re Fri cin VE, Se Ee RN Linn Wibrarp of the seu UE, AT HARVARD COLLEGE, CAMBRIDGE, MASS. Founded bp príbate subscription, In 1861. COMPARATIVE ZOÖLOGY, nn a) er de NS pe kf En, hed lama het d Lei éen Ì gee TI. WEE Fe len at A BATAVIAASCH GENOOTSCHAP. VV DÈ BE Le ere rs pe ese k d de Ne ke dees le Kl iN AEK ee mate ers ul r den kj en v gear Er ’ é ol , er je id dist Ld Ve h . e RA Bedr 4 É | ’ 4 en B ad ie „49 „det Ea aak | - gn 4 zee ‘ en Á 7 4 a p xl A Ex wad ‘ f ps en Re jp > df b i ‘ p# A re ko 4â sc Kals! . he Kin ve £ tand Arid P, Ies’ and ko ve re Kaal ad - Simke | Eet efo EE, …a de d s . â. Bod ter pf & ae Age eif Me Ee & * . este Aaf, al Mode pri eee ke, an. 1 Af) à katy * * i - ’ tje de & a gn ater he B adi dre ë: ip dnf VERHANDELINGEN Vv A N ee BATAVIAASCH GENOOTSCHAP, Dre eR KONSTEN EN WEETENSCHAPPEN. Vl Be RAD Deden MEETER LA ACT IENS DD ed TE ROTTERDAM, B Y REINIER ARRENBERG. TE AMSTERDAM, BY B RAN NES SAL L ARE aM DOEL KEEN ke gean nn ve Met Privilegie wan de Stavten van Holland en fori rlastatd, « / apa N Î her M is E zis Eed hed A sir wet rev Ir KART LART, PRIVILEGIE. e STAATEN van HOLLAND ens ‚de WESTNVRIESLAND, doen te weeten 2 Alzoo Ons te kennen is gegeven hy Rer- NIER ARRENBERG, Boekverkooper te Kotterdam, en JOHANNES ALLART, Boekverkooper te Amfter- dam, dat Zy, door het Genootfchap van Konsten en Weetenfchappen, in den Jaare 1778. te Batavia opge- rigt, onder de Zinfpreuk: Ten nuite van het Gemeen, zynde aangefteld tot derzelver Correspondenten , met vryheid om de Verhandelingen, door ’t Genootfchap te Batavia uitgegeeven, hier te Lande te herdrukken en te verkoopen, tevens met authorifatie, uitwyzens de aan den Requeste geannexeerde Procuratie , om daar toe by Ons, uit naam van het meergemelde Ge- noot{chap, te verzoeken Privilegie; zoo namen zy de vryheid zich te keeren tot Ons, met ootmoedig ver- zoek, dat her Ons behaagen mogte, uit Onze Sou- veraine magt, en authoriteit, aan hun Supplianten gunstig te verleenen de Privilegie , om, voor zulk een getal van Jaaren, en op zaodanig eene boete als Wy zouden geraaden vinden daar op te ftellen , de "voorfchreeve Verhandelingen van het te Batavia opge= rigte Genootfchap , geheel, of ten deelen , met uit- fluiting van alle anderen, binnen deeze Landen, te mogen drukken, uitgeeven, en verkoopen. Loo is ’t‚, dat Wy de Zaake ende het voor{chree- ve verzoek overgemerkt hebbende ende gengegen wee- zende , ter bede van de Supplianten uit Onze regte weeten(chap, Souveraine magt en authoriteit, dezelven Suppliancen geconfenteerd ,geaccordeert en geoêtroyeert hebben, confenteeren „, aecordeeren en oêroyeeren hen by deezen, dat Zy, geduurende den tyd van vyftien eerst agtereenvolgende Jaaren, de voorfchreeve Ver- handelingen, in diervoegen als zulks by de Supplianten js verzogt, en hier vooren uitgedrukt ftaat, binnen den veorfchreeve Onzen Lande, alleen zullen mogen druk- ken, doen drukken, uitgeeven ende verkoopen, vere biedende daaromme, alle ende een iegelyken, dezelve Verhandelingen in ’t geheel ofte ten deelen te drukken maar drukken, te daen paardrukken , te verbandelen, * 3 of of te verkoopen, ofte elders naargedrukt, binneh den- zelven Onzen Landéête brengen, uittegeeven ofte te verhandelen en verkoopen , op verbeurte van alle de paargedrukte, verhandelde ofte verkogte Exemplaareir, ende een boete van drie duizend Guldens daar en bo- ven te verbeuren, te appliceeren een derde part voor den Officier, die de Calange doen zal, een derde part voor dem Armen der Plaarze, daar het cafus voorvallen zal, ende het refteerende derde part voor de Supplianten, ende dit telkens, zoo meenigmaal als dezelven zullen werden agterhaald, alles in dien ver= ftande , dat Wy de Supplianten met deezen Onzen Oâtroye alleen willende gratificeeeren tot verhoeding van hurne fchaade , door het nadrukken van de voore’ fchreeve Verhandelingen, daar door in. geenigen deele verftaan den innehoude van dien te authorifeeren ofte te advoueeren , ende veel min dezefve onder Onze proteétie ende befcherminge, eenig meerder Credit, zanzien , ofte reputatie te geeven, nemaar de Sup- piianten in cas daar inne iets onbchoorlyks zoude ina flueeren , atle hetzelve, tot bunnen lasten, zullen ge houden weezen te verantwoorden, tot dien einde wel expresfelyk begeerende, dat by aldien zy deezen On-: zen O@roye voor dezelve Verhandelingen zullen wil- ien ftellen „daar van geene geabrevieerde ofte gecon- traheerde mentie zullen mogen maaken , pemaar ge- houden weezen, herzelve Octroy in ’t geheel, en zons der eenige omisfie daar voor te drukken , of te doen drukken, ende dat zy gehouden zullen zyn een Exem- piaar van de voorfchreeve Verhandelingen, op groot Papier, gebonden en wel geconditioneert, te brengen in de Bibtiotheecq van Onze Univerfiteit te Leyden, binnen den tyd van zes Weeken, na dat zy Supplian- 7 ten dezelve Verhandelingen zullen hebben beginnen uittegeeven, op een boete van zes honderd Guldens, na expiratie der voorfchreeve zes Weeken by de Sup- planten te verbeuren ten behoeve van de Nederduit- che Armen van de Plaats, alwaar de Supplianten woo. pen , en voorts op poene van met 'er daad verftee. ken te zyn, van het effet van -deezen Oêtroye,. dat ook de Supplianten, fchoen by het ingaan van dit O&roy een’ Exemplaar geleverd hebbende , aan de voorfchreeve Onze Bibliosheecq, by zoo verre zy g- …_duus Ld duurende de tyd van dit Oâroy dezelve Verhande- lingen zouden willen herdrukken met eenige obferva- tien, noten, vermeerderingen, veranderingen, correc- tien, of anders , hoe genaamt, of ook in een ander formaat , gehouden zullen-zyn, wederom een ander Exemplaar van dezelve Verhandelingen , geconditioneert als vooren, te brengen in de vooríchreeve Biblio- theeeq , binnen denzelven tyd en op de boeten en poenaliteit als voorfchreeve : Ende ten einde de Supe „ plianten dzezen Onzen Confente ende Oëtroye mo- gen genieten als naar behooren, lasten Wy allen ende eenen iegelyken „dien het aangaan mag, dat zy de Sup- plianten den inhouden van deezen doen, laaten en gedo- gen, rustelyk, vreedelyk ende volkomentlyk genieten ende gebruiken, cesfeerende alle belet ter contrarie. Gegeeven in den Haage onder Onzen grooten Ze- gele, hier aan doen hangen, op den vier en twintig- ften November in ’t Jaar Onzes Heeren ende Zalig- iakers duizend zeven honderd en tachtig. ' P. vaN } LEISWYK. Ter Ordonnantie van de Staaten,. ECLOTTERRDOK EB Aan de Supplianten zyn nevens dlt O&roy ter han- den gefteld by extraCt authenticq , Haar Ed, Groot Mog. Refolutien van den 28 Juny 1715, en 30 April „ 1728. ten einde om zich daar naar te reguleesen. ie 4 CRE rd rr 4 nf, Krat r bd ke LT ir rs ij pr \ 4s a et valk ze oh st 7 Pe Ae Uir (4 « : AN PN E p s " Jee bere af ed » eh im ey fe bi, vn, en je é NIA, Aal 7 ak) ' ER Ane ie kt trad. Se Rs „eig „5 2e *- s kf WTR « 4 es “VOORBERICHT: nn mm an @ Kort na de oprigting van het Batas, viaasch Gensotfchap , op den 24 Aprit 1778, of wel op den 1 Funy 1778, gaf bet zelve een Programma uit, waar in bet oogmerk van deszelfs oprigting aan bet Pu — blyk wierd bekend gemaakt. Sedert heeft het, in de Jaren 1779, 1780 en 1781; drie Deelen van zvne Werbandelingen in’ licht gebragt; dan de opgekomen Oorlog- belette bet in 1782 iet anders dan een Programma uit te geven, en dezelve om- Jlandegbeden nog durende , is bet niet moog- byk geweest bet vierde Deel, dat gereed lag ‚in India te doen drukken, zoo dat bet Genootfchap zich genoodzaakt beeft ge- __ wonden het zelve naar Nederland te zen- aen, aan deszelfs Gemagtigdens de Hee- OJ togt ren zo VOORBERICHT: ven REINIER ARRENBERG, Ze Rot-: terdam, en JOHANNES ALLART, Ze Amflerdam, om aldaar dit wierde Deelte drukken, en de noodige Exemplaren bere _ waards te zenden. Dit Deel zal dan, bebalven het Pro- - gramma, in zich bebelzen, de bekroonde „Antwoorden op de Vragen door bet Ge- nooifchap voorgefteld; — het vervolg der Befchryvingen, van de Eilanden en bet vas- _te Land van India; — eene Verhandeling wan de- Munten, Maaten en Gewigten van Tndia; — enveindelyk. Bydragen tot de Matuurlyke _ Hiftorie , uit de nagelate Schriften van-den Heer van FP urmb. P RO- PROGRAMMA VA IN RET N BAST, A-V-I-Ac A SOC HE GENOOTSCHAP, OP ERICH T Lr wid gend oa Ws ien ond OE 4 In 1778. Voor den Faare 1782. sssesssssessssssss Se Ti Saer de oprichting van dit Genot Reden, fchap3op den 24 April 1778; heeft het halt, zelve drie Deelen zyner Verhandelingen vierde etl uitgegeeven, en hee Vierde, waartoe wordt uit rêeds veele Stukken in gereedheid zyn, S°8SvEn zoude dit Jaar gevolgt hebben, hadden de ongunstige tydsomftandigheden niet raadzaam’ doen: vinden „ hetzelve tot eene betere gelegenheid te fpaaren, zul- lende het Genooëfchap dus voor dit Jaar, naar het voorbeeld van veele Genoot- _fehappen in Europa, zich vergenoegen om, het geene zy noodig oordeelt be= kend te maaken, in dit PROGRAMMA mede te deelen. | SHL Cra) $. II. Pre vraa. Op de Prys- vraagen, die onder Uit. PL December r781, beäntwoord! moesten worden, zyn de volgende Antwoore den ingekomen: Op de Vraag: Die het beste mid- del opgeeft, om de Buffel- Dieverye, en de menigvuldige Moorden in de Bover - Lan- den, te beletten, door bekwaa- me en _mogelyke middelen, naar 's Lands Gefteldheid ge- fchikt;, ls een Antwoord ingekomen, onder de Zinfpreuk: | Hy mag zich wel gelukkig achten, Die 'snaastens welvaart-kan betrachten. __Poch het zelve is bevonden, niet te voldoen aan de opgegee- vene Vraag. Op de Vraag: Welke redenen zyn ‘er, om te megen vast ftellen, dat de Inênting der Kinder- ziekte in de Ooster- fche Volkplantingen van on- zen taat , met even zoo goe- (13) poeden uitflag zoude kunnen worden aangewend; als in de Noordelyke Gewesten van Europas alwaar deeze kunst reeds zoo verre gevorderd ìs ; dat men op duizend in- geënte Perfoonen naauwlyks Eénen Dooden tellen kans daar, in tegendeel, volgens de gemaatigdfte uitrekening ; de natuurlyke Kinder- ziekte, van duizend Perfoonen, wel- ke zy aantast; een honderden dertig ten grave fleept: Dan; vermits de Schriften over de Inénting in deeze Colonie weinig voor handen Zyn, welke zou, in deeze heete Gewesten; de beste en eenvoudigste manier van In- enten weezen? Welke maat« regelen moet de Geneesheer, geduurende den loop der Ziekte, in acht neemen; en welke Diëet, of Levenswy- ze, moet Hy den Ingeënten voorfchryven ? Zyn vier Antwoorden ins gekomen, onder de volgen- de Zinífpreuken: 1) (14) 1.) Quidnam Sapientius efl preceteris experientia ? | 2) Qua cuspide vulnus fenferat , hac eadem cuspide fenfit opem. 3.) Natura expofcit, ratio probat, rel gio permittit infitionem variolaruim. 4) Simplex Sigillum vers. ‚Hét Genootfchap heeft de één hon- derd gouden Dukaaten toegeweezen, aan het Antwoord onder de Zinfpreuk: Oua cuspide vulnus fenferat, hac eadem cuspide fenfit opem. Het geen by de ope- ning van het Billet bevonden is te zyn vanden Heer LAMBERTUS BICKER, Med. Doétor te Rotterdam. | Zynde het Accesfit met eene zil. veren Medaille , op den Stempel van het Genootfchap geflagen, toegewee- zen aan het Antwoord onder de Zin- fpreuk: Simplex Sigillum veri. Het welk by het openen van het Billet bevon- den is te zyn van den Heer Pe Trus MATTHYS VAN NIELEN, Med, Doétor te Utrecht, Direéteur van ’ Provinciaal Genootfchap. Zynde be- flooten dezelve Prys- vraagen te laaten drukken in het vierde Deel der Ver- handelingen ‚; en de beide Heeren Bicker en VAN NIEEEN te vere zoeken tot Leden Correfpondenten van het Genootfchap. 9. IIL N C 15 5 OLENE sE ik De Bea vralieed ‚ die door hetPrys Vraa- Genootfchap verder zyn voorgefteld, of Verende by deezen nader. worden opgegeeven , jaaren. en waar op het Genootfchap een Pre. mie van één honderd gekartlde Duka- tons heeft gefteld , zyn de voigende Om voor Uit. December 1782. beäntwoord te worden. ble Welke zyn de ‚beste Middelen om, de- duurende de tegenwoordige ontvolking van Ruropas de, Europeezen in onze Ooster- fche Colonien te vermenigvuldigen 2. 2. Hoedanig kan men met vrugt ondernee- men, het zedelyk Caraêter der Javaanen te verbeteren , dat zy voor hun zelven ge- lukkiger, en voorde algemeene t'faamen- leeving nuttiger worden ? 3. Waarom is het zitten in het Schynzel der. Maan hier gevaarlyker als in ke uropa ? Wel. ke zyn de ‘cigentiyke Kwaalen, die ‘er uit ontftaan, en welke zyn de beste Midde- len, om die te geneezen 2 4. Extra Vraag , waar op door den Herer PRESIDENT DiRECTEUR een -Pre- mie van één honderd gouden Dukaaten is gefield, Welke \ C 16 $ Welke Middelen van Vernuft hebben Mit hamed, de Fmans, en de verdere Leer- aars en Zendelingen der Muf/ulmannen, oolt by latere tydens met voordeel gebruikt; om de Heidenen alomme, vooral in de ver- fchillende Gewesten en Eilanden van Oost« Indiën, by wyze van eene zedelyke over= tuiging, tot het Geloof van den Coran te bekeeren; en in dat Geloof te bevestigen? s. Extra Vraag; waar op door het dirigeerend Lid JAN HooYMAN, twee honderd zilveren Dukatons is gefteld : | Voor den geenen ; die in de Ommelanden _deezer Stad, van het Jaar 1780 tot 17825 het grootste aantal Buffels; ten minsten twee honderd ftuks, zal hebben aangeteeld en opgekweekt; zoodanig, dat die Over- winst ten genoegen van het Genootfchap blyken zal. Voor ultimo December 1783. door het Genootfchap, met eene Pre- mie van één honderd ge- kartelde Dukatons. 1. Welke Middelen zyn het meest gefchikt, ter verbetering , zoo van de natuurlyké als zedelyke Opvoeding der Kinderen in | , deeze S. “€ 27) _ deeze Colonie? En welk ís het beste Mid= „del, om, onder alle beletzelen, de Kin- deren. hier te Lande, de Nederduitíche Taal, van hunne eerfte Jaaren af, als hun- ne Moeder- Taal, eigen te maaken? Welk is het beste Middel, om bekwame Opper- en Onder- Meesters, tot Compag- nies Dienst aan te moedigen , en de Gee brekkigen bekwaam te maaken ? ‚ Welke zyn de beste Middelen , om de Huis - diensten te Batavia, ten heele of gedeeltelyk , in ftede van Slaaven , door vrye Christen Inlanders te doen verrich= ten ? | u . Extra, voor rekening van eenen onbeken- den; één honderd gouden Dukaten; voor hect beäntwoorden der volgende Vraag: 4 Uit het beredeneerd Plan van alle geleer= „de Genootfchappen ín Europa, en de op- gave van alle Letterkundige en Periodique Werken, op te geven het beste Plan voor een geleerd Genootfchap, en voor een Letterkundig Nieuwspapier. Ook beloofd de voorzittende Heer Di= reéteur twee honderd zilveren Dukatonss EN. DEE: PRET voor (18 3 | | vóor den geenen, die de volgende Vraag best beäntwoord. De Voortgang der Nederlanderen in alle Kunsten en Wetenfchappen; t'federt de opkomst der Republyk , tot heden: ver- geleken met de Engelfchen, Franfchen en Duitfchers. Voor ultimo December 1784. fteld het _ Genoot{íchap vooreen Premie van één honderd. gekartelde Dukatons, voor die best de volgende Vraagen beäntwoord. 1. Hoe zoude men het best kunnen voor- komen , dat de Vaartuigen der kleine Vorstjes, aan de overwal van Java woo- nende ‚ hunne Zee-rooveryen, (waar door zoo veele Javafche Ingezetenen in Slavernye vervallen, en van tyd tot tyd verfcheidene Europeezen, op eene aller= wreedfte wyze, worden afgemaakt ) langs de Kusten van Java niet meer zouden kunnen oeffenen ? 2. Voor den geenen, die op eene gevoeg- Iyke wyze , het meerder gebruik van Rundvleesch onder den Inlander weet in te voeren, en dies gebruik hun fmaak- Iyk te maaken, zoo dat het zelve op de Pas- Cs) En Pasfers geflacht en verkogt wordt, ten einde daar door den Verkoop van het Rundvleesch te bevorderen, en de zoo hoog noodige Buffels te befpaaren. Extra, eene gouden Medaille, en vyf honderd Ryksdaalders , voor het beänte woorden der volgende Vraag: „Welke zyn de Oorzaken der Aanfpoe- ling van de Modder , aan het Zeeftrand, omtrent Batavia ? Zoude de Uitlegging van het Zeee „Hoofd daar toe Aanleiding geeven? Welke zyn de beste Middelen, om de Zand-Bank voor de Bataviafche Rivier te verlaagen, door te fnyden, of geheel weg - te neemen? En wat voor verandering zoude men kunnen brengen, in de Aanfpoeling der Stranden ? red ‚Extra Prys, ter beäntwoOrding opgegee- ven, door ded Heer BERNARDUS VAN PLEURRN» Gouverneur op Amboina; met belofte van'een Premie van één hon- derd gouden Dukaaten. | Welke zyn de meest grasfeerende Zick- tens in het beklagelyk volkverflindend Banda, vooral onder den gemeenen Man, rr en (20 en de Slaaven in de Noote- perken? Welke zyn derzelver eigentlyke Aart en Oorzaa- ken, en welke de beste Middelen tot voor- koming of geneezing van dezelve? De Liefhebbers, ‘die in Europa naar den Prys willen dingen , kunnen hunne Antwoorden befchryven aan den voorzit- tenden Bireéteur, en denzelven overhandi- gen aan den Heer JOHANNES ALLART; Boekhandelaar te Amfterdam, of den Heer REINIER ARRENBERG;, Courantier en Boekhandelaar te Rotterdam; welken den zelven, onder Recepisfe , zullen ontfan- eng en -herwaart zenden, en de Premie, indien dezelven bekroond wordeu; aan den Schryver ter hand ftellen. EA Vraagen te Dy ‘het eerfte Programma van dit der ait Genootfchap in 1778 uitgegeeven, gaf bepaling het zelve verfcheide Vraagen op, zon- van tyd. der bepaaling van tyd, die hier nog- maals ingelast worden: - BEAN OU 1. Voor den geenen, die een beter foort van Ploegen ,-dan-die tot heden door de fava- nen gebruikt worden, uitvind, en in ge- bruik breng. d | a. Voor 2. / 3 ik Car) Voor hem, die een {tuk Lands, zoodanig beploegd, met Pady- Tipar (*) bouwd. Voor die een Pady Sava (**)ofTipar met den Sikkel laat {nyden. Voor die aantoont, welke de beste en fpoedigst voortkomende Wortelen zyn; om het behoeftig Gemeen, by misgewas van Graan, te fpyzigen. ebr die voldoende aantoont, waar in de fchadelyke eigenfchap beftaat van verfchei- Boomen, als Rangas, Camang , en meer anderen, die de Javanen niet durven om- houwen; om dat zy, gelyk de ondervin- ding leerd, alsdan , door eene fmertelyke en gevaarlyke Huid-ziekte, worden aangetast. Voor die een onbebouwd Veld, met deugt- zaame Jati- pitten zal bezaayen, of het zel- ve beplanten, na verloop van twee garen: Voor die aantoont, hoedanig, het toenee- ment Hout-gebrek, voor de Zuiker- Mo- lens in de Bovenlanden, fpoedig en duur- zaam, kan verholpen worden „en door wel | ke (*) Pady-Tipar , is het Ryst-gewas op hooge Landen in de West - Mousfon, (**) Pady- Siwa het ti gewas op de laage Landen in de Oast. eme * io. II. 12, 13. (az) ke Middelen, de Afvoer en Verkoop , tegens een civilea prys, ter deezer Hoofdplaatze kunnen worden gemakkelyk gemaakt. ‚ Voor die een getal van vyftig Moerbeziën- „Boomen, het zy digt by de Stad, of wel in de Bovenlanden, aanplant, na twee Jaaren. . Voor die een diergelyk getal zes Jaaren lang, in eenen goeden ftaat, het best on- derhouden heeft. Voor die een Cattie Zyde het eerst alhier heeft aangewonnen. | Voor die een vierde Picol Zyde, zoo goed als-de Chinafche of Bengaalfche, of dezel- ve byna evenaarende, het eerst alhier heeft aangewonnen. NB. Deeze zal , hehalven de Premie, in de eerste onkosten, aanzienlyk worden te gemoet gekomen. Voor die eenige Kiermanfche Schaapen; ten minsten vier in getal, uit Perziën her- waart brengt. Voor die van deeze Schaapen, na een be- hoorlyk onderhoud van twee Jaaren, Lam=- merèn winc. 14. Voor 14. LP) ‚16, 17 C23 ) Voor die een Cattie Wol, zoo goed, of by= na zoo goed, als de Kiermaníche, alhier heeft aangewonnen en vertoont. Voor die aantoont, waarom de Been hier zoo fpoedig ontäarten ; waarom hunne Vachten hairig worden , en hoe dit zou kunnen voorgekomen worden. Voor die een onbebouwd ftuk Lands met de. meeste Peper-ranken bezet, na twee Jaaren. Voor die de grootste hoeveelheid Peper, ten minsten even zoo deugdzaam. als de 18. den, aanteeld. Bantamfche, in één Jaar alhier zal hebben ingezameld. Voor die de middelen aantoond , -om de Voortplantinge der Cacaö, in deugd die van de Kust Caragues evenaarende, te be- vorderen. ‚. Voor die op efen woest ftuk Lands, de meeste Cacaö- boomen , ten minsten vyf- tig aanplant, na twee Jaaren, Voor die een half Picol goede vette Cacaö, het zy naby de Stad, of in de Bovenlari- eld 21e at, 22, 85. C24) Voor die op een woest ftuk Lands , een vierde Picol Indigo teeld, in er gelyk aan die van Japara. NB. Die hier omtrent onderrichtinge begeert, kan zich by den voorzit- tenden Direéteur , of eenen der dirigerende Leden, aanmelden. Voor die op een woest ftuk Lands, een Picol Capas teeld, in deugd en fynheid ge- lyk aan de Javafche. ‚ Voor die het beste Berigt, ter Verbeterin- ge van den Land- Bouw, alhier indient. VISSCHER Y-EN, „ Voor die aantoont, hoedanig eene meerde- re hoeveelheid van verfche Visch, ten be- hoeve van den gemeenen Man, op de Be- zaar, te koop gebragt kan worden, na de maand Augustus, wanneer de Visfcheryên fterk afnemen, en zoo, geduurende de ge- heele West-Mousfon, tot de maand Mey toe. Voor die geduurende dien tyd, de meeste Visch, verfche of gedroogde, een Maand lang, op de Bezaar, zal hebben te koop gebragt. | F A af Cs D FOACBR YY KEEN. 26. Voor die grof Porcelein, ten dienste van. | den gemeenen Man, in deugd en prys ge- Iyk aan het geen door de Chineezen word aangevoerd, alhier fabriceert, _NB. Voor den eerften toeftel zal, nog boven de Premie „ eene, byzondere __belooninge gegeeven worden. 27. Voor die grof Aarden-werk, in deugd èn ____prys gelyk aan het Bantamfche , alhier toefteld, 28. Voor die betere Vloer-fteenen , dan tot heden hier gebakken zyn, uitvind, » 29. Voor die op zyn Landgoed het Spinnen onder de Meisjes laat aanieeren, en, Katoe- nen Garen van L: 4. en B., ten minsten tien ponden, van de hier gegroeide Capas, vertoond. id 30. Voor die Kleedjes, in deugd en fynheid _ gelyk aan de Macasfaarfche middelfoort, van Ínlandsch gewonnen en gefponnen Ca- pas , op zyn Landgoed, ten minsten tot een half Corsje, heeft laten weeven. „31. Voor die Linnen, in deugd en foort, gelyk aan het Cantoníche, of zoogenaamde Chí- nafche Linnen, alhier laat weeven: zullen- ts de, C26) de, buiten de Premie, het geheel Produêt dier Fabryk, de twee eerfte Jaaren, tien per Cent hooger, dan de Markt van het ingevoerde Chinafche, door het Genoot- fchap worden aangenomen. ‘32. Voor de Schoolmeesters, die het Spinnen en Kousfen-breyen in hunne Schoolen den Kinderen aanleeren. 33. Voor die, in het ligtst uit te voeren ont- werp, toont, hoedanig de Kinderen der _ gemeene Lieden, thans nutteloos langs de Straaten zwervende, ten meesten dienste van het Algemeen, kunnen worden aange- kweekt. | WERKTUIGKUNDE. 34 Voor die het bekwaamste Werktuig, eene foort van een Hefpomp,of iets diergelyks, uitvind, om een Water- Colom, van acht duimen diameters , of meer, loodregt uit de Rivier, ten minsten acht voeten hoog, op te haalen, en teffens aanwyst, dat het met zes Man of één Buffel, kan worden aan den gang gehouden , ten dienste van den Landbouw; mits dat het eenvoudig van za- menftel zy, en niet te hoog in prys loope. NB. Et 36. ES 59 C 37 ) NB. Befialven de Premie, zullen de Óf kosten van het Maakloon ng ver- goed worden. | Voor die aantoont, hoedanig, ved een Werktuig ; het groote Timmerhout over ongelyke Gronden, met meerder gemak en mindere onkosten, fpoediger, dan nu ge. fchied, uit de Binnenlanden naar het Strand of de Ritidein. vervoerd. kan worden, en ligter voort te trekken zy. Voor die een beter- Voertuig, dan de Buf- | fels- Karren der Javanen, uitvind, dat min- der log, doch even fterk zZynde, ‘meerdere ‚zwaarte kan vervoeren. Voor die zodanige verbeterde Buffels- Kar- ren laat maaken, en by zyn Landvolk, ten minsten vier daar van; in gebruik brengt. Voor die aantoont» op welke wyze men, met hoope' van eerien gewenschten uitflag „ zoude kunnen ondernemen de Zandbank voor de Bataviafche Rivier ter verlaagen, te fnyden, of geheel weg te ruimen. Voor dieaantoond, hoedanig de bekwaamfte Middelen ter uitdelvinge der Zand- Bedden in de Rivieren (in Europa uitgevonden) abr hier met vrugt zouden konnen worden in het werk gefteld, 49, (28) Voor die een nuttig Bericht over de Werk. tuigkunde, met byzondere toepasfinge op den ftaat deezer Volkplantinge , aan het pi L. 42. Genootfchap overleverd. Voor die de beste en bekwaamste Vaartui- gen en verdere Gereedfchappen opgeeft; ‚om de Stads Gragten uit te diepen. GENEESKUNDE Voor die het beste Tractaatje of kort Op- ftel leverd; wegens de hier in Indiën zoo algemeene Kwaal; den Buikloop, en in het „zelves op Theoretifche en Praétifche gron- den, in het licht fteld de bovengenoemde … Ziekte, derzelver Aard, Verfcheidenheid,, Oorzaaken, Teekenen dier Oorzaaken , Ge- neezings- Aanwyzingen, en meest diensti- “— g> Hulpmiddelen, 43: Ingewanden (gemeenlyk de Koek gezegt) Insgelyks ; het aanmerkelykste Verfchil vanden Indifchen pynelyken Buik- of Bloed-. Loop, met dien geenen, welke in Europa plaacs heeft: eindelyk ook de Geneezingswy- ze der Inlanders, hunne meest gebruiklyke Medicamenten en derzelver Bereidingen: Voor die, in een ander beknopt Opftel, zal aantoonen, waarom de Verftoppingen der hier Aes … hier âl mede zoo algemeen:zyns welke Ges 44 neezings-inzigten, zoo wel tot verhoeding als tot geneeZing, daar tegen zyn in. acht te nemen, en, waar door die het best wor- den uitgevoerd 5 eerst by onzer Buropea- nen’, daar na by den Inlander, aan wien veelen: „daar. in eene:byzondere bedreven- heid toefchry ven. pen die de meeste geneeskundige Planten; Vrugten en Wortels, alhier by den Inlander in gebruik, zal hebben aangetoont, maar (NB.) het aangetoonde ook met goede be= wyzen bevestigd; ten einde alle onzekerhe- den en fchadelyke gevolgen voor te komen. LETTERKUNDE. ed Voor. één. of meerder. Perfoonen, dies, op goede gronden, geöordeeld zu llen worden den meesten lust en de grootste bekwaam- heid tehebben, om de Hoog - Maleidíche, Javaanfche , Chineefche , of andere hier nuttige Oosterfche Taalen , zich eigen te maaken , #7 eene meerdere volmaaktheid, dan gemeenlyk_ gefchied , en wel zoodanig, dat zy daar door in faat gefteld zuilen worden, om gewigtige Zaaken „tert voordeele van Land en. erk, te konnen verrigten. 46, € 30 ) 46. Voor die het beste Nederduitfche Vaars maakt ‚ en daar in aantoont den Invloed der Weetenfchappen op de Zeden. NB. Men zoude gaarne zien , dat het niet onder de honderd, noch-boven de „drie honderd Vaarzen of Dichtrege- len befloeg: edoch zal de uizfpraak voornaamlyk vallen op het zaaklyke, | Ss. 'V. Bibliotheek De Bibliotheek en het Kabinet van en Kabinet. het Genootfchap groeyen daaglyks aan door nieuwe Gefchenken , waar van men eerlang de Catalogus zal uitgeven. SVL Overleden. Onder de Heeren Diretteuren is in dit Jaar geen fterfgeval voorgevallen. Lal Onder de Dirigerende Leden is over- leden: De Secretaris VaAN.-WUR MB; _ wiens dood men betreurd wegens de: zelfs kundigheid, vooral in de Natuurlyke Hiftorie. Onder de Leden zyn overleden: De Predikant JAN NUPOORT. De dk, De Oud Opper- aen dd ue Pp. J. DE _… VIENNE. „De Weesmeester E. REINVAAN. Daartegen zyn, op hun verzoek , ‚tot Leden aangenomen: De Raad van Juft.Mr. W.A. CEVA. De Luit. Ingenieur L. LUSSON. De Adfiftent J. DORSMAN. _Op Amboina. | _De Koopman J.C. CRUIPENNING. Ì 8. VII. Het Bataviaasch Genootfchap beftaat etat des “thans in: Diretteu- i ren en Le. 1 Opper- Direêteur. nde 12 Directeuren. 8 Dirigeerende Leden. 87 Ordinaire Leden te Batavia. 98 Extraordinaire Leden op de Bui- — __ten-Comptoiren. 206 te zamen, | S. VIIL. De Gemagtigden van het Genoot- Gemagtige. fchap zyn in Nederland: den in Eu- REINIER ARRENBERG , Courantier '°P* en Boekhandelaar te Rotterdam, en Jo. C 32) JOHANNES ALLART ; Boekhande- laar te Amfterdam , aan wien alle ‚Brieven voor dit. Genootfchap kun- ‚nen afgegeeven worden, IN INDIËN. | “Heeft het Genootfchap tot zyne Ge-= magtigden gekoozen, de Secretarisfen van Politie op de refpeétive Comptoi- ren van de Compagnie, aan welken mede alle Brieven van het Genootichap kùnnen- worden afgegeeven. Correfpon- denten, Ss. IX …… Voorts houd het Genootíchap eene vriendelyke Correfpondentie met veele Genootfehappen in Europa, en heeft tot _ Leden- Correfpondenten verzogt en ver- koren de volgende Heeren, als: Den Wel-Eerw. Heer C.C. H. van DER AA, Predikant der Lutherfche Gemeente en Secretaris der Maat-. fchappy te Haarlem, voe Den Wel- Edelen Heer L. BICKER, “Med. Doêtor en Secretaris van het Bas taafsch Gewootfchap te Rotterdam, Den Hooggeleerden Heer J. W. TE- „WATEK , Profesfor en Predikant te Middelburg en Secretaris van het Leeuwsch Genootfchap te Wlisfingen. | Den A (33) Den Wel-Eerw. Heer J. TJEENK, Predikant , en Secretaris van het Zeeuwsch Genootfchap te Vlisfingen. Den Hooggel. Heer M. TYDEMAN, Profesfor en Secretaris van het Pro- vinciaal Genootfchap te Utrecht. 4 Den Wel- Ed. Geftr. Heer ENGEL HART, Procureur - Generaal en Lid van het Genootfchap te Groningen. Den Hooggel. Heer A. VOSMAER, Raad en Direêteur van het Natuur - en Konst … Kabinet van Zyne Doorl. Hoogheid in ’s Hage. Den Hooggel. Heer N. G.-SCHROE- DER, 4. ZL. M. Theol. Philof. Doëtor en: Pr ofesfor in de Oosterfche Taalen &c. te Groningen. _ Den Hooggel. Heer J. F. HENNERT, Profesfor-te Utrecht. Den Hooggel. Heer EVERHARDUS SCHEIDIUS , Profesfor in de Ooster- fche Taalen Er. rc te Harderwyk. Den Hooggel. Heer SEBALDUSRAU Theol. Hoët. , Profesfar Theol. Typ. Exeget: nee non L. L.O. 0. te Utrecht. Pen Hooggel. Heer HENRICUS AL- BERTUS SCHULTENS , Profes/or in de Oosterfche Valen zie Leyden. IV. DEEL Den Ca) Den Hooggel. Heer ADRIANUS. VAN ROYEN, Profesfor Med. te Leyden. Den Hooggel. Heer GUALTERUS van DOEVEREN , Prof. Med. te Leyden. Den Hoog-Eerw. Heer GYSBERT . BONNET, Zheol. Dotor , Profes- ‚for, mitsgaders Academie - Prediker te Utrecht. Den Hoog-Eerw. Heer J. A. VOS, 5. S. Theol. Dot. en Profesfor ,mitsca- ders Academie - Prediker. te Utrecht. Den Hooggel. Heer P. HOFSTEDE, Profesfor in de Kerklyke Gefchiede- nisfen > Oudheden @c. en Predikant ze Rotterdam. Den Hooggel. Heer N. L. BUURMAN, Med. Doctor en Prof. Botänie. te Ama flerdam. Den Wel- Ed Geftr. Heer H. H. van DEN HEUVEL, Grifrer van ’t Hof | Provinctaal te Utrecht. Den Wel- Ed. Geftr. Heer Mr.-N. van ALPHEN, Burgemeester te Leyden. „Den Wel-Ed, Geftr.” Heer JOHAN SPLINTER STAVORINUS,; Ka- piteins resforterende onder bet; Colle- gie der Admiraliteit van Zeeland te Middelvurg, | | ‚Den (35) ‚Den Wel- Edele Heer PETRUS MAT- THYS van NIELEN , Med. Dodlor en Direêteur van het Utrechts Genoot- fchap te Utrecht. | Den Hooggel. Heer PETRUS CAM- PER, A4 L. M. Med. @& Phil. Doc- tor & Profesfor Hon. Anat. Chym. &e. Fc. te Franeker. à Den Wel-kd. Heer M-. HOUTT UIN, Med. Doêtor te Amfterdam. Den Wel Ed. Heer S. pe MONCHY } Med. Door en Profesfor te Rotterdam. Den Wel-Edele Heer J. L vaN DEN _ BOSCH, Med. Doêlor in ’s Hage. Den Wel- Ed. Heer J H. van SWiN- DEN; 4. L. M. Phil. Doëtor en Pros fesfor te Franeker. | Den Hooggel. Heer ALLEMAND, ____Profesfor. te Leyden. Den Hooggel. Heer MUNNIKS, Pro- fesfor Med. te Groningen. BUITENLANDSCHE CORRESPONDENTEN. _ The Honor. Sir J. BANKS, Prefs dent van de Academie te Londen. Den Heer C. P. TUNBERG, Profes- for in de Botanie te Up/al. Den Heer JEAN ALB. EULER, Se- cretaris van het Keizerlyk Genootfchap der Wetenfchappen te Petersburg.” beige "Den (36) Den Heer ANTHON FRIEDRICH BUSSCHING , Koningl. Pruisfisch Opper - Gonfi floriaal Raad, Director van het Gymnafium în het Graauwe Kloofter te berlin. Den Heer MARQUIS pe CONDOR- _ CET, Secretaris van de Academie der Wetenfchappen te Parys. | IN INDIEN Heeft het Genootfchap op ieder Comptoir van de Compagnie één Correfpondent. IN“ CHINA … Den Heer KINTSIUS. De Misfionarisfen op Pekin. OP TRANQUEBAR. De Deenfche Misfionarisfen. OP MAURITIUS. Mr. CHARPENTIER DE COSIGNY, Luitenant - Colonel. Uit naam van het Genootfihap. (Was geteekend) JACOB CASPER METZLAR , Secretaris, BATAVIA den 6 Augustus Auno 17%2a N A- NABERICHT. 2 De Ondergetekenden, ingevolge het hun aanbevolene, en hunne vorige be- trekking op het Bataviaafch Genootfchap, deszelvs belangens ook in Nederland wit- lende bevorderlyk zyn, vinden zig ver- pligt, den Leezer nog te berichten , dat in de maand November 1783, door het vertrek van den Heer voorzittende Di- reéteur M:. JacoB CORNELIS MAT- THEUS RADERMACHER, die aller- ongelukkigst op de reize is omgekomen, tot voorzittend Direéteur van het Bata- viaasch Genootíchap verzogt , en be- noemd isden Heer ADRrAAN MOENS; eerste Raad en DireCteur Generaal van Nederlands India; en tot Secretaris, in ftede van den tweeden Ondergeteken- den, die te gelyk met gemelden Heer R A= _DERMACHER naar Nederland vertrok, het dirigeerend Lid, den Heer He Nn- DRIK NICOLAAS LA CLE, Koop- KR 3 zian, 8 TNADENIEN F. A man „ en Secretaris van Weesmeesteren te Batavia. Ook heeft het Bataviaasch Genoot- fchap goedgevonden, dit het 4°° Deel zyner Verhandelingen in M. S, naar Ne- derland te zenden, en aldaar uit te ge- ven, eensdeels , wegens de fchaarsheid van het nodig Drukpapier, anderdeels, wegens gebrek aan kundige Letterzet- ters op Batavia, En GE VER S, Oud dirigeerend Lid van ’ Bata- 5 viaasch Genootfchap. ROTTERDAM den zo Sept. TACOBCASPER METZLARS; kinde Oud dirigeerend Lid, en Secretaris van ‘t Bat. Genootfchap. BLADWYZER. Biadz. VOORBERICHT. ek A Hat 9 PROGRAMMA van het Bataviaasch _Genootfchap: voor hêt Jaar “1782. Behded ai NABERICHT. BEE beren de Breek, Med. Dot Antwoord op de | “Vraag sr welke redenen zyn 'er om temos-- gen vastflellen , dat de Inênting der Kin- derziekte in de Costerfche Volkplantingen — + “met even zoe: goeden wilflag zonde kunnen, ” worden aangewend, als in de Noordelyke __ ‘ Gewêstens van Europa, enz. VE B.M. van Nieren, Medi’ Doö.” Ant” woord op dezelfde Wraag. «_« … 87 VERHANDELINGEN. Korte Be- fchryving van het Eiland Celebes en de Eilanden Floris, Sumbeuwa, Lombok en Bály, door" Mr. J. C. M. RADERMa? CHER. : j 5 199 Korte fchets van den tegenwoordigen [haat van het Hindoftanfche Ryk, en bet Half- Eiland, bewesten de Ganges, door Mr. J.C.M. RADERMACHER. 276 ene B L AD W YY ZE RR Korte fchets van den tegenwoordigen flaat yan het Half- Eiland, beöesten de Gan- ges, door Mr. J. C. M. RADERMACHER. 317 Bedenkingen over. China. ye eri 847 Bedenkingen over Tartaryen en Fapan, en de ontdekkingen der Rufen, aan de Oos- ter - Kusten. van Azia, en de Wester= Kusten van „America, N dili 874 Werhandeling der Munten, Maaten en Ge- wigten van Nederlandsch India. …. 399 Bydrage tot de Natuurlyke Hiftorie, uit de nagelaate Schriften van den Heer Baron vAN WURMB. ° ec .NMS HS AN:T-WOORD #0 VR Aa G / Vi elke redenen zyn ‘er; om te mogen vast te flellen, dat de Inenting der Kinder- ziekte in de Oosterfche Wolkplantingen van onzen Staat, met even zoorgoeden uitflag zoude kunnen worden aangewend; als in de Noordelyke Gewesten van Europa, al- waar deze kunst reeds zoo verre gevorderd ss, dat men op duizend ingeënte perfoonen naauwlyks éénen dooden tellen kan; daar, in tegendeel, volgens de gemantisdfte dit rekeningen , de natvurlyke Kinderziekte van duizend perfoonen, welken zy aantast, een honderd en dertig ten grave fleept. Dan, vermits de Schriften over de Inên… sing, in. deze. Colonie weinig. voor handen zyn, welke zou, in deze heete Gewesten ; de beste en eenvoudigfte manier van. In- ënting wezen? welke maatregelen moet de Geneesheer, geduurende der loop der ziekte én acht nemen, en welk Diet, of levense wyze, moet hy den Ingeênten voorfihryven 2 sAM. DEEL A DOUR © BEANTWOORDING D OOR LAMBERTUS BICKER, Med. Door, Direlteur en Eerfle Secretaris van het Bataafsch Genootfchap der Proef -onder- vindelyke Wysbegeerte te Rotterdam, Enz. | Aan welk Antwoord den Eereprys van een honderd Gouden Ducaaten is toe- geweezen. Onder de Zinfpreuk: | “Qua Cufpide vulnus Senferat, hoc eadem Cufpide fenfit opem. PROPERT, | / Ser Di de Kinderpokken in de Ooster- fche Landen, vooral, wanneer zy épi- demice regeeren, niet minder vêrwoes- tende en doodlyk zyn, dan in de andere edeelten der waereld; daar byzonder de olkplantingen van onzen Staat in die Landen, in haaren bloei en welvaart, | ; Zeer DER: PRYSVRAAGEN. 3 zeer. veel lyden, wegens-de groote mees nigte van Menítchen, welken deze ziekte van tyd tot tyd, en meestäl. te vroeg. tydig; in: het graf fleept, of voor al hun leeven ellendig en ongelukkig maakt; en daar de Inénting, in Europa en elders, blijkt-het bekwaainfte en heilzaamfte mid. del te Zyn; ’t welk men tot hier toe uit= gevonden heeft, om deze ziekte van haar verwoestend. en doodlyk vermogen te ontwapenen, om de bevolking te ver- meerderen, én de ellenden ván het mensch= dom te verminderen, is het zekerlyk van het grootfte belang, dat men alle pogin= gen aanwende, om deze gezegende Konste bewerking ook in die Volkplantingen inte. voeren. é CH fis $. 2. Deze invoering zal buiten twyffel, by het Gemeen aldaar dezelfde hinderpaalen ontmoeten, welken haaren voortgang in Europa zoo merkelyk vertraagd hebben onkunde; vooröordeelen, verkeerde bes _ grppen van Godsdienst, kwalyk beredee neerde kinderliefde „ partyzucht enz. , —& Edoch alle deze hinderpaalen zullen over- wonnen: kunnen worden, door dezelfde middelen, door welken men die in Eus sopa langfaam te boven komt. Van zeer | | A 3 veel 4 BEANTWOORDING! veel nut zal daar:toe kunnen zyn het ges smeenmaaken en leezen van zoo’ veele „Werken of Gefchriften, als ‘er, federt eenige jaaren; in Engeland, Frankryk ; Duitschland, Holland en elders, over de Jnënting zyn uitgekomen ; waarin mensch- hievende, en in allerleije takken van ge- deerdheid uitmuntende Mannen, de veel- vuldige en gewigtige voordeelen der inge- Ënte, boven de natuurlyke, kinderpokjes zoo duidelyk en. uitvoerig aangetoond, de nuctigheid, noodzaaklykheid , veilig- heid, en‘geöorloofdheid der Inëntinge, door-zulke-overtúigende bewysredenen, en: onbetwistbäare proeven beweezen , en alle de zwaarigheden en tegenbedenkin- gen, welken men, zoo van de zyde van den Godsdienst, alsvan die der Staatkunde, en die der Geneeskunde, tegen deze prak- tyk. heeft. opgeworpen, zoos bondig en _omftandig opgelost hebben , dat’ het naauwlyks te-begrypen zy, hoe iemant; dezelven leezende en verftaande „ dat … konstmiddel niet alzins goedkeuren, en zich van deszelfs, heilzaarne hulpe bedie= nen zoude (a ).--Maar-zeer veel zal voor= aiabaittiossb.s äl “ Ca) De voornaamfte Werken, welken over de Inên- tinge in Holland. zyn uitgekomen, en die men met nut leczen kan, zyn de volgende: | ds Vere | 7 " es « Ln DER PRYSYVRAAGEN 6 äl aan die uitvoering toebrengen de voor= gang van de Regeerders en Aanzienly« ken des Lands, van verftandige en ge- achte Lieden, benevens het -dikwyls zien oeffenen van deze Konstbewerking ; waar’ door het. Gemeen, als-door zigtbaare one dervindingen, van de veiligheid en-geze=; gende gevolgen deszelfs het best zal overe, tuigd en verzekerd worden; gelyk de Heer, Br CKER Zeer skin st tangeloond: (bh) ik OO 5 $. 3e! ‘ Verdeedigende Proeven voor de IhEntig, door ‘deri} Heer Caars, in het eerfte Deel van dé Hollándfher Maat{chappyë der Weeten{chappen. EAN De Inënting der Kinderpokjes, in haare groote voor. deelen, aangeweezen, door een-gêzelfchap van ‘Rotte damfche- Gengesheeren en Heelmeesters. „De Inënting der Kinderpokjes gebillykt door den Heet, TissoTs, on “ Aaninerkingen over de tencige door den Hooggel/ Heer CAMPER // 5 Es, ‚ Verhandeling. over. de: Inêotip € van. den Hooggel.; Heeren VAN DOEVEREN cn° CIWENKE, in de Natuur- en Geneeskundige Bibliotheek,’ Vee! en’ vande) Deel. Verhandeling over de Inënting van, „den, eet Foa. sTen Versecduug. “Verhandeling óver de tegenwoòrdide” manier Vân' ide Igënting der Kinderpokjes doot Heil, Heer DrMsDALB: >, „Leerrede van den Hooggel, Hjeen.N N AHUTS_OVEL de, Geöorloofdheid der IdEntinge. Cb ) “Verhandeling: overde Inönting, dôor-den Der 4 Backer ‚in. Cassqrs. Mass ring. ng, wegr,“de Bezeridheld, van den Gemeenen Man, en etn Vertoog van denzelf- den Auteur over de redenen, widlb de Inêntingerniët ede in gebruik kome. |  3 6 „Ber ANTW GO R DING a fr t n has | KS © Alleenlyk noe: sle verftaiidise en kun- dige lieden in bedenking komen: daar 'er geneesmiddels zyn, die niét „zin ale Landen eveneens, of op dezelve wyze dienftig zyn, of 'er ook zoo in de lucht- of landsgefteldheid der. Oosterfche Ge- westen ; of in de lighaamsgefteldheid en. leevenswyze van derzelver bewooneren geene …omftandigheden plaats, hebben , waaröm de Inênting -in dezelven niet mêt zoo gewenschten uitflag zou kunnen; of wel met anderé voorzor en en oplettend- heden zou dienen in ’t werk gefteld te worden, als in de Noordelyke Gewesten van--Europa. -’%t Is. ongetwyffeld deze overweeging, die den Welêdelgeboren eer “W. vAN HOOGENDORP te recht doet; vraagen: ST Welke redenen zyn ‘er, om te ive. gen-vastftellen, datde Inênting der. Kin- derziekte , in de Oosterfthe Wolkplantingen van onzen Staat, met even zoo goeden uit- flag: zoude kunnen. worden aangewend, als ng de NM Gewesten van Eu: ORRAE er ot | | 3 In e  . IT. Î DER PRYSVYRAAGEN. 2 IL Wermits de Schriften over de Inèns ting in de Colonie weinig voor handen zyns welke iss in deze Gewesten, de beste en eenvoudig fie wys van inênten? „HI. Wat maatregels moet de Geneesa heer „geduurende den loop der ziekte in acht neemen, en welke levenswyze den ine geënten voorfchryven ? $. 4 Eer ik ter beäntwoording van de drie Leden dezer Vraage overga, zal het niet onvoeglyk-noch onnuctig zyn,.dat ik voorät een weinig ftaave den grondflag; waarop dezelve gebouwd is; en die te gelyk de voornaamfte drangreden is „ wel- ke een ieder tot het gewillig gebruik maa- ken van de Inênting, als van-het-heik zaamfte behoed- en bewaarmiddel behoort” over te haalen. Dat, naamelyk, deze Kunst-în de Noordelyke Gewesten, van Eu- ropa zoo verre gevorderd is, dat men, op duizend ingeënte perfoonen „ naauwlyks éénen dooden tellen kan ; daar , in tegendeel, volgens de gemaatiedfle uitrekeningen, de natuurlyke Kinderziekte. van duizend. per- Joonen, die zy aantast , honderd dertig tens grave fleept, 8 on | EE | De 4 8 —BEANTWoóRDi NG … De ‘laatfte ftelling zal ik 't: eerst ….N gr 25 | ad ab vaegnOgss Reeds voor veele eeuwen heeft men met’ fmerte ondervonden :” dat de Kin- derpokjes eene, voor het menchslyk ge: flacht, verwoestende en möorddaadige ziekte zy, eene wezenlyke pest, dig duizenden Menfchen, in het begin, of in den bloei van hun leven , ellendig doet omkomen, en dus de Maatfchappy van zeer veele nuttige leden berooft; maar het is eerst in Onze eeuw, dat mef in ftaat gefteld geworden is; om van het evenredig getal der geenen, die ’er door fneeven, en der geenen, die des- ‘zelfs doodiyk geweld ontfnappen, eene juiste begrooting te maaken, en om, fangs dezen weg, te zien; dat zy de Maat- fchappy van tyd tot tyd geweldig vere woests verärmt, en, in zeer veele op» zigten , ongelukkig maakt. Sedert nader melyk, dat men in Engeland, Frankryk;, Duitschland- en elders, in de fterfiysten aangeteekend heeft: de ziekten, waar aan de Menfchen geftorven zyn; is het ontegen= zeggelyk gebleeken, dat ’er: uit de rooo. dooden, aan allerlei foort van ziekten: ven minfte 80; ‚Gat is ten minfte uit £ 1 DER PRYSVRAAGEN. G ry». dooden één aan de Kinderziekte fterft. Waar uit blykt; dat een:twaalfde: gedeel. te van het menschlyk geflacht, door des ze ziekte wordt weggefleept, en dat dus ieder Mensch, dát geboren wordt, het gevaar’ loopt van’ I.:tot 12; om, doot deze ziekte zyn leeven te-verliezen. Dan dat geral wordt nog grooter , wanneer men ’er afrekent‘ het getal der dooden; die, gelyk veele jonge kinderen doen, komen te fterven; zonderde kinderziekte gehad te hebben; want dan fterft’er , uit 7. of 8. dooden, één aan deze ziekte, volgens eene uitrekening van het Heel en Geneeskundig pmen ef „ te Rosers arn Cet je À > Verderis, uit gehouden aanteekeningen, even zeker openbaar, dat ’er van-de roo. Menfchen, die door de Kinderziek- te aangetast worden; “14. of 15. ftervens dat is 140. of 150. van de rooo. Dit is byzonder gebleeken uit-devdysten „die men voorheen. in verfcheiden Steden-en Plaacfen van Engeland; van-Huis-tot Huis heeft opgemaakt; waar door men vond, NM sbtiasted aj; -dat | Id 6) zie. het. vane: Werk) dese Heeren; De Tuêneing der Kinderpokjés, in haars ee voerden van geweezeie-Bladz, 63. enz As te _-Brmana moor Ne « dat. ‘en van.deder do, „dies de Kinder, ziekte kregen; int gemeen ran: en earn silos Merl gens 3 son dat i in ‘de daad de Kindersidias: van zooseneen vernielenden aar: Zy»! wordt, èaor het. eenpaarig getuigenis: van by= kans alle de-voornaamfte Auteuren, wel ken > over-sdezelve “gefchreven hebben bevestigd; ên:is ook voor een ieder, ges maklyk- genoeg …„optemaaken , -;uit „de waarneemingem, die-zy daar’ omtrent. ge- preen: gemaäkt.-hebben.… In -het ‘Hospi- wiatb:der Kinderziekte te Londen, ftiers wens federt, de ‘Jaaren;1746.-tot 17655 van 7819. Lyders, die de Kifiderpok jes hadden, 1966. (e)‚ dat is ruim 25 van 'de oo:s: en. dus. 250: var de ®o00s FAS p ka ‚Heer eed verhaalt 6 fò dat, ‘weinige Jaaren geleden „ op eene pláats dn Zweeden, van 300. Kinderen doon de pokjes aangetast, 270, geftors ven ak en Hieke ScHuLz heeft uit- «| (ie je Mid | Ke. gee é) Zie hetzelfde Werk. TE: ) Zie de Verhandeling van den Heer B ICKER, Br tssors Raadgegving voor de gezondheid van den Gemeenen, Man, {f) Hiftor. infor. Variol, in Sacciay achten 28, DER :PRYSWRAAGEN. BR gerekend (2) -dat „er, Jaarlyks gooo. Menfchen indat Ryk,-en de Heer Bice KER (A) „dat, 'er.alle. Jaaren, in Holland 5320. Menfchen,- ‚aan. de „Kinderpokken fterven.… In’ Jaar. 1756: deed ‘deze ziekte, te Kopenhagen, ‚1117. Inwoo- ners {neyvelen. „Voor, ruim; 8 Jaaren dagen Zy te Napels 16000, gielen ‚Weg. „Edoch. niet. alleen ín Europa, maar in alle. andere gedeelten der Waereld is de Kinderziekte even zoo doodlyk.…In- ’ Jaar 1755. woedde zy zoo geweldig. aan ‚de Kaap.-de- (Goede: Hoop dat’ jer. omtrent 1000. Europeaanen, en. ruim zoo-veele Slaaven , door wierden weggerukt, en de befimetting was. daar zoo, vervaarlyk „ dat men geen geld van elkanderen dorst-ontr fangen ‚en ‚daarom „hetzelve; in, bakken; die-buiten de deur gefteld. warens.wierp » en- wanneer het. daar eenigen tyd-in ges legen: had, kwam veen. Slaaf ziekte. reeds: doorgeftaan, had-+hetzelve fchoon.-afwasfchen „en gaf ;het-als, dan over. „De-HeersHorrMANi M‚…D..te Batavia’; brace; aan: Aan kees W.Foa; gr Ì Sijs ERIC ARV e 1 oSisTEN „€e) Ibidem. pag. a. (h) Vertoog over de voornaamfte sedenen, welken de ngeastenen. vansons, Land, got hierzoe, ‘van de Anênting der Kinderpokijes wederhouden..Bladz,s2. welke de ' ia BEANTWOORDING & STEN VeRscHüUR;’ în Éen brief, ges teekend ‘op de Kaap-de Goede Hoop:dert rider Novêrber’ 1767 :-3, de Kinderpoke »» jes regeeren âlhier zeer fterk.. Het ges 5» tal van’ Inwooners,: Vryën en Slaa- 5» véns welkên «daaraan ;federt het’ bes: ós gin tot heden toe, zyn onderhevig gest 5 WEES; beloopt: óp 1137 rs waarvan ”. er 448. geftorven zyn; dat is byna s» één van de drie. Daar waren er ondèr , » welken: de: famenvloeijende” pokjes „, TEL de allerkwaadäartigfte ‘toevallenf „’hâdden,’ in welken de beste Gerees= ss, middels - geene de-minfte- uicwerking’ », deeden, "De meesten” ttierven Op » den «gdem:en 4den dag (4 ).” —- Van St. Euftatiusfchreef men den 1rdeo Jany: 17775 dät men aldaar in de uiterfte vers fäzènheid: was,“ wegénsthet groot” ge! vâar, waaraan de woede der Kinderpok= jes» dieet j'in ‘eenige jaären niet: ‘gere= geerd had , die Colonie blootftelden; ver. Hits zij erde twêesof drie Menfchen: in het braf cepte. Volgens getrouwe: bérigteds. is "deze. ziekte: evenzbo wers woestende en-moorddaadig‘ inhet Koning” ryk Ván ut > van nge mod en in alle de ii (he , A Î Ms; E vr ah í iS t E “DVI «MSD Je} JL 8 UO Du ITU | ei) Zie: W Fi Virscnúves vanme de L@nting-der- Kinderpokjes, Blad; 108, >> gevo. & DER PRYSYRAAGËN 13 ‘Indifcheten “Oost- Indikeie Latiden; oek heeft men zulks op-‘het Eiland - Java, te „Batavia „en “in° de“: andere - Oosterfche ‘Volkplantingens:vooräl onderide Slaaven 3 niet dan al te dikwyls ondervonden. In- voege ROzZENSTEIN niet ten onrecht zegtr' dat de Kinderpokjes in ’t algemeen meer et ape om hals prters e ‚ dan ee nei 1can 98 / Ik zou hier: mg : geer vete unto. ingen en waarneemingen kunrièn bye voegen, ‘die de geftelde doodlykheid de- zer ziekte, en de geduchte flachting, die Zy van tydtot: tyd in “allé landen aan- recht „ bevestigen ; maar,’ behalven dat ik, dus doende, langwylig zou. wor- den, meen ik,’ dak de bygebragten vol- doende zyn,‘ om te doen zier , met hoe ‘veel gronden de Welëdelgeboren Heer vAN HooGENDORP ftelt; dats volgens de gemaatiedfle-witrekeningen, de Hatwurlyke Kinderziekte van duizend Per- foonen., die zy aantast, honderd dertig ten dd Jeep. ode id fi syde 6. De grtierd van Zyn Welkdelgee _r@ns, andere ftelling, dat de Inënting de Noordelyke Gewesten van Europa’ zoo verre N 14 BEANTWOORDING verre gevorderd is, dat men op duizend snseënte Perfoonen naauwlyks éénen doo- den tellen kan, zal mede,:uit eenige wei- nige aanteekeningen, overcuigende genoeg blyken. ari „Tot dat einde zal het, denk ik, ge- noeg zyn hier te laaten volgen eenige voorbeelden. — Het geen de Heer Brc- KER daar omtrent fchryft (k). Van », de- oude wyze van Inêntinge , getuigde > reeds de-Bisfchop van - Worcester, „> in zyne Kerkrede over dat Onderwerp ‚> uitgefproken, dat ‘er van de 1500, wel. ‚‚ ken daar en te Londen, door de Hee« s ren RAMBYs HAWKINS, en Mipp- 2) LETONs, op diewyze, waren ingeënt, »» niet meer dan 3. geftorven waren (/_);5 > maar, federt de nieuwe Suttoniaanfche > wyze van Inêntinge, zyn die voor- > deelen nog ruim eens zoo groot gee »» wordens want, ®olgens het getuigee e $ 99 nis (Ck) In het aangehaald Vertoog, Bladz, 125070 (4) De Heer M. A. Pe rir berigt-in zyn Second Rapport en faveur de U'Inoculapion, pag. 176. dat de Heer Ramsy er 1500, had ingeënt, zonder dat 'er één van geftorven is; de Heer MippreToN 800. met ’er: flechts--één te verliezen ; de Heer BELL go3, met hetzelfde gewenscht gevolg, en anderen nog een zeer groot getal, zonder dat 'er één van is om- gekomen. ve I RED COR IGVE : 9 k \ DER PRYSVRAAGEN. 45 nis, der Koninglyke Geneesheerens, en Heelmeesteren in Engeland fterft er, uit rooo. ingeënten naauwlyks één, „wanneer „dezelven. behoorlyk behan. n A. deld „worden. In ’t Jaar. 1769. gee tuigde de Heer INGENHOUSE, dat de Baron -D1iMmsDALE (beiden alzins ges loofwaardige Perfoonen) tusfchen de 4. en sooo. lieden. van allerlei ouderdom ingeënt had, van welken ’er geen één’, waar van de Inénting oorzaak was „ gc- mist werd. De Suttoniaanen getuig- den indien zelfden tyd,-dat het ge. „tal-der-Perfoonen, door, hen ingeënt, toen reeds zooo. bedroeg, waar van er niet meer dan 20, door de Inên- “ting, als oorzaak , geftorven waren, CEn federt zyn zy met hetzelfde ge- volg biyven inënten.): Nog verder gaat, ‘tgeen de Heer LEUTHNER, in-eene-voorrede voor een. uittrekfel van het werk des Heeren Di Mm s- DALE» in ’t Hoogduitsch door hem uitgegeeven» door geloofwaardige ge tuigen - toont 5 dat, naamelyk van 107624. menfchen, die ingeënt, zyn 5 flegts 23. zyn geftorven:. dat- is ééz van de-4679- Volgens het getuiges nis van -den „Heer MurRaAY.in.’t Jaar 1766, ,was in Zweeden, onder | ende UE 16 BEANTWOORDING s» de 3ooo, ingeënten geen één eenige »» overleden, ” Met zeer veel reden noernt dan de Heer CAMPER de Inênting eene wis- kundige beveiliging des leevens: den 26ften February 1779; fchreef men uit Zrkutzk in Rusland: De nuttigheid, en de » goede gevolgen van het Inëntinghuiss $» dat alhier in het Jaar -1772, op bes s> vel onzer Keizerlyke Souvereine, en 9, ten kosten van de Kroon opgericht 2» is, ziet men van dag tot dag. Het 9, oogmerk was; om het fterven der > Kinderen aan de natuurlyke pokjes, >> vooräl onder het Nomadisch Volk voor ss te komen, en ‘hier aan is gelukkig ss beäntwoord ; zoodanig dat; in’ het > voorleden Jaar 1778, in verfcheiden- s> Plaatzen van ons Gouvernement ; aan 2» 215. Griekfche- en 5534. vreemde Re- ss ligions- verwanten de Kinderziekte ge » inöculeerd is, waar van 'er flechts 5. 65 geftorven zyn, hebbende alle de Oven ‚ rigen de pokjes gelukkig doorgeftaan. ” Laat ik by dit alles byvoegen; dat van meer dan 400, lieden, door de Heeren CAMPER; VAN DOEVEREN Een VAN GEUuNs, in ’t Jaar 1769, te Groningen ingeënt, geen één geftorven is; en pe i DEK PRYSVRAACEN. i7 ik, federt dat zelfde Jaar de Inënting geöeffend, en federt het Jaar 1776. over de too ingeënt heb, zonder één te verliezen: ilt EE Het blykt dan overtuigend, dat de Welëdel Geboren Heer VAN HoGeEN- poRP geenzins met vergrooting fpreekt, wanneer hy verzekert, dat de Inênting- konst zoo verre in Europa gevorderd is, dat men op too ingeënte perfoonen naatlsye lyks éénen dooden Cm) tellen kan: Invoegen men met waarheid zeggen kan, dat de mogelykheid, om door de Inënting zyn leeven te verliezen, duizendmaal kleiner js, dan die van door de natuurlyke Kin- derpokjes te fterven; zonder zelfs te on- derzoeken; ('t geen men anders met recht zoude kunnen doen) of van de weinigen, die 'er onder geftorven zyn; de dood niet toe te fchryven geweest Zy aan eene verkeerde of onvoorzichtige behandeling van den Inênter, of aan ver- Zuim,en overtreeding van. dèn voorge- fchreeven eet- en leefregel aan de zyde van den Lyder, of aan verborgen en toevallige oorzaaken , die men niet ontdek- he ken _ (tm) Volgens het gezegde door den Schryver ftaat het äls één tegen honderd derig. Nout van't Genoetfchap. 78 BEANTWOORDING ken of voorzien kan, en waaräan zy even= wel op dien tyd zouden geftorven zyn. Edoch, al ware het, dat ’er tienmaal meer Menfchen aan de Inënting ftierven; dan ’er wezenlyk doen, zoo zouden des- zelfs voordeelen nog groot genoeg zyn; om op de algemeene invoering van deze practyk met kracht aan te dringen. „ In- s dien, zegt de Heer Breker, de In- »» Énting van de reo, die’er door den > natuurlyken weg aan fterven, flechts »» 90 behoudt, (dat zeer gering ge- » fteld is) en indien ’er jaarlyks in > Holland vier of vyf duizend menfchen »» aan fterven, ‘t welk niet onwaarfchyn= 3» yk is, zoo zou men in ons land, in …» 25 Jaaren, meer dan rooooo nutti- >» ge Inwooners aanwinnen, zonder te „> rekenen die, welken uit dezen intus- > fchen weder zouden geboren zyn. Het 5) is, vervolgt hy, eene bewezen en al- > gemeen aangenoomen waarheid , dat ’er ss van’ roo menfchen, die de Kinder- » pokjes natuurlyk krygen, 14 of 15 » fterven; dat is 140 of ts5o van de s> 10005 En doorgaans ftelt men, dat »‚ er van de 30e, of 400 of Soo in- > geënten maar één fterft; indien men , derhalven ftelc, dat ’er van rooo aan ‚ de 92 92 29 92 3 29 27 2% 52 93 29 99 23 DER PRYSYRAAGEN 19 de natuurlyke kinderziekte ‚ maar IOOs en van de roo ingeënten wel Io fterven, zoo ziet men, dat men van beide kanten het getal, ten aanzien der Inéntinge, zoo ongunftig neemt, als men by mogelykheid vergen kan; en dat dan echter het voordeel des- zelfs nog aanmerklyk is. Of is het gering, dat men van roo menfchen; die anders noodzaaklyk fterven moe- ten, 9o in ’t leven behoudt, en in ao of 25 Jaaren roooee menfchen in ons land zoude aanwinnen (n)?” Voeg hier by, gelyk dezelfde Gee neesheer zegt: ‚, Dat het minder gevaar 22 3% 22 3). bk 23 23 van fterven niet het eenigfte voordeel is, 't welk de Inénting aanbrengt, en waaróm Zy, boven het afwagten der natuurlyke Kinderziekte, te verkiezen iss maar dat zy 'er nog veele andere gewigtige voordeelen byvoegt; dat zy by hetleeven, de gezondheid, fchoon- heid, en het gebruik der zintuigen én ledemaaten bewaart, en den mensch bevrydt van de fchroomelykfte kwaa- len, en de beklaaglykfte ongemak- ken, die dikwyls met de natuurlyke bee (n) Gemeld Vertoog, Bladz. sr, en 5e. B z 20 ) 3 2 EE 25 PE EE) KS 2 EE) 23 35 35 \s 3 2) 2 3) ie + 9 3) 2) 3) 2) Ek, bk, BrEANTWOORDINGs befmetting gepaard gaan, of-’er op volgen, en fomtyds veel eilendiger, en geduchter. Zyn, dan de.dood zel Door de-Inëönting , vervolgt;hy» is de Kinderziekte ; met alle deszelfs toeval- len, altyd ontindig goedaartiger. De Lyders zyn ‘er nimmer zoo ziek door; de koorts en andere toevallen. zyn nooit zoo hevig, nooit zoo aanhoudende, de benaauwde ademhaaling ; moeilyke zwelging, ylhoofdigheid , raaskalling zwaare pyn-in de lenden;s en mec- nigvuldige andere toevallen, zoo..ge- meen in de natuurlyke pokjes , ziet men bykaùs nooit by de ingeënten. Naauwlyks veróorzaakt zy last, pyns ongemak, onrustigheid , of verdriet; integendeel, de -meesten zyn in ftaat, om, in het heviefte der ziekte, over huis, zoo niet op ftraat te gaan; en fommige bezigheden te verrichten. Ja, ten uiterfte aangenaam is het te zien, hoe de meeste ingeënte kinderen den gantfchen loop der ziekte al {peelen- de doorbrengen. Samenloopende pok- «ken, kwvling, ettrerkoorts en napok- ken zyn fchier geheel onbekend by de Inénting. …“t Ís-ook hier van, datzy nooit het aangezicht fchendt, nimmer putten of naaden, ja byna nooit er 2 = sE SE te Zelfde Vertoog , Blade Teftg. DER PRYSVRAAGEN. 2E ;; de vlakken nalaat, veelmin blindheid; 55 lamheid, teering, of eenige kwynen- „de ziekten: ’ Onder alle de Perfoonen; s, zegt de Heer FoRsTeN VERSCHUUR ; » welken de Inênting ondergaan hadden; »» die ik in Engeland gezien heb, die „> al een aanmerkelyk, getal uitmaaken , ss heb ik Zer: geen één gevonden, aan ssowelke deo Inênting zulke kwaade uit- 5 werkingen gedaan had (0 ).” | Daar nu de natuurlyke Kinderziekte zoo: doodlyk is, en overal zoo een groot aantal menfchen ontydig-en ellendig ten grave fleept of al hun leeven ongeluk- kig ‚maakt; daar de ingeënte pokjes „ in tegendeel ; 1m Europa’ “haduwlyk s één uit duizend doen ofterven , -en”-daar dezen behalvenedit „ zoo’ veele andere gewigti= ge voordeelerfboven geene, aanbrengen; met hoe veel recht en reden poogt dan de »metischlievende Heer. vaN Ho- GENDORPs des konst der Inëntinge, in de Oost -Indifche Colonien in ve voe- ren; ten. dien hebo vjagBenden. | ëi Welke wbdendn zyn “er, oi te mogen vagelis ap 9 nein “der Kinder- 2 ziekte B 3 32 BEANTWOORDING ziekte in de. Oosterfche Volkplantingen, met even zoo goeden witflag zoude kun- nen worden aangewend, als in de Noors delyke Gewesten van Europa? — S. 7. _ Daar zyn zeer voldoende redenen, om zulks te mogen vastftellen: de voor- naamfíten zyn de volgende, Voor eerst: ‘de Ondervinding heeft ontwyffelbaar getoond, dat de Inêntings in alle de Landen, waar zy geöeffend of ingevoerd is, met het gelukkigfte ge- volg is in ’t werk gefteld; en nergens heeft men waargenomen, dat de ver« fchillende Land- of Luchtgefteldheid; aart en leevenswys der Volkeren aar iet toe of afgedaan hebben. Vermoedelyk is zy, in Ambië, doen de Geneesheeren het eerst uitgevonden3 en zeker is het, dat zy, federt verfchei- den eeuwen in Afië en vooräl in „de Landen, naby de Caspi{che Zee, Georgië en Circasfië is geöeffend. Van daar is Zy overgegaan tot Griekenland, tot de Levant, tot de Indiën, China en andere Oosterfche Landen. Ook is an, HEE an- DER PRYSVRAAGEN. 23 langen tyd in Afrika in gebruik geweest: Voor ruim go Jaaren werd zy te Con- ftantinopolen gebrast, of vernieuwd, door eene Thesfalifche Vrouw, welke in die Stad met nog eene andere Griekfche _ Vrouw, verfcheiden duizenden zeer ge- lukkig heeft ingeënt. In ’t Jaar 1720 heeft de beroemde Lany WoRTHLEY MoNTAGUE, eene Vrouw, die, gelyk VorLTAIRE zegt, niet alleen geest; maar ook fterkte van geest had; en die; in de Ambasfade van haaren Gemaal, by de Ottomannifche Porte. den gelukkie gen uitflag der Inêntiog gezien, en in haaren eenigften Zoon ondervonden had, deze nutte Konstbewerking in Lon- den overgevoerd en in gebruik gebragt. Van Londen is zy verfpreid in het oves rige van Engeland, en te gelyk in Schot- land; vervolgens is zy van daar overge: bragt in Amerika. Na dat-zy verfchei-, den Jaaren in die Landen, nu meer dan minder, geöeffend is, heeft zy eindelyk;, federt ruim 20 Jaaren , zich, door gantsch Europa, eenen weg gebaand, zoo dat Zy tegenwoordig in alle. de Ryken van dat Waerelddeel, in Frankryk, Duitsch- _ land, Holland, Rusland, Zweeden , Deen. marken, Ftaliën, Venetiën, enz. vry al- gemeen is ingevoerd, en van tyd tot | B tyd 24 … BEANTWOORDING tyd meer geöeffend wordt. En, gelyk de eerwaardige Cars zegt, (p) » overe »‚ äl, waar men de Inênting heeft dur- 2 ven in ’t werk ftellen, hebben die »> proeven „, gemerkt met. het -zegel van ‚‚ den Goddelyken zegen, het allerge- »> lukkigst gevolg had,’ ‚> Laat ons» zegt Tissor (q) haar volgen in de Nieuwe Waereld, in dat Land, alwaar de manier van leeven de Kinder pokjes zoo gevaarlyk maakt. Zy heeft hetzelide geweest, overl, waar » men haar heeit in 'c werk gegefields; „Geeft dit geene redenen, om, met eenig vertrouwen, zich te vieijen , dat dit heilzaam Konstmiddel, in -de Oos- terfche Volkplantingen, met even zoo goeden yicflag zal kunnen in ’t werk ge- {teld worden als in alle die andere ge= noemde Landen-? — Maar dat vertrouwen zal merklyk den graad van. vastftelling, paderen ; zoodra men: Brel Ea ‚ Ten anderen, verzekerd is: dat de Fis | n= af Zie Verhandels ngen, van de Hollandfche Maat- fchappye der Weetenfchappen-L. Deel o. St. Bladz. 159. (4) De’ Irénting “der Kinderpokjes gebillyke door Trissor, Biadz. 61. DER! PRySVRAAGEN. D5 Enting met het: allergewenscht gevolg is aangewend-zelfs in zulke Landen, Alwaat de hitte-en andere nadeelige. hoedanighes den van de Lucht en-het Liand „en alwaar de geäartheid- en-leevenswys_ der Inwoo: neren aan dieder Oosterfche Coloniën zeer gelyk zjn „of: van die seit) verfchillen, Dan eenige. weinige voorbeelden zuls len ons-hiervanr genoeg verzekeren. Van Algiers, Tunis en Tripoli fchreef , reeds voor 20 Jaaren „ na bekomen: berigten, de Heer Ctrars (1), dat de Inënting aldaar. van’ een: gelukkig gevolg vergezel- fchapt gaat, in weerwil van de hitte der. lucheftreek, en ‘het kwaad ‘beftuurs ’t geen men: daar houdt, ten opzichte van de Ingeënten ; en KirkPaTRICK getuig= de, dat de [nénting op die plaatzen Zoo. oud was; -dat‚-niemant haarer opkomst heugde, en-dat‚’er van de. 1oo ingeën= ten maar 2 ftierven (s): Het zoo oud en-beftendig gebruik der Inênting by die volkeren moet een ieder doen. befluitens, dat zy ’er zich op den duur wel by bee. Melk ook is ’er die Konst federt nog met nie it Verhand. van de Holl. Madhan V, Deel, : Deij 212-293. ie ) Onderzoek der Inënting, bladz. 159. B 5 26 BBANTWOORDING met veel gelukkiger gevolg geöeffend. — Van St. Euftatius-op 17. gr. en 25. min. noorder breedte liggende, fchreef men verder in. den Brief boven» Bladz. 7. vermeld: ;, Het gevaar, waaraan deze 9» 23 2 5 2 97 52 bb | 27 eb} DE) bb} 2 ek 4 29 33 3% 25 29 99 33 2 25 EE) 22 Colonie. zich blootgefteld zag, deed eindelyk de gedachten vallen op de In-_ Enting; een middel, waar van de heil- zaame uitwerkzels overäl bekend en ondervonden zyn; doch vegen het wel- ke men, in ‘talgemeen, met fchroom en vooróordeel is ingenomen. Dus wilde de Raad. van dat Eiland in her eerst niet toeftaan, dat men van dé- zelve gebruik maakte; doch eindelyk heeft dezelve, op aanhouden van on- zen Gouverneur , het herhaald ver- zoek van veelen onzer. voornaamfte Ingezetenen, en door nood gedron- gen, zulks den 2°°" dezer maand toege- ftaan. Dien zelfden dag reeds liet eene der aanzienlykfte Familien derzelver Kinderen inënten, en ’s maandags daar aan alle zyne Negers, welke de natuur- lyke ziekte nog niet gehad hadden. Ver- fcheiden Familiën volgden dit voors beeld , terwyl anderen, welke zich daar aan niet durfden waagen , zich met hunne huisgezinnen, en Slaaven, naar de nabuurige Eilanden begaven: on- > der- DER:PRYSYRAAGEN. 27 ss’ dertusfchen: ging de Inënting volko- »s-men naar „wensch; allen, welke deze ss cuur ondergaan hadden, waren weinig „5 ziek geweest, ‚en in 8. dagen-tyds ‚bui- so ten gevaar „Veelen , die zich tot nog „3 toe tegen de Inënting hadden aange- spkant, dezen ‚goeden uitflag. ziende; ss; kwamen, van, hun ,vooröordeel terug, 25, en. volgden het voorbeeld der ande- Soren; Ryken en Armen laaten zjch nu s innten; de behoeftigen, worden door 2» de meergegoeden onderfteund , en door s»-eenen Engelfchen Geneesheer voor niet s» bediend. … De overigen, „welken, in 5» weerwilvan-dat alles, nog-niet-had- „> den kunnen goedvinden, om van dat 2» middel, t welk zigtbaar door den, Hee ss mel gezegend. wordt, gebruik te maa- 5 ken, gevoelen nu de {mertelyke ge- ss volgen hunner ‘hardnekkigheid, daar »30Zy. door „de. natuurlyke. Kinderziekte „Worden aangetast, die geduurig aller- s „verderflykst blyft, en waar, door eene »s meenigte , „zoo Blanken als: Negers; »» ellendig uit het leeven, worden weg- »» gerukt.” —- De. Heer, ;Hor Fr MAN fchreef in den Brief, boven mede gedagt, ‚verder: 5, De Inênting vindt alhier eeni- 2» gen ingang, fchoon men in het begin ser zeer flerk tegen geweestris, „De & ss Heer 28 BEANTWOORDING” „> Heer pe Vrev, Mo Dois de’ eerfte > geweest, -die dezelve aan éenige Slaa- „> ven met eene goede uitkomst ‘inhet 3 werk gefteld heeft ;’doch zulks heeft 5 toen ter tyd,-níet veel voortgang ge- 55 maakt, maar nu! heeft de Heer Ne re 25 SON; op myne aankomst; en mede 2» Onder myn ‘beftuur, de Inênting-aan ss Zyn eenigst Zoontjes byna s.Jaaren 5, oud, en twee Slaaven in het werk ge- »> fteld: hiers-door zyn “dezelve- zeer » gelukkig vande’ woede dezer befmet- > ting gered. Dit geval heeft de oogen »> van fommigén geöpend, zoo dat reeds > verfcheiden Perfoonen--den. gemelden >> Chirurgyn verzocht hebben ‘hun, hun- nen Kinderen „en Slaaven inteënten.”— Sedert is-my berigt, dat ‘zulks met een “gewenschten uitflag gefchied is,en “dat men ’er nog vän tyd tot ‘tyd met con gelukk:g gevolg inênt. —-Bekend is hets a ORE RGORAG: hitte te Bengalen; fchoon ‘op meer dan 20 gr. noorder breedté. liëgeride', in de maanden Maärt; April,Mey eù Juny, wegens verfchei- dentoórzädken }-gehoegzaam 200 groot is, als dies op Bätavie, alweär de middel: baare ‘hitte is’van 78 graaden- Bekendvig Het ‘ook, rdaf: werfcheiden Ómftandighee ed „aeg? zóó wel als-hier „de Lucht zeer DERSPRYSVRAAGEN 29 zeer ongezond maaken, en dat de lee- venswys der Inwooneren ’er weinig ofsniets verfchilt van die op Java; niet tegenftaande- dit alles, toonen de berig- ten, die de Heer Cars int Jaar 1758 ontfangen (4),en byzonder: die, wel- ken. de Heer J. Z. HoLwErLL (y) ge= geeven heeft:-dat de Inénting in het Koningryk Bengale, federt een zeer lan- gen tyd in gebruik, en met een geluk- kig gevolg -geöeffend is; en dat zy ’er, inzonderheid in die genoemde heete maan= den, wordt in ’t wefk gefteld, door, een byzonder foort van Brachmannen, die daar toe jaarlyks opzettelyk naar verfchil- lende plaazen van dat Land reizen. Maar het geen nog mider komt by de hitte der luchtftreek van onze Ooster- fche Volkplantingen, is het geen de Heer DE LA: CONDAMINE reeds voor meer dan 25 Jaaren berigt heeft. Te Para Zynde, (eene Stad aan den mond van de Rívier der Amazoonen, gelegen op 1 gr. en ‘28 min. Zuider breedte, en dus zoo veel nader aan de antie ale dan Ba- tavia a ria der Hollandfche Maat{chappye der ww eetenfchappen, V. D. Bladz, 219. (wv) Account of the manner of incculating {mall Pok ia the East - Indies. paz. 8, | 30 BEANTWOORDING tavia, dat op 6 gr. 10 min. zuider breedte ligt) maakten de Kinderpokjes alx daar Zoo groote verwoesting, dat hy die geheele maand niet kon vertrekken; vers mits hy geene roeijers kon krygen, om hem naar Cayenne te brengen, ter oors zaake, dat alle de Indiaanen, uit de om- gelegen Dorpen, uit vreeze voor die ziekte, de vlugt genomen hadden; want, volgens zyn berigt, zyn de natuurlyke Kinderpokjes allerdoodtykst voor de In- diaanen, die naakt leeven, en hy van hun, die, als hy eerst uit het bosch komt; er van aangegrepen wordt, is, in ’t gemeen een man des doods (x). ‚, Doch; 9 fchryft hy», het is zoo niet met hems > als hy die pokjes, door de konst, > ontfangt. Het is 15 of 16 Jaaren »> geleden, dat een Zendeling een Kar- > meliter Monnik, uit de-nabuurfchap 5» van Para, ziende de Indiaanen allen; > den eenen na den anderen fterven, >> En uit -het leezen, van een Courant >» het geheim der Inentinge, die toen > in Europa veel geruchts maakte, be- >» grepen hebbende, verftandelyk oor- », deelde, dat hy, dit eee in ‚t werk (x) Hiftorifche Inleiding tot het Verhaal van ‚a arbeid der Akademieleden, in ’t Fransch, Bladz. 199. : 22 25 29 2 23 2 2) 2 22 32 2 22 23 22 2 23 2’ 2 22 bk) EE) 2 EN) DER PRYSVRAAGEN 34 ’t werk ftellende, ten minften eenen dood, die, met het gebruik der ge- woone geneesmiddelen, niet dan al te zeker was, twyffelächtig zou maaken.— Hy had reeds de helft van zyne In- diaanen verloren; de anderen vielen dagelyks in de hand van deze ziekte, Hy ondernam ftoutmoedig de Kinder- pokjes allen den overigen, die ’er nog niet van aangetast waren inteénten, en van dezen verloor hy ’er niet één eenigen. Een ander Zendeling aan den . Niger, of de, zwarte Rivier, volgde zyn voorbeeld , en met denzelfden gewenschten uitflag. — Na zulke door- flaande proeven, vervolgt hy, zou men ongetwyffeld denken, dat in de befmetting. van ’t Jaar 1743 al wie Indiaanfche Slaaven had te Para , zich van zoo een heilzaam hulpmiddel Zou. bediend hebben; om hen in ’t leeven te behouden. Jk zou zulks insgelyks gedacht hebben, indien ik van het-te- gendeel geen ooggetuigen. geweest ware, Althans men was nog niet be= dacht, om zulks te doen, toen ik van Para vertrok; doch de helft der In- diaanen was ook nog niet geftorven aan die ziekte, gelyk te voren, eer men begon inteënten. ” Na 82 BEANTWOORDING Naderhand heeft men nochthans den Heere DE LA CONDAMINE gefchres ven (y)s dat men federt aldaar weder tot de Inênting, en met hetzelfde ges wenscht gevolg is overgegaan. …— Zie daar dan de Inënting in allerlei oorden der Waereld, zoo wel onder de verzeng- de, als onder de gemaatigde luchtftree- ken; zoo wel aan geene dls aan deze zy- de van de Evennagtslyn, en in Volkeren van allerlei aart en leevenswyze; met de gelukkigfte gevolgen in ’t-werk gefteld. Met hoe veel reden mag men dan vast- ftellen, dat zy te Batavia, eh in de andere Ooster{che Volkplantingen met denzelfden goeden uitflag zal verzeld gaan? Maar men zal met nog meer grond van zekerheid zulks zich - bêlooven kune nen, indien ik doe zien, dat het goed gevolg der Inéntinge niet Zoo zeer af- hangt van de gemaatigdheid, de koude, of hitte der lucht, : als--wel van eene verfche gedephlogifteerde lucht, bene- vens de andere maatregelen ; die men by dezelve in acht neemt. Nn Toen ( y) Kort Verhaal eener Reize, in het binsalik. van Zuid- Amerika, -door px ma CONDAMIND, in ‘t Fransch, Bladz. 183. DER PRYSVRAAGEN. 33 _Toende nieuwe wyze van Inënten eerst bekend. werd en begon door te bree- ken, fchreef men de aanmerklyke voor- deelen deszelfs, beven de oude, voor- naamlyk toe aan de koude behandeling; en, indedaad, met zeer veel reden; want behalven dat deze behandeling best ftrookte met de koele leevensregeling, die de eerfte Geneesheeren, een SYDEN- HAM» een BoERHAAVE en anderen, in de natuurlyke Kinderpokjes, met zoo veel nadruk hadden aangeprezen, en be- halven den goeden uitflag, dien men ’er algemeen van ondervond, zoo zag men ‘er de treffend{te en heilzaamfte uitwer- kingen van, wanneer de L.yders, in den loop der Kinderziekte, door zwaare be- naauwdheden, ftuiptrekkingen, raaskal- ling, enz. aangetast werden: men zag naamlyk „ dat deze toevallen terftond bedaarden en verdwenen, zoodra men hen in de open lucht, of voor open ver- fters bragt; en aan eene fterke koude blootftelde, waarvan men de merkwaar-= digfte waarneemingen vindt in de Werken van DiMsDALE, WATSON», TH. SCHWENCKE; en andere, En,gelyk het gewoonlyk. gaat, het goed gevolg, _’t welk menin het âlgemeeh en in die byzondere gevallen, van de koude be- IV. DEEL de han- d4 BEANTWOORDING handeling befpeurde, deed wel haast de Inênecrs tot uiterften overflaan-;” men liet de ingeënten ; zelfs onder het hevigfte. der uicbottinge, geduurende de ftrengfte koude, des nagts, in kamers ‚met open: venfters flaapen, en, des daags , met koetzen uitryden, of openbaar op ftraat wandelen; in meening dat zulks den goe= den uieflag der Inëncinge merkelyk bee vorderde. - 5 | Waarfchynlyk heeft de kennis, die de Welëdel - Geboren Heer vaN Hoo- GENDORP Van dit alies zal verkregen hebben», zyn Welëdel - Geboren bedugt gemaakt; of de [nénting in de heete Ge- westen der Indiën wel met dat zelfde gelukkig. gevolg zou kunnen in ’t werk gefteld worden , en daaröm doen vraagen: Welke redenen zyn ‘er, om temogen vast= flellen; datde Inënting der Kimderpok= jes ens. en welke in deze heete Gewesten de beste en eevoudigfte wyze zy van inte- énten. | SE Al BVS € SOU AEGON Dan, hoe groote voordeelen men in 't begin der nieuwe wyze- van Inëntinge aan de koude ook voegefchreven hebbe, eene gezonde redeneering en ontwyffel- baare- ondervinding ghebben” naderhand A: - JEÀ's «TEN DER PRYSYRAAGEN. 