ZIEKTEN VAN DE TABAK
IN DE VORSTENLANDEN

DOOR

Hj. jensen.

N.V. BOEKHANDEL EX DRIKKERU

voo«H«i!N E. J. BRILL - Lei DES

1921.

ZIEKTEN VAN DE TABAK
IN DE VORSTENLANDEN.

TfSSS

RIEKTEN VAN DE TABAK
IN DE \ ORSTENLANDEI^

DOOU

Hj. jensen.

N.V. lIDKkllAMiKI. KN ItKlKKI'.lUJ
VüulillKKN E. J. IWtILL - liKlUKX

KKCRU Toomaaii K. j. BRII.I

INHOUD.

HIz.

Inleiding vii

Vpikortingen van lilcls en Tijdsilnifton ix

Tubuks/.iekten, veroorzaakt door Sciiinmiels en Üaktericn 1

I.anasziekle; (Pliythoplitom Nicotianae) -i

t'ereospoi-a Nicotianae IS

Spikkel lü

Hoode Hoest 17

Loodsvlekken, Regenvlekken I"

Veldscliininiel; Erysiphe lamprocarpa 20

Sklerotii'nziekte -3

Slijniziekte; liaeillus solanacearum _ . . . . 'ili

Zwarte Roest: liacterium pseudozoogloeae •'•>

Tal)aksziekten, waarvan de oorzaak onbekend is -i"

Mozaiekziekte :W

Tjakar W

Kriiepiiek ^I

Krnlziekti' '^

Marmer i>-i

Zwarte poepoesziekte •>'J

l'okziekte •">"

Tabaksziekten, veroorzaakt door dierlijke vijanden ï")'^'

liet tabakskevertje; Lasiodernia serricorne m

(ionoceplialuni (Opatrinn) sp. Tjidal "-

lloloniara picescens; Tjidal abang ~"

Engerlingen '"

Anomala .bal.ites 80

Ileliotliis (Cbloridea) assulUi 81

Prodeniii litura 88

Pliisia signata ''8

Acherontia hicliesis; Aclierontia styx I^'*-

üotys marginniis 10^>

Agrotis sp ''^**

Dikbuik: Cinoriinos.benia lieliopa I"*»

Tabaksniot; Setoniorpba nuirgalaestriata !••'

Taiiaksniieren; Solenopsis gi-niiiiata '-"

S|iritikliiiiM*ii . I'JI

Vmiiiiolli-ii : (irylli>lul|iu liin«iiUi Sc ufrimni t'ir>

Krfki'l-; (iiinK<<>r: ltj»»krik .... \'ll

lu- ^'i'M-tii' w.iiit.H; N<'t;ini viriiliilii. |:MI

I*)' kU-iiii' K>'»**ii** wutiLi; («nllolM'lii-ii* ( l,<*|it<iirnia; .Nt< 'iliiiti >' t:^J

lllnilluufn . I.'li

Tlirii» it|> \\ii

lli>i itiiiiik>4uillj«*: I li'li>r«Mli>ni nidiriroki . . lil

|l<*rt*i<ling van l<iMilr\i<liiiKMiiiitl(li>li>ii . I IM

INLEIÜliNG.

Dit /it'ktenboek is geschiwt'n voor de tabakkurs iii de Vor.steu-
landeii. Het is geschreven om de jonge tabakkers, die nog niets
ervan af weten, voor vergissingen te behoeden, vei'gissingen, waar-
door ze aan de eeue zijde onnoodig verontrust worden, en aan de
andere zijde nit onwetendheid het tijdige ingrijpen nalaten. Gedurende
mijne IS-jarige praktijk als .plantendokter'' in de Vor.«teulandsche
tabaksstreeken is de groo'te overeenkomst tussclien de medicus en
den phytopatholoog mij dikwijls opgevallen. Hoe vaak ben ik niet
geroepen, waar het onmogelijk was te helpen, omdat het al te laat
was. Het eenige, wat dan te doen was: te troosten, heb ik zoo
goed mogelijk gedaan. Maar hoe veel beter ware het geweest, als
de jonge employé zich zelf op de hoogte had kunnen stellen van de
ziekten, al lang voordat ze uitgebroken waren.

Het zal ieder planter heel gauw duidelijk worden, dat hij wel
heel veel kan doen door de plantenziekten met oplettendheid gade
te slaan, en op alle mogelijke wijzen te bestrijden; maar het zal
hem nóg duidelijker worden — en dat raag hij nooit vergeten —
dat de beste wijze om een gave aanplant te krijgen is: een supe-
rienr kuituur. Geen moeite mag te groot zijn, geen verbetering mag
onl)eproL'fd blijven, geen vooiv.orgsmaatregel mag achterwege gelaten
worden. Men mag nooit vergeten, dat men honderdmaal gemakke-
lijker een volle aanplant krijgt door een puike grondbewerking, door
een passende bemesting, door goede variteiten of lijnen uit te plan-
ten, in één woord door zijn aanplant oj) peil te houden met het
beste, wat omtrent de kuituur bekend is, dan door de meest ver-
kwistende gebruik van alle mogelijke en onmogelijke obats.

Om het boek ook bruikbaar te maken voor collega's van andere
proefstations, heb ik achter de verschillende stukken, een lijst ge-
voegd van dl' belangrijkste literatuur, die door mij gebruikt is.

Voor het door mij gestelde doel was het noodig het boek rijkelijk

te voor/.icn vun illustnities. Ilierbü \>en ik op een uiUiti-kfiule wijze
geholpen door de MH. N. HiilkjAr, .1. Th. Skovj,auird en door de
dames Mevr. I. ('Iiristiani, I. Sideniuü en K. I'.ilin, iian wie ik
hierby inijn oprechten dunk hettiij^.

Aun de II H. Dr. Roepke eu Keuchenius, die iny Ijeide op zoölo-
fjfisch ^ehied lieel veel goetie nuid^evin>(en en inlichtingen verstrekt
hebben, eu uun <K'n Ih-er Hoii-wingh van Iterson, die met groote
toewyding niyn manuskript doorg<'l«/tii ••n v. rlii-i.'nl Ii.fft , miin
besten thiiik.

Kindelijk hist but not least In-ii ik het begluur van lul

1'roef'station voor V<»i>itenlandschi* tabak ten zeerste verplicht voor
de royale wüze, waarop ze de niet onaainzieniyke geldmiddelen ter
disjHisitie gesteld hebbiMi , die noodig geweest zjjn voor het laten
drukken vau dit l)oek met zoo vele platen.

Januari l'.Ul».

VERKORTINGEN VAN DE TITELS
DER GECITEERDE TIJDSCHRIFTEN.

(lil ilo litfnilmirlijsti'ii iM'U'fkiMirii ilo vi-t gt^dnikto rjjfors (byv. 35i ln't
noiiiiixT van <1<' Imiul «f iiflevpriiiff, «1«' riin>i<'f ppiinikto ryfi-n» (bijv. IftH} lioi
jnnrtul, cii il<' mot ncwiwif letters ^'cilnikti- rijfcpi de lilii<l/iji|piu.

A. A. Aiinales de rinstiliit luiticiiial aj^ion(»iiii(|ii('.

A. li. A. ArluMtcii aiis iler Ksl. liiolo^iscliiMi Anstalt fiir Land- iind l"orsl\viils<liaft.

A.N. .\rcliives Ni'Oiiamlai.sfs des .science.s exaclos et naturelles.

.\.S. .Vrcliiel' voor de Suikerindiisliie in Ned.-lmlii-.

li. li. Itulletin de Tinstitut l)otani(|ue de IJnitenzor^.

15. I?. G. liericlite der Deutsi-lie botanisehe (ieselsclmft.

li. C. liotanisehes C'entralblatt.

li. 1). P. Itulletin van het Deli-Proefstation.

1!. 1. 1'. liullelin de l'in.stitut Pa.'steur.

1!. T. Itiilietino tecnico della coltivi/.i ' dei tahacilii del li. Islitulo si.eriiuen-

taK' di Sialati.

l'. .\.U. Citniieetirut .V'iiieultural Fxperim. Station. Heport of the — .

t'. !!. C'eutralldatt tur iiakteriolof^ie und Paiiisitenkunde. -2'"= Aht.

C'. 1». t'oinptes lendus lielidoniadaires de IWcadeniie des seienees de Paris.

1). I.. P. Dentsclu- hiiul\\irts( halirh Ik- Pivss.-.

F. I!. 1. The Fauna of liriliseh lu.lia. Mollis bv llaiiipM.n, ti. K. ISD'J- iS'.Mi.
I'. M. Fachliihe Mitteilungen der österr. Tabakrej^ie.

II.A.Il. Il.iwaii af^ricultural experiment station. Bulletin of the — .

II. I'. Ilandbueh der PIlanzeTikraukheiten. von Soi-auer, P. :i- Aull. lUdS l!t|:!.

ll.\. t'. Handelingen van het Vlaanisch Natuur eu geneeskundii; ('onirres.

ludian Insect life, by Maxwell-I.efrox , II. lüUit.
ludiau Insert pest.s. by Maxwell-I.efroy. 11. l'.KMi.
ludisehe Merciuu'.

.Inurnal d"ai.'ri(ullure pratii|ue.

Korte beriihten uit 's l.ands |ilautentuin. (Teysmannia).

Linnean Soc. of New South Wales. Proieediui,'s of the
Landbouwkundiir Tijd.schrift.
I.auilwirtsrhariliihe Versuchs-stat ionen.

M. .\. L. Mi-dedeelinireu van het airricultninrliein. LabiUMtoriuni. Ituitenzorjjr.

M. li. A. Mitteiluufien ans der Ksl. liiol. Anstalt für l.aud- und Korstwirt.sthaft.

M. 11. P. Mededeeliufjen van het llesoekiseh 1'roefslatiiui.

M.l'. I.. Mededeelin^'en, uitpiande van hel Departement van Landbouw. Italavia.

M. h. I'. Mfdedeelinireu v.in hel 1>. li-Proefstaliou.

1.
1.
1.

1, 1..
1. 1'.
.M.

.1.

A. 1

K

. i;.

1.
1

. s.

1.

1.

. 1 .
. V.

XII VKHkoimNum VAM OK TITKUI OKR OKnTKKRiAt TUIHtaiHirrRM.

M. I 'II uit 'h IjiniU pliiiilf'nliiin.

M. I' ' tlii- |ii-|iiirtiiii-nl of npririilliiro in linlia. I*ii>«i

M. !'.>>. Mi-il<'ilci-lin|.'fii MUI Im-I AI^')-iii)<i<ii-i*r<M>f^liition np Ja\i t<> Sululipi.

M P. T. MiMli-ilirlmp'ii \iin liri Pr<i<-rMation vimr Vonil<*nlanilM-iip Talwk.

M i' / M('tlt'i)i*i>ltn(;cii vnn In-t liilMinitoriiint voor planU*niiekt<>ii.

I'. l'liN tii|>iittii>li>(:v, Iliiliiiiiiir<>.

V. \. y. TIn' l'liili|i|>iiii- a^'rii ultiiri'<t niid finv»l«T.

I'. A. li. Ttii- l'liili|>|>iiic iif;rii'iil(tinil |{i'v*i(>w.

P.J.S. Tlu' l'iiili|>|iiii)- joiiriiiil of wicnro. Soct. I).

HA I'. UiuilxiPiki, M. Ihinisiliwho Aluen iin.J I»iUe Juvo». 1-J. 1«Ü0.

|{. M. ItcMic liiM-nlii^ii|iir>.

|{.N. Kiviii'il tU's inivaiix lM>Uiiii<|iii*s N't'rluniluis.

K r. Il«|.<«rt iit ilif l'r<Ht>eilii)}{-« orUicscrt. Hntoniologinil. M(><-iin(;at I'iiN). IIH7.

S. Si.'n.f.

S. I. I. South Iniliiin liisfct-i, liv ll«iiil)rijy;i> Flft. Ii.t. T. Mtiilr.i!^. l'.Mi.

T. 'IVvsnimuiitt.

T. A. Tropiral n^iniltiirisl.

T. K. 'I'ijils<liriri voor Kntoinolo^io.

T. N. I.. Tijils4-Iirift viMir Nüverlioid en i^iiult><>u\v in Ni-.IitI. IikIh-.

r. S. H. r. S. Iirp. «f A(;rii-. Ofliro of i>x|Mriiii. Station. Iliillptin of tlu* — .

r.S. C'. r. S. Ilop. of Af?rif. ('iri-iilar of the — . Hiimiii of Kntninohif;v.

U.S. K. l'. S. I)»'p. of Ajfric. Itiilh'lin of the — . Iliirimii of Kiitomolofiv.

U. S. K. U S. Ik'p. of Affrir. FarnuMN Itiilh'tin.

I'.S.J. r.S. I)«'p. of Apric. Journal of n;.'rii'iiltiinil l{os«in-h.

II. S. I» l'. S. llt'p. of Afjric. Farniors institiit** lortiinv

U. S. P. U.S. Ili'p. of Agrir. Ihill.-tin of ih.' — Hiin-au of l'l..iii In.lusir)-.

U.S.B. U.S. Dep. of .\^^nc. Ro|M.rt of the — .

U. S. Y. U. S. Dop. of Apric. YearUiok of the — .
•

W'.C.S. Me<iedeelinpen uit hel Pliytopiiih. Lih ..Willie roiiiinelin Scholten".

\'. .\. \V. Verhanih'litiprn der Kmi. Akad. v. \Veteiis<-hapi>en Ie .Vinsteninm.

V. W N. Vership van ile verpntlerinpen der Kon. Arad. van Welens-happen te

AniKtenhiiii. Wis- en Natuurkundig Afdeelinp.

V. I, I'. VerMlap omtrent ilen «itaai van '» Ijinds plantentiiin te lluitenzorp.

/. P. /<>ilHrhrifl fiir Pnanxi-nkninkheiten.

TABAKSZIEKTEN

VEROOIJZAAKr iXioK

SCHIMMELS EN BAKTERIEN.

\)K hANASZIEKTE.

Oorzaak: Plivloplithora Nicotianae, dk Haan.

Javaansoli: I^anas (dikwijls vrrwisseld niet „Lier'", zii- Slijiuzickte).
Mak'isch (in Deli): Kaki I)OL'soek (speciaal voor ,Bibitziekte").

Onderzoekt men onder het niikroskoop kleine stukjes van lauas-
zieke tabaksplanten, zooals ze gevonden worden op de tabakstninen,
dan zal men geen sporen vinden, maar alleen het „Myceel", d. \v. z.
de lange, dunne schimmeldraden, die tusschen en door de cellen van
de tabaksplant heen groeien (zie fig. I en 2). Daardoor wordt het
celweefsel van de tabaksplant gedood, en de lanasziekte ontstaat.

Fij!. 1. Cellen van het weefsel vnn een

tabnksbibit, waiirin junite nivreclil raden vnn

l'hyloiitithora Xirutiaoae. Sterk vergroot.

Fig. 2. Cellen vnn het mcri: van een oud

lanasplant, vol mycccl vnn Phylophthora Nicotianae.

Slcrk vofiiroot.

Zeer zelden vindt men in de natuur, dat het myceel van het cel-
weefsel uit, naar buiten groeit. Dit gebeurt alleen onder bijzonder
vochtige condities, i). v. np l>iaderen of gekapte lanasplanten, die op
den natten grond zijn blijven liggen. Hierop kan men het witte
luchtmyceel vinden, en in heel bijzondere gevallen ook sporen (ge-
naamd: conidi('n). In tegenstelling met b. v. de Phytophthora-soort,
die op de aard;ippelplant woekert, is de sporenvorming op de opper-
\ lakte van dr lanaszieke tabaksplanten zóó zelden, dat de versprei-

tlin^,' van tl»' ziekte lunp» (K'/.«'ii wcfi niet vrrklaanl kan wonlen. Het
U erlitiT fieliUken, «lat hot afval van oude laniu«stronken /ijn infi'k-
tieknuht 7.c«t lan;; ln-warrn kan; In-t kleinste stukje, zelfn elk tellen-
eoniplex, waarin IMiytoplitlitna-mveefl voorkomt, is ^evojirlyk; elke
ine>ll>ot»|», waarin zulke lanas-afval zit, kan lanas j^even op liet vel«l,
waar ze uitj^eltrailit wordt.

Wcn>cht n»ii <ie conidirMi van de lMiyto|ilitlioni-»(himniel te lee-
ren kennen, dan nioi-t men een klein stuk van een lanaszicke ta)>aks-
plant in water dompelen; echter ^een te oud of al half venot -tuk;
;,'ehruikt men zulke stukken, dan krjjgt men een sterke ontwikkelinj,'
van hakterien en infusorien, die het zieh ontwikkelende rhytophthora-
mvceel met j,'roote spoed zullen verteeren. Het best geschikt voor
zulk een proef is een heel klein stuk (niet ^jrooter dan eenijfe mm.)
van lu't nierji, op de grens van het zieke en gezonde gedeelte, ol
een stuk l»Iad van de rand van een lanasvlek. Het water, wiuirin
hl-t >,tuk)e gedompeld wonlt, moet schoon zijn, het lief-t ven-ch regen-
water, of auder-^ geknctkt water. Reeds den volgende dag zjil men
kunnen zien, dat er om het zieke stukje heen een zoom gevormd is
van wit-doorsrhijnend, iets slijmerig myceel, waarvan de breedte
eenige mm kan /ijn. Omler liet mikroskooj» Mijkt het myceel vol te
zitten met pccrvormige conidifMi (zie lig. :l en I). heze conidiên

/.'^^wC

Fik. S. ('onidiéa tii rhilonhlhur* Nirotitn» op rco kUii

•luk Uosuitk labkktbUd ia .«ttcrkullaur".

Sirrk «entroul.

Fik. 4. ( o*idir»dnK*B'
■iTrwl «M rii}loplilkor«
N'iroliaaM. S«»fk ferKMwI.

vormen het onomstoothare bewjjs voor de Phytophthon\-natuur van
de witte schimmel-zoom. Door de lonidifn wordt dus de diagn«»se:
hanasziekte, voUtrekt zeker gesteld. Met een loupe kunnen de con-
iliön ook gezi«'n worden Ja, zelfs met het bloote oog kan men, bij
zekere Iwliohting, de talrijke, b\j opvallend licht spierwitte iiuntji-s
zien, die de conidif-n ziJn. Pe be-te lielichting hiervoor krjjgt men

iluor (Ie -icliaal mot ilc ,\viitcrkiiltiuir" Ikjcm l'ii wi-er (e ilniaieii.

Do ontwikkoliug van do (•oiiidiOn kan zeor vlug van stapel looix-n.
Op fig. .') zijn de versehillende stadia der vorniing van zulk oen coni-
dië, met bij behoorende aangifte van
tijd, geteokend. Tn den loop van 2' .,
uur was do ontwikkeling voltooid.

Binnou in de eonidie worden oen
aantal heel kleine, ronde zooge-
naanidezwermsporen gevormd. Wan-
neer zij rijp zijn, barst de eonidie
in de top, bij do .slijinprop, en de
uitgang voor de zworrnsporen is
vrij. Hiervan maken zij dan ook
iladelijk gebruik, en dringen zich
naar buiten door do enge opening
(zie Fig. 6). In het water kunnen
zij vrij rond zwemmen, totdat ze
naar vrij korten tijd zich vast
zetten. Zij ontkiemen nu en vormen
een nieuw myceel, waarop dan
weer eonidiën gevormd kunnen worden (zie Fig. 7).

In de natuur kunnen eonidiën gevormd worden, wanneer zieke

I'ig. 5. TijdmctiDg

lic coniilicnvormioï

vao I'lijtophihora Nicolianoc. Slerk vergroot.

Fig. 6. Een eonidie van

Fhytophthora Nicotianiic. De

znennsporcn treden uit.

Sterk vergroot.

Fig. 7. De klcini' zworinspoor (bij .-) van I'hytophthora
Nicotianao is onlkicind. Het myceel (m «) hoeft al
oeu nieuwe Conidie (<•) gevormd. Sterk vergroot.

tabaksplanten, of gedeelten ervan in water geworpen worden. Doch
sehijnt het grootste infektiegevaar van deze lanasplanten niet gevormd
te worden door de eonidiën, nniar door do van de zieke planten los-
geraakte kleine stukjes schors, bladmoes, wortelen enz. Een verschil

o

iiiiiakt liet, nl" df zieke planten te recht k<Mneii in ^•til.Htuantl water,
/ooals putten ui' sawahn, ilan wel in »tnM)nienil water, /.ooals leidin-
gen en rivieren. Het eerste i» ptTsé liet ^uvaarlüktit*-: in «tnxmiend
water kunnen de zieke planten weli«wiuir meer dan genoeg ongeluk-
ken vei>preiden in de oinli^jgende tuinen; nmar in den l«K)p van
eenige weken zyu de zachte gedeeltt'U van de luna<<planteu i^ewoun-
lyk heeleuiaul verrot en weggespoeld. Op de eawuhs diuireutegen
blijven al de uiveeel-houdende restantjes van de lanaxplanten op den
hüdeiu ligui'ii tot het volgend jaar.

liet is zeer opvallend, d.it de IMiytophthora Nirotianae o|i geen
enkele andere plant pantsitecren kan. In ile Vorstenluuden worden
eenige wilde planten gevonden, waarop ziekten voorkomen, die vmjr
.laiias'' aangezien worden. Speciiuil is deze ,valsche lanas" bekfiid
van de blaleivn van Coloeasia sp. (Jav. Talè.s), van <le jonge planten
van Leura^ linilolia (jav. lènlèngan) en van de kiemplanten van
Jatioplia L'unas (jav. djarak pagger). De PIntophthora-soorten, die
op ileze drie (en andere) wilde planten in de Vorstenlanden vi»orko-
iiirii, zijn cehter heel andere dan de op taliak parasiteerende IMiy-
tophthora Nirotianae, en geen van deze kan op tabak groeien. Het-
zeirde is het geval met de op Cacao woekerende Phytophthora P'alteri.

haatvntegeii is de inlandsehe tabak alle» behalve iuiinuun tegen
lanas, een veronderstelling, die uien dikwijls hoort verdedigd; die
eehtor volkomen valsch is. 1'lmit 1 geeft een beeld van zoo e«'U door
lanas sterk vernifld veld met iulandsch tabak.

A. ''/. Ilthit. (Iiil>it:i.kU).

Wanm-er d • hfci Joii.l,'<' l>il)it op de bedden dour IMiytophthtmi
aanget.ist wordt, dan wonlt zij viiil-donker-groen. en de plantjes
liggen plat op den grond. Het lijkt wel, aU of er kokend waterover
de plantjes h»'en gegoten i.s. Zjj zyn in al hun omlerdeelen zoo zacht
geworden, dat men ze niet opnemen kan zonder dat ze stuk gaan.
I)e ziekte komt zeer plotseling te voorsrhijii. Ihj t-ene eerste insjw-ktie
's ochtends vroeg kan het zaadbed er nt)g gezond uitzien, en een
pajir uur later terug komend, vindt men zulke .gekookte" plekken
op het be<l.

Op de grootere — al plant bare of al uitgeplante bibit is het
verschijnsel van de ziekt»- eenigzins anders. Ue planlje:^ worden dan
zwart, beneden op «len dunnen stengel, vlak boven de aarde (zie

[)l:iiit 2). Di'ze /wuiIl' plek licutt iiiiar boven en naar Ijeiicdcn <^tnin
scherpe grens. Een vuil-groene zone vormt de overgang tot het ge-
zonde weefsel. De plant valt om, en gaat spoedig dood.

Op de bladeren van de grootere bibit knnnen ook ,lanasvlekkeii'"
voorkomen, die dan hetzelfde niterlijk hebben als de vlekken op de
bladeren van de volwassen planten (zie l)lz. 9). Daar de bladen van
de bibit echter zoo veel kleiner zijn, gebenrt het bij deze gemakke-
lijker, en veel vlngger, dat de ziekte voortwoekert van het blad tot
den stengel. Op dit punt gekomen, is de relatief onschuldige „vlek-
lanas", een gevaarlijke ,stanilanas" geworden, en de plant is ten
doode veroordeeld.

Eeue verwisseling van echte bibitziekte met andere ziekten kan,
zoo lang de bibitzieke plantjes versch zijn, moeilijk voorkomen.
Worden de zieke plantjes echter niet dadelijk opgemerkt, zoodat ze
een dag of zelfs meerdere dagen blijven liggen, dan kunnen ze ver-
wisseld worden met ti) door insekten aangevreten plantjes, en met
f)) door droogte afgestorven plantjes. Bij de eerste kan men, bij een
nauwkeurig onderzoek, steeds de plaats vinden, waar de insekten
den stam gedeeltelijk doorgevreten helilien. Hij door droogte afge-
storven plantjes is de diagnose lastiger te stellen. Eene vingerwijzing
bij het vaststellen van de ziekte-oorzaak is, dat zulke opgedroogde
plantjes gewoonlijk sporadisch verspreid over de bedden gevonden
worden, in tegenstelling niet de eigenlijke liiliitzieke plantjes, die
meestal — doch niet altijd — in komplexen voorkomen. Om een
beslist zekere diagnose te stellen, is het dikwijls noodig een „water-
kultuui" aan te leggen. Verkrijgt men daardoor de boven vermelde
karakteristieke eonidiënvorming, dan is de natuur van de echte
„bibitziekte" vastgesteld. In alle dubieuse gevallen, doet de planter
het best om de ziekte als de ware bibitziekte te beschouwen, en de
bedden dienovereenkomstig te l)ehandelen: het zekere voor het onzekere
te verkiezen.

1>. < >/i (h II -■/■iiii niii, colictU'i.icnc piiutca. {Slamlanas).

liet eerste kenteeken van Phytophthora bij een iets grootere ta-
liaksplant is, dat de bladeren beginnen te hangen, en wat bijzonder
karakteristiek is voor deze ziekte: allemaal tegelijk, en heel plotse-
ling. 1'e stanilanas is voor de taliak, wat de Cholera is voor de

8

iiieiiMth: 'rt nrhU-iitls vi"<>eg oog(.>n»('li|jii)|ik p-zoiul; twee uur luier
(looj/.ifk. IMiuit '.\ iH't'W een \mxU\ vuii /.ulk vt-ii plunt.

Wunll lil? |iliiiit uit il«? aardt' p'tnikkeii, ilaii /al men /.ien, tlat
de schors op de grens tu8.«chfn stuni en wortel /.wart gekleunl is.
(Jewoonlyli ziet men de/.>' zwarte verkleuring al van huiten af. liet
gebeurt echter onk, dat men ei'r«<t cfn bej-ljc van de ««hors afkrab-
ben moet om het zwarte j'fdeeUf te zien. Met komt ook V(M)r, e»h-
ter zeer zelden, dat de \vort«d.-< zelf luna.^ziek zyn, en daardoor zwart
gt'kleurd. I)e meeste tubaksplanten n>et zwart gekh-urde wortels ziJn
i'thter slijmziek (zie blz. 33) en niet lananziek.

De zwartf vlek kan ook hooger aan den .stam gevonden worden
(zie plaat I). Dit gt'b«'urt meer in <le latere periode van de tabaks-
«ampagni', vu is gewoonlijk niet van zoo veiijjnig«>n luird als de stani-
lainis liffletnaal ItencdtMi. Hij deze giuit d»' ln-rle plant verlon-n ; by
df vlekken hooger op, kan men met*stul nog veel v.ui het blad
oogsten. Niet zelden zijn de lana.svlekken hooger jum den stam af-
komstig van oorspronkelijke Idadlaniujvlekken, die verder door ge-
groeid zijn, totdat ze clen stam bereikten.

Wordt het onderste gedeelte van een lanaszieke tabaksütengel over
langs doorgesneden, «lan vindt men, dat het merg ook ziek is : het
is uitgedroogd. De uitgestrektheid van het droge merg is zeer ver-
schillend. Men vindt planten, waar slechts heel beneden — byna
tussehen de wortels in, het alleronderste gedeelte van het merg droog
geworden is. In zulke ^'evallen zit de zwarte uitwendige vlek ook
gewoonlijk zeer laa;4. Hij de meeste lauiusplanten is echter een groot
gedeelte van het merg ingedroogd, en in dit geval is het merg steeds
.gekamerd" op een voor deze ziekte zeer kanikteristieke wijze (zie
plaat 'i). Heeft de .schimmel gelegenheid gehad zich buitengewoon
ver te verspreiden in het merg. dan kau het gebeuren, ddt het merg
boven het gekamerde gedeelte ook een indroging kan vertoonen zon-
der kamers (zie plaat fi). Hetzelfde vindt men niet z(K) lieel zelden
by hooger aan den stam zittende zwarte vlekken. Dat dit gedeelte-
lijk nietgekanjerde merg door andere schimmels (b, v. door Pvthium)
veroorzaakt zoude zijn. is niet bevestigd door de on<lerzoekinu'en van
het 1'roefstation. Veel eerder sehynt het, dat de aanwezigheid van
Pythium en andere schimmel-soorten slechts een secundair ver-
schijnsel is.

C. (>ii ilf liladiirn. {Vli'l,l,in<ts).

Komt de int'ektii'stuf teiVLlit up eeu tali;iksl»livil, dim worden zeer
(i[)V;illeiide vli'kken gevormd: de bekende ,laniisvlekken" (zie plaat 7).
Onder gewone omstandigheden is tle „lanasvlek" geringd, iilfet af-
wisselend donkere, olijtgroene ringen, en lielite, brnine of zelfs geele
ringen. De ilonkere ringen worden gevormd 's nachts, en de geel-
liiiiiiu' overdag, zoodat nicii aan de ringen den ouderdom van de
vlek kan nagaan. Deze ringen vinden hun oorzaak in de afwisselende
klimatologische omstandigheden 's nachts en over dag. Worden de
bladen onder zeer gelijkmatige condities gehouden, b. v. in een kamer,
waar geen tocht heerscht, en waar slechts een geringe temperatnurs-
wisseling plaats vindt, ilan wonlen geene ringen gevormd. In regen-
achtige periodes gebeurt dit ook op het veld. De; leeftijd van een
lana,svlak hm dus hooger zijn dan het aantal ringen aangeeft, ech-
ter niet lager. De breedte van de ringen varieert sterk. Gewoonlijk
groeien de vlekken ca. l Ctm. in één etmaal. Worden de bladeren
niet vroegtijdig geplakt, dan vreet de vlek zich verder en verder
door, alles op zijn weg vernietigend. Door de nerven wordt de schim-
mel een weinig opgehouden, maar weldra gaat zij ook daarover heen,-
en ten slotte kau de vlek een heel groot gedeelte van het blad in-
nemen. Ligt de vlek niet ver van den stam, dan zal ze ook dezen
bereiken, en zich daarin invreten. Wij hebl)en dan van eeii vleklanas,
een stamlanas gekregen, die onherroepelijk den dood van de heele
plant ten gevolge zal hebben. Bijzonder talrijk worden de lanasvlek-
ken aangetroffen op de bladen, die door het omvallen van de tabaks-
boomen tijdens hevige wind en regen, in aanraking met de klets-
natte aarde gekomen zijn.

ni'lSTUI.IDiXlJ.

A. SIdtic.

Een zeer afdoend Ix-strijdingsmiddel tegen de lanasziekte zou ge-
vonden zijn, wanneei' een tegen deze ziekte weerstamlskrachtige tabaks-
soort gevonden kon worden, dit- tegelijk in het bezit moet zijn van
de verschillende goede eigenscha])pen, die vereischt worden, wat be-

10

tri-n kleur. kwulitc*it, priNlukt od/.. \H\ vnut^'stuk htuit iil hiiit; op
liet wt'rk|iriiyniin van het l'roefstatiou. Zoo wenl in M'
N" I, biz. IC (1913) ge«*chreven: ,Kcn onderwerp voor tu-. ..

.kruisingjproeven moet nutuurlyk ook deze vraag zijn, duar het niet
.uitgefloten is door kruising van een h«*«'l an<l«'n', in vele opzichten
.mi luier Wiuirilige soort, die door 1'livtophtlioni niet gemakkelijk luin-
.gegre|»en wordt, met een van onze goede lynen de eigennchappen
.van l>eide te erven, zooilat wij een lijn met goe<le eigene-happen en
.toeli weer-taniixkratlitig krijgen".

I>lt werk k;iii het best door het l*roer>tation uitgevoerd worden.
Sinds dien tyd is het IVoefstation dan uok met zulke proeven Inr/ig,
en er bestaat gegronde hoop zulke tabakslijncn te zullen verkrijgen.
Hijzonders sehynen de kruisingen met een v.in Timor afkom-tig, door
het Proefstation gi'l-;iilt'.id.- lijn in dit opzicht ^joed te zullen voldoen.

|{. li- Ifiml, hn'l iiin lil :itiiilhiililrn.

PiUir iedere tabaksplant, die door 1'hvtophthora aangetast wordt,
onherroepelijk verloren is, '•••-• ■ i" 'H- '■••-' rijdiiigsmiddelen uit pre-
ventieve maatregelen.

Om de zaadlM-ddeii teg»ii lana.» W lalioeden worden d«*ze regtd-
matig liespoten met liouillie bordel.iise ^Itereiding hiervan: zie laatste
hoofdstuk). Gewoonlijk wordt om de •'> dagen l»esjx)ten. Als het toezicht
vertrouwl>aar is, kun men echter wel iets minder spuiten: z<x> lang
geen zieke bibit gevonden is, b. v. om de zeven dagen, of wanneer
de ziekte al geconstateerd is, dan alleen op dt- zieke be<lilencom-
plex«-u om de vijf dagen. Is een onniiddelijke ontdekking van de
ziekte en ingrijpen ertegen echter niet verzekerd (wegens gebrek aan
volkomen vertrouwba;ir personeel), dan doet men beter voorzichtig te
zijn en een algcmeene .'> -G diuigsche bespuiting voor te schrijven. Het
sprwkt van /.elf, dat men zoo veel mogelijk bij droog weer m(»et spuiten,
daar de natte bouillie bordelaise anders gemakkelijk afs|M»elen zoil.
Haarom moet ook geregeld bespoten wonleii nii zwart' regenbuien.

liet mag niet verget«*n worden, dat de bouillie Iwnlelaise alleen
dimr een infektie voorkomen kan, waar een laagtje ervan op de bla-
den-n blijft plakken. Men moet dus zoo Hjn mogelijk spuiten en de
l)ouillie 7AX> regelmatig mogelijk verdeelen over de gcheele blad-
op|H>rvlaktc van de bibit. h'dere stukje oppi'rvlakte van de bhideren,
waar geen bouillie zit, '\a toegangeiyk voor lanasiofektie. Daarom is

11

Oük ile ondcrzijdL' van de hliiilcreii weinig l)es(hut, en «Ie Ijüiit Uau
zeer f,'oed geint'ekteerd worden van deu grond ai', zelfs al wordt
rigourens niet bonillie bespoten. Aan den anderen kant mag men
niet zóó dik si)ni(ei), dat een dikke blauwe laag op de bladeren zit,
daar deze , daardoor veibrand kunnen worden, of de bibit zelfs lieele-
nicuil dood gaan. Zooals gewoonlijk: te veel en te weinig bederven
de zaak.

Hoofdzaak bij do liehandeling vau de zaadbedden blijft het toezicht
en hi't ingrijpen l)ij de eerste versehijnselen van de bibitziekte. Zoo-
dra deze geconstateerd is, eventueel met behulp vau eeu „waterkul-
tuur" (zie blz. 4) moeten de zieke planten eu de omringende ge-
zonde planten zoo spoedig mogelijk verwijderd worden, zonder dat
men daardoor aarde van deze plantjes laat vallen op de overige
planten in het lied. Men gebruike daarom goed geconstrueerde ver-
zamelblikken (een model van zulke kan aan het Proefstation ver-
kregen worden). De plaats, waar de Inbit weggenomen is, wordt ge-
desiufekteerd naar de Methode van Raciborski. Hiervoor menge men
eenige handen vol amoniumsulfaat in de aarde. Daarna wordt een
iets grootere hoeveelheid ongebluschte kalk bijgevoegd, en vervolgens
goed gemengd. Is het weer droog, dan moet er liegoten worden. De
behandelde aarde moet sterk reuken naar ammoniak. Indien de
ziekt»' optreedt op verschillende plaatsen in hetzelfde bed, dan is het
beter alle Inbit vau het geheele bed uit te trekken, daarna het bed
met ammoniumsulfaat en kalk te behandelen en niet een bamboehek
ora te geven ter isoleering.

In het algemeen is natuurlijk beter van zulke bedden, waar de
ziekte geconstateerd is, heelemaal geen bibit te gebruiken. Daar de
iucubatietijd van de bibitziekte slechts 2 tot 3 dagen is, kan men,
bij gel)rek aan plantbil)it, echter gerust overigens gezonde bibit ge-
l)ruikeu van een bed, waar vroeger de ziekte gevonden werd, indien
er op zijn minst 5 tot G dagen verstreken zijn, nti de laatste behan-
deling, zonder dat in dien tijd nieuwe ziektegevallen geobserveerd zijn.

Het begieten van de zaadljcdden heeft zouder twijfel een groot
aandeel in het uitbreken van de lanasziekte op de zaadbeddi-n. Het
lijkt daarom waarschijnlijk, dat men een gunstige invloed op de ver-
spreiding van de bibitziekte zal kunnen uitoefenen door de zaad-
bedden niet te l)egieten, maar nat te houden door toevoer van water
door kleine leidinm-n.

IL'

iii/ini I, h'tii/tn fM't'l'liiitli») iiri'lii'l- II knnii-ii ir.inlrii.

Hiitlaiik-' Vi'lf [iM^in^cii is lu't tut nu Ine niet i:t'liikl cfii al<l<ifinle

lil pr.iktistlie |>n'Vfnti»'v«' lichatKlcling v.iii <!»• r Is uil^'f|iliiMtc*

tabak^plaiitjfs te vintli'ii. Is tlf aardt- ^i'liit'rkteei'il, vu /.ijn df eumli-
tic'H vuui* dt' ontwikkeling van de Plivtoplithura ^'un-iti^, dan kan
men y.t«kiT /yn, «'en j^ntot peiiientaj^e duoden te kry^eij onder de piu»
uit^'eplante tali.ik. Waar zulke «loode plantje-t ^'Vonden worden, nuKit
de aar-ie ;:ede-.inlekteerd worden. I>it j,'el»eiirt uitshiitend met liet
doel om den ^nmd voor een nitlireidin^ van de int'ektie te Itehuedeo,
niet tiin de op nienw in te hoeti-n soelamans voor dt' ziekte te vrij-
waren. Dit Imitste zou alleen dan kunnen gelukken, wanne«'r een
methode van )^ronddesinfektie gevonden werd. waardoor j^eene on-
^nnsti^e condities voor de nieuwe jön^e tabaksplantje p'.scliupea
worden. Het is tot nu toe ni«'t gelukt dit middel te vinden, diuir
alle de geprobeerde middelen om de aarde te desinfekteeren of yeen
voldoende uitwerking hebben, óf in zi'm'i sterke eon<entraties toege-
past moeten worden (dit geldt ook voor kalk alleen) dat een nor-
male ontwikkeling van de daarin geplante tabak verhinderd wordt.

De behandeling van den grond is de volgend»': <»m het zieke plantje
heen wordt een hamljevcd («-a. óO gr.) verseh gebluschte, drooge,
poedervormige kalk in den grün<l gewerkt tot een diepte van onge-
veer 10 rtm. Den Vidgende dag wordt de doode plant, zonder de
aarde van de wortels af te schutlden, geborgen in een met deksel
voorzien verzamelblik. De doode planten worden in hopen vei-zameld,
geteld en daarna verbrand, hetgeen zeer praktiseh gebeuren kan in
kleine transportable ijzeren brandovens. Daarentegen is het volstrekt
niet aan te bevelen, wat vroeger wel ilikwijls gel>eurde: de d«x)de
plantjes op de inlandsche kerkhoven te begraven, of zelfs in den
grond te stoppen vlak bij de gezonde buiirplant4'n ! — V«Mir het in-
boeten van de nieuwe plantjes moet »le met kalk behandelde aarde
goed gemengil worden met een voldoende hoeveelheid van de niet
behandelde buuraarde, «mi de eoneentratie van de kalk /.'•<■■ L'erint;
te maken, dat de nieuwe plantjes kunnen aanshum.

13

D. Ililtiiitili llini run outlcir platüi'ii op Jicl i't'lil, d'n' niet nirrr door
soi'fiiioiiiis ri rnini/i'ii kimnt'u ironh'U.

Donliboeklitr is liot niet, ihit een middel gevonden kan worden,
wiiiudoor de gezonde planten preventief behandeld knnuen worden
tegen aanta^^ting van 1'liytoplitliora. Zulk eeu middel moet dan toe-
gepast worden op alle gezonden planten in de omgeving van lauas-
planten. Zoo lang zulk een afdoend en tegelijk praktisch middel niet
gevonden is, kan men niets anders doen, dan de gevolgen van het
optreden van de lanasziekte op het veld, voor de toekomst zoo klein
mogelijk maken, door het desintekteeren van de zieke planten en
de aarde, waarin zij stonden. Dit gel)eurt, zooals bij de heel jonge
plantjes, ook met versch gebluschte, drooge, poedervormige kalk,
waarvan men 100 tot 200 gr. om den stam heen, in den grond werkt.
De plant zelf wordt gekapt en naar de hangloods gebracht. Na
eenige dagen worden de wortels uit den grond gehaald, en zonder
de aarde onnoodig in de omgeving te verspreiden, naar de verbran-
dingsplaats gebracht. Is de behandeling met kalk nauwkeurig uitge-
voerd, zoodat al de aarde om de wortels heen goed gedesinfekteerd
is, dan brengt deze methode zeer weinig gevaar mede voor verdere
verspreiding van de ziekte.

Zijn de doode planten om een of andere reden zouder behandeling
te lang op het veld blijven staan, dan heeft de Phytophthora gele-
genheid gehad zich reusachtig sterk te vermeerdereu. In dit geval
doet men beter de veel intensiever werkende desinfektiemethode van
Uaciborski toe te passen. Hiervoor worden ca. 10 gr. ammoninm-
sulfaat in den grond gewerkt om de wortels heen; daarna worden
ea. 100.gr. ongebluschte kalk bijgevoegd. Er wordt goed gemengd,
en met water begoten, waardoor een sterke reuk naar ammoniak
opgemerkt moet worden. Op deze droge wijze toegepast is de uit-
werking van de Raciborski-desinfektie krachtiger dan, wanneer men,
zooals veelvnldig gedaan wordt, de kalk eerst op den grond strooit,
en daarna eene oplossing van ammoniumsulfaat bijvoi'gt.

De weggebrachte zieke stronken worden verl)rand. Dit kan gebeu-
ren in daarvoor gemetselde eenvoudige ovens (zie plaat S) of in
lirandgroeven. die in de aarde ingegraven zijn (zie jilaat 9).

14

M. lUhiiinleliiuj Viiti ilf a/fffütti/ittf titlmkitpliiiilrn.

Na uMiMtp van <li'n <>oj.'-it i-i het t«'n zi-erste aan to riuloii om alle
overlilijt-clci) van do taliaksplantfii, in Imnriluiak dus ile stroiikcn,
ZDHiliT iiit/tmileiin;,' te verliraiuli'H M'-ii vergctc niet. «lat de iiaurdi*
kampoiiffs ^ehrae-htü tabakjistrouken eeu voorname broedplaats vor-
men voor dl' Phvtophtliora-seljinimt'l, en dat zeer veel ^'i-infekteerd
afvul van ile/.e f-tmnken het vi»l;;eiid jaar met de kiimpon;;me<it naar
liet veM ^'ebraelit wordt, zoodat de aanplant als In-t ware door den
tabaksplanter zelf weer besmet wordt. Met verbranden kan gebeuren
nf in de boven besproken verbiimdplaatst-n, of op liet open v«dd (zie
plaat 10).

liet is van byzonder groot ludang, dat d»- lanaszieke planten niet
zonder kontrole weggegooid worden. Ze mogen niet naar de kerk-
luu'en gebracht worden; het volgend jaar kan de Infeklie hiervandaan
naar het veld komen. - Ze mngcn niet in de sawalis tere«ht ko-
men; daardnor infekteert men als het ware opzettelijk de aanstaande
tabaksveblen. - Ze mogen niet in de leidingen of rivieivn gesmeten
worden; zulk water is weken liing zeer gevaarlijk voor «Ie oujge-
vende tuinen. Hi- «mde stronken tnogen niet anders dan ver-

ItiOI'! WKldi'll.

Il IIIIATI I li.

.I\ii^;r.in...,.|. A.. M. I'. T. 37. I'.'l'.i.

I>- It.iN.x. I,. I'.. M.lt. I'. 1. Hi:t. I'.nn. \ 2. 'iWi. /5*W. X 3. Wi. 17.'

VMV. \ 4. .">7. I'H(>. S. 6. H-o. /f»/:».

Clinton. C. P.. i A.U. 32. StU. V.MtS.

hr lluan. J. Hn'.lu. T. 4. Tit». /.V<.f. M. I.. I' 15. /.v;.

llM.iiiC J. A.. M. M. I'. 9. -lil. ƒ.'»ƒ».. .S, 10. tHt. ƒ•»ƒ/;. \ 10. IT.V /'»/;

J..i,«.i,. Ilj.. M. I'.T. L /.''/.'. .< 5. lo. ƒ;»;.». .< 29. /?'/:.

I..Ml.«yks J. \ M.IVS. '1 S..II.-. 18. Vrt. S. 23. I'iv.

Prlpp.. I.. .< >. l,«..ii/ \l.. M.lt. A. 13. *-•".•. /!'/:».

|{:irilH.P.ki. M.. M. I' T. 5. 7. /•'/.».

SPIKKEL. H(30I)E ROEST. LOODSVLEKKEN.

Oor/.aali: ('crcospoiM Nirotianac Kil. k Kv.

Deze drie ziekteu worden onder één hoofd behandeld, daar ze alle
drie veroorzaakt worden door dezelfde schimmel: CercosporaNicotianae.

Be.sclinjving van Cercospora Nicotianae. EU. & Ev.

Syn. Cercosjiora Raciborskii. Sacc. & Sydow.

0|) dv door deze schimmel veroorzaakte vlekken ziet men reeds
met l)loote oogen zeer kleine zwarte puntjes. Wordt een dwars-
doorsnede hierdoor gemaakt, dan l)lijkt het, dat deze kleine zwarte
puntjes bestaan uit liruin gekleurde bundels van conidiëndragers,
die natuurlijk y.óó klein /.ijii, dat ze slechts onder het raikroskoop
met tamelijk sterke vergroot ing gezien kunnen worden. Ze staan
gewoonlijk in groepjes te zamen, zelden slechts 4 — 5, dikwijls 20— 30.
Ze zijn recht, maar hel)ben niet zelden bajonetvormige of knievor-
mige krommingen. Op deze conidiëndragers \\orden de lange kleur-
looze conidiën (sporen) gevormd, die voorzien zijn van 3—5 tiisschen-
sehotten. Dergelijke conidiën worden door de schimmel van één enkele
spikkelvlek bij duizenden gevormd waaruit te verklaren valt de
groot t' besmettelijkheid van de Cercospora onder weersomstandig-
heden, die gunstig zijn vunr hare ontwikkeling.

SIMKKKL.

Javaansrh; l'atik abaug. Patik jKietil), Patik Imlong.
Amerika: Frog e\e, White speek.
Duml)ara: Pidli.

Overbekend zijn de met den naam „SpikkeP" aangeduiile kleiue
vlekken ii|) bet labaksltlad (zie plaat 11 boven). Men vindt ze op ver-

ir,

••t liillnnlr w|j/<' oiitwikki'lil: als kirine, slechts é«>ii mm. ^rootc rood-
bruine vlukkfii. ]ii dit Htaiiium worden m fjemuuod : |)utik uliiin){. —
Verder als idveke, biJna witte dun- vliezi>,'e, ifipnlroogde plekken, die
in ^riHi(te varii'ereu kunnen van I mm. t«)t 1 ( tm. of meer. (l'atik
puetili)- '''ijtt een bl.id met |iatik |Mtetili te laii^ zitten n|) de

plant ztindiT |4eóu>,'st U' wnrden, diin Inir&t het dunne vliesje, en eeu
pit ontstiuit (patik iutlong). Hji alle drie de vormen vindt men in
het midden van de plekken de luiven vermelde, zeer kleine zwarte
puntje><: de eonidir-udra^^ers met iiun sporen. vDe onderlinj^e verhou-
ding' tussehen de drie vormen is niet onderzocht. Het is wel wiuir-
si-hijnlijk, dat de relatieve vochtigheid van «Ie atmospheer eene me<le-
werkende l'.iktor is. Zoo lan^ het wei-r nat is, zullen ile spikkels
verder groeien, nntd-bruin blijven en de patik abnng, i»f zelfs de
.roode ntest" vormen. Komen daarna eenige droge dagen, dan zul-
len <le .sehijumels niet verder kunnen groeien, de plekken worden
dn»og, en de patik poetili. of zelfs de patik bolong wonlen gevormd.
De spikkels worden het mee.st gevonden op rijpe (of bjjua rij|)e)
liladereii; minder op jonge, onrjjpe bladeren. Daarom zjjn ze een zeer
pnikti-^ili hulpmiddel geworden voor het aangeven van de oogstbaar-
hi'id der talmksbla«lereii. Men moet echter niet vergeten, dat de
spikkels z«'lf de oogst biuirheid der bladen niet aangeven; zy zelfzyn
geen teekenen van rijpheid. Men kan ze zelfs vin<len op heel jonge
bovenbladeren, b. v. in sterk regenachtige jaren. I)e rijphei<l moet
beoordeeld worden naar andere kentoekenen, vooral naar de kleur.
Hlijkt het dan, dat de rijp beoordeelde bladen over het algemeen
v<ior/.ien zijn van een bepaalde vorm of van een bepaald aantal
spikkels, dan kunnen deze voor ile plukkende koelies als rypheids-
te«*ken - of i'ii,'cnli)k als pluk-teeken aangegeven worden.

HK^nM.iniNi..

Zoo lang de spikkels niet overmatig veel voorkomen, en zoo lang
ze geen gaten vormen, kunnen ze slechts oneigenlijk als .ziekte"
beschouwd wonlen, daar de waarde van cle tabak «hianloor niet ver-
n)inderd wordt. Kr zyn zelfs tijden geweekt, toen de mode eischte,
•lat het dekidad eenige spikkel-vlekken moest vertoonen. lUijven ech-
ter de bespikkelde bladeren (e lang zitten, wat dikwyN gel»eurt in
een droge |>eriode, waarin men bang is om onberegend lda«l te oog-
T-teu, dan kan de schade gnx»t worden. Tegen zulk een kwaadiuirdig

17

(t|itrc(]t'ii van ilc/.c ziokte bestaat ^'een amlor luiililrl dan In-f tijilii,'
ar|iliikk('ii van de l)espikkelde bladen. llicrdDor wordm de ^^'eiibiktc
Iila<li'n'n gevrijvviiard voor patik bolonif. en de verdere, st(,'rke uit-
breidini,' op de andere, no<4 niet aangeirrepen bladen wordt beperkt.
Hij de zoo lastige bcoordeeling van liet goede oogstmoinent hoort
daarom ook de verspreiding van de spikkel mede in overweging te
worden genomen.

Nog kan vermeld worden, dat de meening. dat de spikkels worden
gevormd door het breken van de zonnesti-alen in waterdruppels op
de bladeren, slechts bijgeloof is.

ROODE ROEST.

Met dien naam worden grootere, 1 tot 3 Ctm. groote roode plek-
ken aangeduid. De plekken zijn voorzien van zeer fijne concentrisehe
lijnen, en in het midden vindt men dezelfde zeer kleine zwarte puntjes
als bij de eigenlijke spikkels (zie plaat 11. onderste gedeelte). Een
mikroskopisch onderzoek hiervan bewijst, dat de schimmel van de
„roode roest" dezelfde Cercospora is als van de spikkel. De „roode
roest" is dus niets anders dan een bijzonder goed ontwikkelde spik-
kel. Ook infektieproeven hebben hetzelfde bewezen: eene infektie
van taliaksbladeren met sporen van een , roode roest-vlek" kan ge-
wone spikkel doen ontstaan, en omgekeerd.

LOODSVLEKKF.N. — REriENVLEKKEN. — WATKüVi.KKKEN.

Deze vlekken ontstaan in de hangloods tijdens de eerste periode
van opdroging, waarin do kleur gezet wordt. Terwijl het blad bij
een normaal verloop van de opdroging eene egale geele of bruine
kleur aanneemt, kunnen in Itijzonder vochtige loodsen of bij regen-
achtig weer, donkere vlekken ontstaan op de anders normaal ver-
kleurende bladen. Zulke vlekken hebben een diameter van ca. 1 Ctm.
(zie plaat 12). In onderscheiding met de spikkels droogt het mid-
dengedeelte van de looil<vlekken niet op. maar blijft even dik en
viK-iitig als de omgevende gedeelten van het blad. Uij de fermentatie
trekken de loodsvlekken wel iets bij; doch de kwaliji-il van het blad
blijft steeds verniindei-d door zulke vlekken.

IH

It«- naiiHii .rf^iMi- of wiittMvlekken" Htaaii in vi'rband m<*t <h«
inet'iiin^', dat walcnlnippels op d»' p'plukte liladcrcii df din-kt»' ocyf-
/aak /|jn van div.c zii-kt»-. Dit is nirt het geval. Kvcu aU spikkul
til de roode ii»eNt worden ze gevonn<I door een schimmel: Cerco!<|>ora
Nirotianae. Op de donkere loodsvlekken vindt men dezelfde karak-
teristieke liundels van («inidiêndrageiN met liijhoorende >|Kiren nU hij
spikkel. Onk infektieproeven hehlien liewe/en, dat de/elfde schimmel
ile oorzaak is van al de drie ziekten.

liet is i'chter ni«'t hekeml met zekerh«-id, onder welke eonditiex
oen Cereospora-spoor een spikkel vormt, wanneer zij een roocle-roest-
vlek vormt, en wanneer een loodsvlek. Het kan w»d vry /A»ker oan-
j^enomen worden, ilat het tijdstip van inlektie en de wi-ersomstan-
dijiheden in de eerste ila<ien daarna, d«'n nitslaj.' l)epaleD. Heeft de
infektie plaats een ruimen tijd vó«'ir het oogsten van het Idad, dan
wordt een spikkel of een rocst-vlek gevormd. De schimmel ontwik-
kelt zich dan in het hlad op het veM in de open Intht, met de
afwisselende droogte over dag, en nattigheid 's nachts. Van diuir <le
concentrisehe ringen en het uitdrogen van het middengedeelte. Heeft
de infektie daarentegen plaats gevonden kort vi'xir het oogsten, dan
zal de sehimmel zich ontwikkelen in de steeds vochtige atmosfeer
in de hangloods tussehen de dicht op elkaar hangende Maden. Hier

is geen zon met Itjjhoorende uitdroging, en < iii /warte 1 i«vlek

zonder ringen wordt het resultaat.

