Über dieses Buch
Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Regalen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im
Rahmen eines Projekts, mit dem die Bücher dieser Welt online verfügbar gemacht werden sollen, sorgfältig gescannt wurde.
Das Buch hat das Urheberrecht überdauert und kann nun öffentlich zugänglich gemacht werden. Ein öffentlich zugängliches Buch ist ein Buch,
das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch öffentlich zugänglich ist, kann
von Land zu Land unterschiedlich sein. Öffentlich zugängliche Bücher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles
und wissenschaftliches Vermögen dar, das häufig nur schwierig zu entdecken ist.
Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei - eine Erin-
nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat.
Nutzungsrichtlinien
Google ist stolz, mit Bibliotheken in partnerschaftlicher Zusammenarbeit öffentlich zugängliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse
zugänglich zu machen. Öffentlich zugängliche Bücher gehören der Öffentlichkeit, und wir sind nur ihre Hüter. Nichtsdestotrotz ist diese
Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfügung stellen zu können, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch
kommerzielle Parteien zu verhindern. Dazu gehören technische Einschränkungen für automatisierte Abfragen.
Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien:
+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche für Endanwender konzipiert und möchten, dass Sie diese
Dateien nur für persönliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden.
+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen
über maschinelle Übersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchführen, in denen der Zugang zu Text in großen Mengen
nützlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fördern die Nutzung des öffentlich zugänglichen Materials für diese Zwecke und können Ihnen
unter Umständen helfen.
+ Beibehaltung von Google -Markenelementen Das "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information über
dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material über Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sie das Wasserzeichen nicht.
+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalität Unabhängig von Ihrem Verwendungszweck müssen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein,
sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafürhalten für Nutzer in den USA
öffentlich zugänglich ist, auch für Nutzer in anderen Ländern öffentlich zugänglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist
von Land zu Land verschieden. Wir können keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulässig
ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und überall auf der
Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben.
Über Google Buchsuche
Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zugänglich zu machen. Google
Buchsuche hilft Lesern dabei, die Bücher dieser Welt zu entdecken, und unterstützt Autoren und Verleger dabei, neue Zielgruppen zu erreichen.
Den gesamten Buchtext können Sie im Internet unter http : //books . google . com durchsuchen.
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
V"
Digitized by
Google
Germanistische Abhandlungen
herausgegeben
Karl Weinhold.
IV.
Die Quellen
zum
Alexander des Rudolf von Ems.
Im Anhange:
Die Historia de preliis.
Von
Dr. Oswald Zingerle.
Breslau.
Verlag von Wilhelm Koebner.
1885.
Digitized by
Google
Die Quellen
zum
Alexander des Rudolf von Ems.
Im Anhange:
Die Historia de preliis.
Von
Pr. Oswald Zingerle.
Breslau.
Verlag von Wilhelm Koebner.
1885.
Digitized by
Google
Digitized by
Google
FT) k<4l
Herrn
Professor Dr. E. Steinmeyer
in dankbarer Verehrung.
159560
^Google
Digitized by ^
Digitized by
Google
Vorwort.
[Schon im Sommer 1878 copirte ich auf Anregung Professor
Steinmeyers die Münchner Handschrift von Rudolfs Alexander, um
eine Ausgabe des Gedichtes zu besorgen. Die Quellenfrage sollte
nach meinem ursprünglichen Plane in der Einleitung behandelt
werden, doch im Laufe der durch andere Studien mehrfach unter-
brochenen Untersuchung entschloss ich mich zu einer selbständigen
Veröffentlichung meiner Resultate, zumal es wünschenswerth schien,
über die Historia de preliis einmal ausgiebigere Mittheilungen zu
machen. Aus diesem Grunde wurde auch der Abschluss der
Arbeit bedeutend verzögert, denn, als dieselbe fast vollendet war,
gelangte ich erst zur Kenntniss der Grazer (lies S. 20 Nr. 1520
statt 1250) und Seitenstettner Hs., und da erstere wegen ihres hohen
Alters, letztere wegen der zahlreichen Interpolationen und ihrer
grossen Verwandtschaft mit Rudolfs Vorlage von Wichtigkeit ist,
sah ich mich nicht nur zu einer theilweisen Umarbeitung der Ab-
handlung, sondern auch zur vollständigen Mittheilung beider Texte
veranlasst. Um den vom Herrn Verleger zugestandenen Umfang
des Buches nicht weit zu überschreiten, musste nun allerdings der
Abschnitt über die Art der Quellenbenützung in Ausfall kommen.
Mit einer kurzen Darlegung mochte ich mich um so weniger be-
gnügen, als es bei der verschiedenen Darstellungsweise der Haupt-
quellen (Leo und Curtius) doch von Interesse ist, das Verhalten des
Dichters ins Einzelne zu verfolgen.
Wenn es nicht gelang, für jedes Detail den bestimmten Quellen-
nachweis zu erbringen, wird man dies in Hinsicht auf die Schwierig-
keiten, welche die Benützung handschriftlichen Materials und für
solche Zwecke unzulangender Textausgaben älterer und neuerer
Zeit — ich meine in letzterer Beziehung vornehmlich die Mignesche
Sammlung, — der Forschung entgegenstellt, hoffentlich entschuldigen.
Dass ich die Mühe hierzu nicht gescheut, dürfte wohl die heran-
gezogene Literatur bezeugen und meine Abhandlung scheint mir
Digitized by VjOOQIC
VI
kaum überflüssig, trotzdem Dr. Ausfeld mit einer Schrift über die
Quellen zu Rudolfs von Ems Alexander zuvorgekommen ist. 1 )
Während des Druckes erschien als wissenschaftliche Beilage
zum Programm des Berlinischen Gymnasiums zum grauen Kloster,
Ostern 1884, Zwei Recensionen der vita Alexandri Magni interprete
Leone archipresbytero Neapolitano von K. Kinzel, dankenswerthe
Mittheilungen über verschiedene Texte der Historia. 2 ) Christensens
Programmabhandlung, Beiträge zur Alexandersage, Hamburg 1883,
sowie Gustave Brunets Aufsatz, une narration fabuleuse de la vie
d'Alexandre le Grand, Actes de PAcademie de Bordeaux 1884,
(Analyse einer lat Erzählung von Alexanders Leben) kenne ich
nicht näher.
Zu S. 122 meiner Arbeit kann ich nun noch auf die altdeutschen
Bearbeitungen der Pseudo- Aristotelischen Secreta secretorum von
W. Toischer im Jahresberichte des k. k. Staatsgymnasiums Prag-
Neustadt 1884, wo S. 12 ff. der von mir aus einer Brixner Hs.
erwähnte Text zu lesen ist, und Mussafias Abhandlung, ein altneapoli-
tanisches Regimen sanitatis, in den Sitzungsberichten der Wiener
Akademie phil.-hist. Classe B. CVI, S. 507 ff. verweisen. Ausserdem
trage ich noch nach zu S. 56 Anm. 5 Honorius Imago mundi I, 34;
S. 64 Anm. 3 Val. Maximus I, 8 Ext. 10; S. 103 Anm. 1 Rumz-
lant HMS II, 369 b und bezüglich der nachgebildeten Säule Daniel
HI, 1 ; S. 110 Anm. 5 Genesis IX, 29; S. 112 Anm. 1 Genes. X, 16,
wo aber nur die zwei ersten Namen vorkommen; S. 113 Anm. 3
Judic. VIII, 10; S. 115 Anm. 2 Apocal. XI, 8. Ausfeld bemerkt
S. 11, dass Josephus Gorionides II, 8 berichte, Pausanias sei in
der Stadt Ioanias von Alexander getödtet worden (s. S. 54), und
S. 17, dass ebenda I, 5 von dem Versprechen, die Priestersöhne
Alexander zu heissen, die Rede sei (s. S. 72.). Zu berichtigen ist
S. 106 Z. 1 cap. V, worin der nachgenannte Artaxerses sich findet,
in cap. IV. 8 )
J ) Wissenschaftliche Beilage zum Jahresbericht 1882/83 des Progymnasiums
Donaueschingen. S. meine Besprechung im Anzeiger der Zeitschrift für
deutsches Alterthum X, 321.
2 ) Kinzel benützte hierzu die bekannte Bamberger Hs., sowie Cod.
Monac. 23489, ein Berliner Ms. (Cod. lat. 49 saec. XV) und einige Drucke.
8 ) Leider sind auch mehrere Druckfehler stehen geblieben. So ist zu
bessern S. 7 Anm. 1 Jacobs; S. 8 Z. 4 ,werder<; S. 9 Z. 38 also; S. 69 Z. 28
Germ. I, 278; S. 70 Z. 1 meslee; S. 72 Z. 32 einem; S. 73 Z. 30 kumber,;
S. 80 Anm. 2 driu V. 114; S. 97 Z. 17 siniu; S. 109 Z. 9 tiuvels; S. 115 Z. 5
widerstehen und ä.; für Weissmann 1. Weismann.
Digitized by VjOOQIC
Vit
Hinsichtlich der Historia de preliis möchte ich vor Allem
constatiren, dass ich keineswegs eine kritische Ausgabe, sondern
nur einen einigermassen lesbaren Text zu bieten beabsichtigte.
Zur Grundlage nahm ich die Grazer Hs., deren fehlender Anfang
aus der Innsbrucker ergänzt wurde. Ab und zu hätte ich vielleicht
der Überlieferung gegenüber noch conservativer sein sollen, als ich
mich schon verhielt. In manchen Punkten war mir Professor
Dr. M. Petschenig mit Rath freundlichst zur Seite. Neben den
Varianten der Seitenstettner Hs., deren Abschnitte durchaus mit
rother Initiale beginnen, merkte ich auch gleichartige Lesarten
von B (Bamberger Codex) an, vorzüglich, um zu zeigen, wie S
trotz starker Umarbeitung häufig noch gegen G mit B überein-
stimme. Punkte wurden nur notirt, wo wenigstens in einer der
beiden Hs. das folgende Wort mit grossem Anfangsbuchstaben ge-
schrieben ist. Für die letzten Druckbogen, deren Text ich nicht
mehr selbst vergleichen konnte, besorgte mein Freund Professor
F. Khull eine nochmalige Collation mit der Hs. G.
Zum Schlüsse spreche ich den genannten Herren und den Vor-
ständen jener Bibliotheken, aus welchen mir Handschriften und
Druckwerke zur Benützung überlassen wurden, besonders der
Direction der Kgl. Hof- und Staatsbibliothek in München und dem
Herrn Stiftsbibliothekar, Professor G. Friess, in Seitenstet ten für
die gütige Unterstützung meiner Arbeit den wärmsten Dank aus.
Gufidaun, im Herbst 1884.
o. z.
Digitized by
Google
Digitized by
Google
-bei dem Umstände, dass Rudolf die Hauptquellen für
seine Darstellung selbst nennt, mögen die höchst mageren und
noch dazu auseinandergehenden Angaben, welche sich in Literatur-
geschichten und anderwärts darüber finden, auffallend erscheinen,
doch müssen wir die Unzulänglichkeit und Unsicherheit derselben
damit entschuldigen, dass sein Gedicht nur in einer Handschrift
erhalten ist, die einzusehen nicht jeder in der Lage war, und so
fällt die Verantwortlichkeit nur auf jene, welche den Codex zur
Hand hatten und sich nicht die Mühe nahmen, ihn ganz durch-
zublättern. Zu ihnen gehört Massmann, der die Alexandreis des
Grualtherue de Oastellione als Quelle bezeichnet und in einer Note
ergänzend beifügt: neben dem übrigens Rudolf sehr dem Curtius
folgt, wie Keiner der anderen Alexander -Dichter. 1 ) Derselbe hat
später 9 ) versprochen, Nachweisungen über die Quellen Lambrechts,
Rudolfs v. Ems, Ulrichs v. Eschenbach, Seifrieds u. a. zu liefern,
aber sie blieben aus und seine erste zum einen Theile unbegründete
Notiz fand Verbreitung. Auf sie stützt sich z. B. Wackernagel. 8 )
Andere dagegen wie v. d. Hagen 4 ), Goedeke 5 ) und Pfeiffer 6 ) lassen
») Heidelberger Jahrbücher 1826, S. 1196.
8 ) Denkmäler (1828) 1, 15.
8 ) Geschichte der deutschen Literatur 2 S. 219.
*) Grundriss S. 221.
5 ) Grundriss I, 36.
6 ) Ausgabe des ßarlaam S. XII. S. auch Grösse, Die grossen Sagen-
kreise des Mittelalters S. 454. — In der Besprechung der Historia de la
Literatura Espanola, escrita en Aleman por Bouterwek, traducita al Castellano
y adicionada por D. Jose Gomez de la Cortina y D. Nicoläo flugalde y Molli-
nedo, "Wiener Jahrbücher B. LVH, S. 169 ff., wo sich der Verfasser über die
Alexanderliteratur verbreitet, werden die betreuenden Dichtungen in zwei
Klassen getheilt: in occidentale, denen Curtius Hauptquelle war, und in
Orientale, wofür Pseudokallisthenes oder dessen Paraphrast Julius Valerius
als solche dienten. Zu dieser Klasse rechnet er auch den .deutschen Rudolf
v. Montfort.'
0. Zingerle, Quellen zum Alexander. 1
Digitized by VjOOQIC
unser Gedicht auf dem ,Lateinischen des Pseudo-Kallisthenes' be-
ruhen, was, wenn sie darunter die Historia de preliis verstanden,
für eine Partie desselben zutrifft. Aehnliche Beobachtungen kann
man überall machen, wo von Rudolfs Werken die Rede und die
Quellenfrage überhaupt berührt ist. Am ausführlichsten hat darüber
bis vor Kurzem noch Gervinus 1 ), der eine Abschrift Zachers be-
nützen konnte, gehandelt, indess sind ihm bei dem Gebotenen
verschiedene Unrichtigkeiten untergelaufen, wovon Einzelnes neulich
Zacher 2 ) berichtigte.
Bevor wir an unsere Aufgabe herantreten, wird es gut sein
zu erforschen, was Rudolf in seinem Gedichte anstrebte, weil wir
erst dann die Wahl seiner Quellen begreifen und beurtheilen können,
ob diese von seinem Standpunkte aus eine glückliche war, und
weil wir erst dann die Art ihrer Benützung verstehen.
Kam es ihm darauf an, die Leser nur zu unterhalten, oder
wollte er ihnen eine der historischen Wahrheit entsprechende Er-
zählung liefern, sei es nun, um zugleich der Ritterschaft in
Alexander das Ideal eines Helden, dessen Charakter und herrliche
Thaten ihr als nachahmungswerthes Muster dienen sollten, vor-
zuführen, oder um an ihm, wie andere thaten, ein Beispiel für die
Nichtigkeit ehrgeizigen Strebens, für die Vergänglichkeit irdischer
Macht und weltlichen Ruhmes aufzustellen?
Im ersteren JPalle genügte, irgend eine Alexandergeschichte in
Prosa oder Poesie dem Geschmacke der Zeit entsprechend um-
zuarbeiten, ihr ein modernes Kleid anzulegen, im anderen war es
nöthig, nach den verlässlichsten Quellen Umschau zu halten und, um
etwaigen Vorwürfen auszuweichen, auch gerathen, das Material
möglichst vollständig zu sammeln: ein Unternehmen, das Mühe,
grossen Zeitaufwand und zugleich Umsicht erheischte. Und doch
hat Rudolf diesen Weg eingeschlagen. Ob aus eigenem Triebe
oder auf fremde Anregung hin lässt sich nicht sagen. Jedenfalls
hat sich das Verlangen zu erfahren, was an den wunderlichen und
unglaublichen Berichten von Alexanders Leben und Thaten Wahres
sei, zeitweilig mehr geltend gemacht, man wollte auch die vielfach
zerstreuten Details in eine Gesammtdarstellung vereint zur Hand
haben. Der grosse König der Macedonier hat ja von Alters her
auch das Interesse des Abendlandes gefesselt. In den Werken
*) Geschichte der deutschen Dichtung I, 72 f. — Cholevius, Geschichte
der deutschen Poesie nach ihren antiken Elementen S. 91 nennt blos Curtius
und den Liber de preliis.
*) Ztschr. f. deutsche Philologie X, 96 ff.
Digitized by VjOOQIC
heidnischer und christlicher Schriftsteller bekam man bald aus-
führliche Schilderungen, bald einzelne Episoden seines Lebens zu
lesen und der gewaltige, wenn auch nicht fehlerfreie Charakter
musste auf Jeden Eindruck machen; seine grossartigen Unter-
nehmungen und Erfolge erregten Bewunderung, seine Fahrten und
Entdeckungen voll romantischen Zaubers reizten die Phantasie.
Als dann die Kreuzzüge, Schifffahrt und Handel den Orient dem
Occident näher rückten, ward die Theilnahine natürlich gesteigert,
und mancher Ritter mochte nicht so sehr aus heiligem Eifer als
vielmehr aus Begierde , die Wunder Asiens zu schauen und dort
Heldenruhm und Reich thum zu erwerben, sich zu einer Kreuzfahrt
entschlossen haben. So wurde Alexander eine ganz populäre
Figur. 1 ) Ich sehe von der schon früh erfolgten gelehrten Ent-
flechtung in deutsche Stammsagen ab 2 ) und erwähne blos, dass der
Macedonier in die Trias der trefflichsten Helden aufgenommen
wurde. 8 ) Seine Macht und Milde 4 ) ist sprüch wörtlich, er steht als
l ) H. v. Trimberg im Renner V. 16169 nennt unter den Stoffen, welche
das Publikum verlange, auch den Alexander:
der zwelfte wil Rüthern besunder
der drizehende Künec Alexanders wunder.
8. Grimm, Deutsche Heldensage* S. 173.
Noch in der Verdeutschung des Grobianus Friedrich Dedekinds wird V.
4607 ff. die Anweisung gegeben:
Hast dann nit materi gnüg,
Nimb was du wilt ist es dein fug.
Sag jn von alten Romer kriegen,
(Vnd leug dass sich die balcken biegen)
Vons grossen Alexanders schlachten,
Vnd was die Kriechen wunders machten,
Biss sie die statt Troiam gewunnen,
Vnd wie sie sey zu letst verbrunnen.
So werden sie dann schweigend sitzen,
Die weiten oren auff dich spitzen.
s ) Originell ist, wie der alte polnische Chronist Vincent Kadlubek die
Alexandersage in die Geschichte der Polen einflicht (s. Wiener Jahrbücher
B. XXVII (1824), 267 fi.).
8 ) s. J. V. Zingerle , Freskencyclus des Schlosses Runkelstein bei Bozen
bl. Ib.
4 ) s. Simrock u. Wackernagel , Walther v. d. V. II, 129 f.; Erec V. 2821;
Der Jungherr und der treue Heinrich V. 922 (G. A. III, 221). Noch Goethe
legt in Wilhelm Meisters Lehrjahren dem Friedrich die Worte in den Mund:
Er ist grossmüthig wie Scipio, freigebig wie Alexander, gelegentlich auch
verliebt, doch ohne seine Nebenbuhler zu hassen.
In Vauqualins Histoire d'Alixandre (s. Jacobs u. Ukert, Beiträge I, 411)
wird aber eine gegentheilige Bemerkung gemacht, und so scheint der Ruf
1*
Digitized by VjOOQIC
Muster echter Ritterlichkeit da *), wird als Freund der Weisen, als
gelehrt und in vielen Künsten wohl erfahren gerühmt 2 ); wenn es
gilt, die Macht der Minne recht unwiderleglich darzuthun, dient
der sonst unüberwindliche Held neben Aristoteles, David, Samson,
Salomon u.a. zum Beispiel 3 ), und auch sonst wird der , wunderliche' 4 )
zum Vergleiche herangezogen. Wie gerne weist der Vergänglich-
keit und Gebrechlichkeit des Irdischen verkündende Literat oder
Prediger auf ihn , den seine Macht vor dem Tode nicht geschützt,
dem schliesslich von allen Schätzen nur ein Linnentuch, von seinem
Ungeheuern Reiche blos sieben Fuss Erde zu eigen blieben 5 ),
oder exemplificirt an ihm gewisse Fehler 6 ), während andere wieder
seiner Milde sich allmälig verloren zu haben. Ich verweise dazu nur noch
auf eine Stelle in Joh. Cap. Prinzings Candelabrum Apocalypticum (1677)
I, 317, wo dieser Alexander mit Berufung auf Seneca (Epist. 119, 7), der
nebenbei bemerkt gerne des Macedoniers Charakterschwächen hervorkehrt,
, wegen eines gleichförmigen Vn Verstands vnnd geitzigen Gemfiths einen grossen
Filtz* nennt.
*) Wälscher Gast V. 1049 f.; Frauenlob H.M.S.IH, 361b.
*) Wälscher Gast V. 6413 ff., 6493 ff., 9209 ff.; s. auch Jüuskatblut 96, 3 ff.;
Germ. XII, 468: Probatio Alexandri Magni.
8 ) U. v. Guotenburg M.F. 73,5; Frauenlob H.M.S.HI, 355a und 468k;
Colmar. M.L.XV, 45. LV, 110. LXXXI, 33.
*) Die Heidin V. 1134 (G. A. I, 419); Rolandslied (Grimm) 114,10 und
darnach Strickers Karl V. 4902; s. Engelhard V. 838, U.v. Liechtensteins Frauen-
dienst 387,3; Virginal 868,10 ff. und 936,9 ff.
6 ) s. Otto v. Freisingen Chr. II, 25 nach Ekkehard; Wälscher Gast V. 3371 ff.;
Frauenlob H.M.S.HI, 376a; Muskatblut 82,5. 86,8; Colmar. M.L. CLXXXIV,
33 und S. 27 ; Wiltener Meistersängerhandschrift in den Sitzungsberichten der
Wiener Akademie, phil.-hist. Cl. B. XXXVH, 345 ; Gesta Romanorum cap. 31 ;
Anzeiger f. K. d. V. 1867 Sp. 110 und 1873 Sp.40f.; Germania V, 64 ff. (Das
Grab und seine Länge von R. Köhler). Dass Alexander nur sieben Fuss Erde
behielt, steht übrigens schon Pseudokallisthenes 3,14. — Ztschr. f. d. Alt. XIH,
406. Der berühmte Wiener Professor Heinrich v. Langenstein ruft am Schlüsse
seines Briefes an den Grafen v. Eberstein (s. O. Hartwig, Leben und Schriften
Heinrichs v. Langenstein I, 61 und H, 52 f.), der mir in einer deutschen
Übersetzung aus dem 15. Jahrh. vorliegt: Ob dw werst Claras, allexander,
darius oder hector, achilles, was dauon. (Cassiodor führt in seiner Chronik
einen Claras und Alexander als Consulen unter Traian an.)
Cholevius , der a. a. O. S. 90 meint , vanitatum vanitas et omnia vanitas
sei der beständige Refrain aller Alexanderlieder, verweist auf Joachim Rachel
(1618 — 69), der in seiner sechsten Satyre V. 430 ff. zum Zeugnisse, dass der
Ruhm grosser Eroberer nicht glücklich mache, Hannibal, Alexander und
Xerxes aufführt.
fl ) s. Berth. v. Regensburg Pred. I, 399. 485. 522. 530. 535. — Hans Sachs
in seinem Fastnachtsspiele Buhler, Spieler und Trinker V. 416.
Digitized by VjOOQIC
mehr die guten Seiten seines Charakters hervorheben. 1 ) Neben
der Persönlichkeit Alexanders wird auch nicht selten auf einzelne
seiner Abenteuer, vornehmlich auf die Greifen- und Meeresfahrt 2 )
und den Zug zum Paradiese 8 ) Bezug genommen, wie auch die
Kunst sich des Stoffes bemächtigt hat. 4 )
Am besten zeugen aber für die Beliebtheit des Gegenstandes
die zahlreichen prosaischen und poetischen Bearbeitungen in den
*) 8. Grösse, Die beiden ältesten lateinischen Fabelbücher des Mittelalters
(Bibliothek des liter. "Vereins in Stuttgart B 148): Nicolaus Pergamenus Dialogus
Creaturarum Nr. 9.
2 ) Annolied (K. Roth) XIV u. XV (auf die abweichenden Züge hierin wie
in der Kaiserchronik und im Basler Alexander unter gleichzeitigem Hinblick
auf die Überlieferung der Historia de preliis und des Pseudokallisthenes
macht Kinzel in der Ztschr. f. d. Phil. XV, 224 ff. aufmerksam. Entgangen
scheint ihm zu sein, dass U. v. Eschenbach die Meeresfahrt wesentlich über-
einstimmend mit dem Basler Alexander erzählt. Toischer in seiner Abhand-
lung Über die Alexandreis Ulrichs v. Eschenbach (Sitzungsberichte der Wiener
Akademie, phiL-hist. Cl. B. XCVII, S. 389) bemerkt hierzu : Vollständig stimmt
mit Ulrich Jansen der Enenkel überein, nur dass der nicht der Meinung
ist, die Königin sei blos zu schwach gewesen, sondern sie wirklich als untreu
hinstellt, und dass Alexander nicht den Hahn sondern die Katze erwürgt.
Vgl. damit noch die Darstellung in dem Abschnitte Von dem Künig
Alexander bei Merzdorf, Die deutschen Historienbibeln des Mittelalters
(Bibliothek des lit. Vereins in Stuttgart B. 100 und 101) II, 543 ff. Alexander
nimmt da neben den beiden anderen Thieren noch einen Hund mit);
U. V.Liechtenstein 387,2 ff.; K. v.Würzburgs Trojaner Krieg V. 14078; Rein-
mar v. Zweter H.M.S. II, 197 a (Str. 100).
8 ) K. Rother V. 4956 ff. ; der Stein, den Alexander von fremdem Lande bringt,
wird hier Claugestian genannt; Frauenlob H.M.S. H, 344b (Str. 34).
Mit den gebotenen Citaten sind natürlich die Anspielungen auf Alexander
in der altdeutschen Literatur lange nicht erschöpft. Mitunter treten sie in
einem Stücke ziemlich reichlich auf, wie im mitteldeutschen Schachbuche,
Ztschr. f. d. Alt. XVII, 166 ff. u. a. Die in der Krone vorkommenden ver-
zeichnet Reissenberger in seiner Schrift Zur Krone Heinrichs v. d. Türlin
S. 12; solche in provenzalischen Gedichten hat Bartsch Germ. II, 454 ff. zu-
sammengestellt.
4 ) Über eine plastische Darstellung der Greifenfahrt siehe Ztschr. f. d.
Alt. VI, 160; schätzenswerthe Beiträge zur Kenntniss bildlicher Darstellungen
der Alexandersage in Kirchen des Mittelalters bietet A. L. Meissner in Herrigs
Archiv B. 68, S. 177 ff. ; über Wandmalereien A. Schultz, Höfisches Leben I, 61
und Weinhold, Die deutschen Frauen* 11,94. Aus dem Ende des 16. Jahrh.
finden sich auch im Schlosse Eggenberg bei Graz Plafondgemälde , die u. a.
Schlachten zwischen Alexander und Darius zum Vorwurfe haben. Teppiche
und Tapeten mit Darstellungen aus dem Leben des Helden führt an Fran-
cisque Michel in seinem Werke: Recherches sur le commerce, la fabrication et
rusage des etoffes de soie, d'or et d'argent et autres tissus pr6cieux en occident,
principalement en France pendant le moyen-äge t. II, 383. 388.397.407.481.
Digitized by VjOOQIC
6
Idiomen der verschiedensten Völker 1 ), welche die Bekanntschaft
mit den älteren Traditionen vermittelten. Ich sehe vom Oriente 2 ),
wo die Sage schon in frühesten Zeiten überwucherte, ab und weise
aus der gesammten abendländischen Literatur nur auf die zahl-
reichen Produkte des deutschen Mittelalters von Lambrechts
Alexander bis zu den Arbeiten Dr. Hartliebs und des Meisters
Babiloth hin, welchen sich noch Hans Sachs mit seinem 1558 ge-
dichteten Alexander Magnus als Nachzügler zugesellte. 8 )
Aber je mehr ein Stoff behandelt wird, desto grösseren Wand-
lungen ist er auch unterworfen und gerade der unsere musste bei
seinem wunderbaren Anstriche ganz besonders zu weiterer Aus-
schmückung reizen; anderseits war jedoch diese Eigenschaft dazu
angethan, Zweifel über die Wahrheit der Darstellung zu erwecken.
*) "Wenn- Dünger in seiner Schrift Die Sage vom trojanischen Krieg S. 1
sagt: Kein antiker Sagenkreis, selbst nicht der von Alexander dem
Grossen, hat so allgemeine Verbreitung gefunden und sich solcher Beliebt-
heit erfreut, darf man billig an der Richtigkeit dieser Behauptung zweifeln.
f ) s. Fr. Spiegel, Die Alexandersage bei den Orientalen.
*) Zu den allbekannten mittelalterlichen Bearbeitungen ist vor Kurzem
eine neue gekommen, die sich in einer Hs. der gräflich Stollbergischen
Bibliothek zu Wernigerode erhalten hat und von der Zacher, Ztschr. f. d.
Phil. X, 96 Kunde gab. Schon vor diesem war W. Toischer darauf aufmerksam
geworden (s. dessen Abhandlung a. a. O. S. 368, Anm. 2), der eine Identität mit
der uns aus Rudolfs Alexander bekannten Dichtung Bertholds v. Herbolzheim
für möglich hält. Eine andere ist in einem ehemals in der Schlosskapelle zu
Wittenberg befindlichen Bücherverzeichnisse, das zuerst im Serapeum 21,299 ff.
mitgetheilt und dann von Bartsch mit Beigabe von erklärenden Notizen Germ.
XXIV, 16 ff. wieder abgedruckt wurde, erwähnt: Nr. 19 Item alius liber, qui
incipit vber alle dink hastu gewalt etc. Et finitur Als mich got gelart. Et
est liber regis Alexandri.
Endlich mache ich noch auf das von Diemer Germ. III, 3Ö3 ff. mit-
getheilte Bruchstück eines Gedichtes aufmerksam, das entweder zu einem der
verlornen Alexanderlieder oder zu einer Weltchronik nach Ansicht des Heraus-
gebers zu gehören scheint. Über das wahrscheinlich älteste (lateinische) Ge-
dicht aus dem Kreise der Alexandersage im Occident, das wegen der von der
gewöhnlichen Tradition abweichenden Angaben über Alexanders Eltern inter-
essant ist, hat Zarncke in den Berichten der Kgl. Sachs. Gesellschaft der
Wissenschaften, phil.-hist. CL B. XXIX, 57 ff. gehandelt.
Gesta Alexandri vol. I. werden auch unter den von Hartmut, dem Freunde
Otfrids, in die Klosterbibliothek in St. Gallen eingereihten Büchern genannt,
wie Erdmann nach den Casus St. Galli (Pertz, Mon. II, 70) zu der bei Otfrid
(1, 1,84 ff.) auf Alexander bezüglichen Stelle bemerkt. Welcher Art diese gesta
jedoch waren, ist ebenso dunkel, wie die Beschaffenheit jener Historia magni
Alexandri, welche Peter venerabilis, der Abt von Clugny, von einem Mönche
Nikolaus verlangte (s. Germ. II , 30 f. in Holtzmanns Artikel über den Dichter
des Annoliedes u. Weismanns Alexander I, S.LXI).
Digitized by VjOOQIC
Lambrecht hält sich bekanntlich schon darüber auf, dass einige
den Alexander zum Sohne eines Zauberers machen, er schilt diese
Leute ,lugenere', und spätere wie z. B. der Verfasser einer Histoire
d' Alexandre 1 ) verwerfen gleichfalls die Vaterschaft des Nectanebus
als im Widerspruche mit der hl. Schrift (Makk. I, 1) stehend.
Rudolf wie die Mehrzahl seiner Genossen hegt gleichwohl nicht
das geringste Misstrauen, er erzählt die Geschichte mit grosser
Behaglichkeit: Nectanebus führt seine Zauberkünste mit Hilfe des
Teufels aus, der damals die ganze Heidenschaft in seiner Gewalt
hatte, und Olympias ist eben das beklagenswerthe, betrogene Weib. 2 )
Und warum sollte er auch Bedenken hegen, da doch die ,histörje'
davon berichtet! Wären ihr nur auch seine Vorgänger gefolgt:
mancher habe schon von Alexander ,&ventiure' erzählt ,mit lüge und
ouch mit wärheit', aber keiner habe die ,rehte wärheit' gesagt,
äussert sich unser Dichter gleich anfangs (V. 62 ff.) und später, wo
er der* dasselbe Sujet behandelnden Poeten gedenkt (V. 15592 ff.),
ermahnt er seinen Freund (feiterol£) ,die wärheit' zu bewahren und
nichts anderes zu sagen als, was er geschrieben sehe. Daran hat
sich Berthold v. Herbolzheim gehalten, wie Rudolf lobend bemerkt,
doch enthält dessen Gedicht bei weitem nicht alles, ,des diu historje
von im giht*. Wahr und erschöpfend soll also die Darstellung sein,
und das war auch das Ziel seiner Arbeit:
V. 15627 Wand ich in tiutscher zungen wil
ein urhap dirre maere wesen,
als ich die wärheit hän gelesen:
vert ez, als ich hän gedäht,
sit ich hän zesamen bräht
allez, daz diu schritt uns seit
mit ungelogener wärheit
endehafter maere
von dem wisen wunderaere.
*) s. Jakobs u. Ukert, Beiträge I, 373.
*) So ist nicht nur bei den Autoren sondern auch im Leserkreise der
Glaube bald mehr bald weniger stark. Für letzteres bieten einige Band-
bemerkungen in dem von mir benützten Exemplare der Hystori Euseby von
dem Grossen Künig Alexander Als die der hochgelert doctor Johan Hartlieb
zu münchen durch lieb des durchlauchtigen Fürsten etc. Herzog Albrechts
Saeliger gedächtniss In Teutsch transferirt vnd beschriben hat (Gedruckt zu
Augsburg 1472) einen Beleg. Bl. 96 steht nämlich von einer Hand des
16. Jahrh. geschrieben ,leug nit oder Ich friss dich* undbl. 150 ,leug nit
ich friss dich sunst, wozu ein anderer dann die Worte fügte ,hat wol
mehr gelogen. 4 Diesem zweiten scheint auch die Greifenfahrt nicht recht
glaubwürdig vorgekommen zu sein, denn daneben bl. 152b lesen wir einen
ähnlichen Ausdruck des Aergers,
Digitized by VjOOQIC
8
Habe ein anderer es bereits unternommen, ,daz maere nach
der histörjen rihte' zu dichten, und besseres geleistet, ,äne haz*
lasse er ihm ,diu maere, sint sie ganz und gewaere'; wenn
nicht, so möge man ihm gestatten, damit werder Leute Gruss zu
verdienen.
Diesen seinen Standpunkt betont er noch einige Male, ich
führe nur noch die Stelle V. 12882 ff. an:
nach der urktinde wärheit,
die iegelicher von im seit,
hän ich gesuochet lange her
und hän nach mines herzen ger
fanden ir aller stiure,
die sie der äventiure
gegeben hant mit wärheit.
als ir gewaeriu wärheit seit,
nach der wil ich vollevarn,
die wärheit an dem tiutsch bewarn,
daz ich dar zuo spreche niht,
wan daz diu äventiure giht.
Da erfährt der Leser auch wieder, wie sehr sich der Dichter
die Quellenbeschaffung angelegen sein Hess. Ich sage wieder,
weil er schon früher (12796 ff.) Gelegenheit nahm, seiner eifrigen
Forschung zu gedenken. Aber darum dürfen wir ihn noch nicht
ruhmredig nennen: wenn auch zuweilen eine gewisse Selbst-
befriedigung, vielleicht gepart mit der Hoffnung auf Anerkennung
durchblickt, so wollte er sich damit in erster Linie doch wohl nur
als gewissenhaften Historiker dokumentiren und diesen Namen
müssen wir ihm, wenigstens hinsichtlich des Sammelfleisses, zu-
gestehen. Durch eine Reihe von Jahren wurde das Material zu-
sammengetragen in einer Reichhaltigkeit, wie sie kaum in einer
anderen Alexandreis zu treffen ist. Er selbst sagt, alle seine
Tage, seit er zu dichten begonnen, sei er bestrebt gewesen,
,diu maere* zu finden, welche Wunderthaten Alexander auf der
Erde verrichtet habe. Erzählungen von ihm zweifelhafter histori-
scher Treue mochten in seine Hände gelangt sein, sie lenkten seine
Aufmerksamkeit auf den Stoff und gaben den Anstoss, ihn zu be-
arbeiten (s. V. 62 ff). Im Vertrauen auf die ,Saelde', die bisher
Rudolfs Kunst zur Seite stand, und auf ,edeler herzen gunst* ward
frohgemuth ,üf den süezen wän und üf des lönes gewin 4 an die
Ausführung des Planes gegangen (V. 29 ff). Die Arbeit nahm des
Dichters volles Interesse in Anspruch und je weiter er darin vor-
rückte, desto mehr wurde es gesteigert:
Digitized by VjOOQIC
9
V. 15456 Diz maere und ander wärheit,
diu von Alexander seit
so vil gewärhafter sage,
liebent mir von tage ze tage
daz maere und daz getihte,
diu ich von im berihte.
Aber gleichwohl drängte sich ihm manchmal das ängstigende
Gefühl auf, dass seine Kraft zur Bewältigung derselben nicht hin-
lange. Schon in der Einleitung zum zweiten Buche (V. 2941 ff.),
die wegen ihres literarhistorischen Werthes' öfters abgedruckt wurde,
ist dies Geständniss gemacht:
ich wil den werden guoten
fleheclichen muoten,
daz sie friuntKche war
nemen, ob ich hie missevar,
daz vil lihte muoz ergän;
wand ich mich an genomen hän
mit tumbes herzen stiure
so richer äventiure.
waere gezwivalt der sin,
des ich erläzen eines bin,
sie gaebe mir arbeit ze vil.
da von ich lere suochen wil;
wand ich mich nicht geliehen
mac den künste riehen.
Dazu s. auch V. 3147 ff. und besonders 15578 ff., wo nach
einem Hinweise auf Alexanders Macht und Grösse eine ähnliche
Aeusserung folgt:
da von bedurfte ich des wol,
ob ich diz buoch berihten sol,
daz ich besinnet waere baz:
kranke sinne sint sie laz,
den sint von im diu maere
ze lanc, ze starc, ze swaere ....
Doch verspricht er sein bestes Können daran zu setzen
(V. 15465). Wenn er es nicht vermöge, ,langen sin' in kurze
Worte zu fassen, die Erzählung kurz und gut zu machen, sei die
,äventiure', die ,also manege stiure von mislichen buochen' habe,
daran Schuld (V. 7883). Der Forscher könne, fügt Rudolf hinzu,
die ,wärheit' nicht so kurzweg herausschälen; wer einmal über
Alexander schreiben wolle, müsse aber ,den maeren' Genüge thun
und die ,wärheit* so bewahren, dass nicht der eine oder andere,
welcher ,die latine' geschrieben sehe, den Dichter einen ,künste-
lösen man* schelte.
Die Absichten Rudolfs sind jedenfalls löblich. Ob ihm für
Digitized by VjOOQIC
10
seine Bemühung auch durchaus der erwartete Lohn zu Theil ge-
worden ist? Fast drängen sich Zweifel auf. Am Beginn
des sechsten Buches (V. 20387 ff.) ergeht er sich nämlich über die
Unbeständigkeit ,der Saelde', auf deren Beistand, wie wir uns
erinnern, er von Anfang an gebaut hatte. Die Reflexion endet
mit der Ermunterung, trotzdem ,näch saelden' zu werben, da nach
der Erfahrung der Mensch doch meist zum angestrebten Ziele
komme. In der Zuversicht wird von ihm ebenso sein Werk fort-
gesetzt. Finde es bei Jemandem nicht Gefallen, ,daz vil lihte
geschiht', dann möge der, wenn er irgendwo es lesen höre, lieber
davon gehen als ,daz maere' zu stören. Bei dem verschiedenen
Geschmack e der Leute sei es unthunlich, alle zu befriedigen. Ist
diese Bitte, was sich nicht läugnen lässt, an zukünftige Tadler zu-
nächst gerichtet, so bleibt doch nicht ausgeschlossen, ja man wird
unwillkürlich auf den Gedanken gebracht, dass eine hin und wieder
verlautbarte abfällige Kritik über die fertigen Partien hierzu ver-
anlasste. Eine solche war auch nicht ganz ungerechtfertigt: den
Leser, welcher nicht nur der Kurzweil halber heute die mehr denn
20000 Verse durchnimmt, beschleicht bei aller Theilnahme ob den
weitschweifigen, häufig jedes poetischen Schwunges entbehrenden
Reimereien ein Gefühl der Ermüdung und dem damaligen Publi-
kum mag es ebenso ergangen sein. Rudolfs Talent war für die
gewaltige Aufgabe, die er sich gestellt, bei weitem nicht zulangend.
Doch nun zu dem
Nachweis der Quellen.
Wäre gar keine Quelle namhaft gemacht, auch nicht auf ,die
latine' verwiesen, so müssten doch gleich die ziemlich zahlreichen
durch das ganze Gedicht zerstreuten lateinischen Aus-
drücke auf in dieser Sprache abgefasste Vorlagen leiten, wie:
elementa 1105, Stella Erculis 1856, Stella Mercurii 1864, Stella
Jovis 1870, Alexander Macedo 2275. 4235. 5848, Philippus Macedo
2668, dispusim sophismata 3686, terra Cetim 4136, liberales Septem
artes 2039, castra Ciri 5477, oriens 5903, occidens 5904, meridies
5906, aquilo id., Amanicas pilas 6670, terra Madian 8051, piratici
lembi 9438, in monte Garizim 9771, in paludem Mariotim 10297,
montes Kordeos 10976, monarchia 12646. 15213. 15519, ligna aloe
13109, Susidas pilas 13465, Darius qui et Notus 15548, monarchus
15482, scorpio 16032, musica 16870, milliarius 16903, (in) Oriente
16913, (in) meridie 16926, (gän) aquilone 16934, in ubera aquilonis
Digitized by VjOOQIC
11
17125, Promontorium Boreum 17131, deus venerunt 17243, onager
17268, sesema 20830 u. ä. Rudolf hat aber die Liebenswürdigkeit, den
Leser, der nachprüfen will, selbst mit den wichtigsten Quellen
bekannt zu machen: es geschieht im Eingang des vierten Buches
(V, 12802 ff.). ,Nü hoeret rehte, wer die sint' : das ist einmal der weise
Leo, ein Meister zu Born, der gelegentlich einer ihm von den
Richtern' Johannes und Marinus übertragenen diplomatischen
Mission sich die Zeit, bis Kaiser Konstantin über die erhaltene
Botschaft Rath gehalten, damit vertrieb, in griechischen Büchern
Mähren zu suchen, die so ,gewaere' wären,
daz er niht taete wider got
unde wider sin gebot,
ob er ir schrift berihte
und in latine tihte.
Er fand da viel Bücher, die er ^ompilirte' 1 ), darunter auch,
was Aristoteles über Alexander schrieb: nach diesem dichtete er,
wie der Held geboren wurde, welche Wunder er auf seiner Fahrt
antraf und wie alle Königreiche von ihm überwunden wurden.
Letzteres sage dieser zwar ,vil kürzecliche', die Wunder und die Ge-
burt aber ,gar besunder', von den Kämpfen hingegen werde nichts
berichtet.
Der Excurs ist im Wesentlichen dem in verschiedenen Hs.
der Historia de preliis vorfindlichen Prologus entlehnt, nicht
ohne einige Ausschmückung : dazu gehört gleich die Verlegung von
Leos Forschungen in die Zeit der geheimen Ministerrathssitzungen,
auch findet sich im Prolog kein den von mir citirten, charakteristi-
schen Versen entsprechender Passus und die Inhaltsangabe ist da-
selbst nicht so specificirt; es heisst einfach: cepit inquirere libros
ad legendum, inter quos invenit historiam continentem certamina
et victorias Alexandri regis Macedonie. Eigentlich wird da das
gerade Gegentheil gesagt. Möglicher Weise stand in der von
Rudolf benützten Fassung etwas ähnliches, für wahrscheinlich halte
ich dies aber nicht, bezüglich des letzten Punktes schon wegen des
Causalnexus, in den Curtius Geschichte zu der des Leo gebracht
wird. Aristoteles als Biographen Alexanders haben wir bereits viel
früher kennen gelernt. V. 77 ff. beruft sich unser Dichter auf ihn,
dem er (AI.) ,zaller zit enböt sin gelücke und sine not 4
*) Gervinus a. a. O. S. 73 bemerkt: Er (Rudolf) hat wie ein Gelehrter
den Stoff zu seinem Werke nach seinem eigenen Ausdrucke com-
pilirt. Irrthümlich, denn das Wort ist einzig an dieser Stelle mit Bezug auf
Leo verwendet.
Digitized by VjOOQIC
12
(Brief A's an Arist.), und erklärt sich an dessen autenthischen
Bericht zu halten. Aus der vorher angezogenen Stelle ergibt sich,
dass offenbar das angeblich auf Aufzeichnungen des griechischen
Philosophen fussende Werk Leos gemeint ist. Auffallen muss
indess die Bezeichnung dieser einzigen Quelle, was den Anschein
gibt, als ob ihm damals blos diese bekannt gewesen wäre, die
andern aber erst nach und nach sich ihm erschlossen hätten oder,
als ob er anfänglich nur nach dieser zu dichten beabsichtigte.
Beide Male ist ein Abschluss im Quellenstudium angedeutet: V. 77
,ich bin es nü wol zende komen' und 12798 ,von swem diu äventiure
hat deheine stiure, die hän ich vil nach funden gar'; ersteres bezöge
sich dann nur auf die Leetüre der H. d. p. Von einer solchen Auf-
fassung räth aber der Umstand ab, dass schon im I. und II. Buche
sich Benützung anderer Autoren kund gibt.
Leo liess also, wie uns Rudolf belehrt, ,die strite ungeseit',
was freilich nicht ganz zum Titel H. de preliis passt. Der ist aber
nicht massgebend und in den Hs. lautet er sehr verschieden.
Wenn Kampfesschilderungen dabei gemeint sind, ist viel Wahres
daran, denn damit befasst sich der neapolitanische Erzpriester nicht
Diese Lücke nun auszufüllen, hielt sich der ,wise phaffe' Curtius
Ruf us für berufen, indem er, ,ouch in latine', die ,strite' beschrieb
und wie AI. die Länder bezwang. Grosse Kenntniss der römischen
Literaturgeschichte verräth das gewiss nicht und die dürfen wir
von ihm füglich auch nicht verlangen. Aber Curtius war ein im
Mittelalter sehr beliebter Classiker (s. Eussner im Fhilologus
XXXII, 162 ff.) und kaum wurde er allgemein für einen ,phaffen'
gehalten. Sollte ihn etwa für Rudolf die ,latine' dazu gestempelt
haben, oder fand eine Verwechslung mit dem Presbyter Rufinus oder
Rufus statt? Diese haben zwar auch ein ziemlich Stück vor Leo
gelebt, wir müssen jedoch von der Chronologie ganz absehen;
unser Dichter zog seine Schlüsse eben nur aus der Beschaffenheit
beider Historien: bei Curtius werden wir schnell auf den Kriegs-
schauplatz in Asien versetzt, da zwei Bücher verloren sind; von
Alexanders Geburt und Jugendzeit ist aus ihm nichts zu enk
nehmen; wohl erzählt darüber ausführlich Leo und darum die
Meinung, dass C. absichtlich diese Partien übergangen und dafür
die Feldzüge als Ergänzung beschrieben habe. Bestärkend wirkte
die breit angelegte Darstellung des Römers und die geringe Zahl
von Berührungspunkten mit jenem. Neben diesen zweien geschieht
noch Erwähnung des ,wisen* Josephus und des hl. Methodius,
der über die Einschliessung der verfluchten Könige Gog und Magog
sowie über die Abstammung der Frau Olympias und deren
Digitized by VjOOQIC
13
Schicksal nach Alexanders Tode berichtet habe. Sie werden noch
einige Male citirt: Josephus 12715. 15893. 16759. 16787, Methodius
16788. 17142. 17153. Ausserdem beruft er sich auf Hieronymus
15892. 16803, die hl. Schrift 15891, Daniel 15206 (15510), Mat-
thaeus 16123, König David und den Psalter (deus venerunt)
17240 ff., Paulus 17254, den ,wissagen< 17265, Jeremias 17373 und
endlich gleich am Beginne V. 192 bei einer ganz nebensächlichen
Bemerkung auf die Historia Scholastica.
Selbstverständlich darf man nicht vornherein an eine durchweg
direkte Benützung denken, wie damit auch keineswegs die Quellen
erschöpfend angegeben sind. Gar manche Details werden ohne
irgend welchen Aufschluss über die Herkunft zu geben eingeschaltet,
andere Male findet nur eine ganz unbestimmt gehaltene Berufung
statt. Letzteres geschieht überhaupt sehr oft, ohne dass man da-
hinter überall eine bestimmte Absicht, etwa um allenfallsige Zweifel
des Lesers zu beseitigen, vermuthen dürfte. Rudolf selbst ist von der
wahrheitsgemässen Darstellung seiner Gewährsmänner vollkommen
tiberzeugt — sollen wir uns darüber wundern ! — nur einmal drückt
er sich mit Reserve aus, wo, Curtius 1. III. 1, 22 entsprechend, die
Abstammung der ,Venediaere* (von den Veneti) berührt wird. Et
citirt dabei die ,schrifV und setzt bei ,doch weiz ich ez von
wärheit niht', wozu ihn übrigens die lateinische Fassung bewogen
haben mag; es heisst da ,huic iuncti erant Heneti (Hs. gr. A. uineti),
unde quidam Venetos trahere originem credunt.' V. 12708 ver-
zeichnet die Menge der in den Kämpfen gefallenen Perser, nicht
weniger als 1 500000 Mann. Wohl einsehend, dass diese Zahl dem
Leser doch beinahe unglaublich vorkommen dürfte, selbst beim
Hinweis auf die Quelle (als ich ez las), setzt er, um jedem Be-
denken den Boden zu entziehen, bei: Wer sich darob verwundere,
solle glauben, dass es Gott gebot, der durch Alexander die ganze
Heidenschaft zwingen wollte, ,daz giht der wlse Josephus der rehte
und der gewaere und ander buochmachaere, der iegellches wärheit
von im gröziu wunder seit/ Da er also mit Gottes Hilfe, der
seinen Zorn an der ,verworhten heidenschaft' rächen wollte, kämpfte,
möge man die Zahl ,dester baz' glauben. Ein starker Autoritäts-
glaube, der Glaube an Alexanders göttliche Mission, nicht etwa
hier das einzige Mal ausgesprochen, halfen über das wunderlichste
Zeug hinweg. In dieser Beziehung charakterisiren den Dichter
auch folgende Verse, die sich der Erzählung von Alexanders Ge-
burt und der Beschreibung seiner Gestalt anschliessen:
V. 1217 Sit ez mit wunder wart getan,
swaz wir von im gelesen han,
Digitized by VjOOQIC
14
so mac ouch des niht wundern mich,
was er selbe wunderlich,
und ob er einen gerinc
kerte an wunderlichiu dinc,
und ob er sich wundern lie,
ob ez im wunderliche ergie,
daz muoz ich ane wunder län :
ez muoste im wunderliche ergän.
Phrasen wie ,ob irz geloubet, ob ir mirz geloubet' (s. V. 841.
1995. 7038. 16230 etc.) würden an sich andeuten , dass er dem Pu-
blikum mehr Skepticismus zutraut, aber bei näherem Zusehen ver-
lieren sie allen Werth: das betreffenden Ortes Erzählte klingt
keineswegs so absonderlich, dafür lässt uns aber der ständige Reim
,houbet' darin wohlfeile Lückenbüsser erkennen. Gerade so verhält
es sich nun meist mit den vagen Berufungen auf die Quelle
und den diesen beizuzählenden Betheuerungen : sie dienen zur Füllung
des Verses, sind Nothbehelfe, um einen Beim (häufig für den vorauf-
gehenden V.) zu gewinnen , wobei sich in der Bindung der Worte
grosse Eintönigkeit, die sogar ins Formelhafte übergeht, bemerklich
macht. Ich biete nur eine Lese aus dem Alexander — die Durch-
prüfung des Barlaam und Gerhard führte zu einem über-
einstimmenden Besultate:
als ich las 12807. 16217.
als ich ez las 6674. 10984. 12707. 14322. 14927. 16422.
15489. 19864. 20615. 21104. 21251.
als ich an den maeren las 12272.
als ich an der scbrift las 15529.
als ich die äventiure las 106. 5514. 8450.
Mit Ausnahme von 14927 (palas i. 1.) und 20615 (Kaukasas: 1.)
ist damit immer ,was' gebunden, das meist voraufgeht (nicht 8450.
15422. 21251).
Sprächen nicht andere Gründe dafür, dass Rudolf seine Quellen
selbst gelesen und bei Abfassung des Gedichtes vor sich liegen
gehabt habe, dann dürften wir auf diese Stellen nicht viel bauen,
wie es auch nicht gestattet ist, sobald der Ausdruck , verneinen,
hoeren« in solchen Wendungen erscheint, auf mündliche Mittheilung
zu schliessen:
und hän von wärheit vernomen 78.
daz hän ich von im vernomen 1991.
als ich hän vernomen 6469. 7691. 8070. 18506.
als ich von wärheit hän vernomen 7489. 8751.
als ich die wärheit hän vernomen 10194. 20384. 21282.
als ich daz maere hän vernomen 7933. 8583. 13340.
Digitized by
Google
15
Ueberall ausser 6469. 8070 reimt ,vernomen< auf ,komen' im
früheren Verse.
Bei ,als ich vernomen hän< 322. 10015. 13377. 13742 herrscht
mehr Wechsel.
Bei den Wendungen
als ich daz maere hoere sagen 1979.
als ich die wärheit hörte sagen 5283.
als ich hoere sagen 355. 12612. 14891
wiegt der Reim ,tragen< (355. 5283. 14891) vor.
als ich diz maere hoere jehen 310.
als ich die wärheit hoere jehen 17524
reimt geschehen: j.
daz hoere ich jehen 10445 (j. : gesehen).
diu schrift gewaerliche seit 6110, saget 9162.
diu schrift uns gewaerlich seit 10874.
als diu schrift uns seit 5323. 14018.
als diu äventiure seit 4755. 6858.
als diu ander äventiure seit 7849.
als uns daz maere seit 12122.
Hierbei variirt das correspondirende Reimwort, ,seit« nimmt
jedoch durchgehend die zweite Stelle ein.
diu schrift der rehten wärheit
hat uns gewaerlich geseit 12694.
daz giht diu rehte wärheit,
als uns diu schrift hat geseit 10447. —
nach der äventiure sage 1757. 5718. 6498. 7188. 7798.
10377. 10648. 12660. 13140. 13464. 13608. 18238. 18572.
19078. 20154. 20641.
.nach des maeres sage 4908.
nach der buoche sage 16927.
,sage* ist abgesehen von 7188 (klage : s.) immer mit ,tage* ge-
bunden.
als uns diu äventiure giht 308. 9940. 20296.
diu äventiure von in giht 5023.
wan daz diu äventiure giht 12678.
der äventiure wärheit giht 9992. 10029.
daz diu wärheit giht 12242.
des seit von im diz maere niht,
wan ez im von wärheit giht 123.
als im noch diz maere giht 2090.
diu schrift uns eteswenne vergiht 4968.
als diu schrift uns giht 15071.
Digitized by
Google
16
308. 2090. 10029 abgerechnet reimt darauf ,niht«, das nur 4968.
12678 nachfolgt.
als diu wärheit giht und jach 16600.
daz maere giht, nicht Keim bildend, 5080.
Den Wendungen
von dem diu schrift seit alsus 5589.
nü seit uns diu schrift alsus 15513.
den nennet uns diu schrift alsus 8631.
uns seit diu äventiure sus 8083.
diu äventiure seit alsus 9327. 13955.
nü schribent sumeliche alsus 10809
entsprechen durchweg Namen in -us.
diu schrift hat ez geheizen sus (: milliarius) 16904.
Namen in -es correspondiren :
als ich bin bewiset des 13702.
von den bin ich gewiset des 10354; s. auch 81.
Namen in -is (im vorausgehenden Vers):
uns tuot diu äventiure gewis 10348.
diu äventiure uns tuot gewis 15669.
diu rehte schrift tuot uns gewis 12957.
uns tuot diu wärheit gewis 17126. —
diu (äv.) hat mich bewiset s6 107.
nü seit uns diu schrift also 181.
ouch seit uns daz maere also 7454.
ouch ist von im geschriben so 10449.
als diu schrift bewiset mich 4563.
diu schrift der wärheit wiset mich 5577.
als6 diu wärheit wiset mich 4996. 20914.
als uns diu schrift gewiset (bewiset) hat 5715. 14062. 20577;
stets der zweite der gebundenen Verse, wie auch:
und tuot diu äventiure genant 5520.
als uns diu schrift tuot erkant 15871.
als uns diu wärheit tuot erkant 16033 (als erster Vers da-
gegen 20152).
als uns diu schrift Urkunde glt 8617. 16753. 20858.
daz mich der schrift Urkunde an treit 15381.
als ich ez gelesen hän 20665.
ich hän gelesen anderswä 16765 (18261 an erster Stelle).
Sonst ist noch zu notiren:
jehent diu maere 3917. 13074.
giht diu wärheit 5310. 13067.
nü giht diu äventiure 5456.
Digitized by
Google
17
daz kündet uns des maeres zal 7679.
uns seit diu, wärheit unde schrift 20817.
nach der wärheit 7466.
die heizet diu schrift (nicht reimend) 10352.
Zur einfachen Bekräftigung leitet über ,daz ist mir kunt' 5042.
Von solchen sind anzuführen:
diz ist war an allen wän 15215.
mit ganzer wärheit ane wän 16818.
diz ist äne liegen war 16617.
daz ist war 151. 2031. 2169. 5262. 9278. 12700. 14929.
15520. 15534 16152. 16846. 16871.
al für war 15506. 16832. 17667.
für war 16915.
Mit Ausnahme von 14929 pnd 17667 reimt ,wär' immer auf jär.'
Nach den vorliegenden Belegen bezeichnet Rudolf seine je-
weilige Quelle ab: äventiure, maere, schrift, rehte schrift
schrift der (rehten) wärheit, auch kurzweg ab wärheit.
O. üingerie, Quellen zum Alexander.
Digitized by
Google
1. Die Historia de preliis.
Ochon oft ist der Wunsch nach einer Ausgabe der Historia
de preliis laut geworden, denn Jeder, der auf dem Gebiete der
Alexanderdichtung arbeitete, fühlte den Mangel einer solchen nur
zu sehr und den künftigen Forschern wird es ebenso ergehen, so
lange das ersehnte Buch aussteht. Warum dasselbe so lange auf
sich warten lässt, begreife ich wohl, denn eigene Einsicht in
mehrere Handschriften aus verschiedenen Jahrhunderten haben
mich davon überzeugt, wie schwierig sich eine allen Anforderungen
entsprechende Edition gestaltet. Sie fordert Jahre mühevoller
Arbeit, denn nicht nur sind die Hs. sehr zahlreich, sondern es
weichen auch die Texte der einzelnen Codices, sowohl im Wort-
laute als inhaltlich, oft recht bedeutend von einander ab. Dass sich
die ursprüngliche Gestalt nicht lange in voller Reinheit bewahrte,
ist leicht abzusehen. Prosatexte sind schon an sich Veränderungen
mehr unterworfen und das Interesse am Stoff brachte es mit sich,
dass der eine und andere Schreiber noch einwob, was er ausser-
dem etwa von Alexander wusste, wogegen ein dritter seine Vor-
lage kürzte, ein vierter die Reihenfolge der Ereignisse nach eigenem
Gutdünken oder im Hinblick auf andere Darstellungen alterirte.
Es zeigt sich da eine Mannigfaltigkeit, welche gerade nicht er-
quicklich ist für denjenigen, der sich bei einer Quellenuntersuchung
nicht damit begnügen will, im Allgemeinen die Benützung der
Historia de preliis zu constatiren, sondern darauf ausgeht, die
Passung zu eruiren, in welcher dieser ,Proteus' dem betreffenden
Dichter oder Prosaisten vorlag. Die Metamorphose muss schon
frühzeitig ihren Anfang genommen haben und wurde hinsichtlich
des Wortlautes ohne Zweifel durch verderbte Texte — man be-
trachte nur den des Bamberger Codex — gefördert. Ekkehard
von Aura, dessen Excerptum de vita Alexandri in seiner
Chronik, von wo es später übrigens auch selbständig ausgehoben
Digitized by VjOOQIC
19
wurde 1 ), bekanntlich nur die Historia de preliis in etwas ver-
kürzter Wiedergabe ist, hat nicht nur dort, wo er sich enge an
den Bamberger Text — nur der Kürze halber sage ich noch so —
anschliesst, vorkommende Unebenheiten zu glätten versucht, sondern
überdies trotz seines Strebens nach Kürze einige fremde Details
eingemengt, und die Alexanderdichtungen des XIII. Jhs, in
welchen Leos Werk benützt ist, haben, soweit ich über dieselben
orientirt bin, fast durchweg bereits erweiterte Fassungen zur
Grundlage.
Mit einer kritischen Ausgabe des Urtextes, die nach heutigem
Brauche der Philologen die jüngeren interpolirten Handschriften
völlig über Bord wirft, ist uns darum gar nicht gedient, da gerade
diese für unsere Untersuchungen den meisten Werth haben. So
lange uns über sie keine klare Uebersicht gegönnt ist, bleiben die
Resultate der Untersuchung immer mehr oder weniger mangelhaft,
man müsste sich denn nicht scheuen, viel Zeit oder Geld der Be-
schaffung umfangreicher Collationen zu opfern, und dann ist es erst
noch ein glücklicher Zufall, wenn einem die Fassung, nach der
man fahndet, in die Hände fällt. Aus diesem Grunde sind auch
die Lücken und Irrthümer der bisherigen Arbeiten, insofern sie
auf die H.d.p. hin angestellt wurden, zu entschuldigen, und ich
hoffe, dass man auch meiner Nachsicht angedeihen lässt, wenn sie
das vorgesteckte Ziel nicht ganz erreicht.
Die Bedeutung von Leos Bearbeitung des Pseudo-
kallisthenes für die mittelalterlichen Alexandergeschichten hat
man längst erkannt und wiederholt wurde auch auf die beträcht-
liche Abweichung der Texte hingewiesen. Aber Niemand hat
darauf sein besonderes Augenmerk gerichtet, bis Toischer in seiner
Abhandlung über die Alexandreis Ulrichs von Eschenbach *
das Verhältniss der ihm zugänglichen Fassungen unter einander
und zu verschiedenen Alexanderdichtungen prüfte. Da ich über
reichlicheres Material verfüge als er und seine Vorgänger, behandle
ich das Thema noch einmal und zwar ausführlicher, indem ich
mich hierbei auf folgende Handschriften stütze:
B, cod. Bambergensis sign. E. III, 14. a )
*) 8. lion. Germ. Script. VI, 16.
a ) 8. darüber Waitz in Pertz Archiv IX, 673 ff. Es ist aber ein Irrthum,
den bisher noch Niemand erkannte, dass Ekkehard für die Darstellung der
Alexandergeschichte in seiner Chronik diese Hs. benützte. Er hatte vielmehr
eine Vorlage, deren Text schon mannigfach von dem des Bamberger Codex ab-
wich. Zum Beweise dessen führe ich hier nur an, dass sein Excerptum verschiedene
Male Auslassungen mit anderen Hs. der H.d.p. gegenüber B. gemein hat, wo
Digitized by VjOOQIC
20
G, cod. der Grazer Universitätsbibliothek 1250, saec.
XII.
M, cod. Monacensis 23489, saec. XTL/XIH. 1 )
m, cod. Monac. 14796, anno 1438.
(i, cod. Monac. 12260, saec. XV.
O, cod. Oenipontanus 525, anno 1304. 8 )
S, cod. Seitenstettensis XXXI, anno 1433 (bl. 103 a ff.). 4 )
Ueber M konnte ich mich nur im Allgemeinen während eines
kurzen Aufenthaltes in München informiren. 5 )
der Wortlaut in letzteren absolut eine Abhängigkeit von Ekkehard ausschliesst.
Diese Kürzungen, wozu anderseits Erweiterungen und Umstellungen kommen,
gehen also auf die beiderseitigen Vorlagen zurück.
Harczyk citirt in seiner Abhandlung über Lambrechts Alexander (Ztschr.
f. d. Phil. IV, 1 ff. und 146 ff.) bei Besprechung der Quellen häufig diese Hs.
obwohl die Textstellen keineswegs entsprechen. Offenbar verwechselte er den
Münchener Codex 23489 damit.
^"Der Schreiber nennt sich am Schlüsse:
Hoc descripta libro patet omni vita legenti
Regis alexandri . uictoria . pugna . uel ortus
Sripsit Ödalricus . huic premia sorte superna
Det deus et requiem . mentis uiteque salutem.
Auf bl. 1 a befindet sich eine Federzeichnung , welche zwei auf ihren
Thronen sitzende Königsfiguren darstellt, über welchen die Legende ,Magnus
Alexander istos bello superauit' angebracht ist. Die eine ist die des mace-
donischen Königs, die andere gibt die Beischrift ,Roxa' als dessen Gemahlin
zu erkennen. Unter diesen sehen wir zwei andere gekrönte Gestalten. Der
einen stösst ein kleiner Mann mit beiden Händen von unten das Schwert in
den Kopf, der anderen ein solcher die Lanze in die Seite. Darüber steht
,Rex porus indorum perseque fuit darius rex' und darunter »Indorum pore
rex eras et perse dariu» rex. 1 Ein zweites Bild enthält bl. 28 a.
• s ) geschrieben: per manus Johannis ffuchsen.
8 ) bl. 65 b Post incarnatum verbum de virgine natum
Tunc cum M. Tria C. cff (?) in quarto fuit anno
qui Über est scriptus sit deus hinc benedictus.
Die Historia sammt Anhängseln reicht bis bl. 69 b ; bl. 70 incipiunt errores
ludeorum et reprobaciones eorundem. Im Kataloge der Universitätsbibliothek
ist verzeichnet: Historia Alexandri Regis Persarum qui cum exercitu venit
super Regem Aegypti. So lautet nämlich die erste Kapitelüberschrift, die das
vorangestellte Register richtiger gibt : Incipit Alexander, de rege p Ein
solches Vorkommni88 macht die Revision dieses alten Kataloges wünschenswerth.
4 ) Papierhandschrift in Folio. Sie enthält: 1) das Speculum humane
saluationis (anno 1433), 2) einen deutschen Tractat über den Adel, 3) die
Aurea bulla, 4) Ordo et forma coronationis Regis et Regine Romanorum,
5) Joannis XXIII Schedule de cessione Papatus, 6) endlich die Historia
Alexandri (am Ende steht: Explicit hystoria magni Alexandri Imperatoris sub
anno domini 1433 in vigilia ascensionis).
8 ) Bei dieser Gelegenheit kam mir auch clm. 11319 in die Hände. Er
Digitized by VjOOQIC
21
Toischer hatte sich neben meiner Copie von B noch nach
zwei Drucken, einem Utrechter und einem Strassburger, umgesehen
und fand, dass diese, obwohl unter sich wieder divergirend, doch
in mehreren Punkten gemeinsam von B abweichen. Als Haupt-
unterschied stellte sich heraus, ,dass in D in die ursprüngliche Ge-
schichte die Anhängsel, wie sie sich in der Bamberger Hs. finden,
hineingearbeitet sind, wobei nur das Commonitorium wenig Be-
rücksichtigung fand, dagegen der Brief an Aristoteles sowie der
an Olimpias vollständig in Erzählung aufgelöst wurden. Von
anderen Zusätzen ist namentlich der Einzug Alexanders in Jerusalem
hinzugekommen/
Wir wollen sehen, ob dies Resultat auch für andere Hs.
Geltung hat, und ob sich nicht mehr Punkte finden lassen, welche
eine Eintheilung in Recensionen unterstützen. Dabei sollen nur
hervorstechendere Züge, besonders aus anderen Quellen stammende
Interpolationen, sonstige erhebliche Texterweiterungen resp. Kür-
zungen, Verschiedenheiten in der Anordnung näher in Betracht ge-
zogen werden.
Zuerst fällt auf, dass in B und M der Erzählung ein prologus
vorangestellt ist, in dem auseinandergesetzt wird, wie nützlich allen
Christen sei, von den Kämpfen und Siegen hervorragender Männer
aus der Heidenschaft zu hören, und auf welche Weise Leos Werk
zu Stande gekommen sei. Den übrigen Hs. fehlt derselbe 1 ), und
darnach ergäbe sich also schon eine Gliederung, doch scheint die
Vorrede zuweilen auch in die andere Recension Aufnahme ge-
funden zu haben, so dass wir darin kein Kriterium für das Hand-
schriftenverhältniss wahrnehmen dürfen. Die weitere Untersuchung
wird gleichwohl zu demselben Ergebnisse führen: sie weist B M
auf die eine, G m p S auf die andere Seite. Die Handschriften
jeder Gruppe zeigen unter sich grosse Verwandtschaft, aber jede
enthält u. a. # die Bpitome des Julius Valerius , was ich deshalb notire, weil im
Kataloge nur der Titel Historia Alexandri Magni angegeben ist und Zacher,
wie es scheint, ihn nicht gekannt hat.
*) Doctor Hartliebs von Hünchen histori von dem grossen
Alexander wie die Eusebius beschrieben hat, deren Grundlage schon
Toischer in der älteren Textgeetalt der H. d. p. erkannte, enthält den ersten
TheiL Anfang bl. 2b: Die streyt vnd grossen tat der vngelaubigen dye da
waren vor der zuokuntit ihesu oristi, die sind nicht zuoerschweygen wie wol sy
heyden gewesen sind Sunder sy, seind vast. guot allen cristen menschen zuo
haben u. s. w. Schluss bl. 3b : heylige hoche vnbegriffenliche trinitat werder
reichtum aller weyssheit vnd kunst wie gar vnbegriflenlichen sind deine vrteyl,
vnd wie gar vnerforscblich seind dein weg.
Digitized by VjOOQIC
22
mit Ausnahme von G- O, die fast wörtlich zusammenstimmen, hat
inhaltlich, ganz abgesehen vom Wortlaute, der besonders in m sehr
divergirt, wieder ihre Eigenheiten.
Charakteristisch für die zweite Gruppe sind nachstehende An-
gaben, zunächst die, welche auf anderweitigen Kenntnissen des
Bearbeiters beruhen.
Hier mu8s zuerst hervorgehoben werden, dass den Nectanebus
das Anrücken des Artaxerxes 1 ) zur Lekanomantie veranlasst,
während es B an den betreffenden Stellen (bl. 193 c) heisst ,Dicunt
autem de nectanebo quomodo subito hostes sicüt nubes
venissent super eum' und nachher in der Rede des Kund-
schafters ,Magnissime nectanabe . uenit super te multi-
tudo non parua . dena milia inimicorum', worauf dann
die Völkerschaften aufgezählt werden.
Als der ägyptische König aus dem Experimente mit den
Wachsschiffchen sein Unheil erfahren, flieht er verkleidet nach
Pelusium, von da nach Aethiopien 2 ) (fehlt in fi) und begibt sich
dann nach Macedonien. Der zweite Name fehlt in B (bl. 193 d):
et fugit de egipto per pelusium . induens se linea uesti-
menta . hoc est sindones . quasi propheta egiptius . atque
astrologus . et uenit macedoniam.
Bei den Naturerscheinungen, welche Alexanders Geburt be-
gleiten, wird neben Blitz, Donner und Erdbeben (B) noch erwähnt,
dass die Nacht sich über den grössten Theil des Tages
erstreckte und Steine aus den Wolken niederfielen. 8 )
In dem von Bucephal handelnden Capitel ist nach Schilderung
des Pferdes sein Name erklärt (fehlt in jw). 4 ) In B (bl. 195c) lautet
die Stelle: In ipsis temporibus quidam principes cap-
padoces adduxerunt philippo polletrum magnum . liga-
tum . ex omni parte diuersis ligaturis . comedebat enim
homines.
Im Eingang der Erzählung, wie Alexander das Boss bändigte,
sind die Lehrer genannt, von welchen er die freien Künste erlernte:
Aristoteles, Callisthenes und Anaximenes. 5 ) Den Anlass hierzu bot
*) 8. Historia scholastica Liber Esther cap. II; Hieronymus Chronik und
ßeda, De sex etatibus mundi; Ghronieon Faschale (ed. Dindorf im Corpus
Script, hist. Byzant.) I, 319.
2 ) s. Historia scholastica a. a. 0., Hieronymus und Beda a. a. O.
8 ) Orosius III, 7.
*) Solin 193, 14.
*) Die Quelle hierfür vermag ich nicht anzugeben. Die Namen waren
Digitized by VjOOQIC
23
der vorhergehende Satz, in B (bl. 196 a) kürzer: Alexanderita-
que factus est audax et fortis.
Von Pausanias, der Philipp tödtet, erfahren wir in den Ha.
der ersten Gruppe nur allgemein (Bbl. 197b) ,Tunc erat in mace-
donia quidam homo nomine pausania . uelocissimus uir
subiectus philippo', dagegen machen uns jene der zweiten mit
dessen Abstammung bekannt, und zwar wird er ,filius Ceraste* ge-
nannt, wozu S noch fügt: qui trahebat genus ab horeste. 1 )
Mannigfache Verschiedenheiten bestehen im Itinerar der von
Alexander nach Philipps Ermordung unternommenen Kriegszüge,
doch möge zuvor noch die Aufzählung der den anderen Texten
gegenüber BM gemeinsamen Zusätze beendigt werden.
Nach dem Kampfe mit den Syrern erobert der macedonische
Held Damascus und Sydon 2 ), worauf er bei Tyrus lagert 8 )
und alsbald ein Schreiben mit der Aufforderung, sich ihm zu ver-
binden, an den Hohenpriester der Juden, Jaddus, sendet, was dieser
unter Hinweis auf den dem Perserkönig geleisteten Eid der Treue
abweist. Es folgt dann die Erzählung von Alexanders Traum, der
auf die Vernichtung der belagerten Stadt gedeutet wird v welche
Auslegung sich durch die Einnahme und Zerstörung von Tyrus
und einiger anderer Orte bewährt, und von dem Zuge nach
Jerusalem, wo ihn Jaddus auf Geheiss Gottes feierlich empfängt. 4 )
Die Mehrzahl der Hs. (nur S und \i nicht) erwähnt auch die
Eroberung Gazas 6 ) auf dem Wege dahin.
übrigens sehr bekannt, vor allem der des Aristoteles, der mit Anaxinaenes
im Jul.Val. und in der Epitome I, 13 unter dem Lehrpersonale Alexanders er-
scheint, wogegen Solin 74,1 berichtet: peragravit orbem, rectoribus Aristo tele
et Callistene usus. Siehe über ihn und Anaximenes C. Müller in seiner
Ausgabe des Pseudokallisthenes S. 1 und 33.
*) Die Angabe in S kommt mit Josephus Elav. Antiqu. XI, 8,1 überein.
In der Hist. schol. Liber Esther cap. IV steht nur: Per idem tempus Philippus
rex Macedonum per insidias peremptus est a Pausania trahente genus ab
Oreste.
a ) Hist. schol. Liber Esther cap. IV; Josephus Flav. Antiqu. XI, 8,3;
Gotfr. v. Viterbo, Panth. Pars XI (S. 261) nennt blos letztere Stad*: Tyrum et
Sydonem cepit.
8 ) Die Ueberlieferung in S bl. 109d ,Deinde veniens sydonem .
castrametatus est super ciuitatem illam et misit litteras in ierusalem' beruht
auf einem Versehen des Schreibers, da nachher steht: sed tarnen Tyriam
relinquere noluit.
4 ) s. Josephus Flav. Antiqu. XI, 8,3 ff. und Histor. schol. Liber Esther
cap. IV.
6 ) 8. Arrian II, 26,1 ff.; Curtius IV, 5,10 u. 6,7; Histor. schol. Liber Esther
cap. IV; Josephus Flav. Antiqu. XI 8,4
Digitized by VjOOQIC
24
B berichtet Mos von dem Traume im Lager vor Tyrus und
dessen Erfüllung, ohne indess den Namen der Stadt zu nennen.
Die Partie beginnt (bl. 198b) ,Inter hec autem mouit hostem.
et castra metatus est atque obdormiuit' und schliesst ,Erexit
se . et congregata milicia . cepit pugnare. Et pugnando
apprehendit tres ciuitates . et dissipauit eas funditus.'
Dass eine der drei Tyrus sei, ergibt sich aus der folgenden Be-
merkung: quia eciam qualia mala sustinuerunt tirii usque
hodie memoratur.
Nachdem die in der Schlacht mit Amonta Gefallenen begraben
sind, zieht Alexander mit seinem Heere weiter und gelangt nach
Cilicien (siciliam G O), wo er sein Heer verstärkt, und von da
nach Isauria (m in sauinam, O in ysaurina). 1 )
In S fehlt diese Partie wie der sich anschliessende Zug über
den Taurus nach Persepolis. Das Gleiche gilt von fi, wo die Lücke
noch viel bedeutender ist. Dieser Text bricht nämlich in dem Be-
richte des nach seiner Niederlage zu Darius entflohenen Amonta mit
,Dominator paucos pugnatores habet alexander sed fortes
sunt multosque milites occiderunt* ab, wobei noch zu be-
merken, dass der Schreiber desselben schon früher im Briefe
Alexanders an Darius von ,Advicem vero seminis papaveris'
auf das Excerptum des Ekkehard 64,68 übergegangen ist. Er
sprang dann von 65,10 auf 65,17 ,Post hec veniens in Mace-
doniam invenit matrem suam levatam de infirmitate sua
et letatus est cum ea* über und reiht dem an ,Post hec exiens
de macedonia per siciliam ingressus est terram persarum.
Darius itaque congregans principes et sapientes suos
consilium habuit cum eis quid ageret', machte also wieder
einen Sprung von 65,19 auf 65,56 und beseitigte damit den ganzen
Abschnitt, der von den Kriegsfahrten auf der griechischen Halb-
insel handelt. Ursache mag wohl sein, dass ihm eine so lange
Unterbrechung des asiatischen .Feldzugs befremdlich erschien. Er
folgt dann dem Excerptum bis dahin, wo Ekkehard über den
Kampf mit Porus einen andern Bericht beifügt (69,44 De hac
pugna alii aliter sentiunt sie scribentes), nicht ohne ab und zu
Kürzungen vorzunehmen, wie es seine Gewohnheit ist.
*) Diese Aenderung der älteren Ueberlieferung lag für einen etwas geo-
graphiekundigen Bearbeiter nahe, da doch unmittelbar darauf der Uebergang
über den Taurus erfolgt. S. Orosius I, 2 In capite Syriae Gappadooia est,
quae habet ab Oriente Armeniam, ab occasu Asiam, ab aquilone Themiscyrioe
campos et mare Cimmericum: a meridie Taurum montem, cui subiacet
Ciücia et Isauria; Solin 179,11 und App. 233,24; lsidor Etymol. XIV, 3,44^
Digitized by VjOOQIC
„ UNiV£r-rrv \
25 1 of " /
B liest für ciliciam achaiam und läset Alexander darauf so-
gleich den Taurus besteigen. Damit stimmt Hartlieb bl. 34b überein.
Kaum nennenswerth ist der Beisatz in der Rede des Demosthenes
(Aeschylus) an die Athener, dass den Xerxes in Hellas 1 ) sein Ver-
derben erreicht habe, wogegen B (bl. 202c) liest ,sed sustinuit
perditionem' ohne Localangabe, und die Fixirung der mace-
donischen Streitmacht (200000 Mann) 2 ) bei Wiederaufnahme
der persischen Kriegsfahrt (inB (bl. 204b) nur: congregata multi-
tudine hostium . moram faciente in cilicia . uenit ad
fluuium oceanum). Die betreffenden Angaben in S sind anderswo
entlehnt. Der Schreiber von fi hat wieder gekürzt, indem er von
Ekk. 65,68, dem Schlüsse von Oxiathers Bede, auf 66,14 überging,
wo die G-eschichte vom Brückenbau über den Eufrat erzählt ist.
Auf die Schlacht mit den Satrapen des Darius am Tigris, in
welcher ein verkleideter Perser Alexander ermorden will, folgt eine
zweite mit Darius selbst, der auf die Kunde von der Nieder-
lage über den Taurus gezogen war, aber gleichfalls geschlagen die
* Flucht ergreift, auf der ihm die Macedonier bis Bactra nachsetzen.
S kommt hierbei in Wegfall, da in dieser Hs. der G-ang der
Ereignisse ein anderer ist, worüber später Bechenschaft gegeben
wird. B kennt nur die erstere und verbindet damit die Verfolgung
zur genannten Stadt (bl. 205b): inhierunt fugam . et perse-
cuti sunt eos usque bactram.
Gelegentlich der Erzählung von der Kriegslist mit den Baum-
zweigen, welche Alexander beim Annähern an die von Darius
Heer besetzte Stadt in Anwendung brachte, wird diese mit Namen
(Susis, S Persipolis) bezeichnet, wozu ich gleich bemerke, dass
sich ebendahin der Perserkönig nach der verlorenen Schlacht am
Granicus (Straga) begibt, während B (bl. 208a) sich mit ,Fugit
autem Darius . et ingressus est palatium' begnügt, und dass
1 ) £8 kann dies eine Reminiscenz aus dem Briefe sein, den Darius nach
der Schlacht am Granicus an Alexander richtet: Recordare Xerxen regem
fortissimum, unde ego originem duco, quia multas victorias habuit plurimasque
prospera. Sed quia ultra modum elevata est mens eius, habuit turpitudinem
in Ellada.
2 ) Woher diese Zahl genommen ist, weiss ich nicht. In ß (bl. 200c)
findet sich die Angabe ,ibi (i. e. in Achaia) subiugate sunt ei multe ciuitates et
superiunxit in milicia sua decem et Septem dena milia', wofür andere Hs. ,decem
et Septem milia' lesen. S. Jul.Val.(Epit) I, 42. Vielleicht ist hierbei an die Kriegs-
vorbereitungen des Philipp zu denken : Justin IX, 5,5 Neque enim dubium erat
imperium Persarum his apparatibus peti . Summa auxiliorum OC milia pedi»
tum fuere et equitum XV milia.
Digitized by VjOOQIC
26
da endlich den mit dem Tode Ringenden der macedonische Sieger
trifft (nach S geschieht das auf dem Wege nach Persepolis).
In der Episode vom Botengange Alexanders zu Darius zeigt
sich in der Benennung des zu überschreitenden Flusses genauere
Kenntniss: er heisst ,granicus, qui persica lingua stragana
appellatur'(S allein Tigris). B bietet nur den letzteren Namen
(bl. 206d): et habierunt ad fluuium. qui dicitur stragan.
Die Bezifferung der in der nächsten Schlacht am Granicus-
Straga auf persischer Seite stehenden Sichelwagen mit ,decem
milia' dürfte vielleicht auf einem Schreibfehler beruhen: B (bl. 207d)
habebat denique falcatos currus. Anders verhält es sich
wohl mit der Schätzung der gefallenen Perser auf 300000, unein-
gerechnet jene, welche der Fluss forttrug. S folgt einer andern
Quelle, in B fehlt jede Angabe.
Die Schilderung der Königsgräber beim Palaste des Xerxes
ist reicher an Details als B (bl. 208d) ,Erant enim in ipsis
locis sepulcra mortuorum. Et fodientes ea . inuenerunt
ibi uasa aurea et argentea. Et inter eos inuenerunt se-
pulcrum olouitreum . qui eciam a foris apparebat corpus
hominis . et capilli eius', und jene vom Palaste des Cyrus,
wo Alexander den sterbenden Darius findet, fehlt in B (bl. 209c)
ganz, wie da auch des von dem genannten Herrscher stammenden
Thrones, welchen Alexander nach der Bestattung des Perserkönigs
besteigt, um vor dem versammelten Volke eine Proklamation er-
gehen zu lassen, mit keinem Worte gedacht ist.
Nach seiner Vermählung mit Roxane schreibt Alexander an
Olympias und Aristoteles über seine Kämpfe, Mühsale und die
erworbenen Reichthümer und fordert sie auf, das Hochzeitsfest zu
feiern. In B (bl. 210c) finden wir nur den letzten Passus und
zwar an die Adresse seiner Mutter allein gerichtet.
Mit dem Zuge nach Indien beginnt nun jener Theil, wo in
den HS. der zweiten Gruppe der Brief an Aristoteles und jener
an Olympias, sowie der Briefwechsel mit dem Könige der Brag-
manen hineingearbeitet resp. aufgenommen wurde, wobei manches
wegblieb und anderseits manches hinzukam, was der Text B nicht
bietet. Das Mehr ersieht man aus folgender Zusammenstellung.
In den Angaben über Porus Heeresmacht erscheinen u. a.
400 Elephanten, welche Thürme zur Aufnahme von Kriegern auf
ihren Bücken tragen. Jeder Thurm ist mit 30 Bewaffneten be-
setzt. Möglich wäre, dass in B (bl. 228d) ,ubi stabant homines
armati ad pugnandum' die Zahl ausgefallen ist. Sie fehlt
übrigens auch bei Ekkehard 69,22, der diese Stelle in Üeber-
Digitized by VjOOQIC
27
einstimmung mit den überarbeiteten Texten nach dem Briefwechsel
der beiden Könige einfügt, nur belauft sich nach ihm die Anzahl
der Wagen auf 4800 statt 14800.
Wenn von den Krebsen, welche am Süsswassersee herankommen,
gesagt ist, sie seien von erstaunlicher Grösse gewesen und hätten
härtere Kücken wie Krokodile gehabt, dessen B (bl. 230 d) nicht
erwähnt, so stellt sich letztere Angabe wieder zu Ekk. 73: vene-
runt cancri habentes dorsa dura sicut cocodrilli.
Zweifelhaft steht es mit den ,loca bactrinarum' (S batria-
norum, m in der Capitelüberschrift partes luctrinaria und im
Text luctimariis), wohin Alexander aus dem Bereiche jener wilden
Thiere kommt. Der Name fehlt ß (bl. 231b) ,Dimisimus loca
periculosa. ambulauimus iam per bonam uiam. et que
erat plena de auro' u. s. w., doch scheint nach ,et< eine Lücke zu
sein. Auf Unsicherheit des Schreibenden oder Verderbniss deutet
auch Rasur vor ,que' und nach ,et* (an ersterer Stelle, wie es scheint,
von zwei Buchstaben, an letzterer von einem). Wollen wir nicht
einen Ausfall der Ortsbezeichnung annehmen, so kann dieselbe im
Hinblick auf das nachher genannte Volk Seres, das nach bl. 229 b
dort wohnt, erklärt werden.
Bei Schilderung der jenseits des heissen Flusses wohnenden
Weiber, unter welchen sich keine Männer befunden haben
sollen, wie die überarbeiteten Texte beifügen, ist zu beachten,
dass dieselben in B (bl. 217 d) Amazonen benannt sind, was den
Zusatz wohl veranlasst hat.
Ob der betreffende Bearbeiter aus eigener Phantasie dem fluss-
pf erdähnlichen Thiere, das aus dem Sumpfe kommt, schwerfällige
Bewegung beigelegt hat, bleibe dahingestellt. Bemerkenswerther
als die letztangeführten Zuthaten ist die Einführung der bärtigen,
von Jagd lebenden Frauen 1 ), welche nach dem Kampfe mit den
Elephanten neben den haarigen Weibern und Männern (B bl. 232 c)
erscheinen, und die ausführliche Beschreibung des Vogels
Phönix. 2 )
Von den Wasserweibern wird gesagt, dass sie zehen Fuss hoch
sind und Hundezähne besitzen, und nach den Thieren mit Säge-
hörnen kommen noch gehörnte Schlangen 8 ) und Kynocephali
zum Vorschein. Toischer S.376 vergleicht zwar mit diesen Schlangen
*) Sie kennt die Interpolation D des Presbyterbriefes (Zarncke, Der
Priester Johannes, erste Abhandlung S. 85). •
") Solin 167,16.
*) Auch diese finden sich in der Interpolation D des Presbyterbriefes
(Zarncke a. a. 0. S. 86).
Digitized by VjOOQIC
28
die in B bl. 230 d und 234 d beschriebenen, doch sind eigentlich
wenige Berührungspunkte vorhanden, so dass man wohl eiue andere
Quelle voraussetzen muss, wie bei den Kynocephali , von deren
Gestalt hier ein anderes und viel genaueres Bild gegeben ist als
bei den früher (B bl. 232 c) vorkommenden. Daran schliesst sich
die Geschichte von Bucephals Tod und Bestattung 1 ), wovon
B nicht berichtet.
Endlich sei noch auf die Bemerkung, dass der Königsmörder
Jolus auch Jobas genannt worden 2 ) und ein Vertrauter Alexanders
gewesen sei, auf die Divergenzen in Alexanders Testament und die
Charakteristik von dessen Persönlichkeit 8 ) am Schlüsse der Historia
verwiesen.
Möglicher Weise haben wir noch an anderen Orten fremden
Einfluss anzunehmen. Ich denke dabei zunächst an die Ausstattung
von Candaces Palast, an den Beisatz im Abschnitte von Alexanders
Taucherfahrt, dass die Thiere, welche derselbe auf dem Meeres-
grunde findet, sich von den Früchten der dort wachsenden Bäume
nähren, an den verschiedenen Bericht von den Vögeln im Palaste
des Xerxes und an die variirende Gestalt der Missgeburt, die
kurz vor Alexanders Vergiftung ein Weib zur Welt bringt.
Mit diesen Interpolationen, zu welchen in den einzelnen Hs.
noch andere sich gesellen, sind die Abweichungen zwischen den
beiden aufgestellten Recensionen keineswegs erschöpft. Da es
mein Zweck nicht ist, den Umgestaltungsprocess ins Einzelne zu
verfolgen, beschränke ich mich auf die Hervorhebung wesentlicher
Unterschiede, wozu vor allem jene in der Anordnung des
Stoffes gehören.
Im ersten Theile bis Alexanders Regierungsantritt ist in dieser
Beziehung der Gang der Erzählung nur einmal alterirt. B erzählt,
dass Bucephal an den macedonischen Hof gebracht wurde, schon
nach der Zeichnung von Alexanders Körperbeschaffenheit resp.
nach Erwähnung seiner Tüchtigkeit in der Schule, während in der
jüngeren Recension dies, offenbar des Zusammenhanges halber, erst
nach der tragischen Geschichte von Nectanebus Tode geschieht.
Darin stellt sich auch Ekkehard gegen B. Mehrfache Aenderungen
treten im zweiten, von Alexanders Kriegsfahrten und Abenteuern
handelnden Theile auf. Das Itinerar stimmt nicht einmal in den
Hs. der zweiten Gruppe überein, und wenn man noch Bearbeitungen
*) Solin 193,17.
2 ) Bei Curtius X, 10,14 und Justin XII, 14 heisst der Mörder Jollas.
8 ) Solin 74,6 und, was den Anfang betrifft, das Itinerarium XIV.
Digitized by VjOOQIC
der H.d.p. wie die Rudolfs heranzieht, schwindet die Harmonie
noch mehr. Darum ist es schon in Hinsicht auf die Darstellung
unseres Dichters geboten, eine Uebersicht der ganzen vor der
Hand in Betracht kommenden Partie zu geben.
Nach der Fassung B wendet sich Alexander, nachdem er den
Thron des Vaters bestiegen 1 ) und seine Rüstungen vollendet:
!• g e g en Italien (Rom). Die Römer senden Geschenke;
2. von Italien setzt er nach Afrika über. Die ,principes
milicie affrice' bitten um Befreiung von der Herrschaft der
Römer 9 ) ;
3. darauf greift erChalcedon an und bedeutet die Chalce-
donier, entweder mannhaft zu kämpfen oder sich zu unter-
werfen.
In G- O m erobert Alexander erstlich nach heftigem Wider-
stände Chalcedon und fährt dann über das Meer nach Italien.
Auf dem Wege nach Rom empfängt er die Gaben der römischen
Consuln, schifft nachher nach Afrika und unterwirft es.
l ) Lambrecht Alexand. V. 641 gibt dessen Alter an : do alrerist was er
zweinzec jare alt. Harczyk a. a. 0. S. 151 weist nur merkwürdige Aehnlichkeit
mit der Epitome nach , aber . da findet sich darüber nichts. S. Arrian 1, 1 ;
Justin XI, 1,9; Itinerarium XIII; ßeda, De sex etatibus mundi u. a.
f ) Werner in seiner Abhandlung über den Baseler Alexander, Sitzungs-
berichte der Wiener Akademie, phil.-hist. Cl. B. XCIII, S. 99 sagt: ,Von der
Aufforderung an die Carthager, sich zu unterwerfen, ihrer Gesandtschaft u. s. w.
steht nichts in den Quellen, nur J.V. und Psk. 1, 30 erwähnen Carthago über-
haupt mit Namen und nur dieser hat im Cod. G eine nähere Parallele %al hccße
*aq avzmv (poqovg. Voraus geht *H %Qsizzovsg ylvsafts 17 zolg xqetzzoaiv vficov
(poQOvg zsXslzs als Antwort auf die Bitte dnoazfjvca an 6 zrjg noXscog ecvzcSv Kaq-
ftccysvrjg. Das gehört nothwendig zum Verständnisse des Beisatzes in C, denn
bei der Fassung, die dem J.V. und der H.d.p. zu Grunde liegt, wo der Wunsch
dahin geht, die Macht der Rom er von ihrer Stadt fern zu halten (s. Müller zu
cap. 30,2), wäre er nicht recht erklärlich. Da können dann die Worte Alexanders
auch nicht mehr eine Kriegserklärung sein, sondern er lehnt damit ihr An-
sinnen ab. In der einen Bearbeitung, J.V., ist die Darstellung auch dem
entsprechend, nicht so in der H.d.p. (B): Principes milicie affrice rogauerunt
alexandrum, ut desuper illis tollere(n)t romanorum principes. Verum tarnen
apprehendit oalcedonem et dixit : uobis dico, chalcedones, aut pugnate (hs. pug-
nare) uiriliter aut subiugamini sub potestate pugnatorum. Handelte es sich
hier nicht um Chalcedon, dann hätten wir eine Parallele zum Lambrecht ge-
wonnen. B schliesst sich hierin an Psk. Cod. A an, wie aus einer früheren
Stelle hervorgeht, wo die Römer sich gegenüber Alexander entschuldigen,
dass sie ihm nicht mehr Soldaten überlassen könnten: "EXsyov Se xai nXfiovccg
avzto Smcttv azqazuozag, ei /irj zbv noXsfiov GvvrJTtzov zolg XctXxTjdovtoig. Vgl.
dazu B: deprecantes illum' ut concederet illis pugnam Calcedonis; dagegen J.V.:
eoque amplius fore daturos sese respondent, nisi bellum adversus Carthaginienses
intentissimum ageretur. Müller hat demgemäss KaQ%rj8ovU>ig für XctX*, ein-
gesetzt.
Digitized by VjOOQIC
so
S lässt ihn vor Italien nach Tragacantes kommen, wo-
gegen an Ghalcedon erst nach Lacedämon die Reihe kommt.
4. Er begibt sich auf die Insel Faravitida und empfängt
einen Orakelspruch des Gottes Ammon. Auf dem Wege
zum Tempel begegnet ihm ein Hirsch, den er selbst nach
vergeblichem Bemühen seiner Leute mit einem Pfeile erlegt.
Der Ort erhält darum den Namen Sagittarius (letzteres
fehlt in fi).
5. Darauf kommt er nach Tafosiri. Serapis prophezeit ihm
in einem Traume seinen frühen Tod.
6. Bau von Alexandria. 1 )
7. Ein Theil der Truppen wird nach Ascalon voraus-
geschickt.
In den anderen Hs. geht die Truppenabsendung dem Baue der
Stadt voraus.
8. Die Aegypter empfangen Alexander ehrenvoll; er findet
die Bildsäule seines Vaters Nectanebus.
9. Zug von Aegypten nach Syrien. Die Syrer bekämpfen ihn.
10. Belagerung und Zerstörung von Tyrus.
In den übrigen Hs. erfolgt zuvor die Eroberung von Da-
mascus und Sydon und nachher die von Gaza, mit Ausnahme
von S (i 7 so wie der Einzug in Jerusalem.
Nun berichten alle gemeinsam von den zu Darius flüchtenden
Syrern (tiri B (£) und ihren Aufschlüssen über Alexander, woran sich
verschiedene Briefe reihen: Darius schreibt an Alexander und sendet
ihm' höhnende Geschenke. 2 ) Dieser, nachdem er den Muth seiner
') Es ist also unrichtig, wenn flarczyk S. 155 sagt: Diese wird im Lib.
gar nicht erwähnt, so dass wir auch hier auf Val. als die Quelle zurückgehen
müssen.
a ) Harczyk zu V. 1247— 1422 (S. 156) macht auf einen Umstand in der
H. d. p. aufmerksam, den Lambrecht übereinkommend mit Psk. u. Val. nicht
hat. Er hätte besser gethan zu bemerken , dass einerseits den V. 1267 ff. Ent-
sprechendes sich nicht im Val., wohl aber in der H.d.p. findet und anderseits
V. 1297 ff, wo der Geschenke Erwähnung geschieht , nicht mit dieser , sondern
mit Valerius (Epit.) übereinstimmt. Nach Lambrecht sendet nämlich Darius
,einen guldinen bal, zwene herliche scuochbant unde ein lutzil goldis in einer
laden 1 — « Val. I, 36 Ad quam rem habenam Scythicam tibi et pilam loculosque
cum aureis misi. Berührung mit der H. d. p. zeigt wieder der Brief des
Darius an die zwei Satrapen und deren Antwort. Was die Namen Marius und
Tybotes betrifft, halte ich ihren Zusammenhang mit Primus und Antilochos
nicht für unmöglich. Im Val. heissen die zwei Fürsten Hystaspes und
Spinther.
Digitized by VjOOQIC
31
darob verzagenden Soldaten wieder aufgerichtet und den ver-
räterischen Antrag der Ueberbringer abgewiesen, antwortet. Die
Satrapen Primus und Antilochus erhalten Befehl, ihn gefangen zu
nehmen, in einem Schreiben geben sie aber Nachricht von dem
siegreichen Vordringen der Macedonier und bitten um Succurs.
Zugleich meldet ein Bote, dass Alexander den Straga über-
schritten habe, worauf Darius wieder einen Brief und Mohnsamen
dem Macedonier überbringen lässt, der seinerseits ein Pfefferkorn
zurückschickt und, da ihm Botschaft von der Krankheit seiner
Mutter zugekommen war, sich dann auf den Heimweg begibt,
was in S jedoch nicht zum Ausdrucke gebracht ist.
11. In Arabien stellt sich Amonta entgegen, wird aber ge-
schlagen und flieht zu Darius.
12. Alexander kommt hierauf nach Achaia und unterwirft
sich da viele Städte,
13. besteigt den Taurus und gelangt dann
14. nach Persepolis, von da
15. nach Phrygien, wo er im Sonnen tempel opfert,
16. an den Fluss Scamander und endlich
17. nach Macedonien, wo er seine Mutter gesund antrifft.
Von da zieht er
18. nach Abdira, das ihm die Thore öffnet;
19. über Ostia nach Olynth,
20. Chaldeopolis,
21. an den Fluss Xenis,
22. nach Locrus,
23. Tragachantes (fehlt hier natürlich in S),
24. Theben,
25. Korinth,
26. Platea,
27. Lacedämon, worauf er durch Cilicien in das Land der
• Barbaren zurückkehrt.
Was die Divergenzen von 12 ab in den anderen Hs. betrifft,
brauche ich nur auf S. 24 zu verweisen. Im Weiteren bis zur
Heerfahrt nach Indien, wo dann in den jüngeren Recensionen der
Brief an Aristoteles eingeflochten wird, herrscht im Allgemeinen
Gleichförmigkeit der Reihenfolge, die Abweichungen ersieht man
aus der späteren Besprechung der einzelnen Hs.