35 ten klaarften doen ziens) dat zy geenzins noodzaaklyk zy, om de. Inenting wel te doen uitvallen. —= De boven byge- bragte waarneemingen van Zoo veele in heete Gewesten gelukkig uitgevallen In- Ëntingen zyn, dunkt my, genoegfaam om zulks te befluiten. — Maar daar- Enboven heeft myne eigen ondervinding my daar van ten volle overtuigd. — Ik heb, gelyk anderen myner Konstbroe- deren, in allerlei faizoenen ingeënt; en, in het gantfche beloop der ziekte, in de toevallen en meenigte der pokken , geen verfchil van belang ontdekt; althans niet zoodanig een, ’t welk de ziekte zwaa- rer, of gevaarlyker maakt. — Ík heb, in het midden van den winter, in de felfte koude, eenige Inéntelingen gehads met veele pokken, en meer dan gewoon=- lyk ziek, en, in t midden van den zo- mers verfeheiden met.zeer weinig pok- ken, en naauwlyks ongefteld, niet te- genftaande ik die vallen denzelfden eet- en leefregel. heb laaten. houden. — Ik heb in de maanden July en Augustus van den Jaare 1776; opdagen „dat myn Ther- rmometer van Pfins-van 72. tot 80. rees, verfeheiden inëntelingen , op het: heetst van den dag, {ehoon tegen myn gebod; in „de zon krmarghelkrid gevonden, zone C 3 der s6 BEANTWOORDING der te kunnen bemerken, dat het hurt eenigzins: hinderde, of kwaad deed, of ecnige verzwaaring ; of verändering in den Toop der ziekte veroorzaakte. — Ik heb- zelfs duidelyk waargenomen, dat Zy» op die zelfde dagen, in een beflo- ten vertrek , waar het merklyk koeler Was, ten tyde der uitbottinge, veel loo- mer, benaauwder, en zieklyker waren, dan in die heete buitenlucht, en dan anderen des winters, in eene nog veel kouder, doch befloten kamer, geweest zyn. — Ik heb, in het heeefte van den zomers in een kind, zigtbaare aandoe- ningen van {tuiptrekkingen, terftond en geheel, zien ophouden, door het in de buitenlucht te brengen, uit een vertrek, waar de warmte; in verre na, ZOO groot niet was. Uit alle deze en andere ondervindin= gen meen ik, met grond te mogen be-. fluiten, dat de goede uitflag der Inên- tinge geenzins van de koude af harige, en dat de voordeelen, welken men, in de nieuwe wyze van inênten, van de blootftelling aan de koude heeft afgeleid, veel meer zyn. toe te fchryven aan de vryë verfche lucht, welke men den Ly- deren. by die rte vi verfchaft; ge- 8 lyk DER PRvYSVRAAGEN, 37 Iyk men, reeds van Crusus tyden af, en vroeger, zoodanig eene lucht van het grootfte nut; in alle heete ziekten, ge- öordeeld. en gevonden heeft; en ’t welk de laatere, inzonderheid onze hedendaag- fche Geneesheeren „met zoo veele on- twyffelbaare waarneemingen en -proeven betoogd hebben. Dan dit -befluic wordt niet weinig bevestigd, en aan hetzelve geen gering licht bygezer, door de on- dervindingen, welken men, federt. kor- ten tyd, van de vaste Luchten verkre, gen heeft , als uit welken ontegenzeg- yk blykt, aan den eenen kant, dar eene befloten , «eene meermaalen ingeädemde, en met-onze. uitwaasfemingen “vervulde, en dus met Phlogiffon overlaaden lucht; ten hoogfte ongezond, en vooräl voor zieken ten uiterfte fchadelyk zy; enaan den anderen kant, dat. eene open, ver- frischte ‚en van Phlogiffon ontbloote lucht „ hoedanig. deszelfs gematigdheid zyn moge ‚zeer gezond en brons voor zieken, allerheilzaamst Zy. Ondertusfchen moet mens uit. dit. al, les niet befluiten, dat de. koude in. € geheel geen voordeel aan de tnënting toebrenge : zy fchynt, op eene vogrzich- tige en gepaste wyze aangewend Zyn- Cg Ees 38 BEANTWOORDING: de, de pokkKootts te maatigen, de pôk- gisting te beteugelen; en. de uitbotcing merkiyk te verminderen ; hoewel het ook wadâr is, dat zy» onvoorzichtig; en niet naar verêiseh in t werk geftelds in de ingeënte, zoo wel als in de ma- tuurlyke Kinderpokjes , de nadeeligfte; ja doodelyke gevolgen. kan veröorzaa- ken} gelyk dit een en amder uitvoerig en overtuigend «is aängetöönd , door den Heer BickeErs: Proeven én--PVaarnee sa nopens de nattuúirlyke «en. ingeënt? Kinderpokjes Cx) die, om ‘dat âltes , met den Hooggel. Heer Ca MmPEr oordeelt, dat de buitenfpoorige blootftelfing der ingeënten aan koude, en gevolglyk ook het plegtig uitryden in koetzen, òf wan- delen op ftraat, -nuttelooze en fomtyds fchadelyke grillisheden zyn, die ons van de ‘kwakzalvery der Engelfche Inênters zyn blyven aanhangen; — Dan dit al- les overweegerde heeft mien, meen ik; ook uit dezen hoofde, de beste: reden, om te mogen vascftellen „” dat de Inên- ting, in de heete Gewesten der Indiën, mer een goeden uitflag zal “in't werk gefteld worden, wanneer men, benevens BED [ TN de +44) Zie het Vde Dec! der Verhdndelingen van hét eeuw sch ‘Vlisfingsch Genootfchap. DER, PRRYSVRAAGEN. 39 de andode vereischte maatregelen, zorg draagt, dat-de-inge@nten , onder de be- werkt gs „altoos „eene Mr en vering seal genieten wiislisen | En voorzeker, opdat ik er deze zeen mog byvoegc : Waarom zoude Inencing ‘er stiet. geiukken,; daar mens buiten. LWy fre: „in die Gewesten, ten minsten in onze Ooster- -fche Volkplantingen,alle vereischtenheeft, welke noodig zyn; om aan de Inénting. een „goeden -uidlag- te. verzorgen; de vereisch- ste geneesmiddels, de noodige {pyzen en vdennken zen tgeen bovenäl. noodzaakl; y. kk vis, kundige en voorzichtige Gerieesheeren, sof Heelmeesters , die bekwaam zyn, om „die bewerking naar-verëisch te verrigren , ren omde gefchikefte. maatregels voor „te ‘fchryven. en te doen opvoe: gers -Sironedeol #5 \ „Zie -daar: redenen genoeg ; ens zoo ik my niet bedriege, zeer gegronde redenen, „om te-mogen vastftellen „dat de Inénting in de Ooszerfche Volkplantingen van on- szen Staats, met: even; zoe goeden uitflag _ zal kunnen aangewend werden, als ‚in de Noordelyke “Gewesten van Eurôpa. „Trouwens! wat is-hetnoodig, ‘er meer- _sder-redenen, voor. op-te-zoeken? Indien -de. berigten die. il ontkangenn heb, goed ran C 4 Zyn N | 40 BEANTWOORDING Zyn, heeft de uitkomst reeds begonnen te bevestigen , en tot zekerheid te bren- gen ‘tgeen ik hier, op goede gronden; meer dan waarfchynlyk meen gemaakt te hebben. Men fchryft in het laatst van 1778, of in het begin van 1779, uit Batavia: »‚ De s> Edele Heer CRAAN ,-Raad van In- >, diën, heeft onlangs zynen twee Kinde- bss ren > met het grootste fwcces, laaten >> inenten; en de Inënting {chynt ook tot 3 den Inlander te zullen doordringen. De ‚» Geneesheer VAN DER STEEGE gaat 39 fomtyds naar de Bovenlanden; en ent „, aldaar voor niet in. Van alle kanten >, komen zy naar Batavia om te verzoeken, “3 dat men hun Geneêsmeefters-ten platten „> lande zende, om in te entèn ; men ent >, hun in; en laat hen dan loopen : nie- 5, mant ziet 'er na om; zy rollen ‘er door; 5, en tot nog toe is ‘er niemant van ge- 5 ftorven; daar-'er veelen door de nacuur- ‚ Iyke pokjes omkomen —- En waar- fen; ynlyk is ’er federt sogn add eene mee higte ingeënt. - | Zoo dit berigt: waar is, zeke ik alle ‘reden heb om te gelooven , fchynt het, dat de beântwoording van de ver- | dere " DER PRYSVRAAGEN 41 dere gedeelten ‘dezer Vraage, zoowel als van deszelfs eerfte gedeelte; onnodig ge= worden is. . Immers gereedelyk is ’er «uit te befluiten , dat men dan;! althans te Ba= tavia , reeds eene goede wys van: inênter kent „ in ’t-werk geftelds-en:, in het doen derzelve de verêischte maatregels en lee= venswyze in acht genomen heeft. Wan- neer men ook alles , wat ik ter beäntwoor- dinge van het eerfte gedeelte bygebragt heb, behoorlyk overweegt blykt, ‘er ge- noeg uits; dat men ‚sin de,Indiën, geêne andere wyze van inênten sen geene andere maatregels en leevenswyze behoeft te vol- gen,als-die welken , inde; Noordelyke Gewesten van Europa; enrreeds: in ande- re heete Landen, hebben:{tand gegree- pen, en dat-die. daar, zoowel als elders; met een goed gevolg , zal kunnen aange- wend worden. „‚Dan, om beide die reden komt het my-voor, dat ik, ter DOOR van de twee’ overige gedeelten’ det Vraage ee CARS A riana stok ee AS p volftaan: zal kürimen, met kortelyk „ en alleen by wyze van regelen, op te gee- verl, welke volgens «de nieuwfte: on- dervindingen 5,-de: besten „eenvoudig: íte-wyze van inênten zy , enswelke- maat» regels mensrin: die te -vêrrigten, vooräl C 5 in Î 42 -BraNtTwoorDiNe a in de; Oosterfche „Gestén 4° ‘in achtte eemèn.-hebbe/op „dat zy ook daar met een goeden: uitflag gefchiede, dewyl zer kerlyk in de Indiën reeds bekend en te bekomen: zyav de Werken, waarin men atra tgeen mens torverder. vere ftand-en_ ade dier ppi vere noor riet O5 f- OE Oc Ban en ve A Ì Ed rr ke el rd w | dt AS Je, al - Ji | Á (ied ad € _ A €, ° “tert , d es YY 8 avi fer Mi S „Ter ieitheobrdtog ada het rede ge- deiiee der Vraage, *t welks betevens de Operatie „of.Bewerkingder Inöntinge, in zich fchynt re befluiten alles, wac in-acht hoet genomen-wordeny Vóór en tot dat dezelwe in ’t: werk geftoldsördt „zullen, meene ik; ‘de: ager hr gmt Zyn. R OI | 9 1 E21 JN De Diknting” opedoork wiet, “dai door ar bd Geneesheren, of Heel ers verrigt te, wordenss on 93 qoensloger asv 9SYW ye asoils ft rcOftahoanr defnöntinwin zichzelve-eene zeer eenvoudigesbewerköng mey s dies-ia — zekere opzigten , vdoorseen dader kan vefk Bt en befbaurd Ken gaans er ee € om= . DER PRYSVRAAGËN, 43 folityds- voorvallen’ by gepaard ;1-die: alte oplettendheidyen zorg van kundige en €r- vaaren Genéesheeren verëisfchef ;-waaröm zy alleen aanrdezulkendient toevertrouwd te worden» om. zeker té-zyngodat zy: wel gelukken zal: Welis waat „zy. Ís meenig- vuldigmaalen ; féhoondooronkundigen in ‘tewerk gefteld , zeer wel uitgevallen ; maar, behalven dat die uitkomsten meer geluk dan wysheid zyn, en niets anders bewy- zen ; als.de-heilzaamhêid-'en: veiligheid, de- zer Konstbewerkingzoo, zyn ‚er ook niet dan al te veel voorbeeldèn, in Engeland, in Holland, én êlders , van Tnéktingeapdie al- leen daaröm ongelukkig zyn uitgevallen , omda zy door onbekwäame dieden ver- rigtrwaren=:’tls 5 -tervoorzaake van -dus- daanige voorbeelden dat rde “Regeering van Rotterdamrrêeds ‘voorlang ‘verbòden ‘heeft, dat deInëönting door temanvanders, dan door’ gepromoveerde Dottoren zou- de verrigt worden, @n: dè Heer: O prer fchryft, dat men in Engeland ‘des meêfte kwaade gevolgen der Inéntingêy sen den belemmerden! voortgang »dezërs Praktyk weeläl daaräanshebbe toe té fchryven „dat de Ouders zelven hunnemKinderen inën- ten ‚én dat onkundige: iede ’er>zich tmede bemoeijen.. Zal derhalvensde Inën> ting in onze’ Oosterfche Volkplantingén ROV met 44 BEANTWOORDING meteen goeden uitflag aangewend vébor- den, en: raar wensch doorbreeken , zoo zal men ter dienen zorg te draagen, dat men dezen Regel niet overtreede ; geen te meer noodzaakelyk is; omdat men ‘er „daar, volgens. ingekomen ‘berigten, reeds VJ lose en 808 mede wgn: om;te red el! CT ol ” k zi zede Jrending ge kbs on- | ‘derwerpen te neemen, hoewel zy | ie eenige ongefteldbeden niet vilt. De puk der wieflag der Arre kong: zeer veel af vande gefteldhieid-der onder- werpens’ de gezondften -zyns- buiten-te- genfpraak ; “de gefchikften; -waaröm men voorheen — niet als gezonde’ perfoonen anênttes -doch', federt-eenigen tyd, heeft men, em ik: zelf heb, met een goed ge- volg: ook lieden ‚met ligte ongefteldhe- den ‘behebd:,„:vingeënt. «Men acht dit vooräl’ geöorloofd ; en zelfs „noodzaake- tyk, wannéer het gevaar-van. befinettings door seen -älgemeene! Epidemie , groot “wordt; omdat zwakke ‘en’ ongeftelde Lier _den; met-deésingeënte Kinderpokjes, als altoos. zoo veel ligter zynde,. minder ge- ten vaar DEK PRLSVRAMGEN 45 vaar loopen, dan met de natuurlyke„ Men heeft ook gevonden , «dat de ingeën- te, gelyk de natuurlyke Kinderpokjes, in fommige ongefteldheden,, in ‘ziekte der oogen, in ‘huidgebreken, in kwynen- „de kwaalen enz., tot een a verftrekken (2). | | \ III. Alfen kan, met een goeden uitflag , in allerlei ouderdom inènten; doch die van boven de twee, tot twaalf; of veertien Jaaren, is de gefchikt- _fle, _Men heeft kinderen van allerlei ouder- dom, enlieden van zeventig en meer Jaa- ren, meteen goed gevolg, ingeënt. Vee- len hebben zwaarigheid gemaakt, om kin- deren, beneden de twee Jaaren, in te- enten, omdat Zy» onder het tanden kry- gen, eene zeer groote gefchiktheid tot ftuipen hebben; waaröm men oordeelt best te bitrate, met den Kinderen in de eer. Cz) Zie Proeven over de ingeënte en natuurlyke Kinderpokjes, door den Heer Brcxer, in de Ver- handelingen van het Zeeuwsch Vlisfingsch Genootfchap Vv. Deel, 8 9 46 BEANTWOORDING eerfte maanden. van hun leeven, of na de twee faaren, in te, enten. Men acht dat de lnénting het meeste nut aan de mensehlyke „Maacfchappy zou toebren- en, wanneer men algemeen eerstgebo- n inéntte, omdat de kinderen ’t meest, beneden de twee Jaaren, door de pokjes worden weggerukt. Ik heb Zuigelingen van allerlei ouderdom van 3, 5, 9, en 1o maanden, en verfcheiden onder de twee Jaaren ingeênt, zander eenig kwaad gevolg; en ik heb ‘er gehad, die, onder de Inending, tanden hebben gekregen, en 'er- echter zeer wel doorgekomen zyn. In Afië ‚ voarälin Circasfië , is dit algemeen in gebruik, en altoos goed bevonden. De Heer LocHER (a) heeft ook het ge- fchil, ’t welk men daar over in Engeland gevoerd heeft, volkomen beflist door eene: meenigte van eerstgeboren Kinde- ren, met den allergewenschten uitflag, in te enten. Be | Men zondert ook dien tyd uit, waarin de Meisjes doorgaans de ftonden krygen: dat is gewoonlyk na de, twaalf of veertien Jaaren; omdat zy dan dikwyls met toe- | val- (a) In Obferv. prat, circà Ipoculationem Variola- gum in neOnatis inftitutam, ii DER PRYSVRAAGEN. 47 vallen, „of opesteldhesen te woekeleg hebben. olan! 4 gl /onsa tod opd V. | seh Men lan, in alle ryden van hdi aar met een goed gevolg , inènten ; doch bet beste ‘er voer is dat faizoen, bet welk men, in bet algemeen, voor. het gezondfle houdt, en ge- volglyk, in de Ooflerfche Gewes- ten „bet drooge faizoen, of den zoo- | genaamden. Winter. De ondervindingen hebben eed ge- leerd; dat men, om in te enten, geen tyd van ’t Jaar behoeft te ontzien, wan- ‚neer ’er eene Epidemie van „Kinderziekte begint, of reeds plaats heeft, maar bui- ten dit is het zekerlyk beter dat faizoen ertoe te verkiezen, ’t welk het koudfte en het gezondfte is, omidat de koude aan de Ínënting voordeelig „ en de bykomst _ van andere ziekte ’er zeer fchadelyk voor is, Ook is het natte faizoenin:de Indien ef te meer nadeelig voor, om dat het al __toos rotziekten, voorbrengt, en dus, de > vermin welke doorgaans van „dien aart 48 BEANTWOORDING aart is, Zeer verzwaaren zou. Trouwens! de ervaring heeft voorlang geleerd, dat deze plaag , geduurende het natte fai- zoen, in de heete Gewesten altoos de uieeste verwoesting aanregt 7 V. tu — Men moet niet inenten ‚ wanneer ‘er andere gevaarlyke Epidemie of door- _gaande ziekten regeeren, De redenen van dezen Regel zyn ken- nelyk: twee of meer ziekten, ten zelven tyde, in eenen het zelfde lighaam , maaken het gevaar Zoo veel grooter ; echter heb ik- een myner Lyderen zeer wel door de Inênting zien komen, fchoon hy toeval tig de uitbotting der pokjes en die der Ma- zelen te gelyk kreeg. Sommigen hebben gewild, dat men niet moet inênten, als 'er eene Kpidemie van Kinderziekte regeert; maar de meesten oordeelen te recht, dat de noodzaaklyk- heid 'er dan zoo veel! te meer toe dringt, als het gevaar, «om natuurlyk befmer te worden, in zulk êenen tyd, grooter is; te meer, daar de ondervinding eN Hek heeft DEK PRYSVRAAGEN 4ô heeft doen’ zien, dat de- konftige befmet- ting de natuurlyke niet verzwaart; waar öm ik ook geene zwaarigheid maake, van Heden in te Énten, emtrent welken men twyffelt, of zy niet natuurlyk befmet Zyn. vi B moet voor bet verbbyf der man ten eene gezonde plaats. verkiezen, De redenen van dezen Regel zyn uit het bovengemelde openbaar, en deszelfs opvolging is; vooräl op fommige plaat= zen ‚in de Indiën „ noodzaaklyk. Batavia, by voorbeeld, zeer ongezond zynde ‚en zulks van tyd tot tyd meerder worden- de, is, gelyk een ieder ligtelyk begrypt; geen gefchikt verblyf” voor ingeënten, invoege het daar raadzaam is hen op het land te brengen, om eene gezonde'en emt Aa Le. oes inädemen. | VIE Min beef in ee bhi weraa „geene andere voorbereiding noodig, dan datsmeusben, één of twee das | D gen so BEANTWOORDING: gen voorde bewerking „ een buikzui: _werend middel doet inneemen, en zich van dierlyke JPyzen, gege dan … ken, en Jbecerpe en, ontbonden laat, De eerfte bedelen van de nieu- we wvze van inênten, een SUTTONs DiMsDALE, WATsoN, en anderen; lieten, geduurende tien, twaalf en meer dagen voor de Inending, hunne Lyders'van alle dierlyke voedfels, gegifte ‘dranken, en, fpeceryen zich, ftrengelyk onthouden , en herhaalde reizen door Mercuriaale, en Antimoniaale: buiköntlastende -middelen fterk afgaan 5 -meenende dat -zy 4. door deze ftrenge voorbereiding hun eend gun- ftiger. gefchikcheidvoor ‚de. kinderpokjes bezorgden, het, pokgift goedäartiger en ge ziekte min geraak waakten,) Deze meene Pda: rad acereeren; tot de HeerG A Tr 17de, oordeelkundig: fte Inênter in Frankryk . door redeneerin- gen en proeven, betoogde, dat de gezond- heid hier de eenigfte vereischte gunttige gefchiktheid, í is 5.da WEE de. voorbe- reiding, in gezon, e onder WEPeng, n0o- ‚deloos; onnuts ja fchadely ‘en “fbm- Ä’ ds gevaarlyk:i ad en dat zyvin. zieken al- Ù q mi leen Bra PrwsyRAAGEN. Bt ‘teen beftaat: in-dezelven: gezond: te, maa- ken z-en dan ‚ tenraangiem van de Kindet- pokjes, geene voorbeteiding-kan genaamt worden. Na dien cydbheeft,,men „alge. meen vän die fkrenge wyze vän voorbes reiden áfgeziens fommigen hebben in ’£ geheel niet meer. voorbereid; edoch ans deren; oordeelende. dat “men niet vän het eene uiterfte tot het aridere moet overs flaan 5 hebben. de Voorbereiding korter van duurs eu minder ftreng,gemaakt, De. ze handelwyze, my de voorzichitigfte toes fchynende, heb ik mede gevolgd; en ík heb dit’ te gereeder: gedaans;,om dat ik - duidelyk gezien heb ‚ dat de Suttoniaanens van wier Inéncingen iki zeer veelen heb bygewoond 5 door! eene: ftreige onthou. dings en voorâl-door fterk: te purgeerens hunne Inéntelingen vitermaäte verzwaktens Zonder de ziekte ; - wanneer. de, geftellen ongunftig waren, minder hevig te maas ken; terwyl ik fterk twyfelde sof, de hes vige toevallen’; diein {ommigen plaats hadden ; Zer niet‚aan raoesten;toegefchree. worden: althans de ondervinding heeft _my ontwyffelbaar geleerd ‚dat eene lange durige en ftrenge voorbereiding; indien Zy. geen nadeel „aanbrengt 3 - ten » minfte geen voordeeldoets behalven,; dat zy als _toos lastig» verdrietig, affchrikkende, en PDS Da vere 52 BEANTWOORDENG verzwakkende iso ìk heb my het best “bevonden ; met-alleen den dag voor de -Inénting goed te laaten argenref door hok volgend idd. DE! à nl ox Mini Calabrie” une. de ebi enn Foltor- Senn. dr. ij | gev van nemalsdolysbrestorsoo nin | Seam Anifi aa. dr}. Je funde in 8. q..dg. Colat. ure. vi. adde kel __Spir. Nüri duk. dr. j. rna: : _Rob: Sambuct unc. ede Bede rin a _ > À Wade war ikt so lisferen alle vuren een theekop laat inneemen, en Kinderen alle uuren een“lepel; tot dat zy: genoeg “afgaan. ‘Sommigen heb ik dat micdel “weemaalen laaten gebruiken; wanneer ‘het beflag'op detong, of de hardheid des ‘buiks my deeden:-denken, -dat ’er nog “vuiligheden in desingewanden zaten. — “Aan eenigen’; by welken’ ik wormen ver- “moeddé „ heb ik ‘het zelfde middel, smet -byvoeging van twee dragmen van. het fe- Swen [antonieis of het teen of ander mereu- “Faal purgeermiddel weder ine “Met: dezer: manier van: bwöorlsereiden ch” kin hor nderden , zeer „gelukkig ge- Mladgd;-entér'pooit hee minfte ongeval op hd zien DER PrRvs VoRrAALG EN. | 53 zien volgen; integendeel, sik, heb kenne- lyk waargenomen, dat, alle myne Inênte- lingen, op deze wyze voorbereid, geduu- rende het gantfche beloop’ der ziekte, veel fterker ven. vrolyket waren, zenruim zoo ‚mg er door, kwamen, als.-die eêne renge voorbereiding ondergaan, hadden. oor ’t overige behoef ik niet te zeggen, dât men ‘hen, die’ ziek,” koortzig, met verftoppingen” “bezet „of. zeer kwdadfap- pig. Zyn». eerst behoortgezosd te maaken, voor dat Ris ‚hun Went: us ei 6 2 a “\ Li aats Ì WED ROIS AN gene vat ng en” Hin w Sp” ren wy ze „men, „Heekt de punt vän en Bac weven, met verfdhes heldere. pokftof ve bevogtigd,veenigzins fchuins, ter …_denglebaiteéne of twee liniën , tus Lien buid en, opperhuid," aan enzyde wan. den arm ; men “laat bet Zee eenige vogenblikken vers toeven, Waar na nièn bet lang faarns, ek die drukkende op, de ze de Jlof, af. 4 Megan eruit, EC baalt; ey CA ‚A ea sr BANT Woordiwes “Si ek his bhi einde mien ook met eel We êr. 34 btjes \ op de pant van …_betlancet. drukken kan, wanneer „bet derug q ehaald-wordt, men laat — het ader zonder verdad. 5 pe, te zn pemuitike heh zó0- danige Inéntingen op iederen arm, „Deze. isde nieuwe, cenwoudigfte en beste. ‚Wwyzeven CED die tegenwoordig | algemeen in rúik is, ‚overäl zeer lukkig 2e sosfend Nibrät, ‚ en’ die zeker. [yk ook in deOofterfche Gewesten, ‘met den besten-uirflag zal-kunnèn, aangewend worden. N „Woar, dat deze manier bekend was; verrigte men de In@nung ‘in. dezer voëgen : men wmâakte, met e&n fancet of mesje ; genie HAN, ding vei pYBvetg ien lioiëmtendtes-waarin ve mét pokftof bevogtigden, draad „leiden, dien, mEt volgens met een verband verzeker e,ter- wyl men’ dibelyks met dé Nd zal. vei út papped de wönde verbond: > Ant Deze DER:PRYSVRAACEN. SS Deze oude wyze van inënten was ;-ges Iyk men: ligtelyk-begrypts- voor den Luy-í der affchrikkende en pynlyk ‚ en voor dert, Inénter ‘omflagtig en. lastig ; daarênboven: was Zy zeeronzeker, De groote bloeding die men. verwekte; fpoelde niet zelden de {tof af sven maakte-de Inênting vrug- teloos, De groote zwelling, ontíteeking, en verëttering, die :zy dikwyls. veroor zaakte , beletteden te zien „ ofde tof ge- vat hadde, en by ‘dit alles-mislukren.zy: meenigmaalen. de Heer INGENHOUZ; de beroémde-Inênter: van de Keizerlyke Weêner Familie, die: door de voornaamfte Ryken van Europa gereisd heeft ‚, om zich, van den ftaat:-der Inêntinge te-onderrich- ten „heeft ‚my gezegt gevonden te heb. ben ; dat: de-meeste ongelukken en mis- lukkingen; te weten van-vruchtloos in= geënt te Zyn ;van zwaar te pokken, vans onder de Inênting, te-fterven, van de Kinderziekte, na ingeënt geweest te zyn, doorden naätuurlyken weg te-krygen, enz die hy had gezien en kunnen naargaans met de oude wyze van inënten gebeurd zyn. ‚Dan van alle die ongemakken en onhcilens is die nieuwe manier bevryd; ‚Zy is noch affebrikkende noch pynlyks zeer eenvoudig en gemaklyk, veréis- fchende geen verband: ;zZy ‘veroorzaakt ï D 4 fchier 56 BEANTWOORDING d fchier geene bloeding , geene ande e-zwel- lirig, ontfteeking „ of verêrtering ;: : als! die vaan de befmetting eigen. iss zy slaat {poedig en duidelyk zien, of. deftof: ge=’ vat hebbe : zy mislukt bykans= nooit en fleept fchier nimmermeer kwaade ge- volgen naär zich, mits ‘dat men zorgvul= dig alles in acht neeme, wat haarenvuit= flag begunftigen kans waar-toe; behalven de reeds aangewezen en nog aan te wgn tte gapen behoort: _r Dat men verfshes hellie ‘polflof nee: me; dat is, zoogenaamde onrype pokftof; of wel dat heldre vogt uit de pokjes ‚ wan- neer zy nog blaartjes zyn. © Voorheen entte men in met rype pokftof , dat. is» die in de pokjes bevat iss-als zy dik en “tot witte overgegaan is, maar naauwkeuris ge proeven en ‘waarneemingen hebben ge= leerd, ‘dat men met onrype ftof zekerer en met meer voordeels inënt. — Voor € overige verkiest men verfche pokftof boven oude, die uiet afgezonderde. pokjes „. bos ven die uit: famenvlocijende, die van/in= geënte perfoonen- boven die van!de nas tuurlyke ziekte,ven de uit de wondjes, op ‘den 6den pier of. Bl dag, boven die uit: de pokpuistjes. Ook:oordeelt men het best de. en van den eenen in den ans der DER PRWSYVRAAGEN. 57 der in’ te enten5 ‘ten’ welken ‘einde men hen „ dien men. inënten -zal ‚in svof. digt by de kamer sbrengen moet, waarin zy zyn, die reeds-de-pokjes hebben; zorg- ‚draagende „:dat zy niet door den matuurs Iyken owegbefmet worden: Als echter der gelegenheid alle die woorgorgem miet toelaat, kan men: zeer, webinêsten- met rype pokftofi,7 míts die nieù genomen zy uit pokjes; ‘die reedsvaanchetsdroogen enkorttig geworden zyn, omdatde ecters even als de ziekte, :tovzekere hoogte ges komen zynde, zyn befimertend-“vermos gen verliest. „Men: kan- evenwel de‚poks ftof ook overbrengen, t Zy op cen lancet gefmeerd;’t zy met draadjes, in dezelve bevogtigd » die men im een “zilveren of ivoiren doosje, of. in een-flêschje doet Wanneer-de {tof ,: op deze wyze overges bragt, te droog gewordeir-is‚>‘houdt men die boven:den, waasfeur ván warhr waters of men doet?er eenige druppelsswarm water epsom dezelve vloeibaar te maaken. Men kan dezelve-op die manier ook:lang bewaa- ren ‚en zelfs.metbrieven verzenden met draaden 5-die Zerrmede doortrokken; “en tusfchen- een: blaasje of goudvlies gelegd zyn, hoewél-oùde ftof nooit zoo werkzaam is» niet.zooszeker vaten niet-zoo ches ii laat blyken;-dat. zy gevat hebbe. — } Ds 2 Dat 53 BEANTWOORDING 5 2. Dat het-lancet met zeersweinig poks flof bevogtigd, zy „en men ‚-met het zelve, maar even door..der opperhuid heenfleeke, — en Âtomus van de pokftof is genoeg; om te befmetten; en hierömis ‘her allers geringste fteekje , mits dat het, doorde opperhuid heen-dringe, voldoende; waat by eenige beroemdeinênters van meerling zyn, dat die ziekte minder.hevig is, naar maate men met minder pokftofinent ; hoe= wel de proeven ‚die ik daaromtrent ‘ges nomen heb ‚my reden gegeeven hebben 4 om zulks niet te gelooven; gelyk andere proeven iny ook: geleerd hebben, ‘dat men met enkel de pökftof opde huid te fmee+ ren, of «te wryven; om het maaken van een wondje «em de bloeding te ontgaans geenzins zeker: inént ; behalven dat men weinig of „geen bloeding, verwekt:‚càls men voorzichtig; en niet diep: fteekt ‚dat ook noodzaaklyksis; om voorste komeny dat het bloed de pókftof-affpoele, » « ‘o fi 19 AKBIIT AT 201, 5 NI IMO TO 3. Dat-mêèncaan de: bitensyde van ded arm ‘nènte.. Schoon menvop‘alle deelen van het lighaam kan’ inenten 5: gemerkter overäl opflorpende» vaatjés in onze huid zyn, diedde pokftof oridet het bloed brens gen kunnen,-is- echter de plaats.niet-on+ verfchillig. Wegens de prikkeling , - en Verd. C 6 , LC y= DER PrRvsvmwaa GE Ne 5ô felyke ont{teeking en verharding,'die fom- tyds het ingeënte wondje verwekt, ver- kiest men zoodanig eene, daar geene zin- tuiglyke ‘deêlen „ en weinig-zenuwen by liggen; wegens de noodzaaklykheid, om het wondje -dagelyks te: bezigtigen, Zoó- danig eene,-die men met weinig moeite ontblooten kan ; en wegens het lidteeken, dat het wondje,.en de puistjes, die ‘er rondom komen, nalaaten, zoodanig ecne, die-altoos bedéke is. Het is omi deze drie redenen, dat meh doorgaans inënt op-de buitenzyde van den arm, @ven onder de punt; of inplanting van de: fchouderfpier, CMusculus- Deltoides ) ; hoewel. anderen om dezelve redenen: verkiezen. in te eri- ten, by de:Mans of Jongens even boven den boord van de hembdsmouw „en „by | de Vrouwens” opde gemelde Caramel jer kaf ee Ee ys Bini, dat men, eel of ete Inbn tingen op iederen arm dae. Mert hoeveel oplettendheid» en” zorge mên ookinënt, gebeure het fomtyds „dat-de-ftof nier vab, wanneer de: Inénting vruchtlovs -afloopt; om zulks voor t& komeng“is-het besteen of: twee. Inäöntingen” opvüederenarm rte ‘doen ; behalven: dat ook de-wondjes miet gelden» verfchillende: verfchynfels” gee- | vans en het eene met meer zekerheidde „5 be- 6o -BrANTWooORrRDING: belnstkipg lans: zien ; dan, het aridefs „Dezen desi zyn de verëischte maatre: regels, om, „opde eenvoudigfte en ze- kerfte wyze, in terenten-: invoegen ik hier mede, ook het tweede Lidrder Vraa- se meen. rama te: Aven vab 1 9: ETE 9 9. 33 IRD „Om nus vedendike het: derde 4 en laatste gedeelte der Vraage „behoorlvk te-kunhen sdanwyzens welkemaatregels.de Geneesheer geduwrende-den-loop der :ziektesmaet im acht sneemen. „en welke leevendyyze.den ingeËn; den voorfchryyerisdien ik eerst den, loop der ziekte ; mee haare gewogne en buiten- gewoonetoevallen „ kortelyk te befchry- ven ;. vermits, naar derzelven-aart; en vet feheidenheid, ook verfchillende maatregels moeten in acht genomen, worden: leoyaod isiÁ dö % BANT Go wens ex Gewoonlyk devi depieltte dich tocep ‘deze wyze.’ kr De Lyderì blyft de eer fte-vyf, zes’; of-zeven dagensbvrolyksen gezond. —- Souvpdalden eerftens; veel -styds;den tweeden, by eenigen den derden „dag na de-Ineriting. vindemen het wondje, vooräl- ‘wanneer, menshat,met een, ver- mre befchoumd:, eem weinig opge- Zet | nd DEU PRYSVRAAGEN. Ox zeten gerimpêld, en in den omtrek van thetezêlve een oranjekleurig , of ligtrood- Vefwig óvaal, of rondachtig geregeld om- fchreven , eenigzins verheven ,-en op het gevoel hardächtig vlakje, dat de vol- gende dagen geregeld „en met dezelfde gedaante en kleur zich uitbreidt, en waar- jn eerst eene prikkeling , daarna jeukte, en vervolgens pyn ontítaar, die zich, we- gens de prikkeling der huidzenuwen, ge- duurende den vyfden en zesden dag, door den arm verfpreidt, en zich in den oxel bepaalt, zoo men op den arm, doch onder aan de -haasfen der knie, zoo men op het been ingeënt is; daar zy langfä- merhand vermeerdert , en dikwyls eene ftyfte of hardheid voortbrengt, welke men voor een zeker. en gunstig voortees ken houdt van eene aannaderende uitbot= ting en gewenschten voortgang der ziek- te; hoewel men fomtyds de pokjes kryst, zonder dit toeval gehad tehebben. —= Wanneer:deze teekens de vyf of zes eer= fte dagen zich niet opdoen , wordt het zeer twyffelachtig, of de wondjes gevat hebben; of fchoon zyin fommigen,na den tweeden vof derden tot ‘den: zevenden of agiften dag ftilftaan 5 eer zy doorwerken; wanneer “zy eenen fchielyken’ voortgang maaken, Niet zelden ziet men het &. een 63 BEANTWOORDING: een of ander toegebragte fteekje verdwy= nens terwyl de, anderen-zietbaar toonen gevat te hebben. — Een geval heb ik gehad ; „waarin de pokjes-door. de, Inên- ting „yn, voortgebragt ‚zonder dat. ik eenige verandering aan de wondjes „of plaatzen der [nênting befpeurd hebbet te wetens in een perfoon, dies.uit vreeze voor de natuurlyke befmetting, een vry Jangen tyd een zeer ftrengen. diëet gehou- den hed, > | ntb ol ‚Vervolgens ontdekt ger 4: (getnaenlyk op den vyfdens zesden,-of „zevenden dag, aan het wondje een foort van, blaar» tje, even als of. men het vel meteen heet yzertje gebrand hadde, van eene ongere- gelde gedaante, en vervuld met een hels der vogt;. daar fomtyds in den omtrek nog een tweede, derdes of meer: blaar- tjes bykomen; zynde dat het vogt, dat men verkiest, en ‘t welk dan. reeds be= kwaam is „ om andere Inêntingen te doen. _ Onderwyl dat dit blaartje , en een of meer anderen ‚ die 'er fomsyds bykomen, zich uitbreiden, beginnen; doorgaans den zevenden, agtsten, of negenden dag, de toevallen der uitbottingkoorts te verfchy- nen; de Lyder naamlyk gevoelt zich mat nk en DER ERYSYRAAGEN. 63 en, ongefteld,, ligthoofdig „duizelig, lus- teloos ‚, Ongeduurig „en, niet zelden gee melyk s de,pols,wordt tad en koortzig3 hy krygt, dorst ‚ hoofd- en lendepynen, gepaard, met huiveringen „die, door hitte vervangen. worden en zyne. tong beflaat: hy krygt een leelyken {maak in zyn mond, en, men vindt zyn, adem ftinkenden, met eenen reuk ger zeer byzonder is, en dien men ‚best door de. ondervinding leert kennen en. onderfcheiden. By fommigen zyn deze toevallen zoo gering, dat men die naauwlyks. oefenen ‚0 —= Onder den. voortgang, dier. „toevallen worden de inéntingblaaren. grooter en verheveners ende ftof in dezelven wordt dikker, en minder doorfchynende; vervolgens wore den zy als ingedrukt, met een paarsch;, of blaauwachtig vlakje in, het midden. Daarna ; gewoonlyk, den. negenden - en tienden dag, in eenigen, vroeger, in an- deren laater, breidt de ontfteeking zich uit, doet de armen zwellen, met ver- meerdering van pyn,„ en daar komt, ten zelven tyde, hoewel fomtyds vroeger , in den omtrek van het wondje , eene roo- de, ronde, of ovaale kring, veeltyds ter grootte van @enen fchelling .… fomtyds kleiner, en icm:yds grooter, zacht en oû- pynlyx op hee aanraakea, in-welken rand, | om ef « > 64 “BEANTWOORDING” om de infnyding. 5 eenige famenvloeijen- de, of enkele pokpuistjes zich opdoen, die grooter ‘en grooter worden. Vervol; gens komen op den @lfden ; twaalfden; en volgende dagen, de pokjes” uit, door- gaans ’teerst aan het aangezicht, daarná aan dên hals, op de borst, hier en daar ‘aan het lyf, en adn de ledemaaten. _In fommigen gaat de ‘uitbotting , gelyk de werking der wondjes, tradglyk’ voort; in anderen fchielyk. “Het cene pokje komt langen tyd na het ander‘te voors fchyn , of hier en daar ontdekt men ‘er verfcheiden te gelyk : Zy ‘zyn meest al- toos afzonderlyke puistjes, en doorgaans klein en: niet zeer werkzaam. _ Gemeenlyk wordt ‘dan dar Hét water Bbkig dat “is drabbig, of troebel; ‘met gen geelächtigen. weerfchyn' van boven, en met een wit zemelächtig zetfel van on- der. — Zoo dra nu de pokjes uitkomen), verdwynen alle de gemel ide toevallen , de koorts, hoofdpyn, lustloosheid, enz. de - Lyder vindt zich veel beter; de eetluft komt weder, de pokjes worden, geduu- rende den twaalfden, dertiënden , én _veertienden dag, ryp, en zvn meestäl den zestienden, of zeventienden dag op- k ges DER PRyYSVRAAGEN. 65 gedroogd; waarom zy binnen weinige dae gen afvallen. | _Somtyds ziet men eenige reeds opgee komen pokjes weder verdwynen, en niet zelden droogen zy op, zonder naauwlyks gezwooren te hebben. Vier Inëntelingen heb ik gehad, in welken, na eene gerin= ge uitbotting van fchielyk opdroogende en onrype pokpuiftjes op den gewoonen tyd, drie of ver dagen laater eene nieu- we úitbotting met de gewoone verfchyne felen is te voorfchyn gekomen, gevolgd van volkomen zweerende pokken. | _ Het getal der pokjes is doorgaans zeer gering; doch te gelyk zeer verfchillende in onderfcheiden onderwerpen. In eeni- ge weinigen komen in ’t geheel geen pok- jes voor den dag; dezen echter, indien alle de andere gemelde verfchynfels by hen plaats gehad hebben , kunnen zich even zoo gerust tellen, als anderen, die eene groote meenigte 'er van gehad heb= ben, gelyk verfcheide proeven my ge „leerd hebben. — In fommigen telt men van Lo tot so pokken; in de meesten tusfchen de soen 300, 400, of Soo; zeer zelden meer. | „JV. Dier. E Een B BLA EERS KES “ Eenige weinigen krygen Zeer veele ER zelfs eenigzins famenvloeijende pokjës3 zoo als Öf Zy dezelven door den natuurly= ken Wwég-hadden; dezulken móet tmen voor‘ òngünstige geftellen houden, ért Bent zy gelukkig achten , dat Zy in | Ent Zyn. RER odes amo | d 9Dit verfchil ‘hangt zekerlyk voor een En ee af van ‘de byzondere ge: eldherd” des Lyders; doch fomtyds ook 5, de meer of min naauwkeurige in achte eeming der noodige voorfchriften, tet aanzien van de leevenswyze én voedfels$ waar by men ‘opgemerkt heeft, dat zni- gende’ Kindéren de meester „ ‘en fomtyds över de 1ooo pokjes krygen; dâar Kinde? fen van_mieeder Jaarên' ’er' gewoonlyk eigen rl A rj dd LD eÌS iK, ie £) 030 29 “Wanneer ’éf_ minder’ dan “so ee zyn, heeft de Lyder doofgaatis geen merk: ket etterkoofts „ en blyft welvadten 3 loch, als ‘er meer zyn, heeft hy gemeen; Iyk, ‘geduarende eenige ùüren, an wei, ie etterkoorts', Ongedüürigheid én ofi- Basfelykneta 2 naar! áls het geral dt pokjes Zeer Pip is; draagt de deterkodtts zich toe , even als in afrezonderde tik tuurlyke pokjes; hoewel zy altoos in,re= ei) _ id eh et den DER PRYSYRAAGEN. 67 den van het aantal der pokjes ‚ minder heevig en langduurig is, | De buitengewoone toevallen , die zich fomtyds in den loop der ziekte opdoen; en welken te kennen vooräl noodzaak- Jyk is ,- om -dat zy meer dan de andere en wel eene geneeskundige hulp verêéis- fchen, zyn si volhpeed de panden À Wanneer de wondjes: op de be- zg: vane wyze zich toedraagen; is mên “iet alleen zeker, dat de ftof gevat heb= be, maar. ook dat de ziekte een goeden voortgang en uitkomst hebben zal; edoch fomtyds gebeurt het, dat die verföhyu- fels, of teekens, waar uit men zulks-be- fluit ; naauwlyks: kunnen bemerkt. wor- “den , wanneer naamlyk der huid, in--den … omtrek van de wondjes, bleek -blvft, weinig of niet opzet, en de Liyder geene “jeuking, pyn, of ftyfheid ’er van gee voelt; ja, in enkele ‚gevallen; is -de-ver- ‘ändering in de wondjes den zesden-dag „nog Zoo gering, dar men in: twyffel raake, of debefmerdng wel gelukt zy. Als «Zulks plaats heeft, konmtde. ziekte door- ve laater „ en is nimmer goedäa tig 3 E 2 waar= 68 … BEANTWOORDING waarom men dit moet trachten te ver- hoeden. 2. Eene enkele reis gebeurt het, dat er, de eerfte dagen na de Inênting, een rood uitflag zich opdoet, ’t welk aan de mazelen of het roodvonk niet ongelyk is, en by de Engelfchen Raisch genaamd „wordt. Voorheen, toen men de Lyders eene ftrenge voorbereiding deed onder- gaan , had men dikwyls reeds voor de Inénting dat uitflag; doch, na dat men daar van afgezien heeft ‚ ontmoet men het minder: ook is het waarfchynlyk niet anders, dan een gevolg van eene langduu- “rige en ftrenge onthouding van dierlyke, en het gebruik van zuure of ligtverzuu- rende voedzels, gelyk men des zomers „meenigwerf foortgelyk uitflag verneemt “inhun, die veele vruchten-eeten , en in „kraamkinderen, wier moeders zich eeni- gen tyd van dierlyke fpyzen onthouden. 3. Onder de uitbotting gebeurt -het fomtyds, dat de Lyder zeer ziek wordt, “eene hevige koorts, zwaare hoofd - en Jendepynen krygt, en vervolgens aange- tast wordt van groote benaauwdheden, „braakingen, hoofddraaijing en flaapzugt, ‚of ook wel van ftuiptrekkingen. Deze 6u LoC= - _'s DER PRYSYRAAGEN. 69 toevallen veroorzaaken gewoonlyk veel ontíteltenis; doch zyn ligt te overwin- nen, wanneer men in tyds de noodige middelen aanwendt. 4. Op het einde van den tyd der uit- botting , komt ’er fomtyds een roozig, of ergelyk uitflag voor den dag. Wanneer dit flechts hier en daar op de huid met vlakken verfchynt, is 'er niets kwaads van te wachten, en gaat gemeenlyk fchielyk weg; maar by wylen verfpreidt zich dat uitflag over de geheele huid , en vermengt zich derwyze met de pokpuistjes, dat het den Lyder en Geneesheer beiden onge- rust maakt; omdat men moeite heeft, om het van de kwaadaartigfte foort van famenvloeijende pokjes te onderfcheiden, waar voor men het ook fomtyds uit on- kunde aangezien, of uit onëerlykheid voor opgegeeven heeft, ’t zy om der Inenting te benadeelen , ’t zy om voor te wenden, dat men de kunst bezat, om het getal der pokjes te verminderen, en de famenvloeijenden in afgezonderde te kunnen veränderen. Het is derhalven noodzaaklyk, dat men dit uitflag van de famenvloeijende pokjes weete te onder kennen, waartoe men de toevallen, die het verzellen, moet raadpleegen, By | E 3 dit so BEANTWOORDING dit uitflag is altyd minder koorts, thinder hootd - en lendepynen, en minder mag- teloosheid 3 ook ontdekt men veeltyds hier en daar afzonderiyke puistjes ; groo- ter dan de overigen, en dezen zyn de waare pokjes; daarênboven is het altoos korter van duur ; verdwynende in tweê of drie d.gen, als men hee wel behandelt. Baie $. II. | De voornaamfté Maatregels nu, die de Geneeshear, geduurende den loop der ziekte, betreklyk de leevensw.ze, CCte regel , en geneesmiddelen , den Lvder moet doen in acht neemen, en die men als een vervolg op de voorgaanden kan aanmerken, Zyn de volgende. TX Alfen moet de Ingeënten, gedunrende den loop der ziekte, in tene vryè, werfche, koele lucht houden. De redenen van dezen Regel zyn uit het boven verhandelde genoeg kennelvk; alleen moet ik hier melden de bepaalin- gen. die dezelve vordert. Het DER, PE keet 4 SEN 7 Het is niet noodzaaklyk, dat men de Ihéncelingen in de open lucht brênge; mits dat men hen in huis; op den duur; kene geduurig ververfchte, en, zooveel mogelyk is, koele lucht doe inädemen; Het kan échter ‘niet als goed’, dat men hen , op bekwaame tyden büiten “laat wandelen ; waar toe in de Indiën de gefchiktste tyden zyn dé” ntorzen- en avondftonden, wanneer de: winden; van de Zee Bergen waaijende, de Thcht ver? verfchen , en vêrkoelen: “=De'wiees vaa daar doorde befimetting te verfpreiden; is meest al ydel. — Wanneer zy echter onder de uitbotting veel koorts, of, na dezelve merklykretterkoorts hebben-mog- tên is het ‚best, dat zy zich niet aan de koude blootftellen. — De blootftelling aan eene groote koude is over het alge- meen zoo mnadeelig, als zy ‘in enkele ge- wallen voordeelig i is. Zy kan de uitwaas- feming „beletten ; langs, dezen weg de koorts verwekken, en de eene ziekte by de andere voegen. Eene onbelemmèêrde uitwaasfeming ì is, in de Kinderziekte, van het grootfte nut. De open lucht bevor- dert de uittaasfeming zeer; en, nadien men in de heete Gewesten over ’t alge- meen vfyër, en meer wtwaasfemt , eh | minder gevaar loopt, dat de ‘uitwaas{ë- ie tn + k dn Ea 72 BEANTWOORDING ming, door verwiffeling van groote kous de met hitte verhinderd worde , geloof ik, dat men de Ingeënten daar veiliger, met beter uit{lag in de open lucht zal kunnen laaten, dan in de koude noorde- lyke Gewesten. Dit een en ander 's door den Heer Bicker uitvoerig ontvouwd en bee toogd, in de meergemelde Verhandelin- gen van het Zeeuwfche- Vlisfingfche Ge- neoïfchap. X. Men moet de Ingeënten, de gont- Jche ziekte door, van alle dierbyke _fpyzen, gegiste dranken, en van Speceryen onthouden , en ben niet als gegroeide voedfels. en verkoe- tende dranken maatig laaten ge- bruiken. Men verftaat door dierlyke fpyzen al- lerlei vleesch, visch en fpek, en men be- trekt ‘er ook onder melk, boter, kaas; en eijeren; met één woord alles, wat van dieren komt. Men onthoudt den Inênte- lingen deze voedfels , omdat zy rotbaar ZyDs DER PRYSVRAAGEN. 73 zyn, en de Kinderziekte , uit eigener art eene rotziekte is, ten minfte het eest daar naar overhelt; waarom men hen, vooräl in de heete Gewesten, daar van zal moeten onthouden, vermits daar de rotziekten zoo veel gemeener zyn, en de gefchiktheid tot dezelve ook zoo veel grooter is. — Maar , nadien de Kinderziek- te fomtyds met ontfteeking gepaard gaat, en gemerkt eene fterke koorts, fchoon zonder ontfteeking , in dezelve altoos zeer te vreezen is, onthoudt men hen ook van gegiste dranken, bier, wyn, cider; enz. — en van fpeceryen, of alles, wat verhittende is, vermits deze allen de ont- fteeking , de koorts, de pokgisting enz. — zouden vergrooten, en dus de ziekte ge- vaarlyk maaken. — Men moet hun, om die redenen, geeven alle zuure, of ligt- verzuurende fpyzen, die der koorts en pokgisting tegengaan en beteugelen; hoe- danigen zyn allerlei moeskruiden, boom. peul- en aardvruchten , en graangewasfen; waar van men. uit de verfchillende ge- wasfen, die de byzondere landen der hee- te Gewesten voortbrengen ‚ eene vrye keus zal mogen maaken; mits men altoos die verkieze, welken men voor ligt verteere baar, en maatig voedende houdt. — Men moes hun, om die redenen, alleen ver- E s koe. 74 _ BEANTWOORDING Lj} haslende dranken geeven, „waarvan de esten zyn eenvoudig zuiver water , thee: water, mêt fap van citroenen, of va andere vruchten, zuur-en met flilker zoet? gemaâkt, en wei van nielk, bereid doot de melk, met citroenfap, of eênigen wy gekookt, te laaten hotten, ’% geen me wyuwei noemt. — Zoodanig is Van ’t be. gia der nieuwe wyze van inénten, het al- gemeene voorfchrift, ten aanzien van den diëet geweest, En zoodanig is het zelve nog; hoewel eenige Inênters naderhand; ingevolge hunne proeven en ondervindin- gen, beweerd hebben, dat men deninén-. telingen ook dagelyks een weinig vleesch, - visch, boter, wyn enz. kan toeftaans edoch, de ‚proeven, die ik daarömtrent genomen heb, hebben my doen zien, dat de InEntelingen met het eeten van die dierlyke {pyzen, zieker , koortziger, meer aan ftuipen onderhevig, en voller van pokken geworden zyn, en ik denk, dat dit vooräl in de heete Gewesten zou plaats hebben; nogthans geloof ik, dat zy veilig en misfchien met nut zullen kun- nen gebruiken de gewoone dranken, die men inde Indiën, door gisting, uit Ta- marinde, Citroenen, fuiker en water, of uit water met wyn bereid, en foortgelyke dranken;, gelyk in ’t algemeen de wynen / d hd af © Amd ú _ dt ve Ì . “daar hd 4 _ _ we. DER PRYSYRAAGEN. 775 daar voordeeliger zyn, dan in de koude Gewesten. — Ligtelyk meen ik, zal een Geneesheer uit dit “algemeen‘woorfchrift vandiëet kunnen. opmadken ; welke by- zóndere {pyzen en dranken hy den Inên- telingen, naar de, verfchillende heete Lan- den „ waar hy zich bevindt, en met voor- deel, toeftaän kans Waaröm ik het on= noodig acht hier ‘er een byzonder voor- fchrift van te geeven. Men kan hen, om ‘er iets van te zeggen ; laaten gebruiken kostgeregten, gebakken, -foupen enz. — die men zonder boter, wet; of eijeren; uit. moeskruiden , vruchten ‚- graanen ryst enz. bereidt; gelyk ook allerlei rype verkoelende vruchten , hoedanigen-’er geer veelerlei foorten in de Indiën zyn, en die natuurlyke dranken , welkede Indiäanen uit vruchten of boomen trekken, de Zo- ravat, de Saguër, (b) de melk uit-de Indiaanfche ‘Noot enz; maar men moet zorg draagen , dar Zy in het gebruik dezer „dranken, enyin het algemeen, vanalle voed- fels. maatig zyn, alzoo de ondervinding geleerd heeft, dat eene onmaatige opvul- ling der maag voor den Ingeënten zeer na- deelig is. | | | AL (B) De Saguêr is, verhittend en zeer fchadelyk; den. kelyk zal de Schryver dies kwaade eigeníchappen niec gekent hebben, Noot van het Bataviaasch Genootfchap. 36 BEANTWOORDING XT. Men moet. den Inèntelingen, geduu- vende de ziekte, alle vrees en angst beneemen, en bunnen geest, door uitfpanningen en bezigheden, af- trekken en vervrolyken. ‘t Is naauwlyks te zeggen, hoe veel voordeels een gerusten en vrolyken geest toebrengt, om de Kinderziekte wel te doen aflloopen; en meenigvuldige onder- - vindingen hebben geleerd, dat de droef- heid, angst en vooräl de vrees van door die ziekte te zullen fterven , dezelve zeer- verêrgert en gevaarlyk maakt: waaröm „dees regel vooräl dient in acht genomen te worden by lieden, die tot Jaaren van onderfcheid gekomen zynde, voor vree- ze vatbaar zyn. Ik heb onder anderen ge- zien, dat een Jongeling, die voor de kinderpokjes zeer bevreesd was en bleef, onder de Inëntinge zeer ziek werd, en zeer veele min goedaartige pokjes kreeg. CIE _Men moet den Inèntelingen, geduu- rende het gantfche beloop der Inèn- tin- DER: PRYSVRAAGEN. 27 zinge, open byf bezorgen, en den dag voor de uitbotting „een buikönt- lastend middel ingeeven, _ Voor het goed gevolg der OE | «om, naamlyk de kinderziekte ligter, te „maaken, en alle ongevallen voor te ko- „men , is het van zeer veel belang, dat de maag en darmen, byzonder ten tyde der -uitbottinge ontledigd » Zuiver en wel- -gefteld zyn; en gevolglyk, dat de Inén- telingen al dien tyd open lyf houden; welk oogmerk men gewoonlyk bereikt, door de moeskruiden en, vruchten, die men hen laat eeten; doch zoo dezen niet voldoende. zyn, door hen een. ‚weinig merg van Caflië of van Tamarinde, of Manna te laaten, inneemen , of door. nu en dan een klysteer te zetten; dan, om volkomen zekerheid te hebben, dat ‘de ingewanden ontledigd en zuiver zyn; geeft men hun, den dag voor de uitbote ting,-dat is doorgaans den zesden dag, een goed purgeermiddel, met oogmerk, „omsten minften, vyf of zes. afgangen te verwekken; waartoe men best gebruikt ‘hèt middel dat ik $. VI Hen heads fchreven. RUS b, « _ pe - n ’ n ® 8 . E JW ë b N 3 | le Ln ef Pen d- nd S ‚ | An Men é 95 „BeEANTWOORDING v= Men en en goede redenen om, te. denken, dat men; door Zulkéen purgeermiddel, de uitbottingkoorts maa- tigt, en de úitboteing zelve Eistimetide, | ten einde zoo veel minder pokjes te kry- hj 'e geen ook de reden is , waaröm en” voorheen, ten tyde der iebotting tterk deed” purgeeren ; thaar men heeft hier van äfgezien, om ‘dat men. vond, dät één Henan “purgeermiddel daattoe vol- doende is; En dar het fterk purgeerén te rrd en en fomtyds, door het uwgeltet te fterk te prikkelen ; de uit- borne coOrts aanzet, en 'andere toevallen voort tenet. vAndere Geneesmiddels heb- sz de Imêtitêlingen gist“ hobdig , by al- wérd Ba, hgreheendne toevallen Ben: óf welken’ ‘zy ‘dan noodig hebben, (Oad nae de * vend Hs Regelén ik cedi | X 1 & ï ib AN pe gere. wwrende de ie d rdesewelorgaat gelyk gewoonijk, vodden” de Hientehnsen jin ude og “paorgefb beven heafujk en ettre- “gel voortvaaren en behben niet. noa- 4 eenige 1 Medicynen te gebruiken, aal dan | pREIPR ES vonwert. ,ò "dâ alach nogh Vaikzukier middel , wanneer de lj drongen: se We Ban sg ett a ouk AA Are Het ager eng zeld: sd & Ingeën- ten, ten tifde”d A zeer wel , ten minften Mise ie fteld zyn3 doch ge gende re. he dit niet t ans Pt e moet grif lykfch in de open lucht brengen en 5 te meer op ftaan, hoe zy,zieker en er minder toegenegen, Zy; want met hen in eene vryezlucht-te brengen, worden zy luttiger, ftctker : encfrisfeher , en de uitbotting orde” er“döboreimaklyk ge- maakt, en verhaäst? vânde _Getregel be. hoeft men ook: Wer EE td wi en; doch, zoo zy geen trek tot eeten Kêbben, moet men het hyn niet opdringen; zoo dra de tb stein Verre ; ‘könt dereetlüst van zelfs weder. — prin Hebbék 2m dat geval ook\niet noodig; genoeg is het, “Üat Zy miaucig=8 en MP lfebbEngoën:, “zoo | zy “dit tiet hebben „moet: ien” het hun veizorden se door? “hun arr Manna! qrf ’ “Merg vin Cache, of zoubvanGláùber te meever.. Zoo kie: koötksp pretideszelfstog- | ee wallen opdie uyd3 ed, keámoindn en hun 80 BEANTWOORDING. hun een verkoelenden drank geven » als by. voorbeeld. 5 Decoë. Hordet wne. | Spirit. Nit. dulc. se: ij 8 oc Spirit. Vitrioli gt. xij- AAE lenen wac. jo “_ Omer, alle uuren, een ! adsp van in te neemen; ot eene she Amafn- delmelk. B Sem. Cueum. —— Melox aa. une. 3. Amygd. dulce. Nx. - 21 Ag. Hordei g. f. „0 T. L. Q; Emulf. unc. zij. ov vadde Nüri puri.dr. j Syr. Violar. une. j. « pe Om” er, alle uuren , een theckop van ‚te gebruiken. , : En 200 zy tevens te daanlaan en on- rustig Zyn ‚kan men by die Amandelmelk zin plaats van Syr; WViolarwi, eene once „Syr. Diacodii doen. het een en ander re- -gelende naar het onderfcheid der Jaaren. tand gewoonlyk zyn alle die medicy- / nen DER PRYSVRAAGEN Mr nen onnoodig, en, Zoo men maar Een weinig gedulds oeffent, wyken alle die toevallen van zelfs. Ik heb ’er honder- den, met den allergewenschren: uicflag „ in- geënt, zonder. eenig, ander geneesmiddel te geeven, dan op den dag van de uitbot- tingkoorts een purgeermiddel. Men plagt voorheen, voor de uictbotting , tweemaalen te laaten purgeeren, en den dag na dezel= ve nog eens’, doch men heeft dat herhaald purgeeren onnut en meestäl nadeelig be- vonden; alleen geeft men nog, uit voors zorg, wanneer de pokjes opdroogen, een buiköntjastend middel ‚om-het lighaam te zuiveren van pokkige etterftoffen , die in het zelve mogten gebleven zyn, en die, of napokken, of, op de oogen vallende, ontfteeking. in dezelven. Zouden kunnen verwekken ‚. hoewel dit fchier nooit by de Inênting gebeurt, en vooräl niet, wanneer-’er, gelyk gewoonlyk, maar wei- nige pokjes zyn uitgekomen; waaröm ik zulks ook in de meeste gewoone geval- len heb nagelaaten , zonder ‘er ooit ecnig kwaad gevolg op gezien te hebben, EE De RTW ® BEANTWOORDING MuBiWo cbiu7 De buitengewoone gevallen Q. ro. werdisfchen; naar het onderfcheid _ der oorzaaken , byzondere genees- _ middelen. | - kr 9 „fame het geval $. ro. N° r, zoo het, ge- iyk fomtyds, uit eenen ongeftelden ftaat der eerfte wegen ontftaat, geeft men met vrugt het bovengemeld …buikzuiverend middel , waar door de ontiteeking en werking der wondjes doorgaans wordt aangezet; doch ; zoo het uit zwakheid wobrtkemt:, moet men tot dat einde een harcverfterkend. geneesmiddel „ een wei- fig wyn, of wynwei, en meerder voed- fel, met hoendernat, of iet dergelyks geeven; het welk. ook eenst ss in het geval N°. 2 | „Zeo dem zevenden of agtften. dag» de teekenen van. gevat) te.o hebben, -zoo flaauw en twyffelächtig zyn, dat men er zich, met grond, niets vân belooven kan, is het raadzaam op nieuws in te êne ten; vermits men anders tyd verliest en ete loopt van Eene naiuurlyke befmet- | 1 zis ng: DER PRYSYRAAGEN 88 ting: ook kan de tweede Inénting nooit kwaad, al had de eerfte, gevac: doorgaans verdwynt de tweede be{metting» als de eerfte begint te werken, of. de ‚plaat- zelyke befimetting; word: ge lyktydig met de eerfte ryp, zonder andere toevallen voort te brengen. Het geval Nog aneftaat ook dikste. uit eene sh fen en ongeftelde, maag» wanneer. men „dezelve terftond zuiveren moet, of», door veel warm water. te laa- ten, drinken, waarin twee gryaen brake wyn{teen gefmolten zya.-of doorseen ferupel braakwor tel, of door het meerge- meld buikzuiverend middel, te geeven, en dit ‚te, hérhaalen „ als 't noodig is; waar door de Lyder van boven en van onder eenige galftotten kwyt raakt, of een maa« tig zweet Krygt, twelk hem fchielyk yer. lige en-werbetert, = Edoeh, indien jn di geval Kid koorts ig hevig, de pols har en val, en de. flaaperigheid-groot alie, moet men eêne, Adllasting doen: Pir Maar ; zoo die roevalle ‚door eene. ze bee Piraf afte. warme lu chr. veroorzaakt Zyn» a de elvk; fomwylen oge moet Meg ‚yder r gerlipad spe verishe koslp lucht 84 “Bear f WoorDiNe” lucht bezorgen 3 5 Zy door venfters te openen , 't zy door ‘hretr buiten te- bren- gen; ‘door welk middel ik meermaalen 'in- geënte Kinderen te regt gebragt heb, wel- ken; door’ die oorzaak, van ferke ftui- per ‘aangegrepen waten. In. het geval |A 08 inodt de zie zich zeer’ voor köûide” wachten , zonder zich echter te broeijen, of in’ het Bed te ‘houden, eneen -härtverfterkend nriddel , éen weinig’ wynwei, en den boven voor- zefchrévert verkoelenden drank, met con- ferf van vlier-gebruiken; waar door dat uitflag altoos , na twee ef orië dagen, ge- llukkig verdwynt;, terwyl de afgezonder- de pokjes heet bk ‚en hunnen loop Wölbrefigen. TaOC | 4 à 8 dd AAs „Hoe andere- buiteiigewoone’ BE varien: die; onder den loop der ziekte, of na de= zelve, zich kunnen opdoen, gelyk etter= koorts; napokken ‚ontfteeking der oogen , verzweeringen án-de-wondjes. hardighe- den en gezwellen der oorklieren, moeten behandeld worden, ‘acht ik-even zoo min noodig hier- aan te wyzen, als de wyze;, op welke:andere- bykomende ziekten, die vree MENS geheel -onafharkelyk IJi ver Zyn 2 DER, PRESVRAAGEN 85 ZD» ges en BEnSeZEn worden: „een. Ge- neesheer behoort van de _genee wyzen dier toevalien en ziekten ahd É ie ele of „oversdezelge de. piepneeshundige Wer- ken. te raadplegen, … IAS LN AN sd e ER 65 dnigond $ Ïa Hier mede acht ik kortelyk, doch vol- doende, aangewezen te hebben, de bes- te en eenvoudigfte wyze van Ínêntens benevens de maatregelen , die men in acht moet neemen ,-om dezelve, met een gewenschten uitflag, in de Oosterfche Volkplantingen van onzen Staat, te kun- nen vêrrigten: Men zal ‘er, waarfchyn- bk, met een goeden úitiläg, veele Inén- tingen doen , zonder alle die maatrege- ten” zoo naauwkeurig op te volgen; maar men zal echter weldoen , met zich al- toos ‘zoo ftiptelyk als mogelyk is , naar dezelven te gedraagen: overtollige zorg fchaadt nooit ; maar vooräl dan niet, wanneer ‘er het leeven van een mensch mede bemoeid is, en een ongelukkig ge- val , ’t welk men aan het verzuim van één of meer dier maatregelen heeft toe te fchryven , doet aan de practyk der Inéntinge zoo veel fchade , dat hon- TUA F3 der- 38 BEANTWOORDING derden welgelukté gevallen het nîet het. ftélleh kunnen. 2e Ona Cuspide Vulnts Senferat, hac eadem Cuspide fenfit opem. PRoOPERT. ’ 5 E ÄÀ 4 Ì € ES ij E 6 MR ') rn en EN E i âi 4 & hd ke PIK E ad ad ari ans e wad rd nl dd à „ | . ’ 8 JW od e { { Ara eere ers ij - A of af 4 « ‘4 - | {ie iO4 es; - Ne Ì Ì riet riar | titols Bied, ANTWOORD BIA uri Rain Satan — vR ed WV ine redenen zyn ‘erom te mogen vast te flellen, dat de Inênting der Kinder- ziekte in de Oosterfche Volkplantingen van onzen Staat, met even zoo goeden witflag zoude kunen worden aangerend’ als in de Noordelyke Gewesten van Europd; al- waar deze kunst reeds zoo verre gevorderd ís dat men op duizend ingeënte ‘perfoonen naauwlyks éénen dooden tellen kan; daar, ân tegendeel, volgens ‘de gemaatistfte uit- wekeningen, de nütuerlyke Kmderziekbe van ‘duizend perfoonen „welken zy aantast, een honderd en dertig ten grave fleept Dan, vermits de Schriften over de Inèh- ting, in deze Colonie weinig voor handen zyn, welke zou, in deze heete Gewesten, de beste en eenvoudig fe manier van Inên- ting wezen? Welke maatregelen moet de ‘Geneesheer „geduurende den loop der ziekte, èn acht nemen, en welk Diëct, of levenswy. ze, moet ‘hy den Ingeënten soorfhryven?” F 4 DOOR 53 _ BEANTWOORDING — ‚pr OOR PETRUS MATTHYS van NIELEN. Aan welk Antwoord een Zilveren Me- daille is toegewezen. | $ Onder de Zinfpreuk: Simplex Sigillum vers. | N INLEIDING. H et welzyn van Land, en. Landgeno- ten, te behartigen, is eene plicht. van ie- der „welmeenend ingezeten Medeburger. „Dan in eene afgelegendfte Waereld- oord, de Weetenfchappen tot zig te lokken, die het. behoud „ en- de. gezontheid der Be- wooners. bevorderen ‚en daar door het geluk en voordeel, ten hoogsten kunnen „vermeerderen eener „Volkplantinge, die voor ;s s Neerlands -Beftaan allerdierbaarst -iszjasdoor het uiclooven van aanzienlyke Pryzen » ten dien einde mede te deelen in de vrugten van, den Arbeid der Geleer- den, uit het middenpunt van Europa, kan nie- ” — DER PRYSVRAAGEN. 89 nientand-befchouwen „dan als eene, onder, neeming te Zyn,;die ten, hoogften, prys- waardig is, „Zodanig is het doelwit, van het loflyk /BATAVIAASCH, GENOOT: SCHAP» Zoo, wel als, dat, van eenige Hee, ren Leden ín St, byzonder „ die», door hun- ne aammerklyketoelagen„ deze Ondernee, ming niet weinig verfterken, Ingenomen door zugt om tot de voldoening aan Zo danige loflyke oogmerken,zoo veel in my is, mede te_werken, ge ele ge- np ” 30 OJ MIO IVER TOOL Op dat ik in orde voortgaa, zal ik de tweeledige verdeeling “der Voorftellinge volgen, en'‘ieder Lid afzonderlyk verhan- delen. Inhet:eerfte Lid worden verzogt de Redenen, om welken men zode mogen vastftéllen , datde Imênting der Kinder- ziekte în de Oosterfche Volkplantingen van onzen Staat, met even zoo goeden uitflag zoude kunnen Worden aangewend als in de Noordelyke Gewesten van” Europa , enz. De verdere. uitbreiding van dit eerfte Lid ,‘ befchouw ‘ik als ‘eene bevestiging voor het-nüt der Inênting, in eene ziek- te, die dEVerbaizendfte verwoestingen ònder het Menschdom mhaakt ; wanncêt Zy uit zig zelven of natuurlyk: verfchynt; Enter aarimibediging 4 ‘onr, waare het mo- Berk 3 ader talud van de‘ Inéntinge eze verwoestkigen inde Idén , ma het voorbeeld der BErropedanen” voor “te ko. . valk men. DER PRQSVRAACEN. Of meh. De Beäntwoording van dit eerfte Lid der Vraage , zal het eêrfte Hoofdftuk dezer Verhandeling uitmaaken, | “In het tweede Lid wordt de Befchry- Ving van de besté'en eenvoutdigfle wyse _…_®ûn Tnënten vereischt, nevens valle de maat- fegels, die in heete Gewesten daar by die- fen in acht genomen te worden? De Beänt- woording’ dezer voorgeftelde pointen zal bet voorwerp zyn van het tweede Hoofd- ftuk Gezer Verhandeling. Gba EERSTE HOOFDSTUK. pven voldoende redenen Pe kunnen geeven om te mogen vast flellen , dat de Inèhting der Kinderziekte in de Ovsférfche Pilkplantingen van onzen Staat, ‘miet even Soòs Boelen uitflag zoude Ruinen. Worden afngewend, als în dé Noordelyke Gewesten van Eeropù „ fchynen vooräl in, éúnmer- King te komen , die dingen , welke al. dar “dóór hunhet invloed op “het men- fcHeryk’ Lighaktiin Oók hunne betrekking óp de & ene de Iméntinge dèr Kin- de Akte kimhén hebben: Niets kan-dien: Ki, aan 92 BEBANTWOORDING » aangaande aangemerkt worden », dat niet behoort tot de zes niet natuur lyke, dins gen , die, zoo als bekend is) beftaan.ia de lacht, eeten en drinken, flaapen en waakeng beweeging en rust ‚de gemoeds- aandoeningen „ de ‘wederhoudingen. en ontlastingen; maar geene re dezen Zyn, er, dan alleen, de.lucht of het Climaat uitgee, zonderd, die niet aan de willekeurige be, ftieringe van den.Geneesheer , of van de, Zieken; onderworpen Zyn,» „En, Om, gez reden in alle Öosterfche, Landen , „Zoo we als in Europa, naar verêisch van om an= den: zoo kunnen derhalven deze in geenen deelg jeenige, belettende reden, amtr het gelu wide flaagen van de Tadntnee dn de Oosterfche baan van onzen Staak KORr KAKERA hasofsie rd anbiedn 0 chedetsdie dE A i\ OAT PE vetes de Tucht. is; aan de macht se Ges neesheers niet zoo zeer.onderworpen:; 8 knn ighaamen. met, welken. ZY » | J-oorden. bezwangerd. Ronda unhen. niet altyd door de machten « der Genees de of vemoderd of er Eren Borden gin zal derhal Eugen egmerk in, dies ern, fte Zer, KG: ng vel Staan, zat der Jucht of het! st En er Juc „rn ia zeisno k EN En DER PRYSYRAAGEËN. 93 de verzengdé füchtftreek te onderzoeken, deze in vergelyking te brengen met die van Eúropa, of andere Gewestenin de ver. zengde luchtftreek zelve, alwaar de Inén- ting met EER gevolg verrigt word. Het Elin in de Oosterfche- rüraaa van Onzen Staat, is niet alleen zeer ver- {chillend van dat van Europa, maar nog in verfcheide Diftriëten van dit Waereld- oord zelve. Dit verfchil is, opgefloten in de Verhevelingen; maar voornaamlyk in den aart’ der vreemde Lighaamên, met welken de Atmo spheer meer op eene, dán op eene andere’ plaats bezwangerd word, en ‘die hunnen oorfprong verfchuldigd zyn aan de uitwaasfemingen en dampen van hét Aardryk.- “Het zoude hier niet ongepast zyn de, luchtsgefteldheid van ieder, immers der voornaamfte plaatzen , in ’t byzonder te onderzoeken; maar de nuttigheid van deze onderneeminge tot ons voorwerp ‚ aan de uitgeftrektheid van den arbeid, zoo min als aan de plaats, die zy in deze Verhandeling zoude inneemen, miet evenredig Zynde, komt het my voor „dát de’ Waarneemingen van den aart des Tachtftreeks tusfchen de twee 7ro- pici in het algemeen, genoeg zullen kun- Be ‘volftaan :” want waar cegige' Landen min 94 _BRANTWOORBING, min of. meer ten opzichte van de lucht. ftrcek {chynen te verfchillen, is dic ver« fchil alleen af te leiden van het min of meerder eeniger byzonderheden . die doch, in het geene ik over de luchrsgefteldheid in het algemeen zal voordraagen , zullen opgefloten zyn. De gantfche Dampkring in de ver- zengde luchtftreek „is,en heet en vogtig. De hitte is nogthans aldaar niet aanmerk- lyk dan door haare aanhoudenheid; wànt, volgens de Waarneemingen met den Zher- mometer,iìs dezelve by de Europeäanen in de Lente en Zomertyd dikwyls zoo hoog gerezen > als in veele Diffricten van de verzengde luchtftreek „die geenzins onder de min heetfte gerekend worden : dus vind men aangetekend, dat dezelve in de- ze heete Gewesten zeldzaam boven negen: tig graaden ryst, in den allerheetften tyd. In Siam rees. hy in de groot{te hitte, die geduurende het verblyf van pr Brze aldaar. wierd, waargenomen tat agt @n zee ‚ ventig graaden: Op Malagca was, hy in den tyd van zeven maanden „ „meest al tyd cusichen zestig en een: en - Zeventig, Cp-de Kust van Coromandel „die men onder de heete. van. de Indifche Landen telt, wierd, hy, in't begin van ge maand Juny 5 op Lik DER, PRYSYRAAGEN. 95 Kr op. vieren tagug ; 5, maar in het ‚einde van Fanuar)s wannéer het aldáar’ ‘het’ | ginst warm. gezegd word te Zyn, nog Sp: zes- tig graaden waargenomen (a). Op. Bätd- via rees. „hy à in den j jaare 17 s8. van vier En zeventig tot zeven en tagtig, en in 1759. tot ultimo Fuhys „ van eén en zeventig tot vyf en tagtig graaden (hb). Op Suma: _#ra was ,geduurende den tyd van een jaar lang, dezelve, des morgens om zes uuren, ‚ nooit laager als negen en zestig , © of hoog er als zes en zeventig, maar op. den midd: liep by van negen en zeventig tot agt en tagtig, en, ten agt uuren ’s avónds, van ‘drie en zeventig tot agt en Zeventig of tagtig graaden; een enkele reis, wierd hy op negentig, waargenomen. In het Land- fchap “Baia, gelegen onder-de Linie equi: noêtiaal „rees dezelve des morgens tot een- en zestig graaden (c). Vergelykt men deze Waarneemingen met die, welken in de WW esingifn hk Zyn, Zoo bevind 7 ai meg (a) Memo ires de V'4cademie de Sciences de} An. 2 P.A25. SF feq. Edit, d° Am/ierdam. (5) Zie de Waarn. van Dot: KRrerrin de: Kork. wan de „Jol, Maatfch. der A. se rijn de 6de, Deel P. Ige 69. , …k oled d (e) Wara, van Cr. MiLLer den et Ph, Trans- aft vel! 68. D- Ten algemeene Fud. Leet, pe te) en Mengelw. No. 6. De mie” Ns \ ER ‘ol ete HW A 56 SBEÂntwoorpDrhe® men dezelve,. op der duur, niet zeer aánt- merklyk te verfchilen; m ‘mits men daaár van. uitzon ere, die, welke genomen Zyn in den jaare. 1772 in Rio Berbice, wan- neer de. Thermometer aldaar meest al bo- ven de nêégentig, ja dikwyls tot zes en negentig , graaden toe rees (d). Deze hitte, fchynt in de nabuurige Colonién van dit Waereld- gewest vry zeldzamer te Zyn. Zoo ryst ook in Europa de Ther- momeier zeer zeldzaam boven de negen- tig grdaden; de Heer Horr echter, te- kent aan, dien te Breda den twintigften JUly 1778 nog op negentig waargenomen te hebben „en den vier en twintig{ten van Mey des Jaars 1779, rees hy aldaar reeds tot vyf en tagtig graaden Ce) __Maar hoe min ook de hitte van dèTan- den in de verzengde luchtftreek van die in Europa geduurende den Zomer fchynt te verfchilleh , word zy doch door haare meerder aanhoudenheid voor de Inwoon- de- „+ (4) Waarn. aldaar pre door den Weled. Geftr. Hr. P. Masser en aan de “Holländfche Maatfchappy der Wee- benfchappen medegedeeld, door J. C. Par rer‚ióde, Deel 8 353. (Ce) Meteorologifche: Waarn. in het Genees- Natuur- en Huöshoudkundig Kabinet van den Hr, J, VOEGEN VAN ENGELEN, AO. 3, p, K2 en p, 18. DER PRYSVRAAGEN. 97 deren zeer lastig „ vooräl in de zogenaamde drooge, tyden of Zomer-Saifoenen. De koude, die in deze tyden geduurende den nacht zig doet voelen, brengt wel eenige tempering voort , maar is dikwyls voor de „Bewooners, die ’er zig onvoorzichtig aän blootftellen zeer nadeelig, en de oorzaak van verfcheide ziekten , ten deele rheu- maticgq of catharraal, ten deele vän eenen galächtigen of zelfs rottenden aart. De uitwerkzelen van de koude des nachts, fchynen in de Lighaamen, die des daags door de hitte hier fterk aangedaan zyn, zeer gevoelig, offchoon deze koude, vol- gens den Thermometer , in vergelyking van die inEuropa , des winters , word waargeno= men, zeer gering is: dus verhaalt pr Be- ze van eenen Franfchen Officier, die.zy- ne voeten, door ze geduurende den nacht ontdekt te houden , bevrozen raakten, terwyl de Zhermometer nogthans niet laa- ger als twee en vyftig graaden was (f).- Des onäangezien, worden de drooge tyden als de gezondften aangemerkt, en ‚wel byzonderlyk ter oorzaake van de ver- frisfchende Zee- winden, die voornaamlyk in deze tyden waaijen, en die niet alleen | vote Cf) Zie hes aangehaalde Werk, IV. Deer, fe: 08 BrANTWOORDING de hitte temperen , maar ook de lucht zuiveren van een aantal vergiftige dam- pen, zoo wel als van die vogtigheid, die in de ogtendftonden, uit den daauw oor- fpronglyk, dikwyls nog heel laat het Aard- ryk bevogtigt ‚en die wel den Akkerbouw dienstig, maar den Mensch zeer nadee- lig is, door eene geneigtheid tot verrot- ting in alle dierlyke Lighaamen, die daar ‘t meest aan onderworpen Zyn, te be- vorderen. Op het drooge Saifoen volgt de Regere tyd, die zyn begin neemt, wanneer de ‘Zon, den Evenaar naderende, haare ftraa- ‘Ten meer regt tot het Aardryk nederfs chiet, en de vogtigheid uit Zeeën, Rivieren, Kreeken, Moerasfen , en uit de Aarde zel- ‘ve , hemelwaards doet ftygeren. De lucht, met deze overtolligheid van vog- ten belaaden, dringt dezelven weder naar hunnen oorfprong, en berst niet zelden in zulke aanmerklyke Regenvlaagen uit, ‘dat zy het Aardryk zelve, als door eenen ‘anderen Zondvloed fchynt te willen ver- zwelgen. Deze Regen, geduurende eení- ge maanden aanhoudende, verfchaft aan de Bewooners der verzengde luchtftreek verkoeling , en hierom geeft men aan dezen tyd den naam van Winter - Saifoen ;, maar er ader” en ia DER PrysvraactN. óg maar wel zeer ten onrechte, aangezien de hittes geduurende dezelve, zoo niet meer- ders immers niet minder is:en vooräl vers diend deze tyd,als de nadeeligfte voor de gezondheid der Bewooners; aangezien te worden ; want door eene meerdere graad van vogtigheid, gevoegd by de ant dende hitte; verkrygt de Dampkring dan juist die gefteldheid, welke op het aller- fterkst de verrotting bevordert; daar en boven ontbeeren de Bewooners nu dike wyls die aangenaame verkoeling der Zee- winden: een: fchadelyke Landwind maakt doorgaans, geduurende al dien tyd, de eenigfte beweeging in de lacht. Deze Landwind brengt hen aan de fchadelyke Atoffen, welke de ftinkende, rookendes _Poelen , Moerasfen , en de Oppervlaktens van verfcheiden Diftriëten, die min be- woond zyn ; daar aan mededeelden , en die niet flegts beftaan in wateragtige dampen, maar ook in venynige uitwaasfemingen., verrotte Infeften, of in de dampen van andere rottende Lighaamen (Cg): hier “toe werken ook mede de dampen der Be- graafplaatfen naby, of in de famenwoo- ningen. Hoe meerder derhalven deze -Landwinden gemeen zyn in Landen, dies Ca) Benrius do Med, Ind, p. 33 @ Jeg. G 2 ròo BEANTWOORDING of zelve, of ín hunne nabuurfchap , om- ringd zyn mer ftinkende Poelen, ftilftaan- de Wateren , Moerasfen, Wildernisfen of Begraafplaatfen, hoe zy ongezonder Zyn; en het ís om verfcheide van de- ‘ze oorzaaken , dat het voornaame 7re- “foor van onzen Staat, de Stad Batavia, zoo ‘veel ongezonder te bewoonen is, dan alle “andere! Plaatfen van Neêrlands Indifche \Volkplantingen : Malacca is misfchien „om het tegendeel„onder de gezondfte Oorden van de bids Juchtftreek te rekenen? De ied Regen Saifoenen zyn ver- vgeeld, gelyk de Saifoenen in het Vader- “Jand ; maar Zy worden nogthans niet in ‘alle Tènden % zelve , of even regulier, waargenomen: in fommige Landen ver- fchyneh Zy tweemaalen, in anderen eens ’ Jaars. In Siam ftelt men dezelvege- “‘woonlyk te beginnen in Fury en te duu- ren-tot Oëtober; te Malaeca van July tot December ; te Pondichery van Oëtober:tot “in Fannary ; te Batavia van November, “tot in Maart Ch); Im Bengalen. van Funy “tor Oétober- (4). Volgens awaarneemin- gen van den Heere Ê no Mas) viel , ge- e 8 HS rr: bd. SCH) P..pe Beze, Le (1) Es Ives Reize waar de Oostindtën, eerffe Deel f.78. . - ” Pad DER PRYSYRAAGEN. LOL duurende het Regen-Saifoen, te Bombat, in den Jaare 1756. van het begin des maands Mey tot in het laatst van Oéto- ber ‚ hondert en tien duimen en. drierly- nen water (k). bist sb 1o3 35e Uit het geene ik tot. hier toe nopens het Climaac, en deszelfs veranderingen: heb bygebragt, volgt derhalven , 1°. Dat alle Landen van de verzengde luchtftreek en heet en vogtigzyn. 2° Dac, door den ins vloed der. geduurige hitte en vogtigheid op het Dierlykdigbsam, de vaurossingfchieldk bevorderd wordende, de gevolgen van dé Inêntinge, der. Kinderziekte: aldaar ‘ZO9 gelukkig niet fchynen te kunnen zyn s-als in. de Noordelyke Gewesten van Ziunopas alwaar „zodanige luches-gefteldheid. vay geldzaamer is.»3°, Datidit gevaar allers _ meest is in de-Regen „faifoenen , maar;het minst wanneer in de drooge tyden fterk Zeewinden, waaijen. „42. ‚Dat, naar maate dei Landen. hooger „ drooger en-digter nar by-de Zee gelegen ZyNs- “deze gefteldheid omde, verrotting stegbevorderen „ „ook j minder i is; maar dat zulke Landen het aller- gevaarlykst zyn, die laagasvan-de Zee-af- gelegen, weinig bewoond of moerasfig, ab”, zerk’ f Ur gore sarashbes 3 waar e BEREN a(&) les, in, baie Wark, DSE eg. : G - 1 JJ} _ ron BEANTWoORDING waar veel Begraafplaatfen , of waar de Landwinden zeer gemeen zya. _ Dan, ten einde deze gevolgen, met op- zicht tot de Inënting, naar hunne juiste waarde te waardeeren, fchynt niets meer- der beflisfend te zyn, als de uitkomst der allergemeenst grasfeerende Ziekten waar te neemen. De gemeenfte onder dezel= ven, die in de Landen van de verzengde luchtftreek, aan den invloed van de lucht öp het menfchelyk Lighaam worden toe. gefchreeven, zyn; of heete ontfteeking , of rotziekten, of zulke, die wie verkoud- heid behaald worden. Onder de eerften verdienen in den voornaamften rang ge- fteld te worden, de Ontfteeking , en Gal- oortfen, de Rotkoortfen, de gevaarlyke uikloopen. Men neemt waar, dat de Ontfteeking- ziekten meest in den droo: gen tyd verfchynen ; maar dat die, welke van eenen rotténden aart zyn, meer ge- meen zyn in de Regen- Saifoenen. De Verkoudheid-ziekten zyn aan beide ’Sai- foenen gemeen; maâáar zy zyn van eenen veel hardnekkiger aart ‚en dikwyls gevaar dyk in den Regentyd, BIEREN Ig Jûist zodanige ziekten zyn het, die men in Luropa niet zelden ook. úie de bf ver. DER PRYSVRAAGEN. 10% verfchillende verwisfeling der Jaar - Saifoe- nen ziet voortvloeijen. Wie nú dezelve zorgvuldig met den anderen vergelykt, zal by de uitkom{ít ontwaaren, het gee- ne de beflisfende reden vóór de In&ntin- ge zal kunnen uitmaaken: hy zal, zegge ik, ontwaaren , dat dezelve noch hardnek= kiger inde geneezing, noch gevaarly- ker of doodlyker in de Landen yan de verzengde luchtftreek, als in die van Zu- ropa Zyn» mits zy even kundig behandeld worden. Myne ondervinding in de ge- neezing van dezelve ziekten, in beide deze Waereld-oorden, heeft my hier in volkomen bevestigd. Zoo blykt, uit eene Lyst van ziekten, welke door den kundigen Engelfchen Heels meester [ves, van den 13 September 1754. tot den zevenden November 1757: dus in drie Jaaren , eene maand en vieren- twintig dagen, in verfcheide Gast - huifen van de Ooft- Indiën wierden waargenomen; dat … onder een getal van 6062 Zieken »> Van 1819,laboreerende aan Buikloop , 2 Alleen 97 ftierven. Aan de Scorbut wa- s ren ’er 1Io3 ziek, en van dezen zyn „> flegts elf geftorven.’ Aan Koortfen van > verfchillenden aart ftierven; van goo, 2 42 ; En van 547 , die aan afgaande | ie, G 4 “83 Koort- io4 BeEANTWOORDING » Koortfen ziek waren, ftierven 17 ; aan »»-de Rhewmatismus, waren van 103 » 12 geftorven; aan” ontfteekingen der »>.Ingewanden waren 53 zieken en van deze s geftorven; van 47 » Aan de, Tee- >; ring Ziek zynde, ftierven 'er 3. Verders, »5,'waren, nog ziek aan Gal-eolyken 62; xs aan het: Roodvonk 16; aan Oog- ont- 5 fteekinge 24 ;aan Hoest 24 5 aan Bloed- EN fpnwingen 75 aan Zyde- wee 28: aan > deze allen ftierven ” er TI. ‚Nog labo- dal reerden ’er aan Keelöntfteekins 8: aan „ Stuipen 5; aan opftopping van de Pis 35 aar uitflag 6; aan Beroerte een ; aan Aanbeijen 45 aan Schurft 4; aan wor- „men-7 „aan Waterzugt 12 ; aan Graveecl 15-3375 van welke allen er flegts een ge- ftorven is. De overige ziekten be- ‚> ftanden in zwakheden, uit eenigen der opgenoemde ziekten nagebleven ; in _Venus-ziekte en in uitwendige gebre- ken, die. tot ons voorwerp geen bes dà trekking hebben lite nst hb Uit deze Lyst blykt derhalven „â pofte: riori, dat, de heete en vagtige lucht; ii de Landen van de verzengde luchtftreek; Beens: ins, zulke gevaarlijks. uicwerking it hét U): Het race Wark, ade: Pen d. “296. ® DER PRYSVRAAGEN. IOS Het menfchelyk Lighaam voortbrengt, als uit eene befpiëgelende’ befchouwinge à priori voorzien wordt: in tegendeel, wan- neer dezelve vergeleken“worden met de Lyften der dooden, onder de ziekten van: dezelve Claffe in Europa, blykt dat der zelver getal veel eer minder, dan meerder’ — is. Als het Climaat geene zoo fchadely- ke invloed op de ziekten veroorzaakt,’ dat daar door de geneezing merklyk ver= hinderd werde, is het niet waarfchynlyk ; dat het zelve, nopens de gevolgen van de Inénting, eene nadeeliger uitwerking zal hebben. Zie daar reeds eene moed- geevende reden, voor het gelukkig flaa- gen van deze Kunst-bewerking, in ‘de Oosterfche Volk- plantingen van onzen _ Zoeken wy de oorzâëk van” zulke ‘ges lukkige geneezingen , zoo, wel als: die; waarom ‚niet meerder Menfchen door ‚ge vaarlyke Ziekten worden aangedaan, in eene lucht -ftteek, ‘die by aanhoudenheid zodanig. tot het bevorderen der verrotting dient? wy, zullen die’ SphafideBn Ende in de.gewoonte, Het dierlyk Lighaam, by aänhoudenheid door vreemde oorzaaken:s hoe fchadelyk die ook mogen zyn, aange: daan wordetide’, gewend zig daar aan al DEN G 5 lengs= 106 BEANTWOORDING” lengskens, in diervoegen, dat het zelve. eindelyk , als °c waare ongevoelig word voor derzelver uitwerkzelen. De. he-, vigfte vergiften, worden aldus zonder: nadeel red de Turken gebruiken, het Heulfap tot eene ongemeene veelheid; em hunnen moed tot ftryden te vermeer- deten, daar een of twee grynen volftaat om in die geenen, die daar aan niet ge- woon Zyn, den flaap te verwekken, en alle gevoel te verdooven. Hoe dikwyls ziet men de Mercurius niet tot aanmerk- Iyke giften, zonder eenige uitwerking » toegedient worden, aan die geenen, wel- ke dit middel meermaalen gebruikt heb- ben? Ja het Arfenicum, en een. aantal an» dere Vergiften, worden, door zig voor- zichtig en allengskens aan derzelver ge- bruik te gewennen , onfchadelyk ingeno- men. » De Ingeborenen derhalven der [n= diën, zoo wel als die, welke zig eenigen tyd aldaar hebben opgehouden, kunnen zodanig aan den invloed van de lucht ge- wennen, dat zy niet vatbaar zyn voor des- zelfs fchadelyke uitwerkzelen. Zodanig is ook het gevoelen van den alom beroem- den Hoogleeraar CAMPER, die, om de- ze reden zelfs, de lucht of heeter of kou» der voor de Ingeëntten verfchaft , naar maate Zy aan d'een of d'ander gewoon | zyn: DER PRRYSVRAAGEN,. fO7 zyn: ‚> want: de lucht, zegt Hy , kan 5 door ‚zyne hitte noch koude zondie 5 gen: haalende, ter bevestiging van zymgevoelen, de gelukkige gevolgen van de Inéntinge, in. de Westindifche Volk- plantingen, aan „ uit CONDAMINE (Mm). Eens aan dezen invloed gewoon zynde; fchynen zy zelfs meerder voof de uit- werkzelen van dezelve bevryd te zyns dan die van Ewropa, alwaar de geduurige merklyke veranderingen in den Damp- kring, zodanige gewoonte niet toeftaan. Dan de eerst aankomende in de Landen van de verzengde Luchtftreek,-fchynen ook daarom van het boven genoemde voorrecht uitgezonderd te zyn; en het is, om deze-reden, ook niet veilig in: hen de Inénting te verrigten. Zo fchynen ook fommige Landen , alwaar men uit het meerder getal Zieken; zoo wel als uit dat der-dooden „derzelver fchadelyken invloed op het menfchelyk Lighaam kent, minder tot-de Inênting gefchikt te zyn; offchoon in Europa deze Kunstbewerking, in de llorongezandite iet met gelukkig 56 (am) Dif].-de: Emolument. €} opt. Meth. af t. Variël. zal áb. Acad; Reg. Soientiar. Praemia condecor. An. E72. CUM Brit. ad D, VAN GessSCHer (©. dni- “madverf. crit. in Il, G. L, B. vaN hell el; Dh me el, 1774 Pe 79e to8 BEANTWOORDING gevolg verrigt:is. Voorts zyn-de.Regen= Saifoenen;en de tyden ; waar in befmettes Iyke ziekten -heerfchen „tot het aanwen- den vande Inênting te-vermyden ; niets tegenftaande dat in’ Zuropa , in de allerge- vaarlykftetyden , dezelve niet zelden met goed gevolg verrigt word. Maar alle deze nadeelige omftandigheden worden veiligst optgaan, door de Inénting. niet te verrig: ten dan in, die geenen ; diein de Landen van; de, verzengde luche{ítreek, geboren zyn, of 'er lang genoeg gewoond hebber om-aan den invloed der lucht‚gewoon-te zyn: 2°..Door ze te verrigten op plaat- {en , alwaar eene: gezonder Luandftreek worde waargenomen. 3% Door de. ge- rzondfte Jaar=aifoenen. daarstoer uit. te skiezensy dat ok es y- 23 Btfitndakab 1e, De lucht srindde Oosterfche Volk -plan- ‘tingen. van onzen Staat, vermag, dan niets stegen-de gelukkige-gevolgen vande Inên- ting, Zoo-min: als;die van Zwropa, 't welk sdoor de zorg van -bekwaame Geneeshee- «ren. Of, Heelmeesters ,; niet-zoude voör- „zien, verhoed of verbeterd kunnen wor- „den: en omr-deze:reden derhalven, kan „en mag men-reeds vast flellen, dat de. Ifl- _Énting „der Kinderziekte > in de Ooster [êhte Volk-plantingen van onzen Staat s:mêt even 300 DER:PRYSVRAAGEN. 109 zoo goeden úitflag zal kunnen worden aan- gewend, als in de Noordelyke Gewesten van Europa. | | Niets blyft er over, dan deze byge- bragte redenen, door ondervindingen , in de Inënting zelve, te ftaaven. Deze ondervindingen voor ieder Landfchap van de Oosterfche Volkplantingen by te brengen , bekenne ik niet machtig te Zyn, maar daar de Landen, in de verzeng- de luchtftreek , ’tzy bezuiden ‘t zy benoor- den de Linie, gelegen, niet zoo zeer ten opzigte van hun Climaat verfchillen, dat dit verfchil eenig onvermydbaar nadeel aan de Inënting zoude kunnen toebren- gen, zal het volftaan. eenige Diftriëten, uit dat Waereld- oord, en andere, daar meest naby gelegen, maar vry gevaarly- ker, ten opzichte van de Inênting , fchy- nende, als die van de verzengde lucht- ftreek zelve ;-aantehaalen, alwaar dezele ve met gelukkig gevolg verrigt is. _ Niemand, eenigzins ervaaren in de Hi- ftoriën «der Geneeskunde, kan onwee- tende zya van de gelukkige -gevolgen-de- zer. Kunstbewerkinge in Bengalen: zy word aldaar van overlang „ inzonderheid Voor de Braminen,met het allergewenscht Ber 210 BEANTWOORDING gevolg verrigt; ja zoo, dat het niet oft= waarfchynlyk zy, dat dezelve aldaar zoo lang , en misfchien wel eerder in Zwang , geweest is, als by die van Círcas- fien ‚aan wien men toch meest al het recht van eerfte uitvinding toefchryft. Dan wat hier van zy, dit is zeker, dat dezel- ve in deze Landen verrigt, ja algemeen in gebruik geweest vis , ‘alvorens zy by de ‘Geneeskundigen van Europa bekend was, of aldaar.eenigen invloed had; want zy wierd in den Jaare 1721 allereerst in Engeland bekend, door de loflyke verze- kering van de Vrouwe des Ambafladeurs MoNTAGUEs die haaren Zoon, zes Jaa- ren oud zynde, in Conffantinopolen reeds in den Jaare 1717 met gelukkig gevolg had laaten inênten (7). Zoo hebben ook de Chineezen, reeds van over lang, deze Kunst ter afwec= ring van de gevaaren der Kinderzicke te gebezigd, | Zeer gelukkig flaagt de Tnénting in de Westindiën. „‚ Dus verhaalt CoNDA- » MINE, in zyne Reifen naar dit gedeel. ‚„e (Cn) KiRx ErAT RICK The Anabyfis of Ineculatieng) €. pe 89. me mende En $ >’ 99 9. iss 55 39 39 ph) 2% 9 “99 55 93 39 EL) 29 23 pb) 33 2 3% 9) 25 9) 2) 99 99 9 Ì DER PRYSVRAAGEN,. TIE te van de verzengde luchtftreek, van eenen. Zendeling van der Carmelitet orde, in den omtrek van Para woonen- de, die, vyftien à twintig Jaaren voor des Schryvers aankomst aldaar , in eenen tyd, dat de Kinderziekte in dit Gewest zeer fterk heerschte, meer als de helft van zyne Indiäanen, daar aan kwam te verliezen; maar, door middel van de Courant, het gerugt van de gelukkige uitkomst der lnênting in Europa be- kend geworden zynde, befloot hy deze Kunstbewerking te doen verrigten aan allen, welke de natuurlyke Kinderziekte nog niet hadden doorgeftaan , ’t welk van dat gevolg was, dat alle de overige behouden bleven. ‘Een ander Zende- ling, naby de zwarte Kivier zig ophoue dende, volgde zyn voorbeeld met de- zelve gelukkige uitkomst. In den tyd, „dat de Schryver zyn verblyf in de Stad Para had, regeerde ook aldaar de na- tuurlyke Kinderziekte zoo fterk, dat veele der Indiaanen , of daar-door om- kwamen, of, uit vreeze voor de be- fimetting, van daar weg vlugtten : nog- thans wierd doch de Inénting niet vere rigt, hoe overtuigend ook deszelfs voordeel uit de aldaar reeds bekende voorbeelden gebleken was; misfchien, »» ZET tiz BEANTWOORDING” 5 zegt-de Schryver; omdat de,helft-deg “9 Indiaanen daar aan nog niet geftorven ss was: dan, eenigen tyd daar na, heeft e> men in Brieven van Para gezien, dat " men tot dit middel wederom was over- 9» gegaan, en:dat deszelfs gevolgen even 5 gelukkig waren (0). In een Vertoog, ter aanmoediging tot -deInénting , door den beroemden Genees- heer BICKER (Pp) leest men, in een “daar ingevoegd uittrekzel van eenen Brief, van die van het Eiland St Euffachius , -dat, door middel van de Hollandfche , Hi- “ítorifche „en andere Couranten, was bekend “gemaakt; », hoe men op. dit. Eiland in s> eene algemeene befchroomdheid was, -5, nopens de aanhoudende flagting, die de -3> Kinderziekte aldaar dagelyks vetoor- ‚5 Zaakte, Dat de Raad, bewogen zyn- “3 de door de geduurige klagten der Be- > wooners, tot het toeftaan eener Kunst- » bewerking, van welke alleen men ver- > trouwde, dat de woede dezer ziekte bn > GE „(Co ) Memoiresde V Acarl, des Sciences, de Van. 1745. _p. 685 éS feg. Ed. d'Amfl. _(p) Vertoog van de voornaamfte redenen, welke de In. “ gezetenen van ons-Land tot. hier toe van de Inènting „der < Kinderpokjes wederhouden, en oorzaak zyn dat deze Prace tyk niet algemeen by ons in gebruik kome, Rotterd, 1777. Pp. 5 © Jeg. : DER PRYSVRAAGEN, 113 5 de geftild worden, de Inénting een’begin 5, nam byeen der aanzienlyktte Planterss die voor eerst zyne: Kinderen; en in begin eener dáar aân volgende weeks alle zyne: Negers ‚>die de Kinderziekte nog niet gehad hadden, daar aan over- gaf; dat verfcheide: faftiilien zyn voor- beeld met eenen allergewenschten uitflag hebben gevolgd. zoo dat alle, die dezel- ve ondergaan, hädden, flegts weinig ziek, en; in agt dagen , buiten gevaar waren. © 95 95 P) EE) 2) SE) 25 5 5 \” Uit. deze aarigehaalde Warneemingén blykt derhalven zonneklaar, dat de Inea- ting met even goeden uitflag in de vers Zengde , als in de getemperde luchtftreek verrigt wordt; eh dat het onderfcheid van. Climaat niets doet tot deszelfs ge= volgen: ik heb de reden hier van te vo- ren verklaard. en het is uit dien, hoof. de, dat ik durve vast ftellen ; dat de In- Énting altyd even gelukkig zal zons u welke Waereld- oord zy ook’ verrigt wers de; want, wat betreft de overige der niet natuurlyke dingen : deze kan niemand ‘be- fchouwen:; als ‘eenig „beletzel te kunnen voortbrengen ,. zoo lang hy niet ontkens= nen kan ‚dat wy meester zyn om ons eeten en drinken, flaapen en waaken, bewees ging en rust ‚.naar begeerte te vermeerdes iVesDeErr. - H ren Îi4 BPANTWOORDING ren; te verminderen, of byzonderlyk in te rigten ; de fchadelyke gemoeds- drif- ten, immers die vrywillig zyn, tegen te gaan, en de wederhcudingen en ontlastin- gen te bevorderen of te vertraagen. 2Er blyft dan maar alleen over, dat men deze Kunst- bewerking, door alle Landen der Oosterfche Volkplantingen van onzen Staat „algemeenlyk voortzette 5 dat men, door deszelfs gelukkigen uitflag; allen overtuige, welke verkeerdelyk daar tegen ingenomen Zouden kunnen Zyn; op dat aldus eene reeks van Ledèn voor der. menfchelyke. Maatfchappye behouden blyve , die anders ftaat vernield teworden , door eene Ziekte, welke , van wegen de ver- woesting, die Zy veroorzaakt, in de mees- te der. Indifche Landen, alzoo boosäart- tig, als dé Pest. word aangezien. Men keere. flegts eene oogwenk naar die van de Kaap. de goede hoop, wanneer de In- woonders aldaar door: de befmetting der Kinderziekte gedreigd worden. SEn; aangezien ik voldoende : meene ben wezen te’ hebben , dat, het onderfcheid van. Climaat niets vermag , -tegen- de: ge= lukkige gevolgen der Inênting, zoo kuns nen en mogen vryelyk alle de-voordces Jer van deze acten in de In- ne Hi zz Oe rdiën DER PRYSVRAAGEN. ÌiS diën voorzien worden, diemen daar: van in Auropa ondervind. Men heeft; uit het verhaal van CONDAMINEs, Zoo wel als, uithet uittrekzel van den Brief van! het Eiland St. Euftachius, de gelukkige uickomst der Inénting inde Weft-In= diën gezient de bekende gewoonte der Braminen., nopens deze Kunstbewerk!ng ; bevestigen -deszelfs. uitkomst in de Oost: Indiën. In Turkyén, alwaar de Inenting van. wegen het Climaafy al zoo -gevaars lyk fchynt als in de Indiën; was; ons der een getal van 4000 ingeëntte Pers foonen ‚ volgens getuignifle: van Doétor TARRY; geen éénen ‚die daar door kwam te flerven; of daar, na door de natuurly- ke pokjes wierd aangetast; in weerwil dat ’er in denzelven tyd een kwaadäartig foort van pokjes Algernespijdk heerschte C 4) Zoo gelukkig zelfs is in Eutopa de In= Enting niet altyd geweest. Dan, wie in ‘talgemeen den loop der natuurlyke Kin- derziekte vergelykt met die, welke op de Inénting volgt, zal geen oogenblik kun= nen aarfelen, om de laatste verre, boven de eerfte te ftellen; want, daar de natwur- ke Kinderziekte, behalven de verhbaa- f „1 zende Ci) Eshemerid. rai, Curiofor. Tia. B à57- Hs 116 BEANTWOORDING - zendfte flagting, die zy veroorzaakt, nog’ een aantal toevallen onderhevig is, die, van wegen de ongemakkén- van blind- heid, verzweeringen, ongeneesbaare ver- ftoppingen, ’t zy in uit- of‘inwendige deelen, verminktheden, wanftaltige Lido tekens, enz. dezelve gevreest maaken 4 5 ziet men de Ingeëntten , bynazonder eenig toeval, een weinig koorts uitgezonderd , deze ziekte doorloopen: zy worden zel- den door de Eeterkoorts aangedaan: huns ne pokjes zyn, meest al , vry minder kleinder en minder lastig, vallen eerder af en laaten- geene vellen na. — Deze redenen, dunkt mys zjn ge- noeg,-om het voordeel van de Iênting aan te toonen; wanneer dezelve eens iù de. Indiën algemeenlyk ftaat voor de Vygen, zegt hy, om.dat zy >, puisten maaken ,en het overtollige naar » de huid dryven; voor de Druiven, om “5, dat zy. het bloed met lucht en wind ver- », vullen, en aldus tot opbruifing en gis- ss ting aanzetten (4 )-” Als de lucht rot- tend en befmettelyk was , moest het Aan- gezicht dagelyks gewasfchen worden . met het water van Sandelhout en Campher. De Schryver gaat daar na over tot de Geneesmiddelen , die de opbruifing van ‘het bloed en de rotting tegen gaan, door het zelve te verkoelen en te verdikken. Onder “dezen telt hy alle de zuuren; der Azyn, het water van dl-rhaib (yv); het zuur van Citroenen „ dat van wrange of vonrype Vrugten , als van Druiven, Queeën, Appelen: al wat het bloed zou- jad de 22 BEANTWOORDING: de kunnen doen ftremmen, als de Geleu van jujuban, Linfen, Kool, Coriander:, Latuw, Papaver, Endivie, Nagt-fcha- de, Zebashir (aw), ’t-zaad van Vloo- kruid en-Campher : roemt een middel, beftaande vuit roode ‘Roofen ; Zebaskir, Sumacs Sem. oxalid. maj. Lent. deco. Berber. Sem. Portulac. Lat. all. Santa). en ‘Campher „ van het ‘welke men zig moest gewennen alle morgen eene zekere hoeveelheid te neemen , met eenige zuure Conferf of Syroop ,- waarvan hyveen _ voorbeeld opgeeft: zoo befchryft hy-nog een foort van „Tabletten of Pillen „uit foortgelyke middelen beftaande: hy roemt ook byzonderlyk de. Paarlen - fyroop-der Indiëanen , fchoon deszelfs famenftelling hem onbekend is, en zegt, dat die van de Indiën getuigen, dat; in gevalle n@- gen pokken reeds zyn uitgekomen , de tiende door deszelfs gebruik te rug ge- houden word, maar hy geeft nog de Be- fchryving van eene Syroop aan dé hand, die hy betuigt; nopens/deszelfs deugd de Paarlen sfyroop der. Indianen: zeer naby te komen „ en die-met/vrugt: gegee- ven kan worden, zoo: voor als na de uit- bot- (Cw) Zie over dit middel de Aanmerking van CHA N= KING Pf. 62. 10 AW, DER PRrysyRrRaAGEN. :r23 botting van de pokjes, mitsgaders in ver- fcheide ontfteekings- en rotziekten, Hy getuigt; dat, in die geenen; welke aldus vooraf bereid zyn, de ziekte incdier- voegen beteugeld word dat in hen of geene ; of alleen” weinig en zeer kleine __ pokjes geboren worden Cw). | Maar, waar de toevallen van de uitbot- _tings-koorts zig openbaaren; beveelt hy met de voorfchreeve Geneeswyze omzich- tig om te gaan 5 en byzonderlyk' met de middelen; welke het bloed al te zeer zouden kunnen doen ftremmen ; of in _ zyne natuurlyke beweeging vertraagen; waar toe hy-ook brengt de middelen uit het Opinus en de Cicuta: pryst in dit ge- val de ruime en herhaalde Aderlaatingen, nevens het gebruik van yskoud water, om het zweeten te bevorderen. | Als de merktekenen van de uitbotting reeds tegenwoordig zyn, tracht hy dezel- ve te gemoet te- komen ‚ door het Lig- haam wel te dekken, te wryven , de flaap- plaats matig warm te-houden,-door dik- wyls, maar weinig tevens, koud water te | doen (Cx) p. 75- 124 BrANTWoOorRDING doen drinken, het Lighaam te doen ba- den, in den damp: van warm water; en daar na met doeken weder wel af te droo- gen.: Maar , waar de natuur zeer zwak en traag fchynt, en geene tekenen van aan- — merklyke koorts worden waargenomen, beveelt hy tot-fterker:uitdry vende mid- delen over ‘te gaan , in welkers gebruik hy nogthans de grootste omzichtigheid - „nodig oordeelt. Hy pryst daar toe de warme af kookzels van het zaad van Fen- kel, Seldry en foortgelyken, wacm te ge- bruiken” of een aftrekzel van Vygen eni Rofynen ; alleén of met de voorige t zaam gevoegt, als mede nog een af- kookzel uit deze middelen, met byvoe- ginge van Linzen, Fragacanth, Latuw en Saffraan (y }. Ter bevordering van de seen raad hy aan de dampen van warm water, of de ftooving met de afkookzels van -Camoimiller, Vioolen, Meliloten, Heemst, „Zemelen van Wyten- meel, of wepe of te famen gefteld (© 3). Als de pokjes volkomen ryp en groot Zyn; ‚6. Pp. 89 & feg, | 8. P. 131. ie, DER PRYSVRAAGEN. 185 „zyn , doet hy dezelve openen en met fchoone doeken van hunne etter zuive- rén 5 raad verders aan dezelve te berooken met de dampen van Roofen , Mirtebladen , Zandelhout; Lis of Famariscus, op dat dezelve te fpoediger tot verdrooging overgaan; maar als zy bovenmaate vog- tig zyn, doet hy de Lyders flaapen op ligte dunne bedden, met Roofen, Ryst of Hirsht- meel gevuld; en als-'er eenige verzweeringen “plaats hebben, raad hy | dezelve te ‘beftroijen met de zuiverende en droogende Poejers van Roofen en Mir- ‘ten, of van -Âloës, Wierook en Sarcocol= las zoo geeft hy nog aan de hand de mid- delen tot fterk zamentrekkende fmeerfels of eer ftooving van den zelven aart, om dan ve wenden op. de pokjes’, die zeer harde Bee aan de Aen eN ririasd heb Voor ’t verie ciad men in dit werk! ook de middelen, ter geneezing van by- - zondete ongemakken; uit Het pokvergif’ aan de Oogen „> Cortens in de-Keel en an- dere deelen; die welke tot losfcheiding der korsten , zoo wel-als tot verdry- ving vande nablyvende deelen zyn aan-. gewezkipje ee andere Byaonderheden f raa. ie (a) GC 9e, ,80 € 136 DEANT WOORDING raakende;het. verfehil der “voorwerpén 4 de Jaar-Saifoenen; in welken de pokjes guasfeerens, de voedzels, de leiding no- pens‚den afgang, en over de voorzegging, die, by, den Schryver zelve verdienen na=, gezien te worden „en ik derhalven, om niet alte langwylig te Zyns zal overflaan. „Uit het aangehaalde blykt genoeg, wel ke denkbeelden R Hazes, die mm de tien= de Eeuw leefde; van de, Kinderziekte reeds. gehad heeft : vergelyken wy zyne Leerftellingen met die, welke zedert de- zen Schryver tot: heden toe het licht: ziens zal men bevinden, dat indedaad zeer weinig veranderingen van gewigts daar in Zyn voorgebragt. Men heeft het denkbeeld van RrHazes,over de oorzaak. van de Kinderziekte ,. belacnen 5; en voor zynen zuur - deeszem een zeker vergif in de plaats geftelt zeen vergif „dat door befmet- ting ef, overêrving wordt medegedeeld, óp. -dezelve wyze als Rrazes {preekt van zynen Zuutdeeszem : een vergif, welks, aart mem tot: hier toe bekent niet te ken- nen, als in. zyne uitwerkzelen, zoo als RHazers zynen zuur-deeszem: een ver- gif, dat, Zoo ais men thans {preekt , in het-bloed ontbonden zynde, in her zel-. ve eene fnelle beweeging , en aldus de koorts, DER, PRYSYRAAGEN. 127 koorts, met verfcheide daar aan verknog- te- toevallen, veroorzaakt : men noemt dan. koorts , fneller beweeging van het bioed, het. geene RHazes opbruifing en gisting noemde: men heeft de tydper- ken van de Kinderziekte „ zoo als de Ge- neeskundige Historie- Schryver FREIND (b) wel aanmerkt, netter verdeeld, de vevallen op, meer verlichte natuur- en oncleedkundige gronden fraaijer verklaart, maar nopens de geneeswyze,is men voor als nog, immers voor het grootste ge- deelte, by de Lesfen van RHazeEs ge= bleven. ‚Men heeft de verkoelende Antiphiogisti que Geneeswyze aangeprezen , geduurende het eerfte en tweede fradium-van de Kin- derziekte » men heeft door Aderlaatingen , Laxeermiddelen , en Lavementen het ge- weld van de koorts, en andere toevallen , zoo. ook: het getal der-pokjes- trachten voorste.komen „ofte verminderen ; maar de „ziekte. tot de „uitbotting, overgegaan, heeft men. deze, getr agt te, bevorderen door. zweetmiddelen: zodanig was de bes handeling: van, SYDENHAMs, BoERHA- v.E- en. hunne.Navolgers. | Nog (6) Histoire de la Medecine, P, a. p, 106. 128 BerANTWooRrRbDinG’ _Nog heeft men aangemerkt, dat, wadr deze ziekte epidemicg grasfeetende is, de- zelve vooräl haare woede oeffent in den Zomer ; maar minder des Winters: -dac Zy allergemeenst begint in de Lente; in den Winter öplioud, ont in een volgen- den 'Lentetyd op nieuw te verfchynen: dat zy den Mensch ín allen ouderdom âan- doet, en ook aan beide Sexen gemeen is5 _faar ‘dat zy.te gevaarlyker is, hoe de Zie- ken bejaarder en fterker zyn;5' terwyl zy gemakiyker aandoet de Kinderen, Vrou- wen en alle; die van eene tedere gefteld. heid des Lighaams zyn (c). Van het tydftip, dat de Inénting bekend wierd, heeft men alle deze Voorfchrifter® óok op dezelve toegepast. Men heeft, al vorens tot deze Kunstbewerking over te gaan, de Zieken begonnen voor te be- feiden, door eene manier van leeven , niet zeer verfchillende van die, welke R Ha- zrEs reeds heeft opgegeeven. Men heeft tot het doen: van deze Operatie verkie. zing gemaakt in de Jaar-Saifoenen en Voorwerpen: in de ziekte heeft men zig niet verwydérd van de Voorfchiften, die de Arabifche Geneesheer'reeds heeft aar de Cc!) H. Boennaavrr Aphor. S. 1380, —_ DER PRrRySvrRraAGEN. Î28 de kand gegeeven : meù heeft zelfs ge: bruik gemaakt van alle zodanige midde. len , die den haam hadden in ftaat te gyn; door eene fpecifigie kracht het ven nyn der Kinderziekte tegen te gaan, en deszelfs uitwerkzelen aldus te kannen voorkomen of verminderen. Maar op dat ik alle deze byzonderhedeti in haar volkomen beflag verhandele, zal ík ieder afzonderlyk bäehiniwes en Eeindelyk daar uit eene verkiezing maaken, wel. ken weg, volgens myne gedagte, als den zekerften zal in te flaan zyn. Ik beginne met de VERKIEZING D E R VOORWERPEN E N JAAR-SAISOENEN WOE DE | INEN TING De inflammatoire hoedanigheid des j _bloeds, die men onderftelt, voornaam- Iyk in het eerfte tydperk van de Kin- IV. Deen. Ï | der 130 BEANTWOORDING derziekte, plaats te hebben, heeft gele. genheid gegeeven om de fterke volbloe- dige en heete voorwerpen, als de gevaar- lykfte voor deze Ziekte aantezien; en in tegendeel als best gefchikt, die van eene aan déze tegen overgeftelde Lighaams - ge= fteltenis. Om de tegenftand van de huid 4 heeft men nog de Ouden uitgefloten , hoe- wel hunne koude en flymige gefteldheid van fappen , zegt men, eenigzins fchynt te ver- goeden „aan het nadeel , dat de tegenftand van de huid doet. Dus luiden de Lesfen van den grooten BoERHAAVE en Zy- nen Commentator VAN SWIETEN (d). Deze laatste Schryver heeft daar en bo- ven aangemerkt, dat de Volwasfenen nog van wegen hunne vrees voor de Kinder- ziekte , niet zelden dezelve gevaariyker krygen, dan die van eenen tederen ou- derdom. ‚Maar de eertsseborenens zegt hy „ offchoon. hunne gefteldheid van ‚> Lighaam tot de Kinderziekte meerder >» gefchikt fchynt te zyn, moeten toch s» OOk gevaarlyk aangemerkt worden ; aan- », Zezien hunne tedere Lighaampjes door » ligte aandoeningen in ftuipen verval- > len, zoo-als in den tyd, dat de tan- » den voort komen , blykt; behalven;, | > dat Cd) Cow. in Borru. Aphor, Tom, 5. p, 162. \> hd Me SS a add Der PrysvrAActEN. rôt 5, dat zy nog aan een aantal van andere 5 Zieklyke omftandigheden onderwor: » pen Zyns die, van het geboorteftip af »‚ tot eenige jaaren toe, nog plaats heb- sweben. | | Uit deze Aanmerkingen zyn; ten ope zichte van de Jaaren, in welken men best de Inênting zoude. kunnen verrigten ,vers fchillende gevoelens gefproten, Die van Affracan enten meest äl in beneden de zeven jaaren (€). Mary oordeelt de bekwaatnste tyd tot de Inênting, onmiddelyk ; of immers kort, na de geboorte, en befchouwt gee- ne der ongemakken, welke de certsgebo= renen onderhevig zyn, als bekwaam om eenig nadeel toe te brengen (f). GANDOGER DE Forenys ftelt ins. gelyks de Inénting in het werk, aanftonds na de geboorte ‚en verders tot dat de Kinderen een half Jaar oud zyn:dan, van dezen tyd af , ontraad hy dezelve van we Ce) Biblioth. Angloife, P. 12. D. 154 Cf ) Medical Obfervations and Inquiries, by a Swrite ëy of Phivficians in Londen, val. 3. p. 288, la 132 BEANTWOORDING « wegen de te vreezene toevallen van het tanden krygen, en wel tot dat zy drie en een half Jaar bereiken (2). LocHer pryst ook de Inënting kort na de geboorte aan. Deze Schryver heeft, op danraaden van STORK, dezelve in Jonggeborenen dikwyls expresfelyk be- proeft, en daar door ondervonden; dat zy geenzins in deze tedere Voorwerpen gevaarlyk zy ; miaar in tegendeel , dat; zoo als ook STORK van gevoelen was; deze tyd de beste is: voornaamlyk, om dat, zegt hy, 1°, ‚door het ontlasten van » het Meconium, de Kinderen minder aan 5» Ziektens onderworpen zyn: 2°. dewyl 5 in de twee eerfte ‘Jaaren leeftyd, de 5, meeste Kinderen aan de natuurlyke »‚ pokjes fterven:-3°. nadien zy de eerfte 5» maanden. van hunnen leeftyd meest äl »> flaapende doorbrengen, en door uit- 4, wendige zaaken uiet zoo ligt aangedaan 5, worden: 4° aangezien zy de Genees: 5, middelen veel beter doorzwelgen , dan 5 wanneer zy ouder zyn: 5°. vermits het ss dangezicht niet wanftaltig word. “Van 5, vier en dertig eerstgeborene Kinde „> ICN) “Ce ) Traité pratique de V Inoculavion, (Pc, à Narsur 5 & Paris 1766, DER :PRYSVRAAGEN. 183 ss ren, in den:tyd van zes weeken inge- » Ent, en onder welken ’er eenige wa 5» ren, die men flegts eenen dag oud re- » kende ‚ zyn ’er twee geftorven : het 3 eene deor een misflag van de Moeder, ss in haar leevensregeling ; het ander zon. »-der eene klaarblykende oorzaak (4). se PertervarL is van tegenftrydige ge- dachten :-hy heeft zig tegen het gevoelen van MAT xr verzet; en oordeelt, dat men , om de origemäkken , aan welken Eerstge- borenen onderhevig Zyn, dezelve niet, dan uit hooge noodzaaklykheid , moet in- Enten5 ja dat men dan nog moet wagten, tot dat het Kind: dereerfterdrie: maanden van Zyne geboorte te boven is, om dat het inrdien-tydawel het allermeest aan on- gemakken laboreert , en het dan. nog-te vroeg is -om:iets'te vreezen-voor het uit= komen vande, tanden. By oordeelt het ook: niet goed, buitenrnoodzaaklykheid in te: Enten zoolang het Kind zogende is; aangezien -door,;middel van,het zog, vol- gens zyn gevoelen, ‘verfeheide ziektens var de Minnen aan het Kind kunnen me- degedeeld Worden, maar bne als de Ron \ ' ‚be- C#) Obfervationes praftice circa Tnoculationem Variola- “rum ín neo - natis infhitutum , Windobon, 1778. - 04 13 134 BEANTWOORDING bekwdamfte tyd te ftellen , tusfchen de drie en zeven jaaren, in gezonde Kinde- ren „ en tusfchen vier en zeven, in die welke zwak en teer zyn. „, De krachten s> der natuur» zegt hy, zyn dan fterk 9, genaeg , de uitwaasfeming gefchied » vry en owervloedig , de aandoenlykheid > van ‘ct Lighaam is veel verminderd, de s Ingewanden zyn gezond en fterk en ss zonder verftoppingen , de geest, fchoon … werkzaam en vlug, word door geen ge- 5, moedsäandoeningen geftoord; de bes s, kleedzelen hebben eene behoorlyke », dunheid, en. de vezelen zyn noch te s ftrak noch te flap, voor de uitbottin- > ge der pokftoffen (#) DrMspaLE, die voor de vermaard. fte der Inênters gehouden wordt, heeft waargenomen , dat jonge Kinde- ren, door de Inênting meerder puisten krygen, dan die, welke ouder zyn; en om deze reden oordeelt hy de Inënting niet goed, voor het tweede Jaar na hunne geboorte (k ). hiene Van -Ci) On the Disadvantrges, which attend the Inaculation of Childern in early infancy, Lend. 1768. (k-) The prefent Method of Lreeutatmg fer the Smal- Pax. Te, « E per PRYSVRAAGEN. 135 Van het zelve gevoelen is de geleerde ScHWENKE (Ì). | De (chrandere Hoogleeraar vaN Doe= VEREN heeft; even als DiMsDALEs waargenomen het meerder getal van pok jes, waar aan Jonggeborenen onderhevig zyn; en fchryft het zelve toe aan de broeijing van het bakeren. Deze Geleer- de is ook van gevoelen dat het best zy» den tyd, waar in de Kinderen aan de on- gemakken van hunnen eerften leeftyd on- derworpen Zyn, voorby te laaten gaans offchoon hy de Inénting, in dien tyd, met- gewenscht gevolg verrigt heeft (mm). De beroemde Hoogleeraar CAMPER, oordeelt het verfchil van de Jaaren wel niets tot het wel flaagen van de Inënting te doen , maar heeft echter ook opge= merkt ; dat zogende Kinderen fomtyds duizend puisten krygen, daar andere, van dezelve gefteldheid des Lighaams , en twee Jaaren oud zynde, ‘er alleen drie of vier of tien kregen; en de toevallen, als de | nge d zwel- CI) Zie zynen Brief ann den Geleerden E. Sanpt: FORT, in de Gentess en, Natuurkundige Biblisth. T. 6, p. 649. | (ín) Ineen Brief aan denzelven , in het zelve Werk, de Te kid ' 4 136 BEANTWOORDING zwelling van het aangezicht, van de han- den, enz. kwyling en etterkoorts , hier aan evenredig ftellende , verkiest hy de Eerstgeborenen, en die beneden het Jaar Zyn, daar van uit te zonderen; dan tot vier Jaaren met de [nênting te wagten; oordeelt hy niet goed, en vraagt , hoe men dan de befmetting der natuurlyke Kinder- ziekte zal voorkomen (n)? Na deze Lyst van byzondere gedach- ten der voornaamfte Mannen, die over de Inênting gefchreven hebben; nopens den tyd voor de Kinderen, in welken zy best ‚ zouden kunnen ingeënt worden, blykt ‚dat de meeften daar heen hellen, om den eer- {ten leeftyd , in welke zy aan verfcheide Ongemakken onderworpen zyn, te laaten voorbygaan: myn gevoelen derhalven is; dezen tyd te doen ftrekken tot de uitbot- ting van de tanden volkomen is > aldus we men zig bloot te ftellen aan toe- vallen ‚die men verkeerdelyk fomtyds aan de Inönting toefchryft, maar die-doch ook niet zelden;door dezelve, of aangezet, of wezendlyk, en alleen daar door vervor- zaakt worden ; terwyl men de Kinderen nog genoeg irl voor de natuurlyke be- rj ) dn hes ze voren aas ‚gehaalde Werk, De Pie …& DER PRYSVRAAGEN. 137 befimetting. Evenwel, in gevalle de. na tuurlyke Kinderziekte heerfche ; of in eene zelfde Familie of Huisgezin, een of meerder, ’t zy aan de natuurlyke, ’t Zy aan de ingeëntte pokjes ziek zyn, en zig hier Jonggeborenen bevinden, kan en mag men die ook wii ap inenten; aan- gezien Zy doorde natuurlyke befietting gedreigd worden, die altyd veel gevaar- lyker is, en men van eene andere zyde ‘gezien heeft, dat ook dezelve. de Inén- ting. gelukkig “kunnen doorftaan. Het zog van deMinnen kan , verre van nadee- lig te zyn door.eene: goede leefwyze aan hen voor te fchryven, zeer gefchikt ge- maakt worden „ om te voldoen aan alle de aanwyzingensvan de Inëncings en dus vergoeden-aan de-Geneesmiddelen ; die de Zuigelingen toch moeilyk flikken. De on= dervinding heeft het geene ik hier voors draage bekrachtigt. … 9 ven zot De Volwasfenen kunnen in allerleyen ouderdom vryêélyk ingeëntworden. Drims= DALE heeft; de Ínönting met goed. ge- volg verrigt in Lieden van zeventig, en- Murray in die van boven de tagug Jaaren. Men ziet dus dat.de Leer van den Grooten BoeERHAAVE» ten ópzich- te van de min of meerder moeilykheid ine Ds de 138 BrANTWOORDING de Kinderziekte, naar maate van den ou- derdom, niet doorgaat; ja in tegendeel , dat die, welke van dezen verlichten Man, als de beste voorwerpen befchouwd wors den , juist aan de meefte gevaaren zyn blootgefteld, en vice verfa. | Altyd is het best, gezonde Geftellen tot de Inênting te verkiezen; dan, waar men voor de natuurlyke befmetung be- vreest is, mogen ook vryêlyk ingeënt worden die geenen, die eenige onge- makken onderworpen zyn; of zieklyk be- fchouwd worden; want, zoo als ook de Geleerde ScnweNKE van de Kinderen aanmerkt (vo), als dan is het beter in te Enten, en hen eene ziekte te verfchaf- fen, waar door zy veel minder gevaar van fterven zullen loopen, én die meest äl de overige Ziektens niet verergerd, maar fomtyds eerder verbeterd. Zoo merkt ANprews; in eenen Brief aan WiIiLMoOT aan (p), dat in een Meisje , dat de {churft had, en de pokjes kreeg, geduurende deze laatste ziekte , de „fchurft (Co\ In den Brief te voren gemeld. , (p) Tre Prafict of Inoculastor imparrially confidé- red, Ge. / DER PRRYSVYRAAGEN, 139 fchurft verdween; maar na de pokjes ge- neezen waren, verfcheen nogthans de {churft weder. ScrnurTz heeft ondet- vonden , dat Menfchen , die kort te voren eene tusfchenpofende koorts gehad had- den, zoo veel te gemaklyker ingeënt zyn5 maar heeft tevens gezien, dat zoo eene koorts fomtyds in plaacfe van de Etter- koorts verfcheenen is; en in anderen, dat dezelve verdween, zoo dra de pokjes te __ voorfchyn kwamen. Deze Schryver heeft, met gelukkig gevolg ingeënt een Kind ,dat aan de Engelfche Ziekte laboreerde, zco wel als die geenen, welke aan de Venus- ziekte kwynden (q). Veele, die de Scheurbuik „of de Kliergezwellen , hadden, zyn zoo wel als andere ; die aan de Jigt en aan de Teering Ihbòreerden , met vrugt ingeënt door DiMsDALE (r). De Hoogleeraàr CAMPER heeft, zonder eenige voorbereiding, met goed gevolg de Inénting verrigt aan Kinderen, met de pieren, Pentofen en met Dauworm be. ze (sa Volgens . FPoreny, moeten Meis. jes» (q) Genees. en Natuurkand. nes wan den Geleerden dd E. SampiroRT, T.- 5, p. 828. & fg | (Cr) Zie het voren houwonaids Wert. (s) Het voorgemelde Werk p. 5g--6O. 140 BEANTWOORDING jes, zoo min als Jongelingen, in den tyd „dat zy huuwbaar worden , zig aan de Inén- ting overgeeven (#): zoo word ook den tyd, in welken de Vrouwen of Vry{ters hunne Maandftonden hebben ontraaden: ‚dan waar dezelve , ftaande de pokjes» overkwamen, hebben zy nimmer nadeel toegebragt , om welke reden--de Hooge deeraar CAMPER geene zwaarigheid maakt , immers in gevallen, waar -men voor de natuurlyke befmetting,bevreest is, in te êntens alvorens dezelve geëin- digd zyn (u): In zwangere Vrouwen, hebben DiMmsDaALE en anderen’, de Inën- ting met goedgevolg verrigt (‚y): buiten ‘vrees voor de natuurlyke befmetting is. het echter beter dezen tyd te ontgaan. Min- „nen zyn,te gelyk met hunne Zuigelingen) ‚door den Hoogleeraar CAMPER ingeënt met gelukkig gevolg; alleen raad hy aant „geduurende. den,tyd , dat de. koorts, van uitbottinge tegenwoordig is) het: Kion de „Borst te onthouden 4 we) ears Van alle Voorwerpen zyn ’er geene, die beter voor de Inëntinge gefohikt ZYN» als (Ct) Het aria us ren Cp} Cu)p.7 4 (v) In Ns: Werk van dezen Schryver te voren gemeld, Cw) Pe 77 DER PRYSVYRAAGEN. H4T als die, welker huid doorfchynend, bloe- zend, poezelig en zagt is; en geene ge= vaarlyker dan die, wier dikke en taaije huid de natuurlyke doorwaasfeming fomtyds vermindert of belet. Zoo heeft CoN- DAMINE waargenomen, dat de Bos- [n= diëäanen, die hunne Lighaamen fterk ver= wen met Roucou, zelden van de natuur- lyke Kinderziekte geneezen , terwyl ande- re, wier Lighaamen aldus niet befimeerd Zyn» dezelve gelukkig doorftaan (x). Hy fchryft dit niet ten onrecht alleen toe aan de belette doorwaasfeming van de Huid. De geleerde Brecker (y) heeft de gemelde ‘huidshoedanigheid opgegee- ven, als een teken , waar uit men de graad der Kinderziekte voorzeggen kan; en de. Hoogleeraar CAMPER (2), getuigt in deze voorzegging nooit gemist, en daar wie het min of meerder getal der pokjes 4 die uit de Inénting ftonden te volgen altvd voorzien te hebben: zoo heeft ook ScHULTS le a dat vette Men- ek ed Me:noires de V Acad, des Sciences, de Van. 1745. Ed. d’ Amfterd. (y) Zie Tyssers Raadg. vertaald , derde druk p. ÓOL. | (2) Het voren gemelde Werk, p. so. (aj Zie de Natruur- en Geneeskundige Bibl, van den geleerden E‚ SANDIFORT, dì 5. B. 828, 142 BEANTWOORDING, Menfchen ‚ meest äl goedaartige pokjes krygen, en daarom met gelukkig vooruit- zicht kunnen ingeënt worden. De manier van leven doet weinig of niets tot den aart van de Kinderziekte; en de Voedzels kunnen , zoo min als het Cli- maat, eenige veranderingen daar in te weeg brengen ; want, zo als de Hoog- leeraar CAMPER ook aanmerkt, ontdekt men, in Volkeren: van allerieyen aart eu leefwyze, de merktekenen van goed en kwaadaartig foort van pokjes (bh). Ry- ken en Armen „ zyn aan beide foorten onderworpen, zoo wel als de Volkeren van allerleye Waereld - oorden; hoe ver- fehillend ook hunne leefwyze is. Des on= aangezien is het niet raadzaam, de Inêna ting te doen ondergaan aan die geenen, welke fterk aan den drank overgegee- ven zyn. | Die van Europa verkiezen liefst, voor den tyd der Inênting, den Winter, fommigen nogthans, hebben de Lente verkozen; maar inzonderheid fluiten zy de Herfst uit, om de verfcheide Ziek= tens, die ‘er in dezen tyd heerfchen. Be EL (b) p. 47. DER PRYSVRAAGEN. 143 het geen ik te voren over de Luchtsge- fteldheid van de verzengde Luchtftreek hebbe bygebragt, is gebleken, dat de drooge tyden aldaar als de gezondften zyn aan te merken ; en het is daarom; dat ik deze voor de Regen - Saifoenen vers kieze. Dan, in gevalle ‘er befmertelyke Ziektens, die gevaarlyk zyn, en niet de Kinderziekte heerfche , oordeele ik het raadzaam, dezen tyd eerst voorby te laa- „ten gaan: de Regen- Saifoenen zyn aan zodanige Ziektens 't meest onderworpen; en daarom voor de Inënting min be- kwaam. Maar als de Kinderpokjes alge- meen heerfchende zyn: mag men vryé- lyk inênten , zelfs als ‘er kwaadaartig foort van. pokjes grasfeert. De onder= vinding heeft geleerd , dat het gevolg van de Inêntíing in zulke tyden @ven ge- lukkig kan zyn. Het eenigfte dat men te vreezen heeft is, dat fomtyds de na- tuurlyke befmetting kan plaats hebben, in die geenen , welke de Inênting ondergaan , en dat derzelver kwaade gevolgen, dan ten onrecht aan deze Kunstbewerking kunnen toegefchreven worden. Dan, het nut, dat de Inênting verfchaffen zal, door het behouden van een aantal Lyderen „die anders gedreigd worden door de natuur- lyke Kinderziekte ten grave te daalen, | moet t4aà BEANTWOORDING moet eene vertroosting Zyn , ter vergoe. ding van zodanige valfche befchuldiging. DENTEN OR D/E , VOORBEREIDING. De Leerftellingen van RHAZEs nopens de voorbehoedende curatie der Kinders ziekte, hebben eenen invloed gehad, die tot heden niet is uitgewischt. De oorzaak - van deze Ziekte, in de opbruifing van het bloed ftellende te beftaan , heeft men toevlugt genomen tot alle zodanige mid- Een > die men bekwaam dacht, om de- zelve of voor te komen ; of tegen te gaan. SYDENHAM en BOERHAAVE deze oorzaak in de Zuflammatoire hoedanigheid des bloeds zoekende, verfchilden niet veel , nopens de Geneezings - aanwyzingen vâan-RHAZESs. Alle middelen, die maar eenigzints in ftaat kunnen zyn de bewee- ging des bloeds te bedaaren, worden in de voorbereidende geneeswyze der Kin- derziekte aangeprezen. Onder dezen wor= den als de voornaamfte genoemd, de Aderlatingen, de verkoelende laxeermid- delen, de Voetbaden, de zuure Genees. mid. DER PRYSYVRAAGEN. 145 middelen, en de zuurachtige en verkoe- lende Voedzels; al wat het Lighaam kan verhitten, of de opbruifing des bloeds aanzetten, moet zorgvuldig vermyd wor- den. Vleesch of Visch, en alle derzel- ver bereidzelen, de Eyeren, Boter; Kaas; Melk, Olie, den Wyn, alle geestryke Dranken „, zoo wel ais de beweegingen des Lighaams , en de verhittende Ge- moedsdriften , moeten als zoo veele fchaa delyke. dingen aangemerkt worden. Buiten en behalven deze Leefwyze en Geneesmiddelen , heeft men getracht te voldoen aan eene andere aanwyzing, die beftond in het venyn der pokjes ‚door middelen ‚die men onderftelde eenen’ daar aan tegen{trydigen aart te bezitten, ware % mogelyk , te vernietigen of onwerk- zaam te maaken. RHazes roemde tot dit einde byzonderlyk op zynen Syroop > en de Syroop van Paarlen der Indiëanen CSyrupus Margaritarum Indorum). Borre HAAVE prees de middelen uit het 4nti- monium en de Mercurialia, tot het zelve einde aan: hy gaf de volgende Poeijers , om ‘er alle drie vuren een van in te nee- men, met vier oncen wey: A. Antimon. diaphar. cum Nitr fixo. Dragm. vj Mer- eur. dulc. Dragm. fem. Sal. Polychr. IV. Deer. K Dragm. / z46 BEANTWOORDINGS Dragm. j. Mix. @& Divid. in Pulveres Rtv CE Je Zodanige middelen zyn dan ook in de Voorbereiding tot de Inênring ge- bez gd. DimspareE (d) pryst daar toe een Poeijer aan, beftaande uit agt grynen Calomela, en een agtste gryn van de Tartarus emeticus. Hy geeft dit Poecijer aan Volwasfenen om den anderen dag; maar aan jongere Perfoonen; geeft hy min- der: zoo gaver de Suttoniaanen de Kwik, fomtyds in zulke fterke giften, dat daar door kwyling ontftond. Murray had een Drank in gebruik, die beftond uit Teer- water en Cicuta met Campher , Ca- ‚ fomel en de Harst van Guajac. Zoo wierden dan in de Kinderziekte ge« bezigd dezelve middelen, die als Spectfr= quen in de Venus ziekte geprezen wor- den : niemand nogthans heeft tot hier toe aangewezen, dat 'er‘tusichen de ve= nynen van deze tweederleye Ziektens, de minfte (Cc) H.Boernavr Anker cum Com. Jil, vAN SWE TEN, T. 5 in Motsria Med p ?oy (4) Zie het te voren gemelde Werk, OCDER PRYSVRAAGEN. 147 minfte overeenkomst zy. Eene reeks van ondervindingen , welke bevestigen , dat niet alleen in allerleyen oûderdom, niet alleen ín gezonde, maar zelfs in ziekly- ke Voorwerpen, de Inênting, zonder de aanwending van deze middelen, even gelukkig geflaagd is, bewyzen de nutloos- heid van derzelver gebruik , en de mis- gisfing van den Grooten BOERHAAVE, nopens de Geneezing van de Kinderziek- tes ja Dimspare zelfs, heeft, volgens zyn eigen getuignis, zulks in de Kunstbe- werking van de Innung ondervonden. WATsoN was van gevoelen, dat de Kwikmiddelen de puisten veel eerder ver- meerderde 5; ook heeft HursHaMm de- zelve dikwyls fchadelyk bevonden, en daarom het algemeen gebruik daar van veracht. Des niet tegenftaande „heeft men door- gaans de gemelde wyze van Voorberei- ding gevolgd, en hier mede korter of langer aangehouden. Sommige hebben die geduurende zes, andere vier, andere twee weeken, vóór dat zy tot de Kunst- bewerking van de Inënting overgingen, ia’t werk gefteld. Het is Waarfchynlvk, dat, waar men deze manier van hande- len, onverfchillig in allerleye foorten van | K-2 Voor a48 BEANTWOORDING, Voorwerpen geöeffent heeft ‚, meer na- dan voordeel daar uit ontftaan is. \erre van daar door de hoedanigheid van het bloed in diervoegen te veranderen, dat een kwaadaartig foort van pokjes verhoed zoude kunnen worden , heeft men veel eer zwakke Voorwerpen daar door afges mat. en de krachten, die ter ontbinding en uitdryving van de ziekftoffen vereifcht wierden, vernietigd: gezonde Geftellen, heeft men vrugteloos gefolterd. De Leerftelling van RN HAZES, zoo wel als van Zyne Opvolgers, mitsgaders van Sy- DENHAMEN DOERHAAVE, dat de pok- jes in haar begin door foortgel, ke. midde- len zouden kunnen geneezen worden, zonder uitbotting, ís veel eer een dwaa- ling. Waar de krachten vernield worden, heeft men te vreezen, dat zig de ziekftof op inwendige deelen ftorten, en gevaar- Iyke toevallen voortbrengen zal; en dat in deze Ziekte het bloed altyd eene hoe- danigheid van ontfteeking zoude hebben, waar van de drift en taaiheid moet tegen gegaan worden door Aderlatingen , La- xeermiddelen, en wat dies meer zy, is ook niet altyd waar. De koorts is dik- wyls niet meer dan vereischt. word om de ziekftof volgens den aart en de gewoonte der Ziekte ,te ontbinden en uit te dryven;, ir PER PRYSVYVRAAGEN. I49 in welk geval zy niet zonder gevaar, - door verzwakkende middelen , verminderd word. Meest al is zy van eenen rotten- den aart, en in dit geval zyn byzonder- Iyk de Aderlatingen zeer nadeeiig. De voorfchreve wyze van Voorbereiding, is derhalven tot niets minder bekwaam, als om; in alle gevallen, voor de Inéncing, onverfchillig voorgefchreven te kunnen worden; en het is zelf niet mogelyk eene wyze van Voorbereiding uit te denken, die in ’t algemeen, in alle gevallen, ZOU- pr kunnen en hebben. ‘ f Zoo lang de natuur van het venyn der Kinderziekte niet bekend is, of geene middelen zyn uitgevonden; die dit venyn in z-n natuur zelve beftryden en vernie- tigen kunnen, Zoo lang zegge ik, is het ook: beter ‘de Lyders met geene vrugte- looze Geneesmiddelen „ noch eene te ftrenge leefwyze, af te martelen. In te- gendeel , zâl- het vry beter- zyn, en met de gelukkigfte ondervinding ” zoo wel als met eene” nationale Geneeskunde over eenftemmen ;- wanneer wy der Zieken gewoonte, en hunne temperamenten, ga- de flaan; en, m@t opzicht tot derzelver byzonderheden , eene leefwyzevoorfch:v- ven, die: best met -dezelve. overeen as GO Ken: komt, iso BEANTWOORDING. komt, zonder van eene andere zyde na- deelig te kunnen zyn. ern Har’ Ik verwerpe derhalven alle Geneesmid= delen „in die geenén ‚ welke eene volmaak- te Gezondheid genieten; en ik achte het _ voldoenend hen, nopens het gebruik van hunne Voedzels, matig te doen zyn: de grove Spyzen, en voor al de Vleesch- en Visch-Spyzen, de geestryke Dranken en den Wyn ‚ moeten vermyd worden. Even= wel, wanneer zy hier aan fterk gewoon zyn, mag, en moet men zelfs, minder ftrengheid gebruiken: het matig gebruik van onvolwasfen Vleesch, en nu en dan ook van een weinig Wyn; kan. aan dezen niet zoo veel nadeel toebrengen ‚ als wel de volkome onthouding. rds Het zuiveren van de eerfte wegen , al- vorens. de Inénting te verrigten , is al- tyd goed; byzonderlyk in die geenen ; die hardiyvig zyn. Het volftaac tot dat ein- de, een of twee maalen , een-zagt buikzui= verend middel te geeven , waartoe de Pulpa Casfia TFamarindorum, Prunorumg: de Manna, en de oneentlagtige Laxeer- zouten; als. het fat Mirabile Glauberis Ebfon en andere foortge'yken, best ge- tchikt zyn. Kinderen, kunnen de Syru- ij Pus | N DER ,PRYSYRAAGEN. ISï Pus Rofar-v. ce. f. Cichor. c. Kheo, of iets dergelyks . gebruiken ; doch, ais Zy mocilyk dezelve doorzwelgen , is het beter hen een Lavement aan te wenden. Een af- trekzel. van, Gerst of Gort. met Honing, en, een weinig fout vermengd, kan hier toe volftaan. nm | Ee de- geenen die men vermoed wor= men tehebben, moeten -dezelve alvorens de Inenting te ondergaan , vernietigd wor- den. „Het is vin dit geval, dat onder an- deren ook)de,Kwik-middelen zyn aangee wezen, en dat derhalvèn de Poeijers van BorRHAAVE of van DIMSDAaLE van dienst. kunnen zyn. be zt wiacheN Pins Ziektens „moeten,of geneezen of verbeterd worden, door middelen „ die naar hunnen byzonderen aart en de by« zondere toevallen ook verfchillend. zyn ingerigt; en het is in het. gebruik dier middelen; dat dan ook het voornaame. van — de Voorbereiding tot de Inênting beftaat, De Aderlaatingen komen niet dan in volbloedigen, en fterke Voorwerpen, en ° in de heete Gewesten zelden te pas. | De beweeging en rust, flaapen en waa- K 4 kens is2 BEANTWOORDING ken , mogen geöeffend worden naar ge- woonte, maar de een en andere kan nog- thans zondigen door te veel of te min. De gemoeds- beweegingen moeten ver- myd- worden „ inzonderheid die droef- geestigheid of gramfchap kunnen verwek- ken. Het byflaapen » behoeft in de Ge- huuwden nie’ verboden te worden, mits tor geene onmaatigheid overflaande, De lucht moet liefst koel zyn, en des- zelfs ververfching; is ten uiterften nood- zaaklyk. je Zodanig is de eenvoudigfte, maar te- vens; voldoendfte en beste wyze van Voorbereiding ingerigt: alle verdere ce- remonien zyn nutteloos , dikwyls fchade- yk , en hunnen oorfprong verfchuldigd aan dwaalingen. aib vooruarhdte en geleerdfte Inén- ters „ hebben zig van deze wyze alleen “bediend, en met gelukkig gevolg: D1ims- DALE zelfs, heeft die in veelen alleen gêbezigd, en de uitkomst is even geluk- kig geweest, als in de gevallen, waar in hy zyne Poeijers werkftellig maakte. De DER PRYSVRAAGEN. E53 De Geleerde. Scnwenre (Ce), die wel: eer de manier van Voorbereiding van. DiMsDALE volgde; gaf-daar na geene Kwik-middelen, dat aan zulken> die hy vermoedde wormen in het ge- durmre te hébberi: Buiten deze gevallen, beftaat zyne-gantíche Vcorbereiding;, in de onthouding van het dierlyk Voedzel, in het gebruik van Spyzen , uit hetryk: der Planten, en in een Buikzuiverend mid- _del, beftaande in een aftrekzel van Sennes bladen; „ met Manna, en een weinig Zout: twee afgangen: dagelyks 3 s zegt hy; zyn genoeg, en daar na {chikt hy het gebruik vän- zyhe-Purgeer- middelen. „De bewees ging, moet volgens dezen Schryver , fterk aangeprezen „ maar nooit tot Zweetens, of vermoeiens toe , voortgezet worden: _zorgvuidig wil hy; „dat zig. die geene, wel- ke ftaan ingeënt te worden , wagten in een befloten vertrek te zyù*,“dät door. vuur of door veelheid van Menfchen, te warm of vterbenauwd is ; doet \dezêlve niet warmer kleeden of dekken; dan naar gewoonte „en. gebied hen, behalven het Vleesch en Vleefchnat, hog te vermyden alle: vette Spyzen „ als Boter, Kaas, Olie en tk he zoo ook den Wyn, alle ü geest Ce) Zie zynen Brief te voren gemeld, K 5 154 BEANTWoerDINe, geestryke, Dranken ‚ Speceryen en arotma- uique Kruiden, Den tyd, die deze Schry- ver tot‚deze Voorbereiding aanwend „ is zes dagen of nog korter. „De wermaarde Hoogleeraar „Ca Mm Prr, GA)» verwerpt yolftrekt alle, V oorbereis ding Hy houd-zig liefst byde gewoons te der Zieken : fteld de Inenting: in het werk in gezonden „dat visvin die. ‚ welke soch, aan, koorts, buikloop-nf foortgely- ke Ziekten-laboreeren ; verzwake dantheg Highaameniet, door ontlastmaiddelen,; noch verhit het zelve „door, Speceryen .-aldhet everige laat Hy, aande natuur over. „No> pens. de,kwynende Ziektens, zegt Hy, deze komen ‚niet in-,groote aanmer kings omdat, in gevalle, de-natuurlys ke befmetting, den Mensch overvalle, ' honderdmaal ‘erger toevailen. zullen te HONWEEZBA ABe "oi Honisv aszoled 199 JJ & PEET OIO TOO } TV > Om ‘het nut der Voorbereiding juist te waardeeren '‚ ‚heb -ik-in: overweeging gehomen., het geene men „en, inde An- geêntten ; ‚en -in die, welke de nacuurs lyke Kinderziekte heeft, aangetast; waar neemt; ‚Men heeft, zoo als uit-het-voors 18999 gaan- Cf) Zie t gemd rDerky po BBAT ovens si Go) ì GC Jh C r DER,PRYSYRAAGEN. 155 gaande. blykt,: de ‚inênting. verrigt, zon- der, eenige, Voorbereiding >. zonder -eeni- ge veranderingin, de. leefwyze , en zy heeft even gelukkig gevolg, gehad. … Ik heb, ino-den ;tyd, dat de Kinderziek- te zeer fterk. heerschte » waargenomen, dat, kwaadaartige {amenvloeijende pokjes verfchenen ‚in,die geenen „ welke van overlang ,, uit vreeze voor, de befmetting ; zig aan eenerleefwyze hadden overgegee- ven, gelyk;aan,;die van. ‚de, Voorberei- dings terwyl andere, van eene ruwe manier van leeven „ het. goedaartig. foort kreegen. Maar ik heb ook gezien, dat in die, wel- ke vooraf „ of in het begin van. de uitbote tings = „koorts „ verzuimd hadden .den buik te zuiverende koorts allerhevigst wierd ; dat 'er, Delirium en. andere toevallen vere fchenen ; ja dat de aart van de koorts zelfs eene volkome, rottende fmetting der vog- ten deed vreezen 5 /en dat alle deze ver fchynfclen trapsgewys verergerden„zonder dat ter uitbotting- kwam, zoo lang, tot dat de-eerfte wegen, door bekwame Braak- en Purgeermiddelen gezuiverd waren, wan- neer den ftaat des „Lyders beterde , en de uitbocting volgde. Zoo heb ik gezien. in een Jongeling van omtrent 23 |aaren, dat , alleen door -de “prikkelende. ftoffe in de Maag» de uicbotting vertraagt en te rug ven gee 156 “BEANTWOORDING gehouden wierd ‚ terwyl de koorts, met ge- duurige verheffingen, hevige benauwthe- den, hitte, nygingen tot braaken , ylhoof- digheid ; eene brandende; rasfe , ongelyke En flappe pols, verfcheide dagen reeds geduurd-häd , en nog, altyd aanwakker- de; “ja zoo, dat ik dezelve veel eerder voor eene’\waate Rot-köórts'; dân voor de Uitboetings- koorts van de ‘Kinderziekte groette. Ik {telde een: Braak- middel in *t werk; na-deszelfs uitwerking bedaars den de toevallen, en de merktekenen van de- pokjes openbaarden ‘zig ‘den anderen dag. «B'ykt uit „deze Waarneeming niet zonne- klaar de nuttigheid van het zui- veren der eerfte wegen , in de Voorberei- ding van de-Inénting, en dat de koorts; Waar ze in Zulk cenen graad, en met zulke gevaarlyke toevallen vertchynt, veel eer- ‘der als een belettende, dan als eene uit- werkende’ oorzaak” van de uicbotting moet aaftgezien worden ? Ik kan derhal- ven; in dit deel der behandeling van de Kinderziekte ; “niet volkomen toeftem- men’ het gévoelen van den beroemden Hoogleeraar CAMPER ;-hoë-zeer ik de Enwadrdeerbaare ' hoedanigheden van de- zen Groöten” ‘Nlán met verwondering bes fchouwele! hobvachte; ftéllende , dat-de ri ts, ân welken ‘etaad die 6ok ans + alty DER PRYSYVRAAGEN. 157 alt\d als noodzaaklyk -moet, aángezien worden , als. waarom Hy dezelve niet aanzet door Zweet- middelen; noch vere mindert door Nitrofa „, of Ontlast- mid: delen; want, zegt hy, wy weeten niets in welken graad de koorts noodzaakiyk zy, om de Pokftof uit te dryven; waar- genomen hebbende , dat eene geweldige koorts flegts twee puisten ; en eene gema- tigde duizend voortbrengt (g). Zoo heeft my de ondervinding in.de- zelve Epidemie geleerd „ wat nut de zorg- vuldige onthouding van Vleesch-{pyzens en het gebruik van zuurachtige Genees- middelen en Voedzels doet. Verfcheide- maalen heb ik het gevaar der ziekte zien vermeerderen , doordien de Zieken on- voorzichtig Vleesch-fpyzen, of de Soe- “pen daar van, gebruikten. De puisten wel is waar, wierden hier door niet ver- meerderd ; maar de aanwakkering van de koorts, ylhoofdigheid en eene overgang der.fappen in, verrotting, maakten voor-_ naamlyk het gevaar uit. In den t-d van de Ecter- koorts; voornaamlyk, kunnen deze Voedzels niet dan ten hoogften na- deelig zyn, omdat het bloed, van wegen de Cg) In het gemelde Werk, p. ze. | 538 BEANTWOORDING de ftoffen, die uit de zweerende pokjes geduurig opgenomen; en met het zelve vermengd worden, dan reeds ten deele bedorven, en in verrotting overhellende word, zelfs in weerwil van de zorgvul- dige onthouding dier Voedzels, die de ver- rotting bevorderen. De Voedzels ‚die uit het ryk der Plan- ten en Gewasfen genomen worden , en van eenen zuurachtigen aart Zyn, gaan deze gevaarlyke ontaarting van het bloed tegen; en hierom zyn de Gort- en Ryst- fpvzen , de Tuingroentens, als Porcelyn, Endyvie, Kool, en foortgelyke, zonder Vleesch of Eyeren geftoofd, of tot Soe- pen gemaakt, de zuurachtige Vrugten, zoo als in de Indiën de Guajaven, de Oranje- appelen, de Citroenen en Limoenen, alle verdere verkoelende Vrugten, als Meloes nen „ Bachoves, enz. den irigeënten in de heete Gewesten, aan te pryzen. Tot hunnen Dorstdrank, kan een ligt afkook- zel, van Gort of Ryst vervaardigd, en in het zelve het fap van Limoenen of Cí- troenen , en voor de fmaak een weinig Suiker vermengd worden. De Wey van Melk , of een afkookzel- van Zuuring, met Suiker vermengd, kan aan het zelve oog- merk voldoen. In gevalle van zuigende Kin- DER. Pr YSVRAAG EN, 159 Kinderen, fchryft men foortge!yke leef= ‘wyze aan de Minnen voor, op’ dat haar zog aan derzelver aanwyzingen zoude kunnen voldoen. — Ed „Ter bevestiging van deze voorfchreve leefwyze, geduurende de:Kinderziektes zoude ik verfcheide ondervindingen kun- nen bybrengen, dan ik achte de volgende alleen genoeg volftaande. Een Vaders met vyf Kinderen , wierden aangedaan door de natuurlyke Kinderpokjes , geduu= rende de meergemelde Epidemie: de eers fte was de oudfte van zyne Kinderen, en een Meisje; zy kreeg de onderfcheide foort, maar zeer talryk, en genas geluk- kig, door nauwkeurig te agtervolgen de voorfchreve Leefregulen en de Genees. middelen tegen de verrotting. Eenige da- gen -daar na, word de Vader aangetast; die aan eene-tamelyk ruuwe Leefwyze gewoon was; hy kreeg de famenvioeijende foort en worfte.de met hevige toevallen; vooräl geduurende den tyd van de Etter= koorts, maar het gebruik van de mineraa= le Zuuren, en eindlyk de Koorts - bast; en de Opiaten, geholpen nu en dan door de Buikzuiverende middelen, eene Ader= laating sin den tyd dat hy met eene fterke opgezette Pols, zeer hevig en kwaadaar- Ig Ld \ „160 BEANTWOORDING tig ylde, mitsgaders zyne gehoorzaam. heid in het fterk drinken, van zuurach= tige Dorst dranken, deeden hem het ge- vaar te boven komen. De derde was een Zoontje, omtrent tien Jaaren oud, en de vierde een Dogtertje van agt of negen Jaaren: zy wierden omtrent te ge- Iyk aangedaan ; kregen beide pokjes in groote veelheid en byna zamenvloeijend; waren, geduurende het gantfche beloop van de Ziekte, zeer flaaperig , en beide wierden zy , gehoorzaam zynde in het agtervolgen van de Geneeskundige be veelen , gered:-de vyfde was een Jon- getje van omtrent zes Jaaren, zeer ge- zond en frisch van geftel, ja beter ín aan- zien, dan alle de overigen; hy wierd aangedaan door de onderfcheide foort; de koorts was niet heviger als in de ande- ren; maar van het begin af weigerde hy alle Genees- middelen, zoo wel als eeni- ge Voedzels- of Dorst-dranken te nee- men: het was zelfs niet mogelyk iets in hem uitwendig aan te wenden: de natuur derhalven, moest alleen hier aan de ver= eischtens voldoen; dan zy deed de nood- zaaklykheid van de Geneeskunde zien: “de pokjes kwamen niet volmaakt uit, veel minder tot verettering , en de hoofdig- heid van dit Kind, wierd met den dood be= DER PRYSVRAAGEN. IÓt beloond--De zesde was een Zuigeling: het wierd alzoo :fterk aangedaan als de vyfe de;-het nam geene Genees - middelen ins de Moeder: onderhield eenen Leefregul meest al ‚van Groentens ;- maar het was niet: mogelyk. haar volftrekt buiten de Vleesch -{pyzen te houden, doch zy ges bruikte.dagelyks zuuragtige Dranken, en hield den: Buik open met verkoelende Laxeermiddelen: het Kind, dat haar zoog- „de ,„ genoot de uitwerking dezer voor- fchriften 5 :het. volhardde altyd naar ge- woonte te zuigen en herftelde gemaklyk. Blykt niet uit deze Waarneemingen al: lerduidelykst,de vrugt van het zuuragtige dieet ?-van- het gebruik:der rottingwee. rende Geneesmiddelen, zoo wel als van de;zuivering der eerfte wegen ? Iser zulk eene. noodzaakiykheid deze voor- fchriften te agtervolgen, in de natuurlyke Kinderziekte, zo moet dezelveniet minder nodig geöordeeld worden in die ‚ welke op de Inênting volgt, aangezien 'er tusfchen de een en.ander geen verfchil ís, als in de graad van hevigheid. De Braminen en- ten in Bengalen, om geene andere reden zoo veel gelukkiger in ,als-de Europeefche Geneesheeren aldaar, dan om dat de eer= fte, ’t zy uit een, beginfel van Gods: iahV. DeExL., L dienst 3 162 BEANTWOORDING ® dienst % Zy overtuigd van de noodzaak« Fykheid, door hunne ondervindingen , den Ingeënten alle” Vleesch - fpyzen verbie- den, daar de laatste geenzins'zoo naauw opzien. Maar om in de Voorbereiding. ook «te ontzeggen het gebruik van Boter; Olie, en- Melk, zoo als alle de Opvol= „gers van DiMmspALEr,vindik- zoo nood- zaaklyk niet: dit is een vooroordeel van RrHazers oorfpronglyk; want geene van deze middelen „ ‘bevatten iets-dat in de Kinderziekte, zoo min als in andere heete Ziektens , eenig merklyk nadeel- zoude kunnen toebrengen dan OR het onmaa= ig gebruik. Zie hier derhalven myne sab en no- pens de Voorbereiding tot-de Kunstbe- werking van de Inéncíng. “Ik ‘kan niet toeftemmen dezelve geheel: te verwer= pen, als te veel van deszelfs noodzaake iykheid overtuigd zynde;- maar ik ftem- me ook niet toe, in een aântal niets bee duidende, vof zelfs fchadelyke-voorfchrif- ten, van. welken andere gebruik’ maaken. Ik volge de-wyze , die het meest over een komt met het geftel en- de gewoonte det Eyders; en ik volharde in dezelve, alvo= rens tot de, nénting over te gaan; ze- ven», agt, twaalf of veerdien dagen, naat eds nd ted JA ver- DER PRYSVRAAGEN TÓ8 vereischt van de omftandigheden in wel | ken zig de ring bevind. Over de Kumstbewerking van de waht) „en over de verkiezing der „fmesfloffen ; met welken de- zelve te verrigten. P „Het voornaame der Kunstbewerking ‚ vande nënting beftaat in de mededeeling der pokftoffe „ aan eenen, diede Kinder- ziekte niet gehad heeft, ten einde aldus de bels ing geboren werde. _ Die van Aftracan prikken daar toe „met drie t'zamengevoegde naalden, het Maag- hol, de Navel, de Voorhand en Voore voet tot bloedens toe 5 wryven verders deze geprikte. plaatfen met de verfche Et- ter eens jongen Lyders, die aan de pok- jes ziek ligc,-en bedekken ze voorts met enigs bladen van het Land (% ). „By die van Bengalen, en in de hear: omtrent liggende Landen, word de Inén- ting doorgaans verrigt door de Bramis gen; die, volgens de Befcliryving van k k Hou (4) Bibliathe Angi. Da 154. Là 164 BEANTWOORDING, Horwerr (é) daar-toe meest al jaar- Iyks, en wel in.de-maand van February CVE:komen. », De Inwoonders van deze 5» Landftreek ‚… van. de overkomst der > Braminén bewust zynde, fchikt zig »» reeds een ieder, die zig ftaat te laaten s»»“inénten; tot de Voorbereiding, welke »» beftaat in zig, geduurende een: maand »» vooraf , te onthouden van Vleesch, » Visch en Boter. Wanneer zy de » Kuntsbewerkirg zullen verrigten, gaat » zy van huis tot huis, em verrigten de- »s zelve aan de deur; weigerende vol. »» ftrekt iemand in te enten ‚die de ia » bereiding niet ondergaan heeft: zy 5 zyn 'onverfchillig nopens de Deelén : » op welken men wil dat de Inênting vols » bragt werde';’ maar verkiezen liefst 1, daar toe in de Mannen; de uitwendigé 5 zyde ván' den Arm, tusfchen het ge 5» wrigt van de Hand en den Ellenboog? 55 ‘en voor de Vrouwen, die tusfchen-deri » Ellenboog eti“de Schouder wryven »» alvorens, de plaats, tot de Inënting be- > Itemd, ‘niét eene droogé lp vèn hun Kleed, eeduurende-agt of tien mint. ten; daar: Ta ‘maaken Zy met een fmat \s… st Ke 2 EN | … . hed _— s é vga ed ahd: (Ct ) An account of the Manner gf wr {er the Smalpox in the Eaflind, PO. eN - | EJ 5 53 3e 33 bb) 52 99 33 59 39 93 9 3) bb) 95 37 2 39 53 et fb 2% 29 99 2 29 39 9) 23 9 2 hd DER PRYSVRAAGEN. 165 »fterk- werktuig eenige wondjes ,„ zoos dat het bloed maar even te voorfchyn kome: op de wondjes liggen zy een Compres met pokftof belaaden , met twee à drie druppelen Ganges - water bevogtigd , en verzekeren het zelve verders met een gering verband ; be- veelende het zelve zes uuren te laaten liggen: na dezen tyd, moet de zwag- tel weg genomen worden , maar het Compres moet op dezelve plaats bly- ven liggen, tot dat dit van zelve af- valt: fomtyds word’er:een druppel uit het Compres op het deel geperst , eer zy hetzelver aanwenden. Geduurende dee ze gantíche Kunstbewerking , doen zy eenige ‘Gebeden voor de Godin der Vlakken „en bewaaren eene deftige houding: „Zy bezigen voor de ftoffe tot de [nénting altyd de Etter van in- geëntte pokjes van het voorgaande Jaar» en enten nooit in met verfche Etref ‚of die van-natuurlyke pokjes., hoe goedaartig die ook “mogen zyn; {chryven «wyders: aar de: Ziekem eene leefwyze voor, die-zy geduurende het gantfche beloop: van. hunne ziekte moe, ten in acht neemen 5 het verbod van Vleesch, Visch, Melker Boter, word nog een maand lang WEEER te re Ts 3 VIE „99 KC» 166 BEANTWOORDING 2) Eb) 93 kenen van den dag der Inënting:- Den morgen na de Inenting wordende Zie- ken met vier ftoopen koud water over het Hoofd gegoten ; en div word alle morgen en avond herhaald, tot dat de koorts ontftaat: aìs de ùicbotting ver fchynt, gaan zy weder met de begie- ting voort, tot dat de rooven der pok- jes afvallen. Zy doen alle: de puis- ten openen met de punt van een fyne doorn ‚zoo dra de kleur begint te ver- anderen en de Etter nog vloeibaar. is. De Zieken.mogen nietin huis blyven, maar moeten in tegendeel. zig blood ftellen aan valle. winden sen in den tyd van de koorts op een mat aan de deur liggen, Hun Voedzels moeten alleen verkoelende zyn , én kunnen beftaan uit Groentens-en Vrugten, die het Clie maat of deszelfs Saifoen opgeeft, als Weegbree- bladen; Suiker-riet, Wa- ter- meloenen s..Ryst, Grull, die be- reid is van witte: flaap bollenzaad’: en koud: water ; of van Ryst. Alle deze “dingen voorgehouden hebbende, be- veelen zy verder ‘aan den Zieken, by hunne herftelling eene Dank-zegging aan de Godinne der Vlakken te doen, en ontfangen haâre Salaris beftdande in een pond hoorntjes ‚ter waarde van een fluiver,”. Vol- - DER PRYSVRAAGEN. 167 „… Volgens aanmerkingen van, Ives (k)5 verrigten zy de Inénting mer de punt van een naalde, prikkende daar mede krings- gewys den Volwasfenen de beide Armen; de leefregel der Zieken is, volgens dezen . Schryver, gelyk aan die, welke H oL WELL opgeeft. Hy fpreekt ook van het gebruik der koude Baden onder hen „ en merkt daar en boven aan,dat zy de Lighaamen, na dat de pokjes aan het dorren zyn; doen wasfchen met Roozenwater ‚-of het fap van Sattamullie, Suclapot, Culmée en roode of groene Turmarun: eindlyk, dat Zy, in gevalle de pokjes t'zamen laopen, den Zieken St. Jans-zaad doen kaauwen, terwyl zy: by, aanhoudenheid Bang bla- den, dat een foort van Hennip i is op de meest bezette deelen doen liggen. De Chineezen verrigten hunne Inëns ting met de gedroogde korsten der pokjess die zy in de Neus fteeken ; of zy maaken tot het zelfde einde fteekwieken „mer den reuk van Muscus doordrongen „die zy vervolgens, in de poeijer van gedroogde pokkorsten wentelen; dan deze gewòon- te van inênten moet als zeer nadeelig aangezien worden ; > En de menigte van Men- Ck) Reizen nagr da Oost - an eerfie Deel, p. 23° 79. 4. £ _ 168 BEANTWOORDING Menfchen , die’daar door omkomen , moet | eene wederhoudende reden zyn van de- zelve te volgen (1). “Sommige Onder die van de Indiën , mengen de pokftof met eenige Drank , en doen ze aldus den Lyderen innee- men, dat aan dezelve ongelukkige gevol- gen onderhevig is (m). De Europeäanen verrigten hunne Inên- ting, zedert dezelve by hen in zwang is, óp verfchillende wyzen, In den beginne maakte men diepe Infnydingen. | F.B: LENTIN Ch), deed , na eéne Voorbereiding met de Mercur. dulc, of Decoêta Lignorwm €} Laxant. van drie weeken, aan negen Kinderen, e2n Iníny- ding in de Kuit, en leidde Boomwol met Etter van goede pokjes doordrongen , in de wonden; overdekkende dezelve met een kleevende Plyfter. Van dezen dag af; deed hy: dagelyks een voetbad gebruiken, en gaf tot dar 'er koorts kwam, de tinét. —__Rhea- (1) TU. Ber, van Swieten Con. in H. BOERH, Aphor. Tom. s.p.a4r. -” « Con) De Geleerde Camper in het meergemelde Werk, ». 220. | >) Obfervetionum Medicaram Fasoieulus primus, p. 28. DER PRYSVRAACËN. róf Rheados ‚ terwyl if den Buik ind met Rhabarber. in d Kn De verlate enter’ RER ver! koos tot de Inënting, of de verfche Et- ter, of de binnenfte rooven van de pokjes tot poeijer gemaakt, oordeelende de’ ftof. tot de Inënting geenen invloed te hebben: op den aart der pokjes, die daar uit ftaan: voort te komen (0): hy verrigtve dezel- ve wel eer met een byzonder dâar toë: gefchikt Znfirument (p) ‚dan daar na oor= deelde hy het genoegzaam, met de pust van eene naalde in etter gedoopt, de op=’ perhuid fchuinsch op te ligten, en aldus tusfchen deze en de huid , de etter in te brengen, verkiezende- verders noch’ pleiter noch verband aan te wenden: fomtyds heeft hy, door middel van eene naalde, eenen draad, die met de ftoffen van rooven der pokjes gewreven was’ tusfchen de opperhuid en de huid doorges haald „ zonder die aldaar te laaten, pryst tot de plaats voor de Inênting;, het deel tusfchen den duim en-de W'ysvinger ; of= fchoon (Co) Nar- en Gen. Bibl, van den Heere E. SÁND Ie ForRT,'2 Deel p. 766 (2) Zie het Progr. van Prof. H. A. WRISBERG Se. en N.E G, B. van den Heere B, SANDIFORT, 3 Deel p. 735 L 5 szeo BEANTWOORDING - {choon, hy, fommige andere deelen niet ontraad, en veragt âlle Voorbereiding in. gezonde Voorwerpen (q). Deze manier word voorgaamlyk in Vrankryk gevolgd. ‚De wyze van inënten, die in Engeland, zoo wel als in Schotland, van over lang het gemeenst in zwang was, beftond ook in de Infnyding alleen tot de Opperhuid te bepaalen; doch A. Monro, de Vader , maakt gewag van een Geneesheer , die in Schotland de pokjes in&ntte, door met de etter alleen de huid te wryven, en van eenen anderen, die dezelve veroorzaak- te, door op de ongefchonde huid alleen een draad met pokftof doortrokken te leg- gen: men verkoos aldaar de etter van ge- zonde Kinderen; meest äl wierd een In- {nyding alleen op een van beide Armen verrigt; dezelve wierd door eenige draa- den van plukzel, of een wiekje van Booms wol in de etter bevogtigd, gedekt gehou- den, en na eenige dagen van etter ver- verscht (7). In Engeland verkoos men liefst den etter; die daar toe expresfelyk nood | Bet 4} Nouvelles Reflexions fur la Pratique de P Inacula- tion, Pc. en N. en G, B, van den Heere E. SAN DI FORT, 4 Deel p. 773- N {r) An Account of the Jnoculation of the Smal- Po én Scotland. vit » - ke d «4 \ DER PRRESYRAAGEN. 17E vergaderd word vaneenen Ziekensinwiens tegenwoordigheid gebragt-wotd ‚den, gee- mens. aan, wien, men „de Inénting ftaat te verrigten; men-op@nt in de eerfte een der g pokjes » die, nog. niet volkomen ryp zyms maakt vervolgens in-den anderen eene klei- ne-lnfnyding aan, de ‚buitenkant van den Arm, drukt met de Vinger;-de etter op het. gemaakte wondje „en legt’er-noch pleifter noch verband aan+-fomtyds heeft men tot de ftof.voor;de Inénting verka= zen, het vogts-darde wondjes, uitgeeven omtrent. den vierden; dag navde, „Kunst- bewerking; @n-voor dat-nog de, pokjes uitkomen. > Inde Voorbereiding. word de Kwik te werk ,gefteld-; en verders eene verkoelende. leefwyze, in:-acht. gee BOMEDI KS Pen sanne Hol =rteelinowe 8 hd …_ Niet zeer verfchillend-vansdeeze wyze van-inênten is-die „welke door; S:uT To Ns DriMsDALEs enanderen der vermaardfte Inênters ‚in Engeland gevolgd is, en die tot heden toe in gansch Ewropa plaats heeft; maar voor al hegt;memzig aan de manier van DiMsDALE: ik zal om-deze 55 | DIOR 12390 47 Te Es) An Enquiry intesthe merits fe Method of „Inocu- bating the Smal- Pox, which ís new pradtifzd in feveral counties of Engeland.-By-G. Baken, c. RAN 172 BEANTWOORDING ® reden dezelve een! weinig meerder uitge- breid voordragen. Deze Schryver raad den geenen;-die ingeënt zal worden, te houden in het zelve huis ; ja in dezelve kamer, met de Lyder wiens etter-zal ge-® bruike worden: „, De Infnyding word aan > de buitenkant van den Arm verrigt , met 5» een lancet, dat in de etter geftoken „en sy wederzyds daar mede bevogtigd is; zy >» Word niet langer gemaakt alseen agtfte > deel van een duim, en niet dieper dan ss alleen, dat dezelve door de opperhuid > gaat „zonder dat ’er bloed kome, maar 5, op dat de etter te beter in. de wond »» dringe's-verwydert men dezelve met 5) de Vingers; en’ veegt de etter; welke »» zig -aan:het lancer gehegt heeft, op de »> wond af. Men maakt aan beide Ar- >> men Ínfnhydingen, en fomtyds twee > aan eernen-dezelve Arm; op eenen ge- 5 ringen-afftand van-elkanderen : noch > pleifter noch: eenig verband word ver- “sy eischt. Somtyds heeft hy ook een ge- z» deelte van de opperhuid met het lancet ss fehuinsch opgeligt; en het zelve daar 2» tegen gedrukt, op-dat:de etter aldus 25’ te beter zoude afgevaagd worden. Na e> de Kunstbewerking word de Ingeënt- 5 te weder verwyderd van den Lyder, »> wiens pokftof gebruikt.is, of ie 7 ss HIJ DER PRYSVRAAGEN. 17F „Hy dit niet altyd nodig oordeelt. — Hy 3 verkiest .de-etter, of van natuurlyke 35 pokjess of van zulken , die door Inén= 55 ting: verwekt zyn, én beide foorten zya 5, door ‚Hem tot het oogmerk even vole 5; „doende bevonden, gelyk Hy ook geen 3, onderfcheid heeft opgemerkt, tusfchen ‚den etter -uit rype of onrype. ‚pokjes 3 3 Hy heeftook het vogt, % welk in de s‚> wondjes voorde uitbotting reeds word „waargenomen, „of «zelfs „voor, dat ’er nog eenige koorts befpeurd -word, “5 even werkzaam. bevonden ;> merkt nog ‚aan, dat fommige de Inénting verrigt hebben met een lancet , waar aan, Lede, ets 5» ter GOE vans was. ICH op > e ‚t _ War SON ‘pryst nopens de ftof tot de loënding, de wabmnigeibe Ger ‚De Geleerde. SCHWENKE volgt in de Kunstbewerking DiMsDALE; verrigt, des zelve in jonge Kimderen alleen -opeenen gn en in meginkn op beiden (y ). De pe ê Tie pres. Methad of Imelaing oe the Smat- ox, re (u) An account of á° ferkes sof Bederibents; inlituted with a view of. ascertaining the most front Method of. Fnoculating the: Smal, Parra ó 3 Cv) Ë. SANDIrORT MN, en Geneesk, Bibl. s Deel, Ds 615: 174 BeEanTWooRrRDiNe: v De Geleerde VAN DOEvVEREN vere figt de Inéncing fomeyds met de Ciftotomg van! La Parr (w)s byzonderlyk wan- fieer hy met vreesägtige Kinderen te-doen heeft. ‘Fy verkiest voor de plaats tot de Kunstbewerking in Jongetjes, het dikke van den Voorarm ,» ett in ‘Meisjes ‚ het deel des Opperarms, even-boven den El- Ernie verfchilt verder weinig! of iet vän de wyze van-Drm's pa LE zoo fin als de Geleerde ScnwWENKE (4) e JT DINSTUII0 EJTOOH 9 TAS OE _ Sommige, de Inënting verrigtende, door middel van een nadlde, sevademd met een dradd die met -de- pokftof doordrongen was ‚ en-\welke- zy onder -de° Opperhuid doorhaalden, hebben dezen draad in de wonde nagdlaatén: Arideren hebben ééne kleine Pleiftér“van fpaanfche Vliegen -rzalf verkozen, met welke zy een blaartje de- den trekken ; shet welk ‘geöpend zynde, wierd de pokftof op de ontbloote huid Sanpewends:2olie Lverobmin ognoj ai svlag «) nSDIJT GO HODIBSIA Mt 9 Ai (wv) Zie dit Influment , dat een verborgen lancet is, tor de opening van de Capfula- Lentis criftalline in de Extrace tie van de Cathara@. beflemd, afgebeeld in de Memoires de P AcadR, de Chir. de Paris, T; V. p."303. PL AKI, Ed. in gro, es IER, ida Ge) E. SanpironT in voorgenoemde Werk, Ó Da ?. 