Nana ee 
Te 
ee 6 € 
: ein Boy 
PE 
nk: 


hr 


ES 


4 | 
ies 


5 
it 


be 


k 
‚| 


erat 7 d 

PR rd 

EEN 
RT 

Ed met EEn 

hj, 

E; 

rf 

% 


DSN 


en 


wentie 
Red er pe KE 

End zp en en - 
kinine $ 
Sv an Def 


WE 


nr ded 


Ea 
Pel 


plv er Elia 


WENT 


Ar Ake 
re Ter er. 


Ws te 


edn 8 
rset, 


2 


Ph ad 


VERHANDELINGEN,; 


UITGEGEEVEN DOOR DE 


HOLLANDSCHE 
MAATSCHAPPYE 


DE R 


WEETENSCHAPPEN, 


- 
DOD 
LS 


sn 
ml 


ge 


TWINTIGS TE 


ed 


drs A 


Bt 


mek GE ie 


ed riding 5 ln: 
Peije, (7 Je en bee N * 
il A Ee a n hf 
& - f 4 nief 
a eg : hl rd 


VERHANDELINGEN,; 


HOLLANDSCHE 
_MAATSCHAPPYE 


DD E R 
WEETENSCHAPPEN, 
TR 
HK AA RL B M. 

Pret DRE L 


te UH A AREE MN, | 
By J. van WEN ELTR Be 


Drukker van de Hollandfche Maatfchappye der 
| Weetenfchappen., 1786. f 


Met Privilegie der Edele Groot Mogende Heeren 
Staaten van Holland en West= Vriesland. 


N h 
ir 
Ä 
ke 
pá 


> 
: 


Bladz. wv 


VOORBERICHT 


VAN DE 


HOLLANDSCHE MAATSCHAPPTE 
| D ER 
WEETENSCHAPPEN, 


OPGERICHT TE HAARLEM. 
NDE or AT Tt 


gì ba e Maatfchappy heeft Boope 
Pi kp vonden, om „ tot een Ver- 
basgset volg van haar Bericht nopens 
‚ haaren toeftand , aan het Algemeen me- 
detedeelen „ dat Zy federt den aa. Oc- 
tober 1784. het ongeluk gehad heeft, 
van eenigen haarer waardige Direêteu- 
venen Leden, tot haare innige fmerte , 
door den dood te verliezen. | 


ng Dus 


ns VOORBERICHT 


„Dus -ontvielen…haar. de Haegen. 
ne be DireECTEUREN: 


Mr. IMAN WILLEM FALCK , Gowverpeur 
van Ceylon , in-den ouderdom'vah” ruin 48 
Jaaren op den 6. February 1785, te Columbo 
overleeden ; —* ‘als meede 


Mr. H.H. VAN DEN HEUVEL 4. ‘Secretaris 
‚van Staat van de Provintie Utrecht , oud 


ruim 54 Jaaren „ op den 25. Oétober laatst-” 
_deeden. geftorven, ee dh. 
wk KA km de Kk wike à 


En van de, Heeren. LEDEN, „is kaar 
door den dood ontrukt : , 


PAULUS -FRISI , Profes/ör te Milaan , den 
22. November k40d, 


JE. MARTFELDT ‘Collonel van-de Artil- 
…dery ten dienfte van deezen Staar, 


LUDOVICUS: CASPARUS VALCKENAAR 
Profesfor. te Leyden , gend 14,-Maart Jk ii 
„aud byna 70. Jaaren 


À YPEY, Profesfor. te bans ‚op Dn 
34e July 178 Ss. oud ruim ZE Jaaren. ’ 


CHARLES CHAIS., Emeritus Predikant der 
Walfche Gemeente: in ’s Hage ; oud 5) Jaa- 
ren , den 8. November laatstleden. 


MAXI 
RN 


VOORBERICHT, vo 


Pied 


MAXIMILIAAN JACOB pr MAN, Medic. 
Doêtor „… Archiater der Stad en des Ouar- 
tiers…van.INymeegen ‚oud…54. Jaaren en zes 
maanden , den 12. Novemb. van dit Jaar. 


Op den 23. Mey van dit zelfde jaar 
1785. zyn daar tegen „door. de. Groote 
Vergaderinge deezer Maatfchappye be- 
noemd. tot DrRECTEUREN , de Heeren _ 


Mr. W. VAN HOOGENDORP , Raad en 
Schepen der Stad Rotterdam, enz.enz. 


JOHAN GERARD van ANGELBEEK , 
Raad extraordinair van ni gid ager Indiën 


enz. ens, ze Ceylon, 
ì ï 


En tot LEDEN, de. ‘Heeren, 


M, DUFAY, Membre.de la Socitt Royale’ 
des Sciences de Montpellier te Orleans. 


ie) SEPH MANDRILLON, Membre des 
Academies. de „Bourg.en Bresfe S.de Prila- 
…delphie „en jrs be Kender 


Ook. is. op ‘den BE 3. Mey. van, 
dit jaar 1785. beflooten om uittegeeven, 
het volgende Prosrämmá » | 

ie Op 


vt VOORBERICHT, 


Ed 


OP den 28. Mey ván dië Jäar 1785: is dôor dé 


Hollandfche Maatfchappye der Weerenfchap- 


e pen, opgericht binnen deeze Stad Haárlem , in derzel- 


3 
bd 


2 


Wv Se Vv we. es Ú 


3 


ver “Yaarlykfche Groote Vergaderinge , beflooten het 
en Ve aan het Algemeen mederedeelen : 


Met opzicht tot de ANTWOORDEN op haare 
‚yv df AAGÈN , —— En byzonder met betrekkinge op 
haare. Vraage , 


‚ 4.) In den Jaare 1779. opgegeeven ‚ om te be- 
antwoorden vóór den 1. January 1785. luidende aldus: 
— Naademaal een zuivere Dampkring van 300 groot 
belang is voor de gezondheid der Ingezetenen , en dee 
zelve by bet flaande_ofte te langzaam afloopende Wa: 
ter în de Rivier , (ùie dagelyks in den omtrek van 
Batavia met weêle duizende ponden Vuiligbeeden aangee 
vuld wordt ) onmogelijk kan verkreegen worden ; — 
Welk ás het beste Middêl „ oin eêné flerkere Jchuuring 
en afvoering deêzer vuil? fiaffen te verkrygen en tè on- 
derbouden.s én aân Batavia een Zutwerer en geëohder 
lucht te bezorgen? Ls geoordeeld, dat dezelve zoo 
onvoldoende is beantwoord, dat men den Schryver daar 
van de Preemië hiet heeft kunnen toekerinen , maar word 
„ dezelve Vraag op nieuw voorgetteld, om te beantwoor- 
‚ den vóór primo November I {, 


‚ B.) De 


* 
? 
Ll 
’ 
$ 


Nw 


er es wr SE 0 DE in 


VOORBERICHT. rid 


‚ B.) De Vraag: . Hoe verre kan min thans de 
Natuuriyke Historie des Datmpkrings wan ons Vaders 
land , tit de Meteorológifthe Wâarneemingen „op 
Zwaanenburg genomen , vergeleëkén met die van ûns 
dere plaatfen , opmaaken ? —— Men bedoelt byzons 
zonderlyk , dat men hier uit aäntoone : 1. Welken de 
doorgaande , of meest gewoone gevolgen vän het Wez 
der zyn , die men naa het vermeerderen of verminderen 
van de zwaarte of dichtheid van den Dampktidg , dat 
is, naa het ryzen of daalén van den Bäromêter, als 
mede na de veranderingen van Warmte en Koude , en 
van de kracht en ftreek der Winden , op verfchillende 
tyden van het Jaar en Plaatfen , waaineemt? s. Of de 
verandering van Wind en Weder hier te Lande ook fome 
tyds eenen zekeren loop houde? 3, Welken invloed 
de verfchillende ftand dêr Maane op dezelven hebbe ?% 
4. Of ’er aan de verfchillende ftanden der Planeeten ook 
eenige invloed op den Dampkring Zy toe te fchryven ? 
5. Welke overeenftemming ’er is tusfchen de verfchil 
lende afwykingen van de Compasnaalden en de Weerse 
veranderingen ? 6. Welke Regelen ’er uit deeze Waars 


“neemingen kunnen worden afgelëid , volgens welken 


men, in fommige gevallen , ene aanftaande verandes 
ring van Wind en Weder met waarfchynlykheid kan 
vooruit zien ? == ‘Men zag hief ook gaarne byge- 
voegd: of ‘er , behalven deezen , ook eenige andere 
Voorrekenen voor aanftaande Weersveranderingen in Ons 


„Vaderland waargenomen worden? zo ja: welken ? —= 


Ip hert Jaar 1778. voorgefteld , om te beantwoorden 
vóór primo January 1781. == Is beflooten in de 
Vergaderinge van 1781. de gemelde Vraag nog eens op 
te geeven, om ze te beantwoorden vóór prin: January 
1785. onder aanbod van &ene dubbelde Goude Medaille 
aan deni Schryvêr , die Ze volledig beantwoordt. 


m8 Hier 


« ti 


In VOOR: BIESR: PCH Ti 


2 


VU UE Ee VE see Ss Ps ee B 


ee Ve SB WW Ow 


5 
bd 


‚Hier opis wel geantwoord , doch“onvaldoeride, zoo 
dat men ,‚niet- heeft kunnen den Eerprys uitdeelen.  — 
Dan , overmits-deeze-Vraag ‘in het Jaar-1778. voor de, 


eerfte reize ‚en in het Jaar-:781.-voor de tweedemaal 


is voorgefteld „en tothiertoe gééne voldoende Antwoor-. 
den/daarop,; zyn «ingeleverd, — en ‚de Maarfchappy. 
toch gaarne zou zien ‚ dat dezelve-eens wél beantwoord, 
wierd ; — ‚zoo'is. beflooten ‚om de beantwoording, 
van „deeze Vraag open te ftellen zonder bepaalinge van. 
tyd ‚ zoo en in diervoege ‚dat het den geenen „ die. 
goedvindt om-dezelve te beantwoorden , ten allen tyde. 
zal vryftaan „ omaan den. Secretaris van) deeze, Maare. 
fchappye te-zenden. zyn Antwoord-, en dat dan daar, 
over opde eerst daaraan volgende Groote Vergaderinge, 
zal worden beflist , ‘indien-hetzelve-Antwoord vóór den. 
1. November „ en dus-tydig genoeg ‚ om’ behoorelyk. 
geëxamineerd teworden ‚zal zyn-ingekoomen , en.in- 
geval. het. voor „voldoende „gekeurd „word „ als dan „aan. 
hem,de uitgeloofde aubbelde-Goude. Medaille: zal wor-, 
den uitgeleverd. ‚+ maar „ „onverhoopt ; niet vol-, 
doende, zal. het wederom zinsgelyks vryftaan aan wie 
zulks. verkiest ‚_om:na-voornoemden. Prys te dingen „ 


- 


tot.zoo lang „dat dezelve behaald zy. À 


‚ C.) „De Vraag: — Welken zyn de Onderwer-, 
pen, betreffende. de--Natuurcyxe, Historie onzes, 
VADERLANDS ‚- waar van mon met gegronde reden te 
verwachten, hebbe, «dat. ceneverdere- naafpooring ten 
nutte van het Vaderland verftrekken zal? — — In het 
Jaar 1780- voor de eerfte „ en in-het Jaar. 1782. voor, 
de tweede reize opgegeeven, om-te beantwoorden vóór 
het begin vanhet Jaar-1785. met -byvoeginge :_ dat de 
Maatfchappy niet enkel-verlangt een byst. van Onder; 
werpen „… dewelken-met vrucht zouden.,kunnen naage- 


„ fpoord worden ; maar tevens eene aanwyzing van de 


‚ Re- 


vd 
9 


d 


ba 4 


SE AAE ed 


f 


VOORBERICHT. sr 


aldi: waarom. men van derzelver Onderzoek zich 
»_waurdeel voor het Vaderland hebbe. te. belooven? — 
Is beancwoord , „maar niet zoo ,dat,de Maatfchappy 
„-vryheid heeft gevonden , om ‚daarop den Eerprys uite- 
geeven ; —-=_ maar uit byzondere overweeging van het , 
belang „dat de Maatfchappy ftelt in deeze Vraag wél 
beantwoord te zien, is-beflooten „ dezelve op nieuws 
ter ,beantwoordinge vóór primo November 1787. voor- 


SisUsn 


End Op de Vraag , opgegeeven den or, ‚ Mey 
VE, luidende : —- Schoon men thans in de Lucht= 
kennis zeer verre gevorderd is „heeft men echter tot 
nu toe omtrent de. verdikie Lucht flechts weinige Proe- 
ven genomen. Waarfehynlyk is dit aan de onvolmaakt- 
heid. van den daar toe noodigen toeftel. toetefchryven's 
waarom de Maaifchappy thans vraagt : 1. Op te 
geeven den besten toeftel, om op, de gemaklykfte en 
zekerfte wyze proefneemingen omtrent de verdikte lucht 
te kunnen in ’ werk ftellen. oe. Mer den besten toeftel 
de werking der verdikte Lucht „ in verfchillende geval- 
Jen , naa te gaan ; en inzonderheid het Dierlyke leven, 
den groei der Planten , en het branden in lucht van 
verfchillende digtheid te beproeven. „En g- aantewy= 
zen „welke gevolgen of nieuwe leeringen hieruit kun- 
nen afgeleid worden? — Is géén Antwoord inge- 
‚ koomen , en word daarom deeze Vraag wederom voor- 
D geteld ‚ om te beanrwoorden vóór. primo November 


sed 1787. | | | ‚ 


he 0 En, offchoon met het begin van  ’t Jaar 1783 
„den tyd was verftrecken , dewelke gefteld was tot het 
; beaiewoorden der voormaals door de Maatfchappye op. 


E gegeevene Vraage , nopens het verklaaren der Ongen 


2 Iykbeeden ger Satelliten van Jupiter ’ enz. ; en die 
| de 


an VOORBERICHT. 


bd 


ed 
? 
’ 
3 
Ld 
3 
b | 
bi 
> 
Ld 
bl 
3 
4 
3 
bd 
3 
3 
9 
3 
’ 

> 


U uv Ow OW 


3 
bl 
bl 
p | 
bd 
bd 
Kd 


Vraag niet verder was opgegeeven , om dat men aan 
de behoorlyke beantwoordinge daarvan om redenen be= 
gon te wanhoopên , heeft zy gaarne willen aanneemen 
zeker Autwuord , op dezelve Vraag haar toegezonden » 
onder de Zinfpreuke: Estremos quevis circumrotat 
orbes. Harrey. —- Dan zy oordeelt , dat de Schrye 
ver dier Verhandeling weinig of niets gevoegd heeft by 
het geene reeds te vooren. door de beroemde Heeren 
BaiLLY, DE LA GRANGE en Frist omtrent dit 
Onderwerp gedaan was , —- en dat hy aan het voor= 
haame oogmerk der Vraag, om namentlyk de Theorie 
aan de MWaarneemingen te toetfen, en daardoor de ge. 
grondheid zyner Thevriepboven die der gemelde Hee- 
ren aaù te toonen , in het geheel niet voldaan heeft: 
Zy heeft derhalven die Verhandeling de dubbelde Mée 
daille niet waardig kunnen oordeelen , maar beflootên , 
uit aanmerkinge der andere wezenlyke verdienften van 
dat Suk , den Schryver van het zelve met de enkele 
Medaille te vereeren , onder herhaalde en op nieuws 
gedaane aanbieding van den dubbelen Eerprys , zoo hy 
door het veranderen zyner Verhandeling aan het verlan. 
gen, der Maatfchappye zal hebben voldaan. 


> De Maatfchappy verlangt niet zoo zeer, dat de 
Schryver zich bezig houde met de enkele 7heorie , uit 
de Wet der aantrekkings -kracht afgeleid , maar veel 
meer en wel voornamentlyk , dat hy de Zheorie op de 
Waarneemingen toepaste en met dezelven vergelyke , 
op dat men , door de meerdere of mindere overeen- 
komst met de Waarneemingen over den graad van juisc- 
heid , zoo wel van zyne als van andere Theorien , zou- 
de kunnen oordeelen, — Het voornaame oogmerk 
der Maatfchappye is, om, langs dien weg, van de 
Beweegingen der Satelliten van Jupiter zulke Tafels 
te vefkrygen , welken naauwkeuriger zyn, dan de te 
3 hier 


VOORBERICHT, Kus 


„ hier toe bekende , ‘t zy dan dar die Tafels volgens de 
„ enkele Theorie wierden zamengefteld , of wel, zoo 
„ deeze alleen onvoldoende bevonden wierd , mert behulp 
„ van, Empirifche Equatien uit de Waarneemingen afge- 
‚ leid. En dewyl de Waarneemingen van den derden en 
_, wierden Trawant: onnaauwkeuriger. en zeldzaamer zyn , 
‚ dan die der twee overigen , zal de Maatfchappy zich 
‚ vergenoegen „ wanneer het geene zy verlangt , voorna- 
» mentlyk maar-omtrent den gerften en tweeden Trawant , 
» wier -waarneeming wel den grootften invloed heeft op 
‚ de- Zeevaart en Aardrykskunde „ door den Schryver 
‚ word volbragt. — Zy noodigt den kundigen Schry- 
„ ver hiertoe uit, en het zal haar aangenaam zyn, Hem, 
„ Onder gemelde voorwaarden, met de dubbelde Medaille 
‚ te kunnen bekroonen. | 


“_,E) Eindelyk het zelfde gebeurd zynde. met een 
a Antwoord op de Vraag van de Droogmaakeryen in ons 
‚ Vaderland , waar van de Termyn van antwoord reeds 
„met primo Jan. 1780. was geëxpireerd, ‘heeft de Maat- 
, fchappy aangenomen en beoordeeld een Antwoord, on- 
_, der de Zinfpreuke: Tor nei vaN ’T VADERLAND; — 
„ maar Zy heeft den inhoud daar van-zoodanig gevon- 
‚ den. dat Zy niet heeft kunnen befluiten om her zelve 
„ goedtekeuren , en dus her zelve met den Eerprys niet 
__» bekroond. 


„Il, De Vraagen , door deeze Vergaderinge vastge- 
» fteld , zyn deeze. Twee: 1 


» 4.) ‘Om te:beanctwoorden vóór primo November 
» 1787. de Vraag : — ‚ Kan men uit de Gefchie- 
» denisfen aanroonen , dat de Gemeenebesten , wanneer 
» Zy den hoogften trap van welftand naar de gefteldheid 
» der menfchiyke Maacfchappyen van die tyden , in wel- 
hi > ken 


Kl 


ee voor BERICHT, 


„„’kén zy bloeiden , bereikt hadden „ “irnmers fcheëneh - 

» bereikt te lieben, ‚ telkens wederom gedaald zyn? — , 
> En zo jd ;° moet‘ déeze daaling aangemerkt worden als « 

een gevolg ‘van dic’ zelfde’ oorzadken-,- welken’ hen heb- » 

„ ben’ doen bloëijën ?-“ Of zyn ’er atol” toevallige re- 
»;_dênen bygekoomen , die dic Verväl te weeg gebragt « 
„ hebben ? — En onderftellende het'eetfte ‘waar te « 
3 Zyn, is zulks mede toepasfelyk op de tegenwoordige ' 
»s meer verlichte tyden?® . Zo' ja, welken'zyn in hetal- « 
„gemeen de mïddèlen, die'de naîdéelige werking vän c 
» anderszints heilzaame òorzaaken beletten”, ‘en“dus doerte « 
„de den bloei en welftänd van een ggn duur- e 
»» zaam kunnen maaken pn | kend 


‚ De Maatfchappy earn gééne byzondere , „maar 
eene algemeene wysgeerige befchouwing , toepasfelyls 
„op valle. Gemeenebesten van den: tegenwoordigen tyd : 
„Zy-verwacht derhalven , dat , by-aldien-derzelver vere 
val. geoordeeld wierd toegefchreeven te moeten worden ° 
aan dezelfde oorzaaken,- die hen hebben doen bloeijen ,° 
de moogelykheid daarvan „ zoo wel uit den aart der * 
zaaken , als uit de daadlyke gebeurtenisfén zal aange-" 
toond worden „om vervolgens te, doen blyken , door 
welken in zich zelven.uitvoerlyke middelen deeze naa-" 
deelige Uitwerkingen. belet, of voorgekoomen kunnen ° 


worden. 


Ve OP Oe Ow 


‚ b.) Uit het byzondere Fonds van wylen one Heer 


„ Direlteur Nricoraas Wirem Koes , om te beantwoor” 
‚ den vóór primo November 1786. ‚ hief 


„ Daar het eene onbetwistbaare waarheid is, 


_, 1. Dat door Fabricquen in een Land meerder Ínge- 
‚ zetenen, vooral in_plaatfen tot buitenlandfche Commer- 
Gie ongelegen „ gebezigd worden , dan door de Com- 


‚ mercie zelve. 
„ 2. Dat 


nl 


5 EK 


VOORBERICHT. sv 


fi oo, “Dát men door dedelve Fabricquen tot kleeding 3 
> als anders benoodigd , in het Land te hebben , niet 


4 genoodzaakt is deeze ‘hooddruf vic andere Landen te 


‚ haalen , waar door mien „moet, verarmen „ zoo men 
> EN Andere ie Lands. Produâen_ in ‘de plaats kâf 


HSN 


r 
beten tar nad ft 


nie, ;, zo‘mên’ook zodanige Pavicfoei in een 


48 Ae häd , ‘die ‘niet alléen dieriden tot’ofize nóoddruft, 


maar öök dâarenboven’ oft’ eenige doot ‘ons gefabriceer- 
‚de Goederen aan andere Natien té kuonen verkoopen; 


Es ‚ door deeze verzending buiten ‘s Lands , ’% geld van Bui- 


s-tênlanders door. onze-Ingezetenen zoude worden ver- 
\ssdiend-z-en dus’ itons-kand koomen ;-zoo leert voch- 


‚5 täns- de „ondervindifgy datde: zee oa verg vend 


5 lende BNW, GO 


s Immers -formigen-oordeelen , dateene belasting op 

’ „de Inlandfche, Conuutie „van buitenlandfche Fabricq - 
……Waaren van zeersveel.nut zoude-zyn 5: anderen daaren- 
„tegen dat zulk eene” Géne geeven zonde-aan de Com- 
» mercie‚-en, aan „net „oogmerk ‘niet voldoen;;. ook zegt 
‚men , dar” er-buitenlandfche, Fabricq- waaren-zyn „ die 


ysmep in ons Luandeniet kan ontberen „ en. dus-noodzaak- 


silykgienden. te bsten hagevoerd, 

loorts.zya zy, die de Fabriequen i in ons Land voor- 
ah Bas: ‚van begrip „dat ‚her nuttig jaa noodig zou zyn , 
>: fommige Fabricquen te,favorifeeren en-te grauficeeren , 
„waar, door. zy, in (taat zouden, zyn „, om-bunne „Waa- 
„ren even, Zoo ‚goed en‚goedkoop , dan’ de, Buitenland- 


»:fchen„ ’t‚zy in, tzy- bu;ten jahandeis s: tzy „beiden , 
ste Happen, leveren.rf st 


mil 


3 Zöo is de Vraag: 
En \ | > Heeft 


ay VOORBERICHT, 


‚ Heeft de bloei en het verval onzer Fabriequen eert 
: noodzaaklyken invloed op den. bloei en het verval van 
2 de Commercie én Neviges deezer Landen? Zo ja, 
„in hoe verre? —- En hoedanige Fabricq- waaren 
2 eifche het. belang van het Algemeen DN dat van buiren 
» worden ingevoerd , en hoedanigen dat binnen ’s Lands 
s, gewerkt worden , *t zy om binnen ’sLands gebruikt , 
» 't £y-om buiten ’s Lands verzodden te worden? En 
» welken zyn de beste en uitvoerelyke Middelen , om 
» door zoodanige Fabricquen de Welvaart onzer Repu- 
s-blicg te bevorderen?” _ | 


— IIA. De Vraagen , voormaals door deeze Maat- 
s Schappye opgegeeven , waarop het haar insgelyks ‚zal 
» dangenaam zyn Antwoorden te bekoomen , zyn de in 
» 1784. voorgeftelden : Laak: , 


„A) Welken zyn de waarlyk onderfcheidene foor- 
> ten der LUCHTGELYKENDE VLOEISTOFFEN , aan wel- 
„ken men de Naamen.van waste Lucht , gedephlogis= 
‚ teerde Lucht , ontvlambaare Lucht , Salpeter-lucht , 
> vuure Lucht, Loog-lucht, en anderen gegeeven heefts | 
„en waarin zyn dezelven van elkander en van de Lucht 
„ des Dampkrings. onderfcheiden ? 2. Heeft elk deezer / 
‚ foorten van veerkrachtige Vloeiftoffen zoo veel met de 
„ Lucht van den Dampkring gemeen , dat zy voor eene | 
, foort. van Lucht verdient gehouden te worden? 3. Hoe 
‚ verre kan uit de Proeven en Waarneemingen omtrent de | 
„ genoemde Luchten, de aart der Lucht van den Damp- | 
> kring worden opgemaakt? — In het Jaar 1780. | 
‚ opgegeeven voor de, eerfte , en in het Jaar 1782. voor 
„ de tweede reize , om te beantwoorden vóór het begin” 
„ van het Jaar 1784. —- De Maartfchappy heeft toen | 
‚ onder anderen Twee fraaije Verhandelingen ter beant- 


„ woordinge van dezelve ontfangen , waarvan de eene tot | 
Zine | 
* 


VOORBERSC HT, stvtt 


so ZLinfpreuk. had,: Quamn Pulcrum ef? , in principiis €} 
s origine rerum defivijJe. oculos-€S nobile meniis acumen ; 
»pêrvolat buc faptens. ANT1 Lucketius. En de andere: 
s Principibus placuif]e viris non ultima laus ef. 

>, Beide deeze Verhandelingen is de Maatfchappy ge- 
‚ negen te bekroonen , dan niettegenftaande Zy de ver. 
‚ dienften van deeze Verhandelingen dus erkennen wil , 
s is het’haar echter voorgekoomen „ dat derzelver Schry- 
‚ vers deeze hunne Stukken noch zeer aanmerklyk zou= 
; dem kunnen-voltooijen „ 1.) door meer te letten op het 
s geen door de Heeren SENEBIER , Lavolster, en ande- 
„rem, berreklyk dit Onderwerp, is in het licht gegee- 
5 vens 9,) door zich meer op het vinden van beflisfende 
y Proeven en rechtftreekfche- bewyzen „ ter flaavinge van 
‚ hunne gevoelens, tneteleggen : 3.) door het beweeze- 
‚ ne van het onzekere beter te onderfcheiden, 


__… Waarom dan de Maatfchappy heeft goedgevonden ; 
» deeze Vräag wederom voorteftellen , om beantwoord 
‚ te worden voor primo November 1785. Zy verzoekt 
„ den Schryverén in de verbetering van deeze hunne Ver: 
, handelingen, zoo veel doenlyk, de kortheid te betrach- 
tens! envbelooft. eenen: dubbelden Gouden Eerprys aan 
y den geenen: van ‘hen „ die-het best aan de gemelde ver- 
„ eifchtem zal: volddan. hebben. « vee Dor ed 

B.) Om te beantwoorden mede vóór primo Nos 


s Naadien de Ondervinding geleerd heeft , dat de 
…i Borst: WATERZUGT in eenen gevorderden [laat , door 
1 alle bekende Middelén. ongeneeslyk is ; welken zyù de 
»», Oorzaken van-die Ziekte , en welken zyn de zekere 
a Tekenen: ‚waardoor. dezelve in haar. allereerfte begin 

KX, Deel. „r ‚kan 


V 


kvin VOORBERICHT. 


‚s kan onderkend, en van alle andere Borst- ziekten ten 
‚ duidelykfte kan onderfcheiden worden ? —- Wele 
‚‚ ken zyn de MippereEN , die deeze Ziekte kunnen 
„ voorkoomen ? dezelve in haar eerfte begin geneezen ? 
„en, in.eenen verre gevorderden ftaat kunnen, verzag- 


» ten ? 4 


vs Ce) De Vraag, in het Jaar 1780, voorgefteld , 
„ om te beantwoorden vóór- primo January 1736 == 
» Vermits men „ uit gebrek van. eene-goede inrichting ter 
» opvoedinge van:de Jeugd -te- Batavia , genoodzaakt is 
» zyne Kinderen na-het Vaderland ter opvoedinge te,zen- 
» den ; of ‚zoo men hen;aldaar, houd, ‚zy alsdan doors 
s gaans eene ‚goede Opvoeding: misfen ; „zoo vraagt de 
… Maatfchappy : genant [504 ed 


‚ Welke is de beste inrichting , omm aan de Jeugd tê 
‚ Batavia eene, Opvoeding. te,geeven „ die meest gefchikt 
» is om hun Verftand te befchaaven, hen in nuttige Kun* 
‚ flen en _Weetenfchappen, bedreeven te maaken , en bun 
» goede Zedelyke. gevoelens in-te boezemen ? ds 


Î 
\ 


ve 4D.) Om: te beantwoorden: vóór primo» January 


,-1786.de Vraag, opgegeeven den 21. Mey 1783. —= 
‚‚ In hoe verre kan de Zheorie van Dr. CRAWFORD, 
» omtrent het uur en Warmte , door Proefneemingen 


» bevestigd of wederlegd worden (*) ? En zo,deeze 


‚> Theorie door de ondervindinge geheel of gedeeltelyk 


(#) Zie Experiments. and-obfervations on animal boat and the in- | 


flammation of combuflible bodies by A. CrAwroRrD, Lond. 1779. 


mn BlJai fur la nouvelle Theorie du Feu Elementaire, par J. H. De 


MAGELLAN , London 1780. — An Examination of Dr. CRAus 


ForDs Theory by. WiLLtaM MORGAN, London 1781. 


VIOTOOR BEIRCPCOHRTY. xe 


zi” geftaafd: wordt 5 hwelk” ech: igans ee, dezelvêrim de. 
‚ Vaathumde 2295 ademt a0/s op e OAN 


/ 


Ev, De ner. ‘elfche eene zeer r du delyke cer 
>, ving der. Fioetjenmingen, waardoor men deere Thoorie 
„ flaaft ofte wederlegt; e n zo men tot dezelven Werkruie 
A ‘gen vän eene” buikengewoone naaúwkéúrigheid” gebruikt 
IE) “verlangt de Mäatfchappy eene opgave, hoe’ foortge- 
ye Wi tuigen te verkry; u „ten Bite “Zy”, °zülkse 
», _goedvindende), tE, vrocfiieemingen wad Kun 
‚hen hethaalèn bep de ini ws 


Ä ik pe ; N à 
anska 4 ki Er Er rn KEN DA ke he eK ch eik on * 
h b\ ain a <5 beke Haimar drs Wi Re ' z0 nt 


c ie 0 it At, kad 


‚ e 
de : 
5 « id An vo Ny be, Hú \ 


aan Eadn Aieehee Pand shin alen en: Heere: We 
pekaas Winveu Kors ‚de Vraag, in,: 1283e voorgefteld „ 
som“ te beantwoorden ‘vóór: „pramos „January BEG nT 
„:Terwyb de, Condénfateur, ‚ doorsden Heer, Vola A,’ on= 
_scdangs uitgedage()s gelegenheid. geeft, om,eere zeer 
} eringe, Eleérike rache van den, Dampkring,te te, ontdeke 
ken , en men dus nu mer behulp van dic Werktuig de 
„Eleériciteie van den Dampkring „ veel beter dan voor- 
| „heen à zal. kunnen, wanrneemen ; ; Zoo ToP aal „Maac- 
BEREDPN 10de” PBH MA BEEN dh Lat KA 
Bo: Hoe: helt dt. HD lie ven en, gen overige à 7 oeftel zé 
eed ngericht „om op de zêkerfte on gein biyhfle 
wize de. brico van den. Dampkring, te kunen ‘bez 
» proeven en welke isde beste Elcëtrometêr , ì dif by 
is dezen toefdel, „den, raad van kracht. Ran, aanw$zer 5 
neinde men dk at gefteld DN a Toin by. de ken 
EN fche. aineatriggen der Luchtsgeftelseit” ' odk 
„de. dagelykjche veränderingen dér Elecärikë Ao des 
___ Daimp- 


1 AS D, Ba Phifidieat Thandie, En, „For. she Tear ne, Part. 
Pe Pag. Vil 


et al lká AT 


a en ° 


Md 


XK VOORBERICHT, 


‚ Dampkrings ‚ byzonderlyk in Nederland. te kunnen 
» waarneemen, en dus de Natuurlyke Historie des Damp- 
» krings van ons Vaderland verder te volmaaken, 


‚x, F+) Ook was in 1781. voorgefteld de Vraag, om’ 
„te beantwoorden vóór 1783: —— Kan men de Snel” 


, heid der flroomende Wateren op allerleije Diepten., en’ 


„dus. ook, de middelbaare Snelheid in iedere Doorfnede „ 
‚ door eenigen. Theoretifchen regel, die door de. onder- 
‚ tmogelyk door middel van daadiyke Proeven? — En 
„ welk is in dat geval het Werktuig „ het geen aan de 


» vinding bevestigd is, bepaalen? —- of is zulks alleen” 


‚ minfte gebreeken onderhevig „en door voldoende-Proef- 


„ neemingen gewettigd, în alle gevallen tot her vinden, 
„ der verfchtllende Snelbeeden. gebruikt kan worden? == 
„ Welke Vraag als toen niet voldoende beantwoord: zyn+ 
„ de ,’is beflooten dezelve op nieuws voorteftellen „om. 


» te beantwoorden vóór het begin van het Jaar-1786. > «_ 


UF € 


24/64) „Ia bet Jaar Ee opgegeven om té beant: 


„ woorden vóór primo November 1786. uit het Fonds 


‚ van wylen den Heere N.W. Kors: 
«3, Hoe verre kan men uit de onlangs in % licht gegee- 
»‚ vene Proefneemingen, van den Heere Senesieg ( *) 
, en anderen , door, nieuwë beflisfende Proeven bewys 
„zen „ in welke omftandigheeden de Planten: in ‘haarer 
» natuurlyken ftaat lucht uit den Dampkring inneemen ; 
»», van welken aart’ dat gedeelte der Dampkringslucht zy 5 
„het geen de Planten inneemen ; hoe deeze inneeming 


CARA 2? 


…C*). Memoires Plyfico Chymiques €} recherche fur Tofiuange de | 


. Î 
Û 


ba Lumiere fölatre, par-JEAN SENEBIERS Geneve 178 
1783. 4 toms. RR 0 4 


F 


dn 


VOORBERICHT. int 


„of opflotpiag der lucht gefchiede ; welke verandering, 
„ deeze lucht in de Planten ondergaa ; in welke omftan- 
„ ftandigheden en op welke wyze de Planten dezelve we- 
“ _sder vitgeeven.; en ten welken. nutte deeze in - en uït- 
s ademing, voorde Planten diene ? ” 


‚H.) De Vraag ‚ opgegeeven in 1781. om te be: 
„ Antwoorden vóór her begin van 1787: 


‚„Welken.zyn de. beste en waardigfte Middelen „ om 
„het gebruik der Nederduitfche Spraak onder de Mlala- 
„jers, Javaanen , Cingaleezen. en Malabaaren- intevoe- 
s-ren „en meer én meer algemeen gebruikelyk.te maaken 
s Nademaai het ontegenzeggelyk is, dat bet gebruik der 
„ fprâak eener Natie ; de andere , die ze aanleert, moer 
zaan haar verbind , baar meer genegenbeid en yuer voor 
sodie Natie inboezems ;.ze gefchikter maakt , zo het cen 
» nog onbefchaafde Natie is , tot betere begrippen van 
» Godsdienst , Zedekunde , Natuurkundige Naafpeurin= 
» gen „, om befchaafdbeid van bet verftand te ontvangen , 
“sen dus bruikbaarder tot de Zeevaart , Wapenneffening , 
» en veele andere nuttige en noodzaakelyke Kunften en 
‚ Handwerken te worden? nde eet | 


"_s L) “De Vraag, voorgefteld den &1. Mey 1782. „ 
„om te-beantwoorden vóór primo January 1788 : 

‚> Door welke Theoretifche , en door de ondervinding 
» bevestigde Voorfchriften , kan men de gezondheid zul- 
» ker Menfchen behouden, die uit dit gantfch verfchil- 
„lend Climaat „ en by een zoo weinig overeenkomftige 
» noodzaaklyke levenswyze met hunnen eertyds gewoonen 
» in Oost- Indiën aankoomen ? Welke zekere Algemeen 


a ne Regels kan men daaromtrent geeven „ en welke by- 
lee > BON- 


zxn VOORBERICHT 


s “ouderen; naar den verfeheelenden ilena faa zuk 
; dr ee od se | it 


vak N ‘De Vi + ige moet men denken vande 
ad up wyze Opkiimminge ‚welke veele’; zoo Oude als 
à » dedendaarsche Wysgeeren hebben gefleld plaats te beb- 
schenstusfchen de Natuurlyke Weezens ; en tor welk eene 
» zekerheid kunner wy geraaken omtrent het, daadlyke bee 
El flaan van die Upklimminge , en van de orde ‚ dewelke 
„ de Natuur daarin volgt 2 = In hetJaar 1781. 
„“voór de eerfte reize opgegeeven „ om’ te beantwoorden 
s vóór den 1 January” Jop én tóen niet voldoen= 
„ de beantwoord zynde , ts op den or. Mey 1783. voor. 
„de tweeidt reire voorgefteld?,- omte beantwoorden vóór. — 
5 Bé 1. anuory 1789. miet byvoeginge’, dat de Maat — 
5 “ehdppy op deeze Vruagde gééne Over natuurkundige. 
„ Verhandelingen verlangt, maar Antwoorden, uit de < 
…Natuúrlyke Historie ontleend ’ rat in menten 

» zal neemen. : 


el ek … hed a 
teh KBA 2 bh zeis Da Sohn hd 


an 9 “De rs ‚ “. RE REA om te d 
À beantwoorden vóór primo ‘November 1789 : 


‚ Welke is de tegenwoordige Genees - en tdi der 

„ Oosn INDISCHE VOLKEN,0uk der (C-HINBEZEN, 
„ en welken. zyn. de. Natuuriyke Voortbrengzels:, die zy, 
daartoe bezigen 8 


Ô 
vpn + 


Voorts 


nnn 


VOORBERVOHT wu 


Vv oorts zyn À V waken ‚ even 
als naar gewoonte „ en by voorige Pro- 
grammaata.;dikmaals..genoeg vermeld ; 
“weshalven kortheids-halven daar toe, 
dies het, mogt vaangaan.3 word gewee- 
zen ; met,‚.byvoeging van het geen in 
het Poorbericht voor het Een en-twin- 
ügfte Deel deezer Verhandelingen: bl. 
XX en Xxr. gevonden word; ten-aanzien 
van Heeren Leden deezer Maatfchap- 
_pye ; dewelken mogten goedvinden om 
op eerie van haare ee aman ndi 
tc antwoorden. dend 


God en bet Vadeland te dienen, 
… blyft de onveranderlyke Grondwet dee- 
B zer Magatichappye » En, 200 lang dit 
el En haar 


Î 


“Iv VOORBERICHT: 


haar doel is en zyn zal , vertrouwt Zy, 
dat de Godlyke Goedheid , en de braaf 
heid van haare welmeenende Landge- 
nooten haar niet zullen begeeven. 


Uit naam der Maatfchappye , 


C.C, H. VANDER AA; 


Secretaris. 


den 6. December 1785. > 


a 


to os 


& 
dt 
hl 


NAAM. 


A 8 € R € WM 
DIRECTEUREN. 


VAN DE 


Hd OLLANDSCHE MAATSCHAPPTE 
D E R 


WEETENSCHAPPEN, 


GESCHIKT NAAR DE ORDE DES TYDS. 
en | 


ME ANTONIS SLICHER , Raad in de Vroed-. 
fchap en Burgemeester der ftad Haarlem ‚ ENZ, 
enz. den 21. Mey 1752. 


Mr. JAN THEODORUS KOEK , Raad în de 


Vroeif:hap en. Burgemeester derzelver flad Haarlem , 
den ax. Mey 1752, 


„re ZYNE 


« 


CC zure Jy 


_ZYNE DOORLUCHTIGE HoocHD | ze 


heheh aarmadeld aasde. sh 


WILLEN 


PRINS vaN ORANGE rn NASSAU „/%s LÄNDS 
ERFSTADHOUDER ‚ ENZ: ENZ. ENZ, 


Aan wien door b5 Heeren “Diredieuren rn Tyrel van 
PROTECT O Redeezers „Maatfehappye> us 
rn, den 31. July 175 


Es ke an 


Mri’JAN FREDRIK PARV HÉ, Ìraad in del Vroed. 


fchap en Burgemeester der flad Haarlem , Rentmees- 
ter van Rhynland , en. enz.*den 15. July 1755. 


ÁNTONIKULTS Raad. Vin dé. Uroedfchap’, Cen. 


burgemeester der flad. Haarlem ‚ Enz. enz. den I. 
iens I 757: | 


CziNE: DOORLUCHTIGE: HOOGHEID * 


CAREL , Prins van Nasfau- Weilburg, enz. en3, enz, 
den oa. Mey 1758. | 


OTTO FREDERIK, Graage van Lynden, Hee- 
re van Nederhemert en "7 Voorst , Amptman van de 


Overbetuwe, enz. enz. den 5. February 1765. 


ADOLPH- JAN HESHUNSEN ‘Raad: in. 
Wroedfchap:, en “Burgemeester der Jade aac 
den 5. February 1705. BER1 Vols dok ì 


JEAN-GYSBERTO DECKER ;: edelen dens 
flad Haarlem „den.o1. Méy asen \ 


dE ie 


C zen ) 


Hr ABRAHAM CALKOEN , Heer van ier tenheek s 
„enz.enz. den 21. Mey 1772. 


Mr. JAN van LOON, Oud - Secretaris der ftad 
Anfterdam , enz. enz. den al. Mey 1772. 


Mr. RUTGERUS PALUDANUS , Burgemeester en 
Raad in de Vroedfchap. der flad Alkmaar , enz, enz. 
_ den 21. Mey 1772. 


Mr. CORNELIS van LENNEP , Shena en Raad, 
enz. enz. be Amfterdam , den o1, Mey 1772 


Mr. PIETER van -BLEISWYK., Raadpenfimaris en 
Grout - Zegelbewaarder. van Holland en. West- vries- 
_dand, Curator van °s Lands Hsoze Schoo'e te Leyden, 

enz.enz. in 'sHage , den 24. Mey 1773. 


Mr. ZACHARIAS-HENRIC ALEWYN , Heer van 
Mynden en de beide Luosdrechten , Schepen en ages 
…_der-ftad Amfterdam, enz.enz. den 24. Mey ir geh « 


CORNELIS JACOB van per, LYN, enz. enz. te 
Amfterdam „ den-24. Mey 1773. 


Mr. ALEXANDER H TERONYMUS ROYER, 
Secretaris van Hun Edele Groot pas > ENZ. ENZ 
„den aa. Mey 1775. 


Mr NICOLAAS.FAAS, Schêper en Raad der ad 
Amfterdam , enz. enz. den ai, Mey 1776. 


Mr. JOACHIM FERDINAND pe BEAUFORT , 
VAN DurvENDYKE, Raad der Domeinen van Zyne 
Dorrluchtige Horgheid , Drost van Tsfelftein , enz. 
enz. den 25. Mey 1776. j 


_ Prins 


hd C zet | 
Prins DEMETRIUS van GALLITZIN, Geweezen 


Esxtrasrden. Envoyé van haare Ruskeizerl. Majefhis 
‚ by bun Hong Mogenden, den 2r. Mey 1777. 


Mr. JOACHIM RENDORP, Heer van A 
Burgemeester der flad Amfterdam „ enz. enz. den omg 


„Mey. +777. 


Mr. GYSBERT ADRIAAN PATYN | Burgemeester 
‚en Raad der flad Haarlem , den 21. Mey 1 pep) Uf 


with YSBRANDUS JOHANNES FABER VAN 
RIEMSDYK, Raad in de Vroedfchap en Hoofds 
Gfficier der laassigemelde Stad , enz. enz. aad Die 


‚Mey 1777. 


JOANNES MATTHIAS ROSS , Oud Dire&leur van 
“Benguen., enz. enz. den ar. Mey 1777: 


Mr. HERMAN: GERLINGS-, Schepen en Raad der 
Kn Haarlem „enz. enz. den gt, Mey 1778. _ id 


CORNE LIS PIETER Baron van LEYDEN , 
Vrybeer van. Warmond „ Schepen en Raad der fiad 


] Haarlem , den 21. Mey 1778. 


WILLEM ANNE LESTEVENON , Zrybeer van 
Hazaartswoude , Schepen en Raad der flad Haarlem 5 
den er. Mey 1778. 


JOAN FREDRIK p'ORVILLE, Len en Raad der 
flad Amfterdam „ den ox. Mey 1778: 


Mr. ERNESTUS EBELING, ldots enz. enz. te 
Ainfterdam , den er. Mey 1778. 


Mr. 


Coxx. D 


Mr WILLEM. EMMERY pe PERPONCHER, 
‘pe SEDLNITZKY, Heer van Wolphaarsäyk „ 
geëöligeerde Raad 17 het Eerfte Lid van bun Fiel- 
Magenden „de Heeren. Staaten 's.-Lands van Uvrecht „ 
«den «an. Mey. 1778 


GERLACH THEODORUS VAN DER CAPELLEN, 
„ehteer vân Schonauwê befohreeven. in het: Lid van de, 
„Heeren Edelen-en.Ridderfchappen's Lands ve van Uraahe 
den 21. Mey 1778. 


GERARD AARNOUD, TAATS van, AMERONGEN, 
“Heer van Schalkwyk,, befchreenen in het. Lid van de" 
Heeren Edelen en Ridder fchappen 5 Lands vau Utrecht p 
den 21, Mey 1778. | 


FREDRIK CHRISTIAAN REYNHÁRD, RD vánk 


Reedr en Agrim , Graave van Athlone , Vrybeer van 
raten ide Enz enz. den v1.,Mey 1779: / 


Mr, € VANDER: HOOP, Gysnertsa. ‘Schepens enz. enz. 
der flad Amfterdam , den 21. Mey 1779. | 


WILLEM ARNOLD” ALTING ,. Gouverneur Genee 
raal van Nederland/ch Indiën, enz: enz. te, Batavia, 
„den 21, Mey 1779. | 


JOHANNES JACOBUS CRAAN Raad Erirag- 
odinair. van. Nederland/ch. Indiën, enz. enz. te Bata- 
via , den 21. Mey 1779. 


NBERT VERRYST,, Medic. Doê, hhh en Road 
er flad Gouda 2: enz, enz, den 22. _Mey.1780. EN 


Mr. FE. H. van BEREK , Advocaat. voor den Edelen, 
Hove van Gelderland „ enz. Enzo de Arnhem „ den 
be Hau 1780. 

Mr. 


Ce) 


Mr. JAN CARÈL GODIN, ens. enz. te vi 
“den Bt. Mey: 178, | 


Mr. FREDRIK- WILLEM BOERS, redde van de 
E. E. Oostindifche Compagnie dedker Landen, enz.enz. 
ie dlmfle srdam, den 21. Mey, JaPPsn 


Mr. JAN TEDING> van BERKHOUT, Sche 
epen en Raad der flad Haarlem, enzivenz. den: le 
mel 1783 NÀ Ue 18 UD 


Mr- PIÈTER LEONARD van pe K Abt EELEEP | 


 Penfiunaris der. gemelde, rad ss end én. den” 3. 
Mey 17852" — 


JACOB, HOOFMAN , Koopman bimen ie Stad, 
Haarlem ' den er: Mey 1783 ak : 

Mr. JOHAN BARON MEERMAN:, Prsbeer van 
Dalem „ Bewindbebher der Oost- Indifche Compagnie 
ter Kamer Ainfterdam, enz. enz. ich ’s kh den or,’ 
Mey 178385 %E (OM. e WEDI tab 


Mr. JOHAN PIETER WAR DercH AAR, Secretaris” 
esder fiede 's Hage den-an. Mey: 1783 cet 


Mr. CORNELIS ASCANIUS VAN SYPESTEYN, 
“Heer van ‘Moermont en Renesfe, en in Noordebelle 
“Schepenen Raäd-der [tad vane enz. enzo “den 
DN Mey 1784 ws vaav AS DID , BP 


ADRIAAN MOENS , Dittear Generaal van Neder” \ 


lanáfch "Indiën , den 21. Mey 1784: ' 


Me: JAN GERARD WICHERSS Gasverneur gf 
“Surinamen „den 21, Mey'1784.” 


8 an On 


Mr. 


Td KKT 3 

Mr. H. MAN ALPHEN ,! Procufeur Genepaal van de 
Provintie Utrecht ‚ den er. he 1284. 

Mr. W. van HOOGENDORP , ‚ Raad en Schepen der 
fog Berlen ane er „dengag Mey) 1785 


JOHA, GER RD v ANGELBEEK , „Raad Eri 
traordiw; van Nederlandfch Indien „ènz. enz. op Ce: 


lon , den 23. Mey Sans, 
Ei 
Îl 


den EP on NEE A 
; é Î di 
@ Al ze gee Keere ORE 


ACT RAE ET 
4 hd se Parti AA Ke k Bedek 4 


vh et | _ 
BETREEDT Vk 
dede © He 


Ld « 
K k á 
ke mn, B, EN $ N ESA Hi pe 

net N “IR RWE Reh CAE VEN ad e BEL ARUWAF HR N 

re Pa WEA. … Hete APS bn dt / 

TARA 3 EE ik X Ĳe BORE EU Ee Pt 
\ De : t ved wi) Ld : ik! Kk 
î ki & «a AN 


' 
ag 0E 8 
keken Dik mt eet ; W, 4 kk 1 Rn d 
CENDAM VREIED VIUDEETI eN EL eik 
heel ì E 
€ | | Ee 
we ed € nd, 
PS laid pn 
brt A en een end hea etn 4 ú je) 
BOR en te EE Ck mk 4 1% 
re en 
En #7 
ee, 
rs KAT A mr Tat A nr | * ' ki 
p ERZ Ö F ' # E Ei] pe ’ # E 
ENEN LELGS Kir 4 B Ces à4 î Ne, 3 
as 4 io 
el Es b 
e K, F5 el, oh | ol € 
Rt £ t ue. Ep f 
vi Á € Sr vd Ei ë À Nee hoek hie a ê L 
ea nf ke N KG ï or 
EET en b { - É 
EL * Sal ' È EA \ k eed 
- 
hd ks U 5 | % ú 1e € 
Wekt J wt …& eu “ 
NX 
4 r Gi 
k ä ' 
1 ki Le n 


NAAM- 


€ KEK) 
NAAMLEYST » 
Nan be. 


_BEGENWooRDIer 
6 ERE 


L EDE N, 


NAAR ORDE VAN HET INKOMEN. 


® 
Re. si Fry 
Ne CERN’ AA 


& AB nl 
LD en, Z ML 
4 “ 
ds do 


‚C. H. vanper Aa, Leeraar der Gemeente, toé- 
gedaan de Onveranderde Augsburgfche Confesfi ie , 
binnen deeze flad Haarlem „ Secretaris deezer Maat- 


fchappye ‚ den 21. Mey 95e. 
Mr. A. WEIS, Profésfor te Leyden, den 22, Au- 
gustus 7752 | | 


_ JOANNES NICOL. SEBASTIANUS ALLAMAND, 
Profesfor te Leyden , den ro. January 1753. 


JAN SNELLEN , te Rotterdam , den ro. January 
1753 | 
JOAN GEORGE HOLTZHEY , Oud Munt - Mees- 
ter van de Provinciale Munt te Utrecht „ enz. enz. 


te Amfterdam , den 1o, January 1753. he 
DAA AM . 


CC zemr ) 


Mr. P.- LYONNET , Advocaat in 's-Hage; den zo, 
January 1/53. 

Mr. JAN- FRANCOIS DRYFHOUT, diowaat in 
's Hage , den 15. July 1755. + 

LAURENS PRAALDER. „ Mathematicus te Uirecht 5 
den 15. July 1755. 


_HERMANNUS VENEMA , ‘Profesfor te toaneker 
den 22. Mey 1758. 


NICOLAUS YPEY, Profesfor te Franéker , den 
22. Mey 1758. | 


_ DAVID RUHNKENIUS, Prfafs be aen den 
„22. Mey 1758. | 
Mr. NICOLAAS BONDT , Advocaat te noe & 
den 22. Mey 1758. 


DIRK KLINKENBERG, Ordinaris Klerk ter Secre- 
„tarye van Holland „ den 92. Mey 1758. 


JOHANNES CASTILLON, Profesfor in de wask, 
enz.enz. te Berlin’, den at: Mey 1760. 


PETRUS CAMPER, 4. L. M. Pbilofopb. €? Medt- 
cine Dofor € Profesfor ‚R.S. Lond. Soc. Ö. zh 
den er. Mey 1760, 


C. A. KLOEKHOF, Med. Dolor en Burgemeester er 
flad Kuilenburg , enz. enz. den or. Mey 1760. 


SALOMON pe MONCHY , Med.'Do&or en Profesfor 
te Rotterdam , den ar. Mey 1760. 
, 


_ G. TEN HAAFF, Heelmeester te Rosterdam , en ii Oikene 
Snyder se Delft „ den ar. Mey 1760, 


AXIL Deel. heden | MAR- . 


C zu J 


MARTINUS VEPRENGA , Predikant te ti 
den er. Mey 1761. 


JACOBUS HOVIUS , Medióine Doftor be fia, 
den er. Mey 1761. GENE NV 


JOHANNES FREDERICUS HENNERT; ede 
te Utrecht , den or. Mey s76rs. * « 


GERARDUS FRIDERICUS- MULLER” Hiftorio- 
grapbus Rusficus , Academ. mint. Seienss ein 
_€$c. ETC. den 21. Mey- 1762. ' 


EWALDUS HOLLEBEEK, Prfean té vien, : 
‚den 24, Mey 1763 „et Wh 
HERMAN pe GORTER, Medcind: Door’ te “slk 

‚ flerdam , den 24. Mey 1763. | | A ä 


LAMBERTUS BIKKER „ Medicine Doltor= te albe 
eherdam, den. 24. Mey 1763, 


JOHANNES PEBRGH te-Ysfelfteyn , den ej. 
Mey 1763. | 


JAC OB vander HAAR , Heel: en Hand- Arts ek, 
de Stad en bet Hospitaal der hoofdftad °s Hertogen= 
bofch, den 24. Mey 1763, 


GEORG van STENGEL , Geheime Staats - Raad en 
Kabinet - Secretaris van Zyne Keurvorstl, Doorl, van, 
de Paltz , enz. enz. den 21. Mey 1764. k 


JOHAN- DAVID MICHAELIS, Philof. Profesfir 
Ordinarius op de Hooge. Schoole te Göttingen , enz. 
enz. den 21. Mey 1764. 


JOHANNES OOSTERDYK SCHACHT , Medicinë 
Dollar en Profesfor op de Academie te Uiricht, 5 
di. „Mey 1764. | & 


CG zeevs )) 


M. MESSIER ; Aflronome „ attaché: au depdf ad Plans 
dela Marine-de France ‚den 21. Mey 17643 


J. J. BLASSIERE , Pbilofops. Door , ‘Mathematicus 
in 's Aass „ den er. Mey r7ó4. À 


CHARLES BONNET , Lid'van den Raad van 
Geneve , en van verfcheide geleerde greg ; 
„den 5. February. 1765. 


GEORGIUS" COOPMANS, Medicina Door te Fra- 
neker, den 5. February 1765. 


M pe La LANDE, Lid van ver fcheide pine Genoet- 
fehappen , enz. enz. ie Parys ‚ den 3. Dec. 1765. 


Mr. PETRUS BONDAM ; %. Ù. D. & dn fe 
Utrecht , den 3. December 1765. 


WENCESLAUS JOHAN GUST AV KARSTEN, 
…Profesfn in de Philofupbie en. Mathefis , te Hille, 
“den 21. Mey 1767. 


JACQUES. pe, STEHLIN, Perpetuel Secreraris-e van 
de Keizerlyke Academie der Weeren febappen „te Pe- 
“ dersburg , dên 21. Mey1767. 


MARTINUS SLABBER, Bailli en Seita van 
Baarland én -Bakèndrp , „Secretaris van’ Odelande , 
Lid van de Zeeuwfché en Keurvorftel. Saxofche Phyfie 
caalfche Maatfihbappyen-, den-er Mey 1767. - 


CORNELIS. PLOOS: van AMSTEL , Jscon Corne- 
uisz. „ Direâeur van de Academie der Tekenkonst der 
flad Amfterdam , enz. enz. den 24. Mey 1768, 


DIONYSIUS var ve WYNPERSSE, 4. L. M. Pron 
fesfor inde Philof. Aftron. en Matbefis , op de Hooge 
_Seboole te tad den ge. Mey 1769. 


deelt JEAN 


on Czar ) 


JEAN ‘HENRY: van SWINDEN „ Pbilofopb. “Door 


en Profesfor ‚ enz.enz. op. bet Dtufdre Atheneum te 
_Amfterdam , den 22, Mey 1769. 


JOHANNES FLORENT. MARTINET, 4 LM. 


mhilofopb. Do@tor ‚en Bedienaar des B. Euangeliums, 


Je Zuipten : den 22, Mey 1769. 
CHRISTIAAN BRUNINGS , Znfpeêteur Generaal der 


„Rivieren van Holland en West- Vriesland „en Op-, 
ziener van ’s Gemeenen- Lands Werken van Rhyn- 


land , enze enz. op bet huis Zwaanenburg „ den 22, 
Mey 1769. MAG 


JOHANNES FRANCISCUS CLEMENS MORAND, 


Ridder , Door en Profel]. in de Medicynen, enz. ENZ” 


de Parys, den er, Mikg 1770. 


A. BRUGMANS , Philofopb. € Matbef:. Profeor 


Ordinar., op de Academie te Groningen „ den 
Mey 1770. | 


ALLARDUS HULSHOFF , 4, L Mm. @ Philafiph, 
Do@or , Leeraar der Doopsgezinden te Amfterdam , 
den ar. Mey 1770. 


AARNOUD VOSMAER , Direäeur van het Kabinet 
van Zyne Doorluchtige Hoogb. den Heere Prince van 
Orange ; nv. ENZ. den 21. Mey 1770. 


MATTHIAS van GEUNS , Med. Dottor en Profesfor 
të Harderwoyk , den 21. Mey 1770. 


BOUDEWYN TIEBOEL, Apothecar te Groningen, 


den 21, Mey 1770. 
DAVID 


C zew ) 


DAVID van GESSCHER ,‘Heelmeester ; enz. enz. te 
_ Amfterdam „ den 21. Mey'1770. 


M. re, Marquis pe Sr. SIMON , den 21. Mey 1771. 


Mr. FREDERIK ADOLPH van per MARCK, 
>. U. D.. Profesfor te Deventer , enz.enz. den on. 

_ Mey 1771. 

EDUART SANDIFORT „ Med. Do8. Anat. Chir. 

__Profesfor te Leyden , den àr. Mey 1771. 5 


ENGELBERTUS MATTHEUS ENGELBERTS , 
Bedientar det Heiligen vpe vie te Hoorn, den 


“ar. Mey 1771. 


ALEXANDER PETRUS NAHUYS , Medic. Daar 
en Profesfor te Utrecht , den 21. Mey 1771. | 


JOH. FRED. CLOSSIUS, Medic. Dodtor in s Hage, , 
„den ar, Mey 1771. PTR | 


PYBO STEENSTRA, | ha, Dour, Leâor in 
de Wi s- Zeevaart - en Sterrekunde ‚ te Amfterdam b 


“den or. pe 177E 


GEORG BRUGMANS , Med. Doëtor , Burgemeester, 
Enz enz. te Dockum , den er. Mey 1772. 


P, BODDAERT, Medic. Doftor; Oud- Raad der flad 
Vlisfingen , Lid van verfcheide Academien, CN. ENG. 


te Uirechh , ; den et. Mey dan | 
daad 8 | ki] | Mir. ' 


Coman 


Mr.- HENRICUS JOHANNES ARNTZENIUS: 
FJ U D. Profesfor-te-Groningen „ enz.enz. den 
gr. Mey 1772. 

Mr. GERARDUS NICOLAUS HEERKENS, 
‚J,U, De Lid van de Arcaden ve Ramen, vande. Acar 

“_demie van Cortone, vâán Visfingen „ en Correspondent 

‘wan de Acuiemie des Belles Lettres te Parys, enz. enz, 
te Groningen, den 21. Mey 1772. | 


BENJAMIN CARRARD ,' Miniffre du St’ Fo, 
à Orbe , Cantons de Berne '€$ Fribourg , en Súisfe ; 


t TT 


JOHAN GOTTLOB WILHELM, Péédik 1e Dicbfe 


Kad 


in den Opper- Laùsnits, Eid van verfcheide Mate 


EP. ER. se Stokholm , den 24. Mey 177 je 


TO HAN.N ESAIAS SILBERSCHLAG Kuning 


__Pruisfifche Opper- Confiftoriaalraad en Opper- bouw- 
‚ raad, Direteur, der. Reaal - Schoole-, eerfle-„Predis, 
kant „ en Lid van de Koninglyke, Pruisfifche Maat- 
fchappye der Weetenfchappen te, Berlin „ enz. enz. 
‘den 24. Mey 1773. | 


N. J. 


CC sk )) 
N. J ve NECKER „Botanicus ; en’ ‘Hiftoriograpbuê 
wan Zyne Keurvorstl. Doorluchtigbeid van de Pakz , 


Ordin. Lid van Hoogst- derzelver Academie ve Man- 
„heim , enz.enz. den, 24. Mey 1773: 


HUGO WILLIAMSÒN, Medic. Door, en Prifdfr 
te Philadelphia „ enz. enz. den 24. Mey 1773. 


GEORGE "WILLEM STEIN ; ‘Hfmedicus van Zyne 
Doorluchtigheid , den Heere Landgrarf van Hesfen- 
„kasfel enz, enz. le Kasfel, „den 24, Mey 1773. 


WOLTER FORSTEN VÈRSCHUUR, Med. Dobior 
en sh bet be pre of den 25. Mey 1774 


4 F. W. JERUSALEM; Hibeprefi dent van ’°t.Confift. 
en Abt van Riddagsbauzen, enz. Enz. de Brunswk , 
den 22, wind 1775 j 


jou. THEOD. ROSSYN sud. LL M. Philof. Door B 
Pbilofopb. € Mathe]. Profesfor te rard, enz. enz, 


iden: 92enMeyazAgih , AATS AT 


ANTONY PORTAL , Leeraar der Geneeskunde van 
«ede Hoöge:Schodle te Mofispelliér', » van hed Kònihglykò 
Genootfchap der Weetenfchappen „en WVoorleezer: der 
„Ontleedkunde acne. enz. den 22, Mey 1 125r, Ì 

Rh ne OBN sectie de P Acâdémie de Chi- 

„…rurgie.s €So-€Se. à Paris \ den dâ, Mey 1775e 


IMAN ACOB VAN. DEN BOSCH, Medic, Daêtor in 
’s Hage „den 29, et 1775 


Ò 


(RAE POTS VADOLe 


Caere) 
ADOLPHUS. YPEY , 4. L. M. Philofs en Medicine 


DoBor , en Botanicus Leto, enz. enz. te red 
den o9,-Mey 1775. 


JACOBUS ROCQUETTE , ‘Medic. Do&or , en Leor 
in de-Anatomie , Chirurgie en Vroedkunde „enz. enzr 
be Haarlem ‚ den 22, Mey 1775. 


JOH. FRED. MIEG , Prafesfor op de Academie, enz, 
se Herdelberg , den 22. Mey 1775. 


C. HOEFMAN, Jansz. Medicine Doëor; en Lec- 
…__ $or.in de Vroedkunde, enz. ENZ, be, Alkmaar , den 


22. Mey (775 / 
JOHANNES LUBLINK , Direëteur der Mazifchappye 


_tot. redding van. „Drenkelingen » ENZ. EnZ. te Amftere 


dam, den 22. Mey 1775. 


JOHANNES MUNNIKHOF, ag enz, enz. te 


‚_Amfterdam, den 22, „Mey a ia jh 


FLORENTIUS VERSTER , Med. Doêor in sr Df, 


den er. Mey 1776. 


GADSO COOPMANS “Prafesf te Banker, ende 
enz, den 21. Mey 1776. « 


J. oe VRIES, Anat. & Chirurg. Lais 7 Pe. 
den, den 21, Mey 1776. 


ee ECE MECH AEN, hotste condi là Marine de 


Franse , den 21. Mey 1776. 


H. J. COLLIN, Con/eiller Imp 8 Royala la Retesd 
de la Basfe Autriche ‚ € Phyficien de l’ Hopital Paz- 


mannien à Vienne , den 21. Mey 1776, 
; MA Rs 


U ot J | 
MARTINUS vAN!MARUM , 4. L M.*Philofopb. 
€$ Medicine DeBlor , Phyfises Es MathefeossLebtor , 
Directeur van het Kabinet der Natuurlyke Zeld- 


- maâmbeden deezer Maatfchappye > Ene ENZ; be Haars 
lem, den o1. Mey 1776. - 


JERONIMO pe BOSCH, Teronmvsz. Ferfle Clercq 
ber Secretarye te Amflerdam, den 21. Mey 1776. 


EVERARD PIETER SWAGERMAN , Chirurgyn te 
de plates ‚ den or. Mey 1776. 


M. MOREAU, Confeiller.à la Cour. des. Aides de 
Provence, Hiftoriographe de. Prance „dà, Paris , den 


2. Mey 1777. 


Mr. M,. TYDEMAN, Fel D. @ Profesfor op de 
Hooge Schoole te Usrecht » den 21, Mey: 1777. 


NIC. “WILH. SCHROEDER „Profesfor in dé 
Ovosterfche Taalen, en Antiquiteiten ‚>te Groningon , 
den at. Mey 1777. ' 


G. ‚J.BEUTH, Med. Door, prfr a artis Opfer 
te Cleve , den  & Mey 1277e: ‘ 


Mr WILLEM HENDRIK van HASSELT 
te Zutphen , den 21. Mey 1777. - | 


FERDINAND pe JEAN , Medic, Deêor de Leyén ej 
‘den at. Mey 1777. 


_ AGGE,ROSKAM KOOL, Koopman in de: EN 
enz.enz. den 21, Mey 1777 


kaka s MEI 


C xn } 


MELCHIOR HURTER „zoen te: dmfterdani”, tant 
„wonende te Schafhaufen , den et, Mey- 1778. © 


jp ACH ARD „ Lid vande Kninglyhe dea 
derd: f Berlin ‚ den 21, Mey 1778. lsb 


]. BALLEXSERD „ Burger: van. Serane 0 mise 


Parys, den 2. ‚Mey 1778. 


JEAN SE NEBIER , Miniftre dù Saint. Evangile, 
"€ Bibliothecaire, de la Vuile, de Geneve ; DN den, hi 
Mey 1778: ke 


DIRK: VANDEN BOSCH „ Schepen dr faâ manen, 


vens. enz. den. UT. Mey 1779. 
vald re 


CHRISTOPHORUS SAXE , 4. L. M. €$ Philofopb, 
> Poëtor , Anrig- EF Human. Din! Profes. À de’ Hoogd 
Schoote. te Utrecht 3 den oi; Mey: 1779, — > vooor 


mrd pE\RHOER ,Jacóëi Pt. Elogi\& Dingi 


Gre Prof. Ordans te Groningens pag at. Mel sp 79. 


‘Mr. CORNELIS W. pe RHOER, 3. U. D. Hiftor. 
svêloge @-Lamg. Gr ar Ordimdr. be Haider dyk} 
den a1. Mey 1779. | 


Mr, HERMANNUS TOLLIUS; FUD. Hifh Elg 


Ee. Ec. Prof. ophet, Lllufdre, dthenavm te Amfier- — 


dam, den er. Mey 1779. 


„a Petert 


ADAM SMITH, Profssfar ie Ölaskow , den. Sh, 
Mey 1779. 


JONA WILLEM te WATERS Profesfor enk end, 
te Leyden , den 21 wel 1779" | 


_ PETRUS 


C zun 


PETRUS NICOLAUS: LOTICHIUS-; Medic, Door 
te Nymegen ‚den axr.-„Mey 1779. | 


PIETER MATTHYS>NIELEN:, ss wen 
te Uirecht , den. 21. Mey 17794 


GERH. GYSB, ren. HAAFF „ Med, Door enz, nz, 
te, Rotterdam , den 21. Mey. 1779. 


ANTOINE GEORG ECKHART 5 Lid. van de/Ko- 
…sninglyke Londenfche Societeit , den zie Mie 1779. 


JOHANNES HOOYMAN, Lurs Predikant t le 
Batavia, den or „Mey Erde 


JOANNES RUNNELS , AL M. & Poi Dofr 
op St. Euftachius , den a1. Mey 1779 uk 


ANDREAS BONN, Med. Door DT € Chirurg. 
* “Proferjor aan het “Iluftre Arberieúm ‚ Enz. enz: 12 
Amfterdam , den 22. Mey 1780. Zak nb 


| FRE DERIK CHRISTIAAN MEUSCHEN 
Legations- Raad van verfcheiden. „Duitfche Vorflèn , 
en Lidn van grnagd EA on bend ham 23. Mes 
„eAZBoern oo RACE 


CHRISTIAAN ROSE: 4.L M Pritofb en Med, 


„Door, Oud- Commandeur van efaagretsenn Enz. 
“enz. den 22. Mey 1780, 


Mr. PIETER PAULUS , Fiscaal van de Admiraliteit 
óp de Maze, den. 02, Mey 1j8o. 8 rije 


MARTINUS HOUTTUYN , Medic. Door enz. ENZ. 
te Amflerdam , dèn 21. Mey 1780, | 


LAU- 


Car J- 


_LAURENTIUS MEYER, Predikant te Twyzel 
en Kooten in Friesland , den 22. Mey- 1780. « 


FRANCOIS WILLEM pe MONCHY ;, Med. Dogtop 


enz. enz. te Roiterdam, den 22, Mey 1780. 


JAN WILLEM van ARP , to geirn den 
22. Mey 1780, 


JW. C‚-A: BARON. van HUPSCH ; «Lid van ver. 


Jcheide geleerde Gensoifchappen „ enz.enz. te Keulen, 


den o1. Mey 1781. 


EasIMik CHRISTOPH SCHMIEDEL , M. D. Ge 
beime Hof Raad en Eerfte Archrater van Zyne Door- 


wo duévrige Hoogheid van dage gj te enz. erik. 


den 21. Mey-1781.. 


CAROLUS PETRUS. THUN BERG ‚Medic. Doêtor 
‚en. Pr.Fesfor opde. Hooge Schosle enz. enz.…te Kee 
den 21. Mey 1781. 


bier dged GUMMER es Medic. Doâor > en. in 
chiater van het Landfchap Drentbe , „ie NEE À 


„den 21e Mey. 1781. bie 


jo SEPHUS BENK ó, Predikant te Koe: tie 


„ân Zevenbergen „ den 21. Mey 1781. 


BERNARD KEUN,, Predikant in de Cretes 
Gemeente te Smyrna’, den at. Mey eis verde 


H. ENEZ, 4. L. M. Pbilofopb. Dofior > ENZ. vez. 
te Amflerdam » den-er: Mey 1781. * 


HERMANUS van DYL, w Amfterdam), den or. 
ved) 1781. 
MAR- 


CEV) 


MARCUS ELEASAR- BLOCK , Medic. Dr,» en 
se Berlyn, den 21. Mey 1782. 


De Ast “TOALDO , Profesfor in de: Aftronomie , ens 
enz. te Padoua , den er. Mey 1782. - 


ALEXANDER: pe ‘VOLTA , Profesfor Phyfices Expee 
rimentalis &c. Sc. te Pavia, den er. Mey 1782. 


„ABRAHAM ARENT VANDER MEERSCH , Profes- 

_for inde Heilige Godgeleerdheid en Kerkelyke Gefchie- 
denisfen onder de Remonftranten enz. enz. te end 
dam, den or. Mey 1782. / 


NICOLAAS PARADYS , Profesfor enz. enz. te Ley- 
den, den 21. Mey 1782. | 


MEINARD SIMON pu PU, Medic. Doëtor, Anat. 
‚Chirurg. €$ Artis Obftetr. Lelor ‚ Sc. ESC, te Kam 
pen, den 21. Mey 1782. 


| ADRIAAN PAATS van TROOSTWYK , Koopman, ; 
| En&. ENZe TE Amfterdam , den o1. Mey 1788. | 


RUDyFORSTEN , Medic. Do@tor en Profesfor ie 
Harderwyk , den 21. Mey 1783. 


JAN-RUD, DEIMAN ‚Med. Doftor te Amferdam 
den or. Mey 1783. 


HENDR NIC. ra CLE ‚. Koopman en Secretaris van 
de Weeskamer te Batavia > den 21. Mey 1783. 


JACOB CASPER’ METZLAR „oud Pred. te Batavia, 
Pred. te Beufecom, den ar. Mey 1783. | 


M. BĲ. 


\ 


Czar 
Mm BUCHOZ, Medecin de Monfr. we du pr à 
Paris, den 21. Mey 1788. 


M. BAILLY s Garde des Tableaus du Roy à Paris Á! 


den or. Mey 1783- - 


PHILIPPE ROSE RO DME DE ST. LAURENT „ 


dem 21. Mey 1783. | 
JOHANNES SAMUEL CREUTZ, 4. L M. Pbilof, 


Doddor „ en Direlteur der Werken van de flad Amfler=- 


dam, den 21. Mey 1783. 


JAN LUCAS VAN DER TOOREN , Netaris: en Procu- 


reur te Alkmaar ‚ den 21, Mey 178 3e 


CORNELIS ZILLESEN , Hoofdgaarder der befchree- 


vene Middelen over de Stad en Resforte van Schie- 
dam „den ar. Mey 1783. 


PETRUS THEODORUS COUPERUS , Predik. der 


Hervormde Gemeente te Gouds, den ar. Mey 1784e 


Mr. ADRIAAN. WITTERT van BLOEMENDAAL; 


enz. enz. in de Beverwyk, den 21. Mey 1784. 


JOHANNES WILLEMSE, Gz: Srads Dottor 1e Haar: 


lem, den 21. Mey 1784. 


JOANNES: GEORGIUS BUSCH, Profesfor in de’ 


Matbhefis te Hamburg , den 21. Mey 1784. 


Ki. De MAGELLAN, te Londen, den &1: Mey’ 
1784 | 
FLORIS JACOB VOLTELEN ,: Medic; Dottor „ ejuss 


demque Facult. €$ Chem, Profesfor op de Hooge Schoole' 
te Leyden, den oer. Mey 1784. 


JCG 


RVE EPE 


/ 


C run D 


j. C. KLOCKNER, Medic. Do&or , Dire&eur van 
het Naturalien-Cabinet, van het Genoorfchap te Batas 
via , Ven a1. Mey 1784. ' | 


GERRIT JACOB GEORGE BACOT, 4. LM. 
Pbilos. Doêtor , en Predikant in Grmingerland, den 
ais Mey 1784: 


Î 
U 


CHRISTIAAN HENDRIK DAMEN, 4. LM. && 
| Lork Doä. en Prof. te Leyden, den 21. Mey 1784. 


JAN BERNARD JACOBS, Art. Obftetr. Profesfor 
publ. € Coll, Med. and. Asfesfor , Gezwooren 
astlanatserns Gepenfioneerde der Stad Gend, den 21. 
Mey 1784 | \, 


‚M. DUFAY, Membré de la Socidté Royal des Sciences 
de Monipelliër „ te Orleans „ den 93. Mey 1785. 


JOSEPH MANDRILLON , Membre des Academies de 
Bôürg en Bresfe € de Philadelphie , en Koopman te 
rn » den 23. Mey 1785. | 


\ 


es 
f 


Kon B € 
ed 


B …____ENHOUD 


\ 


CC uv ) 


PENH: 
ad 100 VAN DIT en 


EIL D BRD 


den en Kenmerken van de Analogie ? - En boe 
betaamt bet eenen Wysgeer zich daar van te be- 
„dienen by bet onderzoek-der Phyfifche- en -Moreele 
Waarbeden ? door Frederic de Castillon, Profesfeur 
en Mathematiqués à Academie Royale des Gen- 
tils Hommes à Berlin, - - 


dt Á NrwoorD op de. Vraacr: Welken zyn de Crone 


II. Anrwoorp op dezelfde VraagE ‚ door Pofepbus 
Pap de Fagaras , Do@&or en-Profesfor in de Philo- 
fophie, en Profesfor in de Mathefis, op het Athe- 
neum te Vafarhely in Zevenbergen. _- - 87 


na dit leven; door Lambertius Meyer. . 


ra Bladz. Ë 


Onderzoek nopens het ZepeLvk Lor der Kinderen 
49 


Bericht nopens het VocrrL-Gras, van den Heer 


D. de Gorter , Fze M.D. en Profesfor , enz. 478 


Befchryving van een NAvEL- EN Buik - BREUKBAND 3 
door Adrianus de Bosfan , Heel- en Vroedmeester 


te Amfterdam. - - - - 474 


Waarneemingen op Zwaanenburg ‚ voor de Jaaren 
1782 , 1783 En 1704. 


ú. 


á 
tn, me zm 


6 , % id Ì / 
& AN T- 
de 
td 
3 


mn = 


AAN TW OOR D 


oP DE 


V R ne OD 


VOORGESTELD DOOR DE 
HOLLANDSCHE MAATSCHAPPYE per 
WEETENSCHAPPEN re HAARLEM , 


Welken zyn de Gronden en Kenmerken van de Ana- 
logie ? En hoe betaamt bet eenen Wysgeer 
zich daarvan te bedienen by het onderzoek 
der Phyfifche en Moreele Waarheden ? 


DookR 


FREDERIC pe CASTILLON, 


brgjeeur en Mathematiques à U’ Academie Royale des 
Gentils Hommes à Berlins 


ONDER DE ZINSPREUKES 


Brevis ef)e laboro. Horar. 


an ee 


RP OAN: SR 

| Ad: A | 

ee U Ber T.LDN, 
PROPOSÉE PAR LA SOCIÉTÉ DE HARLEM : 


Quels font les Principes €” les Cara&ères de l'Ana- 
logie, €” comment le Philofophe doit il s'en 
fervir dans la Recherche des Vérités 
Phyfiques é9’ Morales ? 


XXI Deel. Hs A 


BOR Dd U 


Oad 


Bladz. 3 


ANT Wo Wp 
OE, deb e | 
| Welken-zyn de Gronden en Kenmerken van de Ana- 
logie-? En hoe betaamt het eenen Wysgeer 


zich daarvan te bedienen. by bet onderzoek. 
der Phyfifche en Moreele Waarheden? 


ik, 3 Gronden en Kentekenen der Analogie. 
& Gevolgen. 


NH \r zyn alleen twee Middelen , om naauw- 
| keurig het denkbeeld te bepaalen , het 
geen men hegten moet aan een-woord, 

het welk men reeds zeer lang gebruikt heeft „ . 
zonder deszelvs waaren zin te doorgronden. de 


> il ke, 


De 


RÉPONSE a 1a QUESTION: 


_ Quels font les Principes €} les Caraâbres de V'Ana- 
‚logie , € comment le Philofopbe doit. it s'en 
Jervr-dans la. Recherche-des Véritds 
1 Phyfiques €$ Morales ? 


L Principes € Caraêtères de } Analogie. Conftquences. 


T n'eft que deux Moyens de fixer avec précifion l'idée , 
_… qu'on doit ettacher à un mot „ dont on s’eft longtemps 
dervi, fans jamais en approfondir le vrai fens, 
A À 2 Ï 


4 ANTWOORD op pe VRAAGE 


Of men moet Schryvers „ die eenige agting 
hebben , en dit woord gebruiken , met elkan- 
der vergelyken , en uit deeze vergelyking des- 
zelvs waaren zin afleiden”, of de taalkundige 
oorfprong C Etymologie”) en de daar uit voort- 
vloeïende beredeneering te hulp neemen: 


Het eerfte deezer Middelen zoude onmoge- 
Iyk zyn in het onderzoek dat wy ons voorftel- 
len, wegens deszelvs langwyligheid ; en zoude 
ook behalven dat onzeker zyn , wyl zelv de 
naauwkeurigfte Schryvers dikwerf zeer verfchil- 
lende denkbeelden hegten , aan een Woord , 
welkers gebruik noch door algemeene overeen- 
komst, noch door gezag vastgefteld is. 


Laaten wy ons dan tot de taalkundige aflei- 
ding en daaruitvloeïende redeneering wenden. 


Het 


1 faut, ou comparer entr’ eux tous les Auteurs un peu 
refpetables qui ont employé ce‚mot,-& déduire fa véri- 
table Signification de cette comparaifon ; ou recourir à 
Vérymologie & à la discuflion. ‚ss onl 

Le premier de ces Moyens féroit inpraticable par fa 
longueur , dans la recherche. que nous nous propofons ; 
il feroit encore peu fûr , parceque les éerivains même les 

lus exats, attachent fouvent des idées très- differentes 
5 un mot, dont la convention „ni l'autorité-; n'ont fixé 
}’ ufage. | | 


$ E 4 
Recoutons donc à l'étymologie & à la discuflion. » 
| dk Le 


je over pe ANALOGIE , enz 


__Het woord Znalogie is uit twee Griekfche 
woorden zamengefteld , waar van het eene dui- 
delyk iets aanduid „ dat tot het verftand of de 
reden behoord „ en het ander een zoort van 
over ’shandfch verband tusfchen twee Onder- 
werpen. 0 | 

Dit geeft gelegenheid om te denken, dat ’er 
eene Jnalogie is, alom waar men een verband 
of gelykheid ziet , die tot de Reden behoord , 
of van het verftand kan begreepen worden. 


De zin, welke de Meetkunde de naauwkeu- 
rigfte der Wetenfchappen aan het woord „/u4- 
logie hegt, fchynt deze gisfing te ftaven. Twee 
redenen maaken eene dnalogie , wanneer zy ge- 
lyk zyn; deze gelykheid nu kan niet begreepen 
worden , dan door de reden „ of het verftand. 
Verder is het blykbaar, dat Zralogie in dit ge- 
val juist gelykheid van twee redenen aantoond. 


Om 


Le mot Analogie eft compofé de deux mots Grecs „ 
dont Pun fignifie manifeftement quelque chofe qui tient à 


‚la raifon „ à lintelle& ; l'autre une efpece de liaifon , de 


… 


\ 


ch 1 


„réciprocité entre deux objets. 


‚Cela fait foupgonner que V’ Analogie fe trouve par- tout 


Où fe trouve une liaiton , une reflemblance du reffort de 
Ja raifon , ou perceptible à l'intellet. 
Le fens attaché en Géométrie. la. plus exacte des fcien- 
ces au mot Analogie, paroft confirmer ce foupgon. Deux 
raifons font une Analogie lorsqu’elles font égales ; or cet- 
“te Égalité ne peur s’'appercevoir que par la raifon , ou par 


5 Ventendement. D'ailleurs il eft clair qu’ Analogie figuifie 


Ai 


ĳ exaltement iej £ Égalité de raifous. 


A 3 Pour 


‘ 


ed 


6 _ ANTWOORD or pr VRAAGE 


Om het obfturus fio van HorAttus te ver- 
myden „ moet ik wat wydloopig zyn „ omtrent 
het geen ik , gelykenis of overeenkomst in het 
algemeen noem ; en de gelykenis of overeen- 
komst die tot de reden behoord , of door het ver- 
nuft kan begreepen worden, in het byzonder. 


De Menfch is vatbaar voor gewaarwordinger 
en aandoeningen. 


Ik noem aandoeningen (Senfutien) alle wy- 
zingen (modifscatien) der ziele , die middelyk of 
onmiddelyk door de zinnen veroorzaakt worden. 


Gewaarwordingen noem ik alle modificatien 
der ziel , die noch middelyk noch onmiddelyk 
door de zinnen voortgebragt worden , fchoon 
dezelve hen dikwyls tot geleiders ftrekken. 


Ik zie dus het azuur des Hemels , myn ziel 
heeft dan eene aandoening van Blaauw , door 


mide 


Pour éviter V obfvurus fio d’ H ORACE, il faut m'éren- | 
dre un peu fur ce que j'eppelle refflemblance en générl , & _ 
reflemblance du reffort de la raifon , ou percepcible à lin-_ 
tellet en particulier. 

Y Homme eft fufceptible de fenfations & de perceptions: _ 


J'appelle Senfation toute modification de ame produite 
‘directement ou indire8ement par les fens. 

Et Perception toute modification de lame qui n’eft pro- 
duite direêtement ni indiretement par les fens , quoique 
fouvent ceux-ci lui fervent de véhicule, 

Ainfi je regarde l'azur des Cieux, & mon ame à la {en- 
fation du bleu produite immédiatement par les faris. ie 

iS 3 


ela DE ANALOGIE:, ENZ. J 


middel myner zinnen. Ik lees, of hoor eene 
onregtvaardige daad verhaalen , dan heeft myn 
ziel een begrip van onregt ; in dit laatfte geval 
is het oog of het oor als een geleider tot myn 
begrip ‚, maar het heeft het zelve noch midde- 
_lyk, noch onmiddelyk voortgebragt , want ze- 
ker hebben noch myn Gezigt , noch myn Ge- 
hoor „ my een denkbeeld van onregt konnen 
geeven , even min, als alle mogelyke redenee- 
ringen, my een aandoening van blaauw konnen - 
verfehaffen , zonder myn gezichts zin. 


De aandoeningen konnen elkander gelyken „ 
even als de gewaarwordingen. De eerfte de- 
zer gelykenisfen of overeenkomften , noem ik 
„Natuurkundige gelykenis , wyl zy op het Na- 
tuurkundige , of vermoogen der gewaarwording 
van den Menfch werkt. De tweede noem ik 
Zedekundige gelykenis of overeenkomst, wyl 


lis, ou j'entends raconter une-a&ion injufte , & mon 
ame a la perception de l'injufte ; dans ce dernier cas le 
fens de la vue , ou celui de l'oute a fervi de véhicule à 
ma perception , mais ne Îa produite diretement ni indi- 
rectement ; à coup fûr ce n'eft ni ma vue ‘ni mon ouïe , 
qui m'ont donnée l'idée de linjuftice , tout comme tous 
les raifonnements du monde ne m’auroient jamais caufé la 

fenfätion du bleu , fans le:fens de la vue. | 


Les Senfations peuvent fe reffëmbler entr’ elles, ainfi- 
que Tes Perceptions. La premiere deces reflemblances 
eft ce que j'appelle refJemblance Pbyfique , parcequ’elle agit 
fur le Phyfique ou fur la faculté fenfitive de homme. La 
deconde je Pappelle reffemblance Morale , parcequ'elle af- 

A 4 j felte - 


Ss ANTWOORD: oP pe: VRAAGE 


zysop de Zedelyke of de redelyke vermogens 
van: den Menfch betrekkelyk is 5 en deze laat- 
fte ishet , welke ik hier voor-meldde., wan- 
neer ik, van/eene, overeenkomst fprak „ die tot — 
de, Reden behoord „en door shet verftand-kan 
begmeepen, wordensoov sivlehhinno 


… Alle gelykenis of overeenkomst loopt uit op 
eene ge'ykheid van aandoeningen „ of gêwaar- 
wordingen. … Het afbeeldfel van een Menfch 
gelykt hem, wanneer de trekken, het coloriet, 
en de geheele houding van het tafereel dezelve 
uitwerking op het Gezigt doen „als het origi- 
neel of de Menfch zelw „ die afgebeeld is 5; dat 
is te- zeggen : dat-zy-aan de ziel dezelve ge- 
zigtsaandoening mededeelen. … De wyzen ‘van 
denken van twee Menfchen gelyken elkander, 
wanneer die twee perzoonen „ in dezelve gele- 
gendheden gevoelens toonen , die aan de ziel 
dezelve gewaarwording mededeelen. | 
| Maar 


fette le Moral ou la facuïté raifonnable de ’ Homme, & 
eeft cette derniere que j'ai indiquée plus haut, en par- 
Jant d'une reffemblance du reflort de la raifon , ou pers 
_ ceptible à lintelleét, | 


Toute reffemblanee fe réduit à une égalité de fenfations 
ou de perceptions : le Portrait d'un Homme lui reflems 
ble , lorsque les traits , le coloris , l'enfemble du tableau , 
font fur la vue le même effet que l’Original ; c'eft à dire z 
caufent à ame la même fenfâtion viìfuelle. Les fagons de 
penier des deux perfonnes fe reflemblent , lorsque , dans 
les mêmes occafions , ces deux perfonnes manifcftene des 
fentiments qui caufent la mêmg perception à lame, AE 

/ | j ais 


OVER DE ANALOGIE, ENZ. 9 


… „Maar- eene gelykheid van aandoeningen en 
gewaarwordingen onderfteld noodzakelyk eeni- 
ge gelykheid van oorzaaken. Want indien Zer 
geene. ge/ykheid in de oorzaaken was , zouden 
de uitwerkingen „die ‘er uit voortkomen , en 
de aandoeningen en gewaarwordingen , van wel- 
ke ik {preek „niet gelyk konnen zyn. Ik zeg 
eenige gelykheid , wyl de gefteldheid der zintui- 
gen „ of der ziel noodwendig voor een gedeelte 
op de aandoeningen of de gewaarwording werkt. 
Maar deze gefteldheid kan maar alleen invloed 
hebben, op den meerderen of minderen indruk 
der aandoeningen of gewaarwording „ doch niet 
op hunne Natuur zelv.. 


Een Afbeeldzel in Miniatuur van een Per- 


zoon, gelykt denzelven , wanneer de trekken 
der Miniatuur denzelven omtrek toonen , en 


dezelve evenredigheid hebben met-het Origi- 
| neel ; 


… Mais une Égalité de fenfations & de perceptions, fup- 
pofe néceflairement quelqu’égatité dans leurs caufes 5 car 
fi les caufes n’avoient pas quelqu’égalité entr’elies . les ef- 
fets qui en réfultent , & qui font les fenfations & les per- 
ceptions dont je parle, ne pourroient pas être égaux non 
plus. Je dis: guelgu’égalité, parceque la dispofition des 
organes ou de l'amt entre néceflairement pour-fa part , 
dans les fenfations ou les perceptions : mais cette dispo- 
fiton ne peut influer que fur le plus ou moins de force de 
la fenfation ou de +a perceprion, non fur fa Nature même. 


Le portrait en Miniature d'une perfonne lui reffemble 
parceque les traits de Miniature offrent les mêmes con- 
tours , ont entr’ eux Ja Heen Lid que ceux de 


Oris 


fò _ ANTWOORD or pe VRAAGE 


neel ; dat is te zeggen : dat mei tusfchen het 
Sch:!dery en het Origineel , een gelykheid van 
omtrekken , en evenredigheden ( Proportien”) 
vind , om niet te fpreeken“ van het Coloriet ,_ 
dat zonder twyffel ook gelyk is. Maar de ee- 
ne Menfch zal dat afbeeldzel meer gelykend 
vinden dan de andere , of geheel niet gelykend 
na de gefteldheid van zyn gezigt. Men zal 
my echter toeftaan , hoop ik , dat , indien ’er 
in het Miniatuur geen trek , geen omtrek , geen 
evenredigheid was, die eene gelykheid had met 
een trek , een omtrek , eene evenredigheid in 
het Origineel, en dat daarenboven de beide Co- 
lorieten geen gelykheid altoos hadden, niemand 
’er-eenige gelykenis in zoude konnen vinden. 


Op dezelve wyze gelyken de CharaCters van ) 
twee perfoonen elkander alleen daarom , wyl zy 
| rede- 


POriginal ; c'eft-à-dire: qu’il fe trouve entre la peinture — 
& Original, égalité de contours, & de proportions, fans — 
compter le coloris qui eft inconteftablement égal encore. 
Mais une perfonne trouvera ce Portrait plus reffemblant „ 
& Pautre moins, ou même point du tout, fuivant la dis- 
pofition respeftive de leurs yeux, Cepe@endant on m’ac- 
cordera , j'efpere, que s’il ne fe trouvoit dans la Minia- 
ture aucun trait , aucun Contour , aucune proportion , 
qui eur de Pégalité avec un trait , un contour, une pro- 
portion de 1’Original, & que les coloris fuflent aufli tota- 
lement depourvus d'égalité , perfonne ne pourroit y trou- 
ver de la refiemblance, 


De même les Carafteres de deux perfonnes ne fe bie 
em- 


over De ANALOGIE, enz. It 


redenen voeren en daaden doen , die in de ziel 
gelyke gewaarwordingen doen gebooren wor- 
den ; dat is te zeggen : dezelve gewaarwordin- 
gen. Indien de eene Perfoon. levendigheid , . 
haastigheid, zagtheid of koelbloedigheid toont, 
zal het de andere ook toonen „en beide zullen 
zy in de ziel van den Waarneemer eenerlei ge- 
„waarwording „ dat is , dezelfde gewaarwording 
doen. gebooren worden „ van levendigheid, 
haastigheid , zagtheid en koelbloedigheid ver- 
wekken, en deze eenzelvige gewaarwordingen, 
die meer of min fterk zullen zyn „na de ge- 
{chiktheid der ziel van den Waarneemer „ heb- 
ben ook eenzelvige „ of dezelve oofzaaken , 
namentlyk de levendigheid , de haastigheid, de 
__zagtheid , of koelbloedigheid. , die yder der 
 Perzoonen van zyne zyde vertoond. 


Alle 


femblent que parceque celles-ci tiennent des discours „ 
_& font des aftions, qui réveillent dans lame des percep- 
‚tions égales; c'elt-à-dire : la même perception. Si l'u- 
ne de ces perfonnes témoigne de la vivacité, de F'empor= 
tement „de ladouceur , du fang froid , l'autre en témoi- 
gnera aufli , & toutes les deux réveillent dans Pame de 
}’ Obfervateur des perceptions identiques , ou la même 
erception de vivacité, d'emportement, de douceur, de . 
fang froid ; & ces perceptions identiques, qui feront Plas 
ou moinsfortes fuivant la dispofition d’'ame del’ Obferva- 
teur, ont aufli des caufes identiques ou la même caufe , 
la vivacité , l'emportement, la douceur , le fang froid, 
que chacúne de ces perfonnes témoigne de fon coté, 


Donc 


Ser 


12 ANTWOORD or pe VRAAGE 


Alle Natuurkundige gelykenis komt derhal- 
ven op eene of meer gelykheden uit, en alle 
Zedelyke gelykenis op een of meer eenzelvig- 
heden ( daentités ). 


En dit is zoo waar , dat wanneer zommigen 
van die eenzelvigheden of gelykheden , die zo 
„noodzakelyk zyn „ om de gelykenis te volmaa- 
ken, het zy Natuurkundige, het zy Zedekun- 
dige ontbreeken , men de gelykenis uitzonderd. 
Men zegt : het afbeeldzel van -Mevrouwe , 
die of die, zoude volmaakt gelyken, indien de 
Mond niet te groot was, het Coloriet te fterk, 
de Oogen te klein ; dat is dus het zelve als : 
indien de Mond en de Oogen van het Afbeeld- . 
zel dezelve evenredigheid hadden , of eene ge- 
Iyke evenredigheid met die van het Origineel, 
en indien beide Colorieten even fterk waren. 
Dus zegt men ook : het carater van den Zoon 

gelykt 


Donc toute reffemblance Pbyfique fe réduit enfin à une 
ou plufieurs Égalité, & ‘toute reflemblance Morale , à une 
ou plufieurs identités quelconques. 


Cela eft fi. vrai „ que lorsque quelques-unes des égali- 
tés ou des identités néceflaires, pour rendre complete la 
reflemblance tant Pbyfigue que Morale ‚ manque , on l'ex- 
cepte de la refJemblance. On dic: le Portrait de Madame 
une telle lui reffembleroit parfaitement fi la bouche n'é« 
toit pas trop grande, le coloris trop animé , les yeux trop 
petits; c'eft-à-dire: fi la bouche & les yeux du Portrait 
avoient avec les autres traits , la même proportion , ou 
une proportion égale à celle qu’ils-ont dans Original, é 


fi les coloris étoient égaux, On dit encore; le Cahn oe 
ils 


over pe ANALOGIES eaz. 13 


gelykt aan dat van den Vader, behalven dat 
‚de jaaren en de ondervinding, den laatften om- 
zigtiger gemaakt hebben; dat iste zeggen: dat 
de eenzelvigheid van omzigtigheid ontbreekt , 
om de Zedekundige gelykheid te volmaaken. 


De Analogie alom, gelyk wy zagen, plaats 
hebbende, alwaar men eene gelykenis vind die 
tot de Reden behoord , heeft derhalven overat — 
plaats , waar men eene Zedekundige gelykenis 
„heeft , en loopt derhalven uit op eene. eenzel- 

vigheid ( Adentiteit ). | 


En de Analogie onderfteld altoos eene ver- 
gelyking „ want de eenzelvigheid CAdentiteit 
heeft geen plaats, dan wanneer twee onderwer- 
pen , die in fchyn verfchillen , in een en het 
zelve denkbeeld begreepen zyn. | | 


Men 


er 4 


Fils reflemble à celui du Pere, excepté que âge & l'ex- 
périence ont rendu ce dernier circonfpect ; c'eft- à- dire z 
_ que lidentité de circonfpeétion manque pour rendre cette 

re(Jemblance Morale complette. | 


P Analogie fe trouvant , ainfi que nous l'avons vu, par 
tout où fe trouve une refJemblance du reflort de la raifon 
elle fe trouve donc où fe trouve la-refJemblance Morale , 
& fe réduit par conféqüent à une identité. 


Et toujours 1 Analogie fuppofe une comparaifor , l'iden- 
tité n'avant lieu que lorsque deux objets différents en ap- 
‚parence, font compris fous la même idée, 


On 


14 ANTWOORD or.pe VRAAGE 


„Men gebruikt het woord /ualogie en *t geen 
men ‘er van afleid , op tweederlei wyze, 


Men vind eene -Analogie tusfchen twee voor= 
werpen, die men dan zegt analogifch (gelyk) 
te zyn. 

Men befluit analogifth of door Analogie. 


Eene Analogie tusfchen twee voorwerpen te 
inden, te ontdekken dat zy analogifch zyn, 
zal dan zyn eenige eenzelvigheid ( Jdentiteit >) 
in hen te ontdekken door vergelyking. 


En door Znalogie, of analogifth te beflui- 
ten , zal dan zyn , door kracht van eene een- 
 zelvigheid een befluit op te maaken. 


In de voorgeftelde Vraag , denk ik door 
Grondbeginzelen te moeten verftaan dat geene, 
dat eigentlyk de .dnasogie uitmaakt , of dezel- 

ve 


On employe le mot Analogie , & fes dérivés de deuw 
manieres. | 

On trouve de 1’ Analogie entre deux objets , on les 
dit analogues. 


Ona conclut par Analogie ou analogiguement, 

Trouver de P Analogie entre deux objets , découvrir 
qu’ils font analogues , ce fera donc découvrir en eux pat 
leur comparaifon , quelque identité. | 

Ec conclure par Analogie , ou analogiquement , ce fera 
conclure en vertu de queique identité. | 

Dans la Queftion propofée je crois devoir entendre par 


Principes ce qui conftitue proprement l'Analogse , mju 
ert 


OVER DE ANALOGIE, enz. Oe 


ve ten grondfteun verftrekt ; en door Kentee- 
kenen de Teekenen , uit welke men dezelven 
kennen kan ; dat is te zeggen : dat men niet 
alleen moet onderfcheiden , of het geen men 
ons voor eene Znalogie opgeeft , er waarlyk 
eene zy ; maar dat men ook moet ontdekken , 
of dezelve plaats kan hebben tusfchen twee ge- 
geeven onderwerpen. 


Ik zal dan zeggen, dat de Gronden der | 
dAnalogie beftaan : Gd 

xt. Uit de vergelyking der twee Onder- 
werpen. | 


a. Uit eene of meer eenzelvigheden , die 
_uit deze vergelyking voortvloeïen. 


En deszelvs Kenteekenen : 


I. Ia 


fert de fondements, & par Caraëteres les marques , aux- 
quelles on peut la reconnoftte ; c'eft à-dire : non feule- 
ment diftinguer fi ce qu’on nous offre comme une Analo- 
gie en eft une effeétivement , mais encore découvrir fi 
elle peut avoir hieu entre deux objets donnés. | 


Je dirai donc que les Principes de I'Analogie font : 
__1. Ta comparaifon de deux objets. 


2. Une ou plufieurs identités ; qui refultent de cet« 
te comparaifon. | 


Et fes Caraëteres : 
1. De. 


16 ANTWOORD or ve VRAÁGE 


1. In de noodzaakelyke onderftelling ee 
ner vergelyking der twee voorwerpen 4 
zo wel als | 


2. Eene of meer eenzelvigheden tusfchen — 
‚die twee voorwerpen. 


3. Dat zy derhalven eenig en alleen on- 
der het gebied der Reden ftaat. 


_ Laaten wy nu onderzoeken, of deeze grond- 
beginzelen en kenteekenen pasfen op het geen 
wy onloochenbaar Analogie noemen. 


De Wiskunftenaar zegt: Twee gelykheden 
zyn analogigch, of maaken een Analogie. 


De gronden van deze Analogie zyn wel: r. 
de vergelyking der tweeheden. 2. De eenzel- 
vigheid hunner Exponenten ,„ welke uit die ver- 
gelyking voortvloeid. ; 

| De 


1. De fuppofer néceflairement la comparaifon des 
deux objets , ainfi que 


a, Une ou plufieurs identités entre ces deux objets, 


3. D'être par conféquent du reflort de la feule rai. 
fon , ou du feul intellet. _ | 


Examinons maintenant fi ces Principes & ces CaraCte- 
res conviennent à ce qu'on appelle inconteftablement des 
„Analogies. | | | 

Le Mathématicien dit : deux raifons égales forment une 
Analogie , ou font analogues. 

Les Principes de cette Analogie font bien : v. la com- 
paraifon des deux raifons ; 2, L'identité d'expofâns qui 
réfulte de cette comparaifon. ais 

es 


rovri pr ANALOGIË, ENS,  ff 


De hoedanigheden van deze Ahalagie Zyn : 

1. de noodzakelyke onderttelling van de vergd- 
lyking der tweeheden, zo wel als de 2. cenzel- 
wigheid (adentiteit ) der Exponenten. 3, Dat 
zy alleen onder hee verftand vallen ; inderdaad 
de denkbeelden van reden en gelykheid wórden 
noch middelyk „ noch onmiddelyk uit de Zin: 


tuigen gebooren. 


Men vraäge aân een Wysgeer, wát de Hr. 
Îanders ‚ de “Duitfchers „de Enselfchen , de 
Jtalìaanen „ enz. heeft konnen beweegen , om 
het onderfte gedeelte van eert Berg zyn voet te 
noemen ? De Wysgeer zal antwoorden : de 
Analogit „die ’er ‘is tusfchen den voet van eef 


Berg ‚ én die van een Menfch. 


Deze Analogie grond zich +. op de: verge- 


Âyking van den Berg en den Menfch. 2. Op 
de 


Les CaraCteres de cette Analogie font: t. de fuppofer 
néceffairement la comparaifon des deux raifons ‚ ainfi que 
2. l'identité des expofants ; 3. d'être uniquement du res- 
fort de lintclle& ; certainement /les idées de raifon , & 


__ On demande au Philofophe , ce qui a pu engager les 

| Bh 5 les Hollandois , les Allemands ‚ les Anglois, les 
dtaliens &c, à nommer la partie inférieure d'une montagnë 

‚ fon pied, le Philofophe répond : \'-Analogie qui fe trouve 
Entre le pied d'une montägne & celui de Yhomme. 


Be ‚Cette! ste fe fonde : 2, ur: la compraifon dé la 
KIT. Deel, B ze ermods 


t | s 
18 ANTWOORD or pe VRAAGE 
de eenzelvigheid van het gebruik des voets van 
den Berg, en dien van den Menfch , wyl de 
eene en andere eveneens diend om zwaare lig- 


chaamen „ fchoon zeer verfchillende;, van wel- 
ke zy gedeelten zyn , te onderfteunen. 


„Deze Analogie heeft tot kenteeken: 1, de 
noodzakelyke onderftelling der vergelyking van 
den voet van den Berg, met dien van een 
Menfch ; en dus ook 2. de eenzelvigheid van 
het gebruik van die twee onderfte deelen. 3. 
„Dat zy zich alleen aan de reden of het verftand 
openbaard. Hier is het zintuig van het gezigt 
de geleider tot deze eenzelvigheid , want men 
ziet, dat de Berg en de Menfch beiden op hun- 
nen voet fteunen. | 


De Natuurkenner vind eene Analogie tus- 
fchen het Yzer en den Zeilfteen. 
sg Deze 


montagne é& de l'homme ; a. fur Yidentité d'ufage du pied 
de la montagne & de celui de Phomme, Pun & autre fere 


vant également à foutenir les mafles fi différentes, dont 
ils font partie. ° ha 


Cette Analogie a pour Carattere: r. de fuppofer néces- 
fairement la comparaifon du pied de la montagne & de ce- 
lui de Phomme, ainfi que a, I'dentité d'ufage de ces deux 
parties inférieures. 3, De ne frapper gee la raifon ou l'in- 
telleét. Icr le fens de la vue fert de véhicule à cette iden- 


tite , car on voit que la montagne & l'homme pafent l'u- 
ne & l'aucre fur leur pied. 


Le Phyficien trouve de 1’ Analogie entre le Fer & 
v Aimant. 


Cette 


Over pr ANALOGIE, enz” 19 


Deze Analogie geeft 1.de vergelyking-der 
twee onderwerpen 5 2. verfcheide eenzelvig- 
heden , die ’er uit ontftaan , te- weeten :-een- 
zelvigheid van aantrekking , -wyl zy beiden el- 
kander onderling aantrekken ; eenzelvigheid van 
rigting (direêiie) , wyl de Zeilfteen ‘zich'na 
het Noorden rigt , en het yzer, aan den Zeil- 
fteen geftreeken, of door een yzer gewreeven, 
dezelve eigenfchap verkrygt: ‘eenzelvigheid van 
mededeeling , dewyl het yzer en de Zeilfteen 
beide de eigenfchap hebben van een ander ftuk 
yzer zeilfteenkrachtig te maaken , enz. 


De Kenteekenen van deeze, Analogie zyn : 

1. de noodzakelyke onderftelling der vergely- 
king van den Zeilfteen en het Yzer , als ook 
2. verfcheide eenzelvigheden ( MWentiteiten) , 
uit deze vergelyking ontftaande 5; 3. dat zy al- 
leen tot het verftand behoord , want het Zin- 
| tuig 


Cette Analozie préfente 1. la.comparaifon des deux ob- 
jets; 2. plufieurs identités qui en réfultent , à fgavoir: 
identité d'attraêtion,, tous les deux s’attirant réciproque- 
__ ment : identité de direftion , Paimant tournant naturelle- 
ment vers le Nord, & le fer, frotté avec de Vaimant ou 
avec du fer, acquérant cette même propriété: identité-de 
communication , puisque l'aimant & le fer ont également. 
la propriété d'aimanter un autre, morceau de fer, &c. 


Les Carafteres,de cette _Analogie font: 1. de fuppofer 
_ néceflairement la comparaifon de Taimant & du,fer , ainfi 
que 2. plufieurs identés réfultanet de cette compäraifon : 
3-,d'être uniquement du ine” de Tintelleét , câr le if 
4 2 EC 


20 ANTWOORD or te VRAAGE 


tuig van het gezigt dient tot geleider der denk- 
beelden. van aantrekking , richting ‚ mededee- 
ling ; maar het is zeer zeker, dat Zy niet-voort- 
gebragt-zyn door het gezigt.. „De beroemde 
SAUNDERSON kende de kragten „ die aan het 
Yzer en aan den Zeilfteen gemeen zyn, fchoon 
hy blindgebooren was. kek | 


…_Eindelyk ‚„ om niet langwylig te zyn , de 

Letterkundige zegt, dat de byvoegende woor- 
den ‚driftig en genegen , door Znalogie afge- 
leid zyn van de zelfftandige „drift en gene- 
gendheid. | gi 


„Deze Analogie heeft tot grondbeginzelen : 
1. de vergelyking, der twee byvoegende (ad- 
—{geëtiva) woorden; 2. de eenzelvigheid der uits 
gangen. van die. twee byvoegende woorden ; en 
tot-hoedanigheden : 1. de noodzakelyke onder- 

Rene ik ftelling 


de la vue fert lieu de véhicule aux idées d’attraftion , de 
direétion , de communication „ mais elles ne font très-cer«= 
tainement pas produites par la vue. L'illuftre SAUNDERSON 
n’ignoroit pas les vertus communes à l'aimant & au fer „ 
& il étoit aveugle né. ge. 


Enfin, car il faut fe borner, le Grammairien dit que les 
adjetifs pasfionné & affeêtionné dérivent analogiquement 
de leurs fubftantifs pasfion & affeCtion. 4 


Cette Analogie a pour principes: xr. la comparaifon des 
deux adjetifs , 2. l'identité de terminaifon de ces deux 
adjetifs ; & pour Caraêteres ; 1. de fuppofer nécefliire- 

ment. 


\ 


over De ANALOGIES Enz ar 


ftelling der vergelyking van de twee byvoegen- 
de woorden met de twee zelvítandige : als ook 
2. de eenzelvigheid der uitgang (#erminatie), 
of liever der vorming (Jormâtie) ; 3. dat zy 

zeker tot het verftand behoord. | 


De voornaamfte gebruiken , welke men van 
de Analogie maakt , komén dus overeen met 
de grondbeginzelen en kenteekenen „die aan 
dezelve toegevoegd, en uit de woordafleiding 
C&tymologie”) afgeleid zyn. Laaten wy nu tot 
eenige gevolgen overgaan.’ Wk MUR 


Telkens wanneer men , om te ontdekken , 
of twee natuurkundige voorwerpen eene gely- 
kenis of dnalogie hebben „ verpligt is om de- 
zelve niet alleen met behulp der zintuigen te 
onderzoeken. , maar, men ook het algemeene 
denkbeeld , dat. men zich van die voorwerpen 

| maakt , 


ment la comparaifon des deux adjellifs’entr'eux , & avec 
leur fubftantifs ainfi que 2. lidentité de terminaifon , ou 
ret formation: 3. d'être à coup fûr du reffort de 
Rentes. 7; auo-e : pek | | 


Les principaux ufages que lon fait-de l’Analogie „ s’acs 
cordent donc avec les Principes & les CaraCteres asfignés 
& déduits de 1’ Erymologie & de la discusfion. - Paffons à 
quelques conféquences. 


Toutes les fois que pour découvrir fi deux objets Phy- 
fiques ont-de la reffemblance ou de P’Analogie on eft-obli- 
86, non feulement-de les examiner à l'aide des fensy mais 
encore d'avoir-recours à Vidée générale qu'on fe-fait de ces 
' B 3 objets , 


oe ANTWOORD. or pr VRAAGE 


maakt „ moet-te halp-roepen „iser tusfchen 
hen geen -gelykenis. ‚ maar eene Anatogie , de- 
wyl men tot. eene, eenzelvigheid (Jdentiteit > 
koomts Een „Menfch en een Paard gelyken 
zich onderling niet, maar men heeft eene Ana- 
logie, dewyl men zich tot algemeene denkbeel- 
den” moet wenden „vaneen redelyk en een on- 
redelyk- Dier , om te zien wat -aan-beiden ge 
meen-is. Zegt men ook niet , dat twee Men- 
fehen, fchoon geheel verfchillende „zich on- 
derling, gelyken, ‘in zo ver zy beide menfchen 
zyn , om dat zy „ dus befchouwd , beide het 
algemeene denkbeeld van Menfch aan de ziel 
mededeelen 2 | Ask 


4 


… De Natuarkündige gelykenis insgelyks de. 
vergelyking van, ten-minften. twee voorwerpen 


vereisfchende , om,eene gelykheid te ontdek- 
ken ;-dat is te zeggen : twee zaaken „ die be- 
aleer kwaam 


objets; il-regne-entr’eux-‚ non de la refJemblance maisde 
Y’ Analogie, puisqu’on en revient à une identité. Un Hom- _ 
me & un Cheval pe fe reffemblent pas ‚ mais ont de P’A« 
nalogie , parcequ’il faut avoir recours aux idées générales 

d’Animal raifonnable , & d’Animal non raifonnable , pour — 


trouver ce qu’ils ont de commun. Aufli ne dit-on pas 


que deux hommes entièrement diffemblables, fe reflem= 


blept en tant qu'ils font tous deux hommes , parceque , 


confidérés de cette maniere , ils portent tous deux à les _ 


prit l'idée générale d’ homme. 


La resfemblance Pbyfique exigeant auffi la comparaifon — 


de deux objets au moins , pour y découvrir une égalité 


queleonque ; c'eft«à-dire:; deux chofes capables de cau- 


‚fer 


over pe ANALOGIE, nz. 05 


kwaam zyn, om dezelve aandoening te verwek- 
ken , is voor de Zintuigen juist het geen de 
Analogie woor het verftand is : Of anders + de 
Analogie is niets anders dan de Zedelyke verge 
Iyking. Verder , indien men agt flaat op de 
beteekenis , die men meestal aan de woorden 
van overeenkomst, gelijkheid en betrekking hegt, 
zal men zien , dat zy byna altoos meer eene 
Zedekundige gelykheid aantoonen, daneene Na- 
twurkundige „ en dus in de Analogie uitloopen. 
„Een naauwkeurig Wysgeer , moest derhalven 
nooit het woord gelykenis gebruiken, dan in 
het Natuurkundige „ en de woorden Aualogie, 
overeenkomst „ gelykheid , betrekking , in het 
„ Zedekundige. Door dit middel zoude het woord 
zelv „ dat hy gebruikt , tenveerften aanduiden , 
of hy van de zinnelyke gewaarwordingen „ dan 
van de begrippen fpreekt. 


De 


fer la même fenfation , la resfemblance Pbyfique eft aux 
fens ‚ précifement ce que l’Analogie eft à lintelle€t: ou 
encore : 1’ Analogie n'eft autre chofe que-la resfemblance 
. Morale. De plus, fi on fait attention à la fignification „ 
que l'on donne le plus fouvent aux mots conformité ‚ rap- 
„Port, rélation; on verra que prêsque toujours ils marquent 
une-resfemblance Morale plutôt que Poyfique , & revien- 
nent par conféquent à ’ Analogie. Le Ph:fofophe exact ne 

devroit donc jamais employer le mot resfemblance qu’au 
Phyfique, & les mots Analogie, conformité, rapport, réla- 
tion , au Moral. -Par ce moyen le mot. même qu'il em- 
ploieroit , indiqueroit d'abord s’il parle de fenfations ou 
de perceptions, ; 


Bi: | Lâ 


kJ 


24 _ ANTWOORD oo oe VRAAGT 


De gelvkenis i in het Natuurkundige het zelve 
zynde. wat-de Ama/ogie in het Zedekundige is, 
zal men.zo wel door gelykenis als door Analo- 
gie konnen befluiten. „Men heeft tot nu toe 
deze twee wyzen van befluiten met elkanderen 
verward. … Wy zullen. ‘er in het vervolg voor- 
beelden van zien; intusfchen zal het noch on- 
nuttig „noch overvloedig zyn „ aantemerken 
dat, men met eenige veranderingen de Gronden 
en Kenteekenen der Aualogie op de io ldan 
kan toepasfen , en ze ggen : 


| De Gronden der. gekykenis zyn: 


“1. De vergelyking van twee Natuurkune 
dige onderwerpen. | 


2, Eene of meer gelykheden, die vatbaar 
zyn voor de zinnen, en uit die verge- 
lyking ontftaan, 


sis blie dkar 3 au Phyique ce que 1'Analogie eft 
au Moral, on pourra conclure par res/emblance . comme 
pâr Analogie : jusqu'à préfent on a confondu ces deux for- 
tes de conclufion. Nous en rencontrerons des exemples 
dans la fuite 5 en attendant il ne fera ni inutile ni fuperflu 
de r marquer ‚ qu'on peut appliquer avec quelques alté- 
‚ gations à la resfembiance les Principes & les Caradteres de 


PAnalogie & cire: 
Les Principes de la resfemblance font : 
1. Le comparaifon de deux objets Phyfiques, 


2, Une ou plufieurs égalités ast ii aux fens & 
qui réfulwent de cete comparaiong, Es 


over De ANALOGIE, esn ag 


En deszelvs Kenieekenen: 


r, De vergelyking van twee Natuurkuns » 
dige’ onderwerpen noodzakelyk te on-* 
derftellen „ om in dezelve 


ie Eene. of meer gelykheden te ontdek- 
‚ken, die vatbaar zyn voor de zinnen. 


3. Dat zy niet alleen tot de reden behoo- 
ren „ of enkel tot het verftand , maar 
dat zy noodzakelyk ook de hulp der 
Zintuigen vereisfchen, | 


Deze Gronden en Kentekenen vergelykende 
met die der Analogie , zal men draa zien „ dat 
dezelve van de gelykenis verfchild , daarin dat 
de Analogie tot het verftand of de reden {preekt ,- 
en de gelykents tot de zinnen, kart: 


Eene 
) Et fes Carafteres ; 


a. De, fuppofer néceffairement la comparaifon des 
… deux objets Phyúiques , afin d'y découvrir 


“a: Une ou plufieurs égalités perceptibles aux fens. 


3. De nêtre pas du reflort de la feule raifon , ou 


du feul intelleêt , mais d'exiger néceflairement le 
concours des fens. 


En comparant ces Principes & ces CaraCteres avec ceux 
de \ Analogie , on verra d'abord que celle ci differe de la 
reffemblance en ce que [Analogie ne frappe que l'intellet 
ou la raifon, & la res/emblance les fens. 


Bs En 


26 _ ANTWOORD or pe, VRAAGE- 


Eene volmaakte Natuurkundige. gelykenis , 
_ wordt gelykheid, en de Analogie word. eenzel- 
vigheid.… Want de ge/ykenis-loopt uitrin eene 
of meer „gelykheden. , en de. Analogie in eene 
of meer eenzelvigheden. „Maar de gelykenis , 
en de Analogie zyn niet volmaakt , dan wan- 
neer zy tot alle mogelyke gelykheden en een- 
zelvigheden konnen gebragt worden ; dat is te 
zeggen : wanneer de eene niet anders dan eene 
zamentftelling van gelykheden is „ en de andere 
eene zamenftelling van eenzelvigheden., en de 
eene gelykheid geworden is „ „en de-andere ec- 
ne geheele eenzelvigheid. | | 


Ik koome in een vertrek „ en-zie iets boven 
de deur , dat myn gezigt zo-fterk aandoet „als. 
het uitwerkzel van-half- verheven Cbasrelief ) 
wit Marmer , dat „ niettegenftaande de verze- 
keringen van den Huisheer , ik niet kan geloo- 

| ven, 


\ 


En devenant parfaite la resfemblance Phyfique devient - 
Egalité, & l'Analogie identité. Carla resfemblance feré- 
duit à une ou plufieurs égalités, Mais la res/emblance , 
& l'Analogie ne font parfaites que quand elles fe rédu'- 
fent à toutes les égalités ou identités posfibles ; c'eft-à- 
dire: quand lune n’eft qu'un eompofé d’égalités ; & l'au- 
tre d'identités.; ou quand l’une eft devenue égalité , & 
. Faurre identité totales. er 


J'entre dans un appartement & voit up deflus de porte, 
qui fait tellement fur. mes yeux l'effet d'un bas- relif de 
Marbre blanc, que malgré les affurances du Maître de la 
maifon , je uë peu croire que c'eft.un clair - obfcur fupé-. 

» rice | 


„over DE ANALOGIE , enz. 27 
vens dat het een meesterlyk uitgevoerd graauw 
Schilderftuk: is … De gelykheid der gewaarwor- 
dingen volmaakt zynde , geloof ik , dat de ge- 
Iykheid ook volmaakt is; en ik befluit, dat het 
Schilderftuk half verheven werk is. . Dit befluit 
is baarblykelyk gegrond op eene gelykenis, niet 
op eene Analogie , gelyk men ligtelyk zoude 
konnen denken, en gelyk het fchynt, dat mén 
tot heden, gedagt heeft. Ik klim op eene lad- 
der „en overtuig my zelv , door myn gevoel „ 
dat het gefchilderd is ; de volmaakte gelykheid 
word onvolmaakt , die van ’t gevoel ontbreekt ; 
en ik ben verzekerd dat ik my bedtoogen heb; 
daar integendeel , indien de gewaarwording van — 
het gevoel juist dezelve geweest waare met die 
van half verheven werk, ik van het tegendeel 
zoude verzekerd geweest zyn , om dat de ge- 
Iykheid van alle de gewaarwordingen , die hier 
mogelyk zyn, volmaakt zoude geweest zyn. 


De 


„ tieurement executé. L'égalité de fenfations Etant parfaie 
te ‚ je crois la reffemblance auflì parfaite , & j'en conclus 
que la peinture eft un bas-relief. Cette conclufion eft 
manifeftement fondée fur une resfemblance , non fur une 
Analogie , comme on feroit tenté de le croire, & comme 
on paroît avoir ru jusqu'à préfent. Je monte fur une 
échelle , & je me convaine par lattbuchement que c'eft 
une peinture 5 l'égalité parfaite devient imparfaite ; celle 
da toucher manque , & je fui fûr.de m’être trompé ; au 
lieu que fi la fenfation du toucher avoit été précifement la 
même que celle d'un bas- relief „ j'auroîs été fûr du con-= 


traire , parceque l'égalité de toutes Jes fenfations ici pos= 
fibles auroit été parfaite, it 


n Les 


s8- ANTWOORD or ve / VRAAGE 


„De twee Voorftellen :- men kan de helft van 
alle gelyke getallen neemen „ en yder ongelyk 
getal „by het welk £ gedaan , of afgetrokken 
word „ kan doof 2 gedeeld worden: deze twee 
Voorftellen, zeg ik, hebben eene groote Ana- 
logie , en de eenzelvigheid (Adentiteit”) „ tot 
welke zy gebragt word , is eene eenzelvigheid 
van ftelling (Adentitas theféos”) «de twee ge- 
tallen konden door 2 gedeeld worden. Deze: 
Voorftellen hebben „geen eenzelvige onderftel- 
lingen ( Hypothefes Identice >), fchoon een on- 
gelyk getal gelyk word, na de byvoeging of af= 
trekking der eenheid 3 maar de eerfte onder’ 
{telling is eenvoudig , en onderfteld ten eerften 
een gelyk getal; daar de tweede onderftelling 
deze nieuwe voorftelling inflait-of onderfteld : 
yder ongelyk getal meer of min r , word een 
selyk getal, Laaten wy deze verfcheidenheid 
doen verdwynen, en laaten wy de onderftellin- 
| gen 


Les deux Propofitions: on peut prendre la moitié de 
tout nombre pair, & tout nombre impair plus ou moins 
2, eft divifible par 2. ont une grande Analogie, & Viden- 
ticé à laquelle elle fe-réduit, c'eft l'identicé de thefe: les 
deux nombres font divifibles par 2. Ces propofitions n'ont 
pas des hypothefes identiques , quoiqu’un nombre impair 
devienne pair après l'addition ou la fouftraétion de l'unité: 
mais la premiere hypochèfe eft fimple ‚ & fuüppofe d’abord 
le nombre pair ; au lieu que la feconde hypothèfe renfer- 
me ou fuppofe cette nouvelle propofition : tout nombre 
impair plus ou moins un devienc pair. Faifons disparof- 
tre cette divifieé , & rendons les hypothêfes identiques 

en 


| ovER DE ANALOGIE , enz. 29 


gen eenzelvig maaken „ door te zeggen : men 
kan de helft neemen van ieder gelyk getal : en 
yder gelyk getal is deelbaar door 2; dan zyn 
de twee voorftellen eenzelvig (Jdentica), om 

dat de Analogie volmaakt is , zich alleen be- 
_paalende tot de, twee eenzelvigheden , die hier 
mogelyk zyn; wyl yder voorftel maar eene on- 
derftelling bevat , en maar eene {telling die on- 
„derling eenzelvig zyn. De | 


! 
EN 


_ Wanneer de Natuurkundige gelykenis vol-_ 
maakt is , en gelykheid word , verward men 
het eene onderwerp met het ander, zo vaak 
men ‘er maar een van beiden voor zich heeft 3 
en wanneer men beiden in zyne magt heeft „ 
kan men zonder twyffeling het eene voor het 
andere neemen. Dus, wanneer een Wiskunis- 
tenaar eens de gelykheid van twee figuuren, of 
twee redenen beweezen heeft , neemt hy de 
| eene 


ên difant: on peut prendre la moitië de tout nombre pairs 
& tout nombre pair eft divifible par. 2, & les deux pro- 

ofitions feront identiques , Borsele PAnalogie eft ‚pare 
Brite ; fe réduifant- aux deux feules identités posfibles ici „ 
chaque propofition ne renferment qu'une hypothèfe & qu’ 
une chefe , identiques chacune à chacune. ot 


Lorsque la reflemblance Phyfique eft parfaite & devient 
Egalité , on confond l'un des objêts, avec’ Fautre toutes 
les fois qu’on n°‚n a qu'un fous les yeuúx ; & quand on les’ 
a tous les deux en fon pouvoir , on fubftitue l'un À autre 
fäns héfiter. Ainfi dans la vie communeron confond cous’ 
les bons ducats enfemble , l'on prend un bon duêat poàf’ 
| En un” 


3 


go ANTWOORD or pe VRAAGE 


‘eene voor de andere , zonder té twyffelen : hy 


zal hen zelv zonder onderfcheid gebruiken, zo 
dra hy ’er geen onderfcheiden kenmerk in vind. 


By voorbeeld : ‘hy maakt op een vel papier twee 
gelyke Cirkels , yder ftaat op het midden van 
van het papier even hoog „en even verre van 
den zyderand. Hy gaät uit de kamer : ik keer 
het blad het onderfte boven , zo dat-de Cirkel 
van de regter hand nu aan de linker is. De 
Wiskunftenaar terug koomende „ zal zeker niet 
merken „ dat ik het papier omgekeerd heb. 
Wat aanbelangd de twee gelyke redenen , deze 
zal hy niet de eene voor de andere neemen , 


wyl zy hunne onderfcheids kenmerken hebben ; 


door deze is het eerfte en het tweede lid van 
de eene „, het eerfte en tweede lid van de vol- 
gende niet. Ondertusfchen na gezegd te heb- 
ben : 12 is tot 4 als 9 tot 3 , houd de Wis- 
| wr kun- 


un autre fans héfiter. Ainfi le Géometre , quand il a une 
fois prouvé l’égalité de, deux. en ‚ de deux raifons , 
fubftitue lune à l'autre fans balancer : il les confondra 
même dès qu'il n?y rerrouvera plus‘aucune marque diftin- 
Etive. ‘Par exemple : il trace fur une feuille de papier 
deux Cercles égaux , chacun au milieu de la hauteur du 
papier , & également diftant de fon bord latéral ; puis il 
fort de la chambre: je “tourne” la “feuille fans deffus des= 
fous , desfagon que le Cercle de la droite.foit à gauche, 
Le Géometre revenu ne s’'appercevra certainement pas de 
ce renverfement. Quant aux deux raifons égales il ne les 
confondra pas , parcequ’elles portent. leurs marques dis- 
tinétives avec elles, lantécedent-& le conféquent de Pune 
n’étant pas lantécedent & le-conféquent de l'autre: Ce- 
pendant ‚ fi après avoir dit: za eft à 4 comme 9 à 3 9 

e 


| NN 
over De ANALOGIE , enz. sr 


kunftenaar zich met niets anders bezig , zo dat 
hy om die fchikking niet meer denkt. Hy keert 
tot deze evenredigheid weder , zonder te zoe- 
ken hoe hy dezelve gefchikt had , zal hy ook 
te regt zeggen , 9 istot 3 als 12 tot 4 , en 
zal dus redenen zamenmengen: men vind hier 
van alom voorbeelden. | ij 


Maar de gelykheid van twee Natuurkundige 
onderwerpen is geene eenzelvigheid ; want die 
__ twee voorwerpen blyven altoos twee , en zullen 
aan de ziel altoos twee gewaarwordingen mede- 
“deelen , en nooit eene alleen. } 


Hier uit vólgt klaarblykelyk „-dat nooit de 
_Analogie volmaakt zal konnen zyn , tusfchen 
twee ligchaamen , fchoon dezelve gelyk zyn, 
‘want deze twee ligchaamen konnen nooit in een 
Beeld zamenloopen „ veel minder noch in een 

| „denk- 


Je Géometre s'occupe d'autre -chofe „ au point d'oublier 
cet arrangement ‚ & qu'en fuite il revienne à cette’ pro- 
_ portion, fans chercher comment il Pavoit dispofée-la pre- 
miere fois , il dira fort bien : geeft à 3 comme 12 à-4 , 
é confondra ces deux raifons : on. en trouve des exem- 


_ples partout. k 


é Mais Végalité de deux objets. Phyfiques n'eft pas une 
üdentité, car-ces deux objets en feront toujoursideux por- 
teront toujours à lame deux fenfations„ non-une feule. 


dl fait manifeftement de là , „que jamais l'Analogie ne 
pourra être parfaite entre deux corps, quoiqu’ils foient 
‚ égaux; car jamais ces deux corps ne fe confondent Rn 

| eule 


32 ANTWOORD or ne VRAAGE 


denkbeeld. …Laaten wy twee Compasnaaldert 

Onderftellen „, die volkomen gelyk zyn ; dewyl 
'er eene zeer groote Analogie tusfchen het Yzer 
en den Zeilfteen fs , zal men nog eene grooter 
vinden tusfchen de twee Naälden ; maâr intus- 
fchen zyn zy ältoós twee : myne ziel kan zich 
dezelve niet verbeelden onder eene en dezelve 
beeldtenis, fchoon zy alle beiden het denkbeeld 
‚van een gezeilfteende Naald in het algemeen in 
hem doen ontftaan ; want of hy verbeeld zich 
eene van deze Naalden in het byzonder , of 
wel , (dewyl de ftoffe onindringbaar is ,) zal 
hy zich dezelve noodzakelyk beiden verbeelden, 
als yder eene byzondere plaats beflaande , en 
zal dezelve , by voorbeeld , niet onder een en 
het zelve beeld vereenigen , en noch veel min- 
der onder een en het zelve denkbeeld , want 
yder denkbeeld deeld deszelvs byzondere ge- 
| boe | waar- 


feule image , ‘bien moins encore en une feule idée. Sup- 
pofons deux aiguifles aimantées parfaitement égales; puis- 
qu’il fe trouve une très- grande Analogie- être l’Aimant & 
le Fer, à plus forte raifon s'en trouve-t’il entre ces deux 
_aiguilles ; cependant elles font toujours deux ; mon efprit 
ne fgauroit fe les repréfenter toutes deux fous la même 
image , quoique toutes deux réveillent en lui l'idée d'une 
aiguille aimantée en général; car, ou il fe repréfente une 
de ces aiguilles en particulier , ou bien , la matiere étant 
impénetrable , il fe repréfentera néceflairement ces deux 
aiguilles comme occupant les places differentes, & ne les 
réunira par exemple pas fous une feule & même image s 


pi à plus forte raifon fous une feule & même idée ‚ chaque 
image 


over pe ANALOGIE , enz. | 83 


waarwording aan de ziel mede , en kan niet 
_nalaaten zulks te doen „ten zy dat denkbeeld 
verdwyne. vier oli NG 


“De volmaakte Znalogie kan derhalven geen 
plaats hebben , dan tusfchen twee zaaken, die 
zich aan het verftand voordoen ; dat is te zeg- 
gen: tusfchen twee wyzen van redeneeren, of 
tusfchen de wyze en toepasfing der twee rede- 
neeringen , maar niet tusfchen twee onderwer- 
pen, op welken men die twee redeneeringen 
toepast , ten waare die twee onderwerpen ook 
alleen voor het verftand vatbaar waren. « En 
indien ‘er eene volmaakte -„drnalogie plaats heeft 
tusfchen de wyze en de toepasfing der twee re- 
deneeringen , is die Aralogie eenzelvigheid, 
en by gevolg , zoude eene van die wyzen van 
redeneeren „ niet goed , noch voldoende kon- 
nen zyn, indien het de andere ook niet is. Het 


image portant fa perception particuliere à lame, & ne 
pouvant ceffer de ly porter, -à moins de s’évanouir. 


___L’ Analogie parfaite ne peut! donc avoir lieu qu’entre- 
deux chofes incelletuelles ; c'eft àdire £ entre deux mae, 
nieres de raifonner , ou entre la forme & application de 
deux raifonnements, mais non ertre les deux fujets,-aux- 
quels on applique ces-deux raifonnements , à moins que” 
ces fujers ne foient auffi intelletuels. Et sil regne une 
Analogie parfaite entre la forme & lapplication-de deux 
raifonnements , cette Analogie eft-identicé , & par corf- 
quent une de ces -manieres de. raifonner ne fgauroit être. 
bonne & concluante fans que l'autre ne le foit aaff Ceft. 
KXIL. Deel, De C | par 


34 ANTWOORD op ve VRAAGE 


is door middel van een verward begrip van dit 


grondbeginzel „ dat noch niet verklaard is, dat 


een Leerling in de Redeneerkunde verzekerd is - 


van. wel geredeneerd te hebben , wanneer hy 
de-wyze van de fluitreden wel toegepast heeft , 
of wanneer hy, dezelve wyze van redeneeren op 
eenig-ander onderwerp overbrengt; dan dat het 
geen zyn Meester hem ten voorbeelde gegee- 


ven heeft. Het is ook op dezen fchoon be- 


dekten grond , en op-dien, op welke men alte 
de onderwerpen, die elkander volkomen gelyk 
zyn , kan verwisfelen , dat de Meetkunftenaar 
fteund , wanneer hy , om een voorftel zo veel 
te duidelyker te betoogen , hy. zyne betooging 


ftaaft en toepast op eene figuur ; want het is. 


klaarblykelyk „ dat, indien hy niet voor toege- 
ftaan nam , en indien men hem konde betwis- 
ten ‚ dat het zelve betoog waar bleef , fchoon 
op eene andere figuur toegepast , die in betrek- 


king 


par un fentiment confus de ce principe nom développé eu< - 


core, qu'un apprentif logicien eft für d'avoir bien raifon- 
«né lorsqu'il a éxactement appliqué la forme de Syllogisme, 

ou lorsqu'il a employé la même maniere de raifonner fur 
quelqu’autre fujet que celui que fon Maftre lui a propofé 


pour exemple. -Ceft encore fur ce principe caché, & 


fur celui que l'on peut fubftituer Vun à l'autre tous les ob= 
jets parfaitement femblables , que fe fonde la Géomertre , 
quand, pour démontrer plus clairement une propofitión , 
it applique fa démonftration à une figure quelconquê; car 
it eft clair que s’il ne prevoit pas pour accordé , & que ff 
Ton pouvoit lui nier, que la méme démontftration refte 
vraie , quoiqu’ appliquee à une autre figure wg 

Cm 


ovèR pr ANALÓGIE, enz. _ 93 


king van alle de deelen van zyne onderftelling 

volkomen aan dezelve gelyk is , hy vérpligt 

zoude zyn, om zyne bêfchouwing te betoogen 
voor yder nieuwe figuur. Ku 


_De Aralogie uitloopende op eene eenzelvig- 
heid, is duidelyk te zien, dat „zo dra men de- 
‚zelve ontdekt heeft , dan alles wat klaarblyke- 
lyk uit die eenzelvigheid vloeid, ook waar is in 
de beide onderwerpen. Dus overtuigd zynde , 
dat het Vuur eene ftoffe is , fchoon eene zeer 
fyne ftoffe , en derhalven die eenzelvigheid 
heeft met eenen loden bal, zyn wy verzekerd, 
door de Andlogie , dat het Vuur Zwaar is, 
_fchoon mien het nooit gewoogen heeft : indien 
deze vloeiftof by alle gelegendheid tragt te ry- 
zen , dat is te zeggen , zich van het middel- 
punt der Aarde te verwyderen , ín plaats van na 
de | het 


femblable rélativement à tous les articles de fon hypothe- 
fe, il feroit obligé de démontrer fon théoreme pour cha- 
que nouvelle figure. * | Eea | 


__L’Analogie fe réduifant à une identité, il eft manifefte 
qe'aufliôt qu'on l'a découverte , tout ce qui refulte évi-- 
demment de cette identité feule, eft vrai dans les deux 
objets. — Ainfi , convaincus que le feu eft une matiere , 
quoique très-fubtile, & qu'il a par conféquent cela d'ie 

‚ dentique avec une balie de plómb, nous fommes fürs par 

_ PAnalogie que le feu eft pefant , quoiqu’on ne lait jamais 
pelé: fi dans toutes les occafions ce fluide tend à monter, 

Ceft-à-dire : à s'loigner & En à fe rapprocher du cen- 
p) ue 


Na, 


86 ANTWOORD oep pe VRAAGE 


„het zelve te naderen , gefchied zulks , om dat 
zy ligter dan de lucht is , op welke zy om zoo 
te fpreeken zwemt. vee hei 


De gelykenis en de-Analogie ftrekken beide 
ten gronde aan de waarfchynelykheid én aan de 
zekerheid. Wanneer wy niet verzekerd Zyn, 
dat de gelykenis en de Analogie geheel zyn, 
_blyven wy by de waarfchynelykheid , die in ze- 
kerheid veranderd , wanneer wy verzekerd zyn, 
of meenen te zyn, datde ge/ykheid en de Ang- 
logie in allen opzigte volkomen zyn. | 


Een Wilde ziet voor de eerftemaal een gloe- 
jend Yzer , hy wil het vatten en brand zich. 
Des anderen daags , toont men hem van verre 
een ftuk houts , met een levendig Vermillioen 
rood befchilderd ; hy-geloofd „dat het gloejend 
yzer is van daags te vooren , en wil het niet 
| aan- 


tre de la Terre, c'eft qu”il eft plus léger que l'air , fur 
lequel il furnage pour ainfi dire. | 


La refJemblance & V.Analogie fervent toutes deux de fon= 
dement à la probabilité , & à la certitude. Lorsque nous 
‘ne fommes pas fûrs que la refJemblance & VP Analogie foient 
totales, nous en reftons à la probabilité , qui fe tourne en 
certitude quand nous fommes ou croyons être aflurés que 
la reffemblance & \ Analogie font totaless 


Un Sauvage voit pour la premiere fois un Fer rouge 

il veut le faifir & fe brûle, Le lendemain on lui montre 
d'un peu loin un, morgeau de bois peint d'un Vermillon- 
très= vif ; il le croit le fer rouge de la veille, &.ne veut 
pas 


over pe ANALOGIE, ENZ. 87 


aanraaken , om dat, volgens zyn gevoelen, de 
gelykonis volkomen is,en, hy verzekerd is zich 
te zullen branden. . lemand. gaat dat gewaande 
gloejend Yzer haalen, en brengt het hem. -De 
Wilde ftaat ‘in twvffel , fteekt de hand uit, 
trekt dezelve- weder te rug ;-fteekt: haar, weder 
uit, eindelyk geen warmte. voelende „raakt hy 
het hout-aan „-en word.dus' verzekerd „dat hy 
“zich bedroogen had. … Dan plaatst men een ftuk 
_gefchilderd hout naast een gloejend yzer „en 
men toont hem „dat -het- eene geheel digt is , 
terwyl het ander iets doorzigtigs heeft. Eeni- 
ge dagen daarna ziet:hy weder het gefchilderd 
hout ; hy is nu niet meer verzekerd „ dat het 
een, gloejend. yzer is „ dit komt hem ‘op zyn 
best waarfchynelyk voor. _Intusfchen zich niet 
geheel op zyn gezigt durvende vertrouwen, en 
vreezende „ dat het zelve iets dat/maar.zeer 
weinig 


pas le toucher , parcequ’ à fon avis la reffemblance eft pars 
faite, & qu'il a la certitude de fe brûler. … Quelqu'un va 
prendre ce prétendu fer rouge , & le lui apporte ; le Saus 
vage héfite , approche la main , la retire , & approche 
Encore ;- enfin ne: fentant'aucune chaleur:, il touche „ & 
Saflure qu'il s'eft. trompé. Alors on place cermorceau de 
“bois peinc à côté d'un fer rouge , & on lui mönrre que le 
premier eft abfolument opaque, au lieu que l'aurre, a 
qaelque chofe de transparene. _Qaelques jours après il 
voitsde nouveau fon morétau de bois: enluminé , il neft 
plus-fûr-que c'eft un fer: rouge , cela ne lu: paroft que 
probable tout au plus. Cependant n’ofent tout à fait 
de fier à farvue s;É „ craignant qu'elle ne lúi fafle prendre 
pour opaque ce qui n'eft que très- peu transparent, il ap- 
| | Gr pro= 


38 ANTWOORD op pe VRAAGE 


‘weinig doorzigtig is , voor - geheel ondoorzigtig 
zoude doen neemen, fteekt hy voorzigtig de 
hand uit , en geen warmte gewaar wordende , 
word de waarfchynelykheid by hem zekerheid, 
en hy vat het ftuk hours vrymoedig aan, 


| Deze zekerheid rust op een befluit uit geZy- 
kenis , en niet op” een befluit- door Analogië; 
Volgens myne gedachten is deze foort van ze- 
kerheid , die opseene volmaakte gelykenis be- 
rust, Cof die men geloofd volmaakt te zyn ,) 
het Zmhtinêt. Want men noemt Jaflinbì eene 
natuürlyke beweeging „die geene rédeneerin 
veronderftellende , aan Menfeh en Dier gemeen. 
is , en niet kan veroorzaakt worden , dan door 
eene der Zintuigen, dat zelv door een nàtuur- 
lyk voorwerp: bewoogen wortd. ‘Wanneer dit 
wezentlyk is , het geen het fehynt, dan is het 
bd opregt; maar-het bedriegt, wanneer de 


: Belg 


proche la main avee précaution &'ne'fentant avcure cha-_ 


leur, la probabikité redevient eertitude, il faific hardiment 
le morceau de bois, « . 


