npe HAT ej E EE EE Ln Er. enh See rbe 8 ern PEN een et Ie SE Denen tred ted, 5 Ee Eet i Are chin KAR Gis Zalig 5, RE edet Wte ve E té À meen 4 ARES KEAC dert en en nd De GE Per 5 ben red ES anr En en en en et 5, „Epo Rr taten heal EN GE ï ji tl Hd 4 d HEt raf 2 $ Seteid Kie ki de, oee Adan enn be ans hk has”. ri ede L% ss 5, ‚ ROR nd, AE ï pÁ ln eN à MA Ab Rate . t Ns, Bh ut » PEA Ard el VERHANDELINGEN UITGEGEEVEN DOOR DE | HOLLANDSCHE MAAT SCHAPPYE DER WEETENSCHAPPEN, TE HA A RE DM IX. DEELS 1 STUK. NEGENDE VERHANDELINGEN UITGEGEEVEN DOOR DE HOLLANDSCHE MAATSCHAPPYE DE R WEETENSCHAPPEN, re HAARLEM, IX. DEELS IL. STUK. Vervattende Vyf Antwoorden op de VraAaceE: Hoe moet men het Verfland en het Hart der Kinderen beftieren , enz. DOOR DE HEEREN FORMEY , HULSHOFF ; CHATELAIN, VANDER PALM, EN’**, Den Eerften met eenen GoupenN, de overigen met Ziuvere Gedenkpenningen vereerd. nn AT ek nen re hen vr AT Me Sed « LR DT We PC a Drukker van de Hollandf. Maatích. der Wetenf, Mer Privilegie der Ed. Gr. Mog. Heeren Staaternt van Holland en Weftvriesland, Manas ta oo ln eik Rel se ulkssld iatort ob ae eld zak 0 A ale rates wil a ban One 0 gen in if seek ” t ihn , # Ì k # | 4, ed 9 Arg N : _ 4 B on r bad we f Ed er 5 O ht 4 Y V 0 O R B E R IC H Al „Ni SE 5 O1 EN =bio veargsviaeN® Der go hs EAS) ) FEN 19 li 0 0D 8 be BOON SHOLLANDSCHE. MAAT- 1 „9 ® „SCHAPF, Ë YE DER W. Es: MT zet STENSCHAPP EN vas ' $ eb ‘ p f E $ age. Kk ekA le\ qa e Ì / $ Aj 00, PERS k ds Ad s SVD del | af j k £ Ì Li “ ’ ir ikk de deb me: Re ols: ded Maacfbap- Ch He PY, van het begin haa- rer, oprichtinge; af „ge- drnrd. duurig: het Algemeen van, haaren toeftand heeft; kennis gegeeven , rekent zy og, „voor noodig daar mede voort te vaaren. Ziysgaf haar laatfte bericht ha van d-5 Febr. 1705 Cs 201 a Van-haare Wob ewkidedins ver- ijk zy federt dien tyd twee Man- new „die verre boven haaren „of zyn, den Wel Ed. GeftraHeer, Ng JACOB GILLES, 1 he- den if & VOORBERICHT. faùrter Generaal van Holand en * WW eftoriestand » op d. ro Sept. 1765. in het 73 f*gaar/zyns ouder- doms , en den Wel Ed. Geftr. Heer,-Mr. GERARD AAR- | NOUT. HASSELAAR, Bwge- meefter “en. Raad der’ Srad Am. Mb, „ oud ruim 68 jaaren , be d. 12 July van dit jaar db, Vai häare LEDEN: is in, ri oudefdort van ruim 68-jaarerí „ op d. ro’ July 1765 geftorven de Wel Ed. Hooggel. peep NICOLAUS ENGELHART; ie je | Gini Je 1e Optd. 5 Dé. sen: ze hed: feld: tot DrirecTEuR-van-deeze BACARDI AE Wel Ed. Geftr. | Loek JA N H ) re ei der Stad EL 8e Ren | En VOORBERICHT. … wo Envtot uE DEN: de Wel „Ed. Hooggeleerde. Heeren: na M. DE LA LANDE; Leitean „Royat en, Mathónaiigues., Cen- \_ feur Royal de P Academie Ro- pale. des. hadcadnik 5 4 Paris à 3 GC CSC. GUALTHERUS VAN DOE: SMEREN; Med. Doötor ; Mez dic. Theor. @ Praël Chemit ; 1 argue. Artis Obflet. Prof: op de 4 „Academie van Stad en. Lal j ven Stads Phyficus te Groningen: Mr PETRUS BONDAM, U. Dobtor, Juris Civilis, nec en „sion Juris, Publicò Bergicì , in „Academia. Harderovic, Profel. …Ordin. te Harderwyk. | , Met opzicht tot de opgegeevene | 7 raagen-en ingekomene Antwoor- den, heeft de Maatfchappy-de vol gende. twee Programmata doen drukken: dh VOORBERICHT. „otaâmlyk-voor het ‘jadr 1765.) In de Vergaderinge van de Hol- lamdfche Maatfchappye der : Weef rEnfehappen ; op den’ 21"Mey 1765 gehouden, tot het beoordeelen-der Antwoorden-op de-Vraag : Hoe moet men bet Verfland en bet Hürt vans een, Kind beflienen:, von Det ed merking, verdienden,s, Men heeft & tente plaacfen ;in- uittegeeverr Negende Deel (*). Boven allert houd de Maatfchappy destwee Antwoorden 5, ingekotien, het „eene ‘onder, de zinfpreuke:Z7 fwevit: Pater Optimus boe-me , het anderesonder.de-Spreuke, Naswra } | Ds AAE (*) Gelyk dit hier mede gefchied, VOOR BERRKEOGED. — x senaciffinù fumus eorum gla rrdi bus: annis. percipiniuss;att fapor hy guo novavimbuas, durdt, nec dar narum côlores:,-guibus fimples,ille candor: mutatús ef, „oetipoffuut. Quinru, voorde beften. 50 _ Zy heeft derhalven befloteri den Prys van de, Goude Medaille toe- tewyzèn aan den Schryver van het Antwoord „in hee ranfh aat PE En Infuevit Bato Optimus hic me; k ik dewelkë by ‘hèt ‘openeh van hèt Billet bevonden is te weezén ‘de Heer S; Forury’,. Sécretaire Per- péwel del? Academie à Berlin, Maar „-naademaal-haars- oordeels allernaaft -daarby kwam het Ant- woord „in. het ‚Néderduitfch ge- fchreeven ‘en oedengekend meu de Spreüke Naüsra sendeilfimt fris eorum &e. bied zy den Schryver daar ovan> eerie Zälvere» Medaille aar if op den. gewsonen: Stempel geflagens « wanneerohygoedvand ED Jie 5 pl Zy- x LOORBER VOT zynenNaam= en qualiteit te mel den-zullendedezelven alsdan met Het ‘jaartal op dese randevan ode Medaille ,‚ even-als.mer: de Goude gefchied „ tot. een” bewys: van by: zondere . kga 9 Erie worden. dod ot gan In de derde plaatfe zal z éol doen drukken. het rented „in het Franfch ingekomen, onder. de Zinfpreuke Ex paterno Amore at in utill taten. Groigm 5 bumani valis. EEEN Er EE) ENA EN zt Ten vierde des „waaronder. get fchreeven iss vra DN ardin cate pius , pietate-beatns En eindelyk ten bpfde gs Ver rider ‚ die tot Zinfpreuk heeft! Oto femel. efk imbuta réCehs, Jer vabit odorem tefla diu. ende Der Schryveren- van dre drie aen Antwoorden bied de, Maat- — fchappy „tot Jeen» hewys van háare | ach- VOORBERICHT. dn achting àan-» iederseenén van-haa= re Zilvere' Medaillen: , ingeval-zy gocdvinden- haar hunnen. Naam en Aidker sermaklderinss en diss ; zen Zy heeft vervolgens befloten tot eene Vraag op te geeven , om ze te beantwoorden, voor het Zerin van, het Jaar 1767: As bet geoon: loofd im onzen handel en wandel met de-onkunde van onze medemen- Jchen ons voordeel te doen ? z0 jaa, in welke gevallen en boe verre? De Maatfchappy: heeft beft ges dagt hier «ten, deele «te. herhaalen het, Bericht „het welke zy inhet voorgaande. Jaar heeft. gegeeven” naamlyk,’ de Vraag „an het Jaar 1762 opgegeeven ; om ze te be- antwoorden « voor het begins van Maart 1764 is niet behoorelyk-be- antwoord. Die Vraag. was: Het bepaalenvande Voornaamfie Strek. kingen der Stroomenin: de; Noord Lee, Zoo langs de Kuflen ars over- kn VOORBERICHT. vallende Byotoeden en -Ebbenrop byzondere. dagen der: Maan) en voornaamlyk-agtervotgens delV ins den , dewelken eenigen korten tyd „of 1 aadagen te voren gewaayd heb- ben „ zoo. veel mogelyk is, ook de meerdere en mindere krachten of Jnelbeden. der Stroomen ‚op. deze plaatfen „ naar Oyzondere omflan- digheid van Weeren Wind , tevens met aanwyzinge van de belde en. ze- berfle wyze , om, de groote. der krachten , dewelken aan de Vloeden EN Stroomen worden | voerefchree- | wen „ute bepaûlen) of om úie [nets beeden te meeten. Gemerke nude Maatfchappy “echter” gaarne zag ; dat!, ten nutte van ‘het-Algemeen 3 deeze Vraag, beantwoord ‘wierd ;, heeft zy; tem einde „ zoo’ veel mós gelykris; daar toe: tydven. gelegen- heid tesgeeven , beflooten 4’ dees ze Vaag noch eens voorteftellen ; om-ze/ VOOR: den eérflen JanuA= VOORBERICHT. vit Ry 1766, te” beantwoordems «De Schryvers nochtans moeten « vooral invhet-oog houden) dat „ als de Maatfehappy” begeert te weeten 3 erisnaafwkeurig “bepaald. te zien de ftrekking” der ‚Stroomen” inde Noord:=cZiee 39 langs‘de Kuften, enzessder loop’ der ‘Stroomer niet alleen voorby de Hollandfche „maat oole-voorby de Zeeuwfche Kuften;, iskevmogelykj-dient aangeweezen tetworden 5: dat ‘ook de krachten ofte fnelheedender Stroomen dienen bepaalde!te worden. benevens de daar: door” veroorzaakt “wordende misleidingin de geftuurde cours — var veen Schip.»-Men dient te bez paalem, met welke kort vooraf ge- „waaid hrebbende sof noch’ waatjende Winden, "de Zeelieden, het zy var het Zuiden: ofte de Hoofden komende“, ofterools vanhet Noor- den , zich door de Stroomen meeft verleid , (dat is , van hunne vol- diel gen s Kv OVOORBERIGHEE gehs cours‚en.gegifte. Verheid te bekomen „plaatfe‚-meeft afgewee- kens), bevinden ; “in /hetaandoen der Hollandfche en Zeeuwfche Kus- ten: em Zeegaten ; en -hoêr veel , _pâar deromftandigheden van Plaats , Weeren Wind; deeze Stroorsvers leiding, en daar, door. veroôrzaaks temisgisfing.der Zeelteden; „Gzöo vecl de Ondervindingen toelaaten)) na-deeene-ofte. andere „zydesbe- vonden word.'…„Van. hoe veelbes lang dit zy ‚voor op verré-rêizen vaarenden. Zeelieden ; -als‚ zy-de Hollandfche en-Zeeuwfche K uften en. Zeegaten moeten aandoen: ofte van „dezelve afgaande „eene voor- geftelde plaats’ willen bezeilen; en zich in-het Vaarwater houden , zon- der (althans ‘or-zoo min mogelyk) door „de Stroomen: muüsleid te‘ wor= den,‚ behoeft; geene: breede-herin- nering. dr abos atis eo Ook VOOR BERACH EF. XV Ook heeft „de ‘Maatfchappy” ‚op densan, Mey 17ó4-tot.cene Vraag: opgegeeveng-om ze te beantwoor-. den der gemelde Stad, &c. EPC. den ‘21 Mey 1752 ‘Mr. ‘ANTONIS SLICHER, Raad inde Vroed. Jebap. en Schepen Sc. Be. van dezelwe Siad , den er. Mey 1752. “Mr. JOOST HUYGHENS, Raad ì in de Vroed- Jchap en Schepen Sc. Pe. der gemelde Stad, “den 21 Mey 1752. A JAN THEODORUS KOEK, Raad in de voProedfchap en Schepen EF. Ere der gemelde «Stad Haarlem , den ar. Mey-175o. Mr. JAN HENDRIK van DAM, Junior » Secretaris der bovengenoemde Stad, é Ee val 10. January 1753. ">: | Ke 4 WIL. RN “Mr. JAN FREDRIK PARVÉ, C Xxtv ) WIELEM,\GRAAF ‘van BENTINK, Zeer van Rhoon en Pendrecht befchreeven in de Ridderfehapovan Hollander. zekering, enz. enz. den 8 April 1753. Zune DoorLucHTiGE Hooenzin WIE LEM; iden VAN ORANISE:EN Nassau, nis ERrFsTADHOUDER „ &c. &c. &c. Aan wien dor de Heeren Diretteuren de Tytel van PROTECTOR deezer- neede is ope gedragen, den 31 July 1754 Mr. CÓRRELIS AARNOUT van BRAKEL, Raad, in. de Vroedfchap en Schepen „der Jiad Haarlem enz. enz, den 31 July 1754: Mr. DANIËL JAN CAMERLING , Raad in de Wroedfchap en Burgemeefter. der Voorn, jad n enz. end. den 15 July. Dak “Mr. DAVID. VAN LENNEP; Raad. in de Ee Vroedfchap « en Schepen der flad aarlen, enz. enz. den ï5 July 1755. Had, in de alt oedfchap en Schepen der voorn, Îlad, enz. enz. “_den’i5 July’: 1755. ‘ Rij LUCAS GYSBERT- ROUSE, 2 Burgemntes- TN Ta 1757: ter der flad Zwolle enz,enz. den 3 15. uly 1755. Mr. JONAS. WITSEN, Burgemeefter- en Raad __der flad Amfterdam enz.enz. dena5 July. 1755. ANTONI KUITS, Raad-i in de, Wroedfchap ven … Burgemeefter der. flad Haarlem, enz. én. den Mr | Cav) „Mr. TAN: DIEDERIK PAUW „Giinoóte … HOEUFFT; Heer van Buitingen en Zand- _ voort, Heemflede, Rietwyk en Rietwykerdort, Raad. in de Vroedfchap en, Schepen der vonrgem. „flad-Haarlem enz.enz. den 1 Febr. 1757. | Mr brad CAREL vAn CATTENBURCH, „deer van G rypskerke, en Poppendaunmes ‚ Raad «sân, de, Wroedfc chap, ge Schepen der flad, Gouda, enz. enz. den r February 1257. ‚ZINE \DoorLuCcHrTiGE Hoöocmern! | LUbövreus ERNESTUS, Hertogvan <_ Brunswyk Wolfenbuttel, Peldmarfchàl van het Roomfche Ryk en der Vereenigde Nederlanden, Gouverneur van 's Hertogenbof:k , vals ESC. Ge. „den 22 Mey 1758. |, _ZvyNe Diounuk rrd Hooctep, CAREL., Prins van NafJau Weilburg ‚Generaal „en Collonel van eèn Regiment, ten dienfte deezer “Landen ‚ érr. ERo' Ee den 22 Mey. 1758: NICOLAAS “WILLEM KOPS, Koopman: te „Haarlem, den 22 Mey 1758. Mr CORNELIS WALRAVEN BARON ‘VAN « VONCK, Geheime. Raad van Z. KD; van de Paltz, Gefchiedfchryver van Gulik’ en sch | BN re. den: 20-Juny. 175840: Att Mr. ABRAHAM PERRENOT „ Büidoideafter „der flad- en Rentmeefter des Graaffobaps Cuí- denburg , den-2o Juny 1758. 8 Mr. PIETER STEYN, Kaaden hoharts en Grootzegelbewaarder van Holland en Weft- dna, EFc. EFe. den er Mey 1759. MAAL eten 1E. Mr. Cosa) ‚Mr. W; C‚/OCRERSSE ; Heer van” Graten- polder ‚-Burgemeefter der flad wtstrgsende öt. … eerden 21 Mey 1759. KNS, Mr.G. P. BOUDAAN , Burgemieefter en Raad der flad Amflefdäm 8e Ero. den ot Mey 11276t: | Mr ISAAK SWEERS, Raad en ape of eier der flad Amflerdam, 8. rc. den: 21 Mey rel) RAK Mr. PIETER VERMEULEN „Raad. in de „Vroedfchap: en Schepen; deezer fa, Haarlem, ‚den er. Mey 1761. … OTTO FREDERIK, Grat van Lynden, … Heere. van. Nederhemert en de Vaorlt, Ordin. Gedep. wegens de Ridderfchap în de Staaten des Ouartiers, van Nimwegen, De. Öe den _ 5 February 1765. 119 ADOLPH JAN HESHUYSEN , “Raad in de Vroedfchap en Schepen der flat Haarlem k Ro 5 February 1765. “FRANCOIS CONSTANTYN’ DRUY- VVESTEYN Heer van Haring Carfpel, „Oud-Carfpel ‚en In Koedyk, Raad-in de Vroed- …fchap ven Schepen. der Jkad Haarlem, den 5 „February. 1765.; <> WILLEM KOPS Kagprar te Haarle, den „5 -February 1765. KA] JAN. HOPE, sohugbe: der pad tferdan : enz. enz. ‚ den: 3 ir albe NAAM- CGaxvu) mbar dd A ML Lv ek FE gee De: TEGENWOORDIGE BREE GR EON Bet teen BectN, Näar orde van het inkomen. pen C. C. H, vanper Aa, Leeraar der Gemeente , toegedaan de Onveranderde Augsburgfche Con- wafesfie binnen -deeze flad- Haarlem, Secretaris deezer Maaifchappye , den a1 Mey 1752. JAN ENGELMAN ; Med. Door ‚en Toezie- „ner van 's. Gemeenen Lands Werken van. Rhyn. land, en Schout te Sparendam, den 6 Juny 1752, PIETER. SANNIE „ Chirurgyn, Stads Vroed- _meefter en Leêor inde Vroedkunde te Haarlem ; den 6 Juny 1752. Mr. JOHAN. LULOFS , Prof (lor te belden. s ‚den 22 Âug. 1752. | Mr. A. WEIS, Profeflar te Haes den 22 EARN | J. D. GAUBIUS, Profé pfJor te Leuk’ en Lyf- medicus van zyne.Doorl. Hoogheid den Heere Prinfe Benhnabafer EP, EF. dén zo Aug. 1752. HENRICH FLORENS SYBEL ; Eredikant te reke den 23 Aug. 1750. > COR- C XKVEL DS CORNELIS DOUWES, Matten ticus en Exa- minateur der Officieren en Stuurlieden wegens het Edelmogende Collegie ter Admiraliteit te —_Amflerdam „ den 22 Aug. 1752. Mr. PETRUS BURMAN, Prof, te Amflerdam den-21 Nov. 1752. rij WILLEM OTTO REITZ, RéBor en Lékor te ‚ „Middelburg , den er ‘Nov. 1752. THOMAS SCHWENCKE , Profe {or in ’s Ha- ge , den 6 Dec. 1753. VOE ata NICOLAUS SEBASTIANUS „ALLAMAND, Profeflor te. Leiden, den ro ‚Jan: 1753 JAN SNELLEN , re Rotterdam, den 1o Gen. 1753: … JOAN GEORGE. HOLTZ HEY , Medailleur te Amfterdam, den zo Jan. 1753. LS. De CREUTZNACH , Generaal van de Artillerye , ten dienfte van ‘deezen Staat, enz. …_€nZ.- den ro Jan. 1753. CAROLUS CHAIS, Predikant in Hage, den ro Jan. 1753. Mr. P. LVONNET, ite and in s Higd, den zo Jan. 1753 | JOB BASTER , Med. Do&or te Zinikzee, den … 15 July 1755. | Mr. JAN FRANCOIS DRYFHOUT , Advo- caat in °s Hage, den 15 July 1755. | MELCHIOR BOLSTRA, Landmeeter. van hl „den 15 Jaly 1755» . | LEO. Ctx )- LEONARDUS OFFERHAUS , ‚Prof. te Gro- ningen , den 15 July 1755. JOHANNES DAVID HAUN, Prof.te Uirecht, den 15 July 1755. _P, pe LAVAUX, Major ten irenpes van deezen Staat, den 15 July 1755. JAN SCHIM , eden te Maasfluis, den Ï 5 July 1755. NICOLAAS STRUYK,;, Mabberibariur te Am flerdam „ den 15 Julv 1755. LAURENS PRAALDER , Leermeefter în de Mathtfis van de Admiraliteit ve eld ; den„15 July 1755. LUDOVICUS CASPARUS VALCKENAER, Prof. te Leyden, den 15 Joly 1755. HERMANNUS VENEMA, Prof. te Frane- ker, den 22 Mey 1758. N. YPEY, Profe (Jor te s Franeker, den ae. Mey — 1758. Rt PS Predikant inde boperokmidr- de Walfche Gemeente te Haarlem , den 22 Mey 1758. if GRASHUIS, Med. Dittor te Amfterdam, den | 22 Mey 1758. DAVID RUHNKENIUS, Profeflor te Leiden, den e2 Mey 175g. Mr. NICOLAAS BONDT , Advocaat te Aimn- fterdam, den 22 Mey 175% __Mr. JAN pe GROOT , Advocaat in 's Hage , „den 22 Mey 1758. | in | 4 „DIRK } Cas) | DIRK KLINKENBERG, Ordinaris Klerk ter — Seeretarye van Holland, den 22 Mey 1758 — BERNARDUS SIEGFRIED ALBINUS, Pros felJor te Leyden , den zo, Juny 1758. kF. MARTFELDT, Collonel van de Artillerye ten dienfle van deezen:Ssaat in 's Hage , den „20 Juny 1758. Mir HENRICUS CANNEGIETER, Prof e en „„Reäor te Arnhomy den-22 Aug. 1759. WILLEM ALBERT BACHIENE, Jou. Zoon. „Jou. HEnDr. BROEDER, Predikant inde Gen ‚ reformeerde Nederduitfche ‘Gemeente en Prof. te Maaftricht , den 22 Aug. 1 758. A.V. GHERT , « %s Lands Medicine Door der Baronnie van Breda, den or Mey 1759. JOHANNES CASTILLON , Prof. in de Ma. thefis, enz, enz. te Berlin, den or Mey 1760. PETRUS CAMPER, 4. L. M. Phil. €® Med. Dottor „ Medicine (SS Chir. €” Bot; Prof. op de Hooge Schoole te Groningen, R, S. Lond. „Soc. Pc. He, den 21 Mey 1760. MATTHEUS MATY , :4. L. M. €? Medic. ‚ Dolor „ Biblinthec.-…van gyne Groot -Brittann. _Majefleis, Secretaris van de Koninglyke Socie- pit te Londen, den or Mey 1760. KA. KLOEKHOF, Medic. Do&or en Burge- -…_meejter. der frad Kuilenburg, enz. enz. den 2 ar Mey 1760. / SALOMON pe MONCHY, Medicine Doêtor Jp Router dain „ den ar Mey 1760. dn JA- Coxxx) jaco vaN LIL, Stads Heelmeefter te Roner- dam den 21 Mey 1760,’ Gin HAAFF, Heelmeefter te Roitirdin en. ‚ Steenfnyder te Delft, den or Mey 1760, GERARD, BARON van SWIETEN , Raad en E erfle Lyf- Medicus van hunne Rooms- Kei- gerlyke Majefteiten , enz. enz. den 21 Mey aA zeil reddi ANTONIUS pr HAAN, Raad en Geneesmees- ter van zyn R. K. Majefteit, en Eerfte Hoog- Leeraar te Weenên, ‚ enz. enz. den 21 Mey „17Ó1. DAVID pre GORTER, J. z. Med. Do&or en Profefjor ‚ Laf- WN eur van baare Ruskeizer- __» dyke Majefteirs den er Mey 1761. MARTINUS VITRINGA , Predikant ie Arn- hem, den or Mey 17ór. JACOBUS HOVIUS , Medicine DoBor te Am- __flerdam, den 21 Mey 1761. PAULUS pe WIND, Medicine Dolor e enz. te … Middelburg in Zeeland, den 21 Mey 1761. JOHANNES FREDERICUS HENNERT , ProfelJor te Utrecht, den 21 Mey 1761. Mr. LAURENTIUS THEODORUS “_ GRONOVILUS,- Lid der Ed, Maatfch. der“ Weetenfchappen te Bazel , en Veertig in Raade der Stad Letden 4 den or Mey ONO _ GERARDUS FRIDERICUS MULLER, Hifboriograpbus Rusficus , Acad. Tmper. Scient. Pesrop. Secretartus, den 21 Mey 1762. JOAN: C Xx ) JOAN van WOENSEL, Stads Medic: Do&or binnen deeze flad Haarlem, den 21 Mey «1762. JOHN PRINGLE , Medic. Doëor te ‘Londen den e1 Mey 1762. Bn EWALDUS HOLLEBEEK „ Prof. te Leyden, den 24 Mey 1763. JOHAN MAURITS MOHR, Bedienaar. van Gods Woord in de Por fugeefche Gemeente „en _Oudfle Predikant te Batavia , den 24 Mey 1763. HERMAN pe GORTER, Medicine Do&or 1e _Ainfterdam , den 24. Mey 1763. LAMBERTUS BIKKER , Medicine Doéor te " Rotterdam, den a4. Mey 1763. JOHANNES PETSCH , se Kvijiein , den 24 Mey 1763. _JACOB vanper HAAR , Kas en Hand- Arts van de Stad en het Hofbivaal der Hoof dftad * ’s Hertogenbofch, den 4. Mey 1763. | ALBERT van HALLER, Lid van den Souvee rainen Raad der Republyq van Bern , Med. Doëtor en ProfefJor, Kancelier der Untverfiteit wan Göttingen, enz. enz. den 21 Mey 1764, GEORG van STENGEL, Geheime Staatsraad en Kabinet - Secretaris van Z. K. D. van de Paltz, enz.enz. den or Mey 174. JOHAN DAVID MICHAËLIS , Philof. Prof. Ordinarius op de Hooge Schoole te Göttingen, den 21 Mey 1764. JOHANNES OOSTERDYK SCHACHT , Med. Doêtor en ProfefJor op de Academie te „Uir echt , den 31 Mey 1764, A. PE“ Ì (IC vem )/ ins. ERA AM As PELERIN , Med. Dofor en Profeljbr te Maaftricht.; den or Meyr7ógo © 109 JAN TAK, Medicine Doftor te gif den er Mey 126 Á SAMUEL -GOTTLIEB GMELIN, Medicine “_ Door van Tubingen, den 21 Mey 1764 M. MESSIER, Aftronome , attaché au dept Ae dés Plans de la Marine de Franse ‚den -2t Mey 1764. J.J. „BLASSIERE , Masbematicus in 's Hage ; den ef Mey-1764. CHARLES BONNET, Lid wan den RA van Geneve ‚ en van verfcheide Geleerde Genòot- Jchappen „ den-5 Febr. 1765. JOSUA van IPEREN, Predikant te Veere 5 den 5 Febr. 1765. KE, GEORGIUS COOPMANS ; Mede. Dor ie Franéker „den 5 Febr, 1765.” rard | S, C. KRIEBELS, Medic. Door te Batavia ‚ den “ns Febr. 1765: M. DE La LANDE, Lid van verfbeide Geleer- de Genoorfchappen. » enz. enz. te Parys, den “8 Dec. 1765. ‘ GUALTHERUS van DOEVEREN ,- Medic. “_Doëtor en ProfeJor , enz. enz. te Groningen , „den 3 Dec. 1765. Mr. PETRUS BONDAM, %U. D. ee PHF. 1e Hardérwyt, den 3 Dec. 1765. k ND 7 NAM NAAMEN per) HEEREN, „ welker Arbéid: die Negende Deels „ eerfte enstweede Stuk rr ens ins ED RMEY, Secretaris dan de Academie __ te Berlin ikke , A HU EF, AL. Ml Pld; Door A Ten Bg berdklk Amflerdam, Ii HENRY ÄB. RAHAM CHATELAIN, 0 Fâbriqueur in Goude en Zilvere Marufuêtuar ren te Amflerdam, | EU | IM KORNELIS Van per SBN tdi en Duitfch Es re Roterdam. an nc vk é| À AVR BEAT D, ür av Ald JE pre needee, BYGEVOEGDE AANTEKENING... bob, © (Zie Verb. AI. blads. AOP ED Na het afdrdlekcen der Verhandeling is my in han- ge evallen eene kleine fchets van Nuruurkunde ikè naar ‘der Warbaarheid der. eerfte Jeugd? ;: in'* fj lfch KE NE naain in: „Philofopby ops and Balls , b WBER. it. Werkje heeft my behaagd ;en; agter het Z Ve, Heb ik ge- vonden eenên Lyft BAN dere. Bockjés zhldor Kinde ren. en aankomende. Jougelingen „ „door ‚den, zelfden Schryver. Ik gelóof „dat eén erk ertàaler , uit deeze Stukjes, een add vake henk zee Kunnen verzamelen: _WACHOU RUAT EL ol 4 Amft. I5 Ot, 17655 a + 4 HULSHOFT, Bladz. 113. in de 3. Verh. moeten boven aan, in ’% Hollandfch en Franfch ,desAfd. 1. (boven aan de Hoofden gefteld) uitgedaan worden, De HI, Af- deeling begint bladz, 241. 1. VER- GE VERHANDELING OVER DE | ZEDELYKE OPVOEDING per KINDEREN, DOOR DEN HEER | Secretaris van de Academie te Berlyn , enz. Op de Vraag, door de Hollandfche Maatfchappy der Wetenfcbappen in het jaar 1763 voorgefteld: Hoe moet men het Verftand en bet Hart van cen Kind beftieren , om het te eeniger tyd een nus- tig en gelukkig Menfch te doen worden ? AAN WELK ANTWOORD DE PRYS DER GOUDEN ME _ DAILLE OP-DEN 21. MAY 1765 IS TOEGEWEZEN. B RN Propofée par la SociéTÉ DE HARLEM: Comment on doît gouverner PEfprit € le Ceur d'un Enfant , pour le faire parvenir un jouf J à Détat d' Homme heureux €$ utile ? ' 4 os se Antievit Pater optimus hoe me .…. | HorAr. EX. Deel, 1. Zerk. A pe ir ae ne Es Bladz. 3 VERHANDELING àl pel OVER DE Bel be WMA aldaer ke Es OPVOEDING DER KINDEREN. | hi zis vooor el N. EL : E Ts A N ied | en woude niet dan zeer. bez waar- Iyk-den lof te hoog kunnen ver-. heffen van rde,twee Vragen , welke de, beroemde: Maatfchappy. van Haarlem , na den „anderen „ heeftvoorg efteld., Bea rie len et ORE Nan De ORN TT KE D' ’EDUCATION MORALE. CIN KODUCTIoN Fi: feroit aBeile gn er les dogen au fujet des deux Qaettions ‚ que lilluftre Société de Har- ‚lem wient ‘de propofer fucceflivement. La pre- miêre- concernoit 1 khan” de Phyfique des at | 4 Verbandeling van den Heer Former De eerfte betrof de Lighaamlyke Op- voeding ‘der Kinderen ; en de Heer BALLEXSERD, Burger van Geneve , heeft dit gewichtig ftuk op eene wyze behandeld. , die Hem den Prys heeft waardig gemaakt. Tegenwoordig komt de tweede Vraag in aanmerking , welke in deze bewoordinge is voorgefteld + Hoe moet men het Verftand en het Hart van een Kind beflieren „om het te eeniger tyd een nuttig en geliúkkig Menfch te doen worden 2 Hoe zoude het-mogelyk Zyn, onderwerpen te vinden „ die meer. op- merking verdienen , naverfchingen „ die’ fchooner vruchten voortbrengen kun- nen. Den ‘menfch te. vormen: is’ die: bezigheid , welke den menfch het beft betaamt. Indien men ‘er van geflacht tot geflacht geene andere gehad had , Zou … & M. BarrLEXSRRD, Citoyen-.de Geneve „-a,trai- té cet intéreflant fujet d'une maniere-qui lui a me- rité le prix. Il s’agit à préfent de la feconde Que: ftion , qui a été énoncée en ces termes : Comment, on doit gouverner V'Ejprit @ le Ceur d'un Enfant, pour le faire parvenir un jour à l'état. d’ Homme beureux €} utile ? On pourroit défier de trouver des fujets plus dignes d’attention, des recherches _ dont les naies foyent plus précieux. Former) "Homme eft occupation qui convient le mieux à homme. „Si les, générations n'en avoient point eu d'autre d'âge en âge, on auroit vu arriver pré- à Ci- doer de ZEDELYKE OPVOEDING. zou men juift het tegendeel hebben zien gebeuren , van ’t geen HoRá- rrus aan zyne eeuwe verwyt „ en € _ geen men mogelyk met noch meer recht aan de onze verwyten mag : men zou- Zonen gezien hebben , die beter waren dan hunne Vaders ; en men zou Kleinzonen zien, die hunne Grootva- ders voorby ftreven. _Naauw verband van de Zedelyke en …_ de Lighaamlyke Opvoeding. De twee Vragen, die afzonderlyk wierden voorgefteld , zyn al zoo naauw aan elkanderen verbonden, als de twee deelen „ waar uit de menfch beftaat , de 23 cifément le contraire de ce qu’ Horace reproche àfon fiecle, & qu'on a peut-être encore plus de droice de reprocher au nôtre ; on auroit vu des Fils meilleurs que leurs Peres , on verroit des Pe- tits-fils qui Pemporteroient fur leurs Ayeux. Union érraîte de P' Education Phyfique € de f Education Morale, Les deux Queftions qui ont été propofées fépa- rément ‚ font unies encr’elles par un lien auflì é- troit que Feft celui des deux parties dont thome A3 elft 6 Verhandeling van den, Heer Formev de ziel en het lighaam-, welker wer- kingen in eene volmaakte overeenftem- ming blyven ‚ durende den gantfchen loop onzes levens. Te vergeefs zou men alle zyne zorgen ter aankweeking en volmaking- van een dezer deelen befteden „ terwyl men het ander ver- zuimde of liet varen 3 deze, onderne- ming zou eene herffenfchim ‚en de ar; beid nutteloos zyn. Ook komen meeft alle de gebreken der Opvoeding daar uit voort, dat men in dit opzicht by- na nooit eene juifte middelmaat weet te kouden 5; men befteedt te veel of aan het lighaam of aan de ziel. Als dan krygt de eene dezer zelfftandighe- den -haren aanwas en ontzwachteling niet, dan ten kofte van de andere; 't geen ftrydig is met het oogmerk der | | | Na- eft compofé ‚ de cette ame & de ce corps , dont Tes opérations demeurent exaétement harmoniques endant toute la durée de notre vie, En vain con- B eteroit -on tout fes foins à cultivèr & à perfeCti- onner lune de ces parties ; en negligeant & en abandonnant l'autre ; lentreprife feroit chimeri- ue, & le travail inutile, Auffi presque tous les éfauts de [Education viennent-ils de ce qu'on ne fgait presque, jamais tenir un jufte milieu a cet égard ; on donne trop, ou au corps ‚ ou à Pame. Alors Pune de ces fubftances ne. prend fes accrois- femens ‚ ou fes developemens , qu’aux verk de - 'au- “over de ZEDELYKE OPVOEDING, 7 Natuur „en niet - nalaat den menfch van den rechten weg af te leiden , wel- ken „hy „bewandelen- moet , zoo men wil „dat hy al de volmaaktheid erlans ge „ die hem toekomt „ en al het geluk deelachtig „worde „waar voor hy vat- baar-is., „Men weet, wat de algemeene plooi is. van ’smenfchen vernuft 5 zy zyn geheel ingenomen met een enkel voorwerp ‚-waar op zy alles betrekke- lyk maken „en de overige , van hoe veel aanbelang die ook zyn mogen , verliezen -zy uit het gezicht, Zy, die willen „ dat men het lighaam verfterke, verbeelden zich , dat zy zulks doen- de, , niets anders te betrachten heb. ben ; dat ‘het verftand in ’t vervolg zy- ne beurt.krygen zal , en dat ‘er voor het zelve in. die vertraging niet dan voor- Pautre ; ce qui-eft contraire au but de la Nature, ne tarde pas à égarer.de la véritable route, où il s'agit de faire entrer la Creature humaine, fi Pon veut qu'elle acquiere. toute la perfeêtion qui lui convient, -& qu'elle jouiffe de tout le bonheur dont elle eft fufceptible, On fgait quel eft le tour defpric ordinaire des hommes 3 ils s'entêtent d’un objet ‚ auquel ils. rapportent tout ‚ & perdent de vue les autres, quelle que foit leur importance. Ceux ie veulent fortifier le corps, s’imaginent qu'en faifant cela il ne faut pas faire autre chofe, que le tour de Pame viendra enfuite, & qu'il n'y a en EL AN | que 8 Verhandeling vanden Heer Fo RME 4 voordeel gelegen “Zy. Dié genen , in tegendeel , welke ‘de Kinderen te jong. met leffen overladen , en hun den noo- digen tyd. voor lighaams- oeffeningen en uitfpanningen niet gunnen „ ver- zwakken de teedere werktuigen , en bederven eene gefteltenis , welke de eenige grondflag is , waar op men een fterk gebouw kan veftigen. | Indien men de weegfchaal een wei- „nig mocht laten ”doorflaan ,’ zou ik zulks liefft verkiezen ten voordeele der zorgen , die men aan het lighaam werfchuldigd is 5 vermits 'er de ziel zekerlyk ten hoogften aan gelegen is , wel gehuisveft te. zyn , en zy nimmer hare werkingen naar behooren doet, wanneer hare woning bouwvallig of verzwakt is. Doch daar behoort een fcherp que du profit pour elle dans ce retardement. Ceux au contraire, qui furchargent de legons des Enfans trop jeunes , & qui ne leur laifent pas le tems-né- ceflàire pour les exercices & les récréations „ af= foibliffent des organes délicats , & ruinent une conftitution qui eft la feule bafe fur laquelle on puifle élever un édifice folide. | _ Sil faloit un peu faire pencher la balance, je ferois porté à le faire en faveur des foins dûs au corps , parce, qu'en effet lame à le plus grand in- … térêt à être bien logée, & n'exerce jamais fes fonc- tions avec fuccès , quand fon domicile eft chan- p P ce- guer de ZEDELYKE OPVOEDING. 5 (cherp gezicht , een fchrander oordeel toe, om deze overeenkomften en ftry- digheden ‘in de oeffening van het lig- haam en de ziel wel te vatten ; om tot het ligham te kunnen zeggen : zie hier uwe palen ; „en tot de ziel : zie daar de uwe. Zich zoo veel kennis en be- kwaamheid te beloven in hun ,, die gewoonlyk de Kinderen opvoeden, is zich in flaap te wiegen met de ‘herffen- fchimmen eener ydele hoop. OVERDEELING. De Vraag nu, welke het tegenwoor- dig onderwerp uitmaakt dezer. Verhan- deling, verdeelt zich „ volgens de lei- gie Kali celant ou délabré. Mais il faut la vue la plus net- _te, le jugement le plus épuré, pour bien faifir ces combinaifons & ces contraftes; pour dire au corps: voici tes bornes; & à lame : voilà les tiennes. Se promettre de femblables lumieres , un pareil degré de capacité, de ceux qui élevent ordinairement des Enfans , ce feroit fe bercer d’éfpérances chiméri- ques. eland a Derden Werefose RLG ‚A préfent la nouvelle Efe / qui fait ob» jet aêtuel de cet Ecrit, fe fubdivife à fon tour, en A5 ver- 0 Verhandeling van den. Heer Formervy ding der opgave , weder in twee an. dere Vragen , die door eene verdere. onderdeeling er vier uitleeveren. IL. Hoe moet men het verftand oeffenen ? IKL Hoe moet men fie hart bee __ftieren 2? IH. Hoe kan men ac menfch ge- lukkig maken ? rn EV. Hoe kan men den menfch nut- tig maken 2. Gaarn wilde ik deze vier Hoofddet- len de vier raderen noemen van den wagen des levens ,- welke famenge- voegd zynde , den wagen moeten doen voortrollen , en by gevolg zoo min van een te fcheiden Zyn , als men zich vertu de l'énoncé , en deux autres ‚qui , par une fubdivion ultérieure , en produifent quatre, L Comment faut -il former Vefpric 2 1. Comment faut-il former le coeur? HI, Comment peut-on rendre l'homme heureux ? IV. Comment peut-on rendre homme utile? J 'appellero! s volontiers ces quatre points les qua- tres roues du char de la vie ; leur aflemblage for- me le train de ce char, & il en réfalte qu'on. ne peut pas plus les féparer , qu'on pourroit fe fer- vir over de ZEDELYKE OPVOEDING. 1: zich van cen rytuig zou kunnen bedie- nen ‚ waar van een der wielen was af- genomen. ER d, x … Deze: vier Vragen „ fchoon zy af- zonderlyk uitgedrukt, en ieder op zich zelven kan, ja zelfs moet verhandeld worden „ gelyk wy- zulks door deze Verhandeling, waar van zy de verdee- ling uitmaken , ftaan te beveftigen 5 deze vier, Vragen , zeg ik , vereeni-- gen zich weder in ’t vervolg, en. fmel- ten zoodanig in een , dat de volmaakt- heid der Opvoeding af hange van de naauwkeurigheid , met welke-men de- ze vier voorftelfels betracht ; even eens omtrend gelyk eene koord , door het famenvlechten van kleiner koorden , de vereifchte dikte en fterkte bekoomt. Te / vir d'une voiture „ dont on auroit détaché lune des roues. là Ces quatre Queftion , quoiqu'elles foyent ex- primées féparément, & qu'on puiffe les traiter chacune à part , ou-même qu'on doive le faire à omme: nous allons en donner. la preuve par c@ ‘Traité , dont elles feront la divifion ; ces quatre SM tODk. dis-je , fe reuniflent enfuite & s’iden- tifient , de maniere que la bonne Education réfulte de T'exactitude avec laquelle on remplit ces quatre objets ;.à peu près comme une corde de T'affem= blage des cordons, qu’on drefle enfemble pour lui donner fa grofleur & fa force. En vain formeroit on ' 1e Verhandeling van den Heer Former Te vergeefs Zoù men het werftand oef: fenen , zoo men niet têvens om het hart dacht; of zelfs, om naauwkeu- riger te fpreken , zoo niet al ’t geen men aan ’t verftand te kofte legt, recht- ftreeks op het hart invloed had. Te vergeefs zou men het hart willen be- ftieren, indien men niet langs den weg van het verftand , daar toe trachtte te ge- rdken, door het zelve de noodige ken- nis by te zetten , en des zelfs geringer vermogens , namelyk die der inwen- dige zinnen , de verbeelding , het ge- heugen en de opmerking, zoodanig te fcherpen, dat deze in ftaat raken; om de verhevenef vermogens op te wek: ken, namelyk het overdenken, en het redeneren , welke het begrip uitmaken, en het zelve eene uitgeftrektheid en kracht on Vefprit, fi Pon ne penfoit point au cceur ; où même , pour plus de précifion, fi tout ce qu’on fait pour lefpric, n’aboutifloit droit au coeur. En. __vain voudroit-on former le cceur; fi l'on n’y alloit par la route de l'efprit, en y:repandant les lumieres ui lui conviennent, en developant les facultés in- erieures des fens , de imagination , “de la mé- moire , & de l'attention , de fagon qu'elles faffent éclorre les facultés fupérieures , la réflexion & le raifonnement , qui Conftituent lentendement , é lui donnent une étendue & une force dont la proportion répond exaétement au degré auquel D. | _ fa- ever „de. ZEDELYKE. OPVOEDING. r kracht byzetten , die eene juifte even redigheid hebben, met « den trap van vol- maaktheid „waar toe „men de geringer vermogens gebracht heeft. ‚… Wanneer men deze gewichtige taak heeft afges daan „ dan. vindt men het. „geluk 60 zoo men het niet vondt ‚„zou het een zeker teeken zyn, dat„men, verkeerd is te werk gegaan ; dat het verftand de onderwyzingen , noch het hart de beftieringen genoten hebben , welke zy noodig hadden. ‘Wart waar toe zou’ men aders kunnen geneigd zyn, dan tot het geluk ? Eindelyk, dit ver- ftandig, deugdzaam, gelükkig menfch moet nuttig zyn 5 en dit is hy nood” zaaklyk ; even eens gelyk eene goede boom „ wel ‘opgekweekt zynde, niet ri goede vruchten «voort te ‘breid gen. facultés inférieures font: pouffëes. >! Quand-on- eft au bout, de «cêtterimportante: tâche, on: trouve le bonheur 3 &rfPrón ne le trouvoit. pas:;; ce feroit. une marque. infáillible qu’on a pris le change „que; Pefprit n'a point requ les inftruêtions 5. ni le cceurs; les direêtions, qui leur convenoient, Car à quoi pourroit - on tendre finon au bonheur ? Enfin cet, homme. éclairé, vertueux „ heureux , doit être utile ; & il left néceffairement ‚ tout comme un, bon arbre bien culcivé porte immanquablement de, bons fruits, Ses lugiieres lui découvrent les mos vens’ 1 î4 Verhandeling van den Heer Formey gen. Zyne kennis ontdekt hem de middelen om het goede te doen; zyne wil dryft 'er hem toe , en: zyn geluk onaf hangelyk zelfs van uitwendige ‘om- ftandigheden , wordt grootelyks ver- meerderd door het genoegen, ’t welk het geluk van anderen , wanneer hy ’er het zyne heeft “toegebracht , hem heit se EEN EN _…-De, opmerkende. Lezer zal hier uit de, gant{che „ aaneenfchakeling, myner denkbeelden, en-het einde ontdekken, ’t welk. ik- daar mede beooge. Wy. doen. hem de Opvoeding befchouwen onder. de gedaante van een: lang ‚ver- {chiet, aan welks einde zich. het be- minnelyk- beeld. opdoet.-van „het vol- maakt menfch,, ‚van den waren, mede _ bur- dis yensde faire le biens fa volonté Py porte; «& {on bonheur , quoiqu’ indépendant des circonftan- ces extérieures , regoit de, notables accroiflemens: parla farisfattion que lui caufé le bonheur des au- tres’ lorsqu’il ya contribué, | | „Le Kegteur intelligent doit découvrir d'ici toute la. marche de nos idées, & le but auquel nous les rapporterons. Noús lui préfentons Education Eine Place d'une longue perfpeêtive , ou boutde laquelle fe préfente l'image attrayante de Phom-, me accompli , du vrai citoyen , digne membre de la oer de ZEDELYKE OPVOEDING. 15 Burger”, Waârdig lid det tydelyke, en vermoedelyk lid der manpise tid. | feving. k voorr eN MAN DE | AANMERKINGEN Eer wy tot de zaak, komen, _moe- ten „wy. eenige Aanmerkingen. lass vooraf, el | 1 De Zedeipke ende: len de „bekwaamheid > 0m ze je shenane gent zef _De eerfte. is; dat de: Zedelke Op- voeding-in de. voorwerpen „aan wel- ken, men ze geeft ‚de bekwaamheid ROCKIN DEED. KEOG ei …_„onr pik ef la fociété sbnotsile > & membre prompt de la fociété éternelle. N nf REMARQUES PRÉLIMINALRES ‘ Avant que Fentrer en matiere , ik 54 p quelques Remarques, préliminaires à fainae : Bait “Bs dl ’ Edncation Morale spk. Taprinude K 14 lg recevoir. …* | va premiere celt que PEdüëâtioë Morale fp pof dans les s je è qui on la donne hiii S a 26 Verbandeling-van den Hoer ForMex Beten om de zelve te-ontvangen: unne ziel moet niet beladen zyn met boeijen , die niet kunne verbroken worden , noch verduifterd door dik- ke nevelen „daar niets door heen kan dringen. Gelyk een Akkerman , die onverzettelyk voortvoer een ftuk lands van eene volftrekte onvrucht- baarheid te ploegen en te bezaaijen , ëen- dwaas’ zóù zyn’; even ‘onnatuur- Iyk is het , meer zórg aan botte er onnoozele Kinderen te befteden , dan nóodig is tot: onderhouding- van hèt leven, zoolang:‘herGode behaagt , het zelve te verlengen. Het is eene be- proeving’,’ zulke Kinderen té hebben; 3 ren moet Per: zich , gelyk âän-alle an- dere , die” ons-van Gode toegezonden worden, aan onderwerpen. eh A Min oehoe ne wodt Ed ca en 8 ki OTT ari za in. pi E40) À ‚Ja recevoit, mn faut que ieur aime ne tte, pas de gée d'entraves. nege bles à rompres offusquée de nuages ‘dont ‘rien ne. foit capable de pénérrer l'é- paiffeur. Comme un Laboureur feroit un idiot, Sil obftingit à remmer & à eli egen une terre. dont la ftérilité eft: décidée 5 il n'efti pas ‘näturef d'accorder aux Enfans imbécilles & ftupides d'au- tres foins que;ceux. gun entretiennent leur vie aufì Jongtems qu’il plait à Dieu de lá prolonger, Cek une épreuve que d'avoir de tels. Enfans : s il faut s’y„foumettre „ comme, à, toutes, hdi te Dieu nous Envoye.. Mais } over de ZEDELYKE OPVOEDING. 17 Doch: daar het hier- voornaamlyk op aankomt, is , dat men in deze ges. vallen niets voor zeker moet houden, dan ‘t geen zulks waarlyk is; en men begaat fomtyds in. dit-opzicht de aller- groffte „misflagen. Laten wy \er de voornaamfte. van aanwyzen, Eerftelyk ; daar zyn, onderblyvende Kinderen , met welken men alte.fchie- lyk de hoop verlieft ; terwyl een wei= nig gedulds,en afwachting van de eer- fte oogenblikken , waar in zy blyken van vernuft geven , alles is, wat zy noodig hadden, Als dan, wel verre dat het Kinderen zyn, die verzuimd mogen- worden , hebben zy dikwyls meer wezenlyke gaven, dan die Kin- deren „ welker gepraat of. geheugen zoo verleidende is , dat men ze als | won- ‚Mais ce _qu’il.y a d'effentiel ici, c'eft de ne res genes comme décidéque ce quil’efteffeCtivement 5, Pon commet quelquefois à cet égard les fautes les plus énormes. _ Indiquons.les, principales. EI. ly ades Enfans tardifs ‚-dont-on desefpere beaucoup.troptôt „ tandis qu’il.ne-s’agiroit que d’at- tendre un peu , & d'être à laffût du premier mo- ment où ils donneront des fignes d’ intelligence. Alors , bien loin que ce foyent des Enfans à négli- er, ils ont fouvent plus de talens réels que ces Ran: CORE le se ou la. mémoire en impofent julqu’à les faire pafler pour des prodiges, Cepen- XX. Deel, 1, Verb. 8 B : dant x8 Verhandeling van den Heer Formevy wonderen doet doorgaan. — Onidertus- fchen doet men net het tegendeel , vooral in huisgezinnen , daar ’ getal van Kinderen wat groot is. Men houdt die zoo genaamde onnoozelen ter zyden, men bewyft hun ‘de minfte blyk van liefde niet , men heeft ’er geene zorg voór over; zulke Kinde- ren worden neerflachtig en moedeloos; zy worden met de daad , ’t geen zy geenzins waren , toen men ze begon met zoo veel hardheid te behande. len. B 5 400 „Ten tweeden 5- Ik wil dat het wat meer moeite kofte , hun verftand op te wekken , ern dat het ploegyzer har- s‘„de kluiten vinde te verbreken. Is _Zulks eene reden om alle aankweeking te laten varen ? en zou bet ’er niet dd | eer- dant On prend prêécifement le conitrepied , furtout dans les familles un peu nombreufes, On tient à Pécert ces prétendus ftupides ; on ne leur donne aucune mäargúe d'amîitié ,„’ on’ ne leur accorde au« cuns foîns 3 ces 'Enfans s’attriftent & fe découra= gent 3 ils deviennent effettivement ce qu’ils n'é- toient nullement, lorsqu’on a commeneé àlles trai- „ter avec cetre dureté. Ks 2, Je veux qu'il en coute un peu plus de peine «pour leur ouvrir Pefprit , & que le foc de la char- rue trouve des mottes dures à rompre, «Eft ce woe raifon de renoneer à toute culture 2 Et 5% . ed per” de ZEDELYKE OPVOEDING. 19 eerder eene‘zyn, om alle krachten te verdubbelen ? ‘Ten -minften is «het dus , dat de menfchen in vele andere gelegenheden denken en handelen ; dé zwarigheden moedigen hen aan , en zy verluftigen zich daar in „ dat zy de zelve ste: boven zyn gekomen. … Maar men moetshet bekennen „ het zyn de „zorgen der opvoeding , die het aller- laftigtt’ vallen , en waar van men zeer lichtelyk een afkeer krygt. Weinig fcheelt’ het , dat men’ niet wel verge- noegd is, te kunnen zeggen : daar is niets aan te-doen 5-om zich dus teontflaan van % geen ’ér zeer zekerlyk aan te doen zou zyn. De Ouders voegen by de onkunde meeft altoos de onverfchil- ligheid. De allerwelmeenendfte ver- beelden zich, alles in ’t werk gefteld te feroit ce pas une plutôt de redoubler les efforts ? Au moins eft- ce ainfi que les hommes penfent:& agiflent dans plufieurs autres occafions 3 les diffi- cultés les animent , &ils s'applaudiffent de les avoir - vaincues. Mais il faut Pavouef; les peines de 1'é- dueation font celles qui déplaifent le plus, & dont on fe rebute le plus aifément. Peu sen faut qu’on ge foit bien aife de pouvoir dire: il n'y a rien à faire 3 afin de fe difpenfer de ce qu'il y auroit très réëllement-à faire. Les Peres & les Meres joignent presque toujours la nonchalance à l’ignorance. Les, mieux intentionnés croyent be tout fait & cen 2 go Verhandeling van den Heer Formey te hebben, €n buiten alle verwytste zyn ‚ wanneer zy hunne Kinderen de gewoonlyke Meefters geven. Maar. helaas ! wat zyn toch die-Meefters ? meeft altoos weetnieten of luyaardss En zoo het byzondere Leermeefters zyn, gaat het met de zaak noch er- ger 5 het gevaar van kwade voorbeel- den voegt. zich by de rampen eener verzuimde of flecht beftierde opvoe- ding. Hoe veel Kinderen , van wel- ken ‘men uitmuntende, Voorwerpen konde gemaakt hebben , worden het flachtoffer van „deze onvoorzichtige handelwyzen ! Hoe veel zielen.komt men dus levendig te begraven „ zoo ik my van deze uitdrukking bedienen mag: | i „Fen derden ; Indien men wel ter har- ä labri de tout reproche, lorsqu’ils donnent à leurs Enfans les Maitres ordinaires. Mais, bon Dieu ! que font ces Maîtres à leur tour ? « Presque tou-- jours des ignorans ou des parefleux. Et fi ce font des Précepteurs, les chofes vont plus mal encore; le danger des exemples vicieux fe joint aux incon- véniens de éducation nègligée , ou mal dirigée Que d'Enfans dont on auroit pu faire d'excellens __fujets font la vi&ime de ces imprudentes manceu- vres. Que d'ames qu'on vient à bout d'enfévelir toutes vives , fi jofe m'exprimer ainfi! 3. Si l'on avoit bien à coeur de tirer de a | e- N eter de ZEDELVKE- OPVOEDING. er harten nam „uit alle Leerlingen te trekken ,’t geen zy kunnen geven , en Zt geen zy fomtyds alleen weigeren , omdat men het van hun niet weet te vergen ;-zoo Zou men verfcheide we. «gen inflaan „ middelen uitdenken , en eindelyk hetgewenfcht geheim vinden; ien zou eene zwarigheid oploffen , welke niet onoplosbaar is , dan voor hun , die zich: de moeite niet geven „ om daâr toe te geraken. Heeft men niet ten opzicht der ftommen en doo- ven dingen gedaan , die de grootfte verwondering verdienen „ en zouden met den genen kunnen nagevolgd wor- „den , „welker ziel in den beginne ftom „en‘doof fcheen 2 De Akkerman, van wien ik hier boven fprak , zal een {tuk lands ; waar van hy wanhoopt eenige ni vrucht - gleves ce _qu’ils-peuvent-donner , & qu’ils ne re- fufent: quelquefois. que parce qu'on ne fcait, pàs le leur demander, on fe tourneroit de différens côtés „on inventeroit-des méthodes , & à la fin on trou- veroit le fecret defiré; on refoudroit un probleme „qui n'eftrinfoluble- que pour ceux qui ne fe foucient ‚pas denvenir à bout. ‚N'a-t-on pas fait à l'égard desfourds & des muets-des chofes dignes de la plus nn admiration , &! qui pourroient être imitées égard de ceux dont lame paroit d'abord fourde -& muette 2 Le Laboureur dont je parlois plus haut, ebandonnera-une terre dont il, desefpere de Ed Je ‚tirer oa Verhandeling van den Heêr Foruerv vrucht te trekken , laten varen 5 maar zoo die Akkerman een bedreven land- bouwer was , een pu HAMEL , een TURBIiLLY , zou hy eenige toebe- reidfels , cenige bemeftingen uitden- ken , die wel haaft ‘eene. dorre heide vruchtbaar zouden maken. Ten vierden eindelyk 3de voorwer- pen van eene volflagen onbekwaamheid zyn ten uiterften zeldzaam : Om zulks te zyn „„moeften zy van ziel en lig- haam te gelyk onmachtig zyn. Men vindt enkele menfchen „ die nooit _Kuûftenaars, Geleerden, Overheden, Koopluiden “zullen “worden ; omdat zy de denkbeelden , welke totrdie fta- ten en levenswyzen vereifcht worden, niet künnenby een zamelen, en metel- kanderen vergelyken. Watdan!- Men bi ftelle tirer aucun produit 3 maïs, fi-ce Laboureur étoic en cultivateur , un pu Hamer sun TURBIL- Ly, il s'aviferoit de quelques prépärations , de _ quelques engrais , „qui mettroient „bientôt en va- deur les Jandes les-plus ‘arides/e 2970 t © viovor. 4. Erifin les fujets’ d'une imeapacieé totale font extrèmement rates; Il faudroit, pour éré vels, qu’ils fuflent tout &le’fóis perclus d'ame 8de corps, My a des individus qui'fie deviendront jamais des Artiftes , des Savans , des Magiftrats „des Négo- clans, parce qu’Is ne peuvent raffeinbler-& compa- rer les idées requifes pour-ces'états & ees gen- ‘ tes ser de ZEDELYKE OPVOEDING. 23 {telle hen in een lageren rang , daar het niet aankomt , dan ‘op eenige eenvoudige werkzaamheden , byna overeenkomftig met die der Dieren 5 opdat; door middel dezer bezighe- den dit foort van menfchen het dub. bel ongeval vermyde eener laftige le. digheid „en eener volflagen nutteloos- heid. „De hoogmoedigheid moet niet beletten „dat men dezen weg infla 5 en zoo zy zulks doet „handelt. zy tegen hare eigen belangen. Indien de inftelling „des, Adeldoms: eene. voor- deelige zyde heeft , zoo is het deze, Men wil liever de menfchelykheid en het gezond verftand te kort doen; da de afkomft-en den rang. - | u. Daar res de vie. Eh bien ! qu’on les mette dans un étage inférieur „où il ne foit queftion que de quel- ques operations fimples , presque au niveau de celles dont les Animaux s'acquittent, & qu’au moyen „de. ces occupations „ ceux dont il s'agit, évitent le double inconvenient d'une oifiveté acca- „blante, & d'une inutilité complette. Lia vanité ne doit point. empêcher de prendre ce parti; & quand elle le fait „elle eft bien mal entendue, Si l'infti- tution de la Noblefle a un côté dèsavantageux » c'eft celui-là, On aime mieux dèroger à ’'humanité &-an bon fens qu'à l'extration & au rang. e | WS a H ve eg) Verbandeling van den Heer Former IT. Daar is geene algemeene — Opvoeding. Eene tweede voorafgaande. aanmer- king is, dat men geen ontwerp maken kan van eene algemeene opvoeding, en zulks om verfcheide redenen. Eerftelyk ; de. verfcheidenheid van natuurlyke gaven en inborften laat niet toe; dat men met elk menfch in ’t by- zonder op .den zelfden tyd beginne , noch het op de zelfde wyze aanlegge. Spreekt tot tien Kinderen van de zelf- de jaren „onderhoudt hen over de zelfde zaken ; daar zullen ‘er onder zyn, die ze miet zullen begrypen , en onder de genen , die ze begrepen hebben , zal men zoo veel trappen en | {oor- ikt 0 n'y a point d Education univerfelle. Une feconde Remarque préliminaire, c'eft qu'on ne fgauroit former le-plan d'une èducâation univer- felle , & cela par différentes raifons, __ 1. La diverfité des talens naturels & des carac- teres ne permet pas qu'on commence en même tems, ni qu'on s'y prenne de la même maniere à Fégard de tous les individus. Parlés à dix Enfans du même âge , dites-leur les mêmes chofes ; il y en aura qui ne les comprendront point, & parmi ceux qui les comprendrent „ il fe trouvera pane | eed b Í Dad Î over de ZEDELYKE OPVOEDING. 25 foorten van begrippen vinden, als ’er hoofden waren: Dit is ondertuffchen de algemeene klip in de opvoedingen5 men brengt eene menigte van Kinde- ren , die geene andere overeenkomft hebben , dan die der jaren , famen onder de zelfde leerwyze , men plaatít hen op de zelfde bank , en men wil, dat zy de zelfde leffen leeren , gely- ke vorderingen maken, en in den zelf- den tyd het zelfde oogmerk berei- ken. | Dus komt het , dat, in de onderftelling van een goed Meefter (iet vry zeld- zaams ) ‘er ten meeften uit zulk een heelen troep drie of vier goede Leer- lingen, die uit het geen zy leerden, nut getrokken hebben , voortkomen. Ik weet wel, dat ‘er geen voldoend | hulp- de degrès , & de fortes de compréhenfions que de têtes. Cependant c'eft là l’écueil ordinaire des éducations ; on réunit fous une même difcipline , on raffemble dans une même claffe une multitude d'Enfans, qui n'ont d'autre conformité que celletde Vâge ; & l'on veur qu’ïils apprennent les mêmes le- gons , qu’ils aillent d'un pas égal , qu’ils par vien- nent en même tems au même but, | Delà vient qu'en fuppofant un bon Maitre, cho= fe afles rare , il fort tout au plus d'une femblabie volée trois ou quatre bons Difciples, qui ont proficé de ce quileur a été enfeigné, Je fgai bien qu'il n'y a | Bs point t 26 Verbandeling;van den Heer Eo RME Y hulpmiddel,voor dit kwaad is , vere _mits men zoo veel Meefters niet zou kunnen vinden , als 'er Kinderen zyn, noch aan elk er eenen bezorgen; ook zou het bovén dien een uitftekend Meefter behooren te zyn, een die zich van dezen plicht met. zoo ge- __lukkigen, uitflag kweet , als van zyne bekwaamheid en goede inzichten kon- de verwacht worden. „Het is volgens deze onderftelling, dat de Heer Rous- sEAU het gebouw van zynen Roman, Emile heeft gefticht , waar in de hers- fenfchim zoo duidelyk doortftraalt dat ’er „geene. wederlegging voor dat werk noodig fchynt. „Maar men moeft ten minften wat keuriger en omzichti- ger zyn in de wyze , op welke men de Kinderen opvoedt, ’t zy zulks door | mid- point de „remede fuffifant á.ce mal , puisqu’ on ne fauroit trouver autant de Maitres qu'il ya d'’En- fans ‚ni en confacrer un à-chacua 5 encore fau- droit-il que ce fuc.un excellent Maitre, qui s’acquit- tât de cette fonétion avec un fuccès , également du à fes-talens-& à fes. intentions, …C'eft d'après „eecte fuppofition. que -M „Roussraua bâti l'édí. fice de fon. Roman d' Emile; & la,chiinere v faute firmanifeftement aux veux que-cet Ouvrage ne;pa- eroit- avoir _befoind’ aucune réfutation. … Mais au _ „moins faudroit-il. un-peu plus de triage & de, cir- confpeétion.dans la: maniere. dont on, éleve les ep CT Ans 4 over de ZEDELYKE OPVOEDING. 27 middel der «openbare Scholen „zy door byzondere huiffelyke onderwye zingen gefchiedt. Men fchynt te zeg- gen of te denken „ dat ieder.„Kind door. ieder Meefter kan onderwezen wort den 5-in plaats dat men moeft overwe- gen „ dat: een'- gegeven Kind , gelyk men in de Meetkunde fpreekt „niet kan opgevoed: worden ‘dan door een gegeven „Meefter ‚ en. dat ‘er niets van „grooter aanbelang hier omtrent te doen valt, dán dezen Meefter , of ten min- ften den genen , die ‘er het naaft by- komt , op te zoeken. „Men heeft al- Jeen maar de geeftige Hekelfchriften van den Heer RABENER te lezen, over de wyze „op welke de Leermees- ters aangeprezen, en in dienft genomen worden ‚ om van de heerfchende en | fchreeu- fans ; foit par la voye-de l'éducation- publique , foie par celle de éducation domeftigue. 11 fem- ble qu'on dife , ou qu'on penfe , que tout Enfant „peut-être inftruit par tout Maitre ; ‚au lieu qu'on „devroit confidérer ‚ qu'un Enfant: donné, ‚comme „on patle en Géométrie , ne peut-être élevé que par un Maitre donné , & qu’il.n'y-a rien de plus „important à faire à-cet- égard, que de chercher ce Maitre , ou du moins celui qui-en approche lc plus, Il n'y a qu'à lire les ingénieufes plaifante- ries de M.-RABENeER fur Ja maniere dont les Précepteurs font recommandés &.placés , pour ju- } ger, 28 Verhandeling van den Heer Former fchreeuwende misbruiken in dit geval te oordeelen. | | De tweede hinderpaal voor een alge= - meen ontwerp van opvoeding ontftaat uit de verfcheidenheid der omftandig- heden. Deze verfchillen in ’t onein- dige 5 en fchoon zy al den aard der Onderwyzingen „ die men geven moet, noch de'wyze, waar op men ze geeft, wezenlyk veranderen , veroorzaken zy ‘er ten minften zeer groote verfchik- kingen in. - Van een jongen Vorft af, voor wier men alle bedenkelyke hulp van menfchen en zaken by een haalt , tot aan den Zoon van een arm Am bachtsman , die, voelende tot de Let- ter-oeffeningen geboren te zyn , door alle hinderpalen, welke hem tegenhou- den, wil heen dringen, en dikwyls die | ge- ger des abus régmans & crians dans ce genre. 2. Un fecond obftacle au plan d'une éducation univerfelle vient de la diverfité des circonftances. Elles warient à linfini; & fi elles ne changent pas effentiellement la nature des inftruétions qu'il faut donner, & la: maniere de-les donner , elles y appor- tent au moins de très grandes modifications; De- “puis un Dauphin, en faveur duquel on raflemble “tous les fecours perfonels & reëls imaginables, jus- qu’au fils d'un pauvre Artifan „ qui,-fe fentant né pour Pétude , veut percer à travers les obftacles qui Parrêtent , & devance fouvent en effet ceux à qui \ hed ober de ZEDELYKE OPVOEDING: 29 genen’; welken niets ontbreekt ‚met de: daad. voorbyftreeft , hoe veel ge= vallen zyn “er niet tuffchen beiden „ waar van de famenloopende omftandig= heden onnafpeurlyk zyn „en eerder van toevalligheden dan van-eenigen re= gel afhangen ? Dit fteunt wel op een wezenlyken en onveranderlyken grond, maar al ’t geen” daar--op- betrekking heeft „ kan met zeer weinig woorden gezegd worden : even eens gelyk 'er maar eenige weinige algemeene. zetre- gels voor de gezondheid zyn, terwyl de Verhandelingen over de, Geneeskun- de oneindig zyn , om dat ieder zieke ’ volgens zyne gefteltenis , zyne levens- wyze , en volgens de byzondere-om= ftandigheden , waar in hy. zich bevindt, moet behandeld. worden. Het is ders hal- qui rien ne manque ‚ combien de combinaifons inaflignables „ & qui font: plutôt déterminées par les cas fortuits que par aucune règle 2 Il y a bien là deflous un fond effentiel & inaltérable ; mais ce qui le concerne peut-être dit en fort peu de mots : tout commel n'y a que quelques aphoris- mes généraux pour la fanté, tandis que les détails de la Médicine font infinis , parce que chaque malade doit être gouverné fuivant fa conftitution „ fon genre de vie, & Ies circonftances particulie- res où il fe trouve, On a donc raifon d’écrire des Traités d'éducation pour les Princes , & de mar- 30 Verhandeling van den Heer Foruev halven met reden , dat men Verhande. lingen van opvoeding fchryft voor Vor ften , en dat men zoo klaar als *t mos gelyk is, alle de trappen der overige ftanden aanwyft, vermits 'er geen een is, die niet in ’t ftuk der opvoeding byzondere en onderfcheiden bepalin= gen uitlevert. … Het fchynt my toe; dat men ten dezen opzichte de nafpo« ringen niet zoo verre heeft voorgezet, als men zou hebben künnen en-moe- ten doen. Alles wordt byna in den zelfden «vorm gegoten ; en dus is ’er niemand , die geene ‘orinutte zaken teert , en die geene wezenlyke over- flaat. De Heer pr MaAuPeRTUIS heeft gezegd, dat’er voor iedere zicks te een Geneesmeefter behoorde te zyn. Ik geloove op beter grond te kunnen. | zeg- marquer auffi diftin&tement. qu’il eft pofMible les fuances des autres conditions , puisqu’il n'y en a ducune qui ne fourpniffe des déterminations parti- Culieres & Spécifiques en fait d'éducation, Ilme paroit qu'on n’a point pouflé à cet égard les re- cherches jusqu’où elles pourroient & devroient al- ler. Tout eft jetté à peu près au même moule 5 & de cette maniere il n°y a perfonne qui n'appren- ne des chofes ínuriles , & qui n'en omette d'eflen- tielles. M.pre Maurrrruis a dit qu”il fau- droit un Médecin pour chaque malade. Je me croirois mieux fondé à dire, qu’il faudroit des Mai- tres ver de” ZEDELYKE OPVOEDING. ât Zeggen, dat men voor de voornaamfte _ {tanden , waar in de famenleving vere deeld is, Meefters en ontwerpen van opvoeding behoorde te hebben. Ik befpeur wel, dat men deze verdeeling niet al te verre moet. voortzetten 3 doch men zal my toeftaan , dat zy niet geheel behoorde verzuimd te wor- el ié RE MAEEN RAN Ten derden, eindelyk ; hoe veel voordeel ’er ook gelegen mag zyn, in … de verkryging van kundigheden , ik maak geene zwarigheid te zeggen, dat dit voordeel zich niet uitftrekt over alle ftanden 5; dat ’er zyn , waar aan het tot. nadeel verftrekt; en dat men zelfs in't algemeen zekere palen „ wan- neer de zelve op eene duidelyke wyze- aangetoond worden, niet moet te bui- ten tres & des plans d'éducation pour les principaux états , dans lesquels la Sociécé eft' partagée, « Je fens bien qu'il ne faudroit pas pouffer. trop loin cette divifion ; mais on m’avouera qu'elle ne de» vroit pas être entierement négligée. | 3. Enfin , quelque avantage qu'il y ait à acqué- rir des connoiffances , je ne fais pas difficulté de dire, que cet avantage ne s'étend pas à toutes les conditions 3 qu’il D; en pour lesquclles il fe changé en dèsavantage; & même qu'en général on ne doit pas pafler certaines limites , lors qu’elles font ke, | cées / 32 Perbandeling van den Heer Fonmevy ten gaan. „Laten wy alle deze ftellingen eenig licht byzetten, | En vooreerft , de algemeene kundig- heid is eene herflenfchim 3 daar na te {taan , is den rug te wenden naar zyn doelwit; hetis, zyne herffenen op te vul- len met eene opftapeling , waar uit niets anders dan eene verftikking of verwar- ring ontftaan kan. Hebben eenige groo- te Mannen eene algemeene kennis ge- had , (en noch moet men deze uitdruk- king zeer bepaald opvatten , ) het is’, om dat zy groote Mannen waren , bui- tengewone Mannen ; en wanneer men opmerkt , hoe raar deze verfchynfelen in iedere eeuwe zyn, zoo is het gee- ne kleine laatdunkenheid, te gelooven, dat men geroepen is , om ’er het getal van te vermeefderen. Maar de jonge cées d'une maniere formelle, Répandons du jour fur toutes ces aflertions. - He hes … Et d'abord le favoir univerfel , eft une chimere3 y afpirer, c'eft tourner le dos à fon but, c’eft entaffer dans» fon cerveau un amas d'où il ne peut réfulter que l'affaiffement ou l'embarras. Si quel- ques grands Hommes ont été univerfels , (& ene core faut-il prendre cette expreffion fort au ra» bais,) c'eft parce qu’ils étoient de grands Hom- mes , des Hommes extraordinaires , & quand on voit combien ces phènomenes font rares dans cha- que fiecle, il y a bien de la préfomtion à croire rh qu'on over de ZEDELYKE OPVOEDING. 33 luiden nemen eene loffe nieuwsgierig= heid, en een zwak vermogen om in alle zaken oppervlakkig te wordeu „_ voor de zaden eener ware algemeene kundigheid ; zy zyn belezen genoeg , om over alles , ’t zy recht , t zy ver- keerd mee te praten; en de hooggaan- de inbeelding , waar mede zy vervuld zyn , doet hen als een Godfpraak be= fliffingen uitfpreken , waar over een weie nig gezond verftand hen moeft fchaam-_ rood make. Zoo vervolgens eenige toe- juigingen , welke de blinde liefde ván Ouderen, of de vleijery van Vrinden geven , daar by komen , dan gaat alles verloren ; en de voorgewende algemee? ne wetenfchap verandert in eene onge neeslyke krankzinnigheid. Wanneer derhalven jonge luiden tot een zeker tyd- qu'on eft appellé à en groffir le nombre, Maisles jeunes gens prennent une curiofité vague & une foible aptitude à devenir fuperficiel en tout genre pour le germe de la vraye univerfalité; ils font ase fez de leêtures pour pouvoir parler de tout , tant bien que mal ; & Pextreme fuffifance dont ils font pourvus , leur fait prononcer d’un ton d’ Oracle des décifions dont un peu de bon fens devroit les faire rougir. Si après cela quelques applaudiffe- ‚ mens donnés par la tendrefle aveugle des parens & par la flatterie des amis , s'y joignent, tout ett perdu; & la prétendue fcience univerfelle , devient … ZX. Deel, 1. Verb, C un 54 Verhandeling van den Heer For MEY tydperk komen „ waar in zy te rechter en linker zyde buitenfprongen willen doen , dan moet men hun meer dan ooit den breidel kort houden , en tot hun doelwit, ‘tot dat foort: van bezig- heden bepalen , *t welk overeenkomt met het beroep „dat zy omhelzen , en met de noodzaaklykheid , waar in Zy zyn ‚ om fommige zaken te weten, terwyl anderen. hun -byna nooit van ee« nig nut zullen zyn. Sederd omtrend „eene eeuwe is 'er eene menigte van Boeken gefchreven , welke die gevaar- Iyke neiging zeer begunftigen , en wel- ke alle, de bolwerken , die men ‘er te- gen zou willen opwerpen , byna krach- teloos maken. „Men kan aan het hoofd dezer Schriften het vermaard Woorden- boek van BAYLE plaatfen, Dergelyke | Were un délire incurablee -Ainfi , quand les jeunes gens arrivent à ùn pèriode où ils voudroient faire des excurfions à droite & à gauche, on doit leur tenir la bride courte plus que jamais „ & les fixer à leur objet , au genre qui répond à la profeffion-qu’ils embraffent , au befoin qu’ils auront de favoir cer- taines chofes , tandis que les autres ‘ne leur feront “presque jamais d'aueune utilité. „Depuis près d'un fiecle on a écrit quantité de Livres qui Bvorifene beaucoup ce dangereux penchant , & qui rendent presque inutiles toutes les digues qu'on voudroit y oppofer. On peut mettre à la tête de ces Li- vICS . Á eter de ZEDELYKE OPVOEDING. 35 _ Werken ; in eene moedertale , op eétie , aangename wyze gefchreven , en met de grootfte verfcheidenheid van ftoffen vervuld; trekken „ verleiden , verruk- ken de jonge Lezeren 5 zy meenen „daar ihvte vinden al ’t-geen men kan , en al ’t- geen men moet weten; zy hou- den zich by den oppervlakkigen en be- _{liffenden toon der Schryveren , die hun behagen ; vooral-drinken zy met groote teugen: het vergif in , van dietwyffelary;, waar vande befinettelyke voortgang on- ze eeuwe gant{ch en al heeft aangefto- ken. „De zoo genaamde in alles door- kundige geeften, die in deze dagen op het toonéel-der geleerdheid uitfchitte- ren, zyn zeer wel in ftaat , om van de dolledrift-naar algemeene kundigheid te doen walgen. Niets is ’er ten min- d, ften vrês le fameux Diftionnaire de Bavir. De pa- reils Ouvrages , écrits en langue vulgaire d'une ma- niere agréable, & remplis d'une-extreme variété, entrainent; féduifent, raviffent de ieunes Lefteurs; ilsscroyent y trouver tout ce qu'on peut & tour ce re ed avoir $ ils fe montent fur le ton fuper- Sciel & décifif des Auteurs qui-leur plaifent ; fur- tout ils avalent à longs’traits le venin de ce Pyr- rhonisme dont les progrès contagieux ont totale- ment infecté notre ede. Les prétendus Génies _uoiverfels qui brillent aujourdhui fur la fcene litté- ‚taire font-bien propres à ring de la ve de ze "C4 'uni- 26 Werkandeling van den Heer Former ften gemakkelyker „ dan zich te over- tuigen, van hunne waarlyk diepe onkun- de , en van hunne kwade trouwe , die met eene verachting van alle welvoeg- lykheid verzeld gaat. „By deze door de gezonde reden ge- ftelde bepalingen , die een ieder moe- ten overhalen, om in den kring te bly- ven , daar hy geen gevaar van eene on- vermydelyke verdoling loopt , voeg ik de byzondere bepalingen in de verfchei- de. beroepen „ het zy in die genen ; waar in vereifcht wordt , dat men zich op de geleerdheid toegelegd hebbe, het zy in die, welke de Letter-oeffeningen niet noodig hebben. Wat de eerften betreft , het is genoeg bekend , dat de mienfchen in ’t algemeen niet dan een bepaald begrip hebben , naauwlyks toe- rci« ‚Puniverfalité,. Au moins rien n’eft-il plas facile que de fe convaincre de leur ignorance vraye- „ment crafle ‚ & de leur mauvafe foi qui eít accom- pagnée du mépris de toutes les bien {éances. A ces limites pofées par la faine Raifon , qui doivent engager chacun à refter dans une fphere où il ne coure pas les risques d'un égarement iné- vitable, je joins les limites particulieres des divers fes profeffions , foit de celles qui exigent. qu'on ait étudié, foit de celles qui dispenfent des études. Quant aux premieres, il eftaflez connu que les hommes he linalnes n'ont qu'une capacité bornée , | à ever de ZEDELYKE OPVOEDING. 37 reikende om zich van hun beroep met die rechtheid te kwyten , welke de ge- zonde Zedekunde voorfchryft. On= dertuffchen “houden die zelfde men-, fchen meeft altoos dat beroep voor een enkel bywerk , en leggen zich met ec- ne blinde drift toe op lief hebberyen en en op navorfchingen „ welke hunnen tyd verflinden , en der Maatfchappye berooven van de dienften , welke zy van hun verwachtte , en recht had van hun te vorderen. Schoon -zelfs deze navorfchingen overeenkomftig waren met het beroep van hem, die de zelve doet , het nadeel blyft altoos het zelf- de. _ Wat was. ‘er der Gemeente van den Biflchop van Avranches aan gele- gen, dat hun beroemde Kerkvoogd da- gen en nachten opofferde aan zyn Be- ws à peine fuffifante pour s’acquitter d'un emploi avec cette reCtitude dont la faine Morale donne l'idée. Gependant ces mêmes hommes font presque tou- jours de cet emploi un fimple accefloire , & fe jet- tent à corps perdu dans des digreffions , dans des excurfions , qui abforbent leur tems & privent la Société des fervices qu'elle attendoit d'eux, & qu'elle eft en droit d'en exiger. Quand même ces excurfions feroient analogues à la profeffion de ce- lui qui les fait , Yinconvénient fubfitte toujours. Qu'importoit aux ouailles de P'Evêque d’ Avranches que leur celébre Prélat confacrât les jours & les C 3 nuits 88 Verhandeling wanden Heer Fonmes wys der „Ewangehfche Waarheid, ters ° wyl het van den, Predikftoel was; dät hy hun het Euangely behoord had-te leeren „en vin Zyne binnenkamer, dat Zy » hem willende. raadplegen; recht hadden tot een vryen. toêgang-? « Elet is niet, dán nà zyne plichten naauwkeur rig volbracht:te,hebben „dat men zich kan overgeeven aan andere bezigheden; hoe pryswaardig en nuttig die anderzins ook zyn mogen. Ondertuffchen is-de dwaling noch. grooter , wanneer men van een fcort van: bezigheid Overgaat tot een. ander ‚en dat. men. zich aan Letter- oeffeningen, of aan het fchryven van Werken overgeeft „die géêne de minfte gemeenfchap. hebben. nvet de za=. ken ; waar toe hen als-tot zyn hoofd- werk geroeperi.is. Hadden He NDRIK ‚NX be Î , de nuits à far Démonftration Evangélique ;“tândis que c'étoit du: haut de fa, Chuire qu?il auroit,du keur démonrtrer |’ Evangilenéerqu’ils avoient;droit.à le trouver accefible,dans don Gabinees-lersqu’ils vou- loient, le confulter. 2,» Cein’eít qu’après-avoir exac- tement remplisfes devoirs-qu’on; peut fe-divrer „à d'autres occupations „duelquezeftimables’ & 'utiles qu'elles foyent dailleurs:, „Cependant, 1’ écartoefb lus fenfiblevencote, quand on. pale d'un genre-à, ‘autre; &. qu’on Galba àdés études.» ‘ou à la compofition d’Ouvräges. ‚qui .n’ont. pas da-moindre liaifon avec les objets-dont-on eft-appellésà Rire ev rig s 0 | N F4 ed - over de ZEDELYKE-OPVOEDING. 39 de Agtfle en JarOBUS de Herfle niets beter. te doen , dan Boeken over dé Godgeleerdheid en de Geloofsgefchillen op te ftellen ?- Meir verwyt den Ge- neeskundigen het meeft geneigd te zyn, om zich op ftoffen van befpiegeling toe te leggen”, om liever Godgeleerden , Oudheid - kundigen , Dichters te wil- len zyn „ dan zich inr de Schriften van HiPPOCRATES, SYDENHAM el BOERHAAVE te oeffenen. Ook wor» den hunne zieken ‘er naar behandeld 3 en de voorfchriften van zulke afgetrok- ken Geneesmeefters kunnen niet anders dan vervuld zyn van doodelyke mistas- tingen. hd Zulke beroepen „ als de Koophan- del „en de Handwerken , de Krygs- dienft , Landbouw en dergelyke,. wor» | | den fon capital. Henrrt VIJL & Jacques Is n'a- voient -ils rien de micux à faire que des Livres de _Théologie & de Controverfe ? “On reproche aux Médeeins d'être les plus fujcts à fe jetter dans des maâtieres de fataifie d'aimer mieux étre Théolo- iens „ Antiquaires „ Poëtes , que de méditer HIPPOCRATE, SyYDENHAM- & BOERHAANVE, Leurs malades font-traieés en conféquence 3 & les recettes de Médecins ainfi diftraits ne peuvent que fourmiller de quiproquos meurtriers. ‚… ‘Les Profeffioris telles que le Negoce & les Mée tiers, l'Etat Militaire , l'Agricalture „ &c, ne font / & C 4 pas 4o Verhandeling van den Heer Formevy : ' den niet uitgefloten van deze kundig- heden „welke altyd de algemeene nut- tigheid hebben van het verftand op te wekken : ondertuffchen ben ik in het denkbeeld „ dat zy er geene toelaten „ dan van een zeker foort , en in eene bepaalde maat. Ik zeg van een zeker foort ; want een Koopman-, die zich de herffenen zou willen vervullen met bovennatuurkundige denkbeelden „ of dezelve pynigen , om rymklanken by een te zamelen , zou die geen niet zyn, aan wien ik myne fchatten wilde ver- trouwen. Boven dien meen ik welge- gronde bewyzen van ondervinding te hebben , dat de aard van een beroep altoos ftrydig is met dien der weten- _fchappen. Een fchatryk Bankier zal een weetniet fchynen , om dat hy het waar- f as exclufives de ces connoiffances qui ont tou- jours Puuilité générale d'ouvrir Pefprit : cependant je fuis dansl’sdée qu'elles n'en admertent que d'une certaine forte &-dans une mefure déterminée, Je dis d'une certaine forte 5 car un Négociant qui voudroit s'alembiquer le cerveau par des fpéculae tions métaphvfiques , ou le mettre à la torture pour raffembler des rimes , ne feroit pas celui à qui je voudrais confier mon bien. D'ailleurs je crois. avoir des preuves d'expérience bien décidées , que lefprit d'une profeffion eft presque toujours incompatible avec celui des fciences, Un Banners” mile GEN oversde ZEDELYKE OPVOEDING. ar waarlyk is , en zyn moet , vermits hy alle zyne duizenden by een gefchraapt heeft door eene benaarftiging , welke hem alle andere verbiedt , door eene bekwaamheid , welke zich niet verder uitftrekt. — Het zou die luiden te erger gaan „ zoo zy fraaije geeften of geleer- den wierden. Zulks komt zelfs niet te pas in het beroep, ’t welk . zoo ik my dus mag uitdrukken, naaft aan de. Geleerdheid grenft , namelyk in den Boekhandel. De Boekhandelaars , die zich op hun vernuft of geleerdheid be- roemd hebben, zyn, in ’t algemeen gefproken , niet die genen geweeft , welke de befte huishoudingen uitgele- verd hebben. Ik fta derhalven toe, dat allen „ die eenige gefteltenis heb- | - ben, millionaire paroitra un homme affez épais , parce qu'il left en effet , & qu'il doit Pêcre „ pour avoir acquis fes millions par une application qui lui en interdit toute autre, par un talent qui ne fouffre point d'autre modification. Ce feroit tant pis pour ces gens-là s’ils devenoient Beaux -Eíprits ou Sa- vans. Cela ne convient pas même à la profeffion limitrophe, fi je puis m'exprimer ainfi, du favoir, à la Librairie. Les Libraires qui fe font piqués defprit & de favoir, n'ont pas été, généralement arlant , ceux qui Ont fait les meilleures maifons. Ve confens donc que tous ceux qui ont quelgue _difpofition a s’sclairer, ’ qui en fentent le de Ps Np e az Verhandeling vân den Heer Former ben , omzich kundiger te maken ‚en daar toe-den luft voelen „ zich in die zaken oefenen , welke hun voegen , en dat zy zich: daar in bekwaam taken, doch niet ; dan. tot ‘eene zekere hoog- te , hebbende hun ftraks niet meer dan eene bepaalde. maat van kundigheden toegeftaan. En waarom ? om dat bui- … ten dien „ en-zoo zy zich zelven geene palen ftelden „zy niet langer verbon- den. zouden blyven aan dit of dat be- roep „ gelyk hunne levenswyze, en de ftaat , dien Zy omhelft hebben , mede- brengen ; maar Geleerden of Schryvers worden zouden. | in _ Men moet echter twee gevallen uit- zonderen. Het een ziet op zulke bes roepen , die in zeker opzicht noodzâ- ken tot het opftellen en in ’% licht geven van fe tournent du côté qui leur convient, & qu’ils y. deviennent habiles , mais jufqu’à un certain point, ne leur ayant accordé tout à l'heure qu'une mefure détermine de connoiflances. Et pour- quoi ? c'eft que fans cela, & s'ils ne fe prefcrie voient pas des bornes à eux-mêmes, ils ne feroient by ei attachés à telle ou telle profeflon , comme sexige leur genre de vie & le parti qu’ils ont em= braflé ; mais ils-feroient Savans „ ou Auteurs. _… Il faut cependant excepter deur cas L’un eft celui des profellions qui appellent en quelque for= ziel id te hd ER, „) ever de ZEDELYKE OPVOEDING, 43 van Werken. :-BoeERrHaavt muntte niet minder uit in de oeffening der Ge: neeskunft‚; om dat hy zich door zyné penne onfterflyk maakte, By Worr was-de famenvloeijing van toehoorderen niet minder, om dat hy zonder ophou- den: de drukperffe liet zweeten. En dit. zou men. in't algemeen van allen; _die-op de Hooge. Scholen onderwyzen; kunnen zeggen, indien hunne bekwaam: heid altoos overeen kwam met hunne eertytels.… Het vander geval is dat van kúiden vaneen zeldzaam foort , die in de-oeffening van hunne bediening zelfs niiddelensen gelegenheden vinden , om hunne eeuw en de nakomelingen te on= derwyzen „en om deffen en voorbeel- den te geven , die dienen kunnen, om allen ; die-hunne voerftappen trachten | HE te à-cofmpofer & à publier des Ouvrages. Bor t- HAAVE n'enexcelloit pas moins dans la pratique pour s'être immortalifé par fa plume. Worr m'en avoit pas moins la foule des Auditeurs pour’ faire: gémir les prefles fans relâche. Et c'eft en géné- ral ce qu'on pourroit dire de tous les Profefleurs dans les, Univerfités „ s’'ils avoient une capacité: ‚aflortiflante à leurs-titres.. L’autre cas, c'eft cc- lui des-gens d'u ordre rare „qui trouvent dans Pexercite même de leur chargerdes movens & des occafions d'iaftruire leur fiecle-& la poitéricé , de donner «des …legons & des, exemples qui dt 0 f | er- 44 Verhandeling van den Heer Former na te volgen, bekwaam te maken. «Ik zal twee groote Mannen aanhalen, wel- ker namen alleen myne gedachten ge- noegzaam zullen ophelderen en beves- tigen , namelyk VAUBAN en DaAGUES- SEAU. sd Ik heb niet meer dan noch eené aans merking te maken over myn tegenwoor dig onderwerp , te weten over de mo- gelykheid eener algemeene opvoeding ; volgens welke alle menfchen geoeffend, en allen even zeer geoeffend zouden „Zyn. Jk verbeeld my , dat men de tegenftrydigheid, welke in eene zooda- nige gelykheid ligt opgefloten , uit alle de voorgaande ophelderingen duidelyk zal bemerkt hebben. Ik ga , voor dat ik eindige , noch verder, en houde het _ voor geene roekeloosheid te betuigen, dat fervir à former tous ceux qui s’efforcent de mar- cher fur leurs traces. J° citerai deux grands hom- mes ‚ dont les noms feuls éclaisciront & prouve= ront fuffifamment ma penfée , VAUBAN & Da- GUESSEAU. | Je n'ai plus qu'une confidération à faire fur le: fujet que je traite atuellement, c'eft à dire , fur la poflibilité d'une éducation univerfelle , en vertu de laquelle tous les hommes fuffent inftruits , & le fuflent également. Je crois avoir fait fentir la contrad!êtion qu’implique une femblable égalité par toues les remargues qu'on vient de lire, j'irai ee : oin _ ver de ZEDELYKE OPVOEDING. 45 ddat- het niet goed zou zyn ,' dat alle menfchen geoeffend waren. Men be- grypt wel, dat ik hier het oog niet heb op de algemeene grondbeginfels van „den Godsdienft: en de Zedekunde , welke men moet inprenten aan allen „ welken het Gode behaagd heeft het be= ftaan en de geboorte te fchenken onder famenlevingen , daar die beginfels be- kend zyn, en dienen , of ten minften dienen moeten tot een grondflag voor alle de overige. Dat een Kind dan lee- re God te kennen en te vreezen, zyn naaften lief te-hebben , en , met een woord „ matig , rechtvaardig en godzaig Ze leven ; en dat hy langs dezen weg te gelyk- een goed Medeburger en een goed Chriften worde ; dit is zyne roe- | | ping, loin en finiffant, & je ne regarderai point comme une témérité de dire qu'il ne convient pas que tous les hommes foyent inftruits. On comprend bien que je n'ai pas ici en vue les principes géné- raux de la Religion & de la Morale , qu’il faut in- culquer à tous ceux à qui Dieu fait la grace de par- venir à lexiftence ‚ & de naitre dans des Sociétés où ces principes font connus , & fervent , ou du moins doivent fervir-de bafe à tous les autres. Qu'un Enfant apprenne donc à connoitre Dieu & à le craindre , à aimer fon prochain , en un mot à vivre fobrement, juftement > religieufement, & que de cette maniere il devienne tout à la fois bon Ci- _ toyen 46 Verhandeling van den Heer Formev id BSC ping , hetis de volftrekte plicht „de onverzuimlyke verbintenis van hun, welken zyne opvoeding is toever- trouwd. Maar buiten dit blyven ’er weinig andere letter- oeffeningen waaâr te nemen „(de gemelde kundigheden „ onderftellende dat men lezen en fchry- ven. kan ) voor hun „welken de Voor- “ zienigheid in de geringfte ftanden-der Meaatfchappy geplaatft heeft. Geftchikt zynde om den zwaarften laft in de ber zigheden dezer wereld te dragen, zoo blykt , dat men moet vermyden hen daar van zy af te leiden, ’tzy af keez rig te maken. Dat men -derhalven deze twee zaken wel in acht neme; Zy zyn beide van het hoogfte aan- belang. «: | Rs: NEN ‚ toyen & bon Chrêtien ; c'eft fà vacation, c'eft le ‘devoir rigoureux , l’ obligation. indifpenfabte „de Eeux qui font chargés de l'élever. -Mais après ce- la il-ne refte gueres d'autres études:a faire ; (les connoiffances précédentes fuppofant qu'on fgait lis re & écrire ;) pour ceux que la Providence à pla= eés dans les derniers rang de la Société. Deftinés à porter ‘le principal fardeau des occupations de „ce bas monde, voilà ce dont il faut éviter de les détourner &- de les dégouter. Qu’on prenne bien arde à ces deux idées ; elles font lune & l'autre d la derniere importance. à ween: is NE < PENNE voer de ZEDELYKE- OPVOEDING. a 1 Zy s- welker arbeid volftrekt, nood- _zaaklyk is „zoo wel ten nutte van hun zelven , ‘als van anderen, moeten van. het arbeiden niet afgetrokken worden, Een goed Akkerman , een ‘Ambachts- man „die zich:aan het lezen begeven of toeleggen-wilden, ophet verkrygen van kundigheden „die „door het ver- band „waar in zy tot elkanderen ftaan ; hen ältoos verder en verder zouden leiden „ zullen de uren'op deze wyze befteed „wezenlyk- verwaarloozen vermits hun en hunner huisgezinnen beftaan van deze: uren af hangt, Een Dienftknecht , die zich-bezig houdt met letter-oeffeningen „terwyl men hem roept. „om. te dienen , zalsweggezon- den worden, en geene andere-Mees- ters vinden:” Of anders zoo men. | deze Il ne faut pas-détourner -du travail ceux-dont le travail eft-indifpenfablement néceffaire ; & pour eux -mêmes ; & pour les autres, Un bon Labou- _reut‚; un bas Artifan, qui voudroit faire des leétu- tes, & s’'initier dans des connoiflänces , qui, par la liaifon qu'elles ont entr’elles , les meneront-tou- jours- plus -loin „ perdront réellement les. heures employées de cette maniere , puisque de cês heu- res dépend leur fubfiftance. & celle de leur famille, Un Domeftique qui fera des études , tandis qu'on lui demande des fervices , fera-eongédié, & ne trouvera point de Maieres, „Ou bien, (i-l'on vou- Tork 43 Verhandeling van den Heer Formrvy deze grillen wilde gedogen , zou men zich moeten getrooften een gedeelte der voortbrengfels van den akkerbouw, de handwerken , en van andere voor- deelen , die men van zynen minderen trekt , te miffen. Maar iemand voor des zelfs beroep een afkeer in te boe- zemen, is noch nadeeliger, dan hem daar in afleiding te geven. Zullen de menfchen zich geruft houden in den ftaat en de bezigheden , welke hen vernederen, en byna gelyk ftellen met „de Laftdieren , zoo is het noodig , dat zy hunne ziel niet verheffen en verfterken, zoo dat zy hare edelheid en verhevenheid al te duidelyk gewaar worden „ en al te levendig die natuur- lyke en oorfprongelyke gelykheid be- ‚ merken , aan welke de tegenwoordige ge- foit condefcendre à cette fantaifie , il faudroit fe ré- foudre à perdre une partie du produit des terres, des mêtiers, & des fecours qu’on tire de fes inféricurs, Mais linconvénient du dégoût eft encore plus grand ue celui de la diftraêtion. Pour que les hommes emeurent tranquilles dans des conditions & dans des occupations qui les rabaiffent presque au ni- veau des Betes de fomme , il eft à propos qu’ils n'élevent & ne fortifient pas leur ame de maniere à s'appercevoir trop clairement de fa nobleffe & de fon excellence , à fentir big vivement cette égalité naturelle & primitive à la quelle la wr” e ver de ZEDELYKE OPVOEDING. 