662, ke ROTI Ar wr DERSPRYSVRAAGËN. 175 „Zie daar de voornaamfte byzónderhê- „ie in de-wyze van de Inënting werkftel. lig te maaken. Zy betreffen de Kunstber werking zelve ; de plaats of het deel „waar dezelve te verrigten, ende {tof met wel- ke men tracht de befimetting mede te dee- len. Ik zalchier. uit dat geene aantéke- nen ‚dat volgens myne gedagten moet dienen ; om de eenvoudigfte „/zekerfte en min pynlykfte manier van tage uit te maaken > Ik verkieze, nopens. de Karsschikseis: king, de manier van DrMSDALE te vok gen, die door een met pokftof. bezet lah- cet gefchied: ik maak met -die-lancet al- leen eén-kleine kras in de Opperhuid;-of liever, ik,doe-de punt van -het lancet een weinig onder de-Opperhuid voortglyden:, zonder de huid te kwetzen: ik maak daar ma-nog eén à:twee foortgelyke wondjes, met ‘het. Zêlve lance, op een geringe af= ftand-van, den anderen. ‚”Waar ik met vreesäigtige Kinderen te doen hebbe; ver- kieze ik -het-verborge“lancet van Lû Faye, na het voorbeeld van den Hoog- „Leeraar, VAN- DOEVERENSs of de Ap- plicatie, van het fpaanfche Vlieg- pleifter. tje: de blaar-daar door veroorzaakt, geö- vg Zyade „-leg ik een -met:pokftof ei door. 176 BEANTWOORDING» doortrokkeù draad daar; op aan, of ik 4trooi ‘er:eemrweinig poeijer van gedroog- de korstenvop, en ik bedek het wondje met eenodiapalm- pleiftertje , dat ik laae lig- gen toc den anderen dag. „Nopens: a pldats', of. het deel tot de Inênting ;°:kan men aanmerken, dat alle deelen van het menfehelyk Lighaam even Bekwaam: Zyn, aangezien in alle deelen opflurpende Aderen zyn, die defimetftof tot het bloed kunnen leiden. Dan veele deelen zyn lers die vam wegen hun teder Samenftel, vof gevoeligheid, door de aan- „doening van de pokftof,: gevaarlyke. toe- vallen zoude kunnen veroorzaaken. Zoe ‘danige zyn de Tongen, de Maag, enz. sen hier om isde manier van de Chinee- zemaf te keuren; zoo wel als die der In= „diaanen:5 -die;-de fmetftof onder eenige Drank merigen en ingeeven. „De plaats» -tusfchen--den- Duim en de Wysvingers “tot de Inénting te verkiezen; is, van Wwe- -gen de menigte der Zenuwtakken, en de -terwyl zy nogthans door de klee- ding ook bedekt, en dus de nablyvende Lidrekenen verborgen gehouden kunnen’ worden. Na de Operatie. komt het my best voor, een eenvouwdig omflag van Linnen om den Arm te flaan: na eenige uuren kan het zelve afgenomen worden’, ingevalle de plaats-door de Henidsmoutv {V. Deen. M be \ 178 BEANTWOORDING bedekt kan worden; maar de geringe moeite om dezen omflag dagelyks los te maaken en te veranderen, vergoed aan het nadeel , dat men fomtyds aan de wryvin= gen tegen het hemd of de kleederen zou- de toe te fchryven hebben, het welk door “dezen omflag word voorgekomen. By die geenen, welke, in heete Gewesten, ge- woon zyn met ontblootte Armen te gaan is de omflag volftrekt nodig, ten einde de plaats van de Inênting voor den in- vloed van de lucht, zoo wel als voor de aandoeningen van fommige infeêten, die alhier zeer gemeen Zyn, en gretig naar de wonden komen, te befchermen; men kan daar toe, in plaats van Linnen, eeni- ge bladen van het Land verkiezen. Over de verkiezing der ftoffe, met welke de befinetting mede te deelen, be- hoeft men geenzins zoo zorgvuldig te zyn. Men heeft even gelukkig ingeënt met de fmetftoffe van natuurlyke als van vingeënte pokjes. « De ftof, die men daar toe genomen heeft uit de wondjes, voor dat noch de koorts, noch de uitbotting daar was, heeft’ niet min “noch nieerder ‘gelukkige pokjes voortgebragt ;’ als die, welke vergaderd’ was uit de ’pokjes, die verder gevorderd, of zelfs reeds ken | | or= Der PRYSVRAAGEN. 1Í9 Borren waren. De verfehe etter ende _drooge korsten ; hebben geen onderfcheid: in de gevolgen doen Zien, zoo min als de verouderde of jaarigegpokftof ; ja men heeft waargenomen, dat kwaad foort van natuurlyke pokjes ‚door middel van de inënting- even goede pokjes’ heeft voortz gebragt (Cy). Des onzangezien, om al le verkeerde titleggingen ‘by het gemeen voor te komen, verkies rik’ liefst de ftof uit ingeënte pokjes ; en- wel «die van de wondjes „ ’t:zy voor of geduurende: de Uitbotcings - koorts vergaderd, als’ Zynë de wel het meest prikkelende en werk: zaam bevonden (2). By gebrek ván deze gebruik ik de verfche etter uit goed aartige natuurlyke pokjes; ik vermyde de= zelve “te neemen ‘uit zodanige Voorwers pens die aan eenige andere befinettelvke Ziekte onderhevig zynr dit is de wed die de geleerdfte en voorzichtigfte Inén= ters ons aan de hand geven. Ik verkies nog; met DIiMSDALE,’tzy ik gebruik maake van de etter van natuurlyke of van in- geënte pokjes , de Kunstbewerking te vér rigter in: de tegenwoordigheid Van dert jaat wiens pokftof ik ftaa aan te wen- den; (9) Camrer, én hes veorgemelde Werk, }. gi. S Pe Dezelve p. 80 in het zelve Werk, M 2 i8o BEANTWOORDING « den; maar ingevalle deze manier geen plaats kan hebben; vergader ik de water- agtige pokítof uit de wondjes der Inêu- ting, of van onrype pokjes in fyn _pluk- zel, dat ik in een daar toe gepast doosje of flesje fluite: by den Zieken komende, bevogtig ik daar in het lancet,- of het werktuig ‚ met hetwelk ik de Inënting ftaa te verrigten: als deze plukzeldraaden droog geworden zyn , kunnen zy toch nog dienen; het is-genoeg dezelve met een druppel water te bevogtigen ; en de ge- maakte „wondjes vervolgens daar mede zagt te wryven, of tot meerder zekerheid eenige draaden tot den anderen dag ’er op te laaten liggen , bevestigende dezelve met een Diapalm- pleiftertje ‚zoo als in het ge- val, waar ik van het fpaanfche Vlieg - plei- ftertje gebruik gemaakt hebbe. Dan , wan= neer ik geene Etterftof ‚noch van Ingeënt- te, noch van natuurlyke pokjes kan heb- ben, verkies ik de drooge korsten, of ge- heel of tot poeijer gemaakt; ’t zy van In= geëntte , of van goedaartige natuurlyke pokjes, die lang kunnen bewaard-worden; zonder haare kracht te verliezen; zoo als uitde manier van Inénten by de Bramt- nen blykt, en door andere ondervindin. gen in Europa ook bevestigd is. VER- DER PRYSVRAAGEN, 18r VERSCHYNSELEN TE WPED PE NED N Gn 1 Ws de fimetftof wel gevat heeft, vers fchynen den tweeden dag, na de Opera- tie, de wondjes eenigzins ontftoken en verheven: de roodheid breid zig dagelyks meer en meer uit, Zoo dat zy:fomtyds tot de uitgeftrektheid gaat van een Ryks- daalder, of nog breeder. Den vytden dag, zelden vroeger, maar dikwyls laa= ter , ontftaan in deze roode vlek eenige puistjes, die voor het bloote oog zichtbaar, zyn, en dagelyks vermeerderen; voor ’t overige zyn de Lyders gewoonlyk wel, tor den Zesden dag; maar beginnen nu te klaagen over pyn in de Oxelen, voor naamiyk aan de zyde van de Inéating. De (*) Offchoon dk inhoud van dit Articul, zoo wel als van het volgende, in de Voorftelling niet fchynt ver= eischt te worden, denke ik nogthans geen ondienst daar mede te zullen doen, dewyl het zelve van al te veel bee lang is voor de Genees. en Heelkundigen , die de Kunst- bewerking van de Inënting nooit ondernomen , noch des- zelfs gevolgen” bygewoond hebben ‚om daar “in ook niet onkundig te zyn: te meer, daar de Schriften over de Inënting, zoo als ook in de Voorftelling zelve bee, kend word, in de Colonie weinig voor handen zyù,- «4 ; M 3 182 BEANTWOORDING De pyn doet zig fomtyds vroeger en fom- tyds laater voelen , en dikwyls word zy in ‘t geheel niet waargenomen, of ver- dwynt, om na eenige dagen zig weder te verheffen. Den zevenden dag ontftaat ’er koorts, met min of meer hoofdpyn ; loomheid en pyn in de Lendenen, dorst en hitte: dit is de koorts die de uitbot- ting: voorgaat 5 zy verheft gewoonlyk ’s avonds ‚ en duurt doorgaans drie da- gen, of tot dat de-uitbotting volmaakt is, De wondjes van de Inênting worden in dezen tyd overdekt met een blaas; die ligtelyk breekt, en waar in zig het gefup- pureerde vogt vergadert, terwyl. de ont= fteeking in den omtrek vermindert en ver- dwynt. Deze blaas is gelyk aan die, welke men in eem gebrand deel dikwyls waarneemt; niet, zelden word onder de- zelve eene zwartagtige korst (ef/tar) ont- dekt, die door middel van de bykomen. de fuppuratie losfcheid, en dan de wond. jes in zweeren veranderd, die haar vogt dik®yls nog uitgeeven, lang na datde pok» jes reeds verdord , ja de korsten afgevallen zyn. Ín'andere gaat de gemelde blaas ‘tot verdrooging-over, word dikker ; harder en valt eindlyk af „gelyk de korsten der pok- jes, de geheele huid nalaatende, i Ge- n ‚DER ParsvRaAGEN. 183 Geduurende de koorts, en by het be- gin vän/de uitbotting , word by veelen eene geringe ongemaklykheid in het door- zwelgen geboren, die weder verdwynt als de uitbotting volkomen is. De puisten. worden dagelyks hooger, vermeerderen en gaan meestal den zevenden , agtften , ne« | aars of tiendendag , tot verdorring over; zonder te zweeren » ten zy-dezelve zeer uleyk Zyn ‚dat doch niet heel SRD is. Zie daar ! het gewoonlyk beloop der Kinderziekte , gelyk dezelve na de In- Enting wordt waargenomen, zoo in Eu- ropa alsin de heete Gewesten. De Ly- ders zyn geduurende dezen tyd, zelden zoo ziek, dat-zy daarom hunne gewoone bezigheden behoeven te ftaaken, ten Zy hen de Uitbottings-kooris wat fterk aandoet, of onverhoopt eene Etterkoorts verfchynt; dat zeldzaam is. De beroem- de. Hoogleeraar Camrer heeft de Vere fchynfelen ‚ zoo als diein het beloop der Inênting, in en om-de wondjes worden waargenomen, ten dienste dier geenen; welke omtrent deze Kunstbewerking gee- ne ondervinding hebben, zeer naauwkeu- vg nagegaan, en atgshesle (a) | | VOOR. ( a ) Zie de bygeveegde Plaaten in hes meergemelde W erk. M 4 | 184 BEANTWOORDING | VOO R Z EG GI N. G., De pyns die in de Oxelen ontftaat „ZOo wel als het ongemak in de Keel , ver- dwynen doorgaans met het uitkomen van de pokjes: dan het gebeurd fomtyds ook „ dat de eerfte met fterke zwelling gepaard gaat; ja fomtyds tot verettering over- flaat, welk Abees-dan fomtyds nog zyne verzakking maakt onder de Borstfpieren, zoo als de groote CamrPrR ook heeft waargenomen (b). Somtyds neemt men waar, dat de be- fmetting alleen gevat heeft in eene der gemaakte wondjes, en niet in een ander ; het gebeurd ook dikwyis, dat geene der wondjes de minste blyk van befinetting geeft. Men moetn dit laatste geval niet te fchielyk oordeelen ; de ondervinding heeft geleerd, dat eene lange tyd daar na; de gevolgen van de Inênting eerst ver- fchenen ; zy deden in het geval, door LrNTiNe befchreven, zig eerst twaalf weeken na de Kunstbewerking op ; im- mers zoo men deze gevolgen in de daad nog aan de befinetting van de Inênting moet €b) In he zelve Werk Pp. 96 te voren gemeld. DER “PRYSVRAAGEN. 185 moet toefchryven. Men kan echter in. foortgelyke gevallen de Inénting gerust hervatten 5 want offchoon de eerste al gevat heeft, zal eene tweede geen hee esi nadeel kunnen toebrengen. Als de Kunstbewerking van de Inén- ting geene befmetting veroorzaakt, ver- _fehynen de wondjes doorgaans den ande- ren dag vry meer ontftoken , maar deze ontíteeking breid zig nimmer zoo ver uit als in de befmetting : zy verdwynt fchie- lyk, en de wondjes geneezen zonder dat ‘er uitbotting, noch in den omtrek , noch over het Lighaam befpeurd wordt, of zonder dat ‘er zig merktekenen van koorts of eenige andere ongemakken, daar aan verknogt, opdoen. Sommige hebben aangemerkt ‚ dat, hoe de verêttering in de wonde groo- ter zy, hoe de pokjes minder zullen zyns Of dit altyd doorgaat; moet de onders vinding beflisfen. | Zoo leest men ook, dat, als de wond- jes weinig of niets geëtterd hebben, de uitkomst van de Inënting onzeker iss ZOO wel als in die, in welken de wond- N M 5 jes 186 BraNTWOORDING- jes nog na de koorts verëtteren; ja zelfs. offchoon een of meerder pokjes reeds te voorfchyn zyn gekomen, ’t zy die tot verettering- Zyn overgegaan of niet. De ondervinding heeft my geleerd , dat de- ze Voorzegging in ’t algemeen niet door-: gaat; want ik heb gezien; dat de wond- jes nog lang na de Geneezing gedraa- gen hebben , zonder dat ik ooit daar van eenig nadeel befpeurd heb, het welk ook door den Grooten CAMPER en anderen is waargenomen: en in vee- len, wier wondjes weinig of niet gedraa- gen hadden, zyn de pokjes even goed= aartig geweest. - Het zweet, dat, „zonder broejing of kunst, voor de uitbotting verfchynt , word voor een goed teken gehouden. Een ligte Scharlaaken - koorts , by de Ingeënte pokjes te verneemen; is niet te vreezen ; zy verdwynt doors gaans , als de uitbotting van de pokjes volkomen is,en de wondjes aan het draagen Zyn. vane | Over en Zie het te voren gemelde Werk. BER PRYSVRAAGEN. 187 Over de maatregelen, welke de Ge- neesbeer na de Inenting dient in acht te neemen ; en over de leefwyze , dien Hy den Zieken dient voor te Jchry- wen tot de volkome Genezing. De voornaame aanwyzingen ‚na de Kunstbewerking van de inénting , be- ftaan in het afweeren van alle zulke oor- zaaken , die gelegenheid zoude kunnen geeven tot te fterke koorts, tot verzwak- king,of tot het wederhouden van de ont. bonde Ziekftof. Men heeft met het gebruik van Kwik: en Purgeermiddelen, zoo wel als met dé ftrenge leefwyze aangehouden. Drms- DALE ( C) geeft den eerften dag na de Operatie drie grnen Calomel, met gely- ke veelheid van het famengeftelde Poeijer van Kreeften -fchaaren, en een tiende ge- deelte van de braaking - verwekkende W yn- fteen, ‘t zy in geley of pillen. Zoo dra de tekenen van de Uitbottings -koorts zig openbaaren, herhaalt hy dic middel, en geeft den anderen dag ’s morgens een af- trekzel van Sene - bläden met Manna, en de tinétuur van Jalappe. Als 'er gees _ RE 188 BEANTWOORDING” ne der gewoone verfchynfelen omtrent de wondjes gebeuren, vreest hy voor de kwaade gevolgen , en tracht de uitbot- ting te verhaasten door de Kwik- en Pur- geermiddelen. Wanneer de Uitbottings- koorts verfchynt , moet de Lyder, ten zy hy zeer veel pokjes heeft, in de open lucht , ja zelfs, als het zeer koud is ‚, wan- delen , en intusfchen zyne dorst met koud water lesfchen, maar voor al zorg draagen; dat hy in beweeging is en nooit ftil ‘ftaat. De pokjes tot verêtrering overgaande, pryft hy eenen drank aan, beftaande uit één deel flappe , en twee deelen zoet- gemaakte. geest van Koper- rood, waar van een half once, met drie pinten Gersten- water vermengd wordt. pe Aderlaating word , volgens Hem , door dit middel Bewoonlyk voorgekomen. Zie REN de manier van eenen der grootste en. beroemdfte Inénters van gantsch Europa; en die, welke aldaar door de meesten gevolgd wordt. Dan, te voren heb ik aangewezen de nutteloos- heid van de Kwikmiddelen, zoo wel als van alle, welke men in het werk zoude kunnen ftellen, met oogmerk, om daar door de pokftof te verminderen, of te veranderen : „zy kunpen derhalven, hier toe DER) PRYSVKAAGEËN. 189 toe even min bekwaam zyn ; na als voor de Kunstbewerking van-de Inénting. Deze middelen toe te dienen. om de uitbotting te bevorderen, fteunt veel eer op fchadelyke gronden : het is de ons onbekende werking van de Natuur alleen, die dit vergif‘onts bindt en uitleid ;en welke ontbinding door geene van der genoemde middelen kan vers haast, maar wel vertraagt-worden. Tot dit einde Purgeermiddelen aan te wenden , is dikwyls zeer nuttig en van een gewenfcht gevolg geweest; want in gevalle de eerfte wegen ‘te zeer met vreemde ftoffén. bezet zyn , kan door der- zelver prikkeling de uitbotting wederhou- den worden. Ik verkieze hier toe de al- lerzagttte Laxeermiddelen van de Manna, de Pulpa Tamarindorum, Prúnòrúm , Casfie En andere foortgelyken: ik. doe van dezelve, gebruik maaken, zoo dra ik hardlyvigheid befpeure, en ik rigt dezelve zoo in, dát de Lyder ten hoogfte niét meer dan. re of drie afgangen daar van hebbe, A ): tot hk „EE (4) B. Vv. &. Pai. vr anhiitind Syr. Ro/ar. 5. S. dieen rotter Mann. eléft, an Bobr. Oi Ì 7 „Salemirab. Gl.-3ibbe kiek „Aq. Fenicul. Bid: char Be ORE, _M.-St. Mixtura, 7 en ‘er alle gur een, once van in 1e. ReWeD a tot kde den afgang volgt, too „BEANTWOORDING. het zelve. einde kunnen óok de Clifteeren uit Water, Honing, en een weinig >al peter gebezigd, worden. __ | De Lyders moeten zig alleen matig voeden ; en „met verkoelende Spyzent de Groentens en Vrugten, die de Land: aart opgeeft „ en van een verkoelenden aart zyn, zymderhalven hier toe aange- wezen. De Gruwel van Ryst, de ge- ftoofde Porcelyn,, Endivie; de Pompoe- nen, de Bananen, Bacoven; .Guajaven 3 de Oranje-appelen, en wat dies meer van dien aart zy ‚ komt het allerbest te ‚pas; met één Woord , dezelve Spyzen, dezelve Dranken, die ik in de Voorberei- ding hebbe aangeprezen, kunnen na de Inénting tot de volkome Geneezing toes met vrugt toegediend worden, terwyl “men de onthouding. van Vleesch- of Visch- fpyzen,-zoo wel als van de Wyn, doet in acht nemen: dan, waar de pokjes reeds ver gevorderd Zyn, kan men vryelyk een {cheut- Rhynfche- of Moezelwyn, in den gewoonen dorstdranktoeftaan. … , De Lyders by «de Witbottings- koorts tot beweeging aan te’ Zetten, en hun al- dus te verhitten, is eene nieuwe oorzaak voegen by-die „ welke-reeds werkende 8 n gier regle ggd DER PRYSYRAAGEN. 191 die op zig,zelve gelaaten, de uitbotting genoegzaam zal kunnen voortbrengens maar te fterk, wordende ;, die, eerder zal vertraagen, behalven: dat, zy andere toes vallen zal kunnen vereorzaaken, die den Lyder fomtyds in gevaar zullen ftorten: met één woord, deze. Voorfchriften moe- ten onderworpen zyn aan dezelve gebre- kens; als die van fterke zweetmiddelen toe te'dienen: ik verwerpe derhalven de- zelve; als ten, uiterften nadeelig. Als de _Witbottings -koorts verfchynt,. vermaane ik den Lyder zig,ftil te houden; ik zorge alleen ; dat, hy in dien tyd veel drinke, en-zigkoelhoude. Het komt my- even onvoorzichtig. voor, de Lyders aan felle of‘ hen ongewoone. koude, bloot- te ftel- len: verre van hier door de uitbotting te verhaastên ‚zal men, gelyk „door. de eer« fte handelwyze,, de Lighaamen. verhit, en -dus gelegenheid tot heete, en kwaad- AAA diek welk. gevaar doopt. men niet 5. door, den raad-te agtervolgen, van-zig. in de. felle koude, doorde; beweeging, te-verhicten» het vatgeftel uitwendig te fluiten „ren den omloop daar in te vertraagen, de bloed= colom naar het,hart toe te‚bepaalen ; ter- Rad ner wyl 192 —BEÁNTWooORDING? wyl men dezelve naar den omtrek vant hee Lighaam dóor de verhitting aanzet? Kunnen hier door geene verftoppingen; ontfteeking , inwendige bloed{tortingen en andere gevaarlyke Ziektens veroorzaakt worden ? Genoeg is het de Lyders al- leen te“voóorzien van eene maatige kocle Tucht, maar die voor äl aan ververfching bloót ftaat: de open lucht is hen in-de heete Gewesten byzonderlyk goed; maart Zy moeten aldaar ook bevryd zyn voor de hevige aanvallen der-Winden, voor- naamlyk in den tyd van dè koerts. Zoo als ‘de Bfaminen hen aan de deur te doen zitten of liggen ; daar het koel ís, kan niet kwaad geöordeeld worden’, mits het even- “gezegde in acht genomen “werde. Men moet hen ook de felle Zofineftraalen zoo wel als de togten en Winden doen ver- myden; én om deze reden is het best hen geduurende den middag in huis te ‘doen blyven: Wanneêër men in de hee- ‘te Gewesten zoude befluiten Hospitaalen voor de Ingeënten aan te liggen; zouden ie voor al luchtig moeten zyn, en zoo ingerigt worden; dat Zy ook voor ‘de ver- verfchingen van lacht bloot-ftaan „ en veof äl droog zyn. | Á 3 Men pryst-niog &an, nu-en dan gebruik AE | DER PRysyRrAaceEn. 103 Yan de laauwe Voetbaden' te maaken: des gè zyn dan inzonderheid goed,‘ als ’er yls hoofdigheid , zwaare Hoofdpyn; of fterke zwelling in de Keel, of Onder de Oxelen; by de koorts verfchyät; máar om eén meerder getal van pokjes , voornaamlyk naar de benêdendeëlen telokken;, en dus de ‘bovendeeleù » byzonderlyk het Aan- gezicht te: bevryden, zoo als veele van gevoelen zyn, hebben zy weinig vermö- gen: zy dienen nog eenigzins in“robustê of dikhuidige Voorwerpen , om de we derftand van de huid te verminderen. _ Pe koude Badén zyn goed in zwakke Geftellen „om dat zy ‚door hunne verfter- keride uitwerking, de Natuur kunnen te hulp komen if het volvoeren , zoo var de ontbinding der pokftoffe, als tot des. zelfs uitdryving 3 en het ís daar door, dat zy ook als krachtdaadige middelen mogên aangezien worden tegen de verrot- ting. Zy kunnen derhalven van dienst Zyn, ’t zy Voor of na de uitbotting, in die gevallen; waar de Zwakheid, of de verrotting der fappen, de gelukkige uit- komst van de Inênting zoude kunnen te- gerigaan :‘büiten deze gevallen Zyn de* zelve niet nòdig, maar waâr men gebruik van dezelve maakt , moet het gant{che IV. Drrer. N Lig- 104 BEANTWOORDING Lighaam daar in, gedompeld worden; eùù niet het Hoofd of eenige deelen allee 4 op dat men geene zinkingen ; of eenen ongeregelden toevloed van bloed en ande- re vogten veroorzaake in die-deelen, die door de Bading niet geraakt zyn. Ik kan derhalven de begietingen. vande Brami- gien niet goed keuren ; maar zoude veel liever, des nodig. oordeelende „ volmaak- te koude Baden, in derzelver-plaats aan- wenden. dan 2û dn | Als de pokjes tot verëttering komen en veel in getal Zyn , moeten zy geö- pend, en het-Liighaam gereinigt worden met fponfen, in laauw water, daar men een weinig fap van Limoenen Honing of Suiker in-vermengt, doordrongen, … In deze, gevallen „komen; ook, de nrinee taale Zuuren. te, pas 5: byzonderlyk; als er. eene rottende. {melting-in het. bloed gevreest word: die, welke.het meest ver- mogend Zyn, -Zyn-de. Spinjtus- Vitrioli, Sulphuris per campanum j Salis-Marint en foortgelyken; met welke, de, gewoone Dorstdranken. tot „eene aangenaame- zuur- heid toe „vermengd, moeten - worden. Dan, wanneer ig den tyd van de verét- tering , uit zulke gefteldheid der fap- pens DER PRystam MAGEN. pr Den, en” kwaad: aartige- koortfen + „hevige ylhoofdigkeids- flaaploosheid , „enz. Nel, fchyren» dient men nog zyne toevlugt tot de Koorts -bast en de Opiaaten, te-nees mens. Zooals, men gewoons is zin, de far menvloeijende {oort vaù natturlyke pokr jes te handelen ; maar het, is zeldzaant, dit ongelukkig, uitterste.te ontmoeten in de Kinderziekte „die op de Inöpting valt Dè wondjes vaù de Inönting moeten, zoo als gezegd is; tegen: devlucht en de aanvallen van Infeéten, in heete Gewes- ten gedekt worden :her is genoeg dezelve met. een eenvouwdig® omflag te ortì wins den, dat men-dagelyks ververscht. Maar, waar dezelve in- of Voortknaagende wors den waargenomen; dienen, dezelve gedekt te worden met middelen, tegen: het. be- derf : Zalven; of Pleifterss vermogen daar toe zeer weinig , en, zyn in de heete Gewesten , meest äl- nadeelig: ‘best is, das gelyks dezelve té zuiveren ‚én te verbins den met een kleine Wiek-of.Druk-doek- je» in witte franfche Wyn en Water, of één deel Sap van Limoenen en zes dee: len Water, miet welke. behandeling men voortgaat tot de volkome Geneezing toe, „Door alle het geege ds: tot hier toe ter N à beänt- 1906 BEANTWOORDING beäntwoording van het tweede lid der Voorftelling hebbe voorgedraagen , in een kort beftek by een te brengen, volgt, dat de eenvouwdigfte en beste wyze van in- Enten, is 1°. die, welke gefchiedt zonder eenige andere Voorbereiding dan de zo- danige, tot welke gegronde aanwyzingen Zyn. 2°. Die verrigt wordt door middel van een lafieet, of door het Werktuig van LA Faye, in de onrype wateragtige ver- {che Pokftof van ingeënte of natuurly- ke goede foort’ van pokjes bevogtigd. 3°. Deor met dezelve in de vrouwelyke Sexe aan de buitenkant van den Boven= afm, omtrent drie vingeren breed boven de-plooi van den Ellenboog ; en in de Mannelyke, zoo veel beneden dit deel , op den Voorarm, twee of drie kleine wondjes in de Opperhuid alleen te nraaken , liefst fchuinsch onder dezelve voortgaande, of; in vreesagtige Voorwerpen ; een fpaanfche Vliegpleiftertje aan te wenden, en na de opêning van de blaar, de ontblootte huid te bevogtigen „met de verfche etter, eeni= ge met etterftof doordronge plukzel-, draa- _ den-daar op aan te wenden, of dezelve te beftrooijen “mèt” de gedroogde Pokftof van Ingeënttes of goedaartige natuurlyke pokjes. 4°. De wondjes na de Inénting met geen Pleifters of Zalven-te verbin- dens DER PRYSVRAAGEN 197 den, «en zy alleen. om de Pokftof te:on- derfteunen, geduurende den eerften dag» in, gevalle men geen verfche-etterftof be- komen kan, of gebruik van de fpaanfche Vliegpleifter heeft gemaakt: in alle ander re gevallen dagelyks een versch droog verband aan te leggen ; dat alleen beftaat in een eenvouwdig omflag; en als de,wond, . jes fchynen voort te kpaagen, middelen tegen de. verrotting ’er op te adpliceeren. s° „Geduurende het ganttche beloop, der Ziekte, de Lyders in geene al te Atrikte leefwyze te houden , die hen nadeelig kan zyn, maar hunne gewoonte gade te flaan; hen niet te broeijen ofte verhit- ten , maar ook niet aan togten of felle winden bloot te ftellen ; hen , zoo veel im- mer. mogelyk,-alle V leesch- en Vischfpy- zen te onthouden; den Buik open te hou. den , maar ook buiten ncodzaaklykheid niet te purgeeren. 6°. In Dikhuidigen, en in gevallen van heviger beweeging der fappen na het, Hoofd , gebruik van de jaauwe Baden te maaken ; maar in zeer zwakke Geftellen, of als ’er- vrees voor verrotting is, de koude Baden te verkic- zen. Verders geene Geneesmiddelen aan te wenden, dan in gevalle daar toe we zenlyke kenbaare aanwyzingen Zyn. ‘ N 3 Deze 198 Bearrwoorp. pen PuvSvkaac. Deze gantfche wyze van inEnten vers _ fchile niet dan zeer weinig vân die der Braminen: Zy is alléen meer of min om- {tandig , naar maate der byzondere om- Standigheden. Zy verfchilt in de manier van die te verrigten , en in de ftoffe , die de befimetting maakt 5 doch dit verfchil doet tot het wezenlyke gogmerk weinig of niet, Maar de begietingen met koud, water kunnen gan ongemakken onderhevig Zyn, die door het gébruik van de koude Baden niet zulien veroorzaakt worden ; waârom ik liefst deze laatste verkieze, die ik nogthans niet werkftellig maake, dan in gevalle daar toede te voren gemelde Aan wyzingen zyn. p \ _ Te recht derhalven, mag ik aan deze verhandeling; die alle het-fchadelyke , al- le het uitterfte, dat men by de Kunstbe= werking der In&nting, als zoo veele noo- dige cerermonien gevoegd heeft, uitflüit 4 en niets voorbèhoud, dan het noodzaak- Iykè, dat in de daad weinig omflagtig en eenvoudig is, de Zinfpreuk voegen; SIMPLEX SIGILLUM VERI en EERE DPECEL … KOR- KORTE BESCHRIJVING REV ONHE PE DN Ei à MND | gg ee, hoer so er So En FLORIS, SUMBAUWA, LOMBOR, EN BALD; ‚_Dookr J C.M. RADERMACHER. | , Î he ie n \ , Ì Es de korte Schets van de bezittingen , Inleie der Oost-Indifche Compagnie, geplaatst “"& aan het hoofd der verhandelingen van het Bataviaasch Genootfchap (a), fprak ik eerst van,de Eilanden; vervolgens van - het vaste Land van India. | “ Deze orde hebbe ik ook gehouden in de Befchryving der drie Sundafche. Ei Mn At: RIEK _ Jane Ce) p Deel pag. SeÂi:3 01e be: vur N 4 200 BasenrvviNe) | landen , Java ‚Borneo en Sumatra (5 ). Timor (c)» en de na by gelegene Eilan- den zya door, Ms. Willem van Hogen- dorp befchreven; en de Molucfe Archi- pel > 4 d sr Ternaten, Ambon en Banda, zyn door Valentyn „in-zyn oud en nieuw Oost. Indiën , onverbeterlyk vertoond. Dus blyft ’er, omtrent de Eilanden, niets over als Celebes , ook ‘Macasfar genaamd , met de Eilanden daar bezui- den, tusfchen Java en Timor; Het vaste Land, naamlyk Indostan , het half Eiland beöosten de Ganges, China en Japan, zullen volgen. In deze Verhandeling zal ik eerst fpreeken, van Celebes, | 2. — Floris. 3. — Sumbauwa, 4. — Salemparang, Vm Baly. “_… 6. Woordenbock van Macasfaars, Borntés en’ Baties. i $. 1. 05 Zie ; Deel pag. 5, 19. 5 Del p pag. 107. 3 Deel pig. 3, ende Byvoegzels 3 Deel pag. {23. …(«) 1 Deel pag. 275 en 2 Deel pag. 63. (d) Ternaten, 1 Deel, Ambon, 2 en 3 Deel cera Stuk, en Banda, 3 Deel 2 Stuk, paBajlee” & A w, Á % VAN C:E'L EUBEE! 8 sor: EEEN Het Eiland Celebes. r. Celebes is gelegen tusfchen 1-30" Geos NB., 5-30. Z. breedte, en is 45. mylen graph oost en west: ten noorden van het zelve rang. 3 leggen de Philippynfche Eilanden , ten weseving. ten de Sundafche, ten oosten de Moluc- fche „ en ten zuiden de Eilanden tusfchen Timor en ide Het Gouvernement van Macasfar, ftrekt alleen over de Comptoiren, die de Com- pagnie op de Westkust van Celebes heeft, welke de eigentlyke Kust van Macasfar is „ dewyl de Comptoiren op de Oostkust on- der het Gouvernement van Ternaten be- hooren , en deze sti eigenlyk_ Celebes genaamt wordt, … — Het zelve heeft de gedaante v van een Hoefyzer, door de inham aan de Zuid- kant; de bogt van Bony genaamt, die wel rà 8 mylen wyd, en 2o mylen diep is. en met welkers Wester „Oever ik de bee fchryving zal beginnen. zyLoehoes een Rykje met Bong ver! maagfchap „-degt. hier in het binnenste der:Bogt N s 2. So- 302 BeES ten 214 BESCHRYyYVIN® ten oosten , LamoeYee, en ten zuiden hét Koningryk van Macasfar. Dezelve zyn altemaal onder de Reseering van den Ma- casfaarfchen Koning Allahoedien overt wonnen, dienstbaar gemaakt, en ondef de Macasfaarfche Grooten by Dorpen en Perceelen uitgedeeld, dewelke daar van; gls uit hunne Eigendommen,de Tiendens van ’t gezag, en de ordinaire Heere= Diensten, van de Bewooners genooten ; tot in October 1668. wanneer Maros; ftaande de bondbreuk der Macasfaren ; door de Compagnie en haare Bondgeno= ten wierd ingenomen; doch ’t zelve ging _ den 20 November daar aan volgende we- der aan den Vyand over; maar by de verovering van Samboupo, wierd dit Landfchap door de onzen andermaal ten onder gebragt; dus alle deze Volken in vole len nadruk aan de Compagnie onderwor pen wierden. In de Jaaren 173637 » wate neer de Rebel Crain Bontalancas , de noor« der- Provintien invadeerde, vielen alle de= ze Landfchappen , zoo door dwang als met goeden wille, van de Compágnie af, en vatten de Wapenen tegen haar’ Óps doch wanneer Maros, in Auguftus 1737, door den Gouverneur Smout herwonnen wierd, keerden de meeste Hoofden we derom tot hunnen vorigen Heer ,. met het tweede Soping Loehoe en Tanete , doch Wadjo en Mandhaar, blyven;op haar zelve. | „„Goach; het Ryk van Macasfar , die met dat van Tello en Sandrabony, Tanete en Tellolimpa, voor de verovering der Hol- landers, zoo naauw met den anderen ver- bonden waren, dat het maar één Ryk uit- maakte, ftrekte zig uit van Boele Boele, in. de bogt van Boni, tot den hoek van „asfem „ (in onze Kaarten Lasfoa ge. CN Stelde _ Haamt) 254 BescurrvinNe ndamt) en van daar westwaards op, tot de hoek van Touratte of Tannakeke3 vervolgens van daar langs de Westleust noordwaatds, tot aan Tanetê of Agenond- je, en te lande, tot aan het tegenwoord dige Boni en Soping ; in welke Landá ftreek dan ook de origineele Spraak, die der’ Macasfaren was. De Koningen van Goach en Tello, worden beide Koningen van Macasfar genaamt, fchoon, ieder een Ryk op Zig zelfs. is, en zy de namen na haare Refidentieplaatzen Goach en’ Tello voeren. De oude Macastäarfche over= leveringen gewagen, volgens een byzon- der vertaald Manufeript uit die Taal, van wier Koningen, voor de komst van Toe- manóerong-a (zoo veel willende zeggen; als die uit den Hemel is nedergedaald ): Volgens deze overlevering, gebeurde het dan op zekeren tyd , na het overlyden deezer Vorsten, vier Regeerders, dat eené fchoone Vrouw, met een gouden Keten omhangen, uit den Hemel daalde, wel- ke de Macasfaren voor hunne Koningit aannamen, onder den naam van Toema- poerong-a; deeze trouwde met den Ko- n'ng van Bonthain, die op het gerugt, zig derwaards begaf, om met haar een Hu- welyk aantegaan (fchoon te Bonthain reeds getrouwd zyade): dit gelukte, en uit p deze van CerreEBESs a2od deren echt kwam eenen Zoon voort; waär van Toemanoerong-a, drie Jaaren zwan: ger gings zoo dat het Kind, terftond na zyne Geboorte, gaan en fpreeken kon, doch zeer mismaakt van geftalte was; zyn naam was Toema- Salingabereeng : toen hy nu groot wierd, brak de gouden Ke: tens die zyn Moeder uit den Hemel had medegebragts in twee ftukken, waar na zy met de eene helft der Keten, nevens haaren Man, en zynen Broeder verdwees nen, laatende het Ryk mer de wederhelft aan haaren Zoon. Deeze aan hem verbles ven helft, (waar van de Maecasfaren Zeg= gen , dat die fomtyds zwaar, fomtyds ligt; dan eens hoog, en dan weer eens laag van couleur was) is na dien tyd altoos een van de voornaamste Kyks - ornamenten van de Koningen van Goach gewag à doch dezelve zou in de Revolutie van Crain Bontalancas, nevens meer ândere Ryks- Cieraaden ,t'zoek zyn geraakt. Van dezen Zoon, die met zyne drie Opvolgers; uiet zyn geftorven, maar, na lange Regeerin- gen , even als hunne eerfte Ouders, zous den werdweenen zyn, reeként het Manu- feripts de Goafche Vorsten, en.volgens het Zelve begon de 18de Koning ; onder den’ naam van Paducca - Siri ‚ _Sulthan Sjaha Badien Ismaël zyne Regeering, „IV. Deer, Pp Staan: ed % 226 BesCauryviNe Staande zyne korte Regeering ; heeft hy een fcherpen Oorlog gevoerd tegen den Koning van Bony, welke met de Wape- nen der Compagnie gefterkt was: Hy wierd den 30 Augustus 1712 door de negen Goafche erdee Stenden, finaal af= gezet, en in Zyne plaats den toenmaligen regeerenden Koning van Tello verkozen; die den naam droeg van Mappa Orangie , doch als Koning van Goach, die van Pa- ducca Siri Sulthan „ Sira Joudeen , aan- nam. Inden Jaare 1718 vlugtte de Ma- casfaarfchen Prìns, naderhand vermaarde Kebel, Carceng, of Crain Bontalancas , uit Goach, om dat hy eene Dochter van den vorigen Koning had doodgefchoten: hy vlugtte eerst na ‘de onze „en woonde in Campong Baroey onder 's Compagnies bes fcherming; hier weer van daan naar Sum- bauwa gevlagt, woonde hy aldaar den oorlog by tusfchen de Sumbauwareczen en Baliers, waar inde Koning der eerst- gemelden fneuvelde , met wiens Dochter die naderhand” Kon: ingin van Sumbauwa wierd, hy trouwde, terwyl haar Moeder: Zig met Goach's. Koning in ’t Huwelyk begaf, die daar op haar Doehter-aanhigld, van Crain Bontalancas deed feheiden5 en aan cen Sumbauwa's Prins weder uithuw- lykte. | | An- VAN CErLrses 227 Annó 1724 deed de Koning Sira. Jou- deen ‘afftand van ’t Ryk van Tello aan zyn Zoon, en zelfs het Ryksbeftier van Goach in handen genomen hebbende, gaf hem de gevlugte Crain Bontalancás vry watte ftellen: hy verbond zig niet alleen met Macasfaarfche Princen, maar felle? Boniers ván hoogen rang in zyne belan- gen overhaalende, verbond hy zig ook na- derhand op het allerpiechtigst, met de be- faamde Rovers Aroe Soea- Kang, en Zyn Capitein Touasfà, om niet alleen de Ko- hingen van Goach en Bony te détroonce- én; maar ook de Nederlanders gehecl u't Calebes te verjagen. Dus begon hy 173 + het oorlogsvuur op Bonthain te ontitee- ken,’ geen zig wel haast over al verfpreid- ‚de ,en in welkers beginne Bontalancas veel voordeel behaalde, waar door hy het den Koning van Goachzoo benaauwd maakte, dat deze op den s Novembér 1735 uit Go- achna Fello vlugtte , waar op de Macasfaar- fche Stenden terftond Zyn K leinzoonMa a wangaot, Äbdul Hairmansjoer bygenaamd, tot 2ofte Koning van Goach verkozen: doch deze, al mede door t geluk der Wa- penen, dat den Rebellen mede liep, g@- noodzaalit zynde, zyne Ryksftad te ver- laaten, die terftond door Crain Bontalan- cas in be it werd‘genomen, gam meteen P 2 goed 228 BeESCHRYVING goed deel Macasfaren de vlugt, tot. onder het Kafteel Rotterdam, alwaar hy zig on- der de proteêtie der Compagnie begaf. Dit gefchiedde A°, 1739. Crain Bontalan- cas, meefter van het Land van Wadjos en gedeeltelyk van het Bonifche Ryk, was kort bevorens naar ’s Comp. noorder Provintien komen afzakken, en liet zig aldaar als Koning van Goach-inhuldigen , waar na hy » zoo als gezegd is, Goach zelver innam. Weinig tyds daar na liet hy het Kafteel Rotterdam, uit ‘naam der drie nu vereenigde Ryken Bony, Goach en Wadjo, opëisfchen, doch het Minis - fterie aldaar, zóo fchielyk niet tot over- gave kunnende refolveeren, zoo verfcheen al fpoedig de geheele magt van Goach en Wadjo, op de vlakte van ‘t Kafteel Rote terdam, welkers bezetting op denzelven dag, den 16 Mey 1739 den vyand te ge- moet trok , en, gefterkt mer een gedeelte Boniers, die de Compagnie genegen wa- ren > mitsgaders Compagnies „Onderda- nen > den Vyand met zoo veel courage attaqueerde „ dat zy hem op de vlugt floegen, waar mede den Oorlog aan de- ze zyde van Celebes eindigde, werdende vCrftond de Ryks- Ornamenten opgezogt, en te famen met het Koningryk van Ma- casfar , aan den bevorens by ons, ge- | vlug= grootsten luifter gezien, toen zy over 5 het geheele Eiland Celebes heerichap- 5, PY voerde; ook in haar eerfte verne= so dering, toen wy dóor de Compagnie s> overwonnen wierdenzegter bleef zy, be- s halverr het verlies van haaren orootsten s luifter, nog bewoonbâar, en in achtins 5» ge; doch nu fchynt dezelve als in een ss. puinhoop verandert: de eerftemaal heb - »> ik myn Cris op' Samboupo, de twee- RK demaal op -Sourabaya, en nu voorde > derdemaal, aan de overwinnende Wape- ‚> nen van de Compagnie overgegeeven 5 5 nu blyft maar over, dat ik , na verkry. ‚ gen van myn Pardon, in vreede fterf. ” Welk verzogt Pardon hem-ook gulhar- tig toegeftaan wierd; ook wierd hem zyn Cris mede te rug gegeevchì. “Kore daar ki ate EPN na 230 BeESCHRWVING pa verfkond men, dat Crain Bontalancas aan Zyne wonden overloeden was. « ‚ Regeeringsform van Goach. De Koni van Goach, kan nict willekeurig rege» ren, maar is aan-’s Lands Wetten onders worpen, en kan, niets dan met goedyvins ding en toeftemming der Ryksgrooten on+. derneemen: de Delicten worden naar die Wetten en niet naar willekeur geftraft; hy: heeft zyne geheime Raaden, die Tomilas langs genaamd worden, en ieder Negery heeft een Hoofd , die denaam van Galarang draagt; dit is reeds door den 8ften Koning, in het begin der 16 Eeuw dus ingefteld, mogelyk door inftigatie der Porvugeezen , dewelke onder deze zyne Regeering Ae, 1512 hier het eerst aankwamen en. een plaats tot hun verblyf wierd toegeftaan zoo als zyn Opvolger de Maaten en het Ge- wigt tot een algemeen gebruik verorden- ef ‚ de Pryzen op-de Handekvaaren {tel ‚ Buskruit gemaakt, en-het eerfté grof Gelkhut op de Wallen van Goach heeft gebragt, en de Maleyers niet alleen goe- gelaaten, zig in-zyne Staaten ter neer-te, zetten: maar, kun» onder. meer andere, voorrechten, het bouwer van. eon T ems pel» en het opeutlyk oeftenen-van den Mar, humedaanfchen Godsdienst heeft toege. ftaan 3 | VAN CELEBES: 231 ftaan , welke hier zoo veel velds won ; dat de Macasfaren , omftreeks den Jaare 1588, met hulpe der Maleyers , een Gezand- fchap na „Mecca zonden ,„ om van daar een-Hadji, of Priester, te haalen, die hun in dien Godsdienst kon onderwyzen, die eindelyk-onder den 1gden Koning Sulchan Allahoedien, À. 1603 door het geheele Macasfaarfche Ryk is aangenomen „ de Bo- niers drie, Jaar daar na dwingende denzel- ven insgelyks aanteneemen. Het toppunt van de hoogste Macasfaarfche grootheid, is. omtrent het midden der voorledene Eeuw. geweest, wanneer derzelver Vor- ften , niet alleen-genoegzaam heel Celebes de Wet tamme keen ‚maar zelfs Lo- ma, Mandelly , Bima, Tambora, Dompo en Sangar, fchatting fchuldig hebben. ge- maakt5 als mede Bouton , Bongai,Gapi, de Xullafche Eilanden en Sumbauwa vero- verd, Saleyer.,- dat door de Fernaatfche Koning Baab Ullah > aan Macasfar. was prefent gedaan, onder hun.gebied gehad, eene vaste Alliantie gemaakt met de Ba: liers „ en‚de eerfte Geldfpecien” doen munten » tgeen. waarfchyniyk. de Gou- de Maaren vallen. Zvn- geweest 3 „die de waardy van 6o (tuivers Hollands haal- „den. | Eel TONNO De. 232 BeEscuryviNg De Koning Abdul Hairmansjoer , den 27 July 1742 in den ouderdom van rz Jaaren overleden zynde, wierd Opvolger van het Geachfe Ryk, zyn ‘Broeder Mappa Babasfa, of Abdul Coedoes , zyn- de maar 8 Jaaren oud, onder de Voog- dy van den Ryksbeftierder Crain Mad. jennang : onder zyne Regeeringe viel niets van belang voor. Hy overleed den 21 December 1753 en wierd opgevolgd door zyn Zoon Amas Madina, by de Com- pagnie/ Radja Oesman, en bygenaamt Pat- them mathareeng , 22fte Koning van Goach. Hy was een Kleinzoon van Aroe Palacca, en wierd A. 1758 door den Ryksbettier- der Crain Limpangang, (die te gelyk vyn Grootvader was ) hernaamt Bactara Goach. Na het woverlyden «van dezen Ryksbeftierder , viel het Ryksbeftier of Makadantara, in handen van ‘s Konings Com, Crain Kalanka; die ‚door eene ver- reraande ambitie, om zelfs de Kroon te dragen , gedreeven zynde „ maakte het zy- rien were en Vorst zoo bang ;- dat deze zyn Ryk en geheel Celebes verliet, na Bima vlugtte, en van daar na Batavia; daar by den 8 Mey 1767 aankwam; en den nr Oétober 1769 na Ceilon vertroks daar hy A. 1782 noch leefde, en heeft maer eenen Broeder, Aroc NMampoc ; die in ° / GA nd, het mmc ens vx zie ELEBE en 233 On Men pr van. Koning Oesman liet de Rasbeek der Crain Kalanka , Aroe Mampoe tot Koning uitroepen, die door zyn toedoen wel haast na Bacombony vlugrte, en door de Compagnie in proteétie genomen , eg- ter finaal afgezet wierd , waar na Crain Ka- lanka, zig zelfs tot Koning liet uitroe- pen, onder den-naam van Sulthan Saroc- dien, doch de Grootmoeder van den ge- vlugten , Vorst, Aroe Palacca, verzogt al in 1774» dat. Radja Oesman van Ceilon opontboden en in zyn Ryk herfteld wor- den mogt; dit mislukkende; veinsde zy in 1777 dat haar Kleinzoon van Ceilon ge- vlugt was, en erkende voor denzelven een flaaven - jonge Sankilang ‚ waar op de Ma- casfaaren ‚die veel geloof aan die oude bloeddorstige Vorstin gaven , de Com- pugnie afvielen „ met dit gevolg „ dat in het Jaar 1778 de Macasfaarfche Hoofdplaats Goach, door de onzen veroverd en geflegt wierd, *t geen kort daar aan door de dood van Aroe Palacca wierd gevolgd, terwsl Sankilang zig in ontoeganglyke Geberg- tens bleef ophouden. Ondertusfchen was het Ryk vacant > door dien Sulthan Sa roedien „die in ’t begin der onlusten zig byrde Compagnie had begeven, den r verdi 1777 geftorven was; dus ’ PS wierd 234 BersCurnDvane wierd in „1781 op qualificatie der Hooge Regeering,» weder “tot. „Koning der. Ma- casfaren v@erkoren. Crain Bontilancas } ous der den naam, van :Padoeka. Siri Sulchan Abdul Hadji, in 1782 door de Regeering bevestigd.‚ wanneer zyn …Ambasfudeur Crain Palamba op Batavia. is geweer 93 …_ Bonys geen zeer: ank sieabonden is met Soping en Loehoe» ftrekte!zigs by het fluiten van ’tBonais Verbond,-langs den Wester - Oever van dien Golf , die nog den naam heeft vande Bogt‚van Bonysen van de Rivier Tjinrana „tot de Rivier:Sale- niko, eene diftantie van ongevaar 20-my- ien, landwaards ‚ grensde het aan Soping Lamoeroe Macasfar en Boeleboele, „Dit Ryk is mede van ouds her vry, en aan niemand. verbonden geweest; zynde des= zelvs eerfte Koning, volgens hunne over- leeveringen , mede. uit den Hemel gedaald; . deeze had als toen.geen naam ‚ maar wierd door het Volk „die van. Matta Solompò-lä rgeen zoo veel als de Alziende beteekendys gegeeven;5 hy trouwde met eene Princes van Foro ‚die ookvuit dên Hemel gedaald. was, en Zy etl bn te famen een Zoon. en:vy£ Dochters , uit wélke de, volgende: Koningen van Bony, tot heden;toe af komse tig zynsvenvane ivelkers Nakomelingeos. Di Ì uit VAN ,CErLEBESs 235 uit Koninglyke Princesfen geboren, en dus allenthalven totde Kroon gewertigd, 1759, alleen;nog maar. in leven was) roe Palac- ca, de Grootmoeder, van, den in;die Jaa- en regeerenden Koning van Goach „welk in 1775 Koningin van, Tanete was. Dee. ze, Koning „heeft„de- Lands Wetten, dig jegenswoordig, nog onderhouden, worden, maakt, die, Worong- Porong -E‚ genaamt word; ook heeft hy de zeven Kies- Hee- ren, onder,der naam van Matoua's Pietos- aangefteld: Zy.zyn erffelyk in zeven Ger flagten of Huizen „doch: het is egier wef gebeurd», dater, twee en zelfs drie Pice _tos in een, Huis geweest hebben; decze hooge charge „devolveert, zoo wel op Vrouwen, als op-Mannen;- alle, gewigtige _zaaken , het Ryk-betreffende,„ moeten door dezelve gedecideert. worden „, inzonder- heid gaat, hun,de verkiezing en‚het weder afzetten, van-eenen „Koning, alsook het maaken van. Oorlog of Vreederaan. „Deze Koning na:40, Jaar geregeerd, en Zyn Zoon in,zyn plaats gefteld te, hebben» as met zyne Vrouw weder. ten, Hemel ge- VRD Datorseab: bist Abd ; z‚In het‚begin der 17 Eeuw, wierden.de Boniers „ende Koningin. Tarritoeppoes Ik Kk die 236 BerscuRrrviseé die toen het Ryk regeerde, door de Ma- casfaren gedwongen , om het Mahu- medaansch Geloof aanteneemen, bedin= gende deze laatste nog boven ‘dien, dat de vyanden Wan Macasfar ook. vyanden van Bony ‘zouden’ zyn , mûar “Bohys wyand daarom geên vyand vân Macasfar dit was de eerfte krak, die de Bonifche grootheid kreeg, fchoon”dit Ryk ter dier d 7oooo weerbaare “Mannen in het Veld kon brengen,’ De Hét; díe de Boz niers hier door- tegen deë” Mäcäsfaren- óp: vatteden, heeft veel ‘tóëgëbragt, om dé Wapenen der Maatfchappy tegen’ Macas- far , eener gelukkigen uitflag te’ doen hebs ben, waartoe Radja Pälacca, een Boniës Prins , ’t zyne byzonder wel toegedaar heeft , en naderhand door de Kies- H ce tot Koning van Booy verközetr, zig zoò groot wist te maaken , en'het-Rykzoo uit te breiden, dat hy doer den Zynen gebynaarijt werd Toeny Sambaya; dat’ zoo’ veel wik zeggen , als éen ‘Koning, waar voor zig elle anderen’ moete verfigderen:; zelfs: wierd zyne magt op het laasf zêer scduúgt voòr de Coripagisie. Hy överlsed den 6 April r696, en wierd opgevolgd ‘dóór zvn Neef Lapatoea, als 15% Koning van Bony, die, náde Compagnie véel onrust te hebben gebrouwd, A, 174% overleeds Ee wers var -Gererss) 937 werdende door zyn Dochter Battara Tod ja„-ook Aroe Toemoerang, als 16de Ko« ningin ‚van Bony opgevolgd ; doch dezes na eenê korte Regeering, deed in den Jaa- re.1715 afftand van 't Ryk, ten behoeve van/haaren: halven Broeder Lapadang Sad= jati, Toa -Pannara Aroe Palacca byges naamt 5 doch met. haar Zuster en haar Mans; in onmin geraakt zynde, welke hy liet rampasfen. of met ftokken flaan ‚en naar. Bony voeren ‚ zonder eenige form van Regtspleging;-gaf dit zoo. veel onge- noegen- aande Ryk$- Grooten „ dat hy korts na dat geval , op den zo January 1720 » niet alleen finaal wierd afgezet, maar zelfs, rievens zyn Vrouws Vader, in de gevangenis geworpen, waar na de Bo- niers. het Ryk weder aan Battara Todja opdroegen, doch zy gaf het terftond we- der ove „aan haaren oudften halwen Broe- der, den gedetroneerden Koning van Goach , Sappüalie-E , toegenaamt Mee danrang: hy wierd om zyne flordige le- venswys, en, na in veel onrust geregeerd te hebben; anno r724 afgezet, en in zyn plaats deszelfs jongsten Broeder verkozen; Topa Wanoi, of. Aroe Manpoe, nade:- hand Crain. Besfi genaamt. Deze wierd de vierde dag na.zyn voorflag insgelyks afge- Zet, en in Zyre plaats ten derdemaal tot | Koe 7 53 BesaomktvrNe Koningin: verkozen Battara Todja „die teffens. Datoua of Koningin van Loehoe, en. niet lang; daar na ook Koningin van Soping geworden is, en haar Man tot Mede-Regent van het Ryk benoemde, die A. 1725 overleed, waar na zy voor de vierdemaal trouwde met Aroe{Kayoe, dewelke, al mede kort na dit Huwelyk, tot Mede-Regent van dit Ryk benoemt wierd ‚doch deze Koningin , in moeijelyk- heid geraakt met. haar Broeders , waar van zy ’er een had laaten dooden, en ons genoegen. tegens den, Gouverneur Gou= bius, opgevat hebbende, vertrok zy naar Soping, alwaar zy zig als Koningin liet inhuldigen. Haar Man de Regent Aroe Kayoes zig nu Koning van Bony reeke- nende, befloot zyne Koningin en Vrouw den vogt te ligten, en zyngeliefste Vrouw Crain Bonts Majene, die hy , om met de Koningin te trouwen, verlaaten had ‚-we- der tot zig te neemen, doch A. 1728 dit ontdeke wordende, zoo wierd hy terftond tot het Regentfchap onwaardig verklaard, en teffens met zoo veel ernst na’ leven geftaan, dac hy by nagt de vlugt na Tel- jo nam en aldaar protectie verkreeg. Na- derhand heeft hy zig met Crain. Bontalan- eas geëngageerd, doeh is ;ftaande de trou- belen, met dien Rebel omgekomen. - Ag, van CeEuEBeES 23Ì A°. 1730 -kwamen.de. drie nog overig zynde Broeders: van, Bonys Koningin, van Bouton, daar zy, uit vrees voor haare Zuster na toe waren. gevlugt , en bega- ven zig onder de protectie der Maat- fchappy» die hun. toeftond, in de Cam» pong: Baroe te woonen ; intusfchen bleef de Koningifì-nog al onvergenoegd tegens de Compagnie, ‚om dat, haar. het Land- fchap Bonthain onthouden :wierd, terwyl haar Mandarang of Geheime- Raad , al- les in Bony ne hun welgevallen dirigeer- de, en. met de. opgekomen vyanden ; Aroe Seenkang en den Rebel Bontalancas heulende, den. weg baanden; tot de ruï- ne van het Bonifche Ryk. ” De Wadjoreezen maakten zig hier op meefter van. Bony » ftellende een ander Ko- ningin aan» gelyk zy den Rebel Bontalancas voor Koning van Goach erkenden, en zig in dezer voegen als drie vereenigde Ry- ken ‚ voor. vyanden van de Compagnie verklaarden ; zodanig-dan kwamen zy in de maand April Ae. 1739 afzakken, namen bezit. van Goach, en eischten ’t Kafteel Rotterdam op, en “t verder gepasfeerde is-hier voren onder ’t Articul Goach aan- getekent.. | | De 240 BereSenrRvyvvine De Compagnie, door ’t-geluk hàrer Wapenen, zig gered hebbende , moest ook Bony geholpen worden, doch dit ge- fchiedde maar ten halven, want de Wad- joreezen ; tweemaal geflagen zynde, ver vuimde men nà Tosfora, de Hoofdplaats van Wadjo op te trekken ; en men liet die Volkeren, welke de Contraéten met de Compagnie niet wilden vernieuwen sy na hun goeddunken handelen. Intusfchen wierd, onder den naam van de algemeene rust te bevorderen, de Koningin van Bo- ny belet,om haar wettig recht en preten- fie op Aroe Tanete, den dollen Hertog bygenaamt , te bevorderen, en tot haar meerder fmerte, de Leenbrief van Bon= thain (welk Landíchap de Hooge Re- geering aan die Vorstin, éven als aan haare Predecesfeurs,; uit erkentenis var vorige diensten, gefchonken had) ont houden: zy overleed A. 1749, en ide _in haar plaats tot Opvolger in het Bonys Ryk verkozen, haaren halven Broeder Lama Osfong, onder den naam van Ab- dul Radsjab Djalaloudien, die tot 1775 Bony geregeerd heeft. Hy was toen een Man van ruim 80 Jaar, woonende in het Campong Boegis, niet verre van onze Negery Vlaardingen , dat, even als de meeste ialandfche Plaatzen, niet veel by- Zan VAN CELEBES 244 Zonders ‘heeft. “Hy had weinig achting voor Europeeërs, en regeerde Zyne On= derdaanen naar willekeur en ftreng , zig w ei- nig laatende gelegen leggen aan ’s Lands Wetten,die hy naar zyn welgevallen altoos uicleidde. Misdaaden gepleegd werdende , wierd de Daader by den Koning aange- klaagd 5’ deze gaf last aan zyn Ryksbe- ftierder , en nog een of twee Ryks- Grooten ; die by hem wären ‚ om de zaak te onderzoeken. Den Vorst verflag gedaan zynde , gaf hy flechts een. wenk met de Oogen , wanneer hy den Misdaadi- ger des doods waardig pordeelde „ die daar op onmiddelyk naar buiten gebragt; en aldaar gekrist werd, Deze Koning ftierf in A°. 1775 et wierd opgevolgd door zyn Kleinzoon, rêêds in’ 1772 tot Kroon- Prins verklaard, en genaamt Lan: tana Tapoe, regeerende egter onder den naam van Padoeka Siri Sulthan Aroe Tí moerong; welkers Gezanten den Tomi- Jalang of Ryksbeftierder! Aroe Oedjorg , en eenige andere Grooten, in 1782 daar van aan de Regeering te erin 3 rapen BeDben gegeven. Tello. Het Koningryk van ello be- oaf zig A&°r667 tot aan de Coerys, twee Eilanden even bezuiden de -Rivier IV. Deua, Q van 242 Bes eHA Ry V IN, Gp van Maros, en ten zuiden, tot en by het Kafteel Rotterdam. De naauwe verbinte-, nis. tusfchen het zelve en het Goafche, Ryk is hier voren vermeld, en heeft daar: rede in dezelve lotgevallen gedeelt. De gie Koning Abdul Carie , overleed in, January 1709, en wierd opgevolgd door: zyn Zoon Mappa- Orangie, welke in 1712 tot Koning van Goach verkozen werd ; en over die beide Ryken tot 1724 regeerde „> wanneer hy /het Ryk van. Tello afftond. aan. zynen Zoon Man Radja of Madja Moedien. Hy wierd opgevolgd, door zyn: _ Broeder Mappae-nga of Jappi Oediens deze; bekend onder den naam van Crain Tello, was-de Grootvader en „Ryksbes ftierder van den Koning van Goach, Ae. 1759» een erfvyand van. de Compagnie; na-zyn dood volgde- hem zyn Dogter op, die seeden nog regerende Koningin is 18 Lev mss Sandraboni. Het Ed van Sans: drab.ni s gelegen, binnen. het. Ryk van Macasfar »tusfchen ’s Compagnies Lan den Galisfong en Poelonbankeeng 3 ‘is klein ‚_ doch egter- onaf hanglyk van Goach ‚ger ekend 5 hebbende: debzelfs Ko- ningen, zig ten tyde van, den. Macasfaar-, ‘chen. Konig. 'Toemaparie ‚in, heus bezin 4. Kl ye pe. % 1 ed dd „vér VoAAN OC E:LIENBE S 243 der 17 Eeuw, onvermindert haare vryheid ent voorrechten ‚ met de, Macasfaren ver: bonden. In den Jaare,1778 heeft het zelve-zig-by Goach gevoegd, doch werd door de onze ingenomen, en hen wierd door de Hooge Regeering Pardon ver- leend , mits de oorlogskosten betaalen- de, en Jaarlyks eenige Slaaven tot tribut opbrengende. bio: _«Soping. Het Koningryk Soping; is van ouds mede een der vermogendste Rykem van Celebes geweest. Hert legt midden aan” de Wetter - Stranden en Oever. van de Bogt van Boni. Ten noorden bepaald het zig aan het groote Meir of Tampa-. ranglaba;-ten zuiden grenst, het aan. La- moeroe st. geen oudtyds ‚nevens ver- fcheide andere. kleine Rykjes, onder het zelve forteerde ; dewelké naderhand op haar zelven „of » onder, Boni gekomen zyn. „Het geeft niets als Pady „ en is A°. 1661, ‚na de-vlugt van Radja Palaccas aan de-Macasfaren dienstbaar geworden, en door de Compagtiie A, #667 weder: om in vryheid herfteld. >De Koningen van dit Ryk, zyn door-Huwelyken over. en. weer ‚met. die van Boni, van oude _tyden af. verbonden geweest. Hun eeríte Koning iss volgens her zeggen der Sopin- Prio: ) Q 2 6 gers s sa B esccmmryvrIiNe gers „al mede zooals die van Boni en Macasfar , uitde Hemel gedaald. Zy hebben na dezen nog 22, zoo -Konin= ginnên als Koningen gehad , waar- van de thans regeerende Koning van Boni „ A°©. 1759 de laatste is, die dit Ryk, met toeftemming der Sopingfche Ryks-Groo- ten door. eenen Stedehouder liet regeeren 5; in 177s wierd het wederom door-hun eigen Koning geregeerd, die getrouwd is met de wig end van’ den apt van peen rgb Het. Kbningtyk: Lekkoe; was voor de Macasfaarfche en Bonifche toc- neeming in grootheid, het geweldigste en grootste Ryk op geheel Celebes: deszelvs grenizen- werden tegenswoordig gereekent van Pelopa; de Hoofdplaats van ’t Ryk 4 längs de Wester Oever ván de Bogt van Boni tot Lärompo; zynde ongevaar 20 mylen, en van de andere zyde van die Refidentie Stad ‚ over. het geheel. zuid- poster deel van Celebes; tusfchen de Golf of Bogt van Boniy-in de Ooster= Stranden van! Celebes „ zooverre de Al phorcezen hun landwaaárds in-dulden wil tens’ ten Westen grensd hét aan. Wadjo en tén Noorden-aan “Toradja..” Het Land is ved iopady; geeft goed: ze ‚x oud- VAN;CELEBES 2459 Goudryke Rivieren. Van-hunne Konin- gän en-oude. Hiftorien, is my niets voor- gekomen. „De eerfte, waar van,iets: by 's Compagnies Papieren--was -aangeter kend-;- word Crain Haroe genaamt, „en is nevens de Macasfaren A©, 1666-door 's Compagnies Wapenen op Bouton over; ps ms zoslenob navesbyt « „De: Vorstin ina 59 ai knar viel od R- Sjazigenaamt „. en «te -gelyk Koningin van’ Tànete,: Zy is-naderhand door, de maachinatien, „des Konings. ‚van Boni-sgee detrooneerd-»--op voorwending van haar flegt. gedrag , en- een. Klelozoon van. ont in haat „plaats gefteld. OM ado Eed rb / \. 3D JJ WG wldns HerKoningfyk Tanére of ame hasisor: beteekenende een Brug of -Over- gang ,oligt ter halver wegen: van‘ het Ka- fteel Mamtkedanss in -de-BogtvansSorian. „Het:sheeftiten Oosten ’t Votstendom. Ma- rio- ri Wawo, ten Noorden Barroe,- ten Zuiden Sagerie, en ten Westen de Zee. diertydsrheefthet met Matasfar în vriend- fchap. geftaan; en is naderhand daarvan @verwonnens.doch-egter-by zyn vryheid _ gebleven „en erkend voor Bondgenoot van ‚Macasfar ‚ welkers Koningen zig allengs= kens wat, meer authoriteit over-dit Vorse wd 8, 3 ten. 846. BeEsCaRr yv vin®e tendom hebben aangematigd , tot het ein: delyk in de-daad als onderdaanig‘aarv Ma- casfar geconfidereerd is, gélyk ket zele ve in de Macasfaarfche Conferentie van den 7 warten veder rar be= per ftaac, f MOIBIEED | | Ten bvd van danse Fidel Wodan re- geerde over ditRykje de Koning Ebrahim; deze is ftaande de Vreede van Conaya tot de Compagnie overgekomen em als: ond: ‘genoot erkent , hebbende *t gemelde Con- traéb aangenoomien en beëedigt, waar by zyn Opvolgers- ook gebleve zyn. De Koningin Tanrclela in 1775 ; Vorstin van Loehoe geworden zynde,--en daar na toe vertrekkende, drorg de Adminiftratie van Tanéte'op aân den Koning van Bo- nis te famen en metde Compagnie; doch eenige Jaaren: daar na van Tuoehoe-gede- trooncerd werdende ; heeft zy zelve het beftier van”dit sert weer in” tergend ge- eme ct gebro HeaWl ú „AIT EN nabi hb obdonelhalije Ts veh Westen “aän’ de Zie gelegen; tén: Noorden heeft het-Cayelie;, ten! Zuiden Byonanges, ven “ten Oosten wachte: Gebergtenss | 'e geen de Inlanders voor een. zekere 'wyk dient) wänneer Zy cen. vyand er den hals krygen „ diechaar tc | EAT VAN,CELEBES 247 te magtig is, laatende denzelven áls dan de Stränd-Negeryen ten prooy. De Regec- ring van dit Landfchap beftond in vorige tyden in tien Stenden; die alle met de Compagnie een: Verbond hädden saanger gaan ; drie. van dezelve zyn uit vryen wik- de. daar toe gekomen 5 desandere. zeven wordenvin ’t gemeen Vorsten: vande zee ven. Rivieren genaämt.. Dezealle hebben voor dezen den Macasfaren onderdaanig= heid bewezen, en ten bewyzesdaar vans Jaarlyks » éenige lange Schilden moeten opbrengen, en zelven van wegen Macas- far een Gouverneur moeten dulden, die zy wel-Ao. 1658 verwierpêns- doch egter aan dit Volk. trouw bleeven. „By het Bo- nais Contraét hebben de Macasfaren van allé: heerfchiappy - over Mandhaar gere- nuntieert, „waar na haare „Vorsten. vof Stenden ‚ verfcheidemalen wierden ge- fommeerd „ orh- met de;Comp té contrac- teeren ;, doch zy bleeven ; uitgenomen een; zulks hardnekkig-weigeren. Hierom zyn’ Zy door de Compagmie en de Bo- niers wel beöorloogt ‚ maar ‚niet overwon- nen, vlugtende na de Gebergtens, doch uit vrees. van door ‘Radja -Palácca- aange tast te worden, hebben zy zig woor de Compagnie verootmoedigt;:en A°. 1674 desContracten geteekend en beëedigt.Eg- A 4 ter 248 BeEsSCHRyvING ter hebben zy zig nooit veel daar aan ge- kreund; en byzonder aan die Articulen, die kaan verbinden , om met Pasfen te vaaren van de Compagnie, en hun vere bieden te admitteeren alle zodanige Vaar- tuigen, die daar mede niet voorzien zyn, Doch dit ter zyde gefteld,zyn ze, om het ontzag ‚dat zy in andere gevallen nog voor de Comp. en Boni hebben, als mede om haare betoonde bereidwilligheid, ter ‘huls pe van de Comp. in den laatsten oorlog; waardig ; „om in aanzien zamen te worden. Wadjon na-de. Bonifche taal, en Toad: jo» na de Macasfaarfche uitfpraak , is ge= tegen benoorden de Rivier van Tsjnnas boni, die dit Lándfchap van het Bonifche Ryk affcheid, ftrekkende zig uit tot aan de Paneke, 't geen als een vry. Vorsten- dom onder Wadjo behoord; en aan Con- tega grensd 5 agter het welke en „Kera om, het nog-noordelyker ftrekt, tot aan Larompo of Loehoe; ten westen ftoot het tegen de Grenzen van Adja Tampa- rang of Sedeenring. Het word geregeert door “40 Vorsten of Regenten, onder welke ook Vrouwen toegelaaten wordens Deze Regenten moeten zig alle binnen Wadjo onthouden; egter. vermogen. nn as vanvCererers: sG als her vereischt werd, “aar hunLand gaan, om aldaar het noodige tè befchik= ken ‚ maar” na’ verrigting. van) zaakens moeten zy” terftond na -Wadjo; keeren? De veertig Vorsten’ worden ”verdeelt fr drie deelen „hebbende “elk” een hoofd van die „waaronder zybehóoren ; uit. elk dezer drie Partyen- werden weder. drie Hoofden. verkozen ; ; “de “éeke ‘voor den Oorlog’ Patara,‘ en «een’-ander voor de Politie Padenräng genäamt.s die tor hunnen Prefident hebben den Matroua of verkozen. Hoofdkoning’s"-wélke’ onder geen ‘der--drie Paftyen ‘behoord ; en de veertigfte Vorst „maakt ; -zynide“de-andes re 13 fterk.: Deze laatste’ ‘zeven Vorss ten, waar onder: geen Vrouwen! geëdmit- teerd worden ;- maaken te:fartén cen Cls legie uit, en voeren, vit'näam van de Veertigen van: Wadjo, het hoogfte gebied „over alles, uitgenomen «het: maaken van Oorlog of Vreéde, waar" overde! groos ten’ Raad der Veertigen vergadert word; en waar in de Mattoua des sini mn heeft. Sb zaal 1esdtbasM nsbroons -oBy - omtftertenis van “dit erfiitientà Hoofd , werden sal medeide drie Par tven , of de als dan -niog ‘overig zynde Ee en dertig Regenten, byeen ge- roe- € 250 BeESCGERDVANE foepen:, die „uit „hun. lighaam een ander kiezen; zonder, op dei Familie van -den vorigen: te, zieng:, ‚doch, de, vacante, Res gentfchappen werden: uit het naaste Bloed van, den Overleedenen. verkozen , mits van. geen; dienstbare. Moeder. geboren. In de uitbreiding, der, Macesfaarfche Mo- gentheid , hebben deze Volkeren mede hun deelsin « de verdrukking gehad, ‘doeh voor 1oo-Catjes (125: wer hon hesb tr weder. aasde gilt sb Dit Volk. leeft op. zig. zen val en vreer dig onder ‚malkanderen; hurnen. handel voortzetteride»;zynde dit de-grootste Nes gotianten. van Celebes, en tegenwoor ook, de-rykste-en geduchitste . Volkeren van) dit Eiland;- zy. ftooren-zig niet aan de Contraéten:,, zoe met de, Compagnie als met Bony: aarigegaamns; zeggende, dat die, door „den. laatsten „ootlog, vervallen zyns terwyl na, dien tyd-Wadjo in magt toeneemt ;‚ en hangt in Wrmtrgsingl vers mindertis:; za syornsM oh ai d noemeft Benoorden Mandhaar be de Bogt van Cayelies dear het Gebied-var den Ko- ning van, Ternáten begint»: dat ant vor én hehsovenoi Genshs ela 3b 9yd: 7ì pr giber EP J4 | “Het waw CrrrBES OS el „i 33 9 7 A8 A Vv He Biland Tis. weten. S- EE OAN ee: % of. Fade, 5 le, en di, 8 Moris, en 9. gr Zuider velt maal leBoit Oost ef. West 48: myk. lang: zoolÂ, «ab LE „Het Laad. hac F kanis òf: et Etant dba Endes waar. op de Ingézerénen. Re, Deel, Macasfar “handel cdryvenj< lige weinige Teg. amylen beöostenhèt Land: var Sumbau- feat. Ô was Aan het-uitterfteodeel var: de Oost-2 Ee kant, ligt een Sterkte var: -dePortugee- „zemws genaamt Larantoekag repte on- geftoord harídelent Eaar).elee Gi ze5bsoon «1979915 scM. abempv sloob 14 Het kans: zaèlve „is’eutder weelër” în ‘Negeryen of Dorpen verdeelt,” eft order “deze hebben’ de-oudfte des Volks Ht ; „zonder Kening.” yasdosubst elf SI va nr SAID JI e HIDE ssd „De Koniftg war? Bind neft hiet eén ge Ee: ef men heeft ij Vroegere „TO N gr ): zele ‚Ha ETE SE KO ani emiolen Cé) agp Word Mièek door! 8e 'Mdidaredën èn zWydierszen bevaaren. ‚ Men-vóerd: van daar ;: naar, het in onzer intindûcte Handelaars , Slaaven, Vagzel- ‚ Karet, Wair, wilde Ganecl en Sandelhout. nr ze BESCHR* WreNve Jaaren wel gewild g ‚ „dat hy zig het meefterfehap-over het gêheele Eiland had kunnen aanmatigen, 2 In Ae. 1756 heeft de Maatfchappy aan ero de Macásfarén permisfië Verlèend om we- sderònt:op Ende: ,-en ‘de-Mangaâry s dat aan de Noordwestkant: van >dit’ Eiland ligt, te mogen vaaren, mits geen wilde 1 ICaneel-van daar ; op confiscátie van Vhar- ROEL LEN „ lats! ” dw » )stuig enLaading, aanbrengende;, want:bd- „r“vorens was Zulks, ‚om | der mienigvuldide ‘ fluikeryeny-dierde Macasfaren en andere Oosterlingen „ook onze:-Ïingezetenew, onder; hunten naam ‚by rcontinùagiësop _-alle-de daar omftreeks liggende: Eilanden, zoo daar in, als.{nvandere;Goederen ; ten nadeele van de Maatfchappy dreeven;, ftriételyk verboden. „Mier ‚na toe ver- „trekken, dan. van Macas{ar » is Jaarlyks zn de maande February en, Maart, eenige ftuks Paduackangs.» (ligte- Inlandfche Vaartuigen, met dewelke men by ftilte ook, roeijen. kan.) dieten „handel mede- neemen wat Goud „ook, blaauween;raa- de Salempoeris van de grofste foort, grof Porcelein, Parrings , Olifantstan- „den „en„Inlands, Koperwerksswaar voor Er APE E nf S atb! «, E Aar 9 Ds sidd ww „ .. VAN CrExEneEsil ss tember te rug | keerenide 5 van daar: wel voof het principdalste ‚ buitén-éen weinig: Vogelnestjes; ereen niet noêmenswaar» dige quantiteit Karet;, leintidin Slaa- ven „- Oly ver vec wereld eden? e LIOENSL { MIO B AM Rat sku A EE de Staven A dat een zeer! goed Werkvolk is, maaken zy Ôfdinaris 45 à so Ryxdaalders Hollafds- de- Kop. Voor de Clappus-Oly, die ook zeer tot 5 gerief voor de Inwoonders ftrekts ‘en voor hec Touw-werk, krygen zy: ook ene rede. lyke betaaling,zoo dat de Vaartlop Ende, het welk ook de Broodkamer van de arme- Saleyereezen iss niet alleen: ftrekt “tos een groot gemak voor Macasfärs Ingezees. teren, maar ook ‘tot voordeel van onze (enne die daar tolk vaaren, | €, a IJ 50 4 „$ à KL we am ‚ers sd zen t nn 11 L nine win, snee SH > Blend Sambar, Het Eiland Sumbauwa , ; is daor een_ Sum, Straat van Floris afgefcheiden ;:-die ,/ nabauwa.. een Dorp» «dat ’er-aan: ligt. »r Sraa. la py -gemaamt werd, zynde:-een; pasfage: die! veel „door de ‘Chinafcbe. „Schepen: die thuis vaaren, voor al in „oorlogs- A ‚+ ty- 254 Besecnryvu…nNnd tyden ‚-bevaaren word: Het zelve-ligt tusfchen-de 8 en 9 gr. Zuider breedte, en is lang, Oost en West, 6e mylen. … Sumbauwa word beftiert daor. zes af= zonderlyke en independente Koningen, namentlyk: reef | Sumbauwa. mehiechr rs 8» „Dompo. Nt 5 Tambora. | | _„ sangar, en „‚Papekat, ET | die alle, in gevolge de ContraCten met de: Compagnie, en hunlieden gefloten, als Bondgenoten aan den anderen verpligt zyn» om in tyd van nood , wanneer ; het zy door hunne Nabuuren „ of andere; vreemde Magten van buiten, mogten be- leedigt worden, elkanderen by te fprin= gen, en met hunne magten na vermo- gen te adfifteeren, waar van de Compag- nie Hoofd- Bondgenoot, Schut- en Be- fchermheer is. a 100k | nr 2 Wat nu seen ieder dier Landfchappen- in het byzonder betreft, zoo zal ik die- nen te volgen, den rang; die zy door gaans onder den anderen houden, en be= ginnen met 15 wv e ML rin eb ik, Ëe Bi. VANCE L, phess 255 med AL scBn. op het kt sd gelegen, is, Ie tendeerden te. hebben ; na.datosvan tydtot tyd:zyn af handig gemaakt geweest, doch waar. van-ze-egterdedert weder, ten koste van veele Handelaars , meefter Zyn, gewor- den, fchoon-de Bimanêezen anders óp zig zelfs een laf hartig Volk zyn. Bima Lgt circa 45 mylen ten zuiden van. Ma- _ casfar, en_ kan. met een, goed, Vaartuig» het gantfche Jaar-door; over. RB. dike bevaaren worden. jb (GO. IE à | ‚De Produêen, ze die. het Diftriët van Bi- ui gechts en de Ed. Comp. (die, tin ge+ ha, ge de Contracten, -alleen-den vryen handel over dit geheele Eiland heeft ’} van. hier, dif s begodig: pn komt te an à PE | Pens. ás6 BESTHRvviINdG. genstè is, doch zelden 5 word ’ er zoo veel geleverd, als de’ eisfchen zyn. _ Volgens de ordre ; mogen. de ftukken dier Verf ftoffen , niet ‘ge\maldeelt; maar moeten ter» tengte van dri voeten geleverd worden en- daar ‘ónder voor al geen Wortelhout. Ook heeft de Ed. Compagnie în vorige tyden „ by- een fchraal gewas, om de Noord en Zuid, fotnityds.wel nu en dan Ryst van hier gerequireerd', doch die korl is federt zoo flegt’ geflaagt, dat on- ze Bezettelingen naauwelyks het nodige voor hun. Jaarlyks gebruik kunnen mag- tig worden.” Niet beter gaat het met de Cadjaigs die geen ander ‘als Bima al- leen leverd, alzoo ‘in de andere Ryken, fehoon- dikwyls daar toe aangemaand , wei nig of niéts-werd voortgeplant , uitgezon- derd Suribáuwa , daar nog wel iets van dien - korl valt, maar om deszelvs ver- af- en ongelegenheid, daar van altyd is geëxcu- feerd: geworden ; en: “waat van een Refi- dent/aihiefr „op zyn best, een last 7 a8. gente kunnen inzamelen. | 33 4 sik vahin. dat gh van- eene bede Iyke uitgeftrekeheid is ; en ‘het Wett- Einde vätr dit Eiland uitmaakt, daar het door Stradt Allas van Amboy word ge- vld Re dg | Het VAN CELEBES 857 Het zoude van alle de overwalfche Ry- ken het geduchtste van allen zyn, zoö niet de onderlinge verdeeltheid onder hui groot was. Ider Ryks- Groot heeft geni» ge Negeryen onder Zyn volftrekt gezag ; buiten en behaiven de Prinsdommen, waar van elk een zoo magtig is, dat zy eenen formeelen Oorlog kunnen voeren. Zoo nu deze gezamentlyk ‚den Sulthan aanhangen , dan is hy onzachgelyk, maar eenige onvergenoegd wordende , is alles {chielyk in rep en roer, als wanneer dé Koning ook niet lange zeker is, Hin Voorts is de groote Negery Sumbau- wa zeer fterk, en met een confiderable ‚Muur, ter dikte van zes voeten omtrok= ken. De eenigste party, die zy fterk te vreezen hebben, zyn de Baliers, dië en ook voor omitreeks 5o Jaaren, Sá- lemparang, by s Compagnies Kaart bé- kend onder de naam van Lombok ; ontno- men hebben. Men geeft ook veel op van den fterken Handel, die aldaar door de Wadjoreezen (welken daar fterk worden geprotegeerd „en een danzienlyke Nege: ry op haar zelve, niet verre van de Nee gery Sumbauwa, in bezitting hebben) itt Amfioen , Lywaten ‘en andere Waaren; zouden worden BEREA SDe die Zy, vaa IV, Dreu EAN en òs8 BusCHRyvvise rende van daar direct naar Batavia, en woorts ‚verder na Sillebar, Bankoeloe, en ândere daar omtrent gelegene Plaatfen; van de Engelfchen opkoopen, en zonder éenige- vreeze óp Sumbauwa weder ver- handelen, het geên door eén Refdent, als té verre van de hand, ntecr te belet- ten is; ja zelfs ook, fchoon de Compag- hie op de Westkant van Sumbatwa al een Post zoude leggen, gelyk daár toe in vroegêre tyden céns'een voorflag is ge- daan, nadien zy aan alle kanten, als tot Allas , oók genaamt'Taliwang ; óok tot Oetang „ als mede aan de binnen bog- tén , “tusfehèn Sumbauwa en” PAABdra , goede gelegenheden ‘genoeg krebben, om met: hunne Vaartuigen daar aängieren- de, hunne, verbötene ‘en verdagte Waa- ten te losfEn ;- > En vervolgens: VAR daar te Land na Sumibauwa overtevoeren. Ì ded! . Verders Zit Iyk de meeste In: landers om deze ÙE zeer Tuien traag, en. daar bv. hêel, ‘diefachti “want zelfs Menfchen- diefte’, al ind f het van haate eigene Vrienden, is noch ftrafbaar’ ‘noch fchande by hen, Invoegen Zulks daar ge- Be publiek gepleegd word, en al wat daar van komt; word meest in Am- Boen, waar Op ZJ van de grootste tor de mt kleins WAN CELEBES 0859 kleinfte, zelfs Slaaven incluis; prep lyk- verflingerd zyn, verteerd. | Voorts leverd Sumbauwa aan de Com- pagnie niets als Sappanhout , waarvan zy in vroegere tyden, wanneer Salem. parrang nog in haar magt was, Jaarlyks elleen een Scheeps- Lading konde bezor- gen, doch thans niet meer befchikt als tusfchen de 2 à gooo picols, waar toe ze zelfs van tyd tot tyd moeten den aangemaand. 3. Dompo, dat, even áls Sumbauwa, ook Sappanhout voor de Compagnie uit- leverd , doch ín lang na zoo veel niet. Ook geeft het zelve nog wel wat Wasch;, doch dat- doorgaans zeer flegt en met Buffelfmeer gemengd is. Ryst leverd Dompo ook uit, doch’het zelve is van weinig belang, en zen $ dus by na gen naam hebben. Swavel valt et in een groote nenig- te; men wil ook dát ’er een Paerelbänk is, die nu en dan eenige vrugtbare Oes- ters uitleverd. De „val ni3 4 Fambore dat ‘een. heldin dient en R 2 fteen- a6o BescuRrrrviIiNG fteenachtig Landfchapje is , waar niets als een weinig Pady op het Gebergte valt, in lange niet genoegzaam, om zyn Inwoonders te voeden, die dezelve dus van de Handelaars trocqueeren tegens ‚Wasch, die in de Bosfchen in meenigte gevonden word , en hier het aller- zui- “verste te krygen is; en waar door , en door het aanfokken van Paarden , de Koning, Grooten en Onderdaanen , Jaar- lyks de fchaarsheid van hun Land ver- goed krygen. | | „Voorts zyn deTamboreezen- nevens de Sumbauwareezen ; beroemd voor de dapperste Volkeren dezes Kilands , daar in tegendeel alle de overige ,- de eenen meer „ de andere wat minder „…van;een zeer laffen en blooden aard zyn. Se Sangar is een kleine Landftreek scat niet als Pady en _Ryst, tot eigen noode druft geeft, en welkers Vorst by. de,ander re, naauwlyks voor sultan word erkend. ‚6. Papekat, dat digt;aan.. Sumbauwa ligt, is mede niet groot, noch, Volkryk;, en leverd niets dan de Compagnie, al? zoo het flegts tot eigen nooddruft eeni- ge weinige Pady en,Wasch Bes 2 VAN CELEBES 261 PERERN Bi, | Het Eiland Lombok. Het Eiland Lombok, ook Salempar-, Lom rang genaamt, is van Sumbauwa door?