Cette certitude eft fondée fur une conclufion par res- 
femblance, non par Analogie, A mon avis cette e et de 
certitude , fondée fur une reflemblance parfaite , ou erue. 
telle , eft T'inttin&. Car on appelle infrinét un za zen 
ment naturel, qui ne fuppofänt aucun raifonnement’, 
commun à Homme &-à la Bête , & ne peut être deon | 
fionné que par hi! un des fens ‚ Éému dui. même par 
un objet Phyfique. Lorsque celui-ci eft reëllement ce 
qu'il-paroft , Pinftint eft fincère 3 il eft trompeur vei 


/. OVER DE ANALOGIE , enz, | _39 


gelykenis in ftede van volmaakt te zyn „ alleen 
is ftvnbaar is. Intusfchen kan het v orzigtigfte 
_menfch het niet ontwyken , van zich byna ge- 
duurig aan het Jflind overtegeeven in de ge. 
meenfte zaaken van ‘het leven : hy zoude nooit 
vorderen, indien hy zyne reden ’er in de plaats 
wilde ftellen. Iemand, die aan de maaltyd zit- 
tende , zoude willen onderzoeken „ en naauw- 
keurig naagaan , of zyne foupe , zyn, brood , 
zyn wyn wezentlyk zyn het geen zy zyn. moe- 
ten , en het geen zy fchynen , zoude den hal- 
ven dag aan dat onderzoek verfpillen. … Geluk- 
kig is het, dathet. Zuffind zo dikwyls niet be-, 
driegt , dan. men in den eerften opflag zoude 
vreezen: het is zelv famtyds zekerder, dan de 
redeneering; dit bewyst het voorbeeld der Die- 
ren : het is waar „ dat. deze Zintuigen hebben, 
die door geen buitenfpoorigheid noch misbruik 

HEA HI „ bedor- 


la refJembhlance au lieu d'être parfaite , n'eft qu’apparente. 
Cependant ' Homme le plus prudent ne fauroit éviteryde 
fe livrer presque continuellement à TinftinGt dans les cho- 
fes les plus ordinaires de la vie : s’il vouloit lui fubftituer 
ta raïfon, il n'avanceroit jamait. L'Homme’; qui en fe 
mettant à table , commenceroìt par examîner ferùpuleu- 
… fement fi fa foupe , fon pain , fon. vin , &c. font.reölle= 
‚ment ce qu’ils paroffent & doivent être , perdroit la moie 
tié du jour à cet examen. Heureufement l'inftinét re 
trompe pas aufli fouvent , qu'on. pourroit le craindre au 
premier-coup d'ceil :-quelquefois même il eft plus fûr que 
e raifonnement ; exemple des Bêtes le prouve sil e 
vraì que eelles- ci ont, des fens, qu’aucun abus, avcun 
excès nonr .alterés, & qui font par exemple plus délicats 
Fot CEA. AL STA Sti que 


40 ANTWOORD oP DE VRAAGE 


babsen Zyn, en ide LA gevoeliger zyn 
dan die, van den Menfch. Verder zyn de ge- 
dykenisfen , die groot genoeg zyn om volkomen 
te fchynen, zeldzaam , en de minfte twyffelag- 
tigheid wekt de reden, en roept dezelve tot 
hulp, der. Zinnen, 


Laaten wy Overda tot een voorbeeld van 
waarfchynlykheid en dt ‚ Op eene Ana- 
hogie kaai) 


Ik vind een soa in de Meetkunde „ en 
deszelvs oplosfing , na het gefchreeven te heb- 
ben , leg ik weg, en denk ’er niet verder aan. 
Een myner Vrienden ontneemt my myn Ge- 
fchrift, fchryft het uit, en legt het weder daar 
hy het vond „ en koomt eenige maanden daar 
na myn oordeel over dat voorftel vraagen. Zo 
dra hy het gemeld heeft , fchiet my te binnen, 
dat 


que ceux-_de PHomme. „D'ailleurs les resfemblances aflez 
grandes pour paroftre parfaites , font rares, & la moin- 


dre „équivoque wiveitie la raifon ‚ & l'appelle. au fecours 
des fens.” 


_ Paffons à un exemple de probabilité & de certitude fon- 
dées fur une Analogie. | 


Je trouve-un théoremerde Géómötrie & fa démonftra- 
tion’, & aprés Pavoir couché par écrit , je le mers de cô- 
‚en y_penfe plus. Un de mes Amis dérobe mon Ma- 
nufcript, le copie, le remet en place, & plufieurs mois 
après vient foumettre ce théoreme à mor jagement, £ Dès 
Véhoncé je reconnois que j'ai travaillé fur le même mijens 

à ° 


dl 


over DE ANALOGIE , enz. 41 


dat ik over het zelvde onderwerp gewerkt heb; 
de betooging begind met dezelve denkbeelden 
als de myne. - Ik begin het als waarfchynelyk 
te vinden , dat myn Vriend kennis van myn 
werk heeft gehad : de betooging gaat voort met 
dezelvde redeneeringen te ontwikkelen tot aan 
het einde toe , en tmyne gisfing , dat is te zeg- 
gen , de waarfchynelykheid , dat het zo is, 
vermeerderd. Deze waarfchynelykheid komt 


uitde Awalogie voor, die ik vind tusfchen het 
betoog van myn Vriend en het myne , en die 


uitloopt op de eenzelvigheid (adentiteit) van 


denkbeelden, en op die van hunne aaneenfcha- 


keling , maar dewyl het in de Wiskunde niet 
onmogelykvis, dat twee lieden , volgens dezel- 


ve grondbeginzelen , en dezelve wyze van re- 


deneeren, dezelve zekerheid op dezelve wyze 
betoogen , is myne gisfing geene zekerheid. Ik 
fta op , en kryg myn handfchrift , en verzoek 


vele 


Ja démontftration débute par les mêmes idées que la miene 
ne 5. je commence à trouver probable que-mon Amiaeu 
connoiffance de mon travail ; la cémonftration continue: 
à développer les mêmes raifonnements jufqu’à ia fin , & 
mon foupgon , c'eft-à-dire , la probabilité qu'il ett jufte „ 
auúgmente. Cette probabilité réfulte de 1’ Analogie- quê.je 
trouve entre la démonftration de mon Ami & la mienne , 
& qui fe réduit à Videnrité des idées & à celle de leur en= 


_ chafnement ; mais, vu qu'en Mathématiques , il n'eft pas 


jmposfible que deux Perfonnes ayant les mêmes princi- 


pes, & la même maniere de raifonner , démontrent de 


même la même vérité, mon foupgon n'eft pas certitude. 
Je me leve & vais prendre mon Manufeript „ puis je prie 
C 5 mon 


42 ANTWOORD oP pe VRAAGE 
vervolgens myn Vriend weder te beginnen, en 
wanneer ik overtuigd ben van de eenzelvigheid 
der woorden, ben ik verzekerd, dat myn Vriend 
myn betoog afgefchreeven heeft : de Analogie 
is volkomen geworden, wyl alle mogelyke een- 
zelvigheden 'er in gevonden worden ; eenzel- 
vigheid van onderwerp , eenzelvigheid van re- 
deneering „ eenzelvigheid van ftyl , eenzelvig- 
heid van woorden ; en inderdaad myn Vriend 
bekend lagchende den trek, dien hy my ge- 
fpeeld heeft. | der 


Maar ’er is eene andere foort van waarfchyne- 
Iykheid , door welke men uiteenie zaak , die meer- 
__maalen gebeurd ís , befluit , dat zy in dezelve 
omftandigheden weder gebeuren zal: deze waar- 
Schynelykheid grond zich op díen ftelregel , dat. 
dezelve oorzaaken dezelve uitwerkingen voort- 
brengen , wanneer de omftandigheden dezelve 


mon Ami de recommencer , & quand je fuis convaincu de 
Fidentité des mots „je fuis fûr que mon Ami a copié ma 
‘piece : 1’ Analogie ett devenue parfaite , parceque toutes 
_ Jes identités posfibles s’y trouvent identité de fujet , iden- 
tieé de raifonnements , identité de ffyle, identité de mots. 
Effe&tivement mon Ami fe mer à rire , & avoue le tour 
qu'il m'a joué, | | | 
Mais il eft une zutre forte de probabilité, par laquelle: 
de ce qu'une chofe eft arrivée plu(ieurs fois, on conclut … 
que dans les mêmes circonftances elle arrivera encore 
wette. probabilité fe fonde fur le principe que les mêmes 
canfes , dans les mêimes circonftances , produifent le nd | 


over DE ANALOGIE , enz, 43 
zyn, en dit grondbeginzel zelve fteunt alleen 
op de eenzelvigheid der oorzaaken en omftan- 
‚ digheden , uit welke men op de eenzelvigheid 

der uitwerkzelen een befluit opmaakt, Dit 
foort van waarfchynelykheid. dan loopt , even 
als de Analogie, uit op eenige eenzelvigheden. 
Zy fluit noodzakelyk een gevolg eener vergely- 
king in tusfchen de oorzaaken en de omftandig- 
heden , om verzekerd te zyn , dat zy eenzel- 
vig zyn; Zy is dan eigentlyk eene Znalogie , 
en wel eene volmaakte Analogie , wyl zy: alle 
de eenzelvigheden bevat , die in dit geval mo- 
gelyk zyn. Deeze waarfchynelykheid is eene 
waare zekerheid , wanneer men verzekerd is 
van de eenzelvigheid der oorzaaken en omftan- 
digheden ; maar is flegts waarfchynelyk , wan- 
neer men van de eenzelvigheid der oorzaaken 
en omftandigheden niet verzekerd is. Ik ben 
verzekerd , dat twee verfchillende ligchaamen, 


eene 


me effet, & ce principe n’eft lui-même fondé que fur lí- 
dentité de caufts & de circonftances , d'où l'on conclud 
Pidenuté deffers. Cette efpece de probabilité fe réduit 
«done ainfi que 1’ Analogie , à quelques identités. Elle en- 
trafne néceflairemen: une comparaifon entre les caufes & 
Tes circonftances „ pour s’affurer qu'elles. font identiques : 
elle. eft donc au fond une Analogie , & une Analogie par- 
faite „ puisqu’elle renferme toutes les identités posfibles - 
lei. Cette probabilité eft une véritable certitude , lorsqu” 
on eft afluré de l'identité des caufes & de celles des cir- 
conftances ; mais elle eft probabilité lorsqu'on n'eft. pas 
für de Pidentité de caufes & de circonftances. Je fuis für, 
après en avoir fait expérience vne fois, que deux corps 


dif. 


4 _ ANTWOORD or pe VRAAGE 


eene veer en een looden bal , denzelven tyd 
doorbrengen in het vallen van dezelve hoogte 
in het lugtledige , wanneer ik die Proef eens 
genoomen heb; om dat ik hier verzekerd ben, 
dat de oorzaak van dat verfchynzel de aantrek- 
king van het middelpunt der Aarde, en de om- 
ftandigheid , het lugtledige, of dat ’er geen te- 
genftandbiedende middelftof ís , altoos dezelve 
zyn. Maar wanneer ik niet eens , maar twin- 
tig maalen agter elkander dezelve bombe , uit 
denzelven: Mortier , en met dezelve lading op 
denzelven afftand gefchooten hebbe , is het al- 
leen maar waarfchynelyk , dat het my de 21fte 
maal zal gelukken , om dat ik maar verzekerd 
ben vân de eenzelvigheid van eenige oorzaa- 
ken ‚-de Bombe , den Mortier , en de lading, 
Maar wat de vierde aangaat : de kracht aan de 
Bombe gegeeven , welke van de innerlyke deugd 
van het kruid afhangt , hier van ben ik zo min 
ver- 


différents, une plume & une balle de plomb , emploient 
le même temps à tomber de la même hauteur dans le vui- 
de, parcequ’ici je fuis fûr que la caufe de ce Phénomene , 
qui eft Vattraêtion du centre de la Terre, & la circonftan- 
ce, le vuide ou labfênce du milieu réfiftant , font toujours 
les mêmês. Mais après avoir jetté , non pas une „, mais 
vingt fois confécutivement, la même bombe avec le mê- « 
me Mortier , & la même charge à la même diftance , je 
n'ai que la probabilité de réuffir à la 21. fois , parceque 
je ne fuis fûr que de lidentité de quelques caufe‚ quifont 
la bombe , le Mortier , & le poids de là charge ; mais 
quant à la quatrieme caufé : P'impulfion donnée à la bom- 
ber, qui dépend de la bon:é intrinfeque de la poudre, je 

n'en 


OVER DE ANALOGIE, ENZ, 45 


verzekerd als van de omftandigheden , die van 
dea ftaat der Lucht, en van de kracht en ftreek 
des Winds afhangen. | 


De waarfchynelykheid, van welke wy fpree- 
ken „ vermeerderd „ en-word eindelyk zeker- 
heid , wanneer men „ door het herhaalen der 
Proefneering met denzelven uitflag , zich kan 
verzekeren, dat de oorzaaken en omftandighe- 


den altoos wezentlyk dezelve blyven. De Na- 


tuurkundige doet eene Proefneeming , zy gelukt 
hem : hy herhaald dezelve, zy gelukt hem we- 
der , zo als hy gehoopt had , dat is te zeggen 
waarfchynelyk gevonden had; thans is hy dan 
byna verzekerd van den uitflags noch eenige 


__Proefneemingen, die gelukken , zullen zyn ze- 


kerheid voltooijen. 


Het is klaarblykelyk „ dat de foort van waar: 
fchynelykheid , van welke wy fpreeken , zoo 
veel 


Eeten’ (ii pas plus tûr que des circonftances „ qui _dépen-. 


ee 


dent de V'étât de l'Air , de la force & de la diretion du 
Vent. | | 


La probabilité dont nous parlons À augmente & devient. 


‚enn certitude , lorsqü’à force de ;répéter |’ expérience 


avec le même fuccès , on eft parvenu à s’aflurer que les 
caufes & les circonftances reftent effeCtivement toujoursles 
mêmes. Le Phyficien fait une expérience ; elle Ini réus- 


fit: illa répéte ; elle réusfit encore , ainfi qu'il Pavoit ex- 
_ péré; c'eft-à-dire : trouvé probable. Maintenant il eft 
‚presque fùr du fuccès; & encore quelques expériences heu- - 


reufes rendront fa certitude complete. 


„ll eft manifefte } que lefpece de probabilité en quese | 


tion, 


16 _ ANTWOORD of vr VRAAGE 


veel fteund op de volkomen gelykenisfe , als op 
de nalogie , wanneer het Natuurlyke Onder- 
werpen raakt. Dewyl alsdan de oorzaaken van 
Natuurkundige onderwerpen afhangen, die men 
als. gelyk aanmerkt, en dus de eene voor de an- 
dere kan neemen , uit hoofde dezer gelykheid. 
Wanneer men fpreekt van dezelve Bombe met 
dezelve lading op te fchieten, is het klaar, dat 
de Bombe dezelve kan zyn , maar niet de lae 
ding 5 het gewigt alleen van deze kan eenzel- 
vig zyn in de twee fchoten. Maar dewyl men 
de tweede lading volkomen gelykende aan „ of 
gelyk met de eerfte ftelt , Ziet men die als 
dezelve aan ‚én men neemt de eene voor de 
andere. 


… Eindelyk is ’er een derde. foort van waar- 
fchynelykheid , die men ontkennende waarfchy- 
nelykheid noemen kan ; op deze rusten alle de 

_Ha- 


tion , s’appuie autant für la resfemblance Aarjaihe que fur 
V'Analogie, dès qu’il eft queftion d'objets Phyfiques., Alors 
les caufes. dépendant d'objets Phyfiques , qu'on regarde 
comme égaux , on fubftitue Pun à l'autre en vertu de cet- 
te égalité. . Quand on parle de lancer là même bombe 
avec la même charge, il eft clair que la bombe peut être 
Ja même, mais non la charge; le poids de celle-ci peut 
être identique dans les deux tirs. Cependant comme on 
fuppofe la feconde charge parfaitement reflemblante ou 
égale à la premiere , on la regarde comme la même ; on 

fubftitue l'un à lautre. 


Enfin il eft une troifieme forte de brobabilité ‚ qu'on 


pourroit appeller probabilité négatives c'eft celle, f pii 
| quelle 


over pe ANALOGIE, enz. ° 47 


_Hazard-fpellen. Hier onderfteld men , dat ’er 
geen meer waarfchynelykheid is , dat de eene 
zaak eer gebeuren zal dan de andere. In een 
Lotto-fpel , of van go getallen , trekt men ’er 
s op hazärd ; men zegt, dat men ín gelyk fpel 
18 tegen 1 kan zetten , dat zulk of zulk getal 
niet uit de bus of doos zal komen. De rede- 
neering „ op welke deeze. waarfchynelykheid 
fteunt, is duidelyk: want 5 getallen te trek- 
ken van go, is het zelve als r van 18 te trek- 
ken ; maar het is niet waarfchynelyk „ dat van 

„18 Loten ’er het eene eer uitkomt. dan het an- 
dere ; men kan dus 18 tegen 1 wedden. De- 
ze laatfte- onderftelling: (het is niet meer waar- 
fchynelyk „ dat het eene meer dan het andere 

“uitkomt ), onderfteld noodwendig, dat de oor- 
zaaken en omftandigheden , die zamenloopen, 
om één getal te doen uitkomen vóór alle getal- 
len , gelyk zyn; want ware ‘er maar eene oor- 

zaak , 


uelle fe fondent tous les jeux de hazard. Ici l'on fuppo- 

& qu”il n'eft pas plus probable que de deux chofes lune 
arrive plutôt que l'autre. Dans ce qu’on appelle Lotto, 
ou de go numéros on en tire $ au hazard, on dit , qu’à 
jeu égal, il faut gager 15 contre 1, que tel numero ne 
fortira pas de la roue. Le raifonnement fur lequel cette 
probabilité fe-fonde eft manifeftement : tirer < numéros 
fur go, eft la même chofe qu'en tirer 1 fur 18 5 mais il 

‚ neft pas posfible , que fur 18 lun forte de la roue plutôt 
que lautre; donc il ya 18 à parier contre 1. Cette dere 
 niere hypothèfe: il n'eft pas plus probable que lun forte 
‘de la roue que l'autre, fuppofe néceflairement ‚ que les 
caufes & les circonftances qui concourent à faire fortir un 
nu- 


48 … ANTWOORD Op DE VRAAGE 


zaak , of maar eene omftandigheid , meer ten 
voordeele van het eene getal, dan voor het an- 
dere , zoude het fpel niet gelyk zyn : de oor- 
zaaken nu en de omftandigheden gelyk zyride 
voor alle de getallen , is de uitwerking ook ge- 
Iyk 5 en dit foort van waarfchynlykheid zal we- 
der tot de Analogie komen , want de eenzel- 
vigheid der oorzaaken en omftandigheden on- 
derftellende „ befluit zy op de eenzelvigheid 
der uitwerking. | | 


De waarfchynelykheid , van welk eene foort 
zy ook zyn moge , fteunt altoos op de gelyke- 
nis, op de Znalogie, of op beide te gelyk: en 
wanneer de gelykenis en de Analogie volkomen 
zyn , word de waarfchynelykheid zekerheid. 


IL Voor- 


} 
& 


“numéro font égales pour tous 3 car s’il y avoit une feule 
caufé, ou une feule circonftance en faveur d'un numéro 
plutôt que des autres , le jeu ne feroit plus égal ; or les 
caufes & les circonftances étant égales pour tous , l'effet 
Peft auf $ & cette efpece de probabilité rentre dans [4 
nalogie ‚ puisque fappofant identicé de caufes & de circon- 
ftances , elle en conclud identité d'effet. 


La probabilité, de quelque efpece qu'elle fuit, fe fonde 
donc toujours fur la reffemblance ou fur \’-Analogie , ou fur 
toutes deux à la fois : & quand la resfemblance & 1 Analo- 
gie font Parfaites , la probabilité fe tourne en certitude. 


TI. Pré. 


> OvER DE ANALOGIE enz áô 


ÏÍ 


_VoorzORGEN „ dië pien meeinen moet 1Â 
hiet gebruik der Analògie. 


+ Ne Sla N ' ‚ 4 € p G ele / 
ORR ARRA AIRRRARELRRRRRLRASRAERRAAK a) 
d _ ni ° : d kra ee *Ì 5 % k ed P, à v 
(ORT EERSTE VOORZORG: 


…__ Mei moet de gelykenss niet vermengen met 
de Analogië, ien aen 

___ De Aralogie het zelve in het Zedelyke zyn- 
de, dat ge/ykenis in het Natuurkundige is,en 
het Zedekundige van. den-Menfch ten naauw- 
{ten met zyne Natuurkundigen ftaat- verbonden. 
Zynde ;-verward men s gelyk ik reeds zeide ; 
de Analogie met de gelykenis. -Deeze laâtfte 


echter 
Kak 
NEGEN PIED LID / en lk edn 
_ PRECAUTIONS d prendre en employant |’ Analogise 


PREMIERE PRÉCAUTION. 
Ne pas confondre la res/emblance avec 1'Anatogiës 
L°Analogie étant au Moral ce qûe la tesfemblanéd eft af 


Phyfique , & le Moral de 1’ Homme ayant une haiför ifti- 
mé avec font Phyfidue , on tonfond ; ainfi que hous |d- 
ovoùs úéjä. dit; PAnalogie & Ta retfemblgrtes Cependatts 
" AXIL Deels LN Estié 


ed 


só ANTWOORD oP pe VRAAGE 


echter op onze zintuigen fteunende , die ons 
vaak bedriegen , of konnen bedriegen , is het 
een zaak van belang de eene van de andere te 
onderfcheiden : de Analogie alleen op het ver- 
nuft gegrond, of op de reden, zoude ons niet 
konnen misleiden , wanneer zy te regt aange- 
wend word. De kenteekenen der Analogie, 
hier boven befchreeven „zyn gefchikt. tot dit 
onderfcheid. | 


Laaten wy twee Compasnaalden onderftel- 
len , die volkomen gelyk zyn , maar de eene 
heeft eene zeilfteenkrachtige Naald , en de an- 
dere niet. Indien ik , op deze volmaakte gely- 
kenis fteunende , ’er uit opmaak , dat de niet- 
zeilfteenkrachtige Naald het Noorden zal aan- 
wyzen „om dat de andere het doet , zoude ik 
my leelyk bedriegen. | 


E MILE 


cette derniere fe fondant fur nos fens , qui fouvent nous « 
trompent ou peuvent nous tromper „il importe de la d:s- 
tinguer de la premiere : celle-ci, fondée uniquement fur 
Yincelle&t ou fur la raifon , ne fgauroit nous trompêr quand 
elle eft bien emplovée. Les Curaêteres de U’ Analoge tra- 
cés plus haut, font propres à cette-diftinétion. 


Suppofons deux Bouffoles parfattement égales, mais 
Pune ayant fon aiguilleaimantée , & l'autre non , fi ‚me 
fiant à cette resfemblance parfaite, j'en conclus que la Bouse 
fore fans vertu magnétique montrera le Nord, parceque 
Vautre Bouflole le montre, je me tromperai lourdement. 


Ene, 


\ 


over De ANALOGIE „enz 51 


Emir (*) door zynen Mentorsbeftuurd, - 
maakt een Eend van. wafch „ door welke,gene 
zeilfteenkrachtige Naald gaat van den ftaart toc 
den kop ;-hy neemt wel draa waar , dat Zyn 
Eend , in eene kom met water gezet , en gan 
zich zelven. overgelaaten , altoos in de. ftreek 
van het Zuiden naar het Noorden gaat, … Eeni- 
ge dagen daarnaa ziet EMILE een Compas, 
en bemerkt -dezelve eigenfchap. … Schoon zyn 
Eendvogel en ’t Compas in het geheel niet naar 
elkander zweemen , befluit hy , dat de Naald 
van het Compas zeilfteenkrachtig is, en hy be- 
driegt zich niet , om dat hy.niet uit de ge/yke- 
fis , maar uit Andlogie befluit. — | 
el BIE Men 
OC Burrr ou de PEducetion, Tom.1l, pag. 18. vanden 
Amfterdamfchen Druk , by: Neaulme 1764. <= | 


Emire (*), dirigé par fon Mentor, fait un Canard de 
cire traverfé de la queue au bec par une giguille-aimantée, 
& obferve bientôt que pofé dans un ‘basfin plein-d'eaus 
fon Canard abandonné à lui-même „prend toujours da-di- 
_ reétion du midi-au-Nord. Quelques jours après È mire 
voit une Bouflole & y remarque la même propriété, Quoie 
que fon Canard & la bouflole nefe reflemblent en rien 
il conclud que Vaiguille de cette Bouflole eft aimantée , & 
il ne fe trompe point, parcequ’il conclud, non par resfem- 
blance ‚ mais par Analogie. en 
On 

‚CY Bmrug ou de Education, Tome IL pag. 18de’. Edie 
ston d'Amfterdam chez. F. Nearflmesmg 64. + 


D 5 
/ ed 


5e ANTWOORD oP pe VRAAGE 


Men kent deeze Analogie daar uit, dat zy 
r. alleen tot de reden behoord; 2. dat zy eene 
noodzakelyke vergelyking onderfteld tusfchen 
het Eend en het Compas ; 3. uit de eenzelvig- 
heid der zeilfteenkracht , die uit dat vergelyk 
voortvloeit : daar in tegendeel de volmaakte ge- 
ykenis der twee eerfte Compasfen de zinnen on- 
middelyk aandeed, en geen eene eenzelvigheid, 
maar verfcheide gelykheden onderftelde. | 


N 


TWEEDE VOORZORG. 


Niet te befluiten uit hoofde van eene of 
meer eenzelvigheden , (die de gronden zyn 
der. Analogie ‚) op eene zaak , die in het ge- 
heel niet, of flegts ten deele, tot deze eenzel- 
vigheid behoord. | 


KN 


Indien 


On reconnoit cette Analogie à ce que 1, elle eft uni= 
quement du reflort de la raifon ; a. elle fuppofe néceflai- 
rement la comparaifon du Canard & de la Bouffole , & de 
plus 3. lidentité de vertu Magnétique qui refulte de cete 
te comparaifon : au lieu que la res/emblance parfaite des 
deux Bouffoles ‚ frappoit direêtement les fens, & ne fup- 
pofoit aucune identité „ mais plufieurs égalités. 


SECONDE PRÉCAUTION. 


Ne pas conclure en vertu de lidentité ou des identités, 
fondements de |’ Analogie , une chofe qui ne tient point 
du tout, ou qu'en partie & ces identites. iets 

… fi Sj 


u 


over DE ANALOGIE, Enz. 53 


‘ Indien Emire, uit het zien „ dat zyn 
Eendvolgel en het Compas beide vry na de Po- 
Jen draaide , wilde befluiten , dat de Naald en 
het Compas zylfteenkragtig waren, niet alleen, 
ook „dat zy die kracht. door een Zeilfteen ver- 
kreegen hadden , om dat hy de Naald van zyn 
Eend aan eenen natuurlyken Zeilfteen geitree- 
ken had , liep hy groot gevaar van zich te be- 
driegen. De eenzelvigheid op welke de 474- 
logie in dit geval fteund , is die vande rigting 

„naar het Noorden. Deze eenzelvigheid fleepc 
zeer noodzakelyk eene eenzelvigheid van zeil. 
fteenkracht na zich in de Naald van het Eend , 

‚en die van het Compas ; maar niet dat de, oor- 

zaak , welke deze kracht mededeelde „aan de 
eene en andere dezelve zy ; hebbende de na- 
tuurlyke en door konst gemaakte Zeilfteen beide 


deze eigenfchap van mededeeling. 
| Het 


Si de ce que fon Canard & une bousfote tournent Yun 
_& l'autre librement vers les poles , E mrs. vou'oit con- 
clure , non feulement que l'aiguille & 1: bousfole a é:é ai. \ 
manté , mais encore qu'elle Pa été avec une pierre d' Ai- 
mant , parcequ’il a aimanté laiguiile de fon Canard avee. 
un Aimanr naturel, il courroit grand risque de fé tromper. 
Bidented fur laquelle {e fonde- ici |’ Analog:e éft- celle de 
direction vers le Nord3 cette identité entrafne bien né. 
ceflairement une identité de vertu magnétique dens lai- 
guille du Canard, & celle -de la. boustole , mais dan que 
Ja cauf@ qui a communiqué cette vertu à lune & à l'autre 
{oit la même, P Aimant naturel & | Artificiel ayant cous 
les deux cette propriéué Communicative. 


Y jk A ei zake 


54 ANTWOORD op or VRAAGE 


Het bestê én misfchien eenige zekerd rid, 
del , omt deze feil te vermyden , is de gralogi- 
fche redeneering tot eene (uitreden te brengen, 
waar van de eenzelvigheid (de grond def And. 
logie) het tweede lid'is , en het eerfte lid een 
algemeen onbetwistbaar Voorftel, dat hêt twee- 
de lid bevat. | 


Dus kan her vinger: a 


Yder. Naald, die de eigenfchap heeft van - 
‚vry naar het. AIgorden te Banjo is aol 
feeenkrachtig; « | | 


Pe Naald van een ite draait vry naar 
‚het Noorden ; 


Zy is derhalven zeilfteenkrachtig. 


\ 


En pe derwyl 4 


‚ Le meilleur & peut-être l'unique moyen affuré d'éviter 
cette faute, eeft de reduire le raifonnement Analogtque 
en un fvllogisme „ dont Pidentité fondement de [Analogie ‘ 
foit la mineure, & la majeure une propofition generale ine 
conteftable tenferment: la mineure, À 


“Ainf l'on peut dire ; 


Cêtte aïguille ‚ quia la propriété de fe tourner libre- 
«ment vers le Nord , a été aimanté. 


De Nods de la Bousfole fe tourne agt: vers le — 
or 5 


Donc elle a été aimabel, Â 
Au 


' 


FOvVER DE ANALOGIE , Enz, cs 


„Terwyl men niet kan zeggen : 


Yder Naald ,; die vry naar het Noorden 
draait , is zeilfteenkrachtig gemaakt door 


ERE EPSON 


Zynde dit Voorftel niët minder dan on- 
twyffelbaar. 


Deze tweede voorzorg op het befluit , door 
geljkenisfë toepasfende, en zorg draagende van. 
niet uit de gelykheid, die de grond der ge/yke- 
nisfe is , een befluit te trekken , dat maar ten 
deele of geheel niet tot die gelykheid behoord, 
zal men door gelykenis konnen befluiten , met 
zoo veel zekerheid , als door „Ana/ogie. 


Hier moet men vooral zich verzekeren, dat 
het voorftel , dat het eerfte lid maakt van de 
Sluitreden , waar van de gelykheid , de grond 

| van 
Au lieu qu'on ne peut pas dire: 
_ Toute aiguille que fe tourne librement vers le Nord, 
a été aimantée avec un pierre d’Aimant. \ 
Cette propoficion n’étant rien moins qu’inconteftable. 


En appliquant à la conclafion par resfemblance cette fe- 
conde Précaution , & ptenant garde de ne pas déduire de 
Végalité , fondement de la resfemblance une conclufion , 
qui ne tienne qu’imparfaitement ou point à cette égalicé , 
on pourra conclure par res/emblance avec autant de certi- 
tude que pár Analoge, | 


ei fur -tout il faut s’affurer que la Propofition qui fait 
la majeure du fyllogisme , dont Végalité bafe de Ja res/em- 
D 4 blance 


6 ANTWOORD vof or VRAACE 


van de gelykenisfe , het tweede lid maakt, on- 
betwistbaar. is ; om dat dikwyls twee zeer ver- 
fchillende oorzaaken op eenê der zinnen ,de- 
zelve uitwerking doet , en derhalven aan de ziel 
het zelve gevoel geeft. Dus het gloeijende 
yzer , en ‘het in Vermillioen gefchilderde ftuk 
houts, op het oog van den Wilden dezelve uit- 
werking doende, yeroorzaaken aan zyn ziel de 
gewaarwording van een levendig rood , en de- 
zelve gewaarwording doet hem ten onregte be- 
Íliten , dat die twee voorwerpen eene volmaak- 
te gelykenis hebben, Laaten wy oncderftel- 
len , dat. onze Wilde een goed Redenkunfte- 
naar ZY ‚dan zoude hy zynen misflag konnen 
bemerken , zonder de aanraaking te hulp te roe- 


gen , die alleen; kon beginnen. door het volgen- 
de Voorftel; — cate 
odin 


blance fait la mineure , eft inconteftable ; parceque fou- 
vent deux caufes crès- différentes font fur un des fens le 
même effer , & portent. par conféquent-une même fenfa- 
tion à ame. Aint le fer rouge & le morceau de bóls „ 
peat ‘en Wermillon, faifant fur Voeil dû Sauvage le même 
eller, caafent à fon éme la fenfatian. d'un rouge vif , & 
dêrte même fenfation Jui fait conclure à tort, que ces 
deux objets ont une reflemblance parfaite. _Suppofons 
riôcre Sauvage bon logicien, il auroit pu s'appercevoir 
de í& méprife, fans recourir à lattouchement : en efiat 
vant de réduire le raifonnement fubit du fon inflinét à un. 
EE qui n'aurpit pu commeneer qae par la Propor 


us e 
zer ÁUIVANLE 3 
4v hi AL vins e | Taut 


OVER DE ANALOGIE, ENZ. 59 


Al wat levendig rood is „ veroorzaakt nood-= 
zakelyk dezelve finart, die my een Bloc, 
jend yzer veroorzaakt heeft. 


Dit Voorftel niet tiider dan onbetwistbaar 

“zynde , moest hem ten eerften toonen , 
dat hy zich konde bedriegen , en zich 
wezentlyk bedroog, 


Ed 


’Er legt dëttdlven des te meer aan gelegen „ 
om de redeneering door gelykenisfe te konnen 
onderfcheiden, van die door Azalogie, wyl het 
eerfte meer bekwaam is om dwaaling te veroors 
zaaken, of dat twee voorwerpen, die zeer ver- 
fchillende zyn „, op eene van onze zinnen de- 
zelve uitwerking konnen voortbrengen. Om 
zich niet te bedriegen in dit geval „ zoude men. 
moeten beginnen met het onderzoeken , welke 
uitwerkingen. de gemelde voorwerpen ‘moeten 

en 


Tout ce qui eft d'un rouge vif, caufs nécefMuirement 
la même douleur que m’a caufé le fer rouge, 


Cette Propofi tion n'étant rien moins qu’incontefta- 
ble, iui auroit d'abord montré qu'il pouvoit fe trom- 
* per, ou fc trompoit effectivement, 


u importe donc d’autant plus de fgavoir d'ftinguer le 
raifonnement par resfemblance de celui par Analogie , que 
le premier eft plus fujet à induire en erreur , ou que deux 
objets très die rent peuvent produire fur un de nos fens 
de même effet, Pour ne pas fe tromper dans ce cas, il 
 faudroit commencer par examiner. quels effets les objets en 

D 5 quese 


58 ANTWOORD or ne VRAAGE 


en konnen veroorzaaken op onze andere. zin- 
nen „en zich vervolgens verzekeren dat zy die 
wezentlyk voortbrengen, het geen dikwerf niet 
fchielyk gaat, noch fmtyds mogelyk is. Daar 
in tegendeel de Analogie , alleen van het ver- 
ftand afhangende, veel meer onder ons bereik 
is , en ook fchielyker werkt, By voorbeeld , 
indien het half verheven Schilderwerk boven de 
deur „ van het welk ik hier boven gefprooken 
heb, zo hoog geplaatst geweest was, dat ik ’er 
niet aan konde raaken „ dan door middel van 
eenen hoogen ladder, en ik zulk een niet had, 
zoude ik my nooit door myn, Gevoel hebben 
konnen verzekeren, _ Maar door Analogie re- 
deneerende „ zoude ik er wel haast van verze- 
kerd zyn. Ik zoude waargenoomen hebben , 
dat , wanneer ik. dat ftuk van boven de deur 
afnam, en het elders plaatste , het noodzakelyk 
ook van fchyn (of dag) veranderen moest „ 
en 


queftion peuvent & doïvent produire fur nos autres fens „ 
& enfuite s’affurer qu’ils les praduifent effetivement , ce 
qui fouvent neft pi expédicif ni posfible. -Au lieu que 
PAnalogie , ne dépendant querde l'intelle@t , eft beaucoup 
plus en notre pouvoir & beaucoup plus prompte.”. Par. 
exen.ple „fi le deflus: de porte en clair-obfcur , dont j'ai 
arlé plus haut, avoit été élevé au point que je n'eufle pl. 
e toucher fans une grande échelle , & que celle- ci m'eut 
manqué , je n’aurois jamais pu m’aflurer de mon erreur 
par le fens de toucher. Mais en raifonnant Ee Analogie 
je m'en ferois bientot affuré. _|’aurois obfervé , fi en 
Changeant de place , le deffus de porte er dn 
- ap 


vr ovirR de ANALOGIE, enz. 59 
ti ziende, dat het dit niet. deed , zoude ik ver- 
vekerd zyn „ dat het een Schildery was ; want 

in het ftúk boven de deur , én in een graauw 
Schilderftuk een eenzelvigheid , vân onveran- 
derlykheid vindende in den dag (*) , konde 
ik deze Sluitreden geinaakt hebben: 


” Yder voorwerp , van het welke de dag de- 

“zelve blyft „ fchoon het gezigtpunt ver- 
anderd , is, gefchilderd. 

De dag van het ftuk boven de deur „ blyft 

| „altoos: dezelve , enz. 


__Derhalvenis het eerfte voorftel onlochenbaar. 
hie Sn deed | en 


…_(*) Het Franfch zegt apparence , Chet geen fchynbaarheid 
of fchyn beteekend) ; doch ík ben genoodzaakt geweest hèt 
woord dag in den zin der Schilders te gebruiken , om my 
sdúidelyker uit te drukken , wyl in deeze Verhandeling het 
zeer naauw op de eigentlyke beteekenis der woorden aan- 
koomt ; hierom heb ik ook hier het clair obfcur door graauw 
Schilderfluk' vertaald „ onder welken naam het by de Kanfte- 
naars en“Kunstminnaars meest bekend is. Verr. 


: 
st We 


“d'apparence , & voyant que non, j'aurois été fûr que c’é- 
“toit une peinture , parceque trouvant entre le deflus de 
porte & un clair - obfcur identité d'immutabilité dans Pap- 
„patence „j'aurois pu faire ce Syllogisme : 


Tout objet dont Papparence demeure la même, quoi- 
que le point de vue change, eft peint ; 


L’apparence du deflus de porte demeure toujours la _ 
même , &c. | 


Dont la premiere Propofition eft inconteftable, 
Au 


60 ANTWOORD or pe VRAAGE 


Verder befluit ik hier door Analogie, en niet 

door gelykenis, dat het deurftuk gefchilderd is, 
fchoon ik in den eerften- opflag ín verzoeking 
kwam, om het tegendeel te gelooven. Het is 
waar „ dat myn gezigts- zin ten geldider dient , 
tot de modificatie van myn ziel , welke ver- 
oorzaakt word door de onveranderlykheid van 
het daglicht ín het ftuk; maar-het is-even waar, 
dat deze modificatie der ziel „geen gezigts- 
gewaarwording is. En in der daad , indien ik 
aan den blinden SAUNDERSON, die lesfen in 
de Gezigtkunde gaf , gezegd hadde : zie daar 
een ftuk boven de deur „ dat my half verheven 
werk fchynt , maar als ik het-van plaats veran- 
der „ blyft de daging altoos dezelve „ zoude 
SAUNDERSON zonder twyffelen geantwoord 
hebben : het is een uitmuntend wel gefchilderd 
Graauwftuk, — ERR 


Au refte je conclus ici par Analogie „ & non par-resfem- 
blance , que le deflus de porte eft peint , quoiqu’au pre- 
mier coup _d'ceil on feroit tanté de croire tout le contraire, 
Heft vrat que le fens de la vue fert de véhicule à la modi- 
ficavion de lame caufée par Pimmutabilité de l'apparence 
du deflus de porte; mais il-eft également vrai, que cette 
modification de lame n’eft pas une fenfation vifuetie. Cer- 
tainement fi javois dit à Paveugle SATNDERSON , qui 
doonoit des legons d'Optique : Voilà un deflus de porte 
qui me femble un bas- relief 5 mais en changeant de place 
Yapparence de ce deffus de porte demeure toujours le mê- 
me. SAUNDERSON m’auroit repliqué fans hêficers c'eft 
un clair-obfcur parfaitement executé. | 


HL 


4 


over DE ANALOGIEË , ENZ. | 61 


Et 


HET GEBRUIK DER 


Ec OD nd 


De Analogie niet kunnende bedriegen, wan- 
neer zy met de nodige en bovengemelde voor- 
zorgen gebruikt word , ís voor den Wysgeer 
een groot behulp in het onderzoek der Natuur- 
en Zedekundige waarheden : tot meer order eri 
klaarheidshalven , breng ik dezelve tot de vier 
volgende Gebruiken : hen iens 

| | EERSTE 


iN 
USAGE Seve VANALOGIE, 


L'Analogie , employée avec les Précautions convenables 
& prescrites, ne trompant point , elle eft d'un grand fe» 
“cours au Philofophe dans la recherche des vérités Phyfi- 
| ak & Morale: pour, plus d'ordre & de clarté , je réduis 
es Ufages aux quatre fuivants, | 


PRE- 


62 ANTWOORD or pr VRAAGE 


EERSTE GEBRUIK. 


Door middel der Zintuigen „ eerst zyn eigen oor 
deel , en daarna dat der anderen in de zaaken, 
die het verfland aangaan , te volmaaken. 


_ Laaten wy hier herhaalen , het geen wy reeds 

beweezen hebben, te weeten: dat de volmaak- 
te Analogie- plaats kan hebben tusfehen twee 

redeneeringen , en dat alsdan de eene niet waar 

en befluitend kan zyn, zonder dat de andere 
het ook zy. Telkens derhalven , dat men.op 
zaaken „ die alleen tot het verftand behooren, 
een redeneering. toepast „die volkomen Analo- 
gifch is met eene waare redeneering „ en-die 
toegepast is op ftoffelyke zaaken „ is men ver- 
zekerd van een verftands- redeneering „ en ders 
halven zoude men zich niet konnen gewennen, 
om 


PREM ERR:IU.S AGE 


‚ Perfetionner à Vaide des Sens , d'’abord. fon propre 
jugement, € enfuite celui des autres, dans 
les chofes intelleétuelles. 


ba Po je 

Rappellons- nous ici ce que nous avons déja trouvé , 
fgavoir : que ’.Analogie parfaite peut fe trouver entre deux 
raifonnements, &.qu'alors Pun ne fauroit être vrai é& con- 
„claant fans que lautre ne le foit aufli Dons toutes les 
fois qu'on applique aux chofes intelleftuelles un raifonne= 
ment parfaitement anatogue , à vn raifonnement vrai & ap- 
pliquë à des objets matériels , on eft fûr du raifonnement 


intelleêtuel , & par conféquent on ne fgauroit s’accoutu- 
mer 


OvER DE ANALOGIE s enz, 63 


om juist en naauwkeurig te redeneeren over na- 
tuurkundige zaaken , zonder dezelve gewoonte 
aan te neemen by zaaken , die het verftand al- 
leen raaken , en deze gewoonte fteund op de 
Analogie. tú 


‚VOORBEELD, 


De Wiskundige Wetenfchappen , volgens de: 
wyze der Ouden „ beoeffend , vereenigen het 
dubbeld- voordeel „ van het verftand meet- en 
redekundig te maaken, door zich te gewennen 
„om juist over Wiskundige figuuren te redenee- 
ren „ het geen zigtbaare voorwerpen zyn „ die 
door-de zinnen konnen vergeleeken worden 
_ brengt het verftand deze wyze van redeneeren 
over op onderwerpen ; die geheel verftandelyk 
Cómzelletueel) zyn, en het vereifcht in dezel- 
ve even als in de Wiskunde , korte , klaare en 


Juiste 


mer à raìfonner avec exa@titude fur des objets Phyfiques, 
fans prendre la même habitude par rapport à linselleCtuel, 
& cette habitude eftofondde fur P'Analugie, ae 


B Koei Pide B 


Les Mathématiques, étudiées à la maniere des anciens. 
réunisfent le double avantage de rendre l'efprit Géomerre 
& Logicien. A force de s’accourùmer à raifonner ex. Cte- 
ment fur des figures, objets vifibles & comparsbles à “ai- 

sde des fens . lefpric transporte anabogrguement cette ma- 
niere de raifonner aux objets puremenc intetlettuels , & 
là, comme dans les Machématiques , il exige des défini- 

| | ons 


64 ANTWOORD or pe VRAAGE 


juiste omfchryvingen ; en neemt voor ftelregels 
Cexiomds) geene anderen aan , dan grondbe= 
ginzelen , welker duidelykheid de ziel in den 
eerften opflag aandoet en overtuigd ; en ftaat 
niets toe , dan zulke zaaken, die men niet kan 
ontkennen , zonder aan zich zelven oordeel en 
begrip te weigerén : al het anderé zièt de ziel 
als twytfelachtig aan ‚ tot dat het ten ftrengften 
betoogd is, volgens eens vastgeftelde grondbe- 
ginzelen. Maar dit geftrenge betoog ook eens 


gedaan zynde, zal geerie zwaarigheid, geene te= 


genwerping het doen waggelen. Hy weet door 
de wiskundige kundigheden , zonder te twyfelen; 
dat men zeer fchynbaare tegenwerpingen maa- 


ken kan tegen bewezene voorftellen , die daarom 
niet te min waar zyn. Welke tegenwerpingen 


zoude een Wysgeer , die geen Wiskonftenaar is , 


niet maaken tegen de voorftellen , dat ’er niets 


bes 


tions breves, claires & précifes; il n'adopte pour axiomes 
que les principes dont [’évidence le frappe & le convainc 
d’abord ; il n'accorde que les, chofes qu'on ne fgauroit re- 
fufer fans fe refufer à foi- même le jagement & la concep- 
tion : tout le refte 1 le regarde comme douteux , jusqu’à 
ce qu'on le lui démontre rigoureufement d'après les prin- 
cipes une fois polés. Mais auffi cette démontftration ri- 
goureufe une fois faite, aucune difficul:é, aucune objet. 


tion ne Pébranle : íl fgait indubitablement par les Mathé- 


matiques , qu'on peut faire des objetions três-fpécieu- 
fes contre des Propofitions demontrées , fans qù’clles en. 


foyent moins vraies. Que d'objektions un Philofophe 


nón Géometre, ne feroit-il pas contre les EEEN 
| du’i 


bod 


over DE, ANALOGIE , enz. … 65 


beftaat, dat geen Geest is, wyl het noch werk- 
zaamheid noch verftand heeft, (een Wiskun- 
dig punt) en dat geene ftotfe is, wyl het geen 
uitgebreidheid ‘heeft : dat twee Voorwerpen , 

de kromme Jynen en hunne. a/ymptoten ) 
geduurig elkander konnen naderen, zonder ooit, 
zamen te loopen ; of dat men eene grootheid 
vinden kan (by voofbeeld de oppervlakte van - 
gen vierkant), zoo na als men wil, by eerie 
andere. grootheid, (de oppervlakte van eenen 
Cirkel) komende , zonder dezelve ooit gelyk 
te konnen worden , fchoon: men een vierkant: 
kan begrypen , dat volkomen gelyk is aan de 


oppervlakte van eenen Citkel, enz. … 


" ‚ " d - hd 1 df 


TWEEDE 


qu'il exifte quelque chafe (ie point Mathématiqte ) qui 
n'eft par efprit, puisqu’elle n'a ni aCtivité ni intelligence, 
& qui n'eft pas matiere , puisqu’elle n’a point d'étendue: 
gue deux objets, (les courbes & leurs afymptotes } peu- 
vent fe rappröcher continùellemenfans jamais fe rencon- 
trer ; qu'on peut-trouver une grandeur (par etemple la 
fürface d'un carré), auf approchante qu'on Heap Pir 
autre grandeur (da'furface d'un Cercle ), fans jam&is pou» 
voir Peégaler , Quoique l'on puiffé concevoir un Quarré pat- 
faitement égal eií furface un Cercle, &c, 
EURO bo 4 en 10, ZAR € hi ke i i 
XI Deels. | EUS WIUITSBCOND 


/ 


66 ANTWOORD or pr VRAAGE 


TWEEDE GEBRUIK. 
Eene byzondere waarheid algemeen te maaken. 


_ De waarheid van een Voorftel ontdekt en 
beweezen hebbende , onderzoeke men, of die 
waarheid „ afgeleid word uit eene-eigenfchap , 
die aan dat onderwerp alleen eigen is , of aan 
meer andere onderwerpen gemeen. In dit twee- 
de geval zullen alle die onderwerpen onder een 
algemeen denkbeeld konnen begreepen worden „ 
dat gegrond is op de gemeene eigenfchap ; men 
{telle dan dit algemeene denkbeeld in plaats van 
het byzonder voorwerp , dat het onderwerp der 
voorftelling uitmaakt; en het byzonder voorftel 
zal algemeen worden „ en echter waar blyven : 
want wy hebben gezien , dat alles , wat klaar- 
blykelyk „ en alleen uit de eenzelvigheid , die 
| de 


AGECE Nod S USAGE, 
„Rendre. générale une vériud particuliere, | 


Ayant decouvert & prouvé la véricé d'une Propofition 
pour un objet particulier , examinez,fi cette vérité dé- 
coule d'une qualité propre à ce fcul objet, ou commune 
à plufieurs objets. _ Dans le.fecond cas, ‚tous ces objets 
pourront donc être compris fous une idée génerale ‚fons 
dée fur cette qualicé commune 3 ainfi fub{bituez cette idée 
génerale à l'objet particulier , qui fait le fujet de la Pro- 
pofition, & la Propofition particuliere d'abord, deviendra 
génerale fans ceffer d'être vraie : car nous avons vu que 
tout ce qui réfulte Evideinment & uoiquendent.de liden- 

| k 008 


zrortespe ANALOGIBs case, — 67 


de grond eener Aralogie is’, voortkoomt;, ook 
waar is in alle de onderwerpen, tusfchen welke 
die „Analogië plaats heeft. sa 


VOORBEELD EN 
| Voor het Natuurkundige. | 


NewroN merkt op; dat yder: Wagter van 
eene Dwaalfter naar deszelfs Dwaalfter getrok- 
ken word , en die naar de Zon „het algemeen 
middelpunt Van zwaarte -kracht „, even als alle 
aardfche Ligchaamen naar het middelpunt der 
Aarde trekken; Ziende „ dat alle die zwaarte- 
krachten regtftreeks als. de affa’s zyn , (de 
omgekeerde reden der Afftänden komt hier niet 
in aanmerking) „ en dat-alle de Dwaalfterren , 
en alle de aardfche Ligchaamen maf)a's zyn, be- 

’ {luit 


tité fondement d'une Analogie, eft vrai dans tous-les ob- 
jets ayant entr'eux cette Analogie. | èf 


RER Un 
| Au Pbyfique. 


_Nrewror s'appergoit , que toute Planete fecondaire 
gravite vers fa Planete principale , & celle-ci vers le 
Soleil, centre commun de gravitation, comme tout corps 
terreftre gravite vers le centre de la terre. Voyant que 
_ toutes ces gravitations étoient toujours en raifon direête 
des masfes, (l'inverfe des -quarrés des diftances n’entre 
point en confidération ici), & que toutes les Planetes & 
tous les corps terreftres font des maffes , il en conctud 

E 2 que 


\ 


68 ANTWOORD oP pz VRAAGE 


fluit hy, dat die eigenfchap alleen van de mas. 
Ja afhangt , of aan dezelve eigen is , ftellende 
dan in zyn byzonder voorftel in plaats van : - 


Yder Dwaalfter en yder aardfch Ligchaam 
„trekt naar een Middelpunt. | 


Het algemeen denkbeeld van mas/4 of hoe- 
veelheid van {toffe , onder welke men alle die 
ligchaamen kan begrypen ,„ befluit hy eindelyk 
op de algemeene. zwaartekracht der ftoffe „en 
bedroog zich niet. Na den tyd van dien groo- 
_ ten Man heeft men Proeven genomen , die be- 
wyzen „ dat de Bergen vry kleine ligchaamen , 
die ’er dicht genoeg by zyn na zich trekken. 
Verder, men giete een vocht in een glas „zo 
dat het fchuimt , dan--zal. men zien , dat de 
Lugtbellen eerst langzaam na den rand van hew 

lL | glas 


que cette propriété né dépend que de la masfe, ou du 
moins lui eft inbérete. „ Alors , fubltituant dans {fa pros 
poficion- particuliere : 


Toute Planete & tout Corps terreftre gravite vers 
un Centre. 


L'Idée génerale de masfe , ou quantité de matiere „ 
fous laqueile on peut comprendre tous ces corps, il con- 
clud enfin la gravitation univerfelle de la matiere, & ne 
fe trompe point. Depuis ce grand homme on a fait des 
expériences , qui prouvent , que les Montagnes attirent 
wers elles des corps aflez petites & aflez voifins pour cela. 
D'ailleurs, verfez quelque liaueur dans un verre en forte 
quelle moufle , & vous verrez les bulles tendre ee 

rn ente- 


over De ANALOGIEs enzo 69 


glas gaan „daarna hunne beweeging verfnellen, 
naar maate zy meer tot den rand‚naderen-(*), 


uit hoofde. van den wederftand der omringende 
_Middelftoffe. bb endr n 


De Kentekenen van deze Znalogie zyn dus: 

1. de veronderftelling eener vergelyking van de 
Dwaalfterren met elkander en met alle de aard- 
fche ligchaamen ; zo wel als 2. de eenzelvig- 
heid, die 'er uit voortvloeid , en die daarin be- 
{taat „ dat alle die Voorwerpen onder‚het alge- 
meen denkbeeld van. zas/a's begreepen zyn, 
en derhalven 3. tot het verftand behooren, - 
| | De 


(*) Dat zy lnaderen , kan de uitwerking der beweeging 
die aan de Lügtbellen door de beweeging van de vloeiftoffe 
medegedeeld word , niet zyn ; wyl in dit geval hunne be- 
we zing moest verminderen en niet vermeerderen ‚ na maate 
Zy aan den rand van het Glas naderen, / | 


lentement vers les bords, & accélerer leur mouvement à 
méfure qu'elles approchent (*) du bord , à caufe de la 
réfiftance du milieu ambiant, 


Les Carateres de cette Analogie font: r. de fuppofer 
‚ Ìa comparaifon des Planetes entr'elles , & avec tous les 
‚ Corps terreftres ; ainfi que 2, lidentité qui en réfülte , 
„& qui confifte en ce‚ que tous ces objets font compris 
fous l'idée génerale de masfes ; d’ être par conféquent 3e 
du reflort de l'intellect. 5 7 

| | | 1) es 


C*) En approchent, ce qui ne fgauroit être Veffet du 
mouvement , imprimé à ces Bulles par l’agitation de Ia lie 
gucur , ou que dans ce cas leur mouvement dévroit dimi- 
nuer non augmenter à méfure , qu'elles approchent au bord 
An Verre. | 

' | B 3 


zo ANTWOORD. or pe VRAAGE 


De Grondbêginzelén van alle Apnalogie noöd- 
zakelyk in haare Kentekenen begreepen zynde, 


zullen Wy ons vergenoegen , met aleen geeze 
gan te merken, 


De Grêede Voorzorg, ‚ die wy” aanbevolen 
hebben , is in dit geval. niet noodig , wyl de 
aantrekking der Dwaalfterren afgeleid word van 
de eenige ‘hoedanigheid dië de Dwaalfterren 
hebben , dat Zy wa. Jas Zyn , of ten minften 
ís zy aan die eene- ‘hoedanigheid vastgehecht 4 


en dat het juist die is, van Welke in deze gnd 
odd gwiandeld word, — | 


EN Bt 


Les Principes de toute Anahogie étant néceffairement 
campris dans fes Caraêteres » nous nous contentons de re= 
marquer ceux * ci, 


La feconde” Précaution. recommaridée- eft inutile ici , 
pegenane Ja gravitation des Planetes, découle de la quas 
Jicé-feule qu'ont ces Plapetes. d'être ‘des. masfes , ou du 
moins tient à cecte feule qualité „ & que c'eft précifement 


celle-ci qui caufe Videntitk , dont il eft queftion dans 
ette Analogie, 


Zu 


„ovv ANALOGIE sen, zi 
dn het „Zedekundige. 


Ik waarfchouw mynen Vriend, dat de Juffer, 
op welken hy verliefd is ; en die hy trouwen 
wilde „een gebrek heeft , dat zy ligtelyk kan 
verbeteren. Myn Vriend lochend zulks, fchoon 
het yder een duidelyk ziet. HAR & | 
Ik begryp, dat die verblindheid een. onover- 
winnelyk gevolg der liefde is „ en de liefde aan 
alle Minnaars gemeen zynde , befluit ik, aa/o 
gifch, dat in het algemeen de liefde blind is. 


De Kenteekenen dezer-Analogie zyn te blyk- 
baar, om ‘er by {til te flaan, pr 


Ees 


sot LADERDE 


Au Moral. 


Javertis un de mes Amis „que la Dame dont il eft amoue 
Feux, & qu'il veut époufer „-a un défaut dont elle-pour- 
roit aifément fe corriger. Mon Ami n'en convient pas , 
quoique cela faute aux yeux. | 


Te congoîs que cet dveuglement eft une fuite inévita- 
ble de ’ Amour, & l'Amour étant commun à tous les 
Amants, je conclus analogiguement qu'en gêneral: ’Amour 
eft aveugle. | Sk 


Les Caracteres de cette Analogie font trop évidents, 
pour que je m'y arrête. | | 


Bhp Herold ROL 


” 


za ANTWOORD or nr VRAAGE 


DERDE GEBRUIK. 


De waarheid of valfchheid van eén Voorftel tast- 
SW baär te betoogen, het geen men op geen andere 
OE PLEN | Er sd F 
_vapyze' fhrengelyk- zoude konnen bewyzen. 


Dit gebruik heeft-geen plaats, „dan. voor zo 
verre het voorftel meer algemeen kan gemaakt 
vorden „of dat-men deszelvs waarheid of valfch- 
heid wil bewyzens door toepasfing op een an- 
der -onderwerp:’ Maak: dan „het Voorftel alge- 
meen door-het tweede gebruik. Kies vervol- 
gens eem byzonder onderwerp „ dat begreepen 
is onder het algemeen denkbeeld „ dat in plaats 
van het eerfte- onderwerp is , in het voorftel, 
en wel zo, dat de waarheid of valfchheid van. 
het Voorftel tastbaar zy. Dan blykt het , dat 
het Voorftel toegepast op het ene 

: ere 


„TROISIEME USAGE, 
Prouver palpablement la vérité ou la fauffeté d'une 
_* Prûpofition; qu'on ne frauroit prouver 
rigoureufement d'’aïlleurs. 


… Cet Ufage n'a lieu qu’autant que la Propofition peut 
être rendue plus-génerale , vu qu'on veut démontrer fa 
vérité ou fa fauffeté en l'appliquant à un autre objet. Ren- 
dez done la Propofition génerale par le fecond „Ufagc. 
Choififlez enfvite-nn objet particulier compris fous l'idée 
génerale , fubftituée au premier fujet dans la Propofition, 
& tel que la vérité ou la fauffeté de la Propofition géne- 
rale-{ojt palpable. Il eft clair que la Propoficion appli= 

| | quée 


over ne ANALOGIE, Enz" ©” 73 
derwerp „ voor hetzelve noch waar hoch valfch 
kan zyn, zonder zulks te gelyk voor het onder- 
werp te zyn , dat het voorwerp van het Voor= 
{tel maakt , om dat die twee onderwerpen bei- 
de in het algemeene denkbeeld begreepen zyn, 
dat het onderwerp van het algemeene Voorftel 
maakt , van welke het Voorftel dat men onder- 
zoeken moet , maar een byzonder geval is. 


VOORBEELDEN. 
| | In het Natuurkundige. 


Ik zeg aan een Kind , dat het de Aarde wel 
konde zyn „ die zich dagelyks van het Westen 
naar het Oosten beweegd, en niet de Zon, die 
zich van het Oosten naar het Westen beweegd. 
Het Kind antwoord : dat is onmogelyk „ want 
Beo | ik 


‘quée 4 Pobjet choifi , pe peut-être vraie ou faufle pour 
celui-ci, fans être également pour l'objet qui eft le fujet 
de la propofition , puisque ces deux objets fonr compris 
tous deux fous l'idée génerale qui fait le fujet de la Pro- 
pofition géverale ‚ dont la Propofition à examiner n'eft 
qu'un cas particulier. | 


BKR EM PB ER Se 
| Au Pbyfique, 
_ Je dis à un Enfant, que ce pourroit bien-être la 
Terre, qui fe meut journellement d'Occident en Orient , 


&-non le Soleil, qui fe meurt d'Orient en Occident. l'kn- 
fant répond: gela eft kene » car je vois très- bien , 
5 


que 


74 ANTWOORD or pe VRAAGE 


ik zie zeer wel , dat het de Zonne is , die in 
het Oosten opgaat „en ‘er tegen over in. het 
Westen ondergaat. In plaats van met het Kind 
hier over in redeneering te, koomen , breng ik 
het zelve in eene {chuit , die langs den Oever 
voortgaat „ en-ik. zeg hem. zyn oog te. vestigen 
op eenen Boom die voor ons is, Ik vraag hem; 
fchynt het u-niet toe , dat die Boom naar ons 
toekomt? Het Kind antwoord ja. Ik ga voort: 
is het wezentlyk- de Boom „die naar ons toe- 
komt’, of de Schuit , die ons naar den Boom 
brengt? Het Kind-antwoord:-het is de Schuit, 
die ons naar den Boom brengt. Ik zeg ’er op: 
Wel nu de Aarde is de Schuit; die ons na de 
Zon voerd van het Westen-naar het Oosten ;, 
fchoon gy meend-, dat gy-niet van plaats ver- 
anderd, de Zon is de Boom, die van het Oos- 
ten na ons fchynt: toe:te komen „ fchoon zy on- 
, beweeg- 


que c'eft le Soleil-qul fe-leve en Orient „& va fe coucher 
vis-à-vis en Occident. Au lieu d'entrer avec |’ Enfant 
dans des raifounements au deffus de fa portée , je le mene 
dans un bateau, qui côtoye le rivage, & je lui dis de 
fixer un arbre fitué devant nous, Enfuite je demande z 
ne vous paroft-il pas que cet arbre s'avance vers nous? 
L'Eafant répond : oui. Je continue: eft- ce reëllement 
Parbre qui vient au devaút de rious ; ou le bateau qui nous 
‚ mêne vers larbre? L'Enfant replique : c’eft le bateau , 
qui nous mêne vers Párbre. Je réfume: Eh bien ! la 
Terre eft le bateau qui nous entraine vers le Soleil d'Oc- 
cident en Orient, quoigue vous croyez ne pas bouger , & 
le Soleil eft l'arbre qui vous femble venir à nous d'Orient 
en Occident , quolqu'il demeure immobile. Et iden 

| on- 


“over DE ANALOGIE Jens 75 


beweeglyk is. En het Kind overtuigd „ dat het 
zich bedroogen heeft, wanneer het geloofde , 
dat de Zon zich wezentlyk beweegd , om dik: 
zy fchynt voorttegaan ; denkt dat de Aarde ons 
zeer gemakkelyk met aich van het Westen naar 
het Oosten konde voeren, 


Ce: Voorftel , waar van ik de valfcheid be- 
ble wil , is: 


De Zon bewéegd zich noodzakelyk » om 
„dat Zy Zich fchynt te beweegen. 


En het Voorftel ; „waar van ik pa waarheid 
wilde betoogen , is : 


‚De Zon. beweegd zich niet hdi. ‘ 
som dat zy zich fchynt te beweegen. — 


Deze voorftellen algemeen gemaakt, worden : 
| Yder 


“cortvaingu qu vit s'eft trompé en affirmant la marche effec- 

tive du Soleil, parcequ'il lui paroîc marcher, penfe que 

Ja Terre pourroit très - bien nous entrafner avec elle d'Òc« 

cident en Orient, 

“La Propofition dont je veux prouver la Faulleté, ett 

Le Soleil fe meut néceflairement , parcequ’il paroît 

fe mouvoit, TE OE 

“Cele done. Ik: veux prouver la vérick : 

_Le Soleil ne ie meut pas néceflairement , parcequ’il 
paroît fe mouvoir. 


Rendues génerales ces Propofitions s degiendent ‚ 
| Yot 


76 ANTWOORD oppe VRAAGE 


Yder:Voorwerp „ dat zich fchynt te bewe: 
‚gen , beweegt zich altyd in der daad. 


_Yder Voorwerp , dat zich fchyit te Göwee | 
gen, beweegt zich niet altyd. 


Deze Voorftellen toegepast op den Bote 4 
is het eene klaarblykelyk ki „ en het an- 
dere waar. | 


_ En zo dra het tastbaar walen iss ks een 
Boom voortgaat , om dat -hy. fchynt voort te 
gaan , is het vok tasthaar valfch , dat de Zon 
voortgaat „ alleen om dat zy. Shyne \ voor te 
gaan , EnZ, ei Hoor 


De Kenteekenen der Analogië ó die hier gee 
bruikt zyn zyn: 1. de vergelyking van de Aar- 
de , en de Schuie, van de Zonne en den Boom ; 
| | 2. de 


“Tout Obiet qui paroît fe mouvoir, fe meut Reen 
fairements’ 


Tout Objet , qui paroît fe mouvoir , ne fe meut pas 
nécefldirement. 


Qui appliquées à l'Arbre, font, manifeftement la pre« 
miere faufle, la feconde vraie. 


Et dès qu’il eft palpablement faux qu’un arbre marche 
uniquement parce qu’il paroft marcher., il eft auffi palpa- 
blement faux que le Soleil marche uniquement EA: ’iÌ 
_„paroît marcher &c. 


Les Caraêteres de Y’ Analopie employée i ici font: 1. de fup- 
pofer la comparaifon de la Terre & du Bateau ‚ du Role 


over DE ANALOGIE „Enz. F7 


2 de eenzelvigheden „ die 'er uit voortkomen’, 
en die zyn „dat de: Aarde en de Schuit beide 
beweègende onderwerpen zyn ; en de Zonne en 
de Boom ftilftaande voorwerpen 5-3. dat zyal- 
leen tot het verftand behooren. | 


Jn de Zedekunde, 


Alle de Fäbels bieden ons in hunne toepas- 
fingen voorbeelden aan van dit gebruik der wa- 
logië „toegepast op de Zedekunde. Wy zullen 
er -duidelykheidshalve één uitkiezen. - 


Om aan een Kind de waarheid van dien regel: 
Men moet in zyne jeugd arbeiden ‚om iets te 
hebben, om in zynen ouderdom van te leeven 5 
duidelyk te betoogen, laat men hem den Fabel 
leezen van den Krekel en de Mier, en wanneer. 
s SE hy 


& dé l'Arbre; ainfi que 2. les identités qui en réfultent , 
& qui font, que la Terre & le Bateau font tous deux un 
object en mouvement, & le Soleil & l’ Arbre un objet en 

repos; 3. d'être du reffort du feul intelleêt. Met. 


Au Moral. 


Toutes les Fables pous offrent dans leurs applications , 
des exemples de cet ufage de l’Analogie emvloyée au Mo- 
ral, Choififons -en cependant une pour plus de clarté. 


_ Dans la vue de prouver fenfiblement à un Enfant la vé- 
_rité de Cette maxime: Il faut trävailler pendant fa jeu- 
nefle. afin a?avoir de quoi vivre dans fa vielleffe ; on lui 
fait lire la Fable de la Cigale & de la Fourmi , & quand il 
… &-vu 


he 


/ 


28 ANTWOORD (op dé VRAAGE 


hy ziet, datrde Krêkel niets in: deni Zomer vers 
gaderd hebbende „ om in den Winter van te lee- 
ven „gevaar loopt om van honger te fterven ; 
zegt men hem: dit zal w ook gebeuren „indien 
gy in uwe jeugd verwaarloosd iets te verzame: 
len, om in uwen ouden dag van te leeven. 


Het Voorftel , welkers waarheid ik betoogen 
wil, algemeen gemaakt, luid dus : 


Yder Wezen „ dat fpyze noodig heeft „ en 
geen voorraad verzameld , wanneer het 
kan „en ’r tyd toe is, loopt gevaar van 

*____ naderhand van honger te fterven. 


Dit Voorftel, op den Krekel toegepast, is 
tastbaar waar. / | 


De Kenteekenen der „Aualogie ‚ die hier ge- 
bruikt zyn , zyn 1. de onderftelling der verge- 
| Iy- 


REE B 


La Propofition , dont je veux prouver la vérité, ren- 
dûë génerale , eeft» | 

Tout être s-qui a befoin d'aliments , & qui n'en: fait 
pas provifion, quand il le peut & qu'il en eft tempss 

court risque enfuite de mourir de faim. en 
Cette Propofition, appliquée à la Cigale , eft palpable- 
ment vraie. | | 
Les CaraCteres de 1’Analogie employée ici, font: 7 de 
| up= 


tover DE ANALOGIE, enz. vid 


Iyking van den Krekel met den Menfch; van 
den Zomer met de Jeugd ; 2. de eenzelvighe- 
den „ die ’er uit voortvloejen, en die zyn, dat 
de eene en andere fpyze nodig hebben, en dat 
de Zomer voor de eene „ en de Jeugd voor de 
andere de bekwaame tyd is om die te verzame- 
len; 3. dat zy alléen tot de treden behooren. 


_Laaten wy verdêr aanmerken , dat de verge- 
Iykingen der Dichters en Redenaars , tent groo- 
ten deele niet anders zyn „ dan op deze wyze 
aangewende ZAnalogien. Want de Dichters en 
Redenaars vergelyken zelden. Voorwerpen za- 
men „ die onderling eene Natuurkundige ge/ye 
kenis hebben; en indien dé Voorwerpen ee- 
ne Zedekundige gelykenis hebben, zyn zy 4na= 
logifch , en het eene ftrekt , oïm het geen men 
van het andere zeggen wil, Zo veel te-meer te 
doen gelooven. wenead eteorde vakde ie 

| VIERDE 


fuppofer la „comparaifon de la Cigale avec |’ Homme, -de 
V'ité avec la Jeunetle 5 ainfi que 2. les Îdenticés qui en 
réfultent , & qui fontùque Pune & autre , ont befoin d'a- 
liments, & que PEté eft pour Pune, & la Jeuneffe pour 
l'autre, le temps propre à en ramafler ; 3. d'être unique- 
ment du: reffort de la raifon. gr 


…Renarquons encore que les comparaifons des Poëtes & 
des Orateurs ; ne font la plupart que-des Analogies em- 
ployées de-cetre maniete: + Car les Poëres & les Orateurs 
ne comparent. guere, des objets quisOnt-entr'eux une res- 
Jemblanee-Poyfiques & fi les-objets ont entr’eux une res- 
Jemmblance Morate-s‚ils font done Analogues, & Pun fert à 
rendre plus fenfible ce-que-l'ou veut dire. de l'autre. 


QUA- 


80 ANTWOORD or oa VRAAGE * 


VIERDE GEBRUIK. 
| | Ontdekking van nieuwe Waarheden. | 


‚Men kieze de eene of andere Waarheid, en 
onderzoeke voor eêrst , of dezelve op de alge- 
meenfte wyze voorgefteld zy, dan niet ; in dit 
tweede geval maake men de waarheid zoo alge- 
meen als het mogelyk is „ door middel van het 
tweede Gebruik. Men pasfe eindelyk deeze 
waarheid toe op alle de onderwerpen , welker 
Analogie fteund op de eenzelvigheid van de al. 
gemeene hoedanigheid, die de grond is van dee-, 
ze waarheid. En men kan van deeze toepasfing 
verzekerd zyn; wyl (2. gebruik ) deeze alge. 
meene waarheid enkel afteleiden is van de hoe- 
danigheid , die gemeen ís aan alle de voorwetr- 
pen, van welke de dralogie zich grondvest op. 
de eenzelvigheid van die hoedanigheid, 

| VOOR- 


0: DV ATEREPIE MEN GIG A LGAE 
Découvris de nouvelles Vérités. 


Prenez une Vérité quelconque , &-examinez d'abord fi 
elie eft énoncée de la maniere la plus génerale , ou non ;- 
dans le fecond cas , rendez cette Véritd aufli génerale qu’ 
ileft posfible , par le fecond ufàge. Enfin appliquez cet= 
te Vérité à. tous les objets „ dont l’.Analogie fe fonde fur 
Pidencité génerale , qui fait le fondement de cette Vérité, 
Vous pouvez être für de cette application , puisque (2. 
ufage ) cette Vérité génerale découle ‘uniquement de la 
qealieé commune à tous les objets, dont l’ Analogue fa 


fonde fur lidentité de cette qualité. 
| EXEM- 


MR, 


„OvER DE ANALOGIE , enz. „ Si 


VOORBEELD EN. 
Inde Natuurkunde. er 


… Wylen de Heer LAMBERT „€64 waardig 
Lid van de Koninglyke Acaaemie, der. Weeten- 
fèhappen en. fraaije Letteren te, Berlin. ‚nam 
vooreerst waar , dat de befchouwing der Spreek- 
Trompetten uitliep op de algemeene, Wet van 
wederkaatzing. Hier uit -befluit hy.,dat de 
befchouwing- (heorie ) „der. Spreek - trompetten 
insgelyks op het Ligt kan toegepast worden , 
en men dus ook een Ligt - trompet zoùdeckon- 
nen „uitvinden. En hy.heeft,ook inder daad 
de Figuur’ en afmeetingen gegeeven ván:zulk 
een Werktuig „ dat het ligt van eene, kaars-tot 
op 46 voeten afftands draagt , zo dat: mer op 
dien afftand noch leezen, kan. ik 19 En | 
7 


Ek EuMeinL Es 
Au Phyfique, re Mal 


Feu Mrt. LAMBERT» Membre, Dluftre de. U’ Academie 
Royale des. Sciences (> Belles - Lettres de Berlin „ obferva 
d'abord que la théorie des Porte - voix fe réduifoit enfin _à 
la Loi génerale de la réflexion.. Delà il conclut ; qué, la 
théorie des Porte- voix eft également applicable À Lt- 
miere & que l'on pourroit par conféquent trouveran Parte- 
lumiere, wffeEtivement il a donné la Figure & les dihen- 
tions de cet Inftrùment , qui porte la lumiere d'une chan- 
delle jufqu’à 45 pieds de diftance , enforte qu'on peut ch- 
core lire à cet éloignement, 2 vi | 
AAL, Deel, F Ax 


82 _ ANTWOORD-lop Dé VRAAGCE 
In de Zedekunde.) 


De menfch bemerkt wel drâ , dat ‘er niets 
uit zich zelve voorkomt, dat is te zeggen, dat 
een gefchapen Wezen ér eén ander onderfteld ; 
deze waarheid van waarneemingen zo âlgemeen 
maakende , als hem mogelyk is, zegt hy « ’er 
is geen uitwerking zonder oorzaak ; eindelyk:, 
deere algemeene wdarheid op het heelal in het 
byzonder toepasfende’, trekt hy ’er-die groote 
Waarheid uit : 'er iseen Schepper «| « 


„De Kenteekenen der Aralogie vân het eer- 
fte voorbeeld zyn: 1. vdat er eene vergelyking 
is tusfchen de befehouwing:van het Geluid, en 
die van het Ligt; 2. de,eenzelvigheid-der twee 
befchouwingen , die daar in beftaat dat de ee- 
ne en andere uittoopen op de algemeene Wet 

Reni van 


Au Moral, 


L'Homme remarque bientôt que rien ne fe fait de foi- 
même; c'eft-à-dire, qu’un Etre créé en He ie un au- 
tre; rendant cette Vérité d’ Obfervation aufli generale , 
qu'il lui eft posfible , il dit: il n'eft point d'effet fans 
caufe: enfin appliquant cette Vérité à univers en particu- 
lier , il en tire cette grande Véricé: il e{t un Créateur. 


„ Les CaraCteres de 1’ Analogie du premier Exemple font: 
1. de fuppofer Ja compararfon de la théorie du Son avec 
gelle de la Lumiere; ainfi que 2. Pidentit de ces deux 
théories qui confifte en ce que l'une & l'autre fe roots 

| t Hà 


over pe ANALOGIE, enz 83 


van wederkaatzing ; 3. dat zy alleen tot de ie 
den behoord, 


| | | 

De Kenteekenen der Zualogie van het twee- 
de voorbeeld zyn : 1. dat ‘er eene vergelyking 
is van een gefchapen Wezen met het Heelal ; 
en 2. de eenzelvigheid, die’er uit voortvloeid, 
en die daar in beftaat, dat de eene en de ande- 
re uitwerkzelen zyn 5. 3. dat zy alleen tot het 
verftand behooren, _ 


Men kan ook op de volgende wyze de na- 
logie met goed gevolg gebruiken tot het ontdek- 
ken van nieuwe waarheden. … 


Men pasfe een Voorftel , dat voor waarheid 
erkend is „ op andere onderwerpen „dan op 


deszelvs eerfte onderwerp toe, mits zy met het 
| zelve 


à la loi génerale de la réflexion 3 3. d'être uniquement du 
reffort de la raifon. 


Les Caraéteres de 1’ Analogie du fecond Exemple font : 
1. de fuppofer la comparaifon d'un Etre créé quelconque 
avec P Univers; ainfi que 2. l'identité qui en réfulte , & 
qui confifte en ce que l'un & laurtre font des effets; 3. 
enfin-d’êcre du refiort de Lincelleét feulement. 


On peut encore employer avec fuccès 1’ Analogie à la dé- 
couverte de nouvelles Vérités , de la maniere fuivante. 


Appliquez une Propofition reconnue vraie, à d'autres 
objets qu'à fon objet primitif Asir ayant avec célui- ci 
| 2 


4 Pen 
ú U Oe, 


84 _ ANTWOORD or ne VRAAGE 


zelve eenige Analogie ‘hebben , | en fchikke het 
Voorftel , na de verfchillendheden’ wafehien ei 
twee onderwerpen. … 


VOORBEELDEN, 
hj de, Natuurkunde: rt 


De Heer meae rin webred? en eené 
fpitfe punt bekwaam is, om de Eleâtrifche ftof- 
fe van ‚verre en zonder uitbarfting aan te trek= 
ken, past deze wâarheid op de Donderftofte toe, 
die mét de Ele@rifche- eene gelykwormigheid 
heeft, en befluit, dateen Geleider, die ín gedaan- 
te en. grootte evenredig is aan de ftoffe van den 
Blixem „ dezelve geheel zoude aantrekken en 
zonder. gêluid. De ondervinding heeft de toepas- 
fing. dezer Analoge genoegzaam goedgekeurd. 
17 


quelqu’ Analogie, & modifiez la Propofition d'après los 
differences, qui-regnent entre ces deux nd 


BER IM IE le elan 
Au Pbhyfique. 


Mr. FRANKLIN fachant qu'une pointe à la faculté dé 
‚{outirer de loin & fans explofion la matiere Eletrique , 
applique cette Vérité à la matiere du Tonnerre, analogue 
à la premiere , & conclut je ‘un Conduêteur proportionné 
eg à fa grandeur & àfa figure ‚ à la matiere de la Fou- 

\ Yattireroit toute entiere & fans bruits L'expérien- 


ph a fuffifamment juftie l'application analogigug de cete 
te Verité, pa 
ú 


hd 
* 


over De. ANALOGIE , axa. A 
valde Zeddekundt. 


„Zo dra-eemredelyk menfch opgemerkt heeft, 
dat alle werktuigen eeh Werkman onderftellen, 
die zo veel: verftandiger is ‚dan het werktuig 
volmaakter “is, zal hy ook ten eerften ontdek- 
kén „dat ‘het ‘heelal „een “Werkmeester onder- 
fteld. ‚-wiens: vernuft zoveel boven alle: het 
menfchelyke is, als het heelal is boven alle 
Werktuigen , die door Menfchen handen ge- 
maakt zyn. | | 


Indien ik my zelve niet bedroogen heb , in 
de ontwikkeling van de Gronden en Kenteeke- 
nen der Analogie , deszelvs gevolgen die ’er uit 
voortvloejen, de voorzorgen , die men neemen 
moet , wafneer men ’er-zich van bediend , en 
de gebruiken , op welke men dezelve kan toe- 

| pasfen, 


ie Moral, 


_ Dès que 1’ homme raifonnable a fait attention que toute 
Machine fuppofe un ouvrier d'autant plus intelligent. qu’ 
ellie eft plus parfaite , il découvrira d'abord auf que 1 U- 
nivers fuppofe un Ouvrier d'une intelìigence auffifupérieu- 
re à toute intelligence humaine , que univers left a tou- 
te machine faite de main humaine. 


[Si je ne me trompé en développant les Principes & 
‚les Carafleres de P’ Analogie „les confëguences qui en dé- 
coulent, les précautions qu'il faut prendre en s'en fervant , 
& les ufages auxquels on peut lappliquer , je crois.avoir 
Nels ni E 3 démons 


_ 


86 _ ANTWOORD op ve VRAAGE , enz, 


_pasfen , geloof ik , dat ik beweezen heb , dat 
zy nooit misleid , wanneer zy wel gebruikt’ 
word. Ik durve my dan vleijen het voorgeftel- 
de oogmerk bereikt te hebben ; en ik hoop ; 
dat myne pogingen ‚ om getrouw te blyven aan 
myne Zinfpreuk , ter myner gunfte zullen me- 
dewerken, by eene loffelyke Maatfchappy , die 
zich meer aan zaaken , dan aan woorden „ laat 
gelegen leggen. | | 


démontré que bien employée elle n’égare jamais. _J'ofe 
donc me flatter d'avoir rempli le but propoié ‚ & j'efpere 
que mes efforts pour refter fidele à ma Devife „ feront un 
vicre de plus en ma faveur , auprès d'une Société illuftre , 

qui s'occupe plus de chofes que de mots. 


SABA ee 


u. ANT- 


IL ANTWOORD 
or Je lr Î 


Mo -Boonals SA G ik. 


___VOORGESTELD DOOR DE 


HOLLANDSCHE MAATSCHAPPYE per 
WEETENSCHAPPEN re HAARLEM : 


Welken ayn de Gronden en Kentnerken van de Ana- 
logie? En hoe betaamt het eenen Wysgeer 
zich daarvan te bedienen by bet onderzoek 
der Phyfifche en Moreele Waarheden? 
DookR 


JOSEPHUS PAP pe FPAGAR AS, 
Doktor en Prof. in de Philofopbie , en Prof. in de Matbefis , 
op het Aibeneum te Vofarbely in Zevenbergen. 
ONDER DE ZINSPREUKE: 
Nec temerdé , nec: timidé, 


dc eg Ps 7 : n e En pe 3 5 
7 


DASS TATIG 
D E 
AN AL OG TA; 
Ejusque ad weritates Pbyficas & Morales applicatiene, 


ILLUSTRIS SCIENTIARUM SOCIETATIS HAR- 
LEMENSIS JUDICIO SUBMISSA. 


F4 


Bladz. 89 
VERHANDELING: 


OVER DE 


AREA Oe rd 


EN DESZELVS TOEPASSING OP DE 
NATUURKUNDIGE EN ZEDE- 


KUNDIGE WAARHEDEN, 


le Menfchelyke Kundigheden eindigen 
EN of in vergelyking van. denkbeelden , of 
in het onderzoek , en de waarneeming 
van de eigenfchappen en vermogens der dingen 


en in het brengen van dezelven tot.hunne oir- 
zaaken. | 


Hoe 


PILER TATLO 


IE 


AN A LO En” A; 


EjusQ ue AD VERITATES PHYSICAS 
ET MORALES APPLICATIONE. 


On humana cognitio terminatur vel in comparatione. 


idearum ; vel-in proprietatibus rerum viribusque Ob= 
fervandis ’ examinandis ‚ Kad Ee caufas®revocandis. 
5 


In 


96 IL ANTWOORD op pe VRAAGË 


Hoe men moet te werk gaan in de vergely- 
king der kundigheden : zulks leeren ons de Re- 
denkunftenaars , en de Wiskunde geeft ’er zeer 
gefchikte voorbeelden toe aan de hand. De 
Denkbeelden namentlyk „ moeten naauwkeurig 
omfchreeven worden, en bepaald, om alle ver- 
warring te vermyden ; zy moeten uit verfchei- 
den oogpunten gezien worden, hunne overeen- 
komst moet waargenomen worden , en in derzel- 
ver juiste paalen omfchreeveh; het onderfcheid 
derzelve moet duidelyk aangeweezen worden „ 
en de kundigheden moeten op verfcheiden. wy- 
zen zamengevoegd of- van elkander gefcheiden 
worden , naät de verfchillende omftandigheden. 
Zulke, welker overeenkomst in den eerften op- 
flag zigtbaar is, moetert eerst vergeleeken wor- 
den, en dus moet men , volgens eene juiste 
order voortgaan „ tot het onderzoek van den 
zamenhang der verder van elkander afftaande 


denkbeelden. bs 
Het 


In notionibus inter fe conferendis quomodo fit verfan= 
dum docent Logici , exemplaque accommodatisfima pra- 
bent Mathematici, Idee nimirum funt accurate definien= 
de , ac determinande , ne confufioni locus relinquatur , 
ex diverfis lateribus contemplande , convenieritia earum 
obfervanda , juftisque terminis circumfcribenda , discrimi- 
na acute detegenda „ vario modo notiones pro cîrcum- 
ftantiarum diverfitate componende., ac fejungende , ee 
primum inter fe conferende , quarum convenientia incur- 
rit in oculos , & ita. demum jufto fervato ordine.ad con-, 
nexionem remotiorum idearym, Indagandam -progrediene 
dum. vee mh} Or vil TCV Le 

dte Neque 


ad | 


over pe ANALOGIË, enz. óf 


Het is egter zeer zeker , dat zulk een verge: 
Iyking der denkbeelden niet genoegzaam ís, om 
‘er zelfs alle afgetrokkene waarheden door te 
vinden en te bewyzen. Want wie weet niet, 
dat ’er zelv in de zuivere Wiskunde aan gis- 
fingen, en dus te meer aan waarneemingen en 
gevolgtrekkingen , en eene zekere Znalogie , 
welke van die onderfcheiden is , die de Meet- 
kundenaars gebruiken , en die nader aan die „ 
waar van de Natuurlyke Historie - Beoefenaars 
zich bedienen , komt’, eene plaats voor gisfin- 
gen is overgelaaten ? En in der daad , zyn 
door waarneemingen alleen eenige meer verbor= 
gene eigenfchappen der getallen ontdekt , en 
door verfcheiden voorbeelden bevestigd. … De 
Analogie alleen heeft den Wiskonftenaar op 
veele waarheden van het uiterite gewigt doen 
denken. Zy heeft eerst geleerd , om alle de 
leden der oneindige reïen tot een algemeen Lid 


te 


„_Neque tamen talem idearum comparationem fufficere 
vel abítraftis omnibus veritatibus inveniendis , ac demon- 
{trandis , eft certisfimum. Quis enim nefcit in ipfa pura 
Mathefi conjeêluris „ tantoque magis obfervarionibus & 
induCtioni , ac Anatogie-cuidam , ab illa, que Geome- 
tris propria eft ‚, diftinte , magisque ad eam , qua fcien- 
tie Naturalis cultores utuotur, accedenti, locum aliquem 
relilum effe? Obfervationibus fane folis nonnulle pro- 
prietates.numerorum magis recondite funt detecte, & in- 
duêtione confirmate. Analogia fola multarum Geometras 
Veritatum Maximi fane momenti admonuit. Ea primum 
docuit ferierum infinitarum Omnes terminos ad generalem 
reducere, Eadem fuggesût Newrono cogitationem me-. 

| tho: 


ga ANTWOORD op pe VRAAGE 


te brengen. „Zy bragt aan. Newton in gedach- 
ten, om de wyze, door welke men eene twee- 
ledige grootheid tot eene willekeurige hoogheid 
of magt kan. verheffen „ op. het uittrekken van 
wortelen „ of derzelver. overbrenging tot eene 
oneindige rei, toetepasfen. Zy heeft Lr1s- 
NITZ , doot de wyze van BARROW, tot Zy- 
ne naderkunst gebragt „ of gemakkelyk kunnen 
brengen. Zy heeft eindelyk,dikwyls aan. aller- 
hande Wiskunftenaars vernuftige-gisfingen „ ge- 
lukkige vindingen „ nieuwe en onverwagte wy- 
zen van zwaare voorftellen op te losfen ; aan 
de hand gegeeven. RIMPELS 
Dan het is dan een yder bekend , datzoo veel 
te minder de enkele vergelyking der denkbeel- 
den genoegzaam is , om de zaaken van een 8€- 
wrocht (fallum”) te doorgronden , maar dat daar 
toe andere bewyzen en gronden van zekerheid 
en blykbaarheid vereifcht worden. Want de af- 
A ge- 


thodum binomii ad quamcunque dignitatem evehendi, ex- 
rtrabendis, vel in feriem infinitam conjiciendis radicibus 
applicandi. Eadem Lersnirium a methodo BARRO- 
VIANA ad calculum fuum differentialem vel duxit , vel 
facile ducere potuit. Eadem precipuis quibuslibet Geo- 
metris fagaces conje@uras , inventa felicia, novos & inex- 
pettatos ardua problemata folvendi modos fiepisfime fup- 
peditavit. | 100 ih 
Tanto autein minus fufficere ad res faCti perveftigandas 

folam idearum comparationem , fed alia requiri certitudie 
nis ac evidentie. argumenta , & fundamenta nemo eft qui 


ignoret, Abftraëte enim notiones verfantur intra Bor ji 
| ifd- 


ovER pe “ANALOGIES enz | 93 


getrokkene kundigheden ; gaan niet verder dan 
tot de mogelykhieid; die geene, welke deze on- 
derling vergelyken , laaten ‘er zich niet veel aan 
gelegen leggen, of de voorwerpen hunner denk- 
beelden. op dezelve wyze wezentlyk zo beê- 
ftaan buiten hun verhuft als zy die begrypen, 
op het welke echter die voornaamlyk moeten let- 
ten , die de Natuur der dingen onderzoeken , 
en de oirzaaken en uitwerkingen willen kennen. 


Niemand zal twyffelen „ dat-wy door onze 
zinnen van het beftaan der dingen verzekerd 
worden. Wy kennen door een innerlyken zin, 
ons verftand en deszelvs vermogens en werkin- 
gen ; en door de uiterlyke zinnen alle andere 
zaaken. Maar daar wy zelv niet alles konnen 
waarneemen „ voegen wy by onze kennis , al 
dat geene „dat door getuigenis van anderen 
geftaafd word. - 1 

‘Onze 


Jitatis terminos, nec quï eas inter fe conferunt multum de 
eo func follicici : ‘Verum objeta fuarum idearum eodem 
modo exiftant extra mentem, quo concipiuntur , ad quod 


precipue fpeêtare debent ii ; qui Naturam rerum fecutari, - 
effeGtaque & cauflas cognofcere annituntur. | 


_ Senfuum ope certos nos reddi de exiftentia rerum nemo 
dubitat Incerno fenfu mentem noftram , ejusque faculta- 
tes & operationes , externis autem res quascunque alias 
cognofcimus- Quia vero non omnia poflumus ipfi obfer- 
vare , cognitioni noftre adjungimus ea etiam, que tefkie - 
moniis aliorum cenfirmanser, 


Haud 


84 IL ANTWOORD or be VRAAGE 


en Onze Waarneemingen niette min noch ons 
„Historifch Geloof zouden ons van veel gebruik 
zyn, indien deeze gronden van redenkundige 
blykbaarheid , niet vergezeld waren , met eene 
zekere overreeding eener ftandvastige en altoos 
duurende Analogie , diemen de natuur der 
zaaken altoos ziet waarneemen. … «Want on- 
ze zinnen „leeren ons, welkereigenfchappen 
de zaaken tegenwoordig hebben ; het Geheu- 
gen verzekerd ons , dat dezelve by andere ge- 
degendheden ook. waargenomen.-zyn ;-en on- 
ze verbeelding kan de denkbeelden op veeler- 
hande wyzen zamenftellen „ van elkander af- 
zonderen, en de veranderingen „ die zy in het 
vervolg ondergaan zullen , naar willekeur fchik- 
ken. Maar de zielsgefteldheid. alleen „ om 
volgens eene Zzalogie te-handelen „te leeven 
en te oordeelen; leert ons de waarneemingen 
ophet gebruik ín het leven toepasfen „ en de 
toekomende uitwerkingen vooruit zien , uit het 

geen 


Flaud magno tamen forent ufui feu obfervationes nose 
tre , feu fides Hiftorica , nifi hec evidentie moralis fun- 
damenta conjunêta effent cum firma aliqua perfuafione, 
conftantis & perpetue cujusdam Analogie , a Natura re- 
rum punguam non obfervande. Docent enim fenfus quas 
res in prefens proprietates habeant , memoria certos nos 
reddic easdem aliis etiam occafionibus fuiffe obfervatas 
imaginatio ideas vario modo componere, dividere, futurt 
temporis mütationes pro lubitu ordinare poceft „ fola au- 
tem animi dispofitio Analogie convenienter agendi, vi- 
vendi , & judicandí , Confilium fuggerit , obfervationes 
vite ulibus applicandi , fucuri temporis eventus ex iis, 

| qur 


over De ANALOGIE , enz. 95 


geen de ondervinding geleerd heeft, sen gely- 
ke gevallen by wederkomst van dergelyke om- 
ftandigheden zonder twyffelen afwagten. — 


Niets is ‘er zekerder „ dan dat de levenswy- 
ze van alle menfchen altoos gerigt word „ vol- 
gens hunne oordeelvellingen , gefchikt naar de 
Analogie van de Natuur. « Kinderen zo wel als 
volwasfenen , wagten dezelve uitwerkingen van 
het gebruik derzelve zaaken af , en twyffelen 
geenzints „of het geen zy waarneemen , dat 
voor heen voor -of nadeelig geweest is , zal 
altoos dezelve uitwerkingen voortbrengen. Wy 
konnen zelve van den aart en-de daaden van 
den Menfch „ niet anders dan volgens de Â74- 
logie oordeelen. …- Een Kind houd zich verze- 
kerd , dat:het--door zulke -daaden „ waar door 
het voorheen ftraffe of lof van zyne Ouders 
behaalde , ook altyd dien lof of die ftraffe ver- 
RR teh ijk die- 


que experientia doeuit, colligendi, fimilesque cafus fimi- 
hibus recurrertibus circumítantiis. haud dubicanter expec- 
fandi. 


Nihil autem certius eft ‚ quam omnium omnino homi- 
pum vivendi rationem ad judicia Analogre Nature attem- 
perata conftanter dirigi. Infantes eque ac adulti eosdem 
effeétus ab earundem rerum ufu expeétant , nec dubitant 
ea, que alias profuifle vel obfufle obfervarunt , eosdem 
femper effectus produêtura. De ipfa etiam hominum in= 
__dole, &a&ionibus non poffumus non Analogie Convenien- 
ter judicare.. „Perfuafum habet infans fe ationibus „ quie 
bus alias laudes Parentum vel penam promeruit ; temper 

ng 


9% HL. ANTWOORD or pe-VRAAGE 


dienen zal.” Wy fchryven dezelve neigingen en 
genegendheden , die wy in ons zelve. waarnee- 
men „ ook aan anderen toe „ en wy zoeken uit 
hunnen aart te gisfen, wat Zy in zulke of zulke 
omftandigheden doen zullen ; en wy worden in 
verwondering gebragt door daaden , die tegen 
den zedelyken loop van de waereld of tegen de 
Menfchelyke: Natuur aanloopen „by voorbeeld, 
door eene Vadermoord , die SoLoN meende 
dat in geen Menfch vallen-konde'; en wy: ver- 
wonderen ’er-ons niet minder over, dan over 
Zeldzaame Natuurkundige verfchynzelen. «, 


he rs \ 


‚Dan wen bêgrypt ligtelyk „dat alle oordeelen, 
die volgens de Aualogie gefchikt zyn „ deze waar- 
heden bevatten: dat alle-zaaken „ altoos met 
zekere eigenfchappen begaafd zyn : by .voor- 
beeld , dat het vuur brand , ‘het brood voed, 
het water deh dorst lefcht. Dat de uitwerkin- 

$ | gen „ 


promeriturum. Easdem aliis , quas in nobis obfervamus, 
propenfiones & inclinationes adfcribimus , quid que in his 
vel illis circumftantiis faéturi fint ex eorum indole conji- 
cere annitimur. Aétionibus confueto moralis mundi cur- 
fui, vel Humane Nature contrariis, v. gr. parricidio , 
quod SoroN in Hominem cadere non pofle arbitratus 
eft , în haud minorem , ac rarioribus Phenomenis Phyfi- 
Cis, admirationem conjicimur. 


Facile autem intelligitur in omnibus Judiciis Analogie 
acCommodatis has veritates involvi® Res quaslibet pro- 
rietatibus quibusdam preditas conftanter elle, _ V. gr 


guem urere , panem nutrire , aquam fitim bor ke 
ùffec= 


robrR ‘DE ANATOCTEN Biz H] 07 


gea, die gebeuren ; niet by geval , maár-door 
de werkingen van bepaälde oorzaaken gebooren 
worden ; dat de* honger niet verzadigd word 4 
“dan door-fpyze. Dat van dezelve oorzaaken 
op dezelve wyzen werkende ‚ men altoos de- 
zelve uitwerkingen moet verwagten 5 flagen zul- 
len altoos dezelve fmert voortbrengen als voor- 
heen. Datdezelve of gelykfoortige uitwerkingen 
van dezelfde, of gelyke oirzaakên moetenvafge= 
leid worden , dat de duisterheid der Nagt ‚niet 
dan door-den ópgang, der Zonne kan verdreeven 
worden 3 dat de warmte door gemeen Vuur; of 
door de werking der Zonne veroorzaakt word; 
en dat de agtereenvolging , door welke de na= 
tuurlyke verfchynzelen elkander opvolgen , niet 
toevallig of by geval veranderen ;. altoos volgt. 
de Lente op den Winter , en de Nagt op den 
Dag. Dat alle zaaken , die men ziet dat altoos 
zamengaan , of op elkander volgen „ of van el- 
kander of. zeker van oorzaaken af hangen, ‘die 

| | Zy 


Effeâtus , qui contingunt non temere., aut cafu , fed dee 
terminatarum cauflarum operatione exoriri , famém non 
fedari nifi cibo. Ab tisdem cauflis eodem modo operanrtibus 
eosdem femper effectus expeétandos efle, verbera eundem. 
quem alias dolorem productura. Eosdem vel fimiles effec= 
tus ab iisdem vel fimilibus caufis derivandos effe , noctis’ 
__ tenebras non n'fi Solis ortu dispelli , calorem igne vulgari , 

_ folisque atione excitari. Ordinem quo Phoenomena fe mu- 
tùo excipiunt non temere variari, hyemi Ver, diei noem 
fucceffura, Ea que conftanter conjunâta effe, aut fibi mus 
tuo „fuccedere obfervantur , vel a fe mutuo , vel certe 4 
communibus caufis dependere , inter pluvias moderatas 

AAL Deel, | G & 


98 IL ANTWOORD of pe: VRAAGE 


zy onderling gemeen hebben. Tusfchen eenen 
matigen Regen en de Vrugtbàarheid , is eene 
waare „ en niet flegts fchynbaare zamenhang. 
Dat het Heelal , of ten minften dat gedeelte „ 
dat ons naast by is , door ftandvastige en on- 
veranderlyke Wetten geregeerd word , en dat 
‘er zelv in den aart en in de daaden der Men- 
fchen , zelv ín hunne verfcheidenheid , eene 
groote overeenkomst „ en ín hun verfchil eene 
groote eenvormigheid en overeenftemming waar= 
genomen word. Het is te bekend, «dan dat het. 
betoog zoude nodig hebben „ dat: de gemeene 
daaden en oordeelen der Menfchen , zich naar 
deze. waarheden fchikken. Maar te regt kan 
men vraagen, wat de waare reden is van dit zo: 
algemeen verfchynzel? Wat de Kinderen zoos 
wel als volwasfenen , “onweetende zo wel als 
Wysgeeren , aanzette en-dryve „om volgens. 
eene Analogie te leeven en te handelen 5; of: 
men zulk eene evertuiging vande onverander-- 
| lyk- 


& fertilitatem , veram non apparentem folum- modo cone 
nexionem effe. Univerfum , vel eam faltem ejus partem , 
que nobis propior eft, legibus conftantibus, & immuratis 
regi , in ipfaque hominum indole , & aétionibus magnam 
femper in diverfitate convenientiam , in varietate uniformie 
tatem „ vel confenfum obfervari, His fane veritatibus ac= 
commodari ordinárias mortalium aCtiones, & judicia, no 
tius eft , quam ut probatione indigeat. At jure profeto. 
uri poteft de vera univerfalis hujus Phoenomeni caufä. 
uid nimirum infantes eque ac adultos , Ídiotas ac Philo- 
fophos determinet compellatque ad vivendam & agendum 
. Analogia convenienter ? Nym tanta de Nature, ordinis- 
| que, 


vre ne ANALOGIES êxg. 09 


lykheid der Natuur en Order, uit welke devuit- 
werkingen voortvloeijen , en. die in alle‘ men- 
fchelyke daaden doorblinkt, alleen aan redenee- 
ringen moet toekennen, dan-aan de gewoonte ? 


of het niet veel waarfchynelyker is „ dat dezel 


ve tot de algemeene kennis, -die de Natuur aan 
yder heeft ingeftort, moet gebragt worden, die 
algemeene kennis „ die de -daaden en zelv het 
leven’ beftuurtsBern! 70 oe ke | 


Het isten uiterften klaarblykelyk „ dat-mert 
zulk eene groote overeenkomst ( con/èn/is >) in 


het erkennen van de Zralogie der Natuur niet. 


aan redeneeringen verfchuldigd-is , ten minften 
niet aan zulke „ van welke -wy- by ons zelve 
bewust zyn” Want wy hebben zulk eene 


naauwkeurige kennis niet van het inwendig za-, 


menftel van ligchaamen „ die van het onze. ver- 
fchillen ; ja zelv niet van ons-eigen ligchaam ; 


dat | 


que, quo. effeâta oriuntur,, conftantia. perfuafio „que cx 
__ omnibus morralium erumpit. Ationibus „ debeatur ratioci- 
nis 2 Numrconftetudim 2 vel povus fit verofimile eam 
acceptam efle referendam fenfui communi, omnibus a Na- 
tura ipfa indico , aétionesque &- vitam 1pfam dirigenti ? 


„Non deberi tantam in Nature Analogia agnofcenda con- 
fenfionem’ ratiociniis faltem talibus „quorum confcii hobis 
fimus, eftevidentisfimum. Neque enim vel internam cor- 


porum a noftro: diverforum-, vel.etiam noftri corporis « 


ftructuram ita cegnicam habemus, ut efte tus ex fuis cau=…* 


{isa priori, deducere valeremus,; … Vo-gr. panem.nutrire , 
xl ‘ Ga vene 


rn 


\ 


roo IL ANT WOORD op DE VRAAGE 


dat wy de uitwerkingen (@ priori) uit haare: 
oorzaaken kunnen afleiden : by voorbeeld, dat- 
het brood voed , dat het. vergift doodt. De - 
Analogie der Natuur kan ook niet betoogelyk 
uit waarneemingen afgeleid worden: want deze 
leeren ons wat ’er gefchied , of gefchied iss5; 
maar niet wat ‘er in het vervolg gefchieden zal, 
en dat deze uitwerkingen niet los of by geval „ 
maar door de werking van bepâalde oorzaaken: 
voortkomen „ kan door de ondervinding alleen 
niet volkomen beweezen worden „ wyl wy de 
oorzaaken van alle de uitwerkingen niet wee- 

ten ‚ maar dikwyls genoodzaakt zyn , om on- 
_ ze toevlugt te neemen tot-gisfingen , die op 
de Analogie fteunen , om die oorzaaken te bes 
paalen. Ik zwyg „dat wy geen volkomen aan” 
voering van voorbeelden konnen máaken, en 
wy dus niet ten ftrengften konnen bewyzen;, dat, 
zulk of zulk eene eigenfchap altoos eù ar 
Sr er- 


venehuim: interimere. Neqüe-ex obfervationibus demons 
ftrative colligi fane poteft Analogia Nature, Ex enim 
docent, quid fiat, quidque fit faftum, non autem quid, 
in pofterum fit-eventuram. Hoc ipfüm effeCtus non te« 
mere , cafuguc „ fed caufârum determinatarum operatione 
exoriri, ope folius experientie perfefte demonftrari ne- 
dE, cum haùd omnium eventuum caufe nobis fint con- 
picue 3 fed ad eas detertminandas ad copjeCturas- Analogia 
nixas recurrere fiepe debeamus. Taceo nullam a nobis 
indufttonem completam formari pofle „ adeoque nee rigi- 
de demonftrari proprietatem aliquam certe rerum fpeciei 
Conftanter competere > ve gr. lapidi gravitatem, Et heet 
, a Ad in- 


JOVER Der ANAL OGIE „ENZ or 


derlyk tot zulk -Of-zulk eene. foort behoord.» by 
voorbeeld de-Zwaarte aan:een fteen. En al wa- 
ren onze optellingen. volmaakt, zoude men daar 
omtrent altoos. konnen vraagen : Wat is het , 
dat ons, leerd, „uit. de waarneemingen van het 
voöorledene-en: het tegenwoordige de toekomen- - 
‚de uitkomften-te gisfen ; en-met zo veele ze- 
kerheid aftewagten ? „Redenen , afgeleid nit de 
Goddelyke Wysheid „ fchynen wel de ftandvas- — 
tigheid der-Natuurwetten erde grootfte eenvou- 
digheid te ftaaven, , Maar-het blykt , dat onze 
Analogifche, beoordeelingen , alleen in rang van 
„tyd voor de redeneeringen gaan , die men uit 
de Goddelyke- Volmaaktheden afleid., en dat 
niet alle Menfchen „ fehoon volgens „Ana/ogie 
levende, wan,die befchouwing der wysheid van 
den grooten Schepper overtuigd zyn, | 
SARS wort velok 


sd vee 
APET, … 
Ne 


indusiones noftre complete effent , de eo tamen femper 
queri poffer: Ouid nos doceat & prafentium & prete- 
Hitorum obfervatjone futuros evencus conjicere. „ imo'tan- 
ta certitudine expeftare ?. Rationes-equidem ex fäpienta 
Dei due eonftantiam nature legum , fummamque fim- 
plicitatem videntur ‘confirmare „ at judicia. noftra. Analos 
gica argumentis ex perfeltionibus Divinis depromptis or- 
dine faltem temporis’ priora effe „ necvornnes qui conve- 
nienter Analogie vivunt , de ea fápientie- ummi rerum 
ä le confideratione perfaafos: effe , excra dubium pofie 
KR Km ‘elft EENES Ee OOMEN rf: 


G 3 " : Neque 


foe IL ANTWOORD opoe VRAAGE 


— Ook kan men nooit met rechtzeggen , dat de 
‘onveranderlykheid der Natuurlyke-zaaken „ al 
leen aan de gewoonte moet toegekend worden. 
Want deze algemeene overtuiging vereifcht ee- 
ne oorzaak, die aan allen gemeen is, die geen 
gewoonte’ kan zyri , als welke altoos verfghil- 
lend en veranderlyk is. En wie ziet-niet „ dat 
hier de vraag is over de oorzaak: van «die alge= 
meene gewoonte zelfs: in’t geheel daar over wat 
onze Ouders en Voorouders hebbe-aangezet , 
om volgens Znalógiete leeven , te handelen en 
te oordeelen ? Te vergeefs gewislyk zoude ies 
mand deeze -gewoonte door eene tégenftrydige 
willen veranderén of verzwakken , want de 
_ vaste overreding dereerfte zoude meer dan zee 
ker den voôrrang behouden 3 de denkbeeldigen 
CAdealisten”) en twyffelaars ( Sceptici) konnen 
hier omtrent ten voorbeelde ftrekken , die „ 
fchoon hun eigen geweeten verkragtende , de 
waarheden „ die door het algemeen gevoelen 

be- 


Neque ullo jure. dici poteft tem firmam'de Nature ree 
rum conftantia certitudinem foli deberi confuetudini. Unie 
verfalis enim hec perfuafio communem requirit caufam , 
og effe nequit confuetudo , varia femper &| mutabilir. 

t quis non videt queri de univerfalis hujus confuetudinis 
caufa 5 de eo plane quid Parentes, avos impulerit ad con- 
venienter Analogie vivendum , agendum & Judicandum ? 
Fruftra fane homo hanc confuetudinem contraria immuta- 
re, vel debilitare vellet , cui firma hec perfuafia certo 
eertius prevaleret. Exemplo effe poffent !Idealifte , & 
fceptici , qui licet vim fu confcientie inferendo verita- 

teg 


< ‘OVER DE ANALOGIE, Enz. 103 


bevestigd: zyn „ zóeken om ver te werpen, 
echter door de gemeene lotgevallen van het 
menfchelyk-leven „ wederlegd zyn , en zo ver 
gebragt dat-zy bekend hebben , dat de kunst 
van twyffelen niet moet toegepast worden op 
het gebruik in het leven. « En waarlyk indien 
men de overreeding omtrent de Analogie der 
Natuur alléef aande“ gewoonte verfchuldigd was, 
zoude men ook aan haar dank moeten. weeten „ 
dat de menfch zich zelve konde bewaaren 5 
maar met dat zelve regt zoude iemand kon- 
nen zeggen „ dat men het aan de gewoonte 
moest dank weeten, dat de Menfch zich zelve 
bemint , zyn welzyn voorftaat ; echter kan ’er 
niets’ onwaarfchynelykers bedagt worden. En 
de gewoonte zelv verkrygt dus ook krachten „ 
indien zy op natuurlyke genegenheden- en nei- 
gingen fteunt, tegen welke wanneer zy aanloopt, 
Zy niet diep in de gemoederen zal ingeplant, en 
gemakkelyk weder uitgeroeid worden. Hier- 

| tegen 


tes fenfu communticonfirmatas convellere annifi funt „ Ore 
dinariis tamen vite humane eventibus. fuerunt confutati 
eoque adduti, ut agnoverint artem dubitandi vite ufui 
haud applicandam effe. „ Sane fi hec de Nature. .Analygia 
perfuafio fola confüetudine niceretur ‚ ei etiam acceptum. 
referendum effet quod homo fe confervare valeat.. At eo- 
dem jure dicet atiquis confuetudini deberi „ quod homo fe 
ipfum amet ; incolumitatem tueatur, quo pihil abfurdsus 

ngi poflet._ Ipfa etiam confuetudo ita vires acquirit , f 
nitatur inclinationibus, & propenfionibus naturalibus , qui- 
bus f repnguet ‚-haud wi infigetur ; kacileagp 
0 NR 4 evel- 


sor II ANTWOORD vor be VRAAGE 


tegen ftryden nietde voorbeelden van fommis 
gen „die een leven leiden , dat tegen de reden 
ende Natuur ftrydt „ wyl zy zeldzaamer zyn „ 
eas hunue -daaden „ fchoôn ‚van den- gemeenen 
levensregel- afwykende-, cuit den aart der mene 
fchen kunnen verklaard worden. . 


„Indien derhalven.de ftandvastige overtuiging 
vande Analogie der Natuur ‚ noch door redenee- 
ringen , noch door:kracht van gewoonte. of hebe 
beiykheden veroorzaakt is, zal zy. noodwendig tot 
het natuurlyk Zu/tint? moeten gebracht worden. 
Niemand kan twyffelen , dat de Menfch niet eeni= 
ge ingefchaapene aanfpooringen heeft, waarvan 
‘er zich geen door klaarder bewyzen openbaart „ 
dan-die. „ door. wiens kracht wy aangefpoord — 
worden „om volgens de „nalogie te leven en 
te-handelen. _Deszelvs vermoogen vertoont, 
zich in-de eerfte gewaarwordingen en begrippen. 

dr jn bois ale zele 
evelletur. Exempla nonntllorum vite rationem nature 
repugnartem fequentium nihil obftant ‚ cum rariora etsam 


fint „ & facile ex humana indole posfint aëtioncs eorum , 
licet a communi vit@ ratione abludentes, explicari. 


Si neque ratociniis ‚ nec vi confuetudinis „-habituum- 
ue debearur conftans-hominum de Analogta Nature per- 
uafio „ erit fane ea inter inftinétus naturales referenda. 

Indrtos profe&o effe homin: ftimulos aliquos dubitari ne= 
quit ;“quorum nullus fe ctarioribus manifeftat indiciis 4 
quam hie , cujus vi compellimur ad convenienter Analoe - 
gie agendum , vivendumgue. In ipfis-fenfationibus , per- 
ceptiombusque piimivvis ejus. vis cerniturs … Quomodo. 

ej def Enm 


jover-pr-ANALOGIE, ens 108 


zelven. Want op welke wyze verkrygen wy de 
kennis der zaaken buiten ons, dan door des: 
zelvs hulp ?- «De beweegingen , in de werks 
tuigen der zinnen voortgebracht „worden wel 
aan datvgedeelte.der hèrsfenen medegedeeld , dat 
onmiddelyk met „de ziel vereenigd wis ; ‘maar ik 
vraag.» hoe „en door welk eene redeneering ; 
befluit de Menfch door derzelver. middel , dat 
er zulke «en zulke ligchaamen buiten hem bes 
ftaan., by voorbeeld ‚de Zon , de Sterren en 
Gefterntens.;-dan door eene natuurlyke: Znalo 
gifche? „En zekerlyk is de Ziel niet onmiddee 
lyk vereenigd. met de Zoù of Maan ‚maar mce 
haar Ligchaam. , “welks veranderingen zy. ons 
middelyk gewaar word „en door het zelve het 
beftaan van zaaken buiten zich , door middel 
van Analogifche Waarheden „ buiten allen twy= 
fel fteld, Waarom. verkrygt de Ziel gelyke 
… gewaarwordingen ‚ wanneer zy met gelyke bee 
weegingen in de zintuigen voortgebracht wor- 

den, 


enim cognitionem rerum extra nos pofitarum nancifâmur „ 
nifi ejus ope ? Motus quidem in Organis fenforiis. proe 
duêti cornmunicantur cum ea parte Cercbrti, cu& anime 
immediate unita e{t, at quo quelo rattocinio ex ms colligic 
mens buinana exiftere heee illaque corpora extra fe , puta 
folem, fidera, ftellâs nifi Anal gico Daturali 2 Sane enim 
anima non eft immediate unica Soli , Lune , fed fuo cor- 
pori, Cujus proïnde mucatiónes immediate percipit, ex 
disque rerum extra fe pofitarum exiftentiam Analogicis ve- 
 vritatibus copvenienter , citra Omnem dubitationem confie 
eit. Cur Gmilibus motibys in pel fenforiis produCtis 

| ad zo imi 


106 IL ANTWOORD or:pe, VRAAGE 


den, en op ‘ongelyke beweegingen Ongelyke 
gewaarwordingen-?-dan om dat zy niet anders 
als „volgens. de „Analogie „ altoos kan werken 3 
daar toe door de Natuur gefchikt. Want wie 
bemerkt niet , dat het niet genoeg is, om den 
oorfprong der gewaarwordingen uitteleggen , 
dat men alleed- weete , dat ‚de beweegingen , 
die in het zintuig voortgebragt worden , tot 
aan de hersfenen gebragt-worden „alwaar. de 
Ziel onmiddelyk. tegenswoordig is 2 Maar 
dat men noodwendig in aanmerking moet nee- 
men „ wat of het is, dat de Ziel altoos-aan- 
dryft , om te oordeelen op de beweegingen , 
die. in het ligchaam gefchieden „ dat de Voor- 
werpen. van haare. gewaarwordingen beftaan 2 
Wat haar zo vastelyk overtuigd van het beftaan 
van zo veele en zo verfcheidene zaaken „ die 
onderfcheiden zyn van haare afbeeldingen 2 
En wat de oorzaak zy , dat by gelegendheid - 
| | van 


fimiles , disfimilibus’ disfimiles acquirit perceptiones? Nifi 
quod non posfit non Analogie convenienter femper ope- 
rari, ita facta a Natura. Quis enim non fentit haud fuf- 
ficere ad Originem fenfationum explicandam , fcire folum- 
modo motus in Organo produêtos deferri ad cerebrum us- 
que , cui tens immediate eft prefens ? Sed hoc maxi-' 
me in confiderationem trahi opportere, quid fit illud quod 
animam compellat conftanter ad judicandum occafione mo- 
tuum ín corpore produ@torum exiftere objeêta fuaram per= 
ceprionum? Quid cam tam firmiter perfuafam reddat de 
exiftentia cot tamque diverfarum rerum , a fuis reprefen- 
tationibus diftinkarum ? Quid faciat ut Gmilium motu- 

ij” um 


over pe ANALOGIE, sar, … ‘107 


van gelyke beweegingen ; men gelyke gewaar. 
wordingen verkrygt, en by gelegendheid van 
verfchillende beweegingen „” ook verfchillende 
gewaarwordingen ? En dat zy zo verfcheiden 
zaaken zonder de minfte verwarring van elkande- 
ren kan onderfcheiden , welken zekerlyk zonder 
haare natuurlyke werkkragt „ niet konnen begree- 
pen worden „ waarom ‚zy altoos beantwoorden 
aan die waarheden , dewelken de Znalogie in- 


fluit; ook kan’er geen reden gegeeven worden, 


waarom niet de ziel , by gelegenheid van alier- 
hande beweegingen in de zintuigen veroorzaakt , 
ja zonder dezelven allerhande gewaarwordingen 
zou kunnen hebben „ het welke, hoe groot ee- 
ne verwarring het in de menfchlyke zaaken. zou 

verwekken , niet ligt valt te bepaalen. 
Het is wel waar , datde wyze , op welke 
de Ziel met het Lichaam vereenigd is, en waar 
door de gewaarwordingen geboren worden , noch 
onder de geheimen der Natuur zyn ; dit belet 
| ech- 


‚um occafione fimiles , diverforum diverfas femper percep- 
Ones nancifcatur „ tamque varias res fine ulla confufione 
a fe invicem.difcernere valeat? Que certe fine naturali 
€jus Operandi racione „ veritatibus illis , quas involvie 

nalsgia „ femper-accommodata non poffunt intelligi, nec 
ulla racio reddi , cur non mens quorum -liber motuum in 
Organis fenforiis pruduétorum occafione , imo-absque iis , 
quaslibet perceptiones habere poflet , quod quantam re- 
Dus humanis perturbationem induceret haud facile diu 
eft, 


Verum quidem: eft modum -quo- anima unitur corpori , 


adeoque & eum quo fenfationes oriuntur inter fecreta Na-. 


ture 


208 IL. ANTWOORD op pe VRAAGE 


echter niet „dat wy. eene vaste overtuiging van 
het beftaan der zaaken buiten ons , en zulk ee- 
ne ftandvastigheid in de grootfte verfcheiden- 
heid van gewaarwordingen en begrippen toeken- 
men aan het Natuurlyk Ja/tinë} , om overeen- 
ftemmig met de waarheden , welke de dralogig 
influit te handelen en te oordeelen. En zeker, 
de Ziel bind zich aan zekere Wetten in het uit- 
voeren’ van alle haare werkingen 5 fchoon zy 
die Wetten niet-kent.- ’Er zyn 'er weinig 
die zelv eene middelmatige kennis hebben van 
de ‘regels , volgens welken het gezigt gefchied 
en geregeld word ; en niemand is 'er,, die-de= 
_ zelven volkomen kend , echter handelen ’er alle 

menfchen na. Zelfs de gezigtkundige fchyn- 
_ vertooningen „ fteunen op zekere vaste regels, 
die aan zeer weinigen bekend zyn; echter word 
een yder ze gewaar. Dit zelfs dat alle men- 
fchen- door een zeker ftilzwygend gevoel beoor- 


ture effe referendum , nihil tamen id obftat, quo minus 
firmam de exiftentia rerum extra hos pofitarum perfùüafio- 
nem, täntamque im fumma {enfationun & percéptionum 
varietate conftantiam , inftinétui naturali, veritatibus quas 
Analogia involwit convententer agendi, & judicandi „ at- 
tribuamus. Sane ín omnibus fuis operationibus exerendis 
mens certis quibusdam fe accommodat legibus , licet non 
fit earum fibi confcia. …Pauci funt qui medioerem habeant 
regularum , quibus vifzs attemperatur ; cognitionem „ ne= 
mo qui perfeêtam , iis tamen convê@nienter agunt omnes 
Homines. Fallacie ipfg Optica nituntur certis conftan- 
tibusque legibus, quas norunt paucisfimíi , obfervant {in- 
guli. Id ipfumjquod homines taeito quodam fenfa quid 

in 


s 


OvER pe ANALOGITE ; Enz, Log 


deelen , wat goed.of kwaad is in de Konften „- 
om niet te fpreeken-van-de verfchynfels zelfs 
der gevoelens van het fchoone en zedelyke „ 
veele andere: bewyzen van natuurlyk Zaftinêen. 
toonen: baarblykelyk „- dat de Ziel haare vermo-, 
gens altoos. oeffend volgens zekere en bepaal: 
de Wetten „-fchoon zy zich van dezelven. niet 
bewust is. gat thou Et 


De Ziel kán derhalven niet anders handelen 
uit kracht van -haare Natuur ‚dan volgens die 
waarheden „die. de Analogie influit „ en ‘haa: 


ren zatnenhang-maakt dat uit; het geen wy het: 


gemeene Gevoel (Senfis communis noemen; 
en buiten het welke wy in‘de:kennis der waar-: 
hêid niet verder. gaan konnen. Dit-gevoel al- 
leen is genoeg , om de dwaasheden , en tegen. 
de Natuur aanlooperide denkwyzen ;-der Zdeg- 
…_bisten , Fatalisten en Twyffelaaren den bodem, 
in 


in, Artibus fit pravum aut, reêlum dijudicent „ ipfa fenfuum. 
pulchri, é moralis Phenomena, ut plurima alia inftin=, 
Etuum naturalium indicia taceamus ; evidenter probant 
animam facultates fuas exercere convenienter certis & 
determinatis femper legibus , licet earum: haud fit fibi’ 
confcia, beicie e EE eri : 
_ Non poteft proinde anima vi Nature fue non conves 
nienter agere veritatibus illis , qúas Analogia involvit. 
Earum complexus conftituit id quod fenfum communem: 
appellamus, quo ulterius progredi in cognitione veritatis 
„_haud darur. Hic folus fenfus fufficit refellendis-Idealifta= 
rum , Scepticorum „ Fataliftarum „ aliorumque deliriis , 


rie. IL ANTWOORD or be VRAAGE 


in te flaan. Daardoor word de Ziel overtaigd, 
dat ‘er niets beftaanh kan zonder eenen genoeg- 
zaämen grond, en dat gelyke uitwerkingen van 
gelyke oorzaaken gelyk zyn, en zy word ook: 
verzekerd van andere daar aan grenzende waar- 
heden „ naa welke zy zich ín haare- begrip- 
pen ‘en gevoelens fchikt : ook worden de uit- 
„werkingen van dit gevoel ligtelyk van andere. 
onderfcheiden ; want alle Menfchen handelen 
volgens het zelve , en vooral die , in welke de 
kracht der Natuur duidelyker gezien word ; ge= 
Iyk Kinderên en domme Menfchen. … Iemand” 
kan zich wel tegen het getuigenis van dit-ge- 
voel ftellen „, fchoon zyn geweeten zulks af- 
keurt, maar hy zal het nooit konnen wederleg= 
gen. Alle de werkingen der Ziel worden vol- 
gens deszelvs wetten uitgevoerd. Dit licht van 
het verftand ‚ kan wel verduisterd , “maar nooit 
uitgeblufcht worden. Re 


Wy 


judiciis Nature repugnantibus. Vi hujus anima perfuade- 
tur nihil pofle exiftere fine fufficiente ratione , fimilium 
caufarum effeCta fimilia efle , aliaramque veritatum affi- 
pinm certa redditur, quibus in ipfis perceptionibus , & 
fenfationibus fe accommodat. Facile etiam effeêta hujus 
fenfus ab aliis dignoscuntur., Ei enim convenienter agunt 
omnes -homines; iique maxime, in quibus vis Nature cla- 
rius cernicur ‚ut Iofantes „ idiote. … Éjus teftimonio fe 
aliquis opponere reclamante quidem confcientia poteft, at 
jilud-confutare nunquam. Omnes anime operationes ejus 
di&tatis conpvenienter exercentur.. Lumen hoc mentis ob« 
fcurari quidem ‚ non autem extingui poteft. 


Often. 


ovER DE ANALOGIE , Enz, een 


Wy hebben dus aangetoond , dat de Ziel , 
door eene natuurlyke aanfpóoringe , en döor 
de leiding van het gemeen Gevoel (© Sen/ys 
communis) opgeleid word , om eene Analogië 
van de Natuur te ftellen. ’Er blyft derhalven 
overig „ te onderzoeken ‚wat de zaaklyke 
grond der Analogie zy (a parte rei) , of aan 
welke eene oorzaak men die groote: eenvoudig- 
heid der Natuur-wetten , en de overeenkomst 
der uitwerkingen van allerhande ‘foort met de- 
zelven moet toefchryven ? Het geen ik hier 
van denk , zal ik kortelyk- zeggen, an 


_ Het is ten vuiterften klaarblykelyk „ datde 
Wetten der Natuur , en de uitwerkingen „des 
welken daarmede overeenftemmig zich vertoo- 
nen . niet wiskunftig noodzaakelyk zyn : wie 
immers , die by zyn gezond verftand is „ zal 
dlaande houden, by voorbeeld, datde fchuins- 
heid van den Taankring , uit welke de onges 

e lyk- 


Oftendimus mentem ftimulo naturali , fenfusque com- 
munis duÔuferri ad Nature Analogiam. admittendam. 
Reftat itaque discutiendum , quod. fic Analogia a parte, 
rei fundamentum , feu cuinam caufg debeatur magna illa 

aturee legum. fimplicitas , & effeCtuum omnis generis 
cum illis confenfio ?, De quo quid nobis videatur paucis 
exponemus. | 


‚Non effe Geometrice neceflitati fubjetas vel Nature 
leges „vel effelta , que iis convenienter producuntur lu- 
ce ipfa clarius eft, Quis enim v‚-gr. fenfu communi pre- 
ditus dicat obliquitatem ecliptice , a qua dierum noétium- 

| | que 


zie IT ANTWOORD op ore VRAAGE 


lvkheid: der, Dagen en _Nachten.-woortvloeid , 
door dezelve. noodzakelykheid bepaald.is, door 
welke de drie hoeken van een Driehoek ge!yk 
zyn aan twee regte? Wie is 'er onkundig, dat 
de ftoffe uit haaren aart: onverfchillig is, voor 
rust. of beweeging , en allerleije. foort van rig- 
ting, fnelheid en. gedaante. van. beweeging kan 
aanneemen „en. dat dus, derzelver-verfchynzelen 
niet uit eene volftrekte noodzakelykheid voorts 
vloeijen 2 Wie heeft ooit-de algemeene. Wet- 
ten der zwaarte en aantrekking „ de. veerkragt , 
de veranderingen der werktuiglyke ligchaamen 4 
en derzelver uitwerkingen , (om van veele an- 
deren. niet’ te melden ,) úit het weezen (es- 
Jentia der lighaamen betoogd, of wie zeifs , 
die by zyne-zinnen was , heeft-ze willen bes 
toogen ? -Om-kort te zyn „alom, waar een 
Meerkundige noodzakelykheid plaats heeft ;-kan 
men aan het tegengeftelde zelv. niet deriken ze 
maar hoe ligtelyk-worden ‘er wetten van Zwaats 
| te 


que dependet inequalitas eadem neceffitate determinatam 
efle, qua tres triangul: angulí duobus reCtis func equales 2 

uis nefcit materiam ad quietem & motum fa Nstura in= 
differentem effe, quamlkibet motus direétionem , celeri- 
tatem, & figuram recipere poffe , adeoque Phoenomena 
haud abfoluta vecefficate exoriri? Quis generales gravis 
tatis , attraCtionisque Leges , elafticitatem , organicorum 
corporuin mutationes ac effecta , ut mille alia taceamus, 
ex eflentia corporum demonftravit , imo quis fanus inde 
demontftrare voluit? Quid mu!tis opus eft ? _Ubieun- 
que Geometrice necesfitati locus eft , ibi cootrarmum ne 


cogitari quidem poreft , at quam facile finguntur Lege 
ga 
bed 


wt: 


OVER DE ANALOGIE , enz £ Aars 


te uitgedacht ‚-die vlak aanloopen en ftryden te- 
gen die, door welke het Heelal geregeerd word; 
ja men bepaald zelv , welke beweegingen ’er 
zouden voortkomen „ indien 'er andere Wetten 
vastgefteld waren. Hoe ligt kan men zich ver- 
beelden , eene andere order onder de ligchaa- 
men van het Heelal, en verfchynzelen , die 
verre verfchillen van die , welke men waar- 
neemt. Eene volftrekte noodzakelykheid al- 
thans zoude géêne geduurige agtereenvolgingen 
der uitkomften , noch eenige veranderingen in 
het gantíche zamenftel der zaaken toelaaten. 


En gewislyk ! zulke eene groote ftandvas- 
tigheid van de natuur der zaaken , kan noch 
am het geval , noch aan de toevallige werking 
van oorzaaken „die geen verftand hebben, toe- 
gefchreeven worden ; want wat is 'er meerder 
van alle waarfchynlykheid ontbloot , dan dat 
het geval , aan geen wetten gebonden , eene 

ll: Oe ftand- 


gravitatiis iis , quibus univerfum regitur , cortrarie, imo 
quales orirentur motus, fi alie conftitûte eflent leges , 
definitur quam facile alius inter corpora univerfi ordo, 
diverfaque ab ijs que obfervantur Phoenomena concipia 
untur. Abfoluta fäne necesfitas nec fuccesfiones even- 
tuum continuas , nec ullas in univerfitate rerum mutatio« 
nes admitteret. à 


Nee fäne cafut , fortuitisque caufarum intelligentia cá-_ 
renuum Oop&rationibus accepta referri poteft tanta nature 
rerum conftantia. uid enim magis ab omni remotum 
_verifimilicudine, quam cafum nulli legì fubjettum conftan- - 

AAI, Deels pe Mti te 


rid IL ANTWOORD op pr VRAAGE 


ftandvastige orde zoude voortgebragt hebben ? 
Wat is ’er ongeloovelyker ; dan dat by toeval 
werkende oorzaaken , altoos die uitwerking 
voortbrengen „ die onder alle de eenvoudigfts 
is , die by voorbeeld de minfte werking ver- 
eifcht ? Daarby heeft zekerlyk eene verkie- 
zing, geen geval, plaats , alwaar verfcheiden zaa- 
ken , die niet door haare natuur zoo bepaald , 
in zulke eene orde onderling zamen gefchikt 
worden , dat zy het best bekwaam zyn, om 
verfcheide uitwerkingen te verkrygen , gelyk, 
men in de Werktuigelyke ligchaamen ziet. De 
Analogie der Natuur en het blinde geval, ftaan 
Iynregt tegen elkander over. 


Niemand , die by zyn verftand is , kan der= 
halven twyffelen , of zoo wel zulke eene groote 
eenvoudigheid van de algemeene Wetten , als 
ftandvastigheid der uitwerkingen , moet aan de. 
wyze. willekeur van God toegefchreeven wor- 

den, 


tem ordinem generaffe ? Quid incredibilius’ quam caufas 
temere operantes eum femper effetum producere , qui 
omnium eft fimpliciffimus . v. gr. qui minimam aCtionem 
requirit? Ibi certe eleétioni , non cafui , eft locus „ ubi 
res varie, haud ita natura fua determinate , eo inter fe or- 
dine junguntur, qui ad effeCtus diverfos obtinendos funt. 
accommocdatiffimi ‚ ue in corporibus Organicis. „Analogia 
nature cafusque coecus funt fibi e diametro oppofita. 


„Nemo proinde nifi infaniat dubitare poteft , tantam feu 
in legibus generalibus fimplicitatem , feu in effeCtibus con- 
ftantiam , fapienti Dei arbitrio elle adfcribendam „ qui tam 

re. 