Daar de conditie voor het vormen van loods\ lekken il-'ur <'eno>pura
een «loorgaande vochtige atmosfeer is, is het ook duidelyk. dat de
kwaal erger wt»rdt in vochtig liggende loodsen of in regenachtig
weer. Ook zal het ophangen van natte talmk de vorming van loo<ls-
vlekken in de hand werken door de atmosfeer in de hangloods voch-
tiger te maken tus^dicn de tal>aksbladeren.

|{KSTi;i.Il>!N(}.

Het middel tilt hestrijfling van de loodsvlekken ligt voor de haml:
een snelle opdroging, eventueel met hulp van v«»ort<lun'nd stoken,
of door versterkti' ventilatie, h. v. door het inliouwen van speciale
ventilatiekaniers in de hanglixiilsen. Proeven in deze richting heldu-n
«•en gunstig n-sultaat opgeleverd. Dit middel kan met te meer n^len
aanlH'Volen wonlen, daar het door proeven geldeken is, dut een
snelle opdroging in het eej-sto stadium «>ok in andeiv opzichten voor-

19

deeli",' kan /ijii. Door de fnorino loodsriüiutL-, die Itij de uitgeltreidde
taliiikskultuiir in de Vorstenlanden noodig is, zal het misschien nooit
rendabel worden de amerikaanselie opdrojfingsnictliode te gebruiken
met een door kunstmatige verwarming tot stand gebrachte /eer vlugge
opdroging, ofschoon deze vrijwaart, niet alleen voor loodsvlekken,
maar ook voor loodsrot en andere onaangename gevolgen van een
langzame opdroging. De voor deze methode (Hue curiiig) noodige,
speciaal gel)Ouwde houten droogloodseu zullen te groote kosten mee
zich I)rengen. Maar ook in de gewone Vorstenlandsche hangloodsen
kan veel loodsvlek en loodsrot voorkoinen worden iloor een doelbe-
wust en rijkelijk stoken.

i.n'i;i;.\rrii;.

Kllis. .1. ü. \- EvcM-liait. 1!. M.. I'nir 1. I'liilad. Aiad. df iialiiiir. S( . 128. ISV.I.

(iain.T. \V. W.. r.S. F. 523. 17. lUI.I.

Ilunger. F. \V. T., M. [,. I>. 47. 10. HKU.

.leiiseii, lij., M. I'. T. 5. 7'2. /,'//.'{.

IVtors, L.. M. 11. .1. 13. ."w. Uil-:.

IVt-^cli, T., /.. I'. 19. KKl I9()!l.

naciboiski. M., i{..\. I'. 2. V). I'MU).

Stmiris. W. C, C.A.It. 20. Ti\). IS'.IH.

\ i-:ij)S(;iii\iMi:i..

Oor/.iiuk: Krv.'^i|iln' iiiinprurariia.
Syn. Oidiiiiii t:il>a*-i.

.Iiivaunsili ; DjaiutM-r.

Dnit.scli: Asclu'nkmnkln-it. Mt-liltaii.

numltara: Alu. of Saminil.

DfZf .scliiinnicl begint zich te vertooneii als klfiiie, ronde, witte
vlekken op de lioven/.ijde van het tabakshhul. Zijn de ontwikkelings-
eondities voor de schimmel ;,'nnsti>:, dan worden de kleine vlekken
spoetlii^ grooter en smelten t«'/.anien tot een wit, meelig bepoederd
lieslaji, dat bij een zekere belichting blanw-achtig doonjchemert (zie
plaut II). Soms kan lu-t eind zijn, dat een groot gedeelte van het
blad diuirmedi' bedekt wordt. De ziekte treeilt het meest opbij|)lan-
ten. <lie stium op vochtige ot schaduwrijke plaateen, b. v. onder Ih>o-
nien. of langs de kampongs. Mitlden in de tuinen, waar de zon voluit
kan schijnen, vimlt men dan ook veel mimler veMsrhimnicI, en ge-
wooidijk ilan nog slechts op de voetbladeren.

llKSClIKl.lVlNti \.\N IM; S( IIIM.MKL.

Kiii niikroskopi-che onderzoeking van het uitte be>lag huit zien,
dat het be.>taat uit c«'n schimmel (zie Kig. 8), wiens niycj^ddniden
loojMMi jum de oppervlakte van het blad. Op dit mvcetd zitten vele
sporenvorinende, recht opstaande conidiëndnigi'i-N. De sporen zijn ellips-
vormig, en niet meer dan 0,(i:i min. lang. Ze vallen gemakkelijk af,
wiuirdoor de verspreiding van ile schimmel door wind, regen of in-^ekten
in hooge niate vergemakkelijkt wonlt. ,\ls de ziekte p.is begint, dan
ziet men ze ook met een reuzenvaart zich vermeepleren en \erspreiden.

.\ls ciiriifium kan vermeld worden, dat illl. makelaars in Holland
wel nu en dan ile veldschimmel voor Menipi-a.sch houden.

21

OPTUKDKN VAX Dl': ZIHKTH.

lu 't iilj^euii'eiJ wonU. dezu ziekte niet als een dreigend gevaar be-
sehouwd. Wel kan ze in enkele (vochtige) jaren zóó sterk optreden,
dat een speciaal sortiment (L of I-]) gemaakt ni(iet worden; maar op
de andere zijde wordt aangenomen, dat de met veldseliimmel over-

I I I I I [ I I I I I I I I I I II I 1 I I 1 I I I I 1 I I I I I I I I I II I I I I I I I I I I I I

Fig. 8. Veldscbimmcl (Krvsipbc li>m[)rocar|m). Van hel (ruw ffjctcckeode) cclwcefscl vnii het

tabaksblad rijzen de spuiondragcndc conidiendragers. Hij /i h twee klicrdragcnde

haren van het labnksblnJ. Sicrk vergroot.

dekte Idaderen genegen zijn meer vaal te worden, zoodat er zelfs
vroeger aan het Proefstation om advies gevraagd werd, of het mo-
gelijk zou zijn kunstmatig vcldsehimmel te maken. Waar ze z<)ó
sterk optreedt, dat de hladeren inderdaad minderwaardig worden, is
het niet eens uitgemaakt, of deze minderwaardigheid van de blade-
ren direkt door de veldsehimmel veroorzaakt wordt. Zulke I)laderen,
waarop' de veldsehimmel zói') bijzonder sterk optreedt, verkeeren tocli
onder condities, die ook voor de ontwikkeling van het tabaksblad
ongunstig zijn. Zoo zullen b. v. de tabaksplanten, die ouder boomen
of langs karapongranden groeien, toch gewoonlijk — ook zou<ler
veldsehimmel — een minder goed produkt opleveren. Maar juist bier
tiert de veldsehimmel welig.

BESTinJDINti.

Van eene diicktc l)estrijdiiig is er in de N'orstenlandi'n tot nu toe
geen sprake geweest, lu Italië, waar deze ziekte veel meer kwaad

Kchynt t«' kiinnrn ilocn, wonlni «!«• MuiiertMi, iVw door veldscliimmel
al /.<'>i') Hterk iuuig*'tii<it zijii, ilut /.•* oiiliriiikltiuir gcwortieii i\]n, ni*'t
/.\\.ivell>l<Jt'iii lK's|M»ton, om t<*ii min-ti- (•«•iio vi-nK-rt.' vrrspifiding vuu
tl«' y.ifkto te voorkoinon.

Het lii'sto middfl ti*ji»Mi <li- /nivi»- i^ ecnvou<li^ de Idaderen te
tn»^sti'n, zoodni de tvrste trt-kenen van veldsi-liiitiniel iin'rkbiuir wor-
tloii. Daardoor worden weliswaar iM-nigf oiiriJ|)e Maderen gfoognt,
maar de verspreiilinj; van de ziekte wonlt gestuit.

In<lir«'kt kan de zi«'kte be.strt'den wonh-n door het ka|>|u'n «d' in
elk geval door liet st<'rk snoeien van ile lioomeii, die lun;;s d«' ta-
liaksviddcn staan.

I.ITKI! ATIIK.

IVlrm. I... M i:. \. 13. '.7. /•'/;•.

Ka. ilN.c>.ki, M.. It.A. I'. 1. I.V l'.xni.
Iwanowski, Diii.. It. C. IUmIm-II. 3. •Jil». /V.l.

r.ix II, T., /. r. 19. io;i. /?«»;».

SKLliKOTlEiN-ZJKKTE.

Oorzaak: Sclerotinia Nu^otiaiuu' Oml. i'l Kou.
öyu. Sck'rotiiiia Liliertiaiia Fiick.
Sdeiotiuiii llolfsii.

Amerika : Stem rot.

VKRBKI'^IDINU DER '/AEKTE.

Et'nt.' sskliTotiriizieklc bij tal)ak is het ei^rst vermeld door Hehrens,
die deze ziekte echter niet als steugelziekte van de taljaksplaiit ge-
vonden had, maar wel als rot-ziekte van de ter droging opgehangen
bladeren. Eene sklerotiëu-ziekte van de tabaksplant zelf is het eerst
lieschreven in Holland door Oudemans en Koning (190:^). Deze on-
derzoekers gaven den schimmel den naam: Selerotiuia Nicotianae.
(ielijktijdig is zulk een ziekte gerapporteerd uit Frankrijk door
Dolacroix, die de schimmel vond op tabaksbladen, die daardoor be-
dorven werden. De door hem gevonden schimmel, die hij voor een
ander soort houdt dan Sclerotinia Nicotianae Oud. et Kon., herkent
hij als over-één-koniend met Sclerotinia Libertiana Fuck. Later is
een sklerotiën-ziekte gevonden in Connecticut, en beschreven (iu
1907) door Clinton zonder de soort van deze Sclerotinia te determi-
neeren. Naar Joh-». Westerdijk, die eindelijk de sklerotiên-ziekte in
Deli op tabak geconstateerd heeft, wordt deze schimmel in Amerika
nu Sderotium Rolfsii genaamd.

In hoe ver deze in de verschillende doelen der wereld gevonden
sklerotiCn-ziekten identiek zijn, is voorloopig niet uitgemaakt. In
elk geval zijn ze echter zeer nauw verwant, en de ziekteverschijn-
seleu zijn in hoofdziiak dezelfde. Daar de ziekte nu ook in Deli ge-
vonden is, ligt het voor de hand, dat ze ook wol eens op de tabak
op Java gevonden zal worden, te meer daar de schimmel wel op Java
gevonden is op andere voedsterplanten, b. v. op suikerriet.

24

/IKKTK-VKIISCHIJNSKLKN.

Du /.ii'ktr In-rdt op, /ü<»wel np de kwoekl'Utltluii iil.s «ip «Ie iiitf^u-
phiiitu tali.ik. (Im hrli is 7.t> tot iiu tiii> niet gevuiideii up de kwct'k-
lieddfii). I>e /ifke plaiitcti lijken heel Viv\ op lunas- ol >iymy.iekr
tabak, liet kaïi zelfs vourkuiiien, dut liet zeer la.sti^ is /.onder een
nader onder/.oek in het lahuratorinni ile natuur van de /.iekt« met
zekerheid uit te maken, liet karakteri-^tieku becdd vun deze ziektu
is een vorming van een streiif^vurniige, witte schimmel op den wor-
tel \oi op de Idaderen bij Idad-.sklerotiön . I)e schimmel vreet het
hout en het merg door, en kan tot in het onderste stengelgetleelte
doorgroeien, in welk geval de plant vlak boven den gmnd kun af-
knakken. Op het witte tnvteel vormen zieh hapl»', >lerhts eenige
mm. groote, bruine, kegelvormige lichaampjes: de zg. sklerotién.
Worder» deze in humusrijke aarde gepliuit.st, dan vormen ze in den
loop van eenige maanden vruchtlithamen, die den vorm hebben van
kleine l>ekervormige padde-^toelen. Deze tot G Ctni. lange organen
produeeeren een overgroote hoeveelheid sporen, wiuudoor de .schim-
mel zich rijkelijk verspreiden kan.

De .schimmel heelt veel vocht iioo<lig om zich goed !<• ontwikke-
len, redenen waarom de tabak in het liijzonder aanget.i^t wordt,
w.inneer hij groeit op plaatsen, waar weinig zon ol wind kan komen,
'/uouls op de tabuksviddi-ii in Holland, die door booneuluigen in kleine
perken verdeebl zijn. Daar het in den planttijd van de tabak in ile
Vorstenlandeii gewoonlijk Juist zeer droog is, kan dit misschien de
reilen zijn, dat de sklemtiën-ziekte hier nog niet gevonden is.

HESTIÜ.IlilNC.

In .\niciik.i heelt men goede n'>idtalen bereikt «lot»r een week
vtMir het uitzaaien de zaadbedden preventiel" te behandelen met een
I ' o oplo.ssing van Formalin. Verder werkt op het veld rijktdyke
toegang van zon, licht en wind de ziekte tegen. Ook worden in
.\merika de zaadbedden vt'x'ir het uitziuiien met st<x»m behandeld, of
men verwarmt in hiervoor .speciaal geconstrneenle tniU"<i»orttabele
ovens het bovenlaag van de zaadl>edden. lK>/.e Ht«rilisatie (door stoom
(d' droog) gebeurt in hoofdzaak tegen een andere — in d«' Vor«ten-
landen tot nu toe ook niet gevonden, sidiimmel: Thielaevia

basieola. De behandeling met l'orinaliu verdient echter ile voor-

25

ki'ur, (huif Zf i'ii L^fiiiiikkelijker, èii got-dkoupcr is dan de bidiaii-
di'liii"' met stoom.

MTKÜATll II.

Il.>l.tviis. .1..
('liiilon, (i. l\,

D.'laircMx. (i..

IVlois. I...

OiiiltMimiis. f. A. .1. \. \ K.iiiin-. ('

WVsti-nlijk. .loli»..

/.. I'. 3. s:!. IS'.i.l.

e. \. i;. 30. 'A-Hl. i'.HHi. /. 1'. 19. Ki;i.

HMHI.
A. A. '2<lo siM-i.-. 5. 'Ji:!. /.'««'■.
M. If. A. 13. :!•".. /.''/■-'.
V. W. N. 12. iS. l'Mi:!<i',.

.M.ii. 1'. 10. ;«». una.

hK SIJ.IM/IKKTK.

Hurziiiik: Barilhis solaiinccurtini. Krw. Sm.

Itciiauiiii^ in Midili-iijuvii : Lier («likwijU vi>rwis>el<l met l<.iiiii^).
, Oost jiiva: Lt-ngkèr (iimdun'escli).
. Amerika: Tubarco-wiU; .Sliiije-disea.se; tiranville Wilt;

Stem-rut.
. Diiitseliluiul : Schleiinkraiikheit; SehwaiYbeiiiiykvit.
. Frankrijk: Cliaiierc bacteriën.
. Hongarije: Slncak.
, Japau : Tarhigare-byo; Kuromnslii ; Ithohyo.

Kr licstiiat p'en twijTel, dat deze ziekte eene luikterieziekte is. De
niteiist kleine verwoester he<'t Uarillus sulanaeeanun, en is ontdekt
door Krw. SmitU als de oor/.ivik van een ziekte op tomaten en andere
rultnnrplanten van dezelfde phintenfaniilie (Sdanaceae). Door tairyke
infektieproeven lieeft Honing de samenhang l>ewrzen tussdu-n deze
l>akterie en de slijmziekte van tabak: zonder iiifektie niet lJ;uilln>
solanatearum. geen slijmziekte; even min als lanasziekte zonder
infektie met Phytophthora Nicotianae.

Het infektievermogen van Ilacillus solanaeearutn is eehter in de Vor-
tenlanden veel, veel minder dan die van Pbytnpbthora. De slijmziekte-
baklerie zal alleen dan een tabaksplant in de Vor>tenlanden ziek knnnen
maken, als deze al vooruit in een gepraedisponeerde toestand verkeert,
terwijl geen enkele tabak.'^plant van de tot de laat.ste jan-n in de Vor-
stenlanden algemeen gebruikte soorten zieli tegen een infektie van de
Phytophtlioni-sehimmel weenM» kan. De relatief kleine infektiekracht
van Bae. sol. tegenover de Vorstenland.sehe tabakslijnen blijkt ook
uit het feit, dat slijmzieke planten. <lie nh de infektie in gr»ede eon-
dities komen, weer gi-nezen knnnen, hetgeen nooit gebenren kan met
een lanasplant. Ook het moeiiyk slagen van kunstmatige infekties
staat liiennee in verband. Men moet voor zulke proeven heel versche

27

Inikterie-kiiltiuvii m'l)riiikoii, claar deze taiiiL'lijk vlug Imii vinilcii-
veilic/t'i), eii lit'tst moet lueu vrij grootc liooveellifilen liakleriiii iii
do tiil)aks[iliiiit iiibivngca om de ziokte met zekerlieid te krijgt'».

Waar men iii de Vorstenlandeii daarom .slijmziekte krijgt, zijn
bijna altijd bijzondere «oiidities voorhandeu, die de tabaksplanten
gevoelig voor de infektie met Bae. sol. gemaakt liel)l)en. In Deli
worden niet zelden de planten geïnfekteerd van het blad nit. Dit
gebeurt liijna nooit in de Vorstenlanden. In deze streeken is een
wortel steeds liet uitgangspunt, waarvan de bakteriën zieh verder
werken door de vaatbuudels naar boveu toe om den stengel en de
iikuleren te dooden. De wortels worden echter alleen dan ziek, wan-
neer ze door een of andere reden al vatbaar voor de ziekte gewor-
den zijn. Van dergelijke oorzaken zijn de voornaamsten: slechte voch-
tigheidstoestanden van den grond. En eigenaardig is het, dat èu te
weinig èn te veel water in den grond aanleiding tot slijmziekte kan
geven. In het eerste geval knnnen de wortels ziekelijk worden door
watergebrek, en in het tweede kunnen ze door belemmering van de
toevoer van zuurstof zóó veel leiden, dat ze geen weei-stand kunuen
bieden aan het indringen van Bacillus solanacearum.

De zekerste weg om een tabaksaanplaut slijinziek te maken, is
bij de wortels van de tabaksplanten onvergane organische stoften te
leggen, waardoor eene zure gisting ontstaat, die zeer schadelijk is
voor de gezondheid van de wortels. Onder zulke gevaarlijke organi-
sche stoften speelde vroeger het indigo-afval (titèu) een groote rol.
Ook door te veel en te versche stalmest kan slijmziekte ontstaan,
zooals plaat 13 laat zien. De bij de voet van de hier afgebeelde
slijmzieke tabaksplant staande paddestoelen bewijzen de aanwezig-
heid van te veel en te versche stalme.st, dicht bij de tabaksplant.

Eigenaardig genoeg kunnen de tabaksplanten, wanneer ze eerst
een zekere leeftijd bereikt hebben, veel beter dergelijke bemestingen
verdragen, waarom men dan ook ongestraft titèn geven kan als
nabemesting, wanneer de planten al een zekere hoogte bereikt heb-
ben, en wanneer de regens goed doorkomen, zoodat de planten de
titènmest verljruiken kunnen.

Uit liet bovenstaande kan dus in het kort gereleveerd worden:
Als oorzaak van de slijnr/.iekte moet Bacillns solanacearum be-
schouwd worden; in de Vorstenlanden echter alleen in verband met
bijzonder ongunstige cultuurcondities, waardoor de tabaksplant, en
in 't i)ijzonder de wortels, voor deze ziekte gepraedisponeerd worden.

2s

VKKSClIlJN.sKLKN.

A. lüj >!'■ umi.

Tot nu toL' wfiil >l|jni/.ii*ke tub)ik»ltiltit niet ^fVoiuliMi in «Ie Vor-
stenhmiifn. Ihiurentc^i'n lit-utt Honing vour Deli minKctuond, dut
Juist dl' liibit tH'n zi't'r p'vaarlijki- uvrrbrengi-r van df /.i«'ktc niuir
d<' tuinen is. Ik- Vorstenland-M-lif |tlanter wrzu diuironi op /.ijii |i(K-de.
Het zeer gevjuirlijke liy de l»il»it is, dat zulk een slijnizieke tal)ak->-
ltil)it niet /<»«) ziek lioel't te zyn, dat de ziekte vour iedereen o|)\al-
Icnd is. De minder goed oplettende koelie ziil gemakkelyk refd> aan-
geta'»!!' plantjes in<'fn«'inen liij lu't liiKittrekki-n. t-n diuirdixir latiT
eclite slijinzieke plunten op In-t veld kry^en. l)e •-lijnizickte kan i»ij
dl' plantliiliit geconstateerd worden, wanneer men een van de bla-
«leren voorzichtig afbreekt dicht bij den stengel, en daarna den blad-
steel ov«'r langs open scheurt. Mij een slijmzifki- bibit ziet men dan
een lijn, zwart lijntje in dt-n bladstcd. Zulke bibit mag onder geen
omstandigheden uitgeplant worden.

Üe besmettingsbron van de zaadbedden in l>eii is in de eer-<te
plaats het water, dat gebruikt wordt voor het begieten. l>il wonit
in Deli bijna overal genomen uit putten, ol wel eigenlijk waterpla>jes.
daar de ondernemingen daar slechts bij uit/oiideringea stroomend
water in de tuinen hel>lien. In deze putten met stiNtiumd water kan
een enkeh' >lijmzieke plant, die erin gegooid wordt, al het water
inlekti'cren. .\anbevolen wordt zulk water met Kaliumpermanganiuit
te desiid'ekteeren.

H. Hij (Ic n>liriissiiii- jiluntiit.

/fioals de lanas van de tabak vergeleken werd met de cholera,
zoo kan de slijnizieke het best vergeleken wonlen nn't de tul>erku-
lo»e: even langzaam, even sluipmi>ordaehtig. en gelukkig te genezen.

Het eerste teeken van <le slijmziekte is, dat d«' bladeren g-aan -^lap
hangen Maar niet allen tegelijk, zot)als by de lanasziekte; i\'\\ voor
wn worden ze ziek en slap. Hijna altyd woi-dt eerst een enkele
blad of eenige bladeren — mm de ééne zijile van de plant ziek
(zie pliuit 13 en II). Aan de andere zyde van de plant, en l»oven,
zijn alle bladeren heelemaal gezond. Kerst langzamerhand breidt <i«'
ziekte zich uit, en alle bladeren hangen >lap, als ten minste de plant
uiet intussehen genezen is.

29

De zifke, slap liaiigentlf lihidci-on verkleuren. Zr krijgen geele
plekken tusschen de secundaire nerven, beginnende dicht bij de hoofd-
nerf. Langzamerhand verdrogen de geele plekken, en worden papier-
achtig dun. Deze zeer karakteristieke „lierplekken'' treden meestal
sleehtü aan de ééne zijde van liet l)lad op (zie plaat 14). De ziekte
in zijn begin is dus sterk gelokaliseerd, eerstens tot de ééne zijde
van de plant, en tweedens tot de ééne lielft van <le zieke liladeren.

Wordt etMi ziek blad afgebroken, tlan zal men een donkere streep
vinden (zie plaat lö, tig. ,t), die gevolgd kan worden langs de vaat-
bnndelkring naar l)ene(l('n tot aan de wortels. Op een dw'ar.ssnede
van den stengel worden deze st reepen gezien als kleine donkere
punten in den vaatl)undelkring (zie plaat 15, tig. b). Is de ziekte al
verder geschreden, dan kunnen deze punten in hun midden een klein
gat vertoonen: dan is eene verslijmering van de omgevende cellen
al begonnen. Wordt een dwarssnede van zulk een stengel van een
slijmzieke plant gelegd in Nessler's reagens (het bekende reagens op
ammoniak en ammoniakachtige stotien) dan wordt de omgeving van
het slijmzieke punt bruin gekleurd, als gevolg van de dooi' de slijm-
ziektebakteriën gevormde stoffen. Deze bruinkleuring kan waar ge-
nomen worden een heel stuk hoogerop in de plant, dan de zwarte
punten gevonden kunnen worden.

De donkere lijnen gaan door de stengels heen naar de wortels.
Hierbij is het opvallend, dat elke donkere streep naar één wortel
gaat, en wel slechts naar één wortel, die zit op dezelfde morpholo-
gische zijde van de tabaksplant als het zieke blad, waarvan de streep
uitgaat. Dit verloop van de strcepen kan bij vele planten w'egens
het in-elkaar-groeien van de wortels moeilijk te constateeren zijn.

Bij planten, die al in verder gevorderden toestand van de slijm-
ziekte verkeeren, krijgt men een voor deze ziekte zeer kenteekend
beeld, wanneer men het houterige benedengedeelte van de stengel
doorsnijdt. Xa eeuige mimiten lucken dan klcini> slijin(]rn|ipels nit.
Ze /ijn vies-geel-achtig gekjeurd. Langzamerhand lireken zoo veel
druppels uit, dat ze zich vereenigen tot één groot slijmmassa. Dit
slijm bestaat uit louter l)akteriC'n, doch niet uitsluitend uit Bacillus
solanaceanim : bij zulk een ver gevorderden toestand van de ziekte
hebben heel v».'el andere bakteriënsoorteu uit de aarde gelegenheid
gehad, om door de zieke wortels heen, naar l)Oven te stijgen samen
met de eigenlijke slijnr/.iektel)akteriën. Wenscht nu'u deze alleen, zon-
der biJMiengsel van amlere l)akteriën, te l)estu(leeren, dan innet men

30

«II- plaatsfii v;iii ili- /.ii'ke tal)uks|ilaiiti-n op/.m'kfn, waar tic /iektr-
vcrschjjii.HoIeii m»^ niet «terk geproijomxt'rd /jjii, b. v. in óv nervt-n
vun pa» .«*lap fi<'\vonl»'n bhulcren vun j<>nf?i' plantjes, die juist in het
allereerste staditini van de ziekte verkeeien.

liet nier^' van sl|jm'/.ieki* planten wordt, /.oodr.i de /iekti* al een
oude kwaal j^eworden is, sterk siyn>erin; niet droo;; p'kanierd /ooais
l>|j de laiiius/iekte (/ie plaat 15, lig. r en «/). Lnn^'/atnerliand wordt
het slijmerige nwr^i W\]im geheel rot, en vormt een >i«*zfxlite vue-
din;r^l)odein voor allerli-i lMkteri«"ii, infusi.rieii, aaltjis, ni vile andere
nnkro-organismei).

I'it llfli wordt ;,'frntld, d.it de «lijin/ieke |>laiitfn kli-ine bruine
vlekken op de bladoortjfs krij;4eii. l)it kenteekeu is twt nu toe niet
waargenomen in de Vor-tenlandeii. Wiit waarscliijnlijk verband houdt
met het verschil in de verbouwde taliakssoorten.

VKKSPRKIDINtJ VAN l>K ZIKKTK.

AU lioven gezegd, bi'slaat er een nauw verbantl tuRschen de slijm-
ziekte en verschillendi' ongunstige condities in ilen grond Ihiar «Ie
bewerking van den bouwkruin in de Vorstenhuulen buitengewoon
intt'nsief is, zijn de condities voor Hacillus soiRnaceanim hier niet
byster gunstig, waarom dan ook de slijmziekte op de meeste Vor-
stenlandsclie ondernemingen als onl)elangrijk beschouwd kun worden,
t^p zeer vele Vorstenlandsche ondernemingen is bet zelfs volstrekt
onmogelijk een enkele slijnizieke tabaksplant te vinden. Alleen op
tuinen met zeer zware en vochtige gronden, of omgekeenl, jui>t op
buitengewoon zandige en droge gronden, veroorz;iakt deze ziekte een
in het oog vallende schade. Audei-s dan in Deli of Amerika, waar
ze even verwoestend optreden kan als de lanas in de Vorstenlanden.
Daarentegen is het hoogst waarschijnlijk, dat een groot gedeelte van
de verwoestingen, die optraden in vroegere jaren, toen nog veel
indigo verbouwd werd muist de tabak, aan de sljjurziekte toegeschn'-
ven moeten wordi-n. Groote hoeveelheden titèn werdi'U toen als nn'st
voor de tabakstuinen geluuikf, wat »le slijm/iekte w»d in de hand
werkt, en het verschil tusschen de lanius/iekte en de slijmziektc was
toen n<ig niet duidelijk lierkcnil.

31

SLI.IMZIEKTE EN VOOIIGEWASSEN.

In tegenstolliüg met de scIiimiiR-l van de lanaszickte, die l)ij geen
andere plant dan bij tabak huisvesten kan, is Bacillus solanacearum
lanij; niet zdo kieskeurig. Door vcrscliillende omlerzoekers (Honing.
\'iiii (Ier Wolk. l'veda, Erw. Sniitli, Kuiten, Stanford, Wolf, Winston
en Hrvaii) zijn tut nu loc nu'cr ilan <JÖ planten aangegeven, die
als voedstcrplanten voor de slijmziekte-bakterif kunnen dienen, en
het is wel buiten twijfel, dat dit aantal door nadere onderzoekingen
nog vermeerderd kan worden. Opvallend is het, dat geen enkele
éénzaadlobbige plant als voedsterplant geconstateerd is (dat een der
onderzoekers ook het suikerriet op zijn lijst geplaatst heeft, berust
zeker op een schrijtl'out). Tusschen al deze voedsterplanten zijn ook
heel veel onkruiden, die ook op de Vorstenlandsehe tabaksvelden
gevonden kunnen worden, zoo b. v. de bekende witbloemige Lènlèngan
(Leucas linifolia) en de heel kleine kruipende Patikan (Euphorbia
pillulifera). Voor Deli zijnde daar alom verbreidde onkruiden: Ageratum
convzoides (babadotan), Physalis angulata (tjeploekan) en andere,
van groote beteekenis voor het instandhouden van de infektie van
slijmziekte in den grond, daar deze onkruiden, in de 8 jaren, waarin
geen tabak verbouwd wordt rijkelijk tijd hebben om zich sterk te
vermeerderen, en de velden met Bacillus solanacearum te iufekteeren.

In de Vorstenlanden zijn enkele kultuurplanten, die ook slijniziek
kunnen worden, van grootere l)eteekenis voor de verspreiding van
deze ziekte dan de onkruiden. Niet alleen Indigo, maar ook Katjang
tanah (Arachis hypogaea). Lombok (Capsicum annuum), Kedelee
(Glycine soja), Terong (Solanum melongena), Widjën (Sesamum indi-
cura). Tomaat (Lvcopersicum esculentuni), iulandsche tabakssoorten
en heel wat verschillende boouen-soorten (o. a. katjang idoe) zijn
allen vatbaar voor de slijmziekte. Wanneer een van deze kultuur-
planten verbouwd wordt np een tabaksveld, tusschen twee tabaks-
campagnes in, dan loopt men natuurlijk de risico, dat de slijmziekte
uitbreken zal, en dat de grond met Hacillus solanacearum sterker
geinfekteerd zal worden, dan vroeger. Nu is het echter wel opval-
lend, hoe weinig gevallen men ziet in de Vorstenlanden van slijm-
ziekte op velden met de boven genoemde voorgewassen. In tuinen
met Kedelee is het mij nog uiet gelukt de slijmziekte te vinden, en
op vtdden nu't Katjang tanah slechts op enkele bepaalde (Uiderne-
niingen, waar de slijmziekte dan ook ieder j:uir voiu'komt in de tabak.

:VJ

hl ilt' KatjiiiiKveliU'ii ti-c't><lt <li* Klijiii/iukti* pl«'k>i^ewiixe op. In lift
l»i*gin vindt nion hier «mi daar enkelt* ]ilantcn, woiirvan d«' Idiiderfii
al op iM'n af'<tand krnbaar /[jd, dtMir hun vaul;{n>fn)- kh-ur. Dit komt
omdat de Idadcren slap worden, waardoor de lu-hterkanten naar
lioveii komen en tet^en het litlit een vale ndlex ^Jeven. Van de eene
plant ver-<preidt de ziekte zich niuir de Iniiirplanten, zoodat «Ie /.i»'ke
plekken lan^'VJimerhand eenij»e vierkante meters beshuin. Hy het
omlriv.oek van de jonj;e zieke planten vindt men j,'eniakk«dijk de
donkere streepen in de hladsteelen en dikwijls liijzondtT dnidelijk in
de hlof'men- en vruchtensteelen.

Op de meeste tahakslanden in de Vorstenlamlen vindt men als
boven vernndd, n«>ch in de tabak, muh in de voor>;ewassen slijm-
ziekte. Op de enkele onderneminjïen, wjuir dit wel het jieval is. moet
er opi^elet worden, welke voorjiewiissen verbouwd worden tuss» hen
de taliakscampagnes in; en het is sterk aan te raden deze luinplan-
tinj^^en rej^elniati^' te inspektfcifn op slijmziekte.

HESTUIJDIXtJ.

Vroeger (1892) is wel eens aanbevolen boiiillie Itordelaist- ol
ko|>eiNuHïuit-oplossing te p-bruiken te^en <le slijmziekt*'. Veronder-
steld, dat deze behandeling indenhuid een gunstig resultiuit gegeven
heeft, dan moet dit beslist berusten op eene verwis.seling met lanas.

Kent» direkte bestrijding van de Vorstenlandsch»' slijmziekte is niet
iioodig. Hegieten van liedden of jonge plantjes met water uit pla.s..«'n
komt zoo weinig voor, dat er slechts in uitzonderingsgevallen sprake
zon kunnen zijn van eene desinfektie met Kaliumpt-rmanganaat.
zooals gebruikelijk in Peli. I>e hoofd/jiak is te zorgen voor een goed
Ix'werkte en goi-d doorlinlitte grond. .lui-t in de intensieve grond-
bewerking van de Vorstenlanden schuilt een der redenen van de
zebl/Jiamheid iler slijmziekte in «h'-ze streken. Voor het te la4it inbren-
gen in den grond van stalmest, en speciaal van titèn moet gewaar-
schuwd worden. Hoe lang ilit t«' voren gebeuren moet, hangt at van
de natuur der gronden. In het algemeen moet de stalmest op zyn
min^t twee, en liever drie maanden voor het uitplanten in den grond
gebracht worden. Wanneer «Ie slijmziekte optree«lt in e«'n tuin na
heel ve«d regen, dan is het goed het op|K>rvlakte van <leii grond
zooveel nuigelijk open te werken idangirren). llienloor komt weer
zuur.<t«d" in den grond, waardoor de condities voor «Ie vorming van

33

nieuwe wortels verlietenl worden, en waardoor de genezinj^ van de
pas begonnen slijinziekte verzekerd wordt.

Overzicht van de
VEKSCIIIi.LEN tnsscheu SLTJMZIEKTK en LANASZIEKTE.

1) Kijk, of de bladeren slap hangen heelemaal rond oni de plant,
of alleen aan de ééne zijde. Het laatste duidt op de slijmziekte
(lier), het eerste op Phytophthora (lanas).

2) Hel)ben de slap hangende bladereu geelachtige plekken tus.schen
de groote nerven, dan is lier waarschijnlijk; doch niet zekei*, daar
dit ook, hoewel zelden, kan voorkomen bij lanasplanten.

3) Trek de plant uit den grond en wasch of klop de aarde van <le
wortels af. Bij slijmzieke planten vindt men doode, zwarte wor-
tels, en wel op dezelfde zijde van de plant als de zieke bladeren.
Bij lanas zijn de wortels gewooidijk heelemaal gezond. Zijn de
wortels zwart zouder andere teekenen van slijmziekte, dan kan
het eeoe infektie van Phytophthora in de wortels zijn. wat dan
beter door het Proefstation uitgemaakt kan worden.

4) Snijd den stam door met een scherp mes ongeveer 30 Ctni. boven
de wortelhals. Het mes mag niet verroest zijn, daar men dan de
voor slijmziekte zoo eigenaardige kleine donkere punten in den
vaatbundelkring niet duidelijk zien kan. Vindt men geen zulke
punten, ilan wordt de stam voor de secnriteit nog eens doorge-
sneden iets verder naar beneden.

.')) Snijd het benedengedeelte van den stam overhrngs door. Bij een
lanasplant is het zieke merg altijd di'oog; meestal gekamerd.
Slechts als het merg dood is heelemaal beneden (dus bij eene
infektie. uitgaande van het allerlaagste gedeelte van den stengel),
dan is het merg op de zieke plaats zoo klein, dat er geen ruimte
voor de kamers is, in welk geval het merg dan eenvoudig inge-
droogd is. Bij zulke planten moet men zoeken heel ver beneden,
bijna tusschen de woi'tels, en dikwijls vindt, men slechts een heel
klein beetje dood, opgedroogd merg. Bij een lierplant is het merg
nooit opgedroogd. Bij een pas aangetaste plant slechts ei'n beetje
verkleurd, later wordt liet merg slijmerig.

G) Is de slijmziekte reeds sterk ontwikkeld, dan ziet men eenige
niinuteii na bet doorsnijden van het houtige benedengedeelte van

:i

M

ileii xtiuii kifiiif slymdnipiMlH iv voorsrljjjn komon, die zich laii^-
•/.aiii«'rlminl vrrt'fiiim-u l«»t vfix vi«'s K«'i«l-^'ri)s Idiktfrii-n-slijm.
7) Im <hiliii'ii>*«' j;rvalli'ii moet ron iiiikro-kopisrlie oniliMv.iM-kiiij:. ev<-ii-
tu»-»-l iii vrrlmiiti nii't oen ,\viit«'rkiilliiiu" (/.ie lil. 4) uitmaken,
of ile plant liiT <»t laiia-i is.

I I I I I. \ I I i 11.

i iM.io,,. I 1.. /. I'. 19. uci. f.Hf.i. e. A. l{. /;«';.

l».-lu.r..ix. (i.. .\.A. 'li' >-Ti.'. 6. III. /;«*J.

(iuriMT. \V. NV.. IS. 1'. 562. V.H1.

Ilmin. J., vat. Itr.-.li. .!.•. T. 8. :>-lX. IHH.

lioiiiiiK, J. A., M I'. 1'. 6. I. \ H». * aw. /!'ƒƒ. 6. I..S. '.Mlt.

l'.il'J. 7. I. X \'2. Sc VCt. .< UV ."v iSHi.X --"i:».

ƒ.'»ƒ.«. 8. i'j. ƒ•'/}. — ii.n.p. 2.1. /;'ƒ».
n. N. 10. s.-.. ƒ.'»ƒ.«. — c. n. 36. MH. i'.n.i.

lliinpT. K. \V. T., M. I.. I'. 47. 'J». /.'*'/.

llut.liiiiMin. (. M.. M.i'. lia.t. s..r. 1. (57. /f»/.'».

Jai.s».. j. M.. r. 3. <i:.;i. /\v-.>.

J.M.s."n. lij., M.I'. r. 5. U<. I'.'IX

Jonu. A. W. K.. M. A. I.. 3. rMi. /!»/.l.

K.M.nv. n... I{. K. It . T. S. P. 51. /!«tt».

l,<Kl..wyks, J. A.. M. I'.T., I..l<n..|.|.- M. I. I 1 /'/;

KacilH.rski. M., K. A. I'. 1. '••. /!*»•

iVt.P., I... M.n. A. 13. ."W. ƒ.''/..

Siiiitli, Krw.. U.S. P. 141. I.'l. /.•***<. - |tiirt.-ria iii rrhuioii l<>

|ilatit «iis»ti.>*<'s 3. I'.ll'i.

Staiifonl. K. K. \ Wolf. V. A.. P. 7. I.V.. /.'»/7.
.Stev.-ns. K. I... r.S. It. 142. H".»;. ƒ.'«*{.

Iveda. Y.. ('. K. 13. :^27. /.'*>*. - Tli.- I.ull.'lin ..f llio iiii|>.

ri'lltl. HUVir. -l. Jii|i;lli. 1. iP.t l'.MK'i.

Wi.lk. P. e. Min .l.-r. I. M. 47. 'Jo. /''/'».

ZWAR'FE ROEST.

Oorzaak: üiiLtciiuiii jiseudozoogloeae. llon.

Deze bakterieziekte vau de tabaksbladeren komt zeer zelden voor
in de Vorstenlanden. Zij is slechts één enkele keer gevonden, en dan
op kruisingen met Deli-tabak. In Deli wordt deze ziekte het meest
aangetroffen op de bovenondernemingen. Van een onrustbarend op-
treden is echter hier ook geen sprake. Slechts iu enkele bijzonder
vochtige jaren wordt de schade in het geheel merkbaar (b. v. in de
jaren 1910 en 1913).

liet eerste optreden van de ziekte wordt zichtbaar door een don-
kergroene verkleuring van het blad. Reeds vrij spoedig gaat deze
donkergroene kleur over tot een bruine vlek, welke tal van zwarte
ringen vertoont (zie plaat IG). De grootte van de plekken varieert
sterk. Gewoonlijk is de diameter 1 tot 2 Ctm , dus iets grooter dan
de Cercospora-vlekken, en mindm- dan goed ontwikkelde lanasvlekken.
Van beiden zijn ze bovendien te onderscheiden door de heel zwarte
ringen.

De ziekte wordt veroorzaakt door een door Honing nader onder-
zochte bakterie, en is als alle bakterien-ziekten besmettelijk.

I.ITKK'ATn

Ilaaii, .1. Broiln d.-. ^\. 1.. I'. 60. IS'iS,
lloniii" ,1. A., II. I). I'. 1. /;'/'/.

TABAKSZIEKTEN

WAARVAN I)K OORZAAK

ONBEKEND IS.

MOZAIEKZIEKTE.

o t) r /. Il a k : Volkomeu oiibekt'ud.

Javaansch : Broiitoug ot' Hiontok.

Mailureesfh: Giiije (in Djeinber).

Chiueesch : Peh 8iiii (gebruikelijk iu Dell).

Araei'ikaansch : Calico, raosaic-disease, luottled top, tbxy tobacco,
gray-top.

Fran.seli: Niellc, rüuillf l)laiKlie, inosaïque, maladie des taches
lilaiiclu's.

l)eut?!oh: Mu--aikkiaiiklieit, Maiahe, Rost.

Italiaansch: Mosaico, bolla.

Het mangelt niet aan meer ot' min gewaagde pogingen om een
verklaring te geven van deze ziekte. Tot nu toe is er echter geen
gevonden, die heelemaal steekhoudend gebleken is.

Daar de ziekte sterk infekfieus is, ligt voor de hand aan te nemen,
dat de oorzaak gezocht moet worden in l)akterien. Door verschillende
onderzoekers (Iwanowski, AdolfMayer, Prillieux en Delacroix, Maichal,
Koning, Breda de Haan) hebben bakterien dan ook de schuld gekregen,
en enkele der genoemde onderzoekers meenden zelfs de betretiende
bakterie gevonden te hebben. Of door hun zelf, of door anderen is echter
de onhoudbaarheid hiervan bewezen, zoodat wij nog steeds geen
speciale bakterie der Mozaiekziekte kennen. Dit is natuurlijk geen
l>ewijs voor het uiet-bestaau van een mozaiekziekte-l)akterie, en door
verschillende der bakterie-vooi'standers is er dan ook op gewezen,
dat wij ziekten van mensch en beesten kennen, die zeker van bakte-
rieele natuur zijn. zonder dat het tot nu toe gelukt is de bakterie
te vinden of te isoleeren. Van eene heele reeks andere ziekten is
dit eerst gelukt in de laatste jaren, zoodat het volstrekt niet denk-
beeldig is, dat wij (»ok voor de mozaiekziekte ten slotte er in zullen

40

tiln;;i>i) fi'u h.ikterif al-* de liouze fivi^l te viiiilen. Ook jjevni de
nieuwste onderzoek ir»^,'en van Allurd iianleidin^ te j^elooven, <lftt ee»
piimsitisine de eenvou<ligste verklaring viin de ziekte geeft.

Zonder liier niider in te gaan op de andere opgestelde theorien,
zal slechts vermeld worden, dat zeer hekwaine onderzoekers gi-traeht
liel)i>en de inoeilijklieid, die verltonden is aan het zoeken naar een
hakterie der inozaiekziekte, te ontgaan door de ziekte op heel andere
wyze te verklaren. Z(»o he«>ft Heyerinek de oonuuik gezocht in een
.contagiiun vivuni Hiiidum": een levende infektiense vloeistof, du»
g»'eii levend organisme. Woods en Ilevritzel heliben heide de oorzaak
willen zoeken in oxydeerende fermenten, ilie vernielend z<Mi<h-n op-
treden op het bladgroen, en diuirdoor de ziekelijke licht gekleurde
partijen van het zieke blad z(»uden doen ontstaan. Naar Hunger ont-
staat de ziekte als gevcdg van storingen in ile normale >tofwis,«eling.
liet ziekte-agens kan zich dan niuir ile opinie van dezen onderzoeker,
van zelf venler vernu-erderen in «Ie tabaksplant langs chenii-ch-
physikalische weg (Hunger noemt het, dat ze werkt: physiologisch-
autokiitalytisch). Kindelijk zijn versihillende amerikaan^che onderzoe-
kers genegen om de schuld te schuiven np niiLruii-tiLrc almn-pliccrische
of bodem-eondities (Ilarper, Stui-gi?-)

l>oor zeer interessante onder/.oekiii;_'rii van Ln,|(Wijk< is aange-
toond, dat de groene assiniileerende Idadeu een antivirus vormen,
dus een stof, die «Ie vergiftige invloed van de mo/.;iiek-infektie-stof
kan tegenwerken. Worden de zieke (top-)bladeren gezet in verzwakt
licht, of nog beter in rood licht, het allerbest in blauw licht, dan
wordt zoo veel van de anti-virus gevormd, en zoo weinig van de
mozjiiek-virus zelf, dat ile plant volkomen genezen kan.

Mozaiekziekte — of in hooge mate op mozaiekziekte Ijjkende ver-
schijnselen werden ook op andere planten gevonden, b. v. op Tomaten,
op Meloenen, op ilruivcnpl.inten en nji l'...incn (1'ha.seolus vulgaris).

\ hl(N Ili.lN-hl.l.N.

De mozaiekziekte treedt in de Vorstenlanden op met een bijzonder
opvallend en karakteristiek ziektebeeld. I{«'eds op een afstand her-
kent nu'n een mo/Jiiekzieke plant van de gezonde planten. Dit staat
in verliand met het feit, dat d«' mozaiekziekte in de allereerste plaats
de jonge gedeelten van de tal>aksplant iumgrypt. Het hart (javiuinsch:
jKH'poes) en tle nitloopers (Javaansch: soglingan) worden in veel ster-

41

kere niiite iiiin,iregn'[)en «lan de oiulcre Lrcilccltcii van de pliiiit. Men
kan ervan overtuigd /ijn, dat een plant, waarvan de poepoes en de
soglingans niozaiekvrij zijn, ook in zijn gelieel niozaiek-gezond zal zijn.
Bij het nitzoeken van zaadboonien is het daamm van belang juist
naar de soglingans te kijken, daar deze als het ware een reagens
vormen op de mozaiekziekte.

Het afdoende kenteeken van de innzaiekziekte is de kleur, of lie-
ver de vvankleur van de zieke bladen. De l)ladschijf is niet, zooals
gewoonlijk, egaal groen van kleur, maar afwisselend donker- en geel-
groen. De donkere kleur komt overeen met de normale kleur, mis-
schien een tikje donkerder; de geel-groene kleur is echter heel
al)normaal licht. Zeer karakteristiek voor de ziekte is de verdeeling
van deze twee kleuren. Oj) de sterk aangetaste bladeven volgen de
donkere partijen steeds de nervatuur (zie plaat 17 — 18): smalle
donkergroene streepen, met de fijne nerf in het midden ; de randen
teekenen zich scherp af tegen de geel-groene vlakte. Dikwijls is deze
scherpe mozaiek-teekening slechts te vinden op een gedeelte van het
blad, en dan het meest bij de voet of de top, minder in het midden-
gedeelte. Bij oudere bladen, of bij planten, die minder ziek zijn,
vloeien de donkere partijen uit tot grootere of kleinere vlekken,
zonder scherpe randen. Gewoonlijk is dit een teeken, dat de strijd
tusscheji de plant en de ziekte ten gunste van de eerste zal atioo-
pen (zie plaat 17 en 18, boven, rechts, waar zulk een kleine onscherpe
mozaiekvlek te vinden is). Dit hangt samen met het feit, dat mozaiek-
zieke bladen zich kunnen herstellen tenminste als de plant onder
goede condities verkeert. Is de plant krachtig, dan zal ze noimaal
verder groeien ondanks de mozaiekziekte, totdat ze hare normale
hoogte bereikt heeft. En dan zal men vinden, dat op de bladeren,
die sterk ziek waren, toen ze nog heid jong waren en dus nog een
gedeelte van de poepoes vormden, later de scherpe mozaiek-velden
langs de nervatuur verdwijnen, en plaats maken voor de uitvloeiende
grootere vlekken. Tegelijkertijd krij;;en de lichte gedeelten langzamer-
hand een normale groene kleur, zoodat het ten slotte zeer lastig,
dikwijls volkomen onmogelijk is, de teekenen van de oorspronkelijke
mozaiekziekte terug te vinden. Zulke genezen mozaiekbladeren zijn
gewoonlijk grof, en hebben dikwijls .marmer", zoodat het wel aan
te nemen is, dat de mozaiekziekte, zelfs wanneer ze geneest, toch
in de sortatiecijfers merkbaar zal zijn. Is de tabaksplant echter zwak,
en heeft ze geen kracht om tlink door te groeien, dan blijft ze steeds

duur <'ii «loor luo/iiiekziek ; /e ontwikkelt /.i«-li 'Aeer Hlcclit; blyft
klein, i'u uil** bl.ulcron worden inoxaii-k-bladeren. Znik een plant is
\viuirdeloo>i. Dit verse hynsel vindt men veel liü in^eboette planti'n
(soeluntuns). in het bijzunder h'\\ zulke, die vry laut ingeboet zyn.
Alleen al lum deze reden is het dulüeus, of een /.eer sterk doorge-
voerd systeem van soelamans d<' mi>eite loont.

Üe wunkleur van ile mo/aiekzieke bladeren wordt na de fermen-
tatie tern^ p'vonden, als kleine donkere punten en streepjes, die
lijj/onder iliiidelijk te y.'ivu /ijn, wanneer men het blad tegen het
litlit hondt. Ook op lid dek v.in de sigaren zijn deze nioziiiek-streepjes
iiekeiid (zie plaat lU).

I>i' vorm van In-t mo/.aiek£ieke Idad i^ in vele liihte gevallen
\olkomen normaal. Veelal bij jonge, >terk zieke bladen vindt men
daarentegen den raml omgebogen, en bij nog sterkere ziekte \vor«ll
de idadseliijr iets gebobbeld. In de Vorstenlnndeu vindt men echter
nooit tabaksplanten, die zoo sterk door de ziekte luingetast zijn, dat
de bladen sterk blazig worden, later v»d bruine vlekken en g.iten
zitten, en dat ten slotte de heele plant afsterft, zooals het wel d<Mir
aiulere onderzoekers van andi-re landen beschreveu wordt.

In bijzondere gevallen kunnen de mozaiekzieke bladeren op een
eigeuiumlige wijze misvormd wonlen. Deze /.i«'kte heeft echter een
van de gewone mozuiek ziekte zoo verschillend aanzien, dat ze van
de inlan<lers een speciale naam (Tjakar) gekregen heeft, en ook hier
afzonderlijk behandeld zal worden, te meer daar het verband met
de mo/iiiekziekte niet heelemaal bewezen is.

De in de omvangrijke literatuur over deze ziekte gegeven beschrij-
vingen van de zieke planten zijn niet altijd overeenstemmend met
het in de Vorstenlantlen gewoonlijk voorkomende ziektebeeld. Dit
kan natuurlijk l)erusten op eene verwis^eling met amlere ziekten
(b. V. pokziekte) maar het is ook zeer goed mogelijk, dat de ziekte
onder verschillende hemelstreekeu onder gewijzigde vormen kan

optreden.

Niet alleen de Idaderen kumien .mozaiekziek" worden. Uok de
bloemen worden dikwijls door deze ziekte aangetast. Dan wordt d«>
kleur onn-gelmatig: rooile en witte vlekken wisselen elkiuir af. lly
hevige mozaiekziekte kunnen de bloemen heelemiuil misvormd en
eventueel .steriel worden. Van zulke bloemen worden afbeeldingen
by .\llard gevonden. Hoogst eigeniuirdig is het, dat het eigenlijke
emliryonale weefsel steeds Vry blyft voor de mowiiek- virus.

43

lliciiiit volgt venler, ilut ecu ilirektc uvcrbreiiging van <Il' ziekte
op ile kinderen v;in een zieke moederbooni uitf,'e.sloten is. Ondanks
dit feit is het natuurlijk niet zonder beteekenis, dat alleen zaad ge-
oogst moet worden van volkomen mozaiekvrije booinen, daar het lang
niet denkbeeldig is, dat een dispositie voor de ziekte wel geërfd zal
kunnen worden.

ZETEL VAN DK MOZAIKKZIKKTE IN DH BLADEREN.

Hierover is veel discussie gevoerd in de literatuur, üe ééne onder-
zoeker meende, dat de geel-groene gedeelten van het blad de zetels
van de ziekte zijn, de andere onderzoeker daarentegen, dat de don-
kere partijen ziek zijn. Ilunger beschouwt in zijn eerste pui)likaties
de donkere gedeelten, later de geel partijen als de eigenlijke zetel
van de ziekte. Zeer waarschijnlijk heeft Delacroix gelijk, die meent,
dat beide ziek zijn. Als reden hiervoor geeft hij de volgende beschrij-
ving van de anatomisohe struktuur van een ziek tabaksblad (zie Fig. 9) :

Klg. 'J. Dtvursiloorsncils vnn ecu gezond lab-iksblnd (rechts), vaD het dunkciv

gedeelte (lioks) en vnn het lichtgroeno gedeelte (in 'I midden) van

een mozaiokzick blad. Sterk vergroot (naar Delacroix).