®* een Straat gefcheiden; het ligt tusfchen 8 en 9 Gr. Zuider breedte, is lang 15 my- len, en behoord aan den Balifchen Vorst Karang Asfam. Tusfchen het zelve en Baly , is de Straat van Baly , en daar bezuiden ligt het onbewoonde Eiland Daloma, s V. Het Eiland Bali. „Het Erland Bali, is aan de Westkant «Bali. door Straat Balembocang van Java ge- dee fcheiden. —= 2 Deel. | Pag. 92. Het zelve ligt tusfchen de 8 en 9 Gr. , len. Zuider breedte, en is 27 mglee lang ftuk, ; P. 252, Oost en West. Dit Eiland is in 1597 door de Neder- landers eerst ontdekt, en in 1684 lag ‘er nog. een Refident, doch de Kyst, Cat- toen, en Slaaven , die het opleverd, de kos= K3 ten 6x BESCHRHKvVEIENG ten niet goed kunnende maaken , ís het federt verlaaten , en aan de Ínlandfche Handelaars overgelaaten. | Het had bevorens 18 Regenten of De- was, die ieder op zig zelve een gebied voerden , maar door binnelandfche be- roertens zyn de Regenten thans tot 15 à 16. vermindert. _De Inwoonders zyn Heidens, en eeten zoo wel Varkens- Vleesch als de Chi- neezen, ook zynze zeer onnozel in om- megang. . De kopere Chineefche Pitjes, zyn daar alleen gangbaar; in ’t Gebergte is het Land meerendeels woest , en leverd in abondancie Bantings of wilde Koebees. ten, en Cappas; welke Bantings zy voor tooo Pitjes, of de waarde van dien aan. Goederen, aan de Chineezen verkoopen; van het Vleesch maaken de Chineezen Dinding, en de Huid droogen ze, en verkoopen dezelve weder, Wat de Slaaven: belangt, die van daar vervoerd worden, dezelve zyn Vry- gebooren, maar de eene Campong fteelt en vangt zoo veel. Volk van de andere | Cam- VAN Cerrons. 263, Campong , als ‚hy „maar erlangen. kan » en verkoopen die aan de Trafiquan- ten; of ten Zy een onvermogende, die zyn fchuld niet betaalen kart, dan Slaaf moet worden. Ryst planten zy cot hun Taarlykfche Voedzel niet genoeg, derhalven haalen Zy die van Java. Met kfêine Vâartuigen van 8E 10 Coyangs, kan men wel de Wal naderen, doch met groote niet , vermits dat EÉi- land met kleine en groote Klippen rond- om. bezaaid is. Het Eiland is in drie voorname Ry- ken verdeelt > welkers-Norsten alie den Ticul voeren van Gufti Agon , of Op- ‚_per- Heer. Aan de Westkant, vlak over de’ Kust van Balemboeang, daar, de Straat maar ruim twee mylen breed is, ligt Tabanan; thans geregeerd door Gufti Moera TaÉ« ‘banon , daar ook Vogelnesjes vallen; doch niet meer als 4 à S picols, Aan de Oostkant ligt Karangasfam;, geregeerd door Gufti Moera Asfam; deze CTA & nr R â heeft en 264 BEsCHRYVING van Cerenrs, heeft ecne zeer goede Haven, en is de magtigste van allen , hebbende het Ei- land Lombök of Salemparrang mede on der zig. | | Aan de Zuidkant ligt Badong , gere- geerd door Gufti Moera Kalerang; heeft mede een goede Haven, daar de Chí- neezen van Batavia fterk op handelen, en de meeste Slaaven van daan komen. $ WOOR- WOORDEN-BOEK. Nederduitsch. . God Een Mensch Een Huis Een Thuin Een Bioem Een Combuis Een Man Een Vrouw Een Kind Een Doëor of Dodoresfe Goud Zilver Staal Thin Lood Yzer Koper Vuur Tafel Lepel Schotel Een. Piering Thee- Kopje Een Mes Een Vork den kopere Ryst- pot Een aarde Pot Een Braadpan Pispot Een Haud Ben Kat Een Rat Macasfaars, Allata- alleh Tauw Balla Koko Boenga Papalloe - ang Ta- oe Boera- ne Ta-oe bain- ne Ana Ana San - ro Boela - eng Boela-eng mata Baja of baé baé Toembera Kebo - Leleng Pasfie Gallang Pepe Mejang Sirroe _ Anrong panne Panne Manko - thee Ladien Pasfoeb - bie Oering Gallang mmm Doetta Pa- Goregang Papatai - ang Konkong Meong Bala-o Bonys. Alla tallah Djema Bola Koko _ Boenga Dapoeran Tjiwa Oroanie Tjiwamakonray Tjiwa anna anna San - ro Oelawoeng Salaka Baés baé Toemara poeti Lotong Bisfie Gallang Api Paping Senro Ínapenne Tjoewapene Manko Thee Pifoe Mafopa Oering Gallang > Tana Bate bale Temee Balies. Dewa … Kauwla Oema Abean Boenga Pauwong Anak Moami Anak Loe Anak Tjeriat Balian Amas Tfalacka Waadja Tima Kedas —— badang {3 lem Bisfie Loyang Geni Siendoc Pingang Piering Tjauwang Tieock Ssoedjin Blanna Payock : _ Pagorengan Wada intje f Tjitjing, een s kleine Saganong, een groote Meaaw ‚Bikol Ee 266 - WoorDeENn-BoeEr Dl ‘ di en, Nederduitsch. Macasfaars. Bonys. Balies. Een Paard Jarang ‚Jarang Jarang En Endvogel Kieti . detieds!is Bebeck Een Koebeest Sapie Sapie Banting Een Hartebeest _ Jongha ‚Jongha Minjangan Een Buffel Tedong Tedong Majfa Een Hoen Jagang Gana Manoecbay Siap Een Haan boerane Manoelayhi -. Siap Mani Een Put Boe - oeng Boe - oeng Semer Een Schip Kap - palla Kappalla Prauw Gede Een v Mastebark Kerje Kerje . jee | | riet Een Anker Bala- ngo Balango Jankar EengrootePrauw Bileanglompo- Lopi Maraya „ Djoekong Lom: | id ban Eenkleine Prauw Bileang Tjadi Lapie Beetjoe Diockong Tje- riet ° Een Glas Katja ‚ Katja Loemoer Een Botttel Botolo ‘“-Botolo Bottol Een Spiegel Tjarammeng Tjareming Makka Een Eetens- Kast Pamoneangka … Ataion Andream Owada Pangama Dokkan / | Een Kist iPatet Pitti Pitti Geld Oewang Oewang Piepis | Kout Water Djene Dinging Way Tjeke Fer Water Djene ___Pangi Way Jer | Warm Water Bambang Way Palla - J'er Angat 0 Ryst Berasfa Bero Braas | ki Visch Joekoe Bale B'ee Neskà Gebraade Visch Diodke Djoekoe Baloe Woete. Hee Soedalae … Sangera bang | Brandhout Kajoe pepe _ __ Ajoe toenong …Sahang kan Groente Ga- gang Oekayoe __ __Djoekoet | Ik wil eeten. Eroka kaddo Menoka-mandre Madaka Jk wil gaan flaas Eroka lampa Nokalamatindro Atoeroe pen _… tinro Hy flaapt al Tinro mie Matindronie __-Sampon madan * Hy Droorst Afona-i Manipi Anack to minpie Hy is dronken Nabego iballo” Hawayoie goea Ito dieya tinga Hy isgek _- -Pangoiokie Odjangan nie. Ito dieya bedoe. Hij E \s ‘ WooKrpzsNe- Beek Nederduitsch. _ ‚ Tea-i Hy wil niet Hy huild Hy lacht Hy is gevallen Hy vegt Hy wil vegten, Een Boom Boomurugten Steen Kalk Een Snaphaan Ken Donderbos Een Piftool Een Horologie Geeft myn, Broek Geeft myn Kous- en Een Kieedje Een Neusdoek Myn Neusdoek Hy is ziek Hy is dood Hy is begraven Hy wascht Staar op Gaat zitten. Gaat weg Swart Witt Blaauw Raod _ Macasfaars, Loemerai -í Lioemak kalakie _Lebatoegoeroe- kie. Si tobo mie Eroko fi tobo Poko Rapo Rappoka- joe Bata Palle-o « Baddi-lie Pamorafa Baddilie Sale- kang Moko Moko Sare faloe, Arak- koe Sarekoe - Socks: koe _Lipa, Pasfapoe Pasfapoenkoe Garring ei Matemie Lebbanie tara- wangie-. A : djene=kie Mentengko Mage - ko mem- ‚Pe Lampa mako Leleng Kebo Ga-oe Eja Bonys. KA Teawa Trewì Meytawai Poeraimaboan Si gayang Noko figa7an Pohonayoe Boeayjoe Bata Pawale Badilie Pamarafa Salekang Moko Moko Iranga Saloerak- koe Eringa lapie Ka- jeko Lipa Pasfapoe „ Pasfapoenkoe ‚Madoko „Matenie , Pocranie Tjemee , ‚Tetopko “Loeka toedang Lockano no ‚Malotong Poeti Gawoe. ‚Matjela „Balies, Dieya toeinjact Dieya mangling, ‚_Dieya kadeck ‚ Dieya laboe Dieya marobat ) Dieya kita mora bat Boea. Batoe Pamor Bidil „ Bidil Bezar Bidil Kij eens Big Dj aler Panappot Bae … „Kambin Oedam itoe Soenkan Padam voeba fohoen og didi famanie 263 Ponjang Sahang, Niera gla Oedang j … Dieya mandoes , „Medjoejoek Menaga Louas Badang (alan - Kedas … Klaboe « __ Baha Groen. 468 _WoorpeEns Boes. Nederduitsch. Macasfaars. Bonys. _ Balies, _ Groen Moentjongboelo Moentjongboelo Gadang Purper Kamoe-moe __Kamoe- moe Oemoe De Zon Al lo-a … _Sowee __Matanay De Maan Boelang __ Oelinghe- Soerian De Sterren Bintang — Wietoche Bintang De Hemel Langië Langie Langiet De Aarde Boetta Tanah Boermie De Zee Tamparang. Tafie _ Pasfie Vriendfchap Belaa Mafelauwa Mala Myn Vriend Lelakoe Kidjietko Mira Soeitra Fraai, mooi Bajie Makefie Malla _ Zeer fraai, zeer Bajie doedoe Makefie tongan Singa madai mâl- mooi „ în der la dead meoi | | Zuur at tjieoftjam. Tjimpa Tjelagie Zoet Te-ne *_ Matienen Manies Zout Tje-'la Piedje Oedja Uyen Lafoema Lafoena Kafoena r Schaap zeoVr. Gimbala Bimbala CambingV., Lone als ana s Manl. Bimbe Bimbe M, , Moani xGet J _—__—= als boven Een Vogel Djangang Djan- Manóemanoet Kadis gang Reegen Bofie Bofie Oedjang Een Klapper- of Caloeko Caloeko - Njo Cocosnoet ids Azyn Balo- ali Pangasfan Tjoeka Ol4 van Clappus Minjak Caloeko Minjak Caloeko Lingisnjo Een Ey Bajauw Telo ‚_ „Taloe' EenEndvogels Ey Bajauw Kiti Telo Iti Taloe Bebeck Een Hoender Ey Bajauw Jagang Telo Manobay Taloe Siap gana’ Clie k « Pokjeê Poeroe Poeroe Manya Cranan Kinderpekjes Poeroe Cabala Poeroe Beetjoe Cranan Een Lyk Ta-oe Mäte Ta-oe Mate Anakpadan Een Wond _Loko : Lokka ‚« „Matatoe Ge- ad WoORrDENe=BoeK. Nederdaitsch. Geawollen Getrokken lucht De Kraal Wilde Endvogel Bosfchagie Jonge orn Een … Twee Drie Vier Vof Zes „Zeven „Agt Negen Tien Honderd Duyzend January(maand) February Maart Augustus September Oober November December dMaandag Dingsdag vs „Woensdag Donderdag Vrydag Zaturdag _ Sondag Een Ryksbeftiers der “S \ Macasfaars. Kambapg Rammang Balang Kietie Balang Romang Caloekoe Lollo. Sere Roea Talloe Appa Lima Annaug Taejoe Sagang toejoe Salapang Sampoelo Sabilangang Si. Sabboe Zorohajie Moeharrang _ Sapara Rabbele aualla aggera Jamacdele aualla. _—_ —_—aggera Radja Sabbang Ram malan Sauala woor A Solohaidda Senengo- sl 4 Salafa ‚Araba Kammifie Joema Sattoe Aba Tomabitjara boetta EN \ \ … _„Bonys. « Beio «-- Maloeng Belang Jetie Balang Aloe Caloekoe lollo Tjiewa Doea Taloe Apa Lima Annaug - Pietoe Aroea Afera Sapoeloe Sarato Se - Soeboe Oelangadje Moeharang Oela fappar Rabhele aualla ee aggera Radja Sabbang Rammalan Sauala,, re Solohaidda Seneng Salafa Baba Kainis Joema Sattoe Aha bitjara tana aggera Jamadele aualla: « k VOIE, 269 Mi Balies. 1 Bisfe Goelam Kalrang Djay Rlibis Alas Cohoen Dadoean - Terteloe Papat ‚Lalima Nam Papicton Akoetoes -Attia — Adasfat Satos - Sioeuw \De Baliers ge- bruiken maar zes maanden "_in’tjaar; als: | 1. Boeda Klion, 2. Koeningan. » 3. Tompok. 4. Agâr Kafe, 5 Boeda. Tjoe- moen.” van: j 6. Raspatie "À Soma … Agara Boëda Vaate Soekra famil. Dietit Parbakkal … ek ER wilg nr PFP GS me pn ij eo We Nederduitsch, Een Hoof dop een ‚ Negery xn Eel die de Land- zaaken «buiten den Koning ree geerd.” Een VP eldoverfte. wee Een gehiefdar Raadsheer ik, Konings. C Hier van zyn ‘er aan't Ma: casfaarfche Hof altoos negen ge- weest, diëinet den Tomabet- ‚_jarabachta een- …_Jlemamig zynde, , „gen Koning ver- s kiezen, of ver- weren konde. ) Éen Ko Cork so in eam ander mee zing ‚Heer d myn. Heer.) Keizer. Kiesheeren. (Deze zjn ze wen in 'Égetal, en door dezelve moeten alle ge- wigtige zaken, berreffende hee Ryk beflist _ orden: ) Macasfaars, Glarrang Soele : Watang ofkei sud Î Kraing Paganas- fang dà ba- ringha Tomila- Lang Sambanco’ Aroe Poes OrRDENSBO EK; _Bonys, Balies. FE Glarrang Gusti agong Soele Watang Sarokkan- - ' Dato Baringha _Oeloebalang Tomarillal Lan- Parida ghe t OE ‚ik Aroen — Per gufti moerz ik \ Aroen pone of Tjoccoîda ov foe hadde Bati flappan Op Baly niet bée RIBIEG | Kengert Burk Ì E t Zye NE WoorBEN= DOE K Nederduitsch. Zyt 8), nog ge- “gond? Waar-komt Z9 van daan ? Ik kom van myn -Neef of Nigte. Gaat zitten Waar is foenting “breng hier de. ‘tampat Sirie Kauw pienang, Daar is geen Sirie Daar is 'er al Wat nieuws hoord gy van Maas jar erinj- « ì Zy zeggen dat daar gintereen „fwaré oorlog iS Wa dunktu, wie zal in die oor- slag wel over: winnen. Zy kunnen de Comp. niet o= verwinnen Waarom Om dat de Euro- “.pedzen meer weeten.dan wy fwarte Boeren Ik wil su namyis huis gaan spoed Va aarom wild gy « in Maeasfaars. Koelle Koelle …Ja-kie Battoe kere kie- mai Battoeri Sampo- fieka Lingkoe Mai makie mem- v po, 5 Kere foenting „tang inrinnie papaga-jai-ang Paga -djaimakie Taëna Leko Nia mie j Apvinne may ka- sgeba rie o@d- jong, Pandang taena kie lan- spem. Niekana indjong faroe boendoe taowa Antekamma na- wa - nawannu makanay fal- lang beta inne boendoe Takoèêtea nie be- ta Kompania. Angapa Lanrie jai Kie- rakíram- na ta- oa kebo lanri taoe Lebeng! Ero ma sLampa. ‘rie balakkoe „Bajie mie Ang gapa na tea. Bonys. Madikin moeko Vole kego Polea Rifa pog- fa Seko Looke moetoe dan Kegi foenting ti- voi iootanghe may Oetanghni Leleko Noekana Pekoea ka rebae- ri -djoe Pan- dang Toeie makeda _„moefge. Ma- rayja Pakoegie na wa- moe makoeg lemoewapa fauoe - ‘Pe makoele na fauoe Comp. ma moefve-. … Magie Matja balandahe ana Moefoe Lsokka: ribelake’ e koe inn Madekin=3 © Magimoe te ia 27 _Balfese Djeroni - mala Oeli Jaha Takauli Jama Mifan Monagak Die jahatoifoen= ting konkong aba paboecan Nania basfe » Touara basfe Adako, … | Toeapa-denga orta ole Mae _casfar | Toada pasfiatang Negede Toapa kamiean _Njing bakat Sing | bakat: La-. wang Ee MIE std ‚To moeda-- Toia lebe- Meda. —panakka, poë=, tie-fekan-anak demi se Jari niera molië … Joema-niera."\ Mamoeda «fing nies 272 Nederduitsch. miet nog wat biyven, wy zul - den nog eerst avarm Water drinken Fk heb geen tyd Vat voor werk hebt uw te huis Ek heb myn Mans kost nog niet gekookt, en als hy thuis komt , dan zal jk klop krygen Waar zyt ey ul- temaal ? Laat de kost op t _tafel-brengen De kostyflaas. al klaar Geef: water, ik wil myn han- den wasfen Bet “nog wat Ik heb myn ge- noegen „of myn r bekömst Wild gy dan uw ‚handen wasfen Je | Geeft water hier Waar zyt gylie- den » | W ooRrDE Macasfaars. kie” mantang- gienoeng kie rie olo inne. baimbang Tafa weaká | Apa djamanta ri- balla Kaddo kanna boeranenkoe toena niemang piekoe «palloe battoe rfallang rie -balla-na . toenroengka Kere gafengko Patalla kanre Tattala mie kad. de Sara djenne, E- roka bisfe Ji- manko Kaddo kaddokie Basforama Erokq kie bisfay Limanta Jo Sare djinne in rinnie - Kere gafengko — Ne Boe K. Bonys. mo oendaoe minon may pe- la Tong faweha Aga inoopogouw riboleiy Ting poera Ma- nas(oe iena: …_neko naka- doenge matoe Kemanoepa Apale nako ina andre Lemanie iena andre Î Rinangabifan | ' Aandre noke keede Poera na mandre Noko nabiefa Jorcadal son Infaha way Kegoenka 5 Senda nandre oe ane- ko kong pole ribalay era … Balies, adanjack mos pongos dienie mangama je angat Nierafing ada- coebar Toapa geene joema Toefoema-niera tondeen Man- gama-niera tondeeng Mae _jakan Tode jaha die jaha Aba main toba pinjang di ite Too janie ama —amahân mak- kajan foeba bana | Belang ieje ging basfo lima. Nianie foeba batak bosfang «foeba nira Gufti-niiak bas{a limahi Nas: «: Be iejche Dicjahie roan _ Breng WooRrpDEN=sBoeEK. Nederdüitsch, “Breng by de Fuf- vrouw de firie= “bak Onze Heer of Fufvrouw, al past men nog Zoo op, 3Y knor- ren toch Waar is 't Quis- gidoor Blyf hier een, om my op te pasfen Waar is myn Man Ik heb hem niet gezien Met wie is myn Man uitge- gaan? Met Priino, Waar is Primo? War isuw Heer van daag ge- aveest? Ik ben bang om -_het w te zeg- gen, want uw Man zal my kloppen „Als ey my ’t niet -_ zeggen wil,dan zal ik w op de Jadder laaten vast binden en «- braaf laaten klopzen IV. Deer, Macasfaars. Erangrie nojr papanga ja- jang Inne kara-enta. man nanie jagay bajie baje na kallo- J roy Jakie Kere Papieroe- ang Mantang fie taoe inrinnie an jagayko „Kere boera nene ko Jaena koe tjenie Nay- foempang Lampa fiagaang boeranenko Siagaang Primo Kere Primo Batoe kere foempaeng karaanae Mallaka ang ka- nang kenange kie na toen- roeng kas al- lang boera- neuta Ponna teakoo: ang kanang kanaga koe foerako fikko fallangrie toe- ka nakoe foe roe toenroeng bajie bajie Bonys. Siwie oetanghle rinjonja Poaka injonja rrori pekowa Jagai mageli moea Kegi ami Tjoen- he Osonro no-koe- rini djangaya Keigi oroaneko De wita Neganewa filacw oran neko Lauwri faligon Silanangi Primo Kegi pa Prisno Kegi poeamoen- ja fowe na lruwi Ma tanka poade „Oranemo ma- toe Kadoenga Ko teanw poade owafe orakko riandene wafo rokodoe 273 „ … Balies. Behepaboanhe teking gutti loe Niera mompinge nie gufti pane gakinkirg g1- _baging mas{ annakinde _ Diejaha owada pafi Noeia diniasfie - jietie pangjdk= kin Die jaha (o ina inra. Sing ada nierg tepok Jengking nien ia loas Kajaba” Tekkingi P:im3 Diejaha Pri vo Die jaha guiti _ pabakba. dje- ronie Niera fing bauie maorahan pan» tagal nua Laimang djeronig fing adajak maorahan tek- king nira dias nie Katikrik se djalang Tan- gam. Hij 274 Nederduitsch, Hy is by die gee weest. Wat heeft hy daar gedaan? Hy is daar pes weest om mule kander te zoe- nen Hebt cy niet meer gezien, wat hy gedaan heeft? iets Nu komt myn Man te huis En wat hebt gy daar ginter gee daan by ... Ik ben daar niet geweess Gy liegt Wie heeft u dat gezeit? Primo Waar is Primo? avaarom hebt gy det aan de Jufvreuw ge- zeit ? Om dat zy my kloppen wil Äk swil gaan wan. delen, Waar no tee Naar de Tjin Macasfaars. Battoe foempa- dengrië Apa napare in- joering Battve fie baoe baoe Toena maraeng moetienie apana pare Tacna Battoe mie boe- ranenko rie balla Apa noe pare injoreng rie Toena menang- koe battoe injoreng Balle balieko Nay lebba ang kanang-ko Primo. Kere Primo ang- gapa nanukan- ang Kanang- i joja Lanrie ero na toenroengka Ercka Lampa Li-lie Kere may Ris koke- a Ke Bonys. Onkanie Koera ro Agana Pogauw Onkanie kararo nabauwt Tomoetanieaga napagauw De aga na 'peguuw Polene oroneko ribolay — Aga mo Pagauw … koora ro De oeloka Koe- rie roa Mabeleo Niga podako Primo Kege Primo ma- gi moe poa danghi njonjas moe Nokka na ka- _doeng Nokka lokka ma gohielie Kego naivkka Nokka lokkari Kolewe WoorveEnNn=-Boerk. Balies, A da dito die logs djoirma To appa pa S1yan5 Die itoe ja Badiman Sing ada nani not- appa s4yene gnja Tan wintan tian not Djani (oema nira moelie Toapa tjay pâ« gayang tja dito tekking Sing «ada nira Kama Toe tjayglenjok Neng foeba mas toiteking njay Primo Die jahaada Príi- mo, (Oe Mae noeda matoe rantekking gufti djeronie Io iea makita mae nitik niera Djani nira makie ta loas malalia Die jaha Nira loas abian Wit ® - WooerpvenNeBo rs. Nederduitsch. Wie is daar ache ter ? Gaat na de Juf- VrÓUW …... en vraact naar — haar weiftand Reegenbooz … Als zy naar my —_ avelftand vraagt , segt maar dat ik pyn in 't Lyf heb Doet de grostenis aan w Fuf- Vrouw Gaat de Door roepen ' Gy moet fpoedig loopen Uw Gy of zy, zoo als men de Slaa- ven aanfpreekt Zee - Rovery hk Korit op de Zee- Rovery wit- gaan _ Bruidfchat Draagen Jk wil w fcheeren Jk wil Scheeres Uw of aan Uw Tillen of ies op. bigten, Macasfaars. Nai-nia ribo- koang Ma-ge (ako rie- nonja . „ koe- tanang rie koelte koelena tarawe -Ponna nakoe tahang koele koeleko kana- manie par rifie battangkoe Tabe akoe rie njonjanoë Maze Sako kio fan - O2 Kauw larie ko- linta linta Katte „Kauw Pa-gorra Eroka mage agorra Pasfoerang Limbra Erokattere rie- katte - Eroka Kattere Ikauw patan Bembeng l-nai 875 Bonys. « Balies, Niganka rimoet- Neng ada die drie oerie Lokka rinjonjai Koma tekkingz . «. moet en _ gufti loe takos awie madee- nin djanie kian moahi kinkin biang tarawe Lala Koena koetan- » Lamoen ia takko angha aka- rin nira Nja- dauw: mapoe kie Balan die baboana „Âtoerin nira mé. pic Soemba Afelingangang rinjonja amoe Koma Manalí balian Ingal inzat Loko taimpa iwie Sanroe Loko mafiga figa Idie Nani Ike ‘Sieg. Pazorra «| Pagayang ‘anak lilik mebegal Menoko loka _ Nierak mwaxira magorrâ boeas mabezal Pafompa Bahan pipis ke m4 nira makita maboncjing Malimra egan Meloka makee-. Nira Makita mae loe koeris d;eronig Meloka Nira njak Mea:ocloe Koeris Ikoe poena Nani ga!a Akaymahay Maziuztisgan se KOR 2760 KerTeE S-cnHErs RS MTS "KORTE SCHETS VAN DEN TEGENWOORDI-. GEN STAAT VAN HET HINDOSTANSCHE RYK, EN HET ELKEN ET NDE Naam. 5. BEWESTEN DE GANGES. D 0 0 R MR. J. Ks: is M. b ét R. j: Tres ftan , het Einde’, om de Indus, ligt tusfchen de Rivies ren de Índus. en Ganges: Ten noorden word het door een fchakel van Bergen van Fhibeths:Tartaryen. afgefcheiden „en ‚ten zuiden maakt het een Half- Eiland be- westen de Ganges, genaamt „dat-aan alle kanten-door de Zee. befpoeld word: het ftrekt zig zuiden en noorden van 7 Gr. tot 4o°. noorder breedt, en west en. 005: van hl tot qe 2% aaagte van „MT eneriffe: wei. zak GAN HinpostTaAN. 277 “€. 2. Onder alle de Werken ,-die ze- Schry- dert twintig Jaaren, zoo door de Fran-"“* fchen als Engelfchen , over het Hindo- ftanfche Ryk gefchreven zyn; is The Hi- flory of Hindoftan, door Alexander Dow Esq'., Lieutenant- Collonel in Engelfche Compagnies dienst, in drie deelen in 4to., van 1770 tot 1772: uitgegeven, waar by een Kaartje is gevoegd van Hindoftan;, ‚de beste. eik Het eerfte en tweede deel bevat eene zeer uitvoerige Befchryving-van alle dé __Hindoftanfche Keizers, van den Jaare 977 af , tot Keizer Akbar toe in 1605 ° De helft van het tweede deel is een kort begrip van het vervolg dezer Hifto® rie van Akbar (1) tot den tegenwoor- digen Keizer Shaw Allum, en een fchets van den ftaat van Hindoftan in 1764 (2); zynde het geheele derde deel befteed tot de uitvoerige Befchryving van het leven der Vorsten, van Akbar tot Aurengfeb. Thomas Feffreys gaf in 1772 een Kaart van Hindoftan:uit, die ik hier gebruik. 2 Deel. Pag. 303. bne Ed 2-Deel”Paz. 381, ED 2) S 3 278 KorreE ScHerS Willigm Bolts heeft een goede Kaart van Bengale by zyne Con/iderations on In- dian affairs 1772 gevoegd ; en de laatste zyn die, van den Engelfchen Major Rene acll, in 1778 gedrukt, een van Hinde- ftan, en een van Bengale. Oog- _G. 3. Tot heden zyn deze Boeken in MEK. onze Taal niet overgezet; zy zyn alle langwylíg, en met veele byzondere belan+ gens van de Schryvers opgevuld; ook is er, zedert dat dezelve gefchreven zyn, veel verandering voorgevallen. Dus is myn oogmerk: Eerst een Hiftorisch en Geographisch denkbeeld van het Hindoftanfche Ryk te geeven; Dan de Zeden der verfchillende Na- tien, en | Ten derden: de Bezitters van het zel- ye te befchryven. L. Miflorisch en. Geograpbisch | Denkbeeld. Hiforie. 6. 4. Dow begint de Hiftorie der Hin- doftanfche Keizers met het Jaar 9775 maar An pe den tn dn eme Se nn ak a Ct vaN HriNposrAN. 279 maar het is zeker, dat het eerst onder een Keizer is gebragt toen Tamerlan, of Mier Timoer, aan het Hoofd der Mogol- lers in 1379 geheel Hindoftan ten onder bragt (3) ;-welkers Nakomelingen chans nog regeeren. | ld | Regeerde 1. Mier Timoerof Tamerlan . . 1279 2} Miroer- Sja: … : 452rige/ 1405 . Mirzazaed ' _ ‘ 1408 … Pier Mahomet «2 ct tot dd7 AGE Zaid 7e Te a DASS ‚ Schah Badour OREN ‚ Homajan : 6 IS3E ‚. Sha Ekbar: , (TSS3 IO. 3 4 5 À 6. Scheik Omar . … .… 1469 Z 8 9 (3) Gengiskan, het Hoofd der Mongulfche Tarta- ren, regeerde in 12605; zyne Kinds Kinderen regecre den over by na geheel Azia; want terwyl Tamerlan het Mogolfche Ryk vestigde , overwon Koblaichan China, daar zyne Familie onder den naam van Ivan regeerde ; deze verjaagd zynde in 1357 door de Chineefche Fa- milie der Mings, is China in 1641 door de Maníchiou» fcne Tartaren weder veroverd, die ’'er nog regeeren, onder de naam van Ifehin , zynde de tegenwoordigen Keizer Kiën-lion, die onder zyne Regeering het Chinee- fche Ryk in Tartaryen heeft uitgebreid , en ook verfchei- de Werken heeft uirgegeeven, onder anderen de lof van Monkden , de Hoofdftad van Manfchious Tartaryen, N.B. 41. 5o. 30.; lengte, 7. 11. 5. beoosten Peking; hy heeft ook in verfcheide oorlogen de Elentíe Tarca- Jen onder gebragt, 5 4 he oto. Komrtre SCHEISS, | 9 zodsdeke't, Regeerde: 10679) SEianson siers: « zexiek 620: 11-.Sja Djena : 1626 „12. Eurangfeeb, of Aurcngfeb . 1657 13. Sja Allum Badier . . . 1707 14. Mofadier . he 17121 r5. Tarocheer … d de 78 16. Rafedan STe stemiBrsid 1719 „17. Nicocheer … briet 1 rep 18. Mahumet Sja .… . «« 173E Onder zyneRegeering, of in 1739 ver- everde Nadir -fchah , of Thamas Koulikan het geheele Land, herftelde Mahumet Sja in de Regeering ;en nam alle de vergader- de Rykdommen mede na Perfien. ‘19. Ametsja . . Regeerde 1757 TR TL EE . 1759 ar. Sja Alum, of Alum Goar, is den, 29 December 1764 voor Keizer erkend, On- s. 5. Nimmer is dit Ryk bloeijender kom: tngew eest, als onder Aurensfeb, die over VENE. de honderd Jaaren geleefd heeft; dit Ryk. was toen verdeeld in 21 Provintietis had 204 Steden, $046 Pergunnas (Dorpen) en bragt aan Schatting op 251323 85ST, Ropyen,, of driemaal honderd zeven en zeventig Millioen Hollandíche. Guldens. | Zedert Vv AN: Hr N D:O:S TAN 28E … Zedert zyn-dood verviel het Ryk langs zamerhand ; ieder Gouverneur ‘maakte zig meefter van-de-Landen, die hy regeer de; en de inval van Thamas -Koulikan in 1739, die alle Schatten na Perfien me-r de nam, doch „het Ryk aán -Mahumet Sja: liet behouden , vernietigde-alles; zedert wierd het de prooy van de.Pataners Seyks , Jayts Maratten ; » en de En. gelfchen. Li $. 6. Het Hindoftanfchie Ryk i is ed Geo. graphi- verdeeld in de volgende Provintien: … fnever- (aan beide kanten vantecling. 1. Kabul } | de Indusgelegen , be= a. Gafna bin n.w. $ horen Machmet Ab- 3. Multan) | dulla, Hoofd der Pata Lners of Afgangers. 4. Penjab ……) . Ge BARet. daar beoosten, hehiobten 6. Jesfelmeer sJesfarfing, Hoofd van de 7. Sindy . .jSeyks. 8. Bukor. .j 9. Kachemire, ten noorden, heeft zyn byzondere Vorst. ro. F errugabad , in ‘tmidden, heeft Zyn eigen Hoofd. un Ir, Agra _— | behoord. ed de Jayts. S 5 ER Mun- ten. 282 Korte ScnertSsS t2. Delly behoord den Keizer Sja Alum. : 13. Laknouw of Oud, behoord den Nabab Susja Dohla. 14. Bengale. 15. Behaar in het Oost ‚ behoord de Engelfchen. 16. Koran. 17. Oxira,of de 5 Sercaars langs de-Oosts; behooren de Engelfchen. 18. Golconda, behoord Nifan Ali. 19. Karnatick3 behoren den agr if ao. Dijinji . Smet Ali- Chan. 21. Tanjour, heeft zyn eigen Vorst. as. Marawa, behoord den Nabab Maho- met Ali- Chan. ez. Madura, behoord den Nabab Ma- | homet Ali- Chan. 4. Trevancour, op de West-Kust. 5. Mallebaar. 6. Mlailorrpenoren Aider Ali- Chan, 7. Kanara 8. Dekan . } eg. Kunkan. Sbehoren de Maratten. 30. Guzarattej $. 7. In geheel Hindoftan is maar een Hoofd- Munt, zynde de Ropy. _ De goude Moar ;of Ropy,is van 'tge- 3. halte vaN HiNnpostTaN. 233 halte van 23 caraat, weegt 7 eng: 7 azen, en doet 15 zilvere Ropyen; De zilvere Ropyen, zyn van’ aalilke van Id penn. 18 grein, -en-wegen 7 Eng. . 18: aas 5 het eerfte Jaar. zyn. dezelve Sicca Ropyen of 314 ftuivers Indisch; ver- volgens Sonwat „ Zoo lang. de Keizer Te» geerd, wiens ftempel ’er op ftaat; doch by eene nieuwe Regeering, worden die Ropyen Herfennah genaamt, en met Ze- ken rabat ontfangen, _Kopere Paifas , geh eds in een Sicca Ropy. | Dedberan of Amandelen „ 6o in een ko- pere Paifas. Op de Kust van Gormandels is de Stand- penning de goud Pagood; de oude Drie- beeldige Nagapatnamfche en Madrasíche, van ’t gehalte van 2o caraat, 8: grein, doen 96 ftuivers Indisch. De nieuwe Nagatpâtnamfche en En- gelfche Star-Pagoden, van ’t gehalte van 19 caraat, 22 grein, doen go ftuivers. De Tutecorynfche, van ’t gehalte van, 18 984 “Kort SceneTt 18 caraat,-5t greins eh de nieuwe Por. none van 17 caraat,-9 grein, zyn ee û h 7 BEG „Men heeft goude Rahtnid van 24, en zilvere van 16 op een Pagood-; kopere Casjes van Bo op een Farum, en Cauris hf Horentjes, van ete eel Pagood, 9. 8. De Reiesndt- töi is nog alk van ouds , «dewyl de ‘Engelfchen zelfs alles op den naam doen ‘van den Mogol Sja Alum, welkers Firmans, of Giftbrie- wen, die:met het Zegel. Habulhocum, van den Groot - Vifier Ùl Moluck bevestigd dake het fundament van hun gebied is. had "dt GÀ e kie 04 De Provintien recen door Soubas of Onder - Koningen geregeerd, en Nababs óok Nüzims;, Gouverneurs, - Hune beveelen werden Bord mrd ge iet en door een Wakiel, of Zen ling, bekend getmaakt. „or Het Paleis‚-óf Gouvernement, word Derbarh,. doch de TFhrefórie Dewan genaamt. . 1 | _t „De mindere -Diftriëten 5 Pergünna 3 were P4 df ex Hinpos tan 885 werden door Zemindaars, Leen - Hee- ren, in Leen genomen, die weder min= dere Landen afftaan in Pagt aan Tolok» daat, „Esmandaars en mier saDe Landen, die niet in "Past wortd bien worden’ geregeerd. door Faus- daars die Hoofd ‚van de Troupes en ook. van't: Recht‘zyn. | De Naïb, of Vice: Prefidene, en eérij: ge Cazis,'Rechtsgeleerden , - maaken de Rechtelyke Vergadering uit; die-nog in hunnen dienst hebben, dà Catewel 3 Schout, Arfebek, Reduestmeefter, ‘Cho= key, Threforier , Payk, Nachtwaakerss Dawk , Courier, Yzefäwel , Boode; ters wyl lodiun: Dorp. Cutchery „ een Hoofd heeft, Cheik genaamt; die de gefchillen Pnderzoekt;, en voor de Vergadering van den Fausdaar brengt. 1obi k De Nifam was het Hoofd van } de Krygsmacht. vin Garter! Soubadaar:,. Hoofd van Sipais. > Famadaar , Hoofd of cape Hasweldaar ‚ Lieutenant. ow Busky, Tihreforier. » Ark woBercundas „-Fufelier. vedo Juipai, Soldaat. | 236 Korte Scuerd Pion, Knegt, ' Rhadar ; Opziender der Wegen. In net Huishouden heeft men Chub. daars, Santabundaars en Harcarass driee ërley foorten van Stokkedraagers, naar den rang van hunne Meefters, Pions of Knegts; en Berras , Palanquindraagers; die al het werk doen , Derwaan Portiers Gasbordaar ‚ Marktganger. Verdere. 6. 9u Arfebek. Requestmeefter. naamen. Aymeen: Aumildar. Batta. Begum. amal Berra. Bukferre. Busky. Buxbunder. Calleers. Calfare. Canango. Carcun. Cazi. Catewel. Cheik. Chokey. Infpeêtor der Revenuen, Wat minder. “-Rabatt. Princesfe. Fufelier. Palähquindtaager. Soldaat. Threforier der Troupen} Pagter. Rovers. Agio. Secretaris. Vreede - Regters Rechter. Drost. Dorphoofd. Threferier der Landen. Chout/ van Hinposraán. 287 ‘Chout 8 Choutary $ Eigen: g ‚die de Marat ten eisfchen. Chowdry » de eerfte na den Zemindaar in een Pergunna. Guzerbaum,. Chubdar. Stokdraager, Cooley. Coely. _Croor. Honderd Lak Ropyen: Croore. Threforier van een Per. Ed gunna. Cutchery. …_ Dorp. Dadney. Voorbetaaling. Dallab. Wisfelaar. Daroga. Commisfaris. Dawk. Courier. Derbarh. Hof der Nababsy Derwaan. Portier, Dewaan. Threforier. Doelie. Omroeper. Duftuk. Paspoort. Eman. Gift aan mindere. Etmandaar. Minder als deZemindaar. Fausdaar. Gouverneur. -Firman. Placaat des Keyzer Fotardar. Threforier. Gasbordaar, Marktganger. Ghat. Engte in ’t Gebergte, Golab. Pakhuis. Gomaltap. Makelaar, Tolheffer. Ha. REN dh ri “38 KorrrrScunersS Santabundaar. “Habulhocum. Zegel van de Vizier op DE: STIK de Firmans: | Hagee. „Meckafcne Pelgrim, > Hakezi. Osfewaagen. Harcara. «> Stokdraager. Haweldaar. Officier der Sipais. „fámadaar. … Hoofd der Pions: „Jamadaar. Dorpmeefter. Jamadaar. __—- Officier der been Jman. „Priefter. Jaguar. „zee Militair Penfioen. Jurimana. « - Boete. Kaly. etitbie iuiRechter. Lak. … 100 000 Ropyen: Mucudumis” _ Hoofd van een Dorp. Nabab . . je £ Naib . > Gouverneur. .> Nazim … 30% | Nesferana. Prefent. ) Nuzer.:Sonim nee Gift) aan een Keyzer.” „Palanquin. > = - Draagftoel. - Payk. … Nachtwaaker Pergunnah. Een deel van een Pr. vincie. Perwanna. Brief van den Souverain Pion. -Knest. | Rhadar. Officier der Wegen. Rvot. Boer. ‚€ „Gaat voor de Palanquïn. Schak- VANs-HINDOST AN, 289- Schakdaar. | Seraf. Seral. Sercaar. Sipai. _ Souba. Soubadaar. Sultanut. Sun. Sunnud. Takfiet. Teëp. Tolakdaar. Vizier Ul Moluk. Wakiel. Zalamie. Zemindaar. Zenana. _Wisfel. De tweede-in een Per- gunnah. Bankier. oxeh Heêrberga: 4575 RE Onder - Banian. Soldaat. Onder - Koning. Commandant der Sipais. Goúvernement. _ Jaar des, Keyzers op de Ropyen. Patent van Officier. Munt. ap Minder äls Zemindaar. * Groot= Vizier, GEDE Vrygift. Leenran. Serail. IL. Zeden der Wolkereh, die Hindoftan bewoonen. „$. To: De etende Boete Jen ders van dit Land zyn de Hindous, eenetiver. Natie, die, velgens het algemeen gevoe- len, eene der oudfte van den Aardbodem is, ook Jentiven en Benjanen genaamt. IV, Deer, T Hun-- oge Korre ScuHerSs “Hunne heilige Boeken, de Vedam of Bedams, zyn in het Sancrits, in t begin dezer Caljug ‚of. Periode , gefchreven (4)s ‚en zyn vier in getal, De Ezourvedam _Ronconoevedam Sumavedam En Andarnavedam (5) en worden tot heden bewaard in de Aca- demie te Benares, die nog in wezen is. Ook hebben zy mindere Boeken, Pou- ranaas en Sehafters, à La Alle moeten eens in hun leven, de groote Tempel van Jagernat, op de Kust van Orixa, bezoeken, als Pelgrimmen. Een van hnnne voorname Feesten word Marca Mee genaamt, | Het (4) Zie 1 Deel van 't.Batavia’s Genootfchap , pag. 428, alwaar het Jaar 1780 her 4898 Jaur dezer Perio- de is. (5) Men vind dezelve breedvoerig befchreven in de Ezourvedam overgezet door la. Croix ; 1 Deelin 4to. Parys 1779, doch ons oogmerk is niet hier over uit t@& wyden. Zie Journal des Savans, September 1779. pag. 339. Men zegt, dat de Braminen in 83 Seéten verdeelt zyn, Hifi. Phil, 1 Deel pag. 39. van HiNnpostTaN. 201 Het verbranden der Vrouwen , is thans zeer zeldzaam. De Jentiven gebruiken Paternosters van zekere Vrugten Ganitri genaamt, by Lineus Eleocarpus fp pl. 734. , waar van zy zig met de as{ch ook veel befineeren. De Natie is van onheuchelyke tyden in vier Kasten verdeeld, die ieder veele onderdeelen hebben; zy kunnen niet fze men eeten of trouwen, maar in den groo- ten Tempel van Jagernat in Bengale zyn alle gelyk; buiten deze zyn de Tempels van Benares in Hindoftan en Chelembron op Cormandel, zeer vermaard. sl De eerfte Kaste is die der Braminen ; die alleen de Priesterlyke waardigheid be- kleeden; zy dragen alle een Koord mêt een Kraaltje in 't midden over den linker Schouder „en worden daarom ook op Male lebaar Lyntjes-dragers genoemt. Hunne Pagoden en Afgoden- Beelden Zyn op fommige plaatzen zeer ryk : de Zielsverhuizing is hun algemeen gevoe- len; en die zig heiliger als andere willen toonen, pasfen wel op; geen onvoorzig- tigen doodflag aan Infeten te veroorzaa- : 1.3 ken 3 _ soe vKkortTeEKnSChHers ken 5 in Souratte wind-men zelfs een Hos- pitaal voor de Infeéten opgericht. Alle Jen- tiven worden na hunnen dood verbrand, doch deze zogenaamde Heiligen, (by de Hollanders -poijes pisfers genaamt) wor- den ‚op de hurken zittende, begraven „en krygen eene kleine Tombe over hun Graf , dat hunne Geloofsgenoten dage- lyks met Bloemen beftroijen. Zy ontlee- nen hunnen naam van Brimha, die, vol= gens hunne zinnebeeldige wyze van fpree- ken, hun door het Hoofd by de Schep- ping voorbracht: onder deze Kasten zyn de Benjanen begreepen , die meest Koop- leden en Wisfelaars zyn ; deze Kasten vallen door elkander zeer blank. De tweede zyn de ‘Sittri of Kittry, op Mallebaar, Nairos genaamt, alle Krygs- heden 5 uit deze Kasten zyn de Konin- gen 3 dezelve wierden: door Brimha uit het Hart voortgebracht. De derde der Berfe of Chouters, uit den Buik van Brímha voor le Z yn ae Kooplieden.- 105 De’ vierde Kasei ke Sadder of. Sanda- len, uit de Voeten van Brimha voortges fprotens Zyn Landbouwers en Werklieden, Be- _ vaN Hain porsrTaN, 293 -„Behalven deze is: 'er” eene Kaste be- kend onder: den naam van Parruas , Har= rias of Halacores, die zig tot de vuilste en laagste Ambachten moet laaten ge- bruiken. | [to nsróoh | Op Mfelleisdar | is dog een Kaste ; sie | ratie fchynt; her zyn de Pouli= ches, die zig-geene Hutten mogen bou: wên ; maar: óp-de Boouren-woonen, en van aalmoesfen ‘leven, zonder met-Men- fchen te. verkeeren- Eon ‚Uit: alle dezer Clabfei kan men Mon: | nik” of Faquir worden ‚> mits men veele hardigheden ondergaat: deze Senesfers of Faquirs bedelen altoos3 "zy hebben zig dikwyls:tót-ro of P2ooo” verzameld ; en een: geheel; Land « onder. Centributie gé- fteld 5 zy leggen zig zelfs" zwaare boe- tens op, en hun, Hoofdin-Bengalen be- vind zig te Ragimahol. e ; ij srad JA afl £« \ : De Kâsten zyn in. veele onderdeer len. onderfcheiden, diesieder- hun eigene Voorrechrer ',’ Gewoöntens’ en Onthou= deni Sn hebben. Kb) Zie Hifoire Philgfoohigge, 18 Deel pas, 89, 3 594 Korre ScüHers De Hindous bezitten nog. veele Lâán- den onder haare Radjas, of in Leen vant de Mogollers. Mooren. S 11. De Mooren of Munghs , zyn | van den Mahumedaanfchen Godsdienst, en. bezitten. het. Land doot overwin- nings zy zyn van de Sette der Chiaks of Schiats (7), die Ali volgen; en de drie eerfte Califen. Abubeker , Omar en Oss man vervloeken, en die in hun Gebed hebben bygevoegd: God is God ‚ Maho- met zyn Propheet, en Ali zyn Vicaris; terwyl de Turken daar en tegen van de Seéte der Sunnis of Suniten zyn, en Osman volgen; zy zynvechter zeer met ’s Lands bygelovigheden befmet, als de falamas, of groetingen-aan-de Maan ; hun groot Feest de Beiram, valt in na de Vasten en op Nieuwejaar.--Het voornaame Feest der navolgers: van. Ali ‚ is het Heidoos ‚Kk | Feest, (7) De Al- koran, hun Wetboek is in alle Europee- Tche taalen overzézer, ‘ch huhhé Zeden en Wetten. äzar git voortfpruivende, zyn befcrreven in, de Legiflarion Orientgle, pur nt guil, du Perron, 1 Deel in ate. Parys 1780. De Paétrnosters der ‘Mahumêdanen worden ge- smaakt van de Zandpitten van bet Indiaansch Kier, daare om Daun Tasfibe in 't Maleids, doch by Linneus Can- pa genaamt, fp. pl pag. 5. Den 3o December 1780 be- gint bun 1195 sfte Maanjcar na de Hegira. Zie Batavia's cnaorfchip, z Deel pag. 425 S FAN. Hinpostan. 295 Feest , waar in de Rouwklagt gefchied over het fneuvelen van Hasfan en Hu- pen Kleinzoonen van Mahomet. 6. 12. De Seiks zyn Dciselen van een Thibeths Wysgeer » die de Wetten der Jentiven en Mahumedanen vermeng- de5 dach zy fcheeren zig nooit, en dra- gen. ‚dus alle zeer lange baarden. 2093184 De Parfis of Kaat Áanbidders, ook Geubres en Gauren genaamt; -verlie- ten Perfien; na dat hunnen laatsten Koning ‘Hormisdas door de Califen overwonnen was; dezelve zyn tot omtrent 1oo'oooin de Ommelanden van Souratte s daar zy van den Landbouw en Weveryen leven; een zeker aantal verhuuren:zZig aan Eero: Deenen; En lk zeer trouw. Hunne voornaame aplieeen vinden zy ù in de Zendavefta (8), waar onder het hei- hge Vuur geen der minften is; ‘het zelve zoude nog branden, zoo als het by hunne ox vlugt (8) Van-deze vlugt Wegint hunne Telling, zynde den 14 October het 1raafte Jaar, zie Batavia's Genootfchaps z Deel Pag 426. De. Zendavefta van Zoroefter, overe gezet in ’t Fransch’ er de Heer ride ed at Perron; 3 Deslin ee, wich A 54. asl a JD JIM 3 3d Seiks, Parfis. 206 ‘Korte SeneErté vlugt uit Perfien is gebragt i in een Pen pel by et bee gd hak „- vo Hun Erle: Priester draagt den. naam van Dn Deftourhan. ot .£ nn \ “Het bvzondertte van kas ‚Natie ‚is haare - Begraafplaatzen buiten ‘Souratte5 dezelve zyn in een ronde. hooge muur beflooten ; de opening; daar de Lyken door worden ingebracht, is ‘tegen. het oos- ten boven in de muur, en met een fteene deur gefloten, «de Lyken worden op daar toe gemaakte: Roofters gelegd, die het ‘vogt doorlaäten, en als. de Put vol is, Word een hera gebruikt Ja hpa % fo,-01G. ER 2 De- Budfofche Godsäiense, hoewel doof” weinig in getal in. Hindoe ftan, word echter in zer Pister door veelen beleeden skep rr: one Deze Gaäsdiëise is verfprekd in Thi hid: Siam Ceylon; «China en Japan. —- bij; | De «(9 ) In India word dezelver Budda; in-Stam Somo- pocodom ep: midas op-Ceilen-Boedee ; in Cbina Ties en in Japans-Xara; Dajbods of de: Leer, der vreemde Goden; ook Sameens genaamt De Priesters Bonzensen Lamas, en de Bisfchoppen Kutukus, Hunne: tydrekening begint met de dood, van. Bùddo, 543 Jaar voor Chris- ‚tUS» vant Har N DO5-T ’A N. Sor De eerfte bekende Hooge Priester-Pra- Eeimóë C to) ‚ leefde ” 1340°Jaâr voor Christus; “zyn “Titel -ás:> Dalai Larfià (ri); de tegenwoordige is minderjaa- rig, @1 “zyn Ryk rvan T T hinde: wofd door den Tayshoo- Lam inde minderjaarigs heid geregeerd} het zelve is'egter Cynss baar aan China, werdende te Lahasfa, een der voornaame Plaatzerfs25 Mairda- ryns met 2ooo Chineezen onderhouden. De Dalai - Lama. houd Zyn v blyf te Patelis°7 m mylen. van ‘daar “gek biken, aan de Riviet.„Barampoêter , die hes ‘ waards by Decca pe met de PE vereenigd: } kto erornedsT. Ct 8 É hagsot siyilen adotass! urisM Van Lahesfit kan in drie haiikenb cen Eine te, Peking «zyn. doch--de Caz ravanen. brengen-‘ep twee: daaren mede door 5 ook negotieeren Zy fterk met Si- berien tesSalins Koi, Hunne) Bae Prc- drictenogymvag po icf odolltogoht dad tus, dus A2 ze jar, “hie” Batavia’ Gesbóhig, 1 Deel pag. 420 je, De GOM 10, Zie Pauw Recherdhes enter eins 2 Deels ar) Elprit des Fournaux, Relmtion « s Tibet „shar Mr. Boyle, Mai 1780. pag. 213. ook in ’c Hollandú.h overgezet. — 5 Dit Ryk word Thibet en Tangut in de Landseaalgge- naamt, ‘Ljauli, int Chinees, Bontän er Lasía in het Mirdoftanfche OR Elz Li e IEMBOMD À EN | Ts 298 h ORTE ScürrTs erE De ftaart- van een-zeker Koebésëst, dat zeer hoog in waâärdeis by de Jentivem, nin een ari vee genct n word, ‚a. De- Schaul', gen: foart- van dad pen: vân: welkers. Wol ‘de. Schalas ‚gee maakt cen en zeer ve is p bist „8. ‘Muscus en gg gin BER a zen He puedipeo asoain) OPP: JMP, IL tied Bezitters 4 h van Hindoflan, Pats- 6. ES, ‘De each of Afgangers, de nes. _Mahumedaanfche Religie toegedaan, zyn in de tiende Eeuw uit Perfiën in’ India rt jn en hebben langs den Indus het Kyk van Gesna of Gasna- orgsticht: In del Jaare 1767 hebben: zy zig in het Mogolfche Ryk regt gevestigd onder hun Vorst Achmet Abdalla, wiens Zoon Timour Scha, de beide kanten van den Indus bezit; zynde ee EAO van __Gasna. | Û __ Kabul. —Mutcan, en, prim) “ Candahar, in vaken ‘Eiootärtad id C re e Î VAN HainposraN. 299 refideert ; -Zyne. Inkomsten: worden op drie Croor Ropyen-gereekent, en in Zyn oorlog tegen Perfien, heeft hy: zoo'ooo Rauyeens in dienst gehad, dod HSH _S. 6 De Sold is eer eene Godsdiens= Seyks. ú ige Seéte als. een Natie ;. zoe, poke dod reeds gezegt hebben, vaio sait ISW” zi „Haare Landen grenzen ten Oostenaan de … Pataners 5 zy bezitten de der ci van. … Penjab of. vd Riyierens: Ë. zeil 15OOrele o IT 315,4 dt nst _ Jestetmeer. gf “Soov vase Roseto „Sindy, en „‚Bukor ». tags de Rivier nds tot Tatta to& Aeissiou f oenst aol - “Haâr-Hoofd is Jesfarah Singh, die wel …- 25o-lak inkomen ‚heeft, en 6a'ooo Maa wr ná beef kan. brengen. sed ed ui? ‚S. 17. De-Provintie van. „Cunhenninest Cache- benoorden de vorige gelegens heeft haar mire, eigen Vorst. j Uit. deze Provintië land men, dat voor. dezen de Vafa- Murrhinum kwamen: dië te Romen gebragt wierden, by de overwinning van Mithridates, ì | n _—_ z0ô Kom Ter Scurre CI de tyden van Augustus wierd een derzelve verkogt voor 3oo Talenten, dat fs meer-dan drie Tonnen Gouds; dezelve worden befchreven ‚> van een’ foort van „_, Agaat te Zyn geweest, met verheevene TC figuurens men vind dezelve in geene Ca- binetten meer ; zoo dat men zeer in twyf- fel is, wat het eigentlyk was (12').*> : Fery 25 $; “18. Ferugabàd , een groote Stâd, gebed. hoord met de: Provintie 3 daar dezelve in ligt, aan Achmet Chan ,’ Bongisch Pa- taner; hy bezit wel so Lak Ropyen aan Inkomsten ‚ waar voor hy 2oooo Kuy- ters in dienst heeft, en door haare ligging in origenaakbaare Gebergtens , is- het tot heden ongemolefteerd gelaaten. — az & Jays. + $. 19.-Agra met het omliggende Land, behoord -de :Jayts 5de Vorst Gohar 5 Singh, heeft wel een Croor Ropyen. Ins komen , doch dewyl hy altoos in oor- Jog is-met ‘de: Maratterp; “iso hy „genoôd- SUM ZERr Iteagd den ienOv abs ‚zaakt3 (r2 ) De Bengaalfche Direéteur Bacheracht/hegften een bezeeten, die thans in handen van een Inlander te Batavia is, die bet zelve Dompo, na ge he is-eên foórt vân Porphyr, en koste'hem 3oo güldens ; zieoverddeez Fafa Murrhinum, Pair Recherches fur bes Egistiëns, 1 Deel pag, 312..du, Cangé, op bet woords Maire, en de Di@lionaire Encyclopêdigu? óp het woord: Vafes Murryns.- J ' EE Iv ô | „© " eee 4 dé van Hrinnmosra®. gof maakt „- altôos-so'ooo” Ruyters sin 't Veld te hoùden. GEV: | 7 at qe ) $S. 20. Dheli ligt in eene. Provintie, Dheli, hide? ‚of de twee Rivieren genaamt; wierd in den Jaare 1774 bezeten door de Rohillas, van het Geflacht der Pata- ners, doch deze wierden ín dat Jaar ten onderen gebragt door den Nabab van Out _met de hulp der Engelfchen ; zedert word Dheli bezeeten door den heide Mogol smal Allum: Deze ongelukkige Vorst is een ú feools Man, van een zeer melancolique- Phifio- nomie, die by na niet heeft om te leven, hoewel de Engelfchen hem 26 Lak Ro-: pyen 's Jaars moeten geven, zedert 1765; waar van nog niets voldaan word; hy is in 1780 56 Jaaren oud. | S. 21. Out en Laknour,- zyn twee Out. Provintien, die de Nabab Sujah- Dowla bezeeten heeft, en thans door zyn Zoon Asfafat Dowla bezeeten worden; hy heeft wel twee Croor Ropyen aan Inkomsten ; en heeft eene goede Krygsmagt;: door Zy= ne vriend{chap met de kngelfchen , heeft hy zig meefter gemaakt van de RN” gt ROK] ie go2 Kortrs ScHeErs die de Rohillas bezaten, en is thans een der magtigste Vorsten van India. SC Benaré$ ‚>de beroemde Academie der Jentiven, ligt in de Provintie, en floreerd nog door de geleerdheid van veele Bra- minen, maar door hunne geheimhouding en de moeijelykheid hunner heilige Taal, heeft men weinig hoop, ooit haare Boe- ken regt overgezet te Repti | De Engelfchen hebben een Carpement te Ghode, daar men uit een Brief van den 2 Maart 1780 ziet, dat ook digen wen ganden worden.  Engel $. 22. Zedert den Tare: ds6 zyn de £he Be Engelfchen in Bengalen-en Behaar vol- gen. maakt meefter, en de Nederlanderss Franfchen en Deenen, hebben alleenlyk Logien daar Zy eenen zeer bepaalden Han- del voeren ;. dewyl egter die Landen hun eigen Nabab hebben, en de Engelfchen ep naam van dezelve regeerens zullen wy die ook zoo verhandelen, doch alvorens een denkbeeld van hunne EN magt in India geven. ‚ „Calutta in Bengalen is hunne Hoofd- plaats, VANsHaINDOSTA Ns 303 plaats De daar hun | Gouverneur Generaal p thans Zarren Hastings, en. sena den | nementen. … EVN 1816 | | zor dies. vd stobuorloa ‘bed _Zy hebben zig van ‘het geheele Ooster gedeelte, van, Hindoftan, meefter gemaakt, en zyn in verbond met den Dalai- Lama, ze Lasfa, en met de Koning, van Asfam. 4} 1e és B VOB IN- TIO $ …$. 23. Bengalen is in '1595.door den, Benga Keyzer Akbar onder het Mogolfche Ryk ren. gebragt, en den ogften Juny 1757 in han- den der Engelfchen gekomen „die het zel. ve bezitten als een Dewanie, en volgens Contract aan den Mogol moeten betaalen 26 Lak Ropyen, en aan den Nabab, so dico °s Jaars. OLEN a Henin, strot: £ 1 Deze was Seradja Dowla,-die-in 1758 opgevolgd wierd „door ‚Mier Jaffier Alis _Chan,die in 1761 afgezet wierd, en Cas- {im Ali- Chan in Zyn plaats aangefteld ; de- ze met de Engelfchen in onmin geraakt _ zynde, ftelden zy den vorigen Mier Jaffier Ali-Chan weder aang in 1765 volgde hem as A Mier 4 en as rAD „ N tag - Sok KóRtTE'Seneter Mier Flöór: op; In t7zo is desfelvs jong- fte Broeder tot'Nabab aangefteld, onder den naam “van ojee Dowla : s doch Go KK HOP NIS keer oNazint är Sai heeft zedert 1718 zyne Refidentie te Mozuda- bad gehouden ; hy heeft tot heden toe hèt bevel over-alle Land- Regenten, Ze- minrdaars, Fausdaars en anderen, doch de geheele Magt en de Inkomsten , zyn in. handen der Engelfchen, en op Calcutta kan men, zeggen, dat de Derbarh of het „8 Goùvermèment’, de Dewan of Threforie, “en de: „raktiët of Munt i is. zy bêrdeelët Bénpelen in 14 Próvik: tien of Pergùnnas , waar van de voor- taamfte:, door win geregeerd worden. r. Calcutta, welke langs de Ooster Oever der Ganges tot aan Zee ftrekt en’ daar Fet Hoofdfort der Engelfchen is. Hier refi- deert dz Gouverneut Generaal en vier Raacen;‘en het hooge Hof van Juftitie. Men fteld-de Inkomsten van Bengalen op vyftien ‘Millioen Ropyen. ps Het EE 3 VAN HarvposrTanN Jos Het nieuwe Fort William “is: zeer groot en fterk. De Deenfche Loge te Sirampoers Fredrik- Nagor-genaamt , digt 6 mylen boven Calcutta. De Franfche Loge Chander- Nagor, een-myt verder. In het Dorp Hougly , langs den Wester Ce« ver der Ganges, een myl boven. Chander- Nagor, 36 mylen van Zee, ligt Chinfu- ra, dat binnen de Hekken gedeeltelyk aan de Hollanders toekomt, liggende daar in het Fortje Guftavus ; ookrbezit de Ne- derlandfche Compagnie de Markt te Mir- fapoer , en het Dorp Bernagoör „volgens een Firman van den 18 July 1712, doch hunne Schepen liggen by‚Welta jaan den westermond der Ganges , die by Bella- foor in Zee valt. asoqasbbik er a. Chettingam , ligt aande oostere mond der Ganges, en geeft, onder ande- ren, veel Zout. 1eoqignssl a „ 3 Casfimbazaar is, een Eiland:5: de „Nabab, tefideert ite Noxudabad , gelegen op 24graaden noorderbreedte; het En- gelfche Campement is te Bazimpoer, 2 [amylen van: daar , len de Hollandfche Loge te Calcapoers. Dit Dilkrict: is ‚v.rmaaid door de Zyde, | prada 306 Kourer-S carre 4e Lokkypóers/ 3 | s. Berduaan gel | 7. Bierboon. eenctnn 55v 8. Silet. 9. Poerania. vei 16, Molda,-” € Á vas IE Rajamehol. 5 zo a. Middapoer, da 13. Bisbohen. î Mb 14. Maiighpo : | Hi lesy Deze Provintien. geven” de’ beste Ly- waaten, en zyn; door hunne Inkoinsten, "een Paerl aan de Engelfche'Kroon,- oo Ke | ae Dekke: °$. 24. Dekka’ is dens Prwintiebetosten „Bengalen , mede aan de Ganges gelegen. sbyS ob z00t De Nabab Ifarad Chan, die door de Bol à v i53C En- vaN: HriNDos TAN. 307 _Engelfchen is aangefteld, heefteen groot Inkomen. Dekka geeft veel Zout „en de Handel met het ri Asfam is een Goudmyn. $. 25. Behaar, waar wansde Hoofdftad Bebaar. Patna is, heeft een eigen.Nabab; die door de Engelfchen benoemd wordt , welke een Campement hebben. op Banfipoer »: twee mylen van Patna. De Nederlanders heb- ben een Loge in de Stad, en eene andere te Sjoprd, twee mylen buiten Patna. „De … Amphioenen Salpeter is-de, rykdom van … deze Provintie, zoo wel als,de. Borax; een gegraven „Zout , daat nog miet betr bekend 1005 drrsiêt | „s. 26. Bednn 1774 Berm: de Enge’ Kora, fchen de Provintie van: Kora, -daar Ilia, bad in, ligt,,en-dact haar gaaat Derk ting om den. Noord. is. art. ton toh $. 27. Origa, bezuiden Banie 4 ee- Orisa, legen, is mede in handen der Engelfchen „ ten minften de Kust; want de Binnenlan- den worden door de Maratten ontrust; deze -worden geregeerd: MARE ak naam des vyf Sercaars, dat Âs:, | ‘Chicocol ‚ waar in’ de sud: Bimiipats 3 hi nam 308 corr Scuers nam ligt, en câlwäar de Nederlanders reen Loge Insbbekgen soli .nomo%al er msleA AyrgeinoN Fos! zoer lobesH-sb Rajamander. _ «nvmbuod nos ___Mazulipatnam. anstol beiltonfondapaM zeem esandol ce 2 Î aleine s: B n93 sor „#i Buis d 99 Sdiow ‚ 3D1ow bmsoned narialiennl ob die de beste Noordfche Lywaaten in’ brengen.” ©” DE /i ou „BNB: By. A21 Y ero of AD DELIG SD MH ZO. 1199 MO Got. “I$,-58: Het ‘Ryk var Goleôndá en Det conde. kan 4” voor: dezen zoo beroemd; kwynt taris onder’ “den Souba vanhet” Dekan: etie Nifam- Alia, thars-zo Jaar oud; aatt den Oosterkant door de Engelfchen; eit aan den Westerkant door de Maratten in- geflooten, …blyfehem “weïnig Overig „als de ‘groote «Stad! Hyderabaad éh “deszelvs omtrêk „en by den Mògob word’ de Off derkoning van Dekan genaamt -Nifäm. UI Moluck. ax0 -93 Asisgpnel nshiused ern) .ve sd, ‘Carma 2€12 2.1 Carnatiea volgt hier aan tet Uce Beidengid ob usw grenA ob asdintm na3 tJeuizoo nesisM sb z0o0b nsbrow neb =De Soubd-Maliourer Deti “Chan'is Ma hometaans, en: bezit veele Tsandens dië hy, met behulp der Engelfchen, gecon=- qischtserd! Heeft „aalst. ween losouuid Ea e Y Car- Oor KG { vearNt Han Doors tT a N 399 buiten evengemelde ' Stad refideerde ‘de Nabab. „eds UPIET A 13 FRE 9D Ie MEAN s- Even ‘bênoorden ligt» Paleacatta, daar de: Hollanders ‘het Kafteel> Geldria hebe zv ben) env!daars-bezuiden’ Sadraspatnams alwâar’ Zy «ook een Logethebbem: 9577 , Zû dhasN\ f1939 Fook 3vlos dant Leah 548. 30 De Rivier Palaru:fcheid Carna= tica terr zuiden-van’ ’t'RykGingi * dén- zelven Souba/toebehoorende ; rin het zel- ve liggen ’t Fort St. Davis , van de En- gelfchef ; Portonova var de Hollanders, _ en Pondichery: vande :Franfchen; deze Stad isin: alle:oorlogen ‘hee flagtoffer ger weest; in 1699 namen:ze de Hollanders; in 1761 en 1780 de Engelfchen, in wiens handen dezelve nog is, ma sthashebeVi ab ,tcta) Dae sait 4 £0 } soc Do 3.1. Tansjour. of: Tanéchaur 5 daor de Rivier Cólouro van het-vorige gefchei- den, ‘heeft Zyn eigen Vorst, die det Jen- tieffchen … Godsdienst. aanhangt, en in 1771 door de Engelfchen uit zyn Ryk ver. Heee dok dod uit Engeland in 1775 ierfteld is: hy voert den naam van T'ola- V 3 fie Gingì. Tans- , jour, | 310 Kea TE ScHeETsS fie Maharadja. . Deszelvs Land ‘is mag- ug-ryk «en. uitgeftrekt,-en heeft veel Zeeplaatzen, 3& 10 sh 98 : abrismaod HO -eistiabtoolt ada | „De: Hollanders «hebben er -Nagapat- nam,’ en de Deenen Tranquebar. ij ke Marava. …_$. 32,- De: Marava is een. Land, dat onder. zyne eige. Vorsten altoos geftaan heeft » die, metde Nederlandíche Com pagnie in: een naauw verbond-ftonden ; - dewyl het zelve door een Zandbank, daar “niet. dan: eén ‘opening voor kleine Vaartuigen. is »‚ en Adamsbrug genaamt; van Ceilon-gefcheiden is (13). „Voor dezen was de naam der Vorsten de Catta Theuver, Oedea-Theuver, en veele mindere, als de Catie Ponaik, Ette Ponaik „en meer andere, - | EE | Ka di: (13) Het Eiland Ceilon, de Nederlandfche Come pagnie langs de gekeelt Kust tosbehoórende, zedert het Tractaat merden keyzef van Candia, òf Cotca Siri Radja Singa (geboren,1 726) 1766 „is niet veel van te zeggen, na de Befchryving die '@r Knox van gegeven heeft; on. der de Inwoonders zyn de Lands Volkeren de Singalee- zen, van Siam afkomstig, De, Weddasof Bos- Volkeren zyn zeker de eerste-Bewooners, en de Chialiasfen of Cureel -fchifters, zyn afkonrttig van Cormandel by Char Jimbron, uit een Dorp genaamt Chiëla, - ien dn erde de te EE. PE a vann Herk po stoa &. 31E » Dit Landis al mede doot den Souba Mahomet Deli - Chan, door behulp der En- gelfchen, overheerd;, in 1773. De Hoofd- ftad is Ramadawaram,en binnen ’s Lands, by Adamsburg, is een Eiland Ramanas kooy, daar een zeer vermaarde Jenaak: fche Tempel is. df Ei Op ber Kust ligt de Hollande Ref dentie veegde _$&. 33: Mahomet Deli-Chans is. ‘bek Madura, meefter van Madura ; ‘onder den Titel van Naik of Vorst, waar by 72 Paleas gaars of Vryheeren zyn; een Ryk, dat: zeer groot is, en veele Lywaaten geeft: de voornaâme binnenlandfche Steden zyn Madura, ‘frichenipaly en Kirnevelho, ) Aan de Kust ligt Tutecoryn 4 ie paar en Ponnecail, of de’ Alwatier Nege- Dy van. ind zet naer: \ eGZRAN $ 34. Beerden Caan Comoepsis iet Tie het Land van den Trevancoor, een Jen- vancoor- tiefs Vorst, irt Contraêt: riet de Neder- landers en Engelfchen'y-wiens Land veel Peper geeft. De naam van den Vorst is Ananjou Peroumal, en de Froonsopvolger is edad de Zoon van 's Konings Zuster, | V 4 om / Mal!e- bas. zi2 Koomnme SC HR TAS, omoZekeù te. Zyheyrsdat -hetde echte Tak - ce Pare oqd end) ohsam gron Mi per At al NL FEE € Draed! / De Histlandes hebben er: twee Refiden= tian op Caap Camoryn en aaneen | ried ;} Oi Bk TT „heh $. 35. Het eigentlyke. Mallebaar Eee hoorde voor dezen den Samoryn; thans ister een gedeelge- van bezeeten door de Nederlandfche Compagnie, een gedeelte. door den Koning van Cochim, en het ge- wdeelte:van den Samoryn:s-isthansrin han- den ‘van ‘den.magtigen. Haider: Ali- ne aans n makes Calieue webehogrd., kb Avi a23 | De Hoofdplaats oe Oostindifehe ann pagnie is;Cochim4- ten zuiden tou Porca ten noorden tot Cranganoor ‚daar zy, Re- En heeft. JN ech uit Jeudi ob « Dei Koning. van € vig is. die: zeer magtig; deszelvs Veldheer., dat, cen, erf« fe] Iyke Bediening iss ei Ven Paljetter sargi mod Ess) nohroonsd „…8 ‚Ô >. 18 id 00 Dit Tand. lens: crt ao ge laan Hei ‘denfche Mallebaaren; St Thomas hrifte- nen die ‘erin de: zee, Eeuwosgekomen zyn» ende gevoelens vansNeftorius vols. gens. Rooms- bei ada welkers voor- naa- id / vrans HaNpostaN 313 naäme Bisfchop den. Titel voerd: van Bis- fchop van Germaniën, en ste Waropoly refideerd, daar veele Kerken «en-Schoo- len zyn; ook van Toepasfen of vry ge- gevene Slaaven's Jooden zZynchier ook veel, Blanken. en” „Zwarten; welkers Hi- ftorie befchreven:is > in-de>verhandeline gen van het Zeeuwsch. „Genootfchap, 6de, Dep). 8 CTS A ISR € AN no hei. ej os. 36. Ralsledech een gedeelte van Mal- Mai. iel, ‚… bezit „de, magtige Mahometaan- (our en {che Vorst Haider, Ali-Chan ) het Ryk “*"** van Maifour-en Canara. Zyn Vader was Gouverneur. van eene Provintiesin, het Maifourfche , en Haider Ali- Chan tot eerfte „Minifter.-van -dat,-Ryk verheven zynde ‚ maakte.-zig. meefter vans het. ges: Zag.» en regeerd nog op naam van, den er ora Horst, ones vais shars lat Ryk is "Heidensch doch: Haider Ali ‚Chan Mahometaansch. bai hale Î „Seringapatnam: ds. daar van. sä Hoofd-: ftad ; die Ryk, binnen in ’t Land/gele- gen , heeft deze Vorst in het Canara- fche,:voornamentlyk ‚de Zeehavens ge- zogt „als Mangtloor; Basfeloor.en Onots … de Hoofdftad van: Canara is Bidroer. "Eg V 5 Hai- Guza- zatte, Deken, Kunkan zig KonrermeSceuúe Tis Haider Alis Chan „is det ed No: ver 1779/ met „aóooo Sipais, f _goooo R iters, … roooo: Buks ligtê Troupes, DN | Brad Pions of -Söldaaten , „2soovCalang of Róvers, - gos-Buropeezen, en _ 40 ftukken Kanon, var” zyn Hoofd-Stad Seringapatnam vertrokken, heeft den 2sftén Augüstes'dé Stad Aréot ingefloten , den reden September den Eti- gelfchen Generaal Monro geflagen „en den 1ften November Arcot overmeefterd 5 en vervolgens Madras belegerd. | Canara was voor dezen verdeeld tus= fchen den Samoryn , en’het Huis van Colaftry:; de Samoryn geheel verjaagd zynde, is thans aan ’t Hof van den Tres vancoor; en van het Huis van Colaftry; bezit Adi Ragia de Stad Camanoor ;, dië hy van de Nederlandfene Compagnie gekogt heeft, en de Lakedivife Eilanden, mits ‘aan Haider Ali - Chan. sehartig” be- talende. -_$ 37 Benoorden het Ryk van Haider Ali-Chan, leggen de Mdratten „ en be- pitten de Provintiën Kunkan, Guzaratte, en MAN IH IND OS TrANi 313 en een gróot, gedeeltesvani Dekáns: het is van ouds eem oorlogzugtig Volk \geweest5 dat „door-den Keyzer Aurengféeb verdreë- ven „ zig benoorden het Dekanf& neerzets teden. Hunnen Vorst heeft den:Titel van Rana Rajas of Sja Raja;shét zyn Jertit ven ‚ en::zynraltoos meteen Armée tê Velde , om de Chout of het vierde det Inkomsten te eis{chen. De tegenwoordige Vorst. is: soest Row. Amadabat is altoos als de Hoofd. ftad aangezien, en is zoo wel als al het “Land «onder de rotjog Souratte „‚n eng EA et ti De Vorst refiddeer te Puinet: op: 8 Gr. noorder breedte , agt dagen reizens van Bomibai en’ Sittarah, wat noordely- ker gelegen, is ook een zeer groote Stad. Haar voornáamfte RoofnesevGheria, wierd in 1757 door de Engelfchen verwoest; thans houd hunne Vloot zig in de Haven van Bazyn en Gheria, Peins: ten de Engelfchen de Stad Souratte, ou- der den Titel van Admiraal van het Mo- golfche Ryk. Deze 316 Korte Seners vak Hanpogran. ‚ Deze Stad lligtvop de noorder; breedte van 20 Gr: /ro minuten; emterngte van — Terieriff 88) Gr5-52 minutên ,‘aandde. Ris vierde Tasfys ‘de: Stad’ is; bemuurd „ het Kafteel isseên vierhoek / door:de par {chen fterksbezet. De Derbarhr daar: de Nabab refideert „ligt er omtrenti2o0 pas» Sen vanmiefsod Jo zvold sb mo) . oblo V oralis: s3 roemodel In de Stad hebben de Engelfchen Hollanders , - mij “envPortugeezên , hunne’ bogien, vor: ci ssdabsmA „vor oin four CON et HO eUSisvanes beit ‚Bombais een. der-Hoofd -Comptoiren” der Engelfchen in India) ligtsin ’t Land der Maratten, daar deze Natie ae al- din, ween in oorlog: idsdor-3e10V oQ 1 os Tel zt TJ „Goa, J Hoofd. Pláatasdén Portugee- zen in India ‚ :en Mahe., voor dezen eene Franfche.-Refidentie ;,. liggen. mede m sepr rs H obrsoob seri nk u VCL DISO rd earn rrnond non BN ‚El nsv eran oer Ered ke naat bniw 3 KORT, „SCHETS""_ Jonqs/ VANDEN TEGENWOORDI- GENNSTAAT VAN HET gt HAL Á-EILAN D, „…orlof BROOSTEN DE GANGES. SIET / vans bode) bh head sinoT ' ME, Er Cc. _M. R. t gd $ Je HEB Befchryving van Hindoftan Oog- Dj Alke half Eiland bewesten de T“"- zeide ik dat het ten Noorden | aon A18 Hfd chakel”B gil van l Iers ern Tar taryén! kle ser ê nan eze! fchá- n kel loopt oost rds tot a toe, CS Ko ISD JT ISN ), Dia AOT id HST Myn OEE ig Eer, oft ene fé gever, Wá Orte Ländén “die”! bez uiderf dien fehraket’ Syn tüss fehen de Rivier de penn en China. ip gg lood r AL A C1) 318 KortTE 'ScuErs Ver. 6. a: re vind men eens: het R yi an” > » or Aslam: > nr / ‘ dan-K sek OKAD aa Kalfehen, wa Tranjano, __ Patany. “+ Cambodia. Pontiamäs. 5 se Lios. *M | | …… Cochim, China, rk Sk ie, t bastì Astam.. aj 3, Koni A Asfam ligt be- oosten. d En Ee Hie Eg ibets Tar- taryen, ed Word de, Rivier de, Ba, rempoeler be roêid jd 1); zedert. ENE ee is he ren den grooten Handel, ie 'er de En ind eenigzins Meer dna voor hip gen. Enid RE d, Ee nd én Cr) Eijl, Philgf. 1 Deel, paz. 481. di vAN-BEN Haur-Exranp. 319 Goud „Zilver; -Muscuss: Agelhout en Gido wo mortar? onnd 5 sn Ob sv bs Î ob Es é 4 Daar Kemvidenr pn „ligt Kashar, Kas- een zeer bergachtig Land, nog weinig be. À: kend-als sasode voornaam Ann Cor paoscisas liu ob zis mo „s300wo, / pe fi sider: aan El eli (eli: mb Napael. Rt Radjas, die de Engelfchen tot ‚nu toesnog, niet hebben, kunnen over- heeren, waar: onder. de Rennes die ° 48 ber nerd v' bitse bióo oft NN 6. Het. Koningryk Arrakan ‚voor Arrakar. dezen: ‚nogal bloeiend, ás ‘thans. zonder den minften, Handel ‚de Zeeplaats Seriam „word fomtyds nog: bezogt; paus om) het fchoone ver ineen ’er valt, sbiow rob xobrno KOE $. ”, Avas ek het Ryk. der Bormans Ava. in * Chinees Taikien , binnen in het band - "gelegen 3 z-'het zelwe-grenst aan „Honan eene. Provintie. van China: de tegenwoordige Koning heet Bengiek. Na dat het Ryk door den Chineesfchen Kei- zer Kiën-lion, na een bloedigen oorlog veroverd was , heeft defelve aan Ava en Pegu, in 1779 den Vreede gegeeven. ge KE L N k alih ke ne ' … gen Di en $P „di 3200 Kor tEISLE Hr rsr «> Dior chane mét Pegu: vereénigt3 geeft de beste Saphieren en Robynën» die in de Hoofdftad Ava, door de Ar- „menierb ordanhgeRg: ne Asa EE, ii. „9 COW BOI « ts} Qi 1959190 AN (159 ta ” dt a À . sd A Pegu. ass 27 : De Túwoötiers- Hebbesbeorie Ewzorrdel re gewoote, om zig de Buik en Borst met ftippels van allerley guren, te maakeft- (3) MIGOV BAS II Pp . 303 #33kie ti 90 D ef bn +i aAylane: k s. BerPedug Sin ” ChineësMiën ‘en Bagofi genaamt jlis-totv hêden -toe:het rykfte Goud-Land van Iidiën, daat de ‚ meefte Scheepen gebouwd worden; het “wörd dots hoogrGeberged 'van Chi- ne afsefehieëïden „ daarv-de fchoonfte>Ro- ‘byúe z)nSmärägdên-; ‘Saphieren ren Tò- pafén”, sok. Goud én Zilver in’ gevon- den worden s?dat :thans> na? Ava wervoerd wordt, nu deze wi jen te zamen onder genen Vorst agyh.sed Hoo ecv 54 IM 0 j De: beste “Stad is Mattabenl vaan: een Heey Ben „daar ‚hè “Eiland Me 5 4 À fri voor ligt. UO 9Z:DI0Ow ns ds 3 À je Jit ro0h Ay: ter s 48 ” « #A "% Ë - En nd re Î a gohtoo nsstbsold A03 B HOU-ASA Dian … & Ean SrA 158 9VL9E5D di96t 287 ES FOISY nafs) tapten 4 der Volkeren, 3 D- p-sl. (3 Ds p. 13» ) zijn tld 1: D. p. 485. Sn ae 1 VAN EEN Harr-EiLAND. 324 Den aften October 1744, heeft men van Batavia eene bezending derwaards ge- daan, doch zonder vrugt, dat de eerfle en ook de laatste is geweest (4). $. 9. Siam, in de Lands-Taal Me- eangtay, in het Chinees Cbarlo genaamt, is verre het grootste van alle deze Ry- ken, en beflaat den Noordkant van het geheele Eiland beöosten de Ganges (5). Aan den Oostkant ligt de Hoofdftad Judjia of Odja, aan de Rivier de Me- nau, verfterkt door een Kafteel, Banjoc genaamt. Aan den Oostkant van het Half- ‚ Eiland ligt Ligoor, en aan den Westkant _ Tenaferim , alwaar het Land niet breee der dan oo mylen is. Siam geeft Goud ,-Ryst , Tin, Sap- panhout en veele aa Waaren , en plagt zeer ryk door den Handel te zyn; doch zedert 2o Jaaren is het zelve ver- woest, dan eens door de Avanen ; dan - eens door de Chineezen, dan weder door In (a) Tegenwoordige (taat aller Mi iin SD.p.r. (5) Valentyn, 3D 2 ft, p. Tegenwoordige ftaat aller Volkeren, 2D, p. 363. IV. DerL, zn Siam, 102 Korte Scuers Inlandfche oorlogen. De Koning heeft thans tot eerfte Minifter, of Berkulang ; een Chinees, die het gezag voerd, Van den Jaare 1628 tot 1758, heeft de Compagnie op Siam en op Ligoor een _ Comptoir gehad, dat toen verlaaten is, om de onlusten ; echter heeft men in 1761 , nog eene bezending met twee Schepen derwaards gedaan, maar met zoo weinig fucces, dat men ’er geheel van heeft moeten afzien: Queda. S, ro Aan den Westkant van het Half- Eiland, ten Zuiden het Ryk van Siam, vind men Queda , door de Chineezen Ketta genaamt; het zelve heeft een Ma- leydsch Vorst, en dryft veel Handel in Tin, ftaande met de Nederlandfche Com- pagnie in verbond. Ma- _$. rr. De Stad en Vesting Malacca, heee. ligt op 2 Graaden 2o minuten Noorder breedte , en 122 Graden eo minuten lengte. ‘ | Ma. _$. 12. Door den Maleydfchen Koning vn Siri Iskander Sjah, die, voor den Javafchen - Koning van Madjäpâhit, uit zyn Ryk en Stad Singapour, naar den Westkant des zui- VAN EEN Harr-EirLanp. 823 zuidelyken uithoeks , van het vaste {and ‚van Azien moest vlugten, is deze Stad en „Koningryk in den Jaare 1253 naar onze tydrekening geftigt. Na hem hebben geven Maleydfche Koningen te Malaccd geregeerd, en deze Stad werd van dien vyd af, mede onder de \toenmaals bloeijende « “in den Koophandel gerekend, waar door veele Oosterfche Volken uit vreemde Ge. wescen, als Mooren, Jentiven, Chinee- zen, Bengalers, en meer anderen , der«. waards gelokt zynde. deze Stad meer en meer bevolkt hebben (6). S. 13. Onder de Regeering van Sul- portu- than Mahmoed Sjâäh, de laatste Maleyd-geezen. fche Koning, die over Malacca heersch- te, raakte deze Stad in den Jaare 1511; door list en geweld in de handen der Por- tugeezen ; en deze Koning geheel uit Malacca verdreeven zvnde, week naar de Straat Singa- Poura, vestigde zig aldaar, | en ftigte de Stad Djohor, waar van dit. * Ryk nog den naam heeft. De Portugeezen, die nu volkomen meefter van Malacca waren , bouwden | aan (6) Valentyn, sDeel 6 B, _ Tegenwoordige ftàat aller Volkeren, 2 Deel, XN 2 se Korte Scners aan den voet van eenen Berg, die door de Zee befpoeld word, en waar een Rivier, (in ’t Maleydsch genaamt Gemantje») voor by ftroomd, de Vesting, die nog heden- daags in wezen is, verfierden dezelve, als mede de Stad, met verfcheide hegte en fterke Gebouwen; altemaal van gehouwen „Steen opgetrokken, en bezaten dezelve tot in het Jaar 1641-den 14den January. - Neder. — (4. 14. Op diën dag hebben de Neder- landers. landers dezelve, na langen tyd belegerd te hebben, ftormenderhand met veel dap- perheid, op de roemrugtigste wyze vere overd; en die Stad, Vesting en Landen, daar onder behoorende, federt dien tyd vreedig bezeeten , voerende de Neder- landfche Oost-Indifche Maatíchappy , al- daar thans, uit naam en van wegens den „Staat der vrye vereenigde Nederlanden, de Opperheerfchappy. Rheede, S. 15. De Rheede van Malacca is tus- fchen twee Eilanden gelegen, heeft zeer goede Ankergrond, en ruimte genoeg om een aanzienlyke Vloot, “die-daar veilig liggen kan, te kunnen bergen, stad. S. 16. De Stad is ten Noorden langs het Strand. gebouwd; heeft geregelde | DtTaa- VAN EEN Harr-ErLAND. 325 Straateny-@n voor ’t meest gedeelte ftee- ne Gebouwen ; de Rivier omfluit haar van ‘agter ; de Noordzyde is met een aarde Wal, en de Poort met een gemet- zeld Bolwerk verfterkt. | “Langs het Zuidftrand, aan de andere: zyde van de Vesting; zyn verfcheide Clappus- Fhuinen aangelegt, waar in en kelde welgebouwde Huizen te vinden: zyn, en welk Strand Banda de Isle ge- naamt word. | -$. 17. Hier tusfchen in ishet, dat de Katteel. Vesting, aan den voet rondom een Berg, door de-Portugeezen genaamt St. Paulus, gebouwd is. De voorby loopende Ri vier fcheid de Stad ten noorden van de Vesting, en over dezelve is e:n dubbelde Valbraug ; fterk. genoeg gebouwd om Paar- den en-Rytuigen te kunnen draagen. Naar de toenmalige wyze van verfter- ken; is deze Vesting door de Portugee-- zen van een goed foort Klipfteenen, “die men Yzerfteenen noemt, (om dat ze eenig Yzer- Ertz inhouden) gebouwd. De Ne: derlanders-hebben niet alleen geduurende hunne bezitting, dezelve in een goeden ftaat onderhouden , maar ook tamelyk X 3 ver= 326 Korte ScHETS verbeterd. Zy bevat den omtrek van 342 roeden, heeft dric Poorten , een Uitval , zes Bolwerken , een heele en twee halve Uichoeken , welke laacs- te de Rivier, benedenwaards beftry#ens en met twee en Zeventig ftukken Ca- ron beplant zyn: ook word ‘er eene bezetting Europifche Krygslieden , naar evenredigheid van de Vesting in onder- houden. Gebou. GS. 18. De voornaamfte Gebouwen in WER. deze Vesting zyn twee Kerken , en de Wooning van den Gouverneur. De eene Kerk ligt op den top des Bergs van St. Paulus , alwaar ten ty- de der Portugeezen een Jezuiten - Kloos- ter geftaan heeft. De andere Kerk ligt beneden aan den voet op ’t plein ter lin- ker hand, als men de Vesting inkomt; en de Wooning van den Gouverneur; vlak over de Poort: Deze twee aan- zienlyke Gebouwen verfieren. het Plein dier Vesting, waar ter zyden de Pakhui- „zen van de Maatfchappy en het Wapen- huis gehegt zvn, die men van gehouwen Steen’ opgetrokken heeft. De Straagen in de Vesting, als mede de Gebouwen; hebben niet tegPrari iid kunnen | wor- Ea ie mn EE VAN EEN Harr-EtLanp. 927 worden, door dien de Berg; die in ’t mid- den ligt, zulks verhindert, weshalven de- zelve rondom, op de best voeglykíte - wyze, gebouwd zyn. | Buiten de Stad, na de noordzyde ligt de _ Voors de Voorftad, genaamt Tranquera, die uit? een enkelde Straat beftaat, en door Moo- ren, Chineezen, doch voor ‘t meest ge- deelte door Nakomelingen der Portugee- zen, die na de verovering te Malacca ge- bleven zyn, bewoond is. Aan de overzyde der Rivier heeft men nog een Straat, die de Bongaraya genaamt word, alwaar alleen Chineezen en Portugeezen woonen, aan welkers einde een open Gebouw ftaat, omtrent drie voeten hoog opgemetzeld, en ver- volgens met een riete Dak, dat op houte paalen rust, gedekt , waar in de Rooms- gezinde Portugeezen hunnen. Godsdienst verrichten. bd A3 de a _ Verders heeft men in de Stad een Ma- leydfche Moorfche Jentieffche en Chi- neefche Tempel. …S. 20, Verfcheide Dorpen, als Kle- norpen. Wang, Pankhallambatoe, Pringih, Sama- | X 4 bok 308 Korte Scuers bok Poejong, Poengoer , Forho Kan- dangh, Marlimoen, enz „ liggen op ceni- ge mylen afftand rondom en ter zyden van de Stad; doch zyn van zoo weinig aanbelang, dat zy de moeite, eener be- fchryving niet verdienen, en alleen van Maleyers bewoond worden. Huizen. $ 21. De Huizen of Wooningen der Maleyérs, zyn, in ‘talgemeen genomen, eiendige Hutten , die op eenige Paalen, veel of weinig, naar derzelver grootte, omtrent zes of zeven voeten hoog , ge- bouwd zyn. Pe vloering is van Bamboes Rict, of gefpleetene Areeks-Boomen, die als een Roofter naast elkander gelegt, en met Rotting by een gevlogten zyn. De wanden, die de Vertrekken van een fcheiden , zyn een flegt foort matten; door ‘de Maleyers Kajangh genaamt, waar in hum flaapplaats met Matten van een ander foort, Tikar ver overdekt is. Huis _S. oo. Stoelen, Banken, Tafels, Kas- raad, “fen, of ander Huisraad, hebben de Ma- leyers niet; een Matje is de Stoel, Bank; Tafel en het Bed; een Hakmes, een Byl, eenige aarde Potten en Mandén van kKot- tings VAN EEN Harr-ErtaNp: 329 tings of Biezen gevlochten’ zyn de Ge- reedfchappen, waar in hun-rykdom be-’ ftaat, en daar zy zig op de ofiverfchilig” fte wyze mede behelpen. 57 S. 23 Uit de natuur is de Maleyer et Aard det traagfte en vadzigfte Mensch, dac ‘er mede Imroor in de wäereld bekend is. “Hem ontbreekt ”*: geenzins dat natuurlyk oordeel, ‘t welk de Bewooners ván andere Landen opwak- kerd , om hunne levenswyze gemaklyk en menfchlyk te maaken, «maar wel ‘de lust tot arbeiden , om de genoegtens van het menfchlyk leeven te verkrygen. Deze uitgeftrekte en niets anders dan een wildernis Zynde Landftreek, zoude honderde voortbrengzelen kunnen ople- veren, als maar -de- Inwoonders handen aan ’t werk floegen, en door: naarftig= heid en iever dac geene zogten te verkry- en; waar van andere Landen ‚onder eze Luchtftreek liggende’, overvloedig voorzien zyn, De Landeryen liggen om zoo te fpreeken woest; want de weinige beärbeiding’ verfchaft den Maleyer niets meer ; ‘dan even het noodige Voedzel. Een Europeaan, die zulks nooit-gezien heeft. kan nauwlyks gelooven , hoe fober- deze Luuiaards zig kunnen behelpen. Een. EN gedeelte Ryst, met-wat Spaanfche ais X 5 Pes 330 Korte Scurrs, Peper ven. Zout gewreeven, is toereiken- de-genoeg, om tot hun Voedzel te ver» ftrekken, en een teug koud Water is de Bnn Drank, die deze Spyze bevog- tigd. | | S. 24. Naar maate hunner Wooning;, Huisraad „ enz. is ook de Kleeding op de, gemaklykste wyze. gefchikt. Een Broek, die tot de helfte van de Dybee- nen reikt, is, met een ftuk T.ywaat van Cattoen , dat de Knieën overdekt, het welk door een Gordel van de een ef andere ftoffe vast gemaakt, en voor doer een groote goudeof zilvere Piaat verfierd, waar in ze een Cris of Pooky hun zoo zeer geliefd. Wapentuig op. zy- de dragen. Over deze Onderkleedere is een Wambuis. … De voornaame Lieden van deze Naties ’t welk de Hoofden van de Dorpen zyn; de Grooten van het Ryk,-de Broeders of Naastbeftaanden van een Koning», kan men dusdanig onder ’t gemeene Volk waar van zoo even gefprooken is ‚niet tellen. — Hunne Huizen zyn, naar dat het den rang, {taat en vermogen mede brengt ‚ grooter en ruimer, fchoon van zelfde maakzel en gedaante. De Spy- zen VAN-EEN Harr-Erranp. 331 zen zym ook beter , menigvuldigers ea volkomen, naar. hunnen {maak bereid; doch aan de Vorstelyke Tafel, waar een Maleydfche Kok de Geregten die opge- dragen worden; toegericht heeft, zal voore eeker een Holiandiche Boer, weinig naar zyn genoegen vinden. …Met-de Kleeding der Voornaamen is het even eens gefteld, De Stoffe is fyner en ryker als van « ge- meen , ook is hunne’ Cris of Pook met Goud beflagen; zelfs hebben de Konins= gen aan dic Wapentuig goude Gevesten; en met edel Gefteente bezet, ’t welk eche ter niemand dan. den Eríprins of des Kor __nings Broeder vergund is te dragen. Ook dragen deze Voornaamen aan hunne bloo- te Voeten een paar Muilen,en het Hoofd is met een eenverwig Doek, dat als een worst gedraaid is , omwoeld: insgelyks dra- en ze een foort van Mutzen met goud of zilver ‚geftikt , die vant binnen. met fty£ linnen of fyn. gefpleetene Rotting gee voerd, en niet. grooter zyn, als dat ze even den Hootfdfchedel fluiten. …$. 