Ich gebe nun den Theil der Erzählung, wo die Historia und
Epistola verbunden ist, unter stetem Hinweis auf die Fassung B. 1 )
*) Was gesperrt gedruckt ist, stammt aus dem Briefe an Aristoteles,
Digitized by VjOOQIC
32
Nachdem Alexander seine Soldaten, welche nach Beendigung
des persischen Feldzugs nach der Heimkehr verlangten, zum Weiter-
ziehen bewogen, gelangt er mit seinem Heere Ende Juli ,in
indiam phasiacen' 1 ), wo ihm Boten mit einem Briefe des Porus
begegnen, in dem derselbe auf seine Macht pochend zur Umkehr
auffordert. Alexander ermuthigt die darob bestürzten Krieger und
schreibt an den König der Inder, worauf dieser mit einem grossen
Heere heranzieht (bl. 210d 29 ). Es folgen nun Angaben über
dessen Stärke 2 ) und die Schilderung der Schlacht, in welcher
die Elephanten, der Schrecken der Macedonier, durch glühend
gemachte Statuen unschädlich gemacht und die Inder nach
zwanzigtägigem Bingen in die Flucht geschlagen werden. 8 ) Nach
Bestattung der Todten fällt die Stadt des Porus mit dem
prächtigen Palaste, von dem wir eine ausführliche
Beschreibung zu lesen bekommen, in die Hände der
Sieger, die dann zu den portae caspiae, bei welchen
gutes Land, aber viele Schlangen und anderes Ungethier
angetroffen wird, marschieren 4 ) und dort ein Lager be-
ziehen, von wo aus Alexander an die Königin der Amazonen
(schreibt (bl. 216a 6 ). 5 ) Als er hört, dass Porus in ßac-
welcher bl. 228 a beginnt. Die klein gedruckten Zahlen geben die Zeilen in
der betreffenden Spalte der Hs. an.
') bl. 228 d 4 Mense iulio deficiente. uenimus in indiam fasiacen ubi cum
magna celeritate porum regem uicimus. Dagegen die H. d.p. bl. 210 d, 8 Et
post aliquantos dies, uenerunt in finibus indie . et obuiauerunt ei missi u. s. w.
8 ) bl. 228 d n eingeleitet mit den Worten: Et ut semper in memoria
teneatur . rectum mihi uidetur ut scribam de multitudine exercitus eius.
8 ) 8. bl. 211 c M , doch findet sich hier nicht dieser Abschluss, sondern
Alexander bietet, durch den langen unentschiedenen Kampf bewogen,
dem Porus den Zweikampf an: bl. 211d 15 Et per continuos uiginti dies
pugnabant inter se. Videns autem alexander . quia defecerat
populus . stetit solus ante hostem . et locutus est poro regi.
Non decet imperatori sie inuaeuum perdere uictorialem po-
pulum suum u. s. w., wovon die Hs. der zweiten Gruppe erst später ge-
legentlich einer zweiten Schlacht gegen Porus erzählen. Die Ursache einer
solchen Trennung ist offenbar darin zu suchen, dass im Briefe an Aristoteles
(bl. 229 a, 8 ) von der Flucht des Porus aus dem Eingangs (bl. 228 d 6 ) kurz er-
wähnten Kampfe die Rede gebt, wie denn überhaupt derselbe nach der
Epistola nicht fällt, sondern schliesslich noch zum guten Freunde Alexanders
wird. Der Bearbeiter der H.d.p. wollte also die beiden Berichte möglichst
in Einklang bringen.
*) bl.228d ie .
5 ) Der Briefwechsel mit der Amazonenkönigin schliesst sich in B an die
Begebenheiten mit Candacis und in der Göttergrotte an.
Digitized by VjOOQIC
33
triacen sei und ein neues Heer sammle, zieht er mit
150 wegkundigen Führern in der brennendsten Sonnen-
hitze durch sandige, wasserlose Gegenden mit vielen
Schlangen und wilden Thieren, weshalb er den Soldaten
bewaffnet zu gehen befiehlt. Das Heer glänzt Sternen
gleich, weil alle Waffen mit Gold bezogen sind. Den
ganzen Tag gebricht es an Wasser, bis Zephirus eine
massige Menge in einer Felsenhöhlung entdeckt und
davon einen Helm voll seinem Gebieter bringt, der ihn
denselben aber Angesichts des Heeres entleeren lässt. 1 )
Am andern Tage gelangen sie an einen Fluss mit von
hohem Rohr bewachsenen Ufern, dessen Wasser aber
wegen seiner Bitterkeit ungeniessbar ist Alexander
und seine Leute sind in grosser Sorge, vornehmlich
für die Thiere, welche der Durst sehr entkräftete
*) Die Erzählung ist in B bl. 229 a S8 weitläufiger: Sed ego uolendo per-
sequi porus regem . qui de prelio fugerat. antequam in desertas solitudines
abiret . tuli centum quinquaginta duces (bl. 229b) qui ipsam uiam nouerant . et
inense augusto perreximus per ardentissimum solem . et per loca arenosa . et
promisi premia illis qui me portabant per incognita loca indie . si me per-
ducerent in bactriacen cum omni exercitu meo saluo . ubi sunt gentes que
nominantur seres . et sunt ibi arbores habentes ipsa folia uelud lanam . quam
homine8 loci illius colligunt. et uestimenta sibi exinde faciunt . nam et ipsi
duces nostri ceperunt de eadem lanugine colligere. Uli namque qui nobis uiam
ostendebant. sicut ego cognoscere potui. uolebant nos portare per loca mor-
talia . ubi erat multitudo serpentium . et ferarum et beluarum . quod ego ut
uidi . ex parte pro culpa mea hoc euenire dixi. quia despexi consilia de amicis
meis . et de hominibus de loco caspie . qui dixerant mihi ut non sie festi-
narem uincere . preeepi militibus meis . ut omnes se armarent . eo quod time-
bam . ne forte superuenirent hostes. et tollerent diuitias auri . et gemmarum .
quas milites mei portabant . tantum enim erant diuites facti, qui uix ipsum
aurum portare poterant. insuper et ipsa arma grauabant multum. quia omnia
ego feceram includere in auro . et resplendebat totus exercitus meus ad simili-
tudinem stellarum . et erat magna (bl. 229 c) ammiratio uidere talem exercitum .
quia et in ornamento et in uirtute supra erant quam alie gentes. Ego certe
uidendo prosperitatem meam nimium gaudebam de nobilissimo numero iuuen-
tutis . Sed quia solet aliquando . ubi habet homo prosperitatem . seeuntur illum
aduersa . cepimus sitim habere maiorem. Quam cum non potuissemus durare
tunc quidam miles zefirus nomine . inuenit aquam in una petra cauata . im-
pleuit exinde ipsum capsidem suum et adduxit illam mihi quia plus amauit
uitam meam . quam se ipsum . Ego uero conuocaui exercitum meum . et coram
omnibus effudi ipsam aquam in terram . ne forte dum uideret ipse exer-
citus quia biberem ego ipse aquam . plus ineiperent illi sitire . Laudaui
bonitatem zefili quam habuit in me . et dona ei optima feci . Ista namque
causa que facta est de ipsa aqua . confortauit ipsum exercitum . et deinde
eepimus ire.
0. JBingerU, Quellen zum Aloxauder. 3
Digitized by VjOOQIC
_34
(folgt die Aufzählung des Trains). 1 ) Die Soldaten suchen
denselben auf verschiedene Art zu stillen.*) Auf dem
Weitermarsche werden sie auf einer Insel im Flusse
eines Gastells, das von Rohr erbaut ist, gewahr.
Der Fluss ist vier Stadien breit. Die Bewohner desselben
verbergen sich und können auf keine Weise bewogen
werden heranzukommen. Als eine Anzahl von Leuten
hinüberschwimmt, tauchen Flusspferde auf und ver-
schlingen sie. 8 ) Darauf sind Löwen, Bären und andere
wilde Thiere zu bekämpfen 4 ), und endlich gelangt das Heer
zu einem Süsswassersee , wo Lager geschlagen wird. Alexander
x ) Die hierauf angebrachte Bemerkung, dass die Macedonier . ihr Gold
kaum zu tragen vermochten, hatte B schon bl. 229 b 26 .
2 ) Die nochmalige Erwähnung der allgemeinen ängstlichen Stimmung
findet sich auch B, nur zum einen Theile weiter ausgeführt: bl. 230 a 4 . ,Precepi
ut omnes armati sequerentur . et talem legem dedi . ut uindictam darem in
illum quem armatum non inuenissem. unde omnes mirabantur quia ubi nullus
appareret inimicus . quid necesse esset in tali siti pergere armatos . sed ego
sciebam quia per loca deberemus abire que plena erant de bestiis et serpentibus*
und dann bl. 230b 87 : Ambulauimus tota nocte fatigati de siti . et erat
angustia quia ibant omnes armati.
8 ) Diese Geschichte findet sich auch in dem Schreiben, welches Alexander
nach dem Besuche bei den Oxydraken an Aristoteles richtete, und lautet da:
bl. 212 c js et cepimus ire ad caspias portas . uenimus ad quendam fluuium .
qui habebat in medio ciuitatem coopertam. Barcelle erant in ipso fluuio .
applicauimus ibi hora diei tercia . aqua ipsius fluuii erat amara nimis uelut
elleborum in circuitu ipsius ciuitatis . erat fluuius (bl. 212 d) quasi stadia
quattuor. Quidam audaces ex nostris iuuenes euaginatis gladiis nudi ingressi
sunt fluuium triginta septem . surgentes bestie ipsius fluuii qui dicitur
yppopotami. et deuorauerunt eos. In der Epistola bl. 230 a 18 ist sie ausführ-
licher, und dieser hat sich der Bearbeiter mit Ausnahme weniger Stellen an-
4 ) bl. 230 b 27 Ambulauimus tota nocte fatigati de siti. et erat angustia
quia ibant omnes armati. Insuper et alia nobis angustia aduenit. occur-
rebant nobis leones (bl. 230c) ursi pardi . tigres . et tota nocte pugnauimus
cum eis. Die in den andern Hs. nach den Bären genannten Binocerose kennt
in B nur die Rist. bl. 212d 18 , wo sie unter den am Süsswassersee auftauchen-
den- Thierarten angeführt werden. An die Hist. bl. 212 d 6 schliesst sich im
Wortlaute auch das nächst folgende an , nur fehlt in B die Zeitangabe ,circa
horam undecimam', wozu ebenso die Ep. nichts entsprechendes bietet: bl. 230c,
Alid uero die cum iam lassi essemus . erat quasi octaua hora . quando per-
uenimus ad ipsum lacum . Gumque bibissem aquam dulcem . gaudio
magno repletus sum . et bibit totus exercitus et omnia ani-
malia . tunc iussi alipergum figere . in latitudine et longitudine ad tri«.
müiaria. Dieselbe Bestimmung der Lagerausdehnung in den andern Fassungen
Digitized by VjOOQIC
35
läset den das Wasser umgebenden Wald umhauen und
viele Feuer anzünden, worauf bei Aufgang des Mondes
Scorpione, Schlangen und Drachen zum Wasser kommen,
um zu trinken. Nachdem diese bewältigt, erscheinen
grosse Krebse, später Löwen und Schweine, dann
Waldmenschen , ein Ungeheuer Namens Odontotirannus , Mäuse,
Fledermäuse und grosse Vögel. Aus dieser gefahrvollen
führt uns wieder auf die Ep., deren Bericht aber gekürzt und stellenweise
anders angeordnet wurde: bl. 230 c 9 deinde fecimus incidere ipsam siluam .
que erat de giro in girum super ipsum lacum . ipse lacus erat spatiosus ad
unum miliarium . Tunc fecimus poni elefantos in media parte de
ipso alipergo . ut bene continere se posset ipse exercitus . si
aliquid nobis nocte superueniret. Tunc accenderunt focos mille quin-
gentos . quia ligna ad sufficiendum habebamus de ipsa silua .
hora deinde undecima sonante bucina . manducaui ego . et feci
cenare omnes milites meos et accenserunt lucerne auree . prope
duo milia . Cumque luna lucere inciperet u. s. w. Wie der Bearbeiter die hier
namhaft gemachte Anzahl der Feuer unbestimmt Hess, so hat er auch nachher
die in B bl. 230 c 28 angeführten Farben der ,magne bestie et serpentes' (alii
rubicundi . alii nigri . et candidi coloris . alii aureum habebant colorem) bei
seinen ,serpentes et dracones' verschwiegen. Dafür hat er auf letztere be-
zogen, was in B bl. 230 d 12 von anderen Schlangen gesagt ist, und sich nebst dem
noch andere Freiheiten erlaubt, weshalb ich die Stelle im vollen Wortlaute
von B her setze: bl. 230 c 80 et tota ipsa terra resonabat de sibilis illorum
(bl. 230 d) et magnum nobis pauorem miserunt. In fronte uero de ipso alipergo
feci ponere scuta per ordinem et tenebamus in manibus lanceas longas . et
sie reeipiebamus serpentes qui ueniebant contra nos . aliquantos oeeidebamus
ex eis ad ignem . stetimus in ista pugna cum serpentibus . Cumque de eadem
aqua bibissent ipsi serpentes . abire ceperunt . nos uero magnum ex hoc ha-
buimus gaudium . Erat autem tertia hora noctis . quando sperabamus habere
requiem . et ecce ueniebant serpentes alteri . qui habebant cristas in capite .
et erant grossiores sicut columne . exierant enim de montibus qui erant prope
nos . et ueniebant ad ipsam aquam . adducebant pectora ereeta . buccas apertas .
et de illorum oculis scintillabant uenenum . alitus eorum erat mortalis . pug-
nauimus cum eis . plus quam unam horam noctis . oeeiderunt nobis triginta
seruos . et uiginti milites . Rogabam ego macedones « ut non deficeret animus
illorum in tali periculo . Postquam abierunt serpentes . uenerunt cancri u.s.w.
Von diesen weiss der Umarbeiter, dass sie von erstaunlicher Grösse waren
und einen härtern Hucken als Krokodile besassen, was in B fehlt. Dafür
hat er nach Erwähnung des Kampfes mit den weissen Löwen die in B
bl. 231 a 6 stehende Bemerkung ,Pro his omnibus aduersis . magna perturbatio
crescebat in ipso alipergo* fortgelassen, auch haben die Schweine nicht ,diuersos
colores* (bl. 231 a 9 ), sondern lange Zähne, welche Angabe der Hist. bl. 212 d, s
entnommen ist, wie das auf die homines agrestes (B bl. 212 d 28 h. siluatici) Bezügliche.
Nachdem berichtet worden, wie Alexander zum süssen Wasser gekommen,
dort Lager geschlagen und Feuer gemacht habe, fährt die Hist. bl. 212 d t0
fort; Hora uero tertia noctis . exeuntes subito fere siluestres uenerunt ad
ipsum 8tagnum bibere aquam erant ibi scorpiones longitudine cubiti unius .
3*
Digitized by VjOOQIC
36
Gegend führt sie der Weg in die mit Reichthümern ge-
segneten ,loca bactrinarum', wo ihnen die Einwohner
freundlich entgegenkommen und ein zwanzigtägiger
mixti inter 86 aluei et rubei . uidentes autem eos . uenit super nos maxima
angustia . qui etiam quidam ex nostris mortui sunt . uenerunt ibi et leones mire
magnitudinis . et rinocerotes . Omnes iste bestie exiebant ex arundineto ipsius
stagni . Et erant inter eos porci siluatici magni ualde . forciores leonibus .
habentes dentes per longum cubitum unum . Erant ibi pardali . et tigrides .
et scorpioDes atque elefanti . et homines siluatici . habentes sex manus . simi-
liter et femine eorum . Inter hec habebaxnus maximas angustias . quia occur-
rerunt super nos cum lanceis et sagittis . eiecimus eas a nobis . Posuimus
focum in ipsis siluis . ut fugerent ipse fere. Entsprechend der Bist, kommt
hernach das Ungethüm Odontotirannus, während die Ep. vorerst die Fleder-
mäuse auffuhrt. Der Bearbeiter hat dabei die Züge der beiden Darstellungen
vereinigt. Die Rist. bl. 212 d 8 i sagt von ihm : Venit super nos bestia
mire mag (bl. 213a) nitudinis fortior elefanto odontotirannos et fecit
impetum ueniendi ad nos Nos autem discurrentes huc atque illuc
confortando milites ut adiuuarent se . Ex alia parte irruens bestia.
occidit ex nostris uiginti sex quidam autem milites armati occiderunt
eam, die Ep.: bl. 231 a 15 Interea apparuit una bestia fortior de elefanto .
habebat in fronte tria cornua armata . et secundum indicam
linguam.nominabatur.ipsa bestia dende tyrano . erat similis ca-
ballo. oaput habebat nigr um . ante quam deipsa aquabiberet . subito
uidens ipsum alipergum dedit impetum contra nos . posui mace-
dones ad resistendum ei . illa uero occidit de ipsis uiginti quattuor . quin-
quaginta . et duos ex eis conculcauit . tarnen occidimus illam.
Dasselbe gilt von den zwei folgenden Thierarten. Von den Mäusen, deren
sowohl in der Ep. wie in der Rist, nach dem Odontotirannus Erwähnung ge-
schieht, erzählt erstere bl. 231 a 97 :
Deinde uenerunt in ipso alipergo .sorices maiores sicut uulpes.
quantas de nostris animalibus mordebant statim moriebantur .
homines autem non nocebat morsus illorum (bl. 231b) sie. ut more-
rentur inde, die Hist.: bl. 213 a T Sequenti uero nocte exeuntes uulpe (!)
ex arena . et corcodilli ex arundineto et comedebant corpora mor-
tuorum.
Von den Fledermäusen sagt die Rist.: bl. 213 a 10 Volabantibi et
uespertiliones tarn magni ut columbe . dentes eorum ut dentes
hominis . tollentes illis nares et aures . atque digitos manuum, die
Ep.: bl. 231 a n Deinde uenerunt uespertiliones . sie maiores sicut palumbes . habe-
bant dentes sicuti homo . feriebant in facies nostras . etiam aliquantos
milites plagauerunt.
Die Vögel, magne ut uultures, (B similes de uulturibus) finden sich nur
in der Ep. bl. 231 b t . Den Schlusssatz ,nec fecerunt contra nos aliquid . nee
nos contra illos* hat die Bearbeitung nicht und ebenso, was dann folgt: Tone
ego iratus sum contra illos . qui mihi uiam trahebant . et per talia dura loca
nos portabant . feeimus illis frangere crura . que uulgo gambas dieimus . ut
uiuos eos comederent serpentes . similiter et manus illis abseidere feeimus . ut
digna merita pro suis factis reeiperent. Deinde locutus sum cum militibus
Digitized by VjOOQIC
37 _
Aufenthalt genommen wird. Daselbst treffen sie das
Volk Seres und Wollbäume. Das Heer fasst frischen
Muth. 1 )
Auf dem Weitermarsche erfolgt der zweite Zusammenstoss
mit den Streitkräften des Porus 2 ) und nachher der Besuch bei
meis ut fortes essent . et non deficerent in aduersis sicut femine . Sonante
bucina mouimns alipergum . quia collecti barbari . et indi in unum . noüam
pugnam contra nos committere cogitabant . Milites autem mei fortissimum
habebant animum . propter uictorias . etprospera . que prius habuimus.
*) Die Ortsangabe fehlt in der Ep. bl. 231 b 25 . S. dazu S. 27. Von dem
Volke Seres wird schon bl. 229 b 6 berichtet. Der letzte Passus steht an etwas
früherer Stelle (bl. 231 b tt ).
a ) Der Ep. gehört nur der erste Satz an: bl. 231 b al et postea in (bl. 231c)
Septem dies uenimus in illo loco ubi prius porus consederat cum collecto suo
exercitu . antequam cum eo pugnaremus. Im Uebrigen liegt der Schilderung,
zu der, soweit sie sich mit der eigentlichen Schlacht befasst, frühere Kampf-
scenen die Details gaben, die Hist. bl. 211 d zu Grunde. Es ist jener Theil,
der vom Bearbeiter beim ersten Kampfe mit den Indern aus dem schon an-
gegebenen Grunde übergangen worden war und vom Zweikampfe der beiden
Könige handelt (s. S.32.). Bemerkenswerth ist, dass der Vorschlag hierzu nicht von
Alexander, wie in B, sondern von Porus ausgeht, weshalb auch nicht mehr
gesagt werden konnte: bl. 211 d 99 Audiens hec porus . gauisus est . et promisit
se ita esse facturum . indignum ducens u. s. w. Nebstdem sei noch auf eine
bedeutend abweichende Stelle in B aufmerksam gemacht. Als die Inder
nach dem Tode ihres Königs die Macedonier angreifen, ruft ihnen Alexander
zu ,miseri post mortem regis uestri . ut quid pugnatis?' und diese antworten:
quia noiumus subdere uobis terram nostram . ut depredetur . Quibus alexander .
cesset nunc pugnatio et ite liberi ac securi in domos uestras . quia non pre-
sumpsistis uos pugnare populum nostrum . sed rex uester . Hec dicente . castra
metatus est . et fecit sepelire porum. Dem Ueberarbeiter schien die Dar-
stellung zu knapp und er erweiterte. Die Ep., welche von ihm verlassen worden,
erzählt dafür bl. 231 c 4 folgende Episode: Habebat autem desiderium scire
me . et interrogabat milites meos . ubi essem ego uel quid facerem . tunc
milites mei dixerunt ei . nescimus quid alexander faciat . et uenerunt . et
nuntiauerunt mihi hoc. quod eos porus interrogauerat. Quod cum ego audissem.
expoliaui me uestimenta regalia . et uestiui me uestimenta de milite et finxi
me ire in castellum . ad comparandum uinum . et carnem . et cum uidisset
me porus . fecit me ire ad se . et interrogauit me quid faceret alexander .
et quantos annos haberet . Tunc ego mentitus sum et fincxi me dicere . de
annis illius sapio . quia est senex . et forsan sedet ad focum sicut senex
solet facere . Tunc ille gaudio repletus est . quia cum homine sene debuisset
pugnam committere . et cum esset ille iuuenis . eleuatus est in gloria et dixit .
qua re ergo non uidet suam senectutem . et uult pugnare cum iuuene? lterum
dixi ei . quid facit alexander . ego nescio . quia pastor sum de uno milite
macedonico . Tunc ille statim dedit mihi unam epistolam plenam de minis . ut
(bl. 231 d) darem eam regi alexandro . et premium mihi exinde promisit dare.
cui'ego iuratus sum et djxi f scias quia certjssime in manus alexandri uenient
Digitized by VjOOQIC
38
den Oxydraken oder Gymnosophisten *) , worauf Alexander zu den
Säulen des Hercules gelangt 2 ) und von da durch eine öde, finstere
Gegend an den heissen Fluss, jenseits dessen ,mulieres speciosae'
wohnen, zu denen sie jedoch wegen der Breite des Wassers und
des darin sich aufhaltenden Ungethieres (B liest: plenusque erat
reptilibus. et bestiis magnis ualde) nicht übersetzen können. 8 )
Nun begegnen wieder verschiedene Monstra. Beim Eintritt
in eine schilfbewachsene Sumpfgegend stellt sich ein
flusspferdartiges Ungeheuer entgegen, das nur mit
Eisenhämmern getödtet werden kann. Am Flusse Bu-
hemar ist ein Kampf mit Elephanten zu bestehen,
die durch grunzende Schweine vertrieben werden, und
nachher gibt es in den indischen Wäldern bärtige
iste litere . Presentialiter redii in ipso alipergo . et antequam legerem
ipsam epistolam . et postquam legi eam . magnum habui risum . et proinde
exemplum de eadem epistola mandaui tibi magistro meo . et matri mee . et
sororibus meis . ut miraremini de superbia . et presumptione ipsius barbari .
Tunc pugnaui cum indis . et uici eos sicut uolebam . et tuli regna . que
tenuerat porus rex . et postea reddidi ea Uli . Postquam uidit quia reddidi ei
honorem suum . manifestauit mihi thesauros suos quos ego nesciebam . unde
et ego me ipsum et comites meos . et uniuersum exercitum diuitem feci .
Tunc porus rex factus est amicus macedonibus . quibus fuerat antea inimicus.
*) Hist. bl. 212 a 93 , wo der Wortlaut grösstenteils übereinstimmt mit Ab-
zug des ersten Theiles der Unterredung, welcher in ß bl. 212 b tl lautet:
Alexander uero interrogauit unum ex Ulis . non sunt sepulcra uobis . ostendit
eis habitationem suam dicens . hie ubi habito sufficit mihi . Et dixit omnibus
alexander. querite quod uultis. et dabitur uobis . Gui illi . da nobis inmorta-
litatem. Quibus alexander u. s. w. Schliesslich heisst es dann: Dicens hoc
alexander cepit ire . et fatigatus est multum in ipso itinere . quia erant ibi
loca inambulatoria.
8 ) Schliesst sich im Allgemeinen der Hist. bl. 217 d 3 an, wo Alexander
aber in anderem Zusammenhange seiner Mutter davon berichtet: A babi-
lonia cepi ire eo (bl. 217 d) adunato populo meo numero centum milia ueni-
mus ad columnas eraclii . Inuenimus columnas duas unam auream et aliam
argenteam habentera in longitudine cubita duodeeim . et in latitudine cubita
duo . Perforans eas inuenimus eas ex auro penituit me quod perforaui eas et
clausi foramen illarum et posui ibi aurum pensante solidos mille quingenti.
Nach der Ep. bl. 231 d 83 führt Porus, nachdem er Alexanders Freund geworden,
diesen dahin: et deinde portauit me ubi erant statue. de auro« quas ibi
posuerat über pater . et hercules . qui fuerunt dii . apudp {a)ganos . Cumque
uoluissem scire si fusiles essent ipse statue. omnes eas perforare feci. cumque
inuenissem quia fusiles essent . feci implere ipsa pertusa de auro.
3 ) Auch das erzählt die Hist. an gleicher Stelle (bl. 217 d 9 ), nur werden
die Weiber Amazonen genannt (inuönimusque ibi mulieres amazonas speciosas
nimis), wofür die anderen Hs. nachher bemerken, es seien keinfi Männer
darunter gewesen.
Digitized by VjOOQIC
von Jagd lebende Weiber und auf dem offenen Lande bor-
stige Männer und Frauen zu sehen, die beim Nahen des
Heeres sich in den Eluss stürzen. Nachdem noch Kyno-
cephali in dem abermals zu passirenden Waldesdickicht
den Weg verlegt, kommt Alexander in ,campos desertos',
wo Lager geschlagen wird. Ein Aequinoctialsturm
richtet indess grosse Verwüstung in demselben an, was
die Soldaten dem Zorne der Götter zuschreiben, und als
in einem Thale ein anderes Lager bezogen, stellt sich
grosse Kälte und mächtiger Schneefall ein, dessen sie
sich durch Feststampfen und durch Erhaltung von Feuern
zu erwehren suchen. Die Gefahr des Verschneitwerdens
beseitigt ein heftiger Regen, doch überziehen dunkle
Wolken den Himmel und Feuer fällt aus demselben
nieder, bis auf die Opfer und das Gebet Alexanders
die Heiterkeit des Firmamentes wiederkehrt. 1 ) Nach der
*) Quelle für diese ganze Beine von Abenteuern ist die Ep., welche
nach Erwähnung der Herculessäulen zunächst berichtet: bl. 231 d 8 i abiens inde .
nihü iam(bL232a) aliquid nouum inuenire potui.nisi uidimus desertos campos .
et siluas . et montes . contra oceanum . ubi dicebantur habitare elefanti et
serpentes . Tarnen perrexi usque ad mare . ut si possem nauigare orbem
terrarum per oceanum . et quo homines loci ipsius dicebant . ut tenebrosa
loca illic essent . et quod hercules et über pater non fuissent ausi ad illas
partes accedere . tunc ordinaui ut circuirem sinistram partem
in die . ut non esset locus qui mihi incognitus remaneret • et non absconderet
mihi porus bona regni sui. Für den letzten Passus war natürlich in der Be«
arbeitung kein Platz, aber dann kommt Alexander auch nach der Ep. zum
Sumpfe. In der Beschreibung des daraus hervorkommenden Thieres sind die
Details etwas anders angeordnet (habebat in dorso sicut serra . similis erat
ipsa bestia ippotamo . pectus habebat sicut corcodillus . dentes habebat for-
tissimos) und die Langsamkeit seiner Bewegungen wird nicht erwähnt, dafür
jedoch der Eindruck, den dessen Erscheinung machte (Obstupefacti de tali
noua bestia quam uidimus . peruenimus deinde ad ultimas siluas de india), was
in den anderen Hs. fehlt, wie auch die Angaben von der Grösse des Lagers
am Flusse Buhemar (bl. 232a 89 fecimus alipergum in longum miliaria sex . et
in latum miliaria duo . et medium). Weitläufiger ist in B ebenso die Geschichte
von den Elephanten erzählt: bl. 232 b t Erat hora diei undecima. et uolebamus
iam comedere . et ecce subito ueniebat fugiendo pastor . et illi qui ligna trahebant
nuntiantes nobis . eo quod ueniret de siluis contra nos multitudo elefantorum .
Precepi caballicantibus de thessalia . ut caballicarent . et tollerent secum
porcos . et occorrerent contra eosdem elefantos . quia sciebam ego . quod
stridorem porcorum odirent elefanti . deinde post ipsos mandaui alios caballi-
cantes armatos . et omnes tubicines . pedones omnes dimisimus in alipergo .
Prooedens ego cum poro rege . et caballicantibus omnibus . uidemus multi-
tudinem elefantorum . tendentes promoscides contra nos quos habent in bucca.
Digitized by VjOOQIC
4ß
Episode mit den Bragmanen folgen neue Abenteuer. Im Gefilde
Actea werden die Lagernden von den in den umliegenden Wäldern
wohnenden ho min es agrestes angegriffen, die endlich auf das
sicut dentes . et erant dorsa illorum . nigra . Candida . et rubea . Dicebat
autem porus rex . quia poterenius uincere eosdem elefantos . si non cessarent
stridere ipsi porci . quos ipsi caballicantes portabant . quod et factum est.
Von hier ab herrscht dann ziemliche Uebereinstimmung, nur ist in £ die Zahl
der getödteten Elephanten genannt, wogegen die übrigen Texte die hierzu
verwendeten Waffen (cum uenabulis et ensibuß) bezeichnen. Diesen fehlt weiter
der Abschluss: bl. 232 c 2 Tunc iussit de giro in girum circumdari fossatum de
ipso alipergo de armis . ne uenirent ipsa nocte elefanti . seu alie bestie . et
facerent nobis damnum , Habuimus quietam noctem usque ad diem . omnes
dormiuimus. Schliesslich sei noch die Lesart ,cornua' in £ für ,coria' der an-
dern Hs. angemerkt.
Die erweiterten Texte erzählen darauf von den bärtigen Weibern, in £
folgt gleich ,alia uero die. cepimus ire in alias partes de india. Gumque ambu-
laremus. inuenimus campos patentes, et uidimus ibi feminas. et masculos. qui
habebant totum corpus pilosum sicut bestie* u. s. w., wobei auch die Länge dieser
Leute (longi erant nouem pedes) angegeben ist.
Von den Eynocephali sagt £: bl. 232 c 16 Deinde uenimus in siluas plenas
de cinocefalis . cumque nos percutere uellent, nos illos cum sagittis fugere
faciebamus . cinocefali dicuntur . homines . qui capita canina habent. Neben
anderem unterscheidet sich die Ueberlieferung der zweiten Handschriftengruppe
durch den Abgang der Namenserläuterung. Daselbst fehlt ebenso der sich
anschliessende Satz: Intrantibus nobis in deserta loca. dixerunt nobis indi. qui
nobiscum erant. quia iam in illis partibus non esset aliquid nouum. quod uidere
deberemus.
Die Geschichte von den Widerwärtigkeiten im Lager ist in £ den andern
Hs. gegenüber ausführlicher behandelt und zwar ist hier auch die Landschaft
bezeichnet: bl. 232 c M Post hec cepimus red ire in fasiacen unde ueneramus . et
precepi . ut ab illo loco usque ad duodecim miliaria in longitudine extende-
retur ipsum alipergum. ut essemus prope aquam. Jam omnes ten (bl. 232 d) das
erectaß habebamus . et multos focos accensos . cum subito tanta uirtus . euri
uenti flare cepit . qui omnes tendas ad terram dedit . et ipsa animalia multum
uexabantur . quia cintille de ipso foco et ittiones feriebant in dorsa
illorum . et incendebant illos . Tunc confortaui milites meos . dicens illis .
quia non accidisset ipsa tempestas propter iram deorum . sed pro equinoctiali
tempore accidisset . Recollegimus omnia que ipse uentus disperserat . et inueni-
mus unam uallera . et ibi posuimus alipergum . Postquam omnia ordinauimus .
precepi ut omnes milites manducarent . nam et flatus uenti ceciderat . et mag-
num frigus accrescebat . Geperunt cadere niues tantum maiores sicut lana . ego
uero timens . ne crescerent ipse niues multum in eodem alipergo . precepi
militibus ut calcarent eosdem niues . adiuuabant et nos multum quia habe-
bamus focos . quamuis ab ipso niue aliquanti ex eis extinguerentur . Una
autem causa salutis nobis fuit . quia superuenit fortissima pluuia . et cessarunt
ipsi niues . Statim autem superuenit obscura nubes . et uidimus cadere de
celo ardentes nubes . sicut facculas . ita ut totus campus arderet de incendio
illarum. (bl. 238a) Timbeant dicere milites mei quia de ira deorum talia nobis
accidissent quod ego homo uoluissem transire plus, quam liber pater et hercules
Digitized by VjOOQIC
41
Geschrei der Soldaten die Flucht ergreifen. 1 ) Ein solcher homo
agrestis, mit Borsten bedeckt, geräth nacher mit Hilfe eines
nackten Mädchens in ihre Hände und wird verbrannt. 8 ) Dann
kommt Alexander zu den Bäumen, die bis zur sechsten Stunde
wachsen und dann wieder verschwinden und deren Früchte ein
unsichtbares Wesen zu pflücken verbietet. 8 ) In derselben Gegend
werden auch feuersprühende Vögel gesehen. Weiterziehend be-
steigt er nun den Adamantberg, wo er bei den heiligen Bäumen
der Sonne und des Mondes sein Schicksal erfährt.
In dieser Geschichte sind Theile aus der Hist. u. Ep. verbunden. Die
erstere berichtet nach den feurigen Vögeln von den griechisch sprechenden
Leuten und vom Baume ohne Frucht und .Blätter, auf dem der Vogel Phönix
sitzt, sodann vom Besuche auf dem Berge: bl. 2l3c 21 Deinde uenimus ad
montem . et erat sub eo ripa in qua pendebat catena aurea . et habebat ipse
mons grados duo milia quingenti . ex saffiro . ascendi autem ipsum montem
cum aliquantis militibus meis . Et inueni ibi palacium . habentem limitarem
abierunt(l). precepi tarnen militibus . ut rupta uestimenta obponerent ad ignem
qui ipso campo ardebant . Inter hec . orantibus nobis . serenitas celo reddita
est . fecimus omnes focos accendere . sed desuper obscure nebule erant . et
per tres dies sine claro sole fuimus. eo quod nubes desuper pendebant. Sepe-
liuimus ibi quingentos milites . qui de ipso niue mortui fuerant . et moti
sumus ex eodem loco.
') Dies und die nächstfolgende Partie bis dahin, wo Alexander zum
Adamantberg kommt, ist der Bist. bl. 213 a 14 ff. entnommen.
Die Darstellung ist in B etwas conciser: Mouimus inde . et uenimus in
campum qui dicitur actia . et applicauimus ibi . Erat in circuitu eius condensa
silua. et erant ibi arbores fructiuere. ex quibus nutriebantur homines agrestes .
habentes formam ut gigantes. induti uestimento pellicio. Exeuntes cum iongis
contis . occiderunt ex nostris . uidentes autem defecisse nostros . precepimus
nostris militibus ut uociferarent. Nos autem magnis uocibus acclamantes •
quia non erat Ulis cognitum audire uocem hominum . timuerunt . et fugerunt
in ipsam siluam . Nos autem insequentes illos etc.
a ) In B heisst es Eingangs: deinde uenimus ad quendam fiuuium in
quo erat ciuitas locuples ualde, wofür die anderen Texte ,et castra
metatus est ibi' haben. Dass Alexander die Gestalt des Waldmenschen an-
staunte, fehlt B.
8 ) Die allgemeine Bemerkung über den Wachsthum der Bäume fehlt B,
wo die Darstellung noch dem Psk. näher steht: Precepique quibusdam homi-
nibus meis ut tollerent ex liquore ipsarum arborum . Uli autem accedentes
propius exierunt demones et ßagellarunt eos . Audiuimus uocem de celo allatam
precipientem nobis ut ne unus quidem incideret aliquid ex ipsis arboribus . quia
si factum fuerit . moriemini. Nach der überarbeiteten Fassung beauftragt
Alexander einen Soldaten, Früchte von den Bäumen zu nehmen. Dieser
stirbt auf die Schläge des Geistes, der dann jedem das gleiche Geschick an-
droht, welcher sich den Bäumen nähere,
Digitized by VjOOQIC
42
et superlimitares. et fenes (sie!), et timpana. et cymbala ex auro . Et erat temp-
lum ibi (bl. 213 d) totum aureum . Et erat ibi lectus cum preciosa lectisternia.
iacebat ibi unus homo magnissimus atque clarissimus . Indutus ueste alba
bambicea ornata ex auro et lapidibus preciosis . uidi ibi et auream uiniam
ferentem botros ex lapidibus preciosis adorauique ipsum hominem et descendi.
Soweit schliesst sich mit Abzug des letzten Passus und einiger unbedeutender
Abweichungen die Ueberarbeitung an die flist. an, von der dann auf die Ep.
bl. 233b 15 übergegangen wird, doch ist da der Zusammenhang ein anderer.
In den jüngeren Fassungen fragt der Greis, nachdem ihn Alexander und seine
Begleiter begrüsst, ob sie die heiligen Bäume sehen wollen, was der Macedonier
bejaht, und als sie ihn noch ihrer Reinheit versichert, fordert sie derselbe
auf, die Kleider abzulegen und ihm dann zu folgen, welchem Geheisse Alexander,
der die übrigen warten lässt, mit Ptholomeus, Antigonus und Perdiccas nach-
kommt (8. ß bl. 233 d 9 ff.). Der Wald, den sie darauf durchwandeln, besteht
aus lorbeer- und olivenähnlichen hundert Fuss hohen Bäumen, aus welchen
Weihrauch und Balsam fliesst (s. bl. 233 d 19 , doch wird da jenes Aussehen an-
deren Bäumen beigelegt). Ein Baum ist blätter- und früchtelos und ein farben-
prächtiger Vogel sitzt auf demselben, den der Alte als Phönix bezeichnet
(dies aus der Hist. bl. 213 c 16 hereinbezogen, wo die Beschreibung des Vogels
indess nicht so ausführlich ist : Abinde uenimus ad quendam locum in quo erat
arbor que non habebat fruetum neque folia et sedebat super auis . que habebat
super caput suum lucentes radios sicut sol que uocabatur fenix). Bei den
Bäumen der Sonne und des Mondes angelangt, fordert dieser Alexander auf,
aufwärts zu schauen und, was er wünsche, zu fragen (bl. 234a* 20 ), indem er ihm
auf dessen Wunsch noch bedeutet, dass der Sonnenbaum in indischer Sprache
anfange und in griechischer aufhöre zu sprechen und umgekehrt jener des
Mondes (s. bl. 234 a ia ). Alexander küsst darauf die Bäume (s. 234 a 10 , wonach
die Aufforderung an ihn ergeht, dies zu thun) und forscht nach seinem Ge-
schicke, was ihm zuerst der Sonnenbaum (bl. 234 b 4 ff.) und dann der Mondbaum
offenbart (bl. 234 b 27 ist der Vorgang weiter ausgesponnen. So erkundigt sich
Alexander auch um das Ende seiner Mutter und Schwestern, und dem ent-
spricht auch die Antwort des Baumes). Als dies geschehen, warnt der Greis
vor weiteren Fragen und mahnt zur Rückkehr. Beim Palaste trennen sie sich:
dieser geht in seine Behausung, Alexander mit den Seinen steigt den Berg
hinab, wie die Hist. schliesslich berichtet (B bl. 234 d 15 geht die Mahnung,
wieder zu Porus (!) sich zu begeben, vom Baume aus und der Priester wieder-
holt sie). Mehr denn anderswo macht sich in dieser Geschichte die über-
arbeitende Hand bemerklich, weshalb ich den Text B beifüge: bl. 233 a 16
(nach Erzählung von den Verwüstungen im Lager) Post hec uidimus spelun-
cam . ubi liber pater iacebat . dictum est nobis . quod si aliquid in eandem
speluncam intraret . in die tertia de febre moreretur . tunc homines perditos
ibi misimus et inuenimus quod ita esset sicut audiuimus . Cepi rogare ipsos
deos . ut me qui essem rex totius mundi . facerent me redire in macedoniam
cum uictoria . ad olimpiadem matrem meam . Cognoui autem sine causa de
tali ratione . Denique interrogaui indos qui mecum erant . si uel una causa
esset ammirabilis . quam uidere deberemus . omnes negauerunt nihil esse
nouum quod uidere deberemus . Inde (bl. 233 b) apprehendi uiam ad eundum
in fasiacen . tunc in obuiam uenerunt nobis duo senes . interrogauimus illos .
si aliquid nouum scirent quod nos uidere deberemus . dixerunt nobis . qui
seirent causam mjrabilem quam nobis ostenderent . sed esset ipsa uia longa .
Digitized by VjOOQIC
43
ubi in ambulando decem dies mitteremus . et esset uia districta et aque
multe . et loca serpentibus plena . Blando itaque sermone percontaui eosdem
senes dicens. quid est hoc tarn nobile, et magnificum quod nobis monstrare
promittitis. Unus uero ex eis cum gaudio dixit mihi uidebis rex duas arbores.
unam solis . et alteram lune . arbor solis . loquitur indica lingua . et arbor
lune. greco sermone. et ab ipsis poteris scire. que bona, aut que mala tibi
euenire debeant . Gumque tarn incredibilem causam audissemus . cogitaui quod
per iocum talia mihi dicerent . feci eos impingere . et aliquam contumeliam
illis facere. et dixi . sicut peruenit gloria mea ab occidente usque ad orientem .
ut isti senes de me risum facerent . ipsi uero senes affirmabant iurando . quia
nullam falsaciam dicerent . sed per ueritatem ostenderent quod dicebant
(bl. 233 c). Kogabant me amici mei et comites. ut nullo modo pretermitte-
remus . quatenus non iremus ad uidendam talem causam . Tuli mecum triginta
milia caballicantes . alium uero exercitum cum aliquantis prefectis et poro
rege . et omnibus diuitiis . transmisimus in fasiacen . Nos uero cum electa
iuuentute secuti sumus iam dictos senes . qui nos sicut dixerunt per districta
et dura loca portauerunt . usque ad locum ubi ipse arbores erant . Vidimus
autem multos serpentes. et feras. de quibus proinde non tibi scripsimus • eo
quod secundum indicam linguam nominabantur . Cum appropinquaremus prope
ipsum locum ubi ipsi senes nos portabant . uidimus feminas et masculos
pellibus uestitos. interrogauimus illos qui essent. dixerunt ut indi essent .
Venientes ad locum ubi ipse arbores erant. uidimus locum qui erat largus .
libanum et opobalsamum habebat multum . eo quod ibi erat silua ubi nasce-
bantur . et homines loci illius . ipsum manducare consueuerant . Itaque
intrauimus in predictum locum sacratum et uidimus antistitem (?) loci ipsius
cuius statura erat altior. plus decem pedibus. habebat nigrum corpus, dentes
caninos (bl. 233 d) aures illius perforate erant. et pendebant ibi gemme. qui
cum salutaret me . interrogauit me pro qua causa uenissem . ego
uero dixi ei . ueni ut uideam sacras arbores solis et lune . Tunc
barbarus mihi respondit . si mundus es a fornicatione masculi
et femine. licet ut intres in diuinum locum. Secuti sunt me amici
meitrecenti. imperauit ipse sacerdos ut poneremus anulos. uestes.
et calciamenta . obediuimus Uli . et fecimus quod uoluit . Erat
undecima hora diei . et expectabat sacerdos . ut poneret sol . nam dicebat ut
sie loqueretur et responsum daret . Item dicebat de arbore lune . quia quando
luna inradiaret . sie daret responsum . mihi uero plus uidebatur esse salsum
quam uerum . Iigitur . cepimus perambulare ipsam siluam . que
erat inclusa intra maius edificium parietum. uidimus largissime
currere opobalsamnum de ramusculis arborum . tunc ego et comites
mei cepimus tollere cortices de ipsis arboribus. quia optimus erat ipse odor. In
media parte de ipsa silua . erant arbores similes cipressis . alte
pedes centum . Gumque mirarer de ipsa altitudine . et dicerem . quia de
multa pluuia tantum creuisset . dicebat sacerdos . quod numquam in ipsa loca
(bl. 234 a) pluerent. sed neque. fera neque auis. neque serpens in ipsos terminos
intraret.quia antiquitus a maioribus indorum locus ipse consecratus esset eoli et
lune . Volui ibi immolare uictimas . sed non dimisit me ipse sacerdos . dicens .
non licere in ipso loco aut incensum de libano facere. aut qualecumque animal occi-
dere.sed preeepit ut basiarem ipsas arbores . et rogarem solem et
lunam. ut uera responsa mihi darent. Interrogabam sacerdotem. si
lingua indica . an greco sermone ipse arbores nobis respondere
Digitized by VjOOQIC
44
deberent . Respondit ille . et indica lingua et greca . sed arbor
solis . prius indico sermone adnuntiat futura . arbor lune . greco
sermone incipit loqui. indico . finit . Post hec uidimus radios solis re-
splendere sursum in cacuminibus arborum . et sacerdos ait . sursum in*
quit respicite.et de quali causa interrogare quisque uoluerit. in
corde suo cogitet . palam non dicat . Tunc cum magna cura cepimus
respicer . ene forte inter ramos arborum essent pica aut psithacus . quia solent
quasi uocem humanam mittere. postquam non uidimus. aliquam fraudem inter
ramos arborum. (bl. 234b) cogitare cepi in animo meo. si triumphans
reuerti possem in patriam meam. ad olimpiadem matrem. et sorores carissi-
mas . Cum subito indico sermone respondit arbor . sicut inter-
rogasti nomen meum alexander . eris dominus orbis terrarum .
sed uiuus in patriam non reuertens . quo modo fata tua sie defi-
nier unt de te . Tum ego cum nescirem qualis esset ipsa arbor . interrogaui
exinde indos quos mecum portaueram ut mihi ipsi uerba interpretarent .
dixerunt mihi . quia esset arbor solis . amici mei ceperunt plangere de tali
responsione . quia mecum erant tres fidelissimi mei amici . id est . perdica .
et clitona . et philotan . quia nullum hominem timebam nee erat causa pro
qua timere deberem in eo loco . ubi non erat licitum aliquem oeeidere .
Mouimus nos inde . et hora uespere uoluimus intrare ad interrogandam
arborem lune . sed luna nondum apparebat . Intrauimus postea in eundem
sacrum locum . et cum stetissemus iuxta arborem lune . adorauimus . et inter-
rogaui ubi mori deberem . Postquam splendor lune tetigit cacumen arboris
respondit ipsa arbor . et dixit mihi greco sermone . alexander .
plenam iam finem etatis habes . sed isto anno adueniente (bl. 234c)
mense magio . in babilone morieris . et deeeptus habebis esse a quo
minime speras . Tunc plangere cepi . similiter et amici mei flebant . ego
autem non cogitabam de eis . ut aliquam fraudem mihi facerent . quia parati
erant mori pro mea salute . Exiuimus de eodem loco . animus meus nimium
erat tristis . et non uolui comedere . Rogabant me amici mei ut non angusti-
arer . et affligerem corpus . ieiunio . tunc contra uoluntatem de animo meo
manducaui modicum . et collocaui me in ipso sacro loco . ut paratus essem
quando primum exiret sol. Alia die ualde dilueulo surrexi. et amicos meos de-
somno excitaui . ipse autem sacerdos inuolutus pellibus iacebat . et erat ante
illum posita magna gleba de libano . in tabula ebena . que illi de cena reman-
serat.et ibi possitus eulter nam.ere.et ferro, et plumbo.et argen to. et auro.abun-
dat . opobalsamum . et libanum manducant . et bibunt aquam que de uicino
monte exit . Excitauimus sacerdotem . et tertia uice intrauimus . ad interro-
gandas ipsas arbores . Die mihi sacratissima arbor . cuius manus me
oeeidere debeant . et quali morte mater mea . et sorores mee mori de
(bl. 234 d) beant . Arbor grece dixit . si dixero tibi quis te oeeidere
debebit . tu ooeides illum . etiam mutatur quod de te ipsa fata
ordinauerunt .et irascentur mihi tres sorores .id est . clotoh.la-
chesis . atropos. eo quod impedimentum fecerim in eo quod illi
statuerunt . Igitur . ad unum annum et octo menses . babilone morieris .
non per ferrum sicut speras . sed per uenenum . mater tua turpissima
morte morietur . et non sepelietur . sed aues . id est aucelli et fere comedent
illam . sorores tue bene esse habebunt . tu autem in paruo tempore eris
dominus terrarum. Nunc uero . noli amplius interrogare nos. sed
exi 4e isto Joco nostro , et reuertere in fasiacen ad porum . Sed et sacerdos
Digitized by VjOOQIC
45
monuit ut abiremus . dicens quia de planctu et ululatu nostro irascerentur .
Tunc ego loeutus sum ad uniuersos milites et dixi. ut ad porum in fasiacen
reuerteremur . de interrogatione autem uite mee . dixi militibus meis qui
mecum fuerant ut nulli dicerent quod audierant. sed per meum consilium. in
sua fide secretum tenerent . quod audierant.
Nach fünfzehntägigem Marsche wird das Land Frasiaca er-
reicht, dessen Bewohner Geschenke bringen. 1 ) Von da schreibt
Alexander an die Königin Candacis, die in einer Stadt dieser
Landschaft herrscht. 2 ) Diese antwortet 8 ) und sendet Geschenke,
zugleich auch einen Maler, der ihr ein Bild des macedonischen
Königs anfertigen soll. Nach vollzogenem Auftrage kehren die
Boten mit dem Bilde, worüber Candacis hoch erfreut ist, zurück. 4 )
Darauf wird Candaulus, einer ihrer Söhne, überfallen und seiner
Gattin beraubt. 6 ) Hilfe suchend begibt er sich in das macedonische
Lager: Alexander zieht als Pseudo-Antigonus zur Befreiung der
Entführten mit ihm und, nachdem diese gelungen, auf dessen
') Hist. bl.213d 8 . Vom Lagerschlagen keine Rede. '
*) Die Episode von Candacis ist wie das Vorhergehende wieder der
Hist. bl. 213 d lö entlehnt. Die Namen ihrer Söhne werden in B erst später
angeführt. Im Briefe selbst ist auch nicht erwähnt, dass die Ammonstatue
aus Gold war.
8 ) Das Schreiben der Königin fasst B im ersten Theile kürzer, im zweiten
ist die Aufzählung der Geschenke eine andere: bl. 213 d 25 Rescripsit et illa
mihi . candacis regina merois. Regi alexandro gaudium . Reuelatum tibi fuit
ab ammone deo tuo ut ires et pugnares egyptum . concessum enim tibi fuit ab
ipsis dÜ8 . Nos itaque ciaras ac lucidas habemus animas plus quam hi qui
apud te sunt (bl. 214 a) dirigo tibi aureos uipedes centum . set et infantulos
etthiopes centum et intelligibiles aues psittachos. ducenti. et spingas ducentas.
Ammoni itaque deo dirigo coronam ex lapidibus preciosis uidelicet ex smaragdine
et margaritis sed et insertas catenas decem. ex preciosis lapidibus. Ifandauimus
et uobis cluuias decem ex auro . Gantras aureas triginta et elefantos quadrin-
genti quinquaginta . Rinocerotes octoginta . Pantheros tria milia . pelles
pardoleonis. quadringentis (sie'!). Vectes ebenos mille quingentos . Et dirige
nobis dicendo si subiugasti totum mundum.
*) fehlt B.
8 ) Davon erfahren wir in B erst später aus der Erzählung des Candaulus,
indem hier gleich folgt : unus ex filiis candacis regine cui nomen candaulus cum
paucis equitibus abiit ad tabernaculum alexandri. Auf die Fragen des Ptholo-
meu8, vor den er geführt wird, berichtet er dann von seinem Unfall, was in
den anderen Fassungen nunmehr mit wenigen Worten abgethan wird. Im
Uebrigen ist die Darstellung von B fast durchweg knapper und auch im Wort-
laute mitunter beträchtlich geändert So gleich nach der Rede des Candaulus:
bl. 214 b 4 Cui ptolomeus . expeeta . Interim exiliens de tabernaculo suo abiit
ad tabernaculum regis in quo dormiebat. excitans eum. referens iiii omnia que
audierat ab ipso iuuene . Quo audito surrexit tollens diadema capitis sui .
coronauit ptolomeum cui et dixit . Reuertere tabernaculum tuum et sede in
Digitized by VjOOQIC
46
Bitten an den Hof der Candacis, welche ihn als Alexander erkennt. 1 )
Wegen des ihrem Sohne erwiesenen Dienstes geniesst er gleichwohl
ihren Schutz vor Carator, der seinen Schwiegervater an dem Boten
rächen will, und kehrt dann reichlich beschenkt in Begleitung Can-
daulus zu den Seinen zurück. 2 ) Auf dem Wege dahin besuchen sie die
8olio regali u. s.w. Die Ausführung von Alexanders Befehl ist nur durch ,et ita
factum est* angedeutet, woran sich gleich schliesst: Cui alexander astante
candauli dixit . domine . precipe mihi et ego pergo hora noctis et superuenio
ipsam ciuitatem ac succendam eam igni et facio ut per uim reddant uxorem
eius. Abweichend heisst es dann u. a. auch bl. 214 c 3 ,Abiit hora noctis silen-
tio et succendit ipsam ciuitatem igni* und von den Bäumen , welche Alexander
auf dem Wege zu Candaulus sieht ,Viditque excelsas arbores . portantes poma
grandia. ut cedrus. habentes et botros uue magnos ualde', wogegen die anderen
Texte Bäume und Reben unterscheiden.
*) Ueber den Empfang bei der Königin macht B blos die Bemerkung:
bl. 214 d 8 Et post paucos dies uenimus in ciuitatem candacis regine . Exiit
ad nos foras portans auream coronam longa atque pulcra nimis. Die Be-
schreibung des Palastes weicht mannigfach ab: bl. 214 d 8 palatium uero eius erat
optimum et fulgebat tectum ipsius palatii quasi aureum esset . Lectisternia
eius erant ornata ex purissimo auro . Fiale erant ibi ex lapidibus preciosis .
sed elefantinas mensas uidimus ibi . Triclinia uero ipsius palatii erant con-
structa ex lapide onihino . Columne ipsius palacii erant ex ebeno . Ealcatos
currus ibi uidimus sculptos in lapide porfiretico . apparentes nobis quasi curre-
rent . Vidimus ibi et elefantos sculptos in eadem petra quasi conculcantee
homines cum pedibus suis. Von den Gemächern, in welche Candacis den
Alexander führt, wird berichtet: bl. 214d 25 Alio namque die apprehendit me
candacis regina per manum introducens me in cubiculum quod erat construc-
tum ex lapidibus habentes aureum colorem . Lucebatque intus quasi sol
refulsisset ibi . Vidi et ibi trielinium ex lignis asiptis . qui non incenduntur
ab igne . Vidi ibi (bl. 215 a) et aliud cubiculum constructum super ligna
maxima cum rotis et trahebant eum uiginti elefanti. Dixique regine. iste cause,
digne fuerant ammirari si apud grecos fuissent . Irata est regina et dixit ueri-
tatem dicis alexander , Qui ubi audiuit nomen suum expauit. Der Ueber-
arbeiter hat diesen Moment entschieden abgeschwächt, dagegen ist jener, wie
Candacis dem Alexander sein Bild zeigt, wirkungsvoller. In B erwidert diese,
nachdem jener seinen wahren Namen verläugnet: ego ostendo tibi quomodo
alexander es. Introduxitque eum cubiculum suum et monstrauit illi imaginem
suam et dixit.
*) Nach dem Dialoge zwischen A. und C. fährt B fort: bl. 216 b 14 Et exiit
foras iterum tenens me per manum et dixit filiis suis . fili candauli et tu
o filia marpissa . demus aliquod bonum huic misso alexandri. Dagegen erhebt
Carator Einspruch: mater uerum quia alexander direxit abstrahens uxorem
fratris mei de manibus inimicorum et reddidit eam illi . sed uxor mea com-
pellit u.s.w. Den Streit zwischen den beiden Brüdern, von welchen Candaulus
für ihn eintritt, sucht Alexander auf kluge Weise zu schlichten, indem er sagt:
bl. 215 c ls carator si me occidis hie . habet alexander rex multos missos me-
liores mei . si uultis ut tradam uobis ipsum inimicum uestrum date mihi quod
Digitized by VjOOQIC
47
Göttergrotte 1 ), worauf Alexander von seinem Begleiter Abschied
nimmt und, wieder mit dem Heere vereint, am andern Tage weiter
zieht. 2 ) Dabei stösst er abermals auf allerlei wundersame Thiere.
Zuerst sind es Schlangen, die Smaragde am Kopfe haben
und von Pfeffer leben. 8 ) Dann kommen Thiere mit
Schweinsköpfen und Löwenschwänzen und Greife. 4 )
Nachdem diese Gefahren glücklich überstanden, er-
reicht er einen Fluss, setzt auf Rohrkähnen über und
postulo . et iuro uobis quia hie in palacio uestro addueo alexandrum Pacificati
sunt inter se fratres et crediderunt hoc . atque promiserunt ei per singulos
facturos mihi dona. Darüber berichtet B nachher Folgendes : Quando autem
dimiserunt me ire fecerunt mihi dona regalia . et coronam ex precioso lapide
adamantino seu et broniam . et stellatam clamidem.
*) Die Darstellung weicht in einigen unwesentlichen Punkten ab. B
bl. 215 c 8o erzählt: Moui me inde (bl. 215 d) et profectus sum . et abii in
.criptam quam monstrauit mihi candaulis dicens quod ibi comedissent dii . Et
antequam ingrederer ipsam criptam. feci diis offertionem et ingressus sum. Et
uidi ibi caligines et inter ipsas caligines uidi lucentes Stellas et apparitiones
idolorum . Vidi et quidam recumbentes lucidos habentes oculos sicut lucernas.
unus autem ex illis dixit mihi . aue alexander. Dieser Gott nennt sich Seson-
chosis und fugt nachher hinzu : nomen autem mihi non est sicut tu habes .
qui in tua (sie!) fabricaberis alexandria. Tarnen ingredere amplius. et tunc
uidebis. In den anderen Texten ist der Name der gegründeten Stadt ver-
schwiegen. Hier spricht dann Alexander die zweite Erscheinung wie die erste
an, dagegen beginnt in B diese zu reden: bl. 215 d l8 et dixit mihi . quid est
hoc? a diungens. natiuitas sum ego deorum u. s.w. Die Auskunft über die Lebens-
dauer verweigert Serapis dem Alexander und prophezeit nur: Fabricaturus
eris ciuitatem pergloriosam que exstat in toto mundo . Plurimi enim impera-
tores pugnaturi sunt (bl. 216 a) eam sed nullus ibi aliquid nocere poterit. Nach
den anderen Fassungen ist die Gründung der Stadt schon vorhergegangen, und
nur die darauf bezüglichen Aussagen gehören der Zukunft an. Dass Niemand
derselben schaden könne, fehlt.
2 ) Damit verlässt der Bearbeiter die flist., welche nun den Briefwechsel
mit der Amazonenkönigin bringt, und geht auf die Ep. bl. 234 d„ über.
8 ) B enthält mehr hievon: Peruenimus deinde in uallem iordaneam .
ubi erant serpentes . habentes in c^llo lapides . qui smaragdi appellantur .
Predicti serpentes non dimittunt ut aliquis (bl. 235a) ipsam uallem
apprehendat . uiuunt de lasere et pipere albo .... inde tulimus nos
paueos smaragdos . qui magnam formam habebant.
4 ) B bl. 235 a 6 liest ,Per magna deinde pericula uenimus in loca, que erant
fortissima', und in der Beschreibung der ersteren Thiere kommt zuerst der
Kopf, dann Schwanz und Klauen, von welchen es heisst: ungulas duas latas
pedibus sex ; zu den Greifen bemerkt B ,qui habebant pizzos sicut aquila', wo-
gegen die anderen Texte erwähnen, Alexander habe seine Soldaten zur Ver-
theidigung ermuthigt: B nos uero cum sagittis et contis defendebamus nos
ab eis.
Digitized by VjOOQIC
48
empfängt von den Bewohnern des Landes Geschenke. 1 )
In demselben Flusse wohnen zehn Fuss hohe, schnee-
weisse Weiber mit langen Haaren und Hundezähnen,
welche die hinüberschwimmenden mit sich ins Wasser
ziehen. Zwei derselben werden gefangen. 2 ) Als Alexander
mit dem Heere an das Ende des Oceans kommt, hören sie auf
einer Insel Leute griechisch sprechen, eine Anzahl von Soldaten
schwimmt auf Geheiss des Königs dahin, doch werden sie von
auftauchenden Krebsen erfasst. 3 ) Nun folgt die Greifen- und
Meeresfahrt 4 ), nach welcher der Marsch am Gestade fortgesetzt
*) B bl. 235 a 17 gibt an: Inde peruenimus ad flumen qui currebat in oce-
anum. erat latus miliaria duo. et medium. Die am Ufer desselben wach*
senden ,canne* sind ,tantum alte et grosse, de quibus uix possent triginta milites
unam portare', und daran schliesst sich : habitabant in eodem loco multi elefanti.
qui nescio qua re factum fuisset . nullum malum nobis fecerunt. In den anderen
Texten wird die Grösse des Rohres nicht genauer bestimmt und von den Ele-
phanten findet sich gar keine Erwähnung. Kürzer spricht indess B von der
Ueberfahrt: fecimus naues de ipsis cannis. et uaricauimus (!) illa parte ipsum
flumen. Von den Einwohnern und ihren Geschenken berichtet diese Ha. wieder
mehr: inuenimus ibi homines . qui habebant uestitas pellesde ballenis .
dederunt nobis spongias albas . et purpureas . et concas marinas . que capie-
bat (sie!) duos (bl. 235 b) et tres congios . dederunt et tunicas de uitulis .
factas de uitulis marinis . et cocleas que capiebant sextarium . Item
posuerunt ante nos uermes . quos de ipso flumine traxerunt . erant grossiores
sicut coxa hominis . melior erat sapor illorum de omni pisce . dederunt et
fungos rubioundos . posuerunt nobis et murenas pensantes ducentas quinqua-
ginta libras. et dicebant. quia plus fortiores de illis essent in ipso
oceano qui erat illis uicinus ad uiginti tria miliaria . Fisces
qui nominantur sacri . posuerunt ante nos pensantes libras
centum quinquaginta.
*) Die Länge der Haare erwähnt B erst am Schlüsse : et habebant capillos
longos spasos per dorsa. Am Anfange steht nur ,Erant in eodem flumine
femine capillate', worauf wir jsie gleich von ihrer gefährlichen Seite kennen
lernen, und zwar erscheint hier noch ein Zug: aut trahebant eos inter ipsas
cannas. et quia erant nimium formose aut per nimiam iram occi-
debant illos. Von der Grösse und ihren Hundezähnen erfahren wir nichts.
8 > Das brachte die Hist. schon nach den feuersprühenden Vögeln
bl. 213 c fl : Venimus in fines oceani maris in quo sunt cardines celi . audiuimus
in ipso mari loquentes homines linguam grecam. Quidam uero ex militibus
npstris exuentes se uestimentis suis uoluerunt ingredi per mare ad ipsam in-
sulam . surgentes bestie que uocantur carcyni et apprehenderunt uiginti
milites u. s. w.
4 ) Die Hist. lässt dies nach den Erlebnissen beim warmen Flusse geschehen.
Die kürzere Darstellung in ß weicht sehr oft im Ausdrucke und auch inhalt-
lich einige Male ab: bl. 217 d S4 Abinde uenimus ad mare rubrum . Et erat ibi
mons altus ascendimus eum et quasi essemus in celo . Cogitaui cum amicis
Digitized by VjOOQIC
49
wird. Auf demselben sind die Angriffe von Thieren mit
Sägehörnern 1 ), gehörnten Schlangen und von Kynocephali abzu-
wehren, auch stirbt Alexanders Pferd Bucephal, zu dessen An-
denken dieser eine Stadt gleichen Namens gründet. 9 ) Am Flusse
Tytan beschenken ihn die Eingebornen mit Elephanten und Wagen 8 ),
und nachdem er. noch an dem Palaste des Xerxes, in dem sich
wundersame, den Kranken Genesung oder Tod anzeigende Vögel
befinden, vorübergekommen 4 ), nimmt ihn Babylon auf. Daselbst
meis ut instruerem tale ingenium quatenus ascenderem celum et uiderem si
est hoc celum quod uidemus . Preparaui ingenium ubi sederem et apprehendi
grifas atque (bl. 218a) ligui (!) eas cum catenis.Et posui uectes ante eos et in
summitate eorum cibaria illorum et ceperunt ascendere celum . diuina quidem
uirtus obumbrans eos deiecit ad terram longius ab exercitu meo iter dierum
decem in loco campestri . et nullam lesionem sustinui in ipsis cancellis ferreis tan«
tarn altitudinem ascendi ut sicut area uidebatur esse terra sub me . Mare
autem ita uidebatur mihi sicut draco girans ea.et cum forti angustia iuntus (!)
sum militibus meis uidentes me exercitus meus acclamauerunt laudantes
me. Ebenso frei, wenigstens in der Beschreibung der Zurüstungen verhalten
sich die anderen Texte gegenüber ß in der zweiten Geschichte. B bietet:
Venit iterum in cor meum ut mensurarem fundum maris feoi uenire astrologos .
et geometricos precipique iilis ut construerent mihi uasculum in quo ualerem
descendere in profundum maris et perquirere ammirabiles bestias que ibi
habitant nisi tali modo JFaciamus doleum olouitreum et ligetur catenis et
regant eum fortissimi milites . Hoc audito alexander (sie!) preeepi cito talia
facere et tali modo perquisiui profundum maris. Vidi ibi diuersas
figuras piscium atque ex diuersis coloribus uidi ibi *et alias bestias habentes
imagines terrenarum bestium ambulantes per fundum maris quasi quadru-
pedia . Veniebant usque ad me et fugiebant . Vidi ibi et alias ammirabiles
causas quas reoitare (bl. 218 b) non possum. Der letztere Theil ist in den
anderen Texten ziemlich conform, nur fressen da die Thiere die Früchte der
auf dem Meeresgrunde wachsenden Bäume.
*) Diese gehören der Ep. an, welche nach Erwähnung der Wasserweiber
bl. 235b fortfährt: Vidimus in gangen flumine . que si dicere uoluissemus
miranda fuissent . sed ne dicatur quia causa fabulosa sit . propterea nolui uobis
inde aliquid scribere . Venimus inde ad castellum quod indi colunt . ubi acce-
pimus optima monita a senibus illis . qui nos reuocabant et ducebant per cas-
pias portas in fasiacen. (bl. 235c) ad porum regem . non uoiuimus asculta (!) monita
de ipsis senibus quia sperauimus . ut per fraudem darent nobis oonsilium secuti
sumus flatus euri uenti . et inde uenimus in loca ubi erant fere de quarum
capitibus exiebant ossa serrata u. s. w.
*) Dafür hat der Bearbeiter eine andere Quelle benützt. Dasselbe gilt
vielleicht auch hinsichtlich der Schlangen und Kynocephali, wenn deren An-
führung nicht auf Reminiscenzen von B beruht, was ich aber stark bezweifle
(s.S. 27 f.).
8 ) B in der Hist. bl. 217 bjo nach Alexanders Testament.
4 ) Hist. bi 216 c 3T von den Amazonen weg. Ueber die Vögel wird hier
berichtet: erantque coturnices (bl. 216 d) tarn magne sicut columbe . et loque-
bantur regibus linguam humanam atque dicebant illis quantos annos uiuerent.
O. Zingerle, Quellen zum Alexander. 4
Digitized by VjOOQIC
60
schreibt er seiner Mutter und seinem Lehrer Aristoteles Briefe und
empfängt von letzterem Antwort. 1 ) Eine Missgeburt deutet nach
dem Ausspruche des Sehers seinen nahen Tod an 2 ), der ihn auch
bald erreicht, indem er auf Anstiften Antipaters von Jolus-Jobas
bei einem Gelage vergiftet wird. 8 ) Sterbend macht er sein Testa-
*) Den Brief des Aristoteles erhält Alexander in der Hist. nach Empfang
der Geschenke am Flusse Tytan. Von einem vorhergegangenen Schreiben des
Königs steht aber da kein Wort ausser bl. 217 a 88 das an Aristoteles gerichtete
Testament, das mit den Worten eingeleitet wird: Alexander autem consiliauit
cum amicis suis . et scripsit epistolam aristoteli continentem ita. Dies Testament
ist in den anderen Fassungen an das Ende gerückt. Der Brief an Olympias
folgt dem des Aristoteles: bl. 217 c S2 deinde perrexit babiloniam . Exierunt
babilonii et magno honore honorauerunt eum . Statim fecit offertionem diis et
scripsit epistolam matri sue . ülimpiadi dilercte matri gaudium . quantum
facim a usprincipio usque dum uenissemus asiam significatum est tibi . Iterum
notum sit tibi quantum fecimus in antea . A babilonia cepi ire eo (bl. 217 d)
adunato populo meo numero centum milia uenimus ad columnas eraclii u. 8. w.
Da der erzählende Inhalt vom Bearbeiter in früheren Partien untergebracht
worden war, gedenkt er hier nur der Thatsache.
2 ) Das Kind hat vom Kopfe bis zum Nabel Menschengestalt und ist todt,
die Theile unter dem Nabel gleichen verschiedenen Thieren und besitzen Leben.
Sowohl hierin wie in anderen Punkten weicht B ab: bL 216 d 5 antequam
exissem de hoc seculo uidi mulierem que genuit filium qui erat ab umbilico
et sur8um ut homo ab umbilico usque ad pedes erat bestia similitudinem habebat
canis . Cum autem peperisset hec filium mulier cooperuit eum adduxitque eum
alexandro regi mandans ut loqueretur illi aliquid secretum . Ille autem erigens
so a somno iussit eam uenire . At illa iube exire omnes . Secretum habeo
indicare tibi . disco operiens infantulum monstrauit eum illi . Cum uidisset
eum alexander miratus est . Et iussit uocari ariolos . dicens illi . die mihi
quod signum est hoc . suspirans dixit . rex appropinquabit tempus tuum ut
exeas de hoc seculo . Cui alexander . die mihi quo modo . dixit illi . poten-
tissime rex . medietas corporis que habet aspectum hominis tu es . pars autem
que uersa est in bestiam homines sunt qui post te ueniunt . Ex quare plora
homines quia pro te factum est hoc signum . Audiens autem alexander tristis
effectus est . et dixit . o iuppiter oportuerat enim(bl. 217 a) ut dies obitus
mei in pace finiretur ut hoc quod consideraui perficerem . et quia sie placet
tibi reeipe me tercium mortalem.
*) Die Geschichte von Alexanders Vergiftung und die Veranlassung hierzu
erzählt B nicht im Zusammenhange, sondern es ist das an Aristoteles gerich-
tete Testament, dessen Brief und das Schreiben an Olympias eingeschoben,
und zwar nach dem Abschnitte, welcher die Vorbereitung des Kordes enthält.
In diesem ersteren Theile weicht am meisten die Einleitung und, wie sich
Antipater das Gift verschafft, ab: bl. 217 a 4 Mater uero illius multis uieibus
scripserat alexandro de antipatro et angustiabatur . Considerauit antipater
facere causam et fecit (coniurationem) offerens illi malum nomen dubitauit
pro hac causa antipater ad alexandrum uenire . mittensque ad maleficum fecit
eum uenire ad se . rogans eum ut daret ei uenenosam potionem . quod et fac-
Digitized by VjOOQIC
51
ment, und als auf die Kunde von seinem nahenden Ende die
Krieger unter Drohungen fordern, ihnen den Herrscher zu zeigen,
befiehlt er die Thüren des Gemaches zu öffnen, mahnt sie fried-
tum est . talem illi potionem dedit . quia non erat uas quod sustineret forti-
tudinem eius . Fecit cantrellam ferream et posuit eam . intus et dedit eam
cassandro filio suo u. 8. w. Ueber Jolus wissen die Bearbeitungen, dass er
Jobas genannt wurde, jung und schön war und Alexander sehr nahe stand.
Im Uebrigen ist die Variation geringfügig. Die Fortsetzung folgt dann
bl. 218b 8 : Yolus quem superius diximus acquisiuit sibi socios et confederatus
est eis ut uenenum bibere daret alexandro et moreretur. Dies fehlt in den
anderen Texten, die gleich erzählen, wie Alexander eines Tages fröhlich beim
Gastmahle gesessen habe. B fügt dem bei: Yolus autem caput tanti mali cogi-
tauit in fiala porrigere uenenum alexandro . exspectauit qua hora hoc faceret .
Es heisst dann, dass Alexander immer heiterer geworden sei, und, während er
mit seinen Soldaten sprach, plötzlich zu trinken begehrt habe: Yolus infector
tanti mali porrexit ei uenenum et dum bibisset subito clamauit uoce magna
quasi lanceam dedesset (!) illi aliquis in iecore. Die anderen Texte bemerken,
dass Jobas das Gift mit Wein vermischt habe, und dass Alexander, nachdem
er getrunken, mit einem lauten Schrei sich auf die rechte Körperseite geneigt
habe. Auch begibt er sich darnach in ein Gemach, und dort reicht sein
Mörder die vergiftete Feder, während nach B dies Angesichts der Theilnehmer
am Mahle geschieht: bl. 218 b S8 Alexander autem uoluit uomere quesiuit pennam
ut mitteret eam in guttur suum ut uomeret . Yolus autem inuenit (bl. 218 c) pen-
nam ac liniuit eam ueneno et porrexit illi et misit in guttur suum . Ex quare cepit
eum urgere uenenum amplius atque amplius. Cum autem in tali dolore uexa-
retur alexander totam noctem duxit insomnem. Nun steht in B : Alia uero die
cum intellexisset alexander dolorem suum et uidisset se positum esse in malo
quia etiam et lingua eius arescebat. .Fecit uenire omnes milites suos et cepit
monere eos ut pacificejet bene inter se uiuerent. Cassander uero pergebat per
homines ipsos cum quibus coniurationem fecerat pro interitu aiexandri . Con-
fortans eos ac dicens scitote . Quia male habet alexander et expectabant ad-
uentum Yoli ut intellegerent mortem aiexandri . Facta uero ora noctis precepit
omnibus exire de cubiculo suo pariter et roxani uxorem suam . Cum autem
exissent omnes precepit cuidam familiari suo ut aperiret regiam que erat
super descensum fluuii eufraten et nemo stetit ibi. Was dem letzten Satze vorauf-
geht, hat der Bearbeiter übergangen. Während Alexander zum Flusse kriecht, um
sich zu ertränken (,ut non inveniretur* nach den anderen Texten) bemerkt ihn seine
Gemahlin: bl. 218 dj Abiens autem prope fluuium uoluens caput suumuidit roxani
uxorem suam sequentem se cursu ualidissimo . Tunc enim illa uigilabat et uidit
eum quando exiuit adproximans illi eiecit se super eum amplexans atque dicens
u. s. w. Die anderen Fassungen erwähnen nicht, dass Alexander den Kopf umwen-
dete und Roxane gewacht habe, dagegen ist der Ton ein wärmerer, insoferne sie
bitterlich weinend ihren Gemahl hier und später im Palaste nochmals und zwar
unter Küssen umschlingt und dieser sie mit ,mi cara plurimaque dulcissima* ans-
pricht. Bemerkenswerter ist indess das nachherige Auftreten des Notars S i m e o n ,
den Alexander durch Jobas rufen lässt, um sein Testament zu schreiben. B
hält sich hier (im Testament erscheint der Name) allgemein : Statim fecit uenire
notrium et precepit scribere test amen tum. Das Testament selbst brachte B
4*
Digitized by VjOOQIC
52
fertig zu sein und übergibt auf ihr Verlangen dem Perdiccas die
macedonische Herrschaft. Laut beklagen die Macedonier das
Schicksal ihres Königs, mit dem das ihre so enge verbunden ist.
schon früher im Briete an Aristoteles. In Einzelheiten divergirt es. So be-
fiehlt Alexander dem Aristoteles, ihm die tausend Talente für die ägyptischen
Priester zu schicken, wogegen in den überarbeiteten Texten die Sendung an
die Priester angeordnet wird. In diesen findet sich auch eine Bestimmung,
der zufolge das Vermögen des Königs Roxanen zufällt. Ferner erhält da
Arideus den Peloponnes. B (bl. 217 b 18 ) liest ,Arideus filius filippi sit princeps in
terra' und nachher für ,Casandro et iobas* ,Cari et casandro 1 , als deren Vater
aber nicht Antipater bezeichnet wird. Nebstdem nennt B den Lisimachus und
Nicanor nicht, bezeichnet auch nicht die Abkunft des Ptholomeus, dem ausser
dem Besitz von Aegypten noch andere Ehren zugedacht sind: detur ei uxor
Cleopatra et sit princeps super omnes satrapas babilonie et usque bactriam.
Seleucus (B seleucion) bekommt nur Babylonien. Nach Abfassung des Testamentes
donnert und blitzt es: et contremuit totus hostis. An jener Stelle, wo in den
übrigen fls. das Testament eingerückt ist, berichtet B: bl. 218 d, 6 Tunc erat
ibi quidam homo perdica nomine uidit quia moreretur alexander . Cogitauit in
corde suo quod ptolomeo dimitteret regnum tradens illi in coniugium olim-
piadem matrem suam que uidua est . Abiit et dixit ei si facturus fueris rex
in regno alexandri quid mihi bene facturus es . At ilie dixit facio dans illi sacra-
mentum. B weicht auch nachher zu verschiedenen Malen von der späteren
Textgestaltung ab: bl. 218 d 88 diffamatum est per cunctum populum mors
alexandri . Presentaliter erexerunt se cuncti macedones et ceperunt uociferari
dicentes . Scitote quia omnes occidemus si non monstratis nobis seniorem
nostrum . Ille autem in stratu suo in quo iacebat audiuit turbationem eorum
interrogauit quid hoc esset .Uli autem qui erant cum (bl. 219a) eo dixerunt con-
gregati omnes macedones cum armis uolunt nos occidere dicentes . ostendite
nobis seniorem nostrum . Quid fecit alexander? precepit militibus suis ut
tollerent eum cum ipso leoto et ponerent eum in eminentiore et spatioso loco .
ut posset ab omnibus uideri et tunc fecit introire omnes ante se cum uno
uestimento . Introierunt per unam partem et exierunt per aliam unusquisque
osculans eum suspirans ille fortiter . Fletus ingens ac ploratus magnus erat in
eo loco quasi tonitruus . Credo interim quia non soli homines plorauerunt ibi
sed etiam pro tarn magno rege sol tristatus est . Quidam macedo naspeleucos
nomine manens in simplicitate sua stans prope lectum alexandri dixit illi .
Alexander filippus pater uester bene gubernauit regnum quod tenuit . Sed
bonitates tuas quis estimare poterit. Tunc erexit se alexander et sedit per-
cuciens pectus suum cepit flere amariter . Et uoce magna lingua macedonica
cepit dicere . Heu me alexander moritur . et macedonia minuetur . Tunc
macedones qui astabant melius fuerat nobis omnibus mori tecum . Quia post
mortem tuam regnum macedonie non stabit . Ve nobis . ubi nos dimittis .
Alexander sepius suspirans et plorans dixit . (bl. 219 b) macedones nomen
uestrum a modo super barbaros non dominabitur . Tunc direxit athena in
templum apollinis peploni id est trabem auream et auream sedem . similiter
et omnibus templis direxit . Jussit afferri meldinosia (?) terra et precepit ut
post mortem illius ut ex eo ungueretur corpus eius. et murram terre trocloditice .
hec due cause . incorrupta seruant corpora mortuorum.
Digitized by VjOOQIC
53
Alexander selbst kann sich der Thränen nicht enthalten. Bevor
er stirbt, bestimmt er noch Weihegeschenke für alle Tempel und
sorgt für die Einbalsamirung seines Körpers, sowie für seine Be-
stattung. Seine Leiche wird dann nach Alexandrien geführt. 1 )
Den Schluss der Historia bildet eine kurze Charakteristik von
Alexanders Person und Anlagen 2 ), sowie seines Lebenslaufes 8 )
und endlich die Aufzählung der zwölf von ihm gegründeten
Alexandrien.
Damit schliesse ich die allgemeine Charakteristik. Sie
wurde zum einen Theile so ausführlich gehalten, weil mir bei der
Untersuchung, wie sich Rudolf seinen Quellen gegenüber verhielt,
nicht Gelegenheit geboten wird, wieder auf jene Partie des Liber
de preliis zurückzukommen; sein Gedicht bricht ja schon früher ab.
Es erübrigt nun, die Texte der zweiten Hand-
schriftengruppe auf ihre Besonderheiten durchzunehmen;
doch muss ich mich des Raumes wegen mit dem Hinweis auf die
wichtigern sachlichen Interpolationen begnügen.
Weitaus am reichlichsten ist S mit solchen versehen, und hierin
liegt der hervorragende Werth dieser Hs. Sie allein enthält eine
Menge Details, die bei U. v. Eschenbach , im nordischen Konung
Alexander, in der französischen Prosa und auch bei Rudolf
von Ems begegnen, woraus man entnehmen kann, dass diese
Fassung im Wesentlichen weit älteren Ursprungs als die vorliegende
Hs. ist
Die erste eigenthümliche Interpolation findet sich nach der
Erzählung vom Kampfe Alexanders mit dem Könige Nicolaus: in
der Nacht nach dem Schlachttage soll jenem geträumt haben, er
halte, die Krone des Nicolaus auf dem Haupte, ein Schwert und
') Dass dieselbe mit den königlichen Gewändern und der Krone ge-
schmückt wurde, fehlt B.
2 ) fehlt B.
8 ) B bl. 219 b so Fuerunt anni uite illius triginta tres ac decem et octo annis
cepit committere bellum u. s. w., schliessend : Fabricauit ciuitates duodecim . que
usque aotenus habitantur. Natus est mense tinbia primus. Obiit mense
(bl. 219 c) farmuthi ingrediente die . III1. . Milites itaque sui habuerunt post
mortem eius maximam tristjtiam . Talis interim fuit uita magni alexandri
regis.
Digitized by VjOOQIC
54
einen aus Erde geformten Apfel in der Rechten, was von den
Traumdeutern auf seine künftige Weltherrschaft bezogen wird. 1 )
Mehrere neue Züge bietet auch die Geschichte von Pausanias:
er erscheint hier als König von Bythinien, führt sein Heer
gegen Philipp nachEgeae 2 ) und, nachdem dieser von seiner Hand
gefallen, in die Stadt Jon, um daraus dessen Gemahlin zu ent-
führen.
Einige Aehnlichkeit hat noch jli: bl. 161a ,Erat enim in
hybernia tunc temporis rex quidam nomine pausanias filius
ceraste vir audax velox subiectusque phylippo, und dann ,pro quo
elevatus est pausania in audaciam et intravit audacter civitatem
et ingressus in palacium regis, ut abstraheret olimpiadem.'
So variirt auch in den Bearbeitungen der Name des Landes:
in einer ,Canonica Alexandra (s. Jacobs u. Ukert, Beiträge 1,433)
ist Pausanias König von Britonia und in Vauqualins Histoire
d'Alixandre (ebenda S. 395) von Bethanien; die andere fran-
zösische Prosa (s. Herrigs Archiv I, 290 und Weissmann II, 385)
entspricht ganz der Ueberlieferung in S. Zum Vergleiche gebe ich
die betreffende Partie, deren Abschrift ich meinem Bruder ver-
danke, nach dem Exemplare der Pariser Nationalbibliothek (Sign.
Y 3 161), welchem noch L'histoire d'Olivier de Castille und Histoire
de la fleur des batailles Doolin de Mayence, ebenfalls bei Nicolas
Bonfons gedruckt, beigebunden sind.
En ce temps auoit au Royaume de Betinie un Roy, qui fut fils de
Arestöz, qui estoit • descendu de la lignee de Forests: Cestuy Roy estoit
hardy et ysnel, et auoit nom Pensama, et avoit tousiours este subiect au
Roy Philippe: mais il y auoit long temps qu'il auoit enuie de la Royne Olim-
pias, et la conuoitoit auoir. Si fist une commotion contre le Roy Philippe
par le consentement d'une partie de ceux du pays, et assembla grant peuple,
et s'en alla sur le Roy Philippe en Egee. Quand le Roy Philippe entendit
que le Roy de Betinie venoit contre luy en armes, il en eut tel despit, que
*) Von einem Apfel, den Alexander zum Zeichen seiner allgebietenden
Macht verfertigen Hess, berichtet das deutsche Volksbuch von den hl. drei
Königen (s. F. Liebrecht, Des Gervasius von Tilbury Otia Imperialia S. 54
Anm. 3).
2 ) Nach dem Itinerarium cap. XII wird Philipp Aegensi theatro er-
mordet, wozu Zacher Psk. S. 51 auf Arrian 1,11 verweist. Aegae als Ort
der That nennt auch Josephus Flavius Antiqu. XI, 8, und dem entsprechend ist in
einer deutschen Uebersetzung des Josephus Flavius vom Jahre 1530 XI, 7
(S. 206) angegeben : Eben zur selbigen Zeit ist auch Philippus, der Macedonier
Künig, bei den Egeern von Pausania des Ceraste sun, der von Oreste her
geborn war, heimlichen mit aufsatz erschlagen worden; Solin 72,14 nennt
Aegae als Begräbniss statte der macedonischen Könige.
Digitized by VjOOQIC
55
par 8on grand courage, et auec si peu de gens qu'il auoit, il alla al encontre
de ses ennemys. Quand les deux osts s'entrerencontrent ils. bataillerent mout
fort Tun contre Pautre, comme ceux qui s'entrehayoient de mortelle hayne, et
tant que grand nombre y en eut de mors et de naurez, et les Macedoniens se
defendoient si merueilleusement que aucunes fois faisoient reculer leurs enne-
mis par bonne exemple qu'ils prenoient du Roy Philipe leur seigneur, qui
vaillament se portoit: car il n'estoit nul qui le vist, qui ne dist qu'il estoit le
plus preud'homme de tous: car il s'abandonnoit si vigoureusement en tous
endroicts qu'il sembloit qu'il n'eust nulle doute de ses ennemys.
Comme le Roy Philippe de Macedone fut
abbatu et naure ä mort, et s'enfuyrent ses gens.
Aduint enuiron lTieure de midy qu'il rencontra un cheualier du royaume
de Bitinie, et comme celuy qui le hayoit d'une mortelle haine, ferit son cheual
des esperons et courut ä luy et le cheualier contre luy et commenca entr'eux
deux un grand estrif mais ainsi qu'il se combatoient le Roy Pensama choisit
le Roy Philippe, puis ferit son cheual des esperons, et vint droit ä luy, et luy
donna si grand coup par derriere du Glaiue de fer fort trenchant, qu'il luy
fist une grand playe mortelle, et cheut ä terre ainsi naure. Quand les Mace-
doniens virent leurs Seigneurs cheoir ils cuiderent qu'il fust mort: et hors de
tonte attente de victoire ils s'enfuirent, et ny en eut nul qui mist la main ä
luy pour luy aider; mais commencerent a mir vers la Forest pour sauuer
leurs vies. Adonc le roy Pensama commanda ä ses gens que nul ne les sui-
uist et attendirent long temps au champ, tant que les ennemis s'en furent
fuis. Et quant il vit qu'il n'estoit demoure nul de ses ennemis, il cheuaucha
luy et ses gens vers la cite de Lom. Quant il y fut arriue il trouua les portes
ouuertes, si entra dedans et alla au Palais ou il cuidoit trouuer la Roine Olim-
pias: mais eile estoit en une forte Tour qu'elle auoit garnie de gens d'armes
et de vituaille au mieux qu'elle auoit peu, selon le petit espace de temps qu'elle
auoit eu. Quand Pensama vit qu'il ne pouuoitauoir la Roine sinon ä force il fit
assaillir la tour, et les gens de la Roine se defendirent vigoureusement: mais
ä tant l'histoire se [taist du roy Pensama, et retourne ä parier d' Alexandre,
qui est en Armenie.
Bevor Alexander sich nach Italien begibt, zieht er nach
Illiricum und Salon a, womit \i insofern in Einklang steht, als
der König vor der italischen Fahrt nicht Chalcedon sondern ,illi-
ricumet salonam' botmässig macht (s. die französ. Prosa, Weiss-
mann II, 387).
Bei Gründung der Stadt Alexandrien wird die bekannte Fabel
eingefügt, dass Alexander den Umfang derselben durch aus-
gestreutes Mehl bezeichnete 1 ) und, um von der Ansiedelung
Schlangen ferne zu halten, die Gebeine des Jeremias herbei-
schaffen Hess. 2 )
*) Plutarch, Alexander 26; ArrianIII,2; Strabol7,l; wegen Pseudo-
callisth. Zachers Schrift S.120; Curtius IV, 8,6; Valer. Maximus 1,4 ext. 1. Den
Architekten Dinocrates erwähnt auch Solin 164,11 u. 184,10.
2 ) Die Bekanntschaft mit dieser Geschichte vermittelte wohl die Bistor ia
Digitized by VjOOQIC
56
Beides lesen wir im Konung Alexander V. 936 ff. und in der
französischen Prosa (Herrigs Archiv 1,292 und Weissmann II, 388),
wo aber erstere Sage variirt und in der zweiten an die Stelle des
Jeremias der hl. Hieronymus getreten ist. Siehe ausserdem Jacobs
und Ukert, Beiträge I, 396 und Merzdorf, Die deutschen Historien-
bibeln H, 543.
In Syrien bringen viele Könige Alexander Geschenke dar,
werden jedoch nicht durchaus huldvoll aufgenommen. 1 )
Bemerkenswerth ist nachher auch die Schilderung der zur
Einnahme von Tyrus getroffenen Anstalten, worüber unter meinen
Texten der JE. d. p. nur noch m, doch nicht übereinstimmend be-
richtet.
Nach Zerstörung dieser Stadt durchzieht Alexander, bevor er
nach Jerusalem gelangt, Cilicien und Ehodus. 9 )
In Phrygien wird Gordium oder Sardis, dessen Einwohner
sich nicht unterwerfen wollen, erobert. 8 ) Im Sonnentempel daselbst
bringt der macedonische König den Göttern Opfer, wobei einem
Edelknaben eine glühende Kohle auf den Arm fällt, was diesen
nicht hindert, seinen Dienst weiter zu versehen. 4 )
Erstere Begebenheit enthält auch Konung Alexander V. 1489 ff.
(S. nochVintlers Pluemen der Tugend V. 4742 und die Anmerkung zu
dieser Stelle).
Von Gordium zieht das Heer an den Fluss Scamander (die
Breite gibt S nicht an) und setzt bei Abydus über den Helles-
pont*) nach Europa über.
schol. Liber Tobiae cap. III. Auf Zonaras Annal. III , 117 B und Chronicon
Paschale I, 293 ist schon bei Jacobs u. Ukert, Beiträge a. a. O. hingewiesen.
Vincentius Bellov. berichtet im Spec. hist. darüber schon II, cap. 116.
*) Justin XI, 10,6 und Orosius III, 16.
2 ) Justin XI, 11, 1 und Orosius III, 16.
*) Justin XI, 7,3 und Orosius III, 16.
4 ) Val. Maximus III, 3 Extr. 1, wo indess kein Lokal namhaft gemacht
ist. Vicentius Bellov. III , cap. 41 verlegt den Schauplatz nach Babylon und
ebenso Antoninus von Florenz, der zu seinem grossen Werke Summa historialis
(8. Wetzer, Kirchenlexicon I, 302 f.) nicht nur das Speculum historiale zum
Vorbild genommen, wie es auch Maerlant beim Spieghel historiael that, son-
dern, was wenigstens den Abschnitt über Alexander anlangt, mit verhältniss-
mässig geringen Aenderungen denselben dort abgeschrieben hat.
s ) Es ist darnach derselbe Weg, den Alexander nach Asien eingeschlagen.
S. Droysen, Gesch. Alexanders S. 102. Arrian berichtet davon I, 11,3 ff., s.
Itinerarium XVII f. Die unmittelbare Quelle vermag ich nicht anzugeben.
Das« auf dem Hinwege der Uebergang über den Hellespont bewerkstelligt
Digitized by VjOOQIC
57
Vor der Bückkehr nach Asien unterwirft sich Alexander be-
kanntlich verschiedene Städte Griechenlands. Auch an die Athener
ergeht die Aufforderung, ihn als Herren anzuerkennen. Bei deren
Berathung tritt nun ausser Demosthenes und Aeschylus noch De-
mades 1 ) als Redner im Sinne des letzteren auf. Ueberdies weicht
S noch darin ab, dass nicht Aeschylus, sondern der durch per-
sisches Gold bestochene 8 ) Demosthenes für den Widerstand ist
Mit dem Besuche Athens ist die Episode verknüpft, wie der
um das Schicksal der Stadt besorgte Anaximenes, Alexanders ein-
stiger Lehrer, die Zerstörung derselben durch seine Klugheit ab-
wendet (Es sind hierbei die bekannten Geschichten von Diogenes
und Anaximenes 8 ) nicht sonderlich geschickt vereinigt worden.),
und schliesslich lesen wir noch von einer Disputation des Demo-
critus und anderer athenischer Philosophen.
Auf die Unterwerfung der Lacedämonier folgt die Ein-
nahme von Cyzicus und Byzanz, worauf Alexander seinen
Weg durch die Propontis nach Calcedon nimmt.
Aus Versehen ist dann der vom Zuge nach Abdira, Bihostia,
Olynth und Chaldeopolis handelnde Abschnitt wiederholt, und
daraus mag sich vielleicht erklären, dass mit Übergehung des
Marsches durch Cilicien sofort der Kriegsrath des Darius zur
Sprache kommt
Die macedonische Heeresmacht wird nicht mit 200000 Mann,
sondern 32000 Fussgänger, 4500 Reiter und 180 Schiffe beziffert,
woran sich die Bemerkung schliesst, es sei schwer zu entscheiden,
wurde, steht zwar auch in der Hist. schol. Lib. Esther cap. IV und bei GL
v. Viterbo P. XI (S. 263), und über die Lage von Abydod belehrt u. a. Solin
79, 10 (nach Plinius), Marcianus Capeila 225, 3.
>) Zacher, Pskall. S. 126 und J.V. Epit. (J. V.) II, 2 f., wo aber Deraades die
Athener gegen Alexander aufreizt. Dem entspricht die Darstellung Hartliebs
bl. 23 b, nach der Estimes zur Unterwerfung räth, Damates den Krieg will
und Daniascenus sich auf die Seite des ersteren stellt.
*) Justin XI, 2,7 und Orosius III, 16, nach dem Ado in seinem Ghronicon
von Alexander erzählt (s. Migne, Patrol. lat. B 123, Sp. 56 f.). Vincentius Bellov.
im Spec hist. III, cap. 8 erwähnt gleichfalls diese Thatsache, belässt aber trotz-
dem dem Demosthenes die Stellung, welche er in der Epitome einnimmt.
8 ) Valerius Max. III, 3 Ext. 4 und VII, 3 Ext. 4. Die eine hat übrigens
Korinth , die andere Lampsacus zum Schauplatze. S. Gesta Roman, germ. 15
und Spec. bist. III, cap. 18. Im Liber <^ vita ac moribus philosophorum poetarum-
que veterum des Walther ßurley, wo auch davon erzählt wird, ist die eine
Oertlichkeit wie bei Valerius Lampsacus (in der von mir benützten Incunabel
zu lausatum entstellt), doch heisst es am Schlüsse: <juod athenis similjter
accidisse fertur,
Digitized by VjOOQIC
58
ob im Hinblick auf die kleine Schar der Erfolg oder Muth
Alexanders mehr Bewunderung verdiene. 1 )
Dieselben Angaben bieten Konung Alexander V. 1910 ff., die
französische Prosa an späterer Stelle (s. Weissmann II, 391) ; Hart-
lieb bl. 20a variirt nur hinsichtlich der Reiter (40000).
Während nach den anderen Hs. Alexander nun nach Cilicien
kommt und im Flusse Oceanus badet, wendet er sich hier gleich
nach Armenien (Medien ist nicht genannt, wie nachher in der
Notiz über den Lauf des Eufrat und Tigris), und so wird die ge-
wöhnliche Anordnung noch mehrfach verlassen. Nach dem
Brückenschlag über den Tigris folgt nicht die Schlacht an diesem
Flusse, sondern das Schreiben Nostadis an Darius, der Antrag
eines vornehmen Persers seinen König gefangen auszuliefern, dann
Darius Briefwechsel mit den zwei Satrapen Stapsy und Spchichir
und mit Alexander, der sich darauf als Bote an den persischen
Hof nach Persipolis begibt und nach glücklicher Rückkehr an
seine Krieger eine ermuthigende Ansprache hält. Schlacht (am
Granicus) , wie in den übrigen Fassungen, doch stimmt die Be-
schreibung zum kleinsten Theile mit jenen überein. Der Wortlaut
fuhrt uns anfänglich dahin, wo dort eines Treffens, dass Darius
auf die Niederlage seiner Satrapen (am Tigris) den Macedoniern
in Cilicien liefert, Erwähnung geschieht, und der vorangehenden
Darstellung vom Kampfe am Tigris sind die übrigen Züge zumeist
entlehnt. Der Schluss ist aus einem späteren Capitel herüber-
genommen. Der H. d. p. fremd sind die Daten über die beider-
seitigen Streitkräfte und Verluste. 2 )
Alexander schreibt nun an seine Statthalter, der nach Persi-
polis geflohene Darius wendet sich an Porus um Hilfe, wird aber
auf spätere Zeit vertröstet. Auf die Kunde vom Anrücken
der Perser überschreiten die Macedonier mit unglaub-
licher Schnelligkeit den Taurus und gelangen nach
Tarsus. 8 ) Jetzt erst lesen wir von Alexanders Bad im Cyg-
x ) Justin XI, 6,1 und OrosiusIII, 16. Die Anzahl der Schiffe erweist
letzteren als Quelle. Vgl. noch Ghialtherus in seiner Alexandreis V. 246 ff.,
O. v. Freisingen, Chronik II, 25 u. a.
9 ) Die JB. d. p. an etwas früherer Stelle schätzt Alexanders Heer auf
120000; S lässt diese Zahl dort fort und wiederholt hier mit Weglassung der
Schiffe die Ziffern des Justin XI, 6, 2 und Orosius III, 16. Betreff der Perser
s. Just. XI, 6,11 u. Oros. a. a. O. Beide geben indess nur über die auf mace-
donischer Seite Gefallenen Aufschluss.
8 ) s. Justin XI, 8, 1 und Orosius a. a. O. Aus einem Zusätze kann man
Digitized by VjOOQIC
59
ftus *) und Rettung durch den Arzt Philipp, worauf ein abermaliger
Zusammenstoss beider Heere erfolgt. Die Macedonier bleiben Sieger
und das persische Lager sammt der königlichen Familie fällt in
ihre Hände. 2 ) Parmenion wird gegen die feindliche Flotte ab-
gesandt. 3 ) Mit der eben angeführten Schlacht bringt S auch das
von einem verkleideten Perser auf Alexander ausgeübte Attentat
in Verbindung, was sich nach den übrigen Texten in jener am
Tigris ereignet, und geht dann auf die dort der Niederlage am
Granicus folgenden Begebenheiten über: Darius flieht verwundet
nach Persipolis (für Susis), klagt daselbst über sein Missgeschick,
bietet Alexander Lösegeld für seine gefangene Familie an und
rüstet sich, da dieser es ablehnt, zum dritten Male 4 ), indem er
noch einmal von Porus Unterstützung fordet, wird jedoch von
seiner Mutter in einem Briefe vor weiterem Widerstände gewarnt.
Alexander zieht mittlerweile gegen Persipolis heran und täuscht
den Gegner durch aufgewirbelten Staub über seine Streitkräfte.
Dies wie der Brief von Darius Mutter fällt nach der gewöhnlichen
Darstellung der H. d. p. vor die Schlacht am Granicus (resp.