.,I3ij een raikroskopische oudei"zoeking van een gezond tabaksblad
,zal men vinden, dat het pallisadeweefsel ongeveer 2 5 van de dikte
„van het blad inneemt, en dat de pallisadecellen op zijn minst 4
„keer hooger dan l)reed zijn. Ze zijn rijkelijk voorzien van normale
„bladgroenkorrels.

„De donkere gedeelten van liet mozaiekzieke blad zijn duidelijk

n

.ilikktM'. IK' iiallis4ulecellen zyn iets meer (.'cstrckt, en ligffi'ii in twee
.lii^rn. In het /.\viun|)iireni-hym 7.'\]u de luchtpin^cn niindrr ontwik-
.keld diin in een ^'e/.»)nd l»Iud. De blad>:r(wnk«irr«-Is /[jn tulrjjker,
,^'rooter «'Il diep j^ekleiird. De Jod-reaktie wyst rijkeljjk «tijfsel uiin.
.I>e licht»' j,'iMlt'i'lt*'n van het zieke l>la«l /ijn merkhaar ihunuT dan
,van een normaal Idad, en natunrlijk veel dunn«'r (hm cle donken*
.partijen. De verlioudin^ is ongeveer als 3:4, miuir kan wiiar>w;hyn-
.Ijjk varieeren niet df f,'raad van d«' ziekte. De pallisadf-iellen zjjn
.korter en l»reeder dan dezelfde irllen, niet alleen van de donki-ri'
.partijen, maar ook van een ^^ezond hiad. Zf zjjn hjj de jonge zieke
.Maden steeds shriitd in één laa^,' gflej^en ; later kun liier en djuir
.een dw.irswand gevormd wordiMi. De hladgroi-nkorreU zijn gering
.in aantal, blc«'ker en niimler dan in de groene gediM-lti-n van het

lil. lil |''r i- vvi'iiiii' /ftiMiwl. iii i'lk geVal in di- iiiii'i' Iil.i'ii'li."

m; iii;>.Mi:iTKLi.iKiii;ii» van dk mozaii:kzii:kti:.

De i»e«inicttelijklK'id i.s zeer groot. Ofschoon wij de eigenlijke natuur
van ilt' infektiestof niet kenut-n, komt die tocdi in vele opzichten
ovi-rcen niet de aller gi'vaarlijkstr Ijaktt'rien. Ken inspuiting van
iMikeh' druppel- sap van een mozaiekzicke plant in een gezonde
brengt niet zekerheid de zifkte ium deze over in den loop van één
tot twee weken, (de kortstf waargenomen incubatietyd 'm ö dagen).
Doet men zelfs niets anders, rian een stukje ziek Idad een beetje
met de hand te wrijven en daarna een gezonde plant aan te pakken,
dan zal deze in vele gevallen binnen enkele weken ziek worden.

Daar ile infektiestof steeds binnen in de cellen zit. kan de ziekte
zit h niet ,van zelf" verspreitlen van de eene plant op de andere.
Er ii* steeds een bemiddelaar noodig voor liet overbrengen van de
vinis. Hiervoor komen in aanmerking in de hoofdzaak: de koelies
en de liladluizen, in dit opzi<ht dus de grootste en de kleinste vijand
van de tabaksplant.

De koelies hebben ecu bijzonder goede gelegenheid om de ziekte
van «Ie eene plant naar «ie andere verder te brengen by het ver-
spei-neu van de bibit op de zaadbedden. Volgens onderzoekingen van
liunger doet deze werkzaamheid heel veel kwaal in Deli. dcMtrdat
de verspreiding van ile niozaiekziekte op deze wyze sterk in den
hand gewerkt wordt. In de Vorst«'nland«'n wordt het vei"speenen van
bibit op de za^ulbedden silecht» weinig t«.)egepa.st, diuir n>eu t'ene

45

regelmatige stand van de liedden tniclit te krijgen door een regel-
matige uitzaaiog en door een verstandige uitdunning. Tocli, of juist
daarom moet er gewaarschuwd worden tegen onverschilligheid met
het oog op mozaiekziekte in de bedden. Mozaiekzieke bibit mag niet
getolereerd worden; worden zulke planten ontdekt, dan behooren ze
dadelijk verwijderd te worden.

Bij de phniten op het veld wordt de ziekte veel verspreid door
liet nipsenzoeken. In Deli heelt Hunger inderdaad aangetoond, dat
dit het geval is (Peh-Sini-Koelies). Als resultaat van zijne proeven
kon hij schrijven, dat : „alle planten, die geraakt werden, steeds ziek
„werden, terwijl ile niet geraakte slechts bij uitzondering later de
,S)'mptonen van de mozaiekziekte laten zien". Dit gevaar is echter
veel kleiner in de V'orstenlanden dan in Deli, omdat het rupsenzoe-
keu hier bijna overal door kleine kinderen verricht wordt, die voor
een groot gedeelte zoo klein zijn, dat ze vau zelf de tabaksbladeren
van onderaan bekijken bij het zoeken naar rupsen, en bovendien zoo
veel tijd hebben voor dit werk, dat ze nooit de j)lanten haastig en
ruw behoeven aan te pakken.

Door Allard is onlangs bewezen, dat lihulhüzen de overl.)reugers
van de mozaiek-ziekte-infektiestof kunnen zijn. Hij heeft dit aange-
toond voor in potten gekultiveerde tabaksplanten in Amerika, waar
een l)ladlnis, genaamd: Myzus persicae dit werk verrichtte. Ook een
andere soort bladluis: Microsiphum taltaci is in dit opzicht verdach-
tig. Het is in verband met deze onderzoekingen van Allard zeer wel
aan te nemen, dat de op de tabaksplanten in de Vorstenlanden ge-
durende droge periodes zoo talrijk voorkomende bladhiizen, iets der-
gelijks kunnen doen.

GUNSTIGE EN ONGUNSTIGE FAKTOREN VOOR DE
MOZAIEKZIEKTE.

Hieromtrent weten wij- bijstér weinig, on do opgaven in de litera-
tuur loopen vrij sterk uit elkaar. Woods houdt het voor waarschijn-
lijk, dat eene overv(»eding met stikstofhoudende meststolTen lievor-
derend werkt op de ziekte. De bemestingsproeven van het Proefsta-
tion hebben echter niets uitgewezen in deze richting. Thaxter beweert,
dat gesloten kleigronden do ontwikkeling van mozaiekziekte sterk
in den hand werken. Delacroix koint tot dezellde eonelusie, nl. dat
kleiarhtige gronden en een overuiiiat viin stikstofhoudt'Uile organische,

K',

niet v»'r\v»'»'rdt', mfststoffftJ d«' ziekte bovonlt'ren. VtTcJef m«'ent W\],
(lat mUtifj wct-r, volp-nd op lirandfndc zonneschijn o<>k miintif» werki-ii
kun voor lirt uitlirckcn van <ie mozaiekziekte. Hung»T jjeclit «Je
grootst»? wunrde voor vatbaarheid voor niozjiii-kzifkte aan de dunheid
van het hhul, waardoor liij de groote schade verkhiart. in I)eli mm
het Hjne dekbhul toe^ehracht door deze ziekte. Dok bestaat er vol-
gens hem een verband raet den luird van den bodem. Hy concludeert,
dat de bodem, waarop de wjuirdevolste Delitabak verbouwd wonit,
ook de meeste mo/,iiek ueeft. Hij L'eeft /ijne waarneminu'en weer
il) (If v.'l.'fiulc tal"!

«UU lAlJ.VK.lLANU.

MKl U lAl

.AKM.AM'.

\ .~.r lii't tnppvn

Ni» hot topiirn.

ViVir lift tnp|vti.

S.i het topp«>n.

klrigroiiil.

ir.l x.-.-l

!.. |.

... 1

bijn.1 allij.l

lll"t.llrk

/«arte

humuüKronii.

\et\

teer dikwijU

tnniplijk \ee\

wrini^-

I{.~..|r vrr»

riii>;«(:fMiii|.

wi'itii;;

,.\.\..„

icT wrinig

hcKi(r«t iel<li*ii

•

I'ikj.icruiiili'ii
( turlarhti);).

xrliicn

lig uitzundcnn);

niMijt

n<<>il

•

Ofschoon de bodemtoestand in de Vorstenlanden totaal anders zijn
dan in Deli. kan liet toch goed zijn de aandacht op dit eventueel
bestaande verband tusschen de mozaiekziekte en den grond te vestigen.

IlESTRUniNO.

Van een direkte bestrijding kan helaa.s geen >prake zijn. De door
liodewijks gebruikte methode om zieke planten door hen in blauw
gekleurde <loo/.en op te >luiten, is niet vatba;ir voor een praktische
toepiussing. Kr blijven dan alleen preventiev»' maatregelen over:

1) Er moet gelet worden op de zaadbedden, opdat geen mozaiek-
zieke plantjes daarin voorkomen. Worden enkele zulke planten
gevonden in een zjuullted. dan moeten die dadelijk verwijderd
worden. Komen er veel van voor in wn b»'d, dan is het beter
geen bilüt van dit be<l te gebniiken.

2) Hij het nipsenzoi'ken moeten ile planten zo«» min mogelijk luin-
geniakt worden met de handen. iMis eerst g(M>d kjjken, waar de
rupsen zitten, en daarna vangen. Moeten cle bl.nleron opgetiUl
worden, <lan gcboure >lit met een klein l>aiiilii>ctie. niet niet de
handen.

47

3) Ili't verspceiu'ii van de Itiliit op ile liiHldcii inoc't zoo veel mof^c-
lijk tegengegaan worden

4) Het inboeten (soelaninien) mag niet te vef gedreven worden. De
laat ingeboette soelamans zullen nooit krachtige planten wordim,
en vormen steeds een gevaar voor de verspreiiling van de
mozaiekziekte.

5) De gronden moeten goed bewerkt worden, en de groei voorwaar-
den voor de taliaksplanten in 't geheel zoo gunstig mogelijk ge-
maakt worden.

6) Het zaad moet zoo veel mogelijk alleen geoogst worden van vol-
komen mozaiekvrije planten, dus van zulke planten, waarvan ook
de uitloopers mozaiekvrij zijn.

7) AVanneer in het begin van de campagne slechts enkele mozaiek-
zieke planten in de tuinen gevonden worden, dan moeten deze
eerstelingen verwijderd worden, daar elke mozaiekzieke plant een
gevaar oplevert voor de buurplanten.

I.ITKüATTirR.

Aihmi. II. A., r.s. I'. 40. /;'/'/. - r.s. .1. 3. ti!»."). .'^- 5. '2.")i. i'.nr,. x-

6. (IV.i. X 7. iSl. I'.llli. S: 10. (115. /.'///.
ü.-hi-.Mis. .1., I,. V. 52. »•->. IS'J'.I.

Heij.TiiKk. M. W . V. \V. N. 7. '2-2'.). IS!)S. —V. A. W. 2^<^ si-cti.-. 6. N"5. ISHS.—

C. IJ. 5. '27. K- :f|(). ISU!). — A. N. ^ae soric. 3. ICi. tSim.
I?..uy,t;ps, II.. C'. ]{.. 137. I.'^O.!. I^.l():i.^^. A. I'. lu.uv. spr. 7. W. HHH.

l!.>ii.v;.'.^s. II. X- IVnvaii. CU. 139. lid!». /.'««. — .1. A. I'. nouv. sor. 8. I.V2. I'.H)',.
Clinton. (!. R. CA. li. 357. /.''/'/.

DchuToix. C. V. i;. 140. f.TS. l'.MK'i. ^ A. A. '21c s.'ii.-. 5. I'.KHI.

(lontirro, F., .1. A. I'. 1. :üO. I'.HH).

Dl' Haan. .1. Ilivda. T. 9. .'.(iT. IS'.IS.

iiarpiT. .1. X.. r.s. I.. 9. /'«':.

IIiMiitzcl. K.. ( .Miiaj.'i.isi' IMlan/i'iikiaiikli.'ili'n olino Mi.rolicii. Pis.-;. /.Or)f).

IlmiL'.T. V. \\. T.. M. I.. I'. 47. 'ü. I'.XII. X- 63. I. /.'«»'2. — li. 11.17. l.."v 10.

HHi:!. T.N.i. 67.22."). I'.KK}.^\\.\.{\7.1. 1'.K):I.S^ &.

'm. I'.HI',. — T. 14. (i:t± l!HK{. X- 15. r>.S. HUI',. - (.'. It. U.

WC). l<.H)'i. - It It. (i. 23. 415. nx).',. ~ ■/.. |>. 15. 257. I'.HI.'k
1 waii..\vv|<i, |t.. II. t'. |t|.i|,,.|t. 3. 2(17. ISiKl. — e. ï\. 5. 2.50. IS!HI. \- 7. 1 'fS.

I!M)I. — ■/.. 1'. 12. 202. l'.HhJ. X- 13. I. HXKi. - Itiill. A.a.l.

Imp. Sc. St. IV(.'rsli. nouv. scr. 3. (35l. (17. ISH'J. — M.'m.

<1.' l'A.-ail. Iinii. Sr. SI. l>.-t,Msl.. SiT. 7. 37. N". 7. ISiHI. -

Mrlan-.-s hinl. <Im l'.nli. A.a.l. Ini|.. S. . Si. I'.-I.m-sI).

13. 2:17. ISV.I.
.l.-iis.Mi, Ili.. (.1!. 15. 'i'io. HHHi M.l'.T. 5. (i:f. I'>l::.

Is

KiiiiiiiK, ('. J.,
I.inliurl. li.,
|^Mli>wuk«, J. A..
|.<»>>*,0..
Miin-luil, Km.,
Miiv.r. A.l..
Milli..ir.T. S..
I'irutulli, Kr..
iVilliciix X: l»«'lii«Toix,
l<iirilH)n<ki, M.,
U.iiix. K..
S|iin InT, A.,
Sliir^i». Win. ( '..
Tlmxl.T. A..
•1 Tm», (i..
Wo-sU-nlyk. Ji>l.'..
WwmIs, A. I .

/. I'. 9. IV>. mHK IHT TiiImL. AiiiMrrüaiii. /!««'.

Z. I'. 4. ir.7. /.Sf»J.

H.N. 7. Ii»7. ƒ<»//».
IS. IJ. 66. /.'«*'.

It M. 19. /«'7. Huil. <lp VuiiTu. Hni\rll.««. WO.
I.. \. 32. i.M. ISSii \ 36. :ci'» />^'^'»
I). t.. I'. 30. (MM). /.'«It.
II. T. 3. :i. l'.xH.
( . I! 118. <>7(i. iKii.
M. I'.T. 6. r.1. /!»ƒ.!.
II. I. I'. 1. I'.na

M.n. I'. 12. 'Ji. /;»ƒ}.

tSi'l» aiiiniu! i.'|M.rt Cniin. iiiirir. K\|i. -lal. |«irt. 3 'Jl*J. Wf».

(". A.lt. 3. 'iVI. /.Vf».

Itiilvliiin <ii' a^rii-. Sio huilii. /!«'}.

w. CS. 1. milt.

t . I!. 5. 7W.. /.vrw. — U.S. I'. 18. ƒf«^.'. S. n. s. u 17.

ÏJAKAR.

o 0 1- zaak: oiiliekend: waarschijnliik dezeltVU' als bij MozaiekziektL'.

liet javaaiisehe woonl „Tjakar" heteekent: Kippenpooten, een zeer
kenti'ekende naam voor de tabaksbladeren, die aan deze ziekte lijden.
Zij worden smal, en op beide zijden van de middennorf is de smalle
rand van de bladsehijf onregelmatig gekorven, zoodat het blad wel
lijkt op een teen met onregelmatige huidplaatjes op beide zijden (zie
plaat 20). In minder geprononceerde gevallen is de bladschijf minder
geroiluceerd. en alle mogelijke overgangen tot het volkomen normale
iilad kunnen gevonden worden.

De Tjakar-bladen worden uitsluitend gevonden aan den top van
de tabaksplant, of als de heel jonge plant ziek wordt, dan aan de
geheele plant, die dan klein blijft. Daarentegen vindt men nooit een
plant met gezonden top en tjakarzieke beneden-bladeren. Uit heeft
deze ziekte dus gemeen met de mozaiekziekte, dat alleen de jonge
gedeelten worden aangetast.

Verder kan de tjakarziekte, evenals de mozaiekziekte door het
bieden van bijzonder gunstige levenscondities voor de zieke tabaks-
plant, in elk geval gedeeltelijk genezen. Wanneer een heel jonge
tjakarzieke plant overgebracht wordt in goede aarde, dan worden
weliswaar de al tjakarzieke bladeren niet meer normaal, maar de
nieuwe uitschietende loten vormen normale bladeren.

Onderzoekingen omtrent de besmettelijkheid van de tjakarziekte
bij tabak zijn niet uitgevoerd. Verschillende redenen pleiten echter
ervoor, dat deze ziekte even besmettelijk is als de mozaiekziekte.
Ten eerste vindt men bijna altijd de tjakarziekte in bepaalde com-
plexen. Dit staat wid voor een deel in verband met den aard van
den grond. Ts deze zeer arm of zuui-, dan kan dit in hooge mate
het uitbreken van de ziekte bevorderen, zooals dit ook het geval is
met de mozaiekziekte. Het complexieuse optreden van de ziekte kan
echter ook in verband staan raet een infektie, voor liet geheele com-

4

r.0

\t\*'X stumnirinl van (V-n «'ii «Irzflfile infi-ktiebnui, h.\. van een zi«'k
/aadlM-il.

Venier is «Ie oven-enkonixt «ipnken«l van 'Ie tjakar/.ifkti' l»y tahjik
met de door Joh». Westerdjjk door kunstnmtig infektie te voorschün
f,'eriiepfn nio/.ait'kzi»'k«' toniaten|>lanten. De ilonr liiuir ^f^jeven afbeel-
din^'en van zulke ,mozai<'kzieki'" toniatenplanti-n lijkm preties ««p
tle in ilf Vorstenlantlen gevonden .Tjakar-planten". <J«tk dv d<K)r
Iwanowwki en Woods j^'cpuhliriMmJt* aflM'cMinnfn van ,inozaiekziek<'*'
laliak-liladeren lijken volkotncii <>p .tjakar/.iek»-" Maden-n.

'rjakar-ldatltTcn zijn V(»lki»inen waardelod-*. Daar <le ziekte <'»litiT
vrij weiniji voorkomt in de Vorstenlaihli-n, i- dr iLiarduur •-idiiif
schade toi-h klein.

Van eene direkt»- l»estrijdinjï kan gfcn -prakt- /.ijii. i 'a;ircMtc;,'iri
zal het aanl)evelin>i vrrdienfii, ziilkf stukken grond, w;iar de ziekte
ondervindelijk jaar in, jaar uit voorkomt, sterk te bemesten eu dirp
te Itewt-rken. Tevens moet natuurlijk nauwkeurig: op de hihit pdet
Worden, dat geen tjakarzieke — evenmin als mo/Jiiekzieke liihit ge-
liruikt wordt. Waar het verband tusschen deze twee ziekten z«m)
wiuirschijnlijk is, moet zeer v«'el «»p de m<>/.;uekziekte gelet worden
om de tjakarziekte te ontgaan.

I.ITI. I! ATII l{.

Iwiii.owski. fiin.. Z. I'. 13. 1. l'.Xkl.
J.M1S.-II, llj.. M. I'.T. 6. <W. I'.H:(.

\V.si.T.li.jk. Joliv. U.C.S. 1. lUln.
W.kmIs. A. K.. I .S. I'. 18. l:i>h.>.

kroepof:k.

Oorzaak: Onlickcnd.

Door een be^^clu•ijvillg in woorden een treffend beeld te geven van
een „Kroepoek blad" is zeer lastig. Grillig gebogen en gebobbeld; de
hoofdnerf dikwijls geknakt; de randen sterk omgebogen; bet geheele
blad heeft een aanzien, als of het in de hand gekneed en gekreu-
keld was, en weer van zelf gedeeltelijk ontplooid. Een ,Kroepoek-
blixd" lijkt heel veel op een bekende toes|)ijs l)ij de indisthe rijsttafel.
die juist .^Kroepoek" heet. Vandaar de bijzonder toepasselijke naam.
(zie plaat 21).

Bij nader onderzoek vindt men, dat niet alleen de vorm van het
blad abnorni is, maar ook de aard van de oppervlakte. Deze is, vooral
aan den onderkant korrelig, en bij sterk kroepoek vormen er zich
kleine ooren- of lappenvormige uitgroeisels aan den onderkant van
het blad.

De kroepoekziekte komt daarin overeen met de mozaiekziekte. dat
de jonge bladeren het meest genegen zijn om ziek te worden. Dik-
wijls vindt men alleen de jonge bladeren van een tabaksplant kroe-
poekziek, terwijl de oudere, beneden-bladeren volkomen gezond zijn.
Worden de planten echter op jongen leeftijd door de ziekte aange-
tast, dan worden ze heelemaal krocpockzick. van onderen af tot aan
den top toe.

In een ander opzicht is de kroepoekziekte echter totaal verschil-
lend van de mozaiekziekte : de kroepoekzieke bladeren kunnen niet
genezen, zelfs al staat de plant onder zeer gunstige condities. Dit
feit maakt het waarschijnlijk, dat deze twee ziekten verscliilleudc
oorzaken helil)en.

llt't optreden van de ziekte op het veld is ook iets anders dan
dit van de mozaiekziekte. Waar deze liijna altijd in kleinere ot
grootere complexen voorkomt, die getuigen zijn van hare groote be-
smettelijkheid, worden de kroepoekplanten oii ei'u wijze door de

aiult'rv gezonde plaiiti-n ïwon >,'i>strooi<l ^'evoinlt-n, die volstrekt geen
tuuilfidiug geeft om luin te nemen, dut de ziekte vun de eene naar
de undtTt' pluiit«-n oviTpOmicht wordt. Weliswiuir vimlt men hier
en duur een lumtal ki'oe|N)ek/.it'ke |)luntcn l*y elkaar stium. nuuir
even dikwjjU is de enkele kroepoek/.ieke plant omgeven door louter
ge/.onile planten.

(ïi'hikkig liehlifii de meeste ondernemingen niet veel last van deze
ziekte. Toili kan de percentage enki-ie jaren op een of ander aan
deze ziekte liijzonder bl(»otgestelde uuderneming vry hoog worden.
Mij de fermentatie trekt de kroepoekziekte iets by; tocli worden de
door kroepoek sterk lumgetaste l>hideren nooit zou Hjn als normale
bladen. l)at de sehade erliter klein is op de meeste ondernemingen,
blijkt nit het feit, dat geen l)ijzonder kroepoek-merk uitgesorteerd
wordt. l>e sterk mingetaste bladeren worden l>ij de sortatie »*envou-
dig gerekend tot een minder tijii sortiment.

Daar men de oor/auik van d<' kroepoekzi»'kte niet kent, en daar
d«' ziekte niet kenbaar is op de l)ibit, die getrokken wordt van de
zaaillM>dden, kan geen middel aangegeven wonlen ter bestrijiling ervan.

De gelieele plant, tf>t de vrinliten toe, kiiiineii kroepoekziek wor-
ilen (zie plaat '2'2). Toeli is de ziekte nirt erli-lijk. Nit-ttegi-nstaaiide
dit feit zal liet zeer onveixtandig zijn zaad van een «luidelijke kroe-
poekplant te oogsten.

i.iTi;i{.\Ti I 11.
Ji-n!HMi. lij.. M. l'. T. 5. 77. ƒ.•»ƒ.».

KRULZIEKTE.

o o r z ;i a k : Onbi'keud.

Misschien overeenkoinend met de iii

Dalmatië onder de naam: Falteuzweig bekende ziekte, en de in

Pfalz onder de naam : Nilrrisclnverden bekende ziekte.

Voor de 0[i plaat 23 afgebeelde plant is bovenstaande naam zeer
trettend. De bladereu worden in nog hoogere mate dan bij de Kroe-
poekplanten gekruld, gebogen en geplooid. De plant zelf blijft klein,
en van onderen af tot de top toe zijn alle bladeren zeer slecht ont-
wikkeld en klein. Slechts zeer zelden worden overgangen gevonden
tot een gewone kroepoekplant, zoodat het meest waarschijnlijk voor-
komt, dat deze twee ziekten niet identiek zijn, ofschoon de inlanders
geen verschil tusschen beide maken. Ook in Djember wordt di' be-
naming: Krekoh voor beide ziekten gebruikt.

Over de oorzaak is niets bekend. Een vroeger door mij opgewor-
pen hypothese, dat een Thrips-soort de schuldige zou zijn, is niet
steekhoudend gebleken. Met heel enkele uitzonderingen is de schade
in de Voi'stenlandeu uiterst klein.

Het uiterlijk van een krulzieke tabaksplant van de Voi-stenlanden
komt veel overeen met de door Preiszecker afgebeelde en „Falten-
zweig" genoemde tabaksplant uit Dalmatiê.

LITb:H.\TI TR.

.lensen, lij., M. I'. T. 5. 7:!. /.''/.■.'.

Keuclioiiius. I'. !•;.. M. i;. I'. 14. !.">. /.''/."
IVoiszo.k.T. K.. I'. M. 10. .".f. /.''/".

MAHMKH,

Ooiz iiii k : <MiliL'k<'iitl.
Juviumsili : Hroutoii^;.

De Ix'iiiimiiij,' Viin deze ziektf gcfft zeer ;joe<l de ilaurnn'de ver-
l»ondeu venifliijtiselen aan. De bhulvlaktc is bij zulke Madi-ii niet
egaal groen gekleurd, zooals by normale blad«'n, maar bezaaid met
kleine (eenige mm. groote) ronde iets lichter gekleurde vlekken,
waardoor bet blad een gemarmerd luinzien krijgt (zie plaat 1.'4 . De
oor/.iuik hiervan is volkomen onbekend. L)e mogelijkheid l)estaat. dat
dit verschijnsel in verl)and staat met de mozaiekziekte. Men is na-
melijk dikwijls in de gelegenheid waar te nemen, dat bladen, die
vroeger mozaiekziek waren, later na hun genezing van de mozaiek-
ziekte, marmer krijgen. Waar tegenover staat, dat tabaksplanten,
die nooit mozaiekziek waren, ook in hooge mate marmer kunnen
krijgen, wat dus niet op een samenhang tusschen moz^iek en mar-
mer wijst.

De ziekte komt uitsluitend voor op vrij oude bladen, dus in hoofd-
zaak op benedenbladen. Hieruit is men genegen de conclusie te
trekken, dat de ziekte een gevolg is van beschaduwing; zoo veel te
meer daar men dikwijls waarneemt, dat de aan de zon bloot gestelde
punten van zulke bladen geen marmer vertoonen. Hiertegen spreekt
weer, dat de alleronderste bladen niet zelden vrij van marmer zijn.
terwijl de daarop volgende wel gemarmerd zijn. Het is dus niet
alleen de leeftijd, en ook niet de beschaduwing alleen, die marmer
geeft; in het blad zelf moet een dispositie voor deze ziekte zyn; en
die kan bij verschillende bladen op dezelfde tabaksplant zeer ver-
schillend zijn.

Van parasieten, bakterien. schimmels of insekten, die de ziekte
veroorzaken, is nooit iets gevonden. Evenmin schijnt de ziekte infek-
tieus te zjjn. De grootste waarschijnlijkheid is daarom, dat de marmer-

vlekkt'U in verband staau met bepaalde pliysiologisehe processen in
het blad zeil', zonder dat wij echter iets anders van de natuur hier-
van weten.

De nuirmerteekening is ook te herkennen op de get'ermenteerde
blailen, als kleine, ronde, lichtere vlekken, die afsteken tegen het
normaal bruin gekleurde gedeelte van het tabaksblad, in het bijzon-
der als het blad tegen het licht gehouden wordt. Zulke bladen heb-
ben l)ij de Deli-tabak veel van hun waarde verloren. In de Vorsten-
landen is de afbreuk in de handelswaarde veel minder; zoover mij
bekend wordt hier nooit een speciaal marmer-sortiment apart gehouden.

Daar wij absoluut niets weten van de natuur van deze ziekte, zijn
er tot nu toe geen middelen gevonden voor de liestrijding. Het eenige
is de marmerbladen te oogsten, vóórdat deze te oud worden, voor
zoo verre dit te vereenigen is met de andere faktoren, waardoor het
ooixsten wordt beheerscht.

LITERATUUR.
lunsLT. F. W. T.. .M.-l„ I'. 47. .">:!. /.'«'/.

/.WAirri-: im )i:i'()I:-/.ii:kïi:.

Oinz iia k : < hiln-keinl.

Slotlit.s één k(M'r is de/e, iindrrs t<»tmil onlw'kende ziekte, j^evondrn
op df oudfriu'tnini.' Krlum -Agoeiig. De plaiitt-n bleven klein, d<M»r-
dnt de poepofs (het hart) ziek wcnl, en niet kon doorf,Toeien. De
zieke poepoes werd heel drooj? en zwart met eigenaardig omgebogen
punten van dr klcint' bhuuljes (zie jdaat 20). Onder ile zieke |»oe|>oe«
werden de anilere bladeren - vermoedelijk wegens de met de strem-
ming van de sapbeweging verbonden overvoeding — dik en rimi)elig.
Later werden nieuwe zijtakken gevormd onder de doode poi-poes.
Deze zjjtakken konden i'chter nooit een normale uiterlijk aan de
plaat geven.

De ziekte trad pleksgewijze 0|». oen stuk of ÓO tot lOU planten
aangrijpend in ieder ziek complex. Van een eenigzins aanmerkelyke
schade was geen sprake. Later is de ziekte niet terug gevonden.

Het uiterlijk van de zieke poepoes komt veel overeen met een
door Delacroix gegeven afbeelding van de poepoes van een tabaks-
plant, die lijdt aan .la maladie du tabac blanc". In zyne bes»-hrü-
ving van deze ziekte vermeldt hij eihter niets van een zwarte ver-
kleuring van d«' jongste bladeren, zoodat ik vermoeden moet, dat de
twee ziekten ondanks een groote gelijkenis in zijne afljeelding met
onze zwarte poepoes-ziekte, toch niet identiek zijn.

I.ITKK.XTI I U.
I>elocmix. (•.. \. A. 2** serip. 6. 'Jl.\ l'XtH.

POKZIEKTE.

Oorzaak: Klimatologische orastan<liglieden ?

Deze ziekte is voor het eerst nauwkeurig beschreven en onderzocht
door Iwanowski en Poloftzott' in Rusland. De tabaksbladeren worden
vlekkig, en de vlekken kunnen heel veel in vorm en grootte varieeren :
,Sie stellen bald einfache Flecke, bakl Kreise oder Ringe, manchmal
„sogar Systerai' mehrerer in einander geschalteuer Ringe dar, bald
,uur Ilaibringe, oder zickzakartige Linien. Die aut' dem Blatte an-
„filnglich zerstreuten Flecke tiiessen otters mit der Zeit init einander
..zu gr-össeren Flecken zusammen, indem sie, allraahlig an Umfang
„zunehmend, sich einander bis zuin Verschraelzen nahern und dadurch
„iiusserst eoinplicierte, Erstaunen erregeude Zeichnuugen am Blatte
.,hervorrufen"'.

Zulke bladeren met zeer iautastische teekeningen worden hier en
daar gevonden in de Vorstenlanden, en schijnen mij identiek te zijn
met de door Iwanowski en Poloftzoft' beschreven „pockenkrankheif.
Ook in Deli werden pokzieke bladen geobserveerd, zoo ver mij be-
kentl, steeds als kleine ronde, regelmatige vlekken (zie plaat 26).
Het is zeer lastig uit de beschrijvingen de verschillende meer of min
pokachtige vlekken vast te stellen. Goede afbeeldingen ontbreken
gewoonlijk, en het is niet uitgesloten, dat dezelfde ziekte-ooi-zaak in
verschillende hemelstreken, zeer verschillende ziekte-beelden kan geven.

De oorzaak van de pokziekte wordt door Iwanowski en Poloftzoft"
toegeschreven aan klimatologische omstandigheden. Ze veronderstel-
len, dat de pokziekte ontstaat, wanneer de plant eerst een tijd lang
aan groote vochtigheid is bloot gesteld geweest, en dan een plotse-
lijke, felle uitdroging volgt. Door een vroegere onderzoeker van de
Russische pokziekte is echter verondersteld, dat Thrips een aandeel
zou hebben in deze ziekte. Of de in de Vorstenlanden zeer sporadisch
optredende „pokzieke" tabaksbladeren door de boven besproken plot-
selijke afwisseling van vochtigheid en felle droogte tot stand komen.

of door een pluatM-iyk sterk optriMlen \iin Tlirips v«'ro«inuuikt wni-
<lon, H noj» niet «uidtT/.ocht.

Daar ziilkr blailcn'ii in il»- Vorstt'iiliuiden zwr Zfld/Jiam /.jjii, liofft
luen, zoo \mm »lit het gfval Idijrt, geen bijzondere maatregelen toe
te* passen.

I.ITKK A II I l(.

hi'lii. iiii\, c , A. A. 'Ji-- •..II... 5 ::l ••

llmijj'T. y. \V. T.. M. I.. I'. 47. 'Jti. ƒ;*»ƒ

Iw4iii..w^l.i h.- V l'..l..H/„||. \V., M.Mi. .!•• lA.ad. Iiii|.. ... - -■ 1'.i..rhli.

TJ' M'rif. 37. N» 7. IKKi
I' M. It. A. 13. :<H. I'.IIJ.

TABAKSZIEKTEN

VEROOKZAAKT DOOI!

DIERLIJKE VIJANDEN.

HET TABAKSKEVERTJE of de TABAKSBOEBOEK.

LASIODERMA SERRICORNE, Fabr.

(Syn.: Lasiodenna testaceuin, Duftschm. L. laeve, 111. Ptiuus serri-
cornis, Fabr. (Catoraraa tabaci, Giier, is daarentegen een ander
insect met slechts 10 leden in de sprieten)).

Amerikaansch naam: Cigarette beetle.

Deutsch naam: Zigarrenkafer.

De larven worden gewoonlijk „tabaksworm" genoemd.

BESCHRIJVING.

De EIEREN zijn ongeveer '/a ^m lang en ','4 mm. breed, dus 7.00 klein,
dat ze tusscheu de tabak in de goedangs praktisch gesproken niet
gevonden kunnen worden. Wat bij het zoeken naar Lasioderma door
de inlanders eieren (telor) genoemd wordt, is in de werkelijkheid de
larven (of eieren van andere insekten). Onder het mikroskoop gezien

EO

* Fig. 10 links. Het ei van LasioJcrinn. vergroot 1°/,.

rechts. Het behnnrile eind van hetzelfde ei; vergroot '^/i-

heeft het Lasioderma-ei een zeer opvallende vorm, daar het op het
afgeronde einde voorzien is van vele stompe stekeltjes (zie Fig. 10).
De kleur is wit.

De LARVE (zie plaat 27 vn tig. 11) heeft in zijn uiterlijk heel veel

02

^ <i^^

y

?:^.

Kik. 11. Uur >» U»oU«.ui

!)• klcior «Irroii (tvcft da

D»tiiarlgk( Krooti* aaa.

(NsM Rmui* Boa)

van ren iliminutiov»' t'n>,'t'rIiüK (juv. ot'ix't). Zoouls by tlcM, is ook

ImJ lic IjiL'^ioiieriniilarve het uolitert-ind liik, op^ezwollt-ii en week.

^^^^^^^ Zoottls bjj d«' oert'U zyn ook <Ie |>oten vry kort,

^iii fn9]KB^ zotnliit h«'t (lier op é«''Me zyde gaat liggen, wan-

^j.^ lieer het geen taliakslilailen rif andern hwft om

te pakken, l'as als de larve uit liet ei kruipt,

is ■/.[] bedekt met /t!er lange en zeer fijne, zjjde-

aclitige haren (zie tig. 12). Haar geheele leven

lang beiiuudt de larve een sti-rke beharing, die

echter na de eerste huidvervelliiigen grofFer

wordt. Daiir alle mogelijke stofdeeltj»'.^ en vuil blijven hangen aan

deze haren, krijgt ile larve daardoor een zeer eigenimrdig uiterlijk,

en kan /.elfs «laanlonr /(»• vuil worden, dat zy moeilijk te onder-

srheiden is van de omgeving.

,^ , jCj Wordt het vuil w«*ggenomen,

, --^r^\ dan heeft het lichaam, evenals

^1(1^ ile drie paar korte poten een

"^^^A^A-'l^^ff^ \vita<;htige kleur, die bij onde

^'" '

jt

l)e volwiLssen larve kan een

lengte bereiken van 4 tot .') mm.

larveti in het cr«Mne kan ovi-r-
gaaii. De kop is lithtliruin.

roU^J ' ' ' ' De l»OP (zie phuit 2S. fig. I)

Fin. IS. P«i «it bet ei irekropea UrTc tid I^uiodcnn*. heeft ZOO lallU Ze HOg JOUJJ

Bg < oTtrblijfMUn T*n dg ciKhul. Vargroot 80/1. ' ' ^ ' O J r>

is, een witte kleur. Later wordt
zij lichtbruin. Vói'ir de verpopping ma;ikt de larve een huisje van
kleine stukjes tabaksblad, van stof. haren, uitwerpselen, zaadkorrels
(zie pli\at 28, fig. 2) enz., alles aan elkiuir gekleefd door middel van
speek.sel. Dt?ze cocons vindt men veel in de plooien van de bladeren
of op andere verscholen plaatsen. Minnen in <lit huisje ligt dan de
pop, wtuirop men de vleugels, de sprieten en de poten van de kever
zeer duideijjk kan zien. aan de buikzyde omgebogen en gevouwen.
De Lasioderma-pop krygt daardoor een totaal ander uiterlijk dan
de pop van de tabaksmot, die zooals alle vlinderpoppen is ..mgeven
door een harde bruine schil. De kop is muir beneden nmgebogen,
zoodat ze alleen van de buikzyde gezien kan wonh-n, e«'ne houding,
die by het kevertje terug gevonden wordt, wanneer deze riili V'><>r
dood houdt. De pop is 2i tot I mm. lang.

f.n

Fig. 13. Lasioderma; Kever.

De kleine streep geeft de oatuur-

lijkc grootte aan. (Naar

RiTSEMA Bos).

De KHVEK (zio plaat 28, fi-,'. 3 en fi.i,'. KI) is roodbruin. Do len-^tc
is 2i tot 8i nun. Hot is eeii vrij leveudig insekt, dat niet allet-n
ving loopt, zoodat het dikwijls door het verdwijnen tusschen de
tabaksbladeren in een baal zeer handig de naspeuringen ontvliedt, —
maar dat ook zeer genegen is om door vliegen zieh te redden. Wordt
het echter aangeraakt, dan neemt het zijn toe-
vlucht tot een door vele insekten gebruikte
list, en houdt zich dood. Deze houding is zeer
karakteristiek voor Lasioderma, t^n gewoonlijk
kan ze alleen daardoor onderscheiden worden
van de andere in de Vorstenlandsche tabaks-
goedangs voorkomende kleine i'oode of bruine
kevertjes (zie blz. 6-i). In de „doode" houding
wordt de kop ingetrokken onder den buik, een dergelijke houding
als de snuit van een olifant. Van boven ziet men weinig of niets
van den kop. Zoodra de kever echter weer begint zich te bewegen,
wordt de kop weer naar voren gestrekt.

Eeu tweede, goed onderscheid van de andere kleine kevertjes van
de tabaksgoedangs vormen de sprieten, die echter alleen met eeu
loupe goed bestudeerd kunnen worden. Zij bestaan uit 1 1 leden (zie
fig. 14), waarvan het eerste grooter is dan de andere. De volgende
9 leden zijn trapeziumvormig
met eeu smalle basis en een
breede top. Het elfde lid is
daarentegen beduidend smaller
dan de andere, en eindigt in
een punt. Bij de andere, het
meest voorkomende kevertjes,
waarmede de Lasioderma even-
tueel verwisseld kan wordeu,
zijn de drie uitex-ste leden van
de sprieten veel grootei en dik-
ker dan de overige, waardoor
deze sprieten de vorm krijgen
van eeu knots (zie fig. 14).

Bij het vliegen komen de achtervleugels tevoorschijn. Deze zijn dun, en
grooter dan de dekschilden,die hard zijn, van achtereu afgerond, en bedekt
met fijne lichtbruine haren. De poten zijn niet lang, en worden, wanneer
bet kevertje zich dood houdt, heelemaal ingetrokken onder het lichaiim.

Fig. 14. Sprieten Tan Lasioderma (a) en van de „ralschc
Lasioderma" Ahasvcrus eicisus {i). Vergroot.

01

l)»' inunnftjes ziJu gewoonlijk kleiner dan <le wyfj»»». Paar i-reclit^'r
get'n ander uiterlyk vewrhil te zien i>*, kunnen ze ^ewoonlyk niet
van elkaar nnderselieiden worden. Ken klein wijfje lykt pre<-ie« op
een middelmatig groot mannetje.

Van de lM)ven ln'sproken „falsehe Laüiodernla'^•", il.w. z. andere in

t,

Vig. 16. !>• .(altcbe laiiutlrrm»", AhM«cni«
ciritiu. Torgrool '/j. Jrl N Miiiijii..

Kift. IS. £•■ nel IjuiodMm* dik«ijl> trr-
nitarlilc booidcr, Dioudrru< t\> tn.-r ->! *,
del. .\. IUl&j>'

de i.iliaksjTnpdanj,'^ siniilvuuu-rnlf kli-me. onscluildi;,'e k<-\ii>. uu- u.i.n
de door liet l'ntelstation ^e<lane onderviiidin;.;eu dikwijls met Lasio-
derma verwisseld worileii, komen in lioot'il/aak drie soorten ') in aan-
merking: eene kleine bruine Aha.sverus exeisu.s (Fig. ló), een donkere.
Iiijna zwiirte hoorder, Dinoderus sp. (Fig. 16) en een metal-gliusende.
zeer eigenaardige kevertje ((ïiltbinm psylloides) (Fig. 17). die geen

Fic. 17. Gibbium piilloida. Ter|tn>at */,. d«l. N. llkUUM*.

vleugels heeft. Door de hijna kogelronde aehterlijf. lykt die heel veel
op een kleine spin. De twe«' eersti' soorten do»'n lieslist geen kwaad
aan de tabak; dit is niet zoo vrdkomen zeker, wat de «Jibbiuin be-
treft, lo «dk geval bestmit het spinsel om de kogelronde eoeon ge-
deeltelijk mt taltaksjilVal. Mij k«eekproeven in het labonitorium van
het Proefstation lukte het eehter niet de larven op hederdiuul te

I ' Ixüo drie kevrrijeii t^n wriwilirnd grdpt«nniD<H;nl door mag. nc- K. lir.SRikMiN.

trappen, zoodat het steeds in dubio is, of de Gihltiuin tusschen de
tabaksvijanden gerel\end moet worden of niet. Het insckt is vrij
zeldzaam, zoodat de schade in elk Lteval niet beduidend kan zijn.

BIOLOGIE.

De eieren worden afzonderlijk gelegd, één voor één, en ze worden
niet vast gekleefd o\) liet voorwerp, waarop ze gelegd worden. Het
gevolg hiervan is, dat ze bij het uitschudden van de tabaksbladen
tijdens de sortatie, gemakkelijk afvallen. Dit is natuurlijk een groot
voordeel, wijl er daardoor minder eieren medekomeu in de balen;
maar aan den anderen kant moet men niet vergeten, dat de uitge-
vallen eieren nog steeds een groot gevaar kunnen opleveren. Ze
kunnen zeer gemakkelijk met het voegsel weggedragen worden, en
hierin op een minder gemakkelijk te controleeren plaats zich ont-
wikkelen, en op deze wijze de zoo bijzonder gevaaidgke geheime
broedplaatsen vormen, waaruit dan later steeds een constante infek-
tiebron voortvloeit. Het is zeer belangrijk de attentie hierop te
richten, en ervoor zorg te dragen, dat het veegsel van een goedang,
waarin men de aanwezigheid van Lasioderma vermoedt, zorgvuldig
verbrand wordt.

Een tweede gevolg van het feit, dat de Lasioderma-eieren vrij
gemakkelijk uitvallen, is, dat men ze het meest vindt in de koppen
van de tabaksbossen, waar ze tusschen de steelen in beter kunnen
blijven zitten.

Het aantal eieren, dat een Lasioderma-wijfje legt, is niet bijzonder
groot. Naar de verschillende opgaven in de literatuur, op zijn hoogst
een stuk of 30. De ontwikkelingstijd van de eieren kan tamelijk
verschillend zijn ; terw'ijl eenige eieren reeds in den loop van 4 dagen
uitgebroeid zijn, duurt het bij andere veel langer, zelfs tot 14 dagen.
De larve vervelt i tot G keer, voordat ze volwassen is. Haar heele
leven duurt 1 i\ '2 maanden, onder bijzondere omstandigheden zelfs
nog langer: in eeu proef van Keucheniu-^ (met .■^uiker-voediug) tot
meer dan 93 dagen, en in een proef van .Tones (bij een temperatuur
van 8° — 14° C.) zelfs 157 dagen. Zooals men uit deze cijfers ziet, is
de vlugheid van de ontwikkeling van de larven in hooge mate af-
hankelijk van temperatuur en voedsel.

Naar alle gedane onderzoekingen schijnt het wel, dat de larven
zich het aller langzaamst ontwikkelen in tabak, wel een ongelukkige

um-tainli;.'hritl. \\\] t>fii priH'l' vun de HuvHy ^ehniikti* de l^OHiotlenna,
die ^,'i'voed werd met maiskütreU, i<U'ol>ts II d.-i^eii voor 7.yn heide
ciiitwikkeliiif,' viiii de eopiilatie tot het vertooneii van de eerste kever
der tweede generatie. (Jevoed met rijatkorrels wns deze periode 49
d.i;;i*ii, met sigaren ')2 dagen, en nn-t gefermeuteerde hhidtaltak
<■)■_' (higen.

|)e larven zyn in 't geheel niet hjjzonder kieskeurig met hun voed-
sel, al geven /e wel de voorkenr aan gefermenteerde tabak. Ikdialve
taliak.-<ldaderen (natuurlijk ook in den vorm van sigaren, |i|j|italiak.
sigaretten) vreten lie Lasioderma-larven ook taltakszaad, rijst, i-aeao-
boonen, jKUirden-kraehtvoeder, verschillende soorten katjang, muis,
kedelee, tarwemeel, boengkil, komijnen- en koriunder-za^id (deze twee
/aadsoorten worden dikwjjis te ko«»|) gel>o<len in de wanmgs in l>eli,
terwijl ze zelden voorkomen in de Vorstenlanclen), en verder in e«'n
heele reeks van andere stofFen, zooals gedroogde viscb, sesam, lom-
bok, gember, suiker enz. die niet tot de meest gelieftlkoosde lekker-
nijen hooren, echter toch in tijden van nooil gegeten wor«len, zoodat
dergelijke stolFen bij gebrek aan tabak de Liujioderma in het leven
kunnen houden, en daanloor gevaar kunnen met zich brengen voor
een infektie van de tabak.

liet wordt wel Itcwecrd, dat de Liusioderma-larven tegeniiver tal)ak
als gerafiïneenle lekkerbekki'U optreden, zoodat ze bij voorkeur juist
de fijne merken aantasten, en de inferieure merken laten liggen.
Dat ze verschil maken, is proefondervindelijk bewezen; dat ze echter
juist die merken, die naar de smaak van den rooker de fijnste zijn,
ook zelf boven de andere zullen kiezen, gaat lang niet altyd op.
llerluuildelijk kan men b. v. constateeren, dat balen of open manden
met veegsel eerder luingetast worden, dan de goede merken. Ofschoon
dit wel ook gedeeltelijk verklaard kan worden door de mindeix'zorg
en toezicht, die besleed wordt aan een partij veegsel, dit neemt toch
niet weg, dat de Lasioderma juist zulk afval bijzonder gaarne infek-
teeren, zoodat alle opgaven van een bijzondere voorketir van Lasioderma
voor fijne tal»aksmerkeu met alle mogelijke reserve beschouwd moet
worden. De door .Tones als bewijs vermelde cijfers zijn, kritisch l>e-
schonwd. en percentisch omgerekend, lang niet overtuigend.

Ook beweert men. dat Lasioderma het niet kan uithouden in
Kuropa bij de winter-temperatuur. Dit wordt niet alleen ontzenuwd
door het feit. dat vele sigaren- en sigarettendoozen . uit Europa
geimporteerd. hier in IndiO aankomen overvol vnn Ijasioderma (hoe-

07

wel deze sigaren of sigaretten verpakt zijn iu dicht gesoldeerde doe-
zen), maar ook door de onderzoekingen van Jones en Keuchenius.
Deze ouderzoi'ker3 heliben bewezen, dat Lasioderma bij verlaagde
temperaturen liet wel uithouden kan. Hare ontwikkeling wordt dan
echter belangrijk vertraagd. Zoo vond Jones een ontwikkelingsduur
voor eieren van 20 tot 22 dagen bij een temperatuur van 8° — l-fC;
de jonge larven leefden tot 30 dagen, de half volwassenen tot 30
dagen, en de groote larven tot 157 dagen. Het popstadium duurde
tot 30 dagen, en de volwassen kever kon leven tot 111 dagen. Alles
bij elkaar genomen bewijzen deze, en dergelijke proeven, dat niets
verhindert, dat de Lasioderma in de (overigens dikwijls verwarmde)
lokaliteiten van de sigarenfabrieken in Eui-opa den heele winter door,
zich levend kan houden, misschien in een soort van letargische toe-
stand, echter toch levend genoeg om de sigaren en sigaretten in de
verpakte toestand te infekteeren.

Tegen iets verhoogde temperaturen zijn de Lasioderma zeer be-
stand. Bij 36° C wordt de ontwikkeling zelfs versneld. Een kort ver-
blijf in 50° C hindert hun niets, ja, zelfs een temperatuur van 60" C,
gedurende een uur schijnt niet altijd voldoende te zijn om het leven
van de kevers en larven, nog minder van de eieren te breken (d'An-
gremond). Worden zij echter bloot gesteld voor zulke temperaturen
in 5 uur, dan gan ook de eieren dood. Veel sterker dan den drooge
verhitting werkt een verwarming door stoom. Slechts 20 minuten ver-
l)]ijt in stoom van 60° was (naar Jones) voldoende om de eieren
te dooden, en eenige nren bij 50 — 55° is ook voldoende. Het is
dus aan te nemen, dat de temperatuur, die bereikt wordt in de
stapels voldoende is om de Lasioderma te dooden, zoodat zulke tabak
Lasioderma-steriel moet zijn. Men bedenke hierbij echter, dat alleen
in het midden van de stapels zulke temperaturen bereikt worden, en
dat de Lasioderma rijkelijk gelegenheid heeft om zich te ontwikkelen
in alle koppen van de bossen aan den buitenkant van de stapels. Dit
is natuurlijk bijzonder gevaarlijk bij de laatste groote stapels, die niet
meer omgezet worden.

De poppen gebruiken 10 tot M dagen nni zicli te ontwikkelen. Zij
zijn te vinden in plooien van tabaksbladen, tusschen de stelen van
de bossen en op dergelijke plaatsen, waar ze niet zoo heel gemak-
kelijk te ontdekken zijn. Veel meer vallen zij in het oog, wanneer
de larven geleefd heblien in tabakszaad. Dan zijn de cocons gelijk-
matig bedekt met zaadkorrels, en vallen <loor hun grootte op tusschen

CS

lift klfiiii' tabakïtzaiiil. Auii lu't éénc eiml viin di' Icoge cocons vindt
men ffii i>|)eniii>,', waanloor het kevertje zieh ntiar buiten een weg
gevreten heeft (zie phiat 28 Kig. 2).

De geheele ontwikkeling van de Lu-sio<lenna duurt, nojir hei l)oven-
stmimU', dus zeer versiliillend. In tabak nnder de tropisclie verhoudingen
kan men echter rekenen, «lat een pas ;;elegd ei in den lonp van 6
tot 9 weken een kevertje kan worden.

Het kevertje zelf leeft in taltak gewoonlyk slechts eenige weken.
De levensduur is zeer afhankelijk van «Ie omstandigheden, waaronder
het leeft. O.a. heelt Keucheiiius aangetoond, dat suikerwater een bij-
zonder verlengenden invloed heeft, zootlat Lasioderma- kevert jes, hier-
mee gevoed, tot 71 dagen konden leven. Al boven zijn de pnwven
van .lones besproken, waardoor bewezen wordt, dat lage temjwrat uren
de kevertjes in een soort wintei-slaap heen/et ten. Niet minder dan
111 diigfu kondtii ze doorslapen op deze wjjze, voordat ze docvJ gingen.

VKKSCIHJXSKhKN IN l)K TABAK.

T.iliak, waar in La-siodenua is of i.s geweest, kan altijd zeer ge-
makkelijk herkend worden luin de gangetjes en aan de uitwerpselen
van tle larven, zelfs wanneer men geen larven, poppen of kevertjes
kan vinden. De gangetjes van liasiodernia zijn niet zoo bre»il als die
vaii ib' tabaksmot. Verder vreet de La.sioderma-larve meer verticjuil
op de bladen, zoodat men aan tle oppervlakte van de balen steeds
de (van door Lasioderma aangevreten sigaretten zoo beken<le) karak-
teristieke, kleine eirkelronde gaten vindt (zie plaat 27 Fig. l ). Iet>
meer in de diepte loopen de gangetjes ook panilleel nv» ■'•• ■•-■rven
van de bladen.

Spinsel vindt men in Lasioderma-gangetjes niet. In zeer uud en
vochtig bewaard Uibak kan «loor schimmel .-aiiu'n!_'tvoeL.'ile iiitwi-rn-
selen en tabak spart i kelen hierop lijken.