OVER DE ANALOGIE, ENZ — IIS 


den die zoo. wel de natuur der zaaken ‚als ‚den 
aart der. Menfchenì aan zekere en bepaalde wet- 
ten onderworpen heeft. … Het was zekerlyk zy- 
ner Wysheidsen Goedheid, waardig „ zoo wel 
de natuur der zaaken zoo te fchikken en zämen 
te ftellen, dat de menfchen. voor hunne behou- 
denisfe: konden. zorgen „ en uit waargenoomen 
uitwerkingen levensregelen; konden vergaderen „ 
em te weeten „ wat hen ten voordeele of naa- 
deele ftrekte, hoe het gezellige leven te genie- 
ten, elkander behulpzaam te zyn „ ef door de 
befchouwing en het onderzoek van zaaken en 
uitkomften opteklimmen tot de kennis van Gods 
Volmaaktheden , ‘het;geen niet konde gefchie- 
den zonder de Analsgie der Natuur. « 


_Dan men begrypt ligtelyk „ dat de Groote. 
en Alwyze God , die alle zaaken : aan onveran- 
anderde Wetten onderworpen heeft , ook de 

men- 


rerum naturam quam humanam indolem- certisr deter- 
mnatisque {ubjecie legibus:- Dignum certe erat fapientia 
“€ bonitate ejus ,„ tam naturam:rerum ita ordinare-&dis- 
“ponere ; ut homines incolumitat: fue prospicere , ex ob= 
‘fervatis eff&Gibus regulas vivend: colligere , quid’ fibi-ex- 
pediat aur noceat cogposcere ; confortio mutuo frui „ fibi 
Invicem adjûmento effe „& rerum -inventuumgue contem- 
platione & examine ad ‘perfeétiones Dei agnoscendas‘as- 
cendere-quirent „que haud. poruiflent. fine Analogia Na- 
“ture obtineri. | 


Facile autem intelligitur Deun optimum ac-fapientisfi- 


Aum, qui Uniyerficaren rerum 1mmutatis fubjecie Legi- 
Ha bus » 


16 IL ANTWOORD ‘or be“VRAAGE 


menfchelyke Ziel zoo gefchaapen heeft, dat zy 
niet alleen zonder moeite de Analogie der Na- 
tuur konde kennen , maar ook na’ dezelve le- 
ven , handelen en oordeelen. Want de over- 
eenkomst der uitwerkingen met de algemeene 
Wetten , zoude van geen nut ter waereld voor 
de menfchen zyn , indien zy van dezelve on- 
kundig waren , en het ware te laat geweest „ 
indien zy tot derzelver kennis alleen door re- 
deneering hadden moeten komen. Men moet 
het derhalven aan de Goddelyke Wysheid dank 
weeten , dat de Menfch de Analogie der Na- 
tuur, ten minften zoo verre zy tot het gebruik 
in het leven noodig is , kend , en na die ken- 
nis zyne handelingen rigt , en niet-twyffelt, of 
alles gefchied niet toevallig , maar uit zekere 
oofzaaken, die volgens eene bepaalde en ftand- 
vastige reden werken. she. euch 


Hume 


bus , mentem etiam humanem: ita formaffe, ut-Analogian 
‘Nature non tantum facile agnosceret , fed & eidem con- 
venienter viveret , ageret, ac judicaret. Nulli enim more 
tal‘bus fuiflet ufui effeltuum cum generalibus leglbus con- 
fenfio , fi eam ignoraffent nec -fatis cautum ín horas ills 
fuiflet , fi non ni raciociniis ad cognitionem ejus perve-= 
piffent. Sapientie itaque divine acceptum referendum 
eft-, quod homo Analogiam” Nature „ faltem in quantum 
ad ufus vite neceffaria eft „'agnoscat , ei agnite fuas ac« 
tiones accommodet , nec dubitet omnia:certis ex caufis , 
non temere , fed determinata , conftantique ratione opé- 
rantibus evenire, El | 


Olcumt 


z 5 0 AOVER DE ANALOGIE ‚ENZ. — 117 
eeH v Mm r- heeft derhalven, te vergeefs, alle 
moeite gedaan, wanneer hy in het 1, Deel zy- 
ner, Wysgeerige Werken „ Tent. VIT. met veel 
omflags stragt te bewyzen „dat het, denkbeeld. 
van eene 007z44k verkreegen.word zonder bes 
hulp van eenigen indruk der voorwerpen op de 
zintuigen „ of, van een oorfpronglyk begrip , 
maar .dat-het alleen word verkreegen door eene 
heblykheid en gewoonte , om in gelyke omftan- 
. digheden. gelyke uitwerkingen te verwachten ; 
jaa uit eene , ik weet niët welke heblykheid „ 
om uitwerkingen, die_eenige reizen gezament- 
_lyk waargenoomen zyn, door zyne verbeelding 
zamen; te,‚knoopen. Want indien wy in het 
verklaaren, van: den-oorfprong der denkbeelden , 
niet letten op. de natuur der Ziel , maar. alleen 
op. die der werking van de voorwerpen , zoude 
„men. zelfs niet konnen begrypen „ hoe de ge- 
waarwordingen in de ziel voortgebragt worden , 
en door, middel van dezelve., de eenvoudige 

a BASTO AUG 


…_ Oleum proinde & Operam perdidit Humivs dum Oper. 
Philof. Tom. L. Tent. VII. magno molimine-conatus eft 
eftendere, ideam caufe nullius impresfionis objeétorum in 
Organa fenforia , vel perceptionis primitive opeadqairi „ 
fed nafci folummodo ex habitu & confuetudine fimiles ef- 
feltus fimilibus in circumftantiis expettandi „-imo ex ha- 
bictu nefcio quo effeâus , qui fimul aliquoties obfervati 
funt , imaginationis ope connettendi, « St enim: in origine 
idearum explicanda non habeamus rationem nature Ani- 
me , fed folius actionis objetorum, ne id quidemintelli- 
getur, quomodo fenfationes in mente producantur , ca- 
umque ope idee fimptices , cum motus nervorum , fine 

rekene, Tan DOT IDP quibus 


Ló 


118 IL ANTWOORD op DE VRAAGE 


denkbeelden ; “wyl de betreegingen der Zenus 
wen » zonder welke nochtans geen gewaarwor= 
ding kan. ontftaan „ doôr de Ziel niet ; althans 
niet duidelyk, gevoeld worden , om dar Zy zich 
van dezelve niet bewust is”, d en al wierd men 
dezelve gewaar ‘hebben die beweegingen niets 
gemeen „met de voorwerpen der verbeeldin= 
gen) 5 en dewyl dus niet blykt ‚ wat het is, 
dat ‘den menfch Overrede van het beftaan der 
zaaken buiten hem, en van derzelver orde ;, 
plaats „ gedaante, ‚en andere hoedanigheeden. 
Maar men begrypt ligtelyk in tegendeel , dat 
hy, die den oorfprong der denkbeelden wil na- 

aan „ niet alleen agt moet geeven op de wer= 
hing” der. voorwerpen , maar ook op de natuur 
der. Ziel. Welke hu de natuur der Ziel zy ; 
en aan welke wetten zy in haare werking on- 
derworpen Zy , kan men leerèn uit het innerlyk 
gevoel „ en de waarneeming van het geen in 
ons zelve omgaât. Deeze nu leeren ons, dat 


3 


er 


quibus cn tamen balin. oriri antelt fenfatio ; ne percipiat Guis 
em sclare faltem-anima ‚ eorum quippe “baud fibi confcia, 
('&etiamofi perciperet ii nil commune habeant cum ob- 
jettis repre{sotationum ,‚) nec proinde appareat quid ho- 
mini perfuadeat „ exiftentiam. rerum externarum , ordi- 
nere , firum „ figuram, aliasque qualitates carundem. At 
facile intelligitur non, folius ationis objeêtorum , fed & 
nature mentis habendayn efle illì rationem , qui originem 
idearum. perserutari velit, que autem fic indoles anime , 
quibus ea-in operanda, fit fubjeéta Legibus , feala intimo „ 
obfervationeque eorum que contingunt in nobis ipfis disci 
poteft. He autem docent non majorem e{lë in et | 

„ nibus, 


ovER DE ANALOGIE, Enz. 119 


>er in alle gewaarwordingen en derzelver. wet- 
ten ‚ geen grooter ftandvastigheid is , dan. in 
het toeftaan van de Arnalogie der Natuur , en 
in het thuis brengen van de uitwerkingen tot 
haare oorzaaken ; dat derhalven de denkbeelden 
van oorzaaken en uitwerkingen, eenvoudige en 
eerfte kundigheden zyn ; en wel zulke „ die 
de Ziel by gelegenheid van de verwisfelingen 
en veranderingen die zy waarneemd „ gedwon- 
gen is te maaken „ als door de Natuur daar toe 
__gefchikt. En fchoon wy de wyze , op welke 
de oorzaaken werken „ ende bepaalde hoe- 
grootheid haarer krachten, waar mede zy wer- 
ken , niet weeten , neemt zulks niet weg de 
waarheid en eenvoudigheid van die denkbeelden. 
Want wy ftellen niet , dat de ziel het beftaan 
en de bepaaling der krachten , nevens de hoe- 
grootheid der uitwerkingen, uit de kennisfe die 
zy heeft, & priori kan bepaalen ; maar wy 
ftellen alleen „ dat de Ziel dusdanig door de 
ae Na- 


nibus quibuslibet', earumque legibus conftantiam , quam 
in Anatogia Nature admittenda, & effeCtibus ad fuas cau- 
fas referendis, adeoque ideas caufie & effeétus effe notio- 
nes fimplices ‚ primitivas „ talesque quas anima non pos- 
fit occafione mutationum quas obfervat non formare , ita 
falla a natura. Quod vero modum quo caufe operentur , 
& determinatam virium quancitatem ignoremus , nibil qui- 
dem harum idearum veritati & fimphicitati obftat, Non 
enim ftatuimus mentem a priori, ex notionibus quas habec 
deducere poffe virium exiftentiam „ & determinationem , 
eiteCluumque quantitacem , fed folummodo dicimus eam 
dra effe a natura doRam, & faCtam ‚ut non posfie-etiamfi 

j H 4 veliet 


zoo IL ANTWOORD op ne VRAAGE 


Natuur gefchikt en geleerd is , dat zy in ernst 
niet twyffelen kan, al wilde zy, aan het be- 
{taan der waare oorzaaken , en derzelver ver- 
band met de uitwerkingen , en aan de overeen- 
komst der verfchynfelen, en aan de ordet, die 
men niet aan het geval , maar aan eene vaste 
Analogie van zaaken verfchuldigd is. En wy 
hebben reeds te vooren gezegd , dat de ziel, 
fchoon zy de waarheden ; welke de Znalogie 
bevat , niet a priori; gelyk men zegt, kan 
_betoogen , en echter haar oordeel en daaden naar 
dezelve rigt, zulks aan Gods wysheid verfchul- 
digd is; werwaards men ook de ingebooren 
Driften (nftinbten) „ die men in de Dieren 
ziet ‚ moet thuis brengen ; want wanneer de 
ziel op haare eigen werkingen en derzelver or- 
der agt geeft , kan zy niet ontkennen, dat zy 
aan zekere wetten onderworpen is, die zoo wel 
als de natuur der zaaken bepaald en ftandvastig 
zyn; en dewyl zy haare denkbeelden en beoor- 

dee- 


vellet ferio dubitare de exiftentia verarum caufarum, & 
connexione earundem cum effeêtibus , de confenfione 
Pheeoomenorum & ordine non cafui , fed certe rerum 
-Analogie debita. Quod vero mens licet veritates quas 
involvit Analygia a priors ut dicitur demonftrare nequcat , 
als tamen judicia & aêtiones accommodet , id Sapientie 
De: debere jam monurmus , ad quam caufam inftin&tus, 
etiam qui in brutis obfervantur, fùnt referendi. Non poe 
teft nimirum animus fuis operationibus , earumque ordini 
attentus non agnofcere legibus fe fubjeétum efle , haud 
minus ac naturam rerum „ determinatis , & conftantibus „ 
cumque iis convenienter fuas ideas & judicia ezoriri je 

tel. 


“over pe ANALOGIE, enz 11 


deelingen volgens dezelve ziet voortkoomen , 
en zyne gevoel en gewaarwordingen hem zyne 
af hangelykheid van eene vastgeftelde order aan= 
duiden „ zal hy , indien hy wys is , geen oo- 

gefblik in twyffel trekken , dat hy met zyne 
__gedagten moet opklimmen tot de werking eener 
eerfte oorzaak , die met het volmaaktfte ver- 
ftand begaafd is, en die even zoo wel ftand- 
vastige wetten aan alle de zaaken van het Heel- 
al heeft voorgefchreeven, als Hy het gemoed 
van den Menfch zoo gefchaapen en gefchikt 
‘heeft , dat dezelve niet anders kan dan op die 
wyze werken , en gewaar worden , dewelke 
overeenkomftig is met de van God vastgeftelde 
„order; zoo dat er eene geduurige overeenftem 3 
ming waargenomen word tusfchen de verfchyn- 
zelen en de natuurlyke werkingen der Ziel; 
daar die geenen , welke deeze allerfchoonfte 
overeenkomst niet van God, derzelver Maker, 


willen 


telligat , fenfationesque & perceptiones fue éum 2 con- 
‚ftituto rerum ordine.dependentie admoneant , nihil-etiam 
fi fapit dubitabit afcendendnm ibi effe cogitatione ad ove- 
rationem caufe prime, intelligentia famma predite, que 
tam rerum univerfitati Conftantes leges pofuit , quam hoe 
minis indolem ita formavit , & dispefuit, ut Aon. pos- 
fit (*) eo modo operari , percipere , qui ordini a Deo 
„ftabilito eft confentaneus , ita ut perpetua obfervetur hare 
monia , inter Phoenomena, & anime operationes naturae , 
les, Quam qui confenfionem pulcherrimam ad Deum 
| ejus 
 C*) 'REGENsSENT oordeeld , dat hier vergeeten is het 
Woordje non, F 
ij H Tk 


222 IL ANTWOORD or-ne VRAAGE 


willen. afleiden ‚geene reden van de Znalogie 
der „Natuur „ of van de werkingen der Ziel, 
die met dezelve overeenkomen , konnen te 
voorfchyn brengen , en, terwyl zy hunne toe- 
vlugt neemen tot de enkele gewoonte van te 
oordeelen en de verbeeldingskracht , met veele 
woorden. niets. zeggen. 


Wy toonden dus „ op. welke gronden de 
„Analogie fteunt , die tot het gebruik in het le- 
ven. noodig is. Ik zal dezelve eenvoudig mo- 

n noemen, wyl Zy op eenvoudige en naauw- 
za eurig. bepaalde Waarneemingen gebouwd is. 
‚Niets word in dezelve aangenoomen „ dan dit, 
het geen door het. getuigenis van het gemeene 
gevoel geftaafd word : dat alle zaaken „ derei- 
genfchappen en. krachten „ die zy nu hebben 5 
bok in het vervolg houden zullen ; en dat de 
gedaante van het Heelal niet ligt eene an- 
dere zal aanneemen, en de order der ver- 


fchyn- 


ejus Auttorem referre nolunt, ï fane nullam five Analogie 
Nature, feu anime operationum cum ea concinenttum ra- 
tionem proferre poffunt , dumque ad folam confuerudi- 
nem judicandi & vim imaginationis fecurrunt, multis ver 
bis nihil prorfus dicunt. | 


Oftendimus, quo fundamentofnftatur Analngia ad ufug 
vite neceffarias Licebit eam finplcem appellare , cum 
fuperftruatur obfervarionibus fimplicibus , & accurate de- 
sterminatis. Nihil in ea fumstur prater hee fenfus com= 
muniís teftimonio confirmata: Res propriecates & Vires, 
es nunc hâabent, in pofterum etiam retenturas., nec mu- 

ee ta 


759 OVER DE ANALOGIE , enz, ' nes 


fchynzelen niet ligt-zal veranderen. Dat. de ge. 
volgtrekking (úndutiie ) voor volkomen. moet 
gehouden worden , wanneer wy zien, dat aan 
alle zaaken, die wy-tot dezelve foort brengen, 
en die wy met dezelve byzondere bewoording 
aanduiden „ eenige eigenfchappen: of, krachten 
gemeen hebben „zoo dikwils wy. dezelve ter 
onderzoek brengen (*). Door deeze klaar 
blykelyke waarheden , of door zulke, die op 
het zelve uitkomen „ word deeze eenvoudige _ 
Analogie gemaakt, voor welkers voldoend ken- 
merk men dezen ftelregel neemen kan : dat al- 
les waar is , zonder het welk de-menfchen nog 
voor hun welzys en de noodzaaklykheden van 
het leven konnen zorgen; noch van de zamen- 
leeving gebruik maaken. E 
kW Reen Maar 


(*)- Aliquas qualitates.-aut wires, zegt het Latyn, ’t geen 
Wwaarfchynlyk eene, fchryffout is voor aliguas communes „ waar 
om ik de vrybeid genoomen heb , het woordje gemêéen 'ef By 
te voegen, wyl anders de zin onverftaanbaar is. VERT. 


tatum iri temere facieim univerfi , ordinemque Phcenome- 
norum. ‘ Índuétionem pro completa habendám efle cuín - 
omnibus, quas ad eandem fpeciem referimus , imo & eo- 
dem abftrato termino denotamus , rebus , aliquas qualita- 
tes aut vires competere obfervavimus, quotiescunque eas 
E@xamini fubjecimus. - His veritatibus evidentisfimis „vel 
certe ‘codem-. redeuntibus abfolvicur fimplex hec Analngia 
pro eujus fufficiente charaGtere proinde haberi poteft hoc 
axioma: id omne verum effe , fine quo homines nec ín- 
cotumitati fue  viteque' vecesfitacibus’ prospicere , nec 
confortio mutuo frui poflent, Ì 4 aft 
| dt teAe 


zo IL ANTWOORD or pe VRAAGE 


… Maar ‘er-ryzen veel grooter zwaarigheden , 
“wanneer wy de natuurlyke neiging „ om de zaa- 
ken en hunne oorzaaken te kennen , volgende, 
de Analogie willen toepasfen op zulken „die 
meer van de dagelykfche handelingen van het- 
leven „ of’ van de gebeurtenisfen of waarheden 
“verwyderd zyn 5 of wanneer wy het verband 
nagaan van oorzaaken en uitwerkingen „ die in 
‘haare foort niets onderlings gemeen hebben „ of 
dat wy uit de-wyze en natuur der verfchynze- 
den gisfen, uit-welke oorzaaken zy voorkoomen, 
of dat wy de Wetten „ die wy ontdekt hebben 
omtrent de oorzaaken en uitwerkingen „ toepas- 
fen op die , welke de waarneemingen der men- 
-fehen ‘ontduiken 5 want fchoon niemand twyffe- 

len kan, dat de Wetten „aan ‘welke de Na- 
«tuuf onderworpen is , ftandvastig en aan elkan- 
der verbonden zyn, koomt er echter zulk ee- 
ne groote verfcheidenheid voor in de uitwerkin- 


gen en eigenfchappen der zaaken , en de oor- 
em | zaaken 


or At majores longe fe objiciunt difficultates cum natura- 
dem res ‚ rerum que caulas cognoscendi impetum fequuti, 
Analogiam remotioribus etiam a quotidianis vite negotiis 
eventibus , & veritatibus applicare annitimur., vel conne- 
xionem inter caufas & effeCtas , nil in fpeciem inter fe 
“commune habentia, indagamus , vel ex Pheenomenorum 
sordine , & ratione, quibus causfis producantur copjicie 
omüus , vel deteêtas feu effectuum feu cauflarum Leges , iis 
etiam qùüe obfervationem hominum effugiunt applicamus. 
zUt ut enim nemo dubitare posfict-conttantes efle eas, con- 
nexasque inter fe quibus natura obtemperat Leges: tanta 


“kamen in effcttibus , & proprietatibys rerum oecurrit va- 
| rice 


over DE ANALOGIE', ENZ 7 125 


zaaken worden op zoo veele verfcheidewy- 
zen met andere oorzaaken vermengd , welke ;- 
onderling zamenwerkende „ zulke ingewikkelder 
uitwerkingen voortbrengen , dat men zich niet, 
moet verwonderen, dat ‘er lieden geweest zyn 
die meenden ,-dat ‘er geen of weinig. gebruik 
van de Znalogie in de Natuurkundige Weten- 
fchap konde gemaakt worden, 


Het fchynt echter, dat men niet moet wan-. 
_hoopen , dat men, door een matig gebruik van, 
dezelve.. in het vervolg veele nuttige waarhes: 
den -zal ontdekken.» ‚ Want de “Natuur zelve. 
heeft: ons de wyze ingeboezemd ‚om volgens: 
de.-Analogie te- oordeelen ; en het: past een: 
Wysgeer beter na: haare gezegden te. -hooren… 
dan de hersfenfchimmen zynes vernufts. En 
men ‘mag niet twyffelen „of de Alwyze God, 
niet alleen de zaaken, welke de Menfch tot 


rietas., tam „diverfis modis cauffie. causfis permifcentur , 
earumque operationibus fe mutuo adjuvantibus „ vel peri- 
mentibus „, effeätus tam complicati redduntur , ut haúd fit 
mirandum non defuiffe, qui aut nullum , aut exiguum efle 
Analogie in fcientia naturali uvlum cenfuerint. 


__Neque taimen hominibus desperandum prorfus effe vi- 
detur , fe fobrio ejus ufu multas in pofterum etiam verita= 
tes utiles dereêturos. Sane enim rationem judicandi Axa: 
logie attemperatam ipfa nobis Natura infpiravit , cujus 
ditatis aufcultare potius quam fui Ingenii commentis Phí- 
lofophos decer. Nec licet de eo dubitare Deum fapien- 
tis(imum non folum res-eas quibus homo ad confervâtio- 
| | nem 


186 II ANTWOORD oP be VRAAGE 


zyn behoud noodig heeft , maar het. gantfch 
Heelal , ja zelv: den zedelyken aart. van den 
Meufch , niet aan onveranderlyke Wetten on- 
derworpen heeft „ en: wel-aân zulken , welker 
evenredigheid en verband: zoo. onderling als met 
de oorzaaken van verfcheiden-foort „ zoo verre 
kan nagegaan worden , als genoegzaam. is; om 
in alle die veranderingen.eene;order „ emin yder, 
verfcheidenheid eene ftandvastigheid te zien. 
Er blyft dus niets over om te doen „ dan dat 
wy ‚de leiding der Natuur volgende „ maauw- 
keurig gadeflaan , op: het geen wy door aange 
booren drift ( Hoflintty doen in de gemeent 
handelingen van het leven, ja zelv in hee thuis: 
brengen der uitwerkingen tot haare- oorzaaken „ 
of in dezelve zamerr te verbinden. - KA, 


| Wy cordeelen , dat men de, Analogie. altoos. 
veilig gebruiken kan , ten, ware. zy geen plaats 
had, of men geen order konde waarreemen in — 

de 


pem fui indiget, fed & totem rerum Univerfitatem , ip- 
famque, bominis indolem moralem , immutatis fubjeciffe 
legibus „ talíbus, quidem , quarum & ratio, & inter fe ac 
cum effettibus varii generis connexio in tantum perfpici 
poteft , quantum fufficit ad agnofcendum in omnibus mu= 
tationibus-ordinem , & in varietate quâlibet conftantiam. _ 
Nil proinde aliud agendum teftat, quam ut naruram due 
cem fequuti , id quod in ordinariis vite negotiis vi În= 
flintus facimus , etiam. in effectibus ad fuas cauflas refe 
rendis , vel inter {& conneétendis, accurate obfervemus. 


_Tuto proinde in ufum vocari poflé Analogiamcenfes _ 
mus : quotiescungue , nifi ei locus effet, nullus in Phcoeno= 
a me 


ri 


over pe ANALOGIE, enz 205 


de verfchynzelen , welke order de Natuur. al- 
toos in het oog houd ; of wanneer ’er gewigti- 
ger zyn om dezelve toe te pasfen ; dan ‘er 
zyn om dezelve niet toe te pasfen : wyl het 
niet waarfchynelyk is, dat de Natuur , C wan- 
neer de uitwerkingen in haare foort overeenkom- 
{tig fchynen te zyn,) niet zekere middelen, . 
om derzelver verfcheidenheid te ontdekken , 
zoude aan de hand gegeeven hebben. Of, 
wanneer men duidelyk ziet , dat ’er eene groos 
tere overeenkomst in de verfchynzelen plaats 
heeft, dan men aan de werkingen der niet over- 
eenkomftige oorzaaken kan toeëigenen. 


„Op dat nu eene onvoorzigtige toepasfing der 
dAnalogie niet bedriege , dunkt my, dat men 
de volgende vereifchten der Analogie , welke 
mien de zamengeltelde noemen kan , kan vast- 
ftellen , dienende om de waarheden te vinden’: 
zy moet op “waste, wel bepaalde „en niet op 
SRO twyffel- 


„ menis ordo obfervari poffet , cujus Natura femper ratio- 
nem -habet ; wel cum.occurrunt rationes eam applicandi 
taves, nulle autem non applicandi, cum haud fit vero= 

mile naturam „ ubi effeétus in fpeciem Analogt effe vie 
dentur , non etiam media certa diverfitatem eorum dete. 
gendi objeciffe: aut cum manifefte major videtur in Phoe. 
nomenis confenfio , quam que operationibus cauflarum 
haud Analogarum deberi pofiet. . 


Ne autem incauta ejus applicatio fallat , heec videntur 
Analogie veritatibus inveniendis infervientia , quam com- 
pofitam appellare licet , requifita ftatui pofle. Ut ea ni- 
tatur obfervationibus certis , & bene determinatis , haud 

vagis. 


228 IL ANTWOORD oe pe VRAAGE 


twyffelagtige. waarneemingen fteunen.- En zy 
moet op zulke toegepast worden „ die zonder 
fprong der Natuur , of zelv. var onze denk- 
beelden , dezelve kunnen toelaaten , wyl de 
Natuur van geen fprongen houd ; ook moeten 
deszelfs paalen niet roekeloos buiten den kring 
der menfchelyke kundigheden gezet worden ; en 
om een gelykenis.te. gisfen., of te hulp geroepen 
worden , moeten de waarheden ons onmiddelyk 
of middelyk tot-dezelve fchynen te leiden , of 
‘er moeten zekere juiste middelen zyn ‚ om de 
_Analogie , die wy vermoeden, dat ’er tusfchen 
beiden koomt „ te ftaaven „, indien zulks ge- 
fchieden kan. Men moet niet alleen de gelyk- 
heid , maar ook het verfchil der zaaken in het 
oog houden „ en-de eigenfchappen , hier toe 
betrekkelyk , nagaan , op dat vooral de betrek= 
kelyke eigenfchappen , die uit onze bepaalde 
wyze van kennen gebooren worden’, van de 
walssekie kunnen onderfcheiden worden. Men 

moet 


vagis 5 Ut iis rn EE quibus fine faltu nature 5 aut 
__€tiam idearum  noftrarum applicari poteft , cum nazura 
non amet fâlctum 3. Nee proinde ejcs fines ultra Spheram 
cognitionis humane temere proferantur; Ut ad fimilitu» 
dinem conjiciendam „ vel in ufum vocandam ipfze nos ob- 
fervationes direte , aut indirete duxiffe videantur , aut 
certe jufta proftent media Analsgiam , quam intercedere 
fufpicamur , fi ei locus fit, confirmandi ; Ut non folius 
{imilitudinis , fed & diverfitatis rerum ratio habeatur, & 
relate ad hanc proprietates-examinentur , ut prefertim 
waneer relative noftro cognofcendi modo ea de. 

ita 3 


_ 


OVER DE ANALOGIE , ENZ... 13 


moet aantoonen „waar, de uitwerkingen „inge- 
wikkeld zyn. En men moet vastitel- 
len „ dat de verfchynzelen „ die tegen de nan 
dogie fchynen te ftryden , of met dezelve niet 
overeen komen „ verfchuldigd zyn aan de za- 
menvermenging en werkingen der verfchillende 
oorzaaken „ of die ongetwyffeld van dezelve 
niet afhangen. Men moet de Wet der veran- 
deringen ontdekken in de uitwerkingen, dieaf- 
hangen van zekere oorzaaken , die aan veran-. 
dering onderworpen zyn „ en de verfcheiden- 
heden der Verfchynzelen moeten tot dezelve 
gebragt „worden 3 of indien dit niet gefchieden 
kan , ten minften die , ter welker opzigte men 


_de overeenkomst der uitwerkingen waarneemt , 


en die moeten onderfcheiden worden van ande- 
ren , in welke men verfchil waarneemt. 
De omftandigheden „ die voornaamentlyk ter 
Zaake doen , moeten van de andere zorgvuldig 
afgefcheiden worden; en vooral moeten de wer- 

__ kín- 


bite „ ab aliis abfolutis diftinguantur. —- Ut ubi ef= 
feltus complicati funt oftendatur ; Phoenomena que Ana= 
logie vel contraria , vel certe non convenientia videntur, 


_… deberi permixtioni , & operationibus cauflarum diverfa- 
‚ram, vel certe independenter ab iis Analogia ftabiliatur. 


Ut in effetibus a caufis certis variationibus fubje@tis de- 


_ pendentibus, lex mutationis detegatur, Phoenömenorum 


que Vâriationes ad eam referantur , vel fi id non posfit , 
ea faltem quorum refpeêtu confenfio effetuum obfervatur 
ab aliis, in quibus diverfitas fe prodit, diftinguantur. —- 
Ut circumftantie ad rem precipué facientes ab aliis follis 


cite feparentur , & prefertim cauflarum operationes indee” … 


AKI. Deel, | pen- 


\ 


136 U ANTWOORD op Dè VRAAGE 


kingen der oorzaaken , onafhangelyk „ zo veel 
mogelyk is , van de waarneemingen voorgefteld 
worden , en dan met dezelve vergeleeken. — 
De omftandigheden , die niet tot de zaak doen, 
ener echter niet konnen van afgefcheiden wor- 
den, moet men bepaalen en vastftellen ; in hoe 
verre de werkingen der oorzaaken door zamen- 
voeging veranderen. En wanneer men ver- 
fcheiden uitwerkingen tot verfcheiden oorzaa- 
ken brengt, moet men zo dikwils als het moge- 
lyk is, op derzelver hoeveelheid agt geeven. 


In deze vereifchtens der waare Analogie toe 
te ftaan, fchynt geene groote zwarigheid; maar 
‘er vertoond zich eene veel grooter in deszelvs 
toepasfing op de natuur der zaaken , díe echter 
indien wy den leidraad van zekere regels vol- 
gen, veel veiliger en nuttiger zal zyn , of ten 


min=- 

EN 
pendenter in quantum fiert poteft ab obfervationibus ex= 
pendantur ‚, tumque cum iis conferantur. —- Ut effeta- 


circumftantiarum a re alienarum , at infeparabilium , de- 
terminentur ‚, & in” quantum operationes cauflarum earum 
conjunêtione varientur , definiatur. Ut dum varia effeCta 
ad diverfas cauflas referuntur , quotiescunque fieri poteft 
quantitatis eorundem ratio. habeatur. Û 


‚Non magna in his verze Analogie requilitis admittendis 
occurrere videtur difficultas , major autem longe fe pros 
dit in eorundem applicatione ad naturam rerum „ que ta- 
men fi certarum regularum filo dirigamur» reddetur multo 
tutior , & utilior, vel cerre utrum posfit in ufum vocari 
Analogia, aut non posfit, cozroscetur ; quod ipfum maxi- 

| f Mme 


ABE rd a Pe. 


OvER De ANALOGIE , eiz. rt 


minften zal men zien , of de „Analogie van-ee- 
nig gebruik kan zyn, dan niet , en dit zelv zal 
van veel nuts zyn. Wy zullen dus tragten aan 
te wyzen , welke de Wetten zyn ,-die zulke 
moeten waarneemen , die de Ara/ogie met alle 
haare waare vereifchten willen toepasfen , om 


„waarheden in de Natuur- of Zedekunde te ont- 
dekken en te betoogen ; wy zullen dan eerst 
„deszelvs gebruik trachten te toonen in de Na-. 


tuurkunde „en daarnaa , welke hulp men van 


dezelve kan verwagten in de Leer der Zede- 


kunde. 


KR de dt dE 
__Het is onloochenbaar beweezen, dat de ken- 
nis der Natuur door Proeven en Waarneemin= 
gen voltooid. word ; fchoon de konst , om de 
verborgen eigenfchappen der zaaken waar te nee- 


me utilitati eric. _Dabimus itaque operam ut que fint 

precipue ille leges , quas obfervare debent omnes ii, qui 

Analogiam vera fua reqnifita habentem , applicare volunt - 
veritatibus feu Phyvficis , feu Moralibus inveniendis , ac 
demonftrandís ,paucis exponamus. Agemus autem pri- 
mum de ejus in fcientia naturali, deinde autem quid ab ea 

adjumienti fit expetandúm in moralibus discipliais ex- 

plicare annitemur. | | <S 


wedt 


Sctentiam Nature obfervationibus & experimentis pere 
fici, ac promoveri extra dubium pofitum eft. Licet autem 
Ars abditas rerum proprictates obfervandi regulis compre= 

la hene 


132 II ANTWOORD op pe VRAAGE 


men „ naauwlyks fchyût onder regels te’ konnen 
gebracht worden , kan men. echter het een en 
ander waarfchouwen omtrent de wyze van proef- 
neemingen te maaken. Het voornaamfte in de- 
zen is, dat zy met zeker oogmerk en voornee- 
men gedaan worden , om eenige meer verbor- 
gen eigenfchappen te ontdekken en te ftaaven 5 
of om waar te neemen, of iets kan gefchieden 
en hoe , of op welke wyzen ? In dit ftuk is 
men veel aan een gelukkig vernuft verfchuldigd „ 
en aan een fchrandere gisfing , die niet op ge- 
meene gevoelens of dwaalingen blyft ftil ftaan. 
Maar , dat men zaaken , die onzeker kunnen 
fchynen , aan het onderzoek onderwerpt ; wie 
zoude voor NrewrToN gegist hebben , dat het 
Licht , wanneer het wedergekaatst word „ niet 
op de vaste deelen der ligchaamen valt , maar 
aldaar. terug geftooten word „ daar het het ge- 
makkelykst konde doorgaan ? Wie dagt om 
de vreemdfoortigheid der Lichtdeeltjes ? Als 

nu 


hendi.vix poffe videatur, quedam camen circa experimen= 
torumvsinftituendorum modum , moneri poffunt. Eorum 

precipuum eft ‚„ ut ea certo femper fine , & confilio ca- 

piantur „ ad latentiores aliquas qualitates detegendas , con- 
firmandas , ad obfervandum utrum aliquid fieri posfit & 

quibus modis? Multum hac in parte debetur ingeoio fee 

lici, conjeureque fagaci, communibus opinionibus , vel 

erroribus- non acquiescenti , fed que incerta videri pos= 

fant, examini fubjicienti. gen ante. Ne wrorum fuiflet 

fafpicatus , lumen dum refleêtitur, non ivcurrere ín foli- 
das’partes corporum , fed ibi refleéti , ubi liberrimé trans- 

dre poteft ? Quis heterogeneitatem particularum iron 
RAN | um 


/ 


OVER DE ANALOGIE , enz. | 138 


nu de waarneeming, of dat het geen men zogt, 
of wat anders , dat men niet verwagtte ,„ aan 
de hand geeft, moeten de Proeven voortgezet 
En “veranderd worden , tot dat wy verzekerd 
zyn , dat de nieuwe uitwerking niet aan eene_ 
gevallige zamenkomst van oorzaaken , maar aan 
zekere en altoos werkende oorzaaken moet toe- 
gekend worden. Men moet dan verfcheiden, 
wyzen uitvinden , en voorzigtig tot het zelve 
oogmerk fchikken , om het geheim te kennen, 
dat de Natuur begind te ontdekken „ en de 
Analogie der nieuwe uitwerkingen , of onder- 
ling , of met meer bekende nagaan. Ten wel- 
ken einde de Gezigtkunde van NeEwTON zo 
veele. regels opgeeft , als ‘er, voorbeelden aan- 
gevoerd worden. Door hoe veele, en fchoon 
verfcheidene „ echter van elkander af hangende 
waarneemingen „ heeft hy niet de verfcheide 
breekbaarheid der Lichtftraalen geftaafd ? Door 


welke vernuftig uitgekoozen, en met de groot- 
| fte 


Cum autem obfervatio feu id de quo querebatur , feu 
aliud quidpiam inexpeêtacum fuppeditat, varianda & con= 
tinuanda eo usque experimenta , dum certi reddamur ef- 
fettum novum non fottuite deberi cauflarum permixtioni , 
fed certis & conftanter operantibus caufis.__Excogitandi 
itaque funt varii modi ad eundem finem caute dirigendi , 
fecretum quod Natura prodere incipit cognoscendi , effec- 
tuum novorum vel inter fe , vel cum aliis notioribus , Ana- 
logiam explorandi „ cujus faciendi tot fere regulas Nr w- 
TON1 optica, quot exempla fuppeditat. . Quot enim ille, 
_ quam variis, a fe mutuo tamen dependentibus obfervatio- 
‚bus confirmavit diverfam radiorum lucis refrang;ibilitatem 2 
3.3 Quam 


134 IL ANTWOORD or ve, VRAAGE 


_ fte naauwkeurigheid genomen Proefneemingen, 
toont hy, dat de couleùren, noch door weder- 
kaatzing „noch door breeking veranderd wor- 
den. Hy heeft ontdekt en beweezen de 4nalo- 
Zie, die 'er plaats heeft tusfchen de breekbaar- 
heid en wederomkaatzing „ en -de trappen der 
breekbaarheid en wederomkaatzing der couleu- 

ren , der natuurlyke ligchaamen ‚en der dunne 
plaatjes. En men ziet ligtelyk „ dat hy van de 
eene Proefneeming tot «de andere , als met de 
hand geleid is, en dat hy van de eerfte waar- 
neeming der verfchillende breekbaarheid tot de 
Jaatfte , in eene onafgebrooken order voort- 
ging, en dat hy zelv , die , welke ongezogt 
en onverwagt zich voor hem opdeeden „ der- 

_waarts heenen rigtte , dat zy of dienden om het 
voornaam oogmerk te bereiken , of het geen hy 
zogt , op te helderen en te bevestigen „ of ten 
minften hetgeen niet klaar konde beweezen wor- 
den ; 


+ Quam fagaciter ‘deleêtis , fummâque accuratione captis 
experimentis ‚ oftendit colores reflexione „ & refractione 
pon mutari , Analogiam inter reflexionem , & refractio- 
nem „ inter colores & reflexibihtaus ac refrangibilitatis 
gradus , interque colores corporum Naturalium , & tee 
nuium lamellarum detexice. & comprobavit 2 Facile au- 
tem apparec eum ab uno experimento ad aliud manu quafi 
farffe dutum , a primâ obfervatione diverfe frangibilitas 
tis, usque ad ultimam ordine non interrupto progreflum 
effe , & ea etiam que, lice: nec quefita nec expebiata , 
ejus obtutui fe obtulere , ita direxifle , ut vel ad fcopum 
principalem affequendum conferrent, vel queefita illuftra- 
rent, & confirmarent „ vel eerte ea, que ad ligu:dum dt, 

| uei 


5 


_ 


over pe, ANALOGIE , enz. _ 135. 


den ; van het waare en zekere af te fcheiden 5 


en aan anderen eene ftoffe van nieuwe waarnee- 
mingen te geeven. En verder moet men het 
gegeevene (data ) van het gezogte , het zekere 
van het twyffelagtige , het bepaalde van het on- 
bepaalde naauwkeurig affcheiden : En men 
moet nieuwe middelen uitdenken, om het geen 
na de waarneemingen twyffelagtig gebleeven is, 
door andere Proefneemingen naauwkeurig na te 
gaan. Ja men moet trachten „ dat de uitvlug- 
ten, die voor een, misfchien al te geftrengen, 
Tegenwerper {chynen te werken, vernietigd 
worden, Dus, wanneer RiRRET, de ver- 
fchillende breekbaarheid in twyffel zullende trek- 
ken, zeide, dat de kleiner afftand van. het blaau- 
we beeld dan van het roode , aan de verfchil- 
lende buiging der Lichtftraalen moest toege 
fchreeven worden ,„ vond DrsAGULIERS „ 
zyne bedilling willende tegengaan „ vernuftig „ 

de 


duci non potuerunt, a certioribus fejungendo „ aliis etiam 
materiam novarum obfervationum fuppeditarent.” Dara 


_ proinde a quefitis „ certa a.dubiis, determinata ab inde= 
_terminatis func follicité diftinguenda . novaque excogitan- 


da media, ea que captis- obiervationibus in dubio rel:éta 
fünt , aliis experimentisaccuratius explorandi. _ tmo- dan- 
da opera ut vel ea effugia, que rigidiori forte jufto adver= 
fario patere viderentur, pracludantur. «ta cum RimreT-s 
diverfam refrangibilitatem in dubium vocaturus, minorem 
diftantiam imaginis cerulee quam rubre diverfe radiorum 
inclinacioni „deberi diceret , ejus cavillo obviam iturus 
Desacunierrus excogitavic fubtiliter modum experi- 
mentum ica inftigendi , ut ea epe prorfus non habe- 

| dn fer 


ee 


156 IL ANTWOORD or De“ VRAAGE 


de wyze van de Proefneeming zo te doen, dat 
deeze bedilling geen plaats meer had, door dan 
een blaauw , dan een rood voorwerp voor de- 
zelve opening te brengen , en de verfcheiden- 
heid: van den afftand der duidelyke beelden , 
Klaar aan te toonen. Verder moet men naauw- 
keurig agt geeven , dat geene waarneemingen , 
fchoon van de gewoone afwykende „ reukloos 
‘verwaarloosd worden „ of gezegd worden , te 
behooren tot omftandigheden , die niets tot de 
zaak doen, tot dat men zie „wat men door 
dezelve bewyzen kan.” Een ander zoude de 
breekbaarheid van het Licht, «eerst door Grr- 
MALDI , en naderhand door N & wToN waar- 
genoomen, veelligt gegist hebben, door eenen 
Dampkring veroorzaakt te zyn, die het ligchaam 
omringd; maar NewToON niet vergenoegd met 
eene enkele gisfing en willekeurige verklaaring , 
heeft ‘deeze gisfing wederfprooken, en getoond 
dat de breedte der fchaduw niet aan de bree- 
| | king 


ret locum , eidem aperture objeëtum nune rubrum, mox 
ceruleum, imponendo , diverfitatemque diftantie diftince 
_ tarum imaginum evidentisfimé oftendendo. Sollicite pre- 
terea cavendum eft, ne ulle obfervariones a confüetis ab- 
ludentes temere negligantur , vel circumftantiis nihil ad 
rem faciencibus deberi dicantur , usque dum conftiterie, 
quidnam iis probari posfit. Difraétionem luminis a Gri 
MALDO, & pofteaa NewrTono obfervaram, alius quis- 
piam facile in Atmospheram aliquam corpus ambientem 
conjeciffet , fed New ronus fola conjeétura & explica- 
tione arbitraria non contentus , fafpicionem hanc confu- 


cavit, oftenditque lacitudinem wmbre non aëris refrac- 
| tioni , 


ovt pe ANALOGIE, enz 137 


king der Lucht ‚ maar aan eene andere oorzaak 
moet toegekend worden. Zie Opt. Lib. HIJ, 
obfery. 1. pi Aas | | ik 


De Sterrekundige geven vooral fchoone voor- 
beelden , van naauwkeurig te neemen waarnee- 
mingen , en die op eene juiste wyze zamen te 
verbinden , en tot-een en het zelve einde te 
fchikken ; met hoe veel konst hebben zy uit 
de fchynbaare beweegingen de waare afgeleid , 
en de waare gedaante van het Waereld - geftel 
ontdekt ? hoe fnedig hebben zy de wyzen uit- 
‚gevonden , om de dwaalingen in de waarnee- 
mingen te verbeteren ? . KePLrRrRus kan on- 
der veele anderen ten voorbeeld ftrekken, met 
welk een gelukkig vernuft , met welke fchran- 
dere gisfingen , met welke naauwkeurige ver- 
gelykingen der waarneemingen , en door. hoe 
veele pogingen, toonde hy niet, dat de Dwaal- 

hce | … fterren 


tioni , fed diverfe cauflie deberi, Vide ejus Optic, Lik, 
JIL obferv. 1. DE 


Aftronomi precipue infignia obfervationum accuraté cas 
piendarum , jufto inter fe modo conneétendarum, ad eun- 
demque ‘finem dirigendarum exempla prebent. Quanta 
enim illi arte ex apparentibus motibus collegerunt veros „ 
genuinamque fyftematis mundí faciem detexerunt 2 quane 
ta fagacitate- modos errores obfervationum corrigendi in-- 
venerunt ‚-Pheenomenaque ‚ complicatisfima, licet „ad 
faas caufläs retulerunt ? „Exemplo effe poreft inter mul- 
tos alios Kerrmrus, Quam felici ille ingenio , quam 
fagacibus copjecturis , quam, acccuratis obfervationum 

5 com. 


18 HH ANTWOORD ovspe VRAAGE 


fterren niet in middelpuntige kringen bewoogen 
worden, gelyk de Ouden meenden. _Tycuo - 
konde die waarneemingen overeen brengen met 
de onderftelling van eenen uitmiddelpuntigen 
Cirkel , wanneer men het verfchil van eenige 
minuten toeftond „ het geen KerLrER oordeel 
de , dat niet moest overgeflaagen worden. ’Etr 
bleef dus over te bepaalen., of men de bewee- 
ging der Dwaalfterren niet naauwkeuriger kon- 
de vastftellen. … Om dit te weeten „-was‘het in 
de eerfte plaats noodig „ dat de uitmiddelpun- 

tigheid. ( Excentriciteit) van den loopbaan der 
Aarde naauwkeurig bepaald wierd, hee geen -hy 
door middel. van waarneemingen opde lengte 
van Mars gelukkig volvoerde ; en hy ontdek- 
te, dat die uitmiddelpuntigheid in twee gelyke 
deelen konde gedeeld worden volgens de 474- 
logie. Deeze verdeeling hadden de Ouden al- 
leen in de Boven- Dwaalfterren toegeftaan : de 
uitmiddelpuntigheid van den loopbaan der Aar- 
| de 


comparationibus „ quam variis tentaminibus , demonftra- 
“vit Planetas non moveri in circulis excencricis ? Ut pu- 
tabant vereres. Tycho poterat obfervationes concilias 
re cum hypothefi erculi excentrici non nifi aliquot minu« 
torum discrimine admiflo „quod tamen ipfum haud con= 
temnendum Kerprero videbacur. Reftabat jtaque dis- 
cutienduin , utrum non eccuratius Planetarum motus defie 
niri poffent. Ad quod obtinendum requirebatur ante om 
nia, ut excentricitas orbicee terreftris accurate determina= 
rétur, quod ope obfervationum longitudinis Martis feli- 
citer preftiie , excentricicavemque. bifecandam efle Ana- 
logie copvenienter derexit , cujus bifeCtionem wars pe 

| | olis 


OVER DE ANALOGIE , ENZ, 19 


de dus ontdekt zynde „ konden de adfvnden. der 
Aarde van de Zon, in verfchillende. punten van 
haaren ‘loopkring bepaald worden , en dus ook 
waren door dezelve de afftanden van Mars van 
de Zon in deszelvs afftand. (Capheltwm ) of by- 
ftand Cperihelium) aan of van de Zon bepaald; 
en uit deeze. afftanden de vitmiddelpuncigheid, 
Al het welke dus gefteld zynde , bleef ‘er niet 
over „ dan dat de afftanden van dezelve Dwaal- 
fter ook in andere punten van haaren loopkring 
bepaald wierden, in de onderftelling van eenen 
uitmiddelpuntigen Cirkel, Dus wierd klaar be- 
weezen, dat de loopkring van Murs geen Cir- 
kel ts , en dezelve uitvinding konde en moest 
derhalven ook op de andere Dwaalfterren door 
Analogie en waarneemingen toegepast worden. 
Maar niemand , dan met een bovenmenfchlyk 
vefnuft „ had ‘kunnen denken , dat men inde 
waarneemingen „ in plaatze der Dwaalfterren „ . 
die in de cirkelronde onderftelling bepaald wa- 
„ren, 


Solis’ fuperioribus Planetis admiferant. Cognita jam vera 
orbite. terreftris excentricitate poterant diftantie terre a 
Sole in-diverfis fue orbitg puntis definiri., earumque ope 
diftantie etiam Martis a Sole in aphelio & perikelio de- 
terminate erant, & ex diftantiis illis excentricitas.  Qui- 
bus ica conftituris nil aliud reftabat , quam uc diftantis 
ejusdem Planete in aliis etiam orbite fue punêtis , in hy- 
potheti circuli excentrici definirentur , quo paéto demon- 
{trabatur evidenter orbitam Martis baud effe circularem , 
id-mque inventum reliquis evivam Planetis , fuffragantibus” 
Anal gia ac obfervaron:bus , applicart poterat , debebat- 
que. At nifi diyini homo ingenii exigua etiam bien | 

er- 


BOE Xx ) IR 
140 IL ANTWOORD oppe VRAAGE — 


ren , de kleine verfchillen niet moest verwaar- 
Joozen ; —- en zoude de uitmiddelpuntigheid 
der loopkring , en de ligging van de lyn , tus- 
fehen de Zonsnabyheid en afftand (Jinea Ap- 
fidum >, onaf hangelyk van eenige onderftelling … 
bepaald hebben ; —- het geen van elkander 
moest gefcheiden worden; gefcheiden hebben 5 « 
—- En uit oneindig veele waarneemingen die 
gekoozen hebben, die genoegzaam waren, om 
een ftuk van de geëifchten, onaf hangelyk van 
de anderen-te bepaalen , en zoude dus de 
dwaaling , fehoon door het gezag van alle de 
Ouden onderfteund , gelukkig vernietigd heb- 
BEREN Mee | 

| Ook 


(*) Ik heb dit dus vertaald , fchoon het Latyn zegt: 
Fasque ex innsmeris obfervationibus elegifJet ‚ oua ad wmum ex que- 
fitis , independenter ab aliis determinandum Jufficere , baud profetto 
errorem veterwn. ommium auttoritate confirmatum. tam feliciter proflis 
gaf]et; welke zin doot het uitlaaten van eenige woorden my 
onverftaanbaar voorkomt, VERT. 


fervationes locosque Planete , in Hypothefi circulari de- 
finitos , discrimina haud negligenda putaviffet, excentri-_ 
Citatem orbite , & pofitionem linee apfidum independen- 
ter a -quacunque Hypothefi determinaffet, que fejungen- 
da erant fejunxiflet , easque ex innumeris obfervationes 
elegiflet , que# ad unum ex quefitis, independenter ab 
alijs determinandum fufficere, haud profeêto errorem ve- 
terum omnium auêtoritate confirmatum , tam feliciter 
profligaffer, is 


Poffene 


over Dé ANALOGIE , enz “z4r 


| Ook. konden ‘er inderdaad uit de oeffening 

der Sterrekundigen en der Stelkundigen fchoo- 

__ne konften afgeleid worden, Want ’er is zo wel 
in de Stelkonst als in de Natuurkunde veel aan 
gelegen, door welk eenen weg men tot het ge- 
zogte koomen wil, wyl men ‘er altoos eene. 
vind die zeer eenvoudig en natuurlyk is, en de 
geenen, die dezelve verlaaten, of dwaalen van 
het voorgeftelde af „ of, koomen ’er toe langs 
veele omwegen en onnutte pogingen. Schoon 
het een werk van het vernuft is „, dien zo zeer 
natuurlyken weg te zoeken „ zoude echter die 
arbeid door zekere voorgeftelde Wetten konnen 
verligt worden. „Maar , dewyl myn oogmerk 
verbied hier langer op ftil te flaan , zal ik ver- 
der voortgaan. BRE | 


In de eerfte. plaats worden de uitwerkingen 
en eigenfchappen der zaaken waargenoomen. 
| | Dat 


Poffent fane ex Aftronomorum „ imo etiam Analy(ta- 
rum praxi egregiee obfervandi artes depromi. Ut enim in 
Analyfi, ita etiam in fcientia naturali multum intereft qua 

quis via ad quefitum pervenire velit „ cum occurrat fére 
femper aliqua maximé fimplex , & Naturalis „quam qui 
deferunt „vel a propofito oberrant , vel per ambages ; 
inutiliaque- tentamina ad illud “perveriunt. > Licet autem, 
ingenii fit opus viam illam maximé Naturalem inveftigare: 
poflet tamen hic labor certis propofitis Legibus facititari. 
At cum his longius immorar1 vetet ratio inftituti , ulterius 


Le 


jam progrediendum eft. | 
' ___ Obfervantur primo omnium proptietates rerum, &ef= 
Ri, Î fcâa, 


Ae 
U. 


zát IL ANTWOORD op ne VRAAGE 


Dat ‘er eenige algemeene eigenfchappen zyn, 
ziet men ligtelyk uit de Ana/togie , gelyk de 
kracht van traagheid , onindringbaarheid , be- 
weegbaarheid, enz. 5 want wy hebben, geen re- 
den altoos , waarom wy zwaarigheid zouden 
maaken , om deeze hoedanigheden op de lig- 
chaamen toe te pasíen , die aan onze waarnee- 


“mingen ontfhappen , wyl dezelve niet betrek- 


kelyk „ maar volftrekt zyn, en men zonder de- 
zelve de order in de veranderingen der zaaken 
niet kan gewaar worden. Maar ‘er zyn andere 
eigenfchappen „ die minder algemeen zyn, ge- 
lyk de veerkracht , de hardheid , de zagtheid , 
de vloeibaarheid enz. welke groote werktuigen 
der Natuur in haare werkingen zyn , en men 
moet vooral beproeven, of de verfcheiden (ver- 
fchynzelen ; volgens de Aualogie , tot dezelve 
konnen gebragt worden. 


Men 


feta. Proprietates quasdam univerfales prorfus efle fa- 
cile ope fimplicis Analogie detegitur , ut inertiam , im- 
penetrabilitatem ‚ mobilitatem , &c. Nullam enim pror- 


_fus habemus rationem cur has qualitates ijs etiam corporibus 


que noftras obfervationes effugiunt applicare dubitemus „ 
cum pon fin: ee relative , fed abfolute , nec fine illis 
ordo, in mutationibus rerum poffet animadverti. Ac funt - 
alie proprietates minus univerfales „ut elafticitas , duri- 
ties ‚ mollities , fluiditas , que cum funt magna Natare 
in operationibus fuis organa , tentandum eft ante omnia 
ut ade convenienter ad eas Phoenomena varia reduci 
posfint. | 


Facile 


| OVER DE ANALOGIE , ENZ ‘ 143 


_ Men begrypt ook ligt, dat men in het over-” 
brengen der uitwerkingen tot zekere algemeene 
Eigeníchappen of Wetten moet agt geeven 3 
voornamentlyk , dat men de algemeene Eigen- 
fchap of Wet wel bepaale , zonder op de oor- 
zaak te zien, aan welke men dezelve verfchul- 
digd agt, of op &eenige onderftellingen. Wat 
ook de oorzaak der breeking van de Lichtftraa- 
len zyn moge , is het echter altoos zeker, dat 
de grootfte breeking gefchied , wanneer zy het 
meest verfchillen door de digtheid der middel- 
îtof. Wanneer de algemeene eigenfchap wel 
bepaald is, blyft ‘er over te onderzoeken , of 
men eene vaste Wet kan {tellen , aan welke de 
veranderingen onderworpen zyn , ten welken 
einde men de omftandigheden moet verande- 
ren 5 want men kan geen algemeene Wet ont- 
dekken , dan wanneer dezelve Zamengevoegd, 
gefcheiden , of verwisfeld zyn. Dus immers 


bleek 


Facile autem intelligitur iu reduêtione effetuum ad ge- 
nerales quasdam feu proprietates „feu Leges, hec pre- 


J 


cipue ebfervanda efle +: Ante omoia proprietas feu Lex » 


univerfalis bene determinanda , fine refpe@&u ad cauffam 
cui deberi putatur , vel quascunque Hypothefes. Quz- 
cunque fit refrattionis radiorum Lucis cauflà , verum 
nibilominus erit maximam contingere refraftionem , 
cum media denfitare quam maxime differùnt. Proprie- 


tate generali bene determinata reftat inquirendum uerum” 


__conftans aliqua Lex cu' mutationes attemperentur ferri 
_ pos(it , quem in finem circumftantie variande , non enim 


’nifi 


144 IL ANTWOORD orpe, VRAAGE 


bleek niet eerder , dat ’er een vaste rede is tus- 
fchen de hoekmaat van den hoek der Invalling 
en die der breeking , dan door het veranderen 
van de hoeken der helling (zzc/inatte), en het 
veranderen der middelftoffen. Hier uit heeft 
men een vaste evenredigheid ontdekt tusfchen 
de hoekmaat der invalling en die der breeking. 
Men moet verder naauwkeurig toezien „ of de 
Wet , die door de overeenkomst der verfchyn- 
zelen begint te blyken , aan geen. uitzondering 
onderhevig zy „ gelyk deeze Wet : dat al het 
overige gelyk zynde , de breekbaarheid zoo 
‚veel grooter word, hoe grooter de digtheid der 
middelftof is, in welke de ftraal valt, die uit 
eene ylder middelftof voortkomt ; dit bedriegt 
fomtyds ; het welk gefchiedende , moet men 
onderzoeken , of men door eenige verandering 
die uitzonderingen der Wet niet zoude konnen 
vermyden „ gelyk in dit geval gefchied , wan- 
neer wy ftellen , dat de breeking niet evenre- 
| 00 


nifi iis nunc conjunêtis , nunc feparatis , variisque moüis 
combinatis Lex aliqua generalis detegt: poteft. Ita fane 
non nifi variatis inclinationum angulis mediique denfita- 
tibus, ipnotuit conftantem efle rationem inter-finus an- 
guli incidentie & refrattionis. Inquirendum follicité an 
Lex que confenfu Phoenomenorum  comprobari incipit 
nulli fit exceptioni obnoxia , ur hec Lex :. Eo majorem 
ceteris paribus fieri refraétionem „ qua major medi ‚in 

uod radias mtrat e rariori , denfitas , quandoque fallit. 
d fi eveniat difpiciendum eft : - Utrum non mutatiane ali- 
qua Jegis exceptiones ille evitari posfint, ut fit hoc in. ca- 


fu, fi refractionem non denfitati „ fed aêtioni medii in lu- 
men 


OVER DE ANALOGIE ‚ ENZ. ras 


dig is aan de digtheid , maar aan de werking 
der middelftoffe op het Licht, welke werking 
niet altoos is als- de digtheid ; maar indien ’er 
eenige byzonderheden voorkoomen , gelyk de 
breeking in het. Yslandfche Cristal , is het goed 
_die verfchynzelen aan te tekenen. 


Wanneer men nu een algemeene Eigenfchap 
of Wet vastgefteld heeft , moet men nagaan , 
of alle de veranderingen der ligchaamen „‚wel- 
ke die eigenfchap hebben, of aan die Wet on- 
derworpen zyn, tot dezelve konnen gebragt 
worden. Het is by voorbeeld klaar, dat in de 
vloeiftoffen de wetten van Evenwigt en zyling- 
fche drukking niet genoegzaam zyn, om alle de 
veranderingen der vloeiftoffen , of ligchaamen , 
die geen veerkracht hebben, te verklaaren; by 
voorbeeld „: hunne ryzing in hunne buizen , de 
‚ verfchynzelen der Scheikundige gistingen , en 
| an- 


men proportionalem ftatuamus , que quidem haud femper _ 
eft ut denfitas. Si qua autem occurrant prorfus fingula- 
tia, ut v. gr. refratonis in: Crystallo Islandicà Phoeno- 
mena ea connotare juvabit. | 


___Propriétate aliqua vel Lege generali bene ftabilita , na- 
turaliter difpiciendum reftat ‚ an omnes murationes cor-= 
porum illa qualitate preeditorum , vel ei Legi fubjeêtorum 
ad eam referri posfinc. _ Facile v. gr. apparet fluiditatis 
_ copceptum „ equilibrii & presfionis lateralis leges , non 
… fufficere omnibus murationibus Auidorum „ vel elafticitate 
carentium , explicandis. V.gr« afcenfions eorundem. in 
__tubis capillaribus , fermentacionum chemicârum, Phoeno- 

AKIi, Deel, K Ë me- 


146 IL ANTWOORD op Dr 'VRAAGE 


andere. Wanneer’er derhalven zulke verande- 
ringer voorkomen , die niet tot de voornaame 
Eigenfchap of Wet konnen gebragt worden , men 
dezelve zo lang onderling moet vergelyken door 
verandering der Proefneemingen „ tot dat wy 
door dezelve eene nieuwe Eigenfchap of Wet 
verkrygen. Men begrypt ligt , dat de omftan- 
digheden der ootzaaken, en de order te vooren 
wel moeten bepaald worden , voor dat men eene 
nieuwe Eigenfchap of Wet vastfteld , wyl de na- 
tuur der zaaken niet willekeurig maar bepaald is. 


Indien ‘er nu verfcheiden Eigenfchappen en 
algemeene Wetten, door Waarneemingen -en 
Proeven ontdekt zyn en geftaafd ‚ mag men 
gisfen , dat de uitwerkingen , fchoon verder ver- 
wyderd ; echter uit dezelve vloeijen. Men: 
moet derhalven beproeven, of de meer onbe- 
kende , meer zeldzaame Verfchynzelen „ die 


niet 


menis „ aliisque. Cum itaque tales occurrunt mutationes. 
que ad primam proprietatem vel Legem reduci nequeunt, 
ee inter fe tamdiu conferende variatis experimentis , do- 
nec novam aliquam proprietatem vel Legem Natura ea- 
rum «ope detegamus. Facile autem -incelligituf Círcume 
_ ftantias effeltuum bene effe ante determinandas, ordinem- 
que eoruadem , quam nova proprietas aut Lex ftabiliatur, 
cum natura rerum non fit vage, fed determinata. 


Quod fi varie jam proprietates & Leges generales fint 
obfervationum & experimentorum ope detete , & con- 
firmate , licebit conjicere ea etiam effeCta que remotiora 
funt its convenienter exoriri. _Tentandum itaque an oon 
Phoenomena ignotiora, rariora fub fenfus immediaté kia 

et Cadene 


Strobel ve  ANALOGIE, ENA Yv  i4f 


fiet onmiddelyk onder de zinnen vallen, niet 
tót meer bekende , en onder de zinnen vallen- 
de, konnen gebragt worden; dit gefchiedende, 
verkrygt de Natuurkunde nieuwen aängroei; al 
ware*het , dat de oorzaaken der gewoone , zo 
wel als meer zeldzaame veranderingen , onbe 
kend waren. Men ftelle dan dat de ongewoo- 
ne verfchynzelen overeenkomen met de gewoo- 
ne die men ziet; en men onderzoeke „ wat ’er 
uit eene geftelde Analogie moet volgen. Men 
‘onderzoeke „ op hoe veele verfcheiden wyzen 
die veranderingen konnen voortgebragt worden; 
en men bepaale, welk eene wyze men kan en 
moet verkrygen , door vergelyking van uitwer- 
kingen en omftandigheden. De nalogie by 
voorbeeld ‘leert , dat de Zons- en Maans- ver: 
duisteringen veroorzaakt worden , of door uit- 
dooving van licht , of doordien die Lichten in 
eene fchaduw ingaan, Men begrypt klaai , ‘dat 

nm | — het. 


cadentia ad notiora, confueta, & obvia reduci posfint 4 
quod dum fit nova femper fciencia naturalis capit incre- 
menta, etiam fi cauflie mutationum familiarium eque ac 
tariorum ignote effent. „Sumendum itaque Phoenomena 
remotiora obviis Analoga efle , & inquirendum „quid ex 
pofita Analogia confequatur. Inquirendum in vatios forte 
modos quibus mutationes ille produci queant, & quis eó- 
rúm obtineri posfic debearque comparatione effeétuwm , 
‚_‘& eircumftantiarum , definiendum: Eclypfes vsgr. Solis 
& Lude, vel excinttioni-laminis , vel ipgreflui lumina- 
‘fium io umbram aliquam deberi. Analogia docet. Illi non 


effe locum facile apparet „ fiitaque hunc-obtinere aliquis 


«_copjecerit , inquirendum illi fuie, que dt corpora, que 
id - K 2 talem 


148 IL ANTWOORD or pr VRAAGE- 


het eerfte geen plaats heeft. Indien men dan 
gist „ dat het andere gefchied ,„ moet men on- 
derzoeken , welke de ligchaamen zyn, die zulk 
eene fchaduw geeven:,-en of ‘er blyken van 
derzelver duisterheid zyn ; en men moet voor- 
al de omftandigheden naagaan , van welke de 
voornaamfte , en die aan het gezogte voldoet , 
is, dat de Zons- en Maans-verduisteringen niet 

dan by Nieuwe of Volle Maan gefchieden. 
Zelden echter worden de meer verwyderde 
oorzaaken op zulk eene eenvoudige wyze voort- 
gebragt , wyl zy gemeenlyk met andere ver- 
mengd zyn, in welk geval bezwaarlyker hunne 
Analogie met de nadere ontdekt word. By 
voorbeeld , de zwaarte dryft de ligchaamen , 
die op plaatzen digt by de Aarde zyn, met ee- 
ne verfnelde beweeging , geduurig na deszelvs 
oppervlakte in een loodlynige rigting , wyl nu 
de Dwaalfterren in haare loopkringen dan eens 
van 


talem umbram projiciant , num adfint indicia opacitatis 
eorundem. Circumftantie prefertim erant perpendende, 
uarum precipua & quefito determinando fufficiens eft, 
clipfes Solis ac Lune non nifi Novilunii & Plenilunii 
tempore contingere. 


{ 


Raro autem effectus remotiores tam fimplici modo pros 
ducuntur, cum ON aliis permixti fint, quo in cafù 
difficilius earundem cum propioribus detegitur Analogta. 
Gravitas c.g. ea que in locis terre vicinis obfervantur 
corpora accelerato motu, direétione ad fuperficiem tellu. 
ris perpendiculari continuo pcllit , cum autem Planets A 

| Orbis 


ovER De ANALOGIE, enz. 149 


van de Zonne afwyken , dan eens naar dezel- 
ve toekomen „ en derzelver beweeging , nade 
minder of meerder Afftand van het middelpunt; 
fneller of traager word , fchynen derzelver be- 
weegingen in den eerften opflag met de bewee- … 
gingen der zwaare ligchaamen niet overeen te 
komen , op welken grond de elendige tegen- 
werpingen van Pater CAsTELLI tegens de 
grondbeginzelen van NewToN fteunen; Het 
betaamd echter den Wysgeer niet alle hoop ván 
de Analogie tusfchen de verder afgelegen uitwer- 
_ kingen weg te werpen , zoo dra ’er zich eenige 
tegenftand in dezelve fchynt op te doen ; maar 
hy moet veel eer onderzoeken , of misfchien 
het onderfcheid uit de zamenvoeging van eeni- 
nige andere oorzaak voortvloeit , en hy moet 
moeite doen , of hy kan ontdekken welke de- 
zelve zy , en denken , by voorbeeld , of de 
Maan op de Aarde weegt , en zo ja , waarom 


/ 


orbitis fuis a Sole nunc recedant , mox ad eundem acces 
dant , motusque eorum pro majori minorique diftantia a 
centro retardentur , aut accelerentur , videnrur fâne pri- 
ma fronte motus eorum motibus gravium haudefle Anae 
logi; quo fere redeunt mifere P. CasrTerrri in NE w- 
TON1 principia objeétiones. Nec tamen Philofophos de= 
eet omnem fpem Analogiam inter effeltus remotiores de- 
tegendi abjicere „, fimul ac aliqua in iisdem fe prodere vi- 
detur repugnantia ,_quin potius examinandum , num va- 
rietas forte conjunttioni alterius cujusdam caufke debeae 
tur 5 dandaque opera ; ut, qualis ea fit, detegi posfic. 
k rei v.g, de eo: Uetrum Luna gravitet in terram , 


ia, cur non in eam cadat, océurrere poteft exemplum 
| K 3 gloar 


150 JL ANTWOORD, op pe, VRAAGE 


zy niet op dezelve valt ; iemand kan te binnen 
komen het vootbeeld van een Kogel, uit een 
Kanon regt of fchuins gefchooten „ en die. door 
zamenvoeging der werpkracht (wis projebiilis > 
en zwaarte , eene kromme lyn in de Lucht be- 
fchryft. De Analogie zelve derhalven.ftelt 
voor , of niet de beweeging-der Maan, uit zulk 
eene werpkracht en zwaarte „ na de Aarde kan 
verklaard worden, het geen bekend-is aan ieder, 
dat door middel van de hoogere Meetkunde kan 
gedaan worden „ en gedaan is door den grooterì 
NeEwTON, | | | ER 


De zwaartekracht der Maan op de Aarde, en 
de afhangelykheid der beweeging van dezelve , 
dus ontdekt zynde , toonde de Analogie , dat de-, 
zelve Wetten van zwaarte ook op de beweegin- 
gen van andere Dwaalfterren moeten toegepast 
worden ; want haare beweegingen komen over 

| een 


globi e tormento bellico oblique, vel horifontaliter ejcêtí, 
visque projectilis, & gravitatis compofirione.curvam in, 
aëre lineam deferibentis. … Ipfa itaque Analosia examinan-. 
dum proponit: Num forte motus Lune ex tali vi pro- 
jetili , & gravitatione ejus in terram explicari posfint „ 


quod reconditioris Geometrie ope perfici pofle , perfec-, 


tumque ab immortali NewroNo elle „ conftat inter, 


” @mnes, 8 


Detefta jam Lune in terram gravitatione, & motus ab 
ea dependentia ; Analogia fuadebat, easdem gravitatis 
leges reliquorum eriam Planetarum motibus applieandas, 
effe, Motus enim eorundem fuur Lune motbus Analogi 

gra 


; 
a 
k 


OVER DE ANALOGIES ENZ. ä ist 


een met die der Maan , én de zwaartë: fehynt 
niet onder de oorzaaken te moeten gebragt wor: 


den, die tot een zeker byzonder einde gefchike 


zyn , maar als-éen voornaam werktuig der Na- 
tuur , aan welke men den zamenhang der zaas 
ken „ende order der ergere onrieen 
ps is. ‘ 


Men moest derhalven nagaan of de gisfing 
met de Analogie overeenkomende , konde ge- 
ftaafd worden „ door de onderftelling , dat de 
Dwaalfterren op de Zonne weegen ; door hef 
bepaalen van derzelver beweegingen ‚ én doot 
dezelve bepaalingen met de waärneemingen te 
vergelyken. De zwaartekracht der Maan op 
de Aarde , en-der Dwaalfterren op de Zon dus 
bepaald zynde , was ‘er niets, dat met de een- 
voudigheid en ftandvastigheid der Natuur beter 
overeen kwam , dan zulk eene onderlinge aan- 

trek- 


_ 


| gravitasque haud videtur inter qualitates peculiari cuidam 


fini obtinendo deftinaras referenda, fed pro precipuo nas _ 
tur organo habenda effe ‚cui coagmentatio rerum , oi= 
goals Fhenomenorum debeatur. 


Examinandum Caan erde, utrum aad Analigie 
tam conveniens posfit confirmari ‚ ex hyporhefi gravita« 
tionis Planetarum verfus Solein „ matus eorum determi- 
nando 5 & cum obfervatis conferendo. Comprobata hoc 
modo gravitatione Lune verfus Terram , & Planetarum 
verfus Solem , nihil nature conftantie & fimplicicati ac= 
comodatius erat, quam gravitatem talem muruam pone- 
ik & explorare num forte ea Phoenomenis confirmark - 

K 4 pôsfic, 


152 IL ANTWOORD of pe VRAAGE 


crekkingskracht te ftellen, en te onderzoeken , 
of dezelve door de, verfchynzelen. bevestigd 
wierd. _Wyl het nu -blykt , door het ebben en 
vloeijen der Zee , en door den voorgang der 
Nagteveningen , dat, de Aarde op de Maan 
weegt , fchynt het genoeg te-zyn , om te be- 
wyzen, dat ook Jupiter en. Saturnus op hun- 
ne Wagters weegen , ja dat de Dwaalfterren el- 
kander aantrekken „ en dat de Zon de Dwaal- 
fterren aantrekt, 


… Maar de uitwerkingen konnen niet altoos op 
dezelve wyze gemeeten en bepaald worden, als 
zy uit de onderlinge aantrekking der Zon ‘der 
Dwaalfterren ên der Wagters gebooren worden. 
Men moet evenwel beproeven „ of men door 
„redeneering eene andere Analogie kan vinden 
tusfchen de verder afgelegene veranderingen ? 
Wie zoude ooit gedacht hebben , dat ’er tus- 
fchen de eigenfchap van den Bamfteen, die reeds 

aan 


\ 


posfit. Cum vero tellurem verfus Lunam gravitare ex 
fluxu ac refluxu maris , & precesfione Mquino@tiorum 
conficiatur ‚„ id fane fufficere videtur , ad comprobandum 
non minus Jovem etiam & Saturnum verfùs fuos Satellites 
Bpaliare » imo & Planetas in fe mucuo folemque pre in 

eosdeim, | 


At non Reder effeêtus menfurari , & definiri eodem 
modo poflant, quo illi ex murua Solis , Planecarum, & 
Satellitum gravitatione orti. entandum pihilominus num 
alia forte ratione Analygra inter mutationes remotiores 
deep postite „Quis inter succiai proprietatem 5 a 

L As 


OVER DE ANALOGIE 3 (ENZ. 15% 


aan PLaATò en;Prinrus bekend was; en de 
uitwerkingen van den Blixem „ zulk eene groo- 
te Analogie. was „ als men door onlangs gedaas. 
ne waarneemingen ondervonden heeft. Men 
moet derhalven niets reukloos verwaarloozen , 
dat men uit bekende Wetten niet kan verklaa- 
ren; maar men moet ‘veel eer gade flaan , 
dat er niets in het Heelal van de andere dee- 
len vafgefcheiden is , maar , dat alles in het zel- 
ve zamenhangt , en dat de byzondere eigen- 
_fchappen ‘zoo veele ringen zyn , die fchoon 
__door de Natuur verborgen’, de verder afftaan- 
‚de oorzaaken zamenhegten. Men moet derhal- 
ven in het nafpeuren der Analogie, die wy ver= 
moeden ; dat tusfchen de verder afitaande uit- 
werkingen plaats heeft, op dezelve wyze voort- 
gaan , als wy doen zouden in het ontcyfferen 
der geheime Brieven. Men moet eene gelyk- 
heid ftellen , of onderftellen ‚ en zien wac er 
| uit 


PLATONE, Prty1o ; alijsque animadverfam, & efeâa 
fulminis tantam intercedere Analogiam fuiffec {ufpicatus 4 
_quanta obfervationibus, non ita pridem captis, comprob:= 
ta eft. Nihil itaque quod ex cognitis legibus explicatum 
non habet , temere negligendum ; fed potius animo vol. 
vendum , nibil in Univerfo elle a ceteris partibus divul- 
fum , fed omnia in eo coherere , proprietatesque fingu- 
lares effe totidem veluti annulos „a Natura Occultacos , 
remotiores effettus conneftentes, Eo icvaque fere mode 
in Analygia ‚ qu-m inter remotiora effeêt: inctercedere fu- 
‘fpicamur:; inveftiganda procedendum , quo io Epiftoke 
__fecretis notis confcripte enucleatione verfaremur. Panen- 
da vel fngenda fimilitudo , sar, quid ex ea pr 

| 5 i 


154 MH ANTWOORD or DE VRAAGE 


uit dezelve volgt ; men moet vooral de omftan: 
digheden bepaalen, en verzorgen, die dezelve 
zouden bewyzen of tegenfpreeken. -— » Mert 
moet de beletzelen zoeken „ die verhinderen, 
dat de Znalogie minder in het-oog- valt sven 
middel-zoeken om die weg te neemen ; “en wan- 
neer de nalogie zich begint te-laaten zien ; 
moet men nagaan; hoeverre zy uitgeftrekt kan 
worden ; en waar het aan haperd , indien ’er 
_ eenig verfchil ín de veranderingen voorkomt : 
en of die niet tot hunne oorzaaken konnen:ge- 
bragt worden „of uit de verfcheidenheid van 
zamentftel „ zo verklaard worden , dat ’er- de 
Analogie niet by lyd. En indien alles niet kan 
vereffend worden, blyft’er noch over te onder- 
zoeken, of men geen middelen kan uitdenken, 
om tot de zekerheid hoe langs hoe meer te nade- 
ten , middelen die overeenkomen met de nade- 
ringen der Wiskunftenaars. … Of men niet zom- 
| | mige 


fequatur, determinande prefertim & procurande circum- 
{tantie eam vel coinprobature, veletiam refutature. — 
Inquirendum ín impedimenta qua obftant , quo minus 
‚ Analogia incurrat, in oculos & de mediis eorundem re- 
movendorum laborandum. … Quod fi ea fe prodere incie 
piat „examinandum ‚ quousque extendi posfit ? Cui rei 
debeatur fi-qua in mutationibus occurrat diverfitas 2 num 

posfie ea ad fuas caufas referri , vel ex varietate ftruâu- — 
re , aliarumque Circumftantiarum ita explicari , ut Ang- 
loge nihildetrahatur 2 Et (i omuia prorfus ad.liquidum 
perduci neutiguam poffent, inveftigandum reftat : Utrum 
non aliqui excogitari posfint mod1 certitudini continuo ap- 
propringuandi, approximationibus Geometrarum tide 
7 (rum 


a 


Mn 


over pe. ANALOGTE,r onz. 155 


‚mige der verfchynzelen.;-die als tot éé ‚punt 
‚__zamenloopen, niettegenftaande hunne verfchei- 
denheid , kan. waarneemen ; of. het geen onaf 
| hangelyk van andere twyffelagtige Íchynt afge- 
daan te-zyn ;-beweezen is-?:-Het- welk. aïles 
door voorbeelden. , genoomen. uit-de befchous 
wing „der. Eleöriciteit ‚ toegepast op „den. oor- 
{prong der. Wolken, die. Onweer , Blixem eni 
andere Verfchynzelen voortbrengen „én wee 
afidere kan opgehelderd worden, 


Wy hebben van de toepasfing der eek 
gefprooken die plaats heeft indie. veranderin- 
gen „ die fchoon verder af fchynende. , uit-de- 
zelve eigen{chap of algemeene Wet voortvloeis 
jen. _Nu blyft 'er‘overig te onderzoeken „ hoe 
de Analogie ontdekt word tusfchen zaaken of 
vpe ‚ die blykbaar verfchillen „ of 

Waar- 


"din non aliqua Bios aiamerdn verfus idem punêum 
veluti. convergentia „ non obftante diverficate obfervari, 
gueat ? Utrum Ea, QUE videntur confetta elle , inde 
pendenter ab iis , que in dubio reta funt „ fuerint come 
probata?, Que omnia exemplis ex rheoria ‘cleëtricitatis 3 
tam feliciter ad genefim nubium procellofarum , fulminis, 

aliague. meteora applicata depromendis , multisque aliis 
illuftrari poflent, | 


E. imus de Analogie reaties ad eas mutationes s 
que leet remotiores efle videantur , eidem tamen pro- 
prietati, aut legi generali debentur.. Inquirendum rettat, 
quomodo inter proprietates , aut rCs manifefto diverfas 
dnalogia detegatur , vel qua ratione tis applicecur, quod 

ee CC 


156 IM. ANTWOORD or or VRAAGE 


waarom zy op dezelve toegepast word , het 
geen wy meenen , dat beter door voorbeelden 
dan door regels kan uitgelegd worden. 


Er zyn zommige eigenfchappen, die fchoon 
onderfcheiden , echter na aan elkander vermaag- 
fchapt zyn , gelyk de buigbaarheid en breek- 
“baarheid. Indien wy willen bewyzen , dat ’er 
eene Analogte tusfchen dezelve plaats heeft ; 
moeten wy onderzoeken , of wanneer de uit- 
werkingen van de eene vermeerderd of vermin- 
derd worden, de andere ook vermeerderen of 
verminderen , en waarom ? En of de eene tot 
de andere kan. gebragt worden, en of dat altoos 
kan gefchieden ? Het is by voorbeeld bekend, 
dat men de wederkaatzing door breeking ver- 
krygen kan , wanneer de fchuinsheid der inval- 
lende ftraal te groot is, of dat de Juclinatie wat 


verminderd zynde , de ftraalen voor een ge- 
deelte 


reCtius exemplis quam preceptis explicari Ben nier 
fam habemus. 


Sunt proprietates sle licet dittinte, vicine ta- 
men vel affines , ut refractio ‚ & reflexio. Inter eas fi 
Analogiam intercedere probare velimus, examinandum 
eft , utrúm uniusteffetibus auttis aut imminutis , augean-= 
tur etiam vel imminuantur alterius , & qualege? Utrum 
una earum ad alteram reduci posfic, é num femper posfic ? 
Notum eft v. gr. reflexionem haberi pofle refraCtione , 
quando radii incidentis obliquitas eft nimis magna , at im- 
minuta parumper ivclinatione radii pro parte tranfire. pos- 


fint. Pori ivaque reflexio ad refrationem omnibus in 
cafibus 


OVER DE ANALOGIE, ENZ. 157 


deelte konnen doorgaan, fchoon derhalven de 
wederkaatzing niet in alle gevallen tot de bree- 
king kan. gebragt worden. , zoude dit echter 
toonen , dat de Jnalogie tusfchen-derzelver uit- 
werkingen plaats had, om dat de breekbaarheid 
zomtyds tot de wederkaatzing kan gebragt wor- 
den , het geen ook ten overvloede door-dceze 
waarneeming geftaafd word , dat de Weder- 
kaatzende kracht zo veel grooter is , hoe groo- 
ter de Breekbaarheid in de wederkaatzende 
oppervlakte is. Byna eveneens, fchoon de 
afftootende en aantrekkende kracht , niet al- 
Jeen verfchillende , maar tegen elkander ftrydi- 
ge eigenfchappen fchynen te zyn, zyn'er zom. 
mige verfchynzelen van afftooting tot eene aan- 
trekking gebragt , die van de eene zyde gerin- 
ger was , dan van de andere. By voorbeeld 
dat de mindere hoogte van de Kwikzilver in 
het glaaze Vat, dan in het-hairbuisje , af hangt 
van eene minder Aantrekking van het glas, dan 
| ___ van 
cafibus reduci nequeat , vel hoc tamen Anabeiam inter 
earùndem effeta intercedere comprobaret, quod nonnun= 
quam reduci posfit , quzee magis adhuc hac obfervatione 
confirmatur , quod vis refleêtens eo fit major , quo major 
eft refratio in fuperficie refletente. Haud abfimiliter, 
beet repulfio & attraCtio videantur effe non tantum diver- 
fe, fed & fibi contrarie qualicates , queedam tamen faltem 
‚_repulfionis Pheevomena ad minoremex una quam alia par- 
‚te attraétionem feliciter funt revocata, ut v. gr. minor 
Mercuri in tubo capillari.quam Vafe altitudo, quam , mi- 
nori vitri , quam Mercurii in Mercurium attrationi de. 


beri „ vel ex eo conficitur , quod, Mercurium a vitro at- 
B: | | ‘trahi , 


158 IL ANTWOORD op De VRAAGE 


van de Kwik op de Kwik, rt kan men had 
_de Proefheemingen van DesAGuLIers niet twy- 

felen. Veele dergelyke voorbeelden vind men 
in de Scheikunde van den Heer BOERHAAVE , 
by voorbeeld , dat de d/coho/ wel van Zou- 
ten aangetrokken , doch indien dezelve water 
in zich bevat, afgeftooten word. Uit derge- 
Iyke. Verfchynzelen , kan men ten minften 
opmaaken „ dat ’er tusfchen verfchillende uit- 
werkingen eene „Analogie plaats hebbe , welke 
of hoedanig dezelve zy, hoe verre zy zich uit- 
ftrekke, moet niet willekeurig , maar uit gisfin- 
gen, door Waarneemingen: geftaafd , bepaald 
worden: Men moet by voorbeeld , by gele- 
genheid der bovengemelde Waarneemingen on- 
derzoeken , of niet alle de verfchynzelen der 
Afftooting op dezelve wyze konnen verklaard 
worden , uit eene mindere aantrekking ; en in- 
dien dit niet kan gefchieden „ welke eene be- 
trekking de afftootende en aantrekkende kracht 


op. 


trahi, non posfit poft experimenta DrsacuLIERir du- 
bitari. Multa ejusdem rei exempla proftant in BOER HA“ 
vir Chymia , v. g. quod Alcohol a Salibus alias quideim 
attrahatur , fi autem aquam in fe contineat repellatur. 
ualibus Pheenomenis hoc ad minimum comprobatur, a« 
quam inter effelta diverfa effe Analogiam, que qualis fit, 
quousque fe extendats conjeéturis obfervacionibus con= 
firmandis , non precario & arbitrario modo definiendum. 
Inquirendum v. g, occafione obfervationum, prolatarum , 
num forte omnia repulfionum Phoenomena eodem modo 
ex minori attratione posfint explicari ? Si id fieri ne- 
queat , quam habeat relationem vis repellens ad actrahen; 
| tem 


Á 


over De ANALOGIE, enz, | 159 - 


op elkander hebben , en volgens welke eene 
Wet derzelver uitwerkingen zamenhangen „ of 
elkander vervangen; en of anders zommige dèe- 
len anderen niet altoos aantrekken of afftooten, 
of eerst aantrekken , en daarna afftooten ; en 
waar de veranderingen der uitwerkingen voor- 
namentlyk van ‘af hangen ? “Somwylen fehynt de 
Analogie tusfchen verfcheiden uitwerkingen be- 
vestigd te worden door eenige uitwendige over- 
eenkomst of eenvoudigheid. Dus , naademaal 
het geluid niet veroorzaakt word dooruitvloeie 
jingen uit het geluidgeevende ligchaam „ bragt 
de Analogie CARTRSIUS op zyne gedachte van 
het licht, ‘welke nochtans door de agtereenvol- 
gende voortzetting van het licht wederlegd word. 
Er iser echter , die met den grooten Eurer 
meenen, dat het licht in een dunner lucht, en 
die meer veerkrachtig is , voortgezet word, De- 
zer gevoelen zal eindelyk tot zekerheid gebragt 
worden , wanneer men aantoont , dat de uit- 


Wer- 


tem ?.Qua lege earum effetta vel conneétantur, vel fe mu- 
túo excipiant ?- Utrum nopnulle particule alia femper 
vel actrabant, vel repellant , aut nunc-attrahant mox re- 
pellanct ? Upde mutationes effeétuum precipue depende- 
ant ? Quandoque convenientia aliqua externa aut fimpli- 
citäte viderur Analogia inter diverfos effeêtus confirmari ? 
Jta cum fonus non producatur emisfione effluviorum e cor= 
pore fonoro-emanantium „ Analogia Carresto fuam de 
luce opinionem fuggerebat , que licet fuccesfiva luminis 


‚… propagatione refellatur , fant tamen qui cum fummo. E v-, 


… LERO lucem in medio aëre rariori , magisque. elaftico 


_propagari cenfent. Quorum fententia ita demum ad cer- 
ad, titu- 


180 IL ANTWOORD oppe. VRAAGE 


werkingen van het licht aan deeze voortzetting 
sunftig. zyn „ of ten minften dezelve niet te- 
genfpreeken. Maar fchoon men tusfchen het 
Licht en het Geluid , ten opzichte van eenige 
uitwerkingen eene groote Analogie vind, (tot 

welke men brengen kan „ dat er zeven couleu-_ 
ren zyn, gelyk ‘er zeven toonen in eenc oétaav 
zyn , en dat de ruimten „ die de verfchillende 
couleuren beflaan „ onderling in dezelve even- 
redigheid zyn , als de lengten der {naaren, die 
met zamenftemmende toonen overeenkomen , ) 
wyl echter het Licht niet zylings afwykt „en 
men nooit gezien heeft , dat het door kromme 
Iynen liep , gelyk het Geluid , fchynt ‘er een 
verfchil tusfchen hunnen voortgang plaats te 
hebben. Derhalven, ten ware men konde aan. 
toonen, dat eene grooter ylheid in de luchtdeel- 
tjes , en dus eene mindere zamendrukking en 
veerkracht „ welke die der lucht verre te boven 
| gaat’, 


ticudinem perducetur , fi oftendatur effelta lucis tali pro- 
pagatione favere, vel certe illi non contradicere, At lie 
cet inter Sonum & Lumen magna quoad nonnullos effeétus 
Analogia obfervetur ‚ (quo referri poteft , quod feprem 
fint colores ‚ quemadmodum toni Mufici in oêtava, & 
quod fpatia a diverfis coloribus occupata , in ea fint inter 
fe proportione , qua funt longicudines chordarum tonis 
confonancibus refpondentium ) quia tamen lumen non dee 
fle@it ad latera , nec unquam compertum eft vias curvas 
ingredì veluci fonus , videtur fane diverfitas intercedere 
inter eorum propagationem.- Nii itaque oftendi posfit 
majoreim in particulis gtheris raritatem , atque adeo mi- 
norem compresfione:mn, vimque ejus elafticai , arn aeris | 

onge 


“rover oe ANALOGIË zoen. … 1ót, 


Baat, genoegzaam „> om;den-regtlynigen. voort” 
gang-van het Licht te verklaaren : zal men, 
alleen wegens de uitwendige overeenkomst niet. 
konnen ftellen „dat het. Licht op dezelve wy-… 
ze als, hee Geluid. voortgeftooten, word ; dewyl 
de redeneering van den grooten EuLER niet 
van groot gewigt fchynt , wanneer hy zegt : 
dat’, indien de Natuur „ in de voortzettinge 
der klanken, wegens den. grooteren afftand., 
geen gebruik maakt van uitvloeifelen „ maar; 
wel in de voortzetting van het Licht „smen de 
Analogie. niet. kan in aanmerking neemen. … In. 
„welke redeneering hy-willekeurig ftelt „dat de 
Natuur in de voortzetting van -het Geluid ge- 
‚ bruik maakt van eene veerkrachtige middelftof- 
fe ‚en dit alleen om den grooteren afftand ; het 
geen niet kan: beweezen worden , en door de 
Analogie van zommige reukdeelen, die op ee= 
nen grooten afftand gerooken worden „ tegen- 
gefprooken word, 

Wan- 


longe excedentem fufficere àd propagationem retilineam 
luminis explicandam ,-haud licebit ob folam convenientiam 
externam fumere Jumen eodem modo quo fonum propâ- 
gari , cum argumentum fumini-Euuert inde duétum , 
quod fi Natura in translatione fonorum non utatur efflu= 
vijs ob majorem diftantiam, iis autem lumen-propagaret s 
Anatogie non haberet rationem , non magni-roboris effe 
videatur, In quo fane fumitur. gratis näturam in -Sonís 
__propagandis uti_ medio elaftico ob folam diftanttam majo= 
rem ‚ quod neque probari-poteft „ & Analogia odorum 
vens qui qd magnam fentiuntur diftantiam „ re- 
ellicur. | | | 


AXIJ Deel, Le dee Ubi 


163 IL. ANTWOORD op br VRAAGE 


Wanneer dérhalven de Andlogie alleen door 
eenige uiterlyke overeenkomst bewezen word, 
is het niet geoorloofd dezelve voor zeker op te 
geeven ; wyl men zoo wel het verfehil als de 
gelykenis in het oog moet houden. Men vraagt 
by voórbeeld , of de lucht Zo wel niet als hét 
licht, als een vloeiftof kan aangemerkt worden, 
die uit vreemdfoortige zamengelteld is , gelyk 
de Heer MaArraN meent. Maar men begrypt 
ligtelyk, dat om dit te bepaalen , de Analogie 

van hêeffLicht alleen niet voldoet , toaar dat ’er 

vereifcht word , dat de verfehynzelen de gis- 
fingen bevestigen of omver ftootén. Want in- 

dien de voortzetting van verfcheiden klanken 

kan verklaard worden , zondêèr de verfchillend- 
heid def luchtdeeltjes in aanmerking te neemen , 
zoude het overtollig zyn „ dezelve te ftellen 5 
maar indien-deeze voortzetting niet zonder de 
zelve kan verklaard worden, word eerst hêt 
vermoeden , door de Analogie opsegeeveri „door 
middel van waarneemingen bevestigd. 
| Zo 


„Ubi itaque Analopia fola aliqua externa convevientia 
eomprobatur ‚ haud lieet eam pro certa venditaré „ cum 
diverfitatis haud minor ac fimilitudinis ratio habenda fit. 
Queritur v, 5: utrum aër haud minus ac lumen fpelkari 
posfit ut fluidum ex pluribus aliis herérogeneis coalitum , 
uod Mariranus cenfet. At facile intelligitur ad hoe 
cfiniendum non fufficere folam tuminis Analogtarmn , fed 
requiri ut conjeéturam Phoenomena vel probent „ vel €xi= 
gant, fi enim propagatio tonorum diverforuim posfit fine 
iverfitate particularum aëris explicari, fapervacgneum es- 
fet eam fingere , fi autem non posfit, tum demum fufpicio 
ab Analogia fuggelta ed. certitudinem ope obfervationum 
perducctur. Quo- 


" 


oven te ANALOGTE, "enz 163 


_Zo dikwils men nu, het zy onder desigen- 
chappen, of-onder de zaaken der Natuurgeen 
groot verfchil „ziet, fchoon. met eenige overs 
‚‚ eenkomst” verknogt „ dan is het-onze plicht 
te onderzoeken. of: ‘er tusfchen, geen, sroo- 
ter. Amalogie plaats hebbe, dan het ín den eer- 
ften-opflag fchynt; doech-men mag dezelve niet 
verzinnen , ftellen , noch op. onbekende veran- 
deringen reukeloos toepasfen „ hetgeen de ,Na- 
tuurlyke Historie met dwaalingen vervullen;zour 
de: ‘Dit kan mev zeer veele. voorbeelden. uit 
de Natuurlyke Historie genoomen , bevestigd 
worden. … Het is bekend, datde: Plinten en 
Dieren „ veel. gemeens met elkander hebben, 
waar uit echter noch:niet volgt „ dat alles war 
degene heeft, ook: op de andere-kan:toeger 
past worden. De bloedomloop by voorbeeld , 
is het groote werktuig van leven-en;voeding by 
de Dieren, dus zouden-wy konnen vermoeden, 
| dat 


«  Quotiescunque proinde feu inter propriecates „ {zu 


interres Naturales manifefta;deprebendicur diverfitas,, 
licet cOnvenientie alicui conjunêta , toties nofiram qui- 
dem eft explorare num «major forte, quam: prima: fton-- 
‘te appareat , inter-eas Analagia intercedav , haud au- 
tem licet eam jfingere , ponere,; & incognitis mutation 
bus temere applicare, quod innumeris fanemature fcien- 
tiam erroribus repleret. Plurimis hoc esemplis-ex His- 
toria Naturali depromtis confirmari poteft.. Notumef: 
plentas & animancia multa inter fe habere commuma , ex 
quo tamen nondum fequitur, omnia , que tillis compe- 
tunt, his etiam applicari pofle. Circulatio fanguinis vo. 
_ Eeft pracipuum vite & nutrit/onisin-aminantidus orgesum » 


4 Dr adgoe 


164 U. ANTWOORD of pe: VRAAGE 


dat ook in’de Planten de Vogten omloopen 5 
maar deeze gisfing „ fchoon volgens;eene zeke- 
re uitwendige Arnalogie gefchikt, moet zo lang 
voor onzeker gehouden worden , totdat zy „ 
door verfchynzelen geflaafd , of getoond wor- 
de , dat de vloeiftof der Planten op zulk eene 
wyze noodzakelyk moet bereid worden ;- want 
uit de noodzakelykheid , dat de Planten zo wel 
als de Dieren voedzel noodig hebben „ vloeid. 
noch niet „ dat de bereiding der vloeiftoffe op 
dezelve wyze gefchieden moet, als by de Die- 
ren 5; wyl de Natuur altoos door de eenvoudig- 
fte middelen haare eindens bereikt. Het is wel 
waar , dat de vloeiftof in de vezelen opklimt , 
gelyk in de hairbuisjes ; maar men kan daar niet 
uit opmaaken , dat het op dezelve wyze gefchied 
als by de Dieren. Hoe veele andere voorbeel 
den komen ons in de verfcheidene-foorten der 
gefchaapen Wezens niet voor , die vlak tegen 

de 


adeoque poflemus fufpicarì humores in plantis etiam cire - 
culare , at vero conjeétura, licet externe cuidam Analo- 
gie attemperata , tamdiu pro incerta habenda ett „ donec 
vel Phoenomenis comprobetur , vel necesficas, bhumorem 
plantarum tali circulatione debito modo preparandi often- 
datur. Ex eo enim quod Plante -haud minus ac animan- 
tia nütrimento indigeant ‚ nondum fequitur preparattonem 
humorum in allis eodem modo perfier quo in his, cum nae 
__tura fuos fines fimplicisfimis femper confequatur medis. 
Verum quidem eft humorem in -fibris , veluci tubis cas 
pillaribus, ascendere „ ac non ftatim conficere licet codem 
modo id fieri, quo ip animantibus. _ Quot alia inter di- 
verfäs rerum ípeeies oceurrunt exempla 17 alogie peren 
n 


over De ANALOGIE, enz. 165 


de Analogie aanloopen.. In de Dieren ziet. men 
een verfchil van Kunne „ maar zoude men hier 
uit veilig zonder het getuigenis van waarneemin. 
gen konnen ftellen „ dat het ook by de Planten 
plaats hebbe , vooral wyl ’er zommige zyn, in 
welke de verfchillende Kunne vereenigd word ; 
’er-zyn ’er ook , in welke men geen bevruch- 
ting tot heden toe heeft konnen zien, maar 
welke: men gist , dat een vruchtbaar Zaad heb- 
ben 5 ja zelv onder de Dieren. zyn zommige 
Man -wyven ; 'er zyn 'er „ die zonder paaring 
_ voortteelen , fchôon zy van verfchillende. Kun- 
‚ne zyn. En de verwonderlyke waarneemingen 
op Polypen genoomen, die noch verwonderly- 
ker dan de fabel van de Hydra zyn , fchoon 
waaragtig , fchynen alle onze redeneeringen „ 
op de Analogie fteunende , omver te ftooten. » 


Schoon 


A | | 
X 
In animantibus fexus diverfitas obtinet „at tutone ex ea 
fine teftimonio obfervarionum colligi potuiflet „ eidem 
etiam in plantis.locum efle? Cum prefertim fint alie 
io quibus fexus diverfi uniuntur , nec defint in quibus nul- 
Ja adhuedum feecundatio-potuit obfervari , fed quorum 
_ femen foecundum effe fufpicio eft. Imo in ipfis animan- 
tibus funt quedam Androgyna , funt que fpeciem propa- 
gant absque congreflu , licet diverfitas fexus in iis obti- 
neat. Jam ftupende ille que de Polypis capte funt obfer- 
‚ vationes , fabula hydr admirabiliores , vere tamen vi- 
| EE fane omnia noftra ratiocinia Analogie innixa con- 


L3 id ed se nldeef 


Em, 


(66 TL ANTWOORD: orde VRAAGE 


“Schoon nú'‘dit ‘eh /duizendrandere voorbeel- 
den ‚die “men” uit de Natuutlyke Historie ‚ge- 
maklyk neemen kan , raantoonen „dat men vin 
Wysgeerige onderzoeken: altoos beginnen moet 
vande waarmeemingen „en nooit vergeeten.„-dat 
de verfcheidem foorten door verfcheiden zaaken 
onderling verfchillen „ -zal rechter de -Analogie 
gebruikt ‘konnen worden, wanneer wy flechts 
die zaaken-, die vaan ftandvastige Wetten , «en 
aan eene door‘God vastgeftelde Order-verbon- 
den zyn , ‘konnen onderfcheiden: van-anderen;, 
die een aangenaame verfcheidenheid van zaaken ; 
en daarin de ‘fierlykheid «en “vruchtbaarheid-der 
Natuur betoogen. 


Het zal hier niet ten:onpas komen , ‘dit met 
eenige voorbeelden te:ftaaven. ’Er-zyn lieden 
geweest, die meenden, dat de Planten uit ver- 
“_totting-gebooren wierden, en.uit eenen gevalli- 
„ SEN 


Licet autem hec & mille alia exempla ex Naturali His- 
toria facile depromenda, fatis probent ab obfervationibus 
Phitofophandi initium ducendum effe ‚ nec, unquam obli. 
wiscendum diverfas rerum fpecies multis inter-fe: rebus dif. 
ferre , ufui femper erit tamen Analoaia , fi tantum ca fol. 
licite a'fe meicem diftinguere noverimus , quz conftan: 
tie Legum . immutabilitatique ordinis a Deo-ftabiliti de 
Hentur, ab ‘aliis, que gratam rerum variecatem. nauiree 
que in ea magnificentiam, & foecunditatem probane. 


Non alienum a re erit nonnullis hoc exemplis illuftrare, 
Fucrunt qui plantas ex putri oafci , fortuitoque cauflärum 
congurfu generari puraverunt ‚ quorum ineptam opinio- 

Ae A ed nem 


OvER pe ANALOGIE , enz. 167 


gen zamenloop van oorzaaken ontftonden; welk 
onzinnig gevoelen de Analogie alleen genoegzaam 
tegenfpreekt ;-want los door elkander gemengde. 
oorzaaken konnen geene regelmatige uitwerkin- 
gen voortbrengen 5 veel minder kan ‘er eene 
uitwerking voortgebragt worden , die het ver- 
bazend werktuiglyk zamenftel der bewerktuigde 
ligchaamen mabootst ; ook ziet men in de uit- 
werkingen, die uit eene fpeeling der Natuur 
voortkomen ‚zoo veel konst niet , dan in.de 
geringfte Planten. „Ook lochend niemand, dac 
de Planten „-tensminften de meeste , uit haar® 
Zaaden voortkomen , en wy hebben geene re- 
den , om dit niet op allen toetepasfen. « Want 
de reden, waarom ‚de Planten uit haare Zaaden 
voortkomen „ is „ ‚dat de ftoffe , volgens alge- 
meene Wetten bewoogen, tot werktuiglyke lig- 
chaamen woorttebrengen ongefchikt is ; en niet 
„ meerder genoegzaam tot het voortbrengen van, 
de grootte „dan van de kleinfte Planten , in 

| £ wel- 


nem fola fuffeienter vefellie Analogia; -Nulius enim caus- 
faram temere. permixtarum cffeétus regularis „ tantoquc 
manus qui flupendam organicorum corporumftruéturam- 
imitetur , proferri poteft , nec in iis que lufui nature dee — 
beutur tante confpicitur ars „ quanta in wilisfimis -plantis. 
Preterca plantas plerasque faltem ex fuis oriri feminibus 
negat nemo, nec ulla eft ratio cur.hac non omnibus-ap- 
plicemus.__Cur enim plante ex {uis-oriantur feiinibus , 
ejus caufla eli, quod matersa fecuadum generales Leges 
__mota ad formanda corpora Organica inepta fits nec magis 
 fufficiae maximis quam mininis plantis , in quibus haud 
B Minôrie prOdiE die, pi odueendi, Quad fi jam Anaioge 
f dd tCs- 


_ 


168 IL ANTWOORD. óf pe“ VRAAGCE 


avelke. laatften geene mindere konst doorfträalt. 
Indien-nu zekere Waarneemingen tegen het ge- 
tuigen der Analogie zouden konnen gefteld wor- 
den ; zouden wy moeten erkennen , dat men 
meer op de Waarneemingen , dan op de Aná- 
logie moest betrouwen. Maar om dat wy de 
ZLaaden van zommige Planten niet konnen ont- 
„dekken , kan men geên befluit trekken , dat die 
Planten niet uit Zaaden voortkomen , wyl ’er 
zo veele andere dingen in de Natuur gevonden 
worden ‚ die onze waarneemingen ontfnappen. 
Dit nochtans, -dat in zommige Planten , die ee- 
nigen meenden, dat geene Zaaden hadden, de- 
zelven eindelyk gelukkig ontdekt zyn, b.v. in 
de Flab (Alge), Eendekroos:( Lens paluftris). 
Dit , Cherzeg ik ,) toont allerduidelykst aan , 
dat alle onze Waarneemingen na dit punt-det 
waarheid als het ware toeloopen „ dat ‘er geen 
„dubbelzinnige of twyffelachtige Voortteelingen 
plaats hebben , maar dat. zy bepaald zyn , het 
Heit / / | welk, 


teftimonio obfervationes cert opponi poffent. his fane 
potius quam ili Sdem adhibendam effe agnofceremus , 
at ex eo quod Honnullarum forte plantarum femina dete- 
gi non potuerint , confici nequit eas non ex feminibus 
oriri , cum tot alia occurrant in natura, que obfervatio- 
pes noftras effugiant. IÌlud autem quod in nonnullis plan- 
tis, que carere feminibus aliqui arbitrabantur, ea tandem 
fFeliciter fint detetta v.g. in alga, lente, paluftri, often- 
dit evidenter omnes noftras obfervationcs verfus hoc ve- 
ritatis punêtum veluti convergere ‚ non dari generationes 
eqüivocas , & incertas „ fed eas efle determinatas, & 
preftabilieas, quod oil ita eflet haud poflet incelligi cur 
kies Ee Rop 


‚over ve ANALOGIE, Enz 169 


„welk, indien zo niet was, men niet zoude kon- 
nen begrypen, waarom ’er niet zomtyds eenige 
nieuwe foorten van Wezens ontftaan , en aùt- 
dere verdwynen.  Dezelve Analogie , die de 
dubbelzinnige voortteelingen vernietigd, fpreekt 
ook=de’ veranderingen der Planten , in andere 
verfchillende foorten tegen. Want , men be- 
grypt ligtelyk „ dat ‘er geen reden kan gevonden 
vorden , waarom zulke herfcheppingen niet zom- 
tyds, ja“dikwerf noch in alle fvorten zouden 
voorvallen ; en waarom ook niet in de Dieren. 
Waarom ‘by voorbeeld: zouden , gelyk fommi- 
gen. gedacht hebben „ de Boomen in Lamme- 
ren „ de Bladeren in Vogelen , de Vruchten in 
Wormen , de- Graanen in Muizen niet konnen 
veranderd warden. En indien dit. niet te- 
gen de Natuur der zaaken ftreed , dan zou het 
ook gemakkelyk konnen gebeuren, dat de Plan- 
ten Menfchen voortbragten. Schoon nu dit ge- 
voelen (omtrent de. voortteeling de Planten >) 
it is 


non nove rerum fpecies certis temporibus oriantur „ aliz- 
_que intereant. Radem Analogta que deftruit generationes 
equìivocas , refellit etiam plantarum in alias fpecies diver- 
fas transmucationem.” Facile enim intelligitur aullam pror- 
fus excogitari pofle rationem „ cur ; fi tales Metamorpho- 
fes quandoque „ non etiam fepius , nec in omnibus fpe- 
ciebus contingerent , imo , cur non in ipfis etiam animan- 
tibus. ‘Cur v. g. ut nonnulli putaranc , arbores in agnos, 
frondes in aves, fruêtus in Vermes, grana in mures transe 
formari-nonpoffent, que (f nature rerum non, repugra- 
rent, facile etiam/ futurum efiet’, ut plante homines gie 
gnerent, _Licer itaque opinio illa non Foijte Ee VAREN 
t de 3 Us 


170 UL ANTWOORD or oe,VRAAGE 


al eens niet door waarneemingen , «die met zeer 
veele naauwkeurighoid , ja meer-dan de zaak 
waardig is, gedaan zyn , tegengefprookenwierd, 
zoude de „dnalogte alleen deszelvs valfchheid 
aantoonen , «en leeren, dat het veiliger is onop- 
lettenheid in zommige Waarneemers, of ‚kwaa- 
de trouwe te onderftellen , ‚dan zulk eene on- 
ftandvastigheid in-de Natuur , die tegen de waa- 
re order ftryd, te vermoeden. Want het ftryd 
niet tegen de order der zaaken ‚dat in het Die- 
renryk Muil- Ezels zyn ,-en inhet Plantenryk 
‚Planten , die op -dezelwe wyze voortgeteeld zyn ; 
wy! men , om Muil- Ezels voortteteelen, Die- 
ren van verfchillende Sexe „die in foort niet 
veel verfchillen 5 «en zulke Dieren en Planten, 
of ‘onvruchtbaar zyn „óf indien ‘er eenige (ge- 
Iyk zommige meenen konnen voortteelen, 'er 
echter door paaring van Muil- Ezels , van ver- 
fchillende foort, geen nieuwe foorten tot in het 
oneindige voortgeplant zouden worden. — « 


De 


bus accuratisfime „ imo jufto ferupulofius inftitutis confu-\ 
tata , fola-eam Analogia -falfitatis arguiffet „ docuiffer que 
…_ tutius effe incuriam in obfervacoribus quibusdam , vel etram 
malam fidem ‚ quam -tantam ín natura inconftanciam , ore 
dini vere repugnantem , fufpicari. Quod enim fintin re= 
gnóo Animali muli, & in vegetabili etiam Plants codem 
modo gencrate , hoc nihil quidem ordini rerum officic , 
cum ad mulos-procreandos conjungi debeant diverfi fexus 
individua ‘fpecie haud multum discrepantia , taliaque ani- 
mantia, & plante, vel foecunditate careant; vel fi qua 
forte fpeciem ‚ ut nonnullis placet , propagsre posfint , 
haud novä inulorum diverfe {peciei conjunétione., nove 
iterum carum in infnitum enascerenuur fpecies. # 

nae 


\ 


over DE ANALOGIE 5 ENZ, it BMR 


„De: Jnalogie dan, door ee ge- 
fraafd-,-en op-dezelve fteunende , toon … d 
de-bewerktuigde ligchaamen.niet by:geval , maar 
uit eene daar toe „te vooren ;gevormde ftoffe „ 
die daar toe gefchikt is „ gebooren worden ; en 
‚dat hunne foorten omfchreeven en bepaald zyn 
op «zulk „eene. wyze „ als de „aaneenfchakeling 
der gefchapen. Wezens, en het alllerwyste ver- 
band vorderd. Maar uit de overeenkomst van 
alle desgefchapen Wezens „ met.de wetten ee- 
ner allerwyste. order, te willen befluiten „ .dat 
de Natuur altoos „dezelve middelen gebruikt 
om ‚haar einde te bereiken, en.dat.zy.de voort- 
tecling.en voeding van Planten ‘en Dieren al- 
toos op dezelve wyze verrigt „zoude niet al- 
leen reukeloos zyn. „maar ook «ftryden tegen 
het bewys , datde Natuur de verfcheidenheid. 
ret de overeenkomst zamenvoegd. Op dat 
wy dit met de bekendfte voorbeelden bewyzen, 
zoude -zelv dat , dat zommige Dieren levend, 


En 


Analseia itaque obfervationibus-confirmata ,--ianiga, 
probar organica corpora-non-temere , fed ex preeformata , 
& apte d:{pofira materia-oriri , eorumque fpecies defini 
tas efle „ & determinatas,-eo quidem modo quem requi- 
rie concatenatio rerum omnium, &-fapientisfima. connexio. 
At ex hac rerum omnium cum ordinis fapientisfimi legibus 
conveniencia , conficere “velle naturam iisdem. femper-me- 
dis uti ad fuos fines obtinendos , propagacionem , nutri- 
tionem Plancarum , & Animantium „ eodem prorfus,per- 
ficere modo , non temerarium tantum foret , fed eciam 
nature , diverfitatem convenientie jungentis, teftimonio 
repugneret. Ut enim notisfimis hoc exemplis comprobe= 

| MUS, 


Se IL ANTWOORD or pr VRAAGE 


En ‘anderen eijerbaarend zyn , hebben konnen 
doen denken , dat het niet tegen de Natuur 
ftryd’, dat ‘er zommige Dieren zyn, die zoo 
wel levend- als ei-baarend zyn : dit door Waar- 
neemingen waar bevonden zynde, zoude men, 
niet ten onregte, hebben konnen gisfen , dater 
nog meerder verwonderlyke eigenfehappen zullen 
ontdekt worden , wyl wy de Natuur geen paa- 
len konnen ftellen. Dus was, gelyk de groote 
BoNNeT zeer vernuftig zegt, de Bladluis, de 
Voorlooper van den Polypus , en de waarnee- 
ming van Dieren „die zoo wel levend- als ei- 
baarend zyn ; was als het ware, het voorfpel 
van zoo veele verwonderlyke Verfchynzelen in 
de Dierlyke Waereld. Zie Contemplation de 
la Nature , Part. VIJL cap. zvr. | 


Dewyl 


mus, vel id ipfum fane quod ponnulla Animantia fint vie 
vipara , alia ovipara, fufpictonem injicere potuiflect non 
repugnare. nature dari quedam Animantia , que tam vi- 
vipara fint, quam ovipara, quod ubi obfervacionibus con- 
fenraneum deprehentum fuit, non inepte aliquis conjicere 
potuiflet fore ut magis etiam admirande proprietates dete- 

antur , cum Nature nulli posfint.a nobis poni limites, 

uit itaque ut ingeniofe Magnus BonNeTus loquitur, 
eurculio , Pwuceron precurfor Polypi , & obfervatio Ani- 
mantium , que tam vivipara quam Ovipara funt, magis ad- 
mirandis in Animali mundo Phoenomenis preludebar. Vie 
de Contemplation de la Nature , Part. VIJL, cap. xv1. 


Cum 
) 


Wezens behooren , fchynt het, (om niet door 
een uiterlyke fchyn van nalogie bedroogen te 
worden) dat wy op het volgende naauwkeurig 
agt moeten geeven : Wy moeten altoos in het 
oog houden , dat onze kennisfen van verfchei- 
dene foorten niet dan betrekkelyk zyn , en dat 
wy dezelve alleen verfchuldigd zyn aan dé zeer 
bepaal-de menfchelyke wyze van de zaaken te 
begrypen ; en dat ‘er tusfchen die , welke ons 
het naast aan elkander fchynen te-komen , ‘er 
noch middelfoorten, konnen beftaan. … Nooit 
moet het verfchil , en-de verfcheidenheid der 
gefchaapen Wezens „ naar de geringe maat van 
onze kennis, afgemeeten worden ; maar men 
moet veel eer denken , dat de eigenfchappen , 
het.zy wy dezelve ontdekt hebben , het zy 
zy. noch onbekend. zyn „ op alle mogelyke wy- 

zen 


Cum itaque.verfamur.in rerum.ad diverfas fpecies perti- 
nentium proprietatibus inveftigandis , ne externa aliqua 
Analogie fpecie decepti nubem pro? Junone ampletamur, 
bec caute videntur obfervanda effe. Haud obliviscendum 
eft notiones noftras fpecierum diverfsrum effe folummodo 
relativas , deberigue humano res concipiendi modo maxime 
limitato , inter eas que nobis proxime videntur fpecies 
poffe alias exiftere medias. … Nunquam varietas rerum exi- 
guo cognitionis noftre modùlo metienda eft , fed potius 
‚-cogitandum proprietates vel a nobis deteëtas , vel adhuc 
‚ iguotas omnibus modis posfibilibus combinatas „ permixtas 

| ag que 


174 IL ANTWOORD op pe VRAAGT 


zen zamengefchikt en door elkander gemengd - 
zyn. Indien dus-de Planten , het zy. door bote 
ten of inenten, voortgeteeld worden ; ftryd het 
tegen de dZnalogie niet, dat zommige Dieren, 
en de Polypen , op dergelyke wyze voorttee- 
len, wyl de Wet van agtereenvolging:, wel- 
ke de Natuur altoos bedoeld , ons overreed 
dat ‘er zulke foorten konnen en moeten be- 
{taan , die door deeze eigenfchappen tot het 
Dieren-, en coor anderen tot het Groeibaare 
Ryk behoorende, deeze beiden, als het waare , 
verbinden. En inderdaad de groote Leisnirz 
zegt men, dat de verwonderlyke eigenfchappen 
der Polypen voorzegt. heeft: De algemeene. 
eindoogmerken der zaaken moeten van de by- 
zondere , en de middelen moeten van de ein- 
dens naauwkeurig onderfcheiden worden. De 
Analogie immers word met beter uitflag op de 
algemeene, dan op de byzondere , beter op-de 
eindens-, dan op de middelen toegepast. En 

het 


ue effe, Ita cum plante propagentur tam ope gemme „ 
ive oculi ,‚ quam per iefitionem, haud fane Analogie na- 
ture repugnat animantia quedam , & Polypos , Áimilibus 
propagari modis ,‚ cum ipfà lex coatinui , cujus Natura 
rationem femper habet, fuadeat exiftere pofle , imo de- 
bere „ tales fpecies, que his proprietatibus ad Animale, 
aliis ad vegetabile regnum pertinendo , diverfa hec regna 
veluti conjungant, Sane fummus LersNirtus admiran- 
das. polyporum proprietates dicitur predixifle. … Fines re- 
„rum generales a peculiaribus , media a finibus, follicite 
diftingui debent. Felicius enim Analogia applicatur ge- 
neralibus, quam fpecialibus , finibus, quam mediis, Na- 
| tu= 


over oe ANALOGIE, enz. 175! 


het is zo zeker, dat de Natuur zeer wysfelyk 
voor de behoudenis der foorten gezorgd heeft, 
dat het geheel dwaas zoude zyn dit in twyffel 
te trekken ; maar Zy bereikt het zelve algemee- 
ne einde door verfcheiden middelen na de ver- 
fcheidenheid der Dieren. Men kan derhalven 
uit het geen men in een zeker zamenftel van 
deelen „ in eene foort van Dieren ziet , beflui- 
ten dat hetzelve tot hun behoud noodzakelyk is , 
maar niet dat andere foorten , fchoon naby dezel- 
ve, juist mede zulk een zamenftel hebben; by 
voorbeeld de Ganzen, Hoenders, Eenden heb- 
_ben eene zeer dikke Maag, die zeer vleezig is, 
doch dit vind men niet in de Roofvogelen , in 
welker Maag de fpyzen door een maagfap zag- 
ter gemaakt en ontbonden worden. Men be- 
grypt ligtelyk „ dat het zetve einde door ver- 
fcheiden middelen bereikte kan worden, maar … 
_ men kan van de Zralogie der bekende. midde- 

) len 


turam confervationi fpecierum omsium fapienter prospc- 
xiffe tam certum elft , ut ftulcum prorfus foret id in du- 
bium revocare ; at eundem fincm genceralem variis prorfus 
pro diverfitate animantium aflequtur mediis. Exeo ita- 
que quod in aliqus animantium fpecie ecrta partium fruc- 
tura obtineat , colligere quidem licet eandem effe ad ejus 
confervationem neceflfariam , non autem alias etiam fpe= 
cies quantumlibet vicinas eadem gaudere. Eft v.g. in 
anferibus , gallinis , apatibus ventriculus crasfisfimus , mire 
carnofus ‚ non autem in volucribus rapac'bus , în quarum 
weptriculo eíbi a fucco gaftrico emollitintur, _Ubicungue 
facile iptelligstur potuifle eundem finem diverfis obtineri 
mediis ‚ ab Analogia Mediorum cognitorum ad incogvita 

- argu= 


126 IL ANTWOORD ov De, VRAAGE 


len tot de onbekende -nièt redeneeren. De 
Aarde verder van de Zon afftaande „ dan Wenus 
of Mercurius , heeft haaren Wagter 5 Jupiter 
en Saturnus hebben de hunnen; kan men hier 
uit befluiten , dat Mars , die verder van de 
Zonne af is dan de Aarde , ook zynen Wagter 
hebbe ? Immers zeker niet , wyl dit ontbree- 
ken van eenen Wagter , ligtelyk door andere 
middelen kan verholpen worden, en wy alle de 
wyzen van handelen der Natuur niet kennen. 
Onder die , welker zamenhang wy niet fchy- 
nen te konnen ontdekken, moeten wy-ook geen 
moeite doen , om dezelve aan de Analogie te 
onderwerpen. Wie, by voorbeeld , zal uit de 
uitwendige gedaante van eene Plant bepaalen , 
of zy een onderfcheid van Sexe toelaat ; wie 
zal haare krachten bepaalen ? Wie zal uit de 
grootheden der Dwaalfterfen , of haare afftan- 
den van de Zon, de Tyden der dagelykfche 

om- 


argumentari haud Hicet. - Terra magis-à Sole quam. Zer» 
Curius & Venus remota Satellitem fuum habet „quibus 
gaudent Jupiter etiam Saturnusque. Num ex hoc colli 
gi poteft faum Martem etiam habere Satellicem „ magis a 
Sole quam tellurem remotum ? Non certe ; cum defec- 
tus ejus facile aliis modis fuppleri potuerit, bec nobis om: 
“nes nature agendi rationes fint perfpeête. Inter que nul- 
la connexio detegi videtur pofle , de iis Analogie fub- 
mittendis , nequidem laborandum eff. Quis v. g. ex ex= 
terna plante forma definiet utrum {exus discrimen admit- 
tat „ quis vires ejusdem colliget ? Quis feu ex maguitu- 
dine, feu diffanctia Planetarum a Sole, revolutionis diur- 

| | De 


„over De ANALOGIE, enz. tp 
omwenteling bepaalen ? Men moet altoos dens 
ken-, dat men op alle mogelyke wyzen de ei _ 
genfchappen der gefchaapen Wezens moet on- 
derzoeken, en niet ten eerften op eenige uiter- 
_Iyke overeenkomst moet blyven ftilftaan , want 
‘er voegd zich dikwyls eene groote ftrydigheid 
van hoedanigheden by eene uiterlyk overeenko- 
mende gelykheid. ’Er zyn by voorbeeld doo- 
delyke Planten , die de gedaante van heilzaame 
Hebben, 50° d eo 


Het zal ons vooral veel helpen , de meer 
byzondere en zeldzaame verfchynzelen wel te 
kennen , om te weeten , hoe verre het onder- 
_fcheid van gelyke zaaken zich uitftrekt, en aan 
welke uitzonderingen de regels , die algemeen 
fehynen konden , onderworpen zyn; op dat wy 
uit geen willekeurige Ana/ogie dat geene zou- 
den willen afleiden, dat uit enkele waarneemin- 

| ‚gen 


D&@ tempora determinabit ? Perpendendum femper eft ; 
in proprietates rerum omnibus modis , qui in noftra func 
poreftate , effe inquirendum, nec externe cuidam conve- 
pientie preCipitanter acquiefcendum. Externe enim fi- 
militudini maxima fe quandoque jungit qualicatum repug- 
hantia. Dantur v‚ g. Plante lechates , falubrium fpeciem 
mentientes. | 


Juvabit precipue fingularia, & rariora Phoenomena per- 
fpeéta habere , ut fciamus quousque rerum , licet fimi- 
lium , diverfitas fe extendat ? Qualibus regule, que ge- 
‘nerales videri poflent, exceptionibus fint obnoxie 2 Ne 
‘ex arbitraria Analogig conficere velimus , quod ex Solis 
Mee ALL. Deel. M obs 


Padd 


198 IL ANTWOORD or pe, VRAAGE 


gen moet geleerd worden. De Analogie echs 
ter bedriegt niets fchoon toegepast op verfcheie 
den-foorten van natuurlyke ligchaamen „ ter= 
wyl wy zien „ dat door derzelver verfchil gees 
ne hoedanigheid of wet veranderd word. Het 
word door zeer,veele waarneemingen , in het 
Dieren- en Planten-Ryk genomen „ geftaafd 4 
dat de bewerktuigde ligchaamen uit eene te vo- 
ren gevormde ftoffe hunnen oorfprong hebben: 
De Waarneeming van den onfterfelyken Har- 
LER is bekend; door welke hy bewêezen heeft 
dat het geel of de dooijer van het Ey het In* 
gewand van het Kuiken maakt:; om van veelé 
‘anderen. niet ‘te fpreeken. Wat nu kan men 
uit die en veele andere dergelyke waarneemins 
gen befluiten ? Zeker dit: «dat fchoon verfcheië 
de foorten van Dieren en Planten op verfchei- 
de wyzen konnen voortgeplant worden ; ech- 
ter ieder bewerktuigd ligchaam vereifcht , dat 

het 


obfervationibus difcendum eft. Haud vero fallit Analogig 
diverfis licet rerum naturalium fpeciebus applicata, cum 
aliquam feu qualitatem , feu legem varietate earundem 
non mutari intelligimus. Corpora organica ex preforma- 
ta oriri materia plurimis obfervationibus , in reguo Apte 
mali, & vegerabili captis confirmatur. Nota eft immot- 
talis HarLERt obfervario „qua comprobavit flavam, ovi 
„partem inteftina pulli-eonftituere „ut plures alias tacca= 
mus, Quid autem exsea , aliisque affinibus cum ratione 
conficitur 2 Hoc certe., diverfäs quidem Animatium , 
‚ Plantarumque fpecies variis modis propagari pofle, at hoe 
„euique organico corpori competere, illud nonmifi ex pre- 
formata oriri pofle materia , feu illa Gc hie ibique, ut 
ge ï none, 
» | 


over. re ANALOGIE, ENZ ke Ae? 


het-niet. kan gebooten worden , dan uit eetì,te 


vooren daar, Zynde ftoffe,, het zy dezelve hiet 


en-daar verftrooid, zy; gelyk zommige meenen, 
het zy. beflooten in een oneindig, getal van in 
elkander beflooten Eijeren ; want tot dit punt 
zien wy dat alle. waarneemingen zämenloopen , 
en/wy:hebben geen reden om te gelooven „ dat 
deeze algemeene Wet aan uitzonderingen zou- 
de onderhevig zyn 5 .wyl zelv de gewoone: ver- 
menigvuldiging der Polypen door deeling. „ met 
„eene te vooren daar zynde bewerktuigde (toffe , 
„kan overeengebragt worden. | 


‚Verder moet men de algemeene , het zy 
wetten. of hoedanigheden , wel. onderfcheiden 
van-die, welke uit de verfcheidenheid der foort 
voortvloeijen. Deeze toonen de order en de 
ftandvastigheid der Natuur, en‚geene, derzel- 


ver vruchtbaarheid , die 


men hiet genoeg be- 


wonderen kan. Even als de Zwaartekracht de 


Á 


Ver- 


nonnullis-placet ‚ difperfa , feu ovis , fe mutuo in infiní- 
‚tum continentibus , inclufa. Verfus enim hoc punêtum om= 
_ nes obfervationes convergere animadvertimus , nullamque 


‚ rationem habemus fufpicandi 


generalem hanc Legem ex- 


… eeptionibus obnoxiam effe, cum 1pfum Polyporum divi 
fionis ope perfici folitam multiplicationem , cum materie 


‚Organic preexiftentia concili 


N 
AT 


ii: 


ari pofle intelligamus. 


®___Generales proinde feu qualitates , feu leges » cab: illis 
que diverfitati fpeciei debentur:, fant follicite diftinguen- 


de. ille enim probanc ordinem , & conftantiam Natu - 


te, he foecunditatem nunqu 
Re 


am fatis admirandam, „Ue 


fe 


M 2. gras 


18e IL. ANTWOORD or pe VRAAGE 


Verfchynzelen in het Waereld - geftel voort- 
brengt , dus brengt de prikkelbaarheid ( Zrré- 
tabilitas)) de Verfchynzelen van het Dierenryk 
voort. Gelyk de zwaartekracht werkt op Sa- 
turmus en de Aarde , zo werkt de prikkelbaar- 
heid op den Menfch en het geringfte Dier. 
Wanneer 'er eene hoedanigheid , of gene’ Wet 
ontdekt is, die niet afhangt van de ver{chei- 
denheid der foorten, maar die aan de algemee. 
ne eindoogmerken verbonden is „ behoefd men 
niet te vreezen , om dezelve zoo verre uit te 
{trekken , als zy , zonder eenen fprong te maa- 
ken „-fchynt uitgeftrekt te konnen worden; op 
dat ons niet het zelve gebeure, als den grooten 
Kerrerus , die, na de waare gedaante van den 
loopbaan der. Dwaalfterren ontdekt te hebben , 
zyne uitvinding niet op de Staartfterren durvde 
toepasfen „ als zynde door eenige vooroordee- 
len verhinderd, 


‚Wy 


„gravitas producit fyftematis mundi , ita irritabilitas regal 
Animalis Phoenomena. Ut ejus eadem eft caufla in Sa- 
turno, & Terra , ica hujus in homine , & vilisfimo Anie 
mali. Cum lex aliqua, aut qualitas, a diverfitate fpecie- 
rum non dependens , fed cum generalibus connexa fini 
bus deteûta eft , non eft verendum eam eousque exten- 

dere , quousque fine faltu videtur extendí pofle , ne fecus 
idem nobis , quod fammo KerrLero, eveniat, qui pofte 
quam veram ‘orbit Planetarum figuram detexiflet , in- 
ventum fuum preejudiciis quibusdam impeditus, cometis. 
applicare non eft aufuys. | 


Tuto 


over ve ANALOGIE, enz > 18 


Wy fchynen ook veilig uit de Analogie te 
moogen redeneeren , wanneer de daar uit afge- 
leide redenen , door de algemeene .Aua/osië 
der Wezens , of door derzelver overeenkomst 
en zamenftemming bevestigd word. —- Dat 
de Dwaalfterren, by voorbeeld, door redelyke 
Wezens bewoond worden , word daar uit niet 
alleen opgemaakt, om dat zy gelyk zyn aar 
onze Aarde, maar ook, om dat niets in de Na- 
tuur onvrugtbaar of onbruikbaar is ‚ maar alles 
Zyn gebruik heeft. Maar wat aangaat de-ge- 
daante en de levenswyze der Inwoonderen, het 
geen zommige ‘er van gezegd hebben „ zyn lou- 
tere gisfingen , wyl wy geene paalen aan de 
vrugtbaarheid en verfcheidenheid der gefchaaperx 
Wezens in de Natuur ftellen konnen; waar uit 
ook kan opgemaakt worden , dat dit gevoelen 
niet kan verzwakt worden , het zy door het ver- 


fchil , dat ’er tusfchen de Maan en de Aarde is „ 
| het 


__Tuto etiameex, Analogia videmur argumentari pofle , 
cum rationes inde petite univerfali rerum omnium, Analo- 
gia, vel harmonia confirmantur. —— Planetas v.g. a’ 
creaturis rationalibus habitari , nor tantum ex eo colligi= 
tur quod telluri noftre fint fimiles , fed etiam quod nihil 
fit fterile , nihil incultum , in Natura, omnia habent fuos 
ufus. Que vero de forma , moribus incolarum, quos ha- 
bent ‚ a noonullis funt probata, mere funt conjelture , 
cum non pos{int a nobis fines nature foecunditati & varie- 
tati rerum popi. Ex quo etiam intelligitur non poffe eam 
opinionem labefaêtari vel diverfitate que inter Lunam tel- 
Juremque intercedit, vel eo , quod fi Planetis incole de- 
beant adferibi , tum ne Comeris quidem fint degegandi „. 
E M 3 quod 


Bd IL ANTWOORD “og be VRAAGE 


het zy doôr te ftellen , dat wanneer men” 
woonders aan de D waalfterren toefchryft, m fi 
dezelve aan ‚de Staartfterren niet-weigeren kan, 
het geen niet fchynt te konnen zyn , wyl de 
Staartíter van 1680, zoo na by de Zon geweest 
is , dat deszelvs Inwoónders zouden hebben 
moeten verbranden ; gelyk de Heer p' ALE M- 
BERT redeneert, Want het geen uit de algemee-: 
ne eindoogmerken , en uit de order van zaaken 
te regt befloten. word, kan wegens de verfchei- 
denheid der dingen , die altoos ons begrip te 
boven gaat, nietin twyffel getrokken worden. » 


Wy moeten de Znalogie ook niet mistrou- 
wen „ fehoon de gelykheid tusfchen verfchei- 
den seflasten én foorten , ten opzichte van het 
eene of andere Wezen , zoo volmaakt is „ dat 
wy zien , dat het verfchil ‚ dat ons voorkomt, 
niet bekwaam ís om dezelve te verbreeken. De 
werkingen van fommige Dieren en hunne lede- 

maa- 


quod videtur non poffe fieri, cum Glad qui Anno 1650, 
apparuit „ tam prope ad Solem accefferìt, ut incole ejus_ 
exuri, debuiffent , prouti. Argumentatur d” ALEMBERTIUS, | 
Ea enim que ex generalibus finibus , ordineque rerum 
omnium jufte colliguntur „ non poffunt ob folam diverfiras 
tem rerum, que major femper eft quam ut a nobis con 
cipi queat , in dùbium revocari, | 


Nec ee Analogie debemus diffidere cum Gmilita- 
do inter diverfa licet genera, & fpecies refpeêtu rei alie 
cuius tam perfeta eft , ut diverfitatem que occurrit nie 

‚ hl ad eam infringendam valere haud difkoulter intelliga 
MUS 5 
\ 


OVER pe ANALOGIE, ENZ. 183 


maaten, komen met de. onze zo overeen , dat 
men niet kan twyffelen , dat zommige hunner met 
eene gevoelige ziel, en zelv met zeker verftand 
‚ begaafd zyn: maar hetis zeker, dat het verfchil, 

dat wy met onze oogen zien , uit de verfchei- 
denheid der ligchaamen „ der hersfenen , ja uit 

de verfchillende ziels-vermogens, kan en moet 

verklaard worden, wyl de gewaarwording (/47- 
_fatio) , van dewelke 'er zulke doorflaande be- 
wyzen in dezelve zyn, geen grooter Zualogie 
metde, beweegingen van eene logge ftoffe heeft „ 
dan de. kennis (cognito ) ; maar de natuur det 
zaaken zelve , fteeds door verandering beftaan« 
de, verfcheidenheid vereifcht. Waaruit (om 
‘er-dit ter loops by te voegen) men begrypen 
kan, dat de onderftelling van hen die meenen, 
dat de zielen der Menfchen. en van alle Diererm 
volmaakt gelyk zyn, en de verfcheidenheid der 
handelingen alleen uit het verfchil der ligchaamen 
| | …afleis 


mus. Brutorum nonvullorum operationes , membraque „ 
noftris tam Analoza funt , ut ea Anima fentiente, imo 
Etiam intelligentia quadam predita gaudere noî posfit du= 
bitari, diverfitatem autem que incurrit in oculos ex va- 
rietate corporum, cerebri „imo & ex diverfis Animarum 
viribus „ pofle & debere explicari certum eft, cum non 
majorem fenfatio , cujus tot in eis funt indicia , cum mo- 
tibus materie inertis „quam cognitio Analogiam habeat, 
diverfitatem autem rerum ipfà nacura , varietate gaüudens, 
‚requirat. Ex quo , ut obiter addamus , intelligi poteft 
_eorum hypothefin , qui AÁnimas hominum , Animantium- 
‚gue omnojum perfefte fimilesefle cen{@nt, operationumque 
‚varietatem a Sola diverficate CPA repetunt, conftan- 


184 II ANTWOORD op pe VRAAGE 


afleiden , aanloopt tegen de ftandvastige Analogie 
der Natuur van de Wezens, die met de onver- 
anderlykheid der Wetten altoos verfcheidenheid 
paart „ en die niet minder in vrugtbaarheid dan 
eenvoudigheid haar vermaak fchynt te vinden. 


DPP PD PPP DPP 


_ Tot dus verre handelden wy over de -toepas-. 
fing der: Jnalogie op zekere algemeene Eigen- 
fchappen , die door vergelyking der uitwerkin- 
gen moeten ontdekt „ en aan elkander verbon- 
den worden , en de verfchillende verfchynze- 
Ten, tot dezelve Wetten te brengen , en-de 
overeenkomst der zaaken zelv in haare verfchei- 
denheid waarteneemen en te erkennen. Thans 
blyft ‘er nog overig , dat wy kortelyk nagaan , 
op welk eene wyze deeze Analogie kan toege- 
past worden , om de algemeene Wetten der 
Beweeging te vinden of te betoogen ; de uit- 

wer- 


ti _Analogie Nature rerum , varietatem , Legum immuta- 
bilicati femper jungentis , foecunditateque haud minus ac 
fimplicitate gaudentis , repugnare. | 


men | 


Egimus de applicatione Analogie ad generales quasdam 
proprietates effetuum collatione detegendas, casque in 
ver fe conneStendas, Phoenomena diverfa ad easdem leges 
revocanda , & convententiam rerùm in ipfa earundem di- 
verfitate obfervandam, âc agnoscendam. Reftare vide. 
tur , ut quomodo ea generalibus motus legibus invenien- 
dis, aut demonftrandis:, effellibus ex fuis caufis expli- 

can- 


\ over pe ANALOGIE, enz. 185 


werkingen uit haare oorzaaken te verklaaren 5 
onderftellingen uittevinden of te onderzoeken. 
Het is bekend , dat de werktuigkundige Wet-, 
ten konnen gebragt worden tot de traagheid „ 
tot de zamentftelling der beweeging, en tot het 
evenwigt der ligchaamen. Dat de ligchaamen 
eene traagheid hebben , maakt men op uit de 
Analogie, die op waarneemingen fteunt; wyl 
men ligt begrypt , (wat ook fommigen volgens 
Pater Boscoviscm meenen mogen, ) dat 
de ligchaamen niet van zelv uit de rust in de 
beweeging overgaân „ noch de rigting en fnel- 
heid die zy verkreegen hebben , uit zich zelve 
konnen veranderen ; het welk ook zeker de re- 
den is , waarom ’er order in de verfchynzelen 
waargenomen word , en dat ‘er geen willekeu- 
rige, maar zekere en bepaalde veranderingen in 
de gantfche Natuur gebooren worden. En op de- 
zelve wyze geeft de Analogie zelve de wettender 


Za 


candis , hypothefibusque excogitandis , vel egaminandis 
adhiberi posfit , paucis exponamus. Leges Mechanicas 
revocari pofle ad inertiam , Compofitionem Motus, & 
Aquilibrium Corporum, notum eft. Inertiam vero com- 
Bare debere corporibus ex ipfa Analogia , obfervationi- 
us innixa , colligicur , cum facile intelligatur (quidquid 
nonnulli edm Buscovicio velint ) corpora nec ex quiete in 
motum fua fe fponte conjicere 5 nec diretionem , &.cele- 
ritatem quam habent immutare pofle , que fane eft ratio 
cur ordo in Phosnomenis obfervetur , nec qualescunque 
mutationes „, fed cert, & determinate in rerum natura 
oriantur. / Haud him endnt ee motus compofiti ipfa 
„ditat Analogia, cum in eo Pts quo Apgulus ank. > 
5 Wie 


186 IL ANTWOORD op be VRAAGE 


zamengeftelde beweeging op ; wyl in het geval, 

wanneer de hoek der rigting van twee krachten. 
regt, ús Gi welk alle de anderen konnen ge- 
bragt worden ) de beide machten of vermogens 
iet anders dan zoodanig een geheele en volko- 
men uitwerking konnen voortbrengen , indien 
het ligchaam in eene fchuinfche ( diagonaale > 
Iyn_ bewoogen word. Ook leerd de Analogie 
de, Wetten van Evenwigt ; want het ftemt met 
haar overeen , dat ligchamen , die-eene fnelheid 
hebben’ , geëvenredigd aan eene omgekeerde 


reden van hunne Mlas/@'s, in evenwigt zyn. 