45 gefteltenis der. menfchelyke famenle= vingen zulke harde flagen toebrengt. Hier door zouden zy wel-haaft tot miss moedigheid en oproer vervallen ; zy zouden doen , gelyk die Negers , die nu. eens wanhopig wegens ‘hunne flas verny „ ‘er weten een einde van te ma- ken met zich zelven te verftikken door een byzonder middel, dat zy hebben, van hunne tong te vouwen , en in de keel te. halen ; of dan eens verwoed door de harde behandeling , waar me- de zy. geteifterd worden , aan ’t mui- ten. flaan „ en die moorddadige ver- woeftingen aanrechten, waar van men de voorbeelden heeft, … Indien deze Slaven noch beter verlicht waren , en door overdenking zoo wel als door on- dervinding meer kenniffe verkregen , ZOU= des Sociétés porte de fi rudes atteintes. Alors ils comberoient aifément dans le découragement & dans le murmure ; ils feroient comme ces Né- gres 5 Qui, tontôt défolés de leur captivité favent la terminer en fe fuffoquant eux-mêmes par un art fingulier qu’ils ont de replier la langue & de la re- tirer dans le gofier ; ou tantôt „ furieux des mau- vais traitemens dont ils font excédés , fe révol- tent & caufent les funeftes ravages , dont on a des exemples. Si ces Nègres avoient plus de lu- mieres encore ‚ plus de connoiffances tant réfléchies IX „Deel, 1, Verb. D qu'ex= go Verhandeling wanden: Heer Formes zouden zy. hun juk met vry minderge. duld dragen „en vry meer bekwaam, heid hebben, om het-zelve afte. fchud: den. : De coopasfing k hier: van is ge | makkelyk, | oh 4 | De gezonde. Gaarder én dé wet gevende macht hebben derhalven hier een voorwerp , waar op: men mogelyk geene genoegzame acht (laat ; > te wee ten om orde te ftellen op, de uitdee’ ling van kundigheden , invoegen dat men ‘er genoeg. van hebbe , miaar-dat men ’er niet te veel van hebbe 5 even eens omtrend als in de openbare vreug- de-bedryven , daar men fontéinen vaù wyn laat {pringen , overvloedig: ge: noeg om het volk” te vervrolyken , maar niet om het zelve dronken te os st mna dd Kef wen qu Kepner tales ‚ ils- porteroient leit. joug avec bien plus d'impatience% ils feroient bien:-plus hae biles à le fecouer. geet application eft aifée. La faine. Politique, 5 ‘bonne. Légifation , ont donc ici un objet a rek on ne fait peut-être pas aflez, d'attention , c'eft de. préfider à la-difpenfation des lumieres, de fagon qu’”il y en ait aflez , mais uil n'y. en ait pas trop 5 à peu près comme dans des fêtes publiques. où l'on eroit couler des fon- taines de vin aflez abondantes pour rejouir le peu- Pin; ; mais. non pour} DS 4 C'eít plutôt ir f mal- DK, DN \ over de ZEDELYKE OPVOEDING, sr maken Het ‘ftrekteen volk veel-eet tot ongeluk: dan tot geluk wanneer eener zekere: {maak in belezenheid en oefeningen zich al té veruitbreidt , en tot aan, de-laagfte trappen der „Maat- fehappy--doordringt. / In „plaats dat zulks. wel -onderleide’; verftandige en bondige luiden zou:uitteveren, koe men -erpraters. em redeneerders uit voorts die over alles-humvoordeel wils "len ‘welleinsen zieh dwaaslyk het hoofd brekén: ‘en warm maken. over zaken: welke; ouderhun bereik niet vallen: noch vallen kunnen; en die hier door die goedwilligheid verliezen „welke:de {pil is der regering.” De gevolgen vere fichillens-hier zekerlyk naar. den land aard der: Volkeren: “By de Fraufcheiù, EEV | _ licht- malheur: qu’ un ‘bonheur» pour uùe Nation; dors qu’un-certâin-gour de le&ture-é:d'étude s°y. répand trop ;& gagne jufqu’aux plus-bás étages de Ja: Sor eiété. Au lieu’ que cela fafle des gens inftruits 3 fenfés ,. & folides, cela faic des-difeoureurs & des raifonneurs zaqui veulent juger de tout „dont la tête s’'einbarafle & s'échauffe mal à-propos fur des fujets.qui nes font ni ne peuventdevenirde leur reflort., &quisperdent par là cette doailitë quieft _ de pivot du Gouvernement. Les effets varient ict vla vér faivant le caraftere des Nations; Chez lè. Francois leger: & fouple 1 n'en réfulte qu'un: es= Da prit Pe Ke Ke Verhandeling van den Heer Former lichtvaardig «en gedwee , óntftaat ’er enkel den geeft van ydelheid uit, die de minfte nietigheden najaagt, en zich dikwyls de grootfte buitenfporigheden, de fchandelykfte onbetaamlykheden veroorloft. «By de Engelfchen , hard- vochtig en woeft (deze beoordeelin- gen zien alleen. op het gros dier na- tien ‚ op het zoo genaamde volk ,5) wordt het een zuurdeeflem van: ver= bittering , woede en muitzucht. „Een ‘kwaalyk gezind Schryver geeft boos aardige blaadjes in ’t licht; die ganfch Engeland leeft ; aanftonds ontftaat ’er eene gifting , die wel haaft tot oproer overflaat, en de grondflagen zelve van de opperfte, macht. kan doen-beven. Terwylik dit fchryve, veftigt-een der As] vin- it de frivolité , qui court: après les moindres agatelles , & fe permet fouvent les plus grandes extravagances , les plus honteufes indécences. Chez 1’ Anglois „ dur & féroce , (ces jugemens ne regardent jamais que le gros des Nations „ le peu- ple proprement dit) c'eft un levain d’aigreur, d'emporcement „ d'effores féditieux. Un-Ecrivain mal -intentionné publie des feuilles virulentes quê toute V'Angleterre lit. -Auflitôt s'excite une fere mentation quì dégénére bientôt en. combuftion’; é qui peut ebranler Jes fondemens mêmes du pou- voir fepreme, Tandis que j'écris ceci ar reed Tp: ; aires Pe ed ver de ZEDELYKE OPVOEDING. 52. \ id vinnigfte en haatlykfte gevallen van de- zen aard een ieders opmerking (4). Hier uit trek ik een algemeen ge volg, namelyk dat de Wethouderfchap aller ftaten veel geftrenger behoorde te zyn , dan zy is , op het uitgeven van Werken, die in de moedertale ge= fchreven , over zaken handelen , waar van de bewaring.der goede orde en al- gemeene ruft afhangt. Onze Eeuw heeft mogelyk geene verderflyker plaag dan deze, De Waarheden van den Godsdienft en de Zedeleer worden ftoutmoedig aangerand , de banden _der Maatífchappy worden in haren bur- Ô SCIe Ca) In't laatft van bet jaar. 1763. faires les plus vives & les plus odieufes dans ce genre fixe l'attention du public (a), Je tire de là une confequence générale , c'eft que la Police de tous les thee devroit être beau- coup plus fevere quelle ne left fur la publication des Ouvrages en langue vulgaire , qui traitent des matieres auxquelles tient la confervation du ‚bon ordre & de la tranquillité publique, Notre fiecle n'a peut-être point de fléau plus pernicieux que celui-là. Les vérités de la Religion & de la Morale font audacieufement attaquées „ les ej c | Ka) Ala fin de 1763, Sd s4 Verhandeling vanden’ Heer Fonmex gerftand. , regeringven ‘huiffelyken. {taat DAE ko perfle te vorderen , welke in hunne Jdnh nt Je mO.ns du monde gênés par les loix ë par les arrêts , jettent les hauts cris ‚ en appellent à Péquicé naturelle , au droit des, gens , reclament la liberté de penfer, &-la liberté de la prefle , qui / ne over: de. ZEDELYKE OPVOEDING. 55 _ handen.niets anders zyn , dan alseen dolk in die van eenen uitzinnigen, Dat men nu alle de overwegingen , die ik hier voorftelde , en alle de on= derfcheidingen , die ik ’er heb byge- voegd ‚ famen neme , dan zal men, zoo ik my niet bedrieg , overtuigd zyn, dat er geene algemeene opvoe. ding mogelyk is , en dat al ontwerp, geen iet dergelyks aan de hand mocht geven, zonder verder onderzoek on- der ‚de herffenfchimmen mag gefteld worden 5 even eens gelyk de grootfte Meetkundigen zich de moeite niet ge= ven ; “de vierkants berekeningen van het’ rond, welke men hun aanbiedt, te onderzoeken , maar dezelve by het - enkel “opfthrift voor valfeh houden. ces | | UI. ne font autre chofe eùtre:leurs mains qu'un“ poi- guard dans celles d'un fuürieux, Ne Qu'on réunifle à préfent toutes les confidèra. tions, que; je,viens de propofer., € toutes les ‚di- ftinétions, que-j'y ai, jointes;, on fera,-fi je ne me-trompe,-convaincu qu'il,n'y.a point d'éduca- tion’ uaiverfelle poffible.; 8 que tout projet qui en annonceroit.une,femblable „peut être iis fans examen _auvrang -des-chimeres 3 teut comme les grands Geometres.ne fe donnent pas la peine d'exa- miner/les,Quadratures.durcercle qu'on leur préfen- te Ó.les-tiennent pour-fauffes far. 'éciquetre. RKO | D 4 Hr, h | rd hd} 56 Verhandeling van den Heer Foruey SII, Men moet de beft mogelyke Op- ECOOOOINE. BOEREN» repen trl _ Dit leidt my. tot myne derde aan- merking , hier in-beftaande „ dat men by gebrek van een algemeen. ontwerp van opvoeding „het ontwerp moet zoe-. ken van de beft mogelyke Opvoeding; en om zoo te zeggen, vân eene Ops voeding zoodanig ingericht, dat er. geen enkel menfch zy „ die ‘er. geen nut van hebben , of geen huisgezin , daar men de zelve niet, te paffe bren- en kan. Dit, meen ik, is ook het duidelyk oogmerk van de Maatfchap- pye , die het Vraagftuk , waar mede wy ons bezig houden, heeft opgege- ven. UI, Jl s’agit dela. meilleure Education pofible. _ Cela me conduit à-ma troifieme Reinarque ; c'eft qu'au défaut d'une théorie univerfelle de P'Educa- tion , il faut chercher la théorie dela meilleure Education poffible ; & pour ainfi dire, d'une Edu: eation circonfcrite.de maniere qu’il n°y ait aucun individu qui ne puifle en profiter , aucune famille, où l'on ne puiffe les mettre en ufage. Ceft, je crois „ l'intention bien marquée de la Société qui a propofe le probleme dont nous nous occupons. | ous gver de ZEDELYKE OPVOEDING. 37 ven; « Alle-menfchen hebben een ver= {tand en een hart, die beftierd moeten worden. Men moet ze derhalven allen omvangen „ en den, omtrek halen van een rond’, ’t-welk zoo groot is , dat uit het middenpunt de ftralen zich kun- nen uitbreiden tot aan de uiterfte pa- len van ’t menfchelyk geflacht. Doch ik-bedrieg my; deze omtrek moet zich zoo ver niet uitftrekken, en kan gee= ne andere dan de befchaafde Volkeren bevatten. Het zou eene volflagen ftry- digheid zyn , te willen onderzoeken „ hoe wilde Volkeren , zonder op te houden Wilden te blyven, verlicht en _ deugdzaam , nuttig en gelukkig kun- nen worden. . Welk een verheven denk- beeld van deze Wilden zy , die hun- nen lof zoo breed uitmeten , geven „MO Tous les hommes ont un efprit & un coeur à for? „mer. l faut donc les embraffer tous , & tracer la circonférence d'un cercle aflez grand pour que , depuis le centre, les raijons aillept fe prolonger jufqu’aux dernieres bornes du genre hu vote me trompe cependant ; cette roonree doit être un peu moins vafte , & ne peut comprendre ue les Nations policées. Ce feroit une contra- diëtion formelle dans les termes que de rechercher comment des Sauvages , fans cefler d'être Sauva= es, peuvent devenir éclairés & vertueux , utie es & heureux; Quelque haute idée que EE | 5 N 58 Verbaudeling ‘wan ‘den Heer “Forme x mogen ‚ het-blyft onloochenbaar „ dat, zoo zy die verhevenheid en-dae geluk bezitten; welke men hun toefchryfts het: de ‘onkundevzy,’die’er de grond- flag vanvis,- Maar vermits wy begins nen. met: de vernietiging van dezen grondflag, zoo: kunnen wy by gevolg de Wilden niet noodigen., om uiton- ze onderwyzingen „vrucht te trekken zonder “tevens. te vorderen , dat zy voor alle dingen hunnen ftaat verlaten; Wy ten minften hebbensgeen doorzicht genoeg om middelen” uit rte- vinden „ welke dien {taat overeen kunnen brens. gen met het. ontiverp van de beft mos gelyke opvoeding. « Wy bepalen ons derhalven tot menfchen , die in ome ftandigheden-geplaatft zyn, welke met deze „opvoeding: niet:cftrydig: „zyu „ VOM fchoon de ces Sauvages leurs Panégyriftes outrés, il de- meure inconteftable: que s’ils ont la-grandeur & le bonheur qu'on leur -attribue „ c'efb ignorance qui en eft la bafé: _ Or nous-commengons par dé= truire; e bafe , êr parsconféquent nous ne pou- vons Ae les-Sauvages à profiter- de nos enfeis gnemens ‚qu'en exigeant qu’ils renoncent avan® toutes: chofes à-leur état, Au moins notre pénés tration ne va vrelle pas jusqu'à trouver des-expé= diens pour toncilier cet étac avec le plan dela meilleure éducation „poflible. „Nous nous rêftrais. „guons-done;aux hommes quife trouvent: en € ans 1 ut à hed overde ZEDELYKE OPVOEDING. 59 fchoonr deze omftandigheden. voor” overige zeer veel verfchillen in de bes wekking zridie zy tot-deze opvoeding hebben. „Dit zal dan ons:doelwit zyn int beloop-dezer Verhandeling ; de wettige Beoordeelaars zullen befliffen , op. welke. wyze wy zulks volbracht hebben.uitn wets: esp Bed id TV. Deze Opvoeding moet zich niet de veel verwyderen van de aans | „genomen. gebruiken … „Al 't geen «ons noch overblyft hier. emtrend te. zeggen; (ven: dit-zal onze: laatfte vooraf gaande aanmerking zyn; is, dat de-beft mogelyke- hein | | zich dans des circonftances , qui ne répugnent pas à cette éducation „ quoique- d'ailleurs elles varient Extrèmement dans le rapport qu'elles y ont. Ce fera là notre objet dans le corps de ce difcours ; les Juges compèrens décideront de la maniere dont jus laurons envifagé. | bij DA EV. Cette Eduêation ne doitpas trop s'tcar- „ter des ufages regus. „Tout ce quinous refte à dire d’avance à cet égard,’ (& ce fera notre derniere Remârque ERN EN c'eft ie 6o Verhandeling van den Heer Formey zich niet te veel moet verwyderen van de aangenomen denkbeelden, «en „de ingevoerde “gebruiken , fchoon zelfs die denkbeelden al de juiftheid , noch die gebruiken al de volmaaktheid had- den , waar toe zy te brengen zyn. Ik vrees niet, dat-deze aanmerking door hun zal afgekeurd worden , die-de one dervinding by de overdenking voegen. Het middel om niets te doen „ beftgat. dikwyls in het al te wel willen doen. Men heeft buiten tegenfpraak eene groote menigte van fchoone-bedenkin- gen in de befpiegeling , maar die in de daad onuitvoerlyk zyn. Zich voor te tellen, onvolmaaktheden , waar” uit men tegenwoordig wezenlyke voor- deelen trekt „af te fchaffen-, om ‘er | | meer ceft que la meilleure éducation poffible ne doît pas. trop s'écarter des idées regues & des ufages éta- blis , quand même ces idées n'auroient pas toute. la précifion , ni ces ufages toute la perfetion auxquêlles on peut les conduire. Je ne crains. point que cette remarque foit dèsivoùée par ceux _ qui joignent Pexpérience à la réflexion, Le moyen de ne rien fäire confifte fouvent-àvouloir trop bien faire. 1 ya fans contredit une foute d'idées admie rables dans la {péculation , mais réellement impra- tiquables. Se propofer de détruire les cho'es impar- faites-dont ón tire-aCtuellemenr des -avancages for= mels „ pour leur en {ubfticuer de plus parfattes qui Ce geerde” ZEDELYKE OPVOEDING: ot meer volmaakte, die vruchtloös: Zou» den blyven ; in de plaats te {tellen „is eene vergeeffcheraffchaffing ; en wan= neer men hardnekkig voort wil varen; zulks te doenten kofte der famenles ving ‚ dan wordt men berispelyk en ftrafwaardig dtisnberdenian ma cit Om deze bedenking beter: te vatten, moet men zich te binnen brengen, op welke wyze:de Maatfchappyen en de _ verfcheideinftellingen „die tegenwoor= dig in gebruik zyn , om de zaken in goede orde te houden, tot ftand zyn gekomen. Dit alles is achtervolgens, en, om my dus uit te drukken, door’ ‘gedurige aanvoeging gefchied. De ftukken tot elkanderen betrekkelyk , by den anderen gevoegd; werden doot het openbaar gezag bekrachtigd: ; en | daar demevreroient. infru&ueufes, c'eft détruire à-pure, perte ; & quand,on, s’obítine: à vouloir le faire. au dérriment des, Sociétés ;, on. eft, répréhenfible &puniffable. … ke aande e _ Pour mieux faifir cette idée , il faut-fe rappeller comment-fe font-formées „ &les Sociétés, & les diverfes inftitutions qui y fervent aëtuellement à règler les chofes. ‘Tout cela s'eft fait fucceffive- ment ‚ & pour m'exprimer ainfi;-par juatapofition., Des pieces de rapport ajourées les unes aux autres, ont eu pour ciment l'autorité publique ; & il s'en, eft formé un corps dont il eft affez aifé d'apperce-' voir # 68 Verhandeling van den Heer “Fornney daar uit is êen-lighaam-ontftaan , waar van het-gemakkelyk valt de onevenres digheden ‚en‘ fomwylen zelfsde mise {tanden te ontdekken „zonder dat het daarom minder moeilyk;zy, iets bez ter voor den’ dag te ‘brengen, Dit ís de klip onzer hedendaagtcheibefpiege: laars: Zy verbeelden?zich:overvlie- gende: vernuften te zyn; som;dat-zy de gemelde gebreken ontdekken , de zelve breed uitmeten (eú vergrooten 3 _ waar mede zy niets anders-uitrechteri; dan de fnoodíte roeklóosheid te betoo= nen, vermits,zy de dangehomen rege: rings vormendaar door in verdenking en verachting, brengen „en de mene” {chen — onruftig en oproerig maken. Vervolgens -meenende een zeer verhes ven vluchtte nemen ; verliezen zy 260 zich voir Jes irrêgularités ‚ quelduefois m&me les dif. formités , fans qu’il foit pour cela facile de faire mieux. C'eft Pécueil de Hos fpéculatifs modernes: Ils croyent être. des génies fupérieurs , parce qu'ils detouvrent les défauts en quettion , les étélent , 8 les exagerent ; en quoi ils ne font que montref ä témérité la plus condamnable , puisque par 1d ils dêcrient & décréditent les formes atuelles de Gouvernement „ils rendent les hommes inquiets & féditieux. Enfuite, croyant: prendre Yeflor le plus élevé , ils fe perdent dans des efpaces ei vi ak dn sle CSC ever de ZEDELVKE- OPVOEDING. 63 _ ‘gich in;de ingebeelde ruimten ‚maken __kafteelen!in;de Juchts ren, gebouwen; \__die geene deminfte befbendigheid hebe ben. „ Deze, denkbeelden befmetten eee ne. menigte van ydele, herffenvaten en dwaalgeeften, en -zooo!de, fchriften,, die met-deze herffenfchimmen vervuld zyn „flechts, uitwendig, fraai opge- pronkt ‚of, van, een--aangenamen «ftyl zyn ‚zoo! voegt. zich, by deze voor- gaande-toejuichers, een-gantíche,hoop vanvloppervlakkige vernuften; en vere eenigt zich.met de, zelven in eenen lof: galm „die niets-beduidt,enshoch min: der. bewyfts „Men. kan hen;!die-deze ontwerpen regelrechtsftrydende met alle „ welke: in :zwang-zynr, Zoo vry» „moedig-voor „den „dag, brengen. 5: niet _ beter svergelyken ; „dan met»den: vere EN maare maires, bâciffent des chateau en Vairsodes édifieer — qui n'ont „pas ‘la moindre confiftance. Ces idées affetent quantité de cerveaux ereux ;'d'efpries vi. fionnaires 5 & fi là forme même des Ouvrages où “ces chimeres) festrouvent eft féduifänte, fi le ttile eft vattrayânt „une foule d'efprits fuperficiels fe joignent aux; approbâteurs précédens ; & fofmeùt avec «eux un chorus qui ne fignifie rien „-& prou- ve encore moins,” On ne peut mieux compäre ceux qui débitent avecsconfiance ces plans diatné- …_ tralementsoppofé- à tous ceux quivexittent , che oeli £ \ ä- 64 Verhandeling van den Heer Formey maarden ‘dolenden Ridder , die zich uitgaf voor den wreker van allen onge- Iyk. Zoo zy zich verwaardigden , hun- ne oogen een weinig lager naar de aar= de te wenden , om die menfchen , welke zy willen regeren, te befchou- wen „ en hen beter te leeren kennen ; zouden zy gewaar: worden „dat men hen niet kan hervormen ,en- dat het ?er- alleen op aan komt,’ hen te nes men „zoo als“zy zyn „om van hun het befte te maken , dat mogelyk is; De menfchen zyn alle te redelyk , om taftbare “herflenfchimmen blindelings te omhelzen , en zy zyn niet redelyk genoeg ‚ om zich te gedragen naar de oogmerken , welke gefchikt zyn , om hen met de daad tot eene volmaaktheid te brengen, die juift daarom ; om dat 5 | Zy …—_ fameux Chevalier qui fe piqúoit d'être le redreffeur des torts. S'ils daignoient un peu rabaifler leurs vues vers la terre ; confidérer ces hommes qu’ils fe propofent de gouverner , & apprendre à les mieux connoitre , ils verroient qu'on ne peut les refondre , & qu’il s'agit feulement-de les prendre zels-qu’ils font, afin de tirer d’'eux le meilleur parti poflible. Les hommes font trop raifonnables pour 5 jetter tous à corps perdu dans des chimeres pal- pables; & ils ne le font pas affez-pour entrer dans des vues deftinges à les conduire réellement à une per= | mer de ZEDELYKE OPVOEDING. 65 Zy te groot ís , hun niet eigen wore den kan. | „Zeer weinig luiden zyn in ftaat, de- ze opmerkingen te maken, en ‘er zich van te bedienen als van een fakkel om op hunne wegen veilig te wandelen. Te berispen , te verachten, te hoonen zelfs , dit alles gefchiedt vry gemak- kelyker. Doch: zoo men al hier door eenige onbezonnen , eenige muitzie- ken gaande maakt , het grootfte gee deelte der menfchen jaagt men van zich , en maakt men afkeerig ; men verlieft het algemeen vertrouwen , en men wordt het voorwerp der billyke veroordeeling van luiden, die verftand en voorzichtigheid bezitten. Maar laten wy ons uit de toepaden | be- perfeêtion qui , par là même qwelle-eft trop gran- de „ ne-leur „convient, pas, BLIK: Bien peu de gens font capables de faire ces ob- fervations & de s'en fervir comme d’un flambeau” pour” marcher dans des routes aflurées. Fronder décrier „ iofulter- même, cela vett plutôt fait. Mais ; fi Fon vameute par là quelques étourdis „ quelques mutins , on écarte & on rebute le gros des hommes , on perd la confiancë publique , & Fon eft objet de la jufte-cenfure des gens doués de bon fens & de prudence, Sortons des avenues. Je crains qu’on ne les ait EX. Deel, 1, Verb. E trou- 66 Verhandeling van den Heer Formrw begeven. Ik vrees, dat men ze reeds te lang zal hebben gevonden; doch ik verbeeld my , dat men zich niet kan ont{laan „de zelve door te gaan ; eer dat men tot de voorgeftelde Vraag komt: Zie ons nu hier-by de zelve, Laten. wy onze verdeeling hervatten _en vervolgen. EL Het verftand te oef> fenen. IL. Het hart te beftieren. HI, Den menfch gelukkig te-maken. IV, Den menfch nuttig te maken. : 3 @ 5 Lal trouvées un peu trop longues 5 Mais il me fem- ble, qu'on ne, pouvoit fe difpenfer d’y paffer a- vant que: de venir à la-Queftian propofée. « Nous: y. voici, Reprenons notre divifion, &fuivons-las. ‚Former Fefprit.. IL, Foriner le coeur, IIi. Ren- de homme heureux. IV, Rendre l'homme: utile, Roef u Cur= dber de ZEDELYKE OPVOEDING. 6 err 4. IL. De OBrFENING VAN 'T VERSTAND: Wat het Verfland is. Ik meen hier door Verftand alle de NM kundigheden , die de menfch ver- krygen , en al°t gebruik, ‘t welk hy’er van maken kan. Het verftand is die ziel , dat edelfte deel onzer famenftel- ling, ‘t welk vereenigd zynde met een | | | lig: EE ee Ï, Re Mrne ree Eg Renren re Nemef CuururRe De rv EsPRiT Ce que c'eft que L'efprit. Ferre par L'efprit toutes les. cônnoiffatices que homme peut acquêérir, & tout lufage qu”il _ peut en faire. Lefprit eft cette ame , partie la plus noble de. notre compolé , qui, unie à uri, | | Ea corps L 68 Verhandeling van den Heer Formew \ lighaam „ dat haar tot eene woning en als tot een bekleedfel verftrekt , door middel der zintuigen indrukfelen ont- vangt, waar uit de denkbeelden voort- komen. Deze denkbeelden zich ver- menigvuldigende en ontzwachtelende, verftrekken tot een foort van voor- raadfchuur en fchatkamer , waar van de menfch zich durende den gantfchen loop-zyns levens bedient; en hy trekt ‘er des te grooter voordeel uit , naar mate de denkbeelden , die hy bezit, talryker en voor al onderfcheidelyker zyn. Boven dien wordt ’er vereifcht, dat het verftand van beginfelen of re- gelen voorzien zy, die volftrekt noo- dig zyn , om de denkbeelden aan een te fchakelen en toe te paffen; en dat het zelve by deze grondregels de be- kwaam- corps qui lui fert de domicile, & comme d'enve: lope, regoit , au moyen des organes des fens , des impreffions auxquelles répondent des idées, Ces idées , en fe multipliant & en fe dévelo- pant , forment une efpece de magazin, de tréfor „ dont l'homme fe fert pendant tout le cours de fa vies & il en tire un parti d'autant meilleur , que les idées qu’il poffede font plus. nombreufes , & furtout plus diftinétes. Outre cela il faut qu'il ait des principes, ou des règles, d'un ufage indis- penfable , pour combiner ces idées & les. appli- quer, & qu'il joigne à ces règles Fhabitude, Pexer- CICE goer de ZEDELYKE OPVOEDING. 69 kwaamheid en ervarenheid voege, om de zelve werkftellig te maken ; waar uit voortfpruit , dat alles met gemak , vaardigheid en met een goeden uitflag volbracht wordt. | Al het geen betrekking heeft tot de hier voorgeftelde einden , is ter oeffe- ning van het verftand noodig ; al het geen daar toe niet bevorderlyk kan zyn , moet als geene opmerking ver dienende , verzuimd worden 5 al het geen daar mede ftrydig is , moet ver- worpen worden , als alleen dienende, om het verftand te bederven, des zelfs vermogens te verftompen, of verkeerd te doen werken. De oeffening des verftands beftaat derhalven in het be- zorgen van alle nuttige ontzwachtelin= gen , alle wezenlyke vorderingen van de vermogens, die ons dienen‘om de din- cice de les réduire en pratique ; d'où naiffent la facilité , la dextérité , & tous les fuccès, Tout ce qui fe rapporte aux fins que nous ve- nons d'indiquer, entre dans la culture de Pefprit 5 tout ce qui ne peut y contribuer , doit être né« glige comme ne meritant aucune attention 5 tout ce qui y répugne , doit être évité comme ne fervant qu'à gâter Pefprit , à émoufler fes facul- ‚tés , ou à en pervertir l'ufage. La culture de Pefprit confifte donc à procurer tous les dévelopee mens utiles , tous les progrès réels des facultés qui nous fervent à connoitre les chofes depuis la É 3 ; | pere zo Verhandeling van den Heer Forme v. dingen te kennen, van de eenvoudig- fte gewaarwordingen af , tot de meeft famengeftelde redenkaveling toe ; en om den akker, welken men bebouwt., te zuiveren van al ’t geen het vrucht- baar zaad, ‘dat men ”er in werpt, zou kunnen benadeelen ; dat is te zeggen; om niet zinnebeeldig te fpreken , om de verwarde denkbeelden op. te hel- deren „en de verkeerde uit den weg te ruimen, | | …_ Hoe zeer de oeffening van ’t verfland | verzuimd of gebrekkelyk is. Hier kan men met een opfiag van 't oog ontdekken , hoe zeer de oefle- ning van het verftand verzuimd of vere … keerd perception la plus fimple jufqu’au raifonnement le lus compliqué , & à débarrafler le champ que on cultive de tout ce qui pourroit nuire à la bone ne femence qu’on jette , C'eft à dire , pour parler fans figure, à éclaircir les idées confufes & à écar- ter les faufles, Combien fa Culture eft négligée ou vicieuft. ei l'on peut découvrir d'un coup d'oeil combien la culture de l'efprit eft négligée „ ou mal ere KA blik peer de ZEDELYKE OPVORDING, 71 keerd beftierd wordt. Indien men zich op een foort. van hoogte plaatfte , van waar men de ftervelingen kon gade flaan , in onwetenheid en dwaling gë- dompeld „ aan driften en ondeugden overgegeven „ onbekwaam tot opmer- — king en overdenking „ of ‘hunne be- kwaamheid in dezen niet gebruikende , dan ter najaging der ydelfte voorwer- pen 5 ftrekkende ten prooye van ge- durige ontroeringen , van knagende be- kommeringen , van Onbegrypelyke te- genftrydigheden ; zoo kan men niet anders , dan het lot betreuren van een fchepfel , aan 't welk de groote oor- zaak van des zelfs beftaan niets gewei gerd heeft van al *t geen hem konde leiden tot het einde, waar toe hy waar- | Iyk En fe plagant fur une efpece d'émíinence d'où Pon dècouvre les mortels plongés dans lignorance & dans lerreur , livrés aux paflions &aux vices, inca« pables d'attention & de rêflexion,; ou ne déployant eur capacité à cet égard qu'en faveur des objets les plus frivoles „en proye-à des agitations per- pétuelles , à des. foucis dévorans , [à des contra- diêtions inconcevables , on ne peut que déplorer. le fort d'une Créature à qui l'Auteur de fon être n'a rien réfufé de tout ce qui pouvoit la conduire à fa véritable deftination , & qui méconnoit , & cette deftination , & iep des moyens qui sy | | 4 rape 72 Verhandeling van den Heer Former _Iyk gefchikt is ; en die echter deze fchikking niet opmerkt , en de mid delen „ welke daar toe dienen , niet weet te gebruiken. Is het der moeite dan wel waardig, om nieuwe krachten in te fpannen tegen een zoo algemeen; zoo diep ingeworteld kwaad ; om op ‚nieuws een dyk ; die niet fterker zal zyn dan de voorgaande, tegen dezen ftroom op te werpen ? Laten wy zulks beproeven, al ware het maar al- leen , om aan de les van den Apoftel _te gehoorzamen, die wil, dat men niet vertrage „ het goede te doen. De gees Eft-ce la peine de faire de nouveaux efforts contre un mal auffi univerfel , aufli enra- ciné, d’oppofer à ce torrent une nouvelle digue , qui ne fera pas plus forte que les autres ? FEffay- ons, ne fût-ce que pour obéir au précepte de PApôtre, qui veut qu'on ne fe lafle point de fai- re le bien. Etat ‘ over de ZEDELYKE OPVOEDING. 73 De flaat van een Kind in zyn. oorfprong. Ik -onderftel „dat men den toeftand kent van een Kind , dat ter weereld komt , als mede dien , waar in hy du- rende de eerfte maanden van zyn leven blyft. Hy is een werktuiglyk geftel , dat gevoelen heeft , overeenkomftig met de indrukfelen , die de voorwer-. pen op des zelfs zintuigen maken. De wyze , waar op men het voor deze in- drukfelen bloot ftelt , is niets minder, dan onverfchillig , om het verftand „ welks eerfte flikkeringen zich fpoedig genoeg vertoonen, op te wekken, en te doen toenemen ; maar de verhande- ling der voorzorgen , die in dit op- zicht Erat primitif d'un Enfant. Je fuppofe que tout le monde connoit Pétat d'un Enfant qui vient au monde, & celui où il demeure ee les premiers mois de fa vie. C’eft une gure organifée , qui a des fenfâtions correfpon- dantes aux impreffions que les objets font fur fes organes. La mamiere dont on Pexpofe à ces im- … preffions n’eft rien moins qu’indifférente pour faire _… éclorre & ecroitre cet efprit dont les premieres étin- celles ne tardent pas à fe manifefter ; mais le dé- Es _ tail “ Pd . < 4 „4 Verhandeling van den Heer Former zicht moeten waargenomen worden , behoort “niet. tot myn’ onderwerp 3 zulks behoort tot de lighaamlyke op. voeding; en myn Voorganger heeft in de beantwoording van. ’ voorgaande Vraagftuk, alles hier omtrend gezegd, ‘tgeen ‘er beftrvan te zeggen was. Het is ontegenfpreeklyk, dat in de meefte Kinderen de vertraging van het vers _ftand, des zelfs verzwakking; en fom- __wylen des zelfs uitdooving voortfprui: ten uit het gedrag der Moeders en _ Voedfters ten hunnen opzichte , uit het gebrek van hare zorgen of van ha= re kennis , en «uit duizend misflagen in het geen gedaan of nagelaten moeft worden „ waar door de inwendige zoa: wel als de uitwendige zintuigen bedot= ven worden in een tyd , waar in de | tee- tail des précautions à obferver à cet égard n’eft pas de mon fujet ; il appartient à 1’ Education phyfi- que ;- & mon Devancier dans l'explicatron du pro= bleme précédent, a dit là deffus tout ce qu'ily: ‚avoit de mieux à dire. … Il.eft inconteftable. que. le retardement de lefprit dans plufieurs Knfans. fon affoibliffement , & quelquefois fon extinétions, viennent „de la conduite-des Meres & dés Nourrie ces à leur égard , du défaut de-leurs-foins ou de leur intelligence „ &. de mille fautes de commiflion ou d'omiffion „, qui altérent les, organes. tant intée rieurs quextérieurs-dans un tems où la tn e ” EN rd vel Û hed t over de ZEDELYKE OPVOEDING. 75 teederheid van die deelen de zelve on- derhevig doet zyn aan gevaarlyke be-_ Tedigingen, die, zoo zy van te langen duur. zyn „ onherftelbaare uitwerkfe- len voortbrengen. behe is _ Maar ofnderfteld zynde „ dat een Kind , zoo lang hy in de wieg is , ee- nigzins naar behooren is behandeld ; zoo fla ik hem. gade , en befpiede de eerfte teekenen , die hy geeft , van kennis ; en van daar begin ik om zyn. verftand. te denken, en my toe teleg- gen „om het zelve te oeffenen. Dit Kind begint te kennen, te onderfchei- den, te lachgen, te luifteren, en een afgebroken. geluid te maken , ’t welk wezenlyke pogingen zyn tot fpreken,. Zie daar hem reeds in't geval, om een voorwerp van oeffening te NSA Vv de toutes ces. parties les rend fufceptiblesde lêfions dangereufes , & qui, lors qu'elles. durent trop long- tems, produifent des effets irréparables. . Mais , en fuppofant qu'un Enfant a été gouver- né, à peu près comme il doit Pêtre, au berceau; je Pobferve , j'épie les premiers fignes de connois- fance qu’il donne, & je pars de là. pour penfer à fon efprit & travailler à le former, «Cet Enfant commence à connoitre , à diftinguer , à fourire , à écouter , à pouffer des fons inarticulés, qui fonc de vrais effais d’articulation. ‘Le voici déjà dans Te cas d'être un objet de ‘culture, “Ceux qu» conti: nuent 76 Verhandeling van den Heer Formevy Zy , die voortgaan hem te behandelen als een enkel werktuig , ’t welk men niets anders dan te bewaren , en voor allen ongeluk te beveiligen heeft , of als een fpeelpop , een tydverdryf, waar mede men zich vermaakt , zon- der ander doelwit, dan om zich te vermaken , leggen de eerfte gronden tot eene vertraagde of bedorven op- voeding. Alvemeene hinderpaal die de Opvoeding , van des zelfs aanvang af, heeft. Eer ik verder ga, zal ik hier, eens voor al , eene algemeene aanmerking maken , welke ik myne Lezeren ver- zoeke zich telkens by ieder myner voorfchriften te herinneren. Ik word Sé nuent à le traiter en imple automate , qu’il fuffit de conferver & de préferver de tout accident, ou comme une poupée , un jouet,,dont on s’amufe fans autre but que de s’amufer , pofent les premiers fondemens d'une Education retardée , ou gatée. - _ Obftacle géndral 4 U Educarion prife des fon | origine. Je m'arrête ici un moment à une réflexian géné- rale , que je ferai une fois pour toutes ‚ mais que je prie mes Lecteurs de fe rappeller à chacun de mes \ over de ZEDELYKE OPVOEDING, 77 geroepen tot. het voorftellen vaneen ontwerp van de beft mogelyke Opvoe- ding , en-ik-heb voorgenomen my van die. taak naar myn beft vermogen te kwyten. Maar deze beft mogelyke Opvoeding ; ik weet het van te voren, niemand zal ze ter uitvoer brengen. Zou zulks gefchieden „, dan moeft men Ouders hebben „die hunne Kinderen niet uit de oogen verliezen van het eerfte oogenblik. van der zelver. ge= boorte af , en inzonderheid van het tydftip , waar in der zelver verftand begint door te breken , tot aan de voleinding der Opvoeding toe ; Ou- ders, die alle de leffen , welke hun ftaan gegeven te worden , duidelyk begrypende, overtuigd waren van der zelver wezenlyk gewicht, en van de nood- mes préceptes. Je fuis appellé à propofer le plan de la meilleure Education poffible , js jai deffein de m'acquitter de cette tâche füivant ma capacité, Mais cette meilleure Education poffible , ie le {gai d'avance , perfonne ne lexécutera, Pour que ce-° ‚Ja eôt lieu } il faudroit des Parens qui ne perdis- fent: pas de vue leurs Enfans depuis le moment de leur naiffance , & en particulier depuis linftant où leur efprit commence à poindre jufqu’au der- nier terme de PZducation; des Parens qui, com-=. prenant exaétement toutes les legons qui vont leur Etre données , fuffent convaincus de leur foli { k sn 58 Verhandeling van den Heer Ponwey | noodzaaklykheid , om ze haar te kos men; Ouders, die de oprechtfte voor- nemens , en de volmaaktfte bekwaam. heid hadden , om deze leffen op te volgen, en ze op ieder byzonder Kind toe te paffen, met de zelve op eene wyze , volkomen naar ieders byzon- dere neigingen ingericht, te fchikken; Ouders eindelyk, welken niet ontbrak, zoo wel ten opzicht van ledigen tyd , als van alle noodige middelen , om van een Kind het voorwerp der ftand- vaftigfte en beft beftierde zorgvuldig heid-te maken. Pan - Naar welken kant mende oogen wen- de „ men wordt het gebrek der boven gemelde hoedanigheden of omftandig- heden gewaar. De meefte Ouders | | {chy- & de la. néceflité: deles réduire en pratique; des Parens qui euflent les intentions les plus droites & Phabileté la plus complette pour. fuivre ces legonss & les-appliquer aux différens individus, en les mos difiant d’une maniere parfaitement accommodée aux déterminations individuelles ; des Parens en= fin à qui il ne manquât rien quant au loifir & toutes les commodités- requifes pour faire d'un En- fanc. l'objet: des foins-les plus conítans & les plus judicieux. | De quelque côté qu'on tourne les yeux, on voit , ou le défaut des qualités fusdites , ou ii | | | es / toer de ZEDELYKE"OPVOEDING. 29 fchynen te gelooven’, ‘dat de Kinde- ten «zich ‘zelven’ opvóeden , of ten minfteri”, “dát ’er niets sanders noodig is , dan een gemeenen en plompen flenderz-en het geen hen in dit denkbeeld _beveftigt, is, dat zy zelve geene an- dere Opvoeding gehad hebbende , on- dertuffchen zeer goede gedachten van zich zelven voeden. Zy, die wat gezonder denken zouden , hebben veel al bedieningen , beroepen en al- Terlei bezigheden, die hen overladen, en ‘zelfs verplichten hunne Kinderen van zich te verwyderen „om door der zelver tegenwoordigheid niet geftoord en afgetrokken te worden. Ook de menigte van Kinderen, die in fommî- ge huisgezinnen fchielyk op elkande- | ren des circonftances. Le plus grand nombre des. Pae rens femble croire que les Enfans s’élevent tout feuls , ou du moins qu’”il ne faut qu'une routine commune & groffiere ; & ce qui les confirme dans cette idée , c'eft que n’ayant pas été élevés autrer ment , ils ont cépendant fort bonne opinion d'eúx- mêmes. Ceux qui’ penferoient’ d'une maniere’ un peu plus diftinguée , ont fouvent des emplois , des travaux „ des occupations quelconques , qui les furchárgent , & les obligent ‘même d’éloigner leurs Enfans le n'être pas interrompus & diftraits Ee leur préfence. Le nombre auffi de ces Fn- ns qui fe fuccedent rapidement dans CEE d= 80 Verhandeling wan den Heer Former ren volgen , is. oorzaak „ dat men de zelven niet dan onvolkomen „en, om zoo te zeggen, by den hoop waar kan nemen. | Dus zou het klaarblyklyk zyn, dat een Kind van zyne geboorte tot zyne volkomen opvoeding toe „ niets meer zou behoeven , dan dat-een enkel ver- ftandig en toegenegen menfch hem in al zyn. doen gade floeg:; en ten dezen opzichte is de onderftelling van den Heer ROUssEAU in zyn mile zeer wel gegrond. Doch zulks belet niet, dat de uitvoering van deze onderftel- ling niet gedurig fteûne op eene dub- bele herffenfchim 5; de eerfte „ dat ’er voor ieder Kind een Leidsman, zoo als die van Kmile , zou te vinden zyn, | die familles , fait qu’on ne peut les foigner qu’ime _parfaitement, & pour ainfi dire, en gros, | _1l feroit donc très vrai qu’un Enfant demande- roit , depuis fa naiffance jufqu’à la fin de fon édu- cation qu’une perfonne éclairée & affeCtionnée, le _fuivit dans toutes fes opérations; & à cet égard Vhypothefe de M, Roussrau dans Emile eft très bien fondée. Mais cela n'empêche pas que le dévelopement de cette hypothefe ne porte con- tinuellement fur une. double chimere ; la premie= re „ qu'il pourroit fe trouver pour chaque Enfant ùün Gouverneur tel que celui d' Emile, qui pendant ving overde ZEDELYKE OPVOEDING: 8t die durende twintig of vyf en twintig jaren, niets anders dan dat te doen had 3 de tweede; dat het ontwerp van Opvoeding , door dien Leidsman aan- genomen „ het befte zy, of zelfs dat het mogelyk zy. Zoo “er al eenige Kinderen waren , met welken men zich kan voorftellen tot eene volmaak- te opvoeding te geraken , het zouden die zyn van Vorften , of’ van men- fchen , welker overvloedige rykdom hen in ftaat ftelt , om door ’t aanlok- fel van groote belooningen luiden te winnen „ die daar toe de befte be- kwaamheid hadden. Men heeft in fommige gevallen wel iets-gedaan , dat - hier naby kwam; maar eene algemee- ne alles in zich bevattende Opvoeding | heeft vint à vint cinq ans ne. feroit que cela; la {ca conde „ que le plan d’ Education adopté par ce Gouverneur eft le meilleur , ou même qu'il eft poffible. „S'il y avoit quelques Enfans à l'égard des quels on pût fe promettre, de parvenir à une culture complette , ce feroient ceux des Princes , ou des perfonnes dont l' extreme opulence leur permet d'engager par lattrait des récompenfes les erfonnes les plus capables de ces foins à s'y con- acrer. On a bien fait des chofes approchante dans certains cas ; mais une Education Encyclopé- IX Deel, 1, Verde F dique ; ‘ « ° verhandeling van. den Heer Foa Ey hats nooit. plaats: ‚gehad , „moch zal geer: ople Mebiend dem zb 08 caf “Zoo? er eci gevalis, ’t welker zo0 dicht by kwam als men Wenfchiën kan / het zou dat van een zeer kundig en yverig Vader zyn, dië niëts' andets dan’ het opvoeden van” zyn’ Kind te doen hebbende, of ten minften in ftaat zynde , om de: geringfte: byzonderhe: den van die opvoeding fithén ‘té laten gaan, net: het waärnemen van zyn be: roep ; tevéns in het Kind zelf de voor- decligfte’ gefteltenis- vondt, om uit zyne: onderwyzingen nut te trekken, Hier van heeft men , voor dertig of veertig jaren”, “een voorbeeld gezien in den jongen’ BARATIER, waar van rd Nieuws : -Läten wy Aan dit verlangen _gekoórzamen:, en-deeerfte bandenleg- gendaansdie’famenleving; die altoos näauwer-zuúllen worden, naat mate wy eén viyén' toegang “tot zyn gemoed gullet:kryger:, leù dâttwy} door ‘het weêderzyds:mededeelen Onzet gedach- ten j-elkanderen, zulleneléeven kenner; wervolgensvachten En” eindelyk bé- minnen zleeneopklimtnitie; welke Men _ wel in: acht moet temen , om datde „zelve zeer wezenlyk is, en geene om- … kee. parlons ; fa pbyfionomie-fe forme 5, elle eft‚fujette aux variations qüe caufé -la, joye ou la triftefle ; il ne demande qu'à entrer en fociété avec nous. Répondons à ces defirs, & formons les premiers liens: de cette Société „ qui-deviendra-tdujours plus étroite à' mefure que nous nousfrayerons un âc- cèshibre’à fon ame , êc que“, par la communica- tion réciptoquêé de nos idées 3'.nous apprendrons à nous’connoftre l'un l'autre, &mnous êftimer , & _ à nous ‘aimer 5” gfadation ‘à laquelle je: demande qu'on preane-gârde ;. deinende ER 4 88 Verhandeling van den: Heer Formerx keering dulden kan „ zonder dat: het gantíche werk in duigen valc. — Misbruik der al te zroote Liefde | voor. de Kinderen. En ik vind hier van terftond het be- wys in. de onvoorzichtige handelwyze van hun , die meenen , dat men niets beter met de Kinderen te doen heeft ; dan der zelver liefde tot zich te trek- ken , en dat men ten dien einde hen lief kozen, en zonder overleg alles in- willigen moet , daar Zy om vragen. Vry veel zaken zouden ‘er te zeggen zyn op dit alles , maar , fchoon van | zt | groot & ne peut fouftrir d'inverfion qui n'aille à la rui- ne de louvrage entier. | Abus de la Tendrefle excef}ive pour les j Enfans. Et jen trouve la preuve d'abord dans Pimpru- dente conduite de ceux qui'croyent, qu’iln’y à rien de mieux à faire avec les Enfans, que de s’attirer leur tendrefle , & que pour cet effet il n'y a qu’à les carefler & leur donner fans choix tout ce qu’ils demandent. Il ya bien des chofes à dire fur tout cela ; mais , malgré leur importance , je ne pale V voer de ZEDELYKE OPVOEDING: 89 groot aanbelang , kan ík echter de zel. ve „ wegens het groot getal , niet dan kortelyk aanroeren. En eerftelyk, wat is toch die Vaderlyke en voor al die Moederlyke teederhartigheid , die oorzaak is , dat men een Kind onop= houdelyk in de armen neemt, om hem te drukken, met zoenen te overladen, hem te laten fpringen , danffen , flin- geren „ buitelen ; hem , wat weet ik het, te verbazen „ door onbezonnen gefchreeuw „ en door hevig fchudden te verzuffen „hem gedurig te doen uitfchateren , en in verrukking van vreugde te houden ; met een woord, allerlei aardigheden en kuren uit te denken , die nergens toe dienen, of die veel eer zeer nadeelig zyn 2 De lighaamlyke opvoeding heeft hier: een. | ‚_SC« vù leur nombre , que les indiquer. u'eft- ce d'abord que cette tendreffe Paternelle , & furtout Maternelle , qui fait qu’on tient fans cefle un En- fant entre fes bras , pour le ferrer , Yaccabler de baifers, le faire fauter , danfer, voltiger , pir- roueter ; que fgai-je , l'étonner , Pétourdir par des clameurs inconfiderées & des mouvemens ex- ceflifs , le jetter dans des éclats de rire perpé- tuels , dans des tranfports de joye immodérés; en un mot épuifer toutes fortes de mignardifes & de fingeries qui n'aboutiffentà rien, ou plutôt qui font très pernicieufes ? L’Education pbyfique fait ici F5 caufe Pe go, Verhandeling van densHeer Former, gemeen „belang, met sde- zedelykes»zy toont.wel ernftiglykaan,:dat men groor te „ontroeringen in‚de gefteltenisdef Kinderen,te, „wege. brengt door: die ons bezonneu;-{chokken.; zonder, van duis zend. ongelukken, „ ontwrichtingen,.3 kneuzingen, waar, op-ftuipen: volgen: te-fpreken,„die,allen niet zelden-door die geweldige bewegingen: veroorzaakt worden; „che zelver: tyd-wordt, dezes „delyke. opvoeding in, haar, begin. gee - fmoord. , Het lighaam „ dus veel. gele- den;hebbende, zal-tevenshetwerftand tegenhouden: Men,zal, ‚tot beloof ning, van,-die, fraaije „lief kozeryen s domme „of half, gekke Kinderen: erlan- gen, „Maar -nech-eenss, uit welk bes ginfels (pruiten‚-de zelve voort. ?, Uit eene-enkele werktuiglyke drift ‚die sik nd Et 5 | zelfs - caufe, commune, avee l'Educatiop „morale 3-elle;a» vertic très féricufement qu’on-eaufe,des altérations confiderables, à, la conftitutiom des, Enfans,par ces fecoufles,infen{és-3sfans „parler de mille accidens-s des dislocations „des compreffions.; des frayeurs _faivies, de,‚„convulfions, que. caufent fouvent, des __ moeuvemens,-trops impètueux, Dès lors |’ Kducdy ‚tion morale eft écoufiée-dès fon origine, Le corpsz aptès. avoir „ainfi-sfouffert ‚traverfera fans cefle „Fefprit. On, aura-des-Enfans-hébétés , ou égarés, pourprix, de ces admirables carefles, „Mais encor re une. fois quel en‚eft-le priacipe,?: Un pur ij ED k …___cha- Kd ae me 1 8 et rh Pt overde ZEDELYKE, OPVOEDING. 91 zêlfs niet-zoudurven toefchryven:aan de kracht vant bloed; eene, oorzaak dies ik;:voorsizeer, twy{felagtig houde, Een-Kind-lisogemeenlyk dieftallig ; hy. heeft een ‘blanlgen zacht vel; de kins derachtige : bevalligheid, gaat vergezeld - met . zyne.s éerfte lachjes ren. gebaren; En dit: is -gendeg ; om tonvermoeilyk te-zyn in/Allerlei-geftaltenvaan;het Kind te gêvens avcllke-mermeent,, dat-hem aangenaam Zyn, omdat ‚zy Zulks aan huwszymy die, hem -düs behandelen 5 terwyl teen integendeel (rgelyksik-dit menigmaâben duidelykheb opgemerkt) hem meeft altoos daan mede ongemak - aandoer, ik,zou haaft gezegd-hebbens op “dei pynbank: legt. ‚Men. late, een Kindebegaan; zoo hy op:zyn gemaks Tal ” E . PERKEN Eeft r vet ee En 0 4 p EN - a 4 AE Eend dt ER B 8 al AVS ik EERE, rs *, p ON 4 Pen „ / chanisme que je n’attribuerois pas feulement à la force, durfang”; scaufe quesjercrois.thes-équivogue, — Un Enfant eft ordinairement jolig il a-une peau blanche &c ‘finé 3 des graces: enfantines accompa- nent fes: premiers: fouris ‚fes premiers geftes. En voilà aflez pout qu'on ne felaflë point de le mettré dans des fituations qu’on croit agréables pour lui ; parce qwelles le font pour cèux qui ’y-mettent, | __ quoique presque toujours ( & j'ai faitvà cet égard des obfervations auffi fréquentes”que- certaines”) ce foyent des incommodités „ je-dirois prèsque des tortures pour-lui.. Qu’'on laiffe faire un ‘Enfant 5 sil eft à-fon aife. & avec la. perfonne:- qu'il eh. HE i ò2 Virbandeling van den Heer Formev en by het menfch is , dat hy bemind 3 hy zal het zelve zachtjes vleijen- en ftrelen ; maar hy krygt die hevige bui jen niet , welke men voor hem heeft , hy heeft geen luft, om ’er de uitwerk- fels van te voelen. Hy fchept geen behagen, om, tot verftikken toe, ges drukt te worden , noch om duizend- maal zyn aangezicht tegen het aange- zicht, zyn mond tegen den mond van een anderen te houden, noch voor al om van de eene hand in de andere over te gaan, en dit laftig werk in een talryk gezelfchap met een ieder te on- „dergaan , die elkanderen het aardig Kind ontrukken , dat ieder wil lief+ kozen , en ieder op zyne manier liefs ‚kooft. Men moet wel weinig oordeel hebben , om deze behandeling te kun- nen t PÀ il la flattera doucement „ il la careflèra legere- ment ; mais il n’a-point ces tranfports qu'on a pour lui , il ne fe foucie point qu'on tes lui faffe éprou- ver. 1l ne s'accommade point d'être ferré jufqu’à Ja fuffocation , hear bf à mille reprifes fon vi- fage contre le vifage , fa bouche contre la bouche d'un autre, de paffer furtout de main en main pour réicérer ce fâcheux exercice avec toutes les perfonnes qui compofent une nombreufe compa- gie, & qui s'arrachent lune à Pautre le joli Én- ant que chacune veut carefler , & que chacune carefle à fa fagon. Il faut avoir bien peu de fens com- ver de ZEDELYKE OPVOEDING. 93 nen ‘dulden „ en behagen te fcheppen; in de zelve op elk oogenblik te zien herhalen. Maar welke zyn ’er de gee volgen van ? Het Kind groeit op ; en de liefde , die men hem toedroeg ;, neemt af... Hy heeft de zelfde beval. ligheden niet meer , hy is niet langer zoo vermakelyk. Men houdt hem ter „zyde, om hem, wie weet hoe, op te brengen; andere Kinderen volgen hem op , en de laatft gekomen verfchynen altyd op ’t tooneel. _ Ontflaat u, gy Vaders en Moeders, ontflaat u ; bid ik, zoo veel gy kunt, van al ’t geen lighaamlyk en enkele drift is , om het zelve aan de reden en de oeffening van ’t verftand te be- fteden. Bemint uwe Kinderen om die eigenfchappen , ‘welke hen recht be- commun pour fouffrir ces manceuvres, & fe plaire à les vòir renouveller à toute heure. Mais quel- les en font les fuites 2? L’Enfant croit, & l'af- feétion qu'on lui portoit, décroft. Il n’a plus les mêmes charmes, il n’eft plus auffi amufant, On le met à Pécart pour \’élever Dieu fait comment; d'autres Tui fuccedent, & les derniers venus occu- pent toujours la fcene. … Otez, Peres & Meres , Ôtez , je vous en con- jure , tout ce “ep vous pourrez à la machine & à Finftin&t, pour le donner à la raifon & à la culture de Vefprit. Aimez vos Enfans par les endroits qui peu- ” O4 Verhandeling vanden Heer Formrv minnelyk kunnen maken 5. en gelyk het in de wieg niet is „ dat men hopen moet „ deze eigenfchappen te zullen vinden „zoo zoekt na de middelen, die de zelven ‘te voorfchyn: brengen 3 wacht den tyd af, dat-zy zich zullen openbaren „en: regelt uwe liefde naar mate zy te voorfchyn komen. ‚Misbruik der al te groote voegeeflykheid, By de belachgelyke liefkozeryen voegt zich, eene. onbepaalde „inwilli ging „ waar van desgevolgen veel erger — _Zyn ‚ dan, men zich verbeeldt. Een Kind , aan ’t welk men nooit iets wel; _ gert,.wordt onaf hangelyk en weer{pan- | | ijk | nig. peuvent les rendre véritablement aimables ; & com- me ce n'eft pas au berceau qu'il faut efpèrer de troúver cês‚endroits „cherchez les moyens de les faire paroftre, attendez le tems où.ils paroftront, & réglez votrcaffebtion fur le degré dans lequel ils fe manifefterónt,. » | | bus de, Complaifances’ outrdes. Aux carefles ridicules- fe joignent les complai- fances ourrées, dont les conféquenees font beaucoup ip fâcheufes qu'on ne fe l'imagine. Un Enfant, qui lon ne refufe jamais rien’, devient abfolu & mutin, EE EE _ “dompter les Enfans, é \ N f 5, , hi ‘geer de ZEDELYKE-OPVÒEDING. 53 nig. Men fchept „voor eenen:tyd, behagen in zyn meefterachtigen toon 3 men zou meenen eene verkeerde ftraf= heid'te betóónen,' met hem’ te weder- Atréven, ik laat ftaan, met hem te be- rispen ven te: kaftyden. De duidelyke uitwerkfels ondertuffchen van een heer- fchenden en eigenzinnigen inborft meer en meer toenemende , Zoo beginnen eindelyk ‘de zwakfte Ouders zelfs be. dacht te Zyn, om ’er “Zich ‘tegen tê verzetten , en ftaan niet weinig ver- wonderd den grootften wêderftand ‘te vinden. “Dit brengt hen tot nieuwe ongerymdheden , waar van wy breed- voeriger zullen’fpreken , wanneêr wy de noódzaaklykheid zullen aantoonen van de Kinderen in bedwang te hou- Men mutin. On applaudit pendant quelque tems à fes ‚ petits tons impérieux ; on croiroit montrer une dureté déplacée en’ lui réfiftant 5 'à plus forte rai- fon en le-grondant & le châtiant, ““Cependant les effets fenfibles du cáractere altier & fantasque.fai- fant des progres’, les Parens les plus foibles penfenc Enfin à s'v oppofer, & font bien étóùnés de trouver une réfitfance des plus fortes. Cela les jette’ dans de nouvelles inconféquencées dont noùs parlerors avec plus d’ étendue en prouvant la néceflite: de P Rt, | jl 66 Verhandeling wan den Heer Form es Men moet het Kind tydverdryf geven. Laten wy nu een begin maken met hen te beftieren , en eene!’ eerfte voor- zorg aan de hand geven , die zoo wel op het verftand als op het hart invloed heeft. Niets was wenfchelyker , dan dat men altoos met gelyke fchreden in deze dubbele beftiering van’t verftand _en het hart kon voortgaan ; maar fchoon ‘er in ’t vervolg maatregelen mochten voorkomen , die op een dezer beide voorwerpen alleen zouden fchynen be- trekking te hebben , de beft mogelyke opvoeding weet deze maatregelen zoo- danig aan te leggen, dat zy zich einde- lyk met het ander voorwerp vereenigen, en famen het zelfde doelwit bereiken. Het 1 faut amufer les Enfans. A préfent commengons à les former , & indi. quons un premier foin qui influe tout à la fois fur Fefprit & fur le coeur. Rien ne feroit plus à fou- haiter que de pouvoir toujours marcher d'un pas égal dans cette double culture ; mais , s'il fe pré- fente dans la fuite des opérations qui ne paroiffent fe rapporter qu'à un de ces deux objets , la meil- deure Education poffible les dirige de maniere qu elles vont à la fin fe lier avec l'autre objet, & con- courir à un but commun. Te ocer de ZEDELYKE OPVOEDING. 92 Het Kind'is niet langer een blok 4 dat men in een hoek kan fteken, zon- der ‘er verder op te letten , dan dat men het voor toevallen beware 3 de voorwerpen doen hem aan , hy wordt ‘er naar toe getrokken , hy heeft be- geerten en behoeften , verfchillende van die hem enkel aan de borft be- paald hielden. Zoo dra hy dus verre gekomen is , moet men hem op eene andere wyze gaan behandelen ; en dit is’t, waar op weinig luiden acht flaan, om dat zy geen denkbeeld hebben van “tgeen deze aanmerking zou vorderen. Ondertuffchen veftigik ‘er eenelesop, welke ik alseene hoofdles opgeve, om … dat zy den weg opent voor de verdere opvoeding, en ‘er des zelfs goede uitflag vry meer van af hangt, dan men zich zou kun- Un Enfant n’eft plus une fouche qu'on peut po- fer dans un lieu , fans avoir d'autre attention que de le préferver des accidens 3 il eft frappé par les ‚objets , il fe porte vers eux , il a des defirs & des befoins , différens de ceux qui le bornoient au feul teton. Quand 1l en eft à ce point, on doit chan- ger de fagon d’agir à fon égard; & c'eft ce que peu de perfonnes obfervent, parce qu'on n’a au- cune idée de ce qu’exigeroit cette obfervacion. J'y _ fonde cependant un précepte que j'annnonce com- me capital , parce qu’il ouvre la marche de }’ édu- cation . & qu'il décide de la fuite fort au delà de EX. Deel, 1. Verb, G tout 93 Verhandeling van den Heer Formey kunnen verbeelden : Houdt een Kind bezig met tydverdryf „ zoo dra hy bezig te houden is. Het kunftje der Moeders en Voedfters , en der zoo genaamde Kindermeiden gaat niet verder, dan dat zy een Kind , wanneer hy te on- vrede is , of fchreeuwt , op den arm nemen , met hem heen en weer wan- delen , hem fchudden , en eenige deun- tjes voorneuren. Maar dit alles is niet wat het Kind begeert , noch wat hem dienftig is. Hy wil bezig gehouden worden 5 en niemand verftaat hem , noch wil hem verftaan. De gevolgen hier van zyn reeds erg genoeg in ’t geval , daâr men liefde voor het’Kind heeft , en’ men gaarn wenfchte , hem op de voorgemelde wyzen te kunnen paaijen en ftillen, «Maar veel erger | gaat tout ce qu'on pourroit concevoir : nnen un „Enfant , dès qu'il eft amufable. L'art des Meres, des Nourrices, & de ce qu’on nomme Femmes d'enfant , fe borne à prendre un Enfant fur les bras , lorsqu’il eft inquiet & crie , à le promener de lieu en lieu, à le faire fauciller , &-à lui fré- donner quelques chanfons. ‘Tout cela n'eft point ce que Ï'Enfant veut, ni ce qui lui convient, ÌÌ demande à être amufé 5; & perfonne ne entend, ou ne veut l'entendre. Cela va déjà aflez mal dans le cas où l'on voudroit le diftraire , lap- paifer par les voyes précédentes, Mais nt va ien / } over de ZEDELYKE OPVOEDING. 99 ‚_gaat het ’er mede, wanneer het Kind, ___ gelyk zulks veeltyds gefchiedt, opge- bracht wordt door huurlingen , die, onachtzaam en-liefdeloos , de Kinde ren zonder mededogen laten fchrecu- wen „ zonder zich ’er aan te kreunen, . flechts zeggende , wanneer men haar de oorzaak vraagt , dat zy ziekof ftout zyn 3 of die zelfs de wreedheid. hebben „de zelve door flagen tot ftil- zwygen te brengen ; doch waar door zy veel eer verbitterd en wanhopig worden, en in den ergften toeftand geraken. Dikwyls ben ik met het ge- voeligft medelyden aangedaan geweeft, op het zien van deze treurige vertoo- _ ningen. Het is fomtyds de oorzaak van de dood zelve der Kinderen; hun bloed bederft en wordt ontfteken 5 zy | on- bien plus mal encore , quand l'Enfant eft foigné ; comme cela arrive le plus fouvent „ par des femmes mercenaires , négligentes & dures, qui. laiffenc crier impitoyablement les Enfans fâns s'en mettre en peine „fe contentant de dire à ceux qui en de- mandent la raifon , qu’ils font malades ou méchans, ou qui ont même la barbarie de les frapper rude ment ‚pour les réduire au filence ; ce qui ne fait que les aigrir , les desefpérer , & les jetter dans les ficuations les plus violentes, J'ai été fouvent pénéeré de la plus vive compaffion à.la vue de ces feenes déplorables, C’eft quelque fois la caufe ie G 2 ä zoo Verhandeling van den Heer Formet ondergaan die toevallen , welke , we: gens de zwakheid hunner geftellen , hun zoo lichtelyk overkomen, en zoo gevaarlyk zyn. Zy worden van dag. tot dag kwaadaardiger ‚en daar door zelfs hatelyker en meer. gehaat. Deze eerfte fchakels flepen eene volkome ke- ten van een elendig leven na zich. Waar is dat Kind „ vraagt men , aan die droefgeeftigheid „ of aan zulk ee-« ne kwaadaardigheid gekomen ? ‘Zoo gy de moeite wilde nemen, hem, du- rende een enkelen dag , na te gaan , gy zoudt deze vragen niet meer doens gy zoudt zien , dat hy door verdriet ; of door eene flechte behandeling mis- moedig gemaakt wordt; gy zoudt overtuigd zyn , dat het goedaardigfte menfch la mort même des Enfans , dont le fang s’altére , senflamme , & qui éprouvent ces accidens que la _ foibleffe des organes rend fi faciles & fi dangereux. Ils deviennent de jour en jour plus mauvais , & par là même plus haïffables & plus haïs, Ces pre- miers chafnons d'une vie miférable trafnent à leur fuite la chaîne la plus complette.. D'où vient à cet Enfant , demànde-t-on, ce fond de triftefle, ou cette dofe d'emportement ? Si vous preniez la eine de le fuivre pendant le cours d'une feule journée „ vous ne feriez plus ces queftions ; vous verriez qu’ib eft excédé d'ennui , ou de mauvais traitement 5. vous feriez convaincu que la perfon- | | ne L over de ZEDELYKE OPVOEDING, roz menfch ; in zyne plaats en toeftand gefteld , desgelyks zyn geduld verlies zen, en de duidelykfte blyken van on- genoegen toonen zoude. Wat moet men dan doen ? De gemakkelykfte zaak. der weereld , mits dat men ‘er zich op toeleggen wil 5 iets , dat het Kind uit zich zelven , u zal leeren ; als gy met hem wilt te rade gaan , en - zyne neigingen volgen. Zet u aan eene tafel, met het Kind op uwe knien , legt. op.die tafel de geringfte. beuze- ling, het minfte fpeeltuigje ,„ en ziet wat het Kind doen zal. Hy zal dat fpeeltuïg opvatten , op allerlei wyzen draaijen „en gantfche uren doorbren- gen met een genoegen , eene vrolyk- heid , die men uit zyn gelaat lezen kan. ne la plus raifonnable mife à fa place , reduite à fa fituacion , feroit pareillement hors des gonds, & donneroit les plus grandes marques de dépit. Qu'y a-t-il donc à faire ? La chofe du monde da plus aifée , pourvû qu'on veuille s’y prêter, une chofe que PEnfant vous apprendra de lui- mê- me , quand vous voudrez le confülter, fuivre fes direêtions. Affeyez-vous devant une table avec Enfant fur vos genoux , mettez fur cette table Ja moindre bagatelle ; le plus mince jouët, & voyez faire PEnfant, Il prendra ce jouët, le maniera en tout fens, é-paflera des hevres entieres avec ii G 3 à- Î to2 Verhandeling van den Heer Formey kan. Geene nevels meer in zyne zins nen, geene tranen in zyne oogen, geen gefchrei meer in zynen mond, Voor het minft , dat gy u bemoeit met zyn {pel , dat gy eenige kleine verande- ring in zyn fpeelgoed maakt, wanneer hy daar naar fchynt te haken , zoo zult gy van uw Kind al maken, wat gy wilt, ende volgende dagen zult gy zien, dat hy- niets anders begeert, dan zich te zelver plaats te zêtten , en de- zelfde bezigheid te hebben. Alles is goed tot zyn tydverdryf „een ftukje papier, eene kaart „ eenige penningjes of ftukken geld ; en de Kinderen zyn hier in niet: moeilyk te voldoen , zoo zy maar iets in de handen hebben „ | | dat fatisfaCtion , une gayeté, dont fon air ne permet pas de dourer. Plus.de nuages. dans fon humeur „ plus de larmes dans fes veux, plus de cris dans fa bouche, Pour peu que vous entriez dans fon pe- tit jeu , que vous faffiez quelque legere fubftitu- ‘tion de jouëts , quand il témoignera le fouhaiter „ vous ferez de vorre Enfant tout ce que vous vou- drez 5 & le lendemain , les jours fuivans, vous verrez qu’il ne demandera qu'à fe mettre à la mê- me place , & à faire les mêmes chofes. Tout eft __bon pour Pamufer , un bout de papier , une car- te , quelques jettons , ou pieces, d'argent ; & les Enfans ne font pas difficiles à cet égard , pourvu | q u'ils doér de ZEDELYKE OPVOEDING: 103 dat zy naar hunnen zin kunnen keeren en wenden. | Ik begryp niet, hoe men eene zoo gemakkelyke, en zelfs zoo aangename zaak verzuimen kan; want niets geeft grooter vermaak , dan een Kind te zien zich vermaken , gelyk ‘er niets droe- viger is, dan een Kind bedroefd te zien. Waarom kan ik mynen Leze- ren de zelfde overtuiging , die ik be= zitte , niet geven , ten opzicht van het groot aanbelang dezer eerfte voor- zorg ; eene zorg, ik herhaal het , die het hoofd en de grondflag is. De vrolykheid is de balfem van onsbloed „ van het oogenblik onzer geboôrte tot onzen dood toe. Zy zuivert en verle- vendigt dat bloed; zy dryft het met de | bes qu’ils ayent gurigae chofe entre les mains qu’ils puiffent tourner & retourner à léur gré. | Je ne congois pas comment l'on néglige une cho- fe aufì facile , & même auffi agréable „ car il n'y a rien de plus âmufänt que de voir un Enfant s’a- mufer ; tout comme il n'y a rien de plus defolant que de le voir fe défoler. Que ne puis- je remplir mes Letteurs de la même conviétion dont je fuis pénètré par rapport à importance de ce premier foin 3; fom, je le répéte , capital & fondamental. La gayeré ett le baume de notre fang depuis l’in- ftant de notre naiflance jufqu’à celui de notre morr- Elle purifie & vivifie ce fang , le poufle avec l'ef- G 4 fort 1o4 Verhandeling van den Heer Formey behoorlyke. kracht , die tot onze bee houdenis noodig is, in alle de vaten, waar in het moet omloopen ; zy. on derhoudt de veerkracht onzer. inge wanden „de mate en hoedanigheid al- ler afzygfels van fappen , en voor al het voorname werktuig der fpysver- teering ‚ der ontlafting „ en der uit- waaffeming. … Die. vrolyk is „is alles 3 dit is vry grooter waarheid „ dan ten opzicht der ryken , of van menfchen , die de gelukkigften fchynen. | Dus dan het Kind vervrolykt , en met tydverdryf bezig gehouden wor- dende , bevindt zich tevens zoo fpoc- dig , als mogelyk is , op den weg des geluks ; en zoo de zorgen „, welke op deze ftaan te volgen, ’er de goede uit- werking niet van wegnemen , zoo zal hy fort modéré , qui convient à notre confervation , dans tous les canaux où il doit circuler, entretient le reffort de nos vifceres , la quantité & la qualité de toutes les fécrètions , & furtout le méchanisme eflentiel de la digeftion , de lexcrécion , & de la tranfpiration. Quiconque eft gai , eft tout ; cela eft bien plus vrai qu'il ne Peft du riche , ou des hommes qui paroiffent les plus fortunés, _ Ainfi donc, VEnfant égayé & amulé , entre anffitôt qu’”il eft poflible dans la route du bonheur ; & fi les foins qui fuecéderont à celui-ci n'en dé- uifent point leffet, il marchera dans cette route | | pen- 1 over de ZEDELYKE OPVOEDING. 105 hy langs dezen weg , durende zyn gantfchen levensloop voortwandelen, Sla hem gade „en hy zal zelf u zyn toer ftand doèn bemerken. Met zyn fpeel- tuig, en de goede floof , die hem helpt fchikken „ en opraapt ’t.geen er valt, en die hem met eenig gevleiaanmoedigt, zal hy u niets anders vergen, of hy zal doen gelyk DrioGeNeEs , toen dees niet wilde , dat ALEXANDER hem van de Zon beroofde ; hy zal u in zyne taal bidden , dat gy hem van zyne gewichtige bezigheden niet af- trekke ‚(want Kinderen „naar hun- nen zin bezig zynde , toonen een foort van yver , die by uitnemenheid vermaaklyk is ,) en men heeft verder niets te doen , dan hem zyn voedfel te geven ,-’t welk hy met {maak en vrucht pendant tout le refte de fa carriere, Confidérez - e, & il vous mettra lui-même au fait de fa fitua- tion, Avec fes jouets , & la bonne mie qui l'aide à les ranger, qui les ramaffe lorsqu’ils tombent „ qui l'encourage par quelques applaudiffemens „ il ne vous demandera rien „ou il imitera DioGENe, lors qu’il_ ne vouloit pas qu’ ALEXANDrE le pri- vât a Soleil ; il vous priera dans fon langage de ne pas le détourner de fes importantes affaires , (car les Enfans agréablement occupés ont un air affairé qui eft tout à fait réjouiffant, ) & il ne s’a- git plus que de lui donner fes alimens , qu'il prendra in, Gs avec 106 Verhandeling van den Heer Former vrucht gebruiken zal, om zich vervol- gens tot een geruften en’ verkwikkely- ken flaap , als van een menfch , die een aangenamen dag heeft doorge- bracht , te begeven. Ik kan naauwlyks van dit onderwerp afftappen , al ware het, dat men my van wydloopigheid befchuldigde ; en wilden myne Lezers maar alleen van dit eerfte voorfchrift een goed gebruik maken , zou ik my haaft durven be- roemen, daar door een wezenlyk wel: doener van het menífchdom te zullen _ worden, welks eerfte martelary , die ik zoo even befchreven heb, zoo menig- maal de leertyd en het begin uitmaakt van zoo veel andere martelarijen , die daar op volgen. à ek avec plaifir & profit , pour y faire fucceder un fommeil paifible & bienfaifant , tel, qu’eft celui Ark homme qui vient de paffer une journée agrée e. ‚J'ai peïne àÀ finir fur ce fujet, dût on me taxer de rolixité 3 & fi mes Leéteurs vouloient feulement jen profiter de cette premiere direétion „ j'oferois resque me vanter de devenir par là un vrai biene iteur de lefpece humaine, dont le premier mar- tyre que je viens de décrire eft fi fouvent lap- prenciflage & le ig a e de tant d'autres marty- res qui viennent à la fuite, | 4 0. geer de ZEDELYKE OPVOEDING. to7 Gewilkigheid, en hoe ze voort te brengen.” Na de vrolykheid ís de tweede zaak, die ik in een Kind begeer, de gewillig- heid , welke, om zoo te zeggen, het tweede beginfel is van zyne volmaakt- heid en van zyn geluk. Het is gewis, dat een Kind zich zelven niet kan be- ftieren , noch onderfcheiden het geen hem dienftig is van *t geen hem niet dient, noch uit de voorwerpen , die Zich aan zyne keuze opdoen, het befte verkiezen kan. Het is derhalven om dit gebrek te verhelpen , dat de na- tuur hem heeft toevertrouwd aan de hoede, en gefteld onder het beftier van | nti: men- Docilisé €& maniere de la produire. A Aprés la gayeté , la feconde chofe que je defire dans un Enfant , c'eft la doecilité qui eft , pour ainfi dire, le fecond élément de fa perfettion & de fon bonheur. Il eft décidé qu’un Enfant ne fauroit fe conduire par lui-même , difcerner ce qui lui convient de ce qui ne lui convient pas, & pren- dre le meilleur parti entre Ies objets qui s’offrent à fon choix. C’eft donc pour remèdier à cet in- convénient que la Nature l'a confié à la garde, & foumis à la direétion de perfonnes qui Vat toö Verhandeling van den Heer Former menfchen , die geacht worden bekwaam en genegen te zyn, om-hem alles te be- zorgen , dat hy in alle de omftandighe- den , waar in hy zich bevindt, noo- dig heeft. - Maar deze wyze fchikking wordt vruchteloos ten opzicht van on- willige Kinderen „ die ftyfhoofdig en onbuigzaam Zyn , en by welken men nooit nalaat dit gebrek ongeneeslyk te maken „zoo dra men de zwakheid of onvoorzichtigheid heeft , hen daar in toe te geven. | | _Ik meen te: mogen vaft ftellen , dat Kinderen van nature gewillig zyn , en dat de meefte, die men onwillig acht, zulks by toeval geworden. zyn... Dit is't geen myne voorgaande aanmerking klaar genoeg doet blyken. Zou een Kind, ’t welk men , by verzuim van | hem favoir & vouloir lui adminiftrer ce dont il a befoin dans. les différentes fituations où il fe trouve. Ce fage arrangement devient infruêtueux avec des Enfans indociles qui s'opiniâtrent & fe roidiffent , & en qui Pon ne manque jamais de rendre ce dé- faut incurable , dès qu'on-a la foiblefle & limpru- dence de céder. | | je crois pouvoir pofer en fait que les Enfans font natureliement dociles , & que‚la plûpart de ceux qu'on taxe de ne être pas, ont été rendus tels accidentellement. Ceft ce que ma confidé- ration précédente met dans un jour fuffant, en f n- ! över de ZEDELYKE OPVOEDING. rog hem aatgename bezigheid te geven, ons gelukkig heeft gemaakt , gewillig kun=_ nen zyn ? Welke reden zou hy kun- nen hebben tot goedwilligheid ? Wan- neer hy zich met eenig ding bezig houdt , om zyn verdriet of fimert te verdryven , ís het niet natuurlyk , dat hy weerftand biede , ‘en ‘kwaad worde „ als men het zelve ontneemt , of uit de handen rukt ? In plaats van te zeggen: zie daar wel een ftout Kind ; behoor- de men te zeggen ; zie daar wel dwaze of booze luiden , die het Kind deze kwelling aandoen. Ik weet derhalven geen middel, om de gewilligheid voort te brengen zonder de hulp van het tyd- verdryf; maar daar tegen beloveik hun, die zich by myn eerften raad wel zul: len bevonden hebben , dat de goede Uit Erfant qu'on rend malheureux , faute de favoir Pamufer ‚ pourroit=il être doëile ? Quclles fe- roient les raifons de fa complaifance 2 S’il s’atta- che à quelque chofé pour diftraire fon ennui, fa douleur , n'eft-il pas naturel , qu'il refifte , qu'il s'emporte ; lors qu'on le lui Ôte,-ou le lui arra- che ? Au lieu de dire: voilà un bien méchanc Enfant 5 il faudroit dire « voilà des gens bien fots ou bien mécbans, de le rêduire à cette extrémité, Je n'ai donc point de fecret pour produire la do= Ciliré fans les fecours de l’ amufement ; mais en revanche je promets à ceux qui-fe feront bien ge. vés tio Verhandeling wan den Heer Fonmev uitflag van dezen tweeden gemakkelyk en als van zelve volgen zal. En zie hier op welke wyze men moet te werk gaan. „Een Kind is bezig met fpelen ; gy moet beproeven hem het fpeeltuig , dat hy in de handen heeft , te ontne- men „ en zien ‚hoe hem dat zal aan- ftaan.. Ik heb verfcheide Kinderen ge- vonden , die in dergelyke gevallen als lammeren. waren , alleen om dat hun het klagen en de mismoedigheid niet ei- gen was. Doch ik wil, dat het Kind _te-onvrede zy , dat hy een weinig van gelaat verandere“, dat ‘er tranen in-de oogen komen, en dat hy aan het fchrei jen wil gaan, men moet fehynen zulks niet te bemerken ( want alles zou be- dor- vés du premier confeil , que la réuffite du fecond ira presque de plein pied. Et voici Pordre fui- vant lequel il convient de er: „Un Epfant s’amufe ; il faut faire Peflai de lui Ôter le jouët qu'il tient aftuellement, & voir com- ment il prendra la chofe, …J'aì trouvé beaucoup d'Enfans qui étoient des agneaux en pareil cas, mk parce qu’ils n’étoient point dans l’ha- itude de la plainte & du dépit. Je veux cepen- dant que Enfant ne foit pas content , qu’il chan- ge un peu de vifage , que fes veux fe mouillent, & qu'il aic envie de crier , il ne faut faire femblant de rien, (car tout ‘feroit gâté , fi on lappaifoit Á par MN 7 Dd over de ZEDELYKE OPVOEDING. sir dorven zyn ‚ zoo men hem door lief- kozen bevredigen, of wedergeven wils de ’t geen men hem ontnomen heeft ) men moet , zeg ik „ 'er geen acht op {laan ; maar volgens de onverbreeklyke wet van tydverdryf , het zoodanig aan- leggen , dat hy aanftonds , en zonder dat men fchyne, ‘er iets toe te doen; een ander fpeeltuig voor de hand vin- de ; hy zal op ’t zelfde oogenblik het vorige vergeten , en weder wel te vres de zyn. „Deze proef by gepafte tus= fchenpoozen , en met het vereifchte overleg herhaald wordende, zal een gewenfchten uitflag hebben, Het Kind, altoos vergenoegd „ zoo hy maar tyd- verdryf hebbe , zal niet verflaafd raken aan die hebbelykheden , welke de eer- fte zaden zyn van die , welke in het ver- par des carefles , ou qu'on lui rendit ce qui vient de lui être Ôté,) il faut , dis- je „n'y pas prendre garde ; mais, fuivant la loi inviolable de l'amufe- ment „ faire en forte qu'il trouve tout de fuite , & fans-qu’on paroifle y intervenir , un autre jouët fous fa main „ il oubliera {ur le champ le premier, & la bonace reviendra. Cette expérience, réité- rée à des diftances convenables & avec les fagons requifes , aura un plein fuecès. L’Enfant, tou- jours content pourvu qu'il ait un amufement, ne — prendra point de ces attachemens, qui font le ‚ germe de ceux qui font dans la fuite le malheur de no- ria Perhandeling van den Heer Formey vervolg het ongeluk van ons leven uit. maken: hy zal altoos in zyn fchik zyn, met hetgeen hy hebben mag of miffen moet. Vindt men dus níet van ftonden aan en zonder moeite , het geen den Wysgeeren zoo veel zorg koft, en ’t geen zy zoo fpade verkrygen , ZOO z het ooit verkrygen ? Maar ik heb hier twee zaken by be- dongen , de gepafte tuffchenpoozen en ……_ het vereifchte overleg. Indien men op ieder oogenblik en uit enkele grilligheid een Kind wilde plagen en verhinderen , dit zou hem met reden mishagen , en erger in plaats van beter maken. Dus zou het 'er ook mede gelegen zyn „ wanneer men op eene lompe , ruwe of onbefcheiden wyze te werk ging. Zon- | Bm der notre vie ; il pourra s'accommoder de tout , & fe affer de tout. Neft-ce pas là trouver dès les premiers pas & fans effort ce à quoiles Philofophes tendent fi péniblement „ & arrivent fi lentement, fi tant eft qu'ils y arrivent ? Mais j'ai ajoûté deux conditions , celle des dis= tances convenables , & celle des fagons requifes, Si, à tout moment & par pur Caprice , on vou- loit tracaffer VEnfant, & l'interrompre „ cela lui déplairoit à bon droit, & le gâteroit au lieu de le former. 1l'en feroit de même fi lon s'y prenoit maufladement , groflierement, brutalement Bg cau- over de ZEDELYKE OPVOEDING. 13 ì \ der veel behendigheid en zachtheid , ‚zal men niets anders dan verkeerd werk doen ; en zoo men in ’t vervolg ’er myne leffen den fchuld van gaf , zou men ongelyk hebben: De opvoeding is «het groote werk 5 men flaagt daar niet in, dan door middel van oneindige oplettenheid ; maar zou men kunnen ontkennen „ dat de vruchten , die ’er “uit voortfpruiten , deze oplettenheid- niet waardig zyn , en dat een wel op- gebracht Kind niet te {chatten zy bo- ven een ftuk goud , door de goudzoe- kerye voortgebracht ; zonder hier in aanmerking te nemen , dat dit Kind eene wezenlyke zaak is , daar in te- gend®&l het dus gemaakt goud, volgens de grootfte waarfchynlykheid , nooit iets anders dan eene herffenfchim zyn zal? Ge- beaucoup. de dextêérité & de douceur on ne fera que de k mauvaife befogne ; & fi Pon en accufe _Enfuite à mes préceptes „ on aura tort. L'éduca- „tion eft le grand ceuvre ; elie ne réuflit qu’à lai- de d'attentions infinies ; mais pourroit-on nier que le fruit qui en réfulte ne mérite ces attentions, & qu’un Enfant bien élevé ne foit préférable à un lingot d'or faftice , produit de Phlehsinie's fans compter que cet Enfant eft une réalité , au lieu que ce lingot , felon les plus fortes apparences , ne fera jamais qu'une chimere ? | de dX. Deel, t Perb. “B Dan: \ Pl id rig Verhandeling van den Heer Fornmey Gevaar van de Kinderen te plagen. Het geen ik hier zegge aangaande de handelwyzen met Kinderen , leidt my tot eene uitweiding , doch minder ee ne uitweiding , dan eene gewichtige aan- merking , die tot myn onderwerp be- hoort , en hier gevoeglyk plaäats vindt. De zelve ziet op het plagen , ’t welk veel luiden gewoon Zyn de Kinderen onophoudelyk te doen , en waar door zy , gelyk ik geene zwarigheid maak te betuigen , hen vergiftigen en doorgrie- ven. Deze luiden kunnen onmogelyk een Kind zien , zonder hem ftraks heen en weer te trekken , hem potfen ge fpe- len, en in alles en overal tegen Wen om Zich duste vermaken met zyne ver- | le- Danger des Agaceries. Ce que je viens de dire des fagons d’agir à Vé- gard des Enfans , m'engage dans une digreffion qui en eft moins une qu'une obfervation importan- te , liée avec mon fujet , & qui trouve naturelle: ment fa place ici. Elle concerne les agaceries af bien des gens nefe laffent point de faire aux nfans, & par lesquelles je ne fais pas difficulté de dire qu’ils les empoifonnent & les poignardent. Ces gens-là ne fauroient voir un Enfant fans le tirailler , lui faire des niches, le contrarier en tout & par tout , pour fe divertir de fon einbar- | ras s / gver de ZEDELYKE OPVOEDING. rts legenheid, zyn wederftand , misnoek “gen, driftigheid, en eindelyk, met zys_ ne gramfchap. Doodelyke vermaken, zoo ’er ooit waren ! Een-Kind weet niet; wat men van hem hebben wil, noch waarom men hem kwelt? En hoe zou hy het weten „daar, zyne kwelgeeften zelve het niet weten ? Hy ftaat verbaaft, ky beeft, hy wordt drif- tig en benaauwd ; en zoo dergelyke vertooningen dikwyls herhaald worden, krygt hy eene hebbelykheid van onge- ruft , wantrouwig, en altoos gereed te zyn om toornig te worden. Meent “men dan , de Kinderen, dus handelen- _maar in tegendeel groot nadeel te ha-_ tse de , met jonge Honden te doen te heb. ben ? Merkt men niet , dat ‘er uit de- ze kuren voor hun geen. voordeel, len ras „de fa réfiftance , de fon dépit, de fes viva- cités, & à la fin de fes emportemens. Funeftes jeux , sil en fut jamais! Un Enfant ne fgait ce qu'on lui veut , ni pourquoi on le harcele ? Et comment le fgauroit-il , puisquúe fes perfecuteurs eux mêmes n'en fgavenr rien? Il $étonne , fe trémoufle, s'échauffe , s'effraye 5 & quand de pa- reilles fcenes fe renouvellent fréquemment , il.de- vient hábituellement inquiet , méfiant ;. toujours __prêt à s'impatienter. Croit-on done avoir affaire à "des Chiens, lors qu'on traite ainfi les Enfans 2? Ne _ voit- on pas quiln’y arien à gagner pour eux dans Wia: NE sk; | Ce ú\ { 116 Verhandeling van den Heer Formey len is? Dat zy derhalven , die hunne Kinderen lief hebben, hier op wel acht geven , en niet ontzien , ieder een ; van welken ftaat hy. zyn moge, die zich tot zoo hoogen prys vermaken wil , daar van af te houden. Daar kun- nen in’t byzonder in ’t midden der huis- gezinnen treurige gevolgen uit voortko- men : wanneer Broeders en Zufters van eene kwade inborft, eenige jaren ouder zyn dan de overige Kinderen, maken zy dezen wanhopig door hunne plageryen , welke menigmaal tot wezenlyke fimer- ten en ftraffen verftrekken. Ik heb met myne eigen oogen: dergelyke ouder Kinderen gezien, die dwingelanden en beulen waren , die van de kindsheid hunner Broeders en Zufters een famen- | weef. ce lutinage , & qu'il y a au conttaire tout à pere dre ? Que ceux qui aiment leurs Enfans pren- nent bien garde à ce point, & qu’ils écartent fans ménagement tous ceux qui voudroient fe divertir à fi haut prix , de quelque ordre qu’ils foyent !, Il peut-en particulier refulter de là dans le fein des familles des effets déplorables. Quand des Frères & Sceurs d'un mauvais caraftere ont quelques an= nées de plus que leurs caders , ils les défolent par ces agaceries, qui deviennent fouvent des’ tour- mens & des fupplices. J'ai vu de mes propres veux de pareils ainés qui étoient des tyrans & des bourrcaux; qui failorent de l'enfance de leurs Frè- £ res \ Là kn. over de ZEDELYKE OPVOEDING. * 117 weeffel van elende maakten , en daar door der zelver inborft verbicterden „ of. hen in eene ongeneeslyke domheid deden vervallen. De Dienftboden be- gaan ook dikwyls dezen misflag ; maar wy zullen byzondere aanmerkingen op het gedrag , dat*men met de zelven in _ ontwerp van opvoeding houden moet, te maken hebben, | Middelen , om de verfcheide trappen van — onwilligheid te boven te komen. Ik koom weder tot het gewillig Kind. _ Indien de Natuur hier toe het meeft heeft geholpen , des te beter; men heeft alleen maar deze eeríte en goede Moe- res & Sceurs un tiflu de miferes , & qui par là aigrifloient leur humeur , ou les jettoient dans une ftupidité incurable. Les Domeftiques ont aufi fouvant le même défaut ; mais nous aurons des ‚__remarques particulieres à faire fur la: conduite qu’il faut tenir à leur égard dans le plan de 1’ Educa- Moyens de furmonter les divers degrés d' indocilite. , . và Je reviens à ’Enfant docile. Sila Nature a fait presque tous les fraix , tant mieux 3 il n'y a qu'à feconder cette premiere & bonne Mere. On ne H 3 | doit 118 Verhandeling van den Heer Formeg Moeder by te ftaan. Men moet zich niet verwonderen, en meenen , dat zy hinderlyk is geweeft , wanneer Kinde- rem, levendiger dan anderen , eenige vonken van haaftigheid , eenige kleine buijen van gramfchap toonen ; dit is noch niets, en verdieht niet, dat men in de middelen van ons voorfchrift, de behendigheid en de zachtheid, veran- dering make. In plaats van het Kind , dat zich goedfchiks alles , wat men wil, - laat ontnemen , onderftel ik een ander , dat driftig wordt, dat ftampten fchreeuwt; ik wacht my wel van aanftonds tot de kaftyding te komen, zekerlyk een zeer krachtig middel , maar dan alleen, wan- neer men het wel weet te plaatfen en uitte meten. Ik heb reeds aangemerkt, dat ‘er, Onder zulke driftige Kinderen „ | Vve- doit pas même s’étonner „ & croire la trouver en obftacle , quand des Enfans „ plus vifs que les au- tres, ont quelques éclairs-de paffion , quelques etits accès de colere ; ce n'eít encore rien., & il n'y a pas même dequoî changer les ingrédiens de notre recettes dextérité € douceur. Au lieu de eet Enfant qui fe laiffe bonnement Ôter tout ce qu'on veut lui prendre , j'en fuppofe un autre qui s'agite , qui trépigne , qui crie 5 je n'ai garde de me hâter d'en venir au châtiment, remede fans contredit très eficace , mais uniquement quand on fgait le placer & le mefurer, J'ai déjà de j qu —…R / Lef en Ee, over de ZEDELYKE OPVOEDING. 