25. De dragt der Vrouwen ís van … Drags dezelfde Stoffe als die der Mannen. der … ; Een Catroene. Kleed , dat. zy om ’t mid. wal den met een Gordel: vast maaken, reikt hun tot op de Voeten; hier over dragen Bi Zy on | 352 KortTE'ScHersr | zy een Bovenkleed, mede van’ een één- verwige Stoffe, dar: ‘tot over de Knieën reikt. De Haïren hebben zy op de Kruin {amen gewonden, waar door een Haïr- pen ter lengte van omtrent vyf duim ge- {token is, die het zelve vast houd, by de. Voornaamen van Gouden -by de min. deren van ander Metaal of wan Ebben: hout. In de Ooren dragen de eerstgemel- de verfierfels van’ Goud, of-Diamanten däar in gevat, ook wel om den Hals een goude Keten sen fchikken zig verders met goude of “diamante Ringen zodanig et als hun ERE of vermogen toelaat => Naast het gewoone Voedzel;, is de Si- re- Betel de voornaamste en-liefste tyd- korting der Maleyers;-fonmmige, zoo wel Mannen als Vrouwen ; gebruiken deze Bladen zoo onmaatig ; dat zy van den mor- gen tot den avond dezelve kaauwen , waar door’ hunne Tanden zoo zwart als Ebben- hout, en den Mond en zaet fteeds als bebloed uitzien. 1--Gôds- S. 26, De Godsdienst bd Malevers, dienst, dewelke de Mahometaanfchesis, word op ‚de gantfche Kust byna zonder eenige on- derfcheiding of verfchil geöeffend; de ge- meene Man weet daar van nogthans. weiz | nig VAN EEN” Haur-Err af»; “338 „nig meer dan de Ceremoniën „die met duizenderlei grollen en bygeloovigheden vermengt Zyuon!e: S. 27. Des befehryving van het Laad, Binnen- om den draad van’ dit verhaal te ver- „landen. volgen, dient men voor af te weeten, “dat het Gebied der Nederlandfche Oost - Indifche. Maatfchappy , zig van ‚de Rivier Moar ten Zuiden; tot aan Caap Rochado ten Noorden uitftrekt. De Bergen van Rombouw „ die door een Maleydsch. Volk, genaamt: Maning- Cabou , bewoont worden , en de Berg Ophir, die in ’% Maleydsch den naam Goenong-Ledang heeft, en onbewoond iss Zyn Tandwaards in, of na het Oosten, de Grenzen van het Koningryk Malacca. Deze Grenzen te bereizen „is voor een Europeaan ten eenemaal-ondoenlyk. De hinderpaalen „ het gevaar , en de zwaarig- heden, die daar mede verknogt zyn, kun- nen het nût of-voordeel, ’ welk daar door te behaalen is, niet opweegen. Het gant- fche Land, is niets als eene aaneengefcha- „kelde wildernis „vol Moerasfen en Bergen, ‚die zodanig met Riet,: Doornen en an- dere ruigte, „begroeid zyn, dat men sd Zei 334 Korte Senerrs ‘zelve niet, dan met de alieruitterste rmoeite en levensgevaar kan doorkoimen, Hier in is de woonplaats van allerhan- de verfcheurend en venynig Gedierte , dat hier ongeftoord en op ‘úe veiligste wyze geherbergd is. Gebaande wegen vind men nergens door * ganttche Land, als eenige uuren in den omtrek van de Vesting. Steden, regelmatig. aangeleg- ‚de Dorpen of Landhuizen ‚ alwaar een Reiziger . zoude herbergen, en ge- mak kunnen vinden, zig van een moei- Iyken tocht verkwikken, en zyn ‘ver- moeid Ligham uitrusten, zyn in dee zen Landftreek niet, maar wel enkeld hier &n daar verftrooide Hutten, die den naam van een Gehugt of Dorp heb= ben, en waar in de Reiziger nog nist eens vergund word te overnachten: ook zyn de nodige Levensmiddelen „, het Keu- kensgereedfchap, en de Spyzen te’ berei- den, voor geen Geld van een Maleyer; binnen ‘s Lands woonende, te bekomen. “Paarden leverd dit Land niet op, en „Rytuigen, die by den Malever onbekend Zvs ‚ zouden in een Land ; waar men geen wegen heeft, niet kunnen gebruikt Worden 5 gevolslyk moet de geene, die dit Jaen: doortrekken wil, van een paat VAN EEN HarLrF-ErLarb. 335 paar goede Beenen en een fterk en ge- zond Lighaam voorzien zyn. Hier by gevoegd , het verbaazende gefleep van alle benodigtheden , die een Reiziger vol- ftrekt niet ontbeeren kan , hoedanig zal hy die kunnen vervoeren? door dragers zal men antwoorden. ’t Is waar; dit zou de nog van allen het beste middel zyn; maar even zoo min te doen als alle an- dere;s want een party Maleyers te be- wegen ,om als Dragers hert gantfche Land te doorreizen, of van het begin tot het einde van den togt zig te verbinden, om by den Reiziger te blyven ,- daar toe zullen zy nooit overgehaald worden; en fchoon zulks door groote beloften, om hun rykelyk te zullen betaalen, het bes- te bewerkt zoude zyn, kan men toch op hunne beloften deswegeris gedaan , niet het minste vertrouwen; want by de eerfte gelegenheid, het zy dat door gevaar, bezwaarnis of anderzins, de reize moeie- lyk word, zullen zy hun fpat zetten , en den Reiziger fomwylen in de neteligste omftandigheden verlaaten. Van Dorp tot Dorp deze Luiden te verwisfelen; ís nog inder mogelyk dan het eerfte ; want niet de geringste geregeldheid ten opzigte der Reizisers , om die voort te helpen, is in de Maleydíche Landen bekend; de E Ma- 6 Kom FENSiC HE Tst Maleyers zouden u uitlachen , wanneer zy een verzoek , iemand voort te hel- pen, en daar toe de nodige Dragers te bezorgen, hoorden; en dwang middelen. hebben de. vaste uitwerking.» dat alle Dorpelingen in de wildernis vlugten , wan- neer -Zy- dezelve door hunne magt niet kunnen wederftaan. Is dít niet eene der grootste hindernisfen, die men bedenken kan? Zelfs de matten, daar de Reiziger in den nacht een Hutje van maakt, om daar onder voor den Regen beveilgd te zyn, moeten mede gevoerd worden. in de Huizen of Hutten der Maleyers, die hy hier ot daar onder weg aantreft, zal hy (gelyk voor gezegt is) niet geher- bergt worden, want hy niet het minste gerief van dit Volk te wagten heeft, en. “Ongenodigt binnen te treden, zoude zon- der twyffel den Reiziger in groot lev.ns gevaar brengen. Hy is dus genoodzaakt, het dak mede te voeren, waar onder hy flaapt, en ho: krygt hy dan de andere noodwendigheden, dewelke een vermoeid Lighaam na een bezwaarlyken togt tot verkwikking eischt, want Paarden, Ry- tuigen, Dragers’, of iets diergelyken, waar mede men zulks zoude kunnen ver- voeren, zyn niet te bekomen? 9. 28. VAN-EEN Harr-ErLand. 337 $. 28. De inborst der Maleyers; is zoO zwarig- ergdenkend ; moord- envroofzugtig ‚ alsheden in men zig ooit van een Volk kán verbeelden? '* De yverzugt ten opzigte hunner Vrouwen is ongeloovelyk verregaande. Een Euro- peaan; die verre landwaards in reist, waar ze dezelve ‚om zoo te fpreeken ; nooit zul- den ziensof gezien hebben , zoude het niet durven waagen; de minste-beleeftheid en vriendelykheid aan de Vrouwen té bewy- zen, al wierd het op de onverfchilligste ‘wyze van de waereld gedaan; en-hy zou= de de moordzugtige handen dezer Barba* ren voorzeker niet ontkomen. Ja of= fchoon hy zig daar voor wagt, en nief de minste blyken toond, die hunne yver- zugt zouden kunnen gaande maaken; heeft hy evenwel zyn leven nog lange niet beveiligd. De wapenen en andere din- gen die hy mede voerd, fchoon van geen groote waarde ;zyn genoeg „hun tot eenen moord aan te zetten ;- om zig daar van meefter te maaken „waar uit.dan op te maaken is, dat een Reiziger wel zal doen, niet by de Maleyers te overnachten, al wierd hem, buiten verwagting, dezen dienst aangeboden: Zelfs buiten-hunne huizen _blyvende , dient hy de Wapenen nooit uit de handen te leggen, en altoos op.zy= ne hoede te zyn ; om elk oogenblik zyn IV. Dezen, h dok, ler 833 Korte :Senrrs “teven te kunnen vêérdeedigen. Zoude ie= mand op die wyze wel de lust bevangen ; een Tuand-te doorreizen „ waar men in den omtrek vanseenige-uuren „ even het zelve ziet, wat men op eene reize van vyftig en meer nrylen: zoude ontdekken ? En fchoon een diergelyk Lief hebber al „gevonden wierd, wie zal. hem vergezelfchappen ? al- lech is zuiks-onmogelyk te-doeny en met vier of. vyf Man’ ookr niet: te-raaden zig opweg te begeven, want hyen Zyn Ge- zelfchap worden, gewis. vermoord, door het wild Gedierte: vanda eaok of Ver gan door: en en vrij Gov. 4 „Om dit hoast aante tonen. en het weoigezegde te-bewaarhederr zab.de -vol- getide. zeer korte Befchry ving wanydit Gee weest * ten vollen genoegzaani Zyn: var TE ro De geheele. Maleydfche Kust is, op eeriige mylen afftands van de Zee; land- Waárds-in, “laag: vand ; het welk, zodaas nig -met Moerasfen ; “en dígt in: malkan= der- gegroeide Kreupel - Bosfchens door- {neden is, dac die. niet dan met de: uitterfte tusfehen dejdMióerásfen leggón Hetwels, ef Bergen ; die wel met hoog Geboointe ber Bet > maar; ST zoo. verward-mer Doorr we Taal „nbns | Ô VAN? BEN Harr-ErLanp. 339 hen, Riét,vof ander ruigte, bedekt Zyn als het-moerasfig Land; een Mensch is niet vermogend, vyftig ftappen: in» deze Bosfchen inte dringen; of hy moest van _ middelen voorzien zyn om zig eenen weg - tesbaanen, door die ruigte weg te-kape pen; en dit gantfche Juand is een diergelyk woud» «of beter gezegt; een even onge- naakbare “wildernis; derhalven is zeer ligt te begrypen, wat moeite het zoude kos- ten.» dit Land-zoo reisbaar:te maaken „dat het even gemaklyk als Kuropa, of andes re. in Aziën liggende Landen doorreist zoude: kunnen worden, en waar door nù geen andere dan fmalle voetwegen loo- pen „ die de Maleyers ter naauwer nood: en nog zeer gebreklyk , onderhouden, de- welke : een,Europeaan op den duur niet in {taat is te begaan; want een-eind weegs over eenen Heuvel gegaan Zynde, moet mên zig laaten welgevallen; tot over de Knieën door den -modderrte waaden; al- waar op fommige plekken, daar de moe- ras.te diep is; fmalle houten (gemeenlyk van een wilde. Areeksboom) gelegt zyn, die de Maleyers , zonder eenen misftap te doen, kunnen overwandelen , het welk en Europeaan, zulks ongewoon zynde, piet te raaden is. / . _ Ya _ Ver. 340 Korte Scnerse Vervolgens is deze dikke wildernis vol Luypaarden;, Tygers, Beeren; Rhenos- ters en Elefanten, die het Land zoo on- veilig maaken, dat al konde men de voorgemelde zwaarigheden te boven ko- men, deze nog met al te veel gevaar ge= mengd is; dan dat een Reiziger zig daar aan kan bloocftellen , en welke alleen- lyk door een grooten koop Volks; die by nacht groote vuuren ftooken, goede wagt houden, en digt by een blyven, aftewee- ren is; ook zyn deze Bosfchen opgevuld met Slangen en ander venynig Gedier- te, die insgelyks zeer gevaarlyk zyn; en het krield van Muggen, Mieren; en an- dere den Mensch plagende Inteéten, zoo dat in deze Landen het gevaar en onge- mak, den Reiziger op elken voetftap ver- zeld, Deze, zoo even geöpperde zwarighe= den, zouden nog misfchien door het ge- duld en den onvermoeiden yver van een Man, ftandvastig in Zyn voorneemen, en aan rampen gewoon , te boven te komen Zyn, wanneer de ergdenkende roof- en moordzugtige inborst der Bewooners de- zer Landen, niet de grootste hinderpaal was, tegen welke geen middel te beden- ken is. Men zoude eene gantfche reeks ver. VAN BEN Harr-ErLanp, 341 verhaalen kunnen by brengen, hoe verrae derlyk en op welke gruwelyke wyze vee- le Europeaanen tot flagtoffers dezer ont= menschre Volkeren hebben moeten ftrek- ken, als men hier die gebeurtenisfen wil de herinneren, welke reeds genoeg be- kend, en befchreeven zyn. Eler Land; waar over de Nederlandfche Oost- Indie fche Maatfchappy op deze Kust het ge- bied voerd, is het eenigfte dat men eenige mylen in den omtrek , zonder vreeze van deerlyk vermoord te worden, kan doorreizen; doch buiten dit gebied is het volftrekt ondoenlyk. De wantrou- wende aart der Maleyers gedoogt niet, dat een Europeaan hunne Landen zoude doorreizen, vermits zy in het vaste denk- beeld zyn, dat zulks tot hunnen nadeel ftrekt,en zy derhalven alle listen te werk ftellen, denzelven van kant te helpen, te meer (gelyk voor gezegt is) als ’er iets te rooven valt. | In den beginne (7), toen de Neder. landers zig hier gevestigd hadden , zyn verfcheide onderneemingen gedaan , om de inwendige gefteldheid van dit Land teonte | 7 dek AE, Anno 1644. door den toenmaligen Gouverneng van \ liet, vid, Balth, Bort Manufcr. pag. 195. (eqq- Yg 342 KorrTe Scuers dekken; doch telkens zyn dezelve vrug- teloos afgelopen; en zelfs zodanig, dat de Uitgezondenen niet alleen met bebloe- de koppen moesten te rug keeren, maar ook een aanmerklyk getal door de moord- zugt der Maleyers om hals raakten. Laatste /$. 29. De Heer van der Putten is de onder. Jgatste séweest, die een reize. land- nee- ming. waards in naar den Berg Ophir onderno- men heeft. Deze Heer had verfcheide Jaaren doorgebragt ‚ met het Afiatifche waerelddeel tot Bengalen te doorreizen. Hy kwam in den Jaare 1745 met een Én- gelsch Schip te Matacca;en wierd van den toenmaaligen Heer Gouverneur Albinus, met alle vriendelykheid ontfangen ; en toen hy eene begeerte toonde, eene rei- ze naar den voorgemelden Berg te doen; verltende de Heer Albinus hem daar toe alle noodige hulpe en byftand.. Meer dan honderd Maleyers, Onderdaanen van Malacca, moesten dezen onvermoeiden Reiziger vergezellen , die met kleine Vaar- „tuigen de Rivier van Moar opvoers om met minder moeite zoo veel nader aan. den Berg te genaaken , maar toen hy de Rivier door ondiepte niet ver- der opvaaren konde, en nu door de on-. toeganklyke Moerasfen meende den Berg Ed Le ee VANrEEN Harr-ErLaND. 349 te beklimmen» zag hy, tot-zyn grootste {pyc en leedwezen, dat dit Volk. hem; toc op weinige na, verlieten, en mis- fchien nog-daar en'boven wel-zouden;om hals gebragt hebben, zoo de vrees voor eene fchriklyke ftraffe , hen niet weder. _ houden, hadde, waarop hy , ondanks alle aangewende poogingen, onverrigter zaak moest te rug keeren. S. go. Het zuidelykste van dit Half. | Eiland is van Sumatra gefcheiden door de Straat Sinkapoura. Deze Zuidhoek is genaamt Oejong Ta, nah , alwaar de Maleydfche Koning zig in 1s1i-de Stad Djohor fligte, en daar men zegt, dat in 1160 ,de Maleyers on- der hunnen, Vorst Siri Tiribowana uitde Rivier, Malajo, by Palembang, eerst, aan= landden „- en- naar welken deze geheele Kust noordwaards, de, Maleydfche Kust genaamt word. „Johor word thans door-een-Maleydsch Vorst geregeerd, ftaandesonder den. Kor Hing ven, Riouw, diesop; Poelo Binlangs in de Straat Sinkapoute-gelegen„zyne Refidentie houd, en een fterken Handel Nr voperer Öryft ten U AS | 344 Korte Sceners dryft met de Engelfchen en Chineefche Junken. | Pahan. 6. 3r. Pahan, in ’e Chineesch Pang- hang, geeft Goud, Areek, Kottings en andere Waaren, die de Chineefche Jon- ken af haalen. Het zelve word door een Maleydsch Prins geregeerd. Tran-_ $, 32. Trangano, mede door een Ma- 500 feydsch Vorst geregeerd, geeft Peper, die de Jonken na China voeren. Patany. S$. 93. Patany, op 6 Graaden s6 min. noorder breedte, in het Chineesch Toa- ny genaamt, geeft mede Peper. De Nederlandfche Compagnie heeft ’er van 1602 tot 1707 een Comptoir gehad, en federt dien tyd nu en dan eene bezending om een laading Peper gedaan ‚doch federt 1756 niet meer (8). Dit grensd be- noorden aan Siam. roe Cam- _$. 34. Cambodia ligt beöosten Siam 3 badia. de voornaame Stad iscLevek of Lawek, 6o mylen de Rivier Mecou opgelegen , doch de Handel gefchied te Kiperzoab gan Zee; her zelve geeft Goud, Zyde €8> Valentyn, 8 Deel. VAN EEN HaArr-ErrAnD. 345 en Gomlak. In-1635 hebben de Neder- Ä landers ’er een Comptoir gehad, dat den. ryden April 17a9 is opgebroken, $. 35. Pontiamas, by de Chineezen Ponties Cancau, is een Zeehaven, en een klei=f"** ne Landftreek, in het Zuyden van Cam- bodia gelegen, en federt 5o Jaaren door een Chinees Koopman geftigt, word ook geheel door Chineezen bewoond; die fterken Handel dryven. S. 36. Ten noorden van Cambodia Laos; lige Laos, daar de Rivier Mecou ont- fpringt , die door Cambodia in Zee loopt. De voornaamfte Stad is Winkjan, 250 mylen de Rivier op, werwaards de Nee derlanders in 1641 een Gezandfchap wagden (9). Het Land geeft Oliphants - Tanden en Goud , dat in Cambodia verhandelt word. Ss. 37. Tfiampa, in ’t Chineesch. Tjan. T ham: fia, hoord onder Cochim China; het ís pa. ryk in Goud, Ryst, Arréek;, Suiker en end Cancel „$. 38. 69) Valent, 3 Deel 2 H. 4 B. pag. 3. Y 5 346 Kor T-E-SC ners. Zsa …$. 38. -Cochim China, zin ’t- Chineesch TNM Anams heeft tot Hoofd - Stad, de Stad Too; het Land is-ryk vin Gouds. Agel. hout, Peper, en de allerbeste foort van Vogelnesjes, die zy zeggen, dat op het Agelhout of Kalembak aazen. Fonkin. „$.) 39. Tonkin, in ’% Caere Tan= kia,/is van China door een zeer hoog Gebergte gefcheiden; anders ishet Land doorfneden , «en na. de Stranden laag en moerasfig. Goud , Kalembak, Vogel- verl ne@sjes, Campher=Caneel, „door de Chi- neezen J-Ok-Gouw genaamt, en. wel- ke honderd Ducaaten „de once moet gelden „:-zyn de voornaame Rykdom: = men; doch het Volk is ongelukkig» werdende. met ‘Heere diensten overlaa= den door den Vorst, dat de Bova is ; «em den Generaal , die zig Chova laat noe- men (To.)s-het Gebied in handen heeft, en op de Chinafche Grenzen» in:een Stad Lambing , daar een Chineesch Mandas zyn ener (co) Tegenwbotdtee. ‘dfâat aller volkeren, 2 z Deel ks stoere» Deel. | Tegenwoordige ftaat aller. Volkeren, a Deel pag. 617. eú Algemeene Letter - Oefeningen, Mengelwerk „A Hest Ri 487. - Ar „} p À dt VAN EEN HArr-ÉrLanNp. 347 ryn het gebied voerd, Jaarlyks een Cyns= Recht van een Picol Campher-Caneel inydrdert.” "+4 Nn CE De Rivier ‘Sonkai befproeid het ge- heele Land. Aan dezelve ligt de Hoofd= Stad Kacho, of Lacho,' 32 mylen van Zee; Itean ligt maar 97 mylen van Zee, en Domeo aan Zee zelfs. Van 1637 tot 17o2, hebben de Ne- derlanders te Itean een Comptoir gehad, en in .1754 «heeft men nog ‘eens een proef van den Handel genomen , doch federt is ‘er geheel van afgezien. car. ieu IV. BEDENKINGEN TEGENWOORDIGEN STAAT < VAN CG zoofkermIdeaN ar As À ne de denkbeelden die wy, door de Misfionarisfen , van de Chineezen beko- men hebben, zyn veel al vergroot; de Heer Pauw heeft in zyne wysgeerige Be- denkingen over dezelve, in den Jaare 1773 te Berlyn uitgekomen , ons eerst een regt denkbeeld van dezelve gegeven, het geen wel eenige tegenfpraak door de Misfionarisfen, in hunne uitgegeeven Me- moîres fur les Chinois in 4te., het tweede deel, heeft veroorzaakt, doch het gezeg- de van de Heer Pauw in de voorhaame ftukken niet om verre geworpen. Eenige ftaaltjes zal ik daar maar van aanhaalen, an gaa dan over, om die Natie te be- „tú {chou Í En Ind fchouwen » zoo als diein op Batavia gezeten zyn ( a): | | In de 1e Afdeeling , over den oorfprong der Chineezen, beweerd de Heer Pauws dat dezelve van de Mongaalfche Tartaren afftammen, en brengt tot bewys by, dat de Barometer in de hooge Landen van Mongalien zoo laag zakt; als op de hoog- fte Berg der Alpen, en dat van die hoog- tens de Tartaren-zig over al verfpreid hebben; dat meest alle uitvindingen-aan de Tartaren te danken zyn, als zynde na den tyd van de overwinning van png Chan in 1267 gefchied, Vergelykt men hier mede de Brieven ‚van den Heer Bailiy, over de Sterrekun= de der Ouden, ‘aan-den Heer Voltaire ge« fchreven, dan vind menvdaar veele redenen 4 om (a) Zie du Halde Hiftoire de la Chine, a vol., 4°O, Pauw Recherches Jur. les Egyptiens €5 les Chinois ‚ 3 vel.» “_’gVvo, Eloge de Moukdin par l Empereur Kien-lion, 8V0, Le Chouking par de Guines, 4t0, 1770. Art Militaire des Chineis par de Guines, 4t©: 1772. Mémoires fur les Chinoispar les Misfienaîres, &t©, 6vol. 1789; Mémoires de Guînes en Repanfes inferés dans le_Fournal des Sgavans, Septbr, 1 1779. principaiement fur les fondemens de ' Hiftoire, ots il mett’ Etablisfement entre 887 © 1122. …_&Vant Fefus. Chrift. Bgso Br DEN KIN GEN 5 om te gelooven, dat omtrent drie duizend Jaaren voor Christus geboorte, omtrent de so Graaden Noorder breedte, een Volk moet geleefd hebben; waar ‘van de Per- fianen „Indianen en Chineezen afftani- men” vooreerst ; datvaile-oude: Sterré- kundige -waarneemingen” dezer drie -Na- tien „alle op -die breedte: genomen Zyn» a dat omtrent dien-tyd-drie-Vreemdelin- ‚die Linden regeerden ,-namentlyk: jemfchied: in Perfien , Brama i in wb viarr on Fohi- in China. zelf derade fildeelingvoo over: el Neenah en Kinderen Ípreekendes ‘zegthys datde eerfte den Throon nooit kunnen beklim- men, @ncin „den. allerflaafachtigften fEaat gehouden-wórdens in-zoo!verre, dat men haar belet /te-gaan:, „door „de mismaakte kleinheid-haarer Voeten. ik De Vader heeft over de Kinderen recht wan leven -en dood;en de Kindermoord is ’er zeer gemeen, en door de Wet ge- Öorlooft ;. de. Vroedvrouwen vverftikken dezelve by de geboorte, of werpenze in de Rivier, of. op Straat, daar ze ’s mor- gens met Wagens“opgenomen en buiten gebragt worden. De AAE set verzeke- rens Li OVER Cn NaAn 355 ren, dat-’errin drie, Jaaren, te Peking. 9792 Op die, ge, arn omgebragt.…… — E & d „Het.g getal. der Gelubden,, is inr & zoo groot niet meer, als voor deezen ‚en worden alleen tot BEWAAR. der Vrou- wen gebruiktsov, Os © btA be ab, „De Bevolking. is. altyd z zeer. hein de Opgeevers verfchillen oare elkander top, honderd milligen. olkaon Sn, „D De Zee- Kusten en de Boorden. pe, RL vieren, Zyn. bevolkt; doch: de, Binnenlan- den” zyn. woest,, „ en op, veele. Plaatzen door een foort-van Wilden bewoond, die zy Mauleo-noemen. , re ab: 300V „Indien ‘het „Land, regulier, bevolkt was; indien-/er; zoo, veele. Rovers ‚.Munnikeirs Gefneedenen;,„Bedelaars en Slaaven-niet waren, Zoude de ongemeene vrugtbaare heid dër Vrouwen in de Zuider geelens el Mleplichkn Resnisvuldië, maaken,” Want 1459 Sredens en at miled én. „Menfehen, (indien dit ,niet- vergroot is, want de Variaren vonden, by de verot vering maar 1152872 Huisgezinnen , of omtrent: 55 miligenen Mentehen) is … 5Eé- Pd 3 352 BEDENKINGEN geene bevolking; in. vergelyking van dé grootte van t Ryk, dat ten- minsten zes. maal zoo Hee is als Duitschland , dat de Heer Susmilch op 24 millioenen reekent. _ 2 | In de gee Afdeeling ‚ over de wyze vart Voeding en Landbouw, vind men, dac de Chinéezen weinig Beesten tot al het werk gebruiken; dat door Menfchen gez daan kan worden; en dat zy zig van geen Werktuigen bedienen , om den zwaaren arbeid té verligten „en merkt daar op aan, dat in een vry en wel geregeld Land, alle Werktuigen goed zyn,-doch in de Slaa- verny niet, om dat mien een uitkomst voor de groote armoede moet laaten. In het tweede Deel handeld de Heer Pauw van den Godsdienst en Kunsten det Chineezen , en van hunne Regeerings* vorm. Volselss Kiks Beker, die de 16e geleerd worden, Tjap Jia, en hun Hi- ftorisch Boek Liktay Te Ong Touw; is het 4553 Jaaren geleden, dat de agit Koning-over China erge In den Jaare 1280 na Christus, maak: | taal Over: C.n-reNcadt a 0 ten de Mongaalfche Tartaren zig meefter van dit Ryk, onder hunnen Keizer Co- blay , Zoon van Oay, en Kleinzoon van Gengis. De Tartaren worden in het Chineesch Bogday, en hunne Keizers Bogdoi- Chan genaamt. | Onder deze Regeering wierd de Zee. vaart en overwinning der Chíneezen zeer uitgebreid ,en hunne Vlooten tastten Japan en Siam aan; misfchien ook wel Sumatra en Java, In 1369 wierden de Tartaren uit het Ryk gejaagt; doch in 1645 vielen de Mantchioufche Tartaren weder in China, „onder den Keizer Taifou , die gevolgt wierd door zyn Zoon Soen- Ti, Doe- Camhis vervolgens Jout- Cheng, en eindelyk Kiën liong, die Ao. 1780, 65 Jaaren oud was, en 45 Jaaren geregeerd heeft: onder zyne Regeering heeft hy veele overwinningen in het Tibetfche gedaan, en die ook zelfs inden Lof van Moukdon , Helden - Dicht, befchreeven. De Heer Pauw fchildert de Regee-- tingsvorm als zeer despoticq , worden- IV. Drzr. Z de 354 BEDENKINGEN de de grootsten zoo wel als de gerings- ten door de zweep en den ftok in ordre gehouden. De Hoofden der minfte Dorpen, heb- ben het recht der Pantzee of tot flaan ; én de Gouverneurs hebben recht van leeven en dood. " Hunne Wetten, die de Nabeftaanden tot in het agtfte Geflacht ftraffen , Zyn äfgryslyk. In welbnbelke Landen ligt men een Guarnifoen in de Steden , om dezel- ve voor den vyand te bewaren, doch in China alleen, om ’ér de Dieven uit te houden. De Tartaren waren Slaaven van hun- ne Chans voor de overwinning, en zyn het gebleeven. Men vind onder de Chineezen geboo= ‘re Slaaven ; en andere die door hunne Ou- ders verkogt Zyn; ja men: fpeelt ‘er Zoo met de vryheid, dat een ‘Mensch zig zelfs kan verkoopen. De Mahumedanen en Tartaren kwee. ken OVER Cu rr Na; 358 ken veele Kinderen op, die door de Chis neezen te vondeling zyn gelegd, en A ken ’er Slaaven van. De bwvociders der deden ondergaan veele Confiscatien , en die der Landeny worden aan altoosduurende werken ges bruikt. De Rechters hebben ieder twee Raa- den, en vergenoegen zig miet alleen; de uicfpraak naar hunnen zin te doen, maàr laaten de Verliezer nog wel eens cen dragt flaagen mein Zie daar dat wys en gelukkig Volk, door Voltaire zoo geroemd, ’t geen door veele is gevolgd, voornamentiyk door Mr. Poivre, geweezen Intendant op Mau- rice, in zyn ’ Voyage Philofophigue ‚ in het Journal des Savans February 1774- page 3 93, door eenen Baraud, De tyd van de komst der Chineezen op het Eiland Java, is zeer onzeker; echter meent men , dat iff de dertiende Ecuw, onder de Regeering van Coblay - Chan, de Chineezen reeds op Java gevaaren heb- ben. Zedert de komst der Nederlanders Ee zyn Zy altoos om hunne werkzaam Z2 heid” 356 BEDENKINGEN heid in den Landbouw en Handel ge« bruikt. Ik wil wel gelooven , dat de oude Godsdienst derzelve beftond in Offerhan- den, die-de Keyzers deeden op hooge Bergen ; doch de gemeene Godsdienst der Chineezen, zoo als dezelve alhier ge- pleegd word; is deze: De Chineezen aanbidden de Godheid, die Hemel en Aarde gefchapen heeft, onder de naam van Tien-Ti, waar van geen af beeldzels gemaakt worden, en aan welke enkel de Eerftelingen van het Koorn geöfferd worden: het Feest is de gde dag van de eerfte maand. Samkai , verbeeld wordende als drie: Broeders, word den 1 54° van de eerfte 7de en rode maand gevierd. Alle mindere Goden hebben ieder hunne Tempels, (Beo genaamt) en hun- ne Priefters, (Saykou); doch zy hebben _ geene magt, dan die zy van den Schepper van Hemel en Aarde ontleenen. Coutchou op Goenong Sarge den 8fe dag der 4% maand. j To- me edn nd bnn ee en ovER CuinaA 357 Topekon , heeft het beftuur over de Aarde ; Zyn voornaame Tempel is op Ansjol, den 15de dag der 8fs maand. Quanti, de algemeene Huis- God, de 13de dag van de 1fte en sde maand. Matjope, heeft het beftuur der Zee, deszelfs Tempel is op Pagerman, den 23fte dag der 34° maand. Quanam, op Klinting. Quanloa, Santea, beftaurder der Lucht, op Gro- goe den 3de dag van de 3de maand. Tofea op Blandong. De Chineezen vieren de volgende Feeften: 1. Alle nieuwe en volle Maanen, wer- den by een ieder Kaarsfen op de To- Ta- fel voor Joofie gebrand; men mag ook op zulke dagen niemand om Geld las- tig vallen. 2. Den iste van de eerfte maand, is. | Z3 het 858 BEDENKINGEN - het Feest van Tjapgou- Me. De Koning Jo-e Tjong heeft dat ingerigt, toen hy een Bergwerk van 240 voeten hoog heeft laaten maaken, en die met soooo Lantaarns liet illumineeren, ter eere van een Heilige Thai- id-Siang- Guan genaamt; daarom worden tot nu toe op dien avond vreugde bedryven gepleegd. “3. Den 1f® van de derde maand begint het Zielmisfen- Feest, Tjengbeeng ge- naamt, en duurt een maand lang. Dit is door den Koning Tjín-boen- Kong ,om de volgende reden ingerigt: Nog maar Prins zynde, moest hy vlugten. voor zyne vyanden salle die met hem gevlugt waren, wierden door hem, toen hy naderhand Koning geworden was , met Eer- Amp- ten begittigd, behalven een Man , Kay Tjoe- Tjoei, dien hy vergeeten had; maar dic op 't laat$t hem te binnen íchie- tende, liet hy na dien Man zoeken, die _ {chaamte en fpytshalven zig reeds van hem had afgezonderd, en als cen Kluize- naar op den Berg Bi-eng-Sang was gaan woonen: De Koning hier van onderrigt zynde, liet verfcheide keeren na hem omzien, doch niemand heeft hem kun- nen vinden, dewyl hy zig altoos wonder wel in de Kreupel- Bosfchen wist te ût er= ij OvER CHinNas 359 keren Eindelyk liet de Koning alle Struik- en Kreupel - Bosfchen in brand fteeken, denkende, dat hy dan genoad- zaakt zoude wezen, den Berg te verlaa- ten; doch zulks gedaan zynde, wierd na= derhand zyn verbrand Lighaam gevonden; het welk den Koning zeer {peet, en zy- ne daad ‘deed berouwen; en. uit erkentce nisfe van Zyne voorige trouwe diensten , liet de Koning het-Lyk pragtig ter aarde beftellen, en by het Graf een Huis bou- wen ter gedagtenis van Kai Tjoe- T'joei; vervolgens liet hy een Mandaat uitgaan ; op dien dag niet te mogen kooken, noch veel minder vuur in huis te houder, Maar by de Regeering van den Koning Guan- Goei, is dit Feest Tjeng-Beeng, op den zeen dag van de voornoemde maaud ‚vast bepaald. | 4. Op den sden dag van de vyfde maand is het Feest fjong-Tiang-Tje, ot an- ders Pelompia; men offert op dien RA aan de Aarde, Deze Feestdag heeft zynen oorfprong van een Koning van het Ryk Sjouw, die een vroome Ryksbeftierder had : Deze Koning leefde niet naar behooren met zyn Onderdaanen, dat den Ryksbeftierder zeer Ld leed 200 BEDENKINGEN leed deed, weshalven hy den Koning verzogt wat moderater te leven , en wat meer medelyden met zyn Onderdaa- nen te willen. hebben; want dewyl hy van de Onderdaanen zeer geëert en be- mind, ook van het Ryk voor het waar- neemen van zyn Ampt wel beloond wierd, was hy befchaamd, zoo de Koning in zyne kwaade levenswyze voortvoer, voor de Onderdaanen te verfchynen; doch: de Koning kreunde zig. weinig aan zyn ge- zegdens, dat dien Staatsman op het laatst zoo zeer verdroot, dat hy refolveerde;, liever zig zelfs te kort te willen doen, dan. den ondergang van het Ryk te zien; ge- Iyk hy ook op den dag bevorens gemeld, na een groote Rivier Goët Lokang ge- naamt, heenen voer, en aldaar zig SN verdronk. De Onderdaanen zulks vernomen heb- bende, zyn hem alle met Vaartuigen na- gefchept, de eene narder als den andere fcheppende, om zyn Lyk op te visfchen ;, of wel hem, zoo hy nog in ’t leven mogte wezen, te redden, maar zy heb- ben hem niet gevonden , en betreurden dierhalven het verlies van dien rampza- ligen Man. Deze ovER C Hina 36E Deze dag is door den Koning Oewat- Kouw-Tjien geftigt, en word Jaarlyksch nog gefrequenteerd, zoo wel met Cano'’s malkander voor by te fcheppen, als een foort van Quee- Tjang genaamt, in ’t wa- ter te werpen, denkende, dat hy zig nog in ’t water moet ophouden. De Quee-Tjang , word gemaakt van Katang Ryft, welke in Bamboeze bladeren bewonden en gekookt word, die een ie- der met Siroop of Suiker kan eeten. 5. In de 7de maand is het Feest Tjouw- ko of Rampok, wanneer men doorgaans offert voor alle de Zielen, die: in de Hel Zyn» vermits Zy op een dag van die maand van Pluto permisfie ontfangen, om uit wandelen te mogen gaan; een ie- der kiest den dag die hy daar toe neemen wil, maar @nders is de 15de van de maand daar toe de bepaalde dag. | 6. Den rsde van de agtfte maand is het Feestdag van Tjioe Sia; dezen dag vierd elk Ambagtsman zyn Joofi. Is het een Schoenmaker, aan die Joofi, die hem Schoenen heeft leeren maaken; een Smit, dien die hem het fineeden heeft VAR | ge- er 4 mn, hl 362 BEDENKINGEN geleerd, en zoo voorts een ieder zyn heilige Patroon. | Op den gden dag der negende maand js het Feest des wandeldags, die zy ter gedagtenis houden van een vroom Man Huanking genaamt , die door een Engel Pitiang Pong gewaarfchouwd wierd, op dien dag niet thuis te blyven , vermits ser een groot ongeluk in zyn ftraat zou ebeuren, hem dierhalven raadende, een teit van het Gras Tjoe- Ji, agter een zyner Ooren te dragen, en Tjoe op ma- tra Bloemen getrokken, te drinken, ver- volgens met der Zynen vroeg na een Berg te gaan wandelen, en niet eerder thuis te keeren, als met het vallen van den avond; gelyk hy dan ook gedaan, en des avonds weder thuis komende, bevonden heeft, dat alle Menfchen en Vee, in zyn ftraat geftorven waren ; om die reden doen zy nog eerder een uitfpatting na de een of andere Tuin, dan wel na de bovenlanden. 8. In de elfde maand valt het oude Feest in, Tang-Tje genaamt , dat niet altoos op eenen vasten dag komt. Op de- zen dag doet ieder een algemeene Dank- zegging aan den Allerhoogften, voor de Schepping der Waereld. | g. De OVER CHINA 363 9. De Verjaardag van den Keizer Kiën longs is de 13de van de agtfte maand. - Op nieuwe en volle Maan, word by een ieder „en ook in alle Tempels licht à geftoken. In ieder Tempel fisat de Afgòd (Joos- je) in een Nis boven het Autaar. Boven het zelve is een Plank, daar alle zyne Ticels op gefchreven ftaan. En op het Autaar een porcelyne Kom met Chineefche Aarde , daar ter Zyner eere welriekende Zandelhoute „haasstan opgeftoken worden. Voor: dezelve ftaat een Tafel, daar de Offerhanden en roode Kaarsfen op ftaan, En daar voor ligt een Tapyt, dagr de Gebeden op gedaan worden. | Wordende in alle Tempels een byzon- der Autaar voor Topekon gehouden; Doch zy zyn zeer toegeeflyk in dit tuk; want in de Tempel van Topekong op Ansjol, is onder het Autaar een ver- maard 364 BEDENKINGEN maard Mahumedaansch Heilige begra- ven; op het zelve offeren de Chineezen; en onder het zelve de Mahumedanen. By alie Feestdagen verrigten de Chi- neezen hunnen Dienst in de Tempels, be- ftaande voornamentlyk in (Sombaya) of veele kniebuigingen te doen, en hnu goed geluk te beproeven. - Deze waarzeggery » de Tafel der Yking j genaamt, gaat dus te werk. Men brengt een fluk Geld voor den Priefter, en eeriige Eetwaaren tot offer- handen aan den Afgod. Vervolgens doen zy veele Kniebuigin- gen (Sombaya); dan neemen zy op de Autaar twee ftukken hout, ‚van het for- maat van een Peer, door midden gefnee- den, en Poefun genaamt. Deze word op den grond geworpen, en wanneer de eene hol en de andere bol valt, is hunne Offerhande aangenaam. Zekere Doos Chantam genaamt, waar in 49 lange Bamboesjes liggen , roeren Zy zoo lang, tot dat ‘er een uit valt. | ds vvrRr C HI N A. 365 Op deze Bamboesjes , Tfamqua ge- naamt, ftaan eenige Letters gefchreven ; die zy vervolgens met t de beek der Yking vergelyken Is de voorzegging goed, dan word ’er nog eens gefombaayd, anders wagt men tot een andere keer. De Chincezen tellen te Land met Lies, zynde ro4 Lies, 15 Duitfche mylen, of ro Lies een uur gaans. Ter Zee reekenen zy by mylen, die wat grooter Zyn; hebben geen Kaarten; en alleen maar een Compas, dus moeten Zy Zoo na mogelyk by de Wal blyven. De Stad Peking, in 't midden van het Ryk gelegen, en de Hoofd - Stad van den Keyzer, ligt 72 uuren van de Stad Kuntjoe, de uitterfte Stad aan de groo- te Muur. En van daar tot de Stad Kamfiok in Catay, het uitterfte van het Ryk is 280 uuren. Van Peking tot de Zeehaven van Nan- king, is 139 mylen. Van 366 BeRBENKIRNECEN … Van Nanking tot Limpho, 14 Van daar tot Aimuy, 35. en Van daar tot Canton, 36 mylen. Van Sapho, de Haven der Stad Lim: po zyn in 1778 zeven Jonken na Japan vertrokken. Van Aimuy in 1779: . na Siam, . na Cambodia, . na Johor, . na Bornec;s . na Batavia, en . na Malacca. 19 CA UI Fe DO 19 Van Canton vaaren thans geene Jon- ken, als in de Bogt tot Siam toe; af= zeilende vind men eerst het Eiland Hai- nan „ door de Chineezen even eens ge- naamt dan Tonkin, genaamt Tankia. Cochim China, — — Anam. Tjiampa, — — Tjamfia. … Cambodia, — — Tankantia. “__ Cankag, — —- Pontiamas. Siam, — — Charlo. | | Ara- — over Curina 863 Arakan? Pegucsss | Manilla, genaamt Calefon. Batavia, — —= Caláppa. /. … t zelve, De Almanach der Chineezen fteunt op een Tafel, die uit de ro Hemels-, en 12 Aard-Teekens by malkander is gevoegt. De ro Hemels - Teekens zyn deze: Kha; Id», Pea, Theeng, Bouw, Khi, Khe, Si-in, Jim en Koeui. De 12 Aard- Teekens zyn deze: Tjoe, Thioeui, J-in, Boun’, Zin, Tji, Ngouw, Bie, Sien, J-oe, Soet en Hay. Dan voegen zy ’t rfte Hemels- by ’t rfte Aard- Teeken, en zeggen Kha- Tjoe, dat ’teerfte Jaar der Aftrologistenis; en dan weder ’ 2de Hemels-, met ’t ads Aard- Teeken, Id-Thioeui, dat ’t 2de Jaar is, ‘én zoo vervolgens tot ’t tof Jaar; en vermits de Aarde 2 Teekens meer heeft als den Hemel, voegen zy van voor af aan het 1fte Hemels-, by het 11d° Aard- Teeken , Kha-Soet voor ’t rid° Jaar; weder het zie Hemels- by het rade Aard- Teeken, Id- Hay, voor ’t 12de Jaar; en vervolgene het 34e Hemeis- by „’t zfts Aards 868 BEDENKINGEN Aard- Teeken, Pea-Tjoe voor het 13de Jaar, en zoo voort tot 6o Jaaren , wan- neer het 1fte Hemels- weder by het rfte Aard- Teeken by elkander komen; bly- kens de volgende: Tafel der Tyd-Reekeningen. ar 1 Kha-tjoe, ofte 1804 2 Id- Thioeui . . 1805 3 Pea J-in . . 1805 4 Theeng-bouw . 1807 Ss Bouw - zin. 1808 6 Khi-Tji . .18cg 2 Khe-ngouw „. 1810 8 Si-in-bie „, …1SII 9 Jim-fien … 1812 zo Koeui J-oe … 1813 zi Kha-Soet … 1814 za Id-hay . 1815 33 Pea-tjoe. , . 1816 I4 Theeng thioeui . 1917 15 Bouw J-in .. 51818 16 Khi-bauw ‚ .1Iêrg 17 Khe- Zin . … 1820 18 Si. in yi . 1821 19 Jim-ngouw . 1823 ao Koeui- bie . … 1823 df Jaar 21 Kha- Sien, ofte 1924 g2 Id- Joe . - .1825 eeefte dag 23 Pea-foet . «-1325 24 Theengshay .1827 e5 Bouw-tjoe „ 1828 26 Khi-thioeu „ .18:°9 27 Khe- Jm . . 1830 28 Si in-bauw ‚ 1931 29 Jim- Zin 39 Koeuistji . 1333 sr Kha-ngouw … 1774 32 Id-bie ….…. «1775 33 Pea-Sien . „1776 34 Theeng J-ve . 1777 35 Houw-foet . 1778 26 Khi-hay » «… 1779 37 Kheetjoe « …« 1730 33 Si-íin-thioeu. 178r 39 Jim J-in « 1782 go Koeui- bauw . 1783 8 4838 Jaar ar Kha- Zin, ofte 1-24 42 Id-Tji « «« 1785 43 Pea-ngouw . 1726 44 Theeng-bie . 1787 45 Bouw Sien . 1728 46 Khi-I-oe ..1789 47 Khe- foet . . 43 Si-in- hay … 1791 49 Jim-tjoe . . 1792 59 Koeui thioeu.179s st Kha J-in . 1794 52 Id-bauw . .17 1fte dag 2de maand 53 Pea-I-in „179% 54 Theeng-tji « 1757 55 Bouw-ngouw. 1798 56 Khi-bie - . 1799 57 Khe-fien . . 1800 58 Si-in-J-oe .18or 59 Jim Soet . . 1802 6o Koeui hay . «1308 1790 De Chineezen hebben in een Jaar fom- tyds 254; ook wel 35ss dagen, doch in hun Schrikkel- Jaaren 384, ook wel 385 dagen. Hunne maanden noemen zy naar de Cyf- fer getallen, als: Tja Go-e, eerfte maand; Jie-Go-e, tweede maand, Sa, derde, Si, vierde, ÖvErR CurNá 869 Vierde, Gous vyfde, Laks Tfit, Phes Kau, Tjaps Tjap-id, en Tjap Ji; de 12de is, Go-e, maands hunne maanden heb: - ben geen vaste dagens het gebeurd wel; volgens de Reekening der Aftrologisten 3 dat de eerfte maand van het Jaar 30; ook twel 29 dagen heeft, wetler 2 à 3 maan- den agter een 293 dan ook 2 à 3 maanden agtervolgende 30 dagen hebben: Hun Schrikkel. of Groot: Jaát van 18 thaanden ; of Loen Go-e, valt in vy Jaaren tweemaal: te weetens met het zee Jaar eetis, en ’t ste Jaar weder eenss_ doch riièt vast bepaalds het gebeurd wel ; dat zy het 3de Jaar van gemelde vyf Jaareit tot hun Schrikkeljaar neemen; en dad weder het 4de of ste Jaar daar op; dus binnen 5 Jaaren by Hun 2 Sehrikketjaax ren vallen; dan word de 13de maand fom: tyds tusfchen de afte en sd maand var het Jaar geplàatst, en Loen Ffia Gö-E_ genaamtj ook wel tusfthen de 2de en gde maand Loen Jie Go-E genaamt, dan we eens tusfchen de gde en 49° maatid, Loen Sa Go-E, en zoo vervolgens; tusfcherni de reden 1ft: maand van het Nieuwes Jaars Loen Tjap Ji Go-E gehaainet; hef woord Loen, is gezegt de Schrikkels by Tjap Ji de rade Go-e; maands | AV, Dees. Aa De 370 BB DEN KINGEN De dagen van de maanden wórden mede zoo genaamt, als de voorfz. Tafel der Jaaren diCteert. By voorbeeld : de eerfte dag van ’t Jaar Word genaamt Pea Soet, by de Tafel het 23fe Jaar, de 2de dag van de eerfte maand Theeng- hay, de __gde Bouw-tjoe,de 4de Khi thioeu, de sds Khe J-in, en zoo vervolgens, als de maand dagen heeft, Het Jaar 1779 heeft den naam van Khi- hay, heeft 12 maanden, en is het 44fie _ van den Keyzer Kiënlion. De eerfte maand Tfia Go-e heeft 30 dagen; de eerfte dag of Pea Soet, is ge- weest den. 16de February, Theeng hay 3 den 17de February, Bouw tjoe, den 18de February , en den laatsten of Id-bouw van de maand, is den 17 Maart geweest. De tweede maand Jie Go-e, begint met den 18d° Maart, en heeft 29 dak gen, de eerfte dag Pea Zin genaamt , de. ade Theeng-tji, en zoo vervolgens naar den Tafel, De derde maand Sa Go-e, begint den zóde April, heeft 30 dagen, en word de eerfte dag Id ri -Qe genaamt. | De over Carina — 37% De vierde maand Si Go-e, begint den róden May, heeft 29 dagen; de eerfte dag word Id-bauw genaamt. | De vyfde maand Gou Go-e, begint den rgden Juny, en heeft 29 dagen; de eerfte dag van de maand word Kha - Sien genaamt. De zesde maând Lak-Go-e, begint den rgden July, en heeft 3o dagen; de eerfte dag word genaamt Koeui Thioeus de ode dag Kha J-in, en zoo vervols gens. | De zevende maand Tjit Go-e, begint den roden Augustus, en heeft 29 dagen 5 de eerfte dag word genoemt Koeui- bi, Enz. De astfte maand Phe-Go-e, begint den roden September , heeft 30 dagen ; de eerfte dag word genaamt Jim Tjoe, enz. _De negende maand Kau-Go-e, begint den roden Oétober, heeft 29 dagen, en word de eerfte dag geneamt Jim Ngouw. De tiende maand Tjap Go-e, begint den 8ften November; theeft 30 dagen, Aa 2 en 372 BEDENKINGEN OVER Cuina, en word de eerfte dag genaamt Si-in hay , enz. De elfde maand Tjap-id Go-e, bee gint den 8&ften December; heeft 30 da- gen, en word de eerfte dag genaamt Si-in Tji | De twaalfde maand Tjap-Sie Go-E, heeft 29 dagen ‚en begint den 7dea Janua- ty 1780; de eerfte dag heeft de naam van Si-in hay, de 2de Jim tjoe, de 3de Koeui thioeu, en de 44° Kha |-in, en zoo ver-… volgens naar meergemelde Tafel. KAART van’*t OOSTER en WESTER GEDEELT EN van ASIA en AMERICA, tusfchen den 30 en 75 Graaden Noorder Breedte, en 125 en he en aangrenzenden Nieuwe Eilanden door de Russen ontdekt; aan Ksm- tchatka, Yeso en America, om te dienen tot de Bydraagen tot de Be- _ fehryving van Japan, door de HEER RADERMACHER, Directeur en 2 „Voorzitter vant Bataviaasch Genoots chap: Door LE Lusson, IngE van de Neederlandse O:I:Maatfchappy. _: 3 1781. 3 5 ee De steen, IR Rees : f pe / nnn ED ee Ì EN nf ro dig 5 ges Rete efses de LA 2741. leerj! el Es etottf elen nd — zE + TT 7 Ar = = en an | BE Ja S e Ze Er men | Bosz ids Sd. eatetse, 4 imam en d E = ee eee De ee Dn 7 el. En. essen neden 7 En, tl PE SE Sa EE TEE NE EE gt ee nl g 5 … - Ò 5 fa ne à la Calforade GEN | CMlandere 5 Pre Mol Seulfrl7B5. - ne = me n V. kn | BEDENKINGEN O V E R TARTARYEN EN JAPAN, EN DE ONTDEKKINGEN D E R Mr 0 der vir rsod arrelen ANG AAN DE OoOsTER-KUSTEN VAN AZIA, EN WESTER-KUSTEN VAN AMERICA. 6. r. VA dra de Portugeezen rondom , ‘nlei- Cabo de Goede Hoop; Indiën“”® bezeild hadden, begonnen de Nederlan- _ ders en Engelfchen een doortogt door het Noorden na Indiën te zoeken; verfchei- dene Reizen zyn na het Noordwesten ges daan, om door de Hudfons Baay eenen doortogt te vinden: naderhand heeft men Aa 3 veel 374 _ BEDENKINGEN OVER veel opgegeeven, van een doortogt door het vaste Land van Noord - Amerika over Meiren en Rivieren; doch het is zeker, dat de doortogt tot heden toe van dien kant niet gefchied is, Van alle de Reizen door het Noord- Oosten, langs de Kusten van Nova Zem-- bla , ondernomen ‚ door Nederlanders, Engelfchen en Franfchen, is tot heden piets gelukt (4). Beide die doortogten zoa del ook van geen het minste nut voor die Natien zyn, om dat die Reizen, al waren dezelve mo- gelyk , met geene, zwaar gelaaden.Schepen te onderneemen zouden zyn,om dat men wegens de zwaarte Ysdriften zoude moek ten overwinteren, en dat de Reizen veel langer zouden duuren , als rondfom de Caap de Goede Hoop , daar men door de vaste Pasfaat- Winden en Mousfons, verzekerd is , van de tyd , die men tot de Reize noodig heeft. _ Myn oogmerk is dus niet, om van die Kusten te {preeken , maar , zoo kort doen- e lyk, ‘ (a) Zie Reizen om de Noord, in 4 Deelen, in gve, behelzende eene verzameling van Zee - Journalen, TARTARYEN EN JAPAN. 375 yk, de ontdekkingen der Rusfen aan de* Oost- Kusten van Azia, en de West-Kus- - ten van America, te befchryven. Ik heb- be hier toe alles, wat gedrukt is, gelee- zen, doch het fchynt, dat de Rusfen ze= dert eenigen tyd hunne ontdekkingen eenigzins verbergen, dewyl de Profeffor Muller zederf lang een byvoegzel tot de Rusfifche Hiftorie in gereedheid heeft, die nog niet is uitgegeeven. In den Jaare 1772 had men hier zeker Rusfisch Ôfficier „ Hippolit Stephanhof, die, op Kamchatka gebannen, van daar; met veele andere gevlugt zynde, de Kus- ten van Japan had bezogt, vervolgens in China aangekomen, en van daar al hier aangeland is, daar hy is komen te over- lyden ; deze heeft my een zeer uitge- {trekt Relaas van zyne geheele Reis me- de gedeelt, waar van ik hier gebruik zal maaken. 7 | De laatste Boeken, daar men iets nieuws in vind, zyn: Esfai fur le Commerce des Rusfes, in 1777 uitgegeeven, en Hiftoire des Navigations des differentes Nations, pour découvrir un paffage an Nord à Fa- Pan, par Adelon, 1768 in Quarto. Aa 4 De 376 _ BEDENKINGEN OVER Reis wan de Vries Eogd: De eerfte Reize waarin men eenige onte dekkingen benoorden en beöosten Japan ondernomen heeft, is door de Nederlanders van Batavia gedaan, onder de Regeering van den Gouverneur Generaal van Dies mens in 1643; door den Capitein de Vries, met de Schepen de Kastricum en Breskens (bh). De Vries liep beöosten Japan om, en ontdekte verfcheide Eilan- den ,die hy Tesfo, Staaten Eiland en Comr pagnies Land noemden (c), en zeilde tusichen de Kusten van Corea en Japan door, waar aan hy den naäm van Straat de Vries gaf (Cd) Reizen $.4. Zedert dien tyd zyn ter geene ont- yvan de Rusten. dekkingen ter Zee van deze zyde gedaan; en men had misfchien nimmer eenige an» dere ondernomen, zoo niet Czaar Peter de 1fte daar toe even voor zyn dood ordre had gegeeven, die door. de Keizerin Elie zabech met {ucces gevolgd is, s. 5. (b) Leven van de Gouverneur Generaals docr du Buis, 40. 1263 p. 133. Relaas van de Reize vande Kastricum en Bress kens. Witten Neord-en Oost Tartaryen 1705. p. 14% Kempber, Befchryving van Japan, fol. p, 44e («) Thans de-vier Eilanden van Ezo, (#) Staat Tesloy. 'TARTARYEN EN JAPAN 377 - $.5. Omzig een denkbeeld van het Russ, age fifche Ryk in Azia te maaken, moet ment Aan zig voorftellen, dat uitgeftrekte Land, ge. meenlyk groot Tartaryen genaamt , het welk zig in zyne lengte Oost en West uit=: ftrekt van de Grenzen van uropisch Rus- land tot Kamchatka, van de 8ofte cot de 17ste Gr. lengte, zynde r2oo Mylen van’ 2o in een Graad,en in zyne breedce Noord’ en Zuiden, van Chinees Tartaryen tot de Ys-Zee, of van de sgfte tot de 7 8fte Noor» der breedte, zynde omtrent soo mylen. Dit uitgeftrekte Land, grooter dan ge heel Europa, was aan de Rusfen in de 164s Eeuw, het tydftip der ontdekking: van America-en Cabo de Goede Hoops: nog onbekend. et | wigd 1. Siberien wierd in 1563 ontdekt donr- een Koopman van Archangel ; zedert is het door Rysfen, die ’er Guarnifoen hou- den , of in ballingfchap gezonden wor” den, bevolkt; de Hoofdftad is Tobolks, ap 59 Gr. Noorder breedte en 8o lengte, aan de zamenvloed van de Rivieren To-’ bol en Irtis; de Gouverneur houd ‘er. zyn verblyf. Deze Stad werd in 1761 vermaard door de Aftronomifche obfer- vatien van de Abr de lg Chappe, van we- mike | d | gens gens de Franíche Koninglyke Academie derwaards gezonden (e). „De Jagt en Visvangst, waren voor des zen de eenige Rykdommen ; doch men heeft ‘er ryke Mynen ontdekt. Die van Catarienenburg geven 's Jaars 280 ponden _ Goud, en die van Altaique 552 ponden Goud, en 1740 ponden Zilver (f). a. Het Eiland Nova Zembla aan de Noord Kust van Siberien gelegen, en daar van door de Straat van Waigats gefchei- den , ftrekt zig noordwaards tot de 72 Graaden Noorder breedte , en ís altoos met Sneeuw bedekt: het ‘zelve heeft geen Inwooners, maar de Jagers van Si- berien en Lapland, visfchen en jagen ‘er Jaarlyks. In 1734 is de eerfte reis van Archangel door Straat Waigats (g), naar | de (e) Zie la Chappe de Hauteroche, Voyage en Siberie, 8vo, 4 D. €© Antidote. Reize na Siberien en Kamchatka, door de Pro- , | fesforen Gmelin, Croye en Muller, 4 D. 8vO, (ff) Zie Busfching Magazyn voor de nieuwe Hiftorie en Geographie, (g) Deze Straat word in ’t Rusfisch Ingorskoi Kan genaamt. In bet Rusfisch beteekent: Kan, Straat, Ofera. -… Zee. _Oftrog. Vesting, Ë Oftrow, TARTARYEN EN JAPAN. 379 de Rivier Oby gedaan , die thans ge meen is. | 8 1 vrek de Rivier Obys, ligt het Land der Oftiaks, ftrekkende tot de Rir vaer Jel f Van deze Rinien tot de Lena, woonen de Jongouzen. Beöosten de Rivier Lena, tot de Ri- vier Colyma, woonen de Jakuten, Hier vind men de Stad Jacuts, een der Hoofd - Plaatzen van Siberien (4), waar men een Academie heeft , daar vyf Ja- panners hunne Taal aan eene meenigte Leerlingen aanleeren: En beöosten dee ze Kivier tot aan Kamchatka , de Tus hai Alle Oftrow. Eiland. Nosf. Caap. Simodie. Dorp. Boefche. Groot. Oski, Zuiden, Kodfche, Schip, Lodjing. Vaartuig. d Een pud is 40 pond. Werst zyn uuren, 104$ op een dra) dus gaan ruim vyf Wersten op een uur gaans. 6) Zie Staat- Secretaris Juny, 1776, 380 — BEDENKINGEN OVER Alle deze Volkeren zyn ten zuiden van Chinees Tartaryen gefcheiden door de Rivier Amur,-door de Tartaren Saga- lin Ula genaamt , en loopt oostwaards ep de 50° Noorder breedte in Zee. De Rusfen ontdekten dezelve eerst in 2636 en bouwden daar een Fort Albafin, op 53°. Gr. Noorder breedte en 141 Gr. Zengte. In den Jaare 1688 begon men te Ner= &noskoy, 250 uuren van Peking gelegen, onderhandelingen ; de beide Ambasfadeurs waren de Gouverneur van Siberien , Ga- lowin, en de Capitein der Chineefche Keizerlyke Lyfwagt Song-Hoty, die den Bften September 1688- een TraCtaat flo- ten, waar by al het Land, benoorden de Amur, aan de Kusfen wierd afgeftaan , @n dat Albafin zoude worden afgebroken, zedert dien tyd is de Stad Nerfinskoi, de Hoofdplaats , daar alle Pelteryen worden verzameld, en over Jacuts en Tobolks na Petersburg gezonden. In 1691 ging Ysbrand Ydes in Ambasfa- de van Rusland na Peking , en rigtede eenen ndel op met Caravanen, die tot 1722 oi | 2 MTARTARYEN EN JAPAN. 38% ‚geduurd heeft (#); zedert zyn de Rasfen op de Limiten gebleven, en handelen tot nog toe in Goud, Zyde- Stoffen, Thee, Kruyderyen eri edele Gefteentens; zynde de grootste Robyn, thans in Europa be- kend, door den Siberifchen Gouverneur Gagaryn, in 1724 aan het Rusfifch Hof prefent gedaan. 4. Bezùuiden dé Rivier Amur, vind men op 44 Graaden Noorder breedte; het Half- Eiland Corea, dat zig uitftreke tot 34 Graaden Noorder breedte; ten Westen is het zelve door de Golf van Nanquin van China gefcheiden , en ten Oosten door een Straat van omtrent vyf en twintig mylen van Japan. Ss. De Noord- Oosthoek van Azia, is Afftand bevolkt door de Tchukfchis, waar na-detusfchen Noord- Oostkaap van Azia, op 75 Graa-A den Noorder breedte, en 208°, lengte,ca. Techukschis-Kai- Nosf heet. De Noordwesthoek van America, ligt op (i) Zie verzameling van Stukken ‘dienende tot -de Hiftorie van Rusland, door Profesífor Muller, 8 D. 8vo. Voyage €$ decouvertes des Rusfes, par Muller, 2 Deel a band, 1766, Cas d 832 Br bENKINGEN: OVER op 213° lengte, en dus is de SttaatiBen ge” mylen breed. | Kam- 6. Bezuiden het Land der Tehukfchie, Mhatka, en de Rivier Anadir op 65°. Noorder breedte, ligt het Schier - Eland Kamchat- ka, dat zig ten Zuiden uitftrekt tot de _s2 Gr, Noorder breedte. In 1690 zyn hier by ongeluk, eenige Rusfen vervallen, dier ‘et uit gebrek ge- ftorven zyn, en waar van men overgeble- vene lortjes gevonden heeft, toen men in 1711 'er twee Fortjes aanligde, Bal- fchereskoi en Kurilskoi genaamt, In 1714 ftrandde ’er een Japansch Schip , en omtrent denzelven tyd een Vaar- tuig van de Americaanfche Kust, welke Natie Tontoli genaamt wierd, doch het - duurde tot den Jaare 1728 eer men nicu- we ontdekkingen begon. Reis G. 6. Van Archangel na de Rivier de pa Kam-Oby, is de eerfte Reize gedaan door den ea Lieutenant Miraurin in 1734 (k) ‚en word. ___zedertJaarlyks vervolgt;doch van daar oost- waards heeft men berigten, dat ’er Lieden in 1648 (k) Zie relies au Kamchatka, ‘ TARTARYEN EN JAPAN. 38% 1648 -de Noord-Oostcaap waren omge- vaaren, doch van gebrek. omgekomens doch in 1716» is dezelve van Kolyma na Kamchatka voor de eerfte reis gedaan (. €. 7. Van Petersburg. na Kamchatka, Reis is de Reis aldus: Van Petersburg na Ca”? aas tarinenburg Ò 3630 Werst rna Nn Van daar na Tobolks ‚500 Van daar tot Tary … ‚500 En dan tot Tomks over het Barmskifche Gebergte ; daar maar zedert eenige Jaareneen Weg is gemaakt r 350 RARE Van Tomks tot Udinska, -_ zynde'de Grensfcheiding met China, daar een Rus- fisch Guarnifoen ligt …. rooo- me memers, Van daar tot Uftiga . …. OQOO mms Voorts langs de Rivier de Lena tot Jakustka . . 2000 mmm Van daar tot de Haven van Ochots in 8 TOO) ok rn (7) Zie Reis van Hippolit Stephanhof in 1770. Kam. ‘ ï - 384 — BEDENKINGEN OVER . En deze Reize wierd in twee maande volbragt; zynde in ’t geheel 9380 Wers- ten ; of 141 Duitfche mylen Cm). Van hier word fomtyds wel een Post over Land ha Kdmehatkd afgefchikt, door de Noorder Landen; bevolkt doof de Karaky ; Lamutken en Tfchukschis; doch dit kan alleen des Winters over de Sneeuw gefchieden-, door Honden , ef men heeft er veele door gebrek op deze Reis het levên zieti verliezen ; ‘daarom gaat men van Ochots tot Bosfchereskoi te Water, dat omtrent rso Duitfche ‘mylen is. | Het, S. 8. Het Half - Eiland Karchatkds elk heeft twee voornaame Rivieren, shake. — Op die welke de naat van Kamchat- ka draagt, en aan de Westkant in Zee welt; ligt het Fort Boschereskoi; Oftrog of Kamchatka. …De Rivier van Awatcha; die dan de Oostkant in Zee ftort ; maakt daar een fchod- (mt) Zie Relaas van Hippolit Stephanhof. Esfai fur le Commerce des Ru:fes 1777. Pag. 279. Defcriplion du Kamchatka , par nas al 1779, 2 Deelen, 8Y% Á TARTARYEN EN JAPAN. 385 Sand Baay; daar de har Pauls Ha- ven aan MEL Ook vind men een derde Fort Tinghil genaamt, aan een kleine Rivier van den- zelven naam, doch zeer vervallen. De Landen, benoordeù deze Plaatzen gelegen , zyn zeer onvrugtbaar , en men vind ‘er een meenigte brandende Bergen. De Inwooners woonen in Hutten, 4 à 5 voet diep in de Aarde gedolven, boven in het Dak , dat met aarde gedekt is, laaten zy een gat, dat voor Schoorfteens Deur en Venfter dient. Hunne Kleeding „beftaat uit Hondevellen, welke zy over de Schouders hangen ; hun Voedzel is flegte gedroogde Visch; zy houden eene meenigte van Honden, om hunne Sleden te trekken, waar voor men er 12 tot 16 fpant, met welke men 2o Duitfche my- len in de 24 vuren kan afleg ggen. Het Land is zeer houtryk „ geeft Masten, Eyken en Denne - Boomen, en” eene meenigte fchoone Pelteryen, van Zabels, Bevers, OKER Beeren en Vosfen. Daar zyn eene meenigte van Metaalen IV-DEEL 7 Bb in Reize naJapan. k 836 _ BEDENKINGEN OVER G in de Bergen, als dezelve maar Arbeiders genoeg hadden, Het Huis van den Gouveur heeft een Ingang van omtrent zes voet hoog , en even zoo hoog met Sneeuw bedekt; het binnenste is 9 voet lang en 4 voet breed; de Kleeding beftaat in Schaapenvellen, met Linnen of Zyde overtrokken ; doch de levenswys is ellendig , door gebrek aan Brood, Zout, Vleesch en andere noodzaklykheden,, die ten uitterften duur Zyn, als dezelve uit Rusland aangebragt werden. S. 9. Toen de Rusfen op Kamchatka vast gezeeten waren, ondernam men verfcheidene Reizen. Den uften Juny I74I, zeilden drie Schepen van daar, onder Commando van de Bevelhebbers Bering, Spangenberg en TFfíirikow ; de twee laatsten zagen den 18den Juny de Kusten van Japan, op 18°. 41 minut. ‚N.B.; gingen 'er aan de Wal, doch wier- „den, door het verbod. van den - Gouver- neur, genoodzaakt te rug te keeren. Hippolit Stephanhof zeilde den 1oden May 1771 van Bolfchereskoi , met een Vaartuig: met zo Koppen; zy bleven in Cü ‚ vdeen TARTARYEN EN JAPAN. 387 een Haven der Kuritifche Eilangen leggen van den raden Mai tot den raden Juny;, en zagen Japan den gden July op 33°. Noorder breedte, alwaar zy tot den goften Augustus in een Haven bleven leggen, doch, na ’in eene fchermutzeling eenige Jepanners. gedood te hebben, die hun Schip hadden willen afloopen, zeilden zy bewesten Japan heenen, en ankerden eerst den 2often December in de Rivier » van Canton in China. Men heeft niet vernomen, dat de Rus- fen iets op de Kusten van Japan hebben ondernomen, en men zal hier onder zien, hoe verre de Rusfen zig na Japan uitftrek- ken; alleen merk ik hier nog aan, dat de Engelfche Capiteins Cook en Clarck (u), voerende Zhe Refolution en the Discove- ry, die den 2often OY EDE: 1776 ie ë, Ca) In December 1779 had men in Europa tyding over Kammchatka , dat de Heer Cook op’t Eiland Owyhe door de Inlanders vermoord was. Dit zal denklyk de Reiziger zyn, waar van de Japan ners dan onze Opperhoofden in Mai 1780 hebben kond= fchap gegeven, en die zy voor een Rus hebben zange= zien. Men verwagt dagelyks van de Drukpers deze derde Reize van de Heer Cook rondsom de Waereld, die veele nieuwe ontdekkingen, zoo om de Zuid, als. om ge Noord zal inhouden. Bb 2 E 388 BEDENKINGEN OVER de Caap de Goede Hoop , om de Zuid geftoken waren , om nieuwe ontdekkin- gen te doen ; doch Capitein Cook werd op de Noorder Kusten van Japan, in de maand funy 1779 omgebragt, volgens het verhaal , door Capitein Clark, die in Fe- bruary 1780 met beide Schepen door Straat Sunda naar Europa is gezeild, aan de onze gedaan. Reize S$ ro. Devoorn 3 Schepen in’t Jaar174t pa Ame-van Japan hunnen cours om de West ge- “__fteld hebbende, ontdekten den 18den July de Kust van America op 58°. N.B ,en Be- ring, op 6o°.N. B., verfcheide maalen aan Land geweest zynde, vonden zy Hutten van Planken , waar in koperen Mesfen, Slypfteenen, gerookte Visch, aarde Va- ‘ten, en eene Machine, om Vuur te maa- ken, zynde een Plank met gaten, waar in men een Stokje zoo lang draait tot het Vuur vat: zy vonden ’er niêts als Man- In 1776 vertrokken deze twee Schepen uit Enge- land, overwinterde in 1777 op het Eiland Otohita, in de Zuidzee; kwamen in de maaud Maart 1778 aan de Kust van America, die zy vervolgden tct de Straat, die het zelve van Azia affcheid, met intende , om een door- togt naar Europa te vinden; in de te rug togt na het Zuie den wierd de Heer Cook gedood , en Capitein Clarke bleef van January tot Juny 1779 tot Kamchatka leggen, TARTARYEN EN JAPAN. 339 Mannen, die ’er kwamen om te vísfchen. Hunne Bovenkleederen waren van Wal- rische ‚en hunne Onderkleederen van de vellen van Zeehonden. In de te rugreize ftrandde het Schip op een Eiland , daar Capitein Bering ftierf, en de overblytkënde Schepelingen maakten van het Wrak“ éen Vaartuig, waarmede zy án weinige dagen te Kam- chatka aanlandden. In de maand Juny 1764, vertrokken eenige Vaartuigen van Kolyma in Sibe- rien, en zeilden de hoek Tíchutschikkoi- nofs om (0), ontdekkende veele Eilan- den, tusfchen Azia en America gelegen; die zy den naam van Alciut gaven. Ter zake tyd Gerkrolk da twee Vaar- tuigen van Kamchatka, om de Kusten van America nader te bekennen , die aldaar ook veele Eilanden ontdekten , waar van het voornaamste Olotourski genaamt werd. _ Op deze Eilanden richtte men eenige Hutten op; ter inruiling van Pelteryen, wel. (o) Zie D'@B'onaire Encyclopedigue , Supplement x Ter, Azie, pag. 639 É5 Courant 7 Ee 1765. 3 390 _ BEDENKINGEN OVER welke de na by gelegene Volkeren van het vaste Land van America daar ter ruil bragten, waar van 'er eenige na Peters- burg gezonden wierden, aan de Keizerin Elizabeth, die daar op nieuwe aanmoe- digingen «aan dien Handel gas Oprich-__$. 11. De Keizerin had ee in 1758 Phil handeldryvende Compagnie op die detende Eilanden opgericht (p)s derzelver inleg Com- _beftond in tien duizend Roebels, en Pagie, js bekend onder den naam van Olou- tourski: twintig Kooplieden hebben den Inleg gedaan en van de Keizerin het Recht gekreggen, eene Medaille met haar Portrait te dragen. Deze Compagnie heeft van 1768 tot 1772 zeven Fregatten van Kamchatka na de Eilanden en de Kust van America gezonden , en hun Capi- taal beliep in 1772 reeds zestig duizend Roebels. Dekus- $. 12. Te Ochotskoi,- op de vaste Arne Kust van Azia (q), is het. Rusfifche fe-re-. Gouvernement, waar onder alle de ver- ven, tide. (p) Zie Esfai fur le Commerce des Rusfes 1777. DIZ« 279. Len Roebel is 4e ftuivers Nederlandsch. Ca) Zie Esfai fur le Comineree des Rusfes. * TARTARYEN EN JAPAN. 391 dere bezittingen behooren, de Toilen ontfangen worden, en alle de Peite- ryen van Kamchatka , de Eilanden en de vaste Kust van America worden aan- gebragt, die vervolgens voor een gedeel- te na Petersburg verzonden, en voor een gedeelte te Nerfink aan de Chineezen verkogt worden. Om de Befchryving van dere Landen duidelyk te maaken, volgen wy de hier nevens gevoegde Kaart 6-KI HEN DEZIN- nen ten Noorden met de Caap Tfuchs- Kaap chiskoi- nofs , gelegen op 75 Graaden gen Noorder Sa en en 208 Graaden lengte nofs. van Tenerif; van hier ftrekt de Kust van Azia zig zuidelyk, tot aan de. Rivier de Anadir, daar het Half- Eiland Kamchat-, kan- ka‘begint, 'tgeen zig ftrekt tot _ Graa-chatka. den Noorder - breedte. Ten (Cr) Deze Kaart is zamen gefteld uit drie Japanfche Kaarten van Kempher, Reland, en één in Japan zine je De Rusfifche Atlas. De Kaart uit le Voyage des Rusfes T741. De Kaart uit de Zofai fur le Commerce des Rusfes 1775. De Kaart van Adelon 1768. Hifloire des Navigations du Nord. De Kaarten uit Dilionaire Encyclopedique Juplement Tom. WV. planche Geographie. Eenige Teekeningen, Schriften en Journalen, van la- ver tyden, Bb 4 Kuri life Ei- landen. Ketch Kauriles, u . 392 BEDENKINGEN OVER Ten Zuiden van Kamchatka ligt een fchakel Eilanden , die zig tot Jepan uit- itrekken;-de 18 noordelykste, Kurilis ge- naamt, zvn bewoond door Volkeren, die lang Hair hebben, en zig kleeden met een foort van Lywaat, dat zy van Distelen maaken. Op een dezer Eilanden is een branden- de Berg; alle behooren zy onder de Rus- fen, die zy een Jaarlyks Tribut opbren- gen, en die ‘er Guarnizoen houden. De vier zuidelykste hieten Kuriles door de Inwooners , doch de Japanners geven dezelve den naam van Jezo of |e- gafimo , en het grootste Oku Jezo (5)» welke de Keizer gefteld heeft onder den Prins van Matfumay , zynde het noor- delykste Eiland van Japan , dat uit drie groote Eilanden beftaat, waarop de voor- name Steden zyn Japan, Jedo, de Zetel der waereldlyke Keizers, Meaco , de Ze- tel van den Geestelyken Keizer, en Nan- gafaki, de Handel- Stad der Vreemden, westwaards door een Zee van omtrent 30 my- Cs) Zie Kempher Befchryving van Japan, pag 44. Deze Filanden zyn door de Vries in 1643. Ezo, Sta- ten Eiland en Compagnies Eiland genaamt. TARTARYEN EN JAPAN. 393 mylen van Corea gefcheiden, welkers ge- Corea. deelte Siofin genaamt, aan den Keizer on- derhorig is, en onder den Prins van Je gefteld is. Ten Zuiden van Japan liggen de Eilan- Liqueo; den van Liqueo, die mede cynsbaar zyn aan japan, en onder den Prins van Satfu- ma ftaan (4). $. 13. De Zee, die Azia en America Eilan- fcheid, word de Zee van Anadir, en degfn “is Zee van Kamchatka genaamt; het noor- B pn delykste Eiland daar in bekend is AlcyutAmeri-. op 64°. breedte, 't Eiland Bering op 55°. breedte, en het Eiland Ouloutourski. $. r4. Van de 75°. noorder breedte en Dexust 213 lengte, loopt de Kust van Americavän A zuidwaards, en maakt een ©, Kaap St. helje Jan, op 62°. noorder breedte en 193 lengte, over het Eiland Bering; van daar maakt dezelve cen groote Bogt, waar in veele Eilanden gelegen Zyn, en daar de- zelve op sSs° breedte en 241 lengte, door Tfirikow 1741 on-dekt is. Hier ein- digen de Rusfitche ontdekkingen Hier van daan zuidwaards heeft men zeer on- _ zeke- (4) Zie Kempher Befchryving van Japan, pag. 44 Bb 5 8 394 BEDENKINGEN OVER … zekere berigten van den. Spaanfchen Admiraal Fortes in 1640. Tuca in 1592. Drake, die dit Land in 1578. ontdekte, en de naam van nieuw Albion gaf; maar „op de 37°. noorder breedte en 250 leng- te, vind men de Kaap, Conception ‚de noorder Grenspaal van het Half- Eiland van California, dat zedert 1697 door de Spaanfche Misfionariffen dagelyks bezogt word, en alwaar de Abt Ja Chappe (u) in 1769 Aftronomifche, Obfervatien van wegens de Franfche Academie is gaan doen, die hem het leven kostte, Tegen- $. 15. Het Fort Kamchatka Bolfche- woordi- reskoi- Oftrog genaamt „en onder het op- ge Let perbevel van Ochots ftaande, had in den ffche … Jaare 1775 een Guarnifoen van 117 Rus- Colo. _fifche Soldaaten (+ ). In het zelve woon- ME den 23 Kooplieden, en 41 andere Rus- fen» terwyl het Opperfort, daar buiten, de Kerk , de Toll , Accys, Koorn- en Zout- Magazynen , in het geheel 75, en het Nêderfort buiten, de Kerk zoo Huizen heeft, doch de Forten beftaan alleen uit Pallifaden, | | In (u) Zie Hiftorie van California, 2 Deel 1761, Voyage en Californie, par l’ Abbé de la Chappe, en 1769. (©) Zie Esfai fur le Comerce des Rusfes, 1777. page 279. ve TARTARYEN EN-JAPAN: 895 In de verdere -Havens, en op. de Ku- zilfche Eilanden, liggen nog omtrent 300 Rusfen >en ruim 7oo Kamchatka- fche Soldaten» ‚zoo dat de. geheele, magt in 414 Rusfen, Soldaaten , en 1706 In- landers zoude beftaan,, … > > » £ „Onder. het zelve flaan 3ooo Inwoon- ders van. Kamchatka, en de „Kurilifche Eilanden, die Jaarlyks voor Pagt aan de Kroon opbrengen omtrent 130 Zee-Caftoor Vellen, zoo Sabel- Vellen, en aooo Vosfe- Vellen ; waar op de Kroon, zoo by verkoop aan de Chineezen , als in Europa, wint eoooo Roebels. De Paágt op de fterke — Drank bedraagt - =- 40090 —__ buiten de Tollen en Accyzen, die te Ochots ontfangen worden, en 25ooo Roebels beloopen, ’t geen weinig van soooo Roebels verfchilt, die de Rusfie fche Kroon van Kamchatka trekt. Als men hier nu by rekent de wins- ten , die, de geprivilegeerde Handel Compagnie van Ouloutourski doet, op de fchoone Pelteryen, die zy op de Ei- landen en vaste Kust van America ruilt, …f en 396 BEDENKING. OvER TART: EN JAPAN. en waar toe zy altoos ten minsten zes Fregatten gebruikt; zal men met my moeten bekennen, dat de Handel van Kamchatka en America voor de Rusfen een Goudmyn is , die onuitputbaar is, en dat het zeer denkelyk is, dat zy dien Tak van Handel eer zullen voortzetten, als hunne Ontdekkingen of Cenquesten verder na Japan voort te zetten, VER- VL VERHANDELING | DER MUNTEN,MAATEN EN GEWIGTENs VAN | NEERLANDSCH INDIA: EERSTE :DEE Le: (VAN DE! MUNTEN NSS E NEERLANDSCH INDIA. Kie ‘t verladen der Munten van In- dia, moet men eerst letten: 1. Op haare intrinfique waarde, die Zy innerlyk hebben, en afhangt - van het gehalte en gewigt. 0 . Op. haare waarde in: vergelyking met Nederland. | hdd . Haare waarde by Compagnies Boe- ken alhier, en . De befchryving der gouden, zilve- ren, koperen en andere Munten in gebruik. EN EERSTE ‚ 4oa MUNTEN, MAATEN EN EERSTE HOOFTDEEL. Intrinfique waarde. Haare intrinfique waarde komt voort uit het gehalte en gewigt; het gehalte is de fynheid van ’t goud en zilver: wanneer het goud fyn is, hoemt men deszelfs ge- halte een mark van 24 Caraat, ieder van 12 grein ‚ doch het fyn zilver 12 penningen ieder van 24 grein; dus is een Esfai- mark altoos 288 greinen: dit gehalte word in geen Munt gevonden, dewyl de Souve- rain aan de Muntmeefters zekere remedie voor ‘tverlics op de ftoffe, en de onkosten van de vermunting moet toeftaan, dats in de Hollandfche Munt, een grein in de fynheid van ’t goud, en een engels in hec gewigt op het mark is, en 4 ftuks per fmeltloon, op den gouden Ryder, zynde de Heere geregtigheid daâr en boven 6 Ítuivers per mark, In de Bataviafche Munt, is in 1782 bepaald de remedie op een grein, en het alloy 3 ftuivers in het gewigt, trek- kende de Muntmeefter 2 per cento van het goud, en 4 per cento van het zilver, Ô daar Gerwieren VAN Dkt got daar en boven voor Heere geregtigheid- nog twee per cento. Het gewigt word gereskent by ponder van 2 mark , die verdeeld zyn ieder in 8 oncen, ieder once in 2o engels, en ieder engels in 39 azen; doch in india heeft een mark gewigt 9 reaalen ieder van 48 ítuir vers zwaarte. Wannéer men beide die achalte en ge wigt weet, kan men de intrinfque Waate de der Munten vinden, mits men alvog* rens bepaale, hoe hoog men het {yn gou en zilver reekend: dit is in Holland-het mark fyn goud gemeenlyk Í355 a fg 5óy en ’t mark fyn zilver fas à f 26» en in India is thans door de Heeren Meefters bevoolen , de zilvere fpecien te bereex kenen tegens 66 ftuivers de gecartelde Ducaton, het mark fyn zilver f 26% en, het mack fyn goud tegens f 375» en na deze prys is de intrinfique waarde van alle Munten. gereekent. In een Esfaieufs Winkel is 'er Esfai- Oven. … Smelt- Oven, Gloey- Oven, IV. Deer, Ce Men ' 402 Munten; MAATEN EN Proef Men fmelt het onreine Zilver eerst in ep het Zilver. een Potlood-Kroes met Borax, vervols gens word de Kapel, van Kalfsbeenen ge- maakt, gloeyend geftookt in de Esfai- Oven. | Van een Ropy word afgefneden 12 penningen gewigt, dat in Thee-lood gee wonden word. Op de Kapel, als die gloeyend is, word s engels lood gelegd, dan het zilver, in twee halve proeven, Als het een quartier uurs gelegen heeft is het afgetrokken ; het broodje (de bei- de halve proeven egaal) woeg 11 pennin- gen 20 grein, en dit is de gehalte van het Zilver. De Goud-Proef is moeyelyker : men neemt onrein goud 6 penningen, en 14 srein best zilver; men fldat het met den hamer tot een Cornet, en doet het met fterk water in de Esfâi-kolf; het zilver in het fterk water getrokken zynde, blyft het zuiver goud over, in twee halve proeven; die het waare gehalte geeven. | PROE- GEWIGTEN VAN ÍNpra, 408 PA OTE AAAE, En te {nyden . pe penn, of 12 Câraat goud, Edem . 6. er Talk mend U î Byzet q ee » Kane, he rene 6 fyn ‘Zilver. 40 penningen af . 39 ditoen 17 gr., zoo veel als de broodjes wegen is IE peun. 7 gr, koper. De broodjes hebbengeéwogen 48 penn. 17 grynen eeen pn moet nu afgetrok. worde a8 —- 16 5 zo veel als’ byg. bede ro penn, 17 —- de Cornetten weegen . 9_— …— of 19 Caraat 4 gfyme is bezet met « « a Pean. 1 gryn Zilver. men fchryve dus Een baar fr gond: Zilver 1 penn... 1 — BATAVIA * ks jardd 1781. Het goud of zilver word in een bak met Brusfelfche Aarde op zyn dikte ge. gooten, dit noemt men een Teen. Onder de wal op de dikte getrokken, Onder de doorfnyder op de grootte. Met een Vyl gejufteert. Op de Kartelmoolen gekarteld. Dan gekookt om wit te worden. En dan op de Pers. _ 3000 Ropyen kunnen ’er daags gefla- gen worden. Zoo dra het zelve hard word , word | het gloeyend gemaakt, om het metaal Zagt te maaken, Cc 2 Ertz Munt, 404 MunNTEN, MAATEN EN Ertz van Mineraal. Mine- Word by een imaginair gewigt geree- vaa-_ kent van ponden van 16 oncen, om de Proef, : calculatie te maaken. k RE td 4 ‚ Hier toe gebruikt men een esfe kroes. Het Mineraal word met Flos, van Salpeter en Wyn{teen Glit of fchuim van goud in de fles Keuken - Zout Samen gefmolten, in een digte kroes op de Kapel-afgedreven , blyft het zil ver, en door fterk water het goud. Mallebaarfche Ertg. De ondergetekende Esfaieur , heeft, voor rekening van den Heer Raderma- cher, Raad extraordinair van Neerlandsch India, enz. enz. enz. Proef gemaakt op Ertz, en bevonden in ’% Centner 2 once zilver. hid Baravra (Was getekend i Oëober CW 6 ) 178. Jacorvs DE WaAREM,- ij unior, GEWIGTEN vAN INprA. 405 De ondergetekende Esfayeur , heeft, ter requifitie van den Heer Radermacher, Raad extraordigair van Neerlandsch In- dia, Proef genomen op een ftukje Am- boinafche Ertz, en het zelve met 2 once „goud, en + once zilver in ’t Centner be. 2 zet bevonden. Batavia. (Was getekend) in ’t Kafteel 12 October | gj órea JAcoBus DE WAREM, Junior. TWEEDE HOOFTDEEL. Omtrent de Europeefche, en In- | difche Munten, | waard Hollandsch. Goùde Ryder - > fe — — Ducaat . . … « 5 5 land. Zilvere Kroon …. . „2 fche _— — Daaler . …. …. « . I I9 — —— Agt-en-twintig …« …. 1 8 — ms Guide Ot IG 4E aan — — Schelling … … … . — Ó _— — Sesdehalf . … eo 54 Be, Dubbeltje : est ien Eh OLIVER En ver B Koe 406 Murten, Maaren en waard Hollandsch. Kopete: duitsh. ISBN, 7- icr odin E ee Hi DOHORETE GT voor bunansoubean ds ee A RRD OO 5 oons eden — — Braspenning a O0 De Wynkopers reekenen by ponden Vlaamsch van . FG ram De Koornkopers by Goudgul.- dens van PE Mi De Genever - Stokers by pon- | def Vé 14 ci: 0 IA Ee te 4 ft. men 9 Ô ft, Bra- Souverain d'Or. bd Zilvere Ducaton. nn En permisfie- fchelling, Kopere blauwmuifer, Fran- Louis d’Or van 24 Livres. he. Een d'Argent van 6 dito. Un Liard. Spaan-Goude Piftool van 40 reaal. wike Goude Piafter, “ Zilvere Piafter Van ro reaal. Reaal de Plate, _— de Vellon. Por- Goude munt van 60400 Rees, tugee- fehe Zilvere Crufade mame 480 rens Rees, Gou- GuwiertEN VAN INDIA: 407 Goude Guinée. | Engel. Zilvere Croion. fche te Schelling. | / ms ee Färthing: Roomfche goude Scudi van ro Jules. ‚tte Genueefche goude Sequin. tehe Venetiaanfche goude Ducaat. | Toscaanfche goude Roepiani. a Zilvere Franciscano. Genueefche zilvere Croifat. Hamburgfche goude Ducaat, tn Duite Frankforter goude Carolien, Ee, Hongaarfche goude Ducaat. Pruisfifche Fredrik d'Or. EN Zilvere Ryksdaalder van go kreutzers of 24-goëde groslen, Ws, werf B oden — —- Ryksgulden of floryn van 6o kreutzers of 16 goede grosfen. Hamburger Dahler. Bremer Dahler. Leipziger Dahler. Frankforter Dahler. Een kreutzer, 4 penningen. —- goede gros is 33 ‚kreutzers. —. Batíchê van kreutzers. — Mariengros is 3 kreutzers, _— Bremer grootje. Ce 4 Een 408 MUNTEN; MAATEN EN Een Cleeffche ftuiver. —- Albus is 2 kreutzers. ° _——- penning: Zwi= Een Geneeffche goude Piftool. ferikbe. __… zilvere Geneeffche Patagon, — Gulde, 15 batzen. vir ‘Pak. e= Kreutzer. — Plapper. Zweed-Een goude Dean fie Dahler 4 mark. —r Mark 8 ‘oort. Twee zilvere-mark is een mark lubs, Een zilver mark, drie kopere mark, —- koper konítique. Deen Goude Ducaat. fche. _ Zilvere Kroon. den Re mark. _ Pool. Een Poolfche Gulden, CNE - Koningsberger Dahler is 3 Gulden of 9o grosfen. —- gros, waar van 12 een Gulden. _—_ Timph. | — Schoftak is 6 Dantziger grosfen. Musco Ben goude Copek, viiche, Een GEWIGTEN van Inpia. gog “** Een zilvere Roebel, is go Copek. _— eco Copek. Zilvere ee gak, ek | | | kyen, …… Pro Memoria, Aa, In Azia zyn behalven de Europeefche Munten. De goude en ziwelé Ropyen. In Per- Abasfis en Mamoedy. geo. De goude Moor. | Eee, —- Zilvere Ropy. fche — goude Pagood en Fanum, en Ryk. — Cauris, Zynde een foort van Hoorns. - De zilvere Tical. j In Siam. Word het goud en zilver by Tailen, jn n Chi gewogen, De goude Coupang; en - vl In das \ / pan. Verdere Eilanden de kopere Pitjes. Op Jae va, Terwyl Africa en America, geen eigen Munten hebben, | Ces Esfaî \ ‚ie Munten, Maaren EN „Esfat van veele Europeefche en. Indie “Sche Munten, Goude Munten. Ne. 1 De Hollandfche Ducaat zo in ’tmk., weegt 2 Eng. “94 azen 25 car. 8 gr. „2 =- Venetiaante - « 3 =- Turkfche == 4 =- Hendi Ropy, weegt 7 Ees. 2 - 2-=e GQ „ee 9Je,= 10 Sfe I=ee 03 eee 2Z.23 CAT. IO gr. doet? rds. 274 ftuiv. == 5e Amody — Zee gee. ze 6 =… Karikamfe - a eee 3 -ve Idem + Z---18-e- Idem 4 KE Se Goude Ryder 24,8, in’tmk. „se QJeee Igr. Pagoed nieuwe Nagapamamfche, weegt2 Eng. 8 azen Igcar. 