Maar zo vaak wy de Analogie zoeken toe- 
tepasfen , om algemeene. Wetten te vinden of 


te betoogen, moet men in dezelve denleidraad 


der waarneemingen volgen ; wyl het anders ligt 
kan gebeuren , dat men de Natuur eerder wet- 
‚ ten fchynt opteleggen , dan de geenen, welke 
haar opgelegd zyn „ te leeren kennen, CAR- 
n | „TE 


duarum virium eftreêtus Cad quem rcliqui blik poffunt ) 
pon nifi it utraque potentia effettum integrum , & ple- 
num producere posfit , fi corpus in Diagonali moveatur. 
Leges etiam equilibrii ipfa Nature Analsgia docet , cui 
fane. eft conveniens corpora, celeritates Masfis inverfe 
proportiogales habentia „in «quilibrio éfle. 


‘At quotiescunque Anatogiam Legibus generalibus inve- 
miendis , vel demonftrandis conamurapplicare , ea certe 
filo obfervationtm dirigenda eft , cum fecus facile venïat 
ut Lêges potius Nature ferre quain latas ab ea difcere 
videamur. Camrrtrsro rerum ordini confenraneum appa- 


sn 
“id 


rebat 4 


A pi | 
over De ANALOGIE svenz 187 


\ 

‚ TEsSrUuSs meende, dat. het met derorder der 
_ zaaken overeen kwam „dat dezelve hoeveel. 
heid van beweeging in het Heelal altoos behou= 
den wierd „ fchoon alle Verfchynzelen „die 
hem voor de hand kwamen , hem de valsheid 
van dit gevoelen konden aantoonen; ja de Wet 
ten der beweeging, uit deeze onderftelling af- 
geleid, worden door de-Analogie tegengefproo- 
ken. Om dit met een enkel voorbeeld optehel- 
deren, wat kan’'er meer tegenftrydigs tegen de 
order der Natuur bedagt worden „ dan dat hy 
genoodzaakt wierd te ftellen , dat evengelyke, 
ligchaamen , met dezelve fnelheid tegen elkan- 
deren inloopende , met dezelve kracht van bes 
weeging , als welke zy voor de botfing hadden 
beiden zullen te rug fpringen ; maar indien de 

_ Masf4 van het eene ligchaam maar een weinig 
veranderd word , het dan gefchieden zal „ dat 
het. kleindere ligchaam , wel even als in het 
voorige geval , zal te rug fpringen „ maar dat 
bi | | … het 


rebat eandem in Univerfo motus quantitatem femper con- 
fervari , cujus principii falfitatem obvia queque Phee- 
nomena ei oftendere potuiffent , imo Leges motus ex 
ea dedufte hypothefi ipfa fuerunt Analogia confutate. 
Ut enim unico hoc exemplo illuftremus , quid ordini Na- 
ture magis contrarium fingi poteft quam quod ftatuere 
coattus eft ille: Corpora equalia eadem in fe celeritate 
incurrentia , ucraqgue eadem qua ante collifionem predita 
erant motus quantitate refilire , fic autem Maflà unius vel 
tantillum minuatur , tum futurum elle ut corpus minus 
Quidem @que ut in priori cafu refiliac „ majus autem in- 
tegra fua celeritate in eandem plagam, in quam ante ag 
nà Um 


188 ANTWOORD or pz VRAAGE 


het grootfte. met zyne geheele fnelheid , met 
welke het voor de botfing bewoogen wierd, in 
zyne beweeging zal voortgaan , volgens dezel- 
ve ftreek „ die het voor de botfing had. Want 
wie zal konnen denken , dat de Natuur zich 
zelve zoo ongelyk is, dat zy door de minfte 
verandering van omftandigheden , uitwerkingen 
voortbrengt, die vlak tegen elkander aanloopen ; 
daar het veeleer ligtelyk te zien is, dat de ver- 
anderingen der Verfchynzelen moeten gefchikt 
… Zyn na de veranderingên der oorzaaken… 


Hieruit kan men ook gemakkelyk opmaaken , 
wat het gebruik der Eindoorzaaken is in het uit- 
vinden of betoogen van de Wetten der Werk- 
tuigkunde.- Want, offchoon men niet kan loo- 
chenen „ dat de algemeene Wetten der Bewee- 
ging overeenkomen met de hoogfte Wysheid „ 
ftaat-het nochtans ons, die onweetend zyn van 


de oogmerken Gods, niet vry, uit dat, het geen 
| | meer 


Tum ferebatur , moveri pergat. Quis enim tam male fibi 
conftare naturam fufpicabitur , ut minima licet circum- 
ftantiarem mutatione effeétus tam fibi e Diametro con«= 
trarios producat , Cum potius facile appareat mutationes 
Pheenomenorum variationibus cauffirum attemperatas es- 
fe oportere. | | 


Ex quo etiam întelligi poteft quis fit cauffarum finalium 
in. Legibus Mechanice. inveniendis , vel demontftrandis 
ufus. Wtut ‘enim negari nequeat generales} motuss leges 
perfeltisfine fapientie convenientes efie , neque tamen 


nobis in finium divinorum ignoratione verfantibus ex ij 
er quo 


‘ 


| over DE ANALOGIE ; Enz. 139, 
meer met de order en eenvoudigheid der Na- 
tuur overeemkomt , te befluiten , dat het we- 
zentlyk zo iss ten zy die gisfing door Waarnee- 
mingen geftaafd. word , van welke Waarneemine 
gen de voorzichtig redeneerende  Wysgeeren 
fchynen te moeten beginnen ‚ en dus eindelyk 
tot de befchouwing der Goddelyke Oogmerken 
te moeten opklimmen , wyl anderszints de toe- 
pasfing der Eindoorzaaken , noodwendig onze- 
ker , willekeurig , en aan geduurige tegenftry- 
digheden onderworpen word. . De twisten over 
de Wet van Geduurzaamheid konnen hier ten 
voorbeelde ftrekken.  _ Wyl men daarop in 
de botzing van twee harde ligchaamen niet 
fchynt gelet te hebben , heeft dit zommigen 
doen overhellen , om aan alle ligehaamen eene 
Veerkracht toe te kennen ; anderen, om alle 
aanraking der ligchaamen te loochenen , die 
‘zeker echter beter zouden gedaan hebben met 
| de 


quod aliquid ordini, & Áimplicitati nature magis conve- 
„niens. videatur , ftatim conficere licet idem revera obti- 
nere „ nifi conjeêtura obfervationibus copfirmetur , a quï- 
„bus fobrie philofophantibus videtur efle incipiendum , 6 
„ita demum ad confiderationem finium divinorum adfcenden- … 
„dum ‚cum fecus finalium caufarum applicationem reddi 
oporteat incertam „ vagam „ perpetuisque controverfiis 
obnoxiam. „Exemplo effe poflant disputationes de Lege 
„continuitatis , Cujus cum în colliffone durorum corporum 
haud videatur haberi ratio, id nonnullos induxit ad elaftie 
citatem omnibus corporibus adfcribendam, alios ad ome 
“nem corporum contacttum negandum, qui reCtius fane ob- 
fervationibus yeram ‚hujus legis ad cffeta de 
hd ( e= 


/ 


{8 IL ANTWOORD ‘os de VRAAGE 


de waare toepasfing van deeze Wet óp de uits 
werkingen vooraf door Waarneemingen te bepaa: 
fen, voor dat zy 'er zulke gevolgen uit trokken: 
En inderdaad , het ís niet beneden den Wys= 
geer of Zyns onwaardig , de overeenkomst der 
algemeene Wetten , door Waarneemingen/ge= 
{taafd , met de Goddelyke Wysheid , in volle 
daglicht te zetten , of ook eenige zaaken ; uit 
haare order en €indoogmerken aan een yderten 
eerften blykendes te gisfen of te vermoeden 
maar het is niet geoorloofd eenige Wet voor 
algemeen , zeker en’ onveranderlyk op te/gee- 
ven „ ten Zy die door de ondervinding ende 
Analogie , met dezelve “overeenkomende, en 
niet flegts door redeneeringen , die fchoonfchy- 
nen , bevestigd worde. $ | HAK 


‚Hy die de veranderingen, welke in de ‚Na- 
tuur voorvallen , uit de gedaante der Ligchaa- 
men, uit hun zamenftel, bot{ing en onderlinge 

| wer. 


definiviffent „priusquam tales ex ea confequentias elicuits« - 
dent. _Haud fane eft indignum Philofopho legum genera- 
lium, obfervationibus confirmatarum convenientiam «cum 
„divina fapientia in lucem protrahere , vel etiam nonnulla 
ex ordine rerum, finibusque, ‘n oculos Cujusvis: incur- 
„rentibus , Conjicere „ fufpicari , vel colligere , non autem 
licet Legem quamcunque pro univerfali , certa „ & invio- 
_labili, venditare, nifi experientia, & Analogia illis actem- 
_…perata, non folis rationibus fpeciofis, confirmetur.- 
‘ # \ 

Qui mutationes que in Natura rerum contingunt con- 
venienter generalibus Mechanices Legibus nn 
ús= 


over De AN ALÓGIE ‚ ENZ rot 


IN | ú) ORDRES IL 
werking. konde. verklaarens overeenkomftig met 
de algemeene. Wetten der Werktuigkunde ; @ 
met de algemeene eigenfchappen der ftoffe, die 
zoude de waare oorzaaken der Verfchynzelen 
kennen. Maar „zoo verre is de menfchelyke 
kundigheid niet-gevorderd.…: „en men twyffeld 
met reden s of Zy ooit zoo verre komen zal: 
„want de eigenfchappen der ligchaamen , die dik. 
wyls genoeg voorkomen , en meer of minder 
algemeen zyn , gelyk de Zwaarte , de Veer- 
kracht „en veele andere, zyn-noch door geen 
“werktuigelyke reden -klaar-en duidelyk openge- 
Jegd. Schoon men niet kan-twyffelen , dat-ten_ 
minften: zommigen eene werktuigelyke oorzaäk 
hebben. Jaa men heeft zelvs tot noch toêniet 
„alle de Verfchynzelen „tot deeze hoedanighe- 
den, die byvoegelyke (/&cundarie ) mogen'ge- - 
noemd worden, kunnen herbrengen. De Wys- 
geeten nochtans meenen, dat het hen vry ftaat 

BN | te 

| p „® Ä 
“busque materie univerfalibus , ex corporam figura, {trice 
tura, & impulfu explicare poflet, is veras Phoenoménórum 
‘caufas cognitas haberet,, At necdum eousque pervetit 
humana cognitio , imo merito dubitatur an unquam per- 
ventura fit? Proprietates enim ip{@ fatis obvie , magis , 
minusque univerfales , quales funt gravitas , elafticitas , 
& multe alie , a nemine adhucdum funt Mechanica ra- 
tione fatis perfpicue & füfficienter esplicate , licet non- 
nullarum faltem adeffe cauffas Mechanicas nonposfit due 
‚bitari. Imo nec omnia Phoenomena ad ‘qualitates, has , 
que fecundarie dici queunt , reduci adhucdum potue- 
s*runt.. Licere tamen fibi putant Philofophi tentare utrum 
‘Phoenomena ex causfis quibysdam vel in fenfus AEN 
: | me 


192 IL ANTWOORD op ne VRAAGE 


te beproeven, of zy de Verfchynzelen kunnen 
verklaaren uit oorzaaken, die voor de zintuigen 
vatbaar zyn „ of die goedgekeurd worden door 
Analogie , door middel van eene waarfchyne- 


Iyke onderftelling , dewelke meer of min tot 


eene Natuurkundige zekerheid nadèrt. Het zal 
derhalven niet vreemd van myn onderwerp zyn, 


kortelyk iets te zeggen omtrent het maaken 


toepasfen, en beoordeelen van zulke onderftel- 
lingen. 


Men fchynt wel niet te moeten twyffelen , 
dat men, om zommige meer zeldzaame uitwer- 
kingen, werktuigelyk te verklaaren, eene ftof- 
fe te hulpe neemen moet , die fyner is. dan de 


‚Lucht, en meer veerkracht heeft , en dat ’er 


zulk eene ftoffe aanweezig is , toonen de ver- 
fchynzelen, der Eleêtriciteit en anderen. 


Maar 


bus, vel Analogia comprobatis explicare posfint , ope hy- 
pothefeos alicujus verofimilis, ad Phyficam certitudinem 
magis , minusque accedentis. Haud itaque a propofito 
alienum erit nonnulla circa tales hypothefes formandas , 
adhibendas, examinandasque obfervanda, in medium pro- 


_ferre, | 


De eo quidem haud videtur dubitandum efle, ad rario- 


res effetus Mechanice explicandos fecure materiam ali- 


quam aëre fubtiliorem „ majori preditam elafticitate ad- 
vocari , quam exiftere Phoenomena eleêtricitatis, aliaque 
probant. | | 

At 


„ EE, EREN 
os se Wervik. ee re CREEL Didier. 


OVER DE ANALOGIË ‚ENZ. t93 


Maar wanneer de onderftelling eene byzon- 
dere zamenftelling in de ligchaamen vereifcht ; 
— word zy valfch en verdagt, áls de waarnee: 
mingen ‚en de „Analogse haar niet toevallen. 
Want de Natuur bereikt haare eindens, op zöd 
veele en zulke verfchillende wyzen., en zoo 
dikwyls door zulke , die in den eerften opflag 
tegen de meest gefchikte aanloopen, dat het 
niet zeer waarfchynelyk is , dat wy alleen 
door gisfen de waare reden van haare handelin- 
gen Zullen ontdekken. Dus fchynt het zeer 
na. een harsfenfchim té Zweefnen , het geen 
CarTesius bedagt heeft , omtrent de deel- 
tjes der fyne ftôffe , die fchroefswyze met 
drie ftreepen gedraaid en uitgehold zyn , en dat 
die , welke van de Zuidpool koomen „ niet op 
dezelve wyze in een gedraaid zyn âls die, wel- 
ke van de Noordpool koomén. Maat de on- 
derftelling van FRANKLIN, een ouderfcheid 

ftellende tusfchen de ftellige en ontkennende 
| | Elec: 


…Àt ubi peculiarem in corporibus ftruêturam reduirit bys 
othefis , fufpecla falfitatis: redditur , nifi ei faveant ob= 
ervationes , vel Analogia. Tot enim tamque diverfis 
modís natura fuos Ánes aflequitur, tam fepé iis qui pri 
ma fronite actommodatisfimi videntur contrarits ‚ur vix 
fit verofimile nos fola cohjeltura veram ejus agendi,varioe 
nem detekturos. — Ita facile -apparet figmentum redolere 
eas que CarrTrsrus, de pardiculis materie fubtilis , 
ribus ftriis inymodum Cochtearum intortis „ excavatis, & 
is que a Polo Auftrali veniunt ‚non vin easdem partes in= 
tortis ip quas funt ille , que veniunr a Polo: Boreali. 4 
Commentus eft, … Hypothefis autem FRANKLINIy diss 
vel. Deel, SACTN Re erie 


194 IL ANTWOORD op de VRAÂGE 


Eleêtriciteit, door de waarneemingen zelve aan 
de hand gegeeven zynde , is van die verden- 
king vry , en waardig , dat men Proeven doe , 
om dezelve te betoogen , of te bepaalen. 


Maar indien ook de Waarneemingen en de 
Analogie aan een onderftelling gunftig fchynen, 
moet naauwkeurig onderzogt worden : 
Hoedanig zyn de beweegingen , die men aan 
de fyne ftoffe toefchryft ? Kan men uit de 
Eigenfchappen „ die mien aan dezelve toe- 
fchryft„ en daar de Znalogie niet tegenfpreekt, 
by voorbeeld , de fynheid , veerkracht , op 
eene verftaanbaare wyze verklaaren , hoe en 
waarom de vereifchte beweegingen in dezel- 
ve ontítaan, voortgezet , en behouden wor- 
den? Zyn ook de beweegingen genoegzaam , 
om de verfchynzelen op dezelve wyze en or- 
der voort te brengen , als men dezelve ziet ? 

Zoude - 


crimen. pofitivee ac negative eleftricitatis ftatuens , cum 
ab ipfis obfervationibus fuggefta fit, hoc vitio non iaborat, 
dignaque eft cujus vel probande, vel limitande cauflà ex- 
perimenta capiantur, 


Quod fi jam hypothefi obfervationes & Analogia aliquo 
faltem modo favere videantur, hec follicite examinari de= 
bent. Quales fint motus fubtili materie adfcripti? Num 
ex proprietatibus ei non inventa Analogia attributis, v. 
fubtilitate , elafticitate, modo intelligibili posfit explicari „ 
cur, & quomodo motus requifiti in ea oriantur, propagen- 
tur, conferventur ? An motus illi fufficiant ad Phoenome- 
pa eodem modo & ordine quo obfervantur gat nde ? 

; ù 


ofer ve ANALOGIË, ENZ: 4 195 


Zoude men met het zelve recht geen. tegetìs 
ftrydige- beweegingen aande fyne ftoffe konnen 
geeven , en zoude de verfchynzelen , die te 
gen de waargenoomene ftryden „ even zoo ge- 
makkelyk “konnen verklaard „worden ? Indien 
de verklaaring der zwaartekracht van. CART r- 
srus’aan deeze Wetten getoetst.word „zal. zy 
van zelv vervallen , fchoon zy door de. dralogie 
der wareragtige- Draaikringen-eenizints fchynt te 
konnen worden. opgehelderd. -Want „àl eens 
gefteld zynde, „dat ‘er zulk-eene beweeging der 
fyne ftoffe ,„ evenwydig aan de Evennagtslvn ; 
plaats hebbe ‚dan (zouden de zwaare Ligchaa- 
mert niet naar het, middelpunt der. Aarde „ maaf 
naar „de - middelpunten «van verfcheiden dan de 
Evennagtslyn evenwydige: cirkels vallen. Indien 
men „ om deeze zwaarigheid weg te neemen ; 
teld , dat de-fyne ftoffe ín groote cirkels be- 
woogen word, zal men niet-begrypen „ hoë 
| DS « O6 zulk 


e 5 


«Ân non-eodem jure contratii-motus fubtili, matctiee &lfins 
gi poffent ‚ ‘Phoevomenaque obfervatis repugnantia,pari 
llitace explicari-? Si ad has leges exigacur CARTE- 
STAN A gravitatisvexplicatio ; licet” Analogia vorticum a- 
‚ “queorum-aliquomode illaftrarispofle videatur ‚ fponte ta- 
“hen tcadet. …Pofito eniín fubrilis materies motu ad =qua= 
torem paralello ‘futurum eflet „vut gravia non verlus tel- 
“Jurisscentrum „ fed pecûlíaria cireulorum, ad-equatorem - 
„paratellorum centra tenderent. St vero ad difficultacem 
‚ ®hane’removendamfingatar materiam: fubtilem moveri, íu 

“&irculis maximiss-haud intelligetur Guomodotalis'ejus 
ne dovt ssettesst it baNod, doizftn eo nOtUS 


196 IL ANTWOORD op pe VRAAGE 


zulk eene beweeging ontftaat , duutt', en on- 
derhouden kan worden , zonder geduurige ver- 
warring. 


De eerfte ftappen dan, om de verfchynzelen 
te verklaaren , moeten zeer voorzichtig gedaan 
worden, en- men moet overdenken wat de ons 
derftelling vereifcht ; of het geen men tot de= 
zelve neemt , waarfchynelyk is, of ten min- 
flen door geene waarneemingen tegengefproken 
word. Want indien 'er kenteekenen zyn , die 
er tegen aanloopen , moet men’ dezelven ten 
eerften verwerpen. « Dus had men in het her- 
haalen van de zwaarte door de kringswyze' be- 
weeging van eene fyne {toffe ;“volgens CAR- 
TESIUS vooraf moeten onderzoeken „hoe veel 
fnelheid de draaikring der vloeiftoffe moest heb- 
ben , om te voldoen aan het voortbrengen det 
verfchynzelen van de zwaartekracht ; en indien 
‘men dit gedaan had, zoude men gevonden heb- 

dE nen | ben, 


‘Matus Oriri , continuari , & confervari fine perpetuis per- 
turbationibus posfit. rde mjet 


Primi itaque ad explicanda Phoenomena paffus cautisfi- 
me fünt faciendi. Perpendendum quid hypothefis requie , 
rat, Num que in ea fumuntur fint verofimilia , vel faltem 
nullis obfervationibus confutentur ? Si enim adfint con- 
trärii indicia ea ftatim deferenda.” Ita CÂrresianis grar 
vitatem a circulari fubeilis materie “motu repetentibus , 
ante ompia fuiffet examinandum , quantam in fluidi vortiee 
celeritatem adefle oporteat, ut gravitatis Phoenomenis 


producendis fufficiat „ quod fi feci(lent, hmgtient eam 
ecics 


over De ANALOGIE sen ; 197 


ben „-dat-2y zeventien-maalen de fhelheid, van’ 
de beweeging der Aarde om-haaren As te boven. 
ging 5 envdat; indien-de draaikring. met zulk 
eene fnelheidbewoogen wierd, zy de bewee- 
ging der Aarde noodzaakelyk moest verfnellen. 
Daarenboven moeten de Verfchynzelen-, die 
men verklaaren wilde „ niet ieder afzonderlyk , 
maar zamen genomen befchouwd worden ; ín- 
dien dit niet gefchied „zal het gebeuren „ dat 
de onderftelling, die gefchikt is na de befchou- 
wing van. deeze of geene. verfchynzelen „ zon- 
der verband. met andere, door nieuwe waarnee 
mingen zal omver geftooten worden. Want al 
waren de „draaikringen van CARTESIUS vol- 
doende, om de beweegingen der Dwaalfterren 
te verklaaren „ het geen echter te recht geloo- 
chend word , zouden de beweegingen der Staart- 
fterren, dezelve- omver ftooten , als. die waarge- 
noomen.„worden.,, in. dezelve Hemelruimtens 
volgens verfchillende rigtingen en onveranderde 

| | fnel- 


— 


decies fepties fuperare debere velocitatem terre circa ax« 
em mote, quanta fi vortex celeritate moveretur , metum, 
telluris neceffario avceleraret; . Preterea Phoenomena exe 
plicanda- non folum feorfim „fed -& conjunimfpectanda 
fune „quod nifi fiat „-continget ut hypotheûsshis illisque 
Pheevomenis , citra connexioneim cum altisconfideratis , 
accomodata ; mox novis obfervacionibus refeliarur. Etiamfi 
vordices Carre sr1 Planetarum-motibus explicandis-fuf- 
ficerent ;quod-quidem merito negacur „ foli-camen Comc- 
tarum motus eos deftruerent.; qui in tisdem.cumrPlanecis 
eli fpariis:,” variis rdirettionibus.s, & celeritatibus immu= 

53 tatis , 


198 IL ANTWOORD ‘or be VRAAGE 


fnelheden bewoogen te worden, En men kan 
ook niet gunftiger oordeelen over den overeen= 
ftemmenden omloop, door den grooten Le rs-= 
NITzZ te hulp genoomen , om de verfchynze- 
len der Dwaalfterren te verklaaren ‚ want fchoon 
men door middel van dezelve de beweeging van 
iedere Dwaalfter in het byzonder konde verklaa= 
ren , wyl echter de fnelheden van de verfchil= 
lende Dwaalfterren tot elkander ftaan in eene 
omgekeerde reden van de Vierkants- wortelen 
der Afftanden van de Zon , (het geen uit de 
welbekende Wet van KerLer volgt „) zou- 
den (op dat ‘er plaats zyn konde ,) de draai: 
kringen der Dwaalfterren ín verfcheiden Jagen 
moeten verdeeld worden ;, zo dat de fnelheden 
van ieder, in het byzonder befchouwd, in:ee- 
ne omgekeerde rede der Afftanden waren , en 
inde verfchillende laagen , als de vierkante wor- 
tels ; welke fchielyke veranderingen der draai- 
| | krin- 


tatis , moveri obfervantur, Nec multo faventius judican- 
dum eft de circulatione harmonica a magno LerEisNiTró 
ad expliceanda Planetarum Phoenomena advocata, Licet 
enim ex ea unius cujusque Planete , feorfim fpeêtati , moe 
tus explicatum haberent, eum tamen”Planetarum divere 
Íoram celeritates inter fe in ratione inverfa radicum qua- 
dratorum diftantie a Sole (quod ex notsfima Kr purut 
lege confequitur ) ut & locus effe posfit deberent vortices 
Planetarii in diverfa ftrata dividi ea lege, ut celeritates in 
uooguogue feorfim fpeétato effent in ratione inverfà dis- 
tantiarum , in diverfis autem ftratis ut radiees quadrace 
carundem, qug variationes vorticum fubitance, Pere 

aria 


over pe ANALOGIË, ENZ. ‚‚ 109 


| kringen , die echter noodzaaklyk zyn, volgens 
de Wet van KgerLeRr Zouden moeten tòêge- 
ftaan. worden „ daar zy echter met de Analogie 
en de eenvoudigheid der Natuur niet konnen 
worden overeengebragt. Men moet de onder- 
ftellingen ook nagaan , met opzicht tot ândere 
Verfchynzelen , in welke. de oorzaaken , die 
wy te hulp neemen, zich duidelyk moeten ver- 
toonen. Indien de onderftellingen vân. CAR- 
TESLIUS , van welke de eene zegt. dat het 
Licht door drukking ontftaat, en de andere, dat 
de Hemelfche Ligchaamen in draaikringen ‘dry- 
ven „ by elkander gevoegd worden , zal men 
| ligtelyk zien „ dater nieuwe en ‘onoplosfely! Ke 
zwaarigheden ‘zullen ontílaan , uit den. voort- 
gang van het Licht zonder verwarring , door 
zoo veele draaikringen , die tegen elkander i in- 
werken. 


Ook 


{aria tamen vi legum KEPLERIANARUM adroittende , 
cum Analsgia & Gmplicitate nature conciliari prorfus.ne= 
queunt. … Examinande eciam fant hypothefes refpeêtu. ali- 
orum Pheenomenorum, habito „ in quibus cauffe-a nobis 
advocate. fe manifeltdre deberent. Si hypothefes Car- 
TESLAN £ quarum una lumen presfione oriri „ altera, cor- 
pora coeleftia vorticibus innatare perhîbet , inter fe com- 
ponantur, facile apparebit novas gravesque difficultares 
ex _propagatione luminis ‚per tot vortiees fibì contrarios 
haud gmpeer nafcituras. 5 


N4 Pre- 


\ 


aoe IL ANTWOORD or be VRAAGE 


Ook is eene nauwkeurige bepaaling der uit- 
werkingen , en derzelver vergelyking met de 
aangenoomen oorzaaken , zonder verwaarloo- 
zing der omftandigheden , die iets tot de zaak 
doen , de toetsfteen der onderftellingen. Op 
deeze wyze heeft de beroemde BRADLEI ont- 
dekt , dat de kleine veranderingen der vaste 
Sterren: , onder den naam van Afwykingen 
C Aberrationes”) bekend , niet aan het Jaarlyks 
Verfchilzigt ( Parallaxis annua’), moet toege- 
fchreeven worden , gelyk veelen gedacht heb- 
ben , maar aan den agtereenvolgenden voort- 
gang van het Licht. Schoon de aart der uit- 
werkingen en oorzaaken niet altoos zulk eene 
naauwkeurige vergelyking toelaat , zullen ’er 
echter altyd andere wyzen zyn , om de onder- 
{telling te onderzoeken , waarvan de voornaam- 
fte is: dat de veranderingen der uitwerkingen, 
na de verfchillende omftandigheden volgens de 

En Wet, 


Prefertim autem accurata effettuum determinatio eo- 
rumgque cum causfis aflumtis collatio ;‚ non negleêtis cir= 
cumftantiis precipue ad rem facientibus, eft hypochefte 
um lapis lvdrus. Hac fane ratione a celebri BranrLeEvO 
deteftum eft exiguas ftellarum fixarum mutationes , aber« 
rationum nomine venientes , haud parallaxi annue , ut 

utabant multi , fed fuccesfivee luminis propagationi eflt 
adferibendas. Licet autem effetuum cauflärumgue inde: 
les tam accuratam comparationem haud femper admittat’, 
pon deërunt tamen alii hypothefin examinandi modi , quo- 
rum precipuus eft : Ut variationes effectuum „ pro di- 
verfirate circum{tanciarum, ox lege fecundum quam an 


rd 


OVER DE ANALOGIE, ENZ, aot 


Wet, naar welke de oorzaaken werken moeten 
verftaanbaar en duidelyk gemaakt worden ; want 
„men moet eene onderftelling , in welke de úit- 
werkingen , die tegen de waargenoomene aan- 
loopen, met het zelve of meer gemak konnen 
verklaard worden „ niet veel agten , gelyk ook 
niet, uit welke reden kan gegeeven worden van 
eenige verandering , maar die te algemeen of 
te willekeurig is, en die omtrent alle uitwer- 
kingen, fchoon zeer verfchiliende , ‘dezelve is, 
en niet voldoet om dezelve te bepaalen. Dus 
zyn meest alle die van CarTesius en ande- 
ren, die de opklimming der vloeiftoffen in hair- 
buisjes, de aantrekkingen , de opbruisfchingen 
uit de beweeging van eene fyne ftoffe verklaa- 
ren 5 als die dit gebrek hebben, dat zy niet de 
verfchynzelen tot de oorzaaken en hunne wyze 
van werken brengen , maar dat de oorzaaken 
na de verfehynzelen gefchikt zyn , gelyk men 
| | | zegt , 


fe aperari debent , intellig‘biies reddantur. Haud enim 
maguum pretium ftatui debet hypatheú , ex qua effectus 
iis qui obfervantur oppofiti eadem vel majori adhuc faci- 
Jitate poffent expliceri „ aut ex qua ratio quidem reddi 
queat mutationum aliqua, fed nimis generalis, vaga, cor 
dem maedo ad effeétus „ licer diverfisfimos „fe habens, il 
lisque determinandis hgud fufficiens. Tates func fere om- 
nes CARTESIANE , tales alie , afcenfum fluidoram in 
tubis capillaribus, attraétivoum , fermentationum Pheeno= 
mena „ êx motibus fubrilis materie explicantes , que hee 
vicio laborant, quod non Phoenomena ad caullas, carume 
que operandi medum, fed EN ad-phoegomena fint ag: 


5 Com 


202 IL ANTWOORD sop pe VRAAGE 


zegt „ dat de. Lesbiers deeden ; die, wanneer 
zy de gebouwen. niet na den regel konden chiks 
ken „ den regel.na de gebouwen fchikten. 


Zomtyds hangt de kennis der oorzaak af van 
de wyze van werken , die gemeenlyk door de 
verfchillende omftandigheden der uitwerkingen 
met elkander en met de oorzaaken vergeleeken, 
bepaald wordt. By voorbeeld , de. waarneemin- 
gen leeren , dat de Ebbe en Vloed der Zee met 
de beweegingen der Maane zamenftemmen, ‘en 
dus fpreeken zy de onderftelling van GALLILEUS 
tegen „ die dezelve van de dagelykfche en jaar- 
lykfche beweeging der aarde afleid ; of nu dee- 
ze Ebbe en Vloed door drukking of aantrekking 
voortgebragt word , moet uit de byzondere om- 
Standigheden en veranderingen bepaald worden ; 
want derzelver oorzaak moet zoodanig zyn, dat 
men uit dezelve begrypen kan „ waarom deeze 
Ke | Water- 


commodate ‚ quod feciffe dicuntur LirssBrr, qui cum 
gedes ad regulam accommodare non poffent, regulam die 
bus accommodarunt. | 


Quandoque cauffe cognitio dependet a modo operandi, 
guem circumftantie «effeétuum diverfe, inter fe & cum 
cauffa comparate „ plerumque definient. Zftum v.g. 
maris cum motibus lune confpirare obfervationes docent, 
ac proinde refellunt hvpothefin GaLLinal, eundema 
diurno annuogue telluris motu repetentis. Utrum vero 

resfione vel gravitatione eftùs ille producatur ex circum- 
Wiitiis peculiaribus ‚ & mutatioarbus- determinandum eft. 
Caufla enim ejus talis efle debet ut ex ca intelligi posfic 

f cur 


OVER DE ANALOGIE, enz. _ eag 


Watergetyden het fterkst met de Nieuween Vol 
le Maanen voorvallen, het welke zeker is „dat 
niet uit de de drukking, maar wel uit de zwaar» 
tekracht kan-afgeleid worden. „Op dezelve wy- 
ze kan men uit de Wet der Straalbreekinge be- 
paalen , of men de ftraalbreeking moet toeken- 
nen aan de aantrekking van ‘eene. Middelftof- 
fe-op de ligtftraal-, of aan de botfing der ligt- 
ftraal op de vaste deelen der ligchaamen „gelyk 
CARTESIUS meende ; het geen de verklaaring 
van NewrToN begunftigd, ftryd tegen die van 
CARTESIUS. 


‘Er zyn ook andere middelen, om eene on- 
derftelling na te gaan , en vooral. om derzelver 
valfchheid te ontdekken, fomtyds kan dit alleen 
dezelve wederleggen , datde waargenomege uit- 
werkingen niet overeenkomftig zyn met de aan- 
genoomen oorzaaken. Dus is by voorbeeld de 

| zn hers- 


cur maximi circa novilunia & plenilunia contingant eftus, 
quod ex presfione non pofle explicari , fequi autem ex gra- 
‚Vicatjione certum eft. Eodem modo num refraêtio debea» 
fur-attraétioni medii in radium lucis , vel hujus impaêtui 
in partes Solidas, ut CARTrsius putavit, ex ipfa lege 
refraionis definiri poterit , que NewTONtaNnm explí- 
cationi faver , refellit CARTESIANAM, 


Sunt & alii rmodii hypothefes examinandi , earumgue 
precipue falúratem deregendi. Quandogue eam vel hoe 
refellere poteft , quod effeêtus obfervar: hand finc aflum- 
tis gausfis Analogi, - Tale et v. ge corum cOommencumr s, 
k: qui 


204 IL ANTWOORD op pe VRAAGE 


hersfenfchim van hen, die de Waereld vooreen 
Dier , en GOD voor deszelvs Ziel houden; 
want de beweegingen , die men waarneemt in 
de ligchaamen van het Geheelal, zyn niet Ana- 
togifëh met de beweegingen der Dieren, in 
welke zo veele eenvormigheid en geduurigheid 
niet is , dan in de eerstgemelde.: En wie ziet 
niet , dat uit die onderftelling de oorfprong der 
bewerktuigde en andere ligchaamen niet beter 
kan verklaard worden , dan uit de toevallige 
zamenloop der Atomi, of ondeelbaare deeltjes; 
wyl de Dieren voor geene Stigters van hunne 
eigene ligchaamen konnen gehouden worden , 
als welker verwonderlyk zamenftel zy zelv niet 
kennen ; en hoe veele zaaken hebben de Die- 
ren niet noodig, die van hen zelven niet af han- 
gen , het zy om het leven te onderhouden, of 
om hunne gewoone werkingen te verrigten ? 


Het 


quì mundum pro Animali, Deumque pro Anima ejus ha- 
bent. Motus enim in Univerfitate rerum obfervati haud 
funt fpontaneis Animantium motibus Anatogi , in quibus 
haud tanta ac in illis fe prodit conftantia. Eet quis non 
fentit ex illa hypothefi haud magis pofle explicari corpo= 
rum Organicorum , aliornmque ortum , ac ex fortuico 
coucurfu atomorum ? Cam Animantia pro AuCtor'bus 
{uoram corporum haberi neutiguam posfint , quorum ftru= 
éturam admirabilem nequidem intelligunt. Er quot rebus 
a fe haud dependentibus Animalia indigent , feu ad vitam 
fuftentandam , feu ad Operationes fuas ordinarias perfi- 
ciendas £ | 

Meni- 


\ 


OVER DE ANALOGIE; ENEi 205 


Het is-ook een blykbaar teken van de valfch- 
heid eener onderftelling , wanneer wy gedwon- _ 
_gen worden de Analogie, die-wy zien, dat 'er 

tusfchen de overige uitwerkingen is, te ver- 
_ Kragten; ““Wâtneer het Ptolomeefche Waereld- 
geftel miet met de Waarneemingen konde over- 
cengebragt worden , heeft TycnHo BrAnHé, 
óm den ftilftand der Aarde vast te ftellen , zy- 
fie onderftelling uitgedacht , die in dat ftuk te- 
gens-de z4wulógie aanloopt , dat hy zegt „ dat 
de ovérige Pláneeten om, de Zonne bewoogen 
worden”, maar de Aarde niet. Dat door deeze 
_önderftelling de „Analogie verkragt. word „kan 
toch’ duidelyker beweezen worden uit de Wet 
van KerPrLERr, dät de Vierkanten der: Tyden 
zyn als de Taerlingen der Afftanden, aan welke 
Wet=niet alleen“de Hoofd - Dwaalfterren „ maar 
ook hunne Wachters gehoorzaamen ; maar dees 
ze Wet zoude dan geen ‘plaats hebben in de be- 
kalen | Ton 3 Wee- 


Manifeftum etiam falfitatis hypothefeos eft indicum , 
fejus caullà cogatmur Analogiam, quam inter reliquos-ef- 
_feétus intercedere obfervamus ,violare. Cum Syítema 
Mundi Prolemaieum haud poflet cum obfervationibus con- 
_ eiliari, ut quieti Terre nihilominus confulerer Eycno, 

faam exeogitavit ‘hypothefin, Znatogie in eo repugnantem, 
quod religuos Planetas circa} Solem moveri perhibeat, 


‘Sola Tellure ercepta.  Evidentius adhuc Anulogiam ea 


“hypothefi violari’ oftendi poreft exchac lege Kerreris 
“Quadrata temporum efie ut cubi diftanciarum „ cui cum 
“hon tantem principales ‚fed & fecundarii Planete obtem- 
perent , ejus tamen racio nulla haberetur in if: So- 
j Prag isque 


| 
aoâ MH ANTWOORD oP pe- VRAAGE 


weeging van de Zonne en Maan om de Aarde , 
het geen alleen. genoeg is om deeze onderftel- 
ling te vernietigen. N | 


Men kan ook eene onderftelling voor valfch 
verklaaren , wanneer men , om dezelve plaats. 
te geeven „ veel willekeurigs ‘er by verdig- 
tem en ftellen moet ‚ en gisfingen op gisfingen, 
koopen , en zommige zaaken aanneemen „ die 
verre van de waarfchynelykheid af zyn, die 
onzeker zyn, en door geene Analogie geftaafd. 
Of wanneer ’er aan toevallige oorzaaken „ die 
willekeurig gefteld zyn „ en niet bepaald „ uit- 
werkingen toegefchreeven worden , die te re- 
gelmaatig zyn , dan dat zy tot dezelve konnen 
gebragt worden ; by voorbeeld „ de Navolgers 
van CARTESIUS zyn genoodzaakt , de afwy- 
kingen der Dwaalfterren en de ongelykheden in 
hunne beweegingen „ toetefchryven aan de zy- 
lingfche botfing der draaikringen en andere oor: 

Zaa- 


fisqte motibus circa terram , quod folum ad eam kypoe 
thefin refellendam fufficic. , 


Arguit etiam falfitatis hypothefin, cum ut ei locus effe 
posfit ‚ multa pro arbitrio fingenda , ftatuenda funt, cons 
jeêturseque conjefturis cumulande , affumenda nonnulla a 
verofimilitudine abludentia „ incerta, aut nulla Analogie 
confirmata. Vel cum caufis forcuitis , vagis, haud deter- 
minatis „ attribuantur effectus magis Oordinati, quam ut 
ad eás referri posfint. Ut v. g. CARTESTAN1 aberra- 
tiones Planetarum , omnesque in motibus eorum inequa- 
bilitates , at quam regulares t Adfcribere coaéti fant is 

Pis 


“OVER DE ANALOGIE , ENZ. 207 


zaaken', die uit haare, natuur onftandvastig zyn. 
Of wanneer de groote zwaarigheid niet wegge. 
noomên word, maat ontweeken door eene ver- 
gelyking „ die wel op zich zelve vernuftig ge- 
vonden is, maar wanneer men dezelve van na- 
by befchouwd , blykt , dat zy nièts ter zaake 
doet. Of door eenige algemeene’ afgetrokkene 
reden , die evengoed bekwaam ís ‚ om alles 
te verklaaren : het geen de geestige Schryver 
der Reize door de Cartefiaanfthe Waereld aan 
CaRTESIUS té regt tegenwerpt ; of wanneer 
‘er in de onderftelling geduurig verbeteringen 
en veranderingen moeten gemaakt worden, om 
TS verfchynzelen te verklaaren, 


« Maar wanneer geen onderftelling döbrkoisb, 
ait tekens van waarfchynelykheid‘heeft , döör 
welker hulp de Verfchynzelen konnen verklaard 
worden uit de werkingen van eenige oorzad- 


_ 
dad Jas 


a ard ken, 


ig ee AD | 


pulfui vorticum Latérali „ Aliisque caulis natura fua incon- 
“ftatibüs. Vel cùm“precipaum difficultatis momentum 
non femovetur , fed «eladitur comparationé äliqua in {pes 
ciem guidem ingeniofa ‚ tal tamen qu® accuratius exa- 
minata nil adrem facére depretienditur, vel ratione aliqùa 
abftratta, generali, ad quidlibet explicandum eeque apta, 
quod Carte sio jure óbjicit feftivus Autor Itineris per 
Mündum ejus. Aut‘cum contiouee in hypochefi correCtioe 


nes , mutationes , fant admittende ad nova Phcenomena 
explicanda, 


„Quod G äutem,, ut fepisfime fit ‚nulla occurrat hypo- 
“thefis verofimilieudiais indicia prebens, Cujus-ope Fhée- 
no- 


208 IE ANTWOORD op pe VRAAGE 


ken „, gelyk zeer dikwils gebeurd „moet men 
zich toeleggen , om de Wetten te Ontdekken, 
door welke de uitwerkingen geboren worden , 
en dat wy derzelver order en verband ontdekken : 
het word den Stervelingen zelden gegund ver- 
der te gaan, en dit is ook genoeg tot het ge- 
bruik in dit leven. Het is inderdaad beter on- 
ze onwetendheid der oorzaaken te ontdekken, 
dan een onderftelling hardnekkig ftaande te hou- 
den , die alleen op gisfingen en een fchyn van 
waarheid. fteund „of dat wy te fchielyk tot de 
inwendige Krachten en wezentlyke eigenfchap- 
pen onze toevlugt neemen. De aantrekking 
kan hier ten voorbeelde dienen, welke zommi- 
gen voor even zulk eene wezentlyke eigenfchap 
der ftoffe willen gehouden hebben „ als de 
onindringbaarheid ; maar naar myn gevoelen 
ten onregte. Want fchoon. men niet looche- 
nen. kan „ dat de uitwerkingen der zwaarte- 
kracht duidelyk in de beweegingen der Dwaal- 

| fterren 


nomena poffent ex cauffirum quarundam operationibus ex- 
plicari , opêra danda eft , ue Leges, quibus convenienter 
etfeta exoriuntur , eorumque-ordinem, & connexionem 
detegamus , quo ulterius progredi raro datur mortalibus , 
quodque ufibus vice fufhcit. Praeftat fane ignorantiam 
cauflarum ingenué confiteri , quam hypothefin Sola con- 
jetura „ aut apparente veri fpecie-commendatam pertinae 
citer propugnare , aut fufto precipitantius ad vires inter- 
pas , proprieratesque esfenriales confugere. Exemplo es- 
fe poteft attraétio , quam nonnulli pro eque esfentiali ma- 
terie proprietate habere volunt, Ac ipfa eft impenetrabí. 
livas : uc arbitror, minus rete, Licet enim negari ne- 

queat 


over pe ANALOGIË, enz. 209 


fterren gezien worden „ konnen echter de ver- 
dedigers eener inwendige en algemeene aantrek- 
king niet loochenen , dat de aantrekkingen der 
aardfche ligchaamen niet aan dezelve Wetten als 
de Hemelfche onderworpen zyn, met Kriur, 
tot verklaaring van den zamenhang der ligchaa- 
men ftellende , dat alle de ftofdeeltjes elkander 
onderling aantrekken met een-vermogen „ het 
geen in eene fterker afneemende reden ftaat „ 
dan de Vierkanten. der fteeds toeneemende af- 
ftand. … Ja het is buiten tegenfpraak , dat de 
deelen van het licht door zommigê ligchaamen 
aangetrokken , en door anderen afgeftoten wor- 
den , en zelv van het zelve ligchaam nu aange- 
trokken dan afgeftoeten worden , in evenredig- 
heid van den afftand: voorts, dat men geene 
reden van de Scheikundige aantrekkingen gee- 
ven kan, dan door aan eenige deeltjes aantrek- 
king , en aan anderen afftooting toe te ken- 
nen ; en te ftellen , dat de aantrekking by het 

| | eene 


queat effcla gravitatis in Planetarem motibus manifefte 
eonfpici , non eiderm tamen Legi fubeffe terreftres attrac- 
tiones quibus coeleftes, ipfi negare nequeunt attrattionis 
itrinfece & Univerfalis defenfores ‚ cum Kerrro ad co- 
hefionem corporum explicandam ponentes fingulas maáte- 
rie partes fe mutuo adtrahere , vi ín majore quam dupli- 
cata diftantie augescentis ratione deerescente. Imo par- 
ticulas Lucis a quibusdam corporibus adtrahi ; ab aliis re- 
pelli , vel ab eodem etiam corpore pro diftantieeë ratione , 
nunc attrâhi, mox repelli, nec fermentationum Chemî= 
carum rationem reddi poffe , nifi quibusdam particuiis ad= 
tractionem , aliis repulfionem tribuendo , his fortiorem’, 
ALL, Deeb, Gij TN Ou TIO illis 


sto IL ANTWOORD oP or VRAAGE 


eene fterker is, en by anderen de afooting. 
Uit deeze en veele andere uitzonderingen en 
veranderingen , aan welke de aardfche aantrek- 
kingen onderworpen zyn, Kan men befluiten , 
dat 'de aantrekking niet tén eerften voor eene 
algemeene en wezentlyke eigenfchap der ftoffe 
moet gehouden worden „ ‘maar dat de Menfch 
moet ‘blyven’ {taan by haare maat en bepaär 
ling „, by de befchouwinge ‘van haare uitwer- 
kingen , na het voorbeeld van den grooten 
NewToON, die wel waarfchouwde , dat meu 
door het woord Aantrekking de uitwerkingen 
en beweegingen „ en niet derzelver oorzaa- 
ken en beginzelen moest begrypen , ten min- 
ften zoo lang alle de Verfchynzelen van aan- 
trekking en afftooting: niet tot eene en dezelve 
Wet gebragt zyn (het geen tot noch toe door 
niemand gedaan is,) fchynt'het, dat men met 
geen recht de Aantrekking en Afftooting tot de 
wezentlyke ionen der ftoffe brengen 


kan. 


iis debiliorem in confeffo eft. Ex quibus Bie, mul- 
tisque aliis, quibus adrraétiones Terreftres. funt obnoxie ; 
mutationibus,, vel exceptionibus ‚ colligere licet- non {tar 
tim effe habendam_ adcrationem, pro, materie cujuslibet 
proprietate. Univerfalh & Eflential, fed in effeCtuum cjus 
confideratione „ menluras & Determinatione mortalibus 
fubfiftendum effe ‚ magni Ne wronzt exemplo, qui, voce 
attrationis fe effeéta & motus, non caufis & principia 
eorum: indigitare monuit. Salter donec omnia afpratior 
_pum repulfionumque Phoenomena-ad unam & eandem Le 
__gem fint reduêta. quod nemo adhucdum preftitit , haud 
videtur jure attraCtio vel repulfio inter proprietates Mare- 
rig 


“OVER DE, ANALOGIE , “enz, û eit 


kan. > Want die. geenen:, „die met Patér, Pur- 
cov1 SCH zelv- de onindringbaarheid uit 

kracht van afftooting der ftoffe afleiden, fchy- 
nen zeer ver van he ebben senti der N atuur 


af te hr ane 


Tor dus verre; tienden WY-s ‘hoe. men de 
Analoge in de Natuurkunde gebruiken moet; 
mu blyft”er noch overs, dat wy-aantoonen hee 
dezelverkan gebruike worden tot het vinden en 
betoogen van Zedekundige. Waarheden, het 
welleewy naar ons’ vermogen. zullende. trachten 
ter doen „het geoorloofd-zal zyn „te, beginnen 
van de Waarheden’, die tot Gods Volmaakthe- 
„denbehooren ,-zo“om.dat de zedelyke plichten 
met’ dezelve ten, naauwften, verbonden zyn, als 
om: dat wy door Natuurkundige. Waarheden , 
die 
vie EfTentiales al Sor „Quisepim cum Puss c5v1e10î 


fam ettam impenetrabilitatem ex vj materia tin 


rivan: » videntur mulcuns a hi wt icitate defiex: 


aan - pe * . ' ehicsib 


pe 


dehin: quomodo, JEE in feet Naturali fit 
eiutendums -Reftar ut qua ratione moralibus veritacibus in- 
be veniendis ac Demónftrandis, SPL posfit, exponamus z 
Quod dum pre{tare pro, virili annigimur „ Heebit initfum 
‚_ducere a Veritatibus ad Lei ere? pertinent Us 2 
stam quod Moralia officia Br is firmiter fl cöbnexa, 
à quam 


ete IL ANTWOORD op De VRAAGE 


die alleen begreepen hebben „ die tot de Ei- 
genfchappen en veranderingen der Ligchaamen 


behooren. 


Indien al niets anders , zoude de Arnalogie 
der gefchaapen Wezens betoogen , dat 'er een 
Wezen is , dat. met eene oneindige Macht en 
Wysheid begaafd is ; want wat zoude ’er dwaa- 
zer konnen zyn, dan die zo fchoone order der 
zaaken aan een blind geval toe te fchryven, en 
het zoude tegen de Arnalogie vaanloopen , dat 
zulks iets geregelds , en met zoo veel konst 
zamengefteld , zoude konnen voortbrengen; en 
dat alles door onveränderlyke Wetten geregeerd 
word, dat de foorten der Wezens onderhouden 
worden , en het Heelal blyft beftaan , en niet 
door eenig geval vernietigd werd : wat bewyst 
dit anders, dan de Wysheid en Macht van den 
grooten Maker; ja zelv zo ver, dat de onge- 

| rymd- 


qeam quod veritatum Phyficarum nomine cas folas intelle. 
xerimus, que ad corporum proprictates , & mutationes 
pertinent. 


Effe mentem aliquam infinita potentia ac fapientia pre 
ditam , fi nihil aliud. certe Analogia rerum manifesftis- 
fime comprobaret. Quid enim abfurdius efle poffet, quam 
ordinem rerum pulcerrimum ceeco cafui acceptum.refer- 
re? Quem aliauid ordinati, fingulèrigue arte dispofiti 

enerare pofle eft Analogie vel maxime contrarium. Quod 
mmutatis omnia regantur Legibus , quod fpecies rerum 
conferventur , quod peiduret nec cafu intereat Univerfi. 
A tas 


kad 


over De ANALOGIE , Enz eig 


rymdfte vertellingen van den-Aoran minder te- 
gen” de. Natuur der ualogie ftryden , dan de 
uitzinnigheid. van hen , „die het beftaan van een. 
GOD loochenen , of Hem het beftuur der 
 Waereld ontzeggen , en geen menfch van ge- 
zond verftand is meer overtuigd, dat het brood 
voed , en het vuur verwarmd , dan dat ‘er een 
almachtig en alwys GOD is. en 
Deeze waarheid wel vast geftaafd zynde „ 
Zullen die geenen, die meenen, dat de foorten 
van Wezens en de algemeene Wetten alleen 
door GOD gade geflagen worden , maar niet 
de byzondere gebeurtenisfen en ieder Wezen 
byzonder, ligtelyk tot zwygen gebragt worden. 
Want wie gevoeld niet , dar GOD ook alles als 
naar zekere maaten , gewigten en getallen gefcha« 


pen heeft, en dat de grootíte met de kleinfte. 
‚_zaa- 


tas rerum ; quid aliud quam potentiam & fapientiam fum- 
mi rerum opificis probat , usque adeo , ut portentofisfie 
me, Alcorani fabule haud ita repugnent nature Analogia. 
quam eorum deliria, qui Deum vel exiftere negant „ vel 
a gubernatione mundi removent , nec homo fanus magis 
perfuafum habeat panem nutrire, ignem calefacere, quam 
Deum optimum , Maximumquc , exiftere. 


Qua veritate rmiter ftabilita , facile refelluntur ii, qui 

a Deo Solas curari putant rerum fpecies, & Leges gene- 
rales ‚non autem eventus fingülares , & individua. Quis 
enim non fentie Deum ponder men{ura , numere fecifle 
3 ome 


\ 


oi4 1, ANTWOORD ov re VRAAGE 


zaken verbónden zyn 2” ‘Wie ziet niet, „dat ’et- 
niets overtolligs i in de waereld is, niets ‘dat niet 
tôt eenig, gebruik ftrekt „en dat men alom bly- 
ken väfr GODS byzondere zorg waarneemt ?: 


Maar indien GOD. alle de itkomften. der 
Natuarlyke Waereld zelve regeerd en beftuurd, 
zal het met de nalogie teu hoogften ftroöken, | 
het lot en de daaden der mienfchen. dan. Gods 
byzondere voorzorg te gadermerpen; 3 want men 
kan geene reden bedenken, waärom GOD zy- 
ne zorg alleen Mlegts over de Natuurlyke, Wae- 
reld. zoude laaten gaan „ en niet over de Zede- 
Iyke ;-en waarom Hy WEKE 2 minder Pe Ë dan 
die zoude fegeeren? | 


Het eetfte en voornaamfte bèta der Ana 
oge in de Zedekundige Waarneemingen „ is „_ 
te renee) dat de {chynbaare verwarringen; 

in 


omnia ‚ maximaque cùm minimis effe connexa ? Quis 
non intelligitmnihibin mundo-fuperfiuam ‚ nihil fuo.ufu de- 
ftitatum effe, & ubique ij Dei cure maniteltisima 
indicia’ obfervari? stee 


« tade 


At í oomes. Phyfici mundi, eventus Deus. of zur 
net „Analogie-certe vel maxime conveniens erit humana 
ettam fata & aCtiones peculiari Dei cure fubjicere. Nulla’ 
enim excogitari poteft ratio eur Deus Solius Mund: Ph 
fich, nec, eriam moralis curam gerere vellet > magisque k 
p:cntêr. cam, quam hune gubernaret.’ 


Primus ieaque & precipuus Anabgie in Moraljbus vès 
ritatibus afus clk „ut ben apparchtes 1D arie 
atis 


‚ OVER-;DE ANARQG ER) ENZ, 215 


in;hetlot der Stervelingen.niet tegen eene wy- 

ze order der zaaken {tryden, {choom wy. de ze, 
denen van de meeste uitkomf{ten, der zaaken niet 
konnen inzien: want het is eene, bekende zaak; 

dat men in de, Natuurkundige, Waereld oneindi- 
ge blyken van eene allerwyste Regeering waar- 
neemt, ja zelv dat die „ welke, in den eerften 
opflag: niet-gefchikt BEnOeg, fcheenen „ na eene 
ryper befchouwing, of: grooter aanwas van men- 
fchelyke kundigheden, zeer {choon en gefchike 
gevonden worden. … Men kan derhalven. niet 
twyffelen , dat. het „geen in de Zedekundige 
Waereld tegen de. Goddelyke Volmaaktheden. 

fchynt te flryden , of,niet genoegzaam met de- 

zelve fchynt overeen te komen , de wyze Re- 

geering GODS daarom niet verzwakken of 
wegneemen kan , en alleen een. bewys is van, 
onze onweetendheid, maar GERAIS van eene” 
dagte beftuuring. vod 
p De 


fais confufionesfapienti rerum: ordini-haud repugnare , 
Hicet, plurimorum eventuum -rationes perfpicere haud va-, 
leamus. … Conítat enimin mundo Phyfico,innumera fapien- 
tisfime gubernationis indicia obfervari.„eaetiam que pris 

mafronte non, fatis -erdinata videbantur.,.re melius exami- 
ef wovel cognicione,humana longius promota, pulcerrie 
mêsac aptisfime dispofita deprehenfa ele. Nec proinde 
dubitare. fas eft ea etjam que in Mundo-Morali perfeêtio. 
nibus divinis-contraria-effe „videntur., vel non faris, con- 
fentanea, fapientisfimam Dei gubernationem haud labefac- 
tare , vel toliere ;, & ignorântie-quidem-noftre , non au 
tem male mundi adminiftracionis argumenta-elle. : 


sh dana Nihil 


aió IL ANTWOORD op ne VRAAGE 


De Heer Hume doet niets af, (om niet 
van de Manicheêrs en van Bavrr te fprec- 
ken , die hen wilde te hulp komen ,) wanneer 
hy de Rol van Epicurus aanneemende , met 
groote moeite wilde aantoonen, dat men uit de 
uitwerkingen , die men in de waereld ziet, geen 
bewys kan vinden van eene oorzaak , die Al- 
machtig, Alwys, en ten hoogften Goed is, uit 
hoofde van zoo veel zedelyk en natuurlyk kwaad. 
Want wyl deeze Volmaaktheden Gods , (bui- 
ten de Zedekundige Verfchynzelen , welker re- 
den wy niet weeten ,) gekend worden , ‘zoude 
hy zekerlyk ten hoogften de Analozie tegen- 
fpreeken, die ftellen durfde „- dat eenige fchyn- 
baare onvolmaaktheden in de Zedekundige wae- 
reld „ de dwaasheid van den Schepper „ of Zy- 
ne onmagt zouden aantoonen , daar dezelve in 
tegendeel met eene allervolmaaktfte beftuuring 
konnen overeengebragt worden, indien wy ons 

k ver- 


‚Nihil proinde agit HuvMm1us (ut de Manicheis, & qui 
eis fubvenire voluit Bayr1o taccamus,) dum aflumpta 
Epicuri perfona magno molimine conatur oftendere, Oper, 
Philof. Tom. 1. Tent. XI. ex effeétibus in mundo obviis 
haud poffe argumentum duci ad exiftentiam cauffe alicujus 
infinitâ potentiâ , fapientia , & boniräte predite , ob tot 
mala moralia , Phyficaque, Cum enim he Dei perfetio= 
nes independenter ab 1llis Pheenomenis moralibus ‚ quor 
rum rationés ignoramus , cognofcantur , Analogre Sane 
turpisfime contradiceret qui ftatuere auderet apparentes a- 
iquas in morali mundo imperfeétiones infipientiam Auêto- 
ris Nature, vel impotentiam arguere , qee cum perfec- 
tisfimê gubernatione conciliari poflunt, fi pro certo habea- 
mus 


over pr“ ANALOGIE , rz. 217 


dd 


verzekerd houden , dat alle onze hoop niet in 
den loop van dit kortftondig leven bepaald word, 
en dat het tegenswoordige leeven maar alleen 
een ingang is tot een volgend. Te vergeefs 
immers-ftellen onze tegenpartyen, dat ‘er in de 
oorzaaken geen grooter volmaaktheid kan zyn , 
dan men iù de uitwerkingen ziet , die aan vee- 
le onvolmaaktheden onderhevig zyn. Want wy 
fchryven geen volmaaktheid aan de eerfte oor- 
zaak toe, die in zyne werken niet uitblinkt : 
„en dit ftellen wy , overeenkomftig de walogie , 
dat de Groote Schepper altoos aan zich zelve ge- 
yk is, en overeenkomftig met Zyne Volmaakt- 
heden’ handeld, zelv dan, wanneer wy de reden 
van Zyn doen niet konnen nagaan ; en het geen 
de tegenparty zegt: dat het tegen de Anulogie 
ftryd ‚, dat men uit voorftellen en redeneerin- 
gen van eindige Stervelingen befluiten trekt op 
de eindens van GOD, die zo oneindig verre 
| s van 


“mus haud fpes omzes noftras brevi hujus vite curriculo tere 
minari , prefentemque vitam atrium folummodo future 
effe. Fruftra enim adverfarii dicunt causfe@ non plus 
perfetionis adferibi pofle quai in effetibus deprehen- 
datur , qui omnes muitis imperfeftionibus funt obnoxii. 
Nam nullam prime rerum causfz perfeétionem adfcribi- 
mus, que in faêtis ejus haud eluceret, hocque ipfum con- 
venienter Analogie ftatuimus: Summum rerum opificem 
fibi femper conftare , perfetionibusque fuis convenienter 
agere, vel tum cum operum ejus rariones perfpicere non 
valemus. Nihil autem obftat quod objicie adverfarius « 
Analogie contrarium efle ex confiliis & propofitis mortas 
bum argumenta ducere ad a 3 Dei , tanto fupra huma- 

5 | nam 


| 
Ì 


8 IL ANTWOORD, orsar, VRAAGE 


yan de Menfchelyke Natuur, verwyderd. is, 
ftryd er, niet tegen:;- want daar uit zelve , dat 
de Rerfte, Oorzaak oneindig wyzer en magtiger 
is, dan, de menfchen„ befluiten Wy „ dat de- 
zelve veel beter „dan wy, eindige Stervelingen, 
weet. wat met Haare oneindige Volmaaktheden 
vereen komt „ en dat Zy. zulks altoos doet en 
uitvoert; en. wy kongen deszelvs-eindens uit den 
aart der menfchen en-de natuur en famenvoegin- 
Oe e der zaaken. kennen. …Meaar-met denzelven 
UME te zeggen, dat het geen ons de grootfte 
volmaaktheid toefchynt, misfchien.wel de groot- 
fte onvolmaaktheid-is ;-of met. Hong es alle 
GODS Volmaaktheden., uit. Zyne, Macht te 
willenafleiden, en Zyne Goedheid te befchryven 
doorde macht van zich beminnelyk te maaken, 
Zyne, Rechtvaardigheid. door Zyn. vermogen van 
… geeden kwaad te konnen uitdeelen.,is,niet al- 
leen tegen de Analogie „ „maar tegen het gezond 
verftand te fpreeken ; wyl geen menfch „ die 


by 


nam. Naturam haden Boarn, Ex co caim. eb re! 
caufla illa prima homiuibus {ic infinice. tapieptior.& poten= 
tior „-concludimus -eandem. melius-miferis horuncionibus 
fcire, quid infioitis- fuis- perfectionibus „conveniat', idque 
emper.facere , & exequi,. Fines-autem--ejus,exindole 
humana êc natura, ac coagmentatione rerum cagnofci fa- 
ne-poflant.… Dicere autem cum codeme Hu mxo4 id quod 
nobis fymma videcur perfectio , forte-imperfeltionem es- 
fes eaccum Hospesio perfettiones,Dei omnes ex fola 
ejus, pocentia derivare velle „ Bonitatemque per poten- 
iam fe, amad! lem reddendi, juftitiam- per faculcatem-bo- 
na aut mala diftribuendidefinire -eft nonscantgm omni 
p ì UI 


\ 


vooren pr. ANALOGIEs vena … 261 


by,zyne-zinnen.is,;, kan twyffelen ; of swysheid 
issbeter, dan. dwaasheid, kennis dan onwetend- 
heid, goedheid ‚dan kwaadheid „ en de bewust 
heid van zyn eigen onvermoogen „dan vers 
swaaudbaiibe tr,e, ave wossiet len 


“Wy Zouden ook Iigtelyk ‘door de Analogie 
konfien betoogen , dat veele waarhedén , die 
met de Zedekundige ten naauwften' verbonden 
zyn , beweezen worden ; en dat de verfcheïde 
dwaalingen der Materialisten , die de denking 
zelv onder de wyzing (modificatie ) der ftoffe 
ftellen der Fatalisten en van Spinofu, door dezel- 
ve worden tegengefproken, en omvergeworpen. 
Maar dewyt wy hier niet op konnen ftilftaan „ 
om, niet van onze taak af te wyken , zullen wy 
tot de Plichten der Menfchen. overgaan, Nie- 
mand, twyffelt „ of. het oogmerk der. gehee- 
le Zedekunde ftrekt ‘daar heenen , om den 
Menfch eenen zekeren weg te wyzen, die hem 
tot 


Analogie ; fed & communi -fenfui renuntiare „eum nemo 
{anus , dubitare posfit fapientiam preftare infipientie , cog- 
nitionem ignorantie „bonitatem malieig ,-confcrentiam 
pmbecillitatis proprie femper arguenti. | | 


Agt, BARGE en : . Ee 
Facile etiam poffemus oftendere Analogiá- multas. alias 
veritates cum Moralibus firmiter connexas comprobari „ 
ertores warios , Marerialifbarum , cogitationem ipfam inter 
modificationes “materie referentium „ Pataliftaruin, Spi- 
nofie-aliosque confuútari,”- At cum ‘haud liceat per inítie 
tati rationem his immorari , ad ipfa-hominis officia pro- 
gredimurs ‘Moralis totius doârine finem efle ut homini 
eertum commonftret iter ad felicitatem eum ducens wet 
korst u- 


220 IL ANTWOORD or pe VRAAGE 


tot geluk leid. Maar om dat geluk eenigzints 
we bereiken , moet hy weeten , dat het noodig 

„ dat hy en de zaaken , die hy gebruikt , en 
zi eigen natuur kenne ‚ en het verband van 
verfcheiden handelingen met zyn geluk , wel 
inzie. Hy moet derhalven met Waarneemin- 
gen van de Kthica beginnen, en onderzoeken, 
welke de middelen , en welke de BEIEZSIED 


van zyn geluk zyn. 


 ' 


Om de Zedekundige Waarneemingen : Zo veel 
te nauwkeuriger te doen, meenen wy , dat het 
voornaamfte daar ín ‘gelegen i is , dat men de in- 
gebooren drift (Jrfliné}) en de dryfveeren der 
Natuur wel onderfcheidé van andere neigingen , 
die men aan de opvoeding , aan de gewoonte , 
en, dergelyke oorzaaken verfchuldigd is, wyl’er 
geen gelukkiger leven | is, dan dat pa de Natuur 


gefchikt i is, 
| Schoon 


dubium eft. Ut vero quomodoream confequi posfit fciat 
opus eft ut tam rerum, quibus uuitur ‚ quam fuam Natu= 
ram cognitam habeat , ationumque diverfarum cum fua - 
felicitate copulationem perfpiciat. Ab vbfervationibus ita« 
que Ethice initium ducenduim eft, & inquirendum , Bg 
fint felicitätis media, que impedimenta ? | 


in obfervationibus autem Moralibus tanto accuratius câ«- 

piendis precipuum momentum in eo putamus pofitum es= 
fe, ue inftinétus , ftimuliqae Narurales ab aliis propenfio- 
nibus, edgcar: oni ‚ confuetudini, fimilibusque causfis de= 
bitis follicite-diftinguanter , cum non nifi ea fit beara vita, 


que Nature adtemperata eft, 
Licer 


over ve ANALOGIE, enz. aat 


Schoon de Natuurlyke dryfveeren zomtyds 
door feilen van opvoeding , gewoonte of zeden 
verdonkerd worden , zo dat zy. ter nauwernood 
kennelyk. zyn, zyn ’er echter kentekenen van, 
welke van «alle anderen konnen onderfcheiden 
worden ; onder welken voornaamentlyk deeze 
behooren : Men moet alles voor Natuurlyk 
houden ; dat zich. door. zigtbaare blyken in de 
daaden van wilde en befchaafde Volkeren ver- 
toond; alles wat men ziet dat het zelve is!, 
zónder onderfcheid van plaats of tyd; alles 
wat men ligtelyk kan nagaan , dat met de God- 
Iyke “goedheid en wysheid verbondeùis , die 
men niet kan loochenen , dat het behoud van 
den menfch altoos op het oog heeft : Eindelyk 
alles wat‘ men waarneemt, dat vroeger dan de re- 
deneering of gewoonte zich vertoont cn dieper 
in de menfchlyke ziel ingedrukt is,dan dat men 
het alleen totopvoeding of gewoonte brengen kan. 

| | bir. Door 


Licet autem aliquando Naturales ftimuli educationis , 
conluectudinis ,‚ Morumque vitio 1ta obliterentur, ut vix 
agnofer posfinr , nee tamen defunt caracteres-eos a quibus= 
hbet altis-diftinguendi. Inter quos precipui bi funt: Ea 

ro-Nataralibus habenda efle, que manifeftis indiciis in 

Bk acorkien & politiorum populorum „hominumgue ace 
tonibus.fe produnt ; Que fine Locorum,temporumque 
drser mine, eadem fe-habere modo deprehenduntur; Qu 
ad ipfam. hominum confervationem „ cujus Naturam ra- 
vonemehabuffe negari nequit, pertinere „cum bonitate- 
que &Sapientia Divina, connexa efle facile. intelligitur 5 
Que ratiocinio,, confuetudinibus prius fe-exferere, altius-- 
que humams, animis infixa efle „quam ut foli educationi, 
& gonfuetudini aceepta referri posfint , obfervantur, ú 
| onigd: Je 


62â IL ANTWOORD: Grof VRAAGE - 


_ Door middel van deeze Kentekenen „ zullen 
wy ligtelyk overtuigd wórden , dât ’er inder 
menfch , behalven die aanprikkelingen ; welke 
tot het dierlyk leven behooren’, óok andere eni 
edeler natuurtyke aanprikkelingen zyn ; famente 
Iyk die van gezelligheid , goëdwilligheid „ ze: 
delyk gevoel, geweeten , en andere. “ Dit-be- 
wyst ook zelv de „Analogie ; want de wâarnee- 
mingen leeren , dat ieder Dier door eigen aan: 
gebooren driften beftuurd word , dat‘het, om 
te leven „zyn eigen natuur volgt ; het is dus 
niet waarfchynelyk , dat aan den menfch alleen 
geene byzondere en met zynen ftaat-overeen- 
komende aanprikkelingen zouden ingedrukt zyn, 
wyl niemand loochenen kan , dat hy van natuu- 
re tot het waarneemen van edeler daaden ge- 
fchikt is. Verder dat de menfch een algemeen 
gevoel „ of liever een gevoel. van waarheid 
heeft, dat niet van het gebrúik zyner rede af. 

hangt , ja dat zich voor het gebruik der rede 
| | | reeds 


“-Horum Caraêterum ope facile perfuadebimuúr ineffe 
homini prater illos qui ad vitam Animalem pertinent aliós 
quoqgue nobiliores ftimulos Naturales , nimirum Soecialí- 
tatis , Benevolenue , fenfus Moralis, confcientiee „ alios- 
que. Ipfa hoc comprobat Analogia. Obfervationes enim 
docent unumquodque Animal Inftinctibus propriis regi, 
ita ut faam fequatur Naturam ad vivendum ducem, nec 
proinde verofimile eft homini Soli nullos peculiares , fue- 
que condition convenientes impreffos effe (timulos ; quem 
nobilioribus functionibus obeundis a Natura deftinatum 
effe negari nequit. Precterea id ipfum quod Homo fentu 
quodam communi, vel potius veri gaudeat à en. el 

au 


over ne ANALOGIES, BSZ © “293 
reeds vertoorid: waar toe, gelyk wy in het eer 
fte gedeelte “deezer Verhandeling aangetoont 
hebben, dat ook de Analogifthe wyze van oor- 
deelen behoord. Dit; zeg ik, kan ter betoo- 
ging {trekken , dat de menfeh met een zedelyk 
gevoel begaafd is; want hy heeft dit zo wel als 
dat van waarheid noodig. En het getuigenis 
der waarneemingen bevestigd , dat de Natuur, 
of liever haâr goedgunftige Werkmeester , ôp 
allerlye wyzen voor den Menfch heeft {willen 
ZOPBEN Ee 


«Indien nu de menfch ast flaat op zynen eigen 
inborst, en op de natuur der zaaken en der uit- 
werkingen „ die uit zyne vtye daaden voort- 
{pruiten:, zal hy zonder moeite gewaar worden, 
dat zommige daaden tôt núddelen dienen’, om 
zyn gelak te bereiken ;, anderen tot beletzêlen , 
dat het geen een waar, dutrzaaimn en ftandvastig 
ei | | | ‘ ver- 


“haud dependente, imo eÂ ptius fé exftrente, quo étiam 
Ana'og'cam jadicandi rationem pertinete in prima operis 
parte oftendimus , argumento effe poteft fentu eciäam Moe 
‘ali eundém inttrutum effe. Non enim hoe minus ac ilio 
vêri indiget. “Natüräm autem, vel potius ejus parentem 
Benignisftmumconfultúm homini modis Omnibus voluffe 
ObfErvationunt ‘teftimonio confirmatur,=” #0 


‚Quod fi jam-Homo fue indolis „& Nature. rerum, ef- 
feuumgue qui ex hberis aCttonibus. nafcantùr ratiónem 
…  haebear, facite intelligee , noonullns actiones efle fel Citacis « 
_ „confequente media, alias impedimenta. !d'guod volup- 
tatem verant, ‘conftaatem „ perpetuam ‚nec majori d” lori 


aut 


224 IL ANTWOORD op pe VRAAGE 


vermaak geeft, het welke aan geen grooter fimart 
of berouw plaats laat , een waar. goed is ; maar 
indien het moeijelykheden baard , of grooter ver- 
maak dan verdriet geeft, een kwaad is ; dat hy 
dus pogingen willende aanwenden om zyn geluk 
te bevorderen , zo de verder afgeleegen als na- 
dere uitwerkingen moet nagaan „ onderling ver- 
gelyken , verfcheiden goed en kwaad afweegen , 
als het waare, en‚afmeeten , op dat hy dus kan 
onderkennen , welke de beste , zekerfte en kort- 
fte weg Zy, om tot zyn geluk te komen. . 


Wanneer hy dit na behooren gedaan heeft , 
zal hy ten eerften zien , dat de plichten van 
den waaren Godsdienst ten allerhaauwften met 
zyn geluk verbonden zyn. Hy ziet , dat de- 
zelve niets gebied , dan dat aangenaam „ lief- 
lyk , en vol verkwikkenden troost is „, en be- 
kwaam om het gemoed optewekken. Hy be- 

| fluit 


“aut poenitentig locum relituram parit , vera bonum effe, 
malum autem fi vel foles moleftias gignat , vel faltim mae 
jores dolores quam voluptates. Adeoque fibi de vera fe- 
heitate corfequenda laboranti aftionum fuarum effeta „ 
remotiora non minus ac propriora, perpendenda , & inter 
fe comparanda, diverfa bona malaque ponderanda veluti, 
& menfuranda efle , & quomodo honeftisfima , certisfimas 
& brevisfima via ad felieitatem pervenire posfit cognos= 
cere valeat. 


Quod fi ut par eft fecerit , baud difficulter intelligie 
vere religionis officia vel maxime & ar&isfime cam fua fe- 
liétate copulata effe. _Vider eam nihil precipere nifi ju 
cundum, fuave, dulcisfime confolationis plenum , animis 

| | | erie 


OYFR'.DE ANALOGIE, Eva caë 
{luit uit -de Goddelyke Wysheid , en zyn eigen 


edeler vermogens „ dat de ziel na het ligchaam 
zal overblyven , en dat hy derhalven voorna- 
mentlyk. een-toekomend leven, in het oog moet 
houden. Dat een alwys GOD niets te ver- 
geefs doet , en derhalven dat-, dewyl. Hy cen 
menfch gemaakt heeft zoo, dat hy gelukkig wil- 
de zyn „ Hy ook denzelven daar voor. vatbaar 
heeft gemaakt ; en dat Zyn wil en oogmerken 
vit Zyne Werken gekend worden. | 
“ 5 


Niet minder duidelyk zal de menfch zien, 
dat zyn geluk natuurlyk verknógt is, met de 
welmeenende pogingen , om óók het geluk vaf 
anderen-te vermeerderen 3 want hy moet nood- 
zaakelyk zien, dat ‘er in de Natuur niets be- 
dtaat , dat van andere deelen als afgefcheurd en 
gefcheiden is , maar dat alles op eene zekere 
wyze is verbonden. Hy twyffeld, derhalven 

A | niet 


erigendis aptum. Ex fapientia Divina fuisque facultatibus 
nobilioribus concludit animam corpori fuo fuperftitem vi- 
Cturam , adeoque fibi future vite vel maxime habendam 
effe rationem. „Deum fapientisfimuúm nihil fruftra agere, 
„adeoque fi hominem vite felicis appetentem , capacem 
etiam fecifle „ ejusque voluntatem d- fines ex operibus 
fuis cognofci, intelligit. | Ee En 


Nee minus‘clare perfpiciet fuam felicitatem eum fincé- 

ro alioruin etiam felicitatem promovendi ftudio’ Natarali- 
‚ter conjunêtam _efle. - Non enim poteft non videre in ipfa 
Natura nihil effe a reliquss partibus divulûm ,.& fejanc- 
tum, fed certis modis copulata inter fe effe omnia „ nec 
„proinde dubitât fapientisfimurm} & benignisfimum huma- 
or AX, Deel, je P ui 


af 


2%6 IL. ANTWOORD ore pe VRAAGE 


miet , of de alwyze en algoede Vader van’ het 
Menfchdom heeft de waare belangen der Ster- 
velingen zamen verbonden , en de menfchen 
gevormd zoo , dat zy elkanders hulp onderling 
noodig hebben , maar ook dat zy gezellig zyn 
van Natuur. De menfch gevoeld dus , dat de 
plichten van rechtvaardigheid „ menfchlievend- 
heid en goedgunftigheid , hem door de Natuur 
zelve aanbevolen worden „ en dat de Zedelyke 
Waereld , door de onderlinge plichten en gene- 
genheid der menfchen tot elkander , even zeer 
beftuurd word, als de natuurlyke Waereld door 
de algemeene zwaartekracht. 


De Analogie leert ons dus deeze Zedekun- 
dige grondbeginzelen : dat de plichten van waa- 
ren Godsdienst altoos met het geluk van den 
Menfch zamenftemmen ; en dat-ons eigen waar 
geluk niet kan bevorderd worden door het na- 
“deel van anderen; wyl de Natuur het recht van 

dee- 


ni generis Parentem vera etiam mortaliam commoda con- 
junxiffe , eosdemque mutue opis non tantum indigentes , 
fed & fociali Natura preditos fecifle. _Sentit Juftitie , 
humanitatis , & benevolentie officia ab ipfa nobis Natura 
commendari , mutuoque hominum erga f@ invicem amore, 
& officiis , mundum moralem haud{fecus, ac Phyficum 
gravitatione univerfali , regi. | 


Ipfa itaque Analogia hee nobis fuggerie Priacipia Ethi- 
ca: Officia vere Religionis cum felicitate hominis femper 
confpirare 3; Nec pofle veram noftram felicitatem cum a- 
lioram detrimento promoveri , cum Natura Jura Hen 

EN ú- 


over pe ANALOGIE, enz. 207 


deezen niet met dat van een anderen, noch de 
plichten van den eenen met die van den ande-. 
ren ftrydig heeft gemaakt „ en dat dus niemand 
recht heeft om daaden te doen , welke , indien 
anderen ook meenden, dat zy hun vry ftonden, 
‘er geduurige twisten uit ryzen zouden, en den 
ondergang van de menfchelyke zamenleeving na 
zich. zoude fleepen „ of althans het recht: van 
den eenen tegens het recht van den anderen zou- 
de ftryden; en derhalven als de vraag is „ wat in 
deeze of die omftandigheden geoorloofd is, of 
gedaan moet worden „men billyk nagaa wat ’er 
gebeuren zoude , indien de. Natuur die vryheid 
over en weder toegeftaan had , wyl Zy zekerlyk 
den menfchen niet te vergeefsch een gevoel van 
„zekere evengelykheid ten opzichte der plichten. 

van rechtvaardigheid ingefchaapen heeft. 
Deeze. Analogifche waarheden alleen „ avel 
aangewend zynde, en op de verfcheiden bezig- 
et hi GA he- 


Juribus illius , officiaque officiis haud fane oppofuerit 5 
Adeoque nemini Jus eorum faciendorum competere ‚ quzs 
6 alii quoque fibi licere putarent, ex eo continua bella 
nafcerentur , interitusque mutue inter homines confocia- 
tionis fequeretur, vel certe Jura hujus illius Juribus repu- 
gnarent ; Et proinde, cum de eo quzritur quid in his illis- 
que circumítantiis liceat, vel opus fit fatto, utiliter ex- 
_ pendi, quid futurum effet fi promiscuam ejus licentiam Na= 
_tura concesfiflet , que fane equalitatis alicujus „ refpettu 
_ Juftitie officiorum , fenfum ‚ haud fruftra ingeneravic ho- 
minibus. | 
___He fole veritates Analogice rete adhibite , diverfis= 
que vite humane negoriis 5 circumftantiis convenienter 
Pp apr 


/ 


* 
4 


228 IL ANTWOORD orde VRAAGE 


heden en omftandigheden van het\menfchelyke 
leven toegepast, voldoen om ‘alle de plichten 
der menfchen aan te toonen , en de Zedekun: 
dige dwaalingen weg te neemen. En hét’ zal 
niet onnut zyn, hier Omtrent eenige voorbeel- 
‚den by te brengen. Wyt de plichten van den 
Godsdienst niet konnen ftryden met de waare 
plichten jegens ons zelve, of jegens anderen, 
Canders zoude GOD zich zelve niet gelyk 
zyn.) bewyst de Analogie duidelyk , dat het 
geene waare Godsdienst-plichten zyn, die niet 
konnen volvoerd wórden-zonder verwaarloozing 
of gewelddoening aan anderen. Hier toe kan 
men brengen de onmaatige en onnutte ligehaams- 
kwellingen, ja den zelvmoord zelven door dan- 
drang van eenen blinden yver begaan, of reu- 
keloos: gezocht ; als ook het zich onttrekken 
aan de zamenleeving , en alle andere verkeerde 
wyzen van GOD te dienen , of liever te be- 
ledigen , die tegen de goede order, zeden, 

open- 


applicate „ fufficiunt omnibus Hominum: Officijs demon- 
ftrandis ; erroribusque-moralibus refellendis. — Cujus rei 
. aliquot exempla dediffe haud inutile erit. Cum: Religio= 
nis officia veris feu erga_nos , feu alios officisrepugunare 
non posfint (fecus enim Deus fib1 non-eonftaret ) nae 
…_bogia fane probat haud.efle vera pietatis officia, ca que- 
cunque non nifi aliorum negleêtu, & violatione pre{lari 
„poffunt.. Quo referri queunt macerationes corporis, im- 
modice , & inutiles, imo mors ipfa voluntariasceci fer- 
voris impulfu oppetita „ vel. temerarie quefita, fuga So- 
cietatis , omnesque alii Deum, perverfe colendi, vel po- 
tius offendendi ritus ‚ bono ordini , moribusque , Paci 
Diz- 


-— 


ovER /DE ANALOGIE, enz, 229 


openbaare rust en veiligheid aanloopen „ @n 
vooral die yver. vol haat en. wreedheid , die 
GOD wil behaagen door den dood en het bloed 
van zulke , die men meent dat dwaalen. Want 
„welk eene. fchandelyke , en der. Goddelyke 
wysheid onwaardige verwarring van alle plich- 
ten, zoude’er niet ontftaan, indien de bevelen 
van den Godsdienst ieder een belastten „ om 
die geenen , die een ander gevoelen toegedaan 
waren, ter dood te fleepen en te vermoorden; en 
de waare Godsvrucht aanraadde om de geenen, 
welken de Wet van hun geweeten verplicht, om 
veeleer allerleije wreedheden „ja den dood te 
ondergaan, dan de eer, die zy GODE fchul- 
dig zyn, na-te laaten , dezulken, zeg ik,-door. 
pynigingen. en allerleije foort van wreedheid. te 
dwingen om den Godsdienst , dien zy alleen voor 
waar houden, af te zweeren. „Neen zeker, de 
Goddelyke Wetten , die zoo ftrydige plichten, 
den menfchen zouden opleggen, zouden der 
V ol- 


publice., &.tranquillitati contratii , ac, precipue. plenus. 
odii & crudelitaris ille Zelus , qui Deo eorum fanguine 
& cede vult placere, quos in errore verfari putat. Qam 
turpis enim nafceretur , indignaque Dei fapientia 'officio= 
rum omnium perturbatio, & confufio , fi religionis pre- 
cepta omnibus juberent eos qui contrarig opinioni funt 
addici ad mortem rapere, & jugulare , & vera in Deum 
pietas fuaderet eos tormentis, & omnibus fevitie fpecie 
ininibus cogere ad religionem quam folam pro falutari hae 
bent ejurandam , quos confcientie Lex obligat ad dira po- 
tus quevis fubeunda ‚ mortemque oppetendam , quam 
honorem Deo. debitum violandum. Ne ita Leges divine 


230 IL ANTWOORD op pe VRAAGE 


Volmaaktfte Wysheid niet betaamen. Het zelf= 
de zou ook plaats hebben „ indien de Natuur 
ooit toegelaaten had de Wetten van billykheid 
in eenig geval te verkrachten ; want men kan 
niet loochenen , dat dezelve daarmede het wel- 
zyn van het Menfchdom in het oog gehad 
heeft; en het is ontwyffelbaar , dat zy bekwaam 
is, om het geen zy vastgefteld heeft, te vols 
brengen. De Analogie der Natuur derhalven , 
benevens de Goddelyke Wysheid , en de aart 
_ der menfchen , betoogen „dat de Wetten van 
billykheid zoo ftandvastig en onveranderlyk 
zyn, als die, door welke het Heelal beftuurd. 
word. Eveneens moet men denken omtrent 
de plichten van goedwilligheid en liefde ‚ met 
welken de Natuur het genoegen van het 
menfchdom verbonden hebbende, zy zich zelv 
fchandelyk zoude tegenfpreeken , indien het 
ooit gebeuren konde , dat derzelver fehending 
nuttig „ dat derzelver waarneeming fchaadelyk 
ie é ware, 


tam coptraria hominibus officia imponentes perfectisfime 
fapientiee haud convenirent. Quod etiam dici deberer fi 
Leges jufticie ullo in cafu violari Natura permififfet. 
Humani enim generis commodis iisdem eam confulere vo- 
Juifle negari nequit, quam certe deftinatis fuis perficien= 
dis parem effe non licet dubitare. Analogia itaque Na- 
ture , fapientiaque Dei , & ipfa humara indoles fuadent 
_ Leges Jutticie eque immutabiles & conftantes effe, ac il- 
„Jas quibus regitur Upiverfitas rerum. _Haud aliter fer- 
tiendum de benevolentie & caritatis officiis , quibus cum 
Natura humani generis commoda conjanxerit , fibi turpis 
ter eadem contradiceret fi unquam evenire poflet ut co« 
rum 


ovER DE ANALOGIE „ Enz. 231 


ware. Althans de Godloochenaars zelve durven 
niet ontkennen , dat daaden van billykheid en 
deugd , die met de Wetten overeen komen „ 
ten minften gemeenelyk en natuurlyker, wyze:, 
goede , en die tegen dezelve ftryden „ kwaade. 
uitwerkingen voortbrengen. Waar uit. men „ 
overeenkomítig met. de Znalogie „ befluiten 
kan , dat de voorfpoed der Goddeloozen , en 
de tegenfpoed der Vroomen , maar alleen. in 
fchyn- beftaat , en niet wezentlyk ís ; dat,alle 
het-andere gelyk gefteld zynde , Godsvrucht 
en Deugd den menfch altoos gelukkiger, en de 
ondeugd , ’er tegenoverftaande , hem ongeluk- 
kiger maakt. 


„De Regels derhalven „ om gelukkig te. wor- 
den , door. Waarneemingen en. Zrnalogie ont- 
dekt en-zaamverbonden , zyn niet minder ze- 
ker, dan die der Natuurkunde „ volgens welke … 
wy leeven enj handelen, Even als het brood. 

| ons 


rum violatio utilis „ obfervatio vere noxiaeflet. _A@io- 

nes fane Juftitie virtutisqgue Legibus convenientes bonos , 

répugnantes vero malos effeêtus. gignere naturaliter fal- 

tem, & ordinarie, ne ipfi quidem Athei difiteri audent. 

Ex quo convenienter Znalogie. concludere licet , Scele- 

ratorum profperitatem „ bonorumque infelicitatem appa= 

rentem , haud,veram effe, pietatemquec & virtutem, ce- 

teris paribus , Hominem femper feliciorem „ vitiaque op-_ 
pofita infeliciorem reddere. 


Regule itaque felicitatis confequende obfervationibus” 
& Analogir invente „ ac context, haud minus fant cer- 
te ac ille Phyfice , quibus convenienter vivimusy agi- 

| Es mus- 


on, 


032” IL ANTWOORD (or oe VRAAGE 


ons voed ; het vaur ons verwarmd ,zoo-mâa- 
ken Plaat en Nyd ons ongelukkig „ en Deugd 
en Liefde gelukkig. En even als wy denken, 
dat de natuurlyke eigenfchappen der zaaken niet. 
veranderen zullen, even zoo onveranderlyk zyn 
de natuurlyke uitwerkingen der Zedelyke daa- 
den. Trouwloosheid was en-zal altoos fchande= 
Iyk, fchadelyk en onteerende zyn , maar woord- 
houding , edelmoedigheid , milddaadigheid zyn 
altoos fehoon , edel, eerlyk en nuttig. De al-_ 
gemeene Zedelyke Wetten blyven niet min one 

weranderlyk dan die der Natuur. TRU 


Het gebeurd wel foms, dat zommige bedrie- 
gelyke zedekundige oordeelen der menfchen , 
omtrent hunne plichten, even als in zommige 
gevallen der Gezigtkunde , hen. verkeerd doen 
handelen , welke verkeerde oordeelen echter , 
(wanneer men zyne aandächt vestigt op de ge- 
woone uitwerkingen der -daaden en op de „4na/o- 

| gie 


musque.. Ut panis nutrit „ignis calèfacit , ita odium & 
jnvidia nos infelices , caritas , virtus „ felices reddunt. 

Ut non putamus immatatum iri proprietates rerum Phyfi- 
cas } ita nec Naturales aétionum Moralium effectus. Fis 
dei violatio fuit eritque femper turpis, ignominiofa, no-_ 
xia: conftantia in promisfis, generofitas , hberalitas , pul- 
cra, boncfta , urilis , Legesque Morales univerfales haud 

minus ac ille Phyfice immutate manent. | ijn 


« Equidem fallacie nonnulle opticis fimiles Moralia ho- 
minum de fuis officiis Judicia quandoque in transverfum 
egunt, que tamen, attentione ad ordinayfa aétionum effec- 
ta & Nature Analvgiam adhibita, detegi poflant. Opus 


(ade 


* 


over DE ANALOGIE, enz. 233 


gie der" Natuur) konnen ontdekt worden; Wy 
moeten flechts trachten de Sterrekundigen nate- 
volgen. Het gebeurd in de Zedelyke fWaereld 
niet minder gemeenlyk, dan in de Natuurkundi- 
ge, dat-zaaken , die in eenen grooteren of klee- 
neren afftand van onsaf zyn , ons grooter of klee- 
ner toefchynen ; dus-ook , dat de naby zynde 
uitwerkingen van onze;daaden duidelyker, en de 
verder afgelegene duisterder voorkomen ; maar. 
een-voorzichtig menfch ziet niet alleen het geen 
onmiddelbaar voor hem is , maar hy overweegd. 
ook de gevolgen zyner daaden die verderaf zyn. 
Het gebeurd ook. vaak „ dat ieder zich als in 
het middelpunt der Zedelyke Waereld wil ftel- 
len „en alle zyne daaden , tot. zyn byzonder 
voordeel wil doen zamenloopen , daar echter 
ieder, die de order der Natuur aandachtig naa- 
gaat , begrypen kan, dat het veel betamelyker 
is het algemeene voordeel , waarin het byzon- 
| | ! dere. 


tantum eft ut Aftronomos difcamus imitari. Evenit in 
Mundo Morali haud rarius ac in Phyfico ut quedam in 
majori aut minori a.nobis diftantia pofita jufto majora vel 
minora. videantur , propioresque. neftrarum aêtionum ef- 
fettus clarius , remotiores obfcurius cernantur , fed ho- 
minis prudentis eft non ea folum quz ante pedes pofita 
funt intueri , verum aCtionum fuarum fequelas vel remo- 
tiores perpendere. „Fie etiam fepistime ut quilibee fe in 
centro veluti orbis Moralis coïlocare, omnesque fuas ac- 
tiones ad privata fua commoda referre velit , cum tamen 
facile ordini Nature attentue intelligere poffet , convenien- 
tius ei longe efle ut publicum commodum , quo privata 
etiam CORtinentur, pro NS ae! velgti motuum aten 

5 1Ium 


034 IL ANTWOORD (or pr VRAAGE 


dere dus ook, begreepen is, voor het gemeene 
middelpunt „der. Zedekundige. beweegingen te 
houden 5 want in der daad ‚ men zoude geene 
overeenkomst in de Zedelyke Wetten konnen 
waarneemen „ indien ieder alleen. voor zich zel- 
ve, wys was, en-dat voor billyk moest houden, 
dat alleen zyn byzonder nut bedoeld, 


De Analogie alleen kan ons overreden , dat 
de Natuur dezelfde plichten van Godsvrucht , 
__billykheid en goedwilligheid , die zy in het 
gemeen aan ieder opgelegd heeft, ook. aan 
Vortten en Burgeryen heeft voorgefchreeven. 
Want gelyk in het Heeläl de grootfte en klein- 
_ fte ligehaamen dan dezelfde Wetten onderwor- 

pen zyn , zoo komt het ook met de Goddely- 
ke Wysheid en de ftandvastigheid der Natuur 
overeen „ dat de plichten van Vorsten en ge- 
heele Volkeren niet verfchillen met die van ie- 
der byzonder Perfoon. Want, hoe affchuwelyk 

zoude de gedaante der Zedelyke waereld zyn , 

ele 
lium centro habeatur, Sane enim fi Gbi foli quisque fa- 
pere „ idque pro jufto quod. privarim uule eft habere 
delers nulla in Moralibus Legibus confenfio poflet ob= 
ercarj. 7 | | | 
Eadem pietatis , juftitiee , & benevolentie officia , que 
ftngulis , univerfisketiam , principibus, & civitatibus , na- 
turam prefcripfille obfervanda , fola perfuadere. poteft 

Analogia. Ut enim‚in Univerfitate rerum maxima minis 
maque corpora iisdem; (unt fubjoéta legibus , ita haud alia 
effe principum populorumque officia ac privatorum, & 


fingulo:um, eft divine fapientie, natureque conftanties 
con- 


over De ANALOGIE, evz. 238 


indien het geen aan een byzonder menfch fcha- 
delyk was, den Vorsten voordeelig ware , en 
het welzyn van enkele menfchen ftryden zoude 
tegen dat van het algemeen ? De Aralogie 
derhalven ftopt den mond aan alle die Leer- 
meesters van bedriegery , onbillykheid en trouw- 
loosheid , die niet fchroomen te zeggen , dat 
men ten voordeele van het algemeene welzyn , 
de Wetten van Recht , Billykheid en Menfch- 
lykheid mag en moet overtreeden. Want de- 
zelve Natuur , welke die Wetten aan byzone 
dere perfoonen gegeeven heeft , heeft dezelve 
ook den Vorsten voorgefchreeven „ en heeft 
voor het welzyn van het geheele Menfch- 
dom zorg gedraagen, door de onderlinge plich- 
ten van het algemeen omtrent byzondere per- 
foonen , en van deeze omtrent het algemeen „_ 
en van die van Vorsten omtrent byzondere - 
Menfchen , en omtrent Vorsten „als mede 
van Volkeren onderling omtrent elkander. ’Er 
a SZ: 

He \ 
confentaneum. Quam enim deformis effet moralis mundi 
facies, fi quod privatis noxium principibus utile effec , 
falusque fingulorum , uoiverforum faluti unquam repugna- 
ret ? Analogia itaque refellit omnes illos nequitiee , inju- 
ftitie, & perfidie Magiftros , qui publice utilitatis caus-= 
fa naturales jufticize „ equitatis, humanitacisque leges vio- 
ari pofle, & dcbere, dicere haud verentur. Eadem enim 
natura que has fingalis, & privatis, principibus etiam 
é univerfis commezdavit , mutuisque univerforum erga 
fingulos horumque erga illos , principum erga privatos 
& principes , gentiumque erga gentes officiis totius hu- 
mani generis faluti profpexit , & confuluic. «Aut ti 
N | ulle 


236 IL ANTWOORD oP de VRAAGE 


zyn derhalven geene Godlyke natuurlyke Wet- 
ten den Menfchen voorgefchreeven „ die niet 
van een ieder , die zyn geluk zoekt „ ‘heilig 
moeten nagekomen worden. in 


„Er is. derhalven een uitmuntend gebruik te 
maaken van de Analogie, in het kennen en be- 
wyzen van de overeenkomst van alle onze plich= 
ten met het waar geluk ; en. om daartoe te ge 
raaken , hebben wy flechts noodig te weeten , 
welke de aart en ftaat van den-Menfch zy , en 
de zamenhang der verfcheiden daaden met zyn 
geluk ; om overtuigd te zyn, dat de Zedelyke 
Wetten, natuurlyk (als van Goddelyke herkom- 
Île) zeker, flandvastig en onveranderlyk zyn., 
zo wel als de Natuurlyke ; om derhalven de ge- 
meene en natuurlyke uitwerkingen van goede ' 
en kwaade daaden van toevallige (of liever die, 
volgens Gods geheim beftuur gefchieden } after 

Zone 


nulle funt'Leges divine naturales humanis pofite ationie 
bus , aur certe ille func, ab ompibus fue felicitatis cupidis 
fancte obfervande. 


Ef itaque infignis Analogie ufus in confenfione omnium 
noftrorum officiorum cum vera felicitate agnofcenda „ ac 
demonftranda. … Ad quod obtinendum opus tantum eft: 
Ut Íciamus qualis fit hominis indoles , conditio , ationum- 
que variarum cum felicitate copulatio ? Ut perfuafum ha= 
beamus Leges Morales , Naturales ( utpote Divinas ) 
certas „ conftantes , immutabiles e{le , eque ut Phyficass 
Adeoque effeta aétionum bonarum malarumque ordina- 


ria , Naturalia , ab aliis fortuitis , vel potius ee, dic 
| uber- 


BOONEN / 

over pe ANALOGIE, enz. 857 
zonderen ; en om nooit te vergeeten, dat Gods 
goedheid en wysheid nooit toelaaten , dat ie- 
mand door het overtreeden zyner. Wetten ge- 
lukkiger , en door derzelver opvolging ongeluk- 
kiger worden “zoude. 


… Wy hebben dus- het fchoone verband der 
Menfchelyke. Plichten afgehandeld. ’Er blyft 
thans-noch overig , dat wy aantoonen , hoe wy 
de. Analogie moeten gebruiken ‚om byzondere 
Zedekundige waarheden ‚te vindenof te, betoo- 
gen, het geen. my mêt-weinig woorden toefchynt 

te konnen afgedaan wor&en. Indien wy on- 
derzoeken ‘willen „of ‘er eene Analogie plaats 
hebbe tusfchen eenige Zedekundige zaaken ; 
moeten. wy op. dezelve wyzeste werk gaan als 
in-de Natuurkunde. … Men moet onderzoeken :, 
of die zaaken altoos, zamen verbonden, zyn „of 
de- eene vermeerderd of verminderd zynde „de 
andere insgelyks aangroeit of afneemt. Indien 


Rie dn 


nd 


NEN Ika! 


modo quo in feiensia Naturali, Discutiendum an ce con- 
Be __ ftan- 


238 IL, ANTWOORD oP pe VRAAGE 


wy de Onderftelling willen onderzoeken var 
hen; die meenen, dat alle vriendfchap uit hoo- 
pe van eigen belang en behoefte ontftaat „ koo= 
men de volgende ftukken aan ons onderzoek 
voor : Zyn die alleen voór vriendfchap vats 
baar ‚, die hulp noodig hebben ? Zyn zy ’er 
zo veel te meer vatbaar voor , hoe meer ge- 
breks zy hebben? Zyn 'er geen voorbeelden 
van eene zuivere genegendheid zonder beloo= 
aging? Gebeurd het niet dikwils, datde vriend- 
fchap op Zich zelve vermaakt zonder hoop van 
voordeel? Wanneer’er eenige Analogie tusfchen 
verfchillende zaaken plaats heeft, moet men de 
paalen van derzelver gelykvormigheid naauwkeu- 
rig aanwyzen , op dat de Analogifthe redeneering 
dezelve niet overfchreede. Inderdaad de meeste 
drogredenen (Sophisma's) van BarLe, doot 
welke hy de goddelooze ftellingen der Magi- 
cheörs wilde onderftutten , fteunen op deeze 

ond eene 


ftanter fint connexe , an una earum auêta vel imminuta cres= 
cat vel decrescat altera ? Si eorum hypothefin qui omnem 
amicitiam ex proprii commodi fpe atque indigentia ortam 
cenfent examinare velimus , hec perpendenda veniunt : 
An ij foli ad amicitiam proni qui auxilij egent ? An tanto 
proniores quo magis indigent ? _Nullane dantur exem- 
pla amoris. puti , haud mercenarii ? _Numquamne ft uc 
ipfa deleftet amicitia, non fpes lucri ? Ubi aliquam inter 
res diverfas intercedere Analogiam certum eft , limites fi- 
militudinis accurate definiendi {unt , ne ultra eos argu= 
mentatio Analogica proferatur. Pleraque fane Bayrtit 
Sopbismata ‚ quibus impiam Manicheorum eaufam fulcire 
voluit, nituntur hoe folo errore „quod Deum inftar patris 

| quis 


over pe ANALOGIE , enz. 239 


‘eene dwaaling, dat hy GOD heeft willen be- 
grypen , wel als een goedertierenen Vader, maar 
niet als een rechtvaardigen Richter, niet als zulk 
een Heer , die zyne Onderdaanen , door ecne 
ingefchaapen vryheid , om zeer wyze redenen - 
bekwaam gemaakt heeft voor loon en’ ftraffe, 
Dit alleen aangemerkt zyndé , blykt , dat alle 
gelykenisfen, door hem te berde gebragt, door 
welke hy ‘Gods werking omtrent de toelaating 
van het kwaad tracht te verduisteren , byster 
mank gaan. 


Wanneer de verfcheidenheid. zich by de o- 
vereenkomst voegt, moet men „de eene zoo 
„wel als de andere in hetoog houden ; om de 
toepasfing der.Analogie niet te doen dwaalen. 
Vooral moet. men het oneindig verfchil, ‚dat ’er 
tusfchen GOD en de Schepzelen is „ niet ver- 
geeten , wanneer. men uit de befluiten , voor- 
neemens en daaden der meníchen., tot de eind- 
maid dend 0og- 


_quidem benignisfimi , at.non jufti etiam judicis ‚ non talis 
Domini , qui fuos fübditos fapientisfimis ex caufis premii 
poeneque capaces „ indita illis libertate , fecerit, conci- 
ere‘ velit ‚ quo folo obfervato facile apparet omnes fimie 
irdines ab eo prolatäs, quibus aétionem Dei circa per- 
_mMmisfionem mali obfcurare voluit ‚ mifere claudicare. 


Ubi convenientie fe jungitdiverfitas , kujus non minor ac 
illius ratio habenda eft , ne Aaalogie applicatio reddatur 
Eerronea. Prefertim ubi ex hominum propofitis, confiliis 

& ationibus argumentamur’ ad fines Dei, immenfi quod 
inter Deum & ereaturas intercedit-diferiminis nunquam 
oblivifcendum eft‚, An perfettionibus quidem ei adferiben- 

dis 


„ago IL ANTWOORD op pe VRAAGE 


oogmerken van God redeneerd.. Wy konnen in 
het toefchryven van Volmaaktheden aan GOD 
niet te verre gaan, (wyl-deeze ons begrip verre 
te boven gaan ). «Dus ftaaven wy te recht door 
de.Analogie met de menfchlyke daaden de recht- 
vaardigheid Zyner wegen , «en zonderen alle on- 
volmaaktheid van Zyne werkenaf ; wanneer 
__wy by voorbeeld, om de tegenwerpingen der 
picuristen tegen te gaan, zeggen «dat het 
-tegenswoordige tydftip van ons leven; ‚met het 
eerfte bedryf van een Treurfpel kan vergelec- 
ken worden, in het welke men geen Plan zien 
kan’, maar dat hy , die over deszelvs fchoon- 
heid zoude willen oordeelen, het laatfte bedryf 
moet afwagten ; want daar de gefcháapene wae- 
reld zoò veele en zulke blykbaaré getuigenisfen 
van GODS oneindige Volmaaktheden geeft „ 
“mag men ook (wat Hume’ ook zeggen moge) 
“die werkingen Gods , die in den eerften opflág 
“niet zoo fchoon gefchikt fchynen , door middel 
| der 


dis nimii effe non poflumus, (cum ee captum poftfum 

longisfime fuperent ) adeoque jure Analogta humanarum 
achonum juftitiam viarum ejus vindicamus , imperfectio- 

nesque ab operibus removemus, cum v. g. ad refellendas | 

Epicureorum objectiones dic'mus , preefentem vite noftre 

periodum cum primo Tragoedie aêtu poflë compararí „ in 

„quo nullus poteft confpici ordo „ fed ei qui de ejus pulcri- 
tudine judicium ferre velit ultimum aétum efle expeêtan- 

„dum. Cum enim de immenfis ejus eeeoni Die Natura 
rerum tot tamque luculentisfima teftimonia perhibeat ; li- 
cet fane (quidquid dicat Humi1ws) eas etiam Dei ope- 

rationes que haud tam puleref ordinate prima fpecic ap» | 

paren 


OvER DE ANALOGIE ; enz. 241 


der Aralogie „ met de Wetten van eene aller- 
volmaakttte Wysheid gemakkelyk overeenbren- 
gen. Ja wy zyn zelv verplicht zulks te doen. 
Maar overal, waar eene onvolmaaktheid met eene 
volmaaktheid gepaard gaat , moet men-zorgvul-. 
dig agt geeven, dat wy den volmaakten GOD- 
geene menfchelyke onvolmaaktheeden toefchry- 
ven: Zulksdeeden zy, die, meenende Gods ee- 
re te handhaven, Hem een willekeurige Macht 
toefchreeven. Want, fchoon God een volmaakt 
recht heeft op het leven en de goederen der 
Menfchen , kan men daar uit niet befluiten , 
dat Hy, volgens zyn recht, onfchuldige fchep- 
zelen kan kwellen, en rampen toezenden, wyl 
het tot Zyne oneindige Volmaaktheid behoord , 
dat Hy niet anders, dan billyk, wysen goed kan 
handelen. Het is'er zoo verre van daan, dat de 
voorbeelden dewelken van Menfchen, die eene 
Despotiecg of volmagtig gebied oeffenen, of die , 
welke uit zeden en gewoonten genoomen zyn , 

| ‘ het 


parent cum perfeêtisfime fapientie Legibus, ope Analogie 
non incommode.conciliare. Imo hoc facere noftri eft ofe 
ficii. At ubi perfetioni admixta eft imperfeêtio , caven- 
dum follicite eft ne humanos defetus Deo perfeêtisfima - 
adferibamus. Id fecerunt qui arbitrariam Deo poreftatem 
vindicando fe ejus honori confulere putaverunt. _ Licet 
enim fummo Numini competat jus perfeétum in vitam-& - 
bona hominum ; ex eo tamen concludere nondum licet. 
pofle eum jure fuo creaturassinnocentes torquere„ malis- 
que afficere cum ad ejus infinitam perfeftionem pertineat 
non nifi jufte „benigne, & fapienter poffe agere.  Exeme 
pla autem a hominum despotieum Imperium exercentiumn. 

AAL. Dée. Q marie 


aars u. ANTWOORD: OP DE VRAAGE ú 


hetstegendecl zouden bewyzen „ dat zy veeleer 
God hoonens die-altyd-wyzelyk van-zyn recht 
gebruike maakt, maar nooit zyn Macht en Al- 
vermoogen misbruikt, gelyk, de Stervelingen 
veeltyds-doen. | 


_Op dat wy dan door geen fchyn van 4x4- 
Jogie bedroogen worden , moet men de zaaken 
uit: verfcheidene oogpunten befchouwen , en 
haare betrekkingen en uitwerkingen van deeze 
en geene zyde nagaan „ en indien het noodig is. 
met elkander vergelyken. Sommige willen be- 
wyzen uit de droevige gevolgen van Burgerlyke 
Oorlogen en Oproeren „en uit de allerakeligfte 
gevolgen van de leer der Vorften-moorders, dat 
men, aan Regeerders eene volkomene en onbe-, 
paalde” macht moet toeftaan „ maar deeze ram, 
pen zyn byna weinig-minder dan, die , welke de , 
woede. der Dwingelanden meer dan, eens ver- 
oörzaakt heeft. Dus leërt de, Zualogie hier ,, 

rr) i liën gelyk 


moribus, & confuetudinibus deprompta tantum abeft ut 

cöhtrarium probent, ut potiùs Deo fint injuria , qui jure ° 
fuo fapienter femper utitur , nunquam autem potentia 8 ' 
poteftate , ut mortales fgpisfime faciunt, abutitur. 


Ne itaque apparente aliqua Analogie fpecie decipiamur,» 
res ex variis funt fpebtande lateribus , diverfe earum feu 
relationes , feu effelta hinc & illinc contemplanda, & ff” 
opùs fit inter fe conferenda. Abfolutam prorfus & 1llimis 
tatamImperantibus competere debere poteftatem nonnulli 
probant ex triftibus bellorum civilium & fedicionum ef- 
fe@tibus, perniciofisfimisque DoCtrinz;Monarchomachorum * 
confequentiis, At fere haud minores {unt ez;jgus Tyron- 

gorunr 
\ 


> / OVER, DE ANALOGTE SRNG js 243 


gelykein.alle, andere “menfthelyke zaakeas, een 
iede, te, houden, wi dei pAePoss „dat 8e 


ed 


zn N KE ts de. zaal anstaabben heeft, — 
De oogpumeen moeten dikwils „veranderd ‚wor- 
den „-en-amen moet: het meest pasfende kiezen. 
„Wil met: weeten „:of-de verdraagzaamheid van 
verfchillende, Godsdienften nuttig zy. aan den 
„Burger{taat; en hoe verre, men-dezelve kan,uit- 
Átrekl kens: dan moet, menniet alleen het ‚008 
flaanop-de-naadeeleny die; de dwaaling „- en het 
„Voordeel.dat de waarheid; aanbrengt, maar ook 
„Op „de „geboden; van den. Christelyken Gods- 
„dienst‚sven;de gepaste wyze om dezelve, voort 
ter planten „op de Wetten, van voorzichtigheid 
„ende droevige: gevolgen, der. onverdraagzaam « 
| heid; 5 -en vooral wat recht de gebiedende: Magt 


ep 


„norum. Rotgans abutentium. farorfiepe peperit, celamita- 
rie a-itaque Analogiashyes ut in-aliis omaibus negótiis 
amants, medium tenendum. füader, Regnaque temperata 
Berlare, defpoticis.„comprobac, „ Haber fane quelibet Re- 
giminis formarfua. commoda.,-& incommoda., fed optima 
olla eft. que minimis urgetur. viciis, — Mutanda fepe vifus 
dl & convenientisfimum eligendum. Si feire-vélis 
„utrum. tolerantia, diverfarum:Religionam-civitaci ficvutilis „ 
„& quousgueea extendi debeat ? Refpetus fieri debet-non 
„tantumsad analaverroris , & commoda veritatis fed ad 
„precepta- Religionis Chrittianze ad convenieptem. eam 
Prgpagandi,modum „ad Leges.prudencie , ac criftes, con- 
= fequentias. intolerantie , & Bn quid bamba? :° 
vi AR : uris° 


s44 IL ANTWOORD op pe VRAAGE 


op de gevoelens, den Godsdienst aangaande, 
toekomt ; het geen men befchouwen moet uit 
het oogpunt van algemeene rust en goede order 
in de zamenleeving. —- Men moet naauw- 
keurig bepaalen , wat het gefchiktst zy om de 
Vraag wel te ftellen. — Indien wy onderzoeken , 
of. men met recht zyn woord , aan Dwingelan- 
den gegeeven , breeken kan ? Begrypt men 
duidelyk , dat de Vraag niet daar op ziet , of 
zy waardig zyn , dat men zyn woord aan hen 
houde ; maar veel eer , welke de uitwerkzelen 
zyn der verbreeking van openbaare trouwe ; en 
of met het verbreeken van dezelve, de vreede 
en rust van het Menfchdom ongefchonden kan 
blyven. - De oogmerken der Zedelyke plich- 
ten en begrippen moeten ten naauwkeurigften 
„bepaald worden „ op dat onderling verfchillen- 
de dingen niet zamen verward worden. Men 
moet- by voorbeeld bepaalen , welke de paalen 


zyn 


Juris in epiniones ad religionem fpeêtantes competat , ex 
falutis & tranquillitatis publice , bonique in Societate ot 
dinis ratione , velut convenientisfimo vifus punéto dispi- 
ciendum eft. Determinandum accurate que fint ea que 
gueftioni -definiende funt-accommodatisfima. Si dé eo 
quwramus an fides T'yrannis data violari jure posfit? face 
intelligitur von ad hoc fpeétandum effe: An illi dignt fint 
quibus fervetur fides , fed potius : en fint effelta 
‚ wiolationis fidei publice ? Num fi eam fallere liceret, pax, 

tranquillitas humani generis confervari posfit ? Fines offi- 
ciorum ‚ notionumgue omnium moralium accuratiffime de- 
terminari debent, ne que inter fe diverfa funt confundan- 
tur. Definiendum ve. qui fint defenfionis julle Pe 


„sover pe. ANALOGIËE, end …- aas 


zyn van eene billyke zelfsverdediging , waar de. 
zelve eindigt en de wraak begind? Welke de 


grenzen zyn van waare verdraagzaamheid „ bui- 
ten welke zy in eene ongeoorloofde toelaating 
overgaat, hoe eenige noodzaaklyke ftrengheid 
van wreedheid, goedertierendheid van flaphar- 
tigheid , uit onverftand voortkomende , onder- 
fcheiden zy; - Verfcheiden -plichten. moeten 
zoo uitgedrukt.en bepaald worden , dat zy niet 
tegen elkander. {chynen aan te loopen „ wyl men 
in het Goddelyk verftand geene tegenftrydigheid 
kan onderftellen. —- Wanneer de befchouwing 
eener zaake te ingewikkeld -fchynt ; moet men 
trachten ’er verfcheide. omftandigheden van af 
te zonderen „en men moet duidelyk toonen , 
wat ieder haarer uitwerke of welke verandering 
zy baart, het geen byna op dezelve wyze moet 
gefchieden „ als wy gebruiken om de al te; zeer 
ingewikkelde Natuurkundige: uitwerkingen tot 
haare «oorzaaken te brengene- …— >: suvd nov 
| | Indien 
Ubi ea definat, & ultio incipiat-2- Qui fint veri toleran= 
tie fines, ultra quos ea in vetitam conniventiam abear ? 
Quomodo neceflaria feveritas a crudelirate , clementia a 
lenitate nimia , ex imbeecillitate veniente , diftinguantur ? 
Officia varia ita exprimenda ‚ac determinanda; ne inwr 
fe pugnare videantur, cum nulla-in intelleétu. Divino cone 
cipi posfit repugnantia. Ubi confideratio rei nimis:videtur 
intricata, danda opera ut circumftantie variee a. fe feparen- 


tur , & quid unaqguwevis efficiat „vel rmutet rdiftintte exe 
ponatur , quod eodem ferme fieri,debet modo’, quo vere 


__famur in complicatis nimis Phyficis effettibus ad fuas cate 
fas referendis. - | sans Ke TE 


Bt 0 CN 


46 1. ANTWOORD op. oe VRAAGE 
Indien wyde Zedekundige kùnsdieheden wel 


bepaäld’hebbên 5 zullenvwp „döór-cderzelver 
vergelyking en nafpooring  verfcheide waar. 
hedenvontdekken „-dievtot onze Nattur éh Zaa- 
ken buiten ons betrekking-hebben. Hét welke 
wanneer: wy pogen te: doem ; verdiend”de Re- 
diie of! overbrenging’ te hulp getoeben: “te 
worden , rals door welke wy zeer meoeilyke , ‘en 
meer ingewikkelde gevallen’, ‘tot'anders gemak 
kelyker: en meer bekende:te“rug roepen. “Dit 
nu: gefchied op verfcheiden wyzen 3 zomtyds 
Jaar; der natuur der zaak’ eene-onmiddelyke Re 
duêliestoe ; ja wereifche!dezelven -DeVriag, 
of een door vtees onbillykafgedfongênd belofte 
in"denftaat der Natuur iemand verbind; komst 
zeer navaan deeze volgende: « Of-allé vrede, 
door: openbaare “trouw bevestigd”, toet gehou: 
dens worden „-naadien’ de Vorften onderling in 
den Natuurlyken ftaat leeven, ” Dewyl’derhal- 
ven byna ieder zal toeftaan , dát de’ Vrédes- 
PIDONIE ver. 


Si notiones motales bene determinatas habeamus, earum 
collacione ‚-& attendione ad noftram rêrumawe Naturam, 
fata: „varias veritates detegerius. On facere ‘ans. 
nitimur- in ufum precipue meretur volari redutió „ cujus. 
ope dificiliores magisque idericati cafus ad alfos facilioe 
res ‚ notioresque „ fed Andlògicos revocdftius. ” Variis au 
tem: id. fit modis. _ Quandogue ipfa rei Natura smmedia-. 
tam reduttionem admictit; imo flagitat. er, ân pace 
tums injufto «extortum metu, in ftatu naturen obliger ? Buie- 
alveri êft affinis s: An’ pax omnis âde publica interpolita. 
confirmata fervanda fit, cum Reges vivant interfe in_ftatu 
Naturali, Cum jtaque patta pacis non pofle ‘infirmari pet 

0, det ex 


al 


EN 


over Di ANALOGIE, iz U 549 


verbintenisfen niet konneì verbröoken wörden, 
door een uitzondering van vrees’, (want anders 
zoude men’eintde of paal aan def óorlog konnen” 
flellen ,)-fehynt het, dat men van de verbinté 
nisfen. in’ den ftaat der ‘Natuur het zelve moet” 
oordeelen; … Dikwils verkfygt men zulk eenê* 
reduêtte , door de zaak afte fchéiden van Om. 
ftandigheden, die 'er vreemd van zyn; dus kon- 
nen veele twist-redenen „omtrent de plichten 
van Regeerders en. Onderdaanen „ uit. de. „Na- 
tur der verbintenisfen bepaald worden. Som, 
tyds gefchied deeze redutfie door middel van 
een verdigtzel, door de omftandigheden zo za, 
men te fehikken , als best is om de waarheid, 
te erkennen. Dus heeft iemand niet onge- 
lukkig beweezen , dat de Veelwyvery door de 
Natuur verbooden is s-uitshoofde dat , indien 
het gebeurde , dat een‚even groot getal Jonge- 
lingen en huwbaare Meisjes , door fchipbreuk 
op een woest Eiland geworpen waren , geen 
garornptgr efietiaset aaf , ziftog stosuh zistert JOker 
exceptionem “metus ‘omnes’ fere tonfentiane, (nam fecus 
nullus bellis tmpont poffet modus & finis) widerur idem 
de paCtis ftatu“náturalt initis dicendum”éff:- Spe reduce 
tio.obtinetur rem a_circumftantiis a re alienis feparando. 
lea mule de mutuis imperantium & civim oficíis contro, 
ve ni ACU De HA de DAD unt, …Aonnunquam,, 
perficitur“reduêtto ope fiktionis alicujus, circumftantias ita 
componendo ut veritati agnofecende eft accommodatisfi- 
mum, Polygamiam v.g. a Natgra prohiberi probat non 
emo haud infeliciter ex eo,“uod fi contingeret in de- 
fertam aliquam infulam parem juvenum virginumque nu- 


neruim aaufragio ejici , tug fane neuter illorum plures fie 
A : ! | lias 
4 


248 IL ANTWrisorspe VRAAGE enz, 


Jongeling meer, dan, een Meisje zow konnen 
voor zyn Vrouw. neemen „zonder den anderen 
ongelyk te;doen. Het geen men-nu ftelt in 
deeze woeste plaats-te gefchieden , ziet menuit 
de waarneemingen „ dat byna alom in de Wae- 
reld gebeurt. Ik zal nu niet fpreeken van ande- 
re wyzen „ om moeijelyke zaaken tot ligtere te 
brengen. Deeze wyzen zullen meestal door de 
omftandigheden aan de hand gegeeven worden. 


_ Men begrypt ligtelyk , dat al het overige 
het geen wy van het gebruik der Zwalogie in de 
Natuurkunde gezegd hebben, ook met de noo- 
dige veranderingen , op de Zedekundige Waar 
heden kan toegepast worden... 


id ) 
° ef 
£ 


Tias in uxorem duecere poflet , fine tmanifefta reliquorums 
injuria. At ‚quod fingitur in deferto illo loco evenire, idem 
in hoe terrarum orbe fere contingere obfervationes docent, … 
Sponte taceo alios modos difficiliora ad faciliora reducendi „ 
quos plerumque circumftantiee fuppeditabunt. 


_ Facile autem intelligitur reliqua etiam, que de Analogie 
in fcientia Naturali ufù diximus , moralibus quoque veritas _ 
tibus haud incommode mutatis mutandis applicari poffe. 


ONDER: 


Bladz. 249 


OON RNR. dd K 


NOPENS HET 
ZEDELXK LOT 
KL ND eb Rr BN 
NA DIT LEVEN; 

D 0 OR 


LAMBERTIUS METER, 


Ô | DFD 20. 
EN nes Oren herst 


GA Wet belang en de aanleiding van dit On- 
derzoek. é 


1, Waaromtrent men zedig behoort te werk we 
gaan. 


IN. De orde, en het beloop ‚ in dit onderzoek. 
gehouden. 


ven 5 | | DE 


Dened 


2góe Oven net ZIEDELYK LOT per 


Di oaren (AFDEELING, 
hae ve lot zouli De die Oudorwehk ; en ij: 
de verfohiljende ge ensder Geleerden … 
“daaromtrent rafegaa “worden. — 


G. IV. Wat Heidenen en Hoban er Over dachten. 
| V. Her gevoelen der Ouden laat zich gevoeglyk i in 
7 Co drreërlei mehingen onderföheiden. 
“Die ‘er ongunftie over dagten. 
Griekfche Kerk- Leeraars. 
VI. Latyofche , en Goolnafmlyk Augustinus, 
Vil. Navolgeren deszelfs, 
Vil De Schookfche Godgeleerden, k! 
IX. De Godgeleerden der Roomtche Kerk, 
X. Waarby-het gevoelen van :P. BAvre gevoegd 
word, 
XL. Kerkvaders , die ‘er gunftiger over dasten, 
Griekfche, A © | 
XI. Latynfche, oe a 
Xu. Vervolg Biervaa, \S Ì Ad AE hd 
XIV. Het gevoelen van Bekina en beeren. 
XV, Die eenen middenweg infloegen ; de oude Pe- 
| lagiaanen. 

XVI. Zommige Schoolfche Godgeleerden. 6 
XVII. „Anderen, ‚die nág verder ginger” ' 
XVUL Het gevoelen der Protestanten hieroamtrent ia 

het gemeen, arr or 9 

XIX. Van de Augsburgfche Belijdenis Hee 0 
FE XK' Vervolg diogrieee ee 

{XL Gererofiëerden, =S wenn 
XXIL Vervolg daarvan. . PE 
XXII. Aafimerking over der Protêstantén gevoelen. 
XXIV. Zommigen zoeken den grond voor der Kinde- 

ven behoudenis inde Kork, / 
9. XXV, 


KIND ER EN ‘na per hagen 5e 


3 RY. Wob danernk: FoRoests. 

dNNVL Zofimige ih de Onderin d ak in de Voor- 
deren. 

| KVL, at Ly hd ‘de “onmiddel Ike fte naaste Óud: 

paf tk) geen 1 uit en Heer. VENEMA nae 

% der ge Bild word. 

okei ie de ‘gronden, op. welkén, dar poelen 
Bed po wij gd Dörafehe Vadêrs hiëroimurent vér. 

… ___ „klaard hebben. iid 

xe ede Eindelyk zoeken ook Zomig en “dèn etna 
geit SENS vóór det Kinderen heit. geniglyk in Chris. 
nin cht zus ;.gelyk Jon. A LAsco,, 

KKXL De ie D. WYTTENBACH, … 

XXX. ze. RicHTER. | ER | 
XXXL Waar. mede ‘ook ftroókt het „gevoelen van 
wh en Hi VAN Diesnaca, kP 
SEEKIV. De gedagtén van den Heer. G. T. Nans. 
_XXXV.. Dar hun lot ten wminften draaglyker zal. zym 

XXXVL Of zé ook in eenen flaac van beproeving na 

dit leven zyn zullen ? WE 


XX XXVIL, ‚Var ons Gods. 0 daaromren: Zegt. 


„DE TWEEDE AFDEELING: 


Wp aarin bet ons meest waarfebynclyk voorke- 
mend tine met-deszelfs gronden … 
„word: opgegeenen. KJ 
Ren | Af kij 


XXXVII Overgang tot het velilk. onderzoek. 
XXXIX. Onze mening “woorgetteld, — 
XE,’ Als niet onbeftaanbaar met de aangenomene 
leerftukkén onzer Kerk. 
XLI, Bedenking „ of men niet gevoeglyker den 
Zedelyken {laat der Kinderen na dit leven 
be. 


254 Oven mer ZEDELYK LOT zer 


behoorde te onderzoeken ; om dan te ge- 
reeder nopens hun lot iets te kunren " 
paalen. 

9. XLIL Nopens hunnen Zedelyken (taat , laat zich „ 
by het nagaan van de ontwikkeling hunner 
vermogens , wel een gunftig oordeel vel- 
len „ het/ geene in eenige Borge nader … 
vertoond word. 

_ALIIL, Waaruic een befluie opgetnaake en aangedron- 

en word, 

XLIV. Ook is ’er in de Heilige Schrifcen een diep 
flilzwygen aangaande hunne eeuwige ramp- 
zaligheid. 

XLV. Terwyl ze uit veele getuigenisfen ons aanlei- 
ding geeft, om het tegendeel te denken, 

XLVL ’ Zy we van Gods kant de zâak befchouwen, 
en op Zyne oneindige macht letten , zoo 
als Hy dezelve in het werk der Verlosfing 
openbaarde. . 

XLVIL, Vooral by de befchouwing van des Middelaars 
Perfoon en lorgevallef. , 

. XLVIIL Ook mogen wy denken, dat God in zyn be- 

fluit, omtrent zulke Kinderen mede werke 
zaam geweest is, 

XLIX. Dan nader onderwys geeft ons Zyn geopene 

baarde wil in zyn Woord : zoo als Gen. 
XVII. Vs, 7e ELN ” 
L. Hanp. II. vs. 39. 
Ll. Exop. XX. vs. 5. Deur. Vs vs. 9. 

LIL, 1 Korinta. VIL vs. 14, 

LIL Ezecu. XVIII, vs. 20. vx: 
XVL vs, 20, | | 
P XVIIL vs. 32. XXXIIL Vs. IIs 7 
“ LVL. 1 Sam. XII. vs. 24, 25. 
_LVIL Martu. XVIIL vs, 2 — 14. 
LVIJL XIX. vs. 13, 14. 


ed 


6. LIX. 


KINDEREN Na pir LEVEN. 253 


S. LIX. ’ Zy wy van den kant der Kinderen de zaak 
befchouwen , en hunne onnozelheid gade- 
flaan, die aan God zelve word voorgefteld 
Jon. IV. vs. 11. 

… LX, Of dat ze vatbaar zyn voor Gods genade « 
werkingen. 

LXI, Eindelyk word dit uit de overeenftemming en 
evenredigheid, die 'er in de openbaaring 
van Gods deugden plaats heeft , opgemaakt, 

LXII De gedagten van Coerimus Secunpus Curio, 
aangaande de uirgeftrektheid van het zalig 
Gods- ryk ‚ worden hierby opgegeeven, 


DE DERDE AFDEELING. 


Waarin de gevoelens van anderen zedig beoor- 
deeld ; en, de zwaarigbeden tegen het 
„onze opgelost worden, 


_LXIII- Onderzoek van eenige gevallen , uiet welken 
ys men zwaarigheid. maakt. … . | 
‚ LXIV. De Erfzonde als niet firydig met ons gevoe. 
ge 4, len vertoond. 
ln LXV Oplosfing van eene Zwaarigheid uit Deur. 
1 _XXVIIL vs. 18.’ | 
LXVI.: Antwoord op eene tegenwerping van P, Mo- 
HAT OT AIAS. 0 Ghats: He 
‚_LXVIL  Gedagren over; het gefchil tusfchen Camero 
ki dre em GERCELLEUS. 
“LXVIIL Eemge aanmerkingen over het gevoelen van 
Ak den Heer VENEMa, 
LXIX. Eene tegenwerping uit 1 Kor. VIL ws. 14. 
| ‘opgelost, 
LXX. Bedenking nopens-de gefteldheid van de lig- 
| haamen der Kinderen inhet toekomende leven 
LXXI, Zedelyk gebruik van die onderzoek, 


O N- 


254 Oven HET, ZEDELYK LO T+; per 


b d - 


" We Á VER. e, 
-Ô N. Di Rel E K° 
bi hd - « 
_NOPENS HET ZEDELNE LOT oe 
pen NA Dre LEVEN 


J an veelen; en op eene: zeer verfchillende 
wyze „ is dit onderwerp „. „aangaande het 
zedelyk en toekomend lot der Kinderen, 

behandeld” het id wy wel geheel en al aan 
zyne plaats konden laaten , by aldien wy den 
-Opperften Rechter de jongfte beflisfing van alle 
menfchlyke zaaken en derzelver lot „° die Hem 
‘alleen toëkomt, flechts konden toevertrouwen. 
_ Dan dewyl ons verftand al doorgaans zoo geaart 
‘is en handelt, dat wy, op het-hooren of ver- 
semen van eenig voorftel „ al ras het zelve aan 
ons oordeel onderwerpen , «en-daaromtrent of 
eene toeftemmende , of eene ontkennende uits 
fpraak by ons zelverf opmaken. —_  Dewyl 
dit onderwerp met andere waarheden en leer- 
frakken van den Christelyken Godsdienst in een 
naauw verband ftaat, zoo dat-het zich van zêl- 
ve, en buiten ons zoeken ‚ dikwyls aan nze 


bedenkingen vertegenwoordigt en aanbiedt. — 
Dewyl 


KINDEREN: ra pir orevens > 255 


Dewyl het eindelyk.by ons geliefde Voorwer- 
pen Zyn , omtrent welken deeze bedenkingen 
gaan „ en welker tederhartige bezorging wy , 
zoo lang de Voorzienigheid ” er ons toe róept „ 
nimmer mogen ter zyde ftellen, die ook, wan- 
rieer wy ze misfen moeten, met grievende fmer- 
ten van ons nagezien worden en omtrent wel- 
ker lot wy niet onverfchitlig. mogen zyn ; Zoo 
kan het niet als onbillyk en onbetaamelyk afge- 
keurd worden „ wanneer iemand dit ftuk be- 
daard en naaùwkeurig poogt nategaan, de Zwaa-, 
righeden en duisternisfén „die zich daarby op- 
doen „ poogt, 4 ontwarren Een optehelderen á 
en, ZOO verre het doenlyk js ; naar. zekerheid. 
en gronden, wadtop men berusten kan, zoekt, 
Om deeze reden, En de aanleiding in den ‚Weg 
der Voorzienigheid ‘het medebrengende , heb- 
ben wy dit ftuk by. herhaaldé overdenkingen na- 
gegaan , ef het geene ons daaromtrent is voor- 
ge hanen, wel aân anderen, willen mededelen, 


De hooggeleerde Heer VENrMma. À en: 
van dit aftekeuren „ verklaart het voor; eene. 
uitmuntende, en. lofwaardige poging. „ wanneer, 
men de zwaarigheden, die zich hierby opdoen, 
poogt opteruimen, en op eenigzins aanneem- 
lyke gronden hieromtrent jets te bepaalen; „Dis-, — 
ld Er; healen Gre Aer. DP. 494. 


8 ” daj 
„ =d - ' +3 
… Se 


» 


256 OvER HET ZEDELYK LOT per 
Se MS jk 


Dan dit moeten wy hierby vooraf herinne- 
ten , dat dit onderwerp „ aangaande het toeko- 
mend lot der Kinderen „ Zoo ooit eenig ander 
{tuk , onder die voorftellen moet gerekend wor- 
den, omtrent welken men , behoudens de waar- 
heid ende der vreede, verfchillend denken kan. 
Het donkere , waarin wy dit ftuk , van welk 
eenen kant wy het ook begluuren , altyd be- 
fchouwen : de verfchillende gevoelens en twis- 
ten van zoo veele geleerde Mannen , die hier- 
omtrent hebben plaats gehad, maken ‘dit onder- 
zoek moeijelyk. De befchouwing van de on- 
derwerpen , als van redelyke wezens „ tot een 
eindeloos beftaan opgelegd: de aanmerking der 
Godlyke Deugden, die zich in de wegen met, 
en de behandeling van redelyvke Schepfelen 
openbaaren : en het nagaan van den weg ende 
de voorwaarden tot behoud van ons ontaart en 
zondig geflacht , in het woord van God voor- 
gefteld , kunnen het gemoed , by het onder- 
zoek hieromtrent ds lichtelyk dan Zoo , dan an- 
ders zwenken. En hierom is het niet ‘vreemd, 
dat de gedagten der Geleerden over dit ftak 
zoo verfchillend uitgevallen zyn; naademaal 
een ieder hieromtrent bepaalde, het geene hem 
best voorkwam „of met zyn leer-{telfel , of 
andere begunítigde gevoelens meest fchcen te 


ftrooken. 
Doch 


KINDEREN Na Dir IEvEN >  g57 


Doch in hevigheid en driften met anderen 

_ hieromtrent «te twisten , is zekerlyk onvoor- 
zichtig : en hen, die van ons in dit {tuk ver- 
fchillen , zelf te ‘verketteren, is onheufch en 
liefdeloos. Een befcheiden en bedaard onder- 
zoek moet hier billyk plaats hebben , en de 
zucht en liefde der. waarheid , om die te ont- 
dekken „ moet ons hierby gaande maaken en 


bezielen. 
ged L 


Op deeze wyze zullen wy dit ftuk , zoo 
veel ons doenlyk, nagaan, waaromtrent wy ons 
„deeze orde hebben voorgefteld : dat wy eersé 
de gefchiedenis van dit onderwerp „ of de ver- 
fchillende gedagten der Geleerden daaromtrent 
kortelyk opgeeven ; — en tendweeden , het 
_ geene ons daarby meest waarfchynelyk voor- 

komt, voorftellen; —- en eindelyk de gevoe- 
lens van anderen zedig beoordeelen , en hunne 


zwaarigheden nopens het onze oplosfen. 


\ 


XXII. Dee) R DE 


{ 


259 Over ner ZEDELYK LOT ber 


DE EERSTE -AFDEELINC, 


Waarin de gefchiedenis van dit onderwerp, 
en de verfchillende gedagten der Geleer- 
den daaromtrent worden nage/boord. 


KV. 


Het zou wel niet onaangenaam zyn , wan- 
neer men, om dit ftuk wat hooger optehaalen , 
naging , welke hieromtrent de gedagten van de 
verftandigften. onder de Heidenen „ die over 
zaaken van den Godsdienst iets nagelaaten heb- 
ben, geweest zyn. Dan dewyl dit eene meer 
dan gemeene kennis en belezenheid in derzel- 
ver fchriften onderftelt : en vooral ook, dewyl 
het leerftuk van de onfterflykheid der Ziele by. 
hen al veel zeer in het donkere lag , en aan 
veele twyfelingen onderhevig was, en by hen, 
die het zelve beleden , onder een inmengfel 
van veele. andere gevoelens bedolven lag , die 
der waarheid niet weinig tot nadeel en bezwal- 
king ftrekten ; zoo zou er veelligt weinig vrucht 
van dit onderzoek te verwachten Zyn. 


Ook zullen wy niet onderzoeken , wat de 
Joodfche Meesters hieromtrent gedagt en be- 
paald hebben ; alhoewel het zich , uit hun ge- 
voelen nopens de befnydenis , welker noodzaa- 

„kelyk- 


KINDEREN Na DiT LEVEN, 259 


kelyiheid zy doorgaans zeer bygeloovig verhef- 
ten „ lichtelyk Laat opmaken , dat zy van het 
ontvangen of niet ontvangen van dezelve , der 
| Kinderen gelukkig of rampzalig lot afhangelyk 
maken. Alhoewel ‘er ook zyn, die met eenen 
vermaarden Meester onder hun, ABEN EZRA 
het voor eene dwaaling verklaaren : „dat een 
», Kind zonder de befnydenis ontvangen te heb- 
„„ ben , geftorven „, geen deel zou hebben in 
„ het toekomend leven.” Herineecenr. Elis- 
tor. Patriarch. T.I, Exerc. vu. $. ig. 


dgn. 


Komen wy tot de vroegere Leeraars der 
Christenen , wy vinden by hun een groot ver- 
fchil van meeningen hieromtrent. Niet weinie 
gen Zyn 'er, die de Kinderen , wen ze onge- 
doopt geftorven waren „ tot de eeuwige vlam- 
men verweezen ; gelyk J. G. Vossius, Dis- 
put de Baptismo VII. $. or. getuigt. Wanneer 
zy over den Doop en deszelfs noodzaaklykheid 
handelden ,- verklaarden zich veelen ook ome 
trent dit ftuk. 


Onder de Griekfche Kerk-leeraaren heeft, 
op die gemelde ftrengere wyze , zyn gevoelen 
uitgedrukt DrioNystus „ de Areopagiet byge- 
naamd , in het Poek de Mierarchta Ecclefiaft. 
C. 2 by aldien hy de SCHEVE van dat boek 

KR 2m maar 


à 


260 Over HeT ZEDELYK LOT per 


maar is. “Dus dagt”er ook over CrPRIANUS, 
Libri de Lapfis , by Forsesrus; Jnftruê. 