In de gangetjes vindt men steeds ma>s.i uitwi'rp-i'len. l'ezf ,/ie
plaat 29 Fig. 1) zijn veel kleiner dan die van de tabaksmot, en de
meeste zyn voorzien van een klein toegespits aanhangsel, alsof «Ie
spijsvertering van de Lasioderma- lanen niet zoo gemakkelijk is als
«lie van de veel grootere motlarven.

Het is opvallend, dat men de vmat van Lasioderma alleen vindt
in de buitenste bossen van een baal, zoo lang deze niet zeer sterk
aangetast is; een zoo sterke uiotasting, dat ook de binnenste l>osscn

69

beschadigd worden, is op de VorsttMilandsche tabaksondernemingen
in normale jaren wel nooit te vinden. Het is daarom gewoonlijk vol-
doende bij het onderzoek van een baal op Lasioderma de baal te
openen en de buitenlaag van de bladen te bekijken; een nit elkaar
halen van de baal is overbodig.

Wordt tabak daarentegen volkomen verwaarloosd, zoodat de Lasio-
dernia's en de tabal<sniotten de volle vrijheid hebben om erin te
huizen /ixuils /e lusten, ja, dan blijft er ten slotte niets anders over
dan een fijn poeder, l)estaande uit taliaksstof en millioenen van de
boven beschreven uitwerpselen.

Een zeer belangrijke feit is het, dat de tabaksmatten geen hinder-
nis bieden voor de Lasioderma (en ook niet voor de tabaksmot),
zoodat deze zoowel van buiten een tot nu toe steriele baal kunnen
infekteeren, als ook van binnen van een geinfekteerde baal naar
buiten kunnen kruipen, en naar andere balen vliegen om deze te
infekteeren.

BESTRIJDING.

Voor het desinfekteeren van tabak, dit' door Lasioderma is aan-
getast, zijn verschillende middelen voorgesteld en gedeeltelijk ook
geprobeerd. Vele van deze lijden echter aan het gebrek, dat ze voor
het groot-bedrijf veel te duur en te omslachtig uitkomen, zoo b.v.
het steriliseeren met stoom onder druk, het dooden der insekten
door een kunstmatig bevriezen, behandeling met Röntgen-stralen,
doorzuigen van vergiftige gas-soorten door hulp van een vacuum-
apparaat, enz. Hoogstens zullen enkele van deze methoden aangewend
kunnen worden bij desinfektie van mindere hoeveelheden, b.v. van
.sigaren of sigaretten in hun verpakking.

Van de chemikalia, die geprol)eerd zijn, voldoet het best Zwavel-
koolstof. Ook blauwzuur-gas (ontwikkeld uit cyankalium en zwavel-
zuur) wordt aanbevolen uit Amerika. In de Vorstenlauden is het echter
wegens zijn groote vergiftigheid minder geschikt in verband met de
onverschilligheid van den javaanschen werkman. Benzine, Tetrachloor-
koolstof, Zwavelwaterstof, Acetyleen, hebl)en ook wel een goede uit-
werking, echter staan deze toch niet op de hoogte van Zwavelkoolstof.
Heelemaal geen uitwerking schijnen Zvvaveldioxyde (verkregen door het
verbranden van zwavel), Koolzuurgas en Formaliue-dampen te hebben.

Voor het desinfekteeren met Zwavelkoolstof moet de ruimte, wiuirin
de desinl'ektie plaats vindt, goed ge-lotcn worden. Kamen en deuren

70

moeten nauwkeurig iliclitgeplakt worden, of nog beter dicht gemetseld
wordi'n. In een gepiu^t tuuitul kunnen kleine huixen in het <lak min-
gi'hracht worden, waardoor heen van luüten ai de ZwavelkoolHtot
''ÜK«'K'L>t«-*» k'i" worden. In njetnher. waar de Liisioderma- en tabaks-
mot-plaag steeds voorkomt, worden |iernianente geitouwen hiervoor
genuwikt waaraan ook het phifond ondoordringbaar gemaakt wordt
voor het zwavelkoolstof-ga.s. In de Vorstenlanden zullen pennanente
gebouwen gewooniyk niet loonen, daar de Lasioderma slechts in ab-
nonnale jaren (b.v. de oorlogsjaren) «rhade d<jet. Men stelt zieh hier
tevreden niet tijdelijk ingerichte ontsmetting^kumers, waarvoor men
kleine, apart gelegen huizen geliruiken kan, of gedeelten van de
fermonteer-goedangs, door muren afge:5cheiden. De noodige hoeveel-
heid Zwavelkoolstof wordt in zulke, niet volkomen afgesloten ont-
sraettingskamers berekend op zjjn minst op 100 t<jt I.jOcc per cub. M.
(ongeveer geiyk met 125 tot 185 gr,), waanian de tabaksbalen 2
tot 3 dagen bloot gesteld moeten zijn. In bijzonder slecht sluitende
ontsmettingskamers moet nog meer /wavelkonNtof per mb. M. :.'.•-
bruikt worden.

DiUir de Ijasioderma (en de tabaksiin't) we<'r opnieuw de out^metie
balen infekteeren kunnen, kan h»'t soms nooilzakelijk zijn, de al eens
ontsmette balen over een tyd weer te desinfekteeren.

Om de altijd vrjj onK«>l.ichtige ontsmetting, en de nog vervelender
herhaling hieiTan te ontloopen, moet men trachten de besmetting
van de tabak heelemaal te ontgaan, of in elk geval zoo minimaal
mogelyk te maken. Dit kan gebeuren door de sterkste attentie te
richten op de geheime broedpliuitsen van deze twee tabaks^vyanden.
Daar Ijasioderma, zooals boven al vermeld, niet alleen tabak als
voedsel gebruikt, moet men zijne attentie ook richten op alle andere
stoffen, die zij gel)ruikt, zooals l»,v. tabaksafval, boengkil, civcao.
paardenvoeiler enz. zie blz. 00). Hierbjj is de uiterste oplettendheid
vereischt. De natiwkeurigheid, waarmee najir zulke geheime broed-
plaatsen gezocht wonlt, kan nooit overdreven worden.

Een der aller gevaarlijkste geheime bro -dplaatsen kunnen natuurljjk
de tabaksbalen zelf zjjn, in het geval, dat een infektie van di'ze niet
opgemerkt wordt. Ken goed middel om dit gevaar te ontgaan, is het
zoeken naar Lasio<lernui- kevers buiten <le balen in de niinito, wjuir
de tabak opgeslagen is. Verondersttdd wordt, dat ramen en deuren
met klamboe gesU)ten zyn : dan zullen de uit de geinfekteerde balen
uitkomende Lasioderma-kevers by de nimen op de klamboe gevonden

kiiuneu worden. Voor het constiiteeren van de aanwezigheid van
Lasioilerraa's iu de opshigruimte kunnen ook vanglampen goede dienst
doen, of groote open stoptlesschen met eenige gefernienteerde tabaks-
bladen erin. Wordt op de eeue op andere wijze Lasiodernia-kevers in
de opslagruimte geconstateerd, moet onmiddelijk tot desinfektie van
de geheele partij overgegaan worden. Buitendien verdient het aan-
beveling de gebaalde en al gedesiufekteenle tabak regelmatig op
Lasioderma en tal)aksmot te inspekteeren. Hiervoor worden iederen
dag enkele der balen geopend, en de buitenbossen goed onderzocht,
of vraat, uitwerpselen of larven gevonden kunnen worden. Door een
zorgvuldige in^pektie én van de opslagruimte zelf, én van de balen,
wordt het onmogelijk gemaakt, dat een om zich heen gi-ijpende in-
fektie niet ontdekt zal worden, lang vóórdat ze ongelukken ver-
oorzaakt heeft.

Bij een dreigend Lasioderma-gevuar zijn dus de drie voornaamste
bestrijdingsmiddelen: Een nauwkeurige schoonmaak van de bewaar-
plaatsen van de tabak met hun omgeving, een nauwkeurig doorge-
zette inspektie van de opslagruimte en van de tabak zelf, en een
nauwkeurig uitgevoerde desinfektie met Zwavelkoolstof.

MTKIiATiri{.

d' Angremnml, A.. M.P.T. 36. I!H'.).

Ikinbiigge. FleUher, ï., S. I. r. tü)."). l'.H'i.

lUissy, L. P. de, M. H. I'. 3. il. K- ."iiti. lUII'.l. X- 10. I'JT. X: |-J!l. I'.ll'.

Dine, D. L. van, II. \. 1'.. 10. 1 i. IHO:,.

Üoop, J. E. A. van. M. Ii. I'. 10. lüO. inil.

Fullaway, D. T.. II.A.i;. 34. IS. ItU'i.

Honing," J. A., M. H. I'. 10. I. l'.Hd.

Howard, L. O., I . S. F. 120. 'J<i. IHIHI.

.leasen. lij.. M. 1'. T. 30. /.'///.

Jones, C. H.. P. .1. S. 8. I. /.''/.■.'.

Keuchenius, P. F., M. H. P. 26. 1. lOll.

Koning.sherger, J. C, M. F. P. 64. 'm. l!N):i. — M. H. 1.. 6. S-J. I;M)S.

Mackie. 11. H., p. A. u. 10. mn.

Morgan. A. C, F. S.F. 67. 'i'.M. I'.H)7.

Ritzenia I5<.s, .F, T.F. 24. I F'). /,SS7.

Runner, G. A. c<: H.iving, A.. F.S.F. 737. /.''/.''.

Scl.wartz. M.. M. H. A. 13. PJ.".. I'.IIJ.

Vetli, II. J. .S; Hijn, \V. \an. li.'nige niiMloili-eliiigen oviT ilc l.a.<io(lenna|>liiag en
hare l)e.-;lrijding. /.''// RoUenlani. Ilenliiikl d.n.r
hel lie.soekiseh Prcietstation.

(lo.NoCKl'llAl.l M (Ol'A'll;! Mj sp.

Ilolhiiulsclie iiiiaiu Viiii de Iiirvo: HitnnaMen.
Javaaiisrlie naam van de larve: Hrlar kawat.

Javiiati-' 'k- )i.i;imi v.in .!.• ki-vii • Tjidal, Kotoo, üoto, 'I'ü l.il Iiiieuji,

Hoko.

l)f in dt; V^lls^^•Idanden voorkomende, aan taliak vretende fJono-
cej)lialuni-soort (of soorten) is jarenlang onder den naam Opatrnni
depressum bekend geweest. Het is echter duKieus, of deze naam de
jniste is, en even wel, of er niet meerdere, zeer op elkaar lykende,
soorten door elkaar op de tal»ak optreden.

HE81.'I1K1.IV1N(J.

Ilfi KI is ellip^vormig, slechts ca. O.s nim. lan;; en ca. Ü,') mm.
Iireed. De kleur i> melkwit.

I»c LAIkVE (zie plaat 30 Fig. 2) heeft l>ij ei-n oppervlakkig' be-
schouwing wel een /.ekere gelijkenis met een kleine duizendpoct. Zij
beweegt zich 0|) dezelfde schnifelen<le manier over den ondergrond,
als dit beest. En ze heeft net als deze een harde 'huid meteen bruine,
glanzende kleur. Van een duizendpoot wordt zij echter zeer gemak-
kelijk onderscheiden, doordat deze vele klein»' pooten langs het heele
lichaam heeft, terwijl de larve van (Jonocephalum slechts drie paar
zeer kleine pooti'U l>ezit. waarvan hi-t eerste piuir bijna tweemaal
zoo sterk (tntwikkeld is als de anderen. Het lichaam heeft den vorm
van een vrij dikke draad ; vandaar den naam : oelar kawat. De -pricten
zyn zeer kort, en bestimn slechts uit drie geledingen. Eigenaardig ge-
vormd is het liuitste segment van het licluuim (zie plaat 'M Fig. 1). Het
is kort. kegelvormig, en voorzien van vele haren, waarvan eenige kort en
dik zijn, en andere lang en dun. Het achterste segment vormt i-en
gemakkelyk — zelfs met het bloote oog zichtliaar - onderscheiding»-

7:5

teekeu van andere soorten ritnaalden, b.v. van die van Holoniara
(zie blz. 77). De larve van Günoceplialum bereikt een lengte van
15 — 17 mm.

De POP (zie plaat 81 Fi<i,-. '.?) is geelacbti^' wit, 6 — 9 mm. lang, en
3 — 4 mm. breed. Zij is niet omgeven door een cocon, zoodat de
vleugels, sprieten en beenen duidelijk te zien ziju. Het achterste
segment eindigt in twee horens, die dubbel gebogen zijn, ongeveer
als de horens van een antilope (zie plaat 31 Fig. 4), waardoor deze
pop onderscheiden kan worden van die van Holoniara.

De KEVER (zie plaat 30 Fig. 1) heeft in de werkelijkheid een mooie
zwarte kleur. Gewoonlijk ziet men hier echter niet veel van, daar
de dekschilden altijd vol zitten met stof en aai'de, waardoor ze giijs
worden. Pas uit de pop gekropen kevers zijn zeer lichtlivuin gekleurd.
In den loop van eenige dagen worden ze donkerder bruin, en ten
slotte zwart, met een donker-bruine weerschijn, die veroorzaakt wordt
door korte bruine haren, welke zitten op riblien, die overlangs loopen
op de dekschilden. De sprieten zijn tamelijk kort, gebogen en bestaan
uit 1 1 leden. De vier voorste pooten hebben 5 voetleden, de achterste
slechts 4. De lengte van de op de taliaksvelden levende Gonoce-
phalum's varieert vrij sterk, van 6i ram. tot 9 of zelden 10 mm. Of
dit allei'n variatie is, of in verband staat met het behooren onder
verschillende soorten, is voorloopig niet uitgemaakt.

BIOLOGIE EN SCHADE AAN DE TABAK.

De levensloop van de Tjidal is de volgende; De eieren hebben 3
tot 5 dagen noodig voor imn ontwikkeling tot ,oelar kawaf'. Deze
leven ca. 4 maanden, voordat ze zich verpoppen. Het pop-stadium
duurt ca. 7 dagen, zoodat 4 a o maanden verstrijken, voordat de
cyclus: ei-kever voltooiil is. De kever heeft een, voor zulk een klein
insekt, bijzonder lang leven. Eerst na 6 tot 7 maanden(!) worden ze
geslachtsrijp, zoodat de geheele ontwikkeling van Gonocephalnm on-
geveer een jaar duurt. In de Vorstenlanden zijn poppen gevonden
in September-October. maar de biologie van dit insekt is tot nn toe
niet voMcu'ude onderzocht om het tijdstip voor de verschillende phasen
van luiii outwikkrling vast te kunnen stelicu. liet schijnt echter, dat
een zekere periodiciteit, die overeen komt met het kalenderjaar, be-
staat, en dat de jonge, pas uit de poppenhuid gekropen kevertjes,

74

l>ii wi'lke iiu'ii wi'l »H?ii byzonden* gulzighei»! kiin veronderstellen, juiitt
tt> viiiilcn /.\)ii in <li)' nuuuulen, wtuirin <!«> jonue tahak op het veM Htiiat.

lU' liirvt'M Icvi'ii uitsluittMxl in <]vn ün<K'rj,'run<l. Ui- volwassen
kevertjes vindt men meer lioven in den loi«Hen bovenpron<i, waar ze
met voorliefde koele en scliaduwrjjki' plekken «ipzoeken, b.v. onder
steenen, aardklnitjes, blad>t ukken, <•! der^'eiijken. De in de Vor^^ten-
landen zoo al;,'emeen jjebriukte sehntbhuleren (rotlongs) zyn zeer ge-
wilde verblijfplaatsen voor «Ie («onoceplialunrs, waar ze niet alleen
koelte en vocht heblien, nuuir tegelyk rijkelijk voedsel, in den vorm
van de jonj^'e tabaksplantje«. Zoo niet om andere redenen, dan zyn
de rodongs alleen om deze reden al af te kenren.

Hji aanraking hebben èn de kevers èn de larven de gewoonte ,dood"
te gaan liggen. Hierdoor worden de kevers nog l;i.stiger te ontdekken,
diiar ze, zoo lang ze stil liggen, bjjna niet te onderscheiden zyn van
de omringende aardklnitjes. Weliswaar is de kleur van de kevers
zeer mooi zwart met ^^en bruine glans er overheen; maar — als
boven vermeld — wordt deze kleur .steeds gedekt door stof en aarde,
zoodat de op het veld gevonden kevers steeds vuil-grijs zijn.

Dat de Tjidals groote schade kunnen doen luin de jonge pas uit-
geplante tabak, is een feit. Den jongen stengel vreten ze aan, geheel
beneden bij den grond, dikwijls zonder den steng«'l door te kiiagen,
zoodat de stengel in verbintenis blijft met de wortels. De jonge
tabaksplant valt om, en -_'iuit ten slotte dood. Ook de bladeren van
«Ie kleine tabaksplant kunnen ze aanvreten, en dan gewoonlijk op
dezelfib' wijze als de Holoniara: ze beginnen bij de hoofdnerf, l»ij de
basis van het blad (zie plaat 32). Hiervan vreten ze ver«ler, zoodat

ten slotte het geheele bhul en daarbij ook UDg de p"-! - "p-^-

vreten wordt.

Ni«'t alleen tabak wordt aangevreten door de Tjid.ils. Nog liever
vreten ze oude verrotte plantendeelen, kooUdaderen. piuirdenmest
enz. Kn ook andere cultuurplanten worden aangevreten. Maxwell-
liefroy verm«'ld b.v. «lat hij een veld met indigo gezien heeft, waar
iedere stam zwart was van Opatruni's.

Daar «Ie larven (de oelar kawat) steeds beneden in de Jiarde blijven,
kunnen ze geen kwaiul doen aan die ged«'elten van de tabaksplant,
die boven «len grond >tiuin. DiUirent«'gen vreten ze wel ium d«' onder-
aardsche ge«leelten, b.v. ajin de heel jong»' haarwortels. D«' daardoor
verrichte schade is echter - zooals proeven in het laboratorium van
het Proefstation lieitben getoond — gewoonljjk niet groot, daar de

vormiufi van nieuwe wortels /oo reusachtig snel plaats vindt bij de
jonge taliaksplantjes, dat deze geen watergebrek zullen lijden door
deze vorm van vraat. Maar heel anders staat de zaak, wanneer er
aangehoogd wordt. Dan worden de vroeger bovenaardsohe gedeelten
van de plant uu onderaardsche, en worden daardoor prijs gegeven
aan de vraatzuclit van de ritnaalden. Niet alleen worden zulke bladen,
die vlak op de aarde liggen, van onderaf over aangevreten, zoodat
zij het dikwijls zeer karakteristieke uiterlijk van een zeef krijgen,
maar ook worden de bladsteelen en de stengels zelf (die nii onder
de aardkluiten zitten) zoo sterk aangevreten, dat de jonge plant deze
aanval niet doorstaat. Het gebeurt zelfs, dat de oelar kawat, na eerst
een gat in den stengel gevreten te hebben, zich nog verder naar
boven knaagt binnen in de door hem zelf gemaakte holte.

En uit Deli èn uit Djember worden even groote schadeposten ver-
meld als gevolg van de c>elar-kawat-vreterij, als hier in de Vorsten-
landen liekend zijn.

BESTRIJDING.

Bij de bestrijding van deze kevers maakt men gebruik van hun
voorliefde voor koele, schaduwrijke plekken, en van hun kieskeurig-
heid, en voorliefde voor bepaalde bladen, b.v. koolbladen. Men kan
zulke bladen uitleggen in de gooten of tusscheu de plantjes en dagelijks
laten verzamelen, wat eronder te vinden is. Dit kan dikwijls heel
veel zijn. Onder zulk een blad kan men de kevers bij tientallen vinden.
Ook kan men een mengsel van oude paardenmest met fijn gesneden
koolbladen en Schweinfurtergroen in kleine hoopjes tusschen de tabak
leggen. Deze methode heett het voordeel, dat men de kevers niet
behoeft te verzamelen, daar ze door het vreten van het Schwein-
furtergroen van zelf dood gaan. Maar het middel brengt een groot
gevaar mede, door vergiftiging van andere beesten of zelfs van kindereu,
zoodat het zeer gevaarlijk is. Proeven zijn ook genomen met naphtaline
en met kalk, maar zonder belangrijk succe.s.

De oelar kawat's kan men het best verdrijven door het veld ouder
water te zetten. Bij het „nglebben" komen ze gewoonlijk in massa's
te voorschijn, waardoor dan een mooie gelegenheid ontstaat hoopen
ervan te vangen en te vernietigen. Bijzonder succes zou men hier-
meilc kunnen hebben bij het „voorngleblien".

76

I.ITKHATI I K.

IIUS.M. I.. I'. .1. M.ii I'. 4. *.M:i fJlii. Si 7. :il7 l'Jt.i.

Kttiriimir.'. I. , Not.-»* I..y.l Mii« 4. '-'".•<•. /.ShV.

(ifliicn, I i.Miü*. hl- KiiUiniol. A-iU- hr. '.MM. I'.HIH.

JfiiiuM». lij. M I'. T. 6. 7i. l'Jl.t. .t 36 Ui. tuis.

Km. honiuü. I'. K . M. It. I'. 14. t«i. ƒ.';ƒ.".. .S; 19. I. I'.H:>.

K.iiiiiinHln.rK.'r, J. IV. M I. I'. 64. t-l. /.'«rU. M 1». I.. 6. Hl. \ »1. l'.kiS.

Ma\wll.I..-rii.N. II. I.l. I. :CW. I'.MHI.

HOLONIARA PIGESGENS, Fmrm.

llDllandsLliL' iiaani viin de larve: Kitnaaklen.
Javaansohe , „ „ « : Oelar kawat.

Javaansclie „ , « kever: Tjidal abang.

BESCHRIJVING.

Het EI is mij niet bekend.

De LARVEN lijken veel op de larven van Gonoeephalinn, en er wordt
in het algemeen geen verschil gemaakt tusschen deze twee soorten
„Ritnaaldeu" of „Oelar kawat". Zij zijn echter zeer gemakkelijk van
elkaar te onderscheiden aan den vorm van het eind van het achterste
segment. Dit eindigt bij de larven van Holoniara in een stevige punt,
gelijkend op de punt van een middeleeiiwsche ridderhelni. (zie plaat
:il, fig. 2). Zelfs met het bloote oog is dit verschil tusschen de
larven van de zwarte en van de roode Tjidal uit elkaar te herkennen.

Ook de POPPEN van deze twee insekten lijken heel veel op elkaar.
Maar ook bij deze vormt het achtereinde een uitstekend ondei schei-
dingsteeken. Bij de pop van Gonocephalura eindigt het achterste
segment in twee, iets gedraaide horens, en bij die van Holoniara
slechts in één korte doren, (zie plaat 31, Hg. 5).

De KEVER van de roode Tjidal is iets kleiner dan de zwarte. De
lengte bedraagt slechts G tot 7 mm. De kever is overal glimmend-
glanzend. Kop en borst zijn donker, bijna zwart. Op de dekschilden
zijn de buitenranden licht gekleurd, rood-liruin ; vandaar den naam:
lil' roode Tjidal. Deze twee rood-ljruiue strepen zijn het smalst oj)
lii't midden van ue dekschilden, zoodat het overige, zwarte gedeelte
van de dekschilden in het midden een ellipsvormige figuur vormen,
omgeven door den rood-bruinen rand. Onderzijde en pooten zijn
zwart-briiin.

78

IMüLOOIK. SCIIAKK AAN DK TAI5AK KN HIXI'KlJDlNli.

Voor zoov«T Kekctjil, ^Mt lu-t/elftK- hieromtrent nh voor (ïono-
cep* iilum. Opviilleml h het, dat ukmi dikwyU tuüM-hen honderden
ver/4iinelde ritimaMfu «^li-chU hi-el enkrlc larvfii viin Holoiiiani vindt.
I>it kun een aanwij/ing /.jjn, «lat dt- ontwikkt-liiig van dt-zi- k<Vfr in
ern andere juargetjjde valt dan die van Gonocepliahun.

l>t' vraat aan de jonf,'e tabak Ijjkt volkomen op dn- v.m «lono-
ct plialuin (zie phuit 32), en voor de bestrijding gelilen ook dezelfde
regelen.

I.ITI If ATI I |{.
KiiniriK-^lMTHiT. J. t .. M. 1. I'. 64. 5' I"" '

ENGRni.lXOKX.

Javaansclie iKiam : Oerct.

Een lioele reeks van torren, behoorende tot de blad.sprietij^e kevers,
worden als larven : engerlingen genoemd. Deze zijn gekenmerkt door
een week lichaam met een groot, opgezwollen achterlijf, door een
bleeke lichaam skleur, een bruine kop, meestal een vrij sterke be-
haring, die op de onderzijde van de laatste segmenten een voor ieder
soort eigenaardige teekening vormt, waardoor de verschillende soor-
ten gemakkelijk te herkennen zijn.

Er wordt in de Voi'stenlanden over het algemeen niet veel ge-
klaagd over schade, veroorzaakt door engerlingen. En ze worden
zeer zelden verzameld door de rupsenkinderen. Zelfs kinderen, die
een speciale opdracht kregen om engerlingen binnen te brengen,
brachten slechts heel enkele exemplaren. Dat ze evenwel aan de
jonge tabaksplanten kwaad kunnen doen, is buiten twijfel. En door
kweekproeven in potten in het laboratorium, èn op het vrije veld
zijn zulke larven op heeterdaad betrapt bij het vreten aan tabaks-
wortels. Onmogelijk is het dus niet, dat ettelijke jonge tabaksplantjes,
die zonder uiterlijke ziektenverschijnselen dood gaan, — waarvan dan
dikwijls de droogte de schuld krijgt — in werkelijkheid door enger-
lingen aangevreten zijn geweest, waardoor de watertoevoer van de
wortels te klein geworden is. Van groote I)eteekenis schijnt deze
plaag I)ij de tabak echter nooit te worden.

\'an een direkte bestrijding door het laten verzamelen kan bij de
tabakskultuur lastig sprake zijn. Voor het geval echter, dat ia komende
jaren deze plaag inderdaad van beteekenis zou worden, is het noodig,
dat de kwaadachtige soorten goed gedeternüneei'd worden, en dat de
kevers vernietigd worden, om hierdoor het eierleggen te voorkomen, en
langs dezen weg het kwaadachtige optreden van de engerlingen te
verhinderen.

IJTFnATITU.
(i(U)i. 1'. viiii .I.M-. A.S. 23. TS'.t. /.'//.•"..

KLi:iii.(»UA \ii;ii>is.

Syii. ANOMALA \ lUlhl^.

I u .1:1 1 ~< liiitilüK iili'iitii'k iiii-t Viniiiiala ili.iliiti--

llolliiii'l'flu' naam vnor ilf Lirvt-: Kiiu'rrliii;^.
.Iiiviuinsi'hL' . . . . : Ufict.

Weinij,' bcki-ml is lu*t, ilat ilit ki'Vi'rtje ook tabak Ottnvreli-ii kun.
Daar het nooit in groote massa's voorkotut, is lU' sduule op tabuk
ook zeer kh'in. Hot insekt zelf is gord bekend in <le Vorst enlanden,
daar de kevertjes dikwyls 's avonds tegeo de aangestoken lampen in
de huizen aanvliegen. De volwassen kever is glanzend metaal-groen
(zie plaat :10, tig. 4), op <len rug. De buik is bruin. De larvert zijn
engerlingen. Alleen voor het geval, dat dit insekt in tegenoverstelling
van wat tot uu toe gebeurd is, in groote mas-sa's zal optreden, zal
het noodzakelijk worden de bestryding door een bepaalde verzame-
ling ervan in handfii tf nemen.

LITKKATl T |{.
Itu--x. I.. 1'. .1.'. M.l>. I'. 4. -Jli. inin.

HELIOTHIS (GHLORIDEA) ASSULTA, Guen.

De in de Vorstenlaiulen voorkomende llcliutliis-vlinders zijn door
vei'schillende sehiijvers vroeger liesoliouwd ;\ls hehoorende tot twee
soorten : H. armigeni en H. peltigera. (Heliothis obsoleta is synoniem
met de eerste van deze twee soorten). Dit berust echter op eene
vergissing. De juiste naam van de Vorstenlandsche Heliothis (Chlo-
ridea) is : Heliothis assulta.

Javaansche naam van de rups: Oelar poepoes.
Amerikaansohe naam van de rups: IJud worm (the true hudworm

is Heliothis viresf-eiis).

BESCHRIJVING.

De EIEREN worden gelegd één voor één, afzonderlijk, dus niet in
hoopjes zooals bij Prodenia. Hei ei is niet afgeplat op het vastzit-
tende einde. Het is voorzien van meridiane lijnen. In de vrije pool
is het ei een beetje ingedrukt, en in deze verdieping zit een kleine
wrat (zie plaat 33, tig. 1). Pas gelegde eieren zijn wit, met sterke
regenboogachtige glaskleuren. Later wordt het donkerder, tegen de
tijd, dat de ru[)S uit moet komen. De lengte van het ei is ca. 0.5 mm.

De pas uitgekomen RUPS is slechts ca. I mm. lang, en sterk be-
haard (zie plaat 33, fig. 2). Deze kleine rupsjes beginnen dadelijk
de tabaksbladeren aan te vreten, en door herhaaldelijk ruien krijgen
ze het gewone aanzien van de bekende oelar poepoes, waarvan de
beharing veel spaarzamer is, ofschoon nog zeer duidelijk, wanneer
de rups tegen het licht gehouden wordt. Dit is wel het gemakkelijkst
te constateeren verschil tusschen de larven van Heliothis en Pro-
denia: <le laatsten zijn bijna heelemaal haarloos. De volwassen rups
kan iets meer dan 25 mm. lang worden. Zij varieert zeer veel in
kleur. De volgende hoofdtypen kunnen onderseheiden worden: hoe
verschillend ze ook zijn, en hoe groot ook de verleiding is om aan

G

ft2

tl' n«»nu'ii, «l.it /e tot vfrschillende soorten Jx'hoori'ti, is lipt tnch eon
feit, «lat ze allcriiaal rupsen 7.\]u van «k* tV'ne so<»rt : II«-linthis UK^ulta.

j.tr tv|)e. Ih't iii de Vorstfiilanfh'ii inr«-.t uij;einit'iif f\i.i': In-t
gewone groene tvpe (zie plaat '.V.\, Vu;. '.U.

I)«' vrionflkh'iir in groen, van dezrltile >^rliakeiriii^' al- |(.u;,'e tabak*-
blatleriMi. Over het heel»' licliaani is d»« nips fijn ■i«*n»aniierd ; op «lm
rug door zei-r fijn«', afgebroken witte lengtelyntjes, en op de huik
door zeer fijne witte puntjes. Langs de zjjde loopt een dunne, zwak
g^'olfde, witte streep, langs het geheele licha^iin, over de li<hthruine
stigmata heen. Dezi- zijstreep kan hjj enkele exemplaren dulihel wor-
den, en de stigmata kunnen omgeven worden door witte ringen. Op
den rug zyn de grenzen van de geledingen een beetje geelgroen. Kop,
poten en zuigpoten hehlx'u dezelfde gronie kleur als het lichaam.
De beharing is zeer duidelijk waar te nenjen, het best, wanneer de
rups teg«'n het licht gehouden wordt. Op elk middensegment zitten
4 haren, ca. 2 mm. lang, b«»ven de witte zijlijn.

2'''- type. De grondkleur is dezelfde als bij type 1. maar langs het
lichaam loopen <lrie donkere groene streepen: •'•én langs den rug, en
•V'ii aan ieder zijde, boven de stigmata. De haar-wraten zijn zwart,
waardoor de rups een overgang vormt tot het donkere, derde type.

:i'''' type. (zie plaat '.VA, hg. 4). Dit type is veel sterker gekleunl
dan de 1"" en de 2'". De zwarte liaarpa|)illen zijn veel duidelijker en
grooter. Bijzonder dtiideljjk zijn de haarpapillen, die op elk segment
vlak boven de stignuita zitten. Direkt boven deze groot-te haarpapil.
en tussthen deze en een tweede, iets kleinere papil, zit op ieder
segment een halvemaanvormige oranje plek, wiiarvan de twee voorste
iets kleiner zijn dan de !S volgentle. De kop is groen met een geel-
achtige tint.

4''*' type. De grondkleur is niet groen, maar rosé of bniinrose. De
haarpapillen kunnen bij dit type wj-cr varifiTcn (ip (If/clf-li- wii/i-
als bjj rle groene vormen.

De POP lijkt ze<'r veel op die van Prodenia. Zij is echter kleiner,
en iets lichter van kleur.

De volwassen VLINDKK heeft een zeer ingewikkelde en tegeljjk zeer
m«»oie teekening op de v»»orvleugeIs. Deze lijken heel veel op buiten-
ge^^■oon tijn uitgevoerd Djorja'sch batikwerk. Dikwyis hebben de
vleugels dezelfde diepe oker-kleur als de fijnste sarongs.

De grondkleur van de vlinder-vleugels toont twee verschillende

S3

variaties: één bruin (zie plaat 'M, tig. 'A, 4, .'>), en éiii olijfWroeii (zit'
plaat :U, fig. 1, 2). De eerste kan weer liciiter of donkenier zijn;
zij kan meer naar het geele gaan of meer naar het roest-roode. Deze
twee grondkleureu staan in verband niet de sexe. De donker-bruine
exemplaren zijn wijfjes, en de olijfgroene zijn steeds mannetjes. Bij
ile lichtbruine vlinders kan nieu wel kleuren vinden, die overgangen
vormen tusschen de beide uitersten, zoodat het eenigzins moeilijk is
uit de kleur van zulke exemplaren de sexe te bepalen. De regel is
echter: de mannetjes hebben lichtere kleuren dan de wijfjes, en de
olijfgroene exemplaren zijn steeds mannetjes.

Het kontroleteeken op de sexe vindt men aan de achtervleugels.
Hier zitten eenige sterke bruine chitin-borsten aan de l)asis, die zelfs
met het bloote oog kunnen gezien worden. De mannelijke vlinders
hebben steeds slechts één enkele van deze vleugel-borsten (zie plaat
34, Hg. 6), maar de wijfjes meerdere ; bij Heliothis steeds twee.

De teekening van de voorvleugels is zeer ingewikkeld (zie plaat
34). Zooals boven al opgemerkt, heeft ze veel van mooi batikwerk.
Het voor deze groep van nachtvlinders (de , uilen") zoo karakteris-
tieke „nieren-" en ..ring-merk" zijn bij deze soort zeer gepronon-
ceerd (zie plaat 34, fig. 6). Achter het ,nieren-merk'", dus naar het
uiteind van de voorvleugels toe, zit
een zeer scherp geteekend dwarslijn,
die een kenteeken vormt voor Helio-
this assulta tegenitver H. obsoleta en
H. peltigera.

De achtervleugels (zie plaat 34) zijn
licht zilvergrijs met een vrij breede
band aan de buitenrand. De achter-
en buitenranden zijn voorzien van fijne
franjes.

De lengti' van de volwassen vlin-
der varieert van 12 tot 20 mm., en
de spanwijdte van 30 tot 3.") mm.

De voor iedere vlindersoort zoo
karakteristieke mannelijke genitalia
lieblicii bij Chloridea assulta het op Fig. IS afgebeelde uiterlijk.

Kig. 18. (^ genitaliit van Chloridea atsulls.
Vergroot •«/,.

s|

iti*>!.ni;ii:.

l'f ouTfii woitk'u af/oiidtTlijk m*lf>.'il, één voor i-i-ii <i|> de liluilrren
of (t|t di'ii stam vim de taliuk^phiiit. Ah gevolg' liit'rvun zijn /^ /.«««t
lastig te zoeken op lit-t vtdd. Ihuirliy koiiit, dat /.e niet alleen gelegd
wt»rden op d<' tal)aks|ilimt, niiuir ook op andere planten. Een by/.ondere
voorliffd»' heeft de lleliothis voor het eierleggcn op de staniper-hnndt-ls
van nuil-;. Zijn deze, wat liij de in de Vor>tenlanden verbouwde varië-
teiten dikwyh het geval is, ?.terk ro,»d gekleurd, dan z|jn d«* Ileliothis-
eieren hierop zeer gemakkelijk te vinden (zie plaat :13. tig. I). Het aantal
eieren, iloor een wijljf geh-gd. varieert zeer sterk. In gevangen«tliap
werd liij ei'uige kweckproeven aan het 1'rorfstation gfvonden : 122, 'J 4 U,
1. .'(il. II. \'2'2, •>.■•!, 132S eieren. Deze groote variatie hangt wel
xarnt-n met ln't opnemen van voedsel, waarvoor bij kweekprt>€ven
gebruikt wordt suikerwater met toevoeging van een druppel peprr-
muntolit>. Het grootste aiintal (132S) eieren, door één wytje gelegd,
werd gelegd in den loop van 10 nachten, en wel met de volgende
eijfei-s: 373, 179, 180, l.'.S, 140, 7S, 34, 'y\, 3.'). üij de kweekproeven
gebeurde de paring 's avonds tegen 1 1 uur. dus iets later dan bjj
1'rodenia. De eerste eieren wonlen denzelfden nacht al gelegd. De
vlindeiv leven nog eenige dagen voort na het loat^ite eieren-leggen,
in "t geheel een tot twee weken.

De eieren hebben drie «lagen noodig «»m zieh te ontwikkelen. De
riijts wordt volwassen in den looj) van ongeveer drie weken, waarna
hij in den grond kruipt om zich daar te verpoppen. iJe verandering
tot pop duurt ca. twee etmalen, in welken tijd de rups ivn coc«)n
maakt uit samengesponnen aardedeelen. De pop ligt 9 tot 14 dagen
in de aarde, voordat ile vlinder — gewoonlijk 's avonds om S uur —
zich naar boven werkt en nadat de vleugels heeleniaal ontplooid zyn.
uitvliegt. De geheele ontwikkeling van ei t<»t vlinder duurt dus iets
meer tiaa een maand. In den loop van een t.ilnik»» ainp.iu'iir kunnen
dus twee a drie generaties zich ontwikkelen.

Het is door kweekproeven gebleken, dat de imveu grinnin.u' hunr.
variatie van de rupsen geen daarmee verbonden overeenkomende
variatie in ile kleur van de volwassen vlin<ler met zich brengt.

Men zi«'t de vlinder zelf weinig, diuir zjj zich zooals alle andere
, uilen'' over dag verschuilt. Wonlt ze echter opgeschrikt, dan m^emt
zü een eigeniwirdige .schrikbouiling" in (zie yhuii 34. Fig 3) met half
opgerichte vleugels, die trilh-n van groote zeimwachtigheid.

\h' licli(itliis-ru|is vn-i-t niet alleen tiilmk, uiaar ook enkele \vil<le
planten aan. en liij/.onder gaarne de heel .jonge kolven van niais.
(/.ie M/. SCi). Hij (Ic tal)ak is de Heliothis-vraat zeer karakteristiek.
De riips vreet niet voorliefde aan het jonge hart van de plant
(vandaar de javaansche naam: oelar poepoes). Het hart wordt niet
heelemaal afgevreten, ni.iar ile rup.-- maakt er een gat in, /oodat
alle het'1 jonge, nog niet ontplooide bladeren in het hart beschadigd
worden. De ontwikkeling van ileze Maderen wordt daardoor niet ge-
hinderd, maar later heeft ieder l»lad, dat door de rups aangevreten
werd, toen het nog in de knop zat, een zeer groot gat, daar de oor-
spronkelijk kleine gaten door het uitgroeien van de bladeren ook
grooter worden. Alle bladeren op een bepaalde hoogte van de tabaks-
plant hebbeo dan groote gaten (zie plaat 35). Bij Prodenia daai'en-
tegen is de vraat dikwijls beperkt tot een of een paar bladeren, daar
de rupsen van deze vlinder veel meer de reeds ontplooide bladeren
aanvreten.

Eigenaardig voor de rupsen van Heliothis is het, dat ze uitgesproken
cannibalen zijn. Zoodra b.v. de eieren, die op één maiskolf gelegd
zijn. uitkomen, dan zal de eerst uitgekomen of de grootste rups de
anderen dadelijk aanvallen en opvreten, zoodat men hoogst zelden
meer dan één groot rups vindt in één maiskolf. Bij kweekproeven
moet men zeer spoedig de jonge pas nitgekropen Ileliothis-rupsen
isoleeren, daar ze anders beslist elkaar opvreten, zelfs al zijn ze na-
komelingen van één en dezelfde moi-der.

BESTRIJDING.

In de Vorstenlanden worden de Heliothis-rupsen verzameld door
de rupsenkinderen samen met de Prodenia- Acherontia- en andere
larven. Daar de eieren afzonderlijk gelegd worden, kan er geen sprake
van zijn deze in Ix'teekende hoeveelheden te laten verzamelen. Op de
zaadbedden kan Heliothis natuurlijk samen met tle Prodenia bestreden
worden door toepassing van Sehweinfnrtergi'oen of Loodarsenaat (zie
blz. 9.")), In Deli worden deze stoffen ook wel droog toegepast op het
veld bij de jonge of half volwassene planten. De vrouwen gaan dan
met blikken strooiers langs de rijen, en geven aan elke poepoes een
dosis poeder. In de Vorstenlanden, waar de tabakscampagne veel
korter is dan in Deli, zal deze methode alleen dan voordeelig kun-
nen zijn. wanneer men bijzonder sterke aanvallen van Heliothis on-
veiwaehts ontdekt in de tuinen.

Mi'n heell voorm'strlii iimis te |ilunteti uls vun);|ilanteii Iiin^?* d»-
gn-nzen vuii df taliak<itiiiii*'ii. IM-Zf iiiiii^pluntm /.ntidfii dun n'^cl-
iiititi^ ut'gf/orht worden eii de np de lange uithangende stamper-
bundels afgezett»' lleliotliis-eiereii /ouden ver/unield \v<mlen. Het
succes sclijjiit eelitiT niet alt|jil even groot t«' zijn van de/.e methode.

De eieren van tleliotliis wonlen liij/onder giuirm- gi-hruikt door
een kleine panisitaire wesp: Triehogramma minuta om zyne eigen
eieren in die van Ileliothis te leggen. Met groote moeite en kosten
is het gelukt deze Triohngramma uit Amerika naar Deli in leven<len
toestand over te l»rengen. Daar wordt ze al eenige jaren gekweekt,
en nieuw versih materiaal steeds uitgezet in de tultaksvelden. Het
i< gebleken, dat de Trichogmmma zich inderdaad in het Deli'sehe
genesteld heelt. Ot' zij echter een daadkrachtige hulp in de l)e>tri)-
ding van de tahaksrupsen. speciiuil van de Heliothis zal kunnen
worden, is nog niet uitgemaakt. Het srhjjnt niet byzonder hoopvol,
diuir dezelfde soort ook op .lava ,in het wild" gevonden is in de
riettuinen zonder iets noemenswaanligs mee te help»'n tot het ver-
nietigen van «Ie suikervjjauden.

De Triehogramma is een zeer klein, slechts ongeveer I mm. lang
wespje, waarvan men een mikrofotographie ziet op plaat 36. Het
wyfje legt door hulp van een korte legboor hare eieren in vlimler-
eieren van Heliothis, Trodenia en andere. De miniem kleine larve
van Trichogi-amma wordt iets vlugger ontwikkeld uit het ei dan die
van de voedstervlinder. zoodat zij gelegenheid krijgt om dat ei op
te eten, voordat de rups zich ontwikkelen kan. Door Triehogramma
geinfekteerde vlindereieren kunnen dus geen rupsen ontwikkelen.

Ook door imtuurlijke vijanden, zooals vogels en kikkers worden
de lleliothis-rupsen opgevreten. In Deli is een epidemie (.tiacherie")
waargenomen, waardoor het insectarium van het Proefstation zoo
sterk geinfekteerd werd, dat het kweekcu van Heliothisvliudei"s eenige
Jaren onmogelijk werd. Een kunstmatige infektie in de tuinen gelukte
echter niet. In de Vor-itenlanden is er niet veel te verwachten van
al deze natuurlijke vyanden. Dorh moet gewjiarschuwd worden tegen
een nuttelooze vernietiging van kikkers in de zaadbedden. Ook zonder
de hulp van natuurlijke vijanden kan ile Heliothispliuig zeer goed
beperkt worden door een doelmatige verzamelen en «lour eene be-
handeling met insecticiden.

MTi:i;.\Tri IJ.

Üiiinl.riL'L-.'. Hri, Imt, T.. S. I. I.

Itiissv. I.. I'. ,l.<.

I»oo|.. .1. K. A. il.Ti.

K.irozo. I.. i;.,

(ioiit. 1'. v^iii lier.

Ilaiiipsiin, (1. I'.,

Howiinl, I.. I'..

JpIlSIMl, lij.

K(iniiif;slH'r;,'iM-, .1. l '.
Miixwfll-I.oriov. II..

/.''/;.

i;. I'. '►!• \ -jTo. /.''/;

Piepers i*v Sm-lleii..

M. h. I'. 4. lx.\ l'.nn. \ 6.
M. I'. I'. 10. -Jl:). mis.
I'. \. K. 6. lit'.i. I'.ns.
\. s. 23. il'.i. /.''/•'>.

I. 2. 17'..

!• . 120. I '.. l'.Kxi.

'I'. 35. l:!. lUIS.
M. I.. I'. 64. 'Ml. l'Hi.l. M. II. I.. 6. '►•-'.
I. I. r. I.")7. l'.HUi. I. I. I,. 'i'jti. ItHHI.

T. i:. 49. 'i'.t. /.'«*;.

I'. i;

M

i:xis.

iM;(ti)i:M.\ i.rrriiA. vh.

Svii.: IVotlenia littonilis, Hois<I.

(FiilM-irius liffft ile vliiuliT beschreven als Noctucii litiira (IIT'»).
De imiini rroili-nia littonilis is ^'i'bniikt «lour Ilaiuiisoii in .The
Fuuna of Hritish liulia (Is9l): later hiM-ft hij echter ile naam Prodeiiia
litura fioed^ekeunl in Catal. of Lepidoptera i'huheme (190'.M).

Namen van «Ie rups :

hollandsril : Aanlnips, liOodsnip-, Eiernestriips.
Javaansch : Oelar ketep (zeer kleine rupsen).

rajang (kleine „ |.

, pendein (>froote , ).

gantlasan ( . - )•

roemhoet ( . - )•

lomah (licht gekleurde . ).

;.'irek (zwart . . ).

HESCIIKI.lVIN(i.

Het EI is op dezelfde wijze als de eien-n van (^hloridea voorzien
van mooie meridionaal loopende fijne streepjes. In tegenstelling met
de eieren van Chloridea zijn de l'rodenia-eieren plat gedrukt op den
kant. waar ze op de bladeren vast gekleefd zijn. De eieren worden
altyd gelegil in hoopjes, in één of twee lagen, die l»edekt zijn met
een licht-geel haar-weefsel (zie plaat 38, fig. 1). Dit weefsel is niet
gesponnen (zooals vele vlinder-cocons) maar bestaat uit tijne ca. 0.6
mm lange en 0.002 nun. dikke haren, waarvan een groote voorraad
zich bevindt binnen in het achterlyf van de vrouwelijke vlinders,
en die bjj h'-t -i. r1..'.'.-i. door deze op de geleir-b' .-i-Ten vast gekleefd
worden.

De pas uit liet ei ^'ekntiK'ii RIPS is oiijf^veer 1 mm. lang cu zeer
sterk bfliaanl. Elk Iiaartjr /it op oen klein zwart tippeltje (zie plaat
'M, i]'^. I en plaat :59). IJiJ de groote rupsen is de Itcharing zeer
dun ; 7.ÓÓ dun, dat deze larven, in tegenstelling met de rupsen van
Chloridea, voor het hloote oog haarloos schijnen. Tegen liet lirlit
gezien kunnen deze twee rupsensoorten daardoor zeer gemakkelijk
van elkaar onderscheiden worden.

De kleur van de Prodenia-rupsen is zeer uit elkaar lo(i[i('nd. De
hoofdtypes zien er als volgt uit:

1. de kleine rupsen zijn gewoonlijk lichter van kleur dan de oudere.

De grondkleur bij deze is meestal geel-groen met 5 wit-geele
streepen over langs. Op het vierde en elfde segment vindt men
steeds grootere zwarte iitckkeii (/ie plaat 'M, tig. 2).

2. worden de rupsen grooter, dan varieert de kleur zeer sterk. Als

voorbeeld van een zeer licht type wordt de op plaat 37, tig. 3,
afgebeelde rups genoemd : de grondkleur is vuil-geel-groen, met
door een loupe duidelijk zichtbare, zeer fijne witte en zwarte lijntjes,
waardoor de grondkleur overal fijn gemarmerd wordt. Langs den
rug loopen drie geele lijneu, en op elke zijde, vlak onder de stig-
mata (ademgateu) eeu iets breedere streep, waarvan het onderste
gedeelte witachtig is, en het bovenste gedeelte geel. Onder elk
stigma, op de grens van de geel-witte streep zit een kleine oranje
vlek. Langs elke zijde vindt men twee rijen zwarte plekken : één
rij vlak boven de stigmata en boven de breede geel-witte streep,
en één rij (van halve-maan-vormige plekken) Iioveu de onderste
van de drie rug-streepen. De meeste plekken zijn klein; maar
op segment 4 zijn twee plekken van de onderste en van de bovenste
rij grooter dan de andere zwarte plekken, en meer uitvloeiende,
zoodat een groote dubbelplek gevormd wordt op dit segment. Op
segment 11 is de bovenplek opvallend groot.

3. plaat 37, tig. 4 geeft eeu iets donkerder type weer, waarvan de

streepen meer geelachtig zijn, gemengd met oranje of oker. De
zwarte plekken in de onderste rij zijn iets grooter dan bij het
vorige type en verbonden in een donkergroene band; de oranje
plekken zijn meer oker. Dit type heeft een zekere gelijkenis met
het 3''"^ type van de beschreven Chloridea-larve (zie blz. S2), waar-
van ze echter gemakkelijk te herkennen is T door de zeer spaar-
zame beharing, en 2' door de duidelijke zwarte ])lekken op het
vierde en elfde segment.

«o

I I IL'. •'• op pliiiil ',\'t p'fll tK)k een vrjj litht ty|M? \vt?«*r, met /eer
.Hcli«'r|i br;,''"»-*ii'<tl»' zwart»' plfkkeii in df l)ovt'ijriJ. IK- plekken zyn
bijna drielioeki^, en /e z(jn zoo ^hmiI, dat de pli-kken op het vierde
en elfde >e^inenl daardoor minder at-steekend ^-oot te voorschijn
komen.

5. Vi'^. O en 7 op plaat 37 ^jevcn twee donkere tv pen weer, waarvan
de Uutste zoo zwart is op den rug, dat hier zelfx de Kjne nnir-
nterteekeninj^ tt)t»uil verdwenen is. !)«• geele ^treepi-n en oranje
plekken langs de zijde zijn lieperkt tot enkele kleine punten, die
gedeeltelijk sterk gekleurd zijn. IMt type kan zell's z«m'i zwart
worden, dat de geele puntjes V(dkumen verdwjjnen, en dat de
karakteristieke zwarte plekken op het vierde en eHd«' Beginent
alleen kenliaar zijn luin hun tluweelen tint, terwijl alle andere
zwarte |i|ekken vi>lki>me!i vfplwedcii zijn in de algenv"- 'vvarte
grondklenr.

<). naast de boven bes(iire\( ii typen vindt men — echter niet l<ij/.under
talrijk ook een bruin type. met een okerbruine gromlklenr
met zwart marmer op den rug, en een lieht-vuil-bruio-groene
grouilkleiir. op den buik met wit marn)er. Alle lijnen en plekken
zijn onduidi'lijk met uitzondering van de groote drie-hoekige plek-
ken op het elfde segment. (ïeen enkele geele of oninje kleuren.
Het is zeer merkwaardig, dut de zoo sterke variatie van ile rupsen,

wiuirvan de bovenstaande beschrijvingen en de tiguren op plaat 37

een indruk geven, niet terug gevonden kan worden in de kleuren

van de vlinders. Zelfs de meest divergeerende larve-t \ immi krijgen

als vlinders volkomen overeenstem raende kleuren.

De rupsen kunnen een lengte bereiken van 4 tot J i tni , dikwijls

zijn ze erlder in volwassen toestand veel kleiner. sle«hts 3 tot 4

etm. Deze variatie in grootte is hoofdzakelijk afhankelijk van de

voor de rups beschikltare hoeveelheitl voedsel.

De 1*1)1' (plaat :JS, Hg. P is bruin, glanzend. 15 tot 18 mm. lang.

Aan het achtereind zitten twee korte borsteltjes. Zy liJkt zeer op

de pop van Chloridea; is echter grooter en gewoonlyk donkerder
van kleur.

De VLINDKU heeft een lichtbruin gekleurd litdiaam. De voorvleugels
^ijn zeer ingewikkeld geteekeud met vele zeer fijne dwarslijnen. Het
meest opvallende van deze teekening, zijn eenige scherp in het oog

tig. 19. ^ genitalia van Prodcaia
litura. vergroot '/i-

Viillemli' lirlit-','eflt' streopeii, dit' er uit/.ii'ii aU ui zi- iiu-l ilikUu ven
erop {^t'lciid zijn. Vau «Ion voorratul vau elk der voorvleujiels gaat
een Imiidel van zulke geele streepen schuin naar beneden, iets voorbij
het midden van de vhnigel. Deze bundel wordt gesneden door één
scherpe geele streep, komende van de basis der vleugel, en door-
loopend tot o[» ca. 2 3 van de vleugel. Zij kruist de geclc liundt-l
onder een hoek van ca. 45°. (zie plaat 38, Hg. 5).

Aan de vleugelpunt is een bleeke plek, die
naar binnen toe vervangt Deze plek wordt
bij het mannetje tot een licht-blauwe band
(zie plaat 38, Hg. 4). üe onderzijde van de
voorvleugels is licht zilvergrijs met sterk me-
talen glans.

De achtervleugels zijn doorschijnend, zilver-
grijs met regenboogachtige glans. De buiten-
en achterranden zijn voorzien van zeer Hjne
fraujes. (zie plaat 38, fig. 5).