Alexanders Botengang an den persischen Hof), an deren Stelle S
eine solche am Tigris setzt. Die Beschreibung ist sonst eine ge-
treue Copie jener, nur sind wieder mehrere Zusätze gemacht
worden 5 ), wie in den folgenden Abschnitten bis zum Hochzeitsfeste
mit Roxane: Alexander lagert am Tigris und gelangt zu den
Palästen des Xerxes und den Königsgräbern, dann nach Befreiung
entnehmen, dass der lnterpolator den in der H. d. p. erwähnten, von Darius
unternommenen Uebergang über den Taurus damit in Verbindung brachte.
*) Auch da ist Oü&sius (s. Justin XI, 8, 3), soweit er dies Ereigniss berührt,
benützt, das weitere gehört der H. d. p. an.
*) In der Hauptsache ist für diese Partie Orosius (s. Justin XI, 9), der
wenigstens in der mir vorliegenden Ausgabe nur die Zahl der Getödteten
höher anschlägt, Quelle. Auf die Schilderung der Schlacht haben die voraus-
gehenden Kampfscenen der H. d. p. eingewirkt.
8 ) Justin XI, 10, 4 und Orosius III, 16.
4 ) Vgl. Orosius a. a. 0. tertio cunctis Persarum viribus sociorumque
auxiliis contractis bellum instaurat.
5 ) Dazu gehört die Angabe über die Grösse des Perserheeres, die Be-
merkung, dass die Macedonier mit Siegeszuversicht, die Perser mit dem Muthe
der Verzweiflung in den Kampf zogen, und dass Darius auf Zureden der
Seinen floh, endlich die Schlussbetrachtung: In hoc itaque bello persarum
omnis fiducia attrita est u. s. w. Orosius a. a. 0. , doch variirt die Zahl der
Fussgänger, und auch hinsichtlich des Berichtes über die Gesammtsumme der
Gefallenen herrscht nicht volle TTebereinstimmung. Vgl. auch Justin XI, 12 t q
und 14,1,3 und 6.
Digitized by VjOOQIC
60
einer Schar verstümmelter Gefangener nach Persipolis, wo er grosse
Schätze vorfindet. 1 ) Der zu den Parthern flüchtende Darius wird
von seinen Verwandten Bysso und Ariobarzanes in goldene
Fesseln geschlagen und, nachdem sie ihn zu Tode verwundet,
auf dem Felde liegen gelassen, wo ihn Alexander, der auf die
Kunde von seiner Gefangennahme «mit sechstausend
Reitern nachsetzte, sterbend findet 2 ) Daraus, dass der
Mord auf dem Marsche und nicht im Palaste, wie die H. d. p. über-
liefert, verübt wird, erklärt sich nachher die Modifikation, dass
Alexander nach Persipolis zurückkehrt, um den Palast des Cyrus
zu bewundern.
Nach Beendigung der Vermählungsfestlichkeiten nimmt
Alexander seinen Eroberungszug wieder auf. Zuerst unterliegen
ihm die Hircani, Angli und Parthi. 8 )
Die letzteren zwei Völkerschaften, Magli und Parthes,
kennt auch U. v. Eschenbach, für dessen Dichtung diese Fassung
der H. d. p. überhaupt viele übereinstimmende Details bietet.
Toischer (a. a. O. S. 371) konnte sie nirgends nachweisen, doch be-
gegnen sie uns, von den Quellen abgesehen, auch in anderen
Alexandergeschichten , wo allerdings die Namen mitunter noch
mehr entstellt sind; Konung Alexander V. 3926 ff.:
tw landskap lago ther saman nser
magla ok hyrcania
the sera badhin kallat swa
in y the land alexander foor
stridde ther fast sora iak troor
han wan the land badhin tw
til parthis land foor han nw
the stodho honum fast a moot *
striddo medh honum til litla boot
ther misto marghe liiff ok goj
swa wan han alla parthos.
Nach der einen französischen Prosa zieht er in das Land
Iremel und zu den Artaniern, Pygnolen und Armeniern. Hartlieb
erzählt: Nach dem tod dary bezwang Allexander gar zwey mäch-
>) Orosius a. a. 0. (Justin XJ, 14,10).
*) Orosius, der wohl in einer Textgestalt benützt wurde, wo auch die
Richtung der Flucht (vgl. Justin XI, 15, 1) angegeben war.
*) Justin XII, 3 Hac oratione velut ex integro incitatis militum animis
Hyrcaniam Mardosque subegit und XII, 4 Parthis deinde domitis prae-
fectus his statuitur ex nobilibus Persarum Andragoras; Orosius III, 18; auch
in Hieronymu8 Chronik: , Alexander Hyrcanos et Mardos capit, revertensque
in öaniroone Preatoniuro condidit' und darnach ßeda, De sex etatibus mundi.
Digitized by VjOOQIC
61
tige land, eins hiess Hyrania, das annder Mandas. Darnach
tat er gar einen grossen streit mit dem volck pratha u. s. w.
Darauf wird Scythia unterworfen. Ostwärts von diesem
Lande trifft er ein unreines Volk, das von ihm in ,terram aquilonis'
geführt und da mit dem Beistande Gottes zwischen zwei Gebirgen,
permunctorium boreum, eingeschlossen wird. 1 )
Damit kommt Konung Alexander V. 3937 ff. überein. Der
letztern Begebenheit wird in den meisten Alexanderliedern ge-
dacht, jedoch nicht durchaus in gleicher Art. Zuvörderst ist die
*) Quelle hierfür sind die Revelationes Methodii. Im Eingange derselben
wird aber abweichend berichtet: Hie magnam condidit Alexandriam et reg-
navit in ea annos duodeeim (al. XIX). Iste descendens in etham (al. eoam)
oeeidit Darium regem Persarum et dominatus est multarum regionum et civi-
tatum et demultavit terram et descendit usque ad mare, quod vocatur regio
eoliß, ubi conspexit gentes immundas u. s. w. Auch sonst bietet S einige
Varianten : Alexander erhält nämlich in einem Traumgesichte den Befehl, diese
Völkerschaften einzuschliessen , und als er demselben nachkommt, wird all-
nächtlich des Tages Arbeit ,demoniaca voluntate* zerstört, bis auf sein Gebet
die Berge selbst zusammenrücken. In den Revelationes heisst es dagegen:
Hec vero universa contemplatus Alexander magnus ab eis immunditer
et sceleriter fieri, timens, ne quando eant exilientes in terram sanetam et illam
contaminent [a] pollutionibus et iniquissimis affectionibus, deprecatus est domi-
num deum,ut coniungeret montes,et preeipiens congregavit eos omnesque mulieres
eorum et filios et omnia scilicet castra eorum et eduxit eos de terra orientali
et conclusit minans (!) eos (al. eos omnes), donec introissent in finibus aqui-
lonis; et non est introitus nee exitus ab Oriente usque in oeeidentem, per quem
aliquis posset ad eos transire vel ipsi exire. Gontinuo ergo supplicatus est
dominum deum Alexander, et exaudivit eius obsecrationem. Et preeepit do-
minus deus duobus montibus, quibus est vocabulum ubera aquilonis, et adiuneti
proximaverunt ad invicem usque ad duodeeim cubitos u. s. w.
Wie wir daraus ersehen, lautet auch der Name der zwei Berge anders.
S meint das Promontorium Boreum, worüber nachzusehen Orosius I, 2 und
Solin 131,11 (Isidor 14,7,7) Mit diesem Abschnitte vergleiche man die Inter-
polation C des Presbyterbriefes §15, wozu Zarncke auf Psk. III, 26 verweist,
und die Darstellung in einem syrischen Alexanderliede, abgedruckt in der
syrischen Chrestomathie von Gustav KrÖs, Göttingen 1807, übersetzt von P.
Pius Zingerle in der Zeitschr. des Benedictinerordens 1882, wie denn über-
haupt die Sage von der Einschliessung der wilden Völker (Gog und Magog)
im Oriente sehr verbreitet war: vgl. Liebrecht, Gervasius von Tiibury Se-
eunda Decisio III und Anm. 17 mit der dort verzeichneten Literatur; ferner
Weissmann II, 463 ff. (Anm. zu Kyng Alisaunder V, 6230 ff.); dann Wiener
Jahrbücher B LVII S. 182 Anm., wo auch auf die Nachweise über die ver-
schiedenen Behandlungen dieser Sage in Webers Metrical Romances I, 248 ff.
und III, 321 ff. hingewiesen ist; endlich Cholevius S. 86 Anm. Davon u. a.
auch in H. v. Langensteins Martina, wozu die Quelle das 7. — 20. Capitel des
VII. B. vom Compendium theologicae veritatis (s. Germ. VIII, 24) ist.
Digitized by
Google
62
oft citirte französische Prosa (Weissmann II, 394) und Vau-
qualins Histoire (Jacobs u. Ukert, Beiträge I, 119) zu nennen,
ferner Gualichinus und Seifried (Wiener Jahrbücher ß. LVII, An-
zeigeblatt S. 16 f. und 23), von welchen ersterer auch in Prosa die
Namen der Völkerschaften aufzählt. Daran reihen sich U.v. Eschen-
bach, der ausserdem über den Feldzug gegen die Scythen an
anderer Stelle ein par hundert Verse gedichtet hat, ferner der
Baseler Alexander, das Poema de Alejandro magno u. a.
Von den Portae Caspiae wendet sich Alexanders Zug nach
Albanien, dessen Einwohner sich beim Kampfe grosser Hunde
bedienen, die durch vorgeworfene Schweine unschädlich gemacht
werden. Von den besiegten Albaniern erhält Alexander einen
solchen Hund zum Geschenke. 1 )
Dasselbe lesen wir bei U. v. Eschenbach, in der Bearbeitung
des Meister Babiloth und in der altfranzösischen Prosa, was schon
Toischer notirt (S. 371), überdies bei Gualichinus, Seifried (Wiener
Jahrbücher a. a. O. S. 15 und 23), Vauqualin, welcher sich hin-
sichtlich der Lage von Albania auf das Buch de propri^t^s beruft,
ohne Zweifel des Bartholomaeus de Anglia, bei dem sich diese
Nachrichten B. XV cap. VII finden, wie der Berichterstatter bei-
fügt, und im Konung Alexander V. 4045 ff.; s. auch Kyng
Alisaunder (Weissmann II, 449).
Zu den Portae Caspiae zurückgekehrt, zieht Alexander mit
seinem Heere nach Indien, zuerst durch öde, heisse Gegenden, wo
das geschöpfte Wasser gleich zu kochen anfängt. Von da ab
schreitet die Erzählung gleichen Ganges wie in den übrigen Hs.
bis nach dem Zweikampfe mit Porus fort; nur sind den homines
agrestes statt der sechs Hände ,prolongissima rostra ad-
modum canina' beigelegt, und am Schlüsse wird gesagt,
Alexander habe beim Grabe des Porus eine Stadt Namens
Alexandria Yepiporum anlegen lassen 2 ) (dasselbe im Konung
Alexander V. 5413 ff. und in der französ. Prosa, Weissmann II, 396),
w 7 omit nun wieder der Anfang weiterer Interpolationen gemacht ist.
Er kommt darauf nicht zu den Oxydraken, sondern zu den zwei
Statuen, die er mit Gold ausfüllen lässt, nimmt dann die Felsen-
burg, deren Eroberung Hercules nicht zu Stande brachte, ein 8 )
und besiegt eine Reihe von Völkern: chorasmos et dachas; (ad)-
*) Zu letzterem Passus vgl. Solin 93, 9 ff. mit Mommsens Note u. Aelian,
De natura animalium VIII, 1.
2 ) So wird im Städteverzeichnisse der H. d. p. die zweite genannt.
8 ) Orosius III, 19 (Justin XII, 7, 12).
Digitized by VjOOQIC
63_
restas, cantenos, persidas et gangaridas; cophides; (d)rancas et
enegetas, pariniasque et parapomenos et adaspios. 1 )
U. v. Eschen bach kennt von diesen Völkern die ersten sieben,
der Name Choviun ist ihm eigen und vielleicht aus Cleophis
(Oro8iu8 III, 19 und Justin XII, 7,9) entstellt. Toischer a. a. O.
S. 372 f. citirt hierzu Meister Babiloth und Ekkehard; s. noch die
französ. Prosa (Weissmann II, 397) und Konung Alexander V. 5417 ff.
Nach dieser Abschweifung kehrt S wieder in das alte Geleise
der H. d. p. zurück, indem zunächst von den kalten, dunkeln
Gegenden erzählt wird. Verschiedene Abenteuer folgen, und da
bringt S wieder Neues: die bärtigen, von Jagd lebenden Weiber
halten sich wilde Thiere statt der Hunde 2 ), und nach ihnen er-
scheinen andere, die lange Zähne und Haare, sowie Ochsen-
schwänze haben, und die schönen Lamie mit Pferdefüssen. 8 )
Toischer bemerkt zu U. v. Eschenbach S. 363: Die Beschreibung
der ersteren stimmt aber ziemlich überein mit jenen Weibern (nach
D), welche im Flusse wohnen und viele Soldaten zu sich hinein-
ziehen, und die Weiber mit Pferdefussen kommen auch in der
altfranzösischen Prosa vor, vgl. Weissmann II, 397. Alle diese
Zusätze finden sich im Konung Alexander V. 5543 ff. und 5590 ff.
Mit Beiseitelassung der Kynocephali erzählt S nun gleich von
den durch die Aequinoctialstürme verursachten Verheerungen, und
wie Alexander einem alten erschöpften Krieger Hilfe leistet 4 ), was
auch verschiedene Drucke (s. Toischer a. a. O. S. 373) enthalten,
ferner von der Unterredung mit den Oxydraken, den mit der Sonne
wachsenden und niedergehenden Bäumen und feuerathmenden
Vögeln, worauf der in den anderen Hs. schon vorher eingeflochtene
Briefwechsel mit dem Könige der Bragmanen folgt.
Dieselbe veränderte Anordnung mit obiger Interpolation zeigt
U. v. Eschenbachs Gedicht und Konung Alexander V. 5616 ff., vgl.
auch die französ. Prosa (Weissmann II, 397 f.). Das gleiche gilt
von der folgenden Partie.
Alexander kommt dann in die Landschaft Actea. Kampf
*) Die ersten zwei begegnen Orosius III, 18 am Ende (Justin XII, 6, 18),
die letzten fünf in demselben Capitel an früherer Stelle (Justin XII, 5, 9) und
die übrigen cap. 19 (Justin XII, 8, 9).
*) Dasselbe steht in der Interpolation D des Presbyterbriefes § 14 d.
8 ) Erstere kann ich nicht nachweisen, letztere nennt der Presbyterbrief
§ 14 , und der Uebersetzer desselben in der Berliner Hs. (bei Zarncke a. a. O.
S. 124, 5) gibt eine ausführliche Beschreibung.
4 ) Val. Maximus V, 1 Ext 1 und darnach Vinc. Bellov. im Spec, bist. III, 34.
Digitized by VjOOQIC
64
mit honrines agrestes und dem borstigen Menschen, dem ein
Mädchen zugeführt wird. Besteigung des Adamantberges mit den
Orakelbäumen. S berichtet, dass der Vogel Phönix im Paradiese
sich aufhalte.
Von da ab werden die Interpolationen wieder reichlicher:
Candacis fuhrt noch einen zweiten Namen Cleophilis 1 ), und das
hohe Gebirge, zu dem Alexander auf dem Wege dahin kommt,
nennt S ,dydalos montes'*) (s. Konung Alexander V. 7697 ff.
und 8087 f.), wozu man in dieser Geschichte noch die Ausstattung
des königlichen Palastes mit einem Gemache aus unverkenn-
barem Holze (8. Konung Alexander V. 8224) rechnen kann.
Bevor Alexander zu den griechisch redenden Leuten kommt,
unterwirft er ,gessonas uideque' und nachher ,Mardos et suba-
gras% deren König Gala mu 8 gefangen wird. Bei der Belagerung
von dessen Hauptstadt springt Alexander allein von der Mauer
in dieselbe hinab und geräth in grosse Gefahr, und als er die Haupt-
stadt des Königs Ambira belagert, thun die vergifteten Geschosse
der Feinde grossen Schaden, bis ihm im Traume ein heilsames
Kraut gezeigt wird. 3 )
Die beiden letzten Ereignisse kennt U. v. Eschenbach, und es
ist also die Vermuthung Toischers, dem die beiden Belagerungen
sonst nur aus Ekkehards Chronik, die eine auch aus der alt-
französischen Prosa (Weissmann II, 400), welche übrigens auch die
anderen Details enthält, bekannt waren, richtig, dass auch diese
Geschichten in der Vorlage des Dichters gestanden haben. Vgl.
Konung Alexander 8803 ff. und die französ. Prosa (Weissmann
H, 399).
Von weniger Belang sind einige neue Züge in der Greifen-
und Meeresfahrt. Nach den Kynocephali begegnen erst die gold-
l ) Orosius III, 19 (Justin XII, 7, 9).
*) Orosius und Justin a. a. O.
8 ) All das findet sich Orosius III, 19, blos lauten, die Namen der beiden
letztgenannten Völker anders (Hinc ad Mallos et Oxidracas navigat), auch
vermissen wir deren König Calamus. Justin XII , 9 zeigt hierin mehr üeber-
einstimmung: per hunc in Oceanum devehitur, ubi Acensanas Sibosque, quos
Hercules condidit, in deditionem accepit. Hinc in Mandros et Sudracas
navigat u. s. w. Von der Bedrängniss Alexanders in einer indischen Stadt
erzählt noch das Itinerarium und die Hs. A des Psk. III, 4; wahrscheinlich
ist der König Calamus auf den Galanus , der uns im Briefwechsel mit Din-
dimus (8. Psk. III, 11 ff.) und in den Fragmenten des Onesicritus, Nearchus und
Cares, sowie im Plutarch begegnet, zurückzuführen. Bei Justin XII, 10,2 und
Curtius IX, 9, 13 heisst der andere König Sambus.
Digitized by VjOOQIC
grabenden Ameisen, einäugige Cyklopen, Menschen, die Augen
und Mund auf der Brust haben 1 ), und pferdeähnliche Ungethüme
mit Löwenfüssen, ehe des Todes von Alexanders Pferd Bucephal
und des Baues der nach ihm benannten Stadt Erwähnung ge-
schieht. Darauf empfängt dieser beim Flusse Sol von den Ein-
wohnern des Landes Geschenke. Damit kommt im Wesentlichen
noch die Hs. [i der H. d. p., wo nur die letzten Ungeheuer mangeln
und die Cyklopen mit einem Zahne statt des Auges ausgerüstet
sind, überein. In meiner kurzen Anzeige von Toischers Arbeit
habe ich bereits auf diesen Text hingewiesen, jetzt stellt sich der
von S näher (s. Toischer a. a. O. S. 376). Neben U. v. Eschenbach
vgl. noch Konung Alexander V. 9353 ff. und die französ. Prosa
(Weissmann II, 400).
Der Ankunft in Babylon geht voraus, dass die Macedonier in
, terra babilonie* grosse, zweiköpfige Schlangen mit leuchtenden
Augen 2 ) und affenähnliche, gehörnte Thiere mit acht Augen und
ebenso vielen Füssen antrafen, worauf der Gesandtschaften, welche
Alexander aus Karthago, Spanien, Italien und anderen Ländern
empfieng, Erwähnung geschieht. So gross war nämlich, wie es
weiter heisst, die Furcht vor dem gewaltigen Eroberer. Nach
seinem Tode aber bekämpften sich seine Führer wie die Jungen
über der vom grossen Löwen hingestreckten Beute. 8 )
Mit Abzug der letzten Bemerkung, welche S am Ende noch
*) Die einäugigen Cyklopen erinnern an die Arimaspi, welche mit den
darauffolgenden kopflosen Leuten unter den Wundererscheinungen Indiens oft
angeführt sind. S. Augustinus, De civitate dei XVI, 8; Solin 96,14; Honorius,
Imago mundi 1, 12; Gesta Romanorum lat. 175 mit Oesterleys Anmerkung; Inter-
polation D des Presbyterbriefes § 14 u. 8. w.
Sie kommen mit anderen auch im Herzog Ernst vor, wo sie, wie Haupt
in der Ztschr. f. d. Alt. VII , 298 ff. nachwies , aus Isidors Etymologien ent-
nommen sind. Auf herzogen Ernestes buoch beruft sich auch ein anderes Mal
U. v. Eschenbach (s. Toischer a. a. 0. S. 395 f.), wo ich ebenfalls in dem Citat
nur einen gelegentlichen Hinweis auf das bekannte Gedicht (s. Reinmar v.
Zweter str. 100 HM S II, 197a) sehe.
Bezüglich der Picmei, von welchen nach Ulrichs Darstellung nur die
Männer klein, die Weiber aber gross und stark sind, um ihre Männer vor den
Greifen zu schützen, glaube ich, dass eine Vermischung stattgefunden habe,
denn von den Pygmaeen berichtet z. ß. Honorius nur , dass sie klein , kurz-
lebig sind und gegen die Kraniche sich zu wehren haben , doch stimmt zu den An-
gaben über die Pygmaeen weiter im Wesentlichen , was von den Macrobiern
gesagt ist: Item Macrobios duodecim cubitorum longos, qui bellant contra
gryphes.
*) Sie kennt die Interpolation D des Presbyterbriefes § 25.
*) Orosius III, 20 (Justin XII, 18).
O. Zingerle, (^uelleu zum Alexander. 5
Digitized by VjOOQIC
66
einmal wiederholt, finden wir die gleichen Angaben auch in der
Fassung /i 9 nur zum einen Theile kürzer: Inde ingressus est
alexander ciuitatem magnam Babyloniam In qua invenit ex provin-
ciis tocius mundi apocrisarios expectantes eum . Qui omnes timore
perterriti erant audientes que fecerat. Hier ist dann nach dem
Briefe des Aristoteles an Alexander, der mit wenigen "Worten ab-
gethan wird, auch von der Errichtung zweier Gedenksäulen in
Babylonia und Persida 3 ), entsprechend S, die Rede.
Obige zwei Gattungen von Ungeheuern nennt auch U. v. Eschen-
bach (Toischer a. a. O. S. 377) und Konung Alexander V. 9575 ff.,
der auch im Folgenden mit S geht. Über die Stellung der französ.
Prosa hierzu vgl. Weissmann II, 400.
Endlich ist noch zu verzeichnen, dass Alexander vor seiner
Vergiftung träumt, er werde von Cassander mit dem Schwerte
durchbohrt*), und dass sein Testament inhaltlich reichhaltiger ist.
Hingegen fehlt hier das Verzeichniss der Städtegründungen, das
auch (i abgeht.
Zum Vergleiche ist wieder U. v. Eschenbach, Konung
Alexander V. 9975 ff. und die französ. Prosa (Weissmann II, 401 ff.)
heranzuziehen.
Die Hs. O bietet im Wesentlichen dieselbe Textgestalt wie G-,
doch sind am Schlüsse noch zwei Capitel, betitelt: Documentum
Aristotilis ad Alexandrum und de Instructione alexandri regis per
Aristotelem, angefügt.
Sehr starke Ueberarbeitung zeigt der Text m. Der Verfasser
liess seinem Redestrom freien Lauf und kümmerte sich wenig um
die Ueberlieferung, was den Wortlaut anlangt. Nicht selten gibt
er erläuternde Bemerkungen oder stellt gar Betrachtungen an;
aber er ist nicht nur geschwätzig, sondern auch belesen, wie die
ziemlich zahlreichen Interpolationen bekunden.
Auf die Beschreibung der Belagerung von Tyrus habe ich
schon hingewiesen. Sie ist aber nicht allein eingeschoben, sondern
wir finden da auch eine ziemlich ausführliche Erzählung von einer
Schlacht gegen die Juden im Thale Josaphat, die auch Gualichinus
Gedicht enthält, wie später die Angaben über den Thron des
Cyrus. Ausserdem sind noch folgende Capitel dieser Fassung zu
nennen:
bl. ll&b Quomodo Alexander ascendit in montem excelsum et descendit
in vallem obscurara et basiliscum occidit.
*) Aus der Epistola ad Aristotelem fi bl. 235 c.
2 ) Dasselbe erzählt Vincentius Bellov. III, 43 nach Val. Maximus I, 7 Ext. 2.
Digitized by VjOOQIC
67
bl. 116 b Quomodo Alexander vocauit milites suoe et ostendit eis interi-
tum basüisci.
. bl. 120 b Quomodo Alexander non potuit ultra procedere sed reuersus ad
planiciem erexit titulum (nachdem Alexander mit dem Greise von den Orakel-
bäumen zurückgekehrt ist).
bl. 132 b Quomodo Alexander inclusit XII reges tartaros in montibus.
bl. 137 f. Quomodo Alexander fecit fieri thronum mirabilem in babilone
et in eo fecit scribi nomina provinciarum sibi serviencium.
Qualiter Alexander fecit in babilone coronam auream febricari.
Nach Abschluss der historia Alexandri pjieri (Hs. peueri)
magni de natiuitate et actibus suis et morte eius sind nach einer
Lobeserhebung noch verschiedene Zusätze vorhanden:
Hos versus scripsit ptholomeus philosophus in pyramide gestorum regis
Alexandri.
Quomodo inuenit apud Grecos demoste (!) pbilosophum conposuisse mag-
num cedi AI.
Hos versus scripsit Demosthenes in sepulchro Alexandri.
Quibus uiciis auctus fuit Alexander.
Versus exhortacionis ad vicia expellenda.
Forma epistöle, quam Mardocheus princeps iudeorum misit Alexandra,
ipsum a cultura ydolorum cupiens reuocare.
Die Zusätze in (i wurden zum grösseren Theile schon bei der
Besprechung von S angemerkt. Der Rest beschränkt sich nur
mehr auf einige wenige Interpolationen, von welcheö. eine aller-
dings ziemlich umfänglich ist.
Nachdem der Verfasser Ekkehards Darstellung verlassen hat
— - es geschah beim Kampfe , mit Porus — , erzählt er von der
Gründung der Stadt am Grabe des Inderkönigs und von dessen
Palaste. Dann aber fährt er fort; Quadam vice alexander
veniens ad montem capsios uel caspios, miserunt ad eum
filii captivitatis X. tribuum postulantes ab eo egrediendi
licenciam u. s. w. Es ist die bekannte Geschichte von der Ein-
schliessung der Juden (eine Variante der schon besprochenen, wie
sie die Historia scholastica enthält). Daran ist die Beschreibung
Indiens nach Isidors, Etymologien gereiht, worauf der Briefwechsel
mit der Amazonenkönigin folgt; ferner der Marsch durch wasser-
lose, sandige Gegenden, wo sich Löwen, Bären, Drachen, Tiger,
Scorpione und andere Thiere entgegenstellen; die Ankunft bei den
wundersamen mit der Sonne wachsenden Bäumen und den feuer-
athmenden Vögeln, von wo Alexander zum Adamantberg kommt;
es folgt die Greifen- und Meeresfahrt; hernach berichtet dieser
Text gemeinsam mit S von den Kynocephali u. s. w. (s. S. 64)
vor den zweiköpfigen Schlangen wird aber erzählt, dass Alexander
vom Flusse Sol zum Palaste des Xerxes gelangt. Es folgen die
6*
Digitized by VjOOQIC
66
Ankunft in Babylon (s. S. 65), die Missgeburt, Alexanders Ver-
giftung, Testament und Begräbniss. Den Schluss machen die
Daten über Alexanders Charakter, Gestalt und Lebenslauf. Doch
heisst es hier abweichend: fuit antem alexander statura
breui, longa cernice, ferox natura, vir magnianimi,
quietis inpaciens, semper ad alciora tendens, crudelis et
sanguinis siciens, und über seine Körperbildung ist das schon
bei Alexanders Geburt Gesagte wiederholt.
Man sieht ans dieser kurzen Zusammenstellung, dass wir es
auch in diesem Theile mehr mit einem Auszuge zu thun haben.
Welches war nun Rudolfs Vorlage der Historia de
preliis?
Dass nnser Dichter eine nach Art der zweiten Handschriften-
gruppe mit Interpolationen versehene Vorlage benutzte, davon kann
man sich bald überzeugen.
Auch bei ihm V. 181 ff. vertreibt Artaxerxes den Nectanebus
aus Aegypten, nnd zwar wird sogar das Motiv angegeben. Rudolf
erzählt: Um dieselbe Zeit war Persien die erste Grossmacht.
Artaxerxes, dessen König, hatte Nectanebus vor Zeiten ein seinem
Reiche naheliegendes Land abgenommen, was ersterer nicht ver-
schmerzen konnte. Er rüstete sich zum Kriege, und als eben der
Peldzug begonnen werden sollte, kam zu Nectanebus ,ein sin
man' und brachte die Botschaft vom Einfalle des persischen Heeres.
In dem Berichte der H. d. p. ist von einer Gebietsoccupation keine
Rede, doch legt die XJeberlieferung (Erant autem tunc ad custodiam
principes milicie positi a Nectanebo in partibus Persarum) den Schluss,
dass eine Annexion vorhergegangen sein müsse, nahe, und dann
erscheint auch der Angriff des Perserkönigs gerechtfertigt.
Auf seiner Flucht gelangt Nectanebus wie dort nach Pelusium
und dann in ,der mören lant' d. i. Aethyopien.
In seiner Vorlage wird wohl auch vom Eintreten der Nacht
und dem Steinhagel gestanden haben, was allerdings nicht so
deutlich ausgesprochen ist. Man vergleiche
V. 1121 der luft begunde truoben,
ertbideraen sich dö huoben,
Digitized by VjOOQIC
_J9
ez wart ein ungewiter gröz.
ein grozer dunre lüte erdöz,
der manegen dunrestrale
liez an dem selben male.
dicke an maze dicke
wurden gröze blicke,
hagel, starker winde vil,
regen sunder maze zil,
v inst er nebel, manc ungemach
man üf der erden herten sach.
Von meinen Fassungen der H. d. p. ist keine so reich an
Details wie Rudolfs Darstellung, und es wäre gewiss unrecht, in
dieser Schilderung eine ins Kleinliche gehende Anlehnung anzu-
nehmen. Zum Ueberflu88e verweise ich wegen V. 1129 auf I. V.
(I.V. Epik) cap. XII: Motus protinus terrae insequitur, ettonitruum
crepor ventorumque conflictus und noch auf Lamprecht
V. 132:
die erde irbibete ubir al.
der donre wart uil gröz.
ein starkiz weder nider göz.
der himel uerwandelöte sin.
unde die sunne uertunkelote sih
unde hete uil näh irn schin uerlorn.
Miller (Zs. f. d. Phil. X, 2) glaubt, dass die ganze Darstellung
der Erscheinungen bei Lambrecht, besonders V. 135 f. auf einer
Reminiscenz aus der Bibel (Ev. Matth. 24, 29) beruhe. Diese wäre
immerhin schon auf seinen Gewährsmann Alberich, dem er da fast
wörtlich nachdichtet (s. A. Bochat in Germania I, 268), zurück-
zuleiten:
V. 46 Heys Alexander quant fud naz
per granz ensignes fud mostraz:
crollet la terra de toz laz,
toneyres fud et tenpestaz,
lo sol perdet sas claritaz,
per pauc no fud toz obscuraz
oanget lo cels sas qualitaz.
Aber ich möchte, abgesehen davon, dass neben Matthäus noch
andere Bibelstellen (s. z. ß. Joein, 10) in Betracht kämen, doch
glauben, dass sich bereits auch in der vom Franzosen benützten
Fassung der H. d. p. der Zug, das plötzliche Eintreten der Nacht,
vorfand.
An Alberichs Gedicht erinnert Anfangs beinahe die Prosa
(Weissmann II, 373):
fSt quant lj enfans chey sur terre, et la terra croulla, et foudra tonnöirie,
Digitized by VjOOQIC
70
et signes ffrans furent veus par tout le monde. La noif mestee avec gresil
chey du ciel et ouvry le terre oorame des pierres. La nuit targa ä venir et
celle fu plus longue des au t res.
Aus targa ergibt sich nebenbei bemerkt, für ihre Grundlage
die Lesart dilata anstatt dilatata.
Ueber Bucephal berichtet Rudolf V, 1978:
Ez was dl bi den selben tagen
ein forste in Cappadociä,
der kam ze Maoedonje sä
und brähte an dem selben zil
dem künege richer gäben vil
und ein ors, das e nieman
schoeners künde nie gewan
noch daz sterker waere erkant,
daz was Buceväl genant.
und nachher V. 1993 ist in der Hs. zu lesen:
Ime was gebrant an eine bug
Eines froschen houbet
Ime was ob ir es gl5bet
Gewahsen ufs der stirnen sin
Ein gefSge h8rnelin.
Dass dem die Interpolation aus Solin zu Grunde liegt, ist
zweifellos und es kommt nur darauf an, den Ursprung der Ver-
schiedenheit zu finden. Bei Solin steht: Alexandri Magni equus
Bucephalus dictus sive de aspectus torvitate seu ab insigni,
quod taurinum caput armo inustum habebat, seu quod de
fronte eius quaedam corniculorum minae protuberabant. Meine
Texte lesen, wiewohl sonst manche Varianten vorkommen, durch-
aus , taurinum caput', und so halte ich dafür, dass der Frosch
dem Kopfe des flüchtigen Abschreibers entsprungen ist, indem er
,ürohsen', in seiner Vorlage vrochsen geschrieben, als vroschen
las. Das eine ,hornelin ; dürfte dagegen auf einem leicht ver-
zeihlichen Irrthume Rudolfs beruhen, wenn nicht schon in der
ihm vorliegenden Hs. ,protuberabat' stand.
Keinen Aufschluss vermag ich über die Quelle zu V. 1988 ff.
zu geben, wonach Bucephal von Ross und Greifen abgestammt
wäre. Oder bäsirt das auf LV.(LV.Epit.)1, 14: aiuntque illum ar-
menti quidem regalis genus (tum) forma tum pedibue ad
Pegasi fabulam opinabilem.
Von Alexanders Lehrern und seiner Erziehung handelt Rudolf
V. 1227 ff. im Anschlüsse an die allgemeine Bemerkung der H. d. p.,
dass der Knabe allen seinen Genossen in der Schule überlegen
war. Es macht sich da eine ausgibige Verwerthwg anderer
Quellen bemerklich. Weniger Gewicht lege ich noch darauf, dass
Digitized by VjOOQIC
71
schon gleich die Fixirung des Alters, in dem er in die Schule ge-
schickt wurde — es geschah mit sieben Jahren — , sich in der
H. d. p. nicht nachweisen lässt, indem das ganz wohl eine Zuthat
des Dichters sein kann. Aber es werden dann seine Lehrmeister
genannt, unter denen sich Aristoteles besonderen Lobes erfreut
(er wird genannt: der künste bluome an wisheit, von dem
alliu phafheit seit), aufgezählt und in extenso die weisen
Lebensregeln, die dieser seinem Pflegebefohlenen gab, vorgeführt.
Die wahrscheinlichen Quellen für diese Zusätze nachzuweisen, ge-
hört nicht hierher; wohl interessiren uns aber die zwei Namen,
welche an die Spitze des Erziehungspersonals gestellt sind. Schon
dadurch, dass ihnen kein bestimmtes Lehrgebiet zugetheilt ist,
sondern sie sich von der übrigen Gruppe; und sie waren ursprüng-
lich auch nicht Glieder derselben, sondern erst Rudolf hat die
,wisen meister zwöne' dazugesellt. Es sind der ,wlse Kale-
stenft' und ,Naximeneä von Athene', die zwei, welche neben
Aristoteles in einem der folgenden Abschnitte der jüngeren Recen-
sion genannt sind. Den zweiten Namen hätte er hier wohl weg-
gelassen, wenn er nicht schon in seiner Vorlage in entstellter Form
überliefert gewesen wäre, denn es ist derselbe Anaximenes, der
nach V. 1255 ff. den Unterricht in der Redekunst besorgte.
Ueber Pausanias erhalten wir V. 2920 ff. gleichfalls nähere
Auskunft: sein Vater hiess Ceraste, der grosse Minnelast von
werthen Frauen trug und ein Sohn des Oreste war.
Ob auch die übrigen den jüngeren Recensionen der H. d. p.
gemeinsamen Interpolationen in Rudolfs Vorlage sich fanden, lässt
sich nicht durchaus nachweisen, weil sie zum grossen Theile schon
jenem Theile der Erzählung angehören, für den nicht mehr die
H. d. p., sondern Curtius Hauptquelle ist. Rudolfs Bestreben war
ja aus den beiden Berichten zu schöpfen, und darum musste auch
Manches, was er sonst sowohl in dem einen, wie in dem anderen
fand, hier oder dort wegbleiben, Anderes an einem verschiedenen
Orte untergebracht werden. Hierbei war ihm nicht Leo, sondern
der ausführlich schildernde Curtius massgebend. Deshalb übergeht
er in der H. d. p. auch die Belagerung von Tyrus und fügt den da
erzählten Traum nachher in den Bericht des anderen Autors ein.
Deshalb musste auch der Zug nach Damascus und Sydon,
wenn dessen in seiner Vorlage Erwähnung geschah, in Wegfall
kommen (s. Curt. HI, 12, 27 und IV, 1, 15), und es setzt uns nur
ein Versehen von Seite des Dichters in die Lage, über das Vor-
handensein oder Nichtvorhandensein dieser Zusätze in seinem
Texte der H. d. p. urtheilen zu können, Er sagt näinlioh V, 4016 ff.
Digitized by VjOOQIC
_72
dass Alexander einem Theile seines Heeres geboten habe, gegen
Ascalon (Hs. stalon) und Libyen (so ist wohl lilia der Hs.
zu emendiren) zu ziehen, während er selbst , gen ytomen' fuhr
und die Stadt bezwang. Ytome kommt aber nirgends vor, und so
glaube ich, dass Sydon dahinter steckt. Der Irrthum lässt sich
durch falsche Trennung des s erklären. Neben Sydon dürfte dann
jedenfalls auch Damascus genannt gewesen sein.
Von Alexanders Botschaft an die Juden und seinem Einzüge
in Jerusalem lesen wir V. 8616 ff. im Anschlüsse an Curtius (IV,
2, 15), doch nicht in unmittelbarer Aufeinanderfolge. Denn
nach dem Briefwechsel mit Jaddus folgt noch der Traum im
Lager vor Tyrus, dann aber, was Curtius weiter über die Kämpfe
um diese Stadt, deren Eroberung und die Unternehmungen einiger
ünterbefehlshaber Alexanders bis IV, 6 erzählt, und erst dann der
Besuch Jerusalems, ohne Gaza zu berühren. Dass diese Partie
in Rudolfs Text der H. d. p. einbezogen war und darnach ge-
dichtet ist, dafür zeugt nicht nur die allgemeine Anordnung,
sondern auch das Resultat der Textvergleichung mit Josephus Flav.
und der Hist. scholastica. Da findet sich nicht, dass Jaddus den
Juden eine dreitägige Fastenzeit anbefohlen, da steht auch nichts
von Tetragrammaton, dem Namen Gottes, abgesehen von anderen,
meist weniger in die Augen fallenden Abweichungen. Was Rudolfs
Darstellung mit jenen gegenüber der H. d. p. gemeinsam hat,
ist eigentlich blos der Name des vor Jerusalem liegenden Bühels,
Saphin, wofür jene Scopulum liest. Es ist das entweder eine
Reminiscenz (sowohl des Josephus als Comestors Werk ist ihm
ja bekannt) oder die Lesart seiner Vorlage der H. d. p. Möglicher
Weise fand er in einem der genannten Werke auch den Zusatz,
dass die Juden, über deren Abkunft und Geschlecht V. 8636 ff.
einige für den Leser ziemlich überflüssige Mittheilungen gemacht
werden, Alexandern aus Dankbarkeit für die gewährten Freiheiten
versprachen, fortan bis zum jüngsten Tage einen Spross des Stammes
Levi seinen Namen zu geben.
Unerwähnt bleibt in unserem Gedichte Alexanders Zug durch
Oilicien und Isauria nach der Schlacht mit Amonta, und man darf
wohl annehmen, dass Rudolfs Vorlage diese Interpolation wie S
nicht hatte, was um so wahrscheinlicher ist, da die TJeber-
einstimmung sich noch weiter erstreckt. Alexander besteigt näm-
lich nicht den Taurus, sondern gelangt nach V. 4650 ff. gleich
, durch die minren Asiam' nach Phrygien. Der Grund dieser
Auslassung in S liegt darin, dass später nach Orosius von einem
T&urusüberg&ng erzählt wird, w*s auch Rudolf (s. V. 5525 ff.)
Digitized by VjOOQIC
73
in seiner Vorlage gelesen haben muss. Dagegen besagt auch
unser Gedicht in Aeschylus Rede (V. 3580), dass Exerses ,wart
sigelös in Elledä'; es beschreibt V. 13005 ff. die persischen
Königegräber mit den Details der jüngeren Becension und V. 14914
den Palast des Cyrus, von dem nach V. 15010 f. ebenso ,des
rlches stuol', welchen Alexander nach des Darius Tode besteigt,
gemacht ist. Endlic h schreibt Alexander nicht nur ^n O lympia«^ - "\
flnndgrn aiinVi qh Aria+n+glgq iiKor fi pinft Firifl bnisse (V. 15096 ff t ). I
Was daneben an gemeinsamen Zusätzen in der H. d. p. noch ab-
geht, ist wenig und so beschaffen, dass wir bei der Stellung, die
Curtius als Quelle einnimmt, wohl begreiflich finden, wenn der
Dichter die betreffenden Daten der H. d. p. nicht berücksichtigte,
abgesehen von der Bezifferung des macedonischen Heeres, wofür
seine Vorlage nachweislich andere Zahlen bot.
Also auch Rudolf hatte eine interpolirte Fassung vor
sich, ja nicht nur eine mit den gewöhnlichen Interpolationen ver-
sehene, sondern eine, die mit solchen noch reicher ausgestattet
war und der durch S repräsentirten sehr ähnlich gewesen sein
muss. Leider ist Rudolfs Gedicht nur bis dahin erhalten, wo sich
den Redactoren der H. d. p. eigentlich erst recht ein fruchtbares
Gebiet ihrer Thätigkeit eröffnete, und darum erhalten wir auch
nur einen theilweisen Einblick in die von ihm benützte Textes-
formation. Er ist aber ergebnissreich genug.
Uebereinstimmend mit S ist zuvörderst die Geschichte von
Pausanias erzählt. Rudolf gibt denselben Aufschluss über dessen
Abkunft, er macht ihn gleichfalls zum Könige von Bithynien
und lässt ihn, als er erfahren hat, dass die Besten mit Alexander
ausser Landes waren, gegen Aegea ziehen, wo Philipp sich auf-
hielt, und dann gegen die Hauptstadt Jonas, wo die schöne
Olympias war, deren Minne ihm , allen sinen lip kumber-
arbeit unde not* bereitet hatte.
Pausanias begegnet übrigens im deutschen Gedichte schon
früher V. 790 ff., wie auf Veranstaltung des Nectanebus dem im
Felde liegenden Philipp träumt, dass Ammon seine Gemahlin
schwängere. Ueber den Aufenthaltsort des macedonischen Königs
entbehrt da die H. d. p. jeglicher Angabe. Rudolf lässt ihn mit
grosser Ritterschaft in Bithynien Pausanias, dem Könige des
Landes, gegenüber stehen und bemerkt: den twanc er sider, swie
sin wer grözes widersatzes phlac. Es fragt sich nun, wie er
dazu kam, den Pausanias zum Gegner in diesem Kriege zu machen.
Als solcher tritt er in der H. d. p. erst bei obigem Anlasse, während
Alexander mit der Unterwerfung des rebellischen Armeniens bq?
Digitized by VjOOQIC
74
schäftigt war, auf, und da ist denn in unserem Gedichte seine
feindliche Haltung damit motivirt: V. 2737 den muote sSr diu
Sicherheit, die Philippus an im erstreit, als ich iu hän
hie vor gesaget, was sich nur auf V. 803 flu, die hier zu be-
sprechende Stelle, wo uns die Quelle im Stiche Hess, beziehen kann.
Ich glaube, es ist da nur ein Rückschluss möglich. In der H. d. p.
erscheint nämlich Fausanias durchgängig als ,subjectus (sub-
ditus) Philippo*, d. h., um es mit Rudolf zu übersetzen, dieser
hat an ihm , Sicherheit* erstritten. Der einzige (siegreiche) Krieg,
den er früher führte, ist aber der, während dem ihm Nectanebus
die Traumerscheinung vorzauberte. Mithin muss der dort in der
Quelle nicht namhaft gemachte Gegner und Besiegte Pausanias
gewesen sein. Nur so können wir den Gedankengang des Dichters
annehmen, bevor er die fraglichen Verse niederschrieb.
Ferner findet sich V. 10423 ff. die Sage von der Vertreibung
der Würmer aus Alexandrien durch Jeremias Gebeine.
Ich erinnere dann an die schon S. 72 bemerkte Congruenz im
Itinerar und die dort ausgesprochene Ansicht, welche eine noch
stärkere Stütze dadurch erhält, dass im Anschlüsse daran V. 4655 ff.
ebenso von der Bekämpfung der widerspenstigen Stadt Sardis
und beim Opfer im Tempel von der Standhaftigkeit des dienenden
Edelknaben berichtet wird.
Vom Flusse Samandro kehrten die Macedonier
V. 4747 La Asiam von Asiä.
Schiere wart daz her gesant
In Ellespontam daz lant.
Im ersten Verse ist das sinnlose Asiam wohl in Europam
zu ändern, obgleich Rudolf nirgends von der Krankheit der Olym-
pias und von der Bückkehr Alexanders nach Macedonien spricht,
und ;das nicht etwa in Folge von Oberflächlichkeit, sondern, wie
uns andere Modifikationen erkennen lassen, in voller Absicht Er
hätte dann freilich die Macedonier auch nicht mehr Europa be-
treten lassen sollen; wenn er in diesem Punkte doch der H. d. p.
folgt, sind seine unklaren geographischen Vorstellungen daran
Schuld. Er hält nämlich den Hellespont, der wie in S auch in
seiner Vorlage genannt gewesen sein muss, für ein Land, zu dessen
Eroberung ihm eine Expedition nach Europa wohl erforderlich
schien. Aus der Stelle in S , Tunc dicit Ulis hominibus
habitantibus troyade' erklärt sich auch V. 4728 ff., dass
Alexander am Samandro eine Schar Leute gefunden habe, die von
Troie dahin gekommen wären. Dagegen halte ich die Schluss-
bemerkung V. 4744 f. ? Clitomedus, der sich eben darunter befand.
Digitized by VjOOQIC
75
habe ,sider* viel über Alexander geschrieben, für eine irrige
Folgerung aus den in der H. d. p. dem Clitomedes in den Mund
gelegten Worten.
Mehrfache Berührung zeigt der Bericht über die Verhand-
lungen mit den Athenern. Demades erscheint zwar nicht unter
den Rednern, doch räth zuerst Demosthenes, den die Ferser durch
Geld gewonnen hatten, ,daz sie ungehorsam waeren* (V. 3538),
während Aeschylus sich für Nachgibigkeit ausspricht. Ausserdem
wird V. 3611 ff. die Geschichte von Anaximenes auf ganz gleiche
Art erzählt, und ähnlich heisst es V. 3685 ff., dass Alexander beim
Besuche der Stadt von den Meistern ,dispusim sophismata' hörte.
Da war Anaximenes, Demosthenes, Demetrius und Aeschylus,
deren er sich als Rathgeber bediente. Rudolfs Vorlage muss hier
allerdings etwas ausführlicher gewesen sein als S.
Ferner ist noch anzuführen der Zug gegen Cyzicus, By-
zanz und Ponte nach Besiegung der Lacedämonier (V. 3835 ff.,)
wobei dem Dichter wieder ein geographischer Schnitzer begegnet
ist, wie wir aus S ersehen : Et exinde amoto exercitu venit cizicum
et inde bicanzium, ubi nunc constantinopolis dicitur, subiugansque eas
et transfretans per propontum calcedoniam. Dann die Angaben
über Alexanders Kriegsmacht mit der daran geknüpften Bemerkung
(V. 3929) und wohl auch die Mittheilung V. 12660 ff, wo Rudolf
sagt, dass ,nach der äventiure sage 4 am Tage der Schlacht
bei Arbela die persische Herrschaft vernichtet wurde und
Alexander durch dreissig Tage den , gewin' vertheilt habe, sowie
die Zahlangabe der in den bisherigen Schlachten Gefallenen:
V. 12704 Swaz in den selben ziten
in allen disen striten
liute tot gelegen was,
daz sage ich iu, als ich ez las:
fiinfzehen stunt tüsent hundert.
Letztere Daten sind zwar in die Darstellung des Curtius ein-
geschaltet, doch halte ich nicht für nöthig, auf Orosius oder Justin
zurückzugreifen, sobald man die anderen vorhin verzeichneten De-
tails als Interpolationen der H. d. p. und daraus entlehnt be-
trachtet,* wozu man besonders im Hinblick auf die Ueber-
einstimmung in ihrem localen Auftreten ohne Zweifel berechtiget
ist. Damit ergibt sich denn überdies die für die Geschichte von
Leos Werk nicht unwichtige Thatsache, dass es spätestens
in der ersten Hälfte des 13. Jahrh. einer neuerlichen
Redaktion unterzogen wurde. Da indess Rudolfs Gedicht
unvollständig ist, und die Hs. S bei aller Verwandtschaft nicht den
Digitized by VjOOQIC
76
daraus hervorgegangenen Text in identischer Gestalt wiedergibt,
mus8 erst abgewartet werden, ob sich nicht vermittelnde Glieder
zwischen der Fassung, welche G und jüngere Hs. vertreten, und
der durch S repräsentirten finden, ehe man die Grenzen genauer
ziehen und diese dritte Recension auf ihre Eigentümlichkeiten
hin mit mehr Sicherheit charakterisiren kann.
Trotzdem kann man aber noch im Allgemeinen die weitere
Behauptung aufstellen, dass sie sich nicht nur durch Inter-
polationen, sondern durch eine theilweis andere Composition
auszeichnet. Dass diese nicht erst vom Schreiber der Hs. S durch-
geführt, sondern bedeutend früheren Ursprungs ist, ergaben Pa-
rallelen aus U. v. Eschenbachs Dichtung, und wird durch den noch
älteren Rudolf bezeugt, freilich nur in wenigen Punkten.
Ich habe gelegentlich erwähnt, dass unser Dichter die Rück-
kehr nach Macedonien und in Folge dessen auch den in der
H. d. p. hierfür angegebenen Grund verschweigt. Und nicht nur
das: er gibt auch die damit in Verbindung stehenden Ereignisse
in anderer Reihenfolge als seine Quelle. Nach ihm wendet sich
Alexander, nachdem er sein Heer gesammelt, nicht zuerst gegen
Italien, sondern nach Tragachantes, was auch S und damit
übereinstimmend die altfranzösische Prosa und der Konung
Alexander V. 859 als erste Station bezeichnen. Im Folgenden
weicht seine Darstellung aber auch von S ab, indem sich sofort
der Zug nach Theben (V. 3298 ff.), Korinth (V. 3385 ff), Platea
(V. 3460 ff), Athen (V. 3487 ff.) und Lacedämon (V. 3710 ff.J an-
schliesst. Darauf wird mit S Zizicus, Bizanz und Ponte genannt
(V. 3835 ff.), dann, ebenso dieser Hs. entsprechend, Calcedonie,
was die anderen Texte der H. d. p. unter den ersten Oertlichkeiten
im Itinerar anführen, nun aber wieder im Gegensatz zu allen
Texten Abdira (V. 3853 ff), die Inseln (!) Ostia (V. 3858) und
Olinth (V. 3861), Saldeopildan (V. 3864), der Fluss Zonis, ein
Wasser, ,daz durch die selbe insel (Olinth!) flöz* (V. 3870), und die
Wildni88 Leonus (V. 3903). Da stossen Eumilio, der gegen
Italien gesandt ward, und dort italische Reiche erobert
hatte, und alle andern , durch twingen' ausgesandten Scharen
wieder zum Hauptheere. Es zählt im Ganzen 4500 Mam» zu Ross,
32000 ,sarjande' nebst 180 Schiffen.. Damit fährt Alexander
gegen Africa und bezwingt ,daz selbe rlche« (V. 3967), von da
auf die Insel Ephranitida (V. 3972), wo er einen Theil des Heeres
nach Scalon und gegen Libyen entsendet, während sein eigenes
Ziel Ytome ist (V. 4016 ff).
Damit tyitt in dem Berichte Über die kriegerischen TJntflr-
Digitized by VjOOQIC
11
nehmungen eine Unterbrechung ein, denn wir bekommen nun zu
lesen (V. 4025 ff.), wie die vor den Macedoniern flüchtenden ,lant-
fürsten* zu Darius kommen und diesem über Alexander Auskunft
geben, woran sich der erste Briefwechsel mit letzterem und jener
mit den Satrapen Primus und Antiochus und, was S ferner bis
zum Uebergang über den Hellespont berichtet, reiht. Dabei ist
jedoch zu bemerken, dass nach der dem Darius überbrachten Bot-
schaft, dass Alexander den Granicus überschritten habe, Rudolf
von einer Schlacht der Macedonier gegen Memnon spricht, auf die
ich an späterer Stelle zurückkommen werde. Auf die Heimkehr
nach Macedonien folgt in der H. d. p. der Feldzug gegen die
griechischen Städte. In unserem Gedichte dagegen V. 4756 ff. ver-
sammelt Darius ,mäge, man und fürsten gar' zum Kriegsrathe.
Wir stehen damit nicht nur am Beginne der Kämpfe gegen
Darius, sondern werden mit diesen zugleich auf die zweite
Hauptquelle, den Ourtius, gelenkt, neben der Rudolf
immerhin noch die H. d. p. zu Rathe zieht. Bevor wir aber auf
diesen zweiten Theil des Gedichtes übergehen, haben wir noch
einen Blick auf den Gang der Ereignisse im ersten, soweit dieser
mit der H. d. p. nicht harmonirt, zu werfen. Dabei beobachten wir
eine gruppenweise Umstellung. Rudolf bringt zuerst das, was sich
in der H. d. p. erst nach der Rückkehr aus Asien ereignet, und
zwar noch mit dem Unterschiede, dass Theben, Korinth u. s. w.
vorangestellt sind und Abdira mit den anderen Oertlichkeiten auf
Chalcedon folgt; er läset also die Kreuz- und Querzüge in Griechen-
land und den nördlichen Gebieten vor der grossen Heerfahrt gegen
Persien, zu der Alexander den Weg über Afrika nimmt, geschehen,
und hierin kommt er in der Hauptsache mit der historischen
Wahrheit überein. Ob ihn hierbei die Kenntniss anderer Berichte
beeinflusste oder blos der Eindruck der Unwahrscheinlichkeit, dass
Alexander, der bereits in Asien ist, nach Macedonien zurückkehrt,
nicht nur um seine kranke Mutter zu besuchen, sondern auch um
Krieg zu fuhren, bleibt zweifelhaft. Nicht möchte ich aber an-
nehmen, dass er diese Anordnung schon in seiner Vorlage der
H. d. p. vorgefunden habe, da weder die französische Prosa noch
der Konung Alexander, welche auch Tragachantes an die Spitze
stellen und sonst ähnliche Vorlagen voraussetzen, hierzu eine Pa-
rallele bieten. Nach beiden Darstellungen kommt Alexander von
Italien nach Afrika, wie in der H. d. p., der gemäss sie denselben
später auch nach Macedonien heimkehren lassen. Doch gibt letz-
tere die nachfolgenden Ortsangaben in gleicher Ordnung wie unser
Gedicht, wobei zwar Manches übergangen ist, und darnach müssen
Digitized by VjOOQIC
18
wir schliessen, dass dem Rudolf hierfür allerdings sein Text der
H. d. p. Vorbild war.
Keinen Bescheid vermag ich zu geben, warum er die Begeg-
nung mit dem Hirsche und den Ort Taphosiri übergieng, und
ebenso ist die Frage nach der Herkunft einiger bisher noch un-
berührter nebensächlicher Details nicht zu beantworten, so lange
das handschriftliche Material der H. d. p. nicht möglichst voll-
ständig vorliegt. Damit will ich aber keineswegs die Ansicht ver-
treten, dass Rudolf ganz und gar von seiner jeweiligen Quelle
abhängig war und nichts weiter schrieb, als was darin stand.
Vielmehr halte ich es für sehr wahrscheinlich, dass ein so be-
lesener Mann gelegentlich etwas von seinen Kenntnissen einfliessen
Hess. Und gelegentlich ist manches zugefügt, so die Bemerkung
V. 174 ff. , dass Abraham den Aegyptern die Kenntniss der Astro-
nomie und Astrologie beigebracht habe, was überdies eine dem
Mittelalter sehr geläufige Lehrmeinung ist, so dass es ganz zweck-
los ist, eine bestimmte Quelle fixiren zu wollen. Aehnlich verhält
es sich mit V. 312 ff., wo er sagt, das Ebenholz, dessen beim
Zauberverfahren des Nectanebus Erwähnung geschieht, sei unver-
brennbar. 1 )
Dasselbe finden wir in dem von Rudolf in seine Weltchronik auf-
genommenen Abschnitt über die Erd- und Völkerkunde, der zuerst von
meinem Vater in den Sitzungsberichten der Wiener Akademie phil.-hist. Ol. ß.
L, 371 ff. und dann mit eingehenden Quellenuntersuchungen von O. Doberentz
in der Zeitschr. f. d. Phil. B. XII und XIII veröffentlicht wurde. V. 1566 (bei
Doberentz, im Texte meines Vaters V. 1477) steht:
Einalt an der möre lant
ist gelegen MöröÖ
ein lsel vrtt, da in den so
fliuzet der gröze Nllus.
ein holz heizet Ebenug,
dem man der art mit warheit giht
daz ez müge verbrinnen niht;
daz gebirt diz selbe lant.
Mein Vater hatte in der Anmerkung zur Stelle auf Flore 2071 und Megen-
berg 321, 6 verwieseo, und Conrad Fleck citirt auch Doberentz a. a. 0. B. XIII,
218, da die Quelle, des Bonorius Angustodunensis Imago mundi, mit der ein-
fachen Angabe ,Tn hac est lignum Hebenum* ihn im Stiche Hess, und B XII,
435 sagt er ausdrücklich : In den Versen 1570 ff. finden wir eine Beziehung auf
Flore und Blanscheflur V. 2071 fgg. , denn dass letztere Dichtung Rudolf von
Ems sehr wol bekannt gewesen ist, ersehen wir ja aus dem Lobe, welches er
in seinem „Wilhelm" ihrem Verfasser gespendet hat. Ich läugne nicht die
Möglichkeit, halte aber die Benützung einer anderen Quelle — eine solche hat
auch Conrad Fleck ohne Zweifel gehabt, was Doberentz wohl zugestehen wird — ,
für wahrscheinlicher. Da der Alexander vor der Weltchronik gedichtet ist,
Digitized by VjOOQIC
* 79
Wenn nach V. 3260 ff. Alexander bei seinem Abzüge den
Aristoteles als ßerather zurücklässt und dem Antipater die Re-
gierung anvertraut, so beruht das möglicher Weise nur auf einer
Folgerung aus späteren Angaben der H. d. p. Man denke nur an
die Schreiben Alexanders an seinen Meister und, was über Anti-
paters Theilnahme am Morde des Königs gesagt wird.
Dass Constantinopel dem König Constantin seinen Namen
verdanke (V. 3841 f.) war im Mittelalter auch den minder Be-
lesenen bekannt. Dagegen scheint die geographische Notiz über
die Insel Ephranitida auf den ersten Blick grössere Gelehrsamkeit
vorauszusetzen: sie ist
V. 3974 gelegen bi Africä
in eime gebirge hoch,
daz sich gen grozer hoehe zoch.
Ich halte sie gleichwohl nur für eine Erfindung des Dichters.
V. 4134 lesen wir
Alexander lag mit crafft,
Er hatte grosse Ritterschafft
Bracht in terre Tetim.
So die HS. Dass hier Alexander den ersten Brief des Darius
mit den Geschenken erhalten habe, ist weder aus meinen Texten
der H. d. p. noch aus anderen mir bekannten Alexandergeschichten
ersichtlich, doch enthält in der Hs. m jener Brief neben anderen
Erweiterungen folgende Stelle: Egressus es de terra tethyn
et spaciosa loca perside credis saltus et ludos agere tamquam
mures in domibus, vbi catule non consistunt. Der Anfang stammt
offenbar aus Maccab. I, 1, und darnach ist tethyn wie Tetim aus
Cethim entstellt. Darüber sagt nun Rudolf im geographischen
Abschnitte seiner Weltchronik V. 1024:
Do man Criechen erst began
stiften, dö nandez nach im
Japhetes sun mit namen Cetim,
haben wir uns zunächst in der fl. d. p. umzusehen , ob sich derlei darin findet,
und da ist von unverbrennlichem Holze nur in der Schilderung des Palastes
der Oandace die Rede, ß bl. 214 d 80 schreibt ,Vidi et ibi triclinium ex lignis
asiptis, qui non incenduntur ab igne, wofür die Hs. der jüngeren Recension
bieten: Deinde ingressa est cum eo in alium cubiculum ex lignis ebenis
et buxinis et cipressinis, ohne weiteren Beisatz, was wenigstens andeutet,
dass diese Holzarten als jener Gattung angehörig bekannt waren. Hartlieb
legt dann in der gleichen Beschreibung bl. 92 a — es werden an früherer Stelle
Ebenholzsäulen angeführt — dem Ebenholze ausdrücklich diese Eigenschaft bei.
Weit wichtiger ist indess die Angabe im Presbyterbrief des Johannes § 57:
Coopertura eiusdem palacii est de ebeno, ne aliquo casupossit comburi.
Digitized by VjOOQIC
80 *
den ich ouch hän genennet e.
diz was der zit, dö nach Nöe
ez stifte des gesiebtes her.
von den anz gröze Mitteimer
sint al diu riche und diu lant
Griechen mit einem namen genant,
wozu übrigens Honorius Imago mundi I, 27 als Quelle nicht aus-
reicht: A Mediterraneo mari est Graecia, a Graeco rege dicta, terra
Cethim olim vocata, et versus austrum Magno mari terminatur.
Aber was sollen wir an unserer Stelle mit Griechenland anfangen,
nachdem Alexander längst nach Afrika gekommen ist? Es bleibt
nichts anderes übrig als ,von ( für ,in ( zu schreiben, oder mit Cetim
einen anderen Begriff zu verbinden, wie es z.B. Gotfr. v. Viterbo
P. III (S. 102) und ü. v. Preisingen in seiner Chronik I, 4 thun,
wornach, wie ersterer sich ausdrückt, Cyprus insula et omnia loca
maritima olim in Graeco dicta sunt Cethim (s. Josephus Plav. Antiqu.
1,6,1). •
V. 4867 wird unter den Heerfolge leistenden Völkern, welche
ein Fürst im Kriegsrathe des Darius aufzählt, auch die Ritter-
schaft aus der Stadt Ninive genannt. Die H. d. p. enthält zwar
neben den von Rudolf angeführten noch andere Namen, aber diesen
nicht und ebenso Curtius HI, 2. Eine Parallele hierzu findet sich
in Lambrechts Alexander V. 1199. Eine andere Quelle verräth
ferner der auf den Wohnsitz der Apolloniades deutende Vers 4871
,die solt du hän von über mer' 1 ) und, was über des Porus
Herrschaft V. 7991 ff. gesagt ist. 2 )
') Solin 103, 19.
2 ) Ueber Indiam daz lant
sach man in dö bi den tagen
der drier lande kröne tragen.
Im geographischen Abschnitte der Weltchronik V. 112 lesen wir bei
Doberentz:
Daz ander lant ist Indiä
da sint gewaltecliche
din grösten künikriche
der ieman künde ie gewan.
?* Vergleicht man flonorins Imago mundi I, 11 Deinde est India, ab Indo
fiumine dicta u. 8. w. , so ergibt sich wieder die schon einmal vermerkte und
noch anderwärts nachweisbare Unzulänglichkeit. Im Hinblick auf die ange-
zogenen Verse im Alexander wird aber zugleich sehr zweifelhaft, ob es richtig
war die Lesart drin in V. 115 zu beseitigen. S. Presbyterbrief § 12.
Digitized by VjOOQIC
81
lieber das Verhältniss Rudolfs zur H. d. p. und Curtius
werde ich in einer eigenen Abhandlung genauere Rechenschaft
geben. Hier genüge die Bemerkung, dass der von Rudolf be-
nützte Text der H. d. p., was den Wortlaut betrifft, der Fassung
Gr (O S) am nächsten stand.
Und nun eine kurze Uebersicht, wie Leos und Curtius
Werk compilirt wurden. Ersteres diente als Grundlage, so-
weit Curtius Schrift defect ist, dann folgte Rudolf dieser, nicht
ohne aber Episoden aus jener einzuflechten, entweder um die Er-
zählung des Römers zu ergänzen oder weil ihm jene Darstellung
aus irgend einem Grunde angemessener schien. Ein solches Ver-
fahren musste bei den grossen Verschiedenheiten, wie sie zwischen
den beiden Autoren bestehen, Verwirrung anstiften, und es war in
vielen Punkten überhaupt der Willkür Thür und Thor geöffnet.
Der Uebergang von einem zum anderen ist noch motivirt.
Rudolf verfuhr nicht unüberlegt. Die letzte der H. d. p. entlehnte
Partie handelt darüber, wie Boten dem Darius die Annäherung
Alexanders verkünden, wie der Perserkönig darauf hin seine Ver-
wandten und Fürsten zum Rathe beruft, in dem beschlossen wird,
die Heeresmacht des Reiches aufzubieten; zu welchem Zwecke sich
sofort Boten in die Provinzen begeben. Sodann folgt die Ge-
schichte vom Bade des Macedonierkönigs im Flusse Oceanus
(Cydnus), dessen Erkrankung und Heilung durch den Arzt Philipp.
Sie ist bei Curtius in cap. V des HL Buches zu lesen und damit
war ein Anhaltspunkt gegeben. Da aber die vier ersten Capitel
nichts enthalten, was schon in der H. d. p. vorgekommen wäre,
setzt er nicht mit oder nach cap. V ein, sondern gleich mit dem
Anfang dieses Buches (s. V. 4886 ff.), um jedoch bald wieder davon
abzuspringen, denn Alexanders Rettung durch den Arzt Philipp
(Curt cap. VI) ist nach Leo erzählt. Beweggrund hierfür mag die
Kürze der Darstellung bei diesem gewesen sein, wie schon im
vorhergehenden Capitel bei Schilderung der durch den Unglücks-
fall im Heere hervorgerufenen Bestürzung die mannigfachen Re-
flexionen, welche Curtius den Leuten in den Mund legt, über-
gangen sind und dafür der weit einfachere Bericht der H. d. p.
substituirt erscheint. Hier zeigt sich nun gleich die gefährliche
Seite der Compilation. Rudolf Hess sich durch die Namensform
täuschen: Parmenius, von Hass gegen den von Alexander ge-
liebten Philipp erfüllt, verdächtigt diesen durch einen Brief beim
Könige, dass er, von Darius bestochen, ihn vergiften wolle. Es
stellt sich die Unschuld des Arztes heraus, dagegen wird Par-
menius des verbrecherischen Planes überführt und in Folge dessen
O. Zingerle, Quellen zum Alexander. 6
Digitized by VjOOQIC
82
enthauptet. So in Kürze die H. d. p. Bei Curtius ist der Sach-
verhalt ein etwas anderer. Da spielt Parmenion nicht die Rolle
des Bösewichts und wird darum auch nicht mit dem Tode be-
straft. Dass Parmenius und Parmenion dieselbe Figur ist, hat der
Dichter nicht erkannt, darum tritt letzterer auch nicht vom Schau-
platze ab. Uebrigens taucht Parmenius selbst in der H. d. p.
später wieder auf, er ist es, der das Angebot des Perserkönigs für
die gefangene Familie anzunehmen räth.
Leos Schrift ist ferner ausser V. 5525 ff. (s. S. 72) benützt:
I. V. 5781 ff. Nostadi lässt dem Darius durch Boten Nach-
richt von den bisherigen Niederlagen zukommen, dass die Besten
zu Alexander abgefallen seien, der die Stadt Mutridat verbrannt
habe und die Länder verwüste. Der Perserkönig fordert darauf
den Satrapen zur Gegenwehr auf, bis er ihm Succurs sende.
II. V. 5827 ff. Ein unzufriedener Perser erbietet sich, seinen
Herrn todt oder lebendig in die Hände Alexanders zu überliefern.
Dieser weist den Antrag entrüstet zurück. Zu Darius kommen
zwei Fürsten, Spicher und Saptesi, und klagen ihre Noth. Derselbe
schreibt Alexandern, von seinem Uebermuthe abzulassen u. 8. w.
Antwort des Macedoniers.
III. V. 6003 ff. Alexander begibt sich auf Geheiss des Gottes
Ammon selbst als Bote zu Darius, wird schliesslich erkannt, ent-
kommt aber glücklich den Verfolgern und hält dann vor seinem
Heere eine ermuthigende Ansprache. Nach der Flucht stürzt im
persischen Königshause die Säule des Xerxes, worüber grosse Be-
stürzung entsteht.
Mit V. 6601 ff. wird die Erzählung des Curtius (cap. VIII)
wieder aufgenommen, die R. mit VII, 11 verlassen hat. Die Ur-
sache, warum er den letzten Theil dieses Capitels nicht wieder-
gibt, ist wohl die, dass Alexander da eine That verrichtet, die
ihm ungerechtfertigt schien, es ist die Ermordung des Sisenes
,haud dubie iussu regis.' Qualtherus II, 270 sagt: eumque Mors
iniusta ferit, non ignorante tyranno. Dadurch würde ein Schatten
auf den Charakter des Helden gefallen sein, was der Tendenz
des Gedichtes zuwiderläuft. Ich verspare mir den Nachweis, wie
der Dichter alles derartige unterdrückt, auf später. Weshalb er
aber gefade die oben angegebenen Stücke aus der H. d. p. dafür
einschiebt, erklärt nur S, ebenso, warum hierbei die sonst überlieferte
Reihenfolge geändert ist : sie ist nämlich in den mir bekannten Hs. II,
I, HI und zwar schliessen sich diese Partien nicht unmittelbar
an einander. Nach II lesen wir einen Brief Alexanders an seine
Statthalter, worin er denselben befiehlt, Kleidungsstücke und Felle
Digitized by VjOOQIC
83
nach Antiochia zu liefern, damit sie von da an den Eufrat ge-
schafft werden. Nach I erfahren wir, dass Darius sich wieder an
Porus um Hilfe wandte, es wird dessen auf die Zukunft ver-
tröstendes Antwortschreiben mitgetheilt und eines von der Mutter
des Perserkönigs, in dem sie diesen vom Kampfe gegen Alexander
abzulassen ermahnt. Dies alles ist gleich S bei Seite gelassen.
IV. V. 7283 ff. Ein verkleideter Perser macht sich während
der Schlacht an Alexander, um ihn zu tödten. Der Plan misslingt.
R. schiebt diese Episode in die Schilderung der Schlacht bei Issos
ein (8. Curt. cap. XI), die H. d. p. (doch s. S. 59) lässt sie in einem
Kampfe am Tigris vor sich gehen. Dort wie hier knüpft sich an
den Sieg die Gefangennahme der persischen Königsfamilie. Wenn
diese nach der H. d. p. auch erst in Bactra, bis wohin die Feinde
verfolgt werden, stattfindet, war dies Grund genug Identität an-
zunehmen, und die Notiz bei Curt. XI, 10, dass Alexander leicht
verwundet worden sei, mag der Dichter auf den tückischen An-
griff des Persers, durch den der König am Kopfe — dort freilich
am rechten Oberschenkel — verletzt wird, bezogen haben. Curtius
erzählt erst bei der Belagerung von Gaza (1. IV. c. VI, 15) Ahn-
liches.
V. V. 7950 ff. Darius klagt über sein Unglück. Vorher ist
nach Curt. 1. IV, c. I, 3 erwähnt, wie er nach der Schlacht bei
Issos fliehend nach Oncha konimt und von da an den Eufrat zieht.
In der H. d. p. geht die Niederlage am Granicus (Straga) vorher,
auf die hin sich der persische König gegen Susis wendet und da
im Palaste sein Unheil bejammert. Anders indess S (s. S. 59\
VI. V.7987 ff. bringt Rudolf nun wie S den früher übergangenen
Brief an Porus und dessen Antwort, sowie den an Alexander ge-
richteten, um diesen gegen hohes Lösegeld zur Herausgabe der
Mutter, Gemahlin und Kinder zu bewegen. Letzterer schliesst sich
in der H. d. p. sonst an V an, hier ersetzt er die in einiger Hinsicht
knapperen Angaben bei Curtius c. I, 7 ff. Im Folgenden sind
beide Berichte verbunden, die sich zu ergänzen scheinen. Der
eine (s. c. I, 10 ff.) kennt nur die Rückschrift an Darius, der
andere schildert den Eindruck von dessen Vorschlag im Heere;
welche Aufnahme derselbe bei Alexander gefunden, sollen die
Ueberbringer ihrem Herren verkünden. An Stelle der schrift-
lichen Mittheilung ist hier die mündliche getreten. Unser Gedicht
hält sich zuerst an die H. d. p. , wobei jedoch die Rede des Par-
menius weggeblieben ist, und damit wurde der Widerspruch, in
dem sein abermaliges Auftreten zu dem früher Erzählten steht,
aufgehoben.
0*
Digitized by VjOOQIC
84
VII. V. 8616 ff. Alexander sendet während der Belagerung
von Tyrus Botschaft an die Juden, sich ihm zu unterwerfen.
Jaddus, deren Hoherpriester , schlägt dies ab, was jenen heftig er-
zürnt. In der Nacht träumt ihm von der Traube, aus der er mit
den Füssen Wein stampft. Deutung des Traumes durch Ariolus..
Zug nach Jerusalem.
VIII. V. 10207 ff. Alexander findet in Aegypten die Bildsäule
des Nectanebus und bekennt sich als dessen Sohn. Diese Ge-
schichte, in der H. d. p. nach der Gründung von Alexandrien,
bringt Rudolf mit dem Zuge nach Aegypten bei Curtius cap. VII,
1 ff. in Zusammenhang. Da hätte er aber auch erkennen können,
dass die Alexandria des Curtius (cap. VIII) und die der H. d. p.
dieselbe sei. Dem ist jedoch nicht so: er schreibt V. 10449 ff.,
Alexander habe auch in Aegypten (!) eine Stadt gebaut: der ist
der selbe name erkant. S. dazu S. 73.
IX. V. 10706 ff. lesen wir vom Bau der Brücke über den
Eufrat, die nach dem Uebergang des Heeres zerstört wird u. s. w.;
vgl. Curtius cap. IX, 12, der dessen nur mit wenigen Worten ge-
denkt.
X. V. 10798 ff. geben Notizen über den Lauf des Eufrat und
Tigris und die Abhängigkeit des Wasserstandes von dem des Nil.
In der H. d. p. stehen sie vor IX.
XI. V. 10990 ff. Die Kriegslist mit den Baumzweigen, die
Alexander die Seinen nachziehen heisst, um den Feind durch den
aufgewirbelten Staub über die Stärke seines Heeres zu täuschen.
Die H. d. p. berichtet davon nach dem Briefe, den Darius Mutter
an diesen schreibt. Rudolf schaltet es bei Curtius nach cap. X, 8
ein, was damit motivirt werden kann, dass X, 10 zu lesen ist ,qui
speciem magni agminis fecerant', die ,moratores Persarum' nämlich.
Wir haben wieder einen Beweis vor uns, wie oberflächlich er zu
Werke geht.
XII. V. 12053 ff. Schlacht bei Arbela (Curtius cap. XV f.).
Dabei sind manche Züge aus der Schilderung jener am Granicus
(S : Tigris) in der H. d. p. herübergenommen. Hierzu verleitete ohne
Zweifel XVI, 16 f., eine Scene, die mit der dort beschriebenen
Flucht über den Fluss, dessen Eisdecke unter der Last der darauf
befindlichen Heereshaufen einbricht, Aehnlichkeit hat. Nebenbei
mag dem Dichter auch aufgefallen sein, dass hier wie dort die
Sichelwagen eine bedeutende Bolle spielen. S. ausserdem S. 75.
XIH. V. 12803 ff. Was da über den Verfasser der H. d. p.
gesagt ist, basirt, wie schon oben bemerkt wurde, auf dem in
mehreren Hs. derselben vorfindlichen Prologus.
Digitized by VjOOQIC
85
XIV. 12985 ff. Alexander naht Babylon (Curtius 1. V. cap.
I, 17), es werden die Paläste des Xerxes und die Grabstätten der
assyrischen Könige aufgefunden. Die H. d. p. lässt dies am Gra-
nicus (S: Tigris) geschehen. Auf Babylon mochte Rudolf die Er-
wähnung des Ninus gewiesen haben.
XV. V. 13738 ff. Die Macedonier treffen auf eine Schar ge-
fangener und verstümmelter Griechen (Curtius cap. V, 5 ff.). Am
Beginne der Erzählung zeigt sich Benützung der H. d. p., die
darüber nach Beschreibung von Ninus Grab berichtet.
XVI. V. 14709 ff. Alexander beim sterbenden Darius. Be-
stattung desselben. Rudolf füllt damit eine Lücke im Curtius
(s. Ende von lib. V) aus.
XVII. V. 14909 ff. Vermählung mit Roxane. Sie ist gerade
nicht unpassend an Curtius lib. VI, cap. II, 9 angeknüpft. Was
da gesagt ist, hat freilich unter der Hand des Dichters einige Ver-
änderung erfahren und folgt unmittelbar auf die Leichenfeier:
V. 14897 ff. wird Hephestion nach den gefangenen Frauen ge-
sendet. Sie kommen und erhalten ihre Freiheit. Der König
nimmt darauf die Huldigung der persischen Mannen entgegen und
heirathet ,Rosämen die schoenen'. In der H. d. p. entwirft
Alexander, nachdem er der Pietät gegen den verstorbenen Gegner
Genüge gethan, vor einer Versammlung der Vornehmen sein Re-
gierungsprogamm , führt die Mörder der verdienten Strafe zu und
überträgt die Verwaltung von Persis einem nahen Verwandten des
Darius: erst dann feiert er die Hochzeit. Was da voraufgeht,
wird später untergebracht. Vorerst entwirft Rudolf
XVHI. V. 14914 ff. dem Leser ein Bild von dem Palaste des
Cyrus, worüber die H. d. p. schon früher unterrichtet in dem
Capitel, das den Mord des Darius erzählt, denn dieser geschieht
in der Königsburg, nicht wie bei Curtius auf freiem Felde, und
darum konnte jetzt erst dem Alexander Gelegenheit gegeben
werden, die Pracht desselben zu bewundern. So auch S.
XIX. V. 15008 ff. Krönung des neuen Gebieters und dessen
Gemahlin, worauf derselbe den Landfrieden gebietet und eine
,höchgezit' anordnet. Trotz sehr freier Behandlung lässt sich doch
die H. d. p. als Substrat deutlich erkennen. Es ist da theilweise
verwerthet, was sub XVII als später untergebracht bezeichnet wurde.
Dahin gehört auch der V. 15080 genannte Guritus, der nicht nur
mit dem ,riche' belehnt, sondern darüber noch zum Pfleger des
persischen Prinzen designirt wird. Rudolf weiss auch, dass des
Königs Bruder Medien zu Lehen erhielt und dies führt uns auf
Curtius cap. II, 11 zurück, nur müssen wir die Stelle mit gleichem
Digitized by VjOOQIC
86
Unverstand wie der Dichter lesen, dann ist so etwas herauszu-
bringen. Gleich darauf wendet er sich wieder der H. d. p. zu:
XX. V. 15096 ff. Alexander schreibt seiner Mutter und Ari-
stoteles über seine bisherigen Erlebnisse und fordert sie auf, seine
Vermählung auch in Macedonien zu feiern.
Damit nehmen wir nun auf kurze Zeit von Leo und Curtius
Abschied: in der Folge ist allerlei aus anderen Quellen interpolirt.
Ich hebe nur die weitläufige Geschichte von Nabuchodonosors
Traum und das trockene Königsregister der asiatischen Weltreiche
am Beginne des fünften Buches hervor. Einen Brief des Ari-
stoteles, den Alexander zugleich mit Geschenken der Olympias er-
hält und in dem der Meister weise Lebensregeln gibt, erspart uns
der Schreiber zu lesen. Er bricht nach den ersten Versen schon
ab (V. 15120 ff.) und lässt eine Lücke, woraus wir schliessen dürfen,
dass er ziemlich lang gewesen sei und der Copist sich seine Arbeit
abkürzen wollte. Wäre letzteres auch nicht der Fall und der
Defect schon in der Vorlage vorhanden gewesen, so gienge dies
doch aus V. 15130 f. hervor, wo der Dichter mit den ,maeren'
wieder auf Alexander zurück zu kommen verspricht.
Erst V. 15656 leitet in das alte Geleise, den Curtius cap. II, 12,
ein, welchen nach cap. IV, 17 die Geschichten von den Juden und
über Gog und Magog (15876 — 17395) abermals unterbrechen. Der
das Caspische Meer betreffende geographische Excurs (cap. IV,
18 — 20) lenkte darauf. Die H. d. p. ist noch einmal zu Bathe ge-
zogen.
XXI. V. 17565 ff., wo über Alexanders Zusammenkunft mit
der Königin der Amazonen berichtet wird, und zwar deshalb, weil
sie manche Curtius (cap. V, 24 — VI) ergänzende Züge bietet.
Ueberschauen wir zum Schlüsse die H. d. p. von da ab, wo
Rudolf von ihr auf Curtius als seine Quelle übergeht, bis zur letzt-
erwähnten Episode, so zeigt sich, dass mit wenigen nennen swerthen
Ausnahmen der ganze Hauptinhalt in das Gedicht aufgenommen
wurde, und das wird in Niemanden Verwunderung hervorrufen,
der eine oberflächliche Vergleichung der beiden Autoren anstellt:
das meiste deckt sich nicht und wenn die Grundrisse einander
auch gleichen, ist dann doch die Detailausführung eine andere.
Wollte der Dichter also seinem Vorsatze, eine die Quellen er-
schöpfende Darstellung zu geben, treu bleiben, so gab es, wenn
wir uns auf seinen Standpunkt stellen, nicht leicht einen anderen
Ausweg. Vermisst wird einzig der Brief Alexanders an seine
Satrapen und der von Darius Mutter; jener an Porus mochte in
Folge Identificirung mit einem früheren unbeachtet geblieben sein,
Digitized by VjOOQIC
87
und von der Bestrafung der Königsmörder und dem Feldzuge
gegen Indien war in Curtius noch keine Rede. Letzteren verlegt
die H. d. p. zwischen die Hochzeit Alexanders und seine Begeg-
nung mit den Amazonen, erstere erfolgt nach Statuirung des Land-
friedens.
Ueber die Art und Weise der Compilation brauche ich wohl
kein Wort mehr zu verlieren. Wie leicht Rudolf einen Anknüpfungs-
punkt fand, wie kopflos er zuweilen dabei zu Werke gieng, lehren
genugsam die obigen Nachweise der der H. d. p. zugehörigen Ab-
schnitte.
Digitized by
Google
2. Curtius Rufus.
bchon Zacher a. a. O. S. 103 hat Gervinus irrthümliche An-
gabe, dass Rudolf einen vollständigeren Text des Curtius, als er
auf uns gekommen ist, benützt habe, berichtigt. Seine Vorlage
war ebenso lückenhaft wie die noch vorhandenen Curtius-
handschriften. Gervinus hat sich durch die Bemerkung ,hier im
Curt. eine Lücke (folgt b. VI); Rudolf hatte den latein. Text noch
vollständig vor sich 4 , welche am untern Rande von bl. 133 a der
Alexanderhandschrift steht und die auch in der Abschrift Zachers
wahrscheinlich eingetragen ist, verführen lassen. Sie ist jedoch
falsch : Rudolf hat das fehlende aus der H. d. p. ergänzt.
Bei der Untersuchung auf die Textgestalt hin, in welcher
Curtius dem Dichter vorlag, kommt vorzüglich die Ueberlieferung
der nomina propria, mitunter auch die von Zahlen in den einzelnen
Hs. in Betracht. Die übrigen Varianten sind, da Rudolf nicht
wörtlich übersetzt, sondern sich zumeist eine sehr freie Behandlung
erlaubt, wenig förderlich. Ich will den Leser mit der Aufzählung
der Fälle, in welchen sich Uebereinstimmung mit dieser oder jener
Hs. zeigt, verschonen und blos das Resultat mittheilen: es ergab
sich, dass seiner Vorlage keiner der bekannten Texte vollkommen
entspricht, der Codex Parisinus 5716 (saec. IX) ihr jedoch sehr
nahe steht.
Ueble Streiche spielte unserm Rudolf häufig das Latein des
Curtius, dessen Sprache und Stil freilich ein ganz anderes Ge-
präge haben als Leos Darstellung, in der er sich leidlich zurecht
fand. Um das gewandte, elegantere Latein eines Römers zu ver-
stehen, fehlten ihm die gehörigen Sprachkenntnisse und dazu
kommt noch, dass er mit grosser Flüchtigkeit las, oft lange
Partien, wie seine Nachdichtung klar darthut, nur cursorisch
durchnahm. So macht er fort und fort sprachliche und sachliche
Fehler, von welchen eine Reihe hier angeführt werden möge.
V. 4888 ff, berichtet er; Alexander habe den Oleander nach
Digitized by VjOOQIC
89
Lycien gesandt, um Söldner aus dem Peloponnes und Pamphylien
zu werben. Curtius III, 1, 1 heisst es aber: Inter haec Alexander
ad conducendum ex Peloponneso militem Cleandro cum pecunia
misso Lyciae Pamphyliaeque rebus conpositis etc. Er
verbindet also misso L. Wenn zudem noch ,Pamphyliaeque' zu
Pel. gestellt wird, so mag vielleicht ein Abirren des Auges daran
Schuld sein.
V. 4938 ff. wird Amphoter mit der Flotte nach dem Helles-
pont gesandt, während die zwei Herren Hegeloch und Lesbus
Alexanders ,helfaere' im Nothfalle schirmen sollten. Vgl. HI, 1, 19
Amphoterum classi ad oram Hellesponti copiis autem praefecit
Hegelochum, Lesbum et Chium Coumque praesidiis hostium libera-
turos. Die Insel Lesbos ist zum Herrn geworden 1 ), welche Meta-
morphose sich um so leichter erklärt, da Rudolf ,praefecit' nicht
auch zu ,cla8si' bezieht, sondern das als Ablativ (= cum classe)
fasst und zu ,ad oram' ,misit' ergänzt. Im zweiten Satze musste
wegen ,liberaturos' zum Hegeloch natürlich noch ein zweiter, Herr
Lesbus, kommen. Der Ausfall der zwei andern Inselnamen ist auf
Verderbniss in der Vorlage zurückzuführen, wie denn auch P für
,Coumque' ,quoumque* liest und V. 4949 swa es dürftic waere zu-
nächst auf ,quacumque' leitet, in das ein unverständiger Abschreiber
möglicher Weise sogar beide Namen verquickt haben mochte .
,praefecit' verbindet er auch nicht mit dem nächststehenden ,copiis<
— die Truppen werden dem Amphoter zugewiesen — , sondern
mit ,praesidÜ8' (in der Bedeutung helfaere !) und ^ostium* mit ,libera-
turos.' Man muss gestehen, dass die Stelle nicht verkehrter hätte
aufgefasst werden können. Aber wir sind noch nicht zu Ende.
Nach Curtius erhalten die beiden (Amphoter und Hegeloch) zu
Kriegszwecken 500, Antipater und jene, welchen der Schutz der
griechischen Städte (in Kleinasien?) anvertraut war, 600 Talente.
Bei Rudolf bekommt Hegeloch und Lesbus 500, Antipater, der ,ze
Kriechen' war, 60000 Pf. Goldes, als ob stünde: ad A., qui Graecas
urbes tuebatur. Die abweichende Zahl ist wohl auf Rechnung
einer Abbreviatur und des Verlesene von ,missa' in ,miüa' zu schreiben.
V. 4959 ff. Alexander kommt nach Ancyra: da wart guotes
vil genomen, daz die geste funden. Vgl. III, 1, 22 ubi numero
copiarum inito (Paphlagoniam intrat); ,numerus* und ,copia' ist eine
hier unzulässige Bedeutung beigelegt, ,inito* wahrscheinlich als ,in-
vento' gelesen.
') Schwerlich in Folge Uebersehens der Interpunction , wie Gervinus
meinte !
Digitized by VjOOQIC
90
V. 49Ö4 ff. Darius wartet in Babylon, wohin er Nachts mit
einer Schar von 10000 Helden kommt, die Sammlung seines Heeres
ab, das am andern Morgen bei Sonnenaufgang herbeiströmt.
Eine solche Entstellung ist nur bei sehr oberflächlicher Leetüre
möglich, in, 2, 2 ist nämlich von einer Heereszählung die Bede,
welche Darius nach dem Beispiele des Xerxes, um den Muth
seiner Soldaten zu erhöhen, anstellt. Zu dem Zwecke lässt er
einen Platz, der für 10000 Raum bietet, umwallen und da hinein
ziehen nun die Scharen, bis er gefüllt ist; dann rücken sie heraus
und andere nimmt die Umwallung auf.
Das Heer beläuft sich demnach schliesslich auf x. 10000 Mann.
Diese 10000 hat Rudolf zum Gefolge des Königs gemacht. Um
seine Zeitangaben herauszubekommen, muss man ansetzen:
numerum copiarum iniit (= zuo sigen) orto sole. Ad noctem
agmina, sicut discripta erant, intravere vallum 1 ), wobei ,numerus
copiarum* auf die gesammte Macht, ,agmina' dagegen auf die an-
gebliche Begleitung des Darius zu beziehen wäre. Am Nominativ
,nunierum< darf man nicht Anstoss nehmen, denn um derlei Dinge
kümmert sich unser Dichter wenig; man kann ihm auch ganz leicht
zumuthen, dass er ,in conspectum dedit' mit jexspeetavit* identi-
ficirte.
V. 5021 ff. findet sich die den Barcani geltende Bemerkung:
diu äventiure von in giht,
sie waeren muotes riche.
Die ,&ventiure' sagt aber nur: '(HE, 2,5) armati bipennibus
levibusque scutis cetrae maxime speciem reddentibus. Wollen wir
hierin nicht eines jener lobenden Epitheta, die so oft uns begegnen,
sehen, so ist anzunehmen, dass ,armati' in ,animati' verlesen wurde.
Auffallend wäre auch die Uebersetzung von ,bipennibus' mit ,phil%
V. 5028 (sie fuorten) phile in ir handen, während doch nur zwei-
schneidige Aexte gemeint sind. Man müsste an eine Verwechslung
mit dem Adj. ,bipennis' denken, ich glaube indess, dass ,pfile' nur
eine Entstellung von ,pihel* der Vorlage ist.
V. 5075 f. wird nach Aufzählung einiger Landschaften, deren
Heerescontingente wegen der grossen Entfernung und des raschen
Anrückens der Macedonier nicht mehr aufgeboten werden konnten,
noch erwähnt, bi dem grözen lebermer vil manic wildez
einlant: 11, 2, 9 ceterosque rubri maris aecolas. Stp,nd in
Rudolfs Hs. etwa ,incola', das er für insola = insula las?
') Darauf folgt: Inde emissa oecupaverant Mesopotamiae campos.
Auch Lambrecht weiss V. 1799 ,ze Mesopotamie in der breiten ouwen wolder
daz here bescouwen' und führt dann die einzelnen Völkerschaften auf.
Digitized by VjOOQIC
91
V. 5254 ff. lässt Rudolf die ,wissagen' die Capelle dem Heere
vorantragen. III, 3, 9 Ignis . . . argenteis altaribus praeferebatur.
Magi proximi patrium Carmen canebant. Er verbindet also ,Magi«
mit dem vorauffolgenden Verb.
V. 5299 ff. Wenn er da von den Harnischen der so-
genannten Unsterblichen spricht, wurde ,torques' (III, 3,13) mit
,toraces* verwechselt.
V. 5358 ff. Den Königswagen haben 10000 der Edelsten
in ihrer Hut. Nach III, 3, 20 folgen ihm: decem milia hastatorum...
Dextra laevaque regem ducenti ferme nobilissimi propinquoruni
comitabantur. Die Identificirung lässf sich aus Uebersehen der
letzten Zahlangabe erklären.
V. 5741 ff. werden wir an den Herrn Lesbus erinnert;
Alexander erhält nämlich Botschaft, dass sich der Perser Hali-
carnasus mit Leib und Gut ergeben habe. Vgl. III, 7, 4 Spec-
tanti nuntius laetus adfertur Halicarnaso Persas acie a suis
esse superatos.
V. 7423 ff. werden des Darius Mutter zwei Töchter zu-
gesprochen: 111,11,25 At in gremio anus aviae iacebant adultae
duae virgines.
V. 7454 ff. nennt .Rudolf unter den Gefangenen die Frau von
des Königs Bruder und ihre Tochter, sowie Ilion, den Sohn des
Artabazus. III, 13,13 Oxathrisque — frater hie erat Darei —
filia et coniunx Artabazi, prineipis purpuratorum , filiusque,
cui Ilioneo fuit nomen. Der Irrthum wird durch die handschrift-
liche Lesart filius(que) begreiflicher. Bald darauf (7465) lesen wir
auch von drei Töchtern des Memnon, Curt. dagegen: Mentoris
filiae tres ac nobilissimi ducis Memnonis coniunx et filius.
V. 8188 ff. sendet Alexander den Tersippus nach Phönizien,
wo dieser Bibelo erobert. IV, 1, 14 Ad hanc (epistolam) per-
ferendam Thersippus est missus — In Phoenicen (deinde) descendit
et oppidum Byblon traditum reeepit, aber nicht Thersippus,
sondern Alexander.
V. 8193 wird Strato, der Beherscher von Sydon, mit dem
früher genannten Fürsten von Aradus gleichen Namens in einen
Topf geworfen.
V. 9358 ff. fängt Pharnabazus die, welche dem Alexander
Zins von manchem Lande bringen wollten. IV. 5, 14 Chium incolis
ultro vocantibus statuerant oecupare (i. e. Amphoter und Hegeloch):
sed Pharnabazus, Darei praetor, conprehensis . qui res ad
Macedonas trahebant, d. h., die macedonisch gesinnt waren.
V. 10253 lesen wir von einem Flusse Memphi. IV, 7, 5 A
Digitized by VjOOQIC
92
Memphi eodem flumine vectus ad interiora Aegypti penetrat,
d. i. auf dem Nil.
V. 10466 ff. erscheint Apollonius beauftragt, ,der lande zins'
nach Alexandrien zu bringen. IV, 8, 5 Africae deinde, quae
Aegypto iuncta est, praepositus Apollonius : vectigalibus
eiusdem Africae Aegyptique Cleomenes. Ex finitimis urbibus
commigrare Alexandriam iussis novam urbem magna multitudine
implevit. Abgesehen von der unrichtigen Construction, an der theil-
weise die Lesart ,clemens' (für Cleomenes) Schuld sein mag, fasst
Rudolf den folgenden Satz ganz falsch auf.
V. 10263 ff. zieht Alexander weiter (zum Heiligthum Ammons),
da Niemand in den nächsten Landen gegen ihn war. Dagegen
IV, 7, 5 conpositisque rebus ita, ut nihil ex patrio Aegyptiorum
more mutaret, adire Jovis Hammonis oraculum statuit. Wurde
der von ,ita* abhängige Satz nicht ignorirt, so muss er gänzlich
miesverstanden worden sein. Stand in der Hs. ,mo re mutaret', so
konnte gelesen werden , modo (mo) remutaret', dem die Bedeutung
von ,renutare' beizulegen wäre. Eine solche Lesung, die das vorher-
gehende unverständlich machte, musste dann weitere Abänderungen
nach sich ziehen.
V. 10321 zeigt die Bestimmung ,unmäzen gröz', dass Rudolf
IV, 7, 13 obductae caelo nubes condidere solem , ingens aestu fati-
gatis auxilium das Adjectiv ,ingens' unrichtig bezieht.
V. 10928 ist IV, 9, 25 ex equo praecipitavit (i. e. Satropaten)
mit ,erbeizen' übersetzt.
V. 11545 ff. begegnet neben den Gortue auch eine Heerschar
Namens Euboice. IV, 12, 11 Post hos ibant Grortuae, gentis
quidem Euboicae, Medos quondam secuti, sed iam degeneres
et patrii moris ignari. Dieser Fehler ist noch verzeihlicher, da die
Vorlage wahrscheinlich mit den älteren Hs. die Lesart ,gentes' ge-
mein hatte.
V. 11559 f. heisst es, dass nach den Phrygiern die Parther
und Scythen geschart waren. IV, 12, 11 Parthyaeorum deinde
gens, incolentium terras, quas nunc Parthi Scythia profecti
tenent, claudebant agmen.
V. 11790 ff. erscheint Meleager als Befehlshaber der Phalanx.
IV, 13, 27 Ultima Meleagri ala stabat .quam phalanx sequebatur.
Rudolf hat darnach ,quem' gelesen.
V. 11801 ff. entspricht IV, 13,28 post eum Orestae Lynce-
staeque sunt (positi). Die ältesten Hs. lesen ,orestes', woraus Rudolf
einen Fürsten macht.
V. 11823 ff. passirt ihm Aehnliches, indem er Maleon au die
Digitized by VjOOQIC
93
Spitze der Achäer stellt. IV, 13, 29 In laevo Craterus Pelo-
ponnensium equites habebat Achaeorum et Locrensium etMalieon
turmis sibi adiunctis.
V. 12948 ff. marschiren die Macedonier linker Hand gegen
Arabien in eine fruchtbare Gegend. V, 1,11 Euntibus a parte
laeva Arabia, odorum fertilitate nobilis regio: campestre iter est
(in terra) inter Tigrin et Euphraten iacenti tarn uberi et pingui . . .
V. 13062 theilen die zwei Herren (Mazeus und Alexander) beim
Einzüge in Babylon die ganze Schar in vier Rotten. V, 1, 19 ce-
terum quadrato agmine, quod ipse ducebat, velut in aciem
irent, ingredi suos iubet.
V. 13163 werden 6000 thracische Pussknechte erwähnt. V, 1, 41
cum his DC Thracas adiunctis peditibus suae gentis III
milibus D.
V. 13333 ff. Iä88t Alexander die persische Königin in der
Stadt Satrapea unter der Hut des Burggrafen zurück. V. 2, 17
satrapea regionis Susianae restituta Abulitae. Matrem quoque
Darei et liberos in eadem urbe deponit. Diese Stadt ist Susa
(s. 2, 16).
V. 13931 ff. theilt Alexander den versammelten Fürsten mit,
dass keine Veste in Persien fester sei, als Regia und Persagada.
V. 6,1 Postero die convocatos duces copiarum docet, nullam in-
festiorem urbem Graecis esse, quam regiam veterum Persidis
regum.
V. 14017 sagt Rudolf von den Mardi: ir här was lanc, vil
rüch ir kleit, verbindet also V. 6, 18 comae prominent hirtae,
vestis super genua est.
V. 14512 f. gelangen die Macedonier von Laconte nach Taba.
V. 13,2 Tabas — oppidum est in Paraetacene ultima — pervenit.
Die altern Hs. lesen, der Namensform in unserm Gedichte näher
stehend, partelacene, woraus leicht (in) parte lacene (laconte). werden
konnte. Damit erklärt sich nun zwar die Verstümmelung des
Namens bei Rudolf, aber der Sinn der Stelle wird nicht alterirt,
solange ,est in* intact bleibt. Rudolfs Uebersetzung verlangt ,a* oder
,ex' (e) und es wäre nicht unmöglich, dass er ,est' (e) verlas.
V. 15733 ff. weist Alexander in einer Rede u. a. darauf hin,
dass ihm manches Land vom Hellespont bis Jonas diene;
Eolides, die Ritterschaft, sei bezwungen u. s. w. VI, 3, 3
ecce orsum bellum ab Hellesponto: Jonas, Aeolidem servitio bar-
bariae inpotentis exemimus.
V. 18483 überlässt Alexander dem Craterus, der die Stadt
Artana belagern sollte, 13000 Mann. VI, 6, 24 XUE milia armata
Digitized by VjOOQIC
&L _
eraut. In quorum obsidionem Oratero relicto ipse Satibarzanen
sequi festinat. Diese Anzahl steht auf Seite der Feinde.
V. 18568 ff. veranstaltet er seinen Göttern zu Ehren ein acht-
tägiges Fest: VI, 7, 1 Iam nonum diem stativa eraüt. Rudolf ver-
wechselt ,stativa' mit ,festiva.'