Hiftorico Theolog. L. X. c. V.S. 2 & 5.” En 
CyriuLus HieRrosoLyMm. Catech. III by 
Vossius, l.c. aangehaald. — _ Men fchreef 
naamelyk , reeds ín de tweede Eeuw , en nog 
meer vervolgens in de derde , aan den doop de 
úitneemêndfte krachten en uitwerkfelen toe : 
dat die tot vergeving der zonden diende’, de 
wederbaarende en vernieuwende genade- gaven. 
des Heiligen Geests aanbragt : en beriep zich 
daaromtrent op des Heilands uitfpraak. Jorn. III. 
vs. 8. Gelyk van den Heer VENEMA, Mis- 
tor. Ecclefiaft. V.& N.T. T. II. p. 485. feq. 
ait JusriNus Marr. IReNzus , en. Crr- 
MENS ALEXANDR. Kerkleeraaren in de twee- 
de Eeuw , en TERTULLIANUSs die in het 
laatfte der tweede en het begin der derde Eeuw 
leefde ‚is aangetoond , terwyl als getuigen hier ' 
_ voor uit de derde Eeuw CyrPrraNus en Fir- 
MILIANUSs worden aangehaald , 1. c.p. 665. 
Hieruit nu fproot het bezef van de onontbeer- 
Iyke noodzaaklykheid des Doops , en tevens , 
dat men de Kinderen , die ongedoopt ftierven, 
uit den Hemel en van de zaligheid weerde „ 
naardemaal ze van het geene daartoe vereifcht 
wierd , en den weg baande , ongelukkig. ver- 
fteken waren. 


“Mex 


KINDEREN NA DIT “LEVEN.” 2ó1 


Men gebruikte ondertusfchen die gemaatigd- 


heid omtrent de Kinderen , die den marteldood 


ondergingen, dat men het gebrek vanden Wa- 
ter-doop hun zoo zwaar niet toerekende „ en 
gunftiger van hun dagt, naardemaal ‚de martel- 
dood, dien men toen ook” wel eenen bloed - 
doop noemde, gerekend wierd niet alleen het 
gebrek van den water-doop te vergoeden, maar 
ook ruim zoo krachtig. te: zyn tot wegneming 
der zonden , en om den menfch met God naauw 
te vereenigen. VENEMA, Lc. p. 486, {eq — 
Ook: was men zoo toegevend omtrent hen , die 
buiten hunne fchuld’den doop moesten derven 5 
hoedanigen men na derzelver- dood nogte den 
hemel toewees., nogte ter helle doemde , maar 


na zekere: derde plaats , ofte eenen-ftaat-tus- 


fchen beiden verzond. «En dat dit-ook het 
heerfchend gevoelen in-de vierde eeuw geweest 
zy, heeft de Heer Venema, T. IV. p.-122 
& feg. uit CarysosToMmus GREGORIUS 
NAZIANZ. en NyssENus, BAstúoug Mk 
en anderen getoond. 


\ 


$. v IR 


Onder de Latynfche Kerk- leraars zyn de 
meesten ook met die gevoelens ingenomen ge- 
weest. De- vermaarde Bisfchop te Hippo „ in 
de vyfde eeuw , AvcusrTiNuss, is veelen 
hierin een voorganger geweest. Hy verklaat- 


d 


262 Over Her ZEDELYK LOT per 


de , dat de Kinderen , die ongedoopt, of bui- 
‚ten den martel-dood uit dit leven wierden weg= 
gerukt, niet in den heimel kwamen , miaar aan 
de {trafen des tweeden doods onderhevig waren. 

‚_ Lib. de Origin. peccato, c. 18. en elders in zy- 
ne fchriften , uit welken de getuigenisfen ver- 
_Zameld en aangehaald zyn. by Forsesius; 
Kes DL VOL el 4 200 Li Mere NV. Ros 
De erfzonde was , naar zyn oordeel , voldoen- 
de , om de Kinderen , die van het geloof ver- 
fteken, en het bondzegel, het welk de weder- 
baarende genade, en den ingang ten hemel aan-. 
brengt , niet deelachtig geworden waren , tot 
den afgrond der eeuwige rampzaligheid te ver- 
wyzen. —= Dan gemaatigder, gelyk ook an- 
dere voor hem, dagt hy nopens de geene, die 
buiten hunne fchuld den doop hadden moeten 
derven. Ook ontfloég hy hen van dit harde 
vonnis „, die den marteldood: ondergaan had: 
den. En over het geheel poogde hy dit onge- 
lukkig lot der gedoemde Kinderen daardoor te 
verzagten , dat hy den allerlaagften trap „ ofte 
het allerlichtfte van de verdoemenis hun flechts 
toefchreef ; naardemaal ze alleenlyk de erfzon- 
de, en geen eigene ofte daadelyke zonden tot 
hunnen last hadden. Dit gevoelen „met de 
gronden , op welken hy het bewees , heeft de 
Heer Venema, iff. Keelef: T.AV. p.-567 
feq. midsgaders hoe noodzaaklyk hy-den doop 
ftelde, p. 435. uisvoerig vertoond, = ‚Men 
meent 


„KINDEREN Na Dit zeven. 263 


… meent ondertusfchen ; dat his os il NUs uit 
groote hevigheid en. drift in zyn twisten met 
de Pelagiaanen , en om tegen deezen de erf- 
‘zonde ftaande te houden „en. de noodzaaklyk- 
heid der wedergeboorte ende des doops te be- 
toogen.‚ tot die geftrengheid omtrent de Kin- 
deren zou vervallen zyn. ForBesius sl; c, 
L.X. ce, V. 4. 1. —- Ook heeft men aange- 
merkt , dat- die Kerk - vader ‘hieromtrent wel 
eens van. Zich zelven verfchilt , en niet altyd 
op die zelfde wyze dagt of fchreef.. Zie For- 
BES l,e, 6.3. Vossruss 1. €. $. 23: —— 
Dan by. dit alles word hy doorgaans onder de 
voorftaanderen van der Kindeten harder lot na 
dit leven Lore 


S. VI 


Eieuis zyn hem veele naargevolgd. Fur- 
GENT1us verklaarde „dat ze de Atraffen- def 
tweeden „doods ondergingen, en in den poel 
van Vuur gekweld en gepynigd wierden. dib, 
de Incarnat. @ Gratia Christi, ‚& de Fide ad 
Petr. Diac. c. 3 & 29. — Gerastus, Bis-- 
fchop tte Rome , verwees hen in den oordeels- 
dag ter flinkerhand van den Rechter. — Ook 
verfchilden INNocErTius en Greeorimus Maen, 
hiervan ‚niet. Hunne gevoelens , bewyzen en 
woorden zyn by Vossrus, le, en Forsesmus, 
ls c. $- 9. en. elders aangehaald, 


0 Ra S. VIIL 


264 Over mer ZEDELYVK LOT pér 


$ VIIL 


Toen in het vervolg van tyd de Sehoolfche 
Godgeleerdheid „ gelyk men ze noemt , zich. 
eenen naam en opgang maakte „ is ’er ook over 
dit ftuk niet weinig getwist. -— GREGORIUS 

_ARIMINIENsIs, een Beftuurer van de Aù: 
gustyner orde , in het midden van de veertien- 
de eeuw, een man van grooten naam „- verliet 
de in zynen tyd vry algemeen gunftiger gedag- 
ten nopens het toekomend lot der Kinderen ; 
en vereenigde , nevens eenige anderen , zich 
met het gevoelen van AucusTIiNus: waar- 
om men hem ook den bynaam van een beul der 
Kinderen ( Tortor infantum) heeft toegelegd: 
Zie G.G. Leisnitz , Zheodic. $.92. Ende ver- 
maarde Spreuk - meester, Perrus LOMBARDUS', 
die de Schoolfche Godgeleerdheid tot den hoog- 
{ten top voerde , was, met veelen zyner aan- 
hangeren , in het zelfde. gevoelen. Sentent. IV: 
Diff. 4. gelyk Fornes. Lc. $. 7. heeft aan- 
gewezen. 


Ook hebben zich naderhand veele Bisfehafi 
pen en Godgeleerden i in Prankryk met het ge- 
voelen van AuecusTIiNus vereenigd „ende 
Kinderen , die in hunne onnozelheid , doch 
zonder doop geftorven waren , tot cen eeu- 

=wig vuur gedoemd. „Men ziet dit: in eenen 
Brief, uit naam van vyf Bisfchoppen zien 
NO= 


KIN DEREN NA DIT LEVEN,” 265 


Innocentius XII. tegen een boek van dên- Kars 
dinaal STONDRATI, gefchreeven ; alhoêwek 
zy. daarin het gevoelen „dat de ongedoopte 
Kinderen enkel aan ftraffen van gemis’ onderhes 
vis waren, niet durfden veroordeelen ‚ naarde- 
maal-die mening van THOMAs:AQUINAs in 
andere. Mannen van naam-zyne-voorftaanderen 
had. LEIBNITZ, lic. $. 93. Alwaar ook nog 
aangemerkt is; dat NrcorLtus het zelfde ge- 
voelen van-AUGuUsTINUs;-tegen. JURIEU te 
bepleiten, dog ongelukkig ‚ tot zynen vaak ge: 
nomen heeft, - 


te 


Dit gevoelen heeft ook op de Trentfche 
Kerk - vergadering-gediend „dog "weinige Aan- 
hangeren gehad ; want die Vaders hebben-het 
gevoelen van. AUGUSTINUS en GREGORIUS 
ÄRIMiN. verlaaten „ en daaromtrent iets anders 
bepaald , waarvan wy vervolgens melden zullen, 
—— Men heeft echter onder. de Leeraars der 
Roomfche Kerk , welken dat ftrenger gevoelen 
goed. fcheen , en die de ongedoopt geftorvene 
Kinderen verdoemden. Dus fchreef Busaus, 
de-Sta:tbus hominum, ps 15te 157 feq. 'er over. 
En-DoMmiNicus A SoLO,-de Natura & 
Gratia, L. Il. c. 10. Dat het in de Roam- 
„‚-fche ‘Kerk ‘een meest aangenomen gevoelen 
» is, dat geen Kinderen , die den is oi 


R 5 daa 


266 Over nHÊT ZEDELYK LOT Der / | 


35 daadelyk vontvahgen hebbén, dien ze zelf 
» miet eens verlangen kunnen , in het Koning: 
s‚ ryk der hemelen ingaan.” En BeLLARMr- 
NUS, de Mmif. grat. „ Volgens het geloof der 
s‚ Katholieke Kerk heeft men te ftellen , dat 
5 de Kinderen, die zonder doop geftorven zyn 
ss tot den eeuwigen dood gedoemd wofden. ” 
En elders: … De Kerk heeft altoos geloofd , 
5, dat de ongedoopte Kinderen verloren gaan.” 
Ook geeft de Trentfche Katechismus , in het 
hoofdftuk over den Doop, dergelyken op. Zie 
J.G. Waren , Disf. Theolog. de Fide Infan- 
tum in utero, S- 6. De 
GE, 

Onder de Protestanten is ons tot hiertoe geen 
Godgeleerde bekend , die met dit harder gevoe- 
len omtrent het lot der onnozelen zich veree- 
nigd heeft , buiten den eenen beruchtten P, 
BayvLe, die zyn werk opzetlyk fchynt gemaakt 
te hebben , om tegen de Godlyke goedertie- 
renheid en derzelver bedeelingen veele zwaa- 
righeden op te ftapelen , als of hy zich aange- 
pord vond, om de zaak der oude Manicheën en 
hunne gevoelens te bepleiten. Deszelfs gevoe- 
len hieromtrent ‘heeft hy „ niet zonder de God- 
Iyke goedertierenheid hoonende trekken, in ee- 
ne zwaarigheid dus uitgedrukt: ,, Wanneer een 
„> zeer groot- volk over het geheelszich an ope 
KE „…” Oer 


„KINDEREN. na /piT LEvENes-, 267 


roer en _muitery had fchuldig gemaakt „daa 
„zouden het geen. bewyzen van eene genoeg- 
„"Zaame en-deoverhand hebbende genade zyn , 
s indien een honderd. duizendfte gedeelte daat 
„ van vetfchoond wierde, maar de overige alle, 
„de onnoozele zuigelingen eens zelf niet uit- 
» gezonderd „ den-dood moesten ondergaan.” 
Refponf: ad Quefisa Provincial, T. iL c.148. 
axiom, 18. heeft hy-dit uitgelaaten „ en c.178. 
p. 1223. diezelfde zwaarigheid wederom aan- 
gedrongen „ en zich als een verdediger van het 
bover gemelde gevoelen van Nacorius.op- 
geworpen: Zie LEIBNITZy lc. s 183 


S-XL 


Dán dit “omtrent. de Kiemen: min ghnftig 
gevoelen, heeft by allen geen ingang ofte goed- 
keuring gevonden. 'Er zyn ook onder sde-ou- — 
de Kerk-leeraaren „ die nopens het jongfte dot 
der onhozelen gunftiger gedagt hebben, 


| @ader de Griekfche Kerk - vaderen heeft 
IRENm us; adverfs Heref. L. Ic. o2. zich 
hierover dus uitgedrukt : _ ‘Christus heeft al- 
sle «de leef -tyden der menfchen doorgewan- 
> deld , ten einde Hy allen behouden zoude: 
» Allen , zeg ik „die door Hem tot God we- 
ii derom. geboren worden : Kinderen , en klei- 
„nen, en knaapjes „ en jongelingen, en ou- 
» >On 


268 Over ner ZEDELYK LOT per 


5, dere lieden : voor de onnoozele Kinderen 
» (infans) is Hy een kind geworden, om de 
» kinderen te heiligen : en voor de jonge kin- 
„ deren een jong kind , om te heiligen , die 
'» Van zulk eenen ouderdom zyn.” Bors&cc. 
Moral. gedan. p. 103. en Vosstus 1. c. disp. 
XIV. S 7. hebben dit aangehaald , als een ge- 
tuigenis uit de tweede eeuw voor den Kinder- 
doop , daar de uitdrukking van wederom gebo 
ren te worden op doelen zou. De Heer V - 
NEMA , die Miff. Eccl. T. II. p. 467. deeze 
plaats ook aanhaalt , en die betekenis der fpreek- 
wyze ook toêftemt , vindt dit getuigenis hier 
echter niet als ongetwyfeld ; dewyl ‘er in het 
voorgaande en volgende van den Doop geen 
melding voorkomt. Dit wedergeboren te wor- 
den door Christus zou dus, zyns oordeels, zoo 
veel zeggen als geheilisd, dat is, zalig worden 
door Christus. «… De zin van dit gezegde zou , 
by gevolg „ kunnen zyn , ‘dát Christus „ alle 
„der menfchen leeftyden doorwandelende , door 
dit zyn voorbeeld heeft willen te kennen gee- 
ven, dat Hy gekomen was, om menfchen van 
allerlei ouderdom, ook de kinderen , te heil. 
gen , dat is, zalig te maken. —- En volgens 
die verklaaring ligt die gedagte en ftelling , die 
wy hier bedoelen , in dit gezegde rechtftreeks 
én zeer duidelyk opgefloten. 
… In de vierde eeuw vinden wy BasiLrus 


MaeNus, die den doop niet volftrekt noodza- 
kelyk 


KINDEREN pa nit Leven.” > 269 


‚ kelyk ter zaligheid Stelde; want de geenen, die 
men niet zeggen konden echten doop ontvan- 
gen te hebben , welken. men overzulks moest, 
oordeelen nog ongedoopt te zyn „ verklaarde hy „ 
dat, ftichtingshalven „ niet behoefden wederom 
gedoopt te worden. Kon nu iemand , naar het 
oordeel van dien, Kerk - vader zalig worden, of- 
{choon hy , welvoegelykheids-halve, niet ge- 
doopt ware ; hy zal.dan ook den Kindeien, die 
ongedoopt fterven, de zaligheid niet hebben af- 
gefproken. Vossius, lc. Disp. VIL à 25. 


EO 


Onder de Latynfche Kerk-leeraars was Te R- 
TULLIANUS ‚in de derde eeuw; wel van dat 
gevoelen „ dat de doop de heerlykfte nuttighe- 
den en uitwerkfelen had 5 hy begreep echter. 
ook , dat men dien daarom niet verhaasten mogt, 
maar ried deszelfs uitftel aan , vooral ten aan- 
ziene van de Kinderen. En nopens de Oude- 
ren, die om de behoudenis hunner Kinderen , 
wen ze ongedoopt. fterven- mogten „ bekom- 
merd waren , die dan ook op hunne begeerte „ 
naar een gebruik ‚in dien tyd , dezelve. ge- 
doopt. kreegen , fchryft hy , dat Zy meer no- 
pens het verkrygen „dan omtrent het uitftellen 
van den doop, by aldien zy deszelfs gewigt be- 
grepen , bekommerd zouden zyn... By het uit- 
 ftellen van dien: hadden de Christenen niets te _ 

| VICe- 


270 Over HET ZEDELYK LOT, DER 


vreezen ; want de behoudenis is , by een op- 
reeht geloof , veilig genoeg , en de Kindereri 
worden door het geloof hunner Ouderen zalig. 
En hiervoor brengt hy 1 Kor. VII. vs. 14. by 
en verklaart die heiligheid, door den Apostel 
aan de Kinderen toegefchreven , als een voor- 
recht van derzelver geboorte -lot , waardoor ze 
tot heiligheid en zaligheid beftemd waren „ en 
in den zelfden ftaat raaken met hun , die wit 
spater en Geest geboren worden , dat is, met 
volwasfenen „ die gedoopt worden. De Bap- 
tismo,c. 18. & Lib. de Anima ,c. 39, 40. 
aangehaald by den Heer VENEMA, TIL, 


p. 466. 


Ook was in de vierde eeuw een begunftiger 
van dit betere lot der Kinderen, CyPrrANus, 
die , Epist. ad Bidem, L. UL Ep. VIJL dus 
. Schreef : … Wat de Kinderen aangaat, wy 
„ hebben allen geoordeeld (eene vergadering 
> naamelyk van LXVI Bisfchoppen ) dat geen 
menfchen-kind Gods genade-en barmhartig- 
heid ontzegd mag worden.” En vervolgens: 
> Dat God zyne gunften zoo wel aan de Kin- 
„ deren, als aan volwasfenen bedeelt. — — — 
j, Want God, die geen aannemer des perfoons 
is, ziet ook niet op den ouderdom , maar 
vergunt aan allen eenen gelyken toegang tot 
zyne hemelfche genade. — — —. Worden 
den grootften zondaaren , die zich voorheen 

zeer 


23 
53 


95 
23 
EE4 
2 
2 
9 
55 
9, 
5 
59 
9 
2 
25 
99 
95 
23 
22 
9 
9 


99 
fc 


N 
| 


KINDEREN va DIT LEVENS 271 


zeer tegen God bezondigd hebben , wanneer 
ze naderhand gelooven , de zonden verge- 
ven : word ’er niemand van den doop eh de 
genade uitgefloten ; hoe veel te minder mag 
meu dan een Kind uitfluiten ; het welke ; 
onlangs geboren „ nog geen zonde gedaan 
heeft, maar alleenlyk door zyne vleefchlyke 
geboorte uit Adam onder de fchuld des doods 
ligt ? Zal dit niet zoo veel te eerder.de ver- 
geving der zonden deelachtig worden 5 naars 
demaal aan het zelve geen eigene „maar 
vreemde zonden vergeven worden ? Hier- 
om ‚ myn zeer geliefde Broeder ! is dit „in 
de Kerk- vergadering , ons befluit geweest, 


dat wy niemand mogen uitfluiten van den 


doop „ ende van de genade van God, die 
omtrent allen barmhartig „ goedertieren en 
getrouw is. „Moet nu dit omtrent allen waar- 
genomen en vastgehouden worden ; ‘hoe veel 
te meer dan ook omtrent de Kinderen en 
jongst-geborénen, die terftond na hunne ge- 
boorte fchreijen en weenen, en dus niet ane 
ders doen „ dan fmeeken : die overzulks de 
voorwerpen van onze behulpzaame hand, en- 


„de van Gods ontfermingen zoo veel te. meer 


verdienen te zyn?” —- En dit getuigenis, 


hryft Vossius, l.c. Disp. XIV. 6. 9. is van 


zoo veel te meer gewigt ‚ dewyl het zelve het 
oordeel was van LXVI Bisfchoppen „ in eene 


Kerk - vergadering. | 


& XIIL 


272 Over HET ZEDELYK LOT DER 
GX EI IL. 


„AMBROSIUS ,/een getuige uit die zelfde 
eeuw „ zegt , de Abrah. Patriarcha, Le II. 
ede, Geen aankomeling CProfelit) , die 
sy oud van jaaren is ‚ geen kind „ een Ínboor- 
ling zynde „ word ‘er ùitgeflooten ; want el- 
ke leef-tyd is aan zonden onderhevig , en 
overzulks ook vatbaar voor het bond- zegel. 
— —— Indien iemand niet weder geboren 
word uit water en den Heiligen Geest, kan 
„ hy in het koningryk van God niet ingaan.’ 
Daar word zekerlyk niemand uitgeflooten, geen 
kind , niemand, die door eenige noodzaaklyk- 
heid belemmerd is. Vossius l.c. $. 10. — 
En Homir. ôn bit. Valentin. zegt hy van den 
overledenen „ dat dezelve , hoewel ongedoopt 
geftorven „een beter lot was deelachtig gewor- 
den. En beroept zich op het voorbeeld van 
David , die terwyl zyn zoontje ziek.was, rou- 
we bedreef , uit vreeze , dat het hem ontrukt 
‚zou worden ; maar niet langer weende , na dat 
het geftorven was ‚ naardemaal hy wist ‚ dat 
het by Christus was. … Hy treurde over zynen 
aan bloed-fchande fchuldigen-zoon .Amnon , 
insgelyks over den broeder -moorder Abfulom., 
weetende , dat beiden in hunne zonden geftor- 
ven waren. Maar over den dood van dit zyn 
onnoozel zoontje had hy geen rouwe ; dewyl 
hy geloofde , dat het zelve „ als nog onnoozel 

Zyn- 


| 


KINDEREN NA DIT LEVEN. … ä%g 


Byndes-leven zou. „ForBmsius, die dit aan- 
haalt, dc. LX. c. 6, $. 2. merkt op dit be-” 
wys van dien Kerk-vâder aan, dat dezelve van 
oordeel geweest is, dat dit geen byzonder voor 
recht van Davids kind „boven die van ândere’ 
geloovigen geweest ware; maar dat David zyne 


hooftgronden van het wedervaaren van alle kin 


deren der geloovigen , die in hunne kindsheid 
fterven ‚ ontleend, en dus niet uit een byzone 
dere openbaring. had. 


Xi Mo 


| 
\ 


‚Vooral heeft: zich de zaak der Kinderen zn 3 
zeer aangetrokken de vermaarde. Abt Berns 


HARDUS uitde twaalfde eeuw. Dorn. in ram. 


palmaâr. Serm., 1 Opp. p: m. 33. fchryft hy 
düs: „; Die als een Kind, geboren is ‚ en den. 


„> ftand der onnoozele Kinderen tot zyn-eerfte 


slot verkoos „fluit ook thans geen Kinderen , 


suit van de genade, Dit ftrookt met hunne 
bn, onnoozelheid. „en is eene lichte zaak voor 


ss Zyne Majefteit , dät Hy door Zyne genade - 
s». goederen vervulle ,, hee geeri natuurlyk bo- - 
ven hun bereik is.” — En Sem. fuper 


Cantic. LXVI fol. 186, gaat hy de verachte- 
ren van den Kinderdoop dus tegen: ; Alhoe- 
s. wel het Kind voor Zich zelven niet fpreeken 


s, kan „hiersis echter het bloed van deszelfs 


‚ broeder „én wel zulk eenen. broeder ; het 
OL XXII Deel, Ss z well 


° _ 
= 


274 Oven ner ZEDELYK LOT per 


;, welk van de aarde tot God roept : hier is 
„tevens deszelfs moeder , de Kerk , die voor 
… het zelve roept : en het kind. zelve , ziet gy 
> niet , hoe het hygt , en als aan de. bronnen 
„… des Zaligmakers tot God roept , weent en 
… huilt: Heere ik word onderdrukt , wees Gy 
s>- myn borge ? Het fnikt om de hulp der ge- 
»> made, dewyl het onder den druk ligt van zy- 
‚> hen oorfprong. De onfchuld van het ellen- 
> dig fchepfel roept , de onwetenheid van het 
„> kleine kind roept, de zwakheid van den doo- 
„> peling roept. Alles roept hier dus; het bloed 
„> des broeders , het geloof der moeder , ‘het 
> gebtek des ellendigen , en de ‘ellende des 
‚ gebrekkigen: dit alles roept tot den Vader.” 
Dit bevestigt hy met het voorbeeld van de ge- 
loovige fmeekingen der Kananeeïfche Vrouw’, 
ten voordeele van haare dochter ‚ die door den 
Heiland geholpen is. En na eenige andere be-* 
wyzen zegt hy eindelyk: met de woorden van 
IRENEUS: ‘3, Hierom is Christus zelve ook” 
» een Kind geworden , en heeft alle de trap-” 
„, pen van den menfchlyken ouderdom door ge-** 
za Zaan , om in geenerlei ouderdom iemand zy- 
„‚ ne hulp te doen derven.” —- Uitvoerig. 

fchryft hy ook over dit ftuk „ Bpiflo/. LXXVII. 
ad Hwugon. de S. Vicïore , fol, ae1. feq. daar 
wy „ dewyl die brief zeer wydloopig # ‚ deeze 
hoofd-zaaken flechts uit optekenen. rr.) Aan- 
ed de woorden van Christus tot Nikodemus: « 
indien 


Î 
{ 


KINDEREN va Dir LEVEN. ” 275 


êndien iemand niet weder geboren word uit Wa 
der en geest , kan hy in het koningryk der he- 
melen niet ingaan , oordeelt hy , dat derzelver 
verklaaring al te hard zy en niet kan aangeno- 
men worden , wanneer. men ‘allen , die onge- 
doopt fterven, mits zy aan eene verachting van 
den doop niet jpu Zyn , daardoor van de 
zaligheid uicfluit. 2) Dringt hy aan, dat naar” 
demaal de inftelling van den doop niet van ee- 
‘ne natuurlyke wet is , en overzulks buiten ee- 
ne vóoräfgaande afkondiging. niet bekend kan 
Zyn, men de geene, die, eer ze nog daarvoor 
vatbaar Zyn , uit dit leven worden weggerukt, 
niet veroordeelen mag. 3.) Op.de zwaarig- 
heid, die hier van eene verdoemende erfzonde 
gemaakt word „ antwoordt hy, dat God, bui- 
ten den doop en de voorgaande befnydenis / 
ook nog. andere middelen nest om, „wetiehen 
zij te maken. ; | 


In dit gevoelen ftonden ook ass wate. 
nooten,- Huco DES. Vricrorre en PETRUS 
vid. aangehaald by Forsestus, L Ge 

7. Sr „en bt dd Lc. d: 2 


N Ee s rs Î 1 
kf : 3 HE 8i, iN td 


SKV 


Onder de Protestantfishe: linblacdid vinde 
_ men eenpaarig-genoeg ; dat-ze omtrent dit ftuk. 
zeer gemaatigd gedagt hebben. Dan-eer wy 

08 dae 


276  Overrmer ZEDELYVK LOT per 


dat nagaam ; moeten wynog de. gedagten vat 
zommige, “die” met het tweederlei gemelde ge- 
„voelen niet infternien ; vernemen. 


Dewy! men hieromtrent niet wél iets vinden 
kon het ‘geene in alles met andere bekende 
waarheden, of aangenomen (tellingen overeen 
te brengen was „ hebben zommige goedgevon- 
den eenen middenweg inteflaan.. Dus heeft in 
de vierde eeuw GREGORIUS NAZIANZ. » 
Orat. de bapt. Theod, ap. Forses. L.X. c. 5. 
S. 9. reeds geoordeeld „ dat de Kinderen zoo 
weinig met de hemielfche heerlykheid beloond , 
als tot de ftraffen der verdöemenis van een echt- 
vaardigen. Rechter veroordeeld wierden ; voor 
zoo veel ze den doop niet ontvangen, en. echter 
ook aan. BALORNS 60 zonden zich niet fchuldig 
‘gemaakt hadden. — . En de geleerde. Kerk- 
‘vader pepe ‚ in de tweede eeuw , 
Lib. de Refurre@ì. p. 185. was van gedagten, 
dat ; naardemaal de Kinderen goed..noch, kwaad. 
gedaan hadden ‚ zy zelf niet eensán het laatfte 
oordeel eene plaats, konden hebben. NARE Mp 
Differt Sacr. p. BR rie DVR ei pr 


& Eid & 


De oude Pelagiaanen konden ook de onge- 
doopte Kinderen z00 Weimig tot het koningryk 
van God toelaaten , als zy dezelve tot de hel- 
fche pynen durfden-verdoemen 5 mâaar-weezen 
hun eene zekere,derde plaats toe; de. voorburg 
der head nn Kang) genaamd. For- 


BES. 


zeKINDEREN 9 ber Levens) “opp 


Besole. LVL co 1. $- 20; or, ==! De 
Heer Venema sole. “T. IV--p. 568. merkt 
aan,dat ze onderfcheid maakten tusfchen het 
eeuwige leven „, en het koningryk der hemelen: 
het eerfte vergunden zy den Kinderen wel; we- 
-gens derzelver onnoozelheid ,„ en onzondigen 
ftaat „doch alleenlyk wen ze gedoopt waren , 
‘volgens. Jon. II. vs..5. - En dit-word van Au- 
GUSTINUS eene plaats. van #weede gelukzalig- 
heid genoemd. Dan het:blykt nergens daide- 
1yk ; „waarin dat ‘onderfcheid tusfchen het eeu- 
avige leven en «het koningryk-der-hemelen zou 
-beftaan hebben. ‘Dog het bekende zeggen van 
‘Per aerus nopens de Kinderen was’: Waar 
ze niet. heen komen , weet ik „maar. waar ze heen 
gaan ; weet ik niet: waârdoor hy eenen mid- 
denftaat tusfchen hel en paradys bedoelde. En 
dit gevoelen wierd in de Karthageenfche , ofte 
Mileritaanfche Kerk = vergadering veroordeeld. 
_Ook waren ’er onder déraanhangeren van Pe- 

LAGIUS ‚die zulk eenen middenftaat verwier- 


pen ; maar in beiden werfcheiden trappen ftel- 


den. Het-is echter waarfchynlyk , dat ze eene 
natuurlyke gelukzaligheid „ buiten het zalig-aan- 
fchouwen van. God , onder de benagming van 
het eeuwig leven bedoelden. 


Nog anders begrepen het de halve Pelagiaa- 
nen „ dat-naamelyk de Kinderen „ geduurende 


gen flaat van Qnngozelheid geftorven,, geoor- 
3 deeld 


# 


278 Oven ner ZEDELYK LOT prr 


deeld zouden worden naar het geene zy zouden 
bedreven hebben, by aldien ze den ftaat van 
volwasfenen zouden bereikt hebben :-@n over- 
zulks ten deele vrygefproken „ ten-deele ver- 
doemd-worden. De Heer VENrMma Disfert. 
Sacr. p. 537 houdt dit voor ongerymd , naar- 
demaal ’er niet geoordeeld word over het geene 
iemând nog zou doen , maar over het geene hy 
gedaan heeft, En hierby moest ook eene zoo. 
genaamde „ naderhand-zoo veel twist -ftof uit- 
geleverd « hebbende „ middenkennis onderfteld 
worden. Uit deeze aan God toegeëigende ken- 
pis hebben ook zommige Leeraars der Augsburg- 
{che Belydenis der Kinderen zalig of rampzalig 
lot afgeleid ; gelyk. Waucr „ Lc. $. 3. ge- 
tuigt , en het gevoelen van J. HurLsEMAN 
daaromtrent vertoont. 


EEV L 


De meeste schaal: geleerden durfden hen 
_ wel niet tot de helfche vlammen veroordeelen , 
maar verwezen hen tot eene zekere voorburg , 
in welke zy wel niet te lyden „ ofte geen ftraf 
te ondergaan hadden , doch van het zaligend aan- 
fchouwen van God verfteken zouden zyn. — 
Doch zommige drukten zich daaromtrent liever 
zoo uit, dat ze wel niet in de hel geftraft wor- 
den , maar eene lichtere foort van ftraf zouden 
hebben te aaa niet eene branding, maar 

eene 


KINDEREN ma DT Levens , 27g, 


eene gevangenis: —— Dit gevoelen wierd door 
de H. Bricrrra „ diein de veertiende eeuw 
„eenen grooten naam had, byzonder begunftigd. 
en onderfteund.; dewyl men van derzelver ge- 
waande openbaringen te. Aome, veel werks maak- 
te , gelyk LeiBNiTz, Le. 9.92. heeft aan« 
gemerkt. —… Bykans op. diezelfde wyze heb- 
ben, gelyk aldaar $. 93. getoond is, THomas 
AQUINAs, BONAVENTURA en andere daat 
over ook gedagt „ en-gefteld , dat ze wel eene 
ftraf van gemis, maar niet de ftraffen van ge- 
voel te ondergaan hadden : voor zoo veel ze 
naamelyk ongedoopt geftorven waren. Dit word 
ook van ForBesius, Le. LX, e.6 $ & 
c.7. $. LL aangetoond. eig 


In de Trentíche Kerk-vergadering wierd door - 
de Godgeleerden van de Dominikaaner- Orde 
bepleit, dat de ongedoopte Kinderen, die. voor 
het gebruik der rede geftorven waren „na de 
opftanding in zekere voorburg, ofte onderaard- 
fche plaats in de duisternis zouden opgefloten , 
doch niet door het vuur gekweld worden : ge- 
Iyk van P. SarrPrus , Miftor. reed Trident. 
p. 157. bericht is. 


Alhoewel nu dit gevoelen veel tree | 


is dan het bovengemelde ($. 5— 10.) „ zoo 
is echter de praktyk der Roomfche Kerk daar- 


omtrent zoo gemaatigd en toegevend niet; naa- 


demaal de geene , die nog ongedoopt zyn , als 
vO Uk flaa- 


28e Over zer ZEDELYK LOT vir 


{laaven en een eigendom van den Duivel wor” 
den ‘aangemerkt , uit welken de Duivel , door’ 
eenen plechtigen ban (exoreismus”), word uit= 
gedreven, eer ze werklyk gedoopt wórden, En 
den geenen , die ongedoopt fterven , word geen’ 
begraafplaats op de kerk- hoven der Christenen 
vergund „ maar ze moeten elders Onder den, 
grond gefopt ih } 


ne vn Zo tm 


“Dan hierby hebben zommige haci Eg 
dog niet te moeten laaten berusten ‚ maar den 
Kinderen zelf die Ongedoopt bvededdn. waren , 
eene zekere natuurlyke gelukzaligheid toege- 
fchreven , gelyk , volgens LigiBNIiTz, hc, 
AMBROSIUS CATHARINUS sJÄLPH. Sanb 


MERO , LUD. MoLINA, en er gefteld: 
hebben. 


De Godgeleerden van de B rncikne, orde, 
beweerden in de Trentífche Kerk - vergadering , 
dat ze op zekere plaats boven-den aard- kloor 
verheven , en in het licht hun verblyf zouden, 
hebben, Zommige beweerden-ook , dat ze met 
de Wysgeerte , en befehouwing van de dingen 
der natuur zich bezig houden , en zulk een ge- 
noegen genieten zouden , als die geene in dit 
leven ondervinden , die zich met voorfpoed in 
de uitvinding en ontdekking van zaaken DE 


KINDEREN pa pir Tete)  eBf° 


Ook voegde A. CATHARINUS hier” nog by, 

dat ze van de heilige Engelen en gezaligde mên-- 
fchen zomtyds bezoekén ontvangen en drag 
dingen genieten zouden, Zie visje Les w 


„Zelf keurde. de Kardinaal: FA NG. neren. 
_praATUS dien toeftand eener gelukkige onfchuld- 
der Kinderen nog’ boven den ftaat-der gezaligde 
zondaaren. Alhoewel, fchryft-hy , God hen: 
sj miet tot de hemelfche heetlykheid toelaat, 
„begunftigt Hy ze echter met:eene andere en- 
s‚ veel grootere weldaad, die.zy, en wy zelve. 
„„ ook , by aldien daaromtrent eene keuze :te: 
9) doen ftond , ongelyk hooger „dan' den he- 
„s mael ‚waardeeren zouden. “Ea deeze wel- 
»» daad is, dat ze , door eenen vroegtydigen- 
» dood weggerukt , nopens hunne perfooneele- 
s onfchuld in veiligheid gefteld , ‘buiten de mo=: 
„, gelykheid van zoo veele, ten deele vergeef 
» lyke, ten-deelerdoodelyke zonden geraaken ; 
5; en. aan geduürige en oneindige gevaaren van 
zen verzoekingen tot zonden onttrokken wor« 
ss den , aan welken zy met den voortgang. der 
» jaaren onvermydelyk zouden bloorgefteld zyn „ 
> En dus de eeuwige helfche ftraf tot eene prooù, 
»> worden. Zy wierd weggerukt , op dat deboos- 
„5 heid zyn verftand niet zoude veranderen, of 
> de Üst ayne ziel bedriegen. Wvsn. IV. vs. 9.” 
„ Deeze zyn-deszelfs eigene woorden’, by laas 
NITZ wis C. aangehaald. 


S 5 Dit 


832 Over ner ZEDELYK LOT per 


A RrA 


aan eene vry vermaâaklyke plaats „het zy in dee- 
ze , het zy in eene andere-weereld zich bevin= 
‘den , en onder het genot van eene zekere na- 
tuurlyke gelukzaligheid’, God loven en danken 
zouden ; alhoewel. uitgeflooten van het koning- 
ryk der hemelen, dan hierover zouden ze-geen 
ongemak hebben „ niet treuren „of zich bekla- 
gen. Want dit zou eene tegenftrevigheid tegen 
Gods wil zyn, die niet vry. ware van zonde. 
En naardemaal ze in dit leven geen verkeerde 
wils- neigingen gehad hebben, zoo was het ook 
niet waarfchynlyk , dat die in een ander leven 
jn hun zouden plaats hebben. Dus word-des- 
zelfs gevoelen voorgefteld van P. Martyr , 
Loe. commun. CI. IL. Loc. 1. 9% 5. & CL III 
Loc. 1. $. 35. gelyk ook A. Riverus „ Ca- 
hol. Orthod. Tra. II. Q. 3. Opp. T. IIL. p. 
go4- het zelve heeft voorgefteld „ die ook ze- 
keren pe SiLBON aanhaalt, als vereenigd met 


dat gevoelen. 
CEN TIL 
Zedert de zestiende eeuw „ met welke de 


Kerk-herforming begon aan te lichten , vindt 
men , 


KINDEREN NA prT LEVEN, 283 


men dat de Protestantfche Godgeleerden-door. 
gaans vry gemaatigd over dit.ftuk dagten. Af 
meest komt men daârin overeen „ dat men nó- 
pens.de Kinderen , ‚die voor eenen volwasfenen 
ftaat , en het gebruik dervrede fterven , het zy 
ze gedoopt ‚of ongedoopt zyn; het goede na 
dit leven hoope. ‘En nopens de Kinderen der 
Christenen. meent men , ‘dat hun het geloof in 
Christus, het eenige middel, om de’genade en 
zaligheid „door Christus verworven , deelach- 
tig te worden, niet kan ontzegd worden. Dan 
hoewel men nopens het geloof en de wederge- 
boorte , de voorwaarden der zaligheid , door 
Christus , ten aanziene der volwasfenen „ zich 
onderling niet wel verftaan , en dezelve niet 
gereedelyk verklaaren „ ofte bepaalen kon , in 
welk eenen zin, en hoedanig men die aan de 
Kinderen zoude kunnen toefchryven ; zoo ver= 
werpt men echter, daarom de zaak „of die gun- 
ftige gedagte nopens-het toekomiend lot der Kin= 
deren niet. En het gefchil nopens die voor- 
waarde der zaligheid word. by veelen.aangemerkt 
en behandeld , als of het flechts een woorden - 
twist ware. En over het geheel laat zich, no- 
pens die voorwaarden van der Kinderen zälig- 
heid, aanmerken, dat de Protestantfche Godge- 
leerden daaromtrent een drieërlei gevoelen om- 
helzen. Want zommige vinden alles in Chrís- 
tus, en de genadige toerekening van deszelfs 

verdienften , wat tot der Kinderen zalig lot na 


dit- 


284 _ Over er ZEDELYK:LOT: per 


dit leven behoört. — „Andere zoeken en ftel- 
Jen die voorwaarden perfoonelyk in de Kinde- 
ren ‚en tusfchen. deezen. heeft-dan in ’t byzon- 
der het, gefchil. plaats , nopens de wyze „hoe 
men dezelve in die onderwerpen moete begry- 
pen. —-  EÉn-nog andere gaan. hier te-tug tot 
de Ouderen , in welken de Kinderen gerekend 
worden „in welken men dan-ook de vervulling 
dier voorwaarden ftelt „die den Kinderen , uit 
hoofde van een. natuurlyk. onvermogen „ ont- 
_ breken zou. - Dan , zonder juist naar deeze or- 
de ons hier te fchikken, zullen wy de gedagten 
van eenige Godgeleerden opgeven. | 


De Den 


By de Broederen van de Augsburgfche Bely- 
denis word al meest het in de tweede plaats ge- 
melde gevoelen „ aangaande de voorwaarde der 
zaligheid in de Kinderen , aangenomen. 


Men vindt in de Formula Concordie ‚ uit 
den grooten. Katechismus van LUTHERUSS; 
hieromtrent dit volgende: „ Wanneer wy zeg- 
» gen ‚ dat de Kinderen gelooven „ en het ge- 
, loof bezitten , is het geenzins onze mening, 
2» dat zy op eene verftandige wyze werkzaam 
ss Zyn „ en geloofs-daaden oeffenen zouden. 
»‚ Maar wy willen daar door, die dwaaling van 
hun tegengaan „ die zich verbeelden , dat de 


92 
39 ge 


40 KINDEREN. NA DIT LEVEN! e8s 
5; gedoopte Kinderen “Gode behagen ; @n Zon= 


35 der eenige werking des: Heiligen. Geests “in 
‚5 hun’, zalig worden.” En alhoewel wy niet 
 duidelyle verftaan „of met woorden ook niet 
‘, verklaaren kunnen, welke en-hoedanige die 
sy werking: des Heiligen Geests in de.Kinderen 
ss Zy s die gedoopt. worden ; zoo is betocht 
zystans uit Gods wootd zeker’, rdat zeer is-en 
plaats. heeft” Dit heeft Uit: CHEMNITIE 
Exam. Concil.Trident, ad Can: XII; de Bap. 
tism. aangehaald J.L-Farrrcius Dialog, de 
Fide infantutor e Opp. Pp. 394: Este. er} bike 


CHEMNirids zelve heeft dit fluk ook uit- 
vobrigef behandeld’, waarvan Fasrricius lic. 
p. 395. dit uittrekfel geeft: „ Dat den Kin- 
», deren, zoo veelen ’er zalig worden, de Hef- 
> lige Geest van God gefchonken word „ die 
„ in hun zekere wêrking“heeft en voortbrengt. 
== Dat wy den aart van die werking en, die 


’ 4 


give niet verftaan „ ofte met, zekerheid, be- 


„ paalen kunnen, die wy echter, hoedanig ze 
s óók moge zyn’, het geloof noemen. — 
Niet als of dit zulk eene toeftemming in het 

> Verftand, en, vertouwen. der harten ware , 

‘> hoedanig 'er in volwasfenên. plaats heeft; 

> Maar dewyl dat middel , waar door Gods kö- 

5, Ningryk , in het woord en de bond - zegelén 

“> Aangeboden, aangenomen word , in de Hei- 

lige Schriftuur.dien naam draagt.” | 


286 Over mer ZEDELYK LOT: pen 


> J. GermarDus verftaat door het daadelyk 
geloof , het welk men den Kinderen niet: af- 
Ápreken mag, allerlei werkingen des H. Geests 8 
hoedanigen die-ook zyn-mogen , die tôt ’smen- 
fchen gerechtigheid «en zaligheid dienen. -4pí7, 
Pag. 397. —= Ook worden aldaar aangehaald 
BarvuiNnus, BROCHMAN en HursrMaAN, 
als die mede in den Kinderen het geloof erken- _ 
nen. — De laatstgenoemde erkent zelf in de 
„Kinderen de wedergeboorte , ‘hoewel niet de, 
ín eenen. naauweren zin dus genaamde; beke- 
ring. En elders leidt hy der Kinderen behou- 
denis ook af uit de zoogenaamde midden-kennis 
(/tientia media”) van God, en uit een voorge- 
“zien geloof , het welke zy, by aldien een lan- 
‘ger leven hun vergund ware , zoudei gehad 
hebben. Zie J.G. Warcuir Difert. de Fi. 


\ 


de infanum în ùtero, $. 3. a 


“Sep. ScHMIDT heeft op de vraag : Of de 
Kinderen , die voor den achtften dag „en düs 
zonder de befnydenis ontvangen te hebben , ge- 
ftorven waren „ ook waren Zalig geworden? dit 
te recht geantwoordt : „ Wel zekers wart 
» naardemaal ze door niemands fchuld , mar 
‘> uit eene ftipte gehoorzaamheid aan het God- 
lyk voorfchrift van dat bond- zegel verfteken 
waren ; ZO mag men omtrent dezelve geen 
mindere genade van God ftellen plaats te 
hebben, dan omtrent de Kinderen van zulke 
| » Ge= 


ed 


5 
” 
5 
33 


KINDEREN 'NA-vit-tEvén, 287 


Pe ‘Geloovigen ‚ die tot de befnydenis niet ver- 
„ plicht waren. Johannes de Dooper wierdt 
» voor de befnydenis ‚en nog in ’s Moeders 
‚buik zynde, met den Heiligen Geest vervuld. 
» David geloofde; de zaligheid van zyn op den. 
„» zevenden dag geftorven Kind zoo zeker, als 
„hy, zyne eigene hoopte.  ‚Wânt de belofte „ 

‚die den Ouderen door de befnydenis toege 

“past en ‘verzegeld wierd, dat God hun God, 
… en hunnes zaads God zou zyn, kon niét fei=" 
»…. len 4 ‘zoolang „de menfchen niet door hunne 
» eigene {chuld. dezelve verydelden.” - Aange-: 
haald: by Wa wens 1. er $..s- „die ’er dethao 
aanmerking „by gevolg- trekking ‚by voegt ;. 
Had „dit plaats, nopens de Befnydenis , men. 
heeft nopens- den. dong. eb ook het eelfde te. 
doeken | ; | 


Eenftemmig met deeze Rae heeft zich 
ook eedt TARNOVIUS , Comment. in 
Proph. mina, Jon. IV. vs. 11 ‘die de Kinde- 
rea ‚ die voor de befnydenis geftorven waren „ 
in het zelfde lot en geval ftelt met de Dochter- 
tjes onder het Oude Testament , die voorde 
jaaren van onderfcheid geftorven’, uit kracht der - 
Godlyke belofte zalig geworden waren : insge- 
Iyks met dat van de Kinderen der Israëlleren „° 
die geduurende de veertig- jaarige reize door de 


WOES- 


258, Over zer, ZEDELYK LOT. oee 


woestyne onbefneden geftotven waren , Jos. 
Va VS 7e Ook met den toeftand der Knecht- 
jes. die ‚daor, het wreede bevel van den Egip- 
tifchen Koning. in de wateren gefmoord waren , 
ExOD,, L. Vvs. 22. “Gelyk ook rog met het lot 
er On oozelen die by andere vervolgingen 
door den. dood: Kpn weggerukt; 1 Markag, 1.” 
EN “Maxgag, VI. . En waarom, zouden wy 
che Onder het Nike Verbond aan deizelvee” 


zaligheid wanhoopen 2 En 


orDezelfde haalt het ook als minarine aan „- 
hetigeêne door HuNNius, Loc. de Baprism. 
gefchreven áe>:- « ;,- Dat Christus in ‘den buik 
5 zyner Moeder een Kind had willen worden „ 
„om daar” mede: vaantetoonen „ dat Hy ook de 
„Kinderen van: Godvruchtigen;, tefwyl ze nog! 
„‚ in de baar- moeder waren, heiligen wilde en. 
, kon ; by aldien ze ook het gewoone zegel - 
pe teken der wedergeboorte niet mogten deel- 


” achtig worden. 


„Het gevoelen \ van Danu AU Er, leromtrerik. 
| heeft -LeEIBNITZ „Lc. Ss 98. opgegeven, aldus: 
» Vraagt iemand, nopens.de wyze en het middel, 
ter, zaligheid, van zulk een Kind : wy, laaten 
„dit , voor zoo veel het Gods zaak is, aan 
». Zyne wysheid over : voor zoo veel de doop … 
‚ met den Heiligen Geest als een middel tus-, 
ds ‚ fchen beiden komt , hoopen. wy daaromtrent 


‚het goede, En hiermede wierd Johannes. de. 
ds sd Doo- 


KINDEREN na oir zeven, 289 


‚‚ Dooper op eene uitmuntendfte wyze begun- 
kt Van ’sKinds kant is het eigene gelgof 


„ het middel — — — daar over Onze geleêr-. 


„de FreursorN naauwkeurig gehandeld heeft, 
2 ‚Is het nu onmogelyk , zonder geloof Gode 
te behagen, zuike Kinderen moeten dan, by 
aldien ze zalig worden, noodzaaklyk gok het 
geloof in hun hart deelachtig worden. ” 


En nopens de Kinderen der Heidenen fchreef 
B. HorMmaN , &ynopf. Theol, Dogmat. p. 329. 
»s Dat het wel zeker is , dat. Gods toorn op 
… hun blyve , by aldien ze. niet op eene bui-_ 
>» tengewoone wyze door den Heiligen Geest 
„wedergeboren „ en met het geloof begunftigd 
„worden. Dat nu dit gefchieden kan , daar 
> aan mag niemand twyffelen ; maar of het ook 
„ daadelyk gefchiede , dat laaten wy aan de 
… Wysheid en Barmhartigheid van God over.” 
LEIBNITZ , 1ec..$. 93. daar DANHAUER 
ook aangehaald word. 


Nog eenen ftap verder ging hier Tos. Wac- 
NER , Wylen de Kantfelier. der Akademie te 
Tubingen „ die omtrent de Kinderen der Hei- 
denen. het goede dagt, en hun , naardemaal ze 
in hunne onwetenheid gefteld waren, verfchoo- 
ning @n vergeving billyk meende te mogen toe- 
fchryven. Hy oordeelde, dat die mening meer 
waarfchynelyk was, die mede brengt, dat God 
in zyn oordeel over de zulke naar de Barmhar- 

AAI, Deel, ie ze vig” 


ed 


290 Over Her ZEDELVYK LOT DER 


tigheid overfloeg , eù ze met de zaligheid be- 
gunftigde , dan wanneer men het tegengeftel-- 
de harder gevoelen , het welke die Kinderen van 
de zaligheid uitfloot , omhelsde. Zie Pran- 
NER ,. Syftem. Theol. Gentil, purior. c. ZL 
S. 17. | 

Wy befluiten bien uit, het geene ook de 
Ichrandere LEIBNITZ, Ee c. billyk hier uit 
heeft opgemaakt : „Dat de Evangelifche God- 
„‚ geleerden met veel gemaatigdheid hier om- 
» trent gewoon zyn zich uittedrukken : terwyt- 
s, Zy die zielen aan het oordeel en de Genade 
s, van haaren Schepper overlaaten. En voor 
„ons zyn immers alle die buitengewoone we- 
» gen verborgen , langs welken God de zielen 
5 verlichten , en van welke middelen, Hy zich 
» daartoe bedienen kan.” 


5 OXXL 


“Komen wy eindelyk tot de Godgeleerden 
vän onze Kerk , ofte de Hervormden , deeze, 
hoe zeer zy ook van anderen , wegens de leer 
eéner byzondere genade , «en andere daar mede 
verknogte leerftukken , bedild en gehekeld zyn, 
zyn echter , ten aanziene van der Kinderen 
jongfte lot, ook zoo gemaatigd van denkwyze, 
dat ze hen geenzins van de Godlyke genade en 
eene eeuwige zaligheid ustfluiten. Dit zal ops 

uit 


KINDEREN va DIT LEVEN. a9t 


uit eertige ftaaltjes en getuigenisfen , hoe zy zich 
daarover uitdrukken , nader blyken. | 


ZWINGLIUS. althans ontkent de genadewer- 
kingen des Heiligen Geests in de Kinderen geen- 
zins , wen hy , Opp. T, IL ib. de Baptismo , 
p. 607. Zegt: - Wie onzer kan met zeker- 

‚‚ heid weeten , op welk eene wyze de Heere 
aam de Kinderkens’ woont 2? Zouden wy niet 
, zeer fchaamteloos handelen „ wen wy verme- 
‚> tel ons zouden aanmaatigen over zulke zoo 
sy zeer verborgene dingen iets te willen be- 
» paalen” ? 


Niet minder heeft ook CauLviNus voor der 
Kinderen belangen gepleit , Znftit. Chrijt. relig. 
L. IV. ec. 16. $. 17. kan hy het niet verkroppen , 
dat de Wets eDoper hen ten dood veroordee- 
len , en zegt:  Naardemaal de Schriftuur 
„, verklaart, dat wy allen in Adam fterven, zo 
„ volgt , dat” er geen hoop ten leven , dan al- 

ss leenlyk door Christus , voor ons overig is. 
_ Om nu erfgenaamen des levens te worden „ 
| » moeten wy deelgenooten van Hem worden. 
> En zegt de Schriftuur ons elders, dat wy al« 
‚ le van natuur onder Gods toorn liggen, en in 
» Zonden ontvangen zyn, die ons altoos doem- 
ss fehuldig maken ; wy moeten dan, om in het 
» koningryk Gods te kunnen ingaan , wederge- 

‚» boten , en Christus ingelyfd worden. Maar 
‚> hoe’, zeggen zy, zullen de Kinderen weder- 


> Ai ges 


er 
" 


292 Over net ZEDELYK LOT pen 


„geboren wider, die van goed noch kwaad 
bezef hebben ? ‘Wy antwoorden hun, dat. 


alhoewel Gods werk onder onze begrippen 


niet valt, echter geenzins voor niet met al 
te houden zy. Vervolgens, dat het zeker 
is , dat de Kinderen} die behouden zullen , 


» worden, (en dat 'er eenige uit die jaaren be- 


houden worden, kan men niet ontkennen, ) 
alvoorens van den Heere wedergeboren wor- 
den; dewyl ze zondaars van hunne geboorte 
af zyn, en dus by God verfoeijelyk en wal- 
gelyk zouden blyven moeten , by aldien ze 
‚ niet gerechtvaardigd wierden.” En dit be- 


bevestigt hy met het voorbeeld van Johannes 
den Dooper , aan welken God getoond heeft 
wat Hy ook in anderen doen kon. „ En het 


2 
2) 


is, zegt hy wyders „ te vergeefs , dat ze. 
hier op: die uitvlucht maken „ dat dit flechts 


sw eenmaal gebeurd is „ en daar uit overzulks 


kid 
2 
33 
3 
33 
ld 


2 
2% 
23 


niet. volgt „dat de Heere dus doorgaans met 
en omtrent de Kinderen handele. , Want wy 
beredeneeren flechts hier uit „ dat zy zonder 
grond de Godlyke kracht binnen zoo enge 
grenzen beperken, waarin ze zich dog geen- 
zins bepaalen laat,” 


E En hiertoe , dus vaart hy voort, $. 18, 19. 
is immers Christus van zyne eerfte kindsheid 
af geheiligd , op dat. Hy uit iederen ouder- 
dom zonder onderfcheid zyne Uitverkorenen 


» wl 


KINDEREN: na prr ler Bog” 


5, in Zich zelven’ zoude heiligen. ——=, — 
3, Hebben wy in Christus een volmaaktst voor- 
beeld van alle die genade - bedeelingen „ met 
welken God zyne Kinderen begunftigt :- wy 
hebben in dit opzicht daarin danook een be- 
wys, dat de kinderlyke ouderdom niet ten 
eenemaal met de heiligmaaking onbeftaanbaar 
» is. — — En zou het ook wel veilig zyn, 
wanneer wy ontkenden, dat God zich op de 
eene of de andere wyze aan de Kinderen ont- 
dekken kon? — — — En alhoewel het 
geloof uit het gehoor is , kan men het zelve 
daarom nog in de Kinderen niet ‘ontkennen. 
Want het zou zeer vermetel zyn , God aan 
dit middel te willen binden, ofte Hem dit 
als eene ftandvastige regel voortefchryven. 
En dit is ook geenzins de mening, van den 
ds Apostel. En heeft niet God ook in de roe- 
ping van veelen door de inwendige verlichting 
5» Zyns Geests , zonder de uitwendige ame 
a king, zyne waare kennis medegedeeld”? BE 


22 


_P. Martyr maakt wel eenige zwrkarieiëds 
om den- Kinderen een geloof toeteftaan , het 
geene hy ook tot derzelver zaligheid niet noo- 
dig vindt ; dit echter ftelt hy daaromtrent als 
voldoende , dat de Kinderen, zoo veelen ’er 
zalig worden , met den Heiligen Geest voor- 
zien , en daar door bewerkt worden : deeze is 


ue oorzaak en wortel van geloof „ hoope ; lief- 
E 3 de,’ 


mn 


“894. Over neT ZEDELYK LOT pen 


de , en alle die deugden „ welken. Hy vervol- 
gens. werkt in Gods Kinderen , hoedanigen xy 
dan ook , wanneer hunne jaaren het toelaaten , 
naar buiten, vertoonen. Dan op dit gezegde 
laat hy eindelyk volgen, dat zulke Kinderen in 
zekeren zin ook Geloovigen kunnen genoemd 
worden. Loc, Com. Claff, IV. Loe; var$. 44. 


En W. MuscuLus was van oordeel , dat 
de geene , die den Kinderen een geloof toc- 
fchryven „ daar door eene zekere verborgene 
_ werking des H. Geests verftonden , waardoor Hy 
naar Gods genadig welbehagen de Uitverkorene 
met eene voorkomende genade begunitigd , waar 
over wy niet oordeelen kunnen. « Hy legt in 
hun een zaad, het welk de verworpelingen niet 
deelachtig worden. Loc. Com, p. im, 304. 


Dus heeft ook B. ArrrTrius, Problem. 80, 
geoordeeld, dat men al te voorbaarig handelde, 
wanneer men den Kinderen het geloof ten ee- 
nemaale ontzeide ; naademaal het in zekere op- 
zichten wel ontkend kon , doch in. zekere op- 
zichten ook toegeftaan moest worden. 


6 MIKE 


Z. Ursinus fchryft ook „ Eaplic. Catech, 
Heidelb. ad Quaft. 74. , De Kinderen geloo- 
„ ven-op hunne wyze, ofte naar maate van 

‚„ hun- 


„KINDEREN sait evens 295 


ss hunnen ouderdam „ hebbende eene helling , 
5» Ofte neiging; om té gelooven. Het geloof 
ss Ís in de Kinderen by wyze, vanseen vermo=: 
» gen en neiging, niet daadelyk met werkzaam- 
„> heden, gelyk ín volwäsfenen, — === Dé 
Kinderen. hebben ook den Heiligen Geest , 
5» En worden , naar maate hun ouderdom het 
2» toelaat, daar door wedergeboren.” 


EF. Junius verklaart het als onbeftaanbaar 
met de waarheid, wanneer mên ontkent , dat 
de Kinderen niet zouden in Christus den ou= 
den menfch afleggen , en den nieuwen menfch 
aandoen kunnên. Want dit te ontkennen zou= 
de even zoo veel zyn , âls of men wilde be- 
weeren , dat Christus in hun dat beginfel van 
hebbelyke-genade niet kon-werken.-Opp. T. IL. 
Pag. 187. —-: Dezelfde houdt ook dikwyls 
ftaande , tegen GRATIANUS PROSPER ; dat 
men het geloof; alhoewel niet uitgewikkeld en 
in. zyne form , of door zulke werkzaamheden; 
als. zich in volwasfenen openbaaren , nochtans 
ten aanziene van-deszelfs.wezen en wortel den 
Kinderen niet ontzeggen kan. | 


aid. Raremuss Cathol. @rthod. Traët. IV, 
Queft. IL. Opp. -Tom. IL. -pag:- 387. fchreef : 
Wy erkennen „ dat God in-de Kinderen het 
ss geene ; by rde tederheid. van hunnen ouder- 
pn dom, ‘in.bun ontbreekt, „ doer de btrodieg 

| BR ;, Were 


had 


296 Over mer ZEDELYK LOT ben 


s werking van zynen Geest vervult , die het 
„ zaad des geloofs in hun verwekt , en door 
5, "zyne kracht de verdienften van Christus hun 
> toepast „ waarvan ze op hunnen tyd ne on- 
s, dervinding zullen krygen. ” 


D. Parmus, Comment. in Genes. Hi 
vs. 14. verklaart het gevoelen van Avcusrtr- 
Nus als al te hard, en niet gegrond in Gods 
woord „ ook niet ftrookende met de Christelyke 
liefde. Opp. T.L. p.255. En de onnoozele 
Kinderen te Bethlehem , op bevel van Hero; 
des , omgebragt , houdt hy voor de eerfte bloed- 
getuigen van den Heere Jezus, en ftelt, dat ze 
zalig zyn geworden. Comment. in Maru. IL 
dbid. p. Ó16. 


Wy voegen hier eindelyk nog by A. wat 
L&us, die, Opp. Theolog. T.1-p. 493. op de 
overeenftemming met URsIiNus, SOHNIUS, 
BucaNus, en veele anderen zich beroept ; 

en dit fchryft : „ Wy zeggen, dat de Kinde- 
5 ren (wy nemen die thans onbepaald ; laaten- 
„, de aan God zyne oordeelen , ) onder de ge- 
5, loovigen moeten gerekend worden, dewyl 
> het zaad, ofte de Geest des geloofs in hun 
9, ís, dien zornmigen eene hebbelykheid, an- 
9’ deren eene neiging noemen. — — — En 
9, deezen- Geest des geloofs. oordeelen wy in 
»‚ hun niet zonder alle werkingen te zyn, want 
9 de and is nooit we: de mn me mn Zyn 
Ke | p> GC 


KINDEREN na Dit Lever; 297 


‚de Kinderen “Gode behagelyk „ worden hun 
„s de zonden vergeven , Zy moeten , by gé- 
„volg , dam ook het geloof deelachtig- zyn. 
e= Dit zaad, ofte die Geest des gé- 
loofs in de Kinderen maakt, dat ze voor ge. 
loovigen gehouden worden , en Leden van 
‚‚ Christus zyn : en deeze betrekking , die zy 
„door hun geloof op de verdienften van Chris- 
tus hebben, is het middel, waar door ze 
„Christus verdienften deelachtig worden , de 
» vergeving der zonden, enz.” ke 


nk te he Dn 


Deeze getuigenisfen kunnen voldoen tot be- 
wyzen „ dat ook de Godgeleerden van onze 
hervormde Kerk omtrent der Kinderen uiterfte 
lot gunftig denken. Tevens kunnen wy 
hier uit zien , dat veele Protestantfche Lueeraars 
($. 18—22.) de voorwaarden van der Kinde- 
ren zaligheid voornaamelyk in de Kinderen’ per 
foonelyk zoeken en ftellen : naamlyk in derzel- 
ver geloof , waar door ze aan de zaligmakende 
verdienften van Christus deel krygen „ en in 
derzelver wedergeboorte, die hen voor het ge- 
not: van een eeuwig zalig leven vatbaar en be- 
‘kwaam maakt: terwyl men het een en andere 
als een werk der Godlyke genade , en van den 
Heiligen Geest danmerkt, welken men hun niet 
ontzegt. 


T 5 | Dan 


293 Over ger ZEDELYK LOT: per 


Dan ’er zyn ook, gelyk wy (C$.-18.) hebr 
ben aangemerkt A die in deezen niet zoo zeer 
na iets in de Kinderen zelve omzien ; maar , 
om de voorwaarden van de zaligheid te vinden, 
tot der Kinderen Ouderen te rug zien , ín wel- 
ken de Kinderen gerekend worden, en door 
welken het geene , by een natuurlyk, onvermo- 
gen „ den Kinderen in perfoon ontbreekt „ ver- 
vuld zou worden. —- En by dit gevoelen 
flaat men ook , zoo veel ons is voorgekomen 
eenen drieërlei weg in, Zommige zien voor- 
naamelyk op de Kerk ; — zommige wenden 
zich , by gebrek van ‘voldoening voor hunne 
zaak in de naaste Ouderen ‚ tot geloovige en 
vroegere Voorouderen ; —- zommige eindelyk 
berusten hieromtrent in der Kinderen naastê-en 
onmiddelyke Oers: 


eroR KodrVi! 


Die de Kerk hier ín het algemeen in het oog 
hebben ,„ merken de Kinderen (evenveel van 
hoedanige Ouderen, van ketteren , van godloo- 
zen „ of uit hoerery gefproten „ of flechts door 
eene aanneming voor Kinderen erkend ;, indien 
de Ouderen flechts Christenen heeten , en de 
Kinderen flechts in eene maat{chappy van Chrisr 
tenen raaken „) aan als in den fchoot der.Kerk 
geboren , en dus als Kinderen der Kerk , ofte 
tot de Christelyke wf behoorende, en 

us 


KINDEREN. na DIT LEVEN. 299 


dus als deelgenooten van Gods Verbond met, 
en de godlyke beloften aan de Kerk ;„overzulks 
ook vals. gewettigd tot.de bond-zegelen „ door 
welken de heil-beloften aande Kerk bevestigd 
worden : en langs deezen weg ‚doet men de 
Kinderen dan ook deelen in, de genade -goede- 
ren van dit leven, en by hunnen dood „ bin- 
nen de jaaren van “onnoozelheid arr lid het ecu- 
wig leven. | 


… Dat onder de oude Kerk - vaderen ook zom- 
migen hier heen overhélden , heeft de Heer 
VENEMA ‚ Diflert… Sacr. pag. 524. nopens 
AuvcusrTiNus, Epist. 98. 9. 5. aangetoond, 
| _s-De Kinderen, zoo fchreef hy , worden aan- 
„gebragt „om de geestlyke genade. deelachtig 
> te worden 5 niet zoo zeer van hun, die hea 
>» op hunne handen dragen, (alhoewel ook me- 
»» de van hun, by.aldien zy zelve ook waare 
s»„geloovigen zyn „…) dan wel van de geheele 
» gemeente der heiligen en geloovigen, ——— 
„De geheele Kerk, de Moeder, die heilig is, 
„> doet dit overzulks 9 naardemaal zy geheel al- 
„len „ geheel ook elk en een iegelyk baart. ” 
Dog dat die Kerk- vader, van zich zelven, ten 
aanzien van der Kinderen lot na dit leven, Ver- 
‚ fchillende , by deezen grond alleen niet bleef , 
maar ook het geloof der Ouderen , en den doop 
der Kinderen, om hun cen zalig ‘lot te kunnen 
toefchryven „ te baat aam 3 is van den Heer 
“oi VENE- 


geo Over mer ZEDELYK LOT ven 


VENEMA; Lc. te recht aangemerkt. —- Dat 
ook de Kerk-vader BERNHARDUS zyne ge- 
dagten hieromtrent dus geplooid en op de Kerk, 

als de Moeder der Doopelingen , en een mede-. 
werkfter tot derzelver geluk , gezien heeft, kan 
uit het geer wy hier boven (S. 14.) hebben 
aangehaald, blyken. —- De Ouden fchreven 
naamelyk aan alle Kinderen, die in de kerk den 
doop ontvingen, de geestlyke genade toe van 
eene vergeving der erfzonde, en van. de weder 
geboorte: weldaaden , die, naar het heerfchend 
gevoelen van die tyden, met den doop verzeld 
gingen , gelyk de Heer VENEMA, L C.P: 515. 

heeft aangetoond. 


Ik vind aldaar ook uit laatere Godgeleerden 
ST. pe Brars, Zhef: Theolog. de necesfit. bap- 
_2ism. $. 62. en J. Craupr, Oper. posthum, 
T. V. p. 100. als begunftigers van dat gevoelen 
opgegeven. Zy zogten naamelyk den grond 
van der Kinderen zaligheid in derzelver betrek- 
king op de geloovige Ouderen; dan ten aanzie- 
ne van de Kinderen van enkele mond-belyderen 
en fchyn-christenen dien niet kunnende vinden; 
en echter zulke Kinderen met die van Heide- 
nen niet durvende gelyk ftellen, namen ze daar 
omtrent hunne toevlucht tot de Kerk. en merk- 
ten alle Kinderen , die van belyderen van het 
Christendom gefproten waren , aan als van de 


Kerk op- en aangenomen , en der Kerk , als . 
de 


KINDEREN NA DIT LEVEN, «‚ _ 303 


de Maatfchappy s. ‚tot welken zy behoorden, 
geboren. 


Ook fchynt M. AmyraLpus hier van niet 
vreemd geweest te zyn, die, Disp. de Sacram. 
Evang. & fpeciatim de Baptism. S. 35. Zhef: 
Jalmur. P, UL. p. m. 6r. omtrent de Kinderen 
van ketterfche Ouders gefproten:, en die voor - 
geloovigen niet kunhen gehouden worden , on= 
derzoek doet. Die Kinderen, wen ze naar het 
lot hunner Ouderen gerekend wierden , moesten. 
dan ongelukkig zyn. En in-het lot van vroe- 
‘gere Voorouderen dezelve te betrekken , heeft 
nog minderen grond , dan dat men ze in hunne 
onmiddelyke Ouderen rekende. „, Dan nader, 
» Zegt hy , ter zaake komt , dat overal , waar 
»> nog eenige zuiverheid der leer ende der Sa- 
‚» cramenten bewaard is, daar ook nog de kerk 
> eenigzins overig is , aan die kenmerken te 
„> Onderfcheiden, en meer of min zuiver. Nu 
 is’er geen kerk , of haar komen ook eeniger 
„s maate de Godiyke beloften toe : en deeze 
9» Zyn van dien aart , dat , naardemaal de Kin- 
2 deren tot de maatfchappy , als een wezenlyk 
„s deel van dezelve, behooren , ze ook als tot 
‚> de Kinderen behoorende moeten gerekend 
‚> worden. Zy worden dus, naar Gods bevel , 
8 gedoopt ‚ ij hoop, dat ze , by aldien ze 
s» niet , volwasfen zynde , het Doop- verbond. 
35 verwerpen ‚  deszelfs goederen. deelachtig 


». Wers 


go2 Over mer ZEDELYK LOT per 


„ werden. =— =— — Wanneer ze nu voor de 
» jaaren van eenen volwasfenen leeftyd fterven:, 
- dan mogen wy onbelemmerd ftellen „ dat ze 
„‚ de kracht van het Bond- zegel in hunne za- 
„, ligheid ondervinden.” —- En hierop komt 
het ook neder, het geene hy, Disput. de Pe- 
dobaptismo „ $. 39. Jbid. p. 79. fchreef „ no- 
pens de Kinderen van Land-loopers , die geen 
belydenis aangenomen hebben , en nopens de 
Kinderen van ongeloovige Ouddren , als mede 
nopens Kinderen , welker Ouderen onbekend 


zyn. 
en 


Vooral heeft zich ook voor dit gevoeler uit- 
voerig uitgelaaten J. ForBesrius, l.c. Lib. X. 
cap. VI—XI. , daar hy zich verzet tegen het 
_ gevoelen der geenen , die voor alle ongedoopte 
Kinderen „, wen ze zonder eenen martel - dood 
uit dit leven fcheiden , den hemel toefluiten. 
Om deeze mening tegen te gaan , beroept hy 
zich, 1.) op de overeenkomst. tusfchen. den 
Doop en de Befnydenis: de Kinderen , die voor 
den achtíten dag , en dus onbefneden ftierven 
zyn door der Ouderen, geloof zalig geworden , 
en het zelfde mag men ook nog nopens de. on- 
gedoopt ftervende denken. c. VI. 2.) Daar- 
op, dat het,‚geloof der Ouderen , zelf ook der 
geenen „ die der Ouderen plaats vervingen, of 

ein- 


KINDEREN Na DIT Leven. 303 


gindelyk ook het geloof der Kerk , tot behou- 
denis der Kinderen voldoende was. En tot dit 

Jaatfte neemt hy zyne toevlucht in het geval, 
dat de Ouders onkundig , of Over het geheel 
geene waare geloovigen kunnen geoordeeld wore 
dente zyn. c. VIL. 3.) Daarop, dat de doop 
niet als een middel 8, zaligheid , maar wegens 
het-bevel daaromtrent noodzaaklyk is , En by 
die gelegenheid laat hy zich uit over het geloof 
der Kinderen , die gerekend worden in de kerk 

te gelooven , en over derzelver wedergeboor- 
te, ofte de inwendige genade - werkingen des 
Heiligen Geests in de Kinderen, die van weers- 
kanten buiten het gefchil zou zyn. cap. VIIL 
4.) Daarop, dat de woorden van, Christus , 
Jorn. HL. vs. 5. dit niet medebrengen , naarde- 
maal de. wedergeboorte door den Geest i in de 
Kinderen vallen kan, en tot derzelver zaligheid 
voldoende is , terwyl de water-doop nergens 
in het woord als volftrekt noodzaaklyk daar. toe 
geleeraard word. c. IX. 5.) Vervolgens rede- 
neert hy uit Gods belofte aan Abraham „ Gen, 
XVII vs. 7. en derzelver uitbreiding , elders 
in de Heilige Schrift voorkomende , gelyk me- 
de uit 1 Korinra. VII. vs. 14. En hier uit 
trekt hy, dat, wanneer een Kind in handen van 
geloovigen komt, en geloovige Doop-heffers _ 
heeft , deeze voor het zelve in de plaats van 
Ouders zyn , en zy als deszelfs Ouders aange- 
„ Merkt worden; == dat een Kind van geloovige 
Oude- 


304 Over zer ZEDELYK LOT per 


Ouderen, voor het gebruik der rede ftervende, 
daar door zekere blyken draagt, dat het uitver- 
koren is; —- hoewel daar uit , dat Kinderen 
van ongeloovige Ouderen vroeg fterven , niet 
blykt, dat ze verwórpen zyn. Want zulke 
Kinderen komen wel eens tot volwasfene jaa- 
ten , en worden met het geloof en de overige. 
verbonds-goederen begunftigd; offchoon ze wel 
__als vreemdelingen van het verbond der beloften 
geboren zyn, waren ze echter in Gods tegen- 
woordigheid Kinderen Gods. Dus heiligt ook 
God door verborgen ingeftorte genade de Kin- 
deren van ongeloovige Ouderen , vergeeft hun 
de erf-fchuld , en brengt ze als onfchuldigen in 
zyn hemelfch koningryk over —- En by al- 
dien de onmiddelyke Ouders geen waare geloo- 
vigen, ofte tot het eeuwige leven verordineerd. 
zyn , dan ís het echter vòldoende , wen zy , 
gelyk alle Christenen, in het verbond ; ofte het. 
Christendom toegedaan zyn. Het geene in dit 
opzicht ontbreekt , dat word vervuld door het 
geloof der Kerk , en door Christus bloed , ook 
voor. de Kinderen geftort. Dus is het ook ge- 
legen , wanneer de Ouderen ketters of fcheurma- 
kers zyn „ als waar door ook de Kinderen van 
de kerk en van het verbond niet uitgefloten wor- 
__ den. —- Allen Christen - kinderen worden als 
‚ heilige naar het verbond geboren , niet alleen 
die uit een wettig huwlyk , maar ook die uit 
hoerery „ echtbreuk en bloed-fchande geteeld 
| | | zy 0, 


KINDEREN va dir teven. _ 305 


gyn. c.X. 6.) Worden eindelyk de Kinde- 
rên „ waneer ze , ongedoopt „ den martel- 
dood ondergaan „ zalig , dan volgt, dat ook al 
le Christen-kinderen , die in de bäar- moêder 
fterven , behouden worden. c. XI. 


Wy Zien hieruit de gedagten van dien Schry- 
ver omtrent dit ftuk ‚ met derzelver gronden. 
Het ‘geloof der Ouderen is hem wel een grond. 
voor der Kinderen zaligheid ; dog wanneer het 
daar aan hapert , blyft het geloof der algemee- 
ne Kerk hem nog altoos eene achter - deur tot 
ftaving van zyn gevoelen, 


Dan ook in de Voorouderen zoeken zommi- 
ge den grond van der Kinderen zaligheid , wen 
die in de onmiddelyke en naaste Ouderen niet 
naar genoegen en tot voldoening kan gevonden 
worden. De Ouderen mogen geen waare ge= 
loovigen ‚ maar flechts uitwendige mond- bely= 
deren „, geveinsden en godloozen geweest zyn „ 
men acht der Kinderen zedelyk en eeuwig be- 
lang in veiligheid , wanneer ‘er flechts onder de 
vroegere Voorouderen een Grootvader, Groot- 
moeder , Over- grootvader enz. geweest is „die 
een waar geloovige „ God-vreezende , en «een 
oprecht Bondgenoot van God geweest is. 


Boë Ove mar ZEDELYK LOT ben 


_ Van dit gevoelen fchynen eenige , ook ver- 
maarde Godgeleerden niet vreemd geweest te 
zyn. Grvines ‚ Append., ad Libell. de 
vera Ecclef. reform. Opp. T. VII. pag. 3o2. 
Tu. Breza, ad ACR Collog. Mompels: p. ix. 
118, 130. J. CraUDE, 1, c. en andere, aan- 
gehaald by den Heer VENEMA Differt. Sacr, 
pt $20. — Veelen hebben zich ook , om | 
e wettigheid van den Kinder- doop te bewy- 
zen, mede van dit gevoelen, als eênen grond, 
bediend. En onder de Uitleggeren vindt men 
ier ook , die ter verklaaring van den grónd , 
waar mede het tweede gebod der Godlyke Ze. 
den-wet , Exop. XX. vs. 6. word aangedron- 
gen, deeze gedagte mede te baat nemen. Dus 
vind ik , om maar eenen aan te haalen , by 
Rive rus, Explic. Decalogi , Ekop. XX. Opp. 
Et. p. 1277. Alhoewel de loop der Gods 
3 Ike Barmhartigheid zomtyds geftremd word; 
‚ dieechter top duizend geflachten word mige: 
5, ftrekt , moetdn wij daaruie niet terftoùd bes 
8 fluiten , dat Kinderen , welker onmiddelyke 
pn Ouderen Afgoden- Ldienaars zyn , van Gods 
5» verbond worden uitgeflooten ; nâardemaal WY 
» by de bedoelingen € der Barmhartigheid, niet 
” alleen-de naaste „ maar ook de verdere Voor 
5 ouderen moèred. in aanmerking neemen. * 
Dog die Barmhartigheid aan. duizenden van Gods 
liefhebberen beloofd „ begrypen andere niet aäfì 
de afdaalende ofte-glkander opvolgende gedech 
ten 


„KINDEREN ma DIT LEVEN, , 307 


ten te zullen bewezen worden ; maardii er 
dan „eene , voor. het Bybel- woord niet pasfen- 
de „ vergrootende fpreekwyze C Hyperbole )) 8 
hier zou moeten plaats hebben , vermits men - 
van de fchepping der weereld ak tot hier toe ; 
naauwelyks tweehonderd zulke geflachten kon 
tellen , Cof by dit te rug gaan zelf tot Adam 
toe „ gelyk de Heer VENEMA, Differt. Sacr. 
p.'s2í. Zegt, niet eens een derde deel van die 
tekening kán gevonden worden ), en, byonze 
nadering van het einde der weereld, de overige 
niet kunnen verwacht worden. - Hierom bren- 
gen zulke Uiteggers die uitdrukking liever tot 
de gelyktydig e geflachten ; ofte menigte : voor 
zoo: veel naämelyk God tot het geflachte der 
Aarts - vaderen duizenden der Heidenen: Zou 
toevoegen , die in Abrahams beloofde zaad de 
zegeningen des verbonds zouden deelachtig wor- 
den. Zy vertaalen dus het woord ross lie- 
ver door Familiën, in welke betekenis het ook 
Zou voorkomen Recur. VL vs. 15. Mren. V. 
vs. 1. Deeze o vang word ook van den Heer 
GerDes, Vefper. Vadenf: p. 114: begunftigd. 
—- Dan wy kakt die thans aan häare pläats. 
Genoeg is het ons , en dit was flechts ons oog- 
merk , ‘getòond t te hebben , dat de grond van 
der Kinderen zaligheid na dit leven by zömmi- 
B ook in derzelver Voorouderen Rn wörd, 


pin ki, KA 23: hebben Ee 
VR XxvE 


Ven — 


zo Over ter ZEDELYK LOT per 
Bb. KNEL 


Dan. dewyl zich „ wanneer mên van de on= 
middelyke. Ouders afgaat „ hier geen vaste voet 
laat zetten , en kwaalyk bepaalen , welken on- 
der de Voorouderen men dan zoude mogen aans 
nemen, als mede om andere zwarigheden, die 
zich hierby opdoen ; —- zoo menen andere ; 
dat men hier alleenlyk op de naaste. @n onmid- 
delyke Ouders het oog moest houden. Onder 
de begunftigers van dit gevoelen heeft ; zoo 
veel wy weeten, de Heer VeNeEMaA, l.c. p. 
s26 feq. zich wel uitvoerigst daar over uitge- 
laaten „ en het zelve met verfcheiden bewyzen 
gepoogd te onderfteunen. Deszelfs gedachien 
verdienen hier dus billyk eene plaats. 


… Alle Kinderen van alle geloovige Ouderen, 

s Zegt hy, zyn, geduurende derzelver kinder- 
sy Iyken ftaat , in hunne Ouderen in eenen be- 
> treklyken ftaat van genade „ door eene zeke- 
> re byzondere Godlyke huishouding.” | 
Door dien laat der genade verftaat hy het 
recht tot de goederen der genade ende der heer- 
lykheid „ en dus de vergeving der zonden , de 
ei de en de heerlykmaking , ofte het: eeu- 
wig leven. En dus niet de werklyke bezitting 
en mededeeling van die goederen ; naardemaal _ 
ze daartoe eerst komen, wanneer de betrekking 
op de Ouderen ophoudt — Hierom ar 
yv 


KINDEREN va DIT LEVEN 309 


‚hy dien ftaat eenen betrekiyken genade- fraat ; 
dewyl de Kinderen niet op zich zelven , maar - 
in hunne Ouderen aangemerkt, in den ftaat der 
genade zyn , en die enkel in eene betrekking 
op God beftaat „ volgens welke God hen in 
hunne Ouderen als de zynen aanmerkt, en hen 
dan eerst met zyne genade - goederen daadelyk 

begunftigt, wanneer ze op zich zelven begin- 
nen te ftaan, en hun betreklyke ftaat, door het 
ophouden van hunne betrekking op hunne Ou- 
deren , met eenen volftrekten , in welken zy 
zelve der genade deelachtig worden ,„ word af- 
gewisfeld, — Deeze betreklyke genade-ftaat 
duurt. zoo lang als de jaaren der kindsheid , en 
neemt met deezen zyn einde, — Dit einde 
nu is tweederlei ; want of de dood , die den 
Ouderen hunne Kinderen ontrukt , vernietigd 
mede die betrekking : of het gebruik derrede, 
‘waar door ze , voor zoo verre , nevens hunne 
Ouderen gerekend worden , beneemt hun het 
geene, waarom ze in hunne Ouderen gerekend 
wierden , en ftelt hen in ftaat , om „ zoo als 
ook hunne Ouderen , hun heil te bevorderen, 
— Dan , eigenlyker gefproken, word die be- 
trekking door den dood afgebroken „ maar door 
het gebruik der rede geëindigd. —- Hier uit 
_ oritftaat nu een zeer verfchillend lot der Kinde- 
ren. Want zoo veelen ‘er in dien betreklyken 
‚Îtaat der genade door den dood worden wegge- 
“rukt , moeten in den wolftrekten ftaat der ge- 


Vg nade 


518 OvER HET ZEDELYK LÓT DER 


made nóodzaäklyk overdään. Want naArdêmhat 
‘er in hun niets , ett van huh oök hiets gedaan 
Îs „ waar door hun recht tôt dé génade- goêde- 
tén kan vernietigd worden , Zöo mioët dät ook — 
wel beftendig blyven : alle Kindérén dêr gelöo- 
Wwigen ovérzulks , die ín kune kindsheid fter- 
ver , worden mét génade én heerlykheid , éh 
dus met de zaligheid bêdunftied „ ofte hun be- 
treklyke genadé-ftaat word miet eénén vólftrek- 
ten én onfterlyken vérwisfeld. — Maar ge- 
hed andérs is het gelegen. met die Kirdérén , 
die. tót volwasfene jaaren komen. — Want döor 
de réde perfooned óp zich selvên wórdëhde , 
zod bepaald zich hun fot naär Zy vän dé rêde 
wel of kwaalyk gebrúik mäken : Zy behöoren 
dan niet langer tot dië byzóndere huishoúdirg 
van God fet de Kinidèerën „ volgëns welke zy 
ín hunne Ouderen recht óp de genade en de 
heerlykheid hädden ; mäar Zyn nu getreden in 
die huis-houding, die God fet volwasfenen 
houdt „volgens welke mên , onder vóofwaarde 
van geloof er bekering , niet flechts ‘een récht 
tot, maar oók die goedefen zelve daadèlyk ver- 
krygt : térwyl de geene, die 4än dié voorwaar- 
den niet beantwoorden , Van hêt éen én ander 
_werffeken , en dus onder Gods toorn blyven. 


_ Fn hiér van is, gelyk 'ér Wyders getoond 
word, de grónd in eene byzóndere Huishouding 
Gods , die merkelyk verfchilt van den weg , 
kf langs 


KINDEREN NA, DIT LEVEN, 31 


langs welken God zyne genade bedeelt aan vol- 
Wasfenen. Want geêne geeft flechts een. recht 
tôt, en deeze brengt mede een daadelyk getiot 
van die goederen. —- Geené is maar voór 


een tyd, “deeze duurt voor eeuwig. —  Gee- 


“ne heeft menfchen, die in anderen, én deezé 


Zulken , die als eigene perfoonen , en op zich 
zelven gerekend worden. _— Geene behelst 
geen voorwaarden van haare voorwerpen zelvé 
te vervullen; maar deeze eifcht van den menfchì 
in perfoon het geloof. — Geene fpruit uit 
de geboorte ; maar deeze heeft haaten rond 
in eene daad van den wil , door den Heilige 
Geest tot het geloof gebragt. — — — « En “die 
onderfcheid moet uit den aart der zaakén, en 
den verfchillenden ftaat der onderwerpen afge- 
leid worden. Want Kinderen künnen voor het 
gebruik der rede, hunne vermogens niet met 
vryheid gebruiken ‚ En ook geen voorwaarden 
volbrengen : zy moeten overzulks ánders dân 
‚_volwasfene behandeld worden. — Ook eïfcht 
God van niemand iets , ten zy deszelfs vermos 
gens hark voldoende zyn. 


$ XXVIIL 


„Dit flelfel van gedagten vertoont de Hoòg- 
Ieeraar vervolgens is zeer wèl beftaanbaar met 
andere leerftukken vanden geopenbaarden Gods- 
ve Met hee gede ne voorbeeld, Ne 


Ata Over fer ZEDELYK LOT ver 


Gods Befluiten , en de Voóor- -verordineering , ie 
van de volharding der Heiligen , en van Chris- 
tus heil- verwervenden zoen: dood. En 
dus alvorens zyn gevoelen van fchynbaare zwaa- 
tigheden ontheven hebbende, brengt hy tot be- 
wyzen daar voor „ dat deeze de eenige weg is, 
langs welken men den Kinderen , op eenige 
waarfchynlyke gronden , de zaligheid kan toe- 
fchryven. —- Dat Gods Heiligheid , die by 
de oeffening van genade, haaren afkeer van het 
zedelyk kwaad openbaaren moet , volgens dee- 
ze gedagte , erkend en verheerlykt word van 
de Ouderen , het welk voor de Kinderen, die 
nog geen daadelyke. zonden begaan, en op ‘zich 
zelven de Godlyke Heiligheid nog niet onteerd, 
en dus ook niet noodig hebben „ om berouw te. 
betoonen , gerekend kan worden voldoende te 
"Zyû. — “Dat Gods Rechtwaardigheid daarvoor 
ook pleit ; want deeze kan de Kinderen niet 
met, en als volwasfenen behandelen , althans 
een wetten aan hun voorfchtyven , en dezel- 
ve met beloften , of bedreigingen ftaven : Zy 
kan overzulks hen‘ook niet oordeelen , wegens 
eigene handelingen , belooning , of ftraf ver- 
diend , of de middelen tot zaligheid , die voor 
volwasfene bepaald zyn , verzuimd te hebben. 
En dit is de rede , waarom, in de befchryving 
van het laatfte oordeel, van Kinderen geen mel- 
ding gevonden word. Nu zou men dan een 
van beiden moeten (tellen , of, dat alle Kinde’ 
Ten 


KINDEREN na pir zever 313 


‘ren ‘zonder ‘onderfcheid zalig wierden , of dat 
de geene, die de zaligheid verkrygen, van God 
in anderen gerekend worden. Dewyl nu het 
eerfte aan groote zwaarigheden , naar des Hoog- 
leeraars oordeel , onderhevig is, zoo verkiest 
hy het laatfte , ‘de naaste Ouders naamelyk „ 
door welken zy middelyk fchuldig wierden, maar 
ook door derzelver geloof in Christus gerekend 
en zalig worden. — Dat de oorfpronglyke 
{met van de Ouderen tot de Kinderen , en wel 
door middel van de. natuurlyke geboorte , OVEr- 
gaat ‚word mede als een bewys aangehaald „ 
dat 'er eene naauwfte betrekking tusfchen Ou- 
ders en Kinderen is, en dat deeze , ook ten 
aanziene van hun zedelyk lot, in geene van God 
gerekend worden. Zyn'nu , ‘volgens de onder- 
vinding in de duidelyke leer ‘der Heilige Schrift, 
de Kinderen ín en met humane Ouderen aan het 
zelfde zedelyk kwaad onderhevig , terwyl ze door 
_ hun ook aan ellenden en den dood onderworpen 
zyn; dan kan het ook zoo vreemd niet voor- 
komen „ dat ze ook met hun in het goede dee- 
len „ en door hun genade en zaligheid in Chris- 
tus Verkrygen. Strekt die betrekking der Ou- 
deren tot verdoemenis van hun onfchuldig kroost, 
veel meer zal ze die fchuldigen tot ontflag van 
fchuld en derzelver behoudenis te bgat komen. 
— Dat het ook onder de oude huishouding niet 
ontbreekt aan voorbeelden , uit welken blykt 
‚ dat God naar der de betrekking op hunne 
Sc 5 Ou- 


314 Over Her ZEDELYK LOT DER 


Ouderen met dezelve handelt. De befnyding, 
en zelf de geboorte uit Israëlitifche Ouders ga- 
ven toen den Kinderen ech recht tot de goëde- - 
ren van het Sinaïtifch Verbond , het welk ook 
met hun was opgericht. Hier uit blykt nu niet 
duister , dat ze ook in hunne Ouderen onder 
het genade » verbond. gerekend worden. En by 
al dat onderfcheid. tusfchén die beide verbonden 
blyft echter die betrekking op de Ouderen de 
grond van Gods handelwyze omtrent de Kinde- 
ten. — Dat die zelfde betrekking onder het 
Nieuwe Testament óok nog plaats heeft, blykt 
uit HaNp. II, vs, 39. alwaar de verbonds - be- 
loften , aan Abraham en deszelfs zaad gedaan „ 
ook den Kinderen toegeëigend worden, welken 
overzulks het recht tot de geestlyke-goederen 
in den Ouderen ook toekomt. —- Dat ook 
Christus den Kinderen, dië van geloovige Óu- 
deren tot Hem gebragt wierden ‚ de handen 
opgelegd, hen gezegend, en het koningryk der 
hemelen toegezegd heeft. Martu. XIX: vs. 3. 
enz. het geene niet op alle Kinderen, maàr op 
zulken bepaaldelyk ziet, die uit geloovige Óu- 
deren gefproten, en door deëzen een eigendom 
van Christus zyn. — Eindelyk vind de Hoog- 
Ièeraar ook nog 1 Kor. VII vs. 14. eén bewys. 
voor Zyn gevoelen , het welk „ by eenê uitvoe- 
rige verhandeling over die plaats , hier op nè- 
derkömt , dat de Kinderen, uit zulk Ouderen 
gefproten , van welken de eene nog een onge 

| 00- 


KINDEREN is Bir tEvan. Ch 


loövigë , ofte Heidén WE; haar den besten 
der Ouderen, dén zeleoviken Christen naätie- 
Iyk, en in deëzën vöof God waarlyk als heifse 
erekend wierden , die recht hebben tot Gods. 
emeenfchap , en ‘8 verzulks in éénén perte 
ken fraat def genade Zyü. 


wy hebben das dit gevoelen der geehen , 
dië in de ofmiddelyke Ouderen den grond van 
der Kinderen eeuwig heil zoeken , het welke 
de Heer VäNtma uitvoerig, duidelyk en in 
Alle zyne fterkte heeft voorgefteld , ópgegevea. 
Vän @ndete Voorftanders van deeze tnening 
melde wy fu niet; en onze. aanmërkingen 
daär óver zullen wy op zyne plaats vervolgens 
enger | 


XXIE 


In de Dordrechtfche Kerk - vergadering heeft | 
dit ffuk mêde ken onderwerp van onderzoekin 
én beoordeeling uitgeleverd. De Rémonftran- 
ten ffelden naamelyk, dat, taardefiaäl mên aan 
God geen voorgezien gelóof in de Kinderen kon 
eheREryven ‚er ook geen verkiëziig of ver- 
Werping van dezêlve ph had. Dát dit wierd 
Benóëgzaam Algemeen , zóó vaft blitenländttkre 
Als van hrënlinäfhe Godgeleerden, tédenge- 
Tprokën : én wel teëst zóó , ‘dàt Henten zat-_ 
pane der Kigderen , die talig ipierden, Bezet. 

ver 


/ 
À 


816 Over HeT ZEDELYK LOT prr 


ver geloovige Ouderen „daar by in aanmerking 
nam. Het oordeel van zommigen hieromtrent 
kunnen wy niet nalaaten ook hier optegeven. - 


De Britfche Godgeleerden , AC, Synod, Na- 
tional, Dordrac. Edit. in fol. Dordr. 1620. P. 
IL. p. ro. beweren , dat zommige Kinderen in 
het boek des levens zyn aangefchreven, voor 
Gods rechterftoel gefteld , tot het nieuw Jeru- 
falem toegelaaten worden , en in het koningryk 
der hemelen ingaan zullen. _Deezen word dus 
het eeuwige leven als eene genade -gifte Gods 
door Jezus Christus gefchonken : zy moeten 
overzulks ook daar toe uitverkoren zyn. « En 
by aldien ze ook allen zonder onderfcheid zalig 
wierden , zoo zou dit echter ook eene verkie- 
zing uit het geflacht der menfchen , waarby op 
derzelver ouderdom niet gezien wierd, verdie- 
nen genoemd te worden. 


„De Zwitferfche Boden ‚ 1bid. p. 48. 
kunnen eene verkiezing of verwerping der Kin- 
deren niet ontkennen. … En wat de Kinderen der 
geloovigen aangaat „ naardemaal God uit kracht 
van het genade - verbond zich hun God noemt, 
en die van eenen der Ouderen , die geloovig is, 
by Paulus voor heiligen verklaard , en van den 
Heere des hemels zelve voor erfgenaamen van 
het hemelryk uitdruklyk gehouden worden; zoo 


„hoopen wy nopens hun, wen ze in hunne ord 
hei 


KINDEREN va Dir Leven: 317 


heid ftérven, het beste. En wy twyfelen niet , 
of derzulken Engelen , die voornaamelyk om 
hunnen wil worden uitgezonden „ befteden hier 
toe volvaardig hunne dienften. 4 


De Nasfauwfche , i4id, <p. 44« drukken zich « 
dus uit: Alhoewel God om de erfzonde de 
Kinderen verdoemen. kan, mogen echter Chris- 
ten- ouderen nopens de zaligheid hunner Kinde. 
ren niet twyfelen, …_ Want hun „ ende hunnen 
Kinderen komt de belofte toe. Harp. II. 39. 


Die van Breemen verklaarden , sid. p. 63, 
Wy zyn van mening , dat alleenlyk de Kinde: 
ren der geloovigen , die eerder , dan zy voor 
onderwys vatbaar zyn „ fterven , van God be- 
mind en gezaligd-worden „ naar het zelfde wel- 
behagen van God , om, door À ende in Chris- 
tus , gelyk ook de volwasfene. Zy zyn , uit 
kracht van eene verbonds - betrekking overzulks 
heilig , en worden’, ter bevestiging daar van , 
door den heiligen doop Christus toegewyd , dien 
__ze ook aandoen. 


Op die wyze hebben ook de inlendfche God- 
‘geleerden ‘hunne mening uitgebragt «de Hoog- 
leeráaren „ 44id. P. III. p. 10. en GOMARUS; 
p. 24 & 26. gelyk mede de Afgevaardigden uit 
de verfcheidene Nederlandfche Synoden , die; 
by voorbeeld , van Zwid-holland ‚-p. 39. van 
Utrecht , p. 53 en 58» van Overys/el , p. 76. 


' 


318  Ovar mer ZEDELYK LOP gen 


En uit die overgenftemmende gedagten ris-dig 
befluit „ofte omtrent den eerften artikel , die 
toen in gefchil was, deeze flelling bepagld : 
> Naardemaal wy nopens Gods wil uit deszelfs 
ss Woord moeten oordeelen, en dit getuigt, dat 
»» de Kinderen der geloovigen heilig zyn, hoe- 
5» wel niet van natuur, maar doer dit weldadi 

o» genade- verbond , in het welke ze da oe 
» ne Ouderen begrepen zyn; Zoo moeten ged: 
„ vruchtige Ouders aan de verkiezing en zalig: 
„> heid hunner Kinderen ; welken Ged in de 
> kindsheid uit dit leven wegrukt , niet twy- 
» felen.” Ad Artic. 1. Can. z7, ibid Bl 


PAg. 252 a 
| ide dt 


„Dan ter-zyn ook , die niet in de Kerk, ook 
niet in Ouders , of Voorouders , gelyk wy tot 
hier toe zagen „ maar alleenlyk in den Zaligmar 
ker de naaste gronden van der Kinderen toeke- 
mende zaligheid zoeken. En dit gevoelen dië- 


nen wy thans ook wat nader te befchouwen. 


… De voortreflyke Poolfche Edelman, Jonar- 
NES A casco, die onder de Kerk - herformer 
zen ook zyne verdienften had „heeft -hierome 
trent een byzonder gevoelen gehad, het geens 
hier op nederkomt : Dat een moedwillig ver- 
Zim van het in ’t Evangelie aangeboden beil , 


oe 


KINDEREN Na pir LEVEN. Sig 


nvermydelyk de eeuwige verdoemenis na zich 
fleept ; maar dat de Kinderen allen , en over 

zulks ook die van de Heidenen , onder die mes 
nigte van heilsverachters niet mogen betrokken, 
maar daar van mosten uitgenomen worden. 


_ Dog He ons hem zelve hooren, hoe hy zich 
ni over uitdrukt. In eenen brief aan Parr. 
MELANCHTHON, bewaard by den Heere 
GeErRDEs., Scrin. Antiguar. T, IL, P.L. pag. 
498 & fég. daar in hy zich beklaagd had „dat 
Philippus eenig ongenoegen daarover had opge- 
vat „ dat hy hem fcheen , in zZynen brief , aan 
alle ‘Kinderen der Heidenen de zaligheid toete- 
ä enen ‚ fchryft hy vervolgens. aldus: „ Al 

hoewel het my niet volftrekt ontbreekt aan 

a „ Schriftuur - getuigenisfen ‚ met welken ilk 
„… meen, dat te kunnen bewyzen : en fchooì 
ik ook van oordeel ben, dat het tot heerlyke 
25 Iykheid van Christus dient, wanneer wy uit 
„… Gods woord verkondigen , dat des Heilands 
„ weldaaden zeer ruim en uitgeftrekt zyn; heb 
» ik echter in myrien brief aan ú daar van nietg 
> Willen melden, — — — Ik vroeg flechts 
sn „aangaande Onze, dat is, Christenen Kindés 
» Ten, die Onder de Turken, of Scythen tot - 
2. GERE altoös duuténde flaverny. gedoemd, echs 
… ten daar onder in het huwlyk leven en kindes 
& ren voortteelen , die. geen wettige, zoo wels 

nig in ’t byzonder als in “ openbaar „ bedies 


» hing 


9 
bid 
25 
2 
» 
2 
3 
4 
2 


za 
33 
23 
23 
33 
23 
22 
» 
2 
3 
ld 
2 
” 
22 
dd 
’ 
kene 
’ 


22 


320 Over mer ZEDELYK LOT PER 


ning van het woord of de Sacramenten. heb« 
ben. Ik voegde ’er ook zulken by, die on= 
der des Pausfen dwingelandy zuchteden. — 
— — Wanneer wy nu aan de Kinderen van 

alle de zulken de zaligheid toefchryven „dan 
fluiten wy ze immers geenzins uit van Chris: 
tus, buiten welken ‘er geen zaligheid is: ook 
kunnen wy ze van de kerk van Christus niet 
uitfluiten, offchoon ze niet gedoopt worden. 


nd he de Kinderen der Heéidenen heb 
ik u door onzen Albertus nge my- 
ne gedagten willen mededeelen. — — — Ik 
ftaa toe, dat, zoo veelen 'er de van God in- 


… geftelde bediening des woords ende der bond- 


zegelen niet erkennen willen , Christus vol- 
ftrekt niet toekomen , en ook geheel niet tot 
deszelfs kerk behooren. . Want deeze is de 
duidelykfte regel van Christus : dié ziet zal 
geloofd hebben , zal verdoemd worden. En 
het is ’er zoo verre van af , dat ik ooit eene 
heil- belofte op ‘eene godlooze menigte zoude 
hebben willen toepasfen , dat ik veel eerder 
juist daarom by eenige onkundige zwetfers 
van de genade {lecht te boek ftaa, om dat ik 
leer, dat de Godlyke beloften derzelver ver- 


achteren nooit toekwamen , en ook volftrekt 


niet kunnen toekomen. _ Maar ik fpreek van 
die verachting, waardoor men de aanbieding 
van het heil in Christus verfmaadt „ lastert , 
er 
22 


KINDEREN RA pir zeven. zor 


„en belacht… En-het-zelfde-onderfcheids-het. 
s»welke- gy „meent «te „mogen: ftellen tusfchen. 
„hen „ die. de ftem van God „ wanneer Hy. 
oi zich. openbaart „ hooren en: hen. die de. 
‚zelve verachten; dit zelfde enderfcheid geeft 
„my-eenen grond „ op welken/ik, meen te mo- 
gen ftellen. „dat men nopens-alle, Kinderen „ 
zonder onderfcheid, het goede moge denken, 
„En ik,moet zeggen , dat. ik geenzins,op die 
_gedagte gekomen ben, uit eenige, verwonde- 
„ring over die ontelbre- menigte , welke wy 
„overal op de-weereld moedwillig-zich in haar 
„eigen verderf zien ftorten; want deezen aan- 
„gaande „ben ik altoos ‚van -oordeel geweest 8 
dat ze naar een rechtvaardig oordeel van God 
» Verdoemd wierden. — — — Voor het-ove- 
rige fchynt het my zoo klaar. niet „ dat men. 
‚onder die. menigte. de Kinderen ook mede 
‚zou mogen betrekken : ik kan my, ten min- 
s‚,ften uit de Schriftuur „daarvan niet overtui- 
‚gen ‚ maar denk het tegendeel te mogen be=_ 


"92 fluiten.” bi ' y tf er 8 à ee 


Rook Fchaytt delle aangzande die onl 
werp in eenen brief aan HeNr. BuLLINGERUS , 
mede te vinden. Scrin. Antiguar.. T. IV, P.I. 
ir 449 -& feg. ‚Ons gevoelen aangaande 

den val ende de herftelling des menfchen „ 
sroCin Epitome doërine fue voorgefteld ’) zal, 
‚ik u hier kortelyk opgeven, +…dk ben van-ge-. 

XII, Deel, X 5 on dien 


322 Over net ZEDELYK LOT pra 


5 ged dus zyn zyne woorden , dat de ine: 
‚ houd der Godlyke belofte niet minder krache 

‚‚ tig in oasis, dan de overtreding van onzen- 
' eerften. Stam-vader was , toen wy nog in 
‚ deszelfs lendenen waren. Was nu die over 

3 „treding van Adam zoo krachtig tot onzer als 
‚s ler ondergang , ook in de geene , die niet: 
„ gezondigd hebben in de gelykheid. der overs 
„streding van Adam » dan is immérs toen ook: 
„reeds het begin gemaakt van de vertreding: 
„ van den kop der Slang in ons , na dat de: 
„‚ Godlyke toegenegenheid t’onswaarts door de: 
„bekendmaking der belofte geopenbaard’ wass’ 
‚ Zoo dat, gelyk wy van natuur geheel en al 
5 Kinderen des doods ende des toorns zyn ; 
„voor zoo veel wy naamelyk Kinderen van 
‚s Adam den overtreder zyn: wy ook, aan den 
‚7 Anderen kant, door de toerekening der God=: 
„ Iyke gunst, die aan- Adam door de belofte 
p geopenbaard is , ende , na dat hy dezelve 
„> gelóavig omhelsd heeft, voor geloovigen ges 
„ rekend worden , voor zoo veel wy uit den 
„ geloovigen Adam voortfpruiten , by aldien 
ss wy maar die Godlyke weldaad niet verfmaa- 
sx dens alhoewel wy onder de zonden befloo= 
‚‚ ten zyn, geboren worden, en leven. Want. 
sy ik denk, dat de Kracht en de verdienften vant 

‚‚ den dood en het priesterfchap van Christus ;- 
„die naar-de-beftemming van God den Vader 
» „en van het begin der weereld geleden 
8 ‚ heeft , 


KINDEREN ma pir zeven, 323 


ss heeft:, ook van toen af reeds in Adam-ende 
s‚ alle deszelfs zaad de uitwerking gehad heb- 
ss ben , om den kop der vergiftende Slang te 
s vertreden : zoo wel als de overtreding van 
ós Adam krachtig was , om op ons voortgeplant 
s» te worden „ en uittewerken „ dat wy van na- 
ss tuur Kinderen des doods ende des toorns ge- 
s, boren worden: by aldien wy maar niet „door 
5 Eene moedwillige ondankbaarheid in eene op- 
ss zetlyke verfmaading van zulk eene groote 
s weldaad van den Heere Christus ons zelven 
ss uitfluiten. Want in dat geval komen alle de 
> Godlyke beloften ons even zoo weinig toe ; 
» als wy den Heere Christus toekomen ; in wel- 
s ken anders alle de Godlyke beloften zamen- 
‚> loopen. En alhoewel Hy , zelf van het be- 
» gin der weereld af, alle onze zwakheden ge- 
»; draagen en verzoend heeft, zoo heeft Hy 
ss nochtans zyne moedwillige verfmaading vol- _ 
ss Îtrekt niet gedragen ; maar veel eer den Dui- 
ss vel, die ‘er de voorganger in was, en allen, 
5» die hem daarin naarvolgen „ in zich hem ge- 
5 lyk ftellen , zoo dat zy als deszelfs Engelen 
s kunnen aangemerkt worden „ wel duidelyk 
3 voorfpeld „ dat de helfche ftraffen. hun: lot 
5 Zyn zullen. Dus meen ik , dat Gods-toe- 
ss genegenheid, door de belofte aan Adam ont- 
»» dekt, toen reeds Krachtig geweest zy, in 
“ss Adam en all deszelfs zaad alle zonden te vers 
‚a geven „ zedert Adam die belofte. geloovig 
; X 2 ss AAR- 


324 _ Ovir mer ZEDELYK LOT per 


35 
53 
9) 


aangenomen’ heeft , ( maar de werfmaading 
fluit ik altoos 'er buiten ) „dat de geloovige 
Adam ook een geloovig zaad teelde, hoewel 
niet in zich zêlve ,„ maar doör eene toereke- 
ning , en wel om ‘Christus wil , die zoo wel 
aan Adams zaad, als aan Adam ‘beloofd Was: 


gelyk die zelfde Adam , als een:overtreder 


befchouwd , den dood en toorn op ons met 


de daad en werkelyk heeft voortgeplant. Zyn 


wy dan in ons zelven wel kinderen des toorns 
ende des doods, ín Christus echter ; die wel . 
eer beloofd , maar nu-daargefteld is, worden, 
wy, van het begin der weereld af ; Kinde- 


ren Gods geboren, en zyn de-zoodanige „ 


by aldien wy maár deeze weldaad van Chrís- 
tus niet: verfmaäden. ” 


e 


Cy Door dit leerftelfel , dus vaart hy voört, 


7 
» 


word-, tmyns oordeels, en de voortplanting 


der befmetting wán Adam op ‘ons „ en’ de 
kracht van” Christus Hoogepriesterfchàâp: op 


Adam en deszelfs zaad „ het welk behouden 


zal worden „ zeer eenvouwig voorgedragen. 


En ik twyfel niet, of de geheele Schriftuurs 


indien wy derzelver plaatfen behoorlyk ver- 
gelyken , ftemt hier mede. overeen: En ze- 
kerlyk. wotd de heerlykheid van Cliristus daar 


door in ’t byzonder bevorderd , én eene me- 


nigte van zwaarigheden-en ewyfelingen, wel- 
san wy thans in de Kerk zien. plaats-hebben , 
sy afge. 


23 


KINDEREN NA Dir Ieven. 325 


„ afgefneden. — —'—-Het fchynt my‚toe „ 
> dat ZwiNnetLius ook in die mening. geweest 
»» is, en dat uwe gemeenten ook niet zeer van, 


55 bee in dit Oak vwerchillen | | À 


s raw 


Onder de geenen „die de zaligheid der Kin- 
deren uit ’s Heilands verdienften afleiden „ be, 
hoort ook de Heer D.WyrTrTeNBACH, „die, 
Lentam. Theol. feientif Loc. VILS. 837- fchol. 
2. 'er-dus over fchreef :„,, Men vraagt , of 
de erfzonde alleen , zonder de: dadelyke zon- 

de, den eeuwigen ‘dood: verdiene 2 Enof 

dus de Kinderen, die, alvoorens ze nog ee, 
_nige dadelyke zonde begaan hebben, fterven 
des eeuwigen doods fchuldig zyn 2 Wy ant- 

woorden daarop „ dat (God, by aldien Hy. 

naar het-geftrenge van zyne rechtvaardigheid 

handelen «wilde: , hen: van: het eeuwig leven, 

-uitfluiten „ en meteene -ftraf van gemis be- 
leggen kon. (Want ‚men mag hier wel-on= 
derfcheid maken tusfchen ftraffen‘van gemis. 

‚en van gevoel :» welker eerften flechts-in, een, 
enkel: ontbeeren , en: dus. alleen! in: een ge- 

brek beftaan, terwyl de laatften een #weeder- 
lei gebrek medevoeren : op hoedanige-wyze 

men ook inde erfzonde , mitsgaders tusfchen 
‚ het enkel gemis: van genoegen „ende tegen. 
op „geltelde ondervinding van ongenoegen ; al- 
KB »s toos 


9 


3 
59 
EE) 
9 
93 
95 


Ss 3 


33 


326 Over net ZEDELYK LOT pen 


‚> toos gewoon is onderfcheid te maken. ) Dat 
„ God hen met zulk eene ftraf , zoo wel om. 
‚de toegerekende , als om in de inklevende 
‚ erfzonde bezoeken kon ; maar dat Hy dit 
ss niet doen wil, om zyns Zoons wil, in wiens 
„> borgtogt Hy zulke Kinderen rekent als hun- 
sne toeftemming gevende , zoo lang , tot dat 
2e’, het gebruik van hunne rede verkregen 
hebbende , of door eene volftrekt godlooze 
leer , (by aldien ze Kinderen van Heidenen 
> geweest zyn), of , ingewikkeld , door een 
ss godloos leven betoonen , dat ze hunne toe- 
s, ftemming daar aan niet geven. En worden 
‚> de Kinderen der Christenen, die gedoopt fter- 
sy ven , geoordeeld buiten het gevaar van ver- 
s doemenis te zyn 5 dewyl derzelver Ouderen. 
»‚ hunne plaats bekleeden , en zy , als in het 
‚‚ geloof der Ouderen mede inftemmende , ge- 
‚> rekend worden :. zoo mogen alle de overige. 
‚> Kinderen gerekend worden , als door eene 
‚‚ ingewikkelde toeftemming Cconfenfu inter- 
» Pretando’) , in het eeuwig verbord tusfchen 
> den Vader en den Zoon mede inftemmende. 
> En by aldien men zulk eene toeftemming van 
2» nog niet beftaanden niet aannam, dan kon’er 
» geen betrekking tusfchen Christus: en deszelfs. 
„ te verkrygene ‘nakomelingfchap, geen plaats. 
‚as bekleedend hoofd in het werk der verlosfing , 
» geen borgtogt, geen eeuwig verdrag plaats 
„» Hebben : gelyk zeer wel door CANTRIUS , 


Juris 


KINDEREN NA DIT LEVEN, 327 


Jurisprud. Civit. Dei „ $. 1075. is aange- 
„, toont.” —= Ook mag men hier , met den 
bondig- denkenden CARPOVIUS, Zraë. de 
Jmputatione „pag. 172. wel onderfcheid maken 
tusfchen de verdoemelyk- ofte doemwaardigheid 
en de verdoemenis. Doemwaardig zyn zulke 
Kinderen wel , maar wegens de ingewikkelde 
toeftemming aan de verlosfing van Christus , het 
plaats - -bekleedend Hoofd „ verdoemt God hen 
niet. — Hier kan insgelyks eene genoegzaa- 
me van eene ywist gepaste oorzaak (caafà fuf-_ 
ficiens Óc adaquata ) der verdoemenis onder- 
fcheiden worden : voor zoo veel de erfzonde 
de eerfte wel uitlevert , maar de laatfte niet 
medebrengt , en God om de erfzonde de Kin- 
deren niet verdoemen wil „ tmaar om een vol 
hardend ongeloof ‚niet anders dan verdoemen 


kan. —- Men doe hier by , dat God in zul- 


ke Kinderen op eene buitengewoone wyze wer- 
ken kan. Marru. XIX. vs. 14. © Eindelyk bes 
foept zich de Heer WeTTENBAciH op Eene 
fraaije Diflert. de Salute infantum Christiano- 
rum que ac paganorwm Sc. fb prafid. Cel, 
Mosrem. habita, Helmftad 1733. door Jot. 
NDR, RicuTen. 


pe $. XXXIL 


328 Over met ZEDELYK LOT der 
zom, prank DE 


_Deeze Verhandeling A door eenen myner | 
hooggeachte Vrienden my medegedeeld „ zul- 
len wy hier kortelyk- fchetfen , omde gronden 
te zien , op welken die Schryver zyn gevoelen 
bouwde, Eene algemeene voldoening van 
Christus word.daarin ten grond gelegd van der; 
Kinderen toekomende gelukzaligheid , waarover: 
de Heer Rrcurer handelt, $1 — 30, Hier. 
op: ftelt- hy -de verfchillende gevoelens voor 
diemen, nopens-,dit. onderwerp heeft ; en by: 
BELLARMINUS wel een vyf- tal uitmaken 
Ss 31 33e + De, Leeraars der Evangelifche 
Kerk maken. al meest een onderfcheid tusfchen. 
Christen kinderen; en zulken „ welker Ouderen: 
geen Christenen zyn; doch het voldoet hem niet „: 
wen. zommigen.-dit -onderfcheid. trekken „uit 1: 
Kor. V. vs. ro. $: 36-—38. Dan de bewyzen 
voor. zyn-gevoelen-opgevende „ toont hy ; dat 
de Kinderen in-Christus gelooven kunnen, uit 
Marru, XVIII. vs. 6, XIX, vs.-14 Mark. IXe 
"VS. 42, (Hoewel hy ook redeneert uit HAND: 
XVI. gr. En de uitdrukking 3 FIG KAEUTKO HUT y 
zoo verklaart, als of God Het geloof allen men- 
fchen aanbood ; het geen echter enkel op de 
woordelyke vertaaling van Lurrerus fteunt, 
dog de zin van die plaats niet is.) $. 39 —49. 
En dat een hardnekkig en volhardend ongeloof, 


de 


s=KINDEREN NA DIT LEVEN. 329 


de juist-gepaste.en naaste ootzaak der verdoe= 
menis „, in de Kinderen niet vallen kan. $. 50 
s- 52. Dat tegen het verdoemelyke der erf 
zonde de verzoening in Christus opwegend is „ 
die ook’ den Kinderen der Heidenen tot voors 
deel ftrekt. $. 53. Om nu aan die verzoening 
deel te krygen „ beweert hy „ dat God het ge- 
loof in de Kinderen werken kan, en wil ,‚ en 
ook daadelyk voortbrengt. $. 54— 6e. En dit 
is, met dat der. volwasfenen „ wezenlyk: het 
zelfde , alhoewel voor ons een onbegrypelyk 
geheim. $. 63—6ós. Dit geloof nu blyft in 
hun- volhardend „ en is de buitengewoone weg 


tot hunne zaligheid. $. 66. Hy onderzoekt 
vervolgens „ of de voorrechten , die men ge- 


woonlyk aan de Kinderen der Christenen , ofte. 
geloovigen toefchryft , zoo groot wel zyn, dat 
zich de zaligheid der vroeg-ftervenden daar uit 
kan laaten bewyzen ? En beweert „, dat het 
geene men uit GEN. XVIL. vs. 7. en Hanp. IL. 
vs. 39. daar heenen brengt, niet voldoet , en 
ook op de Kinderen van Heidenen kan toegepast 
worden.:$. 67, 68. En dat het geene men ‘uit 


de Symbolifche boeken (_4po/, confef}: August, 


art. g.)-en Erges. IL vs. 1. 11, ro. daar voor 
áanhaalt, zulke met de zaligheid gepaarde voor- 
rechten «niet behelst. $. 69. Dat ook uit de 


_voorbidding van geloovige Ouderen voor hunne 


Kinderen de eeuwige gelukzaligheid: van deezen 
niet kan afgeleid warden. $. zo, Hy erkent 
eel S ein- 


230 Over wer ZEDELYK LOT per 


eindelyk wel eene waardigheid , ofte een voors 
recht van de Kinderen der Geloovigen , waar- 
door-ze tot de genademiddelen een nader recht 
hebben ; het welk hun echter de zaligheid niet 
aanbrengt „ die alleenlyk door het geloof in 
Christus is. $. 71. Waarop hy zyne gezegde 
kortelyk zamentrekt , en de Verhandeling be: 


fluit. $. 72 — 74 


Dan dit merkwaardig gezegde van Jor. 
HeNr. Majus , Zheolog. Kvangel. T.I. pag. 
230 & feq. aangehaald $. 72. moeten wy hier 
nog byvoegen : _ De Ouderen moeten de 
‚ Kinderen fpoedig ten doop aanbieden. * By 
ss aldien ze dit te doen verzuimen , bezondi+ 
> gen zy zich zeer. Alhoewel de Kinderen 
der Ouderen fchuld in deezen niet zullen 
s‚ boeten , maar langs eenen buitengewoonen 
s weg, en op eene wyze, die by God bekend 
»> en mogelyk is ‚ die wy ook lichtelyk geloo- 
ss ven kunnen „ behouden worden. ‚En dit 
> mag men denken , dat van zommigen , niet 
> Zonder grond, zoo wel ten aanziene van der 


__ Heidenen „als van der Christenen Kinderen 


„ beweerd word, « Want in geen van beiden 
ss-kan de verfmaading (der goddelyke genade”) 
ss vallen , en deeze ondertusfchen is het alleen; 
sy die verdoemelyk is. Verkiest iemand liever 
sv om zyn oordeel hieromtrent godvruchtig op- 
 tefchorten „ dan’ iets bepaaldelyk te {tellen , 


shy 


KINDEREN na pir zeven. > 33e 


‚hy doet wel: maâr ook hy misdoet niet , 

„die de bedeeling der Genade - fchatten aan _ 
. … alle Kinderen beweert, en op den grond van 
Gods Alvermogen , ende oncindige genade 
‚van den hemel{chen Vader , aan deszelfs wel- 
„ daadigheden eene allerruimfte uitgeftrektheid, 
‚» toefchryft, ” 


Ee MENE 


| Fi: 8 

„Nopens de hoofdzaak , te weeten , de daa- 
delyke zaligheid van alle Adams- kinderen , die 
in hunne vroege , ofte onvatbaare jeugd, in de 
eeuwigheid overgaan , vind ik ook, dat zekere 
J.-vAN DiesBAcH , Lidmaat der herformde 
gemeente in 's Gravenhage „ zich op dezelfde 

_wyze uitgedrukt, en voornaamelyk ook op den- 
_ zelfden grond gebouwd heeft , in eene Verhan- 
deling „ betiteld : De gan/the-naam der aller- 
hoogfte Goedheid op de allerbeste swyze verheer- 
dykt , enz. 1773. in oêtavo aldaar uitgekomen. 
ss Zoo drá onze Voorouders, zegt die Schry- 
5 ver, bl. 48, — — door hunnen bondbteuk 
»» de gemeenfchap met Gad voor zich zelven, 
„en alle hunne Kinderen verlooren hadden , 
s heeft de Hoogfte Goedheid. hen in den Mid- 
», delaar , ofte den tweeden Adam, op nieuws 
s tot -zyne kinderen en erfgenaamen aangeno- 
» men , en hen dus deelgenooten gemaakt van 
3 alle de beloften en goederen des genade- ver- 


…… bonds, 


332 Over HET ZEDELYK LOT DER 


s‚ ‘bonds ; zoo in den tyd als in de geuorieheid 

„> Dit, verbond heeft God ook opgerecht met, 
„ij lief hunne Kinderen, die ig hunne Ouderen, 
5 ‘Als de takken in den boom; begrepen waren.” 

En hier voor zyne bewyzen opgegeven hebben- 
de, brengt hy voor de zaligheid der vroeg (ter 
vende Kinderen deeze gronden : bvd 


Om dat in de ganfche Heilige Schriftuur geen 
een bewys voor hunne eeuwige ftrafg „ofte ver» 
doemenis „ste vinden is. —- Om dat die Kin- 
deren „ door hunne onkunde van de Wet en: 
vanhet Evangelie „zich aan geen daadelyke 
overtreding of ongehoorzaamheid kunnen fchul- 
dig maken : en het tegen Gods hoogfte-Goed- 
heid zoude ftryden ; de Kinderen met de eeu- 
wige verdoemenis te ftraffen ; zonder dat zy de 
ongehoorzaamheid van Adam met de daad toe- 
geftemd „ of het Evangelie ongehoorzaam ver 
worpen hebben. Waarom ook het menigvuldig. 
getal van zulke onmondige Kinderen van God 
zelve word bygebragt als eene betamelyke rede 
der verfchooning van die ganfche Stad. Jon. IV. 
VSs Els —=: „Om dat de verdoemenis van zul- 
ke onmondige , ofte vroeg ftervende Kinderen, 
zoude ftryden tegen de waarheid niet alleen van 
Gods algemeene en onbepaalde beloften omtrent. 
het zaad van alle zyne Kinderen tot in het dui 
zendfte-geflacht ; maar „ook tegen Gods plech- 

heen eed ‚ dat Hy geen lust heeft in den. en 
Cs 


K INDEREN NA DIT LEVEN, | 333 


des-godloozen. — ‘Om «dat het ten fterkfte 
zoude ftryden- tegen “Gods allerhoogfte Goed. 
heid; dat: Adam: ende alle deszelfs volwasfene. 
Kinderen ;-hoe-bloed- en fcharlaken- rood ook 
derzelver ongerechtigheden. zyn-mogen ; eene 
mogelyke “zaligheid. (door den Schryver in het 
voorgaande bepleit’) zouden genieten ‚>en dus 
__nietvanders dan vrywillig.en moedwillig-zouden 
kunnen verloren gaan ; maar dat de-onnoozele 
Kinderen ; die zich nooit aanseenige: daadelyke 
ongerechtigheden ‘fchuldig maakten „ in eene 
volftrekte onmogelykheid van: bekering en za- 
ligheid zouden blyven , en dus alleenlyk om het 
ongeloof hunner Ouderen noodzaaklyk zouden 
moeten verloren „gaan: — „Om dat in-deeze 
ftelling- de minfte zwaarigheid „niet -is — met 
Gods Rechtvaardigheid; want naardien dezelve 
toelaat--de: zaligheid van +zoo:veele-volwasfene 
godloozen, die-hunne- meeste. jaaren-in het ples 
‚gen van allerlei daadelyke ongerechtigheden, heb= 
ben doorgebragt, hoe veel. meer dan van.de on= 
‚noozele- Kinderen. — met-de oneindige Barm- 
harcigheid — en-dereeuwige ‘Gerechtigheid des 
Middelaars-; als-die-daardoor verhoogd worden. 
== Ook kan ze niet;tot zorgeloosheid misbruikte 
worden van volwasfenen „ welken ze niet raakt s 
ook niet van de Kinderkens , die daarvan onkun- 
dig zyn. —- Ook is het vooral in deeze zaak 
veel godvruchtiger, naar den aart der liefde het 
goede „ dan het kwaade te gelooven, 


Dat 


git  Overener ZEDELYK LOT de 


>. Dat nu hier tegen geen zwaarigheid kan wore 
den ingebragt daaruit, dat dan de Kinderen van 
geloovige «en ongeloovige Ouders” het zelfde 
voorrecht zouden hebben , dar nochtans den 
eerften zulk een voorrecht 1 Kor. VIL vs. 14. 
fchynt te worden toegezegd ; toont hy door 
_gantemerken , dat die woorden , en-de daar in: 
aan den Kinderen toegefchrevene heiligheid 4 
niet op vroeg geftorvene Kinderen kunnen wor- 
den toegepast; of daaruit zoude volgen „ dat 
alie zulke Kinderen van ongeloovige Ouderen „ 
zonder eenig onderfcheid , verloren waren 3 
maar dat ze op zulke nog levendige Kinderen 
zien , die , als tot Gods verbond en gemeente 
behoorende , aangemerkt , en dus heiligen ge- 
noemd worden , zoo lang zy niet met de daad 
‚ het tegendeel vertoonen. En de Kinderen der . 
ongeloovigen zyn in tegendeel als onheilig ofte 
buiten de gemeente aantemerken „ zoo lang Zy 
niet door geloof en bekeering het tegendeel be= 
en. Daarenboven is ook het voorrecht van 
de levende Kinderen der geloovigen nog onbe- 
denklyk groot, door de ernftige voorbiddingen, 
getrouwe vermaanigen , leerzaame onderwyzin- 
gen, en godvruchtige voorbeelden, die ze; 
boven de Kinderen der ongeloovigen genieten. 


S. XXXIV. 


a, Eindelyk voegen wy, hier nog by de gedag- 


OOKINDEREN NA DIT LEVEN. 335 


Hip 


LS 


ten van den deezer weereld helaas zoo vroeg 
ontrukten Hoogleeraar G.J. Nanuis, die, 
în een tweetal van Leerredenen over de inènting 
der Kinderziekte ‚ ook nopens ons onderwerp, 
in een natuurlykst beloop zyner Verhandeling , 
zich heeft uitgelaaten. | | 


Wy vinden , zegt hy , bl. er. omtrent 
dit fluk geen algemeene uitfpraak in Gods 
woord. En wanneer wy het door eene rê- 


dekaveling uit den aart der zaak willen on- 


derzoeken en opmaken, blyft het zelve zeêr 


donker. Immers aan den eenen kant is dit 
‚ onfeilbaar zeker. — — — Indien ze by hun 


fterven zoo gelaaten zyn, als ze ter weereld 


kwamen: indien ze dat beginfel van eenen 


zondigen aart, ’t welk ze hier ter weereld 
medebragten, behouden, en met zich geno-= 
men hebben na de eeuwigheid : indien ze 


geen ander , geen beter grond - beginfel ; uit 


genade ontvangen hebben ; dan is ‘t natuur 
lyk , ja ontwyfelbaar te denken , dat hun 
zondig grond-beginfel zich in den ftaat der 
afgefcheidenheid even zoo, naar den aart van 

dien ftaat ontwikkelt in boosheid , gelyk 
het zich hier op aarde , zonder tusfchenko- 


mende genade, zou ontwikkelt hebben. In- 


‚ dien 


336 OvER HET, ZEDELVK LOT per 


9 
29 
22 
” 


dien ‘er dan eenig Kind, hoe vroeg ook af: 
gefneden, in de gewesten der gelukzaligheid 
overgaat „ „het moet toegefchreven worden 
niet aan eenen Plaat van onnoozélheid, waar 
in het was toen het ftierf , maar, alleen 4an 


de vrymachtige. Genade Gods ‚ die, om de 
toegerekende Gerechtigheid. van Christus; 
naar zyn Eeuwig voórnemen der verkiezing , 


de. toegerekende fchuld van Adam aan zulk 
een Kind kwytfcheldt, het grond - beginfel 
der verdorvenheid in het zelve, by deszelfs 
dood, vernietigt, Zyn beeld ” er in herftelt , 
en het alzoo bekwaam maakt tot een leven’ N 
waartoe het uit zyn eigen verdorvene natuur, 
zonder hart - veranderende. genade „ ‘eeuwig 


Onbekwaam ent ongezind geweest zou zyn. 
_Nu vinden wy nergens eenigen grond , onì 
over het algemeen vast te {tellen „, en zeker 
te bepaalen , wat de genade doet : : de rede- 
kundige befchouwing laat ons hier verlegen 
en onzeker.” | 


|! 


is kes Is waar , aan den anderen kant oppert 
de rede eene zeer fterke bedenking : Els 


voorzeker „ zeer nadenkelyk „, dat ’er- zulk 


„een aanmerklyk getal van Adams nageflacht , 


door een vroegtydigen dood , in eenen (taat 
van kindsheid , word weggenomen. _ Men 


‚zal het niet vergrooten, , indien men ftelt , 


dat ten minften het derde gedeelte van hèt 
„‚ menfch- 


3) 
2 


ld 


27 
bp} 
23 


„KINDEREN on Dr Levenson 387 


menfchdom:, ‘beneden-de jagen van rede 
gebruik, fterft ” ir Te 


En in eene note hier onder word gezegd 

Verre ‘het grootfte gedeelte van dic getal 
fterft ‘beneden den ouderdom van twee jaa-« 
ren + daarentegen toonen de fterf-Iysten, dar: 
‘er van Kinderen boven dé zeven jaaren tot 
den ftaat der volwasfing zeer weinige ftervens- 


 ZEr is geen tyd-vak in 't leven‘van ’t menfch- 


» Iyk geflächt , het welk de dood meer vers: 


32 
3 

39 
2 
2. 
2 
3 
pk | 
92 
29 
92 


IRt 


32 
3 
23 
2%, 


{choont , “dan dit laatstgemelde. Zoo dra de. 
Kinderen dien trap bereiken ‚ dat derzelver- 
redelyke vermogens zich beginnen te ontwik : 


kelen , en zy zelve in ftaat geraken , om re- 
| delyke en zedelyke daaden te oefenen, zien 


wy „ dat Gods‘wysheid dezelve in deezen: 


_ftaat der beproeving op aarde gemeenlyk ldat 


blyven „ en komen tot den ftaat der volwas- - 
fenen , waarin zy.op zich zelven ftaan , en 
volkomen rekenfchap ‘hunner daaden fchutdig 
zyn. En ook dit ern by het a 


veel öpmérking, ” 
5 Dit nu, dus vaart de Rederaar. voort , 


moet ongetwyfeld in.-Gods hoogwys beftek 
eene allergowigtigfte rede, een Hem verheer- 
lykend. oogmerk. hebben. Zou dit niet wel 
(rmag;men denken). met een goedertieren , 
met een, genadig, en heilryk-oogmerk gefchie- 


„ den.? Zouden wy wel: ‘kúnnen denken, dat _ 


KAL. Deel. Ln Gol 


338 Over ter ZEDELYK LÓT pen 


„ God , die zyne Langmoedigheid en Goódérs 
 tierenheid over de vloekwaardigfte.zondaaren 
» in deeze weereld zoo. zeer verheerlykt „ zoo 
‚» veel millioenen, wezens daarom flechts even — 
» liet geboren worden „ op, dat ze als Kinderen 
» van Adam zouden kunnen gerekend, „, en on- 
s> Middelyk hier op eeuwig verdoemd worden. 
…, Wat zullen wy op. die bedenking zeggen? 
» Ik kan my wel niet onthouden te gevoelen , 
dat God in deeze aanmerklyke en nadenke- 
» lyke befehikking waarlyk goedertierene oog- 
s merken, hebbe : ik kan my niet weerhouden 
„te denken, dat het over ’t gemeen den, vroeg 
„. geftarven Kinderen in;de andere weereld be- 
‚ter gaa. en beter gaan zulle „ dan wel het 
s, meerendeel, der zulken „ die in de zonden 
„>, Volwasfen „ en in, kunne, zonden geftorven 
YA | 


s AXEV. 