In rust neemt de vlinder de bekende hou-
ding van de meeste uilen in ; met dakvormig gesloten vleugels (zie
plaat 38, Hg. 2).

De mannelijke genitalia van Prodenia zijn afgebeeld o}) fig. 19.

BIOLOGIE.

De vlinders zijn echte nachtvlinders. Over dag houden ze zich vol-
komen stil op donkere plaatsen, zoodat ze lastig te vinden zijn. Na
zons-ondergang woi'den ze levendiger, en vliegen zeer goed. In ge-
vangenschap in het laboratorium van het Proefstation gingen ze zich
paren tusschen 8 en 12 uur nm. Dezelfde nacht al begon het wijtje
dan eieren te leggen. Deze worden meestal gelegd op de onderzijde
van bladeren, echter ook op de bovenzijde, of zelfs op heel andere
voorwerpen, zooals glazen ruiten, hout enz. Zooals onderstaande tabel
laat zien, varieert het aantal eierhoopen en het aantal eieren in deze
zeer sterk. Eén hoop had slechts 19 eieren, terwijl een andere het
maximum bereikte met 713 eieren. De Bussy vermeldt zelfs eeneier-
hoop gevonden te hebben met 1649 eieren. Gemiddeld werd iets meer
dan 3U0 eieren per eierhoop gevonden. De drie in gevangenschap
waargenomen wijfjes hebben de enorme hoeveelheid eieren van resp.
1834. 2349 en 3.") 12 eieren gelegd!!! en dit werk werd verricht in
den loop van enkeU' dagen.

Aantal eitMi'ii, iluui- l'r. ><|i'iiia litiini yel«'j^<l in uTvanüiMiMliap:

i'iTstf wiiljf (('«yitii' \\ 10. l'.MI. S nni.i.

ir» 10 j»i«vonil«'n \ eii'rlioi)|HM) met nsp. I.'»;, \'>t't,'2'M), 1.'><J cirnMi

Mi 10 . :?

,

L'oc. ir,:{

I7r.

:)4:i

K K» 1

_

"■>'*

•_'.'•'_'

18 1" :i

-

r.>. 7'..

•J 1 1

.''■.>

tf /..lil. II. 1 1

-

!<■ /.IIIKII

\^M.

twei'tlt' wijfi»' (iditu

. 11 10. s ,.

II. 1.

1.'. 10

.

.

:r.y, 7i:i

.

1071»

llï 10 . 1

.

.

f.;i7

.

fi:{7

17 10 . (1

-

.

0

.

0

IS li»

.

:.:;:;, I'.tl

.

10J7

l'.MO . 1

.

_

:. 1 :i

.

:)i:{

L'O 10 . 1

-

-

•_'(;:{

-

liCli

t«' /ann-n : 7

"

te zunieu

liólJ.

d«'id.' wijtje (coïtus

jt; 10 ii,:;()

iini.

.

17 10 . :\

•*

_

ir.fl, 4r,«i.

L»r,5

M9:t

IS 10 , :i

.

-

:.!:.. ii'.i.

ooo

.

IIÓG.

tf zanien: 6

^

I /^aint'Q

•J34'.».

Dit cnnimf aantal ricn-n wordt liijna ^.'fhi'fl in ilen loop van drie
dap-n itntwikkidd tot klfine iiipson, dit* hij de p-hoorte onjjfvoer
1 mm. lunji ziju. Den dag v«'M»r het uitkomen van de nip>en, dus
wanneer ze twee dagen oud zijn, worden de eieren donker gekleurd.
Dit i.s van beteekenis zieli te herinneren, voor de kontix)le van het
inzamelen van eiertiestje.s.

De pas uitgekropen rupsen (oeiar ketep) hlijven in het begin alle
bij elkaar, en vreteii van het blad. vlak in <le buurt van de plaats,
waar de eierhoop gelegd was. Het bladmoes wordt echter niet hetde-
maal doorgevreten. Daardoor ontstaan zeer opvallende plekken van
vraat (zie plaat 40), aan de randen wiuirvau al de kleine nipsen druk
bezig zjjn hun honger te stillen.

Twee tot vier dagen na de geboorte .ruit'' de larve voor de eer>te
keer. Daariui begmnen de larven zich op eigen handje de wereld in
te gaan. Ze verspreiden zich over de geheele plant, en gaan ook over
op de buurplanten, waarbij ze zich dikwijls bi-dienen van een uit
den mond gesponnen fiJn zij«le-draad als trans|x>rt middel. Ze vreten

0:'.

nu (l(Mir liet lihul licoii, wiiiii-doür gnxite yiiten ontstiiiin. l)e vnuit
\iiii Protleiiiu is gemakkelijk te lierkeiinen van de vraat van Clilo-
riclea-larven, daar Prodcnia meestal de iets oudere bladen aanvreet,
zoodat één enkel blad stei'k aangevreten wordt, zonder dat de buur-
bladen beschadigd worden, terwijl de vraat van de Chloridea-rupsen
steeds verspreid is op meerdere tabaksbladen bij elkaar (zie blz. S')).
Worden de heel jonge bladeren van kleine zaadplautjes aangevreten
door Prodenia-larven. dan groeien deze bladeren dikwijls uit tot
wonderl)are vormen, die gedeeltelijk wel lijken op Tjakar-bl'aderen (zie
plaat i\). Daar het vraat jdaats vond, toen èn de rnpseu èn de liladeren
zeer klein waren, wordt bij het ontdekken van deze misvormde bladei'en
op de bibit de ware oorzaak hiervan niet gevonden, zoodat men ge-
negen is een verkeerde verkhiring van dit verschijnsel te geven.

Wanneer de larve volwassen is, \vat voor Prodenia gewoonlijk twee
weken duurt, dan zoekt zij haar weg naar beueden in de aarde, waar
zij op een diepte van enkele Ctm. een cocon maakt van samenge-
sponnen aardedeeltjes. In den laatsten tijd van hun rnpsenleven vinden
ze ht't jirettiger op donkere plaatsen verblijf te houden, waarom ze
over dag dikwijls te vinden zijn beneden bij den stam van de tabaks-
plant, achter een aardkluit, 's Nachts gaan ze dan weer naar boven
om te vreten ; hiervan de naam : aardrups.

Üe rupsen van Prodenia zijn niet erg kieskeurig met hun eten. Er
zijn heel wat verschillende soorten planten, die ze gaarne afvreten.
Tabak is wel hun lievelingskost; maar buitendien vreten ze Ricinus
(Djarak), de op de galangans zoo dikwijls voorkomende, witbloemige
Isotoma granditlora, Krvthrina lithosperma (Dadap). Ipomaea reptaus
(Kangkong), wilde Canna enz. Andere planten worden wel beknab-
beld, maar niet bijzonder gaarne gevreten, zoo b.v. Mais, Arachis
(Katjang tanah). Indigo, Tamarinde (Assara), de andere witbloemige,
karakteristieke galangau-plant : Leucas linifolia (Leulengan) enz. Rijst
en suikerriet worden, naar de opgave van de Bussy niet aangevreten,
terwijl Jones beweert, dat dit wel het geval is. Misschien zijn de
Prodenia-larven van de Philippinen minder kieskeurig dan die van
Oost-Indië. In Deli speelt de Linmocharis flava (lieudjir) een voor-
name rdl als wilde voedsterplant voor de Prodenia-rupsen. Men ziet,
dat er in ile omgeving van de tabiiksvelden planten genoeg zijn,
waarvan de l'rodenia-rup.sen kuinieu leven, om hun van voedsel te
voorzien en de generaties bij te houden in den Oostmossoen, wanneer
Jieeu tabak te velde sfaat.

94

Enne hij/omleri' vcrmt'lclin^; vt-rdM'nt In-t optrcdfii Viin I'r(Kl«>iiia-
rii|is«'n in de han^Iuudsen. Hier kunnen op cle ter drooging opge*
litinpM) tuliiik^liladen zoo vele van deze rupsen gevonden worden,
dat het in Idod^en h'[] «(jze van spreken .regent" vau rupsen, waar-
door een zeer groot penentage stukidad ont.stiuit. Alle mogelyke
bjjgeloovige veriialen doen liieromtix'nt de ronde; o. a dat de .loo^ls-
rupsen" uit grond geboren worden, of dat ze van d«' omgevemle ryst-
vtdilen naar liiiinen kruipen 's nailit>< in groote niaHsa's. De wiutrheid
is echter heel eenvoudig: Ze zijn als eii-rcii ol als heel jonge rupsjes
binnen gekomen met de tabak van het veld. In de loods, waar de
liladeren ditht op elkaar hangen, worden ze eerst opgemerkt, wan-
neer het kwaad, dat ze verrichten, vaVi groot gt!Worden is, dat het
van zelf in het oog valt. Heter opletten bij het binnenbrengen en
by het aanrjjgen van de Idiulen is het aangewezen middel hiertegen.

.\ls pop blyfl de Prodenia ca. lO dagen in den giond, waarna zy
's avonds tegen S uur de liniine pnp|)enliuid verlaat, om hun tamelijk
korte, slechts ca. .'» dagen durende vlinder-leven te beginnen. Dadelyk
vliegen ze uit, om al den volgende avond na volbrachte copulatie
het ei«'rleggen te beginnen. Daarmee kunnen de wijfjes, zooals blijkt
uit bovenstiumde tabel, tot zes dagen «liuirgium. Nog eenige «lagen
kunnen ze blijven leven en een rustige ouderdom genieten, die echter
slechts 2 tot '.\ dagen diuirt.

HESTIll.IDlNr;.

Het in de Vorstenlanden meestal (vroeger uitsluitend) gebruikte
bestrijdingsmidflel is: het laten verzamelen van de rupsen en de
eiernestjes door kinderen. Een conditie hiervoor is natuurijjk: een
voldoende hoeveelheid kinderen, (ielukkig is in de meeste Vorsten-
landsche kampongs hiervan overvloed. De kinderen brengen eiken
ochtend de verzamelde rup.sen en eiernestjes by »dkaar, waarvoor
zij dan hun betaling krijgen. Het is bijzonder lielangrijk, dat zoovetd
niogelyk eiernestjes ver/.amidtl worden, waarom deze dan ook extra
betaald behooren t«' worden. Men lette er echter goeti op, tiat men
niet by den netis genomen wordt door de kinileren. chuir «leze de
eiernestjes zeer bedriegtdjjk kunnen namaken. Zij gel>ruiken hiervoor
de zachte fijne wrd, waarmee «Ie bladstelen van de jonge C'oi^osbladen
bedekt zyn. Oeiukkig is deze inlandsche nyverheid niet sterk ont-
wikkeld ; men zy e<:hter op zjjn hoede ertegen. Ook worden vaak

^'i-note insekten, li.v. sprinkhanen, in kleine stukjes verdeeld om zoo-
doendt' den' indruk te wekken, dat heel veel kleine rupsen aiinge-
hoden worden. Dit l>edro^' is echter gemakkelijk te zien.

Een bezwaar l»ij het laten zoeken van rupson door kinderen is,
dat hierdoor de verspreiding van de mozaiekziekte in de hand ge-
werkt kan worden. Bij de uitgeplante t;il)ak is dit gevaar hier in
de Vorstenlanden wel heel klein, omdat de kinderen, die voor hun
werk rijkelijk tijd hebben, zeer voorzichtig zoeken zonder de bladen
aan te raken. 13ij het zoeken naar rupsen op de bedden, waar de
plantjes zoo dicht op elkaar staan, is het gevaar veel grooter. Het
verdient daarom aanbeveling liij de bedden een ander bestrijdings-
middel toe te passen, n.1. behandidiug met Schweinfurtergroen (het-
zelfde als Parysgroeu) of Loodarsenaat. Deze stoö"en kunnen op twee
manieri'n toegei»ast worden : nat of droog. Bij de natte methode,
wordt gebruik gemaakt van eeu bouillie-spuit. Deze moet echter persé
voorzien zijn van een goed roer toestel. Anders zou het Schweinfur-
tergroen, dat zeer zwaar is, bezinken op den bodem van de spuit,
waarvnn het gevolg zou zijn een zeer onregelmatige verdeeling. De
bedden, die het laatst bespoten werden, zouden zóó veel Schwein-
furtergroen krijgen, dat de plantjes zeker verbranden zouden. Het
gemakkelijkst kunnen het Schweinfurtergroen en het Loodarsenaat
gemengd worden met de bouillie bordelaise, en samen met deze om
de ï) of G dagen op de bedden bespoten worden. Van Schweinfur-
tergroen mag niet meer dan T/oo gebruikt worden, terwijl Lood-
arsenaat, dat veel minder gevaarlijk is voor de verbranding van de
bladen, in een concentratie van tot 1% gebruikt mag worden.

In het geval, dat deze stoffen droog toegepast worden, dan wor-
den ze gemengd met Hjn droog stof of tapiocameel. Droog toegepast
mag men wel een sterkere concentratie, ook van Schweinfurtergroen
gebruiken: tot l°o. Het mengsel wordt het gemakkelijkst gestrooid
op de bedden door middel van een eenvoudig blikken cylinder (ca.
15 ctm. lang en ca. 5 ctm. diametex') met eeu afiieembaar deksel,
voorzien van kleine gateu, op dezelfde wijze als Inj een peperbus.

Bij het gel)ruik van deze stoffen bedenke men ;

1. dat ze beide zeer giftig zijn, daar ze meer dan 50° ^ arsenicum

bevatten; men behoort dus Iniitengewoon vooraichtig daarmee
om te springen : en

2. dat ze alleen als rupsenverdelgers werken, wanneer ze door de rupsen

gevreten worden. Het is dus geen uitweudi'' te gel>ruiken middel.

Hfl viK>n;iclitigst jzimt iih-h ic wi-ik, wiinnfiT nn-n door «hmi Ihj-
trouwltarv einplovét? df stollen laut afwegen in kU'ine porties (van
Soliweinfurtergroen : 15 ^r. en van Loodarsenaat : lOO h l.'iO gr.)
piussend voor éi'-n volle biliit^puit I)e/.e kleine porties worden uit-
gegeven in {Kissende verpakking, li.v. in glazen of blikken luiisjes,
in kit'ine goed fluitende pakketjes van sterk papier of «lergelyken.
I>i- iiiandoer maakt dan de verpakking open, en doet de inliou<l in
de lijliitspiiit.

l)o(ir de In-handeling met Sfiiweinfurtergroen of lioodarsenaat ont-
gaat men vulkumeri het gevaar voor verspreiding van de mozaiek-
ziekte. Tegen de rupsen werken ze oj) zijn minst even goed als het
laten zoeken, zuudat het Iteslist aanbeveling vt-rdient de bedden op
deze wijze te laten behandelen, zooveel te meer, diuir de kosten van
deze behandeling goedkooper zijn dan het rupsenzoeken.

Op de uitge|dante, iets grooter geworden tab.ik is da^irentegcn in
de Vorstenlanden in de meest»' gevallen liet laten zoeken door kin-
deren meer voi>rdt'i'liL' d;in de bebamleliiiL' niet SrhwciüfurterL'nH-n
of Loodarsenaat.

I)iM»r de inlanders wurdt a;uil)ev(dfri ;iU middid tt-gt-n di' nipoen
np de zaïdbfdden «-en atkooksel viin .Üjenoe" (l)erris elli|)tita). Ii<t
ook onder ilen naam .Toeba" bekende vischvergif.

Ook door natnnrlijke vijanden worden de rnpsen vernietigd. In dit
opzicht zijn de kikvorsclien en padden bijzonder nuttig. In Del i heeft
men b.v. gevonden, dat zulke bei'sten in een paar uurs tijil niet
minder dan IS tot 60 rupsen verorberd hadden. Speciaal voor cle
zjuidbedden zullen ze een niet te gering te schatten hulp verleenen.
zoodat men wel erop moet letten, dat deze beesten niet nuttelo<»3
vernietigd worden.

Voor het vangen van de vlindeis zelf wordt «loor Jones aanbe-
volen vanglampen te gebruiken. .Ms lamp wopU een windvrije lan-
taren gebruikt, die o|) ^-^•n houten paal wordt aangebra<ht. Onderde
lamp is om de paal lu-en een zinken bak bevestigd, w.iarin water
met toevoeging van petroleum.

Op <le IMiilippinen wordt gebruik gemaakt van de vruchten van
de Zuurzak (.\nona muricata) om de vlimlers te lokken. Deze wor-
den 's avonds in het veld gelegd op borden. De vlinders, die do«»r
de zuur/ak-vruchten sterk aangelokt worden, kunnen dan vernietigd
wonlen, vtMirdat ze hun enorme iniissa'H eieren gelegd hebben.

07

MTKItATIIR.

Hainbriffge, FletcluM-, T.. S. 1.1. Ml. I'.il'i.

Hiis.xy, L. P. (1<<, .\l. ]).!'. 3. IS:{. UK)-!. \ 4. IS.".. I'.iln. \ 6. HiS. ƒ.'//■.>.

Ktlrozo, L H., I'. .\. I\ 6. liC). HHH. — T. A. 60. :i:il. I'.US.

Ilanipson, G. F., I'. II. I. 2. 2i1. — Catalof? of Lejiidopteni. 7. •l'hi. I'.XKI.

Jones. C'h. K.. 1'. A. li. 6. i-2\ l'M:\.

Miixwoll-LelVoy. II.. I.l.l'. |:>(1. l'.HMi.

Schwartz. M.. .M. I!. \. 13. KiS. /.-'/•.'.

ri.rSIA SIONATA,

lli)llaiitl><(-hc nnani vuor d»' rups: spanrtips (onechte),
.laviiansclif . ... m-lar kilan. — oclar liajrKMiL.'.

Malcischf . . . iM'l.ir briigkok.

HKSCHlll.IVINi;.

De kleur van il-- l'LUSlA-Ul'PSEN is <;roen, — ta1»aksl)ladf?roen —
zoo veel op de kleur van de (Hiderzijde van de/e bladeren pelijkend,
als maar mogelijk is. Het is een mooi voorbeeld van .mimikrv"
(besehuttin^^ikh'uren). De jongere, en kleinere rupsen zijn meerg»*«'l-
aelitiggroen, terwijl de volwas-jen rupsen witachtig-groen zijn. Hij
nailer onder/nek Idijken ze voorzien te zijn van een zijstreep aan
beide zjjden. die bij de kleinere rupsen g«'el is, en bij de groote rupsen
witachtig. met een zeer snuille zoom van donkergroen er boven. De
rag is voorzien van eenige zwakke, witte, gegolfde lijnen «'n punten.
De kop is opvallend klein. Het heele lii-haam is aan het vooR'ind»*
zeer smal, en neemt na.ir het aehtereimle steeds in dikte toe, zoodat
het een l»ijna knotsvormige gedaante krijgt, (zie plaat 42, fig. 1).

Muiten de drie voor-te paar echte pot«'n, bezit deze rup>i slechts
drie piuir zuigpoten (twee paar resp. op het Sste en op het Ode seg-
ment, en één paar heelemaal op het uiterste .segment van het lichaam).
Hierdoor zijn deze riipsen dus zeer gemakkelijk te herkennen van de
Prodenia- en lleliothis-rupsen, die voorzien zijn van ó paar 7.uig|)oten.
Daardoor wordt ook de gang van de Plusia-rup.sen anders, en gidijkt
op die van «Ie spanni|isen: afwis.selend wordt het lichaam sterk samen-
gebogen, zoodat het voor- en het achtereinde tegen elkaar raken, en
afwisselend wordt het lichaam rechtuit gestrekt. De eigenlijke span-
rups«'n hebben im-i-t il slechts 2 piuir zuigpotm, ni.t drie zo.iaK di-
I'lusia-rupsen.

De lengte van de vulwavsene rup.> is 2'» tot 2'.i iinii.

09

De POP. In tegenoverstelling raet Prodenia en Heliothis verpopt
de Pliisia-nips zidi niet in de aarde, maar vestigt haar cocon op de
onderzijde van een tal)aksl)lad. De cocon (zie plaat 42, Hg. 2) wordt
gesponnen van tijne witte zijden draden, en i.s niet bijzonder dicht of
vast; in tegendeel is de cocon zoo ijl, dat de pop zelf er door heeu
gezien kan wordi'n. Deze is in het begin groen, wordt echter later
donkerder, en tegen den tijd, dat de gedaantewisseling binnen in de
pop volliraclit is, ziet men duidelijk van buiten af de zilveren teekens
van de vleugels aan beide zijden van di' poj) (zie plaat 42, fig. 3).
De lengte is 1.") tot 18 mm.

Du VLINDER zelf is een „Uil", ongeveer van dezelfde grootte als
Heliothis, dns iets kleiner dan Prodenia. Bij de Vorstenlandsche exem-
plaren is de lengte van kop tot achtereind van de vleugels 1.") tot
20 mm. De spanwijdte van de voorvleugels is 2.j tot 28 mm ; bij
Prodenia 3.') tot 40 inra., en bij Heliothis 2-5 tot 30 mm. In de be-
schrijvingen van Plusia signata van andere landen zijn de afmeet ingen
iets grooter aangegeven (l).v. van Britisch Indië: 32 mm.).

In zittende houding (rust-houding) liggen de vleugels, zooals bij de
andere „uilen" dakvormig sameugevouwen. Boven op den nok van
dit vleugeldak zijn zeer duidelijk eenige haar-bundels te zien, waar-
van de voorste (op de tho-
rax) de grootste is (zie
plaat 42, fig. 4). De tee-
kening op de achtervleugels
is ook zeer kenteekenend.
De grondkleur is onaan-
zienlijk grijs-bruiu. Het on-
derste gedeelte van de
middenpartij is echter mooi
brons-gekleurd, en op dit
gedeelte van de voorvleu-
gels vindt men twee sterk
in het oog vallende, glin-
sterende, zilveren teekens,
waarvan het bovenste de vorm heeft van een lier, en de onderste
alleen een punt vormt (zie plaat 42, Hg. 5). De drie haarbundels,
in verl)and met deze twee zilveren teekens, maken de IMnsia ge-
makkelijk iierkenliaar.

Kitf. 2(1. ■' nenitnlia vun Plu>ia siunntn

100

De iimniH'tjes «'ii <1l' wijljes lyken z«*«'r op elkaiir. Het bt^ste onder-
sclu'idin^-itei'ken vormen «Ie vleu^cUmken (/.ie bh. 83 waurvun di-
wyfjt's er twee op elke iitliteivli'u;;el lieblien, en ile raanm-t jit» !<le<;bts
wn en verder de gciiitaliii, waarvan <!•' niaiinoiyke u|i liijj^aande tigunr
^eteekeiid /.jjii (V\\i. '2(1).

BlULOUIK.

De eieren worden afzonderlük geleed, waiirdoor het opZ(M;ki-n i-rvau
(>|i lift veld (inningelijk wordt.

De >pauriips wordt liet meest ;,'evontl»'ii in de z;uidlH:diien, wiuir
/.ij hier en daar een luinzienlijk lumdeel kan held)en in de rupsen-
vniat van ili- l>il)it. Zij is fcliter lang nift zoo algi-meen als de rnpsen
van l'rodenia en lieliotliis. De rn|»!j van 1'lusia vreet niet alleen taltak,
niiuir ook verscheidene andere planten, b.v. katjang idjoe (1'ha.seolus
radiatus), oebi tjina (Ijiomaea batatas) katjang tanah (Ararhis
livpogaea; Trotalaria-soorti-n enz.

De pop wordt gevon<h'n op de tabaksbladeren, en hier altijd aan
de onderzijde, of (tp pajongs en dergelijke voorwerpen, echter st«'e<ls
op boveniuirdsehe. Nooit wordt een Plusia in de aarde verpopt.

Df vlin<ler zelf houdt zidi als alle .iiilni" over dsig stil op een
donker, verseholen plekje. Eer-'t 's avonds vliegt ze uit, ««n kan dan
niet andere nachtvlinders samen gevangen wonlen door vanglampen.

D«' ontwikkelingsduur van de Vorstcnlandsche l'hisia is ni«'t In-kcnd.
Voor een zeer verwant soort worden van de 1'liilippinen de vidgcnde
cÜfers opgegeven: het eistadium duurde '•{ dagen,
het larvestadium . 'Jl
het popstadiuni . ■> '.• .

llE.STUI.IDlNii.

Daar de eieren ieder afzonderlijk gelegd wonlen, is een verzameling
ervan onmogelijk. Diuirentegen worden de IMusia-rnpsen zeer goiHlU'-
streden met Sihweinlurtergroen en Loodarseuiuit, jni^t omdat ze het
meest kwaa<i doen op de kweekbedden, waar deze liestrijdiiiv' L'e-
makkelijk toi'gepost kan worden.

Kil

I, ITK I! A 'IT I li.

Itiiinhiinne, KIcltlici.

r. S. I.l.

.t'.l.!. /.'//{.

Hiissy. 1,. 1'. (If.

.M. n.

1'. 9. 'J(f.'. inm

Diotz. 1'. A.,

.M. II.

1'. 9. S. I'.llll.

K.lr../,.., 1.. 1!.

1'. A.

K. 6. 'Jdi. I'.ns.

Kniiiiifisliorjii-r. .1. t'..

M. 1..

1'. 64. :!!». l!Hi:l.

Ilainpsnii. (i. !■'..

V. !!. 1

. 2. .".tw.

Miixw,>ll-I.,.|Vo\. II..

1. 1. 1,

. t.vj. /;'/'/.

T. A. 50. .".:!!. luis.

|HM)l)SII()()|"h\ IJNhKIi.

ACIIKI{nNTI.\ KAe'IIKSIS, Kaïn- m ACHKId iNTlA STVX. W.-t^w.

lloll.iii(|>chi' naam vo(»r <!»■ nij>s: |iylstaartrups.
Ja\aall^<^lu• iinuin , , . : ot-lar (ijar.iiii, oelur dji-dorn^',

oi'lar kekki-t.

HESCIIinjVIN'CJ.

Dl' twet' iii (If V()i>t«'iiluiiiii'ii vixirkiimeiiiit' soorten Dootlshoofd-
vlinders lyken wel op eikuur; toch zijn ze liü een eeuigszin- nauw-
ki'uriji onderzoek geiuakkelijk viin elkaar te onders<h«'iden.

Do Uri'SEN van beide sooiien zijn gewooidijk prachtig jrroen, met
lau^s elke zijde een reeks van 7 scliuin-staiinde diihbelstrepen. die
onderaan geel zijn, en boven blanw (zie pluiit 43). Door Hampson
wordt aangegeven, dat de larve van A. styx geen blauwe strepen
boven de geelt' heeft. Dit is niet het geval bij de Vor>ti'nlandsohe
exemplaren, waar de stre|)en bij bi'idf soorten geel-blauwe dnblM-l-
st repen zijn. Daarentegen kunnen de lanen van de twee soorten
onderscheidi'n worden aan de verschillende vormen van de, voor de
pijlstaartrupsen zoo kcnteekeneufie horens op het achterlijf: by de
larve van Acherontia lachesis is de horen in een spiraal gebogen,
terwjjl de horen bij Acherontia styx bijna recht.s is : slechts de uiterste
punt van «Ie horen is bij deze soort een beetje gebogen (zie plaat 44,
tig. 3). Verder zijn de knobbels op de horen van .\. lachesis veel
grooter dan op die van \. styx, en eindelijk i^ de horen van A.
lachesis langer (tot 13 mm. de omgebogen spiraal niet meegerekend)
dan bij A. styx, wiuir ze slechts tot 10 mm. lang wordt. De vol-
wassen rups van A. lachesis kan tot II Ctm. lang wonlen, en 1.5
Ctm. dik; die van \. styx S Ctm. met een dikte van 13 Ctm.

.Somtijds vindt men van beide soorten een bleek-bruine variëteit.
By kweekpn>even aan het IVoelstation voor Vorstenlandsche tabak

lO:^

ini't ^nicnt' cii liriiinc ni|iscii, kon geen vfiseliil l'ij ili- ml /iilkt.'
riipsL'u gekweekte vlinders gevomleii wenden.

Vi')ór het verpoppen woidt de kleur meer liruinaclitig, en de zij-
.strepeu worden undnidelijk. De verpupping gelieuit in de aarde, waar
een cocon nit aarde gesponnen wordt om de groote hrnine POP (zie
plaat 44, fig. 1).

De VLINDER dankt y.'\\n naani aan de bekende np een duodsiioord
lijkende figuur, boven op hel borstsegnient (/ie plaat 44, tig. 2). Deze
figuur is verschillend bij de twee soorten. Bij A. laehesis zijn de
ringen om de twee „oogen" lichter van kleur en breeder dan bij A.
styx. De zoom om het „doodshoofd" is Inj A. styx zeer smal, en
diep zwart met een zeer onduidelijke lichtere binnen-zoom. Bij A.
lachesis daarentegen loopt een breede en geel-bruine, licht gekleurde
liinnen-zoom langs de zwarte omlijsting.

De voorvleugels zijn bij A. lachesis voorzien van lichter gekleurde
dwarsbanden dan bij A. styx, waarbij -<leze vrij onduidelijk zijn. Op
de achtervleugels is de basis liy \. styx volkomen zuiver geel,
bij A. lachesis echter voorzien van een meer of minder duidelijke
zwarte plek.

Het achterlijf' van A. styx is zeer scherp geteekeud met een fraai
blauwe lengte-band in het midden. Op elk segment vindt men een
scherp geteekende smalle, diep zwarte dwarshand. Het verdere ge-
deelte van het achterlijf is sterk geel gekleurd. Alleen op de aller-
laatste kleine segmenten wordt het blauwe gedeelte zoo breed, dat
de geele kleur hier verdwijnt. Bij A. lachesis daarentegen neemen
de zwarte dwarsbanden en de onscherp geteekende blauw-grijze lengte-
band zooveel plaats in, dat het geel alleen te zien is op de zijden
van de eerste 3 tot 4 segmenten.

Acherontia lachesis is grooter dan de andere soort. Van den kop
tot het achtereinde van de samengevouwde vleugels meet A. lachesis
tot (55 mm. of meer, A. styx slechts ca. óö mm. De spanwijdte van
de voorvleugels is resp. ca. 11 Ctm. en ca. U» Ctm. Het lichaam zelf
van kop tot achtereind meet resp. 50 — 60 mm. en ca. 45 mm.

Bij de wijfjes is de kleur om de ,oogen" lichter dan bij de man-
netjes; zij is l)ijna grijs. Bovendien zijn de sprieten bij de mannetjes
dikker en meer kamvormig dan bij de wijfjes.

IDI

lUnl.OiilK.

hl' rnjiM-ii v.iii lil'/.»' twn- \ lintler^iMirteii vietm nn-l iilU'fii taUik,
iiiiiai' «tok vfi%i-liilletiilt' iiiuli-re ]iliint«-n, b.v. dr hlmlrrt-n vun iliulap
(h^rythriiiu sp. fii van ofbi tjinu (Ipoiiiacii liutata-x). Va-u vulwiLssm nifM
kan Vfi-scliiikkt'Iijk vt'«'I ett-n. Op plaat 4.'» is hft bovenste jjedeelt»*
van ot-n tabaksplant utj»ebfeltl, waarvan iille bladeren van onden*t
tot lx)Vfn totaal at'j^evrctt'n zijn dottr L-én enk»-!»* A«lifrontia-rn|)s.
Van onderaan is /jj iie^imnen. t'n heelt ti-n slottt- de bloeiwijze l»e-
rt'ikt, wiuir /.e nu bezi^' i^ lift huit.ste restant van wut eetbaar is,
to verorberen. De rnpx'ii komen niet verl vcxtr in de tabak>tuin«'n,
tnaar ivn enki-le van «b'Zi- rupsen kan evi-n veel kwiutd doen als een
lieelf kiiddt' l'rndenia-rupseii.

BKSTHI.IDINCJ.

Het eenige middel is het laten verz-amtdeii, hetgeen gewoonlyk
ook goed ginlaan wordt, daar de rups wegfus zijne groote afmetingen
zeer opvallend is. Ouk de uitwerpselen verraden gemakkelijk een zoo
groote rups. Ze hebben dezelfde eigenaardig»' vorm als de uitwerf»-
>elen van zoo vele anden- grootf vlindernipsen : dobbelsteenvormig,
«•n iuin alle zjjden ingesnoerd op dezelfde wijze als een met bind-
touw omwonden pakket (zie plaat 44, tig. 4).

l.lTKRATirn.

Wroio. [?.. TA. 50. :t;ti. In IK.

Hiim|>M>n. (;. ¥.. V. II. I. 1. f.T. /.V'-.'.

ENKKLK, WKl. IN DKI.l KN DJKMHKK VU()|{Kt>Ml<L\l)E

TAHAKSVMANDKX. DIK IN DK VOWSTENLANDKN TOT NU TOK

NIKT (iKVoNDKN /MN.

HOTYS MAR(ilN.\IJS. Mo..rc.
llnlIaiKlsrlie naam voor di- ni|is: liis|iini'ii|is.

Do ni|ts van «lezp kipim» vliiidfr is witaclitif; van kli'iii. lic li-ii^tc sl(Mlit> l."» iiini.
De jjflipele larve is ijl l)p|iaanl: iti lu'( iiiiddcii het dikst en lireedst, om naar lieide
uiteinden toe te versmallen. De sefrmentale insnoerinf;en zijn diep.

De rupsen leven in troepen van (> — Hl op de taliakshladen. Tefien den tijd, dat
zij zich zullen verpoppen, maken ze uit spins|>el en hunne daarmee samengesponnen
uitwerpselen een verblijf, waarin de bruine poppen gevonilen worden. Ook op de
zaadbedden komen ze voor, en kunnen daar hinderlijk worden door het samenspin-
nen van de bladeren. Deze spinsels zijn zoo kenteekenend voor de inspinrnpsen, dat
ze onmogelijk verwis.seld kunnen worden met andere tabaksvretende rupsen.

De vlinder zelf is veel kleiner dan de andere boven be.schreven tabaksvijanden.
Het lichaam is slechts ca. 8 mm. lang, en de spanwijdte van de vleugels niet meer
dan 1.5-.-20 mm. De kleur van de vleugels is geel met een rook-gekleurde buiten-
rand, en met eenige vage onderbroken dwarslijnen. En door zijne geringe grootte,
èn door zijne geele kleur is de Hotys-vlindei- gemakkelijk te herkennen van de
andere tabaksvlinders in de Vorstenlanden.

LITKHATUrU.

Bu.ssy, L. P. de. M. D. P. 4. >2l:!. IHIO.

Koningsberger, J. C, .M. L. P., 64. ;W. ItKKi.

AGROTIS sp.

IloUandscbe naam voor de rups: .Vardrups (de echte aardrups).
Amerikaan.sche .. ,, ,. ,, : Cutworm.

De larve van .Vgrotis wordt tot 't.') Ctm. lang. Zij is egaal vuilgrauw gekleurd en
ijl behaard. Zij gelijkt bij een oppervlakkige beschouwing op de larven van Prodenia,
■naar de voor deze eigenaardige donkere, zwarte plekken op het vierde en op het
elfde segment, zijn niet te vinden op de .\grotis-larven. Ze zijn echte aardrupsen,
die over dag in den grond vtMblijf houiltMi. om 's iiaclits voor den dag te komen en
tabak te vreten.

Zij verpoppen zich in den grond.

De vlinder is iets grooter dan Plusia. De spanwijdte van de voorvleugels is 19 — 59
mm. De kleur is donker, en de teekening zeer weinig in het oog vallend.

MTKIiATllK.

Hainbrigge, Fletcher, T., U. P. 'tS. /.'//;.

Bus.sy, L. P. de. M. D. P. 9. I8i. I'.lld.

Iloward. L. P., 1'. S. F. 120. -1-2. I'KK).

Maxwell-I.efroy, II.. 1.1.1'. 1!>I. l'.Hki

DIKIMIK-ZIKKTK.

()(.i/..i.ik .1.- DIKlil IKMor. «l.\()|{IMt»S(HKMA IIKI.HU'A, |,,,w.

(«luur viTu'i^-iiiu' vriK'L'tT Wfl iM-sclireVL'n onder ilt-n naiiin :
Litii solaiiella).

Iiilandüclif tuiaiii van <!<■ /.ickte :

MiddfDJavu: Otiu» iiictfii;,'.

Deli : Sakit procl.

njt'Miber : (Joendoeii^.
('liiiRT^clie naam van df ziekte: Tua-tuh.

ZIEKTEVICKSCHIJNSKLEN.

Hel best l)ekend is de diklmik/ickte, wainu-er ze optretnlt l»y heel
joiip? planten, óf in de kweeklK-dden, üf in de pas uitgephinte tabak.
Znlkf planten zijn zeer gemakkelijk tt' herkennen aan de gevormde
gal. Aan de jongt' ^tt-ngfl ontstaat een bnikarhtig*' opzwelling; van-
daar de naam: IMkbnik (zie plaat 10). Snijdt men znlk een gal over
langs door, dan vindt men, dat ze hol i.s. en binnen een systeem
van onrrgelmatige ganp'n vormt (zit- |)laat 47. fig. 1), wiuirin heel
vei'1 nit\verp»t'I«'n van df rnpsen gevonden worden. 1 ►e zijwanden van
deze holen zijn liit-r en daar nii-t glad. maar vormen eigenaardige
als ziJde glanzt'ndf. witachtige of meelathtige woekeringen. Dit is
t-en .callusvorming" van d«' celb'n der tabaksplant, «-en soort wond-
he»'ling, w.uirmt'f de plant tr.nht de «loor het knagen van de .dik-
bnikworm" ontstane wonden te dekken. Is de gal uog jong. dan
vindt men binnen in de gal een levendige kleine rups: de .dikbuik-
worm". Later verpojd deze zich. nadat zij eerst een uit voergang niuir
buiten toe gevreti-n heeft, <iie van de buitenwereld alleen gesdieiden
is door een klein dun venstertje (zie plaat 46 1 van de op|)erhuid van
de tabaksplant. In dit uitgangskanaal ligt de pop, ingesponnen in
een dun zijden coconnetje (zie plaat 47. fig. 1).

107

Wanneer nicii l)il)it genoeg lieet't, is liet niet. aan te raden, zulke
door tle dikliuiivworni aangetaste plantjes te gelirniken voor het uit-
planten oi» het veld. Een dikhiiikphintje kan echter weer herstellen,
als /.e maar door één enkele rups aangetast is, en wanneer deze uiet
het hart zelt (de poepoes) van het plantje aangevretcMi heeft. Kven-
tneel kan men zulk een plant opereeren. Volkomen normaal wordt
(Ie plant echter nooit; steeds hlijft ze iets achterlijk. Is de jonge
plant hiiisvester voor iiieenlerc rupsen, wat dikwijls voorkomt, dan
kan de plant een eigenaardig koolvormige aanzien krijgen; hrt hart
verschrooit, en de plant blijft een klein miserabel ding.

Minder o[)vailend is de ziekte i)ij oudere planten. Zeli's in heid oude,
houterige stammen vindt men de dikbuikwormen. In zulke stammen
worden echter geen ronde bolvormige „buikgal"' gevornul. Op zijn
hoogst ziet men van l)niten eenige knobbels op den stam van de
tabaksplant. Dat zulk een plant ziek is, wordt daaraan opgemerkt,
dat één of meerdere bladen gaan hangen, üe ziekte kan, zonder een
nader onderzoek, verwisseld worden met de slijmziekte, of — wan-
neer de tabakssteugel niet alleen door enkele, maar door vele dik-
buikrupsen doorkruisd wordt, — ook met lanas, daar in dit geval
alle bladereu van de plant kunnen verleppen, wat inderdaad het
aanzien aan de plant geeft van lanasziek te zijn. Bij het doorsnijden
van den stam komt de ware natuur van de ziekte echter dadelijk
voor den dag, daar men in den stam de rijkelijk met uitwerpselen
gevulde gangen van de rupsen vindt, onregelmatig verspreid in den
stam, en hier en daar vindt men ook een rups of een pop in de gangen.
Wanneer zulk een volwassen tabaksplant door vele rupsen is aange-
tast, kan ze geheel misvormd worden door de vele knobbels op den
stam, waarop men van buiten af hier en daar de kleine venstertjes
vinden kan, waardoor de vlinders naar l)uiten gekropen zijn.

BESCHRIJVING VAN DE DIKIJUIKVLINDEH.

De EIEREN zijn ellipsvormig, ca. 1 '2 mm. lang, bij een breedte
van 0.25—0.30 mm. De kleur is in het begin vuilwit; later wordt
zij geelachtig. De eieren zijn netvormig geteekend aan hun opper-
vlakte (zie Hg. 21).

De RUPS (.javaansche naam: oelar metengan) is bij het naar buiten
kruipen uit het ei zóó klein, dat ze voor het bloote oog bijna niet
te zien is. Later, als zij binnen in de tabaksplant al een poosje ge-

KIS

kiiaupl lu-flt, liricikt /ij n-ii li'Ujfto van S iiiiii., <»f /.«-Ifis 'wU luecT,
in uit^estn-kten tiH'.Htun<l. Dt- kop Ih vuil^ryH of litlitWniin tot zwitrt-
l>iuin, met t-en ilrifhiM'k-tcck«'iiin^ in het tni«l<len, wiuirviio de punt
naar achteren fjaut. Het eerste lirhaains-se^'nient (van 13) is op «leii
niu.' viiil-liruiii. Alli- ainlere se^jnienteii zijn hieek met een wit-p-ele

tint (zie pliuit 47. fi^'. -). Op het
8_9.i- ,.„ ,,p het i:{''- segment zit-
ten .'» piuir zni^'polrn. «lie voor/it-n
zijn van iets meer dan 10 haken van
horen (zie fig. 22). Üe geheeh- ni]»
is spaarzaam bedekt met korte haren.
(Het door Peters en «loor .^raner
' — ' — ' — ^ — ^ J.. I — ' — 1 — I — I aanjfe^'even donkere lioekseliihi op elk
y-r ■" j«g eicraiKbui «ia de .likbuikitiot. seguuMit Werd niet gevcmih-n op lU-
Tertcrooi /,. lurveH vaii de ludisclie dikliuikniotteu).

De jon^'e POP is licht-bniin van kh'ur: hiter wordt ze donkerder»
in het bijzonder de vh'ii;,'els izie phiat 17, lij,'. 3j. De lengte is 6-
7 mm. Haren ontbreken; alleen aan het achtereind zitten enkele
mikroskopiscii kleine hakvorinige boi-steltjes (zie (i^ 23).

ULLiilLU

rif(. 12 Zuifpolea Tan de dikbuik Urtr. Vrrgroot <*•ƒ,

De VLIXDKK zelf is een kleine mot, en als de meeste van deze
voor den leek zeer lastig te onderscheiden van andere mot-soorten
De mot is ra. 7 mm. lang van kop tot achtereinde van de vleugels.
De spanwijdte is 12 l-'i mm Gewoonlijk zijn de mannetjes wel iets
kleiner dan de wijfjes.

De tasters van de kop zyn lang, en iets naar boven gebogen (zie

109

fig. 24), echter niet zoo veel als hij ile tahaksmot, waar ze heele-
maal boven het hoofd omgebogen zijn.

De kleur van ih' voorvleugels is oker-bruin, bijna zonder teekening.
Slechts vindt men enkek-, weinig te voorschijn tredende, iets don-
kere plekken langs den rand en ook enkele zulke plekken binnen
op de vleugels. Achter zijn deze voorzien van een mooie bundel van

I I I

l'ig. 21. Kop van een dikbiiikinot. Vergroot 3°/,.

Kig. 25 Y (ten''»''* **° Gnoriino-
tcheina beliu{>».

franjes (zie plaat -17, fig. 4). Er komen lichte en ook iets donker
gekleurde exemplai'en voor, zonder dat dit in verband staat met een
verschil in sexe. De achtervleugels zijn zilvergrijs, zonder teekeuing,
en voorzien van franjes aan de gebeele rand.

De mannelijke genitalia van de diklmikmot hebben de op tig. 25
afgebeelde uiterlijk.

BIOLOGIE.

De vlinder legt hare eieren in den nacht tegen 2 uur op de opper-
vlakte van de tabaksplant. Hoeveel eieren één vlinder in het geheel
leggen kan, is niet aangegeven in de literatuur. Ééns heeft Keuchenius
van een wijfje, dat reeds eenige dagen ontpopt was (en dus waar-
schijnlijk al ettelijke eieren gelegd had) 5() eieren verkregen. Waar-
scliijnlijk kan een wijfje dus veel meer dan 56 eieren leggen, zoodat
zeer vele plantjes door één vlinder besmet kunnen worden.

Wordt liet ei gelegd tip een jong blad, dan vreet de kleine rups

IIO

van het blad weefsel onder de opperhuid, en treedt dus op nis een
.mineer-rups", wiuirdoor kleine duorschünende plekken op het blad
uutstuuii. Zoo spoedig mogelijk tnu-lit het rupsje zich binnen te wer-
ken in ile hooldnerr, waarin men — bjj het houden te^'en het licht —
een door uitwerpselen donker gekleurde streep kan zien. Ui) vol-
was.sen planten kan de heele ontwikkeling zelfs plmits helilwn in de
middennerf van een groot blad. (ïewoonlyk echter — en by kleine
planten altijfl vreet de rups zich van het blad in den stengfl in,
en vormt hier bij jonge planten cle .dikbuik", iiy oude planten de
knobbels op den stam. De aangetaste bladen hangen slap neer, het-
geen aanleiding kan geven tot verwis>eling met sljjmziekte of lanas
(zie blz. 107) nikwijis groeit zulk een blad lusymetrisch uit, waardoor
de bhulschijf sterk geplooid wordt.

De geheele ontwikkeling van ei tot vlinder duurt iet.s langer dan
een maand (Keuehenius geeft 37 dagen luin, en Kdrozo 32), zoodat
de dikliuikniot rijki-lijk gelegenheid kan vinden voor het ontwikkelen
van meerdt-re generaties in éi'-n tabaksrampague in r>fnkfii, waar
deze vry lang duurt.

De vlinders zijn i)esli>te nachtvlinders. Hierop Inrust de in Deli
gehruikelyke bestrijding door lieilekking van «Ie kweekbcnlden 's nachts
met klamboegoed.

Voor Britsch Indië geeft Lefroy — Maxwell als voedsterplanten voor
finoriinoscluMna op: tobacco and other solanaceous plants (de tabaks-
plant behoort tot de familie: Solanaceae). In Nederlandsch Imlië is
er ondanks veel zoeken door de zoölogen van de tabaksproefstations
geen andere voedsterplant gevonden voor Gnoriraoschema dan tabak,
noch in Deli, no(di in Djember of in de Vorstenlanden. I>aar het
ook gebleken is, dat de dikl>uikvlinder noch als ei, noch als jjop of
in welk andere stadium van hare ontwikkeling een rust |H'riode door-
leven kan, blijft er geen andere verklaring van haar voortgezet be-
staan in de taljakslooze droge moesson over, dan dat zy het heele
jiuir door, voldoende — zelfs is het heel weinig — tabaksplanti-n
vinden kan om zich /.ói'i veel te vermeerderen, dat Iia.ir \.M.ri))e-
staan in di'ze streken daardoor verzekenl wordt.

VOiiIJKOMKN.

De dikliuikziekte U eigenlijk itti \ i ij zeldzame ziekte in de Vor-
stenlanden. In elk geval is de schade, die door haar verricht wordt.

111

gewooulijk rainifiii. in vergelijking met üeli en Djeniber. De redenen
hiervoor zijn te zoeken in het feit, dat de tabakscultuur iu de Vor-
stenlaiiden tot eon tamelijk kleine periode van het jaar beperkt is.
Van Januari tot Augustus is het lastig — zelfs voor een dikbuikmot —
een tabaksplant te vinden in de Vorstenlanden. Bij de europeesche
tabakskultuur vindt men op zijn hoogst hier en daar een kleine vóór-
aauplaut voor zaadwinniiig; inlandsche tabak is er weinig en voor
„wilde tabaksplanten", die men b.v. overal kan vinden in Üeli liuiten
de eigenlijke tabakseampagne, geeft de intensieve Vorstenlandsche
rijstbouw, in de tabaksvrije periode van het jaar, geen vierkanten
meter grond af.

Daarbij komt nog. dat de tij<l voor het uitzaaien en voor het uit-
planten sterk geconcentreerd- wordt, zoodat de dikbuikvlinders, die
zich in de het eerst uitgezaaide bibit ontwikkeld hebben, toch geen
nieuwe zaadbedden zullen vinden om te besmetten. Alleen in de
proeftuinen van het Proefstation, waar noodzakelijkwijze steeds tabak
aanwezig is, lieeft men soms last van dikbuik.

BESTRIJDING.

Besproeiing met Schweiufurtergroen of Loodarsenaat geeft niets,
aangezien de rupsen vreten binnen in de tabaksplant, en deze ver-
giften alleen werken als maagvergift, dus alleen wanneer ze door
de rupsen gevreten worden.

Daarentegen heeft men in Deli zeer goede resultaten bereikt door
het liedekken van de zaad bedden met klamboe. Over dag staan de
l)edden open, maar 's avonds worden de klamboe's vlak boven de
plantjes gelegd met de randen op den grond, zoodat do bibit vol-
komen van de buitenwereld afgesloten is, en zoodat de naar tabaks-
plantjes zoekende kleine dikbuikmotjes niet naar binnen kunnen komen.

In de Vorstenlanden zal het over het algemeen niet noodig zijn
om zulke bedden-bedekking te gebruiken, daar men hier veel ge-
makkelijker bij de bestrijding van deze ziekte proHjt kan trekken
van het feit, dat liet niet gelukt is een andere voedsterplant voor
de dikl)uikvlinder te vinden dan de tabaksplant. Wanneer men ervoor
zorgt, dat de vlinder, maandenlang achter elkaar, tusschen de twee
o\) elkaar volgende tabakseara pagnes in, geen tabaksplanten vinden
kan om daarop eieren te leggen, dan zal de voorraad van dikimik-
vliuders, die bij het begin van de tabakscampagne klaar is nni zieli

112

o|» ilt' tubiiksbibit te wt-rpfn (om liiuir eierf n op t€ lef(j?en), zoo klein
zijii, tint .Ie schade onbeduidentl Idjjil. Kn tydeos de campivgiie zelf
!iu»et men op hetzelfde bediu'ht zijn: ^een overbodige broe«lpliiat-seii
vo«)r de motten. De V(»rstenlrtnils(ln' be««tnjiling van tle dikbuikziekte
moet daarom op het volgende neerkomen:

1. rjeen .wilde tabaksplanten" op de galangans, in de Icege liang-
l(H)dsen, achter de gebouwen enz. buiten de campagne lateo Htaiin.

2. Heen liibit op reeds ^'ctrokken bedden onnoodii; lang laten staan, om
diuirdoor geschikte liroed plaatsen voor de diklmikmot te vermijden.

3. Elke ilikbuikplant onmiddelyk vt-rwijderen m verbranden. Zulke
planten mogen niet eenvoudig weggcgrooid worden, maar moeten
inilerdaad verbrand worden, «liuir hel gebleken is. dat de rupsen
zich zeer wel ontwikkelen kunnen in de uitgetrokken plantjes.

4. (Jroote attentie toonen bij eventueele v<'Kinuinplantingen voor zaïid-
winning. (Jeen enkele dikbuikplant mag hierbij over het hoold
gezien worden.

Worden deze voor/.orgsma;itregelen in acht genomen, dan kan ih-
taluiksaanplant in de Vorstenlanden niet door dikbuik beschadigd wor-
dfii. en het is niet noodig andere bestrijdingsmiddelen toe te passen.

Het kan nog vermehl worden, dat het mogelijk i> door een han-
dige operatie een door een dikl»uik-rups luingetaste tabaksplant te
genezen. In de praktijk echter is dit zonder beteekenis, diuir het
resultiuit niet overeenkomt met cle genomen moeite.

In de natuur wordt de dikbuikmot be-«treden door een sluipwespjf.
dat door de Hussy gevonden is in Deli. Op Java i< /•■ no._' iii<-t g<'-
vonden, en he<'ft in elk geval weinig beteekeni>.

l.lTKIiATl r l;

Itainl.riiwe. Kl.'l. I..t. T.. S. 1. 1. WM. l'Jli. - I,. S. UT. /f*»». .< :«». PHH.

U.issv. I.. W .1.'. M. il. I'. 1. Vil. Kin. \ 2. '.«>. /!«1V X 3. :r7. X- I7i.
UKKi. Si 4. U. I'.no. .V.6. 7:i. \ !t'.'.i. ƒ•»ƒ:'. ."v 8. '.M 7. /;»/}.

I)i..in. K.. M. I>. FV 4. V\ l'.>U>.

|»«Ml«>rs VHM l.ppiiwiMi. K.N. 8. 'J^'. l'<ll.

FMn.ï... I.. II.. I'. A.K. 6. 'Jol. t'.>lS.

Joiiwn. Ilj.. M. I'. T. 35. :i. /!»/.V

llnwiinl, I.. I'.. r.S. K. 120. ƒ'«*'.

K.MI. l.oniiiH. I'. K. M. 11 I' 14 IS. /!»/.-.. .\ 19. s. /■»/.•..

KoniriK^lH-rpM. J < M I. I'. 64. M. /.•*i«.

Maïwrll l.i-lrov. II . I. I. I' 1."-.. /f«»;. I. I. I.. . VU. /•«»■'.

Movrirk, K. I .s 29 iV.. /!»(}.

Sl'.wttrlï. M.. M. II. .\. 13. II.V /f»/:'.

S.nni.-r. IV. II. I'. 3. 'JMi. /!»/.».

DE TABAKSMOT.

SETOMORPHA MARGALAESTRIATA, Kencli.

Diit een kleine mot de gehaalde tabak kan aanvreten, is al lier-
haaldelijk geconstateerd in Deli, voor de eerste keer in 1908, en
later bijna elk jaar. In Besoeki schijnt deze plaag al jaren lang voor-
gekomen te zijn. Totdat dit insekt door Keucheniiis nader onderzocht
en besihreven werd, heeft men daar echter steeds de larven van de
tabaksniot verwisseld met Lasioderma. Al de in tabak knagende lar-
ven werden eenvondig „worm" genoemd. In de Vorsteulauden is een
tabaksnaot wel eens door het Proefstation gevonden iu minder goed
bewaard tabakszaad; daarentegen is ze nooit opgemerkt in tabak
vóór de allerlaatste jaren. Onder normale omstandigheden zal ze, even
min als Lasioderma, een ernstige plaag kunnen worden. Dit kan
alleen het geval worden, wanneer de oogst van een of meerdere jaren
uit een of ander reden niet afgeschept zal kunntm worden.