V. 18703 erscheint Peculaus, wieder in Folge falscher Be-
ziehung, als custos corporis: VI, 7, 15 quod fortissimis iuvenum non
dubitasset se adiungere, Demetrio, corporis custodi, Peucolao,
Nicanori.
V. 18909 ff. wird die Rede Alexanders Cebalin in den Mund
gelegt: VI, 7, 31 Rex Philota venire in regiam iusso, ,Cebalinus%
inquit, .... Ursache des Missverständnisses ist das eingeschobene
,inquit.'
V. 19198 ff. steht das gerade Gegentheil von VI, 9, 7 Nullius
eorum indicio Philotas ut particeps sceleris destinabatur. Es ist
das nur durch ein Verlesen von ,ut particeps* in ,inparticeps' möglich.
V. 19859 bemerkt Rudolf, dass der Bruder des Polemon vorher
entflohen sei: VII, 1,10 rex introduci iussit Amyntam et Simmiam:
nam Polemon, minimus ex fratribus, cum Philotan torqueri con-
perisset, profugerat. Als ob ,minimus ex fratribus* eine andere
Person als Polemon wäre!
Schliesslich erwähne ich noch die Stelle (20844 ff.), wo Rudolf
von Fischen ,üz dem Tile' (daz was ein bach, diu aldar ran) spricht,
ein Missverständniss , auf das schon Gervinus, durch Zacher auf-
merksam gemacht, hinwies und welches letzterer in seiner Zs.
X, 103 nochmals anzieht, um daran eine Vermuthung über das
Alter der vom Dichter benützten Curtiushandschrift zu knüpfen.
Halten wir nämlich den lateinischen Text VII, 4, 24 In quarum
penuria milites fluviatili pisce et herbis sustinebantur dazu, so er-
klärt sich der Irrthum sehr leicht dadurch, dass in der Vorlage
,fluvia tili', also getrennt, geschrieben war. Da solche sinnlose Wort-
abtheilung in Manuscripten des IX. Jhs. ganz gewöhnlich ist, meint
Zacher, dass die benützte Handschrift diesem Zeiträume angehöre.
Ich sage nichts gegen die Möglichkeit , möchte aber auf diese Er-
scheinung, die uns auch in den folgenden Jahrhunderten begegnet,
nicht zu viel Gewicht legen. Müssen wir nicht auch bei ,der Po-
nensen strit' V. 2223 Trennung des Namens voraussetzen ? Leo hat aber
seine Schrift erst im X. Jh. verfasst und Rudolf hatte zudem eine
bedeutend umgearbeitete und demgemäss auch aus späterer Zeit
datirende Fassung vor sich. Ich führe daraus noch ein Beispiel
an. Nach V. 4016 sendet Alexander einen Theil des Heeres g6n
Scalon: B Dedit comitatum militibus suis . ut irent ascalonam;
Digitized by VjOOQIC
UNlVERSifY ))
95
m: precepit ut pars exercitus sui peteret ascholonia. In Rudolfs
Vorlage niuss aber ,scalonani' für sich gestanden haben und so liest
MG S adscalonam, O ad Scolomam (/n in scaloma), was wahr-
scheinlich aus der Schreibung ,a scalonam' hervorgegangen ist. Ich
sage nur wahrscheinlich, weil in diesem Falle eine andere, der
von Zacher angezogenen gerade entgegengesetzte Erscheinung zu
berücksichtigen ist, die nämlich, dass Worte zusammengeschrieben
werden, besonders gerne die Praepositionen mit den zugehörigen
Ausdrücken, und so könnten etwa Abschreiber ,a8calonam* als eine
solche Verbindung angesehen, und a in ,ad' corrigirt haben. Zachers
Altersbestimmung ist jedesfalls mit Vorsicht aufzunehmen, da
falsche Wortabtheilung eben nicht ein Handschriften des IX. Jhs.
ausschliesslich zukommendes Merkmal ist.
Diese Sammlung von Verstössen, welche nach dem von mir
angelegten Verzeichnisse vollständig aufzuzählen ich für überflüssig
erachtete, kennzeichnet genugsam Rudolfs Wissen und bestätigt die
an ihm gerügte Oberflächlichkeit.
3. Josephus Flavius, Hieronymus und die
heil. Schrift.
Dem Namen des Josephus Flavius begegnen wir zuerst in der
Einleitung zum vierten Buche, wo Rudolf, nachdem er über seine
zwei Hauptquellen gesprochen, dann sagt:
V. 12870 Swaz er mit den Juden ie
grözer wunder begie,
daz seit der wise Josephus.
Damit werden wir aber V. 15876 ff. im Anschlüsse an Curtius
VI, 4, 17, der darauf einige Nachrichten über das Caspische Meer
gibt, bekannt gemacht. Statt nun den diesbezüglichen Mittheilungen
zu folgen, erwähnt unser Dichter der Gesandtschaft der in Caspia
gefangenen Juden, welche von Alexander ihre Freiheit erlangen
wollten, und da den Lesern möglicher Weise unbekannt war, wie
diese dahin gekommen seien, sah er sich veranlasst, darüber Auf-
schluss zu geben, wobei V. 15888 ff. auf die heil. Schrift, Hie-
ronymus und den weisen Josephus verwiesen wird. Die Sache
Digitized by VjOOQIC
96
hätte in Kurzem abgethan werden können, dafür ist jedoch ein
langer Excurs über jüdische Geschichte vom Auszuge aus
Aegypten angefangen, eingeschoben worden. Ausfuhrlicher be-
handelt ist allerdings nur die Zeit des Königthums bis zum Unter-
gange der Reiche Juda und Israel und der Abführung der Juden
in die Gefangenschaft, auf die eigentlich die ganze Abschweifung
hinzielt und die schliesslich den Anknüpfungspunkt gibt, um die
Einschliessung der zehen Stämme durch Alexander zu erzählen.
Am Ende V. 16785 lesen wir dann
mit endehafter wärheit
sus die gevencnis hat geseit
der gewaere Josephus,
doch wird sich herausstellen, dass auf diese Berufung ein geringer
Verlass ist. Beim jüdischen Historiker findet sich überhaupt diese
Episode gar nicht, und wenn derselbe V. 16758 fF. abermals citirt
ist (von disem wunder sprichet sus der vil wlse Josephus), so
werden wir die Quelle hierfür noch kennen lernen. Sein Name
erscheint endlich noch V. 12715, wo Rudolf bemerkt, wer sich
über die grosse Anzahl der Gefallenen verwundere, möge daran
glauben, weil Gott durch Alexander die Heidenschaft bezwingen
wollte: daz giht der wise Josephus. Betreff der dort angegebenen
Zahl verweise ich auf S. 59, der weitere Zusatz kann sich nur auf
Antiqu. II, 16, wo vom Durchzuge Alexanders durch das pam-
phylische Meer die Rede ist, beziehen. Da heisst es, das Wasser
wich zurück, weil Gott den Untergang des persischen
Reiches beschlossen hatte.
Wenn Rudolf schon die Antiquitates benützt hat, so kann das
selbstverständlich nur auf Grundlage einer lateinischen Uebersetzung
geschehen sein. Keineswegs fällt ihnen aber die Rolle zu, welche
man denselben in Hinsicht auf die wiederholten Citate zuzutheilen
geneigt ist; das Gleiche gilt von der heil. Schrift und von Hierony-
mu8, von dem Rudolf wohl wusste, dass er die Bibel übersetzt
und verschiedene Commentare hierzu verfasst hat. Darauf wollte
er wahrscheinlich auch nur hindeuten, denn es lassen sich keine
Belege für wirkliche Entlehnungen aus den in Anschlag
kommenden Commentaren beibringen, und anderseits dürfen wir
schwerlich glauben, dass er dessen Bibelübersetzung, die Vulgata,
der Septuaginta gegenüberstellen wollte oder mit anderen Worten,
dass er etwa neben der Vulgata die Septuaginta noch zum Ver-
gleiche herangezogen habe. Eine solche Genauigkeit in ganz
nebensächlichen Partien der Darstellung wäre schon an sich
Digitized by VjOOQIC
wunderbar, um so mehr, da er hierin nachweisbar einem anderen
Werke hauptsächlich folgt. Es ist
IV. die Historia scholastica.
Im ganzen Gedichte wird sie zwar nur einmal, gelegentlich
der Bemerkung, dass Artaxerxes auch Ochus heisse (V. 191 ff.),
mit Namen angeführt, doch macht sich ihr Einfluss auch ander-
wärts ersichtlich, in hervorragendem Grade eben in dem oben be-
zeichneten Abschnitte.
Worauf am Anfange bis zur Theilung des Reiches die Dar-
stellung basirt, bleibt bei deren skizzenhafter Ausführung unent-
scheidbar. Rudolf erwähnt nur, dass die Juden nach ihrer Nieder-
lassung in dem von Gott verheissenen Lande sich Richter wählten,
bis Samuel auf ihr Verlangen den Saul als König einsetzte. Von
diesem erfahren wir, dass er wider Gott und sein Gebot handelte,
,unz er in von der krönen treipS und nicht viel mehr von dessen
Nachfolgern David und Salomon, von welchen ersterer mit Gottes
Beistand die verfluchten Heiden überwand und von Gott ,sinin
tougen' erfuhr, letzterer bis zum Tempelbau auf Davids Wegen
wandelte, dann aber des Herrn Huld verlor.
Nun wird die Erzählung partienweise breiter, und wir können
die Quellen zum Vergleiche heranziehen, wennschon auch da die
Untersuchung einestheils durch die Aehnlichkeit der Berichte,
anderseits durch die freie Wiedergabe beeinträchtigt wird. Trotz-
dem ergeben sich aber Momente, welche die Benützung der
Historia scholastica (Liber Regum HI und IV) ausser Zweifel
stellen. Dazu gehört gleich in der Geschichte von Roboam die
Beschreibung des Scorpions (V. 16032 ff.), womit dieser seine
Unterthanen zu züchtigen droht, und später (V. 16090 ff.) die Be-
merkung, dass ein Theil des Stammes Levi bei Juda und Ben-
jamin blieb. Was anschliessend daran über das kirchliche 'Amt
des Leviten in ,unser & gesagt wird — es ist, ,der daz ewangeljum
liset' — vermissen wir allerdings bei Comestor, der ausserdem auch
die Rede der sich lossagenden Stämme kurz in die Worte ,Quae
nobis pars in David, vel quae hereditas in filio Isai' fasst, mit der
Erläuterung ,quasi diceret : quaeque tribus portionem suam heredi-
tariam habet a Domino, quae necessitas est, ut ex una eligatur,
qui regat alias. Quaeque tribus regat hereditatem suam', während
sie nach V. 16054 ff. dem Geschlechte Jesse nicht mehr dienen
wollen, da Jakobs zwölf Söhne einander ebenbürtig gewesen seien:
O. Zingerie, Quellen zum Alexander. , 7
Digitized by VjOOQIC
Wes was edeler Judas,
dan der elteste was,
Rüben, der billicher
gewaltec waere und richer
dan der brüeder dehein,
der iegelicher jünger schein?
Abweichend wird ferner als Versammlungsort der Stämme
V. 15978 Jerusalem (Hist. schol. : Porro Jeroboam, audita morte
Salomonis, re versus est de Aegypto, et venit in Sichern cum
omni multitudine Israhel) genannt und V. 16086 heisst es, Judas
und Benjamin blieben in Israhel, was nur ein aus ähnlicher
Abbreviatur entsprungener Lesefehler für Jerusalem sein kann.
Zu erwähnen ist endlich noch , dass nach V» 16076 ff. Jeroboam
die ihm folgenden Stämme nach Samaria führte, worüber wir
bei Comestor nichts lesen. Diese Verschiedenheiten sind aber
nicht der Art, dass wir auf eine andere Quelle, die auch Josephus
Flav. und die Bibel an diesen Stellen nicht sein kann, schliessen
mÜ8sten. Es ist auch gerade nicht nöthig, eine darin über-
einstimmende Textgestalt der Hist. schol., deren Wortlaut in den
Hs. sicherlich mehr oder minder variirt, vorauszusetzen, sondern
wir dürfen sie wohl Rudolf zumuthen, der da ihm und Andern
geläufige Dinge zur weitern Ausschmückung verwerthete und
Manches nach eigenem Gutdünken sich zurecht legte, wie er das
auch anderswo gethan hat.
Dafür, dass er nebenbei vielleicht den Bibeltext zum Ver-
gleiche heranzog, scheinen einige nähere Berührungen mit diesem zu
sprechen. So V. 15993 D6 wurden dar für in (Roboam) gesant,
an den sinjs vater rat 6 stuont (Hist. schol.: Interim con«
suluit senes, Sadoc scilicet et Banaian et Joiadam et reliquos
principes Salomonis) und V. 16021 Dines vater rucke mohte
niht so gröz gesin so der kleinest vinger din, wo in der Hist
schol. allein dem Roboam in den Mund gelegt ist: Digitus meus
minimus grossior est humero patris mei.
Comestors Werk erweist sich auch im weiteren Verlaufe, zu-
nächst in den folgenden Königsregistern der Reiche Juda und
Israel als Hauptquelle, doch finden wir damit allein kein Aus-
kommen, wenn auch verschiedene auseinandergehende Angaben
sich als Irrthümer des Dichters herausstellen. Schon in den
ersten Versen (16102 ff.), wo er ankündet, er wolle nun in Kürze
die Könige nennen, die ,beidenhalp' in 240 Jahren, 8 Monaten
und 6 Tagen herrschten, läuft ihm ein solcher unter, da bekannt-
lich nicht beide Reiche gleich lange Dauer hatten. So lange, wie
oben angegeben ist, bestand das Reich Israel nach der Hist,
Digitized by VjOOQIC
99
schol., die nur in den Monaten und Tagen um eine Einheit diver-
girt: Migraverunt autem decem tribus de Juda, post annos non-
gentos et quadraginta Septem ab exitu de Aegypto. A divi-
sione vero regni fluxerant anni ducenti quadraginta et
menses Septem et dies septem secundum Josephum
(Antiqu. IX, 14, 1).
Seiner Flüchtigkeit ist wohl gleichfalls in der Seihe der
Könige Judas der Ausfall des Ochozias zwischen Joram und
Joas zuzuschreiben, den mit seinen nächsten Nachfolgern auch
Matthäus (1,8) nicht nennt. Dieser Lücke bei dem Evangelisten
gedenkt Rudolf, indem er bemerkt, Joas und Amasias seien
,durch ir ungancheit' von jenem ,ungeschriben und ungeseit' ge-
blieben und Ozias (Hs. asias) werde als Sohn des Joram be-
zeichnet, was wieder an einen Beisatz in der Hist. schol. erinnert:
Et regnavit Ochozias vel Azarias filius eius pro eo. Hunc re-
gem et reliquos usque ad Oziam praetermittit
Matthaeus. 1 ) Wenn dann in der Hs. Joachim (statt Joathan)
als Sohn und Nachfolger des Ozias erscheint, so halte ich das nur
für ein später hineingetragenes Schreibversehen. Dagegen ist
auffallender, dass auf Josias gleich Jechonias folgt, unter dessen
Regierung zudem Nabuchodonosor die Juden in die babylonische
Gefangenschaft abgeführt haben soll. Was erstem Punkt anlangt,
möchte ich den Sprung aus dem Schwanken der Namen in der
Ueberlieferung erklären. Nach der Hist. schol. nämlich hatte
Josias drei Söhne: Eliacim, qui et Jechonias, primogenitum,
medium autem Joachaz, qui et Sellum dictus est, et tertium Ma-
thaniam, von welchen zuerst Joachaz, darauf Eliacim (Joakim),
Joakim (Jechonias) und Mathanias (Sedezias) den Thron be-
steigen. Sehen wir vom erstgenannten, welcher nur wenige
Monate regirte und darum übergangen sein kann, ab, so wäre
wohl denkbar, dass Eliacim -Jechonias und Joakim -Jechonias
identificirt worden wären.
Etwas mehr als eine blosse Aufzählung von Namen bietet
Rudolfs Bericht über die Könige Israels. Zuerst sind hier seine
Mittheiluügen über die Belagerung Samarias durch Benadab unter
Achab und Joram zu verzeichnen. Der Name des assyrischen
Königs harmonirt wieder mit der Hist. schol. (Bibel: Benadad),
dagegen nicht der Name des Propheten, der Achab zum Wider-
') Ausführlicher bei Beda, De sex etatibus mundi: Azarias cum filio suo
Joas et nepote Amasia ob enormitatem scelerum, et quia nee patrem filium -
ve quispiam eorum bonum habebat, Evangelista Matthaeus a domini Salva-
toris genealogia secludit.
7*
Digitized by VjOOQIC
100
Stande auffordert. In unserm Gedichte ist es Elias, in der Hist
schol. wird Micheas namhaft gemacht und die Bibel enthält nur
unbestimmte Angaben. Vergebens sehen wir uns auch in beiden
Quellen um den V. 16227 erwähnten Preis, welchen bei der
zweiten Belagerung unter Joram das Brod erreichte, um. Jener
für ein Eselshaupt beträgt bei Rudolf fünfzig Pfennige, in der
Hist. schol. und Bibel ,octoginta argentei.' Dann aber sagt er
noch, dass man für einen Taubenmagen fünf Pfennige zahlen
musste, wozu die Hist. schol. eine Parallele gibt: et quarta pars
cabi stercori8 columbarum quinque argenteis. Hac, ut ait Jo-
sephus, condiebant cibos pro sale. Tradunt quidam nomine ster-
coris dici vesiculam columbae, in qua reperiebantur grana de foris
allata. Dieser schliesst sich auch die weitere Darstellung im All-
gemeinen an, doch fehlt es nicht an einzelnen Stellen, die wieder
auf die Bibel deuten, wie deren mehrere sich von V. 16302 ab finden.
Von den Nachfolgern Achabs bis auf Joachaz erfahren wir
nicht viel mehr, als ob sie fromm oder gottlos waren, nur von
Jeu, welcher ,der rehteste' war, wird erzählt, dass er vom Pro-
pheten beauftragt wurde, Jorams Geschlecht bis zum vierten
Gliede auszutilgen, und dass er die Baalsdiener verbrannte
und den Götzentempel zerstören liess. Es ist das zwar nicht alles
ganz richtig, denn Jeu bekommt den Befehl, das ganze Haus
Ach ab auszurotten, während jene Bestimmung, bis ins vierte
Glied, den Nachkommen des Jeu gilt, und auch vom Verbrennen
der Baalsdiener ist in der Hist. schol. keine Bede (dixit militibus
suis : ingredimini et percutite eos, nullus evadat), doch wider-
fährt dies nach der Bibel der Statue des Baal, und daraus
erklärt sich der Irrthum. Diese berichtet denn auch, dass
Joachaz Hess ,üz siner phlege gotes gebot und sine wege.*
Wie flüchtig Rudolf mitunter zu Werke gieng, bezeigt, dass
er den Nachfolger des Joachaz, Joas, mit König Joas von Juda
kämpfen und diesen besiegen lässt, was nach den Quellen doch
dem Amasias wiederfuhr. Ungenau ist ferner die Angabe, Joas
hätte die Mauer von Jerusalem an vier Stellen durchbrochen,
wogegen die Hist. schol. (Bibel) sagt: interrupit mururo Jerusalem
a porta Ephraim usque ad portam anguli quadringentis cubitis.
Für die Quellenbenützung gibt mehr Anhaltspunkte die
Königsgeschichte von Phacee ab. Auf die Hist. schol. weist die
Bemerkung, dass Zacharias, der Sohn des Achaz, im Kampfe
gegen Basim von Syrien gefallen sei (Et congressus cum eis
Achaz victus est et occisus est filius eius Zacharias, et multa
millia u. s. w.), dagegen heisst dort und in der Bibel der
Digitized by VjOOQIC
101
König, mit dem sich Achaz gegen Israel verbindet, Tiglat Phy-
lassar, während Rudolf Rasim nennt, was nicht recht damit
harmoniren will, dass nachher Phul die Israeliten bekämpft und
einen Theil derselben gefangen fortführt. Nach der Bibel ist es
eben Tiglat Phylassar und auch die Hist. schol. führt diesen an,
fügt aber bei: Et est ambiguum, an iste fuerit Phul vel alius. Auf
einem Missverständnisse der Hist. schol. beruht Rudolfs Notiz, dass
der ägyptische König Persistas den Salmanassar im Kriege
gegen Osee unterstützt habe, wie man aus dem lateinischen Texte
sofort ersieht: Cumque deprehendisset rex Assyriorum, quod Osee
rebellare niteretur per Susac regem Aegypti, cui munera miserat,
obsedit eam et vinctum misit in carcerem Ninive et obsedit Sa-
mariam tribus annis u. s. w. In der Vorlage unseres Dichters
mus8 ,per* doppelt geschrieben gewesen sein. Die Hist. schol. be-
richtet dann von der Gefangenschaft der sieben Stämme: transtulit
Israel in Assyrios, scilicet Septem tribus, quae remanserant et
posuit eas iuxta fluvium Gazan ultra montes Medorum et Per-
sarum. Rudolf substituirt das Land zu Caspia — Adhuc decem
tribus ultra montes Caspios captivae tenentur bemerkt übrigens
weiter unten auch Comestor — und lässt den Pluss Gaza (Hs.
Geza) durch ,daz riche' fliessen. Wenn er dann nachher sagt,
der hl. Tobias ,ouch aldä gevangen wart', so hat er wieder über-
sehen, dass bei Comestor steht: In prima captivitate trium
tribuum creditur captivatus fuisse Tobias.
Ich glaube, dass diese Bemerkungen hinlänglich die Be-
nützung der Hist. schol. in dieser Partie erweisen. Im Wortlaute
zeigt sich allerdings zuweilen grössere Verwandtschaft mit der
hl. Schrift und auch für Josephus Plavius Hesse sich in dieser
Beziehung ein und das andere geltend machen. Jedenfalls
bildeten diese nicht die Grundlage und genau festzustellen, wie
weit sie auf die Darstellung eingewirkt haben, könnte nur ge-
lingen, wenn vor allem in die Textüberlieferung der Hist. schol.
ein Einblick gestattet wäre. Das kann man jedenfalls auch be-
haupten, dass der von Rudolf benützte, von dem in Mignes Patro-
logie mitgetheilten mehrfach abwich. Damit deckt sich auch nur
theilweise, was dieser nach dem Abrisse der Königsgeschichte
von der Einschliessung der zehn Stämme durch Alexander er-
zählt, indem dort nicht enthalten ist, dass auf Alexanders Gebet
der eine Berg um zwölf Klafter sich dem andern näherte und das
zwischenliegende ,wite loch* nun mit einem unzerstörbaren Cement,
Absichiton, vermauert wurde. Diese Zusätze stammen aus den
Revelationes des Methodius (s.S. 61), wo auch die Eigenschaften
Digitized by VjOOQIC
102
des genannten Ceinentes, der in den einen Texten Assurim, in den
andern ascinticum (asinciti) benannt ist, in übereinstimmender
Weise angegeben sind. Die Schlussbemerkung V. 16758, bei der
er sich auf Josephus beruft, ist wieder der Hist. schol. ent-
nommen: Et, ut ait Josephus, Deus quid facturus est pro fidelibus
suis, si tantum fecit pro infideli?
Ausserdem hat Rudolf der Hist. schol. (Liber Esther cap. III)
entnommen, was er über Manasses und Saraballa erzählt
(V. 9734 ff.). Dafür sprechen schon die Namen. Der Statthalter
des Darius heisst dort wie in unserem Gedichte Saraballa, dagegen
bei Josephus Sanaballetes und darnach auch in der schon ge-
nannten deutschen Uebersetzung Sanabalath, die Tochter desselben
Isacha, bei Josephus dagegen Nicaso, doch stimmt hierin die
deutsche Fassung mit der Hist. schol. überein. Viel wichtiger ist
indess die Congruenz des Inhaltes. Dass Saraballa seinem
Schwiegersohne eine Gegend, Namens Abigla, zu eigen gab, die
Bemerkung, dass der Tempel zu Samaria so lange stand, bis
ihn die Römer zerstörten, findet sich nur bei Comestor und dessen
Darstellung harmonirt auch darin, dass Manasses wegen des von
ihm erstrebten Amtes die Verbindung mit Isacha eingeht, wogegen
Josephus mehr dass Interesse, dass der Statthalter daran nahm,
betont. Vergeblich sucht man aber bei beiden Autoren in den
darüber handelnden Capiteln um die Erwähnung von Zorobabels
Wiederaufbau des durch Nabuchodonosor zerstörten Salomo-
nischen Tempels (V. 9793 ff.), worüber in der Hist. schol. Liber
Judith cap. III und bei Josephus Antiqu. XI, 3 zu lesen ist, und
ebenso um den Zusatz V. 9823, die Samariter hätten sich bald als
solche, bald als Juden, je nachdem es ihnen von Vortheil ge-
wesen sei, ausgegeben, was bei Comestor Liber regum IV,
cap. XXVI, bei Josephus Antiqu. IX, 14,3 steht. Dagegen fand
ich bei keinem dieser Autoren V. 9816 ff. entsprechend, dass sie
,in ir e' nur die fünf Bücher Moises anerkannten, die Bücher der
,r einen wissagen* dagegen verworfen hatten 1 ); hinwieder basirt die
Bezeichnung Alexanders als Gottesgeissel in der Schlussbetrach-
tung (V. 9888 ff.) auf Hist. schol. Liber Danielis cap. VI: Nee
hanc potestatem habuit a se Alexander, sed fuit virga furoris
Domini in filios pestilantes.
Derselben Quelle (Liber Danielis cap. II) ist noch der be-
kannte Traum Nabuchodonosors 2 ) nacherzählt, nur nennt Rudolf
l ) 8. Wetzer, Kirchenlexicon IX, 604 f.
*) s. dazu Massmanii, Kaiserchronik III, 361 ff. und 528 ff., wo das be-
treffende Stück aus .Rudolfs Gedicht auch abgedruckt ist.
Digitized by VjOOQIC
103
auch die Genosgen Daniels und lässt beide Püsse der Statue irden
sein 1 ), während es bei Comestor der hl. Schrift entsprechend
heisst: pedum quaedam pars ferrea, quaedam fictilis ; nebstdem
spricht er (V. 15420 ff.) von einer ,süle«, die der König jener, von
der er geträumt hatte, nachbilden Hess, ein Zug, den ich nicht
nachzuweisen vermag.
Ausser diesen grösseren Abschnitten können noch andere, ge-
legentlich eingefügte kürzere Notizen, ähnlich der V. 192 vorfind-
lichen, auf dem in Bede stehenden Werke beruhen, doch ist
hiebei zu berücksichtigen, dass manche derselben in der mittel-
alterlichen Literatur recht verbreitet sind, so dass Rudolf auf
anderem Wege und früher schon zur Kenntniss derselben gelangt
sein kann. Der Art ist jene über Abraham als Lehrer des Astro-
nomie 2 ) (V. 174 ff.), worauf ich schon hinwies; ferner, dass der
Eufrat ,von dem paradise gät« (V. 5712 ff.) und ebenso der Tigris
(V. 10621) *), dass Dido die Stadt Karthago (V. 8585 ff.)*), Ninus,
der mächtigste König seiner Zeit, Ninive (V. 13043 ff.) 5 ) und
Arphaxad Ecbatana (V. 14059 ff.) 6 ) gestiftet habe.
*) So lesen wir im Apollonius von Tyrland mit derselben Ungenauigkeit
V. 35: die vüeze warn von erden.
*) Hist. schol. Liber Genesis cap. XLV; Josephus Flav. Antiqu. HI , 8,3,
auf den sich G. v. Viterbo Pars IV, (S. 110 f.) beruft; Honorius, Imago mundi
III; — s. auch Bartsch, Mitteldeutsche Gedichte V, 4021 ff. Wie Abraham
zum Astronomen , so ist Tubalcain ,' der Genesis IV, 22 als malleator et faber
in cuncta opera aeris et ferri erscheint, im Mittelalter zuweilen an die Stelle
des Jubal getreten und zum Erfinder der Musik gemacht worden. Als Ver-
treter dieser Kunst ist er z. B. dargestellt in Wandgemälden auf dem Cam-
panile und in der Capella Spagnioli zu Florenz (14. Jh.), ebenso in der
Fürstenburg zu Meran mit den unterstehenden Versen:
Von Tnbalkains hamerklank
ward musica erfunden und der geBank.
Diese Auffassung ist entschieden ziemlich jung, doch verlohnte es sich,
dem Ursprünge nachzuforschen.
•) Hist, schol. Liber Genesis cap. XIV; G. v. Viterbo Pars II (S. 33). S.
im geograph. Abschnitte der Weltchronik V. 97 ff. und die Belege zur Stelle
von meinem Vater u. Doberentz (Honorius, Imago mundi 1, 10).
*) Hist. schol. Liber regum III cap. III; Hieronymus Chronik; Honorius,
Imago mundi 1,32; steht auch im geographischen Abschnitte der Weltchronik
V. 1278.
5 ) Hist. schol. Liber Genesis cap. XXXIX; Hieronymus Chronik;
Augustinus, De civitate Dei XVI, 3; Honorius, Imago mundi I, 15; O. v. Frei-
singen Chronik I, 6; G. v. Viterbo Pars III (S. 105) legt dem ßelus den Bau
dieser Stadt bei; — Parzival 102,11; Ztschr. f. d. Alt. XV, 171.
*) Hist. schol. Liber Judith cap. I; Bibel, Judith 1, 1.
Digitized by VjOOQIC
104
Man könnte endlich noch vermuthen, dass der historische Ex-
curs über die Weltmonarchien, der am Beginne des fünften Buches
(V. 15488 ff.) erscheint, auf derselben Quelle beruhe, aber es zeigen
sich verschiedene Abweichungen, die das zweifelhaft machen.
Rudolf berichtet zuerst von Babylonien (!), wo von Nembrotes
Zeit an ,der erde nionarchie' war. Von Nembrots Nachfolgern
führt er dann nur noch Belus und Ninus an, nach welch letzterem
noch sechs und dreissig Könige durch 305 Jahre regiert hätten.
Darauf sei unter Nabuchodonosor die Herrschaft von Assyrien auf
Chaldäa übergegangen, wo sie durch 180 Jahre verblieb und dann
an Medien und Persien kam, wie Daniel dem Könige vorhergesagt
hatte. ,D6 begreif sie Cirus 4 , und, wie die Schrift uns sagt, habe
das Reich 220 Jahre, bis Alexander es bezwang, bestanden. Rudolf
nennt nun die Könige von Cirus ab bis Alexander: Cirus; dessen
Sohn Cambises; zwei Zauberer, die durch zwei Jahre regierten;
Darius, des Idaspis Sohn; Exerses; Artabanus; Artaxerses; Longianus
(Hs. longranus); Exerses und Sogtianus (Hs. sagtianus); Darius
qui et Notus; Assuerus; Ochus, der Aegypten eroberte und auch
Artaxerses genannt wurde; dessen Sohn Arxes und Darius, welchen
Bessus erschlug und Alexander bekriegte.
In der Hist. schol. Liber Genesis cap. LXIV lesen wir ,Exor-
tum est regnum Assyriorum anno vicesimo quinto Saruch, proavi
Abrahe sub Belo, et cucurrit, ad annum septimum Oziae regis
Judae, per annos mille et trecentos; alii quadringentos
et duos per reges triginta Septem usque ad Sardanabalum,
qui primu8 pulvinaria adinvenit. Post quem translatum est regnum
ad Medos' und hiezu wäre etwa noch cap. XXXIX heranzuziehen,
doch bleibt immer die Divergenz in der Zeitangabe, wobei allerdings
in Betracht kommt, dass die Stelle in -unserem Gedichte mangelhaft
überliefert ist:
V. 15493 Die Monarchie hettent do
Nach mire gewaltecliche so
In dem künigriche er
Sechs vnd dreissig künige her
fünf er und drühundert. 1 )
J ) Justin I, 2,13 bietet dieselbe Angabe wie die Hist. schol.: Imperium
Assyrii, qui postea Syri dicti sunt, mille trecentis annis tenuere, postremus
Sardanapal Arbactus imperium ab Assyriis ad Medos transfert ; Gr. v. Viterbo
Pars XX (S. 639): Duravit autem illorum regnum in suo statu annis mille
trecentis et duobus; Augustinus, De civitate dei IV, 6 bemisst die Dauer dieses
Keiches auf 1240 Jahre und ebenso Vincentius Bellov. I cap. 98; Oassiodor,
der fünf und zwanzig Könige aufzählt, auf 842 Jahre. Demnach bot auch der
Text Kudolfs vielleicht die Zahl des Justin. Oder übertrug er darauf 4ie Zeit
Digitized by VjOOQIC
105
Was über den Bestand des chaldäischen Reiches gesagt wird,
kann ich weder in der Hist. schol., noch anderswo nachweisen 1 ),
und in ersterer ist nachher auch die Zeitbestimmung von Cyrus
bis Alexander eine andere 2 ); dagegen stimmt die persische Königs-
liste in der Hauptsache 8 ) damit überein, wennschon hier die ein-
zelnen Daten in verschiedene nicht auf einanderfolgende Capitel
vertheilt sind: Cyrus (Liber Danielis cap. XVI); Cambises (ibid.
cap. XX); de duobus magis et Dario filio Hystaspis (Liber Judith
cap. II, wornach aber,, wie anderwärts, ihre Regierungszeit nicht
der medischen Herrschaft? Justin 1,6,17 Regna vereint annis CCCL und über-
einkommend Honorius : Regnum Assyriorum in Medos transfertur , quod stetit
per annos trecentos quinquaginta, wo auch eine falsche Beziehung leicht
möglich ist. Weniger zählt Gk v. Viterbo Pars XX (S. 641) : Duraverat autem
imperium medorum ducentis quinquaginta Septem annis; O. v. Freisingen,
Chronik II, 1 (s. Orosius 1, 14) gibt 258 und das Chronicon Paschale (1,265)
259 Jahre an.
*) Bei Honorius betragt die Summe der Regierungsjahre der baby-
lonischen Könige 115 Jahre.
2 ) Die Angaben divergiren auch da: Curtius IV, 14,20 Forsitan ita dii
fata ordinaverunt , ut Persarum imperium, quod secundo cursu per CCXXX
annos ad summum fastigium erexerant u. s. w.; Beda, De sex etatibus mundi:
nee mora Babylonem obtinuit, interfecto Dario, in quo Persarum regnum
destruetum est, quod steterat annis GCXXXI (dieselbe Zahl im Chronicon
des Ado). Nach Honorius bestand das persische Reich 238 Jahre, und bei
Hieronymus (Chronik) ergeben sich 234 resp. 237 Jahre und 4 Monate; das
Chronicon Paschale I, 321 führt 246 Jahre an. Mit Rudolf stimmt 0. v. Frei-
singen in seiner Chronik überein (qui omnes CCXX vel amplius omni Oriente
imperaverunt), doch scheint mir wahrscheinlich, dass unser Dichter in seiner
Hs. des Curtius CCXX gelesen oder vorgefunden hat.
8 ) Verschieden ist zunächst die Angabe der Regierungszeit der zwei
Magier, welche sonst, wie bei Hieronymus und Beda, mit sieben Monaten
beziffert wird. Ersterer bietet in den Tabellen der Chronik übrigens auch
,duo fratres magi', vorher aber einfach ,fratres magi' und im Commentar zu
Daniel (bei Valarsi P. V, 665) frater Magus; Beda: fratres magi; 0. v. Frei-
singen (wie Justin): magi; Honorius: Smerdes magus. — Die Bezeichnung
des Darius als Jdaspis sun' findet sich unter den genannten Autoren ausser
der Hist. schol. noch bei Justin; Gr. v. Viterbo P. XX (S. 642). — Aus
Artaxerxes Longimanus machte Rudolf zwei Könige, was sich aus der Lesart
qui et Longim. (Hist. schol.; Isidors Chronik; Beda a. a. 0; 0. v. Freisingen,
Chronik, wo auch die Namensform Longianus lautet) leicht erklärt.
Hieronymus schreibt in den Tabellen ,Art. qui Longimanus cognominabatur'
und im Commentar zu Daniel: Art. qui /ttoxfogtt?, id est Longimanus cogn.
est. — Uebereinstimmend mit Rudolf bietet allein Isidors Chronik: Darius,
qui et Nothus; — für Assuerus nennt nur seine anderen Namen, Artaxerxes,
Mnemon, Hioronymus (Magnus Artaxerxes bei Gk v. Viterbo), — Arses ist die
Namensform bei Hieronymus, Isidor, Beda, O t v. Freisingen ? Honorius (Ar-
eames, qui et Arses bei ü. v. Viterbo),
Digitized by VjOOQIC
106
zwei Jahre dauerte); Xerxes und Artabanus (ibid. cap. V); Arta-
xerxes qui et Longimanus; Xerxes; Sogodianus ; Darius, cognoniento
Nothus (ibid. cap. X); Assuerus (Liber Esther cap. I); Artaxerxes,
qui Ochus dictus est (ibid. cap. II, wo auch steht: Porro Artaxerxes
»cilioet Ochus Aegyptum ad suum revocavit Imperium); Arsamus;
Dariue (ibid. cap. DI).
V. Methodius.
Die nach diesem gedichtete Partie beginnt V. 16827. In der
Einleitung zum vierten Buche sagt Rudolf, Methodius habe über
die EinSchliessung der verfluchten Könige Gog und Magog, sowie
über die Abstammung der Frau Olympias und deren Schicksale
nach Alexanders Tode berichtet, und V. 16807 ff. ergänzt er die
frühere Angabe durch die Bemerkung, der heilige Mann be-
rühre kurz
die scheidunge der riohe,
und wie sich nach dem ersten man
die scheidunge huoben an
und wie diu weit verenden sol,
und verspricht dann zu erzählen, ,swaz der von Alexander seit*.
Wäre dies allein in das Gedicht aufgenommen worden, so könnte
man bei dem Streben des Dichters nach Vollständigkeit schliesslich
nichts dagegen einwenden, aber er gibt nebstdem noch die ganze
Stammtafel von Ismaels Geschlecht, dem Gog und Magog an-
gehören, von Adam angefangen zum Besten und verbreitet sich
endlich noch über die Verheissungen von der Wiederkunft Ismaels
und der Herrschaft seiner Kinder vor dem Weltgerichte. Beinahe
600 Verse (16817—17395) sind auf dies Capitel verschwendet.
Man darf wohl diesen Ausdruck gebrauchen, da der Inhalt zum
geringsten Theile in den Rahmen der Dichtung passt, deren ein-
heitliches Gefiige im Gegentheile nur abermals störend durch-
brochen wird. Unter den Werken des Methodius sucht man
umsonst nach einem, welches die Quelle hätte sein können. Rudolf
hat eine apokryphe Schrift, die sogenannten Revelationes Me-
thodii benützt, über deren Entstehung und wirklichen Verfasser
noch Dunkel herrscht, die aber unter dem geborgten Namen durch
das ganze Mittelalter herauf grosses Ansehen genossen und viel
Digitized by VjOOQIC
107
verbreitet waren. *) Verwerthet haben diese Prophezeiungen
O. v. Preisingen 2 ), Petrus Comestor 8 ), G. v. Viterbo*) und an-
dere. 6 )
Ihr Inhalt war im Allgemeinen und im Besonderen wegen der
dunkeln Hindeutung auf einen römischen Kaiser, der berufen sein
solle, Ismaels Macht zu brechen, dem Geiste des Mittelalters ganz
angemessen und am Ausgange desselben boten die Türkenkriege
neue Anknüpfungspunkte. Im Jahre 1496 erschien denn eine Aus-
gabe, Impressum per sagacem virum Johannem Proschauer conciuem
vrbis prefate', i. e. Augusta Vindelicorum, wo dem Texte ein weit-
läufiger Tractat angeschlossen ist, an dessen Ende wir folgende
Aufklärung erhalten:
Tractatus continens in se quinque capitula de fine quinti flagelli ecclesie
super textum diuinarum reuelationum beati Methodii martyris cum pre-
fatione ac concordantiis autenticis notabilibusque diuersis textui confor-
miter applicatis. Hie completur laboriosa cura et ingenio Wolfgangi
Aytinger clerici ac incole Augustensis vindelicorum Artium magistri neo
non Juris vtriusque promotum qui motu compassionis orthodoxe fidelium
modo maneipatorum in altera seeundaque Babylonia videlicet Turcia qui
in sauguine agni nobiscum redempti sunt. Ac pro speciali consolamine
deliberationis eorundem per magnum triumphum regis Romanorum et
catholicos in proximo conflictu habendo cum Ismaheliticis sicut libellus
presentis opusculi vere delucidat pro quo feliciter orate.
Die von Froschauer gedruckte Ausgabe mit Aytingers Commen-
tar erlebte später wohl noch verschiedene Auflagen, wenigstens
stimmt der Druck, welchen die Innsbrucker Universitätsbibliothek
bewahrt, vollständig damit überein, nur der Name des Druckers
') Die Münchener Staatsbibliothek bewahrt allein vier Hs., und zwar
eine (18525 b) aus dem X., zwei (17195 und 19112) aus dem XII. und eine
(18779) aus dem XV. Jh.
') s. Büdinger, Die Entstehung des achten Buches Otto's von Freisingen
in den Sitzungsberichten der Wiener Akademie phil.-hist. Cl. B. XOVIII, 352 ff.
8 ) Hist. schol. Liber Genesis cap. XLIX.
*) Pantheon P. X (S. 266 £), wozu ich auf Vogts Aufsatz über Sibyllen
Weissagung in den Beiträgen zur Geschichte der d. Spr. u. Lit IV, 82
verweise.
6 ) So steht im Cod. XXI (saec. XV) der Seitenstettener Stiftsbibliothek,
welcher biblische Geschichten zum Inhalte hat, bl. 2a: Etliche maister
schreiben das Methodius dem heiligen marterer für kam in dem karcher In
dem gaiste do Adam vnd Eua Junkoh frawen aus dem paradeiez kamen und
an dem funfzehentten Jare seines lebens hette den Sun Cayn vnd ein tochter
Kalmana die was Cayns S wester vnd hawsfraw. Darnach an dem funfzehendn
Jare hette er den Sun Abel vnd ein tochter dewora. Das spricht nicht die
Biblia Sünder kurczlich schreibt also u. s, w. ; s. auch Anzeiger f. K, dt V, 18QQ
Sp. 8 und 1865 Sp. 339.
Digitized by VjOOQIC
108
und die Zeitangabe fehlt. Die Reihe der Editionen, in der sich
auch eine von Sebastian Brand besorgte und mit Holzschnitten
versehene befindet, schliesst der Abdruck in dem 1677 erschienenen
dritten Bande der Lyoner Sammlung Maxima bibliotheka patrum
p. 727 ff.
Mit dem Froschauerschen Texte habe ich die Hs. 4493 (Theol.
557) der Wiener Hofbibliothek (15. Jh.) und eine noch den sieb-
ziger Jahren des 15. Jhs. angehörige Incunabel aus der Bibliothek
des Stiftes St. Florian verglichen und gefunden, dass auch in der
Ueberlieferung der Revelationes nichts weniger als Uebereinstimmung
herrscht. 1 ) So mögen denn auch manche Einzelheiten, die in den
mir bekannten Texten fehlen, in dem Rudolf vorgelegenen ent-
halten gewesen sein, sei es nun, dass sie in den Text selbst auf-
genommen oder von einem bibelfesten Leser an den Rand ge-
schrieben worden waren, wie es mir bei einigen Citaten fast ausser
Zweifel scheint. Wir dürfen dies für um so wahrscheinlicher
halten, als Rudolf durchaus nicht den ganzen Inhalt der Schrift
wiedergibt, sondern nur einen Auszug, der stellenweise noch dazu
Spuren etwas hastiger Leetüre zeigt.
Der eigentlichen Erzählung ist Einiges über Methodius und
den Ursprung der Revelationes vorausgeschickt, woraus wir ent-
nehmen, dass derselbe Bischof von Paters war und den Martertod
erlitt und, ähnlich wie Leo, in den Büchern nachgeforscht habe,
ob darin nicht etwa noch Geschichten enthalten wären, die man
vergessen habe, aus dem Hebräischen oder Griechischen in's Latein
zu übertragen, wobei er wirklich solche fand, die Hieronymus ,un-
geseit und ungeschriben' Hess. Bezüglich der Offenbarungen be-
merkt Rudolf dann V. 17141 ff, sie seien dem Bischöfe während
seiner Gefangenschaft zu Theil geworden. 2 )
Unser Dichter beginnt darauf seiner Quelle gemäss mit der
') Die Textstellen sind im Folgenden dem Florianer Druck (F) entnommen,
der mit der Anfangs lückenhaften Wiener Hs. (W) grosse Verwandtschaft
hat. Der Innsbrucker Druck ist mit bezeichnet.
8 ) Aehnliches fand ich nur in der Froschauerschen Edition und deren
Nachdrucken am Schlüsse: Et tantum de libello saneti Methodii martyris et
episcopi Partinensis provincie Grecorum, qui propter fidem catholicam manci-
patio fuit carceribus, angelo sibi revelante hunc conscripsit libellum, quem
beatus Hieronymus in opusculis suis inter viros illustros et antiquissimos
hystoriographos multum comendant (1. : comendat). Die Revelationes werden
dort in der ursprünglichen Fassung natürlich (De viris illustribus cap. 83
bei Valarsi P. II, 921 ff.) nicht genannt und Rudolf scheint diese Stelle falsch
interpretirt su haben,
Digitized by VjOOQIC
Yerstossung von Adam und Eva aus dem Paradiese und gibt,
soweit es nöthig ist, eine Uebersicht von deren Nachkommenschaft.
Darnach gebar Eva nach dreissig Jahren einen Sohn, Cain, und
eine Tochter, Calmana, dann Abel und dessen Schwester
Dewora. 1 ) Nach 130 Jahren erschlug Cain den Abel 2 ) und Eva
gewann einen dritten Sohn, Seth 8 ), und im Laufe der Zeit noch
viele Kinder. Nachdem 800 Jahre verflossen, wandelte Cains
Geschlecht den Weg der Sünde und Verliese ,durch des leiden
tiufels rät* Gottes Lehre *), und nach 930 Jahren starb Adam. Cain
that ferner Sünden werk, Seth wandte sich ostwärts gegen das
Paradies und so trennte sich das Geschlecht in feindlicher Weise.
Ersterem wird sodann V. 16853 f. der Bau der Stadt
Ephrem zugeschrieben. 6 )
Aus dem Geschlechte von Seth wurde Joreth ge-
boren — da war das erste Jahrtausend vollendet 6 ) — und aus
jenem des Cain Lame ch, Jobal (Hs. abol) undTobal, von welchen
der erstgenannte dann Cain erschoss. Grosse Sünde begieng das
Volk, zur selben Zeit ward auch die Kunst, Gold, Silber und
Eisen zu bearbeiten, und die der Musik und des Seitenspiels
gefunden. 7 ) Nach Joreth 700 Jahre erreichte die Sündhaftigkeit
') In den Revelat. genauer: Et post tricesimum alium annum
pepererunt Abel et 8ororem eius Deborram.
*) Die Revelat. lugen bei: et fecerunt planctum super eum Adam quoque
et Eva annis centum.
*) Rudolf übergeht wie meist wieder die Zeitangabe: Ducentesimo
autem et XXX anno primi miliarii, quod est primum seculum, natus
est Seth, vir gygas, in similitudine Ade.
4 ) Von den ausführlicheren Mittheilungen der Revelat. ist nur der Schluss
berührt: Octogintesimo (O: Octogesimo) vero anno vite Ade dilatatum est
super terram fornioacionis inquinamentum a filiis fratricide Cain.
6 ) Davon enthalten die Revelat.. nichts : Et abstulit Seth suam cogna-
cionem sursum in quendam montem, qui erat proximo paradyso. Porro Cain
et huius cognacio in campo habitabant, in quo et nephandum fratris homi-
cidium perpetravit; s. Genes. IV, 17, wornach aber die Stadt nach seinem
Sohne Enoch benannt wird.
•)Die Revelat. enthalten blos: Quadringentesimo autem anno temporibus
Jafeth (0 wie bei Rudolf: Jareth) pertransiit primum miliarium seu prima
generatio.
*) In den Revelat. lauten die Namen zum Theile anders, auch wird hier
nur die Musik erwähnt: Anno autem . CCC. XL Jafeth (Jareth) secundi
miliarii surrexerunt viri male artis inventores iniqui et omni nequicia pleni
ex filiis Cain, id est Jobeth, Tholucel, filii Lamech, qui fuit cecus, qui
Digitized by VjOOQIC
110
den höchsten Grad*), doch blieb Noe davor behütet und wurde
darum bei der Sintfluth mit seinem Weibe, seinen drei
Söhnen und deren Frauen (nebst einem Pare von allen
öesoh&pfen) in der Arche gerettet, wofür er nach Ab-
lauf derselben Gott Dankopfer brachte. Schluss des zweiten
Jahrtausends.*) Noes Söhne bebauten das Land und gründeten
Städte 8 ), und als 300 Jahre des dritten Jahrtausends verflossen
waren, bekam Noe einen Sohn, Jonetus, dem er das Land Eoha,
im Orient gelegen, gab 4 ), worauf er im Alter von 950 Jahren
starb. 5 ) Jonetus, dem Gott die Kenntniss der Astronomie ver-
lieh, zog nun in das ihm vom Vater zugesprochene Land — d&z
llt, d& diu sunne üf gät — , Sem blieb in Asien, Cam (Hs. Caim)
wohnte in Meridie — daz ist nach der buoch sage, d& diu sunne
in mittem tage üfreht obe der erde ßtat — und waren ihm die
Lande bis gegen Sonnenuntergang zugehörig, Japhet kehrte gegen
Aquilone. 6 )
et Cain interfecit, quibus dominatus dyabolus convertit eos post omnem
speciem musicam componendi (O: postea in omnem magicam artem et omn.
8p. m. c); 3. Genes. IV, 18 ff.
*) Die Revelat. erzählen hiervon wieder ausführlicher und an der be-
züglichen Stelle steht: Septingentesimo (0: Septuagesimo) autem anno
temporis Jafet (Jareth) scilicet (sc. ergänzt aus O) vite sue, id est in
secunda ciliada apposuit malignus et infestus dyabolus bellum fornicacionis
adiungere filiis Seth u. s. w.
*) Von der Sintfluth berichten die Revelat. nur allgemein: Et iratus
dominus deus in explecione secundi miliarii factum est diluvium aquarum et
omnis creatura prima deleta est vel absorpta et (et ergänzt aus 0) deperiit
generatio primi hominis figmenti; s. Genes. VII 10 ff.
8 ) Revelat.: de. XII. anno vite noe (0: a. a prineipio vite Ade)
iam in trium milium annorum, postquam exivit Noe de archa, edifieaverunt
filii Noe novam possessionem in exteriora terre et appellaverunt nomen
regionis illius Tän (0: Canna) seeundum nuneupationem numeri, qui exierunt
de archa idem novem (0 : sec. nunc, filiorum Noe et num. illorum, qui exier.
de archa).
4 ) Die Zeitangabe Rudolfs ist unzutreffend: Oentesimo autem anno
de tercia ciliada natus est Noe filius (0: n. est fil. quartus N.)
seeundum ipsius similitudinem et voeavit nomen eius Jonitum. Trecen-
tesimo vero tempore de trium milium annorum dedit Noe donaciones
filio suo Jonito et dimisit eum in terram Eoam (0 immer: Etham).
5 ) Die Revelat. schweigen über das Alter.
•) Ueber die Wohnsitze von Sem, Garn und Japhet erfahren wir in den
Revelat. nichts, nur über den des erstverzeichneten Sohnes: Jonitus autem
filius Noe tenuit (ten. ergänzt aus 0) introitum in Eoam usque ad mare, quod
vocatur Illiochora (O: Elioch.), id est regio solis, in quo solis ortus fit, et
Digitized by VjOOQIC
111
Jonitus zeugte Nemrot, der Babilon gründete, wo zwei und
siebenzig Sprachen ihren Anfang nahmen. 1 ) Damals wurde in
Cains Geschlecht Pontibus, nach dem das Land Pontua
seinen Namen erhielt*), zum Könige erwählt. Jonitus baute
in Eoha eine Stadt, geheissen Jonita. 8 ) Da verbündeten sich
Pontibus und Nemrot, worauf Jonitus erzürnt letzterem entbot, das
Bündniss aufzugeben, was auch geschah. 4 ) Damit endete das dritte
Jahrtausend. Am Beginne des vierten erhob sich Krieg — der
erste auf der Erde — zwischen Pontibus und Nemrot, in dem
letzterer Sieger blieb. Nemrot, der nachher die Weltherrschaft
behauptete, folgte dessen Sohn Cusirestes (Hs. Cueisirestes) und
diesem Erestes, welcher in Cains Land einfiel und vier mäch-
habitavit ibidem u. s. w.; die drei andern werden auch im geograph. Ab-
schnitte der Weltchronik V. 50 fi. erwähnt ; s. Hist. schol. Liber Genes, cap.
XXX VII.
*) Die Abstammung Nemrots von Jonitus beruht auf einem Miss-
Verständnisse: Ad hunc descendens Nebroth (O: Nemroth), qui fuit gygas
et eruditus (O: in multis erud.) a deo, accepit ab illo (O: Jonitho) consilium,
in quibus regnare cepisset (0: in quibus influentiis astrorum incipiendum esset
ei regnare super terram). Hie autem Nebroth ex filiis descendebat
hiroum, qui fuit filius Sem et ipse prius regnavit super terram (0: H.
aut. Nemroth natus fuit ex filiis Chus, cui erat pater Cham et ipse primus
r. s. t.). Septingesimo (1. Septingent.; O: Septuagesimo) vero anno et nona-
gesimo tercie ciliade, quod agebatur nono annorum (O: in quo ageb. nonus
annus de iam dieta cyliade) edificata est babilon magna et regnavit
in ea Nebroth (Nemroth). Auf die Sprachen Verwirrung deutet eine
frühere Stelle: Et post obitum Noe sexcentesimo et nonagesimo anno in
eisdem trium milium annorum ascenderunt filii Noe de terra Eoa et edifi-
caverunt sibi turrim in terra Sennaar et divise sunt lingue et dispersi sunt
super faciem totius terre (0: et i. facta est divisio linguarum et ex hoc disp.
8. homines s. f. 1. 1.). Die betreffende Anzahl der Sprachen ist dem Mittelalter
ganz geläufig; reichliche Belege aus der altdeutschen Literatur gibt mein
Vater zum geograph. Abschn. d. W. V. 9 ff.
*) Von dieser Namensübertragung steht in den Revelat. nichts.
8 ) Anno tertio regni Nebroth (Nemroth) miserunt viros potentes ex filiis
Jafeth nimi8 sapientes et artifices in arte tectoria construetores et descen-
derunt in Eoam terram (Etham) ad Jonitum filium Noe et edifieaverunt ei
civitatem, quam nuneupaverunt ionitum iuxta nominis illius nuneupationem.
*) Die Revelat. berichten einigermassen anders: Regnum autem Nebroth
(Nemroth) et filii Sem et Pontipi filii Cham et Jafeth contra se invicem
rebellabant. Scripsit autem Jonitus epistolam ad Nebroth (Nemroth) ita
dicens, quia regnum filiorum Jafeth ipsum ineipiet delere regnum filiorum
Cham. Hec autem regna primum apparuerunt in terra et post hec didicerunt
omnes gentes constituere sibi regnum.
Digitized by VjOOQIC
iiä
tige Könige, Jobusous, Amoreus, Palestinus und Afrus
fieng. 1 ) An des Eresdes Sohn, Cusaro, wollten sich Cains Söhne
für die erlittene Niederlage rächen und führten ein Heer von
320000 Streitern gegen ihn, wurden aber bis zur Vernichtung ge-
schlagen. 9 ) Um dieselbe Zeit bekriegte Samsab von Eoha Indien
und nach Eroberung des Landes wendete er sich gegen Arabien
und Saboa. Da stellten sich die Ismaeliten (Hs.: Der Israhelen
Ritterschaft) mit grosser Uebermacht entgegen, so dass Samsab
selbst nur mit einem kleinen Reste seines Heeres aus dem Kampfe
zu entrinnen vermochte. 3 ) Nun nimmt Rudolf Anlass, ,kurzliche'
zu sagen, wer die Ismaeliten waren, von welchen Gog und
*) Von diesen vier Königen berichten die Revelat. nicht: Anno octavo
quarte ciliade semper pugnabant adinvicem utrorumque regna. Et devictum
est regnum Egiptiorum a regno Nebroth et obtinuit potentiam regni ßabilonis
in semine Nebrot usque ad Chuhimi 8 den (0: Cusunisden); hie aeeepit sibi
uxorem de filiis Cham. Defuncto autem Chuhimisde (0: Chusunisde) sumpsijb
E ledern (O: Nemroth s. aliam nomine El.) huius neptis suam marterteram in
uxorem et genuit ei Eri sdem (0: et gen. Erisdem). Hie congregavit (O: Elisden
vero genuit Cosdron, iste congr.) sibi virtutes multas et surrexit adversus
regnum Cham et captivavit et concremavit igni omnes regiones, que fuerant
occidentales.
*) Nach den Revelat. geschah dies im zweiten Regierungsjahre des
Königs Cusdron (Cosdron); ferner berichten diese von dem Kriege: Fuerunt
autem CCC et XX milia peditum virgas solummodo in manibus continentes.
Audiens autem de eis Chosdron subrisit et dimisit eos usque, dum transirent
flumen Tigrim, et illuc mittens contra eos exercitum suum super elefantes ascen-
dentes, omnes eos interfecit et non est relictus ex eis quisquam. Et amplius
non apposuerunt filii Cham, ut pugnarent cum eis, et ex tunc amaricata sunt
regna contra invicem.
*) Rudolfs Darstellung ist nichts weniger als genau: Et in fine quatuor
milium annorum sive in . XX. quinto adhuc temporis ciliade (O : quinto anno
desuper dieta cyl.) descendit Samsab us in Eoam, qui fuit de cognatione
Joniti filii Noe, et depopulatus est ab Eufraten usque ad Edroigan, id est sexa-
ginta (O: Edroesan flumen sexag.) . VIII. civitates et regiones earum et per-
transivit in tribus regnis Indorum et incendit et desolavit et exivit in
desertum Saba et coneidit castra filiorum Ismahel filii Agar
Egyptie ancille Sare uxoris Abrahe, et expulsi sunt et fugierunt
omnes in solitudine et tribu — ; im Plorianer Druck ist wohl nach tribu eine
Lücke. O liest: in solitudinem, qui erant de tribu Agar. Cum autem in predicto
heremo in generationibus suis multiplicati fuerunt in innumerabili maximaque
multitudine annis ducentis et septuaginta ex domini dei permissione, filii
Ismahel exierunt Arabicum desertum. Das Weitere findet sich dort wieder:
et introierunt in terram habitabilem et pugnaverunt cum regibus gentium et
depopulati sunt et captivaverunt homines (hom. ergänzt aus 0) et dominati
sunt super regna gentium, que erant in terra promissionis et repleta est ex
ipsis et de castris eorum.
Digitized by VjOOQIC
113
Magog und das Geschlecht Azenaz abstammten, die dann zu
dreissig Geschlechtern anwachsend in die Wildniss Saboa zogen
und sich da vermehrten bis zum letzterwähnten Kriege. 1 ) Er
schildert nachher ihre Lebensweise 2 ), erwähnt, dass sie sich vier
Könige, Oreb, Zeb, Zebee und Salmana wählten und dann gegen
die Israeliten kehrten, welchen Gott aber ,umbe ir triuwe' beistand,
so dass sie unter Gedeons Führung die Feinde besiegten und
deren 140000 erschlugen. 8 ) Im Laufe der Zeit hätten sie sich von
dieser Niederlage erholt und wären wieder mächtig geworden, bis
*) Die Revelat. enthalten über die Abstammung der Ismaeliten nur die
im letztangeführten Textstücke erscheinenden Daten. Das weitere war Rudolf
etwa aus der Bibel bekannt, und die Namen der von Alexander ein-
geschlossenen Völkerschaften zählen später die Revelationes auf und daher
nahm er auch den drittverzeichneten. Der Florianer Druck eröffnet die Reihe
mit Gog, Magog et Anog et Ageg et Achenal et Aephar u. s. w.; in der
Wiener Hs. fehlt ,et Ageg* und lauten die nachfolgenden Azernach et
Dephar, wofür Athenal und Cephar liest. Offenbar fällt Azernach (Achenal^
Athenal) mit Rudolfs Azenaz zusammen, und die übrigen Namen, die in ver-
schiedenen Texten in den mannigfachsten Formen erscheinen, ersparte er sich
zu nennen und führte blos deren Anzahl (dreissig) an, die allerdings auch
nicht überall dieselbe ist.
f ) Hiebei liegt offenbar eine andere Stelle der Revelat. als die ent-
sprechenden Ortes zu Grunde, denn da heisst es: Erant autem quasi locuste
et incedebant nudo corpore et edebant carnes camelorum compositas in
utribus et bibebant sanguinem iumentorum lacte mixto. Dagegen hebt
Rudolf hervor, dass sie wie das Vieh lebten und Alles, was sie fanden, roh
assen, Vögel und Schlangen.
8 ) Die Zahl der Erschlagenen mangelt in den Revelat., sonst ist be-
deutend gekürzt. So wird dort gesagt, dass die Ismaeliten über das Meer
setzten und gegen den Occident vordrangen ,usque ad magnam Romam et
Illiricum etEgyptum (F: gignum, W: gygitum) et Tessalonicam et Sardiniam'
und sich der Weltherrschaft bemächtigten, was sie übermüthig machte. Daran
schliesst sich: In tempore autem illo facti sunt eis tyranni principes (F, O:
princeps, W: participes) milicie quatuor, qui fuerunt filii Humee (W: thimee),
qui ab eis sie vocabantur, quorum nomina sunt hec: Oreb et Heb (O, W: Zeb),
Hebee (0, W*. Zebee) et Salmana. Hii pugnaverunt cum Israelitis et
quemadmodum fecit eis deus redempeionem de manu Egiptiorum per Moysen
famulum suum, eodem vero modo et tunc illo tempore operatus est cum eis
misericordiam et redemit eos ex eis per Gedeon et liberatus est Israel de
Servitute filiorum Ismahel. Hie enim Gedeon coneidit castra eörum et perse-
quens eiecit eos de terra habitabili (W : inhabitabili) in solitudinem et tribum ?
ex qua prodierant (W: in sol., de qua dispersi erant, O: in sol. et desertum,
ex quo prod.). Et illi, qui relicti sunt, dederunt federa pacis filiis Israel et
exierunt in desertum exteriorem novem tribus (W: exterius sexaginta tribus
miliaribus).
O. Zingerle, Quellen zum Alexander. 8
Digitized by VjOOQIC
114
Alexander kam und sie aus Furcht, dass die Welt von ihnen ver-
unreinigt würde, mit sich ,in ubera aquilonis' führte und dort
zwischen den genannten Bergen und ,Promimatorum Boreum',
wie die Juden in Caspia, einschloss. 1 )
Damit sind wir nun zum eigentlichen Ziele gekommen und die
weiteren Ausführungen wären besser ganz weggeblieben. Rudolf
konnte sich aber nicht enthalten, auch das Wichtigste von den
Prophezeiungen über die Wiederkunft Ismaels mitzutheilen. Schwer
wird dann, wie er weiter erzählt, das Joch auf allen Ländern von
Sonnenaufgang bis Sonnenuntergang lasten in Folge des sünd-
haften Lebens der Christenheit.*) Persien wird verwüstet und
*) Die Revelat. berichten nach der Niederlage der Ismaeliten zunächst
von deren zukünftiger Herrschaft, und wie sie nachher ,a regno celesti ac
Romanorum , quod est christianorunV besiegt und unterworfen werden, woran
sich die Weltreiche betreffende historisch -genealogische Erörterungen reihen.
Eingeleitet sind diese Abschnitte mit: Hinc ergo considerate (0: Hoc ergo
regnum desiderate) a circumgirantium temporum regnantium regnorum et
hec est veritas rerum, que se ipsam clarius ostendet absque ullo erroris cali-
gine vel aliqua seductione. Der erste beschäftigt sich vorzüglich mit Baby-
lonien, der zweite enthält: quomodo commixti sunt hi reges sibi invicem et
hi quidem ßabilones medis et Medicum (0: Medi) Persis (W: Ethiopes cum
babilonis perses cum medis), der dritte: quomodo quatuor hec regna con-
venerunt sibi, Ethiopes enim cum Macedoniis (W: Medis) et Romani Grecis.
Da wird nun über Alexander gehandelt: Philippus namque pater Alexandri,
cum esset Macedo, accepit in coniugium Chuset filiam regis Ethiopie
nomine Phool, de qua hie natus Alexander Grecorum tyrannus factus. Hie
magnam condidit Alexandriam et regnavit in ea annis XII (W: XIX). Iste
descendens in Eoam oeeidit Darium regem Medorum (0: Persarum) et domi-
natus est multarum regionum et civitatum et demultavit terram et descendit
usque ad mare, quod vocatur regio solis, ubi conspexit gentes immundas et
aspectu horribiles. Von deren Lebensweise, worüber wir hier ausführlicher
lesen, hat Rudolf Einiges früher berührt und über die Einschliessung der-
selben fasst er sich kürzer, da manche Details schon bei anderer Gelegenheit
verwerthet wurden. Was das neben den ,ubera aquilonis* genannte Gebirge
betrifft, verweise ich auf S. 61.
In den .Revelat. sind schliesslich noch die Namen der unreinen Völker
aufgezählt und wird dann von dem Geschicke Cuseths nach Alexanders Tode
und dem endlichen Eintritte der römischen Weltherrschaft gesprochen.
2 ) Rudolf hat hiebei vielleicht eine frühere Stelle der Revelat. heran-
gezogen: Futuri sunt autem, ut exeant semel adhuc et egrediantur et devas-
tent terram et obtineant orbem terre et regiones in introitu pacis a terra
Egypti usque ad Ethiopiam et ab flumine Eufraten usque in Indiam et a
Tigrin (W: Tyro) usque ad introitum Naod regni Joniti, filii Noe, et ab
Aquilone usque Romam et Iliricum et Egyptum et Thessalonicam et Alba-
niam et usque ad mare ponticum, et in duplum erit iugum illorum super
colla universarum gentium et non erit gens aut regnum sub celo, quod possit
Digitized by VjOOQIC
115
Erwachsene wie Kinder werden erschlagen oder gefangen. Das gleiche
Schicksal trifft Cappadocien, Cilicien, Syrien, Griechen-
land und Afrika, Aegypten, Sizilien, Spanien, Deutsch-
land und Gallien und die Römer werden auf wilde Inseln
verjagt. 1 ) Niemand vermag zu wiederstehen. Nun folgt eine
Schilderung von der schrecklichen Herrschaft der Ismaeliten *),
bis Gott in seiner Güte der Christenheit einen ,voget« gibt, der die
römische Krone trägt. Dieser wird, heisst es dann, jene in Je-
rusalem vernichten und nach dem Siege auf Golgata die römische
Herrschaft, Kreuz und Krone opfern. 3 ) Bald darauf ersteht der
cum eis in prelio confligendo superare eos usque ad numerum temporis
septimanarum Septem (0: octo sept. annorum). Doch lesen wir Aehnliches
auch anderswo: et obtinebunt introitum et (W: usque ad) exitum aquilonis et
Eoam usque ad occasum (W: orientem et occasum) et meridiem (W: a mari-
tino, F : a maricinio) et erit christianorum tribulatio maxima, et erunt omnia sub
iugo eorum.
*) Et tradetur terra Persarum in corrupcione et perdicione et habita-
tores eius in captivitatem et occisionem adducentur. Armenia quoque et
eos, qui habitant in ea, in captivitatem et gladio corruunt, Oapadocia in
corrupcione et in desolacione et eius habitatores in captivitate et iugulacione
absorbentur; Sicilia erit in desolacione et hi, qui habitant in ea, in occi-
sione et captivitate ducentur; Terra Syrie erit in solitudinem et corrupta
et commorantes in ea gladio perient; Cilioia desolabitur et, qui habitant
in ea, erunt in corrupcione et in captivitatem ducentur; Grecia in occisione
gladii et perdicione vel corrupcione et, qui sunt eius habitatores, in captivitate
ducentur; Romania corrumpitur et in occisione erit et convertuntur in
f ugam, et insule maris in desolacione erunt et , qui in eis habitant, peribunt in
gladio et captivitate. Egyptus quoque et oriens vel Syria sub iugo erunt
et in tribulationes immensas cohartabuntur.
Wie bei Rudolf ist in O Cilicien nach Cappadocien genannt, ebenso be-
gegnen wir hier Spanien, Gallien und Deutschland, doch nicht Afrika und die
Reihenfolge ist auch nicht übereinstimmend: Cilicia, Syria, Egyptus, Asia,
Hispania, Grecia, Gallia, Germania und Agathonia, Sicilia, Romani und
schliesslich die Inseln.
*) Die Revelationes verbreiten sich hierüber sehr ausführlich. Dnser
Gedicht gibt die bezügliche Darstellung nur auszugsweise wieder, doch ent-
hält es ein nicht nachweisbares Citat: Nach V. 17234 ff. werden die ,gotes
ewarte' verbrannt und unbegraben an die Wege geworfen, wobei sich Rudolf
auf David und den Psalter, deus venerunt (s. Psalm 78), beruft. In
den Relevat. steht nur : Sacerdotes autem intrinsecus sanctorum locorum coin-
quinantes occidunt et concumbent cum mulieribus u. s. w.
8 ) Nach V. 17365 ff. soll nach Ismaels Tagen sieben Jahre zu Jerusalem
über das ganze Land kein Holz verbrannt werden, ,wan daz diu schar in daz
riche bringet dar, schilt, wagen unde sper; der selben rede ist ein gewer' der
heil. Jeremias, der in der Quelle aber nirgends genannt ist.
8*
Digitized by VjOOQIC
116
Antichrist aus Ismaels Geschlecht. Wie es dem ergehen wird, wie
er sich als Gott ausgebe und Elias und Enoch dawider auftreten,
wie er sterbe und wie Gott zum Gericht komme, darüber will
Rudolf schweigen, wohl merkend, dass er schon zu sehr abge-
schweift sei und noch viel »wunderlicher maere von dem wisen
wunderaere* zu erzählen habe, zu welchen er denn auch zurück-
kehrt.
VI Julii Valerii Epitome.
Der Auszug aus der vollständigen Uebersetzung des J. Valerius
hat, wie schon J. Zacher in seiner Ausgabe S. IV bemerkte, im
Mittelalter weite Verbreitung gefunden. Am ausgibigsten ist er
von Vincentius Bellovacensis im Speculum historiale benützt worden,
aber auch andere Darstellungen von Alexanders Leben verdanken
ihm mehr oder weniger Detailangaben. Was die Rudolfs betrifft,
habe ich schon S. 70 bezüglich der sagenhaften Abstammung des
Pferdes Bucephal darauf hingedeutet und ausserdem weist der
ebenfalls früher erwähnte Zug nach Libyen (s. S. 72) auf diese
Quelle (I, 30), der (I, 13) dann V. 1243 ff. die Namen von
Alexanders Erziehungspersonal, so weit sie nicht schon die H. d. p.
anführt (s. S. 71) entlehnt sind. Die Herkunft des Alcippus (von
Consicia) finden wir freilich da nicht verzeichnet, doch scheint mir
die Veranlassung hiezu nur ein Lesefehler gegeben zu haben, in-
dem Rudolf statt ,mu8icus' las ,consicus', was aus uncial. m gra-
phisch leicht zu erklären ist, und daraus den Stadt- oder Land-
namen Consicia bildete. Da er gleichwohl diesen Mann als Lehrer
der Musik bezeichnet, müssten wir allerdings annehmen, dass seine
Vorlage den Beisatz ,musicus Alcippus in musica' oder ,musice'
(s. d. Varianten) hatte.
Auf der Epitome (1,29) beruht ferner V. 3290 ff., wornach
Alexander seinen ,marschalc' Eumilio mit Truppen nach Sizilien
sandte, der daselbst ,vil lande bi dem mer' bezwang und, nachdem
er auch in Italien siegreich gekämpft, in Leonus wieder zu seinem
Herrn ßtiess und ihm die Geschenke der Römer überbrachte. 1 ) Die
Interpretation des lateinischen Textes ist verkehrt genug: Igitur
') Desgleichen schliesst sich hier Hartlieb bl. 20 b an die Epitome an.
Digitized by VjOOQIC
117
eius loci magistratibus ad amicitiam foederatis transmittit protinus
ad Siciliam. Exinque Italiam transiens legatione pariter et honore
potitur Romanorum. Per Aemilium quippe, qui consul tunc tem-
poris erat, coronam auream ei margaritis insignitam dirigunt ad
argumentum amicitiae perpetuo post futurae. Idque Alexandro
magnae gratiae fuit; et verbis liberalibus Aemilium honoratum re-
mittit. Addunt etiam duo milia militum et argenti pondera talen-
torum quadraginta. Darnach zieht also Alexander selbst (von
Lycaonia) nach Sizilien und Italien. 1 ) Der Irrthum unseres
Dichters beruht auf der Identifizirung des Consuls Aemilius mit
jenem Eumilio, der Alexander auf seiner Botenfahrt zu Darius
begleitet, woraus sich dann weiter die falsche Beziehung von
,transmittit' ergab, zu dem er , Aemilium* als Object ergänzte.
Diese Ergänzung aus der Epitome wurde wohl deshalb eingefügt,
weil dort die Erzählung ausführlicher ist und zugleich — freilich
in Folge unrichtiger Interpretation — glaubwürdiger erschien.
Eumilio wird auf Eroberungen nach dem Westen gesandt, während
Alexander selbst die Städte in Griechenland niederwirft, und jener
trifft eben vor Beginn der grossen Heerfahrt, die der Zug nach
Afrika eröffnet, ein.
Neben den genannten Stellen treffen wir noch öfters Anklänge
an J. Valerius gegenüber der H. d. p., doch sind sie nicht so be-
schaffen, dass zufällige Uebereinstimmung oder ein ähnlicher Wort-
laut in Rudolfs Vorlage der H. d. p. ausgeschlossen wäre. Man
könnte überhaupt geneigt sein, obige Interpolationen auch bereits
dieser zuzuweisen, doch darf man nicht vergessen, dass Rudolf
mehrfach betont, wie viel Mühe er sich die Sammlung der Quellen
kosten Hess, und diese wäre denn gewiss nicht gar so gross ge-
wesen, wenn er einzig und allein die von ihm verzeichneten Werke,
die Historia scholastica inbegriffen, verwendet hätte. Ein sicheres
Urtheil wird man übrigens erst dann abgeben können, wenn uns
die mittelalterliche lateinische Alexanderliteratur mehr zugänglich
gemacht sein wird.
») Die Sage hat damit die Thaten Alexanders von Epirus auf Alexander
den Grossen übertragen, worauf schon Miller a. a. 0. S. 10 f. aufmerksam
machte. Eine ähnliche Verwechslung begegnet Wälsch. Gast. V. 3433 ff.
(s. Rückerts Anmerkung).
Digitized by
Google
118
VII. Orosius.
Dessen Werk ist, wie wir sahen, in der Fassung S der H. d. p.
stark benützt worden, doch fehlt dort die Vorgeschichte der Ama-
zonen, welche Rudolf dem Berichte der H. d. p. (V. 17733 ff. bei-
fügt, und deswegen setze ich einstweilen auch eine direkte Ent-
lehnung (I, 15) voraus. 1 ) Wo er gelesen hat (V. 18261 Ich h&n
gelesen anders wä), dass Talistria, die Königin der Amazonen, von
Alexander eine Tochter gewann, welche nachher die Herrschaft
führte, konnte ich nicht ausfindig machen. 2 ) Gelegentlich sei hier
noch angemerkt, dass nach der allgemeinen Charakteristik der
Amazonen V. 17590 ff. darauf hingewiesen wird, wie diese vor
Troja mit den Griechen stritten und Kamille vor Laurente, wo
Aeneas bestanden wurde, mannhaft kämpfte. 8 )
VIII. Grualtherus.
Sehen wir schliesslich, mit welchem Rechte Massmann das
Werk dieses Franzosen als Quelle bezeichnen konnte.
Bekannt war es im Mittelalter immerhin genug und es wurde
nicht nur gelesen, sondern auch zum Vorbilde genommen. Ich
erinnere neben U. v. Eschenbachs Alexandreis nur an Maerlants
') Die Namen der beiden aus Scythia vertriebenen Jünglinge lauten
V. 17742 f. Plini8 und Scolopitus, bei Orosius Plynos et Scolopythus und dar-
nach bei 0. v. Freisingen , Chronik 1 , 23 Plinius et Scolopetius , während bei
Justin Ylinos et Scolopitus überliefert ist. Dieselbe Geschichte erzählt u. a.
auch Vincentius Bellov. I, cap. 96 und, wenn ich nicht irre, Jordanes, De
rebus Geticis; s. auch die Anmerkung meines Vaters zu V. 745 des geo-
graphischen Abschnittes in der Weltchronik , wo u. a. der Abschnitt über den
Ursprung der Amazonen aus Sendlingers Chronik abgedruckt ist.
2 ) 8. W. Menzel , Die vorchristliche Unsterblichkeitslehre II , 167 f. und
Sepp, Altbayerischer Sagenschatz S. 235 ff. mit der da verzeichneten Li-
teratur.
8 ) s. EneitV. 8732 ff. Gelegentlich sei hier angemerkt, dass sich der Fort-
setzer des Trojanerkriegs von Benoit in der Schilderung der Amazonen auf
ein Buch von Alexander beruft (s. Duoger, Die Sage vom trojanischen
Krieg S. 59).
Digitized by VjOOQIC
119
Alexanders geesten 1 ), die nordische Alexanders Saga 2 ), den
spanischen Libro de Alexandre 8 ) und den altcechischen Alexander. 4 )
Und warum sollte nicht auch Rudolf daraus geborgt haben? In
der That finden wir mancherlei, was dies zu bestätigen scheint.
V. 4382 ff. wird von einer Schlacht, welche Memnon den Mace-
doniern lieferte und in der er fiel, berichtet. Unmittelbar vorher
bekommt Darius Nachricht, dass Alexanders Heer am Granicus
sich befinde. Die H. d. p., an welche sich der Dichter sonst hier
hält, kennt Memnon gar nicht und bei Curtius, soweit dessen Werk
auf uns kam, ist davon nichts zu lesen, dagegen thut Gualtherus
II, 64 ff. dieses Kampfes Erwähnung 5 ), aber an anderer Stelle, be-
vor nämlich Alexander nach Gordium (Sardis) kommt, und das
muss einiges Bedenken erregen, denn es ist nicht abzusehen, warum
Rudolf das Local der Schlacht verändert hätte, vorausgesetzt, er
habe die Episode dem lateinischen Gedichte entlehnt. Ich halte da-
für, dass an eine Abhängigkeit nicht zu denken ist, sondern beide
durch Curtius III, 2, 1 At Dareus nuntiata Memnonis morte haud
secus quam par erat motus omissa omni alia spe statuit ipse
decernere zu einer solchen Ergänzung angeregt wurden. Da
kein weiterer Anhalt gegeben ist, konnte jeder nach Gutdünken
das Ereigniss in seiner Darstellung unterbringen und gestalten.
Daher die bemerkte Divergenz und der Widerspruch mit der
*) Erschienen zuletzt in der Bibliothek van middelnederlandsche letterkunde :
Alexanders geesten van Jacob van Maerlant. Op nieuw uitgegeven door
Joh. Franck. Groningen 1882.
2 ) Med en Ordsamling udgiven af C. R. Unger. Christiania 1848. Sie
ist aber nicht ausschliesslich eine Bearbeidelse af Philip Gautiers latinsk digt
Alexandreis, sondern der Verfasser greift häutig weiter aus, indem er zum
Theile dem Gualtherus ganz Fremdes einmengt, zum Theile, was dieses kurz
andeutet, umständlicher erzählt. In letzterem Punkte ist freilich in Anschlag
zu bringen, dass die Vorlage schon mit derartigen erläuternden Bemerkungen
ausgestattet gewesen sein könnte, wie dies Toischer S. 342 ff. für jene des
U. v. Eschenbach nachwies.
») s. Romania VI, 7 ff.
*) s. Jahresbericht der Lese- und Redehalle der deutschen Studenten in
Prag, Vereinsjahr 1880-81, S. 13 ff.
5 ) Lambrecht V. 1493 ff. schildert ausführlich eine Schlacht gegen Mennes
und Harczyk wie Werner bemerken dazu, dass sie in den antiken Quellen keine
Parallele hat. Es vermuthete aber schon Oholevius S. 72 darin unseren Memnon
und ich bin unabhängig von ihm zur selben Ansicht gekommen. Was die
Schilderung anlangt, meint er ,dies anschauliche und abgerundete Bild ist nun
zwar grösstentheils ein Werk der Phantasie, aber es enthält auch einige
historische Züge/
Digitized by VjOOQIC
120
historischen Wahrheit, der darin besteht, dass der persische Feld-
herr im Kampfe fällt, während er in Wirklichkeit doch einer
Krankheit erlag. 1 )
Bestechender sind andere Congruenzen:
Nach V. 5327 ff. sollen die über dem Kriegswagen des Darms
angebrachten Adler den Zweck gehabt haben, Schatten zu geben,
was nicht bei Curtius III, 3, 16, wohl aber bei Gualtherus II, 118
ausgedrückt ist: Desuper ardentis fervorem temperat aestus Fictilis
aurata pendens Jovis armiger ala, was die Alexanders Saga S. 21
übersetzt: Vppi yfir kerro konungsens sat einn are. bann var
algylltr oc breidde vaengina vt yfir kerrona ä alla vega oc hliföe
sva konunge meö scugga sinom viö solar hita. Im Uebrigen setzt
jedoch die Beschreibung des Wagens den Text des Curtius voraus,
nur dass auch dort von einem Adler die Rede ist.
V. 5380 ff. macht Rudolf die Bemerkung, es sei damals Sitte
des Perserkönigs gewesen, bei einem Kriegszuge die Gemahlin
mitzunehmen, was nach seiner Meinung darum geschehen sei, damit
Jeder im Angesichte der Frau desto tapferer fechte. Es gemahnt
das an Gualth. II, 131 f. Moris erat Persis ducibus tunc temporis
omnem Ducere in arma domum, cum tolli signa iuberent, während
anderseits die ganze Umgebung wieder auf Curtius deutet. Aehn-
lich wie Rudolf äussert sich übrigens anderswo (bl.44a) Hartlieb:
Nun solt ir wissen, warumb kunig darius sein tochter, müter
vnd sein weyb, die Königin mit im ze feld gefuhrt hat. Das tat
er darumb, das dye persen nicht von in fliechen solten, vnd er
meinet auch, war alle weit kommen wider in ze streytten, er
wollt auff einen tag leut genüg gehebt haben. Auch was es sytt
in Orient, wenn ein künig zu feld zoch, das er weyb vnnd kind
vnd seyn müter vnd sunst vnsäglich reycheyt vnd kunst mitt im
füret.
Derlei Anklänge an Gualtherus, zumeist noch geringfügigerer
Natur, könnte ich noch mehr aufführen. Aber darf man ihnen
überhaupt Beweiskraft zumessen? Ist es wahrscheinlich, dass
Rudolf, der doch bei Curtius lange Stücke überspringt, bei diesem
auf so nebensächliche Notizen geachtet und sie excerpirt habe?
Ich denke dabei lieber an zufällig übereinstimmende Auffassung
und Wiedergabe, wenn nicht schon ihre Texte des Curtius Aehn-
liches boten, und in manchen Fällen , wie den zuletzt citirten , an das
Vorhandensein ähnlicher Randglossen in den benützten Hand-
l ) Droysen, Geschichte Alexanders S. 130.
Digitized by VjOOQIC
121
Schriften. Auf einer solchen dürfte denn auch die Beschreibung
der Sichehvagen V. 11506 ff. beruhen.
Auf solche Kleinigkeiten wird Massmann indess kaum geachtet
haben. Was ihn auf falsche Spur brachte, ist ohne Zweifel ein
bei Grualtherus ziemlich am Anfange (I, 82 ff.) vorfindlicher Ab-
schnitt, dessen Inhalt V. 1305 — 1712 des deutschen Gedichtes, nur
noch weiter ausgesponnen, wiedergeben. Diejenigen, welche sich
mit der lateinischen Dichtung beschäftigten, giengen ohne weiteres
darüber hinweg, als ob die Rathschläge, welche dort Aristoteles
seinem Zöglinge Alexander gibt, lediglich vom Dichter ausge-
sonnen wären. Verhielte es sich so, dann stände Rudolfs Bekannt-
schaft mit jenem fest, aber mir scheint die Voraussetzung durch-
aus falsch zu sein, da meines Erachtens hier beide, sicherlich
unabhängig von einander, aus derselben Quelle geschöpft haben.
Welche von all den Aristoteles mit Recht oder Unrecht zuge-
schriebenen Schriften aber hiebei in Betracht kommt, muss ich
einstweilen dahingestellt sein lassen. 1 ) Rudolf sagt am Schlüsse
(V. 1713 ff), Alexander habe ,die süezen lere' des Meisters lieb-
liche* in sein Herz aufgenommen und es sei daraus hundertfältige
Frucht erwachsen, worauf er noch beifügt:
Do diz allez alsus was,
Aristotiles der las
ein buoch, heizet Ethicä,
daz begunde er tihten sä,
dö siner meisterlichen art
der juncherre bevolhen wart.
Dies Buch habe solche Sitte gelehrt, womit ein ,saelic man* sich
dieser Welt ,gehulden und gelieben' könne. Dieser Zusatz steht
aber, wie ich mich überzeugte, in keinem Zusammenhange mit den
vorausgehenden Lebensregeln. 2 ) Nahe liegt es, an ein anderes
pseudo- aristotelisches Werk zu denken, ich meine
*) Grässc, Allgem. Litterärgeschichte B. IT, 1. Abtheil., 2. Hälfte S. 485
erwähnt u. a. eine angeblich von Aristoteles geschriebene Abhandlung, Fürsten-
spiegel betitelt, von der es eine arabische vor 1040 gemachte Uebersetzung
gibt; s. auch ebenda B. II, 2. Abtheil., 2. H. S. 721 f.
Kürzer gefasste Rathschläge des Aristoteles finden wir in den Gesta Roman,
cap. 34 und im Liederbuch der Klara Hätzlerin S. LXIX f.; s. Germ. XXII, 1 19.
2 ) Ich sah mir darauf hin die Hs. Nr. XL III (13. Ih.) der Seitenstettener
Stiftsbibliothek an. Einen andern Beisatz enthält die nordische Alexanders
Saga S. 3 : Nv bar sva til at Aristotiles meistare hans oc fostrfaöer haföi
gengit vt af herbergi sino. J)ar er hann haföi gort eina boc af iörott fceire
er dialectica heitir a latino. en J>re,toboc er kolloö a norono. f)at matti ocsia
a honom hverso mikla stvnd hann haföi lagt a boc fra er hann haföi fra saman
sett. oc hverso litt hann haföi medan annars gaett. — Flores morales aus der
Ethik hat Vincentius Bellov. Spec. hist. III, cap. 84 ff. eingeflochten.
Digitized by VjOOQIC
122
IX. die Secreta secretomm. 1 )
Diese hat unser Dichter an anderer Stelle verwerthet. Leider
wissen wir nicht in welchem Umfange, da in der Handschrift eine
Lücke ist. Nachdem er der Briefe, die Alexander gelegentlich
der Vermählung mit der persischen Königstochter an seine Mutter
und Aristoteles sandte, Erwähnung gethan, erzählt er, dass erstere
reiche Geschenke schickte, letzterer aber dem Könige kund that ;
wie er leben sollte, um sein Leben ,starc und gesunt' zu erhalten:
V« 15120 Er schreip sus: ,lieber herre min,
ich der getriuwe meister din
und din gewisser dienestraan.
der dir mit triuwen eren gan,
enbiutet dir liep unde guot,
mit dienste günstlichen muot.
Ich wil dir rat und lere geben,
wie du fristen solt din leben
und wol gesunt behalten.
Du solt der witze walten.
*
* *
Hin wider mit den maeren
zuo dem unwandelbaeren.
Die in den letztcitirten Versen gebrauchte Wendung, welche
wieder zu dem eigentlichen Thema überleitet, erweist unzweideutig,
dass die gegebenen Anweisungen von beträchtlichem Umfange ge-
wesen waren, und darum mochte sie der Schreiber, dem sie zudem
überflüssig schienen, ausgelassen haben. Es ist um so bedauer-
licher, dass uns die Einsicht, wie weit an dieser Stelle die Secreta
Aufnahme fanden, verschlossen ist, da wir nun auch über das
Verhältniss dieser Partie zu den früher angeführten Rathschlägen,
l ) Mir lag hievon die Hs. Nr. 268 (15. Jh.) der Seitenstettener Stifts-
bibliothek vor. Die einschlägige Literatur ist verzeichnet von W. Toischer in
seiner Ausgabe von Aristotilis Heimlichkeit (Separat -Abdruck aus dem
Jahresberichte des k. k. Staats- Ober -Gymnasiums in Wiener -Neustadt 1882)
S. L; s. noch R. Reinsch, lieber das Secretum secretomm des Pseudo- Aristo-
teles als Quelle eines noch unveröffentlichten provenealischen Gedichtes in
Herrigs Archiv ß. LXVIII, 9 ff.
«Aufgenommen sind Stücke der Secreta auch in der in einer Gothaer
Hs. enthaltenen Ganonica Alexandry des grossen kuniges (s. Jacobs und Ukert,
Beiträge I, 433 und auch Droysen, Geschichte des Hellenismus I, 715 ff. Die
daselbst besprochenen Darstellungen scheinen im übrigen auf einer Fassung
der H. d. p. zu beruhen, welche die Zusätze der Hs. m mehrentheils enthielt).
Au 8 ihnen stammt auch die von Frauenlob str. 3 (H. H. S. III, 111) an-
gesogene Geschichte.
Digitized by VjOOQIC
123
mit welchen die Secreta stückweise ähnlichen Inhalts sind, im
Dunkeln bleiben. Merkwürdig wäre es immerhin, wenn Rudolf
eine Theilung der einen Quelle vorgenommen hätte, die sich kaum
anders als durch die Absicht, eine allzustarke Unterbrechung der
eigentlichen Erzählung zu vermeiden, begründen Hesse, denn ich
wenigstens vermag nicht abzusehen, was ihn bewogen haben
könnte, Aristoteles dem Knaben moralische und dem Manne
erst diätetische Anweisungen geben zu lassen. Etwas anderes ge-
staltet sich die Sache, sobald wir die einheitliche Ueberlieferung
der Secreta fallen lassen, d. h. den einen Theil, de sanitate tuenda,
als ursprünglich selbständig und erst später in die de regimine
principum handelnden Secreta eingeschoben betrachten, welche An-
sicht schon Reinsch a. a. O. (gegenüber Knust, der die Epistola
Aristotelis ad Alexandrum de sanitate tuenda für einen Auszug
aus dem Secretum secretorum hält) ausspricht.
So handelt auch das proven<jalische Gedicht nur über die
Erhaltung der Gesundheit und damit befasst sich auch ,die 1er
Allex anders', welche ein handschriftlicher Kalender (15. Jh.) der
bi8chöfl. Seminarbibliothek zu Brixen enthält. Voraus steht hier
ein Abschnitt in Prosa: Allexander wildu nu gesund pleiben so
soltu Merkchen was ich dir sag vnd dir auch geschriben han,
das soltu wol behalten und huet dich mit allem fleis das dw dein
Rechte Naturleiche feuchtikait behaltest. Tustu das so pistu gesunt
vnd tust was ich dir han geschriben u. s. w. (s. Haupts Abhand-
lung über das mitteldeutsche Arzneibuch des Meisters Bartholomäus
in den Sitzungsberichten der Wiener Akademie, phil.-hist. Cl. B.
LXXI, 511 f. und die Handschriften altdeutscher Dichtungen der
fürstlich Fürstenbergischen Hofbibliothek zu Donaueschingen, ge-
ordnet und beschrieben von J. V. Scheffel, Nr. XXXVI). Das
darauf folgende Gedicht beginnt:
Der Edel Kunig allexander
an Manheit der ander
genant der gros in kriechen Reich
durch sein grosse tat wunderleich
do sich der nv von der schuel prach
das durch vermessenhait geschach
des alters vnd der Jare doch
gezelet kawm auf zwelfe noch
das er sich veben wolte
vnd leren wie er solte
auch wonen bey der Ritterschaft
den schilt ze laiten vnd auch den schaft
vnd das im wolt wenden des
sein Maister Aristotiles.
Digitized by
Google
124
Nach einer kurzen Einleitung folgen dann die Anweisungen:
wildu zw ganczen kreften pluen
mit liebe dein zeit vertreiben
vnd da bey gesund pleiben
so must erst deinem leben
der maz an dem Morgen geben
das du dein har ze richten stellest
da mit du dein har also erwellqst
das dir das ausreisen wirt
vnd allen deinen leib vnsanfte pirt.
Darnach soltu deine zend bewaren
die Reib vnd auch die pilaren
mit Molle granates Hinten u. s. w.
Damit ist zu vergleichen Aristotilis Heimlichkeit V. 1599 ff.,
woraus man sofort ersieht, dass wir es hier mit einer anderen Be-
arbeitung der Secreta zu thun haben.
Im Hinblick darauf könnte man sich zur Annahme neigen,
dass Rudolf beide Theile separat vorlagen, aber dann müsste der
eine noch immer von dem mir bekannten lateinischen Texte der
Secreta stark divergirt haben. Dieselben Gedanken begegnen
wohl häufig auch dort, aber sie kommen auf verschiedene Weise
zum Ausdrucke, was weniger Bedenken erregen würde, wenn wir
nicht des Grualtherus Darstellung zum Vergleiche heranziehen
könnten. Indess will ich die Quellenfrage noch als discutirbar
betrachten, da ich eben nur eine Fassung kenne und nicht weiss,
wie weit Umwandlungen Platz gegriffen haben. Auch die Secreta
harren noch einer Ausgabe.
Endlich habe ich noch einige zerstreute Angaben, die nicht
schon anderwärts Erwähnung fanden, zu vermerken. Dazu ge-
hört neben den Erklärungen von monarchus V. 15483 ff., milli-
arius V. 16902 und meridies V. 16926, welche man schwer auf eine
bestimmte Quelle zurückführen kann, noch jene, dass der Nil ,für
Damiät' in das Meer fliesse (V. 10463) *) und V. 16765 ff., dass
Caspia, wo Alexander die Juden einschloss, von einem wasser-
losen, ewig wogenden Sandmeere, über das nicht zu gelangen ist,
und von hohen Gebirgen eingeschlossen sei. 2 )
Dies konnte Rudolf aus zeitgenössischen Berichten über die Be-
lagerung von Damiette im J. 1219 (s. Wilken, Geschichte der Kreuzzüge VI,
234 ff.) wissen.
2 ) s. Presbyterbrief § 31 ff.; zugleich erinnere ich noch an Anm.l S. 78
und Anm. 2 S. 80,
Digitized by VjOOQIC
125
Damit sind wir mit den Quellen zu Ende gekommen. Werfen
wir noch einen Blick auf die Resultate unserer Untersuchung, so
dürfen wir Rudolf das Lob, sich alle Mühe gegeben zu haben, die
Geschichte Alexanders erschöpfend darzustellen, kaum vorent-
halten, wir müssen auch zugeben, dass die Wahl der Quellen —
Curtius steht ja in erster Linie — im Ganzen eine geschickte war,
insofern er darauf ausgieng, die Leser mit dem wahren Sachverhalte
bekannt zu machen, und es kommt nur darauf an, ob die Er-
reichung seines Zweckes nicht durch die Art der Benützung,
durch die Bearbeitung des gesammelten Materials beeinträchtigt
worden ist. Dies wird sich aus einer zweiten Abhandlung, auf die
ich schon hinwies, ergeben.
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Historia de preliis.
Digitized by
Google
Digitized by
Google
i. Sapientissimi namque Egyptii scientes mensuram terre atque
undis maris dominantes et celestium ordinem cognoscentes, id est
stellarum cursum conputantes, tradiderunt ea universo mundo per
altitudinem doctrine et per magicas artes. Dicunt autem de Necta-
5 nebo rege eorum, quod fuisset homo ingeniosus et paratus in
astrologia et mathematica et de magicis virtutibus plenus. Qua-
dam autem die, dum nuntiatum fuisset ei, quia Artaxerses rex
Persarum cum valida manu hostium veniret super eum, non movit
militiam neque preparavit exercitus armatorum aut artificia ferri,
10 sed intravit solus in cubiculum palatii sui et apprehendit con-
cam eneam misitque in eam aquam pluvialem et tenens in manu
virgam eneam et per magicas incantationes videbat atque vocabat
demones et per ipsas magicas incantationes videbat atque in-
telligebat in ipsa conca aqua plena classes navium, que super eum
15 veniebant.
Erant autem tunc ad custodiam principes militie positi a Necta-
nebo in partibus Persarum. Venit quidam ex eis ad eum
1. Ueberschrift: Incipit hystoria Alexandri ftegis persarum qui cum
exercitu venit super regem Egypti (roth wie alle Capitelüberschriften in dieser
Hs., doch ist hystoria mit schwarzer Tinte übergeschrieben) 0. Das vorangestellte
Register bl. 2a bietet richtiger Incipit Alexander.de rege persarum u.s.w. —
Incipit hystoria magni Allexandri Regis Macedonie viri dilectissimi ac poten-
tissimi (roth) S. egipcii S. scientes] scrutantes S. 2. vndas maris denüantes S.
cognoscentes 0, ognoscentes S und so öfter, id est] i. 0. 3. comp. S. ea
fehlt S (= B). 4. art.: Punkt 0. artes] virtutes S (in magicis virtutibus B).
D.enim quod Nectanabus rex eorum f. h. ing. et edoctus astrologico et Mathe-
matico eciam dogmate ualde peritus S. plen. (per.): Punkt OS. 7. autem
fehlt S. Artarxerses OS. 8. valido 0. 9. malic. 0. artificium fie $ i S.
10. concham 0, choncham S. 11. eream S (=B). in vor manu fehlt S.
12. eream S. et per m. incant. bis per ips. mag. incant. fehlt S. 13. ips.
fehlt S. 14. conca fehlt 0. concha S. plena 0. aqua plena --] quod
Artarxerses Rex nauigio super eum veniebat S. 15. venieb.: Punkt OS.
16. Er. enim quidam princ. mil. pos. in custodia a Nectanabo S. 17. Per-
sarum: Punkt OS. Venitque ex eis quid. S. ad eum fehlt S.
O. Zingerie, Quellen «um Alexander. 9
Digitized by VjOOQIC
130
dicens: ,Maxime Nectanebe, venit super te Artaxerses rex Persarum
cum multitudine hostium ex plurimis gentibus. Sunt ibi Parthi,
Medi, Perses, Syri, Mesopotami, Arabes, Pori, Argini, Caldei,
Hastrii, Serites, Yrcani atque Agriopagi et alie plures gentes
5 de orientis partibus innumerabiles.' Cum autem hoc audisset
Nectanebus, subridens dixit: ,Tu enim custodiam, quam tibi
credidi, vade, observa bene et vigilanter. Sed tarnen non sicut
princeps militie responsum dedisti, sed sicut timidus homo. Vir-,
tus enim non valet in multitudine populi, sed in fortitudine animi.