Dit gezegde word in eene note-dus nader 
opgehelderd : _„ Hier mede wil ik niet zege 
„Sen, dat zy allé in een ftaat-van eeuwige 
„> gelukzaligheid’ zyn zouden ; maar , dat de 
s‚ ftaat van zulke Kindeten , die verloren gaan „ 
‚ten minften dragelyker , en de trap hunner 
3, verdoemeénis over het gemeen veel lichter „ 
‚‚ naar alle waarfehynlykheid’, zyn zal, dan de 

sr ftraf der geenen ; die hier op de weereld En 
Johs | „ Lane 


| “KINDEREN NWA DIT LEVEN. de GP 


» langen tyd Gods Langmoedigheid „ Goeder- 
„5 tierenheid «err Genade hardnekkig verf naddt, 
» of ‘misbruike zullen’ hebben.” ‚vom 


5 Het is gewis „ en. ’t-word; doorgaans maat 
alte weinig in ’t oog gehouden-en geloofd , 
z- dat, Gods Rechtvaardigheid: even zo, oneindig 
»sis in haar zelve , en in-haare:uitoefeningen „ 
»-als.2ym Goedertierenheid: „De. onnagaanbaa- 
z re verfcheidenheid ‚ welke -wy in de ftoffe- 
35 Iyke werken van Gods handen-op dit ftipje in 
ss 't Heel- al, op deezenaardbol-, aantreffen „ 
gy geeft ons-aanleiding „om te denken; dat ‘er 
# geen mindere verfcheidenheid-plaats heeft in 
5 Gods zedelvke handelingen „en°de veelerlei 
5 bepaalingen-derzelve.'--De gevallen Engelen 
os. worden:geftraft , ven zullen. eeuwig. geftraft 
»y worden; alleen over-en” wegens hunne „eige 
3» Perfoneele,daaden van ongehoorzaamhêid. De 
#5 volwasfen-Zondaárs onder de menfchen: , «die 
sj in de zonde fterven-, zullen geftraft worden 
syvin de anderé weereld; deels by toerekening, 
zo wegens-hunne::fchuld;-in:-Adam „ ‚aeé/s „om 
shunne eige perfoneele.daaden Zou hetook 
35 miet mogelykrzya, dat ‘erin Gods: heilig 
syetecht , ten-betooger Zyner vlekkelooze-Hei- 
5 ligheid en Rechtvaardigheid; eene zekere wy- 
„5 Ze van flraf «oefening: in vde/andere weereld 
_ plaats. vònde, welke eewiglyk-op den grond 
en by wyze van toerekening: gefchiede?. Is 

| Ya „niet 


\ ” 
\ ® & et 


340 Over mer ZEDELYK LOT per 


« niet de fmet der zonde het grond - beginfel 


ER 


59 
23 


der. verdorvenheid , waar mede wy geboren 
worden , eri ’t welk ons onverzettelyk blyft 
aankleven , eene zwaare ftraf ? Is die ftraf 


niet eeniglyk gegrond in de fchuld , welke 
het menfchdom in den perfoon van Adam over 
zich haalde „ en die daarom op rekening van 


allen gefteld word ? Kan nu-de hoogstvol- 


raakte en rechtvaardige God alle Adams. 
kinderen „uit hoofde van die toegerekende 


fchuld, in deeze weereld op zulk eene wyze 


ftraffen;, blykens de ondervinding, dat ze al 


len in een ftaat van zedelyke befinetting en 


_befchreijenswaardige ellende ter weereld ko- 
» men: kan God die tedere wigtjes hier ondere 
werpen aan fmertelyke ziekten en pynelyke 
ongemakken, reeds van de geboorte af aan; 


wie zal ons dan verzekeren , dat het met zy- 


ne hoogfte Rechtvaardigheid onbeftaanbaar 


zyn zoude , dezelve ook in de andere wee- 
reld’ aan eenige ftraffen en ellenden onderhe- 


vig te laaten ; op dien zelfden grond , op 
„welken zy hier in-hunnen ftaat van tedere en 


onvatbaare kindsheid daar aan onderworpen 
zyn? Alleen , dat wy altoos daarby onder 
het ‘oog houden , dat de maate , bepaaling 
en wys der verdoemenis, ofte {traf- oefening 


| evenredig zyn zal aan de maâte , bepaaling, 


en wys der fchuld. — Naar de fchuld i is , en 
de wys „ op welke men die deelachtig wotd, 
‚, EN 


29 


2 


39 
pr 
ek) 
22 
Ey) 
55 
9: 
97 
9 
EN) 
9 
EE 


23 
23 
23 


KINDEREN va Dir LEVEN. 341 


en zich onder dezelve gedraagt , naar die 
maate zal ongetwyfeld de ftraf zyn.” NI 


> Denkt iemand , dit is evenwel cene al te 
ftrenge wys van denken , dit is veel te hard 
gedagt van ' goedertierendst en beminnens- 
waardigst Opper-wezen , dat God die tedere 
wigtjes in den toekomenden {taat „ emkel om 
de toegerekende fchuld , onder de ftraf der 
verdoemenis zou ftellen.; hy bedenke , dat 
ik zulks ook niet ftellig hier wil beweeren , 
veel min iemand opdringen ; maar dit is nog- 
thans zeker , dat, gelyk Gods goeëdertieren- 
heid tot aan de hemelen is , zoo ook zyne 
oordeelen een diepe afgrond Zyn, welken wy 
niet peilen kunnen. — — —’ 


ie de dee 


> Maar wat zullen wy , zegt.de Redenaar 
vervolgens, verder daaromtrent bepaalen , of- 
te vastítellen ? Wie zal ons zeggen, of God 
niet omtrent de weereld der geftorven Kin- 
deren (vergunt my dus te {preken ) eenen 
ganfch byzonderen weg en beproevende be- 
fchikkíing-houdt, van welke wy geen bepaal- 
de denkbeelden ‘kunnen formen, die wy naar 
onzen ftaat van beproeving niet. kunnen af- 


»‚ meeten, naar welken ’t ons misfchien onmo- 


95 


gelyk is, zelf te gisfen ? 
X 3 Deeze 


342 Over mers ZEDEENK LOT ver 


Deeze gedagte , nopens eenen toekomenden 


proef -ftaat der Kinderen , word: in eene note 
nader dus opgehelderd : ‚… Dit is, misfchien 


2 
9% 
2 
ie 
EE) 
2 
93 
EL 
53 
EE) 
23 
3e 
9 
93 
23 
29 
95 
2 
33 
9: 
99 
EE) 
9 
3 
5 
9) 
53 


voor zommigen wat te duister , en zou wel - 
licht aanleiding kunnen geven tot misverftand 
en misduiding. Ik zal daarom myne bedoê- 
ling wat nader verklaren. Wy weeten uit 
Gods woord , dat alle volwasfenen in het al- 
gemeene gerecht zullen geoordeeld worden 
naar hunne werken , en dat een iegelyk als-, 
dan za/ wegdragen naar het geene in het lig- 
haam gefchied is, het zy goed, het zy kwaad. 
Maar zullen ook de vroeg - geftorven Kinde- 
ren in dat gerecht verfchynen en geoordeeld 
worden ? Zoo ja, gelyk ontwyfelbaar is , 
waarover zullen die dan geoordeeld worden ? 
Over het geene na het lighaam gefchied is ? 
Maar dit kan niet wel plaats hebben omtrent 
zulke Kinderen , die reeds onder de geboor- 
te fterven , “én - ‘geenerlei daaden in het lig- 
haam gedaan hebben. Zal dan het oordeel ten 
opzichte der zulken gaan over de hun toege- 
rekende fehuld? Of zou men togen denken, 
dat ten opzichte der zulken in aanmerking 
zullen komen de gedagten en werkzaamhe- 
den van ‘hunnen geest, gedüurende den ftaat 
hunner afgefcheidenheid ? Wy onderftellen, 
dat ‘er trappen in de ftraf der verdoemenis 
zyn zullen: dat die trappen evenredig zullen 
zyn aan de maat der daadelyke zonden : dat 
> dit 


in aa 


KINDEREN na mir zeven. 843 


dit in t laatfte oordeel. eerst. volledig-zal be- * 
» flist worden. ‚ Nuis de vraag, of de vroeg- 
» geftorven verwerpelingen in den {taat der af- 
»» gefcheidenheid ook onder de verplichting der 
» wet ftaan, by gevolg nog zondigen kunnen ? 
»» Zo ja, of ze allen even zwaar zullen zondi- 
»» gen? dan, of daar ook trappen in de zonden 
ss zullen zyn, gelyk hier op aarde? Wyders, 
» of de maate dier zondige werkzaamheden in 
‚„ den afgefcheiden ftaat invloed zal hebben op 
» de maate der ftraf , welke hun in het laatfte 
‚> oordeel zal toegewezen worden ? Overzulks 
»» is de bedenking, of de Zoodänigen dan tus- 
»» fchen-den dood en het oordeel in een zekere 
‚> foort van BEPROEVING zyn zullen ten aan- 
» Ziene van-den trap en maate van zondige be- 
» dryven , naar welken in het jongfte gerecht 
> de trap-en maate der ftraf', in eene juiste 
»» evenredigheid, hun zal worden toegemeten ? 
>» Waaruit dan zou volgen „ dat ’erin de ver- 
> doemenis zulker Kinderen , fchoon hier voor 
s hun rede- gebruik in eene fchynbaare onnoo- 
» zelheid afgefneden, even weinig onbillykheid 
»» kan liggen; als in de verdoemenis der. gee- 
> nen, die hier op aarde volwasfen „en in de 
»» Zonde geftorven zyn. Dit zyn de bedenkin- 
»‚ genen gisfingen „ op welken ik hier het oog 
‚> heb, die wel eens by zommigen ín den geest 
ss Opkomen, Maar wie zal ons, (daar Gods 
» woord dië niet verklaart) hier het waare zeg- 

/ YA > gen? 


3â4’  Ovtr ner ZEDELYK LOT pir 


gen? Wie zal ons tet gegronde zekerheid 


ss iets ftelligs daaromtrent durven bepaalen ? 


2% 
2 


Wy weeten veel te weinig van de weereld 
der: Geesten , en het eigenlyke hoe van den. 
ftaat der afgefcheidenheid , dan dat wy. daar- 
over bepaaldelyk kunnen denken : wy gevoe 
len „, by zulke nafpooringen „onze kleinwer 
tenheid. Veiligst derhalven is-het , dat wy 


deeze en foortgelyke bedenkingen aan ar 
plaats gan > enz, 


— 


XXXVII 


Eindelyk word deeze redenering over r die ftuk 


aldus befloten : Dòög wat daar van Zy „ laat 


» 
33 
id 
23 
2 
39 

d 
| bb 
» 
22 
‚ 
92 
33 


ons het woord van God raädplegen , en ons 
eeniglyk houden aan ’t geene wy daaruit lee- 
ren en opmaken kunnen. Het is waar , dat 
wy geen onbepaalde en algemeene zaligfpre- 
king der vroeg-ftervende Kinderen in hetzel- 
ve vinden ; maar dit is ook waar aan den an- 
deren kant, dat 'er, zoo veel my’ bekend is, 
niet eene plaats in-de Heitige Schrift gevon- 
den word „ waarin een veroordeelend vonnis 
over zulle Kinderen „ met opzicht op der- 
zelver toekomenden {taat , word uitgefpro- 
ken. En het verdient opmerking , dat God _ 


‚ met zoo veel mededoogen , in het geval der 


» Ninevieten , van de Kinderkens fchynt te 
33 Ípreken, JON: Iv. vs TI, Aan den anderen 


‚‚ Kant 


ee 


9 
9 
9 
Lb | 
kk 
23 


Pd 


KINDEREN na pir Leven. 345 


kant geeft het woord van God zeer veel aan- 
leiding , ‘uit kracht wan het Verbond met 
Abraham en zyn zaad , (van het welk ook 
de geloovige Heidenen onder t Nieuwe Tes- 
tament erfgenaamen geworden zyn. Gar. IÌÌ. 
Vs. 14.) om eene goede hoop te koesteren 
omtrent vroeg-geftorven Kinderen , uit het 
geflacht van Gods volk geboren „ in zyne ge- 
meente ingelyfd „ vroeg aan Hem opgedraa- 
gen „en dikwyls, zelf reeds voor de geboor- 
te, met ootmoedige fimeekingen en pleitin- 


‚ gen zyner genade aanbevolen. Laat ons hier 


gedenken aan Jezus ontfermende behandeling 
omtrent die Kinderkens , van welke wy le- 
zen Mark. X. vs, 13 —16.” 


& 


Dat deeze gedagten van wylen den uitmun- 


tenden Leeraar, die dit onderwerp niet eenzy- 
dig , doch zedig en bondig behandelde , hier 
eene “plaats verdienen , zullen onze Lezers ge- 
reedelyk toeftemmen. Wy hebben ze daarom 
gok onverkort , en met des Schryvers eigene 
woorden hier opgegeven, 


F3 
A 
we, 
e 


346 Overeuer ZEDELYK LOT Ber 


DE TWEEDE AFDEELING. 
Waarin het ons meest waarfchynlyk voor. 
komend gevoelen met deszelfs gron- 
den word opgegeeven. 


Kerk AV An 


Wy zien hier uit , hoe de gedagten der Ge- 
leerden , voor zoo veel wy die hebben kunnen 
nagaan , al vry verfchillende over dit ftuk ge- 
vallen zyn : naar de onderftellingen naamelyk , 
die men aannam „ of de gronden , op welken 
men bouwde , ‘of ook van hoedanigen kant men 
dezelve befchouwde. Wy hebben ons onthou- 
den , van daar over onze aanmerkingen op te 
geven; dewyl wy tot hiertoe flechts de gefchic- 
denis van dit Onderwerp wilden nagaan , en 
zulks „, naar ons beftek , tot deeze en de vol- 
gende Afdeeling eigenlyk behoort. Thans zul- 
‚Jen wy onze gedagten hieromtrent „ die ons 
meest waarfchynlyk voorkomen, voorftellen. _ 


HR XIN 


In het gemeen kunnen wy niet ontkennen , 
dat wy naar die zagtere denkwyze der geenen 


overhellen , die omtrent de Kinderen , in der- 
zelver 


5 KINDEREN na’ ber zeven © Bap 


zelver onnoozelheid, ofte-voor de jaaren „waar 
in “het rede -gebruik plaats -grypt-„ deezer wee- 
reld ontrukt „ het goede hoopen, en hun na 
dit leven een beter lot toefchryven. des 


Ondertusfchen zyn de Schryvers , die tot 
_ deeze foort behooren, daarin, gelyk wy zagen, 
onderling verdeeld, dat ze of den wel eer be- 
fnedenen , ofgthans gedoopten Kinderen , als 
mede zulken , welken de toediening van die 
bond-zegelen niet had mogen gebeuren, dit 
betere lot na dit leven toefchryven, —- Of 
dat ze , zonder zoo zeer op het ontvangen of 
niet ontvangen dier bond-zegelen te letten, op — 
der Kinderen geloovige Ouderen, godvruchtige 
Voorouderen „ of ook de waare Kerk hier by 
te rug zien , en van zoodanige Kinderen alleen» 
Iyk „ althans op-de meeste gronden , het goede 
denken. — Of, gelyk echter weinigen doen, 
die hier wat verder gaan , en omtrent alle Kin- 
deren , zonder onderfcheid, van hoedanige Ou- 
deren gefproten , na dit leven het goede ver- 
moeden. | 


Zal nu hier eene keus gedaan worden , “dan 
vinden wy ons meest genegen , om by de laatst- 
genoemden ons te voegen, en nopens alle vroeg 
geftorven Kinderen gunftige gedagten te voeden. 
Want wy zyn van oordeel „ dat men „ by het 
nadenken van dit ftuk , niet zoo zeer op de 
Ouderen ‘te rug zien „ dan wel zich by de Kin- 

B GETEn 


548 _ Over Het ZEDELYK LOT per 


deren, alleenlyk bepaalen moet : dat men’ cok 
het geloof der Voorouderen, ofte ‘Godvrucht 
der Voorzaaten „en eindelyk ook de heiligheid 
der Kerk hier niet kunne-in aanmerking nemen. 
—- Maar dat eeniglyk de verdienften van.den 
Zaligmaker hier gelden moeten , en derzelver 
kracht en waardigheid alleenlyk de oorzaak kan 
zyn van der Kinderen gelukkiger lot na dit le- 
ven: voor zoo veel die heil-vrdienften van 
den Middelaar , enkel door de Godlyke Barm- 
hartigheden „ den, Kinderen toegerekend , door 
„derzelver krachtige invloeden , nà dit leven 7 
de toerekening van Adams erf-fchuld, ten aan- 
ziene van de verdoemende gevolgen, opheffen, 
en by de ontwikkeling van hunne natuurlyke 
vermogens de voortgangen van de zedelyke be- 
fmetting ftremmen , en dezelve zedelyk goed 
doen werkzaam zyn : waarin dus hun geluk en 
zalig eeuwig leven gelegen i is. 


as ol 


Dan alvorens wy de reden , die ons tot dit 
gevoelen doen overhellen „ opgeven:,’ kunnen 
wy niet voorby van aantemerken „ dat wy die 
waarheden , die in eenige. betrekking met dit 
{tuk ftaan , ofte die leerftukken „die in de God- 
Iyke openbaring gegrond zyn, en van elk op- 
recht belyder van den geopenbaarden Godsdienst 
worden aangenomen ‚ en nader zoo als men in 
| onze 


KINDEREN: NA Prr-reven. © 349 
onze “herformde: Christelyke ‘Kerk daaromtrent 
denkt , ongetwyfeld-en onbelemmerd aannemen, 
en daar aan „door dit ons gevoelen „ rechtftreeks 
hoch van ter zyde-,-den minften afbreuk „ ofte 

nadeel niet: toebrengen ;- maar dezelve, in haar 
geheele beloop , ín haare kracht-en waarde laas 
ten, En in byzonder doelen wy-hier op het 
leerftuk, aangaande de erf- zonde — aangaande 
de zaligheid, die-voor zondaaren alleenlyk-in 
den Heere Jezus Christus is — en aangaande 
het geloof „ de-wedergeboorte en. bekering, ‚ als 
de Biseleg en Vomar om in die heil 
te deelen. 


Wy: erkennen: naamelyk;, volgens de uilie | 
lykfte getuigenisfen der. Heilige Schrift, de ver- 
klaaring van onzen. Heidelbergfchen Catsehiis: ‘ 
mus, «en de°bepaalingen in onze Nederlandfché 
Belydenis en Formulieren uitgedrukt : Dat zoo 
veelen ’er natuurlyk uit „Adam -voortfpruiten;, 
aan de-erf--zonde onderhevig.‚zyn „ en: fchul- 

dig, aan den eenen kant door Godlyke toere- 
kening , aan de-overtreding van onzen eerften 
Stam-vader, die „tegen de van God hem voor- 
gefchrevene proef - wet ongehoorzaam misdoen- 
de, de. plaats ende den perfoon, van alle’zyne 
natuurlyke afftammelingen. bekleedde , in wel- 
ken wy „ gelyk verre de meeste Protestanten 
„gelooven „dus alle gezondigd hebben : aan den 
anderen kant „dat wy allen , door onze natuur- 


lyke _ 


330 Ovar zer ZEDELYVK LOT prr 


Iyke geboorte , zedelyk onrein , én met ket 
kwaad „ uie die eerfte zonde gefproten , ten 
aanziene van alle ónze vermogens , befmet en 
bezet zyn: allen óverzulks gelykelyk Kinderen 
des toorns van natuur , die in alle de onder- 
fcheidene tyd- vakken van den menfchlyken ou- 
derdom , ofte óns leven op aarde , den vloek 
én eeuwige ftraffen verdiend te hebben, en daar 
vor ryp te Zyn; moeten gerekend worden. 


«… Even 200 zeker gelooven wy ook , dat afl 

‘het heil voor ellendige en rampzalige zondaaren 
alleenlyk in den God-menfch, den Heere Jezus 
Christus te vinden is, die door zyne borgtogte- 
Jyke daadelyke gehoorzaamheid de eisfchen ec- 
mer gebiedende wet , all zyn leven door , vol, 
maakt vervuld , en door zyn diep: vernederend 
Iyden allen vloek , alle verdiende ftraffen , vol 

komen gedragen , en van zyn erfdeel weggeno- 

men, God met den zondaar verzoend, en des- 

zelfs gunften , tér verkryging van een volmaakt 

en eeuwig geluk , verworven heeft: dat Hy die 

eenige naam is „ onder den hemel den menfchen 

gegeven en geopenbaard , om zalig te worden. 


En eindelyk gaat het by ons even zoo vast, 
dat, ter toëëigening van het door Christus ver- 
worven ‘heil ‚ de krachtdaadige werkingen van 
den Heiligen Geest vereifcht worden, waardoor 
inwendig het wadre geloof verwekt , ent de ”e 

er- 


„KINDEREN na pir zevens.  35t 


dergeboorte veroorzaakt word, die den menfch 
_ tot-het verlooren: “Gods - beeld herftelt en ver= 
nieuwt „en hem-bekwaam maakt „ om deel td 
hebben: in de erve der Heiligen in het tiehe.: 


„Van deeze waarheden wyken wy in het aller- 
minst ‚niet af. „än: hieromtrent kan. ook. met 
grond -geen-fchroom’ plaats hebben ; naardemaal 
en Zy , die-’er op, dezelfde wyze. ala: Wy » em 
die, ‘et-andeérs. over denken „ belyden „ dat er 
in't heilig woord-voor-het-eene-noch het ande- 
dere gevoelen, recht{treeks iets-beflisfend of be= 
paalend: gevonden-word, . Moet men overzulks 
by, gevolgtrekkingen -uit de geopenbaarde waär= 
heden.hieromtrent voot, zyne gedagten, diemen 
aanneêmt;, iets zoeken te vergaderen: het blyft 
daar by:-dan nog. de- vraag „ welke mening de, 
meest waarfchynlyke „en, met andere geopen- 
baarde waarheden, de, meest ftrookende zy? — 
En ten aanziene: der gemelde leerftukken begry-. 
pen-wy niet; dat onze mening daar mede onbe. 
ftaanbaar „ maaar -Z zeer wel daar mede overeen 
te-brengen is; het np wy whas nader heb= 
ben, aantetoonens ĳ hier 
$ X L LL 
| REEL 
Deeze bedenking moeten wy echter noch 
vooraf laaten gaan , dat het ons is voorgeko-" 
‘mem, dat men by het onderzoek nöpens dit 
ftuk, 


352 Ovra Her ZEDELYK LOT Der 


ftuk ‚ het uiterfte tot der vroeg-geftorven’ Kit- 
deren zich veellicht al te zeer, zoo niet-eenig= 
lyk , als een. geluk en een aangenaam goed, een: 
loon , een‚prys enz. voorftelt: en by die-denk- 
beelden , ofte in die gedaante de zaak befchou- 
wende, zwaarigheid vindt, omt der onhoozelen 

ftaat, in welken ze uit dit leven door den dood: 
wierden weggerukt, te kunnen aaneenfchakelen 
met eenen ftaat na dit leven „ die enkel uit een’ 
genot van genoegen en aangenaamheden beftaan,, 
en niets dan loon en prys-vergelding met eer: 
en heerlykheid behelzen zou. … En hiervoor-nu. 
geen gronden , geen voldoende reden in der= 
zelver tegenwoordigen ftaat menende te kunnen 
vinden , kan men hun dan dat goede in eenen 
toekomenden ftaat zoo geredelyk niet poefchry=: 
ven. Ook ontdekt het zich by een: Je ing na- 
denken wel haast duidelyk, dat, by aldien men 
dit ftuk alleenlyk uit dit oogpünt , en-in dat 
licht befchouwt , men dan zeer licht een fchyn- 
gebrek van zamenhang i in Gods handelwyze met 
die kleinen „ofte eenen fprong in de werken 
der hoogfte Wysheid zal ontdekken , dien men 
niet verduwen , of met andere bekende waarhe- 
den overeenbrengen kan. 


Althans dus fchynt het ons in de gedagten 
van den Heer VENEMA, Disfert. Sacr. p.494 
te hebben. plaats gehad , wanneer dezelve den. 


grond, die van der Kinderen onnoozelheid ont- 
leend 


KINDEREN Na DITsTEvens 353 


leend: word: , alte zwak oordeelt „ om daarop 
der Kinderenis geluk: na dit leven te bouwen. 
Want: hoe-togy”dus:fchreef hy, zal meneen 
s‚fchepfel ;daar- niets daadelyk goeds in is, 
„„ het eeuwig leven in “de zalige gemeenfchap 
»» vân-God kunnen: toefchryven 25, Wat bezit 
‚… het, en wat heeft het gedaan , daar zulk ee- 
‚„ ne groote belooning „ alhoewel ook uit ge- 
„ made te fchenken , op volgen zou ? God 
‚… kan naat Zyne hoogfte goedheid hen wel za- 
» lig maken ; maar het blykt nog niet, of Hy. 
shet ook wir. Hy bedeelt immers alle zyne 
Be, ‘Goedertierenheid niet zonder maat, niet zon= 
„ der onderfcheid ; maâar naar den aart en de 
A5 gefteldheid der onderwerpen, En dus blyft 
„de zaak , ten aanziene der Kinderen ‚nog, 
» twyfelachtig, es | | 


En uit eene at te zeer r bepaalde bieltiowing 
van. die {tuk in dit oogpunt is het mogelyk ook, 
dat de Heer Nanuas zwarigheden ° vond, die: 
hem op/eenen toekomenden ‘proef: ftaat „ ten: 
aanziene der Kinderen ; deeden denken, > gelyke 
wy S. 34- nader getoond hebben. “En 
veellicht, zyn hier uit ook andere bodankinann 
gefproten „tot welken men hieromtrent ‚Zyne, 
toevlucht wel eens heeft genomen. … 


r 


__„Nuvishets wolgeris: den aart der zaake,, wel 
onloogenbaar- zeker; «dat „ook by die wyze om 
het ftuk:te befchouwen „ het:zedelyk en betaa- 

AAI, Deel, Z mend 


3534 Over uer ZEDELYK LOT Der 


mend goed als onaffcheidelyk van het aangenaa- 
me-lot ; het genoegen en vermaak van redely- 
ke wezens ; moet wordén aangemerkt :- gelyk „, 
aan den anderen kant , het zedelyk kwaad op 

zich zelven ook een droevig kwaad: is, en , 


volgens Zyne natuur, het zelve onaffcheidbaar 
na zich fleept. | 


Maar het zou hier de vraag wel mogen zyn: 
Of men niet beter doe „ althans minder belem- 
merd , en meer geregeld over dit ftuk denken 
kan, by aldien men der Kinderen lot nadit leven , 
wanneer Zich hunne vermogens zullen ontwik- 
keld hebben, als eenen ftaat van zedelyk goed 
van betaamende werkzaamheden aanmerkte: en 
in dit licht, ofte van dien kant hun lot befchou- 
wende, zich den weg niet meer gebaand. zoude 
vinden , om een aangenaam en genoeglyk lot 
hun toetefkhiryvèn én met en op de godzalig- 
heid; ofte-een geestlyk leven, ’t welk hun dan 
zal ‚zyn medegedeeld, de gelukzaligheid „ ofte 
het, eigenlykst zoo genaamde eeuwig leven, als 
daar mede verzeld „en als een gevolg daar van 
moge befchouwen ? 


« Komt ons ten minften zoo voor, dat men, 
raar den aart der zaaken, hen, die vatbaar zyn 
voor geluk en genoegen, het welk mede een 

gedeelte van hun volmaakter leven zal uitmaa- 
ken „ ook onderftellen moge en moete als-met 
ontwikkelde en natuurlyk verbeterde vermogens 


op 


KINDEREN Na pir ageen,s) 35 


op eere zedelyk goede-en loflyke wyze werke: 
zaain : en „datoverzulks:hun- zedetyk: levens” 
voor ‘huns gelukzaligvleven’, in onze befchou-: 
wing van hun toekomend lot diene voortegaan s” 
naardemaal dit laatfte- hen eerst “vatbaar maakt: 
voor ‘het-eerfte , en den grond daar voor -uitle=” 
vert, gelyk het-ookseen wezenlyk gedeelte daar: 
vanvis En dus hebben wy in deezen overeér 
komst’ tusfchenn Gods handelwyze met de Kirs 
deren -en smet «de volwasfenen ;: in welken:wy. 
een geestelyk leven der genade moeten -onder- 
ftellen z:rzullen ‘Zy „by hunne verhuizing uit: 
deeze: bni „voor een ren, EE tevens 
gs a Zyinos € 20 IR {4 
BI RSVINCG 2d b st nafs 


eeb hebben jede opzet deze; gedag: 


te aan het hoofd deezer Verhandeling gepoogd 


uictedrukken sen: dien: titeb daar toe- gekózen, 
En'-die: gedagte zelve: Zullenswy ‚nu , ‘tot een 


_ bêwys voor onze mening ', in: eenige korte {tels 


en wed tres ontvouwen, >” #5 shtenf 


4 
kÁ ns ken | Das hd Ë iid Î À PP COS PE 
ad aha se) jer prk & is, KR wk kes ON VE dink 4À goe 


1. Warfeto mien zich een- voer netbe 
ven Kind voorftelt , het welk voor het verkry- 
gen van. het“gebruik der rede deezer weereld 
ontrükt' is, denkt men een van-die fchepfelen , 
die in 't“byzonder van God zyn voortgebragt, 
bos rayuen ‘Heerlykheid te: bevorderen : -dat is’, 

ZL 2 om 


356 Over mer ZEDELYK LOT Der 


m met eerbiedige verwondering in de kennis 
van „God , van deszelfs gadelooze Volmaakthe- 
den , Deugden en Werken bezig te zyn : om 
vrywillig en in liefde Hem te dienen, door ge- 
hoorzaam- deszelfs.-wil optevolgen ‚ en vaan de: 
‚ verplichtingen, die’er uit de betrekkingen tus 
fehén- God ven zyn-redelyk fchepfel vloeijen: y 
te;beantwoorden:- Om dus tevens te beantwoors 
den. aam de: einden „tot welken God aan fcheps' 
felen s öp-zich zelven flechts mogelyke wezens 
een\daadelyk beftaan gaf : om dus iin die eense 
gezindheid met God en deszelfs wil, -naar-hün? 
ne-vatbaarheid „ van Hem all het goede. ‚ 'twelk 
Hy, als het hoogfte en een mededeelbaargoed. 
zynen fchepfelen Nee” te Ontrangen ‚en 
gelakkig te zyn. u 


lk’ Dan voor het eenen aides hier van was 
dit Kind, geduurende dit leven , nog natuurlyk 
volftrekt “onvatbaar : het had nog geen ontwiks 
kelde geests- vermogens , en dus nog daadelyk 
geen bekwaamheid , om op eene redelyke wy- 
ze en met vryheid te werken: het kon hier aan 
het einde van zyn beftaan , aan zyne beftem- 
mit nog geken niet beantwoorden.’ ij 


HIL «Het is: „echter een. tmenfch , en al 
eene’ onfterfivke ziel, zoo wel „ als met een 
werktuigelyk lighaám „ voorzien. … Mag men fu 
nopens het eene verwachten „ dat het, -by «2y- 
xda el nen 


KINDEREN NA Dir LEVEN. 852 


nen. aangroei „ zyne leden en zintuigen gebrui= 
ken zal ; men kan ook, en volgens de erva- 
renheid , niet twyfelen , of het andere deel zal 
ook op zynen tyd het gebruik derrede verkry= 
gen „ en met vryhêeid werkzaam Zyn. Het is 
een fchepfel , tot een altoos -duutend beftaan: 
opgelegd, en van God, gelyk alle andere men- 
fchen „ tot de gemeldde einden beftemd: ‘het 
heeft oök daar toe van God de vermogens ont- 
vangen ; alhoewel die „ by gebrek: aan natuur 
Iyke bekwaamheid, nog daadelyk- daar toe niet 
befteedt. kunnen worden. „ maar onbruikbaar 


liggen. 


IV. Geduurende dit avan N watmialn 
zich de vermogens van de ziel met en: naar den 
aangroei vanhet lighaam,-in,de allengskens toe 
nemende. volmaking der uitwendige zintuigen: 
het Kind-krygt allengskens in de plaats van ver- 
warde en donkere , bepaalde en onderfcheide-: 
ne denkbeelden : het wyst-zyne gedagten „ die. 
eerst flechts uitwendige en zinnelyke dingen tot 
haare voorwerpen-hebben:,-aan „ ei poogt die: 
uittedrukken door gebaarden „ het geluid zyner 
ftem, en tekenen: “het leert vervolgens allengs- 
kens „ geholpen door menfchen „van welken. 
het omringd is , en dit zyn de voordeelen der. 
Maatfchappy ; ofte der gezellige zamenleving „ 
tot welke-de menfch beftemd is’, eene taal, 


‚en drukt daar door zyne denkbeelden uit: hier 
vd 3 ons. 


\ 


359 Overoner ZEDELYK LOT: per 


ontdekt zich »de: perfoonelykheid, ;-de- zelfsben 
wustheid en hetgeheugen ontluiken, de-denk= 
beelden en-alle derzelver uitdrukfelen zyn ech= — 
ter, nog gêhecht aan zinnelyke dingen : allengs 
kens:begint het -dan , in de plaats van flechts 
enkele, "zich meer: zamengeftelde denkbeelden 
te. maken, ‚> zyne bevattingen. te wergelyken „ 
en zich-ook afgetrokkene begrippen-te maken. 
Hier ontwikkelt zich de rede-, hier begint haar: 
gebruik ‚en-dit weeten wy by de-ervarenheid.- 
De-uitwendige zintuigen, de bronnen-en begin=: 
felen;van all onze:kennis, zyn dus ook de hulp-. 
middelen en aanleiding , waardoor de menfch tot: 
het gebruik Ke hi redelyke vermogens raakt. 


„Doch hee. Kind fterfe vroegtydig , en 
wt is emi geval , waaromtrent ons onderzoek 
gaat ; het bereikt dien trap van ouderdom niet „ 
met’ en in welken die verfchynfelen plaats heb- 
ben. De dóod belet den groei „en verftoort 
en floopt het ftelfel van het lighaam. —- Langs: 
den gewoonen weg, dien wy zoo even aanftip- 
te, en by ervarenheid kennen, kan in de afge-. 
fcheidene ziel die ontwikkeling van haare vere’ 
mogens, en dat verkrygen van het gebruik der 
rede, by gebrek aan de uitwendige zinnen, dus 
geen plaats krygen. — En by aldien men 
hier toe ook , met zommige Wysgeeren , wilde 
aannemen , dat de ziel , na den dood van het 
ighaam , altoos met een ‘haar eigen „ allerfynst 


Ec eo en 


KINDEREN Na Dir LEVEN, 359 


en onveranderlyk lighaamtje ; (en het geene 
men van de uitwendige groove fchors „ het 
overkleed’, ofte koker, als het ware, dit zicht- 
baar en. veranderlyk lighaam , het welke door: 
den dood ‘word afgelegd , wel had te onder- 
fcheiden ) onaffcheidelyk vereenigd bleef ; kan 
echter ook daar door dit ftuk nog niet ontwik- 
keld worden. ‘Want hoe waarfchynlyk zich dat 
gevoelen ook voordoëêt , is echter dit lighaamtje 
te ongenaakbaar voor onze bevattingen , en te 
fyn voor onze befpiegelingen , dan dat wy in 
dit geval „ uit deszelfs onderftelling ‚ zoúden 
kunnen redekavelen ; of befluiten trekken. — 
En even zoo weinig kan het hier baaten , wan 
neer men tot dat by andere Wysgeeren begun= 
ftigde ftelfel eener zoo genaamde voorbepaalde- 
overeenftemming (Harmonia praftabilita) zy- 
ne toevlucht nam, volgens welk de ziel uit haar 
zelve , en zonder invloeden van het lighaam „ 
of wederkeerige werkingen tusfchen ziel en lig- 
__haam , haare eigene denkbeelden „ door Ì nare’ 
volftrekt eigene werkingen , ontwikkelen ; en 
dit eenen voorgaariden tot eenen volgenden ftaat 
raaken zou; naardemaal ook-dit gevoelen, hoe 
fyn ook uitgepluist als te zeer met de ervaren- 
heid onbeftaanbaar , hier ter zaake niet veilig 
aangenomen worden „ of ons licht geven kan. 


VL Ondertusfchen moet men aöddrenart 
eene ontwikkeling der ziels- vermogens in het 
Ld Kind 


360. Over uetT ZEDELYK LOT per 


Kind aanneemen , niet alleen uit aanmerking 
van de „onfterflykheid der-ziele (zie onze 39: 
ftelling ), maar ook om dat men buiten dezelve. 
haar zoo weinig een rampzalig als een zalig lot 

na dit,leven kan toefchryven. « Want tot het 
een-envander worden zedelyke:bedryven „ zelfs 
bewustheid „ en eene’ vatbaarheid voor zulk ee« 
nen ftaat na dit leven vereifcht, hoedanige zaa- 
ken-zich: zonder het rede - gebruik niet laaten 
begrypen. … En zulke werkzaamheden moeten 
wy aan-de ziel toefchryven „ wen -wy haar een 
leven , ofte een voortduurend beftaan toefchry- 
ven. Het eene moet ‘hier onaffcheidelyk met 
het andere, verknogt. zyn ; zullen wy: ons haa- 
re onfterflykheid volledig. en behoorlyk-voor- 


VII, En deeze ftellingen tot hier toe gaan 
zeker : het blykt hier uit, dat die noodzaakly- 
Iyke ontwikkeling der geests- vermogens-in het 
vroeg -geftorven Kind, niet langs den gewoonen 
weg , dien. wy by ervarenheid kennen, in dit Je- 
ven. plaats te hebben , ofte natuurlyker wyze 
niet, kan gefchieden. . Eene andere , eene bui 
tengewoone en bovennatuurlyke-wyze moeten 
wy hieromtrent dus aannemen. —- Dan hier 
raaken wy in het donkere : hier komt ons na- 
fpoorend en nagluurend oog in fchemeringen , 
het licht begeeft ons hier.by gebrek aan noodige 
kundigheden omtrent e&nen. toekomenden-ftaac, 

en 


KINDEREN ‘NA Dit Leven, 361 


en zelf-aan genoegzaame Geestkunde. == In- 
dien men eindelyk-ook hier dagt aan-een zeker 
verband „ ofte betrekking ín die gindíe weereld: 
der Geesten , om-dieuitdrakking- hier te ges 
bruiken , tusfchen die werkzaame onderwerpen, 
en de voorwerpen. van derzelver werkzaamhe= 
den: eene zaak, die niet ontkend kan worden; 
krygen wy echter daarby nog geen doorzicht in 
dit fluk „ het geene. ons hier in het duister en 
verlegen laat : hoe naamelyk «die Geesten tot 
eenen ftaat en trap van volmaakter werkzaam- 
heden raaken , hoe zich hunne vermogens ont- 
wikkelen. Dit Hoer blyft hier, en ‘hoe men 
de zaakeook nadenken moge , onzes inziens, 
billyk nog de groote vraag. - 


VIII « Het eenige , en ‘t geene zich ge. 
reedelyk daarop laat denken „ is, dat wy-die 
ontwikkeling der ziels-vermogens , dien overe 
gang tot eenen ftaat van natuurlyk voltnaaktere 
werkzaamheden , ofte van donkere en verwarde 
denkbeelden tot klaare en duidelyke , aan eere 
byzondere Godlyke werking , tusfchenkomst „ 
ofte invloed toefchryven. —- Men zegge hier 
op niet , dat wy dus den knoop , die ontward 
moest worden , ín ftukken houwen ; want wy 
komen-niet tot dit uiterfte „dan genoodzaakt , en 
daar ons alle andere reden, wegen en middelen 
begeven en ophouden. Kan iemand hierop nog 

iets anders , iets nader uitvinden en mededee= 
& 8 len, 


36  Overemer ZEDELYR LOT per 


len, die zal op eene dankbre erkentefis van het. 
gemeen. de--billykfte aanfpraak hebben, en ze- 
Kerlyk allen:lof verdienen. — Wy komen 
hier niet tôt: het buitengewoone „ dan by het 
onvoldoende van de witten bekende. wegen 

en middelen; “—- Wy vermenigvuldigen dus’ 
ook hier, tegen die bekende regel, de wonder-’ 
werken niet, voor zoo veel wy hier eene God- 
Iyke- werking aannemen „die buiten den kring 
van dit leven „en verheven boven deeze bene- 
den-weereld is: die ín den toekomenden ftaat 
alsde gewoone Gods- werking op zulke zielen 
dient aangemerkt te“worden , en door welke 
God by zyne (ten aanziene van dit leven wel) 
ongewoone werking vervuld en goed maakt het 
geene wy , by all ons nadenken , niet vinden 
kunnen natuurlyk ofte regelmatig te gefchieden. 
„En „waarfchynlyk ‚zyn ‘de-zoo genaamde 
buitengewoone, ofte meer onmiddelyke Gods -» 
werkingen ook. meer eigenvaan den {taat „ ofte 
de huishouding van een leven „ wdar-door-dee- 
ze afgeloopen tyd van: wippen À zal vervan- 
gen worden. | / 


IX. En dit leidt ons ter befchouwing van. 
den zedelyken ftaat- en: de hoedanigheid der: 
werkzaamheden van zulke Kinderen. Ten aan: 
ziene van volwasfenen hebben wy geen zwaan 
righeid , geen vermoeijend nadenken , hoe ze? 
ga den dood in eenen ftaat van zedelyk vii 

0 


KINDEREN Na uit Leven. 863 


of” kwaade werkzaamheden. zich. zullen bevin- 
den; dewyl ze de beginfelen en hebbelykhe- 
den van het een of ander in dit leven reeds heb- 
ben „ en -hier uit. met zich overbrengen in een 
ander „ het welk in een geregeld vervolg , ofte 
eenen ‚voortgang van natuurlyke en ook zoo , 
als ze- in-dit leven gefteld waren „ geaartte ze- 
delyke werkzaamheden beftaan-zal, _— Dan 
ten aanziene der Kinderen heeft zich dit zoo 
niet ;..maar het eene of andere moet van God, 
en. door deszelfs-byzondere werking , hun me- 
degedeeld worden. Zy hebben in dit leven 
goed noch kwaad gedaan „ Rom. IX. vs.-11. Zy 
hadden nog geen gebruik der rede , nog geen 
klaare en duidelyke denkbeelden , nog geen re- 
delyke. wils-neigingen „ zy--waren. nog onvat- 
baar „voor. vrye- en ‘zedelyke handelingen, zy. 
kunnen overzulks ook geen beginfel „ geen heb- 
belykheden van zedelyke daaden in een ander: 
leven medebrengen. —- Hangt de natuurlyke 
ontwikkeling , de verbetering ‚ofte volmaking 
der. ziels- vermogens in die Kinderen van eene 
byzondere Godlyke. werking af, de zedelyke 
gefteldheid van hunne vermogens „ en-de ge= 
aartheid van: hunne. werkzaamheden, die- daar: 
mede. onaffcheidelyk-gepaard gaat, en. daar uit 
van zelve vloeit , moet dan ook aan die zelfde 
werking worden aegelahzeven. 


X. By 


364 Over ner ZEDELYK LOT pez 


X. By aldien men nu wilde aannemen „dae 
die natuurlyk ontwikkelde vermógens ten kwaa 
de bepaald , in zedelyk kwaad werkzaam zy 
zouden, dan komt hier eene gaping ‚ dan moes- 
ten ze met eenen fprong tot werkzaamheden 
van dien aart overgaan. Daar in zou-dan tes 
vens derzelver rampzalig lot beftaan „ en daarvart 
zou. het voor eeuwig ook afhangen. Maar uit 
dit leven brengen ze geen beginfel , geen heb= 
. belykheden van dien aart mede. -Men zou, om: 
dit {taande te houden, ook moeten ftellen, dat 
die zinnelyke neigingen , die fnoode driften , ; 
dat bedenken des vleefchs ‚ gelyk de Heilige 
Schrift het.roemt ‚ met die vooroordeelen , uit 
welken ze geboren worden „ ook door zulke 
dingen, ‘als onze uitwendige zinnen in dit leven 
Ofitwaar worden , verwekt, gezwenkt en gaan- 
de gemaakt moest worden : dat zulke ons “hier 
bekorende , in verzoeking brengende , en ver- 
ftrikkende voorwerpen-ook daar en dan de re- 
delyke vermogens moesten overdwarsfen , om 
ze tot die zedelyk kwaade werkzaamheden te 
bepaalen , en die kwaadaartige gefteldheid daar 
in te verwekken , om die wezens aan die ramp 
zalige flaaverny , die hier de dienstbaarheid der: 
Zonde uitmaakt „ ‘te doen onderworpen zyn # 
men moest dit aannemen omtrtent die nieuws 
ontluikende vermogens-en derzelver eerfte werke 
zaamheden. Maar hoe veel zou men dan’ niet 


moeten onderftellen , daár de minfte grond niet 
/ voor 


„KINDEREN NA Dit Leven, vo 365 


voor! is „daar van men ; met-meer waarfchyn- 
lykheid het tegendeel denken: kan? —— wr Wik 
men. eindelykhieromtrent-tot de toeger: ‘kende, 
erfzonde „zyne: toevlucht netnen;-en die als de. 
voortbrengfter vansdat zedelyk kwaad. in de ont 
wikkelde-vermógens-aanmerken , dan. moest men, 
zekerlyk: die-tweederlei- zaaken-» en tweederlei, 
handelingen van God , die volgens: ‘haaren aart: 
wel zeer onderfcheiden zyn.en blyven moeten, 
ongerymd, verwarren ;-naardemaal het tog, ger: 
heel wat)anders: is wanneer God den menfch., 
hoewel nog? aân -geen. daadelyke zonden hale 
dig; om de overtreding van Adam-fchuldig: oor= 
deelt; het geene-ook-buiten den, meních ge», 
(ified.« en wanneer. inwendigrin: hem het zede- 
Iyk-kwaad Zynen-oorfprong neemt „en: van zys; 
ne drentse ned meestér. maake „Dit weetn | 
ende jaaren” hièr op. mad ptn heeft s $ maar, 
dat dit by ‘desonewikkéling der:vermogens van. 
vroeg-geftorven Kinderen; in een-ander leven, 
úit-die toegerekende erfzonde vloeijen zou; laat, 
pies met ige ND 9 ei denkensk Epos 
ek 
ol. „Dit, blyft , pi om eindelyk. tot ecn. hi bee 
fuite te komen, ‚ waarheen. ons de voorafgezon= 
den, ftellingen nu. leiden „er dan,overig „dat ke 
naardemaal. die ontwikkeling.der. geests vermos, 
gens in zulke Kinderen God, „door deszelfs tus= | 
lehenkomende: werking, tot, eene oumiddelyke, - 
st oor- 


366  Ovoremir ZEDELYK LOT Hen 


oorzaak heeft-—- wy ook ‚ zonder overyling;” 
zoo wy menen „in ons'befluit , er zonder ga= 
ping in deeze redeneering , denken moeten ;: 
dat de werkzaamheden met en door die vermo» 
gens niet anders dan zedelyk goed “van aart kun-» 
nen zym — . Volgens deeze leiding van ges 
dagten kunnen wy niet anders over dit tuk den-. 
ken: En nu behoeft: het geen nader: bewys:;!. 
dat God , die. niet-anders , dan het geen zede 
lyk: goed is , werkt , en in redelyke wezens 
voortbrengen kan „ook deeze in de Kinderen 
ontluikende vermogens tot zedelyk goede werk 
zaamheden bepaale, “—- Kon Hy , by den 
eerften oorfprong van ons geflacht, den menfch 
niet anders dan met zyn beeld voorzien , dat 
is; goed’ en. recht , voortbrengen? En zou 
__Hy deeze zielen uit haaren onvolmaakten tot 
gënen natuurlyk = volmaakteren ftaat overbren= 
gen , zonder even daar door dezelve te voors 
zien met zulke hoedanigheden , als Hem betaa- 
men „ en deeze wezens aan het einde , waar 
toe ze beftaan , kunnen doen beantwoorden? 
Zou Hy die zielen , by deeze natuurlyke oms. 
fchepping niet ook herformen naar zyn beeld , 
én door zyne hand daar in leggen , het geene 
Hem behaagelyk en heerlyk-, het geene Hem , 
als Werkmeester , waardig is ? —- Dus vin= 
den wy deeze zielen in den ftaat haarer natuur- 
Iyk verbeterde vermogens juist zoodanig , als 
die van den eerfteni meních., toen ze uit de Dn 

| en 


KINDEREN vna br Tevent Dn 


den van haareri Maker Kwai ;“dät ie, ‘goed en 
recht ; ‘heilig ‚ett vaaf ‘Goäs wil werkzaairi 5 
ftrookende met het oogmerk , wän’ God in den 
en een. beftaan te geven’, bedoeld. # 


” 
mi eis Srsf í JAN 


ai. XKLIIL. rh 00e 


N 


r 


“Nar deeze setae den RR) flat der 
Kiideré. en de géfteldheid ‘van derzelver ver- 
mogens by ‘die ‘aanftaände oritwikkeling nagaan- 
de, vinden wy ons Verrast van het befluit aan- 
gdande derzelver lot na dit leven „ het geene 
naar deeze gelegde gronden niet anders dan ge- 
lukkig en zalig Zyn kan. En ook dit behoeft 
dan , wegens het onaffcheidbaar en naauwst ver- 
band tusfchen hèt zêdelyk en het genoegelyk „ 
ofte aangenaam goed , of, ‘om ‘het met andere 
wootden uittedrukken, “tusfchen: de godzaligheid 
en de gelukzaligheid , nu u geen nader bewys. en 


‚A OEP fu ‘de Reinsen?? “die vóor iet bereiken 
/ Vai” eerien volwasfen: öùderdom „er voor het 
verkregen gebruik der rede fterven , ‚in eene an: 
| dere’ weereld , ‘âan ‘Eénèn ftaat van beproeving 
Nóg: té onderwerpen; gelyk de "Heer Na Huis, 

als iets, dat wel bedenkelyk- kón voorkomen , > 
Öpgaf CS: 34.) ; dan zou men niet alleen dit 
bovengemeldde ,„ zeker althans de ontwikkeling 
„der geosts- vermogens; in Zulke te beproevene 
olarwer moeten onderftellen ; maar dat 


kan 


368 Over zer ZEDELYK LOT per 


kan ook op geen gronden „ althans uit het god- 
lyk woord, niet , en nog veel. minder uit de-re- 
de, waarfchynlyk gemaakt worden. Want naar 
het woord, hebben wy flechts aanleiding „ om 
“dit leven , en deezen ftaat als eenen ftaat van 
beproeving der meníchen aantemerken , hoe ze 
naar ziel en lighaam zullen gehandeld hebben ' 
om naar die ‚handelingen vergelding, by. die wer- 
fchyning. voor Christus rechterftoel , wegtedra- 
gen, 2 Kor, V. vs 10. — En wórd. die ge- 
dagte van eenen, toekomenden proef - taat, Zoo 
als het fchynt, voornaamelyk aangenomen, om 
die Kinderen in. die verfchyning in het toeko- 
„mend oordeel eene plaats te doen krygen „ dan 
is 'er, althans in die aangehaalde uitfpraak van 
den Apostel „ weinig grond voor ; naardemaal 
zulke Kinderen zoo weinig door het lighaam 
goed of kwaad. gedaan hebben, als men hun zul, 
e bedryven naar de ziel kan toefchryven : en 
te minder , dewyl het lighaam eerst by de al- 
emeene -opftanding der. dooden herleven, en 
ad onmiddelyk voor het laatíte oordeel eerst 
met de afgefcheidene ziel. wederom vereenigd 
zal worden. Een ftaat van beproeving voorde 
Kinderen , ten aanziene van hunne zielen „na 
dit leven , kan ‘er dus uit die plaats niet-wor- 
den. opgemaakt. Zy moeten , zullen ze in-dat 
oordeel verfchynen , goed of kwaad wegdragen; 
doch niet naar maate zy door het lighaam gedaan 


hebben ; want zy hebben in het lighaam „het 
| welke 


KINDEREN NA Bet LEVEN.» 369 


‚_ welke: zv. zoo vroegtydig;: en A aseeid veilieten Ne 
‘nog geen van beiden gedaan. En dus zou-hun 
_toekomend lot uit andere gronden, dan uit voor- 
‚gaande bedryven, moeten afgeleid worden. Zal 
nu hun toekomende ftaat , gelyk wy getoond 
hebben „ &en ftaat van goed doen zyn , die zal 

overzulks ook met’ het genieten en wegdragen 
van het goede verzeld gaan. Om nu niette - 
melden „ dat , naar de mening van zommigen „ 
die-Kinderen niet eens in het laatfte oordeel ver- 
{chynen zullen , gelyk wy hier boven gezien 
hebben , dat ATHENAGORAS ftelde , ende 
Heer Venema ook fchynt aantenemen „ Dis/. 
Sacr. p. 537. hoewel wy die gedagte voor onze | 
rekening niet behoeven te nemen. 


Hier vinden wy dan ook de oplosfing van het 
gefchil , het geene ‘men vaak als zeer donker , 
en kwaalyk te: bepaalen oordeelde , of” er in de 
Kinderen ook het geloof en de wedergeboorte , 
als voorwaarden ‚ om, de zaligheid in Christus 
deelachtig te worden, kon.plaats hebben. Want 
naar het bovengeftelde kunnen wy die vraagen | 
ten eenemaal, ter zyde gefteld laaten : of menen 
wy al , dat die in aanmerking moeten komen „ 
dan word door die godlyke werking „ waar door 
de ziels - vermogens ontwikkeld en tot redelyke _ 
werkzaamheden gebragt worden „, het een en 
ander, het geene tot derzelver-Gode behaage- 
lyke werkzaamheden. behoort , en, het geene … 


KXIL Deel, Aa _ ook 


370 Over mer ZEDELYK LOT pen 


ook daadelyk hunne zaligheid uitmaakt , in hun 
voortgebragt. 


En dit menen wy met recht als eene byzon- 
dere huishouding , handelwyze, ofte weg Goas 
met de Kinderen te mogen aanmerken, en dien 
naam daar op te mogen pasfen , dien de Heer 
VENeMA, Lc. p. 528. aan zyn gevoelen om- 
trent dit ftuk gaf , die deeze handelwyze van 
God in het zaligen van Kinderen, uit geloovige 
Ouderen gefproten, vertoont als ‘grootelyks on- 
derfcheiden wan de gewoone genade - bedeelin= 
gen omtrent volwasfenen. En zoodanig is im- 
mers niet minder ook het geene wy in deeze 
bovenftaande ftellingen hebben voorgedragen : 
zoo verfchillende als de natuur der onderwerpen 
is, zoo zeer verfchillende is ook het ganfche 
beloop van Gods handelwyze daaromtrent. 


Ook komt het ons voor , dat zich het ftuk „ 
daar de fchrandere LeisNirz , l.c. in zyne 
_ bepleiting van der Kinderen gunftig lot , zo vaak 
op komt, wen hy zegt, „ dat wy niet wee- 
‚> ten , wat God in het uur des doods (1% ar= 
> ticulo mortis) aan die Kinderen doet ,” in- 
dien wy daarby nadenken, en dat gezegde ont- 
leden , juist tot die dingen brengen laate , die 
wy hier beredeneerd hebben. 


Deeze gedagte, om ‘er dit nog bytevoegen, 
fchynt ons in haar geheele beloop zich aante- 


Piy- 


KINDEREN NA-DIT LEVEN, | 371 


pryzen. … Althans zy {trookt met de natuurlyke 
gefteldheid der onderwerpen ‚ uit aanmerking 
van welke wy niet anders, niet gevoeglyker ten 
minften , nopens die ftuk denken kunnen. — 
Gods Heiligheid geeft ons een voornaamften 
grond , om juist deeze handelwyze , als Hem 
betaamend en heerlyk , aanteneemen —- die , 
zoo veel wy inzien kunnen , naar zyne Wys- 
heid , als aan zyne oogmerken en der fchepfe- 
Ten belangen beantwoordend „zich als de beste 
ook aanpryst ; — die zyne Rechtvaardigheid 
niet alleen niet benadeelt , maar ook opluistert. 
Dan nader zullen wy in ‘t vervolg , dit nog te 
vertoonen , aanleiding hebben. 


$ XLI V. 


Zoeken wy nu ook eens naar andere gronden 
voor ons gevoelen , wy vinden , in de eerite 
plaats , een diep ftilzwvgen in de Heilige Schrift 
aangaande eene eeuwige rampzaligheid , ftraffen 
en ellenden der Kinderen. En dit word , als 
uit eenen mond , beleden van de Schryveren k 
die over dit onderwerp zich hebben uitgelaten, 
en doorgaans onder de oorzaaken , waarom dit 
_ftuk zoo donker en zoo kwaalyk te bepaalen is, 
mede aanhaalen, dat de gewyde Schriften recht- 
ftreeks , noch van ter zyden , daaromtrent iets 
melden ; welker beflisfende uitfpraak en getui- 
__genis men echter billyk tot een-grond moest 
Aaa leggen, 


372 Over mer ZEDELYK LOT DER 


leggen , om het tegengeftelde van ons gevoe 
len, om der Kinderen eeuwig rampzalig lot te 
kunnen beweeren. «Dan dit niet voor handen 
zynde , mogen wy dat flilzwygen billyk , als 
eene voörloopig begunftigende gedaante , voor 
ons gevoelen befchouwen. - | 


Meent echter-iemand ‚ dat de godlyke open- 
baaring zulke waarheden behelze , die dit ge- 
voelen zouden benadeelen, wy zullen dezelve, 
in onze derde Afdeeling onderzoeken en beoor- 
deelen. —- Maar deeze bedenking moeten 
wy hier te keer gaan , die veellicht iemand heb- 
ben mogte, dat men wit het flilawygen der Hei- 
lige Schriftuur niet bewyzen kan, Dan hier 
op laat zich lichtelyk antwoorden. Want all 
het ftilzwygen der Heilige Schrift is van dien - 
aart niet , dat men daarom eenige ftelling ter- 
tond voor valfch en verwerpelyk zoude mogen 
verklaâren. —- “ Wie toch zou den Kinder- 
doop „ of het gebruik van het Heilig Avond- 
maal voor de Vrouwen , en andere waarheden 
juist daarom uit de voorfchriften van den geo- 
penbaarden Codsdienst verbannen , om dar de 
Heilige Schrift daar van zwygst, ofte met 1onde | 
woorden van die ftukken niet meldt ? “En met 
welk een recht zou dit kunnen gefchieden? — 
Daarenboven moet men ook wel onderfcheid 
maken tusfchen een floffelyk ofte zuakelyk, en 
een woorderyk ofte En ftilzwygen der ge- 

wyde 


K INDEREN NA DIT. LEVEN. 373 


wyde Schriften»: en+ dit onderfcheid. moet in 
veele andere gevallen als-onontbeerlyk worden 
aangemerkt, Want ’eris, om onze mening no- 
pens dit onderfcheid duidelyker uittedrukken à 
een floffelyk ofte zaakelyk flilamygen „ wanneer 
het wezenlyke van de eene-of andere {telling 
volftrekt niet in de Heilige Schrift gevonden 
word + „wanneer ze ons niets aan de hand geeft, 
het geene ons tot zulk eene ftelling door eenige 
aanleiding kan brengen. — Dus is, by voorbeeld 
de ftelling. aangaande de. onzondige ofte onbe- 
Ímette ontvangenis en geboorte van de Heilige 
Moeder-maagd ; — dat Christus een zevental 
van Sacramenten aan de Kerk des Nieuwen Tes- 
taments zou, gegeven hebben ; — dat Petrus tot 
een zichtbaar hoofd der Kerk zou verheven zyn; 
— dat deszelfs gewaande Opvolgers onfäalbaar, 
en met eene hoogfte macht in kerk en weereld 
bekleed zouden zyn, en dergelyke dingen meer: 

van „welken » indien wy. naar gezonde regelen 
van uitlegging te werk willen, gaan „niet „het 
_minfte in de Heilige Schrift te vinden is. 
Maar een woordelyk ofte formeel flilamygen is 
‘er, wanneer eene zaak wel niet:rond uit, ofte 
met zoo veele woorden is uitgedrukt 3, maar ZOO-. 
danige dingen echter daar in -woorkomen:,, die 
met dezelve een duidelyk verband hebben, en 
by een. wettig gevolg uit de-gemeldde byzon- 
derheden vloeijen. … Waarom, wy-met recht zulk 


eene ftelling voor waarachtig aannemen. | 
Aa 3 Welk 


87â Ovrr HET ZEDELYK LOT per 


Welk éenen’ naam ten nu oók aan deeze oft- 
derfcheiding verkiezen moge te geven, de zaak 
zelve blyft ondertusfchen „ by alle Uitleggeren 
en Godgeleerden , ongetwyfeld. —- En dit 
laatstgetnoldde ftilzwygen heeft plaats omtrent 
de leerftukken van. den Kinder-doop , en het 
gebruik des Heiligen Avondmaals van de Vrou- 
wet, en omtrent andere leerftukken. Dit moó- 
gen wy dan ook met recht op dit ons onderwerp 
toepasten , waaromtrent de Heilige Schrift met 
zoo veele woorden óns wel geene bepaaling 
geeft , maar het zelve met fulzwygen voorby 
gaat ; dewyl haar hoofd- oogmerk is , om dei» 
weg , de middelen @n voorwaarden van zalig- 
heid aan volwasfenen , zulken , die voor der- 
zelver onderwys en tiióud watbaar zyn , té 


ontvouwen „ welken dit ftuk zoo rechtftreeks 
niet raakt. 


En dit flilzwygen der Heilige Schrift, waar 
op wy ons hier beroepen, verdient te meer on- 
ze opmerking , wanneer wy dat vinden i in zulk 
een beloop van zaaken . of op zulke plaatfen , 
daar eene melding van de Kinderen zoo natuur- 
iyk ftrookte, en naauwlyks voorby kon gegaan 
worden By voorbeeld, in de befchryving van 
het laatfte Oordeel , Marru. XXV. 31. — — 
en elders , daar wy , gelyk ook van anderen is 
opgemerkt , van de Kinderen niet uitdruklyk 
gemeld vinden. En wanneer wy Opens. XX, 
Vs. 


KINDEREN Ná bit Leven: Ds 


vs, 1e. de dooden, kleinen en grooten voor Gad 
. flaande vinden , komen ze beiden voor , als 
zullende geoordeeld worden naar hunne werken. 
— Dan zulke werken , kunnen aan de Kinde- 
ren „ van welken wy hier handelen „ niet wors 
den toegefchreven : zoo dat ook die plaats niet 


tegen onze mening is, 


Dus menen wy deeze tegenwerping van het 
ftilzwygen der Heilige Schrift te kunnen ontze- 
nuwen ‚ die wy den begunftigeren van het te- 
| gengeftelde gevoelen billyk mogen terug geven ; 

naardemaal ze juist past op hunne mening, voor 
zoo veel in de Heilige Schrift niet minder ook 
een diep flilzwygen , aangaande der Kinderen 
eeuwige rampzaligheid word waargenomen: zoo 
dat zy niet dan door redenkavelingen en gevolg- 
trekkingen dezelve daar uit kunnen bepleiten : 
terwyl zy even daar door ook toonen „dat zy 
juist met dezelfde onderícheiding zich in deezen 


moeten behelpen. | 
S. XL V. 


Ten einde ons nu blyke , dat dit ftilzwygen 
der Heilige Schrift zoodanig niet zy , dat daar 
door het gunftiger gevoelen aangaande der Kin- 
deren zedelyken ftaat en gelukkig lot na dit le- 
ven benadeeld werde , moeten wy thans de ge- 
tuigenisfen , die ons daar in voorkomen , nagaan 

Aaa en 


376. Ovrr.ner ZEDELYK LOT: frr 


en ‘onderzoeken, » Alhoewel nu in ditsweld ook 
veelen:voor ons gewerkt hebben „ en-het-geene 
wy hier boven uit de oude Kerk- vaderen en 
laatere’ Godgeleerden hebben aangehaald , ten 
bewyze kan :dienen., „dat de begunftigers ‚van 
het gelukkig lot der vroeg=geftorven Kinderen, 
ook zulker, die voor het ontvangen van-befny- 
denis en doop zyn weggerukt „op Schriftuur- 
getuigenisfen fteunen ; zoo valt hier echter nog 
eene nalezing te- doen: „en het geene by gele- 
genheid van den Kinder-doop gefchreven “is, 
dient nader bepaaldelyk op ons onderwerp toe-_ 

gepast -te worden.» Kortelyk zullen wy dus die: 
plaatfen nagaân „ en door eenige aanmerkingen 

daar over onze gedagten-zoeken te ftaven. » En 
deeze orde zullen wy hier in houden , dat wy 
eerst‘onderzoeken ; wat er van Gods kant zv, 
het geene ons gevoelen begunftigt„ en dan wat 
‘er aan’ den kant der Kinderen daar Noo gens | 
den ‘word. EER AnS | 


Bek. LN 


Van Gods kant mogen wy , zoo veelen wy 
deszelfs- oneindige. Macht eerbiedigen, aan. zul- 
ker Kinderen heil-ftaat na dit leven niet twyfe- 
len. « “En alhoewel de bewyzen, die uit: eene 
afgetrokkene: befchouwing van Gods Almacht 
voor “de eenevof andere ‘telling ontleend wor- 
den, niet altoos even gelukkig worden aange- 

| bragt ; 


KINDEREN ‘NA Dit zeven: > 927 


bragt mogen, wy. hier echter veilie daarop bou-- 
wen. Want wy zien van achteren „ dat God 

in het werk der verlosfing van-zondaaren zyne :- 
Macht op: eene Hem betaamende en volheerly- 

ke wyze heeft gelieven te openbaaren, … De 
uitftekendfte-en verbazendfte. verfchynfelen, en 
uitwerkfelen van het Alvermogen , ontdekken 
wy op dit tooneel. … Het heilig woord vertoont 
ons; zoo wel ten aanziene van de verwerving, 
als-van- de toeëigening-der zaligheid „ de door- 
lachtigfte gewrogten.. God zendt, naar zyn 
eeuwig welbehagen, zynen eeniggeboren Zoon 
„in de weereld : ingekleed in de menfchlyke na- 
tuur verfchynt Hy onder de bewooners van dee= 
zen Aardkloot „ en, word geteld onder ons ge- 
flacht : als andere. kinderen der menfchen word. 
Hy vleefch en bloed deelachtig » als een deel 
en-eene vrucht zyner Moeder „ gedragen , ge 
koesterd , en. aangekweekt in haaren fchoot , 

krygt. Hy bet: ekking op, en word ingelyfd ia: 
onze groote familie: als een-tederst kind en: 
zuigeling, neemt „Hy: onder ons zynen intrek , 

die vervolgens den menfchen , ten aanziene ven | 
hunne natuur , in alles gelyk bevonden wierd s 
die op die zelfde wyze in lighaams- grootte , 

en; by de ontwikkeling zyner ziels-vermogens 
in wysheid en zedelyke eigenfchappen: toenam. 
Als een ‚Kind zynen Ouderen onderdanig, en 
zynen hemelfchen Vader, gehoorzaam „ zich naar 
| alles ‚ watsde gebiedende wet van“den menfch 
À as vor- 


378 Over HET ZEDELYK LOT per 


vorderde , altoos fchikkende, raakte Hy, langs 
de verfcheiden trappen van den menfchlyken 
leeftyd , tot een mannelyken ouderdom , en 
hier by tot de meer openbaare «en plechtigfte 
waarneming van zyn Middelaars -werk , tot dat 
Hy , na de bitterfte tesenheden , een onfchul- 
disst , een fmertelykst en fmadeélykst lyden aan 
het kruis zyn leven eindigde. Dit is door de 
onnafpeurlyke Wysheid uitgevonden , en door 
de onbegrensde Almacht uitgevoerd : daar door 
is de vleklooze Heiligheid , de ontoegeeflyke 
Rechtvaardigheid , de gadelooze Goedertieren- 
heid en Menfchen-liefde verheerlykt ‚ all het 
beletfel van der zondaaren verzoening met God 
uit den weg geruimd , en voor ons geflacht het 
heil verworven : het welke op eene niet min- 
der krachtige en allen tegenftand verre overwin- 
nende wyze den erfgenaamen des levens word ' 
toegepast , die hier door en zedelyk herfteld „ 
en voor hun volmaakt geluk na dit leven vat- 
baar gemaakt, zelf ook mét de beginfelen daar 
van begunftigd worden. Dit alles word ons in 
zyn ganfche beloop in de Heilige Schriften dui- 


delyk ontvouwd. 


Heeft nu God hier door voor het heil der 
menfchen in *t gemeen gezorgd, wy mogen dan. 
ook niet twyfelen , of Hy kan met de voordee-: 
len deezer zyne men{ch- lievende beftelling de 
kinderen ook in ’t byzonder begunftigen. EN. 

0 VOol- 


KINDEREN na pit Leven. 5 379 


voldoening en heils- verwerving door den. God- 
menfch , ftrekt ons vooral ook tot een grond , 
om daar op der Kinderen gelukkig lot na dir le- 
ven te vermoeden. Schryft men billyk aan die 
Zoen=verdienften van den Zaligmaker die kracht 
en waardigheid toe , dat ze , in het afgetrok- 
kene befchouwd , voor alle menfchen , zonder 
onderfcheid , zouden voldoende geweest zyn ; 
hoewel by eene volwyze en God verheerlyken- 
de nadere bepaaling van de voorwaarden der za- 
ligheid derzelver vruchten by zommigen flechts 
genoten worden : die zyn dan zekerlyk ook ge- 
noegzaam tot behoudenis voor hun , die in de 
jaaren der onnoozelheid fterven. Nu is het wel 
waar , dat die werdienften vän.Christus , vol- 

gens de duidelykfte en herhaa!de Evangelie -ge= 
tuigenisfen , ons niet kunnen baaten , ten zy 
wy ze door het geloof aannemen. Maar niet 
minder zeker is het ook , dat dit ten aanziene 
van hun te verftaan zy , Aan welken , en tot 
gebruik van welken God zyne openbaring heeft 
medegedeeld , ik meen volwasfenen. Deezen 
word het getuigenis Gods , aangaande zynen 
Zoon , als de eenige oorzaak van leven en za- 
ligheid voorgefteld: deeze moeten dat getuige- 
nis toeftemmen , en naar het zelve Christus 
aannemen „ door het in de liefde werkzaame 
geloof. Maar zal dat niet kennen van Gods 
getuigenis, het niet kunnen toeftemmen aan het 
zelve, en dus de onmogelykheid van het geloof in 


zynen 


380 Over ter ZEDELYK LOT per 


zynen ftrikften zin genomen, daar de Kinde- 
ren, by gebrex aan natuurlyke en redelyke ver- 
mogens , nog niet in ftaat toe zyn, hen van het 
aandeel aan Christus uitfluiten 2 _Of zou men 
ontkennen kunnen, dat de verdienften van Chrís- - 
tus zich zoo. verre uitftrekten,, dat ook de Kin- 
deren, alhoewel ze aan die den volwafenen ge- 
ftelde voorwaarde , doch buiten hunne fchuld „ 
niet beantwoorden kunnen „ daar door, zouden, 
behouden worden $ 2 ge 


En dat Ek verdienften., „ ZoO onbepaald 
en zonder voorwaarden „den. Kinderen tot za-. 
ligheid ftrekten , dat kon. waar zyn , zegt de. 
Heer VENEMA „1 c.-p. 496. „Zonder eeni-, 
ge kettery laat zich. dit ftellen.; geen een leer- 
ftuk der Heilige Schrift word ‘daar door-bena-. 
deeld En p. 534, 535- » By aldien Chris- 
tus den Kinderen de, zaligheid. zoo,onbepaald, 
verworven had, dan (trekte ze zich volftrekt 
tot alle Kinderen zonder onderfcheid. Want 
‘er is geen reden , om de verdienften van 
Christus te bepaalen : by God hiet, die wil, 
‘dat alle menfchen zalig worden „ en. niemand | 
den weg ter zaligheid affnydt :_ — — — „in 
de Kinderen is ze ook niet; want zy zyn na- 
tuurlyk onbekwaam , om aan eenige voorwaar- 
de te voldoen. A ze nu allen in denzelf- 
den natuurlyken toeftand , dan moeten „ in- 
dien ze zonder voorwaarde in Christus de 8 

7 » UZ- 


3% 
22 
2 
22 
2 
22 
32 


“KINDEREN va Dorr LEVEN. 331 


‚ ligheid verkrygen,, ook alle. zalig worden. * 
Dan hieromtrent verklaart hy : Of het zoo zy, 
en of Gods handelwyze, met de Kinderen zoo- 
danig. zy „ wie zal dat kunnen bewyzen ? Dus 
laat hy het ftuk „ als twyfelachtig , in het mid- 
den „ het geen hy echter , om op eenen an- 
deren grond de. zaligheid der Kinderen van ge- 
loovige Ouderen te.bewyzen , niet aanneemt. 
Doch met het eerstgemeldde. kunnen Wy niet 
overeenbrengen „ dat hyp. 535--Zegt: (Choc.a 
fide catholica abhorret) dit is met het algemee- 
ne geloof niet beftaanbaar. 


‘ Zonder zwaarigheid kan men dus ftellen, dat 
hun door. Christus, de zaligheid onbepaald Jeen 
buiten eenige voorwaarde, verworven.is. Dan 
by aldien men die voorwaarden ook verkiest te 
behouden „ ook daar by. kan onze mening. be- 
Staan : de mogelykheid van geloof en wederge- 
boorte door de werking des Heiligen Geests in 
de Kinderen kan niet ntkend worden : en by 
die voorheen gemeldde ontwikkeling der ziels 
vermogens in dit leven blyft ons eene deur _ge- 
opend , om ook. dat. gebrek van dit leven ver- 
„vuld te kunnen krygen „ waar aan de volwasfe- 
ne, alvorens ze deezen tyd en ftaat van beproee 
ving > verlaacen , GSRORAED zyn te voldoen. 


S. XLVIL 


382 Over HET ZEDELYK LOT per 
GCXLVEE 


En hieromtrent komt ons by de befehouwing 
van den perfoon en het lot des godiyken. Mid- 
delaars , en deszelfs invloeden op het lot der 
Kinderen , die gedagte zeer bedenklyk voor, 
die van den Oudvader IneN mus voorgefteld , 
van anderen , en vooral van BERNHARDUS, 
overgenomen en nader uitgebreid is , die ook 
van veele laatere Godgeleerden omhelsd is. Wy 
hebben ze boven, $. 11. en 14. reeds aange- 
haald , doch zullen ze hier in de omfchryving, 
die ‚ H. HeIDEGGER „ Corp. Theolog. T. 
H. Loe. XXV. $. 63. 'er van gaf , nader voor- 
ftellen. Christus had terftond , met zyn be- 

> Zin , eenen mannelyken ouderdom ‚ en den 

‚ ftaat van een volwasfen menfch kunnen aan- 
nemen , maar Hy verkoos eerst als een Kind 
3 geboren te worden , en een Kind te zyn : 
z Ja, door de krachtige werking des Heiligen 

‚Geests , in de baar- moeder der Maagd ont- 
„ vangen , en in dezelve, gelyk andere kinde- 
» Ten, vleefch en bloed deelachtig te worden : 
ten einde Hy , lang: deezen weg , zich ook 
betoonen zou een “Heiland en Verlosfer te 
»» Zyn van Kinderen , die in 's Moeders buik 
nog fchuíilen: ten einde Hy onze met zonde 
befimette ontvangenis , door zyne ontvange- 


nis en menfchwording, zou zuiveren en heí- 
» ligen, 


„39 
22 


KINDEREN NA DIT LEVEN, 383 


„ ligen, en door zynen dood zoo wel kinderen 
» Als volwasfenen , van ’sduivels macht en het 
On ‘het geweld. des doods verlos{en. ” 


En naardemaal alle de factehantslen ‚ die 
omtrent den God - menfch „ Jezus Christus „ 
plaats hadden , alle deszelfs lotgevallen byzon- 
der opzichtlyk en betreklyk waren op dat groo- 
te ampt en werk van een Borg en Middelaar, 
_ het welk hy, naar het eeuwig en volwyze-Gods 
beftek , had op zich genomen : naardemaal all 
wat in en aan Hem is, hier in , als in zyn 
middenpunt , zamenloopt ‚ en daar op doelt ; 
_ dan zoo mogen wy.ten aanziene van deszelfs. 
kindsheid veilig denken „ dat ze ook den klei- 
nen ,„ het zy noch in ’s Moeders ingewanden 
fchuitende ‚ of reeds ter weereld geboren „ in 
’t byzonder tot voordeel en heil ftrekke. Die 
. vrucht en nuttigheid , uit Jezus heilige ontvan- 
genis en geboorte voortvloeijende ‚ heeft onze 
Heidelbergfche Katechismus in het oog , wan. 
‚neer daar op de 36 (te vraag gezegd word , dat 
Hy onze Middelaar 15, in welken, zou Hy een 
volmaakt heilig menfch Zyn „ook zulk een hei- 
lige oorfprong vereifcht wierd : dan ook , dat 
Hy- door uyne. onfchuld en volmaakte heilsheid 
myne zonden , daar sn ik ontvangen ben „ Voor 
Gods aangezicht bedekt. En by aldien die by- 
zondere, het geene wy zoo aanftonds toonden, 
‚ den Kinderen tot voordeel te ftrekken , hier- 
mede 


58â Over ter. ZEDEUYE LOT! ben 


mede niet bedoeld was ‚dan zou dit-byvocg-… 
fel als overtollig kunnen gerekend worden: dan 
was 'er reeds genoeg gezegd „ door Hem onzen 
Middelaar te noemen. En eindelyk kunnen ook 
zy „ die in de byzonderheden van Jezus’ ont- 
vangenis en geboorte dit in het gemeen flechts- 
vinden , dat Hy onze Middelaar is, in welken 
_ dit als eene voorwaarde vereifcht wierd , dat 
Hy een volkomen heilig menfch was „en daars. 
om ook zonder zonde ofte erf-fmet geboren 
moest worden , niet ontkennen , of dat gehee- 
le van Jezus verdienften-en gehoorzaamheid, om 
over het geheel onze verzoening met God „ en 
ons volkomen heil uittewerken , moet ook uit 
zoo veele deelen en byzondere ftukken beftaan , 
van welken elk ín zynen aart , op zyne plaats , 
en tot zyne byzondere einden medewerkt, om 
tegen onze zonden ên gebreken , in alle derzel- 
ver byzonderheden , en tot volmaking van ons 
heil , naar alle onze wenfchen en behoeften , 
met eene opwegende genoegzaamheid te vol- 
doen » gelyk tog een geheel zich niet laat den- 
ken , of men moet alle deszelfs deelen daar on- 


der mede begrypen. 


En dit Kad ons thans genoeg zyn , om dit 
ftuk uit Gods Macht optemaken. 


S. XLVIIL 


KINDEREN na pir rBven. —… 395 


IL MEREL — ooh 


‚ Nopens Gods Wil , ten goede der Kinderen 
genegen en werkzaam, „kunnen wy uit verfcheis. : 
den klaare getuigenisfen van Zyn. woord met 
grond befluiten. En over het geheel, dat God 
ook in zyn eeuwig raadsbefluit de Kinderen in 
aanmerking genomen , en derzelver lot bepaald, 
hebbe , dat blykt uit eenige voorbeelden „ die 
_wy in de gewyde Schriften ontmoeten. Gods 
aanfpraak aan Jeremias, toen die tot het Profee= 
tifch ampt geroepen en ingewyd wierd , verze- 
kert ons daaromtrent : Zer ik u în ’s Moeders 
buik formeerde, hebik u gekend, en eer gy uit 
de baarmoeder voortkwaamt, heb ik u geheiligd, 
__Jk-heb u den volken tot een Profeet gefteld. Jer. 
‚ I vs. 5. Van dien aart is ook des Apostels ge- 
tuigenis nopens Jakob en Efau : dat eer nog de 
Kinderen geboren waren , en iets goeds of kwaads 
gedaan hadden , Gods eeuwig voornemen en ver= 
kiezing bleek , en onfaalbaar ter uitvoering moest 
‚gebragt worden. Rom. IX. vs. rr. En David, 
wen hy Gods formeerende hand omtrent zyn. 
lighaam met verwondering pryst , en in zyn ge- 
dicht het eerfte grondbeginfel van zyn lighaam:;, 
deszelfs ontwikkeling, en allengs verkregene ge- 
daante als een gewrogt van God bezingt; PsaLM 
CXXXIX. vs. 13 —16. geeft ons, wat de zaak 
Reng ‚ het zelfde te bedenken. 


| XXII Deel, BB Al- 


386 _ Over BET ZEDELYK LOT pen 


Alhoewel niu în déezé plaatfen niets van Gods 
eeuwige verkiezing , waar door Hy zommigen 
tot verkryging der zaligheid gefteld heeft, recht- 
ftreeks gefproken word, Een derzelver inhoud 
op byzondere enkele onderwerpen „ en derze' 
ver bitwendig lot en omttandigheden doelt $ 
zó0 mogen wy echter dit die enkele en byzókis 
defe gevallen wel eche âlgemeene waarheid op= 
midken , en van het mindere tot Het meerder 
befluiten. En heeft God; wien alle zhe wérs 
ken van eduwighêid békend zyn, deit efen 
tot een Profeet beftemd ,; den anderen bovelt 
deszelfs broeder in dèeze Weereld verhêveli 3 
hangt ook de form ef het määkfel van ons bits 
wendig geftel van zine wyze en vrye raddsber 
paaling Af : zou mên dân oók niet met recht 3 
en té meer mogen ftellè , dat Hy _oïmtréht 
dèr vroeg=ftervende Kinderen zedelyk et éetus 
wig tot in zynen raad befloten heëft, zoö als ® 
Het goed dage? Van alle eeuwighêid doör- 
zag Hy immers alle dingen in hunne wiogelyk: 
heid, in alle hunne betrekkingen en zamenhatt= 
gên 3 gelyk Hem âltoos door eene enkelvóuwi= 
ge daad alles allerduidelykst tegenwoördië is. 
Heeft Hy nu in zjn eeuwig befluit het menfchs 
tyk geflacht tot een voorwerp van zZynén bepat=’ 
fenden wil gehád , dâar uit móet völgèn ; dát 
dân ‘ook alle omftandigheden ; lotgevallen ; er 
byzonderfte gebeurenisfen van alle nïenfchen 3 
en „ het geene wy hier voornaamelyk in ’t oog 

den ne, Beten 


KINDEREN A pir zeven © 38p 


Moeten houden , der menfehén ootfprong en 
eerfte beftaan., eer Ze Hog geboren zyn, huns 
nie kindsheid en tyd van onnoozelheid , het 
fcheiden van zommigen uit dit leven, terwyl ze 
fog in dien ftaat zyn, midsgadets hun jongfte 
en éeuwigduurend lot , in zyn befluit bepaald 
zyn. En die dlles kan niet, Zonder de grootfte 
ofgerymdheid , daaraan ontrokken worden. 


Kän dit, té winziene dér Kinderen , dië 
het Onderwerp van ofs onderzoek zyn , dan 
hiet ontkênd worden , die moeten dan ook , 
als Kindêren , Göde in zyn befluit zyn voorge: 
komèn. De Heer VENEMA kan, 1, c. pag. 
4ó7 & fed. ‘er Zich niet-in vinden , dat zom- 
fnige Kinderen , als Kinderen , zouden uitver- 
kòrèn Zyh, en ândete niet: Hy meent ‚ dat 


Gods verkiezing geen genoëgzaamen grond op- 


levert , om der Kinderen zaligheid daar op te 
bouwen : en dat, by aldien iemand beweerde; 
dat alle Kinderen geduurende hunne kindsheid 
uitverkoren waren ; shet dien naauwlyks zou 
kunnen wederleggen : die zou iets ftellen zon- 
der grond , wâar van echter het tegendeel ook 
filet op vaste gronden zou kunnen aangetoond 
worden. «. Hy zegt wyders, nergens betoogd ge- 
Vonden te hebben, dat zommige verloren gaan, _ 
Maar dat het ook met geen reden betoogd kan 
wordeu „ dat allen zalig worden. == 


| Bb a Vol- 


Ed 


388 Over ner ZEDELYK LOT per 


„ Volgens die denkwyze geeft noch neemt het 
leerftuk der Godlyke verkiezing iets voor dee- 
ze zaak. „Met het gevoelen van dien Hooglee- — 
raar ftrookt dit alles: zeer wel , maar niet met 
het onze. Om bovengemeldde reden menen 
Wy » dat men de. vroeg-ftervende Kinderen , 
als Kinderen , uit Gods eeuwig befluit der ver- 
kiezing niet verdringen kan. — Wen hy on- 
dertusfchen dus redenkavelt, dat, by aldien ’er 
uit Gods beflit iets voor het zalig worden van - 
zommige Kinderen kon getrokken worden, zulks 
dan ten voordeele -van alle Kinderen , zonder 
onderfcheid , zou kunnen dienen : daar in me- 
‚nen wy , te kunnen zien , dat die groote Ge- 
leerde het gevoelen , ’t geene wy isp ’Â 
met geen ongunftig oog befchouwd hebbe : 

dat » by aldien hy het zelve van dien Ri, 3 
en in dat licht befchouwd had , gelyk het ons 
voorkomt , hy wel gereedelyk in het zelve Zou 
overgegaan Zyn: 


$--_XLIX. 


Dan wat Gods verborgene Wil hieromtrent 
bepaald heeft , dat kunnen wy uit den geopen- 
baarden nagaan. In bet heilig woord vinden wy 
de klaarfte getuigenisfen , en de ruimfte belof- _ 
ten , die ons nopens zyne tederfte toegenegen- 
heid tot die kleinen geenzins laaten twyfelen, . 


In 


KINDEREN NA DIT LEVEN, 389 


…Ín het Verbond; het welke God met Abra- 
kik opgerecht , en hem bevestigd heeft , be- 
loofde Hy , van zoo wel zyn zaad na hem, als 
hem ; zot een God te zullen zyn , Gen. XVII 
vs. 7. _Dat-nu ín deeze belofte. de kleine Kin-_ 

deren ,„’ zoo wel als de volwasfene , bedoeld 
zyn, blykt uit het aanftonds daar op volgend 
bevel aangaande de befnyding, vs. IO — 14. 
waar door’ zelf den Kinderen van de mannelyke 
gin ‚ op den achtften dag na hunne geboor- 
; die belofte door dat plechtig zegel - teken 
toevebigend en verzegeld wierd. —- Moesten 
nu die Kinderen , díe binnen de jaaren van hun- 
ne ‘onnoozelheid ftierven „hier niet mede in 
aanmerking genomen worden ‚ hoe veelen van 
het zaad eener zeer vruchtbre , en door Gods 
byzonderen zegen tot eene zeer groote verme- 
nigvuldiging beftemde Naatfie „waarvan onge= - 
twyfeld ook wel eenige vroeg zullen geftorven 
Zy, moesten er dan niet van deeze „ op zich 
zelve zoo ruime en onbepaalde „ belofte uitge- 
floten ‘blyven? Hoe veele van de in Egipte 
onder de Nyl-wateren gefmoorde knaapjes zOue 
den dan dat beloofde heil ongelukkig. moeten 
derven ?. —-. Men zegge hier ook niet „ dat 
Abraham , als een ‘Vader der geloovigen , en 
deszelfs zaad als een geloovig nakomelingfchap 
van hem moete aangemerkt worden. Want die 
nadere: omtuining van deeze belofte tot zulk 
een zaad ugedposd het onbepaalde bevel van de 
Bus. be. 


“390 Over ver ZEDELYK LOT: pen 


befnyding niet … En. maakt ‘Paulus wel onder- 
fcheid tusfchen. Abrahams v/ee/chlyke Kinderen 
en de Kinderen der, belofte „waar van deezen 
alleenlyk de Kinderen Gods zyn ‚ Rom. IX, 
Vs. 7-13, Hy gebruikt dan die uitdrukking 
úiet in haaren eigeniyken zin , want die laat 
geen onderfcheid-toe tusfchen Abrahams Nae 
kroost ; maar in eene overdragtige betekenis 4 
en verltaat door de eerstgenoemden de ongeloo- 
vige Jooden;van-zynen tyd, voor welken zyn 
‚ hart de grootf{te:-droefheid en geduurige {mert 
ondervond, gelyk hy zoo plechtig verzekerd. 
had, vs. 1. 2. «Dog het blykt in 't-allerminst 
niet , dat hy: dagrby.het oog zou gehad-hebben 
op die Kinderen. van--Abrahams.-geflacht „ die 
binnen de jaaren der onnoazelheid {lerven, 


“Dan de Heer. VENEMA, de. po 513. fege 
wen hy betoogen wil, „dat het geen-voldoende 
grond voor der. Kindeten zaligheid is, dat-ze 
onder het verbond, gelyk men gewoonlyk ftelt , 
gerekend worden’, meent „ dat men hier „ ge+ 
kyk billyk is , het inwendige enswezenlyke van 
het verbond der genade , waaruit alleen de za= 
ligheid vloeit , moet verftaan : dat dan niet 
flechts zommige ; maar aile Kimderen daar ont 
der ‘moesten begreepen worden 5 dewyl de bes 
Jofte- onbepaald is , «en de Kinderen alle in der 
zelfde-omftandigheden zyn „ van aan geen voorr 
waarden te kunnen voldoen. Hy kan dus zn 

fs Ad goed” 


KINDEREN vna DT raven. 391 


goedkeuren , dat men de Kinderen op zich zel 
ven, als in het verbond zynde , aanmerke „ ten 
_ zy men ze in hunne Ouderen rekene. sz 
Maar dewyl het alleen van volwasfenen, en dig 
Yer van achteren blyken van geven, dat ze waar- 
Iyk : in het verbond der genade niet zyn , ge: 
zegd kan worden , en dus die redeneering ten 
aanziene van zulken alleen klemmend zyn kan , 
en niet van-hun, die in hunne onnoozelheid 
fterven ; zoo menen wy billyk „dat deeze, op 
die gemeldde gronden , allen onder deeze be- 
Tofte begrepen’, en in het verbond zyn. Of 
deeze dierbre belofte zou, ten aanziene van dig 
ennoozele „ weinig beduidend, en voor de Ou- 
geren, welken zy Zoo vroegtydig ontrnkt wor- 
den , niet vertroostend zyú. En overzulks 
word door die redeneering het-bewys , uit dië 
plaats voor „Gods meegneern kinder- sar opge 
waakt ‚niet ankdenuwd. 


| … Deeze ruime band: belofte wierd, na 
weeler eeuwen afloop ‚ van den Apostel Petrus 
ja die wvolwigtige en ernítige redenvoering „ op 
den doorluchtigen Pinkfter- dag „ den Jooden in 
gynen tyd onder.het oog gebragt , en toegeëi- 
gend, HAN». IL vs. 39: Utieden , zegt hy 
tot hun, die op het hooren van zyne overtui- 
gende: en den Mesfias - moord ‘hun verwytende 

Bb 4 rede- 


392 « Over uer ZEDELYK LOT per 


redenen , in hun hart verflagen waren’, dewyl 
Zy hunne handen en harten mét het bloed van 
den onfehuldigen bemorst , door de onftuimig- 
fte driften en ‘wreedfte boosheid; de hoop der 4 
Vaderen verfmaadt en ter Kruis- ftraf gevorderd, 
hunne Kinderen mede daar voor verpandt , en 
op die hoofden , die nog niet geboren waren „ 
de wraak van den onfchuldigen Jezus uitgedaagd 
hadden : Uteaen komt de belofte toe pen uwen 
Kinderen , enz. 


Nu aats wy nes de nen die ite 
gewoone gaven en werkingen des H. Geests , 
die toen. zoo rykelyk den Apostelen waren me- 
degedeeld , en in hun zoo krachtig bleeken ;, 
door Petrus vs. 38. uitgedrukt , en , gelyk de 
Heer VENEMA, lc. pag. 542. meent , hier 
voornaamelyk bedoeld, gedeeltelyk wel mede 
verftaan. Ook kunnen wy hem wel toeftem= 
men, dat de Apostel in deeze woorden het oog 
gehad hebbe op Jorr II. welke Godfpraak vs. 
17. uitdruklyk was aangehaald. —— Dan de- 
wyl, volgens eene algemeene uitlegkundige re- 
gel , de gezegden altoos naar den aart der on- 
derwerpen moeten verftaan worden: dewyl ook 
van allen , die Petrus toen hoorden , niet ge= 
zegd kan worden , dat hun die buitengewoone 
gaven des Heiligen Geests toekwamen : dewyl 
het ook niet gebleeken i is, dat alle, die op Pe- 
trus woord toen geloofden , daar mede er 

1e 


KINDEREN na Dit LEVEN, 393 


ftigd zy „ naardemiaal ‘het van de Apostelen 
alleen gezegd word vs. 43. dat door hun veele 
wonderen en tekenen gefchiedden , het geene 

ter nopens de andere geloovigen niet gemeld 
_wórd:-—- Zoo menen wy, gronds genoeg te 
hebben ; om onder de belofte , door Petrus zy- 
nen toehooreren geëigend „ ook mede de ge: 
woone en ter zaligheid leidende gaven des Hei- 
ligen Geests , en de goederen des genade - ver- 
bonds , door welker mededeeling God zich be- 
wyst een God van zondaaren te zyn , en die 
hun, op hun geloof in het Evangelie , door 
den doop verzegeld wierden „vs. 41. te ver- 
flan. — En deeze gewoone gaven des Heie 
ligen Geests , deeze belofte , die de Apostel 
tevens toeëigent aan de Kinderen , welken ook 
de Heet VENEMA, Ll. c. pag. Saá. in den ei- 
geflyken zin verftaat , (die men ook niet kan 
uitflúiten ; by aldien men ook onder die benaa= 
ming hier de nakomelingen verkoos te verftaan ) 
__kunnen dan hier voldoen , om dit gezegde van 
Petrus , als met de even ‘aangehaalde Godlyke 

belofte aan Abraham inftemmende , te befchou- 
Wen ; om Gods vriendelykheid en liefde tot de 
Kinderen ‘daár uit‘ op te maken. 


dl ES 


Hoe ruim en uitgeftrekt nu deeze Godlyke 
verbands- beloften zyn, verklaarde God zelve, 
Bb s wen 


394 _ Ovrn mer ZEDELYK LOT ‚pen 


en Hy, in zyne wet, tot aandrang zyner eis; 
E hen ‚ zynen, haateren niet alleen geduchtitg 
bezoekingen « Jreigt in het derde en vierde lid, 
maar ook zynen liefhebberen volvriendelyk zy- 
e gunften op eene milddaadigfte wyze belooft, 
doe, Sprak Hy ‚ tarmhariigheid gan qu1zenz 
dem der geenen „ die my tief hebben „ en myne 
schaden onderhouden. Exop. XX vs 5. Deur. 


Ree 


V.vs. 9. Wy, hebben over deeze plaats hier 
boven, $. 26. reeds iets aangemerkt „ en „ge: 
zien, dat zommige Uitleggers dagrin’ grond NOF 
/ der. Kinderen zaligheid zoeken , uit aanmerking — 
van. derzelver. vroegere. V porsnderert en „dat 
zommige het.‚woord „door -auizenden. vertaald; 
liever voor geflachten , ‚ofte familien „ en- dus 
5 gelyktydig levende vólken ‚dan van de- af- 
aalende. liniën nemen. ‚Dan hoewel dat woord: 
in. a betekenis ook voorkomt), „zouden, Wy 
echter de opvolgende geflachten-daar door ‘liez 
ver verftaan , dewyl deeze duizenden hier over: 
ftaan tegen het: derge ent vierde lid; en de barme 
hartigheid „aan geene te bewyzen., dus verz 
beelde word de nde en‚wr gekende bezoer 
king, die es tot haare voorwerpenhebben 
zou „ zoo zeer te, overtreften;als duizend. eeù 
drie- of vier-tal opwegen. —- En de der 
righeid „die men zich hier by dan maakt , 
hoofde dat’ er maar een vierde omtrent van dat 


groote getal zich kon Jaaten opfommen , menen 
Wy, dat men zeer gemak kan oplosfen, dear 


EEN 


KINDEREN. ma pir teven 398 


een rond en bepaald getal voor het onbepaalde 
te, nemen , het geene in alle zagken gebryiklyk 
is, en in den ftyl der heilige Schryveren dik, 
wyís plaats heeft. En van deeze in de Rhes 
toriek.zoo genaamde Synecdoche, vindt men 
veele voorbeelden verzameld by Grassius, 


4 hed 


Piilol. Saer. Lb. II. Traêt. 1. cap. XV. #dt6, 
Daaruit, pag. 1257. gelyk ook Fracrus Ír- 
Lyre op het artikel Mili, Clar. ftript. p. 664, 
daarvan ftaaltjes had opgegeven, die gok, kid, 
PIL pag. 164 dit als eene uitlegkundige. regel 
had voorgefteld, —- Deeze verklaaring nú, 
waarby men de opvolgende geflachten verftaat , 
krygt fterkte uit eene gelykluidende Gods- ver- 
zekering , Deur. vg dagr God zich noemt 
een getrouwen God, die het verbond en de wel. 
daadigheid houdt dien, die Hem lief hebben , 
ende zyne geboaen houden sz BoNhs bot in 
duizend geflachtea. En deeze {chynt ook de 
zin van deeze uitdrukking te zyn Exop. XXXIV, 
ys..7. daar wy veele duizenden „welken, God 
de, weldaadigheid bewaart, in zyne vergevende 
barmhartigheid doet ondervinden „ insgelyks te- 
gen de Kinderen en Kinds-kynderen jn het der: 
de-en vierde Ld vinden overgefteld.. Duidelyk 
is‚die,zin ook te zien in Davids uitbreiding van 
deeze uitdrukking, wen hy Pfalm CIL vs. 17, 
18 zegt: De goedertierenheid des, ArereN 
_Âs van eeuwigheid tot in eeuwigheid over de gee- 
ne , die Hem vreezen , en zyn haan: ; 
ak 


396 Over wer ZEDELYK LOT per 


C dat is , zyne weldaadige getrouwheid , gelyk 
het woord mp=y dikwys genomen word hi 
hier voor het naaste als eene -dichtkundige om- 
fchryving van ’t voorgaande woord son fchynt 
voor te komen : daarheen ons ook de veeltyds 
in de heilige g gedichten gebruikte overeenftem- 
ming der leden-van het vers kan leiden ,) aan 
Kinas kinderen. En vooral ook Pfalm CV. 8. 

Hy geaenkt zyn verbonds tot in eeuwigheid „ 

des woods (at is der beloften) dat Hy heeft 
dngefteld tot in duizend geflachten „ daar dezelf: 
de uitdrukking is, die wy Deur. VIL vs. 9. 
vonden. j | 


S. £ fe 


| Dan deeze heuchelyke en bniebehied belofs 

ten, “zàl mogelyk iemand denken’, raaken al: 
__Teenlyk Gods echte Bondgenooten „ waare ges 

doovigen. ‚en liefhebbers des Allerhoogften $ 
die in ’t gelúk: van hunne Kinderen zich mogen 
verblyden : of; dat ze, op zyn ruimfte, flechts 
zulken , die ‘tot de uitwendige gemeenfchap vân 
Gods*kerk“en volk geroepen zyn ; maar niet 
voor ongeloovigen ‚ of zulken zyn , die vân 
„den «waaren Godsdienst er “dészelfs belydenis 
__wervfdemd leven ; en dat’ overzulks de Kinde- 
ren ‘der ‘zoodanigen geen deel hebben in het 
goede’, het welk deeze beloften behelzen. — 


ri deeze twyfelingen beneemt ons de Apostel 
Paulus ‚ 


KINDEREN. wa pir Leven. „307 


Paulus, en leeraart , dat ook de Kinderen, van 
welken een der Ouderen , de vader of moeder 

een ongeloovige „ ofte een heiden is, de voor 
werpen van Gods vriendelyke. toegenegenheid , 
en niet onrein , maar Aeilig zyn » 1 Kor. ib 
VS. 14. 


Over. deeze plaats is. vaak en veel van de 
Uitleggeren gefchreeven. Onder anderen. heeft 
de Heer VENEMA, LC. p. 546 & feq. zich 
_daar over ook breedvoerig uitgelaaten , en gC- 
toond „ hoedanig men die heiligheid der Kinde- 
ren niet , en al verftaan moet. Ze is naame- 
lyk , naar zyne verklaaring , de waare heilig- 
heid, die het: recht tot de goederen van het 
heilverbond en Gods gemeenfchap medebrengt, 
het welk de Kinderen in hunne Ouderen bezit-- 
ten : moetende de Kinderen naar den besten 
van de Ouderen gerekend worden , gelykerwys 
God ze ook goedgunftig rekent. 


Deeze verklaring ‚ die op de onderftelling 
van den. Hoogleeraar gebouwd , en ter onder- 
fteuning van deszelfs gevoelen aangedrongen is, 
kan, by aldien men ze in alle haare deelen ook 
niet mogte aanneemen „en ten aanziene van 
zulke vroeg - ftervende Kinderen liever de in- 
wendige en wezenlyke door Gods Geest ge- 
wrogte heiligheid verftond , althans ook voor 
ons gevoelen dienen. »» Deeze is Gods Goed- 


akil tine 23 Sun 


3E Ovl Hir ZEDELYË LOT Den 


nftighéid ; én deeze, Belyk de Apostel 
8 verkläart ; dè mening van den beloven: — 
dh, daf Hy d& bêlofte , aän Abraham ge. 
„s däah, óók heeft Willen uittrekken over Kins — 
„ dere; van wölkent En déf Oudèren, de ve 

„ der of moeder een geloovige is , niet tégefië 
„-ftaande de andere , de man of de vrouw een 

„ ongelovige ware.” Dus fchreef hièr over 
FökBisiës, le. LX, cäp. to. €. 4. De 
Kinderen óvêrzalks / die uit Zulk éen gemêngd — 
húwlyk verwekt zijns kúnnen van het heil-vers 
böüd, vaf de beloftên, van de genade Gods ên 
eën Eéuwig heil niet uitgefloten worden. 


$. LIL 


Ister nù, haar Paulis lëér, hoop vóór de 
Zaligheid van zulk vroêg- ftervende Kinderen , 
{vaar van flechts eén dêr Ouderen één geloovige 
is , maar de anders eêti Gndeloövige ; wy bes 
hoeven die hoop omtrent de Kinderen niet op 
té geven, änoëwel dok detzelver Ouderen bei- 
de ongeloövige, vän God, van Zyn vèrbond, _ 
vin zyne beloften, Van Zynèn dienst én ge | 
meenfehap téft tetêmäal vervreëmd en verftos 
kén Zyn. Wit it deezën toëftand en dat zös — 
drâg, der Ouderen dêetèn dé Kinderèn nòg niet, 
zóo lang ze nóg Van het gebruik der rède vèr” 
fteken , eù in huriné ofmoozelheid Zyn. _Imt- 
méts God gêtuiët vÂn zytie wegen met flervé- 


KiF, 
> gu 
23 


GOKINDEREN ha bir Even. 395 


‘feet , uitvoerig in dat hoofdrtuk „ in veele bye - 


4oo Over ner ZEDELYK LOT ver 


Hem , in eigen perfoon aanfpreeklyk-zyn : de 
zoon zäl hier voor Zynen vader , zoo weinig , 
als deeze voor geenen , inftaan en last dragen ; 
maar die menfth, die zondist, die zal flerven, 
En Jk zal, zegt de Heere insgelyks , Jk zal v 
rechten „ o huis Israëls ! een iegelyk naar zyne 
wegen. En deeze is de zin ook van onze aan- 
gehaalde woorden. MD 
__ Js dit nu eene waarheid „ ofte eene regel in 
Gods handelwyze , die Hy , ten aanziene van 
de. menfchen , zelf in dit leven , en ten aan- 
ziene van hunne uitwendige lotgevallen beften- 
dig waarneemt ; hoe veel te meer moeten wy 
dan niet denken „ dat dit.gelden zal ten aanzie- 
ne van der menfchen eeuwig lot na dit leven ? 
Daar en dan zal de zoon niet dragen de onge- 
rechtigheid van zynen vader, en om der Oude- 
ren fchuld zal geen Kind verloren. gaan. — 
Die eene zonde en eerfte overtreding van- on- 
zen eerften en algemeenen Stam - vader is het 
dus alleen, die allen deszelfs nakomelingen word 
toegerekend „ die hen voor God ftraffchuldig en 
doemwaardig doet zyn , die ons allen in dien 
ftaat bragt, dat wy kinderen des toorns zyn van 
natuur ; maar niet de zonden van onze andere 
Voorouderen , of naaste Ouderen. Om deezen 
zal niemand rechtftreeks gevaar loopen van een 
eeuwig heil te moeten derven. Geen Kind , 
zoo lang het de voetftappen van zyne godlooze 
Ouderen niet drukt. | hs 

En 


_KINDEREN-NA DIT LEVEN. 401 


En dit gevolg” leiden wy op dezelfde wyze 
af, het gaat ook even zoo vast, als wanneer 
men beweert „ daf het verzuim , ofte verwaar- 
loozen van befnydenis „ of doop „ Wanneer by 
den Ouderen alle fchuld daar van is , den Kin-= 
deren niet tot verdoemenis, of nadeel zal ftrek= 
ken. « Gelyk wel eer God eens , niet Mofes 
onbefneden zoontje, maar Mofes zelv, ‘skinds 

vader „ om ‘dat dezelve de befnydenis van zyn. 
zoontje verzuimd had, met den dood dreigde. 


Exop. IV. vs. 2420. 
Meh Ht Dv 


Moeten wy hier uit befluiten , dat er ook, 
ten aanziene der Kinderen van godlooze Oude- 
‚ren , hobpe is „ dat , wen ze in hunne onnoo- 
zelheid fterven , hun lot na dit leven, door de 
_tusfchenkomst van Gods menfchlievende ont- 
fermingen , beter , dan dat van. hunne Oude- 
ren „ en gelukkig zyn zal , dewyl der Ouderen. 
zonde hun niet toegerekend zal worden , en 
van elders het goede | hun word aangebragt, Wy 
mogen dit ook daar uit befluiten, dat God, by 
dien zelfden Profeet, Hoofd. XVI. vs. go. no- 
pens het oude Israël , een volk , dat toen ten 
uiterften verbasterd , en zeer diep vervallen,, 
aan fnoodfte afgodery „ erger vaak dan veele 
heidenfche volken, en aan hemel -tergende gru- 
welen fchuldig was , nog getuigt, welk eene 
XXII Deel, Cc be- 


402 Over wer ZEDELYK LOT ber 


betrekking Hy op derzelver onnoozele Kinde= 
ren had : juist wanneer zy omtrent die onnoo- 
zele wigtjes de maat hunner ongerechtigheden 
vol maakten én zich op de yslykfte wyze in on- 
natuurlyke fchenddaaden zoo liefdeloos omtrent 
hun kroost , te buiten gingen , betuigt God , 

dat Hy. zyne liefde omtrent hunne tedere Gorùüite 
jes geenzins had afgelegd. Woorts , zegt Hy > 
om hunne opgeftapelde zonden en fchulden , 
waarin Hy by opklimming voortgaat „ hun te 
verwyten, en, hoe Ze van kwaad tot erger wa- 
ren overgeflagen , hun onder het oog te bren- 
gen: Gy hebt daarenboven uwe zoonen En doch- 
seren „ die 2) my gebaard hebt „ genomen , en 
hebt ze wwen Afgoden geofferd, om te verteeren, 
Es" wat kleins van wwe hoereryen? Welke vraag 
hier van eene fterk overtuigende kracht is , en 
op hunne eigene konfciëntfie ter beantwoording 
gelegd word. Dat gy , dus vaart God 
voort , myne Kinderen geflacht , en ze overgee 


geven “hebe ‚ Joen 4y dezelve voor hun door het 
vuur hebt doen doorgaan. 


Onderftellende „ dat hier die gruwelykfte 
Molochs- dienst , die het levendig verbranden 
der Kinderen medebragt , bedoeld is, daar wy 
ons nú niet verder over uitlaaten ; meenen wy, 
dat hier vooral nadruk fteekt indie woordjes 
MY en ij. tweemaal hier in tegenftelling ko- 
mende: die gy My gebaard, en sun geofferd 

hebt : 


ê 


KINDEREN #A Drr Leven. 403 


hebt: MYNE kinderen hebt gy — — — tot 
vuur-offers gemaakt. voor:HuN. De Kinde- 
ren , die Gode toekwamen en zyn eigendom 
waren , haädden derzelver-heillooze en. onna-_ 
tuúrlyke Ouderen den Afgoden toegewyd. Zoo 
wreed nu én onmenfchlyk dit laatfte was , zoo 
zeer betuigt God zich toêgenegen en mededo- 
gend in zyne eerfté ‚ zyne betrekking op die 
Kinderen verklarende , uitdrukking. 


Eigent God zich nu die Kinderen toe „ wel- 
ken Hy ook verklaart Hem geboren te zyn ; 
en dus van het begin van derzelver beftaan af 
zyn eigendom te zyn , wat kunnen wy minder 
daarby denken , dan dat Hy dezelve als voor- 
werpen zyner toegenegenheid ‚ zyner ontfer- 
mende en gunstryke liefde , liefde ; die geheel 
anders „ dan die onnatuurlyke Ouders ; handel« 
de, wil aangemerkt hebben: dat Hy hun God, 
en een genadige , een rechtgeaarte Vader wil 
zyn en is: dat is, die hen met geluk ‚; met 
heil en zaligheid begunftigt. . Kan nu dit , ten 
aanziene van die onnoozelen „ die ongelukkig- 
fte flacht-offers van de wreede bygeloovigheid 
hunner Ouderen , in dit leven , ten -minften 
daar ze baat van hebben , of gebeterd door wor- 
den , geen plaats hebben ; dan moet die heu- 
chelyke Gods-betrekking zoo iets belielzen , 
het geene voor hun overblyft en weggelegd is 

na dit leven , om dan het voorrecht van Gods 
| GED Kin- 


3 


dog — Over ner“ ZEDELYK LOT per 


„Kinderen „en ‘het geene die heilryke: betrek- 
king rte ad „te genieten, 
dae ord HEK 
Nu is % wel waar, dat” de vitdräkking van 
nyne kinderen „ in/het afgetrokkene befchouwd, 
ook zou kunnen ‘genomen worden in dien zin, 
in’ welken zich God, als de Schepper en Op- 
per-heer , de menfchen in ’t gemeen „ leven- 
looze dingen ‚sen zelf het: Heel -al toeëigent , 
PsarMm L. vs. ro. 12. XXIV. vs. 2. Dan in 
dien zin zoude die uitdrukking , in dit verband 
van zaaken , en by die tegenftelling , die hier 
gevonden word ten eenemaal flaauw en krach- 
teloos zyn: in dien zin moeten ook die God- 
vergetende Ouders , «en zelf , die Afgoden, 
ofte derzelver beelden gezegd worden Gods te 
zyn „ en wat zou ‘er dan voor die Kinderen in 
die uitdrukking overblyven ? « —- Ook is het 
zeker , dat de eerste geborene , volgens eene 
oud-wettifche bepaaling in het byzonder: Go- 
de toekwamen en heilig-waren , enin-dat op- 
zicht zommige Kinderen „ wegens zulk een ge- 
boorte-iot , als, Gods Kinderen kunnen aange- 
merkt worden. Maar ookdat kan hier niet 
voldoen , naardemaal de voorrechten der eerst- 
geboorte den Zoonen alleen’ eigen waren „ en 
niet de Dochteren raakten „ die hier echter zoo 
wel , als de Zoonen ,„ ook zyn uitgedrukt „en 
zender bepaaling geofferd aan de Afgoden , ge- 
iyk wy. uit Hoofd, AX 26. moeten opmaken. 
Behal- 


> 


! 


KINDEREN “NA pir Levens” 405 


Behalven dat-ook de ftam Levi, in de plaats der 
eerst- geborenen „van alle de ftammen Israëls’, 
volgens eene vitdraklyke bepaaling , in het by- 
zonder Gode heilig. en: gewyd. was. —- “En 
hoewel «het eindelyk- ook -zeker is ,: dat in ons 
Hoofdftuk eene uitvoerige befchryving en een 
duidelyk vertoog is /van dat uitwendig Volks - 
verbond , het welke God met Israël op Sinaï 
heeft opgerecht … uitshet„welke ‘niet wolftrekt 
de zaligende heil- goederen van het.genade- ver- 
bond ‘voortvloeijen : en dat deeze uitdrukking, 

van dien kant befchouwd., die {terkte en kracht 
van bewys niet zou hebber: 5 zoo is het echter 
ook buiten tegenfpraak „dat het uitwendig en 
Sinaïtifch verbond op het wezenlyk-en inwen- 
dig genade - =verbond zyn opzicht en betrekking 
had „ en_het-zelve onderftelde, … Zeker is het 
tevens, dat de- vroeg -{tervende «Kinderen. der 
Israëlleren ‘van «dat oude-en fchaduwachtig ver- 
bond de-minfte voordeelen, niet trokken ; het 
welk alleen den volwaefsngn, zasRre voorreche 
ten. uitleverde, | 


te Zal het se ‚ de zaak van alle kanten be- 
fchouwd.„zynde „ niet-volftrekt zonder zin „ 
zonder krachten betekenis zyn „dat God zich 
hier die,Kinderen toeëigent „en, ondanks der- 
zelver bitterst lot „het-welkshen uit dit leven: 
zoo. vroegtydig „wegfcheurt „ “zyne betrekking: 
op dezelve verklaart „dan menen wy, in die 

Cc 3 eerst- 


re 
mf 


406 Over mer ZEDELYK LOT per 


eerst- gemeldde zaaken en onze gegevene ver- 
klaaring den grond en de reden van die uitdruk- 
king te moeten ftellen : dan is , zoo wy iets 
_ zien kunnen , ons befluit , voor onze mening, 
uit deeze plaats opgemaakt, gegrond en veilig. 


9. L Vv, 


Heeft God daarenboven , ook zelf met eee 
nen plechcigften eed , betuigd en gezwooren , 
dat Hy den dood des zondaars niet wil ‚ en 
daar geen lust aan heeft, Ezecn. XVIIL vs. 32, 
en XXXIIL vs. rr. zien wy in het verband > 
waar in die gewigtigfte verzekering voorkomt ; 
dat God zyn volk tot het verlaten van hunne 
fnoode en doodelyke wegen , en tot eene on= 
geveinsde bekering ernftigst vermaänt , en-dee- 
ze zyne vermaaning met de krachtigfte reden ; 
van ’svolks eigen en wezenlykfte belangen ont- 
leend, aandringt + dat Hy hen zoo roetend op- 
wekt , om zich tog op dien weg te begeven „ 
op welken Hy zyne gunften , en hen waarlyk 
en eeuwig gelukkig makende weldaadigheden , 
op eene Hem betaamende wyze , aan hun kon 
uitlaaten en mededeelen : dat Hy wyders hun 
onder het aog brengt , dat de rampen en on- 
heilen , het verderf en de ftraffen , die hun 
overkwamen ‚ van Hem niet met genoegen , 
niet met vermaak hun wierden toegezonden : 
dat Hy zoo met hun niet-handelde, om rte 

Ce 


KINDEREN. NA DIT LEVEN, 407 


bedroeven en verdriet aan te doen, of dit flechts 
bedoelde in de ellenden, die hen troffen; maar 
dat zy zich zelven en moedwillig die onheilen s 
de gevolgen hunner, boosheden „ op den hals, 
haalden „ den dood vruchten droegen, en zich. 
in een rampzaligst verderf ftorteden : dat zy 
Hem noodzaakten , om hun dus de vergelding 
hunner handelingen rechtvaardig te laaten over- 
‘komen 5; —- dan kunnen immers de Kinderen 
aan. die moedwillige overtreding der Godlyke 
wetten , en die hardnekkige ongehoorzaamheid , 
de oorzaak @n fchuld. van het verderf en den 
dood. der volwasfenen „ niet fchuldig gerekend 
worden : dan moet immers die godlyke afkee- 
righeid van den dood des godloozen hun in het 
byzonder te baat komen , en ten aanziene van 
hun wil in de eerfte plaats „en in de meeste 
kracht gelden: dan moeten wy hier uit billyk 
befluiten , dat God lust heeft in der Kinderen, 
leven „ en genegen is, om hen gelukkig te ma- 
ken : dat Hy dit met vermaak doet , en hen , 
die voor geluk onvatbaar dit leven verlieten , 
‚na deezen tyd met een beter leven begunftigen 
zal. Zyn de Kinderen , als Kinderen „ niet in 
eene natuurlyke onmogelykheid „ om ‘zalig te 
worden ; hebben ze nooit iets gedaan , waar- 
door ze zich den dood en de rampzaligheid kon- 
den op den hals haalen; dan ftrookt het immers 
met deeze verklaaring van Gods af keer van der 
menfchen, rampzaligheid, „ van Zynen toegene- 
Cc + ik ge- 


408 Over ner ZEDELYK LOT per 


‚genen Wil , om zondaaren te behouden , dat 

wy de Kinderen daar van niet uitfluiten: en dat _ 
Hy hen , ‘alhoewel ze onder den geestelyken 
dood liggen , door zyne Genade bewaare voor 
den eeuwigen dood , en met het geestlyk en 
eeuwig leven begunftige. — | 


SL VL 

Dat eindelyk de Kinderen , als Kinderen , 
ook een voorwerp van Gods liefde zyn , daar 
van hebben wy in den jonggeboren Salomo een 
bewyzend voorbeeld. Wy vinden nopens hem 
aangetekend , dat zyn Vader David hem den 
naam Salomo gaf , om dat de Herer hem lief 
had , die daarenboven ook nog op zyn bevel en 
beftelling, door dienst van den Profeet Nathân - 
deszelfs naam liet fpellen Jedid-jah, 1 Sam. 
XIL. vs. 24. 25. —- David moet in zyn ge-_ 
moed eene overredende kennis en groot ver- 
trouwen gehad hebben, dat dit zyn zoontje een 
van God geliefd Kind was 5 dewyl dit als de 
rede word opgegeven , waarom hy aan het zel- 
ve den naam $a/omo gaf En dit moeten wy 
te meer denken, dewyl zyn huwlyk met Bath- _ 

feba , ten aanziere der wyze , op welke hy ze 
zich tot eene vrouw nam , de wettigfte niet 
was „ en geenzins van God was goed gekeurd :_ 
__dewyl ook het Kind, voorheen by haar ver- 
wekt ; ten blyke van Gods ongenoegen in . 
vids 


KINDEREN na pit LEVEN: 409 


vids handelwyze „ door eenen vroeg-tydigen » 


dood wierd weggerukt. Om nu nopens dit, 


het tweede Kind van hem uit dezelfde vrouw 
geteeld , anders te denken , en het zelve als 
een voorwerp van Gods Liefde te kunnen aans 
merken , moet hy immers reden gehad hebben, 


die hem fterkte en zekerheid genoeg gaven , 


we 


om daar van dit openbaar en blyvend bewys-- 


teken-te ftichten, en dit Kind zulk eenen naam „» 
die dit uitdrukte , den naam Salomo te geven. 


_En'hierin word hy,’ van Gods wege, door den 
Profeet Nathan bevestigd en verfterkt. — Deeze 


Gods- gezandt, die David voorheen‘over zyne- 


zonden wel ernftig beftraft, en die droevige en 
bedreigende boodfchap gebragt had van Gods 
bezoekende oordeelen , den dood van het in 
overfpel by Bathfeba verwekte Kind , en de 
rampen over Davids huis, die moet nu, by ee- 


ne tweede en plechtige bezending ; in Gods: 


nàam „ David vertroosten en verblyden met der: 
verzekering van Gods liefde’ tot dit zyn Kind ;» 
en daar van dit openbaar en blyvend bewys. 
_ftichten „ dat hy het „Jedid-gah:, dat is , een» 


geliefde des Heeren noemde. —- ‘Is nu die 


naamgeving aan dit Kind ,„ gelyk doorgaans plaats 


heeft, al haast na deszelfs geboorte, in de eer- 
fte dagen van deszelfs leven gefchiedt , of ten 
minften by deszelfs befnydenis plechtig voltroke 


ken; en dus eer dit Kind nog goed of kwaad 


gedaan had , het was dan uit Gods vrve Gena- 
Ce 5 ee OO 


qio Over HET ZEDELYK LOT per 


de , en eene. onverdiende liefde „ waar. mede. 
Hy dit Kind omhelsde. — ‘En dat hier in 
een voorbeeldig uitzicht lag.,‚-om door den jon- 
gen Salomo. den Mesfias „by uitftek Gods ge- 
liefden Zoon „te doen voorgefteld worden, is 
by-de Uitleggers wel aangemerkt ; dan tot ons 
dwelwit merken. wy in dit geval en deeze ge- 
beurtenis een ftaaltje aan van, Gods liefde tot, 
de Kinderen „ook toen reeds , alhoewel Salo» 
mo tot een-volwasfen ouderdom en mannelyke: 
jaaren beftemd-was „ en in het vervolg van, tyd: 
de vruchten -deezer liefde van God by uitne- 
menheid. ftond- te- genieten , in deszelfs. eerften 
leeftyd omtrent:hem zoo plechtig. verklaard, 


goe Vrbikobro 


_Deezen omtrent de Kinderen toegenegenen. 
Wil heeft de Zaligmaker ook duidelyk te ken-. 
nen gegeven, Marrg. XVIL vs. 214. „By 
gelegenheid. eener. vraag van Jezus leerlingen „ 
die „met de algemeene: Joodfche: vooroordeelen. 
van dien: tyd ingenomon , van een-aardfch ko- 
ningryk. van Mesfias droomden. „ en het onder 


zich niet eens konden worden „ wie-van hun in 


dat gewaande Gods-ryk de aanzienlykfte plaats. 
bekleeden zou, en daarom. de-beflisfing van: dat: 
{tuk aan hunnen Meester billyk opdroegen. —- 
zien wy , dat de. Heiland een Kind roept , in 


het midden van de twistende vraageren {telt „ en 
j daar 


KINDEREN NA DIT LEVEN. 4rt 


daar van aanleiding neemt , om hun eene onge- 
veinsde nedrigheid , uit het voorbeeld van dat 
Kindeken te leeren. ‚ als de eerfte en aangele: 
genfte eigenfchap, die 'er in zyne echte aanhan- 
geren en deelgenooten van zyn zalig Gods- ryk 
vereifcht wierd , ernftig aantepryzen. —- Alhoe- 
wel het nu zeker is , dat die godlyke Leeraar 

der de benaaming van Kinderen en Heinen 5 
zin oog gehad heeft op wedergeborenen ,„ ge- 
loovigen , “ zastmoedigen en nedrigen van aart ; 
dewyl dus zyne vermaaning ter bereiking van 
zyne oogmerken voldoen , zynen twistenden; 
Leerlingen tot een antwoord , en ter vernede- 
ring van hunnen hoogmoed dienen moest ; — 
kunnen echter de Kinderen , in den eigenlyken- 
zin, hier ook niet uitgefloten worden. Want 
Hy riep ’er een tot zich , ftelde het in ’t mid» 
den , en tot een leer en voorbeeld van die ze- 
delyke geaartheid en deugd, die Hy zoo ernftig 
aanprees, vs. z. _Deeze zyn immers ook die 
kleinen, welken Hy geenzins veracht , of geër= 
gerd wil hebben , welker Engelen in de hemelen 
altyd het aangezicht zyns hemelfthen Vaders zien. 
vs. 10. dat is, welker befchermers enheilgedien- 
ftig bevorderende Geesten by God zelve tot de 
groot{te eer worden toegelaaten. Op de Kin- 
deren past dus ook het gezegde vs. 11. Want 
de- Zoon des menfchen is gekomen , om zalig te 
maken het geene verloren was, En dit is eene 
nieuwe rede ter Nv eng tegen de beledi- 


ging 


A12 Over HeT ZEDELYK LOT DER 


ging dier kleinen. ‚ aan welken: de Zaligmaket 
zich ook zoo zeer laat gelegen zyn. Hier word 
dus aar verloren ss. ( zo emorwre: ) met de klei 
nen, Vs. 6 10. ende Kinderkens , vs. 3405. 
naamen, die op het vs. 2. eerstgemelde kindje 
zien „ Phraratekke en onder die benaamingen 
een en ‘her zelfde onderwerp in den lerrerlyken 
zin , en ’sHeilands zinfpeeling bedoeld. … En, 
hier uit blykt de kracht van aandrang van ’s Hei 
lands vermaaning „ en tevens de kracht van ons, 
bewys uit deeze plaats. Zyn nu de Kinderen; 
gelyk alle menfchen „ verloren, door. den val 
van onzen eerften Stam- vader „ ellendig en-ten 
eenemaal ongelukkig geworden, dat ze , aan, 
zich zelven gelaaten „ eeuwig moesten verloren: 
aan en omkomen; de genade van den Heere 
Jezus Christus. en: de vrucht zyner menfchwor- 
ding „ die voor het. menfchdom tot. heil ftrekt., de 
brengt den Kinderen dan ookde zaligheid, aan :, 
en. van dit. gevolg zyner-komst-in het vlecfch. 
magen: ze niet uitgefloten worden. | 


En edje zynen en né Nalais plek en, 
wil „om de zulken zalig te-maken „ bewyst de, 
Heiland nader metde. ophelderende gelykenis 
van het verloren, fchaap „ Vs--12» 13. waarin de 
yverige pogingen: van eenen bezitter van hon-, 
derd fchaapen ‚ die. geen moeite-ontziet , geen, 
gevaar ook „ daar de negen-en-negentig.aan, 


moógten bloot gefteld. worden „ {chroomt „ om 
| het 


KINDEREN NA DIT Leven © 413 


het eene verlorene wederom te krygen , leven- 
dig word ‘uitgebeeld , en met dit befluit , het 
welk de Heilanduic die vergelvking. opmaakt: ’ 
vs. 14. …Alzoo ús de wil van uwen hemelfchen 
Wader miet , dat een wan deeze kleinen verloren 
gaa. Schöòn: deeze uitfpraak nu ook op nieuws 
wedergeborenen, op zwakken in het geloof, en 
„niet verre gevorderden in ‘de. genade ziet ; mo- 
gen hier echter ook de eigenlyke Kinderen niet 
uitgefloten worden, dewyl deeze geheele re- 
denvoering van dat Kind, het welk in het mid- 
den der onderwys ontvangende Leerlingen ge- 
fteld was, vs. 2. oûtleend ís :-en het eene zeer 
harde of ongelyke vergelyking zoude geweest 
zyn; wanneer het letterlyk onderwerp ; en all 
het gezegde daarvan hier.by geheel moest uit « 
„het oog gelaaten. worden. Van dat eene Kind 
vs. 2; neemt immers de Heiland aanleiding , om, 
van: Kinderen in het meervouwig getal te.{pre- 
ken , vs: 3: en vs. 4. meldt Hy, wederom van 
dit Kinsje ‚(ro maudior vero), en dit ftelt Hy 
vs, 5. naar deszelfs eigenfchappen ten voorbeel. 
de, 9 zoodamig e£N Kind Cau (OV TOUBTOV ) in den 
oneigenlyken zins ofte van eene eigenfchap , 
die een zinbeeldig Kind voorftelt „ vinden wy 
vs. 6. deeze kleine, die în my. gelooven , en 
„deeze komen wederom voor vs.-1o en r4 De 
eigenlyke betekenis-kan., overzulks, in dit be- 
„Joop van redenen. niet. gefcheiden worden van 
de oneigenlyke , of deeze met uitfluiting van 


geene 


4r4 Over mer ZEDELYK LOT ‘oen 


geent aangenomen worden. _ ; De Heere ge- 
» bruikt hier een gemengd voorftel, het geene 
„ zoo wel uit eene reden , als uit eene handee 
> ling beftond. Hy roept ‘hierom een Kind tot 
ss zich , en ftelt het zelve te midden van de 
zi twistende en vraagende : dog Hy verklaart 
5 daarop aanftonds ook , wat Hy met dit voor- 
s; beeld van dit Kind bedoelde ‚en hun onder 
‚ het oog brengen wilde.” «Dits heeft Bur- 
LINGERUS zeer wel over deeze plaats seerd 
merkt, 


MTR 


En hier in worden wy bevestigd , wanneer 
wy den Heiland die zelfde vriendelyke toegene- 
genheid tot de Kinderen andermaal zien uitdruk- 
ken : Toen men Kinderkens tot Hem bragt , 
op dat Hy hun de handen opleidde , en bad, 
Marta. XIX vs. 13—15. Het woord valid, | 
hier en by Marx. X. vs 14— 16. gebruikt , 
gelyk ook za Been, by Lux. XVIIL 1517. 
voorkomende , bepaalt ons tot kleine , jonge 
Kinderen , in den eigenlyken zin te verftaan , 


_-die van hunne Ouderen, of anderen tot Jezus 


gebragt wierden , met dat Godvruchtig oog- 
merk , dat ze aan Zyne weldaadige zegeningen 
aanbevolen wierden, en in zyne gunften deelen 
mogten. Wanneer nu ’s Heilands zendelingen 


die onderneeming niet zeer gunftig opnamen , 
en 


ns 


ed KINDEREN wa Dir zeven ars 


én als te Taag by die verhevener bezigheden , 
met welken hun Meester bezet was , aanmerk- 
ten , en der Kinderen aanvoerderen , gemelyk 
„en geftoord over dat voornemen , berispten en 
wegdreven , wierden ze van den Zaligmaker in 
deezen ontydigen yver geftremd : vol van kin- 
der-liefde, en een uitgebreid hart over dezelve 
hebbende , kon hy zulk een onvriendelyk ge- 
drag niet goed keuren : Laat, zegt Hy , de 
Kinderen tot my komen , en verhindert ze daar 
in ziet. In welke woorden Hy zyne tederíte 
toegenegenheid tot de Kinderen , en hoe zeer 
Hy derzelver heil te bevorderen , en aan de 
godvruchtige pogingen en bedoelingen van dere 
zelver Ouderen te beantwoorden gereed ware „ 
duidelykst ontdekte. Dan dit niet alleen, maar 
ook de reden daar van , en hoedanig men die 
Kinderen moest aanmerken „ verklaarde Hy na- 
der: Want der zulken is het komingryk der hee 
melen. En wat kón ’er duidelyker gezegd wor- 
den , om hen voor de voorwerpen zyner ont- 
fermende liefde, deelgenooten van Gods zalige 
gemeenfchap , en erfgenaamen van een eeuwig 
leven te verklaaren : om der Ouderen hoop te 
bevestigen „ en ons aangaande het gelukkig lot 
der vroeg-ftervenden gunftige gedagten in te 
boezemen. Zyn gezegde bevestigde nu ook 
de Heer met daaden , die daar mede ftrookten , 
en de gezindheid van zyn hart omtrent de Kin- 
deren openbaarden. Zy omhelsde ze Hy leide 

zyne 


A16 Over ner ZEDELYK LOT per 


gyne handen:op hen ‚ en. zegende hen. … Dat 
de Kinderen , zegt CALvINuUs over deeze 

plaats , Hem. toekomen niet alleen , maar 
ook Hem lief waren, bewees die omhelzing, 
Ook was die oplegging der handen geen yde- 
le-ofte vruchtelooze handeling : te vergeefs 
heeft ook, Christus voor hun niet gebeden. 
Kon Hy ze ook wel Gode aanbieden „ zon- 
der hen met een rein hart te begiftigen ? En 
wat bad Hy anders, dan dat ze onder de Kin- 
deren van God wierden opgenomen ? Zy 
zyn , by gevolg , wedergeboren geweest tot 
de hoope der zaligheid :. zy behoorden , ge- 
Iyk die omhelzing uitdrukte , tot de Kudde 


van Christus. 


97 
53 
27 
5 
5 
bd 
27 
93 


Maakt. nu de Heiland hier ook wederom een 
gebruik van , tot leering en vermaaning voor 
zyne aanhangeren „ die in het zedelyke met de 
hoedanigheden van Kinderen moeten voorzien 
zyn ‚ om voor echte Onderdaanen van Gods 
koningryk te kunnen doorgaan , gelyk wy by 
Maak. vs. 15. en Luk. vs. 17. vinden, waar 
door dan de benaaming van Anderen in den 
oneigenlyken zin word overgebragt : wy zien 
daarin „hoe de Heiland , die altoos zogt nuttig . 
te zyn, van alle voorkomende gelegenheden 
zyn gebruik maakte , om zyne toehoorers met 
heilzaame lesfen te onderhouden : „en in zoo 


verre krygen deeze woorden dezelfde gedaante 
| met 


„KINDEREN NA DIT LEVENe 0 417 


metde „voorgaande. plaats. Dat neemt echter 
geenzins weg, dat de Kinderen „ in den cigen= 
Iyken zin ‚het rechtftreekfche onderwerp der, 
reden blyven „-en in de gemeldde zegenen 
van. Christus deelen. | 


n Dan dewsl. zy. ‚ die de Kinderen tot Jezus 
bragten,, ongetwyfeld geloovigen geweest zyn , 
die voor, zich zelve prys op, Jezus gunften ftel- 
den, in welken zy-de Kinderen gaarne wilden 
doen, deelen ‚zal men mogelyk denken „ dat 
bier, flechts de voorrechten der Kinderen van 
geloovige Ouders in aanmerking konden komen. 
De Heer. VENEMA „Lec. p 544% feq. ver- 
klaart. deeze woorden ‘dus ‚ en beroept zich.daar 
by voornaamelyk op. het-woordje,zoixlwv , der 
zulken „in, onderfcheining van rel, , derzelven;, 
alsof dat. ons tot de uitfluiting van andere Kin- 
deren: „idie zooaanige niet waren, bepaalde. 
Ea bysdecze uitlegging behouden ze niet veel 
krache, om: daar uit de zaligheid der Kinderen 
in het gemeen; te bepleiten. — Maar dewyl 
hier vande Ouderen niet eens rechtftreeks ge- 
meld; inhet onbepaald gelaaten word „ of zy 
wel „eens‚‚dan „of „het. andere. lieden. geweest 
zyn die:de Kinderen tot Jezus bragten : dewyl, 
by; aldien, er in dit geval aan-der Kinderen Our 
deren zoo veel gelegen was ‚men van. dezelve 
wel eenige. melding. zou mogen verwacht heb- 
ben, die “er echter. niet voorkomt ; naardemaal 
ip od: Deel. ie ’er 


B Over ker ZEDELYK LOT per 


r by Marrit vs. #3. flechts gezegd word £ 
zoen wierden er Kinderkens tot Hem gebragt „ 
en by Mark. vs. 13: gelyk ook by Lux. vs. 
fs. Zy brägten; ofte men bragt a Kinderkens 
tot Hem » en indien wy oök al, gelyk meest - 
waarfchynlyk is , aannemeen , dat de Ouderen 
Zelwe. hunné’Kiriderefì tót lezus’ gebragt hebben, 
= zóó blyven échter de Kinderen ,’ van wief 
Ze ook tot Jezùs mógèn gebfagt zyn „ dé'hóofd- 
gerfoonen if dit vertoog, en dé voörhaame on- 
derwerpen van 's Heilands. behändeling en’ ge 
zegden. Worden nú deeze Kinderen wel na“ 
der bepaald door het voornaam - woordje rar 5 
als Zu/ken, dan kunnen wy dáarin nog niët zien 
Het geene ons op de Ouderen , dië op Zn best 
flëches ingewikkeld hier gemeld waten „ en det 
Kinderen “betrekking óp hun , zou ‘moeten te 
fúg wyzen: Dé Ouderen kunnen hier, naaf — 
Hek ONS voorkoïnt ,êven zoo weinig als ú het 
Vote aande gervktboreig gevâl, toen de Heiland 
éei Kinde ‘ham , en het in t midden ftelde ;, 
in bänmiërking komen’ $ Swant uit beide gevalle 
rekt Hy het Zelfde gebruik tot leering en vers 
Mraatiing van zyne tochooreren. — En’ wy 
kannén té mamder op dat woord ftaan , dewyl — 
het ‘mét ‘anderen wel vertrisfeld’ word’, en © 
Her zelfde nederkomt ; want MATT, XVII. 
Vs. 5. vinden Wye Zoizv ot VOOE ‘zero VS. 4, ER 
vs. Gen ro. komt ‘het voor: dora , en wederom 
Ws. TA. Vor slr,” En Dy Mans IX, Vs. 37. 
| | b bite 


Rd 


. 


KINDEREN NA DIT. LEVEN, en arg 


fs ‘er zolwy , maat by, Lux. IX, vs. 48. vinden 
wy daar voor, selo vo zuid, ——= Wy befluiten 
dus billyk „ dat in de.beide gevallen die eigen- 
fchap van ongeveinsde nedrigheid en eenvouwig- 
heid meer, dan het:geloof der Ouderen, in aan- 
merking moet komen, en de, hoofdzaak zy, die 
de Heiland bedoelt , en waar omtrent Hy de 
Kinderen tot voorbeelden. van navolging. ftelc. 
En deeze eigenfchap kan niet gezegd worden 
in de Kinderen van geloovige Ouderen alléen 
plaats teh hebben; maar ze is , Zonder bepaling 
ofte uitfluiting , eigen dan de Kinderen in het 
gemeen, … En hierom kunnen wy des Hooglee- 
vaars verklaaring , in dat opzicht , niet aanne- 
„men, maar menen, dat de Kinderen in het ge- 
meen hier moeten in aanmerking komen. Ook 
heeft de Heer VENEMA opgemerkt , dat de 
WUitleggers hier zwaarigheid gevonden hebben , 
„om eigenlyke_ Kinderen te verftaan 3 dewyl dan 
alle. Kinderen voor erfgenaamen. der. zaligheid 
moesten erkend worden , en hierom wilden, ze 
liever aan Kinderen in den oneigenlyken zin des 
woords hier denken. „Maar door zyne verklaa- 
ting over dat woordje ras/wy meent hy die zwaa- 
righeid weggenomen te hebben Dan die zwaa- 
righeid vinden wy hier in-niet , en dië verklaa- 
ring van.dat wootdje onnoodig en onvoldoende. 
Wy hebben-ook reeds uit Ezecu. XVI. vs. 20. 
ven XVIIL vs. 20. gezien „dat God, ook zon- 
„der opzicht op de Ouders „ en zelf de Kinde- 

d 2 ren 


426 Over fer ZEDELYK LOT per 


ren vän zeer godlooze Ouderen , met zyn heil 
begunftige : : en dit dient ons ook ter bevestí- 


ging van onze verklaaring over deeze uitfpraak 
van den Zaligmaker. 


eve AE ip 


“Zagen wy tot hier toe , wat 'er van Gods 
kant ter begunftiging van ons gevoelen diene 
CS. 43—58.), wy vinden in de Kinderen ook 
het geene ons in die gedagten bevestigt. En 
‘hier hebben wy aan den eenen kant derzelvet 
onnoozelheid, en aan den anderen kant derzel- 
ver vatbaarheid voor de werkingen van den god- 
Jyken Geest, voor de genade van Christus, en 
yoor. het genot van zaligheid. 


Wanneer wy hier van der Kinderen onno9- 
zelheid fpreken , verftaan wy daar door geeri- 
zins eene volftrekte onfchuld : geenzins bedoe- 
ten wy daar mede, «dat ze' van erf- zonde , in 
toegerekende fchuld en inklevende fmet be- 
_ftaande , zouden vry zyn; want dat alle na- 
tuurlyke afftammelingen van Adam hier aan 
fchuldig en onderhevig zyn „ hebben wy reeds 
hier boven verklaard: Maar dat ze aan 
geen daadelyke zonden , die door het nalaatén 
van het geene de godlyke wet gebiedt , en het 
doen van het geene ze verbiedt , begaan wór- 
den van volwasfenen , onderhevig zyn. Want 
| / van 


KINDEREN pna DIT LEVEN, aar 


van het gebruik der rede nog verfteken , heb- 
ben zy geen bezef van zedelyke waarheden en 
beginfelen ‚van eene verbindende wet , van 
verplichting ‚van het geene wy „ als vry - wer- 
kende wezens, doen. of laaten moeten : onbe- 
keerlykheid noch: ongeloof kunnen ook daade- 
Iyk in-hun plaats hebben. « Zy zyn dus vry van 
daadelyke zonden : vry ook van derzelver ge- 
volgen , de fchuld en de verdoemenis » Voor 
zoo verre die daar uit voortkomen. 