BESCHRIJVING.

Het EI is zeer klein, slechts ca. "2 mm. lang, en '4 mm. breed.
De kleur is witaclitig. Wegens de minimale grootte is het, zooals
ook bij de Lasioderma bijna onmogelijk de eieren te vinden op de
tabak in de goedangs van de ondernemingen. Men kan bijna gerust
ervan uitgaan, dat insekten-eieren, die door employees op de tabak
gevonden worden, van andere, als regel volkomen onschuldige insckten
afkomstig zijn. Zulke op de tabak gevonden eieren zijn veel grooter
dan die van Lasiii(k'nna of tabaksinot. (Jewooulijk zijn ze leege eier-
schaaltjes van vlindcreieren, die gelegd zijn op de bladeren, vóórdat
deze geoogst werden. Ze liggen in hoopen bij elkaai'. en lijken veel
op een honingraat. De iüeren van de tabaksmot daarentegen liggen
nooit in zulk een regelmatige koek; gewoonlijk afzonderlijk, nu en
dan ook meerdere eieren bij elkaar; miuir dan steeds in onregelmatige

8

It

sl.gmata

buikpoo<

t « ■ I I I r I I I I
00 05 iO"

kli)in|ii*'s. Hl) tiltijd /ijii /f 7.i)() klein, <l.it li<-t pnikliscli ^egproken
itninogeiyk is ze t€ vinden op de tiibiik in cU* ^'oedangK.

De LAUVKN (/ie pl.uit 4S) kunnen em grootte van tot 17 mm.
Iiereiken. (ïewooniyk ziJn ze eeliter veel kleiner: van 10 tot 13 mm.
Ze ziJn witaehtig met een doorschemerende «lonkerdere darm. |)eknp
is bruin, en op liet eerste segment achter de kop zitt'-n vi.r liinim-
schildjes. Het heele lichaam is voor-
zien van weinige, echter <liiiilelijke,
vriJ lange haren (/.ie lig LM)). Hy
aanraking maken ze zeer levendige
bewegingen, liyna als een visch,
die uit het water getrokken is;
zelfs zoo sterk spartelen ze, dat
het niet heel gemakkelijk is ze te
jiakken, en dat het wel gebeuren
kan, dat ze tusschcn de tal)ak8-
bladeren wegvluchten. De zuigpoten
zijn van dezelfde witachtige kleur
als het lichaam en voorzien van tif. tn. De mbie lijda «u »■ upca ict*iieJea

I ■ I I I . huid «in era tibtktiaal Ur«e. Vtriiool "/,

Itrunu! haken, waarvan de vorm te "

zien is op fig. 'J7.

De larven vornn'U dikwijls lange, wormachtige buizen van hun
eigene uitwerpselen: wanneer /.«• in tabak<zaa<l leven, dan vormen
^^„ zij zulke biiizt'n van ziiad-

korrels, die vry st«'vig
samengesponnen worden.
Deze buizen kunnen een
iumzienlijke lengte be-
reiken, van eenige centi-
meters en Ijjken heel veel
op lange, bruine wormen
(zie plaat 49, fig 1).

De POP is licht-bruin
(/.ie plaat 49, fig. 3).
Kigenaanlig van de pop
zijn de rijen van stekels
op de rugzijde van het achterlyf, en een zeer karakteristieke ring
van 8 dorens, wiuirvan eenige van een beduidende grootte, op het
laatste .segment (zie tig. 28). Deze eigenaardige vorm van het ach-

ly«t

i Jr

■lillllU.

Kik 27. Raikpo t It* tf UrT< «ta il« lab^k'in t
V»f».oul '1*1,

115

tereind van de pop is f^emakkelijk te herkennen met een gewoon loupe.

De pop is omgeven door een sterke, gladsehalige cocon, van een
witachtige of geele kleur (zie plaat 49, tig. 2). De vorm van deze
cocon is regelmatig cylindrisch. De cocons worden dikwijls gevonden,
meerdere l)ij elkaar, tnsschen de tabak in. Om de cocons heen zitten
allerlei uitwerpselen, zaadkorrels, tal)aksafval enz., waardoor de witle
cocon zelf' dikwijls liijna heelemaal om-
geven wordt (zie plaat 49, fig. 3).

De VLINDER is een kleine mot. liet
wijlje is G — 9 mm. lang, en het mannetje
slechts 4". — 6 mm. Als ze pas uit de
pop gekropen zijn, is de klenr van de
voorvleugels mooi donker-bruin met
zwarte puntjes bezaaid (zie plaat 49,
tig. 6 en 7). Het achterste gedeelte van
de voorvleugels is naar Iioven gebogen,
700 iets als de staart van een kip (zie
plaat 49, Hg. 5). De achtervleugels zijn
zilvergrijs, met een zeer elegante kant
van franje. Gewoonlijk verliest de mot door het fladderen zeer spoedig
haar mooie kleerenpracht, en krijgt dan dezelfde eentonige, geel-
achtige kleur als ieder andere verfomfaaide mot. Bij dit verlies van

Fig. 28. Achtereind vsn een tnbnksmot-pop.

Kig. 29. Voor- en AchterTleugel van een wijfje van Je tabaksmot. Vergroot ■<>/,.

de beschubbing komt het, voor de vaststelling der soort zoo belang-
rijke, aderen-net voor den dag (zie fig. 29).

Ter onderscheiding van andere motsoorten wordt op Fig. Iltt de
mannelijke genitalia weer gegeven.

116

Over dug zit ile mot «til en rustig in hoeken, on<ler de niulf n van
de tiibuk^matten, of op andere dergelijke schuilplnatsen. Worden ze
echter opgeschrikt l».v. do<}r het kloppen op de tubukhbulen, dan zijn
ze /«-er levendig, »'n ze hiui.«<ten zich weg niuir andere schuilphiutscn.
Ilierhy is het zeer opvullend, dat ze niet alleen wegvliegen, iHiiar
het ook tip een loopen zetten ; dit laatste doen ze zeer vlug en handig,
zoodat ze zich hyzonder spoeilig in reten en gaten verstoppen kun-
nen. Het geniakkelijk'te zijn ze te vanyen docir een kleine reagwr-
buis of ander klein glas over de stilzitten-li' m<«t •/<><, kalm niogelyk
heen te zetten.

8 —

HIOLUÜIK.

Kik wijfje legt vrij veel eieren: Keuchenius heeft tot li'.\ eieren
uit een mot geteld. De eieren kleven
veel sterker aan de tabaksbladen dan
de eieren van Lasioderma, zoodat ze
niet zoo gemakkelijk afgeschud kunnen
worden. Na een week komen <le kleine
rupsen uit, en groeien in den U)Op van
3 tot 5 weken tot hun volle grootte
nit. in welken tijd ze dus hun vernie-
tigend werk verrichten. Als pop liggen
ze ca. 2 weken, zoodat de heele ont-
wikkeling van ei tot mot een kleiui-
twee niiuinden dmirt.

I)e larven en de popi>on van de tabaks-
mot vindt men niet alleen in de tabak,
maar ook in alle mogelijke andere stoffen,
b.v. in oude helmhoeden, in vochtige ka<ljaiigmatt«'n (waarom ten
zeerste gewiuirschuwd moet wonlen tegen bet gdiruik van zulke matten
in de goedangs), in papier waarom het dicht plakken van desinf<'klie-
kaniers of bewiuirkamers voor tabak niet papier een geviur voor
tabaksmot opleveren kan, als dit niet regelmatig geinspekte«'rd wordt),
in goeniezakken (waarom deze beslist niet in de tabakxgoedangs op-
bewaard mogen worden i, in boengkil (wat een bijzonder geliefk«X)sd
voedsel voor de tabaksmot biedt), in stof en afval onder planken-
vloeren of onder bamlxte's. in oude wtdlen dekens, in kleeren. enz.
enz. Men ziet, dat de mot-larven lang niet xoo kieskeurig ziJn aU

Kig. 80. z iKsitalia itn Sctomorph*
mkrg»l«c»lM>la. Vergroot **/,.

117

<le laivüii van LasiodiM-ina. Weliswaar zijn deze ook lang niet over-
dreven kieskeurig, en nemen ook genoegen met heel veel andere
lekkernijen dan tabak, maar ze kunnen toch lang niet zó<) veel ver-
sehillende stollen als voedsel geltruiken als' de niotlarven. Daarom
ziJQ deze ook veel lastiger te controleeren en te vinden.

VEltSCHIJNSELEX IN' l»K TAIUK.

Ual de volwassen mot van de tahak vreet, is uitgesloten. De
mondwerktuigen zijn lieelemaal niet daarop ingericht. Alleen de larve
(de „worm") is in staat dit te doen, wat ze dan ook zeer grondig
doet. Wordt een bos tabak met eenige motten te samen bewaard in
een stopflesch, dan kan men er vrij zeker van zijn, dat er van de
tabak na eenige maandens tijd niets anders over is dau de groote
hoofdnerveu en een zwart poeder, in hoot'zaak bestaande uit de uit-
werpselen van de motlarven. Al het andere is opgevreten.

In de tabaksbaleu vormen de larven heele gangen, (zie plaat 4S)
maar geen, voor Lasioderraa-vraat, zoo karakteristieke kleine, cirkel-
ronde gaten. In de gangen zijn volop uitwerpselen te vinden. Deze
zijn gemakkelijk te onderscheiden van de van Lasioderma (zie plaat
29, tig. 2). /e /.ijn veel grooter, van een tamelijk regelmatig cylin-
drische vorm, met een oppervlakte, gelijkend op die van een stuk klei,
Itestaande uit vele kleinere stukjes, die in elkaar geboetseerd zijn.
De beide einden ziju afgerond, zonder het bij Lasioderma-uitwerpselen
voorkomende puntige aanhangsel.

In de gangen vindt men dikwijls spinsel, afkomstig van desamen-
gesponnen larve-buizen (zie blz 11-1). Deze spinsels moeten echter niet
verwisseld worden met schimmel, die niet zelden gevonden wordt in
vochtig bewaarde tabak, en bijzonder weelderig groeit in de met uit-
werpselen gevulde gangen van de tabaksmot on ook van Lasioderma

BESTRIJDING.

De bestrijding van de taltaksumt komt volkomen overeen met die
van Lasioderma:

1. streng schoonhouden van de goedangs, waarin tabak i> opgestapeld,
en van hun omgeving. Men lette bijzonder op de blz. IIG ge-
noemde storten.

2. regelmatig en nauwkeurige inspectie van de opgestapelde taliak

118

'.\. koiitruli' Viin ile riiiinten. wuarin tuliuk opj^estapeld is, dcxir op-
stfUt*ii vuil viin^'hiiii|>en, t-n iti <iiibit'u»e gevullm (i|i/x'ncltMi vun <le
^i*vung«M) in«)tt«'ii lum lift IVoefstutiuii vonr viuststelling van hun
iili'tititt'it.

•I. tjjtlig iiigrüpfii «litur dwinfcktie van «li- taltak mi-t /wuvelkuoUtof.

lITh HATI r 11

Bus«>, t.. I'. .1.-. M. |t. I'. 3. W.. /.•«'■'. \ 4. :>1. rnn \ 9. I-I', ƒ?'/'<

Honing. J. A . Ml». I'. 10. '>'X Sc \1'2 I'.HI.

JeiiM-n, llj.. M 1' T. 30. /•'/7.

Keiiihi-niiis, I'. I .. .M 11. 1'. 19. IX. I'.U:>. \ 26. Jl. /.''/7.

ANDKRK TABAKSMOTTEN.

Nift alleen di' Setoniorplia margalaestiiata vindt men in tabak.
Ook andere soorten komen daarin voor, die echter nog niet lieschrcven
zijn, en nog geen naam gekregen hebben. In tabakszaad is bij het
Proefstation dikwijls gevonden, niet alleen de Setomorpha marg. str.,
maar ook een andere, zeer mooie soort, die iets kleiner is dan de
Setomorpha marg.str. en die een meer geprononceerde en mooie
teekening op de voorvleugels heeft.

Ook is onlangs van een Vorstenlandsche tabaksonderneming droog,
maar nog niet gefermenteerd blad ontvangen, waarin een heel andere
soort motlarve weelderig vrat. De larve was grooter en veel bruiner
van kleur dan de gewone tabaksmot- larve. Bij aanraking liet hij zich
vallen door middel van een lang gesponnen draad.

Het schijnt echter, dat deze andere mot-soorten uitzonderingen zijn,
en dat de Setomorpha margalaestriata de eenige belangrijke tabaks-
mot in de Vorstenlanden is.

ni

'r.\i;.\i\SMii-:i{KN.

I. I»K 1UU)1>K TAI5AKSMIKK
Sok'iiopsis ^etniiuitii.

.Iiivii;iii<ilii' ii;iiim; -emnet ;,'»'ni.
Malaviscli . : seraoet api.
Kngelscli , : lire ant.

HKSC1I1{|.I\ IN<;.

Zoouls lifkfii.l l)t'>ta.it vfii iiiit'ivii-kuluiiif uit vn-iithillemlf V(ir-
('II. Hij <1l' rooile tahaksinii-r uit niet iiiiiider dan 5 : kleine en groote
werkei^s, .suldaten eu de twee geslaclits vormen (mannetjes en wijfjes
of koningiimetjes). Op de ziuidbedden vindt men nitsinitend de wer-
kers. Vulgt men deze langs hun gangen totdat zij duor een kleiu
gat in de narde verdwijnen, en peutert men met een stokje in dit
g.it, dan komen de soldaten met hun onnatuurlijk groote koppen
en mathtiu'e kaken te voorschyn. Zij kuiuien aardig hijten. Ijy het
uitgraven van het geheele nest vindt meu dan ook de gevleugelde
mannetjes en wijljes. Hovenilit-n vindt men in de kleine holen in de
juirde witte larven en jiopjien. Deze worden gewoonlijk voor eieren
aangezien, hetgeen erhter verkeerd is. De eieren zelf zljn zoo klein,
dat ze gewoonlijk niet gevonden worden.

De kleur van deze tabaksniier is een mooi, kraehtig roodbruin.
Het achterlijf toont soms een donkere, grijze tint, vooral by de man-
netjes De kop is dieper roodbruin dan het i>viri.'.' li.ba.im w.it by
de grootkoppige soldaten het meest opvalt.

Met zekerheid <le ééne mierensoort te ondiT.-i lieulrn v.m de vele
andere, is niet gemakkelijk, liet volgende mogen dienen tot hulp
bjj de determinatie van Solenopsis geminata: het aohterlyfssteellje
is 2-ledig (zie fig. 31), en de sprieten zün 10-ledig (het lange basale
gedeelte, de z.g. schaeht, medegeteld). De twee laatste geledingeu

121

van ik' sprieti'ii ziju vergrout en vornu'ii ck' eindknots. Er i?j op Java
(vulgt'iis Uoepko) gt'eu t\vfe<k' iniiT die l)ij een 2-ledig acliterlijfs-
steel 1 O-ledige sprieten heeft. Dit kenmerk geldt toch alleen voor
de ongeslachtelijke vormen (werkers en soldaten), hij de mannetjes
en wijfjes zijn de sprieten anders gebonwd.

BlüLUUIK.

Deze mieren-soort l)0Hvvt geen eigenlijk nest. Zij woont in de aarde,
waar zij vele door elkaar loopende gangen maakt. Hier en daar wor-
den de gangen uitgebreid tot grootere of kleinere holen, waarin de
eieren, de larven en de poppen gevonden
worden. Zulke mieren-kolonies vindt men
vooral in de galangans; en de koelies ont-
loopen hem met groote voorzichtigheid,
daar de soldaten hij den eersten slag met
den patjoel in zulk een kolonie, dadelijk
te voorschijn komen, en als razende amok-
makers de menschen aanvallen, bijtend
waar zij kunnen, in de beeneu, in de han-
den, in liet gezicht, kortom overal. En de
beet heelt leelijke gevolgen : het jeuken
kan soms wel een week duren, en de huid
kan licht geinflammeerd worden

Voor de tabakskultuur kan de Sulenopsis
zeer lastig zijn, daar zij met groote voorliefde het tabakszaad weg-
sleept van de bedden. Volgt men een van de smalle, platgetrapte
mierenwegen over een zaadljed, dan zal men talrijke werkmieren
zien loopen, ieder met een tabakskorrel tusschen de kaken. Dicht
bij een van de bamboestijlen of op het gangetje vlak naast het zaad-
bed, verdwijnen zij iu den grond door een klein gat. Bij uitgraving
kan men dan kleine hoopjes tabakszaad terug vinden in de holtetjes,
door de mieren bewoond. Wat ze eigenlijk met het zaad doen, is
niet recht duidelijk. Ze laten het liL'gen, zonder ervan te vreten,
totdat het ontkiemt, zoodat men eenige dagen later heel bosjes van
geëtioleerde tabakskiemplantjes onder den grond kan vinden. Ook
deze kiemplantjes schijnen ze niet aan te vreten — ten minste de
wortels en de wortelharen zijn ongeschonden — ofschoon dit anders
een mooie groentenkweekerij voor hun kon zijn. Voor den jilanter

Kig. 31. De tabaksniier (Solenopsis
gcminata). Eea klein werkmier.
Vergroot '2/,. (aaar KocPKE).

122

in lu't ci-litiT \.iii iiiiinUT Iwliiii^' Wilt ze im-t lu-t zïukI tUtvu; voor
liiMu is «II' liuof<l/auk, iliit ■/.«• in di'ii loop vim -/aht korten tyrl eiMi
lif»'l l>t'<l Ifi'^' kiiiiiifii Imlcn. zcMMl.it n- totaal nii't>* van npkotnl.

HKSTIU.IDINC.

Waar men slrootnend \vat»T o|> In-t vrid liei-n, hetgeen in de
Vnisti'nhindcn l)ijna op alle tabakslanden het geval is, kan men geen
lu-ti-H' bestrijding t«'gcn taltaksniieren toepassen dan het omgeven
van elk In-d niet een kleine li-iding niet stroomend water | .ramlian-
gans'"). De mieren wordi-n daardoor verdreven nit hnn holen, en de
overgeblevene mieren kniinen in elk geval niet van het eeoe bed
nmir het andere luop-n. Daarbij komt nog het gro<»te voordeid bij
een desknndige toepassing van dit middel, dat de bedden vochtig
blijven, wat bijzonder gunstig werkt (»p de ontkieming van het zaad.

Men kan ook trachten door lokmiddelen de mieren wi'g te houden
van het tabakszaad. Daarvoor wordt algemeen gebruikt oud. gekookt
tabakszaad, dat in hoopjes gelegd wonit bij de bamboe-stjjlen van
de bedden. Ook zaagsel, gemengd met stroop wordt voor hetzelfde
doel gebruikt. Uit Amerika wordt aanbevolen als een goed middel
tegen mieren, het tabakszjiad vót'>r het uitzaaien te mengen met meel.

Daar de mieren het liefst ongekiemde zaadkorrels wegsleepen, kan
men het kwiuul tegen gaan door het zaad te laten voorkiemen in
water, v<'iói-dat het uitgezjuiiil wordt, zooaU wel in Djember toege-
past wordt. Volkomen helpt dit middel ook niet, daar ile mieren
ook pa-s ontkiemd zaad meenemen.

Waar geen van de/.e metiioiles helpt, kunnen de bedden met
petroleum-emulsie bespoten worden, waardoor de mieren met succes
verdreven worden, zonder dat de kiemkraeht van bet zaad ilaardoor
gebeintluinceerd wordt.

I.n KH ATT IK.

Anonymus. Jnuninl "f Iho Jnniaira ofirW. '^••. 20. /'*/.'*.

J.-ns<.'ii. Ilj.. M.I'.T. 5. IW.. /!»/."».

K..i.mK.lK'rn.T. J. ( .. M. I.. I'. 64. M. liHt-'l
H.M.|.k.'. \V.. T 29. I'.^^ l'>IS.

123

2. ANDEKE TABAKSMIEREN.

Niet allet'u <le roode Solenopsis <f«'miiiatii sleept tiibakszaad we^^.
Er ziju tniiistens nog twoe andere niet gedeterniineerde soorten, die
lietzelfde doen: een donker-briiine, bijna zwarte mier en een zeer
kleine roode mier. Beide soorten zijn echter veel zeldzamer dan de
gewone Solenopsis. Daarentegen schijnt het op eene vergissing te
l)erasteii, als in de liter.ituur aangegeven wordt, dat de groote roode
gramang-mier (1'lagiolepis longipcs) ook tabakszaad weghaalt van
de kweekbedden.

De bestrijding van de twee genoemde zeldzamer voorkomende
mieren-soorten is precies dezelfde als bij Solenopsis.

I.ITKIiAÏUr lï.

Koiiiiifisbergcr, J. C, M. K. 1.. 6. UU. I'.IOS.
Soniuer, P., II. P. 3. 613. liU.i.

Koopke. W., T. 29. iü3. 1018.

si'i;iM\ii \\i:\.

Z..OWI-I VKLDSI'UINKIIANKN ah SAIIKI^SIMMNKIIANKN k..i„.„
in ilü tubiikHtuincn voor in Vfrjichilli'ndi*, nit*t nader gtHiftermini'cnk*
sotirtfii, waurondt'r van il»* grootc, mooie, intco'i >;roene ««iibclsprink-
hiinen (l).v. IMiancroptrni chloris). Zoo ver mij bekend, is het echter
nooit ^,'eheurd. dut (K* sprinkhanen de tiil>aksvelden in groote massa
aanKtvuMen liehhen, zooals het van tyd tot tijd het geval is met
d»' djati-hossehen. de khipper- en nmls-iuinphmtingen en andere cid-
tniiri,'ewassfn. Op de tal»ak worden /e sti'eds Jie<d sporadisih ^'evon<len.
Ken enkele sjjrinkhaun kan wel vrij veel hlad wegvreten. •Jewoonlijk
worden /e echter heel spoedig ontdekt door de koelies of «Ie kinderen,
zoodat het kwaad, veroor/iuikt door deze sporadisch voork(»mende
taliaksvjjanden, meestal zeer klein is. Poiir hnn opvallende gro<itte
is de bestrijding het laten ver/aimden - zeer elTektvol.

Nauw verwant met de Sabelsprinkhanen is:
\)E lUONKAN'i;
(l.icola :9p 1).

hit iM>fkt is gemakkelijk van cle andere sprinkhanen te herkennen
aan In-t totale gebrek luin vleugels, ook bij de volwassen exemplaren,
wiuirvan de wijljes voorzien zijn im-t een bijna 1' j Ctm. lang leg-
boor. I>e kleur van het lichaam is mooi bruin, met een wasachtige,
matte tint erover heen. Pe vorm van ln't lichaam is iets gebogen,
wat hun een zekere uiterlijke gelijkenis geeft met een garnaal. Het
lichaam is ca, '^ ('tm. lang, en de sprieten zijn enorm lang: tot 14
('tin. De achterpoten zijn zeer knichtin. waardoor de I>jonkang's
byzonder flinke springers zyn.

Poor de inlanders wordt beweerd, dat deze gravende insekten ook
tabaksbladeren aanvreten. Kt-ne Itevestiging hiervan, is mij niet ge-
lukt te verkrijgen door kwcckproeven in gevangenschap. Hier heb-
ben ze uitsluitend hun eigen medegevangenen opgevreten ; de aan-
geboden tabak'^plantjes bleven echter intakt.

VEENMOLLEN.

Id do Vorsteuhindeii worden up zijn minst twee versdiillende
soorten veenmollea gevonden:

GRYLLOTALPA IlIRSUÏA, Hnrms (de groote soort), en
GRYLLOTALPA AFRICANA, Beauv. (de kleine soort).

Javaausche naam voor de mannetjes: Orong-orong (zie pla<it 50, fig. 1).
„ „ , , ^vijtjes : Angé-angé (zie plaat 50, fig. 2).

Maleische naam - : Andjing tanah.

De veenmollen zijn W licrkennen aan de verbazend sterke voor-
poten, die zeer geschikt zijn om gangen in den grond te graven.
Om zich hiervan te overtuigen hoeft men slechts een andjing tanah
boven op den lossen grond te zetten. In een minimum van tijd is
ze verdwenen. De voorvleugels zijn bij alle aiuljing tanah's zeer kort,
lederachtig en ondoorzichtig (zie plaat 50, fig 1 en 4). De mannetjes
gebruiken deze vleugels om hun (bijzonder bij Gr. hirsuta) 's avonds
zeer penetrante muziek te produceeren. Het geluid lijkt eenigszins
op die van de gangsirs, is echter niet zoo volkomen doordringend.

Dit geluid wordt gemaakt door middel van de voorvleugels, die
bij het mannetje voorzien zijn van eenige sterke lijsten, waardoor
een driehoekige figuur gevormd wordt (zie plaat 50, fig. 4), die een
uitstekende onderscheidings-teeken vormt tussehen de wijtje.s en de
mannetjes, en tnsscheu de twee soorten ondciling.

De achtervleugels zijn van zeer verschillende lengte (zie plaat 50,
fig. 1). Doorgaans zijn ze korter bij de mannetjes dan bij de wijfjes,
l)ij de eerste zelfs dikwijls heelemaal rudimentair. Bij de meeste
wijfjes zjjn ze groot en doorzichtig. In de rust worden de achter-
vleugels, die slechts gedeeltelijk gedekt worden door de bruine voor-
vleugels, zoo sterk samen gevouwen, dat een groot gedeelte ervan
als twee lange sprieten uitsteken achter de voorvleugels, ja, zelfs
over het achtereinde van In-t litluuini heen (zie plaat 50, fig. 2).

1 •_'<;

I ».■ wijfjt'' heliben ^een h?fjl)oor, zooals de Oangsirs t-n di' Djan-
kriks. I)e ItMi^tc vuii lu't liclmani is by di> meeste excinphiren ca.
H Cttn. I)f iiiimiiftjcN viiii (Ir. Iiir'iit.i kiitiiifii i-i hfer u'nmtrr wor-
den, tot 4 Cttn.

IV' jtiup' fxernplarcii (/ie jiLuit "m», ti>;. ;t iijkfii iii vnrtii eii iiit«'rlijk
()|) d<' volwassen iiisektoti ; allfeii ln'bl>eii ze ^eeii vleu^iels, of in litiii
laatste ollt\vikkelitl^sstallia lieel kleine, rudimentaire vleugels.

De andjing tanuh's zyn beslist nachtdieren. Over dag ziet nien ze
nooit; dan houden ze zich schuil in de aarde. Eerst 's avonds vliegen
«Ie wijtjes rond, en worden dan dikwijls iumgelokt door het licht in
de huizen. Hier Inctjien /.<• d.in met groote vlugheid over de vloer.

>• Il Ahi; .\.\N* I)K TAHAK.

Het meest worden <ie amljing tanah's ;,'evree>d als tabaksvijanden
door hun omwoelen van den grond op de kweekbedden. Ze vormen
lange gangen, en waar deze de jonge bibit raken, worden de plantjes
omver gestoten. In 't bij/onder kutmen ze op deze wijze veel kwaad
doen. zoo lang de bildt heel klein is.

.Mgemeen wordt aangen«)men, dat ze geen direkte schade aan de
tabak doen door aanvreten; dit is echter verkeerd. In den nacht
komen ze naar boven, en dan hebben ze de onhebbelijkheid de jonge
tiiliaksjilantjes door te knagen vlak boven ilen grond, zonder echter
verder van de plant iets te eten (zie phiat •*»I). De heele poepoes
ligt dan dwars over den L'rond heen, en de plant gaat natuurlijk
dood. Hoe veel soelamans op de/e wijze ingelx)et moeten worden is
niet te zeggen. In eenige kultuurproeven met deze insekt»'n in het
laboratorium van het IVoefsUition. hadden ze dadelijk den eerste
nacht eenige plantjes op deze wijze mishandidd.

Wegvangen is het eenige bestrijdingsmiddel. Dit wordt op de /.aad-
bedilen vergemakkelijkt doordat de gangetjes dikwijls aan de opper-
\l;iktf t«' hfiki-niKMi zijn.

KREKELS.

Van krekels komen versehillende soorten voor in de tahak-tuinen :
een groote soort :

BRACHYTRUPES ACHATINUS, Stoll,

waarvan de javaansche naam is: Gangsir,

en vei-seheidenc kleinere soorten,

waarvan de javaansehe oollektieve naam is: Djankrik, Djankreeli.

DE GANG SIK.

De volwassen Gangsir is een vrij groot insekt. Bij het mannetje
meet het lichaam van kop tot achtereinde tot meer dan 4 Ctm.; de
sprieten zijn 3';, Ctm. lang: de uitgespannen vleugels meeten SCtm.;
de achterpoten 4','.. Ctm. De wijfjes zijn iets kleiner: de lengte van
het lichaam is slechts 3' , Ctm., en de si)anwi)dte van de vleugels 5 Ctm.

De vleugels van de mannetjes zijn lederaelitig en over langs ver-
deeld in een vóórgedeelte, dat licht gekleurd en meer doorschijnend
is, — en een achtergedeelte, dat donker gekleurd en minder door-
schijnend is. Op het laatste gedeelte komen twee ronde vensters
voor: hun muziekinstrument, waarmee ze de bekende schrille geluid
kunnen maken. De aohterpooten zijn zeer krachtige springpoten. De
kop is zeer groot en de mondwerktuigen krachtig. Aan het achter-
eind van het lichaam zitten twee bruin-behaarde 1 ' j Ctm. lange,
horens. De wijfjes hebben een, slechts '., Ctm. lange legboor. De
twee voorste paar poten zijn vrij dicht bruin-behaard, even als de
twee aan het achtereind zittende 1'. Ctm. lange horens. De kleur
is bij de jongen zeer donker-bruiu, bijna zwart; bij de volwassene,
gevleugelde exemplaren iets lichter bruin.

De jonge (Jangsirs (zie plaat 52, lig. 1) hel)l)en geen vleugels;
later krijgen ze eenige zeer rudimentaire, kleine vleugeltjes, die te

128

vinden /.yn op de grens van het borststuk en het achterlijf- Op de?^
pliiuta is het lichaam van de jongen der fiangsirs op een zeer duide-
lijke «ij/.e verHiiialil, op d«' manier van cene, door een curset sterk
gesnoerde, mondaine. Hierdoor zjjn ze op het eerste gezieht te (tn-
derseheiiieii van de jongen der Djankrik».

lUOLüiJIK, SCHAJii: AAN 1»K TAIIAK KN HKSTItl.IDINi!.

De Giingsirs leven in den grond, wiuir ze met groote vlugheid en
t>ek\viuimheid hun gangen graven. Met hun groote krachtige ko|) en
de sterke acliterputen gooien ze de luirde weg. zoodat men gewoon-
lijk voor den ingang van hun holte een hoop iuirde vindt.

Zy zün vrij wel oniuivoor: Idaderen (versehe of oude afgevullen»*),
alle soorten afval, doode of levende insekten, ja zelfs leden van hun
eigene familie andere gangsirs — wonlen de prooi van deze gid-
zige veelvraten. Alles slepen ze naar hun onderaardsche woningen
Tusschen al ile voorwerpen van hun vernielzueht zijn natuurlijk fK)k
de Maderen van de heel jonge tahaksplanten, en dan meestal de op
den grond rust«'nde onderste bladeren. Van den raml af kna;:en ze
er ronde stukken uit (zie pliuit ')3), die ze meeslepen naar hun on-
denuirdsche gang»'n. Hij gelirek Uiin andere voedsel, vreten ze de
jonge tahaksplantjes totaal af. De schade, door de Oangsirs a^in den
minplant toegehraeht, is echter klein. De enkele gevallen, waarbij
de (iangsirs de poepoes of de heele jonge plant afknagen, zoodiit
het nood/oikelijk is nieuwe plantjes in te boeten, zijn vrjj zeldzaam.
Aan de oude tai)aksphintfu doen ze geen kw;iad.

Het eenige bestrijdingsmiddel is het laten vencamelen, wat trou-
wens heel spontaan gebeurt door de inlanders, daar de (ïangsirs voor
hun een gr«)ote lekkfniij vormen.

IMANKIJIKS.

F<iogrvllns biinaculatus. de (icer: Uryllus occipitalis, .Serv. en
anilere soortfu.

De Djaukrik' zijn iets kb-iner ilan de (Jangsirs, het lichaam is
2", tot 3 Ctm. lang, de .sprieten 2 tot 2', Ctm.; de nilgej«pannen
vleugels meten lot fi Clnj.; de a(diter|K>ten tot 3 Ctm. en de afstand
van de punt der s-prieten tot het eind van de a<'hter|toten t<»t 6 of
6' , Ctn>. (zie pliuit .')•_», fig. '.' en plaat 30, fig. .'.).

1-20

Üe vleugels zijn van een dergflijk uitt'ilijk als Itij de Gangsir,
maar Itij de basis van de vuuivleugels zijn deze voorzien van een,
vooral bij de mannetjes, duidelijk gele plek, die in rustende houding
een gele dwarsband vormt, vlak achter de borst. De legboor (zie
plaat ")2, fig. 2) van de wijfjes is veel langer dan bij (k- Gangsir-
wijtjes: tot 1,3 Ctm. De voorpoten zijn glad, niet wollig behaard als
bij de Gangsir. En lu-t lichaam van de jongen (zie plaat 52, tig. 3)
is niet corset-achtig ingesnoenl. welke vorm zoo eigenaardig is voor
de jonge Gangsirs.

Er komen verschillende soorten Djankriks voor in de tabakstuinen
der Vorstenlanden. Deze zijn echter tot nu toe niet wetenschappelijk
onderzocht en getermineerd.

BIOLOGIE, SCHAKH AAN 1»K TA HAK EN BESTRIJDING.

De Djankriks graven geen holen in den grond zooals de Gangsirs.
Wel houden ze zich met voorliefde schuil achter steenen, onder bla-
deren enz. Ze zijn echter heelemaal niet bang om ook overdag te
voorschijn te komen, rond te loopen en voedsel te zoeken. Dit voed-
sel bestaat uit lüjna alles, wat ze tip liun weg tegemoet komen:
doode iusekten. afval, bladeren, enz. In gevangenschap versmaden ze
zelfs niet klap})ertaart en fricadel. Tusschen al het andere gaat nu
en dan ook wel een jonge tabaksplant mee, en hiervan niet alleen
de onderste bladeren, maar ook de poepoes en de bovenbladeren. Bij
een proef in het laboratorium van het Proefstation waren 1 uur na
het overbrengen van 14 Djankriks in een pot met i jonge tal)aks-
planten, al 5 bladeren van deze aangevreten. Daarentegen schijnen
ze niet de wortelen te vernietigen.

Evenals bij de Gangsirs is de schade, door de Djankriks aan de
tabakstuinen toegel )raclit, slechts klein, gedeeltelijk doordat ook deze
insekten als lekkernij door de inlanders gegeten worden.

hl-: (ii;()i;M-: wants.

NKZAUA \ll{lliI-|,A, I..
.lavaaii-iclie naam: Kepik iiljuf.

De kiriir van (leze wants is lieliler siniinigdjirut-n (zie pliuit 150,
fig. G). Dl' (lek vleugels vormen het voor wantsen zoo kenteekenende
An«lrea.s-kniis, met een meer vliesaehtig kanikt«'r van ln-t uiterste
gf<lffite. Aan iediT van de twee, iets uit-tekendi' hoi-kpunten van
het schild zit em klein zwart stipje, rn langs iji-n ran<l ervan drii'
kleine gele of lirnine puntje-. Onderaan den Imik \indt men dr nifcr
dan ' . Cim. lange zuigsnuit.

De jongen van Nezjira viridula zijn alleen groen aan tien kop en
aan d«' hoi-st. Het atliterlijr daarentegen is rood en ge«d gekleunl.

Df li'Ugte van de volwassen wants is ra. 15 mm. of' iets rain<ler.

Zooals alle wantM'u i-t ook deze een zuigi-nd insfkt, dat nift alle»-n
op tahak aanget roden wordt, maar ook op andere mltuurplanten,
l>. V. op rjj-;t en op nial>. waar ze wel eens door hun zuigen win
Idaderen en stengels schade kunnen veroorzaken. In de tabakstuinen
is de door Nezani mingerii lite xliade, in elk geval in «Ie Voi-sten-
landen, heel miniem te rekenen. De door mij in gevangenschap ge-
observeerde Nezam's boorden nooit diep in de bladeren of stengels:
slechts heel oppervlakkig zogen ze sap uit de cellen of misschien
zelfs alleen uit de haren van de tal)aksldaderen.

Het is ook in de Vorstenlanden vriJ zeldzaam zulke hangende top-
l)laderen aan te treffen, die uit Deli op de volgende wyz»- beschre-
ven wonlen, en die toegeschreven worden luiu het zuigen van de
Nezum: ,(Jewoonlijk steekt zij een Idad of een top aan, die dan het
.velen bekend verschynsel van slap hangen en gqjs verkleuren gaat
.vertoonen". Dit verschijnsel i-^ in de Vorstenlanden in elk geval
zoo sporaili.sch, «lat het Imegeniuinul zonder U'teekenis voorden o«)g8t is.

131

Verder wordt uit Deli van deze wants medegedeeld: „komt haar
, echter een rups in den weg, dan bestaat er geen bezwaar tegen,
deze voor afwisseling te attaqueeren en leeg te zuigen". Indien deze
waarneming ook bekrachtigd wordt in de Vorstenlanden, dan is het
wel zelfs dubieus, of Nezara tot de schadelijke of de nuttige insekten
gerekend moet worden.

I.ITKIJATri'li.

Bainbrigge, FleUlior. T.. U. 1'. S!l. lull.
Uussv. L. P. de, M. I). I'. 5. 70. HUI.

Dl-: Ki.i':iM-: (ii;()i:\i-: T.\i;.\K.s\\AN'rs.

(iAM.nHKLirUS NIlkTIANAI:, K.m.
(Syn.: LKlTiJTKUNA NICOTIANAE. Kon.)

Jiivtuinsclif niuiiii : Wulaii^ liantji.

Dit kk'ini', zeiT levemli^i' iiisekt is wel *'*'n van de aller fiewoonste
insi'kten. tlit* up <le taluiksplant aanj^et rollen worden. Zcxnlni de
tabaksplanten groot geworden zijn, zal nien nooit tevergeefs zoeken
niuir Leptoterna. Vlug lo«»pen ze overal op de plant, zoo vlug, dat
het niet heel gemakkelijk is ze te vanden, te meer daar ze zeer
schuw zijn. Bij de minste l»eweging vernioe<len ze onnuKi, en glip|>en
bliksemsvlug weg naar den anderen kant van den sti'ngel, of ver-
hertzen zich ergens in een hoekje tnsschen de hladoksels.

Het in>ekt is in volwiussen stadium slechts :j— 4 mm. lang Het
lieele lichaam is levend groen. De achtervleugels zijn fijn. doorschij-
neud met weinig aderen (zie plaat 54, tigg. I en '2). De voorvleugels
ziju iets meer perkaraentachtig. dikwijls een iet.sje grijs gekleurd, en
voorzien van eenige kleine hruine plekken. De jongen zyn vleugel-
loos, en heel groen.

De mond wordt gevormd door een tijue zuigsnuit. tlie l»estaat uit
een soort scheede, waarin het mikroskopisch fijne, lange, eigenljjke
zuiginstrument opgeborgen ligt (zie pia.it iy'.\, fig. 3).

IJij tlroog weer vindt men op tabaksplanten, waar vele L«'ptoterna
verblijf houden, vu wel het meest op de jonge bladeren talrijke
kleine donkere stipjes: de (vloeibare) uitwerpselen van deze kleine
insekteu.

De schade, door de Leptoterna ium de tabak aangericht, W(»rdt
zeer verschillend beoordeeld. Koningsberger vermeldt, dat fijne spik-
kels ontstiuin kunnen door het zuigen van Leptoterna. Hy heeft dit
echter alleen waargenomen in gevangenschap, wanneer h«'t insekt
.slerht-s een enkel blad tot zjjn b«'schikking had. In de vrjje natuur

\Xi

vimlt liij lirt iiantiil, door Li'|)t(iti'riia gemaakte spikkels gfriiig „in
, vergelijking met het aantal verwondingen, dat door het groote aan-
sta! dieren moet worden t()egel)raclif'. Konin^'sberger durft daarom
het insekt niet beslist als schadelijk te verklaren. In een latere pu-
hlikatie doet hij dit wel: ,Zeer algemeen op tabak en nu en dan
,door groote talrijkheid sehadelijk. De insekten steken de blaren op
„tallooze plekken aan, waardoor later fijne spikkels ontstaiin. Zij
, bepalen zich echter voornamelijk tot de jnngste lilaren".

lu Deli, waar de tabaksblaileren veel dunner zijn dan op Java,
schijnt de Leptoterua meer schade te kunnen veroorzaken. De Bussy
zegt daaromtrent: ,Dit insekt schijnt zich hoe langer hoe meer te
..vermenigvuldigen, zoodat op tal van ondernemingen de schade er
,door werkelijk (inrustl)arend wordt. Ik bezocht afdeelingen, waar
„letterlijk blad aan blad door de bekende kleine gaatjes doorboord
,was, en waarvan het produkt wel den naam van „gaterig" zon
.verkrijgen'".

Ik zelf heb, nóch op het veld, noch l)ij in gevangenschap gehou-
den Leptoterna's eenige beschadiging, nog veel minder, eenig gat
in een tabaksblad, door deze insekten gemaakt, gezien. Ik houd het
daarom voor zeer dubieus, dat dit insekt in de Vorstenlanden aan
de tabak kwaad doet.

r,ITER.\TUUR.

Bussy. I.. P. ,h\ M. n. P. 4. .")!. IHIO.

Doop. J. K. .\. (ten. I!. D. P. 12. /.''/.''.

Koningsberger. J. C. M. L. I'. 64. :{'2. l'.Xl.i. — M. 1». I.. 6. I'J. l'.>t)S.

I'.LAhl.n/KN.

SOORTEN: ONBEKEND.

.lavaaii^i'li : Mitiitji.

lu dl- Vursteiilandfn yelieurt het sledits zcMfii, dat de bladliii/.cu
in die inatu de ovt'rliaiid neineii, dat di' aanplant t-r aunnirrkelyk
onder lij<lt. Hun upticdeii is /eer ariianktdijk van het weer. Over de
wijze van deze al'liaiikelijkheid hestaaii ecliter verschillende oj)inie.s.
In de Vonstenhinden is het een feit, dat «Ie ergste bhidlnis-jaren die
Jaren z|jn, waarin de regens bijzomler hiat invallen, en dat zware
regenbnien een bladluis-epideniie kunnen doen ophouden. Aan de
andere zijde sehijnt een al te lang minhondende droogte remmend
te werken op hun ontwikkeling, evenals ook beweerd wordt, dat af-
wisselende reg«'nperioden en droogten het optreden van de bladluizen
in de hand werken, waarom een voehtige Oostmousson in He^oeki
gepiuird gaat met een sterke Inizenpliiag. Op vele Vorstenlandsche
ondernemingen is de tabak bijna elk jaar een korten tjjd zeer vol
met bladluizen (zie plaat 5.')). Zoodra de regens van de Westmousson
echter inzetten, vermindert de kwaal weer. en gelukkig als regel
zoo afdoende, dat er slechts plaatselijk van een noemenswaardige
schade sprake is. Komen de regenbuii'n echter niet op tyd, dan
kunnen ile Idadlnizen zoo de overhand nemen, dat de planten wel
niet dood gaan. doch zeer klein blijven en alleen onontwikkelde
bladeren vttrmen. Het sterkst zijn zulke bladluizen-zieke planten
waargenomen in een proef met een overdekte aanplant in het jaar
1902. waar <le geheele luinplant door deze insekten mii«lukte. Op het
vrye veld vindt men in deze streeken slechts by groote uitzonderin-
gen zulke door bladluizen misvormde, miserabele individuen.

135

ZIEKTEVERSCHIJNSELEN.

Afgezien vim de pas besproken zeer zelden voorkomende misluk-
king^' van tiiliaksplanten door bladluizen, vallen de met bladluizen
l)ezette Idadereu op, door de daarmede bijna constant f,'epaard gaande
„zwarte roetdauw". Dit is een schimmel, die gelukkig voor de tabaks-
aanplant volkomen onschadelijk is, en nooit indringt in de levende
cellen van het blad om daar als parasiet op te treden. Het verband
tnsschen de bladluizen en de roetdauw laat zich als volgt beschrij-
ven: de bladluizen krijgen hun voedsel door zuigen van sap uit de
cellen van het bladmoes met behulp van een mikroskopisch fijne
zuigsnavel. In de bladcellen vpordt door assimilatie veel suiker ge-
vormd, zelfs zóó veel, dat het voedsel van de bladluizen jneer van
deze stof bevat dan zij benutten kunnen. Van daar het eigenaardige
verschijnsel, dat de excrementen van de bladluizen suiker bevatten,
suiker dat anders een zóó nuttige voedingsstof is, dat iedei* ander
dier het tot de laatste molekuul toe benut bij de spijsvertering. Door
dit gehalte aan suiker van de bladluizen-excrementen worden deze
kleverig, en vormen de bekende honingdauw, die juist wegens zijn
suikergehalte een uitstekende voedingsbodem vormt voor de schim-
mel van de ,z\vai*te roetdauw'" (.\piosporium salicinum).

Als lioven gezegd is deze schimmel niet parasitair op de tabaks-
bladeren. Zoodra de „zwarte roetdauw'' echter te dik op de bladeren
komt te zitten, kan de kwaliteit van deze er onder lijden, en moe-
ten deze bladeren onder een apart kwaliteitsmerk worden uitgesorteerd.

Door planters wordt buitendien aangenomen, dat de bladluizen ook
op andere wijze de bladeren kunnen beschadigen door een speciaal
soort geele en bruine plekken te veroorzaken, de zoogenaamde „blang
bantji"'. Het is echter niet zeker uitgemaakt, dat de bladluizen inder-
daad deze plekken veroorzaken. Het is bij de beoordeeling hiervan
van belang te weten, dat slechts die geele plekken, waarop de
„zwai-te roetdauw" gevonden wordt, als echte „blang bantji" be-
schouwd worden. Zijn de geele of In-uine plekken zonder „zwarte
roetdauw", dan worden ze toegeschreven aan andere oorzaken, zoo-
als over-rijpheid enz. Daar de „blang bantji" bijna zonder uitzonde-
ring op oude bladeren voorkomt, en meestal gevonden wordt n^ een
periode, waarin weinig geoogst is, komt het mij niet onwaarschijn-
lijk voor. dat de geele plekken iii werkelijkheid door iets anders

136

verDor/tiukl /{jii, iiiaar il.it /jj in tniiiliiiiutic im-l ilt- Miulliii/XMi i'ii
int't «!•• ./.wiirtf loi'tiliiww'" vru iian/ieti kr|j^'i-ii, dut er minleidiii^
t«K' kan j,'evt'ii ilu ^rliulil np ilf l)lii<llui/fii \v \vit|mmi. Iii liet Jiuir
1917 wft'ilfii (!«'/.«■ I>laiilluisp|i-kki-ii tip rtikfli* oiidiTin-min^'fn liuitcn-
gewüoii vt'«'l bevuilden; /.**>> veel, dat tle kwaliteit van den ooynt
nu'rkimar eronder te l|j<len luid. Merkwaardig p-noej; werden eeliter
in liet/.eUde Jaar np Vle/.ellde Mndenietuinp'ti vonr het eerst hind«
vele jaren, /.»'>«') veel Tlirips (zie bl/. Hl') gevonden in de tuinen, dat
lijina ^een enkele plant daarvan vrij was. Met is daarom niet heele-
niaal uitgesloten, dat deze kleine insekten meer te maken liel>l»en
met de .Idan^ iiantji" dan men gewoonlijk iianneemt. Totdat nadere
onder/oekin^en dit vraagstuk opgelost lieldien, moeten wjj dus in
het midden laten, of <le ztio^enaamde ,blang bantji"' inderda^id door
bladlui/en veroorzaakt worden.

nt:sTKi.Ji>i\(;,

Wanneer de bladlui/.en eenmaal i«wi ynx.iL- iMimplexni van ile
tuinen vtTspreid zijn, bestaat er j^een mogelijkheid on» in te grijpen.
De vlugheid, w.uirmee zij zieh vernieei"deren, is zoo enonn groot,
dat het onbegonnen werk zou zijn te probeereu, deze milliardeu
bladluizen met een of ander chemisch middel te dooden. Hun ver-
menigvuldiging is z('m'» enorm, dat het weinig baten zou een massa
van hun te dooden, daar er toch voldoende over zouden blijven om
in den loop van enkele dagen de tuinen weer overvol te doen worden.

Met eenige, wat ile planti'r kan doen, is daarom al in het begin,
wanneer ile uitlireiding van tie bladluizen nog tot enkele haarden
bejierkt is. zulke centra onder behandeling te nemen. Specimil moet
de attentie gericht worden op de zaadbedden. Zijn deze bezet met
bladluizen, en wordt hiertegen niets gedaan, dan zullen zij bij het
uit planten op het vehl verspreid worden, en bij gunstige weersom-
standigheden zullen zij ziih zoo reusachtig vermeerderen, dat de ge-
heele tuin binnen kort er mee vol zal zitten. De behau<leling van
de zjiadbedden moet bestaan in een bespuiting met tabaks-extrakt-
spiiitus-oploA»ing (zie biz. 159), wiuirmee men in Deli goe<le resulta-
ten bereikt moet hebben. Door een nauwkeurige toepassing hiervan
zou men kunnen bereiken, dat geen enkele met bladluizen bezet
plantje op het veld uitgeplant wordt.

Het is ook voorgesteld, de bladluizen door een krachtige stmal

137

v;in zeep wil tor il Kg. groonc /ci'p up "_''• Hier water) iil' te s|ioclfii. Hier-
voor moet een biliit.spuit met een bij/onder geconstrueeide tuit dieneu.

Is de kwaal eenmaal zod sterk verspreid, dat bij wij/e van spre-
ken elk tabaksboom mei liii/cn bezet is, dan is er niets anders te
doen dan de bestrijding ervan over te laten aan de natuurlijke
vijanden van de bladliiizen. (Jelukkig leert de ondervinding ons, dat
dit ook in de meeste gevallen in de Vorstenlanden voldoende is. De
ergste vijand van de bladluizeu zijn de stortregens. Na het vallen
van eenige llinke regenbuien is gewoonlijk het ergste gevaar gewe-
ken. Wel kunnen zij bij regenachtig Aveer op vele planten stand
houden, raaar gewoonlijk niet in zulk een aantal, dat zij de ontwik-
keling van de tabaksboomeu kunnen hinderen.

Zelfs wanneer de liladluizen niet door regens weggespoelt worden,
en dus de volk' vrijheid hebben om zich in het oneindige te ver-
meerderen, — zelfs dan komt er gewoonlijk van zelf een eind aan
de plaag. Tezamen met de bladluizeu vermeerderen ook hunne na-
tiuu-lijke vijanden zich in hooge mate, en ten slotte zóó sterk, dat
de balans een nadeelig saldo voor de bladluizeu aanwijst. Onder de
natuurlijke vijanden speelt dikwijls een schimmel de grootste rol.
Met duizenden en nog eens duizenden vindt men de doode bladlui-
zeu, die door deze mikroskopische vijand gedood zijn. Er kunnen als
het ware verwoestende epidemieën van deze ziekte onder de blad-
luizen optreden. De door deze schimmel gedoode bladluizen zijn om-
geven met een vrij dikke laag van sporen, waardoor zij het aanzien
krijgen, als of ze heelemaal met meel of poeder bestrooid zijn. Zulke
schimmel-luizen mogen niet verward worden met de leege luizen-
hniden, die overal op luizen-planten gevonden worden, en die af-
komstig zijn van het ruien van de bladluizen.

Door insekteu worden de bladluizen ook opgevreten, en wel in
hoofdzaak door drie vei'schillende soorten: 1) de kevers en de larven
van een Lieveuheersbeestje (Chilomenes sexmaculata, Fabr.) (zie plaat
'ii, tig. 4) die door de Javanen genaamd wordt : Dara moeloek, of
Kebo geraug, 2) de larven van een bloemen-vlieg (Syrphide\ door
de Javanen genoemd : oelar lintah, en 8) een roofvvants (Harpactor
costalis) (javaansch : Bapak poetjoeng). Om het nut van deze drie
insekten te constateeren, hoeft men slechts een blad met bladluizen
in een schaal te leggen, en hier enkele van de genoemde insekten
op te zetten. Heel spoedig vindt men dan geen enkele levende
bladluis terug.

i:5^

I)<- l.irv(>n vuil ('liiluiiM'iifs (pluiit 5G l){j >i) zyn gemakki'lijk to
lierktMiiifii aan hun roode «*n zwarte tceki-niii^, un aan de twee
^rootr inoiidkakcii, dit* aln twe«* vanpiniicn voor op liet luKtfd te
y.ifn zyn, i>n wiuirined*' zy du bladtiiizi-n gr{i|»«'n, vo-sthoudiMi en uit-
zuif^en. De pop en ile kcvfr zyn algflM-flil op phuit '>0 by /; en op
plaat .'»5 by </. Maxwell — la'frov vermeldt, dat <'en ('liilonienes-Iarve
lederen da^ ca. 'JÜO bladliii/.en vrrorliert.

De larve van de syrphide (zie plaat .').") by /i) lykeii iets op de
larven van Plusia (zie blz. 98). Zy is ook groen, byna doori»chy-
iieiid ; en de pmj^ is kruipend op de manier van een spanrup'* Hy
luidere beschouwing is ze echter zeer gemakkelijk van de IMusia-
larve te herkennen, o. a. door het ontbreken van de drie paar eigen-
lijke poten op het voorste gedeelte van het lichiuini. De kruipende
Syrphide-larve hi-rkent men geniakkelijk aan hun eigeniuirdige ge-
woonte om elk oogenblik, wanneer zij stopt, het vottriichaam /x>e-
kend heen en weer te zwaaien.