129 velen zyn, by.wien de driftigheid niet dan eene oogenblikkelyke uitwerking heeft , waar na zy aanftonds weder be- daren ‚ en hun bly gelaat en vrolykheid aannemen. Mien kan derhalven niets beter doen „ dan. zich te houden’, als of men deze kleine vlaag niet merkte 3; en men kan verzekerd zyn, dat een oogenblik daar na alles zal verdwenen zyn. Onderftel , by voorbeeld , dat een Kind „ zich wonder wel vermaakt op eene plaats , maar dat men genood- zaakt wordt „ hen elders te brengen, men moet hem onverfchillig opnemen, mits dat het op geene ruwe wyze ge- {chiede ; en indien hy wederftreeft of fchreeuwt „ men moet zyn gang gaan : naauwlyks zal hy de plaats en het fpeel- Ne UIR qué que, parmí les Enfans vifs, il y en a plufieurs en qui la vivacité ne produit qu'un effet presque momentané 5 après quoi ils fe calment tout de fui- ‚te, ils reprennent leur férénité & leur gayeté. Il n’y a done rien de mieux à faire que d'’agir comme fi on ne s’appercevoit pas de cette petite bourrasque ; & Pon peut s'aflurer que le moment d'après il n'y paroftra.pas. Qu'un Enfant, par exemple , s’amufe à merveille dans un endroit , mais qu'une néceffité quelconque furvienne de le transporter ailleurs , il n'y a qu’à le prendre fâns _fagon , pourvu qu'il n’y ait rien de trop brusque dans laétion; &, s'il réfifte où crie, aller fon ; Hd 4 _ch@= ian too Verhandeling van den. Heer Former tuig, waar mede hy bezig was, uit het gezicht verloren hebben, of hy zal ’er niet meer aan denken, « | Middel om de zorgvuldigheid voor de Kinderen wel te beftieren. In ‘talgemeen (want telkens ver- plicht my deze ftof tot uitweidingen „ maar zy fpruiten uit den grond zelve van myn onderwerp voort , en zyn, Zoo ik my niet bedriege , van veel gewicht) in ’t algemeen , zeg ik , is het een voornaam hulpmiddel in de Opvoeding , dat men in vele gevallen eene naauwkeurige oplettenheid , op “* geen de Kinderen doen , laat ver- , : | ge- chemin: à peine aura-t-il perdu de vuë le lieu & l amufement-auquel il étoit attaché , qu’il n'y penfera plus. | Secret concernant l'attention qu'on donne aux Enfans. — En général , (car iln’y a gueres d'article dans cette matiere qui n’amene des digreffions , mais elles néiffent du fond même du fujet, & font, fi je ne me trompe „ d'un ordre intéreflant , ) en général , dis-je , c'eft un grand fecret dans 'Edu- cation que de joindre à beaucoup d’attention fur ee que font les-Enfans, les appatences de nnee / | aire over de ZEDELYKE OPVOEDING. zor gezeld gaan met eene houding, als of men ‘er geen acht op geeft. Ieder. Kind , ’t welk merkt , dat men zich veel met hem bezig houdt, laat niet na:, 'er ten eerften voordeel uit te ha- len, Indien men veel moeite aan- wendt , om hem ‘t zy door zachtheid, % zy door ftrengheid‘te ftillen en te bevredigen , zal hy des te meer weer= ftreven , en zich daar tegen kanten: maar zoo hy meent, dat men op hem niet let, noch om hem denkt, ver-= veelt hem wel haaft zyn laftige toe- „ftand „daar hy niets mede vordert, Een bedreven Vader en Moeder zien oogluikende al ’t geen hunne Kinde- ren uitvoeren „ zonder dat hun iets ontínapt 5 maar zy komen niet tus- {chen beiden dan van pafle , latende hun faire attention dans un grand nombre decas, Tout Enfant qui voit qu'en s’occupe beaucoup de lui , ne tarde pas à s'en prévaloir, Sí on employe de grands efforts foit de douceur , foit de rigueur , _pour le calmer , Pappaifer „ il multiplie la réfi- ftance & les obftacles ; mais s’il croit qu'on ne le NN pas, & qw’on ne penf@ pas à lui „ il fe laffe bientôt d'un état pénible, & qui ne lui fert. à rien. Un Pere, une-Mere habiles voyent du coin de Poeil tout ce que font leurs Enfans , fans que rien leur échape 3 mais ils n’interviennent qu'à propos „ leur laiflant les coudées franches, Hs ‚pros , zee Verhandeling van den Heer Formevy hun. de handen vry „naar mate hun- ne jaren „en de zaken , waar mede zy zich bezig houden, toelaten. Dus befpeurt men , dat de raad , die ik geve, zich over den gantfchen loop der Opvoeding uitftrekt. Daar zyn geene Ouders, die meer gevaar loo- pen van bedrogen te worden „ dan die altoos en in alles met honderd oogen willen toezien ; daar zyn ’er geenen , die flechter gehoorzaamd worden , dan die zulks op hunne wenken willen zyn, en die in de geringfte byzonderheden hun gezag doen gelden. Deze ftren- ge tucht verdriet den. Kinderen , die alle de vermogens van-hun verftand aanwenden , om ‘er zich door eenig middel van te ontflaan. zi proportionnellement à leur âge & à la forte d'oc- cupation à laquelle ils font livrés. De cette ma- niere on fent que le confeil que je donne s’étend à coute la durée de PEducation, Îl n'y a point de Parens qui courent plus risque d'être trompés que ceux qui s'érigent en Argus formels & perpétuels 3 il n'y en a point qui foyent plus mal obéis que ceux qui veulent être à baguette , & qui aflujectiflent les moindres détails à leur autorite, Cette gêne tyrannique révolte les Enfans , qui employent toute laCtiviré de leur efprit a chercher les mo- yens de s'y fouftraire, Ap. _ over de ZEDELYKE OPVOEDING. 123 Algemeen gebruik van dit middel, Maar laten. wy niet verder gaan in zaken „ die naar mate wy in den loop der. Opvoeding vorderen, zich op ha- re behoorlyke plaats zullen aanbieden; voegen wy flechts hier eene noch al- gemeener bedenking by; te weten, dat men zich in de famenleving , en in. den gantfchen levensloop volmaakt wel zou bevinden by den regel , wel- ken ik hier voorfchryve , van niet op alles te letten „ alles te beftryden , te- sen te-gaan „ en onbedacht vuur te vatten , om-dat anderen iets onacht- zaam gezegd of gedaan hebben. Van daar die vitteryen in de verkeering van men- Application générale de ce fecret. Mais n'anticipons pas fur des chofes qui doivent - naturellement revenir à mefure que nous avânce- rons dans la carriere de Educacion ; & n'ajoû- tons ici qu'une idée plus générale encore, c'eft qu'on fe trouveroit parfaitement bien dans les So- Ciétés „& dans tout le cours de la vie , de la ré- gle que je donne, de ne pas relever tout , com- battre tout , s'oppofer à tout, & prendre feu fans ménagement „ parce que d'autres ont dit ou fait quelque chofe d'inconfidèré. De là ces pointilles ries dans la converfation „ qui font fuivies de con- tra. 124 Verhandeling van den Heer Foruey menfchen „waar op een volmondig tegenfpreken volgt, 't welk eindelyk tot hevige twiften overflaat. Wat fchaadt het my, dat iemand onge rymdheden oppere , en van gevallen fpreke , die ik weet dat onwaar zyn. Des te erger voor hem 5 en ik zou ‘zeker wel werk hebben „ zoo ik al- len, die dus van het fpoor geraken , wilde te recht helpen. Wat fchaadt het zelfs , dat ik merke ; dat hy, die ípreekt , het op my gemunt heeft, dat hy op my fmaalt, my zoekt te fte- ken , en geduld te doen verliezen ! Men befchâamt dergelyke befpringers nooit beter , dan door ftilzwygen en bedaardheid. En wanneer zelfs zulk een aanval vinniger en zonder bewim: peling gefchiedde , Zou men in de meefte traditions formelles , & dégénérent à la fin en gerelles atroces. Que m'importe que quelqu’un ife des chofes dépoürvues de fens , avance des faits dont la faufleté m’eft connue, Tant pis pour lui , & j'aurois affurément bien à faire fi je voulois relever tous ceux qui s’écartent de la forte. Qu’ importe même que jêntrevoye que celui qui parle m'en veut, qu'il. ure fur moi , qu'il voudroit me piquer , & me faire perdre patience ! On ne mor- tifie jamais mieux de femblables aggreffeurs que ej le filence & la tranquillitë, Et quand même 'attaque feroit plus formelle, plus direête, il fau- droit beer de. ZEDELYKE OPVOEDING, 125 meefte gevallen , en voor al zoo men weet , dat men met luiden te doen heeft, die zich zelven geen meefter zyn, beft doen, te veinzen, dat men ‘er geen acht op flaat, en hen tot be- daren te laten komen 3 't welk zy zel- den nalaten te doen , en zelfs met fchaamte en leedwezen, zoo dra men zich zoo wyslyk omtrend hen gedraagt. Dus zullen de kleine vonken nooit vlam vatten. Dergelyke menfchen N 5 zyn, eigenlyk gefproken , Kinderen , met -welker zwakheden men behoort miedelyden te hebben. Maar in plaats van dat, wordt de eigenliefde verbit= terd ‚ en de trotsheid aangehitft ; men wil niet myden en verdragen ; en om het onvoorzichtig genoegen te hebben, vàn droit , dans la plûpart des cas, & furtout quand on fgait qu’on a affaire à des gens peu maîtres - d'eux - mêmes „*feindre la diftraétion , & les laiffer fe calmer ; ce qu’ils ne manquent presque jamais de faire , & même avec confufion , avec repen- tir , lorsqu’on tient à leur égard une conduite auffi fage. Alors les étincelles ne produiront jamais d'embrafement, De tels hommes font „ à propre= ment parler , des Enfans, de la foibleffe desquels il convient d'avoir pitié. Aulieu de cela, Pamour propre s'aigrit, Porgueil s’irrite; on ne veut point être circonfpect & endurant 3 & , pour jouïr de Vimprudente fatisfation de la rispofte , on fe Wee | es J fo6 Verhandeling van den Heer Formey van den bal te rug te kaatfen , maakt men zich: vyanden , die zoo lang als t leven duren , en het zelve altoos bitter maken. De Lezer zal buiten twyffel wel bemerken, hoe veel overeen. komft alle deze aanmerkingen hebben met die, welke tot deze Verhandeling wezenlyk behooren , en zal dus zon- der moeite tot de verdere overweging van ons onderwerp wederkomen. Behandeling van de Kinderen die ziek zyn, of worden kunnen. Ik ftel voor het laatft noch een ge- val, betrekkelyk tot de gewilligheid, der Kinderen ; en in de befchouwing daar van, zal ik van handelwyze veran- de- des ennemis , qui _durent autant que la vie, & ui en empoifonnent tout le cours. Le Leéteur entira fans doute l'analogie de toutes ces obferva- tions avec celles qui appartiennent effentiellement àce Traité , & reviendra fans effort à la confidé- ration de notre fujet. Conduite rélative aus Enfans malades, ou qui pourrotent le devenir. Je pofe un dernier cas ‚ rélatif à la docilité des Enfans; & en lexaminant je changerai de métho- de , à peu près comme un habile Chirurgien He | ufe pver de ZEDELYKE OPVOEDING. 127 deren, even eens omtrend als een. goed Heelmeefter , die . verzachtende en weekmakende middelen aanwendt, zoo Jang hy de zelve genoegzaam oordeelt. „om een gezwel te verdryven „ of eene wonde te heelen ; maar die ook weet te {nyden en zelfs af te zetten , wan- neer zulks onvermydelyk ís. Ik wil dan ‚ dat ‘er Kinderen zyn van nature onwillig ; inborften , die niet te be- teugelen zyn; fchoon ik 'er fchier aan twyffele , of de oorzaak ‘er van toe- fchryve aan de misflagen , in de Op- voeding begaan „en voornaamlyk aan *t verzuim van gegeven tydverdryf, waar van ik het groot aanbelang „ ZOO ik my niet bedrieg ; ten vollen heb aangetoond. Ook kunnen ’er Kinde- ren zyn , van eene inwendige kwaal aan ufe de lénitifs & de fomentations , lorsqu'il les croit propres à diffiper une humeur , ou à guêrir une playe , mais qui- fait employer les incifions, même les amputations , fi elles font indispenfables, Je veux donc qu'il y ait des Enfans naturellement indociles, des caracteres indomptables, quoique je « doute presque de leur exiftence , ou que j'en at- tribue la-caufe à des bévues commifes dans PEdu- tion , & principalement à l'omiffion de ces amufe- mens, dontj’ai, fi je ne me trompe, bien fait voir Vimportance, Il peut auffì y avoir des Enfans af- feltés de quelque mal intérieur qui les jecte dad | | A 223 Verhandeling van den Heer Forury aangetaft, die hun finerten geeft , er doet fchreeuwen , ’t welk men aan de grimmigheid en boosaardigheid toe=" fchryft. Ik fta toe, dat het zeer ver- keerd zyn zou , in dit geval de ftren- ge. middelen te gebruiken , die ik hier ga voorftellen ; maar „ gelyk het noch veel erger is, dat men de onwillig- heid eene vafte plooi laat nemen, zoo mispryze ik-alle Ouderen , die hunne Kinderen niet durven kaftyden uic vrees „ dat zy eenig ongemak hebben, of krygen mochten; Dit zwak voor- wendfel is de ongelukkige oorfprong: van meeft alle de misflagen , in de Opvoeding begaan. Zy, die zich hier van volkomen willen overtuigen , heb- ben alleen maar te letten op een zeer gemeen geval, namelyk dat van Kin- | de- da fouffrance, & qui leur fait poufler des cris, qu” on attribue à la colere & àla méchanceté, J'avoue u’il feroit très fâcheux alors de pl les me- ures de rigueur que je vais Dn er; mais, COM- me il eft beaucoup plus fâcheux de laifler former le pli de lindocilité, je blâme tous les Parens qui n'ofent châtier les Enfans dans la crainte qu’ils n’ayent du mal , ou- qu’ils n'en prennent, ‘Ce foible prétexte eft la funefte fource de presque tous les abus commis dans lEducation. Ceux ui voudront mieux s'en convaincre , n'ont qu’à gilt attention à un cas très fréquent „ c'eft pit — | es * voer de ZEDELYKE OPVOEDING: 129 deren die eene wezenlyke ziekte hebe, ben durende een meer of min langen. tyd. De Ouders „zelfs: die de befte Opvoeding weten te: geven , verzui- men-de-zelve gemeenlyk zeer ten on- pafle „-zoo lang de ziekte duurt , en wanneer deze overgaat , zyn de ge- vaarlyke: gevolgen daar van , dat men het Kind willekeurig en eigenzinnig _gemaakt:; en van den weg afgeholpen heeft, „waar op «men hem zonder de grootfte moeite „niet, weder brengen kan.--Men moet de zorgvuldigheid , die de ziekte vordert, en de byzon- dere,blyken zelfs van liefde , die men aan een Kind, ‘t-welk in lyden is, be= toont „ altoos regelen naar de. woor- fchriften, der gezonde reden en der ftandvaftigheid, zonder welke ’er gee« : ne nr er 4 JAAA kod des: Enfans qui ontequelque maladie réelle pendant un efpace, de tems plus où moins long. Pour l'or- dinaire: les Parens même qui favent donner l'Edu- _eatiofy la plus-fenfée „en fufpendent mal à propos Pexereices pendant le tems,de.la maladie 5. é „ quandscelle-ci prend fin , fes fuites les plus dan=, gereufes-font' d’ avoir. rendu lEnfant volontaire „ capricieux', de avoir „mis-hors. d'une route où Pot artourtes les peines du monde à le faire ren- trer. On: doit joindre aux foins qu’exige là mala-, die, & var reu En Cas BK ern 2 he « rs. Za deer de ZEDELYKE OPVOEDING: z4r “Gevallen die dikuoyls voorkomen In — Er nr 00 OPDOEMNE es _Ik zal, tot meerder nut en klaar- heid, twee algemeene gevallen bybren- gen, die in den loop, der Opvoeding wel het meeft plaats hebben , en waar van zich de Ouders zelden rechtmati- ge denkbeelden vormen. Kd 1. Bangbeid. Het eerfte is dat der Bangheid, wel. ke het gezicht van fommige-voorwer- pen ; en byzonderlyk dat van zekere Dieren veroorzaakt. ‚ Men laat zelden na , de-zelve toe te fchryven aan oor- zaken „, ‚die voor de geboorte plaats RENS 3 had-. Cas fréquens des cè genre. -_F'indiquerai , pour plus de clarté & d'utilité, deux cas génétaux qui font les plus:fréquens, dans le cours de LEdueation, & dont lés Parens fe font rärement de juftes idées, Ne | zak ie, Prayers. … “Le premier , c'eft celui des Frayeurs que cau- fent la vue’ de quelques objets, &en particu- lier celle ‘de ‘certains Animaux. On ne manque: gueres de les attribuer à des caufes qui ont précé=! d go hd 7 nudes taz Verhandeling van den Heer Former hadden „en de zelve om die reden te ontzien , in de gedachten, dat zy on- geneeslyk is , of uit vrees van al te hevige aandoeningen aan de Kinderen te geven. Ik zal hier de onderzoekin- gen voor en tegen de uitwerkfels der inbeelding van de Moeders op de Kin- deren, die ten minften by de Wysgee- ren genoeg bekend zyn „ niet aanha- len 5 het is voor ons in dit geval het zelfde , of dit verfchilftuk beflift zy , of niet. Zelfs toeftemmende, dat’er, namelyk, Kinderen zyn , die met een afkeer of vrees voor zekere dingen ter weereld komen „ zoo geloof ik, dat men de zelve kan te boven komen, en daar in wel zal flagen , als hect met ernft ondernomen wordt. Echter zou ik eer willen gelooven, dat byna alle | ‚deze dé-la naiflance , & de les refpeêter par cette rai- fon , dans la penfée quelles font incurables , ou dans la crainte de caufer de trop vives émotions aux Enfans. Je ne rapporterai point ici les dis- cuffions connues , au moins des Philofophes , fur le pour & le contre des effets de imagination des Meres fur les Enfans ; je n'ai pas befoin que cet- te--controverfe foit décidée pour pafler outre, En admettant l'affirmative même , favoir qu'il y a des Enfans qui apportent au monde certaines aver- fions,; ou craintes , je crois qu'on peut en venir à bout, & qu'on y réuffira , fi on le veur férieu- | fement, over de ZEDELYKE OPVOEDING. 143 deze af keerigheden , hoe hevig zy ook zyn. mogen, alleen ontftaan uit de ge- daante der voorwerpen , waar aan de Kinderen niet gewend zyn, uit der zelver beweging , uit het geluid van Dieren , gelyk het geblaf van Honden , envandere uitwendige omftandigheden. Men moet derhalven , zelfs in t ge- val van aangeboren eigenfchappen, de Kinderen langzamer hand zoo ver brengen , dat zy die voorwerpen op een zekeren afftand verdragen kunnen , vervolgens de zelve allengskens nade- ren-en bevoelen durven , en door her- haling hier van zich overtuigen, dat ze waarlyk niets: gevaarlyks noch kwaads hebben: Ik zie daaglyks deze kleine proeven met een -gewenfchten uitflag edi. ne fenrent. Jeferois pourtant plas porté à croire que presque toutes ces répugnances ‚ quelque vives — qu'elles foyent ‚ne viennent que de la geuren den objets auxquels les Enfans ne font pasaccoutumés, de feur mouvement ; du ecrí des Animaux , com- me de l'aboyement-des- Chiens, & d'autres circon= ftanees extérieures, Alors , ou même dans le cas des “difpefitions innées, il n’y a qu'à conduire par degres les Entans à fouffrir ces objets àune certais ne diftance , à s'en approcher en fuite peu à peu, à les manier , & à s’aflùrer: par des aêtes réitérés wils n'ont réellement rien ‘d'effravant & de mal- aifant. Je vois faire tous les jours ces petites } CXe rag Werbandeling van den’ Heer Formev nemen-5-ook is. zulks zeer natuurlyk, Het is-byna eveneens gelegen met ale le voorwerpen: van. vrees. en fchrik-5 laat men de zelve van-nader by zien, en herzien ;-de zelver voelen en her- voelen, wel haaft zal;men ’er- vermaak in fcheppen;-en ‘er mede gaan :{pelen, En om geenerlei- uitweiding die-my van nut fchynt, voorby te gaan ; de befte raad „die men aan” vreesachtige luiden geven kan , is, zich nooit in hunnen fchrik toe te-geven, en ‘errde oorzaak. van te -ontvlieden;-’t-welk niet miffen-kan „hen op ieder oogen- blik in denzelfden toeftand te brene gen ; maar om ftil en geruft naar dien kant te- gaan „ daar.zy,eene. miffelyke gedaante-zien ‚ of vreemd: geluid hoos ren ; expériences. avec;un plein fuecès, & cela eft; bien fondé fur la, natures Tous les objets de crainte-s de terreur „ font presque-dans-ce.cas ; qu'on les. voye de plus près , qu'on, les: revoye ‚qu'on les, tâte & les retâte ‚on. s'en, amufera ‚on. en fera des -jouëts,--Et poursne négliger.aucune des, die reffions, qui me paroiflent utiles-„-le,meilleur con= eil qu’on-puiffe donner aux perfonnes timides., c'eft de ne, jamais s’abforber „dans-leur-ftayeur ; é s’é- loiguer de: fa caufe ‚ce qui, ne peut manquer. de les remettre: à tout-moment- dans la même: fitua= ‚tion ;,mais-d’aller-doucement, & tranquillement du côté où elles: voyent quelques figure bizarre bre lj où over de ZEDELYKE“OPVOEDING: 145 ren 3 zy kunnen verzekerd zyn, dat zy de oorzaken ‘er van zullen ontdek- ken , oorzaken die meeft altoos onge- rymd en belachgelyk zyn, en dat zy na herhaalde proefftukken van dit foort ; eene beredeneerde kloekmoedigheid ver- krygen zullen, die ík veel hooger fchat- te dan eene aangeboren kloekmoedig- heid. Dit is oneindig beter , dan de oogen te fluiten , wanneer men zich verbeeldt een fpook te zien, of de oo- ren toe te ítoppen ; en het hoofd in ’t bed te verbergen , wanneer men het nveent’ te--hooren, … En die is juift, „tgeen de Kinderen doen op ‘t gezicht vaneen Hond , een Kalkoen , of een Speenvarken , en voor al zoo dra die Dieren -hun geluid laten hooren. En dit d'où elles‘entendent quelque bruit inquiérant 3 el- Jes peuvent être aflurées qu'elles en découvriront les caufes „ caufes presque toujours frivoles & ri- dicules.-& qu’après quelques eflais réitérés, dans: ce genre ; «elles acquerront un courage de réfie- xion „ ‘dont je fais beaucoup plus de cas que du courage de tempérament.: Cela vaut fans compa- raifon mieux que de fermer les yeux quand on croit voir un {peêtre „ ou de fe boucher ies oreil- les , & de s'enfoncer la tête dans le lie quand on croit lentendre. Or voilà précifément ce que font Ies Enfans à lafpet d'un Chien, d'un Didon, d’un Cochon de lait, & furtout quand ces Animaux font IX, Deel, 1, Verb. XK ens \ + 146 Verhandeling van den’ Heer Formev. dit is ook , ’tgeenamen opde bovenge- melde wyzen-moet:tegengaan.; …… Ik heb in deze handelwyzen afges keurd , al te haaftig of met geweld te werk te gaan, om dat een Kind geheel buiten zich zelven, een groot.ongeluk kan krygen, door. zich achter:over te gooijen. De enkele mogelykheid hier van is genoeg in ftaat om-voorzichtig- heid in te boezemen. By geval echter ben ik overtuigd geworden , -dat’er, voor al na de eerfte jaren , minder ge- vaar in fteekt „ dan. men -denken-zou , om maar onverfchillig .de- kans: te wa= gen. Zie hier het geval , dat ten alge- meenen. nutte hier. plaats-kan vindens Ik had een Dochtertje van: vyf jaren: , die altoos ten uiterften bang: was” ge- weeft entendre leur eri. Et c'eft ce_qu’il faut faire ceffer pat ies voyes fusdites, … ultsis Seve eot Vai dèsapprouvé dans‚.ces, voyes-tout ce-qui fe- roit trop promt & violent parce qu'un _.knfant, tout hors de lui-même, qui fe renverfe en arriere, peut avoir quelque, attaque fâcheufe. ‚la feule. poflibilité du cas fuffit. pour infpirer,des ménage- mers, … Mais le hazard m’a convaineu qu’au, moins: après les premieres,anbées „ il n’y‚a: pas autant de risque, qu'on pourroit le: croire.à brusquer lavan- ture; „Voici le fait qui peut trouver places ici com= me propre à Pinftruêion publique. …! Favoisrune Hille de cinq ans, à qui les Chiens:avoients tou» ) A Ars Ae eten JOUrS Sd buer de ZEDELYKE OPVOEDING: ‘t47 weeft voor Honden 5 ren gelyk ik toet „zoo vele befpiegelingen over de Op: voeding noch miet had: gemaakt ‚ daù ik federd ‘gedaan heb”, (want het ís meer dan twintig jaren»geleden ; dat dit geval voorviel (5), zoo had ik deze hebbelykheid niet zeer beftreden; des te: minder „aangezien ik zelf eenige na= tuurlyke vreés’ voor Honden:heb „die my @chter niet belet, datoik de zelvé zien kan; en zelfs in eigendom bezittes maat dieonty doet beven , wanneerik van àl te maby een oriverwacht geblaf hoot:s--‘Hoe het: zy:,’t gebeurde”, dät ikcopveen Zomerdag naar buiten geres den: zynde „en ‘uiet het rytuig flappen: Pe et vage È de; E (bj) In Aug uftus 1743 4 jours fait une extreme peur; & comme je n’avois passalors áùtant réflêchi far Education, que je'l'aï fait) depuis; (ccar il-y’a vintvans: paflës: que le cas eft arrivé, (b-) "je n’avois pas fort: combattu cette: difpofition-,! d'autant plus que j'ai moi-même quelquê crainte-naturelle des Chiens „qui nem'em- péchezomr-de lesvoir,‚-ni même d'éravoir eh prús _pte s>maïs' quis me “fait treffaillir ‘lorsque jentens de-trop près -unaboyement imprêvuú. “Quoiqu'il eù foitgoun jour d’ Pré où jérdis allé à la cam: paghe ‚ven defcendant de voiture ;un pine sld ; ble ED cont rid 6 Bn , ' ie Cb) Endt T743. EE Pie art «t EN Ke 148 Verhandeling van den Heer FoRuev de, ’er een Hond van ’t Dorp op myn Pochtertje aankwam , die hevig aan 't‚ fchreeuwen raakte. In eene haaftige bui, en zonder in ’t minft te denken , om als Wysgeer eene proef te nemen ; gaf ik het Kind een goeden flag , die haar eenige oogenblikken deet fchreijen , waar na zy niet alleen hare tranen af- wifchte ‚maar ook haar fchrik voor den Hond verliezende, zich daar-mede ge- meenzaam maakte , en nooit in haar leven dergelyke ontfteltenis op dat ge- zicht gehad heeft. Zie daar eene fpoe- dige genezing, waar van ík de waarheid „kan beveftigen ‚ meter zelfs by te voe- gen , dat het Kind niet hoofdig of gril- ziek was , en dat de vrees , die zy te voren gehad had , zeer wezenlyk was | zon- - Village s’approcha de ma Fille qui pouffa les hauts cris. [Dans un mouvemeut de vivacité , & fans enfer le moins du monde à faire une expérience Philofophique s j'appliquai un bon foufflet à ceo Enfant , qui pleura quelques momens ; après quoi elle effuya non feulement fes larmes, mais perdant fa crainte du Chien „ fe familiarifa-avec lui , & n'a: eu de fa vie le retour des fymptomes que lui cau- foit cette vue, «Voilà une cure bien promte , & dont je puis certifier la vérité „en ajoÔtant même - que PEnfant n’étoit point têtu , ou capricieux, & que la he qu'elle avoit eue précédemment étoit très réelle , fans aucune ombre d'affeétation. De- puis over de ZEDELYKE OPVOEDING. 149 zonder eenige fchaduw van gemaakte heid. Sederd dien tyd heb ik my zulks voor gezegd gehouden , en ik heb geene Kinderen meer gehad , noch heb ‘er tegenwoordig , die ergens bang voor zyn. Het is de zaak van hun, die hier deze les ontvangen , dat zy weten , hoe de zelve op de byzondere voor- werpen en omftandigheden toe te pas- fen, 2. Afkeer van Spyzen. Een tweede geval, waar in de Kin. deren moeite geven, ís wanneer zy weigeren zekere fpyzen te eten 5 ee- ne weigering die fomwylen verzeld gaat van walgen en overgeven , zoo men hen dwingt de zelve te gebruiken, Men vindt puis ce tems-là je me le fuis tenu pour dit, & n'ai point eu, ni n'ai aftuellement d' Enfant qui s’épouvante de quoi que ce foit. C'eft à ceux qui regoivent ici cette inftruêtion à voir comment ils peuvent lappliquer fuivant les individus & les cir- conftances. | | | 2, Degoüts. Un fecond cas où les Enfans jettent dans l'em- barras , c'eft celui du refus qu’ils font de manger de certains alimens; refus qui elft accompagné quelquefois de naufées & De vomiffemens » fi on 3 Cs df 15o Verhandeling van den Heer Forme v, vindt. Ouders, diein dit {ruk-onmedo. gende zyn „en voor een: zetregel hous den „dat „de Kinderen zich aan alles moeten. gewennen, dat men niet weet, in welke omftandigheden-zy, zullen. ge- raken „en. die zich by gevolg.door het gefimeek der Kinderen „ welke.van de- ze of geene {fpys «een afkeershebben, niet laten bewegen. «Het beginfel, naar “welk deze Ouders te werk gaan , is ver- keerd, of ten minften twyffelachtig. „Wanneer men zegt, dat de: Kinderen zich aan alles moeten gewennen, zulks beteekent „ dat zy in ftaat moeten zyn, om allerlei foort van {pyzen te nemen, de allergroffte zoo wel , als de fmaak!yk- fte, om dat ‘er in de daad toeftanden en, wiffelvalligheden. in, dit leven, zyn, | et waar les force à en manger. Il y a des Parens impi- tovables fur cet article , qui difent fententieufe- ment , qu'il faut que les Enfans s’accoûtument à tout, qu'on ne fgait dáns quelle fituation ils fe trouveront placés, & qui en conféqüence ne fe laiffent poïnt flêchir par les fupplications des En- fans qui abhorrent tel ou tel mets. Le principe du= quel ces Parens partent eft faux , ou du moins équi- voque, Quand on dit que les Enfans doivent s’ac- coutumer, à-tout „-cela;veut dire, qu’ils, doivent s'accommoder;d’alimens,de, toute efpece „ des plus voffiers comme des plus délicats, parce,quen ef- et il y a-dans la vie, des érats „ des révolutions , ei “qu over de ZEDELYKE OPVOEDING. 15: waar inhun de keur niet zou vry bly- vens Onaangezien de ‘meefte {pyzen., die de gemeentte en:zonder veel kunft toebereid: zyn ‚voor de gezorrdheid de befteozyn. Maar geenzins volgt daar uit, „dar het wolftrekt noodzaaklyk zy , dat zy-op eene wanhopige, en, fomwy- len voor hun, gevaarlyke wyze „ zich geweld aandoen, om van eene enkele {pyzerte eeten, die; in welken toeftand zy zich bevinden mogen , nooit het ec. nigft voedfel. zyn zal, waar mede zy verplicht zullen zyn; zich te verzadigen. Voor al zoo het een. buiten gemeen en koftbaar ding was, zou het dwaasheid zyn. , hen daar mede te kwellen. Een Kind wil geen Oefters of Kaviar proe- ven ; wel „dat hy ’er niet van ete , of ä dat qui peuvent ne leur pas laïffer le choix; fans come pter que la plûpart des alimens communs, de ceux dans la préparation -desquels l'art entre le moins ; font les plas convenables à la fanté. Mais il ne s'enfuit pas de là qu’il faille de toute néceffité qwils sefforcent d'une maniere: dèsespérante , & uelquefois: dangereufe pour eux , à manger d'une eule chofe „ qui’; dans “quelque fituation qu’ils fe trouvent; me fera pas l'unique aliment dont ils fe- ront: obligés-;de fe nourrie; Si Cétoit-furtout une _chofe- rare & chiere yrik:yauroit de la fotie’à les tourmenter pour cela, „Wa Enfant ne peut fouffrir les Huftres, le Caviar 5 de qu'il n'en man- 152 Werhandeling van den Heer Tormev dat hy , gelvk zulks gemeenlyk gaat , ‘er naderhand fimaak in kryge , dit alles is zeer onverfchillig. Daar het hier , gelyk in de gantfche Opvoeding, voor- naamlyk op aankomt, is wel te onder- fcheiden , of de Kinderen iets uit gril- ligheid doer , en-de wetten willen ftel- Jen ín plaats van die te ontfangen. My dunkt, det men niet veel moeite heeft, om hier omtrend eene genoegzame ze- kerheid te erlangen. De verbleeking , de walgingen ende gevolgen daar van , zyn geene enkele loopjes , die men ge- makkelyk fpclen kan. Het is volgens onze natuur zeer mogelyk , dat fom- mige fpyzen aan het verhemelte of in de maag fappen ontmoeten , die , om zoo te zeggen , tegenftrydig zyn, met & die A ge pas, ou qu’il en acquiere le goût plus tard, comme cela arrive fouvent ; tout cela eft fort in- different. L'effentiel ici „comme dans toute V'E- ducation , c'eft de démêler fi les Enfans agiffent par caprice , & veulent fsire la loi, au lieu de la . recevoir. Il me femble qu'on n’a gueres de peine a fe procurer là deffus un degré de certitude fuffi- fant. La pâleur, les foulèvemens de coeur & leurs fuites „ ne font de ua {imple jeu qu'on puifle jouër aifement. Îleft très poffible phyfiquement que certains alimens trouvent dans le palais „ou dans leflomac , des fucs , pour ainfi dire , con- | ve Nest 4 ‚…tra- over de ZEDELYKE OPVOEDING. 153 die , welke wy ’er door ‘t kaauwen uitperflen. k Hoe dan moet men hier te werk gaan ? Want het is myne meening gantfchelyk. niet, dat men zich hier in {lechts aan de Kinderen. te gedragen hebbe , en dat men hen ontflaan. moet, van iets te eten, enkel om dat zy het weigeren. Ik rade voor eerft het Kind aan te zetten, te dringen , eenige ftreng- heid te laten blyken „ daar men einde- Iyk bedreigingen by kan voegen, want het ftraffen kan hier geen plaats heb- ben , ten minften-zoo lang-men geene volkomen zekerheid heeft , dat het enkelé grilligheid zy. Wanneer het Kind gehoorzaamt , moet men onder- tuffchen wel letten op de gevolgen ; zoo de afkeer, ’t zy natuurlyk, ‘tzy. St tradittoires à ceux que nous en exprimons par la maftication. Comment faut-il donc s'y prendre? Car je n’ai garde de vouloir qu'on s'en rapporte uniquement aux Enfans, & qu’on les débarrafle d'un mets uni- quement parce qu’ils le refufent. Je confeille d’a- bord d’ufer d'exhortation , de preffer |P Enfant , d'affetter une féverité qu'on peut poufler jusqu'à Ja menace 3. car le châtiment feroit déplacé au moins avant la pleine conviétion de pure fantaifie. Pendant, quel’ Enfant obéit , on obfervera ce qui” fe. pallë ; fla sepogaanee ole naturelle, foit af dert s eC- 154 Verhandeling vanden Heer Formevy gemaakt ,„ overgaat „ of door herhaat- de beproeving vermindert ; des te bes ter , men heeft zyn oogmerk bereikt. Deze beproevingen zullen voor al een goeden uitflag hebben, door hun tel- kens een weinig meer “te doen eten, Daar een Kind voor -dereerfte maal , onder *t maken van allerlei kuren, een _ mondvol van proeft „daar zal hy de naafte reis ‘er twee en vervolgens meer van nemen. Indien men langs dezen weg niets verwint ‚ dan: kan men een eenvoudig kunftje gebruiken „de ge- vreesde fpyze vermommen: ; ’er een’ gedeelte van onder ándere {pyze men= gen , dat ze niet kan geproefd wor- den , en zien wat ‘er-op volgen zal Wanneer de afkeer uit eéne natuurlys ke gefteltenis voorkomt ; dan heeft de | zelf- feltée, cede, ou qu'elle aille en diminuant par des. eflais réitérés ; tant mieux, on eft parvenu à fon but. Ces eflais réu(liront furtour en augmentant proportionellement les dofes. Ce dontvun Enfant avale aujourdhui une bouchée en faifant la grimas ce ; il en avalera la feconde fois deux, & ainfi de fuite. Sl n'y a rien à gagner par ces voyes „on peut ufer d'un innocent artifice., déguifer l'aliment en queftion „en mettre une certaine quantité dans d'autres alfmens oùil ett impereeptible „ &:voir ce qui arrivera, Lorsque les averfions font duc- ment ‘phyfiaues ; le même: méchanisme-à ús 3 pe " se voer de ZEDELYKE OPVOEDING. 155 ‚zelfde uitwerking plaats ; het-Kinds zonder te weten waarom , voelt de zelfde. ongemakken , die hem de fpye ze in hare natuurlyke gedaante zou veroorzaakt hebben. «In dit-geval zou het dwinglandy en overtollig zyn, ver: der „te gaans: Maar «zoo die fpyze zonder ongemak gegeten en-verteerd wordt, dán heeft men flechts het Kind door dit middel te overtuigen „ dat hy zyne: af keerigheid. kan te boven ko: men „en dat-de zelve alleen maar uit de inbeelding voortkomt. „Somwylen ziet -men -de waarheid “van -dit laatfte geval, ende kracht der inbeelding bes veftigd , wanneer men het Kind deze onderrechting geeft, voor dat de fpy- ze verteerd is: de maag raakt ftraks aan gd ij PEnfant , fans favoir-pourquoi , reffent les mémes jacommodités, que lur auroit caafél’aliment fous fa forme naturelle, Alors ilferoit tyrannique & fuper- flu.d’aller plus loin …… Mais, fi cet aliment e{t man- é & digéré fans-difficulté , ikn'y-a qu'à prouver ’Enfant par-ce-moyen que fà répugnance eft fur- montable , & ne gft tout au plus que dans l’ima- gination. On reconnoit quelquefois | exiftence réelle de ce; dernierscas „ & la force de l'imagina= tion , lors qu'on donne cette connoiffance „ ‘avant gue la digeftion {oit finie: la révolte de Peftomach Bo à LOUL 156 Verhandeling van den Heer Formey aan ’t walgen, en men moet op nieuw beginnen. Het zou derhalven beft zyn, te wachten , tot dat de fpys ver- teerd is , en zelfs tot den volgenden dag. Dus kan men zich van dergely- ke middelen bedienen , die echter aan het Kind altoos eenig wantrouwen in- boezemen ; maar ik denk niet , dat men dit alles als eene zaak van het grootfte belang aanmerken , en een foort van dwinglandy gebruiken moet, die terwyl zy het hart van ’t Kind ver- vreemt , en zyn genoegen ftoort , in verfcheide opzichten meer kwaad, dan in dit byzonder geval goed zou doen. In à tout aufli-tôt lieu 5 & c'eft à recommencer, Le meilleur feroit donc d’attendre affez longtems après la digeftion , & même jusqu'au lendemain. n peut continuer à fe fervir de femblables mo- ens, qui infpirent à la vérité quelque défiance à PEnfinc qu’ils concernent ; mais je ne crois pas qu'on doive regarder tout ceci comme une affairs trop capitale , & employer un genre de perfécu-= tion, qui en aliénant le coeur de Enfant , & en troublant fa tranquillité , feroic à plufieurs égards beaucoup plus de mal, qu'il ne peut faire de bien à cet égard particulier, Y'ajoute ter “de ZEDELYKE OPVOEDING. 137 In tvoorby gaan voeg ik hier deze aanmerking by, te weten , dat ik ook geenzins goedkeure , dat men een Kind noodzaakt te eten al ’t geen hy op zyn bord heeft , zeggende, dat hy van eene volgende fchotel niet hebben zal , zoo hy niet opeet, ’t geen hy van de eerfte gekregen heeft. Dit is een verkeerd begrip. Het is onzeker, of die eerfte toedeeling met de ver- eifchte, naauwkeurigheid gefchied zy: dikwyls in tegendeel gebeurt het , dat Zy, die-aan tafel voordienen, de maat in het toedeelen te buiten gaan. Bo- ven dien is ook op ieder dag de hon- ger in ’t algemeen , noch ook de by- zondere honger , dat is te zeggen, de luft , die men heeft tot deze of gene fpyze, V'ajoute cette remarque incidente 5 c’eft que je n'approuve point non plus ceux qui veulent qw’un Enfant mange tout ce qui eft fur fon affiet- te, & lui déclarent qu'il n’aura pas d'un fecond plat , sil ne finit exatement la portion qu'il aura reque du premier, Cela eft ma! entendu. 11 neft point décidé que cette portion ait été faite avec la derniere ExaCtitude : il arrive fouvent au con- traire à ceux qui fervent à table d'excéder dans la diftribution. Après cela lappécit général n’eft pas égal tous les jours, ni l'appetit particulier , c’eft à dire , le goût qu'on a pour tel ou tel mets. Ce que 158 Verhandeling van den Heer Foruev fpyze, even groot. Al-’t geen men zich geweld aandoet te-eten zonder honger of fimaak , dient. alleen. om de maag te overladen ; en ‘men-kan zege gen , dat in dit geval iedereen wets tig rechter ís in: zyn eigen zaak. Al- les fteunt derhalven op dé ‘algemée= ne wet „ dat-men de -grilligheden niet moet involgen ; nochvódit-toeftaan dat een Kind zich” het recht -aanmati= ge; eenig ding te doen’, alleen om dat hy het wil doen. Deze: neiging ii hem uit te roeijen; is hem te -beteuge- len 5 en dit is ook de zaak 3; die ons: nu bezig houdt. af praib_nD9 Onder que l'on s'efforce de manger fans appétit , ou fans góût, ne fert qu’à embarraffer Peftomac ; & l'on peut dire que chacun eft ici juge compétent dans Ee propre caufe. Tout revient donc à lá loi gé- nérale de ne point favorifer les caprices , & de ne jamais pertnettre qu'un Enfant s’arroge le droit de fairé une chofe uniquement parce qu'il veut le: faire. Lui Ôter ce tour d'efprit , c'eft le dompter; & voilà objet qui nous occupe, … LK ho Mi Examen ‘voer de ZEDELYKE OPVOEDING: 189 „Onderzoek van °t Koflyden. ' „Dit brengt my tot een algemeener onderzoek , tot eene eigenlyk gezegde verhandeling van-het Kaftyden. Men kan de zelve tot twee hoofdvragen brengen. Moet men kaftyden ? en , Hoe moet men kaftyden ? or. „Moet „men kaftyden ? De eerfte , geloof ik , is beflift en worfdt toegefteind ; en zoo zy het al in de grootfte uitgeftrektheid niet is , het getal der uitzonderingen is zoo ge- ring, dat zy niet verdienen in aanmer king te komen. Men mag nu ee NS Sin- Examen “des Châtimsns. Ceci me conduit à une discuffion plus géné- rale „ ou -à une, traétation- proprement. dite de la doëtrine des Châtimens, … On peut la réduire à deux queftions principales : Faut-il-châtier 2 &, „Comment faut-il châtier ? \ hi ie Faut-il châtier? … Je erois la premiere décidée affirmativernent ; &, fi elle ne Peft pas dans l'univerfalité la plus ri- goureufe , il y'a un fi petit nombre d'exceptions welles ne valent.pas la peine d'être mifes en ligne ° e compte. De loin à loin il peut fe trouver det | hi Ì à 3 ne ' » ds ‚ 160 Verhandeling van den Heer Formry Kinderen vinden; van eene zoo geluk- kige inborft , met zoo veel goedaar- digheid en gewilligheid begaafd , dat ‘er voor verftandige en lief hebbende Ouders niets anders te doen valt, dan hun den goeden weg aan te wyzen-, welken zy het genoegen hebben , hen altoos met bereidwilligheid te zien-be- wandelen, God verhoede, dat ik zou raden , zulke Kinderen te kaftyden ; het zou eene handelwyze zyn zoo on- voorzichtig als wreed ! Maar ik ken- ne de verblindheid der Ouderen 3 ik weet, hoe zeer zy zich bedriegen ten opzicht der hoedanigheden „ die zy aan hunne Kinderen toefchryven ; en ik waarfchouw hen , overeenftem- mig met de gezonde reden, en met de Schrift , dat , zoo zy de kaftyding , wan- Enfans d'ùn naturel fi heureux , doués de tant de bonté & de docilité, qu'il n’y a autre chofe à fai-. re pour des Parens raifonnables & affetionnés que de leur montrer la bonne voye , dans laquclle ifs ont la fatisfaction de les voir toujours prêts à en- trer. A Dieu ne plaife que j'invite à châtier de tels Enfans ; ce feroit une conduite auffi impru- dente que barbare ! Mais je connois |’ aveugle« ment des Peres & des Meres ; je fgai jusqu’où ils ouffent Villufion fur les qualités qu’ils attribuent leurs Enfans ; & je les avertis , de concert avec la Raifon & lEcriture , que, s’ils négligent “ 5. - vver de ZEDELYKE OPVOEDING: 16t wanneer ze noodzaaklyk is , nalaten ; zy eens reden zullen krygen , om ‘er zich bitterlyk over te berouwen. De roede , die: zy zullen gefpaard hebben aan hunne, Kinderen „ zal-van die zelf: de Kinderen eene roede maken „ wel- ke hen op de fmertelykfíte:wyze tref- fen:: zals; haai VEER k Middelen ‚-die men în plaats der | Kaflyding gebruikt. Daar zyn twee middelen, welke men verkeerdelyk in plaats van de kafty- ding gebruiken wil : laten wy een oo= genblik op der zelver befchouwing ftil ftaan. Den r. Lief châtimens lorsqu’ils font néceffaires , ils auront un jour lieu de s'en repentir amèrement, ‘La verge qu’ils auront épargnée à leurs Enfans , fera de ces mêmes Enfans une verge qui les frappera de la maniere la plus douloureufe. Voyes qu'on fubftirue aux Châtimens. Il y a deux voyes qu’on vweut fubftituer mal à propos à celle du châtiment ; arrêtons- nous un moment à les confidérer, EX. Deel , 1. Verb. L | 1, Cas 162 Verhandeling van den Heer Formev aA Liefkozingen. „Het eerfte beftaat in eene vrindelyke overreding. «Men heeft zich maar, zegt men , van zyne Kinderen te doen beminnen 5 men zal ‘er al van verkry- gen, wat men hebben wil. Het is mis. Kinders , die ftraffe verdiend hebben, zyn niet vatbaar voor de enkele bly- ken van liefde : zy fpotten by zich zelven met de zwakheid. hunner Ou- deren 5 zy misbruiken hunne lief ko- zingen , en doen met de daad, alt geen zy willen. Dit is zoo waar , en gaat zoo ver, dat ’er in de Opvoeding mo- gelyk niets-van grooter belang is, dan „voor de Kinderen een goed gedeelte van de liefde , die men hun toedraagt te te Careffes. La premiere eft celle d'une perfuafton affetueu- fe. Il n'y as dit-on , qu'à fe faire aimer des En- fans: on en obtiendra tout ce qu'on voudra. Abus. Les Enfans à qui le châtiment convient , ne font point prenables. par la feule tendreffe : ils fe mo- quent intérieurement de la foibleffe de leurs Pa- rens 5 ils abufent de leurs carefles , & ne font ré- ellement que ce qu’ils veulent, Cela eft fi vrai, & va fi loin, qu”! n'y a peut-être rien de plus important dans l’Education que de cacher aux En- fans une bonne partie de Paffeétion qu'on leur porte. \ over de ZEDELYKE OPVOEDING. 163 te verbergen. Dit koft zeer veels, voor al aàn Ouderen , die teederhar- tig zyn; maar Zoo zy noch meer oor- deel dan teederheid bezitten , moeten zy den raad , welken wy hun hier gee ven , volgen 5 of ‚de Kinderen zullen wel haaft de macht over hen krygen, en hun, om zoo te zeggen ; den voet op den nek zetten. Niets is erbarm- Iyker „ dan hen , welken de Natuur het recht gegeven heeft , om te gebie- den , een Kind te- hooren bidden. en vleijen „ om iets te doen, waar toe hy verplicht is, en zich toejuichen, wan- neer zy hem door dit voortreffelyk middel „gewonnen hebben. Gy wilt van uwe Kinderen bemind worden; Wel aan b--Leert hier, het waarachtig re mid- porte; Il en coûte, furtout aux parens qui ont le coeur feníible ; mais , s’ils ont-plus.de raifon en- core que de fenfibilité , ils doivent fuivre le con- feil que nous leur donnons ici ‚ fans quoi les En- fans ne tarderont pas à prendre. lafeendant fur eux „ & à leur mettre , pour ainfi dire , le pied fur la gorge. Rien de plus pitoyable que d'en- tendre ceux à qui la Nature a donné le droit de commander , prier un Enfant, le flatter, afin qu’il faffe une chofe à laquelle il eft obligé „ & s'ap- plaudir quand ils Pont gagné par cette admirable voye. Vous voulez être aimé de vos Enfans! Eh bien ! apprenez en le ka Aen moyen, Ì nig | 2 ee 164 Verhandeling van den Heer Formey middel , het eenigft geheim. Maakt, - dat zy u eeren. Een Kind, ’t welk men te rechter tyd geftraft heeft , en vervolgens den misflag vergeeft , zoo dra hy’ dien bekent en verbetert , is vry meer geneigd tot eene kinderlyke liefde , dan hy, wien men met lief= kozingen overlaadt , en niets afvergt ; dan ’t geen hy wel wil toeftaan. 2. „Redeneringen. Het tweede, volgens my , verkeerd begrepen middel om de Kinderen te beftieren, is dat der redenering, voor zoo verre men het daar by late „ en meene, zich van alle kaftyding te kun- nen onthouden. Ik heb in dit geval eene menigte van de dwaafte en on- no0- fecret. Faitez- vous-en refpeCter. -Un Enfant , de vient de châtier à propos „ &-à qui l'on pare onne en fuite fa faute , lors qu’il-la reconnoit & sen corrige , eft beaucoup plus porté à laffeétion filiale , que celui qu'on accable de carefles, & de qui l'on n'exige que ce qu'il veut bien accorder, 2. Raifonnemens. L'autre vove mal imaginée , felon moi , pour conduire les Enfans „ c'eft celle du raifonnement , en «ant qu’on sv borne, & qu’on croit pouvoir fe difpenfer de tout châtiment. Jai vu dans ce gen- | | re ( geer de ZEDELYKE OPVOEDING. 165 noozelfte voorbeelden gezien. Ouders preken een Kind gedurig voor „ om hem zyne plichten te doen begrypen ; en tot der zelver betrachting te bewe= gen. Het Kind verftaat het niet , of luiftert’er niet naar; het verveelt hem, of hy lacht ‘er om bv zich zelven. De goede fchikking der natuur wordt hier door omver geworpen. De Kinderen moeten „van het begin af , geoeffend worden byna even eens als de Dieren, als de jonge Jachthonden. Indien men uitftelt, zulks te doen „ tot dat zy in ftaat zyn, de denkbeelden te bevatten, en „den draad te volgen eener redene- ring , zullen zy reeds eene menigte van kwade plooijen gekregen hebben , die het werk der Opvoeding vermeer- dee re là les exemples les plus dèraifonnables & les plus affadiffans. Des Parens fermonnent un En- fant pour lui faire comprendre fes devoirs , & le porter à leur pratique. L’Enfant ne comprend pas , ou n'écoute pas 5 il sennuye , ou rit fous cape. Il ya là dedans un renverfement de Pordre naturel. Les Enfans , avant toutes chofes , doi- vent être dreflés à peu près comme les Animaux , comme de jeunes Chiens de Chaffe. Si l'on attend à le faire qu’ils foyent capables de faifir les idées & de fuivre le fil d'un ra fonnement, ils auront déjà pris quanticé de mauvais plis , qui augmen= teront les travaux de | Education , & y apporte- | A dege ront 166 Verhandeling van den Heer Formev deren, en ’er mogelyk onoverkoom- Iyke hinderpalen in veroorzaken zul- len. Boven dien, het gezag der Ou- ders komt over een met dat der Over: heden; zy zyn voor hunne daden niet verantwoordelyk , dan aan hem, van wien zy dit gezag ontvangen hebben. et is derhalven overtollig , en zelfs gevaarlyk, de Kinderen te gewennen, dat men niets doet, waar van men hun geen rekenfchap geeft. Zy zyn van zich zelven reeds zeer geneigd , om inwendig eene rechtbänk te hebben , aan welke zy de bevelen , die men hun geeft „ voordragen en onderwerpen. Zoo men hen in dit denkbeeld ver- fterkt door eene naauwgezette zorg , om hun de redenen van elke les uit te leggen , zullen zy ’er zich van bedie- | nen , Á ront peut-être des obftacles invincibles. De plus, Pautorité des Parens eft dans le cas de celles des __ Souverains 5 ils ne font comptables de leurs dé- marches qu'à celui de qui ils tiennent cette au= torité, [left donc fuperflu , & même dangereux , d'accoutumer les Enfans à ne rien faire que ce dont on leur a rendu raifon. Ils font déja fort difpofés d'eux-mêmes à ériger un Tribunal inté- rieur , auquel ils évoquent & foumettent les ordres qu'on leur donne. Sí on les fortifie dans cette idée par lattention fcrupuleufe à détailler les rar- fons de chaque ptécepte, ils s'en prévaudront | pour over de ZEDELYKE OPVOEDING. 167 nen , om hunne eigen begrippen bos ven die van hunne Ouders te ftellen, Dit zal voor al plaats hebben, wanneer; gelyk maar al te dikwyls gebeurt , de Ouders verkeerdelyk handelen en re- deneren. De natuurlyke redeneerkun- de der Kinderen is zeer fpitsvindig , en hare werkingen gefchieden met groote vaardigheid. Wanneer zy der- halven zien , dat hunne Leidslieden zelven van den weg afraken „ zullen zy ftilzwygende weigeren, hen na te vol- gen, en een foort van verachting voor hun opvatten , die de gantfche Op- voeding omver kan werpen. Ik bide de dan deze redenerende , of liever kwalyk redenerende Ouders , dat zy zich in dit opzicht minder moeite ges ven , en trachten willen „ hun doel= Wit pour préférer leurs propres décifions à celles-de leurs Parens.- Cela aura furtout lieu , fi’ comme il n'arrive que trop fouvent ; les Parens donnent à gauche , & raifonnent de travers. „La Logique naturelle des. Enfans eft fort fubtile ;_& fes opéra- tions s'exécutent rapidement. «S'ils: voyent donc que leurs. Mentors: s'égarent eux-mêmes , ils re- fuferont tacitement de les prendre pour guides , & concevront pour eux une forte de mépris, qui tend à la ruine de PEducation. “Je conjure done des Parensraitonneurs „ à plus forte raifon ; mau- vais raifonneurs, de-fe mettre moins en fraîx à L 4 cer 168 Verhandeling van den Heer Former wit rechtítreeks te bereiken, langs den korten weg der wel gepafte kaftydin= sen. Het is niet, dat ik in ’ ftuk der Opvoeding zegge , ‘t geen Vader CANAYE in ’t ftuk van den Gods- dienft zeide: Hier geldt geen Reden. Ik laat aan dit edel vermogen zyne werking vry; maar deze werking moet aan de Reden zelve onderworpen zyn, die zich te bekwamer tyd weet te ver- toonen en te verbergen. Dat men der- halven redenere , wanneer het Kind ‘er vrucht uit zal kunnen trekken ; maar dat het veel eer in zyne tegen- _„woordigheid, dan met hem gefchiede. Dat men als zonder oogmerk , en met eene gewaande onverfchilligheid , ee- nige aanmerkingen make over de voor: treffelykheid van de eene zaak boven | de cet égard, & daller. plus droit au but par la voye dirette des châtimens bien adminiftrés. Ce n’eft pas que je dife en matiere d’Education ce que le ere CANAYyE difoit en matiere de Religion Point de Raifon, Je laiffe à cette noble faculté fon exercice ; mais cet exercice doit être aflujetti à la raifon même, qui fait fe montrer ou fe cacher à propos. _Qu'on raifonne donc quand Enfant pourra en profiter ; mais-que ce foit plucôt en fà préfence qu’avec lui, Qu’on place quelque réfle- xion, comme «fans deffein „ &avec une froideur apparente , fur la préférence qu'une chofe geese ur geer de ZEDELYKE: OPVOEDING, 169 de andere , over de redenen , die een Kind moeten bewegen tot de gehoor zaamheid , en dergelyke : maar met dit alles moet men niet te lang aanhou- den 5 of de Kinderen , die veel ooly- ker zyn dan men meent , ontdekken wel haaft het oogmerk van hun , die zy hooren fpreken ; en boven dien, de droogheid van deze aanmerkingen, hareal te breede uicdlegging, en te me- nigvuldige herhaling, zyn als zoo vele bronaders van verdriet voor de Kinde- ren ; en zy nemen een opzet , ‘twelk zy maar al te wel naarkomen , om zich eeniger maten de ooren toe te ftoppen , wanneer men dergelyke redeneringen met hun houdt. Een fur l'autre, fur les motifs qui doivent porter un Enfant à lobeïffance , &c, mais il ne faut point trop s'appefandr fur tout cela: autrement les Én- fans qui ont beaucoup plus de finefle, qu’on ne leur. en fuppofe , démêlent le deflein de ceux qui par- “lent; & avec cela, la fécherefle de ces réflexions, leur trop grand dévelopement, leur trop fréquen- te répétition , font autant de fources de dégoût pour les Enfans ; & ils font un voeu qu’ils ne tien- nent que trop bien, de fe boucher en quelque forte les oreilles , lors qu’on leur tient de pareils propos. L$ ‚ _Ua ms 17o Verhandeling van den Heer Formevy Een byzonder geval , waar in ik de gewoonte van uitlegging te geven, en te redeneren „ goedkeure , is dat van eene buiten gemeene kaftyding , die het Kind doet verwonderd ftaan , ’t zy wanneer hy de zelve vergelykt met het misdryf, waar door hy zich die op den hals heeft gehaald , ‘t zy wanneer hy ondervindt , dat de zelve zwaarder is dan naar gewoonte. Na dat de ftraf- oeffening volbracht, en het grootfte gevoel van pyn by het Kind over is, indien men vreeft, dat hy eenigen haat of afkeer opvatte, omdat hy niet, of ten minften niet genoegzaam be- grypt , waarom men hem dus behan- delt , moet men de gelegenheid waar- nemen , om hem met bedaardheid de | nood- Un cas particulier où j'adtmets Pufage des expli- Cations & des raifonnemens , c’eft celui de quel- gue châtiment extraordinaire „ -qui étonne 1 En- ant, foit quand il le compare à Paêtion qui le lui a atciré , foit quand il en fent la véhémence plus grande que de coutume. Après que l'opération eft finie, & que l'accès de la grande douleur, à pris fin dans Enfant, fi l'on peut craindre qu'il ne varde quelque rancune , quelque averfion , pars ce qu'il ne comprend pas, au moins fufifamment pourquoi on le traite ainfi , il faut faifir l'occafion de lui déveloper à tête repofée la néceffité d'un pa- :k Eh Td vver de ZEDELYKE OPVOEDING. 171 noodzaaklykheid van zulk eene be- handeling voor oogen te ftellén , en hem te overtuigen , dat hy niets on- verdiend , noch te veel gehad heeft, en zoo hy zich door deze redenen goedfchiks laat bewegen, zyn mis- dryf, en de rechtvaardigheid van zyne ftraf bekent , moet men een dergelyk onderhoud met eene volle vergiffenis van het gebeurde befluiten. Men ziet uit het gebruik *t welk ík hier van de redenering maak , dat ik geenzins, in de kaftyding , de redenering wil buiten flui- ten , vermits ik in tegendeel deze laat dienen, om aan gene de befte uitwer- king te geven. Gevaar pareil traitement , le convaincre qu'il n’a rien eu de déplacé, ni d'excefif 5 & s'il fe rend de bonne grace à ces raifons, s’il reconncit fa faute & la jutti- ce du châtiment , il convient de terminer un pa- reil entretien par labolition la plus complette du paflé. On voit par les fonCtions que jaffigne ici au raifonnement, que je n'ai garde de rêndre le châtiment exclufif du raifonnement , puisque j'em- ploye au contraire celui-ci à procyrer unie pleine rCuflite au premier. Danger \ ad - hl Ns fra Verhandeling van den Heer Formey Gevaar. van ’t eene Kind met het ander te vergelyken. Ik wil my eene aanmerking niet la- ten ontglippen , die geheel en al tot het tegenwoordig onderwerp behoort 5 ik heb al te veel gelegenheden , om de zelve te maken , en ’er het groot be: lang van te merken. Onder de rede- neringen , waar mede men de Kinde- ren overlaadt , bedient men zich me- nigmaal van eene vergelyking , welke men maakt tufichen hun gedrag , en dat van andere Kinderen , die men als wonderen van wysheid. verheft , en, hen vermaant naar te volgen. Wel verre van dit oude lesje zonder ophou- den te herhalen , is ‘er mogelyk niets, waar Danger des Comparaifons d’ Enfans à Enfans. ‚… Je ne veux pas laiffer êchaper une remarque tout à fait liee avec le fujet qui eft fur le tapis; j'ai de trop fréquehtes occafions de la faire, & “d'en fentir Pimportance. Parmi les raifonnemens qu'on prodigue aux Enfans, on fe fert très fou- vent de la comparaifon qu'on fait de leur conduite avec celle des autres Enfans , qu'on exalte com- me des prodiges de fagefle , & qu'on les invite à imiter. Bien lon de rebattre éternellement cc lieu commun , il n'y a peut-être rien fur af Fon oive voer de ZEDELYKE OPVOEDING: 173 waar in men fpaarzamer en omzichtie ger moet zyn. Ik zal er twee redes nen „ die-my overtuigende fchynen 4 van geven, De eerfte is, dat deze voorbeelden dikwyls verkeerd. aange= haald worden „.’t zy, omdat zy , die er zich van bedienen, geen doorzicht genoeg hebben, om ze wel uit te kie- zen 5 ’t zy; omdat de Kinderen , die zich onder elkanderen vry beter ken- nen, dan de Ouders , weten „ dat deze zoo genaamde voorbeelden niets min- der zyn, dan ‘tgeen zy fchynen, dat het veinsaards, dat het fchalken zyn, die, na de zedigfte vertooning inde tegenwoordigheid van hun, die zy vreezen of willen bedriegen ,„ gemaakt te hebben , hunne fchade weder inha- | len doive être plus fobre & plus circonfpeêt. Jen donnerai deux raifons qui me paroiflent convain- quantes. La premiere, c'eft que ces exemples font fouvent allégués à feux „ foit parce que ceux qui- sen fervent.n’ont pas aflez de difcernement pour les bien choifir ; foit , parce. que les Énfans qui fe connoiffent entr’eux beaucoup mieux que les Parens ne les connoiffent, favent que ces pré- _ tendus modeles ne font rien moins que ce qu'ils paroiffent ‚que ce font des hypoctites , des fin- ges „ qui, après avoir eu la-plus belle contenance du monde devant ceux qu’ils craignent, ou qu'ils veulent tromper, s'en dédommagent. par les plus j gran- 174 Verhandeling van den Heer Formey len door de grootfte baldadigheden, zoo dra zy buiten het oog en het bes dwang van hunne Opzieners zyn. Dat men nu oordeele ,„ wat de Kinderen van zulke wel uitgezochte voorbeel- den denken moeten , en ‘hoe veel vruchts zy daar uit trekken kunnen. Maar ik heb noch een tweede nadeel aan «te toonen , ’t welk , hoe fchade- Iyk het vorige zy , echter het zelve noch verre te boven gaat, _Namelyk , dat men dus aan de Kinderen hunne makkers voorftellende ineen licht , ‘t welk zy zonder hartszeer niet ver- dragen kunnen , hen vervult niet met den naaryver , welken men zich ver: keerd inbeeldt. hun in te boezemen „. maar met dat koud en doodlyk vergif, ‘t welk zoo gereedelyk in onze aderen fluipt „ grandes extravagances, dès qu’ils font hors de la portée des regards , à labri des Surveillans. Qu’ on juge après cela de ce que les Enfans penfent … d'exemples auffi bien choifis , & quel eft le pro» Ét qu’ils en tirent. Mais j'ai à indiquer un fecond inconvénient , qui. quelque fâcheux que foit le preinier , le furpafle encore de beaucoup. C’eft uwen préfentant ainfi aux Enfans leurs Camarades ous un point de vue qui les affeéte dèsagréable- ment , on les remplit , non de l'émulacion qu'on S'imagine mal à propos leur infpirer , mais de ce froid & mortel poifon qui fe glifle f aifément dans / nos boer de ZEDELYKE OPVOEDING. 175 {luipt, omdat 'er miffchien niemand gevonden wordt, die ’er niet de meer of min krachtige zaden van mede ter weereld brengt, met de fchadelyke en verfoeijelyke nydigheid. Van deze ny- digheid tot den haat is de afftand , zoo ‘er zelfs eenige is, zeer klein. Straks ziet men in deze kleine genoodfchap- pen de zelfde verdeeldheden opborre- len , die de groote van een fcheuren 5 zy brengen ‘er naar evenredigheid de zelfde uitwerkfels in voor ; en zy be- reiden ‘er noch grooter voor het toe- komende , wanneer deze nydige Kin- deren Mannen zullen geworden zyn, en elkanderen in de zaken dezer wee- reld ontmoeten zullen. ‘Het kwaad is noch veel betreurlyker , wanneer het onder Huisgenooten heerfcht 5; en | wy nos veines , parce qu'il n'y a peut-être perfonne qui n’en apporte au monde un levain plusou moins fort , de lVodieufe & déteftable envie. De cette envie à la haine lá-diftance eft très courte , fi tant eft qu'il yen ait. Auffitôt on voit naître dans les petites Sociétés les.mêmes divifions qui déchi- rent les grandes ; elles y produifent , proportions gardées , les mêmes effets ; & elles en préparent de beaucoup plus confidérables pour l'avenir, lors- ue ces Enfâns rivaux deviendront des hommes aits , & fe trouveront dans le monde les uns vis à wis des autres, Le mal eft encore bien plus dé- plo- N 176 Verhandeling van den Heer Forme yv wy ftaan daar nu niet-op ftil , om- dat wy reeds het geval der onredelyke voortrekking van den eenen boven den anderen aangeroerd hebben. „Elk huis- gezin wordt een verdeeld Zweben ,„ waar in de Broeders ETerocres en Porv- NICES gevonden worden. ‚Hoe veel treurige gevallen worden ’er niet gebo- ren uit de onkunde en de onvoorzich- tigheid van luiden, welken de Opvoe: ding is aanbetrouwd., …… Hoe men kaflyden moe? ; Na dus genoegzaam vaftgefteld te hebben „ dat men kaftyden moet, la. ten wy zien , hoe men zulks verrich- ten moet 5 maar laten wy dit met | naauw- plorable quand il règne dans les familles ; & nous ‚py infiftons pas , parce que nous avons déjà tou- ché l'article des prédileétions injuftes. haque maifon devient une Thébaïde , renferme des Erro- CLES & des PorvNices. Quede caraftrophes naiffent de ignorance & de limprudence des per- fonnes prépofées à 1’ Education ! Comment il faut châtier-? Après avoir fufifamment établi qu’il faut châ- tier , voyons comment il faut.le faire ; mais vo- yons-le bien „ parce que la difpenfacion des châ- ; tie over: de ZEDELYKE‘OPVORDINGS fr naauwkeurigheid zier vermits deruien deeling der ftraffen een onderwerp:is 4} ’t welk de grootfte oplettenheid- vers! dient. De roede in handen van hem die ze niet weet te gebruiken , loopt: niet alleen gevaar van eeù onnut tuig te blyven , maar kan zelfs een dolk. worden , waar mede -hy-zoo wel zyne: Kinderen vermoordt 4 rals of hy hun: met de daad den doodfteek gaf. « Daar zyn. vele Ouders en: Meefters ;--die y handelende volgens het grondbeginfelg dat men ‘kaftyden moet, geen ander: middel, om zich te doen gehoorzamen, hebben , dan de Kinderen zonder mes dedogen te mishandelen:;en wreede; Wwkreteifteren, welkens Zoo zy fchuld hebben , ’er eerder: gelegenheid ,/ om zich te verharden , dan om zich: te bes | te- timens eft un objet qui mérite Pattention ta’ plus particuliere. -La-verge entre‘les“mains de celui qui ne fgait pas’la manier js court non feulemenc fisque de demeurer un inftrument inutile ; mais elle peut devenir un poignärd dvec lequel il tú auflr réellement {es Enfans- que’ &il les égorgeoit. ry a beaucoup de Parens’& de Maîtres , ” quis parrant du principe, qu'il fant châtier , n'ont d'au- tre moven de fe faire obéir que de“maltraicer im- pitovablement, & de meurtrir crueliement des En- fans „ quis ®s’ils foric coupables j‘en prenaent plu- tôt occafiof de s’endureir que dee te corriger ; Sd PA. Deel; 1, Zerb. M s'ils 178 Verhandeling van den Hoer Former teten ‚ uit opvatten, en zoo zy òn= fchuldig- zyn „ zich aan een gevoelig hartszeer „ aan eene mistrooftigheid overgeven „waar onder zy bezwyken; zonder te fpreken- van de flechte ge. volgen voor. het lighaam ; welke uit de al te ftrenge kaftydingen- ontftaan kunnen „ en -zekerlyk menigmaal ont- ftaan. Vermits men dan hier niet om- zichtig genoeg kan te werk gaan, laten wy eeniger maten alle de wegen , die men moet inflaan , nagaan , op dat Zy ‚die eenig belang ftellen in onze raadgevingen „ zich mogen wachten voorde misflagen , welke wy hun zul- len aanwyzen. Voor eerft wil ik , dat men tot het kaftyden niet overga , dan met de voor- werpen , die het noodig hebben „ en dat s’ils font innocens , fe livrent à une vive douleur; à une défolation qui les accable „ fans parler des foires Phyfiques que peuvent avoir, & qu’ont en effer fouvent des châtimens trop rudes, Puisqu’'on ne gero donc proceder ic: avec trop de cire confpettion ,‚ marquons en _quelque forte tous les pas qui fe préfentent à faire , afin que ceux ui tiendront quelque compte de nos avis, puise ent fe préferver des écarts que nous leur indique- rons, | | | „D'abord , je demande qu’on ne recoure aux châ- timens qu’à l'égard des fujets qui en ont befoin , & que over de ZEDELYKE OPVOEDING: 129 dat men zich gelukkig achte j-wâtie neer men geroepen is „ om een Kind op te voeden, dat zoo goed van hart, of zoo gezond van verftand is, dat hy zich van zynen plicht kwyte „ volgens de eenvoudige kennis „die men hem ‘er van geeft, of ten minften volgens de beweegredenen, die men hem voor oogen ftelt , om hem tot der zelver vervulling over te halen 3; nevens-de wegen van zachtheid „die men ten dien einde inflaat. Daar is een onein. dig genoegen in eene dergelyke Op voeding 3 doch , zoo het geen geval van enkele befpiegeling is ‚ten minften is het zeer zeldzaam. | De: voorwerpen echter „ die de kas. tyding fehynen noodig te hebben, moe- ten daarom de zelve niet aanftonds on- der- que Pon s'eftime heureux fi lon eft appellé à éle- ver quelque Enfant qui ait le coeur aflez bon , ou la raifon affez dévelopée pour fe conformer à fes devoirs d'après Ja fimple-connoiffance qu'on lu: en donne , ou du moins d'après les-motifs qu'on lui propofe pour le porter à les remplir , fecondés des voyes de douceur qu'on employe pour cet effet. Il y a des agrémens infinis dans-une femblable Edu- cation ; mais, fi ce n’eft.pas,une fimple idée fpécu- lative,c'eft-du moins un cas extrèmement rare. Cependant les fujets qui paroiffent avoir befoin de châtiment, ne doivent pas y être auffì tôt aflùs M Q je Cs- {8o Verhandeling van den Heer Former { dergaan. Het-is betaamlyk ten hun- nen opzichte de bovengemelde middes len te beproeven ; maar deze beproe= vingen „mogen wel van korten duur zyn, om dat een onwillig Kind wel haaft zyne inborft laat blyken , en om dat hetuitftel gevaarlyk zou zyn , als al- leen dienende „, om in hem dien geeft van: weerfpannigheid en onaf hanglykheid te verfterken , welke van alle de natuurly- ke neigingen de fpoedigfte vorderingen maakt: indien echter iets kon belct- ten „ dat men niet verplicht ware tot het kaftyden over te gaan, het zou ee- ne onverzettelyke ftandvaftigheid zyn. Men kan naauwlyks gelooven , welken indruk de zelve op de Kinderen maakt. Zoo dra zy zien, dat zy noch door | in ge- jettis pour cela. Il eft dans l'ordre d'eflayer à leur égard les-moyens fusdits:; mais ces eflais peuvent: être.de-courte durée , parce qu'un Enfant indo- cile ne tarde pas à-manifefter fon naturel, & que les délais. feroient dangereux , ne fervant qu'à Paffermir. dans cet efprit-de révolte & d'indépen- dance , qui eft de toutes les dispofitions naturelles: celle qui fait les plus rapides progrès. Si pourtant quelque chofe pouvoit empêcher qu'on fût obligé, d'en venir aux cliâtimens, ce-feroit une-fermeté inébranlable. On ne fauroit-croire combien elle fait d'impreffion fur les Enfans. Quand ils voyent qu’ils n'avancent rien 4: ni-par des flatteries , ni xv \ par gver de ZEDELYKE OPVOEDING: 581 gevlei., noch door kwaadwilligheid „ - iets vorderen , zoo laten zy af „en houden het zich voor gezegd, ‘tgeen _men hun. eenmaal volftrekt beduid heeft. In. tegendeel. „ zoo dra,zy in de genen, onder welker beftiering zy. zyn, eenig zwak bemerken , waar door Zy te overwinnen zyn, zoo voegen zy by de wonderlyke-fchranderheid, „ met welke zy dit zwak «ontdekken , eene niet minder wonderlyke behen- digheid, om ’er zich van te bedienen, Men moet {niets „wat het ook, zyn moge, ‘aan, Kinderen beloven, dan, na zulks -rypelyk- overdacht. te hebben ; ex daar na, moet het genomen befluit onveranderlyk „ bet uiegefproken. von- nis onherroepelyk, zyn. Ik ga zelfs zoo vervan te zeggen. ‚dat, indien et men en par des mutineries,, ils s’arrangent en conféquen- ce; & fe tiennent pour dit ce qu'on leur a une fois pofitivement déclaré. Au contraire , dès qu’ils appercoivent dans ceux qui les gouvernent quel- que foible par où-ils font, prenables , ils joignent xy Ja fagacité -merveilleufe avec laquelle ils découe vrent ce foible-; une. habileré nan moins mêrveil- jeufe à s'en prévaloir,- Il ne faut rien promécre aux Enfans-dans -quelque. genre: que ce foit qu’a- près y avoir-mûrement réflêchi ; & en fuite la ré- olution déclarée doit être invariable , larrêt pro- noncé irrévoeable.…: Je 1e même jusqu'à dire Wes ci dE FT h 183 Verhandeling van den Heer Pommer men merkte , in eenig byzonder geval ongelyk gehad te hebben „zoo het flechts van geen al te groot belang zy; noch tot wezenlyk en aanhoudend nas deel van het Kind ftrekken kan , het beter is , de voorrechten , ‘door de ftandvaftigheid verkregen „ te bewa= ren , dan de zelve te krenken, door zich te herrgepen. Buiten dit, ik zeg het noch-eens , een Kind ís-altoos bezig, ute beproeven , om te zien „ aan welken kant hy u kan overwinnen 3 even eens byna als een Paard; dat, voelende niet bereden te worden van een bedreven en wakkeren Ruiter, het op allerlei wyzên aanlegt, om hem uit den zadel en ter aarde te werpen ; in plaats dat het Zich vreedzaam daat men: nen door een iegelyk „die „weet den eu toom fi Yon s’appercevoit d'avoir eu tort dans quelque cas particulier , pourvu qu’”il ne foit pas capital, & ne tende pas dü détriment réel & durable de PEnfant, il vaut mieux conferver les droits acquis ar la fermeté que’ dv -déroger ‘en fe rétraCtanc, Sans cela encore une fois , lEtfant eft toujours occupé à vous tâter pour voit par Où il pourra vous entamer ; à peu près comme un Cheval, qui „Sil fent qu”il n’€ft pas monté par un Ecuyer habile & vigoureux', sy prénd’de toutes les mar nieres pour le defärconher & le jetter à bas ;’au lieu qü’il fe laifë conduite paifiblement par quicon- | | que over de ZEDELYKE OPVOEDING: 193 pe, toom. te houden , en wanneer ‘t noo= dig is ‚de fporen te geven. Wan: veer. men bet gebruik van dit middel zoo verre heeft weten te brengen , dat het voldoende geworden is , en eene volkomen kracht heeft in alle de voor- komende gevallen , deste beter 5 de roede kan -gefpaard worden. | Daar zyn verfcheide wegen en by- zondere-middelen , om de Kinderen in ontzag te houden 3 middelen , die noch kunnen beproefd. worden voor de kaftydingen , of die men ’er tus- fchen inmengt. Ten dien einde is het noodig, de verfchillende neigingen der Kinderen op te merken 3 het is niet moeilyk, «der zelve te ontdekken. - De ydelheid-en de gulzigheid zyn de meeft Áj d Ji KN je ehs ee gee is 44 que fait manier la bride, & appuyer, s’'il le faut, Héperon,, Quand,on a fgu poufler l'ufage de ce moyen jusqu’àle, rendre ufbfant ‚& à lui-procus rer une efficace. complette dans tous les cas qui fe préfentent.,-tant- mieux 5 la verge peut demeus rer fufpendue au croc. ) „ll y a divers-feerets, ou moyens particuliers 5 de. tenir les Enfans en refpet ; moyens , qui peus vent encore. être eflàyés avant les châtimens , ou qu'on. entreméle avec eux, afin de ne pas rendre ceux-ci trop fréquens Il s’agit pour cet effec d'obferver des penchans diffêrens des Enfans 5 5 i n'eft pas/difficile de les demêler, La vanité & la M 4 gour- F8 Merbanacling vân den Heer Former” gemeene Men heeft by-gevolg , de Kinderen,» die dus eenigzins hunne Zwakfte;plaats-bloot geven, alleen aam cie zyderaan te taften ven te ftraffens He-zal-hier-geene:byzonderheden aan- roeren, … De zelve zyn betrekkelyk tot de omftandigheden , welkevverftandige Ouders in acht:nemen, tewopzicht van deù aard «ende. mate. van befchaming of-vân onthouding „ waar-doorzy een Kind beft tot zyn-plicht kunnen bren gen. Alleenlyk moet men zorgdragen „ zulks;te -bekwainer- tydte-doen ; an= derfzins zalk hetKind , merkende het onrecht ‚dat hem gefchiedt „ zich in= wendig aankanten tegen deze behande- ling; en zelfss-wanneersmen zich van Zynsrechtmatig,gezag bedient, moet men her zelve niet te ver trekken, om gf dus gourmandife font les plus communs” U n’y a donc qu’à prendre &. punir ‘par’ ces-endroits les Enfans qui découvrent en quelque forte leflänc.”’ Je m’ab- tens ici des détails. :Ils- fe rapportent aux cit= conftances qui guident les. Pafens: fen{és dans*la pature & le degré des mordifications ou des priva- tions qui peuvent le» mieux: ramener un Enfaúte Seulement il faut: prendre garde de les dispenfêr à propos 3 fans quoï: „Enfant quisen fent l'inruttie ee; proteftera sintérieurement contre la maniere dort on le traite 3 & lors même qu'on ufe- de fês droitss--on,ne doit pas Jes poufler trop loin ‚ pour évis, dd ij over de ZEDELYKE OPVOEDING: 185 dus alles te vermyden, ’t geen in ftäat is, het hart der Voedfterlingen te vers „vreemden ,- hen te verbitteren en te tergen. … Onder 't geen-men den Kine deren onthoudt , mogen zelfs onfchul= dige en loffclyke dingen begrepen zyn” het is tot voordeel, wanneer de Kin- deren zelven hier toe gelegenheid ge- ven „en ‘dat men , hun weigerende eene wandeling te doen, of ecne ‘les op-te zeggen, hen. zoo gevoëlig grie- ven kan , als men oûdeugende voor werpefi zou kunnen doen „ door’ aan de dwaasheid en ongeregeldheid hun ner neigingen palen te ftellen, “Hier doet zich by gevolg eene groote vèr: fcheidenheid van handelwyzen op voor hun, die de bekwaamheid heb- ben , éviter tout ce-qui eft propre à aliener lecceur des éleves', les aigrit & les irricer: “Parmi des privad tions peuvent être comprifes celles même des cho- fes innocentes & louabless c'ett üù avantâge quand les-Enfans mettent dans le cas d'en ufer , & qu'en feur-incerdifant une promenade, en leur refùfanr une Den ‚on les-navre aufli vivement que?le fe- roient les fujets vicieux-par-des- obftacles‘à la bi- zarrerie & au déréglement de leurs goûcs. Il fe _préfente done ici des reflources extrémement va- riées à ceux qui auroient l'art d'en profiter ; mais M s je 186 Verhandeling van den Heer Formey ben, om ‘er zich van te bedienen 3 maar ik wil geenzins „ dat deze be- kwaamheid zich uitftrekke, gelyk fom- tyds gefchiedt , tot beuzelachtige en gezochte middelen, die alleen dienen, om den tyd noodeloos te verfpillen , en die fomwylen het Kind zelf , oo- Iyk genoeg omde nietigheid dezer omwegen te bemerken, aan het lach- gen helpen. De kaftyding is een veel beknopter middel , en treft regelrecht het voorgeftelde doelwit; het komt ‘er maar op aan „om te weten „op welke: wyze men .moet kaftyden : en het is hier de plaats om my in dit op- zicht nader te verklaren. rr. Niet e ne veux pas que cet art foit pouflé , comme il Pet quelquefois , jusqu'à des fubulités „ à-des ra- finemens, qui ne fervent qu à faire perdre du tems, & qu pprêtenc quelquefois à rire à PEnfant mê- me , aflez fin pour fentir Pinutilieé de ces détours, Le châtiment eft une voye plus compendieufe , & qui va plus dro:t au but; il ne s'agit que de fa- voir comment il faut châtier: & c'eft ici le lien de m'expliquer à cet égard, r. Ne over de ZEDELYKE OPVOEDING, 2187 1. Niet te kaftyden uit kwaadheid. Kaftydt nooit uit kwaadheid , veel min in toorn, of in eene haaftige bui, Dit is * geen de kaftydingen zoo be- zwalkt heeft ; dit is ‘t geen de zelve verdacht en hatelyk maakt , als of ze nooit ftrekken konden dan tot oneer en verachting van hun , die ze oeffe= nen, en hun, die ze ontfangen. Daar is zekerlyk niets aanftootelyker , dan eenen Vader of Meefter te zien, een Kind aanvatten , dat fchuldig is, zoo men wil, ‘maar niet zelden wegens een gering misdryf , hem op den grond uitftrekken , en met flagen overladen , die noch maat noch getal hebben, en n EE geen 1. Ne point châtier par bumeur, Ne châtiez point par humeur; beaucoup moins dans la coler@ , dans un accès d'emportement. Ceft là ce qui a tant-décrië les châtimens 3 c'eft ce qui les rend fufpeêts, odieux , comme s’ils ne pouvoient jamais tendre, qu'à dégrader „& avilir , ceux qui es adminiftrent & ceux qui les regoivent. Il n’y a riensen effec de plus révoltant que de voir un Pere ‚ur Maître „ faifir un Enfant, coupable, fi Yon veut, mais qui fouvent ne left que de quel- que peccadille , Y'étendre par terre , & le charger de coups qui ne font; ni mefurés , ni Comptes, \ 188 Verhandeling van den Heer Former seen cinde nemen, voor dat de gram- fchap van den Beul verkoeld , of zyn arm moede geworden is. Dergelyke uiterften ftooten tegen de borft , en zyn-in den koogften graad ergerlyk voor luiden ‚die eenige opvoeding , eenige beginfels-hebben: maar ik bid- de hen , hier op-eens acht te-geven , en na te gaan , of het onderfcheid tus- {chen hen zelven „en hen „die deze buitenfporigheden. begaan „ niet enkel gelegen. zou zyn van het meerder tot het minder. De kwade luim is eene zeer gemeene zaak , waar voor zeer weinig „luiden, zich. weten te wachten, Het geen zy gifteren niet af keurden , of t geen zelfs hen deet lachgen , mis- haagt hun heden, en boezemt hun ee- ne & qui ne prennent fin que quand la colere du Pour- reau eft rallentie, ou fon bras fatigué. De pareil- les excrémités fautenr aux veux ,„ &-font choquan- tes au dernier point pour les perfonnes qui ont quelque Education „ quelques principes; mais je Jes prie d’y faire attention , & de voir fi la diffé- fence qu’il y a entr’elles & celles quivcommettent ces excès , ne feroit point fimplement du plus au moins. L’humeur eft une chofe bien commune, & dont bien peu de gens favent fe préferver, „Ce qu'ils n'ont pas dèsaprouvé hier ‚ ou même ce qui ies ‘a fait rite , leur déplaie aujourdhui „& leur Aad IA. overde ZEDELYKE CPVOEDING: 189 ne ftrengheid in, waar van zy aan zich zelven geene reden kunnen geven. „De gematigfte menfchen zelven hebben ook haaftige buijen , die hen>overmeefte= ren „ z00 zy zich niet op hunne hoer de houden. Dit alles is ten uiterften nadeelig voor: de opvoeding. … Een Kind dat. niet geregeerd wordt vol- gens gelykvormige en onveranderlyke grondbeginfelen , is in het zelfde ge= val „als een Paard, ‘t welk men door ontydig fnokken en trekken aan het fteigeren helpt. Het befte zou zeker Iyk zyn ‚dat zy, die Kinderen op- voeden , nóoit in een kwaden luim of toornig waren 5 maar dit zou te veel gevergd zyn 5 enal ’t geen wy in dit opzicht doen kunnen , is dat wy heu ver. infpire-une févérité dontils ne pourroient fe rendre raifon à eux-mêmcs. Les hommes les plus mo dèrés ont avflù-des accès.de vivacité qui les maf- trifent s’ils ne-fe:tiennent fur leurs gardes, Tout cela e{t extrèmement nuiúble.à P-Educationh. - Un Enfavt qui: n?eft pas gouverné d'après des princi- pes-uniformes &r-immuables „ eft.dans le cas d'un Cheval-à. qui lon donre mal à propos des facca- des qui: ne-fervent qu’à le faire cabrer. „Le meil- leur effurément feroit que ceux qui élevent, n'eus- {ent ni humeur, ni colere ; mais cette prétention {eroit trop forte; & tout'ce que nous pouvons faire à cet égard, c'eft de les prier d'acquérir au- tant 19o Merhandeling van den Hoer Formery vermanen , zoo veel heerfchappy over zich zelven te verkrygen , als moge: Iyk is. Wy eifchen ten minften van hun , dat zy vaft voornemen „en ges trouw naarkomen , nooit in deze on- ftuimige en hevige buijen te kaftyden , welke hun niet toelaten zulks behoor: Iyk en met een goed gevolg te verrich ten. Het zeggen van een ouden Griek aan zyn Dienftknecht is bekend: Ach! hoe zou ik w hebben , zoo tk niet toornig was. ÌÍk oordeel derhalven , dat een Vader , eene Moeder , een Meefter ; die zich zelven kennen , en weten , dat zy door wederwaardigheden overe weldigd , of door drift vervoerd wor- dende , voor zich zelven niet kunnen inftaan , verplicht zyn , wyze maatre- 5e tant d'empire qu’il eft poffible fur eux- mêmes. Aux moins nous exigeons d'eux qu’ils prennent une réfolution bien décidée & fidèlement exécutée de ne jamais châtier dans ces fituations irrégulieres ou violentes, qui ne leur permettent pas de le faire avec règle & avec fuccès. On fgait ce mot d'un ancien Grec à fon Domeftique : Ab! comme je taccommoderois , fi je n'étois pas en colere ! Je erois donc qu’un Pere ; une Mere , un Maître , qui fe connoiffent, & qui favent qu’ils ne peuvent pas répondre d'eux , lorsque le travers-les domi- ne; ou que la paffion les emporte , doivent gd re boer de: ZEDELYKE OPVOEDING. fo: gelen te nemen , en zich ftrenge wet- ten. voor te fchryven , van alles op te fchorten, zoo lang zy in dien toeftand zyn. Zy moeten zich eeniger maten onder’ bedwang ftellen , en zich van het voorwerp, dat hen kwelt, verwy- deren , tot dat zy weder bedaard zyn, Ook kunnen de Kinderen , wanneer zy reeds eenig gebruik van de reden hebben , bedacht en gewaarfchouwd zyn , zich durende dergelyke oogen- blikken ter zyden te houden. ‘Het is waar , dat zy hier door in hunne Op- voeders eene onvolmaaktheid ontdek- ken; maar van twee kwaden moet men het minfte verkiezen 3; en het is veel erger, dat zy die luiden verwoed van toorn zien , en ‘er de nadeelige uit- | werke dre des précautions exaêtes , s'impofer des loix fe- veres „ pour fufpendre toute ation tanc que ces états durent. „Ils peuvent fe féqueftrer. en_quel- que forte, & s’éloigner de Pobjet qui les affete , jusqu'à ce qu’ils foyent revenus à eux - mêmes. Les Enfans auffì , quand ils ont déjà quelque ufa- gede la raifon , peuvent être prévenus & avertis de fe tenir à Iécart dans de femblables momens. il eft vrai que cela leur découvre une imperfeétion dans ceux-quiles élevent 3 mais de deux inconvé- niens il faut prèférer.e-moindre 5 & c'eft bien pis lorsqu’ils-voyent ces perfonnes dans le transport de la fureur , &- qu’ilscen-eprouvent les finiftres effets, 192 Verhandeling van den Heer Formrv werkfels van ondervinden. … Wanneer verfcheide luiden aan de zelfde Opvoe- ding mede werken, kunnen zy elkan- deren in dit geval byftaan , en de on- ftuimige vlagen afwenden , die te kwa- der uur opkomen, of al te hevig zou- den worden. Eene Moeder weder- houdt de flagen van eenen Vaders een Vader doet het gekyf van eene Moe- der ophouden: ’t geen echter byzon- dere omzichtigheden vordert , waar van ik afzonderlyk zal handelen. Ik wil hier alleen uit het midden der huis- gezinnen die verflagenheid verbannen, welke 'er fomtyds-de wonderlykfte ont- roeringen veroorzaakt. Vlucht, roe- pen de arme Kinderen,elkanderen toe; verberg u 5 Vader-is toornig ; hy zal ons vernielen. Welk eene fchande, voor effets. Quand divers fupérieurs coopérent à Ì' Ee ducation , ils peuvent s’'ailifter à cet égard, & dé- tourner des orages qui s’élevent mal à propos, ou qui feroient trop violens,- Une Mere fufpend les coups d'un Pere ; un Pere-fait cefler-les criaille- ries d'une Mere : ce qui-demande néanmoins des ménagemens- particuliers -dont je ferai un article fepare,- ici je veux feulement bannir du fe'n des familles cette terreur qui v‚caufe quelquefois les lus étranges ravages,- Fuyez ‚ fe crient l'un À ‘autre. de pauvres Enfans3 cachez - vous ; mon Pere eft en colere; il nous abîmera.. Quelle hon- rr te overde ZEDELYKE OPVOEDING. 163 voor als-wannéer dieftornren het uits werkfel zyn vän fchandelyke driften, ontftaan in ’t-midden der ongebonden- heden 5 wanneer het de dronkenfchap ; het fpel , of eene dergelyke ongere- geldheid is „ die dit vuur aanfteekt ? Kan ’er in dergelyke gevallen de min- fte voetftap van Opvoeding overbly= ven? Hoe betreurlyk is het ook , font. mige Kinderen, onrechtvaardig in ded haat vervallen , altoos onderhevig aan die-onftuimigheden ‚en , gelyk men ze gemeenlyk noemt, Wer ffootelingen te zien worden , terwyl hunne Broe- ders en Zufters , of hunne Speelmak= kers nict geftraft worden „, wanneer zy vry meer misdryven , en-dikwyls noch „de boosheid hebben, om met der zel- - ver ongenade voordeel te doen, door ahh | die te fürtoùt , gland ces tempêtes, font formées par ‚des paffions honteufes, naiffent dans le fein des débordemens 5 quand c'eft Lyvrefle „le jeu , ou tel autre excès, qui allument ces, embrafemens 4 Peut -il refter dans de pareils cas le moindre vefti= ge d'Rducation ? Qu’il eft déplorable auf de voir quelques. Enfatis-injuftement- pris en averfion , de- venir les objets perpétuels de ces bourrasques, être e&qu'on appelle vulgairement des Sonffre-douleurs , tandis quesleurs Freres &:Sogurs:, ou leurs Camaä- rades.