En deeze hunne onfchuld. heeft God wel 
eens zoo hoog gerekend , dat Hy, in zyne be- 
rispende aanfpraak aan den Profeet Jonas, van 
veel meer dan honderden twintig duizend men- 
fchen „ die ‘tusfchen hunne rechter - en flinker - 
hand geen onderfcheid wisten, datis, van zul- 
ke onnoozelen gewaagde : dat de Rechtvaardig- 
fte Rechter. deezen hunnen toeftand „ als eene 
rede , waarom Hy die. groote Stad Nifieve van 
den; ondergang verfchoonde „ den, gemelyken 
Boet- prediker „onder het oog bragt, Jon. IV, 
Vs. EL, 5 Waren al de mannen van Nineve “ 
om. hunnen. valfehen Godsdienst en diep in- 
“gekankerd by vRelook het. niet. waardig „ dat. 
» ze verfchoond wierden ; daar was echter ce- 
ne.groote menigte van. kleinen en Kinderen , 
die wegens. den, ouderdom nog onnoozel en 
zwak, en overzulks aan geen misdaaden {chul- 
dig, en van;bygeloof. zich niet bewust zyn 

Dd'3 … Kon: 


hp 


428 Over ner ZEDELYK LOT per 


‚ konden. Zoüden hu dèeze , billyk, vers 
‚ fchoond worden , zy hadden dan de hulp en 
‚ de zorg hunner ‘Ouderen ‚ Om in het leven 
„> te blyven, noodig. By hurnen téderen leef- 
„ tyd van beleid en hulp verfteken , wisten ze 
„» zelf van geen onderfchêid tüsrchen hunbe 
… rechter en hunne flinker-hand.” « Düs fchreef 
hierover zeer wel BEN. Ariás MONTANUS; 
Comment. 10 h. d, | 


_ Neemt nu God zoo veel belang i in de tedere 
onnozele onfchuld , ‘dat'Hy Zulke jonge Kinde- 
ren niet verdelgen ; maâr voor den ondergang 
bewaaren wilde, welkën Hy, zelf in de oorlo- 
gen , zelf na de verfmaading van eenen aange- 
boden vreede, naar zyn 'uitdruklyk bevel, ver- 
fchoond hebben wil , Deur. XX. vs. i4. — 
Worden in de oorlogen’ en algemeene rampen , 
die volken en naatfiën treffen , dé orinoozele en 
weerlooze Kinderen , naâr een nätuur-en vol 
ken-recht;, verfchoónd; gelyk ’er uit Livius, 
PLUTARCHUS, SENT CA, en ânderen , by 
Grotius, de Jure Belli & pacis L. UL é. 
XI Sg. aangetoond „ én in deszelfs Aanmer- 
kingen daarop nader bevestigd is. — Worden 
zulken onder de monfters van wreedheid en 
bloeddorftigheid , die de merfchlyke natuur als 
verzaakt Hebben: ‚en den náam van menfchen 
onwaardig zyn , gerekend, die tegen. de on- 
noozele jeugd zoo gewoed hebben , gelyk wy 

no- 


KINDEREN va nit suevens. 4283 


nopens Farao en Herodes uit-de gewyde fchrif- 
ten ‚en nopens eenen: -Munatius Flaccus „ uit 
Vareru Max. Di @& Fa8, memorab. et IX, 
€ 2.-en-by de,Karthagers „by. de verwoesting 
van de „Stad Selinus uit Droporus Sicurs 
Hiftor, TL. XU. weeten, —— Hoe veel te 
meer, ou hiervan het mindere tot het meer 
dere te befluiten , zal-het:dan met de billykfte 
handelwyze van den rechevaardigften- Rechter 
ftrooken „dat. Hy de zulken van een eeuwig 
verderf verfchoone ? Dit is-eên werk der god- 
lyke- goedertierenheid en gadelooze menfchen- 
liefde ten -hoogften waardig, dat Hy hen met 
zyne genadeen een eeuwig heil begunftige. - 


En dus befluitende , gaan wy op die zelfde 
wyze te werk, als-wy zien; dat-God van Jo- 
nas eifchte; Die Profeet was zeer geftoord;over 
het verdorrenvan zynen wonder- boom „ dien ° 
hy wilde verfchoond-hebben ; „maar,God neemt 
daar „uit aanleiding „om.-van -het- mindere tot 
het meerdere ‘hem-opteleiden, en by zulk ee- 
ne wyze van redekavelen-hem de rechtmaatig- 
heid zyner-handelwyze tedoen; bezeffen. Gp 
gerfchoont,zegt-God, den wonder-boom,— 
én zoud’ Ik die groote Stad. Nineve niet ver 
fêhoonen „ daar veelmeer dan honderd en twin- 
dig duizend menfchen „in--zyn „die-geen ondere 
Soheid seeten-tusfchen hunne rechter-ven flinker- 


| nd, saar. toerveel. Wees? a Op die zelfde 
3 Dd 4 wyze 


421 Over HET ZEDELYK LOT er 


wyze vertoont ons God-Zyne vriendelyke: welz 
daadigheid en-ontfermende liefde „door de ge=- 
lykenis van eene haaren zuigeling tederst-lief 
vende moeder; -terwyl dat ‘beeld nog veel te — 
kort fchiet ; ‘om ons de godlyke barmhartighes 
den naar waarde-voorteftellen.; Jrsaj. XLIX. vs. 
14-16, Levendig en roerend gebruikte de 
hewige: Dichter daar toe ook het beeld vanvee= 
pen omtrent Zyn kroost mededogenden en zich 
onttermenden Vader , PsaLMm CHI. vs. 13: "14: 
Zelf de Zaligmaker wil ons langs die wegen van 
het mindere tot het meerdere , van de kinder: 
liefde van booze Ouderen tot den oneindig:groo- 
teren ontfermens - lust. van zynen- hemelfchen 
Vader opleiden, Luk. XL vs. 13. 


Dan deezen grond , van der Kinderen ons 
fchuld ontleend, oordeelt de Heer VENEMA 
l.e. p. 494. te zwak , dan dat men daar op de _ 
hoop omtrent der Kinderen’ geluk na dit leven 
zoude kunnen bouwen ; naardemaal die en met 
de Heilige Schriftuur , en met de waarheid der 
zaak onbeftaanbaar zou zyn (voorzoo veel men 
naamelyk , met de Pelagiaanen , den Kinderen 
eene volftrekte onfchuld , by eene ontzenuwing 
van het leerftuk aangaande de erfzonde , wilde 
toefchryven, ) en cok de zwaarigheid, die zich 
hier by opdoet , niet wegneemt. _ Waùt: hoe 
zal men aan een fchepfel , daar niets daadelyk 
goeds in is , het eeuwig leven in de zalige ge- 
da den meen 


KINDEREN NA DIT LEVEN. 425 


meenfchap van ‘God kunnen toefchryven ? Wat 
heeft het gedaan „ „daar zulk een groot loon, 
alhoewel ook uit genade te fchenken ‚ op vols 
gen zou 2? „God kan naar zyne oneindige goed= 
heid, maar of Hy hetook wil doen, dat blykt 
niets“ Hy bedeelt- immers alle-zyne goedertie- 
renheid niet zonder maate „ niet zonder onder- - 
fcheid ;- maar naar den-aart «en de gefteldheid 
derhonderwerpen. Ten aanziene der Kinderen 
blyfc de- zaak dus nog twyfelachtig. 


Maar:deeze zwaarigheid laaten wy den Pela- 
giaan „ die de erfzonde ontkent, of ontzenuwt, 
ter. ontknooping-, dewyl ze tegen hem ook 
word ingebragt. Wy kunnen ze dus , als ons 
gevoelen niet rakende , voorby gaan : en aan- 
gaande de zwaarigheid , die. zich hierby opdoet „ 
hebben wy het noodige. ter oplosfing ook reeds 
C$--40. ) voorgefteld. En de zwaarig- 
heid „ die ‘er in ’t byzonder uit aanmerking, der 
erfzonde ontftaan kon ‚ Zullen wy in ’ wervels 
onderzoeken. 


SLX. 


Dat nu ook de Kinderen der werkingen van 
den Heiligen Geest, en der invloeden van Gods 
genade deelachtig kunnen worden, en daar voor 
vatbaar zyn , alhoewel’ de wyze daar van niet 

… nader ontvouwd kan worden, daaraan kan, wat 
Dd s | de 


ef 


426 Over ver ZEDELYK LOT per 


de mogelykheid betreft , wel niemand twyfes 
len. In alle de onderfcheidene tyd-vakken van 
ons leven kan de menfch immers door den gods 
Iyken Geest bewerkt , en om in Gods koning- 
ryk integaan , bekwaam gemaakt worden. . De 
kinder-jaaren en de eertte leeftyd, ofte die tyd 
van de onnoozetheid kan hier dus niet uitgezon= 
derd worden.» En befpeuren:- wy aan de- Kinde: 
ten „ dat er, by het ontluiken van hunne door 
de zinnen nog enkel beftuurd- wordende vry: 
heid , in hun de zaaden liggen van een aange- 
boren zedelyk verderf , die ín âllerlei treurige 
uitwerkfelen uiefpruiten, en zich operibaafén s 
wy mogen dan ook de werkingen des Heiligen 
Geests „en der godlyke Genade van die jaaren 
niet ontkennen 5 naardemaal deeze immers zoo 
vermogend wel is dan geene : machtig althans , 
om de werken des duivels in de kinderen te ver- 
breken. Die den geest in ’s menfchen binrienfte 
formt , kan hem oök naar zyn’, in onzen éer- 
ften Stam-vader verloren „ beeld herformen : 
ten einde die niet in de gelykheid- van deneer- 
ften Adam gezondigd hebben , het eigendom 
van den tweeden Adam, en/door inwendig wer- 
kende krachtige Genade Hem ingelyfd werden: 
ten einde die door-toerekening der overtreding 
van geenen de fchuld tot. verdoemenis erfden, 
door. de verdienften van deezen verzoend ‚var 
‚ God begunftigd „en voordHem veraangenaamd 
worden : en gelyk ze wan geenen verderf „ a 
keerd- 


\ EN 


"KINDEREN NA DIT IRVEN. 427 


 keerdheid , én: het fnoode wan - geftel kfygen , 
zoo ook in tegendeel door deezen herfteld , ver: 
nieuwd ; geheiligd en. bekwaam gemaakt wore 
deu , om deelrte hebben in de etfenis der hei. 
ligen in het licht. 


En alle twyfelingen hiefomtrent , ten aanzie- 
ne vah zommige gevallen en vóorbeelden ; be- 
neemt ons de Heilige Schrift „ door Kinderen 
te vertoonen ; in welken God reeds 200 vroeg 
zyn werk vertoonde. Dus vinden wy Joannes 
den Dooper reeds van zyn 's moeders lyf aan 

wervula met den Heiigen Geest , en van vreug- 
de opfpringen in den buik zyner moeder , toen 
‚ deeze den groet van María hoorde. Lux. I. vs: 
15. 44. Jeremias was voor zyne geboorte be- 

ftemd «en geheiligd tot een Profeet, Jerem. L 
vs. 15. Paulus getuigt van zich, ‘dat hy van 
zyns moeders Iyf aan afgezonderd en gefoepen 
was door Gods Genade. —- Is ’ernú ín dee- 
ze fchriftuurlyke voorbeelden , van vroeg doot 
God bewerkte Kinderen , wel iets byzonders „ 
het geene tot de gewoone werkingen der god- 
Iyke genade niet in alle opzichten gebragt kan 
Worden ; men zal echter de mogelykheid van 
deeze, uit aanmerking van zulke, ín het woord 
| geftaafde voorbeelden , niet kunnen betwisten , 
en met eene foort van ‘evenredigheid het befluit 
kunnen. opmaken. — Dus vinden wy ook 
eenen Timotheus , die #47 kinds Gf- Zyne ont- 


lui- 


428 Over ner ZEDELYK LOT per 


luikende geests-vermogens , en by. derzelver 
eerite ontwikkeling ‚ met fchriftuur - waarheden 


werkzaam hield , 2 Tru. II. vs. 45. — En 
bezong David ‚tot roem van zynen Maker „ 
deszelfs werk aan het grond -beginfel van zyn 


lighaam , tot de ontwikkeling en verdere for- 
meering van dit zyn deel „ PsaLm CXXXIX. vs. 
13 — 17. en is dit een werk der gemeene Voor- 
zienigheid omtrent allen ; dan kan men immers 
die zedelyke; ofte genadewerkingen tot vroege 
vernieuwing en heiliging der aanftaande deelge- 
nooten van een beter leven-ook niet ontkennen. 


En op deeze wyze hebben de meeste Protes- 
tantfche Godgeleerden zich hier over uitgelaa- 


ten —- Is dit nu een ftuk , het geene onder 


onze nadere verklaaring- niet. vallen kan : de 
vernieuwing en bekering van. volwasfenen- blyft 


even zoo zeer een wonder , en een onmidde= _ 


Iyk werk der genadige Almacht. — En we- 
gens het onbegrypelyke , aangaande de wyze , 
hoe dit weik van God gewrogt word „ fchoon 
men de zaak: zelve. niet ontkennen kan ,‚ mag 
men met recht de gefchillen der Godgeleerden, 
nopens de wedergeboorte en het geloof in de 
Kinderen, onder de woorden -twisten rekenen : 
het geene ook duidelyk ,‚ met aanhaaling van 
wederzydfche gevoelens en uitdrukkingen „ ge- 
toond is van J.L. FaBriowus , Diatog. de ‘Fide 
infantum ‚1. C. 

$. LXL. 


| 


‚KINDEREN vnA pir zeven. … 429 
dd Ee ie A RE 
‘ ’Er is nog overig , dat wy eindelyk ook uit 
aanmerking van de overeenftemming en even- 
redigheid , die 'er in de oeffening en openbaá- 
ring van Gods Deugden plaats heeft, onze me- 
ning bevestigen, En dit zullen wy ín de vol- 
gende ftellingen nader zoeken te beweeren. 


1 Wy onderftellen „ dat er in de oeffenin- 
gen der flraffende en wreekende: godlyke Recht- 
vaardigheid en de openbaaringen-zyner goeder- 
tierenheid eene”overeenftemming; is, die wel 
altoos binnen den omtrek van deezen tyd juist 
niet openbaar word ,: díe echter waarlyk plaats 
heeft , en na deezen tyd zich eerst-zal ontdek: 
ken: zoo , dat in-Gods handelingen met redee 
Iyke fchepfelen: ; deeze' beide: deugden niet al- 
leen “gepaard” gaan „ maar ook de-&ene de ande: 
re niet overtreffe..… Dit; voorzeker; geeft ons 
de befchouwing van Gods oneindige V olmaakt- 
‘heid; -dat is, de naauwfte onderlinge overeen= 
ftemming van alle Gods Eigenfchappen aande 
hand. _‘Hier“heen leidt ons het denkbeeld 
van zyne Heiligheid, dat is; die liefde „ die 
‚Hy tot zich zelven heeft, en-aan alle zyne &- 
genfchappen … om zoo te fpreken-;: fehuldig is, 
dat Hy ze allen „ in-derzelver openbaaring „na 
“buiten „-gadeflaa „en. niet de eene, met ver- 
“zuim of verdonkering van de andere, ontdekke, 

waar 


435 Over Her ZEDELYK LOT per 


maar in de openbaaring van allen een gelyk be- 
lang ftelle , ofte beweegreden van zyne hande- 
lingen met redelyke fchepfelen neme. . Zoo, 
dat hier, ten, aanziene van de trappen , geen 
meer, geen minder , geen rede, van ongelyk- 


heid plaats by Hem hebbe. 


II. Dus zien wy, dat in het werk GR za- 
ligheid , het welk de Heilige Schriften in zyn 
geheele ‘beloop ons ontvouwen „ aan den eenen 
kant de wreekende Rechtvaardigheid van God, 
als Wetgever en Rechter van zyn redelyk maak 
fel, verheerlykt is: voor zoo veel Hy de overe 
tredingen der menfchen geenzins gedoogen , of- 
te ongeftraft kon laaten ; maar van zynen Zoon, 
Jezus Christus ; den Borge voor zondaaren , 
door deszelfs onberispelyke „gehoorzaamheid „ 
en diepst vernederend lyden van den kruisdood , 
de volmaaktfte voldoening aan alle de belangen 
en eisfchen zyner Rechtvaardigheid ontvangen 
heeft. — Aan den anderen kant vertoont ons dat 
heilig woord ook „ hoe God nu in en door dien 
Borg, zynen. Zoon ‚ zyne Barmhartigheid „ zye 
_ne Genade , zyne Menfchen-liefde en gadeloo- — 
ze Godertierenheid volheerlyk openbaart inhet 


‚vergeven van zonden, in het begunftigen van 


vondaaren metde wezenlykfte heil- goederen, 
‘en in het volmaakt en eeuwig zaligmaken van _ 
zoo veelen , als ‘er ooit zullen behouden wor- 


den. En in-zoo verre is hier geen ongelyk- 
| heid : 


KINDEREN va pir’ tEvEN. 431 


heid: hier wotd on een gelyken. voet de Recht- 


vaardigheid én -de- Goedertierenheid van God 
VEEReerIJkt, aes 


PIL Het toer metief org fu oök te ma- 
gen en te moeten ftellen ten aanziene van het 
gëtal der voórwerpen , aan welken die Godse 
deugden geopenbaard én verheetlykt worden : 
dt ‘er maamelyk miet meer merfchen zyn, die 
got eén ceuwig „verderf beftemd zyn , dan die 
tot” het eeuwig leven verordineerd zyn. * Of, 
óm «dit klaarer uittedrukken; dat het getal van 
die ellendigeri “uit het geflacht- der: menfchen, 
die „som de toegerekende erf @n ’van haine 
moedwillig ook end ‘daadelyke zonden, 
eeuwig ongelukk gyn, en Gods wreekende 
Rechtvaardigheid. „onder het-gevoel van onop- 
houdelyke. (affen “Ondervinden zullen — wiet 
grooter zyn zal’, “dan de menigte“ van’ die ge- 
Jukkigen ; weken: om de toeferfekènde gei ech- 
tigheid en volwigtige verdienften van den. Mid- 
delaar „ma 'de-voorafgaande bewerking van en 


_ Boor. den Heiligen Geest , ‘ter bekwaam making 
‚tot dat” aan(taande-!gelakkigst lot „ het eeuwig 


EE ERE A De 


da ard 
be, 


“leven  deelachtigworden . en’, ‘onder het genot 
wan-een volmâakt geluk , „Gods: ‘Goedert: ‘erenhe. 
der eeuwig-ondervinden zullen. == Of, in een … 
woord’, datihet'getat der verworpenen en voor 
weuwig rampzaligen ‘de fchaar der uitverkorene 
bels der zaligheid niet zal opwegen. 


IV. Om 


/ 


43% « Over ver, ZEDELYK LOT per 


+ IV. Om,nu sin. plaats van, die ftelling;i in 
nog andere uitdrukkingen intekleeden, de gron- 
den daar van natefpeuren , zoo moeten wy. zeg- 
gen, dat ons van Gods kant, noch van den kant 
der, menfchen „iets voorkomt ‚ het geene ons 
zoude noodzaaken , om anders te-denken. Van 
den kant van God niet , of wy moesten duide- 
Iyk vinden kunnen, dat het belang van alle zy- 
ne oneindige Volmaaktheden - duidelyk „mede 
bragt het geene. aan het tegengeftelde gevoelen 
boven onze mening kennelyk-den voorrang gaf 
wy moesten overreedt worden, dat het met zy- 
ne. Deugden beftaanbaar was „en uit derzelver 
belangen vloeide, dat Hy zich, in derzelver 
openbaaring aan het menfchlyk geflacht „ zulke 
einden voorftelde : dat zyne-Wysheid Hem tot 
de, keus van zulke, middelen , als ter bereiking 
van dat oogmerk onfaalbaar leiden „ bepaalde, 
Maar wie zal dít ooit betoogen- kunnen? — 
En zien wy op ons zelven, als menfchen , be- 
fchouwen wy onze beftemming ‚onze vermo- 
gens „ onze omftandigheden „en al wat ons de 
naauwkeurigfte-en duidelykfte-menfchkunde kan 
aande hand geven , dan kunnen wy niet vin- 
„den , waarom ’er-een grooter. getal „van „men- 
fchen tot hunne eindelooze rampzaligheid stof 
een voorwerp der ftraffende Rechtvaardigheid 
moest gefteld worden „ dan het. getal van die 
menfchen iS \die.s tot hun-volmaakt genoegen 
en eindeloos geluk , de Goedertierenheden van 
het 


KINDEREN va pir Leven. 433 


het Opperwezen. zullen ondervinden. — „En 
wanneer wy hier omtrent de Heilige Schriften 
raadplegen „om „ naar. derzelver onfaalbre uit- 
fpraaken , dit. ftuk te beflisfen , dan vinden wy 
daar in de Goedertierenheden., de Genade, de 
Barmhartigheid, de Zondaars -liefde van God. 
in Christus ZOO breed uitgemeten, „en derzelver 
zegepraal over de macht der inwoonende en ver: 
doemende zonde ;.en over de. onzalige. heer- 
fchappy des doods zoo. zeer verheven en aan- 
geprezen „ dat. wy niet nalaaten kunnen, om 
daar van. de ruimfte en verhevenfte gedagten te 
voeden. Wy vinden ten minften , naar aanlei- 
ding der Heilige Schriften , geen vryheid , om 
ons-de. voorwerpen van Gods wreekende Recht- 
vaardigheid zoo. allerruimst voorteftellen „ en 
daarentegen de voorwerpen zyner zaligmakende 
Genade ons zoo gering te verbeelden „of de- 
zelve binnen zóo naauwe grenfen te beperken. 
Het evenwigt moeten wy overzulks in deezen 
billyk aannemen. 

lj” “Max hier zal men veellicht ons tegen- 
werpen zoo veel duidelyke en dikwyls herhaalde 
_Schriftuur -getuigenisfen „ die dit gefchil eens- 
‚_Kklaps kunnen beflisfen : getuigenisfen , „die ons 
verklaaren, dat ‘er flechts weinige erfgenaamen 
des levens en ter zaligheid uitverkoren zyn 5 
 terwyl daarentegen verre de meesten verworpen 
ee en verloren gaan, — Én deeze uitfpraar 
AAI, Deel, vi de ken 


áj4 Ove utr ZEDELYK LOT per 


ken der eeuwige waarheid willen wy geenzins 
beknibbelen „ of in tet minfte ontzenuwen en 
verdraaijen. Wy erkennen, in tegendeel, alle 
derzelver kracht , gewigt „ nadruk „en meest 
mogelyke uitgeftrêktheid. —- Dan bepaalde- 

fyk ten aanziene vân volwasfenen. Want dat 
zulke deelen en getuigenisfen def godlyke open- 
baaring tot beftraffing , tot vermaaning , en tot 
verbetering van menfchen, welken ze mêdege- 
deeld is, dienen ; kan niet ontkend worden. 
Maar wie zal het kunnen ftaande houden , dat 


van de godlyke openbaaring eenig gebruik té 
maken , hier onder betrokken Zyn, of dat men 
derzelver jongfte lot naar zulke getwïgenisfen 
moet beoordeelen ? —- Dog met opzicht op 
volwasfenen , die hunne reden kunnen gebrui= 
ken, en voor hunne vrye handelingen aanfpreek= 
lyk zyn , is het wel allerzekerst, en de Schrif- 
tuur getuigt het, de ervarenheid bevestigt het, 
dat verte de meeste van hun zich aan de ondeugd 
overgeven, aan zonden verflaaven , moedwillig 
in allerlei gruwelen zich te buiten gaan , dat ze 
in eette aanhoudende onbekeerlykheid , en een 
volhardend ongeloof hunne dagen en hun leven 
flyten. Dat dezen overzulks in den geêstly= 
ken dood blyven, voor de ftraffende Recht- 
vaardigheid van God zich bloet ftellen , en door 

| éigene 


 sKINDEREN. ra ir LeveNe.S 435 


eigene fchuld eeuwig verloren gaan „ is-onge 
twyfeld. —- En hier op doelen de getuiger 
nisfen , die ons verklaaren „ dat ae poort eng „ 
en de weg naauw is, die ten leven leidt, en dat 
‘er weinige op wandelen + dat integendeel de 


poort wyd, en de weg breed is „ die ben verderve 


leidt „ em dater veelen op wandelen : dat ’er N 
gelyk met opzicht op de Jooden , ten tyde van 
'sHeilands verkering op aarde , in ‘t byzonder 
gezegd word: veele geroepen, maar weinige uit- 
verkoren zyn: dat der geloovigen en godvruch- 
tigen in 't gemeen en doorgaans maar een klein 
kuddeke is , een overblyffel uit den grooten 
hoop der godloozen , die verloren gaan. 
Is dit nu zoo gelegen ten aanziene der genen , 
die onder het Evangelie leven, tot welken zich 
deeze getuigenisfen bepaalen , wat zal men dan 
denken moeten nopens hun, die van dat licht 
en dat gewenfchte middel ter bevordering van 
hun heil verfteken, ín de beklaaglykfte duistere 
nis omdoolen ? —- En in dit opzicht is het 
getal der geenen, die verloren gaan „ en der 
geenen „ die behotiden worden , zekerlyk zeer 
ongelyk, en zonder evenredigheid : terwyl gee- 
ne verre de grootfte menigte uitmaken „ deeze 
daarentegen maar gering in getal zyn. 


VL Dan dit onderfcheid zal, voor een 
groot gedeelte , verdwynen ,‚ en de evenredig+ 
heid ons wat nader beginnen aanteftraalen , wen 

Ee a wy 


436 Over mer ZEDELYK LOT ven 


wy de vroeg- ftervende’Kinderen als mede erf- 
genaamen der zaligheid aanmerken. Is het nu; 


gelyk wy «hier boven (S. 34-) , uit het geene 
de Heer Naruris hieromtrent heeft opgemerkt , 


zagen „ vry nadenkelyk, dat menswel een-der- 
de van het menfehdom beneden de jaaren van. 
het rede- gebruik ziet fterven: terwyl zelf, naar 


de tafelen van den Heer ‘SuszMILcH’, Gr: 
liche ordnung enz. II; Th. p. 319. van duizend 
Kinderen omtrent. 416 in de eerfte vyf jaaren’ 
fterven : gelyk ik by den Heer MicrnarLis, 


en ME EE ON mn 


Mofkifch Recht , IL D. 9. 124. vind #-insges | 
Iyks in de Oplosfî ing eener Prys-svraage, door 


het Bataafsch Genooifchap te ‘Rotterdam voor- 
gefteld , Amtt. 1783. ‘daar ten aanziene der Kin- 
deren van arme en geringe luiden , (die doors 
gaans vruchtbaarer zyn en meer teelen, „dan de 


ryken ) het getal-der {tervenden in de vyf eer 
fte jaaren ook nagenoeg op die hoeveelheid ge=. 


rekend word , bl. 59 — Ó1. En inde Jan- 


merkingen kn den Heer N;STrurr over het 
flerven der Kinderen ,„ Uttgezogte Verhandelin= 


gen enz. IL. D. bl. 72, word zelf het getal der 


Kinderen „ die binnen de vyf eerfte jaaren fter= 
ven , OP 457 gefteld „waar van 'er 375 bene= 


den het jaar ouderdom ‘overleden. —- Neemt 
men nu die gedagte aan , die wy hier beplei- 
ten, die ook by de oplettende befchouwing van 


_dit verfchynfe} zoo gereedelyk in ons binnenfte 
optyst, en van dien sr cnans ook is voorge- 
| fteld-;, 


„KINDEREN: NA DIT Leven, 437 


fteld „dan krygen-wy een merklyk grooter -ge- 
tal van -menfchen , ‚die tot geluk en zaligheid 
beftemd zyn: eene zeer. gewigtige vergoeding 
en vervulling van dat gebrek , het welk wy by 
‚de voorgaande ftelling „en wen wy alleen het 
oog houden op de volwasfenen „ befpeurden : 
‘dan zal.die-gaaping ophouden, emwop het einde 
der afgewenteide eeuwen het getal der rampzar 
dige doemelingen zoo veel grooter niet blyven , 
„dan dat van-de gelukzaligen : dan zien wy de 
oefeningen der. Goedertierenheid omtrent zoo 
veele voorwerpen „en eene talryke menigte „ 
eene fchaar , die niemand tellen ‘kan , zoo wel 
alsde (traffende Rechtvaardigheid eene groote 
_ „menigte van voorwerpen. heeft. Dus word het 
geene ‚tem aanziene van der menfchen uiterfte 
Jot , in, den, eerften opflag hard voorkomt „in 
een gunftiger licht gezien, „ wanneer wy. de 
vroeg; flervende Kinderen. als” voorwerpen: be- 
fchouwen „aan welken zich-de Godlyke Goe- 
„dertierenheid zal webeerpkens, 


Rei VEE Ondertusfchen’ erkennen wy gaarne , 
_ dat het onze: taak niet is „ en-wy geenzins ge- 
roepen, en bevoegd: zyn „om voor God „alst 
ware „de rekening optemaken.… By het-einde 
van: de weereld „ by. den: afloop der. eeuwen , 
„en op het uiterfte van.des Heeren werken zal 
het betaamelyke daar-van, eerst blyken… „Die 
„dag zal het eerst opklaaren,‚ het geene hier voor 
Hes ons 


438 Over wer ZEDELYK LOT per 


ons donker was , en ons verward fcheen , het 
geene wy niet zien konden, hoe het tot eer en 
heerlykheid van God ftrekte , en met andere 
bekende waarheden ftrookte „ waaromtrent wy 
dikwerf twyfelachtig en verlegen ftonden. En 

het besef daar van moet ons eerbied voor God, 

nedrigheid en befcheidenheid in het oordeelen 
omtrent zyne wegen en handelingen inboeze- 
men —- Dit echter zal men ons ook moeten 

toeftemmen, dat dit de toets-fteen is, aan wel- 
ken wy alle onze gedagten , woorden en were 
ken , alle ftellingen , gevoelens en bewyzen 
daarvoor ook by gevolg moeten beproeven , of, 
en in hoe verre ze met Gods Volmaäktheden ;, 
‘en de bevordering van derzelver Heerlykheid „ 
dat uiterfte einde en doel van alle Gods werken 
en wegen, overeenkomen. En naar dit richt- 
fnoer , voor zoo veel wy zien kunnen „ hier- 
omtrent te werk gaande , ‘menen wy, dat ons 
voorgeftelde gevoelen aan de minfte- zwaarighe- 
den onderhevig ‚en ter bevordering van Gods 
Heerlykheid meest gefchikt is. 


VIIL. Zoo nu iemand , die hieromtrent 
anders denkt , ons mogelyk zou tegenwerpen , 
„ dat in de behoudenis van eénen zondaar niet 
… minder Gods oneindige Barmhartigheid door- 
2) ftraale , dan wanneer 'er zoo veelen , of zelf 
‚ alle behouden wierden , naardemaal de gee- 
„ne, die behouden word, oneindige ftraf 

2 Ver 


KINDEREN mea DIT LEVEN: 439, 


E ; verdiend had ; die God hem doof oneindige 
B Barmhartigheid kwytfcheld.” — Die moest 
__ook in overweging. nemen, dat „ hoewel het 
zeker is, dat ter behoudenis van eenen eenigen 
zondaar „ voor zoo veel wy zien kunnen , niet 
minder dan, oneindige genade , en het zelfde 
toeftel , als wy nu tot het zaligmaken van alle 
uitverkorene zien uitgevoerd , noodig is ; het 
echter ook geenzins ontkend kan worden „ dat 
wy meer en grootere wysheid moeten toefchry- 
ven aan Hem. die door een middel veele ein- 
den, of zyn einde aan veelen. bereiken kan , 

“ dan lie flechts een doel zich heeft yoorgefteld, 
en met het zelfde aan eenen te bereiken zich 

voldaan houdt — „Dat eene weldaadigheid , 
die zich aan veelen mededeelt „ vooral wanneer. 
ze uit haaren aart, en in de omftandigheden van 
haare, bedeelingen „ Zoo-ruim, en zeer mededeel- 
baar is, ongelyk grooter is, en meer roem ver- 
dient, dan die met eenen flechts gelukkig te ma- 
ken, zich bezig. houdt, Deeze zal men eene in- 
houdende karigheid noemen, terwyl geene den. 
waaren aart „ende duidelykfte kenmerken eener 

onbekrompene. milddaadigheid bezit en vertoont: 
die , hoe meer voorwerpen. zy met het goede 
| bedeelt ‚ 200 veel te grooter en heerlyker ook 
billyk zal moeten geacht worden. — — Dat 
die afgetrokkene en bekrompene bevatting geen- 
zins overeengebragt kan worden met die verhe- 


vene, Ki ace ‚ die ons het Heilig Woord 
bek of Ee 4 aan- 


440 _ Over net ZE IDELYK LOT DER 


dangaande, Gods gadelooze Menfehén - liefde 5 


zyne hemel-hooge Genade , en zoo ruim uit=e 
ge'trekte Barmhartigheden overal zoekt intepren- 
ten: waaromtrent wy hier boven ($. 49—59.) 


eenige getuigenisfen gezien hebben. — Om 


nu niet te zeggen , dat alle de kracht , die ‘er 
in deeze tegenwerping fteekt , ook te rug ge 
kaatst worden ‚ en gelden kan , om het gevoe” 
ten van hun , die anders hieromittënt’ denken „’ 
tegentefpreken.. Want zal eene ftraffende on-” 
eindige Rechtvaardigheid verheerlykt worden „ 
die kan «dan aan- eenen zoo wel zich uitlaa- 
ten, als aan veelen ; naardemaal ze oneindige 


ftraifen „ door den Zondaar verdiend, aan dien 
eenen ontoegeeflyk uitvoert. Behalven dat ook 


die zeltde rede , «als eene zwaarigheid, in vee- 
le andere gevallen zou kunnen gebruikt wor 
den ‚ daaromtrent wy ze echter van achteren 


en by de uitkomst wederlegd vinden. — 
Wil men dan eens eene vergelyking der voor-” 


werpen „ ten aanziene van derzelver getal, 


maken , en dus de-bedeelingen van Gods ftraf=" 


fende Rechtvaardigheid en zyne zaligende Goe-" 
dertierenheid nafpeuren ‚ dan vertrouwen wy , 


dat-onze mening zich als meest it Begrong zal 
gangreen, 


feeen $- LXIL 


nd 


KINDEREN NA-DIT LEVEN, 4át 


8 beh en 


Penn Wy dit fchryven, komt ons in gedag- | 
ten. de meningen poging van eenen CoeLius, 
SecuNpus Curio, die hier verdient. gemeld 
te worden. … Deeze ‘Ceen man van befchaafde 
en uitgebreide kundigheden, uitde zestiende 


_ Eeuw , met het zuivere Evangelie licht. be- 


fkraald „ en. de. bygeloovigheden der Roomfche 
Kerk. vaarwel gezegd hebbende „ begaf zich uit 
lealiën naar Zwitferland , en bekleedde op de 
hooge School te,-Bafel het Hoogleeraar -ampt in 
de Historiën en ‚de Welfprekenheid , zynde in 
het-jaar 1569:-overleden ,) fchreef, onder an. 
dere werkjes „over. de witgeftrektheid vanhet. 
zalig Gods-ryk ( Dialogos „ five libros duos de 
Amplitudine, beati, Regni Dei), herdrukt te 
Gouda-by Andr. Burier „ in oétavo 16 ba. Hy 
poogt daarin „-op-verfcheiden gronden „ te: bes, 
weeren , dat het getal der-uitverkorenen „die 
zalig „worden ‚ ongelyk grooter-is „ „dan dat der 
verworpenen 4 die,verloren. gaan. _In de eerfte- 


__Zamenfpraak getoond hebbende, dat de gron= 


den, op welken, het tegengeftelde gevoelen ge- 
bouwd wordt „de behoorlyke vastigheid niet 
hebben „ ‘beroept hy, in de. tweede „ zich op 
Gods Macht „ Wysheid- en. Goedertierenheid : 

hy“haalt-ook verfcheiden bewyzen voor zyn ge- 
voelen uit -de Heilige Schrift aan „en neemt 


Ee 5 Cin- 


249 Over HET ZEDELYK LOT per 


eindelyk eene zeer merkwaardige zedelyke vers 
andering in de weereld , en vooral eene ruime 
bekering der Jooden tot Christus » voor de vol- 
einding der weereld, te baat. Den inhoud daar 
van heeft de Heer Gr Rpes, Florileg. hiftor, 
crit. hbrnr. rarior. pag. voo feq. kortelyk ge- 
feherst. En daaruit heeft ook de Heer |. Voor 
Catal. hiftor. cit. libror. rarior. dit boekje on- 
dér de zeldzaam voorkomende geteld. Voorts 
vind men de historie van dien Geleerden by den 


Heer GErprs Jpecim. balie veform, p. 234feq. 


Die kundige man heeft zekerlyk de veelvul- 
dige zwaarigheden gevoeld , die zich opdoen , 
wiineer men het getal der geenen , die ver- 
doemd worden, zoo ongelyk ruimer ftelt, dan 
dat der geenen , die zalig worden. En die ge- 
dagten konden ook veelen onder onze laatere 
Godgeleerden niet verduwen , gelyk de Heer 
F. A. LAMPE , in zyhe werhanaeling over de 
eeuwigheid der Straffen , Disfert. Theol, Philol, 
T. IL. pag. 91. getuigt , maar om dezelve wat 
te verzagten , daar toe men verfcheiden wegen 
heeft ingeflagen”, gaf hy zelve ook dit als een 
middel op : Of er zulk een groot getal van 
„ het menfchlyk geflacht verloren gaan zal , in 
» tegenftelling van de geene , die zalig zullen 
‚> worden, kan met zekerheid niet eerder, dan 
by des Heeren laatfte komst , blyken. Al- 


thans dit onderfcheid , het geene men zich 
hier- 
2% 


bki 
23 


KINDEREN NA DIT LEVEN. 443 


‚ hieromtrent wel verbeeldt , kunnen wy niet 
Ek ‚ toeftemmen; 5 want wy verwachten een heer- 
„ lyk Ryk van Christus op de aarde , aan het 
„ welke «een grootst gedeelterder aard -bewoo- 
„ nersonderworpen zyn , en het geene eenige 
‚‚ Eeuwen duuren zal , welker getal men niet 
5 kan nagaan.” Eene mening, die ook ande. 
ren bekoorend is voorgekomen, die wy thans 
aan haare plaats en in haare waarde laaten. Dit 
zal „men ‘ons -ondertusfchen ook wel willen toe- 
ftaan „ dat ons gevoelen tot wegnaming van die 
| zaarigheid niet ongepast is, 


Deeze zyn de gronden , op welken wy ons 
gevoelen bouwen, terwyl wy de bewyzen, die 
andere voor het zelve hebben , in onze eerfte 
Afdeeling reeds hebben opgegeven. 


led 


DE 


A44 Over HET ZEDELYRK/LOT DER 


DE. DERDE AFDEELING, 


m7 or in: ele dede van ander en. zedig 
bevordteld, ven de: zwaarigheden tes … 
gen het onze Bte worden. pe 


A, a E ed bitse ee 


ij Eri is nog overig; 6 it en ab venata 
die 'er’ tegen ons gevoelen ’ingebragt worden , 
of tegen konden gémaäkt wórden „zooveel mo= 
gelyk ‚ oplosfen. Dan hieromtrent kunnen wy 
ons bekorten dewybswy»zonimige tegenwer- 
pingen, en-voornamelyk-zulken „waârdoor -on- 
er bewyzen zouden fchynen krachteloös te-kun- 

ren gemaakt worden, “reeds! hier „boven; op 
Ani plaats , wederlegd hebben. Eenige der 
__voornaamften zullen wy flechts opgeven. 


Men zal zich mogelyk zwaarigheid maken 
‚nopens die ftelling, dat alle Kinderen, die voor 
hun rede- gebruik fterven , zouden zalig wor. 
den’, uit aanmerking der godlyke oordeelen , 
algemeene rampen en verdelgingen , die nu en 
dan zyn voorgevallen , en waar van de gewyd- 
de en ongewydde Schriften berichten ; naarde- < 
maal daardoor ook de Kinderen, zoo wet alsde ® 
volwasfene, zyn weggerukt. Gelyk, by voor- 


beeld, in den Zondvloed ; by den ondergang 
van ® 


KINDE RE N°‘ NA. DIT “LEVEN,” 445 


van Korah „ en ‘deszelfs aanhang ; by dè vuit- 


roeïjing van Achan „en deszelfs geheele huis 3 
by de verdelging van de inwooneren van het 
land Kanaän met derzelver kinderen: door-de Is= 
raëliten 3 bv-die vermielende onheilen, die den, 
Jooden, dikwyls zeer ongehoorzaam, godloos; 
en aan afgoderyen:fchuldig ‚ zomtyds van God 


zyn toegezonden; by de Babylonifche verwoes. 


ting én gevangenis „den Kindermootd te Beth- 
lehem „ en andere-dergelyke gevallen. « 


In-het gemeen merken wy-hierop-aan: tr.) 
Dat deeze meest algemeene oordeelen en bezoe- 
kingen geweest. zyn „ die, flechts uitwendig-en 


voor deezen.tyd waren. «e.) Dat God dikwyls 


naar zyne Wysheid , en om het belang zyner 
byzondere: Gods = regering in den voorigen tyd, 
goedgevonden heeft dus te handelen, om door 
zulke wegen ‘de-hooge rechten van zyn opper 
gezag, het onfchendbaare van zyne wetten „en 
de majefteit van-zyne regering, in zulke geval. 
len’; “wanneer. Hy als Rechter tusfchen beiden - 
moest‘komen „te openbaaren en :te-handhaven, 
3.) Dat , om nietin de noodzaaklykheid te : 
zyn, van in zulke gevallen altoos-wonder“.er- 
ken te verrichten „en om andere ongemakken 
voortekomen , -dikwyls geheele geflachten „ fte- 
den, landen, naatfiën en volkeren ‚en de Kin- 
deren , zoo wel als en: met de volwasfenen, zyn 
omgekomen.” 4-) Dat «de ‘deugdzaame „de 
| | vroo- 


4i6  Overer ZEDELYK LOT ber 


vroome „ de godvruchtige dan dikwyls met de 
godloozen ‘in die algemeene rampen deelden , 
en omgekomen zyn. 5.) Dat, terwyl de god- 
loozen door den dood en den ondergang van 
hunne Kinderen te zwaarer geftraft wierden, _ 
die Kinderen echter daar door niet als fchuldige 
met hunne Ouderen behandeld wierden en ger 
rekend mogen worden. En eindelyk, 6.) dat 
men uit die uitwendige. gevallen en bezoekin- 
gen in het minfte niet aangaande den zedelyken 
{taat der Kinderen , en derzelver lot na dit le« 
ven kan oordeelen: „ en hierin overzulks niets 
is , waar uit men zou mogen befluiten , dat ze 
tot een eeúwig rampzalig lot beftemd „ en van 
de zaligheid verfteken zouden zyn. 


En niet te onrecht heeft de geleerde E. 
SPANHHEIM, Dub. Kvangel. P, IL, pag. 453. 
nopens den moord te Bethlehem zich dus uitgee 
drukt « „ In dien moord der Kinderen zelf was 
„ hun by dat ftraf.lot tevens een geluk be- 
ss ftemd; naardemaal zy in hunne tederfte jeugd 
„ de eer van God bevorderd hebben , en niet 
s, Alleen aan de ellenden en tegenheden van dit 
„‚ leven vroegtydig ontrukt , maar ook van de 
„ befmetting , door hunne Ouderen bewaard 
ss Zyn , en met eene uitmuntende martelaars - 
„kroon bekroond.” En de Heer J. G. ALT- 
MAN , Heilige Reden , p. 186. fchreef ‘er dus 
over « ‚, Deeze onfchuldige Kinderen waren 

> Abra» 


KINDEREN HA pir teven. * 447 


‚ Abrahâms zaad taar het vleefch , hun was de 
35 belofte gedaan, zy hadden het verboridé: Ze- 
s gel in de befnydenis ontvangen , zy moeten 
s om Jezus wil hún leven laaten , terwyl zy 
» fiaauwlyks begofinen te leven.: Hoe zalig 
s zyn ze nu ; die den dood lyden om hunnes 
‚‚ Heilands wil , die ook voor hen zyn bloed 
„ vergieten zou 9 Wy Kunnen en mogen niet 
… twyfeleit, of deeze onfchtildige bloed - getui- 
„s geh ván Jezus zyn terftond opgenomen in die 
‚, gemeente der eerst- geborenen , welker naa- 
„ miei in den herriel zyn opgefchreven” enz. 


En uit deeze algemeene aanmerkingen laaten 
zich de zwaarigheden , die ‘er , naar iemands 
oordeel ; in de bovengemelde byzondere geval- 
len mogten liggen , gereedelyk oplosfen , zon- 
der dat wy in eene byzondere ontvouwing van 
dezelye behoeven te treden. Om nog een 
en andere Zwaarigheid van eenen anderen aart , 
dan deeze van de ervaarenheid ontleende , te 
onderzoeken. 


vil s LXIV. 


Dan de erf- zonde , zal men zeggen „ baart 
hier eene groote zwaarigheid , die maakt de 
Kinderen verdoemelyk. Dit ût: ‘mmen wy vol- 
tnondig toe , gelyk wy hier boven ($. 40.) 
‚ Verklaarden. Maar of 'er wel een Kind om ce 

| erf - 


448 Over ner- ZEDELYK LOT ;per 


erf-zonde alleén daadelyk verloren gaa en vers 
doemd wordt „is- hier. de vraag: -en-by aldien 
dit kon- bewezen worden zouden wy-ons. ge- 
voelen-moeten vaaren laaten,” „Althans de. diep- 
denkende P. MorLriN zus was van oordeel , 


dat-niemand alleenlyk om de toegerekende erf - 


zonde van Adam verworpen was ; alhoewel an- 
dere. Gereformeerden „ en de Dordfche Vaders 


anders dagten, gelyk ok LE BLANC» The/. fe- 
danenf: p. 164. fchreef.. De fchrandere Lie1 Br 
NITZ , Zheodic. $.94. 283. vond ook Zwaa- 
righeid in die ftelling , en_andere boven reeds 
aangehaald , nemen ze ook niet voor hunne re- 
kening. | 


En wanneer wy die ftelling ontledender wyze 
‚ nagaan ,-zullen wy nader daar over kunnen,oor- 
deelen. … De erf - zonde zegt hier de overtre- 
ding van Adam , die van God gerekend word 


/ 


| 
| 


de zonde van alle natuurlyk uit hem -afftammen- 


de menfchen te zyn. — En deeze „ die mende 
toegerekende in het byzonder noemt ‚ ofte de 
fchuld., moet hier byzonder in aanmerking ko- 
men , en niet de inklevende , ofte de finet , die 
in de vroeg-ftervende Kinderen tot geen daade- 
Iykheid komt: zy hebben zoo weinig kwaad als 
goed gedaan, het ontaart en verdorven begin- 


fel ligt wel in hun; dog hunne redelyke vermo- 


gens “lagen nog onbruikbaar : vrye handelingen 


te ‘bedryven, en daar voor aanfpreeklyk te zyn, 
dat 


KINDEREN NA DIT LEVEN. ,S. 449 


dat kon in zulken ‘nog niet vallen. — si De 
verdoemenis daarentegen is die daad van-God-; 

als Rechter , waar door Hy de ongehoorzinmen 
en overtrederen zyner wetten de gedreigde {traf- 
fen waardig oordeelt , en ze ook daadelyk aan 
hun uitvoert. Deeze daad nu ondêrftelt in haz- 
re voorwerpen vatbaarheid voor wetten en ver- 
plichting , om hunne vrye handelingen naar de- 
zelve. te fchikken ; want ze is eene vergelding 
van die met de wetten niet ftrookende hande- 
lingen. - En ook dit kan in de vroeg - flervende , 
Kinderen niet: vallen. „ 


Wy 7 zyn wel Kinderen des toorns , dat is, 
 verdoemelyke menfchen , van natuur , Eruz. 
IL. vs. 3. En de erf-zonde is zoo leelyk en 
gruwelyk voor God , dat ze genoegzaam is, om 
‘het menfchlyk geflacht te verdoemen , gelyk 
onze Nederlandfche Belydenis het uitdrukt , 
Arc. XV. —- Maar Paulus verklaart dat van 
volwasfene „ die. eertyds in vleefchlyke begeer- 
lykheden verkeerden „en met genoegen het 
geene hun onveranderd hart hun opgaf „ vrywil- 
lig volbragten. — De mogelykheid van de, 
verdoemenis , en het ftrafwaardig beftaan van 
alle menfchen , zoo wel Kinderen , als volwas- 
fenen, ligt dus in dat getuigenis en in onze be- 
Iydenis flechts opgefloten ; ‘en meer kan ‘er, by 
eene ontleding, uit het voorftel, het geene wy 
‚thans onderzoeken, niet befloten worden; maar 

AAL Deet, Ff PO 


450 Over Her ZEDELVK LOT per 


dat is niet voldoende , om de werklykheid, en 
het daadelyk uitvoeren van een doem. vonnis 


aan Kinderen te befluiten ; om ons gevoelen 


om verre te ftooten. 


Ook ftrookt hier de uitbeelding van het laat- 


fte Oordeel , door den Heiland uitvoerig be- 
‘fchreven , Marta. XXV, vs. gr. .. zeer wel 
mede ; naardemaal de grond van het doem-von= 


vonnis „ het welk over de geenen , die aan des 


Rechters flinker- hand geplaatst waren „ ftaat 
uitgefproken te worden / zulke zonden en be- 
_dryven behelst, die in volwasfenen flechts „ en 
niet in Kinderen kunnen plaats hebben. 


S. LXV. 


Vinden wy op de groote Iyst der Godlyke 


En ir en dh aen a 


oordeelen aan het ongehoorzaam Joodfche volk 


Deur. XXVIII de “Kinderen ook mede , en 
vs. 18. dit hun lot van God gedreigd: Mer: 
vloekt zal zyn de vrucht uwes buiks „ wy kun- 
nen , alhoewel onder die benaaming van den 
vloek zomtyds ook de eeuwige ftraffen der zon- 
den begrepen worden , daar echter door dien 


vloek flechts de volks-ftraffen en rampen, die — 


de hardnekkige naatfie zouden treffen , verftaan : 


gelyk de tegengeftefde zegeningen ook als zoo- | 


danig moeten aangemerkt worden , en deeze 


ook vs. 4. was uitgedrukt, Het ganfche beloop 


van … 


KINDEREN NA DIT LEVEN.) 45t 


__ van-dit godlyk vertoog , „zoo-wel ten aanziene 
van de. beloofde zegeningen , als van de ge- 
dreigde vloeken , brengt dat mede. En hoe- 
danig die in onze woorden gemeldde vloek te 
verftaan „zy ‚ en wat die in zich behelze , dat 
word nader. verklaard: vs. 32. … Uwe zoonen en 
dochteren zullen aan een ander volk gegeven 
worden , dat het uwe oogen aanzien „ ende na 
hen bezwyken den ganfchen dag enz. En Vs. 4. 
Zoonen en dochteren. zult ey.winnen ; mûar zy 
zullen voor w niet zyn , want zy zullen in de 
gevangenis. gaan. En nog grooter onheilen , 
insgelyks onder deezen vlóek begrepen , vin- 
den wy vs 55— 57. aangewezen , dat Ze naa- 
melyk van razenden honger hunne Kinderen 
zouden eeten. —- Ook kan die bedreiging 
zoo algemeen niet opgevat worden , want ze 
heeft haare uitzonderingen „ gelyk de voorbeel- 
den van godlooze Ouderen „ die godvruchtige 

Kinderen hadden , bewyzen, Dus had Jero- 
_beam eenen Abia , Achas eenen Hiskias , Am- 
mon eenen Jofias, —- En eindelyk moet on- 
der. dergelyke bedreigingen , indien ze meer 
dan uitwendige en -tydelyke oordeelen behels- 
den , de voorwaarde verftaan worden , indien 
de Kinderen de voetftappen hunner godlooze 
Ouderen volgen. 


Pek LEL 


452 Over mer ZEDELYK LOT per 


\ 
SS LXVT 


Wanneer zich P. MoLiNzus in zyne be 


oordeeling der vyf Remontftrantfche Artikelen , 


aan de Dordfche Kerk- vergadering overgezon= 


den ‚ nopens dit ftuk aldus uitlaat : „By al- 
», dien die algemeene verwerving der verzoe-= 
> ning van het ganfche menfchlyk geflacht word 
>» toegeftaan, dan moeten noodzaaklyk alle Kin- 
» deren , die buiten het verbond geboren wor- 
s» den, verzoend, en de zonden ‘hun vergeven 
>, Zyn. Dan zou volgen , dat men hun geen 
> grootere weldaad zou kunnen bewyzen „ dan 
s> wanneer iemand , door eene gunftige wreed. 
5, heid , hen in de wieg ombragt: Want by 
s> Aldien zy in dien ftaat der verzoening ftier- 
2) ven , dan wierden ze onfeilbaar zalig ; maar 
» blyven ze in leven, dan worden ze in het 


„ Heidendom opgebragt , en zulks is de zeker — 


> fte weg ter verdoemenis.” Rot. Synod. nation, 
Dordrac. P.I. p. 296. —: Die redekaveling 
en gevolgtrekking wenfchten wy wel , dat dien 
fchranderen Schryver niet uit de pen gevallen 


ware; want ze is zeker onbedagtzaam ter neder — 


gefteld, en zonder indenken van die algemeene 


regel , dat men nooit kwaád doen mag , ten 


einde het goede daar uit voortkome.” En meer 
behoeven wy daar over ter wederlegging niet 
te zeggen. 


S. LXVIE, 


F 
EE Nt P. 


KINDEREN NA DIT LEVEN, 453 
KOEN VL 


Dit ftuk was ook mede een onderwerp der 
zamenfpraak en van het zin-twisten tusfchen. 
J. CaMeRrO Een S. CURCELLZEUS, over de 
voorwerpen der godlyke verkiezing en der te- 
gengeftelde verwerping. De laatst- genoemde 
betuigde , niet te‘ kunnen begrypen , hoe de 
Kinderen der Heidenen en van allen , die van 
de Kerk vervreemd waren , behoudens Gods 
Barmhartigheid en Goedertierenheid , konden 
verdoemd worden : en eifchte overzulks ‚daar 
voor duidelyke Schriftuur-bewyzen , eer hy het 
kon aannemen. Toen nu de eerstgemelde daar 
tegen het leerftuk van de erf - zonde ftelde, die 
de eeuwige ftraf verdiende, beriep zich Curc. 
op het nieuwe verbond der genade , het welke 
God met Adam had opgerecht , uit kracht van 
het welke niemand verdoemd wierd , dan die 
de genade , in dat verbond aangeboden „ ver- 
wierp , het geene van de Kinderen’ niet kan ge- 
zegd worden , voor welken de vrucht van Chris- 
tus dood, het eenige middel ter zaligheid, zich 
ook ftrekte. —- Dan hierop bragt CAMERO’ 
tot bewys zyner ftelling , £ Kor. VII. vs. 14. 
uit welke plaats blyken zoude , dat de Kinde- 
ren der geenen , die niet tot de Kerk behoor- 
den, door Christus bloed niet gereinigd waren 5 
dewyl de Kinderen daar: onreine genoemd wor- 
den , welke benaaming in de Heilige Schrift 
A Ff g3 niet 


' 


454 Oven ner ZE DELYK LOT prr 


niet gebruikt wordvan iemand , -die door Chris- 
tus bloed gereinigd is. — Wanneer hy ver- 
volgens; op de, vraag. van zyne tegenparty , ver- 
klaarde „ dat «daar eene wezenlyke heiligheid „ 
onderfcheiden van. eene voorbeeldige ‚ aan de 
Kinderen wierd toegefchreven ; —- -— poogde 
Curc.-daar uit-te-befluiren „ dat dan de Kin- 


deren geen wedergeboorte en. geen doop zou- 


den-noodig-hebben. —- Dan ‘Cam, merkte, 


ter Oplosfing-van die tegenwerping „aan , dat 


die wezenlyke. heiligheid’ tweezins te ondere 


fcheiden was: 'er was eene;betreklyke „ in de, 
betrekking, vanden, perioon tot de Kerk gele, 
gen ‚ en eene ‚ die ook buiten die betrekking 


plaats heeft „ diein de, inwendige. vernieuwing 


„des harten. beftaat ; maar in de Kinderen , als. 


daar. voor onvatbaar ‚-niet valt : de eerfte zou 


voor -de vroeg - ftervende Kinderen ter behous 


denis voldoende zyn, die overzulks konden ge= 


zegd worden door het-geloof hunner. Ouderen. 


de zaligheid te verkrygen —- Hieruit befloot 


Curc: dat , by aldien-de heiligheid. flechts ee= 
ne betreklyke waâre „dan ook de tegengeftelde. 


onreinigheid flechts eene betreklyke zyn moest; 


maar dat het ongerymd-zoude zyn ‚te ftellen „ 


dat God-daarom, iemand verdoemde. —- _ Dan 
hier tegen ftelde, Cam. in de Kinderen det, on-= 


geloovigen , behalven dat gemis wan die betreke 
_Iyke heiligheid „ ook, de algemeene natuurlye 


ke verdorvenheid „ van, welke der geloogen 
in- 


n gn N N eN nd A 
EN ad 


KINDEREN NA DIT LEVEN. 455 


Kinderen door die berrktyke heiligheid gerei- 
_nigd wierden. 


aen beriep zich Cure. voor zyn ge= 
voelne + 1.) Op het verbond van God met 
Aap opgerecht ,‚ en met Noach bevestigd 
2.) Op de barmhartigheid aan duizend geflach- 
ten sin de Wet der Tien Geboden beloofd. 
3.) Op: de godlyke verfchoning van Nineve , 
wegens de menigte der onnoozele Kinderen , 
Jon. IV. vs. 11. —= Waarop CAMERO ante 
„woordde : 1.) Dac de Kinderen der ongeloo- 
vigen , hoewel een vleefchlyk zaad van Adam 
en Noach , wegens den afval hunner naaste 
Ouderen niet konden gerekend worden in het 
verbond te zyn, gelyk die van geloovigen, die 
als een aanhangfel van hunne Ouderen gerekend 
worden 2.) Dat die belofte wettifch was : 
of , by aldien men ze tot het genade - verbond 
brengen wilde, echter niet naar de letter moest 
worden opgevat ; dewyl men geen duizend ge= 

flachten kon aanwyzen, en dan ook die gedreig= 
de bezoeking aan het derde en vierde geflacht 
zelf niet eens kon plaats hebben. 3.) Dat, 
by aldien zulk een befluit uit ToN IV. door- 
ging , God dan om de erf- zonde alleen niet 
eens kon ftraffen : dat God daar de menigte en 
ook de Dieren wilde in aanmerking genomen. 
hebben van Jonas : dat dit vertoog by vergely- 
King ‚ van den menfch ontleend , moest opge- 
Efa vat 


A56 Overeuer ZEDELYK LOT per 


vat worden ; naardemaal zelf onder de meest 
barbaarfche volken nog zoo veel mededogende 
verfchooning omtrent gene menigte van men- 
{chen ‘en vooral van Kinderen plaats vond, als 


Jonas niet eens omtrent die Stad miige geoef: | 
fend hebben. 


„ Het overige van deeze ‘zin - twisting , die. wy 

in haar beloop hier kortelyk hebben medege- 
deeld, gaan wy voorby ;-dewyl het van weinig 
beiang was „ het geen CurcreLLe voor den dag 
bragt : zoo als ‚dat de barmhartigheid , ineen — 
meních- te pryzen „ in God-de hoogfte zyn. 
moest, enz. —- En dat het Evangelie alleens 
Iyk ongeloovigen en onboetvaardigen veroor- 
deelt, … Opp. CAMERON, p. 793 feg. 


Alhoewel wy nu ook voor het zelfde gevoe- 
len zyn, het welk van Curcererraus beflist Û 
wierd, zyn Wy het echter niet in alles met hem 
eens ten aanziene van de gronden , op welken 
hy fteunde , en de gevolgen „ die hy uit zyn; 
en het tegengeftelde gevoelen trok. — Dan de- 
wyl wy op de tegenwerpingen tegen ons gevoe- 
len , die hierin voorkomen , in het voorgaande 
reeds onze aanmerkingen gemaakt , en die van 
anderen medegedeeld hebben ($. 30. 31. 48. 
49. 55)» behoeven wy hier ons niet langer by 
optehouden, 


S- LXVIIL 


„KINDEREN Na Dir Leven, 457 
Renn ds | 


Voor zoo veel echter dat gevoelen van 
CAMERO ook by den Heer VrNerEMA omhelsd 
is, dienen wy deszelfs nadere reden en den aan- 
drang van die ook nog te onderzoeken , om te 
toonen , dat onze mening.daar door niet ontze- 
nuwd word. ‚En hier merken wy 


1. Voorloopig aan , dat de Hoogleeraar 
meer dan eens uit de bewyzen „ die van zom- 
migen voor de hoop op de zaligheid der Kinde- 
ren van Christenen gebruikt worden „ opmaakt, 
dat , by aldien ze kracht hadden „ ze dan ook 
‚ten ‘aanziene van-alle Kinderen zonder ondere 
fcheid moesten gelden. Dus moesten, by voor - 

beeld , indien der Kinderen zaligheid van eene 
| godlyke verkiezing afhangt , alle Kinderen uit- 
verkoren zyn. Dis/ert. Sacr. p. 498. De we. 
dergeboorte „ indien men die als den grondflag 
van derzelver zaligheid aanneemt „ moest dan 
het voorrecht van allen zyn , pag. 499. Wil 
men naar een oordeel der liefde hun geluk on- 
derftellen , men is dan verplicht, om gunftig 
nopens allen te denken , pag. so5. Indien de 
vroeg-ftervende Kinderen wedergeboren wor- 
den, om ten hemel te kunnen ingaan , moest 
men dat van allen denken „ pag. sog. En dit 
word ook , ten aanziene van allen, zonder on- 
derfcheid, uit Gods Rechtvaardigheid afgeleid , 
pag. 530 enz. 5 
| EEG TL. Dat 


458 Ovrnr-mern ZEDELYEILOT vir 


IT. Dat ‘die berreklyke: genade -{taat , en 

die betreklyke, hoewel wezenlyke , heiligheid , 
die de Hoogleeraar aan de Kinderen toefchrvft , 
ons niet voldoende voorkomt ; «om daarop hun- 
ne zaligheid te bouwen. De toerekening van 
Adams zonde is voldoende ; om hen als fchul- 
dige , doemwaardige , en kinderen des toorns: 
van natuur aantemerken : zonder dat hunne naas= 
te Ouderen daarby verder, dan als de middelen 
en werktuigen der V oorzienigheid , door wel- 
ken zy hunnen oorfprong uit Adam hebben „ 
in aanmerking kunnen Komen. Dog geen zon- 
den der ohmiddelyke Ouderen worden den Kin- 
deren toegerekend. Even zoo weinig kan, on- 
zes oordeels , het geloof , de heiligheid, de 
godvrucht , de deugd der Ouderen „en dat Ze, 
in het verbond zyn, den Kinderen worden toe- 
gerekend : wy vinden daar voor geen bewys in 
de Heilige Schrift; dewyl deeze ons het geloof 
en de heiligheid als iets , dat perfooneel in den 

enfch vereifcht word, ‘altoos befchryft. Niet 
eens Abrahams geloof en deugd word aan des- 
zelfs nakroost toegerekend : Echte Kinderen 
Abrahams zyn , naar den ftyl der Heilige Schrift , 
die geene uit Jooden en Heidenen , die Abra- 
hams voetftappen drukken „ die deszelfs geloof 
en godvrucht navolgen. Die alleenlyk_ weeten 
wy hieromtrent uit de Heilige Schrift , dat de. 
verdienften van Christus aan Adams Kinderen 
tot behoudenis en zaligheid worden toegerekend; 
| A en 


KINDEREN waor TEVEN. 459 


en. dat de Heilige-Geest „ die. door zyne wer- 
kingen het geloof en de heiligmaking verwêkt , 
‚het middel is ‚om hen aan Christus te. doen 
deel krygen, om hun deszelfs verdienften voor 
God-te-doen toegerekend worden. Aan Chris- 
tus overzulks , en niet aan hunne. Ouderen „ 
hebben de Kinderen het te danken , dat , of 
wanneer ze zalig worden. En de genade- wer- 
kingen des Heiligen Geests menen wy , met 
meer grond , te mogen aannemen als het mid- 
del, om de Kinderen aan Christus te doen deel 
krygen, dan dat men het gelco“ der onmiddely- 
ke Ouderen daar toe wilde te baat nemen. 


Gi. Zy kunnen , zegt de Heer Venema, 
op zich zelven niet zalig worden , op zich zee 
ven niet tot Christus komen ; maar hoe zal men 
het dan maken met. Kinderen, die na den dood 
van een geloovigen vader uit eene ongeloovige 
moeder geboren worden ; of die , van een on- 
loovigen vader geteeld , ‘hanne geloovige moe= 
der „zoo ras ze ter weereld gebragt zyn , vere 
loren hebben ? Houdt de betrekking der Kin- 
deren op de Ouderen op met derzelver dood „ 
de dood der Ouderen (en men {telle eens dat 
beiden , door den dood deezer weereld ontrukt, 
hun teder en onnoozel kroost daar in achterlaa- 
ten ) verbreekt dan immers ook die betrekking „ 
en ten aanziene der Kinderen dan ook de mo- 
gelykheid (aaar dien zamenhang van gedagten) 


om 


460 Over HeT ZEDELYK LOT per 


om tot Christus gebragt en zalig te kunnen wor- 


den. En deeze bedenking maakt die mening 


voor ons niet-aanneemlyk , maar geeft , indien: 


men zoodanige Kinderen niet volftrekt ter eeu- 


wige rampzaligheid verwyzen wil, grond voor _ 


ons gevoelen 


IV. En dat wy wel eene nadere betrek- 


king der Kinderen op God , dan op „hunne on- 
middelyke: Ouderen mogen ftellen ‚ blykt uit 


Ezrcu XVI. oo. hier boven ($ 54) voor ons 
gevoelen opgehelderd en aangedrongen. En in, 
die betrekking der Kinderen op God ftraalt ons, 


meer licht door ‚ om hunne zaligheid daar van 
afteleiden:, dan in- hunne flechts natuurlyke-be- 
trekking op hunne Ouds ren. Althans hier uit 


volgt niet, dat der Cuderen zedelyke bedryven, 


en toeftand den Kinderen zouden kunnen tae- 


Ennn Saanen nen 


gerekend worden. De handelingen , zegt de 


Hoogleeraar, p. 55t. kunnen ‘alleenlyk den gee= 


nen, die ze bedry ven, toegerekend worden. 


V‚ Het geene de Hoogleeraar aangaande 
eene ovzondere huishouding van God met opzicht 
op de Kind-ren , p. 528. opgeeft , dog zonder 
die te befchryven , dewyl wy daar alleenlyk het 
onderfcheid tusfchen de godlyke genade -bedee- 
ling aan de Kinderen van geloovige Ouderen , 
en die wegen, die God gewoon is met volwas- 
fenen daar toe in te flaan , vinden opgegeven : 


dat ‚indien ‘er eenige grond is voor zulk eene 
ftel- 


Erten nd dd 


KINDEREN na pir LEVEN, | 46t 


ftelling , is van dien aart, dat wy. dergelyken 
ook voor,ons gevoelen kunnen aannemen „en _ 
eene by zondere ‘huishouding Gods, ofte bedee- 
ling zyner guuften aan de vroeg - ftervende Kin- 
deren {tellen , om hun op eene Hem betaamen+ 
de ‚wyze „die echter ten eenemaal\ verfchilt 
van die wegen , langs welken Hy volwasfenen 
toc zyne zalige genieentsbap. brengt, gelukkig 
te maken. | 


5 LXI Ke: 


Eindelyk is ernog eene zwaarigheid „ dat 
de Kinderen , gefprooten van Ouderen , die 
beiden ongeloovigen zyn , 1 Kor. VIL vs. 14, 
onreine genoemd worden, welk een naam, goe 
lyk:CAMERO zegt, in de Heilige Schrift niet 
gegeven word-aan zulken , die door Christus 
bloed gereinigd, en overzulks ook als erfgenaa- 
men der zaligheid te achten zyn —- Wy vin- 
den echter wel, dat zulken , die in dat voor- 
recht. deelen, zich ook als ónreinen aanmerken 
en belyden. - David , die zekerlyk door het 
verbonds - bloed gereinigd was, ftelt zich als 
een onreinen voor , PsaLMm LI. vs: 4. 9. en de 
Kerk-getuigt dit van zich „ Jwsaj. LXIV. vs. 6, 
Althans hier getuigt.de Apostel dit van Kinde- 
ren „ die nog in leven, en naar alle waarfchyn- 
Iykheid beftemd waren , om in het Heidendom 
opgebragt te worden , of ook ten deele reeds 

| daarin 


46% Over tr ZEDELYK LOT ber 


daarin opgewasfen waren. En die tegenwoor-= 
dige ftaat van zedelyke onreinheid van zuike 
Kinderen neemt niet weg , dat ze vroeg of laat 
door den gezegenden Evangelie- dienst tot ken- 
nis der zaligmakende waarheid , tot het geloof 
en bekering gebragt, en dus door het bloed van 
Christus gereinigd konden worden. En even 
zoo weinig kon hen dit tot een hinderpaal zyn 
om „ by aldien ze vroegtydig mogten fterven , 
op eene verborgene wyze , inwendig door het 
bloed van Christus gereinigd „ ten hemel te 
kunnen ingaan. Deeze omfchryving van zulke 


Kinderen floot dus ons gevoelen nog niet om- 


verre. 


Dat nu door dit ons gevoelen a ieden 
van. ongeloovige „ en zelf van de ondeugendfte 
menfchen met de-heilige Kinderen van geloovie 
ge en godzalige Ouderen gelyk gefteld worden, 
en deeze geen voorrechten „ in zoo verre , boe 
ven geene hebben zouten —- dat zal by nies 
mand eenige zwaarigheid baaren, die aanmerkt, 
dat ’er by God geen aanneeming der perfoonen 


is, en dat Hy aan de zulken , onmiddelyk door 


zynen Geest, ‘hen ter zaligheid brengende, zy» 
ne Barmhartigheden in Christus , en het vry- 
machtige van derzelver bedeelingen , nadruke 
lykst verheerlykt, 


$. LXX. 


wt nn er nnn aac ln a ter Cn B 


end de — 


«, _ * k È … 
nt er Rt en a 


\ KINDEREN va nr Leven. 463 
MD B 


Dus de zwaarigheden, die, zoo veel wy na- 
gaan kunnen „ hieromtrent zich opdoen , opge- 
lost hebbende , fpoeden wy ons ten einde van 
dit onderzoek. Dan , de natuurlyke gefteld- 
heid van de ziels- vermogens in de Kinderen na 
dit leven , by derzelver ontwikkeling , tot hier 
toe nagefpoord hebbende , zullen wy, met een 
woord , aangaande de gefteldheid van derzelver 
lighaamen in eene andere weereld , waartoe het 
verhandelde ons van zelven aanleiding geeft , 
ook nog iets melden. 


En hier zien wy ook in het donkere , en 
kunnen niets met zekerheid bepaalen; Maar 
uit de evenredigheid , en by eene verzelyking 
van dit ftuk met andere waarheden , laat zich 
iets met waarfchynlykheid denken. —- Wy 
kunnen niet twyfelen , of de menfch was, door 
de fchepping en in zynen oorfpronglyken ftaat , 
zoodanig van lighaams geftel, als hy naar zyne 
_ beftemming , en het oogmerk van God behoor- 
de te zyn : dat is , volmaakt van zinnen , van 

gedaante en ftatuur. By aldien hy nu niet ge- 
vallen ware , en zonder tusfchenkomenden dood 
tot eenen (taat van onfterflykheid en volmaakt- 
heid naar het lighaam ware overgebragt, zou hy 
eene verandering ondergaan hebben, hoedanige 

wy weeten , dat ten aanziene der nog levenden 
ten 


464 Over mer ZEDELYK LOT: per 


ten jongften dage zal plaats hebben : waar door 


hunne lighaamen ín dien zelfden ftaat zullen ge. 
raken , als waarin die van de herlevende dooden 
na hunne lighaamen zyn zullen : eene verande- 


ring , die dienen zal , om het fterflyke afteleg-. 


gen , en met de onfterflykheid te verwisfelen : 


om tevens afteleggen , het geene voor den by- | 


‚ “zonderen ftaat en de omftandigheden van dit 


| 


aardfche leven behoorde , en daar toe gefchikt _ 


was : om te ontvangen , het geene voor eenen 
eeuwig-duurenden ftaat van het lighaam gefchikt _ 


is, en dienen kan , om het zelve eeuwig te 
doen verduureti. Vleefch en bloed , in den ei- 
genlyken zin dier woorden genomen, zullen het 
koningryk Gods met beërven. De fbyze en den 
buik , op elkander eene onderlinge betrekking 


hebbende dingen, en gefchikt tot onderhoud 
der dierlyke huishouding van dit ons aardfche _ 
leven, zal God, naar de uitfpraak des Apostels, 


de niet doen. —- Deeze verandering zou ook, 
ten aanziene van het lighaam van den menfch , 
zelf buiten tusfchenkomen van den zonden-val, 

gelyk wy als zeer waarfchynlyk , en natuurlyk 


kunnen nagaan , plaats gehad hebben. —- Maar _ 


of daar by ook de gedaante en ftatuur van het 
lighaam eene verandering ondergaan zal , is ee- 
ne vraag , waaromtrent wy ons met donkerheid 
omringd zien, en naauwlyks iets kunnen bepaa- 
len. Maar wanneer wy, in dit opzicht, de lig- 
haamen der geenen, die uit den dood wederom 


opge. 


„KINDEREN. na pit LEVEN. 465 


opgewekt „, en waarfchynlyk niet wederom.ge- 
ftorven zyn, gadeflaan : wanneer wy de lighaa- 
men, in welken de Engelen wel eens verfchee» 
nen zyn, aan welke de verrezene, in zoo vere 
re , zullen gelyk zyn , in aattmerking nemen ;, 
dan ftraalt ons eenige waarfchynlykheid aan , 
om. een ontkennend antwoord , voor meest op 
deeze vraag pasfend , te houden. —-, Daarby 
kunnen wy ook niet voorby „ om eene meerde 
re volmaaktheid van de zin-tuigen, aan dat lig: 
haam toetefchryven: en mogelyk zullen ’er dan 
ook nog andere zin-tuigen aan dat lighaam wor- 
den medegedeeld , waar van wy ons thans geen 
bezeffen kunnen maken. | 


Wanneer men nu-zulke lighaamen aan de 
geenen, die als Kinderen dit leven vroeg-tydig 
verlieten , na de opftanding toefchreef , daar in 
kunnen wy geen ongerymdheid vinden. 
Wy voegen hierby de woorden van J. H. Her- 
DEGGER , Corp. Theolog. Loc. XXVIII. $. 71. 
‚om daar mede deeze zaak uittedrukken , en dit 
onderzoek. te befluiten. „ Wat men aangaan- 

de de ftatuur der wederom opgewekte Kinde- 
‚ren te denken hebbe , daaromtrent kan. ons 
2 de evenredigheid met de eerfte fchepping.tot 
»> Eenige aanwyzing dienen. Want het geene 
»» den Kinderen in dit leven langzaamer - hand 
> Zou toegevoegd worden , dat zullen zy door 
» eene allerfchielykfte en wonderdaadige wer- 


KEEN » king 


a 


466 _ Over ner rela LOT per 


23 
33 
23 


king van God zeer gereedelyk ontvangen. 


Ondertusfchen vinden wy die gedagte van 


AucusrTiNus ook niet van waarheid ont- 
bloot , wen hy de Civit. Det , L. XXIL c. 


20. zeet : Het zal geen hinder aanbrengen , 
of iemand al met eene kinderlyke ‚ dan met 
de gedaante van een oud man voorzien zal _ 
zyn ; terwyl’er geen zwakheid ten aanzien, 

van de ziel „ook van het lighaam zelf , zal 
overblyven. “Wanneer dan nu iemand ftelde in 
dat een iegelyk zou opftaan ín zulk een lig- — 


haan „ als hy door den dood heeft afgelegd , 
daar zou en behoefde men ook niet veel te» 
gen intebrengen. ” 


ks 7 LXX 


Het zedelyk gebruik van deeze pedenkina 


gen „ die dit onderzoek ons aan de hand gaf , 
melden wy ook nog met een woord. Hier tog 
hebben wy 


1. Met een nedrig en dankbaar hart de ga- 


delooze Goedertierenheid , de zeer nederdalen- 


de Vriendelykheid , en eindelooze Menfchen-= 
liefde van God , die in dit beloop van zaaken „ 
en by deeze befchouwingen zich zeer duidelyk 


ontdekken, te erkennen, en tot roem en heer- 
Iykheid van: den Vader der „Bartohartiëheig te 
eerbiedigen. 


IL. Wy 


verni 
en n= enn fn ie Sd 


KINDEREN! KA Dir ‘zevenssO … 467 


cl Wy-hebben vòoral ren: zorgvuldigst;ons 
te wachten ; en dit.moet:elk. volwasfen menfch 


gezegd zyn , voor all het misbruik „dat jer op 
eenigerlei wyze van dit gevoelen zou kunnen 
gemaakt worden. Want niemand „die boven 
den trap der kinderlyke jaaren gekomen is, kan 
ooit hieruit iets trekkén 5 waarmiedé Eene vlee- 
fchelyke zorgeloosheid:3 “eene. vryheid, ofte 
_toegevenheid van zich zelven in de zonde „en 
eene verwaarloozing van zyn eigen heil op ee- 
nigerlei wyze zou kunnen bemanteld, ofte ver- 
fchoond. worden. Alles“, wat wy hier hebben 
voorgefteld „ raakt: alléerilykk de. Kinderen „ die 
binnen de: jaaren-der onnoozelheid , en dus 
vroeg - tydig -door-den “dood uit dit leven zyn 
afgefneden. - Op: zulken alleen „en op-geen 
volwasfenen „ is all ons gezegde toepasfelyk. 


HI En naardemaal deeze dingen zoo zyn, 
en wy, naar het ons voorkomt, op goede gron- 
den de waarfchynlykheid van der Kinderen beter 
lot na dit leven hebben opgemiaakt ; zoo moeten 
Godvruchtige Ouderen , die in het wezenlyk wel- 
zyn van hun kroost belang nemen, zich daardoor 
tot hunnen plicht omtrent hunne Kinderen vin- 
den opgewekt, om ze met die liefde te omhel- 
zen , die zich daar in voornaamelyk openbaart , 
dat ze dezelve met ernftige gebeden , met aanhou= 
dende en vuurige fmekingen aan de Barmhartig 
heden van God in Christus aanbevelen. En 

Gee mag 


203 Over mer ZEDELYK LOT enz 


wrag men op waarfchynlyke gronden vermoeden, 
dat het lot der vroeg-ftervenden gelukkig zyn 


zal; dat kan en moet alle traagheid en nalaatig- 4 
heid in deezen plicht verbannen, dat moet hen 


daarin ne en ernftig doen werkzaam Zn. 


iv. Worden wide die geliëfde panden: ‚0 
tot hunrie fmart „door eenen vroegtydigen dood 
hun- ontrukt „ deeze bedenkingen zyn in {taat 3 
om hen met den besten troost in dat geval te 
bezielen , om hunne gemoederen tot bedaarde _ 
Iydzaamheid optebeuren, om hunne fmerten t& 
lenigen, en hen met de hoop op het goede van 
huúnne Kinderen ín eene andere weereld te vers 
blyden. — Dit was , in zulk een geval ‚ Davids 
troost ‚en met zulke redenen heeft hy, ongê= 
erb ook Bathfeba vertroost, 2 Sam. XIL — 


«23: 24e 


BERICH- 


: 


BERICHTEN, 
AAN DE 


MAATSCHAPPYE h 


GE GEE VEN. 


Eh ET RE VEN" - Ars _ ih, Beer 
Ei d Í ws 


‚Bladz. 471 
SEE 


Br. EooR. 1 HT 


NOPENS Ee is 


VOGEL GRAS, 


dt de VAN DEN HEER 


D.' De GORTER, pT 
> u, D, en Professor END 


an den Heer -HourrTuyN beloofd. heb- 

‚bende ,:my wegens het Wogel- Gras te 
zullen informeêren „zoo. als blykt uit het .By-! 
voegfel agter het Tweede Deels-dertiende Stuk. 
der Natuurlyke Historie van -dien Heer; en 
terwyl op gemelde Vogel «Gras-by den Oeco-: 
nomifchen Tak: een Prysvraag is uitgefchreeven, 
hebbe ik niet willen safzyn dit Bericht aan de 
mees. pyete zenden. | 


Ge 4 | Het 


472 BERICHT rorens 


Het zoogenaamd Vogel - Gras, waarvan twee. 
gedroogde Planten hier byvoege , is het Panis, 
cam Crus gal, in Linn. Spec. Plant. p. 83. 
en in myne Pora, VII. prov. n. 57. De By- 


naam of het Nine triviale , door! LiNNaus 


gebezigt , en die Haanepoot betekent , wordt 
door den Heer HoutTtuyN afgeleid Tike 
bladz. 175.) van de gedaante der knokkelige 


Halmen , doch ik zou ze liever van de gedaan-, 


te der Airen afleiden. — Een zeer goede Figuuf 
van dit Gras is te zien in Morrison: Mist, 
Pant, Tom. IL, fect. 8, tab.4, fig. 15. Die 
by DovpoNmus bladz. 968. voldoet niet. De 
bekende Nederduitfche naam „ zooals Loser 
het noemt, is Wild Panipkoorn. Hier in Gel 
derland wordt het Vögelwoet „ Vogel - gras , Vo- 
gelzaad en Hoendervoet geheeten, Men vind 


het op zeer veele plaatzen in bebouwde gron. 


den , doch voornaamlyk tusfchen de Boekweit, 
en niet alleen by drooge Zomers, maar ook by 
natte , gelyk in dit jaar. — De langte van 


dit Gras is zeer verfchillende „ fomtyds is het 


laag , fomtyds hooger als de Boekweit , en dan 


drukt het de Boekweit neder , doch flingert zig; 


daarom niet, —- De Halmen zyn doorgaans 
recht opftaande , fomtyds nederleggende. —= 
Voorts kan men eene Befchryving van dit Gras 


vinden in het aangehaald Werk van den Heer 


HourruyN, in J. A. Porvicu, Hiftoria 
Plantarum in Palatinatu Eleiorali fponte nas- 
Cen 


\ 
- 


# 
i 
8 
Le 


E 


nn nf ee en den a 


HEt “VOGEL-GRAS. 


423 
centium , Tom. 1. p. 56. en by andere Kruid- 
kundige Schryveren. —- Om de Bouwlanden 


van dit Gras te zuiveren, of daar van te bevry- 
den , zonder het daar op ftaande Koorngewas 
te sbenadeelen ; heeft men reeds veel moeite 7 
voornaamlyk te Zalten in het Graaffchap Zut- 
phen gedaan , doch te vergeeffch , alzoo het 
niet wel kan uitgewied , of deszelfs Halmen 
voor de ryping van het zaad kunen afgefneden 
worden, zonder het Koorn te vertrappen. Ook 
helpt het ploegen en eggen niet : maar men 
heeft bevonden , dat het brengen van Plaggen 
op de Landen, gelyk aan de Heikant gefchied, 


veel toebrengt tot de vermeerdering van dit 
Onkruid. 


ZUTPHEN; 
den 1, O@ober 1782, 


474. —  BESCHRYVING. waw een. , 


BESCHRYV Ne, 


f _…n, 
VAN! EEN Zeit Bi 


NAVEL EN BUIK- BREUKBAND- 


4 | kende ie 


„ADRIANUS DE \BOSSON 


„Hee en Pröëaharsier te Anier dann,’ | ard ht 


„14 - 


(ee de menigvuldige gebreken van het 
menfchlyk lichaam zyn , buiten, tegen- 
fpraak , de Breuken geene van de minst‚voore» … 
komende. 


Het Land , waar in wy woonen , fchynt 
hier toe meer dan andere Landen gelegenheid 
te geeven ; en dit gebrek. is‚zoo algemeen, dat 
het, gelyk de ondervindingleert, geen leeftyd 
of Sexe ontziet. Ondertusfchen is deeze meer 
aan het eene , geene meer aan een ander foort 
van Breuken onderhevig : de Mans , by voor- 
beeld , krygen meerder Liefch-breuken , dan 
de Vrouwen; deeze daarentegen zyn zeer on- 
derhevig aan Dye- en Navel-breuken. Ge- 

| lukkig , 


ik 
gend le 
ef 

HE 


cake 
ORN 
df 


pn Een at ie ee 
Tr Me fd pn ps 


memmen sds 


DT Yeelraard faulerrss 


NAVEL-en BUIK-BREUKBAND. 475 


dukkig ‚dat de” Werktuigkänst de ongelegen- | 
heid; waar in” de-Heelkunst door dit foort van 
gebreken zich bevond , te hulp kwam. 


De eene Kunftenaar evenwel flaagde hier in 
beter dan de andere, en dit zag men inzonder- 
heid bewaarheid in de Werktuigen tot de Na- 
velbreuken. In allen was wel dezelfde bedoe- 
ling : maar het gevolg was altoos niet even gun- 
fig. Om evenwel dit te bereiken , beproefde 
ik , gelyk anderen , of ik ook gelukkiger mogt 
flaagen 3 en biede hier nevens de befchryving 
aan van dat Middel , *t welk ik van myne vin- 
ding rekene. ia ist heal 


#-Dit Werktuig beftaat uit twee ftukken „ die 
tot één vereenigd z.ynde , met zoo veel gemak 
als zekerheid de Breuk inhouden. Ik zal ieder 
dezer ‘afzonderlyk befchryven: ‚-en:, na derzel: 
ver ‘aanlegging te hebben aangewezen ;-zal ik 
eindigen” met’ twee. onderfcheidene Proeven , 
welke ik met het zelve genomen heb. 


_ Het eerfte dezer ftukken is een veerkrachti- 
gebeugel (zie de P/aat) „die naar den ver- 
fchillenden omtrek van ’t lichaam bepaald: word; 
en op twee en een half duim na; den gant- 
fchen omtrek des-bekkens omvat „ terwyl des- 
zelfs einden ( b. 4.) vereenigd worden door 
een-riem: (CC. ), met een rye gaatjes voorzien ; 
om’ van ’treene-einde der beugel naar ’t-andere 
| over- 


476 BESCHRYVING van een 


overgaande „ aan het knopswyze ftyltje der tes 
genovergeftelde zyde der beugel vastgemaakt , 
het werktuig (by 4. 4.) naauwkeurig om de 
darmbeenderen doet aanfluiten. Aan den voor- 
kant is deeze beugel zydelings fchuins afhellen- 
de (4 d.”) en maakt.een halfronde boog (e. ), 
die bepaald geplaatst wordt even boven het 
Schaambeen. Aan het midden-gedeelte van 

eezen boog is vastgeklonken een opgaande , 
eenigzins naar den buik hol ftaande ftaale Veer 
Cf), wier veerkracht beantwoord dan de beure 
telingfche beweeging van den Onderbuik , met 
betrekking tot de ademhaling. Aan deeze Veer 
is vastgeklonken een dunne eyronde holle ko= 
pere. Plaat (8:) ‚> die in- grootte. meerder dan 
de omtrek’ der Breuk zyn moet , op de bolle 
zyde voorzien ‘met vier plat- ronde knopswyze 
ftyltjes. Langs. den rand ván deeze plaat word _ 
eene rye gaatjes geflaagen ‚ om naald en draad _ 
door te laaten „ ter vasthegting: van een flaauw 
holftaande pop van kurk „-diegeëvenredigd is 
aan de grootte der plaat. 


Het tweede gedeelte , ’t-welk ik niet nbdig 
agtte te doen afbeelden „is een Riem, van 
goed jugtleder gemaakt. De lengte van deeze 
riem word genomen naar den-gemeeten omtrek 
des lichaams , over den Navel : de breedte is 
die van vier duimen. « De uiteinden worden 


tnet gaatjes doorflagen.. Deeze gantfche rdf 
| e 


NAVEL- en BUIK-BREUKBAND. 477 


_ftel word ‘bekleed met baay en zagt zeemleder. 
By het aanleggen van dit Werktuig , na alvoe 
rens de Breuk is ingebragt, plaatst men eerst de 
pop (g)'op den. Navel, en het gedeelte (e) 
tegen, den Onderbuik aan „wanneer men de 
zydelyke deelen wan den beugel (d. d, a. 4.) 
over de Heup - beenderen laat brengen , en 
Cd. d.c.) op het onderfte der Lendenen be- 
vestigen. In deeze ftand heeft de Veer (f)) 
vermogen genoeg om de Breuk in te houden 3 
terwyl men den voorgemelden riem van de len- 
denen naar voren brengt , en door middel van 
de gaatjes op de plaat (2) vastmaakt. Door 
deeze Band wordt de veerkracht in fterke lig- 
haams- bewegingen merkelyk onderfteund. 


EERSTE WAARNEMING. 


Den 27. Augustus 1782. wierd ik geroepen 
by. de Huisvrouw van £. W, ,„ oud 36 jaaren 
die , {taande haare zwangerheid van haar derde 
Kind-, een aanmerkelyke Buik- breuk gekregen 
had, welke door verfcheiden Heelkundigen met 
geene bekende Werktuigen konde bepaald wor- 
den ; en zy nu reeds een half jaar buiten ftaat 
was geweest , door de dagelykíche toeneemen- 
de grootte , eenige huishoudelyke zaaken te 
verrigten. … Ik vond de middellyn der Breuk 64 
duim , terwyl die zeer veel tegenftand bood by 


de 


478 _BESCHRYVING van zen 


de inbrenging. Ik ‘konde my niet voorftellen ) 


met de gebruikte Werktuigen iets meerder te 
zullen uitrigtên , dan anderen ‚ die haar ‘alvo- 


tens behandeld. hadden. Dit bepaalde my-om 


uit te zien naar een Werktuig , welks uitflag 


volkomen aan myne verwagting beantwoordde „ 


duar- ik het genoegen heb te kunnen, melden 3 
dat de Lyderes, federt dien tyd, onder. den 
zwaarften arbeid, geene de minfte verplaatfing ; 
of eenig ander ongemak heeft ondervonden. 


TWEEDE WAARNEMING. … 


De Huisvrouw van AN. K., die federt. zes 
jaaren , na een moeijelyke verlosfing , een vry 
aanmerkelyke, Navel- breuk had behouden, ter- 
wyl eene vrüchtelooze behandeling tot binnen- 
houding van het uiepersfend ingewand was aan- 
gewend. Ik zag haarden 4. January van het 
Jaar 1783. en vond dus eene gelegenheid „ om 
te beproeven , of het zelfde Werktuig in ‘de 
Navel -breuk met het zelfde goed gevolg kon- 
de gebezigd worden, doordien ik my niet.ver- 
‘zekere hield , of de opgaande Veer , diein de 
Navel- breuken twee duimen langer zyn moest, 
van een genoegzaame veerkracht konde zyn ;, 
ter binnenhouding der Breuk. Ik kan echter 
met’ zekerheid’ melden , dat, federt ik de Ly= 
deres een dergelyken Band-heb vervaardigd en 

| doen 


NAVEL“ en BUIK-BREUKBAND. _ 479 


doen draagen „ men tot heden toe , geene de 
minfte verplaatzing der Ingewanden ontdekt 
heeft , niettegenftaande alle mogelyke huisfely- 
ke bewegingen. 


Ik twyffel geenzins , of deeze twee Waar- 
nemingen zullen genoeg zyn ter aanpryzing van 
dit eenvoudig Werktuig , *t welk ik, om ook 
aan anderen nuttig te zyn „ mededeele, 


5 r4 | 
LWD 


OP:ZWANENBURG, 
ANU AR Fa EA een 
À „…{ Ther- | Kragten St. ugtsge- „Regen: 
Da-, Baro | Ther ge Bred tteldheit in, Lyuen. | Pe 
‚Sen |mer, ‚mom. p «er wid he 
ET ik O 8 ; Omtr. helder 1 
Ei baren: eier. : Betrokken 
eb dE REEN [ 
he EA W dà Betr. mist 
23 va alken é . Betrokken 
2 E] 44 
Tikader € Ke 
et OK Ke ast 4 | Zeer ber. EE 
iof 6 ‚—— 4 | Betrokken 3 
| Ii h WtZ 8 ET KR oi 204 
| 4 “Da Fant / f ls 
« 3 48 ZW 8 é 
4 \ we Betr, régen 5 | 
… /s Pi otd OEE DRE ï 
5 “ 7: dis ja Omtr. helder f 
Ed: 2 sen Betrokken 
- 9 45 NW 4 LO 
6 30. { 41 AAG 4 k Umctr. Den | C 
E =D [ed a B trdlken 
k 29. 9% 41 heh 8 Ï tint regen, en 
d 0 PRE le WNW 4. |. Zeer betr. « 
Ki! 08 3 tn) Betrokken 
k NE 43, ed HA 4 Zeer betr. 
j ae val ZW pi Omer. helder 
4 E 4 43 ZZW 8 | Ba Erven 
Rolde U Eede 
Beert) No Sf Bekrokenl 9 
E 8D. aî 49 hdd Zeer betr. 
B 10,74 att Ep AF Omer. helder f_” 
30e LBi omdd 4 ee 
Î rak ore TTn & 
} ni l- 5 365 Pie, Ô 8 
5 Rt 5 | in ek ‚ Betrokken 
= 44 33 - 4 Kelt. So 
12 - 4 en AE 8 Beer. mist. 
RS 13 
î si vS. chi sn de Zeer bele NE 
15 +067 39 Bie Betrokken : 
a $5 ES . © « © o ziel 
ess 35 ZO 2 Î , - 
14 4 ï 7 ZAO; 2 HAT | 
3 32 rt Kak 
d 2: 3t [ZZW 4, Ei 
15 A 6: 332 Z ef a. _J--Omtr: helder eed 
‘ pe 3 32 N 2u Ë Br: 
3 6 ZW 4 Beerokken J 
Ké 29s Ja, Fe sg jer. regend pes & | 
| 8 À s | +40 NW 6 Zeer bede À 


5 INEMINGEN | 
ns 3 ANG Mit lg |. Regen — 
Da- ’ ’Bara- | Ther- | Kragte | Lb | 


1 a 
der rad. Adher | imlgnene 
er Wind, Sen we | 
« [mEt nds 5 5 4 Zeer beer. | 4 
ki: Nee 
7 - be |: ‚NNW 6 | di 
- 6 OE TT 4 " Omrtr, shelder | 
of 1 378 EE ah % de es E:. 
Ps Be 4 ‚Nw | Betrokken. | 
RE k ZW: 4, pe EEn 
= 92 342 hj 4 Neen d | 
= 9} |" 38 akk ate ok ‘helder Ö 
An - Oi d 37 ‚|. Ber. regen ak 
be iof f' 40 E08 4 Zeer betr, 5 
aol - 8 [42 Je Mr 4 bs ta . | 
zak he) gn mer, he d al | 
En Bi ei: Wia” ie ber, | EOC 
‚ É 10. he els 14 GO Helder E 
rn i1ô 375 | pn 0 6 Betrokken. 
4 o Mi, 37. ZW 6 jn, TOREN 
ax ip 3 425 Bel A 6 Betrokken. 5: 
= he ' 454 Be BWE Oes. OS regen 5 
Dat 45 w ye Zeer betrokk, | ze 
3 3: rn de 5 j Ô 
- Î13 | 47 WS 6 | Betrokken: 
 - Ïr ES: mid ED. HER EL ts 
24 - fo. 475 | aieet d pt 
je Pepe 0 cage pa a 
Nd jd pen 0 4 _—— fegem 3’ 
“sij so NAW 4 | Zeerber. fi] 
26 nt 38 dat mens Dj d Betr. regen : | 
er 1 371 Z 4 / Zeer betr. 2 
27 7 Ei 2 need ar Ik” 
9. 0% [451 Nw A 
in: w lder 
7 hp 308 ie bea Ber fneeuw. ve 
29 he 33 Fr Zeer betr. 2 
Ee RE 4 AN ik 
29 er 1á „354 NO z Ort. held. 
gd 34 2 ken © 8 j men 
39 zi $î 35 Ot z oor zand 
Ee ke han 
é Ais Sn a a 2 pes id 
ie ‚30.0 | 32 pe 


4 : 29 D. 8 5 Las 
oD. $% L, an ea porter. 
poe Epe -; -‚Hâ De Bevallen Wiee 37 Le. 

bi) e 6 
hee es zr dn an de Wanden Bis 
aag s 
Mijddelb. dito 2 


OP ZWANENBURG. 

FE BRU ARL, 1782. 
Da- | Baro- | -Fher-ij KragrenSt.if  Lbugtsge- if: Regen 
gen Ll mer mom, | der Wind. …}  fteldheit. fin Lynen, 


vO Zed NEW Taj, Omttr helder 
sit PRT le OT Pm 
A HN nt ZZW 6 Betrokken 
2 29.115 355 dk Ó koni, alen 
dE EL en 
„ 153 de EK, Be pen © TANN 8 
ab ig ek mn De 
dor SH 30 | ZO 2 | a 
ordt ek 4 3e Je B | Zeer betr, 
„ 163 29 2 Ee TN 
=,5E | 30 | OZO + Beirdkken 
$ - 5 5 KEN ddie Bim 
a kes AE | 2 | -Omct.held, 
6 | - 3 INNO | 
„gil 2 | NW af 
‘ebook | 25 |AW af 
7 * lof Î 32 NW 2 | me 
„dij | 39 . «0 | Betrokken 
„Hut |_ <8 eee Of feeuw 
@ | - ait [32 N 2 | Zeerberdkk. dl ! 
„FORD BO HD 3 Betrdkken Edd 
„Ro sdi NO 2 | —+-- fnecuw ' 
9 | - iof go — 2 fp Bersokken 
he 1oî st a8 el en 2 lemma. dn N 
= 115 |ea4l O 2 | Zeer ber. 
ro | 30.0 j-a8t | OtN z hannan 
9 a :NNO 2 | Omer. helder 
29118 aid W 2 Zeer betr. 
Er = 104 1-85 O ® pr 
- ti 26 OtN 4 | Omer. helder 
30. 5 |-23 ti 4 Zeer Ber, 8 
12 …i Biker sadens: Vik 1 _Om:r”helder „NC 
5 pd ad Zo ES an ee 
29.115 23 ZW 2 | ome me 
13 | -roî [:33 | WZW a4 | Betr. fneeuw | 
| -10 | 3 NW 2 Olie helder: @ 
éS er dr Áo O 2 | sBeerokken 
14 | 30. & | 30 ZO 2 Benten oli 
E24 2 gen ZT 
. Îl vo | ONO 3} sZeer beer. 
ER 2 107 is Ja Helder 
=d 18 _ 6 RL 
- 48 | 15 Oo 2 Omtr. helder 
16 hr 21 AEL Zeer betr. 
- 35 \ 18 _ & Betrokken 


OWAARNEMINGEN | 


\ F'E BERSUY AREN, UIB 
Da- | Baro- fen er | Kragten St. | Lugtege PERREN 
gen met, | mo | der Wind. fteltheid. in Lynen, — 
Se, 30, 4, 4 VAR | kee helder à 4 
17 44 218 in 8 Betrokken 
el ä4 20 wr meen IN Zeer betr, ú 
“4 32 ZW, 2 ir ' 
18 ej Ba 1037 A an ane za Á 
dâ 23 kN WA Ore: vagen 
_ 3 32 NEE "RE bk k 
Ee B Et At o°| Berokken “| 
pn ò2 2 4 zi î 4 
ezen ef Ze | -EDC IK 
ze 0D Hr eig pe in mc. held. | Î 
rl34 Ania ze: z é 
lik hen aen Bil Ei 
RIT nk eg ô a A } 
29.11 29 ape SR! ’ 
zi | 35 | ZcO 4 | Berrokken _ tin 
22 - 6 37 teken; dh Zeer betr. | 4 
EEDE 
— 2 Pe} ET EET 5 ‘ ‚ 
Eh 5, fe 43 _ 8 Zeer betr. 
TED als dM — 4 Dee 
24 | = 92} 4 AW 6 | Om: helder 4 
A: 4 2 ÀL Betrokken. 
jd he 3, 77 A | Omer. helder 
25 | 30 0 423 en 4 
- 22 | 47 KE: 6 |} Betrokken 1 
; De A TS gf tiepen : 
+0 s y 42 é Md Betrokken e 
it 6 | Betr, mist 
py 6 8 sin __ 4 | Omer helder ve 
Cn EER ns Ep HABE) 
ge iz pi ya | Betrokken 
Boe B a | _ Omctr. helder / 
ween pet AE Hgidetn DANS). of 
“iel 3E) 3fa car balig, | 


Î à 
Hoogfte Barom. 30 D. 45 L, 
29-05. | 
MAES ud „ rok Gevallen Water 7Le 
Hoogfte Therm, 43, K 0 ink ve dale io 
7 d Gr Dagelykfche kragt 


kei die | 26 “der Winden _ 215e 


Gemidd. Bles.’ ap: Ir L. 


pj 7 Therm. % Lr Gt. 


EE PEEN GE EAN EER vee err A) 


EEE eri ee 


ti al 


EE IE EET ERLE re 
N 


„0: P- Z W A NEN B URG. 
M ArAaRt.Ts: 1yBe, 
Da- pare Ther: E: Kragt en St, | Lugisge- J ‘Regen! 


gen, } mets | .mom,:| der Ker fteldheie,- | inlyuneuns 
30. 24 34 on R Helder, ci 
il - 81 38 2 | apen <t 
2grik | cda) dn 2 a ' | 
„93 134 Kk ZW ef Zeer beet, 
g| - 93 | 40 a Als Omer, helder - Ì 
„Io 1571220 * nt 
- 19 35 | 'Z_ @-J-sZeer betr, 
3 | - 10f | 40 NW 2 | Omtr helder f 
3 11j 36 NNW 2 mn en 
30. 14 | 34 W_ 2 | Zeer beer, 
4 RA | 4x __ - Kea OCE 
agdri,l 13Biah ZWO ade! 
Me B Atal 8 Betrokken s 
A EEP kB Ke Ae. ren LER 
| „ED ADR 2 2 | Omer.shelder |, N licht 
dei 9, 39 —— 2 |. Betwokken 4 
: Eik 7î 1392 } —r 4} «Zeer berr. ‚N. cht 
zi 744 |WZWe BS . 
AEEA ed 6de 3zhieh od "B :} „Berfokkgn GE 
ih 37. | \W_ 4} Zeerbem. 
sl -a4fäl—ól| ie 
ats 36. | ZtW 4, | Betr. regen \ 
28.98 1:38 NWio | Betrokken 7 
9 | 29 zz | 4 WNW 8 RA 1 
5 pO NW 4 út 
- #8 Ar den 4 | Zeer betr. 
kok a 43 smar dk a Re EE 
à 10, 495 Z W 2 Betr. regen. 2 
- 84,|-435 _— 4 | Zeer ber. 
= ä p EN ge E 
sis Ke 4e. En a 6 | Betrokken 
Me 82 47e ra | Zeer beers 
zal -- 24 |-Aa) W‚8 ged 
=i ida H10BA8 NW ro omanpmee gen 
saf $O | Jing 0 nanne 
5 | - 11 Sr deer Ól TTI 
Ee ik ed B des Ak NE 5 
=| 105} 85 NW ode ob Bok NE 
14 - ko 34 , 4 Î AR gE 
-tAÖE Bat ND 4 Te ze 
IN 3d 7 30 UN, @ Omtr. helder 
Leg 1 35 € TN rz 
MA 35 NW a | Zeer beer. 
…J2gelt KE Aa DS à 
z6 ale 2 Ùs | dà NN W 2 Omtr. helder 
‘Vell 1 33 1e 2 RE 


W A KANE NN NN 


Moogltel Barom. 30 D. 25 Le 


Laagfte dito 28 - 93 
Middclb. dito 29- 
Hoogfte Therm. 59 
Laaglte dito 275 ben 
“Middelb.dito 384 


Mm 4 
Da- | . Baro Bere den, Ste 
Ben me, À mom ab der Wind, 
EEND tid NW 2 
17 . irt 358 pd 
„1 a 2 
„Ils 1 3% — 2 
ag | 30. 4 | 375 ZW 2 
p] ‚lij IE 4 
- 8: | 40 WZW 6 
19 wf ik 4! WIL Di 
- 68 4 her De EA 
„ij 48 NW 4 
iso | - vt! 39 be 
Be AAP Ne 
AN ber: 4 
‘er - A 59 WZW 2 
LG 35 No va 
. 7 3 34 O0 4 
‘aa “4 s0 O4 
a8.rtf 84, NOM0O8 
2). Ó SRT NOR 
A6 NK 27 ks 6 
is B NNO 6 
EA RIN DANK 
24 | - si „6 we î 
, 53 3e NW 2 
-1À | NO 2 
‚25 - 8: 33 EE Al 
TD B Dn ae 
118 WT ZO 1 
26 | 30, 9 40 Kr 
… 18 +3 ns ORE 
ch he ch ZZO 4 
27 Bie 4 
OER EMD bo Z 4 
in zis ZtW 10 
GRENS BaN oee 
- 74 A8 Zw 8 
ie. | a PL | 
pi |I 8 
„ 6 48 —_— 4 
… 63 jetta ZZW 4” 
sol. 24 |+ ZW 4 
- 6 de ZZW 2 
de t 5 270 En 
31 zé 49 ZZW 4 
ie À 45 ee 


p 


| É 


T 1752. 


Lugtsge- 
fteld heit 


Omer. | 
Beurden 
Zeer ‘betr. 


— Betrokken 


regen 


Betrokken 
Zeer betr. 


‚ Bétrokken 


Zeer betr. 
Beer. meeuw 


Ee nmmndand 


Bertokken 


pl eN, — NN 


| Omer helder 


gent ber. 


Omtr. helder 
zeer berr. 
Omtr: helder 


ee 


Zeer betr. 
Betrokken 
Leer betr. 


aen mma maf 


Betr. regen 
mm 
Zeer betr. 


Dennen 


Omt. helde 


Beer.regen 
Beer kken 
‘Omtt. helder 


Regen 
in Lynen 


N.ilich: 


hf 


2 


N. licht | 


Î \ h 


Gemidd. Barom. 29 D. "8,2 2 L, 
„-… « Thérm, 38,5 Ge 


“ Gevallen Water 
Uitwaasfeming 


Deerns kragt 


der Winden 


-9 Lyn. 
40 


4 ruim, 


OP ZWANENRURG, 

| BEP MR SE Ue Fe. 
Daf Baro- ‚ Ther- | KragvenSt.  Luugtsge- 
gew |. met. | mome | der Wand, } tteld nent. 


Regen 


2,035 434, ZAWi 2. Betrokken: 
ï sia | ddr B 4 Zeer beer. 
28,72 | ár ZUN B | 
Ei ss | ef Z - 6- }- Betrokken 
al - 8: 40 ’ ZZW 6 ngen ‘aman 
EI 1 PENS OE pen 
- 3 ‚3 ZiW 4 |- Omtre helder: 
„. 4 47° er oma tse go ee le 
3 - 44f 40 | —— & of Zeer betrokk. 
jr SE) 99 | We 2 Fe Berrokken: 
PE ls 6 ef — 2 ft Zéerberrokk. 
ho Se ZW: 2 f- Omtt. helder” 
63 3ö, ZO: 4if. Zoer bee. 
5 6 "59: Z t We 4 je at a nd 
74 [444 ‘ZZO. « |: Omer; helder: 
\ - 8 413 HE aman 
6) - 9 15e JO 2 f Zeer Betr. 
Le 9% 47. INNO ae. Um: helder: 
- 103 |-46 | ONO 2 Zeer betr, 
7 KE - hilshSR. NO eb —— pe 
Ee kek} 47e ——— 67 |: Betr. regen 
„ji | 43 derek 24 Betrokken 
5 -tij 1-49 FSONO 4 | Zeer verrokk. 
| 30. sf: pe NO. 4} Omer. belder 
- © bázief ONO 4 Betrokken 
| g| 2911 |4s-f-OrND 2 Zeer betr, 
= ie |.4d) NO: 2. | Berrokken 
f ek rf 8 Lid Ona Omrtesheld, 
sof i6 fte af pries 
ä - 5â [455 INS GTO pepe 
- 43 |-432 |-NINO 2: | Betrokken 
ar 65 CR 0 smoske RN 
ï -_ sE |-39iel- NW 2 | Omershelder: 
„ sî |-4ot ZW & | Berrokken 
12 „75 | 485: WZW 2 | Omer. helder 
Ì, EEE naan a nde en map zag 
4 |t ZZ 2. | Betrokken 
(43 „14 last pn 2 Zeer berr,' 
Vp ied, L… ie 
_ 14 À 4} ehkalà EA beke 
… i44 | 345 ININW 2 Betrokken 
He 53 40 N aà Zeer bete, 
„Sá 45 RD A 
m5 67 àà da LD Omer. helder 
òcige F3 eist od Betrokken 
16 dk ad 4 en, 


in Lynen, 


EN. 
5 
d 


ele 


kend 


WAARNEMINGEN 
APR 4 Ls"173. | | 
Dar | Baro- | -Ther- | rie Lugtsge- |+ Reger: 


gen J meter j mom, der Wind | freldheit, in Lynens € 
# 29. 6 ‘ 4e N nd 4 Betrokken 2 ; 
wb 6 +) 4 NE Rd 
1/4 RBA âl li) & se | 
„95 PBR — 4 te 
‚18 |© 8% |-38 ONO 4 | Betr. fneeuw | 2 Fe 
| ‚… ke et Of 4 Betrokken | x5 
Nb dl FE ) ä dike 4 Nm mmm Í 
‘19 „9 | 48 siba dl Zeer betr, | 
DA 45i alerts db Betrokken 8 
17” 93 452 as 2.) Omer, helder - | Á 
20 “ 9% pen — 8 Helder EOC } 
- 9: i el 8 f 
| 9, OEE ZO 2 | _ Á 
ec BOR CDR In vande psp me erger 
7 DE rr „W d Wz Zeer betr, fi 
- z 2 MO ERLE 5 4 
kaa tT 94 stà 3 Omrr, helder von 
=P! 452 dee Helder N, licht 8 
" 93 46, ren MO SVR Zeer betr. í 
„23 | © 9% |-S% Zo 2 Betr. regen 8 
#£ "9 46 |_NW 2 | Omtr helder z 
- 9 47 O4 Betrokken 
Cima}, ” Eion — 4 | Zeer betr. | 
ne ge —_ 4 {| Betr. regen sl 4 
0 Hit OtN : Betrokken Iz ib 
st PAREN men 
20e BE lehAmein an eR ad 
0% 392 we vakbalie 
26 gl. hars Oo 4 ggn 
"9 PALEHONO 6E opened 44 | 
EDE JEN O 5-6 jer vC 
27 po 103 dd ohne … Ó ereen 2 ape 
= 114 | 362 OtN 6 en 
eg | 39 O, 43 dak 0 Zeer betr, 
Ke 3 we, ed ) mn nn 
2 He ie sd 6 gt S 
2 „Ars 38 edet Ó Helder; # JN 
„Ks [343 dt Omtr. helder jj 
doih AE be rs vof î 
EE stk Vi A Helder % 


Hoogfte Baroms 30 D. 1iL. Gemidd. Barom. 29D, 7; Le | 


Laagtte duro 28 - 72 “ele == Thetm. 43,8 Gr. 

Middelb. dite 29 * 44 % Gevallen Warer 30 Le 

Hoogfte Therm. 56} © _% Uitgewaaflemde “ a5 
‘Laagfte dito  34£ >Gre Dagelykfche: kragt 

Middelb, dito 454 der Winden 3.5 


OP ZWAN 
MR: Y 


ENBUR G. 


] 17ö2. 
Da-:| Baro- | Ther- f KragrenSt. j Lugisge- Regén 
open j met, } mom. der Wind, | fteldheie. — f: in Lyuen 
39e Odra | „NO Har Zeer betr; ] 
Eef 29.115 43 N nn 
* Ii 888: [Ari 8 Helder 
} LS TE di) NO -, Zeer betr, 
Î 2 en 43 pg Hie et TD 
À e AT FD Re Omer. helder 
: AT ARL 9E ONO - ENE 4 cis TOS 
Esito) jee Wij egen Ge 
ES: 44 — 4 cet Bett. 
«85-743 2 met. helder 
HE 4 ktdet 8, 5d rcod IS asma, OE er ee LOC 
= éh 455 NO 4 Zeer bets. + 
& 5 he Mee FE St hema oren k nn 
s SE Pol de Of Betrokken 
|= Óf 44e! ONO 6 7 — regen j 4 
6 6E REN pr Ves) | EN 
AES god NO Bf meme 3 
1 -z —6 | d 
7 r. 88 ar a nasi Betrokken = 
JSO .Jeros NtW 4.f 
5 sj TOsnf Z42 W vs { Zeer betr, | 
8 rz. 49 Z es 
= rol 44 | e+ vO of Berrakken 
- ol 44 OZO - Omer. helder « 
Ras EM 54 je jf Zeerbetr. 
Jel aided O _- | Omtr, helder 
4 ABR rt WN maden | 
of - ZE 55 | ee 
4 rd 8E, 525 ele «<0 4 Helder 
ee Ne en ne WZW 2 ‚f Zeer betr, 
8 = 82 | 58 ZW « A EE 5 
- 6-55 | ZZO 6 | Betrssrege 
ef 7e. 53 ZZW 4 Zeer beet á 15 | 
ze | - 2 58 ZW 6 Dn NC 
„ 82154 | ZZW EENS Ve li 
8 € ’ kt 4 ji | N. lieht 
13 - gil 565 | ZAWe Gimt, held, 
EEN sc cen | 
-…,GE | 535 | ZZ0O « Zeer betr, 
4 „8 655 De rel maor f 
…l óf BOHREN — Betrokken 
ok In5Ó ZW 4 Zeer beer. 
ss |l Aj bonn ren  S es 
dh óf keeg AART Beer. regen 
= 6E 56 [ZZW 4 | Acc betr. 7 
ol Cf ST ZW NE att af 
SE 68 IRN GH TET : 


WAARNEMINGEN 


Middelb, dito 532% 


MPs MIB, 
Baro» dal Kragten St | Lugisge- | Regen 
Ke met. mom, | der Wind. fteld heit. in-Lynene 
9. 65” 54 ZZW 6 ‚ Betrokken d 
VA ON B de Le a a 
„2 154 | ZZW of — regen 
15152} ZW 8 Betrokken 25 
18| te 38 | 554 mg, Zeer. betr. 
ie EE 625 | WZW 4 LA eld 
de 85 | SI zw: pn 4 HO 
19 | - 6 |-48 II NNW oe | mm 2 
- 84P 48 NW « Berrokken 
hae gf A5) — ver |, Zeer betr. ii 
ao | - ur {48 Wali EOC f 
of sto has | NNO 4 | Helder 6 
le Bid: 47 O 4} Zeer betr. hi 
2 ket Pr] je | Bewekken f 
„- 7ä | 30E | ONO - Zeer betr. ) 
„- 7il so | WZW6 Betr. regen 1 
sel Kirs ss ZW 4°| Om. helder | Zo WH 
BKA IE ok ln BE eerd ad ate de 
Od ee meant ZZW 4} Zeer betr. ie Ù 
23 e 7k208 weed Betr; regen 2 d 
- 75-52 ZtO 2 Zeer ber, © FE 
ir | 52 ZW - Betrokken 2 
24 = 58 | 55 ann A0 Zeer ‘betr. Z 
Een so WZW 4 Betrokken | 
30. 0 | 48 | WNW - | Omer. helder h 
25 „_ ZT WZW- | rad KO : } 
= © si anke Zeer betrokk, Nn 
/ 29.r1s | 59 ZW 2 Betrokken E 
26 =S) WeN 6 Omtr. helder zb 
„1 sit | WZW 4 Betrokken 1 à 
in 53 ZW 2 ws 2d VC rf 
27 = 1oî |-$95 nk —_—— d 
L = 1O80f $5 ZW «=— _—_ # 
„mu {59 ne ae E, 
28 A 64 dd Omtr. helder ik 
scholle se / 160 ONO = Zeer betr. IE 
- 8% 65 ZW zx gE KE 
29 = 84 [70 ZZW « en i 
- 10 $6 ZW. 6 Helder * 4 Ke 
„- 10 f 56 pn Sok Zer bees 5, 
30 - 91 64 ema KD An onterven 4 
bd Hike Hi al ae valk 
- 8 | 542 edkeddn dln A | 
31 - 84 | 64 EW EAP zn 
= 8 | 568 — 2 _ 5 
‚ Hoogfte Barom, 3oD 0% Le ngdarf oeg ie 8 nik! hj 
‚ Laagfte dito 29 1á re 4 18 
Middelb, dito se EN, Gevallen Water «45 Zee 
Hoogfte Therm, 7 reder en 36 
agelykfche kra 
Kaagite dito an Gr. 5 lln Win den 18 


oP ZWANENBURG, 


U AV A, IBL 
Das | Baro- | Ther- | Kragten St,” _Lu@tsge- | Regen 
gen | met. mom. | der Wind, fteld heit. in Lynen, 
er 39074 | 56% AW +4 Zeer ber. 3 
br - 82 | 55 NW 4 Betrokken 
9 pn N 4 4 4. |* Zeer ber, 
"914 4 ag 
nt We lo; | 49 4 ee LOC 
- 14 | 442 | WNWa4 | Betrokken je 
$ 114 50 WtZ- 4 Zeer ber, 
3 | 30 0| dt we AA 4 E | 
„1 45 WNW z Omtr. helder à 
Es} 49 W 4 Betrsregen E 
ä iid pe nl 4 Zeer betrokk, 5 
… à | 48 WNW 2 Omer. helder 
el ihr Wix Zeer betr. ka 
DN ORR BD inn jede a 
wkk az WNW e Om:r, helder 
äi 524 ZW: 2 Zeer betr. 
sl -'n 1 53% NW 2 Betrokken 
„14 { 43 NNW 2 Omtr, helder 
„14 [50 NW 2 cert EE 
„Nid mint dn ê 
8 1-64 NNW 2 Helder 
| = Mî| 52 ZO 2 | Omrtr, held. 
Biet Pp NO. 2 mdm { 
pe 2i$6- opening; EEE ROUAE Di” 
ager | 56 —- 2 | Zeerbertokk, 
rk Me et 69° OO 2 Beer. do wl, 
- 92 |l 61E | ZZO: 2 Betrokken 
- 8 | 64 Zet Zeer bet. 
gol - 78 | 69 OrZ 2 — Á 
ei St WZW e en 
7} 160 B NT tere 
zi -7i | Ó2 er . er 
8 572 |'WZW ; ik BREE | 
K bi el zg | Omer, helder |. NC 
aas OE 9 6o ZO 2 Zeer beer. 
„- 85 | 58 WZW 8 er ame rc 
= 10 605 _—_ [O0 
SAE al joden Bl A | 
4 | 
iN Ook En pe Omct. held, | 
TR RSE 645 | ent nt od 
A 61 mr & Ne 
„ 2 64 _ 2 Ì 
BE ahh oor kas He Ider | 
« 2 65 ee . * o | 
6 hed 3, a e Oo , O \ Í 
„ 3 7o 2 ij . } 


WAA RINEM IN G EN 
$ U 


N YX, 


1752; 


Da-…j Baro- | Ther- , KragtenSt. | Lugtsger | + Regen 
gen |. meter | mom. der Wind. …}_ (eldhait, in 1 ynens 
30. 2% 64 ONO 4 Helder | | 
17 | = 212 [74 mn valk EA Md 
- 1 | 67 NOD 4 Nese 
„ 1» 66: Oo 2 eenst Ei 
18 e 25 | 7E | ONO e2e / C 
B fOÀ NO 1 B 
- 13 | 70 0) 
ol - 1 178 NW 2 | Omke. helder 
… 2 zi Nn BATE | 
» 23 | 67 NLO. 2 mn mn 
zo | 3 Ze — 2 | Zeer ber 
… 2% | 64 gij Betrokken 
- 3 59% NO- 2 | Zeer betr 
ai - 4 665 ijn Omt. held, 
| 2 4 OLEENND Sed 
- $i 602 en am __ 
aa | - 5 | 66 N « 2 | Helder 
. $ 6o ele, U id 
„ $4-| 60 —— 2 | Omtres helder 
23 e 5 65, NO 2 .{ Zeer betr. 
62 
- 4 | 62 wen ap RTT 
B pESede Weep ene 
= 85464: |: Os 2} Helder | 
asl - 1, | 72 Ji Vé 
be 4 E q mk 2 7 
ee 69 e … « o Î DRE 4 
26 | 29-11 ‚8 W° ag | ’Omer, helder 
= jO ee drh Zeer betr, 
= Io} Oi TW Betrokken 
a7 3 63 ed: $ Zeet betrokk, 
‚| 30. © 57, bed Omt. held. 
Ir 5 572 opm 2 pes al 
28 Ree es NW tW 2 
“ig 5 NW 2 Et Aike: dl 
„_ } win ZZW 4 | Zeer ber, 
sol A4 LEET WZWad teer 
- rië 66 WzW4 eland MN 
PT 62 —= 2-1 Betrokken \ 


Hoogfte Barom, 30 Dt Ee | 


Laagfte dito 

Middelb. dite 
Hoogtte Therm. 78 
Laagfte dito 
Middelb, dito 614 


29" 7 


445 Gre 


r 


8 


Gemidd. Barem. 30 D. kh 


„=== Therm. 59,3 Cr. 
’« Gevallen Warer «… «9 Le 
’« Uitgewaâllemde …_ “53 


Dagelykiche kragt 


der Winden 


23ôe 


1 


mn 


oP ZWANENBURG. 


EN 


- EN : FE 2794. 
a ro= Fi ragtenSt. {_ Lugtsge- Regen _ 
gen | ‚met, | mom, | dér Wind, k | fteldheie. in Lyre. 
t 2.11 62 N 4 , ‘Zeer betr, fs 
nn - UE 648 en ltr 
= 105 61 wWzZw 8 DN 
Et =D ZW 4 bd 
iel - fB} WZW4| LUC 
- 85 | 574 | WiZ 2 | _—__=— 3 Je 
IRN Ee De BL HF pob ein 
| - 10% | 58 EN GD ne NG 
Jrg a 
4 …= 105 2 maen 4 mn 
- iof $8 en 3 ee 
- 1oj | 6t kn Bekent 
E8 = 10% | 662 | WEN 2 ae aarde 
4 az ir 6o ‚rt jé) meme a, 
| do 63, O 2 
6 | -1â | 64E} NO a | 
Zoë 64 dgk, Betrokken 
-joz | 60 FONO 4} —- regen 2 
7 | - toi | 652 | —- 4 | Betrokken 3 
iks fo 4 | me 
„ot | 34 EN] __ ï 
4 
„dop 4 _— 5 
= tof | 57 ff WNWz Zeer betr. 
9 | - koi | 65a | WtZ, 2 St PN 
- gil ór WZW 2 Betrokken 
N95 9 NWtW Nn | 
ro - 10 das WNW: Zeer betr. NC 
Ë EE 58 et SOA DAE Omtr. helder 
„tt | 625 | WZWa | Betrokken 
Uk 67 W: 2 Kor smut 
„IJ ie OPE — regen ì 
| ='} 65 ZW 4 |. Zeer ber. 2 
12 - iof | 66 WZW 4 Omtr. helder 
- lik | 63 8 Zeer betr, 
k 30. 9 | 64 BWN EN nt 
’ S 5 4 er NO Betrokken 
| 2o.11f |-672 ZW a Omztr. helder 
14 éen ï 72 ei Zeer betr, 
„Hij | 642 _— 2 Ent 
o. 8 | 6 W sa ied 
15 8 rÀ se se Omctr, helder 
- rid 6ti | NO: 2 
- 0% 1622 1 ONO 2 Zeer betrokk, 
16 | 29.11, 672 — gf Onur. helder k 
Ziof {6 | Noa | 


WAARNEMINGEN 


‚ Middelb.dio €54 


der Winden 


aid omt: 


Uk! 
Da- | Baro- De Kragten de? ies | Regene 
BR mier, mom) dE HOEN VION. 
4 29 Ee a | ONO 4 | a den KEG TEN 
ä B peen vane / CEL b tf. 
30. 4 1T8 Neen mm OC 
ral NEW a Tren 
Ke ì, f af 2 Omer, helder 
AAS NWe | 
, 23 6 TNW af 
f 2 Jd NW z Eik 
f 34 pi, — 2 | _Berrokken 
war 4 pl Rat 8 Omer. helder 
4 2 t nd 
… 3} GOET ONO: Zeer b 
er | « 34 | Ó5 | 2 af 
_ zi l óf a Omt. ned | 
a nf dt ee OZ0 2 laid ed E 
2 en { rr f 8 
2Oet Ri é À _—_— jn Held dek 
30 14 ded wzw 2 Zee Ber Ù 
fe be 3 7 3 W liad : Omtr. helder ê 
Oi NN an E 
sa | - 51E WEN: 4 a Wel vC 
f n we er) Omt. held. î 
dn. Wot j _ 1 
25 hd es de wed 2 ei eed ä 
5 PEEN 2 65 ae Nik 1 á 
a5 pk 32 0% Zeer betr. kf 5 
ak LEL WNW | Omer, helde | 
EN: pt NNW « pe ii ed Kk 
edn Fi ONO 2 Betrokken E 
a Ae kO% den OZO 2 Omer. helder * 
4 RK 66 ZW » Zeer betr. 2 
AR vn 
9d 63 ONE | Omer. helder ij 
1 46 108 ZZW 2 | Zeer betr. In 
aol - 8 | if NW 2 = DE 
„ 9: | 575 EEE __ 1 
oib: AMS NNW 2 en en Á 
kol ror 160 Meden nr : 
- 11 57 ke mate Kaan 
+ 10% | -_ ÓP WZW 2 EE 4 
E bet 
31 « 10, 25 slet pee enn d 
“De 6, de)" 8 Betrokken 
fe Barom, 30 D. 35 Ls, Gemidd. Barom. 29D. 1155 Le 
er dito 29 - 82 Bkr WED. had Therm. 6316 Gr. 
mMiddelb. dito 307 og thongs Water 2e Lyn. 
herm.772 irwaasfeming 43 á 
it de 4 á à r. Dagelykíche kragt 


OP ZWANENBURG, 


NR 


| AUGUSTUS, 1782 
Da- | Bare- | Ther- ‚ Kragt en St. | hoaute: pr Regen 
WE oet pm der NAME T Celdlhear, | in Lynen 
29. 85 … Ór ZZW 2 1. Betrokken gen p 
1 À ‚ pn WZW 4 / Zeer betr. 3 LO 
à — tj Omer. held 
Aj A 8, | er, adhd EN | zate 
dt SES 6; JZW 2 Zeer betr on 
EE. 5 Jp ak Wal | 
„44 4 ‚Wi 4 hi 2 med 
si |t ZZW ad eer : 
4L 49 6g WW Tnt / 
td 6o Nw a | Ber. regen 5 
Á ee 9 bo, WtZ 4} Zeer betr. al 
éh rokouisdakol: —r ogen / E 
| - rot | 6et f WZWa Omtr. helder | 
. - 10, ou ZWeZg | Zeer betr. % 
ken Ef ef | 
3% SZ Woe gs GEE: helder 
j | S 5 52 OZÓ 2 | Zeer betr. d 
ai pe; 139 z 4 | Betrokken : 
N =| 3, ó7ö Z20 6 Zeer betr, 2 
ei DAEWOO TR Tft | 
- 28 NW 4 etr. regen Z 
9 ai pi | nd w_ 6 |,Zeer betr, NC 
- 9 —_—— ee 
- 6: 59 en 8 get 4 
„ 7â 6 L, WNWe Betrokken 
„73 [06 —— ee HE ati 
sl, 6: |aokorit oee 4 EAT CAE 4 | 
a{ =9 | Po NW 4 | 7 | 
to ed den ME 
- IO 58 wZWe ve 1 
zi “9 62 a RA ON Zeer betr. 2 
LT teg Nw 2 | Becrokken 
„3 | -53 N 6 | Ber regen $ 
23 | - 68 |. 55 WNW 4 en er OR ib. 
„75 57 Re nn Betrokken Zi 
„43 57 ZZW 4 Bèr. regen < 
A = 3 jl. a rade: Betrokken 4 3 
_ SÀ Di __ td 
LS Ee NA _ 4 
13 4 ; 6. sÂ seer Zeer betr. 
Ee De rn & omnia genegen 
MEE ARE AR e 
sl - 5i 75: | ZZ9 eur. regen 13 EDC | 
e 7il 6 | ZW 6 | om. helder ERD C 
, Ì 


WAARNEMINGEN 
AUGUSTUS, 19782. © 
Da- | Baro- j Ther f \Kragten St. d a 
| Es rag Lugtsge Regen 
‚ jang. L mom. der Wind. | fteltheid. „in Lynen, 
29.84) 69 | ZZW 8 Betrokken Ya 
(97E. PS 72 02 J ZW 6 | Zeer ber. 
zé Zi d 61 8 geth 4 mmnngennen mpd 5 
- Sid 69 | — Bj Beerokken / |- ft 
| - 7 4} 562 | WNW8 | Zeer ber. de 
„18 56. 8 pen & mpg 2 
5 9, 58 ZW A 4 mmm mie ï 
39 ie 3 63 | WZW Zj mn 3 
Wid 2 59 gn : 
„_… Je DE: aad Me amantes 
20 val loi 63% | mpm 
- loi | 6t —_ 2 | Omrr. helder 
- Joë 61 -T'Zzw 2 | Zeer betr. | 
er = Tof J. „70 —- 2 | Cmr. helder |- 
= off 67 | se | Zeer ber. 
aaf = to | O8 | 8 Omer. helder 
- 195 62 | WZWe Zeer betr. 
- 17â 63, T Zwe Warre 
23 „18% O4s 1. WZWS | mer Vve 
= 10% OT ak 4 | de 
„oi | 62 | ZW 4| 
ea) in | 69 | ZZW 2 | Omer. helder 
„(| 04 Ze % RT 
mn 8 64 |. W 2 | ‘Betrokken f 
25 | -to5 | 64 WZW2 | Zeer betr, r 
pe He 6ï —- 2 | Omtr- helder |". 
WE bar 615 ZW 4 | Betrokken 
26} - 14 651 | — 6 [‘Omtr. helder |: 
„14 63 dr 6 |: Zeer- beers , 
el 9% Ó1 —- 4 | Betrokken 
A MA 8 ME —- 6 |: Zeer betr. 
‚… 8 Ór ER bdaden| 
: SS W 4 | Betrokken 
28 7d FO Ts at Zeer betr. 
„ 8 san _ 2 a 
17E Woef EWI te 
sok =o74 1 DE ek GF 
“fe SET WZWel TT id 
„BEE BEET LW Barter 
zo| rol 5 — aen | LOC 
- 108 | 55 __— 2 | Omer.,helder 
30. £| sat | WwNWe | Zeer beer. 
31 „hg __ g | Omtr. helder 
isk 57 NW 2 Betrokken . | 
Hoogfte Barom. 39.D. 1 Le Gemidd. Barom. 20 D. 8;5 Le 
Laagfte dito 29 - DE ah Met: > Therm. 61,ö Ge, & 
Middelb. dito 29 - 74 % Gevallen Water « 64 Lee 
Hoogfte Therm, 752 ’ Uitgewaaflemde 58 
Laagtte dito 53 é Gr. Dagelykiche kragt 
Middelb.dito 644 der Winden _ 3x5e 


\ 


EES AE EEN SED 


eik 
ie 


enen: ten ve ere ES AE TERS EEEN menten vet green 


12 


VOP-ZWANENBURG. « ° 
SEPTEMBER, 1782, 


j-Bare- | Thér- Kragt en St, | __Lugtsge- Regen - 
met, | mom, | der Wind. # _ fteidheit. in Lynen. 
Soer s 18 Way Zeer berr. 
el 2E N03 —- 3 ff Omer. helder 
2E | 59 | WNWa | Zeer betr, | 
el 3% 59 W .… 2, Sr. EAN 
331 63 | WNWa | Om. helder 
=: 33 187 NW 2 _— 
… al | 53E 1 OZO 2 | Helder 
Ee tn 2 Ng 2 $ sen gn 
<t ik BNA mtf helder Jk 
se 1 6or _— 2 | Helder N. liche 
„in 55E Oa ne Ee 
„… II 68 IETS lik mn ' k 
hi R JR EO de 
À EW | 
RT oa Makdee N. licht 
â- 3 gf dk ENEN AE 2 a Ì 
Eg) ZA EE | me 
laid ONO A ee Ben 
» 9 €) ä, ad 
Ak 66 | ono à° Ko Baer” RE 
3E Jedek 2 | rn | 
- zt 59 On ee Es: Omer. helder 
-b35 Bek TA 2 Helder 
2 pr ó2 __, «4 Omtr. helder & 
“je BRC NG Helder 
KE Ke ab. LoeN bi | Betrokken ê 
„ES den belg Omt, held, - 3 
st Ee 67 ef 2 ek k 
oh PRET ep Ted Bi 
IE 58 ‚NNO : k | e N | 
0. balk — 4 | TTT Aj 
en er Ket Ee N.licht f 
” ps bbs TTS 2 „Zeer betr, red ' 
29.114} 03 — 2 | Omr,held, ont DE | 
hat hosta EN “4 | et 0 
mk 572 | NNW a | Betrokken Eng | 
- roll 60% hees TT Belde | C 
gil 67. | — 2 | Omer, helder ES 
RR 2 ss: [OZO 2 Betrokken’ : 
à 8: 62 ……ò | Zeer betr. 
ze 588 | ee: 0, EEN roe Ê 
el: ee |E 
ë 8% 5 apa 
_ dl 62 „ZZW A Ee 


% SARTRE on 


Da- an Baro- | Cad. RR € ‚Re | 
gen _ meter j mom. | der ind, cit. del in en 
- ‚43:60 „JZW È dokker ô ï Je 
17 | 65 LO de , Zeer betr. Bb 
„54159 ZWtZa- | Betr; regen — 4. 
8 „6 63 1 ZW 4} Zeer bets, © £ 
t R ’ p 
- 4E $0z | 2 4 k Beerökken a, 
=Ee OT 39 Í ZW 2} ee | 1 
1o| - 65 [49  WNW3 fj mm | IE 
en FIT oak SNE 11 
Rb Ô Lig 5 ver: El emmer am ES pi 
ae or HE FSA WZAWA et á 
Î „194 | 55 LL ZZW 4 Betrokken 
ai | « 9 ke, | ZW 2 reen dj he BRE - 
8 „19 $ Eger a vrage U Î 
CL dat 4 
blm. 0 JOE LAZWae ld ml ES 
it 2 Î WA 2 sen jk 
le) 17, PVE: BP me aa 2 
baat «pi | SET Bio |. Zeerbetrokhs 
e 7 | Alde IL 4 ‘ Betrókken - 
‚ „… ) SSE NW a Zeer betr, 
34 ie 1E 56. + _—_—— 4 be % 
30. Bl s4b ke Le 2, | Betrokken 
‚ls TS AZWa rea 8 
as | 29.112 Oi LS 4 | Zeef Bern, 
30. EtkeÓlask) hej 4 Betrokken t 
E, 8 LE LL & 1 Omiheldef 
6 | - 5 [bus 3, | Zeer ber. 
\ 29 bk pup ZW 2 ® 
- 9 Ga: HO A= ak Berrdfken oh 
27 ik 28 _WZW4 Zeer betr. …— 
- MM â oe CORE gs pi, 
haet Lek ws  Dmmrktheldee : 
28e > 4 Gok l Jet  T eenen OPOE ee 
Mame zhe Slib U 4 | Omer helder Hete 
| Et RK OZW 6 | in $ 
aol 9 EF GO OMGE NAP Ei a be ol Bind oa, 
291 S0dels Z 4 | Betrokken 
bo | 4 2. 3 Ty 2 ed 
’ 9 el dn 4 | Zeer Bier. |: EN. L 


Hoogte. Barom. go D. KS: A „Gemidd, Bison. 29 D. zalle 


En zg = il 2 tes =/ Therm: 5918 U 
delb. dito 29 = 85 s "Gevallen: Water - ie 


Hoosfte Therm. Ee OE eb waaflemde. 26 
Laagfte dito Gre Dagelykfche kragt 
Middelb, dito 59 der ‘Winden se 


/ 


OP-ZWANENBURG. 


ze | ea Wd. Lugisge-, | Regen, 
MEAT Tae ar et Wind. f- feldheie. fin Lyae 
: 29.108 48 jj WNW AAE oem. 
le | 30. (4 | A0 F4 <j „Betrokken Een 
etn 48, _NW. 4 | „Zeer bee. ZE 
jef -4i [4e Shet ie or nd ERD. 
| - ' ers tr 4 4, eN 8 | 
$ => Pr ne, ' ke 4 
sld 55 N Îs Zeer be. a 
ee Hetman: of: be 
® 19 hA NW 6 Ts 
e' je d Âe NNW OO fen Wap = 
b 5 z FOIRTOR —- 6 |. Betrok ir 6 
Ie BENN eden ARA 
dE 5 Li 4de Betr; regen X 
6 A04. „Betrokken i 
Li [Spmawd Seg |E | 
| nn En rr att nok 
BEE 00e SI wv An bagteef | ges 
4 di fi Bs _NNO 2 Î Betrokken E 2 
B a on hee ged Lr L \C 
‚8 ak 53Â p- ba hebde kb Zeer beed, U A / 
: - 105 | 48 É NO En Elen: ST { td 
i Aeabt Is PO zo es} had AOT 
ip er €: Jekk A0 eh BAT 'E RE 
- 7 En ' Td 2 | kde Be KON Í 
p 2 4 + 2 | B FZR | 
ol aika ea ape sd 
Rh 44: TWEE Or en EE BL 
ve 43 a45 | NO 4 | __ k 
Ep 34 48 Ì Pen 4 eej Î steg 
OE aak NND EE Tet + 
Iz Ke slaa | N 4] vd vin 
ke : pe isa ee: betr. 
é zeg 0 Sl )mtr. helder $ 
13 BE ond „ZAW 2} Zeer beer, "ff 
e 118 4 ELO Pepe LUC 
30 b ds: NO 2 of * EE. 
za went” 38 NW 2 „Omt.h. mist 8 ak 
klak Ne Tek | 
eN, 145 vete Te of Pete ch 
sl - ba bede ‚2 | Zeerberf. z 
Lat 492 ph ZZW 2 | Omer. helder 
Pi A ANN ° ZW “a |’ Zeef betr. 
86 ee 44 ik it nnn k Î 
Bert zE Is ki nde) IL me En ie / À 
ant 54 LON een <2 qm held, pub afs 


WAARNEMINGEN 


Hoogfte Barom. 30-D.- 32 Lu 


OoOCTO B ER 

Da- | Baro. ( Ther- ; Kragten St, 

gen | met. bho der Wind. 

‚, 30 2 46 ZW 4 

17 ‚n dt: st hw Nw 

Ee. 48 maen re, 

- 2% | 48 ZW ‘2 

ng | - Ij | 515 | WeZ 4 

1 ler DTE | 2NSS 
IR 527 ie nd 

zo| - 7 [stil WNW6 

- 54 | 46 W 6 

-_4 | 3% | NW.8 

dl NE de 62 473 den „JÒÔ 

= 85 | 452 W 4 

„ zi | 47 WeieN 4 

BET IE TAS ZW. 2 

„- 8 sof ain 

„ 85 | 52 ad 

22 „8E f 52 AAE 

„ 84 | 55 WZW é 

m0 37 NNW 4 

s3| - |I NW 2 

„=H | 47 == t 

30. 2 | 45 W 2 

eaf - 15 | 48 ne Te 

"A8 45 WZW.2 

| AR TN WS 

St ir 4/8 ZW 4 

29.95 | SE ot 

de EDE NW 4. 