23 gr. Pagood driebeeldige 713, Farum 24 in de Pagood Javafche Ducaat « Souratfche Ropy Coupang oude Coupang nieuwe Boontje Perzifche Ropy Arabifche —= op % Bataviafche —= 1765 7 ftuivers 1782 7 Portugeefche Cruzaad Nederlandfche Ryder Engelfche Guinèe - Spaanfche Piftool . « FranfcheLouis mark ve Ore. 82 gr. 7==-10 gfe Ne vlee Ko, 6 -…e Jeane „…e 17 -e- Zleen 2 Zre 8 -e- 17 ---16.-n 2 Bfe 2er- 23 --= 21e 7 gr. . Jeen Siene Meens! Te Jeet 8 ve Werd Ee re, - DO = ee _ De … IQg=-…e 23 Caf. 9 gr. 22eng. 07! 2Ze 22e JI =e B FIG . < 22-e. Seems 13 …- e ee CE Eed bats 2-e. 6 ve een Zee Zilvere Munten. Zilvere Ryder of Bheeios: Esfaï Keizerdaler Nagapaunamfche Ropy - Souratfche Ropy Sicca Ropy Perzifche Ropy Nadais Ropy Bataviafche Ropy 1765 - Madrafche Ropy Arcadfche — 7 ed hd hed IEp. 78r.,w. 7eng. 423 in't mk, io-- I5--) me fi, fch. IIT-« Ó-s, RA s6 arden Cl Li ek Il =-20--, 214 per mark, II--1O0--, 7 eng. 13 TARN, 1E--18--, W. 4eve 154: Io-= w. 23 ftuivers. JO. W. 23 a II==- 17 Sr. ITe- 13 -- Ronde Spaanfche Reaal : 013 in’tmk. Esfai 11 p. -- w. 17 eng. 16722 Een Driegulden mm Ryksdaalder Il=- =… W. El in t mk. IO == 15 6I 875 _—_ Beree- GEWIGTEN VAN INDIA 41e _Bereekening der Munten, bet Goud na f 375 %mark-fyn, en het Zilver na de Ducaton wan 66 fluivers, volgens van Namen, dez so July 1767, doch waar op geen fhaat be ‚ maaken is ‚alzoo de Esfryen niet bekend zyas daar by hét op bereekent heeft. Kalf zel waard Hollandfch. Ben tweedubhelde Baraviafche goude ._… fare 5 2fn0o Be Een Indoftanfche goude . : : : e 16:13 15 Ae je Een Perziaanfche —— é . ° e . 16 413 16 8 -= Oude Priebeeldige Pagood « ee as siege Nieuwe Nagapatnamfche —= e » « 4 9 «9 4 10 - ‘Een zilvere Bateviafche Repy e ° dt: HM DE BE en Een dito Bengaalfche srt te . a . ° I 2 5 I- 2. Ren dito Sicca . . ES . e . el b 4 1 1 4 Een dito Souratfe . . . > MR Es4 ie TL 4= Een dito Perziaanfche Ek : - en EAN Beide Een dito Spaanfche mat « Ek, » ° e 21310 @ 14” Een dito Ryksdaalder e . . . e) 8d 0” Een dito Schelling ok ue . e ° ° - 514 6« Een dito Dubbeltje ° ete en re singers HAS DENDE HOON ED EE Ie Waarde by Compagnies Boeken. De waarde der Specien by ’s Compagnies Nez gotie- Boeken, dewelke thans in Nederlandsch Geld na de intrinfique waarde der Specien ge- houden worden; doch in voorgaande Jaaren wierden ze gehouden naar de Indifche waarde der Munten, zynde de Stand- Penningen by ’s Compagnies Boeken thans maar agt in getal; name@entlyk : | Indisch Nederlandsch geld. geld, De gekartelde Ducaton . . M= f3 6m De ronde Spaaníche Reaal . — 3,4 2 14 S De Artz Munten, MAATEN EN | | Indisch Nederlandsch De Cormandelfche goude Pag. f4 16 f4A:1o— De Tutecorynfche Pagood.. 4:10 4: 3= De Bengaalfche Siecalkopy. zr:11t. I: 5 De Souratfche.Ropy …. . ï:Io= II: 4= De. Chineelche PA °° pods Ba 3 123 De Japanfche Tail... … . atra Ii By. voorbeeld” als een mark fyn zilver uit Nederland werd aangereekend met f 26 —s dan: moet het op Batavia ingenomen worden MEt en te tes CAE Dieten Bengalen ee De 2OR Ropys China Bte nf LEM Chatmandel 57: Pagood. Malacca … 934 Spaanfche Regal. Memorie „Wegens de bepaaling der intrinfique waarde , van gemunte en Ongemunte goude en zilvere Speciën; in Oost- Indiën, volgens fchryvens der Heeren Zeventienen van den piften October an- no 1766, en haar Hoog-Edelens befluit van den 3 fien December (767 ‚om met het Boekjaar 176% daar na gereduceert, ingenomen en verzonden te worden ; namentlyk: De Bepaaling der Heeren Majores. Een zilvere gekartelde Ducaton . f 3 6 = Een mark fyn Bagrgoud …. .… 375 —= Een nm me ZE <26 De GEWIGTEN VAN ÍNptá. 413 _De Bepaling der Hooge Indiafche Regering. Een zilvere ongekartelde Ducaton f 3 ge ds Een — — Bataviafche , Soùurat fche of Perziaaníche OP p ok rho Een mark Reaalen … … : 036 Een ronde Reaal vanragten . … 2 I= Een zilvere Keizerdaalder —… 2 IO= Een. zak. nieuw Nederlandsch "at cen Payement 300 — = Een goude gerande Nederlandfche | | | Ducaat _ … en Een — — dubbelde Bataviafche Ropy . le B en Een — — Perziaanfche of. Indo- | ftanfche Ropy. … KR hrs Een goude nieuwe Jepanfthe > Coupang: …: 13 13% Een kopere duit na de waarde in Nederland; of | en Pied Een goude oude Nagapatnamfche Pagood 4 . 4 IO Een — — Pagood dan de overwal van Ceilon -of ‚de „Madurce- | fche Kusc é Vd ee Een zilvere Sicca Ropy in Ben- galen 7% td rg, Een |apanfche Thail 2 113 Een Chinafche Fhail {3 dek en | | nader Pir E RL U EE RIA MUNTEN, Marfan EN „Door de redudtie van evengemelde Specter tot haare intrinfique waarde, ofte van India's tot Nederlands Geld; moeten de Goederen van de na te melden Plaatzen , met de volgende per cen- toos fa haare waarde vermindert worden, na- mentlyk die onder ultimo Augustus 1768 per reftamt blyven, en federt ontfangen zullen wor- den van de Buiten-Comptoiren, welkers Fac- tuuren in ’t Boekjaar 1764 gedateert zyn; als: Batavia , Ambon, Barda, Ternatens Macasfar, Timor Sumatra's West- Krst, Java's Oost Kust, Cheribon ,*t Eiland Ceylon zals , Colombo ,Jaffarapatrnam , Gate, Trinmcoromale, Mature, Calpeity, Indi'as Neerlandfch, pet cento te Manaar. Catiture , en Batsiealoa , we- Geld. - Geld, verminder. gens een gekartelde Ducaton … … f are-f 8 6-f17 Len „Kaap de Goede Hoop, wegens een Du- k caton. * . & . % Malacca, Bantam, Palembaug, Jam- by en. Banjermasfing, wegens een Î sas RR Ge TBN de ronde Reaal van agten 8 3 4« 2I4- 16 «- XX, Chormandel wegens een goude Pa- : good. . * . « » 4 iS - 4 IO = 6 £ -. Bengalen; wegens een SiccaRopy « Zi % 1 5« 20 2 x, Souratte en Mallebaar „ wegens een Ropy ° e . ° IT IO - Ege ao ee ve. Neerland 8 . A De Overwal van Ceylon , ef de Madau- reefche Kustz als: Tutecoryn, Kil- - kare, Manapaar, Alwatier- Negory Kaap Commoryn en. Pommecail, 125 „.. ico …. 2 ee hae! wegens een goude Pagood 412- ve Mien Japan, wegens een Thail e . 2--- 113- 17 ten China, wegens een —= ks «be 1D= 3 12- 18 2 oe Alle het Neerlandfche Geld is in guldens ftuivers en penningen gefteld, al het Indifche Geld in Ryksdaalders en fluivers, * geen men gemaklyk kan reduceeren , door de volgende Tafel, dus is: Ryksdaalders ‚ é Neerlandsch. _Indiesch. Ee a …® a e . i 19 2 „… 2e E) En > 3 19 = 4 16 v… kN K Ed < m 5 18 8 7 4e 4e € EN « r 7 IB = gie „Ryksdaalders GewictreN VAN Inpra. AIS . e é Neerlandsch. _Indiesch.. kina er 0E EA ore Lie e . e . IL 17 of 14 3 -= e e erin 16 16 == ° ke e e 15 16 - 19 4 == « K « 17 I5 8 ai 12 == Ed „ . . 19 5 _ 24 „ 197 Io ’= 249 Ee & : Neerlandsch, ’ ° ‚ f Ie Rds, -=v «« 24 8 Zet eere TI EE = Se <= END gerne. 2 2e 5e === v…e 2 26 8 peen nt CE Zee ee 3078 7 Eten 44 9. -- ree 4 23 8 IO; = === 5 5e 100, *e ee …en 51 2e MUNTEN. Goude Ropy Javafche (en- kelde) . to op ingebragteGoud, Her gond gereekend na den Ducaatà f 5 5 =« Ducaat Neerlandfche 7e per mark e . Pagood Chormandelfche 713, per mark . 4 . Dito nieuwe 724 PEF mark « Dito van het Jaar 1767, Het Goud iu Holland hoogst op e EN Het Zilver mark fyn. Ropy nieuwe Choromandel- fche ats PSI mark, » oo Schelling 492, Dubbeltje 1503 Ropy Sicca- Dito, Moxudabatíche 21,5 per matk, , . Dito, Souratfche 215; Per mark. e mio Perzia an, pmm 1 Ip 7,20 Muntmeefter 2 per cen= s1 ‚s © Esfai Gewigt. waard, in Holl, Car. Reaal fte N. onde vere gangb. Boeke Boek. fchil, 2o—7- gr. Eng.az.Car. f5 S-f55=:.fÓ6:1as 287 2 94 go 82. ce ee 4:10:85 eo «© e 45164 19 2% f 375 he gereck. 37/5 ee $75 tee ‚, 4e fn Indias 2ÓVIIP.20Sleseeece 2Óe=se 31:7së= penn, gr. Eng. u 67 ian 7 - -f3:3fSi6e ef 4e hakt 6 - =6$ re - 75 3 2 „23 ee nd 2e enge 2Z. Kw, 11,8,7,18, 15 … ee Ing 11, 3,7,18 3,3 1Ee ee 1,10 = Iy4p* eo eo > Ip 8= De e 5 PE 7 ° ) _ 416 MUNTEN, MAATEN EN De Generaal Meosfel proponeerd in de Colonien de Munten van den Staas „en dat in de Oost van India , zynde den-Ducaton. Dep Pagood op Ehormandel “en Ceilon ; en De Ropy om de West, Om een egaale reductie te hebben, moeten de oude Pa- pe good doen - . e E . « 96 ftuiv. COENS Ropy kn à je At Mn pe B Souratfche . 9 « 24h Àà 26 fluiva s Bengaalfche —_— ° . si (MD e 275 -. Volgens SCHREUDER. Cormandelfche Ropy er Sef per mark, Esfai rr penningen 6 greïns N _Souratíche 5 IE a a > Nieuwe Cormandelfche en Tutecorynfche Pagooden-1765 zyn Esfai 18.C2- ‚_raat 54 grein. Tutecorynfche Fanum - Muntery aat ftil. Bereekening op de natenoemene Munten, beree- kent de zilvere Speciëên tegens een Ducaton CS Dan 66 flwivers, en de goude tegens f 375 * * mark fyn. a! Feat } Batav. gek. zilv. tony de Duc. à6óltv, komt f 1 3 92% , *_Ò1 Sour, . NEN 1 4 045 …-22 8 Ebens de eer 1254 ede A SIC a VE a 24e 1 Perz = aaa 3 34402 … 54 <= 1Spaanfchemat ; d ° ’ è e 21316 -…-50 -= _FRyksdaalder Mt = « « e . 210 46iE -…- 6-= Schelling „ en Shire st Ai . …- 51442 a ‚jn | e- 2 #= 1Idubhelde fluiver : . REEN ME En fzo 8 _2 dub. Batav. G Ropy‚'tm. FAf25: komt op 20 5245 == 17*= __t Indoftanfche == 16, 13,15474 …… 8 1 Perziaanfche — —_—— 16, 41, 354 Baravra den: * * CWas geteckent) 2 | 67. p tr | J. 5e VAN NAMENe af \ | Dea _GEWIGTEN VAN ÍNDra, 417 Berigt by de Boeken van De- cember 1767. Voor Batavia, Ambon; Banda, Ternaten, Ma« Weasfar,-Colombos [avas> - nieuwe … Oides 3 Vars Cheribonsende groote Hocker. … Dico- ” fehilk Oost, de Ducaton . . 66 ft. Bo ft. 19P° De Kaap, de Ducaton ;. 66 == 72 —= 8 — Voor Malacca , Palem- bang, Jamby , Banjer en Bantam» ronde Sara | je fche- Matten . blm Óf == 16 Chormandelfche Pagood … Qom QÓ — Óie Tutecorynfche, of, Kust Madureefche Pagood , 83 — go = 75- Bengaalfche SiccaRopy . as 31t + 20%- Souratte en Mallebaar, „ Souratfche Ropy . … 24 30 …— 20 Chinaíche Tail, … 72288 a 174 Oude Dueaton,, « …… 7m 03(deen)78 — Bataviafche en Perziaan- che; Roy’... eten nh Joas dis. Het mark Reaalen . .f 23: 6 6o ieder Keizersdaalder . … voc, 42 ft; OQ man Nieuw NederlandíchPaie- | TREE 7 ee . OO handen. Fyn baar Zilver... / 26 rdt de Fyn baar Goud . » + “375 = 400—— Kineaat ss vl Elmarie fl, 6: [2- IV. Deer. Dd Dub- 418 MuNteEN, MAATEN EN Nieuwe Oude Vers ‚ Boeken. — Mito. fchit. Dubbelde Bataviafche wek Goude Ropy . …. .f20= Mme Dubbelde PerzifcheenIn- “_doftanfche ditô. ”. …._ 16 =d Nieuwe Japanfche Cou- Pgo he ee MERE Notitie van de Munten die in Jndiën __rouwleeren. Reel PS aeovia heeft de nieuwe gekartelde Du- eaton tot Standpenning; zie verder on- der de Munten, Ducaat, Ropy, goude Coupang , Ducaton, Reaal-Spaanfche, Paiement, Ropyen , Schellingen , Dubbelt- jes, Stuivers, Keizersdaalders en Duiten. Am- __Amboina heeft de nieuwe gekartelde boina. Ducaton tot Standpenning; zie verder onder de Munten, Ropyen, Schellingen en Dubbeltjes. Banda. Banda heeft de nieuwe gekartelde Du- caton tot Standpenning ; zie verder on- der de Munten, Kopyen, Schellingen en - __ Dubbeltjes. Ter- Terraten heeft al mede tot Standpen- aaten, ning de Genee ee ie zie verder ; Du. GEWIGTEN VAN ÍNpra. 419 Ducaat, Ropy, Reaal -{paanfche, Schel. lingen, Dubbeltjes en Duiten. Î Macasfar heeft tot Standpenning de Ma- gekartelde Ducaton , zie verder Ropy ,“Êr- Schellingen, Dupe ltjen en Duiten. Banjermasfing heeft de ronde Spaan- ng {che Reaal tot Standpenning. mas ing. Timor heeft de gekartelde Ducaton tot Timor. __Standpenning. Palembans heeft de ronde Spaanfche Palen Reaal tot Standpenning; zie verder Pitjes. bang, Jamby als Palembang. Jamby, China heeft de zilvere Japanfche Tail china, tot Standpenning ; zie veider onder de Munten, Coupang, Itfebos, Malacca heeft de ronde Spaanfche Reaal Ma: tot Standpenning; zie verder Ducaton , Iscca. Ropy , Schellingen; Dubbeltjes, Pax good, Ducaat, Sumatras West- Kust heeft de gekartel-S: boi , ge Ducaton tot Standpenning. aes Dds Bene -42o __MuNTEN; MAATEN EN Ben. Bengalen heeft tot Standpenning de zil- gele. vere Sicca Ropy; zie verder goude Ropy», zilvere Ropy , Ducaat, Ana, Cauris , Paifa. “Cor Cormandel. heeft de driebeeldige gou- mandel. Je Pagood tot Standpenning; zie verder Pagood, Fanum. | Ceylon. _ Ceylon heeft de nieuwe gekartelde Da- __eaton tot Standpenning , op Colombo en onderhoorige Compcoiren, doch op Tu- tecoryn en de Overwal, de nieuwe Pa- good; zie Ducaton, Pagood, Fanum, Ropys.Schellingen, Dubbeltjes. Mal- __Mallebaar heeft tot Standpenning de Jebaar. Souratfche Ropy5; zie verder Ropy» Du- _ecaton, Keaal. Spaanfche, Chakeron, Du- caat, Pagood, Fanum, Bafaroeken. sou _ ouratte heeft tot Standpenning de Sou- rate. ratfche Ropy; zie verder goude Ropy;, É Ana, Ducaat, Spaanfche Reaal, Keizer- vee! daalder, Peys, Mamoedi-Commachie. Kaapde Kaap de Goede Hoop heeft de gekartel- Goede, de Ducaton tot Standpenning; zie verder Hoop. Aat ars b res Gulden, Ducaton: Java. … Sava heeft tot Standpenning de gekare À kh telde re He GEWIGTEN vaN INDIA. 421 telde Duecaton; zie verder Ducaat, Spaan- fche Reaal, Heiderdaahden Ropy, Schel« ling, ge veltjes, Duiten en Pitjes. Cheribon heeft tot Standpenning de ge- Che kartelde Ducaton ; zie verder Ducaat,“°°®*- Ropy, Schelling, Dubbeltjes , Duiten en Pirjes. Ü Op Bantam is de Standpenning de ron: ran de Spaanfche Reaal; zie Ducaton;, Schel- tem. lingen, Dabbeltjes, Duiten en Pitjes. VIERDE HOOFTDEEL. Goude, Zilvere en Kopere Munten. L G O0 Haers vinti A M U eN 7 Eer bi on. „Asrefte ( Zie Ropyen goude) —- _ Asrefte. _Coupans (Oude Jepanfche Goude) doen Con- 1O:tail of 100 maas, of Tooo casjes , zeer Pans. verfchillend van gehalte: e@n houd 20 ca raat, een andere 13 caraat & grein, we- gende Ir engels -19 ezen, zoo dat men K Dd 3 op a22 Munten, Maaren EN- op haar waarde geen ftaat kan maaken , die zelfs in Japan van Óvot 1o tailen verfchild, Cou- _ Coupang. (Nieuwe Japanfche Goude) is, Pile de eenigfte Negotie- Penning, die uit het Land vervoerd word; zyn Esfai is 15 ca- raat 5 grein, en weegt 8 engels 16 azen: dezelve doet by ’s Compagnies Boeken f13:132,hoewel die op Batavia onder de gemeente gangbaar is voor f6:6-,enwel eens tot 64 klimt, Ducaat: Duecaat (Goude gekartelde Neerland- fche) dezelve heeft het gehalte van 23 car, 7 grein,en weegt 2 engels 84 aas,à 2 en- gels 9} aas, gaande 7o à 71 ftuks op een mark ; dus is haare intrinfique waarde Í5:4:13sr zyade voor f 5 :5- in Holland ook gangbaar, doende fomtyds een halve of heele ftuivêr opgeld, haare waarde by Compagnies Negotie- Boeken is in Neer» jandfch Geld mede f5:5 Op Batavia, Ambon, Banda, Terna- ten ‚ Malacca , Java, enz. is dezelve gangbaar voor 22 Schellingen , of 132 ftui= vers, zynde Rds. 23 én dus is een zak van zooo Rds,, 363 Ducaten en 84 ftui- vers, moetende wegen $ mark 1 once 8 engels, 185 aas à 7o per mark, | | Op Ge wieTEN VAN INDIA. 423, | oi Bengale is dezelve als Specie niet ‘gangbaar, doch ryst en daald, en is ge- meenlyk waard 3: Ropy Sicca, zynde omtrent Rds. 2:18 -, doch de Venetiaan- fche Ducaten doen daar zet Ropy meer. Op Cochim doen dezelve 4+ Ropy, of Rds. 2 : 39. ‘Op Souratte zyn de Ducaten in drie _foorten onderfcheiden, Beeldjes, zynde Hollandfche Poppetjes, of Venetiaanfche Stambooly, of Turkfche, doende de eer- fte gemeenlyk 44 Ropy, of Rds. 2: 30. , de tweede 44+ Ropy, of Rds. 2: 36, en de laatífte 34 Ropy of Rds. 22, doch het loopt op en af, moetende ester, volgens berigt der Sourat{che Minifters, 9: waal, 4 2.engels 1o azen wegen. | Op Mocha zyn dezelve waard 44 ip, Al _Py Souratsch, of Rds. 3 -, Te Kets en Hallaar, doenze fomtyds 4} Ropy, of Rds. 3: 13 Op Nagapatnam do-n roo Ducaten 127 nieuwe Pagoden: deze Munt worde daar Landwaards ingevoerd, en. verfimol- ten tot het maaken van Goudwerken. hak Dd 4 Du- 424 _MuNtEN, MAATEN EN Ducaat, __Ducaat (Goude ongekartelde)) is op Bata- via, Java, enz. waard 18 Schellingen, of , wirt 2, Doch word meest by Gewigt ont- fangen, om gat Brmeenljk Ki”, Zyn Ì op Ga doet dezelve PR Ropy of Rdsy azen “7 | Drcaat. _Ducaat ( Hongaarfche)) Ducaat. Ducadt ( Aeneaanlshe} „Ducaat, © Dycaat CTuikfche) weest r "Engels 23 azen: Esfai 20 caraat 5; greipt Fanum. _Fanum (Chórman delfche Goude) is van ‘t allooi van 7 caraat 104% grein Goud, de rest Zilver, als-by de Pagood gaan 24 in een oude Nagapatnamfche Pagood, zyn- de dus gangbaar-voor 4 ftuivers, doch deze Munt ryst en daald, zynde een Fa- num 80 nine” | È Farum. _ Fonuym CRagias EO) on over pra in den Koning van Coilan op Mallabaar ge- munt; de weinige; die nog in wezen- zyn ; doen gemeenlyk op rochim 15 ftuiver. Janum. Pie (Cananoorfche Goude) doet gemeenlyk: vend ok ftuivers. ’ Fe- GEWICTEN vaN INpral 42s Fanum (Calicoetfche Goude) word te Fanuä, Chellua en op Mallabaar gemeenlyk g geac- gepteert voor-6 ítuivers, Fanum (Turecorynfche Goude) is ei Fanum, den. Jaare 1743 rm hpa zov als voor . 3 Bieftuiver) ne «113 Goud (Het fyne). van ’t Rise van 24 pipe araat van r2 greinsis in Holland zeer ver- wisfelend in prys, en loopt van f 3551 Bank- tot f 3A5te Casgeld het mark fyn, doch ‘is by ’s Compagnies Boeken in Ne- derlandsch Geld-bepaald op f 375: of Rds. 1564 eens voor al, en dus ftaat het Goud tegens het Zilver by” s Compagnies- Boeken als f 375: tegen f 26:- of 1434» tot-1; daar eertyds het Goud by de Indíi- fche Boeken liep voor f400:-’t mark fyn,» ent Zilver a f 31: 7: 8. dat i is als 124’ tegens LI. | | Goude Moor (Zie Ropy Goude) | Pane „Jtfibu of Boontje , Goude vierkante Ja in panfehe Munt, 15 maas of 4 op een nieu- Boontië, we Coupang; de oude Esfayeeren 13 ca- raat 8; grein, weegt 2 engels 28 azen; doch de ‘nieuwe IS caraat 9 grein;, we- gi 2 engels 4 azen. — 7 Dd 5 __Kos- 426 MuNTEN; MAATEN EN Kosja- _Kosjwbang, ronde goude Munt, in Ja- bang. pan waard 12 maas, dus 5 een nieuwe Coupang, esfayeeren 20 caraat 4; greing wegen 2 engels 13 azen. Mer. Maas, Goude Macasfaarfche Munt, it 165o op Macasfar geflagen,en toen waard een Spaanfche Reaal. Obang. Obang, Japanfche goude Munt, is zo veel waard als ro goude Coupangs oude foort, Pagood. Pagood(Oudedriebeeldige Nagapatnam« fche goude) van dezelve Stempel als de Madrasfche, ‘s Compagnies Negotie Pen- ‘ning ter Kuste Cormandel, van ’t ge. halte van 20 caraat 84 grein of 84 mats wordende gemengt met Zilver van 8 mat of 9 penningen 14? grein, zwaar 2 en- gels 7-i; aas, gaande 713 ftuks per mark; en intrinfiek waard f4: 9: Of loopt by ’s Compagnies Boeken in Neerlandsch Geld voor go ftuivers of f4: ro: , doch by de oude Boeken liep dezelve voor f A: 16: —, ’t geen een verfchil maakt van 64 per cento, zynde zedert anno: 1747 hiet meer geflagen. Op Cormandel is dezelve gangbaar, woor 96 ftuivers of @ Rds. ; zoo wel, als. GEWIGTEN VAN INDIA. 427 als op Malacca, en doet door de wan- deling tot 15 per cento meer als de nieuwe. Op Cochim voor 34 Ropy of Rds. a: 6:, doch ryzen en daalen confidera= bel; zy is verdeelt in 24 Fanums, en ie- der ‘Fanum in 80 Casjes, Pagood ( Nieuwe Nagneatnamfche of Pagood, Tutecoryníche goude) gelyk met de En- gelfche Ster- Pagood , wordende zoo wel te Nagapatnam als te Tutecoryn zedert 1747 geflagen 5 is Compagnies Standpenning,_ egter alleen op Tutecoryn en de Kust van Madura of Overwal van Ceylon, zynde van ‘t gehalte van 8 mat of 19 caraat 2; grein ; de toezet is gerafineerd Staaf ko- per, Japans, wegende 2 engels 624} azen of 724 per mark, en intrinficq waard F4 330 ; penning; loopt by ’s Com- pagnies Boeken in Nederlandsch Geld voor 83 ftuivers, doch voor dezen in In- dia's Geld voor go ftuivers, zynde een verfchil van 7 per cento. Dit is genoeg zaam de eenige Munt, die op de Kust in ’s Compagnies Handel rouleerd. Op de Kust Cormandel, de Kust Ma-- dura en Ceylon, is dezelve gangbaar voor 3 9 428 Munten, MAATEN EN go ftuivers of 13 Rds., en cmtrent 8 per cento minder in waarde, als de oude Na- gapatnamfche driebeeldige Pagood, doen- de ro8 nieuwe, gemeenlyk roo oude Nagapatnamfche Pagoden op zuider Cor- mmandel, à S& Maar op noorder Cormandel doen 104 nieuwe , gemeenlyk 1oo oude Pa- goden, doch ryzen en daalen by verwis- feling , na dat ’er veel of weing in % Land zyn. Voor roo nieuwe Pagoden, heeft men gemeenlyk op Nagapatnam 345 ps. Pon- dicherifche Ropyen , 350 Souratfche of 358 Madraspatnamfche Ropyen. Pagood. _Pagood (Nieuwe Tutecorynfche en Na- gapatnamfche van 1767) is op het gehalte gebragt van 18 caraat 54 grein, behouden- de het zelve gewigt, en 724 Pagood per mark, dus is de intrinfieque waarde van die Pagood 8144; ftuivers, hoewelze op Cormandel en «de Overwal van Ceylon voor go ftuivers of Rds 14 gangbaar is, gelyk de andere nieuwe Pagoden , die daar gemunt worden. Pagood; * Pagood. (Portonovofche: Goude) moest <2 als GEWICTEN VAN Inptá. 42q _ als de nieuwe1g caraat 24 grein toetzens ° * „doch is in de laatste Jaaren tot 17 caraat, 9 grein getoetst; dus ishet de flegtste van alle, zynde 8 per cento minder waard, als de Rini van 1767 van 18 caraat 5: grein 2 per cento minder waard als „de hoed a Nagapdtnamfche vaù ’t gehalte „van 19 caraat, 24 grein; en 20, per cen- to minder- wards als desoude driebeeldi= ge Nagapatnamfche Pagood ; egter gaan ze buiten ’s Compagnies Jurisdictie ge- noegzaam egaal met de nieuwe Nagapat- namfche Pagood. | Pagood (Oude rebelle oude Band: Pagood. íche) op Madraspatnam geflagen ; dezêlve. is als de oude Nagapatnamfche van ’t ge= halte van 20 caraat 8: grein, om de ge- heele Noord van Cormandel. in gebruik. Besaid (Engelfche goude Ster-) mede te Pagoed, Madras gemunt, van ’t-gehalte van 8 mats gelyk de nieuwe Nagapatnamfche ; echtef wordt de Engelfche by verwisfeling 2 à 3, per cento beter gehouden, en jongst tot8 per cento, zoo, om dat’er niet veel van gemunt words; en dies toezet zilver zZyn- de, tot alles kan verwerkt worden; daar de Nagapatnamfche, die met koper ge- engd is, te bros to@ is. & Pa- 430 Munten, Maarer-ed _Pagood,- Pagood (Goude Maan-)by de Franfchen te Pondichery geflagen, van ’t gehalte als de Ster- Pagoden, zynde + per cento beter als de Nagapatnamfche nieuwe P agood, A Pagood. Pagood (Ikeris Goude) word op Malle- baar gemaakt, en is op Cochim gangbaar „voor 4 Ropyen of Rds. 2: 24: — _Ropy: _Ropy (Goude Zodiac-) onder de Regee- ring van den Groot- Mogol Selim geflagen door zyn Vrouw Nourmahal, zie Valen- tyn 4de Deel ode Stuk, pag. 227. Ropy. _Ropy (Goude Bataviafche) ook Derham Djawa genaamt is enkeld, dubbeld, of tweedubbeld, doch word niet meer gemunt, en is billioen verklaard. Van de geene die by de Compagnie of Particulieren nog ove- rig zyn, heeft de enkelde het gehalte van 20 caraat, en weegt rr engels, dus js deszelfs intrinfieque waarde omtrent ‘ro: 2t, en de dubbelde f 20: 5: 2:44 zynde by Compagnies Boeken geredu- ceerd op f to: — en f 20:—, doch on- der de Gemeente pleeg de enkelde gang- baar te Zyn voor 5 Ryksdaalders, en de dubbelde voor to Ryksdaalders; die van 1746 zyn van een fraaije Stempel met | een GEWICTEN VAN INpta. 438 een Haantjes die van 1766 met een Kruis,” en die van 1782, zyn van ’t gehalte van 19 caraat, en hebben dezelve waarde. Ropy (Goude Indoftanfche Sicca)) ook Rory Arreste en goude Moor genaamt, is de eenigfte goude Munt, die in Bengalen geflagen word: een Ropy is altyd in 16 Ana verdeeld, en de Moxudabatfche Es- faieerd- 23 caraat, en weegt 9 masfa, 6 retty of 154 ana Sicca, dat is 7 engels en 7 azen ruim, zZynde intrinficq waard __f 16: 13: 13444, doch by ’s Compagnies boeken loopt dezelve in Nederlandfch Geld à f 16: doch eertyds voor f 20: en f 21:; deszelfs prys op Hougli is niet vast, gemeenlyk 15 zilvere Sicca Ropyen, dat is Rds. 9: 40:. | Op Casfimbazaar gemunt, weegt de= zelve 15 ana of 7 engels 3+aas, en dere zelver waarde ryst en daald met her goud, Op Patna gemeenlyk gereekent op 75 Sicca Ropyen, doch doet dikwyls van 3 tot 9 per cento mintder. N Op Decca ryst dezelve dikwyls tot 16: __€n daald weder tot 13 Sicca Ropyen. Ropy 232 MüNTEN;) Maaten En Ropy. _Ropy(Goude Souratfche) weegteen thou la; rr masfa, 19} aas,en rouleerd voor 15 zilvere Ropyen Souratfche; of Rds. 9: 18; zynde dit de eenigfte goude Munt, die op Souratte word geflagen. Eid ‘Amadabath doet de Soutstfche ‘goude Ropy, mede 15 eni Op Denderayapour loopt dezelve van ‘I43 tot op 15£ Ropy, en in de Ryken van Kets en Hallaar van I 5 tot 16 sds or | Ropy: _Ropy (Goude Perziaanfche) i is itrinfica Waard f 16: 4: 1354, en is by ’s Com- pagnies Boeken gereduceert op f 16% doch is in Perzien en Indoftan gangbaar voor Rds. 8: Ropy. Ropy C GoudeNapaelfthe doende maat 6 zilvere Ropyen. Ropy. Ropy (Perziaanfche Hendi)) gangbaar à 84 Kyksdaalder op Batavia. - Ropy- Ropy (am Amodi) deze mede. Ropy. _Ropy (== Karinkamfche) dito. GEWIGTEN VAN INDIA, 433 raapne ee leder VE RE Ana is ap Bengalen altyd + van een Ana Ropy dus is een Ana Sicca r Stuiver 15: penningen. Op Souratte is dezelve wel mede + van een Ropy, doch maar een Stuiver 14 penningen waardig. Chakeron van Trevancoor, gaan Op Cha _Cochim 28op een Souratfche Ropy. _ keron, Commachte is op Mocha 1; Stuiver de Com- enkelde, en de tweedubbelde 6 Stuivers „machie, gaande 4e à 45 op een Keizerdaalder, of | 6o ftuivers; een Commachie is 2 Arvie, een Arvie 2 Lax, en een Lax 6 pennin- gen. | Dubbeltjes (nieuwe) van het Ba Dube van 6 penningen 23 grein, weegt een en-beljss. gels 14 aas of 1503 ps. per mark; zyn in- | trinfiecq waard 1 Stuiver 15233252 pen- ningen, doch zyn in Holland waard, en . RIVO OLEL, Ke loo- 434 MUNTEN, MAATEN EN loopen by ’s Compagnies Boeken voor 2 Siuivers Hollandsch of 32 penningen, maar in India zyn dezelve.allerweegen gangbaar voor 2; Stuiver, 40 penningen of ro Compagnics duiten; egter is ‘er dit onderfcheid nog indat op Java, beöostert Samarang, die van de Munt Zeelandia en Westfriesland, beter gewild zyn, als de Hollandfche Munt, die weder op Soura- carta en Djockjocarta in de bovenlanden geprefereerd word, de En op Macasfar de W eskne, Ont dat ze grooter.is. Doch aan de Kaap doen rin niet meer als twee Stuivers.- . ) Dub. _ Dubbeltjes (oude) van het zelve gehal- beltjes. te en gewigt, doch gemeenlyk befnoeits zyn in India maar gangbaar voor 2 Stui- vers of 32 penningen, of 8 Comipagnies | duiten. Da- _ _Ducaton (gekartelde Nederlandfche zil- “ton, vere) is verdeeld in halve, zynde ’s Com- pagnies Standpenning op Batavia, Colom- bo en onderhorige Comptoiren, op 't Ei« land Ceylon , Sumatra's Westkust, Java, Cheribon, de Kaap, « matche de groote Wa Re Oost, GeEWIGTEN VAN InDia 433 Oost, als Ambon; Banda; Tertnatens Macasfar; en Timor. Deszelfs gehalte is Ii penningen 7 greins weegt 21 engels Ss aas à ro azen of 742: per mark. Vols gens de bepaaling , waar ha alle andere Spe- cien beteekend zyn, is deszelfs intrin= ficque waarde 66 Stuivers, hoewel ze in Holland de Edele Compagnie (waar voor ze alleen gemunt word) 64 Stuivers kost 5 dezelve gaat by ‘s Compagnies Negotie= Boeken in Nederlandsch Geld voor 66 Stuivers ‚ doch in India's Geld voor go Stuivers; ’t geen een rieger maakt van 17: per cento. Degzelve is op Batavia, Ambon, Ban= da, Ternateh; Macasfar; Timor; Suma= tras Westkust, Java, Cheribon en Ma= lacca gangbaar voor 80 Stuivers of Rds. 1: 32. dus is een Zak van iooo Ryksdaal: ders op Batavia 6oo Ducatons; die moe- ten weegen 79 mark; f oncen 27 engels à ti: ftuks per mark, Op de Kaap is dezelve gangbaar voor 43 Stuivers of Rds, 1: 24, en op Cochim voor Rds. 1: 27 of 2: Ropy ; in Bengalen en Souratte alleen by 't gewigt; doch op _Cormandel doen roo Ducatons 76 nieuwe Pagoden dat is ieder Rds.,1: 25 =, _ | Ee 3 Die ‘ 436 Munten, MAATEN EN Du- —_ Ducaton (oude ongekartelde Zilvere) caton. - van ’t zelve gehalte en gewigt, en dus van dezelve intrinficque waarde, en in. Nederland rouleerende voor f 3: $ of 63 Stuivers, waar op ze by Compagnies Boe- ken ook gereduceerd zyn, doch in India, daar de Ducatons rouleeren, zyn dezelve waard 78 Stuivers , of Rds. 1: 30, en ‚dus is een zak of tooo Rds. 615 oude Ducatons en 3o Stuivers , moetende wee- gen 81 mark, 3 oncen 74 engels. Aan de Kaap zyn dezelve zoo veel waard als de nieuwe. Fanum. Fanum ( Nagapatnamfche Zilvere of groote) is waard 6 Stuivers, en’ gaan dus 16 op een oude Nagapatnamíche Pagood. Fanum. _ Fanum (Chochimfche Zilvere) doen 1: Stuiver, en hebben 6o Bazaroekans. Fanum Fanum Laris (Zilvere ) is op Cana- Lais. __ noor gangbaar voor Ó Stuivers. Gulden. Gulden (Hollandfche) is alleen aan de Kaap gangbaar voor 20 Stuivers , doch een Kaapfche Gulden is maar 15 Hol- landíche Stuiv@rs. | Ò Tû= GEWIGTEN VAN ÍNptâ, 437 _Gomome Gin, vierkante Japanfche Munt, Gomo- waard 5 tail Zilver. me Gin. Itagamma, Schuit, platte, langwerpi. ira ge Japanfche Munt, waard 62 maas, Es-5amma. fai 5 penningen 13 grein, weegen 5 on- cen en meer. Keizerdaalder , is intrinfie waard Keizer f 2: ro: 6£% loopt by Compagnies niey-daalders. we Boeken voor f 2: ro, doch is byna door geheel India gangbaar voor 6o Stui- vers of Rds. 14. Doch op Souratte, alwaar dezelve Keriat genaamt worden , doen dezelve gemeenlyk Rds. í: 16: — Op Borneo te Puntiana doen 18 Kei- zerdaalders 36 Ropyen of 22: Ryksdaal- der ‚ waar. voor men een tail Goud heeft. ‚… Kodoma, of Boon , Japanfche Munt, kodo waard 3 maas, Esfayeerd s penningen 64ma of grein, weegen 11 engels 16 azen. ‘Boon, Mamoedi: in ’ Ryk van Kets is de- Ma- zelve gangbaar voor 4 Ropy of to Stui moedi, elijk weegende 105 ps. een pond Hol ê Ee 3 landsch, Nan- giogin. Paie. menL. Kanal, …___meenlyk by ’t gewigt bereekend), zynde Reaal, | 438 Murten, MaAarEN EN landsch, doende een Mamoedi 26 peie — zen, zynde deze in ’t Ryk van Hallaar 8 à es per cento minder waard, Nandiogin, vierkante Japanfche Munt; waard 7 maâs, 5 Condryns; Esfaieeren {1 penningen 8 grein , weegt ‘ engeïfch 19 azen. Paiement Ca nieuw Nederlandfch ) be- {taande in Schellingen , Dubbeltjes en stuivers, word by de Edele Compagnies Boeken de zak gereekent op f 300: = Hollandsch ‚ moet Weegen 19 mark S: oncen. — Reaal (Spaanfche vierkante) word ge- in Holland f «2: rot het mark waard, doch by *s Campagnies Boeken zyn de- zelve gefteld op f 33: Ó: het mark, Dezelve zyn per ftuk op Batavia, Ja= vaen Malacca, waard Rds. 1: 12:, doch op Bantam en Lampong, wel Rds. 1:16 maar by de meenigte geeven de Chinee- zen ten vervoer voor.de ror Reaalen 1334 Ryksdaalders. Reaal (Spaanfche ronde) of Mexi- Caan. GEWIGTEN VAN Inpra. 433 gaanfche Pilaar, ook Reaal van agten ge- noemt, ’s Compagnies Stand- en Negotie- Penning op Malacca, Palembang, Jambys and ermasfing en Bantam, weegende 7; en- sen intrinficq waard f 2:13: 10,55 Pod by ’s Compagnies nieuwe Boeken in Nederlandsch Geld loopende voor 54 Stuivers of f 2: 14:, en by de oude in India's Geld, voor 64 Stuivers of f 3: 4: —» maakende een vermindering van 154 per cento. … Op Batavia, Ternaten, er Ban- da, Macasfar, Palembang, Jamby, Ban- jer en Nn > Zyn dezelve gangbaar voor Rd, 14 't pees, doch in meenigte, „worden pst Loo ingewisfeld voor 1334 tor 138 Kyksdaalders, na dat de cours ‚hoog of laag is. __ Op Malacca loopt dezelve onder den „Inlander tot Rds. 1: 20:, en op Java cn Bantam, à Rds. 1: 16: — In China js dezelve 84 Condryns. Op Souratte word dezelve Faaliekha genaamt; en doen de honderd „ weegende 73 waal, Ryksd. 132: 24:, doch op Ben- 82! en ,… de Kust , Perzien, &n_ Mocha, ie it ZyR 449 Munten, Maaren EN zyn dezelve alleen te vertieren by k gewigt. \ | Ni Reaat. Reaal CSpaanfche ronde Kopftukken federt de Regeering van Carolus de Ler- de geflagen, en 2 à 3 per cent minder waard als de Pilaaren , om dat dezelve maar 10,18 inftede van ro, 22 Esfziee- ren; in de Bank te Amfterdam worden. de Kopftukken voor is 21: IO —; en de Reaalen voor f 22: —'t mark ontfangen. Ropy. Ropy (Zilvere ae) zie Ropy Gou- de Zodiae. « « Rops. Rory C£ beflantidd B tvhdeD ook Prud: Lerham Djawa genaamt, in 1746 en 1766 op-Batavia geflagen, heb- bende het gehalte van rr penningen 15 grein, weegende 7 engelsch 16 azen, of fet; per mark en dus intrinficq waard bs 1:23: 922, doch loopt by ’s Compagnies nieuwe Boeken voor 24 Stuivers. Onder alle foorten van Ropyen, plagt deze, gekartelde de eenigfte te zyn, die op dtavia voor 30 Stuivers gangbaar was, doch federt het Biljet van den 1 cen Maart 1780, zyn de Perziaanfche, Bengaalíche en Souratfche ’er ook‘ op gefteld. : En GEWIGTEN VAN INDra. 44E c Op Ambon, Banda, Ternate, Ma- cdsfar’ „ Jäva en Malacca; een tage, 13 on id emt get & _ Een zak of 1ooo Rds maakt 1600 Ro- | pyen, die moeten weegen 75 mark netto | â 215 et mark. - Doch op Cochin doen dezelve 8 per cento’ minder als de- Souratfche van 1782; Esfaieerd 10 dome zn 5 vase 23 Stuivers. Ropy (Zilvere Sicca Bengaalfche) van de Moxudabatfche Munt, federt 1778 te Calcatta getranfporteerd; is altyd verdeeld în 16 Anas, en moet-1o:-mafla weegens dezelve blyft Sicca, het ‘eêrfte Jaar, en Sonnewat, zoo lang de Vorst leeft, on- der. wiens Regeering dezelve geflagen is, zynde thans Shah. Allum, federt 1761. Als ‘er een ander Vorst aan de Regeering komt, wordenalle de Ropyen van de voorige Regeering Herfenne genaamt. Deeze ís 's Compagnies Negotie- Penning in Bengalen , waar in'alle andere Ropyen; die daar rouleeren, gereduceert worden; haar gehalte is van rr penningen 18 grein, à 11 penningen 2ogrein, weegen- me ha elkanderen 7 engels 18; aas, dat 3 Ee 5 is Ropy. 442 MuUNTENs MAATEN EN is 2144 of e14 Ropy per mark; dus is derzelwer intrinfique waarde f1:4: 14355» toopende by ’s Compagnies Boeken in Nederlands Geld voor 25 ftuivers, doch in India's Geld voor 314 ftuiver, ‘t welk een vermindering maakt van 203 per cent. Deze Ropy, is de courante Bengaal- fche Munt,.en op -Hougli gangbaar te- gen 31: ftuiver , en alle andere foorten van Ropyen worden tot dezelve geredu- ceert , met een zekere Rabat-of Bata, dat door de Wisfelaars dagelyks veran- dert word. De Arcatfche, die op 3o ftuivers nd reekent worden, hebben gemeeniyk een rabat van 6 tot 12 per cent. | De Kalkatfche 4 à 6 per cent‚ en de Souratífche van 5 tot 7 per cento. Alle andere Sicca Ropyen; die te Cas- fimbazaar „, Kalkatta, Decca, enz. gemunt worden, Zyn van dezelve waarde, doch op de Plaatzen daar ze gemunt worden, doen die van vreemde Munt gemeenlyk_ een rabat van S tot 7 per cento. Ropy. Ropy ari ed worden. alle Ropyen | a ge. GEWIGTEN VAN Inpiá 445 genaamt, die onder de Regeering van den voerigen Vorst geflagen Zyn» rouleerende in Bengalen met een rabat van 5 à 7 per cento tegen de Sicca Ropy, doch door hebzugt der Moorfche Wisfelaars , heb- benze jongst tot 11 us cento TOER verliezen. E4 | Ropy ( Zilvere Bengaalfche ) van ver- fcheide Munten, Esfaieerd 11 penningen 5 grein5 is intrinficq niet meer waard als f 1:23:54, en by ’s Compagnies Boeken gereduceerd op 24 ftuivers. Onder de gemeente is-dezelve gangbaar “voor 30 ftuivers ; op Bengalen , Cor- mandel en elders; doch op Batavia, Ja. va en de geheele Oost van India à 97 ftuivers, en federt ro Maart 1780 weder go ftuivers, wordende in Bengalen door de Wisfelaars tegens Sicca Ropyen gere- „duceerd ; met een rabat van 6 à 12 per cento. En op Malacca zyn dezelve niets meer waard dan 24 ftuivers. Ropy (Zilvere Arcatfche) van ’t ge- halte van 11 penningen 8 grein, word in … * „Bengalen onderfcheiden in Engelfche, die | te Î Ropy. Ropy. 244 MUNTEN, MaarcN EN te Arcat geflagen worden, en Franfchen, die te Pondichery geflagen zyn; dezelve zyn daar voor 3o ftuivers gangbaar; de Arcatfche hebben op Bengalen met de Sicca Ropy een rabat van 6 à 72 per een- to, en de Pondicherifche worden 1 à3 per cento beter als de Arcatfche geree= eva Op Banse Tava, Malacca en de Oad van Índia, deeden dezelve mede 27 ftui- vers, doch zedert den reden Maart 1780 weder 30 ftuivers, | En op Cisca doen de Poridicherifche „Ropyen 5 per cent minder als de Sourat- fche, doch de Arcatfche met 8 per cento. Ropy. Ropy (nieuwe Zilvere Cormandelfche) van het gehalte van 11 penningen en 6 grein, weegende 7544 engels of 21% per mark, en zynde intrinficq waard f 1: 4 Dezelve loopt op Cormandel voor zo ftuivers, doch is op Batavia, Java en de geheele Oost van India, niet meer waard als 27 ftuivers. __Ropy. Ropy (Zilvere Souratfche) dt altyd r6 Anas, en is Compagnies Negotie- Pen- ning GEWICTEN VAN INpiÁ. 448 ming op Souratte en de Mallebaar , van het gehalte van rr penningen 8 grein; weegende 7 engels 18 azen, of 21% per mark, zynde dus intrinficq waard 24 ftui- vers O7; penningen, en loopt by ’s Com- pagnies Boeken in Nederlandsch Geld voor 24 ftuivers, doch in India's, voor go ftuivers ‚ maakende een verfchil van 20 per cento. Op Souratte doet dezelve 16 Anas of roo Doekra , en is gangbaar voor 30 ftuivers; dezelve worden mede op Ama- dabath en Bombay gemunt, en doen zoo wel op Amadabath, Bombay , Bazyn, Denderayapour , Mallabaar, Malacca als Mocha, 3o ftuivers. | Op Bengalen is de Souratfche Ropy 5 à 7 per cent minder waard, als de Mo- xudabatfche Sicca Ropy. Doch op Batavia, Java en de geheele Oost van India, is de Souratfche Ropy niet meer waard als alle ongerande, of 27 ftuivers, doch zedert het Biljet van den roden Maart 1780 weder 30 ftuivers, doende een zak van rooo Ryksdaalders 1777 Ropyen en 21 ftuivers ; moetende _ wee a46 Muntren,-Maaten en weegen 84 mark 04%} Oncen à 21/5; pens Ropy; _Ropy (Zilvere Perziaanfche) heeft het gehalte van 11 penningen 15 grein, wee- gende 7 engels, 20 azen of 21 per mark; en is intripficq waard 23 ftuivers 3:45:% penningen; zynde by ’s Compagnies Boe- ‚ ken gereduceerd op 24 ftuivers Neder- landsch Geld, wordende om de West Van India meest gelyk met de Souratfche gereekend; en doende dus in Perzien en Souratte 30 ftuivers, in Bengalen 5 à 7 per cent minder-als de Sicca Ropy ; doch op Cochim 8 per cent minder als de Sou- ratfche Ropy, en op Batavia en de Oost van India 27 ftuivers, doch zedert het Biljet van den roden Maart 1780 weder go ftuivers. Ropy. Ropy (Pondicherifche ) van 11 pennins gen 13 grein. Ropy. Ropy (Bombayfche ) als de Souratíche, Rops. Ropy (Bafynfche) als de Souratfche, Ropy. Ropy (Madrasfche) wan tr penningen 8 grein. ‘ Ro- GE WwIGTEN VAN INDrai 44d | __Ropy (Caljatinjafche) wordop Bafyn 2 Ropw à 3 per cento minder als de Souratíche waardig gehouden, Wd « Ropy (Zilvere Napaalfche) Ropyi —_Ropy (Haidernaikfche) den ooften Au- Rop guftus 1781 op Batavia geësfaieerd rr penningen 64 grein , weegt 7 engels 9 azen, of 194 ftuivers. Pa KO eind Ropy CPatnafche Elahi) op Batavia ropy, voor billioen verklaard, en 1772 als Es- faieerende maar 8 penningen. Zilver (fyn) het mark van 12 pennin- Zitvers gen , ieder van 24 grein , is gemeenlyk in Holland waard f 25: àf 26: het marks voor welke laatste prys het ook by ’s Compagnies Boeken loopt na de nieuwe bereekening , doch voormaals pleeg het bereekend te worden op f 31:7: 8. Schelling (nieuwe Nederlandsche) zyn- schet- de Scheepjes- en Hoedjes - Schellingen!iré. van ’t gehalte vaa 6 penningen 23 grein» „weegende 49; per mark, zyn intrinficq waard s ftuivers, maar door geheel In- dia zyn dezelve gangbaar voor 74 {tui Vers» ho kâë MUNTEN, MAAFEN EN “© vers, 3 nieuwe dubbeltjes of 30 Com- __pagnies duiten, | | dd ig | Schel- Schelling (oude) waar onder de Zes- Jing.” chalven gere@kend worden ,. weegende 3 engels 6 azen, en waardig in Holland s+ ftuivers, als mede alle andere be fnoeide en oude Schellingen, zyn in In-_ dia gangbaar voor 6 ftuivers, g oude dub- ‚__beltjes of 24 Compagnies duiten. Stuiver. Stuiver (nieuwe Nederlandfche) van gehalte van 6 penningen 23 grein, wee- gende 16% aas, zyn in Holland waard een ftuiver, doch in India 14 ftuiver, of s Compagnies duiten, of wel 20 Ne- derlandfche penningen. | Stuiver.” Stuiver (oude of befnoeide) is niet meer waard als een ftuiver, 4 Compag- nies duiten of 16 Hollandíche pen ningen. Tail. _ 7Zail (Chinafche Zilvere) ‘s Compagnies Negotie - Penning op Canton in China, houd aan gewigt 22;8 engels fyn Zilver, en dus na de Nederlandiche prys waard 7234 ftuivers , waar voor dezelve by Compagnies Boeken in Nederlands Geld loopt, doch in Indisch Geld voor 88 ftute GEWIGTEN VAN ÍNDrA. 449 wers, of met een vermindering van 173 per cent. | | ‚—_ Op Canton is dezelve gemeenlyk waar- dig 92 Tail Zilver voor 1oo gekartelde Ducatons ‚ dat is-.Ryksdaalders 1: 39 :» en op Macao is dit een en ’t zelfde, zyn- de een Tail 64 Condryns. Tail (Japanfche Zilvere) ’s Compag- Tai. nies Negotie- Penning in ’t Ryk van Ja- pan, weegt (0 engels fyn Zilver, is ver- deeld in 19.maas; een maas 1o condryns, en zyn dus in Nederlands Geld waard 33 ftuivers, waar voor ze ook by ’s Com- pagnies Boeken in Nederlandsch Geld loopen, doch in India's Geld by de oude Boeken voor 40 ftuivers, maakende een vermindering van 174 per cent. Tical of Boat in het Siams, is de grootíte Munt, die aldaar gemaakt word. „Het gewigt daar van is 9: engels, maar Tical. * ’ Esfaíi differeerd van rt penningen 4 grein , tot zt penningen 14 grein ; de Sjammers fchynen die Tical bepaald te hebben op 32 ftuivers, om dat ze ’er twee voor een ronde Pilaar geven, en 2: voor een Ducacon, doch zelden kun- _ IV. Deur. Ff nen Aman- delen. | 4so MUNTEN, MaATEN EN nen zy 'er dat voor bekomen, maar wel 30 ftuivers, dat veroorzaakt word, om dat men ‘er de waarde niet van weet, of wel niet vertrouwd , want naar bo- venftaande bevinding zyn ze waardig 29% ftuivers Nederlandsch. | Halve en quart Ticals worden ook gemaakt. Jt Een Casfy 20 Tail, —.- Tail vier Ticals, _ Een Tical vier Maas, —- Maas twee Voeang , en een Voeang 800 ‘Kouwers TIL KOPERE, LOODE EN MINDERE M U N E E N. Amandelen, ook Pedans genaamt, gaan op Souratte 6o op eeu koperen, en 40 op een looden Peis, | Bafa GEWIGTEN vaN Ínprar AST jk Bafaroekan , ad ek loode Munt, toekan. Van Cochim, 190 Er Boefvroeks; de naam die de Portugec- Boe: zen geven aan ee ai Peys. kk feroeks, Casje > kopere Colómboftre Munt op Casje. Ceylon van een ftuiver , Cortmandelfche Munt, waar: van 364 een pond wegen, doende en ie een goude Fanum. oe GEN Curios „ zeker foort van Kiakhoorns’, Cau zynde in Bengalen gangbaar, na'de quan- * titeit die 'er is; 4 Cauris doen een Gon- … da, 2o Gonda een Ponny, 16 Ponnys een Kaon; gemeenlyk doen 6o Ponnys of 4890 Cauris een Sicea Ropy, doch dit ryst fomtyds tot 64 , en Gand ook weder tot 5o Ponnys. ê Ta Patria en Beheet deen 4 Cauris een Gonda, 3 Gonda een Damerie, 2 Dame- rie een Tjadauw, en 4 Tjadauws een Peza, waar van 40 ä so op ‘een RENE gaan. Daboes ‚ tbpere Soucatfhe en Cor Daboes, mandelfche Munt. Duit, is in Holland een agtfte van een Duit. Ff 2 ftuis 452 _MuNTEn, MAATEN EN ftuiver of 2 penningen; wegende ruim 2 engels, doch om de Oost van india zyn ’s Compagnies Duiten met haar merk ge- teekend alleen gangbaar; en zyn dubbeld zoo veel waard , namentlyk 4 penningen, gaande 4 duiten op een oude, en 5 op een nieuwe ftuiver, of IE op een nieuw Dubbeltje, en de halve pro rato: ze zyn meest getrokken op Batavia, Java, Che- ribon, Bantam en Lampong „ doch de halve op Lampong niet, hebbende voor ; dezen op Java en ‘Cheribon door gebrek wel eens 384 ps. of f 4: 16: voor een _Ducaton gedaan, doch thans op de ordi- naire «prys. Kir, … Kippings (zie Pitjes, kopere Javafche) pitgs. a Paifas, kopere Munt en en waard Io à 12 penningen Hollandsch » gaande in 17807 Ór-op een Sicca en 59 op een Souratfche Ropy. dani Peys kopere Souratfche Munt, doen: de daar gemeenlyk 42 een Souratfche Ropy ; ook 6o Pedans of Amandelen; _ weegende-34 33 een pond. Te Amadabat gaan dezelve van 38 tot 42 in eem Ropy. ow e 1 GEWIGTEN VAN INDra. 4S% “Te Denderayapour “gaan ’er so à 6o in een dn de en Wij doet 48 Cauris. Te Kets doet Aetsf Peys 4 Arreeks- Nooten. | Te Hallaar doet ieder 23 Amandelen. Peys, loode Souratfche, gaaf 68 min of meer op een Ropy, e@n doen ieder 40 Amandelen. E … Te Bombay, en by de Portugeezen, die ze Boeferoeks noemen, gaan 80 op een Kopy. Id Pitjes, een “Joode gemengde Munt, waar van ‘er. op Batavia voor dezen 4 voor een duit gingen, doch thans Zyn. zeer niet meer Re, Op Bb doen 8 Boel ib van 5oo ps. of 4000 ps. een Spaanfche Reaal. | Op Cheribon doen die van + tin en # lood gemengd, 25 voor 2 duiten of Tas _ voor een nieuw Dubbeltje, doch dit ryst sp daald „confiderabel. F Ff 3 Op Picjes. A54 _ MunNTEN; MAATEN EN) Op Bantam weegen 6ooo 4 ‚pond s'en gaan 25 op een duit, doch op de Lam» pongs Zyn ze niet gangbaar. arn) _Op Sumanap en op: Javas- gaan de fche Mat. Pities. __Pitjes (kopere Chinafche of Jepanfche)_ ook Kippings. genaamt, gäan in Java’s Oosthoek 405,à 410 voor een ronde Spaaníche Reaal na de cours. Sent. _Seni, kopere Japanfche Munt , doen- de de 6 een Maas. Sesi. _Seni, yzere Japanfche Munt. VYFDE GEWIGBEN VAN INpra. 455 VYFDE HOOFTDEEL. VERZAMELING Vv A _N INDISCHE MUNTEN: Alphabetifche Lyst der Mun- ten, befchreven by de Ver- _handelingen. ND, Een mark is 2 oncen. —- once is 20 Engelse _— Engels is 32 azen. — caraat heeft 12 ien —_ Penning === 24 —= of 233 gren. Door my verzameld, Gewigt __ Est eng. ezen. Car, greine Aurefte, zie Ropy Indoftan. Ana is Js van een zilvere Ropy. Aroe ‘zilvere op Mocha, 34 Amandelen, Go Een Peys, 93 Abatíy, zilvere Perzifche. \ Boontje, zie [tfebu, Boon, zie Codoma. Boat, zie Tical. 91 Bafaroekan, kopere van Cochim, 8% loode de Go een Fanum van Cochim. Boeferoek, zie Peys, loode. if: 19. 13: 8. 8: 16, IS: 5. 1 Coupang (goude oude) van Japan. . . 2 (— NIEUWE) — Crufaad Pottugeefche. 8 26 Chakeron, zilvere, op Mallebar, 28 cen Ropy . / 27 Comachie, Mocha : “20 een Ropy si , ' . | EE 4, | 46 456. Munrän, MAaATEN-EN 46 35 Gewigt Esfai_ | eng.azen. CAE. greiBe Casje, kopere Ceyleníche, 80 een Fa- | num, n oe Cauris, Kinkhoorn, 80 Een Peis, 5128 een Ropy. | Coreafe Munt, zilvere (zie Munt) Cambodiafe zilvere Munt (zie Munt) KR : Calijoen goude van Trevancoor. Chapekas „ Chinafche kopere, Ducaat, Nederlandfíche gekartelde „ . 2: 9.23: ê% dubbelde, Hongaaríche. Venetiaanfche ò a 8x 9 2I ETON A Turkfche k ve LES MOT Kh Pubbeltjes ' n s sede WAL ter AR CA Ducaton 4 AES SEe 1IS-Je Daboes, kopere Souratfche en Corman- delfche Munt van Japáns Staaf koper, Deit, kopere Nederlandfche. Dokader, kopere van Gufaratta. Fanum, goude Cormandelfche, 24 een Pagood - p 5 1:10. == Ragia. == a Cananoorfche. ader Calicoetfche. Tutecorynfche. zilvere Nagapatnamfche, 16 een Pagood. . N ms Cochimfche. Cananoorfche, Goud fyn van 24 caraat, Goude Moor, zie Ropy Indoftanfche. Gulden, ‚Gemonegin, zilvere Japaníche, 76 Gonda, 4 Cauris, Gapolie goude van Paleatchery. ‚ s Itfe- ú GEWICTEN vaN INDIA 4AS7> Gewigt Esfaï ke Br We eng. azen. car. grein, „3 Itfebu, goude oude van Japan « » 2:28. 13: 8. nieuwe : te MNN er tik 7 Itagama, zilvere Japanfche, ook Schuit . 109 : 8. S:kle 82 Iftamballi, goude Turkíche. g Kotfubang goude van Japan . . 2:13. 20: 4. Keizerdaalder . - « aci ie IOEISe Koan, 16 Ponnys. Kipping (zie Pitjes.) N 8 Kodoma, zilvere Japaníche , ook Boon. . ÏI:16,. S$7 6e Louifen (Franche) pag, AE 722 6 __Lax, zilvere op Mocha. gí Laris, zilvere Maldivos, 83o Masfa, goude Atchinfe. eg Mamoedie in Perzien, zilvere. 23 Masfa ; Rett gewigt, 1e% een RopY. 37 Maas van Macasfar goude. 53 Medaille van 't Genootfchap. SA — de Prins, 55 —___——_— van der Parra. 48 Munt, zilvere Coreaíche. A9 — Cambodiafche, So — Quedafche, 63 Munt (Leydíche nood-) 65 (Zeeuwfche nood.) 100 Talichery. 6 Nandiogin. zilvere Japanfche 5 :… 6; 19. 11:2é, 92 Naderi, zilvere van Ispahan. Obang, Goude. 49 Pagood, Goude oude Nagapatnamfche . 2% 7. 20: 8, AI — nieuwe ns. 2: 8. 19: 2e ir Ei Tatecórpie nen VA SNE 7e 10e On 43 mn vie PettoHevefche Sa Tekin Ge 38 Pagood, driebeeldige Engelfche goude), —:-== 20: 8. | F£ 5 39, Pa- 458. MUNTEN, MAATEN EN > 78 79 83 Gewigt Esfaï eng.azen. car. grein& 39 Pagood, goude Engelfche Star. „ , ==: == 19: 2ôe en at | Canariefche, —_— Franfíche Maan, __— Ikeris. Pardaus (zilvere Goafche.)) „ Piftool (Spaaníche)) zt 14e 22:10, G3 des zilver (zie Dubbeltjes.) ELLE Pidang (zie Amandelen.) Ponny, eo Gondy, Paifas, kopere Patnafche en Souratíche, 8 ook Bafaroekan van gegoote koper, met ’s Compagnies merk ; ook Boeferoek, Peys, loode Soùratfche,, ‚64 een: Ropy. | Piutjes, Japanfche zilvere … ij . 2:24. 8: 228 kopere, yzere, Chineefche kopere, Palembangfche kopere, Cheribonfche loode, kopere Tonkinfche, MEEK Quedafche Munt, zilvere, Zie Munt. Reys kopere van Goa, Ropy Zodiac, goude en zilvere. Ropy goude Bataviafche 1765 —_ 1782 .28I9er 19e Indoftanfche à : Bombayfche . er DE ADS Je BRAK Perziaaníche. Hendi . … 7: 2, 23:10. _ Amodi - « 7: 4. 23: 3e Karinksm{che 7: 3. Ti Napaalfche, Bataviafche 1746 „5 22:20. 11:15. IJ65 ‚ h& PUO ES FS: 1782 Blu 85 TGe TOS ten Sicca Bengaalfche . 7:18, 11:20 Herfenne —— of oude N, < @ han | @ ENE 1 SicCa,. ó9 89 68 GewiereN van Inpiá. 439 Ropy zilvere Berigaalfche Arkat Arkacs Pm enntd _—_ ——= Cormândelfche —_—— ——— Souratíche _ —__ Perziaanfche mem —_— Goafche, ___ Pondicherifche Ennn dede Amen Nad 6 . —_ —- Bombaifche Calatingafche. Napaelfche, —_—— Haidernaik{che. me ee Patnafe, Biljaen, _—_— —_— Elahy, mengelmoes, en gedeeltens, Reaal, Spanfche vierkante « mmm gmg ronde, 8 mt Pamm aes nme __ zeer had eeen ‘Ryder, Nederlandfche Rey 8 in een maffa gewigt. Ragia goude van Cochim, Rafie kopere van Masquetta, Schuit (zie Magama) Schelling (zilvere } jn, 6 Silver (fyn). Stuiver x Sirmabab goude Turkfíche, Tanjas kopere van Goa. Tail (zilvere Cbinafche) „ — ___— Japaníche Tical ( —= Siamfíche) . Tare van Mallabaar, Tonkinfe Munt (zie Munt) Pitje, Wintin kopere van Goa. Zeni (zie Pitjes. ) . < ee ë ms es r . .. _Gewigt … Esfai &ng. aZen. ‚Car. greile … Ear zj Ea 3 Ï I pi Je nt en, TIK er kp „Oe SOZ FRL UI Ro AA arke bki A) 7:21: WSer werde. IIR 7 :13-,IE8 08) ie, II: 847 in, II Ön in IL Bi rl e Î vj Ere EE te, GTG. 28E Ee 22: 3. ies, LO Be ern OOTES Hi MANS 460 Murren, Maaten EN MANQUEERENDE. K Lax ? van Mocha, zilvere. Aroe Cruzaad, goude Portugeefche, Dubbeltjes. Ducaton. . J Duit. « +3 Nederlandíche, Gulden. e ") D " Ryder... . Guinée, Engelfche.- Louis, Franfche, onde Japanfche. Piftool , Spaanfche. Ropy , goude, 1782. Zodiac- Ropyen. Maan - Pagood. | a … T WEE- | GEWIGTEN VAN INDIA. 46% STWEEDE DEEL. G E W IG (4 E N Ie RE N _M A ge T E N, | I. de vernis: over de Gewigten en Maaten, zullenwe eerst handelen over de ongelykheid der zelve, en haare intrin= fieque. waarde’ toetfen aan de oncen. _ In de tweede plaats de geene aanhaa- len, die by de Compagnie in gebruik zyn. En dan die, welke onder Particulieren cours hebben, „EERSTE HOOFTDEEL. __Dezelve onder elkander wergeleeken. Het gewigt van Goud is een mark van 24. Caraat, ieder van r2 grein; @n van Zilver 12 penningen, ieder van 24 grein; dus is een Esfai mark altoos 288 greinen, en ieder grein- 16 kleentjes. * ’ Daar #óe Montrer,” MaarENGER shr En 1 heeft hos Munt Gewigt e 1 ond, doe 2 mark’ of eL “12 lood. a mark. … zb ah "ti he sn dz once ..f. 2d erigels tas 4 z engels eens Berline . pe En 1 troisken „ . 2’ deursken , 8 I deursken „2 azen. Trois- eG MA 160 pofid: has Gewigt. _ Ren pond, 2 mark, 16 oncen, 32 ak f „Een once 20 eee ef ’ <_ Een engels; 32 ‘azen. Ar oe en Hollandacht Trois „gewigts mati 4 brou wigten. tot 7 lood. _Batavias Reaal gewigt > „van é4 reaal tot 5; reaal. «„Chinaas: Taìl gewige,” «> % Catje is 16 Fail, AE Een Tail, 1o Maas. _ Een Máàs, ro Condryns of Zaga, waar van 3 een vier-en- twintigfte reaal of 72 een reaal fyn. > re Japans Tail gewigt…, … …— Een Catje is 16 tail. Ken tul is zo maas, … ie Een maas to condryns, doch zeer vers _ £chüllende in zwaarte met de Chinafche, Een GEwIiGTEN vaN Ini 468 Een Hollandsch Goud-Gewigt; verdeeld * in 8. lood. \ i —_ Of S engels. nr ii en teln STE vele a AI U mg Eames : Een Doos, waar in 4 engels. Ti Een Munt-Gewigt van Louie, Duca< ten, Gunées, Enz. Een Juweel-Gewigt van 400 tot „4, câe raat. Apothecars Gewiit 5. once, 8 Drachma. sG. half once, 4 Drachma. N 864 Munten, MAATEN EN „73 Drachmâ, iss’ Sérupel. E. Sciupél8 nt Blashioy C. halve Serupel, Goude en Zivere Toets. Naalden. TWEEDE HOOFTDEEL. Vergelyking met de Nederlandfthe. veeeps-Een Last word in ’t gemeen genomen “op 40oe Hb. en ftaan by bevragting gelyk metde 2 Ton in Engeland en Vrankryk: | Een Kelder.met 15 flesfen Drank … d . weegt Iro Een Kast met So flesfen „Rozewatör- pn. mmm 100 Een vat Vleesch - 750 Een vat Spek 2 —_—_ 470 — Een vat Boter. —_— 420 — Een legger Drank weiter Ml ren Een aam == os imke DO Een bottel Wyn... Clie den Een vat Teer . rte SG pe ‘Een Chineëfche plank .—n ss Een balk panjang Lima . —— 100 — Een kist Nagelen 18 Een Kabeltouw van feven duim K j mn IISO — GEWIGTEN vaN INDIA. 465 Een Reep lang 120, 8 voet 5 duim . ‚ weegt _ Een Yzertros van 14 of Steng. - / R Een zwaar Touw van 18 Hduim” ii Een hoed Smeekolen. Ren last Tarw 46 maten van Ss gantings : Een — —-— aande Kaap vS mudd.-a 175 ee Kanon Metaal van 36 … —— SP NN Manas LS aen en er }2 dd 8: rme FIRE 6 PE eneen emennen, Een Last 2000 pond. 759 6oo 8920 2370 3166 3190 6500 4500 3600 2400 1600 1200 ib mede, Een Last is 27 mudden van 4 fchepels of 3ó zak ieder van 3 mudde; de verkoop efchied op een bepaald gewigt, welk de Verkoper verpligt is twee dagen in {tand te houden. _1 Zak Poolfche Rogge. houd 116à124 Tum Pruisfche= «II 122 L — Kaapfche—=— «127-128, 1 Zak. „IV DeEeL, Gg Ballaft. Koot, \ 466 MunNreN,; MAATEN EN 1 Zak Poolfche Tarw’ . houd 120à1 zoi5 I — Zeeuwle —_ , == l24= 130 TL —: Käapfche Saer (en 138 1 3 Eman GarSbene oe mmm, Bf QOm „By verkoop in ’t klein word een Scheepel nog verdeeld in 4 vierde vat van 8 Kop. | Alle Graanen worden verkogt tegens een zeeker getal '‘Goud- Guldens van 28 ftuivers per Last; alleenlyk Boekwyt; Erweten en Boonen tegens ponden Vlaams van 20 SenellinBen. / EenLast- Zen Last Teer, is 13 Ton. Teer. EenLast_ Een Last Haring, is 14 Ton, zoo als Haring. ze uit Zee komt ter verzending, en men koopt ze op 13 of 12 Ton, Een _ Een Schippond is goo #6. de 20 Eske tel pond à rs tb: Hennip, Vlas, Touwwerk, BO en meer andere Goederen, worden ad dit Gewigt VERAN | EenCen-. Een ord is 1oo pond. tenaar, | | Een Centenaar “te Londens is vier Quarters. van 28 ib, welke 112 pond | St= GEWIGTEN VAN INDpiA. 467 gelyk {taan met roe; pond te Amíter- dam. _ Een Honderd (Zout) is 404 maaten, Een die omtrent 7 Last uitmaaken; 25 mooy ie te St. Ubes, maaken 100 api te Am- fterdam. | Een Aam ( amai) is 4 Ankers, Fen 64 ftoopen of ‘128 mengelen. An à Een Anker, is 2 Stekan, 16 menge- Een len van 2 pinten of 8 musjes. Anker. Een Oxhoofd behoord te maden” 192 Een Ox- mengelen, doch houd het nooit. hoofd. Een Viertel (Brandewynmaat) is 64 Fen mengelen, de verkoop Be by zo Viertel Vierzels. Een Aam (O1 ymaat) is 120 menge- Len len. van 8 musjes. Aa, — Hen Oak (Traanmaat) is 12 Ste- Een kan van 16 mengelen. oen Een Smalton, is 96 mengelen. Een Smalton, Ee Ton Bier, is 128 mengelen. _— EenTon , Ge 2 „Een? Een vierde deel, 468 MunNteEN) MAATEN EN © Een vierdedeel Hollandfche Boter zis 8o ib netto; naar Indiën gaan agtendee- len van 40 fb, men heef: ook zestienden of kinnetjes van 20 ib, DeBank De Bank te Amfterdam, neemt de te Am- fterdam Hollandfche goude Ducaten aan tegens 'f 355: 13: - 't mark, de Spaanfche ftuk- ken van Achten, ook de Mexicanen en Pilaren tegens f22:13:- ’t mark. Goud of Zilver in Baaren, word niet dan ín buitengewoone omftandigheeden aangenomen; de agio van het Bankgeld is gemeenlyk tusíchen 4 en 5 per cento. _ Aar de Kaap de Goede Hoop , word de Tarwe voor Nederland van de Boc- ren gekogt, by-de Wagenvragt, tegens 18 Ryksdaalders, Een Wagenvragt is 10 Zak, ieder van TJ mudde Amfterdamsch , en moetende weegen ten minsten 180 ib, DERDE GrwIeTEN VAN INpia: 469 DERDE HOOFTDEEL, Notitie der Maaten en Gewigten, in gebruik voor ’s Compagnies Goede- ren; als; Ambon, Nagelen in Zakken, de Baar Ambon. wan S5o ib à Rds. 56: -. Moer: Nagelen in Zakken de 550 ib 28: -. Hartshoorn in Bosfchen (a). | _ Banda, Noote Muscaat kost 135 pen- Banda. ning het pond. Foely by de Soekel van 17o fb de 6 tb 8 ftuivers. Paerl d'Amour= Schulpen in kasfen by ’t pees (L). Lernaten, Goud, ’t Reaal van 20 Ca- Ternate, raat 5 grein, à Ryksdaalders ro: - (c). Macasfar, Slaven à 6o Ryksdaalders. ma- Sapanhout Bimas à So ftuivers de 125 casfar. bd). | Ti. In de Memorie van Menage, 1 Mey 1753 en Refolutie 23 July 1753 pag. 2, en die van 9 Mey 1775 Pag. I. (b) Dito 19 en dito pag. 2. (c) Dito pag. 28. pag. 2. (d) Pag. 26 én pag. 3- Ge 3 \ 479 Murren, Maaren EN Timor. Timor, Wasch by ” ’t Picol 16% Duea- tón. Sandelhout (€). Su- beende Wes- Kust, Goud van 20 Ca- seh, raat à 18 Ryksdaalders. Peper à 6 Rykse Kust. daalders de 138 t5. Campher Baros, Ben juin (/). Siam. Siam, Goud f aa: -. de Tical van 23 | Caraât gehalte.“ Sapanhout à fa to. de Ioo ib. Elephants- Tanden van 3e ib, het pond f 1:13:- (2). Java. _ Fava, Ryst gecontraCteerde à 3400 ö de Coyang f29: 14: -. Catjang de Coyang 3400, ib Contingent f 49: 10: -. Poeder- Suiker in Canasfer met 30 ib tarra, ’t Pi- col äà f 6:8: 11. Indigo in Kisten, 't Pi- col f 165: —: -. Peper Zwarte de 125 ib TAZ Lange Peper by’ Picol in Zak- ken f11: 17: 10. Staart Peper by ’ Picol in Zakken fur: 17: 10. Cardamom Java in Kasten, de 100 ib f so: —: -. Mos- tert, ’ Picol f'24: 15: -. Aard-Oly. de Kan f—:4: 15. Zout by ’t Last van 58 ma- ten à 75 ib f 14: >: «. Alpe | a- Ce) Pag 44 en pag. 3. (f ) Dito pag. 46 en pag. 3. (£) Dito pag. 53 en pag. 3e GEWIGTEN VAN ÍNDpIA, 473 Balies Contingent, de Kan à f 3: 11:4. Catoene Gaaren in Baalen ; by ’t Pícol f 89: 10: 8. Tammaryn in Balies by % Picol voor Ryksdaalders 4: -—… Coriander de 1oo bf 1: ro: -. Casfia Fiftula de 1oo fb f 30: —:-. Houtwerken na de grootte (). Cheribon, Coffy de ras tba 27, Duca- Che- ton * Picol. Suiker à 24; Duücaton ’t Pi-tibon, col, Arreek à 277, Ducaton ’t Picol (ú). _ Bantam, Peper by de Baar van 375 16 Ban. à 15 Spaanfche Reaalen. Capok in Zak“ ken, Kyksdaalders 23 ’t Picol Ck). Palembang, Tin in Schuiten, by ’t Pi-parean. col van 125 ib à ro Spaanfche Reaalen. ba s- Cajang- Matten, ’t 1oo f 4: 1:-. Peper ‘t Picol 125 ib à 8 Spaanfche Reaalen, _ Drakebloed 28 Spaanfche Reaalen de Pi= col van-a25 ib (1). Banjer, Peper by tPicol äàf 16: 5:54 Banjer. ar ig= (Ch) In de Memorie van 1755. pag. 5 (5) Dito pag. 29. (k ) Dito pag. 33e (3) Dito pag. 37 | | G5 4 472 MUNTEN, MAATEN EN Diamanten, ’t Caraat van f 14: tot fB etn} Ma: _ Malacca, Tin aan Zeugen , kosten- lasca. de de Baar van 32 ib f86: 8:-. Tin in Inktkookers, de Baar van 34 ib, ’c Picol f 91: 16 -… Sago in Kisten. Geele Aar- de (ú). China. China, Porcelynen in Kasfen. Droge- ryen. Stoffen. Nankingslinnen in Kas- fen (0). _ Japan. Japan, Staafkoper in Kisjes de 100 ib Th. rs. Campher in Balies, de 100 i Th. 23 (p)- Ceylon. Ceylon, Cancel in Baalen, bruto 94 netto 8o ib, koft de Baal Ryksdaal- ders ro: 7: -, en aan de Manillafche Kooplieden verkogt voor Ryksdaalders 216: 32: —… Cayer by de Bos van 24 ib. Salempoeris grof gebleekt, lang 22, breed 14. enz. (4) Bene (m) Dito pag. 4x, (n) Dito pag. 45 (es) Dito pag. 53, (pn) Dico pag 6L. (2) Dito pag 65: GeWIGTEN VAN INDIA 47% Bengalen, Salpeter in Zakken à f 7: 16 Ben de roo tb. Amphioen in Kisten à 150 tp, galen: netto à f 390 de too tb ieder. Geras- fe lang 36, breed 2}, t Pak 80 ps. Goe- nies f 23: 3: 4 de 1oo ps. Pakgaaren de 100 ib. f 24: 14: 8. Zyde Stoffen. Chit= zen (1). | Mallebaar , Perzifche Zwavel- Aarde, Mal, f 11:- de too tb. Zwarte Peper, 5 ftui- vers ’t fb, Roode Perziaanfche Aarde (s). Cormandel , Rogge - Vellen , ’t Pak à_ Cor- 300 ps. Lywaten, Guinées gemeen ruw Ferdel lang, seelle 1, ’t Pak à 40 ps. Guinées, bruin blaauw, lang soel 14 ’t Pak à 40 heele of 80 halve, Salempoeris fyn ge- _ bleekt, lang 32, breed 24 Cob. ’t Pak van roo ps. Salempoeris gemeen, ’t Pak van 89 ps. Baftaas gemeen gebleekt, lang 33 breed 24 Cob. ’t Pak à 80 ps. Parcallen fyn gebleekt, lang 16, breed 2: Cob.;, ’t Pak à oo ps. Parcallen gemeen, ’t Pak van 160 ps. Moeris gebleekt, 14 Caal, lang 18, breed 24, ’t Pak van 100 ps. Gingan Casfa Chela, lang 21, breed 24 Caal, ’t pak van roo ps, Gingan Dron- | san » (r) Pito pag. 93. (s) Dito pag. 137. Ges ,& 474 Munten, Maaren EN gan, lang 16, breed 2 Caal, % Pak leo ps. Zeyidoek ruuw, lang 36 ‚ breed 14 Caal, *t Pak so pees. De Namen der Lywaten op Ben- galen, Cormandel, d'Overwal van Ceylon of Kust Madura, Mlallebaar en Souratte. De Lywaten worden in de volgends foorten onderfcheiden; als: Guindes, word weder van 8-à 24 Caal ebde bndertsheidenl ven of Toenan van wit- te Cac Koen. Moeris «<. _. van r4tot 24 Caal Secruton. Bafta. Gingan. „Keeper. ‚ _Parcallen. Salempoeris. Otizaal. … EE Solagesjes. Betilje, Casfa, Doerias. Tjangan. _ Vlaggedoek, « _Gerasfe., Tjerindaan, Malmole, Nam- Ens GewierteN VAN InntA,. Namfoek. Chelas. Cambayen. Photas. Gingan. Roemaals, Neusdoeken. 475 19E Ge- weeven van ge- couleun de Cas: toen. Chitzen op gcheel Noord Cormandel , can. | Bengalen en Souratte. Patolen. Chitzen op Zuider -Cormandel, Serasfen, Tapies. Spryen, - Rokken. Blaauw: „Rood. Zwart. Armozyne Alegia. Bodedaar. Atlas. Soesjes. Sigtermans- Sayen. Oetema. „te op wit „ Lywaat. IV. … Ge- fchilderd ep wit ‚ Lywaats Ve Ge- « verwd „op wit Lywaat. VL. Gewee- ven Zy- dE, daa, E Gewee- ven Zy- de met Goud. TANGER Geweegs Paver Zye 476 _MunrEN, MAATEN zn de en Patola, Catoen, Mo ga, ix.” Badela. _ Genaaid Tjerindaan. met Goud. Sou- _Bafta zwarte breede, lang 23, breed kata. IEenz., ieder Pak so Pees. Niquanias- fen, lang 133, breed 14 enz., roo ps. ’t Pak. Deckens, lang 4» breed 22 enz. 40 pees ’t Pak. Vlaggedoek, lang 2o, breed 1,7 Enz:, roo Pees ’'t Pak. Patolen (4). Rerziën. Persziën, Cachou in Kisten, f42: 6: - …de roo ib. Etter van Rozen, f4: 2:- de Tholen. Zegel-Lak in Mandjes, f 360: de roo tb, Galnoten in Baalen, f 48: de zeoib. Gum Arabicum in Kasfen, f 48: de Ioo ib. Zeep in Kisten, f ro: ro:- de 1oo ib, Roozewater in Kasjes. van 25 flesfen, f 360: de 1oo flesfen (u). Kaap. Kaap, Tarw' à f 120 ’t Last van 3200 ib (7). | Bata- (Ct) Dito pag. 153. (u) Dito pag. 16r, (v ) Dito pag. 165. GawicteN VAN InpiA. 477 Batavia, word ingekegt (a Koffyboonen, ’t Picol 6 meden. Catoene Gaaren. Indigo: Peper Palembang . 6 Ryksd. ’t Picol. Sapanhout Siams . Wan Min Banos «AE ER eben ad | ad Gember geconfyte zt —_— Zuiker-Kandy u”. : Jp ee Zuiker- Poeder . 44 EEE: Pd Notitie der Maaten en Gewisten; die in Indiën in gebruik zyn. __ Batavia heeft de Coyang, Last, Kan ; Batavia: Legger, Aam, Kit, Gantang, Tjayang, Takkar, Laxa, Tombak, Pantjar, Vaam, El, Pond, Picol, Catti, Goud- Gewigt; Juweel- Gewigt ‚ Tail„Gewigt , Brood- bakkers- Gewigt, Bak, Hoed, Vorm, enz. Amboina , Baar, Barotti , Gantang 4 ait Coyang en Picole cin. Banda, Picol, Soekel, Baar, Coyang panda, en Catty. | Ternaten, Last, Coyang, Bamboes, Ter Gantang, El, Kan, Roede, Picol, Ka- "4 baan, Barotci en Goud-Gewigt, Ma. 478 Munten, MaarEN EN Ma- _ Macasfar , Coyang, Last, Gantang, _eslar. Kan, El en Picol. Banjer. Banjer, Goud- Gewigt en Gantang, Timor. … Timor, Baar, Coyang. Palem- Palembang , Baly; mastes Goe’ ak, bang. _Picol, Catty Goud- Gewigt. China. China, Tail, Picol, Catti en Gouds Gewigt. (Japan. SFapan, Itje ;- Picol en Goud - en _wigt | Ma- … Malacca , Coyang , : Gantang „ Picol, lacca. Parra, Last, Kit, Kan, Roede, Voet, Elle, Goud-Gewigt, Baar, Kips, Bi- door, Koker en Canasfer. | Suma- _ Sumatras West- Kust, Baar, Coyang; Was Catje en Goud-Gewigt. West- J Ss Kust, Ben. — Bengalen , Maon, Ceer, Goud- Ju- galen. weel- en Paarl- Gewigt, Ges , Cobido; Pak, Marado. <_Cor- _ Cormandel, Baar, Candyl, Canralium, mandel. A monam, Maon, Ceer, Coyang; Par- ra) | GEWIGTEN VAN ÍNDrá. 479 ra, Cobido, Ges, Goud- en Juweel- » Gewigt. | | Ceylon, Baar, Amonam , Coyang , Par-Ceylon: | ra, Cobido, Pot, Pak, Anam, Catty. Mallabaar ‚ Pond , Parra, Modit en, Mak Coyang. ie Souratte, Candyl, Maon, Ceer, Jard, Son Ges , Goud- Juweel- en Paarl- Gewigt, “*® Phorra, Palie, Baar en Frazilla. Kaap de Goede Hoop, Last, Aam. Hoop. Fava, Coyang, Picol, Catje, Gan- Java tang, Takkar, Kan, Vaam. | Cheribon Coyang » Kan, Gantang, Chec Sanga, Tjajang, Roede, et, Pond „tiboa. Picol en Catje, Bantam „ Coyang » Gantang , Picol,_ bi Catje, Baar en Goelak, | Te PRN 435 Munten, MAATEN EN VIERDE HOOFTDEEL. GE WIGTE N E N MEGA: Aiden EO Me Aam. Zams is een Vat; dat in twee halve verdeeld word, en 6 Aam doen een voe- der wyn; by de Edele Compagnie houd een Aam, diep ‘22 duim, 103% kan van a pintjes, uit Nederland komende; doch word in de Dispens ontfangen voor 97 kan, en weder verftrekt voor go kan van. Io musjes ieder; en onder Particulieren by verkoop, item aan de Kaap de Goede Hoop op 97 kan gereekend. Amo- _Amonam, Areek is op Ceylon en Cor- nam. _mandel 2oooo ps. Areeks - Nooten. Annam. __Apnam, is op Ceylon 240 pond pady. Baal. Baal, een Baal Coffy van Batavia na Nederland gezonden wordende, weegt 259 ib netto, Ken dre GEWIiCTEN VAN INDra. 481 Een Baal Peper word by de Compagnie in Nederland verkogt voor 440 ib. Een Baal Caneel voor Nederland op Ceylon afgepakt, weegt 8o fb netto,-94 ib bruto. Daar of Bhaar, is op Malacca cen SC- Baar of wigt van 3 Picol, 3oo Catjes of 375. ‘fo, Bhaar. Een Baar Peper in India is 375 pond. Een Baar Tin op de Maleydfche Plaat- - zen by Malacca, is 240 Tampangs of Ko- kers, 12o Bedoors of 8 Kips, zynde een Koker omtrent een Catje, dus een Baar Fin 3oo ib Hollandsch. Een Baar te Mocha is 15 Frazill of 405 pond Eiollandsehn RA, | Op Bantam en. Lempong-is een Baar Peper 2oo Goelak, of 375. pond, doch op Lampong, Toulang,- Bauang en Poc- ti, is de Baar, die 375 ib weegt, ver- deeld in-25o-Goelak. | Op Ambon is een Baar Nagelen 5o fb Barotti of sso pond. IV. Dezer. we ELI Op Bak, Baly. | 482 Munten, MAATEN Er Op Banda is een hal Keje ach Ban- 4 da, van omtrent 54 ib of 571; ib Ook heeft men Baaren in de Moluccos van. 200 Catjes, ieder van 34 ib of 625 ronden. Op de West-Kust is een Baar Peper aso Catjes Maleydsch. van 14 ib of 330 Catjes China van 14tib, dus 4125 pond, Op Cormandel en Ceylon, is een Baar of Candyl is BRE, of twee Canta- um. Op Timor is een Baar anduihoues &c. 5 Picols of soo Carjes China, zynde Pi pond Bak, Maat van de hhm oenen en Scheeps- Ballast in India, zynde 12 voet in ’t vierkant, en 6 voet hoog. Baly, algemeene naam van de Maat, waar. mede de Graanen gemeeten wor- den, doch op Palembang in ’t byzonder; is de Ryst- Baly van 6o -Catjes, zynde 8o Balies een Coyang van 6ooo fb Hol- landsch. Bam- Ga tëres N VAN INDta. 483 Bamboes , is een Ternataanfche Ryst- _nem- en Zout: Maat van rá ind boes. Op Sumatra, ht: Maat van 7: pond, en een Oly- Maat van 3 kan. £ _ Barotti, is op Ternaten een Gewist Bá- van tt pond. Bels Bidoor , is op Malzeca 2 Kokers, ( zie Bidoor, Baar ) Bos, Een Boskayer weegt 24 pond. _ Bos, | ie A / Besche Bogchmdgt, (zie Roede) j maat. | Brad: Gewigt , is op Batavia gerégu- Brood. leerd op de Nederlandfehe voet ‚ moe- Gewigt tende weegen 44 pond, en met zyn wa- terlood 23 “pond trois. Caal, daar de fynheid van het Lywaat Cal, na gereekend wordt; ieder Gaal is 240 draaden. Canasfer , is by de Compagnie 3 Picols Ca of: 375 tb trois doende op Malacca go jp aster. tarra. Candy], is op Souratre een Gewigt van Candyl, Hh 4 | 20 | 484 MunNrTeEN) MAATEN EN ao Maon ketsja van 40 dubbelde Ceeren, of 10 Maon, pakka, van 80 enkelde Cee- ren, dus is een Candyl 697 pond trois. Op Herria is een Candyl 7 Maon ketse Jas of 2414 pond. Hd Bombay is de Candyl ao Mâon, of 703;3 ib, ook 10 Pherre. Op Bazyn zo Maon ketsja of to maon Pakka. Op Kets en Hallaar 2o Maon of 560 15. Op Cormandel en Ceylon is een Cane dyl of Baar 2 Cantalium, of 480 pond. Een Candyl-Nely op Cormandel is 20 Maaten, en 3 Candyl 5 Perra. Cantalium , is op Cormandel een ge. CantaeWigt van 240 ponden. lium. B Tail Casie. Catje, is altyd een gewigt van +4 Pi- Carsc.Cal, doch is zeer verfchillend, zy nde een catje China 14 fb op Batavia, Malacca, Bancvam en Java, in gebruik, zynde ver- deeld GEWIGTEN VAN INpra. 485 deeld in 16 Tail, en dceade 100 Catjes een Picol China of 125 pond. Op Ambon is een Catje 14tb, dus een Picol 120 Ï. Een Ens Banda, is 44 Catje Chinees of 54 ib. ed In de Moluccos heeft men ook Catjes „ van 34; Íb Een Catje Maleydsch op de West- Kust is 14 ib, doch een Catje Baros 3 ib. Zie verder Baar en Picol. Ook is een Catje Zyde op Ceylon 20 Streng. J Ceer, is in Hougli een gewigt van 5 Maon en heeft 8 Pa een Ceer, weegende Ceer. een Ceer Catta 17, ib; een Ceer Bazaar 1% ib, een Ceer Pakka 127 ib, ook is die Ceer 16 Sjatak. Op Souratte is een Ceer Ketsja of en- kelde £?, en een Ceer Pakka of dubbeide 35 ib, done too enkelde of so dubbel- de Geeren 86: ib Hollandsch. Op Cormandel isde Ceer 17, tb voor Hh 3 210 486 MUNTEN, MAATEN EN grove Waaren, en } ib, voor Specerven. Chioup. Chioup, is op Malacca een gewigt van Ir; pond. | ) Cobido. Cubidi. is op Malacca 14 in een Hotl- landfche El, de drie doen 2 Ellen. Op Hougly r voet, 5 duim Rhyn- landsch. _ Op Casfimbazaar «Elle Hollandsch of 13} puntos. De- Bazaar Cobido op Casfimbazaar is 4 Elle Hollandsch, of 113 Puntos. Te Denderayapour is dezelve 16 duim Rhynlandsch. ‚Op Cormandel en Ceylon, zyn 3 Co- bido 2 Elle Hollandsch, dus een Cobida 3 El Hollandsch. Con, _„s(zie Tail’) s. -_Czie Ges) Coyang. Coyang, Ryst Gewist van verfchillen- de zwaartte, loop. nde ‘by ’s Compagnies Boe- _GEWIGTEN vAN- INDIA. 437 „Boeken byontfangst op. Java voor-3seo ib trois 3.dezelve word aldaar in de'Sche- pen.afgefcheept voor 3400 ib, op Bata- via. uitgeleeverd,voor 3300 ib, door de Adminiftrateurs aldaar weder na de Bui- ten Comptoiren afgefcheept voor 3200 db, en op de Buiten-Comptoiren ’uit- ‘geleverd voor -3 roo 155 zoo dat de Coyang Ryst by de Compagnie op de Buiten-Comptoiren gereekend word op gooo Ìb trois , namentiyk , die haar Rysc op Batavia ontfangen, als Ternaten , Am- bon ; Banda; Malacca, Timors de Kaap, Ceylon, Cormandei, West- Kust, enz, echter met verfchillende bereekening:s want op Cormandel doen 80 Parra van 37: Íb een Coyang van 3ooodb; op Cey-- lon 75 payra van 40 tb, een Coyang van 3090 tb; op de West- Kust, doet cen Coyang rt Land, 40 Maaten of goo Souratta ‚ieder. van 33 ib, zynde 3aoo pond. 4, ni _ Op Ambon doen 666% Gantang van 44 ib, een Coyang van 3ooe pond; op Jamby zooo Gantangs van -3: ib, een Coyang van 3000 Î. Doch seen Coyang \Ryst word wider. den Inlander en Particulieren op Batavia Hh 4,0 boor gen Coyang. 488 Munten, MAATEN EN gereekend op 27 Picol of 3375. ltd Op Palembang op 6coo Bonths op Jamby 800 Gantangs van 3 pond, of 2400 ponden. Op Malacca doet dezelve 8oo Gan- tangs, 80 Maaten van 6o pond, of 4800 pond, en by gewigt 40 Picols, of Sooo pond, ook 120 Parras. van 4o pond. Doch een Coyang Catjang met dezel- ve Maat gemeeten , houd dit gewigt niet, maar 4600 pond. Op Java houd dezelve 28 Picols of 3500 pond, Op Sourabaya, 3750 pond. Op Cheribon , 3500 pond. Cp Bantam 2oo Gantangs, ieder à 8 Bamboefen ; ieder Bamboes twee Klapper- doppen van ag Catjes , dus-een n Coyang 8ooo pond Hollandsch. Covang, Zout- Maat, houdende by de Compagnie op kembang 58 Maaten van 7s pond of 4350 pond. Doch GEWIGTEN van INnDta. 489 Doch op“Sourabaya 40 „Maaten van - een Picol of 125 pond, zynde 5óoo pond. " Op Bantam 27 Picols of 3 375 pond. Op Banda 40 Maaten van 75 pond of 3000 pond. | k _ Op de West- Kust so Maaten van 16 „Saucatta. 7 Doch op Baros 450 Saucatta, En Op Cormandel 1120 Maaten > waar van 14 een Parra maaken 5 dus, is een Coyang Zout 80 Parra. Doefon, Ambonfche Nagel- Tuin van Doefon 100 Boomen ‚ volgens de bepaaling “in 1776. El, is een Nederlandfche maat van EL 26+ duim Amfterdamsch, of 27 duim Rhynlandsch, zynde op Malacca 14 Co- bido. | De Fngelfche Elle of Yard is 14 enz. Hollands „en de Franfche El of aune 135; Hollands. _Hhs oi Fra " Ges pf Cos. 490 _ MuNTEaN, MAATEN EN Frazilla, Is tot Mocha 3 Baar of 97 pond. | Gantang ; Ryst- Maat, doende op De- tavia 194 pond, of 230 op een Last van 30664 pond. | Op Macasfar onder den Inlander i is een ‘Gantang 73 pond, doende 400. een Last van 30664 pond; doch by de vertiending van de Compagnie aldaar, doen dezelve 11} pond, om de overmaat te vinden. Op Palembang doet een Gantang 6 Catjes, en 800 Catjes een Coyang van Cooo pond, …_ Op Malacca 4 Chioepen of 6 pond, en in natte Waaren 2: kan. Op Ambon is een Gantang 4: pond. Op Jamby 3 pond, en Op Banjermasfing is een Gantans Pe. per 16 Catjes, of 20 pond, Ges of Ces, Lengte=Maat „ zer ver- fcheiden , doende op Hougly 1,% el Hol- landsch of 2 voet ro duim Rhynlandsch. | In GEWIGTEN vaN INpra. 497 _ In Patna 14 el Hollandsch. EAT jad Doch de Ges- Alcatif, daar de Tapy-’ ten mede gemeeten worde vore vierkant. | „| ‚_< Op Bombay 1; Ges Sourats. Op Souratta 174, el Hollandsch, ook sa Tesfo, doch de Bazaar Ges } el Hollandsch. h, Te Decca zyn ’er drie foort Ges, Sic- candria van 14 Cobido, Ges Bazarie van 2: Cobido, en Ges Koetica, van 2} Co- bido. | Te Brootchia is derltp ij el Hol- lansch, doch de Bazaar Ges #35; te Ama- dabath 425 el Hollandsch, Ges in ’t Ryk Hallaar, is een Tesfoy- kleinder als die van Souratte, dus 1000 ellen in de eli n Kets en Hallaar, 962 el Hollandsch. | _Ges Mocha is 1: der Souratfche , of 22 Pes duim vn. Ges op Cormandel r Hollandsch. soin 4 ; Goe- 492 __MunrtEN, MAATEN EN Goelak, Goelak, Peper-Gewigt, waar by de Koning de Peper van zyn Onderdaanen ontfangt, is op Palembang 14 Catje, dus Tooo Goelaks 1250 catjes, of +2 4 Picol. Palembang, ook 1562; pond Hollandsch. Op Bantam en Lampong, doen zoo Goelaks 8 Picols, of 375 pond Peper. Goud. _ Goud- en Zilver- Gewigt, word by de en Zil ver Ge-COmpagnie overal gereekent met een wigt. pond trois, zynde 2 mark, een mark 8 oncen, een once zo engels, een engels 32 azen; dus is-ro engels een lood of + pond, dat vervolgens na 't mark fyn ge- reduceert word na ’t gehalte; doch onder den Inlander word het zelve op verfchci= de wyze verdeelt. Op Batavia heeft 1 pond 2 mark, zr mark g reaalen, Ir reaal 48 ftuivers Zwaarte. Op Palembang is een Tail 24 Reaal, en zo Tail een Catje. Op Malacca is een Catje Goud so Tail of 34 reaal, dan wel 37 mark, een mark, ss Tail, of 9 Reaal, ‚ Een GEWIGTEN VAN ÍNDprA. 