„ ne font pint châtiés’; lorsqu’ils font beaus coup pis , & qu’ils ont fouvent la malice de pro- IX. Deel, 1. Verb, NV fitef 194 Verbandeling van den Heer Former die te verzwaren , en hun den fchuld te geven ‚ van alle de ftoutheden , die ‘er bedreven worden. Een Huisgezin;, eene School zyn Gemeenebeiten , wel: ker noodlot te vergelyken is , by dat der. Heerfchappyen. en» Koningryken. Een T1iTus, een TRAJAAN zyn ct zeldzaam „daar men in tegendeel over aleen CALIGULA, een Nero onte moet. | | | 2 Geene fchadelyke Kaftyding te doen Oeffent nooit eene Kaftyding , die aanftonds of in t vervolg fchade aan het -lighaam kan toebrengen. Deze les is gedeeltelyk verknocht: met de voor: fiter de leur disgrace pour Yaggraver ‚ & leur at- tribuer toutes les frédaines qui fe commettent. Une Famille , une Ecole , font des Etats dont le fort reffemble à ceux des Empires & des Rovau- mes. Lee Tires & les TRAJANs y font ra- res ; au lieu- qu'on y rencontre à chaque pas des CaticuLAs & des NeRoNs. he Ee en d 8 - | 2. Ne point infliger de Chatimens. nuifibles. N'infligez- point de châtiment qui puiffe faire’fur le champ, Ou. produire pourdâ fuite des impres: fons nuifibles au corps. « Ce précepte eft én par- : ee tie evèr de ZEDELYKE OPVOEDING. 195 gaande. Zy ‚ die met drift kaftyden ; weten in hunne kaftyding geene maat te houden : Zy laten hunne (lagen on- verfchillig vallen op dat deel van ’ lig- haam , ’t welk het naaft onder hun be- reik is , en denken weinig , om 'er de hevigheid van te matigen. Nu eens geeft men een vinrnigett oorband „ dië het hoofd verdraaijen „ het oog kwet- fen, of het kaakbeen breken kän. ‘Pan eens geeft men een fchop met den voët; daar men raken kan , en befchadigt en kneuft de gevoeligfte erf teederfte dec- Ien. Wanneer men zieh: van eenig werktuig bedient , het ís zoo veel te Erger : men grypt, ’t geen mien onder de handen vindt. din gie lié au précédent. Ceux qui châtieft avec pas- fion , n'ont aucune mefure dans la dispenfation des châtimens 3 ils adreflenc leurs coups indiffêrem- ment à la premiere partie du corps qui- fe trouve leur portée, & ne penfert point à en règler la orce. Tantôt on décoche’ quelque violent fouffiet, el peut ébraniler la tête d'un Enfant, lui pocher cil, lui caffer la machoire.… Tantôct on allonge EE coup de pied qui ättient où il peut , en- dommage des parties trop fenfibtes „ en brife de trop fragiles. Si Pon fe fert de. quelque inftru- ment „ C'eft encore pis: on faifit ce qu'on trouve fous fa main. tek st is N 2 — fu: 196 Verhandeling van den Heer Former = _furor arma miniftrat. De toorn verfchaft zich zelven wapenen. Het zou overtollig zyn „-alle.de onge- lukken op te tellen , die hier uit oné- {taan kunnen 5; zy zyn zoo menigvul- dig, als de, dingen „die in dergelyke gevallen in ‚de hand genomen-worden „ en «als de wonden , welke ieder deel ontvangen kan. Men kan hen, die tot zulke uiterften bekwaam zyn , niet ge- noeg vermanen, op het ernftigfte voor te. nemen „zich daar van te-onthou- den, en dit voornemen getrouwelyk na te. komen, „Men kan de Ouders , die hunne Kinders laten School gaan, of in een Koftfchool befteden , niet ge- noeg waarfchouwen „ zich wel te ver- | Ze- _— _— furor arma miniftrat. NI feroic fuperflu de détailler tous les acCidens qui ‚réfultent de là: ils font aufli diverfifiés que les mas tieres qui peuvent être mifes en ceúvre En pereil cas, & que les playes dont chaque, membre eft fufceptible. On ne fgauroit trop conjurer ceux qut font capables de ces excès de prendre la plus fer« me réfolution de s’en„abftenis, & de l'exécuter invariablement, On ne fgauroit trop avertir les Pa- rens qui envoyent leurs Enfans dans des Eeoles , ou qui les mettent dans des penfions , de kt A, 8 qu'ils over de ZEDELYKE OPVOEDING. 197 zekeren „ dat de zelven niet in handen vallen zullen van luiden , die in ftaat zyn ‚ hen te mishandelen en te vermin- ken. Het is echter niet „ dat men de al te groote teederheid van vele Ouders begunftigen moet, die niet willen, dat „men hunne Kinderen „ om zoo te zeg- gen ; aan het topje van den vinger aan- raakt, en die, zoo dra deze de minfte klachte doen , welke, ‘t zy waar of onwaar , ten minften altoos vergroot wordt 5 voor al, zoo dra zy de gering- fte overblyffels van eene ontvangen kas- tyding vertoonen , aanftonds vuur vat- ten, en met kwade bejegeningen, fom- tyds met wraak , de Meefters , die deze kaftyding gedaan hebben , gaan aantas- ten, Wanneer een Kind zich dus ge holpen voelt, is ‘er geen middel meer, om qu’ils ne tomberont pas entre les mains de gens capables de les meurtrir & de les eftropier. Ce neft pas pourtant qu’il faille favorifer extreme fenfibilité de plufieurs Parens , qui pe veulent pas qu'on touche, pour ainfi dire , Je bout du doit de deurs Enfans , & qui, dès que ceux ci font le moindre rapport „ vrai ou faux „ du moins tou- jours exagéré , furtout dès qu’ils montrent les plus legeres traces d'un châriment recu, prennent feù, vont accabler d'inveétives , quelquefois de repré- failles , les Maîtres qui ont infligé ce châtimenc. Quand un Enfant fe fent ainú protégé, iln’y a Sd a _ plus 198 Verhandeling van den Heer Formev om hem te doen buigen. En dit ge- beurt menigmaal in de huizen der Groo- ten , daar de eerfte wet , die men aan een Leermeefter voorfchryft , is, den kleinen Afgod , dien men hem toever- trouwt , te vieren , en die door middel hier van een wezenlyk Afgod blyft, of een Kwelgeeft wordt. Het voorfchrift., om zich van fcha- delyke kaftydingen te onthouden, be- hoorde gedeeltelyk , gelyk ik zulks hier aantoonde „ tot het voorfchrift , om in koelen moede te kaftyden. Maar het heeft ook betrekking tot het foort van werktuigen , die men tot het ftraffen gebruikt , en die op zich zelven het eraakte deel zoodanig kunnen tref- fen , dat, behalven de fmert , welke | AR het plus moyen de le faire plier. Et cela arrive fou- vent dans les grandes Maifons „ ou la premiere loi impofée à un Précepteur , c'eft de refpetter. 1 Ido- le qu'on lui confie, & qui refte par ce moyen une vraye Ìdole, ou devient un Démon, Le précepte de s’abftenir des ehâtimens nuifibles tenoit en partie, comme je viens de le montrer , au précepte de châtier de fens froid. Mais il 8 encore un rapport avec la hature des inftrumens dont on fe fert pour châtier , & qui peuvent pat eux-mêmes affeâer la partie fouffrante , de ma- niere qw’outre la douleyr qui eft le but du châti- pe ment EK nl ‘vifs , ou peer de ZEDELYKE OPVOEDING. 299 © het oogmerk is der ftraf', ‘er al te he. vige ontroeringen „ of gevaarlyke kwet- fingen van te vreezen zyn. De roede is byna het, eenigfte tuig , dat geen grooter kwaad kan toebrengen , dan men voorheeft te doen. En hier om is het ook , dat zy in de Heilige Schrif- ten geprezen en aanbevolen wordt „ als zeer. gepaft voor de Kinderen , eu zeer gefchikt in de handen van een Va- der, die zich van de plichten der Op- voeding kwyten wil. Al ander ftraf- tuig heeft gebreken. Die bullepezen , die ledere riemen, waar mede men over den rug flaat , kunnen in ‘t ombuigen het aangezicht. raken. en befchadigen. Een harde ftok kan de beenderen bre- ken. De plakken zelfs der Scholen, Zoo ment, il M/ ait À craindre des ébranlemens trop es folutions de continuité dangereufes. La verge eft presque le feul inftrument qui ne puis- fe point faire d'autre mal que celui qu'on a inten- _tion de faire, Voilà pourquoi elle eft loude & re- commandés dans nos Saintes Ecritures , comme très convenable aux Enfans, & très bien placée entre les mains d'un Pere qui veut s’acquitter des devoirs de 1’ Education, Tout autre correCtif phy- fique a des inconvéniens. Ces nerfs de boeuf, ces courroyes „, dont on frappe les épaules , peuvent en fe repliant atteindre au vifage & l'endommager. La dureté des bâtons Paes Dr er les oss. Les fer DA 4 es de; goo Verhandeling van den Heer Formev zoo zy maar te dikwyls gebruikt wor- den ; en zonder acht te geven op de teerheid van fominige Kinderen , doen de hand opzwellen , de arm ftvf wor- den „en veroorzaken niet flechts ligte maar duurzame en onherftelbare onge- makken. Het is in ’t algemeen beter, de ftrengheid der kaftydingen een wei. nig te verzachten „ dan gevaar te loo- pen, de gezondheid te benadeelen van dien men ftraft. Maar men moet zorg dragen , dat hy de reden van deze ver- zachtingen niet bemerke , anderzins zou hy telkens veinzen ongemakken te voelen, die hy geenzins heeft. In der- gelyke zaken kan men zeggen , dat het Kind meeft altyd oolyker is dan de Va- der of Meefter. 3. Niet les même des Colleges, pour peu qu’on outre leur ufáge , & qu'on ne prenne pas garde à la délicateffe de certains Enfans , enflent la main, roidiffent le bras, & caufent des incommodités, non feulement paffageres , mais durables & irrémédiables. En énéral il vaut mieux relâcher quelque chofe de la (Evérité des châtimens, que de courir risque d'alté- rer la fanté de celui qu'on châtie. Seulement il ne faut pas lui faire connoître le principe des adou- ciffemens dont on ufe: autrement il feindroit à tout bout de champ des fymptômes qui n’auroient aucune réalité. Dans ces forres de chofes on peut dire que Enfant en fgait presqte toujours plus ghe te Pere” ou te ‘Marre. 1 AMIA «4 (nb | 3. Ve over de ZEDELYKE OPVOEDING. sor g. Niet dikwyls te kaftyden. Kaftydt niet te menigmaal. Het der= de voorfchrift, waar van men de reden gemakkelyk begrypt : al ’t geen eene gewoonte wordt , heeft langer geene , of veel geringer uitwerking. By vele luiden beftaat het groot middel der Op- voeding , in ftraks toevlucht te nemen tot de kaftyding. Het ftraftuig is al- toos by de hand; zoo dra het Kind de minfte fout begaat , wordt hy aange- grepen, gegeefleld en afgeroft ; en een oogenblik daar na begint men op nieuw. De kaftyding , op deze wyze geoef: fend, kan geene goede uitwerking heb- ben 3 de zelve behoort van verre ge- zien en toebereid te worden , zoo dat | | het 3. Ne pas châtier fréqueinment. Ne châtiez pas fréquemment. ‘Troifieme pré- cepte. Ïl eft aifë d'en fentir la raifon : tout cc qui devient habituel , ne produit plus d'effer, ou en produit beaucoup moins. Chez bien des gens, le grand fecret de l Education c'eft de courir au châtiment. L’inftrument eft toujours à portée de la main; fi PEnfant fait le moindre écart ‚on Pempoignes il eft fouetté, éerillé; & Pinftant d'après c'eft à recommencer, Le châtiment, dispenfé de la forte , ne fauroit réuffir ; il faut qu'il foit vu de loin ‚gpréparé, & que fa perfpeCtive -foit ce N s qui go2 Perdandeling van den Heer Formex ‚ het vooruitzicht 'er van, dat geen is, ’ welk den fchuldigen de groo:fte fchrik aanjaagt. De overwegingen , die hy , onder het afwachten , maakt „ nevens de traagheid en omzichtigheid der toe. bereidfelen, houden hem ín benaauwd- heid : hy wenfcht, dat die bittere kelk hem mocht voorby gaan. Dit herin- nert my de handelwyze van zeker Va- der , die nooit op ’t zelfde oogenblik ftrafte , maar tot het Kind zeide ; Morgen zult gy my gedachtig maken , u Plagen te geven: en zoo het Kind hier in nalatig was, kreeg hy een dubbel deel. Dit is eigenlyk ‘t geen het denk- beeld der ftraf diep indrukt , ’t geen aan de zelve dubbele krachten geeft, Men kan hier, onder *t getal der kafty- dingen, plaatfen het bekyven en door- | ftry- ui intimide le délinquant, Les reflexions qu’ il ait pendant intervalle de lattente „ la lenteur & la circonfpeCtion des apprêts, le tiennent dans lan» xiété: il voudroit que le calice pût paler arriere de lui. Cela me rappelle l'idée d'un Pere , qui ne châtioit jamais fur le champ ‚mais qui difoit à YEnfant : Demain matin vous me ferez fouwvenir de wous donner le fouët 5; & fi 1’ Enfant y_ manquoic,; la dofe étoit doublée, C'eft là proprement ce qui imprime l'idée de la punition ; c'elt ce qui la rend doublement efficace. On peut mettre ici les ré- primandes & les mercuriales dans la clafle des châe | ka ti. { voer de ZEDELYKE OPVOEDING, 203 ftryken. Zy ‚ die niet weten , dan de Kinderen door een onophoudelyk ge= knor en gekyf , of door geftadig tieren en razen, te verdooven, flaan een zeer verkeerden. weg in. . Zy worden noch gehoord noch gevreesd. De Kinderen merken het befpottelyke en onredelyke van die handelwyzen , en zoo zy zich ’er niet van kunnen ontflaan , vatten zy eenen haat op voor luiden, die hun het leven zoo onaangenaam maken. Een ernftig en dreigend gelaat, harde woor- den en dadelykheden moeten by de Ou- ders eene vreemde zaak zyn ; zoodra de Kinderen dit zien gebeuren , merken zy wel, dat ’er iets van groot belang gaande is ; zy veroordeelen ftraks zich zelven „ en ftryken hun eigen vonnis. Niets timens, Ceux qui ne favent qu'étourdir les Enfans par un bourdonnement des reproches perpétuels , ou par des criailleries réicérées à tout propos, s’y prennent très mal. Ils ne font, ni écoutés „ni craints. Les Enfans fentent le ridicule & linjufti- ce de leurs procédés ; & s'ils ne peuvent s’y fou- ftraire, ils prennent en haine des perfonnes-qui leur font pafler la vie d'une maniere auffi disgra- eieufe. Il faut qu'un air férieux & comminatoire des paroles dures & des voyes de fait, fovent pour les Parens Voeuvre écrange; alors les Enfans , lors- que le cas arrive, fentent bien qu'il s'agit de quel- que chofe d'important 3 ils fe jugent d’avance, & fe 204 Verhandeling van den Heer Formevy Niets is’er heilzamer in de Opvoeding, dan dus goedgekeurd , en , om zoo te zeggen , gerechtvaardigd te worden, door die genen zelfs , welken men op- voedt , invoegen , dat , op welke wy- ze men hen behandelt, zy toeftem- men „ dat men gelyk heeft, hen dus te behandelen. 4. Eene begonnen Kaftyding niet te flaken. Staakt eene begonnen Kaftyding niet. Dit onderftelt , dat gy, alvorens dezel- ve te beginnen , rypelyk ’er de nood- zaaklykheid van overwogen , en juift __bepaald hebt, hoe zwaar zy zyn, en hoe lang zy duren moet. Gaat dan voort, en voleindigt , zonder u, om wel- fe condamnent eux-mêmes. Or il n'y a rien de plus falutaire dans PEducation que d'être approu- vé , & pour ainfi dire , juftifié par ceux même qu'on éleve , en forte que , de quelque maniere u'on les traite , ils conviennent qu’on à raifon e les traiter ainfi. 4. Ne pas fe défifter du châtiment commenct, Ne vous défiftez, point d'un châtiment commen= cé‚ Cela fuppofe qu’avant que de le commencer; vous ayiez mÔrement pefé fa néceflité , &-précifé- ment déterminé quelle en doit être la force ou la durée, … Alors continuez & achevez , fans giek ais- over de ZEDELYKE OPVOEDING. sos welke reden het ook zy , te laten afs trekken. Dit is , volgens myne gee dachten , het befliffend oogenblik der Opvoeding. Het zelve beftaat in wee “zenlyk Meefter te zyn over zyne Op- voedelingen , zoo dat hun het minfte middel niet overblyve , om uwe han- delwyzen te dwarsboomen5 gelyk een Paard, hoe weeldrig het zyn moge, cen bedreven Ruiter nooit uit den za- del werpt : eene vergelyking , die ik meer malen bybreng , om dat zy zeer gepaft is. Twee toevluchten ftaan ’er voor de Kinderen open, het fmeken en fchreijen aan den eenen kant , het tegenfpartelen en wederftreven aan den anderen. Zoo men zich door het een of ’t ander dezgr middelen laat over- winnen-, dan fs alles verloren. Het. pel, faiffer détourner par quoi que ce foit. Ici fe trou- ve à mon avis le point décifif de Education, Il confifte à être réellement Maître de fes éleves, en forte qu’ils n’ayent aucun moyen de traverfer vos opérations ; comme un Cheval , quelque fou- gueux qu'il foit , ne démonte pas un habile Ecu- yer: comparaifon que je ramene quelquefois, par- ce qwelle eft exaétement jufte, Deux reffources font ouvertes aux Enfans , les prieres & les pleurs d'une part , les combats & la réfiftance de l'autre. Si l'on fe laiffe vaincre par lune ou par l'autre de ces voyes , tout eft perdu. La feene qui a Er. bs Ois 206. Werhandeling van den Heer Formev {pel „dat eens geluktis, zat altyd wel gelukken, Het Kind verftaat dat al te wel, en draagt zorg, het nooit te ver- geten. «Schoon de nadeelen , die uit beide gemelde toevluchten voortvlocie jen , byna de zelfde zyn , is het voor al de wederftand der Kinderen ; wel- ken men zorg moet dragen,te over- winnen ‚ omr dat deze wederftand we- zenlyk. niets anders is , dan-eene op- roerigheid , eene onwilligheid- „ die in ‘tvervolg deze Knapen ftoutmoedig , en tot een wezenlyk kruis der Ouders maken zal. Wanneer dan de arm over dergelyke wederfpannigen eens is op- geheven , moet al hun wederftreven nergens toe dienen, dan om de zelve zoo veel zwaarder te laten nederval- den. Men heeft geen anderen. regel , om fois-réulli, réuflira, toujours. L’Enfant la. fgait trop/bien , & n'a garde de l'oublier. Quoique les inconvéniens foyent à peu près égaux de part & d'autre , c'eft furtout dela réfiftance des Enfans qu'il faut fe piquer de triompher, parce que cet- te réfiftance n'eft autre chofe qu’une mutinerie „ une indocilité , qui dans la fuite fera ces fujets aue dacieux „véritable croix des Parens. Quand donc te bras eft une fois levé fur de pareils rehelles , tous leurs efforts ne doivent fervir qu’à en aggra- ver le poids. On n’a d'autre règle pour finir leurs châtimens que laveu qu’ils font. d'être. RARs veer de ZEDELYKE OPVOEDING. 207 om’ hunne kaftydingen te ftaken „dan de bekentenis, die zy doen, van over- wonnen te zyn, ende onderwerping, ° welke daar uit voortvloeit. — Alle me- deaogen , voor dit tydftip „ is cen „wreed mededogen. Noch twee of drie oogenblikken ftonden de zaak tot een goed einde te brengen , in plaats, dat men morgen het getal der flagen zal moeten verdubbelen , overmorgen drie dubbel maken , en ten laatften met eene fchandelyke opfchorting ecindi- gen. Ik heb het hier boven reeds aan. gemerkt; de vrees voor ftuipen en an- dere toevallen , moeten hier geen in- gang vinden 5; ten ware , dat het Kind ziekelyk was , dat hem een buiten ge- meen toeval overkwam. Deze geval- len uitgezonderd, laat het werk zyn volle beflag hebben. En zelfs , zoo | men / & les aftes de foumiffion qui en réfultent.” Toute compaffion avant ce terme eft une «compaffion cruelle. Deux ou trois minutes alloient terminer Paffaire , au lieu que demain il faudra doubler Ja dofe , après demain la tripler, & finir par unhon- teux défiftement. _ Je Fai infinué plus haut ; les craintes de convulfions & d'autres accidens ne font pas admiffibles dans ces cas 5 ou bien il faudroit que VEpfant fût maléficië, qu’il lui farvint quel- que dérangement extraordinaire, Hors de ces cas, que Teeuvre foit confommée ! Et même, fi Ton S'ap- Bo8 Verhandeling van den Heer Former men nieuwe blyken van boosaardigheid merkte „ zou ‘er geen anderen weg in te flaan zyn , dan het zelve tot ver- nieling toe , zoo niet van den wedere fpannigen , ten minften van de weder- fpannigheid , te hervatten. … Het zyn de befte Vaders en Moeders, die zulk een gedrag onveranderlyk houden. En zoodra zy het twee of drie malen ge- houden hebben , zyn zy ’er voor het toekomende gemeenlyk mede vry 3 daar in tegendeel de gewoonlyke Op- voedingen byna niets anders zyn, dan eene geftadige verwarring tuffchen hen, die opvoeden, en die opgevoed wor- den. De eerfte kyven, de andere mor- ren 5 de eerfte kaftyden , de andere kan- ten er zich tegen aan; hetisbyna, om wie de fterkíte zal zyn. | 5. Nier s’appercevoit d'un retour de mutinetrie , il n’y au- roit, d'autre parti à prendre que de réitérer jusqu’à extinétion , finon du rebelle , au moins de Îa ree bellion.. Les meilleurs Peres & Maftres font ceux qui tiennent invariablement cette conduite. Et uand ils Pont tenue deux ou trois fois , ils en ont. ordinairement difpenfés pour l'avenir; au lieu que, les Educations communes ne font presque qu'un demêlé perpéruel entre ceux qui élevent 6 ceux qui font élevés. Les premiers grondent „les feconds, murmurent; les-uns châtient, 'es autres re- gimbent ;.c'eft presque à qui fgra le plus fort, | | 5. Ne over de ZEDELYKE- OPVOEDING, aoó 5. Niet verfloord. te blyven. ars: „Blyft niet gramftorig. Dit voofs fchrift verbiedt eene der flechtfte geà woonten in de Opvoeding: Het zy door eene natuurlyke eigeníchap in hun , die opvoeden, het: zy, om dat Zy zich verbeelden , der goed middel te gebruiken , zy hoùüden zich niet te vreden , de Kinderen’, die zy ttieenen, dat zulks verdienen „ té-bekyven;of té kaftyden 5 maar zy zien hen niet aaù’;, zy fpreken hen niet toe, durende ectú oneindigen tyd: ’ geen juift alle ‘de goede gevolgen , die de beftraffingen of kaftydingen konden uitwerken „ gé- heel wegneemt. Een Kind , zoo hy zich der tegenwoordigheid van hun , __$. Ne point bouder. Ne boudez point. Ce préceprerinterdit une’ deë plus -mauvaifes: coùtumes’ de 1’ Edùcation. «Soit dispofition naturelle de la-part de „ceux qui éle- vent, {foit qu’ils s'maginent ufer d'un moyen con- venable ; ils ne fe contentent:pas: de-réprimander; ow de châtier ; les: Enfans- qui “leut -paroiffent-le mériter ; mais“ils meles reBardent pâs , ils nevleur parlent pas pendant ùn-temsinfini £ ce qui!détruic précifément tous les bons effers quesles répririlan- des, ou les châtimens , auroieúd pu“produire; Ut Enfant, s’il peut fe fouftraire à lapreéfence de Ceux ZK. Deel, 1. Perb. O ‚dû gro Verhandeling Oan den Heer Formev die hem zulk een laftig gezicht leve- ren , onttrekken kan, zal zulks niet nalaten „ en zal de ongeneugten , die men hem veroorzaakt , door ftouthe- den. verdryven. Indien hem de kans, om zich te verwyderen „ geheel beno- men wordt, zal hy zich bedroeven, en eindelyk een afkeer opvatten voor luiden , die hem zekerlyk niet bemin- nelyk moeten voorkomen. Hoe dan moet men doen, ? ‚Na elke beftraffing, of elke kaftyding , indien men zich naar myne voorgaande leffen heeft gedra- gen ‚ heeft het Kind zich onderwor- pen „ hy heeft zyn ongelyk begrepen en erkent, hy heeft om vergiffenis ge- beden , die hem is gefchonken. Van dat oogenblik af; is alles gedaan ; het gebeurde is voorby , en als niet ge- beurd. ui lui offrent un afpeêt auli rebutant , le fera, & {e dedommagera par des frédaines , des dèsagrémens qu'on lui caufe. S'il eft gêné- aw point de ne pou- voir s’écarter, il s’actriftera ; & à la longue il con- cevra de l'averfion pour-des gens qui certainement ne doivent pas lui paroftre aimables. Qu'’y a-c-il donc à faire 2 Après- toute réprimande, ou tout châtiment , fi Pon s’'eft conformé à nos dire@tions précédentes; Enfant a plié „il a fenti-fon tort, u Fa reconnu, & il a demandé un pardon qui lui a éé accordés Dès là tout eft fait ; le paflé eft paflé-, left comme non avenu, Les Parens doie N vent oöer de ZEDELYKE OPVOEDING. z*r beurd. De Ouders moeten derhalven, en zelfs aanftonds , hun vergenoegd gelaat weder aannemen „ opdat het Kind zyn vertrouwen ; en die vrolyk- heid weder aanneme, die men niet ge- noeg ontzien en bewaren kan ; omdat zonder de zelve, en zoo men de on- voorzichtigheid heeft ; van ze uit te bluffchen , ’er niets van het Kind te hopen is 5 hy wordt een Slaaf , een Tuchthuis-boef, Wel gepafte kaftydin-= gen moeten zyn gelyk de Onweersbui- jen , die de lucht, voor eenigen tyd, verduifteren 5 het Weerlicht fchittert ; de Donder raaft, de Regenvlagen ftor- ten neder; maar wacht een oogenblik en gy zult de lucht wederom helder zien , gy zult de aangenaamfte verfris- fching inademen. 6. El vent donc reprendre, & même fur le champ, leur férénité , afin que VEnfant reprenne fa confiance „ & cette gayeté qu'on ne faaroit trop mérnager é conferver ; parce ‘que ; fâns elle, & fi on a l'im- rudence de l'éteindre „il n’y a rien à efpèrer de & part de Enfant ; c’eft un Esclave „ un Forgat, Les châtimens bien adminiftrés doivent reffembler à ces Orages qui obfeureiffent l’horifon pendant quelque tems; Eclair brille, le Tonnerre gronde, les Nudes fe débondent 5 mais actendez un peu , &: vous verrezdle Ciel net; vous refpirerez la plus agréable- frafcheur. | | \ Ö 2 6, Ne 212. Werbandeling van den Heer Forury_ 6. Elkanderen niet te dewvarsboomett. „Dwarsboomt elkanderen nooit in de ftraf-oeffeningen. Dit onderftelt het ge- val „daar twee: luiden de ‘huiffelyke. macht’ famen ‘byna gelykelyk deelen „ zoo als de Vader en Moeder gewoon-. Iyk-doen. «Zoo zy het in de meefte zaken niet recht eens zyn „is't byna niet mogelyk ; dat de Opvoeding wel gelukt. Hunne oneenigheid doet hen in-een licht voorkomen , ’t welk die: liefde niet inboezemt, noch dien eer- bied verwekt, welke de groote fpring- veren zyn van de Kinderlyke- onder werping. «In hunne verftoringen , ha= len-zy de taftbare gebreken in ’t brees: de op , en verwyten elkanderen dik= wyls: 6. Ne pas fe croifer. ‚Ne vous croifez jamais dans ‘la difpenfation des: châtimens. Ceci fuppofe le cas -où-deux perfon= nes partagent ‚ au moins à- peu près, -lautorité- domeftigue , comme le fonct-le, Pere & la Mere pour ordinaire. Si en gênéral ils,ne font pas bien. d'accord , il n’eft presque pas poflible-que 1’ Edu-' cation des Enfans réufliffe, Leur défunion les pré- fente fous un point de vue qui n’infpire point cet attachement ‚ & n’imprime point ce refpeét, qui font-les grands refforts de la foumiffion filiale, Dans leurs emportemens ils étalent des défauts en HE: es, bver de ZEDELYKE OPVOEDING: ot 8 wyls de bedekten, Dat men oordeele van de gevolgen, die dit hebben möet by toehoorders , veel opmerkzameren vlugger van begrip, dan men-gemeen- Iyk onderftelt. Maar, fehoon de Ou- ders nergens in verdeeld ‘waren ; dan in de Opvoeding , ‘én’ byzonderlyk in’t ftuk der kaftydingen’, zoo dat de een den anderen beletten wilde „zyn voornemen te volbrengen, Zouden “er altoos zeer groóte ongemakken uit oût- ftaan. De Kinderen zouden-zich’in’t denkbeeld fterken , dat men- ‘hen met al-te groote ftrengheid behandele 3 zy zouden eene fchuilplaats zoeken aan - dien kant , daar de toegevenheid»?er hun eene aanbiedt. Enkele gebâren van. mededogen , terwyl-zy -gekaftyd ' … 4de bles, & ils s'en reprochent fouvent de cachés, Qu'on- juge: dès effets que cêla“doit produire far des Auditeurs ‘beaucoup plus attentifs & ‘plusin- telligens qu'on n’a coutume de les {üppofer, ‘Mais, qüänd des Parens ne feroient divifés que fur PEdus Cation, & en particulier fur Ìës -châtimens „ dé fors te que l'un -voulit empêcherPautre- de“ faire''ce qu'il fe propofe „il en rèfulteroit toujours" de tis grands inconvéniens:- Les-Enfans fé fortifieroiens dans Vidée‘qü’on ufe d'une trop“ gränderiguëûr à leur ègard-sile chercheroient ùúrazyle -du côtéoù Vindulgenee le Tear “offriroits De fitisples geftes-de Cömpaffión ‘pendant dr les châtie ; ou des wen nl 5 3 : Ge arg Perhandeling van den Heer Formey worden, of vertrooftingen „na dat zy geftraft zyn, zyn even fchadelyk. In- dien-derhalven-een der Ouders wezens lyk-al te-ftreng is, blyft-'er voor den anderen verder niets over, dan hem zulks onder vier oogen voor te hou- den, en hem met zoo veel nadruk, als hy noodig-zal oordeelen ‚te ver- zoeken „zich „van al te harde behan- delingen te onthouden … Wanneer ’er eene overeenkomft in de wyze van denken en- ‘handelen der: Ouders uit voortvloeit ‚des te beter; zoo niet , dan is het betaamlyker „der ftrengheid haren loop-te laten „ dan de zelve, du- rende hare uitwerkfelen , te dwarsboo- men. Alleen: vermag. hy „ die van de Ouders de -zachtzinnigfteis „ aan, de Kinderen eenigen raad te geven , om die folations après qu’ils ont été châtiés ‚ font égale- ment nuifibles. Si donc l'un des Parens-eft réelle- ment trop fevere , le feul parti à prendre pour l'au- tre, c'eft de le lui repréfenter dans le tête à tête, & de le folliciter , aui fortement-qu'il le jugera convenable ,à s’abftenir des traitemens trop ri goureux. Quand il-en réfulte, une conformité dans la,fagon de penfer & d'agir des Parens, tant:mieux ; finon, il eft plus, à- propos de laiffer cours à la fevé- rité, que ‚de Ja traverfer dans:le tems même de fon exercice, Tout au plus celui-des Parens qui eft‚le plus, doux „ peut = il, donner quelques „direftions zó 7 | aux over de ZEDELYKE OPVOEDING. 215 die dingen niet te bedryven, welke hen voor alle de ftrengheid der kaftyding bloot ftellen. Noch moeten deze raad gevingen met de grootfte omzichtigheid vergezeld gaan , zoo dat zy het minfte nadeel niet kunnen toebrengen aan het rechtmatig gezag van een Vader of Moeder ; een gezag; ’t welk , fchoon een weinig te ftreng geoeffend , daar- om niet minder eerwaardig is, Hoe lang men Kaflydingen doen moet? Zie daar , zoo ik my niet bedrieg , een vry uitvoerig verflag van't geen men in de oeffening. der kaftydingen moet waarnemen, Zoo men alle deze | ge- dax Enfans, afin qu’ils évitent les aCtions qui les expofent à toute la rigueur des châtimens. En- core ces diretions doivent- elles être accompa- gnées d'extrèmes ménagemens „en forte qu'elles ne portent aucune atteinte aux droits légitimes d'un Pere , ou d'une Mere ; droits qui ,‚ pour être un peu trop fevérement exercés, n'en font pas moins refpeCtables, …_ wpd 15 Quand doit cefler ufage- des Châtimens 2 Voilà sf je-ne me trompe, un expofé affez net de ce qu’ilfaut obferver 77 Wda des EE “bt 4 ‚En ar6 Verhandeling van den Heer Formev gegeven voorfchriften volgt, en flechts de zelven naar deinborft der Kinderen; ennaar de omftandigheden fchikt, hou“ desik my verzekerd, dat het niemand: berouwen. zal ‚aan het einde-der-Op- voeding gekomen ’zynde „eene goede tucht in zyn huis te hebben ingevoerd; die daar. niet minder noodzaaklyk iss, dan:in.den Krygsdientft. Daar zou dan niets overblyven; dan te bepalen „hoe lang deze tucht duren moet , in ant- woord op de vraag: op welke jaren houdt een Kindop , kaftydelyk te zyn? Maar ik geloof niet, dat men. hier in een netten tyd-bepalen kan , om dat zulks afhangt van de inborft der voor- werpen , die men-opvoedt, en van de handelwyze , die men daar in houdt. E | Ik En fuivant les préceptes qui viennent d’être don- nés, & en fe contentant de les modifier fuivant le caractere des éleves & les circonftances „je me perfuade que perfonne ne fe repentira „ lorsqu'il era parvenu au bout de la carriere de 1’ Educa- tion , d'avoir établi dans fä maifon ùne,bonne di- fcipline , qui n'y eft'pas moins nécefläire que dans. les Armées. Il ne refteroit plus qu'à déterminer la dure de cette difcipline , en répondant à la queftiom3:à quel âge un Enfant ceffe-t-il d'être châtiable ? Mais je ne crois pas, qu’on puifle fixer-de terme précis-à cet. égard; parce que cela dépend; du, naturel des fujets qu'on. éleve „& de la aA { ma- $ ever de ZEDELYKE OPVOEDING. 217- Ik zal dan maar alleen zeggen , ‘hoe gepafter men” de roede heeft weten te gebruiken , vroegtydig daar mede be= gonnen , en ftantvaftig voortgevaren is’; hoe fpoediger men tot het tydftip- koimén-zal, waar in de Kinderen door de’reden ‚door het denkbeeld hunner plichten , eù-door de gevoelens vanlief- dé; onbekwaam worden, om zich voor de käftydirg bloot te ftellen. Niets geeft-grooter genoegen, dan Kinderen ; “Zy eigen, zy Ôns van anderen toe- vertroùüwd , onder ’t getal-zyner vrij den aán te- nemen, en met hun in ec- ne vrindfchap te leven. In rechtges aarde ‘én ‘wel opgebrachte. Kinderen „ wacht deze. gefteltenis het getal der" ja- ren niët af. Maar men vindt anderen ; kV BRIDGE 396 Lt GR CL SOISTES b Maar f td maniere dont on s’y prerd pour les élever. Je díi- rai donc’ feulement- que’, plus on aura fqu manier la verge ‘à propos, commencer de bonne hetre ; & montrer de-fermeté, plus on paärviendra tôt’à Pépoquúe ot’ la raifon , Pidée des’ devoirs , & les fentimens affeétueux , rendent: les “éleves incapa- bles de’ s'expofer-aù ehâtiment! Rien de plús{à> tisfaifant' que ‘d'initier au nombte de fes Amis des Enfans-,foit- les-fiens „ou ceux -qui-nous-ont été confiés , &-de vivre ävec Eux-dans des Haifons d'intimité — Dans les Enfans -bien nés & bien éle- vés, ces difpofitions n’attendent pas Ie ombre des années, Mais il yren a-d'autres’ qui font fi ib: ê, durs , 218 Verhandeling van den Heer Former die zoo ftug , zoo woeft , zoo onge: voelig en onverbeterlyk zyn, dat men fomtyds befchaamd is , gedwongen te worden , hen , onaangezien hunne ja- ren en. geftalte , te kaftyden: Echter moeten deze jaren en geftalte geenzins eene. geftrengheid tegenhouden , die nu mogelyk noodzaaklyker is gewor- den dan ooit. En ik ga zelfs zoo ver, van te zeggen ; dat , welke de ouder- dom-zyn moge , waar in een Kind het ontzag voor zyne Ouderen verlieft , en hen kwalyk bejegent , hy in ’t ge- val is, om zoodanig behandeld te wor-, den , als het aan de Ouders behagen zal , die totaan ’t einde van hun le- ven, de voorwerpen moeten zyn van den diepften eerbied. Doch hier komt geenzins in aanmerking het gedrag van meer- durs „ fi agreftes , fi infenfibles. & incorrigibles „ qu’on a quelquefois honte d'être forcé à les châ-, tier malgré leur âge é leur ftature, Cet âge & cette ftature ne doivent pourtant pas mettre obfta-: cle à une rigueur plus néceflaire alors peut-être ue Ignas. Et je vais Jeg à dire que , quelque: it âge auguel un. Enfant manque de refpeêt à fes Parens , & leur.dit des impertinences , il eft: dans le cas d'être traité comme il. plaira aux Pa- rens ‚ qui ; jufqu’à la fin de leur carriere „ doivent être les objets du plus profond refpet.. Il ne s'a- git point ici cependant des démarches que: des AD: le ans over de ZEDELYKE OPVOEDING. 219 meerderjarige Kinderen in hunne eigen zaken, waar in zy alleen wettige Rechr ters zyn 5 Zy kunnen „ zonder de par len van eerbied te buiten te gaan, zich eene vryheid aanmatigen , die hun waar- Iyk toekomt. Ik heb alleen het oog op de eigenlyk gezegde eerbiedigheid , op de woorden en daden , die de on- uitwisfchelyke kenmerken moeten dra- gen van het kinderlyk ontzag. Onderzoek omtrend de Vergeldingen. De Vergeldingen zyn in de Opvoe- ding‚tegen over de Kaftydingen ge- plaatft ; en zy zyn het , die nu onzen aandacht tot zich moeten trekken. Der ° zel- fans majeurs font pour leurs propres affaires , dont ils. font feuls juges compétens 3 ils peuvent fans fortir des bornes du refpet, s’arroger à cet égard une liberté qui leur appartient en effet , je n'ai en vue que les égards proprement dits , les discours & les aftions qui doivent porter l'empreinte inal- térable de la vénération filiale, Examen des Récompenfes. „Les,récompenfes font placées dans Education vis à vis des châtimens 5-& ce font elles-qui doi- vent préfentement ‘attiter nos regards. _ Ie coup doei 8so Verhandeling van den Heer Formervy zelver befchouwing is buiten tegen- fpraak veel bekoorlyker ; maar het ge- vaar van der zelver misbruik is niet minder aanmerklyk. “Om dit blykbaar te maken, onderfcheide ik de zelven in beloofde vergeldingen, en‘in vergel- dingen , die men ftraks uitdeelt in de gelegenheden „ waar’ in mêfi “meent , dat zy gepaft’ zyn. — BAAL WIIL Gevaar van Vergeldingen, die men belooft. De eerften fchynen my byna nooit wel bedacht- of nuttig te zyn, > Tets aan een Kind te beloven , ‘onder :be- ding; dat hy ièts anders dôen-zal ; is van de-verftandigheid en-gehoorzasm- 5 : heid _dosileft fans contredit plus attrayant ; mais le danger, dans l’abus neft pas moins confidérable. Pour. le. faire fentir , je diftingue d'abofd entre les _récompenfès promifes.,.& les récompentes fimple- ment. décernées dâns les occafions où elles, font jugees Convenables, ‚a. gombeat oh: Danger de celles qu'on promet. Les premieres me femblent n’être presque jamais fenfées , ni utiles. ” Promettre une chofe àrum En- fant à condition qu'ilven faira une autres c'eft faire de la fageffe & de l'obéiflance une efpcee de Ee, mar- overde ZEDELSKE-OPVOEDING. ger heid -een-foott van handel te maken; waar door-het Kind geneigd raakt, om niets te willen doen „ dan naar mate hy ‘er: voor beloond wordt;- De Ou- ders vernederen zich hief door, uit hun- ne waardigheid van Oppervoogden., tot den gelyken rang van lover en bieder ; indien zy in ’t gefloten verdrag te kort fchieten ; „verliezen -zy-,. om zoo te zeggen, hun goed geloof; en men ziet-met «een opflag ,: waar heen dit ftrekt., De onvoorzichtigheid is noch veel grooter „wanneer deze vergeldin- gen. -beftaan in. dingen „die de kwade neigingen koefteren en vermeerderen, in opfchik, voor-hovaardige Kinderen, in lekkernyen voor. gulzigen „ of: en- kel-in-geld, voor zulken , die ’er een: flecht gebruik van maken. Wie ziet niet, marché „ qui-difpofe Péleve à ne vouloir rien faire qu’autant-qu’il en eft payé. Les Parens, defcen- dent-par là de leur rang.de Supérieurs à légalité de parties, contractantes 3 s’ils, dérogent, à la con- vention , sils.perdent „ pour:ainfi dire, leur cré- dits & lon voit.d’un coup d'ceil à quoi cela mene. L'imprudence,eft bien plus.grande encore ‚ quand ces. récompenfes confiftent en chofes qui flattent , & qui augmentent les.penchans.vicicux ; en paru- res pour des Enfans- vains , en“ mangeaille pour des gourmands, ou fimplement en argent pour des cleves qui en font un mauvais ufage. Qui ne voit que 2e Verhandeling van den Heer Formev niet , dat men dus juift het tegendeel van eene goede Opvoeding bevordert, en den opgroei begunftigt van zaden „ die men alleen bedacht moeft zyn te verftikken. Ik ftel ondertuffchen in het getal der beloofde vergeldingen , die men verbannen moet , de zulken niet, die tot zekere gewoonten behoo- ren ; gelyk de Pryzen in de Scholen , of de Nieuwjaars- giften in de Huisge- zinnen. Men kan deze gelegenheden waarnemen , om de Kinderen wezen- lyk te vergelden „ en aan te moedi- gen „ door deze giften te vergrooten, wanneer zy zulks verdiend hebben, De Kinderen , ten minften zy, dic goede gevoelens en yver hebben , wach- ten met ongeduld de verfchyning van deze que c'eft là prendre le contrepied d’ une’ bonne Education , & contribuer au dévelopement de ger- mes qu'on ne devroit penfer qu’à étouffer, Je ne comprens pas cependant au nombre des récom- penfes promifes qu'il faut prescrire , celles qui tiennent à certains’ ufäges , comme les Prix dans - les Colieges , ou les Etrennes dans les Familles. On peut profiter-de ces occafions pour récompen- fer en effet les Enfans & les encourager en ren- dant ces dons plus confidérables , s’il y a lieu à le faire, Les Enfáns ‚ au moins ceux qui ont du fentiment & de la vivacité , attendent avec im- Nd f pa- over de ZEDELYKE OPVOEDING. 253 deze tyden af ; zy bereiden ’er zich toe , door wel op te paffen ; en wane neer hunne verwachting vervuld is ge- worden „ varen zy voort, wel op te paffen. 8 De Vergeldingen moeten. gefehieden 5 Dit uitgezonderd , moet men de ver- geldingen doen te rechter tyd, by tus- fchenpooezen , onverwacht, en door zulke dingen te fchenken , die aan de Kinderen te gelyk vermaak en nut toe. brengen. 1. Te patience le retour de ces conjonétures; ils s°y prée parent en faifant de leur mieux; & quand leur at- tente a été remplie „ ils continuent à bien faire, „Les Rócompenfes doivent Être adminiftrdes : Hors de Ik il faut placer les récotmpenfes à pro» pos, de loin à loin , d'une maniere imprévue, & en donnant aux Enfans dés chofes, qui leur fas- fent également plaiûr & profit, - I,  pro- ge4 Verhandeling van den Heer Formev se) IORDTE rechter tyd Te rechter tyd : Wanneer een Kind eenig gefchenk ontvangt ,/’t welk hy nergens aan kan toefchryven „zal ’er de uitwerking van zonder vrucht zyn. Deze uitwerking zou zelfs verderflyk worden , indien men hem dit pluimtje gaf in een tyd , dat hy onachtzaam , ongehoorzaam , of ergens in berispe- Iyk was: Maar dit is ’t geen Vaders of Moeders niet in acht nemen , die door hunnen rykdom , of door ’t vermaak , dat zy in ‘t geven vinden , voor al aan hunne Kinderen , genegen zyn, om hen met gunftbewyzen , om zoo te zeggen , naar het hoofd te werpen , welke nergens toe dienen , en van de Kin. i. A propos. h A propos: Si un Enfant regoit quelque Ad qu'il ne puiffe rapporter à rien , Veffet en-fera par conféquent nul, Cet effet feroit même pernicicux, fi on Jui-faifoit ce cadeau-dans un tems où il feroit negligens, dèsobéiflant „répréhenfible. par-quelque endroit Voilà ce que n’obfervent-pas-des Peres & des Meres , que-leur opulence ‚ou le plaifies qu’ils trouvent à donner , furtout à leurs Enfans engagent à leur jetter , pour ainfi dire , à la tête des faveurs qui n’'aboutiffent à rien , & ee Ts ster de“ ZEDEL YRE! OPVOEDING. EENS Kinderen niüisbruikt worden”, die zich beroemen, de zelve ontvangen te heb. ben, of ze op hunne beurt tot verkeer de, ‘mildadigheden gebruiken.” ren By bufeveiddoed. it stie à uit pane dat de vardeldingën by tuffchenpoozen moeten komen. Ge- wone dingen verliezen hunne waarde; of zy worden tot eene wet. Daar fteekt geen gevaar in ‚ dat men aan,de Kinderen. het. denkbeêld. geeft en in- ptent , dat‘ zy „ na hunnen plicht be- tracht te hebben; onnutte dienftknech: ten blyven, datt is te zeggen , dat Zy niets met grond te vorderen ‘hebben b en, al tgeen zy boven hun onder- houd Enifans billen: ou’ en aft iv didkfane de les: avóir reques , ou ‘en- cat eh à leur tour des largefles dé RICEES | “, Ld “dt ziopraae) Bs bek =De loin à PN Ù stenfuit de là que les ed doivent ve. ir de loin-à loin. Eés chofés“ cbmmunes s’avie een „ou bien elles prennent force de loi. Ko “court point de’ tisqúe , en Eonvätoquart penietrang les &leves’ de Pidée qu’ après avoir Fit | iéûr devoir , ils defreurent des Serviteurs inutiles , à dire, 'qt'ils n'ont aùcunes prétentions fon= GX. Deel, 1, Verb. P déess 206 Verhandeling van den Heer Forum EY houd ontvangen , moeten aanmerken als een gunftbewys. Wanneer ‘er dan de eene of andere dezer gunften op volgt, voelen ‚zy ’er al de. waarde van, en hebben ‘er recht fmaak in 3 en zoo ‘er tuffchen deze en de volgende gunft eenigen tyd verloopt , wel verre van er. onvergenoegd over te‚zyn, flaan z er, zelfs geen „acht op. ad LS kn 3 Onverwacht. In de derde plaats , onverwachts te geven , is by het vermaak, ’t welk de gifte zelve, veroorzaakt, die aangena- me verrasfing te voegen, waar voor de menfchen „en noch meer de Kinde- ren , zeer aandoenlyk zyn, Men kan a on- dées, & que tout ce qu’ils regoivent au delà de leur entretien, c'eft à titre de grace, Alors „quand quelqu’une de ces graces furvient, on en fent tout le prix , on la favoure en quelque forte 3. & s’il s'écoule un long intervalle jufqu’ à la fuivante „ bien loin d'en murmurer , on-re s'en appergoit feu- lement pas, | 3e D'une maniere inprévue. „En troifieme lieu, donner d'une maniere impré- vue, c'eft joindre au plaifir, caufé par le don mé. me. cette furprife agrêable à laquelle les hommes, & encore plus les Enfans , font fort fenfibles. On peut over de ZEDELYKE OPVOEDING. 327 onder dit derde hoofdpuut alle de eene voudige middelen begrypen , die in ftaat zyn , om eenig ding op te vyze- len, ’t welk gemeenlyk. van weinig waarde is ‚en zelfs moet zyn 5 want welk nut fteekt ‘erin ; aan de Kinde: ren kleinoodien ‚en: andere: dingen van. eene - groote „waarde te geven ? Wie weetniet , dat ;-door het gants {che leven. heen ‚-wezenlyke beuzes lingen zeer aangenaam, en waâarlyk koftbaarheden worden ,-wanneet. zy , die de zelve fchenken ;-de kunft be- zitten , om ze bevallig te maken? Niets is verrukkelyker „dan die kinderach= tige vreugde, die ’er óp ’t gezicht-van eenige: fhuifteryen „ waaraan devop= tooi de: voornaamfte waarde geeft ; uit= gegalmd. wordt. BEES jad. aih 4. Zy peut comprendre fous-ce troifieme chef tous les moyens innocens propres à rehaufler une chofe gel pour,-l'ordinaire eft. & doit même être de peu e conféquenece ; car à quoi bon donner aux Èn- fans dès joyaux & d'autres effets d'une valeur confidérable-? Qui ne fait que, dans le cours mê- me de fs ‚ de vrayes bagatelles deviennent très agréables & wéritablement précieufes ; quand ceux ge les donnent ont l'art de les affaifonner 2. Rien de plús charmant que cette joye enfantine qui s'ex- hale à la vue de quelques colifichets dont l'enjoli- vement fait le principal prix. gE } A ed a. El- 228 Merbandeling van den Heer Fonmev 4. Zy moeten tot Vermaak en ft Nut an | + toerfbrekken. | 4 sv Eindelyk „ ik heb gezegd „dat de vergeldingen te gelyk moeten dienen. tot vermaak-en tot nut der Kinderen: Om zich naar ditgevoelente gedragen; is het genoeg; darmen weet ‚wat men. metde Kinderen ‘die men opvoedt; voorheeft ‘em langs welken, wég men hefrsdaar toe brengen wil, “Men: heeft bun dan alleen.zulke dingen té: gevens die hen bekwaam maken ven voorbes reiden ‘tot het: beroep, ’t welk zy om: helzen zullen» rEen.leergierig Kind is zeer in zyn. {chik met een goed Boek 5 en-onv zich naar denfinaäk der jeugd te. voegen „is/t tevens noodig; dat dit boek fraai zy , en fierlykgebon: ES oh den. ien Elles doivent tourner au plaifir Eau profit. ! “Enfin , j'ai dit que les récompenfes doivent éga- lement tourner au plaifir & au profit des Enfans. IH fuffit pour fe conformer à cés idées de favoir 4 quoi Pon deftine les @leves dont-il s'agit , & par quelle, route on veut les y conduire, * Alors il.n’y a quà leur dönner des chofes qui les forment & les préparent à la vocation qu'ils embraflent. Un Enfant ftudieux eft charmé d’avoir,un bon, Livre ; & pour condefcendre aux, goûts de PEnfänce , il faut encore que ce Livre foit beau, élégamment S - & re= over de ZEDELYKE. OPVOEDING. 229 den. Een Meisje, ’twelk men zekere handwerken wil laten leeren „ zal met hartelyke vreugde het werktuigje ont- vangen „ dat daar toe noodig is „en dat tevens. zoo fraai gemaakt zal zyn ;, als, zonder het gemak. te benadeelen mogelyk is, „Voor het-overige fluit ik hier niet volftrekt uit, al ’t geen. on- der de uitwendige en lighaamlyke, din; gen onmiddelyk behoort 3 gelyk de kleedy., of zelfs fommige fpyzen,, die lekker , of van den byzonderen {maak van't Kind zyn. „Wanneer deze. gifs ten met matigheid. gefchieden „ kan niets der-zelver uitdeeling verhinde- ren. Een Kind, dat zich verftandig en naarftig gedragen heeft, mag {maak vinden; in ’t geen fmaaklyk is ; -waar- | om relië. „Une jeune, Fille à qui Pon,voudra faire ap» rendre certains.ouvrages „recevra,.de. bon coeur, „mêtier, qui fert à ytravailler ; & ce mêrrer fera auffi joli, qu'il peut l'êcre fans préjudice de la coms, _modité. „Je_ne donne. pas „au refte, une exclufion. abfolue à tout „ce-qui tent, aux, chofes.exterieures, &-fenfibles: d'ane, maniere immédiate,, comme les habilleinens., ou même quelques alimens , foit dé- licats „foie -du-goût particalier de VEnfant. Dès que la modération -prêfide à, ces_dons.„ rien n'em= pêche de lessemployer.…Un Enfant qui a éré.fage, & daborie us beurs troWes avance qui e{t fa af 3 se vols _ 230 Perhandeling van den Heer Former om zou men hem dit onfchuldig ge. noegen weigeren, voor al zoo dra men verzekerd is , dat de welluft hem niet beheerfcht? Ik beken echter, dat men hier den toom zeer kort moet houden, zynde ‘er niets meer geneigd, om een {poedigen aanwas te nemen , dan de welluftige begeerlykheden. Dus, zoo dra mende Kinderen aandoenlyker kan maken voor eene wandeling, dan voor een onthaal , zou men het grootfte ongelyk hebben , de fchaal naar deze laatfte zyde te laten overhellen. Kun- dige Opvoeders kunnen in dit opzicht oneindig veel fchikkingen maken , en hunne handelwyzen veranderen , ge- Iyk een Geneesmeeflter van dag tot dag zyne voorfchriften {chikt en verandert, naar voureux ; pourquoi lui refuferoit-on cette dou ceur innocente , fürtout dès qu’on a certitude que la fenfùalité ne le domine point ?- |’avoue pour- tant qu’”il faut aller à cet égard fort bride en main, rien n'étant plus fujet à prendre des accroiffemens rapides que le goût ‘des voluptés. Ainfi, dès qu'on peut rendre des éleves plus fenfibles à une promenade qu’à un régal , on auroit un tort infini de faire pencher la balance de ce dernier- côté. Des Inftituteurs habiles peuvent former à ce fujet des combinaifons qui vont presque à linfini, & varier leurs procèdés , comme uu Meédecin modi- ‘fe over de ZEDELYKE OPVOEDING. 2g1 naar mate van de veranderingen „dies hy in den toeftand van den zieken op» merkt. | rt iel Doch waar zyn de Hoofden wys ges noeg om alle deze zaken op te mer- ken , en om ‘er zich. onderfcheiden denkbeelden van te vormen ? Waar zyn voor al, de harten oprecht en goed- willig genoeg , om zich zulke aanmer- kelyke moeiten te geven, als eene Opvoeding , waar in niets verzuimd wordt, vordert ? Hoe is ’t mogelyk, om dit in ’t voorby gaan te zeggen , dat de Grooten en Vorften enkel vol- gens het geval de luiden nemen , aan welken zy hunne Kinderen vertrou wen ? Hoe is ’t mogelyk , dat zy , het geluk hebbende wel geflaagd te zyn „ lui- fie & varie d'un jour a l'autre fes recettes , à caufe des changemens.qu’il obferve dans l'état du malade. | Mais où font les têtes aflez bonnes pour faire toutes ces obfervations, & pour les ramener à des idées diftinftes ? Où font furtout les cceurs aflez honnêtes & bons pour fe donner des peines aufli confidérables. qu'en exige une Education où rien neft négligé ? Comment, pour le dire en pas- fant ‚ les Grands & les Princes peuvent «ils pren- dre au hazard les perfonnes à qui ils confient leurs Enfans ? Comment, lorsqu’ils ont le bonheur d’a; voir bien rencontré, traitent. ils avec indifférence P 4 CU Ge 232 Werbandeling van den: Heer Formev luiden ; die hun zulke wezenlyke dien- ften doen „met onverfchilligheid bee handelen , en zelfs zoo verre gaan dat zy hen verdriet en weerzin in hun DANE doen Rasen 2 Voortgang, der opti Laten wy. verder gaan in ons Ont-. werp. van Zedelyke Opvoeding. Een Kind, ’ welk op de. voorgefchreven, ‚ wyZze tat hier toe is opgebracht „ ver- vult onzen wenfch. Eene betaamlyke vryheid genietende } behoudt hy dat vuur, die vrolykheid, waar van ik de koftelyke vonken niet genoeg kan aan- br) zen, ‚Ik, zie hem opgroeijen „ en meer des: gens qui’ tur’ réndent des fetviëes-aufi effen? gels" & vont ils’même' jufqu’à' les tebuter & les BAPE, enciererpent, ‚de leurs LOneLinne sal > Pi zgrdr de, wi daarin At KL AO 5 tod A ons Wase kg Plak arrddeatisd Mor ale> gen qui a "éé gouverné de la/-maäniere: Bree vient !föùháit. jouïflant d'une honnê= te Iberté „ il confätve: ce feu'si Eet ‘njouëment dont je.ne “faurois’ mé Haffer a recommander les gig pleures &umcelles.” Jete vois Gr6PO FTE in, Cr over de ZEDELYKE OPVOEDING. 233 meer byzondere voorzorgen afvorde= ren‚== Hy-praat : men kan kleine ges fprekken met hem houden , en deze gefprekken zyn-niets minder dan on- verfchillig „ vermits zy aan den eenen kant hem de eerfte denkbeelden „der dingen: geven „en aan den anderen veel invloed hebben op de vermogens; die zyn verftand in ’t vervolg bezitten zal. AO amrwlad f Zeer betreurlyk zeker , ís de toeftand der Kinderen , die verfcheide jaren doorbrengen in ’t gezelfchap van Min- nen ‚en andere gemeene Vrouwtjes ; die: hun het hoofd vervullen met de allerflechtfte denkbeelden, die hun de belachgelykfte vertellingjes doen , en de werkzaamheid van alle hunne ver> der des foins plus particuliers. Il parle: on peüt lier des petites converfacions avec-lui» Ö.ces:COn> verfacions ne font rien, moins qu’ indifférentes,, puisque d'un côté elles. lui donnent les premier res idées. des chofes „.&-de l'aurtre-elles. influent beaucoup fur-le-tour d'efprit „qu'il aura;dans Ja fuite, it EEK Ty: i Rien Ceft sunerchofe vrayement-déplorable que Fétat, des Enfans-, qui reftentplufieurs années-dans:dar ' compagnie-des Nourrices:;, «& d'autres Feinmelettes — du: bas-peuple-qui leursrempliffent la tête des idées. les plus fauflesss-qui leurfont desscontes abfurdes & quivtournen: Vaétivied: pi toutes-leursfacuttés af s vers 234 Verhandeling van den Heer Former mogens neigen naar voorwerpen, die het minft verdienen , deze werkzaam heid bezig te houden. Ik leg eens- klaps de byl aan den wortel van dit kwaad , met de Ouders te bevelen , zich zelven onmiddelyk en ten (poe. digften te beladen met de beftiering van hunne Kinderen , zoo dra zy bes ginnen te praten. Dit , het is waar; onderftelt bekwame Ouders ; en zoo zy het niet zyn, zie ik naauwlyks eene uitkomtft : want ik vergaap my niet aan die herffenfchim , van te gelooven , dat, by de geboorte van elk Kind , zich een volmaakt: Leidsman zal op- doen , die ’er zich mede belaadt , en niet van hem wykt, voor dat hy ’er eenen Emile van gemaakt heeft , zoo het immers maar mogelyk zy , een Emile vers les objets les moins dignes d'exereer cette aétí- vité. Je mets tout d'un coup la coignée à la raci- ne de ce mal , en enjoignant aux Parens de fe charger eux -mêmes , immédiatement & prompte- ment , de la conduite de leurs Enfans , dès qu’ils commencent à bégayer. Cela fuppofe à la vérité des Parens capables; & s'ils ne le font pas, je ne vois plus gueres de reffource : car je ne donne pas dans la chimere de croire qu'à la naiffance de chaque Enfant , il fe trouvera un Gouverneur ac- compli qui s'en charge , & ne le quitte point jus- qu'àce qu'il en aic-fait un Emile, fi tant eft ‚ve De es over de ZEDELYKE OPVOEDING. 228 Emile te maken , of dat hy der moeite waardig zy ‚ gemaakt te worden. Doch hoe het zy , Ouders , die geene groo- te bekwaamheid hebben , kunnen , zoo zy maar goede oogmerken bezitten , een nuttig gebruik maken van dat on- eindig getal van handleidingen en on- derwyzingen , die men voor de Op- voeding geeft. | Het Gefnap der Kinderen : Hoe men dit beftieren moet. Ik ftel een Kind van twee jaren, of daar omtrend, onder de oogen zy- ner Ouderen : laten wy zien , wat 'er van hem worden zal. Hy praat, en men les Emiles foyent faifables , ou qu’ils valent la peine d'être faits, Mais enfin des Parens qui n'ont as une grande capacité , peuvent profiter , s’ils ont au moins bien intentionnés , de ce nombre infini de fecours & de dire&tions que Fon donne pour 1’ Education. Babil des Enfans : Comment il faut en _ déterminer Pufage. Je mets un Enfant de deux ans, ou environ , fous les yeux de fes Parens : voyons ce qu'il de- viendra, 1 jafe , & l'on s’amufe avec lui : mais qu'on 936 Verhandeling van den Heer Forurv men vermaakt zich met hem > maar laat men wel zorg dragen. , “niet tot enkel vermaak te.laten: dienen, ’t-geen reeds ‘tot onderwys verftrekken moet; Ike weet. wel , dat het hier: niet vaan= komt op geregelde. onderwyzingen, opswezenlyke leffen:: Ondertuffchen tetterlyk genomen; zou men,”zoo men wilde , geen enkel woord-toteen Kind fpreken , dat hem niet nuttig was re ‚en. dienen konde ; om. in 'zyne herffenen denkbeelden te brengen , wel- ker verdere ontzwachteling medewer- ken zou , om het begrip en de reden in hem aan te kweeken. In plaats hier van,.doet men gemeênlyk twee „vol gens myn gedachten „ zeer ongerym- de dingen. « Het eerfte is , dat men woorden fpreekt zonder flot, die niets de … wil- qu'on prenne,bien.garde de ne pas rapporter au, feul amufement ce qui doit.déjà tenir à Pinftruc- tion, je fgai bien qu'il me s'agit pas d'inftruêtions fuivies, de legons formelles : cépendant à la let-: tre, fi on le vouloit, ou ne diroit pas un feul mot à un Enfant qui ne-dui fc utile , «&. ne fervit à arranger dans fon cerveau des idées dont le déve- lopement ultérieur contribueroit à former en lut Yentendement & la raifon,, Au lieu de cela, on fait pour’ l'ördinaire “deux chôfesà mon" avis très. déplacées. La premiere c'eft de dire ‘des päroles- OKEEN ti Ahh IAN Shihekddda G KAR vd < â SE HE URns 41e oer de ZEDELYKE OPVOEDING. 237 willeiv zeggen, zytide enkele uitdruke kingen“ van liefde „ of koddighedeti;, die geenen” zin hebben. Een Kind; door dit gefnap verfuft, weet niet wat 'er van te maken, en kan er; zó0 min om te-leeren pracen”, ‘als te denken, eenig nut-úit trekken. De tweede on. gerymdheid;, waar op wy in ’ vervolg meerder gelegenheid zullen hebben; om -ftil te {taan , is ‘dat men niet-ont- ziet, aan‘de Kinderen -onverfchillig-de waarheid en de onwáâarheid te zeggen. Men fcheépt- zelfs behagen , ín’ hunne eenvoudigheid te misbruiken, ‘én zich met hüttie ’ligtgeloovigheid te verimnd- ken. Dit geeft vertooningen , die'zeer bevallig fehynen , madr-die niets min= der zyfi dan dat, Zoo men 'er pt ze zelf- fans fin’, qùï n'aboutiffent A rien ; n'étant qúe des expreffions de tendreffe , où’ des badinages deftis tués de fens, Un Enfant êtourdi'de cespropós , n'en faúroit tirer aucun pârti, ni faire aucuá pro? gres tânt dans l'ufage’ de la parole que dans celui de la penfée,“ [a feconde incongrûité, fut lagel: le reviendront d'autres occafions’ d'infiftér „’eft qu’ón nefe fait point dé ferupule' de’ dire indiffé- remment le vrat & le faux aux Enfans. On fe plaît même à’abufer de leur Timplicité, A te outs de leur ’cfédulité. Cela produit-des fcéne$ qui pa- toiffent-réjouiffantes , mais ‘qui he Grol Hel Ne moins’ 238 Verhandeling van den Heer Formev zelfde oogenblik alle de gevolgen van ontdekken kon. Het Kind , dat men dus behandelt „ gewent zich , om on- verfchillig „al ’t geen men hem zegt, aan te nemen , en zyn verftand met het valfche zoo wel, als met het ware te beladen ; eene eigenfchap , die maar al te gemeen is in de famenleving ; of wel, hy merkt, dat men hem bedriegt, en ftraks wordt hy wantrouwende, hy __ ziet de luiden „die hem opbrengen , niet langer aan als veilige luiden „ waar in hy een volkomen vertrouwen ftel- len kan 5; hy weigert zelfs dit vertrou- wen; in gevallen, daar het hem voor- deelig zou zyn. Ik wilde derhalven ; dat men met de Kinderen den breeden en. rechten weg hieldt ; dat men hun moins que telles fi l'on en déceuvroit dès le mo= ment toutes les fuites, Ou VEnfant qu’on traite ain(i „ s'accoûtume à gober indifféremment tant ce° qu'on lui dit , & à fe charger Pefprit du faux comme du vrai; caraétere qui n'eft que trop com- mun, dans la Société ; ou bien il s'appergoit qu’on lui en impofe, & dès lors il devient défiant , il ne regarde plus les perfonnes qui Télevent comme des perfönnes fures en qui il puifle placer une plei- ne confiance ; il la refufe dans les cas même où il lui feroit avantageux de accorder, Je voudrois donc qu'on fuivit avec les Enfans la grande rou- bee, te ; over de ZEDELYKE OPVOEDING. 239 de waarheid zeide, en getrouw reden gaf, van al 't geen zy volgens hunne jaren behooren te weten; en dat, wan- neer men hen wil vervrolyken, gelyk zulks ten uiterften noodig is, het nooit gefchiede ten kofte van de waarheid , ten minften nooit Zonder hen te waar- fchouwen, en te zeggen, dat het ver- fierfels of fabelen zyn , die men hun vertelt. Hoe eer men begint met Kin= deren verftandig te fpreken , hoe eer zy beginnen zullen verftandig te wor- den , en hoe beter zy daar in flagen zullen. “ " Onder- te, le droit chemin ; qu'on leur parlât fincerement , qu’on leur rendit fidelement raifon de tout ce dont la connoïffance convient à leur âge ; & que, fi l'on” veut les égaver , comme il e{t effentiel de le faire „ce ne fOit jamais aux depens de la vérité „ à moins qu'on ne les en avertifle ‚qu'on ne leur dife que ce font des fiétions , des fables-qu’on leur raconte. Plus on fe hâtera de parler raifon aux Enfans , plus ils fe-hâteront de devenir raifon- nables , & mieux ils y réuffiront, D 4 Exa- gzo Prhandeling van den Leer Former Onderzoek der Weetgierigheid. Hier biedt zich natuurlyk ter-onder- zoek aan de Weetgierigheid-, die: als ingefchapen is aan ’t gantfche-menfch- Iyk geflacht ‚en „waar over;vele ge- wichtige aanmerkingen te maken zyn. Aangezien het aan. de Natuur zelve is, dat wy de Weetgierigheid verfchuldigd zyn, zoo kan zy. niet anders zyn, dan goed in zich zelve „en gefchikt „ om ons nuttig te worden: dus zal het ’er alleen op aankomen, om haar gebruik te regelen. Im de daad, zoo de Kin- _deren niet weetgierig waren, zou men moeten trachten, hen zulks te maken, en in hun de begeerte op te wekken , cm Wanten brsamen ‚de la, Cariofinds Ral, PERO DI III „AST JEEDERLAE Ï tú hud _& Tciefe préfente naturellement à confiderer Ja-Cu- riofité 3 qui eft comme innée aux, individus.de, l'e. fpece* humaine, & fur-laquelle il y a-bien des-re- marques importantes à faires! Dés- là; quesc'eft tj ppt même quemous fommes redevablesde la Curiofités il faut: qu’elle-foit-banne;envelle mê- me ;-&qwelle puifledevenir utile: sil ne-fera plus ueftion que d'en règter-l'ufage. „En-eftet „files pfans n’étoient pas curieux , il faudroit tâcher de les rendre tels, exciter en eux le defir de fa- ZN voir ber de ZEDÈLYKE, OPVOEDING: aj» om de: voorwerpen te kennen, die heù» omringen „ en onder welken zy geroe=, pen zyn, om hunnen levensloop te. voleindigen. Het gemis van deze ges: {teltenis is het geen men domheid noemt , of ten minften het geeft eene onaandoenlykheid te kennen , die on- bekwaam maakt tot de verrichtingen ; die den menfeh en det medeburger betamen. Maar gemeenlyk is men van de moeite , om de weetgierigheid op te wekken , ontílagen : het komt al- leen op der zelver beftiering aan 3 waar omtrend ik het volgende te ras den heb. 1. Men moet voot eerft beletten , dat de Weetgierigheid niet een en ’t zelfde wordt met de Wispeltütigheid , eene voir quels font les objets qui les environnent ; & au milieu desquels ils font appeliés À fournir leuf carriere, Le défaut de cette di spofition eft ce qu’ on nomme ftupidité , ou du mo:ns-il annonce une indolence qui éloigne des occupations convenables à Phomme & au citoyen. Mais pour l'ordinaire on eft difpenfé de la peine d'excieer la curiotité : ine s'agit que de la diriger: & voici ce: 'güe je erois devoir confeiller à cet \égarde oa MD 'abórd il faut empêcher. ‚que la Curiofité ne s 'idencifie- avec. la legereré , autre: dispofeiont qui lk. Dael smaklerb, “con geb s@} rt pel en a42 Verhandeling van den Heer Formev eene andere gefteltenis , die niet min- der algemeen is onder de Kinderen , maar die men niet, dan alleen met be: trekking op hunne jaren „ Natuurlyk noemen kan,:om dat ze, na die jaren, een einde nemen moet , in plaats dat eene wel geregelde weetgierigheid gee- ne andere bepaling heeft, dan die van ons leven. De Kinderen willen ken- mer en weten ; maar zy willen noch Kever van ‘teen op ‘t ander fpringen , en van voorwerp veranderen. Zy zul- ten eene vraag doen, en het antwoord niet afwachten , om dat eene invallen- de gedachten hen terftond elders heen roept. Men begrypt wel , dat zulk eene weetgierigheid nergens goed voor is. en dat men, met de zelve te la- ten inwortelen , wispelturige menfchen | 5 maakt , n'eft pas moins commune dans les Enfans , mais qu'on ne peut: appeller naturelle que rélativement à leur àge, puisqu’ après cet âge elle doit prendre fin , au lieu qu'une curiofité bien règlée n’a d'au- tres. bornes que celles de notre vie, Les Enfans veulent cornoitre & favoir ; mais ils vculent en- core plus fortement voltiger & changer d’objet, Ils feront une queftion , & n’attendront pas la ré- ponfe , quelque fantaifie les portant fubitement ailleurs, … On fent bien qu'une pareille curiofité n'eft bonne à rien , & qu'en permettant qu'elle s'enracine, on fait des hommes legers, tels qu'on en over de ZEDELYKE OPVOEDING. sad maakt; Zoo als men ‘er in de famenlc: ving over al ontmoet. Wanneer dd eerfte flikkeringen. der weetgierigheid zich in een Kind openbaren , is het hoodig, de zelven te begunftigen , doch zonder het Kind daar in toe te geven , dan voor zoo verre hy eene wezenly- ke luft om te leeren laat blyken, Dien- volgens , wanneer men ziet, dat hy fiets anders zoekt, dan zich tc ver- maken , en te fnappen , fómwylen zelfs om hen , daar hy zich by be- vindt, door oneindige vragen te kwel. len 3 zoo moet men hem of beftraffen, of alleen laten praten ,; Zonder hem met antwoord te verwaardigen. In te- gendeel , wanneer hy met oordeel fpreekt , en erníftig aanhoudt om ant-_ woord , waar in hy fchynt belang te | ftel= en rencontre À toute heure dans Ja Sociëté. Quand les premieres étincelles de la curiofité fe manifes- terit dans un Enfant, il eft expédient de les fas vorifer , mais en n’applaudiffant à cet égard à PEnfant qu'autant qu'il témoigne un defir réel de sinftruire. Suivant cela , quand on voit qu'il oe cherche Ee s’amufer „ qu'à jafer „„quelquefois mêrne qu'à inquiéter par d'éternelles queftions ceux avec qui il-fe trouve, il faut , ou Je cenfurer jon le laifer parler tout feul, fans-daigner lui répou- dre, Au contraire , lorsqu'il parle de bon fenss & qu'il follicite avec empreflement une -réponfg Q 2 qui 944 Verhandeling van den Heer Fonmev {tellen , zoo moet men ook met ernft naar zyne begeerte luifteren , en hem voldoening geven , omdat hy zulks verdient. TH. Het is natuurlyk , dat de weet- gierigheid der Kinderen in ’t begin al- gemeen zy , vermits zy in eene alge- meene onkunde zyn. Ook komt men de zelve eenigzins te gemoet , door hun de namen te zeggen , en de voor- naamfte eigenfchappen aan te wyzen van de dingen , die hunne zintuigen het meeft aandoen , en die zy het meeft belang hebben te kennen. Maar in ’t vervolg moet men deze weetgie- righeid langzamer hand betoomen, op dat zy een bepaalden loop kryge , en zich uitftrekke tot het geen men voor- j | naain- qui paroit lintéreffer , il faut fe prêter avec un empreflement réciproque à fes defirs, & le renvo- yer fatisfait , parce qu'il merite de Vêtre, 1. Neft naturel que la curiofité des Enfans foit d’abord univerfelle , puisqu’ils font dans une igno- rance univerfelle. Auffi la prévient- on en quel-. que forte en leur difant les noms, & en leur indi- quant les ho zamen propriétés des chofes qui frap- pent le plus fouvent leurs fens, & qu’ils ont le plus d'intérêt à connoftre. Mais en fuite on doit limi- ter peu à peu cette curiofité „ afin qu'elle. prenne ua cours -determiné , & fe porte vers ce qu'il faut Hap prin- me over ge ZEDELYKE OPVOEDING. 245 naamlyk- weten moet. De middelen hier toe zyn zeer gemakkelyk-; een weinig overleg is genoeg , om ze. met vrucht te gebruiken. De Kinderen doen in't algemeen, ’t geen men heb- ben wil , dat zy doen: ‘het komt maar aan, om te weten „ hoe-men:hen moet laten doen. Dus „brengt aan, die gy opvoedt, een zeker foort van voor- werpen: onder het oog , en laat ze er geftadig «onder blyven 5 dezen zullen het zyn , waar voor zy luft en nieuws- gierigheid zullen opvatten, Een Kind zou al vroeg een Kruidkundige-; een Werktuigkundige , een Timmerman-of Horlogiemaker kunnen worden : men had hem maar bezig te houden met zulk tuig, als tot deze wetenfchappen of kunften. vereifcht-wardt 5 en hem one principalement favoir. _ A cet égard on a de-gran- des facilités ; un peu. d’adreffe-fuffit pour -les mer- tre à profit, Les Enfans font affez. communement ce qu'on veur qu'ils faffent : il-ne.s’agit que de fa- _ voir le leur faire faire, Ainfi mettez fous les yeux de ceux que vous élevez des objets d'un certain ordre , & tenez-les y habituellement 3 ces feronc ceux pour lesquels ils prendront du goût.& de la curiofité, „Un Enfant pourroit devenir de bonne heure Botanifte, Méchanicien, Charpentier; Horr doger : il n'y auroit qu’à Pamufer-des objets. maté- riels quì fe rapportent à-ces-fciences , au à ces 246 Pevhandeling van den Heer Formey ongevoelig op den weg te helpen , om ‘er het famenftel. van te kennen 5 en door-het vermaak , dat hy fcheppen zouy da deze kundigheden verder uit te-breiden „ hem.daar in zoover te doen vorderen , als zyne vermogens Zouden toelaten” Maar men houdt zich: hier by eene van twee handelwy- zen ; waaruit men. geen vrucht ver- wachten mag : of namelyk „ men laat de Kinders zelven verkiezen , en de voorwerpen hunner weetluft naar goed- dunken veranderen 5 waar. uit voort- {pruit , dat zy ‘er geenen dan opper- vlakkig kennen ven dat; wanneer het op de veftiging van hunne oplettenheid aankomt, zulks oneindige moeite koft; Zy! zyn aan gedurige verftrooijingen van gedachten onderhevig „die alle de Arts; le mettre infenfiblement far la vóye d'en connoftre les combinaifons, &- par le plafir qu’i} trouveroit à étendre ce genre de connoiffances , le dui faire pouffer- auf: loin que fa-capacité-le per- mettröit. Mais on sem tient à une alternative dor iln’y a point de fruic à fe promettre, Ou bien on Taiffe les Enfans choifir & varier arbitrairement les objets de leur curiofité , d'où il-réfulte-qu’ils n'en eónnoiffent aucun que fuperficiellement „ &- que, quand il s'agit de fixer leur attention ‚ cela coûte ipfiniment 3 als font fujets à de perpétuclies diftrac- tions, qui-dérangent coutes les occupations fuivies binet: à qu'on over de ZEDELYKE OPVOEDING. 247 geregelde bezigheden, welke men huu geeft, verhinderen. Of (en dit isde andere handelwys) men befchikt hutt al vroeg een bepaald voorwerp , waar van men wil , dat zy het voedfel huur ner weetgierigheid maken, fchoon dat voorwerp in zich zelven droog en ver- velende zy „ en dat de-Opvoeders die droogheid en onfmaaklykheid niet we-+ ten te verzoeten 5 maar in tegendeel door hunne onbekwaamheid of waan- wysheid beter in ftaat zyn, om-de be- valligfte dingen verdrietig te maken. Op deze wyze raakt de weetluft der Kinderen aan ’t dwalen , en wordt uit= geblufcht; het fcheelt hun langer niets iets te weten , om dat zy niets meer ontdekken „ waar van de kundigheid hen aanprikkelt en verluftigt,. Zoo dra qu’on leur prefcrit. Ou, C& c'eft le fecond meme bre de l'alternative,) on leur propofe de bonnë heure un objet détermine , dont on exige qu’ils faffent laliment de leur curiofité , quoique cet ob- jet foit fec & faftidieux en lui même , & que les Ínftituteurs ne fachent point adoucir cette féche: reffe & ce dégoût , mais qu’au contraire leur mal- habilité ou leur pédanterie fuffent propres à ren= dre forabres les chofes les plas riantes. De cette manicre la euriofité des Enfans fe dèsoriente; elle s'éteint 3 ils ne fe foucient plus de favoir , puis- qu’ils n'appergoivent plus rien dont la connoiflance | Q 4 les 248 Verhandeling van den Heer Formerv dra men op deze wvze te werk gaat, wordt de Plant der Opvoeding, zoo ik my dus mag uitdrukken , met voer ten getreden; en het zal zeer bezwàar- lyk zyn, zoo zy ooit weder uitfpruit. „HL. De Kinderen mogen vragen doen ‚ maar zy moeten geene hebbe: Iyke , aanhoudende , vervelende vra gers worden „die een ieder , daar zy zich by bevinden, als op den pynbank zetten. Om te beletten „dat zy dit gebrek aannemen , beduidt men hun , dat 'er een tyd is van fpreken , en een tyd van zwygens-dat zy-op zekere uren „’t Zy van gemeenzaam gefprek, zy. van onderwys, ’twelk-men hun geeft , hunne vragen mogen. voorftel- | | Mt | len , les réveille & les délete. Dès qu'on sy prend de cette maniere, Ja Plante de Education „fi je uis,m'exprimer ainfi, eft: coupée-par le pied ; & ilfera bien difficile. qu'clle pouffe aucunvrejercon. RO ASD ou GIRONA 'H 1 ) # „Nl Les Enfans,peuvent faire: des -queftions , maisils ne doiventpas être des queftionneurs ha- bituels;, opiniâtres ‚fatigans , & qui donnent en quelque-{orte. la queftion,à. ceux avêc qui ils fe trouvent. Pourdlessempécher de contracter ce dé. faut „on les avertit- qu'il y a tems.de parler ‚-& tems de fe taire ;-qu'ils peuvent à certaines heù- res‚efoit d'entrevien familier „ foit d'inftruêtion qu'on over de ZEDELYKE OPVOEDING. 249 len , en dat men die vragen , mits dat ze eenigzins verftandig zyn , met ver- maak beantwoorden zal. Ook onder richt men hen van de gewoonten, welvoeglykheden , en regels der wel- gemanierdheid , op dat zy niet den eerft-komenden, en dikwyls iemand , voor wien zy groot ontzag behoorden te hebben , met onnutte en laftige vra- gen gaan befpringen. Zoo ‘er den Kinderen aan gelegen ligt, te leeren, daar is hun noch meer gelegen , aan ingetogen en zedig te worden , en aan zich zoo fpoedig , als mogelyk is, te ontdoen van eene onbezonnenheid, die , buiten dat, maar al te veel in- vloed heeft op het overige van hun leven. ’ | | | IV. In- qu'on leur accorde , expofer leurs demandes, & que , ces demandes étant d’aiïlleurs fuppofées rai- fonnables , on fe fera un plaifir d’y répondre. On Jeur indique auf de bonne heure les ufàges , les bienféances , les règles de politefle , afin qu’ils n'aillent pas tirailler le premier venu, & fouvent dn on perfonne à qui ils doivent de grands égards , parfd’'inutiles & d’importunes queftions. S'il ím- porte aux Enfans d’apprendre „ il leur importe en- core plus d'être pofés & modeftes, &-de fe dé- faire le plutôt qu'il eft poMible d'une étourderie qui n'influe fâns cela que trop fur tout le rete de Bur vie:s sia | | Q 5 IV Si 250 Perbandeling van den” Heer Foumrv IV, Indien de weetgierigheid. geen ander doelwit heeft , noch hebben moet , dan het verkrygen van kundig- heden , is het onnoodig te zeggen , dat verftandige Ouders alle onnutte vragen met verachting zullen verwer- pen ; en het is- een vry groot. werk, ‘er zich van te ontlaften , zynde de Kinderen in dit opzicht onuitputtelyk, Eigenlyk is het minder de weetluft ; waar door zy hier gedreven worden , dan de luft, om te {nappen, en noch meer die , om anderen bezig te hou- den met hun zelven , met hunne per- foontjes , die zulke groote gedachten van zich hebben ‚en zich veel meer doen gelden ‚ dan met ‚hunne tegen- woordige kleinheid over een komt; ‚ Maar-zoo men eens voor altyd dat ge- {nap IV. “Si la curiofité n'a & ne doit avoir pour but que Finftruêtion „il n’eft pas befoin de dire que de fages Parens écarteront, dèdaigneufement toutes les queftions-inutiles 5 -& c'eft-une aflez grande tâche ‘que „de,s’en debarrafler , les Enfans ant. inépuifables à cet égard, Au fonds c'eft moins la curiofité qui les anime ici, que l'envie de babiller ‚-& encore plus celle d'ogcuper les autres d'eux-mêrnes , de leur petit individu, qui a {fon moi, é& un moi très dévelopé, très dispropor- tionné à leur peticefle aCtuelle,, Mais „ s’il-faut terminer une fois pour toutes ce verbiage , il eft | | en- over de ZEDELYKE OPVOEDING. 251 {nap moet beletten , het is van noch veel grooter aanbelang , dat men ter vens de eerfte zaden uitroeije , ver- derve en vernietige van de boosaar- digheid ,„ hoogmoed „ en verfcheide andere ondeugden, die reeds aan de Kinderen {toffe tot ontelbare vragen leveren. Van waar komt die, geeffel der famenleving , die kwaad{fpreken- heid ‚die zoo groote verwoeftingen aanrecht, en zulke onaangename da- gen doet verflyten in plaatfen , daar men zonder moeite de aller aangenaam- fte zou kunnen doorbrengen 5; van waar. komen , zeg ik, deze verwar- ringen „zoo niet daar van , dat men aan de Kinderen toeftaat , hunne nieuwsgierigheid te laten gaan over het gedrag van den naaften , 'er alle de byzonderheden van op te fporen , en reeds encore bien plus effentiel d’étouffer , d'écrafer, d'anéantir dans leur germe la maliguité, l'orgueil, & plufieurs autres vices ‚ qui fuggerent déjà aux Enfans des queftions fans nombre. D'où vient ce fléau des Sociétés, cette médifanee , qui caufe de fi-grands ravages, & fait paffer des jours fi dès- agréables .dans des lieux où il feroit aifé d'en cou- ler de très doux 35 d'où viennent „ dis -je , ces dèsordres „ finon de ce_qu’on permet aux Enfans d'exercer- leur curiofité fur la conduite du pro- chain , d'en fureter les anecdotes ‚ & de faire des | ES cet 952 Verhandeling van dèn Heer Formnw reeds in die teedere jaren , van hunne tong een fcherp fhydend mes te maken ? Wanneer voor al de Ouders zelven voorgaan met deze , of met alle an= dere gefprekken , -die den naam van los verdienen , dan houden de Kinde- ren hunne leerjaren onder hen , en worden wel haaft Meefters. Verftan- dige en deugdzame Opvoeders doen rechtftreeks het tegendeel; zy zeg- gen nooit iets , ‘t welk hunne Kwee- kelingen op den flechten weg kan bren- gen ; en zoo deze Kweekelingen van zich zelven daar op komen , dryven zy hen ftraks ‘er van af , door de ver- ontwaardiging, welke zy laten blyken. Want men moet hier geenzins ont: zien , aan Kinderen eene billyke , en van alle haaftigheid ontbloote ftreng- hale Ie heid cet âge tendre de leur langue un rafoir affilé 2 Quand les Parens furtout donnent l’ exemple de ces propos , ou de tout autre auguel lépithete de hieencieux convient , les Enfans font leur appren- tiffage fous eux, & ne tardent pas à devenir Máàf- tres, Des Inftituteurs fenfés & vertueux font pré- cifément le contraire; ils ne difent jamais rien qui. puifle mettre leurs éleves fur la mativaife voye's & lorsque ces éleves y entrent d'eux- mêmes’, ils les en retirent bientôt par l'indignation avec la- quelle ils les relancent. En effet, on ne doit point craindre ici de moâtrer aux Enfans une rs | [ he over de ZEDELYKE OPVOEDING: 253 heid te betoonen. Niets is verderf- Iyker voor hun , dan dat zy merken, of zich inbeelden , dat men hunne booze neigingen met oogluiking aan-. ziet en het toppunt van elende heeft plaats , zoo dra men zich zelven in hunne tegenwoordigheid aan de invol- ging dezer n&igingen overgeeft, V. Na dat men , om zoo te fpre- ken , de oppervlakte der weetluft bee perkt heeft , bepaalt men ’er ook de diepte van. Daar zyn zaken, die wy hiet kunnen, weten , en anderen , die ‚wy niet moeten weten „ dan ten, einde van zekeren tyd , ’t zy wegens de af- hanklykheid onzer kundigheden , ’ Zy om dat 'er eene zekere rypheid noo- | dig févérité, exempte de tout emportement. Rienne leur eft plus funefte que de s'appercevoir ; ou de s'imaginer ‚qu'on connive à leurs penchans vis cieux ; & le comble du malheur a lieu , lorsqu’on s’abandonne foi-même à l'effet de ces penchans- en leur préfence. | V. Après avoir reftraint , pour âinfi dire, la furface de la curiofité , on en reftraint auf la profondeur, Il y a des chofes que nous ne pou- vons favoir, il y en a d'autres que nous ne devons favoir qu'au bout d'un. certain tems , foit à caufé de la fubordination de nos connoiffances , foit par- ce qu'il faut une certaine niaturité pour en si es 254 Verhandeling van den Heer Format dig is, om de zelven wel te beeryperi, en ‘er geene verkeerde denkbeelden van te vormen. De onbezonne weet. gierigheid behoort derhalven beteut geld te worden, 't zy als onnut, zoo de zelve gaat over zaken , die wy nooit weten zullen , ’t zy als voorba- rig zynde, ten opzicht van zaken ;, welken het noch geen tyd is te weten, _ Wat de eerften betreft, het is dikwyls reeds in de eerfte jeugd , dat men den oorfprong of het begin zoeken moet dezer neigingen van het verftand eu het hart , zoo algemeen in deze eeu- we „ dat zy ’er het kenmerk van fchy- nen te zyn, en de zelve tot de ver- achtelykfte van alle eeuwen te maken. Ik {preek vande algemeene twyffelary en van het ongeloof. Wanneer men in les idées , & n'en pas abufer. La curiofité indis- crete mérite donc d'être réprimée , foit comme inutile , s’il s'agit de chofes que nous ne faurofis jamais „ foit comme prématurée par rapport aux chofes qu'il n'eft pas encore tems de favoir. Au premier de ces égards, c'eft fouvent de l'enfance uil faar dater lorigine , ou le principe de ces ispofitions de Vefprit & du cceur , fi fréquentes dans ce fiecle qu'elles femblenc le caractérifer , & en faire de tous les fiecles le moins eftimable. Je parle du doute univerfel & de Virréligion. Si in | m IN over de ZEDELYKE/OPVOEDING. 255 in tegenwoordigheid van Kinderen de allerverhevenfte en heilzaamfte waar- heden als betwiftbaar voorftelt , wan- neer men zelfs hen uitlokt, om met hunne vermetele befchouwingen door te dringen tot in dat Heilige der Hei- ligen, waar van de toegang alleen open {taat voor: het geloof en de ootmoe- digheid, dan ziet men kleine Vrygees- ten voor den dag komen , over wel- ker onbefchaamdheid men verwonderd ftaat3 men hoort de aller fchandelykfte uitdrukkingen uit monden , die zich nooit behoorden te openen , dan met de uiterfte ingetogenheid. Om deze sebreken te vermyden , moet men , terwyl men de Kinderen , zoo dra zy ‘er vatbaar voor zyn , de aller verhe- venfte denkbeelden van God en Zynen | dienft met en problème en préfence des Enfans les vé- rités. les plus auguftes & les plus falutaires „ fi on les invite foi -même à porter des regards témcrai- res jufques dans ce Saïnt des Saints, dont l'accès ne doit être permis qu'à la foi & à 'humilité , on woit éclorre de petits Libertins, dont Pinfolence étonne , on entend fortir les affertions les plus feandaleufes de bouches qui ne devroient s'ouvrir qu’avee une extrème retenue. Pour éviter ces in- convèniens „, on doit , en donmant aux Enfans des id en font fufceptibles , les plus grandes idées e Dieu & de la Religion, leur imprimer en mê- me 256 Verhandeling van den Heer Formevy dienft geeft, hen tevens éen diepen eerbied inprenten voor eene Leere , die nooit in volkomenheid van ons kan begrepen worden , hen vervullen met het beft gegronde denkbeeld , ’t „welk men bezeffen kan; namelyk , dat zonder God en Godsdienft.de menfch het verachtelykfte en het ongelukkigfte is aller fchepfelen, Ik leer hier geen- zins het-bygeloof , waar van my alle de gevaren bekend zyn ; maar ik hou {taande , dat een Godsdienft , zoo zuiver als die van het Euangely, zul- ke groote heil - goederen aan de men- fchen toebrengt , dat men de zelve moet doen kennen, achten en bemin- nen van allen, die het geluk hebben, daar onder geboren te worden , en hen zorgvuldig bewaren voor alle de ver- _lei- me tems une profonde ‘vénération pour une doc- trie qúi ne fàuroit être pleinement mife à notre - foible portée , les remplir de l'idée la mieux fon- dée qu'on puifle concevoir , c'eft que , fans Dieu & fans la, Religion , l'homme eft la.plus vile & la lus malheureufe de toutes les Créatures ‘le n'ene feigne point ici la fuperftition dont je connois tous les dangers ; mais je foutiens-qu’une Religion auflk pure que 1’ êft celle de l’Evangile procure- de fi grands en aux hommes qu'on doit Ja faire connoitre , refpeêter & aimer par tous ceux qui ont le bonheur d’y naftre, & les préferver foigneufe- ment over de ZEDELYKE OPVOEDING. 