10 An nescis, quia unus homo multos cervos in fugam vertit?' Et
hec dicens iterum intravit in cubiculum palatii sui solus et fecit
naviculas cereas et posuit eas in conca plena aque pluvialis,
tenens in manu virgam palme et respiciens in ipsa aqua totis vi-
ribus suis cepit incantare et videbat, quomodo dii Egyptioruni
15 gubernabant in navigiis barbarorum, statimque mutato habitu
radens sibi caput et barbam et tulit aurum, quantum portare
poterat, et ea, que illi necessaria erant ad astrologiam et mathe-
maticam seu magicam artein, fugiens secreto de Egypto Pe-
lusium, deinde Ethyopiam. Induens se linea vestimenta, hoc est
20 syndones albas, quasi propheta Egyptius venit Macedoniam se-
1. dicens: Punkt OS. Maxime fehlt S. Nectanebo 0. Nectanabo, quod
veniret super eum Artarxerses pers. r. S. artarx. 0. 2. ex] et S. gentibus :
Punkt OS. Sunt enim artarxerses syrie viri sapientissimi. Arabes phylosophi
et multi dii baccarii et hyrcanii et multi ex partibus orientis S. 3. Meso-
potanii 0. 5. innumerabiles fehlt S. innumerabiles und nachher
Punkt 0. Cum autem - -] precepitque Nectanabus et dixit ei & 6. necta-
nebo immer 0. dixit (ei): Punkt OS. 7. observa - -] et custodi eam euigi-
lanter S. vigilanter: Punkt 0. non fehlt S. 8. michi respons. S. dedisti:
Punkt 0. homo: Punkt OS. 9. animi: Punkt OS. 10. An] Num S. homo]
miles S. vertit] uertitur S. vert. : Punkt OS. 11. intravit] introiuit 5. 12. et
posuit eas fehlt S. concha 0. chonchä plenä aqua pluuiali S. 13. tenens-
que & respicies S. in ipsa aqua] in ipsam concham S. 14. suis cepit über-
geschrieben 0. suis et incant. cep.S. incant. : Punkt 0. egip. S. 15. nauibus £ (= B).
barbarorum: Punkt 0. In S folgt: Hie notatur figura neetanabi quomodo in-
cantabat concham et in ea videbat (quomodo durchgestrichen) per magicas
artes quomodo rex persarum Artaxerses nauigio super eum veniebat et (et
übergeschrieben) pügnaret cum eo (roth). 16. et vor tulit fehlt S. aurum
epitü quot S. 17. potuit 5 (— B). 18. fugiit secrete S. egipto &, Nach
pelusium steht in S: Hie Nectanabus Rex egipeiorum mutauit habitum suo-
rum vestimentum et rasa ceruice ,et tonsa barba, et aeeepta sibi necessaria
secessit ad alienas partes, primo venit in ethyopia, deinde in macedonia,
pariformiter ut propheta egipeius coram hominibus sc regebat (roth).
19. in ethyopia S. Mit Induens beginnt 0. cap. 2: De fuga Nectanebi.
20. prophetam egypeium 0. egip. S. Egypt.: Punkt OS.
Digitized by VjOOQIC
131
densque incognitus palamdivinabat omnibus, qui pergebant adeum.
Egyptii vero, ut viderunt, quia Nectanebus non inveniebatur, per-
rexerunt ad Serapin dominum illorum maximum et rogaverunt
eum, ut responsum daret illis de Nectanebo rege eorum. Serapis
5 autem responsum dedit illis: ,Nectanebus rex vester fugit de
Egypto propter Artaxersen regem Persarum, qui veniet et sub-
iugabit vos, post aliquantum autem temporis debet reverti ad
vo8 eiciendo a se senectutem et ulciscet vos de inimicis vestris,
subiugando illos et vos. Hec responsa recipientes a deo suo
10 statimque fecerunt regalem statuam ex lapide nigro in honore
Nectanebi et scripserunt ad pedes eiusdem statue illa responsa
ad memoriam posterum. Nectanebus autem incognitus manebat
Macedonie.
2. Interea Philippus rex Macedonum abiit in prelium.
15 Nectanebus autem ascendit palatium, ut videret reginam, et
statim, ut vidit pulchritudinem Olimpiadis, iaculatum est cor
eius et exarsit in concupiscentiam illius tetenditque manum suam
salutans eam et dicens illi ,Ave regina Macedonum', dedignans
Uli dicere ,domina'. Ad hec respondit ei Olimpiadis dicens:
1. eum: Punkt 0. Nach eum steht in S: Hie Nectanabus debuisset figurari
et depingi similitudinarie sicut in macedonia sedebat manifeste diuinando ho-
minibu8 (qui getilgt) omnibus qui ad eum veniebant. quia sicut prophetara eum
habuerunt (roth). 2. Egipcii S. vero fehlt S. ut] cum & viderent 0. quia
corrigirt aus quod S. Nectanabus und so immer S. 3. ad deum Serapim illor.
max. S. SerapynO. 4. Ulis] eis S (=5). eorum: Punkt OS. Serapis (respon-
dens getilgt) dixit eis S. 5. illis (eis): Punkt OS. fugiit in egipto S. 6. Artar-
xerse 0, Artarxerses S. 7. vos: Punkt OS. autem] vero S. 8. vos
menis (entstellt aus iuuenis = B) S. a se sen. ] a seruitute 0, a senec-
tue S. ulciscet] tuebitur S. de] ab S. 9. illos et vos: Punkt O t in S
folgt: Hie omnes egipcii accesserunt ad deum Serapim. rogantes pro digno
responso. vbi esset Nectanabus rex ipsorum aut quo deuenisset. Ceperuntque
responsa a Serapi deo suo, quia nectanabus fugiisset de egipto in macedoniam
propter metum regis persarum. qui cum plurima hostium caterua veniebat
super eum (roth). reeip. egiptii S (=£). 10. statim S. fec. ei S. regalem
fehlt S. 11. scribserunt O, fehlt S. 12. posterum] posuerunt und nachher
Punkt S. Mit Nectanebus beginnt cap. 3: de Concubitu nectanebi cum
regina. 13. in macedonia S. Maced.: Punkt 0, in S folgt: Hie egipcii po-
suerunt massam seu statuam lapideam coloris nigri in memoriam Nectanabi
regis egipeiorum. Et in illa sculpere fecerunt responsa que aeeepturi erant
a deo Serapi suo (roth), dann beginnt mit Interea ein neuer Abschnitt.
2# 14. Phylippus 0, immer S. prelium: Punkt OS. 15. et Nectanabus S.
autem fehlt S. ascendens S. reginam: Punkt OS. et fehlt S.
16. statim] Mox S. pulcrit. S. Olymp. O, olympyad. S. iac. est. c. eius ]
iaculatus amore eius S. 17. manus suas S. illi ] .ei S. illi (ei): Punkt
OS. Macedonum: Punkt S. Dedignatus est ei die. S. 19. domina:
9*
Digitized by VjOOQIC
132
, Ave, magister, accede propius et sed e'. Sedente autem eo inter-
rogavit eum Olimpiadis dicens: ,Verumne est, quod Egyptiussis'?
Respondens illi Nectanebus dicens: ,Oregina, verbum pulcherri-
mum seu regale dixisti, quando Egyptium me nominasti. Sunt
5 enim Egyptii sapientes, qui etiam somnia solvunt et signa inter-
pretantur seu solvunt, volatilia intelligunt, secreta cognoscunt
atque manifestant, fatum nascentium dicunt. Nam et ego ita
sensu subtilissimo de bis omnibus cognitus sum sicut propheta
atque divinus*. Hec autem cum dixisset, aspexit eam sensu
10 concupiscibili. Videns autem Olimpiadis, quia sie aspexisset
eam, dixit illi: ,Magister, quid cogitasti sie aspiciendo me'?
Respondit illi Nectanebus dicens: ,Recordatus sum puleberrima
responsa deorum. Etenim responsa aeeepi a proximis diis, ut
debeam intueri reginam'.
15 3« Hec autem eo dicente statimque proferens de sinu suo
mirificam tabulam eneam et eburneam , mixtam auro argentoque,
continentem in se circulos tres. Primus circulus continebat
intelligentias XII, seeundus circulus continebat et habebat ani-
malia XII, tertius circulus habebat solem et lunam. Post hec
20 autem aperuit concam eburneam et proferens ex ea VII splendi-
dissima astra, explorantia horas ac nativitatem hominum, et VII
Punkt OS. respondens S. Olymp. 0, olympyad. S. dixit S. dicens
(dixit): Punkt OS. 1. Ave] Tu es S. magister: Punkt 0. prope 0. sede:
Punkt 0, in S folgt Hie cum (!) Nectanabus pereipiens et (et übergeschrieben)
ognoscens recessum in prelium phylippi regis macedonie. gliscens intuere
reginam. migransque ad palacium regis sine formidine ascendit in eum
Cumque ascendisset. mox venit in locum, vbi regina erat. Videns eius pulcri-
tudinem statim apropinquans salutabat eam. 2. eum fehU S. dicens : Punkt
OS. Olymp. OS. 3. sis: Punkt OS. illi] ei S. dixit S. dicens
(dixit): Punkt OS. regina nomen puleerrim. S. 4. egipeium S. me
fehlt OS. nominasti: Punkt OS. 5. egipeii S. sompnia und so öfter OS.
solvunt] interpretantur S. et fehlt S. interpretantur seu fehlt S. 7. fata S.
dicunt: Punkt OS. ita] itaque S. (»= B). 8. sensus subtilissimos 0. de] ab S.
hiis und so mehrmals 0, fehlt S. 9. divinus: Punkt OS. 10. coneupise:
Punkt OS. autem] eum S. Olymp. 0. olympyades S. 11. illi: Punkt OS.
me: Punkt OS. 12. Respondens ei S. dixit S. dicens (dixit): Punkt OS.
puleerrima S. 13. respona S. deorum: Punkt OS. responsa acc]
responsum acc. S. 14. reginam: Punkt S t in beginnt cap. 4: de
tabula Eburnea mirabili.
8. 15. prnferebat S. 16. mixtam auro arg.] ex argento S. 17. tres:
Punkt OS. 18. XII: Punkt OS. circulus] uero S. et habebat fehlt S.
19. XII: Punkt OS. AcTerc. S. habebat] continebat S. lumä S. lunam:
Punkt OS. Et p. h. aper. S. 20. concham 0, cantram S. et prof. ex
ea] serentem in se S. VII] XII S. splendidissimas astras 0. 21. exploratricias
(exploratrices B). horarum OS. Statu O. ac nat.] nee non et fatum S.
Digitized by VjOOQIC
133
lapides sculptos ad VII astra pertinentes, que sunt ad custodiam
hominum posita. Videns autem hec. Olimpiadis dixit Uli: ^Ma-
gister, si vis, ut credam, que ostendis, die mihi annum et diem
et horam nativitatis regia. 4 Ad hec Nectanebus cepit ei compu-
5 tare per mathematicam artem et dicere annum et diem et horam
nativitatis regia, Cumque hoc fecisset, dixit regine: ,Numquid
vis aliud aliquid audire'? Regina dixit: ,Volo, ut dicas mihi,
quid debet fieri inter me et Philippum, quia dieunt mihi ho-
mines, si reversus fuerit Philippus ex prelio, eiciat me aliamque
10 aeeipiat sibi uxorem.' Cui Nectanebus dixit: ,Falsa sunt verba
hec modo et non vera. Sed tarnen post aliquos annos fiet tibi
et non in paucis diebus, et iterum volens nolensque habebit te
Philippus in uxorem.' Ad hec regina dixit: ,Obsecro te, ma-
gister, ut dicas omnem veritatem.* Nectanebus respondit:
15 ,Unu8 ex potentissimis diis coneumbet tecum et adiuvabit te.'
Regina dixit: ,Et quis est ille deus, qui coneumbet mecum'?
Nectanebus rdspondit: ,Ule est Ammon potentissimus, qui largi-
tur divitias in omnibus.' Regina dixit: ,Obsecro te, magister,
ut dicas mihi, quam figuram habet ille deus.' Nectanebus res-
20 pondit: ,Nec iuvenk est nee vetulus, sed in media etate consistit,
habens in fronte cornua arietina et barbam canis ornatam. Unde,
si tibi placet, esto ei preparata hac nocte, quia in somno videbis
eum et in ipso somno coneumbet tecum.' Regina dixit: ,Si hoc
videro, non quomodo prophetam aut divinum, sed sicut deum
2. homini posite 0. posita: Punkt OS. Que cum uidisset eas olym-
pyad. S. olimp. 0. Uli: Punkt OS. 3. michi und so oft OS. 4. regis:
Punkt OS. ei fehlt S. 5. et dicere aunum doppelt geschrieben S. 6. regis:
Punkt OS. hoc] hec S. dix reg. fehlt 0. regine: Punkt OS. Numq*t S.
7. audire: Punkt OS. dixit] respondit S. dixit (resp.): Punkt OS. 8. mihi
übergeschrieben 0. 9. phyl. O. eiciet S. 10. sibi aeeipiet S. uxorem: Punkt S,
beginnt cap. 5: Quomodo Nectanebo deeepit reginam. dixit] respondit S.
dixit (resp.): Punkt OS. ffalsa uerba s. h. m. non (non über-
geschrieben) veritosa S. 11. ver.: Punkt OS. aliquot annoos S.
12. et non fehlt S. diebus: Punkt OS. 13. phylippus 0. phyl. hab.
te S. uxorem: Punkt OS. dixit: Punkt OS. 14. die. michi S (= B)
veritatem: Punkt OS. Nectan. dixit S. resp. (dix.): Punkt OS.
15. te: Punkt OS. 16. dixit: Punkt OS. mecum: Punkt OS. 17. Nectanabis
S. resp.: Punkt OS. vnus ex potentissimis diis ille est amon 0. poten-
tissimusque largitor diuiciarum S. 18. omnibus: Punkt OS. dix.: Punkt OS,
19. deus ille S. deus (ille): Punkt OS. resp.: Punkt OS. 20. neque — nequeS.
est fehlt S. in med.] medioeris S. 21. ariet.] anetina 0, duo S. canos
S (= B). ornatam: Punkt OS. Unde - -] pro quo certissime scias. si
fueris patata illi h. n. -S. 22. sompno und so Öfter OS. 23. tecum:
Punkt OS. dixit: Punkt OS. h. est vid. 0, hunc ego vid. S.
Digitized by VjOOQIC
134
adorabo te.' Statimque Nectanebus vale dicens regine et de-
scendens de palatio, exiens continuo foras civitatera in desertum
locum atque evellens herbas, triturans eas et tollens succum
illarum fecitque incantationes per dyabolica figmenta, ut videret
5 OHmpiadis eadem nocte in somno deum Ammonem concum-
bentem secum dicentemque sibi: ,Mulier, concepisti defensorem
tuum.'
4. Mane autem facto, cum surrexisset OHmpiadis a somno,
fecit venire Nectanebum ad se et narravit illi somnium, quod
10 viderat. At ille dixit ei: ,Scio hoc, quod dicis, sed si loculum
dederis mihi in palatio tuo, per veritatem ostendam illum deum
tibi, quia aliud est somnium atque aliud est veritas. Nam ille
deus in figura draconis veniet ad te et postea convertetur in
: humanam formam ac si in meam similitudinem.' Ad hec re-
15 spondens OHmpiadis dicens: ,Bene dixisti, magister. Recipe
cubiculum in palatio et, si hoc veraciter probare potueris, ha-
bebo te quasi patrem pueri.' Et hoc dicens iiJssit illi dare cu-
biculum in palatio. Circa vigiliam autem primam noctis cepit
Nectanebus per magicas incantationes transfigurare se in figuram
20 draconis et sibilando cepit ire contra cubiculum OHmpiadis
ingressusque cubiculum, ascendens in lectum eius cepit osculari
eam et concubuit cum illa. Cum autem surrexisset a concubitu
eius, percussit uterum eius et dixit: ,Hec conceptio sit victorialis
et nullo modo ab homine subiugabitur.' Taliter decepta est
25 OHmpiadis concumbens cum homine quasi cum deo. Mane
1. te: Punkt OS. reginam 0. et fehlt S. 2. exiensque £. 3. eas fehlt 0,
in S doppelt geschrieben, suecus 0. earum S. 5. Olimpidiadis 0. olymp. S.
sompnis S. amon 0. 6. sibi : Punkt 0. 7. tuum : Punkt 5, beginnt cap. 6 :
De Conceptione regine q concubuit Nectanebo cum regina. 4. 8. Olymp. S.
9. nectanebo 0. 10. viderat : Punkt OS. ei : Punkt OS. dicis : Punkt OS.
locum S. 11. deum ill. S. 12. tibi: Punkt OS. sompnium est S.
veritas: Punkt OS. ille] iste S (= B). 14. in vor meam fehlt S.
similit.: Punkt OS. respondit ei ST 15. Olymp. S. dicens: Punkt OS.
16. palatio: Punkt OS. poteris S. 17. te fehlt S. pat s 0. pueri: Punkt
OS. hec S. illi] ei S. dari S. 18. palatio: Punkt OS. 19. transfigurari S.
20. Olymp. S. Olimp. : Punkt OS. 21. Ingressoqiie cubiculo 0. ascendit-
que 1. eius et c. S. 22. concumbere S. illa: Punkt OS. autem] ergo S.
cubitu S. 23. p. eam in utero S (=5). dixit: Punkt OS. 24. subiug.:
Punkt OS. 25. concubens 0. deo: Punkt 0, in S folgt: Hie coneeptus est
Alexander de semine Nectanabi in olympiadem regjnam. Et quomodo decepta
est ab eo, paret in textu hystorie circa Signum hoc. (Das Zeichen steht am
Rande neben Circa vigiliam u. s. w.) et (et übergeschrieben) quomodo se trans-
figurabat neetanabus in draconem, et sibilando meauit quosque ad locum vbi
olympiadis regina iacuerat in cubili suo, sicut paret in littera,
Digitized by VjOOQIC
135
autem facto descendit Nectanebus de palatio, regina autem
permanens in cubiculo pregnans. Cum autem cepisset uterus
eius crescere, vocavit ad se Nectanebum et dixit illi: ,Magister,
volo, ut dicas mihi, quid debet facere Philippus de me, si
5 redierit.' Cui Nectanebus respondit: ,Noli expavescere, quia
deus Ammon pro me erit in adiutorium tibi.* Et hec dicens
continuo descendens de palatio, exiens foras civitatem in desertum
locum et evellens herbas et triturans eas et tollens succum
earum apprehendensque avem marinam cepit incantare super
10 eam et de succo herbarum illam ungere. Hoc enim faciebat
per dyabolicas incantationes , ut deciperet Philippum regem per
somnium. Factum que est.
5. Eadem igitur nocte apparuit Philippo in somno deus
Ammon concumbens cum Olimpiade uxore sua, et post con-
15 cubitum quasi videret os vulve illius consuere atque signare
anulo aureo — et ipse anulus habebat lapidem sculptum, caput
leonis et cursum solis atque gladium — et post hec dicens ei:
,Mulier, concepisti defensorem tuum et de patre suo Philippo.'
Exurgens autem Philippus de somno vocavit ad se ariolum et
20 narravit illi somnium, quod viderat. Respondens autem ariolus
ait illi: ,Rex Philippe, pro certo scias, quia concepit Olimpiadis
non ab homine sed a deo. Caput namque leonis et cursus solis
atque gladius talem intellectum habet, quia ille, qui nasci debet
ex ea, pertinget pugnando usque ad orientem, unde sol egre-
25 ditur, et per gladium subiugando sibi civitates et gentes.'
6« Inter hec autem Philippus rex pugnavit et vicit. Apparuit
1. descendens 0. pallacio S. et reg. S. autem fehlt S.
remansit S. 2. pregn.: Punkt OS. Cumque S. autem fehlt S.
3. illi: Punkt OS. 4. qd' S. 5. red.: Punkt OS. resp.: Punkt OS.
6. amon 0. tibi] tui S { = B). tibi (tui): Punkt OS. 7. descendit S.
exiensque S. 8. locum fehlt S. et vor tritur. fehlt S. succum bis incl.
eam fehlt 0. 9. et cep. S. 10. ungere: Punkt OS. 11. phylipp. O.
et factum est S. 5* 13. Mit Eadem beginnt cap. 7: quomodo Nectanebo
regem delusit. In S ist f bei factum rubricirt und mit der folgenden Zeitangabe
in Verbindung gebracht. igitur] ergo S. apperuit 0. pbyl. 0, fehlt S.
sompnis S. 14. amon O. olympyade £. sua: Punkt OS. 15. ill.]
eius S. 16. annulo S. aureo: Punkt OS. annulus S. 17. currum
solum S. glad.: Punkt OS. dixit S. ei: Punkt OS. 18. phyl. 0.
Phil.: Punkt OS. 19. phyl. 0. de] a S. 20. illi] ei S. sompnum O.
vid.: Punkt OS. cui Ariolus respondit S. illi (resp.): Punkt OS.
1. olymp. vxor tua S. 22. deo: Punkt OS. et currus solis atque gl. S.
23. habent S. quia infans qui exit ex ea S. pertingit Ö. 24. unde - -] vnde
veniens subiug. S. per fehlt 0. 6. 26. Mit Inter beginnt cap. 8: de pungna regis
phylippi in qua apparu s it ei draco, in S ein Abschnitt, hec] ea S. aut. fehlt S. pügnav.
Digitized by VjOOQIC
136
namque ei in ipso prelio draco, qui antecedebat eum et prosterne-
bat ante eum inimicos eius. Cumque rediret Macedoniara, ob-
viavit Uli in palatio Olimpiadis uxor eius et osculata eum est.
Intuitus est enim eam Philippus rex et dixit ei: ,Cui te tradi-
5 disti Olimpiadis? Peceasti et in quem? Non peccasti, quia vim
8ustinuisti a deo. Ego itaque totum hoc, quod in te factum
est, per somnium vidi, proinde a me et ab omnibus irreprehen-
sibilis esse videris.'
7. Quadam vero die epulabatur Philippus rex cum princi-
10 pibus et primis Macedonie una cum Olimpiade uxore sua,
Nectanebus autem per artem magicam transfiguravit se in formam
draconis et per medium triclinium, in quo comedebat Philippus,
transiens ibat sibilando sie terribiliter, ut pavorem mitteret
et turbationem his, qui convive erant, et appropinquans ad
lö Olimpiadem posuit in gremio eius caput et osculabatur eam.
Videns enim hoc Philippus rex dixit: ,01impiadis, tibi dico et
omnibus vobis, qui mecum epulamini, hunc draconem vidi tunc,
quando preliatus sura cum contrariis meis.
8. Post paueos vero dies sedens Philippus rex soius in
20 palatio suo, et apparuit ei parva atque mitis avis volans et
sedens in gremio eius et generavit ovum, et cecidit ipsum ovum
in terram atque divisum est. Statimque exiit ex eo parvissimus
serpens congiratusque ovum voluit introire in eum et, antequam
ibi caput inmitteret, mortuus est. Videns autem hoc Philippus
25 rex turbatus est valde et voeavit ad se ariolum et narravit ei,
quod viderat. Cui ariolus ait: ,Rex Philippe, nascetur tibi filius,
und so öfter OS. vicit: Punkt OS. 1. ei fehlt S. 2. eius: Punkt OS. 3. illi] ei S.
pall. olymp. S. osculatus est eam S. est (eam): Punkt OS. 4. Intuitus--]
Interrogauit eam phyi. S. phyl. 0. ei: Punkt OS. 5. olympiades S.
et fehlt S. in quam (?) 0. Non] uero S. 6. deo: Punkt OS. totum]
noui S. 7. sompnum 0. proinde et S. omnib.] hominibus S. 8. videris:
Punkt S, in beginnt cap. 9: de transformacione Nectanebi in draconem.
7. 9. phyl. 0. cum prineip. fehlt S. 10. primus S. olympiadis S.
sua: Punkt OS. 13. p. et contribulacionem m. in h. S. 14. hiis S und
auch an einigen anderen Stellen. c. er.] conuiuerant S. erant: Punkt OS.
15. Olymp. S. pos. cap. in gr. eius S. eam: Punkt OS. 16. Videns- -]
Rex autem cum hoc vidisset. dixit olympiadi S. dixit (olymp.): Punkt OS.
17. uob. omn. S. mecum fehlt S. 18. meis: Punkt S, beginnt cap. 10:
de apparicione auicule que generauit ouum. 8« 20. et fehlt S. auis par-
uissima atque mitissima S. volans fehlt S. 21. sed. in palacio gener. S.
22. est: Punkt OS. statim S. 23. serp.: Punkt 0. congir.] qui circum-
datus est S. 24. ibi - -] se intromitteret S. est: Punkt OS. Videns--] Et cum
vidisset h. phyl. S. 25. rex fehlt S. Ariol. et ostendit ei ouum. et serpentem. et
narr, ei quo* aeeiderat S. 26, vid. (aeeid.) .Punkt OS. Ariol. S. ait; Punkt OS,
Digitized by VjOOQIC
137
qui debet regnare post tuum obitum et circuire totum mundum
subiugando sibi omnes et, antequam revertatur in terram nati-
vitatis sue, in parvis annis morietur.
9. Appropinquabat autem tempus pariendi Olimpiadis et
5 cepit dolore uterus eius torqueri fecitque vocari ad se Necta-
nebum et dixit illi: ,Magister, magnis doloribus torquetur uterus
meus.' Nectanebus autem cepit computare et dicere illi: ,Subleva
te paululum, regina, a sediolo tuo, quia hac hora omnia ele-
menta turbata sunt a sole. Factumque est sie et recessit ab ea
10 dolor, et post paululum dixit ei Nectanebus ,Sede, regina', et
sedit et peperit. Et ubi puer cecidit in terram, statimque
factus est terremotus et fulgura et tonitrua magna et signa
pene per totum mundum. Tunc siquidem dilatata est nox et
usque. ad plurimam partem diei extensa atque divisa est. Tunc
15 etiam in Italia petre de nubibus ceciderunt.
1©. Videns autem Philippus rex fulgura et tonitrua tre-
mefactus ingressus est ad Olimpiadem et dixit ei: ,Mulier, cogi-
tavi in corde meo, ut nullo modo nutriretur infantulus iste pro
eo, quod non est a me coneeptus, sed tarnen intelligo hunc a
20 deo esse coneeptum, quia in nativitate eius video mutari ele-
menta. Sed nutriatur in memoriam mei ac si proprius meus
esset filius et quasi sit ille, qui mortuus mihi fuit, quem habui
ex alia uxore.' Et inposuit illi nomen Alexander.
U. Hec dicente Philippo ceperunt nutrire infantulum cum
25 omni diligentia. Eigura illius neque patri neque matri assimi-
1. obit. t. S. 3. moriet.: Punkt S, beginnt cap. 11: de fato mortis
alexandri. 9. 4. Olymp. S. 5. ad ol. torq. vt. S. neetanebo 0. 6. illi] ei S.
illi (ei): Punkt OS. uterus] uenter S. 7. meus: Punkt OS. autem fehlt S.
oput. S. illi: Punkt OS. 8. paulum S. sedio S (— B). 9. et f. 0. sie
fehlt S. 10. dolor: Punkt OS. paulum S. ei fehlt S. Nectan.: Punkt
OS. regina: Punkt S. 11. peper.: Punkt OS. Et] At S. terra 0.
statim S. 12. Signa 0. 13. mund.: Punkt OS. 14. diei part. exten-
di iussa est £. est: Punkt OS. 15. ytal. 0. in Italia --] saxa de montibus
grandini mixta ceciderunt. et terras veris lapidibus verberant S. cecid. (verb.) :
Punkt S, beginnt cap. 12: de nativitate Alexandri. 10. 16. Videns - -]
Qua de re phylippus rex turbatus est nimis. et tremef. S. phyl. 0. 17. olym-
pyad. S. ei : Punkt OS. 18. nullo m.] nulla muliere S. iste inf. S. 19. conc.
ab nomine S. coneept.: Punkt 0. 20. esse conc. esse S. quia] sed S.
elem.: Punkt OS. 21. Sed fehlt S. memoria 0. mei fehlt S f= B).
22. esset fehlt S. sit] si S. ille--] alius alius fuerit mort. q. S. 23. uxore:
Punkt OS. Et inp.] Tunc nominatur S. Allex. S. Alex.: Punkt S,
beginnt cap. 13: De dispositione Alexandri. 11« 24. cep. - -] preeepit
famule nutr. S. 25. dilig.: Punkt OS. pater S. mater £.
Digitized by VjOOQIC
138_
labatur, sed propriam figuram suam habebat. Coma capitis
eius erat sicut coma leonis, oculi eius magni, micantes et non
a8simulabatur unus ad alterum, sed erat unus niger et alter
glaucus; dentes vero eius erant acuti, impetus illius fervidus
5 sicut leonis et, qualis debebat in posterum fieri, figura illius
signabat. In scolis itaque, ubi sedebat cum condiscipulis suis,
pügnabat cum eis atque vincebat eos et tarn in litteris quam in
loquelis et velocitate antecedebat eos.
12. Et cum factus esset annorum XII, instruebatur ad
10 pugnam, sicut videbat facere milites. Quin etiam videns
Philippus rex velocitatem eius placuit ei et dixit illi: ,Fili
Alexander, diligo velocitatem tuam atque ingenium animi tui,
sed tristis sum, quia figura tua non assimilatur mihi. Audiens
enim hoc Olimpiadis magis timuit et vocavit ad se Nectanebum
15 et dixit illi: ,Magister, perscrutare et intellige, quid cogitat
Philippus de me , quia dixit huic Alexandro : ,Fili, diligo veloci-
tatem tuam atque ingenium animi tui, sed tristis existo, quia
figura tua non assimilatur mihi.' Nectanebus autem hec
audiens cepit computare et dixit regine ,Cogitatio illius erga
20 te munda est' solitoque respiciebat in quadam Stella, separando
ab ea desiderium suum.
13. Audiens autem hec Alexander dixit illi: ,Hec Stella,
quam computas, paret in celo'? Cui Nectanebus respondit:
1. s. fig. S. hab.: Punkt OS. 2. leon.: Punkt OS. 3. assimul.]
simil. S (B similabuntur). un. erat S. et fehlt S. alt. erat S.
4. glauc: Punkt OS. eius fehlt S. acuti: Punkt OS. lmpetu 0.
fervidum 0. 5. leon.: Punkt OS. Ett 0. debeat S. postrum S.
6. signab.] significab. S. sign.: Punkt OS. ubi] ut 0. aliis
cond. S. 7. c. eis atque] eonuersusque 0. eos: Punkt 0. et fehlt S.
8. loquela S. eos: Punkt S, beginnt cap. 14: Institutione pugne Alexandri.
12. 9. factus fehlt S. iustruebat S. 10. mil.: Punkt OS. Quin
(B qui)] Quod 0. 11. illi] ei S. illi (ei): Punkt OS. 12. Allex. S.
tui: Punkt OS. 13. sum] existo S (= B). assimilabatur 0. mihi:
Punkt OS. 14. enim fehlt S. hoc] hec.S. Olymp. S. tim.: Punkt OS.
15. illi] ei S. illi (ei): Punkt OS. cogitauit de me facere phyl. S.
18. mihi: Punkt OS. autem fehlt S. 19. dixit] dicere S. reg.:
Punkt OS. cogitaciones S. 20. munde sunt S. est (sunt): Punkt OS.
solicusque 0. solitoque - - ] Vidi enim cöputando quandam stellam. et sep. S.
21. ea] eo S. suum fehlt S. suum (desid.): Punkt S, beginnt cap. 15:
de morte nectanebi.
13. 22. Audiens--] Allexander autem cum audisset hunc sermonem
d. ei S. illi (ei): Punkt OS. H. Stella] Pater stellam S. in celo] illi 0.
celo (illi): Punkt OS, resp.: Punkt OS.
Digitized by VjOOQIC
139
,Etiam, fili.' Alexander respondit: ,Et potes eara mihi ostendere?'
Nectanebus respondit: ,Sequere me hora noctis extra civitatem
et ego ostendam eam tibi.' Alexander dixit: ,Pater, et fatum
tuum cognoscis'? Nectanebus respondit: ,Etiam fortiter.'
5 Alexander dixit: ,Hec causa bona est et opto illam scire. Et
quam mortem debes facere, pater, scis'? Nectanebus respondit:
,Scio quippe, fili, quia a filio meo debeo mori.' Et hoc dicente
- Nectanebo descendens de palatio et secutus est eum Alexander
hora serotina extra civitatem, cumque venissent ambo super
10 fossatum, quod erat circa murum civitatis, dixit illi Nectanebus :
,Fili Alexander, respice Stellas et vide stelläm Herculis, quomodo
tristatur, et stellam Mercurii, quomodo letatur; Stella itaque
Jovis lucida est in celo.' Taliter respiciendo sursum Nectanebus
accessit ei propius Alexander et fecit impetum in eum atque
15 proiecit eum in fossatum, quod erat circa murum civitatis, et
dixit illi : ,Sic decet te mori, vetule ; sciendo terrenas causas quare
voluisti scire etiam secreta astrorum' ? Cui Nectanebus respondit :
,Cognitum mihi hoc fuit, quia sie debuit mihi evenire. Et non
dixi tibi, quia a filio meo deberem mori'? Alexander dixit:
20 ,Ergo filius tuus sum ego'? Nectanebus respondit: ,Certe filius
meus es.' Et hec dicens expiravit. Alexander autem paterna
pietate duetus elevansj corpus eius in humeris suis et portans
eum in palatio. Cum ergo vidisset eum Olimpiadis, dixit illi:
,Pili Alexander, quid est hoc'? Cui ille respondit: ,Corpus
/l. fili fehlt S. fili (eciam): Punkt OS. Allex. dixit S. resp. (dix.):
Punkt OS. eam fehlt S. ostend.: Punkt OS. 2. resp.: Punkt OS.
hora n. fehlt S. 3. eam fehlt S. tibi: Punkt OS. Allex. S. dix.:
Punkt S. Pater bis incl. dixit fehlt O. 4. cognosc. : Punkt S. resp. :
Punkt S. fort.: Punkt S. 5. dixit: Punkt S. scire: Punkt OS. 6. mort.
quam S. facere fehlt O. scis: Punkt OS. resp. Punkt OS. 7. quia]
quod S. mori: Punkt OS. hec dicens Nectanabus S. 8. allex. S.
9. civit.: Punkt OS. cumque] esumque £. 10. ciuitatem O. civit.: Punkt S.
illi] ei S. Nectan.: Punkt OS. 11. Allex. S. 12. Stella merc.
let. S. Stella] et S. 13. lue. est] lucidam Ö, lucet 5. in c]
clara S. celo (cl.): Punkt OS. 14. ei fehlt S. allex. S. Ib. eum vor in
fehlt S. 16. illi] ei S. illi (ei): Punkt OS. vetule: Punkt OS.
17. et. fehlt S. astror.: Punkt OS. resp.: Punkt OS. 18. debuisset 0.
even.: Punkt S. 19. debeo S. mori: Punkt OS. Allex. S. dix.:
Punkt OS. 20. ergo ego f. t. s. S. ego (sum): Punkt OS. resp.: Punkt
OS. 21. es: Punkt OS. exspir. S. expir.: Punkt OS. autem] itaque S.
22. duet. ] comotus $. et fehlt S. portauit S. 23. eum fehlt S. pal.
suo S. pal. (suo): Punkt OS. Cum e.] Et cum S. eum fehlt 0.
olymp. S. illi] ei S. illi (ei): Punkt OS. 24. quid] qd' S. hoc:
Punkt OS. resp.: Punkt ÖS.
Digitized by VjOOQIC
140
Nectanebi est.* Et illa dixit: ,Nectanebus pater tuus fuit.«
Alexander respondit ,Quemadmodum stultitia tua fecit, ita est*
et iussit eum sepeliri.
14. In ipsis denique temporibus quidam princeps Capadocie
5 attulit Philippo regi equum indomitum corpore magnum et
pulchrum nimis ligatumque ex omni parte catenis f er reis;
comedebat enim homines et dicebatur ipse equus Bucefalas
propter aspectus torvitatem seu ab insignis, quod taurinum
caput in armo habebat ustum, seu quod de fronte eius quedam
10 mine corniculorum protuberabant. Cum autem vidisset Philippus
rex pulchritudinem ipsius equi, dixit ministris suis: ,Recipite
hunc equum et preparate Uli cancellas ferreas, ut latrones, qui
debent ex lege mori et comedi a feris, comedantur ab isto
equo.' Inter hec autem responsum accepit Philippus rex a diis,
15 quia post eius mortem ille debet regnare, qui eum ferocem
equum equitaverit, et propterea expectabat rex fiduciam
ipsius equi.
15« Alexander itaque cum esset annorum XV, factus est
fortis, audax et sapiens; didicerat enim pleniter liberales artes
20 ab Aristotele et Calistene. Quadam vero die cum transisset per
locum, in quo stabat ipse indomitus equus, et videns illum
conclusum esse intus cancellos ferreos et ante eum iacentem
S. 1. est: Punkt OS. ait S. dixit (ait) : Punkt OS. fuit] est S. fuit(est):
Punkt OS. 2. Allex. S. resp.: Punkt OS. fecit] fuit 0. fec. (fuit):
Punkt OS. est: Punkt OS. 3. regia sep. S. 14. 4 Mit In \psis
d. t. beginnt der Text in G, in S ein Abschnitt. 5. adduxit S. equ G,
caballum S. 6. pulcruni GS. nim : Punkt GS. chaten. S. ferr.:
Punkt GS. 7. homin.: Punkt G S. equus] caballus S. bucephal £. 8. asp.]
acceptus S. tornitate S. insign.] bin (?) sign. G. thaur. S. 9. harmo S.
ust.] uertum S. ust. (uert.): Punkt GS. qued.] quodam G. 10. mine] nimis
protup. G. protub. : Punkt G S. Cum aut. ] Cumque S. r. phyl. S.
11. pulcrit. GS. equi] caballi S. suis: Punkt GS. 12. eq.] caballum S.
cancella ferrea S. ferr. : Punkt G. f. et ibi recludite eum. est et raptores
et latrones. et qui legibus deb. m. S. (atque ibi recludatur. ut et raptores
et latrones. seu qui malefaciunt, et qui deb. c. a f. B.) 13. cömed. G.
14. equo] caballo S (== B). eq. (cab.); Punkt GS. factumque est S. In-
terea phyl. rex cepit resp. a. d. S, wo mit Interea ein Abschnitt beginnt.
15. quia ille d. r. p. m. eius S. eum] cum uno G, hunc S. caballum
fer. S. 16. phylippus r. S. 17. equi] caballi S. equi (cab.): Punkt GS; in
G beginnt ein Abschnitt. 15. 18. quindecim S. 19. sap.: Punkt GS.
20. aristotile 5. calixtene G. cal. et a naximene atheniensibus S. calist.
(athen.): Punkt GS. vero fehlt S. 21. eum loc. S (== B). ind. eq.]
vinctus caballus S. videns] videret S. 22. inclus. S. intus] inter S {*= B).
cancella ferrea S (= B).
Digitized by VjOOQIC
141
summam manuum ac pedum hominum, que Uli de pastu reman-
serat, miratus est valde et mittens manus suas per cancellos
statimque extendit Collum suum ipse equus et cepit lambere
manum illius et conplicatis pedibus proiecit se in terram eri-
5 gensque caput respiciebat Alexandrum. In hoc itaque facto
intellegens Alexander voluntatem equi aperuitque cancellum et
ingressas est ad eum et cepit mansuete tangere dorsum eius
manu dextera. Statimque equus cepit illi mansuescere nimis:
sicut blanditur canis domino suo, sie ille blandiebatur domino
10 Alexandro.
16« Cum autem hoc vidisset Alexander, ascendens super
eum et equitando exiit foras. Cum ergo vidisset eum Philippus
rex dixit ei: ,Fili Alexander, omnia responsa deorum modo
cognovi in te, per que tu debes regnare post meam mortem/
15 Cuf Alexander dixit: ,Pater, si potest fieri, ergo dirige me
sedentem in curro.' Respondit ei rex: ,Gratanter hoc, fili, facio.
Tolle tibi centum equos et XL milia solidos aureos et vade
cum bono auxilio.' Et factum est. Et exiens Alexander una
cum eo Ephestio philosopho amico suo deferensque secum
20 ornamenta et solidos et preeepit militibus suis, ut mitterent curam
de equis.
17. Veniens itaque Alexander in Peloponensum , oecurrit
ei Nikolaus rex eiusdem provincie cum exercitu, ut pugnam
cum eo committerent, et appropinquans ad Alexandrum dixit
1. summa GS (= B). manu mit folg. Punkt G. ac] et S. hominis
S (= jB). qui de eius p. remanserant S. 2. mitens G. manum suam
super canc. S. 3. eq.] caballus S. 4. manus S. ill.: Punkt GS. et]atque S
(=» B). progec G. se übergeschrieben S. s. terre (?) G. in] super S. erigens S.
6. respiciens Allex. S. Alex.: Punkt GS. 6. intellig. S. Allex. S. equi]
caballi S (=* jB). aperuit S. 7. eius] suum S. 8. dextera: Punkt GS.
Statimque - -] Tunc ipse caballus c. m. i. amplius. s. quando bl. S. 9. blan-
ditur G. domino fehlt S (=* B). Allex. und Punkt S. 16. 11. Cum:
Initiale G. hec aut. c. vid. Allex. S. 12. et fehlt S. exiuitS. for.: Punkt GS.
phyl. G. 13. ei: Punkt GS. ff. Allex. und Punkt S. modo fehlt S. 14. p.
que] p. quem G, quia S. mort. m. S. mort. (meam): Punkt GS. 15. dix. :
Punkt GS. Pater]. P. it (?) G. p. hoc S. fieri: Punkt GS. ergo fehlt S.
16. curru S. curr.: Punkt GS. phylippus r. dicens S. rex (die): Punkt
GS. Granter G. facio. fili S. fac: Punkt G. 17. caballo cent. S
(caballos c. jB). quadraginta S. 18. aux.: Punkt GS. Et f.] factumque S.
est: Punkt GS. 19. eo fehlt S. phyloz. S. Vor suo üt me durch"
gestrichen S. suo: Punkt GS. deferens S. 20. sol. et preeipiens S (« B).
20. cur. mitt. de caballo S. 17, 22. Veniens: Initiale G. Veniente
S (= B). Alexander fehlt S (= B). Pelop.: Punkt GS. 23. Nicolaus S.
excitu G. 24. cö"mitteret c. eo S. emitterent G. committ. (eo): Punkt
GS. aprop. G. ad fehlt G. dixit ei fehlt S.
Digitized by VjOOQIC
14^
ei: ,Dic mihi, quis es tu'? Cui Alexander respondit: ,Ego sum
Alexander, Fhilippi regis filius.' Nikolaus ait: ,Quem rae esse
speras'? Alexander respondit: ,Tu es Nikolaus rex Arideorum;
attamen non elevetur cor tuum in superbia pro eo, quod habes
5 regalem honorem super te; solet enim inveniri in humano fato,
quando maior veniet ad paupertatem et parvus perveniet ad
niagnitudinem.' Cui Nikolaus ait: ,Bene dixisti; temet ipsum
considera, quia natura mea inreprehensibilis est. Sed tarnen die
mihi veritatem, quare in his partibus venisti.' Alexander respondit:
10 ,Recede a me, horao, quia neque tu habes aliquid adversum me
nee ego adversum te/ Audiens autem hunc sermonem Nikolaus
rex iratus est valde et dixit: ,Vide, quali homini loquor! Per
salutern patris mei, si impetum spume eicio in faciem eius,
morietur.' Hec cum dixisset, expuit contra eum et dixit: ,Tolle
15 hoc, quod tibi decet aeeipere, catule, quia non erubescis.'
Alexander enim continendo se seeundum doctrinam et nativitatem
suam dixit illi: ,Nikolae, iuro tibi per paternam pietatem et
nativitatem meam et per uteruin matris mee, in quo fui a deo
coneeptus, quia et hie, si mecum ludis cum curro, vincam te et
20 patriam tuam per arma subiugabo mihi. Et constituerunt inter
se diem pugnandi et separati sunt ab invicem. Revertensque
Alexander ad patrem suum et preparato exercitu venit ad diem
constitutum, in quo coniuneti sunt ambo ad pugnam. Et
sonuerunt tubas bellicas per partes et omnes unanimiter moti
1. ei (Alex.): Punkt GS. tu: Punkt GS. resp.: Punkt GS. 2. phyl. G.
fil.: Punkt GS. Nicol. S. ait] dixit S. ait (dix.): Punkt GS. sper. esse S.
3. sper. (e.): Punkt GS. AI. resp.: Punkt GS. Nicol. S. aridorum G.
Arid.: Punkt GS. 4. superbia S. quot G. 5. onor. G. te: Punkt GS.
umano phatü G (fatu B). facto 5. 6. quod S. perueniet S (= B). at
paup. G. paruit. S. 7. magn.: Punkt GS. Nicol. GS. ait: Punkt GS.
dix.: Punkt G. Tu met G. et tem. S. 8. consid.] consulisti S. consid.
(consul.): Punkt GS. irepreens. G, irrepreh. S. est: Punkt GS. Sed
t.] et t. S. 9. ad. istas partes S. ven. : Punkt S, Fragezeichen G. Mit
Alexand. beginnt in G ein Abschnitt, resp.: Punkt GS. 10. o homo S. neque]
nee S. tu fehlt S. abes G. aliquit G. 11. auersum G. te: Punkt GS.
Audiens aut.] Cum audisset S. Nicol. S. 12. dix.: Punkt GS. 13. sp.
mee S. eiciam S. 14. mor.: Punkt GS. epuit Ö, exspuit S. eum] ipsum S.
dix.: Punkt GS. 15. catul G. quia] qui S. erub.: Punkt GS. 16. enim]
itaque S. 17. illi: Punkt GS. Nicol. S. pietat. et fehlt S. 19. et hie
fehlt S. curru S. uincebo G. 20. patr. t.] partem t. S. mihi s. S. subiug.
(m.): Punkt GS. statim const. S. in se S. 21.pugn.: Punkt GS. in via:
Punkt GS. Revert.: Initiale G. 22. exera: Punkt GS. ad fehlt G.
ad d. const.] dies constitutus S (= B). 23. amb G. pugn.: Punkt GS.
turbas per p. bell. S.
Digitized by VjOOQIC
143
sunt ceperuntque pugnare fortiter inter se ipsumque Nikolaum
Alexander propria manu sua occidit et multos ex eius exercitu
milites. In illa vero die victoriam magnam adeptus est
Alexander, subiugans sibi regnum Nikolai, et coronaverunt eum
5 milites eius et equum eius.
18. Et invenit Philippum patrem suum in convivio nup-
tiarum sedentem. Eiecerat enim matrem eius Olimpiadem et
sociaverat sibi cuiusdam hominis filiam nomine Cleopatram.
Ingressus est autem Alexander ad nuptias et dixit patri suo:
10 ,Pater, recipe a ine de prima pugna raea victorialem coronain,
tarnen, quando celebraturus sum nuptias matris mee, sociando
illi regem maritum, tu in ipsis nuptiis invitatus non eris.
Audiens autem quidam ex discumbentibus, cui nomen erat
Lisias, dixit Philippo regi: ,Ex Cleopatra nascetur tibi filius
15 similis tui, qui debet regnare post mortem tuam.< Alexander
autem hunc sermonem audiens iratus est valde et facto impetu
contra Lisiam percussit eum in capite cum baculo, et mortuus
est. Videns enim hoc Philippus rex dolore ductus erexit se et
in ipso impetu, quem voluit facere contra Alexandrum, ut per-
20 cuteret eum gladio, statim cecidit. Dixitque ei Alexander:
,Philippe, qui subiugasti Europam et partem Asie, quare non
stas super pedes tuos?' In hoc itaque facto exturbate
1. sunt: Punkt GS. intra se fort. S. se (fort.): Punkt OS. nichol. G,
Nicol. S. 2. sua fehlt S. exercitu fehlt GS. 3. militibus S. milit.:
Punkt GS. uictoria magna G. est: Punkt S. 4. Alexand.: Punkt G.
Nicol. S. 5. eius fehlt S. caballum suum, qui dicebatur bucephal.
Eadem nocte apparuit ei in sompnis. ut ipse coronatus stabat in Corona
nicolai. tenens in manu dextera gladium et pomum factum de terra. Mane
autem facto uocauit ad se sapientes et sompnia intelligentes, et narrauit eis
sompnium quod uidebat. Cui sapiens ait. Alexander gladium et pomum de
terra quod in manu habuisti veraciter significat. ut per uictoriam habebis
terram tocius mundi subiugando tibi per fremitum et ferrum. hoc audiens
Alexander gauisus est gaudio magno, et sie ad patrem suum cum triumpho
victorie reuersus est. S. eius: Punkt G. 18. 6. Etinv.] Inuen. autem S.
7. sed.: Punkt G. sed. cum Olympiade matre eius. et soc. quandam nom.
Cleop. S. Eierat G. 8. Cleop.: Punkt GS. 9. est fehlt S. autem]
itaque S. nupt.: Punkt GS. et fehlt S. suo: Punkt GS. 10. de primo
meo regno S. 12. mar. r. S. invit. fehlt S. eris: Punkt GS. 14. lysias S.
dixit: Punkt S. Rex phylippe £. regi (phyl.): Punkt GS. 15. tuam:
Punkt GS. 16. aud. h. s. S. valde: Punkt GS. 17. lys. S. bac. quem
tenebat in manu S (~ B). 18. est: Punkt GS. enim] ergo S. 19. quem
fehlt S. noluit S. 20. glad. Alexander retrusit eum et stat. cec. S. cec. : Punkt
GS. Et dixit S. ei] illi S. Alex.: Punkt GS. 21. partes S. asye S.
22. tuos : Fragezeichen G, Punkt S. In : Initiale G. In fehlt S. conturb. S.
Digitized by VjOOQIC
144
sunt nuptie et Philippus rex egrotavit. Post paucos vero dies
ingressus est Alexander ad visitandum eum et dixit illi:
, Philippe, quamvis non sit lex, ut vocem te ex nomine, tarnen
non loquor tibi, ut filius deeet patri, sed quasi araicus ad
5 amicum. Fac bene uxori tue, cui male fecisti, et non sit tibi
eure de morte Lisie. Bene feci, quia percussi eum; non enim
decebat eum ante me talia loqui. Tu autem male fecisti, quia
impetum fecisti in me, ut percuteres me gladio'. Hec autem
dicente Alexandro cepit Philippus flere et Alexander cum eo.
10 Et intervallo facto egressus est Alexander et abiit loqui ad
Olimpiadem matrem suam et veniens ad eam dixit illi: ,Mater
mi, noli timere malain voluntatem patris mei, quia, quamvis
absconditum sit peccatum tuum, reprehensio tua stabit. Bene
enim et iustum est, ut uxor semper subieeta sit suo viro. Et
15 hec dicens portavit eam ad Philippum. Videns autem illam
Philippus voeavit eam ad se et osculatus est eam.
19« Post hec autem venerunt reguli missi a Dario
imperatore ad Philippum regem, querendum ab eo consuetum
censum. Videns enim eos Alexander dixit illis: ,Ite, dicite
20 Dario imperatori vestro, quia, quando Philippus non habebat
filium, gallina generabat ei ova aurea, nunc autem, nascendo
Philippo filius, ipsa gallina facta est sterilis. Audientes autem
hoc ipsi missi Darii mirati sunt valde super prudentiam et
sermonem Alexandri et reversi sunt ad imperatorem Darium.
25 580. Interea nuntiatum est Philippo regi, ut levasset arma
contra eum Armenia provincia, que erat subdita illi, et pre-
1. egrot.: Punkt GS. 2. AI. est ingress. S. eum fehlt S. illi:
Punkt GS. 3. nomine: Punkt GS. 4. decet] debet S. quasi fehlt S.
5. amicum: Punkt GS. 6. cura S. lys. S. Lisie: Punkt GS. fecisti S.
percussisti S. eum: Punkt GS. 7. eum] illum S. tal. dicere uel 1. S.
loqui (die): Punkt GS. autem] enim S. fecist G. 8. gladio] pro illo S.
gladio (illo): Punkt GS. Hec: Initiale G. 9. Allex. S. phyl. rex 5.
eo: Punkt GS. 11. olymp. S. et fehlt S. venit usque ad S. illi:
Punkt GS. 12. malaui S. mei fehlt S. mei (patr.): Punkt GS. 13. tuum
fehlt S. tua fehlt S. stabit] statuit (2, non erit S. stab. (er.) Punkt GS.
14. enim] etenim S. et fehlt S. iuste S. uxor] uox S. viro s. S.
vir. (s.): Punkt GS. Et fehlt S. 15. Phil.: Punkt GS. illam] eam S.
16. eam: Punkt 6?, Abschnitt in S. 19. 17. Post h.] Interea 5. aut.
vero G. 18. phylippe S. querendo S (= B). cens. consw. S. 19. cens.
(consw.): Punkt GS. enim fehlt S. Allex. S. illis: Punkt GS.
21. aur.: Punkt GS. nasc. est phyl. S. 22. steril.: Punkt GS. autem
fehlt S. 23. sunt übergeschrieben S. valde fehlt S. 24. imperat. fehlt S.
Darium: Punkt G, Abschnitt S. 20. 25. Interea] Igitur S. 26. illi
subd. S. illi (subd.): Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
145
parato exercitu direxit illuc Alexandrura, ut expugnaret eara.
Erat enira tunc in Macedonia quidam homo nomine Pausania,
filius Cerastes, vir audax et velox subieetusque Philippo, qui ex
multis temporibus concupierat Olimpiadem. Fecerat autem ipse
5 Pausania coniurationem adversum Philippum regem et con-
gregavit populum et una cum suo populo hostiliter abiit contra
Philippum. Audiens enim hoc Philippus, exiens obviam ei in
campo cum paucis et videns multitudinem populi, qui erat cum
Pausania, terga versus est. Quem secutus est Pausania et
10 vibrata hasta percussit in dorso. Quam vis fortiter percussus
fuisset, tarnen statim mortuus non est, sed iacuit in campo
semivivus. Propter hoc non modica turbatio facta est in
regno Philippi, sperantes eum mortuum esse. Pro hoc itaque
facto elevatus est Pausania in audaciam et intravit audacter in
lö palacium Philippi regis, ut abstraheret inde Olimpiadem et
portaret eam. Accidit autem inter hec, ut reverteretur
Alexander de Armenia provincia cum triumpho victorie, et
invenit maximam turbationem in regno patris sui. Etiam et
Olimpiadis exiens in incognito loco palatii cepit vociferare ad
20 eum dicens: ,Fili Alexander, ubi est victoria tua, ubi fatus tuus,
quem a diis accepisti, ut victorialis existeres et vindicares me et
patrem tuum'? Audiens autem hoc Pausania exiit continuo cum
oranibus suis contra Alexandrum. Alexander enim videns illum,
impetum faciens in eum atque evaginato gladio percussit eum,
25 et mortuus est. Quidam vero ex circumstantibus dixerunt
1. pügnaret S. eam: Punkt GS. 2. enim] autem S. macedonia 6r,
bythinia S. quid, h.] rex quid. S. 3. f. Ceraste. qui trahebat genus ab
horeste S. 4. olymp. S. Olimp.: Punkt GS. Fecit S. autem tunc S.
6. advers.] contra S. r. phyl. S. 6. pop. 8. S. hostibiliter ab. in egeis
supra phyl. regem S. 7. Phil, (reg.): Punkt OS. 12. Audiens--] Quo
audito exiuit obu. ei phyl. c. pauc. in campo S. 8. pauc. (campo): Punkt
GS. videntes S. populi fehlt S. erant S. 9. t. v. est phylippus S.
est (phyl.): Punkt GS. est fehlt G. 10. asta G. perc. eum S. dorso:
Punkt GS. et quamu. S. 11. tarnen fehlt S. n. est mort. S. 12. semiv.:
Punkt GS. turb.] tribulacio S. 13. esse: Punkt GS. propter h. S.
14. factum S. mtr. aud. in ciuitatem Jon . et ingressus est in pallacio phyl. r. S.
15. abstraer. G. olymp. S. 16. eam: Punkt G, Abschnitt S. 17. Allex.
S. provinc. fehlt S. 18 veniens inu. S. magnam tribulacionem S. sui:
Punkt GS. Et. et fehlt S. 19. olimpiades Ö, Olymp. S. in] et S. 20. dicens:
Punkt GS. tua: Fragezeichen G, Punkt S. est fatum S. f actus G. tu. fehlt S.
21. quod a deo S. 22. tuum: Fragezeichen G, Punkt S. autem fehlt S. hec S.
exiuit S. 23. Alexandrum: Punkt GS. Vid. ill. Allex. S. 24. adque ö,
fehlt S. 25. est: Punkt GS. ex] de S. dix S.
O. Zingerle, Quellen zum Alezander. 10
Digitized by VjOOQIC
146
Atexandro: ,Rex Alexander, pater tuus Philippus mortuus est et
iacet iu campo.' Alexander enim hoc audiens statim abiit ad eum,
veniens autem Alexander et invenit eum semivivum in terra
iacentem et cepit flere amarissime. Intuitus est autem eum
5 Philippus rex et dixit ei: ,Fili Alexander, iam letus moriar, quia
vindicasti me occidendo interfectorem meum '. Et hec dicens
Philippus expiravit. Alexander plorans mortem patris sepelivit
eum honorifice et re versus est in palatium.
21« Alio namque die effecto sedit pro tribunali in throno
10 patris sui et congregata ante se multitudine populi dixit:
,Viri Macedones, Tracii et Thesalonicenses seu Greci atque
alii, intuemini et videte Alexandrum, et omnis timor barbarorum
recedat a vobis. In me sit, ait, hoc, quia et illos mihi subiugabo
et sub servicio manuum vestrarum mittam illos. Qui autem ex
lö vobis non habet arma, tollat de palatio meo et preparet se ad
pugnam, et qui habet, armetur ex armis suis/ Audientes enim
hoc senes milites responderunt omnes una voce dicentes: ,Rex
Alexander, multis annis militavirnus cum patre tuo, et non est
nobis virtus, ut angustiam in preliis sufferre valeamus, quia etas
20 nostra iam in senectute posita est. (Jnde, si tibi placet, elige tibi
iuvenes, cum quibus milites, et militia, quam hactenus egimus,
recusetur a nobis'. Respondens enim Alexander ait illis: ,Magis
volo habere vos in militia quam iuvenes, quia iuvenis confidendo
in iuventute sua solet acquirere mortem, senex autem omnia cum
25 consilio facit'. Hec autem dicente Alexandro omnes una voce
Alexandro : Punkt GS. rex S. phyl. p. t. S. est et fehlt S.
2.campo: Punkt GS. AI.: Initiale G. enim fehlt S. abiens S. eum: Punkt GS.
3. autem fehlt S. et fehlt S. terra] campo S. 4. et fehlt G. amar.: Punkt
GS. est autem fehlt S. 5. et fehlt S. ei: Punkt GS. 6. me fehlt S.
meum: Punkt GS. 7. exspir. S. expir.: Punkt GS. AI. itaque S. 8. palacio S.
21. 9. Alio: Initiale G; Abschnitt S: Post obitum patris. alio u. s. w. in throno]
in palacio S. 10. sui : Punkt GS. et fehlt S. congregauit S. se fehlt G.
multitudo G. multitudinem et dix. S. dix.: Punkt GS. 11. thesalii S.
12. omnis fehlt S (= B). 13. vobis: Punkt GS. 14. mittam] ponam S («£).
illos: Punkt GS. Quis ö, Quidam S. 15. habens S. tollet S. 16. pugn.:
Punkt GS. armet. corrig. aus armat. G. suis: Punkt txS. enim h.]
autem hec S. 17. omnes fehlt S. dicentes: Punkt GS. 18. annis] armis S.
tuo] vestro S. 19. in fehlt GS. prelii S. val.: Punkt GS. 20. est:
Punkt GS. 21. quib.] q S. miliciam GS. actenus GS. 22. nobis:
Punkt GS. Respond.: Initiale G. AI. resp. dixit i. S. illis: Punkt GS.
23. volumus 5 (= B). vos h. S. mil. nostra (vor n. vra getilgt) S (= B).
iuvenes: Punkt GS. iuvenis] iuuenes S. 24. solent S. mort.: Punkt GS.
25. facit: Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
147
laudaverunt sapientiam eius et acquieverunt seniores milites in
militia sua.
22. Post aliquantos vero dies preparato exercitu et congre-
gata multitudine hostium cepit pergere ad Italiam et veniens
5 Calcedoniam cepit expugnare eam. Calcedones autem super
inurum civitatis stantes fortiter resistebant ei. Dixit autem Ulis
Alexander: , Vobis dico, Calcedones, aut pugnate viriliter aut
subiugamini sub potestate pugnatorum. Verumtamen appre-
hendit Calcedoniam exiensque inde et navigato pelago ingressus
10 est in Italiam et cepit ire Romam. Consules vero Romanorum
audientes adventum Alexandri timuerunt valde et manda-
verunt ei sex milia talenta auri et Coronas aureas novem milia
centum deprecantes illum, ut concederet illis pugnam. Factum-
que est.
15 23. Et inde sulcato pelago perrexit ad Africam et subiugavit
eam. Exiens autem de Africa precepit militibus suis, ut ingre-
derentur naves cum eo et irent ad Pharanitidam insulam ad
consulendum deum Ammonem. Factumque est. Cum autem
iret ad templum Ammonis, obviavit illi in itinere cervus et
20 precepit militibus suis, ut sagittarent eum. Illi vero, quantas
sagittas contra eum iactaverunt, nullo modo ei vulnus dare
potuerunt, et dixit illis ,Sic sagittatis ' et continuo sagittavit eum.
1. adquierunt S. 2. sua: Punkt G. 22. 3. Post: Abschnitt S. vero J autem S.
preparato exercitu. venit ad locum qui dicitur tragacantes et castram. est.
inuen. i. templ. appollinis. et nol. i. victim. facere. et resp. a diis acoipere.
Sed dict. est ei a sacdotibus. ffem. virago est custos templi. non est secrete
respon8ioni8. que greoe zacora dicitur. Alt. aut. die ven. Alex, ad templ.
appollinis. et fec. i. victimam sacrificans diis. Vocauit ill. appollo. dicens
Herculem. Cui Alexander. Apollo m. uocas herculem. Ego periit uirtus tua.
(s. cap. 38) Et exiens inde amotu exercitu subiugans illiricum. Veniensque
in ciuitatem salonam subiugans eam. Veniensque inde. et nauigato pelago
ingressus est in ytaliam. Consules roman. S. 4. Ital.: Punkt G. 5. eam:
Punkt G. 6. Dixit: Initiale G. 7. Alex.: Punkt G, 8. pugnat.: Punkt G.
apreh. G. 9. Calced.: Punkt G. 10. Romam: Punkt G. 11. valde: Punkt
GS. 12. et Coronas--] i. libras centum S. 13. pugn.: Punkt GS. 14. est:
Punkt GS. 23. 15. ad] in S. affr. S. 16. eam: Punkt GS. Ex. aut.]
Exiensque S. affrica S. 17. cum eo nav. S (=* jB). pharanich. oder
pharanith. S. ad insul. S. 18. amonem G. Ammon.: Punkt GS. est:
Punkt GS. 19. amonis G. illi] ei S. 20. sagitar. G. eum: Punkt
GS. 21. iactau G, miserunt S. vulnus fehlt G. 22. potuer.: Punkt GS.
All exander itaque apprehendens arcum et sagittam. dixit militibus suis S.
illis (suis): Punkt GS. sagittatis: Fragezeichen G, Punkt S. eum:
Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
148
Ab illo itaque die vocatus est locus ille Sagittarius. Et ingressus
est in templum Amrnouis et fecit ibi victimas.
24« Deinde amoto exercitu venit in locum, qui dicitur
Taphosiri, in quo erant ville XV et flumina XII, que cursu
5 suo ingrediebantur in mare. Et erat ibi templum, cuius porte
erant clause et fabricate, et fecit ibi victimas et deprecatus est
deos, ut vera responsa illi darent de omnibus. Factumque est.
Eadem igitur nocte apparuit Alexandro in somnis deus Serapis
et dixit illi: ,Potes mutare hunc montem et portare illum'?
10 Alexander respondit: , Domine, et ubi eum possum portare *?
Serapis dixit: ,Quomodo iate mons non rautabitur de loco suo,
sie et nomen tuum et latus tuus nullo modo mutabitur.' Ad hec
Alexander cepit rogare eum dicens: ,Rogo te Serapis, ut dicas
mihi, quam mortem debeo facere'. Cui Serapis respondit: ,Bona
15 causa est et sine aliqua tribulatione, non scire aliquem hominem
horam mortis sue, sed tarnen, quia rogasti me, dicam tibi: mortem
iustam habebis facere cum potione. Suspectio vero aliqua non
sit in te, quia, qua hora biberis potionem et apprehenderit te
egritudo, statim morieris in iuventute transeundo multa mala/
20 Exurgens autem Alexander a somno tristatus est valde et pre-
cepit, ut partes exercitus sui irent ad Scalonam et expeetarent
eum ibi. Ille autem sedens preeepit fabricari in nomine suo
civitatem et imponens illi nomen Alexandriam.
1. itaque] ergo, das nach die steht, aber durch Sign, an frühere Stelle ge-
rückt ist S. vocat] nomen S. Sagitt. : Punkt GS. Et : Initiale G. 2. est fehlt S.
amon. G. et fehlt GS. ibi fehlt S. victim. : Punkt G, Abschnitt S. 24. 3. Deni-
que amotu S. ämoto G. 4 Thaphosyri *S. in übergeschrieben S. et
habebant ti. S (== B). curs. 8.] impetu S. 5. mare: Punkt GS. templum
fehlt S. cuiusj et S. 6. fabric.] construote S. fabric. (eonstr.): Punkt GS.
victimam S. 7. dar. illi S. de omnib. fehlt S. omnib. (illi) : Punkt GS.
Fact. est fehlt S. est: Punkt G. 8. in sompn. Alex. & 9. illi: Punkt GS.
Alexander si pot. S. mutari G. illum : Fragezeichen G, Punkt S. 10. Allex. S.
resp. : Punkt GS. domine fehlt S. ubi ] inde & eum p. p.] p. p. illum S.
port. (ill.): Fragezeichen G, Punkt S. 11. dix.: Punkt GS. quom.] sicut mö S.
iste m. ] m. iste S. 12. et vor nomen und tuum fehlt S. fatum tuum £. mutab. :
Punkt GS. 13. Allex. S. dicens: Punkt GS. serapy S. 14. morte G.
facere: Punkt GS. resp.: Punkt GS. 15. aliqua fehlt S. aliquem fehlt
S (= B). 16. sue: Punkt GS. me: Punkt GS. tibi: Punkt GS.
17. iustam fehlt S. pot.: Punkt GS. vero fehlt S. 18. te: Punkt GS.
potacionem S. apprehendit G, apprehendet S. 19. iuuent. tua S (= B). trans-
eunte G. mala: Punkt GS. Exurg. : Initiale G. 21. parte G. exspect. S. 22. ibi:
Punkt GS. sedens fehlt S. prec. designari ciuit. de nom. s. 5. 23. et
fehlt S. Alexandria S. Alex. : Punkt GS. In S folgt nun : Qui cum archi-
tectus clinoerates nomine casu aeeidente ibi non esset, sed tarnen creta funden-
Digitized by VjOOQIC
_149
25. Inter hec vero audientes Egyptii adventum Alexandri
exierunt obviam illi et subiugati sunt ei atque honorabiliter
portaverunt eum in Egyptum. Introeuntes vero in Egyptum,
invenit ibi statuam regalem ex lapide nigro et videns illam
5 dixit: ,Hec statua cuius est?* Kesponderunt Egyptii dicentes:
,Statua hec Nectanebi regis Egyptiorum est. 4 Alexander enim
hec audiens dixit: ,Nectanebus pater meus fuit.' Et hec dicens
proiecit se de equo in terram et amplexavit eam et cepit oscu-
lari eam inclinansque se cepit legere scripturam, que erat scripta
10 ad pedes eius.
26« Deinde accepta militia perrexit Siriam. Siri vero resti-
terunt ei viriliter et pugnaverunt cum eo et occiderunt ei ali-
quantos viros. Et veniens Damascum expugnavit et cepit illam.
Deinde subiugata Sidone castra metatus est super civitatem
15 Tyrum et statim misit litteras ad pontificem Iudeorum nomine
Iaddum invitans eum, ut auxilium sibi mitteret et venalia, quod
vulgo mercatum dicitur, exercitui sui prepararet, et quantum
censum prius Dario dabant, ei darent et eligerent magis ami-
dum verbis phaua fixit. vbi infinite aues eonuolauerunt. et in circuitu crete
sederunt et comederunt eam. Alexander autem in hoc facto turbatus est ualde.
sperans eam non esse stabilem, sed perituram. Tunc sacerdotes phani congre-
gati vna uoce dixerunt ad eum. Rex Alexander in hoc facto noli turbari. sed
ciuitatem tuam perfice. quia hoc prodigirim significat. Hanc ciuitatem in ulto
crescere populo. In hoc dicto ualde letatus est Alexander, et statim preeepit
edificari eam Et tollens de egipto ossa Jeremie prophete. eaque recoudens
diligenter per girum ipsius ciuitatis. ut prohiberet de terra illa genus as-
pidum. et de fluminibus serpentes. qui dieuntur ophiomachi et crocodilli.
factumque est. Ab illo itaque die illesa fuit ciuitas Alexandri a serpentibus.
25* 1. Inter h.] Interea (Abschnitt) S. vero fehlt S. egipeii S. 2. ob-
viam fehlt S. illi] ei S. ei] illi S. ei (illi): Punkt GS. atque]
Interea uero egypeii S. 3. egiptum S. Egypt.: Punkt GS. Introeunte
£ (= B). vero] autem S. in fehlt S. egipt. S. 5. dix.: Punkt GS.
est: Fragezeichen G, Punkt S. egipe. S. dicent.: Punkt GS. 6. Hec stat. £.
egipe. S. est : Punkt GS. AI. : Initiale G. Alex. - -] Quo audito Alex d. S.
7. dix.: Punkt GS. Nectanebo G. fuit: Punkt GS. 8. amplexatus est S.
9. eam] illam S. eam (ill.): Punkt GS. lugere super scripturam S. 10. eius:
Punkt G, Abschnitt S. 26. 1.1. syriam S. Sir.: Punkt GS. Syri S.
resisterunt G. 12. et pugnav. - -] et eo ibi residente. occurreruut
ei multi reges cum muneribus. sed alios ex eis elegit. atque alios nu-
dauit. atque alios interfecit Et depopulata illa veniens Damasc. expügn.
eam S. 13. illam (eam): Punkt G, Abschnitt S. subiug. S.] veniens
sydone S. 15. Tyrum] illam S. Tyr. (ill.): Punkt GS. statim fehlt S.
litt, in irlm. S. nom. Jadd. fehlt S. 16. dicens et inuit. eum in auxil.
submittere venalia S. 17. exercitus S. preparari (davor ppe getilgt) S.
prepar. : Punkt GS. 18. dabat *S. daret S. dar.: Punkt GS. eligeret S.
Digitized by VjOOQIC
150
citiam Macedonum quam Persarum. Pontifex autem Iudeorum
respondit portatoribus. littere dicens sacramenta se Dario dedisse,
ne umquam contra eum arma levarent, et vivente Dario nulla-
tenus posse mutare sacramenta.
5 27« Audiens enim hec Alexander iratus est valde contra
pontificem Iudeorum dicens: ,Talem ultionem in eum et in suos
habeo facere, ut omnes per illos discernant, quibus debeant pre-
cepta servare.' Sed tarnen Tyrum relinquere noluit. Nocte
itaque eadem apparuit Alexandro in somnio, quasi teneret uvam
10 in manu et iactaret eam in terram et tundens calcibus faceret
ex ea vinum. Exurgens autem a somno fecit venire ad se ariolum
et narravit ei somnium, quod viderat. Cui ariolus ait: ,Rex
Alexander, pro certo scias, quia uva, quam tenebas in manu et
in terram proiecisti et calcibus tutundisti, hec civitas est, quam
15 debes apprehendere et ad terram prosternere, et vinum, quod
de uva fecisti, sanguis humanus est, quem debes in ea fundere.'
Audiens autem hec Alexander congregata militia cepit fortiter
pugnare ipsam civitatem et apprehendens eam postravit usque
ad terram et alias quippe duas civitates dissipavit funditus.
20 Quin etiam qualia mala sustinuerunt Siri ab Alexandro, que
usque hodie memorantur. Deinde amoto exercitu pervenit ad
1. Persar.: Punkt GS. autem fehlt S. iud. Jaddus S. 2. portitor. O.
portat. litterarum resp. die. S. se D.] D. se S. 3. ne] nee S. nüquam S.
arma c. eum S. leuaret *S\ 4. sacr. mut. S. sacr. (mut.): Punkt GS.
27. 5. Aud.: Initiale G. enim fehlt S. 6. dicens: Punkt GS. 7. abeo G.
Vor discern. ist destruant durchgestrichen S. 8. serv. : Punkt GS. tyriam S.
nol. : Punkt GS. 9. sompnis 5. 10. tendens calcibus S. (m. et proiecit eam
in terr. et tundens calc. fecit ex ea uin. B). 11. vin.: Punkt GS. ad s. v. Ariol. S.
12. vid.: Punkt GS. Ariol. S. ait: Punkt GS. U. et calc. tutund.
fehlt S. est fehlt S. 15. aterram G. prost.: Punkt GS. 16. huma-
nuni G. effundere S. fund. (effund.): Punkt GS. 17. Audieus - -] Allexan-
der ergo cum hoc audisset S. 18. civit.: Punkt GS. apprehendit S.
et prostr. eam S. 19. terr.: Punkt GS. duas fehlt S. destruxit ciuit.
dissip. S. fundit.: Punkt GS. Quin] q G. qualia] multa S. 20. Siri]
tyri S. que fehlt S. hodie - -] dum ibi moraretur. sed ciuitatem minime
poterat apprehendere. quia circumiacebat eam et machine. et alia ingenia
ex quibus diripiuntur muri ledere non poterant castrum. Naues eciam non
poterant apropinquare muro, quia in cireuitu ciuitatis in mari erant lapides
lympidissimi et acutissimi multi. qui (corrig. aus que) super mare minime
videbantur. sed cum naues ad eos perueniebant perforabant fundum earum.
Alexander autem iratus. preeepit ut ex vna parte qua murus vicinior erat
terre. mare Tpletur cum terra et lapides et arena imponerentur superius Quod
et factum est. post hec autem preeepit, ut acriter pugnarent castra. quia in-
trinsecus eam fortissimi bellatores custodiebant. sed cepit eam et funditus
dissipauit. Mare autem quod Allexander impleuit. multi reges uoluerunt
Digitized by VjOOQIC
151
civitatem Gazam et capta Gaza ad civitatem Iherosolimam
ascendere festinabat.
28* Audiens autera Jaddus pontifex Iudeorum adventum
Alexandri timuit valde et convocatis ludeis precepit eis tri-
5 duanum ieiuniuin et supplicationem et immolationem offerre deo.
Nocte igitur eadem post sacrificium apparuit ei deus dicens:
,Noli timere, sed continuo orna plateas civitatis et portas aperi
et omnis populus exeat cum veste alba; tu autem' et reliqui
sacerdotes cum legitimis stolis occurrite obviam ei nihil hesL
10 tantes.' Qui cum a somno surrexisset, convocatis ludeis narravit
eis somnium, quod viderat, et precepit ita facere, quemadmodum
ei in somno dictum est. Statimque exiens de civitate una cum
sacerdotibus et civili multitudine pervenit ad locum, qui Sco-
pulum dicitur. Ex quo loco cernitur Jherosolima et templum,
lö et ibi expectabant Alexandri adventum. Alexander autem ad-
propinquans ad locum, qui Scopulum dicitur, cernensque mul-
titudinem populi vestibus albis indutam et sacerdotes cum
bissinis stolis pontificemque sacerdotum iacintinam et auream
stolam indutum et super caput habentem cidarim et desuper
20 laminam auream, in qua erat scriptum dei nomen tetragrama-
ton, statimque precepit omnibus suis stare et ille solus abiit ad
eos et proiecit se de equo in terram et nomen adoravit et pon-
tificem sacerdotum veneratus est. Et statim omnes Iudei una
voce ceperunt Alexandrum salutare dicentes: ,Vivat, vivat, rex
25 Alexander.' Videntes enim hoc reges Sirie mirabantur. Quidam
implere. sed minime potuerunt. Deinde ciliciam et rodium amotu exercitu
peruadens venit ad oiuitatem ierosalimitanam cum militibus suis S. memor. :
Punkt G. 1. Gazam: Punkt G. cepta G. 2. festin.: Punkt G.
28« 3. Audiens: Initiale G. Jadd. itaque pontif. aud. adu. Alex. S.
4. timuitque S. valde: Punkt GS. 5. triduano ieiunio G. et immol.
fehlt S. adeo G. deo: Punkt GS. 6. Nocte] Hoc G. dicens:
Punkt GS. 7. port. ciuitatis S. 8. alba: Punkt GS. 9. legitt. S. nichil
und so öfter GS. esit. G. hesit. : Punkt GS. 10. conuoc. iudeis. iussit
ita facere S. 12. in sompnis ei S. est: Punkt GS. Stat.] Tunc S.
14. dicit.: Punkt G. iherusol. 6r, ierosol. S. 15. exspectabunt S. AI.
adv.] AI. regis pnciä S. advent. (pres.): Punkt GS. Alex, igitur cum
apropinquasset ad locum. cernensque S. 16. dicit. (loc.) : Punkt GS. 17. in-
duti S. 18. Iacinctinam S. 19. cydar. S. 20. magnum nom. d. S.
tetragramat. : Punkt GS. 21. St ut videret Alex. prec. S. suis fehlt S.
22. eos: Punkt GS. et vor proiec. fehlt S. terra G. 23. sacerdot.]
iudeorum S. est: Punkt GS. 24. dicent.: Punkt GS. Nur einmal vivat S.
25. Alex.: Punkt GS. syrie S. obstupefacti mirab. S. mirab. : Punkt
GS. Quid, v.] Tunc vnus S.
Digitized by VjOOQIC
152
vero ex principibus eius, cui nomen erat Parmenion, interrogavit
eum dicens: ,Maxime imperator, cur omnibus te adorantibus ipse
adorasti pontificem Iudeorum sacerdotum gentis Iudee?' Cui
Alexander respondit: ,Non hunc adoravi sed deum, cuius ponti-
5 ficatum et sacerdotium functus est. Nam per somnium in
huiusmodi habitu conspexi eum, cum essem adhuc in Mace-
donia et cogitassem in animo meo, quemadmodum possein Asiam
vincere; incitabat me nequaquam neglegere, sed confidenter
transire, nam et semper ducturum meum dicebat exercitum et
10 Persarum traditurum potentiam. Ideo, quia neminem vidi
alium in tali habitu, cum animum advertissem et haberem vi-
sionis nocturne memoriam, salutavi. Exinde arbitror divino
iuvamine me Darium vincere et virtutem Persarum solvere et
omnia, que meo corde sperantur, proventura esse confido. Et
15 hec dicens ingressus est cum sacerdotibus in civitatem et in-
travit in templum dei et deo victimas immolavit secundum
sacerdotis ostensionem. Oblato vero per sacerdotes ei volumine
Danihel, in quo erat scriptum quendam Grecorum subiuga-
turum potentiam Persarum, arbitratus se ipsum esse, quem scriptura
20 significabat, et gavisus est statimque ad pontificem et ad reliquos
sacerdotes multa donavit et iussit eos petere, quas vellent donationes
accipere. Pontifex ergo Iudeorum petivit dicens: ,Liceat nos patriis
uti legibus et septimum annum sine tributo esse* mandaret. Omnia
concessit. Deinde postulavit, utludeos in Babilonia et Media consti-
25 tutos preciperet suis legibus potiri. Promisit libenter facere, quepos-
2. dicens: Punkt GS. cur] cum et S. adorandum non dedisti.
et adorasti S. 3. sacerdot. g. I. fehlt S. Iudee (Iudeor.): Fragezeichen G,
Punkt S. Cui 1 Cu S.\ 4. respond. : Punkt GS. pontificatus et s. <?, pontificatu
sacerdocii S. 5. ipse f. S. funct.] factus G. est: Punkt GS.
in h. h. c. eum] et hui oi eum h. c. S. 6. abitu G. macedoniä G.
1. asyam S. 8. me fehlt S. intelligere S. 9. trans.: Punkt GS.
semp.] sepe S. m. exercit. diceb*a S. 10. poten.: Punkt GS. Id.
quia] Ideoque G, ideo S. 11. abitu G. animaduert. S. habe uisiones
nocturne. m. s. G. 12. salut. : Punkt GS. arbiteor S. 14. in meo c. S.
speratur G. confido : Punkt GS. 16. dei fehlt S. ymol. S. 17. ostension. :
Punkt GS. Sublato ei v. sacerdos uol. S. per sac] et sacerdos G.
18. danielis S. quend.] quemadmodum S. subiugator G. 19. pers.
pot. S. Persar.: Punkt GS. esse: Punkt G. esse que in scriptur. G.
20. statimque - -] Mox autem pontifici et reliquis sacerdotibus m. d. S. ad
rel.] arel. G. 21. donav.: Punkt GS. quas] quod G. 22. accip.: Punkt GS.
ergo] vero S. dicens : Punkt GS. 23. licet S. et sept. a. s.] per legittimum
a. et s. S. mandar.: Punkt G. Omn. conc] omnibus iudeis. S. 24. conc;
Punkt G. et Med.] ciuitate S. 25. preoepit G. s. pot. leg. S. pot.
(leg.): Punkt GS. promisitque S. libent.] se S. postulabat S. posc. (post.) :
Digitized by VjOOQIC
153
cebat. Igitur Alexander ita disponens Iherosolimam et dimisso
ibi Andromacho custode duxit exercitum ad reliquas civitates
et, ad quas perveniebat, amabiliter suscipiebatur.
29. Eodem tempore Siri, qui effugerant de manu Alexandri,
5 abierunt Persidam et narraverunt Dario imperatori omnia, que
passi sunt ab Alexandro. Audiens enim hec Darius imperator
sciscitatus est eos de aspectu et statura Alexandri. Uli vero
ostenderunt ei staturam Alexandri depictam in membrana. Vi-
dens autem illam Darius despexit eam propter parvitatem forme
10 eius et statim direxit ei pilam ludricam et zocani, quod factum
est de virgis, que ourvantur a capite, ut luderet cum eo, [sed]
et cantram auream et epistolam continentem ita: ,Darius rex
regura terrenorum, parens solis, qui lucet una cum Persidis
diis, famulo meo Alexandro dirigo gaudium. Audivimus deni-
15 que de te, quod pro nostra inimicitia venias per vanam gloriam,
quam habes, et coadunasti quippe quosdam latrunculos et vis
confligere cum multitudine Persarum. Quin immo si adunare
homines totius mundi potueris, non prevales resistere plenitudini
Persarum, quia multitudini Persarum coequantur stelle celi et
20 arena, que est in litore maris. Unde oportet te iam penitere
in hoc, quod operatus es; quapropter precipio tibi tornare
gressum et redire ad matrem tuam et requiescere in sinu illius.
Ecce tibi dirigo pilam ludricam et zocani, cum quo ludas, et
Punkt GS. Igit.] Ita S. 1. ita] eo tempore S. ierosol. S. et fehlt S.
andeomacho S. 2. custodem G. civit.: Punkt GS. 3. quos GS. amab.
ab omnibus iam susc. S. susqip.: Punkt GS. 29« 4. Eod. : Initiale G.
syri G, tyri S. 5. persyd. S. 6. Alex. : Punkt GS. enim fehlt S. im-
perator fehlt S. 7. scisit. S. eos] ipsos homines (h. i. B) S. Alex.:
Punkt GS. at illi ost. S. 8. statura G. stat.] ymaginem S. depicta G.
membr. : Punkt GS. Vid. aut.] Cumque vidisset S. 9. eam] eciam S. propt.
parv.J de paruitate S. 10. eius : Punkt GS. Bei ludricam die zwei letzten
Silben auf Rasur; darüber ist ludrica und am inneren Rande der Spalte ludricä
geschrieben S. zocani - -] virgam auream a capite Curuum. que grece zotani
(oder zocam?) dicitur. cum quo lud. seu cantr. S. factus e. G. 11. ea S.
eo: Punkt G. cancram G. 12. ita: Punkt G, Abschnitt S. Darius: Initiale G.
13. Persid.] prosodiis S. 14. gaud.: Punkt GS. denique fehlt S. 15. ven.
inimic. S. per] pro G. 17. Persar.: Punkt GS. Quin i.] qm I vno
S. 18. pot. hom. t. m. S. plenit.] multitudini S. 19. Persar.: Punkt GS.
multitudo pers. coequanda non est. eciam et härene q. S. 20. littore S.
maris: Punkt GS. op. t. i.] debes eciam S. 21. es: Punkt GS. qua
pr.:] Qua de re S. torn. gr.] ordinäre gressus S. 22. redi G. illius:
Punkt GS. 23. dir. t. S. pyl. S. zothani S. qua S. c. q. lud.
fehlt S.
10*
Digitized by VjOOQIC
154
cahtram aureara, ciim qua exerceas et cogifes iocandi causam.
Cognosco itaque, quia pauper es et miserrime indige»; tantus
enim thesaurus requiescit in Persida, qui vincit claritatem solis.
Tu aiftem vade citius et resipisce ab hac stultkia et dfemoniaca
5 gloria, quam habes, quiä, si in ipsa perseverare vdlueris, dirigo
ad te milited, qui te apprehendaht non quomodo filium J?hilippi,
sed quomodo principem latronum et cruci te affligi precipiam.*
3(K Venientes autem ipsi misei Darii impteratoris ad
Alexandtum obtulerunt ei epistolam unä cum cantra attrea et
10 pilä et zocani. Alexander itaque precepit ipsam epistolam legere
coram omnibus suis militibus. Milites ergo eius audientes epis-
tolam tristati sunt valde* videns autem eos Alexander tristes
efffefctos dixit: ,0 commilitonefc fortissimi, qtiare turbati estis in
verbiß epistole Darii V Et non scitis, quia canis, qui multum
15 latfat) nullum effectum facit? Nos itaque credämus, üt in
aKquo veritatem dicat epistola, id est de multitudine auri, quam
se dixit habere. Proinde oportet nos strenue et fortiter pugnare
cum illis et non invacuum, quia multitudo auri illorum eompellit
nos jnignare cum illis/ Et hec dicens precepit militibus suis,
20 ut apprehenderent ipsos missos Darii et cruci eos figerent; ät
illi ceperunt vociferare ad Alexandrum et dicere: ,Domine rex,
nos qualem culpam habemüs?* Quibus Alexander respondit:
,Dicta imperatoris vestri compellunt me hoc facere, qui direxit
vos quasi ad latronem.* At illi respondentes dixerunt: ,Proinde
25 scripsit noster imperator hoc, quia nescit vos neque magnitu-
dinem vestram. Dimitte nos tornare gressum: per nos erit
1. cancram ß. qua] quo GS k et cog. übergeschrieben G. iocundi G. causam:
Punkt GS. 2. itaque] de te S. misserime G. indig,: Punkt GS. Tantum e.
thesaurum G, tantum e. aurum S. 3. qui] quod S. soL : Punkt GS. 4. dem. quam
hab. glpr. S. 5. hab. : Punkt G. 6. apprehendat S. 7. precip. : Punkt GS. 80. S. aut.
übergeschrieben G. 9. hanc epist. S. 10. et vor zocani übergeschrieben S.
zocham S. zocani: Punkt GS. Allex. autem pr. S. ips.] hanc S. 11. militib.:
Punkt GS. 12. valde: Punkt GS. aut.] an S. tristos G. 13. effectus S.
dixit: Punkt GS. 0: Initiale G. comilit. G, omilit. S. 14. Darii fehlt S.
D. (ep.); Fragezeichen G, Punkt S. Et n. sc] an nescitis S. 15. fac: Fragezeichen
G, Punkt S. 16. al* die. hec epist. uerum S. 17. habere : Punkt GS. oport.
fehlt S. nos, fehlt S. atren.] struere G> strennue S. 18. illis : Punkt GS, et bis
incl. Et fehlt S. 20. ipsos fehlt S. fig. affligerent S. fig. (afflig.):
Punkt GS. 21. omnes voeif. S. dicere: Punkt GS. rex fehlt S. 22. quäl.]
non talem S. habem.: Fragezeichen G, Punkt S. allex S. respond.:
Punkt GS. 23. Dicta] Verba S. 24. quasi] täquam S. latron.: Punkt GS.
respond. fehlt S. dix.: Punkt GS. 25. vos] te S. 26. vestr.] tuam S.
vestr.: Punkt G. tuam, sed ex quo nos venimus et vidimus inenarrabilem
gloriam et magnitudinem vestram. et dimmittite n. torn. gressus S.
Digitized by VjOOQIC
155
diffamatum nomen tuum.' Audiens a,utem hec Alexander pre-
cepit illos dimittere et iussit eos invitari ad convivium suum.
Sedentibus enim cum eo et convivantibus, dixerunt ad Alexan-
drum: ,Domine rex, si placet vestre potestati, precipe, ut veniant
5 nobiscum mille equites, et trademus vobis Darium.' Quibus
Alexander respoudit: ,Letetur animus vester in hoc, in quibus
sedetis, quia pro traditione vestri imperatoris non dabitur vobis
nee unus miles.'
31. Alio itaque die preeepit Alexander scribere epistolani
10 Dario imperatori continentem ita: , Alexander filius Philippi et
Olimpiadis Dario regi terreni regni, parenti solis, qui lucet una
cum Persidis diis, dicendo mandamus. Turpitudo et dedecus est
tarn lucidissimo atque magnificentissimo imperatori, homini parvo
talia dirigere et cotidie manere in suspectionem posse ledi a
15 nie: tu [es], qui es parens solis et resides in throno Mirithiadis
et fulges una cum Persidis diis. Dii namque immortales iras-
euntur, si homines mortales effici se volunt socios illprum.
Mortalis etenim ego sum et ego sie venio ad te, quasi cum
mortali homine pugnaturus, tarnen tu, qui magnus es et excel-
20 aus , cum veneris nobiscum pugnam committere et viceris nos,
nihil laudem habebis, quia latrunculum vicisti ; quod si itaque
vicero te, maximam laudem acquiro proeo, quia magnificen-
tissimum imperatorem vici. De auro plurimo, quo# te dixisti
habere, aeuisti sensum nostrum et fecisti nos esse fortes in vir-
25 tute, quatenus adquiramus vestrum aurum et paupertatem, quam
dixisti nos habere, expellamus a nobis. De eo autem, quod
direxisti nobis pilam ludricam et zocani, cum quo luderem,
1. tuum: Punkt GS. allex. S. 2. illos] eoa 5. dimitti S. suum
fehlt S. suum (conviv.): Punkt GS. 3. enim] autem S. cum fehlt S.
ad. Alex.] Alexandro & Alex.: Punkt GS. 4. precipe ut fehlt S. 5. equ.
vestri S. Dar.: Punkt GS. 6. respond.: Punkt GS. vestrum G. 8. nee]
nisi S. miles: Punkt GS. 31. 10. imperatore S. ita: Punkt G, Ab-
schnitt & Alex.: Initiale G. filius fehlt G. 11. olympyadis S. regni
fehlt S. parens GS. 12. mandam.: Punkt GS. 13. a tarn S. imperatore S.
14. i. tal. verba dirig. hom. p. S. cottidie S. suspectione S» a me 1. S.
15. me (ledi) : Punkt GS. es nach tu fehlt S. parens ] par & resid, in thr.
M.] capite mitre S. 16. diis: Punkt G. imort. G, inmort. S. 17. vol.]
dieunt S. 8ocii G, fatum S. illor. : Punkt GS. 18. ego vor sie fehlt S. ad
te--] cum railicia sicut mortalis homo pügnat. S. 19. pugn.: Punkt GS. tarn,
tu] Tu autem S. qui fehlt S. 20. ven.] conven. S. pugna G*
vinceris GS. 21. habes S. vioisti: Punkt G. itaque] ego S. 22. ac-
quiro] habeo S. quia| quod S. 2& vici: Punkt GS. De] Nam S. 24. nostr,]
meum S. fort, esse S. 25. quatinus G, qtus S. acquir. S. 26. nobis:
Punkt GS. autem fehlt S. 27.pyl. G. zotham S.
Digitized by VjOOQIC
156
atque auream cantram, cum qua exerceam et cogitem iocandi
causam, hoc futurum in me esse intelligo: per rotunditatem
pile intelligo, quia subiugabitur mihi imperium totius orbis; per
zocani intelligo, quia sicut illud curvum est a capite, sie curva-
5 bunt ante me capita sua omnes potentissimi reges; per cantram
auream intelligo me esse victorialem et censum ab omnibus
reeipere, quia tu, qui magnus es et excelsus, pre omnibus primum
censum nobis misisti cantram auream. Cum autem scripta
fuisset epistola, voeavit ad se missos Darii imperatoris et dans
10 Ulis dona optima pariter et epistolam et dimisit eos. Post hec
vero Alexander amoto exercitu cepit ire.
32. Recepta itaque Darius epistola legit et iratus est sta-
timque direxit epistolam satrapibus suis tali modo: ,Rex Persarum
Darius, ego Prino et Antilocho satrapibus gaudium. Audivimus
15 itaque, quod Alexander Macedo, filius Philippi, elevatus est in
stultitiam et intravit in terram Asie, que nostra est, et depre-
davit illam. Qua propter preeipio vobis, sicut ad tarn magnos
et fortes viros decet et adiutores imperii mei, ut apprehendatis
illum et adducatis mihi, ut pueriliter flagellem et induam illum
20 purpuram et dirigam illum Olimpiadi matri sue in Macedoniam,
quia non decet ei pugnare sed stare in provincia sua ut puer
et ludere cum pueris.'
33* Relegentes itaque satrapes epistolam rescripserunt ei
epistolam tali modo: ,Regi Persarum, deo magno Dario ego
25 Prinus et Antilochus satrapes gaudium. Sciat magnitudo vestra,
1. qua] quo GS. ioeundi G. 2. caus. : Punkt GS. intelligo: Punkt
GS. ioeundit. G. 3. pyle G. subiüg s r S. orbis : Punkt G. 4. zocani]
zonam S. intelligä S. ille curuus GS. curuabuntur G. 5. reges: Punkt G.
7. reeip.: Punkt GS. qui fehlt GS. magn. et exe. es S. nob. pr. cens. S.
8. mi8.] dedisti mittendo S. auream: Punkt GS. Cum: Initiale G. 9. hec
epist. S. ipsos miss. S. 10. epist.] eam S. eos: Punkt GS. P. h.]
Deinde S. 11. vero fehlt S. Alex, fehlt S. ire: Punkt GS. 82. 12. Rec.
it.] Acceptaque S. hac epist. S. legit: Punkt GS. est ualde S. est
(ualde): Punkt GS. Et statim S. 13. tal. m. scriptam S. modo (script.): Punkt
6r, Abschnitt S. Rex: Initiale G. 14. Dar. : Punkt GS. prini G, primi & antilochi
ö, anthilochi S. gaud.: Punkt GS. 15. macedonie S. 16. stult.1 superbia S.
asye S. est n. S. depredatus est eam S. 17. ill. (eam) : Punkt GS. sicuti S.
ad fehlt S. magnis et fortibus viris S. 18. decet fehlt GS. adiutoribus m.
imp. S. 19. et] atque S. flagell. eum S. 20. purpura S. illum
fehlt S. .olymp. S. 21. ei fehlt S. expugn. S. 22. pueris: Punkt GS.
3$. 23. satrapibus G, satrape Ä. hanc epist. S. ei fehlt S. 24. modo:
Punkt G. Regi: Initiale GS. deo fehlt S. D. mag. S. Dar. (mag.):
Punkt GS, £5. primus S. anthil. S. satrape S. gaud.: Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
157
quia ipsum puerum Alexandrum, quem dicitis, dissipavit pro-
vinciam nostram. Nos itaque congregata multitudine hostium
pugnavimus cum eo et terga vertimus ei et vix evasimus de
manu illius. Etenim nos, quos adiutores dicitis vestri imperii,
5 necesse est, ut queramus vestrum adiutorium. De eo autem,
quod dixisti illum induere purpuram, scias, quia funditus dissi-
pavit civitatem Tyrum.
34« Cum autem legisset Darius ipsam epistolam, super-
venit ei alter nuntius, qui dixk, quod castra metatus esset
10 Alexander super fluvium, qui dicitur Straga. Audiens enim
hec Darius imperator iterum rescripsit eidem Alexandro epi-
stolam continentem ita: ,Darius rex Persarum famulo meo
Alexandro dicendo mandamus. Scias, quia in universo mundo
laudatum est nomen Darii, quia immo etiam et dii laudant
15 nomen eius. Tu itaque quomodo ausus es transire flumina et
mare et montes et venire contra me? Hoc etenim fuerat tibi
magnum nomen, si absque mea voluntate tenere potuisses reg-
num Macedonie, sed confortatus es et congregasti socios tuos et
vadis pugnando et dissipando nostras civitates. Melius itaque
20 fuerat tibi penitere te de maus tuis, que facis, antequam
accipias a nobis iniuriam; et absconse facias refugium apud
nos, qui sumus dominatores orbis terrarum, priusquam congregem
multa mala super te. Attamen gloriari debes in hoc et penitere
te de malis tuis pro eo, quod fuisti dignus recipere a nobis
25 epistolas. Verumtamen ut cognoscas, qualis et quantus est meus
exercitus, significabo tibi illud per hanc sementem papaveris,
quod dirigo tibi in mantico. Vide itaque, quia, si hoc potueris
numerare, pro certo scias, quia numerabitur populus meus;
1. quia] que S. Alexanandrum S. dissipasse S. 2. nostram: Punkt
GS. 4. de manu] manus S. illius: Punkt GS. nos] vos G. quos]
quod G, fehlt S. adiut.] coadiut. S. 5. adiutor.: Punkt GS. De eo - -]
Deinde dixistis S. 6. purpura S. purp.: Punkt G. quia fehlt G.
7. Tyr.: Punkt GS. 34. 8. ipsam] hanc S. 9. qui dix.] dicens S.
quod iam S. 10. qui] quod S. Straga] Granicus S. Str. (Gran.):
Punkt GS. Audiens--] quo audito Dar. S. 11. eid. Alex, fehlt S. aliam
epist. S. 12. Vor ita ist ist getilgt S. ita : Punkt G, Abschnitt S. 13. mand. :
Punkt GS. 14. ymo S, inmo G. laudabunt G. 15. eius: Punkt GS. itaque
tu S. flumina: Fragezeichen G, Punkt S. 16. me: Fragezeichen G y Punkt S.
enim S. fuer.] frenat S. 17. uol. m. S. 18. Maced. : Punkt GS. 19. civitat. : Punkt
GS. 21. aceiperes S. iniurias S. fecisses S. aput n. refug. S. 22. con-
greges S. 23. te: Punkt GS. Ad tarn. G. 24. a nob. rec. S. 25. epist.:
Punkt GS. 20. tibi fehlt G. 27. quam S. mancino Ä. mant.: Punkt
GS. quia fehlt S. 2H. num. pot, S, meus : Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
158
quod ei hoc facere non potueris, rev^rtere in terram tuam et
obliviscere, quod fecisti, et amplius non ascendat cor tuura
talia facere.
35« Cum autem venissent ipsi missi Darii imperatoris ad
5 Alexandrum, obtulerunt ei epistolam pariter et sementem papa-
veris, statimque Alexander iussit legere ipsam epistolam et
mittens manum suam in mantico tulit de sementem papaveris
mittensque in os suum mandens et dixit: , Video, quia, homines
illius multi sunt, sed eicut hoc semen molles sunt. Inter hec
10 supervenerunt missi a Macedonia dicentes illi de infirmitate
Olimpiadis matris sue; audiens hec enim Alexander tristatus
est valde, sed tarnen scripsit epistolam Dario imperatori conti*
nentem ita: ,Alexander filius Philippi et regine Olimpiadis Dario
regi Persarum. Scias, quia plurime epistole advenerunt nobis,
15 que impellunt nos invitos facere, que dico; tu autem noli cogi-
tare, quod pro pavore atque dubitatione vane veetre glorie re-
oedam de loco isto. Pro certo itaque scias, quia reversurus ero
videre matrem meam non tantum, ut oeculer dulce pectus illius,
quantum opto videre illam, que est obpressa valida infirmitate;
20 attamen non post multum tempus reversurus ero hie removando
me. Ecce enim dirigo tibi advicem sementis papaveris, quod
nobis in mantico mandasti pro innumerabili numero populi vestri
hoc piper, ut coguoscas, quia multitudinem sementis papaveris
vincit fortitudo huius parvissimi piperis. Cumque fuisset scripta
25 hec epistola, voeavit Alexander ipsos missos Darii et dedit illis
epistolam et piper pariter et dona optima et dimiait eos. De-
inde amoto exercitu cepit redire Macedoniam.
2. cor t] manus tua S. 3. facere: Punkt GS. 35. 4. Cum: Initiale G.
iam veu. S, impator. S. 5. optul. G. hanc epist. S. pariter fehlt S.
in mantico sem. S. pap.: Punkt GS. 6. etat.] Tunc S. ips. epist.] epist.
istam S. 7. de ipso sementem »S. 8. mitt.] et mittens S. dix.: Punkt GS.