Dl' pop van de Syrphide (zie pliuit 50 bij <• en plaat 54, fig. 6)
heelt bijiiii de vunn van een peer; zy is licht groen, en omgeven
door een dun, doorschijnend chitinen cocon. Deze cocons worden ge-
vonden vast zittend in de Imeken van de Idadnerven of by de Idad-
okselen van de tubaksl)ladeii.

De volwas>en bloeinenvlieg (zie phiat 54. fig. 5), is geel en zwart
gekleurd, met twee glasheldere vleugels, waarin een scherp getee-
kend net van aderen. Zij vliegen zeer vlug, en blijven zweevend in
de lucht staan voor de bloemen.

De rootwant.s (Harpactor) (zie plaat .')fi l>ij //) is vrij algemeen in
d«' tal)akstuineu. De larve lykt veel op het volwassen insekt, en
heeft dezelfde rood-zwarte teekening; alleen heeft zy geen vleugel.s.
Ook de eieren worden dikwijls gevonden. Die worden gelegd in
groepjes van 10 35; zij zijn cylindrisch, en staan met een platte
basis recht op, va.st gekleefd op de tabaksplant. Hun kleur is bruin.

In Deli heeft men getracht verschillende bladluizen-vyanden te
• ultiveeren om ze los te laten in bedreigde tuinen, tot nu toe echter
zonder groot succes.

Het is van belang voor den jdanter d»- drie bovenvennelde nuttige
iosi'kten te kennen, daar men op zyn hoede moet zyn, dat ze niet
iloor de rupsenkimleren tusschen de schadelyke rupsen mee verza-
meld worden. In dit geval mogen ze beslist niet betaald worden,
in tegendeel: de kinderen moeten veel eerder l»eboet worden voor

1 :;•.)

liet Itiiiiu'nbreiigt'ii vim Dara iiioelufk, van Ot'lar lintah un van IJapak
poetjoeng.

Voor zoover de overige eischeu aan de tabakskultuiir het toelaten,
zou men ook de bladluizenplaag tegen kunnen gaan door het kiezen
van bijzondere tabakslijnen. Het is een feit, dat di.' verschillende
tabaksvarieteiten zeer verschillend reageereu op bladluizen. In de
proeftuinen van het Proefstation, waar zoo vele verschillende soorten
bij elkaar staan, is dit feit bijzonder opvallend. Bekend is b. v., dat
de Deli-tabak en alle kruisingen hiervan veel gevoeliger voor blad-
luizen zijn, dan de gewone Vorstenlandsche soorten.

IJTKHATITH.

IJüsgoii. M.. n.T lldiiigUui. Jeiuüsclie Zcilsch. f. Niitiirw. 25. IS!»!.

Hiissy. I.. I'. de. M. h. I\ 4. M) .'V 'ilTi. I'.IIO. — 6. 7.") X- 141». /.'//:'. - 7.

li:]. l'.U:i.

DiH.p. lioii. .1. !•:. A.. Alr;em. Lan(ll)..ii\v\v...'klihi(l vo,.r N.-,l. In.ii;'. 3. hj:il. I'JI'.I.

Goot, van der. P., l?eitr;ij,'e ziir Kenntni.s doi' llnllruidisclien I5lattl;iiise. I'.U\

llowaid, L. P., r.S. F. 120. '2(5. I<H)I).

Jensen. H.j.. M. P. T. 5. 73. I!ll:i.

Kpuclieniiis, P. K., M. H. P. 14. 19. I<.lir>.

Koninfisbcifïer, .1. C, M. L. P. 64. il». I<l(l:l.

Maxwell— Lefioy, H., 1. I. L. :{07. I'.H)!).

Pet^'i-s, L., M.B. A. 13. 51. /.';/-.'.

Vriens, J. G. C, M. D. P. 3. '253. RHH).

Soorti'U Dnljfkfii'l.

'mini's.

i;i;s(iiKi.i\ iN(,

Vfrmoedt'lijk kmm-ii in de Vorstfulaiiilcn. /nuals ook iii l>jeiiilifr
iiuTriliTf Tliri|>s-suorteii voor op talmk, ili»- «■••liter tot nu to«' iiirt
nit'l /eki-rhei»! m-iletcrmineonl wenl»'n. Hier vol^'t vvn korte besclirjj-
vmir van een, in het jaar l*.M7 vcflvuMig },'evonden soort, eene l»e-

sclirijvin;^ «lie geen tuinspnuik maakt

o|> zoölojiisclie nanwkeiirigln'id, ma;g-

v' wel voMoende is voor den prakti.sihen

planter om deze kleine insekten te

kunnen herkennen.

^ Hft Volwassen insekt (zie jihuit 57,

tig. I ) is slechts 3 4 niM. lang, zoodat

met het l)loote oog alleen met eenige

oefening gevonden kan worden. Hwfl

men echter eenmaal één Thrips zien

loopen over de tubaksIdadenMi. dan

is het gewoonlijk gemakkelijker veel

meer te vinden. Pe klenr is donker.

bijna zwart. De vorm van het lichaam

is langwerpig, en de bewegingen vlug.

Onder een lonpe kan men de vleugels

zien, waarvan de voorvleugels (zie

^^- ' * j fig. 32) ofschoon smal. to<*h iets bree-

\ ^ / der zijn dan de achtervleugels (zie

'^ / ° fig. 33). Beide zün voorzien van franjes

en de voonleugels van een dubbele
rij borstel tjes. Pe sprieten hebben 7
geledingen (zie fig. 34 1 De vleugels zyn geheel kleurloos. Eigeoaardig

V\g SS. VooirltaiicI **D Thrip» tp.
VarfTnot '"/,.

m

voor deze insekten zijn de pooteii, die niet, zooals <,'»'\voonlijk bij
insekten eindif^en in een voet met klainvm, maar in een nu-rkwaar-
dig, blaasvormig opgeblazen kogeltje.

ZIEKTE-VERSCHIJNSELEN.

Het meest wordt de Tlirips aangetroffen np liibit. Daarop is zij
in df Vorstcnlanilcn al jaren lang bekend bij liet personeel van liet

Fig. 33. Acbtervleugcl van Thrips sp. Vergroot '-s/j.

Proefstation, daar bibit in potten, bestemd voor proeven, belaas dik-
wijls eronder te lijden heeft.

Bibit, waarop Thrips leeft, krijgt wel normaal uitgegroeide bla-
deren ; maar deze zijn op een zeer gemak- t
keiijk te herkennen wijze tijn gerimpeld
en gebobbeld (zie plaat ï)l, fig. 2 & 3),
het meest op de onderkant. Het lijkt wel
iets op een door pokken geschonden ge-
zicht. Wordt de plaag erger, dan kunnen
zelfs heel kleine gaten ontstaan. Dat de
bibit door Thrips te gronde gaat, zooals
van Djember en speciaal van Amerika ver-
meld wordt, hel) ik in de Vorstenlanden
nooit kunnen waarnemen. Hier is deze
ziekte tut nu toe steeds zeer oiisihuldig
gebleven.

Op de jdanten in de tuinen is de Thrips
in de Vorstenlanden eerst in het jaar 1917
in groote getale waargenomen. Dit wil
nog niet zeggen, dat ze daar vroeger niet
geweest is. Wegens de uiterst kleine af-
metingen kan ze gemakkelijk over liet hoofd gezien worden. De ver

Kig, 84. Kop vaD Thrips sp.
Vergroot "/,.

112

H»hiJn.s«'U>» op de Kroot»- pluntm /.jjii ietn iinilt-rs dan l»y de hibit.
Mfii vimlt jitfii rimpi'lif,'»' opjMTvltikte ; ilaari-iitt-pMi liings rle nerven
kloiiu' /.ilver-^iiJ/.<- plckkuii (zii- plaut .'i^j Df/.c kiinnt'n /,o<» dicht bjj
•'Ikiuir /itttM), dut KTJiz-t* l|)neo hin^M de nerven ontstiuin, hetgeen by
lift ^'t'droogde bhid iumlt'iding geeft tot de in Ainerikii beken<ie
«white veins", Zyn v«'li' Thrips uan het werk gewee>t, (hin kunnen
kleine verkleurde plekken gevonden worden op het Madnioes verder
van de nerven uf'. Zü kunnen heeleniuul afsterven en aanleiding geven
tot het vormen van kleine gaten.

Het komt mü niet onwaai-scliijnlijk vnor, dat ook andere ziekte-
verschijnselen op de oude tuliaksbladeron kunnen veroor/.aakt wonlen
door Thrips, wanneer «ie/e in groote hoeveelheden optreden op het
veld. In het jaar 1917 vond ik vele overgangen tusschen bepaald
kanikteristieke Thrips-bescliadigingen, zooals iutven beschreven en
de op biz. |:{.'> besproken bruine kleine plekken. Het verdient onder-
zocht te worden, of deze kleine plekken door het zuigen van Thrips
tot stand kunnen komen, en of cIc verdere geelkleuring <lauromheen
een gevolg hiervan kan zijn. I>at eeiie beschadiging van een plant
een te-vroege ryplieiil met zich brengen kan, is b.v. wel bekend van
vele vruc-hten, die veel vroeger rijp worden, wanneer ze door insekt-
larven lumgevreten zijn, zoodat het niet zoo heel onmogelijk lijkt,
dat de kleine Thrips door zijn zuigen zulke geele en bruine |ilekken
veroorzaken kan.

He in Mede<leeling v t l'rocfritation voor Vorstenlandsche Tabak
N" ■'>. blz. '!-\ uitgesprokene hypothese, dat een Thripssoort de oor-
zaak zou kunnen zijn van de z. g. .Krulziekte". is terecht door
Keuchenius tegengesproken; ook in de Vorsten landen is door Int. -re
onderzoekingen deze veronderstelling niet bevestigd.

In de Vorstenlanden worden elk Jiiur heel enkele bladeren gevun-
den, die heelemaal beziuiid zijn met kleine doode plekken. (Jewoonlyk
worden zy beschouwd uls .pokziek" te zijn. Zy zyn tvhter nooit
onderzocht, en onmogelijk is het niet. dat zij niets te di>en hebben
niet de echte uit Deli bekende ,|>okziekte", maar dat zy veroorziuikt
zijn door een bjjzondcr sterke ;uintiuiting van Tlirip>.

HKSTUIJDING.

hl Amerika, wa.ir de Tlirips-schude wel eens annzienlyk kan wor-
den, is de algemeen toegepaste bestrijdingsmiddel: |»etndeum-/.eep-

143

emulsii'. hl Ddi wordt door hot Procfsliitioii iianlievolen zaadbedden,
die door Tlirips aangetast zijn, of totaal te vernietigen, of in elk
geval te bespuiten met ' ^ — 1 L. petroleum-zeep-emulsie op 20 L.
water. Tot nu toe is het optreden van Tlirips in de Vorstenlanden
niet van dien aard geweest, dat het noodig was niet zulke middelen
in te grijpen.

I.ITKKATl rif.

Biissy, I,. I'. de, M.l>. I'. 1. I7'.>. l'.HHi—tn. — 6. HiS. /.'(/-.'.

Chittenden. V. 11., U. S. Y. for 11H)'k (M)."). I'.M).',.

lliiuls, W. K.. Proceedings of the biol. Soc of Washington. 18. 1U7. lm.',.

llooker, \V. .\.. l'. S. C. 68. I'.m. — U. 8. K. 65. I'.HH.

Jensen, lij.. M. P. T. 5. TX I9i:i

Keuchenins. I'. K.. M. H. 1'. 14. [-2. I'.)l.\

Lindemiin. üull. Soc. Imi|). Nalur. .Mo.scow. 51. IKSS.

PreiszL'ik.-r. K.. I'. M. 1. 17. I'.KI.\

Srhwartz. M.. M. li. A. 13. IKi. l'.lhJ.

Tinii|.t'l. I{.. Ui." (;.'i-a.illii,L'l,M- Mitloh'uroi.as. '27S. IfHi.'i.

111-:T ÏAllAKSAALï.II-:.

lli:Ti:iJnl>i:i;A I{.\l>I(Iin|,A. dreef.

l)t' iuiltji'>*-/.ii'kt(' wunlt veroor/iiakt (U>or ««en lu-el kli-ine Ni-mutoile:
Ht'teiodt'ni riulicicolu, «lie Itjj vcrsiliillriidr |)l;int«'n, o. ,i. I»ij tul)iik
o|) (Ie Wditek'n kK'ineir of j^ruotere, zulfü tot erwtengruotte uitgroeiend»'
gullen vortnt (/.ie |(laiit 59). Terwyl de jongere aaltjes niet allt-en
gfvontlen worden in zulkr gallen, maar o<'k vrjj levend in d«* aarde,
knnu'n lil' oude, vol\v;u'«s«'ne Heterodt-ra uitsluitend voor in de knol-
len op ile wortelen. Hier levrn en ontwikkelen ze zich ; liier is de
pliu\ts van hun doen en laten: hier vindt men de slanke mannetje»,
en hier liggen de plompe, zakvormige geslachtj<rijpe wijljejs.

BKSCnUlJMNC KN lUOlAXMK.

He KIKIUIX woiili'ii L'evonnd in een aantal van er-nige hond«Tden

in het rijpe WMF.IK, «lat
ten slotte volkomen zak-
vormig wordt (zie Fig. :i.'»)
en niets meer gelijkt op
een aal. Naar mate de
eieren rij|)en, schuift het
wijlje ze uit tezamen met
een slijmachtige sulistanse,
Wiumloor er l)|j het achter-
einde van het wijfje een
soort .eier/jik" gevormd
wordt. Deeieri'DZÜnslecht.s
0,U7ó mm lang, zoodat ze

r>n. Si é. JoDR wijijf .» it«(.rod<r.r.jieieDi.. Hrt liekM» "''"* /i'-litliaar zijn v<x)r het
b*..Dt »., ,r „..,. v.r„o„. ../, (,Mr N.*t,. ongewaiM.nde oog.

krad. Vr^tool :•;, ...r lli«i) j.),.,, ,.|,|{e| WÜQc kaïl

zeker een piuir hondenl eieren leggen, wiuiniit even zrw vele, slecht.'*

145

0,3") min. lange LARVEN zicli nntwikUfk-n. De/.r laivcn ht-bbeu den
Vdiin Viin een diniinntieve aal, (zie Fig. 'Ui tt) en kunnen zich langen
tijd in de aarde levend houden, zij het, dal ze uit hun gevangenis
in de woitel-knollen ontslagen zijn doordat deze verrot zijn, of dat
ze door kleine spleten in deze gallen zich naar buiten gewerkt lici)hen.

En de eieren èn de larven zijn zeer gevoelig voor uitdroging-
Slechts enkele uren kunnen de larven leven zonder beschutting hier
tegen. Reeds de uitdroging bij gewone kamer-temperatuur is vol-
doende om de eieren en de. larven Ie doodeu, natuurlijk nog veel
meer de direktc zonnenwarmte. Niet alleen uitdroging werkt zeer
doodelijk op de Nematoden-larven ; ook een (ivcrmaat van vocht is
schadelijk, zoodat eieren en laiven in walrnlruiipels gehouden gedu-
rende eeuige uren, hun gezond uiterlijk verliezen en ten slotte dood gaan.

Daarentegen zijn de Neniatoden, die liinnen
in de gallen leven, door deze organen zeer
goed beschut tegen alle mogelijke ongunstige
invloeden van buiten. Binnen in de gallen
vindt men de VOLWASSENE MANNETJES
EN WIJFJES. De eerste moeten, voordat ze
ium volwassen vorm aannemen, een ware
inetamorphose (zie Fig. 'M) h) ondergaan, iets
dergelijks als een vlinder, die eerst door het
poppenstadium zijn slot-gedaante krijgt. Daaren-
tegen ontwikkelen de wijtjes zich zouder zulk
een ,Rust-stadium"'. Door een reeks van ver-
V(dlingen worden deze grooter en grootcr,
totdat ze geslachtsrijp geworden zijn. Zoodra
echter de eieren zich beginnen te ontwikkelen
in de wijfjes, dan worden dtvze niet andeis
dan eieren-machines; ze gaan in z(V) sterke
mate in deze funktie op, <lat ze hun .aaltjes-
vorm" volkomen verliezen : zr zwellen op tot
een zak (zie Fig. 35), die vid vdilruppels zit,
jnaar verder niets anders inhoudt dan eier-
stokken en eieren. De totale lengte van een lig. 3fl.
volwiisscu mannetje bedraagt gemiddeld 0.3:) '■•^'^'ij""";'» '»"»'"" ''''"»>'"»
mm., do lireedte 0,015 mm., en van een wijfje'- M'»i"><'>j« >n hst „popsiaJium"

Vergroot '"/i- (n«ar Mabcinowsm).

0,275 mm. met een breedte van 0,8ö mm.

Speciaal bij de wijfjes kan dit sterk varieeren. zoodat men exemplaren

1(1

14 r.

kiiii \ iiiili-ii inrt fi-n li'ii^'tt> van O,.'» tuin. rti ci-ii l)rft><lti' van OJTi iiiin.,
<lii8 zou K'i'(>*>^> '1''^ ^''' ^^'i*' '■>*^'( '>*'^ l)lo<ile (M)g te zien xyn.

VKHSrilI.INSKLKN AAN I»!! /IKKK TA HAK.

i)|i ||i-t Itovi'naanUi'lii* ^'i-dcfltr van ilt* aiiltjcs-zieko tabak lnMurrkl
men ^H'fw umlert' vi*rsc-hiJnst'ltMi ilan, dat di* taliaksplaut achtcrlyk
Idijtl. '/.{) ^r<M'it ni»'t uit ; d»- Idadcrm Idijvi-n kifin en >:celi^', en Inj
diiMi^jte l|jdt de plant ni(>t*r liiorondi-r dan d** normale planti-n. Haar
de NtMnatoden nooit in de Itovenaardsche i;ed«'elten doonliingen, vindt
nn'n hiiT de oorzaak van de ziekte niet. Zoodm men etlittT de zieke
plant tiit de aard»- tn-kt, worden de wortelgallen onmiddeiyk zicht-
l»juir. Ni»'t altjjd /.ijn de wortclfii zoo ovt-rvol voor/ien van pilU-n
ah op de plaat. Haar df taliak><plant nooit de van de vlindi'rbloe-
mi^e (erwten, bonnfii, katjün;^ rn/. ) bekende bakterie-knolb-n drnjren,
is j,'t'j'n vt'r^issin^' met di'/c mo;^cliik, zelfs wanneer de tatwikswor-
ti'lt'n allftMi fukfli' >;allen liebbcn. Volkomen zekerheid omtn-nt de
natnnr van de ziekte j^eelt een mikroskopisclie onder/.«M'kinf;, waar-
ijoor de aanwe/,ii,'lieiil van lieterodera <.;eronslateenl kan wnnb-n.

(»itim:i>kn kn uKsTininiNi;.

In de Vorstenlandeii wordt deze ziekte vrij zelden ^eviuiden. en
tilt nu toe «^elnkkij^ nooit in een verontrustende uitgebreidheid. SliH'lit.s
een enkele keer is de ziekte geeonstateerd, en steeds zeer pleksge-
wijze, op zeer kleine, beperkte stukken grond. En, — wat zeer op-
vallend is zonder thit er bepaalde maatregelen getrotTen wenlen,
kwam de ziekte niet terug op dezelfde plek twee jaiir later bij de
volgende tabakscampagne. l»it staat zeker in verband met de boven-
genoetnde kleine weerstandskraeht van de vry levende Nematodeu
tegen uitdroging en een daarmede afwisselende overmaat van vocht,
liet kultuur.->telse| in de Vorstenlanden met drie op elkaar vtdgende
natte rijst-kultiires, en daarna een open-werking van den gioml ge-
durende tle droge Oostmoeisoen, is niet bepaald gunstig voor de
Nematoden.

Het zal daarom in de Vor>teidanden hoogst waarsehijnlijk n<Kiit
noo<lig wonlen eenige bepaaMe Itestqidingsmiddelen tegen de Wortel-
aaltjes to«' te passen. Mocht het to«'passi'n van zulke echter noodig
worden, dan zul allen-erst in lummerking komen: een extra bewer-

147

king en daarmoe gepaard gaande uitdroging van den grond, samen-
gaande niet het laten hraak liggen, zoodat de aaltjes èn door hon-
gerlijden èn door nitdroging gedood worden. Door Kflhn is aanbe-
volen vangplanten te gebruiken, d.w. z. bepaalde planten, waaraan
de aaltjes bij/onder de voorkeur geven. Wanneer deze op den zieken
grond geplant worden, en tijdig (n.1. vóórdat de jonge aaltjes uit de
gallen iu den grond gedrongen zijn) worden uitgetrokken, dan zal
de aarde op deze wijze bevrijd worden van deze parasii-ten. Hoe
geniaal ook deze methode uitgeilacht is, iu den Vorstenlauden zal
ze wegens de bijzondere Uultuuioinstandigiu-den niet gemakkelijk
toegepast kunnen worden.

I.ITKKATrr I!.

Bessev, E. A., f.S. 1'. 217. /''//.

Haan." .F., Hreda do, T. 7. T.'). /,s^*7. M. I.. I'. 35. IS'.)'.).

Kiilin. .1.. y»'t: li.'s l;iM(l\v. Iii-l. ,I,T liiiv. Ihillr. 3. ISSI.

ManinoNvski. K.. .\.l!. .\. 7. I. /.''/".

Neal, .1. ('.. 1 S. i:. 20. ISS'.).

SrliNvait/. M.. M. l:. \. 13. 77. I'.)h.'.

Sprerher. A., M. Ü. I'. 12. IS. /;//'/.

S..i-antM-, P.. II. 1'. 3. :!-'. /.''/.'■.

St.ino. (1. !•;. .-v- Sinitli. I!. K.. ILilrh Kx].. St;ii. linllctju. 55. ISVS.

BEREIDING EN TOEPASSING

VAX

VERSCHILLENDE BESTRIJDINGSMIDDELEN.

BEHKIDING en TOEPASSING van
VEHSCllILIvENDE BESTRIJDINGSMIDDELEN.

Al.dKMKKNK I.ITF.i; ATll IJ.

Bnssv. 1,. I'.. ,1,.. M. |). I'. 9. is-J. I'.nn.

Hall, van, C'..l..l., Knlüvis. A. A. l-X- hamiiHTiiKUi. K. \V.. M. ['./.. 17. I'.U:>.
Harshbergor, .1. W.. A te.\tl)oek of myiolofjy

and plant patliolofry. /.'///.
HolliUM^'. M.. Die.Mittelzuiliekanipfiing

(l<M- Pllanzenkranklieilen.

152
1. HnlILLIK HOKDKI.AISK.

Mnin>i:Ar\s(iiK pap.

A. (ïfiroiw lofftfiviiliiii/.

I| ■_'<» K>^. k(i|H.Tsult°aiit worili'ii «ipgflost iti ', nil<. M. \\atfr. ru
!'<• Kj,'. falirikatirkalk witnlfii ()|ij,'i'lnst in ' . ciil». M. walt-r in wn
aiiiliT vat. I>e kalk moet p>imIc- tiilnikutickalk /ijn. Oudi-, n-fiU
lan;4 ^'cltHlt'n ^el)lu^<'lit<- kalk kan niet gehrnikt wurilen.

'2) Men niaj^ p'eii ijzeren t<>nn<'n j^'ebruiken, diiar d»'/.e aangevreten
woriien ilocr liet kii|iersniraat, maar wil tem«'nten Imkken of
luiiiieii van lntnt ol" aardewerk.

:i) liet kupersuit'aat kan het gemakkelijkst opgelost wonlen door iii
een /aak (>|igeliangen te worden in de lioveiilaag van het water,
en dan een nueht over te laten .^taan.

l) Heide o|dos.«ingen moeten, n."i alkoeliii'_'. im-t elkaar gemengd
worden onder Mink ommeren.

•"») l)e klaar gemaakte bouillie Koididai-i in, il; geen /nre reuktiu
helilten. Dit kan ondeiv.oeht worden door een Mank |ienneme<i in
ile vloeistof te liond(*n. Is tie reaktie ziinr, <lan zal het pennemes
een rood koper-lteslag vertoonen In ilü L'fV.iI m.it nu .i k.ilk-
nudk toegevoegd worden.

•'•) l>e klaar gemaakte iMiuillie hordelai-i" moei Ihiiiilu i iikelr dagen
geliruikt worden. Zij is !*lethts werkzaam, zoolang het neer-lag
zeer lijn verdeeld i<. Poor het te lang >taan. wordt liet neerslag
vlokkig. en de Inmillie onbruikbaar.

|{. I'oflii'ieiilmif rohjcns M7i-;h«;h/it.

Il In lil— •! Inii Wolden (|>er flesch) "JOO gr. kopersniliuit opgelost in
water, in andere tlessehen worden 2')Ü gr. poeder van ver.-eh ge-
Idiischte kalk ge»laan en deze Hi'ssehcn eveneens aangevuld met
water, «mi goed gekurkt.

'1) De He.ssehen worden naar de tuinen gehraeht. en hier w«)i-dt de
inhoud ervan uitgegoten in twee tonnen (geen ijzeren), ieder met
IM I,. w.iter. Deze twee oplossingen wttrden met elkaar gemengd,
en de lM)uillie is klaar voor oumiddelyk gel. mik.

:i) Verdere maatregelen zijn dezelfde als i»y \

153

0. Miulifihdlir.'i rail </>■ iimroHi' BouiHi'' fiori/i'/nisi'.

Tussclii-'ii de y.wr velf inoilitikiitii-s viiii «lu Ixmillie honlchiisc wor-
den oiiderstiUiiid rnkclc ;iJiiiL't'li;iiild :

I. Suil<ci-lii)i(lcauN|iMii.

2 I\l;. li(iii('rsiiirii;il.

2 Kg. fal.riUatiekallv.

0,3 Kg. suiker (of O,.") Kg. inclasse).

100 liter water.

leder vau de drie groudstofl'eii wordt ai/otiderlijk in een gedeelte
van liet water opgelost, en daarna worden de ilrie 0[dossingeu met
elkaar gemengd.

De suiker-bordeauxpap blijft, naar beweerd wordt, beter liangen
op de bladeren.

II. S()da-ltordeau\|ia]i. ( Hnui'gdndisriie pap).

i ,n Kg. kopersullaat.

1.1' Kg. (of beter 1,2 Kg.) soda (koolzure uatron).

100 liter water.

De soda-bordeau.\pap moet oniniddelijk na de toebereiding gebruikt
worden, daar het neerslag binnen één etmaal ziju tijne struktuur
verliest en een zware korrelige poeder vormt.

III. Zeep-bordcauxpap.

1 Kg. kdpersulfaat.

0,5 Kg. tabrikatiekalk.

1 Kg. zeep, (groent^ of lijn gesneden harde zeep).

100 liter water.

Ieder van de drie grond>tollen worden afzonderlijk opgelost in een
gedeelte van het water. Eerst wordt de kopt-rsulfaat-oplossing en het
kalkwater gemengd, waarna de zeep-oplossing toegevoegd wordt, en
zóó lang geroerd, totdat schuim zich vormt.

i:.l

I >. 'J'ii- ji i"iii^/ iiiii li' /ii'iiil/f liiinliliii.si-,

I) Sjiuit alli-eii bij ilfooj; weiT, i'U gi«'t niet met wiitiT, Vonnlat <l«'

l)uiiillii' m'liei'l o|»j;i'»lruo^«l is.
L') Overtiii^'t l' iiltyil, dut di* liouillif ne»'n zure reaktie hetrfl.
W) Spuit niet te veel (/.oudiit een dikke blauwe Kuig op de bladeren

lij^t) en niet te weinig, zoodat sleclits hier eu d.uir een driijipel zit.

4) Miuikt geen te groote voorniilen klaar, omdat de b<»uillie niet
veel meer dan één ettniuil oud mag wonlen \(}i>v het gebruik.

5) Laat steeds de spuiten schoon maken nii liet spuiteu.

•i) De bouillie moet gezeeld wurden, Vimu' het gebruik. Zorgt, d.it d«*
zeef in de pulveris.iteurs zeil goed in orde is.

\) l>i' |Kilv('ri-at«'iir nuM-t gehouden worden op een afstand van
ra. I meter van de te besproeien planten, niet dichter by. Het
mondstuk ujoet niet lang op één plek gehouden worden, maar
gelijilelijk ov<'r de gehi'ele oppervlakte van het zaadbed bewogen
worden.

2. C.\LlKOHNIS(||K 1'AI» (iF ZWAVKLKALK-l'Al».

I>it, uit verbindingen tusscheu zwavel en kalk beataande, bestrij-
tling-Mjiddel heeft tot nu toe geen toepassing gevonden in de tabaks-
kult uur. Diiiir het echter iu de liuitste jaren veel t»pgiing maakt in
.\merika, niet alleen als insecticide, maar ook als zwamdoodend mid-
del, kan het misschien aanbeveling verdienen dit middel in de tabaks-
kultuur te probeeren, b.v. tegen een t«' sterk optreden van veld-
schimmtl. De californische jiap kan op de volgende wijze toebereid
worden :

20 liter water worden vciwarmd in een ijzeren kookstel. Hiermede
worden O Kg. fabrikatiekalk gebluscht. Zotxh-a het blnsschen een
aanvang genomen heeft, worden 19 Kg. zwavelbloem onder omroereu
toegevoegd. Daarbij wordt zoov«'el water (ca. 10 liter) bygevuld, als
noodig om het mengsel tot een dunn<' pap te maken. Na aanvulling
met water tot 100 liter wordt ongeveer een uur sterk gekookt. Steeds
wordt zó<'> Vi'el water bijgevuld, dat het volumen hetzelfde blyfl. NU
het kookeu wordt gezeefd, en ile pap l)ew*iard in vaten, die lucht-
dicht ge.sloten moeten worden. De californische pap ta-st kop«T aan,

155

Wiiiiroin ij/.i'ivii vutun en kookstollcii gi'l'niikt iiiouti'ii wonk-ii. K«i|((.'iX'H
|mlvcnsateur.s moeten van Itiiiin-n vi-rtint zijii. <^|i ilu lmi<l liet-lt tlt;
pap een i>ijtenih' iiiwcrUini,'.

Bij hot gel)ruik wunlt do standaanl-oplos-ing vcr.liiiul. Do voor
tabak passende concentratio is niot bokend. Zoo laug deze niot door
nauwkeurige onderzookingen bei)a:ild i.s, kan het niet aangeraden,
worden met een sterkere concentratio te beginnen, dan eene verdun-
ning van l)()ven<taando standaard-oplossing met water, in «Ie ver-
houding 1 : 40.

I.ITK UATl I I!.
Van Luijk, A.. \V. C. S. Vlii-I.lu.1. Vchv. /.''/■-'.

3. FORMALIN (FOllMOL, FORMALDEHYD).

Pit stof wordt in Amerika gebruikt voor dosint'ektio van zaadbodden.

1,1 TKIi ATIUI;.
(.•liiiton. Ci. F.. CA. I!. Il>nl. ( U.-f. /.. I'. 19. iii:{. I'.tc.h.

•1. KAi.i\.

Zoowol voor de bereiding van bouillie bordelaiso, als voor de
desinfektie van den grond, alleen of in verband met animouiumsnl-
faat, mag alleen goede, vorsch gebrande kalk (hier genaamd: fabri-
katiekalk) gebruikt worden. Moet de gebrande kalk bewaard worden,
dan kan dit alleen gebeuren in dicht gesloten blikken.

Voor do toepassing van kalkpoeder, wordt do fabrikatiokalk heel
langzaam gebluscht met weinig water, zóó weinig, dat de kalk een
op de hand droog voelend poeder vormt. In goed sluitende blikken
kan zulk kalkpoeder lang bewaard worden, zonder klontorig te wor-
den. Hot mag echter niot vergeten worden, dat zulk kalkpoeder al
voor een gedeelte gebluscht is, zoodat de blnsch-kracht lang nit't de
oorspronkelijke is.

Voor gronddesinfektio l>ij doodo, pas uitgeplante tabaksplantjes

wnnlen .'»0 ^r. kiilk|MM.*<lir [mt pliintjo't m-bruikt. Voor 'wU oudrix*
|iliuittMi ta. lo(( ^r. tn VDur volwji3(H.'iie liuui^plaDtea nu 20<» gr.

I.ITKIIATI I l{.
J..M---I1. Ilj.. M I' T 29 /■'/;.

:.. i."«»i»\i;-KN \ \T.

Dit ar•;elli^^^u^• /-uut wonit ^,'(tpruikl iti ilr/j-lTtlf p-vallen al-
Sliweiiirurtt'r^nn'n : als nuia^girt tegen Madvretende insekton ol
ruitscii. Het b«'vat 50 tiO "" „ arsenigziiur. m is dus even giftig als
Si'lnvi'infurtergrorn.

Het kan licnid worden door eene oplossing van loodacetaat t«-
mengen met een oplo>^sing van natriumar^t-naat. Veel beter is bet Ie
gebruiken het in «len hand«'l verkrijgliare klaar-gemaakte loixlarsenaat,
daar het wel voorkumen kan. dat verkeerd l>ereide lootlarsenaat de
/aadliedileii in linoge mate verl>raiiden kan: en dit is jui>t het viM»r-
deel viin luudarsenaat tegenover S« hweinl'urtergro«'n, dat het de bla-
den-n niet Ixisehadigt. Daarom kan deze stof «>ok gebruikt worden
in sterkere loncentraties: tot 1 \, zoowel bij de droge, als bij de
natte toepassing.

liOodarsenaat mag gemengd wurdi-n met bouillie bordelaise en met
('alifurnisehe pap.

Voor de toepassing geMen dezefde regelen als voor .S;hweinfurter-
groeu. (zie blz. 95 en I5s).

•5. IM'/rnnhKIM-KMI I.SIK.

\ / nvouiliijf cmtiUif.

125 gr. zeep woixlen o|>gelost door k«»oken in
1 liter water. De p<it wordt van het vuur gen«»men, en
'i liter petroleum worden gevm^gil bij de warme oplossing.
Het mengsel moet zeer goed gemengd worden, 6f met een In-zem
(sap<»e-lidi), «»f di»or h«'t mengsel herhiuildelijk met e«'n pulverisateur
in hetzelfde vat tenig te sproeien. In Dtdi is een b|jzonder mengtoe-

1.')7

stel hiervoor gccoiistrueeid, «lat j,'oed voldoet. Groene zeep kan ge-
lniiikt worden; ijeter voldoet echter fijn gesneden harde zeep.

]{. S)ii/ii-finul.iie.

Dit mengsel vormt een betere oinulsir dan de gevvdiie petnileiiin-
emnlsie, en wordt op de volgende wijze toebereid:
öOO gr. zeep worden met
250 gr. soda opgelost in

1 liter kokend water. Na volkomen oplossing wordt
gefiltreerd door een doek of een stuk linnengoed.

2 liter petroleum worden bijgevoegd onder voortdurend omroeren.
Het door elkaar mengen, gebeurt op dezelfde wijze als bij de ge-
wone emulsie.

Beide boven vermelde emulsies zijn standaard-oplossingen, die sterk
verdund moeten worden v<)iir het geljrnik.

Voor zaadbedden, waar de bil)it nog niet opgekomen is, kan een
concentratie gel)ruikt worden van 2,5 tot ó° ^ petroleum.

Voor tabaksplanten, die zeer gevoelig zijn tegenover petroleum
moet nu'u hoogstens een concentratie van O.GG tot 1,0° geiiruiken.

7. PHYTOPHILIXE, VIÏIPHILINE EN VINIPHILINE.

Deze drie door de firma Pliytobie in den Haag aangeboden insec-
ticiden werken goed tegen bladluizen. Ze zijn echter veel te duur
om in het groot toegepast te worden.

s. KAciiioRSKr.srni': dksinfektik van drn (iROxn.

De dool Kaiil)orski uitgedachte, en later dooi' Jensen gewijzigde
methodtt van grond-desinfektie wordt op de volgende wijze uitgevoerd :
De grond, waar de lanaszieke plant stond, wordt tot een diepte
van ra. 10 Otiu. met ca. 10 gr. ammouiiimsulfaat gemengd.

Daarna worden een ot' twee handen vol t'al)rikatiekalk droog
bijgemengd in dezelfde aarde, waarna begoten wordt.

Het Hpreekt van /fH', «Int otitle knik (dus koolzure kalk) niet
geliriiikt kim worilcri, diureiitf^iMi wel Vi'nM.*li ^fbluHcht kalk-
|»oetler (/.ie l>l/.. I •')■'»).

I.ITKIf ATI I |{.

J.-..-.-., Hl \l I' 1 1 'i /'»ƒ•■

«». S(II\VK1NFIIUTKI{(JU(»KN Ol" I'AUVm II (JllOKN.

Pit inst'cticidf worlt i;i tien liaii'lft kliuir p*m >ukt verkocht, iirt
hfstaat uit een viM-Uimlinj,' van a/ijii/ure kopfr niet arseniffzure koper,
waarvan het m'lialte aan gelturnlfn ar.«eni>,'/.unr on^evi-ur .')H " „ is.

In ile meeste lian<lels-|)re|mratfn komt ook een zekere hoeveelheiil
vrij arsenijT/.niir voor. Diuir ile aanwf/.ij^heiil hiervan verbranJin^ van
ile taliaksltlailercn veroorzaken kan, ma;; het j^ehalte hiervan niet
hoo^ zijn. Men verlangt- daarom hij «len koop een eerlificiuit d.il h«t
tjrhalte aan vrij arscni;;/.nnr nii't hooier is dan (•,! " ^.

We^jeni het hoo;»e gehalte aan arseni;,'zuur (hetzelfde als r.ittc-
krnid) is Srliwi-intiirterLiroen hiiiten;,'t'Vvo(in ^iil'tii,'.

A. /)'• iiiitlr lix'fiiissiiiij vin .'^•/utvin/itrti'i'i/i'o^ii.

I) KfUf (oni eiilratie van 1" „. wordt ^'ehrnikt ; niet sterker.

'-') itfhniik uit^luitentl pnlverisateurs met roertoi-stelien. Met gewone
l>ulveris.iteui> zal het Schweinfnrtergroen he/.inken. zoodat het
laatste van ih- -puit veel meer dan I "/,.. hevat. Paunloor zullen
de hUnleren vcrhrand worden.

3) Het Sthweinlnrtcrgrocn kan gemengd worden met de houillie
iMirdelaise (eehter niet met de Cnlifornisehe pap).

4) Het Sehweinfurtergroen is een zeer sterk vergif!!! Wees .laarom
zeer voorzichtig ermee. Hijzoniler hj) het afwegen en mengen wake
men zorgvnldig t«'gen inademing van het groene stof. Hi-t v«'r-
dient uanheveling h«'t Sehweinfurtergroen tehuis in kleine tle-sschjes
af U' wegen in portie-», pa.s.send voor één houillie-spuit (dus 1^ gr.
pt'r spuit), en deze portie-^i eerst vlak vt'iór het gehrtiik in de
s|)uiten te doen De kleine tles^ehjes worden dadidyk met water
overgespoeld.

159

B. I)i' (Iriiiji' (oi'j)(t.'<slni/ run Sr/uriiii/nrti'ri/roi'n.

1) Kt'iie coiuoiitnitie van 1",, kan gebruikt worden.

2) II»'t Scliweinfiirtergroeu kan gemengd worden met /eer lijn ge-
zeefd stof of met tapioeameel, of met een mengsel van beide.

3) Het tapi(»caniei'l mug niet znnr zijn, daar het Sehweinfurtergroen
(laardoor ontleed kan wiirdcn. Tegenwoonlig wordt tapioeameel
minder gebrnikt.

4) Het stof mag geen /andkorrfls lievatten, waardoor kleine wonden
op de bladeren kunnen ontstaan vn .lanleiding tot verbi-anding geven.

5) Ascli en kalk zijn geen geschikte mengstoff'en.

ö) Laat slechts strooien, als de bladeren goed droog zijn.
7) Het mengsel wordt het gemakkelijkst uitgestrooid door middel
van blikken bussen met fijne gaten in het <leksid (peperbussen).

I.ITKKATI II;.

l{us.-iy. I.. I'.. >h'. M. II. I'. 9. 'JUT. I'.mi.

|{us.^y, I.. I'. d.'. X hi.'l/. I'. \.. M II. I'. 9. 1.-). IHhl.
TviiisliM. S. M. 11. I'. 11. I. /.';/,s'.

in. STOOM.

In Amerika worden de zaadliedden door stoom ge.^teriliseerd. Deze
metlhide wordt echter ais te duur en te moeilijk l)eschonwd.

LITi; U.VTir !!.
(lint (i. r.. (..V-li. /.'«/;. ii;,.t. /. I'. 19. lii:i. Itx)!)).

II. TA13AKSAFTREKSEL MET Zl-IKP KX SODA.

Dit uitstekende luizenmiddcl wordt toebereid op de volgende wijze:
II. (iffermenteerde, minderwaardige tabak wordt tijn gesneden en

gekookt gedurende eeu half uur met de tienvoudige iioeveelheid

water. De tabak wordt goed geperst, en het .sap gefiltreerd

door een doek.
/'. lóO gr. groene zeep worden opgelost in

lóO cc spiritus.

100

<•. 100 gr. soda Wdi-ileii ii|tfi«'Uc«t iii
'JOG tr w.it.-r.

f> en '• wordfu gemeiigii iiu-l l'iO << van ■(. \'"ir li"l ;i«liriiik wor-
de» l.'i liter water toejievoe^il.

I ITKIiATI I |{.
Ik' Buwv. I.. I».. M. |i. I'. 6. 7."«. /•»/:•.

rj. zwAVi:i,i!Lni;M.

Ih't Verdient geen iuinl)evcling /ell' |iij|)/.wavel lijn te stampen,
dmir dit nooit /oo Kjn wordt als de te koop aangeboden goede zwu-
velldoeni. Kn juist de tijnh*>id is de voornaamste conditie voor eene
goede uitwerking van dfze ^tof'.

Zwavelbloem wordt lumlu'volen tegen verseliillenJe rupsen, mijtoo,
llelopelti>i, en tegen de druiven-meeldouw, dif nauw verwant is nn-t
ile veldschimmel van di* taluik.

/wavejliloern wordt het gemakkelijkst toegepiust in drogi-n vorm.
liet wordt door middel van een zwavel v«'rstui ver op de planti*» ge-
stoven, liet kan eeliter ook door een gewone pulverisateur metroer-
toestel op de planten gebraeht worden in een mengsel van 1 deel
/wavelbloem op 7 liter water. Ook kan de /.wavelbhtem gemengd
worden met bouillie bordelaise.

In Amerika wordt liet volgende mengsel aanbevolen:

8 Kg. zwavel l»loem wonU-n gernengil met

' 4 Kg. hars, en geroerd met z<'m'i veel watrr. dat i-en dikke paj)
ontstaat. Voeg hiertoe

.'» Kg. nat ron hyd raat . waardoor di- ma-«.i -.i.ii m'.imii. m \ul
do^trna bij nirt water tot ^10 liter.

Van «leze standaard-oplossing wordt ci-n verdunning gebruikt
van 1 : '»0.

Zwavfl-kalk-pap, zie: Cilitorni.si In- p.t|i.

11)1

13. ZWAVELKALM .\[ OF ZWAVELLEVER.
Gebruik en toepassing als bij /wavelbloeni.

.14. ZWAVELKOOLSTOF.

Bij do toepassing van /wavt'lkoolstof tegen Lasiodevma in de
Vorstenlandeu moet liet volgende in acht genomen worden:

1) Zwavelkoolstof is in hooge mate brandgevaarlijk, waarom geene
voorzorgsmaatregel achterwege gelaten mag worden om brand-
gevaar te voorkomen.

2) Een mengsel van zwavelkoolstof-damp en lucht is in zekere per-
centage in hooge mate explosief, welke eigenschap de eisch tot
voorzichtigheid met vuur nog meer verscherpt.

3) De beste toediening van zwavelkoolstof geschiedt io permanente,
daai'voor bestemde gebouwen. Waar zulke niet voorhanden zijn,
kan men voor enkele jaren volstaan met seraipermanente gebouwen.

4) Voor semipermanente zwavelkoolstof-outsmettings-gebouwen kan
elk gebouw ingericht worden, dat goed kan worden afgesloten.
Het verdient aanbeveling zoo veel mogelijk ramen en deuren
(met uitzondering van de enkele, die noodig zijn voor het binnen-
brengen van de balen en het uitlaten van de zwavelkoolstof)
dicht te metselen. Gebouwen met ho\iten plafonds zijn te pre-
fereeren. Uit bamboe gevlochten plafonds moeten zoo secuur
mogelijk dicht geplakt worden met papier.

5) ca. 'o meter onder het plafond worden „schouders" aangebracht,
waarop groote platte bakken gezet worden. Aanbeveling verdie-
nen uit petroleuml)likken gemaakte liakken van 50 ctm. x 50 otm.
met een hoogte van 10 ctm. Boven eiken bak wordt een gat
gemaakt in den mimr of in het plafond, om nii de vulliug van
de kamer met tabak, de zwavelkoolstof van Iniiteu te kunnen
toedienen door een daarvoor gemaakte groote blikken trechter.

6) Nh. de vulling van de kamer met tabak, echter vóór de txDedie-
ning van zwavelkoolstof worden alle niet dicht gemetselde ramen
en deuren zoo nauwkeurig mogelijk dicht geplakt met papier,
wuarliij bijzonder moet gelet worden op de hoeken, dat daar het

li

102

piipier (ffhcel np hot lioiit nansluit, opilat gi^n liu-ht-k>inulcn
j»«'Vürmtl worden.

7) lU' te Vfrslrekken hoeveelheid zwavelkoolstof richt zich naar de
dirhtheid van de ontaini'tttngHruiinte. U de/e heelemaal geniet-
si'ld, /.ooals de p«'rinan«*nte ontsniettinj^gflxtuwen in Djeniber,
dan kan men volstium niet 100 ic zw.ivclkoohlof per cub. meter
ruimte hy e«*n verltlijf in de/.e ruimte van de tabak gedurende
2 etmalen. Hoe minder goed de ramen, deuren en voonil het
plafond sluit, hoe meer zwavelkoolstof moet gebruikt \vord«'n. Mij
de goed gemaakte semiptMuiiinente ontsmettingsgebouwen kan
men in 't algemeen volsla^m met 1.'>(» cc zwavelkoolstof per cub.
meter bjj een inwerking van 3 etmalen.

S) Waar d«' omstandigheden het toelaten, verdient het aanbeveling
zóó groote ontsmettingskarntTs in te ricliten, ilat de tabak nii de
ontsmetting in dezelfde ruimte blijven kan. De ruimte moet ech-
ter zi'm'i groot zijn, dat er plaats over is voor ile dagelijksche ver-
plaatsing en inspektie van een deel der balen.

REGISTER.

REGISTER.

Aaltjes-ziekte', I iV.
Aiudrups, Sf<, !t:i. 1(15.
Acetvleen. (itt.
Aelieroiitiii hicliesis, \0±

styx, 102. '
Agei-atuin i-onyzoiilos, 31.
A{!;rotis sp., 105.
Aliasvenis ex^•isll^<, (ü.
Ahi, '20.

.'Viiiinoniiiiiisiiltuat, II, I.'!. l.'tT,
Andjinp tanali, 125.
Aiigi''-aiiy;<'', 125.
Anomala chaliites, 80.

viriilis, 80,
Anona muricata, 96.
Antivirus, -iO,

Apiosporiuin salicimini, i:i5.
Ai-a.his hypogaea. 31, 93, 100.
Asilienkranklieit. 20.
Asi^ain, 93.
Asymetrische bladeren, I In.

Bahadotan, 31.

I{aciilussolanaceannn(zieookslijniziekte2ü,
,, ,, infektie|)roeven niet — ,26.

,, infektieverniogen van — , 26.

,. op andere planten dan
tabak, 26, 31,

,, virulen.s van — , 27,
iiaktiM'iiiin pseiidozoogloeae, 35.
Itakterien, 26. -Vx 39.
itakterienknollen. 1 H\.
Hantji. 13'».
Itapak poetjoeng, 137,
Henzine. 69.

liestrijdingsniiddeli-n. bereiding van — , 1 i9.
Üladliii/.en, 15, l:ii.

lÜang baiitji, 135.

itlauwzuur-gas. 09,

Hloentenvlieg, 137.

Itoengkil, (Hl, 70, IIC,

IJoko, 72.

IJolla, 39.

Boonien, scliadnw van-- i)p talr.ik, 21, 22.

Roonen, .31, 'lO, 1 Ui,

llordeauxsche pap, 152.

Uoty.s marginali.s, 105,

Bouillie bordelaise, 10, 32, 152,

IJoiirgondsche pap, 1.53,

Hracliytrupes achatinu.s, 127.

Drandgroeven, 13.

lirandovens, 13.

Brontok, 39, i5i.

Rrontong, 39, 54.

Biid worm, 81.

Cacao, 6, 6(!, 70.

Calico, 39.

Califoi'nisclie pap, 15i.

Callus. 106.

Canna, 93.

C'apsii'uni annuuni, 31.

Catorama tabaci, 61.

Cercospora Nieotianae, 15, 35,

Haeiborskii, 15.
t'liancre bacteriën, 26,
Cliilomene.s .sexmaculata. 137,
Cliloridea assiilta. 81.
Cigarette beetle, 61.
Cocos-wül, 94.
Coloea.sia sp., (J.
C'ontagiiiin vivuin Ibiidiiiii, 10,
Crotolaria. KM»,
('utworui, 10.5,

106

('\MiikiiUuiii, IH>.

Dtk.iiif, Ui, t(»l.

1 1. ni,ii..»(> .1.1. 1 .1.».

|t«<<tiiilVkti<> MUI jjniiul, I-, i;t. IVi, ir>7. I.'ill.

., |HI«l<MI. 'JH.

„ luUtk. m, IIH. Uil.

„ UUt>llHHtti 10. '*\, i.MI.

I>ikl)iiikii<>k()' (ti<* «Hik (iiiiiriiiKwIii'iiiik
llflioiHi), KMI iï'i

l.,--f Ut !••■.• \ i!i lil i|»« ViipiliM)-

lilli.l.'ii, ll-J.
iliMir ('lit'iiiiku-
li.i. tit.
il'«>r kl.iiiilMH'-
l-'.l.'kkiiiK. Itl.
kiiltiiiii'iiii<tli(»-

.i.'s, n>.'.

,, i'ullti'^viiriiiiii^ in üc pkiit:<-ii \.it>

, llW.
,, K'kivtiriiiin); iliMir - , l(Ni.
„ lieptU-lliii»; xuii |>lanti>ii, loT.
., op „wililo taUikspliiiitoh", III.
\fp«ltyii!i«'len vuil— liy joiip* pliii
ti'ii, HH>.
„ vor>«'liün>t'loii vjiii by dikIi' |iluii-
U«n. IdT.
xci'wiiM'litif; met lUiilfiviii-kUMi l(*7.
,, \iH)rkoii)<'ii \.iii . 1 10.
|lin<Hleru.H -«ii., (VI.
Iijmiiiior, 'ÜI.
Itjttiiknfh. I'-'T. I"JS.
l>j.ihkrik. I'.'T, l'JS.
hjuntk. UI.
l',u,.V ,.,...■.. ..

l-'l.

Itruivrn, ift.K

71», «».

Kurhluni viriJio, M*.
Ku|ihnrliiu |>illuiifi*ni, 'M.

F«lt<Muwi>i»:. .'kl.

Kir.' «lil, l'J«l.

Kim liiTii', HIV.

KIh«" i'uriiif;, 14'.

Kiiriimliii, KoriMol, K<iriiiiiliti-li\<l,'Jl,lltt, I.Vt.

Ktiw iiiiiurrii, :ni,

Kr<ij{ ove, Ut.

OMlIobfliciix Ni<-utiuitU(', l■^J.
(iulviinniiiK, llK), ii4.
(iuiip>ir, I'i7.

(mmI.< piokkiMi, '.ni. :t:i, i:r>

(MMiiU-r, «Ml.
<MMi.ljii, Ui.
(nlil)iiiiii |iH\ll.ii.li'- i>l
(ïiiije, .'Ri.
(ilvfiiu' sMiju, ■!.

(inorinioMchi'ina Heli 'IM (lif ixik hiklmik-
iiokli-, l(lti.

luiiitul eieren viin — . lm*.

Ih-^ hryvin^' van —. Il>7 U*<.

1.1. .Lvi.- vim - , KW.

■iit«il,k.-lili;.'sly,| VHM—, 110.

!''ii vixir , i lo.
>^ , , , iivn-inl in , il'i.

(■lKMI(l<H-n^', lOli.

ii<H>nie«akk<-ii. Itt>.
(•(in(N-e|i|iiiluin >|i., 7'i.
(lol.i, 7*J.

Gmnville wilt, 'Jii.
(tn»y-to|>. :R».
tiryllotu!|)ii itrnaina. TiTi.
hirsuUi, l'iTi.
iinlliu» «rcipiUliN {"JU.

H..njl,xHU.n, 17, 18, UI.
11.11 l'.i.iiir nvHialim Ufl.
II 11-. IC4I.
II' il iliis arniiKeni. Hl.

it«>iilui. 81— }<7.

ituiit.il •"i'Ti'n v.iii , Hl.

hr^ M Ki.

he-' T |.wn|,irs»«-

KiMUti. Ik».

1 ^iiltiielt. A>.

IÜ7

Ili'liiilliis; l)i>-lii)ilinj; Vim ilocn' Siliwciii-

fiirtorgnion, 8.").

,, — (li)or Trirtiii-

^Mitiniiiii, S().

door viin^'|iluii-

t.'ii, Wl.

llnor VlT/lllllf-

liii;; iloor luiiilt'i'cii. KT».

,, hiolofiii' \;m , SI.

,. raiiiiilialisiiii' l)ij de nipsoii viui — ,85.

,. oniliMsclieiiiiiif,' vim lU' soxp bij — , 8;J.

,, iintwikkclin^'stijd van — , 84.

,. scliiikliDudiiif; van — . 84.

,. vraat aan tiiliak door . S,"»,

„ peltit^ora, 81.

„ obsoleUi, 81.