257 leidingen, die hen Zeuden kunnen bes letten „ “de waarde ’et van te bemer= ken. Wat betreft de voorbarige kun- dighéden „het is genoeg dan de Kin- deren te belóven „ dat’‘zy de zelven te bekwamer tyd en plaats zullen mach. tig worden’; ‘en men moet deze belof* te met de daad volbrengen, wanneer zy zoo ver gekomen zyn; als men hert heeft bn De Joop der, „Letter + eejringen . Deze overwegingen tthiën ons vols doende. te Zyn, om het gebruik aan te __wyzen „ ’t welk men, in “t-algemeen van. de weergierigheid ; der deren maken moet, int: nent de toutes les. feduêtions, qui. pourroient les empécher d'en fentiír le prix, Quant aux connois- fances prématurées, il fufit de. promettre.aux En- “fans qu’ils les acquerront en tems & lieu „ & leur tenir en effet parole, lorsqu’ils arrivent au terme auquel on les avoit Es 3 Carriere: des Bai js confidératians nous ‘paroiffent Gaicantet sour guider dans Pufage gcnéral qu'on on faire de la guriofieé des Enfans. AX. Deel, 1. Vorb. R Á rds 253. Verhandeling van den Heer ForMey Waar toe men de zelve hier bepaal? Hier nu opent zich de loopbaan van de verkregen kundigheden, van de ei- _genlyk gezegde letter-oeffeningen. De tegenwoordige gefteltenis der wel ge- regelde Maatíchappyen vereifcht , dat ieder lid , van den geringften {tand zelve, leert lezen, fchryven , een weie nig van de rekenkunft , en ’t geen men den Katechismus noemt. De fchikkin- gen in dit opzicht zyn tamelyk goed ; en de domme onkunde heeft byna ner- gens meer plaats in Eusope. De Adel- dom heeft dien fchandelyken hoog- moed afgelegd „ van de Geleerdheid te verachten 3; en men vindt, voorde Landlieden, Scholen in de minfte Dor- ds pen. A quoî on la reftraint ict. sd Vai la carriere des connoiffances acquifes , des études proprement dites, s’ouvre … La forme actuelle des Sociétés policées exige que les indivie dus des plus baffles conditions apprennent au moins lire, à écrire, un peu d'arithmétique, & ce qu'on appelle le Catechbisme, Les arrangemens à cet égard font aflez bons; & l'ignorance crafle mexifte presque plus en Europe. La Noblefle a renoncé à la honteufe gloire de méprifer les Let= res; & l'on trouve pour les Païfans des arte | ans gebr de ZEDELYKE OPVOEDING: 439 Pen. Ik-haal den Adeldom “en den Boeren -ftand-aan , omdat het ondef deze twee uiterften was „dat de on- kunde zich voornaamlyk, om zoo te zeggen, gehuisveft had, hebbende de Burger -ftand altoos meer: zorg gedra- gen „ ‘er/zich uitte redden. Tegen- woordig zyn de eerfte beginfelen byna de zelfden voorde Kinderen van de Paleizen tot die der Hutten. Spellen en lezen , letters maken en fchryven 5 zie daar het begin van alle Opvoeding, Ik vinder niets tegen in te brengen 3 en ik zal tot geene byzonderheden overgaan omtrend de leer-wyzen, wel- ken men volgt, om aan de Kinderen deze dubbele kundigheid te geven. In ‘t algemeen ga ik hier voorby een on- | der- dans les moindres Villages. J'indique la Noblefle - & les Païfans , parce que c'étoit à ces deux ex- trèmités que lignorance s'étoïit „ pour ainfi dire , principalement cantonnée „ les. Bourgeois ayant toujours eu plus ‚de foin de s'en tirer. Aujour- dhui les premiers pas font à peu près les mê- mes pour les. Enfans depuis les Palais jufqu’aux chaumieres. Epèler & lire „ former les. Lettres & ecrire ;, voilà le début de toute Education. Je n'y trouve rien à redirc3 & je n'entrerai dans aucun détail fur les méthodes dont on fe fert pour procurer, aux Enfans cette double capacité, n général, Pécarte ici une difcuffion fur les étue | R 2 ‚ des N 26o Verhandeling van dk Heer Former derzoek aangaande de Letter- oeffenin: gen, het’ welk; zoo: men “zulks wilt de, verfcheide Boek deelen zou uite leveren: ‘Ten, dien einde zou men al le de ontwerpen , welke door Schry- vers , die-deze {toffe met opzet ver- handeld hebben, zyn opgegeven , moe- ten by een ‘halen en vergelyken „om ‘er een van-allen volftrekt goed te keu- ren, of een ander op te:ftellen. Dit, dunkt. my, is niet het geen de op- gegeven Vraag , noch zelfs, dat ge- deelte der, Vraag van my vordert, ’t welk: ik tegenwoordig verhandel , na- melyk: « Hoe: men ‘het verftand der jonge. luidênrmoet oeffenen ? Deze: uicdrukking: behelft geenzins de gante fche befchouwing der. Letter- oeffenin- _„gens-ik zeg meer, zy onderftelt zelfs, 7 - | Cl- ver end t des, qui produiroit, fi on le vouloit , plufieurs Vo- Jumes. Il faudroit pour cer effet rapporter & com- parer tous les plans qui ont été propofés par les Auteurs, qui ont traité cette matiere ex profeflo en adopter formellement quelcun „ ou en créer un pouveau, Ce n'eft pas, ce me femble , à quoi m’appelle ta Queftion propofée , ni même cette partie de la Queftion que je traite à préfent „ fä- voir: Comment il faut former Vefprit des jeunes gens ? Cetre idée n'embrafle pas toute la théorie des études ; je.dis plas , elle ne fuppofe pas à pro- | pre- soer de ZEDEUYKE OPVOEDING: 261 eigenlyk.gefproken „ de. Letter - oeffer ningen niet, vermits naauwlyks een van tien onder de Stervelingen-, zelfs in. onze befchaafde Geweften „ in het geval is, van zichrop-de zelven toe te leggen. Ik moet derhalven hier al- leen den algemeenen weg banen, langs welken men reen. Lid-der- Maatfchap- pye wordt; in welken-ftand men zich bevinde.>-Hets is niet -mogelyk , dat men. in: zyn ftand-of beroep wel flage:;, zoo’ men geen, gezond, redelyk en rechtmatig:verftand bezitte ; en dit is eenvoudiglyk 4 daar het :hier:op aan- komit. «Wat betreft de Letter-oeffe- ningen; ik, kan , zonder: verder. te gaan „hier omtrend tot: een waarlyk _ uitmuntend Werk wyzen, namelyk.tot _de Proeve van Opvoeding voor een Volk , of prement parler les-étùdes , puisque les-neuf- dixië- mes & au delà des Mortels , même dans nos con= trées policées , ne font pas «dans le cas d’étudier: Je n'ai donc qu’ tracer ici lá'route commuùne par laquelle on devientsmembre de la Société dans une condition quelconqguê, ‘On ‘ne fauroic réellement figurer- dans fà condition „ fi on n'a Yefprit“fain ; jufte, droit; & c'eft là-fimplemene dequoi il eft queftion. ‘Quant aùx études , fans remonter plus haut , ‘je puis tenvoyer à un Eerit vrayvement fu- ‚Périeur dans ce’ genre „e c'êft 1''EyJai d’ Education 4 VEV ED MUOOUMT IO Reatian Nee De gebe Merhándeling wan den Heer Former of Ontwerp. van Letters oefeningen voor de Feugd, door den Heer Dr Cnaro- TAILS, Procureur generaal des Konings in ?t Parlement van Bretagne. Zy, die. vervolgens hooger: vliegen , of in ry- ker bronnen putten willen , zullen by vele oude en hedendaagfche Schry- vers , ftoffe vinden ‚om: hunnen luft te voldoen,vals PLuUTARCHUS, 1s0- CRATES, ERaAsMUs,; BACON, Mir. TON, MONTAIGNE, LOCKE „ V/4- der LAMY,-CROUSAZ, FENELON, de Abten Freurvy, GenDovN, en de ‘Saint Pierre, NICOLE ;: DU MaRrRsaArs, en den Heer De Pre- MONTVAL. ’ Het is alleen jammer; dat men omtrend verfcheide Hoofdza+ ken, zulke verfchillende-en tegenftryz eh ROOT BDS IO endo ded. Nationale , ou Plan d'études pour la Feunelle , par M. pe CuanOTArs, Procureur - Général. du. Rof au Parlement. de. Bretagne. Ceux qui de là veulent s’élever d'avantage, ou puifer dans des fources plas abondantes ‚-trouveront dequo! fe fatisfaire dans plufieurs. Auteurs. anciens & modernes , tels que PLUTARQUEs ÌSOCRATE, se Pand CON, Mir TON; MONTAIGNE, Locke „le Pes re LAMYy CROUSAZ,, FeENELON, des Abhés FrLEurRy, GEDOYN, @ de S, PIERRE, Ne: cove, pu Mansaiss @M‚ DE PREMONT: var. Il eft-fenlement fächeux. que ‚fur divers points capitaux, on- rencontre des varlations, des | | oppo- over de ZEDELYKE OPVOEDING. 263 dende gevoelens ontmoet , die recht geve , om tot die Schryvers te zeg: gen : ‚‚ Gy hebt het zoo wel gemaakt, „‚- dat ik een weinig meer onzeker ben, „> dan ik te voren was.” | Ik ga my derhalven bepalen tot ee- nige loffe aanmerkingen, op alle foor- ten van Opvoeding even toepaffelyk. Onderwys door Afbeeldingen. IL. Alvorens de Kinderen over te ge- ven aan het ernftig , en dikwyls ver- velend werk van lezen en fchryven , wilde ik , dat men hen , zoo veel mo- ge- oppofitions même , qui mettent èn droit de dire à ces Ecrivains : „ Vous avez fi bien fait que » je fuis un peu plus incertain que je ne Vérois ss Auparavant, ” Je vais donc me borner à quelques obfervations dérachées , également appliquables à tous les gen- res d’ Education. Inftruire par des Images. 1. Avant que d'appliquer les Enfans au travail férieux, &fouvent rebutant pour eux, de la Lec- tare & de I Ecriture je voudrois qu'on les ine £ 00 frais 264 V erhandeling van den Heer Former gelyk was „ Onderwees door af beeldin- gen of Prentjes , die, wel uitgeko- zen , en in ‘eéne gepafte opvolging voorgefteld zynde , een foort van voor- bereidende kundigheden zouden gee ven „ welke tot een bekwamen grond- flag voor de volgende dienen zouden. Menheeftelendige A.B. Boeken , waar in men eenige lómpe en belachgelyké figuurtjes vindt, die nergens toe die- nen. Het Werk van ComeNrùs, de Gefchilderde Weereld genaamd , is beter uitgedacht ;{fchoom ook zeer gebrek- kelyk. „Eenige kundige Luiden. had- den , -drie of wier jaren geleden „on- dernomen;-om;te, Berlyn. uit te geven seen Schouwtoncel der Natuur en Kunflen, *t welk beter aan het oogmerk zou be- 3 hts 4 | ant- AE MAY D A ftruifit autant qu’ils peuvent être par-des images, ou taillés-douces , qui, fi elles étoient bien choi- fies , & qu'on lès-fît fuccèder les unes aux’auútres dans le liaifon qui leur ‚convient , formeroient un ordre préliminaire de connoiffances’, très propres à fervir de bafe aux fuivantes. On a de chétifs ABC, dans lesquels font inférées quelques figures groffieres & ridicules , qui ne font bonnes à rien, [Ou rage de COMENIUS, intitulé ple 4 eft plus “fenfé ;- quoiqu’ encore Pbien défeêtueux. D' habiles géns’ avaient Eentrépriss: il va trois ou guatre ans j de*donnér’à Berlin un Spellaculam MNa- turae & Artiums quivapprocheroit d’ vanag du ut 5 bver de ZEDELYKE OPVOEDING. »65 antwoorden } maar de uitvoering” ?er van gaat by ongeluk’ langzaam voort, Na dat men met de eenvoudigfte voort werpen: begonnen was ; Zou men op- klimmen tot, de Prent. verbeeldingen „der Künften en Handwerken , welken de Maatfchappy der’ Wetenfchappen van Parys in *t licht. geeft, of tot die; welken: tot‘ ‘het algemeen. Woorden. boek „ “Bncyclopedie genaamd , behoo- ren, indien men te doen had met Kin- deren „welker {taat dergelyke kofteù kon toelaten. De Plateir, waar mede de Boeken der Fabel- Schryvers ver- fierd zyn „ hebben {lechts eenegeringer nuttigheid, dan die „ waar van ik eerft _fprak. - Ondertuffchen , vermits ‘het noodig is, dat de Kinderen altoos be- zigheid hebben , vermits de ledigheid é hun mt 8 , * hed $ ent ta mn but 5 mais par mmalheùr l'exécution en eft lente. En commengânt par’ les objets “les “plus fimples 3 on iroit: jusqu'aur ‘Planches’ des Arts & des M&- tiers. que l’Académie-des Stiëncés de Paris publie; ou àcelles’ qui font une-dépendance'de FP Zricyeló. pédie , S'il s'agiffoït d'Enfans- dont la condition per: mit de pareilles dépenfes, ‘Les Eftampes qur ac? compagnênt les“Livres-de Fable n'ont qu'une utit ‚ lité fort inférieure à celles-dont je viens-de parlef: Cependant , comme il faut que les Enfans s’amu- dent, que loifiveré leur ge à charge , & que l'en- N 5 nul. 266 Vefbandeling van den Heer Foumer hun-tot overlaft is ‚ en de onluftigheid _hunne vochten bederft , kan ‚men tot verandering hun alle die Werkjes laten doorbladeren , en in ’t algemeen de zulken , waar in geene onzedige din- gen gevonden worden. Dit alles ge- fchiedt onder den naam van verlufti- ging ; en men fcheidt er van -af , zoò dra het Kind blyken geeft, ‚dat hy ’er tanger geen. vermaak in fchept , zoù- der ’t welkde afkeer , door al te lang __voortvaren „of door eenig verwyt vere oorzaakt , beletten zou , dit middel van onderwys te gebruiken , en ’er al het gewenfcht voordeel uit te trek- ken. ORE | Wat nui leur empoifonne le fang , on peut pour varigr jeur- faire parcourir tous ces divers Recueils ,& ‚en général tous ceux où il n'y a point d'indécence. Tout cela fe fait à titre de Récréation ; & l'on s'arrête , dès que l’ Enfant témoigne n’y prendre plus de plaifir., fans quoi le dégoût caufé par de trop longues féances „ ou par quelque repriman- de , ne permettroit plus d'employer- cette voye _ _d'inftruêtion , & d'en tirer le parti dont elle eft afceptible, | f Ce over de ZEDELYKE OPVOEDING. 267 Wat men denken moet van de verkorte. Leer - wyzen. “ JIL Ik heb geene groote gedachten van die verkorte leer- wyzen , om te leeren lezen ; en ik meen gegronde re- denen voor myn gevoelen te hebben. Om deze leer-wyzen in gebruik te bren gen , moeften de Meefters van het laagfte foort , zy , die onder het ge- meene volk fchool houden , de zel- ven aannemen; maar dezen hebben de noodige bekwaamheid niet , noch de middelen , om de koften te doen , die tot deze leer-wyzen vereifcht wordert. Een Boekdrukkers Letterkas in ’t mid- den eener School zou al zoo laftig val- len voor den Meefter als voor de Leer- \ Re lin- Ce qu'il faur penjer des Metbodes abrègdes.@ IL, Je ne fais. pas grand cas des méthodes-abrè: gées pour apprendre à lire ; & je crois avoir-de bonnes raifons de penfer ainfi. Pour donner cours à ces méthodes , il faudroit que les Maftres du lus bas étage, ceux qui enfeignent dans les Eco- es du peuple , les adoptaflent 3 & ils n'ont pas Vintelligence requife , ni les moyens de faire ‘Ies fraik que demandent ces opérations. Un Bureams Typograpbique au milieu d'une Ecole feroit aufì embarraflang pour le Maître que pour.les wann” 9, a 268 Verhandeling van den Meer F ORMEY lingen 5 geen van beiden zou weten > hoe daar mede om te gaan : flordige handen zouden ras alles in den grond bederven „ en men vernieuwt deze Lebterkaf]en zoo gemakkelyk niet als de A.B. Boeken. Laat men „ zoo veel _men wil „ uitvaren tegen de. befpotte- Iykheid der klanken ‚ die men aan de Letters van het A B.C, geeft, om de zelven aan de Kinders te leeren onder- fcheiden , by een voegen „en tot Let- tergrepeù en, Woorden maken. Deze befpottelykheid. is gegrond, het zy zoo ; maar de Kinderen ondertuffchen hoch et „door lezen , en daar is geen hoofd zoo dom, dat het ‘er ‚niet in te krygen is, “Wat wint men derhalven met de boven gemelde, deer. wyzen ? Tyd, antwoordt men ; en dit is eene 8r00- As ne fhuròient Egalement pâs ols y prendre: Des mains crafleufes auroient bientôt tout abymé; é Pon ne renouvelle pas les Byreaux T ypograpbidiues comme les ABC. Qu’on fe récrie tant qu'on vous dra: fur le ridicule ‘du fon qu'on attache aux lettres de PAlphabev:, ven apprenant aux Enfans à leg connofsre jrà former les fyllabes:, «&à les ‘aflem= bler en mots. „Ce ridicule eft réel, foit; mais les _Enfans à bon:compte appreunnentà lire , & il n? a point de tête vaflez dure pour-qu’on ner puiffe: en venir. à bout, Que gagnest dat men het geluk heeft gehad’, ’er zulk eenen aan te treffen. Dan is het no0- dig, * geen niet minder zeldzaam is , dat de Ouders 'er alle de waarde van kennen, dat 29 henry op allerlei wyzen aanmoedigen, dat zy alle oplettenheid voor hem. hebben ; ‚ die hy verdient, dat zyne. jaarwedde aarizienlyk Zy , El vergezeld ga van vereeringen „ over: génkomftig met her vermogen der Ous deren, met een woord, dat hy in alle opzichter krachtdadiglyk onderfteund en ja patés il met ken à profit | tout ce at pouvoit le gater. ” „Reconnoiflons cependant qu’ ig yv a°des ref teurs dignes d'être regus comme, tels, & fuppo- fons. qu'on ait eu le bonheur d'en „tencontrer_un, IL faur chofe, ‚non moins rare „que les Parens en fentent tout Je prix, qu’ils lui donhent toutes fortés dencouragemens ‚ qu’ils ayent pour lui les attentions. qu'il, mérite „ que fon falaire foit hono- rable , & accompagné de gratifications proportion- nées aux moyens des Parens, en un mot qu'il foie puitlamment foútenu & fecondé à tous égards. Qui 4 ad voer: de ZEDELYKE- OPVOEDING. 303 en gehandhaafd. worde, - » Wie: weet niet ;’dav deze: zaken meeft altoos op eener gantfchiiftrydige'wyze behandeld worden ‚ tenridat-de-befte Leermees- ters „ziende j-dat zy: met. onachtzame of ondankbare: Ouders te:doen heb- ben , ‘afkeerig en. yvérloos worden, of elders. een MOOREN 4 dienft gaan | RORE | gert. ; Eindelyk, bi Alis: ‚’t geen het Leer meefterfchap wel kan doen gelukken, by een nemende, zoo ontmoet ik hier weder de voorheen gemelde ongemak- Ken ‚te weten „ de é té veel zittende evénswys en het gedurig, by een zyn van de; zelfde twee. luiden twelk, wat men ook doen moge, een begin- fel. van verdriet en afkeerigheid is. Men beh vd Qui ne fait que, les chofgs fe malen 1 presque: tou- jours d'une’ maniere toute contraire ‚& que les meilleurs Précepteurs', voyant qu’ ils ont: affaire à des Parens inattentifs , ou ingrats, fe rebutent, fe relâchent, ou vont chercher aillëurs une condi- tion plas favorable. Enfin „ & en réuniffant tout ce qui peut A réuffir Vexercice du Préceptorat „je. retrouve les inconvéniens, ci - deflas mentionnés, la. vie trop fédentaire, le: vis à vis perpêruel des. deux mêmes têtes, qui eft.„ quoi qu'on fafle un principe d'en= nui & de degoût, On remedieroir jufqu à un-cer= tain zoy Verhandeling van den Heer Former Men zou dit dubbel ongemak eeniger maten kunnen: verhelpen 5 eerftelyk , met onderfcheiden Meefters te geven voor de lighaams=oeffeningen , zoo dat hunne uren „met overleg verdeeld. zyn- de, tot verpoozingen zouden {trekken tufIchen de leffen van letter-oeffening , _ door welk middel de Leermeefter en de Leerling adem fcheppen , en hunne geeften verkwikken, zouden. Ten tweeden , mét de Kinderen ook eenige uren van den dag te laten door- brengen in de tegenwoordigheid hun- ner Ouderen, ’t welk een tweede tus- fchentyd voor den Leermeefter zou zyn. Dit is des te gevafter , omdat het welvoeglyk is , dat de Kinders daaglyks , durende eenigen tyd, by hunne Ouders Zyn, opdát zy hen leé- ren hd gain point à ce double &éfaut ; 1. en donnant dis vers Maîtres pour les exercices du corps „ de fa- on que leurs heures judicieufement placées mise eis des intervalles entre les legons fcientifiques , au moyen de quoi le Précepteur & P'Eleve refpi- reroient & fe rafraichiroient le fang ; Il, en faifant duff: paffer quelqúes heures du jour aux Enfans dans la compagnie de leurs Parefs ; autre inter« valle de liberté pour le Précepteur. Cela eft d’au- tant plus convenable qu’il eft dans l'ordre que-les Enfans foyent tous les jours pendant un certain efpace de tems avec leur Parens , afin de les cori- | noî- en \ over. de. ZEDELYKE OPVOEDING. B5 ren kennen;-en van hun gekend wôre den , hen beminnen , en van hun bee mind worden. Zonder alle deze voor zorgen , fchoon dat een Leermeefter waarlyk een MeNToR was , indien hy. op den zelfden tyd met zynen Leer- ling opftaat , den dag met-hem door- brengt; en op ’t zelfde uur te flapeù gaat „is hy. minder een. Menfích dan een Wachthond. vi … Opvoeding. door verfcheide Meefters. _Nu blyft alleen noch die huiffelyke ‚Opvoeding te befchouwen, tot welke verfcheide Meefters gebruikt worden, die ieder hunne bepaalde uren hebben , en noître & d'en être connus, de les aimer , & d'en être aimes. Sans ces diverfes précautions , un Précepteur , fût-il un vrai MeENrTor , s'il fe leve en même tems que fon-Eleve , paffe la jour- née avec lui, & fe couche à la même heure , eft moins un Homme qu'un Chien à lactache. Education donnée par divers Maêtres. 1 ne refte plus à confidérer que Education Do- meftique- parle moyen de divers Maîtres , qui ont chacun leurs heures aflignées , & viennent IX. Deel, 1e Werd. 4 done _go6 Verhandeling van den Heer Formevy en hunne leffen komen geven. Maar vooreerft:; „wat zyn toch die Meefters in ’t algemeen? Luiden van eene la- ge af komft , die, nadat zy , ‘tgeen zy: Spraak -, Taal-, Weereld-, Ge- fchiedkunde of dergelyke: gelieven te noemen , ’t‚zy recht ’t zy {lecht geleerd hebben , met de Kinderemr een uur doorbrengen, towelk zy: zoo kort ma- ken, als zy kunnen , ’tvzy door laat te komen , en vroeg heen te gaan , ’t zy door dat uur.te verkwiften in yde- le zaken , en de Kinderen met vertel- lingen , nieuwtjes en dergelyke beuze- lingen op te houden. Zoo zy maar het bedongen getal van kaartjes inza= melen „ en wel betaald worden , hou- den zy zich wel te vreden. « Dus ver- loo- donner leurs legons; „Mais d’abord que font pour Vordinaire ces Maîtres ? Des gens de bafle ex- traction , qui, après avoir appris tant bien que mal , ce qu'il leur plaft de nommer Grammaire , Géographie , Latin, Hiftoire „ &c.- paffent avec les Enfans une ‘heure qu’ils rendent la plus cour- te qu’ils peuvent, foit en venant tard & fe retirant tôt, foit en rempliffant cette heure de vaines dis- trations , en amufant les Enfans de contes, de nouvelles, & d'autres frivolités femblables. Pour- vu qu’ils raffemblent le nombre de marques ftipu- lÉ, & fe les faffent payer , ils font contens. i lu- | jeurs 4 over de ZEDELYKE- OPVOEDING. 807 toopen 'er verfcheide- jaren op eee koftbare wyze zonder eenige vrucht, De misbruiken in dit geval gaan alle verbeelding te boven. Ik heb eenen Meefter gekend , die in:Scholen van openbare ftichting onderwys gaf , en boven dien Leerlingen van het eerfte aanzien had, wiens bekwaamheid zoo groot was, dat hy, eene aankondiging ‚van leffen „ tot een „halfjarig onder- zoek „ dan de School - Opzieners heb- bende over te geven „boven aan ge- fchreven, had : PRINCIPES DE GRAND Mere, (de Beginfelen van Grootmoe- der , in plaats van Principes de Grant- maire ‚ Beginfelen der Spraak - kun/i.) Zoodanigen zyn , in ’t algemeen ge- fproken ‚ (men weet , dat ’er over al uitzonderingen moeten gemaakt wor- den) fieurs années fe paflent ainfi d’une maniere fort coûteufe fans aucun fruit, Les abus à cet égard vont au delà de toute imagination. J'ai connu ur Maître qui enfeignoit dans les Ecoles des fonda- tions publiques , & qui avoit outre cela des Difci- ples du plus haut rang, dont la capacité étoit tel: le qu’avatit à préfenter à fes Supérieurs 1’ arinon- ce dü femeftre dans un Examen, il mit au des- fus: PRriNCiPEs DR GRAND’ Mete. Tels font, généralement parlant , Con fgait qu'il y à partout des-&xceptions à faire ) tels font; di8-je a 0) Els 308 Verhandeling van den Heer Formevy den) die Geleerden „ welken zonder ophouden alle de wyken eener groote Stad dootloopende , in ieder huis, daar zy ingaan , meer ftof wan de ftraät dan geleerdheid mede brengen. _… Wanneer. men zelfs gelegenheid vondt, om zich van een beter foort van. Meefters te voorzien , welk uit- werkfel kunnen hunne leffen hebben ? Zoo onze kundigheden eenige waarde en nuttigheid bezicten, het is der zel- „ver geheel , de famenhang der denk- beelden „ der zelver geregelde fchik- king. Dit is het geen wyze hoofden maakt, fchrandere en wakkere hoof- den ; en dit is tevens het geen men nooit verkrygen zal door zulke , om ZOO ces Do@teurs , qui , en parcourant fans cefïe tous les quartiers d'une grande Ville, apportent dans chaque Maifon, où ils entrent, plus de boue que de favoir. vand même on trouveroit moyen de s'en pro- curer de plus fupportables., quel effet peuvent produire leurs legons ? S'il v a quelque chofe d'eftimable & d'utile dans nos connoiffances, c'eft leur enfemble, la liaäifon des idées, leur fubordina- tion. Voilâ ce qui fait les bonnes têtes „ les tê- tes fenfées & habiles ; & voilà ce qu'on n'obtien- dra jamais par des inftruêtions aufli bigarrées ie | ainfi { overde ZEDELYKE OPVOEDING. 309 * zoo te fpreken , onder een gehaspelde onderwyzingen , als die van zoo veel verfcheiden Meefters. « Het is reeds bezwaarlyk genoeg , met de hulp der befte Leidslieden , klaarheid en vas- tigheid aan de denkbeelden te geven. Welk een mengelmoes by gevolg , en welk een maalftroom ontftaat 'er niet in de herffenen , daar de indrukfelen niet gefchikt, maar veel eer onder een verward liggen. Van daar, die twyffel- geeft in de Wetenfchappen. Van daar die ongeregeldheden in het gedrag. ; ERAAN NDS 27 ainfi dire que le font celles de tant de Maîtres différens. Il eft déjà affez difficile en fuivant les meilleurs guides, de mettre de la diftinétion & de la confiftance dans fes idées, Quel chaos , par conféquent , & quelle agitation , dans un cerveau où les caraêteres ont plutôt été jettés qu'arrangés! _ Delà le Pyrrhonisme dans les Sciences. Delà les travers dans la conduite, V 3 _ Efe | 30 Verhandeling wan den Hoer Formey Uiwerkme van den naaryver in de Openbare Opvoeding. _Ik geloof niet , «dat men , na alte deze bedenkingen , zal kunnen ont- kennen , dat de huiffelyke Opvoeding niet minder , en zelfs veel minder te {chatten zy , dan de openbare Opvoe- ding , zoo als ik de zelve ‘voorgefteld en bepaald heb. In geval ’er hier om- trend eenige twyffeling overblyft, heb ik voor het laatft noch een bewys ten voordeele van de zelve by te brengen ; een bewys, 't welk my befliffend voor- komt: te weten, dat deze Opvoeding onderfteund wordt door de kracht van den naaryver, waar van de andere ge- | heel Effet de l Emulation „dans P Education, Publique. St Je ne crois pas qu'on puiffe disconvenir , après tous ces détails , que Education Domeftique ne foit inférieure , & même de beaucoup , à l'Edu- cation Publique , telle que je l’ai propofée & dé- terminée. En cas qu'il refte quelque doute là des- fus ‚ j'ai un dernier argument à produire en faveur de celle-ci ; argument qui me paroit décifif: c'ett gu'elle eft foutenue par le reffort de FRN? î | ont nn ee over de ZEDELYKE OPVOEDING. grr heel ontbloot is. Wat zal de Kinde- ren ‘aanlokken „zoo de naaryver hun ontbreekt 2 De leffen vervelen en ver- drieten’ hun ; de belooningen komen hun fmaakloos voor: de kaftydingen vervullen hen met fpyt en mismoedig- heid. Een weinig naaryvers verandert de zaken gantfch en al5 daar valt te ftryden, te overwinnen, te zegenpra= ten. Mogelyk zyn ’er in het gantíche leven geen vinniger ftryd , geene aan- genamer overwinningen , geene ver- rukkelyker zegenvieringen , dan die van eenen Scholier, die, na lang den voorrang in zyne klaffe betwift te heb- ben , na een CESAR ftrydende met Pomrejzus geweeft te zyn, einde- Iyk tot die eerfte plaats, het voorwerp van, dont l'autre eft entierement privée, Par où veut= on prendre des Enfans , fi ’émulation leur man- que ? Les legons les ennuúyent „les attriftent „ les récompenfes leur paroiffent infipides ; les châ- timens’ les dépitent & les découragent. npe grains d’émulation changent entierement les cho- fes 5 il s'agit de comba.tre, de vaincre, de triom- pher._ Peut-être n'y a-t-il point dans tout le cours de la vie de combats plus intéreflans „ de viftoires plus agréables, de triomphes plus ravis- fans , que ceux d'un Ecolier:, qui, après avoir longtems difputé la primauté dans fa clafe , après avoir été un CEsaR aux prifes avec un PoMmpÉE ; V 4 pat- 3ra Verhandeling van den Heer Foumerx van zyn eerzucht , geraakt. Het is waar , dat-hy mórgen uit de zelve kan hederdalen ; maar hy zal nieuwe krach- ten infpannen „om de zelve weder te verkrygen , en der zelver gelukkige. uitflag zal hem nieuwe vreugde geven. Daar blyft , durende het gantfche le- ven , een aangenaam herdenken aan die tyden en die gevallen. Zoo ’er: iets is , dat de drift om te leeren kan gaande maken ‚ en het bittere ‘er van. weg nemen , het ís dit. Dergelyke. hulpmiddelen nu, zou men te vergeefs zoeken in de huiffelyke Opvoeding, daar alles kwynende , koud , en byna dood is, | | Loe parvient enfin à ce rang fupreme , objet de fon ambition, Il eft vrai que demain il peut en des- cendre , mais il fera de nouveaux efforts pour le recouvrer & leur réuffite lui caufera de nouveaux plaifirs. Il refte pendant tout le cours de la vie un fouvenir délicieux de ces tems & de ces fitua- tions. Si quelque chofe peut attacher à l'étude „ & en Ôter les épines , c'eft cela. Or on cherche- roit inutilement de pareilles reflources dans ['Edu- cation Domeftique , où tout eft languiflant , ina- nimé „ presque mort. Maniere am over de ZEDELYKE OPVOEDING. 313 Hoe men de neiging der Kinderen tot … eenBeroep moet. befvieren. Een nieuw. voorwerp doet zich ter overweging. voor. ons op 5 te weten , op welke wyze men de keuze der Kin- deren omtrend het foort van leven, ’t welk zy zullen omhelzen , kan en moet beftieren. Gelyk dit waarfchyn- lyk het gewichtigft geval der Opvoe- ding is , en ‘er het overige van den- leeftyd byna geheel , ‘en zelfs, voor een groot gedeelte , het lot van af- hangt, ‘t-welk den menfch , nadat hy hier zynen loop zal voleindigd heb- ben , befchoren ftaat , zoo zou men groot ongelyk hebben , zoo wel wan- Kin neer -Maniere d'influer fur la Deftination | des Enfans. Un nouvel objet fe prefente à nos réflexions , c'eft la maniere dont on peut & doit influer fur le parti que les Énfans prennent , fur le gepre de vie qu’ils embrafferont. Comme c’eft peut-être là la circonftance la plus intéreflante de 1’ Education , qu'elle décide à peu près de tout le refte de la vie, & même en bonne partie du fert qui attend 'hom- me aprês qu'il aura terminé fa carriere ici bas, on auroit également tort , & de la négliger, & de la | Vs per- nn df ‚gra MZ erbandeling van den Heer Former neer men dit geval verzuimde , als wanneer men het zelve misbruikte door kwade en fchadelyke neigingen , in plaats van goeden en heilzamen in te boezemen. Laten wy vooreerft twee handelwyzen , die in dit opzicht meeft gehouden worden, verwerpen, of ten minften nader bepalen. | ) De eerfte is, dat men een Kind den zelfden ftaat , waar in zyn Vader. zich bevindt, doet aannemen; en hier toe mcent men des te krachtiger ver- bonden , of zelfs gerechtigd te. zyn , wanneer deze ftaat als erflyk, en door eene lange reeks van geflachten heen , van, Vader tot Zoon overgegaan is. Ik heb eenige huisgezinnen gekend , daar men gewoon was te zeggen: Wy heb- | | ben ervertir , en fubfticuant des déterminations faus- es & nuifibles aux déterminations véritables & fa- Jutaires. Ecartons d'abord , ou du moins, modi- fions deux fagons d'agir à cet-égard ; qui font les plus communes. Dn, ‚La premiere „ c'eft de faire prendre à un Enfant fe même état dans lequel fe trouve fon Pere , & Fon s’y croit encore plus fortement obligé „ ou même autorifé , lorsque cet état eft comme héré- ditaire , & qu'il a paflé de Pere en Fils pendant une longue fuite de générations. J’âäi vu quelques familles où l'on difoit : Nous avons eu des Pe niftres over de ZEDELYKE OPVOEDING. 3r5 ben Bedienaars van -het Heilig Euan- gely gehad federd de Hervorming; ent uit kracht hier van was het eene be- flifte zaak ‚dat de eenige Zoon , of in ’t geval van meer Kinderen , een der, „Zonen aan den dienft der Kerke werdt toegewyd. « Ondertuffchen blykt het klaar , dat de opvolging van geflach- ten „ fchoon onafgebroken , geene be- kwaamheid onderftelt in alle de byzon- dere leden dezer geflachten , om het zelfde beroep waar te nemen 3; en dat, hoewel zelfs eenige leden na elkande- ren daar mede bekleed geweeft waren , en.’er zich wel in gekweten hadden’, zulks noch niets bewvyft ten opzicht van het tegenwoordig Lid „ dat zeer ligtelyk ‘ontbloot kan -zyn van die hoedanigheden van . het verftand „ 1E) van niftres du S, Evangile- depuis la Réformation 5 & en vertu de cela il étoit décidé que le Fils unique, óu dans le cas de la pluralité, un des Fils feroit confacré au fervice des Autels, Il-eft bien mani- fefte cependant que la Chaîne des générations , gquoique non interrompue , ne fuppofe pas lapti- tude de tous les individus qui forment cette chaîne a exercer le même emploi ; & que; quand même gquelques uns de fuite en auroient été revêtus 3 & s'en feroient bien-acquittés cela ne prouve rien encore pour individu aëtuel, qui peut fort bien être dépourvu des qualités de lefprit , du coeur E ' / c 316 Verhandeling van den Heer Formrvy van het hart, en van ’tlighaam , die famen moeten loopen , om een waar- dig Leeraar te vormen. Hier valt dere halven niet te twyffelen :-een iegelyk, die niet bekwaam is tot het beroep, ’% welk men ten onrechte als het zyne aanmerkte , moet men tot iets anders geneigd maken; het algemeen zoo wel, als zyn byzonder welzyn , vorderen zulks beiden 3 en wanneer men onre= delyk genoeg is , om het tegendeel te doen , wordt het de bron van een lang= durig en fmertelyk naberouw. Ik be- ken , dat dit grooter zwarigheid en moeijenis geeft in 't geval van Bedie- ningen, die wezenlyk erflyk zyn „ en eene zekere waarde van geld hebben ;, % welk een gedeelte van 't Vaderlyk erfgoed uitmaakt. Het valt hard , zich van & du corps, dont le concours eft requis pour for- mer un digne Miniftre. Il n'y a donc pas à bae lancer : il faut tourner d'un autre côté tour fujet qui n’aflortit pas à la deftination qu’on regardoit mal á propos comme la fienne 5 le bien public & fon bien particulier lexigent également; & quand ón eft aflez déraifonnable pour prendre le parti contraire , c'eft la fource de longs & de cuifäns re« entirs. l'avouce que le cas eft plus embarraffant & plus fâcheux dans les charges réellement héré- ditaires , qui ont un prix pécuniaire „ lequel fait partie du Patrimoine. Il eft dur de fe de panee 'une ri he over de ZEDELYKE OPVOEDING. 317 van een -dergelyk voorrecht te berooe ven; en de Zoon eens Raadsheers van het Hof kan niet goed fchiks iet an- ders zyn , dan Raadsheer in zyns Var ders plaats. — Dit alleen zou mogelyk genoeg in ftaat zyn , om de. nadeelen te doen zien van de Bedieningen, die men by der zelver inftelling verkoopt, en die vervolgens een Vaderlyk goed, en erflyk worden, „Het is niet, om . dit in ’t voorby gaan te zeggen „ dat, gelyk alle andere zaken „ ook niet de- ze , aan eene fchoone zyde’ kan be-= {chouwd worden „ en dat ‘er. geene dergelyke. Luiden van den Tabbaard zouden zyn, die, gelyk pe THOU, LAMOIGNON, DE Meme, de gas ven van hun beroep byna met de ge= boorte ontvangen , en uit deze. Raads- Bt ‘ j heer. d'une femblable prérogatives; & leFils d'un Con- feiller au Parlement ne peut bonnement être cho= fe ran Confeiller à la place-de-fon- Pere, Cela feul fuffiroit peut-être pour faire voir -linconvénient des charges vénales dans leur origine , & enfuite atrimoniales & héréditaires, Ce n'eft.pas „ pour e dire en paffant ‚qu'il n’y ait ici , comme par- tout ailleurs, un côté fpécieux ; & que des gens de Robe de cet ordre „des. De, Tuou, des La- MOIGNON; des De Meme, ne prennent lefprit de leur état presque en naiflant, & ne puifent= dans ces dignités Senatoriales qui leur font trans- mie % 818 Verhandeling van den. Heer Formey heerlyke waardigheid , welke hun met ‘het bloed is overgezet; eene edelheid van- gevoelens ontleenen „eene kloek- moedigheid van inborft „eene heldhaf- tige belangeloosheid , waar vah men de uitmuntende. voorbeelden gezien heeft , en noch heden ziet. Boven dien , in zulke ‘talryke lighamen „ als de Gerechtshoven zyn; zoover al ee- nige Voorwerpen van-minder bekwaam- heid waren , dan die wy hier befchry- ven „ mits het geene volftrekt onwaar- dige Voorwerpen zyn, gaan de zaken „daarom niet minder haren gang , ver- mits het de fchrandere hoofden zyn, die den toon geven ;enaan ’t roer zitten. Ik geloof derhalven , dat het meer zwarigheid zou in hebben, deze inftelling af te fchaffen „ dan de zelve mifes avec le fang , une nobleffe de fentiment, une fermeté de caraftere , un dèsintéreflement héroï- que , dont on a vu & l'on voit tous les jours des exemples admirables Après cela, dans des Corps aufli nombreux que le font les Parlemens , quand il y auroit quelques fujets inférieurs à ceux dont nous venons de parler , pour\u is rigourcufe- ment parlant ce ne foyent pas des fujets indignes , Tes chofes n'en vont pas moins leur train , par ee que ce font les fortes têtes qui donnent le tof, _& conduifent la barque. Je crois donc qu’il y aur roit , plus d'inconvénient À abolir cette kar oat qu'i over de ZEDELYKE OPVOEDING. 319 te laten’,-zoo als zyis 5 en al ’t geen men ‘doen kan , ís de jonge Overhe= den te vermanen „ dat zy de waardig- heid van hunnen ftand , en hêt groot gewicht van hunne plichten wel begry- pen, dat zy lezen en herlezen , dat zy van buiten leeren , zoo het mogelyk is , de Redevoeringen van den onfter- felyken Kanfdlier DAGUESSEAU , En dat zy de zelven van ftuk tot {tuk naar- volgen ‚ om-dus , al was t maar on- volmaaktelyk, naar dien grooten Man te gelyken „ boven wien ik in dit op- zicht geen anderen ken. De uitzon= deringen , die wy hier te maken had- den, zich niet verre uitftrekkende , la- ten wy weder tot den algemeenen ftaat, tot den natuurlyken loop der dingen komen. In dezen ftaat , volgens de- zen _ qu'il ne s'en trouve à la laiffer fubfifter ; & tout ce qu'on peut faire , c'eft d'exhorter-les jeunes Magiftrats à fentir la dignité de leur état , & l'im- portance de leurs devoirs, à lire & relire , à fa- voir par coeur , s’il eft poffible , les Difcours de Yimmortel Chancelier DacurssEAu, & à les fuivre de point en point, pour raffembler , ne fût- ce qu’imparfaitement à ce grand homme , au des- fus duquel je n'en eonnois point dans fon genre. Les exceptions qui viennent d'etre indiquées ne s'étendant pas fort loif 3; revenons à l'état com- mun, à l'ordre naturel des chofes, Dans cet en ' | ui So Verhandeling, van den Heer Formev zen loop iser geen Kind, ’t welk niet tot alles kan opgeleid worden , hy mag vêrvolgens komen, zoo verre hy kan... De, Gefchiedeniffen aller eeuwen leve- ren voorbeelden. van luiden die, in dn den verachtften ftaat geboren „ tot den aller verhevenftenrang,gekomen zyn. … Dus, ik beken het; is er geen Ambachtsman „geen. bedelaar „die niet kan zeggen: Myn-Zoon zal-mo- gelyk Paus „Generaal , Staatsdienaar:, of dergelyken worden, Ondertuffchen ‚zou het ’er flecht uitzien , indien men eenparig, en alleen volgens-dit begin- fel , te werk ging. ‘Ferwyl een enkel voorwerp onder verfcheide duizenden tot het doelwit zou geraken, zouden de overigen „door onnutte: pogingen | ver- fuivant cet ordre, il n'y a point d’ Enfant qui ne puiffe etre-deftiné à tout „fauf-à-lui-d’arriver «où al pourra. Les Annales de tous. les fiecles con- tiennent des exemples de perfonnes nées dans les conditions les plus abjeétes qui font, parvenues aux rangs les plus élevés. Ainfi javoue qu'il n'y a-point d'artifan , poinc de mendiant , qui ne puis- fe dire: Mon Fils deviendra peut-etre Pape, Général , Miniftre d'Etat , &c.- Cependant il fes roit fâcheux qu'on partît unanimement & uniquee ment de ce point. Tandis qu'un fujet entre plu- fieurs milliers parviendroit au. but , les autres fe confumeroiept en efforts inutiles. Rien ne erp ans EE en ee ne ER en joep de ZEDELYKE OPVOEDING. 421 verloren gaan. Niets zou eigenlyvk beter zyn’; dan dat een iegelyk bedacht was , om’ zyne Kinderen in dien ftaat te“houden , daar hy zelf in is , mits dat die ftaat draaglyk en eerlyk zy, en dat het vry fta, om dien te verbeteren door middel van naarftigheid , en door het waarnemen van de gunftige gele genheden. Maar men denkt meeft al- toos op eene gantfch andere wyze ; ieder doet wat hy kän ; om zich bo- ven zynen ftaat te verheffen , of om deze verheffing aan zyne Kinderen te verzorgen. Een man, die door den Koophandel is tyk geworden , vers. blydt zich, omdat hy zyn Zoon Raads- heef zal zien. In vele huisgezinnen onder de Burgery , geeft een Zoon ; die Leeraar is , eenen luifter , daär à men dans le fonds “meilleur que ce que Chacun penfât â faire deïmeurer fes Enfanhs dans l'état où al ett lui - même ;, dj que cet état foït fupportdble & honriëête, fauf à Paméliorer par les voyes du tra- vail, & en profitant des conjonétures favorables, On penfë néanmoins presque toujours d'une maâ= niere’ oppofée 3 chacun fait ce qu'il peut pour s’és lever au deffus de fon état , ou pour procdrer à fes Enfans eette élevation. Un homme qui a pro- fpéré dans le Négoce s'en ré,ouït parce qu'il verra on Fils Confeiller. Dans bien des familles du peus ple, avoir un Fils Miniftre eft un telicf qu'on tâ- ‚EX. Deel, 1. Verb. X che 322 Verhandeling-van den Heer Former men zeer begerig naar is, „Dit zyn al- le verkeerde inzichten , ongerymde voornemens „ welken alleen by toeval een gelukkigen uitflag hebben kunnen. Ik vermaan derhalven alle menfchen in de verfcheide ftanden der Maacfchap- PY » dat zy zich enkel bepalen aan de middelen , om zich, geacht,te maken in den rang „ waar in de Voorzienig- heid hen geplaatft heeft, zonder. te willen trachten. den, zelven te, verhoor gen ‚ zoo niet ten minften die zelfde Voorzienigheid hen. eenigzins.als- by de hand vatte „en hen;geleide,, daar zy uit hun zelven nooit gedacht. zou- den hebben te komen, Buiten dit , al gelukte het hun; om verder te ge- raken , zouden zy: echter, geene ander re. rolle kunnen fpelen ; dan die van Mio se che de fe procurer, Ce font-là autant de vues détournées „ de deffeins en l'air „dont liflue ne peut être favorable que fortuitement. J'exhorte donc les perfonnes des différens ordres de la So- / Ciéré à s’actacher. uniquement aux moyens de íe, rendre eftimabies. dans. le degré où la Providenge ‚Jes a placées , (ans, vouloir le franchir., à moins que cette même Providence ne les prenne en quels que forte par la main , & ne les conduife où d’ele _ Jes- mêmes elies ne fe. feroient point avifées-d’al- ler. Sans cela, quand, mêmerellés parviendroient , elles ne joueroient. pourtant-que le rôle de parve- | | Sh on Neat MNS » ver dt ZEDELYKE OPVOEDING. 398 gemaakte Heeren ; ’t welk hut útéts anders dan veel verdriets op den lials kan. halen. … LopewykK de Fifdé had gelyk , wanneer hy zeker Koop* man „ die verzocht had , adelyk ge. maakt te worden , niet langer met de zelfde goedgunftigkeid behandelde , en hem zelfs eerbewyzingen weigerde ; welke hy hem te voren had laten ge» nieten. … Ik ken niets belachgens waars diger ‚dan die gemaakte Edellieden ; _ die, van het eerfte oogenblik hunnef ontbolftering ; en na ’er rykelyk voor betaald te hebben; gene grootfche hou ding aannemen; én den gemeenen mati met voeten treden. Hiet heeft geene uitzondering plaats , dan alleen voot de Krygslieden , die van den laagften tang af, ftaan mogen, en zelfs moeten | naaf nus, qui né fert qü’à attiref bieh des mörtifica- tions. Louïs Xl. avoit raifon de ne plus traiter avec la même bonté un Négociant qui avoit voulu être ennobli; & de luj refufer mêmé des diftinétions dont il l'avoit laiffé jouir auparavant, Je ne con- nois rien de plus ridicule que ces Nobles faCtiees 3 qui; dès le lendemiíain de leur décraflement , & aprês lavoir payé à beaux deniërs Comptans ; fe “donnent des airs de hauteur , & foulent aux pieds de miférables roturiers. Il .n’y a d'exception, ici que pour état Militaire, où l'on peut & l'on doit même afpirer du plus Ren au plus aat” 324 Verbandeling van den Heer Formev naar den aller hoogften. Dit recht is de groote fpringveer van de dapper- heid ; en in de Legers, daar het zelve verzuimd wordt , zoo dat de Onder- Officiers van te voren weten , dat zy Onder- Officiers zullen oud worden en fterven , moet men verwachten , veel minder vuur en onverfaagdheid te vin- den. Dit gaat zelfs noch verder ; want onder de genen , die bevorderd wor- den , en die op eene verdere en onbe- paalde bevordering hopenmogen , zyn de vertragingen door het voorby gaan hunner beurten veroorzaakt. zeer ge- vaarlyk , en verdooven een goed ge- deelte van den heldenmoed , waar me- de zy, die deze hinderpalen ontmoe- ten „ bezield waren. | | Noch Ce droit eft le grand reffort de la valeur 5; & dans les Armées où il eft négligé , de fagon que les Subalternes favent d'avance qu’ils vieilliront & mÖurront Subalternes „ on doit s'attendre à trou- ver beaucoup moins de zèle & d'intrépidité. Ce- la va même plus loin encore ; car, entre ceùx qui avancent, & qui peuvent efpèrer un avance- ment ultérieur & illimité , les retardemens qu'on nomme paffedroits , font très dangereux, & étei- gnent une bonne partie du feu guerrier dont é- toient animés ccux qui éprouvent ces traveríes. Je vien, over de ZEDELYKE-OPVOEDING, 325 Noch een enkel woord heb ik by „ dit alles te voegen 5 te weten, datik door den ftaat , tot welken men zich bepalen moet, geenzins een byzonder beroep verfta, als van Schilder , Kleer- maker , Metzelaar , Arbeider ; maat alle de overeenkomende ftanden famen genomen, alle de beroepen , die met elkanderen omtrend gelyk ftaan , zone der dat het zelfs noodig zy , dat de- ze gelykheid ten uiterften naauwkeu- rig is Dat een Schoenmaker zynen Zoon een Goudfinid, een Kleermaker den zynen een Kruidenier make , het Zy zoo ; dit zyn kleine vorderingen , om zoo te zeggen , maar die dulde- Iyk zyn, en uit den lagen burgerftand die genen trekken , welken men brave tie | Bur- Je n’ajoute plus qu’un mot fur tout ceci 5 c’eft que , par l'état auquel on doit fe borner , je p'entens pas une profeffion fpéciale , comme Pein- tre, Tailleur, Maflon, Laboureur , mais lenfem- ble des états analogues „ les profeffions qui font à pen près de niveau , fans que ce niveau ait même efoin d'etre de la derniere exaCtitude. u’ un Cordonnier, fafle fon Fils Orfevre , un Tailleur le fien Epicier, à la bonne heure , ce font de peti- tes progreffions, pour ainfi dire , mais colérables , qui tirent de la baffe Bourgeoifie pour faire ce hijs SN 3 qu’on REN g26 Verhandeling van den Heer Formev Burgers naemt , en eindelyk aanzien- lyke Burgers worden. | | ‚De wegen dus genoegzaam , dunkt my » gebaand „en de hinderpalen weg genomen hebbende ; wat. zullen, de Ouders doen, die den tyd in acht wil- Jen nemen , waar in een Kind gene- goRelg toont tot het beroep, “t welk y in ‘t vervolg omhelzen zal, en het voornemen , ’t welk hy heeft , om ’er zich aan over te geven , te kennen geeft ? Zy zullen ten eerften de Kin- deren gade flaan , hen bedaardelyk aanhooren , hun toeftaan overluid te denken , en zich naar hun zin te vere klaren , zonder hen tegen te fpreken , of te berispen , tenzy zy zulke lage begeerten , zulke belachgelyke neigin- gen u'on appelle-de bons Bourgeois ‚ & finalement des Bourgeois notables. Les voves étant, ce me femble , fufifamment applanies, & les obftacles débarraflés ; que feront des Parens qui voudront faifir le tems où un Zn- fant fe porte vers l'objet auquel il s’attachera dans la fuite, & déclare l'intention qu'il a de s'y attacher ? D'abord ils obferveront les Enfans , jes écouteront tranquillement ,‚ leur permettront de penfer tout haut , & de fé déveloper à leur af- ‚fe, fans les contrarier , ni les ‘réprimander, à moir En oe mena he GEE. overde ZEDELYKE:OPVOEDING. 327 gen lieten -blyken „ dat het volftrekt noodig was ‚hen over de zelven be, fchaamd te maken. Zonder deze eer- fte voorzorg ‚van vryheid aan de Kin deren té geven „ om zich te uiten , zalmen nooit kunnen weten , wat hunne ware gevoelens zyn 5 Zy zullen zich inbinden , en zich gefloten hou- den ; gelyk -de « Slak: in: haar huisje, zonderdat iets hen daar uit kan doen komen. ‘Maar „-gelyk dit de jaren zyn van openhartigheid „voor zoo weinig als de zaken haren gang gaan, zal men hèt-gewenfcht genoegen erlangen ; men zal wetemr; waar inde Kinderen , ten minften.dan ‚, wanneer zy praten , meeft finaak hebben. Niet , dat ‘er uit dit alles reeds iets befliffend.op te maken ZY. moins qu’ils ne manifeftaflent des inclinations fi baffes ‚ des penchans fi ridicules, qu'il fûc effen- tiel de leur en faire honte, Sans cette premic- re. précaution , de laifler aux Enfans la liberté de s'ouvrir , on ne faura jamais ce_qu’ils penfent vé- ritablement 3 ils fe replieront & fe renfermeront comme le limagon dans fa coquille , fans que rien puifle les en faire fortir. Mais , comme c'ett Pà- ge de la franchife ‚ pour peu que les chofes ail- ent leur train , on aura la facisfaétion defirée ; on faura ce qui , au moins dans le tems où les Enfans parlent , eft le plus à leur goût, Ce n'eft pas qu’il y ait encore rien de decifif dans tout oe vir 4 38 823 Verhandeling van den Heer Former zv. Deze eerfte gefprekken: kunnen, of het uiewerkfel-zyn van ingevingen, waar van de Ouders niets weren „ of enkel Kinder- praatjes zyn. Het kun- nen ‘ingevingen zyn 5 want , hoe weie nig men de Kinderen onder de Dienft- boden „ of: met andere: Kinderen laat, zy luifteren met nieuwsgierigheid naar tgeen men hun zegt , zy ontvangen blindlings de indrukfelen, die men hun geeft „ en zy meenen. naderhand uit hun zelven te denken en te-willen ; geen zy alleen in navolging van ande- ren denken en willen, Ook kunnen het Kinder - praatjes zyn ; want de Kinderen de denkbeelden: der zaken niet hebbende , niets by-ondervinding kennende , weten eigenlyk niet, wat je Zy — Ces premiers propos peuvent être, ou l'effet de fuggeftions que les Parens ignorent, ou de dis- cours purement Enfantins. Ce peuvent être des _ fuggeftions 5 car ‚ pour peu qu'on laiffe les Enfans avec les Domeftigùes , ou avec d'autres Enfans , ils écautent avidement ce qu'on leur dit , ils re- oivent aveuglement les impreffions qu'on leur MBine ‚& croyent enfuite penfer & vouloir par. eux-mêmes que ce qu'ils ne penfent & veulent que d'après autrui. Ce peuvent être aufli des dis- cours d'enfants car les Enfanssn'ayant pas les idées des chofes., ne connoiffent rien par expé- rience , ne favent , à proprementsparler „ ce qu’ils | vcu« over de ZEDELYKE OPVOEDING. g2g zy willen ; of worden enkel getroffen door uitwendige fraaijigheden , boven welken hunne verbeelding, niet gaats Hoe veel Kinderen willen ‘er niet Pres dikanten worden , omdat het gezicht van een Geeftelyken op den Predik- ftoel hun behaagt ? Hoe veel anderen worden ’er niet verlieft op den Krygs- dienft , alleen omdat zy een Snaphaat en Piek hebben , waar mede zy zich vermaken ? Men ziet derhalven, dat ‘er niet veel ftaat te maken is op deze vroegtydige blyken , en dat men noch eenige jaren moet laten verloopen , by voorbeeld van de zes of zeven tot de dertien of veertien jaren „ voor dat men kan rekenen , dat de Kinderen hunne keuze gedaan hebben , of wen- SAE nn fchen;, Pi veulent ; ou tout au plus ils font frappés par de fimples décorations extérieures , au delà desquel- les ils n'maginent rien. Combien d’Enfans veu- lent être. Miniftres , parce que la vue d'un Ecclé- fiaftigue en chaire leur plaft ? Combien d'autres ne font épris de l'état Militaire que parce qu’ils ont un Fufil & un Efponton qui les amufent beau- coup ? On fent donc qu'il n'y a pas grand fonds à faire fur ces indices prématurés , & qu’il faut encore laiffer écouler quelques années, par exem- ple , depuis l'âge de fix à fept ans jufqu’à celui de treize ou quatorze , avant que de compter que les Enfans avent pris un hers de fouhaiter be 5 e in 830 Verhandeling van den Heer Former fchen , dat zy hunne keuze doen; veel minder , dat men hen daar toe aanzetten , en het minfte gezag oeffe- nen kan. | 7’ | | „Durende dit tweede tydbeftek , zal men hun de beft mogelyke Opvoeding geven „ met hun alle die dingen te la- ten leeren, en alle die eigenfchappente doen verkrygen , welken eene algemee- ne betrekking hebben op alle de ver- fcheide ítanden des levens, Onderwy- len zal men ook in zyne waarnemin- gen voortvaren „aangaande de wyze, op. welke de natuurlyke neigingen , die nu bepaalder worden , dan in de eerfte kindsheid , voortgaan zich te ontzwachtelen ; en men zal wel haaft ontdekken , welke van deze neigingen HG, de te prennent , beaucoup moins de les y engager & Grufer de Ja moindre,autorité. ” 5 Pendant ce fecond période , on leur donnera la meilleure Education poffible , en leur faifant ap= srendre toutes les chofes , & contraêter toutes es habitudes qui ont un rapport général aux états uelconques de la vie, Chemin faifant , on con- tinuera fes obfervations fur la maniere dont les penchans naturels , plus décidés alors que dans la remicre enfance , continuent à fe déveloper ; & on ne tardera pas à découvrir celui de ces pen- | chans oer. de ZEDELYKE OPVOEDING: 331 de overhand neemt, en den-naam vari heerfchende: verdient; „of in ’t vèrs volg verdienen zal. Hier. moet men echter niet „gelyk-in de;vorige eerfté tyden ;-zich ‘bepalen. „om enkel als opmerker:te handelen; het ftaat vry; en het is zelfs noodig, ter van het-zys ne: by tevoegen ;: om-dus-de loffelyke neigingenaan: te kweeken:;-én-om:de zulken, waaruit niets goeds kan voorts komen uit te-dooven. „Dit alles maët met veel behendigheidgefchieden „ op» dat de Kinderen. zoo min , vals. mages Iyk sis, dehand voeten ‚-die hen bes {tiert , zonder ’t welk de natuurlyke begeerte tot onaf hanglykheid , welke alle menfchen meer of min bezielt, de Kinderen zou kuûnen doen over. A5 B ROrtCOT MOTT W 101 Kalk chans qui prend la fupériorité ‚ & qui. mérite , ou méritera dans la fuite le titre de dominant, Ici Pon ne doit pas pourtant , comme dans le cours du période précédent , s'en tenir à la fonétion de fimple Obfervatéur ; il eft permis, & même né- eeffaire, d'y mettre du fien , pour feconder les, penchans louables, & amortir ceux: dont ilne pour- roit réfalter aucun bon effet. “Tout cela doit fe faire avec beaucoup de dextérité, en forte que les: Enfans fentent le moins qu'il eft poffible, la main qui les gouverne ; fans quoi cet amour naturel de Yindèpendance, qui exifte plus ou-moins dans cou- kes les crcatures humaines ‚. poursoit perdre 8. 532 Merhandeliig wàn den Heer Former hellen „om-zich „… ten miúftenheinve. Iyk’, te verwyderen: vansdie-zaak ; tot welker”zy: metken ‘zouden; dat men hên-wildeoopleiden. … Doch” daar bly= ven altoos“middelen: en gelegenheden genoeg over) om aande Kinderen het betaamlyke en hetonbetâamlyke, de voordeelemen nadeelen te-doen begrys pen; welkenaan dezevof. gene keuze 5 die zy: {tonden ete ‘doen, vaft zyn. Hier. door „‘en door een: voorzichtig Zeemanfchap: „om my dus uitte druks ken ;-brengr: men hen eindelyk in de haw ent > daar. men belen. hen te zien aanlanden, | “Hier meen ik een EDE oogen- blik te moeten befteden aan een geval, ‘t‚welk fomwylen voorkomt , en ’t welk zn Eleves à s ’dloïgner’, au mois” en fecrets wide la détermination qu'ils s'appercevroient qu’on veut leur donner. Mais il refte toujours aflez de mo ens &-d'occafions de faire fentir-aux Enfans les convenances, & les disconvenances, les interêts-éc, Tes dommages , qui tiennent à tel. ou. tel parti, qu'ils feroient dans le cas d'embraffer. „Alors, &, par une prudente navigation , pour m’exprimer, ainfi , on les conduit enfin au. FIURBS auquel on fouhaite qu’ils abordent. lei je crois devoir un moment d'attention à un cas qui fe préfente quelquefois; & fur lequel tin ; qu'i / / vuer dé ZEDELYKE OPVOEDING. 333 welk zy; welken het aangaat, niet wet ten op dé verftandigfte: wyze te behan: delen , ‘omidät zy in ’t algemeen” van gezonde denkbeelden ; en van gegron= de beginfeler ontbloot zyn. Een Jon- geling, omtrend tot den ouderdom ge- komen ‘zynde , in. welken men eene levenswyze, -.een beroep verkieft., be- paalt zich tot eenen {taat „ die te laag fchynt voor dien van zyn geflacht, «en hy wederftaat aan de beweegmiddelen;, om 'er hem van af te trekken. Dit veroorzaakt dikwyls flechte vertoonin- gen ; men verwyt met veel bitterheid aan zulk een Jongeling de laagheid zy- \ ner gevoelens „ men doet hem bedrei- “gingen , men gebruikt dwang , met één woord , men gaat tot uiterften over, qu'il intérefle , ne favent pas prendre le parti le plus judicieux , parce qu’ils manquent en général d'idées faines , de principes folides. Un’ Adoles- cent , parvenu à peu prês au tems où Pon choifie un genre de vie ‚ une profeffion ‚fe détermine pour un état qui paroit inférieur à celui de fa” fa- mille, & réfifte aux eftorts qu’on:fait pour l'en dé- tourner, Cela produit fouvent des fcenes fâcheu- fes ; On reptoche amèrement au fujet en queftion la baffeffe de fes fentimens , on lui fait des mena- ges, on ufe-de contrainte „en un mot on fe air 334 Verbandeling van den Heer Eormev ovet, die-de eendracht in de-huisge- zinnen verftoren. Ik-zie in dit alles niets dan gebrek van gezond oordeel, en eene hooggaande hovaardy. Het ware middel, om in de weereld geluk- kig te worden sis , dat men ’er ach- ting verwerve 5 dat men bekwaam is tot het geén ‘men doet, en dat men ’er:zich welrin kwytee -Ándien men, tot dit einde, een trap lager, moet da- len „ is dit niet beter „ dan-dat men in zyne plaats blyft ‚ om 'er onnutte Zyn, of dat men opklimme , om zich wezenlyk te vernederen ? … Dat een Vader, Raadsheer zynde, eenen Zoon heeft ; die:een kunftig Juwelier , een neringryk- Koopman „ of iet dergelyks is, dit is beter , dan dat die. Zoon ; VA in à: des excès qui troublent l’union-des-familles. Je ne ‚vois dans tout-cela qu’un défaut de bon fens & uneextrème vanité, Le véritable moyen de ré- uflir dans le monde „eft d’y acquérir de la confi« dération ; d'être propre à ce qe on fait, & de s'en bien acquitter… $i‚pour cet effet il faut defcendre d'un. cran , cela-ne vaur-il pas mieux que de des meurer à fa place,pour y être inutile, ou, de mon» ter pour fe dégrader réellement ? Qu’ un, Peré Confeiller ait-un Fils habile Jouaillier , Marchand achalandé , &e, cela,vaur mieux, que fi en Ki ì ; uc« ml over de ZEDELYKE OPVOEDING. “335 án de bediening van zyn Vader opvol- gende ; zich “er niet berucht maakte , dan door zyne onbekwaamheid. Dit gaat noch verder ; door ’t we- derftaan van dergelyke begeerten, ver- flikt men fomtyds de ‚zaden van de aller zeldzaamfte gaven.; men: berooft zyn naam en geflacht van een luifter, die’ verre te ftellen is boven-de nietige eerbewyzingen ; daar men zich zoo op verflingerd- toont. Hy, die in weer- wil vam alles uit. zyn kring gerukt wordt „ zou een Schilder ,„ Beeldhou= wer , Plaatfnyder , volleerd in zyne kunft geweeft zyn 5 hy-zou Meefter- ftukken voor den dag gebracht , aan- zienlyke -winften gedaan „en een on- áterfelyken; naam nagelaten -hebben. und Zie fuccédant à emploi du Pere, he s'y étoit fait re- marquer que par fon incapacité. | Îl-y a plus 5 en réprimant de femblables defirs , on étouffe quelquefois le germe des plus rares ta- dens 5 on ôte à fon nom & à fa famille une illuftra- tion bien fupérieure aux chétives diftinétions dont On fe montre mens Celui qu'on tire mal à propos de fon élément , auroit été un Peintre , un Sculpteur ,. un Graveur confommé dans fori Art 5 il auroit produit des chefs d'ceuvre , fait une fortune éclatante , & laiffé un nom arte DE Lord 10 EC | oi 336 Perbandeling van den Heer Formtv Zie daar, van welke voordeeten men zich berooft door de grillen van een dwazen hoogmoed. ‚De Adeldom is eene zaak „ die ze- kerlyk een weinig teerder is. De krenking daar van {leept het verlies van zekere voorrechten na zich, in welken het vry natuurlyk ís , dat men belang ftelt. Dit loopt uit op de Ver- handelingen j'tot welkende 4 Cover gelegenheid heeft gegeven door zyn Werk „ de Handeldryvende „Adel ; en ‘waar in men deze zaäk zoo verre on- derzocht heeft, als mogelyk was. Het zyn alleen de Oppermachten , dunkt my „die deze misbruiken kunnen te- gengaan , zoo niet door het veruietí- gen van alle ontedeling, ten minften door Voilà dequoi l'on fe prive par lesscaprices d'un fol orgueil. ï ROTE 4 „ „L'article de la Nobleffe eft à la vérité un peu plus délicat. La dérogeance emporte la perte de certains droits , auxquels il eft-aflez naturel d'a- voir égard. Ceci rentre dans les discuflioris aux quelles M. l'Abbé Coyex a dorné lieu dans: fa dVoblefJe Commergante » & qui-ont été poullées aufli loin qu'elles pouvoient aller, »Il-n’y a, ce me fem ble , que les Souverains qui foyent en état d'ob- vier à ces inconvéniens , (inon en aboliffant tou- te dérogeance, du moins en fixant à cet égard ee ie | suer. de ZEDELYKE OPVOEDING. 335 door in dit opzicht zekere bepalingen _ te maken, die beter overeenkomen met de gezonde reden ; en met de wa- re belangens der famenleving. Hoe is 't mogelyk, dat de af komft ftrydig ge= fteld, wordt met het nuttig gebruik det gaven ? | _ Om myn tegenwoordig onderwerp té befluiten, zeg ik, dat verftandige Ous ders moeten vermyden , om op eene al te doorflaande wyze invloed te heb= ben op den ftaat van hunne Kinderen ; zoo wel met betrekking tot het be- rocp , 't welk zy omhelzen zullen; als tot de huwelyken , die zy aangaan Zul: len, en tot de overige hoofd - gevallen des levens. Anders maken zy zich eenigzins verantwoordelyk voot àlle - de fimites pius eonformes à là raifon, & aux véritds bles intérêts de la Societé. Comment eft- il pos- fible que Fextraftion foit mife en confliét avec lus fage des tälens ? Pour termiher le fujet qui m'occupe áCtuefle: ment, je dis que les Parens fenfés doivent éviter d'influer d'une maniere trop tmarquéêe fur l'état de leurs Enfans, foit par rapport à la profeffion qu’ils embraflent , foit par fapport aux mariages qu'ils contraétent , & aux autres eirconftandes cäpitales dé la vie. Autrement ils fe rendent en a EX, Deel, te erb. Eg of: À \ 338 Verhandeling van den. Heer For MEY de gevolgen, die-daar uit voortkomen. Zy hebben ‚wanneer de zaken flecht uitvallen , zich zelven. billyke verwy- tingen te doen, en van hunne Kinde- ren te verwachten. Met des te meer „reden is alle dwang zoo onredelyk als onbillyk. Ieder menfch komt ter wee- reld , en leeft 'er voor zich zelven ; dat is te zeggen , om zelf zyn lotte regelen op eene wyze, die beft over een komt met zyne denkbeelden , en _ met zyn fmaak. Wat moet, men ge- volglyk denken van zoo veel ongeluk- kige flachtoffers van bygeloovigheid of van baatzucht, die zich opgefloten , „en waarlyk levendig begraven vinden in de Kloofters ? Een opflag van't ovg is genoes , om te oordeelen van a tk he ede denn forte refponfables des événemens & de toutes les fuites. Ils ont de juftes reproches à fe faire. à eux-mêmes , & à efluyer de leurs Enfans , lors- que les chofes/tournent mal. A plus forte raifon toute contrainte eft- elle auffi dèraifonnable qu’in- jufte, Chacun vient au.monde & y vit pour foi , _ceft à dire , pour regler fon fort de la man:ere. qui convient le mieux à fes idées & à fon goût. Que peofer après cela-de tant de malheureufes vitimes de la fuperftition , ou de Pintérêt, qui fe,trouvent confinées & Viaje nent enterrées toutes vives dans les Monafteres ? Un coup _d'eeil {ufie pour doacr | | jd * ned Et in. dE ren ied B ouer de ZEDELYKE OPVOEDING. 339 hun kruis j-en «om eene verachting in te wr he ‘voor die hen ge toe Msn | j | ie, Î à Gedalrhapgen” der hilda Verder. met ev algemeene middee len , om eene goede Opvoeding te ge= ven , voortvarende „ zonder , gelyk ik reeds gezegd. heb, in eenige-byzon- derheden te treden, aangaande de ma- nier van onderwyzen , ontmoet ik ee» ne wichtige aanmerking , op welke ik een iegelyk, dien het gelukkig gevolg; der Opvoeding ter harten gaat , aan- maan „ een byzonderen aandacht. te veftigen. Het ís , om waakzaam te | zn, p de ieu? fupplice , & en détefter ceux, qui les y condamnent, Compaghies des Enfans. En econtinuant à parcourir les moyens généraux ‘de donner une bonne Education ‚ fans entrer , comme jen ai déjà averti , dans aucun detail fur la maniere d'enfeigner , je ‘rencontre une confidé- ration importante , & à laquelle j'invite tous ceux qui ont à coeur les fucces de l'Educarion ‚ de faire une attencion toute particuliere. C'eft de veiller Y 2 à ce 340 | Verhandeling van den Heer Formey zyn , dat de: Kinderen zich” nooit in kwaad gezelfchap bevinden, en om zulke maatregels te nemen, door wel- ken men zich, zoo veel ten minften, als mogelyk is , verzekerd kan hou- den , dat zy nooit , durende &en al te langen tyd, ónder luiden blyven, die in ftaat zyn,’ hen te verleiden en te bederven. Zonder de naauwkeurigfte voorzorgen, zonder de grootfte waak- zaamheid hier omtrend , zyn alle de. overige zorgen der Opvoeding ydel en vergeefs ; een uur van verleiding vernietigt al ’t geen vele dagen , en fomtyds vele jaren van aankweeking uitgewerkt hebben ; met des te meer grond geven de herhaalde , of zelfs daaglykfche verleidingen , sch dit om- à ce que les Enfans ne foyent jamais en mauvaife compagnie, & à prendre des arrangemens, au mo- yen desquels on s’aflure , au moins autant que la chofe eft poffible , qu'ils ne demeureront jamais ‘un efpace de tems confidèrable avec des perfon- ges capables de les féduire & de les corrompre, „ Sans les précautions les plus exaCtes , fans la vigi- lance la plus complette à cet égard , tous les. au- tres travaux de |’ Education font à pure perte; une heure de féduêtion détruit ce qu'ont opéré plu- ‘fieurs journées, & quelquefois plufieurs années de culture ; à plus forte raifon des féduêtions réité- rées , ou même jcurnalieres , comme elles le ek | quel- ET NN BE EN en NS over de ZEDELYKE OPVOEDING. 341 fomwylen plaats heeft , eene onover- winnelyke hinderpaal voor alle vorde- ringen , en alle goede gevolgen. La- ten wy de zaken wat dieper inzien, „en eene aaneenfchakeling maken van voorzorgen „die zich uitftrekt over _ den gantfchen tyd , waar in de zelven _ noodzaaklyk zyn. Te ) Zoo dra een Kind geboren is, heeft hy geen grooter geluk , dan van zyne Moeder gevoed te worden , onderfteld zynde „ dat die Moeder de lighaamly- ke en zedelyke. hoedanigheden bezit, die haar tot dezen plicht bekwaam ma- ken. Maar in geval ,:dat zy. zulks niet kan of niet wil op haar nemen, zoo betaamt het haar ten minften „ in- diem zy geene. volftrekte Stiefmoeder is „ quelquefois „ mettent un obftacle invincible à tous les fuccès, « Voyons les chofes de plus près , & formons , pour ainú dire , une chafne de précau- tions qui s’écende à tout l'efpace-de tems pendant lequel elles font néceffaires. 4 Dès qu'un Enfant vient de naftre, il n'y a point de plus grand bonheur pour lui que d'être nourri par fa Mere, en fuppofant dans cette Mere les qualités phy(iques & morales qui la rendent propre à cette fonétion, Mais, au cas qu'elle ne puifle „ou ne veuille pas s'en charger , il lui convient au moins , fi elle n'eft pas He marâtre décidée , A RE ae 342 Verhandeling van den Heer Kokos is, by of omtrend het Kind , ’t welk zy aanveene Voedfter toevertrouwt, te blyven opdat zy door zich zelve mag ootdeelen , hoe hy behandeld wordt. Ik fpreek hier niet verder van, omdat deze ftoffe eerder behoort tot de lighaamlyke , dan tot de zedelyke Opvoeding. Doch het verzuim om: trend het lighaamlyke laat niet na, de aller droevigfte gevolgen in het zede- Iyke na zich te flepen. Het Kind gefpeend zynde , blyft onder de handen van zyne Minne , of gaat‘ over in die“ van eenige andere Vrouw of “Vryfter „ die men in ftaat oordeelt som: hem’ op te paffen. „De zelfde zorgvuldigheden: der Moeder moeten aanhouden zen ,„-om dit in ’ | | voor- demeurer à portée de VErfant quelle confie à une Nourrice , afin de juger par elle-amême de la ma- piere dont il eft foigné. Je n'en dis pas d'avanta- ge là deflus , parce que cette matiere eít plus du reflort de "Education phyfique que de PEducation morale, -Mais-la négligence dans le phvfique ne Jaiffe, pas-d'encrafner. les fuites les plus fâchtufes daâns-le ‘moral, rie … L'Enfant febré refte entre les“mains de fa Nout- rice, ou pafle, dans celles de quelque autre Femme ‚Ou Fille, qu'on juge propre à le fervir, Les mé mes attentions dé la Mere doivent continuer 5 &, 8 À pour E | : À \ 1 n i eon enden a K& / ovér de ZEDELYKE OPVOEDING: 343 voorby gaan te zeggen, het is gantích niet ontydig , dat de Vader zich nu ’er mede bemoeit, dat hy betuigt , groot belang te {tellen in ’t geen ’er gedaan wordt „ dat hy de gebreken , die hy ziet, aanwyft , «en dat hy op der zelver verbetering aanhoudt. Voor ’t overige , en in de onderftelling van eene goede Moeder, keurik niet goed, ‚dat de Vaders al te naauwkeurig on- derzoek doen omtrend de behandeling der kleine Kinderen. Dit-is gemeen- Iyk niets anders dan loutere beknibbe- ling , waar door zy zich belachgelyk maken, voor alin de oogen der Dienft- boden „en hun gezag, ‘t welk zy moe- ten bewaren voor zaken van grooter gewicht, in gevaar brengen. De pour le dire en paflant „il n'eft pas mal à propos que le Pere incervienne , témoigue l'intérêt qu'il prend à ce qui fe pafle , indique les défauts qu'il obferve, & infilte à ce qu'ils foyent corrigés, A cela près, en fuppofant une bonne Mere „ je n’approuve pas que les Peres entrent dans de trop grands détails fur le foin des petits Enfans. Ce n'eft pour lordinaire que tracaflerie toute pure ; cela jette du ridicule fur eux , fur tout aux veux des Domeftiques ; & leur autorité qu'ils doïvenc ie naBeR pour les cas graves, fe trouve compro- mife, | © Y 4 Le hen / 344 Verhandeling van den Heer Former De tyd , waar in het Kind begint te praten’, en deel te nemen in de ge- fprekken , is tevens die , waar in hy bloot gefteld wordt voor het gevaar van kwade, gezelfchappen. Men is zelden gewoon , van zoo vroeg af te rekenen , en men merkt den tyd van de twee tot de vier of vyf jaren aan , als zonder eenig gevolg. Maar men bedriegt zich niet weinig; zynde het de rechte tyd , zoo als ik dien bepale. De Kinderen , goede opmerkers , en noch beter navolgers zynde , verza- ‚ melen al ‘t geen ‘er gezegd wordt, herhalen zulks eerft by zich zelven , en vervolgens overluid , op eene wy- ze , die „ door het menigvuldig her- ‚ halen, altoos’ verftaanbaarder wordt, ‘Men is fomtyds zeer verwonderd , een | Kind, Le tems auquel Enfant commence à parler & à prendre part aux converfations , eft celui où it deviept expofé au danger des mauvaifes compag- nies On ne date pas pour ordinaire de fi loin ; & l'on regarde l'âge de deux à quatre ou cinq ans comme fans conféquence, Mais on fe trompe beaucoup , & la date n'en eft pas moins celle que je fixe. Les Enfans, bons obfervateurs, & en- core meilleúrs imitateurs, recueillent tout ce qui fe dit, le répetent d'abord intérigurement, & ene fuite Pénoncent d'une maniere.qui , a force de ré- pétions, devient toujours plus nette. On eft quel- | que En over de ZEDELYKE OPVOEDING. 345 Kind , dat noch maar weinig woorden. {preken kan , ep een nadrukkelyken toon fcheldnamen , vuile woorden of vloeken te hooren uiten. Men vraagt, waar hy dat geleerd heeft , fchoon men ’er niet onkundig van kan zyn. Men heeft de onvoorzichtigheid, het onge- luk , van ’er om te lachgen , en fom- tyds van behagen te feheppen, in hem die fraaije deuntjes te doen herhalen Ik weet wel, dat zulk een Kind aan _dergelvke woorden de denkbeelden noch niet hecht, die daar aan paffen; maar dit zal veel fpoediger komen, dan men denkt ; men heeft hem maar te laten begaan ,-hy is op een goeden weg ; en zoo men oordeelen wil over de fpoedige vordefingen in ditopzicht, heeft men maar te luifteren naar de praat- guefnis tout furpris d'entendre un Enfant , qui ne fgait erfcore qu'un petit nombre de mats, pronon- cer d'un ton ferme des injures „ des obfcénités, des juremens. On demande où il a appris cela ; quoiqu'on ne puifle lignorer, On a Vimpruden- ce, le malheur , d'en rire, & quelquefois de fc plaire à lui faire répéter ces belles licanies. Je fgai bien que cet Enfant n’attache pas encore à de pareils termes les idées qui y répondent ; mais cela viendra beaucoup plüs vfte qu’on ne penfe ; veil n'y a qu'à le laifter faire, il eft en bon che- min; & fl Pon veut juger de la promptitude des Ys pró- 946 MVerbandeling: van den’Heer. Formervy praatjes onder. de Kinderen van ’t ge= meene Volk, onder de, kleine Jongens „ die by de ftraat loopen ; men zal hoo- ren „ welke vuilbekken zy zyn „ én, hoe geflepen in de kennis van de groot-. fte fchandelykheden. Is het derhalven geene groote fchande „ dat men in def tige huisgezinnen een. vryen loop laat: aan deze befmetting, duizendmaal er- ger dan alle onreinheden van het lig- haam ? “Om dit tegen te gaan , moet men ten uiterften omzichtig zyn, in het verkiezen van die luiden „ die men by de Kinderen laac; men moet zoo veel als mogelyk is , zulken: zien te kry- gen , die zachtzinnig en zedig zyn „ en aan de reeds in dienft zynde moet men betuigen, welkenaf keer men voor | | on- $ rogrès dans ce genre , il fuffit ‘de prêter loreil- e aux propos des Enfans de la populace „ des pe- tits gueux qui courent les rues; on verra combien ils font orduriers , & verfés dans lintelligence des plus grandes fotcifes. N'eft-il donc pas bien hon- teux que, dans d'honnêtes familles , on laiffe cours à cette infeétion , mille fois pire que toutes les gales & les teignes ? Pour y obwier, il faut être extrèmement circonfpeét dans le choix des per- fonnes qu'on met auprès des Enfans , tâcher de s'en procurer d'auffi douces , d'aufli modeftes, qu'il eft poffible ; tÉmoigner à celles qui fervent. actuellement l'averfion qu'on a „pour les MES je et NENDE eN EEN ne nt dn en, AS Sien over de ZEDELYKE OPVOEDING. 347 onzedige gefprekken heeft; men moet met omzichtigheid alle de wegen van zachtheid en ftrengheid inflaan „ om hen daar van afte brengen ; en wan= neer 'er na dit alles billyke redenen van vrees overblyven, moet men zelf zyn Kind. oppaffen , en zoo zelden , als mogelyk is, uit het oog verlie= Zemer | dear Naar mate de Kinderen groeijen „ wordt het gezelfchap der Dienftboden daaglyks verderflyker voor hun ; en men kan niets beter doen , dan ‘er hen volkomen buiten te houden, zoo dra zy die dienften niet langer noodig heb. ben , welken de zwakheid. der teeder- fte jaren vordert. Ik weet wel, dat ‘er zich hier verfcheide hinderpalen | “op icentieux., employer avec. prudence toutes les voyes de la douceur & de la févérité , pour les en détourner 5; & quand avec tout cela il refte.de juftes fujets de crainte, garder foi- même fon En- ak & ne le quitter que le moins qu'il eft pos- Ce 7 A mefure que les Enfans croiffent , la compa- gnie des Domeftiques devient toujours plus per- nicieufe pour eux; & il n’y a rien de mieux à fai- re que de les en féqueftrer parfaitement , dès qu’ils n'ont plus befoin de ces-fervices qui tiennent à la foibleffe de l'âge le plus tendre, Je fgai qu'il fe | ren- 948 Verhandeling van den Heer Formev opdoen ten aanzien van de ruimte of de gelegenheid der vertrekken, -die tot huisvefting van een huisgezin die- nen. _Het is voor al zeer bezwaarlyk , wanneer het getal van Kinderen @n van Dienftboden groot ís, de eenen van de ânderen , ’tzy by dag, ’t zy-by nacht , gefcheiden te houden. Dit valt laftig ; en daar blyft. niets anders over , dan de befte fchikking te ma- ken , die in de tegenwoordige omftan- digheden mogelyk is. Wanneer ’er , by voorbeeld , groote Kinderen zyn, die reeds eenige Opvoeding , en ge- bruik van de reden hebben , dan kan men dezen digt by de kleinen plaatfen; om de Dienftboden , die deze laat- ften oppaffen ,_ in ontzag te houden, Eene liefderyke voorzichtigheid vindt f al- rencontre à cet égard divers obftacles dans l'éten- due où dans la difpofition des „appartemens qui fervent à loger une famille, Surtout quand il ya __ beaucoup d'Enfans & beaucoup de Domettiques, left très difficile de tenir les uns féparés des au- tres, foit le jour, foit la nuit, Cela eft fâcheux; & il ne refte qu’à tirer le meilleur parti poflible de ha fituation aétuelle. Quand , par exemple , il y a de grands Enfans , déjà élevés & raifonnables, on peut les placer à portée des petits , pour tenir en refpet les Domeftiques qui font chargés du foin de ceux-ci. Une prudence affetionnée trou- Re ve over de ZEDELYKE OPVOEDING. 349 altoos in dergelyke gevallen bekwame middelen uit. Maar, wat moet men denken van die onnatuurlyke en dwa- ze Ouders , die, zoo zy geene vere trekken hadden, waar in zy hunne Kinderen ver genoeg van zich af kun- nen houden, en aan de Dienftboden overlaten , daarom alleen ‘er zouden laten bouwen 5 wel te vreden zynde dat zy hen , om zoo te zeggen , bo= ven op een zolder kunnen fteken „ of ineen vleugel van het huis verbannen, op dat zy hen noch zien noch hooren zouden ? Hoe veel misgrepen en bui- tenfporigheden van allerlei foort wor- den 'er dan niet bedreven ! Nu eens zyn de Kinderen ooggetuigen van de fchandelykfte ongeregeldheden, en ne- men 'er deel in , zoo dra ’er de min- fte ve toujours des expédiens en pareil cas. Mais que penfer de fés Parens dénaturés & infenfés, qui, s'ils n’avoient point d’appartemwens où leurs En- fans pôflent être loiends deux, & abandonnés aux Domeftiques , en feroient bâtir tout exprès 5 charmés de pouvoir les percher „pour ainfi dire, — au haut d'une maifon , ou les réléguer dans laile d'un bâtiment , afin de ne les voir , ni de ne les entendre ? Que d'abus , que d'ercès en tout gen- re fe commettent alors! Tantôt les Epfans font témoins des plus honteux dèsordres, & vy pren- pent part auflitôt qu’il y a la moindre ite ans Eend f 850 Verhandeling van den Heer Formery. fte mogelykheid toe is. Dan eens ; om te beletten , dat zy , 't geen. ’er omgaat , zien zouden , ftopt men hen ineen ‘hoek by een, daar zy doen , * geen zy willen , dat is te zeggen, al ’t kwaad , dat zy doen kunnen 5 zy krakeelen en vechten famen, zy ftoo« ten. elkanderen , vallen , en bezee- ren zich. Wanneer zy fchreijen , en dat men bevreesd ís, dat hun ge= fchreeuw gehoord zal worden , over- laadt men hen met flagen , om hen te doen zwygen , met bygevoegde belof- te, hen twee- of driemaal zoo veel te geven , Zoo zy het minfte gekerm ma-= ken. Zendt men hun eenige fpyzen 3 de zelve worden vertiend of bedorven door die ze hun toedienen: dus lyden de Kinderen honger „ of vullen zich op ‘Fantôt , pour empêcher qu’ils ne voyent cequi fe pafle , ou les raflemble dans qüelque coin où ils font ce qu’ils veulent , c'eft à dire , tout ce qu’on peut faire de pis ; ils fe quérellent, ils fe battent, ils fe meurtriffent ‚ ils tombent , ils s’eftropient. S'ils pleurent, & qu'on craigne que leurs cris ne. foyent entendus „on les aflomme de coups pour: Jes faire taire , avec promefle de doubler. & «de. tripler , s’ils font la moindre. plainte. Leur en voye-t-on des alimens ? Ils font dîmés „ ou gâ- tés , par ceux qui les adminiftrent. Les Enfans jeânent , ou fe bourrent de vilenies. Rien en un. MOE ovér de ZEDELYKE OPVOEDING. -3sr óp met flechte-koft. . ‘Niets; in eén woord , is betreurlyker , dan deze fchuilhoeken der Kinderen; niets roept meer om wraak tegen de Ouders , die gedogen „ of zelfs willen , dat hunne Kinderen verfcheide jaren in die elen- de doorbrengen; 3d ehv Link … De minfte misflagen brengen de min- fte rampen voort ; maar deze rampen laten niet na, de Opvoeding. zeer te verhinderen „en alle de zorgvuldig- heid te verdienen „welke. ik -ernftig verzoeke , daar aan te befteden,. Ou- ders, in andere opzichten wegens hun- ne zorgen en teedere gevoelens zeer te pryzen, miffen hun doelwit, alleen- lyk- omdat zy niet gewaar worden „dat hy „die niet alles doet , niets doet; om- } met n'eft plus déplorable que ces repaires 5. rien ne crie plus Vengeanee contre les Parens qui per: mettent , ou veulent même , que leurs Enfans y croupiflent plufieurs annécs. ih | De moóindres fautes produifent de moindres fnaux ; mais ces maux ne laiffent pas de traverfer puiflamment PEducation , & de mériter l'attention Ten nous conjurons d’y apporter, Des Parens » ‘ailleurs recommendables par leurs foins & ‘par leurs fentimens, manquent leur but, uniquement parce qu'ils ne s'appergoivent pas que quiconque nc fait pas tout, ne fait rien, parce qu'ils s’imae RD gie 352 Verhandeling van den Heer Formevy gmdat zy zich verbeelden , dat Kine deren „aan welken men zoo veel goes de onderwyzingen geeft „ die door goede voorbeelden zelfs gefterkt wor- den „ geen gevaar loopen , wanneer men hen niet uit het oog verlieft , dan van tyd tot tyd en voor weinige uren. Ík zeg hun, dat zy zich bedrie- gen, en dat zy by de uitkomft ‘er kwa. lyk by ftaan zullen; Hunne Kinderen zullen mogelyk minder bedorven zyn, dan die men gantsch en al verzuimt 5 maar zy zullen op verre na zodanig „niet zyn , als zy behoorden te wezen, en als zy zouden geweeft zyn , zon- der deze gapingen , om my dus uit te drukken, in de zorgvuldigheden , wel- ken men aan hun befteedt. Eene Moe: der , by voorbeeld , vol drift en wak: | ker rinent que des Enfans à qui l'on donne tant de Boilies inftruêtions , foutenues même par de bons exemples , ne courent point de risque „ lorsqu’on ne les perd de vue que de tems en tems , & pen- dant quelques heures. Je les avertis qu’ils fe trom- ent , & qu’ils en feront les dupes. Leurs Enfans eront peut. être moins dépravés que ceux qu’on neglige totalement; mais ils ne feront pas à beau coup près tels qu’ils devroient être, & qu’ils aùs roient été fans ces lacunes, pour m'exprimer ainfis dans les attentions qu'on leur confacre. Une Me- ‘re, par exemple , pleine d'ardeur & d'aêtivicé , labo- over de ZEDELYKE OPVOEDING! 433 kerheid, arbeidzaam, ‘teeder voor há- ré Kinderen , hun welzyn fteeds wen= fchende en betrachtende , neemt een tyd van uitfpanning , ’twelk niet men= fchelyk-zou zyn, haar ‘te benyden. ‚Zy heeft goede kenniffen , en gezel- fchappen , en gaat eenige hamiddagen van de week met hare Vriendinnen doorbrengen. Durende dezen tyd be- waren hare Kinderen ‘gemeenlyk het huis „ en brengen hunnen tyd by ‘de Dienftboden doof. Dit is genoeg 3 het kwaad is onvermydelyk. De Dienftboden „ volgens hunne gewoon- te , bederven de Kinderen ; of fom: _wylen tergen de Kinderen de Dienft- boden , trekken hen van hunne bezig: heden af 5 of zy raken handgemeen met hun , en halen zich een lomp en. ruw | laborieufe , tendre pour fes Enfans , voulant & procurant fans ceffe leur bien , prend un tems de relâche qu’il ne feroit pas humain de lui envier. Elle a des connoiffances , des Sociétés, & va pas- fer quelques aprèsdinées de la femaine avec fes Amies. Pendant ce tems-là fes Enfans gardent le logis , au moins pour la plûpart, & paflent leur tems avec les Domeftiques, C'en eft affez : T'a- bus eft inevitable, Les Domettiques, fuivant leur ecoûtume; gâtent les Enfans : ou quelquefois les Enfans agacent les Domeftiques , les détournent de leurs occupations ; ou bien ils fe chamaillent IX. Deel, 1, Werb, VA avec _ 354 Verhandeling van den Heer Former ruw onthaal op den hals. Deze ver- tooningen dikwyls herhaald wordende, zyn zeer nadeelig. En dit is weder een van die gevallen’, waar voor het hulpmiddel niet gemakkelyk te vinden is. Eene Moeder kan niet geheel als in eene kluis leven ; hare gezondheid zou benadeeld worden „ en hare teer- hartigheid ontaarden 5 het zou eene byna onmogelyke onderneming „ of ten minften onredelyk zyn , te ver- _ gen, dat men zich in zyne huishouding begraven moeft. Het ís derhalven wederom in de keuze der Dienftbo- den „ en in verfcheide voorzorgen , welken de omftandigheden kunnen aan de hand geven, dat men hier de hulp- middelen zoeken moet. In de groote Hui- avec eux, & s'attirent. des groffieretés , de mau- vais traitemens. Ces Scenes réitérées font très nuifibles : & voilà encore un de ces cas où le re- _ mede eft difficile à trouver. Une Mere ne fau- roit vivre entierement en reclufe ; fa fanté s’alté- reroit , fon humeur s'aigriroit , & ce (eroit un ef- fort presque impoffible, ou du moins injufte à prée tendre , que celui de s'enfévelir dans fon ménage. C'eft donc de nouveau dans le choix des Domefti- ues ‚ & dans diverfes précautions que les circon- ances peuvent fuggérer , qu'il faut chercher des reffources. Dans les grandes Maifons rien Belt meil- \ over de ZEDELYKE OPVOEDING. 