9. sicuti S. molle est S. sunt (est): Punkt GS. 10. a] de S. 11. olymp. S.
matri G. sue: Punkt GS. audiens h. e. fehlt S. trist.] iratus S.
12. exinde ual. S. valde: Punkt GS. epistola G. imperatori fehlt S.
13. ita] hec S. ita (h.): Punkt G, Abschnitt S. regine fehlt S. olymp. S.
14. pers. gaudium S. Pers. (gaud.): Punkt GS. 15. inuitis G. dico:
Punkt GS. tu autem fehlt S. 16. vestr. v. glor. S. 17. isto : Punkt GS.
Nam pro c. sc. S. 18. matr. m. vid. S. 19. quftnto G. oppressa S.
infirm.: Punkt GS. 20. ero: Punkt GS. 21. me: Punkt GS. adinuicem S.
quam S. 22. innummerabile (letztes e auf Rasur) G. numero fehlt G.
23. cogn. hoc piper forcius quam non sit multitudo sementis papaueris S.
multitudo G. 24. piper. (papau.): Punkt GS. 25. Darii fehlt S. 26. ipsam
epist. S. don. opt.] donauit eos munera S. obtima G. eos: Punkt G,
Abschnitt S. 27. red.] irc £. Macedoniam fehlt S. Mac. (ire): Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
159
36. Tunc in tempore illo vir quidura , videlicet poten-
tissimus, cui nomen erat Amonta, princeps militie [exercitus]
Darii sedebat cum valida manu hostium super Arabiam. Qui
audiene adventum Alexandri movit se inde cum toto suo exer-
5 citu et ex adversa parte stetit ante Alexandrum et cepit acriter
pugnare cum eo ; et valde mane inchoatum est prelium et pug-
natum est usque ad occasum solis, et inter hec neque isti nequc
illi molles sunt inventi, sed fortiter pugnaverunt inter se per
continuos tres dies et multi per partes moriebantur. Et tarn
10 fortiter extitit ipsa pugma, quod eclypsin passus est sol com-
patiendo de tali homicidio, nolendo videre tantum humanuni
sanguinem effusum, quantum ibi videbatur effundere. Deinde
ceperunt plurimi cadere a parte Persarum. Quin etiam videns
hoc Amonta princeps militie terga versus est et cum paucis
15 vix effugit Persidam et cum tanta itaque celeritate fugit, quod
ante Darium invenit ipsos missos adhuc stantes , qui reversi
fuerant ab Alexandro , et Dario adhuc tenente in manu
epistolam et sciscitante ipsos, quid fecisset Alexander ex semente
papaveris. At illi dixerunt: ,Apprehendit et momordit et
20 respuendo dixit: multi sunt sed molles.* Ac^epto itaque
Darius pipere et mittens in os suum, mandens et suspirans
dixit: ,Pauci sunt eius milites, sed, si sie sunt fortes
sicut hoc piper, acriores sunt.* Respondens illi Amonta dicens:
,Etiam, domine, paueos pügnatores habet Alexander sed fortes,
25 et mültos quippe meos milites oeeiderunt. Ego cum paucis vix
evasi manus illorum.
36* 1. Tunc: Initiale G. int. i.] itaque illo temp. S. quid. v. S.
nobilis et pot. S. 3. cum magna multitudine et ual. m. h. S. Arab.:
Punkt OS. 4. suo t. S. 5. ante] contra S. 6. eo: Punkt GS. et
pugn.] pugnatumque S. 7. solis: Punkt GS. isti] hü S. 8. molles]
molesti G, inbelles S. inu. 8. S. 9. s in contin. mit anderer Tinte über-
geschrieben G. morieb. : Punkt GS. tarn] statim S. 10. quod aus ur-
sprüngl. que mit anderer Tinte corrigirt G. clypsin G, eclipsim S. opat. S.
11. nolendo fehlt S. 12. effund.: Punkt GS. 13. parte] capite S. quin] q G.
14. et fehlt G. 15. Persid:: Punkt GS. itaque fehlt S. fugiit Q. 17. Alexandro:
Punkt GS. ; et Dario fehlt S. tenentem S. 18. scissitantem S. ips.
missos S. quid] qd S. ex] de S. sementem G. 19. papav.: Punkt GS.
Att S. dixer.: Punkt GS. momord.] manducauit S. 20. resp.] des-
piciendo S. dix.: Punkt GS. moll.: Punkt GS. itaque fehlt S. 21. Dario
piper GS. et susp.] exspirans S. 22. dix.: Punkt GS: eius] ei S.
fortes] firmi S. £3. sunt: Punkt GS. Respondit S. illi] autem S.
dicens: Punkt GS. 24. Etiam] Sciam S. domine: Punkt G. paueos--]
pauci pugnat. komines sunt, sed fort.' S. fort.: Punkt GS. Bö. et] qui S.
quippe fehlt Si milit. m. S. oeeid.: Punkt GS. Ego] et S. illor*.: Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
160
37. Igitur Alexander, quia vicit pugnara, non eat elevatus
in elatione, sed precepit militibus suis, ut sepelirent Macedones
et Pereas, qui occisi fuerant in ipso prelio, et post hec amoto
exercitu venit in Ciliciam, in qua subiugate sunt ei muhe civi-
5 tates, et superiunxit in exercitu suo decem et Septem milia ho-
mines. Indeque venit in Isauriam, que subiugata est ei, indeque
ascendens montem Taurum et venit in civitatem, que dicitur
Persopolie, in qua sunt novem muse. Et inde accepta militia
egressus est per Asiam terram et subiugans sibi civitates
10 multas venit in Frigiam ingressusque in templum, quod dicitur
Solls, et fecit ibi victimas et veniens ad fluvium, qui dicitur
Scamandro — eratque latitudo ipsius fluvii cubita quinque —
et dixit Ulis hominibus : ,Beati estis, qui habetis laudem doctoris
Homeri'. Quidam ex circumstantibus, cui noraen erat Oleto-
15 medus, respondens dixit ei: ,ßex Alexander, maiores laudes
po8sum ego facere tibi de tuis factis, quam fecisset Homerus
de his, qui fuerunt Troie, quia plus miraculosas virtutes fecisti
tu quam Uli.* Audiens enim hoc Alexander dixit ei: ,Antea
optaveram esse discipulus Homeri, quam habere laudem, quam
20 habuit Achilles/
87. 1. Igit. Alex.] Alex, autem S. 3. persis G. occisi] interfecti S.
prelio: Punkt GS. In S folgt nun Wlneratis autem misit inferri medicinam,
worauf ein Abschnitt anfängt, et post h.] Deinde S. 4. venit bis inclus. accepta
mii. (8) fehlt S. ciciliam. G. 5. superiuncx G. 6. homin.: Punkt G.
In Isaur. ist das erste i nachträglich vorgesetzt G. ei : Punkt G. 8. muse :
Punkt G. Et: Initiale G. 9. asyam S. terr.] minorem S. subiug:s (vor s
ist ein Buchstabe radirt) S. mult. ciuit. S. 10. mult. (ciuit.): Punkt GS. frigiam.
et castrametatus est super ciuitatem que dicitur gordien, que nunc sardis
uocitatur. Homines uero ipsius ciuitatis noluerunt subici ei. ille uero
pugnans eam cepit. et a fundamentis diruit. Et ingressus in templ. S.
quod] qui GS. 11. et vor fecit fehlt S. viotim.: Punkt GS. vict. habebat-
que filios nobilium in ministerio conuiuii sui. Cumque introisset ad iam
dictum templum ad sacrificandum. quidam puer ex nobilibus tenebat ei thuri-
bulum quando sacrificabat. et continuo vnus carbo viuus ex thuribulo cecidit
in brachio eius. et vrebatur puer nimis. sed vim ignis sustinuit mitissime.
ne abiciendo officium regi forte ome afterret. Alexander autem ut exploraret
pacientiam pueri causam diuinam protrahere cepit. puer vero usque in finem
perstitit imotus. Deinde venit S. flumen G. 12. 8amandro S. Scam.:
Punkt GS. eratque bis inclus. quinque fehlt S. latititudo G. quin-
que: Punkt G. 13. et dix.] Tunc dicit S. homin.: Punkt G. hom.
habitantibus troyade. S. 14. Hom.: Punkt GS. Quid, autem S. circumst.
philosophus S. Cletom.] comedus S. 15. respond. fehlt S. dix.] ait S.
ei: Punkt GS. 16. poss. e. f. t.] t. poss. f. S. 17. qui] que G. Troie]
atroade S. Tr.: Punkt GS. 18. illi: Punkt GS. enim fehlt S. hoc. AI.] AI.
hec S. ei: Punkt GS. 19. obtau. G, optassem S. 20.acbyll. S. Ach.: Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
161
38« Post hec amoto exercitu venit Macedoniam; invenit
matrem suam Oliinpiadem levari ab infirmitate et letatus est
cum ea aliquantis diebus. Deinde amoto exercitu exiens de
Macedonia cepit ire contra Persidam et veniens in locum, qui
5 dicitur Abdira, castra metatus est. Horaines autem ipsius civi-
tatis clauserunt ei portas. Videns autem hoc Alexander iratus est
valde precepitque militibus suis, ut incenderent ipsam civitatem.
Videntes enim homines ipsius civitatis ignem ceperunt vociferare
ad Alexandrum et dicere: ,Domine rex, non clausimus portas
10 civitatis pro rebellando tibi, sed dubitando Darium regem Per-
sarum, ne hoc audiret et dirigeret suos satrapas et dissiparet
nos omnes.* Respondens autem Alexander ait Ulis: ,Aperite
portas civitatis, sicut decet et consuetudo est, quia nullo modo
pugnabo vos. Cum autem fecero finem cum Dario rege Per-
15 sarum, tunc loquar vobiscum.' Audientes vero hoc horaines
ipsius civitatis statimque aperuerunt ei portas civitatis, et inde
transiens Bihosti a venit in Olintho et deinde Chaldeopolis et
venit ad flumen, quod dicitur Xenis; et oppressit exercitura eius
aliquantum famis, fecitque in^HISTdie diis suis victimas et exer-
20 citui suo apparatum magnum et saturavit eos. Murmurabant
enim milites eius dicentes : ,Defeceruntequi nostri/ Quibus Alexan-
der respondit: ,Viri commilitones fortissimi, si defecerunt equi
vestri, desperatis vos de salute? Si nos itaque vivimus, equos
88. 1. Et exinde amoto exercitu transfretans de asya in europam per
hellespontum. ubi est auidos. venit macedon. S. Post: Initiale O,
inuenitque S. 2. olymp. S. iam leu. S. infirm, sua S. 3. aliqu. dieb.
fehlt S. dieb. (ea): Punkt 6r, Abchnitt S. Deinde - -] Et congregato exer-
citu suo et amoto eo. exiens S. 4. de Mac] macedoniam G. Persid.:
Punkt GS. uen. castram. est in 1. qui d. A. GS. 5. Vor Homin. Punkt
GS. 6. portas: Punkt GS. 7. valde: Punkt GS. et precepit S. civi-
tatem: Punkt GS. 8. enim] autem S. 9. dicere: Punkt GS. 10. dubi-
tandum G. reg. pers. dar. S. 12. omnes fehlt S (= B). omn. (nos):
Punkt GS. illis: Punkt GS. 18. modo nullo m. 6r, modo nullatenus S.
14. vos : Punkt GS. faciam S. 15. loqu. ei de uobis S. vob. : Punkt GS.
hoc fehlt G. 16. ciuit ips. S. civitatis nach portas fehlt S. civit. (port.) :
Punkt GS. 17. transiuit S (transiit B). byhostiam S. et uen. S (=* B).
olitho G, oluncho (?) S. inde S (= B). chaldeopoF G. et vor venit
fehlt G. 18. in fluu^um S (ad fluuium B). quod die. fehlt S. Xenis]
daxeniß S. Vor et (oppr.) ist ex getilgt S. 19. aliquantulum S. famis:
Punkt GS. fecitque: Initiale G. 20. eos: Punkt GS. 21. enim] autem S.
dicentes: Punkt GS. caballi S (=£). nostri: Punkt GS. 22. respond.:
Punkt GS. et si S (*= B). caballi nostri S (= B). 23. salute: Frage-
zeichen G, Punkt S. caballos S ( = B).
0. Zingerle, Quellen zum Alexander. \\
Digitized by VjOOQIC
162
festinanter adquirimus, quia, si nos morimur, equi nullatenus
necessarii sunt nobis. Sed tarnen festinemus ire in tali loco, ubi
et eibaria nobis inveniamus et nostris equis. Indeque venit ad
locura, qui dicitur Lucrus, ubi et invenit eibaria multa et pascua
5 animalium, et moratus est ibi aliquantis diebus. Deinde amoto
exercitu venit in locum, qui dicitur Tragachantes , et castra
metatus est invenitque ibi templum Apollinis et voluit ibi
victimas facere et responsa reeipere, sed dictum est ei a sacer-
dote femina virgine eiusdem templi, cui nomen erat Zacora:
10 ,Non est hora modo responsionis.' Altera autem die venit
Alexander ad templum Apollinis et fecit ibi victimas, statimque
voeavit illum Apollo dicens: , Hercules/ Respondens autem
Alexander dixit illi: ,0 Apollo, rae vocasti Herculem$ ergo
perierunt responsa tua.
15 39. Et exiens inde amoto exercitu venit in civitatem, que
dicitur Thebas, et dixit hominibus ipsius civitatis: , Date mihi
quadringentos milites, qui veniant in adiutorium meum.' Audi-
entes enim hoc Thebei clauserunt portas civitatis et armati
sunt ex eis quasi quatuor milia ascenderuntque super mumm
20 civitatis et dixerunt ei: , Alexander, si non recedis a nobis,
pugnamus tecum.' Audiens autem hoc Alexander, subridens
dixit eis: ,Fortissimi milites estis, Thebei! Clausistis portas civi-
tatis et sie dicitis pugnare mecum. Unde sciatis, quia nullo
modo me movebo de isto loco, sed stabo et pugnabo vos non
25 quomodo fortes et civiles sed quomodo rusticos et sine virtute.
1. acquiremus S. adquir. : Punkt GS. caballi S (= B). 2. nobis :
Punkt GS. festinemur G. 3. caballis S (= B). equ. (cab.): Punkt GS.
4. Lucrus: Punkt GS. inuenerunt S (=-0). 5. diebus: Punkt G, Abschnitt S.
D. a. e. v. in locum - - : über Tragachantes ist in S schon früher (cap. 22) berichtet
worden. 7. est: Punkt G. 9. virgine ist mit anderer Tinte aus virgo (?)
corrigirtG. 10. Altera: Initiale G. 11. victim.: Punkt G. 12. dicens: Punkt G.
Ercules und darnach Fragezeichen G. 13. illi: Punkt G. Herculem:
Fragezeichen G. 14. tua: Punkt G. 39. 15. Et Exiens fehlt S. Deinde S. in]
ad S. 16. civitatis: Punkt GS. mihi] nobis S. 17. quadrigent. G, q'ngentos S.
veniunt S. meum] michi S. meum (michi): Punkt GS. 18. Thebaydi
hoc audient. S. et armati bis inclus. mumm civit. fehlt S. 19. quattuor G.
20. ei: Punkt GS. 21. pugnam. tec] pugnabis nobiscum et nos tec. S.
tecum: Punkt GS. Audiens--] Alexander itaque? cum hoc audisset S.
22. eis: Punkt GS. Thebei: Punkt GS. 23. mecum: Fragezeichen G,
Punkt S. 24. me fehlt S (= B). loco isto S. stabo et fehlt S. pugn.
mit änderet' Tinte in inpugn. gebessert G. vobiscum pugnabo S (pugn. contra
vos B). 25. fortes] fres S. rustocos S. virtute: Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
163
Omnis itaque homo fortis, cuius cor bella delectant, nori clau-
ditur intus urbem quomodo virgo, sed in campo exit et sie
pugnat. Et hec dicens preeepit, ut mille equites sagittarii circu-
irent civitatem et sagittarent homines, qui stabant super mumm
5 civitatis; preeepit et Herum, ut duo milia milites cum securibus
et vectibus ferreis rumperent fundamenta muri, quem construxerat
Amphion et Zethus, et aliis quadringentis preeepit, ut irent cum
ardentibus faculis et incenderent portam civitatis, et alios tria
milia ordinavit, ut percuterent muros civitatis cum arietibus et
10 machinis. Ipse autem Alexander cum fundibulariis et sagittariis
et cum reliquo exercitu ingressus est civitatem. Civitas enim et
porte eius ardebant et populus per murum se preeeps mittebat,
alii morientes, alii brachia et tibias rumpentes. Erat autem
tunc quidam homo inter exercitum Alexandri nomine Stisichorus
lö inimicus civitatis; gaudebat itaque, quomodo videbat dissipari
civitatem ab igne et effusionem sanguinis. Quidam vero homo
musicus de eadem civitate, cui nomen erat Hismenea, videns
dissipationem patrie sue statimque prostravit se ad pedes Alexandri
et cepit lamentare per artem musicam et rogare eum, sperans
20 flectere animum eius, ut tandem aliquando misereretur civitati.
Intuitus est autem eum Alexander et dixit ei: , Magister, post-
quam vidisti dissipare civitatem, sie rogasti me cum hac melodia.'
Cui Hismenea respondit: ,Proinde hoc feci, domine rex, ut
flecterem animum tuum et converterem illum in luctum istius
1. itaque fehlt S (= B). fort, homo S. cor mit anderer Tinte neben
cuius an den Rand geschrieben G. cor] mens S. ad bella delcät S. de-
lectat G. 2. inter G, intus in urbe S. quomodo] ut in thalamo S.
3. pugnat: Punkt GS. sagittariis G, fehlt S. cireuir.] sagittarent S.
4. super] per S. 5. civitat.: Punkt GS. et fehlt S (= B). milites mit an-
derer Tinte in militv corrigirt G, equites S. 6. quem] que S. 7. Amphion]
apion G, Amphyon S. zetus S. quadrangentis G. 8. civitat.: Punkt GS.
alios mit anderer Tinte in aliorum corrigirt G. 9. percuterunt S. murum
(== B) corrigirt aus mulum S. 10. machinis; Punkt GS. autem] uero S.
11. civitatem: Punkt GS. enim fehlt S. 12. mittebat: Punkt GS. 13. tybias S.
rumpentes: Punkt GS. Erat: Initiale G. Er. aut. t.] Et erat S. 14. exer-
citu G. Stisichor.] sinchorus S. 15. civitatis: Punkt G. itaque] vide-
licet S. quomodo] quando S. dissipare G. 16. ab igne fehlt S.
effusione G. sanguinis: Punkt GS. Quidam] Cuidam S. vero fehlt S (== B).
17. ciuitate G. hysminea S. 18. statimque fehlt S. 19. et rog.] ut rogaret S.
eum fehlt S. 20. miseretur S. civitati: Punkt GS. 21. autem fehlt S.
ei: Punkt GS. 22. vidisti dissip.] dissipaui S (== B). rog. me sie S. hanc
und mel. aus melodia corrigirt G. mel.: Fragezeichen G, Punkt S. 23, hys-
minea S. respond. : Punkt GS. 24. et fehlt S,
Digitized by VjOOQIC
164
civitatis. Quod si iustc fecisti dissipando illam pro eo, quod
culpavit tibi, intellige, quia et tibi male fecisti, quia et pater
tuus et tu ipse Thebeus es. Oportuit enim te misereri patrie tue/
Audiens autem hoc Alexander iratus est et iussit a fundamentis
5 evellere murum ipsius civitatis. Et inde amoto exercitu cepit
ire, et secutus est eum quidam homo magnus ex eadem
civitate, et erat ei nomen Clitomagus. Tbebei vero, qui re-
manserant ex incendio civitatis, abierunt Delphim ad aram
Apollinis, ut consulerent, si deberet rehedificari Thebas civitas
10 an non. Erat enim in ipso templo quedam sacerdos femina
virgo, que abiit ad fontem castum, unde diis libabat, et bibit ex
aqua eius et veniens sacrificavit Apollini, statimque respondit
Apollo et dixit: ,Ille, qui Thebam civitatem rehedificaturus est,
tres victorias habebit et post ipsas victorias recepturus erit
15 potestatem rehedificandi ipsam civitatem/
40. Alexander itaque profectus est civitatem Corinthum et
rogaverunt eum Corinthii, ut luderet cum eis in curribus.
Factumque est, et convenerunt ad hoc spectaculum multitudo
populi et astantibus dixit Alexander: ,Quis ex vobis exiens
20 primus luctans in ludo isto?' Clitomagus autem, quem superius
diximus de civitate Thebas, respondens dixit: ,Si placet vestre
potestati, ego recepta potestate primus luctandi luctabo.' Statim-
que luctavit et vicit. Cui dixit Alexander: ,Si tres victurus eris,
coronaberis.' Factumque est: luctavit secundo et tertio et vicit
1. civit.: Punkt GS. Quod si] Quasi S. pro eo--] quod tu intell.
pro eo et tibi m. f. S. 2. et vor pater fehlt S. 3. tue: Punkt GS.
4. Audiens - -] quo audito AI. S. est ualde S. ö. civitat. : Punkt OS. 6. ire :
Punkt GS. quidam fehlt S. 7. ei fehlt G. ei nom.] nom. illi S. clytomachus S.
Clitom.: Punkt GS. Thebi S. vero] igitur S. 8. Delph.] ad delfos S.
9. appoll. S. deberetur G (*= B). reedificari S. civit. thebais S.
ciuitatis G. 10. non: Punkt GS. Erat: Initiale G. enim] autem S.
11. castrum G. libabant G. bibit] gustauit S. 12. et sacrif. & Apollini:
Punkt GS. 13. et dix.] dicens S. Thebam] habebat S. reedific. erit S.
14. habebit: Punkt GS. ipsas fehlt S. 15. reedific. S. civitat.: Punkt GS.
40* 16. Bei Alexander ist der Anfangsbuchstabe vom Rubricator nicht eingesetzt
worden G. A. i.] Etenim Alex. S. profectus] properatus S. corintum G.
17. luderetur G. currib. quod vulgo thebarum uocat S. curr. (uoc): Punkt
GS. 18. est: Punkt GS. uenerunt S. hoc fehlt S. 19. populi: Punkt
05. astantib. illis S. Alexander: Punkt GS. 20. isto: Fragezeichen G,
Punkt S. Clytomachus S. autem fehlt S. quem] que G. 21. respondit
et dixit ei S. dix. (ei): Punkt GS. 22. luctandi fehlt S. in ludum
luctabor S. luct.: Punkt GS. Statimque luct. - -] Cui dixit Alexander Si tres
victorias habebiß coronaberis. Statimque luctatus est et v. S. 24. coron. : Punkt
G. Fact. e. fehlt S. est: Punkt G. Luctatus primo et sec, 5, vicit: Punkt GS*
Digitized by VjOOQIC
165
et statim iussu Alexandri recepit in capite coronam. Dixerunt
autem illi preconatores: ,Dic nobis nomen tuum/ Clitomagus
respondit: ,Sine civitate vocor.' Audiens enim hoc Alexander
dixit ei: ,0 beatissime et optime certator, ut quid sine civitate?'
5 Clitomagus respondit: , Maxime imperator, antequam tu esses,
habui ego civitatem, nunc per te civitatem non habeo.' In hoc
itaque responso intelligens Alexander, quia de Theba civitate
diceret, dixit preconatoribus: ,Vociferate et dicite, iste Thebeus
potestatem habeat rehedificandi civitatem Thebam et tenendi
10 eam. Factumque est.
41. Interea exiens Alexander de Corintho venit in civitatem,
que dicitur Platea, in qua erat princeps nomine Strasagoras, et
ingressus est in templum Diane et invenit ibi sacerdotem feminam
virginem, que faciebat sacerdotalem vestem. Statimque, ut vidit
15 Alexandrum, dixit ei: ,Bene venisti, Alexander; tu debes
subiugare totum inundum.' Audiens autem hoc Alexander donavit
ei plurima dona auri. Alio itaque die ingressus est et ipse
Strasagoras Piatee civitatis princeps in templum, in quo erat
ipsa sacerdos, vidensque illum ipsa sacerdos dixit ei: ,Quid
20 vis, Strasagoras? Scias, quia principatus tuus tollet ur a te/
Quo audito Strasagoras iratus est valde et dixit ei: ,Non eris
tu digna tenere sacerdotis locum. Alexander enim ingressus est
ad te, laudasti eum et vaticinata es ei bene, mihi autem dixisti,
1. statim] tunc S. coron.: Punkt GS. 2. pcatores S. prec.: Punkt
GS. tuum: Punkt GS. Celitomachus (worin to übergeschrieben) S. 3. resp. S.
resp.: Punkt GS. vocor: Punkt GS. Aud. enim hoc fehlt S. Cui Alex,
ait et S. 4. obtime G, legittime S. cert.] creator S. civitate: Punkt GS.
ö. Celitomachus S. resp.: Punkt GS. 6. ego fehlt S (=*= B). nunc autem
S (= B). habeo: Punkt GS. 7. responso fehlt S. de Th. c] thebam
ciuitatem S, wie auch ursprüngl. so in G geschrieben war. 8. tunc dix. pre-
conibus S. prec: Punkt G. uociferare et dicere S. die: Punkt GS.
ut iste S. 9. reedif. S. tenendo S. 10. eam: Punkt GS. est: Punkt GS.
41* 11. I in Interea hätte vom Rubricator eingesetzt werden sollen, dafür erscheint
es mit anderer Tinte vorgeschrieben G. Corinthio S. 12. plate s a S.
13. egressus S. dyane S. et inven. i.] in quo inueniebat S. 14. uirginem
feminam durch Zeichen umgestellt S. vestem: Punkt GS. 15. Alexand'
und nachher Punkt S. ei: Punkt GS. Alexander: Punkt G. 16. mundum]
orbem S. mund. (orb.): Punkt GS. Audiens — ] Quo audito Alexander
gauisus est ualde. et don. S. 17. auri : Punkt GS. itaque fehlt S. et fehlt S.
18. princeps fehlt G. 19. sacerd. : Punkt GS. Videns S. ei: Punkt GS.
20. Strasagora S. Strasag. : Fragezeichen G, Punkt S. prineipatum
tuum S. te: Punkt GS. 21. Quo audito fehlt S. ei: Punkt GS. eris
tu] es S. 22. locum: Punkt GS. enim fehlt S (= B). est getilgt S,
23, vacinasti S. ei] illi S (=- B) % bene: Punkt GS, dixisti fehlt S.
Digitized by VjOOQIC
166
ut perderem principatum meura.' Cui sacerdos dixit: ,Noli quippe
irasci in hoc, quod dixi tibi, quia ita debet fieri.' Factumque
est. Post aliquantos autera dies iratus est Alexander contra
Strasagoram et eiecit eum de principatu suo.
5 42. Athenienses itaque audientes hoc irati sunt valde et in-
iuriaverunt Alexandrum. Deinde amoto exercitu venit in civi-
tatem Athenam. Audiens autem hoc Alexander statim scripsit
eis epistolam continentem ita: , Alexander filius Philippi et
Olimpiadis Atheniensibus hoc dicimus. Sciatis, quia, postquam
10 inortuus est pater meus et sedi in throno eius, descendi in partes
occidentis et plurime civitates subiugate sunt mihi, alie per
epistolas et receperunt a nobis bene et honorem, quidam ex eis
per prelium: nolentes itaque venire ad me in pace ,pugnavi et
dissipavi eos et civitates illorum ad terram prostravi. Modo
15 itaque egrediente me de Macedonia et veniente per partes
Europe restitit mihi Thebas civitas; pugnavi illam et usque ad
terram prostravi pro illorum stultitia. Nunc autem vobis dico,
Athenienses: opto, ut dirigatis mihi decem rethores, ut loquar
cum eis, et hoc vobis promitto, nihil aliud volo a vobis, nisi ut
20 militetis mecum et me habeatis seniorem. Et si non vultis me
habere seniorem, preparamini et estote fortiores mei, sin autem,
subiugamini fortiori vestro.'
1. meum: Punkt GS. dix.] respondit S. dix. (resp.): Punkt GS, quippe
fehlt S (= B). 2. quod dixi t. fehlt S (= B). ita] sie S (== B). fieri:
Punkt GS. 3. est: Punkt GS. est ualde S. 4. suo: Punkt GS.
42. 5. Adthen.: Initiale G. Deinde am. ex. ven. in ciuit. Athenam. Strasa-
goras autem quem superius diximus ingressus est ciuitatem et narrauit illis
hominibus. quomodo eiecerat eum alexander de principatu suo. Athenienses
itaque aud. h. ir. s. u. et iniur. Alexandro S (vgl. B Inter heo autem uenit
strasagoras cum alexandro in athenam. et intrauit strasagoras in ipsam
ciuitatem et recitauit illis hominibus qualiter eum alexander eiecit de principatu
suo. Irati sunt athenienses et iniuriauerunt alexandrum) iniurauer. G.
6. Alexandr. : Punkt G. 7. Athenam : Punkt G. Audiens - -] Cum autem
hoc audisset hoc AI. S. statim fehlt S (= B). 8. ita: Punkt G, Abschnitt S.
phylippi fil. et olymp. S. 9. dieim.: Punkt GS. 10. eius: Punkt S.
Descendique S. in partibus orientis S. 11. et alie S. 12. a nob. - -]
bene et hon. a me S. Zu bene ist fici mit dunklerer Tinte beigefügt G.
honor. : Punkt GS. quedam S. 14. prostravi : Punkt GS. 16. et restit. S.
17. stultitia : Punkt GS. 18. Athenieses S. michi dirig. S. rethoricos
cum diuinis honoribus. cum quibus loqu. S. 19. eis: Punkt G. a vobis
fehlt S. 20. mecum] ante me S. habeat. me S. senior.: Punkt GS.
21. me habere - -] hoc facere. pugnate et est. S. mei: Punkt GS.
22. subiugamini - -] subiugabo uos imperatori vestro. quia per supernam
prouidenciam uobis iuro. si hoc non feceritis. a fundamento euellam ciuitatem
vestram S, vestro (vestram): Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
167
43. Legentes itaque Athenienses epistolam ceperunt omnes
inter se vociferare. Eschilus vero philosophus cepit illis dicere,
ut nequaquam quiescerent verbis Alexandri. Populus autem
congregatus in unum, audientes verbum Eschili rogaverunt omnes
5 una voce [dicentes] Demosthenen philosophum, ut de hac re,
quid ei exinde videretur, daret eis consilium. Ille autem
erigens se et manu imperavit populo silentium et dixit:
,Viri concives mei, commune consilium dabo vobis, quod
nobis omnibus utile est. Quod si [ita] tales vos esse sentitis, ut
10 vincatis regem Alexandrum, pugnate cum eo, sin autem, flecti-
mini sub potestate eius. Scitis itaque, sicut a maioribus nostris
audivimus, de Xerse rege fortissimo et magno, qui multas
victorias fecit cum suis militibus, sed tarnen sustinuit perditionem
in Ellada. Hie autem Alexander ecce iam tredeeim pugnas
15 exereuit. Dicite mihi, homines habitantes Tyrura non erant
fortissimi milites et periti in omni arte pugnandi? Sed quid
factum est ex illis? Thebei itaque sine virtute erant? Quin, ex
quo ereeta est ipsa civitas, ars pugnandi erat in eis. Quid
iterum factum est ex illis? Peloponenses quantum pugnaverunt
20 cum Alexandro, sed quid profuit eis? Scitis iterum, quid factum
est ex illis. Nostis itaque, quia plurime civitates, in quibus
abiit, sine pugna et sine altercatione aliqua subiugate sunt ei,
et vos irati estis et vultis Uli resistere pro eo, quod eiecit
Strasagoram de prineipatu suo! Bene fecit: culpa illius fuit.
43* 1. Legentes: Initiale G. hanc epist. S. 2. inter se] simul S.
voeifer. : Punkt GS. Eschilus - • -] Demostenes autem philosophus auro per-
8arum corruptus cepit mouere. ut S. 3. Alexandri : Punkt G. autem ] ergo S.
4. Eschili] Demostenis S. 5. dicentes fehlt S. Demosten. O, eschilam S.
philosof. G. hac] ac G. 6. vider. exinde S. daret eis cons.] diceret S.
consil. (die): Punkt GS. Tunc enim ille erig. S. 7. et vor manu fehlt
S (= B). manus G. dixit: Punkt GS. 8. dabo] do S. 9. nob. ut. est
omnib. S. est (omnib.): Punkt GS. ita fehlt S. 10. eo: Punkt GS.
11. eius: Punkt G. sciatis namque. quia sie. S. 13. fec. victor. S.
militib. s. S. 14. elladä G, ilieda S. Eilada: Punkt GS. allexand. i.
XIII. S. 15. excereuit. et eas peregit S (et uicit eas B). exerc. (pereg.):
Punkt GS. tyro S. 16. in omnem artem S (= B). pugnandi: Punkt GS.
17. ex] de 5. illis: Fragezeichen G, Punkt S. itaque] autem S. erant:
Punkt GS. Quin] Qui G (= B), Quia S. 18. ereeta] facta S. ciuit.
ipsa S. et ars S. eis: Punkt GS. Quid] sed qd' S. 19. iterum fehlt S.
illis : Fragezeichen 6r, Punkt S. Peiopones S. 20. Alexandro: Punkt GS.
eis : Fragezeichen G, Punkt S. Sciatis S. 21. illis : Fragezeichen G, Punkt S.
Nostis corrigirt aus Host. S. itaque fehlt S. 22. altercat. al.] altera causa S.
ei: Punkt GS. 23. Uli] ei S. pro eo] ideo S. 24. suo: Punkt GS.
quia culpa S. fuit fehlt G. ill. (fuit): Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
168
Sic enim Alexandram audiviraus esse sapientem, quod non
eiecerat eum de principatu suo absque culpa/ Audientes
itaque Athenienses hoc consilium laudaverunt omnes Demosthenen
et ceperunt loqui inter se. Iterum autera imperavit eis De-
5 mosthenes silentium et dixit eis: ,Quis rex aliquando ingressus
est Egyptum pugnare cum Egyptiis nisi solus Alexander, qui
abiit et subiugavit atque in sua potestate redegit Egyptios?
Quin etiam nomini suo magnam civitatem fabricavit ibidem,
quin immo etiam et ipsi Egyptii rogaverunt eum, ut irent cum
10 eo super Persidam. Dicite mihi, Siri parvi fuerunt? Nam
et illi humiliati sunt ei et censum dederunt. Et vos itaque
vultis pugnare cum eo, qui, quantum facit, non facit pugnando,
sed dii eum adiuvando, querendo responsa et adiutorium ab
illis. Ille vero nos monendo et dona optima nostris militibus
15 faciendo tale meritum debet a nobis accipere. Hec autem
dicente Demosthene acquievit cunctus popnlus et statuerunt
dirigere illi coronam auream victorialem, pensantem libras
quinquaginta, sed et missos promittentes illi dare censum pariter
et dona. Factumque est. Rethores autem nullo modo manda-
20 verunt ei. Abeuntes vero missi Athenienses ad Alexandrum
obtulerunt ei coronam auream et narraverunt ei, promittentes
censum dare, [et] omne, quod dictum est illis ab Atheniensibus.
44. Audiens autem illos Alexander statim intellexit con-
1. enim] etenim S. audiuim. Allexandr. S. esse sap.] dicentem S.
2. culpa : Punkt GS. Audientes - - -] In hoc itaque dicto omnes atheniens.
laudaner. consil. aschilis et cep. S. 4. se: Punkt GS. Iterum: Initiale G.
Iter.] Interim S. autem] ergo S. Demost. G, eschiiis S. 5. eis fehlt S. eis (dix.):
Punkt GS. 6. egiptum S. egipc. S. 7. atque] et S. in s. pot.] sub potestate
8. S. egipcios S. Egypt.: Fragezeichen G, Punkt S. 8. ibid. fabr. S. ibid.
(fabr.): Punkt GS. 9. inmo ö, ymo S. egipcii S. 10. super fehlt S.
Persid.: Punkt GS. mihi: Punkt GS. fuerunt: Fragezeichen G, Punkt S.
11. deder.: Punkt GS. itaque fehlt S (== B). 12. eo: Fragezeichen G,
Punkt S. qui quant.] sed qui tantum S. 13. adiuu. eum S. responsum S. 14. illis :
Punkt GS. 15. tale G. recipere S (recipiet B). accip. (recip.): Punkt GS.
Hec aut.] Et hec S. 16. Demosthenen G. die. Aschilo Damades imperauit
silencium populo. Videte si uos non datis alexandro celum rethoricos cum
diuinis honoribus ille uos delere de terra Tunc athenienses statuer. S. 16. popul. :
Punkt G. 17. illi fehlt S. auream fehlt S (= B). librisS. 18. quinqu. : Punkt GS.
missos] apoorisarias S (apochrisarios B). dare fehlt S. cens. parit.] parit.
et cens. S. 19. et dona fehlt S. dona (cens.): Punkt GS. Fact. est
fehlt S (= B). Rethoricos (rethorici B) aut. cum diuinis honoribus
n. S. 20. ei: Punkt GS. vero] autem S. 21. auream: Punkt GS.
narrav.] inclinauerunt S. ei. promitt. ei S. 22. omnia G. quod dictum --]
quod he*ret athenienses (oder -is). Atheniens. : Punkt GS. 44« 23. Audiens - -]
Tunc Alexander intellex. verba Demostenis qui S.
Digitized by VjOOQIC
169
silium Eschili, qui dixit Ulis, ut resisterent Alexandro, et con-
silium Demo8theni8, qui dixit, ut obedirent ei; attamen scripsit
eis epistolam continentem ita: , Alexander filius Philippi et
Olirapiadis. Quousque sub potenti manu Grecorum humiliem
5 cunctos barbaros, nullo modo assumam nomen regis. Athenien-
sibus dicimus hoc. Nos itaque direximus vobis, ut mandaretis
nobis decem rethores, non quod aliquam iniuriam a me sustineant,
sed ut salutem illos et honorem, sicut decet magistros. Credite
quippe nobis, quia non cogitavi introire vestram civitatem cum
10 exercitu meo, sed tantum cum raeis principibus et vestris
rethoribus. Hoc etenim proinde cogitavimus, ut liberarem vos
ex omni suspectione; et vos itaque, quod de me cogitastis con-
trarium, manifestavit illud vestra conscientia. Testes sunt mihi dii,
quod, si quislibet ex vobis erexisset se contra me et voluisset
15 fieri vester imperator et per meam epistolam bene illi promisissem,
nullatenus reddideram illi aliquod malum, sed, sicut sitis vos
mali et semper mala cogitantes, sie speratis de me. Quin etiam,
quando Corinthii levaverunt arma contra me, dignum meritum
reeeperunt a me. Vos enim malam conscientiam habentes in
20 me eulpastis me in hoc, quod Ulis feci; attamen de ipsis
gloriosissimis rethoribus, quos habetis, non scio, quomodo in
carcerera habetis Endiden propter bonum consilium, quod vobis
dedit de salute vestra, et Ypostenen similiter persecuti estis
propter hoc et ipsura ducem vestrum Socraten interfecistis. Et
25 me quomodo reprehendistis de Strasagora, quem eieci de princi-
1. Alexandro: Punkt GS. 2. Demost. G, Aschilis S. ut quiescerent
et obed. S. ei: Punkt GS. At tarn. G. 3. ita: Punkt G, Abschnitt S.
Alex.: Initiale G. 4. olymp. S. Olimp.: Punkt S. humiles S. 5. eunet.
subiugabo barb. S. regis: Punkt GS. 6. hoc dieim. S. hoc (die):
Punkt GS. mandassetis S. 7. rethoricos (= B) cum diuinis honoribus
ut loquar cum eis. et ut salutem et honor. ill. S. 8. decet] dicet G.
magistr.: Punkt GS. 9. in uestr. ciuit. S. 11. rethoricis S (rethoricos B).
rethor.: Punkt GS. 12. suspect.: Punkt GS. itaque fehlt S (=B). cogit.
de me S (= B). cogitatis G. 13. sciencia <?, consciencia uestra S.
conscientia (uestra): Punkt GS. michi s. S. 14. quislibet G. se fehlt S.
15. imperatori G. et fehlt S. 16. illi fehlt S. malum: Punkt GS.
17. me: Punkt GS. Quin] Qui G. 18. corinthi ö, corinthei S. et dign. S.
19. a me reeep. S. me (reeep.): Punkt GS. enim fehlt S. 20. feci: Punkt GS.
At tarnen 6?, Sed tarn. S. ipsis] illis S. 21. rethoricis S (=* B). quos
hab. fehlt S. 22. habetis] hunc S. Endiden] Demandem S. 23. de]
pro S. et fehlt G. Eypostenen G. 24. hoc: Punkt GS. Socrate S.
interfec: Punkt GS. 25. me quom.] modo me S. reprehenditis S.
11*
Digitized by VjOOQIC
170
patu suo, qui mihi culpa vit? Sed tarnen, quomodo usque modo
mihi culpastis, finiatur. Amodo itaque promitto vobis: confor-
tamini et estote salvi, quia nullam contrarietatem a me sustine-
bitis pro eo, quod obedistis consilio Demosthenis, qui dixit vobis
5 de salute vestra.' Legentes itaque Atbenienses epistolam gavisi
sunt valde.
45. Deinde amoto exercitu Alexander venit Lacedemoniam.
Lacedemones autem nullo modo acquieverunt ei, sed dixerunt
inter se: ,Nos non sumus imbecilles, similes Atheniensibus,
10 qui timuerunt pugnare cum Alexandra, sed ostendamus virtutem
nostram in eum/ Et hec dicentes statimque clauserunt portas
civitatis et ascenderunt super raurum et preparaverunt se ad
pugnam. Alii ascenderunt naves et exierunt obviam ei ad litus
maris. Hoc etenim proinde fecerunt, quia plus erant cogniti
15 classico bello quam terreno. Videns autem hoc Alexander
1. mihi] me S. culpav.: Fragezeichen G, Punkt S. Sed t. --] Verum t.
quod actenus michi culp. fin. modo, non uoluistis michi ipsos rethoricos
dirigere. Ecce per me uenio et sine uoluntate uestra illos videbo. Et amoto
exercitu uenit Athenas ut quemadmodum nouerat diruat Amaximenes orator
Didascolus Alexandri etate iam grandeuus exiens de Athena ciuitate. sedebat
ante portam eius cum fletu. exspectansque regis Alexandri presentiam. Et
ueniens Allexander vidensque illum ante portam ciuitatis sedere. Dixit illi.
Quid vis magister ut faciam tibi At ille. fili uolo ut recedas de loco isto ut
calefaciat sol senectutem meam. Quo audito Alexander, intelligens quia de
urbe postulaturus erat, ut non dirueretur. Dixit illi per supernam et excelsam
prouideciam quo modo m dicere uelis non faciam. Ad hec philosophus per
supernam prouidenciam et excelsam quod michi iurasti. dirue hanc urbem a
fundamentis Alexander autem iratus audiens et dicens. quantumcüque sciat
discipulus. semper vincit eum magister eius. Et hec dicens concessit illis
pacem dicensque ad illos S. 2. finiat.: Punkt G. Amodo bis incl. vobis
fehlt S. 3. a] coram S. sustineb.: Punkt S. 4. pro eo bis incl. sal.
vestra fehlt S. 5. vestra: Punkt G. Legent.: Initiale G. Legentes - -]
Atheniens. audientes hec gauisi S, wo nach hec der grössere Theil der betreffenden
Spalte unbeschrieben blieb, doch ist im leeren Räume bemerkt non est defectus
hie (roth) und propter defluxum papiri dimisi locum hunc vaeuum Sed nullus
defectus hie est. 6. valde: Punkt GS. In S folgt: et aperientes portas
ciuitatis reeeperunt rethores et philosophi cum diuinis honoribus. Sed et
demochritus et ceteri philosophi et rethores. ceperunt inter se disputare
dicentes. plures esse mundos. Allexander respondit. Ego autem adhuc nee
vnum subegi. Darauf folgt ein neuer Abschnitt. 45* 7. Deinde] Et inde S.
amotu S. Alexander fehlt S. Lacedemoniam: Punkt GS. 8. adquierunt S.
Nach dixerunt ist ei getilgt G. 9. se: Punkt GS. inbec. S. simil. Athen.]
sed milites athenienses S. 11. eum: Punkt GS. statimque fehlt S (« B).
12. ascendentes S. et fehlt S. 13. pugnam: Punkt GS. Alii] Illi S.
ei] eis S. littus S. 14. maris: Punkt GS. eten.] enim S. 15. terreno:
Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
171
statim direxit eis epistolam continentem ita: , Alexander filius
Philippi et Olimpiadis Lacedemonibus hoc dicimus: dabimus
yobis consilium, ut custodiatis fidem, quam accepistis ab ante-
cessoribus vestris, et, si per fortitudinem desideratis gaudere,
5 tunc ostendatur fortitudo vestra, quando digni estis, bene et
honorem a me accipere. Pro quo [precipiendo] precipimus vobis,
ut exeatis de ipso navigio per vestram bonam voluntatem, ante-
quam vos ignis eiciat exinde turpiter; et, si hoc facere non
vultis et vultis vestra vana gloria in nobis ostendere virtutem,
10 videte, quia vos ipsos reprehenditis, cum vicerit vos Alexander/
Cum autem legissent Lacedemones ipsam epistolam, irati sunt et
ceperunt iniuriari Alexandrum nolentes acquiescere verbis eius,
sed preparati ceperunt pugnare cum eo. Alexander autem
circuiens civitatem cum suis militibus et facto impetu contra
15 eos, statim ceperunt illi cadere per murum, alii mortui, alii vul-
nerati. Illi vero, qui in navibus sedebant, devorabantur ab igne,
quem fecit super eos mittere; reliqui vero, qui remanserant,
videntes se in tali periculo, statim exeuntes de civitate prostra-
verunt se ad pedes Alexandri deprecando illius misericordiam,
20 ut non eos captivaret. Respondens autem Alexander ait illis:
,Veni ad vos mansuetus et noluistis me recipere. Cum enim
concremate sunt naves vestre et civitas depopulata, sie postu-
lastis misericordiam. Sed tarnen non vos reprehendo in hoc,
quod fecistis, quia proinde hoc fecistis sperantes vos mihi facere,
25 quemadmodum fecerunt patres vestri Xersen, sed fefellit vos
spes vestra, quia non potuistis sustinere impetum armatorum
1. ita: Punkt G, folgt Abschnitt S. AlexancL: Initiale G. 2. olymp. S.
lacedemoniis S. dieim. corrigirt aus dices S. dieim. : Punkt GS. 4. vestris :
Punkt GS. desider.] debetis S. 5. tunc] stando S. 6. aeeip.] recipere
S (= B). aeeip. (reeip.) : Punkt GS. 7. ipsa nauidia S (= B). ante quam G.
8. U08 ign. uos G. ign. uos S. turpit. : Punkt GS. 9. et vultis - -]
ve8tramque uanam gloriam in nob. Wltis ostend. S. 9. virtut. (ostend.):
Punkt GS. 10. ipßi S. repreh.] habetis reprehendere S. Alexander:
Punkt GS. 11. Cum: Initiale G. ipsam] hanc S (= B). ir. s. ualde S.
sunt (u.) Punkt GS. 12. iniuriare S. Über r in AI. mit dunkler Tinte o ge-
schrieben G. alexandri S. adquiesc. S. 13. sed bis incl. c. eo fehlt S. eo
(eius): Punkt GS. 14. circ. civ.] ueniens in ciuit. S. 15. statim] confestim S.
per] super S. mort. et S. vulner.: Punkt G. 16. vero] autem S. in fehlt S.
17. quem] quod G. eos fehlt S. mittere] littore S. mittere (litt.): Punkt GS.
18. peric. existere S. statim] mox S. 20. captivar.: Punkt GS. Resp G. autem
fehlt S. ait] dixit S. illis: Punkt GS. 21. recipere: Punkt GS. enim]
autem S (= B). 22. ciuitates depopulate S. et 8. postulatis S. 23. miseri-
cord.: Punkt GS. in] de S. quia bis incl. fecistis fehlt S. 25. fecerunt
fehlt S. patres] parentes S. Xersen: Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
172
Alexandra' Et hec dicens castra metatus est ibi et fecit diis
suis victima8, Lacedemonibus autem et civitati eorum donavit
libertatem.
46. Deinde amoto exercitu ingressus est per partes Cilicie
5 in terram barbarorum. Darius itaque imperator audiens ad-
ventum Alexandri timuit valde statimque congregavit principes
et sapientes suos et contulit cum eis consilium et dicebat: ,Ut
video, iste, qui sie vadit pugnando, adiungitur in sua virtute et
victoria. Ego enim sperabam illum esse latrunculum, ut sicut
10 latro sie iret depredando; ille autem, ut video, sie pugnat sicut
rex et humiliat, et quantum exaltari volumus super eum, tantum
amplius exaltatur ille et nomen eius. Ego itaque direxi illi
pilam ludricam et zocani, ut ludum disceret sicut puer; ille
autem, quem dixi esse diseipulum, factus est super magistrum
15 et, ubicumque pergit, prospera et victoria seeuntur eum. Pro
quo itaque facto oportet, nos cogitare de salvatione nostra;
itaque non intendamus in elationem et in stultitiam vane glorie
1. Alexandri: Punkt GS. 2. victim.: Punkt GS. Lacedemones G, Lacede-
monÜ8 S. autem] uero S (--. B). ciuitates G. eorum] illorum S {= B).
3. libertat.: Punkt ö, folgt Abschnitt S. 46. 4. Deinde: Initiale G. Et exinde S.
exerc. uenit eizicum. et inde bizancium Vbi nunc constantinopoiis dicitur
subiugansque eas et transfretans per propontum calcedoniam cepitque ex-
pügnare eas. Calcedones autem per murum ciuitatis stantes resistebant ei.
Dixit illis Alexander Vobis dico calcedones. aut pugnate viriliter aut
subiugamini sub potestati armatorum. Verumtamen apprehendit calcedoniam.
Darauf steht noch einmal-. Et amoto exercitu venit ad locum qui dicitur abdira.
Homin. uero ipsius clauser. port ciuitatis. nichil ei dicentes Cum hoc vidisset
Alexand. irat. est ualde. et preeep. milit. s. ut incend. ips. ciuitatem. Vident.
aut. homin. ips. ciuitat. ign. ceper. uoeifer. ad Alex, et dicere. Dom. r. non
claus. port. ciuit. pro rebell. tibi, sed dubit. Dar. r. persarum. ne h. audir. et
dirig. satrap. et dissip. nos. Respond. Alex, ait illis. Aper. port. ciuit. sie.
dec. et conswet. est, quia m. nllaten. pugn. uos. Cum aut. fin. fecero cum
Dar. r. uestro, t. loqu. uobiscum. Homin. uero ips. ciuitat. hec audientes
statim aperuer. ei port. ciuitatis. Et i. transiens bihostia. ven. in olinchio.
et deinde caldeapolis. et moratus est ibi aliquantis diebus (Abschnitt), in-
gressus bis incl barbar. fehlt S. 5. barbar.: Punkt G. itaque] igitur S.
6. tim. valde fehlt S (= B). valde (alex.) : Punkt GS. statim S. milites
princ. S. 7. et vor contul. fehlt S. diceb. : Punkt GS. 8. pugn. uad. S.
9. victor.: Punkt GS. enim] autem S. latrunc. esse S. 10. depred.:
Punkt S. autem] enim S. sie pugnat--] sie r. pugn. et h. S. 11. humil. :
Punkt GS. nos exaltare S (nos exaltari B). 12. eius: Punkt GS. Ego it.
fehlt S. 13. zocham S. puer: Punkt GS. illum G. 14. magistr.:
Punkt GS. 15. et] ut S. perget S. eum: Punkt GS. Pro quo--] Verum-
tamen op. S. 16. salute S. nostra: Punkt G. 17. itaque] et S ( ä B).
in vor stult. fehlt S.
Digitized by VjOOQIC
173
despiciendo illum et dicendo , Nihil est Alexander/ superbiendo
pro eo, quod tenemus regnum Persarum, ut parvitas illius crescat
et magnitudo nostra desipiat. Dubito enim, ne, adiuvando eum
superna Providentia, volendo Uli concedere diadema regni, ac-
5 crescat tempus illius et, optando dos illum eicere de Ellada, eiciat
dos ille de Persida'. Hec autem dicente Dario respondit ei
Oxiather frater eius diceus: , Magnificasti Alexandrum in hoc,
quod dixisti, ut plus exardescat ille ingredi Persidam, quam dos
Elladam. Unde, si tibi placet, fac tu, sicut facit Alexander, et
10 dudc stabit regnum tuum absque omni turbatione et acquiris
alia regna, quia ille, quando vult pugnare cum aliquo nomine,
non dirigit satrapas et principes suos, sicut tu facis, sed per
semet ipsum vadit et pugnat viriliter, antecedit omnes principes
conquirendo sibi nomen atque victoriam/ Audiens autem hoc
15 Darius dixit ei; ,Ego debeo ab illo accipere similitudinem an
ille a me?' Respondit unus ex principibus dicens: , Alexander
in omnibus peritissimus est et in nullo offendit, omnia per semet
ipsum faciens viriliter, quia formam itaque et virtutem secundum
suam nativitatem leonis habet/ Cui dixit Darius: ,Unde tibi hoc
20 cognitum est*? Ille respondit: ,Perrexi per tuam iussionem
Macedoniam tollere censum Philippo patri suo, tunc vidi illum
et cognovi figuram eius et sapientiam eius. Unde, si tibi placet,
dirige in cunctis finibus tuis et congrega omnes satrapas et
principes tuos, quia plurime sunt videlicet gentes, quo sunt sub
1. ill. et die. fehlt S. alexandrum S. 2. ut] et GS. 3. desip.]
despiciat S (= B). desip. (deseip.): Punkt GS. Dubito] Timeo S.
4. volendo] nolit S. illi fehlt S. dyadema S. et aderesc. S. 5. illius]
in quo in quo S. illius: Punkt G. et opt.] exopt. S. elleda S. 6. ille
fehlt S. Persida: Punkt GS. autem] enim S. Dario: Punkt GS.
7. oxiacher GS. dicens: Punkt GS. 8. nos] uos S. 9. elledam S.
Ellad.: Punkt GS. fecit & 10. nunc fehlt S. regn.] imperium S.
adquires S. 11. regna: Punkt GS. al. homine] asyo rege S. 13. viril.:
Punkt GS. antec] antecedens S. prineip. suos et satrapas S (et omn.
satrap. B). 14. atque ] et S. victor. : Punkt GS. Audiens - -] Cui Darius
dixit S (= B). 15. ei (dix.): Punkt GS. debeo] desidero S. illo] eo S.
16. me : Fragezeichen G, Punkt S. Respondens S. princ. suis Ä. dicens
fehlt S. dicens (s.) : Punkt GS 17. est fehlt S. offend. ] ondit S. offend. (ond.) :
Punkt GS. 18. itaque fehlt S (= B). virt. leon. habet, seeund. s. nat S. 19. hab.
(nat.): Punkt GS. Cui dix.] Ad hec S. Dar.: Punkt GS. 20. est fehlt S.
est (cogn.) : Fragezeichen G, Punkt S. resp. : Punkt GS. Cum perrexi S (quando B).
21. a phyl. patre s. S. suo : Punkt GS. tunc ] tandem G. 22. eius nach
figur. fehlt S. eius: Punkt GS. Vnde oportet te dirigere in c. S.
23. congregare S.
Digitized by VjOOQIC
174
regno Persar um, id est Parthi et Medi et *Apolloniades, Meso-
potamite et Illirici; non dico longinquiores, sicut sunt Itali et
Bractei et Semiramei. Habes enim gentes amplius quam centum
quinquaginta. Congregentur omnes in unum et queramus a
5 das auxilium, quia, videndo Alexander plenitudinem gentium et
virtutem barbarorum, timor et tremor apprehendent eum et eos,
qui cum ipso sunt.' Cui alius ex principibus dixit: ,Bonum
consilium dedisti, sed non est aptum. Nosti, quia unus canis
maximam gregem animalium spargit? Ita et sapientia Grecorum
10 superat multitudinem barbarorum.
47. Inter hec autem Alexander congregata multitudine
hostium pervenit ad numerum ducenta milia hominum et moram
faciendo in Cilicia venit ad fluvium, qui dicitur Oceanus, ex
quo decurrit aqua pulcherrima et frigida nimis. Accidit autem
lö voluntati eius, ut lavaretur in ea. Factumque est, sed lesio
facta est in eo, quia per frigiditatem apprehendit eum dolor
capitis et urebatur magnis febribus. Videntes autem illum Mace-
dones infirmari tristati sunt valde et timentes ceperunt dicere
1. Persar.: Punkt G. id est] .i. S. parthy S. medy S. appollon. S.
mesopotanei S. 2. Ulir.: Punkt GS. ytalici S. 3. et Bractei fehlt S.
Semir.: Punkt GS. cent.] milia S. 4. et quer.] exquiramus S, a diis
fehlt S. 5. auxil.: Punkt GS. 6. timorem et tremorem G. appre-
hendet S. eos] omnes S. 7. ipso] illo S. sunt: Punkt GS. dixit:
Punkt GS. 8. aptum: Punkt GS. 9. greg.] multitudinem S. animalium
fehlt S. sparg. : Fragezeichen G, Punkt S. 10. multudin. G. barbar. : Punkt GS.
47. 11. Inter: Initiale G. Interea Alexander congregato exercitu suo. in
quo erant pedites triginta (trig. steht am Rande) duo milia. equites quatuor
milia. quingente naues centum octoginta. ad tarn paruos homines Uniuersum
mundum utrum mirabilius sit quia uicerit an quia agredi ausus fuerat. incertum
est S, wo sich nun anschliesst: Unterwerfung Armeniens, Zug durah wasserlose
Gegenden, Brückenschlag über den Eufrat (cap. 48) ; Brief des Nostadi (cap. 56) ;
verräterischer Antrag eines persischen Grossen (cap. 51) ; Brief des Stapsy und
Spchichir, Darius Schreiben an Alexander und dessen Antwort (cap. 52, 53, 54);
Alexanders Botengang (60, 61, 62, 63, 64); dessen Brief an seine Statthalter
(cap. 55); Porus Antwort an den von ihm Hilfe fordernden Darius (cap. 57) und
dann erst Alexanders Taurusübergang und Bad im Cygnus: Inter hec igitur
nunciatum est Alexandro darii aduentum cum plurimo exercitu veniente et
viam angustam tauri montis apprehendere. ut illic eum vinceret. Mira
claritate taurum montem cicilie transcendens et quingentis stadiis. i. sexaginta
tria miliaria et medium sub vno die cursu transmissis tharsum ciuitatem uenit.
ibique cum Sudans accidit uolunt. 12. homin.: Punkt G. 13. faciente G.
14. nimis: Punkt G. 15. in ea] in cygnum flumen perfrigidum S. ea
(perfrig.) : Punkt GS. Factumque est — ] Statimque obriguit et contractu
neruorum morti proximus fuit. Vident. S. 16. eo: Punkt G. 17. febrib.:
Punkt G. autem fehlt S. 18. timetes S.
Digitized by VjOOQIC
175
inter se: ,Si Darius audiet infirmitatem Alexandri, faciet impetuui
super nos et delet nos. Sanitas vero Alexandri confortabat
omnes. Interea Alexander vocavit ad se Philippum raedicum
suum et sciscitabatur eum de infirmitate sua. Erat enim medicus
5 iuvenis et perfectus in arte medicine et promiserat Atexandro,
ut per unara potionem sanaret eum. Quidam autem princeps
militie, qui tenebat Armeniam, nomine Parmenius habebat hunc
medicum in odium pro eo, quod diligebatur ab Alexandro,
8tatimque scripsit epistolam ad Alexandrum dicens: ,Domine rex,
10 cave te a Philippo medico et noli bibere potionem eius, quia
promisit ei Darius dare filiam suam in uxorem, si occiderit te, et
faciet eum consortem regni sui. Becepta itaque Alexander
epistola legit et tenuit eam in manu et non est exinde turbatus
pro eo, quia securus erat de conscientia Philippi. Et ecce
15 Philippus medicus cum potione preparata ingressus est ante
Alexandrum et obtulit ei ipsam potionem. Alexander itaque
cum una manu potionem et in alia tenendo epistolam respiciebat
in faciem Philippi medici. Cui medicus ait: , Maxime imperator,
noli expavescere potionem, sed bibe illam.' Statim Alexander
20 bibit potionem et postea dedit epistolam Philippo medico. Re-
lecta Philippus epistola dixit: ,Maxime imperator, non sum cul-
patus in hoc, quod dicit hec epistola/ Alexander enim sanus
effectus vocavit ad se Philippum medicum et amplexavit collum
eius et dixit ei: ,Cognovisti, Philippe, amorem et fiduciam, quam
25 habeo in te, sciendo tuam fidem in me. Antea bibi potionem
tuam et postea dedi tibi ipsam epistolam/ Cui Philippus ait:
1. se: Punkt GS. audiret S. faceret S. 2. et delet nos fehlt S.
nos: Punkt GS. vero fehlt S. 3. omnes: Punkt GS. Interea] Tunc S.
ad se fehlt S. 4. eum] illum S. sua: Punkt GS. Er. enim] Qua in re S.
6. ut fehlt G. eum : Punkt GS. autem fehlt S (= B). princeps ] homo S.
7. in hunc m. S. 8. in fehlt S. Alexandro: Punkt G. 9. statimque] et
statim S. dicens: Punkt GS. 10. cauete GS. med. phyl. S (= B).
11. in fehlt S. occidisset S (= B). et f.] ut faoeret S. 12. sui fehlt S.
sui (r.): Punkt GS. Rec. itaque] Receptaque S. 13. hac ep. S. epistolam G.
14 secur.] secutus S. Phil.: Punkt GS. 16. Vor obtul. ist obp durchge-
strichen S. ipsam fehlt S. potion. : Punkt GS. itaque - -] accepta pocione
cum v. m. S. 17. potionem fehlt G. tenente G, tenens S. 18. medici:
Punkt GS. ait: Punkt GS. 19. illam: Punkt GS. 20. ipsam epist. S.
medico: Punkt GS. Relicta G, Relecto S. 21. epistolam G. dixit:
Punkt GS. 22. hec fehlt S. epist.: Punkt GS. enim fehlt S. 23. medi-
cum fehlt S. amplexatus est S. 24. ei: Punkt GS. amore G. 25. fid.
tuam S. ante S (— B). 26. ipsam fehlt S. epist.: Punkt GS. ait:
Punkt G.
Digitized by VjOOQIC
176
, Maxime imperator, fac venire illum hominem, qui tibi direxit
ipsam epistolam, quia ille raonuit me talia tibi facere. ' Statira
Alexander iussit venire Parmenium et perscrutatus est eum in-
venitque ilium in inorte sua culpabilem et precepit eum decollari.
5 48* Et inde amoto exercitu perrexit in Mediana et Armenfam
magnam et subiugavit eas. Deinde ambulavit dies multos et
ingressus est in locum aridum et cavernosum, in quo non in-
veniebatur aqua, et transiens per locum, qui dicitur Andriaci,
venit ad flumen Eufraten et castra metatus est ibi. Statimque
10 iussit afferri ligna et preparari pontem super ipsum fluvium et
iussit ligari eum clavis et catenis ferreis et precepit militibus
suis, ut transirent. Uli autem videntes magnitudinem fluminis
et curous validissimos timuerunt intrare in ipsum pontem, ut
non frangerentur ipse catene. Videns enim eos Alexander dubi-
15 tare precepit custodibus suis, qui animalia custodiebant, ut
transirent primum, deinde omnis apparatus de ipso exercitu.
Post hec iussit militibus suis, ut transirent. Uli vero dubitabant.
Alexander autem videns eos iterum dubitare iratus est valde et
convocatis principibus suis cepit transire primum ipse, deinde
20 principes et omnis exercitus. Fluvius itaque Tigris et Eufrates
pergunt per Mediam et Mesopotamiam et Babiloniam et intrant
in fluvium Nilum. Referunt alii, quia, quando fluvius Nilus
irrigat Egyptum, ista flumina evacuantur et, quando iterum re-
gredier in alveo suo, ista flumina intumescunt. Cum enim
25 transisset Alexander et omnis exercitus eius fluvium Eufraten
2. me mon. S. tal. tibi] tibi male S. facere: Punkt GS. Statim]
Tunc S. 4. et prec. eum decoll. fehlt 5, wo nach culpabilem Abschnitt:
Interea Darius cum tricentis milibus u. s. w. (s. cap. 49). decollari: Punkt G.
48. 5. Et: Initiale G. inde fehlt S. exercitu] eo S. Mediam et fehlt S.
armenia magna G. 6. eas] eam S. eas (eam): Punkt GS. Deinde:
Initiale S. 7. in vor locum fehlt S (= B). quo] quibus GS. 8. aqua:
Punkt GS. Andriaci] andi et aci G. 9. Humum S (-=• B). qui dicitur
Eufr. S. ibi: Punkt OS. Statimque] Mox autem S. 11. cathenis S.
ferreis fehlt S. ferr.: Punkt O. et fehlt S. 12. transir.: Punkt OS.
fluuii S (— B). 13. cursum validissimum S. 14. cathene S. cat. : Punkt
GS. enim fehlt S. dubitari GS. 15. primum precep. S. custod. s.
q. an. cust.] custod. animalium S (= B). animalium custodiebantur G.
16. primum fehlt S. prim. (trans.): Punkt GS. exercitu: Punkt GS.
17. trans.: Punkt GS. dubitab.: Punkt GS. 18. autem fehlt S. iterum
fehlt S. dubitari GS. valde: Punkt G. 19. suis fehlt S. cepit] pre-
cepit S. primum fehlt S. ipsum S. ips.: Punkt GS. 20. exercit.:
Punkt GS. tygria S. 21. perg. inde S. Mediam et fehlt S. mesopotaneam
corrigirt in -iam S. 22. vilum corrigirt in nil. S. Nil.: Punkt GS. et alii S.
23. egipt. S. regrediuntur G. 24. intumesc. : Punkt GS. Cum en.] Igitur cum S.
Digitized by VjOOQIC
Iv77
castra metatus est ibi et fecit incidere ipsum pontem. Videntes
autem hoc milites eius tristati sunt valde et murmurantes inter
se ceperunt vociferare et dicere: ,Si acciderit nobis, ut fugiamus
e prelio, non erit transitus nobis.* Quibus Alexander dixit:
5 ,Quid est hoc, quod inter vos confertis dicentes: quia, si acciderit
nobis, ut fugiamus e prelio, non est transitus nobis? Nam pro
certo scitote, quia inde feci ego incidere ipsum pontem, ut aut
pugnetis viriliter et vincatis aut, si vultis e prelio fugere, pereatis,
quia pugna et victoria non erit de his, qui fugiunt, sed de illis,
10 qui insecuntur. Pro quo confortetur mens vestra et fortitudo
pugne estimetur vobis ludus, quia, certissime scitote, nullo
modo videbitis Macedoniam, quousque subiugabo cunctos barbäros,
et tunc cum victoria revertamur illuc'
49. lnterea Darius imperator congregata multitudine hostium
15 et ordinatis super eis satrapis quinque, exeüntes castra metati
sunt super fluvium Tigris. Alia autem die convenerunt in unum
in campo, Alexander cum suis et satrape Darii cum suis, et
ceperunt acriter pugnare inter se. Stabant enim fortiter per
partes et nullo modo cedebant sibi locum, et tunc siqaidem
20 pugnando inter se fortiter ceperunt plurimi cadere ä parte
barbarorum. Videntes autem se barbari minui inierunt fugam.
Alexander enim castra metatus est ibi et fecit diis suis victimas.
1. pont.: Punkt GS. 2. et trist. S. inter se— ] ceper. die. int. se
si ace. S. 3. dicere: Punkt GS. 4. e] a & nobis: Punkt GS. dixit:
Punkt GS. 5. dicentes : Punkt GS. 6. nobis nach transit. fehlt S. nobis
(transit.): Fragezeichen 6r, Punkt S. 7. seit.] sciatis S. quia inde] quod
ideo S. ego fehlt S. 8. pereat.: Punkt G. 9. illis] hiis S. 10. insec:
Punkt G. 11. ludus: Punkt GS. 12. cunctos] omnes S. 13. reuertemur S.
illuc: Punkt GS. In S folgt nun: Inter hec quidam ex prineipibus darii
iraperatoris nomine nostadi scr. ep. (s. cap. 56). 49. 14. lnterea: Initiale G.
15. satrapas G. 16. tygris und nachher Punkt G. 18. se: Punkt G. 19. locum:
Punkt G. 21. barbar.: Punkt G. fugam: Punkt G. 22. victim.: Punkt G.
Den Angriff des verkleideten Persers auf Alexander verlegt S in die Schlacht, van
welcher in dieser Hs. unmittelbar nach dem verhängnissvollen Bade im Cygnus er-
erzählt wird: lnterea Darius cum tricentis milibus peditum et oentum milia
equitum. et preparans in pügnam precessit Alexand 5 r. Cumque intra iactura
vnius lapidis vterque conuenisset exercitus. et intentus ad tubas bellieas uterque
populus esset, et prineipes discurrentes per partes uariis inci tarnen tis acuerunt
(Hs. acuen*t). pugna cömittitur. Tunc siquidem inter viriliter pugnando nullo-
modo cedebant sibi locum. Et ualde mane inchoatum est prelium et (et über-
geschrieben) extentum est usque ad medium diem. Deindc ceperunt perse in
bello deficere. Cumque intellexisset Darius suos deficere. et ipse wlneratus
esset, iniit fugam. Ibi tunc ex persis triginta milia peditum et decem milia
equitum interfecti sunt. Capti autem quadraginta milia. Ex macedonibus uero
ceciderunt pedites centum quinquaginta In castris persarum multum aurum
O. Zingerie, Quellen sum Alexander. ]2
Digitized by VjOOQIC
178
In ipsa namque pugna erat vir quidam Fersarum animo acer,
cui spoponderat Darius dare filiam suam uxorem, si occidisset
Alexandrum. Ille autem indutus est veste Macedonica et arma
et inter acies pugnantium mixtus cum militibus Alexandri stetit
5 post tergum eius et evaginato gladio tarn fortiter percussit caput
eius, qui et galeam transforavit et caput eius aliquid vulneravit.
Videntes autem hoc milites Alexandri statim apprehenderunt
illum et statuerun t ante Alexandrum. Dixit autem illi: ,0
strenue et fortissime vir, quid est hoc, quod in me fecisti?'
10 Cui Persa barbarus respondit: ,Ne estimes me, maxime impe-
rator, Macedonem esse, sed unum ex Fersis. Et ego promisi
Dario afferre caput tuum; ille enim spopondit mihi dicens: si
hoc feceris, dabo tibi filiam meam uxorem et regales provincias.'
Alexander itaque convocatis cunctis militibus suis statuit eum
15 ante omnes et dixit: ,Viri commilitones, convenit nobis talem
confortationem habere. 6 Et continuo iussit eum abire salvuin.
50* Audiens autem Darius imperator Alexandrum satrapas
suos vicisse et ulterius accessisse statim congregavit multitudinem
equitum et peditum ascendensque in montem Cilicie Taurum et
20 in ipsa Cilicia ostendens se, illic sperans eum vincere. Nam
congressus pugna cum Alexandro Darius est victus et multam
partem de suo exercitu perdens fugiensque ad Persas remeavit.
Alexander enim persecutus est eum usque ad Bactram et castra
metatus est ibi et fecit diis suis victimas. Alio namque die
25 cepit acriter pugnare ipsam civitatem apprehendensque illam posuit
in ea solium suum et subiugavit sibi omnes civitates, que erant
oeterorumque opus repertum est Inter captiuos tarnen castrorum mater et vxor.
et sorores due seu et due filie darii capte sunt Mox Alexander ad inuadendam
persicam classem cum plurimis militibus parmenionem mittit. In hoc prelio
erat quidam vir S. 2. cui spopond.] et spospond. S. 3. Alexandr.: Punkt
GS. veste et arma macedon. S. 4. allexandri. et st. S. 5. postergum G.
et fehlt S. 6. qui] quia S. in aliquod S. vulnerav.: Punkt GS.
7. autem fehlt S. 8. statuer. illum S. Alexandr.: Punkt GS. Dixitque
illi alexander S. illi (alex.) : Punkt GS. 9. fortis. et strennue v. S. fecisti :
Fragezeichen 6?, Punkt S. 10. respond.: Punkt G. Ne] vt non 5. max.
imperat. fehlt S. 11. virum macedon. 5. Persis: Punkt GS. promis.
e#o S. 12. tuum : Punkt GS. spopond. : respondit S. dicens : Punkt GS.
13. provinc: Punkt GS. 14. itaque fehlt S. Vor statuit ist statueit getilgt S.
15. et dixit Viri fehlt S. dixit: Punkt G. omilit. S. nob.] uobis Omnibus S.
16. hab. confort. S. hab. (confort.): Punkt GS. salv.: Punkt ö, folgt Ab-
schnitt S: Darius itaque wlneratus e prelio f. (s. cap. 66 f) 60. 18. multi-
tudine G. 20. ipso cilicie G. se fehlt G. se eum G. vincere: Punkt G.
21. multa parte G. 22. remeav.: Punkt G. 23. Alexand.: Initiale G.
24. est fehlt G. victim.: Punkt G.
Digitized by VjOOQIC
179
in circuitu eius, et in ipsam civitatem invenit plurimum the-
saurum Darii imperatoris nee non et matrein eius et uxorein
et filios.
51. Inter hec unus ex prineipibus militie Darii venit ad
5 Alexandrura et dixit ei: , Maxime imperator, unus sum ex
prineipibus militie Darii et plurima servitia bona ei feci et nihil
boni aliquando ab eo reeepi. Quapropter, si placet vestre glorie,
preeipe nobiscum venire decem milia armatos iuvenes et tradam
tibi plurimo8 prineipes nostros et etiam ipsum Darium.' Audiens
10 autem hoc Alexander dixit ei: ,Amice, perge adiuvaturas regem
tuum, quia non credunt tibi extranei, postquam vis pugnare tuos. (
52. Interea quidam prineipes militie Darii scripserunt epi-
stölam Dario imperatori continentem ita: ,Dario regi preclaro
atque deo magno Stapsir et Sphistir satrape gaudium. Iam
15 antea scripsimus glorie vestre et nunc iterum scribimus adventum
Alexandri et cognitum faeimus vestre glorie, quia pervenit in
1. eius: Punkt G. 3. filios: Punkt G. In S wird der Bericht über das
Treffen nach der Heimkehr Alexanders vom persischen Königshofe auf gleiche
Weise wie cap. 50 eingeleitet (». 5. 58): Igitur Darius imperator audiens
alexandrum satrapas suos pugna vicisse et alterius accessisse congregauit
exercitum suum et peruenit ad numerum sexcenta milia hominum. Alexander
itaque habuit pedites XXX tft duo milia. et equitum. IV. milia quingentos.
Mox conuenerunt itaque acies in campo. Alexander cum suis et Darius im-
perator cum suis. Sonuerunt itaque tubas bellicas per partes et ceperunt acriter
pugnare inter se. stabant ergo fortiter. et nullomodo pars parti cedebat
locum. Tunc siquidem pugnando inter se ceperunt plurimi cadere a parte
barbarorum qui non minus arte quam virtute alexandri et macedonum supera-
bantur. Videns Darius in bello suos deficere terga uersus iniit fugam. Inter-
fecti sunt ibi de exercitu persarum quadringenta milia. De exercitu uero
Alexandri sunt ibi interfecti centum uiginti equites. et nouem tantum pedites.
Alexander enim oastrametatus est ibi. et feeiit diis suis victimas. Precepitque
militibus suis ut colligerent corpora mortuorum tarn persarum quam et macedo-
num. et sepelirent ea. et wlneratos ad castra ducerent. ut inferrent ipsis me-
dicinam. Daran reiht sich: Deinde scripsit epistolam suis prineipibus et
satrapis u. s. w. (s. cap. 55). 51* 4. Interea quidam ex princ. S. 5. et
dix.] dicens S. ei fehlt S (= B). ei (die): Punkt GS. imperat.: Punkt
GS. 6. militie fehlt S. bona seru. S (= B). 7. aliquando fehlt S (=» B).
rec. ab eo S. reeepi: Punkt G. gl. vestre S. 8. milia] milites S.
armatorum S. 9. nostros] milicie nostre S. etiam et GS. Dar.: Punkt
GS. Audiens --] Cui Alex, ait S (Cui alex. dix. J3). 10. ei (ait): Punkt GS.
11. postquam] quia S. tuos: Punkt GS. 52. 12. Interea--] Igitur Stapsy
et Spchichir satrape imperatoris Darii scripserunt epistol. contin. S. 18. ita:
Punkt G, Abschnitt S. Dario: Initiale G. 14. deo fehlt S. magno:
Punkt GS. Stapsy et Spchictyr S. gaud.: Punkt GS. 16. Alexandri:
Punkt GS. feeimus G. glor. vestre S.
12*
Digitized by VjOOQIC
180
hanc terram et dissipavit eam et occidit plurimos ex nobis suiu-
ueque oppressi magna angustia. Quapropter recordando diri-
gimu8 tue clementie, ut succurras nobis et adiuves nos, ut
possiiuus ei resistere, antequam ingrediatur ad te. 4
5 53. Relecta itaque Darius epistola statim scripsit epistolam
Alexandra continentem ita: ,Darius rex Per aar um famulo meo
Alexandro dicendo mandamus. Pervenit in manibus nostris
epistola de tua superbia, etiam ut cogites venire prope nos, ut
loquaris nobiscum. Quod si ita potest fieri, ergo orientales dii
10 pergunt habitare in occidentem. Tarnen non elevetur mens tua
in hoc, quod fecisti. Sic spero, namque, ut mater mea mortua
fuisset et uxorem et filios aliquando non habuissem , pro certo
scias, quia non tacebo inquirendo iniuriam meam. Scriptum est
enim et mihi, quia ostendisti benign itatem erga meos. Unde pro
15 certo scias, quia, quantumcumque bene illis feceris, me non
habebis amicum et econtra, si male illis feceris, me non habebis
inimicum. Sed tarnen ne pigriteris(!) indulgere eis, sed crucia illos
ut filios inimici, quia quandoque in ultimo sententiam dabo tibi.'
54. Recepta itaque Alexander epistola legit eam et risit
20 statimque scripsit epistolam Dario continentem ita: , Alexander
filius Philippi et Olimpiadis Dario regi Persarum dicendo
mandamus. Superbiam et elationem seu vanam gloriam odio
habuerunt dii. Tu itaque, prout video, non cessas blasphemare
eos usque in finem. De eo autem, quod scripsisti nobis de bene
25 et honore, quod fecimus in tuis, ut non habeamus te exinde
amicum, quod si itaque illis bene fecimus, non fecimus pro tuo
amore; habeo enim spem intrandi ad te, proinde ostendi
1. terram fehlt G. 2. oppressi fehlt S. in angust. m. S. angust.
(mag.): Punkt GS. recordandum S. 3. uestram clemenciam S. succurratis S.
adiuuetis S. 4. possumus S. ei fehlt G. ad te] ate G. te: Punkt GS.
53. 5. Relicta S. epistolam G, hanc epistolam S. statim - - ita] tunc
salutauit alexandrum mit folgendem Abschnitt S. 6. ita: Punkt Q. Darius:
Initiale G. 7. Allex. S. mandam.: Punkt GS. in man. n. ] ad me »S.
nostris fehlt G. 9. nobisc: Punkt GS. ita] hoc S (=* B). 10. pergam S.
(pergant B). occident. : Punkt GS. Tarnen bis incl. iniur. meam fehlt S. tua
übergeschrieben G. 12. habuissem: Punkt G. 13. meam: Punkt G. 14. meos:
Punkt GS. 15. quantumque S: 16. amicum: Punkt GS. econtra] extra G. illis
fehlt G. 17. inimic: Punkt GS. eis] meis S (— B). 18. non dabo S.
tibi: Punkt GS. 54. 19. epistolam G. et risit fehlt S. ris. (eam):
Punkt GS. 20. rescrips. S. ita: Punkt G, Abschnitt S. Alex.: Initiale G.
21. olymp. S. 22. mandam.: Punkt GS. 23. dii: Punkt GS. 24. finem:
Punkt GS. . nobis ] michi S. bene ] bonis S. 26. et fehlt S. 26. amicum :
Punkt GS. itaque ill. b.] non S. am. tuo S. 27. amore (t.): Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
181
benignitatem meam in eis. Tarnen sicut non est similis mea
diadema tue, ita nee consuetudo ordinis mei similis est con-
suetudini ordinis tui. Attamen hec epistola mea ultima sit tibi.
Cave- itaque et habeto mentem in te, quia certissime venio ad
5 te, ut loquar tecum.* Cum autem scripta fuisset epistola, voeavit
ad se Alexander ipsos missos Darii et dedit Ulis epistolam
pariter et dona optima et dimisit illos.
55. Deinde scripsit epistolam suis prineipibus et satrapibus
tali modo: »Alexander filius Philippi et Olimpiadis prineipibus
10 et satrapibus subiectis meis, habitatoribus Sirie et Capadocie,
Cilicie et Pephlagonie, Arabis et aliis gentibus sit gaudium.
Volo, ut preparetis unusquisque mille vestimenta et pelles
animalium confeetas mortuorum alias mille, et mandate ea in
Antiochia, ut preparata sint mihi omnia et meis militibus,
15 sei licet tarn vestimenta quam et calciamenta, quia camelos
ordinatos habemus in Antiochiam, ut adducant ea usque ad
fluraen Eufraten.'
56. Inter hec autem quidam ex prineipibus Darii impera-
toris nomine Nostradi scripsit epistolam Dario continentem ita:
20 ,Dario regi preclaro, deo magno Nostradi dirigit gaudium. Non
oportuerat me vestre glorie hec scribere, sed quasi per fortia
scribo. Sciat vestra sublimitas, quia duo magni prineipes nostri
mortui sunt in ipso prelio, quod feeimus cum Alexandro, et ego
vulneratus sum male. Coxari fortiter vulneratus est et fugiendo
1. eis: Punkt GS. 2. dyad. S. nee] ne G. ord. mei] mea S.
est fehlt S. consuetudo G. 3. ord. tui] tue S. tui (tue): Punkt GS. At
tarn. G. tibi: Punkt GS. 4. in me S. 5. ut] et G. tecum: Punkt GS.
Cum: Initiale G. hec epist. S. 6 ad se fehlt S. Allex. S. ipsam epist. S.
7. illos] eos S, wo dann ein Abschnitt beginnt: In terea Alexander conuocatis prin-
eipibus suis dixit u. s. w. (s. cap. 61 ff.) 55* 8. satrapis S. 9. t. modo] continentem
ita S. modo (ita): Punkt G, folgt Abschnitt S. Alex. : Initiale G. olympyad. S
10. satrapis S. subi. meis ] michi subiect. S. subiect. : Punkt S. syrie S (= B).
capodocie S. 11. Cilic. ] ponti S. peflagonie S. arabes G. sit gaud.]
gaud. semper et Miciam S. gaud. (letic.) : Punkt GS. 12. Volo] Mando uobis S.
prepar. michi S (*= 22). mille uest. un. S. 13. animal. fehlt S. perfeetas S.
mortuor. fehlt S. eas G. 14. anthyochia S. prepar. s.] preparetis G.
mihi und et fehlt S (=* B). milit. m. omn. S. 15. tarn uestim. scilic. G.
et fehlt S. 16. anthyochia S. ea] eas G. 17. fluuium S. Euf raten:
Punkt G, in S folgt ein Abschnitt: Darius itaque fugiens ingressus est ciuitatem
persypolim u. s. w. (s. cap. 57). 66. 18. autem fehlt S. 19. nostradi i G,
nostadi S (=» B). Dario fehlt S. ita Punkt G, folgt Abschnitt S. 20. Dario:
Initiale G. deo] atque S. Nostadi S (=* B). gaudium: Punkt GS. 21. vestre]
tante S. hec fehlt S. quasi fehlt S. fortiä GS. 22. scribo: Punkt GS.
princ. n.] ex nostris prineipibus S. 23. ipso fehlt S. 24. wlneat. et nullus
abiit in finib. s. plur. S. male: Punkt G.
Digitized by VjOOQIC
182
abiit in finibus suis, plurimi potentissimi atque preclari milites
nostri iunxerunt se Alexandro regi honoravitque eos et regales
provincias illis concessit. Civitatem autem Mithriadis cum
templo igne succendit.' Recepta itaque Darius epistola statim
5 scripsit Nostradi principi suo, ut prepararet se cum omuibus
suis una cum aliis Dario pertinentibus, quatenus resisterent
genti Macedonie, quia nullo modo letantur ad hoc, quod fecerunt.
57. Scripsit iterum aliam epistolam ad Porum regem
Indorum, ut preberet ei adiutorium. Porus iterum rescripsit ei
10 epistolam contineutem ita: , Porus Indorum rex Dario regi Per-
sarum. Quomodo direxisti nos rogando, ut veniremus in adiu torium
vestrum, parati fuimus et sumus, sed impedivit nos infirmitas,
quam habemus, quia et nobis valde durum est de hanc iniuriam.
Sed tarnen in proximo recipies meos milites, sed et alie gentes
15 venient in adiutorium vestrum, que procul sunt a vobis.'
58. Cum autem audisset mater Darii imperatoris, quod
preparasset se Darius filius eius cum exercitu, ut aliam pugnam
cum Alexandro committeret, tristis effecta est valde, sed tarnen
scripsit ei epistolam continentem ita: ,Regi Dario dulcissimoque
20 filio mater eius dirigit [Uli] gaudium. Audivimus itaque, quia
congregasti populum tuum et alias gentes plurimas et vis alia
vice pugnare cum Alexandro. Quin immo, si totum mundum
adunare potueris, non potes ei resistere, quia prospera et victoria
1. suis: Punkt G. potent. S. 2. AI. regi] ad Alexandrum regem S.
reg. : Punkt GS. Ornauitque G. 3. concess. ill., doch Umstellung angezeigt S.
concess.: Punkt GS. Ciuitas G (= B). Mithriad.] mitha a diis G,
micnciadis S. 4. succend.: Punkt GS. epistolam G. epist. Dar. S.
5. noßtadi S (— B). principi corrigirt aus principibus G. Vor preparar.
ist preparauit getilgt S. 6. pertinentes G. resisteret* G. 7. in id S. hoc] hie
auf Rasur G. fecerunt: Punkt G. In S folgt: Interea quidam ex principibus
milicie dar. venit ad Alex. u. s. w. {s. cap. 51). 57« 8. Scripsit — ] Darius itaque
fugiens ingre8sus est ciuitatem persypolim et statim scripsit epistolam ad Por. S.
9. adiutor.: Punkt GS. Por. indorum rex S (r. ind. B). 10. ita: Punkt G,
folgt Abschnitt S. Porus: Initiale G. rex Ind. S. Persar.: Punkt GS.
11. nos rog.] nobis mandando S. 12. nos impediu. S. 13. de hac iniuria S.
14. milit. m. S (= B). milit. (meos): Punkt GS. sed fehlt S. alias
gentes G. 15. veniunt S. uobis: Punkt G. In S beginnt ein Abschnitt:
Inter hec igitur nunciatum est Alexandro darii aduentum u. s. w. {s. cap. 47).
68. 16. hec aud. S. D. imperat. ] eius S. quod bis incl. committeret
fehlt S. 18. valde: Punkt G. 19. ita: Punkt G, folgt Abschnitt S. Regi:
Initiale G. Regi fehlt S. dulcissimo S. 20. Rogodoni mat. uestra S.
dirig. gaud. am Rande geschrieben S. illi fehlt S. gaud.: Punkt GS.
itaque fehlt S. 21. al. vice] uice tercia S. 22. c. alex. pugn. S. Alex,
(pugn.): Punkt GS. ymo S. 23. non potes pugnare cum alexandro. nee
potes ei resist. S.
Digitized by VjOOQIC
183
concessa sunt ei a diis. Pro quo dimitte sensum altitudinis tue
et reclina paululum a gloria tua, quia, lsi in ipsa perseverare
volueris, perdes vitam et induces malum super uos et facies nos
perdere honorem, quem apud eum habemus. Certus namque
5 esto, fili mi, quia in raaximo honore nos habet Et noli matri
tue ainplius preparare angustiam, quia fiducia [enim] mihi est,
quod poteris venire in bonum ordinem cum Alexandra, si
volueris.' Relecta itaque Darius epistola flevit et turbatus est
valde, veniendo illi in memoriam parentes sui.
10 59. Interea Alexander amoto exercitu cepH appropinquare
ad civitatem, in qua erat Darius, et ita appropinquavit ei, ut
milites sui conspicerent sublimissima loca montium, que erant
super civitatem Darii. Videns autem hec Alexander statim
precepit militibus suis, ut inciderent ramos arborum atque
15 evellerent herbas et ligarent eas in pedibus equorum et came-
lorum et mulorum, qui erant in ipso exercitu. Hoc enim
ingenium proinde fecit Alexander, ut maiorem pulverem facerent
et ut videntes eam Perses ab excelsis montibus obstupescerent
de plenitudine hostium.
20 60. Et veniens iuxta civitatem Susis, in qua erat Darius,
itinere dierum quinque et castra metatus est ibi et convocatis
princibus suis dixit: ,Inveniamus hominem, quem mandemus
Dario dicendo, aut subiuget se sub potestate nostra aut pugnet
nobiscum.' Eadem igitur nocte apparuit Alexandro deus Ammon
25 in figura Mercurii portans regalem clamidem atque Macedonicam
vestem et dicens illi: ,Pili Alexander, quando necesse est tibi
1. diis: Punkt GS. 2. tua: Punkt G. 3. facies steht über getilgtem
facere S. nos fehlt S. 4. habera. : Punkt GS. Nam cert. e. S. 6. ampl.
matri t. S. 6. enim fehlt S (= B). est michi S (= B). 7. in bono ordine
S(= B). 8. voluer.: Punkt OS. hac epist. S (=- B). conturbatus S.
9. sui: Punkt OS. 59. 10. Interea: Initiale O. Int. Alexander statuens in
corde suo. ut nullomodo vocaretur Imperator, si regnum Darii non
obtinuisset. Et amoto exerc. S. aprop. ciuitati S. 11. ad fehlt O.
Darius: Punkt GS. aprop. S. 13. Darii: Punkt OS. Vid. aut h. AI.
fehlt S. statim] Tuno S. 16. et mulor.] illorum S. qui] que O.
exercitu: Punkt GS. 17. faoer.: Punkt GS. 18. et fehlt S. vident. eam --]
uid. qui erant in excels. mont. S. obstupefacerent S. 19.de] ex S. hostium:
Punkt GS. 60. 20. Et] Tunc S. Susis] persipolim S. 21. ibi: Punkt G,
in S beginnt ein Abschnitt: Darius itaque spe pacis amissa congregato exercitu
suo u. s. w. (8. cap. 65). et convoc] Interea Alexander conuoc. S. 22. dixit :
Punkt GS. per quem S. 23. dicendo: Punkt GS. ut aut S. 24. nobis-
cum: Punkt GS. Eadem: Initiale G. Alex, in sompnis S (uiditque in
somno B). amon G. 25. figuram G. portantem G. regalem fehlt G.
26. dicentem GS. illi : Punkt GS. ffiliS. Alexander: Punkt GS. tibi : Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
184
adiutorium, paratus sum nuntiare tibi, sed missum, quem dixisti
dirigere Dario, vide, ne feceris. Volo itaque, ut induaris figuram
meam et pergas tu ibi, quamvis periculosa res sit, ire regem
pro legato. Sed tarnen noli expavescere, quia deus est in
5 adiutorium tibi nullamque angustiam sustinebis.' Exurgens autem
Alexander a sorano repletus est gaudio magno et convocatis
amicis suis narravit somnium, quod viderat. At Uli dederunt
ei consilium, ut ita faceret, quemadmodum dictum est ei per
somnium, statimque Alexander vocavit unum ex principibus
10 militie sue, cui nomen erat Eumilo, — erat autem ipse vir
audax et fidelissimus Alexandri — et iussit ei, ut unum equum
ascenderet et alium vacuum traheret et sequeretur eum. Factum-
que est. Et cum perrexissent ambo ad fluvium, qui dicitur
Granicus, qui Persica lingua Stragana appellatur, invenerunt eum
15 coagulatum, statimque Alexander mutato habitu induit se vesti-
mentum, quod. in somnio viderat, et principem militie sue
dimisit ibi cum duobus equis et ille cum equo, in quo sedebat,
transiens ipsum fluvium et cepit ire contra civitatem Darii.
Princeps vero rogabat eum dicens: „Maxime imperator, permitte
20 me transire tecum fluvium et venire, ne forte eveniat tibi
aliqua angustia.' Cui Alexander dixit: ,Expecta me hie, quia
in meo adiutorio veniet ille, qui in somnio mihi apparuit'
Iste enim fluvius, de quo superius diximus, hiemali et
vernali tempore tota nocte permanet coagulatus, mane vero,
25 cum incaluerit sol, dissolvitur et efficit se [nimiumj rapidissimum
2. Dario: Punkt GS. feceris: Punkt GS. induas ,S. 3. ibi: Punkt GS.
ire - -] tibi ipse rex preparato S. rex G. 5. sustineb. angust. £ (= B).
sustin. (ang.): Punkt GS. autem fehlt S. 6. a] de S. 7. narrau. illis S.
vider. : Punkt GS. 8. per somn.] in sompno S. 9. somn.: Punkt GS.
statimque] Tunc S. 10. eumilus S. Eum.: Punkt GS. ipse v. ] ille S.
11. Alex.: Punkt G. et iuss. ei fehlt S. equ.] caballum S. 12. eum]
Alexandrum S. eum (Alex.): Punkt GS. 13. est: Punkt GS. perrex.]
peruenissent S. 14. Granic.] tygris S. qui] que G. qui bis incl.
appell. fehlt S. invener. ] inueniens S eum fehlt S. 15. coagul. :
Punkt GS. induens S. se fehlt S. 16. sompnis S. 17. caballis S (= B).
caballo S (== B). 18. et fehlt S. civit. D.] persipol jn qua erat Darius S.
Dar.: Punkt GS. 19. Princ. ] Eumilus S. vero] autem S. dicens:
Punkt GS. 20. me fehlt S. ipsum fluu. S. even.] ueniat S. 21. ali-
quam angustiam G. ang.: Punkt GS. dixit: Punkt GS. exspeeta S.
22. qui michi in sompnis apar. S. sompnis G. appar. : Punkt GS. 23. Iste
en.] Etenim S. hyem. S. 24. coagul.: Punkt GS. vero] autem S.
25. dissoJuetur et efficiet G. rabidissim. S. rapid.: Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
185
et, quicumque ibi ingressus fuerit, rapit et absorbet eum. Est
enim latitudo ipsius fluvii Stadium unum.
61. Cum autem venisset Alexander ad portam civitatis, et
videntes eum Perses mirabantur in figura eins, estimantes illum
5 deum esse, statimque interrogaverunt eum dicentes: ,Quis es
tu?' Et ille respondit: ,Apocrisarius sum regis Alexandri.«
Darius itaque imperator tunc erat per montana terre sue voci-
ferando et congregando multitudinem hostium, ut aliam pugnam
cum Alexandro committeret. Qui cum venisset ad portam
10 civitatis et invenisset Alexandrum loqui cum Persis, miratus est
valde in figura eius, sperans deum esse Apollinem descendentem
de celis, statimque adoravit eum et dixit illi: ,Quis es tu?' Cui
ille respondit: ,Misit me rex Alexander ad te dicens: ut quid
moram facis ut timidus homo, exire preliando cum inimicis
15 tuis? Aut subiuga te aut constitue diem pugnandi.' Audiens
autem hec Darius dixit ei: ,Forsitan enim tu es Alexander, qui
cum tanta audacia loqueris? Ut video, non loqueris tu sicut
nuntius, sed sicut idem ipse Alexander. Pro certo scias, quia
nullo modo me turbant dicta tua, sed tarnen comede hodie mecum
20 ad cenam meam sicut missus, quia Alexander invitavit missos
meos ad cenam suam.' Et hec dicens tetendit manum suam et
apprehendit eum per dexteram manum suam introducens illum
in palatium suum. Alexander enim cepit cogitare et intra se
dicere: ,ßonum signum in me fecit barbarus iste, introducens me
25 per dexteram in hoc palatio. Certissime et^nim adiuyantibus
diis in proximo meum erit istum palatium.'
1. rapit] recipit S. eum: Punkt GS. 2. fluvii fehlt G. in ipsum trans-
itum ad stad. S. unum: Punkt GS. 61. 4. per8e S. eius] ipsius S. 5. esse:
Punkt GS. statimque] Tunc S. dicent.: Punkt GS. 6. tu: Fragezeichen G,
Punkt S. Et] At S. respond. : Punkt GS. Alex. : Punkt GS. 8. aliam fehlt S.
9. committ.: Punkt GS. 10. All. loquentem S. 11. in figura eius fehlt S.
eum deum S. 12. celo S. cel.: Punkt GS. illi: Punkt GS. tu: Frage-
zeichen Gj Punkt S. 13 respond.: Punkt GS. rex fehlt S. dicens: Punkt
GS. ut fehlt S 14. preliari in campo c. i. 5 (= B). 15. tuis : Punkt G.
subiugate G. s. te sub inimicorum potestate S. pugnandi: Punkt GS.
Audiens: Initiale G. Aud. aut. h. fehlt S (= B). 16. Dar. d. ei] Cui Dar.
S (= B). ei (Dar.): Punkt GS. ffors. S. enim fehlt S. Allex. S.
17. loqueris: Punkt GS. uid'o S. 18. nuntius] miseus S. nunt. (miss.):
Punkt GS. ipse fehlt S. Alex.: Punkt GS. Nam pro c. S. 19. tua: Punkt GS.
cömede G, omede S. mec. hodie S. 20. meam fehlt S. et Alex. S (= B).
21. suam: Punkt GS. 22. eum per fehlt S. dexter. man. s.] dextram illius S.
introduc] et introduxit S. 23. suum: Punkt GS. Allex. S. enim] autem S.
c. intra se et S. 24. dicere : Punkt GS. 2fr. dextram S. in palacium istud S.
pal. (ist.): Punkt GS. 26. proximum S. istum fehlt S. pal.: Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
186
62. Et ingressus Darius uua cum Alexandro in triclinio
suo, in quo erat ipsa cena preparata, sedit Darius imperator,
sedit et Alexander sederuntque et principes militie Darii cum
Alexandro facie ad faciem. Erat enim ipsum triclinium totum
5 ornatum ex auro. Perses itaque sedentes in convivio despexerunt
staturam Alexandri eo, quod esset parva, ignorantes, qualis
sapientia et qualis virtus et audacia erat in tali corpusculo.
Parapsides autem et mense et scamna omnes erant ornate ex
auro. Pincern e vero ferebant sepius poculum in vasis aureis
10 ornatis ex pulchrioribus gemmis; mediante vero convivio, cum
porrectum fuisset Alexandro poculum aurei^m, bibit et misit eum
in sinum suum. Allatum est Uli et vas aliud et fecit similiter
deinde usque ad tertium. Allatores vero vasculorum, cum hoc
vidissent, retuleruut Dario imperatori. Audiens autem hec Darius
15 erexit se et dixit Alexandro: ,Amice, quid est hoc, quod facis?
Quare abscondis vasa aurea in sinu tuo?* Cui Alexander respon-
dit: ,ln convivio nostri senioris talis est consuetudo, ut convive,
si volunt, tollant sibi vascula, cum quibus bibunt, sed, quia talis
non est consuetudo apud vos, qualis apud nostrum seniorem, reddo
20 ea vobis.' Et hec dicens reddidit ea pincernis. Perses vero
dicebant inter se mutuo: ,Ista consuetudo valde bona est/
63. Quidam vero ex principibus militie Darii, cui nomen
erat Anepolis, sedens in convivio et intuens faciem Alexandri —
viderat enim illum tunc, quando direxerat eum Darius cum aliis
25 Macedoniam, Philippo tollere censum — et intelligens sensum et
62. 1. triclinium S. 2. suo fehlt S. er. ipsa c] cena erat S. prepar.:
Punkt GS. 3. Alex.: Punkt OS. sederunt S (= B). 4. faciem: Punkt
OS. tot. ornat.] et totum cenaculum S. 5. auro: Punkt OS. Perse qui
sedebant in conu. S. 7. corpusc. : Punkt OS. 8. et mense et scamna fehlt S.
scanna O. ornate fehlt S. ex] de S. 9. auro: Punkt GS. Pincerna S.
sep. ferebat S. pocula S (= B). 10. pulcrior. G, pTioribus S. gemmis:
Punkt OS. 11. aureum fehlt S. 12. suum: Punkt GS. Uli] ei S. simil.:
Punkt GS. 13. usque fehlt S. tertium: Punkt GS. vero fehlt S.