26 | 30. 1E | $: la ande 

ik > 2 _ 4 

"3E TAS ann 

ds Bte DE. Pepe 

„ a | SÌ hi PP 

« 13 | 495 | ZZW 2 

28 „0 5% eN 

20. 10% sci ret MSP 

„63 | 482 ys HDS 

GOT sE Sok ZW a 

| „56:49 NW a 

» 10% 52 Aen ei” 

zo | - 113 | 46 Ee ' 

10% | 45 ZW 2 

=S 4:44 Sede „6 

vn Wad" 5, „WW 6 

de Kik vió 


Zeer betrokk, 
_ Betrokken 


Betr, regen 


‚Betrokken ’ 


„Betr. regen 


vem En 


r7ö2. 
Lugtsge- 
teha | 
Betrokken 
Zeer betr. 


Omtr, helder | 


Betrokken 


mm znne 


m—_— mm van 


mr nn 


Zeer betr. 


Ee. OON 


Zeer betrokk. 
Omtr. helder 
Zeer betr. 


Betrokken 


mda pmm 
—— regen 
Zeer berr. 


Betrokken 


Berr. regen 
Zeer bêtr. 
Ber. regen 
Betrokken 
Zeer betr. 
Omer. helder 
Becrokken 
Zeer betr. 


° Regén 
Ee Lynen. : 


haal 


wo iet 


Betrokken 


OE 


Gemidd. Barom. 29D. 96 k, 


Laagfte dito 29 = 73 - - » » Therm. 48 Gr. ruim, 

Middclb. dico Lg - 0% Gevallen Water 6t; Lya 
ogfte Therm. $5 Uitwaasfeming 19 

Toast fte dito d Gr Dagelykfche kragt dh 

BMliddelb.dito 46: der Winden 31e. 


behind ee het 


op ZWANENRUR/G, 
NOMEMBER, 178. 


reaal 


st has: | Ther-. IE Kragren St. Loe: f_ Regen * 
met, | mom, He Wind. fteidheit. Pin Lyheë, 
2de Ó5 403! 6. Betr. regen ea 
„8 36’, — 6 mmm 2 
le 1024 39, | — 6 | Beerokken | « 

de 9 vp his pe . 5 BORA: ANA, 2 
- 6E | 42 A Ee 
Ee ed de enne . regen 
va his NW 2 | Betrokken » kn | 
ER Me de HET haa Zeet. D&E, d N licht | 
PO ep RP Omer, WldEL OEE ECHT 
„ós | 382 ZL, -2- f Betrokken 7 
7 LA ZO af | P NC 
„- 7 4 392 | NNW-2 mt | 
-.16, | 40 NO 2 Zeer betrokk. 
„ Ilz |, 42 NNW:2 | 48 
30. 1 | 38 iN! aa Omtr. helder j> 
KE Of make Ta Ch Zeer bf NI 
- AAT ORR en eel 4 
… K3 | 3701 INW va Omstr. helder | _N, licht 
= GEL 35 | NNWe2 | sBeerokken Red 
A We 382 dk #2 Jr Zeer betr. : k 
- @ | 37 La ea 4 Omstr, helder po: dr 
„ © { 36 20 a FoBetr. mist E 
„A5 1,392 NW z2 Betrokken 

3 | / 

“tak 30 N :2 ee } 
29. 95 | gol vO copier | 
- gil 42 Zn 
„- 10 40Â _ £& VNG AE od 

30. 9 134 4 ZO e8. Pet ber. 
. + 36, Pe „g | 'ZEEI pra 
ie i Bi u A on Betr. mist « S 
u 37 NNO 2 Betrokken EOC da 
- 1e | 36 ZW «2 AES | 
- af 44 NWe4 | zor ; 
edi | astro te rd Zeer betrokk. 
„6 42 ek ES Omtr. helder | 
OE laden .t ine | ,Betkokken 
= 65 |-49f |/WZzwWwa | Omer. helder 
EE: in oa ofuZeer beer, 
„48 L 46 W 4 Bertokken 8 
eN 47 are, En ma 2 
agg arends LET od 4 

je KE 451 NW z Zeer bet, 2 
204 | 45E 2 gt en 
- 8% 43 Kie. 8 Pela nerdssaen Aaamsal 


WAARNEMING 


EN | 
NOMEMB Ë RR, 1982. 
Da- | Baro- | Ther Aen St. ; \ kees gen 
gen ‚mer. | mom, f der Wind. clehaid, | in Droawf 
29.103 {39 I-_NNW 2 ER beer. … | a 
17 „ lO 4 Kh GEO manner: wer ves 
- 9î stil kt va |+ mer. ‘helder 8 4 
, 2 8E | NW 4 | Zeer ber. | «8 
“08: 1439 a WIN ave 
18 - 9î 35 ge 4 j Omer, helder f / 
lt zalde 0 Betrokken { : 
19 „1 38 ZW … _—__ Ake a 
PD 38 —- 2 | Omrtr, helder 
so 5 | 3 O 2 F Zeer beer, ha 
äá EI Zal va | Omtr.helder f VC 
_ ik 29 NO 2 mm mn 
SE ziE dee ee 0 }5Zeet bete, , 
er de 0 ER se Berrokken | 
„0 33 O 2 | Omur helder f 
29.1 1 3 ZW 2 Zeer betr, bi 
k „to t Bs. TREE en 1. 
ak Oe 9; ee ze 8 Im Omtr. helder “5! 
-N | 7 JZZO <2 f Ber mine 
as | - 8: | 29 —- va | Omtrbeld, 
teit 8 29 a za eielder 
he 6: 25; OtZ 2 Í pn betr. 
: | 
al-& 2% _—- 2 | Omrtr. helder } zm 
… 6f eere Helder $ Jl 
ehbo 78 23% Oo ri Beer. mist 
ssl Za} Wij — a Zeer ber. | 4 
- 8 29 NO 6 PEST |A 
KOR) SOTNNO os Oeren! B 
set 11% | 297 | NO 2 | Omtr helder | 
ze. 'î 29î ZW >2 | Betr. meeuw } 
AREA ee. co | Betrokken bh ® 
27 if 31 ZW 2 Zeer betr. 
| = Mi 28î A aa peren 
| kt ar | ZZO 2 Omer. helder f 
es - 5} BE af ef 
29.114 | 23, | ZO «2 fp Helder 
EM lars, — af Betr fheeuw } 
ee B, 63 | 32 Z 2 | Bettokken bk 
é … 68 36 | 2 regen. k 
- 63 Teer Pp Betrokken _} 
30 - 7Zà Fra le. OUR te mist | oP 
ed 32 NO z Betrokken f 


Gemidd. Barom. 9D. tert El 


B ms 30 D. 6% 5, 
Hoogfte Barom: bn Therm. 36:3 Gr. 


Laagfte dito, 29 - 13 


EA pe DE 


Middelb. dito 29 + 1oë hg obese Water 28EI Í 
Hoogfte Therm, 495 pk arg 19 Á 
Laagfte dito ate Ke Dagehl e kragt kl 
 Middelb,dito 35, der Winde hk Zl 


EET TEGENS GE 


en DREN ERA GNS 
DE A 8 
Th en St. „úgtsge- 
en gk ed … der Wind. | Melde, fin ae. 


Ee nndne 


Bi NO a, Betrokken" * 
3 |, O2 | fneéuw ( E 
nord Leen 4 Betrokken bd B 
x | 28 Bled _— mist 
3 eN BEM aren 
5 k 285 SN ain Ln an 
Sed ORD MORS rrd 
SN had SO A _Omk. helder 
hak PSOE ad A Betrokken … 
ol FAD ia dn Zeer betr, >| NE 
EN al | No 2°| Beeokken - 
: rg 2 50°’ Eé d me DE REC + 
gif Oekr kh ee Bd. TNT 
ber Ie 0 NE Dd Ie ara 
tof | ZO PZz0 ar) oe 
6 ed ir 33 A Pan 3 r damn nen | & _ 
ie bes zt ne tE IE 
NOD dt ef TM A De atonale DN 
BN ge oe bei 2 | Omtfthelder | | 
7 - fra f ll sl Trjed En 
soli Wor il Betrokken - S 
lidl lg al ed | 
Di + GaDtE, |? ne 
Ka LT Aap bans Erm hee 
nn 20e Et Er 
9 mee N 27 " daje y | in El $ à 
Aofolf MZ Mr Tiet t 
oil si 
gol = BEL BL a | 
= tof | sn bidden dr ee , 
Rn r 11E à ee | kot manera d | 
a EE El de | EHC 
= 13 | 27 NO 2 El ver 
„ jo ik ZZW 2 | É li 
att io Sla Lia Eh REE TREE: 
oel eel EE. ole 
| zi 19 3) LWZW 4. Omer elder 1 
„4 34 | ZW …2 érr“régeh « w/ 
4 4 „48 FORE w af Beroe! E. Ae 
a Ee MZedWEWebile RE FeS 
mn bd OON EME OEE ond kt Nl aa 5-5 ane 
bash 15 breda 3 | — fitedw 
„ Óf 3151 NW 2 Betrokken | 5 
q “ " a */ vl et ek rb NS sj mist 
VE NEE et Zeer berr. 
ee Pi Zake Î 


Middelb. dip. 35 $ 


Dagel, ragt der Winden 3% 


„WAARNEMINGEN 
DECEMBER, 178. 
Daf Baro- H Fher-. | Kragten St | Lugtsge- 
‚BS. | met. ais) | der Wind. {| fteldheit. 
, 2911k, „30, AW 2 Zeer ber, 
137 fa 882 WZW | 
300. Joknslt or 0 TTE n 
„lo batt ZW a Betrokken 
(agf -fo badge WZW 4 | mist 
EN Rd 5 RD. _— 6} 7 Fegen 
ts Bd (NW 2 | Omrt,held, 
‘19 „Hal | ard WNW2 | Helder i 
eek Of shioBrlap WAWE Je is 
| - 8, 1-39 W 4 Betrokken y 
(ao pe -l 42 |4t ee A eneen AE 
bee -i4ä beAker wl id Zeer IEEE, 
={ 34 [405 — 4 | Betrokken … 
\ lar a 3, 415 _— 3 | Zeerber. , 
3 „438 „AAE NW 4 | Omer.-helder. 
„tel | 40 —_. 6 | Zeer bêtr. 
op „43E MD en ET EE 
ME 3% ie Eerd 4 Omrtr. helder 
=i2 j-39- ZW 4 Betrokken 
23 =| Eobfp@se ad if pemgdee 
|. 29.11 zl at 2 Zeer betr. | 
- 108 | 43. |, WeN 2 | Betrokken 
' - 10 Ee NW 4 | Tegen 
304 38 al: sik | { Betrokken 
ssl - MI 42 ONWE TTEn 
Lb Zafltl Nw al 
‘26 DE 31 % rd Faj PEe hd Omer. helder 
- 4 | 425 —_— 2 WEN 
4 El 2 | 438 w 4 | Betrokken, 
opl Bf ot 
| el rt ki | 
| 7 3 ppt Eek : Betrokken. ' 
in et 1 aika 4 eer Y 
…t4 | 4t a | TT EEEN REN 
‚ Ivate Fat | Nwá4 fZeeben | 8 | 
tag) 10 |4B | — 4 i 3 
i 4 29114 48 an WW bekt TU hie. if 
; ks toë ALE WtN 4 Beer. regen E ‚In 
\ 30 =| aa Je WNW 4. | Zeer betr. el Â 
[baie PRE NW ereen | CON. dette 
| 30: 4 | 37, NNW 4. À 
31 IRM 1 ame A pn RME 
bee jr Pal daer? Ark Omepbeld. tj 
| Hoogfte Barom. 0D. 55 L. « Gemidd; Barom, 29 D. ĳr8 Le 
Laaglte dito -agsrii oer Therm. | 034a6Gt, 0 
‘Middelb. dito “og=-Ar + « 'tGgvallen Water, ‚It Le 
‘Hoogfte Therm, 45 Uitwafeming wegensde Vorst niek 
Laagite dito 25 Ù Gr, waargenomen. | 


Tike 
Ji 
vnd 
Hes 


id 
pi 


OP: ZWANENBURG; 
:JANUAR KL, 1783: 
Daá- | Bare- | Ther- | KragtenSt.f. Lugtsge- | Regen! 
gen | met. mom, | der Wind, fteld heit, in Lynen, 
pn 30 41-34 NNW 4 4 Zeer betr, u 
1 „ 2 36 gl 
je | - 2â | 3e | — 4 | Ome, held. 
-…3 | 32 | WNWa2 | Betrokken 
a/f,- 25,35; ind | Zeer beer, 
- 2 | 354} — 2, | Omer. helder 
„js 35 — «a | Zeer beer. S 
ie Ee be 37 WZWa2 NC 
| Aij AD Z 2 | Omtheld; {_N,iicht 
els He 3 ZtO 4 | Zeer beer, 
il OE ano ZE. gol oel IN 
2910% 35 | — 4 | Betr. regen 2 
- 85 | 41 ZZW 2 | —— mist 
3 kW 2 4t ZW al Ln 
" 49 — 2 | Betrokken 
„6 | 4 NW 2, | —- mist 3 
6 |-- 78} 44 [WNWa | se 
met} : 44 _ 2 Betrokken 
- 8 [| 41 — 2. | Zeer betr. 
bi 1808 —- 2. | Berrokken A 
| -_9 | 3% — 2 bate | 
rendabel WEZ 0, HT TET si 
Eel he ist dba WZWS TTE E, 
ebk braden 6 DTT EERE 
- 4E | 44 wg | Betrokken E 
REN REEEN ma an oden AR Blenn en 
wt, 44 |W -À W 6 ij ë 
| … 18 44 PN Wern g0n 
is Fraai WZWO ETT, ; 
si … 8 45 _ 4 Zeer berro e 
* | Ake df 
ns 9 aid 270 jp Betr. regen ds 
zl - 65 |-455 | ZZW 4 Betrokken Ë 
- 4Â | _44 zZz 4 | Zeer beer. 
RE NN ZW jo | Betrokken 
13 | - 35 |4of | — 6 | Zeer ber. wd 
akil 038 WZW 4 | Ome. helder | _N licht 
-iat borden 4 Zeer betr, 
- 44 ‚O 6 r 
MK: % ek Ek 6 | Bere regen ef 
a8.i1 ast | WZW 6 Zeer betrekk. 
2. Oo En et pta omm me 
En 8 1ä ait —_—— $ Omstr. helder : 
„15 | 37 NW 4 | Betrokken ‘ 
i6 1 29. 5 | 40 —_' 4 | Zeer betr. | 
EE gh on Jr Ì, 


OWAARNEMINGEN 


Hoogfte Therm. 45 
Laagfte dito 
Middelb, dito 35% 


263 


ban 


À 1783. 
ugtsge- 
ugge 
Beerok ken 


Ometf. helder 
Bewrokken 

—— fneeuw 
Betrokken - 


—_— fneeuw 
Zeer betr. 


| Betrokken 


opm ee 
—__ fneeuw- 
Betrokken 


Zeer betrokk 
Omer. helder 
Betrokken 


e Ennn nemers 


Ennn 


Zeer berrokke 


Betrokken 
Zeer betr, 


1 
mann ee en 


… Betrokken 


Zeer betr. 


Rennen ee TE 


Betrokken 


Zeer betr. 
Betrokken 
Zeer betr. 
Omctr helder 


. Betrokken 


—— regen 
Betrokken 
Zeer betr, 


, “Regen Kk 
Said 


r Vg 


bie 


… ble 


en 


nn Es En 
=. dn eef 


Gemidd. Barom. 29 D. 67% Le 


„== {Therm. 38,4 Gr. ° 


“Gevallen Water 


ANUART 
Da- | Baro- {-T car Kragen St. 
gen} amet. mom, | der Wind, 
29 13, 363 Ned 2 
F7 4à |-35 NNO 4 
oldest Ine € 
is Erk Be SK 
18 ie 31 34 ven 
Eder BAE EW dg 
ze 24 1302 NNW 2 | 
‘zo -24 [732 — jip 
t za. 5, ded A 2 
, ad Á , “iN Li 
Te la 98 |-a6gp ge 
Shen ERN ken ZO 2 
: sere dt À 
| C- 82 | 305 ZO 2 
‘22 3, NEET id A 
A 33 te 
- 4, 1-33 | Zw 2 
8 23 «” 42 34 oh 
i Le 54 34â id 2 
SJ | 34 | ZZW 4 
24 „- 65 342 ee | 
® at pn OE 
las |t- 7, DET LE 8 
f ("At Mk ee N 
i hee 63 382 AM 
2 Ba Fen 
a 04. |.38 zt ) 
EN HS ZZO 4 
73 AEL — 4 
n 12 59 A 
| PRT Melk d 
6 Moke 4. ZW 4 
“Jl al WZW 4 
"sil ul LEW a 
29} — 44 | 43 ZW 4 
en eetcafe +: 41 rt À 
| - 7 | 42 ait 6 
Hel 5E oe 
- 6£ | 44 js BELLE 
- 54 | 45 Jet 
Kri 6) 445 8 
_ s 42} W 4 
Hoogfte Barom. 30 D.. 3 Le 
Laagfte dito 28 - MH 
Middelb. dito  29- 7 


26 Lyn. 


Uitwaasfeming niet Waargene 
Dagelykfche- kragt 
der Winden 


\ 
We 


31e 


Ee Dm, 


en 


Een 


en” 
wen 


en 


5, 


En 
Een 
f EE we 


Da- 


vC 


| 5, 


À 


‚Ea 


OP. ZWANENBURG, 


| FEBRUARY, 1793. 
Baro- Ned Kragt en St. kas e- " Regen / 
met, mom, Fe Wind, | lkeldheit. | in Tg 
1:30. 5 3944 WtZ 2 | Omrr, helder 
… 1E | 42t W* 3 _N id 
8 ste} ZW 4 Betrokken | } 
29.10 445 _— Ó | _—— regen Î 
NN 45e 8 Ei a 
ek 55 45 pr 6 | Betrokken h 
EN ad ee : sE es 0 " 
- 0 4351 ZW 4: ek 
10 ik: a Ee Zer beer, 
le 46 77. Sk Betrokken 
8 Lln 4 Aers i 
de E 44 —— 4 | Zeer berr. 3 
… 6% ['47 [ZZW 4 |l Betrokken 
AE 47 ZW, ST en 
bd 43 W 4} Omer. helder | 2 
MEN 46 hadde 74 Zeer besrokk, 
„ ® OL 4 Helder 
7 410 |-ZtO 4 Betrokken 
„3 44 | ZO 6 | 
„1 45 [WZW6 | — GER Nr 
- 2 42 8 aen 
«18 4 Z 8 [-—- regen Kn 
28. 95 44 [ZZW 6 Betrokken; 25 
Gb esb zwt Glee 3 
OE biij ri 6'"|Zeér bef, : sd 
GE TRE ZZAN 4E en OE 
‚e 10% 5 45 orde Wd 4 ĳ pee | 
ag. O ‘48 ZW 6 
2 46 ==" 4, | Betrokken. 7 
À 8 43: Weg! Omu Helder Ì 
, 17 46 pen SK ij wke ud Ì 
„io | 43" [ZZO 27f -Beetokkén 
8 ola ZZW 2 
pe q | 46 ikt 8 mmm ae etin pien He 
EA oe reed B 
BE de sd N ‚Omer. helder 
- 7î 5 2202 rn | | 
- 8} 4t Te 3 pi 
ie) ete LN eN Zeer betrokk, 
19 Var [NO a Betrokken — 
Oe ultkes 
% 1 4 Ne p- „Zeer, betr. \ 
EN 20 NiO 4 Becrokken 
: 36 NNO 2 | Om. helder 
a Ik 4ï ebde RS 
e Óf 39 TNeO 2 | Betrokken 


WAARNEMINGEN 
FEB 


Da- | Baro- | Ther f KragtenSt. | Lugtsge- Regen î 
gen | mer. mom. f der Wind. |_fteltheid, in Lynen. — 
30 6 0 [NNO 2 , Betrokken hi 
zi 6 4e —- 2:| Zeer ber. va 1e 
„5 | 40 N 2 mm } 
- 44 | 39 | WNWa | Omrr. helder 
18 „31 45 _ 2 Zeer betr. 
= 28 | 37 . « «0 | Omtr. helder 
El - 1i- 1-38 W 2 | Zeer betr, 
19 k „ © 42 vR Bek _ Ni 
29.113 | 42 | WNWa4 E 
_ F29.113 | 43 —— 4 | Betrokken d 
= sol | 43 — 4 | Zeer berre 2 
arl * 9 46 | WZw6ó | Betrokken 
if | 6) d 
- 8 | 445 Wor) 
haa +“ 3e 1 Wel 3) Zeer bier. 
= 74 | 40 ZW 4 | Betrokken / 
5 A. 49 — 8 _ 
Ô Eer an 
EE EI ln SO rai Ie 
- 85 | 33 | NNWef 
25 hed 85 56 dasand p A Eene nst 
E - 7î 3ië |. N _ 4 Betrokken 
- 04 1-32 Nt9 4 Zeer betr. ' 
36 | - 94 1-33 N __ 4 | Betrokken 
„tif 33 JNNW4 |, ;: 
| = lof f 37 WNW6 | ht HK 
jar 1-8 1:32 Óf | 
SE —— 4 | _ Omtr. helder 
- gi MERS Erm MEM gan ZEN 
agf - 9 6 NO 2 f Betrokken 
PT KAD Zed ebk 
oogfte Barom, 30, D. 65 Le Gemidd. Barom, 29 D. 85 Le x 
‘jp fte dito 28 - 85 === - Therm. 41,8 Gr. 
Middel dito 29 - 75 ij Gevallen Water 18L, 
Hoogfte Therm, -49 ‚2% Uirgewaallemde 11 
Laagfte dito z15> Gre Dagelyktche kragt 
der Winden 3,4. 


Middelb, dito 
» 


40% 


OP: ZWANENBURG. 
MAER 1E 1B3. 

„ { Ther-‚j KragtenSt, (| … Lugtsge- “Regen 
adacdh der Wind, … | fteldheit. in Lyhén, 


EE 
ad 


Nn A EE 


Ed 


NER 
- 


278 O- 6 Betrokken 
|:28 |-ONO 6-| — fneeuw «| 8 
3% 26 N Betrokken 1 
ak | 24 WNWa | Zeer beer, 2 
55 Jaa 1 ZW 3 me 
55 | 32 NW 2 Omrr, helder 
3, 1,43 ZW ‘a | Betrokken 
ii | 35 | OZO 2 Zeer betr. NC 
24 | 33 NO 2 Betrokken | 
é, 30 _ 6 | Zeer betr, 
a | 3E €) neden „ie 
loä-A 27 dik ete el | Omrtr. helder N, licht 
82 | 182 | ZO 2 
sa ON OV eens: 5 an 
3 k 2 | ZZO 6 Betrokken 
84 | 3! BO: ej : 
4, | 39 ZW 8 | Zeerber. 4 1ä ve 
42 | 36 —_. 6 | Omtr. ‘heider 
63 | 36 W ‘4 | Betrokken 
74 | 49, — 4 | —— regen 
24 | 372 NW 2 Betrokken 4 
Fi 37 iid 8 ee 
Á î 40 VEE Zeer berr, 
2 30 ZW 3 ten 
63 | -36 Wtz 2 _ x 
Za | 43 art VG anp. j 
8 1-36 lesdhened\8 Om:tr. helder 
8 |-36- |, it ZE hie 
9 MEE AE d eer bétr. 
8 1,033 it ij : Omcr. ‘helder 
8_ leide NNO 2 Betr. mist 
zi | 39! NQ z2'| Zeer bet. EOC: 
61 | 36 bast Omer. helder 
6 34 ch € Betrokken 1 
AR en me Er ws ed 
52 | 35 N 38 VRT AR 
RAS PND GT Te ï 
64 | 34 RAK OR ROE OEE 
73 | 34: { NNO 4 En 
73 | 33 NO 4 | Zeer beer, 
glare Ae | 
ä 33 ONO 4 ee Aaf 
© | 32 Red en arca 
| 34 nd mmm Been 
at | 30 NO «2 Omer, helder | 
5 | 29, Ad Helder 
4 345 nana 
44 | 33 INN 


WAARNE 
A En en 


Da- rf Baro: _ Ther- age St Ki: goe Regen * 
BEAC, bi mom, | der Wind, fant. ik Lyneù_ 
30. & 3 INW 2 eb REE 
R7 Ik AN _—_ Omtr. held Be | 
di 54BA WEN W all cd dâe tk 
4 Di 34 8 EE ARE 2 mma 
AE 
_ _ ua enmbenmmnnd 
„18 eet ANR 
rod - 2! ph EN. Betrokken | 
kj vab 4 Bat ber, 
ee ED EE G, Betrokken 
Bere 3 al lt il akan ' 
4 9 i 355 AA dà if Oa. held. 
29.1 13 34 j Cider k 
21 N 10, 49 ki AE NK Edle 
5 A pen cet RIN Oad _N; licht | 
2 LK. SN E 
22 103 | 49 Ee Sijm 
- 10) | 42 pad Bore mina | 
| de je WZW a | Zeer beer | 
EPs B NW ahd 
- 10j |_37 — 2, Omer, helder | Ô 
ö 7, is: ZW. 4 | Betrokken 
24 5 2 4 il 2 N W E Zeer betr. [ 
PJ __ De SUM 1 
= 108 | 374 WNW 4 | Betrokken | $ 
Ë ES ; LO B 
25 4 42 WZW 4 mn me | (@ É 
B ln EW: Bjarr regen A 
„- 34 [4d W 4 | Betrokken „3 E 
gegen WNW4 | — regen | 4 
14 „49 WetN. 2 | Betrokken 3 if 
| badne. ders NW 2fZeerbetr. | - 48 
TN * bes er ee 7 
<tr | oade In [dede 
28 | - 64 | sÓ 6 he B 
48 32 NNW 4 | Omer. helder | N, licht À 
ri |-32 aes Gj dr eet betre q 
30. 1 37 ma, Ó | van anas” ed Ni 
id 3 36 NW 4 | Omtr. helder | _N, lieht 8 
ii E 1 BAR ZW 4 Betrokken | K 
ONE dl NN 
= 15 | 372 adt 0 eentethement f 
ME Tie Oe midi Dt rh ed DE at dl 
Dn oe PE 1 
Hoogfte Barom. 30D. 4% Le, « Gemidd. Barom. 29 D. k 5. ; 
Laagite dito 28 4 hes <= Thet, 36: at 4 
Middelb, dito 29 * 45 Gevallen Water « 17 ë 
Hoogte Therm, 51 Uitwateming 17 $ 


Laagite dito 187 ÈGr, Dagelykfche kragt 
Middelb, dito 34458 “der Winden 3,3% 


ì 


E14 


A P i” Í nk | 
| Baro- Ther ragten St, 
met. … | „mom, f der Wand, — 
30: IE, hÔz030 WeN 2 z 

% ied EE jn \ ‚W 2 
rf 5 (31 5 44 ie 2 
| -tak pogaf Zw va 
2 … 45 FSE ‘WW Ye 
- 452 47 ete ete 0 
- si 4 N w é 
3 rosif sf on 2 
End > 4 kt ee s o ä 
"48 brodlsook be fd 
" 5 ie 455 ‚Ne 2 
"44 rak NNW 8 
- dán tr 
allt Eg 
4 e= 6% 240 INS 4 
el 68 d-48s á 
6 z it 
DE De: „38 GED MEE | 
1% dert: NW 2 
‘ 45 A é . Ó 
4e Kd haD | A. es 
"4 ZW 2 
Sache 4: iSd kr 
B, de a 26 NW : 
DS eea 
„2 1-53 
9 oja dek je 
RS: 45EN ZO à 
et 18 59 On Gi 
nat 29.r1 56 ede a e oo 
les) ahora e 
ul: El B Zw 4 
in 3 A jr Ár 8 
8 Ei „59 e . Ö 
oi B At et A 
30e 4 zo| No z 
4 -$55 Eke 
ni A Ee 2 Ed de av 
| ú 3 5 . © #e Oo 
- 14 [58 [| WNWe2 
„1 | "är NW 2 
oM 47 ZW a 
5529 St: LWZW oa 
ATL 
16 E 15 48 —_ 4 
= 24 1 425 


OP ZWANENBURG. 


„ 
| ler. sues. 


1783. 
‚ Lugesge- 
fteldheu. 


‚Zeer betr. 


Omtr, helder 


en nne 


eene eee 


Helder 
bet atist 
Gmur helder 


fe Helder 
| Zeer betr. 


mna ahd 


{| Helder 


Beirokken 


Sade A AOR | 
Omer helder 
Helder - 


Omc, held, 
H 


IGEL 
Om. heid. 
Helder 


Omen helder 


Zeer betr. 
Berrokken 
Leer berr. 
Betrokken 
Helder 


eren 
manne ’ 
namens S 


Omerhelder 
Betr. mist 
Betrokken 


mm 


regen 


Helder 


enen 
artan 
+ 


Regen * 
u Lynen, 


| Ne 


| 


_ Hlm 


WAARNEMINGEN  / 
AP 


- en 


Da- | ‚Baro- Ther- bee aanhad ugtsge- |’ Regen 
Zen} meter | mom, | der Wind. eldheit, in Lynen, 
jo. 3 4 WtZ 2 | ‘Zeer betr. j- 4 
113 54 annen Sk 18 Ulmen Zak ee {0 
DE. 3 BO) —' 0 omde | Vve î F 
- |25 _J-508 | WNWé, | Beerokken - 
18 | - 3 „53 NNW 2 Zeer „betr, 
® … 13 42. Nt NW oe |. Omtrehelder 
| in a at ZO. 2 ’ _ 
„Hi KS je ee, 
1 29.11 | 56, [/ZZO0O a me |” 
| - 9 156 ‚|: ZW, 2 Ff. Zeer ber. 
go | “IO [56 - | WZWea {| Betrokken v 
a io, 46 Hi | oe fegen - 5 
- 9: [45 | NW ver foZeerber. «|! 
el BE LME inde Sd Ted 4} Nefit: 
- 9 | 425 Z. af Betrokken EE, 
‘as | - 6: sle4tunrf ZO. 2 __ 13 
4 104 MEIN rn 4 —— regen 4 
= Yoi |:45 NtO 2,f Betrokken 13 
‚23 | * 104 | 5® |:/NNO 4 |. Zeer ber. 8 
…‚ = 108. | 42 — 4 | Omer, helder 
Kl KC ) 46 — 2, | Zeer betr. la 
a4 | - 9% 4 rr 4 ann LOC 
- Ie} jp ä N 8 |_ Betrokken 
as} HE Jao) — 2 oel 
30. 2 | 49 2 kn 7 
é 25 47 OtN 4 Helder 
… AR , pe EP Dn mn 
jn aj: pi OZO 4 Je 8 | 
2 ti « 7 $ EBER 4 2 R 6 , 
bel BRASS so | — & | Omtr. helder | Niche | 
- 13 K46F | — a | Heldet © °[° | £ 
28 © 1ë SI _— 2 |. k 
e 4 54 Ì Me een a | manen 
kn $- | ef mer À pr Br 
Re Dad  mecaen … Neen Ei 
Ol vis Ln NN: 2 En N.licht f_ 
| 8 és Od TTE | 
Rin + demen IR EE a : 
Pre EZ Nek Tor 


Hoogfte Barom. 30 D. 6% Le Gemidd, Barem, go D. 145 Le 


29 === - Therm. 49:78 GE 
Eeen di Se e a ’e Gevallen Water 9 Le 
Hoogfte Therm:64; % Uitgewaaflemde 34 
‘Laagfte dito 28 Le ‘ mts van kragt 
Middelb, dito 514 er Winden 2s 


aP Ladd ade beelhed 
2 1733. hi 
Da--{ Bato- Pes | A enSt. J fugisge- | Regen 
En „net. | mom. | der Wand. fteld heit. in Lynen, 


* 


so. £3 se 4 NO & | Zeerherrokk. 
ì - 4£ re etn adt B Berrokken NC 
: | aid NNO 4 Zeer bete, 
| / y N + nn en | 
gente GF de 
+5 ONO ‘6. | Betrokken 
| 49% _—— 6 Zeer betr, | 
| ai) NNO6 | Omen helder |_N, licht 
bi EONO mT Tee jd 
é IN 47, | N 2 4 Helder 
46: |OZO 2 Omer ‘helder 
E dad NW 2 Helder | 
f 5 ai Ome held, 
: 49: NtW 2 | 
stil N 4 a: betr, 
\ 1-44 brie etrokken 
14 IJ NNWe | Zeer ber. 
: 405 | —— 2 | Omer.helder 
43 be PTT emee 
i 432 mn NOTA mm em 
‘ 49 te A8 Zeer betr. 
43 N- 2 | Omt. held, 
| 43 B 
6 TWZWa jm EOC 
47 dn VE ghs 
sr 5 Oi Zeer betr. 
57 Zw Betr. regen 
45 FS È Betrokken 4 
44: 1 ZZW @ Zeer betr. € 
Kek 2 OR zi 
57 N pf b PEA Berrakken e 
5 Zw he | Zeer betr. 7 
53 ed OQ m:r. „helder 
É 57 , Oo tT pe dee 
| 59 ZW 4 Betr. regen ge Wie 
i | oo Pe 2d Oint held. . 2 
| ie | NNW 2 | 
| eh ON a | Zeerberokk. 
| ó6o iss AD Om:r. helder 
| 56} me ef Helder | 
8 ABE AE Ki eeeva 
rl: | zw 2 |Omeghelde | VG 


JWAARNEMINGEN 


; ‚1983, 
la ae tE le Jams, 


gen. met, mom, der Wind, | fteldheir. 
i WE onecht kl ZW 27 Helder 
Hd kh ie Me hes nee 
| LIE 159 vof Pd UL ade Se 
„KOE Je Seek 1 | Betrokken 5 
181 -19% 152 NtO vordt 
-, 9d 56 held Be wa rd END MERE 
5 En S4: NO OBA bride 
15 e id 37 — 8 { Zeer betr, 

Ko, bi re et {Helder N. licht 
leo) shet Ol Ape ie 
A of NNO 6 | Omtrhelder Ee 
‚al SS O6 | Helder 
21 “1E £ 625: 16 Bd 6 
“LB 59 NO 4 7 
basel 18 Jrpet IW a N dit Ta 
Lies 56 N 2 | Omtrhelder + t 
4 òt it lt NNW 4 | Betrokken Ge Mi 
23 pe Ä 23 éh ed a mn 
' B Dr 0 ME EN de LOG 
- 8 so NtW 2 | == 
‚2 si, 52 | _—_— A en amntnnee Ee 
et - 105 485 ee pi nn tm Ì 4 

orden 120 [949 OtM: al Ter NS 
PAL lof Jerson) ln telt JE LE 
-… ei 1-49 NO … | Betrokken el Hd 
=| 84 F4O5f ONO a | + EW 
26 |: =| aieln5s NO 4 Zeer-berr. » sl 
PER ss NNO 4 Betrokken - Bies 
kes he | zou pn os 
KA Rd B the wenk Der KS ae 
| öl se zwa |= k 
„16% [78077 A at: We re 
28 -_sÌ BOTER INE NBO opd TE 4 het 
- 6E [59 N 2 | regen « | d. wl.” 
- 63 50 ZW | Betrokken ak 
LJ - 6E|S6 | — Ei Ae 
ed a Qi 532 ee be 4 Zeer betrt. + ET DO Ì 
Rih of RAE OET 2 | Omer. hélder / 
30 „HóE JSO WEN WITTE 4 NC. 

„ikk 52 NW2 | 
| =ii3 | 56 zt 4 | Beet, bern. d 
ist 300 Drek Ar eet PE eh ad 
Î -,0 58 NNW el Omer.held, | Ne liehe 


‚ Hoògfte Barom, goD-tEL, Gemidd. Barome 30D. 1,8 Le 

Laagfte dito “fem 5 | a 7 Therm. 53,8 Glet 
Middelb, dito 29 - 95 “Gevallen Water — “19 Le 

Hoogfte Therm, 65 Uitwafeming 48 

Laagite dito 43 ÈGr, Dagelykfche kragt 

Muddelb, dito 55.5 der Winden 3ree 


ie za 


i - « e a en 
PE ante entihad and EEE GEER OEE wepe _ 
E pn 


Pops ZWANENBURG. 
U*Ny 1783. 


F 
Bag “Ther-' te Lugtsge- “Regén 
mom, | der Wind fteldheie…— [in Lyuen. 


agak gsi NeO 2} Bertokken « 
=H | 56 NO 2} ae dE clb 
-hisi |. 54 FP IN 2 | Omer. helder ’ 
<hrok 156 INO “s | Zeerbér, 5} : 
‘ei103 | 63 | ONO 2 | Omer. helder en 
t <hror TOE BEND PT Pf 
=i203 | Ót FONO 2 | Zeer betr. k 
ROT Ok BON Arn Ĳ 
-het | 655 NO 2 | Omrrí heldef li 
EERE te rde Ehr 
toi | 73% ES WN Zeerbetro | 
- bá: ll ad de NW 21) Berrstegen | ” ® 
te lzo | Ór t WE Vall fp Betrokken SEK, 
- zo% | 65 | 2 ij Zeersberr, +4 | Me 
30. 0 59 k te WA}! Omer. helder | 
=| Aid a bk WZW a es 3 Er ke 
„if 63 ks nn a 4 
AE Ki, W 2 Zeerliëte. kN 
AR RN ak oi SV lide bt "tj Re 
„inj 66 | WNW 2 adds keld. de ORE Et 
- iig SST NNW 2% 1 
Ie deiNNe esp d 
oat erk Int aal de dEde 
wi bei It 2 EE CET esi | RR 
Aen 1 59 WAR 4 Mi Goe dien Eb \ |, 
„ikt 0 | Je 3 Jas ce 
8 Ër 56 NW 2 en mennen! î san 
zohii | Sz. At at Zeer bei.) 4f | 
„ii | 6e FT WNW a Omer. “helder de 
- ti | 86 Te WZW 2 Zeer bettokk, f © ! 
re Te ZW: a Betrokken Sr 
HE ORP B FTE | NS 
„ Óf odes da 8 reêen ’ eN | 
„65 | s4 INNW ai Zeerbeer) ‚pf 22} 
=62 | serf ss 2 | Om helder 4f "Re 
6E Pe 570 Re ve a Boone 
drh } «t «7 e « ' 
ve iz | 65" TY ZZW 4 FZeer betr. EREN 
Á 75 enikt ZWe 6, Kl bl ER El ed 
- 8: ik | as a Betr. regen …À 
„18E HOEN FE 4 Zeer bertokk. ms 
=io F6 ZLO at Omeheldj He 7 
ig 6 PONOD 2) in Ye 
4 63 Bere, sr 
os brek lido 2 pt Beeddandenach, Ve Gi aal 
Oe â: Oderd. 202: | Zeer bere. nah Mk 
NT leer Lal 2 | amet ist bei 
„ 52 | ed A Dems. Sik sh 
SA Olson 4 | A Nh 


pe " er 
4 $ eb * \ € D 
B novi if Ton RS GHD « 
Le ’ 


WAARNEMEN GEN 
EM 


Le 753 Je 


Dar. | Baroe 4 Ther- , Kragen Lugisge- Re 
ed | acter La Mom, der \ Wind 'leldber in "Ees. 
1), Oers Zr W rn d geen bet Kk 
trl 6 TENT LE Brda | | 
aók ek sokak ie à e £ tegen ‘ 
eri sö Azw ó | Zeer ber. 
b ES 75 L6t ZW 767} Berrokken. s 
- 84 1 57 mer 41} Zeer, beer. 4 
„8 59 kt ZA Hihi ‚ Betrakken 
zo| - is FT 220 of eet |t 
… 6ârlBSr er ZW Sup reen sch pe 
| en 5 EAD PA AZN tor Per ed 
sol - zi bib NW ef Beersberd. | js DU 
et B! 563 N- 2 Herrokken . # f 
„8 LSB NNW tf en os | | 
Les f - 15 If Oeiots Ne Gel drs: [Lg 
Morf 59 NNW AA TE oket | 
30 4 54 Ne és Zeer betr. … ME | 
22 4 175 ) 2 Omtr. helder Î N 
Re Lbr WIT STE Ie | 
Be hed NiW * TONEN Kb Al 
EE OZO «2 | Dampig | | 
lS k- Tzot IN: 3vf nr 8 
- 24 | ós! EEN OK Or wone «me | 
ede ME Dak be isle ‘dc EN 
ik he £ ine det Bk le ds 
IEI IDE de à ge | ve ij î 
‚26 1 SLR) he, WE AN! Helder, Í i. or 
- Gat opS Je ver pr Dempig | ‚f … 
- 62 EE, mans RE 
arl: B ISL st Helden |A | on 
ME or Ó1 W 2 ‚Helde 2 
28 5 ij 6î Hi et Bd DE 0) ON 5 4 
zie IE nn WE Berrokken 5 
| ELAN WNW zv f-Dampig | >| -| 
-- 24 „64, ae 8 Dampig bal - f 
- Ork ode Bd ZECO EEG Hiel 
30 | 3 | 6’: In go fsBenokked of - 1, 
- 35 | ós Nah Ome. helder) — | ° | 
Î 
Hoogfte Barom, 30 D. il Gemidd, Barem, 1 D: 9; Le | 
Laagte dico 39» 4% == -Therm. Gti be Ì 
Middelb. dito 9 " IC4 %* Gevallen Water” Bi et ú/ 
Hoogfte Therm 75; tUitgewaallemde “47 “7 À 


Laagfte dito 515 Gre …__Hagelykiche krage 
Middelb, dito 62 der ‘Winden ‚_ Byôe 


HOR) KAN ENB URG 
Tie K 1783 7 
| jen ragten Ste Lugesger 


hd N 
: mom. der Wi 
30.3 [-6î pO Wand: sos flahtheis, 
| ä  à 4 4 | Kee hi N73 Omur. helder _ 
_ " nn 8 ' ; zr Hel Kle” 
2} za elder 
pe aè st 2 _—_— 8 ' 7 fende 
8 ze | 3 | dq, pe a j 
y he 22 | Wzwe Se 
3 derd he tl Me 
„2 Jb 8 Breemen 
zt benep Jt en 
4 5 EE: Ô A00 Ee N ke Om REN À 
Aep Ene 
E-RSER dd zEen 
PS El ee Idi  Zeerberr. 
… iik | 618 bad 2 | Or. held, 
Lida a eten | 
_ jp ed : ah pr betr. ‚k 
… Häek ie a} Omer, h o 
7 „ À 8 h Ze 2 Xx} Zeer ns 
ke me ISS, NNW 2/7 —__ et) 
{Spil 5 8e er | Omesheld, EOG- 
124 8e dk 1 . ks 2 
8 EN la 65 5 si pn 2, psa: emmae 6 BRON 
— be pat kn 2 ee 
LEREE In U ii De 
Ee iid 61 abn VpK AAN 
| - 3 a & Aen 2 Helder | 
E | 188 rf O0 \ 
„|t heÓge Ab in was wa AD ES 
W ej &honós,, MS SUM Betrokken. 
te hd Tam tg | Helders — 
fik BRE As el | 
a ná br Se ) R e 2 | \ fi 
Te wad N ZEE ae WATT 
. et: ga / ONO 4 è renate 5 « 
te2 4e - Ke 8 er Bkk, 
-_ i1î 7e Ì an iN 
Es as Li AE Ozo U: pers 
- j4 ME 2 ONO 4. | TTT | 
& __ 5E 68 en 2 $ ESE le 
B NN EN DE Danker | 
pn 8 an went 2 emme 4 
slo 6D: Volg, MOS N Ï 
| | 14 29. rêoip76 ses | 2 WH 5. Á 
ad rf í vn Of k 
15 - ri “8 261 ONO 2 ‘Dampig 
kost 26 ZW»4 Helder 
idd of A ós O 4 Dampig 
16 ‘30, o 5 73 ke ‚2 B f 4 
led 5 Ós el : etrókken 
« ks 25 WN w EN Zeer betr. | 


vg 


Da-* if Ther-, Kragten St,” en | 
„gen. Jemet, mom. der Wind, — kg heit ee En 

m 30 15% 66 1 ZW 2  Dampig | 

17 | a 12 zor |W Oz | Om helder FA 
: - (27 62 NW Dampig Ì tl - 6 

-jaf | 68- we et Omt held, =|" 
1e hi wk: zn ot AO rd Wader 

zer je EE ET Heetlkeg if «| 

„iz | 68 | TE à BE Kl 
19 ie fe: À ‚We a Zeer Wdrrok iks 8 

ds 67 „ss 8 Betrokken at Men 
E 2yel1j 6g* à js ZW 1 EE ia | 
ee in 4 ie VAR ne BERT 
| “Pile ZEN 8 Omcr - helder” Val 

BE a bev cl A Zeer beer, 5 
‚ar EN Nerd. WB el LOC 

… 48% 1e 67 date ij at A SD 

- 8 06 oe 8 pa AE5-P 7 NEE 
‘22 em PEP hat 5 Betrokken AE 
- 45 68 _ 2 Zeer betr, ‘| - 

ie #2 FOT 4 Omtrs Belder | - 
(ap PD FAO bn INS WIP Zeer)» | - iN 

… Wo Ózi NW: 2 Omrr. helder een 
Sis FOST ken geet ‘Zker re 
tag | 3P t Óg Jet gef Gl kel ee | 8 
- a% | 66 WNW2 | Betrokken of -, 

- 2 68 at zp le il Hef 5 | 
sel Pel IE det a Ziet Bets kp |C 
bo SPE FE Ma dT Beerden sf | 
AAR Mas, OBRIE 1 S ot Omtt: helder ij * | 
la6 | © dz | 768 Dt ap Beegkken | - | ot 
k da 17E TONG 2} OmteiShelder | * | 
Eil 2oak zo f Oz af. Helder | Sef 
eri >! TEL lor #4 ADE u 
Á » 4 76 kf 40° af mmm ES, de 
-…88 | 75 TZZOr OJO | KE + 
han il ’- MIE Ld db _Omeiheldl tal 
WE Ole 0E bh iet of tees if 
ke Es ZWea | | il 
aol … 9 |Z nd. eel NC: 

„ 0 e) Wee jn bek | Oi 

„… 16 655 NWe 2 Betrokken of - £ 
30 - 112 | 672 Ws e-|- Omesshelderi foe , ve 

30.4dà | 67 ziws a ofT Helders | 21} 
«Jif 68 it ú OOmteheld; ij 
Bro Side) ZIE Bot need EE ht 
ä rard [OSEEEN NE Wree 
Hoogfte Barom. 20 D. 3e Le, Gemidd. Barom. 55, of À 
Laagite dico 0-3 | „WU Therm. bnn 
Middelb. dito 29 = 1% Gevallen Water  1# Lyn. 
Hooette Therm 23 Uitwaasfeming 55 
oars va dt Gr. Dagelykfche kragt 
laagte dito: 588 der, Winden otuim, 


Middelb. dito 203 


ÓP ZWANENBURG. 


EN En an er a EE dn ar 


ern es en a 


AUG: 5 Sis U SS, 1783. 
kg Bier) en ni Logt 
met. ae Winde | deldner. 

ml: 24 88E NW 2 f Omeeheld, 
nj 3 [gei 
- al F6 N * 2°_|- Helder 
hi 1á A OE Be 
2 | eg.ds: 183: Za me 
dok ee Fn 9 © Omtr.h. wl. 
der % [75 | ZZW a Omrr. helder 
3 | -1 78 NW gf 
„9 | 72 | ««:% Oo | Zeer betr. wl. 
- 65 | 67, | ZZW 4 | Betr. regen 
4 | - 85 | zo5f WZW 4-| Zeer betr. 
-…9 | 662 | ZW 4 | Om. helder 
„tik | 623 [© N * 2 ‘| Zeerbétr, 
ESf 30.) PP GOF NEO: or me 
& o à 64 N  % menne tn 
Es „ig {64 fj ZO 2 den 
Ë er 107 79. stes BREN AERO A 
- 1081 0P edp OE tend Val 
z| fo dept ple gf vene 
«iof |-6s WtZ 3 Omer. helder 
- toî | 64 WZW 2 Zeer betr, _ 
8 -hië | 69 werdde Omtr. helder 
OEE we ka EZ ed eren an 
„tr | 65 4 Zeer betr, 
omorfi 
| 30.0 67 jee td Betrokken 
„eorrf 1-65 bw D de GEGEN 
ro kr 67 in n6 te Betrokdken: 
„- JO 62 —_— 4 EG | 
wkn 19099 ZOE afte) 
En $ „ 74 159 ET bet teen RRD. 
| … 85 | 55 NW 2 Zeer betr, 
' - 9% | 53, | WeN 4 Betrokken 
12 - 105 | 602 | WNW 4 Zeer betr. 
De Ir $72 _ DN Ek) 
ks ' rin 3 N “a En WES 
bolle 58 Re Á EE TAS ate 
ge 2 ï N manni 
14 1E 6 NtW: 4 
30 © td NNW 4 ER vanen 
Fish slan 6r — «3 | Betrokken 
is „2 e) sees am nin 
26 f.- 2£ | Ó2 eu en 
we „a | 62 NNW zoen een 


‘Reger | 
| in Lynen, 


EDC 


Dkt on 1 ee 
BE 
FA 


oet 
bj, 


at bs RANEM ING EN 


| U GDS TUS 1783. An 
Nec. ai; arg ee | 1 pij 10e É 
30e 1à js « M Er ber. é 
WREE ERE 
| - E Rou ne 2 } Orhr.held. Ie 
| m dd u 2 p 
kel PS N kj jpk Oa: |. 
/ he EE OB deo. nd | 
4 „8 ard Maf oi. IE sede > 
&9 2e tr 69 O. aVIjA 77 on: ch bd LOC 
| te B 65 Jr NO, 2} der. 
Ro A, dE 24 en Bj ban … 
6 deSlskote, svati 
drdóhgs oEjs Deeb OA hd 
NP: sl + Bop AAMLEe HE ke 
ds = 438 67 NO 2 É flis” nd 7 
„aid [035 2 | Olmer. helder 
EN - bis AR kite a Oad mma me 
pr lòî 63 1-3 el <6 men an 
A0 07 ZW. 2 f Zeer ber, . 
23 | … 97 [9 | WZwaf Ber. zegen 
| 95 RS Hi Ode 40 viLeEr ier. r 
| == 9 [08 1 Zw 4 } Betrokken 
sat 7 3 et AA Oe nn a ‘4 
; - „A df fa. - mmrlan 2 peen d. wl. 
- 9 $/ — 4 } Betrokken #f- 3 
25 Rb 072 WZW Dam. hee: id d. wl. | € 
„ F5 4 Zeer betr. ï 
9 #39 ZW 6e 003 
46 | > 9: os Ee Ee entamnd 
… ap zi ERD ad doe Oner, helder 4 
— 104 € eer ; 2 Zeer ber, 
37 pe ir 66 __— 4 gt vide De pe NC d 
LE 0 Wom ad RE Omer. helder f 
| „3 (6% | ZO 2 |yZeerbar. of -2% 
PA a EL ZZO os A artter, o | tl 
rk | 5 _— q | Om. helder, 5 
- 9 NE | O20-a 1 Betrokken E 
8 - 9 66 BRO bakt Te d. wl. | 4 
we 62 GR ME, wl cht 2 
- 10! 64 WZW. 4 Zeer betrokk. 9 
30 - 10% 66 hade 4: idlden 
rd | Ó4 fe Ef Omer. hel ler 
30. @ 62 ZW. z |. Zeer betr. 
31 H zo er | Ot. helder 
en 65 Ws 24 Helder 


Hoogfte Barom. 30, D. 3, Le Gemidd. Barom, 29D. ank Ln 
Laagite ditg 729 - 6% . Therm. 64:43 Ge. / WM 
Middelb. dito 29 = 1-8 %: Bevallén Wier sle < Al 
Hoogíte Therm. 83 ’ Uitgewaaflende 48 
Laagfte dito ë2 é Gr. Dagelykiche kragt 

iuddelb. duo 68 der Winden en 


OP ZWÁNE N} (URG. 
B ‚S ih re M à Ì R % 1783. rr en ie 
Das Barp- ; Ther- Kragt euSt.f’ Lagtsge- | en 
gen Take | mom, | der Wind, | fieldher. | ren 


U 


ej 30e 43 (0063 f NO 2 4 Omer. helder 
1 3 Jep nt rr fr Zeer betr, 
| - 3 1-62 NNO 2 | Om: held, - 
Î es KE 5 69’ vi id 2 her vam wen 
Ee Pr Pt ET fre IF Er 
og.rik | 63} 2 
- 114 | -Ór EE enamenn: 
A8 = 15 | 69% Z sr 4 „Zeer betr, EDC 
… 43 kb 58 I-WZwó | Betr.regen |- 6 
4 „si Ek Wu 4 Zeer betr, NK | 
Tide Fils LAW Betr, wl. 
| - 2 |-5s ZZW gy |Berrokken «| 4£ 
‘ 5 - 8 tOM ONE + IEP anas ban pun Et ë 
; … fô sa JONW 4 f Zeer betr, Ed 
| - 25 |-59 be ZW 40 fp Berrokken 3E 
EN eeen Of PE | 
… abel s6er. fo + 8 | Zeerberokk. 
| - zE SZ PWZW6 | Berrokken 
zl == 8 1-58 -LWiNe 6 |- Leer beer, 
= 10 ES ON We 6. | A) | 
|. | - 108 rss wZwe.| Berokken of 7 
‘ 8| - 9 | 62 We aL Pers 
bf - 86 6 En 3 
| - zi 1559 LWZW6.| —— regen 38 
9} -'6E [SIE ZW Sj 3 
FA et | Se NWe 6 Berrokken no 
de gl Sed N06 ee 6 
| zof - zi | sf — 6: | Zeer betr. f 
EEL OO st 52 | WNW4 er: snah 
' „ 10E s4 W:4 Dnstn 2E 
bar) - PI eZ If TE 2E „VS 
Î DE| Safer ZO BON, 
á : 56 es 4 Berdien 
Br OE : 8 Eer ooh aen ais EA 5 
Ì ie 6: 56 ele. eh 4 mmm ae \ 
ss E pils pa en 4 ens 12 
on He rdt 60 — 4: | Betrokken. : 
5 1 JE) ‚+ regen pd 
bad dS dat BETE Tk pl Betrokken. EN 
hed “ men 3D Ore 
fe Sine | Pie za | Zeetbde sn 
shiler- sbr lubbie 2 Genen helder | 
= opl. ÓL _ 8 r p 
ê hed Ren HE late 5 | ne MK, 
» 11 | 62%. Ne 2 Berzokken Û f 


£ 


Da-.|‚-Batro- „Thef-, Kra en Ste |. Lugtsge- ' 
Fi; met, _\moms £ Wind, | fkeldhere pa ed Î 
k 304 24 bd5Srfs N. ao kt Betrokken) Liy.os 4 > 
| 27 {1 Or Dane ee namen Eeen A OE 
dl ER 1e fi gs, RN mensne … 
| LIE helped O 2 | Zeerbetrokk. | - 
(28 | 29er1k | 632 | 2 Omtrshelderd LOC: 
= 10% „6e | Dn bede Dad AL 08 | 
| ET ie MCT ORE ed KT ad 
ad ® 2 , 0 Zeer betr. Í, 
zo E 72 eo 14P So Ip: po OVENS: nde Me 1 
$ K d, rag ki, Z hy deer Omtrs helder - 
Î dl! Obnpobr oft — 4 {Betrokken 4 - | 
bsod PA RZER el aken à | # 
Î ‘ 7 Men 10E EN 4 R. Ein ke " | 
' =| 9: diPork sd A Î 
bar, -hr Jb zie, : en tn A I- 
| 108 1957 of 4 Omrshelderd - | 
Eee, Bepsel: ZO. 4 |. Zeer br. | 
‚ 22 _{ Ei / 63 sn ad 4 Àe bouk, ï ú EN 
… 851} 59 2 \ Z 3 ac-k Olarrf helder 
=4 85 foSSbofd Z 2 | Berrókken. - 
23 „84 en SS, Zeer Beërs: 2% - 1% 
- Sets ve O7 Ofmerz helder fr -f 
„305 pô6e FS ,« o | Betrokken “4: 
4 lor Bis Jeder, Jk OUIS ohne 
| Egoft: derbi Ju ode Omrtr* helder { 
| Brite , b PA VEREN P \ 
3 ded Je Zeer betr. 
45 = 13% 0E, de © O Ofmt;heldd ib - {0 
: rid bedank JD OWPE ofediae fb N. licht 
KP Ean 1 it ov hae ee 
| 26 „3E LAA APENIO Ò 2-f ahdje N Co 
| … (3, PSB dt B Ee 1 Nelighe Á 
Pf j3ë |-59 NO z | Helder” B 
1275 hed 135 Ó3E bel GO A ON « | | 
bf hiel a meme: 
‚28 - 33 [TOBE nr a la 
138 [SETON Opa Jm a 
| on 3 SS PO nam 
‘eg |e'= 3E | O2 19 vem ler 
Î "BL CPE PON Oe ate 
OE DOE hs. Ce VIDA NK on mag aes 
pe |: He fejoat se JE PE In 
- 221 °57| ONO-2 bd at 


Hoogfte Bárom. 30 D. 4L, — Gemidd, Barom. 29 D.-10;gee 
Laagfte dito =ss - Thetmm./sok Gr. | 
Middelb. dito 29- 9  < “Gevallen Water 51 ij 
Hoogfte Therm .695 „Uitwaasfeming 26 - or 
eren dite sz #Gr: “ Dagelykfchekragts: «_ 
iddelb,dito 604 der Winden 3e 


OP ZWA NE E B URG; 
ain OCTOBER bk Cr 
Da-, Baro- / Dn ragt en St, | “Lu tsge-. Rega 
„gene | met. | mom, | der Wind. (feld in Lyle, 
Boei Te O4 ‚}_ Helder kh 
laf a | 6} — 29 4 5 
- 1 b 58% lede 4 CQ | mmm 4 Â 
ss © 53 NW 2} 'Omerhelder } . | 
&| 29.115 | 63 et 8 ed Bs 
HEEEL a EE De a 
ge o | 63 en 3 | RE 0 ELC: 
‘3 
Ze O 58 | WZW2 Om Bidder 1 REEN 
zg | 57E — Wd me Ì 
4 Le If biz Pen car en an js zl 
bek BE Sr Beet oorden ge ad ERK 
pe 8% de : is gede AR KEE. RAL 
5 „ 7ä 15 Wtf 65 „Betrokken E de 
| pd : | oe ZW. a Í Zeer betr. 
BE Fk AT EEE Hel ed 
6 - Bé [63 FZZW 4,| Berrokken eN 
- 75 62 er com Zeer: betr. End 
- 75 152 | Wiz 4 Betrokken *| 1 
A À - 82 5e ej NW 2 bi 1 
, - jo led dte A5 ot in ZE bee A | 
/ 30, 0 452 8 _Bétrokken db E 
NN NES AN pi > a 2 erna OA MN | 4 
-h TAZ INNWe {f Zeer betr, a 
‚_f*- a, 145 [OZOz2 | Betrokken kia 
‚olr- ui | 54 ZW: af et of OE 
N° 49.) ——, 2 Omtt. helder 
sä de) ZZW. 2 Zeer betrokk. » y …& 
rol - aë | 54) +, * | Ome helder f C°} 
Be LBK BW % er | 
| - 35 |454- 0220 2 hen vid OON DA 
rr „hk Mg Af “Bdrolked d 
- 24 | 49 O 2, J.Helder f DE 
-_ 48 rt Wte 5 Ì aj | 
he n 1, A vin pd gedtel Kad 
5 : eer „betr, » 
zl DEE Zelete | jd 
Of BE ie zon on Ell wan ORE helder } nc 
| E A Betere mist ch 
é nl pe 4 erde Betrokken ck 
4 bs 52 TA oi Ofte helder AR: 
| bi 52 | N° 2, | Bererokken 
ha 1 A Ie. AE î 
vn de si ja 5 io | Zeer betr, de | 
„3e f53 feeen o | Berrokken 4 
TE rra Kaikan Oh Renet | 
| alá 52 „sen Oi Zeer bets. 


\ 


WAARDE 
0 Cc TOBE RUB. 


INGEN 


Da- | Baro- | Ther |° Kragten | 
: r | KragtenSt. , Le ú 1 
gen j mer. | mom} der Wi jy Logssge. (Regen, 
nt al ind. | fel heid. [4 in buen. 
‚17 3! 52! E o ed Eer. mist eee. 
… 0% 49 3 Helder KR 
TE hs | a teur des vcd ' CER 
18 aî [ere o | mit ‚u 
D 4 Ea 8 4 , Pe | 4 
B Dt a 40 2 | Helder | LAC 
19 „4 10 UE SEE helder , 2 
me Mi U 4 OE ad MS 
E: - 1 k 4 4W 5 Betrokken 
et. 53 ZWtW 2 iel 1 
A 6 ) net EBEN 5 
„n DN ben hi 4 Betrokken _r 
pst Zo Son or aise „RE | 
er | 29118 | sit ef je Betrokken Eel 
= 10% air} Ve HK ‚x Ma Es 
ga f-- io | 49 bid ln a ma: | 
- 9 47 ZW % Betrokken 
L „15 | —— do, I | 
3 … 9  $7 ik ee 
| - 103 | 493 ei a „ Zeer „betr. 
cn 49 en RAE SGP 
Belie 13 F2 js B 4 | Omer helder | 
- 3 53 ed 4 Zeer berr. enn 4 20 : 
ke 83 50 5 4 Berr. regen Ev 
bolide KOP 4 an Eorma k | 
dels sand vn NE be OD B 
z- 31 st N Edd els in 
re 3 _—__— ‘ Zeer iter L N 
\ 5 fj Hs mn 2 en madirdedik | e C 
DIL Ao bebebide fs nd | 
„6 [45 | WeN DOEN Me 
8 | - 74 8 GER Ms mg os: 
| u 5 | hk WNW si ij Zeer beer, / 
# f pek 2 nand ensmnd tet 
29 5 3 nd) ZZW 6 Betrokken Er 
| - 9 ef 45 Wi - Zeer beer, 3 
; - JO} adsl A en : i 
gl} - ni |só Mal sd Ven : 
30. £: 475 | ZW ti _pegvee E, 
| „13 455 4 a ET} 0E N. licht 
4 webpl Z a Mee Babe? , 
31 ee. st ZZO0 TM 
de rag lt en a ie | 
sed | Pan 2 Om. helder 
oogite Barom. 5 A oe Aaf 
agfte dito Ls sl Gemina eeen, ooD. 1176 Le 
iddelb. dito so - il AED hoe ih! ber Ih 
Hoogfte Therm. 65 “Gevallen Water o8Lw | 
Kaiatie dito . re If t Uitgewaaflemde 13 
TEE aka 
k 53 der Winden 27% 


P ZWANENB RG. 
ONOLE MEER vos. 


e= 


ed LS 
TE AR MR Ee en 


NR Keke kn 


Led 

© tt 
DE 
0 


© 


ei eo 


_ 


ES 


| 
OO oo ! 
Kd 
et 
ek 


es ree 


| Ed he, Reni d tsge- | Regen: 
n f met. heit. -4{ io Loen, 
KTATER zee Ee dj: Jee helder 
Er ETAB A A AN Bentem LOG: 
k 42 e . . O Helder E 
kiz |_-41 O 2 | Omrt.held, | 
48 | a 2 — 
455 | +— 2 | Helder | 
3 | OZO 2 Oimr. held, 
10; | 52 
[46 |< NO 2 {Betrokken 4 
toj | 3: | ONO 3 |= amist? 
To, | 43 se mar, 2 Bme vane: al HON: 8 
ete: NO 4 Betrokken 
En | es ZO 2 —— mist 
46 |ONOa f Betrokken 
El alls, NO a elder / 
39 OO 2 Omzr. helder 
als | 
2 | 40 == 4 | Helder 
‚10 |OZO4 Le 
ROER AR BD sar Bh OU bene man, 
sl Ot aj mn 
Cn OE ON amd 0 annen. 
3 L 37 EN nand 2 jpeg 
2 ded. FS Ster beet, 
E: 37 stee UP Birokken. 4 
4 je 38 hedorines ©} aanne 
: 88 NW z pms Ie 
PN EE nn A enmet 
BTR edn — | 3 
5 1-464} NW z- | Berr, regen En 
45 | 43 | WZWijz | De 
Bk hah (Da amd Pima Ka 
DR 41 in gn 2 
aï 41j NW 2 Zeer betr. af 
4 |t WNW4 | E 
3 45 he end 
3 4t A Betr. regen, 
al 47 Zw: 8: |- Zeerbetrokk. 2 
44 | NW ro Betrokken 
(a | 42 4 | Zeer betr. ER 
B dif Zap 
el Di DEE An 8 
73 86 |ONO 2 | Omtr: helder } N licht 
6 42 Zo 2 Beer. regen | 
7: 1 49 NW 2 Zeer beer. 1 
8°| "45 | ZW 3 _Berrokken 


RS 


Da- | Baro- 
pe 3e meier jr 
2. RE 
Bo a. (04 
HE 

pe - 1BE 
- 8} 

é 84 

Ig 45E 
et IN 

wl: 

ao |l - 85 
„pi 

- 9 

ar 9 
- 1O 

30. I 

22 EG >: 
8 

Ï e 14 
„ 2 

23 ed b 
hed pe À 

- 3 
24 “Bs 
ede | 

| = 2 
asd … 2 
« 2 
d - 82 
26 - 33 
- 34 

| - 44 
27 ye 42 
“54 

tper. 

28 | - 45 
wait 11 

4 3% 

2 mie vS 
ba: 
nd KH 

a 94 

30 À 2 


Hoogte Barom. 3 


Laagite dito 
Middelb, dito 


Hoogfte Therm. 


Laagfte dito 
Middelb, dito 


/ 


ï 


WNARNENIN 
NOVEMBER, us; 


hek, 


GEN 


Ther-  KragtenSt. | Lugtsge- ere, 
mom. | der Wind |_ fteld B Le 

bor) Z Wer “Berrokken | 

jn WZwis | Ae betr , | Thé A 
ò3 —_— 6 Blrrolken! el he 

53 amen SN + tegek PF À e 
49 PS —_— 2 

49 Ztw 2 ie | ER 
APEN PDP in ane vel „i£ 
452 wzwó | Zeerber. +} 5 

4 WNW 4 Haten 

47 NM Ô … Bétrokken 

45 sn Zeer ber. 

40 Dek 2 P wetjnens np 7 6 
40 NO 4 | Omtr. helder 

36 4 | 1 

4 ONO 2 Berrokken. zl 

5e ZW 4 _— 

++ slk 4 mans deelt ' 

vele MW ek ERD 

4 | Tillen | NC 
5 ANW 2, | Ee 
bmg eee 

44 o —_ MISE 

45E Ce Zeer bew. pf 

425 | °°° | Beerokken. Ke 

432 ô ï „…® | cd 
45 k . Kr ú © le) RIE non AS k Ae 
rg Ls © TT Otmerijkelder 

Jot hed a Helder: a MEE 
35E mm + duit 7 

37 Z Pt nf Zeer betr, pe 

41 RP Helde jet ©” ek 
39 zw Vm Bi 

37 Ale he Zeer betr. 
38 le MEE a et 

3o D. 55 L. | Gemidd. deo 29D-g:ê le 

28 Ht 2 oves « Therm. 4215-0E 
29» 84 % Gevallen Water 36 Le, 
54 % Uijgepaafemdes Dd 

2 Gre Dagelykfche kragt 
43 der. Winden 27de 


OE LEANEN URG. 
„Baro- [hee Braden St. dE Eine. 5 Hi Regen * 


A gen k met. mom. É dk de fteidheit. in Lynen; 
he ins 1 30. 18 415 zw. Betrokken Wik 
arl - 2E | 43 jg â Namense: 4 Î 
’ = 2E: 38-10 ZZW 2 namme EDC 

Ps 25 43 N ZO VOE Onnen 
2 en 23 5 Ati, vp mt 4 „Zeer betr. 
- 24 | Joh — a, „Betrókken 7 
= (21th 2OZO 2. | Omer, helder | ” 
3 … 18 AI 2e ER: on om men 
« (2 Kieran tld: s 
„15 lest oh Os 2 Helder: 
& „UE hodn — 0 ————__ 
20.814 PII 0 2 | Omer, helder 
- Hz f-34_J-OZOr oe. h Zeer betr, 
5 pe 10% Aen „Orr. Te 18 
- ‚gi |-35--J--ZOo 2 | Betrokken 
- dol 1388 — of Zeer betr. 
6 | - tof | 40) —-e 2 fh Betrokken | 
„_HiE Fble ZE gi tt regen “ad 
| - tit AO it 2 ‘| Betrokken SRE 
7 he Ilg 41 ’ NS e & Khamsa hé 3 N 
30e | $ OPP dn HN Beemen. ‚ln 
mhr: 5 TEEEND t 2 Of mise) Hf | 
‚Ep (23 [36 | ___ò2 | Betrokken VC #4 
ĳ =43 134 INNO'2 [ommen Of 
"425 | 92 FONO 2 ft 
9 |= tar PAT tn | rs 
- (25 "305 2 | ee | 
- (23 pg SE 2 |Omrtr.-helder 
ro | - tas | 3E | 2 | Betrokken: Ff > | 
re I4 led p Lorp ten gn 
& 23 302 | Z NS Mamma! jn / 
rr ne 38 at iá d . 0 DE Zeer betrokk, / IE | 
- 34 [321 0 a | Helder sd 
4 [BEP NO | 
‚Hf 4 A Ig 
"Mili ker P2 EES Td ER 
En belt oe Je | | 
| 3 | - 5 [3 re 4 
Pk 300 | do mi | 
EEN ako kt ET top) ee 
on Ô Ks en 2 H pi p mm mn 
- Kì En „Bek: "sg [Betrokken 
Ie TE WE En WE Lagen zen en 
Ì 15 ea 3% 36 ZZW ne STM 
of HEB a je 
De veh 35, ee ETR 
z6spsegrrf | afp 0 | mm 
„ais V35 wr el ZWosa | Betrokken 


WDEENFMRSEE 


FStod Fed eo A 
CS es 


ee E oleg NNO 2 Betrokken —, | Ì 
RDE Aer nt mn LO KE 
= 23 34 Je EN Omer. helder 4 C Tek 
b -43 3 eh et oh Zeer betr. 1 Î 
18 (38 [hops poen © Omer. helder ° 
- 134 belgipie » ese Of Helders | : 
| osb foe ten 6 |OOme helder | 
19 32 e. 33 fe Ì …& Grap Heldef 
Î * 125 meern hoep indeed | 
| “43 1 3IRH J_2} Zeer ber. | - 
gol via | 4 WNW Broke Ef- 
& * REEK EE Ch UA el e 4 Or aleeiked 
| =O bo3gope 4 en Of Ode 
air | [34 fee} mede, | , 
$ 2g.inà bs HOL 2 NS: oriented | 
' „ 1 1 ei AOe & ds : - 
22 sik A. br °ZZO 2 | die | ò 
{ se De HART Ne SN edel 1 
' & 10% 2 |: ‚© * & mk | | 
Bs | - BOE bop Ae Aj eel if | NV 
- H5 bgg te eel; Fos | 
: 85 Inobik H-AUOo 0 JA TLE 
bapv 6, joka Ze6 Tele NC 
6 4E bedie ten EE MER ek - | 
Ì - 45 | 3a-l-240. xj Ahrolsent zl - dl 
ks | - 5, |-3e-J-Z0 2 eet iel |C 
8 had ai 2 “ OQ sh. hars! Î 
- 0 goigbenpnOt AUS LE 4 ï 8 
26 28.12 …aBiofisd . e „0. Mare. ptn in ES ze Lot Ë 
: Ui Neree ol 1 TL SEN hal A 
io. ht |odoeelr.h eo k “Tie - TM 
„a ar 205 ole „Ò, ie Thellies on WE AE î 
E - 5 |t ONOs3 dp rep DEE *, WE 
28 bd EN EN en met Kdf Et “it ak 
4 - 6% | 18-jNO 2 |De pelder, 
fis O3 ige ole Po arr. Velder | 
2 he 1of ; 16 ele 50 kn 
9 | of | of 1% o En Hoe EL | 
0: | %6t TZ „ | ‘Betrokken, B: 
zo : rie ded mr 4 ‘ Omr. heldef | on, Ce ml 
oe 1ot B De Me 2 men WE 
f 2 ' vi AARDE | ” | 
= 10, gp "TO 8 rt man BE k 
31 TER En pete dk Zeer betr. Î 4 Ì ar 
-… 6Â' | 42 _ 2 Betrokken — ie OE 


Joogfte Barom. zoD. 5 Le Gemidd. Barom. 29D. ul Ll 
een {te dito 23 « 115 „ee Therin. | : zorg Gr OP 
Middelb. dito 20°“ veer a Water « ee. 

fte Therm, itwateming niet waar ee 
Laaslte dio ‘8 3 ÒGre Dagelykfche kragt 


Muddelb. dito 4 \ der Winden, _Iiê 


OP ZWANENEUR/G. 
JANUARY, hie 4 


Da- } Bare- sieren. Kragt en'St sij vensse, Rege 
_gen | met. won; | der Wind,’ 4” ftel ldheit, in Lynens 
ee SE ui Z: X’f Betr. mist EE, 

3 "168 TRI Aars Hlm madera AREN 
IJN 37-01 NO 8 Berrokken ’{ - 7 
= 9E | 218 OMZ 6 

2 — 9 2e —___— CV omme teen 
A eZ [205 — 8 | — fneeuw 

9 - 7Zä | 26 — 8 Betrokken 8 

- 10â 25 ES EN Jean 
30. O 24 ZO De Jha 
‚4 AK hee 24 — 6 ® er 
' BARN B UK ae 4° | Zeer bêtr. 
hok Cel Por O2 | Omtr. helder 
13 2 18 — 2. | Helder 

= 3 13 A ak 

"4 #9 _—_ 2 ne 

Of EL —— 2 

| = 44 ka _ A me 

: „ 24 115 zo 2 me 

DE 4 - 1 18 da 2 | VE 

een HR NEL mt Af Zeer betr. 
291Ct Of. 2 Helder 
8 … 10 18 2 Omztr. helder 
- 105 [18 NEE Betrokken 
mn 10% ar tnt  E nn en 
9 - MZ | 25 NW 2 te nd 
30. Aj [18 O «2 -f Helder 
… 34 |, 23 ZW: 2 Betrokken 
Io 34 | 27 ns 17 5 ad 
- 4 az he 0 Helder 
„… Be | 46 ARE | Zeer betr 
mj = 23 |-“23 — 2 ee 
… af 24 et Se Omtr. helder 
- ai 245 | Zw 2 | Betrokken 
Taal = KEF en _— | 
wi 15 29 pe RN eran rme … 

EEN MUR bier akal WB AAA, ECE Hool Belang ik 

13 on 2 32 wlolbinses 0D rn eers d 

- p st, jac Nada s- ” ANS HELE LE 

bee Be 3kz 2 PN wen 
29 IE, 35 2 mn 
wie 104 [34 EN: a |-Bet.regen | 
- | 36 ns Ù 3 WA mist | ‚2 
15 |= 54 [39 _—_— + 4 | Betrokken LOC 
BA LAN Nw2 | Omer. heller 
… nâ ME ZtO. 2 iep 
16 „4 | 94 [Oz 2 | Betr. fneeuw 
28. 9Ì | 392 Ì NW 2 À Betrokken 2 


Middelb, dito ú ‘ 


ï | Ä 
ht 


WAAKNEM U NGEN 
SAN - 4 RY > Wi 784e 
ei | Leca ran | Lugisge-, JR 
gene} met. | mome} det Wind. |, (teldheie. | inL 
28, 85 33 4 ‚NW 2 Zeer betr. we 
17) 198 1d ae | | 
‚of boggorba —e 2) Betr. Íneeuw- | 
„ JO 5 ABk _ EN sf ‚ Zeer betr. \ IR 
ag br dadde dee 2 Betrokken 
agt kB de po Ot Heldpe | 55 
Eel bend TE il CA: ik Bte, mist ep: 
it „13e haloipd 19 ad ek 
” 7 34 ae ee O4 Beeken R N' 
- 164 P2Zfe ben oop 6 
‚oo = 16ë +: 3e peren OJ nets o 
- 6% 39 Je ep Od Helder ko. A wro A 
| < 4681 273 shan dew Ovl Blerokken £ ee 
ar x 5 03 f je ee Le mn Es Ô 
„Si 29 Je bete OQ} ee EN B, c 
= 138 275 … se O ee maen. OA. Oe 
sr - 35 | 9 Jeen 0 ien | 
Ì _ BE allles e ej O nen mms ë 
he MV Amt $3 aan JN Wi 2 an dn de 
Es nn (Mh, sÂ 3e} 2 Zeer bétr. 
| - 6fRB opeet a Hilde 
- 64 | sAmifertf a Zer Oerd. j3 
se | - phfedsrhoN va ed 
85 Ei ‚NW. , {Betrokken 4 
- 9E sn Wi a Zeer beer, , in | 
los | e H ee 
ad X id, ri ig sogn 10 / Betrokken «; 
| - vi} [28 WZW gUijentern 
26| - ni [33 sg} Omer. helder j - 
pe Ik 23 Ene mm SE | Helder » = 
j - zui | 26 min 4 Betr. mist d 
27 - tof | 28 an aad KD geen pee, vat BP 
ae 6E kA Wiea nap sasi ï 
— hi 1á4x8 2 „Zeer betro / 
28 - b al ze 4 | Betrokken. «/ 
- 9 BA een $ 3 Helden: 4:44 
… Di [19 Joe 28 Betrokken. { 
sl ei ee | EOC, 
30. 8 [-Zaj-NNOee | Helder 
„dsl ae tre ú2 Betrokken 
30 - 3 14 ONO 2 | -Omrr. helder 
_ Zi FME Pd. O0 Betrokken 
- 2 31 NW. 2 and 
St es | 34e 2 Omr.held. 4 
4E Ad NNW 2 Helder - 
Hoogfte Barom. 30D. 45 Le _ Gemidd. Barome 29 D. 08 Le 
Laag{te dito o8 « 87 me ved MTherin.: 261 Gt. °- 
Middels. dito 29 * 6f- * 'tGevallen Wâter 10 gj 
Hoogfte Therm. 39 gheen niet waargene 
Laagltedito 9 Gt Dagelykfche kragt 


der Winden  275e 


Der 


Pel P: ZW 
FEBR 
Bâro- ken 


mêt. 


St. 
der Wind. 


Br 


Rv rd 


BURG. 
eid „À 


eldhek: Ie 


Re gent. 
an Tmên?, 


| 
Ì 
Ê 
| 
| 


bvd bad 
© tt 1 1 


Be Re en 


hd 
<4 
hb 4 8 8 


OORD EEEN OAN Ig ON Dr or Won B HO 


Se 
tt st Meten et ee OT en 


Biot we 


\C 


30. 48 . 


| 


pe | 
s 


á4 


bn oo et al Bij toe tje teton 


hahaha: 


hef 


Er en 0 Eer sk il: 

rp ZW ED Betrokken: Fe 

[NNW 9 “Zeer betrokk. | 

Ed + ger meat 

Sa Te vels S 3 | 

zo|" it 4 o Kr 

ER ARP ie oai St 

ss bd 
etro | 

36 « qa | ii Î 


“ g|ytisder 7 
L nend 
dur CTH PES annen mend î 
menma sd f er ammend 
sei Berrokkén 


we Bai ns ri NP LP eeN dd er Aar le One An tw 


| En 
ven ermee eeN 


1 ‘Zeer beer. 


ia näist 


Ome. helder ; 


omeen 


 é ; 
I ' 30 “WZ à Bet lok ste ) í 
RAET Chien 
» 32 | __— B foecuw | | 
5 Re Gn 8 “Berrokekée, ERE | 
suf | 32 kh | ve 
„ Ì 33 za =t EE enmmnten: Nt vC 
- Ko ks: . it, . _ Zeer LE jj on | 
- IO £ pt nn gp AN ĳ Betrok mi e 
td Ü Î - 
- 10 Zee ZZW P Berhickin | 
eh ' Ke na 120! yet Pee 
29, par {Zwi ple à 
pa 34 7 WZW KA ek —= DR +, 
=| LN pete. | Hf 
ak 8 go WZ 5 annet rr OS 
- 4 { | Zeer bei |R « 
4 15 |Z) ek aile Bak 
“ iof |__N/ | _Omr, helder Pp 
4 ) Rt e O | sp 
- ii l.ZZ Zeer b bef te 
„4 | 48 ZO eo  Berrokkt mist Pp - 4 
ls) | adsl ten arsank AE 
) DATE de Betrokkeù B 
We En | 
k î 


is Î 
ed en” EA 
HEN 

| 8 
k] 

8 E. 
ss - t 
} 

me 


(Lac 


baie retentie 
amana mement 


res 
rr 


WAA RENEMIN.G EIN 
F. E B kt. U rin Kia 1784 
Da-,Baro- ‚| Ther al | agt ten Bern | ‚Regen E 
gen ‚met. | mom, |,der, Wind” “felh heid, in Lynen, 
ABE | PETTEN _ Bertokken / ï 
17 a io 1 29 „0 N O0. 2 | ommen 
\ «10 25, | NO af a | 
- lo4 27. O aj 5 
a8 kt nnen ES DAAT TANNE 
Ì Sd 24 _NW aj 
: / - lei 28 ont pel GN pe EN , 
EE OE en en | 
E iof ar OO O2 fame 
E 11 ‚Bef ol spe DME r ì 
Ô BES gep Ì Ng* 
io DAE rte A ple ni, C 
Î - Ô 20 | ZO >2 f Zeer betr, 
- 74 |-26 | —- v2 | Betrokken > 
21 n A en on 2 is Ek ‘ î 
ô SE zr wr WS —_—_ 8: 
LP 9 |Z 2 | mt | ‚…jò 
a Se 4 1% mnd A — mis fe 
} > | | va — regen „ jo 
Ll: SNS ZW af Bekken || 
„= A 139 | —. 2 1 Zeer ber, EE 
| Zi i38 |W 2 | Ome. helder f Nolick 
Ì 30. Ì 32 | ZZW a} Betr: misc 
1 | agró? [36 —- 2} Betrokken | 
| Mt) 4d hook W. 2 par | 2 
HE Bladet 2 IST WE 
- 8 HO TTN B Ir FS / 
- 6 49 EN Ren Î wid odf 
26 - o ee Ri A Rika | n 
| = Bidet. 2 kist met de 
' a regen 
d à Ar epoes pda à p Betrokken EOC: 
Zaal zen NNW E Zeer betr. / 
È \ o | Ome. helder af 
ef f 30. of | 36 NNO 2 vip 
| d 1 3}, ONO > Helder ©” ‚ Ei 
' En 2 wet; ef Bet id € 
29 r o ) at NW a Omer. helder Kd eh 
jier BN |P, Ë ken 
k j ES 


Hoogfte Barom. 30 D. aL. | 


Laagfte dito 28 - 9% „==. Thefm. (2075 Gr. 
Middelb. dito 29 - 7 * Gevallen Water 15 L. el, 
5 ae Therm, 41 % Uirgewaaflemde mét de a 
ss dito Lord Gr Dagelykiche kragt 

iddelb, dito 254) der bd ar ot Me 


| 


Ra 


Gemidd, Back. háib. 95 Ls 


OP- ZWANENBURG; 
M A A RT, 1734. 


nen en a 


_Baro- {| Ther- ‚| KragtenSt. | Lu Regen” 
nge” met, _|_mom, | der Wind. 5: ffeldhe., Jin Tonk 
Î 29. 9% 3 NtW 2 ‘Betrokken, y/ 
ir - 10% 35 2 | Omtrohelder 
Í we o a | Helder. 

HE Jd 2 | Zeer berr. 

lg | 300 3’ 2 nn 

| meh gr 4 (SPee | 5 

t3 211 pe 2 ane 

| “104 |__32, 2 | Betrokken, 

| „ 8 sd “xr ze re 

AK LEAD 38 2e) 

“ 18 DRE 70 ‘ Je 2 «{ „Helder, - 

Ge A 4 osje Z ‚0 d betr. mist, 
spa de |rt aj tbe ER) 

- 44 A d 2, Redokken | X 
(6l - 3E} 8 PH 2 | Zeer beer. ij 
| - a Bf er | ee Í 
7 - 3 Blf 2, Ómtr. helder | V< 
| - 2843 | Z:0 4 | Betrokken of 
e 40 ZZW 2 _—_ | 
en 4 [B TEZW EB ET | 
Ten [PR B | Zeer betr. BEEN hang 
| - 38 36 2 1 2 |. Omtr, helder | 
lo) … 34 |eamopt À a | Bertokken | Lok 
| ER Jtd NO 4 | Ter RED Es 
Ì ot 4 ze _NNW,6, OE ens (neeuw es 4 
jaol © 6 |P NW 6 | Beokken | B ‚f 
de BEE RP and | Í 
irr - 83 [ 36 | _ NW _4 | Zeer Bek. | be 
| ek. Zj WNWe “Omt. held, „…‚ °} N. licht à 
held bren EN2 | Zeer betr, ge 
12 ete „37, Th 4 erm dt be ok 
oi nd Ei4 Betrokken 
| - ia 36 | dn a TT Zeer bekt. | OR 
hal: ML BE SRA ett ih 
- jj * 4 NW lk Omer. ‘helder . 4 
Î "AOR [3 LNINM IH tT t 
AN eli, 0 le A N seer EOC 
- Io 345 nnn Helder RE: : 
30. 1 32 O 2, | Omerr. helder, | 
ORE oe SEU er org Pi mare | | 

en 34 [ONO 2 Helder, ts Ff °°’ sk 

VE 32 |_ O a | Omt, held,’ 
ER ET OE Zeer der. otk 
hi À 35 ONO 2 D Helder, Bn 
, 


WIAVACRN MIN 


Da-” Baro 
Zen 


_ met. 


ms 


31 


AN, 
Hoogfte Barom. zo D. 


„ij 
Je} 
- 85 

3 
% 4 
pr 6, 
… Bâ 
„6 
- 
% 9% 
- 10; 
- 9 
„ 10 
‚… 9î 


1 Mes 


ed 


pen 


t gei 


ET EE VE on EN 
eed B | 


DB ODD NO 


im 


LAN ON en BO jn Om eo oc \O 
Pele pere PR OP 


te biet Bj vet 


oor 
ie 


pg 


Laagfte dito 


Middelb. dito 
Hoogfte Therm. 4 


Laagfíte dito 
Middelb, dito 


Gp en je je bee ben Plien GA 


BCD [et et id 


3 ‘ 
30e 1 |H 


Me 


hes 
pes 


pe 
ref 
ha] 


kh 


a 
riem 
- En 
$ 


MA .A 


. mom. ú 


men 


SER 
el 


nn 

pe Ì 
ĳ 

pe 


Ë 
© 


8 Oe N90 
Bs 3 


, 


$ 


tell 


| 


®, 
Z 
„5. 


| 


do 
rj Le 

Bk 

7ì 


3 
24 Gr. 
30 


ag - 
2g= 


OzZd 


NO 
said gratie. AAE 
2 ü 
129 OBI N 
meg 0 jee f 
dekens gia ES 
en ag 


Gn 
he 
he 
hd 
» 
Ed 


eZ 
Zo 


| 


Én 


sne, 
SL FT ZO 


3,5 A ae an 
pn bist® id ‚NO 
ite NW 


oe 
& 


OP RDREROCNRR ERE» 


a De B NAA 0 A NR ee a add Od e 


- 


Ì 
je et 


er 


NN, 


' 


= 


Ed 


B ht 


‚ 8 
bf ak 
7 


Ps 


Tuners! Kragt én St; É Lagtsge- 
}_der Wind. 5. aeldner, 


Helder. 


| _ Berrokken 


Ï „Zeer beer, 


Meer mamas oe za 
> Betrokken. 
„Zeer, betr, 


ectie, pe b 


k » » | 
ki Les. 
> “Betrokken. 


% An dv 
nnen sd 
optie. 


ann cdind 


3 


EE 


hee Zeer ‘betr. 


#4 


| “Helder 5 
| Omer, helder. 


EM 


Berrokken 


“Zeer betr. | 


Gemidd. Barom. 99 D.718 
se, Gr 


hat À Therm. 


4 Betrokken: * 
nd Omer, helder 


Inf 


$ 
t 


d 


Ee 0 


* 


Zeer betrokk. | 


nf 


nok 
Rr 
Er) ed 
Kk 4 
À kad 
4 
ie 
De 


% Gevallen Water 23 Lyn. 


Uitwaasfeming 


Dagelykíche kragt 


der Winden 


33 


3e 


{NC 


- 


E 


dt í 
‘ 


Eed 


ed 


„3 


Le 


ORM 
4e: 


) 


A Ai, 7e 


Da- | Baro-: , Ther- | Kragten St. Lugtsges | Regen 
gen me. | mom, ‚b der Wind. _# fteidheit. fin Lyuen. 
ee 298 abn ‚No O0 | Zeer berr., | in 
? 4 ak) Fer OAT TEL U | 
ru vi bs 25 _—— $ | Omer. helder sb 
- DEL MZ MIA WEARS tege 
laf - 9 [33 —— 2) Zeer ber. 
EN Ee Skal tet Ori RE | 
EN 3 | 12, ant Be fneeuw kind 
PN 4o | ZZW 2 | Omur: helder.f & 
| -‘95| 36E | ZW 2, | Betrokken! | 
beke 304134 NING op aaa € 
al =| 365 | — 2 | Omer; helder f. 
Bol 2 35 Ea 2 gh ij en ì : 
… 1â| 32 Z ‚af 777 tmeeüw ry 
5 Hi 2 | 40 ONQ 2 | Omr, held, Î z VC 
29,10 d 4 BSS NOe aaseters új 
- IL 32 | OZO 2 Zeer beer. 4 
EAT H0Â ke ARE OENE arl peert il 
- to | 35-|-NNO 2 | Betrokken } 
- 14, Sif TD epe fl 
zienif 3E an en | 
30. EI 36 | Ns, 2 fp Omre.held, 4 
kn 1 3 NO afm fd | 
: x 2 , hr waas AAS bonae (mek aard N 2 
| kar BET NO nT hdd. 1 N. licht 
29.104 | 34 OO, 2 Zeer betr. # | 
0 Ne 435 | NO, 2 | Oferer.shelder k 
e 4 8 sonus Tg Helder + 
… Zäâl 375 4-NNO 2 "|, Betrokken. 
zot == Óf ar IN «s RK 
mi 6% 37 er ca ND delden 4 
le RSE WZ randen 
Dr Alaaf en : 
- 3} aa [ZZW 6 Omerhelder | 
„_ 4e == Betr. regen 4 
rl - 4 43? ZW, 8 Berken, ple KG 
„_ 39E} — 6 Omtr. helder 
43 ck 394 en 4 Betrokken |} È4 En 
13 - 4 435 —. 2 | Zeer betr, N 
EN EN rar nel 
| 188 38 OZO 2, | Omrtr. helder 
JE Md 44 -|-OtZ: 2 Zeer betr, | 
… 5 42 NW. 2. | Omer. helder f..* 
„ 1 37 | WNWe2 Y Zeer betr. 
Ke lo Za 43E NWE DF 
/ - 851 ait | NO’ 2 fe Omrr. helder 
85 | 42 1 ZLW 2 Berrokken 
Rems 8 465 ZO a Omer, helder 
“ lij: 41à pa mn ” Î 


WAARNEMINGEN 


B, 1784. 
da Vegen ore, | Keen Lugtsge- Regen | 
gen) meter }“miom. | der EE _ fkeldheit., | in i EJENG. ij 
29.83 1'49 Al va 2’ j Helder A 
En VAN Me 8 | 43 de ONo 2 Omer. helder , bk La 
… B PARM 4 EO Zeer betr OR Kk 
- 7 AET ZZW 2 -{ Omer. helder 
18 - 85 |-46E-|- W a Zeer betr. & 
- 9 142 [| WeN 2 | Omer, helder 
ne A 43 JZW 2 |, Zeer beer. j 
oh! Arae 8% rt —— 2 | Beerokken d NC 
ie 2% AET ZZW GP ode 
RAE te MEN WE dp 2 
mat: Ber oe 1465 | — 4 |. Zeer betr. 
- 9 [74 | ZZO 2 | Berokken 
„ 64} 45 ZW" 2} 1 
aif - 8 [48 | we on R- 
® 4 485 WeN 2 | Omer. helder | 
- 10 475 | WZW 4 |“ Beuokken EE 
laa | - %% F4PEr os 80 JO ee | 
| e 44 PREP Le OND Zeer bier. 
„94 [47 | — 6 | Om. helder | ° 
23 | - 9 [3 Wez 6 | bad 
A! ZW 4 | Zeer beer, 
EE in ile ZZW 6 | Berrokken 
24 ae 4 43 WNW6Ó | Zeer betr. Ë 
ad 85 41 nttmnnnnd 4 /À mmm me 5 
- 85 [41 we 4 tk: 
25 Lo de, 44 ed 4 EE enemmemad î 
- 1 kor —— 2 | Omer. helder 
- 10% „432 TJ WZW: | ea, 
26 103 _49ä alina pe sg 
p 9% de: pe 2Y- Zeer betr; 
-_ ä 4 ee 
arl 4 15 zwa | EOC 
… 25 | 4% Zos Betr. regen f 
… 7Ì 46 WZw 2 Betrokken “4 
Nh Be 552 Wa | Zeer beer. 
<= zi 48 IN Oort P-Béerjotegen. 4 4 
_g [A Ee EN Betrokken „4 
29 » 102 | NNW z Omtr, helder 
30. © : her NtO 2 Zeer betr. 
„ OQ NE pn die ‘ 
50 29. IE & 47 wie @ mmm mn 


Hoogfte Batome zo D. 1 EL, Gemidd. Barom. 29 D. ERA 


ofte dito 29 rn: emievese Thefm. 4145) 
Middelb. die di pi Gevallen Water _ 17 Le 
Hoogtte Therm. 53 _ " Uitgewaaflemde … 39 
Laagíte dico Gr. Dagelykfche kragt 


Mliddelb. dito pen yÂ Mk Winden 278 


Na 


DEN VENEN AEN 


EES FK ON PPN SG dte Rn 


ian” zwa NENDURO. 


É F7 34. Re 
Da- | Baro- | tba. ‚ Keagten st; Lügisge- “| Refen 
age k mec. mom, „def en heit, in Lynen, 
«9 Bij AP 2 |: Betrokken 4 N 
En „8 44 Zw 2 | Zeer betr. 
Î - A 4 NWC4 | Betrókken - 11 
tol 4 | WEN ‘é bama 
KEA, Loë ae jp ee Fl Beer betr.:” 
Remen des hek 40 | NW 6 [Bette regen 1 
; Ne atf N 4 | Betrokken 2 
Ì 3 el 8ä ne | werg + ‚Helder | 
| <3 | 43 | NNW 2 | Berrökkèa 
sl 3 4 | Zeer bert. 
- a 45 2 Omtr, helder 
| „af 48 NW 2 er 
i8 „3 kk $2 ie Helder | Be 
Î „3 Jaffe eer beetokk, 
L „af | ja WNwa |° Helder Ve 
Ei „… 24 e, 9. nie 5 nanne x / 
{ 6 wel af N Er d ete.e Oo Omtr. helder 
“1 | 45 [ZZW a me | 
, ol 1, 58 ents iden ne 
Lapis | $4 ZW. 2 Re ed 
“ii | 542 | —- 4 | Betrokken 
| gl -1o [756 | WZWB | 
stof 99 _— 4 hannan 
PR He wa) ed if | 
9 ì 13 s6 in ár | Zeer beet, ‚N. lieht 
Oe 7 y oee UD SRT or) vrome | 
4 : Ë 53 ZO 3 | Omer. helder 
ol io Tb eee S 
29115 60 ONO z Betrokken 
„rt: « 9î 56 Z 2 Zeervbetr. hal 
off - 675 be vorij red 
| E «| 9 1 Ad ‘ard nf Beer.tegen 4 
j Luif 48 |WNWe Betrokken E] 
bgn Bao 2-56} owe f Zeer ber LOG 
rt ú iE kant dl wen gr | ED helder |. 
ET ee 8 Wk B 
E ed 55 vrte,e ENE MON zt 
OS p 3 dwzwe len ie E 
el 34 53 in | Zeef betr, 
mi 2 58 _ 4 Berfokkerr 
„24 53 in ef Omtr. helder 
… 34 | sa |... © | Beef. mist 
ssl 7 3} 60%} WNWa2 Omtsheld, 
nit | it en ritnS HU omnenan 
rel. WAE LSD den 8 EE 
EEN Hp hj nde van 


‚__e 


Wu Er a 


Ys 198 RE 
De: ei Baro- jorden Ther ten St | Lodge vof! Regen 
met. ind, |) fleltheid. | in Lynen,_ 
| 30. 35 ES ee 2 ams helder. , À 
37 , EM ran nn : a ten veces N ì 4 
k ox’ 3e inbe | NO’ ij basta nr. Wi 
1 3s 56 O 2, ; | vann: wanen 
18 | 7 falen): a Hf | le 
OE 0 MO Via f NO woar | lic 
ld ee Aj Eos Heer ha 
1 def „ON » k RA 
al In Be ze on biet me Uit NE 
+8 nirrOrdar | Our A heervvns BE 
goh AE pe Zo ZW 2 |: Omi. helder la 
“ 4 8) NW 2 aande pe 
“ 24 ST — af | Helder | kj 
EN “ 3% „boz. nn en kt Ls 
Oe SS a BN Mia 
4 est Fb boris so ol heee te | 
aal © 24 |-605-| 220 af Omtheld., fh 'a 
ee 25 62 ern 8 EE nnannsnd _— : is Î 
Bh ee os her am Kol Bro OU a ome el DEK 
A Petngh SS al Les VOR FTEETT ‚% 
-_ Io 683 } Z 2 pres ant mn a on 
a4| = 10! 69 ‚NW a, Zeerber. |. re 
- 113 br | N B vmma en hd ei 
- nô 64 NO Omer. helder, |. | 
25 „rs Pe 6ge df \—— af Zeer berr. k 
| -zoî | zogd Oa | Omt held, ke 
SPF AR ZBO aM Neri Fo 
26 AR WO Borm am de som Bh RPR 1 ed let 
| - 8 72 Zabel don Á 
« 10 68,4 ZZW a Zeer betr, Kd 
27 = 1oî 6o | NW ge et ete den ed EOC 
Le Iig 55 q banden WE DA Betrokken . 2 
- {1} 500} va tegen |. 8, 
‚28 }3o, À 54E] WZW a Zeer ber. he, 
| A a eN an ha nt A 
bag | er Eed ógef be ad ee el fen 
Ke pnt miep DELE G OE 
et Eben 120 ach pret Í 
‚30 el SH en Ad Bet mik 
} „ik ee OZO ad H ERI! ze 
í ee MR 7 CA Di PID ZD sv Ì 
‘8i 29 11â 63 mien 3 Onin held. at 
Fer dere kaf Probe HRO 01 de d 
Hoogfte Barom. 30 Dakkke st. Gemidd. Paro. 3e D, oid L. RE 
‚Laagfte dito 298 -- ={- Therm, - 5673 Gr. ! 4 
‘Middelb. dito 30 - 0} % Gevallen Water 20 Le B | 
Hoogfte Therm. 70 ’ Uitgewaaflemde 50 E 
Laagfte dito 41 é Gr, _ Dagelykfche krage Ee 
Middelb, dito Co | der Winden — 2,3 Ed 


OP SR EBU RG. 


ee 


Darl Bäto- | ade td St. | Regen Ad 
gen „met, mom: |’ der Wind, kot fieldh heir. de in Je 3: 
Nn di 573 | ZO 2 7 Zeet betr, 7 
LE an GP @ tat Omt.held, | 
_ 1 63 UD NO „@ ‚AE mn ' eN 
e | - 3 „66. 4 Keje r4 ne ; Ee 
br Blot „4 | Zeer bees 
> EE nett oh Omke helel pf 008 | 
3) - B} 670 pr u | VC 
… ok | OSFROpsL ba RME SEO 5 
Dal Sl See dla Hed | 
‚4 - 2% | Zoi 2 ee : 
nn 1065 wf ONO 2 rf-Helder °° | ‘ 
Te Eá „63 pd „AS. mmm ’ 
ie ME d 66E Fr Og em) ‘Te 
3o.rië |“ ÓP F'NO O2 | meme! | 
| Aa ni “spie add ® oa Á FE Zeer beer. en | 
‚6 - 11} 627 bast: ba Wai) | j Ke 
4 - 15 Bj 4: “NO “e Betrokken’ | k Ì 
„Aj | "SO ONO A [Ae IN os | 
9 | zo. B} SM spor da VW Zeer betrokk, $ En 5 
„WL! SâdopsiN0 “ea - Berrokkéd’ ER 4 
… im 50 1 OP tem | HE 
BT - 1E SA | ta | Zeer ber, | Po 45 
deent | SIP GNO Fe Betrokken re ch 
at bp tk, ELT ZZW eg bregën HS Sd 
9 dt e Ógee WZW24 sij N Zeer ber, ER EL 6 ja 
et 9 6 el ME 4 ‘ bt ' € ef | 
‚ 9 60% |Z Ji Berrbkkéù ER Ec A OCR 6 | 
bel. gi} 06floprsa Il De di LOG be 
tha GR} OBS pet te F-Zeod beke | pee | 
„6 |E 6 YA fe | 
ir i 62 159 opw NW6 - Betrokken” | 35 ka 
iki 0 Bel zont manen anke: Win Beerdkkent Ee 
„108 | 593 WZwig | Beedkken: | | 
“daf - 108} €22 ZW 6: KES E 
| Ort 18 ne Nn Om. Retder Ek 
| - 88 |,-615 WZWy | Zeeribeers. | |: F. 
3 - 8E) 4 EW 6 | Omtt helder, "ke 
| Ek 6 adel Zeer beer, « | 8 
- zot 35 1 NW 4 | Betrokken? | 
14 re u OT be Zeeribeur,? | za Ee 
Jo BI TSO Ee Omur. helder: |i:ir- {FS 
„ Hl- 52 Ea gwenn rare serd 
| 15. 4 _ 2 5g. iT blnngera 2 Beer. re en. & p À 
el El NT ee 4 Betrokken … eh À 
6) ebde Bdewemke) A | en doed r 
ages doebBaonieeg | Zerbst: b 7 Ei 
: En hek E9® vit Ki 


| WA 0 N MENG RIC % 
Dele Ther. saf en fl eren |: hr 


8 


gend, Meer) | BORE [ae d m Le 
Cr zprtekr bof, [Woef Om, helder 
17 | - 10% ded kart e4 | Zeer berr. [ad 
„1; | 50} WZW-4 of „Betrokken 
„toi |58 | WNWe2 pn in 
Bf ut | sE |t Zeer betr. | | : 
ma | SO la 2 Kk 
30. 4 FT St derde nt Oak. ‚helder LE 
CI B, bii |__w 2 ‚| Zeer ber. | zoe ER 
‚Te : we WZW 2 | Bertokken | ER 
' 29.114 2 _ ok ER ammnmennnsd PE DE ik 
20 …- 114 0 dk _ 3 memmen en ’ iS RS 
| tl Ór saf Omer. helder | - 
di, 60 _|_—- c2 Zeer betr. Eed 
2 … 102 67 nee Moe Oo kl mda: BT iid ô La Î Pl | 
- 82 63 ec ee00 ch Betteregen : Tir cs 
… 6} 6 Ll ZZO2 | Betrokken : Dj ej E 
aal - 6, | 65 ZW 2 Zeef beb. | dr OER 
Ë … 581 | GOtidoi a dyBettokken | Jr: 
ki 6%: ye _WtZ 3 CT tel ce MD Î 
23 - 7â 163il- ZW 4 | Zeer beer, oe 1-8 
- A OR Aldie 0% } Betrokken ER 
IE 6 Zed Aperen | hd 
24 tok 7 62 \, Z 4 JZ Zeet beer. - 8 
ri - 6âl 68 ZW 4} Betrokken |, 2, 
(BENE Heide 
os) > Beh f Od WZW oa if Betrokken ‚t Og) 
E „- Oi 545 ZW 5 Me pd | Rs Ì 
é - 102 $P Fe 6 Zeet betr. zl Es | 
26 17-105 | 63E-|--—- 6 | Betrokken Ld 
ja 9î 69 Kemna 4 et ijk LR) 
e 75 s9 NW 4  _—— regen 2 
27 - 7ä | 62 DIE 20774 Betrokken 35 
Nl stoort 2 loeder | ke à | 
LE - DEL | SBLPNW 4 leden | Pu 
ad |. zool | beden 4 Dees. | Kit, | 
Î zi ver „5% ode B ARE p 
A ei d wf 7 | Zeer betrokk. Ee 
NN rid stief —— 2 Ss: a Ln Ae 
DEERD OE 
Lt -n 5 EE Smaad OE 
Ì 


Hoogte Baron. 30 D. 34 Le | ehs datb. op. ro, Slâ' 


29 „ 53 > reve Therm. bo Lr 
LE. dn 29 „ tof % Gevallen Wâter 23 Le, an 
Heóogfte Therm. 70 % eaten vel, 44 PE ' Î 


ft ol >Gr, Dagelykfche kragt * 
Meel. dito bt der Winden _& 


OP ZWANENBURG. 
‚Dae j Baros Eed Kragt ct a BT po Riégen 7 
Pi et. mom, | der Wind, 4 fteldheie, | in Ly hetis 


ef 2 Sh A NNW 4 wij Betrokken pp & 
a | 29 Sl Shn6 Zeet ber, 4 | ff 
it MED EE — 4 -}-Berdokken. | - 
IE bbb deNWi 4 kiter |. | 
‚e - 1Ì 56 d4 9 ‚ Zeet beer, Bi 
sbo [ABR poten |PEee) PE 
Kk. e Blaft ; Ve 
als GF Md dorrteed pmen | ; ef 
Î „IE [44 4 oe 2 y Zeet beet. 
| „ zi | 57, J-WtZ 2 j Berrbkken 
al - 1 1,69 | ZW 2 f. Omt. held. 4 
Ue Pee ede ded 
fi „1 59 Jane Je 
ER 1 de Ee: RO TER Orde RR 
& 1 sÓtid Wa en 
% i BA Helder, « 4 
je ak [ZE Jeen of Omtrihelder lnd 
Ì “1 6 fe. 0 \y Helder 
6 ee dl 48 -4 ape 
7 | 3-4 ZE Ja 
‚fl 7 #2 Je ZO a | Omtr, helder 
| - EEN — 2 | Zeetibar. 
iel - ro | Zofeer Z a | Omt, held, , 
= tof „603 Poste «Of se rak 
in, 672 rate jet Witte d 
9 Re 31 des \ WO O2 jm LOC. 
- rik IN LWNWea 4 Betrokken | 
30. sd 613 Brienne NB hmnee ì 
to 8 fi 63 IJ _Nw zv}, @mt. held, 
ee B 55 Kar 52 winden SOU rd 
ein ‚59 0 KT mem and} EE zon, 
ir pie 1 68 | “ Pi E oo A DEE / 
t 5 63, isde 6 6 OO WW ld 4 
LI : he Zeer: beer, 
á ib Er | wbs À ik Betrokken 
' - LO ba l:-NW a # Omrr. helder - Ë 
39. oe. a 4 | Zeer ber, Do 
„- 2 ‚_n | ae: 
13 á S-c6o | deit pe „Ott, halder | *_ 
= ! br | VA 4 Betrokken 
da bk 62 WNW4- Zeer betr, 2 
3 456 Iongw ae | Oms held, 
EEE PE Pian 
rid a „56 DE ie < bed Helder 
- 2 615 | WZW a Omt. held. 
sid ei En je 
oars lt 651 Zw 3 Zeef ber, | 4 


Dd dl A 


Dn | 1784. 

Dart serf es Ka rd } wke: | 

Beef miet. | mom, tier ind. Geld Bel L fie 
ee bind 3 


9. 9 157 ONW Zeer betr. ‚ «4 e 
OREN ETEN 
bn Ì i 

| 


ad ODE ON EE ED WM BET: za 

„Jd | 59 WeENt4 ni 

KOolt =M je” werk, A deet SPS 
- TE FO Omt. held. 

EI 65 $8 TZ Ls dk be 4! lips / 

kof 4e [ror Zita Zed ee 

O| HE SEjeew ca ner rin, } | 

en | CDR EI ee bjaot 4k SE | 

zo kn. 63 | WZW6 | Ber, regen. NED, 

4 : of ' ps ; 

| > Sap SIT jet F4 Zer berr. ki 0d 

' … A 5 TE 4 ĳ BERDE APEN, 2 EN HRe 

brl © 8 |rt Ek ee 

| - 55 |"Ót ZZW e6 | Berrokken  f £ | E 

k ER LAN ZW 4, nd 1 | 

aa |. … Sisf6dsrf TW ZWoó. | oml ts | 

Bd de 57 1opreis W Ode Zeer betr, | Ed ' 

- 85 [ 58-{ NNWeg of iP 4, 

23 ie Ó 60. WW N Weg is hamer; hts we E, ER | u% 

hd 1184156 ofeiEN ca P Omw.held.. Jt + ; 

jn 115 6 LOR BEE ne Mi 

24 „ri |.Ó5 Jee 94 |S Zeer betr kde tn 

| - 1ià |e62--- W ‚Wy | Pai regen EE 

ble rik | 6e frr ZW op.| Berdolekén [iS 2 A 

Ves bandhandek EAN hoc van amamean elle MN ij — VEOCe 


=1E5 | gids 2 VI rí Tr: e 


0D Ms al EE Bertokken je 


et 


|} - 98 [65 [0 2 of -Omir, hâlder 
bol -— A8 | 66 WNW.) et 


- 8% | 625 | ZW «a | Betr, regén |: | 
| ro SDE WNW ‘ Zeet 5 ‚| re 
28 AE sk 65 Al vi Ae Èg rr Eed een ed 
mg | 625 | NO ca | ‘Beerokken | zl 
| „A |SEETEG a rf Zen betr, En 
dol: TE LOT Ar Nt fte Het 
95 |60,T Wi @ 7 Omtr. Helder f° - | 
E rok | GET ZZW ea Zeet beif. | Ect 
30 …nE | 68 a Es …k 
tof | óoff "At P/Omtr. helde Je - } °F 
EN 30 k 63 ZW ® - Zeet betr, | GE 
31 ET OOR AML en af 
:vadhethad 5m 10: 


H o eiiardin z0D. g-L., ‘Gemidd. Barom, 2D. u L. & 
Boogf dito og ZT pr Kee: Thetis) d :5Gre 
Middelb. dito 29 HM Gs a Water “3 , Le 
Hoogtte Therm. 78 , itwafeming 4 

Laietie dito. st, Ô Gr, Dagelykfche kragt 


Middelb, dito. 6.55 der Winden … 25e 


OP ZWANENBURG. 
die) cn TOS wpds. 


Da-.| ‘Bato- (-Ther-:j KragcenSt- j Lugisge- «Regen! 
} gen lb miet. [mom,f der Wind; . Ì fteldheit. an Lynen, 
Te 4 ns W. a vrnrBeerokken. 4 On. 
| 1 -.3 ô4i-l. NW 2 |, Omer helder Vt. 
; | - ‘3arl60, bs. à «0 ov of Helder d- & 
- 34 163}: AW. vof Beerokken 
Ea | 434 108 NW 2 ;f Zeer betr, ke 5e 
| - 341.63. NNO 2 | Ommerheider 
Î xl 2 / Ó3 | o 2 ee _ 
3 pe FE: 69 NO EES | nn 
- 4}06f Naf Zeer ber, ad 
wi bd _66 ee O- ie. he „4 
4 ” 4 . Zas ile edes O' Nma f pen 
„2768 f.…J..,o.f. Ommerhelder À 
| „‚o [66 fs ZW. 2 | Zeer ber, e 
| 5 | rd f-ZE Wap KN 
- Erebor) ZW zo vane U Or 
4 ‚19 6p of WZW 6f Befr.regen EN 
‚6 „ 10 66 in Ó Betrokken Slad 
° he 7 Ò 63 B de 4 Becam zen regen 4 Ii: 8 
n „82 |- 59 LWNW4 | Zeer betr, | Jo 
7 9 Ór DN AET AE 4 nn L mie e 
- Io, 1-542 | NW. 5 Omct. held. et MN 
| E - 10Î 1-52 .NNW 67) Betrokken zel 
8 … kik ERE en Gone Zeer berr. Ek SA 
30, à Sl | NW-e | Omtr.chelder van 
„5 [495 [WNW 2 of Betr. regen 6 
Dh ein LA Aar 4 Zeeriber. ES 
ha Ei _NWe 2 |; Omt. held, 
- 2, 56 Js ZW. o. | Zeer betr. 
| zo -:24.| OL | Zzw a _ 
„23 LIE ZZOr 2 | 
„sl 30 | ZW. orden 
OET CS DP fn een 
Ê - iâBthe PS. be, « geek Betrokken 
À, - ‚af |_Ót A Omer. helder 
j za {> ia3 00 WE Helder ; 
eta Tt el Of held! | 
| E ets 64 ZZW a Zeer betrokk, 
Dd TUE EAK Hete el Ee 
| „ja Jo93 eee» Ou fp Omers helder 
Shae aÂ if Bp OW Betrokken’. 
 M4PR ee Ehr NW: 2 _|-- Zeer beer, : 
id _6à Na at Hdider 
138 61 ms 2 Zer betr 
’ 15 | - 33 1-64 oe | Omtr, helder |. / 
| =H 3D add. bos owis Hidden 11 te 
zel egk | Ó4 ZW 2 Omer. helder 
16 |E POEP NC 
bip OE |...ro | Helde“ 


ae 


Pe 


WAARNEMINGEN 
GUUS TUS, 1785. 


U 
er | ‚Bar- (:Ther-, KragtenSt, | ‘Lugesges «| Regt 
gen | mes baba der Wind. | elder, | sr 


} 29-105 | 59 WINWa p Betrokken rp 

sz '- tor fo fp NW 2 ee 
-io8 | SP NNW 2 f Omer helder 
„HE wapt _NEOr 4” … Zeer betr, 

„8 iS 5 ‘ En | ai | : 
arb b5s Pe 4} *Omert helder 

| e HA | 57 JNNO4 | B wokken | 

| sede Ors of aen 
Jp 4 ee 
„ Hof PE emd A ME; | Ae 

ao - üd beh ZWOos gj NRA ? | 

30. 5 | 59 eee © © dn Sn ke, - 

„ ‚5 | 60 EE de, cel Zeer betr 98 | 

ler} =P, FTT NOt4 se sen c | 
LJ t wke od | 

| 2910} |-62i-f-NNO 4} ae | 

- 75 eén opp NOv 4 f Betrokker | 

halt: 6 [tales | Atm of Hi 

Ds 4 Piksen bl de U 

dani, A Beurokken np | 

23 „_ 6 ót VAVACR jp te EOC Ì 
„ 6 | 57 NNW 6 |P —- regen 3 / 
-_ 8 154 { NW 4 Betrokken 8 | 
GER MER dt 2 rd à 
0 PTMD Etre 

25 5, 8: „631 es GR Zeer Wit s ' 

„- 85 f 00 NW 2 NG 
- 8: |- 58 _— 2 | Betrokken 

26 - Of 57 _—_ & a Ga 
- roî 56% — dà en ® 
- 11Â SEI NNW ap eene! 

27 | 3e. & | 57 ot 4 TT Lier Peteri STE 1 
29.113 | 56 Zw 2 Omtr, helder | 
„ST Miki 4 Zeerbetr. 

28 | - 9 | 63 | —- 4 | Berrokken : 
= 6 on ns Zeer betr, « 3 

29 | * 74 | 5% WAN ee GS, 5 zi 

9 e 8 56 NW 4 Betrokken 7 
- 9î | 55 —_— 2 | Zeerberrokk. yv 

zo | - xof | ót ZL 2 |, Omer, helder | VG 
„El 56 Pr 3 Zeer betr. 

…_ 51 TAO & … Bertokken 
at 65 Ar 8 Zierbetrokk. | « < © 
… 8 62 ZW … „Betr. regen. pl 
k to ë > 

Hoogtfte Barom. 30 De 34 L, _ GemiddBarom. 29 D: 11fs L. 

boo lib 29 6 poi ple Thern. 6078 Gr. 

Middelb. dito 29 - Tof tGevallenWater 4 Lyn. 


Uitwaasfeming 32 
Dagelykfche kragt 
der Winden 3Ee 


Hoogfte Therm.728 
pen dito 495 GE 
Miiddelb.dico ót 


PRANE 


BUR G 


LR, 41784, | 
spie 7 Laa Kragt en Stols Lugisge- |o,Regen 
ms <a] | mom. zi, Wind,, + fteldheue., [in Lynens 
EU En 1 2 Brrrokken > eik 
E, 9E RO: IN nnn N BON 
à raï 59 a Be RE / ne Ke. Nd 
ofso dts te & Ziet betr. Bij 
Sl == Boh Ole hire 2 4 Ofershelder.f … { , 
Mr A 0 ‚| Helder. , 
baht feieho Dior | 
; $ 4 Te Dj ms | 
 4ETTONT ONO af dee en 
be Dedel sot POZZO 2 
EA Ode} di ee 20 Amand A A ed Br 
Î ‚. 23 62 Q 2, mna. : ven 
Fl 3 4 soepie rs 0p Gier | EE | 
SS - ai} 70 TONO0 a-la 
ì 8 OOTES in a te 
k re © „60 a „EN Ipm 
E Otis 0 1 din deed ad Td LOC 
é 4 ep P 5 E wi mmm k 
DL SETA 
Es d 33 B 2e BREN ” | Omer, helder 
; er à L 4 is ah Ede Ma | \ 
eat | Er, MUSE 5 
bel Mile Tee Mi Rldee | 
kl 45 66 . . . ® k _ , 
E … 84 Lôlel.NOesels Tr 
Ë 9 ks P. 695 . e … o ii RE MET io bd 
f lr ZW aal 
: = 25 605 N a 4 Betrokken î ' 
Mach Ede MEN BS NNW 2 Zeer betr. j 
- 3 58 NW. 2 | Helder 
- 3 | 6t W _ 2-f-Omrsheld; 
pu - 8, 67 — 2} Helder 
SO fen 22 | 63e WZWa | 0 
Ë = 2% 163 W a Om:t. held, 
12 "ad 2 69 diel « © ER ECSS 8 
- 2 63 ‚0 Helder 
ER 64 ZW aj 
88 4 POLAR W 2 | 
291l FOS bn oane 
30. 1 ó1, N 2 ‚[„Beetokken | 
14 ns: 662 àl Zeer der. NZ 
„ AEL E03 _—_—t Helder , Rok 
- 1 | 52, NW 2 Outer. helder 
xsh. ve [62 Oj. a k-H-lder 
„IE | 552 | OZO 2 | Omt. held, 
„IE "50 B 
Ae a geen 
Poe 505 WNW a } Helder | 


VAARABSLNG EN 
Pad 300 de pt 1784, 
pe ’Baro- Bere J Kragt en St. Lo iel 
gen} mer. „mom, | derWind. f_ fteldh ik 
TALEN il AEM oe on Be 
| 4 OOPS NE a (Hedel 
Te toen Ws AA Oedekk: 
2 29.113 pelt ] rie d Ome. helder | à 
Tl A eo e A OEE 
| los. | -d pos 10 rh BR 
ei AET ed ee OE ee nú 9 
HA SE ZO; tok Hdd, …: ip 7 
“igt proe OEE A | Omer. helder | _ 
el DIE odio, f de if. 
Ed 96 [ZZO 4 | B : jd 
ORG En eek B 
ht E- Wez” ne 4 Omer helder 
E „22 ZW 4 | Zeer bet Epe 
db EE Lee admin, ica 
\ * di et GA lie Ö 
| BE cok 1 odwe bek te EOL 
Fo A EW WE Eel 
23 id OA ZW 4 Zeer.Ber.: 5j 7! 
= 94 f 5 „LaNW 2 | Betrokken 1E 
be pia 53 WEN 2 prm of 
id ik doe pe 3 pe” kT ad helder. f 
hl sd EA se BEM dt: 
| a ed Zn Ee zo 2 ideen < O, 
- 30, | | te Zeerbelr. | 
| 24 5% 2 ft Beerakken, °f 
ge Zar eo pZ Sa f Zeerbelr.l 5 
BEEN KEN Pien nk Senco AE AO 
p it 65 fl 61 , EL da b) wendde | 
-…65 |60i | Zw 4 | Betrokken 3E 
27 ik Ze ffe: W4 Zeer betr. I 
7 en se WNW 2 nde 4 
2 . 6, Wi oh Mee ed, Betrokken. kr V 
“ (92 54 NO 4 | Zeerbeerokk. | © 4 
lo | 535| ONO 4 | Berokken r 
29 Hof We “4 | Omt held. il 
| k raakt 4 NNO 2 Zeer betr. 
_nf,30 4 Haf NO a | Omer, helder f 1 
draf Oe Bà "505| —- 2 | Betrokken « 
"Ll 9 INNO 2 de hm At 
Hoogfte Barom. go D. st É. Géfhiddi Barom: éo D: E 
| : zo. 07 
er EN Ed ‘Therm. 60;5 Gr. s 
iddelb. dito _ 29 = 11% t Gevallen Water 19 Lyn, 
‘Hoogfte Therm.73, | Uitwaasfeming. 26 di 
Laaglte dito 472 Gr. Dagelykíche kragt 
Middelb.diro Gez der Winden 2 ruim, 


OP” Z WANENBURG, 


Me TR Veem en en me 


we EM Gn DA 


OCTOBER, 1734. 
Da- |“ Baro- Ther- | Kragten St. |. Lugtsge- of 
imet. | mom, | der Wind, f fteldheit, | 
30 gu Ala ONO 4”'| Betrokken 
Tak sd Be ed dek 
= Belek 49e1 NO 2 { Zeer betr, 
e ; Gamed 48 ek er Ename 
esi |-5lai'| ONO 2 eee 
„54 pbo) NNO OP 
_…l 5d pl4zed OO 2 | Betrokken 
- Stol rst | —- WSf Zeer betr, | 
Ed 48 OZO 2- | Ome: helder. 
el 4e 445 LS vsa f Zeer berrg 
…t 3E, | EO at tere) 
Ki ash OZO «af Helder ° 
veloak prk oh 0 DE Omer. helder 
kl) — 4 — 
ait kazen 47 | Helder | 
„13 42, ‚0 4 
Ee ame sah EN. 
Bl en REN 3e wid 8: Omer. helder 
Be CE AE Me Helder 
fte 1 og 4 | Omtheld. 
ad ke | re bk : _ 
N ES sar ONO 4) Heider « 
rear | 4 4 Betrokken 
- 1 147 bmi bl WOO, helder: 
EL 43 JOEN 2 Betrokken 
OE aal O4 | Zeer ber. . , 
EN de 465 NE Omtr. helder 
, 2, LIG “45% NO 2 Betrokken 
Oe c nn & , an 
Á 3. pe ONO KEF Tor 
j akndousr NNOet ph Tren 
rial steengsed. IN al TET 
“135 sij | «le ee O ED ES 
1:35:47 NO sjen ee OS 
st ed 1 ie Mej. 
ME © pi „ONO 2 sci es | 
aas NO St Fen |E 
el En 49, Ke ET 
45 TEN Pr OEE ENG 
…, ai sed ONO win Pre 
| afediesornf TO wil Ten 
- 2% 435 _—_ 2 
- 2 4084 ©40 KIT en 
= 2} 0 4 eere 
- 25 47 bored: GAAL 
= 2 HT ONO ® UER TTT 


WAARNEMINGEN 
OCTOBER 1584. 


a- |: Bäro- Ther Kragven St. / Lugisge- -—f 'R 
gen met, | mom, | der Wind.>i| (leltherd, | zin Lynen./ 
ber 30. f 42 [Os @7% Betrokken KOP, 

- ‘2 49 te BT Lektebelr, 55 | - 
Iiia [Aaf — &f Ons. heldet 
nd ls B Hij 2 NE ar rr 
49 p 'Bp Helder | 
db 29 ná 445-F OZO Cn U jie Sp 
- 10 34 ‚Ze ah Zeersberr, on 
7 ot | ate Zw 2 | Betrokken, : 
„Io: f 45, W zw 2 mmm vanme 
gol - H SOE f pter HI  Zeertbetr. ;5 | 
„att 43, NW 2 # Betrokken je 
e 8 mn maman vrm 
br lele den a ten (HE 
nr k 1 42 Wa benede | 
- | Va 4 3 48- Boone mj La, EE, 
„0 53% | WAWaj ie & B 
a 29.114 so bj ar l een zoden nl 5 : 
- 9 49 ZW 2 mmm 8 
Ee 1 LE ade Sn mce EE 
En hc 5i 59 1 WNWe PP —ttregen!:.|- B’ 
3 45 6 ie  Á | Zeer betr. d 2 
 … , nin peen . … 3 
ad df dat ZW “2 |, Betrsregen, |- & 
EE 437 WNWa2- Betrokken EL 
«{ & 498 | lat caf Zeeger. z be 
SST ho FAT Jeen Kr Oozedelder || S 
| tijk 30 Tiet. d Berr, mist sl 
« - nj 4: | ONO gj Zeerbar o}- | ci 
26 30, o 44 FIN of Betrókken:isfoe : °° 
lo 415 f NO 4 mer scmt maat vj 
ag.ri2 | 46 | — gf Zeerber. | 
ad 30. o | 43E NNO 4 | Beerokken «<f- , 
- C 43 NO. 4 mn VC 
es. - jo 44 vest p= dek. 
jo | 45 NNO 4 en NA 
2ag.tit | 44E NNWG jj TT 
11: p 467 nee SE 4 HE err ar Saan amer 
29 f rd is ey BEER “regen: iN 
- fot 45 <t IN p Betrokken t 
Hof E J Zeer ber. heet 
Nlet AEL NWO P ed 
- hof á2 ZW 4 Betro ken 

1 mh ee 420 aj mre Leg 

3 À . 9 445 | IS Vergt regen 14 


Hoogfte mhnaen: 35.D;53 Le. Gemidd. Barom. ‘ze D. ai. 
Laagfte dito 20 - 45 Gr herm. 458 Gr, 
Middelb. dito 29 - 1} t Gevallen Water 16E, 
Hoogfte Therm, 533 % Uitgewaaflemde 15 

Laagfte dito 30 6 Gr Dagelykiche kragt 
Widdelb. dio 413 der Winden 2, 


(O-PSZ WiA NIE NBUR G. 
OW E MBE Ry 1984. 


Da gis EN ernd.” | Luge id in ‘Regeú! 


mem, er Wind, fkeldheid, »>frin „Lyuen. 
29,9 JoA4/E | 14e WjBeerokken | oe 
19 Mt jet 4 tE ì NÀ 
82 dl 45th ie ld 4 omme me Of 
85 he4te INW 2 | Omer thelder 4 "38 
9, LettBok NNW BY Zeer betr. 
HOF fort. Jes | aid 
HIG bod of. DOD Led 
115 49 le de @* ne shr ) 
2. : de e, ee. O-- d enn 4 | 
Ip 35th (ZO e-| Omtrs CES tred 
Ar [oed6of ÒOZO a Zeer beer, _° LO, 
TOF HO bn VRA Hi mmm ee 
DE FTR Bede ol dednak „02 
8, | 4de Ots, WIJ Pe tj & 
EL] 139 ZO 21 | Omerschelder | © ° | 
Ship Rek | O: 2-1 Betrokken - NE î 
Et AD a Oe On A NEE 
8E 4lid NO 2 Ke teens Bed 
[3 O0 if en | 
- 16 Brite 4 nme À a 
UI | SR — 2) de 
o f-33 ol NO vak Ômtr. ‘helder 
"LO fait iN el Betrokken S 
Pope J.G Heldée | 
29eloZ fe 38 ZZW ‘eK Berrokkeh \ 
zi 4 Zeerberrokk; | - gn 
8 Ff go ZW 6—l Ber. tegen - Ed 
5. tt ZZW a Betrokken | ci 
7ì dt ede 2 
BTRRET bt € SI Zeer betr. 
| 45 48 A Betrokken …f 
(3E Sel ow 8 en 
Ì ak, 1533 ARES I4 ge a | k 
vel 45E EER Kk WIE Amd 52 
“45 497 | WZWa4 Zeer betr. Ï 
af Wa INW a Berrokken 
Gel TEN Zw a —— Ai 
ais Pe go #85 es 4 mmm man NC. 
„49 ij Zeer betr, 
EEDE on 5 Lr Berrdiëken i 
FORD GOELE at U Veer beed. 
" 9% 2505 ZW 2 Berrokken 
RA st : à —_ Ei 
„85 | s4 gtr H Zeer betr. ‘ d 
Fake te 6 Betrokken Pr S0OLt: 
Kokos W a | ï 
- 108, 50 | WZw e Zeer betr, ae ö 
„lS 47 Ea ba Omer. helder | en Ee 


eN 


WAARNEMINGEN 
NOW EMBER; 1984. 
Da- ‚ Bäro- | Ther- | KragtenSt/| Lugtsge- | pe 
gen J meter j. Mom. ee eend | fteldheit. EL [4 in 
29.105 «44: zine 2 Betrokken …- a 
7-08 Jab he Ed. , 
- 8 J-442 WZW 4 f Ome. heldêr 
 9rp 44 te BV Zeer ber jr Î 
28 wi A 4 ZZW 4 4 Betrokken Dt Le 
“144 Haa fe LO _— fegen ; 
- 165 jak. NW.6 | Zeer berr, +iij 35 
ore je | tf EE ene 
«19% 4 a 
vk «J98 3% te GS Omere helder « ‘ 
26 „10, 39 —_ cas) Zeer ber; 4 
„- 1lá ‚38 ij NNW & on aen nn i Î 
30. á | 39% lj ad ta | 
àl „(Iz 4-39 NW Erpe? wt 
- Mf 38 N- zef Onmdersheld, 5 
-, 14 39, _— 25 | Zeerberokke | - 
gal == EJ 4tz-f NNW 2 _—— Nl 
« à 412 Wor me | 
2pll PA INW 2, | Betrokken 22 
23 „14 [45 ie 2 Omt. held, $ 
30. 4 }42 —- 2 | Zeer betr. 
ò L 2 | den WZW 2 Becrokken « f 
29.11 ee | ü 
En ij Pi 495 EAO VON (ln omen care - | 
- 9E | 46 zw eik teegn ijee & 
25 - 8% 46 ME Betrokken 3 à 
= E 48 ss RE mer … K 
ê 30. o [49 WvW s és «6 : 
«6 ‚ 1 J 48 2 ikea nT VC 
-124 LD EWE MN TTK - 
isd Jobo ZZW AL TET 3 
27 „pan 46 AA) Man mr cd Ien 
„42 | 4E iK Zeer vbetr. 
2 24 49 ZtWw 4 | Betrokken 
„ 17 49 a nd me - « 
28 29. tof 40 A j Zeer betr. | 
EE 40 ‚of Omer, helder |. 
’ 4 Is 405 .  . E Ke) TN bop 
‚29 | zo. 15 | 42 NNO a | Zeerbetre 
TR KAR g: | Betrokken: ……|- 
„ine Tae Wz w 2 Zeer betr. - : 
30 | 2g1ol | 395 1 ZW 2 peak, | 
Hoogfte Barom. 59 D. 45 Le Gemidd. Barem. 9D, ze. Î 
Laa9ftedito 29° Á „== » Therm. 4315 GP ME 
Middelb. dito 29 > „ Gevallen Water … 4 H ge 
Hoogfte Therme 54 Uitgewaaflemde _ 9 
+ Laagtte dito 35 € Dagelykíche kragt 
Middelb, dito 445 der Winden 3e 


sdk 


or Z WIAN EN BUR €. 
ad gn derd MM hk Ro 1754, 
Da- aró. f Ther agtenSt. ( “Lugtsge | | 
gel nete mom, - JL d r Wid)” ij, bfleier be tas an 


Kd CO ke en 


29. 835240 HEZWE dT Betrokken vs 
1 é wt, it Law zl ‘Zeer bêtr, | / | ve 
- of P36EP NNW Â | Omer. helder f*  ° 
| 3e & f3óf hf 2! En 
arpels jeg 3 eer betr, | 8 
[2PEi eer el je 
29 ot 43 | WiZ © al Omer. helder | “ 
i3l - 7 [45 {T+ Órfr Bereden | 8 | ot 
„3 pis + O8 | men : 
= 45 [39 | WNW4' |“ Zeer betr.’ SE 
4-48} 40 Pt a! {LOOK 
Ll: 4 laet Oee ed: 
st 4 94 LAZO 2} Geer ber, 
5 - 34 En ge e Jed Betrokken, . 
„14 1568 | 240° 49 —+ regen :j - 
28.io | 387 25 43 Beloken. 3! 
Gl jn ATH ZAP el 
TD pe pn dn 6 | Zeer betrokk, 
„18 FET ZZWrol fj Af Ei | 
ARE En enn EN 
î „tof f 39 5 Ja 8 «| Betrokken. WE ke 
ol 8 PBEPZZOoa dl dee | KE 
‘8-0 |33 |, — 2 | —r rêgen Eil 
he eam a 4 | Betrokken! n 
„Ief 34E | ZZW a {Zeer Bär, z 
9 Fe IR 135 Tt gf Betrokken! Eia® 
„4 134 | Wear | Omerthelder | 
‚ Div- 6 [33 FZZW af | 
‘zo | - 63 | 35“|-—_e of Betr. rrüüst 
188 | 35 Te geh Helde! ; 
| „9 |B | ZW e Omt, held, 
‚mf - 85 3E F_ NO 2‘ Beer. atist | 
Î „ 84 | 30 ee tg Helder, ’ | 
OEI 4 | Betrokken 
Paahebe green jee SI NC 
- 45 Zer NNO 2 nf emd 
= 3 321 NNW a -—— fheeuw Ii 
13 | - 2 33 ….N sa Betrokken 4 
- 35 Pand 40 KO ete 
pe 3 29 je pe Omrtr. beller 
lag | « 4E |732 Keo Betrokken 
6 POT N EAO TfT 
ee | or Plof a 
15 | - 85 | 26 ge Be Zeer betr, 
- 9 [28 Dt & Betrokken 
16 |“ -:1of | 9 | EE Ml A eene 
| col PRENENNND 2 | me 


WOATACR/NIEMT ‚NL 
DECEMB: 6 BING 
hicoeti 


Did Baro 


| 


Mom: 


| 


gen. 1 mer, 


‚RK en 
Kea 
Â 


2910 BHE NNO. 2 vj Beer. (meeuw in Lynen 
L1ó3 j DEE. Meeuw , … 
wd Bik 10% 828 besNO ein mt id 0 
; ' tof Lias Jo NNO 2, Betrokken | 
EEN nd erde NO: zg emmen € | 
LAER ARE bn nemer, mel! i | EOC 
Î se 4 eV je . N IS 2u, IN Ennn à hl 
Î ande 33 ie WEN, 2 xn vs ni es hen Î 
RE f, dhr Faltrò 4 raden in Kn A 
4 p 73 ze 34. ema ee © O In nnie à, | hes 
We GA 84 37, peiNW; w vlier) Al - 
zofeil of [36E ir | ee af 
| =O 188 po, adel 5, As 
Î ae 92 344 WZW enk etn | N 
21 he 8% 345 A ARR re Cn aa: Wenen ale 
' „- 7E b3% J--NOs 2, an mar ven B 
Î he P Saleh ant sas Tr 8 Ge 
Bal - Halt Oz de ata Lr 
; Biz LINO a deter Al | 
F1 pi 28E I-NNW zj kern k 
23 | - Tof ZWe 2 [Zeer betr. ge 
bak rol (429144 je Oo | Oi, helder | _ À 
iet df ak es els 0 Ofs Beker mist Bef 
2 es Ak hen Aer stee Ode tE 0 la 
[ te 18 Wilosd Z “2 | Betrokken E ; 
ze (3 [286 WNW 2, mn 
25 = 3 Mofo er 2 Zeer betr. ged 
- Sf3ofo, 2vf Betr BBR Ei 
A 332 —. go | Zeer betr. pn 
26 an pil 2 ‘Betrokken ° VC 
zhe BAE oe Oad TE ar 
| „ 2 KAK bels © O/7 IL pe 4 Á 
az | - zi pe82 f-ZO 2 of, -Zeer betr. LA 
hel aah © ad Mebe | ol 00 
TPA hee 2 | 
28 - 5 28E 2 hen Jk 
„oo [25 {ONO 2 Omtr. helder.f … 
2g.rrk | 2E O … v} elder, dE 
29 - 10% ['24 a et 5 
- 105 ‚| 19, 04018 Je FE 
_ ig [40 | sk Zeer betr. “ 
30 8 Fen 3 Betrokken - 
| - 6, | ô ZO: 2 | —r regen j 
dl EEn ERE IE Kern ‚ Betrokken 
SI 44 [-27 2 ee 
- 42 223 TL ONO 4 peen 


Hloogfte Barom. goD- 


Laagfte dito 
„Middelb, dito 


Hoogtte Therm. 45 


Laag{te dito 


Q 
29 


19 


Gemidd. Bar 


- “Gevallen Water 


ere Thet. 


om. 29 D. 7,4 Le 
33 Gre E 
23 Le 


Uicwafeming, niet waargens 
Dagelykiche kragt 


Middelb. dito 32 57 Eek der Winden, 


° 
‚ er waer 
7 ES WL 
rn Nan kk: BN 
laf 


ae 


ori 
nis ied 


pa 
Pe 
4 


af 
pe 


Iet 


en WT, 


Ë 


EEN 


he 


v nn 
5 z he A Ae 
Reet 
ka LE 
REN 


Ade 
bene VL vern 
en 


KE rash 


Tk 
Rn ve 


bare 
8 m} 


5 
ke 

mn De, 
ee, 


ik hea q 
5 ae 3 Kn lais 
EN End a eed ede 
: À fe perd EE 2e | 
Eis È En 
Ee 7 6 5 | 

Tnet „Seek 


er 
OEE bar . 
RE uee 
Re 


nent 


in