485 Huizen is ‘er niets beter , dan ’t geen men „Demoifelles noemt: en dit is het geen my. verplicht , om eene uitweie ding over dit onderwerp te doen, Uitweiding aangaande de Gouvernanten. Het is eene zaak , die zeer natuur: lyk in ‘t verftand valt, om jonge Doch- ters van geboorte of van vermogen toe te vertrouwen aan Gouvernanten ; die hare Opvoeding beftieren. Dit ge- bruik echter is op verre na altyd zoo algemeen niet geweeft , ‘dan dat der Gouverneurs ; zonder twyffel , omdat de Moeders geoordeeld worden, meer ledigen tyd te hebben , dan de Va- | | ders , meilleur que ce qu'on nomme les Demoifelles: & Sen ce qui m'engage à faire une digreffion fur leur ujet. Digreffion fur les Gouvernantes, C'eft une chofe qui vient affez naturellement dans Pefprit que de confier de jeunes Filles de nais- fance ‚ ou d'une famille opulente , à des Gouver- nantes qui dirigent leur Education. Il sen faut bien que cet Res: ait pourtant été toujours aufli commun que celui des Précepteurs , fans doute parce que les Meres font ih avoir plus de of p r 356 Verhandeling van den Heer Formrv ders, om onmiddelyk voor de Kinde- ren van hare fexe te waken 5 en om: _ dat mên teffens onderftelt ; dat zy de genoegzame bekwaamheid hebben, die tot opvoeding der Dochters noodigis, met hulp echter van Meefters in den Godsdienft , Gefchiedeniffen , Aard- rYkskunde , en dergelyke wetenfchap- pen „als mede voor. de oeffeningen van het lighaam. … Maar e€ne byzon- dere omftandigheid heeft het gebruik ingevoerd , van in deftige Huizen dat geen te hebben , ’* welk men Demot- Jelles noemt, en de zelven vry zoò noodzaaklyk aan te merken , als de Gouverneurs. Deze omftandigheid be- ftaat in de overhand, welke de Fran- fche Taal genomen heeft, zoo dat men de zelve tegenwoordig aanmerkt, als | fir que les Peres, pour veiller immédiatement fur les Enfans de leur fexe, & qu'on leur fuppofe aufli la forte de capacité oade pour l'Education des Filles, fauf à prendre des Maîtres de Religion, dHiftoire, de Géographie, &c. comme auflì ceux qui enfeignent les exercices du corps. Mais une circonftance párciculiere a introduit la coûtume d'avoir dans fes bonnes Maifons ce qu'on nomme des Demoifelles, & de les regarder comme auffi néeeffaires que les Précepteurs. Cette circonftan- ce eeft Fafcendant qu’a pris la Langue Frangoife , de facon qu'on là regarde aujourd'hui comme de- vant over de ZEDELYKE OPVOEDING: 457 als moetende „verftaan en gefproken worden van alle luiden , die maar een weinig boven het gemeene volk’ zyn. Dit denkbeeld neemt zyn oorfprong „uit de wezenlyke- fchoonheid dezer taal , en uit de voortreffelykheid van het groot getal van Werken „ die in ‚de zelve zyn gefchreven ‚ noch meer, dan uit den-rang „ welken Frankryk al- toos gehouden heeft onder de eerfte Koningryken van Europe. De alge- meenheid. der Franfche. Taal neemt daaglyks toe , tot nadeel en verval der Latyníche, Hoe het zy, men wil „ dat Kinderen, van eenig aarizien het Franfch leeren ; en gelyk men de ‘l'a- len nooit, beter leert verftaan , dan door het gebruik , en door de zelven | van vant être fgue & parlée par toutes les perfonnes un peu au deffus du commun. . Cette idée prend fa fource dans la beauté réelle de cette Langue, & dans lexcellence du grand nombre d'ouvrages qui y ont été publiés , encore plus que dans le rang Bie la France a toujours tenù parmí les premieres ‘Monarchies de P Europe. L'univerfalité du Langa- ge Frângois regoit tous les jours des accroiffemens qui vont au détriment-é& à la décadence du Latin. Quoiqu’'il en foit, on veut que les Enfans de qucl- gue diftin&tion apprennent le Francois 3 & comme on ne. fgaït jamais mieux les Langues que par l'u- fage , & en Jes parlant dès l'enfance, à peine at- | 43 ___ tend- 858 Merhandeling van den Heer Former van de eerfte jeugd af te {preken , zoo wacht, men naauwlyks den ouderdom van drie of vier jaren af, om zich van eene Mademoifelle te voorzien, aan welke men zonder onderfcheid de Zoons en de Dochters toevertrouwt , tot dat de eerften overgaan in de han- den der Leermeefters ; en zelfs noch na dien tyd vaart de Mademoifelle fom- wylen voort , met hen te onderwy- zen. By dit algemeen gebruik van het Franfch , t welk de voornaamfte oor- zaak is, dat men dit foort van Goy- vernanten heeft begonnen aan te ftel- len , voegde zich eene toevallige om- ftandigheid, die op de gelukkigfte wy- ze der weereld overeenkwam met de oogmerken der Ouders, die de zelven nOO- tend-on l'âge de trois ou quatre ans pour fe pro- curer une Demoifelle, àlaquelle on confie même indifféremment les Gargons & les Filles , jusqu’à ce que les premiers paffent entre les mains des Précepteurs; & encore même après ce terme, la Demoifelle continue quelquefois à les inftruire, A cette vogue du Frangois , qui eft la principale caufe de Tinftitution de cette forte de Gouvernan- tes, il s'eft joint une circonftance accidentetle qut uadroit le plus heureufemnent du monde aux vues es Parens intéreffés à s'en procurer, C'eft De | [ qu epe ENGEN over de ZEDELYKE OPVOEDING. 359 noodig hadden. …Namelyk de Vlucht uit Frankryk , zoo als men ’t gemeen- lyk noemt , of de verípreiding der Franfche Huisgezinnen , welken door de herroeping van ’t Wdiët van Nantes, - en door de vervolgingen , die daar op ontftonden, Frankryk van tyd tot tyd verlaten hebben, Deze Huisgezinnen meeft allen behoeftig zynde, zochten middelen „ om zich te redden , en dit boodt zich op eene zeer gunftige wy- ze aan. Eene wel opgevoede Juffer vondt zich in ftaat , „de Kinderen, die men haar. toevertrouwde , wel op te brengen; en de goede opgang der eer- ften, die dit werk ondernomen hebben, heeft het tot eene mode gemaakt, waar van de macht bekend is. « Maar men moet hier in acht nemen , dat deze mode qu'on nomme le Refuge, ou la difperfion des Fa- milles Francoifes ‚ que la révocation de Edit de Nantes , & les perfécutionis dont clle a été fuivie , ont fait fortir fucceflivement de France. Ces Fa= milles presque toutes indigentes ont cherché des reflources : & celle-ci s'eft préfentée d'une ma- niere très gracieufe, Une Demoifelle bien élevée seit trouvé en état de former les éleves qu’on lui a confiés ; & le bon fuccès des premieres qui ont entrepris cette sche, a fait naftre la mode, dont on connoit l'empire. Mais il faut remarquer ici que cette mode ne repofe pas fur des fondemens LZ 4 tout g6o Verhandeling van den Heer Formev mode geenzins op zulke vafte gronden fteunt, als toen zy eerft opkwam. In dien tyd waren meeft alle die Demoi- Jelles waarlyk Juffers , lieden van goe- den, of zelfs van edelen huize , welken hare vaal zuiver fpraken', goede ma: nieren en gevoelens hadden , en wel- ken te bezitten , aan de Ouders tot een byzonder geluk verftrekte. Sederd | dien tyd zyn ’er onbegrypelyke mis- bruiken ingeflopen. Van den eenen _kant wil een ieder Demoifelles hebben; omtrend gelyk LA-FONTAINE zegt, dat elk klein Prinsje Afgezanten , en elk Graaf Kamerjonkers hebben wil. Van den anderen kant, is 'er geen Franfch Juffertje , die , onaangezien de laagheid van hare af komft, en,’ | geen tout à fait auffi folides que lors qu'elle eft née. Alors les Demoifelles Étoient presque toutes de vé- ritables Demoifelles , des perfonnes de famille ho- norable, ou même noble, qui parloient purement „Teur langue, qui avoient des manieres & des fen: timens „ & de l'acquifition EE les Parens ne pouvoient trop fe féliciter. epuis ce tems - là il s’eft gliffé des abus inconcevables. D'un côté tout le monde veut avoir des Demoifelles , à peu rès comme LA FONTAINE dit , que tout petit rince veut avoir des Ambaffadeurs , & cout Mar- quis des Pages. De l'autre il n’y a point de Fille Frangoife, qui, malgré la bafleffe de fon extrac- over de ZEDELYKE OPVOEDING: 361 geen noch erger is , onaangezien hare onkunde en onbekwaamheid, zich niet voor Mademoifelle wil uitgeven, en ook haar oogmerk: niet bereikt. … Het eerfte. onheil ‚ dat hier uit voort- fpruit, is „dat de rechte Demoifelles in verachting gekomen zyn „ dat men niet langer haar. die eer bewyft , wel- ke haar toekomt, dat men haar met zoo veel yver „ als zy verdienen, niet aanzoekt „ en haar geen loon eù ver- geldingen geeft, die eenigzins met de waarde van hare dienften overeenko- men. Gelyk men verzekerd is eene Mademoifelle te. vinden , zoodra men ‘er.eene zoekt , en dat ’er zich eene groote menigte , om uitte kiezen , aan. tion, & ce qui eft encore pis „ malgré fon ignoran- ce & fon incapacité „ ne veuille s’êriger en Demoi- Jeble, &-n'y Parvienne en effet. Le premier inconvénient qui réfùlte de là „ c'eft que les vrayes Demoifelles font tombées- dans les diferédie, qu'on a ceflé d'avoir pour elles lèés égards qui leur étoient dûs, de les rechercher avec Î'em- preffement qu'elles méritent , de “leur donner un falaire & des récompenfes qui avent quelque pro- ‚portion avec le mérite de leurs foîns. Comme on eft affuré de trouver une de ie dès -qu’on la _ €herche , & qu?il s'en offre en foule à choifir, on _ | ‚Zeg at LD STgrendg « 362 Verhandeling van den Heer Former aanbiedt , neemt men , zoo niet de eerft komende, ten minften die, wel- ke men voor de laagfte prys kan beko- men, en over welke men denkt het meefte gezag te zullen kunnen oeftfe- nen. Eene vreemde verblindheid ze- „ker, te trachten om deze Gouvernan- ten te verlagen , en haar byna gelyk te _ ftellen met de overige Dienftboden ; terwyt het van groot belang zou zyn , haar in de oogen der Kinderen de grootfte eer en achting te doen ge= nieten. Wat kunnen de Kinderen an- ders doen , dan die luiden verachten , welken zy met zoo veel kleinachting zien behandelen , en haar ongehoor- zaam worden , merkende dat zy gee- ne fchaduw van gezag of macht heb- ben ? De … prend , finon la premiere venue, au moins celle qui eft au meilleur marché, ou fur qui l'on croie pouvoir prendre le plus d’autorité,_ Etrange aveu- glement , de chercher à rabaifler les Gouvernan® tes, & à les mettre à peu près au niveau des au- tres Domettiques , tandis qu'il feroit effentiel de jeur donner aux veux des Enfans le plus grand re» lief & la plus haute confidération ! Que peuvent faire les Enfans finon de méprifer les perfonnes u'ils voyent traiter avec lä plus grande hauteur, de leur dèsobéir en remarquant qu'elles n'ont ‚pas l'ombre du crédit & du pouvoir ? L : es ever de ZEDELYKE OPVOEDING. 363 De zaken gaan noch veel verder , en de zoo genaamde Demoifelles , waar van wy fpreken , worden niet zelden beladen met andere bezigheden , die gantfch ftrydig zyn met die van de Opvoeding ; men maakt ’er-een foort van Huishoudfters: van , die de huis- felyke zaken waarnemen; Kamermaage- den ‚ die verplicht zyn de Vrouw en de Kinderen aan te kleden; Naaifters, Borduurfters , ik weet hiet wat al meer. «Men haalt ‘er al het nut uit, dat men meent , 'er-uit te kunnen ha- len 5 en hier door zelfs mift men. het eenigfte en-voornaamfte nut, tot het welk zy-bepaald en heiliglyk toegeweid behoorden te blyven. ; Maar Les chofes vont plus loin encore, & les pré. tendues Demoifelles dont nous parlons ‚font: fou- vent chargées d'autres fonétions „très difcordan: tes avec celles de l’Education; on en fait des efpe- ces de Ménageres qui veillent fur Feeconomie Do- meftique , des Filles de chambre obligées d’habile ler la Maîtreffe & les Enfans, des Couturieres, des Brodeufes „que fai-je! On en tire tout le parti qu'on eroit pouvoir en tirer , & par là même on perd l'unique & principal profit, auquel elles de« an être réfervées , & religieufement confae Cr ES . { Maïs AAN 364 Perhandeling van den Heer Tormevy ‚ “Maar met dit alles heeft men echter geen ongelyks want van alle zaken, waar toe men haar zou kunnen gebruike ‚ken, is het de Opvoeding, welke haar het minfte paft. Zy zelven hebben geene opvoeding genoten ; zy werftaan den omgang met de weereldin ’t geheel niet; zy hebben geene de minfte kennis van die Franfche Taal, om welker wil le-men haar-aanneemt , geen bezef al toos. van Gefchiedeniffen „ Aardryks- kunde , Fabelkunde, zelfs menigmaal van den Godsdienft niet, “Zie:daar ec- ne affchildering „die maar àl te waar- achtig: is , “van dat nieuw foort. van Wezens „ welken door hare verbafte- ring wel haaft weder tot niets zullen vervallen. Op- … Mais après-tout: on-n’a: pas tort ; car de toutes les chofes auxquelles on pourroit les appliquer , P Education eft celle qui leur convient le moins, Elles n'en ont point requ elles-mêmes; elles n'ont aucun ufage du monde , aucune connoiflance de cette Langue Frangoife pour l'amour de laquelle on les prend ‚aucune teinture d'Hiftoire, du Géo- graphie , de Mythologie , fouvent même de Relie gion. Voilâ un portrait qui n'eft que trop fidele de cette “nouvelle efpece d'êcres que leur aviliflement fera bientôt retomber dans le néant. Edue over de ZEDELYKE OPVOEDING. 365 Opvoeding der Dochters. Ik zou-hier de plaats-vinden , om over de:Opvoeding der-Dochters in ’ algemeen te handelen ; maar dit is een _ftuk , waar mede ik niet van voorne- men. ben’, my in ’t byzonder bezig;te houden. „De goede fchriften , die over deze ftoffe in ’t licht zyn gekomen ; kent men, en men kan tot de zelven toevlucht nemen. Omtrend de Zielen heeft geen -onderfcheid van: Geflacht plaats: derhalven fteunt-de Opvoe:- ding der-Dochters opde zelfde grond beginfels „ als. die. der. Zoons ;- het. komt by-béiden aan ; op het beoeffe- nen van hun verftand en hun-hart , op het bevorderen van hun geluk en van Education des Filler. Je trouverois ici le lieu de traiter de Education des Filles en général; mais c’eft une difcuffion dans les détails de laquelle je n'ai pas deffein d'en- trer, On connoit les bons Ouwrages qui ont paru fur cette matiere , &- l'on peut y recourir. Les ames n'ont point de fexe : ainfi P Education des _ Filles part des mêmes principes que celle des Gar- cons ; il s'agit également de. former Tefprit & le coeur , de procurer lutilité & le bonheur. se Aj oit 366 Verhandeling van den Heer Former van hunne nuttigheid. Men moet in ‘t byzonder aan de Dochters eene Op- voeding geven , waar door zy waardi- ge Huisvrouwen en waardige Moeders kunnen worden. Alle hoedanigheid , die geen invloed heeft op deze beide ftanden , verdient flechts eene opper: vlakkige zorg; alle hoedanigheid, die met de zelven ftrydig is, moet als vers derfiyk verbannen worden. Het on geluk is „ dat. de meefte Moeders zel- ven de vereifchte hoedanigheden tot het geluk van ‚den huiffelyvken ftaat niet bezittende, buiten ftaat zyn, om de zelven aan hare Dochters , ’t zy door middel van. onderwyzingen „ zy door dat van voorbeelden , in te boezemen. In- doit en particulier élever les Filles , de fagon qu’ elles puiffent être de dignes Epoufes , & de dignes Meres. Toute qualité qui n'influe en rien fur ces deux états ne mérite qu'une attention très fuper- ficielle ; toute qualité qui eft en oppofition avec eux doit être profcrite comme pernicieufe. Le malheur eft que la plûpart des Meres n'ayant point elles- mêmes les qualités requifes pour le bonheut de la vie Dometftique , ne font propres à les. ine fpirer à leurs Filles , ni par la voye des inftrucs tions, ni par celle des exemples. S'il ts ' pen de ZEDELYKE OPVOEDING. 367 „Indien ’er-noch iets , ’twelk , fchoon „met weinig woorden , hier plaats kan vinden, te onderzoeken valt, het zyn de Letter- oeffeningen van het Vrou- welyk geflacht. Is het goed , dat ee- ne jonge Dochter in het Latyn en in de Wetenfchappen onderwezen wordt? De roem ‚welken eenige Vrouwen door deze” kundigheden verworven hebben , ís een lokaas voor de overi= gen. Ik weet echter-niet, of men, de gefchiedenis der Geleerde Vrouwen met. opmerking lezende , bevinden zou ; dat haar lot wezenlyk verdiend hebbe benyd te worden. Om my hier omtrend in ’t zekere te verklaren , moet ik zeggen , dat 'er , volftrekt gefproken , een famenloop van zulke gunftige , zulke in dit opzicht beflis- fende S'il y a une queftion incidente qui puiffe trou- ver place ici, quoi qu'en très peu de mots , c'eft celle des études du fexe, Convient-il qu'une Fille apprenne le Latin & les Sciences ? La réputation ue ces connoiflances ont acquife à quelques per- Onnes du fexe , eft une amorce pour les autres, Je ne fgai pourtant , fi en lifant bien attentive- ment [hiftoire des Femmes favantes , on trouve: roit que leur fort ait été effeCtivement digne d'en- vie, Pour m'expliquer pofitivement là deffus , je dirai qu’abfolument parlent il peut y avoir un con- cours de circonftances fi favorables „fi détermi- nan. N 368 Verhandeling van den Heer Former fende omftandigheden plaats ‘kan liebs- ben , dat men naauwlyks in ftaat is, de zelven niet in te volgen ; maar ik voeg ‘er te gelyk by , dat men dezen famenloop veel eer moet trachten af te wenden, dan den zelven te verwek- ken. Ik begryp niet-al te wel , waar toe de ‘hoedanigheid van. Geleerde ,, zelfs in een goeden zin genomen, en van alle belachlykheid ontdaan „ van nut kan zyn voor eene Vrouwe. Ge: roepen zynde , om met luiden van ha- re fexe te leven , zal zy die verach- ten, en -zy zal van de zelven: gevreesd of gehaat worden. „De Mannen zelven zullen meer genegen zyn, om met haar te {potten , dan «om zich over haar te verwonderen. … Wanneer eene jonge Dochter, of.eene Vrouw, zon- der pântes à cet égard, qu'on ne peut gueres s’y re- fufer; mais j'ajoûte en même tems qu’il faut dé- tourner ce concours plurôt que de travailler à lé faire naftre. Je ne vois pas trop bien'à quoi la qualité de Savante, prife même dans un bon fens, & dègagée de tout ridicule, peut être utile à une Femme. er Pe à vivre avec les perfonnes de fon féxe , elle les méprifera, & elie en fera crain= te, haïe. Les Hommes eux mêmes feront plus difpofés à fon égard à la raillerie qu'à admiration, Si une Fille, ou“une Femme, peut Ae ruit kol’ £ ‘over de ZEDELYKE OPVOEDING. 869 J der opfpraak Á denkbeelden ‚ begin= fels , of-een foort van wetenfchap kan verkrygen , ’t welk hare ziel voedt , veredelt en verfterkt, zou het zeer onbillyk zyn , haar van zulk een kos= telyk voorrecht te berooven ; maar dit is t ook al , dunkt my , waar toe zy zich moeten bepalen , zonder verder een naam te willen maken, of zich ooit daar op iets te laten voorftaan. Onderlinge Werkeering der Kinderen. î Laten wy nu weder komen tot de Kinderen in ’t algemeen „ en tot de verkeering , welke men hun mag toe- ftaan. … Die der Dienftboden hebben wy verworpen , ten minften zoo veel dit bruit. des idées, des principes , une forte de fa- voir , dui nourriffe , éleve , fortifie fon amé , il feroit très injutte de vouloir la priver d'un avanta- ge auffi précieux ; mais voilà, ce me femble , à quoi elle doit fe borner , fans rien afficher , fans avoir jamais de prétentions, Fréquentation réciproque des Enfans, _ Revenons aux Enfans ef général, & dux fré- quentations , qu’on peut leur permettre. Nous avons interdit celle des Domettiques , du moins IX. Deel , 1. Vers. Aa _ ade \ \ 870 Verhandeling van den Heer Formey dit mogelyk zy, of miffchien met uit- zondering van eenige zeer zeldzame gevallen, daar men Dienftboden mocht aantreffen „ die by de goede manieren teffens goede gevoelens bezaten. On- dertuffchen moet men zorg dragen , dat te veel eenzaamheid , te veel af- zondering , of bedwang, welk eeniger maten onvermydelyk is onder de oo- gen der Ouderen , geen invloed heb- be op de inborft der Kinderen , hen niet droefgeeftig of moedeloos make. „Men kan derhalven , en mer moet zelfs hun toeftaan , Vrinden en Mak-- kers te hebben , welken zy van tyd tot-tyd zien , en byzonderlyk op ze- kere uren , en zekere vafte dagen, onder den naam van uitfpanning „en zelfs autant que la chofe eft poffible , ou peut-être à exception des cas extrèmement rares où il fe trouveroit des Domeftiques qui joigniffent aux bonnes manieres de bons fentimens. _Cependant il faut prendre garde que trop de folitude , trop de retraite , ou de gêne , qui jusqu'à un certain point eft inévicable fous les yeux des Parens , p'influe fur Phumeur des Enfans, ne lesattrifte , ne les décourage. On peut donc, & lon doit même leur permettre d'avoir des liaifons & des ca= marades qu’ils voyent de tems en tems, & fpé- cialement à certaines heures & certains jours mar- ‚ qués, à titre de récréation & même de nn Ce, ovêr de ZEDELYKE- OPVOEDING: 371 zelfs wan „vergelding , waar van men hen berooven zou, zoo zy iets bedrer ven, ’t welk ftraffe verdiende, Het is onnoodig te zeggen, dat men deze eerfte gezelfchappen met overleg moet uitkiezen , zoo wel als alle de overigen. van het leven, en zelfs, noch. meer „ vermits het dezen zyn; welker uitwerkingen en indrukfels de, ‘allér duurzaamften zyn. Kwaadaardige, on- deugende Kinderen , gelyk 'er reeds zulken van de vroegfte jaren af zyn, bederven wel haaft de befte inborften, en leeren ‚hen: duizend zaken „ -waar van zy behoorden onkundig te blyven. De belangen van, deugd en goede.ze- den der Kinderen „met welken men de zynen in kennis brengt , moeten | der- fé, dont on les priveroit,’s’ils commettoient quel- que faute digne de punicion. Il n'eft-pas‚befoin.de dire qu'il faut du choix dans ces premieres compagnies ‚ comme dans tou- tes celles dela vie , & même d'avantage, puis- que ce font celles dont les effets & les impres- fions font les plus durables. Des Enfans méchans , vicieux ‚ comme il y ena dès le plus bas âge , corrompent bientôt les meilleurs naturels , & leur apprennent mille,chofes qu'il leur importoit d'igno- rer. Les confidérations.prifes de la fageffe & des meeurs des Enfans dont on procure la connoiffan- | az Ce. { . 372 Verhandeling van den Heer ForMmevy derhalven zwaarder wegen,, dan alle de anderen , gelyk die van buurtfchap,, van bloedverwand- en van vrindfchap tuflchen de Ouders , of. van aanzien en rang. Het is geene eer en voor- deel , het is in tegendeel eene fchan« de , een ongeluk , zyne Kinderen in gezelfchap té zien met die der Groo- ten , wanneer zy ‘er mede in hun ver- ’ derf loopen, Hunne. Spelen. Na dat men dus de rechte overeen- komft der Kinderen „ die men by el- kanderen brengt, wederzyds wel heeft waargenomen , wordt Zer vereifcht , | Sid | ‚dat ce aux fiens, doivent donc lemporter fur toutes les autres , comme de voifinage , de parenté , de ‘liaifon d’amitié entre les Peres & Meres , ou de diftinttion & de rang. Ce n'eft point un honneur & un avantage, c'eft une honte au'contraire & un „malheur ; de voir fes Enfans dans la compagnie de ceux des Grands , s'ils sy perdent- Leurs Jeux. : _Les vrayes convenances refpeêtives étant donc obfervées entre les Enfans qu'on raflemble , il s'agit d'influer fur la’ maniere dont ils paflent leur | tems over. de. ZEDELYKE OPVOEDING. 373 dat men de wyze nagaat, op welke zy hunnen tyd famen doorbrengen, in voegen dat zy, mét zich te vermar kens-niet al te wild worden, en gee- pe buitenfporigheden bedryven. Ten dezen einde is het vooreerft noodig , dat men hun eenige vermaken voor- ftelt, met byvoeging „ dat zy ‚na ee- ne kleine verfnapering {amen gedaan te hebben , het een of ander fpel zul» len fpelen, -’t welk men tot eene on- fchadelyke verluftiging bekwaamtft oor- deelt. Wanneer zy eens in de gewoon- te van dit fpel zyn , zullen zy van zelven daar toe gedreven worden „en het zelve op elke byeenkomft hervat- ten. In de tweede plaats 5; dit fpel_ moet geenzins van. het getal zyn der «zulken „ die in't vervolg van het le- | ven, tems enfemble , de fagon qu'en s'amufant ils ne deviennent pas trop volages, & ne commettent au- cun Éécart. Pour cet effec il convient premiere- ment de leur prefcrire certains amufemens „ en leur difant qu’après la petite collation qu’ils font enfemble „ils auront tel ou tel jeu qu’on croit le plus propre à une innocente récréatión. Lorsqu'ils auront formé l'habitude de ce jeu, ils s'y porte- ront d'eux-mêmes, & le reprendront à chaque feance, / En fecond lieu’, ce jeu ne doit pas être du nombre de ceux qui, däns la fuite de la vie , peuvent faire des Joueuts proprement dits, & con- ARE „Aa g3 dui- Ld 974 Verhandeling van den Heer ForMmey ven , cigenlyk zoo genaamde Spelers maken kunmen , en gelegenheid ge- ven tot die verderflyke ongeregeldhes den, welken aan deze naam en aan de- ze hebbelykheid vaft zyn. Boven dien vereifcht dit foort van fpelen een lang- durig zitten, en gaat niet-gepaard met die beweging en oeffening van ’t lig- haam , welke met de jaren der Kinde- ren , met hunnen aard , en met het welzyn hunner lighamen overeenko- men. In de derde plaats ; men moet „de Kinderen in ’t oog houden ‚doch met zich ondertuffchen op zekeren af- ftand te houden , welke hun die vry- heid geeft, die de grootfte waarde van hunne verluftiging uitmaakt.: In ee- ne groote Zaal , by voorbeeld ‚kun. nen de Ouders of andere Opzichters 1 duire aux funeftes Égaremens qu’ehtrainent ce titre & cette profeffion. Avec cela ces fortes de jeux daiffent dans un état fédentaire , & ne font pas ac- „compagnés du mouvement , de l'exercice, qui conviennent furtout à l'âge des Enfans , à leur shumeur , & au bien de leur corps. En troifieme „lieu „, on doit vbferver les Enfans , mais en fe te= „nant cependânt à une diftance qui leur laiffe cette liberté qui fait le principal prix de leurs divertifle- mens, Dans une grande Sale , par exemple „ les Parens ou autres Obfervateurs , peuvent être à Dn ede Era EA denke over de ZEDELYKE OPVOEDING: 375 in den eenen hoek zyn,-en de Kinde. ren in den anderen. Of anders kun- nen dezen zyn in eene Kamer naaft aan die, daar men zich bevindt , om hen , ‘terwyl de deur open blyft, in het oog te houden. Ook gaat men van tyd tot tyd by hen, men ziet hen voor eenige oogenblikken fpelen , men fchynt door eenige vragen belang te ftellen in ’t geen zy doen , en door dergelyke bezoeken , die als zonder voordacht moeten gefchieden, houdt men hen in toom. In de vierde plaats; zoodra ‘er de minfte twift onder hen ontftaat , zoodra zy oneenig en toor- ‚nig worden , zal men ’er zich mede be- moeijen , en de oneenigheid doen ein- digen , ‘tzy door eene bemiddeling:, ZOO un bout, & les Enfans à l'autre. Ou bien ceux- ci peuvent être dans une chambre contigue à celle d'où on les obferve, la porte demeurant ouverte. De plus on s'approchera d'eux de tems en tems, on les regardera jouer pendant quelques inftans , on paroftra s'intéreffer à ce qu’ils font par quelques queftions, & on les tiendra en bride par de fembta- bles vifites ‚ dont les retours n’auront rien de règlé. En quatrieme lieu, s'il s’eleve la moindre alterca- tion entr'eux, s’ils fe difputent & s'échauffent , on en prendra aufficôt connoiffance ; & l'on fera ceffcr le différent , foie par une décifion , fi c'eft un on Aag4 Ld 376 Verhandeling van den Heer Formey zoo het een geval is, dat bemiddeld „kan worden, ‘t zy door de genen, die zich te buiten gingen , weder tot hun= nen plicht te brengen. Wanneer het een geval van aanbelang is geweeft , zal men, zoodra het klein gezelfchap gefcheiden is , gelegenheidmemen tot eene byzondere vermaning , of zelfs tot eene behoorlyke kaftyding. On- dertuffchen moet men zoo veel als mogelyk vermyden, de vermaken der Kinderen met bitterheid te vermengen. De overige betrachtingen van de Op- voeding zyn reeds zwaar genoeg , om zonder noodzaaklykheid de oogenblik- „ken, die tot verzachting van die moei- Iykheden gefchikt zyn, niet te vermin- deren: rt! Uit à décider , foit en faifant rentrer dans les bornes _du devoir & des bienféances ceuw qui en font fortis. Si le casa été grave, on en fera , lors- que la petite affemblée fera féparée , le fujet d’u- ne reprehenfion particuliete ,‚ ou même d'un châ timent proportionné. - Cependant on doit éviter., autant qu'il eft poffible „de mêler des amertumes aux plaitfirs-des Enfans. Le refte de la tâche de FEducation eft trop pénible , pour rien fouftraire fans nécefité aùx momens confäcrés à l'adouciffe- ment de ces’ peines, ), HO el | | Des Ià 7 ovêr de ZEDELYKE OPVOEDING. 1377 Uit de voorzorgen, die wy hier op- noemen, vloeijen twee waarfchouwin- gen voort , welken niets minder dan onverfchillig zvn. De eerfte is , dat men aan de Kinderen geene afgelegen wandelingen , geene verre tochten moet toeítaan , durende welken. men hen aan hun zelven overlaat. Hier voornaamlyk is ’t, dat het oog van een bekwaam Opzichter noodig is, zonder ’t welk de Kinderen , de maat hunner krachten , en den aard der ge- varen niet kernende , zich zouden bloot ftellen , om eenige ziekte of ongeluk- kig toeval zich op den hals te halen. De tweede waarfchouwing ziet op de gemeenzaamheid tuffchen de twee fexen. Deze wordt vry fpoediger ge: vaarlyk , dan men zich verbeeldt. Zyn ni | / de Des’ précautions que nous wenons d'indiquer il réfulte encore deux avis qui ne font rien moins qu'indifférens. Le premier, c'eft de ne pas per- mettre aux Enfans des promenades éloignées , dé longues courfes, pendant lesquelles on les laiffe fur leur bonne foi, C'eft ici fürtout qu'il faut Peil de quelque habile furveillant , fans quoi les Enfans ignoranc la mefure de leurs forces & la na- ture des dangers, s’expoferoient à prendre quel= que maladie , ‘ou à eltbiel quelque accident fâ- _ cheux. Le fecond avis concerne la familiarité des deux fexes, Klle devient dangereufe beaucoup | es _ plu- u 278 Verhandeling wan den kik Formey de domme Dieren zoo dom-niet , als men denkt, de zelfde. aanmerking is, noch veel toepaffelyker op de Kinde- ren. De Natuur wyft hun wel haaft ‚den weg , leert hen de eerfte pogin- gen , en biedt hun de voorfinaak aan van geneugten „ daar zy met groote drift gebruik van. maken ; en die al- leen dienen , om hen te verzwakken , om hen van jongs af onkuifch te ma- ken , ja om hen tot het volkomen ge- not zelve te brengen. Eene menigte van Kinderen , omtrend welken men het niet noodig oordeelt bekommerd te zyn, krygt leer- jaren „ die hen by- na nergens in onkundig laten. En om dit in ‘t voorby gaan te zeggen , de Dienftboden zyn mede in dit opzicht zeer plutôt qu’on ne fe imagine, Si les Bêtes ne font pas aufli Bêtes qu’on le penfe, la même réflexion eft encore plus appliquable aux Enfans. La Natu- re leur enfeigne bientôt des routes , leur fuggere des tentatives, leur offre des plaifirs ébauchés , dont ils profitent avec ardeur, & qui ne fervent qu'à les affoiblir., à les rendre lafcifs de bonne heure , ou même à les conduire au dénouement. Une foule d'Enfans à l'égard desquels on ne eroit pas qu'il foit befoin de fe précautionner , font des apprentiflages qui ne leur laiffent presque rien igno- ver. Et pour le dire en paflant , les omen | ont Re over de ZEDELYKE OPVOEDING, 579 zeer gevaarlyk. Vele Kinderen van geboorte gaan door hunne handen ; zoodra men hun daar toe de minfte goede gelegenheid geeft. Een ander zeer verderflyk kwaad verdient buiten tegenfpraak „ dat men het nuttig en fchrander Werk leze, *t welk de Heer T1issor daar tegen heeft gefchreven. Aannaderende Meerderjaricheid. De jaren verloopen : wy zien de Kinderen fpoedig groot worden; hun- ne geftalte komt reeds naby die der uitwerkèers van hún beftaan ; alles geeft het naderende ontflag uit de ouderlyke macht te kennen, Echter zal men wel | doen, font aulfi fort dangereux à cet égard. Bien des Fils , ou Filles de famille , paffent par leurs mains dès qu’on leur laiffe les moindres facilités. Un autre abus bien ruineux mérite fans contredit qu’ on life utile & judicieux Ouvrage que M. Tissor y a oppofé. Emancipation Graduelle. Les Années s’écoulent : nous voyons grandit les Enfans avec rapidité ; leur ftature approche déjà de celle des Auteurs de leur exiftence ; tout annonce leur émancipation. Néanmoins. on oe f ien 330 Verhandeling van den Heer Formevy: doen , het zelve zoo veel , als op ee- ne redelyke wyze gefchieden kan , te vertragen. — Want fchoon deze jonge lieden reeds de grootte en fterkte van lighaam verkregen hebben, zulks bee. let niet , dat zy, ontbloot van onder- vinding „ ligtelyk te verleiden „en zeer gereed zyn om vuur te vatten; en dat zy , zich op een weg vol van gevaren bevindende , alles te duchten hebben , wanneer zy ‘er aan zich zel- ven worden overgelaten. Om dan my- ne gedachten in dit opzicht nader te ontvouwen , wil ik voor eerft, dat de komft van deze Kinderen in de weereld gefchiede onder het, opzicht der Ou- deren , die hen in de gezelfchappen , welken zy houden, zullen brengen, en hun- “bien de la différer , autant que cela fe peut rai- fonnablement 5; & furtout de-n’y procéder que par degrès, qui laiflent toujoursfubfifter quelque partie de la dependance. En effet.‚fi ces jeunes gens ont déjà la grandeur & la force du corps en parta- ge, cela n'empêche pas qu’ils ne foyent dénués d'expérience , faciles à féduire , promts à s’en- flammer , & qu’entrant dans une route bordée de précipices, ils n'ayent tout à craindre , fi on les yv abandonne à eux- mêmes. -Poùr déveloper done mes idées à cet égard , je dis‚-que l'entrée de ces Enfans dans le monde doit fe faire fous les aufpices des Parens, qui les „méneroût dans les | com- \ over de” ZEDELYKE OPVOEDING. 38: hunne eigen „vrolyke byeenkomften laten bywonen, terwyl zy hun teffens dit bewys van achting , en het ver- maak , ’t welk zy moeten vinden in « dus behandeld te worden als volwas- fchen menfchen „doen opmerken, en hoog waarderen. Dit zal hen gewen- nen, om een gedrag te houden, ’t welk jin deze gemeenzaamheid betaamlyk is, zonder nochtans hen te berooven van die onfchuldige vrolykheid „ die de voornaamfte luifter der jeugd is. Dus zullen zy in ’t zelfde geval zyn, als de jonge Arenden, die onder de vleu- gelen van hun, daar zy het leven aan verfchuldigd zyn; leeren vliegen. Ten tweeden ; wanneer in’t-vervolg „ gelyk dit onvermydelyk is , de jonge lieden by elkanderen zyn , en met hunne OER Mak- “& compagnies qu’ils-fréquentent „, & les initieront à leurs propres, parties de plaifir , en leur faifant fentir & valoir cette diftinétion , & l'agrément qu’ ils-doivent trouver à être traités comme des perfonnes faites. Cela les formera à tenir une conduite qui conviennhe à cette aflociation , fans pourtant fe dépouiller de linnocente gayeté qui ait tout le luftre de la jeunefle,. Par ce moyen ils feront dans le-cas des Aiglons, qui apprennent “à voler fous les afles de ceux à qui ils doivent la vie. 2» Quand enfuite , comme cela eft inévita- ble, lesjeunes gens font en fociété & font des par= | ties 392 Verhandeling van den Heer For Mey Makkers wandelingen naar buiten doen, zal men zich herinneren , zonder dat het noodig zy, my hier over op nieuw. uit te laten, van ’t geen ‘er gezegd is, aangaande de keuze der gezelfchap- pen, en aangaande de verfcheide mid- delen , om na te gaan en onderricht te zyn , van ’t geen ‘er voorgevallen is, op die plaatfen zelfs , daar men niet tegenwoordig is geweeft. Niets is ‘er van meer belang (dat men dit wel in t geheugen houde,) dan aan de jon- ge lieden het denkbeeld, dat men hen op de eene of andere wyze altoos in t _ oog heeft „ diep in te prenten. Zulks heeft veel overeenkomft met het groot drangmiddel, ’t welk ‘er voor de men fchen „ ter beftiering hunner handelin- gen , in het denkbeeld der Alomte- | gen- ties de campagne avec leurs Camarades , on fe rappellera , fans que j'aye befoin de m’y étendre de nouveeu, ce qui a été die fur le choix des Com- agnies , & fur les divers moyens d'obferver , & d'être inftruit de ce qui s'eft paflé dans les lieux mêmes , où Pon ne s’cft pas trouvé. Rien de plus effenciel , (qu'on s'en fouvienne, ) que d’imprimer fortement aux jeunes gens lidée- que de maniere ou d'autre on ne les perd jamais de vue. Cela reffemble beaucoup au grand motif à règler leurs actions, queles hommes tirent de l'idée de la T ou- | te « cúer de ZEDELYKE OPVOEDING. 383 genwoordigheid van God gelegen is. Ten derden , wanneer het blykt , dat de mate van. vryheid , die men gege- ven had , fchadelyk is ,„ en misbruikt wordt „moet men zich:haaften ; de zelve te bepalen , voor dat 'er zulke gebreken uit ontftaan , welker gevol- gen bezwaarlyk te verbeteren zyn. Niets is ‘er ‚ by voorbeeld „ betreur lyker , dan de jammerpoel , waar in men „ door de drift. tot het fpel „ ge- fleept wordt. Indien men daar geene zorg voor droeg , zouden ryke erfge- namen „ voor dat zy genot hebben van hun Vaderlyk erfdeel , zich te grond helpen. De Vrouwen vervoeren ook de jonge lieden vry verre , en bena- deelen hen in velerlei opzichten. De te-préfence de Dieu. 3. Quand il eft décidé que le degré de liberté, qu'on avoit accordé , eft nui- fible , & produit des abus „ on doit fe hâter de le reftraindre , avant qu'il en réfulte quclcune de ces fautes dont les fuites font difficiles à réparer. Rien de plus déplorablé , par exemple „ que l'abyme dans lequel en:rafne la paffion du jeu. Sil'on n'y prenoit garde , de riches héritiers feroient ruinés avant que d'avoir jouï de leur Patrimoine. _ Les Femmes conduifent auflì les jeunes gens bien-lain, & leur caufent dy dommage par bien des endroits. Fonêtiens / ' 384 Verhandeling, van den Heer Formev _ De Plichten van een Gouverneur. / Hier nu is het, dat in de aanzien- Iykfte huizen de dienft der Gouver= neurs begint, van welken het billyk 18 , iets te zeggen , vermits wy van de Leermeefters en Demorfelles gefpro- ken hebben. Door een Gouverneur den naam van MEeNTOoR te geven, zou hy met een woord ten vollen be- fchreven zyn 3 en niëmand zou zyne groote nuttigheid, of zelfs zyne vol- ftrekte noodzaaklykheid kunnen te- genfpreken.- Maar waar zyn deze MeNToms ?. Wie is ‘er, die in ftaat is, de zelven op te zoeken? En wie is ’er , die de zelven zoekende , vinden ka? | Vol. Fonêtions des Gouverneurs. Dans les Maifons diftinguées c'eft ici que com- mencent les fonCtions des Gouverneurs ‚ dont il eft dans l'ordre de dire quelque chofe , puisque nous avons-parlé des Précepteurs & des Demoifel des. En défignant un Gouverneur par l'ép:thete de MeNtTou, il feroit défini touc d'un coup; & pere {opne ne pourroit conrefter {on extreme utilité , ou même fon indifpenfable néceffité. Mais où font ces Menrors? Qui eft-ce qui fgait les cher- cher ? Et qui eft-ce qui, en les cherchant, peut les trouver ? id | | Sui- boer de ZODELYKE OPVOEDING. “388 v-Volgens de algemeene denkbeelden verfchilt een Gouverneur van een Leet- meefter daar-in ‚dat deze niets an- ders dan kundigheid bezitten moet, of ten hoogften , kundigheid vergezeld van goede zeden; in plaats dat de eer- fte, by de goede manieren , en by de bekwaamheid ‚„ om met menfchen om te gaan , teffens de ondervinding en de voorzichtigheid voegen moet. Dit zou waarlyk byna voldoeride zyn, om het doelwit, ’t welk men , met het aanftellen. van een - Gouverneur voor- heeft, te bereiken , indien men zich niet meeft altoos bedroog in de hoedd- nigheden, die ík zoo even opgenoemd heb 3 en dat men zich niet liet verblin- den, fchyn- voor wezenlykheid nemen- de. - Voor zoo weinig als een Man eene Suivant les idées comtnunês , un Gouverneur différe d'un Précepteur , en ce qu'il ne faut à ce- lui-ci que du favoir, ou tout au plus un favoir accompagné de bonnes meeurs, au lieu que le pre- mier doit joindre aux manieres du bel ufage & au talent de la converfation de lexpérience & de la _ prudenee, Il y auroit là en effet de quoi remplir à __peu prês le but de la deftination d'un Gouverneur , fi Pon ne prenoit presque toujours le change fur les qualités qui viennent d'être indiquées, & qu’on ne s'en laiffât pas impofer par des apparences qui tiennent lieu de la réalité. Pour peu qu’ua hom- EK. Deel, 1. Verd, Bb me 886 Verhandeling van den Heer Formevy eene goede, houding heeft ‚zich op eene bevallige wyze uitdrukt ,‚ en met vrymoedigheid {preekt ,- dat hy ver- fcheide. Staten van Ewrope doorkruift heeft , en ’t geen hy gezien; of zelfs * geen hy niet gezien-heeft, op. eene wyze weet te-verhalen ‚dat men naar hem luifteren moet „ dan meent men het puik. van Gouverneurs gevonden te hebben. Maar. van waar komt deze Man? Van welk eene af komft is Hy? Hoe is Hy opgevoed 2? Hoe heeft Hy zyne jonge jaren. doorgebracht 2 Welk gedrag heeft Hy tot nu toe gehouden? Waar zyn.de getuigeniffen te zynen « voordeele , en de bewyzen , dat Hy niet flechts een gelukzoeker , een be- drieger is ? Wanneer men omtrend dit alles eenig onderzoek doet , ge- | fchiedt me ait de bonne mine, que fon ton foit impofänt , qu’il parle avec confiance , qu’il ait parcouru di- vers Etats de [Europe , & qu’il débite ce qu'il a vu , ou même ce qu’il n’a.pas vû, de maniere à fe ' faire écouter „ on croit avoir trouvé la perle des Gouverneurs. „Mais d'où vient cet Homme ? De uelle famille eft-il iflu ? Comment a-t-il été Elevé ? Comment a:t-il paflé fa jeuneffe 2, Quel- le conduite a-t-il tenue jusqu'à préfent 2 Ou font les garans qui dépofent en fa faveur „ & les sb que ce n'eft pas un fimple Avanturier, un iferoc ? Si Pon prend quelques Intora dn ces; À ivers over de. ZEDELYKE OPVOEDING. 387 fchiedt -het meeft altoos zeer opper: vlakkig. Ten minften gaat zulks niet gepaard met eene levendige driftig- heid „ zoo ik my dus mag uitdrukken. ‘Een waar. MeENToRr moet zulks zyn door de-edelheid van gevoelens , door de oprechtheid van hart, door de lief de ven de oeffening van alle deugden, en. door eene eigenfchap voor al, die alle de goede hoedanigheden van het verftand en het hart-aan den dag legt, door eene groote mate van Godsdien- ftigheid. Ik beken, dat zulk een Man zeldzaam is ; maar hy ís van al te groo- _te- waarde , dat men-niet alle zyne krachten.zou infpannen , om hem uit te vinden , en niets ontzien , om hem machtig. te; worden, » Anderzins be. geeft zich een jong Heer aan het dob- / RRS beren divers égards „ elles font presque toujours fort fu- perficielles, Au- moins n'entrent-elles pas dans le vif, fi je puis m'exprimer ainúi. Un vrai M en- TOR doit Pêcre furtout par la nobleffe des fenci- __ mEens,-par la pureté du cceur,‚ par l'amour &'la pratique de toutes les vertus, & par un endroit furtout qui décide de toutes les bonnes qualités de lefprie & du coeur, par un grand fonds de Re- ligion. „J'avouë qu’un tel Homme eft rare ; mais ileft trop précieux pour ne pas employer tous fes efforts à le rencontrer , & à ne rien épargner pour Facquérir. Autrement ke, jeune Seigneur fe met à b 2 vo 858 Verhandeling van den Heer Formevy beren op de onftuimige Zee dezer Weereld met eenen Loots, die wel verre van.hem voor fchipbreuk te be- waren „ hem recht ftreeks tegen de gevaarlykfte klippen aanftuurt. Ik zal over dit ftuk niets meer zeggen, maar behalven de vereifchte” voorzorgen in eene keuze van zoo veel belang „ aanraden „ dat alle Ouders, groote Heeren zynde , of anderen , die de middelen daar toe hebben , op alle plaatfen , daar hunne Kinderen in het reizen zich zullen ophouden , brief- wiffeling te hebben, gelyk zy dit lig= telyk verkrygen kunnen , met ver- trouwde lieden , die hen naauwkeurig onderrechten aangaande het gedrag niet alleen van den jongen Reiziger, maar ook van den deftigen Leidsman. | De voguer fur la Mer orageufe de ce Monde avec un Pilote , qui , bien loin de le préferver du naufra- _ ge, le conduit tout droit contre les écueils les plus redoutables. «Je n'en dirai pas davantage là deflus ; mais , outre les précautions requifes dans un choix de cette importance , je confeillerai en- core à tous les Peres , grands Seigneurs ou au- tres qui en auront les movens, de fe procurer dans tous les endroits où leurs Fils féjourneront , des Correfpondans fûrs, comme cela leur eft aifé, aui les inftruifent fidelement de la conduite ‚hon feulement du jeune Voyageur , mais du He en- over de ZEDELYKE OPVOEDING. 389 De Ouders, die niets anders op ’t 002 hebben, dan hunne Kinderen van zich te verwyderen, of die ten minftensge- looven alles gedaan te hebben , met zich: naar de aangenomen gebruiken te fchikken „ zyn wel verre verwyderd van de grondbeginfels eener volmaak- te Opvoeding. Men kan zeggen, dat zy alleen het bywerk behartigen, en de hoofdzaak ter zyden laten. Ik meen dus den gantfchen loop der Opvoeding doorgewandeld te hebben , zoo als het overeenkwam met myne oogmerken , die geweeft zyn , om de voorgeftelde Vraag te beantwoorden , zonder de byzonderheden te herhalen, die in de Werken , over deze ftoffe reeds uitgegeven , te vinden zyn , en voor ed Mentor. Les Parens qui ne cherchent qu'à éloigner leurs Enfans , ou qui du moins croyent avoir tout fait en fe conformant aux ufages requs ‚ font bien éloignés des principes d'une Education complette, On peut dire qu’ils n’exécutent que laccefloire , & laiffent Peflentiel à Pécart. Je crois avoir parcouru toute la carriere de PE- ducation d'une maniere fuffifante pour mes vues , ui ont été de répondre à la Queftion propofée , ans répéter les détails qui fe trouvent dans les Ouvrages déjà publiés fur cette matiere, & en par- Bb 3 j ticu-”. 390 Merbandeling van den Heer Former „voor al, zonder den weg der eigenlyk gezegde letter - oeffeningen aan te wy-« zen. Ik zou derhbalven hier het eerfte Hoofddeel myner Verhandeling , die ‘er het voornaamfte van is ten opzicht der uitgebreidheid , befluiten , indien ik niet geloofde, onder de zaken, aan welker kennis ons ten hoogften gele- gen is, 'er eene te moeten uitzonde- ren , en afzonderlyk te handelen. van eene wetenfchap , die, wel verre van te moeten overgeflagen of verzuimd worden , het groot oogmerk , en de voornaamfte waarde van ons beftaan uitmaakt. | Noods ticulier fans tracer la route proprement dite des Etudes. Je finirois donc ici le premier Article de ma Traêtation , qui en eft le deon quant à Pétendue , fi je ne croyois devoir diftinguer un „objet parmi.ceux dont il nous importe.d’'acquêrir la connoiffance , faire une exception en faveur d'une fcience , qui, bien loin de devoir être omie fe ou négligée , fait le grand but & le principal prix de notre exiftence. ANécer= een a de id , Pd voer de ZEDELYKE OPVOEDING, 991 Noodzaaklykheid van den Godsdienft. Uit deze trekken zal ieder verftan- dig menfch om den Godsdienft den- ken , eene waarlyk Hemelfche leere , een onwaardeerbaar gefchenk van den Vader der Lichten. De beoeffening _ van den Godsdienft uit het ontwerp. van Opvoeding weg te nemen „ is den eenigften grondflag , waar op de Op- voeding geveftigd is, te ondermynen. Waarom, en op welk eene wyze zou men de Kinderen opvoeden zonder “den Godsdienft ? Waarom zou men hen opvoeden ? Voor de Weereld, dien ftrengen Meefter, die den dienft , welke men hem bewyft , zoo flecht beloont ? Voor den tyd , dien tyd van Neceflitt de la Religion. A ces traits toute perfonne fenfée reconnoîtra la Religion , doêtrine wrayement célefte , préfent ineftimable du Pere des Lumieres. Oter l'étude de la Religion du plan de 1’ Education , c’eft fap- per Education par fon unique fondement. Pour- quoi & comment éléveroit- on les Enfans fans la Religion ? Pourquoi les éléveroit-on 2 Pour le Monde , ce Maître fi dur , & qui paye fi mal les fervices qu’on lui rend? Pour le tems , ce teng: b 4 e 892 Verhandeling van den Heer Foumes van ons leven , die zoo kort duurt , en zoo haaft voorby ftreeft ? Hoe zou men hen opvoeden ? Door welke drangmiddelen zou men de plichten, die men hun voorfchryft , kunnen aan- dringen ? Waar de eenigfte middelen vinden , om de Ziel te veredelen , en het Hart te zuiveren ? O neen 5 wat ook zulke menfchen denken mogen , „die zich gaarn voor Wetgevers in de- ze zaken willen opwerpen , de ware grootheid en het geluk zyn onaffchei- delyk aan den Godsdienft verbonden ; en in welken ftaat zich een Sterveling op deze aarde geplaatít vinde , welke voorrechten hy ’er geniete , het zou hem beter zyn , nooit geboren , dan van den Godsdienft beroofd te zyn , yoor al , indien het opzettelyk is, in* SEA, dien de la vie, efpace fi court, & qui s'enfuit fi rapi- dement ? Comment les éléveroic-on ? De quels motifs pourroit- on appuyer les devoirs qu'on leur en ? Où trouver les feuls moyens d'anna- - lir lame & de purifier le coeur ? Non, non, quoiqu’en penfent des Hommes qui voudroient s'ériger en Diélateurs fur ces matieres , la gran- deur & le bonbeur tiennent indiffolublement à la Religion ; é& dans quelque fituation qu’un mortel fe trouve placé ici bas , quelques prérogacives qu'il v poflede , il vaudroit mieux pour, lui n’être point né que d'être privé de la Religion , furtout fi c'eft | vo. en Ten N overde ZEDELYKE OPVOEDING. 393 dien hy het ongeluk heeft , van des zelfs waarde te verachten , en het op- perfte goed:te verfmaden , welks ver- lies met niets te boeten is. Te vergeefs zoeken onredelyke te- genftrevers het Bygeloof met den Gods- dienft te verwarren , en onbefchaam- delyk aan dezen aan te vryven, ‘twelk niet dan aan genen kan worden toege- fchreven. Het is een Kunftgreep , ZOO laag als ydel, naauwkeurig alle de dwar lingen , alle de buitenfporigheden waar toe de menfchen in ’t {tuk van leere , en uitwendigen dienft , verval- len zyn , by een te halen „om daar uit te befluiten , dat die Godsdienft., die hen van alle hunne dwalingen heeft | ver. volontairement, sil a le malheur d'en méconnof- tre le prix, & de rejetter le fouverain bien , de la perte duquel rien ne peut le dédommager. En vain d'’injuftes adverfaires affeêtent- ils de confondre la fuperftition avec la Religion , & de mettre impudemment fur le compte de celle-ci ce qui ne peut être attribué qu'à celle-là, C'eft un artifice égalemient bas & vain de raflembler foigteu- fement tous les écarts „ toutes les extravagances dont les hommes ont été capables en fait de do- rine & de culte, pour en conclurre que la Re- ligion qui les a délivrês de toutes leurs errcurs , & qui tend à les délivrer de tous leurs vices , ne Bbs mé- 304 Verhandeling van den Heer Formey verloft , en ftrekt , om hen van alte hunne gebreken te verloffen „niet meer geloof en vertrouwen, verdient „dan alte de overigen. Zoo lang het Euan: gely Zal beftaan, zullen dergelyke {noo- de pogingen alleen ftrekken tot befcha- ming van hún, die de zelven fmeden; en men zal in dit Euangely zien de Za- liemakende genade verfchenen aan atle men- fchen ; de kracht en de wysheid van God tot zaligheid van alle Geloovigen. | Wanneer ik dan van den Godsdienft fpreek, verfta ik daar door-den waren Godsdienft , eenvoudig „ zuiver , en ontlaft van al het menfchelyke, dat’er de Stervelingen hebben willen onder- mengen. Het is deze Godsdienft , dien ik wil, dat men de Kinderen leeren zal, mérite pas plus de créance & de confiance que les autres, Tant quel’ Evangile fubfiftera , de pareils attentats tourneront à la honte de: ceux qui les for- ment 5 & l'on verra dans cet Evangile la grace fa- lutaire clairement apparue à tous les hommes, la puis* Jance € la fagef]e de Dieu en falut à tout croyant. Quand je parle donc de la Religion , j’entens la vraye Religion , fimple , épurée, dégagée de tout ce que les hommes ont voulu y mêler d’ humain. C'eft cette Religion que je veux qu'on enfeigne aux Enfans dès qu’ils font en état d'en ue les | TANS 5 \ ps over de ZEDELYKE OPVOEDING. 895 zal ‚(zoo dra zy in ftaat zyn , om er zich goede. denkbeelden van te vors men „ door hun deze denkbeelden-op zulk eene wyze voor te ftellen , als met hunne jaren overeenkomt, en door de zelven verder uit te breiden , naar mate der vermeerdering van hun -be- grip. De voornaamíte grondflag van _dezenarbeidis de Godsdienftigheid der Ouderen zelven, de eerbied , waar mee de zy vervuld zyn voor Gods Woord; en de bewyzen , die zy nooit ophou- den daar van te geven , voor al de openbare oeffening eener oprechte en mannelyke Godsvrucht. Kinderen; die gedurig dit loffelyk gedrag voor oogen hebben , zuigen waarlyk den Godsdienft met de melk in ; en dic is ook de befte wyze , om dien te erlan- gen, idées „ & en leur préfentant ces idées dans l'ordre qui convient à leur âge , avec des dévelopemens fuccellifs proportionnés à ceux de leur intelligen- ce, La premiere bafe de ce travail , c'eft la Reli- gion même des Parens , le refpeét dont ils fonc remplis pour la Parole de Dieu, & les témoigna- ges qu’ils ne ceflent d'en donner , furtout par les actes manifeftes d'une piété folide & fincere. Des Enfans qui ont perpétuellement cette louable con- duite fous les veux, fucent véritablement la Relie gion avec le Jait ; & c'eft là la meilleure manicre de ‘ 396 Verbandeling van den. Meer. Formrvy gen. « Vervolgens ís het gemakkelyk met de natuurlyke nieuwsgierigheid der Kinderen, voordeel te doen , door de zelve zonder gemaaktheid naar den kant van deze gewichtige zaken te doen ._ neigen. Het Schouwtooneel der Na- ‚tuur geeft op ieder oogenblik gelegen- heid aan de hand ,„ om tot des zelfs Goddelyken „Maker op te klimmen; om te fpreken over Zyn Alvermogen ; Zyne Wysheid, Zyne Goedheid, over alle Zyne aanbiddelyke Volmaakthe: den, die zoo wel ín de geringften , âls in de grootften zyner Werken doorftra- len. … De verfcheide deelen van den openbaren Godsdienft kunnen ook aan de Kinderen verklaard worden, in voe- gen , dat. men opklimt tot der zelver inftelling en. oorfprong’, die met de | voor- de Pacquêrir. Enfuite , il eft aifé de mettre à profit la curiofité naturelle des Enfans, en la tour- nant fans affeétation du côté de ces importans ob- jets. La vue du Speftacle de la Nature fournit à toute heure Poccafion de remonter à fon divin Au- teur ; de parler de fa puiffance , de fa fageffe , de fa bonté , de toutes fes perfetions adorables, qui brillent également dans les plas grands ouvrages & dans les moindres, Les différentes parties du cul- te peuvent aufli être expliguées aux Enfans „de fagon qu'on remonte à leur inftitution „ à leur orí- gine , ec over de ZEDELYKE OPVOEDING, 397 voornaamtfte waarheden van den Gods: dienft, met de merkwaardigfte gebeur- teniffen des levens van onzen Zaligma- ker verbonden zyn. Dit alles moet beftierd en volbracht worden met een zeker overleg , dat voornaamlyk be= ftaat, in de Kinderen niet in een ver- driet te ftorten, ’t welk in ftaat is hen koud en afkeerig te maken. Deze gefprekken gefchieden , om zoo te zeggen , in ’t voorby gaan, en men vaart daar mede niet langer voort, dan de Kinderen zulks verlangen, en daar in behagen fchynen te fcheppen. „De hebbelykheid van bidden is , in de. derde. plaats , „eene uitmuntende voorbereiding ter beoeffening en be- trachting van den Godsdienft , mits dat gine, qui tient aux principaux faits de la Religion, aux événemens remarquables de la vie du Sauveur, Tout cela doit être ménagé & diftribué avec un art qui confifte furtout à ne point jetter les Enfans dans-un ennui propre à les glacer & à les dégoûter. Ces propos font, pour ainft dire, jettés en pas- fant 3 & l'on n'y infifte qu’autant que les-éleves le fouhaitent , & paroiffent y. prendre plaifir, L’habitude de la priere eft en troifieme lieu un excellent préparatif à Fétude & à la pratique de la Religion , pourvu que les prieres foyent courtes , ju- 993 Perhandeling van den Heer Formev dat de gebeden kort „ verftandig ‚en op bekwame tyden verdeeld zyn , en dat men zelf aan -de Kinderen een voor. beeld geeft van den aandacht , waar mede de zelven moeten. gedaan wor- den. Het gebruik van Formulieren is onvermydelyk, maar der zelver mis=- bruik is zoo onvermydelyk niet , als men: meent.’ Met de Kinderen van tyd tot tyd te herinneren de redenen „ die hen verplichten tot het gebed, als mede de Grootheid van God en hunne nietigheid „ de af hangelykheid „ waar in Zy Zyn , ten opzicht van dat Op- perfte Wezen , en de weldaden , die zy ’er onophoudelyk van ontvangen, en die zy ‘er noch van verwachten , zoo voor het tegenwoordig , als voor het toekomende leven, zal men, in ’ | alge- judicieufes , plactes dans des tems convenables , & qu'on donne foi- même aux Epfans l’ exemple du recueillement avec lequel elles doivent être faites. L'ufage des Formulaires eft indifpenfable ; mais leur abus n'eft pas auffì inévitable qu’on le eroit. En rappellant de tems en tems aux Enfans les raifons qui les engagent à prier , la grandeur de Dieu & leur néanct , la dépendance où ils font à l'égard de cet Etre Supreme, les bien faits qu’ils en recoivent continuellement , ceùx qu’ils en at= tendent encore, & pour la vie préfente , & pour la vie à venir , on trouvera, généraleinentpar- ed ant , over de ZEDELYKE OPVOEDING. 399 algemeen gefproken;, ín hun een hart vinden ,- geneigd: omde heilzaamfte indrukfelen te ontvangen , en, om zoo te zeggen „ Godsdienftig te zyn van de geboorte af. By het gebed komen de overige huiffelyke oeffenin- gen van Godsvrucht, onder welken het lezen van Gods Woord de voornaam- fte is, ’t welk ik onderftelle , dat op eene verftandige en eerbiedige wyze gefchiede. Dit lezen geeft gelegen- heid tot menigvuldige Gefchied- en Zedekundige aanmerkingen , die zich over alle de deelen van den Godsdienft uitbreiden. “En de Ouders , die niet van hun zelven in ftaat mochten zyùi , om deze aanmerkingen te maken, vin- den’ de zelven gemaakt , en zeer wel gemaakt in de uitgave van den Bybel, | wel- lant , en eux un ceeur difpofé à recevoir les im- preffions les plus falutaires , & pour ainfi dire , né religieux. Ala priere fe joignent les autres ex- ercices de Piété Domettigues , dont le principal eft la leâture de la Parole de Dieu, que je fuppo- fe faite avec intelligence & avec décence. Cette leêture donne occafion à des fréquentes Obferva- tions Hiftoriques & Morales qui-s’étendent à tou- tes les parties de la Religion. „Et les Parens qui ne feroient pas en état defaite ces obfervations par eux=mêmes, les trauvent toutes faites & très ne bien pd ‘\ S zoo Verhandeling van den Heer Foruev welke mencaan wylen-den Heer Os- TERVALD verfchuldigd is. > red Wan de Katechizeermeeflers. „Een Kind dus beftierd. zynde tot den ouderdom van, zeven of agt ja- ren, verftaat beter zynen Godsdienft, dan Aankomelingen „ die, men tot het Avondmaal toelaat „ den zelven. ver- {taan , wanneer zy alleen de. gewone onderwyzingen genoten hebben „ zon- der deze voorbereiding. Men heeft derhalven hun niets anders dan een goeden Katechtsmus in de handen te geven , en de uitlegging van dien Kg- teohismus aan iemand toe te vertrou- wen, bien faites dans Ì’ Edition de la Bible dont on eft redevable à feu M. OsTErRVvAL D, Des Catéchiftes. * Un Enfant ainfi conduit jufqu’à l'âge de fept ou huit ans , fgait mieux fa Religion que ne le favent des Caréchumenes qu'on admet à la Communion „ lorsqu’ils n'ont regu que les inftruétions ordinaires fans ce préalable. Il ne s'agit donc que de leur mettre entre les mains un bon Catéchisme , & de charger de lexplication de ce Catéchisme uae cell on- PN ouer de ZEDELYKE OPVOEDING. „go wen „ die’ daar toe waarlyk: bekwaam is. « Dit-laafte is niet zonder zwarig- heid. „Na ; gelyk wy gedaan hebben; van de verfcheide Opzieners , die over de zedelyke Opvoeding gefteld zyn, gefproken te hebben , kunnen wy niet nalaten , een oogenblik onze gedach- ten te laten gaan over de Katechizeer= meeflers. » Twee foorten van lieden dra- gen dezen tytel , en nemen de plich- ten waar, die daar aan vaft zyn. De eerften zyn Leken, een weinig verhe- ven boven de enkele Schoolmeefters , of die ten minften wanen zulks te zyn; die zich aan dit beroep overgeven , en. Zer hunne koftwinning van maken du- rende «hun gantfch leven. Het is vry zeldzaam, dat deze lieden de vereifch- | te fonne qui en foit véritablement capable. Ce der- nier article n’eft pas fans difficulté. Après avoir parlé „ commenous avons fait, des divers fur- > veillans -prépofés à 1’ Education Morale ; nous ne pouvons nous difpenfer de réflêchir. un moment fursles-Catéchiftes. Deux ordres dé perfonnes portent ce titre , & exereent les fon@tions qui y font attachées. «Les premiers font des Laïques , un pew faperieurs aux fimples Maîtres d’ Ecole , ou-qui-d moins prétendent l'être; lesquels fe vouent àscet état „.& en-font-leur gagne pain pens dant tout-le-cours de leur vie. ll eft bien rare que ces gens-là ayent la capacité requife 7 & je MK. Deel, 1, Perb. Cc rs \ aoe Verhandeling van den Heer Formey te bekwaamheid bezitten 5: en ik merk het altoos alseen ongeluk voorde Kin- deren aan , van in hunne handen te vallen. Het grootft gedeelte der zel- ven zyn lieden van eene lage af komft , die niet dan zeer verwarde denkbeel- den hebben, en die zich flecht uit- drukken. De verftandigften volgen een flender , daar zy nooit van afwy- ken 3 en gelyk zy flechts het geheugen der Kinderen zoeken te beladen, zoo maken zy ’er enkele Papegaaijen van, Anderen wermeten zich, hooger te vliegen , aan bovennatuurkundige be- fchouwingen zich te vergapen , en zich voor Geleerden op te werpen; in welk geval ’er niets belachgelyker is , dan hunne brabbeltaal, die te vergeefs aan de Jeugd in de ooren gaat, buiten ftaat , regarde presque toujours comme un malheur pour les Enfans de tomber entre leurs mains.” La plû- part d'entr'eux font des gens de baffe extration , qui n'ont que des idées fort confufes, & qui s'ex- priment mal, Les plus fenfés {uivent une routine dont ils ne s’écartent jamais 3 & comme c'eft la mémoire des Enfans qu’ils fe bornent à charger , ils ne font que des Perroquets. « D'autres s’avifent de prendre un eflor , de fc jetter dans des discus fions Métaphyfiques , de s'ériger en Doêteurs; & alors rien de plus ridicule que leur jargon qui frap- pe en vain les oreilles d'une jeuneffe incapable d’y | rien over de ZEDELYKE OPVOEDING. 403 ftaat „ om er iets van te begrypen , al was het „dat ‘er iets van konde begre= pen worden. f De tweede foort van Katechizeermees- ters zyn Kerkelyken , die, na het vol. eindigen hunner leer -oeffeningen, de hand - oplegging ontvangen hebben, met inzicht , om Katechizeermeefters te zyn, of voor altoos , of voor zeke- ren tyd. Men moet natuurlyk onder- ftellen , dat deze lieden bekwamer zyn , dan de vorigen ; en zy zyn het in de daad, fchoon op eene ongelyke wyze. Hunne jaren beletten fomtyds , dat zy zekere rypheid bezitten , zonder wel- ‚ke de moeilyke plichten van dit be- roep hun ligtelyk tot een overlaft wor- den , of àl te ruiterlyk van hun waar- | he Be. rien comprendre ‚ quand même il s’y trouveroit : quelque, chofe de compréhentible, Le fecond ordre de Catechiftes , ce font des Ec- cléfiaftiques ‚ qui, après avoir achevéleurs Ctudes, ont requ Pimpofition des mains „, à charge d'être Catechiftes , ou à perpétué , ou ponr un tems. Op doit nacurellement les fuppofer plus capables que les précédens ; & ils le font en effet , quoi- qu’ inégalement. „Leur âge les empêche quelque- fais d'avoir une-certaine maturité „ fans laquelle les fonétions pénibles de cet, emploi deviennent aifément rebutantes , ou font exercées trop inbe er CA ies, _ 404 Verhandeling van den Heer Formey genomen’ worden.” Zy „ onder. deze Katechizeermeefters ; die de gaven heb- ben voor den Preekftoel in eene meer „dan gemeene mate , worden daar door mogelyk minder bekwaam tot de ge- meenzame onderwyzing 5. hunne al te vurige verbeelding doet hen in een opgefierden ftyl , in te ver gezochte fpreekwyzen. vervallen , die , zoo ik my dus mag uitdrukken „ den Kinde- „ren over het hoofd vliegen , in plaats van ‘er in te gaan. Men kan ook als Katechizeermeeflers aanmerken alle Pre- __dikanten , voor zoo verre zy de Kin- deren onderwyzen, die tot hunne ge- meente behooren ; en aan dezen zou ik de voorkeur geven boven alle de anderen , mits dat zy, gelyk men vere wachten moet, genoegzame kundig- heid lierement. Ceux d'entre ces Câtéchiftes qui ont les talens de la Chaire dans un degré au deflus du commun, ern deviennent peut: être moins propres à linftrution familiere ; leúr imagination trop ar- dente les jette dans un ftile figure , dans des tours trop recherchés , qui paflent , fi je puis m’expri- mer ainfi „ par deflus la tête des Enfans , au lieu d’y entrer, On peut regarder auffi Comme Caté- chiftes tous-les Pafteurs, en tant qu’ils inftruifent les Enfans qui appartiennent à leur Troupeau ; € je leur donnerois la préference für tous les autres, ‘pourvu qu’ils foyent, comme on doit le Bee | | ien Ee eV Der poor de ZEDELYKE OPVOEDING. 405 Mt Se 95 heid en goede oogmerken hebben. Met — dit alles onderftel ík altoos‘eene aan- houdende oplettenheid „ eehe onver- moeilyke waakzaamheid in de Oude: ren ‚om den draad te. volgen van de onderwyzingen, die de Kinderen ont- vangen ‚-en om zich te. verzekeren , dat-zy ‘er, vrucht uit trekken. … oh Toelating tot het Heilie Avondmaal, > De inlyving in de Kerk , door de toelating tot het Heilig Avondmaal, is eene aandoenlyke plechtigheid, wel. ke men moet trachten , te laten ver- gezeld gaan met alle de omftandighe- den , die de zelve kracht kunnen by- zetten , die een duurzamen, ja zoo 't mo- bien éclairés & bien intentionnés, „Avec tout.ce- la je fuppofe toujours une attention foutenue, une vigilance infatigable , dans les Parens à fuivre le fil. des inftruêtions que les Enfans regoivent , & à s’aflurer qu’ils en profitent. / Admiffion à la Sainte Cene. L'entrée dans V’Eglife par la réception à la Sain- te Cene eft une cérémonie touchante à laquelle il faut tâcher de donner tous les accompagnemens qui peuvent la rendre efficace, joindre des impres=" Cc 3 fions \ 406 Verhandeling van den Heer Former moôgelyk ís, onuitwiffchelyken indruk geven. Hier na blyft er niets meer over , dan de Kinderen , dus Man. nen , Medeburgers , Chriftenen gewor- den zynde , in den Godlyken. Zegen. te bevelen , en zich gelukkig te ach- ten, een “middel in de handen van God geweeft te zyn , om hun niet al- teen het natuurlyk , maar het zedelyk en geeftelyk beftaan te hebben gege- ven. De fchoonfte lauwerkrans , waar mede een hoofd verfierd kan worden , is die , van een huisgezin gelukkig te hebben opgebracht, aan ’t welk men door dit middel de koftelykfte van al- le erffeniffen nalaat. | IL Be- fions durables , & s’il étoit poffible , ineffagables, Après cela il ne refte plus qu’à recommander les Enfans devenus Hommes, nd el „ Chretiens , à la bénédiétion divine , & fe féliciter d'avoir été entre les mains de Dieu des inftrumens pour les conduire à l'exiftence tant phyfique que morale & religieufe. Le plus beau laurier dont une tête puiflë être ornde , c’eft celui d'avoir élevé avec fuccès une famille à qui on laiffe par ce moyen le plus précieux de tous les héritages. | in Cu L= cver de, ZEDELYKE OPVOEDING. 407 BESTIERING va net Hart. Invloed van het Verftand op het Hart. DE is, eigenlyk gefproken , geene zins een byzonder Onderwerp , {choon het echter °*t voornaamfte doel. ‚“wit der Opvoeding zy. Een ieder , die betracht , en wel betracht zal heb- ben, al’t geen wy , als dienende ter oef- BORON BONBON ORK OEKOR | a CULTURE: DuUrCde vR Influence de © Efprit Jur le Ceur. Ceci neft point ‚, à proprement parler, un objet particulier „ quoïique ce foic Îe but principal de PEducation. Quiconque aura fait & elen ait ‚ tout ce que nous recommandons comme propre à Cc 4 Ja dos Zerhandeling dan den. Heer F ORMEY oeffening van het verftand , aangepre …— zen hebben , zal reeds verre gevor- derd zyn in die van het hart 5 en hy zal het genoegen hebben , van het hart , zoo ik. my dus- mag uitdruk- ken , te zien opwaffen in overeen- komft , en in eene volmaakte evenre- digheid met het verftand ; omdat alle- zins, om by deze gelykenis te blyven, dit eerder twee fpruiten zyn van den zelfden ftam', van een gemeenen wor- tel gevoed, en uit een zelfde zaad voortgekomen , dan twee afzonderly- ke fpruiten, twee planten , die famen moeten vereenigd en’ ingeënt wor- den. De onderfcheiding tuffchen het verftand en het hart is meer denk- beeldig dan wezenlyk. Het beginfel onzer kundigheden en onzer gevoe- aid OEE LOD EA EC MReRS:, la culture de Vefprit, fera bien avancé dans celle _duú cceur3 & il aura eu la facisfaCtion de voir, fi je puis m'exprimer ainfi , le cceur croftre de con- cert, & dans une-exate proportión avec Pefprit 5 parce qu’aprês tout , & pour continuer Ja figure , ce font plutôt deux jets d'une même tige , tenant A une racine commune , & iffus d'un germe uni- que , que deux tiges feparées , deux plantes qu’il faille affocier & marier, La diftinétion entre les fprit & le ceeur-eft plus idéalg que réelle, Le principe de nos connoiflances &”de nos bee | B. p % overde ZEDELYKE OPVOEDING: 409 lens; onzer beoordeelingen- en onzer verkiezingen, is een enkelvoudig ver=\ . mogen ‚ maar welks enkelvoudigheid geenzins belet; dat 'er niet, by ach= tereenvolging niet alleen , maar ook op den zelfden tyd; zeer veel werkin= gen kunnen plaats hebben , die onder- fcheiden zyn „of liever,’ díe tot in oneindige verfchillen. Maar gelyk er „hier-, zoo -als overal elders, niets ge= fchiedt zonder reden „ dus is het “in de- ziel; die kent , dat men de reden zoeken moet van de ziel, die wil : het zyn onze denkbeelden ‚…de ver- beeldingen , die wy ons-van de voor= werpen maken; en de beoordeelingen „ welken daar uit voortvloeijen; het zyn, Zeg ik , deze oorzaken , waar uit de | nei- t de vos jason & de nos déterminations, eft une force fimple, mais dont la fimplicité n'empêche pas qu’il ne puifle y exifter , d'une maniere non feulement fucceflive „ mais même (imultanée „ des modifications differentes très nòmbr eufes ‚ou plu- tôt qui varienr à l'infini. Mais, ‘comme n'arri- vesici, de ‚même que partoutrailleurs , rien fans raifon, c'eft dans Pame qui connoit qu'il faut cher- cher la raifon de lame qui veut : ce font nos idées „ les repréfentations que nous nous formons des objets ,-& les actes de jugement qui en décou- dent ; ce or ‚ dis- je „ces “caufes dou réfulcent Cc 5 les ' 41o Verhandeling van den: Heer Formey neigingen, en ‚de luften „de begeerten, en alle de bewegingen: voortkomen, door welken wy naar zekere voorwer= pen. getrokken worden ;-en ous van anderen verwyderen._ Want deze dub- bele neiging komt nergens anders, dan daar van ; dat ‘er, voorwerpen zyn, die wy in ftaat oordeelen, om ons gelukkig te maken „ en anderen, die ons als bronnen van ongeluk voorkos. men. Dus is dat vermaarde zeggen ; het hart 4S-de- bedrieger -van’t verftand, mogelyk niets anders; dan-eene val- fehe gedachten „of ten minften is zy, dubbelzinnig, en kan niet voor waar doorgaan ‚-dan na genoegzaam opge- helderd: en naauwkeurig, bepaald te zyn. Het is onloochenbaar „ dat.wy ; alvorens eenig befluit te nemen, en de ver- les penchans & les appécits , les volitions, & tous es mouvemens par lesquels nous tendons vers cer- tains objers, & nous nous éloignons d'autres objets, En effet cette double tendance ne vient que de ce qu'il y a des objets que nous jugeons propres à nous rendre heureux”, & d'autres qui-nous parois- , fent des fources d'infortune. Ainfi cette fameufe expreffion „ l'ef/pritsefl la dupe da cur, n’eft peut- être qu'une faufle- penfée , ou du moins elle eft équivoque ‚& ne peut pafler pour vraye qu’après avoir été fufifamment expliquée, & foigneufement déterminée, Il eft inconteítable qu’avant que de | | | pren- / voer de ZEDELYKE OPVOEDING. 41: vermogens van onzen wille te gebruie - ken, de voorwerpên aan ons verftand vertegenwoordigen, de zelven overwe-. gen en beoordeelen ,„ volgens de voor- heen verkregen denkbeelden, en over: eenkomftig met onzê gewone wyze ‚van denken. Het is by gevolg wezen- Iyk het verftand , *t welk het hart be- ftiert 3’en „ indien een van beiden be- drogen wordt, is het noodzaaklyk het Hart, ’t welk niets anders doet , dan beruften in ’t geen de School - Geleer- den noemden , Zet Jaafte befluit van't verfland. Maar men moet bekennen, (en het is in dit opzicht , dat de bo- _vengemelde uitdrukking juift en waar wordt ,) men moet, zeg ik , beken- nen „dat het hart op zyne beurt, wan- neer prendre aucun parti, & de déployer les aétes de / notre volonté , nous tenons les objets\préfens à nos efprits , nous les confidérons „ nous en. ju- geons d'après les idées préalablement acquifes & conformement à notre fagon habituelle de penfer., C'eft donc réellement Pefprit qui conduit le coeur ; &, sil ya une dupe, ce doit être celui-ci; qui ne fait qu’acquiefcer à ce que les Scholaftiques nom- moient, wltimkum ditamen intelleëtws. Mais il faut avouer , C& c'ett ce point de vue qui donne à Yexpreffion , donc il s'agit, de la jutteffe & de la vé- rité, ) il faut , dis-je, avouer, que le coeur à {om | tour, Ara Kerbandeting óan dén Heer Former neer het zelve voor zekere voorwer- pen trek , of: voor: anderen af keer heeft opgevat ; zeer grooten invloed: heeft op de wyze , volgens welke het ver- ftand zich de voorwerpen vertegen. woordigt ‚dat het de zelven eeniger maten aarde oogen” van ’t verftand verkeerd dóet voorkomen, en het zel ve fchynt te dwingen, veerder,volgens de gemoeds- neigingen , ;dan „volgens de denkbeelden. tot een -befluit te ko: men. … Des niette min 5 indien men ‘erswel oplet „het verftand- verlieft nooit zyne voorrechten; en dan zelfs, wanneer het doorde hevigheid der al- ler fterkfte driften wordt-weggefleept ; voelt het , dat deze driften hem aan % dwalen brengen, dat zy-hem tegen de reden doen handelen, dat-zy zyne plichten ontluifteren , en zyne eigen be- tour , quand il s’eft affeétionné à certains objets , ou qu'il a conqu de laverfion pour d'autres , influe puiflamment fur la maniere dont Vefprit-fe repré- fente ces objets, les -dénature en quelque forte à fes yeux , & femble le-forcer-à prononcer d'après Je penchant -plutót que d'après les idées. Néan- moins , fi Pon.y prend bien garde, lefprit ne perd jamais fes droits ; & lors même -qu’ileft entrainé par la vèhémence des plus fortes paflions „ il fent que c&s paffions V'égarent , qu'elles le font agir con” tre la raifon „qu'elles dérogent à fes devoirs , E ‘ pré- hr de vate ma voer de ZLDELYKE OPVOEDING: 413 belangen: benadeelen. Van daar die. vermaarde betuiging/van Merpea, En RacrNesheeft uit de zelfde bron-die _ aanvechtingen gehaald, welken Hy zoo’ krachtig-afmaalt , als verfcheurende.de ziel van- Pur pDra.Uit alle deze aan- merkingen- volgt , dat-de Opvoeding voor haar eerfte en voornaamfte doel- wit heeft de oefening van het verftand; en dat, 200 zy daar in gelukkig flaagde, de beftiering van het hart ’er een onmid- delyk en noodzaaklyk gevolg van zou zyn, die niet zou vereiffchen, dat men’er een afzonderlyk ontwerp voor maken, of nieuwe, maatregelen nemen moeft. - Een wel geóeffend verftand, ‘twelk men ftandvaftig zorg gedragen had , op den goeden weg te houden, tot den tyd toe , dat de Opvoeding ophoudt , en 1C= préjudicient à fes intérêts. De.là le fameux aveu de Mepérs, Et Racine-a puifé dans la même - fource ces combats qu'il repréfente d'une maniere fi énergique comme déchirant lame de PHEDRE, U réfulte de toutes ces obfervations que l Educa- tion a pour-premier & principal objet le culture de Pefprits & que „fi elle y- réufifloit parfaite- ment ‚la: culture. du coeur en feroict une. con{é- quence immédiate ; néceflaire; & qui ne demande- roit- pas. qú’on fit un plan à part ,„ qu'on prît de nouvealxsarrangemens. … Unefprit bien formé, & qu’on auroit eu invariablement foin de tenir dang a hed ha AN 414 Verhandeling an den Heer Formevy ieder Kweekeling zyn eigen meefter wordt, zulk een verftand zoude vol- ftandige leidsman zyn van een eerlyk en goed, hart ; en men zou op het zelve kunnen toepaffen die woorden van den Zaligmaker : Zoo gy deze-dingen weet , zalie zyt gy, zoo Ey de zelven doet. Echter ontbreekt my de ftoffe niet geheel , om dit gedeelte myner Ver- handeling te vervullen; ik ga verfchei- de raadgevingen by een ftellen , die geene plaats hebben kunnen vinden, „by het geen aangaande de oeffening van het verftand gezegd is , en die recht ftreeks invloed hebben op den zedely- ken handel en wandel. Maar ik waar- fchouw voor alle dingen , dat , die ge la bonne voye jufqu’au tems où Education finit , & où chaque Eleve devient fon propre maître, un tel efprit feroit le guide conftant d'un coeur hon- _pête & bon; & l'on pourroit lui appliquer ces pa- roles du, Sauveur: Si vous favez ces chofes ‚ VOUS Jerez bien-beureux en les faifant. EN Je ne manque pourtant pas entierement d'’étoffe pour remplir cette partie de ma traCtation ; je vais réunir divers confeils qui n'ont pas pu trouver pla- ce dans ce qui a été dit de la culture de Vefprit , & qui fe rapportent d'une maniere direCte à la con= duite & aux aêtions morales. Mais j'avertis avant voutes chofes que ceux qui veulent employer ces bd con- Î over de ZEDELYKE OPVOEDING: “415 genen, die- gebruik willenrtmaken van deze raadgevingen; de zelven overtui- gende maken „en tot -achtbare en ge- achte voorfchriften doen ftrekken , met ‘hun eigen voorbeeld: moeten lee- ren ; en zelven;de eerftemw zyn , om waar te: nemen „ ét geen zy: aan ande- ren voorfchryven. Buiten dit, fpringt de tegenftrydigheid ten eerften aan de Opvoedelingen voor de oogen ; en wel verre van eenige voordeelige in- drukfelen op” hen te maken „ geeft men hun een afkeer, men brengt hen in de gedachten, dat ‘er noch wezen- Iykheid is in de deugden , aan welken men ben wilde gewennen, noch nood- zaaklykheid in de plichten: ; aan wel- ken, men voorheeft hen te. onderwer- pen. ‘Voor het, welzyn der famenle- ving, der Kerk, en der hufsgezinnen , | Zou confeilss les rendre perfuafifs, les changer en pré: ceptes refpeétables & refpetés „ doivent-prêcher. d'exemple , &:pratiquer les premiers ce-qu’ils pre- ferivent aux autres. Sans-cela le contrafte-faute d'abord aux veux des Eleves 5; & „ bien-loin- de faire quelques impreflions favorables fur eux, on les rêvolte , on leur perfuade qu'il n'y a, ni réa- lité dans les vertus aux-quelles on voudroit les for- mer ‚ ni.néceffité dans Jes devoirs aux quels on pré- tend les aflujettir. > Pour le bien de la Société, de VEglife , des familles , il faudroit que les Perk es 416 Verhandeling van den Heer Former zou ‘er vereifcht worden „ dat de Va- ders en Moeders, de Meefters-en- Op- zieners der Kinderen , de Leerarens, de Overheden „ de Oppermachten:, volmaakte. voorbeelden van alle deug- den , en onberispelyke menfchen wa- ren. Indien de zaak , in een volftrek- ten zin , niet. mogelyk is, ik fmeek ten minften hen zeer ernftig , àan wel- ken het tydelyk en het eeuwig geluk hunner: Kinderen ter harten gaat , en die begrypen , hoe veel invloed. de Opvoeding daar op heeft, dat zy door hunnen: handel , aan de Kinderen den weg der ondeugden niet aanwyzen ;, terwyl zy door hunne redevoeringen hen vermanen , den weg der deugd te volgen. Dit vaftgefteld hebbende „ la- ten wy kortelyk de. voornaamtfte nsid- WTS ab tortor arden les Mêres, les Précepteurs & les Gouverneurs „ les Pafteurs , les Magiftrats , les Souverains , fas- fent des modeles accomplis de toutes les vertus, des perfonnes irréprochables. Si la chofe n’eft pas poflible dans fa rigueur „nous conjurons au moins ceux à qui le bonhour temporel & éter= nel de leurs Enfans tient à coeur, & qui fentent combien l'Education y influe, de ne pas leur mone trer par leurs ceuvres la route du vice „ tandis que par leurs difcours ils les follicitent à fuivre cellede Ta vertu, Cela pofé, faifons fuccintement la re- jut vue hed ceerde ZEDELYKE OPVOEDING. 417 delen overwegen , die in ftaat zyn , de zuiverheid in die harten te bewa- ren , welken voor de zelve gemaakt zyn, en geen vermaak altoos genieten kunnen zonder de zelve. _r. Een Kind moet het liegen haten. De afkeerigheid, de fchrik voor de leugentaal ís het eerfte onderwerp , 'twelk zich hier aanbiedt, omdat de Kinderen van het oogenblik , dat zy beginnen te fpreken , gevaar loopen, eene, zonder tegenfpraak „ aller hate- Iykíte en verderflykfte gewoonten te krygen , die namelyk, van de genen , met welken zy fpreken , te bedriegen, en vùe des principaux moyens qui fervent à mainte- nir innocence dans des coeurs qui font faits pour elle , & qui ne peuvent jouïr d'aucun plaifir que …_ par elle. | Un Enfant doit 1. fuir le menfonge. - L'éloignement , F'horreur pour le menfonge eft le premier objet qui fe préfente ici , parce que, dès le moment où les Enfans commencent à par- ler , ils courent les risques de contraéter une des habitudes fans contredit les plus odieufes & les IX, Deel, 1. Verh. Dd plus 418 Verhandeling van den Heet Fo RMES en de waarheid aan hunne-eigen be: langen op te offeren. Ten tpoedig- ften moet men aan de Kinderen „op de duidelykfte wyze , zyne: begeerte te kennen geven , en hun verklaren, dat men, voor alle dingen , de waar- heid van hun vordert , die-het eenigft middel is , om de achting , het ver- wouwen , en de dadelyke blyken der genegenheid , die men voor hun ge-_ voelt , tot zich te trekken 5 dat naar mate zy der waarheid zullen te kort doen , deze gevoelens verminderen , en eindelyk gantfch uitgeblufcht zullen worden, wanneer men merkt ; dat zy volflagen , hardnekkige , en onverbe- terlyke leugenaars zyn. Vervolgens „moet men by deze verklaringen een vaft plus funeftes , celle d'en impofer à ceux à qui ils parlent , & de facrifier la vérité à tous leurs inté-. rêts, D'abord , on doit expliquer fa volonté aux Enfans de la maniere la plus claire , & leur dé- clarer qu'on exige d'eux avant toutes chofes la vé- rité, qui eft le feul moyen de leur attirer leftime , la confiance , & les témoignages réels de la bien- veillance naturelle qu'on a pour eux ; qu’à mefure qu’ils dérogerout aux droits de la verre „ ces fen-. timens iront en diminuant , & qu’ à la fin ils s’é- teindront entierement , fi Pon s’appergoit qu’ils font des menteurs décidés, ohftinés, & incorrigi- bles. Enfuite, à ces déclarations il faut joindre | une EE Ee nad over de ZEDELYKE OPVOEDING. 