14. imperat.: Punkt GS. Audiens--] Quo audito Dar. S. 15. Alex.:. Punkt
GS. est] tibi 'S. facis: Fragezeichen G, Punkt S. 16. tuo: Fragezeichen G,
PunktS. respond.: Punkt GS. 17. consuet.: Punkt GS. 18. tolunt G. quibus]
quo G. bibunt: Punkt GS. sed ex quo conswet. tal. aput v. n. e. S.
20. vobis: Punkt GS. Et: Initiale O. reddit S. pincer.: Punkt OS.
Perse autem qui sedebant in conuiuio. ceperunt loqui inter se mutuo dicentes S.
21. mut. (die): Punkt GS. est: Punkt GS. 68. 22. Homo quid. S. vero
fehlt S. mil. fehlt S. 23. sedebat S. in faciem S (= B). 24. enim fehlt S.
illum] eum S (= B). tunc fehlt S. 25. Philippo fehlt S. toll.] aeeipere S.
ceoium; Punkt GS. sens.] uocem S (= B).
Digitized by VjOOQIC
187
figuram eius cepit cogitare intra se: , Nonne iste est Alexander
filius Philippi?' Et statim erigens se et accessit propius Dario
imperatori et dixit ei : ,Maxime imperator, iste missus, quem vides,
ipse est Alexander Philippi filius.' Alexander autem videns eos
5 inter se mutuo loqui, intelligens, quia de agnitione eius dicerent,
statim exiliens de sedio suo, exiens foras triclinium et invenit
quendam ex Persis tenentem in manu faculam, ascendit equum
suum et cum magna celeritate cepit ire. Perses vero videntes
hoc omnes armati ascenderunt equis suis et cum magna veloci-
10 täte sequuti sunt eum. Brat enim obscura nox. Alexander
itaque portans in manu faculam tenebat iter rectum, insequentes
autem illum alii oberrabant deviantes, alii percutiebant facies
suas per ramos arborum, alii cadebant in foveas. Sedente autem
Dario in throno suo et cogitante de hoc, quod fecit Alexander,
15 aspexit contra statuam auream Xersen regis, que sedebat sub
tribunal triclinii, et statim cecidit. Videns enim hoc Darius do-
lore ductus cepit flere amarissime et dicere: ,Hoc prodigium deso-
lationis est domus mee et detrimentum regni Persarum.' Alexander
autem venit ad fluvium Granicum invenitque eum coagulatum et
20 transiit et, antequam de fluvio exiret, mortuus est equus eius et
dissolutus est fluvius et tulit eum. Ille vero iunctus est cum
Eumilo principe militie sue et reversus est ad suos.
64. Alio itaque die congregato exercitu suo pervenit ad
numerum centum viginti milia hominum et ascendens in eminen-
25 tiori loco confortabat exercitum dicens: ,Non equabitur multitudo
1. se et dicere S. se (die.): Punkt GS. 2. Phil.: Fragezeichen G.
Punkt S. Et stat.] tunc S. 3. ei: Punkt GS. imperat.: Punkt GS.
4. ipse] iste S. fil.: Punkt GS. Alexander--] Cumque uidisset eos Alex,
inter S. 5. cognicione S. 6. sedio] solio S. et fehlt S. 7. facul.:
Punkt GS. et ascend. caballum S. 8. ire: Punkt GS. Persi S. vero
fehlt S. hoc nident. S. 9. arm. sunt ascendentes S. equos suos S.
10. secuti S. eum tenentes in manibus faculas S. eum (facul.): Punkt GS.
nox ob8c. S. nox (obsc): Punkt GS. 11. teneb.] tendebat S. rectum:
Punkt G. insequ. aut.] et insequ. S. 12. pereuciebat S. 13. in fov.] per de-
fossa terrarum S. fov. (terr.): Punkt GS. 14. Alex.: Punkt GS. 15. regem G.
que] qui S. 16. tribunali S. et fehlt G. cecid. ipsa statua S. cecid. (stat):
Punkt GS. Videns --] Mox Dar. dol. S. 17. amare fl. S. dicere: Punkt
GS. est desol. S. 18. detrim.] decrescio S. Persar.: Punkt OS. 19. aut.
ven.] ven. igitur S. Granic] supradictum S. et inuenit S, eum fehlt S.
20. transiuit S. trans. : Punkt GS. caballus eius mort. est S. 21. eum:
Punkt GS. 22. cum E. princ] e. prineipi S (= B). suos: Punkt GS.
64. 23. Alio: Initiale G. itaque] namque S. pervenit bis incl. homin. et
fehlt S. 24. homin. : Punkt G. ascendit S (= B). 25. et confortauit
S(= B). exercit. } eos S. dicens: Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
188
Persärum ad multitudinem hominum nostrorum, quia multi plures
sumus nos quam illi ; sed tarnen, si Uli multi plures nobis fuissent,
etiam centupliciter, non nos deberent turbare, quia multitudo
muscarum nullam lesionem prevalet facere parvitati vespium.'
5 Audiens autem hoc omnis exercitus elevata voce magna ceperunt
laudare eum.
65. Darius itaque imperator amoto exercitu suo venit ad
fluvium Granicum transiensque fluvium et castra metatus est ibi.
Erat enim exercitus Darii magnus valde et fortis habebatque
10 falcatos currus decem milia. Alio namque die convenerunt in
campo utreque hostes, Alexander cum suis et Darius imperator
cum suis. Alexander enim ascendens equura suum, qui diceba-
tur Bukefalas, et amoto eo cursu velocissimo stetit in medio ante
omnes suos. Videntes enim Perses ex adverso obstupefacti sunt;
15 timebant enim eum pro eo, quod terribilis videbatur ab omnibus.
Sonuerunt itaque tubas bellicas et facto impetu contra eos, statim
mixta est utraque hostis et ceperunt pugnare inter se acriter et
ex ambabus partibus sonabant tube. Fortior enim erat sonitus
armorum pugnantium quam sonitus tubarum, et cadebant ex
20 utraque parte multitudo militum. Erat enim sagittariorum pleni-
tudo maxima per partes, qui cooperiebant ipsum aerem de sagittis
sicut nubes ; alii autem manu ad manum pugnabant cum ensibus,
1. ad multitudine G. 2. nos fehlt S. illi: Punkt GS. plures
multi G, multi fehlt S. 3. eciam nos non S. turbari <?, terrere S.
turb. (terr.): Punkt GS. 4. preualet S. vesp. : Punkt GS. 5. Audiens--]
Tunc omn. exercit. cepit elata uoce m. laud. S. 6. eum: Punkt G.
In S beginnt ein Abschnitt: Igitur Darius imperator audiens alexandrum satrapas
s. p. v. u. s. w. (s. cap. 50). 65. 7. Darius : Initiale G. Dar. it. spe pacis
amissa congregato exerc. s. et amoto eo 5. 8. Granicum] tigris S. Gran,
(tigr.): Punkt GS. et fehlt S. ibi fehlt S. ibi (est): Pimkt GS. 9. enim
fehlt S. Darii] eius S. fortis: Punkt GS. flabebat S (= B). 10. dec.
mil. Pedites tricenti quatuor milia. equites centum milia S. milia: Punkt GS.
11. utrique S. hostes: Punkt GS. imperator fehlt S. 12. suis: Punkt
GS. Alex.: Initiale G. AI. en. ascend.] Ascend. allex. S. caballum S.
13. ßuciphal S. eo fehlt S. 14. suos: Punkt GS. perse S. sunt fehlt
GS. 15. timuerunt S. enim fehlt S. omnib.: Punkt GS. Macedones
enim iam erant animosi de tantis victoriis quas habuerant. Perse nisi vincant
mori desiderant. Sonuerunt S. 16. Sonuer. it.] Sonueruntque G. t. bell, per
partes S. Alexandere, eos S. statimque S. 17. mixtus e. uterque S. hostis:
Punkt GS. et] Tunc S. intra S. 18. amb. part.] ambobus G. tube:
Punkt GS. 19. armatorum S. 20. multitudinis G. milit.: Punkt GS.
Erat corrigirt aus Erant (?) G. plenit.] multitudo S. 21. per part. fehlt S.
cooperiebantur G. aerem per partes 5. 22. nubes: Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
189
alii vero cum sagittis et contis, et erat planctus in eis et tribu-
latio magna, eratque campus plenus ex rnortuis et semivivis et
vulneratis, et inchoatum est prelium ab ortu solis et pugnatum
est usque ad occasum eius. Inter hec autem multi ceperunt cadere
5 a parte Per aar um. Videns enim Darius suos in bello deficere
terga versus est et iniit fugam ceperuntque et Perses fugere cum
eo. Erat enim iam obseura nox. Multitudo falcatorum curruum
fugientes occidebant suos et cadebant pedestres homines ante eos,
sicut messis cadit in campo ante plenitudinem equitum. Veniens
10 autem Darius ad fluvium invenit eum coagulatum et transiit.
Plenitudo vero Persarum post eum fugientes ingressi sunt in ipsum
fluvium et impleverunt illum ab una ripa in alteram, et statim
rupta est glacies eius et absorbuit eos. Alii vero venerunt ad
ipsum fluvium et, cum transire non possent, insequentes eos
15 Macedones interficiebant illos. In hoc itaque bello interfecti sunt
ex Persis trecenta milia homines absque eis, quos tulit ipse fluvtus.
66. Fugiens ergo Darius ingressus est civitatem Susis et
ascendens in palatium suum prostravit se super faciem suam in
terra et ex alto pectore trahens dura suspiria et plorando dicebat:
20 ,Heu me miserum, qualis celestis ira et tribulatio apprehendit
1. aliis G. et venaculi8 atque contis S. cont.: Punkt GS. 2. magna: Punkt
GS. Erat S. 3. vulnerat.; Punkt GS. incoatum G. 4. eius: Punkt GS.
Int. h. aut.] Et S. multi c] o. plurimi S (= B). h. a] ex5(= B\ Persar. :
Punkt GS. Cumque uidisset Dar. S. deficere] mori S. 6. persuasus a
suis t. uers. iniit fug. S. fug.: Punkt GS. ceper. bis incl. cum eo fehlt S.
7. enim] autem S. iam fehlt S. nox: Punkt G. et multi t. S: curr.
falcat. S (— B). 8. occid. s.] ad s. S. suos: Punkt GS. 9. equit.:
Punkt GS. 10. autem fehü S. ipsum fluu. S (— B). et inu. S (•— B\.
trans. : Punkt GS. 11. fugient.] venientes S (ueniens B). 12. et implev.
bis incl. ipsum fluv. fehlt S. alteram] altera G. 13. eos: Punkt G. 15. illos:
Punkt GS. In h. it. bello persarum omnis fiducia attrita est, ita ut post hoc
nullus rebellare ausus sit. et pacienter perse post imperium annorum tantorum
iugum seruitutis acceperunt. Alexander itaque continuis triginta quatuor
diebus Castrorum predam diuisit Aliquando autem in nullo prelio tantum
sangwinis effusum est. Denique in hiis tribus preliis que intra tres circiter
annos cum Dario gessit int equestres et pedestres interfecti sunt quinquies milies
centena milia. absque eis, qui interfecti sunt in ipsis preliis quos cum eius
satrapis lesit (1. steht über durchgestrichenem fecit) qui fuerunt numero decies
milies nonies centena milia S, wo dann ein Abschnitt anfängt: Deinde araoto
exercitu transnieans fluuium tigris u. s. w. (s. cap. 68). 16. eos G. ipsum
fluuium G. fluv.: Punkt G. 66. 17. Fugiens: Initiale G. Darius itaque
wlneratus e prelio fug. S. Susis] persipolim S. Sus. (pers.): Punkt GS.
18. in terr. et fehlt S. 19. traens G. trah. d. s.] dura trah. susp. S(^ B).
et fehlt S. diceb. : Punkt GS. 20. miser GS. quäl. trib. et celest. i. S.
Digitized by VjOOQIC
190
Persidam, quia humiliatus est Darius usque ad terram, qui subiu-
gavit atque in sua potestate redegit multas civitates pluri-
masque insulas et plurimas nationes gentium. Nunc autem
fiigitivus et subiectus factus est. Quod si cognitum fuisset misero
5 homini, quod ei in futuro accidisset, in presenti aliud cogitaverat.
In puncto autem articuli unius diei veniet, qui humiles exaltat
usque ad nubes et sublimes humiliat usque ad tenebras.' Et hec
dicens, erigens se de terra et sedit et reversus est sensus eius in
eo statimque scripsit epistolam ad Alexandrum continentem ita:
10 , Darius rex dominatori meo Alexandro gaudium. Recordando
mandamus vestram clementiam, quia sicut homo et tu natus es.
Sufficit enim homini, in quo sapientia esse videtur, sicut in te
est, cum habuerit victoriam; non elevetur mens eius in sublime,
sed semper cogitet novissima. Recordare Xersen regem fortissi-
15 mum, unde ego originem duco, quia multas victorias habuit
plurimaque prospera, sed quia ultra modum elevata est mens
eius, habuit turpitudinem in Ellada, ille, qui plurimas divitias
auri habuit, sicut tu ipse vidisti apud nos. Recordare iterum,
quia superna divinitas concessit tibi hanc victoriam; proinde
20 impende mihi misericordiam, quia reragium facio apud te. Scis
enim nos nostramque magnitudinem et nativitatem; concede nobis
matrem nostram et uxorem et filios, et advicem promitto tibi
dare thesauros, quos habeo in Rada et Susis et Mactra, quos
thesaurizaverunt parentes mei subtus terram, et constituam te
25 dominum Medis et Persis omnibus diebus vite tue. Esto salvus
et concessa sit tibi victoria a Iove summo.'
67. Venientes ipsi missi Darii ad Alexandrum obtulerunt
1. Persiam S. 2. muH.] plurimas S. plurim.] et multas S. 3. gent.:
Punkt GS. 4. figitiuusS. est: Punkt GS. cognitaG. ö. aliutö. cogitav.:
Punkt GS. 6. aut. artic] et in articulo S. humilies S. 7. tenebr.:
Punkt GS. 8. erexit se S. de terra fehlt S (=- B). sedit: Punkt GS.
9. eo: Punkt GS. ita: Punkt G, folgt Abschnitt S. 10. Darius: Initiale G.
gaudio G. gaud. : Punkt GS. 11. quia et tu sie. h. nat. es S (= B). 13. eius
amplius (ampl. mens eius B) S. 14. noviss.: Punkt GS. fortissim.: Punkt
GS. 15. duco orig. duco G. hab. victor. S. 16. prosp.: Punkt GS.
elev. est m. eius] est m. elata S. 17. elladS G, elleda S. EH.: Punkt GS.
18. sicut] quas S. aput GS. nos: Punkt GS. 19. divin.] prouidenoia S.
victor.: Punkt GS 20. quia] ut S. faciam S. aput G, ad S. te:
Punkt GS. Scias G. 21. et] atque S (= B). 22. et sorores vxor. et
filias S. tibi dare fehlt S. 23. et thezaur. S. in R.] in terra in aidam S
(in terra miniada B). mactram S. 24. thesariz. G, thezauris. S. constituo
S (— B). 25. tue: Punkt GS. 26. summo: Punkt GS. 67. 27. Venient.:
Initiale G. ipsi] autem S.
Digitized by VjOOQIC
191
ei ipsam epistolam. Statim iussit eam legere coram Omnibus suis
militibus. Audientes autem milites eius epistolam gavisi sunt
valde, statimque unus ex principibus militie, oui nomen erat
Parmenion, dixit ad Alexandrum : , Maxime imperator, tolle tibi
5 cunctas has divitias, quas promittit tibi Darius, et redde ei ma-
trem eius et uxorem et filios.' Alexander vero hec audiens
vocavit ad se ipsos missos Darii coram omnibus et dixit eis:
,Ite, dicite Dario imperatori vestro: miror, si per premium vult
recolligere matrem suam et uxorem et filios. Si victus est Da-
10 riu8, mihi premium non promittat et si iterum vult pugnare,
pugnet. Si vicerit nos, utinam salvare valeamus nosmet ipsos,
quanto magis, ut teneamus matrem et filios.* Et hec dicens
dedit Ulis dona optima et dimisit eos. Deinde precepit militibus
suis, ut irent et colligerent corpora et sepelirent eos, vulneratos
15 autem adducerent ad castra et inferrent Ulis medicinam.
68. Inde amoto exercitu castra metatus est iuxta fluvium
Granicum et aliquantos dies hiemavit ibi et fecit diis suis victi-
mas. Erant enim circa ipsum fluvium palatia pulcherrima con-
structa a Xerse rege Persarum et videns ea iussit, ut combure-
20 rentur, et post paululum penitentia ductus precepit, ut nullo modo
aliquis auderet ea comburere. Erat enim in ipso loco ager
magnus, ubi ab antiquis sepeliebantur reges et iudices Persarum,
et fodientes in illo Macedones inveniebant in ipsis sepulcris vasa
gemmea et aurea et invenerunt ibi sepulcrum Nini regis Assi-
1. ips.] hanc S. epist.: Punkt GS. 2. militib.: Punkt OS. Audientes--]
Milites eius audient. hanc epist. S. 3. valde: Punkt GS. statimque] Tunc S.
4. Alex.: Punkt OS. 5. has] hec O. quas] que G. has quas promitt.
Dar. diuic. S {dieselbe Wortstellung B). 6. vxor. eius et matr. et sorores et
filias S. fil.: Punkt GS. Alexander--] Tunc Alex. uoc. ips. miss. Dar. S.
7. eis: Punkt OS. 8. vestro: Punkt OS. wlt per prem. S. 9. et sorores
vxor. et filias S. fil.: Punkt OS. victurus S. 10. promittit S. promitt.:
Punkt OS. et] sed S. 11. pugnet: Punkt G. et si S. nos fehlt S.
12. eius matr. sorores vxorem et filias S. fil.: Fragezeichen G, Punkt S.
13. eos : Punkt GS. Deinde - - - bis zum Schlüsse dieses Capüels ist in S über-
gangen, wo dann folgt: Et reuertentes ipsi missi darii ab Alexandro (s. cap. 69).
14. eos: Punkt GS. 15. adduoeret O. inferret G. medicin.: Punkt G.
68« 16. n mit Ausfall der Initiale G. Deinde amoto exerc. transmeans fluuium
tigris castra met. est S 17. Granic. (est): Punkt GS. hyem. S. et bis inclus.
victim. fehlt S. 18. enim] autem S. pulcerr. S. 19. xersen regem G. Persar.:
Punkt GS. ea] eas G. combur. corrigirt aus coomburentur O. combur.: Punkt
GS. 20. et fehlt S. 21. ea] eos G. combur.: Punkt GS. et in S. agrum
magnum O. 22. antiqu.] antiquitate S. iudic] presides S. Persar.:
Punkt O. 23. inueniebantur G, inuenerunt S (= B). sepulchris G.
24. et aurea doppelt G. aurea] argentea S (■= B). aur. (argent.): Punkt GS.
t vor invener fehlt S. sepulchr. Q.
Digitized by VjOOQIC
192
riorum ex uno lapide ametisto cavatum habente forinsecus
sculptas palmulas et aves. Et tarn lucidissimus erat ipse ame-
tistus, quin etiam foris apparebat corpus hominis et capilli eius.
Erat autem in ipso loeo turris angüstiosa et pessima, in iqua
5 erant trusi multi homines truncati, alii manus, alii brachia, alii
vero tibias et pedes, alii pedes solummodo aut manus. Qui
audientes strepitus armatorum clamaverunt omnes ad Alexan-
drum ; audiens autem Alexander clamorem illorum iussit eos abs-
trahi de turre et videns eos misericordia motus est super eos,
10 doluit et ploravit et precepit Ulis dare per unumquemque auri
dragmas mille et promisit illis restitui proprietates suas.
69. tnterea revertentes ipsi missi Darii ab Alexandro narra-
verunt ei, quemadmodum dixerat illis Alexander. Darius vero
hec audiens eepit preparare se iterum, ut aliam pugnam cum
Iß Alexandro committeret, nee non et scripsit epistolam ad Porum
Indorum regem continentem ita: , Darius rex regum Pöro regi
gaudium. Nuper direximus vos rogando, ut faceretis nobis adiu
torium contra illos, qui conati sunt dissipare palatium nostrum;
nam iste Alexander, qui pugnat uobiscum, habet ferocem animum
20 sicut [mare et] bestia et tempestatur animus eius sicut mare,
quando impletur a vento. Volui itaque recolligere ab illo matrem
meam et uxorem et filios et advicem dare Uli maiorem partem
de thesauro meo, sed noluit mihi acquiescere. Quamvis sine mea
voluntate congregabo gentes multas et decertabo usque ad
25 mortem et pugnabo cum illo alia vice, quia melius est mihi mori
1. Anechisto S. cav.] sculpto S. habentes G. 2. aves : Punkt GS. et
transluc. i. er. amech. S. 3. quin] qui G. et foris S. eius: Punkt GS. 4. Erant
G. 5. manibus S. aK brach.] et brachiis S. 6. tybias G, tybiis S. pedibus
S. a. uero pede 8. et manu S. man.: Punkt GS. 7. stremitus G, strepitum S.
Alexandrum : Punkt GS. 8. autem fehlt S. illor. ] ipsorum S. abstrai G ( - B).
9. turre] terra G. ipsa turre S. tur.: Punkt GS. est fehlt S. 10. plor.:
Punkt GS. 11. dragma G. mille] decem id est libras decem et dragmas quin-
que Ä. mille (quinque): Punkt GS. suas: Punkt G. 69. 12. Inter. ]
Et S. 13. Alex.: Punkt GS. Darius v. h. aud. 1 Tunc Dar. S. 14. se
prepar. S. aliam] terciam S. 15. coramitt.: Punkt GS. 16. ita: Punkt G r
folgt Abschnitt S, Darius: Initiale G. regum] persarum S. 17. gaudio G.
gaud. : Punkt GS. v. rog.] ad uos epistolam mandando S. IS. c. illos] coram
illis S. nostrum: Punkt GS. 19. iste] ipse S. pugnauit S. 20. mare
et fehlt S. 21. auento G. vento : Punkt GS. Volui corrigirt aus voluit
G, Voluimus S. it. fehlt S. matr. m. ab illo S. 22. et sorores vxor. et füias S.
fiL: Punkt G. et advic] adinuicem S. dimidiam part. regni mei cum
thes. S. 23. acquiesc: Punkt GS. 24. Vor gentes ist os getilgt G. 25. alia]
ternia S.
Digitized by VjOOQIC
193
in bello quam videre desolationem meam et gentis mee. Pro quo
ne pigeat misericordia vestra super miseriam nostram et adiuvate
nos, ut salvemur ab angustiis, in quibus positi sumus, et revoca
in memoria tua ordinem parentum nostrorum. Et hoc vobis
5 promitto, quia datum dabo omnibus hominibus, qui vobiscum
advenerint, per unumquemque mensem pedestribus hominibus per
singulos aureos tres solidos, equitibus vero per singulos aureos
solidos quinque; cibaria vobis et omnibus servientibus nee non,
in quibus necesse fuerint vel habuerint, ego dabo et, ubicumque
10 castra metati fueritis, dabimus vobis centum octoginta iuveneulas
ornatas diversis ornamentis pro vestris obsequiis; equus vero
Bukefalon et imperiale paramentum Alexandri vestrum sit, spolia
vero illorum, qui captivi fuerint, ad medietatem sit vestro exer-
citui etvalde rogamus,ut, cum reeeperitis hanc epistolam, festinetis.'
15 70. Inter hec autem fugientes quidam ex militibus Darii
ad Alexandrum narraverunt ei, quemadmodum preparabat se
Darius cum suis, ut aliam pugnam committeret, et quomodo di-
rexerat ad Porum regem Indorum, ut festinaret in suum adiu-
torium. Cum autem hoc audisset Alexander, statim amoto exer-
20 citu cepit ire contra Darium, statuens in corde suo et dicens, ut
nullo modo vocaretur imperator, si regnum Darii non obtinuisset.
Darius autem audiens adventum Alexandri timuit valde et Perses
cum eo.
71. Erant enim quidam ex prineipibus militie Darii, unus
1. desol. gent. m. et meam S. mee (meam): Punkt GS. 2. ne fehlt G.
nostram] meam S (= B). 3. sumus: Punkt GS. reuocare G } reüoea S.
4. parent.] posterum S. nostror. : Punkt GS. 5. promittimus S. qui
vobisc. fehlt S. 6. aduenerunt S. mens, dabo S (= B). 7. sol. aur.
tr. S. solid.: Punkt G. sol. aur. 5. 8. quinque: Punkt GS. uob. et
omnib. uobis S. servient. : Punkt G. 9. fuerint vel fehlt S (= B). ubi-
cumque] ubi S. 10. fuerint S. octoginta fehlt S. 11. uestro obsequio S.
obsequ.: Punkt GS. equus] Equum G, Caballus S (— B). 12. buciphal S.
et imper. fehlt S. alex. param. S sit: Punkt GS. 13. capti S (= B).
ad mediet.] medietatem G (mediet. tibi dabimus B\ medietas S. de u. (uestro
auf Rasur G) exercitu GS. exerc. : Punkt GS. 14. rogo S. reeeperis
S (=2J). festina venire S (= B). fest, (ven.): Punkt G, folgt Abschnitt S.
70. 16. Inter: Initiale G. autem fehlt S. fugiens G, abiens S. 16. narrauit S.
17. et (?) vor ut getilgt G. aliam] terciam S. cum eo omitt. S. committ. :
Punkt GS. direx.] dixerat S. 18. festin.] veniret S. adiutor. : Punkt GS.
In S folgt nun: Cum autem hec audisset mater eius tristis effeeta est u. s. w.
(s. cap. 68.) 20. Darium: Punkt G. 21. obtin.: Punkt G. 23. eo: Punkt G.
71« 24. Erant: Initiale G, Deinde amoto exercitu cepit ire persypolim caput
persici regni famosissimam. et confertissimam multis diuiciis tocius mundi.
Igitur fugiens Darius voluit ad parthos attingere. Tunc vnus ex propinquis
O. Zingerle, Quellen zum Alexander. 13
Digitized by VjOOQIC
194
nomine ßisso, alius Ariobarzantes, atatimque audientes adventum
Alexandri fecerunt coniurationem inter se, ut interficerent Darium,
estimantes bonam voluntatem recipere ab Alexandro. Hec autem
inter se firmantes ascenderunt palatium et venerunt ante Darium
5 evaginatis gladiis. Videns eos Darius dixit eis : ,0 carissimi mei,
qui usque modo vocabatis vos servos, nunc vero liberos, quare
me vultis occidere? Forsitan enim plus sunt Macedones honorati
apud Alexandrum quam vos apud me? Recedite a me, quia
sufficit mihi tribulatio mea, et nolite hoc malum in me facere,
10 quia, si me occideritis et invenerit me Alexander occisum quasi
a latronibus, vindictam faciet in vos, quia non est gaudium im-
peratori invenire alium imperatorem interfectum a suis.' Tili vero
nequaquam pietate ducti ceperunt eum ferire, Darius preparato
brachio cecidit vulneratus et dimiserunt eum in palatium semi-
15 vivum iacentem, sperantes eum mortuum.
72. Audiens autem Alexander interitum Darii, transiens
ipsum fluvium cum exercitu suo celeriter et veniens in civitatem
Susis. Perses itaque videntes eum statim aperuerunt portas
civitatis et receperunt eum honorabiliter. Cum ergo audissent
20 ingressum Alexandri hi, qui interfecerunt Darium, continuo abscon-
derunt se, volentes intelligere voluntatem Alexandri de hoc, quod
fecerunt in Darium. Alexander enim ascendens palatium et deam-
bulans per eum mirabatur in edificio eius. Construxerat enim
suis nomine bysso et alius ariobarzanes consiliantes inter se apprehenderunt
eum. et compedibus aureis ligauerunt, estimantes bonam recipere remune-
racionem ab alexandro. Tunc ait ad eos Darius. karissimi u. s.w. S.
1. bysso G. Ariobarz. : Punkt G. 3. Alexandro: Punkt G.
5. gladiis: Punkt G. eis: Punkt G. kmi <?, krmi et propinqui mei
consangwinei S. 6. qui usque bis incL liberos fehlt S. quousque G.
serui G. liberi und nachher Punkt G. 7. wltis m. S. occid.: Frage-
zeichen G, Punkt S. 8. me: Fragezeichen G, Punkt S. 9. in me h. mal. S.
facere: Punkt GS. 10. occiditis S. inueniet G. 11. a] ad G. est gaud.]
conuenit S. 12. a suis fehlt S. suis (interf.): Punkt GS. vero] autem S.
13. ducti super eum ceper. sagittare eum in brachio S. eum] ei G. fer.
(brach.): Punkt GS. Tunc Dar. S. 14. brachio corrigirt aus pr. G. for-
titer wlnerat. S. vulnerat.: Punkt GS. campo S. 15. mort.: Punkt GS.
72. 16. Audiens: Initiale G. autem] enim S. Alex., quia Darius a propin-
quis suis cöpedibus aureis teneretur. persequi statuit et precepit. ut eos
persequeretur excitus. et ipse cum sex militibus equitum an prouectus inuenit
eum in itinere solum relictum. plagis cöfossum. et per easdem piagas
efilantem. Quem cum vidisset alexander. misericordia motus u. *. w. S.
17. e in civit. aus a corrigirt G. 18. Susis: Punkt G. 19. honorabil.:
Punkt G. 20. hü G. 22. Dar.: Punkt G. deambul. corrigirt aus deamp. G.
23. eius: Punkt G.
Digitized by VjOOQIC
195
eam Cyrus rex Persarum, et erant pavimenta eius ornata ex
lapidibus candidis et variis, et parietes erant omnes ornate ex
auro et gemmis, et erat ibi simulacrum celi ex auro et gemmis
et stellis fulgentibus ornatum et columne auree continentes illud.
5 Videns autem hec Alexander mirabatur valde et deambulans per
palatium ingressus est cubiculum, in quo iacebat Dariue semi-
vivus, et videns illum misericordia motus, exuens se clamidem
imperialem cooperuit eum et amplexatus est vulnera eius. Cepit
flere amare et dicere: ,Surge, domine Darie, surge et, sicut ali-
10 quando fuisti dominus totius imperii tui, esto et nunc et recipe
diadema Persarum estoque gloriosus sicut hactenus fuisti. Iuro
tibi per potentissimos deos, quia veraciter abrenuntio tibi Impe-
rium tuum et opto tecum pariter fruere cibaria tua, sicut filius
cum genitore suo, quia nullus imperator debet gaudere in tristitiis
15 alterius imperatoris, cum ab eo fortuna letitie recesserit. Domine
Darie, die mihi, qui fuerunt interfectores tui, ut vindietam in
eis exerceam.'
73. Hec autem plorando cum diceret Alexander, extendens
manus suas Dariue et amplexatus est eum osculans Uli pectus
20 et Collum et manum et dixit illi: ,Fili Alexander, non elevetur
mens tua in gloria propter victoriam, quam habes, etiam si
operatus fueris, que operati sunt dii, et manus tuas ad celum
tetenderis. Semper recordare novissima, quia fatualis gloria non
est data soli imperatori, sed cui eam fatum providentie dederit.
25 Intuere me et vide, qualis fui hesterno die qualisque sum hodie,
qui miserrime humiliatus sum usque ad pulverem, qui fui dominus
pene omnis terre et nunc memet ipsum in potestate non habeo.
1. Persar.: Punkt G. erat G. 3. gemmis: Punkt G. 4. colune G.
illud: Punkt G. 5. valde: Punkt G. 6. semiviv.: Punkt G. 7. mot.:
Punkt G. motus. descendit de equo suo. et exuens S. 8. imperial, fehlt S.
vuln. corrigirt aus uulneratus ö. 9. dicere: Punkt GS. Nach dem
zweiten surge: Punkt GS. 10. nunc: Punkt GS. 11. dyad. S. actenus
GS. fuisti: Punkt GS. 13. oibariis tuis Ä(= B). 14. suo: Punkt GS.
imperatoris (abbreviirt) G. 16. recess.: Punkt GS. Die. m. dorn. Darie S.
16. Dari G. intfector. ö, percussores S (hi qui te percusserunt B). exerc.
in eis S. 17. exerc. (eis): Fragezeichen G, Punkt S. 78. 18. extendit manum
suam S. 19. et oscul. S. obscul. G. 20. et vor dixit fehlt S. illi:
Punkt GS. 22. que] quam G. usque ad S (— B). 23. tetend.]
extenderis S. tetend.: Punkt G. fatalis est gl. S. non fehlt G. 24. eam]
etiam G, fehlt S. provid.] puid. ö, scie S. deder.: Punkt GS. 25. quäl.] et
qualis S. hodie: Punkt GS. 26. qui miser. fehlt S. ad pulver.] in
finem S. puiv. (fin.): Punkt GS. fui fehlt S. 27. mem.] me & potencia S.
babeo : Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
196
Sepeliant me, obsecro, manus tuo benignissime, veniarit in obse-
quium meum Perses et Macedones et amodo regnum Persarum
atque Macedonum efficiantur in unum et sit tibi commendata
Bodogonen mater mea, ut sit tibi in memoria matris; pietas et
5 misericordia tua sit uxori mee, Roxanen filiam meam accipe tibi
in coniugio. Ex bonis parentibus nati filii decet ut coniungantur
in unum, tu de Philippo, Roxanen de Dario/ Hec autem dieente
emisit spiritum Darius in manibus Alexandri. Secundum itaque
modum imperialem composuit Alexander corpus eius et cum
10 magno obsequio portabat euni, antecedentes ei armati Macedones
et Perses. Alexander enim per semet ipsum subponens collum
suum portabat lectum una cum Persis, et ibant flendo amarissime;
plorabant enim Perses non tantum pro morte Darii, quantum
pro pietate Alexandri et sepelierunt eum, et reversus est Alexander
15 in palatium.
74. Alio namque die coronatus sedit pro tribunali in throno
aureo, quem quondam fecerat Cyrus rex, et congregata ante eum
multitudine populi coram omnibus iussit scribere per omnes pro-
vincias epistolam continentem ita: ,Rex regum Alexander, filius
20 dei regis Ammonis et regine Olimpiadis, omnibus civitatibus ac
1. benign, man. t. obs. S. obsequ. m.] exequium me S. 2. perse S,
Macedon. : Punkt GS. adm <?, amodo S. persar. regn. S (pers. gens B).
3. adque G. et S. unum: Punkt GS. omendata S. 4. Rodog.] rogo
dne S. in mem. ] immem. G. matris : Punkt G. et fehlt S. 5. sit
fehlt S. vxoris mee S. mee: Punkt GS, Roxanem S. 6. coniug.:
Punkt GS. 7. unum: Punkt GS. roxanem S, Dario: Punkt GS. die.
Dario S. 8. in manib. alex. em. spir. S (= B). in manus G. Alex,
(spir.): Punkt GS. it. mod.] mortem it. S. 9. opos. S. eius: Punkt GS.
10. portabant S. et antecedebant S. armati fehlt S. 11. perse S.
Pers.: Punkt GS. subpon. corrigirt aus suppon. oder umgekehrt G. sub-
ponensque S. 12. lect. eius S (illius B). Pers. : Punkt G. amar. : Punkt GS.
13. Perse S. 14. Alex. : Punkt G. eum: Punkt GS. et reversus est — ] Cum ergo
uidissent hoc interfectores Darii turbati sunt, et nichil dixerunt alexandro
uolentes ognoscere uoluntatem eius. (Abschnitt) Alexander denique reuersus est
persipolis. ascendensque palacium. et deambulans per eum. et mirabatur in
edificio eius. Construxerat enim Cyrus (vor C. Tyrus getilgt) rex persarum. et
erant pauimenta ornata ex lapidibus candidis et variis. et parietes erant
ornati ex auro et gemmis et stellis fulgentibus. erat ibi simulacrum ex auro
et gemmis. et columpne auree continentes illud S. palat. (ill.): Punkt GS,
74« 16. Alio : Initiale G. indutus est uestimenta persica. coronat. sed. S. trhono
G. 17. aureo] palacii S. quem] quod GS. condam G. Rex persarum S.
rex (pers.): Punkt GS. eiu(?) S. 18. multitudo G. per omnes fehlt S.
prouinc. persidis S. 19. epistol. fehlt GS. ita : Punkt G, folgt Abschnitt S.
Rex: Initiale G, 20. Olymp. S. Olimp.: Punkt G.
Digitized by VjOOQIC
197
populis Persarum dicendo mandamus. Gaudere itaque ine de-
cuerat, si tantus populus hie non defecisset; sed quia voluit deus
Aramon sie me constitui victorialem Perside, oportet me referre
ei gratias et omnibus diis. Voluraus atque preeipimus, ut per
5 uuamquamque civitatem sint prineipes et rectores, sicut fuerunt
temporibus Darii iraperatoris, et obediatis eis, sicut hactenus
fecistis, et unusquisque homo in potestate sua habeat proprietatem
suam et omnia arma recondantur in domibus regalibus. Volumus
iterum et preeipimus, ut ab hac provincia Persidarum usque
10 Elladam omne iter apertum sit, ut euntes et redeuntes cum nego-
tiis nihil mali patiantur, ut locuples sit hec terra et omni bonitate
repleatur. Graudete.'
75. Deinde preeepit silentium omnibus et dixit : , Viri Perses,
audite ! Qui ex vobis fuerunt interfectores Darii inimici mei?
15 Accedant ante me, ut videam illos et dignum honorem exhibeam
eis. Nihil dubitent, veniant ad me, quia bonum servitium mihi
fecerunt, quicumque eum oeeiderunt. Per potentissimos deos iuro
et per dileetam matrem Olimpiadem, quia preclarissimos atque
potentissimos illos faciam inter omnes Perses/ Taliter iurando
20 Alexander, omnis Persarum populus flebat. Iniquissimi [et]
homieide Darii interfectores Bisso et Ariobarzantes astiterunt
voluntarie ante Alexandrum et dixerunt ei: ,Maxime imperator,
nos 8umus hi, qui interfeeimus Darium inimicum tuum.' Videns
autem eos Alexander statim preeepit militibus suis, ut apprehen-
25 derent eos et ligarent et ducerent illos super sepulcrum Darii et
1. mandam. : Punkt GS. it. me] me utique S (gauderem utique, si
u. s. w, B). 2. tantum h. n. def. pop. *S» (= B, wo jedoch tantus steht), defeciss.
(pop.): Punkt GS. 3. amon G. me s. constituere victor. persidis S.
me me referri G. 4. grat.] glorias S. diis: Punkt GS. denique atque S.
6. temporib. fehlt G. obeditis S. actenus ö, actemus S. 7. hab.] abeat G.
proprietates suas S. 8. suam (suas): Punkt GS. recordantur G. domimib. G.
regalib.: Punkt GS. 9. iterum fehlt S. hac] ac G. persida et usque elleda S
(== B, wo nur ellada geschrieben ist). 10. elladarum (abbreviirt) G. mercatores
cum neg. S. 11. mali fehlt G. pociant. S. ut] et S. locuplex G. 12. repleat.:
Punkt G, folgt Abschnitt S, wo Gaud. fehlt. Gaud.: Punkt G. 75. 13. Deinde:
Initiale G. Denique S. dixit : Punkt GS. perse S. 14. audite : Punkt GS.
amici G. 15. Vor ante ist ad durchgestrichen S. 16. eis: Punkt GS. bon. michi
seruic. S. 17. oeeid. eum S (== B). oeeid. (eum): Punkt GS. 18. matr.
meam S. Olip. G, olymp. S. 19. persas S. Pers.: Punkt GS. iurans S.
20. omn. pop. pers. S. fleb. : Punkt GS. Tunc iniqu. homic. S. 21. bysso
GS. ariobarzanes S. 22. ei: Punkt GS. 23. sumus: Punkt S. hi bis
incl. Alexander fehlt S. tuum: Punkt G. 24. statim] Tunc S. preeep. AI.
apprehendi eos. et ligari. ut ducerent eos S (fecit eos apprehendere ac ligari
et duci eos B). 25. sepulchr. G. et] ut S (= B).
Digitized by VjOOQIC
198
ibi capita eorum truncarentur. Uli autem ceperunt vociferare
et dicere: ,Maxime imperator, vide, quia iureiurando iurasti nobis
per potentissimos deos et per salvationem dilecte matris tue.'
Quibus Alexander respondit: ,Non mihi decuerat vobis loqui, sed
5 propter populum, qui circumstat, hoc vobis dicimus: manifestatio
vestra nullatenus fuisset, si tale sacramentum non fecissem. Cogi-
tatio autem mea talis fuit ab initio, ut, si inventi fuissent homi-
cide, Uli decollarentur. Uli vero, qui proximum suum dominum
occidunt, extraneo quid facient?' Hec autem dicente Alexandro
10 ceperunt vociferare Perses inter se laudantes et benedicentes eum
quasi deum. Homicidas autem illos iussit decollari totamque
provinciam Persidam in pace ordinavit, constituens rectores et
principes in omnibus locis. Eodem tempore erat quidam homo
senex in Persida, cui nomen erat Duritus, avunculus Darii im-
15 peratoris, et diligebatur plurimum ab omnibus Persis. Per peti-
tionem totius populi Persarum ordinavit eum Alexander ducem
in Persidam.
76. Alio namque die sedit pro tribunali in throno aureo coro-
natus et secundum preceptionem Darii imperatoris iussit venire
20 Hoxanen iiliam eius cum corona aurea ornata ex lapidibus pre-
ciosis accipiensque eam uxorem et fecit eam sedere una secum
pro tribunali in throno aureo et precepit, ut adoraretur ab omni-,
bus sicut regina. Pactumque est. Videntes autem Perses hec
gavisi sunt valde et statim levaverunt omnes deos suos et
25 adduxerunt eos ante Alexandrum ceperuntque una voce laudare
illum et benedicere quasi deo et dicebant ad eum omnes una voce:
,Nunc fecisti, quod placuit diis.' Quo viso Alexander turbatus
1. truncar.: Punkt GS. autem] enim S. 2. dicere: Punkt GS.
3. pontentiss. G. saluatorem G. tue: Punkt GS. 4. respond.: Punkt GS.
Nonne dec. nobis sie 1. S. 5. dicira.: Punkt GS. 6. fuiss.] fuerat S (-B).
talem G. sacrament.] iuramentum S. feciss.] fuisset S. fec. (fuiss.):
Punkt GS. 7. aut. mea] animi mei S. 8. decollar.: Punkt GS. vero
fehlt S. suum fehlt S. 9. oeoidunt fehlt G. faciunt S (= B). fac:
Fragezeichen G, Punkt S. autem fehlt S. 10. perse S. 11. deum: Punkt GS.
12. persiam S. 13. locis: Punkt GS. Eodem: Initiale G. 14. duricus S.
lö. imperator.: Punkt GS. Persis: Punkt GS. 17. persida S (— B). Persid.:
Punkt GS. 76. 18. Bei Alio vergass der Rubricator die Initiale einzusetzen
(lio) G. naque G. pro tribunali fehlt S. trono G. 20. Raxonem S.
ornatam S. precios.: Punkt GS. 21. et fehlt S. sed. u. sec.] sec. sed. S.
22. in throno fehlt S. 23. regina: Punkt GS. est: Punkt GS. Videntes--]
In hoc itaque facto gauisi sunt perse plurimum et stat. S. 24. valde:
Punkt G. omnes fehlt S. 26. deo: Punkt GS. diceb. ad] bene-
dicebant S, 27. fec. corrigirt aus fecistis G. diis: Punkt GS,
Digitized by VjOOQIC
199
est valde et tremefactus dixit eis : ,Nolite exhibere mihi honorem
sicut deo, quia corruptibilis et mortalis ego sum similis vobis et
non decet me sociare diis.' Deinde scripsit epistolam matri sue
Olimpiadi et Aristoteli preceptori suo de preliis et angustiis, quas
5 passus est in Persida, et de multis divitiis, quas invenerunt ibi,
unde ille et sui omnes facti sunt divites. Iterum rescripsit eis,
ut colerent nuptias, quas fecit de Roxanen filia Darii, quam
accepit uxorem, et ille plurimis diebus nuptialiter epulabatur in
Persida üna cum Persis et Macedonibus.
10 77. Post hec vero congregato exercitu suo et multitudine
exercitus Persarum precepit ire Indiam contra Porum regem
1. eis: Punkt GS. exibere G. michi honor. exhib. S. 3. diis:
Punkt G r folgt Abschnitt S. matris sue olimpiadis G. 4. olymp. m. s. S.
aristotili S. quas] q S. 5. divitiis J thezauris S. quos S. inuenerat S.
ibi fehlt S. inven.: Punkt S. 6. illi S. sui» G. omnes fehlt S.
divit.: Punkt [GS. Iterum] terum (fehlt die Initiale) G. Item scripsit S.
7. nupcias Roxanen filie dar., q. acceperat sibi vx. S. 8. uxor.: Punkt GS.
et] At S. epulab. nupcial. S. 9. v. c. macedonis et pers. et celebrabant
nupcias S. Macedonib. (nupc): Punkt G. folgt Abschnitt S. 11. 10. Post:
Initiale G. multitudo G. 11. ire fehlt G. exerc. persarum. ingressus
est hyrcaniam. et grauiter bellando subegit hircanos et anglos
Deinde cum parthis bellum commisit. plurimosque interficiens subegit
Post hec in scithiam ingressus. et crudeliter debellando scithyam subegit Et
deambulans ultra scithyas in partibus orientis inuenit gentem Tmundam et
aspectu horribilem et contaminatam escis magice artis et malis operibus. que
comedebant omnia abhominabilia. et omnium bestiarum et iumentorum et
pecorum seu. et omnium uolatilium reptiliumque carnes. Non solum autem
hec. sed et abortiua omnia. et informitates conceptorum omnium que inaluo
concepte matris nee dum perfecte coagulatum. Homines autem mortuos non
sepeliunt, sed magis omedunt illos. Videns autem alexander omnia hec Imunda
et nephanda ab eis fieri. timens ne quando egrederentur per orbem terrarum
eciam contaminaretur mundus ab eis Et eadem nocte dictum est alexandro in
sompnis. ut iste gentes includi deberent. Statim precepit Alexander con-
gregare eos omnes cum vxoribus et fiiiis omnium ipsorum Expulitque eos de
terra orientis. et adduxit eos in terram aquilonis. et precepit eos muro includi
inter duos montes nee inde exire ualerent. Artifices vero quidquid per diem
operabantur. per noctem demonia (Hs. dnia) voluntate destruebatur Tunc
continuo alexander deprecatus est deum impensius ut gentem tarn inmundum
non permitteret deus coinquinare seculum. Vna vero die antequam ab oratione
Bürgeret, exaudiuitque eius deprecacionem. et precepit deus duobus montibus,
quorum est uocabulum permunetorium boreum. et adiuneti sunt adinuicem
usque cubitus duodeeim. et statim construxit portas ereas. et circumfudit eas
asinchiton, quod a ferro non rumpitur nee ab igne soluitur. Talis enim natura
asinchithi. qui ferrum confringit in ominucione ignemque ut aqua extingwit.
et nullus preualet ad eos intrare. nee illi valent nullomodo exinde exire
Deinde amoto exercitu venit ad portas caspias. et castrametatus est.
Erat enim ipsa terra ualde bona. Dictumque est ei ab hominibus loci illius
Digitized by VjOOQIC
. 200
Indorum, qui preparaverat se, ut veniret in adiutorium Darii. Et
ingressus Indiara cepit ire per terram desertam et spaciosam et
per flumina inaquosa et per colles cavernosos fatigatusque est
ille et milites sui plurimum. Quin etiam omnes principes eius
5 murmurante8 dicebant inter se mutuo: ,Sufficere debuerat nobis,
quia venimus pugnando usque Persidam et subiugavimus nobis
Darium, qui antea censum tollebat nostris. Quid amplius defi-
cimus querendo Indiam in locis, in quibus bestie habitant, et
oblivi8cimur terram nostram? Hie vero Alexander nihil aliud
10 optat facere, nisi ire preliando et subiugando sibi gentes. Nos
itaque dimittamus eum et revertamur in terram nostram; ille vero
eat, quo vult, cum Persis.' Audiens autem hec Alexander iussit
stare exercitum et ille ascendens in eminentiori loco elevata voce
ut muniret se ipse exercitus noctis tempore a diuersis serpentibus quos gignit
eadem caspia
Et exinde amoto exercitu ingressus est in albaniam. Albani enim sunt
feroces homines et fortes in bello. Satim ubi audierunt alexandri aduentum.
congregati sunt multitudo maxima ex illis cum armis. exierunt ei obuiam in
prelio. Habebant enim et secum canes magnos et fortes. quos gignit eadem
albania. qui superant omne genus ferarum. Conswetudo gentis illius erat,
quando pugnaturi erant. primum ipsos canes emittebant. Deinde ineipiebant
cum eis pugnare et sie superabantur inimici eorum ab eis. Quod cum nunciatum
esset alexandro. statim preeepit militibus suis (s. corrigirt aus suos). et euneto
exercitu. ut omnes sigillatim tenerent porcos. et ubi per partes utrique
conuenirent hostes. percuterent singulos ipsos porcos et striderent. et sie
iaetarent eos ante ipsos canes. factumque est. Cumque audissent ipsi canes
stridorem porcorum. omnem. ferocitatem quam habebant in ipsos homines
conuerterunt in ipsos porcos Et statim debellauit eos alexander usque ad
interempeionem. et subegit. et castrametatus est. fecitque diis suis victimas.
Mox autem oblatus est ei ab albanis canis mire fortitudinis. qui presente
alexandro. et eius equitibus superauit leonem et elephantem
Deinde amoto exercitu reuersus est per portas caspias. et cepit ingredi
indiam. cepit ire per ardentissimum solem, et per terram desert. S.
1. Darii: Punkt G. 3. fluria S. et fehlt S. cauernosas G. cavern.:
Punkt GS. Tantumque erat ipse sol ardentissimus ut si aqua in fontibus
uel puteis inueniebatur. statimque ubi implebatur in uasculis. buliebat ipsa
aqua in eis. Pro quo fatigatus est S. 4. plurimi S. plurim. : Punkt GS. Quin]
Qui G. 5. dicebantur G. mutuo : Punkt GS. 7. Darium] persas S. antea] acte-
nus S. tollebant S. nostris] a nobis S. nostr. : Punkt G. seu et subiugauimus nobis
alias gentes plurimas que nobis nostrisque parentibus erant incognite. nunc
autem quod amplius defeeimus S. 8. indias S. in locis fehlt GS. habitat &
9. nostram: Fragezeichen G, Punkt S. vero] autem S. 10. gent. con-
quirendo sibi nomen et victoriam S. gent. (victor.): Punkt GS. 11. itaque]
autem S. nostram: Punkt S. ille c. pers. eat q. wlt S. 12. Pers. (wlt):
Punkt GS. Audiens aut. h. ] Quo audito S. 13. exepeit. : Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
201
dixit: ,Separamini ab invicem: Perses in unam partem, Mace-
dones et Greci in alteram.' Factumque est. Intuens autem
Alexander Macedones ac Grecos et dixit eis: ,0 commilitones
fortiseimi, Macedones et Qreci, Perses isti usque modo contrarii
5 fuerunt mihi et vobis; vos vultis me dimittere et redire post
tergum in patria vestra. Scitis, quando turbabantur anime vestre
in verbis epistole Darii, et ego confortabam vos consiliando et
sie confortabantur anime vestre. Iterura, quando venimus pugna-
turi in campo cum inimicis nostris, numquid non steti ego
10 solus ante omnes et solus primum ingrediebar in ipso prelio?
Numquid non ego solus pro salvatione vestra abii missus ad
Darium imperatorem et tradidi me ipsum pro vobis in multis
periculis? Tarnen recordamini hoc, quia et istos solus vici et,
ubicumque iero pugnaturus, superabo illos diis adiuvantibus. Quod
15 si ergo vultis soli pergere Macedoniam, pergite, quia ego nulla-
tenus venio, ut cognoscatis, quia nihil valet facere exercitualis
militia absque regis consilio.' Hec vero dicente Alexandro omnes
prineipes Macedones et Greci erubescentes postulaverunt sibi
veniam dicentes: ,Maxime imperator, amodo vita nostra in
20 manibus vestris est posita. Ubicumque vis pergere, perge, quia
nullatenus nobis viventibus dieimus te dimittere/
78. Exinde amoto exercitu venerunt in Indiam Phasiacen
mense Junio deficiente, obviaveruntque ei missi Pori regis defe-
rentes ei epistolam continentem ita: ,Porus Indorum rex latroni
25 Alexandro, qui latrocinando obtinet civitates, preeipiendo man-
1. dixit: Punkt GS. ab] ad G. invic: Punkt GS. perse S. in vna
parte S (= B). et macedon. S. 2. alteram: Punkt GS. est: Punkt GS.
Int. aut.] Et int. S. 3. Alexander fehlt S (= B). in macedon. S. ac]
et S. et fehlt S (= B). eis: Punkt GS. omiliton. S. 4. Macedon.
fehlt S. perse S. contrarii] contristati S. 5. et vobis fehlt S. ideo
quod u. wltis S. 6. patriam uestram S. vestr.: Punkt GS. quando] qm S.
7. in] de S. et fehlt S. cofortab. S. vos fehlt S. 8. vestre: Punkt GS.
9. pugnaturi fehlt G. 10. omnes: Fragezeichen G t Punkt S. prelio: Frage-
zeichen G y Punkt S. 11. missum G. 12. peric. mult. S. 13. pericul.
(rault.) : Fragezeichen G, Punkt S. 14. pugnat. cum barbaris S (facere pugnam
cum barb. B). adiuvant.: Punkt GS. 15. ergo fehlt S. 17. con-
silio: Punkt GS. vero] autem S. 18. macedonie et grecie S. sibi]
Uli S. 19. dicentes: Punkt GS. imperat.: Punkt S. Amodo S. 20. posita:
Punkt GS. 21. dimitt.: Punkt G, folgt Abschnüt S. 78. 22. Et
exinde S. venit S. phis. G, phasyac. S. 23. Junio] Julio S (= B). deficiente
et castra metatus est S. defic. (est): Punkt GS. obviaver.] In qua
coiunxerunt S. reg. indorum S. 24. ita: Punkt G, folgt Abschnitt S.
Porus: Initiale G. 25. optinet G. preeip.] dicendo S. mandam. :
Punkt S.
13*
Digitized by VjOOQIC
202
damus. Cum sis mortalis homo, quid prevales facere deo? Cum
mollibus hominibus et, qui nullam virtutem habuerunt, pug-
nasti et, qui digni fuerunt sustinere angustias, et pro eo, quia
vicisti eos, speras te esse victurum omnibus hominibus. Victoriaiis
5 etenim ego sum, et non solum homines obaudiunt mihi sed etiam
et dii. Scis, quomodo venit aliquando Dionisius Bachus, qui Liber
pater est dictus, pugnaturus Indiana, sed terga vertit ante illos
et fugit, quia sustinere virtutem Indorum nullatenus potuit. Qua-
propter, antequam turpitudo tibi eveniat, dabimus tibi consilium
10 et precipimus, ut festinanter revertaris in terram tuam, quia tu
scis, antequam Xersen fuisset rex in Persidam, ad Indos dabant
Macedones censum, sed quemadmodum inutilis terra et, que
regi non placet, neque invenerunt in illam, que regi placabilia
esse viderentur, dedignati sunt illam. Omnis itaque homo plus
15 desiderat amplam causam quam parvam. Ecce tribus vicibus
precipio tibi, ut revertaris in terram tuam et, ubi dominationem
habere non poteris, desiderium ibi non habeas.'
79. Cum autem pervenisset epistola in manu Alexandri,
iussit eam legere coram omnibus. Milites vero eius audientes
20 epistolam turbati sunt valde. Quibus dixit Alexander: ,Viri commi-
litones, fortis animus vester non turbetur in verbis epistole Pori
regis. Recordamini verba epistolarum Darii imperatoris, quomodo
süperbe et cum audacia loquebatur. Veritatem enim dico vobis,
quia omnes barbari communem sensum habent cum bestiis, cum
25 quibus terram inhabitant, videlicet tigribus, pardis et ceteris
bestiis. Itaque confidentes in agresti virtute sua habent exinde
1. deos S. deo: Fragezeichen G. 2. mollib. hec G. abuerunt G.
3. digni fehlt S. angust. : Punkt GS, pro eo quia fehlt S. 4. peruicisti S.
speras] spereäs S. te victorem esse S. hominib.: Fragezeichen G,
Punkt S. Victorialem et en. G. 6. dii: Punkt GS. Dyonis. S. 7. dict.
est S. sed] et S. illos] eos S. 8. q. uirt. ind. null. p. sust. S.
potuit (sust.): Punkt GS. 9. tibi fehlt S. veniat S. 10. in fehlt S (=*B\
tuam: Punkt GS. tu fehlt S. 11. a. fuiss. r. xerses S. persida S.
12. censum: Punkt GS. 13. placent S. illa S (= B). 14. vi-
dentur S (« B). illam: Punkt GS. 15. parua G. parv.: Punkt GS.
Ecce--] Vnde iterum atque iterum prec. S. 16. in fehlt S. tuam: Punkt G,
folgt Abschnitt S. et bis inclus. habeas fehlt S. 17. habeas : Punkt G. 79. 18. Cum :
Initiale G. hec epistol. S. epistolam G. 19. omnib.: Punkt GS. vero
fehlt S. 20. valde: Punkt GS. Alex.: Punkt GS. 21. fortem animum
uestrum GS. turb.] conturbent S. in verb.] uerba S (fortem anim. vestr.
non conturb. iterum pori r. epistole B). 22. regis: Punkt GS. Recordami G.
Vor imperat. ist re durchgestrichen S. 23. loqueb.: Punkt GS. Verität.]
In veritate S. 24. cum bestiis ] assimilati sunt best. S (= B). 25. tygrih. S.
tigres, pardi G. 26. bestiis: Punkt GS. sua: Punkt S.
Digitized by VjOOQIC
203
audaciam et raro occiduntur ab hominibus/ Et hec dicens iussit
scribere epistolam ad Porum regem continentem ita: ,Rex regum
Alexander filius dei Ammonis regis et regine Olimpiadis
Poro regi gaudium. Acuisti sensum nostrum et prebuisti nobis
5 audaciam, quatenus pugnaremus contra vos, pro quo dixisti, in
Macedoniam nihil boni inveniretur, neque esset fertilis terra et
omnia bona atque dulcedo effilieret in Indiam. Proinde toto mentis
conamine pugnamus tecum, ut acquiramus eam. Etiam dixisti,
ut omnis homo plus diligeret amplam causam quam parvam. Nos
10 etenim, qui parvi sumus, ad magnitudinem vestri culminis venire
optamus, quam Greci non habent. De hoc autem, quod dicebat
vestra epistola, quod non solum hominibus, sed etiam diis exis-
teres imperator, ego itaque pugnaturus venio tecum quasi cum
homine barbaro, elatione et vane glorie pleno, et non quasi cum
15 deo, quia arma unius dei totus mundus sufferre non potest. Quod
si elementa huius aeris, videlicet tonitrua et fulgura et plenitudo
aquarum, suetinere non poterunt indignationem deorum, quanto
magis homines mortales? Quin immo scias, quia stulta locutio
tua me non conturbat.'
20 80. Relecta igitur Porus epistola iratus est valde et con-
gregata multitudine militum atque elephantis multis, cum quibus
Indi pugnare solid erant, exierunt Alexandro obviam. Erat enim
exercitus Pori magnus valde et fortis habebatque quatuordecim
milia et octingentas quadrigas omnes falcatas absque equites et
25 pedites et quadringentos elephantos, qui portabant turres in dorsa,
1. et raro] proinde S. hominib.: Punkt GS. 2. reg. indorum S. ita:
Punkt G, folgt Abschnitt S. Rex: Initiale G. 3. f. d. amonis regis amonis 6r.
regis fehlt S. olymp. S. 4. gaud. : Punkt GS. 5. pro eo quod dixisti. quia S.
6. macedonia S (= B). neque] et S. fertil.] sterilis S. 7. afflueret S.
in fehlt G. india S. Ind.: Punkt GS. 8. adquiremus S. eam] ea
eciam S (ea B). eam (ec): Punkt GS. Etiam] et S. 9. parv.: Punkt GS.
10. etenim] enim S. qui fehlt G. uestre S. 11. ob tarn. G. habent: Punkt
GS. hoc] eo S. 13. mperat. S. scias quia ego ita pugnat. S. tecum
fehlt S(= B). 14. et barb. S (== B). uana gloria S. cum fehlt G, ist
übergeschrieben S. 15. deo: Punkt GS. poterit Ä (*= B). pot.: Punkt GS.
17. sustinere] se tinere, wovon tin. auf Rasur steht, G. indignatione G.
18. mortal.: Fragezeichen G, Punkt S. ymo S. 19. conturb.: Punkt G,
folgt Abschnitt S. 80. 20. Relecta: Initiale G. hac epist. S. epistolam G.
valde: Punkt G. 21. milit. suorum S (= B). elefantos G, elephantes S.
multos GS. 22. Indi fehlt S. alexandri G. obviam: Punkt GS. 23. fortis:
Punkt GS. 24. et fehlt S. octingente quadrige o. falcate GS (in quo fuerunt
sine p. qu. mil. octingente u» s. w. B). 2ö. pedite S. pedit. : Punkt GS. et fehlt S.
quadringenti elefanti G. quadringente elephanti S. dorsa: Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
204
ubi stabant per unamquamque turrem triginta homines armati ad
pugnandum. Videntes autem Macedones et Perses, qui cum
Alexandro erant, multitudinem exercitus Pori, expavescentes tur-
bati sunt non tantura propter plenitudinem hominum, quantum
5 propter plenitudinem bestiarum. Et Ordinate sunt utreque hostes
quasi ad pugnam, Alexander cum suis et Porus cum suis. Alexander
vero ascendens equum suum, qui dicebatur Bukefalos, et facto
impetu stetit ante omnes suos iussitque ad Medos et Persas, ut
illi solummodo primum ingrederentur in ipsam pugnam et ille
10 cum Macedones ac Grecos starent armati ex parte. Factumque
est. Similiter et de elephantis sapienter excogitans, qualiter illos
superaret. Ferebat enim secum Alexander statuas ereas et iussit
mittere in eas carbones vivos et ignem, ut calefacerent, et ut
calor earum non deficeret, faciensque ferreum currum, ut susti-
15 neret eas et portaret ante elephantos. Videntes enim eas elephanti,
estimantes eas esse homines, tendentes promoscides suas secun-
dum consuetudinem, ut caperent eas, statimque pre nimio calore
incendebantur redeuntesque retro exturbabantur et nullo modo
pergebant pugnaturi super homines. Videns autem Porus rex
20 hoc, quod de elephantis factum est, turbatus est valde. Medi
vero et Perses facientes impetum super Indos cum sagittis et
contis prosternebant eos, et multitudo populi ex his et illis cade-
bant in ipso prelio. Et per continuos dies viginti pugnatum est
inter eos ceperuntque deficere Medi et Perses in ipsa pugna.
25 [Qui] cum vidisset Alexander eos deficere, iratus est valde
sedensque equum Bukefalon ingressus est pugnam et preliavit
1. vnamquemque S. 2. pugnand. : Punkt GS. autem fehlt S (=- B). perse S.
3. Pori fehlt S. 4. sunt : Punkt G. propter plen. ] plenitudine corrigirt aus pleni-
tudinem S. 5. propter plen.] plenitudine S. bestiar. ] ferarum S (= B). best,
(fer.): Punkt GS. ordinati 8. vtrique S. 6. pugnam: Punkt S. Alex. c. 8. et
Por. c. s. fehlt S. suis: Punkt G. 7. equum] caballum S. buciphal S. 8. per-
808 G. 9. solummodo fehlt S. primo S. in ips. pugn. ] ad pugn. S. pugn. :
Punkt GS. 10. macedonis S. ac Grecos fehlt S. staret armatus S. parte:
Punkt GS. ffact. S. 11. est: Punkt GS. elefant. G. 12. superar.: Punkt GS.
13. in eas mitt. ignem ut calefa- et impleuit eos carbonibus viuis ut calor S.
14. eorum G. deficer.: Punkt GS. 15. elefant. G, elephantes S. eleph. : Punkt
GS. enim fehlt S. elefant. ö, elephantes S. 16. tetend. G, tendentesque S. pro-
moscidas S. 17. eas: Punkt GS. statim S. 18. turbab. S. 19. homines:
Punkt GS. autem fehlt S. Por. r. h.] h. por. S. 20. elefant. ö.
valde : Punkt GS. Medis G. 21. perse S. 22. contris G> cum vena-
culis suis S. eos: Punkt G. 23. ipso fehlt S. prelio: Punkt GS.
continuum XX ** dies S. 24. eos: Punkt GS. ceperunt S. perse S.
pugna: Punkt GS. 25. Quod S. valde: Punkt GS. 26. sedens S (= B).
super caballum suum buciphal S. preliav.] preualuit S.
Digitized by VjOOQIC
205
viriliter et Macedones et Greci cum eo, quin etiam adiuvans
eum plurimum ipse equus. Et statim ceperunt cadere multitudo
ex Indis. Quod cum vidisset Porus suos in bello deficere, terga
versus iniit fugam et Indi, qui remanserant ex prelio, ceperunt
5 ire post eum. Alexander vero castra metatus est ibi et fecit diis
suis victimas precepitque sepeliri tarn In dos, qui in ipso prelio
interfecti sunt, quam et suos.
81. Altera autem die expugnavit ipsam civitatem Pori
apprehendensque eam ingressus est palatium eius et invenit ibi,
10 que incredibilia humanis mentibus videbantur, id est quadrin-
gente columne auree cum capitellis aureis, et vinea pendebat inter
ipsas columnas, que habebat folia aurea, et racemi illius erant
alii de cristallo, alii de margaritis et unionibus, alii de smaragdis
et onichitis. Et erant parietes illius palatii investiti de laminis
15 aureis, quas incidebant Macedones, et inveniebantur grosse ad
instar digiti hominis de manu erantque ipsi parietes ornati ex
margaritis et unionibus et carbunculiä et e smaragdis et ame-
thistis. Porte vero predicti palatii erant eburnee et lacunaria
ebena et camere eius de lignis cipressinis, et in aula ipsius
20 palatii erant posite statue auree et inter ipsas stabant platani
aurei, in quorura ramis erant multa genera avium, et (invenit)
unamquamque avem tinctam secundura suum colorem habebant-
que ungulas et rostra inaurata, et in auribus earum pendebant
margarite et uniones et, quando volebat Porus rex, per musicam
25 omnes melodificabant secundum suam naturam. Et invenit in
ipso palatio multa vasa aurea et argen tea, gemmea [seu] et
1. etiam] ymo S. iuuans S. 2. equus] caballus S (=- B). equ. (cab.)
Punkt GS. 3. Indis: Punkt OS. suos Por. S. terga vers.] statim
Primus S. 4. fugam: Punkt OS. Indi] inde S. 5. ire] fugere S. eum:
Punkt GS. 6. victim.: Punkt OS. Indos] illos S. 7. sunt] fuerant S.
suos: Punkt GS. 81. 8. Altera: Initiale G. 9. in pal. S. 10. vide-
batur G. 11. columpne und noch Öfter S. cum] qui S. aur.:
Punkt GS. vin. aurea. que pend. S. 12. aurea: Punkt GS. 13. vniones S.
zmaragd. G, smaragdo S. 14. lichinitas 6r, onichilo S. onich.: Punkt GS.
inuestitu S. 16. digitus G. manu: Punkt GS. ex fehlt S. 17. e
fehlt S. zmaragd. G. amethist.: Punkt GS. 18. Porte vero--]
Kegias vero habebat ipsum palacium eburneas (eb. übergeschrieben) S (regias
vero habebat de ebore albo B). 19. ebena] euenä G ) abiegna euena S.
cvpress. S. cipress.: Punkt OS. 20. auree: .Punkt GS. 21. gen. aurea S.
avium: Punkt GS invenit fehlt GS. 22. vniqueque S. aves tinctas S.
suos colores S. color.: Punkt GS. habebant S. 23. eorum GS»
24. uniones] timones S. union. (timon.): Punkt GS. omn. per mus.
modulificabant S. 25. natur.: Punkt GS. 26. argentea fehlt S (= B).
gemminea S. seu fehlt S (= ß).
Digitized by VjOOQIC
206
crystallina ex omni genere facta, ad obsequium hominum per-
tinentia.
82* Deinde amoto exercitu venit ad Portas Capaias et castra
metatus est ibi. Erat enim ipsa terra valde bona erantque ibi
5 aliqua, que contrariosa ei videbantur, hoc est diuersa genera
serpentium et ferarum. Et inde scripsit epistolam ad Talistridam
reginam Amazonum continentem ita: ,Rex regum Alexander filius
dei Ammoni8 et regine Olimpiadis Talistride regine Amazonum
gaudium. Pugnam, quam cum Dario fecimus, et quomodo sub-
10 iugavimus nobis omnia regna eius, credimus, quia non est vobis
incognitum, et sicut pugnavimus cum Porum regem Indorum et
cepimus ipsam civitatem eius et cum aliis gentibus, que resistere
nobis nullo modo potuerunt, et hoc credimus, ut non vobis sit
incognitum. Quapropter precipimus vobis, ut persolvatis nobis
15 censum, si non vultis, ut veniamus super vos et aliquid malum
non faciamus vobis/
83. Ad hec rescripsit Talistrida regina Amazonum tali modo:
,Talistrida regina Amazonum cum Amazonibus potentissimis
atque fortioribus militils omnibus, que sub celo sunt, Alexandro
20 regi regum gaudium. Scribimus et significamus vobis, ut, ante-
quam venias in finibus nostris, cogites, quomodo venias, ne forte
patiaris a nobis turpitudinem et angustiam, quam a nullis passus
es. Si vis scire habitationem et conversationem nostram, signi-
ficamus vobis per has litteras. Scias, quia habitatio nostra est
25 ultra fluvium in quandam insulam, cingensque eam in giro ipse
fluvius, et neque initium habet neque finem, sed ex una parte
1. ad corrigirt aus ab G. pertinentes G, pertinecia. et ex ipsis pauca
argentea (de argento pauca B) S. pertin.: Punkt GS. 82* 3. Deinde:
Initiale G. amoto bis inclus. inde fehlt S. 4. ibi: Punkt G. 5. diuerse
ge^e G. 6. fer.: Punkt G. Thalistriam S. 7. ita: Punkt G, folgt Abschnitt S.
Kex: Initiale G. 8. amonis G. regin. et olymp. S t talistrida regina ö.
talastrie amozon. reg. S. 9. gaud.: Punkt GS. quam fehlt S. 10. regna
eius omn. cred. S. q. vob. non sunt ognita S. 11. incognit (cogn.):
Punkt GS. poro rege S. 12. que gentes nullom. resist. potuer. 5. 13. pot.:
Punkt GS. vobis fehlt S. sit fehU G. 14. incognit.: Punkt GS.
15. non vor vult. fehlt S. non veniam. S (« B). et] aut S. mali S.
16. non fehlt S. vobis : Punkt GS. 8$. 17. scripsit Talistria S. amozon.
so immer S. tal. modo] epistolam continentem ita S. modo (ita):
Punkt G, folgt Abschnitt S. 18. Talistr.: Initiale G. Talistria S. 19. omnib.
miL S (= B). sunt s. celo und dann Punkt S. 20. gaudio G, gaud.:
Punkt GS. vobis: Punkt S. 21. veniatis S. cogitetis S. veniatis S.
22. quam] que G. 23. es: Punkt GS. 24. litter.: Punkt GS. quia] quod S.
2ö. ultra] in S. in quadam insula S (= B\ cigensque G. eam fehä S.
ipsum fluuium S. 26. fluv.: Punkt GS. in. neque fin. hab. S.
Digitized by VjOOQIC
207
habemus angustum introitum. Et sumus numero habitantium
feminarum ducenta quatuordecim milia, que non sunt coinquinate
a viris. Viri autem nostri nullo modo habitant inter nos, sed ultra
fluvium in alia parte, et per unumquemque annum celebramus
5 fe8tivitatem Iovis diebus triginta et sie transimus commisceri cum
viris nostris et sumus cum illis aliis triginta diebus. Qui vero
vult manere in letitia cum sua uxore, tenet eam per annum
unum. Quod si mulier parturiens genuerit masculum, tenet eum
mater eius usque in annos Septem et post annos septem reddet
10 eum patri suo; si autem feminam genuerit, tenet eam secum
mater eius. Quando ergo pugnature venimus cum aliquo inimico
nostro, sumus numero decies dena milia equitantes cum sagittis
et contis, alie vero custodiunt insulam nostra met obviaraus ini-
micis nostris usque ad montes, viri autem nostri veniunt post
15 nos. Cum autem reverse fuerimus de prelio cum victoria, adorant
nos viri nostri et, si qua ceciderit ex nobis in ipso prelio, here-
ditant nos ille, que supervixerunt. Dnde oportet nos pugnare
vobiscum fortiter et ostendere in vobis virtutem nostram. Quod
si vos viceritis nos, nullam habebitis laudem pro eo, quia feminas
20 vicistis, et quid tollere a nobis vel auferre nihil invenietis. Cave
itaque, imperator, ne contingat tibi turpitudo. Ecce signifieavimus
vobis per has litteras consuetudinem, quam omni anno facimus a
Tu autem considera tecum et, quod facere debes. scribe celeriter,
quia, si pugnaturus venies, scias, quia ad ipsos montes exiemus
25 obviam vobis/
84. Relecta igitur Alexander ipsa epistola cepit ridere et
statim scripsit eis epistolam continentem ita: ,Rex regum Ale-
1. introit.: Punkt GS. hitaeönum S. 2. quattuor d. G. non fehlt S.
3. viris: Punkt GS. autem fehlt S. 4. parte: Punkt GS. 5. omisc. S.
6. diebus: Punkt GS. Qui] Si quis S. 7. in let. man. S. vxore s. S.
teneat S. 8. unum: Punkt GS. genuuerit S. tenuerit S. 9. eius]
secum S. septem: Punkt GS. post ann. sept. fehlt S. reddit S.
10. suo: Punkt GS. 11. eius fehlt S. eius (mat.): Punkt GS.
ergo fehü S. veniemus S. 12. in numero S. dena] centena S.
13. contis] comptis S. cont.: Punkt GS. 14. ipsos mont. S. 15. nos:
Punkt GS. cum vict. de ipso prel. S. 16. nostri : Punkt GS. ex nobis
fehlt S. prelio: Punkt GS. 17. que] qui G. superuixerint G. supervix.: Punkt
GS. uob. pugn. S. 18. ostend.] monstrare S. nostram: Punkt GS. 19. quia]
quod S. 20. vicisti S. vel] nee S. aufferre S. inveniet. : Punkt GS.
Caue te S. 21. turpit.: Punkt GS. 22. vobis] tibi S. faeim.: Punkt GS.
23. et quod] quid S. celeriter: Punkt GS. 24. scias qu.] qu. sicias S.
exiamus S. 25. vobis : Punkt GS. 84. 26. ipsa] hac S (Relegit hanc epist. B).
ipsam epistolam G. oep. rid.] risit S (« B). rid. (ris.): Punkt GS.
27. eis] ei S. ita: Punkt G, folgt Abschnitt S. Rex: Initiale G,
Digitized by VjOOQIC
208
xander filius dei regis Ammonis et regine Olimpiadis Talistride
regine Amazonum cum ceterie Amazonibus gaudium. Tres partes
huius mundi subiugavimus nobis, id est Asia, Europa et Africa,
et victorias contra illae fecimus et, si vobiscum non pugnamus,
5 turpitudo nobis est; sed tarnen dabimus vobis consilium, si vultis
perire et dimittere terram vestraui, ut non habitetur, exite nobis
obviam ad ipsos montes sicut dixistis. Et si non vultis perire,
state in insulam vestram et ingredimini fluvium et sie loquamur
in unum. Viri autem vestri exeant in campo ad nos et sie
10 loquantur nobiscum. Iuro vobis per Ammonem patrem meum et
per Iunonem et Minervain, deas nostras, quia nulluni malum
patiemini a nobis. Censum enim, quantum vultis, date nobis,
equites autem ex vestris Amazonibus quantas vultis, mandate
nobis per vestras Amazonitas, et honorifice eas reeipiemus et dona
15 optima Ulis faciemus et, quando voluerint, dimittemus eas venire
ad vos. Et quiequid exinde debetis facere, considerate et scri-
bite nobis.' Ille autem cogitantes dixerunt ei: ,Mittemus tibi
polletros indomitos optimos decem et equos albos optimos alios
decem.' Et pace facta cepit ire.
20 85. Eodem tempore nuntiatum est Alexandro, quod Porus
rex Indorum, qui fugerat, esset in Bactriacen et congregaret
exercitum, ut aliam pugnam cum eo committeret. Quo audito
Alexander amoto exercitu suo et electis centum quinquaginta duci-
bus, qui ipsam viam sciebant, et mense Augusto cepit ire per
1. regia fehlt S. olymp. S. Talistrida G, Talystrie S. 2. regina G.
gaud.: Punkt GS. 3. id est fehlt S. Asyam Europam et Afficam S.
4. siue non S. 5. est: Punkt GS. Nach consil. von späterer Hand ein
Strich und am Rande h? geschrieben G. consil.: Punkt GS. si vult.] Nolite S.
6. vestr. terr. S. nob. obv.] et uos S. 7. dixist.: Punkt GS. 8. Von späterer
Hand der Abkürzungsstrich bei insula getilgt und über uestram vra geschrieben G.
in terram vestram S. ingrediemini S. 9. unum: Punkt GS. autem]
denique S. sie fehlt S (-= B). 10. nobiscum fehlt S. nob. (loqu.): Punkt
GS. vobis] uos S. 11. iuuon. S. nostr. ] vestras S. malum fehlt S.
12. nobis: Punkt GS. enim fehlt S. volueritis S. nob.: Punkt GS.
13. quantos G. mandate] date G. 14 per vestr. amazonit. fehlt S. et
bis inclus. faciem. fehlt S. 15. faciem. (reeip.): Punkt GS. dimittimus S.
16. vos: Punkt GS. quidquid S. debetis fehlt S. 17. nobis: Punkt GS.
direxerunt (re übergeschrieben) ei amozones cum polledriis blancis indomitis
optimis decem. et caballos blacos optimos decem S (direxer. mihi polletros
decem et caballos blancos B). 19. decem: Punkt G, folgt Abschnitt S. Et
bis inclus. ire fehlt S. ire: Punkt G. 85. 20. Eodem: Initiale G. E. ita-
que S. temp.: Punkt S. 21. e prelio fug. 5 (de pr. B). 22. c. alexandro
omitt. S. committ.: Punkt GS. 23. Vor quinqu. ist quadraginta durch-
gestrichen S. 24. scieb,: Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
209
ardentissimum solem et per loca arenosa et inaquosa, ubi erant
multitudo serpentium et ferarum et beluarum. Et statim precepit
Alexander, ut omnis exercitus armatus iret. Factumque est. Et
ibat totus exercitus armatus et resplendebat ad instar stellarum
5 eo, quod erant omnes arme eorum indute ex auro. Et tota die
ambulantes aquam minime inveniebant. Tunc quidam miles ex
Macedonibus, cui nomen erat Zephirus, invenit modicam aquam
in una petra cavata statimque implevit exinde galeam suam et
adduxit eam ad Alexandrum. Videns autem Alexander ipsam
10 aquam cogitavit sapienter, qualiter exercitus suus confortaretur.
lussit ipsam aquam effundere coram omnibus. Videntes enim
hoc milites eius confortati sunt valde. Deinde ceperunt ire.
86. Alio namque die venerunt ad fluvium, cuius ripe erant
plene ex calamis tarn grossis quasi pinus erantque alte pedes
15 sexaginta. Tunc precepit Alexander adducere ex ipsa aqua eratque
amara nimis quasi elleborum. Angustiabatur autem Alexander
plurimum et omnis eius exercitus non tantum pro se ipsis quan-
tum pro ipsis iumentis, que deficiebant ex siti. Habebat autem
secum Alexander mille elephantos, qui portabant aurum eius ; et
20 quadringente quadrige falcate et mille ducente bige, equites vero
centum milia, pedites trecenta milia; muH, cameli, dromedi,
multitudo plurima, portantes annonam et causam de ipso exercitu,
boves, vacce et pecora seu porci ad comedendum, multitudines
innumerabiles. Tantum erant ipsi Macedones divites facti, qui
25 vix portabant ipsum aurum. Ipsa namque pecora non poterant
se continere pre nimia siti. Milites vero eius alii lingebant
1. per vor loca fehlt G. erat S (= B). 2. beluar.: Punkt GS.
3. armat. iret] irent armati S. iret (arm.): Punkt GS. est: Punkt GS.
5. omnia arma S. indute ex] inolusa in S (fec. includ. B). auro: Punkt 4}S>.
6. aqua S. inueniebantur G. inueniebatur S. invenieb.: Punkt GS.
7. Macedon.] mate domibus S. erat fehlt S. sephyrus S. modic.] paucam S.
modica aqua G. 8. cav.] cänata S. cav.: Punkt GS. stat.] et statim S.
exinde fehlt S. 9. Alexandr.: Punkt GS. autem fehlt S. 10. quäl.]
quatenus S. 11. omnib.: Punkt GS. enim fehlt S. 12. cöfort. S. valde:
Punkt GS. ire: Punkt GS. 86. 13. Alio: Initiale G. U. pinus: Punkt GS.
pedibus S. 15. sexag.: Punkt GS. adduci & 16. hellebor. S. elleb.:
Punkt GS. autem fehlt S (= B). 17. eius fehlt S. 18. ex ipsa s. S.
siti: Punkt GS. 19. elephantes S. 20. quadrigente S. bige: Punkt GS.
21. milia: Punkt GS. ped. trec. mil. fehlt S. milia: Punkt G. et cameli S.
dromedariorum S. 22. plurima fehlt S. portancium S. causas S.
exercitu: Punkt GS. 23. vacce] bacce G. peccora G. porcos GS. multit.
innum.] innumerabilis multitudo populorum S. 24. innumerab. (pop.):
Punkt GS. enim er. S (= B). qui] quod S. 25. aurum: Punkt GS.
namque fehlt S. peccora G. 26. siti: Punkt GS.
O. Zingerie, Quellen cum Alexander. 14
Digitized by VjOOQIC
210
ferrum, alii bibebant oleum, alii ad talem necessitatem veniebant,
qui etiam urinam suam bibebant. Et erat magna angustia ad
ipsum exercitum, quia ibant omnes armati. Et angustiabatur
Alexander non tan tum pro se quantum pro suo exercitu.
5 Igitur secutus est ripam iam dicti fluminis, quod habebat
amaram aquam, et ad octavam horam diei pervenit cum suo
exercitu ad unum castellum, quod erat positum in unam insulam
de eodem flumine eratque constructum ex predictis calamis.
Et erat latitudo ipsius flu vi i quasi stadia quatuor, apparuerunt-
10 que homines pauci in ipso castello. Tunc iussit Alexander inter-
rogare eos Indica lingua, ubi inveniretur aqua dulcis. Uli autem
ceperunt se abscondere. Statimque precepit Alexander iactari
aliquantas sagittas in eodem castello. Uli vero magis magisque
[plus] se abscondebant. Videns enim Alexander, quia nullo
lö modo volebant ei loqui, statimque precepit, ut aliquanti railites
ingrederentur in ipso fluvio nudi et irent ad ipsum castellum.
Factumque est. Et ingressi sunt ipsum fluvium quidam audaces
nudi evaginatis gladiis numero triginta Septem. Jam quartana
partem fluminis nataverant, subito surgentes belue ipsius fluvii,
20 que dicuntur ippopotami, et devoraverunt eos. Ambulaverunt-
que tota die fatigati de siti, insuper erat eis angustia magna,
quia occurrebant eis leones, ursi et rinocerotes, tigres et pardi et
pugnabant cum eis.
87. Girantes autem ipsum fluvium ex alia parte, circa
25 horam undecimam venerunt ad stagnum mellifluum ac dulce
et castra metatus est ibi in latitudine et longitudine ad tria
1. bibeb.] lingebant S. 2. bibeb.: Punkt GS. 3. armati: Punkt GS.
4. exercitu: Punkt GS. 5. iam rip. predicti S. quod] qui G (= B). 6. ipsam
aqgk amar. S (— B). 7. quod] qui G. positus G. vna insula S (= B).
8. flum. : Punkt GS. Erat S. calam.: Punkt GS. 9. Et fehlt S (— B). fluminis S.
et quasi stadiorum qu. .i. medium miliarium S. quattuor G. quatuor (mil.):
Punkt GS. apparuer.] Apropinquaueruntque S. 10. paucissimi S. in) de S,
ipso fehlt S. castello: Punkt GS. Tunc] Et S. 11. yndica ligwa S.
dulcis: Punkt GS. 12. abscondere: Punkt GS. In Statimque das erste t
übergeschrieben S. 13. sagitt.] sigittas G. 14. abscondeb.: Punkt GS. enim
fehlt S. quia] quod S. nullomo S. 15. loqui: Punkt S. statimque] Tunc S
(Tunc ego misi u. s. w. B). 16. nudi in i. fl. S. castell. : Punkt GS. 17. est :
Punkt GS. Et fehlt S. ad ips. fl. S. 18. iuuenes nudi et S. Septem:
Punkt GS. quart. part.] quarte G. 19. belue] nebule S. fluminis S.
20. ypotami G, ypocami S. eos: Punkt GS. 21. siti: Punkt GS. eis] eius G.
22. eis] Ulis S. rinoceroc. S. tygres S. 23. cum eis pugnab. S.
eis (pugn.): Punkt GS. 87« 24. autem fehlt S. 2ö. vener. ad--] inuenerunt
mellifluam et dulcem aquam S. 26. ad tria mil.] stadiis viginti quatuor
.i. miliarium (m. corrigirt aus abgekürztem miliarum) tria S.
Digitized by VjOOQIC
211
miliaria. Deinde iussit incidere ipsam silvam, que erat in
circuitu de ipso stagno, eratque ipsa silva ex predictis calamis.
Et erat spatiosus ipse stagnus ad unum miliarium. Tunc
precepit Alexander accendi focos plurimos, cumque luna lucere
5 inciperet, subito ceperant venire scorpiones ad bibendum in
ipso stagno. Deinde ceperunt venire serpentes et dracones mire
magnitudinis ex diversis coloribus, et tota ipsa terra resonabat
ex sibiliss eorum. Exierant enim ex ipeis montibus et veniebant
ad bibendum ex ipsa aqua. Ipsi namque dracones habebant
10 cristas in capite et adducebant pectora erecta, ora aperta ; flatus
eorum erat mortalis et de oculis eorum scintillabat venenum.
Videntes enim eos ipse exercitus timore perterriti existimabant
se omnes mori. Tunc Alexander cepit confortare eos dicens:
,0 commilitones fortissimi, non turbetur animus vester, sed sicut
15 me videritis facere, ita facite.' Et hec dicen* statim apprehendit
venabulum et scutum et cepit pugnare cum draconibus et
serpentibus, que super illos veniebant. Videntes autem hoc
milites eius confortati sunt valde apprehendentesque armas
ceperunt et illi similiter pugnare cum eis. Alios occidebant cum
20 armis, alios vero ad ignem, et interfecti sunt viginti milites a
draconibus et triginta servi eius. Deinde exierunt cancri ex ipso
arundineto mire magnitudinis habentes dorsa duriora sicut
corcodrilli. Iactantes super eos lanceas suas, et nullo modo
intrabant in dorsa eorum, sed tarnen multos ex eis occiderunt
25 ad ignem, alii intraverunt in ipsum stagnum. Iam venerat
quinta vigilia noctis et subito venerunt super eos leones albi
1. mil. (tria): Punkt GS. 2. circuito S. stagno: Punkt GS. pred.]
aupradicti8 S. calam.: Punkt GS. 3. speciosum nimis stagnum octo
stadiorum .i. miliarium vnum S. mil. (vn.): Punkt GS. 4. plurim.: Punkt GS.
incip. luna lue. S. 5. scorp. ven. S, 6. stagno: Punkt GS. 7. et ex S.
8. eorum] illorum S. eor. (ill.): Punkt GS. 9. ex] in S. aqua: Punkt GS.
namque] Denique S. 10. erecta] alta S. ora aperta fehlt S. 11. erat
fehlt S. scintillebat S. venenum: Punkt GS. 12. enim fehlt S. ipsi S.
estimabant S. 13. omn. se S. mori: Punkt GS. cöfort. G. dicens:
Punkt GS. 15. videtis S. ita et uos S. facite: Punkt GS. statim
fehlt S. 16. venaculum S. 17. serpentes G. que] qui S. venieb.:
Punkt GS. autem fehü S. 18. cöfort. GS. valde: Punkt GS. arma S.
19. Ulis G. eis: Punkt GS. cum armis fehlt S. 20. al. v. ad ign. cum armis S.
ignem (arm.): Punkt GS. milit. vinginti S. 21. eius fehlt S. eius (servi):
Punkt GS. 22. harundineto S. magnit. : Punkt GS. 23. corcodilli G,
cocodrilli S. corcod.: Punkt S. 24. eorum: Punkt GS. 25. ignem:
Punkt GS. in] ad S. stagnum: Punkt GS. 26. subito fehlt S. venerant S.
leones fehlt G.
Digitized by VjOOQIC
212
maiores sicut tauri et cum magna murmuratione concutiebant cer-
vices suas, et facto impetu contra eos recipiebant eos milites in
venabulis suis et sie interficiebant eos. Post hec ceperunt venire
sues mire magnitudinis habentes dentes per longum cubitum unum
5 et erant mixti inter eos homines agrestes, mares et femine,
habentes per singulos sex manne et oecurrebant super eos una
cum sues. Milites autem recipiebant eos in venabulis suis et
interficiebant eos. Angustiabatur plurimum Alexander et omnis
eius exercitus statimque preeepit accendi focos plurimos extra
10 ipsum exercitum. Deinde venit super eos bestia mire magni-
tudinis fortior elephanto et erat similis equo. Caput habebat
nigrum et in fronte eius tria cornua erant armata. Nominabatur
autem ipsa bestia seeundum Indicam linguam Odontetiranno et,
antequam de ipsa aqua biberet, dedit impetum super eos.
15 Alexander autem discurrens huc atque illuc, confortando milites
suos. Ex alia parte irruit super eos ipsa bestia et oeeidit ex
ipsis viginti sex et quinquaginta et duos ex eis conculeavit, sed
tarnen oeeiderunt illam. Deinde exierunt ex ipso arundineto
mures maiores sicut vulpes et comedebant corpora mortuorum,
20 et, quanta de animalibus mordebant, statim moriebantur, homi-
nes vero nullo modo nocebat morsus eorum, ut exinde more-
rentur. Volabant et ibi vespertiliones maiores sicut columbe.
Dentes eorum ut dentes hominum feriebantque in facies eorum
et plagabant eos. Ad alios tollebant nares et ad alios aures.
25 Appropinquante luce venerunt aves magne ut vultures. Oolorem
1. thauri S. murmuacione S. 2. contra] super S. 3. venaculis S.
eus: Punkt GS. hec] hoc S. 4. sues] porci S. per long. cub. un.] pro-
longissimos. et interficiebant eos milites S. unum (milit.): Punkt GS.
5. et erant - -] Deinde exierunt homines ad eos agrestes masculi et femine S.
i'eminas G. 6. per singulos s. m. ] prolongissima rostra admodum canina S.
et bis inclus. sues fehlt S. 7. sues (can.): Punkt GS. Hos aut. milit. S.
eos fehlt S. venaculis suis S. 8. interfic] ooeidebant S. eos: Punkt GS. 9. statim-
que] et statim S. 10. exercit.: Punkt GS. 11. elephantibus S. equo] caballo S.
equo (cab.): Punkt GS. Habeb. cap. nigr. S. 12. fronte] capite S. erant tr.
corn. arm. S. arm. : Punkt GS. 13. autem fehlt S. indica lingua G.
ligwam S. odente tyr. S. Odontetir.: Punkt G. 14. biberet: Punkt S. eos:
Punkt GS. 15. autem fehlt S. currens S. atque] et S. 16. suos: Punkt GS.
Ex a. parte] tunc S. ipsa] illa S. et fehlt S. 17. eis XXVI qnquaginta S.
sed] et S. 18. illam; Punkt GS. harundineto S. 19. mures] surices S.
sicut maior. G. vulpes: Punkt G. 20. quantas G, quantum S. morieb.:
Punkt GS. hominibus S. 21. nocebant S. mors. eor. fehlt S. sicut
ut S. morerent. : Punkt GS. 22. maior. ] magni S. columbi G. col. :
Punkt GS. 23. earum S. ut] sicut S. eorum] suas S. 24. et ad al. S.
et ad al.] ad al. uero S. aures : Punkt GS. 25. Apropinqu. S.
Digitized by VjOOQIC
213
habebant rubicundum, pedes et rostra habebant nigros et non
nocuerunt eos, sed impleverunt totam ripam de ipso stagno et
ceperunt exinde trahere pisces et anguillas et comedebant eos.
88. Deinde amoto exercitu dimiserunt loca periculosa et
5 venerunt in loca ßactrinarum, que erant plena de auro et aliis
divitiis, et benigne receperunt eura homines ipsius terre steteruntque
ibi dies viginti et invenerunt ibi gentes 9 que nominantur Seres,
erantque ibi arbores, que mittebant [in] ipsa folia velut lana,
que ipsa gens colligebant et vestimenta sibi exinde faciebant.
10 Milites enim Alexandri ceperunt habere fortem animum propter
victorias et prospera, que habuerunt ex ipsis feris.
89. Exinde ainoto exercitu Alexander venit in eo loco, ubi
Porus sedebat cum suo exercitu. Altera autem die Ordinate sunt
utreque acies in campo, Alexander cum suis et Porus cum suis.
15 Alexander vero sedens equum suum, qui dicebatur Bukefalas,
et facto impetu stetit ante omnes suos. Statimque sonuerunt
tubas bellicas per partes et commixta est utraque hostis
ceperuntque acriter pugnare inter se, et interfioiebantur ex his
et illis maxima pars. Yidens ergo Porus suos in bello deficere
20 stetit ante omnes et elevata voce dixit ad Alexandrum: ,Non
decet imperatorem sie invaeuum perdere suum populum, sed
oportet, ut per semet ipsum Osten da t virtutem suam. Stet populus
tuus in una parte et meus in altera. Ego et tu soli pugnemus
manu ad manum. Quod si me viceris, populus meus sit vester,
25 quod si econtra in manibus meis defeceris, populus vester com-
putetur mihi. 4 Hoc proinde dixerat Porus, indignum ducens
corpus Alexandri, despiciendo illum propter parvitatem forme
eius eo, quod esset statura parvus, habens in longitudinem cubita
1. nigra S. et fehlt S. 2. eos] eis S. ripam] syriam S. 3. agwill. S.
cömedeb. G. eos: Punkt G, folgt Abschnitt S. 88. 4 Deinde: Initiale G.
5. batrianorum S. de aliis S. 6. divit.: Punkt GS. steterunt S. 7. ibi fehlt
G. vig. dies S. vig. (dies): Punkt GS. Seres] leres S. Seres (1-)- Punkt GS.
8. uelud S. 9. que] quam S. colligebat S. faciebat S. facieb.: Punkt GS.
10. enim fehlt S. 11. habuerant S. feris : Punkt G, folgt Abschnitt S. 89. 12. Ex-
inde: Initiale G. Deinde S. Alexander fehlt S. in eo loco fehlt S.
13. P. sedeb.] erat por. S. exerc. collecto S. exerc. (coli.): Punkt
GS. 14. acies vtr. S. campo: Punkt GS. suis: Punkt GS. 15. sed.
super caballum s. S. buciphal S. 16. suos: Punkt GS. Satimque 5.
17. omixtus e. uterque h. S. 18. interficiebatur S. 19. et ex ill. S. pars:
Punkt GS. in b. suos S. 20. Alexandr.: Punkt GS. 21. suum perd.
p. S. 22. suam uirt. S. suam (uirt.): Punkt GS. 23. tuus] eius S.
altera: Punkt GS. 24. manum: Punkt GS. vester: Punkt GS. 25. si
econ. si S. oputet. S. 26. mihi: Punkt GS. duc] dicens S. 28. parvus;
Punkt GS. longitud. ] latitudine S.
Digitized by VjOOQIC
214
tria, confidensque in altitudinem corporis sui, quod habebat cubita
quinque. Factumque est. Et steterunt utreque hostes ex parte,
pugnatumque est ab ambobus et statim vociferaverunt milites
Pori. Audiens autem Porus vociferationem suorum tornavit caput
5 statimque Alexander impetum faciens et plicatis pedibus exiliens
super eum percutiensque caput eius gladio extinxit eum. Videntes
vero hoc Indi ceperunt acriter pugnare cum eis. Quibus
Alexander dixit: ,Miseri, post mortem regis vestri ut quid pug-
natisV' Cui Indi dixerunt: ,Melius est nobis pugnare viriliter et
10 mori in campo, quam videre desolationem gentis nostre et depre-
dationem nostre terre.' Quibus Alexander dixit: ,Cesset nunc
pugnatio vestra et ite liberi ac securi in domibus vestris, quia
nullatenus depredamini pro eo, quod non presumpsistis vos pug-
nare mecum, sed rex vester.' Hec /dicente Alexandro statimque
15 omnes Indi eiectis armis suis ceperunt laudare Alexandrum
et benedicere illum quasi deum. Alexander vero castra metatus
est ibi et fecit diis suis victimas et precepit, ut sepelirentur omnes,
qui in ipso prelio interfecti sunt. Factumque ^st. Etiam et
Porum regem sepelivit honorifice.
20 90. Et inde congregato magno exercitu et amoto eo per-
venit Oxidraces. Oxidraces vero non sunt superbi homines,
neque pugnant cum aliqua gente. Nudi enim ambulant et habi-
tant in tuguriis et in speluncis, non habentes civitatem neque
habitationes, et vocantur Gymnosophiste. Cum autem audisset
25 rex gentis huius adventum Alexandri, misit ad eum honoratos
8U03 cum epistola contintente ita: ,Corruptibiles Gymnosophiste
1. tria: Punkt OS. altitudine S («= jB). quod] qui G. 2. quinque:
Punkt GS. est: Punkt OS. vtr. ex parte host. S. parte host.: Punkt OS.
3. Pugnatum est que S. ab fehlt OS. ambob.: Punkt OS. 4. Pori:
Punkt OS. autem fehlt S (= ß). caput: Punkt OS. 5. statimque fehlt
S(=*B). 6. eum: Punkt OS. extincxit G. eum: Punkt OS. 7. vero
fehlt S. eis: Punkt OS. 8. pugnatis: Fragezeichen O, Punkt S. 9. dixer.:
Punkt OS. nobis fehlt S. 11. terre nostre S. terre (n.): Punkt OS.
dixit] respondit S. dix. (resp.): Punkt OS. 12. pügna S. exite S.
14. vester: Punkt OS. 16. deum: Punkt OS. 17. ibi] illi S. victim.:
Punkt OS. ia sunt: Punkt G. est: Punkt GS. 19. por. sepel. reg. S.
honorifice: Punkt GS. et ciuitatem ipsius sepulcris iussit fabricare imponens-
queei nomen alexandria yepiporum S, wo nun ein Abschnitt folgt: Deinde amoto
exercitu peruenit ad locum vbi erant due statue auree (s. cap. 91). 90. 20. Et:
Initiale G. Deinde amoto exercitu venit ad. Oxi S. 21. Oxidr. (Oxi):
Punkt GS. sup. hom.] süperbe gentes S. 22. aliqua] alia & gente:
Punkt GS. Nudi] vnde S. enim fehlt S. 23. ciuitates S. neque] et S.
24. Gymnosophistes .i. nudi sapientes S. Gymnos. (sap.): Punkt GS. autem
fehlt S. 26. continentem G. ita: Punkt G, folgt Abschnitt S.
Digitized by VjOOQIC
215
Alexandro homini scribimus. Audivimus, quod venias super nos.