493 Een Tail 16 Maas, een Maas 4 Cou- bangs, een Coubang 2 Boefoes; een Mat 23 caraat, weegende een tail 4 kopyen. _Op Bengalen is een Thola Pakka 12 „Masfa of 1 Ropy, zynde 24 Anas Sicca zwaar 245 Thola Pakka is een once Hol- landsch fchaars. Een Masfa is 8 Retty, een Retty 4 Nely , een Nely de zwaarte van een __Ryst-Korl in de bast, Een Thola Katja is 't gewigt van een atie Ropy, of ro Maas 2 Retty; dus is n Masta 23:3 aas, een Retty 3 azens 8 een Nely 2 aas. | De Thola word daar gebruikt voor Goud en Zilver; voor 't Goud weegt de- zelve zoo en als de goede Sicca Ropys zynde 7 engels, 34 aas; voor ‘t Zilver zoo veel als de Zilvere Sicca Ropy, zyn= de 7 engels 182 aas. Op Patna weegt een mark e1l Sice ca Kopy. Op Come 72 Pagoden. | Dad A 494 MUNTEN, MAATEN EN dn nF a nd _ Op Souratte is een Ceerketsja 3 5 T hola, Á de Thola 32 Waal of 12 Masfa, dus een Masfa 23 Waal of 8 Retty, en een Ret- ty 4 Nely, ook 24 Thola een once Hol- landsch, dus een Ceer ketsja 14 oncen. Op Brootchia, is de Ceer 36 Thola, 2: 22 Waal, dus > Zwajren als te Souratte. Op Bombay maaken 6 Sjouws een Grein, 24 grein een Waal, 40 Waal cen Thola, dus 32 Thola of 4o Waal, 12 on- ce trois, Op Mocha doet een Wakeya ro Caf- laas, zynde een once 184 aas. of 145 once, en een Cafla 16 Crats; dus is een mark 7 Wakeya, 7 Caflaas en re Crats. Op Bantam is een Tail 25 Reaal. Op Timor is een Tail ro Maas, een Maas roCondryn,en een Tail is13; Reaal Bataviaas. Op Ternaten word het Goud van 20 caraat aan de Compagnie geleverd voor „Ryksdaalders ro het reaal. Op de West-Kust is een Tail 16 Maas, een / ge ann _GEWIGTEN VAN Ínpra, 495 een Maas 6? Condryn Japans; ook-houd een Tail zoo Rachims of ronde Boont- jes, waar mede het Goud in ’% klein ge= wogen word, dus is een Tail 17, Reaal Batavia's, doch volgens nadere opgaaf 6 Tail is 9 Reaal net, en een Tail Hoofd- Goud van 214 caraat gehalte, kost so Spaansch à 6o ftuivers, of Ryksdaalders 95: dat is f 49 : 19°: Nederlandsch geld, of Ryksdaalders 18: 29 het reaal fyn ‚ doch ín ftaven gefmolten zynde 253 Ryksdaalders: het zelve word de Compagnie aangereekent ä-f 375 Neder- landsch , en de winst op Lywaten ge- _ bragt. | Op Borneo te Pontiana weegt een tail twee Spaanfche Matten, dat is ;‚ min= der als 2 twee Reaalen Batavia’s , zynde het Goud van gehalte van 195 caraat: de- Tail van dít gehalte kost 22 Keizerdaal- ders, of Ryksdaalders 27f, dat is 132 het reaal, en het reaal Spaanfch Ryks= daalders 165. Op Japan is een Catje 16 Tail, een Tail ro Maas, een Maas to Condryn, en 73 Condryn doen een Reaal Batavia’s , dus is een Condryn 4 engelsch of 8 azen. EN Op 496 MunrenNs Maaren EN Op Macasfar, Jamby-en Banjer; is-een Tail 16 Maas, van welke 11 een Reaal in gewigt doen. Op And is een Catty zo Tail Ce- ram, een Tail 16 Maas, en een Maas 4 Coubangs. In China is een Catty 16 Tail,een Tail ro Maas, een: Maas 1o Condryns, zynde roode Boontjes ‚ Zaga, Jimbang , en in Hol- landsch „gewigt 22;# engels , dus is een Tail roo Boontjes, doch een Reaal Bata- vias 72 Boontjes of 8 Pagoden. De Japanífche Tail is ro Maas, en een Maas 1o Condryns, maar van een geheel andere zwaartte , en een Tail is 25 engels. Graas Graans Gewigt (zie Last). Hani. _ arria, is in Souratte 2 Maon Ketsja; of 241: pond Hollandsch. Hoed, eed, Smeekolen- Mast, houdende in Holland een +last.of 36 fcheepels, alhier 25 maaten van 80 pond ef 2eoo ponden. Hond. Hond, is in Zeeland een honderd vier» kante roeden +03 Ikjen; GEWIETEN vaN INDras 497 _dkjensis in Japan gellen Hollandsch. Ikjen. | Yard; of Engelfche El, is by den In- Yard, lander in gebruik te Souratte, en is lang 1; Ges. Te Dendereraok ed doer dezelve 13 El Hollandsch. Juweel Gewigt, dat by de Edele Com- EA ‚pagnie in gebruik is, is een pond trois Gewigt. van 25oo caraat, ieder câraat 4 grein hebbende. Op Hougly in Bengalen ì is IIT4 Pakka | Retty 1oo caraat, dus is een caraat 1% Retty. Op Souratte is een Ret:y ao masfa of 16 ana,en roo Retty is 85 caraat Hol- landsch, dus is een Retty 45 caraat, Een Wasfa is #5 caraat , en een ana ek grein. Op Cormandel is een mangal 14 caraat. Kabaan, is in Ternaten een gewigt Kabaan, van 95 pond Kyst. IV Deet, li Kan, V 498 Munten, MAATEN en Kan: — Kans, een maat der natte Waarers welke door geheel India by de Edele Compagnie gereekent word op ro musjes, gaande 388 Kan op een Amfterdamfche: Legger, 385 op een Zeeuwfche;, en 360 op een Indifche Legger, verder 130 Kan op een Pyp, 125 op een Oxhoofd, roo op een Vat Bier, en go op een Aam. | Doch onder Particulieren op Batavia is een Kan maar 8 musjes, gelyk in Hol- land, en een Kan 2 pintjes, behalven de Stads Kan , daar de Herbergiers mede uit- meeten, die 11 musjes moet houden. ‚Stads Slaper is‘een Kan van 10 musjes; waar van 388 op een Legger. Kolias Kalfies, Graan-Gewigt op Brootchia , zynde 16 maons van 36; pond ieder. Kel. _ Kel, Rystmaat van Mocha van 4% pond, maakende de 40 Kel een Thoma. Kibs, _Aúbs, is op Malacca 15 Bidoors Tin. Ki. Kit, is een Compagnies natte Mat, houdende 10 Kan van ro musjes ieder. Kist. — Kist Amfioen, in Bengalen 1;5o pond netto, hier 135 pond, Ee ie Ag- GEWIGTEN VAN INDra. 499 _ Koker, is op Malacca een Catje Tin. Koker, Laken, Ceen ftuk ) word by de Nego- Lakens tieboeken ingenomen na de aanrekening » gemeenlyk 5o Ellen, e Last, Graan -Maat: in Amfterdam wor- Laus den de Graanen uitgemeeten met Lasten, houdende 27 mudde; en ieder mudde 4 Scheepels , waar van drie een Zak doen. Doch in India, en aan de Kaap de Goede Hoop; word de Tarwe uitgemee- ten met Balies; houdende ieder £ gan tangss doende 46 balies of 230 gantangs ‘een Last Tarwe van verfchillende zwaart- te, na dat ze versch of oud is. De Ryst word onder Partieulieren ook verkogt by het Last, zynde 230 gan- tangs ieder van 13; pond ; zoo dat een Last Ryst houd 3066} pond, en veel ver- fchild van een Coyang; daar reeds van gefprooken is, wordende uitgemeeten met balies van 5 gantangs of 664 pond, 4 gantangs of 535 pond, van 3 gantangs of 40 pond, van 2 gantangs of 26: pond, en van 1 gantang of 13} pond, naar wel- gevallen. | ed Ar li a Deze soo Munten, MAATEN EN Deze maat is in gebruik op Batavia, de Oost van India en Malacca , zie verder Coyang, zoo wel omtrent de Ryst, Cad- jang, als Zout. In Japan doet een Last Rys 4200 ponden. Laxa. Laxa, is TOooo ps. Metzelfteenen of Pannen op Batavia. } Legger. Legger, een Vat, houdende by de Edele. Compagnie in Holland tot 4094 Kan; werd op:-Batavia byaanbreng ver- antwoord tegen 388 Kan, en zoo weder na de Buiten- Comptoiren verzonden, doch by verftrekking kunnen de Dispen- ziers volftaan met 360 Kan van ro mus- jes, en-op de Buiten- Comptoiren met 35o Kan van 1o musjes. De geëikte Legger houd 38 duim dwars. gemeeten sn de kim , en houd 368 Kan van 10 musjes, | Doch by de Particulieren verkoop, word dezelve gereekent op 388 Kan van 8 musjes, en een Legger Bataviafche Arak is 4 Aam van go kans, of 360 Kan van 1I musjes. ‚ n GEWIGTEN VAN INprá. sof -— In Hougly houd de Legger 18 à 19 Maon Arak. Maas, (zie Tail. ) | Mass, Maon, of Man, algemeen gewigt der _ Maon Koopmanfchappen om de West van In-°f Man. dia, doch zeer verfchillend. Op Hougly zyn driederley foort, Maons , alle verdeelt in 4o Ceer, of 8 Paans - Ceeren. | | _{ De Maon katja, of Compagnies Maon, is 68 pond trois, de Maon bazaar 76 pond, en de Maon pakka 77 pond. Op Casfimbazaar zyn 'er nog twee by- zondere Maons, de Maon Tjitchur tot de Zyde- Handel , weegende 72 pond , en de munts-maon van 3209 Sicca Ropyen, Op Patna zyn ‘er vier foorten: voor t gewigt van Graanen en Mineralen, is de Maon van 72: pond; voor Speceryen en Verfftoffen 76 pond; voor Nooten en Caneel 74: pond, en voor Sandel- en Pappanhout 75 ponden. _ Te Decca zyn ‘ers foorten van Maons, li 3 _ ra- so2 Munten, MaarEN EN namentlyk van 3200»3280,3680, 2880, en 2400 Siccâ Ropyen. Te Souratte vind men ’er 7 foorten; te weeten de Maon pakka van 69 ‘pond, de Maon ketsja van 40 enkeide Ceeren of 345 pond, voor de Mineralen de Maon van 404 ceeren of 343:2 ib voor Safraan,. De Maon van 41 Ceer of 3532. voor Poederfuiker. Pe === 42 3625 pond voor Speceryen. De 48E 37 TTT —— Candyluiker, en De ommen nn Aecen PT EE enmamnd ber hentaeemensst Gommen, Poetjoek, enz», d Op Brootchia is de Maon van 40 ceer gelyk à 42 Ceer Sourats, of 36 pond. Ook gebruikt men op Brootchia Maons van 41 en 42 Ceer, voor Speceryen en Suiker, en van 44 Ceer voor 't Zout. Te Cambait is de Maon 40: Ceer of 3, Ceer zwaarder als te Souratte.. Te Amadabatis de Maon van 40 Ceer, gelyk aan die van 42 Ceer te Souratte , of 564 ponden. Te Agra is de Maon van 54 enkelde Ceer Sourats, of 36} pond, doch de In- digo word uitgewogen met Maons van 40 Ceor f GEWIGTEN VAN Inpras 503 Ceeren, ieder à 3o peife zwaarte met de toegift van een ceer, dus 41 Ceeren. | Te Bombay is dezelve van 4o Ceer of 3 527 pond, doch de Engelfche GOHIDBE- nies Maon is van 28 engels of 2537 Hol landsche ponden. De maon van Bazyn is 29 Ceer of 24 32 pond Hollandsch. — Die van Dende- rayapour van 40 ligte, of 262 Ceer Sou- rats, Zynde 234 pond Hollandsch. De Maon Tekels;, is van 4 foorten. Een van 48 ligte Ceeren, of 28 pond voor grove Waaren. Een van 49: Ceer, of 29 pond voor Speceryen. Een van 43: Ceer, of 254 pond voor Boter en Oly, en een van 52 ceer of 30} pond voor Cat- ‘toen, — doende 1713 Ceer 100 ponden Hollandsch, of een pond: 13 Ceer — Te Mocha is een Maon maar 2; pond Hol- landsch. — Op Cormandel is ‚de macn van grove Waaren 40,Ceer of 63 pond, doch voor Ed is de Maon 24 pond. | Mand, een mand Kalk houd 60 pond, Ep Batavia moeten de Kalkbranders 4. REE li 4 geëik- =m Mand, / | EE 504 MUNTEN; MAATEN EN geëikte maaten voor een Ryksdaalder lee= … veren. pr ’ | & | Marado. Marade, ìs op Bengalen vier Pees. Masfa” _Masfa, het-gewigt van een fteentje; moetende een Sicea Ropy ro; masfa wee-= gen, een Masfa is drie Retty, een Ret- ty drie korls Gort. Mark- _Mark-Gewigt (zìe Goud- Gewigt) het Gewigt. zelve is verdeeld in 8 oncen, 16 lood, - 160 engels, 2566 azen, Een mark is 8 oncen, of 9 Reaalens een Reaal 48 ftuivers, Een onee is 20 engels of 2 lood, Een engels is 32 azen. ‘Mark.- Orcen. Reaal, Stuivers. Engels, Azen, ris 8 — Of 9Q-e of _ mmm nnen p4 bedek. em oe 24 mn een nente innadieh Jen IE em en 8 4 rt ve _ 26 es nde 2 8 of 27 ds of 19 er of 320 > Ir e Fe erf et EE ee ee Gees ee KO 8 ae _ ve x _ we 62 > 64 hd -. 24 „. - 80 ed e 3 ì 557 _ Ea Te menen me 153 „…. ie „ - d; 1 dd AO =g simon Mand Arrange; AO re pe s . Ek ce GL “ee 7 en kad kad Vi. tt 35 a sd 512 33 36 JOx Met n tf . q nt GEWIGTEN VAN INpras Sos Metzelfteenen, zyn op Batavia lang 10 EE, duim, breed 5 Pe en dik e+ duim. n Modiet, Ryst- en Nely- Maat, op Co: Modicl. chim een pond, en de ‘dubbelde 2 pong. Motek: is zes hond óf 6oo vierkante Moigen. Roeden, by voorbeeld : zo roeden lang, 20 roeden breed, of een vierkant, waart van ieder zyde is 24} roede. Oxhoofd, houd 125 Kan van ro musjes. Ag Paal , ìs een quartier uur gaans, 1700 Pril. middelmatige pasfen. ka Palie, Graan- Maat te Bombay, van Pali. 3: pond; Doch te Hallaar van 23 te en te Kets van een pond. Pady-Gewigt, (zie Tjayang en Mines ) Bs Paens-Ceer, is in Bengalen een Graan- Paens- Gewigt van 5 Ceeren, gaande agt op een eer, Maon. Pantjar, is de Maat, waar mede de Pantjar, Inlander de Landeryen meet, doch zeer verichillend van grootte. | li s Pars go6 Munten, Maaren EN ‚ Parra. Parra, Ryst-Maat van Ceylon,-op Cochim houdende drie Gantangs, of 40 Bpond Hollands aan Rysc of Nely, zynde Ryst in de bolfter. ne Op Cormandel houd de Patra 37: tb. Kalk - Maat op Coehim, houdende 55 pond Hollands. | | Zout- Maat op Cormandel, houdende ta maaten. Pak, Pak, In een-Pak Lywaat word ge- reekent: | Ter Kuste Cormandel, so ps. Zeyldoek. 200 — Parcallen. _JO9 — Gingangs. JOO = Mieris. / 160 — Chelasfen. TOO —- Hamans. 80 — Baftas. 80 —. Salempoeris. Joo — fyne dito. zoo — Bethiljes. 40 — Guinees gemeen ruuw. . Op GEWIGTEN VAN INpia, sóz Op Bengalen. Ï6o ps. Armozynen op een Pak. ’ En op Ceylon, goo ps. Rogge- Vellen. Paerl-Gewigts. by, de Edele Compag-_ Paerl- nie het zelve als ’t Juweel - Gewigt» Gewigt. | _ namentlyk: Een pond trois van 2500 girl ieder 5 Caraat 4 grein. Op Hougly is rirs Pakka Retty, zoo Caraat Hollands , dus een Capet 175 Retty. Op Souratte is een Tang 24 Retty of 29% Caraat, dus een Retty +2 Caraat, ‚ Nn Een Tang is ook 330 Chouw, en een Chouw 254 grein. Een Chouw is ook 16 Ana, en een Ana ;#% grein. Peper- Gewigt, zie Baar, Goelak, Pi- EG vof eol en Gantang. | Pher- ewigt. 'so8 Munten, Maaren En Pherra. Pherra, ìs te Bombay 69 pond, of zo „Palies van, 3, pond Hollands ‚ tot het meeten van Graanen. Picol. _Picol, ie nerd Too Catjes, doch het Chineefche Catje is 14 pond, eu dus een Chineefche Picol ï2s pond, zynde in ge- bruik in Japan, China, Batavia, Java, Bantam „ Ternaten $ Macasfar en, Ma- lacca. Op Ambon is een Catje 14 pond, dus een Picol 120 pond. — | en Banda is het Catje 5% et In de Moluccos, 3: pond, En Op Sumatra is het Catje Maleydsch Iz pond, doch word aldaar by Baaren gereekent, Dock op Palembang is een Picol ole) Catjes van 1 pond, of 1225 pond; wordende ’s Compagnies Peper. met dit gcwigt uitgewoogen , gaande op Palem- bang ook 225e ps. ronde hin Rea- jen op een, dito Picol. Ri, Jamby is een Picol China mede 125 CxwWIGTEN VAN INDIA: ‘ Sog r25 pond; doch een Picol Lankings 120 pond, | iT In 1782 is by naweeging gebleken ; dat een Jampnach Picol 1204 pond is. Pond T ais, of Mark -Gewigt. ’s Com- Pond pagnies Gewigt door geheel India , en Trois. waar naar alle andere, gereduceerd zyn; heeft 2 mark , 16 oncen, of 32 lood, weegende een lood zo engels. __Pot, is een Bengaalfche Booter- Maat Pet: van 140 pond in ’s Compagnies Dispens. Een pot Singaleefche Oly; is op Cey- lon so à 6o Kan; en - Een pot Bataviafche Clapper- Oly 1 Io Kan. _Pyp, Bier, houd 130 Kan van 1o ds musjes, Reaal-Gewigt, (Zie Goud-Gewigt) Reaal een mark is 9 Resal > een Reaal 48 Gewigt. ftuivers. Roede , de Rhynlandfche roede heeft Roedé 13 voet, ieder van ra duim; doch de Am- kra Muntan; Maaren ex Amfterdamfche 12 voet, ieder van rt „duim. De Khynlandfche is by de Com= pagnie in gebruik, en houd 12 voets doch in de Boschmaat op Cheribon, is de roede 1 3 voet, van 12 duim Rhyn- landsch. En by den Inlander is dezelve Tam= bak genaamt, zeer verfchillend van leng- te na haar willekeur. ___ Een honderd Roeden vierkant is een Hond, by voorbeeld: een Land re roes den lang, en 1o breed; En 6 Hond, een Morgen, Retty. Retty, is in Bengalen een Boontjes weegende 3 correls Gort; 8 Retty, wee- gen een Masfa. Ryst- _ Ryst- Gewist, zie Coyang, Gatti: Gewigt. Baly , Last, Parra, Paans; Ceer en Pherra. Sanga. Sanga » Pady- Maat te ‘Cheribon van s Bosfen. sjaak, Sjatak, is te Bengalen in de Munt ze Geer. Sige nn ì GEWIGTEN VAN InDiks si _ Soekel,-Een Soekel Foely is op Banda soeren, 28 Catjes Banda van 54 pond, of 157% \ pond Hollands, r7o pond bruto. Specery- Gewist, (zie Baar, Maon „ are r Ze Picol, Soekel en Gantang.) ke _ Tail, is op Batavia en Malacca van Tail een-Catje in gewigt, doch in Goud- en Zilver - Gewigt zeer verfchillend , zie onder Goud -Gewigt. Tail- Gewist , een Chineefche Tail is rai 22 engels; een Japanífche 104, beideGewigt, verdeeld in 1o Maas of 1oo Condryns, 1000 Catjes. | Fi akkar , Oly- Maat, houdende op Ba- Takkar; tavia z7 à 18 Kan van 8 musjes, doch op Java 25 Kan ro musjes; behalven in den Oosthoek, daar de Takkar van 13 tot 34 Kan doet. Tampang , ook Koper» Tin- Gewigt, Tams op Malacca van een Catje, ag. Ook Benfuin- Gewigt van 75 pond op de West- Kust. Tjayans , Pady- Maat, doende op Ba- Tjayang. - ta zis MunrEN,; MAATEN -EN* 1 =tavia 2oo Heemraaden Bosfen, van 16 Catjes of twintig pond; doch in de Bo venlanden zyn de Bosfen na willekeur 1x, à 12 Catjes, op Cheribon is de Tjayang 40 Sanga of-soe Bosfen, ieder van 1o Catjes of 124 pond. Thoma. Zhoma , Ryst-Maat te Mocha van 5 | Maon Sourats, of 1724; pond Hollands. Thola. Thola, Goud - Gewigt, en ook.van fyne Olieteyten. Ticals… Tica, op Siafn weegen 4 een Tail, 20 Tail een Catty. ê hehe Tombak, (zie Roede en Vadem. ie ak. ‘Trois _ Trois- Gewigt, zie Goud en Zilver, ) Gewigt. het zelve is verdeeld in 16 oncen, 32 lood. Vadem. WVadem, is in Holland de lengte van 2: Elle of 6 voet, zoo wel als in India, doch word meest gebruikt tot het meeten van Brandhout; by den Inlander word de- zelve Tombak genaamt. Op Batavia heeft een Compagnies Tombak ef vadem Hout, 12 voet leng- tes GEWIGTEN vaN ÍNDprA. st} te, en s/voet hoogte, en word voor Ryksdaalders 3: re, geleverd; van twee Vadem worden ‘er s gemaakt; ies der 6 voet lang, 4 voet hoog; die tot randzoen gegeeven. worden; doch op ips 6 voet lengte, en 6 voet hoogte. Volgens %t Placcaat vanden 19den July 1776, moeten de Vadems voor 74 Ryks-, daalders; lang zyn 18 voeten, hoog 6 voet, het Hout 3 voet lang ;-doch voor 5 Ryksdaalders krygt men een Vadem van 15 voet lang, en 5 voet hoog, en het moet Caju api zyn. Vat: by de Edele ann is Gen Vat Vleesch in Nederland 540 pond, word op Batavia verantwoord à 460, en door de Dispenziers verftrekt tegen 420 pond. Een Vat Spek is in Nederland 406 pond, word op Batavia uitgeleeverd te. Van gen 360 pond, en door de Dispenziers verftrekt à 34a pond. Fien Vaisiiseoinmigelennisen dt 205 pond , word op Batavia verftrekt tegen 320 pond. N HV. Dears: Kk Een Sr4 Munr., Maar. en Gew. vaN Inpia. Een Vat Bier. houd in Nederland r1ó kan, en word op Batavia à roo kan ver= ftrekt. ri Voet, Voet, is een lengte van ra duim, ie- der duim re Iynen, en doende 12 voe-. ten een roede, waar van 3oo een paal, óf een quartier uur gaans, gereekent worden, en reoo een uur gaans, doch’ 1969 roeden maaken een duitfche Zee- jade van 15 op een graad, --Egter. rekenen de Timmerlieden op Malacca by voeten van rr duim Rhyn- heee Vorm. « Porn, Brandhout- Maat in de Bos- fehen voor Suiker - Moolens ; enz., is X5 vadem, ieder 9 voet lang, 4 voet? hoog, en het hout moet 4 voet lang: des | heee Zür. Maat Czie cori De / ON da ane) Dre al LOT: DE NATUURLYKE KISPOR DE UIT DE NAGELATE SCHRIFTEN VAN DEN HEER BARON. VAN WURMB. D oer. de dood van den Heer Baron van - Wurmb, is het Genootfchap verftoken van een dirigeerend- Lid, het welke zig byzonder toelag op de natuurlyke Hiftorie, en die daar van in de drie uitgegeevene Deelen onzer verhandelingen byzonder uitmunt, In het-Ryk der D iere befchreef hy ver fcheidene nieuwe, als: Kelip, een Dwerg, in het.3 D. p. 839 Befchryving van een ‘witten. Ne- ger, door van Ipêren, … «Im = 307 — — blanke Negerin, door vanlperens … 2 == 529 rn _ — de Pongo; door F. van Wurmb, …. «2 == == 24", 4 en Bk u Kk 2 Bee ermee 816 BvyvpraceE TOT DE Befchryving van de Wouwou- | wen, door van Iperen, . .2 D. p 383 Kahan, een langftaartige Aap, door EF. van Wurmb, . .3 —- — 345 Dwerg- Bokje. 3 — 355 De gryze Otter, ee 2 457 Jano-Vogel. …_ 4ÓL Kuiken arc — 465 Groote Nacht -Uil, — 375 Reiger. : ° A atd Ys- Vogel. p . — 383 Nesjes- Zwaluw. ; …. . 3 — — 389 Adder of Oular - Sawa. _ SOL Teek. % —_ 400 Túin -Spin. . 9 mii 403 By deze zal ik nog byvoegen, de Aanteeke- ug onder de nagelatene Schriften van den teer van Wurmb, van de volgende: 1 Pongo Wyfje. ‚…3 Langftaartige Aap van Muskate. 3 Philander. 4 Padi- Muis. 5 Geitenmelker. 6 De kleine Hoorn- Uil. 7 De Vogel Botok. 8 De Vogel Maloe. : Íj Nar HrisrToRrtir. 817 In *t Plantryk heeft de Heer van Wurmb zig byzonder toegelegt op de Palmboomen, geven- de de orde der Palmboomen in ’ti D. p. 337 Befchryving der Licuala, . .2—- — 469 nn _ — Nipa. eeen == 475 — Moespalm. . 3 —= — 41E Zynde de Gamber befchreven door den Heer Couperus. . 2 — — 356 Dus zal ik hier by voegen, de rangfchikkin re der Palmboomen. Wat het Mineraal Ryk aangaat, daar in ís bi _ Ker Genoot{chap nog weinig gedaan; het voor- naame is: | Ld De Befchryving van de Goud - Mynen van Celebes ,-door J. Durh, in ’t3 Deel pag. 162. waar by ik hier zal voegen, de Mineralen die op Borneo, Sumatra en Japan vallen. Fe BRTN PONG. On We Ter D. handen en voeten fchynen langer ci aan — het Mannetje. Het gezigt gely kt ten vollen, zooals deoverige — Kk 3 „BE 518 „BypraAeceE TOT DES gedeeltens van ’t Lighaam naar ’t zelve, behal- ven dat de quabben der koonen niet zoo groot en uitfteekende zyn, als die van ’% Mannetje. De geheele Borst is, zoo als by het Mannetje, met een groote zak ondermynt. Geheele lengte van het Dier, van onder de Voet tot boven het Hoofd. _. A Omtrek van ’t Lighaam „ over de fchouder gemeeten he nnn beneden de Borst ë 2 om de heupe 5 28 Opening van de Mond é . . drei Lengte of uitfteeking der Snuit : — Hoogte wan ‘t midden der Bovenlip tot de Winkbrauwen et Afftand der twee Ooghoeken : ì et Breedte van ’t Oog 8 4 _— Lengte van dc Winkbrauwen, tot aan ’t ‘ agterdeel van de Kop KC Doorwmeeter van ’t Heefd. van boven Raar beneden * sds mm — , dwars 3 duim van bovenaf ,— Emnes 6 beneden de Kruin e . rn, Omtrek van het Oor buiten d otd nnn es beneden, daar het aan 't Hoofd vast zit ä . N Hoogte van ’t Oor ° . Breedte van ’t Oor . Lengte van ’t Schamelbeen tot an het Sleutelbeen Afftand tusfchen het Borstbeen en Schaambeen …. Afftand tusfchen de twee Borst-Tepels . : Lengte van den Arm, tot aan de top van de middelfte vinger ’ dg Omtrek van den Arm by den Schouder olie e dE in ’t midden : Nier Dn over de Elleboog — mn ’t voorder gedeelte van den Arm in het midden é d Á ke . Orm- (*) De maat alhier gerekend is Voet, Duim, Agtste, Vt.Dm,A.* | ET Ha wemmel d I NUE a mg Hm Lm Om sisal Omtrek ‘van den ho by de Hand Lengte van 'tagterfte gedeelte vanden Ârm . —___— voorder gedeelte van den Arma de Hand van ’t Lid af tot aan de pop van de middelfte Vinger À en ne emeente Omtrek van de Hand, over de wortel van de Duim gemeeten Eennnntshemmmmnntd Duim . tweede Vinger middelfte Vinger vierde Vinger Pink of vyfde Vinger Duim tweede Vinger derde vierde —— vyfde, —_—_— Lengte van de helle Hand Breedte „Dikte der Hand Lengte van de Hiel tot het boveneinde be Dye- been ì Omtrek van de Lengte plant : nn Dye _Omtrek van ’ Been, digt onder de Knie omen Lengte van de hem meenemen Breedte vande Voetplant, daar de groote Teen begint ee ; by de Hiel Lengte van de Voetplant, by de Hiel af, tet aan : groote Teen tWstde en derde vierde vyfde — begin der Teenen 6 in 't midden . | by de Voet de Voet, daar de groote Teen begint Kk 4 HISTORIE van 't Been, van de Knie af tot onder de Veet- Le Ee mens A ; ml \e is > | eo | lea 4 oom 5 Por NOU el noaaaw ml 03 O NW UI WI WI WO le) han | “ra twe Pr salt let | anr | | Loar nd 6 s25 BxoraceE Tor DE Vell A. Omtrek van de groote Teen ’ rr MOM. tweede — oe 2 Á derde ° Ti pf vierde —_— — 2 6 e vyfde — 2 4 Afftand tusfchen de wortel van de DE Teen, en die der Tweede nn Aak Lang geftaarte Aap van Muskate. De Bek is met 24 Tanden bezet, die alle zeer wit zyn. In de Bovenkaak 4 Snytanden digt aan malkander {taande , daar van de mid- delfte zeer breed en effen zyn, en de buitenfte rondagtig fcherp. De Benedenkaak heeft mede 4 enbhe die niet zoo groot zyn als de bovenfte, en alte effen afgefneeden zyn. Ter wederzyde van jeder Kaak ftaan 4 Kiezen , iets afgezondert van de Snytanden. De drie agterfte Kiezen hebben 4 puntige kroonen , maar de voorfte zyn ftomp of rondagtig, De Tong is breed en dik. Het Hoofd is dik en fterk met Hairen begroeit. De Bek is fpits en lang, de, Neus iets opgeworpen en fcherp. De Oogen 2yn klein en levendig, de Oogleden zyn. met Winkbrauwen bezet. De coleur is bruin geel, en de Oogappel zwart- agtig. De vlakte, daar de Gogen in ftaan , is iets ingedrukt; het bekkeneel boven dezelve met Cene rondegtig {cherpe baog ik ve | : es A ed Nar. Has ToRIE Sar Deze vlakte is naakt, en met een glinfterende bruinagtige huid bedekt, zoo als het heele bo- vengedeelte van de Bek tot de punt der Neus. De Ooren zyn tamelyk groot en naakt, benee- den breed, maar zonder Oorlapje, boven iets puntig en ongezoomd. De Bek is aan de Bo- venkaak ter zyde der opening van de Mond, en aan de heele Benedenkaak met korte Steekelhai- ren bezet; eenige langere Steekelhairen {taan boven ter zyden van de Neus, aan de fcherpte van ’t Bekkeneel, die over de Oogen voorftaat, en aan de rondagtige Kin. Het Agterhoofd is heel rond, de Koonen zyn dik, maar egter niet vleezig , ze zyn agterwaards fterk met lange Hairen bezet, zoo als ook het Agterhoofd, waar door de Ooren meest verborgen worden. De Hals is kort, de Nek en de Schouderen zyn mede digt met länge Hairen begroeid. De Armen en Beenen zyn matig lang, en hebben handvormige Voeten. Dé Voetzoolen en het voorder gedeelte der Vingeren zyn naakt. De Voeren hebben 4 Vingeren en een Duim, allen _ met platagtige Zwarte Nagels bezet. De Borst is fterk, het Lyf dun, voornamentlyk beneden by de Dyéën. Tusfchen de Beenen by de Teel- deelen is het Onderlyf van Hairen ontbloot. De Ballen zyn maar weinig zigtbaar, leggende dezelve digt aan het Lyf onder de Huid naast malkaar, zonder Balzakje. De Roede is digt ag- ter de Ballen geplaatst, tysfchen dezelve en den dt Sk s Anus, 22 ByprAcE TOT DE Anus. Ze bergt zig-niet in het Lyf, maar hangt altoos voor het zelve , is meest altoos opgerigt, en vermiljoen rood van couleur. De Billen zyn agter meest geheel en al naakt, en met een vermiljoen roode huid betrokken, die alleen tusfchen den Anus en de plaats der Teel- deelen eeltig is, De Staart is langer als het Lyf, en eindigt met een Quast. In de Onderkaak zyn bewaarzakken. De eelt= agtige plek op den aars is lang, fmal en boogs gewys, de holte van de boog bovenwaards ge- keerd. De couleur van het Dier is doorgaans een loodverwig grys. De Hairen van % groote fte gedeelte van ’t Hoofd „ van de Nek, van de Schouders, en ‘t Voorlyf, zyn veel langer als op andere plaatzen des Lighaams , en fchoon ze niet gekrult zyn,zoo verkrygt het Beest hier door ester, en door de met een Quast eindende Staart, eenigzints een Leeuwenagtige gedaante. Het groette naar den aard der Cafferen, met de Handen over het Hoofd te leggen, en at Vrugten, V. D. x Lengte van de punt van de Neus tot de Hielen .. 3 Van de punt der Neus tot bet Agterhoofd : Je Óí Van ’t Agterhoefd tot onder de Staart E bd 0 a Van de Hiel tot de punt van de middelfte Vinger , .— Lengte der Neus, van de punt tot aan de bogt van het Bekkeneel daar de Oogen in ftaan .… “ br Hoogte der bogt van’: Bekkeneel , daar de Oogen inftaan, — 4 Breedte van de naauwste plaats of bogt, daar de Oogen in aan > - „ hd hd ile nak 2: Langfte Nar HrIstToRIE. 323 Vv Langfte doormeeter der Oogen e bes’, Lengte van de punt van de Neus, tot ban het Oor .— buitenfte punt van ’t Oog tot het Oor „— ’t Oor .. 4 5 . heen Breedte van ’t Oor Paas Van ’t eene oor tot het ander, boven de Ke gemeeten „rie Breedte der Neus van vooren by de Neusgaten «== Hoogte der Neus van vooren van de punt tot het bene- derdeel der Bovenlip 8 .— Hatve opening van de Mond, van 't midden der Boven- lip, tot de hoek van de Mond de Hoogte van de Benedenkaak, van ’t midden der Bene- dendip tot onder de Kin : aan Omtrek van de Bek „ een duim niej de punt der Neus genomen ì ‚ kort voor rid Oogen genomen Kop, kort agter de voorftaande fcherpte La Neenee van 't Bekkeneel genomen e . iS pense ‚ digt by de Ooren . al Hals 3 k . e_— Lengte van de Hals ut er 't bovengedeelte der Voorpooten van de Borst naar de Elleboeg lami pi 't benedengedeelte van de Voorpooten, van de Elleboog tot het lid der Hand 4 Ô =— der Voorhanden, van 't iid tot-de punt der ur delfte Vinger é Nana: van de middelfte. en langfte Vinger . gren in gerfte Vinger . . ener en kleine Pink ° : RE Duim . wi grootste Nagel der Voorpooten A — Breedte der Voorhand binnen, digt by de Vingeren. .— Omtrek der Voorpoot, boven by de Oxel 6 S van 't bovengedeelte der Voorpoot in't midden .— der Voorpoot, over de Elleboog k _— m__ van ’t Dee der Voorpoot in het midden E . nnn Memento senses over het lid der Hand — Om.” knn 524 BypraceE TOT DE NE Omtrek der Voorhanden over het dikke gedeelte van de, Duim Bih) 6 3 van de Duim middelfte Vinger Lengte van ’t Schouderblad . Grootste breedte van ’t Schouderbiad jk s Omtrek van de Borst over de Schouders gemeeten „ _—__— beneden de Oxels gemeeten 't Lighaam , beneden de Heupengemeeten over de kaale Billen, digt on- der- de Staart gemeeten Lengte van 'tbovengedeelte der Agterpoot, van de Heup tot de Knie — benedengedeelte ER. ‘Agterpoot, van de — Knie af tot het lid van de Voet de Voet van ’tlid af, tot de punt van de middelfte Vinger I I Ï ee mi Nemen 1 : hd Etenen de Hiel, idem ___— middelfte Vinger mm eerfte Vinger kleine Pink pe derde Vinger Duim k Ben van ’tbovengedeelte van de Agterpooten boven by bet Lyf ’ Ê eenen == nd sad Pand id Ld Ld a Pd 2 en a __ bd í Ennens kkn het midden imm nn nd de Knie gemeeten b À . Ld I Over Kneed o __ benedengedeelte van t Agterbeen în het midden p e ‘ 8 Pd rammen kort by de Hiel gemeeten ” ï 6 — —____— de Voet, by het Lid gemeeten . nend ‚ overdebal van de Duim gemeeten .— Breedte van de Voetpalm, digt by de Vingeren gemee- zen — Lengte van de Voetplant, van de Hiel tot het begin der Vingeren . 9 ° ; ‚5 Leng- et bet A | ede edn . Dj A OO LD U Nar. Hisromrzxze; Sz5 Vv. D. Lengte van de Voetplant, van de Hiel tot het begin van de Duim s 6 6 4 Omtrek van de Duim } 3: â EE der drie eerfte Vingeren ak 8 re € van de kleine Vinger : pgserd oer (AE Lengte van de grootste Nagel der Agterpoot. 8 mso De pe kaale plek op de Billen, van de eene kant tot de andere . 3 se han WE '/ Breedte mms „ LET zyde — 4E) Middelfte breedte van de kale plek, van de Anus af tot beneeden 8 — Lengte van bet dwars over 5 Staart heen loopende eel- tig gedeelte der kaale Billen : N en Grootste breedte der Eelt 5 “ ° ii! Lengte van de Staart tot de punt der Hair - Quast . ranke het einde vandeszelfs Beenen. 1 6 Omtrek van de Staart beneeden by de wortel , — 4: 4 NER), — in ’t midden $ EI Thed PE by ’t einde én N In Lengte van de Anus tot het Teeldeel Koe _— Ps vm het Teeldeel at Abi e ik qe Philander. r Agt Snytanden boven, waar van de mid- delfte iets. van malkander afftaan, en de twee buicenfte lang, iets gekroond en puntig. Zyn. De naast deze twee buitenfte {taande zyn zeer klein, en de naast daar op volgende na binnen id hebben platte-kroonen; de middenfte zp „Bere>den twee Snytanden, die verre van de Kiezen afíts„aa, en zeer groot Zyn, en tusfchen 20 206 BrDRaACE TOF DE de twee buitenste Boven-Snytanden by het toe doen van de Mond komen in te fluiten; bo: ven twee fpitze niet al te lange. vry ftaande Honds- Tanden. De Kiezen zyn getand , de Fong is glad, en-matig lang en dik. … „De Kop is dik, ‘het Voorhoofd plat, de Bek {pits de Neus {taat over „het benedengedeelte vaa de Bek uit, en is ter weerzyden met eeni- ge lange Steekel-Hairen bezet, als mede dé Mond. De Ooger zyn groot en iets uit púilenae.. De koonen zyn dik, de Ooren klein ei rondagtig, en geheel open van buiten, maar met Hairen begroeid, “De Neus is.gebogen en raakt, de Hals is kort en dik ,-de Beenen zyn kort, de Voorpooten hebben naakte platte Zoo= len en 5. Vingeren, van dewelke geen een Duim voorfteld, en die allen met-fcherpe gekroomde Nagels gewapend zyn. De Agterpooten zyn fterk ,. er hebben aan de Voeten breeder en grooter, mede naakte Zoolen, als die der Voor- voeten , en een heel agterwaarts gekeerde Duim zonder Nagel. De twee eerfte Vinge- ren der Agtervoeten zyn veel korter als de vol- gende, en tot voórén toe aan een gegroeid, of ‘van eenerley gedeelte der Huid- omgeven, heb- bende egter ieder vooren zvn eigen Nagel, die Scherp en gekromd is, en dewelke digt naast malkander ftaan, en kleinder- zyn als de overi- Ze. — De twee buitenfte Vingeren der Agter- voe. | Nar HisTdRrie. 527 vöeten zyn srooter en’ dikker; en ook met groo tere mede fcherpe en gekromde Nagels gewa- pend. De Voeten vertoonen zig op het eerst aanzien „ door het zamen groeyen der twee bin- nenfte Vingeren, als maar “een Duim en drie: Vingeren te hebben; en als of van de binnen- waards ftaandeé, de Nagels in ’t midden doorge- fpleeten waren. De Vingeren der Voor- en: Agtervoeten zyn meest naakt, hebbende maar heen en ‘weer eenige korte Stéekelhairen. Hec Lighaam is tamelyk lang. De Staart, die meest. de lengte van’t Lighaamheeft, is’by de wortel dik; en-iets breedagtig, boven omtrênt maar voor een. derde der- lengte” “met Hairen- be= groeid, en minder beneeden, zynde voor “liet overige met: een naakte fegrynagtige Huid-overe trokken 5 hy loopt fpits toe; en heeft tot na vooren toe fterke Spieren , die het Beest het vermogen geven, van zig-van dezelve als een Hand te-bedienen. De-Bal'is tamelyk brent, en de Roede komt onder-de Anus agter uit} Het Hair is doorgaans éen korte fyne Wol, die digt in een ftaat. De couleur is overal’ wit, onder de- Keel-en aan de- barst alleen. | taat RGhE geel,» bit De seheste lengte van de pint der Neus tot- dan - den5 Anus; vate het: Lyt heen- gemeeten Ci „ie ro B Van de Anus tot de Ten van de Start 16 == Leng- 308 Lengte van ’t Hoofd van de punt der Neus tot naar agteren Van ’t begin der Neus tot de wdrlke hoek der Oogen —….— … mand enndke rens kont Keenan rn cet benam hees agter= hoek van de Mond - DE: Van de punt der neus tot de Ooren …. BypracE TOr-DEes Afftand der voorfte twee Ooghoeken _—_—_— — agterfte dito Lengte van ’t “Oog : à Afftand der beyde Ooren van elkander; Omtrek. van de Bek by deszelfs ager. „hoeken a Kop bj deageerte Oog, hoeken p ers tbe versi eter Moree : Lengte van ‘t Oor. … ‘ N Breedte — — — Lengte van de punt van de Benedenkaak, tot in de hoek van de.Mond ì _ der Beneden- Snytanden, zoo ver= re zy-uit het Kaakebeen uitftaan Omtrek van de Hals Liengte — — == à wilt en ET Voorpooten > van ’t Schou- derblad tot de punt der Nagelen Omtrek der Voorpoot digt by ‘t Lighaam … ne a _ — in de Elleboog ’t midden van „den Arm „ , Om- 6 Nar: Hrisrorië Omtrek der Voorpoot beneden daar de - Hand- begint Lengte van deeerfte Vinger metde N agel. an —_— — middelfte of derde Vinger met de Nagel == _— vyfde Vinger met de Nagel. Doormeeter der Voor-Voetzool van de eerfte na de vyfde Vinger … Omtrek van de middelfte ed by de wortel . k _— — — ’t Lighaam ‘digt agter de Voorbeenen é k k nge af Topes tdi el Pad Agtervoeten s = — van de Dvebeenen boven by het Lighaam .… Á Se en an Agterpoot by + Hielbeen. en —_— —__ Dyebeenen over de Knie. kengte van de Agtervoet, binnen over de middelfte Vinger tot de ro van ‚de Nagel 8 À ml me en Duim vande wortel tot de :repr:4 ’ 5 . » Ointrek van de Duimagter …. ’ ve INDOOR Sid ie 8 =— — der eerfte twee aan een Brgroel: de Vingers $ ; == — van de daar op volgende ir dik Lengte van dezelve Vinger met de Na- gel ; , ÌV. Deez, Li Leng. $30 BypRAGE TOT pe’ Lengte van de eerfte of de twee zamen- —___D. gegroeide Vingers, met de Nagel . tim Omtrek van de Handvormige Agtervoet | in ’t midden — … open nn ike voie Shai by deszelfs: wor- tel / - ° Rd e Ai rin led ade» ade E dindii der bovenfte begroeying met Hair . … 2t-m an —_ —= meest voorby de punt ni > . ) e s £ me Lengte — — boven van de 8 wortel af id e . Ef 7 a —_ e— — — ’t Lighaam van de hes tot aan de wortel van dé Staart boven de aikbe heen gemeeten ‚18 pens ‘vida tin et Hairen begroeide bo- vengedeelte van de Staart $ iis EE en neden gedeelte vande Staart … 34m Een Wyfje, iets grooter als ’t vooren gemel- de Mannetje, over de Rug, ent groottte ge- deelte van ‘t Lighaam, en de buitenkant der Beenen , greisagtig. zwart, dat van de zwartag- tige Hairen met witte punten komt, waar mede de Vagt op deze plaatzen bezet is. De Kop is jets ligter, en de korte Ooren meest geheel in de Hairen verborgen, zynde de Oorlappen van binnen mede met Hairen begroeid. De Snuit is geelagtig rood, Zoo als ook de Oogleden;, d | de Nar. Hrstronrtie. s3i de Vingeren, de Voetplanten en het naakte ges deelte van de Staart. De Staart is fchier tot de helft met Hairen begroeid, die, zoo als de geene, die op & agtergedeelte van 't kruis ftaan; geelagtig wie Zyn. De Keel is witagtig, en van. dezelve loopt een witte ftreep langs over de Berst tot de- Buik heen; die mede witagtig iss zoo als het binnengedeelte der Agterbeenen. De Buik heeft een open Zak, die in ’t midden van:de Buik begint, tot de Anus heen loopt; en agter zig aan weerskanten tot de Dyebeenen uitftrekt. Deze Zak is van binnen aan de kant van de Buik , met een naakte, en met bruine {tippen gevlakte Huid bekleed; naar de buiten- kant is hy met rosagtige bruine Hairen gevoerd. In het benedeneind van de Zak ftaan vier kleine Tepels. Padi - Muis. Twee lange Knaagtanden beneden, en twee korte boven; aan de Neus eenige lange Stekel- Hairen; aan ieder voorpoot 4 en aan ieder Ag- terpoot 5 Vingers. De Kop, de Rug, de zy- den van ’t Lighaam, zyn met rosagtige bruine breed vertier Warte lange Hairen begroeid, die rosagtige bruine punten hebben, en de Muis op deze plaatzen een bruinagtige couleur ge- ven. De Keel, de Buik en het binnengedeel= te der Beenen is wit, en met korter Hair be- 8 À reek al & groeid. A 532 ByYDRAGE TOT DE groeid, De Oorlappen beftaan uit dunne naak- «te Huiden. De Staart is met een fchubagtige Huid overtrokken, daar enkelde Steekel- Hai- „ren op ftaan. De Vingeren zyn met zeer kor- te Nagels gewapend , zoo als het benedenge- deelte der Voeten met heel gende zilvere greie ze Hairen begroeid. Van de punt van de Neus tot aan den-Anus … be Had é ‘ ele ban ne ed enen ES agter gedeelte van de Kop . Î Leng e der Ooren L N Breedte der rondagtige Oorlappen à Van de punt van de Neus totaan het oog » a a a de ope- ning: van de Bek ; . Jenste van de Staart : _— — der Voorpooten _… N S nn — — Agterpooten k — — ván de Vingertoppen der Agter- pooten tot op de Rug \ 5 mn ae _— — Voor- pootea tot op de Hals ú è Hoogte of doorfneede van ’t Lehaam in ’ midden, daar het dikst is „... — — van ‘C Hoofd, agter daar het dikst is k 4 : A Nar. HisrToRrtIP. 533 De Geitenmelker. Dit zonderbaar Vogeltje heeft niet ten vol len de grootte van een Európifche Lyster. Het laat zig des daags nooit hooren of vlie- gende zien, en alleen maar ’s nagts, om Zyn Voedzel te zoeken „ dat na alle gedagten uit Infeéten beftaat. Voornamenclyk by Maane- fchyn vervuld het de Lucht met een herhaald eentoonig geluid , dat ten naaftenby aan een fterk , en eenigzints klankagtig geklap met de Tong gelykt, veel overeenkomst hebbende met het geluid, dat men in de koude Climaten ont- waard, als men op eene effen bevrozen water- vlakte een: ftuk ys of een gladde fteen werpt, zoo dat hy met haast daar over heen glyd. Dit eenvoudige en dikwils herhaalde geluid , van ver- re wel ook eenige gelykheid hebbende met de mokerflagen ; die men by het calfaten der Sche- pen hoord, zoo heeft deze Vogel ‘er de neder= duitfche naam van Calfater door verkreegen, Zyn Hoofd is plat en gedrukt, fehôon het door den groei der Vederen nog tamelyk rondagtig fehynt. De Oogen zyn groot, de Bek is zeer wyd, en heeft in de hoeken een’ Huid, door wier rekbaarheid” hy zig fterk uitfpaiken kan. De punt van de Bek is elsvormig , en heer- waards gebogen, egter loopt-het eind der me- de. neerwaards gekromde punt van de Beneden- kak „weder een weinig opwaards gebogen. Broad | Llg De 534 BypraceE TOT DE Pe Oooren zyn groote opene gaten, digt agter de Kaaken geplaatst; de Neusgaten fteeken als Buisjes boven de bek uit. Ter weerskanten van de Bovenkaak, ftaat een rey lange ftyve Stee. kel-Hairtjes; de Tong is peilvormig , onge. deeld, egter met twee uitfteekende punten; de tals is mede fterk met Vederen begroeid; de Borst is tamelyk dik. In de Vleugelen ftaan oo à 21 Slag- en Dekpennen, en 1o Roeipennen in de Staart. De Beenen zyn kort, de Dyên tot over de Knieën met Vederen begroeid „en het be- nedengedeelte der Beenen en Voeten, met eene blaauwagtige pergament Huid betrokken. - De Voeten hebben drie Voorvingeren en een Agter- vinger, wordende heteerfte lid der Voorvingeren door eene Huid vereent. De middelfte Voor= vinger is veel langer als de anderen, en van een lange zwarte Nagel voorzien, die ter Zy den aan de binnenkant alseen Kam in tanden „werdeeld is; de couleur dezer Tanden is bruinz de Nagels der overige Vingers zyn kleiner, en nfede zwart van couleur. De vier eerfte Slagpennen hebben op haar midden een groote rondagtige witte plek, op de derde en vierde meer vierkant, en met iets bruin gemengd ; voor ‘t overige Zyn ze meest zwartagtig van couieury toonende alleenlyk maar beneden, en voorby haare Spitzen, eenige bruine en greisagtige fpiks” keltjes en vlekken. De volgende Pennen dew Vleugelen zyn zwart, en geelagtig bruin eerd Ì eer u Nar. HrisrToRrtE 535 keerd, De Staartpennen zyn afwisfelend met zwarte dwarsftreepen, en met geelagtige areize vlakken, die zwart gefpikkeld zyn, bezet. De verdere couleur van ‘t Bovenlyf, Kop ‚ Hals en. Borst, is een bruinagtig greis, dat uit klei- ne wicte, Zwarte, en geclagtige fpikkeltjes za- — men gefteld word. De Vederen van deze Vo= gel zyn langwerpig rond, en vaalagtig greis van couleur, met onregelmatige bee an en bruine vlakjes. « De lengte van de punt van de Bek tot agter het Hoofd, DD. A, zonder den omvang der Vederen, bedraagd . shake md —___ aan de wortel be- ven ni wen, De gaping van de Bek open gefpalkt, van de eene punt tot de andere 7 - ° Ei Ae Breedte van de geopende Bek agter 4 ; Lira Lengte van de Hals & p à 5 ar Betrke —__— Staart : 4 ; a Cd. Pe punt van de Bek tot het einde van de ‚Staart . : . . ar «5 INE en de punt van de middelfte Vinger eN DR Grootste uitfpanning der Vleugelen, tusfchen de verfte punten der Slagpennen .  p I9 4 Lengte der grootste Slagpeanen Pe: â kde 8 De grootste doormeeter, omtrent S Meen De kleinere / > . , e % De kleine Eibrit … Ui}, Het Hoofd is dik en rondastig; de. Oogen zyn groot, de Bek kort, de Bovenkaak boven de Benedenkaak heen gekromd, De kleine | be | Neus- 530 BvypraAcE Tor DE Neusgaten (taan boven op de Bek aan het voor: einde van rondagtige Vliezen, die over gelyk= vormig rondagtige openingen ; in het Elaa van de Bovenkaak gefpannen zyn. De Bek ig mag wyd, de Tong peilvormig, en woor ge- fpleten. Aan de wortel van de Bek ftaan bo- ven en beneden eenige Steekel- Hairen, en ter wederzyde van de bovenkaak een bosje naar vooren gerigte Vederen , die meest van baar- den entbloot, fteekelagtig ‚ en voorwaards gerigt zyn, zoo dat de Bek voor ’t grootste gedeelte daar door verborgen is. De Ooren zyn groote rondagtige openingen zonder Klap- vliezen, en geheel order de Vederen verbor- gen. Het Voorheofd tusfchen de Oogen puilt fterk uit door den groei der Vederen. «Ter zy- den van de Ooren flaat boven op de Kop ten Wwederzyden een party van 8à 9 Pennen, die, 200 als de andere Vederen van dit gedeelte van ‘t Hoofd, naar agteren gerigt ftaan, maar die veel langer zyn, en als Ooren uitftecken. De Has is kort, en iets dunner als de Kop; de Rug is digt met tamelyke lange Vederen be- groeid; de V leugêlen zyn niet al te lang, maar ‘breed, en hebben 23 à 24 Slag: en Dekpen- nen 5 de Staart. is kort (en wigvormig) en word geheel bedekt door de Vleugelen. Het getal der Roeipennen is 1r à 123 de Borst is det. lange Vederen begroeid; de ‘Reenen zyn a)! > en tot de Teenen der Voeten mer V cde- | _ ren Nza Tr. HristrToriíe 537, zen begroeid. De Voeten zyn met eene fe- grynagtige Huid betrokken; ze beftaan uit‚4 Vingeren, waar van. 3 naar vooren gerigt Zyn; en een naar agteren; de agterwaards ftaande is de kleinste, en tweeledig; de ‘middelfte is -de langfte, en.heeft vier leden ; de twee bui- tenfte zyn „drieledig, met lange fcherpe iets ge- kromde Nagelen gewapend , en beneden-iets gekwabd. De voorfte Slagpen is veel korter als de andere... Het baftaard Vlerkje heeft drie maatige lange Pennen; de couleur is meest doorgaans donker greis met zwart gefpikkeld. Het Benedenlyf alleen, is witagtig greis en met zwart gefpikkeld. Op de Slagpennen ftaan „eenige ligte vlakken, de Bek en de Nasals zyn list greis, De lengte van de Bek tot de punt van de Dm. | middelste V oorvinger is a ei84 Van de eene punt der Vle ugelen tot de an- dere : 3 n Re G'S De voorste Slagpen Harns 5 Ì heg De derde — — At Breedte der Vlerken by de voorste Dek | pennen ì lotende ied Lengte van ieder Vlerk | id == — van de Bek over deszelfs kromte … EN Uirfteeking der Hoorns rs Lengte vân de punt der Bek tot agter het Hoofd, de Vederen, mede gemeeten Oe BR- | ELS Van N\ m, p ; Pe SEEN 3 6 | Dm; Van ’t Agterhoofd;tot de Staart; ‚4e Lengte van -de Staart re RIED 588 — — der Beenen tot de Voeten . . gf — — van deMiddelvinger tot de Nagel … 14 oid Nagel bana Dikte over de Borst elovibingseiigg van de Kop over de Oogen …. EN De Vogel Botok, 4 Een groote Vogel, die hieraan de Zeeftrand gevonden word, en in ‘t Crawangfche valt, in zwaare Geboomtens by ‘de Stranden. Het bovenste van ‘t Hoofd is een naakt Been , det vlak gedrukt is, by de wortel van de Bek een kleine omflag maakt (die egter fom- tyds ontbreekt) en boven de Oogen met eeni- ge fcherpte voorftaat. De Oogen zyn tamelyk groot, en digt ender de Beenderen van het Hoofd geplaatst „ waar van de uitfteekende fcherptens hun tot befchutting dienen. De Bek is lang, en me@st regt uit ftaande, vanagteren fchier zoo dik als het Hoofd, en voor wigvor- mig fpits toeloopende. Hy is-daar by effenran- dig, en heeft van boven een rondagtige Rug; en ter zyden effene . -, . «… Schaalftuk- ken. - Het bovengedeelte van de Bek is niet zeer puntig, Een ook van vooren aan-weerskan- ten rs a Nar Hrisrtrerfe 539 ten nies fcherp, miaar iets afgerend. Het be- nedengedeelte heeft een fcherpe pänt. De Tong is kort en fmal, rv duim lang, en } duim breed. De Ooren zyn-ongedekt, en fish heel agterwaards in 't Hoofd. Agter het Hoofd ftaat een zeer dunne Kuif van fchaars geftelde Hairen of Vederen. Het overige gedeelte van %x Hoofd is naakt , zoo als de: Hals, en met eene rimpelagtige Huid betrokken. «By het Hoofd rosagtig van couleur , en voor de: rest geel, waar op hier en daar eenige vuile witte Dons- Vederen ftaan, hebbende egter de Man- netjes beneden aan de Hals nog een rosagtige plek. De Bek en ’t beenagtig bovendeel van ’ Hoofd, is mede vuil wit of greisagtig van cou- leur. De holligheid van de Borst is ook naakt, en by het einde van de Hals, en aan de fEherpte vat: HEt. 6,2% 7%. „ beginnen de Vederen, die op de Rug; in de Vlerken „en in de Staart, van een zwarte couleur zyn, iets in ’t groene fpeelende , en beneeden aan het Lyf en de Dyén geelagtig wit. In de Vleuge- len zitten 32 Slag- en Dekpennen, en 12 Roey- pennen in de Staart. Onder deze Staartpennen zit by ’t Mannetje nog een rey witte Vederen. meest zoo lang als deze, die donsagtige baar- den hebben. De Beenen zyn lang, en de Dyën boven maar vleezig en met Vederen bezet, maar beneden zoo als het overige der beenen; &n Z00 als de Voeten met een zwarte perga- | mente 540 BepRACE TOT DE mentastige en gefchubde Huid bekleed. … De Voeten hebben vier Vingeren, waar van drie na vooren ftaan , en de vierde agterwaards, egter iets zylings na de binnenkant toe. Ider „Vinger is van een korte ftompe Nagel voor- zien, en de drie Voorvingeren vereend aan haar benedenfte Leden met een fterk. vlies. » De agterfte Vinger heeft twee Leden, de bin- nenfte Voorvinger drie, de middelfte vier, en de buitenfte vyf-Leden, , \ Vt.Dm.A. Lengte van de fpits van de Bek tot het einde van de Staart en SE _ Hoogte van de (pits van ‘de Bek tot de Voetfpitzen jn 5 Wydte van de eene {pits der Vleugelen totde andere . IO Van de {pits van de Bek tot agter het Hoofd 2 boven aan ’t Hoofd . Io Opening van.de Bek van de punt tot in de hoek . fe) Omuck van de Bek van agteren by ’ Hoofd /: ò 7 in 'E midden. À b 4 Van de -fpits van de Bek tot het Oog He) we aan het Oor Omtrek van ’t Hoofd agter de Oogen gemeeten . Van de punt van de Dek tot aan de Nousgaten Lengte der Neusgaten : p ’ ° Doormeeter van ’t Oog N : Pe Hals van ’t Agterhoofd tot de Rus 4 4 Omtrek van de Hals in ’t midden . : by de Rug, . Lengte van 't Lighaam van de Hals tot de Staart Omtrek van ’t Lighaam digt agter de Vlerken Lengte van ’% vleezige bov engedeelte der: Dyë béenaetig gedeelte der Dyéë Been 9 : : er ven de Voet, van de punt van de middelfte ‚__Voorvinger tot de punt van de agterfte bis harmae © rd Abre sena D Mat RN ies Fo eenn | ned Lal Ham srad a Plat | Kannen N Nar Hrsroxre SAN ‘ s Yengte van de middelfte Voorvinger 2 buitenfte binnenfte Agtervinger . Je Omtrek van ieder Voorvinger in ’t midden de Agtervinger in ’t midden Voet in ’t Lid , . winte 't Been memidden: -, & Knie ° ë E e_ “tnaakte gedeelte der Benedendyë . vleesagtige gedeelte der Beneaendyë . Lengte van de Agter- Arm Ö Voor = Arm pe $ n Hand of *r voorfte lid der Vleugelen —___— der langfte Slagpennen …. 7 a ee Dekpennen dn t pepe Dtaartpennen N 7 Fanta td Ekster Jed Ee Nanna nn kennen an e, aur n mmm Pe B 7 . . Ks Kd id TEI Lane elan ante De Vogel Maloe van Macasfar. De grootte is omtrent van een halfwasfen Hoen. De lengte van de Bek tot het uiter- fte van de Staart is een voet lang. De Kop is Kogelvormig, En met een fpits toelopend hol of groeve voorzien. De Bek of Snavel is geel bruin, fpits en een weinig gebogen. De Hals is dun en kort. De Staart is kort. Het Lyf gelykt na dat van een Quartel. De Poo- ten rood en tamelyk lang, zyn voorzien van vier Klaauwen, waar van de eene agterwaards flaat, Het geluid is kirrend gelyk de Hoen. ders; men heeft een Ey vertoond, dat door dezen Vogel zoude wezen gelegd „ het welk in / 542 Bypracs Tor ni in vergelyking van dien Vogel buiten gemeen groot is, want gemeeten zynde, is het 3, duim. lang , en 27 duim hoog bevonden, fchynende overtrokken te zyn ; met een zeer fyn fmullig fegryn vleesch - couleur , zynde dies gewigt 12 loot, — ln Een 15. NA tr. Historie _ 543 PLANTEN. ORDE DER Br wc 0 A Ifte DerL, Pag. 337. 1. Chamaerops. Dwerg- Palm. a, Borasfus, 3» Corypha. A. Licuala, 1. Cycas. 2. Cocos, 3, Phoenix, 4, Elais. 5. Areca, 6, Elato. 7. Nypa. 8. Saguerus. 9, Zamia. Cycus, 1. Cariota, To Wayer - Bladen, Pinmera, Wyn - Palm. Lontor. Scherm- Palm, Gabang,. Rol - Palm, Licuala, 3, Gevinde Blad, Meel - Palm, Note - Palm. Dadelboom, Oly - Palm. Pinang- Palm. ‚Pruim - Palm, Poel- Palm, Sagueer= Palm. Knods- Palm. Moes-= Palm, Sago. ‚ Calapa, Corma, Pinang. Niípa. Areen, Sajor Ca- lapa, Dubbeld gevind. Nu - Palm, Nihum. 6. Hexandtia, 20, Monoicia, 6. Hexandria. 6. Hexandria, Monoicia, Monoicia. Dioicia, Monoicía, Monoicia, 29. Monoicia. 20. Monoicia, 20, Monoicia. ar. 2©. 21. 29. 20, 21, Dieicia, 20, Monoicía, A A Ne kt neer ner Ws ape Saa BrorRaAGE TOT DE Tr Ier ra re AANMERKINGEN? xr. Chamaerops, deze vind men in bet Zuiden van Europa. 2. Borasfus, Wyn- Palm ; Lontor, valt by Tangerang in Indiën. 3. Corypha, Scherm-Palm, Gabang.- Dit fchynt de Saribus = van Rumphius, „en_de Polma Thebaiea van Pogock te … Zy» valt cmtrent Tangerarg. “Het Meel uit de Boom is flegt, en word voor Dieren gebruikt. 4. Licuala. ____Rol- Palm. _Roko. „Valt ‘omftreeks Grogol, 5. Cycos. Meel- Palm. Sago. Thans de Sagus bier voor befchreven, alhier Rombia en Sago Papeda genaamt, valt boven Tangerang. 6. Cocos. Noote - Palm. « Calapa. In beide Indiën. “7, Phoenix, Dadel- Palm, Thamar. In Arebiën. 8. Elais. Olie- Palm, Groiet in Guinte. . | Palmiet. Boom. g. Areca. Pinang- Palm. In geheel India. ‚ze. Elato. Pruim-Palm. In Arabiën. Wilde Dadeiboom. _ ri. Nypa. Poel- Palm.= Nipa. In ’t 2de Deel, pag. 476. zegt de Heer van Wurmbs, dat de ftamgevende Nipa, Rombia of Sago Papeda word genoemt, maar dit is abuis, zie hier voorcn. 2, Saguerus. Sagueer-Toom. Areen. De Wyn is de Toeak, de Vrugt Boa Atap, en uit de Boom word mede. een flegt zoort Sago . Meel gewonnen. 13. Cycus. Moes- Palm. Sajor Calapa. pe Sajor Calapa China, heeft gedoornde ontelbare Bia- deren. 14. Za mia. Knods- Palm. Met Vrugten als Jujuba, ‚Vak in Zuid’ America. 35. Cariota. _Nu-Palm. Kihura, In India by Tangerang. MINF- Nar Hrsrorris. 848 MINERALEN: Sedert de opregting van-ons Genoot= fchap, heeft men van tyd tot tyd getragt iets toe te voegen tot de Hiftorie mel _Delfftoffen van Indiën. Zoo vind men in hét eerfte deel bee fchreven het op |ava vallende Goud, Zil- ver, Yzer, en Zwavel, en het Timoree= fche Koper. In het tweede deel de Diamanten; Goud, Tin en Yzer van Borneo. en In het derde deel het Sumatra's Goud Criftal Tin’ Yzer, nevens de Goud= Mynen van ‘het Eiland Celebes. …Ik voege hier nog by een nadere bes | gehirpig van de Borneofche en Sumatras fche Mynen; en de Ceylog{che en Mae gere Ettzen. v:En” vk: fuite abe ‘een v'“Alphabetifche en van myne. verzameling: van pee pe en pace Mineralen. | Harneo 3 „de Diamant: Mynen hebben Bornea niet. veel ‘byzonder EV. Deen. Mm Voor 546 ByYpRAQGE TOT DE Voor eerst en principaal hoorder, een:- ge oplettendheid toe, om de plaats uit te zoeken , daar men. graven wil, die men kennen kan aan zeekere Kittel - Steentjes » die op. de oppervlakte van de grond ges vonden worden, en ordinair. zwart Zyn s en verders de roode fteenagtigheid van de Aarde; doeh om nog zekerder, hier in te gaan » gebruikt men de Berg - Volke= ren daar omftreeks woonagtig ‚ die men Malims noemt, eù verzoekt-die„ een goede plaats aan te wyzen, woorge- vende, dat die. Menfehen-de weerfchyn of de ftraalen- der-Diamant» op. zeekere tyden kunnen zien uit de grond opgaan; als om vier uuren des motgens „om twaalf uureni des middags ‚…en om vier. uuren des namidddgs 5: die als: dan zonder de minste voorbetaling zoo een plaats aan- wyZen, wanneer zy aldaar een gat gra- ven van Circa een roede in het vierkant, met yzere driekante Pennen; want een Schop of Patjol , kan in de fteenagtige grond niet gebruikt worden; de Aarde daarmede los gemaakt zvnde, neemt men die mat Tongoks daer uit, en ftapelt die op een hop, wanneer weder anderen; in een gemaakte Waterpoel zittende, die uit- ‚ geeraven grond eerst met grove, en dan weder met fynder Zeeften doorziften, ie, Ì CE \ Nar HisroRrtre S47 het overgeblevene Zand, in een houte wan, met dat water;.waar in zy zitten: zuiveren, en voor het laatst naziens-en nietsovindende, word de grond en ftee- nen op zyde geworpen; doch vinden zy wat, Zoo Zyn ’er, die van weege de Soe- foehoenangs of van dien-geenen; die zoo een fluks Jaands gepagt-hêeft, oppasfen', ‘om dieSteenen te verzamelen, die zoo op= geworpen en de Mynwerkers tegens.cen mediocre prys betaald worden , met „uit- fJuicing van die Steenen, welke boven de vyfCaraat weegen s.-dewelke direéb aan „den-Keyzer moeten overgeleverd worden, doch die ordre is voor de onnozele,al- zoo ze gemakkelyk. (gevonden zynde) kunnen “ingeflokt , „en dus ‚heel fecuur bewaard worden. > scisì ‚De Myren gaan perpendiculair naar bes" neden; fomtyds wel tot tien vadem diep, wanneer de kanten; metfachinen’ en dwarshouten geftut worden , voor het inftorten ;-dategter ‚ im, werwil van deze voorzorg wel gebeurd, vooral by “zwaar onweers-zoo dat het hun aan kundigheid ter uitvinding van de noodige middelea, - om deze en andere zwarigheeden voor te komers; ontbreekt; -gelyk-ze ook niet in „ftaat-Zyn „wanneer het-zwaar regend, in | or Mm 2 gote s48 -ByoracE tot DE de Mynen te-arbeiden, door de groote toevloed van Water ‚het welk zy „-in-de drooge tyd wederom uichoozende,- door eer fyne Zeef Jaten loopen , alzoo’ daat in ook Stofgoud. hark ee: x oBekialven deze Mynen } dier in’ (Ge: | eli gevonden. worden , en door my zelfs dikwerf i in pasfant ‘beöogt zyn, vind men ’er nog aan’ den kant van fommige zwaare Rivieren; daar men de grond van opduikt, dezelverzuiverd, en op die wy- ze dat edel Gefteente zoekt.” „Doch die het gezien heeft,” zal zig niet vefwon- „deren „dat dezelve zoo duur zyn; alzoo tien à twaalf Man wel een maand kunnen “graven, dat ze voor geen twintig Spaan- fche Reaalen aan Gefteente vinden. …_De voornaamfte Diamant- Mynen vind Ben op Ambauwang, boven Miolucce in % hem ge Î In het Banjerfehe vind. maen met Gòud opde diepte van drie vadem te Kirzan op „Doekoe zynde. de Aarde een roode ges er ’ vii 1903 Pa 4e KAAS ÁÛ Hier? ib vind men ook Maas- Ourong, zvnde een: foort van Metaal , dat: tot Knoopjes geileepén word. Ook Nar. Hrisrortie 549 E À Là Ook-vind men ’er Criftal, doch wei-, nig. Bern Has En Yzer word op een Eiland by- de, Succadaanfche Rivier gevonden. … Sumatra's West -Kust geeft veel Cark De Aarde uit de Goud-Myn Caye, Ne 1. gelegen in de Tigablas, naast de Doua- poulo Cottas, diep agt vadems , leverd Srofgoud uit van circa 18 Caraat. _ Aarde uit de Myn Sipini, gelegen by Ne, z. en omtrent de vorenftaande , aan de voet van den Berg, gegraven in de Schuinte cir- ca ro vadems , leverd Goud van, circa 194 Caraat. „Een vierkant Kasje , waar in de Ertzr uit de Goud- Myn van Sipayong, gele- gen drie dagen gaans oostwaards van Pa- dang, in het Gebergte van Tigablas Cot- tas ‚ alwaar men by het opfpeuren van Goud, het volgende obferveerd;, 700 als in het byzonder by een aldaar jongst geö- pende Myn gefchied is: Voor eerst word in een roode Klei. grond een vadem diep gegraven „ wan- Mm 3 neer so Bvokaace torDE neer men de witté Kleigrond oftmoct, ter dikte van twee vadems; deze doorges- graven Zynde, ontwaard men een zwar-= te Zândgrond, by ’t graven éen vadem, diep, en daar op onmiddelyk: | N°. f. Zynde een geele harde Steéngtond van boven van den Berg, na voo- tenftaarde omfchtyving; op de diep- te van s vadem, en deze fteênagti- ge grond aangemerkt wordende, als. de Hoofd. Ader van eene te vérwag- tene ryke Goud- Myn, zoo fpoord die den Arbeider by ontdekking âdn, om tet het werk voort t@ vaâ- ren, en nog s vadems, ofte de ge- Woonlyke dikte. van de geele Steer- grond door te graven, waar ne hy N°.2, Zynde cn blaauwe fteenagtige grond befpeurd, als boven van den top des Bergs, op 10 vadems; de- ze blaauwe Steengrond heeft mee« rendeels de dikte van een vadem 3 deze al mede zynde doorgegraven, Zoo bevind men 8 N°, 3. Ofte de Coud- Ader, die dus nahier boven aangetekende gegraven word op de diepte van Elf vaderhs , eh, waars uit vervoigéns N°. 4. Nan Hrsrorte. Sst Ns, Ofte het zuivere Goud, datde Myn s verrykt, gehaald word, zynde van gehalte ik Caraat. Tin-Ert$, gegraven uit den Berg Son- N° gipato , geleegen een dagreize noordwaards ‚2; boven Songitrap. a. Grond boven op den Berg. b. Ruwe Erz, 3 Cobido diep gegra: ven. c. Gezuiverde Tin. Dezen eenen Berg is maar bekend, en leeverd weinig op. Yzer-Erts, gegraven uit den Berg ve. Toerawang , geleegen een dag reizens Yzer noordwaards beneden Songitrap. Ürid. a, De Aarde boven op den Berg. _ b. Yzer-Ertz, 1 Cobido diep genre ver. Zwavel- Aarde, uit een Vuurberg, ge: ns, leegen een dag reizens van Priamang. oost- waards , zynde de grootste op Sumatra van de drie, de-twee andere zyn gelegen. tot Pasfamang, in de Tigablas Cortes de- zelve werpen een goede quantiteit af. Nl m dà Tans 552 …Byprace Tor DE! ed Tanna keure of de Grond in de:Negorg Keure, Schieladie, by en omtrent den Vuurberg gelegen; dezelve word by den Maleyer voor Verw gebruikt, na alvorens fyn ge- maalen, en met,het wiet van een Ey en Klapper- Oly gemengt te zyn. n Po. 7. Tanna garang, of zoute Aarde, zyn- Tanna de de Grond van eenige Heuveltjes tot Garang. Cortabaroe, welke Aarde van die uitwer- king is, dat byna daar in niets wil groeyen ‚ waarom men die noemt, Tan- na Sahat. No 8. Zanna itam, of zwarte Grond, by en ek omtrent NY. 7. gelegen, welkers hoeda- nigheid hee tegengeftelde is van de zoute Aarde, als zynde zeer vet en vrugtbaat Land. No, 9. Zanna haloe, of harde Aarde, op de ireen) meeste plaatzen van het Gebergte „ wor- dende gebruikt tot het maaken van Pot- ten, Pannen, Enz. N°.16. Tanna Coeni, of geele Aarde, op vee- bied le. plaatzen tot Coctabaroe te vinden, welkers gebruik dient als. de. roode Aarde, UA Fans \ Nar ad wr saon e. SS Tanna poeti, of witte Aarde, gelegenNo. zr. als de vorige, van geen bekend nut er gebruik. | „Een ftuk Benzuin-Hout, van Fapia-No. 12, noely ontfangen. Bloem van Camphur = Boom, zynde besl 1 kwaam om geplant te worden, wanneer. die Vrugt aan de Boom ryp geworden is ; cam. van „Nataf ontfangen. | phur- | Boom, Een ftukje Goud-Ertz in Steen. - N° 14. Ceylon, alle foorten van edele Gefteen- Ceylon. tens, die op Ceylon, byzonder in de Ma- turefche Landen vallen ,. worden in Va- lyen en aan de voeten van Bergen; in een me@ngzel van roode Bergagtige- en verte Klei- Aarde gevonden, en wel dif- ferente foorten van Steenen, in een en de- zelfde Grond en Plaats, alwaar gemelde Steenen te vinden zyn, werden ook or- dinair, zwart en wit Criftal, mitsgaders » Tooremalies boven Aarde gevonden, die zekerlyk by plasregens, of door *t afftro- mend Water van de Bergen te voorfchyn komen. Men vind op fommige plaatzen zonder "& Mm 5 veel SA BryrHRAGE TOT DE veel moeite Gefteentens, 1, 2 à 8 voe= ten onder de Aarde, doch daar en tegen op andere plaatzen graaft men wel tot eo en meer voeten diep; als men zoo diep komt, dat men Water vind, gaat het werk veel gemakkelyker, want de Aarde die men graaft, word in een groote Rot- tingkorf gedaan, en de Korf in ’t water houdende, zoo lang daar in met de Han- den geroerd en gegrabbeld, tot de Aarde weggefpoeld of doorgezeegen is, en Zo0 lang men de Steenen onderfcheiden en vinden kan; daarom worden de groeven, aan Rivieren gelegen, f{choon niet voor de beste, egter om de wille van het Wa- ter, voor de min moeyelykste gehouden. Op Ceylon worden geen andere foor- ten van Steenen , hoe genaamt, gevon- den, als de ondervolgende: No. 1. Robyn, in ’t Mallabaars Elinge Scho- Robyn. geppoe, en in 't Singalees Lankarette. Ne, 2. Blaauw Saphir, in t Mallabaars Ni- Blaauw lem, en in ’t Singalees Nile. _ Sapbier, E Ne. 3. Groen Saphir, vallende fommige ligt Groen groen , wordende by de Singaleezen en SaPbir. Nlallabearen genaamt, Patje Padian. Wit. Nar” HisTóRtk 555 Wit of” Water - Saphir ; noemen de’ So. à. Mallabaaren Wille Padian, en dé Singa Wit 0 Water- leezen Sadoe Padian. hi ii Saphier. cfbas ‚ in ’t Mallabaars Poerezina- N° s- gem, en in ’t Singalees Poesperagem. _P Kat-Oog, in ’ Mallabaars en Singa pe 5 lees, Wayroedie. | Òo. Ambatist, in ’t Mallabaárs en Singa, nr 7 lees, Seuandie. Be Robaal, in ’t Mallabaars Rauwa, en in No. 8, t Singalees Rawa. Robaal. Caneel- Steen, in *t Mallabaars en Si : Nep, galees, Dee. Steen. Wit Criftal, in ’t Mallabaars Wille Pa-nc, zo, lingoe, en in ’t Singalees, Zoedoepa- ee lingoe. ale Zwart Cr ital, in ’ Mallabaars Karte Palingoe, en in ’t Singalees, Kalloe Pa-crina, lingoe. Geel Eriftal, in *t Mallabaars Manjel Ae 12 Palingoe , en in % Singalees, Kaha Pa- ina lingoe, Pruin 550 BxyYPRAGE FOT-DE\S No, 13. Bruin Criftal, in ’t Mallabaars, en” in Bruin Jt Singalees » Tilia Palingoe. Criftal. No. 1. Geel Toremalie, of de zogenaamde Ma- Toore- terfe Diamant, wordende by de Malla- malie, baaren en Singaleezen, Kaneke Toorema- lie gendamt. No 15. Groene Tooremalie par Materfe, Dia Groene mant, by de Singaleezen en Mallabaaren malie. bekend met de naam van Patje Toore- malie. N°. 16. _ Witte Tooremaliës of Materfe Diamant, hof? dende by de Mallab Y'oore. Wordende by de Mallabaaren genaamt wit- malie. te Tooremalie,en by de Singaleezen Zoe- doe Poeteainhie, No, 17. Plaauwe Tooremalie , by de Mallabaa- sip lk ren en Singaleezen genaamt, Niel Too- OOre matie, remalie. | No, 18. Roode Tooremalie, de Singaleezen noe. Roode men die Pennie, en de Mallabaaren Panie -… Tocoure- matie. Looremalie. rd Twee Bundeltjes, beide gemerkt: Litt. A, Zvynde in de eene een Steen, en in de ‘andere Aarde : deze word zeer diep uit. de NatroHrisrokrrme 557 de Gebergtens gegraven, en als een har= «de, “vaste, en aan een gegroeide. materie zynde, met yzere Mookers en andere Gereedfchappen ftukken gebroken, . en wel tot gruis of kleine ftukken , welke in een grote’Smiëltiérdes gedaan, en door een fterk Vuur, door twee Blaasbalgen aande gang gehóuden, gefmolten word, «Vervolgens neemt men weg: door In- ftrumenten «en. Tangen, die:expres daar toe zyn gemaakt , alle ‘onzuiverheid en „vuiligheid, „die“ boven dryft:, ‘en de Smeltkroes cp-een klomp ‘Klei -Aarde, daar een gat of vorm in gemaakt word, ramgewofpet, « formeerende dan. ‘ed ’ Een klomp of brood Singalees Wan: Lie. B. dat nader tot Gereedfchappensenz, ver- esn gezuiverd en gebruike word, Mariek: Glass: in t Singalees Zoedoern. Öt Miniran. | _Potlood- Glas sein’ Singalees Kaloe Lit. D. Miniran. | Deze: beide foorten worden wine op een en dezelfde plaats, aan de voet „vân de Bergen, in Kley en. roode Aar- de; s58 BypaanczE Tor oi de , zeer diep in de ‘Grond; “doch” Pot- dood valt wat meer Om „droge Kinondes Lite: EL Drie Bondels Ceylonfche Pansen > MALAKSCHE TIN-ERTE Om eer oïmftandig Berige te gevens hoe deze graving gefchied, is niet moge- Jyk ‚te meer, dewylrde-Inwoonders/des Perafchen »Ryks ‚geen: Europees z2ó0 van de ‘Bezewelingen .vans?s Compagnies Post aldaar « ofte anderen „ eenige: toe- ze LOC | È hanne’ ‘Mynen; wiekent 3 De weinig ontfengene „Beristen. van certyds gs ‘Pera geleegene Gezagheb- bers’ vamp ’s Compagnies> Bezetting „/ ge. tuigen de de meeste: Ettz uit Valeyén gegraven” word , ‚hoewel {ommige ook uit Geberstens , gelyk uit de hier ne= „vensgaande” Ertz bì vlit. cel) - siasM nd inf Zeer zwaare Boomen, ofte Wortels van: dezêive., als “mede Steenrotgên moeten eerst uit den grond -gegravén worden , fomtyds ter diepte van- zes à zeven voer eer men aan de Ertz komt. H et E rrz: gegraven Zy rdt: wrd het zel- Nar HrisToRrzE 559 zelve gewasfen , en van het Zand ges {cheiden of gezuiverd, door middel van uit den grond opwellend. Water , dat door uitgeholde Boomen naar de Myn geleid word; digt by de Myn geen Wel- len zynde, worden ‘er Putten gegraven s waar by de zuivering gefchied. Alle van Pera aangebragte Tin-Ertz, kan zoo bezwaarlyk van. derwaards aan- gebragt worden, dat het zelve niet dan met de uitterste moeite, en teffens voor den Vervoerder met het grootste gevaar kan bekomen worden. De bygelovige Mahumedanen of Ma- leyers van denkbeeld zyndes dat indien ‘er eenig Ertz uit ve Mynen weggenomen word, de geesten (die zy altoos veron- derftellen, ineen Myn te zyn), de Ertz laaten wegzinken, of fterftens of hon- gersnood onder het Volk veroorzaken. Waarom:;de Koning en verdere. Beftier- ders des Perafechen Ryks, op-ftraffe: des. doods verbieden, dat iemand eenig Ertz uit een Myn vervoerc. : „De Ertz „met. ‚N°. -1j „gemerkt , vis uit Mynen gezraven , die in Valeyen s60 ByorwacE Tor DE gevonden worden; dezelve is zeer fyn als Zand ; dat nog reeds. onder ’% zelve’ gevonden bord, hj 214 De Eitz N° o. is dezelfde foort; doch van het by zig debbend erin door was- fchen gezuiverd. | ‚Ne 3. Is het Zand , dat. onder deze Ertz gevonden word; hier uit is fomtyds’ ook Goud te haalen. 3891693 Î N° 4. Zyn Steenen, welke gevonden wordende, de Mynwerkers- tot een tee- ken Zyn, dat ‘er geen Ertz meer te vin- den is; waarom men als dan met de gra- ving van zulk een Myn ophoud. N°.75. Deze Steefien koud: men-voor de wezendlyke moedèr van de Ertz: de. zelve word in ’t Maleydsch Ibo Tima ge- naamt5 voor en aleer men deze Steenen” fimelt ; vorden dezelve fyn rme a en gewasfchen. f N°. 6, Is Ertz, welke uit de Mynen die aan ‘'t Gebergte zyn, gegraven word; het zelverword ‘ook eerst fyn geftoten en gewasfcúen, eer ’t-gefmolten word. & e Nar HtsrTortie sót De fmelting gefchied op twee verfchil- lende wyzen: de Chineezen, die,. door den Perafchen Vorst, korte faaren. gele= den, vergund wierden, eene reeds lang door den Inlander verlatene Myn te ope= nen ‚ doch die egter de. Tin, voor den daar toe geftelden Prys moeten leveren , fimelten het zelve in een yzere Pan, die op een foort van Oven ftaat, welke va _ Aarde is opgeworpen: deze Pot of Ketel ftaat, altoos, fchuins ; uit dezelve word het gefmoltèh Tin met Lepels gefchept;, en in vormen (die flegts in den grond zyn uitgehold ) gedaan. Deze Oven word aangeftookt, door een fterk Vuur van „Koolen, die van ’t Hout Campas Thjina Clangi, gebrand worden; andere Houts: Koolen zyn te zwak van gloed, om de vereischte hitte ter melting voor dit Mi- neraal te geven. De Maleyer fimelt deze Ertz, in ga- ten in den grond gemaakt, die zy me. de den naam van Ovens geven, in wet- ke, en Ertz en Houtskoolen, beide by elkanderen gedaan worden, tot dât de gloed of hitte der Houtskoolen, de Tin uit den Ertz doet fmeltén, het welk me- de in een vorm loopt; die flegts in de grond is uitgehold, „IV, DExk. Na Doch s63 BybRÄGE TOT DE | Doch door deze behandeling word de Tin zoo fchoon niet uit de Ertz gefmol- ten, als door bovengemelde by den Chi- nees gebruikelyke gewoonte. ENDS 55 Cb HE MINERALEN VOLGENS HET Alle Bed Ar Pr Brot By my verzameld, 27, Aape- Steen. 38. Amietisten bondäntchn 65. Agaat Kaapíche. 6o7 Barn- Steen uit Pruisfen. 5. Criftallen Borneofe, 8. — uit de Diamant - Mya te …_ _„Puntiana,, — Qm Banca. dB nr vr Ceylons. _ AI. —_—=— Zwart Ceylons. Ata re mien KadDSe | 47. Cinaber duits. 8 bvd 36. Cancel Sten, Ceylonfche. 4. Diamant CBorneofe ) en de Steen ú | CR LELLI Nar, HrstToRrteE. 563 en geele Aarde, die de Myn aan- „ wyst te Banjer. a . Diamant- Ertz. er Materfche. ô Góud- Ertz C Mikieós en de roode Aarde, die de Myn aanwyst. _ — — van Mampawa C Puntia- nas. 5) — — — Puntiana en Landac. _— (Sumatras) geele Aarde. ne —_ blaauwe Steen. — Goud - Ader. ne —_—_ Zuiver Goud. et eit de a Timory van Macasfar- van Maalte: Italiaansch.« . Goud in manier van’ Sumatra, = LWarte Steen | ‘van Timor. zh « Adler Celebes. nn ijn Sumatra. „Koper (Timoreesch. ) ” . Koper-Ertz ( Kaaps. ) . Kalk- Steen ( Timoreesch. ) ‚ Kat- Oogen Ceylonfche. ) rt -Ertiz ( Duitsch.) Nn 2 5%. 564 BvypraceE TOT DE 58. Lava uit de Ternaatfche branden- de Berg. 3. Maas Ourong van Cheribon. 19 a 63. Paerlen (Kaapfche.) 48. Quarts (Duitfche.») 66. Quarts ( Kaapfche. ) 61. Quadraat- Steenen ( Kaapfche.”) zo. Robynen (Ceylonfche. ) _37. Roebalen (mame) 2, Salpeter uit den Berg Gede by Batavia, ag. Slangefteen C Gerlof 3 42. Ster- Steenen. te 57. Silver (Japansch.) 45. —=— ( Duitsch. ) 2. Tip-Ertz van Succadana. 17 mm (Palembangsch) in zand, meenden mem end infteentjes. 54, == (Ceylonsch. )) 59. ——_—, van Malacca. 67.23 ten 55. Tourmaline Aftrekker (Ceyloníche. ) 31. Topaste (Ceylonfche. ) 30, Tarapoes (—— _— — ) 35. Water -Saphier (mm) Ze Yzer N Ar Histories: 565 wv. Yzer ( Borneo’s. )- 20, — van Bliton mept di y. 7 wavel u uit den Berg Gede by Baets, 21. — — van Bliton ( Palembangsch. ) 23, —e Se Timor, 88, dieen van Ceylon. Kd E Pd Wie A Nas J A- 566 Dr BEDRAGE TOT DES … ' JA Ee ndordt 9 kp HS E hi M pl N E R A L Ee N CEN STEEN EN: By my verzameld, Ed No. 23. Arfenicum. d 8 — 151. Afdrukzet van een Blad. Bt — 183. Albast, ‘ . . Sirinu Sumatori, — 228, Aluin. Mifoban. — 58, Amber de Grys. e % Koeferanotorie. — . 119. Blaauw Vitriool, : . Taupan. — 47. Bloem- Steen, e Sakfra ifi. Ek 56 en 106. Bloem Blaauwfel. . Fana Kofio. — 75. Bruin- Oker. . e ‚ — 86. Bitumen. 4 : Kinteke — 87. Berg -Criftal, == * -_Kanfikoki. —. roo. Bloed- Steen. e ‚ Tay Sin Sikt, — Y45. Bloem - Criftal, : 3 — 27. Criftal, « Ad e Faufiko. —. 43. Coraalwit. . Kikomeíiko. — 45. Criftal in zoet Water, . Forgi Sikki. — 53. Criftal Purper, . . Moera faki fiki, ms BE WR . 8 ‚ If Stara, — 125. Simabers : ° LLT —- 137. Cobatt. : ” — 11, Doodshoofd. é ‚ _Rokas. _— 26. Drakebeen. ’ , Riíioko. — 62. Donderfteen, : ‚ Kaminary Sikki, — 212, Geele Amber. ê . _Juvo. x pa 54 en 103. Gierst-Steen, ,„ e Awafona, — 57, Granaten, . —. 63. Goud, — ke rvk — 191,,Gaud Ertz, ._Kinjimoí, Een No, 97. EEEELEEEELEEEELELDELELEEELEEEEELELE tg =oNiam Har s.r.o nl, 0 562 „79. Geel- Oker. “106. Goud - „Steen. 52 en ie4. Hair-Steen. … ror, Hagel- Steen. e- 34. Jaspis. Si 1-8. ‘Koper. ° 17 5EK YE se ° 181. Kwik 6 in 49. Koper Blom. k 74. Kalk- Steen. 97. Key- Steen, 99 en 117. Koper- Boompje, %s. Lood, … 81. LEY. . 188. Mica. 232. Marmer. 187. Pyl. Steen. 5 De, Porcelyn - Aarde, 98. Puim- Steen. 246, Quarts, 144 Een 189. Quadraat- Steen. 18e, Rood Coraal. 213, Rood Coraal. WES RR id 17. Zilver uit Koper, Ier en 16. Spiduter. T$ Staal … 194. Succinum,. 64. Slangfteen, 65 En 71. 77. Schiffel. er en 119, Tin, 28, Vitriool, 196. 214. 238. 39. 84. go. Vitriool, Vuurfteen, Verfteend Hout. Verfteende Crab. Steenvlas. Verfteende delden Verfteende Oefter, 19 ER 109, Vermilioen, dà. e, ‘ Rokan Jikö,, Kimitzda. ’ ‘Keikwanfiki. „Kingi Seki, Sino Sekki. Arare lfi, Fofiki.- est An Arado. K Kifimi. Rokanfekie Sinando. ‘Namari. Reinkout. Gin - honino, Sijekifeki. Sedidi, : s ee Hadjekiji. Dinendo, Sungodi, Janfioki, Gin. Caybok, Totan. Haganií, Kokak. Fibi Sikki, Sekiko. Genfikiki. Zee Zoeke. Tanpan, Fagibok. Kamoeri. Riokortigj. Seki. lfi Famagoery, Sufako, NO. 83. 863 Brprace Tor De Nar Hist. No, 83. Witte Steen. B „ Jookifiki. 102, Warer- Steen. . … Fooy Sekù — 39. Yzer-Ertz, é Tets. — 156. Yzer- Oert. ° . Ikan. — 22. Zwavel, 8 … Iwo, _ 49 en te8. Zeep-Steem. „ … Zefi Sabon,. — _ 167. Zwaluw- Steen. …, ‘e Sekki Jin, RYNPE hd DE wel ND rz eit? B hd ES d he EA nnn rd £ p- 8 TE ek, e ‚ EF ek > a ax ned kn | > ie dun ‚ A, « m, fe a « » " « er * | UV a wi deed pes ee nn n drin de A 4 in & . pn lk b . ns a re „. * s es - Pe 1 La D _ _ . - _ * be nt ap De, Aad 43 an Aid . IE _ rn hs dst: hee je =® Ed « Ld - d = - - Des rea Gl 4