419 vaft envonveranderlyk gedrag voegen in alle.de voorkomende gelegenheden. Het liegen moet een kenmerk van ver- finading: zyn 3 zoo langeen Kind daar in. volhardt, ris -al ’t. geen hy zegt, kwalyk gezegd , al ’t geen hy doet, kwalyk gedaan 5; men acht noch be- kwaamheden „noch goede vorderin; gen ; en hetis niet , dan na het lies gen te hebben verlaten, dat een Kind, daar aan overgegeven geweeft zynde:, hopen kan , zich uit, de, ongenade, en de verachting , waar in men hem.tot dien tyd toe gedompeld laten zal, te redden. In de optelling der misflagen en zonden, zal het liegen altoos zwaarft gefchat worden, of zelfs, men zal ‘er eene onvergeeflyke. misdaad van ma- ken, waar van geene vergiffenis te ho- ë pen une conduite ferme & invariable dans tous les cas qui fe préfentenc. Le menfonge doit faire un caraêtere de réprobation ; tant qu’un Enfant y perfifte , tout ce° qu'il dit eft mal die, tout ce qu'il fait eft mal fait ; on ne compte pour rien , ni les talens, ni les fuecès 5 & ce n'eft qu'en re- nongant au menfonge qu’un Enfant qui y eften- clin , peut efpèrer de fe tirer de la disgrace, de Yopprobre où on le laiflera plongé jufques- là. Dans le tarif des fautes , des pèchés , le. men- fonge fera toujours taxé le plus haut, ou même on en fera le pèché irrémiffible , ‘dont il n'y a Dd 2 poine 9 420 Verhandeling van den Heer Formevy Ù pen is , Zoo lang men de zelve niet’ gantích en al heeft vernietigd en uit- „geroeid. In tegendeel , de waarheid, de openhartigheid, de oprechtheid zul- len alle misdryven verkleinen ; men zal ftraks aan den genen , die fchuld be- kend , genade bewyzen , of ten min- ften men zal zyne ftraffe verzachten 5 en op deze ftraffe zal eene volkomen vergiffenis, eene vernieuwing van alle de vorige goedgunftigheid volgen. Kinderen , met welken men dus zal te werk gaan, zonder dat ooit iets-in ftaat is, deze handelwyze omver te ftoo- ten , zullen welhaaft alle de voordee- len der waarheid kennen „ en beflui- ten , om de zelve te eeren , en ve be- \ minnen : het zal hun , voor het ove: rige huns levens , onmogelyk worden | te point de pardon à efpérer , tant qu'on ne l'a pas, entierement détruit & déraciné, Au contraire Ja _ vérieé , la franchife , la fincérité , exténueront toutes les transgreffions ; on fera d'abord grace à celui qui avoue, ou du moins on allégera fa peine; & cette peine fera fuivie d'un pardon complet, du retour de toute la faveur précédente. Des Eofans avec qui l'on agira de la forte , fans que rien puifle jamais traverfer ce fyfteme , connof- tront bientôt tout le prix de la vérité , & fe dé- termineront À la refpeêter , à Paimer : il leur de- Vvien- over de ZEDELYKE OPVOEDING. 41 te liegen. Maar wanneer die Kinde: ren , zich onder luiden bevindende , welken zy gedurig leugenen hooren uitflaan, zien, dat zy geen gevaar loo= _ pen, met het zelfde te doen, dat men hen op hun woord gelooft , of dat, zoo de onwaarheid ontdekt wordt , het hun daarom niet te beter of te er- ger gaat , hoe zou het mogelyk zyn, dat zy zich rechtmatige denkbeelden kunnen vormen van de verplichting, om de waarheid te fpreken, en dat zy zich de moeite geven , om ‘erde ge- woonte van te verkrygen ? Ondertus- {chen is een leugenaar , naar den let- ter , de flechtfte aller menfchen 35 en hy wordt welhaaft , de aller ongeluk- kigfte , door de verachting, welke hy zich, NE viendra impoffible ‚ pendant le refte de leur vie, de mentir. Mais, lorsque ces Enfans , entourés de perfonnes auxquelles ils entendent profèrer des menfonges continuels , voyent qu’ils ne courent aucun risque d'en faire autant , qu'on les en croit fur leur parole, ou que , fi l'on découvre la faus- feté, il n'en eft, nì plus, ni moins , comment feroit-il poffible qu’ils fe fiflent de juftes idées de …— Fobligation de dire la vérite, & qu’ils fe miffent "en peine d'en acquèrir Phabitude 2 Cependant un menteur eft à la lettre le dernier des hommes ; & il devient bientôt le plus malheureux par pe | Dd 3 mé. aa Verhandeling van den Heer Forury zich „ zelfs van de genen , die hem gelyken , op den hals haalt. Ab Eerlykheid bezitten. | + Onder het inprenten van dit eerfte denkbeeld der liefde: voor de waar- heid , is het zeer natuurlyk „ ‘er een tweede by tevoegen „de liefde tot billykheid, trouwe „en oprecht- heid. Deze gefteltenis , in opzicht tot alle de overigen, is gelyk het goud ten opzicht der andere metalen 5 het is de edelfte , de koftelykfte , het is die, welke aan bai bezitter het groot- fte gewicht byzet. Een eerlyk maù isde roem, en het geluk van de Maat- LAS fchap- B mépris qu’il.s’attire de la part de, ceux même, qui lui reflemblenw®, | | a. ZHovoir de la Probitt. En inculquant, cette premiere idée „l'amour de la vérité , 1left tout naturel d'y en lier une {e- conde „amour de l'équité , de la bonre foi, de Ja droiture. Cette difpofition, rélativement à tou- tes les autres, eft comme l'or par rapport aux ‘autres métauxs c'eft la plus noble , la plus pré- eieufe , celle qui donne le plus de poids à fon poffeffeur. Un honnête homme fait la glope le on- } 4 over de ZEDELYKE OPVOEDING. 423 fchappy-s tot welke hy behoort, en van hét: huisgezin , waar van hy eerft medelids en vervolgens hoofd wordt. Eeneeerlyke Vrouw is een fchat „een parel. van. hoogewaarde., Niets kan deze hoedanigheid vergoeden , daar zy ontbreekt. ‚Het verftand en de be- kwaamheden; dienen--nergens anders toe , dan om hen gevaarlyker te ma- ken , de-rykdom en de eerampten ; dan om hen meer te onteeren , die de kwade-trouwe daar by voegen. Zie daar, het geen men den Kinderen „ van hunne teederfte jaren af , diep moet indrukken. By de middelen van onderwyzing en redekaveling , weet ik geen krachtiger by te voegen, dan dat, van in hunne tegenwoordig- heid de lieden van eer en deugd , bo- | ven bonheur «de-la Société à laquelle il appartient , & de la famille dont il eft d'abord-membre , & en- fuite chef‚ Une honnête Femme ett un tréfor , une perle de grand prix. Rien ne peut compen- fer cette qualité lors qu'elle manque. L’efprit & lestalens ne fervent qu’à rendre plus dangereux 5 les richefles & les dignités à deshonorer ceux qui y affocient la mauvaife foi, Voilà de quoi il con- vient de pénétrer les Enfans dès leurs plus tendres années, A la voye de Pinftruêtion & des raifonne- mens je n'en vois point de plus efficace à joindre que celle-d’honorer en leur préfence les gens de d 4 pro- 424 Verhandeling van den Heer Formev ven alle anderen „ eer aan te doen , van hen op die innemende wyze te ontvangen , van hun die beleefdheden te bewyzen, met welken men, op zulk eene lage wyze, lieden, die eerty- tels , rykdommen, of eenig aanzien in. de weereld bezitten, overlaadt. Maar hoe zou het mogelyk zyn , dat de Jeugd de waarde der goede trouwe kan leeren kennen, zoo lang zy nooit gelegenheid heeft , om te zien , waar toe de zelve goed is , en daar in te- gendeel onbefchaamde guiten , voor hunne oogen , alle de aanlokkelyke voorrechten ‚ die men aan de deugd weigert, genieten? Daar heerfcht in de weereld , onder een ydel gewoel , eeùe wezenlyke roofzucht. Zoo zy, die men opvoedt, hier omtrend niet 5 probité préférablement à tous les autres, de leur faire cet accueil prévenant , de leur accorder ces diftinttions qu’on prodigue baflement à des gens titrès , opulens , ou qui ont quelque erédit dans le monde. Mais comment feroit-il poffible que les jeunes gens appriffent ce que vaut la bonne foi, dès qu'ils n'ont jamais occafion de voir à quoi elle eft bonne , & qu’au contraire d’infignes fripons étalent à leurs veux toutes les préragatives impoe fantes qu’on refufe à la vertu? Le Monde eft une ridicule cohue, un vrai brigandage. Si ceux qu'on éléve , ne regoivent aucun avis à cet a Ed over de ZEDELYKE OPVOEDING. 425 gewaarfchouwd worden’, en dat zy, na hun de heerfchende grondbeginfels te hebben laten aannemen , op den gewonen tyd van de ouderlyke macht ontflagen worden , zullen zy niet na- laten , den ouden weg te volgen , en zelfs de boosheden te vermeerderen , voor welken men vefzuimd zal hebben, hun al den verdienden affchrik in te boezemen. | De middelen; om dezen affchrik in te boezemen , zyn niet fchaars , noch moeilyk in ’t werk te ftellen , zoo men van de gelegenheden. weet gebruik te maken , en zoo men zulks doet zon. der gemaaktheid ; want ik heb reeds gezegd , dat-men den meefterachtigen toon vermyden, en, ten minften voor een gedeelte, het oogmerk verbergen | moet & qu’après leur avoir laiffé adopter les maximes regues ‚ on les émancipe à'l'âge ordinaire , ils ne manqueront pas de fuivre le chemin battu, & de renchérir même fur les-iniquités pour lesquelles on aura négligé de leur infpirer l'horreur qu'elles méritent. Les moyens d’infpirer cette horreur ne font pas rares, ni difficiles à mettre en ceuvre , fi Pon fgait profiter des occafions ,-& qu’on le fafle fans af- feCtation 5 car j'ai déjà dit qu'on doit éviter le ton dogmatique , & cacher au moins en partie le.des- N Dds fein Dn 426 Verhandeling wan den, Heer F OR ie Ey moet „.’t welk men- heeft „om indruk t& makenssindien- men, wil „dat deze indrukfelen-wezenlyk gemaakt „en zoo, diep “gemaakt, worden, als noodig is. De voorvallende gebeurteniffen , waar van. het fchouwtooneel: zoo vol ver- andering is; geven onophoudelyk voor- beelden: aan! de hand van allerlei boos- heid en onrechtvaardigheid samen heeft de zelven flechts, by wyze van eenvou: dige, maar nadrukkelyke vertellingen, waar in men de karathers op ’*t leven- digft affchildert, voor te ftellen ; men heeft flechts aan te toonen , hoe veel onheil ’er ontftaat uit de ontrouwheid, waar mede alle bedieningen , alle. be- roepen , allerlei’ koophandel en am- bachten worden waargenomen ; tegen elkanderen over te ftellén den verdruk- nn ten fein qu'on a de faire des impreffions, fi l'on veut que ces impreflions fe faflent effectivement, & aufïi profondément qu'il elft néceffaire, … Les cours des événemens dont la fcene eft fi variée , amene continuellement des exemples-de toutes fortes d'o- bliquités. & d'injuftices ; on n’a qu’à les expofer par de fimples narrations , mais vives , & où les portraits foyent frappans ; il n'y a qu’à montrer combien de maux réfultent de l'infidélicé avec la- quelle tous les emplois „ toutes les profeffions ; tous les genres de négoces & de mêtiers font-ex- ercés 5 mettre , vis à vis lun, de-l'autre le-pauvre | opprie Dn à lend em " nd Ee Gt nn “en rn Ti TE ann goêr de ZEDELYKE OPVOEDING, 427 ten armen en den ryken onderdrukkers zoo als in de gelykenis, die NATHAN aan Davip voorftelt , en den draad van zulk een verhaal tot aan zyn ge woon uiteinde , den’ val, namelyk; en de vernietiging van de werkers der ongerechtigheid , vervolgen. . Langs dezen weg kennen de Kinderen de weereld , voor dat zy 'er in treden; en treden ’er niet in , dan met grond- beginfelen”, die hen voor alle verleie — ding kunnen bewaren. Men kan té zelver tyd hunnen handel, in het waar- nemen van zaken , daar zy het beftier van hebben , nagaan, om te zien, of” zy uitgeftrekt zyn „ om aan een ieder het zyne te geven, of zy niet reeds die liften, en lagen gebruiken „ die de zaden zyn van groote bedriege- | ryen , opprimé, & le riche oppreffeur , comme dans la Parabole propoféc par NATHAN à Davips & conduire le fil de ce récit jufgu’à fon dénouement ordinaire „c'eft la ‘chûte, Yécrafement des ou- vriers d'iniquité. Par ce moyen les Enfans con- poiflenct le monde avant que d'y entrer , & n'y en- trent qu’avec des principes propres à les préferver de la fédution, On peut en même tems obferver leurs démarches dans le maniement des chofes dont ils difpofent , pour voir s'ils aiment à rendre àchacun ce qui lui appartient , s’ils n’ont point déjà de ces rufes , de ces finefles , qui font-le germe » 428 Verhandeling van den Heer Formey ryen ; of zy inchunne fpelen zich niet door geweld of door loosheid toeeige- nen, ’t geen hun van rechts wegen niet toekomt, Naar mate men van dit foort van ontdekkingen doet , moet men de genen , die zich oprecht en eerlyk ge- dragen , pryzen en aanmoedigen ; hen in tegendeel, die deze ondeugden zou- den willen aanleeren , welken hen in ’t vervolg tot een geeffel voor hun even- naaften kunnen maken, verfoeijen , beftraffen ; en met fchaamte overla- den. Men moet voor al de Opvoedelin- gen van een hoogen ftaat, hen, die door de Voorzienigheid gefchikt fchy- nen tot den verhevenften ftand , en om een grooten invloed te hebben op erme des grandes tromperies ; fi dans leurs jeux Îs ne s’approprient point par force ou par adreflë ce qui ne leur revient pas de droit, A mefure qu’on fait des découvertes de cet ordre , on doit louer & encourager ceux qui montrent de la can- deur & de V'intégrité , blâmer, cenfurer,; couvrir de confufion ceux qui voudroient faïre l'apprentis- fage de ces vices , qui font propres à les rendre dans la fuite les fléaux de leurs femblables, On doit furtout prémunir les Eleves d'un haut rang, ceux que la Providence paroit deftiner à occuper-de grandes places, & â influer COK it ij e- : id over de ZEDELYKE OPVOEDING. 429 op het noodlot der Stervelingen , wel wapenen 5 men moet, zeg ik , hen wapenen tegen die zoo gevaarlyke ver- zoeking , aan welke zy in ’t vervolg zullen bloot gefteld worden , en wel- ke meeft altoos hunne ftrand- klip is , namelyk , dat zy zich bedienen van het recht van den fterkften , dat zy het zelve als rechtmatig aanmerken , en dat zy zonder mededogen, de genen met voeten treden, die zy aan dit recht kunnen onderwerpen. . Van daar de rampfpoed der Volkeren, voor wel- ken, volgens het voorfchrift der Na- tuur , der Reden , en van den Gods- dienft , de Vorften gemaakt zyn , maar welken , volgens den tegenwoordigen loop der dingen „ zoo menigmaal ge- maakt zyn voor de Vorften ; dat is te | Zeg. blement fur la deftinée des Mortels ; on doit , dis- je, les prémunir contre cette tentation fi dan= gereufe , à laquelle ils feront dans la fuite expofés , & qui eft Ebens toujours leur écueil , c'eft de fe fervir du droit du plus fort , de le regarder com- me légitime, & d'écrafer impitoyablement ceux. fur qui ils peuvent Pexercer, De là le malheur des Peuples, pour qui , dans l'ordre de la Nature, de la Raifon , & de la Religion les Princes font- faïts , mais qui , dans l'ordre aêtuel des chofes , font fi. fouvent faits pour les Princes, c'eft à dire, pour 4 „430 Verhandeling van den Heer Formev zeggen ‚om het beklaaglyk fpeeltuig te zyn’ van hunne: eigenzinnigheden; de ongelukkige. flachtoffers van hunne driften. Ten | Wat den geringen betreft , het is hoodig , hun de verfoeilykheid van het ftelen „ te, doen kennen „hen te leeren „’ef een afgryzen van te heb: ben... De Kinderen zyn gêmeenlyk daar toe genegen ; en wanneer men toegeeflykheid met hun gebruikt in ge- vallen , daär het flechts op kleinighe- den aankomt , wordt Zulks eene doo* delyke voorbereiding totde aller fchan- delykffe handelingen. Zy, die tiet vol- komen guiten, beurfefnyders, gaauw- dieven worden , Omdat zy ‘de galg vreezen , vermeerderen ten minften | A ande ge het poor être les déplorables jouets de leurs caprices, es viétimes infortunées de leurs’ paflions. „Quant aux petits, il convient de leur faire con- noître V'énormicé du vol , & de leur apprendre à le-détefter. Les Enfans y {font enclins pour la plûpart 3, & fi l'on ufe d'indulgence envers eux dans des cas-où il ne s'agit que. de bagatelles , c'eft un acheminement fanefte aux. plus honteufes ac- tions. «Ceux qui ne deviennent pas formellement floux , coupeurs de bourfe , voleurs de grands chemins, parce qu’ils craignent la-corde, augmen- tent au moins le nombre de ces fripons Oe la | __ _S0- AT PE Ee _ * { óver de ZEDELYKE“OPVOEDING. 431 het ‚getal wan “die {ioodaards’ ;°waâr van de famenleving grimmelt, die gëen zwarigheid vinden , in zich’ van alles, dat onder hunne’ handen vált , meefter te maken „-en die: geen ‘geld van éen anderen kunnen behandelen, wanneer men het hun toevertrouwt, zonder dat ‘er van aan hunne vingers blyft hangen. ON ad MO EES eg tp en BAN " = & _ IS nb 1 tp rag & ' KAn ip rn , 308 oh Bach tE, ct mid Laten wy hooger opklimmen. Van waar komen alle deze wanbedryven,?- Uit het gebrek van goedheid en welda- digheid, Men is ongevoelig, men leeft alleen voor zich zelven ,’ men eigent allés aan zich zelven to€ ; en ev CIG BAE 2500 CSE hd Société fourmille, qui_ne font point fcrupule-d'es- camoter, tout ce._qui eft à leur bienféance „ & qui ne fauroient „manier argent d'autrui…, dès. qu’on le leur confie., fans qu'il s"en attache à leurs doits. 3. _Etre-bon;, bien sfaifans. Remontons plus haut. D'où. viennent totitcs ces malverfations ? Du défaut de bonté & de bienfaifance, On eft dur , on ne vit que pour föi on rapporte tout à foi; & bientôt on devient mal- 432 Verhandeling van den Heer Former. welhaaft wordt men oneerlyk en roof: zuchtig. «Ik wil derhalven , dat meu zich vooral toelegge , om een diepen indruk van ware goedheid in’tgemoed der Kinderen te maken, in voegen dat zy het lyden van een ander niet kunnen aanzien , zonder daar deel in te nemen , ‚wel verre van geneigd te zyn , om het zelve te veroorzaken, of te verzwaren. Ik zeg eene ware goedheid , uit vrees , dat men zich hier in vergifle. De glans der welle- ‚venheid , die een gedeelte eener goe- de Opvoeding uitmaakt , dien toon en die manieren, welke men verkrygt - en behoudt durende zyn gantfche le- ven ‚maken de vertooning van goed- heid, die menigmaal eere hardbeid bedekt , grooter dan die van het mar- mer malfaifant, enclin à la rapine. Je veux donc qu’on sattache furtout à mettre une empreinte de bon- té réelle dans ame des Enfans, & à la rendre telle qu’ils ne puiffent voir la fouffrance d’autrui fans yv participer , bien loin d'être difpofés à la produire ou à laggraver. Je dis une bonté réel. le, de peur qu'on ne s'y méprenne. - Le vernis de la politefle qui fait partie d'une bonne Educa- tion , ces tons & ces manieres qu'on acquiert & ue l'on conferve pendant toute fa vie , donnent ke apparences de bonté qui recelent quelquefois une dureté plus grande que celle du marbre en | ja- an nd tn heen nnn Sen ovér de ZEDELYKE OPVOEDING. 433 mer of diamant. Het koft niets, om eene plooi te geven aan zyn aangezicht en ftem , om op eene medelydende wyze te zeggen: ik ben aangedaan over uwen toeftand , ik ben ‘er van ontroerd , doorgriefd : dit zyn woor- den in de lucht , zoo lang men geene middelen in ’t werk ftélt, om dien on- gelukkigen, wien men dus toefpreekt, te helpen. Dus is hetook , dat vele. luiden ván rang niemand afwyzen, en ieder een wel te vreden van zich laten gaan, door toegenegen verzekeringen, van dienft te doen „van yverig te zyn, van niets te verzuimen , om u te verplichten ; maar naauwlyks hebt gy hun den rug toegekeerd, of zy denken niet meer aan u , noch zullen het diamant, IÌ n'en coûte rien de compofer fon vie fage & fa voix, de dire avec un air. touché : je fuis fenfible à votre état, j'en fuis pénétré , na- vré: ce font des paroles en lair, tant qu'on h’'em- ploye aucun des moyens propres au foulagement des malheureux à qui l'on tient ce langage, C’eft ainfi encore que bien des gens en place , né re- butent perfonne, & renvoyent tout le monde con- tent par des affurances affeêtueufes de rendre fer- vice , d'agir avec chaleur , de ne rien négliger pour vous obliger ; mais à peine avez - vous tour- né le dos qu’ils ne penfent plus à vous, & n'y „EX. Deel, 1, Verd, Ee pen 454 Verhandeling van den Heer Formey het ooit doen; Deze handelwyzen., en eene menigte van andere, dergely- ken , ontftaan. uit het gebrek „ van geen ik, met goede reden , de ware goedheid roem. Men bemint zyn evennaaften. niet „men {telt geen. be- lang in hun lot, men wenfcht hun geenêrlei. goed toe , en by gevolg is men ook niet geneigd ; hun zulks te doen. Zoo weinig deze ongevoelig- heid aangeboren is ‚ neemt zy onbeden- kelyk toe by hen , welken het Geluk begunftigt, metrykdommen overlaadt, en tot de hoogfte eer brengt, … Naar mate zy hooger trappen beklimmen, draait hun het hoofd, zy verliezen de andere menfchen, uit het gezicht , en. zien hen aan voorelendige-wormens | krui- penferont. jämais. Ces fagons d'agir & une foule d'autres femblables, viennent du défaut de ce que jappelle à jufte titre la bonté réelle. On n’aime oint fes femblables „on ne s’intérefle. point à leur ort „, on ne leur foubaite aucun bien „& par con- féquent on n'’eft point difpofé à leur en faire, Pour peu que cette dureré {oit innée „elle prend : des accroiflemens inconcevables dans ceux que la fortune favorife , comble de richefles „ éleve aux honneurs. A mefure qu’ils „montent les-échelons de cette échelle „ Ja tête leur tourne „ ils perdent de vue les autres hommes, & ne voyent en eux | erfque ever de ZEDELYKE OPVOEDING. 435 kruipende in het ftof , welken men te veel eer bewyft , wanneer men zich verwaardigt ‚ van hun gediend te wor- den „te veel gunft , wanneer men hen niet geheel met voeten treedt. In dit licht voor al, ist, dat men den Troon befchouwt , die ftandplaats „die zoo trooftelyk. voor ’t menfchdom zou zyn , indien zy, die de zelve vervul- len , altoos waarlyk goed waren , al- toos meenden geboren te zyn , om hunne onderdanen gelukkig te maken, en hun eigen geluk lieten beftaan in dit te betrachten. Hoe hoogwichtig is ’t dan niet „om al vroeg het ys van hunne harten te fmelten; en de zelven te verhitten met dat vuur , die rechte vonken der Godlykheid „waar door id iy que de miférables infeêtes, rampans dans la pouss iere , à qui l'on fait trop d’ honneur „lors qu’on daigne s'en fervir, trop-de grace,-quand on ne les foule pas entierement aux pieds. C'éít là furtout le point de, vue ‚du. Throne „cette place qui fe= roit fi confolante pour 1 humanité „fi ceux qui Foceupent étoient „toujours vrayement bons, fc croygient nés pour rendre leurs fujets- heureux , & faifoiept contifter leur propre bonheur- dans cet- te occupation, Qu'ileft donc important de fondre … de bonne heure la,glace de leurs coeurs , & de les ‚ échauffer-de.ce feu, ventes écincelle-de la Di» Lea2 vie ral 436 Verbandeling van den: Heer Former zy naar het Opperwezen gelyken , en _ eenen roem verwerven, die oneindig is, en de eenigfte , naar welken zy behoorden te ftaan. FEeNeELON had eenen TerEMACHUS gevormd; en het geen de fraaiheid van zyn geeft, onderfteund door de uitmuntenheid van zyn haft, in ’t begin flechts ver- dicht had, vondt zich dadelyk bewaar- heidt in den perfoon van den Hervog van Bourgonjen. Gelukkig Frankryk, zoo het de vruchten daar van had mo- gen inzamelen onder de regering van dien Vorft! Is het aldus , dat men gewoon is , de Erfgenamen der Troo- nen op te brengen ! Laffe vleijers werpen het goede, dat de Natuur hun mag gefchonken hebben , omver 3 en vinité, qui leur donne une reffemblance avec l'Etre Supreme infiniment glorieufe pour eux, & la feule qu’ils devroient ambitionner.- FENELON avoit for- méun TíÉrÉMmaqurs & ce que la beauté de fon gènie, fecondée de l'excellence de fon coeur, avoit d'abord fimplement imaginé , fe trouva enfuite ré- alifé dans la perfonne du Duc de Bourgogne. Heu- reufe la France , fi elle avoit pu en recueillir les fruits fous le gouvernement de ce Prince ! Eft- ce ainfi qu’on éleve ordinairement les Heéritiers du Thrône ! De vils flatteurs pervertiflent tout ce que la Nature peut avoir mis de bon en eux ; % es over de ZEDELYKE OPVOEDING. 437 en gedurige voorbeelden van allerlei boosheid zyn de Patroonen , naar wel- ken zy de groote kunft van regeren leeren. \ a. Geneigd tot Vergeven. ‚ Eene der voornaamfte welbronnen van de verwarringen in de famenle- ving, en van het kwaad , ’t welk ie- der lid daar ondervinden moet, of aan anderen beproeven doet ; is die won- derlyke ligt- geraaktheid, die oorzaak is , dat men op ieder oogenblik meent beledigd en gekwetft te zyn , zelfs wanneer men het geenzins is ; en die, in geval men het wezenlyk is, het denk- des exemples perpétuels de toutes fortes d’ obli- quités font les modeles qui les forment au grand art de règner. | … 4. Difpofé. à Pardonner L'une des plus grandes fources des dèsordres de la Société , & des maux que chaque individu éprouve ; ou y fait éprouver aux autres, c'eft cette prodigieufe fenfibilité, qui fait qu’on-fe croit à tout moment bleflë „ léfé , lors même qu’on ne left pas; & qui, dans les cas où on left effeCti- Ee 3 ve 438 Verhandeling van den Heer Formery denkbeeld’ der. belediging” zeer “ver- groot , en eene geraaktheid , overéen- komftig met dat denkbeeld verwekt, ja de gedachtenis ’er van onuitwiffche- lyk inprent. Naar welken kant men zich wende, men hoort van wederzy- den klachten ; men vindt niemand, die te vreden is met de genen „ waar mede, hy leeft;; en die niet, zich van allen. ongelyk. ontfchuldigende , het zelve, gant{ch. enal aan de, anderen toefchryven. „Op deze wyze gaat het leven. voorby, in „wantrouwen en ach- terdocht „in onderzoekingen en betui- gingen „in. twiften en verzoeningen : dit heeft nooit einde, omdat de ge- moeds-neigingen , waar, uit deze ge- breken ontftaan, niet veranderen , maar veel vement , augmente beaucoup l'idée. de. Voffenfe , éxcite un reffentiment proportionné à.cette idée , & en imprime le fouvenir d'une maniere ineffaga- ble. De qüelque côté qü'on porte fes pas ; on n'entend que des plainces réciproques ; il n'y a perfonne qui foit content de ceux avec qui il vit, &-qui, en fe déchargeant-des torts,-ne les fafle retomber tout enticrs {ur les-autres. De cette mas niere.la vie fe pafle dansles défiances. & les foups Gone, ‘dans les difcuflions-& lesexplicacions , dans les brouïlleries:& les accommodemens :-c'eft-tou= jours à recommencer , parct-que' les „difpofitions d'ok naiffent ces inconvéniens ne changent point , | vou over de ZEDELYKE- OPVOEDING. 439 veeleer smet de jaren grootelyks toe- nemen.sdNiets -derhalven is 'er nood- : zaaklyker-enheilzamer., dan deze nei- gingen ‘reeds’„.om:zoo:té zeggen „in de wieg:te: {moren „en voor dat.zy zulk …een-aanwas hebben genomen „ waar doorzy:zoo dúurzaam-als ‘ons leven zelf worden. Len:dien einde moet men vacht geven, op den-natuur- lykenvaardeder Kinderen,, en. op-de omftandigheden;;die invloed zouden kunnen: hebben op -hünnen aangeno- men aard 3-en: zich in ?t byzonder toe- leggen ‚„om-hen te-beveiligen tegen de volgende gebreken. Voor eerft, van arg- wanende en wantrouwig:te:zyn. Men : moet hen overtuigen» dat 5--zoo lang men wel deet , “men; -niet „anders „te À Asttaar br afs nav biort:ORp ou plutôc elles ne font que s'augmenter avec l'âge, Rien de plus; néceffaire-done-& de plus, falutaire que d'étouffer ‘ces difpofitions vau--berceau ‚pour ainfi dire ;°& avant qu'elles-ayent, pris les accrois- femens quit les-rendent auflì durables que notre vie, Pour: cet «effet: il faut, faire attention au ca- raëere naturel des Enfans-;,& aux circonftances En pourroient influer fur leur caraétere acquis „ s'attacher-en particulier à les prémunir. contre les défauts: fuivans. Le premier , c'eft d'être om- brageux & défiants. … On doit les. convaincre „ que tant qu'on: fait: le, bien „‚on-n’arautre chofe à faire 20 EN telinonrl.s 5 qu'ë 4ao Verhandeling. van den Heer Formevy doen heeft, dan daar im voort te gaan, “zonder zich te bemoeijen met de be- oordeelingen van anderen; tenzy men, uit een beginfel van liefde „deze be- oordeelingen wil verbeteren , en de genen , die de zelven doen,en zich uitligt-geloovigheid bedriegen; te recht helpen. Het tweede gebrek is, hoog- moedig en verwaand te zyn „in voe- sen ,’ dat zy meenen „dat hun alles toekomt , voor al wanneer hun ftaat ‘hen , in het eiffchen ‘van deze voor- rechten ‚ fchynt te wettigen. Van al- le de‘opkomende ondeugden „is die, welke men , zonder eenig mededo- gen , wederftaan, en gantích en al uit= roeijen moet, de trotsheid. De kinds- heid is zeer gefchikt , om ’er de bee lachlykheid van aante toonen. Klei- | ne qu’à continuer} fans fe mettre en peine des juge meêns- des autres ; à moins que par un principe de Charité on ne veuille rektifier ces jugemens , & détromper ceux qui, en les portant, s’égarent de borne foi. Le fecond défaut , c'eft d'être hauts & préfomptueux , de fagon qu’ils croyent que toút leur eft dû, furrout lorsque leur condition femble les autorifer à former de pareilles préten- ‘tions. De tous les vices naiffans celui qu'on doit relancer le plús impitovablement „ détruire le plus radicalement, c'eft Vorgueil. Le tems del’enfance eft fort propre à en montrer le ridicule, De pe- | tites over de ZEDELYKE OPVOEDING. a4z ne Schepfeltjes , die naar ziel en lig- haam noch gantfch onmachtig zyn , die in de grootfte af hangelykheid zyn van allen , welken hen omringen , en die in hunne beoordeelingen , en in hunne gefprekken geen anderen leids- man hebben, dan de aller oppervlak- kigfte kundigheden, willen reeds, dat „men naar hen luiftert , dat men voor hun zwicht, en dat alles voor hun als buigt. … Zie daar een gebrek , ’t welk geene de minfte verfchooning moet hebben „daar anderzins deze eigen- waan , geveftigd en verfterkt zynde , eindelyk alles zal willen onderdruk- ken , of onderdrukking veroorzaken zal aan hem, in wien de zelve gevon- den wordt. In de derde plaats , moet men \ tites Créatures , qui n'ont aucune force d'efprit , ni de corps, qui font dans la plus grande dépen- dance de tous ceux qui les environnent , & qui n'ont d'autre guide. dans leurs jugemens , & dans deurs difcours que les connoiffances les plus fuper- ficielles , veulent déjà qu'on les écoute , qu’on leur eede , que tout flëchifle en quelque forte de- vant elles. Voilà un travers auquel il ne faut pas faire le moindre quartier , fans quoi cette fufi- fance devenue confirmée & confommée , voudra un jour tout écrafer , ou caufera l'écrafement de celui en qui elle fe trouve, En troifieme lieu . Les il > 442 Verhandeling van den Heer Fornmervy men beletten , dat de Kinderen geene onderkruipers , knibbelaars en. vitters worden , dat zy zich met alles willen bemoeijen , naar alle de Omftandighes den der geringfte dingen onderzoeken, in zaken, die hen niet rakens:en waar in zy niet gevergd wordens'sdeel te nemen ; indringen. Hier uit óntftaan mede ontelbare kwellingen „onaange- nâamheden en verfmadingen ;: maar voor al. wordt. de ziel: daar“door bei krompen en laag , in woegem dat zy ónbekwaam wordt , omzich te ver- heffen naar edeler voorwerpen „en zich met zaken van wezenlyk belang bezig te houden. Ten vierden ein- delyk en’ voornamelyk, moet men al- le zyne krachten infpannen „om te be- let= it faut détourner les Enfans d'êtte-ineriguans „ tra- caffiers , minucieux , de vouloir fesmêler de tout’, s’informer de toutes les circonftances des faits les moins intéreflans; d'entrer dars des affaires qui nie les regardent pas, & auxquelles on ne les invite pas à prendre part. De là naiflent’encore des en- nuis „ des desagrémens ; des ‘mortifications fans _nambre ; mais furtout cela rétrécit , appétifle en quelque forte Tame , de fagon qu'elle devient in- capable «de s'élever à de grands objets, & de s'oc*» cuper de chofes véritablement importantes. 4 Én- fin , & furtout , que l'on confacre tous fes lj lá over de ZEDELYKE OPVOEDING. 443 letten „ dat zy niet tot haat en vyand- fchap geneigd, noch wraakgierig en onverzoenlykeworden.. Zy, die zich met galle drenken, die in hun eigen boezem” Slangen ven “Adders voeden; worden hunne: eigen “Beulen. Het geen zy-noemen „ “zich van hunne vyanden te wreeken „is, meeft altoos zich zelven te plagen’,’zich zelven te {trafen 3- en wanneer: zy: fomwylen tot dat oogenblik „zoo aangenaam voor den wraakzuchtigen , waar in men zich. verzadigt-met het-gezicht der. rampen eens vyands:, geraken: konden „ zou: den zy zulks altoos ten duurften moes ten betalen. «dk geloof’ niet „ dat ik iet vreemds: oppere „met te zeggen ; dat hetsvergeven van geleden hoon; ED niet à-les-empêcher d'être fafceptibles-d’aigreur , de rancune „ovindicatifs, implacables.” Ceux qui s’a- breuvent'ainfi-derfiel , qui nourriffent au dedans d'eux des Serpens & des Couléuvres ; font leurs propres bourreaux. Ce qu’ils appellent fe venger de leurs ennemis, c'eft presque toujours fe tour- menter ; ferpunir eux- mêmes 5 -&-quänd ils par- viendroient: quelquefois. à cet inftant délicieux pour: Je vindicatif s où l'on fe repaït de la vue des caraftrophes d'un ennemi , ils l’auroient- toujours infiniment acheté: “Je crois n'avancer rien de pas radoxe , endifant que le pardon des injures n'eft pas 444 Verhandeling van den Heer Formrr niet minder krachtig door de Reden, dan door de Openbaring wordt voor- _gefchreven. Immers men wordt be- ledigd „ of door luiden , aan welken men billyke reden van klagen-had ge- geven , of zonder oorzaak en opzet- =telyk. In het eerfte van deze gevallen is het een doorn , waar ‘tegen men zich niet moet verzetten z-het is eene verdiende ftraf , welke men geen recht heeft te ontwyken. « In het tweede ge- val komt al het ongelyk , en zelfs de fchade , op den onredelyken befprin- ger, tenzy wy daar in moedwillig deel nemen, door kwaad met kwaad te ver- gelden , ’t geen zelden anders , dan op eene onbezonnen wyze gefchiedt. Ik weet wel , dat ’er gevallen zyn , _daar as moins fortement prefcrit par la Raifon que par a Religion. Én effet, on eft offenfé , ou par des perfonnes à qui l'on avoiet donné de juftes fujets de plainte , ou fans fondement & de guet à pens. Dans le premier de ces cas, c'eft un aiguillon con- tre lequel il ne faut pas regimber ; c'eft une pei- ne méritée à laquelle on n'eft. pas en droit de fe fouftraire. Dans le fecond, tout le tort & même le dommage retombe fur l'injufte aggrefleur , à moins que nous ne le partagions. volontairement par des repréfailles qui ne manquent gueres d'ê- tre immodérées, Je fcai bien qu'il y a des cas 4 , # 1 Ld over de ZEDELYKE OPVOEDING. 44s daar het geoorloofd is zyn goeden naam „ zyne goederen , zyn leven te verdedigen ; dit is zelfs , eigenlyk ge= zegd , een plicht. Maar, behalven dat deze gevallen zeldzaam zyn , men redt zich altoos daar uit beter , door nimmer de palen der gematigdheid te buiten te gaan , en door flechts het onrecht en geweld zoo verre tégen-te gaan, als noodig is , om hunne flink- {che aanflagen te verydelen. Buiten dien, valt’er niets beter te doen , dan - alles, volgens de gewone uitdrukking, met voeten te treden , en zyne vyan- den oprechtelyk te beminnen , dat is te zeggen , om hun, in de voorko- mende gelegenheden , al het goed te doen , dat van ons afhangt. Indien dit de leer- regels der Opvoeding wa- | ren, ileft permis de défendre fa réputation , fes biens, fa vie ; c'eft même une obligation proprement di- te. Mais, outre que ces.cas font rares „ on s'en tire toujours beaucoup mieux, en ne fortant point des bornes de la modération , & en ne réprimant Yinjaftice & la violence qu’autant que cela eft né- ceflaire pour faire échouer leurs finiftres deffeins. Hors de là rien de mieux à faire que de mettre , fuivant Pexpreffion vulgaire , tout fous les pieds , & d'aimer fincerement fes enneinis, c'eft à dire, de leur faire dans les occafions tout le bien qui dépend de nous. Si c'étoient là des maximes d'E- du- . -« 446 Werhandeling vanden Heer-Former ren ‚en dat men de zelven aan-hun , die, zich in de weereld gaan begeven, diep. indrukte „zy zouden aldaar ge- rufter. dagen, een gelukkiger leven doorbrengen , dan hun gêmeenlyk dat IK toelaat , die Afgod „waar aan-zy alles. willen opofferen. | 5. De Welvoeglykheden in acht nemen. Het in acht nemen der Welvoeglyk- heden biedt zich ter onzer overweging aan , en verdient wel , dat wy daar op blyven ftil ftaam. Men heeft met recht aangdande de welvoeglykheden gezegd, dat het Wetten zyn voor den Wyzen. Indien zelfs de plichtplegingen te ver- | | re ducation , & qu’on les incutquât forternent à ceux qui entrent dans le monde, il y pafferoient des jours plus tranquilles ‚ une. vie plus heureufe „que ne le leur permet ordinairement ce, MOI, cette idole-à laquelle ils. veulent, tout immoler. 5. Obferver les” Bienftances. L'obfervation des Bienféances s'offre à nos ré- flexions, & mérite bien que nous nous y arrêtions. On a eu raifon de dire des bien{éances , qu'elles étoient des Loix pour le Sage. Quand-même le cérémonial auroit été pouflë trop loin , & que la plû- Prag Pera — ‚ over de ZEDELYKE OPVOEDING. 447 re gingen;en-dat de meefte gebruie ken „der:„welgemanierdheid. naar »ge- maaktheid zweemden „betaamt het echter geen verftandig man „ deze ge. bruiken omver te‚ftooten ; het is ge- noeg ‚dat hy-zich daar aan niet „ om zoo te zeggen, blindlings-verflave, maar dat-hy de zelven, zoo veel moge lyk is, met zyn gedrag beveftigt, doot alle. de uitwendige vertooningen „ die hy maakt , van eene- volkomen op- rechtheid te. laten „vergezeld gaan, Maar door de welvoeglykheden verfta ik die ware betaamlykheid , welke zoo weinig menfchen kennen „omdat -de zelve verknocht is met de Wet der.Naàe tuur- zelve , en met onze oorfpronge- lyke plichten ; betaamlykheid „ welke een „wys man nooit moet verlaten , wat. plûpart des ufages de politeffe tiendraïient de la fimagrée , il ne convient pas à ún homme de bon fens de heurter ces ufages ; il fuffic qu’il ne sy jette pas „pour ainfi dire, à corps perdu, & qu'il les réalife autant qu'il eft poffible en joïgnant un fonds de fincèrité à toutes les démonftracions ex- térieures qu'il employe. Mais, par les bienféan- ces, jentens ce decorum réel que fi peu de perfon- nes connoiffent , parce qu’il tient à la Loi Natu- relle même ; & à nos devoirs primitifs 3 decorum dont le fage ne doit jamais fe départir., groen | | | puifle 448 Verhandeling van den Heer Forurv wat ‘er ook van moge komen. Dus is ’t, by voorbeeld , dat , niet tegen- {taande de verhevenheid der Grooten, en zelfs niettegenftaande den invloed, die zy op ons geluk kunnen hebben , men nooit hen met eene laffe vleijery moet vereeren, hunne gebreken , veel minder hunne ondeugden pryzen. Dus is het ook , dat de ongeregeldheden van onmatigheid en welluft nooit ge- fteld moeten worden onder het getal der gebruikelykheden , en dat men zich ‘er van moet onthouden op die plaat- fen, daar ze in zwang gaan , of zich van die plaatfen moet verwyderen , indien men ’er bloot gefteld is aan de nood- zaaklykheid , om de zelfde overdaad te plegen. De welvoeglykheid is een glans , die alle bedryven fchoonheid _ by- puiffe en arriver. C'eft ainfi, par exemple, que; malgré Pélevation d'un Grand , & même malgré Yinfluence qu’il peut avoir fur notre fortune , il ne faut jamais lui prodiguêr un vil encens, applaudir ä fes défauts, encore moins àfes vices. C’eft ainfi encore que les excès de l'intempérance & de la débauche ne doivent jamais être mis au nombre des ufages, & Re aut , ou s'en abftenir dans les lieux où ils font introduits , ou s’éloigner de ces lieux, fi lon y eft expofé à la contrainte de commettre ces excès. La décence eft un vernis qui embellit toutes les aCtions ; mais ce n’eft pas un Ee Ed de oi EN ns boer de’ ZEDELYKE OPVOEDING: 449 byzet 3 maár het is geen enkele glans , het is een gevolg der inwendige en ei- genaardige neigingen van een zedig menfch 5 omtrend gelyk de koleuren ,- die der Metalen by voorbeeld , hunne oorzaak hebben uit het famenftel der deelen, die hunne oppervlakte niet al- Teen , maar den gantfchen klomp uit- maken. ‚Het zou overtollig zyn, hier. over, meer te zeggen , om, dat sieder. een „ die wel geboren en wel opge- voed is, altoos een zorgvuldig. waar- nemer der welvoeglykheden zyn zal, Die dweepery , waar: doör men. ver- plicht. wordt , om zyn hoed niet af te nemen voor een. Vorft, en om hem met jou te begroeten, is eene herffeníchim, onwaardig wederlegd te wörden. Maar meer wezenlykheid is er, in *t geen - ik / un fimple- vernis c'eft;le-réfaltat,des détermina- gions intrinféques.é effentielles, de 1 homme dé- cent; à peu près comme les couleurs-„-celles des mêétaux, par exemple , ont leur raifon dans, le cifTu des parties qui- conftictueut-non feulement Ja furfa- ce mais la’ mafle entiere., Il feroit fuperflu d'en dire davancage là ='deffus , parce quê guiconque eft bien né & bien élevé fera touiours fidele ob- fervateur ‘des-bienféances. “ Ce fanatisme qui en- gage à ne pas Ôter fon chapeau devänt un Monar- que, & àle tutéyer „eft une chimere indigne de réfutation. Mais il y aplus de réalité dans ce que IX. Deel, 1. Zerb. if je 450 Verhandeling vanden Heer Former ik aangaande, twee foorten van. voor: werpen, tweederlei flag, van menfchen ga voorftellen; in welker. opzicht my toefchynt,-dat , over ’t-algemeen ge- fproken „de welvoeglykheden niet recht gekend, noch zorgvuldig ap waar- genomen worden. De eerften zyn de Armen , en in ’t algemeen de genen , die werkelyk on- der de’ zwaarte van eene hevige be- zoeking zuchten. In plaats van zich te gedragen naar die verftandige Zin- fpreuk:, volgens welke de ongelukkige een heiligdom is 3 de" menfchen ín gemeen, welker ziel van ftof, en wel- ker hart van yzer is, ftellen vermiddk! in ten ftrengfíten op alle hunne rechten | | | n bib, je vais dire de deux fortes d'objets, de deux claffes de perfonnes » à l'égard desquêlles il me paroit que ; géndralement parlant, les-bienfêan- ces. ne font , ni exaftement connues; ni foigneu: | fement obfervées, Les premiers font les Pauvres, _& en général ceux gemiffent aftuellement fous le poids de quele que épreuve accablante. Au lieu-de fe conformer à cette fentence fi judicieufe „ fuivant laquelle-le malheureux eft une chofe faerée:, les hommes vulgaires dont Tame eft de boue , & le cceur-de fer; ‚fe font un plaifir GEKIBEN à la riu Ees ° „leurs EE Ni ‚ je À per de ZEDELYKE OPVOEDING. «457 te {taan „of veel eer, om er zich aaf te matigëên „ die-hun nooit toekwamen. _De-grondflag van alle onderlinge %Ver- plichting , de-eenige zaak, die wezen- lyk- eerbied in den menfch verdient, is, menfch te zyn 5 en de arme heeft geenzins dit voorrecht. verloren, … In tegendeel „ gelyk het. byna het eenig- fte is , ’t welk hem overblyft „ zoo.is het.dubbel-onbillyk. en wreed, heil» loose verfoeilyk „hem daar: van te berooven. Wat is ’er aanftootelyker., dan eenen behoeftigen , iemand , die het een of ander te verzoeken heeft, àl bevende te zien nadereh’tot eeti trots man, die met verachting de 00+ gen op hem flaat , die hem bits ant= woordt , én zich onteerd zot achten, ie MEE zoo leurs, droits, ou plutôt d'en ufurper qui ne leur couvinrent jamais, -Le fondement de tous les, égards, la feule chofe, réelletmnent. refpeétable dans Phomme ‚ c'eft d'être homme ; & le pauvre n’a ‘ point. perdu cêtte prérogarive. „Au contraire comme-c'eft à- peu près la feule qui lui refte „ ú eft ‘doublement injufte & cruel , tyrannique & dé= veftable,, de l'en dépouiller. Qu’y a-t-il de plus révoltant que de voir un indigent , un fuppliant Por ENGE caufe que ce foit , s'approcher en tremblant. d'un homme altier , qui le regarde dé- daigneufement , qui lui répond durement, & fe Ff 2 crois NN 452 Verbandeling van den Heer Formev zoo hy ‘het minfte ftapje deet, om nader by hem te komen’? Wanneer mei aan de Armen niets te geven heeft’, óf niets geven wil , dat men hun ten minften mét zachtheid en fpraakzàam- heid behandele. Ziedaar ’t geen men ‘al vroeg aan de Kinderen leeren ; en zorgvuldig: inprenten moet „ zonder ooit te- dulden , dat zy hunne minde. ‘ren, wie zy ook zyn mogen, en voor al de behoeftigen, met verachting en … verwaandheid bejegenen. OOM ‚Het tweede foort van menfchen , waar. van. ik, {preken wilde, en hen voorftellen , als eene byzondere ach- ting waardig , zyn de Ouden van ja- ren, Men weet , hoe men in de ou, | : A croiroit deshonoré „ sil faifoit le moindre pas pour fe rapprocher de lui ? Quand on n'a rien à donner aux pauvres, ou qu'on ne veut rien leur donner , qù’on les paye au moins de douceur & d'affabilité, “Voilà ce qu'il faut apprendre de bon- be heure aux Enfans, & leur inculquer foigneufe- * ment, en ne'fouffrant jamais qu’ils témoignent du mépris ou de larrogance envers leurs infé- tieurs „ quels qu’ils foyent & furtout envers les gaövres OU 7 eaf or „Le, fecond ordre de perfonnes dont je. voulois parler pour les repréfenter comme digncs d'une at- tention particuliere , & d'égards véritablement re- fpeCtueux, ce font les vieillards, On fgait ce que pen- K Enos Era et „ b over. de ZEDELYKE OPVOEDING. 453 de. tyden-hier omtrend dacht ‚ en hoe zelfs, de. Wilde, Volkeren ‚handelen, Onze, zeden; hebben in dit opzicht al- les--het onderfte ‘boven gekeerd. De ouderdom {trekt tot befpotting-aan de, genen, ‚die den zelven-bereiken. „Jon ge ;losbollen zouden , zoo zy ,kon- den,‚‚de gryze hoofden, met voeten treden. Deze verbaftering onzer plich: ten‚is een genoegzaam bewys: van die onzer manier van, denken, Indien,de oude luiden niet in't algemeen meer gezond oordeel „ ondervinding , wys: heid en voorzichtigheid: bezaten , ‚dan die, zich aan ’t begìm hunner, loopbaan bevinden , moeft echter het voorrecht, om, Zoete zeggen „ van lang geleeft te,hebben „hen.eenige. achting. waar: dig, maken. byde, genen „ „die „200 8 | Zy penfoit l'-Antiquicé là deffus , & ce. que pratiquent même, des Sauvages, „Nos meeurs ont tout boule- vêrfé à cet égard. La vieilleffe ne donne que du vidicule à ceux qui y parviennent., De jeunes éventés-fouleroient aux pieds, s'il le pouvoient des têtes. chenues. Ce renverfement d'ordre prouve bien.celui de nos idées: „Quand Tes vieitlards n'au- roient.pas généralement plus de bon fens , d'ex- périence., de fagefle „ & de prudence „que ceux qui-font à entrée de.leur carriere, le privilege , Ái je-puis ainfi dire, d'avoir vêcu, deyroit leur va- loir, quelque déférence de la part de ceux , qui, zi Ff 3 SS zaan Bes a a a eh eVa denn í 454 Verhandeling van den Heer Foruty zy tot’ defi zelfden ouderdom komen; buiten twyffel wel ‘vergenoegd zullen zyn , dat ‘men ‘deze“áchting voor Kür heeft. “Ik wilde derhalven , dát“ me nooit de Kinderen iets aangaande be= jaarde luiden liet hooren „ dan op ée- ne wyze,' die bekwaam is, ony‘hén de zelven ‘te doen achten 5 _dat- mien zorg droeg , hen t@ verplichten, om deze ‘achting by alle gelegenhèden’te betoonen „, om de’ höogêr hand te ge: ven „om zyn plaats af te ‘ftaan , ‘omi met een woord, allês-te doen’, ’t geetì ftreke , ‘Omi’ den ‘ouderdóm te eeréen, De Vaders en ‘Moeders „ die' onver: ftandig genoeg zyn, om deze zörg te verzuimen , en de onbefcheïdenheid hunter Kinderen “teg de‘ hoog bês. jaärden ;’van welken ftaât zy zyú: mt as gen, s'ils parviennent au même âge „ feront fans doùte bien aifés qu'on aic ces ne ej voudrois donc qu'on ne parlât jamais au Enfins ge gens Dg que dupe maniere propre à les leur dire refpeêter , qu'on fut foigneux de lesobliger El témoigner c@ refpect dans toutes les occäfions , à donner le pas, à cèder fa place , à faire cn un mot tout ce qui, tend à honorêr la vieilleffe. ” Les Peres & les Meres qui font afléz dénués de fens she foin , pour {duffrir Pimpettinende pour néglige In, mpettinence ‚de leurs En ns à l'égard des vieillards de: gee he vuêr de ZEDELYKE OPVOEDING: . 455 gen, te verdragen, ftellen zich bloot; om de zelfde behandeling van hunnen kant te-ondervinden aan het einde van hunne loopbaan; èn zoden zulks aan hun zelven moeten wyten. Zy maai: jen k, een 29 erva es sd | ee za , pe kad HAD & „6. Aan, dk de zyne haa fe, rAtheaib En naoicrir dk Niers is er in den ‘gantfchen tcvens- loop nuttiger „dan de dingen, recht te kunnen. fchatten, “de zelven Op, geen _prys te ftellen boven hunne waarde, en de drift „ mêt, welke menù naar, de zelven tracht „de pogingen, die men doet , „om. de zelven te verkrygen., ’ overeenkomttig te maken met die v waar- de. ordre que ce gie: s'expofént à éprouver le même traitément de leur part à la fin de leür carriere, & ne“fauroient s'en Ne sk eux-mêmes, Ils moiflonnent ce qu'ils ont femé, Ene “6. Sable donner Ô chaque bhofe for Pris. bi: ya ried de: plus utile dans tout le cours de ja vie que de favoir, apprecier les chofes „ de ne leur accorder qu’une- eftime proportionnée à leur prix réel , & de proportionner à ce prix FPempres- tement avec lequel on les recherche , les efforts Ff á4 qwon \ 456, Verhandeling van den Heer Formey de, Zonder deze kundigbeid, blyven de menfchen „na den. tyd, der kinds heid tehebben doorgebracht „ niette min, Kinderen ,. wegens. de, ydelheid van-hunnen {maak ‚en wegens:de bui- tenfporige: drift „met welke zy zich gaande maken voor zaken , welker bezitting of ontbering ‚geen, invloed hebben “kam op hun wezenlyk- geluk. Van hier al die ‘misvattingen in het Pe Koel dn, qu'on fait, pour les aequêèrir.… Sans, cela les: hom- mes, après avoir paflé l'âge de Fenfance , n'en de- aal pas moins des Enfans par,la frivolité de Eurs goûts, & par l'excès avec lequel ils fe pas- fionnent pour des chofes dont la poffeffion ou Ja rivation ne fauroient influer fur leur veritable bon- eur. _Delà tous les égaremens-de la vie , & tou- tes les miferes dont ces égaremens font fuivis. 11 eft donc.effentiel dans la culture, du coeur de don- ner à ceux qu'on éleve une vúe nette des objcts & de leur apptendre à former des jugemens folide auflicôt qu'ils en font capables. Le brillant des | ie wer: „con- \ AN overde ZEDELYKE OPVOEDING! 457 een verheven. ftaat;-de praal-des: ryke doms geven. eene betooverende fchits= tering, welke. ligtelyk die genen=ver= leidt en-bevangt;sdiesniet weten ;-dat. al’t,geen er blinkt ;ogeen goud is jen dat het-goud: zelf, onaangezien eene menigte »van nuttigheden „die; men niet betwiften.kan, nochtans de-bron van onsgeluk nietis ;-;dact men;met het zelver! ongelukkig jen: zonder het zelve. gelukkig: kan zyn. « Dusris-t ook.-gelegen met; het-geklater,. van’ vernuft ;- wanneer „jonge “luiden die fnaäppers: hooren, welken , met eene groote vaardigheid van tong „ teffens eene menigte van geeftige flagen uitens die sder grootfte toejuichingen ontvan. gen'„-zoo:beoeffenen. zy deze gavens, Zy trachten , zich naar zulke fchoone GOy eN voor- conditions, élevées, lé fafte-de Vopulence „„ont-un éclat magique, qui féduit aifémen: , & quicaptive ceux qui ighorent questout ce-qui reluie n’eft pas or ‚& quel'or, lui-même, malgré un-grand nombre d'avantages; qu'on ne fauroit;lui, contefterss;on?eft points cependanc la {ource de nôtre félicité ‚quoi eut être smalheureux avec, lui, &- heureux fans ui, „Heenveft de même, durclinquant de Fefprit ; quand-de-jeunes- gens entendent des parleurs qui joignentà-une grande wolubilicé: d'expreffion de fréquentes: faillies que fuivent des plus grandscap* plaudiflemens , ils exercentsces talens ;rilsschers | BIS chent. 458 Verhandeling van den Heer Formev- | voorbeelden: te: vormen ; en-zy- mee- nen „ dat, wanneer zy naar de zelven. zullen gelyken „ zy in ditvopzicht niets meer. zullen te wenfchen:hebben; Men moet hunin alle deze zakendichtgeven , em hen overtuigen „dät de oprechtheid vanden» eenen kant; enhet gezond verftand van: den anderen, ‘van:groo= tersswaarde zyn ;-dan al: het uitfteken: de der: Guntftelingen: van “het Geluk en van Arorto.' Hoe bezwaarlyker heursis ‚7de noch Zwakke em teedere vernuften tot-deze -wyze van denken geneigd te maken „ hoe meer men zich moet toeleggen: „ om:-hen daar toe te brengen, door allerlei middelen „en door:alle-de wegen ydiebekwaam zyn ; onp hen tot deze mate van rypheid op _terleiden. Men heeft-flechts van de TOOV voor- ehentoà.fe former fur d'auffi beaux modèles ‚ & eroyent que, quand ils leur reffemblerontzils n’au- ronc plus rien à defirer;dans ce gedre. Il faut les éclairer fur tous ces Articles, & les-convain- ére-que da probitt:d'unrecôté ; & le’ bon fens de Yautre., valent mieux‘ que tout'le relief des Fa» voris:de la fortune & deceux d'ArofLonN. Plus il: eft-difficile d'amener des efprits encore foibles & legers à penfer ainfi ‚plus on ‘doit ’s’attacher à les conduire à ce point par toutes fortes de moyens & par tous les degrès qui font propres à les élever à ce point de macurité. On n'a qu’à profiter des Edd AD Wb f occC3- vér” de ZEDELYKE' OPVOEDINGE 459 — voorkomende: gelegenheden gebruik te maken „“om-hen tedoen opmerken ; hoe klein de Groote zyn in verfcheie de-opzichten ; omde onvolmaakthes den ';“de- dwaasheid ren laagheid- aante toonen van hún, voorswelken het dom gemeen. nedergebogen Jigt:„-'meenene de» dät zy “Goden zyn, envnier dur: vende hunne-oogeft-op hen: {laan n= dien: Helden zelven: niet langer zoo dàänigen zyn “im-dé-oogen. van” dergez nen-,“die op eénesgemeênzâme’ wyze By hen. komen 3 wat moeten » zulke mienfehen- miet zyn: j-die )van) een Zèderiy door den blinden loop vanhet evabstdt- den voornaamften vang: ge: Komen zyn: «Welk ‘eene verwonde: la | ring, occâfións’ qui fe préfentent'; de leur montrer com- ‘bien les Grands font petits à plufieurs ‘égards de feut découvrir les’ fmperfeltions > la fotcifs , la baflefle’, “de ceux’ devant qüì le ftupidervulgaire ett profterné , ‘les erovant des’ Divinités ;& n’o- fant fixer fes regards farreaxy Siles Héros eux miëtnes ceffent de paroftre tels’aux veux de ceux qut les’ ápprochent fämilieremenc; "qué rie doi- vent päs érre des hommes! p&rris d'un” limon groffier „fans principes’, “fans” éducation: ' fans meeurs ;‚que'les caprices aveugles “du fort-plä= cènt fouvent aux premiers rangs ?- Quelle er | prife 4 460 Verhandeling wanden Heer Former, ring ‚wanneer, menin, plaats. van, een Leger -hoofd.„een woeft „en wreed menfchvindt ‚ die geene andere vers „dienfte-‚-geene andere gaaf bezit ‚dan die: van menfchen ‘op-de,flachtbank tc leiden, ‚van Steden aande „vlammen op te, offeren , «en‚gantfche. Landftre- ken, uit te plunderen/?.‚ Wat te, den: ken „wanneer men,-tot „een „Staats-- dienaar „naderende:;, die met ‚het -be- wind van, zulkseen ‘gedeelte. van: het Ryk: bekleed -is,, „waar „onder duizen: den, van -menfchen, behooren „welken befchermd ‚van, allesovertolligelaften ontflagen ‚ven invalleepogingen;‚ten nutte, der-Maatfchappy aangemoedigd moeten worden; cen Windbrekers een Gekskap ontdekt sringenomen met zy- ne; gedaante, en metzyn opfchik„sof eat wel prife quand „au lieu, d'un-Général-, on, trouve un bommebrutal, &, féroce qui n'a d'autre mérite.é d'autre talent que celui-de-mener ‚des hommes à Ja: boucherie,„ d'incendierdes, Villes „de dévafter des Provinces! Que penfer., quand ‚en „appro- chant-d'un Miniftre chargé de.-quelqu'un «de ces départemens auquel reflortiflent des milliersd’hom- mes qu’ils’agie. de protéger, d'allèger de tout far- deau impofé à pure perte „ d’encourager dans tous les travaux utiles à la Société ‚on appergoit un Petie- Maftre „un Fat occupé.de fa figure „de ‚ fes ajuftemens, ou bien un‚goinfre, un_débauché, is” qui ie Ee, vr over” de” ZEDELYKE-OPVOEDING: 46: wel eer ‚zwelger! en zuiper „diesgeen half: uurtje: van: zynerlange maaltyden aan het algemeen welzyn zou opofft- ren ‚en ‚die: na: zulke maaltyden mer- gens meet bekwaam“toe is; dan om alseene Plant te» groeijen t Welken indruk-ontvangt men ‘uit dert omgang met een beroemd Man, welken’ men zich: gelukkig achtte kennen „ wars - neer men niets’ dan loopjes-en: fpot- ternyen uit zyn morid hoort gaan, en wanneer de ondervinding zelve. Ons, ten onzen kofte , leert , hoe: leugen- achtig en trouwloos hy is ! Zie daar, op welke wyze mende beguicheling: overwint , die fommige vertooningen van verre op ons maken ; en het is een groot voordeel , in de weereld te komen qui ne, facrifieroit pas un quart - d’ heute de fes Jongs-tepas--au- bien publie „ & qui „ après ces re- ‚pas „ melt, plus, propre,qu?à végéter !_ Quelle im- reffion.remporte.t- on ‚du commerce d'un, Hom- me,.celébre; qu'on „s:étoit félicité de connoftre , lorsqu’on nientend fortir de fa bouche que des for- fanteries , ou des farcasmes , &-que expérience même nous prouve à nos dépens combien il eft menteur.& perfide ! Voilà comment on parvient à détruire 1illufion que caufent certaines perfpec. tives; & il eft bien avantageux d'entrer dans le monde avec des principes aflez efficaces- pour 9 | pré- 469 Verhandeling van den Heer Formey komen met beginfels-, -krachtig ‘ge- noeg: ‚om zich te wachten voor alle die betooveringen., Als dan: bevindt men zich in het geval , daathet Kom- pas de Lootfen in gebracht heeft , die . zonder het zelverde,Zee niet.zouden kunnen bouwen dan volgens ge vaarly- ke gisfingen. . «Van al:den,;voorraad , die wy kunnen opdoen voor den tocht door deze weerelds-beftaat demuttig- fte in de bondigheid van het oordeel, Zy is,-zoo ik my dus mag uitdruk- ken „ onze befte Medgezellinne. » € EA Nh bes Pit Eve de tous ces preftiges. Alors on eft dans e cas où la Bouffole a. mis les ‘Pilotes , qui fans elle ne pourroient naviger qu’avec des eftimations fujettes à caution. De toutes les proviffons que noüs pouvons faire pour le vovage de cette vie, ja plus utile coofifte dans la folidité dt jugernent. Elle eft, fi jole m'exprimer ainfi, la meilleure piece de notre fac, Et 4 | », Etre over: de ZEDELYKE OPVOEDING. 463 ze Zich in alle gevallen te ons nn derwerpen, … Hier uit ontítaat, by wyze van on- _middelyk, gevolg „eene andere geftel- tenis , die niet minder aan te pryzen en heilzaam is ; namelyk eene volko- men onderwerping aan alle mogelyke gebeurteniffen. Dit onderftelt „dat men zich reeds te voren die gebeurte- niffen herinnert „ en zich naauwkeu rig de wiffelvalligheden. „die, ons in den loop van ’t leven kunnen overkc- men „ voor oogen ftelt , om ’er- zich . in te fchikken, als of zy reeds gebeur- den.- „Die deze voorzorgen niet-ne- men „ worden door het eerfte onver=. wacht toeval overrompeld , zy raken Elte | gantích Ze Etre réfignd à, tous, les-éofnemens. „De là,naft par voye de conféquence immédiate , une autre. difpofition qui n’eft , ni moins recom- mendable , ni moins falutaire 5 c'eft une parfaite réfignation à tous les événemens poffibles. “Cela fuppofe' qu’on ‘fait d'avancela revue de ces évé- nemens.,‚-& qu’on-fe repréfente dittinttement les cas qui peuvent arriver“dans le cours de'la vie , afin de prendre fon parti- comme s'ils exiftoient - déjà. Ceux qui pégligent ces précautions, font furpris-au-premier accident imprêvu } ils fe eh ent \ 464 Verhandeling van den Heer Formev __gantfch ontroerd en ontftelt „ zy wor- den zinneloos , ja zy befterven “het , ‘by gebrek van overdenking , van te- genwoordigheid van geeft , en kloek- moedigheid. Hoe veel ziekten wor- den er alleen doodelyk’, omdat zy, die ‘er van aangetaft worden „ eene groote vrees voor den dood hebben ; eene: vrees , die hen altoos het denk- beeld ’er van verzetten „ en zelfs vere myden deet, den naam ?er van te hoo- ren 5 daar ín tegendeel het groot ge- heim , om den dood niet te vreezen , beftaat , in hem ftoutelyk en aan alle . kante onder de oogen te zien ; hem by herhaling te beproeven, en zich met hem gemeenzaam te maken, ‘Het zelfde middel gelukt ook, ten opzicht van alle andere voorwerpen onzer et vree. blent &-fe-bouleverfent, ils perdent la tramontane & périffent, faúte de réflexion, de préfence d'es- prit, &de fermeté. Combien de maladies qui ne devienoent mortelles que parce que ceux qui en font attaqués, ont une extrême frayeur dela mort 5 frayeur qui les a toujours portésàen écarter l'idée „ à éviter même d'en entendre prononcer le nom 5 au lieu que le grand fecret pour ne. pâs craindre la mort, c'eft de lenvifager fikement & fous tou- tes les faces poflibles, de la tâter à plufieurs re- prifes,-& de s'apprivoifer avec elle. Ce fecret réus- fic de- même à l'égard de toys les-autres objets de nos _ me doît-on” pas p oef de ZEDELYKE“OPVOEDING! 463 vfeeze, “Niets; by voorbeeld, is ver? fchrikkelyker; ik: beken het „ lande oorlog” met alfé-zyné gevolgen ; 3 niets is ‘meer’ in (taat “om het bloed’ ide Aderen:te dori tollen, dan de tyding van ’tverlids vanteen waren Veldflag, dam de fehiëtke? voortgangett’ van den Vyand ; die tadert „die voór de wals Ién ftdat ’diëtzich “an tene Stad mee: fter” maake ) &r! zich door’ allé hare wyken- ‚vér réidt. “Maar moet men hiet , in % midden. dér diëtte vrede; bedenken’; ; “dat ‘hét-óorlogs’- vuur in ëen: oogenblik: Kan óntftelken: wordeti; en” wafneer” ‘het “&èns ‘onctteken ie% | ‚moét nfen miët òt zich zelven zeggen: Dees oörtog kau zulke ten zulke, zoo byzondere als) algemeene ongelukken ji ee 4 : Kk A4 na vi nos craintes. Rien, par ri ie er neft plus for ger jen conviens que | a Guerte avec tou- tes fes faites; rien de plas s pro re à glacer le fang dans les veinës- ue là nouvelle d'une grande ba- aille perdue, de. Kie med rn Rs nnemí Ki male roche qui e qu ted Mais), pdre de dek plus peen Pai, s’allu- mer ‘dans un bend 4 Air hand elle Rd une fois allumde, ‘ne faut-il pas As lirë à foi- même :- Cet= te ‘Güêrre peut entraîner 4} es elle’ te s & tels thal- hee Deels 1: erb. Ge ‚#0 -hetrs, 466, Fnhaceling on car Hrerkop na na zich flepen „dies wanneer zy-ge- beuren, nn zullen; Hebben; ’erwelk piet volgens, den natuunlyken Jooprdes dingen; gaat «Ik „zals,der hedsits „wel gen any‚ gereed teshouden;, „opdat ik „vin, alle. omftandigheden , ‚in ‚ftaac blyve „„om,dat geen, te doems) Gelk zoo, ‘er noch. siers aante doen blyfi {Ls het -beftes is; of « auiksroy, onderwist pe aan den, wille van, het Opperwezem, indien de rampen onvefmydelykof onherftelbaar zyn; „Wanneer men zoe verre gekomen .is „blyftde ziel geruft, en_ont{lagen; van allevdelefehrik, „en _ wel verre, van ‚‚gelyk andere „men, Îchen „ neerflachtig te; worden,op-de geringfte,„onheilen;; vof „uit. vrees voor __enbeilen „die nier gebeuren „acht by zich gelukkig , minder te Iyden , dan hy “ is? ZE ero id eed Fai dre, 4 nen dat HE teni 5 C e 4 K: in ze EE refte, quelgúe ch à, „Ja Von ide hdi Jo Snévirables &, defprit, debarratië,, demeure, 3 .&obien Eel COME, HF 219D hl tant 6; BEDE, PAT. ACS. maux, ou par da. „crainte aak qui n'arrivent point, apen de AEDELYKE OPVOEDING, 462 „verwacht shad; Ba merke „met, fee on, de Tampen,-die hem miet over komen; „aan „1als;zoo. veel, weldaden, Wardt de Stad ingenomen;?In,plaats van, zich: te. bedroev: GI ss „verheugt, hy zich „datde zelve, niet geplunderd | wordt, s Vermeerdert, de duurte der Granen? ‚Hy. dankt ‚God „ dât ‚men niet. overgegeven; is: aan de. „elenden vanden: hongers- „nood. ; en, dus, ver. der. „Zy, die op deze wyze. denken kunnen, nooit ongelukkig worden „of ten minften „ hebbende. kleinfte, mate van „ongeluk, die„mogelyk; is. Maar __ de men{chen hebben eeu foort van on? _begrypelyke „dwaasheid , waar. van de ieden noch. de, ondervinding. dn, ftaat Seu Vildrov óf 90° doon a Ls Kin. 5 04 N point, il fe croit heureux d'endurer des fouffran- qe „kap que celles-zugguelles il s’éoit atten- Vi IGOR ANS raifon ‚pour. autant ‚de biens je ne, dek beid ‚pas. „La Ville eft- lela s ee: affliger „il fo gejonie ce quelle: nef ve ee akg 98 hersé ral s augmente diie rend nn Pe E de nel er his En rs denn rs, He an pe fi abe oa da Dien mall eur ais les” honk un genre-de folie ee ‚ont; Wan &e Vexpérionce ne. fau, Ten U di iveg inj roienk 463 Verhandeling van den Heer Formêy zjn, iet ‘te Betiezen” “Mer Zoi zeg: gen , dat hun alles ‘altoos naar werfch moet gaan , dat alle ‘de voordéelens die Zy genieten, volftrekt onverli j- baar „'en'dat de tydelyke wiffelvaltig: heden voor hun” niet gefchike Zyn. Uit zulk'een verkeerd’ beginfel*réde- herende „ maakt alles ‘hen otiverge! hoegd ‘en’ gramftorig ,’of wel,’ néer? flachtig en’ moedeloos : «op den mint ften tegenfpoed fchreéuwen’-zy hét uit, gelyk de Kinderéti, die niën niet | van ter zyden-dutft'àanziën „' zónder hen kwaad te mäken:’ Voor ál*wan? neer mien in ’t midden vân den over: vloêd ‘ geboren en opgevoed is, en dat men in de ‘weereld verfchynt met alles, 't geen 'er het verblyf aange- naam storhaot esb temwbasb zueroed ver st # AEC roïient venir À bout’ de- les guèrit. On diroit qúë tout doit aller toujours au'gré de leurs foukaits 3 ue tous les avantages dont ils jouïiffent font pars aitement inamiffibles , & que les vieiflitudes'remt porelles ne font point faites pour eux. “ Partant d'un ne edn errôné, tout les aigrit’; & le irrite 5 où” bien’ les abat! & les \décourage ;’ ils je tent” les’ hauts cris’ pour le ‘plus leger dèsaftre; „omme ces Enfans' qüe Pon n'oferort regarder’ de travers, fans excitcr leürs emportemtens. Surtouts quand on eft né au féin de Populence , qu'on y a été Elevé’, & qu'on entre’ dans le monde av tout“ce qui peut en rendre le féjour mh | over, de, be aftreden en Ao Fe brengen , En „dat Zy. ‚n gens. op vertrouwen, „en zich, opa cs. wape- nen moeten ; aangezien, de voorfpoed vân, grandes aten gig geene groo. ster, eftendì des nd ge die : Aen maar le, cn, ontash yl a Ryken tot den. grond;toe. Wie omtydsi in Beh zi B korten tyd, wer clsd zyb,-gelyk at der, Peren door Art XANDER cheer „ uit ‚hetgeen ; ik ze88 ‚vo Ist | niet, dat wy onze verbeeld Bet A2 elurie Bae ezig houden met de affchil- er ing, van. allerlei. rampen vof“ ten minften, dat deze affchildering akelig, ti GOE» il femble que ele préfent. foït B tgene de 'avenir, Voilà * pourquoi. cett furtout-aux jeunes et $ ie ordre. qu”il, beg at. hs An ; ils doivent. ne compter ur rien „ & s'âttendre t it » Puisque les fortunes dés BP scans wont plus de Conf fte, que “ces fameux & rédou- bles. Beene _quì ont été dé gerrie jasqu’aux | 6 9e Befledans le plus, Bee pps ce de tems, celui des Perfes par “ALEKAR- pie. Il ne denfik pourtant pas de ce quêje viens de dire , que nous devions: continuellement occus per notre imagination de la peincute “dé toutes in Ggz AET 5 von pt vas Gan der bbr Former eneen Den | ike ei’ gs: iter” miidér ge dekbétld van heffter. | OmtE dan «óp ‘dât' Vh Î Gard ie dE wit dat ‘hs ar en a: rt LENC ckel rho kod 18-50 De an der fie SF | « fehOön Aleide Et fed 221 se KE Betirobtiiofe B IAN jh OoflgyR -50:1b /) = pers dev ZEDELVKE: OPVOEDING: 471 zvn hoofd vliegen vof: ter-zyden van heuv vallen.’ De verbeelding verftrekt ee hae iszerger drr-hevlkwaadeigogeraes „nornwad aì BORD OT ad rn ae it ernobraai £W: 4 Grind APT disi wate! J | oib ì neen iesboódralerns oai o zn „WY, AU, }: gn SNE, ok a zeggen, gs datk U énde kroe zi fen wenk Ë zede menft oe Nee Te Ee d, 4E PE mad a ij aol pitescuie: ons let ESR -ou!tonbent -à d ES hik A Jedek VAES. ar) asl Jeude la véali niee aft pits, UJ, mal, Bios. are sta aftaa : eh paters ‚slop Ans nernozt doe Fan en RRD PC nua, td Aegis, die dr draye gr Ge, ; Me, 2 hek ens se ecgialao Fop, ee gokt: “lmdiguons une dergiere: dilpofizian lent par, deflus fa fa.tête,, Ligi Pr $ : qu I turelle., rd ne pas: p fe „dont la Grace donne 1e eed 3 ee GE 4 Gloi- â%a Verbándeling van) de. Heer Eormes not aanbrengen zal gril Zie niets) zeg ik-js?v welk. van grooter belang: voor ons’ issl vrodg te Verktyger ‚ zorgvuldig te bewaren, en onophóudelyk te ver meerderen , gelyk wy. daar toe onop- houdelyk. gelegenheid, hebben, SRA ® Are festa. 3 ‘eene voortreffe ke en, uitmuntende hoedanigheid , pe | gar He e der: opgepronkte Ieerffu ui cn, welk se den meefte Sch abten” Heit n gelyke “Die j ik van gemoed, an es D d van ö s oórdee! de gideteriping de ons genen tot alle ‚dat ons kán verkomen’, gely kelde ai nd rde uifch Vi hoorde varhef bov in hie „die ’ér van verfteken zjn, “dan. ede vóbrdeë- len Slok fóurnira la vergaten je’ne voisy: dig- je, rfën qu’il nous importe plus d’acquêèrit de bon- ne heure, don Reds précieufement ;. &-d'aug- menter fans cefle, comme fans ceffe nous en avons les occafions „ que la grandeur, d'ame , difpe icion — Ééminente , Eene. ; qui ne reflemblè à-aucun des dog EEn faftueux , qu'on enfeigne dans A dife férentes côles des. Philofoplies. - Cette-grandeur - her ijehe s="qui nafe également ;! & desla, foli idigé de | eens; & de la réfignation, ‚qui nous tient | vàrtóut Ce qui peutvarriveréleve bien Plas Pomme 3 au y deflus. de ceuxo ij en 3 cap EEL 4 jb: id £ 8 Í no dd 4e à 4, over de ZEDELYKE OPVOEDING, 473 len vans, het-lighaam ; van, ‘t.verftand; en. van; t geluk. hem. verheffen; kunnen. Hy „die de zelve bezit, ishet alleen, die-op ; een vaften grond wandelt; die ont zi winnelyke- fterkte bewoont; gi anderen, gedurig in; gevaar; Zyn, de, afgronden voorshunne voeren te zien open. gaan „;en,zich befprongen’, en bloot gefteld te vinden aan. aller- lei /kwellingen. “Getüige zynde valde Hajagingen "van “den. grooten’ hôöp’; van ‘de “zwakheden des menfelidoùis’, wat dé kleinheid” van huu , dië meh Gróoten noemt’, en die wanen Zulks te Zyn, wordt hy des te meerde Hië- tighieid gewaar van àlle die vóórwer: pen ; waar mede dé menfchen zich Zö6 yer: ‘bezig. houden ie Ne mort 4 ï bii fort Di }: ws, ne; Proson, Je de e gene Jes; ee ui 14 po dn hm ter: ‘dis que ne, s ad Ù GEE: detpeendin ; e' les âutrês cö ue ent. 1 he” voir se abymes s ouvrit fous leurs pas sd Ere victk. eten vp bd etitefies de dje of «nommerGrands „ &- steel téls-s silk tern -d'autarit amieux je néant’ de? tous” ces òbjets" pe nf jn s eg een tarit-de> vivacieë ; en gs Ho JO sof arr Ferbandeling van’ det Heer P oh ares nummeraurnasnerd ourwdâiieer! dez zele echts * belachten Hsrwilardig zis 3 sTafddit hy heef intidelyden 3 wan Beestige zik ve feliädelyke ‘gevolgen’ nd zièh lecpt3 doen teffens” didrt'dierates poi Ket gpeg eene te bevers Ï if | ak Erónd’- be safely die H vor kapte doligeg? Befiebeweiligenge vis is SARS vobetiy ves blaftor soold as oh deb Jbcher aes men jelyhsop van jongs;af,aan.de jeugd ‚te,doen „begrye Peloohoe, weinig alle „aardfche voor werpen, broos en) vergankl uit hun zelven„ren, welker; gepot tuffchende enge,palen van, een, karslaven, } it‚geen 905,,OP; elks, oogenolik „kan -ontmomen | wardenahoe weinig zeg dk, zulke rwerpen; overgenkomtitig zyn. met Ware voedfel van eene ziel, die zich 7 sns a de phis HN Ed Ae {erven gij En ) arémen je get jn i zig data faire ng e bonne: helte aux gi ns combien tous les „objors,de la tere „ ff sô périflables spar pende vla: jouiffa Bane aft renfiennwe. dans: Tes; bor d'une, vie! très. courte-s, é-qui peut nous être: levée à-chaque sinftant z-combiens: dis- jer de t objets fonc intens aux vereni be- oins voor de ZEDELNKB-OPVOEDING. 05 zich ide töt de zelven veriredert en bepaalt”, vdan. alleen yomddc zy haar ‘eigens ware grootheit niet kent, ok err pe a miek ee ‘onftuime jurew ievstoelaat:;” zich édnsklps cót: pomp nomine onlgeen _zerdenkbeelden verheffe z mmaarztievik jaitt Ou deze reden / dat mtinvde zet. wer telkens: herinnefen, «en krachtig dundringen- moét” Ondertuffcher ik toc. dat genre gere middel Ís-y oft: ne zielen #e maken, od nt vtróot: ve Amakenrt, alst afs ry a vkunmmen spen vomederzet- vedsonwarkelbaar dte nbleveftigdmoin ednen faut. ‚daar hum’ cedfênwadrdi en- toekoüierndsHeit vanaf hanêt. «Dit " fiddelás denGodelean!, mhr: zöòr or lied gidostmsw UIR Jo mod die „fiS cl k-. of ane ot epe ne eee vei as & nin dd pda en ed hee éedeax ore 7 met pat doel fs Goup- àl” fol zes “idtesh nps cet paar ct mens qu ueöles ramsendtof gd seh va quuu moyen desde de: bande arie „dln a ar andes Piene BE uriceeat gef deeideee leu'bontë fent-82de deúr bonteut x venir: Oe moge eet Je ‘Religion, mais telle qu'elle ke defcendue du _— Ciel, 46 Verhandeling van den. Heer F om NEY | dant pralsode zel ves van den Hemel iis mneergedaald.s-zoodanig „als derzelve Man Gedesgefchonkens en-wan-den Zaligmaker! gelcerdis! z1-20odanig:-als ys en, anger Blade- rén vinden, ontlafb van alle menfchly- kesbyvoeging sorvan alle! vermenging met dwaling seh bygeleofs-.Het is door dernozelven, ensdooniden zelven;allecn dat: bet:-Hart-tot) volkomenheid „ge- vormd zreerlyk- en;goed-wordt „en de indrukfels «ders deugden draagt», van hem rdie: den, es ingefteld heeft, ja dathernu reeds zyn geluk deelachtig wordt. Ach !imet bcheatimedbe „zegtde Godlyke Wysheidinieg tot den menfch; Min Zoons, geefs ytuw: Harbor ZY eifcht-:hem her zelweomiev, dan alleen om hem tot zyn waarachtig heil te bren- ciel ze Ciel, steile que Dies 5 verden, 3 vl hee hebde prêchée; telle s Ja trouvons dans pos em otica ade ‘de vou en meed mêl ej en en tion,» nnen „ic: pri me ven mer-de, Spr ele fade nde een de Lok dn vertus ae quis, Ta “apr er Bad „Ah | \ ‚bien xaifon idee ono Fils de moi ton dan En le ne 1 Tur demande. que pour, de: conduire el as véricable, ab subs ôlob-iie sile/up sisi Vim voi defu: Öoef de ADEL YRE “OPVOEDING. 477 brengen „ „om hem, te zuiveren , en met welluft te overladen. “Hoe is het mogelyk, dat de;ongeloovigen en de godloozen deze betuigingen kunnen aanzien als de-uitwerking sván dwee- pery , daar zy in zich zelven eene dat”er;geene vreede is voor, den, boon zen ; daar in tegendeel de vroomen, de ware geloovige’ het krachtigft af- beeldfel uideveren van de ware Geluk- 4 ih Jet ERDEREND 7e ke Krt B 4 MET sel 5 d bd t vak RE | kà And hts Kids brek. # rek id De Era d HE | sa \ df é “ Td N ord (7 L4 4 id Knef kh À ] 5 f TIE. D & ERE í ig dh sd i . E ed da deftination , pour Vépurer & Pinonder de délices. Comment eft-il poffible que les incrédules & les vicieux regardent ces affertions comme leffet du fanatisme ‚ puisqu'ils portent au dedans d'eux un trouble , une agitation , des remors „qui doivent les convaincre ‚ qu'il n°y a point de paix pour le méchant ; au lieu-que-les-gens de-bien , les vrais fideles „ offrent Pimage la plus frappante de la vraye béatitude. … tok dak LSntet ob stat ó h Kan A: Fe ” « reen E] 1525 ke NA | ok SEK r k| MEAT ST A PM, „beid smb Rods az Verbandeling vanden en For EX Di FID nisi dot EPI Bn wb WE: tarot ers eroie “ora” n5eóolë rok Dh Wiee POTIMET Grou, Rl grs ners BOR nrs Aep Wise „Kf Wit ils en Merk 4 VERES Siert v O7 erat. HGe BI es geb de Ond ling ve ih ván alle det eltij 4 & fi Aten luks HE wen Jae kie: esin des, ‚Geluk Sri rise Es gi pt, ij nd 1 Ei ik ‘den Zelven. niiet Heee ge: baand ? En blyft ‘er ‘my ved over te zeggen , om dit derde ftuk myner Verhandeling te voltooijen ? Het is‘ hier mede gelegen als met alle fterke - kn 1 Dt kei ‚ Hoisaniitef | e att Db 408 AE pan Eek ih dra ersten hd | d ’ bib ea + IETBEE pre tar vi kt £ wepe Lt ri RI Roúr di DU, 5 sd on H vels gend q 240 dte oi E HA R adders | Wet ET, is A Ks vs Wig ‚ sronig vpn nf 7 Î kk cathdnke sheeaptenerent eta else T acne, 7 ij Dal d hs toutes DE parties sd Mises: | N° viens-je pas de la tracer 2 Et me refte-t-il beaucoup à dire pour remplir ce croifieme point desmma traCtation ? Ceft le cas de tous les ä édi- over de ZEDELYKE OPVOEDING, be fterke,:Gebpu wens, wanneer„men, de grondflagen wel vaft heeft gelegd, koft we overige weinig; van flellen-en‚op- bouwen; Niets in 'trbyzonder is wone _derlyker , „dan; derfamenbindfels , die de-verfcheide deelen, an: hetgebouw onzes waren gelakss.vereenigen:, ep eene -wyzensdat het een het ander, zonder moeitesen; door eene, zachte negdzaaklykheid volgt Hy+die, Zy verftand. met eene,zuivere kennis wer- licht, voorziet, zynen wil van gepafte regels voor-alle des. zelfs „werkingen. Hy.» die;-zich zelven. leert;kennen, ontdekt: binnensin zich de grond „be- ginfels van de wet der Natuur, sen verheft zich wel haaft tot den oor fpfong van die grond-beginfels , tot | het / dates: blides s quand’ on’ à Bies aff rin, des fi ‘demen AE 6 AN tesque an a conftrüi- re & leve „Rien de pl ame € én parti- Ei, ier que, ds “Taifons- qui linn EDS: „diverfes Di ries-de. édifice de nons bonhe Eh de fä- gon, que. | olie bi mb ans ef ar. An ende- Sa hk moie lo té des bet end es dterminatións, Ce- ú q er à fe conmoître foi -mênie , décou- vre au dedans de foi les principes de la Loi ratu- relle, & s’éleve bientôt à l'Auteur de ces princi- zi) pes , ao Wefhandeling van den. Heer Forwêr het Opperwezen ,: aan’ wien. hy’, tef- fens «met “zym-beftaan ,/ ook de “be: kwaamheid’ , om volmaakt en om ge- lukkig’ te“ worden 5: verfchuldigd is. Hy , “die de: Natuur’ volgt ‚ ‘gehioor- zaamt aan de Reden ; en begeeft zich op de paden der deugd. Hy; die de deugd: verkrygt en oeffent ,/ bezorgt zicheen geluk, overeenkomtftig met de“vórderingen „die hy in ’t verkry- gen en beffenen der zelve maakt: Hy, wiens ® vorderingen „nooit afgebroken worden ; “maar altoos toenemen, ís zoo gelukkig , als men hier op aarde zyn kans hy bezit het hoogfte -tydee Vk EOGHENS TOP TW 0 OE EEDE 4 , sÂdt Vi kt ‚Dat cs, à VEcre Suprême „ auquel il doit avec Vexi- ftence la perfellibilité, & l'aptitude a devenir heu- reux. Celui qui fuit la Nature obéit à la Raifon, & entre dans les fentiers de la Vertu. Celui qui acquiert & pratique les Vertus, fe. procure une félicité Brpotongle aux. progrès qu'il fät dans cétte acquifition & dans cette pratique. * Celui dont les progrès ne font jamais intertompus , & vont toujours en croiffant , eft auf heureux qu’ on peur l'être ici bas; il poflede le fouverain bien temporel, Pois beige vene pr do Que { vver de ZEDELYKE OPVOEDING." 4öt; Dat mer mu deze derikbeeldenhans alle Zydembefchouwe, mien zal:ziën:,! dat: zy niet sálleenazeer’ maauw) met els kanderen- verbonden» Zyno;e maare Cen im dit opzicht wentel ik „ndat ren aller mogelyke: aandacht gebruikt, Zy zyn! zoodanig „-rdat-niemw een derszelwen:s om zoo ‘teszeggen”, blindlings nemen» de, alle de overigen aanftonds volgen 3’ en, daar aan verbonden. zyn gelykee- hé keten , waat, van geen enkelen fch a, kel kan opgeligt worden, zonder dat àlle. de aderen, volgen. Laten wy, hier de proef van nemen :, Gy zegt: Die Man is, waarlyk deugdzaam, Ik antwoord : * Hy heeft. derhalve, zyn, verftánd zekerlyk verlicht ; “hy moet eK Bihat Chankkk ohh din dd AD 4 Rand, ook. Zyn en wil wel geregeld hebben 5, | Edah a eer TN „Que Fon confidere ces, idées fous toutes leurs faces, on verra que, non feulement elles font étroitement lies entr’'elles; mais, (& à cet égard ig qu’on ùfesde toute l'attention poffibie „) les font telles, qu'en prenant „pour ainfi dire , Pune d'elles au hazard , elle eft aufüitôt fuivie & gee U de-toutes les autres , de-même qu” uù chatnon quelcomgque d'une chafneae fauroie être foulevé fans’ que ‘tous les autres le fuivent. Faites- en Veffhi. “Vous dités « Cet Homme eft folidement wertueux, Je'répons : _Il’a donc cer- tainement éelairé fon entendement ; il faut auffi qu'il ait-reêtifig fa volonté; & il eft impoffible EN. Deel, 1, Verd. Hb qu'il 482 Verhandeling. van den” Heer Former. en- hetis onmogelyk 4 dat hy-nietge- lukkig zy.-- Dus zal het ook gelegeir zyn metselke ftelling „die men-uit-de ftraks-gemelde verkiezen. mocht 5 val: toos zal men bevinden, dat zy alleen plaats heeft, omdat de genen ; daar zy. van af hangt, reeds.plaarts hadden zen datsook allen „die van. Rae af ward 4 ; uit -haar voortvloeijeni:- nb olien el Deze aanmerking i is van het uiterfte belang, voor eerft , om te doen zien, dat ’er niets te vergelyken is by de ftel-régels van een deugdzaam menfch ; dat deze regels de eenigften Zyn , ‘daar men eénê wezenlyke orde, en een On- verbrekelyken famenhang_ vindt ; ;-ter- wyl'er over al elders niets is dan ver. warring s dan ftukken en brokken. Ten qu “il ne foie 1 pas heureux. Ml en ferá de même d'une affertion quelconque prife parmi les Ie dentes ; toujours on trouvera qu'elle n 'exi e que parce que celles d'où elle dépend ont ete & que d'elles naiffent teciproguemer & toutes. elles qui en dépendent, Cette remarque eft d'une bari importances „pour faire voir qu’”il.n'y a rien, de comparable js fyfteme de- l'homme de bien ;-que ce fyíteme eft Ie feul ok Pon trouve: un véritable ordre; une. cohéfion ; indifloluble 5 tandis que ‚-partouc ailleurs iln’y a que confufion. & biet. de! Täp» ‚Pâret guer de ZEDELYKE OPVOEDING. 