,, viroscens. SI.
llüU'rodcra radicicidii, I ii.
Iloloniara |>icesccns, 7."(, 77.
Iloninfrdimw, IIC).

Iclioljvo, 2(i.
Indigo, :tl, 7i. '.»:{.
Indigoal'val, 27.
Inlandsch tal)ak, (i, .'il.
Itist'kti'n,door--aang('vr('k'n bi 1)1 1, 7,(1.'!, llK).
,, , vmat door — aan tabaks|ilimt(Mi,
74, 78, 7'J, 85, <);{, 104, |'2»1, 1'JS. hJ'.t.
Iiispinnips, iöT).
l|.oMia.'u balatas, 10(1. lOi.

reptans, 'Xi.
Isotoma grandillora, DU.

Jalroplia Curras. (i.

Kadjangniatten, 110.

Kaki boesock, '.i.

Kaliunipornianganiiat. '28, .'f-i.

Kalk, 1'J, i:J, 75, 15'i, 155.

KalkpoiMJer, 155.

Kangkong. 'Xi.

Kaljang, (Mi, 144.

Katjang idjo.-, :{|, 1(K).

Kaljang tauali, :)l, M.'t, lOO.

Kebo gerang. I.'I7.

Ki-deloe, UI, (Mi.

Ki'pik i.ljop, l.M».

Kikk.'r>i. 8<5.

Knobbels op tabaksstannnon. 107.

KoMiijnfn/aad, (i(i.
KoolbladiM'tMi, 74, 75,
Kool/.uurgas, (i((.
KoptTsnlfaat, :i>i, |5>_'.
Koriander, (i(i.
Koloo, Tl.
Krekels. 127.
Krekob. .5:{.

Kroel k, 51,

Krnl/iekte, 5;t, I 42.
Kiironinslii, 2(i.

Lanas/.jekle i/ie ook l'li\ (upbdiora Niro-
(iaiiae), ;t 14, 2(i. ;I2, :t:i, 107.
bi'jiimdeliiig van atgeoogste planten,
lijdend aan - , 14
iM'liandeling van jonge planten, lij-
.lend aan - , 12.

iii'liandiding van oude planten, lij-
dend aan - , l:i.

beliandeling; preventieve van — ,
K», 12, i:t.

Ijc'liandeliiig van /aadliecblen.lijdeiid
aan - , 10.

bestrijding van door bouillie bor-

delai.sc, 10, 154.

,, ,, ,, dool- kalkpoedor,

12, i:i.

,, ,, -- door kalk en ani-

nioninnisnlfaat, 1 1. i:t.

Min door Uacibors-

kis.lieinetl.ode,11,l:t, 157.

van — door «elektie, 9.

bibit/iekte, :{, (i.

,, ineubatietijd van — ,11.

bladlanas; zie vleklanus.
diagnose van — , 4, 7, 8, .'Kt.
infektiebron van — , 5, Ut, 14.
intektie door lanasafval, 4, 5.
„ „ nie.sl, 4, 14.

„ ,, onilc! tubaksstronken,

4, 14.
,, ., sporen, U, 5.

,, ,. water, ti, 14.

merg, gekainerd — van — , 8, 'Xi.
oorzaak van — , 'A.
op iidandscli t^ibak. (i.
standanas, 7.
veriiiiindingder zieke planten, l.'t.l '».

I6S

luiim.><«ii*kt>', v<>nH-liyiiiu>li>n van — , O — U.
•. itwUiliTi'ii vun ïifki' pInntiMi.

n.l'i.
t< i^tiiiflldikkcti \iM>r |iliiiili-ii,1 1.
\lckliinaH, 7, U, Xt.

,. op (iiii);i-viilltMi |iluiili'ii, 11,11.
,, iiuii<*rili)iii vun — , U.
ii'li'l vun — . ;i.
Lauiiotli'riim M-rrirorne, UI~-7I.

luuiliil i'itTi'n vnn — , <C>.
IM-M-Iiryviiit; vuii -. (11 *'>^l
lM->trütliii)( vuil , W.
biolof;it> vun -, tlT».
.|.-.Éi,i,.l.ti.- V .11 .I.Mir lifviicüiMi, ('•'.».
.. ('liPiiiikuliii.lHI.
K'>iitt{iMi-slru-
loii, (H).
.. -t.Muii, (HJ.

.. ViK'lllllll, ICJ.

.. ïwttvi'lkivil-

btof, m.

liooili' lioiitliii^ van — . (KI.

i'iiTen vun — , (il.

ffflirinic bro4*il|ilaats<>ii van , 7<i.

invUied vuniloteiii|>enttiiuro|i ,*>'
.. .. v«»ctl«el op — , tÜi.

lt>von.s<lniir van — . (W.

ontwikknlingotytl vnn — , (IV- (»M.

spriplen van - •. KI.

iiilwcrpsoloii van — , (W.

vi'ix'liijnwien in <le talitik van — .08.

vervvi»s<>linginct,.fal.s«-lie- ".t».'l.t>V.

vopdït»'! vun — , (J6.

t«'iUiriMini. 01.
I.«>n({ki>r, '2fi.
I.cniciifniii. I*. 'M, IKI.
I.cptittfrna Nirniiaiia)*, l'-H.
l.«>ui-n.H linifiilia. <>, :i|, iK<.
Liroln. \'1\.
I.MT. :\, 'J»i.

I,ii'vi'lie*'r«lï«'«»<<iji-. |;i7.
l.iiiiniM-liari!* Hava. *.Ki.
I.iitgnllii!) hiniumlatiiü, 1*28.
I.it.» -.1.11, -Ila. I(«i.

I.uiii>nnii<l<ip|, V/.>
l.\'t'<i|M*rMiruiii ••««•iiliMi

• >l.

t ir,

,1, S.\ •.•.-., |(NI. I.V5.

l.iMHi>.ni|*>«>n. W.

I.O.M|Hvl..kk<MI. I.V 17.

lM-<>lrij<Jin>: vun

BSaJK. m. Mi, ICt.

MaliKÜo il>>K UirliPü lilant-li<><>. •itl.

Mulmlii' lin ..IuImi- lilani'", .W.

Muriiii>r, Vi, .*>i.

Man. Ii.>. :R».

M..I, l'.>-J

Mfliltun, 'Jl».

M.-I.H-n. Wl.

M<>nipius<-Ii, 'J(t.

Mi<-ro.^ipliiiiii Liliuci, {.V

Mifn-n lip luiaillH-iiiiiMi. 1^.

Miniikiv. 5W

Miiifor-nips, 11(1.

Miisiiir-iliiMti.st». '.KK

Mosiiirii, .'fil.

.Mo.ïiikkr.iiiklifit, ^Rl.

.Musai<|ui>, 'fJ.

Motlli-il (op, m.

MouiiokzifkU'. :KI iM.

untivirns vun — , W).
WfiinpUelyklicicI vnn -- . ii
iM'strijiliiiff vun — , Wt.
I)ij M>«>lainanM. \'2, M.
iTlVliiklii-iil \an -. i^l, 17.
Iii'pitollin^ vun . il.
invliieil op — vun <li-n ImmIoiii, VI.
.. - .. goklpiinl lirhl.M».
.. — .. in«»MUtolTen. ió.
kl.-iir \.iii .!■• I.l.i.lcivn. il.

.. naili'fer-

i<-iiuilip. i'2

■ iiiniaak van — ; l»akt<Ticn uls — . .'W.

: an(iikatal\ti.t«-|i — ,

14».
: I ..iii.ik'iitin vivum
I, -. 10
■ -tiffp rnnili-
lie» — . i«.
, üi.l.-i.' |.|.iii(«>n, iO.
..; .-n. i-J

■■!■ . :. il. Ui.

\.T»> liijiisolen vnn — , V>, Wi
\f i^|.i.'i.liiii: \an il.""i liluilliii-

.■i..'i:.

M(i/iii('k/ii'ktc, vi>is|iri>iilin;,' van ddor iii|i- l'alikiiii, Hl.
senzoi'kc'ii, ir», U>, 'Xi. IV'li-Siin, '.tti.
,. Viiii — door vcrspcfMicti, I'cli-Siiii-koclirs, l."».

'il. 17. l'ctroltMiiii-i'iniilsif, \±>. 1 1'_>. I.Vi.

\oiiii van lilailiMcn, W. l'la^'iolc|iis lon^riiics. |'j;t.

yvU-\ \:in (Ie , i'f. l'liantM-o|itciii cliloris, l'il.

Myzns iKMsicai'. i."!. _ l'liaHcoliis radiatns. KM).

I'hvtoiiliilini', ir»7.

NaplilaliiM'. 7."). l'livto|ilitli..i-a Kalicii. (i.

Niinisrliwcrdcn, .">;!. .. Nicntianac (/.ii- ook l.ana.s-

Natronlivdraat. Itid. /.i.-kt<-|. :»— I't, tifi, :{:t.

NcnialodtMi. IH. ,. ronidii'n van — . :i — (».

Ne.-i.slers icafjciis. '2i». .. .. vliijjlipid der ont-

Nezara viridnia, 130. wikkelinj;. ."».

Nf,'lel)l»Mi, 7.\ ., knltuui- van ^. i.

Niello, .'UI. ,. inyceel van — . '3, 4.

N(i(tM(a litnra. S8. ■ ,. op andere planten dan tabak. U.

sporen van — , 3 — (5.

Oebi tjina, 100, lOi. .. waterkultuur van — . i.7. 1 1.:!:!.

Oelar bajoeng, 98. .. zwerm.^poren van — , 5.

,. benjikok, 08. Ph\-.<alis angiilala. 31.

.. djarani, 102. [^lusia signata, t)8.

djedooiig, 102. Pockenkranklieit. .">7.

.. gandasan, 88. Poepoesziekte; zwarte — , ri(i.

.. pirck. SS. i'okzicktc. W, 57, 1 i2.

,. kawat, 72. 77. {'loiliMiia littoi-alis, 88.

„ kekket, 102. .. litni-a, 88— Ü7.

ketep, 88, 02. .. aantal eieren van — , 01.

., kilaii, 98 .. i).'sclirijving van — , 88—90.

lintall, 137. ,. be.-itrijding van — door r)jenoe,9<>.

.. loinah, 88. ., .. ,. .. lokmidde-

metengan. 107. len, 90.

.. pendeni, 88. loodarse-

poepoes, 81. naat. 05.

.. i-ajang, 88. .. .. .. .. natuurlijke

roeniboet. 88. vijanden. 9(i.

Oeret, 70. 80. .. „ „ _ .. Scliweinlur-

Oidiuni tabaci, 20. tergroen,95.

Omo nieleng, HHl. .. .. .. vanglam-

0]iatrum depre.-i.'^uni. 72. pen, 'M.

Oiong-orong. 125. .. „ ,, — ,, verzame-
ling, 9.4.

Paardenniest, 7i. biologie van — . 91.

Paardenvoeder, 00. 7(1. .. nagemaakte eiernestjes van — ,94.

Papier, 110. ,. rupsen van — in de liangloodsen,

Parij.sgroen. ."»5, 158. 04.

Patik abang, 15, 10. .. •• — : verseliil van lle-

„ bolong, 15, 10. liotliis, 89.

poetib. 15. 1(1. .. vraat van - aan bibit. 93.

170

l'riMli'iiiu, vnuit vun — luin volwukM-ii luliuk,

\H, W
„ vrntrliil \uii ll)-li"

thi<. tct.
viM-<l«4-l vun t\v rii|iM*n vnn — , MO.
wi-rfsfl vun de <'i''i"iii->i|i-> vitii MM.
IHinUM wrrirortiin, (M.
I>ulli. ir>.

J'ijlstuunnii'!*, itfl.
iStiiiiiin, H.

Ru)'ilM>ptki'M'lit> iiK-tlmili'. II. I.'l. I."i7.

KuniUinpm, \'2\

Uatt.'knii.i, !.'.«.

It(>f;)-iivl)'kki'ti, 17.

Hirinus, iKI.

Hitnaalilon. ~'2. 77.

|{(Mlon(;!<, 7i.

Hm'st. I.'i.

„ romlo. I.'>, 17.

„ iwurlc. IC).
Itoetilniiw, I^Ci.
|{o(irvvunt.>(, l'.Ü.
Hoiiillo lilunrlii-, .'KI.
Ru|»senkinilorpn. >C., \n. |:tS

Siikit |ir<M>(. l(Mi.
Sinilnil. '.II.
SAlili-itnkninkli<>it, "Jft.
S-Iiull>liiil<'r»'ii, 7i.
S-hwttrïlj<'inink<'it. *J*>.
S'hwfinfurl<T;;rm'|>, 7.'». M.">, iCi. !(N1. |."(8.
S<l«>r«liiini KoHsii. 'i-'t.
S-Inroiiiiiu l.ilH>rtiuna. 'Si.
„ Nii'otiiinai', *iJ.

H>'f». l'J<l.
S.-i.'ktif, t», |:B».
S<*.-<unium inilii-iini, ."II, (Mi.
S(>tnn)or|iliu niurpilnoülriuUi. t Ui.
Skl«'mlii«n-iifkU', 'iH.
Sliine-tliwa.**', 'JIJ.
Sliirnk, 'Jli.

Siui|i\vi>»|ijrs, Hl», 1 Ti.
Slynuifkli' (tii' iMik Ikirilliiü miluniirpsiriin))

U-siryiling von — , .'12,
■ otiiliiioM voor — , 27.
<lirtgnoM> vun . .'Cl.

Sl|jnizi<>kt<>: linnkprv puntpn in ili> viuiiliun-
•Ifi». 2U. :».
*i(rci'|M>n in ((•• vaathun-
.loU. tJK. 21».
K'ni'iinif van . 2<J.
iiifcktic il<ior hiliii. 2M
„ wuUT, 2M.
van «Ie vvortrl». 27.
.. l.pt l.lttd. 27.
<rziuik vun -- , 2lt.
|> aniicro |iIuiiIimi iliin taliuk. 'II.
lijinilrii|i|M>|s liij - , 211. .'Cl.
Iijini-rij,; tniTj.' by - , IHI, ICI.
\i'r<Mirzaakt ilcMir tlnwijfU'. 27.
,, ütiilinpj't. 27.

,. lit.n. 27. :«>.
„ .. .. vocht. 27.

verscliijniwlon vnn — ,2H- ;mi.:ci.
vi'i>i|>rfiilin|{ vun — , 'M. 'M.
vlekken op bluiloortje* van — .lü».
,. zieke wortels vun — . 2JI, .'CJ.

Soclu-I{urileuiix|m|i. I.Mi.
S<Mla-eMiul.''ie. |.'>7.
Sdanaeeae, 1 10.
Sila^iiini nielonpMiu. ^11.
Silen<>|>>^is f/eininata. I2I>.
S|iiiiirnps. W.
Spikkel. I.-.. i:«.

aN pliik-teeken, HV
liestrijilinjf vun --. Ut.
oirzoak van — . l-""». 17.
Spiritus, l.'iU.
Sprinkhanen. 12i.
Stjiline.s|. 27. .'ftZ.
Steni-nit, 2:1. 2il.
Sti^Mnuta, Ml.

Stoken in hunjfloixlüen. 1H.
Stcwni. 2i. (KI. l.V.».
Suiker, V*\.

.Suiker- IU>rileuux|wp. l.VI.
Suikerriet, 2:1. .'U. l>:«
Svrphiilen. i;i7.

TalNikKUultje, 1 il.
TulMkilHwiMiek. lil.
Ta»Mks,-xinikt. |:i«S. IWI. I.VI.
TaUikskeverlje. lil.
'r.ih.ik-mier. n, 1211.
Taluk-molten. MA \\M

TnltuksMiiittiMi: aantal ciei'i'ii "\;iii , 11(1.

Iiosclirijvin^ van — . I l.'i I I.".. I l'.t.

iM'strijdiiij^ van — , 117.

l)0\vi'^'in},' van , llti.

biiilof^'ie van — , Iltl.

Inii/.en om de larven van — , 114.

i'it'ren van — , i\'.i.
,, spinsel van de larven van — , 1 1 i, 1 17.

ver.-«liijnselen in de tabak, 117.

voedsel van — . 11(5.

znijjpooten van de larven van — ,114.
Tabakswantsen, KfO. \.i±
Tabaksworni. (11, 1 11!.
Tacliipire-bvo, 'J(l.
Talés, ().
Tamarinde. '.Kt.
Tapionimeel, DÓ.
Tarwemeel. (1(1.
Teronfi. :JI.

Tetnublooikoolstot', (1'J.
Thielacvia basicola, 'Ji.
Thrips. .->:}, .->7, i:t(l.
Timor-tabak. 10.
Titèn, '27, :!(», :i±
Titèn als nabemestin;,'. -7.
Tjakar, 42, 4'J, m.
Tjeploekan, 'M.
Tjidal aban-. 77.
liinMiir, 7'2.
Toa-toh, ItMi.
Tobacco-will. 'J(l.
Toeba. IMl.

Tomaten, 'J(l. ^M. io. .Vi.
Trii-lii>L'ratiiiiia niiiiuta, 8(j.

Uilen. S;{, Itl).

I'itwerpselen van Aciierontia. loi.
.. bladluizen. l:t.'>.
.. MoUs, !(».■">.

Lasioderma, (IS.

tabaksniot, I 17.

.. labakswanls. Ilt'i.

Van;,'laiii|ien, 71, IKl.
Van;;|ilanlen. S(l, I il.
Veenniiillen. I'i").
Veldsiliimniel. '20.
Ventilatie in lian;.dnndseii. 18.
Vinipliilini'. I.")7.

Viscli. p'droo;,'!!' - , (1(1.

Vitiidiiiine, |.")7.

Vlen;,'elliaken, «.'t, |(HI.

Voorf;ewa.s.sen. .'!1.

Voorkienicn van tabaks/aad, l'2'2.

Vraat aan tal)ak iloor .Veherontia. lOt.

djankriks, 1'2<.>.

., .. ,, ., enfjerlin^ten, 7ü.

,, ,, ,. ,, fjanjrsirs, 128.

„ „ .. .. Ileli,,tbi.s. 8.-)

„ ,, .. ,. oelar kawat. 7i.

„ .. ., oelai' poepoe.s, 8ö.

I'rodenia, 'J3.

sprinkliai«"'n. 124.

tji.lals, 7i.

tjidal abanfr, 78.

veenmollen, 12<j.

Walanj,' bantji, I;i2.
Wants, de ff reene, IIIO.

,, , de kleine jfroene tabaks-, I;i2.

„ , roof-, l:}7.
Watervlekken, 17.

,, (xirzaak vaTi — . 18.

White speek. 1.")
White veins, 1 42.
Widjèn, ;il.
Worm, (11, llli.
Wortelknollen. 1'i-i.

Zaadboomen, 41.
Zaairsel, 122.
Zeep, 1."j7. l.V.t.
Zeep-lionleanxpap. ir>:i.
Zeepwater. I."i7.
Zifrarrenkiiter, (11.
Zomiestralen. 17.
Zuiirzak. 0(1.
Zwarte roest. Xt.
Zwarte wortels, 'A',i.
Zwavelbloem, 22, KK».
Zwaveldioxvile. (10.
Zwavelkalinm, Kil.
Zwavelkal k-pap, 154.
Zwavelkoolstof. (10. 118. 1(11.
Zwavellever, 1(11.
Zwavelwatei-stof. (10.
Zwavelznnr, (10.

'/ickli'ii v;ui lil- tiiliiik in ili- VchsIcmiIiikIimi.

l'l.WT I.

Ken iIcMir „laiias" sterk iian^'.'tast v.'M nn't inlaiidsili.' taliak.

'/i.'ktiMi v;ii\ lil' laliiik in di.' Viirstciilaiidcn.

Pt.WT 'i.

J^i^

i

\ Ê^.

^^^^BL

u^^^Bfl^'

^SBK^B

^1 / ^9^^^^m

. ^-i "*^^^^Smb^H

^j^ ^Ksf ^ iPBP* ^^^^^^^^^v

^--Jrfi fC

'j^y

T^^W^

(fe^la

V ^^

"'c^W

^'' r xjyTl^

^ /

..Lanasziek" tabakshibit.
Roven de wortels is de stengel zwart geworden, en opgedroogd.

/ii'ktc'll Min lil' t:ili;ik in ili' \ nrslrnljllili'll.

l'l.AM

'h

\

I

v<

i

^c^

J^

l!i'n MilwassiMi l;il)iiksiilanl. ilmir l.;in;is nlnlsolini.' /ii'k Liowordr

il-'l. .1. Th. Skum.aaki..

/ii'kd-ii viiii ilr l4il)iik iii lil' \'iir-i|<'iil;iiiili'

l'i.wr l.

lil' zwarli' uDilcllnils van ecu mnU' lanasplaiit.

N.H. In <U' lek»l .«taal ilr viTXMJziiii: naar dizc |iliiat ilmir iriii- UTL'is-iiii: op
ri'iii-l \i \uii l>nven, in iilimtü \t\H np ri'ni'l 'i \aii Ihimii

llcl. .r Til. SkoVli.VAItl'.

'/i"kt>'ii v;m ilf t;iliak iii ilc Vnistfiilaiiclrii.

I'l \ M

liet i.p lungs (lii(irf;psnedpn bonoiloii^cilitUo \aii i'i'ii mul ..huias]«lanf
Heinerk het K»''<amenl<' inerir.

ZicktiMi viiii lil' l;iliiik iii lil' \'i>rst('iil mdiMi.

I'I.A.VI (t

0|i liinfrs tloorjiosnodfii ..lanusulanli'ii".

Ili't /ii'ki' j,'cili>i>l(o zit lidopT O)! (li'n stoii-.'cl «htii l»ij de np iilaat .">

!il).'olii't>lili> hiiuis|.|aiit. Ili'( iiHM-f; is niet j;ekaineiii.

/irUt.ii VMM .l.' l;ilul> in .!.■ VHMnilMn.l.'ii. F'l.VVT 7.

Vli-klanaiis

llll I ('hllINTUM

y.ii'kti-n vaiTde liiliak in il"' V<n>UMilaiicl

I'IAAI !t.

Voilnaiulint: van linasstronki'ii iii liranii;.'ioeveii.

/i.'kl.'ii v;mi lil' l;ili;ik in il>' \ ni st.'iil;iliilcn.

I'I.WI II.

.Iuk-I.|;|.|. u;l:ll(.|i -pilikrl. n.nd.. nu-st .'li \.|.U. I,

ilrl. i;. I'aIM.

■/.i.-kl.Mi v;m il.' I;il>.ik in d.' Vciis(.-iiI;iimI.mi. I'I.AAT I'J.

.I.oocIsvl.-kk.Mi'

lli-l. I. ClIKISTIVM

Zit'kleii van ilc lal).ik

\'iirs(('iil;uiili'n.

l'i.AM l:!.

..Slijm/ii'ke" tabiiks|ilitnt.
|i<- zii'ktc is viTiH.iv.aakt ilnnr to veel i>n te vciscli stalmi-st. waarom ook
|iaililt'stni-loii versclifiieii zijn l)ij «ii- voi-t van di.' >liinizieko taliaks| iant.

Zii'kli'li \;iii dl' Uili.ik iii (II- VciisliMihlliil.'i

l'l.AM I 't.

..Slijiii/i.'ki'' t:il):iks|ili(lil.

ili-l. .1. Til. SK(iV(iA,\«r>.

/ii-ktiii v.iii ile tali.ik iii lic Vmsli'ul iinli-ii

Pi. AM i:

Jiwars- en liMitrle-diKirsnoilfii van don sti'nj.'cl van

slijmzicke tabaks]ilaiiton.

In II ziet men den donkere, lijne slree]i, pumde \aii In'l lihul

naar den sten-^el.
In l> vertoont zirli deze streep als een klein dunker jinnt niet

een klein «rat in 't midden.
In r en (/ i-; hel iner;; al -lijmerii: f,'e\vc>rden.

y.ii'kti'ii v:in .11' I;il);ili in ili' Voislei limlen.

I'I.AM IC.

Zw.'.rlo i'ot>st.

/ii'l<l<MI V:lli lil' I;iIkiI< jii lil' \'iilsli'iihiiiili'li.

I'l \ \ I

^

'T

.1 ♦

-é

il.

Een ..mozaii'kblair

lll'l. K. I-MM

'/.i.'kti'ii viui <!.> tal).ik i.i .'■• Vai mpi I in.l.'n

\.\\Y IS.

Keil ..mozaicUlil^i'l". - 1 verirroot

/■irLU'U V;lli (1.. t;llp;ik lli .li' Vorsl,.|il:i,i,l,.||.

I'l \M l'.l.

l»'iilf irN'i iiinziii(»k-slrce|)j('s.

«I'l. I. Ckki:

Zii-KiiMi v.iii .Ir lal.ik (II '\>' V.n-slt'iihiinlon.

l'l \\l -Jd.

lh> jiinizstf lihi.ii'ivii vaii «'i'ii ..Tjakarihint"'

/ickti'Ii \;IM il.' t;lli;lk ill ili' Vi.tstciil;iriili-ll.

I'IVM -il.

Het hiiviMifii'ilfi'lte v;m oon ..Knic|)iu'k|iLiiil'

'/ii'kl<'ii v:iii <li- l;il>;ik in <l<' V<<i'sl>'iil;iiiili-ii

l'l.A.M '■1-2.

..Kri)c'|iri('kzi('kr" t;lliilk~\ l n. hl.

llll. I SllifNIlS.

/ji'kl'MI \,lll lil' Ijlp.lk III lU- \nl-|.

V.CU ..knil/iekc'" UilKik~|iliiiit.

Zii'kl.'ii \;ui lil' t:il.;ik in •\<- \niv|,.|il;,iiilcti

I'l,\ \ I 'i'f.

Ki'ii liL'ileclte van een taliukslihul mol ..iiianuer'

/icktPii van do taluk m .1.- \ ..i M.'i.l.m.l.n.

I'i.\ \ I

..Zwiirto |H)p|iiip-/.i('kte"

/.ickli-n van d.- laUal» in .Ie Vorst. •nlandi-n.

I'l \ M 'JT.

Ki-. ±

SXvei-.irr.

.*<r««*Ëif,-ï^

Fiir. I. l.aiM'n van I.nsindprnia. vi-i«t(Miil aan c.mi siiraar.
.. '1. Mimi ui'ili'i'lli' van ilp/i'ltile siiraar.

«lil. I. ('IIKISTI wi.

/il'klCM ill ril' t;lll;lk ill (Ie \ lUst.'llhncli'l

l'l.AAT '2S.

Fi- e.'

Fii:. '21,.

8 X v.-i-T.

S x^ ver;^i'.

I-i- I.

O

8 X vei-r.

Fit:, -.in

ffV\ll.■M..

8 X vei-r.

8Xvoi-r. nut.

Lasiodernia .serricorne.
Fifr. I. I'm|>.
„ -l't i'ii h. |i,. roinii van il.' |ii)|.. •.'(«/.i.Mi van ln-id.' /ijdon.
„' .'!(' i-n h. Ili-t ki-viTljt». Ltczicii van liovcn en van de zijd

•lil I ('lllll.STI

7ioklPii viiii lil' talMk in il<' \ ni sicnljinli'ii.

1'I.VAI 'J'.t.

Kiir.

l"i-. I.

^ ^ ^

Ki^'. 1. ril\vtM|)seliMi van l.asiodorma.

Kil.', 'i. ritwerpsplon van tabaksmot.

lioidi' lii^'MiiMi irolijk vprtrroot.

Zii'kl.MI V;lli lic l;ili;lk ill ili' \ ■HslcillillliIcM.

Pu AT rtu.

II'. I

Vvr M.

3 X verj

*

*

3 X vergr.

1-i-. 4.

I. (i"iin(C|i|iullllii S|i. l'rjidiil).

'J. I,aivi> van (loiKiccplialmn sp. (ooiar kawal).

3. Ilcil.iniai-.i jiicescMMis (Tjiiliil aliaiiir).

i. Kurliliira viiiilis.

•">. hjankiili.

• >. Ni-zai:i vii'idiilii die L'nii'nc wants).

^■i^. 1 ,l..l \ II V, KIM, ,1,. :,n,l,.n- (iiri.rn. .1,1. I.

Zit'ktoii van i!o tal ak in ilc VnisiiMilamlon.

I'IAM .•(!.

▲ ▲

Kiir. I.

Kif.', .t.

l-iL'. 4.

Fijr. I. Arlitercind vaii ili' larve van (ionncciilialuin s|i. (Opatrnni (ii'|ires.-;nnri.
Fifj. "2. Aclitereind van de larve van Iloloniara pisre.<eeiis.
Fip. M. Pop van Gonnce|ilialnni sp. (Opatrnni depre.^sum).
Fig. 4. Achtereind van de pop van Gcmoreplialiini sp. (ttpatrinn (le|iiessnni ).
Vifi. r>. Achtereind van de pop van Iloloniara pisce.<cens.
.Mie (iiriiren verfinmt.

Zii'Kti'ii v.in lil' laliiili iii ili- Vnistei liir.ileii.

l'i.wT :(•-'.

Tjiilal-viaat np olmi jmiyL' tiiliaks|'hiiil

/ii'klfii iii (!.• liili;il, jii .l<' \'iif-,li>nhiii(li'n.

I'i.wr .'i:!.

-'<l> vci-r.

''^lügfPi^

lM;r. :i.

FiiT. I. 'itl X v.Tirr.iol.

Il.'linll.is (('l.lorid.MI ilSSIlll;l.

Viii. I. Ki>n ei. zittend oji ile nimle si;iiniier.li:i.leii v:iii een ni;iiskci|(.

,. 'i. Ken jnis iiitirekoniiMi rn|is.

„ -'T. Ken inps \;in hel Nii' type (iiehir piiepdes).

,. i :i.l.- '.. .

«Il-I I. f'KKISTIANI

Zii'kl.'ll Mlli <]<■ l;lli:ik ilJ il.' \(.l-ti'lil;iliili'

l'i.AAT :{'.

Ki},'. I.

KiL'. '2.

Kiir. 4.

ll.liutliis (C'lilDri.lpa) assnlta.
Kij;. I rn "J. MaiiiiiMji-s. Vt-i. :{, 't i>n .">. Wijfjes.

Ki^. <i. VliMifii'ls van i'en iiiaimiM ji-.
((. Vdiirvlciii^cl van liovcn uozirn. i'. .\ilili'ivli'ni;«'l van ImviMi •j:r/.\i-

/.. .. .. llOn.'.I.MI .. ./. .. .. l..-M.Mi,M, ..

.1.1 1 1 "I,,.T1AS1.

/ioklcii viiii lic lali.ik in di- V.irstciiliinli'ii

l'i.AAi :C)

Vraat van m'lar ]Mic|ines
(Uirvo van Ilclicillpis assnllai np <'on tal>aks| lint.

Ziekten viiii ile lalmk in de Vnr>tetiiMiiileii.

I'i \\r :»;

Tiirli(ii_'i".iiiiiii;i iiiniit;". ."i(l X verjir.

(Ijl (Ie Knveiiste liiriiiir /iet men de lej;lioor, Wiiarrnee de
eren in' de vliin'evei.Men ''elniielit worden.

PnuliMiin liiiira.

iS. I. Ken |iiis iiit;.ri>k<iiiicii |-n|>s,
'1. Ki'ii ni|is v;in lii't eerste Iv]"'.

;i tweetle ..

l ler.le ..

.") vierile

(ieii 7. liiipseii ., .. vijlile
S. I-,.,,.

ili'l. I. f'llUISTI VM.

/.ifktcii Vim lic l;ili;ik in ili' \'iilsli'iil;iiiili'ii

l'r.AM :IS.

Fii.'. '_'. ii;il. uv.

I\

V'vs. •'!. nal. -r.

(Dr vriHij/iiii; ..ji 1.1/. W, iinar plaat 3S
lig. 1 moet /.ijii ; plaat 37, lii;. 8).

Vvj.. .") :! X voi-ur.

rl^*

^.S^

PiixliMiiii liliii".!.

II-. 1. Kin riiiiMil |i ii| 11 jiiiii; liiliaksl.liiil. M-. :!. Ki-ii wijlj.'.

.. '2 Ki'ii wijlji' in nistliniiilinir. ., V „ nuinnctjc

l'i^'. Tl. Vicujifls Min i'cn wijrn'.
IX. V(iiiivl(>ii^,'i>l, Min liiiM'11 L:i'/.ii-ii. /'. VimrvliM|i.'i'l. van Immh-iIi-h i.'c/ii'n
e. .\t litprvlcu-'cl ., </. .\ilili'ivli'iim'l...

lll-l. I. ClIKISTI \M.

ZioktiMi Viin (11- l;ili;ik in ,\,- Vdisli'iiliind.'ii.

I'i.wr :t!».

F'lodeiiia litiiia.
Pas uit hot t'i p>kni|ii>n laivcii. 7.") X vi'i'f;!-.

Zii'ktiMi van ili' taliak in ili' \'iir>li'iilanili'n.

Pi. AM 'lO

l'rculiMiia litma.
Ilci'l kl.'ni.- iu|.~.h a.ui lii't victoii ui» i>imi laliakslilad. '2 X ^'Prjrvoot.

/ii'lvti'ii \iin '1>' l;ili.ik in lil' \ nr>ifhl uiil.-ii.

l'r.wT U.

l>oor vraat van I'i'ii(ii'iiia-ni|isi'n iiiisvonmlo tabaksbibit.

Zii'Uti'ii van lil' laliak in ili' Viiistriilaiiilr

1'ii.'. I.

I'I.WT W.

KiL'. ::

I

/jt 'I*

^

Fiir i.

:5 X veritr.

»-4j^^

l'lnsia siL'iiala
}l I. N'ohvassi'ii laivi'.
. '2. ('iii'iiii ii|i ciMi tahakslilail

. :!. l'op.

'i-. Nliiiilcr in iiist.
. r>. ViKir- en arlili'i\li'n-i'ls. I'uii

del. I. CnRisTiAM.

/ii-kti-ii \:iii lil' hiliiik iii ili> N'di'stciiliiiiilt'ii

l'iAM i:i.

Aciiornntia larhi'sis.
Ki-n volwassen nips (iiatiiuilijkc uidollc)

ilrl. I. ('lllil>TI

Zi.'kl.'ii \.iii .1." tabak in ilu Vorst. m, In, .1.

Fi;;. 'J. nat

^P^'^^9

^■!^^^''*:-. ^M

Kil/, i.

r> X veii

Kij,'. 1 l'i>|i van Ailicrdiitia laclu'sis.
.. -2. VliiM.T
Vi-l. •"!'/. AiliIcM'liiiii'ii van ili' inps \aii Ailicrontia styx.

„ •'!''. ,. .. larli(>sis.

„ l. I'it\vi>r|is(>li'n van immi Aciicrontia-rups.

())> biz. Ui:i rv\ii-\ 17 \aii liiMii'ili-ii. »l:inl : A. «I»\. Hit moei zijn: A. larhrs
li „ .. .. : A. I,i'.-li,-sis : A. stvi.

Kiif. 1 en 2 ilrl. I. ('hkihtiwi.

/ii'lai'll MUI ilr l;ll>;lk ili •!(' V<iislr|i|ii|l>l<

l'l.AAI Wl.

Kon taliaks|il;inl. tul ;iaii di- Miieincii tm- af^'cx roten
iliKir t'iMi rups van ArluTontia.

/.irkirli \;ui ilr \;\\>.\\i ill tl.- \ol-~| ,.|il;iii(|,.|

l'l.AAl' i(i.

K.Mi ...liUiMJI;'

.l.'l. IIj. .fKN.SRN.

Zii'ktiMi \;ili lil' t;lli;lk hl il.' V.llst.'llI;llicl.

I'l \.M il.

Kil.' I.

«J

o X vergi-.

Y\m. W.

I

4 X verur.

rinorimn.<i-li(Mii;i lifli(i|i;i. { l>ikliiiiknii)l |.

KiiT. I. I'!i'n (IdiUiii'siu'iliMi ..ilikliiiik".
.. t2. Itiijis van (in. Iii>liii|i:i.

•• -y l'-'l'

i. VoinvliMiirt'ls \;\h (in. Iicliii|iii.

Fii:. 1, i 1-11 'i ili'l. I. ('iiuisTiAM

/ii'kti'ii iii cl'- liilp;il< in <li' \ cusl.Mil.iiKlfii

l'i.wr W.

I.iirvo vaii Set iijiIki iii:il:::il;ii'stiial:i (t:ili;iksiiiiit i

vreleml ;iaii taliak.

llrl. I. ('IIHINTI \M

Zi('l<ti'll Viiii .I.' I;ili;ik in d.' \ iii-t.'iihiii.l

l'i \ M i'.K

Ki^'. <i

Ki-. r,.

Kin. V.

I II' l:ilKiksi)iot (Si'(iiiiii>t'|iliM lii:ll'i.'ill:l''^tl'i:lti> I'

V\<^. I. Iiiiniili' l;ii\i'ii siiiiM'Mü^i's|i(inii<Mi lnii/.iMi, ln'stiiaiiili- lilt tal)aks/.a;iil.
.. 'i. ('iMi.n.

:! I'<i|i. iiit;.'i>iii)iiii'ii uil lil' rnniii.

'i ( ornii MM'I saiiii>ni;i>s|iiiiiiii-ii liiiis. Iii'slaaiuli' uil tabaks^aail. I>(>

li'i'-i- |>ii|>|ii>iiliiiiil is Ir /icii.
•"i hl' iiiiil in rust: van ili' /ijilc ^'i-zii'u.
li l>i' mol. L'i'zii'u van ili' ruLT.
.. 7. Il il. ini'l uil-i'liii'iili' \li'iiL.'i'ls.

lil'! I ClIIMSTI VSI.

Ziekten van ile tabak in ilo \iir>lL'nlan(lcn.

I'i.AVT :>»).

I"i-. I.

l-iu'. i.

(Irvlliitaljia atVicana.
lil.'. I. Mannetje, -2' ^, X ^t'''i-''oi)t.
KifX. 'J. \Vijlj(>, !';<, X ^'^rfiroot.
Fig. ;!. Jongen, ."1' 'j X ^'«^''^roof .

Fig. l. Voorvleuffels van Gr. liirsuta (<») en Gr. africana (h): rechts van de
wijfjes: links van de mannetjes, '2", X ^P'^rT'"""*'

yii'ktoii vim til' taliak iii ilc VoistiMilaiiiloii.

l'i.wT .V2.

I'i.'. I.

Vw

Kif,'. I. .Iiiiif,'!' (iiiiifxsir (Uracliytniiics ariiatiniisi, 'J X ^'"'■?^''""''-
Fig. '2. Iijaiikrik, wijtjo. 1' ,. X ^p'?'""'!.
Kig. ;i. .loiifii' <ljai)ki'ik, *J X ^'<*''>l''"ö'-

'/K'kl.'ll \;lll dl' l:|li;lk ill i|.' \ ..l-l.'l lllhl'-n.

Pt.AAT 5-i.

I'iir. ■',.

li-. i.

ri«. ^

liii. 0.

I-i-. :i.

rii:. I.

Fijr. I t'ii 'J. (iallol)elicus Nirotiaiuie. De klciiu' firoem» tabukswants. tl X viTixioot.

Fig. ;t. Klip v;m (i;illi)heli('M$ Nicoliiinae. I."> X verjjroot.

Fi^,'. i. Ken lievelieei'sheestje. Chiloinenes .-exnirtcul.Ua. <> X veif;roi>t.

V\<i. 't. Kt-n liloeinenvlii'jr. (Syrpliitle). (i X ^ei'f-'i'oot.

1")<X. fi. I'c>|i Viiii i'iMi Syi|ili'l(\ () X ^'''''pJi'""'*

l>|> 1)1/ i:U> ri'i:<'l 10 van liiiinlcn «tiiat : |ihial :>^. Wtr. ■'<. Dit iiioat xijii: |ilnnt 54, fift, :l.

'/ii'ktcn van ili- talmk in il«' Vinsti-nlamliMi.

l'r.AAT .V).

I»i' to|i van ('iMi laliaks|ilanl. vol niet lilaillni/.cu.

Hij 11 (io |ii)|i van ftMi I,ievelieei>bi'i'stje (C'hiloine.ie~ scxniaciil ita).

I5ij h de larve van ee.i Syrphiile»

■/.i,.kl.'n Vi.n .!.■ I;.ImK in .!.■ VHi-Irnlan.l.-n

l'l.v VI •"»<>.

•I

l'.ij "-. l-.iivcn v;ni Cliilu nes s,'MM:i.iil;it;i.

.; Ir. im,.

e : |mp van i'cn SM|iliiil''.
.. ,/; II-.iriKutor cKsliilis.

cli'l. I t'inii'iTiwi.

/h'k van ,1.' lali.ik III .1.' V..,. hhI.',.

l'i.wi :>H.

Ken taliaksMa.l. aaiii.'ctast iloor 'rinips.

I.aii'.'s ile iit>rvi'n ziot iiioii kleine zilvcr-L'iijzi' plekken. Heel enkele van ile/.e
plekken wonleii ^'e/ien ii|i iii'l lilailiiini's. \eiiliT \an ile nervi'ii al.

Over de tabak der Vorstcniandcn zijn tot nu toe
de volgende publikaties verschenen :

A. Gepubliceerd door het ..Proefstation voor tabak verbonden aan het Departement vao
Undbonwi (1898-1912):

ONDKR/.()KKlN(ii:N 0\'VA\ TAHAK UF.fl VORSTKNLANDKN.
Verslag I8',t8— 1890, .looi- M. Rvciiiorski.
Verslu;,' liMHI 190», iloor lij. .if.Nsr.N.
Verslap 1910 -1911, door Hj. .Iknskn en O. pe Yriks.

MEDEDKEI.lNtiEN VAN MET PUOEESTATIOX VOOR TARAK.

No. I. (Iver ilen f^roiid in de Voistonlanden, door O. UK Vries.

No. 11. Ihimns <'n stalmest, door O. ni. Vuiks.

No. III. Indroging dor t.iliak bij do forniontatio, door O. ni'. Vries.

No. IV. De opdroging; dor tahaU in do hangloodson, door (1. l>E VniES.

No. V. ltoMiestlngs|>roovon 1910/11, door O. uk Vrik.*.

No. VI. IMantwijdle |iroovon, rloor O. uk Vuns.

No. VII. Eene nionwo /aainiothode, door A. J. v.\n Rikmsiujk.

CENTRA LliEA'rr KiR 1!.\KTER10L(X;1E.

2 Alit. XV. l'.IOr». Ueher die Hekampfung dei- Alosaikkranklioit dor Taliakptlanze, von

lij. .Iknskn.
XXI 100«. Ueher ilie Natnr dor Taliakfermentation von lij. Iknskn.

B. Gepobliceerd door het „AlgemeenFroerstation op Java te Salatiga" 1908—1910:

MEDEDEELINHEN VAN HEI' AUiEMEEN PROEFST.VTKIN OP .lAVA.

II serie No. IS. Onderzoekingen over de IMiytnplitliora der Vorstenlandsclie tabak

door .1. A. LoriKWiJKs. (CuUnurgids litOO, tweede gcd. No. h).
II serie No. '20. Bijdi'age tut do konnis doi' taliakforniontatie, door M. Hknting.
II serie No. 'i:l. Oinlerzookingon over l'liyto|ilithora ilor Vorstcnlandsclio tabak, II

Voedsterplanton door .1. A. Loiikwijks. (Cnltnin-giils 1909, tweede god. No. 8).
II serie No. '27. (tvoi- oxvdase en poroxvdaso in de tabak, door M. Rettino. (Cul-

tniirgids 1909, tweede ged. No. 10). ,

11 sorio No. :«i. Rarnsteonznur en Molkzunr in do tabak, d.ior M. Rkttini:. (CnI-

tnurgids 1910, tweede geil. No. 2).

cuLTi;uR(iirts looo.

Eerste gedeelte No. 0. Solertio en selootienictlioden, door .1. A. Loiikwijks

C. Gepnbliceerd door het ..Proefstation voor Torsteolandsche tabak ' (1910 - ).

KECUEIL ItES ÏRAVAUX RnTANKHKS NEERLANDAIS.

Vol. Vil. 1910. /iir .Mosaikkrankheit des Tabaks, von J. A. Eoiikwijks.
ZEITSClIRllT l"(R INDIKTIVE ARSTAMMINCS- IND VERERBUNGSEEllRE.

Rd. V. 1911. Erbliclikeitsvcrsuohe mit Tabak, von .1. A. LtnKWUKs.
MEDEliEELlNGEN VAN HET PROEFSTATION VOOR VORSTENLANDSlllE TARAK.

No. I. 1913. De Lanaszicktc in do Vorstenlanden en bare liestrijding, door lij. Jknskn.

No. 11. 191:l. lionioslingspr.ievon 1911/12, door O. uk Vriks.

No. III. 19i:i Ondorzookingon ovor brandbaarbeid, door N. U. Cohen.

No. IV. 19l:t. Roniosling van zaadbeddon, door O. DK VltlEs.

No. V. 19i:l. Onderzoekingen over tabak der Vorstenlanden. Verslag van bot Proef-
station voor tabak I89S tot 1911. Samengesteld door lij. Jknskn.

N». VI. IWU. Vonliift ovrr iwr» tiuillpmirii niuir licli 1013 do«ir lij Jkkskn co

O. liK Vllll»

Nu. VII IKU. I. Vrmlii^ ovrr lirl jaar I1M:<, dwir lij. JkkkKN 3. Ovrr telprüe tao

tuUik, cl.wir l>r ! .ii.rw irt: =
Nü. Vm. 1'.H4 I-I

No. IX IIM* lu , I. ,„ v,„rv

No \. \'.>\\ II j^ing san Ulwk, iloor O. ■•« VlUKS.

'i linl.M-.l tdii Ki^H'ii lulil .■). liet uixlrofcn <l<"r Ul«k*bla(lrrrn, do<ir

llj J»:s.»;n.
No. XI. UMI 'l'.ilwikoKi'unili'ii PI) lil' iliiiin>|i ({rgrornlc laUik, ilour N. II. üoHkn.
No. XII. IWU. I l'i'M-xi-n o\<T u(Ntki>rrriiiriitnlip, ilixir .N. II. ('olies. 1 l'roeveo

• i«pi tiilmk'>r<'i iiiPiiUitit* in Ih'wir'm-lir ^.iton, ijoor lli Ji.nkks.
No. XIII. ttU'l. (Jr<>ii(ll>rwiTkinK<'n l>u ilo tnbakucultiiur in (Ie Vopit>-nlandi-n, dour

U. A. WmTUi Sii|s\i\N.
No XIV. IDI.'i I. Vir»l:i>; ,>m-v licl jaar II»U, .{oor llj. Ji.sii.s. ± l»r luiilwinninK
\un .(ui\pr<* luniMi" oii de <lndpriiriiiiDt;<*n, dixir llj. ir.s>r.\. 'X liter lirt
winnpii \An olie uit Iniiakitxaiul, door N. II. C'oiikn.

MEDKDKKLINÜKN VAN lin' l»(»KKSTATH»N ViMiK V(i|{STKNLANI»SCIIE TADAK.

Nn. XV. 1iMf>. l<«>iiii-»tingN|irorvi'ii UM:i/14. door O. ti»: Viiik-i.

No. XVI. l'.lir». Vi r-l.ii.' ^.i^ i'ene «tudierpiii iiiiar hjeiiiber, door O. dl: Vrikü.

No. XVII. \'.>\\ I > H\pn iiii-t kalk oi> Tiibakurroiidpti. l'JI'ii:! door

N II . Il,

No. XVlil. IHI.%. 1 rkiiit{N|.r.M\,-M 1!»I'2/H.

'1. iWiii. suiit{-|.i.« \oii 10U/|.'>. >I.Mir O. UK Viii»>.

No. XIX. Mi-tlioill>k liij \<'|il|ir<>«>\i' ( tuliitk, diHir O l>K Vrif-S.

'*"• XV ''"• ' «'••■■•ïcii iiMT j.'ioi'in' iM'iiiesting, door O. uy. ViiiFJi. -. i -

■••M'n oii de onitiTiiPiiiing Keboil Aro«>in, diNir K. A. (i.
<)\i-rziciit van di- re-ultaten der lM>nii>>(in)r<>|ir<H?Ti<n i9t0tH,

1 >' 11 \iiif:-.

No. XXI. I'.tiri. l'i'rnii'iit:itie|>roeven, door O. tiK VlilK».

.No. XXII. Il'lli. lindiT/oi-kin^'en over braniiUiitrlii'iil vim taUik. iloor O. ■■»: Vri»:8

l-ll SlIiKMl'*.

No. XXIII. 15»l(l. I. VcrsIftK "vcr hol jiiar UU.". d.N.r IIj. Ji:ssk\. 2. Wat moften
vvi' vnii y,.- Ri>ni-riitii-s bij ilc tiilHik vervvnrhti-n ? door A. l>' Anoremonii.
M. (h.T viMirfrrniontutii' oii Soi-dji'n-ütiii»-!», iloor O. I»F. Vhik>. ♦. V'jrn
ni>-n\\ fiiailiM-slel, iliKir J. in li\r>i(i miti n.

N.i XXIV, l".»ir>. 1. II.' «.leklietuiii.ii iii 191.'., d.wr A. n' Anorkvuind. ± |le Brand-
baarheid \an \i>nichilli>iiib' talxiksni'üM'n, iloor A. i>' ANtiRKMoNK 3. Over
nnkoiiieliii^'en \an |iliis-<'ii injii-vnrianten vaii xiiiTen» lijnen bij taltak
iliiof IIj. Jkn>kn.

No. XXV. l'.HC). i)|Nlrogin^'!i|ir<><-vi'n, door O. ni: Vrifj*.

No. XXVI. IJtjii. ltenii-.tin>.'>|.riM.TeM lOI.VlO, door K, Siukmus.

No. XX VII. l'.Mf.. I>liintwi|<lte-|>ri><'vi'ii, dixir O. dr ViiiKs en E. Siin.sns.

No. XXVIII. 1!H7. I V.rslat' omt h.-t jaar l'.tJC.. iUht lli. J»ssi:\. 1 Vvt>\tm van een
exdM>n- naar IijimmIht. ilmir IIj. Jkn^kn. M. |li-iiir>liiipi|inM-(i'n met tabak*-
bibil, door A, N. J, lU >T>. \. t'A-n rii amli-r ovit tatRikitiiiad, iloor IIj. Jknskn.

No. XXIX. IiH7. De Linoïtiekte in ile Vor?<tenlandpn en ban' Ix-strijding, II. door
IIj. Jis-in

No. XXX l'.HT I I d.-.r IIj. Jknsen.

N». XXXI I<.>I7.I ' .k.ieriiienUtiedtMirdeTalittkiiiimeriiUtiona

lil de \ I .1 l'.MCi, diM>r IIj. Jinskn. i Verslag over

KiTiii. I l'.tHV, diMir K. Sid»:sn>,

N... XXXII, I1H7, I :, .lo..r A N. J. WrKTr..

\.i. XXXIII. I!MK. 1 >.i i>. .M. i,.i (.11 1".H7. door llJ. Ji>si:n. 2. fr>ne nieuwe
iiildimniiiKinK'lliodi- vuii InUikiinailUMJden, diMir )i, J. IIvkkn. '.\. Ken
• n !itii|.r 'nrr t:>t'nV.-(iitiit il'nr Ht Ji V'jrN 1 i->nifte ondertiM-kinKen

's..*. IV V,», K, en de

11. ijoor A. f' ANitRK-

itig knii«lM'<luiten by

■Ml.

No. XXXIV. I |-. .n l'.Hll. d.K.r K_ SiniNir».

No. XXXV. !'' . . Min eeiiip' liibaküvijnnden, door IIj. Jknscn.

No. XXXVI. IWIh. • 'II over bel diMMlen van lwa>iiHlerma wrrieome Fabr.

in tAb > ' I vuM Ie verbitlint;, ie lieni mr, door A. t>' A>'nREtiOKI>.

No.XXXVlI. 1919. < •iiilri-zoi'kiiigiMi tot In-t vinilrii vaii i'i-n togen lMiylii|ilitlKii;i S'ir.o-
tianai- ilo Haan, wi-i-rstamlskraclili^r taliakras, ilnor A. h' AsiüttMOND.

No.XXXVlII.19IH/19. 1. Bij liel poitivt van Dr. 11j. Jknsi;n. i>, .laarvrslap 1918/19,
door A. n' ANiiltKMoNi'. •!. Do Lanas-zioklo rn liaro besirijiliiig, lil.
door Hj. Jknskn.

D. Diverse poblikaties.

J. ei. C. VlilKN.-^. Kone studiorois naar do Vorstonlandon en Bosooki. Modod. v/t Deli

prooCstation. :ido Jaar^'. 1909. lil/. 24:t.
L. P. UK Bl'ssY. Verslag dvor clo ondiT/nokingon in zako hot rupsonvraojfstuk bij,

do laliaksi-ultuin- op Java. Modeil. v/t. Deli-proofstation. -ido Jaarg. 1910.

biz. IS.-., '22'J.
H. MiEllK. Der '1'aliaklian in den Vorstonlanden aul' Java. IVoponpIlnnzor. XV-1911.

I.lz. 4<57, 5.")9 on 005.
J. A.IloNiNO. Do bastaardoorings- en seloktleproovon niet tabak op Java. Modod. v/t

Deli-proolstation. 8ste Jaarg. 1914. blz. VX).
O. deVuies. Tabak: Onzo koloniale landbouw. Vlll. 191.^.
O. Iii; VniK.'i. ••vei- bot aantal l'arallol-porcoolon bij veldprnoven. Toysniannia. 2Usto

Jaarg. 191."..
Hj. Jknskn. Tabaksforinoiitatie. Verslag v/d vierde vergadering v/t tcchn. pors. v/il

part. proolstatiims 1910. biz. 18.

Hj. Jkn.skn. De tabakscnltnar in do Vorstenlanden. fïodonkbook v/d kobmiale ten-
toonstelling to Somarang, II. 191.".. bIz. 110.

SB

Jensen, H j .

608

Ziekten van de

T7J55

tabak in de Vorsten-

Ent.

landen .

SB
608
T7J55
Ent.

Il 11

3 lOfifi 003Gkl05 A