483 Ten tweeden voornamelyk ‚om eené klachte , eéne ontfchuldiging, «een. uit- vlucht tegen te gaan , welke zy, die het wichtig werk hunner volmaaktwor- ding verachten, byna allen in den mond hebben. Hoe is ’t mogelyk , roepen zy uit, aan zoo veel zaken. tesvol- doen 2? Oordeel , Wil, Wet der. Na- tuur ; de Vreeze Gods „ Deugd ; Vroomheid, Volmaking , Geluk, Het hoofd: draait op ’t gezicht van zulk eene menigte van voorwerpen „ en de moed. ontbreekt , wanneer men denkt aan al ’t geen men betrachten moet, om Zulk een werk te volvoeren, Be- driegt u zelven niet langer , o Men- fchen ! zoo maar uwe dwaling niet moedwillig , of gemaaktheid is. Gy Ri en li EN oe port. 2. Surtout „, pour obvier à une plainte , à une excufe, à un fubterfuge, qui eft dans la boù- che de presque tous ceux qui declinent Pimpot- tant ouvrage de leur perfeétion. Coinment, s’é- crient - ils, fuffire a tant de chofes ? Entende- ment, volonté , Loi naturel , la crainte de Dieu, vertu, piécé, perfeétion, bonheur. La tête tour- ne àla vue de cette mulriplicité d'objers , & le aa > manque ‚ quand on penfe à tout ee qu'il faut faire pour remplir une pareille tâche. Deè- trompez-vous ‚ o Hommes! fi tant eft que votre &rreur ne fojt pas volontaire, affe@tée, Vous n'a- LED BIOP Ho Ser VeR 484 Verhandeling van den. Heer Foruevy hebt niets meer, dameene en de zelf- de zaak te doen ; legt u daar op mét zoo veel vlyt toe, als de zelve vore dert ‚en ook verdient #-gy zult-in-us wen arbeid: eene volmaakte enkelvou- digheid van werkingenen inzichten vinden’, vergezeld: van alle aanmoedis gingen , die vu. onderfteunen ‚kunnen. Leert , recht te-denken, ‘gy zult niets willen ‚ en-gevolgelyk niets doen ,.dan t geen recht is ,„ en «u zuiver gedrag ‚zal «w gelekkig maken: pieren 909% Wanneer men derhalven , ‘aan ’t ein- de,eener, Opvoeding gekomen , tot hem ; die de zelve ontvangen heeft, zeggen kan: „Ik heb aan uw Ver. »ftand en aan uw Hart de rechte óp- … kweeking gegeven , ‘die zy noodig | ‚‚ had: vez qu'une feule & même chofe a faire ; dopnez. lui Papplication qu'elle demande & qu'elle mérite; vous trouverez.dans votre travail une parfaite fim- " _plicité d'opèrations & de vues , accompagnée de tous les encouragemens qui peuvent vous foute-, mir. Apprenez à penfer avee juftefle ; vous ne, voudrez, que ce-qui ferd droit, vous agirez en, contcheke & votre conduite pure vòus reridra heureux, tc abd ge "Si’donc , à ladfin d'une Education , on peut-di=: re à celui quiela' reque : 5, J'ai donné -à votre. „‚ Efprit & à votre Coeur la véritable verzin „ leur ver de. ZEDELYKE OPVOEDING: 485 »shadden ; ik ‘heb. vervolgens in. den ‚dus, toebereiden. akker: het-zaad ge- 5 wofpen , dat gefchikt is „om’er in ss uioste {chieten en. te groeijen 5 het 3 overige’ is uwe zaak's en;op.dit oo« sj, genblik ús: 'erniets „dat u belet „ in »» Wezelven ste ‚vinden ,al,’t geen.het » overige van uw leven overeenkom- » Îtig kan maken met uwe plichten, „ed uwe belangen; gy bezit het mid- „del tot het Seluk; zoo’gy verzuimt, 5» er gebruikvan te maken , het zal, ‚… noch dandit orifeilbaar middel, noch „aan my , kunnen toegefchrevetiwor- den ; vermits ik het in al Zyife völ. » komenlieid aan u heb gegeven; > maar het zal uw eigen fchuld zyn ; „en men zal tot u mogen zeggen + haer en de Ee SN benerr „ leur convenoit ; j'ai enfuite jetté dans ce tere „> roi ainfi préparé les femences qui font defti- pees à y gerimer'& à y croître ; lesrette eft vo- tre affaire ; & dans ce moment rien n'empêche ss qUE vous ne trouviez au dedans-de vous tout ce se Ke peut rêndre le refte de votre vie conforme ssà vos devoirs & à vos intérêts 3 vous pofledez sle fecret du bonheurs fi vous négligez d'en faire ss ufage „ ce ne fera, nì la fante.de,ce fecret. qui ss eftinfaillible „nia, mienne , puisquerje vous 1» Pai fourni dans toute fon-intégrité-;- mais ce » fera la vôtre propres & l'on pourra vous dire: | ER 5 vuodnd sed 3 eous 485 Verhandeling van den Heer Former „Uw bederf komt uit-d zelven”. Wan- neer men, zeg ik „ zulke taal voert, én dat men. recht heeft , de zelve: te voeren „ dan is de Opvoeding zooda- nig geweeft , als wy in dit Werk op ’% oog hadden; zoodanig, als die wy de beft mogelyke. Opvoeding noemen: . Schoon deze algemeene bedenkin® zen voldoende konden zyn, om hét onderwerp ‚waar overdk hier hande- fe , blykbaar te maken , ga ik echter, doch zeer: beknoptelyk., ‘er eenigé byzonderheden byvoegen, om volko- men aan. te toonen, dat ‘er , na de oeffening. van het verftand en van hét hart, zoo vals ik de zelve heb voorgé- {teld en aangeprezen, niets anders dan et te verwachten is voor-hun, die, wel ss Ta perte vient ‘de toi” si. Dn _dis- -je, on. „tient ce langage „ &- qu'on foit en droit de le tenir, Education. a été celle que nous avons en vue dans cet. Ouvrage ‚ celle que nous appellons la meilleu- re Education poflible. … . uoique ces notions générales Faffent fafmade tes ‘pour conduire le fujet que je traite à ’éviden- ce ‚ je vais cependant y joindre quelques détails, mais d'une maniere très fuccinte , pour achever de montrer qu?après la culture de lefprit & celle du coeur, celles que je les ai propofées & recom- mandées , il n’y-a que bonheur à attendre pour CCUx ptier-de ZEDELYKE-OPVOEDING: 4ê7 wel verre: van (uit! den weg te raken; daarin met ftandvaftige en (nelle fchre: den: ANNEN 19 HEN A AA) MOD BE AE 1e Pila kek EA j ° yrs Ee LE 4 is \ 8 8 AREN ENTREE Se TOERNEE 20 jedi Ran. Ï cht. 8 | tak Ue voor eerft. ja ER zel. ven: „een. helder, licht des. verftands., welke. de. ryke bron. is der zuiverfte geneugten, der zoetfte vermaken , ten minften., voor hun ‚die, geene flaven vanhunne,-neigingen „en „aan groffen E welluft niet overgegeven zyn. Indien het, Licht ;,waar door wy desftoffely- ke„dingen 4 .die ons omringen „ be- Schouwen kunnen, „iets ZOO, lieffelyk, iaote akar 6 Ht Ot AO ED Zoo er Ae / OV dj ceux qui, biën loin de fortir de la route que je leur at ouverte & tracée, y avancent Ed un nd ref ferme que eed fte be ’ 5 us h 88 A eol | Lumiere inselltnelle. À " aleò ont € premierement au ded deux la Ehms- re Incelletuelle „ qui eft la fource féconde ‘des agrémens les plus purs „des. | kakd Jes plus vifs, au moins „ pour ceux qui ne font pas esclaves des fens „ & livrés aux-voluptés groffieres. Sí la Lu- miere qui nous fait appercevoir les objets maté- riels dont nous fommes environnés „ a quelque b 4 chofe 488 Verhandeling van den: Heef Forme zool werrukkende, heeft; indien. het gemis -daat! van buiten-hoop: vanhet weder te zullen zien!sldoorgaatwwoor eene der zwaarfte rampen, waar aan „de menfch, kan bloot, gefteld, worden ; ‚wat möet nief denken van ‘het inwen- dig licht , 't welk ons de eenigfte we- zenlyke vóórwerpeifde Eeuwige waar- hedén , de begintels waùvalië zekerkieid ontdekt, 1e welk “ous war 'acze zicht bare Weéereld overbrengt totieene gan flardilyke Weereld ; ddär 9de dingen. zien',-z6o“als-zy zyù, sé welk) zelfs Ons. doet! kòmen tot #atcktië +bddlpke “Weereld:, ‘daar de hoöfdtrédened zyd Aller: dingen, en“ daar ‘zich ‘de Zälven aan ons opdden ;'zob VértE wy ii Bhat Zyn, die te bevatten, Welk groot voor- a Sip owor sl ab tiriót ob aiol- asid iup xUs9 0 Hub IOAEVE 7 „93061 Stevo is tel chofe de fi doux , de fi raviffant pfpfwprivations torsqu'elle eft fans retour , pafle pour un des plus. grands malheurs auxquels Phomme-puifle être-ex- pofé ; que faut-il penfer de là lumiete intérieure, qui nous découvre les fculs objets réels-, les véri- tés éternelles „ les principessdetonte,certitude , qui nous tranfporte de ce Monde vifible dans un Monde dutelligivle ‚où nous voyouns’ les-chofes comme oge edad ver mir jusqu’è un;Monderationel,„où fontdessderniee — res raifons des‚chofes; & où elles s'offrentrà Hous, … autant que nous, fommes,canahlegs.de des en veld AAG OBA ir u ) overde ZEDELYKE-OPVOEDINGÒ 489 voordedhoïis het ioniët inzonderheid ‘towelk voortvloeie! wit cde kermis var zichozelven „waat vande waarde aan deouder: Wysgeeren miet onbekend is bewees: env welkeyzyihooger: gefchat hebben dân allesandere kennist4voMen kan! naauwlyks) begrypen dat eén! re. delyk!Wezen ;ofrtenoninften „ ges fchikv om zulks:te zyms ‘eeniglgenoee gen kan: {maken ;>zoó lang:derduifter: nis dw binnenfte van “Sheúd heerfcht. Zou: men: de. tafel:“tot eem) lekkêr gaftmaâl-kunnenibeteidenin ‘temidden van veen” duifteren: oketker-2 // Onder. tuffchen „ ien; moet het bekenihens hier omtrend fchynen zich de men- fchen het minft te bekommeren. Zoo maar hunne Laka „tuigeú op eene aan- 8e öt ans? EN wat) A bed Kr KA maf 4 get pu id hd ps denn af celdt dn Hd ij nfioiflghee d t =| nt anc viens K it | dont. EREN la quelle Bane dt, ‘ENGE toutes. es autres ! tod Eruroit eilig be, ins deltine d hétfe, &ion , tan ge PoB: Etre, rdifonnable , age de-lui, BEE Ean & he shet 2 Cependant, il faut” c'eft de quoi les hommes femblent fe mettre le moins en pine. Pourvu que les organes de leurs eis dbs fens be Ee FES en 490 Verhandeling van den’ Heer Fonrmev, gename wyze geftreeld;wordett ishet hun „verder -onverfchillig: „‚te wetens, wat hun oorfprong is:„ven waat toe-zy. gefchikt zyn. Ook bemoeijên-zy-zich niet;-om de vermogetis ‚die noch-veel verhevener zyn dan die-, welken:op de zichtbare voorwerpen! werken ‚te: ken- nen „ om -tesonderzoeken > welk ‘het gebruik: iss-dezer: vermógens:5 eri:tot hoe verre „men dit gebruik moetvoort: zetten.” De Rups „kruipende op het blad „' dat. zy saf kriaagt, is niet-onvere fchilliger omtrend-alle: andere ‘dingen ; dan, de Weereldlingen-zyn in nie za amie en befliffend: gevak- adds er sb Hi Werdol bie itnd noi D ’ Î é 8 KE vrind Kn emi PE oke Men Bot dE on 4 rt OGA pk ee Ik ESSA ARK Dj MURLVAE 3 5 De a. | 6 dS OENE pj t CREEL En kknd : Á } „Et EEn htt? Mi itse 1 bns foyent affeCtés d'une maniere agreable , il ne leur. Wmporte, de {avoir quelle eft leur origine pl en_quoi con fifté leur A En 5 ils de Ae, for cient point de connoître des faculrés bien, Rn Ex. ellentes.que ne. le (ont elles, de r es objets f nfibles , Br ’examiner quel eft l'u pe ces facultés, & jusqu’où lo gei PRAS a- Be. ‚La ‘chenf lle aftdehee feu gr En te, n’eft eme bids indifférente’ Pesa d tout le Ee q ed. es HOER zi nk A Gek st egad A ar MENE S: vis ï ij r : ’ KE PE eget e bar er Pi A ke ff a her E28 Le Fah AN e Iek Nik Pd he fer} . mk et, € EL de ‘ Et Ann | Meir €’ Ër rr FR CNET Jrahed dh Aerin BRS heath Fi Eid beh gin tl ne Gas 4 b 4 Eu ji Ê we kh Ó PN Paix over: de ZEDELYKE OPVOEDING, 4ot Hadi ileo sb A nano a. De Vreder des. Gemoedse î „Het Licht der sReden „ wanneer men getrouwlyk by des zelfs affchyne fel / wandelt „ brengt de inwendige Vrede voort; eén ftaát , die,de:grond- flag is van het hoogfte goed „en die zich daar mede als vereenigt.… Twee dingen zyn’er maar alleen „die in {taat zyn de menfchen met ongeruftheiden ontroering te vervullen. Het eerfte is de onzekerheid, daar-zy door:de onkunde hunner plichten in vervallen; het zy in’ opzicht van der zelver na- tuur en-uitgeftrektheid , het zy in ge- vallen van. twéeeftryd, daar -het»aan- komt om de keur te bepalen ‚die -de eene. plicht’ boven” den anderen: ver- Gay | dient. <2. Paik Ttérieurê. t COP „La „Lumiere intelleêtuelle; quand;on-marche fidélement: à fa clarté, produit la’ paix siatérieure; état qui fait la bafe du fouverain bien’, & s'iden- tifie en quelque forte-avec lui, Il n'y a que deux chofes qui puiffenc remplir Phomme de ‘troubles & d’agitations. La premiere, c'eft lincertitude où le jette l ignorance de fes devoirs , foit quant à leur nature & à leur étendue, foit dans des cas de ecollifion où il s’agit-de regler la préférence qu’ un 480 Herbiidelinig Oan dön’ Hebt For mov dient. Dit is de klip van die bekom- merde’ gémoedèren:) die in-alles zwa- righeid vinden, en het is ook hier uit, datdier beflisfingén “zyn > voortgefpro- tens,'waar mede, de oordeelaars, over „de ‘gevallen* van Zt-geweten ‘zoos veel Boeker “vervuld.shebben: ‚die tégen: woordig ‘als verzamelingénsvan-onge- rymdheden „met rechtsworden: aange metkt. „De tweêde oorzaak ,der-wan- kelmoedigheidvin dermenfchen; zyn de knagingen vaneen geweten „’twelk zyne plichten genoegzaam’ kennende; nietin: ftaat is»; »zich-de overtredin- gen ste ‘ontveinzen „waar, door; -zyne plichtem verkrächt Zyn. „In beide, des ze:romftandigheden:is-’en ‚„„noch- kan ’ér ovrede- zyn; »-Desdnwaardeerlyke _fchatrvan deze: Vrede:is het deel alleen e1U9 LD f van un devoir mérite fur l'autre; C’eft là Pécueil deces confciences timorées qui fe font fcrupule de tout ; & c'eft de là aufì que font nées ces décifions des Cafuiftes’„ qui-ont rempli tant de volumes), regar- dés à bon. droit hujourd’hui comme des ramas d'áb- Sürdités,, Lia feconde caufe: des: perplexités dans ame humaine, ce font des-remors-d’'une confciene ce „qui „ fuffifamment in{truite de fes-devoirs ‚ne fauroit fe „diffimulér les transgreffions.par lesquele les:ces’devóirs ont été violés. Il n’ya, & ne peut v. avoir sede paix „dans lun «& dans l'autre de ces États Le tréforsineftimable de;cette paix eft donc 0 unie overde ZEDELYKE. OPVOEDING, 493 van hem:;-die , ziende-aan den-eenen _kantide Tafelen, def, Wet „-met-de-Ge- boden van God, daarinop.de' duide- Iykfte wyze gefchreven , van den an- deren kant zyn gedrag „met de zelven kan vergelyken , en zich het getuige- nis geven, dat hy deze geboden, zoo veel de menfchêlyke Zwakheid todlaât, betracht’ heeft „en dat’ allé “zyné bes geerten uitgeftrekt zyn’, omi deze betrachting te- volhärden „omde Zels ve meer en meer te Zuiveren > en Svâr hare Ónvolmaaktheden te-ontflaan» Ik zal hier niet uitweiden aängaande ‘de’ onuitdrukkelyke “geneugten , die aän de “overtuiging vari” dezen Atdat vaft zyn 3de zelven zyn’ menigmaal met nadruk afgefchilderd 5 -mäar,’óm de Sn0 JH His, KOM DIEENTGO NHA ’ $ uniquement le partage de. celui qui, voyant d'un r côté les Tables de la Loi avec les Commendemens de Dieu quf ‘y font gravés de -la maniere’la“plus diftintte , peut-de l'autre-y comparer fa conduite , & fe rendre le témoignage.qu’il a accompli ces een À en sh Lien ved SUD le. permet ;& que, tous fes defirs tendent à.pené- vèrer dan: cet accompliflement „ Ed: de plus-en plus. & l'affranchiffant de fes imperfec- tions. „Je. ne. m’êtem det, ede fur les douceurs inexprimables actachées à elles ont éé fe % SPEK ff Ref ke achées à la conviétion de cet état; vuvent dépeintes avee énergie; mais, 494 Werbandeling van den. Heer Formevy waarheid te zeggen , zy kunnen niet recht gekend worden , dan door die ze ondervindens”:> oo vev n | bi Î ed voeren 3e De, Gezondheid, … OON «131 GONE FEAR ok vR ‚De Gezondheid, verdient wel, hier nevens „aan „gefteld te worden. Het is-de grond, waar op-alle de genietin- gen. van,dit leven ruften. Wanneer de-zelve flecht gefteld is , heeft “er al het overige gevoel van „en men kan van niets, wat het -zy, genot hebben, dan zeer onvolmaaktelyk. Want, hoe- wel, de. gezondheid „haren -oorfprong neemt „uit. de lighaamlyke gefteltenis en, opvoeding , en uit verfcheide toe- vallige oorzaken , men kan niet ont- ken- pour. dire Ja vérité, elles ne peuvent être bien connues que de ceux qui les Eprouvent, alg O3 BGN La ‘Santé. sbs | _ La Sánté mérite bien d'être’ mife ici en ligne de compte. C'eft le fonds fur lequel tous les biens de cette vie font enchafiëés. Quand il ne vaut rien, tout le refte s'en reflent, &'l'ón ne peut jouir que très imparfaitement de quoi que ce foit. Or, quoiquêe la fanté tienne au tempérament ; à PEdu- cation Phyfiquc , & à diverfes caufes a oi ës, overde ZEDELYKE OPVOEDING: 495 kennen ;dat de Zedelyke Opvoeding’; en der: zelver gevolgen , daar-opeen grooter invloed hebben „en dat-'er eene Genees= kunde voor de Ziel is:, die ten-minften zoo goed is, als die « vanhet Lighaam. De bondigheid van oordeeljven de juiftheid van denken verbannen: het genot van alle dingen 5 die kunnen fchaden,; en het misbruik van zulken , diemen genieten mag’; maar: die’ men niet dan met matigheid genieten moet: Een verftändig Jon: geling zal vermaak vinden in eene wan- deling „ maar. hy: zal dat vermaak niet doen beftaan in « ónmatige lighaams oeffeningen3 hy zal kracht en vlugheid tonen „maar hy’zâl geene gevaarlyke onderneming wagen; meteen woord’, „Eii} les, on ne fauroit nier que Education Morale & fes fuïtes -n’ y-influentconfidérablemene: & au’ il n'y âit une Médecine:de lame qui vaut pour le „moins. autant que cellevdu: corps, * La folidité du jugement: & la netteté desidées éloignent ‘de Po: fage” de “toutes les chofes-qui peuvent nuire,-& de Pabus-de-toutés celles dont on peut ufer „mais donton-ne-doit ufer-qu’avec modération.. ‘Un jeu- ne homme -fenfé:goûtera-les plaifirs d'une partie de promenade; mais il ne fera pas confifter ce plaifir-dans des exercices immodérés; il montrera de la-vigueur & de ladreffe , mais"il ne hazardera aucun effort: dangereux 3 ilvfaura en un mot sar: eh | i TC 496 Vonhandelingvansdenr Heer Fonny hyzal.by,tyds weten uit te:fcheiden en-deze,geaardheid,eens geveftigd zyns de ,-zalne zymdeven lang srder zelfde by: hem -blyven, -Maar hetis vooral uit de;inwendige kalmte; uit: desheer- fehappy over de-driften ss dâ desvoor- naamfte „bron,;van: gezondheid! sharen oorfprong, heeft, ‚Alle gemoeds-drift is„eenekoorts; en» wanfeer die „drift toeneemt, wordt.men-verdubbelingeny krankzinnigheden’, gewaar, seven als:in de, hevige. en, heete: koortfen. oEene van,;deze vlagen; is Jer fomtyds mar, noodig. em, wien. de zelven: overko= DE: „ite, vernielen, 5 „En rs fehóonshy ter miet-onder-bezwykt der zelven be- derven.ten minften-de. gefteltenisrdes lighaams; daar,komener-nieuwen bo- ven op , die het zelve meer en meer < on- hslmtoM ao: AT sup. ek. alt «10e ed er à propos; € ‚ce. deracebeidne fois-décidé ; ri le-smême en, lui-pendánv-toute fa vie: «Mais ti ed et hbk ao rp „dans aurora a: Eads, ouse eft une ged „gaand, ene. s'accroît; orig obfervesdes redous mens „des. tranfports:;comme dansdesfievres agu éc.ardentes; Is ne faut quelqüefois. qu'une ke ede „ces actaques pour détruire ceux ‚qui, les éprouvent,;- mais „-quandsils-n’y. faCcomberoient pas »,„elles-altèrent ‚du moins: leur/tempérament% il en sfurvient.de nouvelles; qui ies minent: ii | ) overs der ZEDELYKENOPVOEDING: 4oz Ondermynens en veindelyler verflytede degemede fcheede „ede Ziebsvernielt wezenlyle zyne woning door al tesmes nigvuldige en:teshevige fchokken, sdie_ Zyedaarvaan geefd ‘Geen beter!middel ister vgevolglyk:,9omeen lang leven ; engene goede gezondheid tegenieten; dams=-volgens dewitdrukking van den Latynfehen: Dichter ; eeneogezonde: Ziel meer igezond Lighaam te bezitten, Als dam’ zyncalle de dagen lieffelyk „of ten minften. geruttss 2de Natuupi verlieft niets van hare bevalligheden ‚ noch de famenleving:van hare,vermaken ; men voert een inwendig genoegen , eene aanklevende vrolykheid met zich, om, die «alle,de (lagen, van buiten;krachtes loos-maakt, „Niets: is ‘er, bevalliger , zh | dan _&ioplust &à la fin Vépéernfele fourrèau „Varte détruit oréellement {on domicile par Jes: fecouffes trop fréquentes &otrop violentes qu’êlle lui-donne, Ien’y a-donc point de-meilleur moyen pour joute dane longue vie, 8 d'unesbonne fanté- que d'a- voir ; fuivant Vexpreflion-du Poëte Latin ‘merten namsin córpore fano, Alors, couw:les: joursfont riäns:siou du moins férains 3 la nacure-ne-perd ried de fes beaurtés „ ni la-Société de fes agrémens 3 les traverfes inévitables dans la vie font beaucoup moins fenfibles ; on porte avee foi un contente- | ent,intérieur, une gayeté inhérente qui émoeus- | fe ols Nee da duh, Rien, de plus beau, | JX Deel, KEUNE GE 98 Pethandeling van den Hoer Forman dan: den „menfch- van dezen -aards:te zien: tot een gelukkigen ouderdom gekomen „die „ nevens: het gebruik vän zynê zinnen en reden, de leeven: digheid: der Jeugd bezittende: ‚niet fterfto; daa door: de noodzaaklykkeid van fterven , en noch na zyn-dood die aangename trekken op-zyn-aange- zicht. vertoont, die,-dutende zyn lan= gen levens-loop ‚door knagende-zor- gen nooit beledigd, noch door onftui- mei driften: verleebykt ;zjjmn 2 vote Ae Algemeene Helping: Se Zullen wy ook niet voor een kosz telyk voordeel houden, de achting der deugdzatme menfchen, en deveerbied nd B der. que de voir une pérlonne de ce caraftere parvenue à une sheureufe vieillefle , confervant avec l'ufage defesfens & de fa'raifon-la vivacité de la jeunefle; ne mourant-que par Ja nécefficé de. mourir ‚-&ofs frant encore après le- trépas, fur fon,vifage-ces traits-.gracieux ‚ qui werd vanen Été-alcèrés par les foucis rongeans-, ‚ni défigurés par-les -paflions violentes, pendant le cours de fa longue carrieres: BW nie ie MET HDE ID 4. Eftime Urtoerfale, Sven ol _Ne compterons-nous pâs encore pour ún pré Cieux avantage leftime des gens de bien, &- 1 ade ij der:boozen-zelven:te bezittem? Dit:is het natuurlyk.gevolg van de wysheid en. de deugd; -Daar is-altoosop de Weereld eene Maatfchappy van.deugdzame mett- fchens, gelyker, eene-van ùitverkorer nen iss wenfchelyk;was het maar , dat de zelve talryker.; of ten minften zichte baarder, én: werkzame. wäso De boot zen maken hunnen famenhang-kracht- tig, door „de hevige bewegingen ; die zy zich geven : wahneer-hunne belan» gen het. vereiffchen; onderfteuúnen zy gich onderling, ren! zy-bteden een on verwinnelyken „wederftand „aan de ger _ neft sodiehen: willen -aantaften én uit- roeijen. » Derrdeugdzame, in tegendeel weet niet wat het is; famenfpanningen tes maken ;- te Kuipen „té werleiden 4 15° „slood dutor zor oib TdOv OVS Se -93 confidération des méchans mêmes 2 C'eft l'cffet aturel, dela -fagefle. & dela wertu..,ll’y-a tOür ours far la sterre une Société de ‚gens de bien, comme i} y en a,une d'élus ;,il-{eroit, fenlemedt ù-fonhaiter.„qu’elle-fût plus trombreufe, ‚ou. du moins plús :vifible; plus ative, > Les méchamís rendent leurs liaifons. efficaces, par-la vivacité des mouvemens, qu'ils.fe. donnent,; ils fe foûtientrent Wen tje lorsque: leurs intérêts le demen- dent » "ils oppofent une réfiftance infarmontabie ùeceux. qui- veulent les attaquers les détruire, Lhomme de bien au contfaire ne-fgait ce que c'eft que de s’intringuer „ de oanatiendas hatagon) an RR Ren ie é eu 4 goo Aerbandiling wan den Heer Foruer om té koopenyzichioveralin te Atira gen „én zich gemeenzaam te maken hy bemïint!de-eenzaamheid ‘en! deftiltes hy -ontvliedt alle gefchillen) seren wan? neer men hemveenig onrecht aandoet; wil hy liever Iydenj-dan iemandrin rechtenvèrvolgen, Onderwfichen vinde hyodezelmoeilykheden-rykelyk vergoed doorde zekerheid , vdiehyiheeft, van geprezen én geroemd te worden: vat hun, dies ‘zooals hy denken; en doorde, blyken vändachting „welken — hw van zynedgelyken ontvangt Een enkele “Gra To ‘was-welveer genoeg; om rdiersZichrmev!zyne goedkeuring weteerdsvondens „volkome over zich zelven: vergenoegd: te! maken, « Een enkel deugdzaam Vriridezal altoos! ge: noeg zyn voor die het geluk heeft, ‘er | ee- LORD T ISD Women etstobthe3b- diss bdos fédaire 60 ide-scorrompre, de fe répandre & de fé faux: filere partoût àil aîme-lä retraite & letrepós% il -fuittouté tracafferie';’ & fi! on Ti faic ve injuftice’ il aime mieux fouffrir 'qüevde-pourfiivré des process | Cepêridant il efb!€ónfidérablement dédommagé ide eescinconvémiens spatte certieùdë qu'il ardërre approúvé Go applúdp de zeeusqut feht comités hui z°8. sars les! nrargues wette vrijen rv femblablesslolm Eul”C a Fok uffifoit outrefoisspourcomblamderfatisfation teus duvétoienthonoórés de fon-fuffrage:t UnsfealoAmi vertaeux! fuffiravtowjours à'quiva le-bonheur dele 4 EEE __pos- ‚ over de ZEDRLYKE- OPVOEDING: sei verfinaden, ‚Maart, geen. ik reeds aangeroerd thebs- de. boogzen. zelven ten-zy de ftroom, der, driften. hen, op zekere. oogenblikken „weg rfleept „Ok het grootfte eigen „-belang-hen, daar, toe verplicht „de, boozen deggen, „niet. ges makkelykalle ontzag „voor „de deugd af. Zy flaan de oogen neder in hars tegenwoordigheid, niet durvende haar bk 0 | fterk AS Schie polleder 3 6 :cornmé' il, n’y-a“point.de Société un peùr nombreufe'zrpoino de grande „Ville, „„où'l, ee refte une forte. d'Aréopage, une certaine quantité de: perfonnes refpeêtables par leursfagopde penfer, & d'agir „quiconqueve{t abfous devant, cet. Aréor Mier peut mépriter.„touce …aucfe COD amnatjone 843 je Vai infnué les méchans-eux: mêmes.y à moins que la fougue.ne des entraîne dans certains, momens ; ou quevde(tfès grandsintérêts.nesles,y, obligent „les eha knoeit ens pasencon toutes fortes d'égardì pour:-la vert» „dls;-baifiëng les yeuxen-fa préfence , n'ofant la regarder fixes hit: > 183 ment ; 863 Virblindeliig “oan den Heer Pour fterk aänzien sy de pylen’ zelfs , welken Zy dadelfk tegen haar’ geflepen had: den , vallen “uit hunne handen. Het fcheelde weinig, of dit ontzag had de dolle Eedgenooten in Frankryk belet den Admiraal vaN CówieNvyete vermoorden; Een mân, achtbaar we: gens zyne deugden , zal’ aangehoord en ontzien worden in omftandigheden, ín tyds - gewrichten ‚daar alles ’t ons derfte boven is gekeerd; ‘daar alle ans dere teekenen van aanzien vernietigd fchynen. Is het niet zeer ftreelende en voortteffelyk „ zulk een voorrecht te bezitten ? En zou men-het zelve Bi tegen eenig ander willen verrui- ® KRB 4% 4 4 AEN Vlier / id ° ká& ke U LAS 4 ad dr & ’ d ded af RJ « wd bepd. | ‘ | 5. De fent ; les. craits mêmes. qu'ils-viennént d'aiguifer €ontr'elle „ tombent- de leurs mains, Peu, sen ut que ce refpe@ n'empêchât les Ligueurs furieux d'affafliner ,PAmiral pr CoLreny, Un homme diftingué par ‘fes vertus , fera écouté,, refpeêté dans des circofftances , dans des. momens,; où, _ tout eft bouleverfê , où toutes les autres diftins &tions paroiffenc anéanties. « N’eft- il passbien flats; têur & bien urile de pofleder une femblable pres rogative ? Et y en auroit „il agcune contre, las guelle on voulue Yéchanger Pr 5 «rt voluar rf ” os | dink 4, ä wt Ve our Se In- / omen-de. ER hae ot | De 'Onaf hang bkheid, gie Onafhangiykieid is dig’s eené der. vruchten, van de goede. Zedelykeé erde „niet die verkeerde. onaf. anglykheid„ naar welke de menfchen {taan „ en, verlangen. EE welke. niet voor, hungefchikt is, vermits zy in tegendeel hun ten uiterften fchadelyk zou.zyn; maar die ware onaf hanglyk- heid, door welke, in „plaats. van ons aan. de. weereldfche. zaken te onder- werpen, „van ons aan de tydelyke wis- felvalligheden over, te geven ‚wy in tegendeel de.zelven aan ons onderwer pen‚en onderdanig maken, : De Wys: geene), van alle tyden hebben Wree à Kil PS > 4 odf brian 5e. „Indépendance, eh wi aL pre rde eft.« encore ùn. des his its de ä haine Education -Morale; non cette. faufle indé- pendance, que les. hommes: defirent;s, affeêtent, & quine leur «convient pas, puisqu'au contraire elle leur feroit infiniment pernicieule 3 mais cette vraye indépendance „ par, laquelle, au lieu de nous fou- mettre aux chofes humaines, de nous aflujetcir aux événemens temporels „ nous nous les foumete tons ‚nous nous- les, aflujettiflons. „De tous tems les Philofophes ont déclaré que notre grandeur & BD li t4 î notre ï és ANDRE On IBU Worenrse dat onze; grootheid. enons-geluk in ee- ne Tait evenroab held af ie ag met onze behoeften ; „Zoo dat. die de ls infté beh eften heeft rid tig gnlyk gede, Les é “de “wWezentg ke? Ko: | ping, 85 tetwyl hy, wiens? boer ep fin ie € vermeerderen, de fldaf ko) Valt af e zyrre' beg hts zonder rde, se sefkrendte) kin erdddnroak grot e fch atten” de amzientk waar rdiëhed en” in. ftäat zyn, ‚hein “uit die ME ‘te ‘ver often. zbebnvehied me wi gte vre en ; wen zieezflks in he Bd: helft ear bewonders van \ Weerd! d’, ‚by álle die wilde zn én, die Zich dot’ hetenkel 1oód: ke b gpalén. © Màat-de Opvöei. HEE de ‘befdëhaafde “Nátien ; ver notre bonheur étoiënt datis tnerêratte proportion avec nos befoins ; enforte que |’ homme aal 2 le Mins. kil eft Te” de propreftfentvdit, le Roi réel s‘cändis que eclur done les befoins font multipliës. Pi Tiff ‚ eff vésclâte de tour cerqu”il defire „fans: que les corinóiffances lesplus érem dues , “les” ús ‘riches tréfors „les plus éminentes dignités’, puffenc-le -rirer” de’ cet efelavägera” Tra Nature. fe “contente de peús opele-voit dans-la plus ‘grande ‘pmoitié des habftane de notre! Globes dans toutes“ ces “Nations fduvages"qui fe“bornent au Edmai Mais PEdacation?s: Ne, vvér de ZEDELYKE“OPVOEDING. &cs werwektireenesstweede. Natuur 4 weeb moeilyker om/te voldoen y:dandezeers {tear Ak oftem stee ‚dat menide Kiûdes reùsnietekanrpenochimag opvoeden; gelykeede Wilden's maart het-is -door middel vanhet verftand en van:hecons _derwys ; ‘dat men moet te werk:gdan , Om aan zyne ‘Voedfterlingen, die-bon= digheid. van oordeel! te- geven; welke hen. al vroeg: doet ‘begry pen so datv’er byna' geen: enkéle van alle-die: dingen; daar. de Weereldlingen heervoorwerp hunner -vurigfteswehfehen: van: maken; is 4: welk zy niét‘ zouden Kunnen: miss fenj en om voorral bun hart-zóodanig tesbeftieren „dát hetniet onderhevig zy: «aan die gedurige ontroeririgên 3 welken alles „-daar.amen zins in heeftz =193 doen les Nations policées;danne:une-feeónde nâturg $ beaucoup plus-difficile à contenter que lapremierd. Je conviens qu’'on-ne peutjoni-Fomnesdoit yiëles ver des: Epfans:à la! mieniere,des ‘Sauvágês ; mais eeft ‘par-la voye-de Pefptie: & de linftruction qu'ik faut: procéder en: donnant -à fes Eleves ‘cétte;folis ditésde jugement qui leüv fair, cotnprendrerde; bons rie heure „qu’ilkn’y a: presque aucune;de ces cho fes dont Jes. mondains foncrl'objet -de leurs defirs les- pluscempreflés- dont“ úls-ne-puiffentferpafler ; &en fofmant ‘furtour-leür:cceur de maniere. qu'il pe: foit „passfufcepriblerder ges: éorotions; continuels les-qui font convoiter toutce qu'on trouve aima- li5 ble , 506 Verbándeling var diú. Heer For mev doen begeeref „v'envgeen ruft laten voordat: > meno het, zelve. verkregen heeft. -Zie-daar::de «onaf hangbykheids Met vermaak: van ’t-geen: men-bezit genot «teshebben ;, nieuwe goederen te verkrygen ; Zoo men-daar toe gelegen: heid heeft; maar-zich:van dit alles-te ontdoen „wanneef: merd/daar toe: geroe+ pen, wordt; zondér-hartszeer; datgeen ‚ te verliezen, /t welk-geenefchade toe: brengt aan‘onze wezerilyke volmaking; en aam ons: beftendig geluk 5 dit isde ware „kunft van te-leven; Alle-de uits vindingen der welluft:‘komen daar niet by.» Het -plooitjd inseen Roze- blad hindert den Sibariet , dâar. integendeel de Wyze op den harden: grond kan flas pen3 hy-leeft vergenoegd in éen hutjes bob _ter- ble ’&: ne-laiffent aucun’ repos” jüsqu’à: cer qu’oú lait obtenu. Voilà Pindépendante:fouïrvavec ‚plaifir devce qu'on poflede, acquêrir de. nouveaux iens ; fi-l'on eft à portée de le: faire ; maisfe dé- pouiller tranquillementde tour cela „ lorsqu’om y eft appellé ; perdre fans regret ce qui nefaivaucun tort’ à notre: perfetion effentielle , & à notre fés heité permarrente „ c'eft-là: le véritable,art de vie vre.” Tous les rafinemens de la volupté n'en ap: rochent pas. Lse pli- d’ane feuille de Rofe bleflë Fe Sitarité „au lieu-que le Sage fait coucher fur lâ dure 37il wie content dans une chaumiere’, tandis tm voir fO0 vo an Har 193 ot tupque e terwyl- Vorften die prachtige, Palai zen:‘hebben ‚om in alle tyden. van't jaar te, bewonen, fomtyds „menfchen, zyn ‚die nergens ‘mede vermaakt, kump nen: siamees ik | 35 „ s & Varachrng van- pi ookop” | Gelk. toil | zor ; Bindels, de bron: van ons Geluk is in den Hemel, en al ‘t geen wy ’er van’op aarde ‘bezitten , moet als eén klein adertje , uit deze bron voort- vloeijende , aangemerkt worden. * In- dien het geen wy gelieven geluk te noemen ‚ van elders voortkomt , ís het ‘onzeker , voorby gaande „ vér- | ganklyk, S ‚en AAL gewiffelyk vergaan. 0E | que des Monarques qui ont plufieurs Palais fom- prueug-à habiter pour taûtés Jes Saïfons’ de-d'An: née, reren sa en on des sep sd 6 nd, ‚Áitente du ‘Braber ä venir. jÌ 153 Enân h (ude du. eebont: et dats le Ciel, le tout ce-que ‘nous en pofledons: fur ‘la -terre doie êcre regardé comme un filee découlane de scetrer _fourcê. ‘Si ce qu'il nous plaft d'appeller bonheur vient d'ailleurs , ileft,‚incertain’;paflagers, péris+ lek dlopêrira infailliblement.::Ce -qui-met? B e 08 Verhandeling wan don Heér Former Het geen’ derkâlven den ‘geluk zoftaat valì een menfchr, die eene Opvóelling; 200’ als wy befchtever? hebben 37 onts daal cms he). arl armen Shen hann vangen heeft ; “torsdene boogtten. top brengt, is, dat deze Opvoeding op den, Godsdienft geveftigd ftaat ; het is ‚datde, kracht, van zyn verftand voornaamlyk beftaat in het tegenwoor dige van het toekomende te kunnen onderfchejden,, „en, her, eerfte miet te achten ‚dan voor-zoo verre het hem.op de-befte wyze bereide en geleidt, am, aan ‚t, einde, der loopbaan „de eer en des verheerlyking „de. vreugde en de lieflykheden te verkrygen „welken God voor ,zyne, Kinderen heeft weg gelegd; het, is ‚dat zyn, bart niet alleen tot de deugd-gevormd is, tot die zedalyke. LEIDER Kef 4e Lik Ue | En LS € 4 EAZA, deugden , enkel menfchelyk , welker bee amokerinig 1 eohwlgs0e inp-euprsnaleab: sup Je ‘comble-à la félicitê de 1’ homme qúi-à requune: „Educâtion: telle que nous Pevons décrites)ctett que: cette Education a été fondée fur la Religion , c'eft que la folidité de fon efprit confifte à dittin- uer furtöut Fe prêfent'de Pavenir, &à n'eftimer he premier. qu'’autant qu’il prépare & conduit à Fàutre de la maniëre la-plus propre àrfdire trouver au-bour: de la carriere, F'-bonneur:&r:la-gloire „la jove»& les délices-que Dieu réferverd fes knfansg c'eft-que-fon coeur à été -non-feulement farmérà a vertu: àces vertussmorales., ‘purement humaines s dont, l'exercice eft.reftraint dans: les bornés de; la: se  Qe voer” de BEDELYREr OPVOEDING! s09 beerächtingtuffchen! de palen vder fat menleving en vanden: tyd bevac ís’ maär”vóor al tor deGóäsvruchtiystot die deugden ; “diein. den HemePwos ner), zonder. welker Woleindigde leer: tyd, menmnooit tot de famenleving der | Welgelukzaligen ‘toegelaten’, ‘nöchine | geleide kam worden de groots ‘Stad van “God „"om-aldaäfZpne ftenpte pat ter metde der sv tn. idie Zyneaanbiddelyke! Moliuaalthedertwert breiden er! Zyné dweindige Goedheid {maker “iAraienoimen als: eenvuitwen= dig: owvoorfethe vansdenmenfch vaan- merkeg het koofd naarbo ven „vehhet gezicht maat den. Hemel gekeerd “te hebben ssterwyl de: Dieren: het-hoofd naarsde aar de’ buigemjsen «daar ‘op:hun* ne ad geveftigdvhouden sdie voort REGER Be es gn ee gh 4 eo A 8 hen Ne lett e eon: Oif. ei te, hed AE tegards te en Ke ai haux penchenc ja ne, & yo ht ht Eûr vuc; Cet avan- | “ tape S Rif oit être a fc sE HE ’ eo ic. AE de | ie el A En ge 4e hee tes perfectior 2 se né. ih bid sto Verhandeling vanden Heer-For ur v recht verdient. niet. gerekend. te- wor- den ‚dan voor-zoo, verre de smenfch waarlyk den,Hemel, befchouwt-met-de vogen, der Ziel „en met die van het Geloof door ‚het Voorhangfel heen dringt „’t welk de onzichtbare. dingen voor ons bedekt; en zich teffens vere zekert, dat 'er ;‚na-dit-„ een. beter: le- ven-te-verwachten, is-‚-een leven „% welk hier beneden. het. voorwerp-onzer hoop moet--uitmaken „vermits wy niet geboren „worden , ‚dan. om tot het „zelve te komen Zonder dit zou het zekerlyk niet.-waardig zyn geboren te worden „of eerder ; het: zou een we- zenlyk ongeluk zyn, dewyl-de menfch onloochenbaar het. elendigfte aller fchepfelen- is „zoo dra hy zich zonder Goden zonder, hoop «n-de weereld; bevindt. A35 Hier tage, ne mérite d'être mis en ligne de compte qu’ autatt que, l'homme contemple. effectivement le Ciel des yeux. de lame , perce de ceux de la fi à travers le voile qui hous dérobe les objets invifibles , & s'aflüre qu’il y a une tmeilleure vie à attenidre, après celle-ci „ une vie qui doit faire Y'ob- jer de nos efpérances ici bas , püïsque nous ne noiflons que pour y arriver. Sans cela ce pe fé- roit affurément pas la peine de nâftre, ou plucôt ce féroit un vrai malheur , |’ hommé étant incon- teftablement la_ plus miférable des Créatures, dès qu'il fe crouve /ans Dieu fans efplrance au went peer de “ZEDELYKE OPVOEDING. <51 Elieruit volgt:dan;; „dat alle-„Opvoe- ding onnutís>, wanneer (zy ,de-Gods- vrucht uitfluitjdaar.. mens in, tegen- deel s-wanheer zy de: zelve bevat,-en der óp eene onwankelbare,. wyze de grondf{lagen. van legt , ‘verzekerd. is., een verftandig Wezen opgeleid te-heb- ‚ ben-tötzhet geluk:;: waar toe shet ge- fchiktsis. Blinde en dwaze Ouders, die niet {preekt dan van voordeelige ftandplaatfen, en van Hortwin; die u verblydt of bedroeft ,-naar mate de _waarfchynlykhetid daat toe meer of min gunftig is ! Daar-is u dan niet aan- gelegen, te weten en voor uit te zien, wat ‘er van uwe Kinderen na hun dood werden, zal , en welk fortuin , zoo ik My dus mag uit drukken , zy in het | an- Mstenfuit-de,là que: toute Education eft inutile fi, e ef exclufive lik Ja, piété ; au lieu que, fi ellela renferme, & fi elle en, pofe les fondemens dane maniere inébranlable , on eft alüré d'avoir Glevé, je Créature. intelligente pour, le bonheur auguel elle eft deftinée, … arens aveugles, & _in- fenfés, qui ne parlez que d'érabliffemens & de for- tunes , qui vous réjouiffez ou vous affligez, fui- vant que les apparences font plus ou moins favo- rables à cet égard 5 il ne. vous importe donc en rien de favoir & de prévoir ce que dewiendront vos Enfans après leur mort, & quelle fortune, fi, jole mkeprimer ainfi , ils feront dans daad deu- Ere Vérbandeling van den Heer Formey ander tevën maker zullen.” Gelukkig im regehdeel zeatteen- gelukkig, zzy>, die: Zich! eenmaal-Gode: zullen künnen faânbieden jens zeggen Zie vp hier, Heere, ende Kinderen „vdie Gy “mj efo chönken hebt : 1e: ab. marne lanen Aiibe3din abh u ziggesd. Ae et oginnig cis at zi Hoove natow ant «togo boeb auftkea mart abuis ov wast HGO he vive low mèt Ies jagbupit sh rtk NRo ehetorlurbdshs ment abri plkisseid au 1 tvinwbide 3: ‚& feuls, Nd teit get ponrpnef préfen Dd joar à-Di ‘en’di nt: “Mè vici’ ‚Stigneur) @ des Enfäns- quê tu mavoîs | oninés : Ceft pou toi que je les’ái-élevéss & c'eft de toi qu’ils actendent-a vec” me | Pimaortele semanerion: snaren vakden ront vh DDR se eert tip ‘oel a sontiisreunOv no selaois: vre KD. zones “ordt entom Ho gn pa qs at apt 18 oo dnob SO. ak: bragt der 6 ecldajk kina teh DA WOU: In ) À jie wil at, (ie an iden 5 lep Bs, Arae jet et oder vaer evn df dr afg ern or 7, rb Ey et 8 ares ì pn Ei vre! samet: Detsen gpeg a tbs | overde ZEDELYKE OPVOEDING! 513 Ren Re dan Shae ‚o MES orwveut 19u aol em. basmai 19 Kid fi RNL are Mop e En ward ze rj: Ee ) / j Hi ele 7 Di ETES KT 4 beef KO } oon Et k) ders AED A d role OW des fr; Ahm td MEE DS rr É and BRON DER Nortfoitrn:” j ds tbe f ti EE ib ij OEREN veh En dâ kl & kledi d CA BENEN | wie, el isde B he S e Ki wd at van een, deugdzaam f. Ber il ‘cb, ie niet adseplgks dit gantfche | “leer- ftuk afgehandeld, ? Js het my. zelfs niet geoorloofd te zeggen dat, ik, het zelve heb HIEFDBG A Zou peach ina AR ne an ik We ed % Î \ | te PME WN TE ‚ e we 44 EE Jed Mi od dg 1 V. Source” DE vukrenrs à DE, * Ai “ Cradle … En len bs A nen ser op Bi ded ; A 00 b4 Ld s É Price, Genéreus de U Urilde de Pite» ome, de, Bien, humria 3 Vn Nd: 4 N' ai je. pas. ROE anticipé, toute. cette „doêtrine?-: Ne .m'eft-il pas, même permis de dire „que je Vai épuifée ? Après ce qu'on alâ Jif JX, Deel, 1. Perb, Äk jus- gra Verhándeling van den Heer Fonmevy ‘er iemand , na het geen men tot hier toe gelezen heeft, onverftandig ge- noeg, of zulk een voorftander kunnen zyn van vreemde gevoelens, om te vragen: „Waar toe dient het, dat men het Hart en het Verftand- der Kinde- ren vorme ? Maakt zulks hen ergens toe bekwaam ? Is een kundig Man nuttiger voor de famenleving , dan een weetniet ? Een braaf menfch, dan een ondeugend ? Ik beken , dat deze vraag ongelukkiglyk eenigen grond, dit wonderlyk gevoelen eenigen fchyn erlangen kan , wanneer men alleen ze- ‚ kere Maatfchappyen, zekere tyden en plaatfen in aanmerking neemt, daar de waarde van de menfchen , en het ge- bruik , 't welk men van hun maakt , die hoedanigheden van het verftand en jusqu'ici, y_auroit-il quelcun affez. dépourvu de fens, ou aflez ami du paradoxe , pour demander : A quoi bon former l'Efprit & le Coeur de fes Elé- ves ? Cela les rend-il propres à quelque chofe ? Un Homme éclairé eft- il plus utile à la Société qu'un ignorant ? Un Homme de bien qu'un mé- chant ? J'avoue que cette queftion pourroit fe - trouver malheureufement fondée , ce paradoxe devenir fpécieux , fi l'on ne faifoit attention qu’à certaines Sociétés , à certains tems, à certain eux, où le prix des hommes & l'ufage qu’on e fait, ne fuppofent poirt en eux Ees qualités de Pefprit beer de ZEDELYKE OPVOEDING. rs én het hart , waar van wy de verkry= Fing zoo hoog geroemd hebben , in hun niet onderftellen. Maar de duis- tere wolken , die nu en dan een ge= deelte der lucht betrekken „ en voor eenigen tyd de ftralen der Zon weg- nemen; kunnen geenzins beletten, dat dit helder lighaam niet altoos het zelf- de zy; dat het ‘de oorfproùig van het licht, de bron der warmte , de ziel en het leven der Natuur niet blyve. Even eens is het gelegen met de rech- te kennis , met de ware.deugd 5 zy hebben eene onverliesbare waarde , een gebruik , ’t welk onaf hanglyk is van alle uitwendige oorzaken , en ‘van alle toevallige omftandigheden. Buti- ten deze kennis en deze deugd kun- nen de menfchen blyven leven , maar zon- Pefprit & du cceur dont nous avons tant vanté Päcquifition. Mais les nuages qui occupent quel- quefois une, paftie de PAtmofphere „ & qui intere ecptent pendant quelque tems les raijons du So- lei, n'empêchent pas que cec Aftre ne foic tou- iss le même, qu’”il ne demeure le principe de la miere., la fource de la.chaleur , Pame & la vie Be la nature, 1Ì en eft de même des connoiffances folides & des vertus réelles ; elles ont une valeur inamiflible. , un ufage indépendant de toutes les caufes externes , de toutes les circonftances acCt= … dentelles. Les hommes peuvent continuer à vivre Kk 2 dans 516 Merbandeling vanden Heer Formey zonder de zelven/kunnen zy.nooit ger lukkig worden ;-noch blyvens Alleen dat: zedelyk menfch „tot welks vor: mingewysgearbeid hebben, is, het 4 die seen goed Zoon „een goed Broer, ders; goed „Echtgenoot ,, goed Vaders, goed::Meefter „… goed Dienftknecht 4 goed: Vorft „'goed:Medeburger, goed Veldoverfte „goed Krygsknecht „goed Leeraar , „goed /Läd, der, (Gemeentes worden kan; die’, met een woord; welk beroep hy omhelze-; of tot-wels ke bediening hy bevorderd worde zulks met eene volmaakte oprechtheid; en metal het geluk,, dat van hem af hangt, waarneemt. IK MEP ) í a ‚k Î pe 4 3 De {SIG MOENS ITERE 05 TNA dans la privation de ces connoiffances & de ces vertus ; mais ils ne peuvent devenir heureux ou le demeurer fans elles. Il n'y a que cet homme mortal à la formation duquel nous avons travaillé, qui puiffe devenir bon Fils , bon Frere , bon Mae ri, bon Pere , bon Maftre , bon Servitcur , bon Prince , hon Sujet , bon Magiftrat, bon Citovemy bon ‘Général , bon Soldat , bon -Pafteur, bon Meémbre de PEglife; qyi en'un‘mot, quelque vod cation qu’il embraffe „ou à quelque fonction: qu} on lapplique , s'en acquitte avec une” parfaite ind tégriué , & avec tout le fuccès qui depend de luis pede By ed Ce | Les. over de, ZEDELYKE- OPVOEDING, 17 nDes byzondere: bewyzen:tot:ftaving hiet vang‘ zóudenOvertollig: zyn. „Het levemsder. Wilden 4: aans welken! het iehe der kenniffesontbreekt „5 isp wat men er. van zeggeri „moge ‚> een; elen: dig leven » eenblevénsg voorhet, welk de! fenfch nievgefchapen; iss, Hetiles ven „‚dät Godloochenaars:en Vrygeess ten famenin:reene: „Maatfchappy, Zou den deiden ;Zouszekerlykrontruft wors dén sdoor: de rwitwerkfels!-der driften ; > aan rwelkeù meénrmniet zabbetwiften 4 datv:zy zoo “wel onderhievig::zyh ‚ als de> overige, menfchen:s: „emcwelken. AA niet zouden ‘kuûnen beteugelen, doon deedráng#: redenen dievuit shet denks beeld» van. vihet “Opperwezen ‘VOOrts _vloeijen: voor!hun 5 ‘die rdesozelfs: bes ftaan: 5 volinaaktheden: en, Voorzienigs „bguok heid preuws ai gf de. gese flerti us feroient . dl erflues Es vie des. Sauvag ord ee es Ji Bee manque ts, Eft, qUOIQu’ón, puillë, € k amiféra le:8 ne; vie. pour Kadee) ônBen B nt été, Mid, vie que, meneroiënt En femb he éen des beke pi réunís en tk td ’ paas qu’ Gre troublée par les diets aande? son’ he conteltera pas qu'ils he foyent que les aut es, „hommes, wils n he par, ie motifs, den dan: e FEcre Supreme ceux qui recon ent fon ER ce, Tes pen: fi B ASRdn bij. k 3 fur- 518 Merhandeling van den Heer FoRmev heid: erkennen ; maar” tegen welken voor al , zy geenzins de hulp - midde: len kunnen gebruiken, die de geopen: baarde Godsdienft aan de hand geeft, aan hut „die de zelve met eene zaligma: kende overtuiging belyden , en meteene heilige getrouwheid. betrachten;»;Men kan over 't algemeen „geen ftaat, mar ken dan op brave-menfchen àl rde overigen zyn-enkelaan hunne eigen» belangen werbondenen «zoodra rdät eigen - belang. ophouders houden zy op ‚ hunne plichten naar te komen; hunne verbinteniffen te voldoen smeer hoch „ wanneer dat eigen sbelang hen daar toe noopt „ zullen’ zy: derleugen en het bedrog , het ‘verraad: eh'odd meineedigheid’, de ‘onderdrukkingen het geweld gebruiken. Maar zalde | je | deugd- furtout auxquelles ils ne peuvent oppoftt Ies fee cours que fournit la Religion révélée à ceux qü la profeffent avec une falutaire. conviétion , & la pratiquent avec une religieufe fidélité. On né peur compter en général que fur les honnêtes gens: tous les autres ne tiennent qu’à leur propre intés fêr, & dès que cet intérêt cefle, ils ceflent de remplir leurs devoirs , de farisfaire à leurs obliga= tions ; bien plus, fi cet interêc les y'engage ; ils employeront le menfonge & la fraude , la trahis fon & le parjure , Poppreflion & la violence, Mais d Vd over-de ZEDELYKE OPVOEDING: 519 deugdzaamheid van. eene goede waar: dye zyn; om my dus uit tesdrukken ; en tot haar-hoogften trap komen „ het is, wanneer. Zy-de Godsvrucht: tot grondflag “heeft, „wanneer men „niets - doet dan-om aan eenen Godte beha» gen ‚wiens: liefde ons: verhit „ om aan _gen Zaligmaker te gehoorzamen; wien __ men, voor zynen Meefter erkent, wien men: tot zyn voorbeeld: verkieft „van wien men alles ontvangen.heeft , en van: wien «men alles. verwacht. De Chriftelyke deugden zyn; zonder uits zondering „ deugden gefchikt-tot het geluk der famenleving ‚„-en om de kos- telykfte fchatten „de vrede en den eene dracht; daar in te onderhouden, en zy zyn teffens bekwaam, om daar uit te ver- ig sn | is bui PRI S f Kaf hs fi la probité doit être de bon aloi ‚ pour m'expri= mer. ainfi, & parvenir à fon- plus haut degré, c'eft quand elle a pour bafé-la piëté, quand op ne fait rien que pour plaire à un Dieu dont Pamour nous Embrafe , pour obéir à un Sauveûr qu'on recon- poit pour {on Maftre, qw’on choifit pour fon mor Bod de qui lon a tout tegu, & de qui l'on at- tend tout, Leés vertus Chrêtiennes fans exception font des vertus faites pour le bonheur dela So- ciëté „ deftinges à y entretenir le plus précieux de tous les biens, la paix &la concorde, propresà en bannir les caufes du malheur des particuliers, de OR eg ade Been We Bee la — 510 Verbanilding wanden’ Heet Foruev bannen!de oorzaken: vanieemieders ons geluk inScsbyzondér ;-vandden: onders gang. van: gäntfche:-geflactiten „en de omkeéêringevan’ Staten: , mnamelyk „de knagenderheerfchzucht, deigierigheid3 dig-dewortel ris vansalledkwaad ;-de wellufb „ sdien7 poel ;bwelke alles . vers _ zwelgt sodenzhoógmoed, «de prächt3 „de: overdaàd ;-den toorn: den haat devwrânkzucht!de-kwaadfprekenheidg den lafter!; ronrin plaats vairralle deze fchandelykergebreken „valle dingenrin te voetems die gerwaardig’; wagrachtië 3 liefFelylozyù. Gy, hardnekkige Viyanhden van den:;Godsdienft 3: zie: daar, ‘wáar toe de ‘Godsdienft goed: is. zie!dáatz3 waar toe zyp:den menfch godd maaket Wat-Gy:ook moogt ondériemen; wat Gy zelfs moogt volbrengen , zonder de- „fsf ont TOG : olm dg ab ern Tri} Te Wi uns NE aal ilk reza} Pé ii ì á Î , f Er sl é{ dine des fatnilles „da bouleverfement des Etats, er AE röngeante „l'avarice qúi eft la racine de Te BEL bus les’ maux”, Ta“fentuâlité „ce ‘gouffre où ta ta de chofes s’abfurbent , l'örgucil, le fate, le 1 be) 1 côlêre , la “häiné , Wefprit de vengeänce , la mêdifänce , la“Catdinnie, pobr fubftituer à ces honteux égaremens toutes“Tes-chofes qui font vé- siêrables ; véritubles , aimables,” Ennemis dcharhés de Ja VE a voilà à quöi Vd gk bon- Ae ved OBE vusventreprerieZ; quoi que vous exécutiez en Li EI pr ans bon. Quoi que wad EDEL verervOrorNG si dezen Eh vaan gele d te hebber is" 40*ve Babe Piot m abd u opbouwen, ‚ Hy moet de “band! zelf in uw ‘werk hebber ponder’! welk Gy Öndutte:pogingenddoenszult sohergel bóuw „rwannéertGy meenen zuült, het zelverwoltooiditd hebben vozalihors 8 ter yen?Gy zuleoinderdes zöfs pam: hoópen: begraven blyvenibioM ût „Jón my] inte: Binden 4! em eindelyk’paletite fteltencaar deze Verbairdeling ozégzite) dae veeriofkenfch jl die door de Opvoes ding! dev wereifchtés kennis éri-deugd verkregenotreeft; al teegoed: ZN doerf; te veele hp kam doen,en:dac hiet | der befkedwyze gr die! lvem: mogelyk is) Vabadehgood: ondonran. Clo. nod LAAIDE € AUCIO asvless sbdiiv wg ve 9 5 - Dj fanssavgir wpofé ce fandémäntivcst veld vain ; il faut ien tel bätijle avegtvous , qu'il mette hein soie | opán quoi vous fe- | naties orts, }édities laEndue: Nack fez. ago band c, baj: te, Bano | ke: Spans Kie Be dee, ‚Mâis ; ES, De fand ettrésenfin, Sk bornes-à gs HH AAR ggomme , se da, Fiducation Ree heee: ed pe ea | Wen uil foif poli AIEE ono 305010 € omolisdt ee q eol & otin/tu0o veel dors Kks5 1. U Wai s2a Verhandeling van den Heer Fo RME Y retired. boten ARE rTOrg ns xd „tr, Hy does al het goed „ dat hp kan ER Wo Var SDO AET Ia „Hy zalval-het goed. doen ‚rdat hy kan. Het gemeen gebrek, der menfchen iss dat zy den kring. hunner. werk= zaamheid. te naauw bepalen, tenomine ften inde. betrachting van het;goedes want, zy breiden den zelven-maar al te verres uit „zoodra, hunne. driften:hen daartoe dringen; et dat zy begeerig zyn, de zelven te;voldoen. Het leven, wanneer het eenigzins- de gewone leng: te „bereikt , bevat „zeer „veel jaren ; maanden. „dagen ‚uren „/ en” oogen: blikken „ van, welken, men gebruik ma, ken kan. „De gemeene hoop-befteedt en verkwift de zelven onnut, meenen- kN À ed 8 î de re dl fait tonele bien qu'il peut faires Il'fera tout le bien qu'il peut faire. Le défaut ordinaire des hommes, c'eft de refferrer beaucoup trop la fphere de leur aCtivité , au moins dans Pexercice du bien; car ils ne Y'étendent que trop , lorsque leurs paffions tes y pouffent , & qu’il s'as git de le facisfaire. La vie , quand elle atteint à peu près les bornes ordinaires, renferme bien des années ‚ des mois, des jours, des heures , des momens ‚ dont on peut faire ufage. Le vulgaire les confuime & les prodigue inucilement , storagr ayo over de ZEDELYKE OPVOEDING, 523 de alles volbracht te hebben „ wanneer zy-zich gekweten-heeft , van ‘t geen haar: in ‘t'byzonder en onmiddelyk.is aanbevolen. „De deugdzame denkt en handelt niet aldus : Zyn-doordringend oog ontdekt. hem duizend gelegenhe den „em, goed: te doen, welken zyne goeddoende neigingen. hem niet: toe- laten „te verzuimen, In plaats van en= kel/voor: zich zelven , of ten: hoog» ften:;voor de zynen te-leven , ziet hy de Maatíchappy, waar van hy-een Lid is; de Stad „ waar-van hy een In- woonder „den Staat; waar van hy een Medeburger- ‚de gantífche Weereld aan vals „een groot Huisgezin „ daar eem ieder verplicht is,, zich aan alle der! overigen. te latensgelegen liggen „ ém-ter liefde van hun alles te doen , * geen ARRMEH A k bast dup. 99 us uRters avóir toüt fait , quand il s'eft acquitté de ce-qui lui veft’ fpécialement & 'immédiacement comimis- L'homme de bien ne penfe '& n’agit pas ainfi.” ‘Sa vue pergante lui découvre mille oecafions-dé bien faire ; que s’on ‘inclinätion bienfaifante ne lui-per- met pas de négliger. Au lieu de vivre uniqueinent our foj, au tout au plus póur les fiens , il regarde Société dont il eft membre , la Villé dont il eit habicant , FP Erat dont il eft Citoyen , le Monde entier comme une grande famille ‚où chacun eft obligé de s’intérefler pour les autres , & de faire ik ew Î kid Î Î = en 85 Förhandeling bân- di Heer Borurw pgeen” vane hém afhangt. ov Uit» dit groudbegintel tewerk gaande, zZynalle ader vanvbyftand godie/hy in fraad iso telrgeven ; tor’ gebrúik werioeen) ies gelyk „die daar. om vraagt „mits dat zyùnverzoek wettig ny) wanb-her vers ftatid befkiert altoos debwib „zen „laat niet töes eené zâakwvoor goedste-hous den 5rdanr vóor:zoooverte:sde zelveren debykt is»: Het. Zou eendodommervers … blindheid zynej denzeerft - komende opozin woord en in callerleige vâllen! te!lrelpenw 5 -heczou edmfbott van do- tende “Ridderfchap’ zyn 5 tot. ecrvoes vlucht's/ voörftander ven, weldoehér té willen. Vertftrekkervaan alle, edie zich: imieenigen-noodebevdinden.: “Een! wys weldoener legrsziehatoer ‚orrsalo het etioob 51 volie aud gev obìsil 1e nne 3 | en leur faveur ce qui dépend de lui. En partant k dece, principe ‚…tous Jes genres de: in, ak eft‚„capable-d'accorder fontyà la, dilpofie | congue les demande vS) qu'il légitj tention,: :, car -Fentende nr aa de, regen lonté, éne. permet, rt PRAS qu'autant, an fun fn) de sle 8 ‚An veuglement ft Gecote ep geken nu, fur, fa, brol, fe a De lorien NE cnd ce,feroit uneefpece de gaapte quede vouloir. dere laf 'afyle, le proteier, le,bien Basra de ‚tous ceux qui fe trouvent.dans ua,befoin 1e conque. Le Sage bienfaifant sarrange de ma gn over: de. ZEDELYKE, OPVOEDING. s25 goed: -terdoen „rdat hy: kan ».en. „door t‚geen hy kans verftaat hy, alles: seek „met geene hooger, verplichting ftrydigis.,s-emand „by voorbeeld, verzoekt; MY,» bem te; onderwyzen, ' hem, in, eenige. wetenfchap., die ik bee zitsleffen te geven. Laten wy.c dit,ge- val nagaan. „ Ik overweeg ‘voor. eerft myne omftandigheden.… Heb. il on ‚na alle myne bezigheden volbracht te heb- ben sstyd over-?; En.heb ik dien tyd piet noodig, tot ‚myne verkwikking , totsmyne ruft; in voegen dat „zoo ik »-dien, met eenige infpanning, bee fteedde,, ik „my, zelven overftelpen s en; wel haaft, uitputten, zou 2. Indien my, niets. aan. dezen kant tegenhoudt, lazen. Wy, zien, wat my-aan den panden " ‚ren ‚à bs \&á « / Î N hd d AN faire tout le slee qu'il peut; & par ce qu'il peut „il, entend, cout ces qui‚ne répugne à aucune obligation fupétieure, ‚Quüelcun „par. exemple , me. prie „deli ini, ‚de lui dooner, des leons dans quelgue cience- que je poflede. Ap ons ce cas, de selle 4 d'abord. ‚ma fituation i-je dustems, e-refte après, avoir, vaqué à toutes mes cCupatións 2» Bé ce ‚tems n'eft-il pas bécefläire re delaffe ment „ à, mon. repos, en forte. que s fi jel nld Ois. avec quelque contention „je m'excederois & he bientôt 2, Si rien ne m arnête, de ce côte le ‚gone ce qui peùt, m6 625 Verhandeling van den Heer Former ren overhalen kan. «De Leerling, die onderwys begeert , verdient hy- het zelve te ontvangen ? Heeft hy eene mate van begrip; overeenkomftig met de leffen , die ik -hem zal geven ? Heeft hy aandacht , goede “oogmer- ken, een zuiveren lüft, om er vrucht uit te trekken ? Indien het éen dom- oor; een onachtzame is, en zulks op eene doorflaande wyze, dan zal ik my het hoofd niet gaan breken , noch ‘het bloed verhitten , om een dergelyk voorwerp op wegen te leiden , daat hy my niet volgen kan. Even eens is het gelegen met alle de gevallen , daat men verzocht wordt om raad , om be- fcherming , om geld , of andere gün- ften , die in de macht ftaan van hem ; tot wien men zich begeeft, maar die hy déterminer de l'autre. Le Difciple qui veut être inftruit , mérite-t-il de lêrre ? A-t-il un de- Té de Capacité proportionné aux legons que je fu donnerai 2 A-t-il de lartention , de la bon- ne volonté , ùn defir fincere d'en profiter ? Si c'eft. un ftupide, ou un étourdi, & cela d'une ma- iere décidée, je n'irai pas me cafler la tête , ou m'échauffer le fang , à guider un pareil fujet dans des routes où il eft incapable de me fuivre. Il en eft de même dans tous les cas où l'on deman- de des confeils , de la proteétion „ de largent, & d'autres faveurs qui font au pouvoir de celui ren on had óver de ZEDELYKE OPVOEDING. 525 hy niet móet vergunnen , dan met rê- den van wetenfchap. Welk eene vreem- de goedheid ‘is het , by voorbeeld „ den eêrft: komenden aan te pryzen en te bevorderen, zonder acht te geven, óf hy in ’t geval is, van aangeprezen te kunnen worden !- Op dezen. voet zouden de goede menfchen meer kwaad doen „ dan: de ondeugenden , die ten minften- de fchranderheid bezitten, om de gaven en- bekwaamheden van hun, welken zy voorthelpen, te door- gronden, Maar wy hebben alle deze óngelegenheden en zwarigheden uit den weg geruimd, door het hart niette vor- men, dan na het verftand gevormd té hebben , of ten minften, na de verftan- dige handelingen tot den eenigen grond- flag gelegd te hebben, van’ alle de ze- | | ____de- Ton s'adreffe , mais qu'il ne doit donner qu’avec eonnoiffance de caufe‚ Quelle étrange bonté, par exemple, que celle de recommender & de placer le premier venu, fans fe mettre en peine s’il eft dans le cas de la recommendation ! A ce compte les bonnes gens feroient plus de mal que les mé- chans qui ont au moins la fagacité de démêler les talens & Paptitude de ceux qu’ils employent. Mais nous avons prévenu tous ces inconvêniens & toutes ces difficultés, en ne formant le cceur qu’après avoir formé Yefprit, ou du moins, après avoir pofé les opérations intelleêtuelles pour bate uni- 528 Verhandeling;vam den „Heer Fop mer delyke, neigingen. Alsdan „gelykt de vrome. Man naar de; Godheid, van welke. men verzekerd i is 4 alles,te. ver? krygen, ’tgéen zy, ons zonder kwet- fing, van „hare, volmaaktheden. „kan vergunnen ; en, welker goedheid „door de wysheid beftierd , „gelegen is „in/aan elk, fchepfel, al het, goed. te fchenken, | st welk met zyne natuur „en zyn, ter genwooïdigen toeftand, overeenkomt. Het is niet moeilyk „de gelukkige uit- werkfels van. een, dergelyk_ gedrag. gp te. merken, in. eenen, Koning „ten, op; zicht zyner Onderdanen „ineen Va, der ten opzicht van zyn huisgezin; ‚in een ryken_ ten. opzicht. der armen, in elk, menfch „ wie hy zyn.mag Cver- mits. ’er niemand is, die nietveenig goed kan doen, >) ten opzicht van alle an- unique de toutes les déterminations morales,- Alors Yhomme de bien, reflemble à la Divinité „de la- quellë on eft für 'd’ obtenir tout ce qu elle peut nous accorder fans détriment de fes perfections , & dont la bonté dirigée par la fagefle confifte à dopner. à chaque étre tout le bien qui convient à fa nature & à fa fitwation aëtuelle. Il eft aifé de fentir les heureux effets d'une pareille condui- te dans un Roi à Végard.de fes fujets, dans un Pere à.l'égard de fa Famille, dans un Riche à Pée gard des pauvres , dans un “homme „quel qu'il foit , puisqu il n'y en a point qui ne puifle “id | _quel- bier de ZEDEUVKE OPVOEDING. 529 Andere menfchen; Het Paradys zou op de aarde weder komen , indien men, in plaats van alle de onheilen:, die de menfechen elkanderen moedwil- lig aandoen, al het goed ftelde „ „welk zy zich onderling zouden kun- nen doen / ” 8 CAP _Om hoch’ beter te ontdekken , tot hoe verre zich de kracht van het be- ginfel eener algemeene goedwilligheid zou uitftrekken , neem ik flechts de onderlinge zorgvuldigheden , die de menfchen elkanderen zouden kunnen bewyzen , de betuigingen , mits dat Zy oprecht waren „ van toegenegen- heid, van aankleving, van medelyden, van ‚quelque bien , à l'égard de tous les autres horù- mes. Le Paradis reviendroit fur la terre, fi à la fouftraction de tous les maux que les hommes fe font volontairement les uns aux autres on fubftie tuoit Vaddition de tous les biens qü’ils pourroient fe faire, | Pour découvrir encore mieux jusqu’où s’éten- droit PefBcace d'un principe de bienveillance uni- verfelle , je mets en ligne de compte les feules attenticos réciproques qu'il ne tiendroit qu'aux hommes de fe rémoigner , les aflürances , pour- vu qu'elles fulfent finceres ; d'affetion , d'atta- EA. Deel , 1. Verb. El che- „van begeerte, om dienft te doen; «in gelegenheden „: daar men buiten. ftaat is om//het-te doen , met een woords, alle de krachtigfte blyken „ dat men het „welzyn eens anderen, wil „dat men be- Jang ftelt in het lyden van’ den naas- ten , dat men gevoelens van menfch. lievenheid heeft , waar van de oor- fprong- onuitputtelyk en onverganklyk is, -Indien, deze geftelteniffen zoo heer- fchende „ uitgebreid, en algemeen wa- ren „ als de tegen over ftaande geftel- teniffen zulks zyn , durf ik zeggen, ‚dat men het getal der ongelukkigen aan- -merklyk zou zien verminderen , en -byna-te-niet loopen ; omdat, het geen de voornaamfte oorzaak van hun, on- _chement, de gompaflion, , du; defir.de rendre fer- ‚vice dans les occafions où l'on ne fauroit en‚ren- „dre efteétivement ‚ tous les indices en un-mop, „des plus convainquans qu’on veut le bien d'autrut , „qu'on s’intérefle aux fouffrances du: prochain,, qu’on a des fentimens d'humanité dont le fonds eft inépuifable & inaltérable. Si ces dispofitions „étoient dominantes, règnantes „d'un“ ufage: âufli univerfel „que, le font les dispofitions Eontraîres, - jofe dire. qu'on verroit le nombre-des malheu- „reux „diminuer, eonfidérablement-,/& fe reduire „presque-à rien 5 parce que-ee,qui fait-las prin- „pepe 4 ee de Gt Se dn: overde ZEDELYKE: OPVOEDING. 531 | geluk’ üitmaakt de hardheid isr, die _zy ondervinden; -dévonverfchilligheid ; de verachting „ met welken men’ heù behandelt ; met een-woord; valle de flechte bejegeningen, waar mede men hen verlaadt 5-terwyl het niets meer koften zou, een recht tegengefteld ge- drag te houden 5 wat zeg ik, men zou aan zich zelven eene. zuivere en le- vendige voldoening-gevern „, voor zoo weinig als men eene rechtfchapen ziel bezat. « Ja noch meer: de zelfde zorg- vuldigheden zoudén nietalleen invloed hebben: op de tegenfpoeden ‚om de zelven te. verligten , maar: desgelyks op den voorfpoed;:om ’'er-de waarde vante vermeerderen. Wat zyn de rv | eenen cipale, caufe.de leur malheur , c'eft.la dureté qu’ ils éprouvent , Vindifférence , le mèpris avec le- _ quel on les traite , tous les mauvais procédés en un mot qu'on leur prodigue , tandis qu’il n'en ‘coûteroit pas plus de tenir une conduite’ diamé- DEE oppofée ‚ que dis- je , on fe cauferoit à foi- même une fätisfation pure & vive „ pour peu qu'on eût lame bien née, Il y a plus: les _ mêmes attentions n'influeroient pas fimplement fur les maux pour les alléger ; elles influeroient ‘également fur les biens pour en rchaufler le Prix. Que font les uns vis: à vis des autres, les af j he Sy A “Riches, . 532 Verhandeling van den Heer Formev eenen voor de anderen , de Ryken, de Grooten , de Machtigen „ aan wel- ken het Geluk de goederen dezer wee: reld uitgedeeld heeft ? Het zyn, niet tegenftaande de oppervlakkige betui- gingen hunner valfche. beleefdheid, luiden, die byna altoos zich van goeder harten verfmaden , die verheugd zyn, wanneer zy de vernederingen en onge lukken op de genen zien regenen , met welken zy omgang hebben , waar van de oprechtheid hier uit blykt. By gevolg, in plaats van deze vernederingen en ongelukken te verzachten, verzwaren zy die, en wanneer ze op het hoogfte zyn, nemen zy er ftoffe uit tot hoon “en befpotting. Buiten dien noch , is de omgang , tuflchen dit foort van | men- Riches , les Grands, les Puiflans, à qui la For- tune apartagé les biens de ce Monde ? Ce font, malgré les démontftrations fuperficielles de leur. faufle politefle, des gens qui , presque toujours , fe déteftent cordialement , qui font ravis quand ils voyent les mortifications & les disgraces pleu- voir fur ceux avec qui ils entretiennent des li- aifons, de la réalité desquelles on peut juger par là. Par conféquent , bien loin d’adouêir ces mortifi- cations & ces disgraces , ils les aggravent; & quand elles font completres , ils en prennent ma- tiere de dérifion & d'infulte. DN e wer de ZEDEILYKE OPVOEDING. 533 menfchen , zeer netelig ; men is ‘er altoos op zyne hoede, daar is‚gedurig het een of andermisdrevenof verzuimd in de eer- bewyzingen „ welken een ie- der zich verbeeldt’,+dat hem toeko- men’; en hier uit. ontftaan onluften en oneenigheden , die de famenleving on- aangenaam , en ‘het leven bitter, ma- ken. De zelven zouden verdwynen , zoo men die uitmuntende Les van den Apoftel wilde volgen: Gaat de een den anderen met eere voor. — Betwift el- kanderen , niet „ wie de meefte trots heiden hoogmoed, maar wie de mees- te zachtzinnigheid en ware zedigheid betoonen zal. Slaat geen acht op beu- apen | | … sizelin- de cela , tout eft épineux dans le commerce en- tre les perfonnes de cet-ordre; on y_eft conti« nuellement fur le qui- vive, il y a toujours quel- que faute de commiffion „ou d’omiffon „ dans les égards que chacun prétend lui être dûs; & il naict de là des brouilleries , des tracafleries s qui. rendent la Société dèsagréable & la vie ame- re, Elles disparoftroient , fi l'on vouloit fuivre cet excellent preceptre d'un Apôtre : _Prévenez - vous les uns les-autres par honneur. -Disputez à_ qui fera voir, non le plus de fierté, & de hau- teur , mais le plus de douceur & de, véritable. modeftie, Ne regardez point à des vétilles qui BI) ET 3 nme 534 Werbandeling van den Heer Fok MEV zelingen;-die uwe eer niet raken kune nen „die uwen rang niet te kort doen, en door welker verachting gy een wee zenlyk-aanzien zult verwerven „on eindig voortreffelyker , dan alle die gebedelde of gedwonge eer- bewyzin- gen ; daar gy zoo op gefteld zytev-En om’ deze aanmerking toe te paffen op de middelen , om de menfchen nuttig te maken , hoe menig malen:gebeurt - het ‘niet, ‘in «de Legers , in ‘de Gee rechts -hoven ; en elders, dat men luis den, die anderzins zeer gefchikt was ren”, om groote dienften té ‘doen, maar aan welken: de ydele eer-twift en benyding- eene wederzydfche onver: winnelyke verwydering ingeboezemd ln heb- n'intéreffent en rien votre honneur , quf ne pre- judiciept point à votre rangs & par le mèpris desquelles vous obtiendriez une confidérátion réêl- le, infiniment préférable à tous ces égards men- diés ou forcés dont vous êtes fi jaloux. * Ee pour ramener cecte confidération aux moyens de ren= dre les hommes utiles , ‘combien de fois n’arri= ve-t-il pas dans les ‘Armées „ dans les Cours de Maeiftrature , & ailleurs „ qu'on ne faufoit: faire fervir enfemble , & atteler „pour ainfi dire , à un’ même char,’ des gens très propres à rendre des grands ferviccs, mais à qui les pointilleries & les | rivâ- \_ goersde ZEDELYVKE OPVOEDING: 835 hebben, hiet-famen kan laten, dienens _ enz om zoo te zeggen „ voor, den Agel dep okra: heeren ro erdlan: a Er ARE y , Î « E á Eh ried pe - « el ben az het le : “opd fs wee, | di hen. ng Á8e, 4 gi > ej s4lks ga oee: dato het tweede, deel. van myn laafte ftuk „et welk het,‚flot moet zyn van. deze: Verhandeling. ‚De menfch’, die het: voorwerp is: geweeft eener. goede Opvoeding ‚en ‚die ‘er behoorlyk nut heeft uitgetrokken, zal niet’ alleeri al ‚het. goed.doen:,- daar hy toe in “ftaat-is ; maar hy zal de mate uiebreiden , en dit. goed. doen. op „de ziC befte fivalités ont infpiré un oee ee el B & infarmontable 4 10 dik dh le fait le mieux a’ si peur. | En / ä 5: „Je pafle au Beba nd, da dernier geine quï döìt, faire la, clôture de ce “Traité. L'homme qui a,écé l'objet d'une bonne Education , & qui en a dignemebt.profité , fera non feulement toùf le bien dont-il eft c pable ; ; mais-il joindra le de= gre he Pétendue ; & &.fe ra 4 De le mieux qu'il Hi 536 Verhandeling wan -den Heer Formey befte wyze, die hem mogelyk is, “Hier is het , dat de-menfchen „in ’t alge- meen gefproken , gantfch en al in ge- ‚breken blyven , en zelfs niet fchynen te verítaan , wat men hun zegt, wan- neer men tracht, de kenmerken der zedelyke rechtheid voor hun open te leggen, … Deze rechtheid beftaat, in Elke daad zoo: volkomen over een te brengen ‘met al ’t geen de zelve vols maakt kan “maken „ dat ?er in ’togeheel niets aan ontbreekt ; noch aán den kant van het licht des verftands „noch aan den kant der neigingen * van-den, wil „ noch eindelyk aan den kant der uitwen= dige handelingen , die-noodig zyn, om de zelve ter uitvoer te aid: | it Ld eft poffible, C'eft ici oh les hommes , générale- ment parlant , font tout à fait en défaut, & feme blent même ne pas comprendre ce qu'on leur dit, lorsqu’on entreprend de. leur dèveloper les carafteres de la reêtitude morale, Cette reétitue de confifte à conduire chaque aêtion à une réu- nion fi complette de tout ce qui peut la rendre parfaite , qu'il n'y refte abfolument rien à defi- rer , ni'du côté des lumieres de Ventendement ni du côté des déterminations dela volonté , ni enfin du côté des aes extéricurs requis pour en procurer Pexécution, Ce n'eft point là une ede vole overde ZEDELYKE OPVOEDING: 537 Dit is-hier geene ydele befpiegeling „ geent fchoon fchynende herffenfchim 3 hetis rde plicht van den mentch-;ee- ne plicht ‚die niet ‘minder, op de ma= tuurlyke: verfchuldiging: dan op;:de voorfchriften van den Godsdienft ; ge= veftigd iis. Eenieder, die goed doet, maar beter. zou kunnen. doen „doet niet. goed, hy doet kwaad ; hy-is ver= antwoordlyk vooral het meerdergoed, ’twelk hy-heeft kunnen doen „en niet gedaan heeft. Een goed Vorft, vin- dien:hy een uitmuntend Vorft kan zyn, (Cen waarom, zou hy «het „niet kunnen zyn?) is een flecht Vorft. Even eens is het gelegen met een goeden. Vader 4 eene- goede. Overheid „een goeden | Lee- vole fpéculation , une brillante chimere ; c'eft le devoir de "homme, devoir qui n'eft pas moins fondé fur lobligation naturelle que fur les’ pré- ceptes de la Religion. OQuiconque fait bien , mais pourroit faire mieux , ne fait pas bien ; il faic-mal 5 il eft refponfable de tout le furplus-du’ bien qu'il a pu faire & n'a pas fait. n bon Souverain „ sil peut être un excellent Souverain „ (& pourguoi ne le feroit-il pas ? ) eft un mau- vais Souverain. Ïlen eft de même d’un bon Pe« re , d'un bon Magiftrat, d'un bon Pafteur , ‘de sss ‘tous’ 838 Verhandeling van den Heér Former Leeraar, met allen; die eenig beroep; kuúnft of ambacht oefenen ‚in alle de ftanden der Maatfchappy van den hoog- ften “af , tot den laagften toe. Onder: tuflchen beruft een ieder by die kleine mâat ‘van goed’, “welke: hy voor ‘zyn deel aanbrengt, zelfs beroemt hy zich er over; als of hy het doelwit getrofs fen, ja eeniger matew overtróffen hads Elét is „dertig: „veertig jaren „dat ik deze ‘of gene plaats ‘bekleede „zonder ooit myne plichten verzuimd „ zonder de waarneming 'er van nagelaten. te hebben, dan in gevallen van eene vol- ftrektenoodzaaklykheid. Maar hoe hebt: gy deze plaats bekleed ? „Gy hebt gepreekt ‚ by voorbeeld, durende _ alle tous.ceux quiexercent des Profefltons; des Arts „ des, Mêtiers „ dans toutes: les claffes de la Socié- té „ depuis les plus élevées jusqu'aux plus bas- fes, Cependant chacun acquiefce à cette petite mefure de bien qu’il fournit, pour fon contingent; il-s'en applaudit même , comme s’il avoit acteint, & en quelque forte paflé le but. Il ya trente, quarante ans, que joccupe une telle place , fans avoir jamais manqué à mes fonétions , fans en avoir interrompu Vexercice que dans les cas d’u- ne rigoureufe néceflité, Mais comment avez-vous rempli cecte place ? Vous dnek par | exem- Dn EE ND henk de Senn Bk Pen nee ve oversde „ZEDELYKE. opvoEpINo, 639 alle-diesjaren „juift zoo menigmalen ;- als: gy. daar-toe geroepen. zyt-„ren,daar. valet, ten, opzicht „dezer: ftiptheid , geenverwyt te doen, Maar-hoe hebt _gygepreekt ? „Hoe „was vhet gefteld met- uwe Leer-oeffeningen.;-toen gy. het: Preek - ampt.„ begonnen: hebt. te oeffenen 2, Wat: zyn. uwe. vorde- ringen federd -geweeft ? Wanneer gy uwe, eerfte Leer. redenen deet; waren Zy» zoo „goed ;als zy konden. zyn ? Enshebt gy federd--dien tyd gedurig bezorgd: geweeft,, om de zelven beter te maken; ?. Zoo dikwyls gy 'er;eene hebt: uicgefproken”, … verzuimde gy. niets ‚om uw fluk;bondig en nuctiglyk. dis ns egentaer Lernerdelatr. gears KARER Th exemple , pendant le cours de ces années tout autaúe-de fois que, vous,y avez érésappelle 5-6 ilvn'w a/point de reprache.à vous faire, fur-cetre, régularité „Mais, comment/avez- vous: prêché. 2 Quel étoit, le fonds-devosrétudes , quand -vous avez, commeneé, l'exercice, de la Prédicacion ?-Quel a, été. votre vacquis. depuis? » En ‘faifant, vos pres miers, Sermons ‚„ _éroient-ils-auffi bons qu’ils.pous voient l’être- 2» Et depuis,ce tems- là n'avez- vous ‚été oecupé,;que du foinde les rendre meilleurs 2, Tautes les fois, que, vous,en prononciez un, nes négligiez-vous rien, ‚pourgraiter la matiere folides 4 Wied 8 _ ment 540 Verhandeling van den Heer Farmer te verhandelen , en om , zoo wel in de uitfpraak als in de gebaren „alles te betrachten, *t geen uwe Toehoor- ders innemen , en de fterkfte indruk- fels op hen maken kon. Die volgens dit onderzoek een proef nam , van al t geen de menfchen bedryven „ men zou zien , dat zy niets doen, dan by den afflag ; in plaats dat zy niets bes hoorden te doen „dan by verhooging. Daar zyn er zelfs verachtelyk genoeg , om zich te beroemen op eene begaafd. heid, die alle andere begaafdheden uit- wifcht , en hun , die er. zich van be=_ dienen, tot eene fchandvlek verftrekt 3 namelyk die , van alles , ’t geen hun beroep medebrengt , ter loops en rui- terlyk ment & utilement, & pour mettre tant dans l’élos cution que dans Paftion tout ce qui peut capti= ver vos Andireurs, & faire fur eux les plus fortes impreffions ?- Qui pafferoit en revue d'après cet interrogaroire tout ce que les hommes font ‚ on werroit qu'ils ne font rien qu’au rabais , au lieu qu’ils ne devroient rien faire qu’à l'enchere. il yen a même d'affez méprifables pour fe glorifier d'un talent qui eft l'éponge de tous les autres talens , & lopprobre de ceux qui s'en!fervent ; c'eft celui d'expédier promtement , cavalierement | tous over de ZEDELYKE OPVOEDING. s4r terlyk af te handelen , en nooit iets op eene andere wyze te verrichten. Dus een Geneesmeefter , den gant- {chen dag, van huis tot huis gaande , flaat een vluchtig oog op twee honderd Zieken , geeft zyne algemeene voor- {chriften , komt weder , om te zien , of zy de genezing dan den dood be= vorderd hebben,en terwyl hy zyne beurs vult; vermeerdert hy geruftelyk zyne zwarte lyft. Het is iets zeer be- treurlyk „ «te: zien ‚ hoe het weinigje goeds, dat'er in de Weereld gefchiedt, noch verminderd wordt door de hoe- danigheid van dat goed. Niets is ’er, dan het eigen - belang , dat in ftaat is, fommige dingen tot de volmaaktheid , | | die tout ce dont ‘ils font chargés, & de-ne-jamais faire d'autre befogne.: Tel un Médeein , qui , roulant de porte,en porte pendant le cours d'u- ne journée , jette, un coup _d’eil fuperficiel fur deux cens malades „ écrit des recettes banales , revient voir-fi-elles ont guêri ou tué „‚& grofflic tranquillemenc fon nécrologe en rempliffant fa bourfe. C'eft-quelque chofe de déplorable que de voir, comment-laspétite quantité de bien qui fe fait dans ce monde; eft encore diminuée par Ja, qualité de ee bien. Il n'y a que l'intérêt qui puiffe conduire certaines chofes à la perfeêtion dont sa2 Verhandeling wan den Heer Forme Yo die zy,kunnen erlargen , tte ‘brengen: Jemand:; die naar-/bevordering ftaat, doet wonderen; -tot-dat hy „‚/t geen hy zoekt, verworven heeft 5 en 97-200 het eene-bediening is „waar in -hy-uite blinken „zich aanzien en milde beloo- ningen. verkrygen kan:;-door zyn beft te. blyven;doen „ zullen deze drang- middelen hem gaande; houden.Een _Kunftenaar „ die mede „een: naam-te maken en te: verfpreiden sheeft jrdie met: gevaarlyke-mededingers. worftelts, welker penfeel „ bytel , vof:etsnaalde;, meefter-ftukken voor den dag brengt, welken tegen goud worden opgewo= gen s-zal zyne kunft beroemd maken , en zich zelven „ zoo veel ’t hem mo | gelyk dont elles font fufceptibtes. “Un Afpirant fait des „merveilles jufqu’à ce°qu’il ait obtenu ce qu'il re- cherche 5 & , fi c’ett un pofte: où il puiffe briller, s'attirer des diftinttions & des largefles en conti- nuant de faire de fon mieux, ces motifs le fou- tiendront. Un Artifte , qui a de même une ré- puration à faire , à êtendre , qui joûte contre de ‘dangercux Rivaux , dont le pinceau , le cifeau , le- burin , produifent des chefs d'ceuvre ehehe oids de l'or „ fignalera fon art, & fe furpaflera ui- même, autant qu'il lui fera poffible, bte over de-ZEDELYKE. OPVOEDING. ,543 gelyk zis ‚overtreffen. „ Dit, buiten ge- „fteld. „verwacht, niets „van de, men- fchen „dan 't‚ geen het minfte is, van, wat-zy. doen kunnen „zonder: hunne „eer-te. benadeelen ‚ zonder zich bloot ‚te ftellen, om afgedankt te» worden, om hunne nering,te. verliezen, en-der- _ gelyken. In de. Gafthuizen , in de Legers, hoe. worden „daar de Zieken, de Gekwetften behandeld? Meeft al- toosals gering Vee, „welks behoude- nis-of „genezing de moeite. niet waar- dig is , dat men jer-de uiterfte, zor- gen, aan; -befteedt.… Wie zyn het, die zich bewaren voorde befimetting van „deze gevaarlyke voorbeelden, 2, Zy alleen. „die. ‚na de voleinding „cener rbi | | | Op- „de làson’aetendez:des hommes que ce-qWils-pêu- „vent faire ‘de: moindre dans,fe-deshonoter, {ams s’'expoferà être caflés;-à perdre leurs pratiques, &c. # Dans Jes, Hóôpitaux „dans les Camps, com- ment les maladess les. blefiés ;-font- ils traités:2 Presque toujours comme un vil bêtail , dont la es Confervarion: „Sc la guérifon-ne valent:pas la peine „qe'on:y donner des-foins-pénibles. - Qui font ceux „qu. fe -prêfervent de-la-contâgion de cés dange- reux sexemples 2-Ceux- là feuls „ ‘qui; guiche dun etsen 5 otintpode MiG Avas Laneade kJ eed 544 Verhandeling van den Heer Former Opvoeding , welk dezen naam waar- dig is, in de Weereld treden met de ‘kenniffe en liefde hunner plichten ; „eene kennis en liefde , die onmidde- Jyk verknocht zyn met de betaamlyke vreeze van God , met de oprechte zucht voor zynen dienft, Het is voor al uit deze grondbe- ginfels , dat het ware middel voort-. fpruit, om, op de beft mogelyke wy- ze, dat goed te doen , waar van de Armen het voorwerp zyn. … Indien de -zorgvuldigheden in ’t algemeen , waar van wy ftraks fpraken , het overvloedigfte foort van middelen’, die in de macht der menfchen ftaan, om d'une Education digne de ce nom , entrent dans le monde avec la connoiffance & l'amour de leurs devoirs; connoiffance , amour, qui tiennent immé- diatement à la crainte-eclairée de Dieu, à l'at- tachement fincere pour la Religion. C'eft furtout de ces principes que procede la vraye maniere de faire le mieux qu'il eft poffi- ble le bien dont les Pauvres font l'objet. Siles attentions en général , dont nous parlions ci+ des- fus font lefpece la plus abondante des biens que les hommes ont à leur difpefition „ les attentions | pour ‚ ûver:de ZEDELYKE OPVOEDING, 545 om: göed:ste “doert;„uideveren +; de zorgvuldigheden voor „de, Armen. zyn het uitftekentte foort van, middelen , om het befte te doen , en om in.dit opzicht tot de volmaaktheid te ko- fem’ Spoedigete' geven ie tweemaal _ geven. Opséene-bevalligewyzeste ge ven”, ‘is ‘hets middel „ omrrde gering{te gift’ in eem wezenlyken {chat te vers anderen. Owvervloedig ‚- naar-mäte zys her vermogens , te geven: is-zich one verganklyke chatten te vergaderen in de Hemel: /De ‘bedekte nòoddruf- ten voor te komen ; is eén -helden = ftuk «van weldadigheid „het isde vols maaktte navolging van God die ons EO EUA MOOIE @ OOUINId 94 troddedpts / pour les pauvres font l'efpece la plus diftinguée des manieres „de:faire le mieux, -d'arriver à la perfeltion dans, ce-genre, «Donner promptement, c'elt donner doublement. Donner gracieufement , “ceft le moyen de changer le don le plus leger en un .vrai tréfor,’ Donner abondemment fuivant fes facultés , c’eft s'amafler des richeflës impériffables “ dans.le Ciel. Prevenir les befoins cachés „ c'eft Vhéroïsme de. la bienfaifance , c'eft le comble de Ja charité , c'eft limitation la plus parfaite. du, JA Deel, 1. Herb, oo «Mme « ©» Dieu 546 Verhandeling van den Heer Format \ roept , tot de oeffening van die vers heven deugden , en die ons beloofd heeft, ’er. de Vergelder van te zullen - zyn. ‚ hj 4} Laten: wy dan onze oogen. tot dat Opperfte- Wezen verheffen , ’t- welk twee voorname eigenfchappen in zich bevat, op het oogmerk: dezer. Ver» handeling zeer toepaffelyk „, natmelyk van Wader der Lichten ‚en van Gever van alle volmaakte Giften. — Laten wy Hem bidden , een oog van ontferming neder te flaan op Schepfelen ‚ die Hy, naar “Zyn beeld gemaakt heeft, die Hy roept „-om hem te kennen, lief te hebben , te bezitten 5 laten wy om Zy- Dieu qui’ nous -appelle à l'exercice -de ces fubls, mes vertus , é& qui nous a permisd'en être le Rés munerateur, … | Bed og Had Levons ‘donc les veux vers cet Etre Supreme ;: qui réünit deux grands caraêterês “fi affortiflans: au bur de ce Praitéceluivde- Pere des-L.umieres- * & celui d'Auteur de tout don parfait, Supplions: le de jetter un regard de, compaffioiv fur des Crés: atures qu’il à formées à fon image, ep appel- le à le connoître , à l'aimer , à le pofiëder ; lig p:or voer de ZEDELYKE OPVOEDING. 347 zynen zegen fmeken over de -pogint gen’, die- aangewend worden , om de- ze Schepfelen volmaakter en gelukki. ger te maken ; opdat, na hem hief beneden eenpariglyk in;onze gedach- ten, in onze woorden en werken ver. heerlykt te hebben , wy toegelaten mogen worden , tot het befchouwen … van zyn aangezicht, en om in alle eeu- wigheid de vrucht te genieten van een leven , in rechtvaardigheid en heilig- heid op deze Weereld doorgebracht, van een leven „ overeenftemmende met zyne geboden , en met onze ver- wachting. Want, dewyl. wy dan deze beloften hebben „ laten wy ons zelven rei nigen ier plorons fa bénédiétion fur les efforts. confacrés à rendre ces Créatures plus parfaites & plus heureu- fes ; afin qu’après l'avoir glorifié- de concert ici bas par nos,penfées , par nos paroles ‚ & par nos ceuvres ‚ nous puiffions Etre admis à la contem- plation de fa face adorable; &recueillir pendant toute lérernité le fruit d'une-vie paflée ici bas dans la juftice & dans la Sainteté, d'une vie conforme à fes préceptes & à nos efpérances. Car, puisque nous avons de fi magnifignes promefles , nous devons Alm 2 nous 548 Verhandeling van den Heer Forner 6 nigen- van alle befietting des Vleefshs en | des Geefts „' voleindigende onze hêligma- kinge bs. de vreeze: Gods. oolresdsenen verrek EF Tearet a? Er r4 EE DE dt ef on ME ks Ken | ï ee! EAA ar A dà P d od hf Ai C LEI AREN 0 | dmt , : 7 Ö per Id È er ci PE ONTN KR he ri £4 lk dd fre dosbeg®scorai Nietiproogpobsnod > ne . ‚ PEVEL PS ES Et ok tetra gen ef Kd EN NES af Dn | E tar fl Ks | Ear IT j AA eN 4 : BE Gi =n á eGatre fi Vr AIEE HAN AEG , ARR Er A7 MOO € on S fn { ì IK ak ál, dl \ 1 \ bed mi de, El vinsvagternr pa 1 t E H BS or er ASS BAL En dk, HE | kl AT ERENEN KA Tonk IDRAD A Kk hi, ” i r ys NN PEN tj ET RAPE TN LE PELT AEN DAD ie riete 4 fi el 3 br 4 Kf Be le wr Af Al AOV iS AAE wf | er A | ’ id “ mits Kd r ‚ „ » “ te verd 8 4 EEL H Re, @ : Wa 4 #1 ree edad mm EN od 4 ik ao d dài oe ds WS ee A pe “Kal Un Te lk + ete sien fan” re blads is # a de OE Cy RAE | ij PEA GIN AE lS s4 ek Bad al Hé et vk vw Hf en ASR AE re , te 4 bd K dg NOPE f % Ps mi PE EERS 54 B Á 5 hdd Ao EA ® ij EE rs kf Ts VW F Nn Peer ' kRAS + ers # 4 ï of “àÀ in : 5 ws Wok: Sel k * H rt +} df 4 , tt W El a $ heid RAR oJ T3 et Ad e Seger ie In kr 4} \ ks! ó } ck ë bed Fn WN hd .t 4 t k nous nettoyer de toute fouillure de chair S d'efprit , pour achever notre Sanctification dans la crainte dus Seigneur. | | | - t Bl. m a @ Ì Pi ' pq ata Wie f P, Ki ve à ka  ri rs u Ld r 4 Bu” k ij ents, d dee an | Pen Je IAD ea ies Ì IN F Ï rt 4 ‘ a " P] se e J rt 1e Bô Pi: 4 8, 3 8 Cn tel 3 ra r |, Pe 4 dE Wij rij ' dt | Jeg ì m Bad e 5 En - IS pe We am bd he eam zet ak Len ” * “te Dd , N D ES Mi Re « rg ge ve had and > 5 dt ve es aad « Ki -i De) eN id „ 4 MN Ee en hr toe) 7. ’ in en, ed vp ener EES E en Pe jad ) 7 Le