Quod si pugnaturus veiferis, nihil lucri acquiris, quia, quod tollere
aut auferre a nobis, non invenies; et illud, quod per naturam
habemus, nullo modo audet quis [enim] aliquid inde tollere, nisi
5 quantum divina Providentia ei concesserit, Quod si pugnaturus
veneria pugna, scias, quia nos simplicitatem nostram nullo modo
dimittimus.' ßelecta igitur Alexander ipsa epistola mandavit
illis dicendo: ,Et nos pacifice veniemus ad vos.' Et ingressus
est Alexander ad eos intuensque illos omnes ambulare nudos
10 et habitare in abditis et tuguriis et speluncis; filii vero et uxores
eorum separati ambulantes cum animalibus. Statimque inter-
rogavit eos dicens: ,Non sunt sepulcra vobis?' At Uli osten-
derunt ei tuguria et speluncas, in quibus habitabant, et dixerunt
ei: ,flic cubitus sufficit per singulos dies/ Deinde dixit Ulis
15 Alexander: ,Petite mihi, quod vultis, et dabo vobis.' Oui Uli
dixerunt: ,Date nobis inmortalitatem, quam optamus habere, quia
de omnibus divites sumus.' Quibus Alexander respondit: ,Mor-
tales cum simus, inmortalitatem dare nullatenus possumus.' At
Uli dixerunt ei: ,Et si mortalis es, quare vadis discurrendo ac
20 faciendo tanta ac talia mala?' Quibus ille respondit: ,Ista
namque causa non gubernatur nisi a superna providentia; ministri
eius sumus facientes iussionem eius. Scitis, quia mare nullo
modo turbatur, nisi cum ventus ingressus fuerit in eo. Volo
enim quiescere et recedere a preliis, sed dominus sensus mei
25 non me permittit hoc facere. Si omnes unius intelligentie
1. scribim.: Punkt OS. sup. n. ven. S. nos (ven.): Punkt GS. 2. quod]
quid S. 3. aufferre S. in ven.: Punkt OS. illud] illuc S. 4. enim
fehlt S. inde fehlt G. 5. ei fehlt S. concesser.: Punkt OS. Quod]
quot S. 6. scias fehlt S (— B). 7. dimittim.: Punkt OS. ipsa] hac S.
ipsam epistolam G. 8. illi S. vos: Punkt OS. 9. est fehlt S. ad]
cum S. ill. omn. amb.] eos amb. omn. S. 10. abditis et fehlt S. ffilii und vor-
her Punkt S. 11. eorum fehlt S. separate ab illis S. animalib.: Punkt OS
Stat.] Tuno S. 12. dicens: Punkt OS. sepulchra S. nobis S. vob. (nob.):
Fragezeichen O, Punkt S. 13. spelunce G. in quibus] in quo O. hitabant S.
habitab.: Punkt OS. 14. ei: Punkt OS. suffic] perficit O. dies fehlt S. dies
(sing): Punkt GS. Deinde--] Mox alex. dix. ad eos S. 15. Alex, (eos):
Punkt OS. mihi fehlt S (= B). quod] quid S. vobis: Punkt GS.
illi fehlt S. 16. dixer.: Punkt G. da S. quam] quod G. obtam. G.
17. sumus: Punkt GS. respond.: Punkt GS. 18. Mortalis c. sum S (m. c.
sim B). null. d. possum S (d. non possum B). poss.: Punkt GS. 19. ei
fehlt S (— B). ei (dix.): Punkt GS. ac] et S (=» B). 20. ac] et S.
mala: Punkt GS. respond.] dixit S. resp. (dix.): Punkt GS. 21. namque]
enim S. a sup. provid.] prouid. diuina S. 22. iussion.] visiones S. eius:
Punkt GS. 23. eo: Punkt OS. 25. facere: Punkt OS.
Digitized by VjOOQIC
216
fuissemus, totus hie mundus sicut ager unus fuerat.' Et hec dicens
dimisit eos illesos.
91. Alio namque die amoio exercitu pervenit ad locum,
ubi erant statue due, quas ibi posuerat Hercules, una aurea et
5 alia argentea, habentes in longitudine eubitos duodeeim et in
latitudine eubitos duoe, vidensque eas Alexander preeepit per-
forare illas, ut videret, si eseent fueiles, eumque eas perforassent
et invenissent eas fusiles, preeepit claudere foramen illarum
mittensque ibi aureos roille quingentos.
10 92. Exinde amoto exercitu ingressus est in locum desertum
ac frigidum atque obecurum, ut pene agnoscerentur inter se
milites. Deinde ambulantes iter dierum Septem venerunt ad
flumen calidum inveneruntque ibi mulieres ultra ipsum fluvium
habitantes, speciosas nimis, indutas horrida vestiraenta, sedentes
15 in equis et tenentes in manibus armas argenteas eo, quod eramen
et ferrum. non habebant, neque viri erant inter eas. Cumque
voluisset exercitus transire ipsum fluvium, minime potuerunt
eo, quod erat latitudo illius magna et erat plenus draeonibus et
aliis beluis magnis valde. Deinde girantes ad sinistram partem
1. ager] aer S. fuer.: Punkt GS. 2. illesos: Punkt GS. In S folgt nun:
Deinde amoto exercitu venit ad campum in quo erant arbores (*. cap. 105).
91. 8. Alio : Initiale G. Deinde am. exerc. S. 4. due stak auree S. quas bis inclus.
argentea fehlt S. 5. cubita S (= B). 6. cubita dua S (cub. duo B). duos (dua) :
Punkt GS. preeep. - -] iussit eas perforari S. 7. esset G. fusil. : Punkt GS. eos
perfor. S. 8. foramina S. 9. quingent.: Punkt GS. In S schliesst sich an: Et
deinde venit ad saxum mire asperitatis et altitudinis. in quo multi populi
cöfugerarit. Gognoscit herculem ab expügnacione eiusdem saxi terremotü pro-
hibitum esse nimio zelo. Accensus volensque herculis facta superare cum magno
labore et periculo. saxum cepit et omnes gentes loci illius subegit
Deinde amoto eo venit ad chorasmos et dachas indomitos gentes. easque
subicienB
Deinde venit ad restas cantenos persidas et gangaridas. cesis eorum
exercitus usque intemicionem Et deinde venit ad Chophides. ibi contra ducenta
milia equitum pügnam omisit. et cum iam macedones in multa tristi animo
egri viribus lapsi. tarnen in summo labore et periculo vicit. et castrametatus
est fecitque diis suis victimas
Deinde amoto exercitu venit ad rancas et enegetas. pariniasque et para-
pomenos et ad aspios seu ceteras gentes. qui in radice caucasi montis mora-
bantur. easque expugnatas subegit (Abschnitt). 92. 10. Exinde: Initiale G.
Deinde S. in fehlt S. 11. int. se agnosc. S. 12. milit.: Punkt GS.
Deinde] et exinde S (= B). 14. habitantes fehlt G. indutis horridis
vestimentis S. orrida G. 15. manu S. arma argentea S (»= B).
16. uiros G. neque erant masculi S. eas: Punkt GS. 17. exercit.]
alexander S. potuit S. 18. magna: Punkt OS. plen. de d. S. 19. valde:
Punkt G, folgt Abschnitt S. gyrant. S.
Digitized by VjOOQIC
217
Indie ingressi sunt in quandara paludem sicoam, plenam ex arun-
dinibus, per quam cum yoluissent transire, continuo exivit inde
. bestia similis ippopotamo. Pectus habebat sicut corcodrillus et in
dorso habebat sicut serra, dentes vero habebat fortissiinoa, in
5 accessu erat tarda ut testudo. Statim in exitu eius occidit duos
milites. Non potuerunt illam transforare cum lancets, *od tantum
cum malleis ferreis occiderunt illam.
93. Et ambulantes venerunt ad ultima« silvas Indie et
eastra metatus est iuxta fluvium, qui dicebatur Buhemar. Circa
10 horam undecimam ceperunt exire de silvis multttudo elephan-
torum et venire super eos* Statim ascendens equum suum cepit
ire contra eos et precepit Macedonibus, ut ascendecent equis suis
et tollerent secum porcos et sequerentur eum contra elephantos.
Factumque est. Videntes autem eos ipsi elephanti ceperunt
15 tendere promoscides suos, ut caperent eos. Maoedones autem
videntes illos timore perterriti et nullo modo ibant super eos.
Quibus Alexander dixit: ,Viri commilitones fortissimi, nolite
turbari, quia poterimus hos elephantos vincere, si non cessant
Stridore ipsi porci.' Factumque est. Nam, cum audissent ele-
20 phanti stridorem porcorum et sonitus buccinarum, ceperunt
fugere. Alexander enim et milites eius ceperunt pprse-
qui eos et cum venabulis et ensibus subnervabant eos occiderunt-
que ex eis mukös et tulerunt dentes illorum et coria et reversi
sunt ad eastra.
25 94. Alio namque die amoto exercitu cepit ire per ipsas
silvas Indie et invenerunt ibi mulieres habentes barbae usque
1. Indie] in die S. sicam O. 2. voluisset alexander et eius exerci-
tus tr. S. 3. ippopot] optamo G, ypocamo S (ippotamo B). ippop-.t
Punkt GS. cooodrillus S. in dorso ] dorsum S. 4. vero fehlt S (^= B).
5. tardus G. testudo: Punkt GS. in eius exercitu S. 6. milites: Punkt
OS. illam] eam S (= B). sed fehlt S (= B). 7. illam: Punkt OS.
96. 8. Et: Initiale Q. Indie] in die S. 9. Buhemar: Punkt OS. 10. hora
undecuaa Q, hör. uero S. de ipsis s. S. 11. eos: Punkt OS. Statim--]
Tunc alexander ascendit oaballum S. 12. ire fehlt S. eoontra S. eos
fehlt S. eos (eoontra): Punkt OS. maced. suis S. equos suos S.
13. secum fehlt S. et] ut S. eum] eos S. elephantes S. elephant.:
Punkt OS. 14. est: Punkt GS. autem fehlt S. 15. promoseid.] per
muloscides S. eos: Punkt GS. l& illos] eos S. et fehlt S. eos:
Punkt Oß. 17. dix. alexand. S. dix. (alex.): Punkt GS. 18. elephantes S.
19. porci: Punkt OS. est: Punkt OS. ipsi elephantes S (ipsi elefanti B).
20. Stridore G. buoinar. Q. 21. fugere: Punkt OS. enim] autem S.
2ä. et vor cum fehlt S. eos: Punkt OS. 23. iilor.] eorum S. 24. oastra:
Punkt OS. »4. 2h. AJio : Initiale O. Iilo S. 26. Indie] in die 8.
Indie : Punkt G. habent oorpora magna et barb. S.
14*
Digitized by VjOOQIC
218
ad mammas, caput planum; pellibus vestite. Quas insequentee
apprehenderunt ex eis aliquantas. Quas cum vidisset Alexander,
iussit illas interrogare Indica lingua, quomodo yiverent in silvis,
ubi nulla habitatio hominum esset. Ille autem dixerunt: ,Quia
5 ex venatione ferarum vivimus et sumus semper in silvis.'
95. Deinde exierunt in campos patentes, unde supradictus
fluvius exiebat, inveneruntque ibi viros et mulieres nudas,
habentes corpus totum pilosum sicut bestie. Consuetudö illorum
erat in flumine et in terra habitare. Cumque appropinquasset
10 eis ipse exercitus, statim merserunt se in ipso flumine. Deinde
ingressi sunt in silvas plenas de Kynokepbalis. Videntes enim
eos ipsi Kynokephali fecerunt impetum contra eos. Alexander
enim et milites eius cum sagittis interficiebant eos. Interfecti
sunt ex Kynokephalis maxima pars, reliqui vero, qui reman-
15 serant, dispersi ceperunt fugere per silvas.
96. Et exinde ambulantes venerunt in campos desertos et
castra metati sunt ibi. Statimque circa horam undecimam tanta
virtus euri venti flare cepit, qui omnes tentorias et papiliones
de ipso exercitu ad terram dedit. Et erat magna angustia ad
20 ipsos milites eo, quod tollebat ventus scintillas et ticiones de
ipsos focos, quos accensos habebant, et feriebant Ulis et incende-
1. mammas: Punkt GS. plan. oap. S. vestite: Punkt S. Venatrices
optime. bestias pro canibus ad uenationem nutriunt. Que insequ. macedones S.
Quas] que G. 2. apprehendentes S. eis] eas G. ex eis fehlt S. ali-
quant.: Punkt GS. allexand. S. 3. illas] eas S. interrogari S. 4. ho-
minum fehü S. esset: Punkt GS. dixer.: Punkt G. 5. semp. sum. S.
silvis: Punkt GS. 95. 6. Deinde: Initiale G. campo GS. 7. exiebat]
veniebat S. inuenerunt S. masculos et feminas 5 (fem. et maso. B), nud.:
Punkt GS. 8. bestie: Punkt GS. illor.] horum S. 9. habit.: Punkt GS.
10. exercit. ips. S. Tmers. S. flum. : Punkt GS. Deinde ambulantes inuenerunt
mulieres. dentes habentes usque ad prorum. capillum usque ad talos. reliquum
corpus pilosum quasi strucio et oamelus. et in lumpis caudas bouinas habentes.
statura earum alta pedibus duodecim. Et amoto exercitu. uenerunt ad alias
siluas. Inde et deambulantes per eas. inuenerunt ibi mulieres. que dicuntur
lamie. pulcras ualde. capillos usque ad talos pedes habentes equorum. statura
earum alta. pedes Septem, quas insequentes macedones apprehenderunt ex eis
et statuerunt ante alexandrum. Cumque vidisset alexander. mirabatur ualde
in eis, quia erant tarn pulcre a uertice capitis usque ad plantam pedis 5, wo
sich gleich anschliesst : Et deinde ambulantes exierunt in campos desertos u. s. w.
(s. cap. 96). 11. Kynok.: Punkt G. 12. eos: Punkt G. ia eos: Punkt G.
15. silvas: Punkt G. 96. 16. Et: Initiale G. exinde] deinde S. vener.]
exierunt S. 17. castra metatus est S. ibi fehlt S. ibi (est): Punkt
GS. Statimque fehlt S. hora undecima G. h. uero v. S. 18. venti fehlt S.
qui] quod S. tentor.] tendas S (=» B). 19. ipso exere.] ipsis eastris S.
dedit: Punkt GS. 20. scintille G. 21. ipso foco S (*= B).
Digitized by VjOOQIC
219
baut 608. Tunc exercitus murmurantes ceperunt dfceröinter se,
quia propter irara deorum hoc accidisset. Tunc Alexander
cepit confortare eos dicens: ,Viri commilitones fortissimi, nolite
terreri, quia non accidit hec tempestas propter iram deorum,
5 sed pro autumnali equinoctio accidit, quod nunc factum est. 4
Cum autem cecidisset ipse ventus, continuo ceperunt milites eius
recolligere omnia, que ipse ventus disperserat.
97. Et amoto inde exercitu venerunt in quandam vallem
maximam et castra metatus est ibi. Tunc precepit Alexander
10 accendi focos plurimos. Tunc cepit magnum frigus accrescere
ceperuntque cadere nives sie maiores sicut lane. Alexander
enim timens, ne cresceret ipsa nix, statim precepit militibus
suis,, ut calcarent eam pedibus. Adiuvabant enim eos multum
et ipsi foci, quos accensos habebant, sed tarnen mortui sunt ex
lö militibus eius quingenti ex ipsa nive, quos iussit Alexander
sepelire. Deinde venit maxima pluvia, quod fuit causa salutis
illorum, et cessavit ipsa nix. Inter hec yenit super ipsa pluvia
nubes maxima obscura ita, ut tres dies sine claro sole essent
eo, quod nubes obscure pendebant super eos, ceperuntque cadere
20 de celo ardentes nubes sicut facule, ita ut totus campus arderet
incendio illarum. Statimque Alexander fecit diis suis victimas
et orante eo continuo serenitas celo reddita est.
1. eos; Punkt GS. omnis exercit. S. 2. accidisset. pro eo quod
no8 honiines mortales intraremus in terram deorum S. aeeid. (deor.): Punkt
GS. 3. cofort. G. dicens: Punkt GS. 5. autumpnali GS. et equin. S.
aeeid.] factum est S. nunc] modo S. fact. est] accidit S. est (aeeid.):
Punkt GS. 7. disparserat S. disp.: Punkt G, folgt Abschnitt S.
97. 8. Et: Initiale G. Deinde am. exerc. uenit S, 9. est fehlt G." ibi:
Punkt GS. et antequam ueniret ad illam uallem inuenit in itinere vnum ex
suis militibus etate confectum nimis que oppressum a niuibus. et statim a
semetipso descendens eleuauit eum. et ad castra duxit eum. et calefaciens re-
cepit eum S. Et tunc S. Alexander fehlt S. 10. Tunc fehlt S.
cepitque S. 11. cep.] et ceperunt S. cadere fehlt S. sie fehlt S. sicut]
ut S. läna S (=* ß). län. : Punkt GS. Alexander - -] Continuo preeep. milit.
suis ut calefacerent pedibus. quia timebat ne aecresc. i. nix S, niues G.
13. pedib. (nix) : Punkt GS. enim fehlt S. 14. et fehlt S. accensus accensi S.
habeb. : Punkt GS. tarn. ] tm S. mortui s. - -] perierunt quing. milites ex
i. n. S. 15. nive: Punkt GS. 16. sepel.: Punkt GS. 17. illor.] eorum S.
cessauerunt ipse niues S (cessarunt ipsi niues B). niues G. nix : Punkt GS.
super] cum S. 18. Vor ita steht durchgestrichenes ut S. 19. eös: Punkt GS.
oeper.] et ceperunt S. 20. nubes fehlt G. faculas G (uidimus cadere de
celo ardent. nub. sie. faculas jB), facula S. camp.] mundus S. 21. de incend.
S («= B). illar.] eorum S. illar. (eor.): Punkt GS. Statim S. suis
fehlt S. 22. eo fehlt G. celo] ce S. redita S. est: Punkt G, in S folgt
der' Abschnitt : Deinde amoto exercitu venit ad Oxi. u. s. w. (s. cap. 90).
Digitized by VjOOQIC
220
98. Bfc exinde amoto exercitu venerunt ad ßuvium magnum
Gangen et castra metatus est ibi; et respicientes ultra ipsum
fluvium viderunt ibi duos vel tres hominee, quos iueait inter-
rogare Alexander Indica Iingua, quis essent« At Uli dixerunt,
5 quia Bragmani essent. Habebat enim Alexander desiderium
loqui cum Bragmanos, sed minime poterat transire ipsum fluvium
cum suo exercitu eo, quod erant ibi ippopotami multi et scorpiones
et corcodrilli, qui omni tempore ambulant per ipsum fluvium
excepto mense Julio et Augusto. Nescio, qua pro causa non
10 apparent ibi. Cumque vidisset Alexander, quia nullo modo
potuiäset transire ipsum fluvium propter beluas, vocavh ipsos
Bragmanos, quos viderat ultra ipsum fluvium. Statin* unus ex
ipsis cum parva navicula navigans quiete venit ad eum. Dedit
autem illi Alexander unam epistolam, ut portaret eam ad
15 Dmdimum regem Bragmanorum, continentem ita: ,Rex regum
Alexander filius dei regis Ammonis et regine Olimpiadis
Dindimo regi Bragmanorum gaudium. Audivimus denique per
inulU8 vices, quod vita vestra et mores multum essent separati
ab aliis hominibus. Etiam nuntiatum est, ut nullum adiutorium
20 queratis neque de terra neque de man, quod minime credimus.
Sed tarnen, si hoc verum est, multum estis mirabiles homines.
Proinde per has litteras te multum rogando mandamus, ut, si
verum est, nuntietis hoc nobis et, si per sapientiam hoc facitis
et potest fieri, sequar et ego vitam vestram, quia seniper [enim]
25 ab infantia mea Studium habui discendi. Sic etenim docemur
98. 1. Et: initiale G. Et exinde] Deinde S. venit am. exerc. &
2. Gang. ] gatgen G. g. quam physon sacra scriptura omemorat. S (Hie autem
fluuius qui ganges dicitur ille est quem saneta scriptura syson nominat unus
de illis quattuor fluminibus que de paradiso exeunt B bl 219 d im Commoni-
torium Palladii). ibi fehlt S. ibi (est): Punkt GS. et respicient.]
Respicientesque S. 3. viderunt--] videntes homines deambulare. quos feoit
alex. interrog. S. 4. quis] qui S. essent: Punkt GS. o. essent: Punkt GS.
6. c. bragmanisjS. poterat] potuit S. transire G, 7. yppotami G, ypotami S.
scorpio G. 8. eocodrilli S. ambulabant S. 9. excepto] e&pto S.
mense fehlt S. pro fehlt S. 10. ibi: Punkt GS. quia] quod S.
13. quiete fehlt S. eum: Punkt GS. Mox autem alex. dedit ei
epist. vn. & 15. regem ßragman. fehlt S. ita: Punkt G, folgt Abschnitt S.
Rex: Initiale G. 16. regis fehlt S. olymp. S. 17. gaud.: Punkt GS.
18. qu. mores vestri ac uita v. S. 19. hominib.: Punkt GS. nuntiat, est ut.]
ut et G, et ut S. adiutor. mit Abkürzung der Endung orum geschrieben S.
20. credimus: Pmkt GS. 21; homin.: Punkt GS. 22. ut fehlt S. si hoc
S. -23. hoo fehlt S. nobis: Punkt GS. 24. vit. uestr. et ego S. vestr.
(ego): Punkt GS. enim fehlt S. 25. discendi: Punkt GS. etenim] et od S,
Digitized by VjOOQIC
221
a nostris doctoribus, ut vita nostra inreprehensibilis sit a bene
viventibus, Sed quia audivimus de vobis, quia eupra sapientiam,
quam cüdicistis a vestris doctoribus, aliam observatis doctrinam,
pro quo herum valde rogando te mittimus, ut sine aliqua
5 tarditate hoc nobis dicendo mandetis, quia vobis nullum damnum
exinde adveniet et nobis forekan aliquid utile exinde acbrescet.
Bona autem , causa et utilis est, quod habet homo commune cum
altero bomine, quia nullum damnum est homini de sua bonitate,
quando alterum homiaera sie faeit bonum , quomodo est et ille.
1Ü Talis namque causa est ißta, quomodo, si habuerit homo faoulam
aeeensam et plures homines sua« faculas in ipsa accenderint,
et illa non perdit . suum lumen et alias faculaa luöere facit. Sic
est et de bonitate hominis. Unde iterum atque iterum valde
rogamus, ut sine aliqua tarditate innoteaoatis nobis hoc, unde
15 , interrogando mandamus»'
99« Kecepta itaque [igitur] Dindimus ipsa öpistola legit et
statim scripöit ei epistolam continentem ita: ,Dindknus
Bragmanorum didascalus Alexancko regi gaudium. Cognovimus
per tuas litteras, quia desideras scire, quid sit perfecta sapiebtia;
20 verumtamön in hoc mundo cognosoimds et seimus multum te
esse sapientem, et valde laudamus, quia scire desideras per-
fecjtam sapientiam, quod melius est de omni r4gno, quia impe-
rator, qui nescit sapientiam, non dominatur ille subiectis, sed
dominantur illum subiecti. Tarnen knpossibile nobis videtur, ut
25 possetis teuere vos vitam et mores nörtroe, quia nostra dootrina
multum est separata a vestra, quia neque deos colimus, quos
Colitis vos, neque vitam, quam vos tenetis. Voluissem denique
1. ti vestris autoribus S. nostra] vestra S. irrepreh. S. 2. viventib. ]
ututibus S. vivent. (utut.): Punkt GS. Sed] et S. 3. dicitis S. tfootor.]
aatoribus S. al. observ. doctr.] aliis dicatis doctr. S. doctrin.: Punkt GS.
4. te fehlt S. ut] quod 5. sine] si G. 5. mandet.: Punkt G. vob.]
nobis S. dampnum G, malum S. 6. inde S. aliqd S. aecresoit
S (= ß). aecrese: Punkt GS. 7. oüem S. 8. dampnum GS. 9. ille:
Punkt GS. 10. TaL n.] Nam tal. S. est c. S. 11. homin. sua« fehlt S.
ipsS G. 12. perdidit G. facit: Punkt GS. IS. est fehlt G. et fehlt S.
homiu. : Punkt GS. 15. interrog.] te rogando S (uos rog. B). mandam. : Punkt GS.
99* 16. itaque fehlt S. ipsam epistolam G. hac epistolaS. 17. ita: Punkt G,
folgt Abschnitt S. IHndim. : Initiale G. Dyndim. #. 18. r. regum S. gaud.: Punkt
GS. 19. tu desid. S. sit] seit G. sapientt] sciä 5. aap. (sc): Punkt GS.
20. mundo fehlt S. cognouimus S. te mult. S. 21. sapient.: Punkt GS.
22. sapient.] sciam S. regno: Punkt GS. imperat.] in tempore S. 23. sed
subiecti domin. illi S* 24. dominant G. subiecti (illi): Punkt GS. Tarnen
bis inclusi nostros fehlt G. .26. vestra doctrina S. vestra (doctr.): Punkt GS A
quos] quod G< 27. vos col. S. tenet.: Punkt GS, Voluisse (*,
Digitized by
Google
222
tibi petere veniätn pro hac causa, unde nos rogando mandasti
super orania, quia nihil prodest, si tibi scribo de vita et con-
suetudine nostra, quia tu tempus non habes ad legendum eo,
• quod es occupatus in causis bellorum. Sed ne dicas, quia pro
ö invidia hoc facio, quantumcumque possum de hac re ecribere,
unde nos rogasti, scribamus. Nos enim Bragmani simpKcem et
purana vitam ducimus, nulla peccata facimue et non volumus
phrs habere, nisi quantam ratio nostre nature est. Omnia
compatimur et sustinemus. Illud dicimus esse necessarium, quod
10 non est superfluum. Apud nos illicitum est arare campum cum
vomere et terram seminare et bovfcs ad carrum iungere et retia
in mare mittere ad comprehendendos pisces aut aliquas venationes
facere sive de quadrupedibus terre sive de avibus celi. Abundanter
enim annonara habemus. Nullam aliam annnonam ad man-
15 ducandum querimus, nisi quam mater terra producit sine hominis
laborem. De talibus cibis implemus mensas nostratf,' qui nos
non nocent. Etiam et de ipsis cibis non implemus multum
ventrem nostrum, quia illicitum est apud nos extensio ventris.
Proinde sumus sine aliqua egritudine. Dum vivimus, sanitatem
20 semper habemus. Nullam medicinam nobis facimus, nullum
adiutorium querimus pro sanitate corporum nostrorum. Uno
termino mortis vita nostra finitur, quia non vivet plus unus de
altero, sed secundum ordinem nativitatis uniuscuiusque terminus
mortis sue succedit. Nullus autem ex nobis ad focum sedet
25 pro frigore, nulloe dolores aliquando corpora nostra sentiunt
1. hac] ac G. mandasti: Punkt G. 2. öi fehlt S. tibi: Punkt S.
3. tu fehlt S. 4. bellorl: Punkt GS. quia] quod S. per inuidiam S.
5. facio: Punkt S. Quantumque S. tibi scrib. 5. 6. rog.] rogaudo
mandasti S (rogando misieti jB). scribam S (= B). scrib.: Punkt GS.
etenim dragmani S. 7. vitam duc] mentem habemus S. facim. : Punkt GS.
non volum.] nolumus S (= B). 8. nisi fehlt S. nostre fehlt S. est:
Punkt GS. 9. opatim. S. sustin.: Punkt GS. 10. superfl.: Punkt GS.
Tl. terram fehlt S. karrum S. retia] rethe S. 12. mari S. oprehenden-
dumS. aut] et S. 13. celi: Punkt G. habundanter 5. 14. enim
fehlt S. habem:: Punkt GS. 16. labore S. labor.: Punkt GS. im-
pleuhnus S. nos] nobis 'S. 17. nocent: Punkt GS. 18. ventris:
Punkt GS. 19. egritud.: Punkt GS. sed dum S (et d. B). 20. habem.:
Punkt GS. facim.: Punkt GS. 21. querimus fehlt G. corpor. fehlt G.
nostror.: Punkt GS. 22. finit.: Punkt GS. vivit un. pl. S. 28. natiui-
tatem G. 24. mort. sue fehlt S. succed.] cedit G. succed. (ced.):
Punkt GS. autem fehlt S. * ex] de S. sedit S. 25. frigore: Punkt GS.
null, dolor:] Nullus G.
Digitized by VjOOQIC
223
frigore et stamus nudo corpore semper , i contra ventum et de-
skleria corporis non faeimus et omnia per patientiam subportamus.
Tu autera Imperator omnia ista vinoe et istos inimicos,
quos jntra corpus habes: iam foris inimicois habere non poteris.
5 Propter hanc causam pugnas cum inimicis, quos foris habemus,
ut istos inimicos nutrias, quos intus portas. Nos autem Bragmani
omnes inimicos, quos in corpore nostro habuimus, occisos
habuimus et ideo inimicos, quos foris habein us, non timemue,
nee adiutorium contra illos a quopiam non volumus neque de
10 man neque de terra, sed securi semper et sine timore vivimus.
Corpora nostra cooperta habemus de fnondibus arborum et
fruetus earum comedimus, lactem manducamus, »quam de
Tabobeno fluvio bibimus. Laudes deo semper canimue et de-
sideramus vitam futuri seculi et non desideramus ullam
lö causam audire, que ad utilitatem non pertinet, et non
loquimur multum , sed, cum locuti fuerimus , — non dieimus
nisi veritatem — et statim tacemus. Divitias non amamus; est
enim insatiabilis causa cupiditas, que solet ad paupertatem
. dneere homines, cum non possint finem acquirendi fadere«. Inter
20 noe nulla in vidia, nullus inter nos fortior est de altero et pauper-
tatem, quam habemus, per eam divites sumüs, quia omnes illam
communem habemus. Litern non faeimus, pon apprehendimus
arma. Paoem habemus per consuetudinem non per virtutem.
ludicia non habemus, quia mahim non faeimus, unde ad
25 Judicium ife debeamus. Una lex est contraria nostre natura,
, quia miserioordiam nuUam faeimus eo, quod nee nos talem
1. frigore fehlt S. sent. (frig.): Punkt GS. ventum: Punkt GS.
2. faeiin.: Punkt OS. subportam.: Punkt GS. 3. Tu * Initiale Q. ista omn. S.
inimic. tuos S. 4. corp. tuum S. poter.: Punkt OS. 5. inimic. tuis &
habem.] habes S. 6. portas: Punkt GS. 7. corpores nostros Q. nostrq
fehlt S. ociosos G. 8. habemus S. hab.: Punkt OS. ideo bis inclus.
habem. fehlt S. timem. und Punkt G. 9. adiut. quippiam contra ill. nol. &
qui8piam G. 10. mari] eelo S. terra- Punkt S. aliquo tim. S. vivim.:
Punkt GS. 11. coopera (per abgekürzt) O. de fehlt S. 12. oomedim. :
Punkt G. Laote G, lac S. manduc.: Punkt GS. . 13. tababeno S.
bibim. : Punkt GS. desisider. G. et vit. fut sec. optamus S* seculi (opt.): Punkt GS.
nullam Q. 15. pertinet: Punkt OS. 17. tacem.: Punkt GS. amam. :
Punkt GS* 18. insaciabili G. 19. dveere corrigirt aus die. S. non fehlt G.
possint] pt S. facere: Punkt GS. 20. inuid. est S. invid. (est):
Punkt OS. de fehlt S. altero: Punkt OS. 22. omuniter & habeuu:
Punkt OS. Lites S< arma n. appreh. S. apprehendemus O.. 23. arma
(appreh.); Punkt GS. Pacem non habem.. doppelt geschrieben Q. per c]
pro c. O. virt.: Punkt GS. 25. deb.: Punkt GS. contraria <?,
26. nulli S. eo bis inclus. ire debeamus fehlt S.
Digitized by VjOOQIC
224
causam faeimus, unde ad mieericordiam ire debeamus. Oulpas
alicui non dimittimus, ut per eas deus nobis renrittat peocata
nostra, nee damus divitiae nostras pro peccatis nostris, sicut vos
facitis. Nulluni laborem faeimus, qui ad ayaritiam pertineat.
f> Membra nostra libidini non tradimus. Adulteria nulla oommitti-
mos, neo aliquod Vitium faeimus, uade ad penitontiam ire
debeamus siout tos, qui de malo, quod faeitis, quando peni-
tentiam exinde levatis ; sie loquimint contra vos ipsa mala, que
facitis, velud contra inimicos soletis loqui. De fatis nihil
10 querimus, quia omnes rectum faeimus. Subitam mortem non
patimur, quia per sordida faeta ipsum aerem non corruippimus.
Nulluni voetimentum in varios colores tingimus. Femine aostre
non oraantur, ut plaoeant nobis. Ipsum etiam omamentum pro
pondere computant, quia nolunt esse pulchre pro ornamentis,
15 sed tantum in ea natura, qua nate sunt. Nam quts potest
natureopus mutare? Quodsi aliquis iHud mutare voluerit, crimi-
nosum est eo, quod non est rectum factum, seu quod non potest
stare. Balnea non faoimus neque aquam ealidam, ut eorpora
nostra lavemus. Sol nobis calorepa dat et de rore infundimur.
20 Nu^lam oogitationera habemus. Non dominamur saper homines,
qui sunt nostri similes. Alioquin crudelitas est premqre hominem
ad servitium, quem nobis ipsa nattfra fratrem dedit et qui est
oreatus ab uoo patre celesti, sicut et nos sumus. Petras non
resoLrimu* in calcem, ut faciamus nobfa domos ad habitaadum,
26 neque vascula de terra faeimus. In fossis aut speluncis montium
habkamus, ubi nullus sonus ventormn aoditur et ubi nulla
L defe. (ftveim.): Punkt GS. 2. dimittat p. S. 3. nostra: Punkt
GS. nottr.] uestrie G. nostr f peccat. S. 4. facit: Punkt GS.
pertia.: Punkt GS. $. Menbra G. tradixa.: Punkt GS. 7. qui
fehlt S. 8. levat} agitis S. 9. loqui r Punkt GS. fatis] facti» G.
10. faeim.: Punkt GS. 11. sordidam faetam G. alrem G. oorrump.:
Punkt GS. 12. iingtm.: Punkt GS. 13. nobis fehlt S. nob. (pbc):
Punkt GS. eciam ips. qrn. S. 14 oput. S. pulcre esse S. 16. tant.]
tö S. sunt: Punkt GS. 16. mut. op. nat. S («= B). op.] corpus G.
mut.: Fragezeichen G, Punkt S. . illud] illicitum S. voluer. eorrigirt in
nol. S. 17. seu] sed G. 18. state: Punkt GS. 19. nostra fehlt S.
lavem. | lauaremus S. Aar.: Punkt GS. Sol] sed S. infundhn. : Punkt GS.
20. babem.: Punkt GS. Nulluni hominem in seruicio nostro habemus. Non
dominam. S (t= ß). 21. sunt nostri] non sunt S. simil.: Punkt GS.
erudulita8 G. premere] preuenire S. hom. venire S. 22. quem] que &
28. eelestis G. sum.: Punkt GS. Petram S. 24. habitand.: Punkt GS.
25. faoim.: Punkt GS. aut] autem G. 26. audiraus G. nullam pluuiam
S (- B).
Digitized by VjOOQIC
225
pluvia timemus. In terra dormimus absque sollicitudine. Nos
enim tales domos habemus, in quibus, dum vivimus, habitamus,
et, dum morimur, habemus illas pro sepultura. Nos autem ad
negotiandum per mare non navigamus, ubi et multa pericula
5 sustinent, qui illuc navigant, et multa misera cognoscunt. Nos
arte non discimus, ut bene loquamur; per simplicitatem omnia
dicimus, que numquam nos permittit mentiri. Scolas philosophorum
non frequentamus , in quorum doctrina discordia est et nihil
certum definiens atque stabile sed semper mendacia, sed illas
10 scolas frequentamus, in quibus discimus vitam et que demonstrant
nobis hoc, quod in scripturis ostendunt, et non docent nos ali-
quem ledere, sed secundum veram iustitiam iuvare docent, et
non discimus in eis causam, que nobis aliquam tristitiam faciat.
Ludos nullos amamus. Si autem volumus scire aliqua, que ad
15 ludum pertinent, legimus facta predecessorum vestrorum et
vestra et, cum debemus exinde ridere, nos inde flemus. Tarnen
videmus alia, in quibus ammiramur et delectamur, hoc est:
celum optime resplendere ex stellis, solem rubicundum in curru
suo, radios eius illuminare totum mundum. Videmus semper
20 mare in colore purpureo esse et, quando illi tempestas surrexerit,
non dissipat vicinam terram, sicut in vestris partibus facit , sed
amplectitur eam sicut sororem suam. Et ibi cotidie videmus
varia genera piscium saltum dare et ludere delfinas. Nee non
et delectamur videre florentes campos, de quibus in nostris
25 naribus suavissimus odor ascendit, unde et oculi nostri videndo
1. timemus G. tim.: Punkt GS. absque omni timore in solitudine S.
sollic. (8ol.) : Punkt GS. 2. habitam. : Punkt G. h. ibi S. 3. sepulcris S. sepult.
(sepulcr.): Punkt GS. autem] ät S. 4. navigam.] ambulamus S. navig.
(ambul.): Punkt GS. 5. miseria G, mirabilia S. cognosc: Punkt GS. 6. autem
artem S. 7.' pmittit S. mentiri: Punkt GS. Scola G. phylosoph. S.
8. est : Punkt G. 9. defin. ] diffinientes S. sed ] et G. mendac. :
Punkt GS. illa scola G, illam scolam S. 10. frequent. corrigirt aus frrequ. S.
quibus] qua S. bonam seimus vit. ac discimus S. et fehlt S. demonstrat
G. 11. ostenditur S. ostend.: Punkt GS. 12. iuvare] viuere S.
13. dicimus G. aliqua tristicia G. faciat: Punkt GS. 14. amam.: Punkt GS.
15. deprecessor. G. vestror.] nostrorum S. et vestra fehlt S. 16. vestram G.
nos exinde S (= B). fiem. ] plangimus S (— B). flem. (plang.): Punkt GS.
17. alia] illa S. amiram. GS. delect.: Punkt GS. est. Videmus
S (=B). 18. splendere S. ex] de S (= B). stell.: Punkt G. et rad.
S ( - B). 19. mundum: Punkt GS. 20. tempest. illi S (= B). 21. dis-
cipat S. 22. suam: Punkt GS. ubi G. cottidie vidimus S. 23. varia]
diuersa S. et saltum S. delphynes S. delf.: Punkt GS. 24. et] est
ö, fehlt S. nostris] uestris G. 25. ascend.: Punkt GS. et fehlt S.
O. ZingerU, Quellen zum Alexander. 15
Digitized by VjOOQIC
226
satiantur et corpora nostra. Similiter delectamur in optimis
locis silvarum et fontium, ubi audimus cantilenas avium. Hanc
ammirationem semper habemus. Nostra etenim natura hanc
consuetudinem habet, imperator, quam si tenere volueris, credimus,
5 quam durum tibi esse videtur, et si nolueris eam tenere, nostra
culpa non est, quia omnia, unde nos rogando mandasti, per has
litteras scriptum tibi dirigimus. Sed tarnen, si placet, dicimus
in aliquantulum de vestra düctrina, propter quod nostra dura
tibi esse videtur. Vos Asiam, Europam et Africam in parvo
10 termino concludere dicitis, vos lumen solis deficere facitis, dum
cursus sui terminos armis exquiritis. Vos Pactoli atque Ermi
fluvios splendidos auro currentes absque colore et pauperes
reddidistis, vos Nilum fluvium bibendo a cursu suo minuistis, vos
monstrastis, ut horribilem oceanum navigaret homo, ut Tartareum
15 custodem, id est canem Tricerberum sopiri posse, pretio confir-
mastis, vos omnia manducantes vultum semper ieiunum portatis,
vos in sacrificio filios vestros interficitis, vos facitis adulterare
matres vestras, vos mittitis discordiam inter reges, qui sunt
humiles, etiam et per vos superbi facti sunt, vos suadetis homines,
20 ut nequaquam sufficerent eis spatia terrarum, sed celi querere
habitacula preparatis atque provocatis, vos et per vestros deos
multa mala committitis, sicut Uli fecerunt. Nam testimonium
potestis accipere a Jove deo vestro et a Proserpina dea vestra,
quam Colitis , quia ille multas feminas adulteravit et illa multos
25 viros secum concumbere fecit. Vos homines non dimittitis in sua
1. saciant S. et fehlt GS. nostra: Punkt GS. 2. lucis G. siluar.
et frondium et fonc. S. avium: Punkt GS. Hanc autem S. 3. ammir.] animi
racionem S. habem. : Punkt GS. etenim fehlt S. 4. imperat. : Punkt GS.
5. eese fehlt S. videt. : Punkt GS. (>. est] erit S. est (er.): Punkt GS. rogasti G.
mand. petens S. has fehlt S. 7. tibi fehlt S. dirighn. : Punkt GS.
8. in fehlt S. vestra] nostra S. dura fehlt S. 9. videt.: Punkt GS.
Asyam S. affric. S. 10. termino] tempore S. dicitis: Punkt GS.
dum] cum S. 11. suo (?) G. termini S. armis] arcius S. exquirit.:
Punkt GS. hermi S. 12. et fehlt S. paupepe s s S. 13. reddid.: Punkt GS.
nylum S. bibendum S. s. cursu S. min.] innuistis S. min (inn.): Punkt
GS. 14. orribilem G. ocean.] occasum S. homo: Punkt S. ut] Vos S.
tarthareum S. 15. id est] idem(?) G. confirm.: Punkt GS. 16. portat.:
Punkt GS. 17. v. interficit. in sacr. f. v. S. interne, (v.): Punkt GS. 18. v.
matr. S. vestr. (matr.): Punkt GS. 19. vos] nos G. sunt: Punkt GS. 20. suffi-
spatium S. 21. habitaculum S. preparat. atque fehlt S. provocat.:
Punkt GS. 22. et illi S. fecerunt: Punkt GS. 23. vestra] vestro G.
24: colit.: Punkt GS. multos corrigirt aus multas G. 25. cöcumb. S.
fecit: Punkt GS. hom. in s. lib. n. permittit. v. S.
Digitized by VjOOQIC
227
libertate vivere, sed servos illos habetis, vos non iudicatis recta
iudicia, vos iudices mutare legem facitis, vos multa dicitis, que
debeant fieri, et non facitis, vos autem alium non tenetis sa-
pientem, nisi qui habet facundiara loquendi. Omnem sensum
ö vesttum in lingua vestra habetis, et tota vestra sapientia in ore
vestro consistit et, quamvis potestatem habetis in iingua vestra
multa loquendi, multum tarnen meliores sunt illi, qui sciunt
tacere. Vos aurum et argentum colligitis et desideratis habere
maximas domos et multos servos. Et tan tum manducatis et bibitis,
10 quantum et alter homo manducat et bibit. Omnia tenetis et
dominamini super illas divitias, quas vos habetis, sed sola
sapientia Bragmanorum vincit vos in omnibus, quia, sicut nos
consideramus, illa mater vos genuit, que et lapides genuit.
Vos ornatis sepulcra vestra et in vasis gemmarum cineres
15 vestros ponitis. Quid enim peius esse potest, quam ossa, que
terra recipere debet? Vos ea incenditis et non dimittitis, ut in
sinu suo recipiat terra, quos genuit, quando miseri homines
delectabilem sepulturam tollitis. Discant homines, quäle meritum
vestris amatoribus post mortem redditis. Nos in honorem deorum
20 pecudes non occidimus, neque templum facimus, ubi statuam
auream vel argenteam ponamus de qualecumque deo, sicut vos
facitis, neque altaria de auro et gemmis facimus. Vos autem
talero legem habetis. ut de omnibus bonis vestris honoretis deos
vestros, ut vos exaudire debeant. Vos non intelligitis, quia deus
25 non pro pretio neque pro sanguine vituli neque pro sanguine
hirci aut arietis exaudit hominem aliquem, nisi per bona opera,
1. habet.: Punkt GS. v. iudicia r. n. iudicat. S. 2. iud. : Punkt GS. leg.
mut. S. facit.: Punkt GS. dicit.] locis S. que] quod G. 3. deberent 5. facit.:
Punkt GS. autem fehlt S tenet.] habetis S. 4. nisi doppelt geschrieben
G, fehlt S. qui non S. habeat S. facundä S. loquendi: Punkt GS.
omnis sensus vester in ligwa habitat S. 6. consistat S. consist. : Punkt GS.
habeatis S. 8. tacere: Punkt GS. collitis G. 9. servos: Punkt GS.
10. bibit: Punkt GS. 11. divitias fehlt G. quas] que G (super illa uitia
que uos ipsi hab. B). vos fehlt S. hetis S. habet.: Punkt GS.
12. omnib.: Punkt GS. quia fehlt S. 13. consideram. : Punkt S. mat.
que v. G. vos] nos S. et que »S. uos gen. G. gen.: Punkt GS.
14. vase S. cineres fehlt G. 15. vestrorum S. reponitis S. pon.
(repon.): Punkt GS. 16. ea] eä G. 17. genuit G. gen.: Fragezeichen Gi
Punkt S. 18. sepulcrum S. tollit: Punkt GS. Dicant S. 19. reddit.
p. mort. S. redd. (mort.): Punkt GS. honore S. 20. occidamus S.
ubi] neque Ä. 21. ponimus S. qualicüque S. 22. facim.: Punkt GS.
23. vestris fehlt S. 24. exaudiri G. debeant: Punkt GS. 26. hyrci G.
aries G. aliqu. homin. S. per] propter S*
Digitized by VjOOQIC
_? 28 _
que deue diligit, et per verba orationis exaudit hominem orantem,
quia de verbo tantummodo horoo siroilis est deo, quia deus
verbura est, et verbum istum mundum creavit, et per hoc ver-
bum vivunt omnia. Nos autem hoc verbum colimus, hoc adora-
5 mus, hoc amamus. Nam et deus spiritus et mens est. Ideo
autem non amat aliud nisi meutern mundam. Quapropter
nimium vos insipientes esse dicimus pro eo, quod tenetis, ut
natura vestra celestis sit et cum deo habeat communitatem, sed
sordidatis illaro de adulterio et fornicatione et de Servitute
10 ydolorum. Vos istas causas amatis, istas facitis semper, quas
cum facitis, quousque vivitis, mundi non estis et post mortem
exinde tormenta sustinetis. Vos denique speratis habere deum
propitium pro carne et sanguine, que ei offertis. Vos non
servitis ad unum deum, qui solus regnat in celo, sed ad multos
15 deos servitis. Vos tan tos deos Colitis, quanta membra habetis
in corpore, nam hominem dicitis esse mundum parvum, et sicut
corpus hominis multa habet membra, ita dicitis diversos deos
in celo consistere et unicuique partes corporis vestri diversas
habetis et proprias singulis victimas occiditis et nomina Ulis
2() exquisita donatis confirmantes. Minervam pro eo, quod fuit
inventrix malorum operum, dicitis eam de capite Jovis natam
et teuere sapientiam, proinde dicitis eam tenere summitatem
capitis. Junonem pro eo, quod fuit iracunda, dicitis dearo cordis
esse. Martern pro eo, quod fuit preses bellorum, dicitis illum
25 esse deum pectoris. Mercurium pro eo, quod multum loquebatur,
1. que] qua G. orant.: Ptmkt GS. 2. verba G. homo fehlt S.
3. est: Punkt G. istum] illud S. 4. viuit und darüber geschrieben
viuificat S. omnia: Punkt GS. colim.] credimus S. 5. et h. amam. S.
amam. : Punkt GS. deus noster S. spiritus et fehlt S. est : Punkt GS.
6. mund. ment. S. mund. (ment.): Punkt GS. 8. cum] hoc G. oüitat. S.
9. adulteria und dabei d aus b corrigirt G. 10. y dolor. : Punkt GS. semp.:
facit. S. semp.: Punkt G. 11. viuetis S. 12. tormenta] penam 5. sustinet:
Punkt GS. deum prop. hab. sper. S. 13. saguine S. offert.: Punkt GS. Vos
n.] nee n. S. 15. servit. : Punkt GS. quanta] quot S. 16. corpore: Punkt GS.
18. Bei unicuique ist que und ausserdem sp deo übergeschrieben S. diuersa S.
19. propria G. singularis S. uictimis G. illis doppelt geschrieben S.
20. donat. corrigirt aus donantes G. confirmant.: Punkt GS. Minerv. corrigirt
aus Nin. S. quod fehlt S. 21. inuentricem 6r, ibi ventrix S. mult. op. S.
operum: Punkt GS. eam esse S. de cap.] deam capitis S. 22. tenentem S.
proinde] pro eo S. sumitat. G. 23. capit.: Punkt GS. Junon.] In
nomine S. iracunda: Punkt GS. eam esse d. cord. S. 24. esse (cord.):
Punkt GS. presidem G, presilis S. bellor.: Punkt S. 25. pector.:
Punkt GS. q. fuit mult. loquax 5. loqu.: Punkt S.
Digitized by VjOOQIC
229
dicitis esse deum lingue. Herculem vero pro eo, quod duodecim
mirabiles virtutes fecit, dicitis illum esse deum brachiorum.
Bacchum pro eo, quod fuit inventor ebrietatis, dicitis illum esse
deum gutturis et sie stare supra guttur hominis, quomodo stetisset
5 supra cellam de vino plenam. Cupidinem pro eo, quod fuit
fornicator, dicitis eum tenere facem ardentem in manu, cum qua
accendat libidinem, pro eo dicitis illum esse deum iecoris, ubi
habitat maxima pars ignis corporis. Cererem pro eo, quod fuit
fruraenti inventrix, dicitis eam deam esse ventris. Venerem
10 pro eo, quod fuit mater luxurie, dicitis esse deam membrorum
genitalium. Totum enim corpus hominis dividitis inter deos,
nullam partem corporis vestre potestati relinquitis et non tenetis,
quia corpora vestra unus deus, qui in celo est, creavit. [Qui]
tarnen exinde nee gratiam vobis reddunt ipsi dii vestri sicut
15 ad liberos homines, sed ut colonis subiectis imponunt vobis
tributum atque alius alia tributa a vobis offertur (!). Marti offertis
aprum, Baccho offertis hircum, Junoni offertis pavonem, Jovi
maetatis taurum, Apollini oeeiditis cygnum, Veneri immolatis
columbam, Minerve noctuam oeeiditis, Cereri farra sacrificatis,
20 Mercurio mella solvitis, altaria Herculis coronatis ex frondibus
arboris populi, templum Cupidinis rosis omatis et, si necessitas
vobis evenerit, non volunt commune sacrificium nee communia
1. eum esse S. ligwe S. lingue: Punkt GS. vero fehlt S. 2. fecit:
Punkt S. brachior. : Punkt GS. 3. Bachum S. ebrietat. : Punkt S. deum
esse S. 4. staret S. quomodo] quasi S. aliquis si (?) stetiss. S. 5. plenam :
Punkt GS. 6. qua] quo G. 7. incendit S. libidin. : Punkt GS. pro
eo] Proinde S. d. esse S. 8. habitat corrigirt aus habitatat S. maxima]
vna S. corpor.: Punkt GS. 9. frum. inventr.] inuentr. segetis S.
inuentricem G. seget. : Punkt S. esse d. S. ventris : Punkt GS. matrem
G. luxurie: Punkt S. eam esse 5. deam corrigirt aus deum S. 11. genital. :
Punkt G und S, wo folgt Jouem (am Innenrande steht roth geschrieben
Junonem) dicitis autem tenere spiritum aeris. Proinde dicitis illum esse deum
manuum. (ioue autem dicitis esse deum naris. pro eo quod dicitis eum tenere
spiritum aeris. apollinem uero. pro eo quod inuenit ipse primum medicinam
et mu8icam. dicitis illum esse deum manuum B). enim] autem S. divid.]
diuitis G. 12. relinquentes S. relinqu.: Punkt GS. 13. vestra] nostra S.
creav.: Punkt GS. 14. vobis fehlt S. redeüt S. 15. über.] lib'e G.
coloni subiecti 6r, ad Collum subiectum S. nobis impon. S. 16. offert. :
Punkt GS. 17. aprum: Punkt GS. Bacho S. yrcum G. hirc. (yrc): Punkt
GS. pavon.] pan corrigirt aus pao G. pavon. (pan): Punkt GS. 18. offertis
thaur. S. taur.: Punkt GS. Appollini GS. cign. 5. cygn.: Punkt GS.
ymmol. S. 19. colümb. G. columb. : Punkt GS. oeeid.: Punkt GS.
far S. sacrif.: Punkt GS. 20. solvit.: Punkt GS. coronat.] omatis S.
21 populi G. pop.: Punkt GS. rosis] sie mensis S. ornat.: Punkt G.
22. aduenerit S. non fehlt S. vol. a vobis sacrific. S. communes G, omun. S.
Digitized by VjOOQIC
230
templa, sed unusquisque deus proprium sibi premium datumque
assequitur. Unusquisque autera deus de his, quos Colitis,
sive avem sive frumenta sive quadrupedem sive aliara
qualemcumque causam consecratam habet; in Ulis est
5 illorum potestas, non in corpore vestro. Et vos quomodo illos
dicitis habere potestatem in corpore vestro, qui non habent
potestatem nisi in animalibus, que illis offeruntur. Certe digna
vota et digna tormenta sustinebitis post mortem propter vestros
errores. Re etenim vera non rogatis deos adiutores, sed carni-
10 fices, qui membra vestra per di versa tormenta dividunt. Necesse
est enim tanta tormenta sustinere corporä vestra, quantos deos
dicitis habere potestatem in corporibus vestris. Unus deus vos
facit fornicare, alter bibere, alter litigare; omnes vos imperant
et vos omnibus servitis, omnes Colitis et miserum corpus vestrum
15 debet deficere propter tanta servitia, que facitis ad multos deos.
Et rectum est vos talibus diis servire propter tanta mala, que
facitis, et, quia non vultis cessare a malis, ideo servitis talibus
diis. Sine causa enim servitis ad tales deos, qui vobis imperant
omnia mala facere. Si vero exaudierunt vos ipsi dii vestri,
20 quando eos rogatis, damna faciunt in conscientia vestra, si autem
vos non exaudierint, erunt contrarii desideriis vestris, quia vos
non de alia causa illos rogatis nisi de malo. Ergo sive vos
exaudierint, sive non exaudierint, vobis semper nocent. He
sunt dee vestre ille, que dicuntur furie, que et peccata hominum
25 per furorem post mortem vindicant. Hec sunt illa tormenta,
que vobis doctores vestri dixerunt, que vos velut mortuos iam
in illo seculo cruciant. Etenim, si bene volueritis considerare,
non peiorem causam aliquis potest in inferno sustinere, quam
1. templa: Punkt GS. propr. sibi fehlt S. 2. assequit.: Punkt
GS. de his fehlt S. 4. habent G. 5. vestro: Punkt GS. dicit. illos S.
7. nisi übergeschrieben S. offerunt.: Punkt GS. Certe] Ecce S. 8. poet
mort. sustineti8 S. 9. error.: Punkt GS. deum adiutorem S. 10. divid.:
Punkt GS. 11. tanta] diuersa S. nostra S. quantos] quia tot S. 12. vestris:
Punkt GS. 13. fac. nos S. alter manducare a. b. S. litigare: Punkt GS.
vos] vobis S. 15. facit G. deos: Punkt GS. 17. facit.: Punkt GS. malie:
Punkt S. 18. diis: Punkt GS. 19. facere: Punkt GS. exaudierint S.
vos fehlt S. ipsi fehlt S. 20. quando] quo S. eos fehlt S. vestra:
Punkt GS. 22. ill. de a. c. rog. S. Vor de In sp durchgestrichen S.
malo: Punkt GS. 2tt. nocent: Punkt GS. Hee GS. 24. ille fehlt S.
et pecc] e" facta S. hom.] homi S. 25. vindic: Punkt GS. Hec] Hee S.
tormenta fehlt S. 26. velud S. iam fehlt S. 27. in i. seo.j in patibulo S.
cruc: Punkt GS. 28. pot. aliqu. S. sustinet.: Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
231
modo vos sustinetis, et quanta simulacra dicunt tfoctores vestri
esse apud inferos, vos estis. Pene sunt in inferno et vos modo
penas patiemini, quando vigilatis propter committenda adulteria
et fornicationes et furta. Dicunt autem Tantalum esse in inferno,
5 qui semper sitit et numquam satiatur, et vos tantam cupiditatem
habet 18 acquirendi divitias et nullo tempore satiamini. Dicunt
enim Cerberum esse in inferno, qui habet tria capita. Et
venter vester, si conspicere vultis, sie est quomodo Cerberus
propter multum manducare et bibere. Siroiliter et dicunt, ut
10 sit in inferno serpens, qui vocatur Ydra, et vos propter multas
divitias, que per saturitatem ventris habetis, Ydra dici potestis.
Et omnia alia, que doctores vestri dicunt esse in inferno, si
considerare vultis, propter vestra mala vos estis. Heu vos
miseri, qui talem fidem tenetis, unde post mortem tormenta
15 sustinere debetis.'
100. Recepta itaque Alexander ipsa epistola iratus est
valde propter iniuriam deorum suorum, sed tarnen scripsit
epistolam continentem ita: ,Rex regum Alexander filius dei regis
Aminonis et regine Olimpiadis Dindimo dicendo mandamus.
20 Si ita sunt omnia, ut dicis, ergo soli vos estis in hoc mundo boni
homines, qui nulla mala facitis, ut dicitis, qui non habetis in
consuetudine facere ea, que humana natura facere solet, qui
dicitis peccatum esse omnia, que faeimus, qui diversas artes, que
apud nos sunt, peccata esse denuntiatis, volentes destruere
25 omnes consuetudines, quas humana natura hactenus habuit.
Vos autem seeundum nostram considerationem aut deos vos
1. sust. : Punkt Q. simul. vestra S. doctor.] autores S. 2. estis: Punkt GS.
Pene] Penes G. 3. patimini S (— B). pat.: Punkt G. propter fehlt G.
4. furta: Punkt GS. autem] enim S (=^= B). Tant.] tantum malum G, tantu-
lum S. esse fehlt S. 5. sitit] sint G. satiat.: Punkt GS. et] ut S (= B).
6. saciemini S (^- B). sat.: Punkt GS. 7. capita: Punkt G. 8. ventrem
vestrum S. Gerber.: Punkt GS. 9. bibere: Punkt GS. ut] quod S. 10. Ydra:
Punkt GS. propter fehlt S. mult. divit.] multa vicia S (-B). 11. dicere G
(so auch ursprünglich in B, doch ist daraus dici corrigirt). potest. : Punkt GS.
12. esse apud inferos die. S. 13. vult. : Punkt S. estis : Punkt GS. 14. tenet. :
Punkt S. 15. debet.: Punkt GS. 100. 16. ipsam epistolam G. ips. epist. fehlt
5. 17. suorum -.Punkt (?S._ 18. ita: Punkt G, folgt Abschnitt S. ftex: Initiale Gr.
regis fehlt S. 19. regi G. olymp. S. mandam.; Punkt GS. 20. sunt]
est G. 21. qui] quia S. dicit.: Punkt GS. 22. solet: Punkt GS. 23. nos
faeim. S (— B). faeim.: Punkt GS. qui] et S. que] quas G (— B).
24. pecoata] parata G, volent.] qui wltis S (qui uolunt 22). 25. actenus
GS. habuit: Punkt GS. 26. Vos] Nos S. nostr. ] vestram S. aut
deos] sine deo &.
Digitized by VjOOQIC
232
esse dicitis, aut invidiam contra eos habetis : proinde ista dicitis.
Tarnen non pretermitto vobis scribere singula de ordine vite
vestre, quantum nos exinde intelligere possumus. Dicitis enira,
ut non habeatis consuetudinem terram arare et seminare et vites
5 ad arbores ponere aut edificia pulchra facere. In hoc manifesta
ratio est, quia non habetis ferrum, cum quo laborare possitis
ista, que diximus. Aliunde navigationem navigii habere non
potestis, ideo necesse est, ut pascatis herbas et duram vitam
ducatis sicut pecora. Numquid non et lupi hoc faciunt? Cum
10 eniin non potuerint predare carnes, quas manducent, saturantur
de terra pro penuria famis. Quod si liceret vos in nostras venire
terras, non requireremus sapientiam vestram de penuria, quam
habetis, sed in suis finibus remanserat ipsa penuria. Aut si
nos in vestras fines habitassemus, pauperes fueramus facti
15 similes vobis. Non est enim laudandum vivere hominem in
angustia et paupertate, sed si vixerit in divitiis temperanter.
Sed tarnen si laudandum fuisset, ergo cecitas et paupertas ipsa
solo haberent gloriam: cecitas, quia non videt, quod desiderat,
paupertas, quia non habet, ut faciat. Dicitis enim, quia femine
20 vestre non ornentur, etiam et pro pondere habeant ipsum orna-
mentum. Similiter dicitis, ut apud vos non sint fornicationes
et adulteria. Miranda causa fuisset, si hoc fecissetis voluntarie,
sed ideo hoc facitis propter ieiunia, inde et vos et ille in
castitate permanetis. Dicitis vero, quod Studium discendi
1. aut] autem S. eos] deos S (= B). habet.: Punkt S. dicit. :
Punkt GS. 2. pretermittam S. vobis fehlt S. sing, scrib. S. de]
die G. 3. possum.: Punkt GS. 4. ut] quod S. habetis S. vitem S.
5. Vor arbor. ist al durchgestrichen S. hedificia G. pulcra S. facere:
Punkt GS. manif. rat. ] manifestacio »S>. 6. est fehlt G. possit. : Punkt S.
7. dixim.: Punkt G. Aliunde: Punkt S. 8. potest.: Punkt S. erbas G,
herbam S. 9. ducat.] habeatis S. peccora G. pec.: Punkt GS. et
fehlt S. faciunt: Fragezeichen G, Punkt S. 10. potuerit S. predari
carnem quam manducet saturatur S. quas] quod G. 11. famis: Punkt GS.
12. requiremus S. vestr. sapient. S. 13. In remans. ist e übergeschrieben S.
penuria : Punkt GS. 14. nos ] uos G. vestros S. habitassem. : Punkt GS.
facti fuer. S. 15. vobis: Punkt GS. vivere] uere G. 16. et] an S.
diuicia S. temperant.: Punkt GS. 17. et paupert. fehlt G. ipse S.
18. solo bis incl. cecitas fehlt G. sole (?) 5. gloriam. Sciatis quia n. vident S.
desiderant S. 19. paupertates S. habent quod faciant S. fac: Punkt GS.
enim] autem S. 20. ornantur S. habent S. ornament.: Punkt GS.
22. adult.: Punkt GS. volunt.: Punkt GS. 23. faciebant S. propt.
ieiun.] ieiunia q habetis. Et femine vestre ideo pro pondere habent ipsum
ornamentum. et non ornantur propter eadem ieiunia. et vos S. 24. permanet. :
Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
233
non habeatis et misericordiam non queratis, neque alten faciatis.
Omnia hec communia habetis cum bestiis, quia, sicut non habent
naturaliter, ut aliquid bonum sentiant, ita nee in aliquo bono
delectantur. Nobis autem rationabilibus hominibus, qui liberum
5 habemus arbitrium, ad bene vivendum dedit nobis ipsa natura
multas blanditias. Inpossibile est enim, ut tanta mundi magni-
tudo non haberet temperamentum moderationis, ut post tristitiam
adveniret letitia. Siquidem voluntas humana varia est, que
etiam cum celi mutatione mutatur, similiter et ipsa mens hominis
10 diversa est et, quando sincerus dies est, et voluntas et mens in
gaudio sunt et, quando tenebrosus dies fuerit, tristes sunt.
Similiter et sensus hominis per diversas etates immutantur.
Hinc est, quod infantia gaudet in simplicitate et iuventus in
presumptione, senectus tardatur in stabilitate. Quis enim querit
15 in puero astutiam aut in iuvene constantiam aut in sene
mutabilitatem? Multa enim delectabilia sunt, que ad usum
nostrum oecurrunt, alia visui nostro, alia in auditu, alia ad
odorem vel tactum vel saporem. Et modo saltationibus de-
lectamur, modo cantilenis, aliquotiens suavitate odoris aut in
20 gustu duicedinis aut in tactu mollitie delectamur. Si enim omnes
fruetus bonos habemus de terra et abundantiam piscium habemus
de mari et delitias avium habemus de aerem, si volueris te ab his
omnibus abstinere, aut superbus iudicaberis eo, quod talia dona
despicis, aut invidiosus pro eo, quia nos, (!) qui sumus meliores
25 quam vos, donata nobis esse videntur. Hanc causam seeundum
meum iudicium dico de vita et moribus vestris, quia plus pertinet
ad stultitiam quam ad sapientiam.'
1. habetis S. queritis S. facitis S. fac: Punkt GS. 2. Omn. enim S.
cum best. hab. S. best, (hab.) : Punkt GS. 3. boni S. in fehlt S. 4. delectant. :
Punkt OS. 4. qui] quibus S. 5. habem. fehlt S. dedid Q. nobis
fehlt S. 6. blandit. : Punkt OS. Imposs. S. est fehlt S. 7. habet
S. 8. non aduenerit S. letitia: Punkt OS. Si siquid. S. volunt.]
nouitas S. varia] verax S. 9. mutat.: Punkt GS. m. ipsa S. 10. est:
Punkt GS. et vor mens fehlt G. 11. sunt: Punkt GS. sunt: Punkt GS.
12. Imutatur S. immut.: Punkt GS. 14. presumpsione G. pres.: Punkt
GS. et senect. S. stabilit.: Punkt GS. queret S. 15. astut. : Frage'
zeichen G. cöstantant. G. 16. motabilitate G, mobilitatem S. mut.
(mob,): Fragezeichen G, Punkt S. 17. oecurr. : Punkt OS. in aud. ] auditui S.
aud.: Punkt GS. ad fehlt S. 1& vel] alia S. sapor.: Punkt GS. del.: Punkt
S. 19. modo bis inclus. delectamur fehlt S. cantilen. : Punkt G. suauitate* G.
20. delectam.: Punkt Q. 21. bon. fruet. S. habundanc. S. abundantia O.
abemus G. 22. de] in S. avium fehlt G. de] in S. aere S. omnib. hiis S.
23. iudicau. S. 24. aut fehlt S. invidios.: Punkt G. qui fehlt S. 25. donata]
bona S. vident.: Punkt GS. 26. de morib. vestr. et vita vestra S.
27. sapient.: Punkt GS.
15*
Digitized by VjOOQIC
234
101. ftecepta vero Dindimus ipsa epistola legit et statim
scripsit Alexandra epistolam continentem ita: ,Dindimns Brag-
manorum didascalus Alexandro regi regum gaudium. Non
8umu8 noe habitatores istius mundi, quasi semper hie esse
5 debeamus, sed sumus peregrini in isto mundo, quia morimur et
pergimus ad domus patrum nostrorum. Non gravant nos peccata
nostra, nee manemus in tabernaculis peecatorum. Nullum
furtum faeimus et pro noetra consuetudine, quam habemus, in
publicum eximus. Kon enim dieimus, ut dii simus, aut tnvidiam
10 contra deum habemus. Deus autem, qui omnia creavit in mundo,
varias operatus est causas, quia non poterat stare mundus sine
varietate multarum rerum, et dedit arbitrium homini ad discefnen-
dum de omnibus, que in mundo sunt. Quicumque ergo dhmserit
peiora et secutus fuerit meliora, hie non «st deus sed amicus
15 dei» Nos enim, qui sanete et continenter vivimus, propter quod
diceretis, quia aut dii essemus aut invidiam deo haberemus.
Ista stisprcio, quam de nobis habeti», ad vös pertinet. Nam,
cum tantum roflati sitis de nimia prosperitate, quam habetis,
obMti estis, quia ex hominibus nati estis; ponitis super vos
20 gloriosum ornatum, mittitis auram in digitis vestris sicut femine.
Unde sciatis, quia de hac causa, unde speratis vos esse maiores,
ad veram utiHtatem nihil vobis prodest. De auro enim non
Sunt beate anime neque Corpora humana exinde satiantur, sed
magis de hac causa vitiantur. Nos autem, qui veram humili-
25 tatem cognovimus et seimus ipsam naturam auri, quando sitimus
et imus ad fluvium, ut bibamus aquam, ipsum aurum cum
101* 1. dindimo G. ipsam epistolam Q. hac epistola S. legit:
Punkt GS. scrips. stat. S. 2. ita: Punkt ö, folgt Absatz S. Dindim.:
Initiale G. 3. gaudium: Punkt GS. 4. istius] huius S. 5. sed nicht ganz
ausgeschrieben G. mundo: Punkt GS. 6. domum S. patruum G. nostror.:
Punkt GS. nos] non S. 7. nostra] vestra S. nee steht über durch-
gestrichenem sed S. peccator.: Punkt GS. 8. faeim.: Punkt GS. nostra
consuet.] bona conscientia nostra S (b. nostra conscientia B). 9. exim.: Punkt
GS. sumus G (so ursprünglich auch B). 10. habeamus sed non faeimus ea
que contra deum sunt, deus S (sed non . . auch in B). hab.: Punkt G.
11. causas: Punkt GS. mund. stare S. 12. variet.] veritate S. multorum
G. rer.: Punkt GS. 13. sunt: Punkt GS. 14. meliora: Punkt S. 15. dei:
Punkt GS. quod] quid G. 16. aut vor dii fehlt S. deo] contra deos S.
baberem.: Punkt GS. 17. pertinet: Punkt GS. 19. ponitus S. 20. orna-
mentum S. fem. faciunt S. fem. (fac): Punkt GS. 21. sciatis] facitis S.
quia fehlt S. 22. utilitat.] humilitatem S. vobis fehlt S. prodest :
Punkt GS. enim fehlt S. 23. fiunt] erunt S. 24. vitiant.: Punkt ÖS.
humilitat.] veritatem S. 25. ips. nat. auri] nat. ipsius auri S. 26. et
doppelt geschrieben G. ad fluu. et im., jedoch geben Transpositionszeichen die
Digitized by VjOOQIC
235
pedibus calcamus. Aurum enim non tollit famem neque sitim,
non venit aliqua egritudo ad hominem propter aurum. [Qui]
ei sitierit hämo et biberit aquam, tollitur sitis eius. Similiter et,
si esurierit et comederit, cessat famis eius» Si igitur de eadem
5 natura aurum esset, cum acceperit illud homo, sine dubio cessaret
cupiditas illius; sed ideo malum est aurum, quia, cum incipiet
homo illum habere, plus augescit cupiditas illius. Quicumque
est malus homo, hoooratur et colitur a vobis, quia omais homo
cum tale homine habet dilectionem, qualis et ille est. Vos enim
10 dicitis, ut non curet deus mortalia. Edificatis vobis tempk,
statuitis altaria et delectamini, quando oeciditis ibi pecora et
nomen vestrum nominatur. Hoc factum est patri tüo, hoc avo
tuo cunctisque parentibus, hoc etiam et tibi proniittitur. Pro
qua causa veraciter dico, quia, quod agkis, ignoratio et no bis,
15 qui recta videmus, vultis adducere tenebras cecitatis vestre et
non nos dimittitis, ut plangamus de miseriis vestris. Nam tantum
beneficium prestat homo homini perdito, quantum si plangit eum.
Quicumque se non agnoverit mortalem esse, de tali honore
remuneratur, quali honore remuneratus est Salmoneus, qui iuste
20 occisus est a fulmine propter vim fulminis celi, quod imitatus est,
vel Enceladus, qui per vim ausus est celum manibus incipere.
Propter hoc sepultura eius igneo monte retinetur, . sieht dicunt
fabule philosophorum vestrorum.'
102« ßelecta ab Alexandra ipsa epistola continuo scripsit
25 ei epistolam continentem ita: ,ßex regum Alexander filius dei
regis Ammonis et regine Olimpiadis Dindimo dicendo mandamus.
Wortfolge von G an S. 1. calcam.: Punkt OS. tollet G. sitim:
Punkt GS. 2. aurum: Punkt GS. Qui] quia S. 3. siterit S. et fehlt S.
eius: Punkt GS. 4. et fehlt S. omeder. S. fames S. eius: Punkt GS.
5. ess aur. S. aur (ess.): Punkt GS. cum] Si S. acciperit h. ill. S.
6. illius: Punkt GS. iucipit S. 1. illud S. illius: Punkt GS. 8. vobis:
Punkt GS. 9. est et ille S. est (i.): Punkt GS. 10. d. cur. S. mortal.:
Punkt GS. Hedificat. G. 11. statutis S. ibi occiduntur S. j>eccora G. 12. no-
minant S. nom.: Punkt GS. 13. et fehlt S. promittit.: Punkt GS. 14. igno-
ratis fehlt G. 15. quia S. 16. nos non dimittimus 5. vestris: Punkt GS.
17. prestat] pret G. homo fehlt S. eum: Punkt GS. 18. se a. c. m.]
non ognouer. se m. S. esse fehlt S. mortal.: Punkt S. 19. remunerati
sunt S (remunerati sunt salmoneus et encelades B). recte et iuste S.
20. est corrigirt aus et G. flumine G. fluminis G. quod] que G.
qu. imitat. est fehlt S. celi: Punkt S. 21. Encelad.] enchela S. aus. est--]
cel. manib. incip. uellet S. incip. (uell.): Punkt GS. 22. hac G. se-
pulcTttm S. 23. phylos. S. vestror.: Punkt GS. 102. 24. ipsam
epistolam G. hac epist. S. 25. ita: Punkt G f folgt Abschnitt S. Vor Rex
überdies vom Rubricator R eingefügt G. 26. regis fehlt S. mandam. : Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
236
Proinde dicitis vos esse beatos, quia in ea parte raundi natura-
ler sedem habetis, ubi nee extranei valent intrare nee vobis
inde exire permittitur, sed inelusi in illis partibus sie permanens
et, dum non potestis dimittere terram vestram, laudatis illam et
5 penuriam, quam patimini, dicitis, quia per continentiam eam
patiamini. ltaque seeundum vestram doctrinam et Uli, qui in
carcere positi sunt, beati dicendi sunt, quia penalem vitam in
carcere usque ad senectutem habent. Neque enim dissimilis est
a talibus doctrina vestra et bona, que habere dicitis, similia sunt
10 cruciatibus eorum, qui in carcere sunt, ut diximus. Et illud,
quod de malis bominibus lex nostra iudicat, vos naturaliter illud
patimini. Propter hoc ita fit, ut, qui a vobis sapiens dicitur,
apud nos reus nuntiatur, et certe convenit nobis , ut pro vestris
mieeriis plangamus et pro tantis vestris maus longa suspiria
15 trahamus. Que enim peior afflictio hominis potest esse, quam
cui negata est potestas in Hbertate vivere? Noluit vos deus in
eternis supplieiis servare, sed vivos iudieavit vos tantam sustinere
penuriam, quamvis philosophos vos esse dicitis. Pro hoc
tarnen nullum fruetum laudis habetis.' Interea preeepit Alexander
20 poni in eodem loco columnam marmoream mire magnitudinis et
iuösit scribere ibi hunc versum: Ego Alexander perveni usque huc.
103« Deinde amoto exercitu pervenit in campum, qui dicitur
Actea, et castra metatus est ibi. Eratque in cireuitu ipsius campi
condensa silva ex arboribus fruetiferis, ex quibus vivebant
25 homines agrestes, habitantes in eadem silva, et erant ibi ipsi
homines habentes maxima Corpora ut gigantes, induti
1. dicitis - -] vos die. beatos. quia S. quia] qui G. 3. quasi inel.
S (= B). permanet.: Punkt GS. 4. laudastis G. 5. penuria qua G.
6. patimini S. pat.: Punkt GS. vestr.] veram S. 7. sunt pos. S.
penal.] castam S. 8. habent: Punkt GS. 9. vestra: Punkt GS. 10. dixim.:
Punkt GS. 12. patim.: Punkt GS. fit: Punkt S. 13. renus S. pro-
nunciat. S (=» B). nunt. (pron.): Punkt GS. couenit G. 15. traham.:
Punkt GS. Que] Quid S. peyor S. esse pot. S. quam
fehlt S. 16. libertate S. vivere: Fragezeichen G, Punkt S. Voluit S.
17. tanta s. penuria G. 18. penur. corrigirt aus penir. S. vos phyl. S.
dicit.: Punkt S. 19. fruetum laudem G. fruet. hab. laudis. Verius ergo
cöfirmo quia non est beatitudo vestra vita sed castigaeio et miseria 5 (= B,
wo nur et mis. fehlt). habet, (mis.): Punkt GS. nterea mit Raum zur
Initiale G. 20. columpn. S. 21. scr. ibi] in ea scribi S. versum: Punkt
GS. Ego bis inclus. hue roth geschrieben G. huc: folgt Abschnitt S.
108. 22. Deinde: Initiale G. am. ex. perv.] venit am. ex. S. 23. ibi:
Punkt GS. Erantque S. fruetiuer. G. 25. agrestes bis incl. homines fehlt S.
silva: Punkt G. 26. habentes fehlt GS. maximo corpore S. gyg. GS.
\
Digitized by VjOOQIC
237
vestimenta pellicia. Qui cum vidissent exercitum Alexändri castra
metari ibi, continuo exierunt ex ipsa silva maxima multitudo ex
illis cum contis longie in manibus et ceperunt pugnare cum
exercitu Alexändri. Videns autem Alexander suos deficere ante
5 illos continuo precepit militibus suis, ut omnes vociferarent
magnis vocibus, factumque est. Statim, ut ceperunt milites
omnes magnis vocibus acclamare, timuerunt valde eo, quod non
erant cogniti audire humanas voces, ceperuntque dispersi fügere
per silvas. Alexander enim et milites sui insequehtes illos
10 occiderunt ex eis sexcentos triginta quatuor. Mortui sunt ex
militibus eius centum viginti Septem steteruntque ibi tres dies
comedentes poma ipsorum arborum.
104. Deinde amoto exercitu venit ad quendam fluvium et
castra metatus est ibi. Hora vero incumbente nona venit super
lö eos quidam homo agrestis corpore magnus et pilosus ut porcus.
[Qui] cum vidisset eum Alexander, statim precepit militibus suis,
ut illum vivum apprehenderent et ducerent ante eum. Impetum
autem facientes super eum, ut illum apprehenderent, neque
timuit neque fugit, sed stetit intrepidus. Videns autem hoc
20 Alexander precepit venire puellam et iussit eam expoliari nudam
et mittere ante illum. Ille autem impetum faciens contra
puellam apprehendit eam et stetit ex parte. Statimque Alexander
iussit militibus, ut tollerent eam illi. Ille autem mugiit ut fera,
sed tarnen cum magna angustia apprehenderunt illum et duxerunt
25 ante Alexandrum. [Qui] cum vidisset eum Alexander, miratus
1. vestimentis pelliciis S. pellic. : Punkt GS. castrametati sunt ibi S.
2. m. mult. ex ilL] multit. hominum max. S. 3. comptis S. longis fehlt S.
4. Alexändri : Punkt GS. autem fehlt S. def. a. ilL] inter ill. def. S.
5. mil. 8.] suos militibus. ut dicerent ad pugnantes. ut S. 6. est: Punkt GS.
Statimque S. milit. eius omn. S. 7. extern ti sunt ipsi homines. timuer. 5.
8. bumani8 vocibus G. et ceperunt S. 9. Silvas: Punkt GS. sui] eius S.
10. sexcent.] centum S. quattuor G. quatuor: Punkt GS. ex militib.]
et miHtes S. 11. XXVII S. v. septem (XXVII): Punkt GS. dies tr. S.
12. omedent. S. ipsar. S. arborum: folgt Abschnitt S. 104. 13. Deinde:
Initiale G. 14. ibi: Punkt GS. lö. porcus: Punkt GS. 17. adducerent S.
eum: Punkt GS. 18. milites facient. S. 19. fugiit G. intrepid. ;. Punkt
GS. Viel autem - -] Tunc precep. alexand. S. 20. expol. nud. ] nudari S.
21. illum: Punkt GS. 22. apprehend. eam et] arripiens eam S. parte:
Punkt GS. Statim S. 23. militibus fehlt S. eam] illam S. illi:
Punkt GS. autem] vero S. fera seuissima S. fera (seuiss.): Punkt GS.
24. sed tarn, c] At illi S. illum] eum S (=< B). 26. Alexandrum:
Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
238
est yalde in figura eins et continuo precepit illum ligari et
occidi in ignem. Factumque est.
105» Indeque amoto exercitu venit in alium campum, in
quo erant arbores mire excelsitatis, qui cum sole oriebantur et
5 cum sole ocoidebant. Idem ab hora diei prima exiebant sobtus
terram et crescebant usque in horam sextam, ab hora autem
sexta usque ad occasum solis descendebant subtus terram.
Iste enim arbores ferebant fructus odoriferos et statim,
«ut vidit eos Alexander, precepit cuidam militi suo, ut tolleret
10 ex fructu ipsorum arborum et adduceret ei. Ule vero abiit, ut
tolleret ex fructu eorum, statimque percussit eum Spiritus malignus
et mortuus est. Et continuo audierunt vocem de celo precipientem
Ulis, ut ne unus quidem accederet propius ad ipsas arbores, quia,
quisquis propius ad eas accesserit, statim morietur. Erant enim
15 similiter in ipso catnpo aves mitissime, qui autem volebant eas
tangere, exiebat ignis ex eis et incendebat eos.
106. Et exinde amoto exercitu venerum ad quendam
montem adamantinum, in cuius ripa pendebat catena aurea,
habebatque ipse mons gradus ex lapide saphiro duo milia
20 quingentos, per quos ascendebant homines in ipsum montem, et
castra metatus est ibi. Alia vero die fecit Alexander diis suis
victimas et assumptis secum aliquantis principibus suis ascendit
per gradus sursum in ipsum montem et invenit ibi palatium
nimis mirabile, habentem limitarem et fenestras et regias ex
26 auro et vocabatur ipsum palatium domus solis et erat ibi
templum totum aureum, ante cuius fores erat vinea aurea,
1. nguramä. 2. occidi] incendi S. ignem: Punkt OS. est: Punkt G, folgt
AbsehnittS: Et exinde amoto exercitu. venerunt ad quendam montem adaman-
tinum u. s. w. (8. cap. 106). 1<N». 3. Indeque: Initiale G. Deinde S.
in] ad S. alium fehlt S. 4. celsitudinis S. 5. occidebantur G. ab]
ex S. 6. crescebant fehlt S. sextam: Punkt GS. 7. terram: Punkt GS.
8. enim] autem S. odiferos G. odorif.: Punkt GS. 9. suo fehlt S.
10. fructibus S. ipsarum S. ei: Punkt GS. 11. ex. fruct. eor.] fructus
S. 12. est: Punkt GS. ill. precipient. S. 13. quidem fehlt S. arbor.:
Punkt GS. 14. ad eas fehlt S. moriet.: Punkt GS. 15. ipso fehlt
S. aves] pauones S. autem] cum S. uolebat G. 16. attingere S.
ex eiifehU S (=* B). eos: Punkt G, folgt Abschnitt in S: Deinde venit
amoto exercitu ad fluuium magnum gangen u. 8. w. ($> cap. 98). 100. 17. Et:
Initiale G. 18. cathena S. aurea: Punkt GS. 19. Habebat S. zaphiro S.
20. montem: Punkt G. et bis incl. montem fehlt S. 21. ibi: Punkt G.
22. victim.: Punkt G. 23. montem: Punkt G. 24. habens S. liminaria S.
et vor regias fehlt S. 25. auro: Punkt GS. solis: Punkt G. 26. aureum:
Punkt GS. Et ante G.
Digitized by VjOOQIC
239
ferens botros ex margaritis et unkmibus. Et ingressus est
Alexander et principes eius in ipsum palatium inveneruntque
ibi unum hominem iacentem in lecto aureo, ornatum ex pallio
aurotextili. Et erat ipse homo corpore magnus et speciosus
ö valde, barbam et caput habens albam sicut nix, indutus
bambacinam vestem. [Qui] cum vidisset eum Alexander, adoravit
eum ipse et principes sui. Quibus senex dixit: ,Porsitan voletis
videre sacratissimas arbores solis et lune, qui annuntient vobis
futura?' Quo audito Alexander gaudio repletus est magno et
10 dixit illi: ,Etiam, domine, volumus illas videre. 4 Tunc ille
reöpondit ei dieens: ,Si mundus es tu et principes toi a com-
mixtione femine, licet te intrare in ipsum locum, qiria deorum
est/ Alexander respondit: ,Mundi sumus a commixtione femine.'
Statimque erigens se ipse senex de lecto, in quo iacebat, et dixit
15 illis : ,Ponite anulos et vestes et calciamenta vestra et sequknmi
me. ( Alexander enhn iussit principibus suis stare et ille de-
posuit anulos et vestes et calciamenta una cum Ptholomeo et
Antigono et Perdica et secutus est eum. Igitur ceperunt ambu-
lare per ipeam silvam, que inclusa qrat intra maius artificium,
20 erantque ipse arbores ex ipsa silva similes lauro et olive, ex
quibus currebat largissime thus et opobalsamum. Et erant ipse
arbores alte pedes centum. Deinde ambulantes per ipsam
silvam viderunt inter ipsam unam arborem excelsam nimis et
sedebat in ea avis magna. Ipsa vero arbor neque foKa neque
1. ferentem Q. unionib. : Punkt GS. 2. inuenerunt S. 3. pallei G.
ex palliis ornat. aurotextilibus qui thus vescebatur. et opobalsamum bibebat S.
4, aurotext. (bib.): Punkt GS. magn. nimis S. spaciosus S. 5. valde:
Punkt . OS. capud Q. habentem G, fehlt S. 6. ueste bambacia S.
vest (bamb.): Punkt GS. 7. eum fehlt S. sui: Punkt OS. Quibus]
Qui S. dixit: Punkt GS. iforsit. S. velletis S. 8. qui (unten durch-
strichenes q)J que S. annunciant nobis S. 9. futura: Fragezeichen G,
Punkt S. 10. illi: Punkt OS. videre: Punkt OS. ille fehlt S. 11. dieens:
Punkt GS- omixe. maecuU et f. S {«= B). 13. est: Punkt GS. Alexand.
respond. fehlt S. respond.: Punkt G. et a masculi et fem. omixe. S.
fem. (omixe.): Punkt GS. 14. Statimque--] Tunc surrexit ipse senex S.
16. illis: Punkt GS. anul. et fehlt S. vestimenta S. 16. me: Punkt GS.
stare: Punkt GS. i. deposuit--] ipse posuit vestimenta et annulum S. 17. una
fehlt S. ptolem. S. 18. et vor sec. fehlt S. eum: Punkt GS. 19. er. inclusa
S (= B). intra] in t*ra S. artific] edificium S («* B). art. (edif.):
Punkt GS. 20. similis G. ex qua O. 21. opobals.: Punkt OS. 22. centum:
Punkt OS. Deinde] Denique 5. 23. silv.: Punkt S. vider. corrigirt aus
viderent S. ipsas S. exe. nimis. que neo folia nee fruetus habebat S.
24. magna: Punkt GS. Ipsa bis incl. avis habebat fehlt S.
Digitized by VjOOQIC
240
fructus habebat. lila vero avis habebat in capite cristam similem
pavonis et fauces cristatas circa Collum fulgore aureo, postera
parte purpureus, extra caudam roseis pennis, in qua erat ceruleus
nitor. Cumque vidisset eam Alexander, miratus est valde in
5 figuram eius. Respondit eis senex dicens: ,Hanc avem, quam
ammiramini, ipsa est avis fenix/ Deinde ambulantes per ipsam
silvam venerunt ad arbores solis et lune. Dixit ei ipse senex:
,Sursum respice et, de quali causa interrogare volueris, in corde
tuo cogita palam non dicere/ Dixit ei Alexander: ,Et per
10 qualem linguam mihi responsum dant ipse arbores?' Cui senex
respondit: ,Arbor solis Indico sermone incipit loqui et Grece
finit, arbor vero lune Grece incipit loqui et Indico finit.' Tunc
Alexander osculavit ipsas arbores et in corde suo cogitare
cepit, si triumphans reverti potuisset Macedoniam ad suos.
16 Tunc subito arbor solis respondit Indico sermone dicens: ,Sicut
interrogasti nomen meura, Alexander, dominus eris orbis terra-
rum, sed Macedoniam nullo modo videbis eo, quod fata tua sie
definierunt.' Deinde dixit arbor lune: , Alexander, iam plenam
finem etatis habes, et/lecipere habet te, quem minime speras.'
20 Cui Alexander ait: ,Dic mihi, sacratissima arbor, quis me deci-
pere debet? < Tunc arbor respondit: ,Si dixero tibi, quis te
deeipere debet, tu illum oeeides et iam mutabitur, quod de te
ipsa fata ordinaverunt et irascentur mihi — tres sorores sunt, que
sunt dee fatorum, id est Clyto, id est evocatio, Lachesis, sors sine
25 ordine, et Atropos — eo, quod impedimentum fecerim ego in eo,
quod statuerunt ille. Igitur non morieris per ferrum, sicut
1. fr. habeb.: Punkt G. 2. paonis G. pay.: Punkt GS cristas
0. collo G. fulgebat aurum S. 4. nitor: Punkt GS. Cumque
bis inclus. figur. eius fehlt S. 5. eius: Punkt G. ipse sen. S. dicens:
Punkt OS. avem] autem O. 6. amiram. S. av. phenix est. hec est
illa avis que est in paradiso S. fen. (parad.): Punkt OS. ipsam fehlt S.
1. arborem S. lune: Punkt OS. ipse fehlt S. senex: Punkt OS. 9. dicere:
Punkt GS. AI.: Punkt OS. 10. quäl, lingu.] quem S. respons. mihi 5. arbor.:
Fragezeichen G, Punkt S. 12. finitur O. fin.: Punkt OS. indice S.
finit: Punkt OS. 13. obsculav. ö, osculatus est S. 14. cepit: Punkt OS.
rev. potui8S.] reuertisset S. 15. subito fehlt S. dioens: Punkt OS. nom.
m.] sensum tuum S. 16. Alex.: Punkt S. 18. definitur G. finierunt de te S.
(denn, de t. B). defin. (te): Punkt GS. Deinde 1 Denique S. lune: Punkt
GS. 19. te hab. S. speras: Punkt GS. 20. ait fehlt S. arbor: Punkt GS
21. debet: Fragezeichen G, Punkt S. respond.: Punkt OS. 22. deb. deeip. S.
oeoidis S. mutatur S (= B). te fehlt O. 23. iraseerentur S. mihi:
Punkt G. sunt nach soror. fehlt S (= B). 24. fatarum ö, futurarum S.
Klitos S. id e. evoc. fehlt Ä(= B). sors s. ord. fehlt S (« B). 25. Atrop.:
Punkt OS. 26. ille: Punkt OS.
Digitized by VjOOQIC
241
speras, sed per venenura et in parvo tempore eris dominus terre.'
Inter hec dixit illi ipse senex, qui ducebat eum: , Alexander,
noli amplius molestare ipsas arbores interrogando, sed revertamur
post tergum.' Et exinde tornavit post tergum ipse senex, unde
5 venerat, similiter Alexander et principes eius eecuti sunt eum.
Cumque venissent ad ipsum palatium, ingressus est ipse senex
in eum, Alexander enim et principes sui descenderunt per
gradus ad castra.
107. Alia vero die amoto exercitu perrexit per continuos
10 dies quindeoim et venit in terram, que dicitur Prasiaca, et castra
metatus est ibi. Homines autem terre ipsius audientes adventum
Alexandri adduxerunt ei xenia, pelles ex piscibus habentes
figuram ex pelle pardoleonis et pelles murenarum habentes per
singulas per kmgum cubita sex. Eratque in illis partibus civitas
16 in montem ex precisis lapidibus sine calce, in qua primatum
tenebat quedam mulier vidua nomine Candacis, habebatque tres
filioe, primi nomine Candaulus et secundi nomine Marsippus et
tertii nomine Carator, statimque direxit Alexander ei epistolam
continentem ita: >Rex regum Alexander filius dei regia Ammonis
20 et regine Olimpiadis Candacis regine gaudium. Ecce dirigimus
vobis templum et statuam Ammonis dei regia ex auro puriaaimo,
ut veniatia et eamua simul ad montes et sacrificemus ei/ Cum
autem legisset Candacis ipsam epistolam, statim direxit ei missos
suos cum xenia et epistolam continentem ita: ,Candacia regina
25 Meroum Alexandro regi regum gaudium. Seimus, quia revelatum
1. terre: Punkt GS. 2. illi] ille S. ipse fehlt S. eum: Punkt OS.
3. interrogandi OS. 4. tergum: Punkt OS. postergum O. 5. vener.:
Punkt OS. eum: Punkt OS. 6. venisset S. 7. eum: Punkt GS. sui]
eius S. descendunt Q. 8. castra: Punkt O, folgt Abschnitt S. 107. 9. Alia:
Initiale O. Alio die S. continuo quindec. d. S (continuos qu. d. B).
10. quindec.: Punkt G. que] qui O. prasyaca S. 11. ibi: Punkt OS.
ips.] illius S (= B). 12. exenia S. piseib.: Punkt GS. 13. per sing.
fehlt S (= B). 14. singule O. cubitos S. sex: Punkt GS. 15. monte
S (ex monte B). preciosia 1. S. calce: Punkt GS. 16. teneb.] erat 5.
vidua fehlt S. eleophilis. candac. regina S. Cand. (reg.): Punkt GS.
17. filios: Punkt OS. caudaul. G. et vor secundi fehlt S. 18. nomen S.
Carator: Punkt GS. stat] Tunc S. ei alexand. S. 19. ita: Punkt G,
folgt Abschnitt S. Rex: Initiale Q. regis fehlt S. 20. olymp. S.
Cleophilis (corrig. aus Cheoph.) reg. candac. meroum S. gaud.: Punkt OS.
22. in montem S. ibi ei S. ei: Punkt GS. 23. Candac] regina S.
ips. ] hac S. 24. exenia S. et fehlt S. ita : Punkt G, folgt Abschnitt S.
Candac.: Initiale G. Cleophilis cand. r. merorum S. 25. gaud.: Punkt GS.
revelat. t. f.] relatum est t. S.
O. Zingerle, Quellen zum Alexander. 16
Digitized by VjOOQIC
242
tibi fuit ab Ammone deo tuo, ut pugnares Egyptum et subiugares
Pereidam et Indiana et alias gentes plurimas. Proinde hoc
fecieti, quia non solum ab Ammone tibi concessum fuit, sed
etiam ab omnibus diis. Nos itaque, que ciaras ac lucidissimas
5 habemus animas plus quam vos, non est nobis opus cum Ammone
et templo eius ire et sacrificare ei in montibus. Scias, quia
dirigo Ammoni deo tuo unam coronam auream, ornatam ex la-
pidibus pretiosis, videlicet margaritas et decem catenas insertas
de lapidibus pretiosis. Vobis namque dirigimus aureot bipedes
10 centum et aves psithacos ducentos inclusos intra decem clunias
aureas, nee non et cantras aureas viginti, vectes eneos mille
quingentos, sed et Ethiopes infantulos centum et simias ducentas,
elephantos quadringentos quinquaginta , rinocerotes octoginta,
pantheros tria milia, pelles pardoleonis quadringentas et valde
15 rogamus, ut dirigatis nobis dicendo, ei eubiugasti totum mundum.'
Inter ipeoe missos, quos ad Alexandrum direxerat ipsa regina,
direxit unum pictorem peritissimum, ut diligenter consideraret
et depingeret figuram Alexandri et adduceret eam Uli. Factum-
que est. Interea reversi sunt ipsi missi Candacis regine ad eam,
20 obtulerunt ei figuram Alexandri depietam in membrana. [Que]
cum vidieeet eam Candacis regina, gaudio gavisa est magno pro
eo, quia desiderabat videre figuram eius.
108. Post hec autem unus ex filiis Candacis regine, cui
nomen erat Candaulus, exivit cum uxore sua et paucis suis
25 fidelibus exercendi causa, rex autem Bebricorum sciendo pulchri«
1. egipt. S. subiug.] pugnares S. 2. et Indiana fehlt S. gentes
fehlt S. plurira.: Punkt OS. hec S. 3. tibi fehlt S. fuit] est S.
4. etiam] ex S. diis: Punkt GS. itaque] Denique S. que fehlt S.
preclaras S. lucidas anim. hab. S (= B). 6. montib.: Punkt GS.
7. ornat. fehlt S (= B). 8. zmaragdis et margaritis S. cathen. S.
9. de] ex S (== B). pretios.: Punkt OS. aureo O. 10. centum: Punkt
05. spithac. ö, psythac. S. inclisos S. infra G. 11. aureas: Punkt
OS. nee bis inclus. aureas fehlt S. viginti] triginta S (= B). eneos]
aienos (?) G. 12. quingent.: Punkt OS. et fehlt S. infant] paruulos S.
centum: Punkt G. simeas S. ducent.: Punkt GS. 13. Helephant. S. quin-
quag.: Punkt OS. Rinoceratas S. oetag. S. ootog.: Punkt GS. 14. milia:
Punkt OS. quadring.: Punkt OS. 15. dicendo: Punkt S. mundum:
Punkt OS. 16. ips. itaque m. 5. quos fehlt S. ad Alex.] alexandro S.
17. direxit fehlt S. peritum S. 18. duceret S. illi: Punkt G. 19. est:
Punkt G, folgt Abschnitt S. sunt fehlt S. reg. Candac. S. 20. membrano S.
membr.: Punkt GS. Que] Qui S. 21. Candac. fehlt S. 22. quia] quod S.
eius: Punkt GS. 108. 23. Post: Initiale G. P. hec aut.] Interea S.
Candac. fehlt S. eiusdem reg. S. 24. suo S. 25. causa: Punkt GS.
ebricorum S. pulcritud. 5.
Digitized by VjOOQIC
243
tudinem uxoris eius venit super eum cum multitudine hostium
et occidit plurimos ex eius fidelibus et tulit eius uxorem. Hie
vero remanens cum paucis suis fidelibus et statim abiit ad castra
Alexandri, ut preberet ei adiutorium. Custodes enim castrorum
6 apprehenderunt eum et adduxerunt illum Ptholomeo, qui secundus
erat ab Alexandro. Cui dixit Ptholomeus: ,Quis es tu?' Et ille
respondit: ,Filius sum Oandacis regine/ Ptholomeus ait: ,Quare
huc venisti?' Et ille narravit ei, qualiter passus est a rege
Bebricorum vel quemadmodum tulit uxorem eius. Cum autem
10 hoc audisset Ptholomeus, iussit ipsum iuvenem detineri et ille
exiliens de tabernaculo suo abiit ad tabernaculum, in quo iacebat
Alexander. Erat autem iam obscura nox, et ingressus est
Ptholomeus et excitavit eum et narravit Uli cuncta per ordinein,
que a Candaulo audierat. Quo audito Alexander dixit ei: 3e-
15 vertere in tabernaculum tuum et pone coronam capiti tuo et
sede in sedilio regali et die Uli ,Ego sum Alexander' et preeipe
cuidam homini tuo, ut venire faciat Antigonum quasi hominem
tuum, et veniat iUe ad me et adducat me ad te sub persona
Antigoni. Et, dum venio ante te, enarra mihi ante ipsum iu-
20 venem omnia, que ille dixit tibi, et post hec interroga me sub
persona Antigoni, ut dem tibi consUium, quemadmodum exinde
agere debeas.' Factumque est. Et ivit Ptholomeus et fecit
cuncta, que preeepit iUi Alexander, nee non et interrogavit
Alexandrum sub persona Antigoni, quid exinde facere deberet.
25 Oui Alexander respondit adstante Candaulo: ,Maxime imperator,
ei placet vestre potestati, ego vadam una cum isto iuvene et
hora noctis supervenio ipsam civitatem et, si non reddunt ei
2. eius] eis S. uxor. eius S. ux. (ei.): Punkt OS. 3. reman.]
fugiens S. et etat, fehlt S. 4. adiutor. : Punkt GS. 5. duxerunt G.
ill] eum S. ptolom. immer S (=- B). 6. Alex.: Punkt OS. Pthol.:
Punkt OS. tu: Fragezeichen G, Punkt S. 7. respond.: Punkt GS. Cand.
reg.] cleophis eand. S. reg. (cand.): Punkt GS. ait: Punkt GS. 8. venisti*.
Fragezeichen ö, Punkt S. Et] At S. ilhe G. 9. ebricorum S. vel] et S.
eius: Punkt OS. 10. detineri: Punkt OS. 11. iaceb.] dormiebat S (= B).
12. Alex.: Punkt GS. nox: Punkt GS. 18. illi] ei S. per ordin. fehlt
S (-= B). 14. audier.: Punkt OS. ei: Punkt OS. 16. sedilio] solio S.
(== B). et die — J et fac ingredere ipsum iuuenem ante te. et preeipe S.
illi: Punkt Q. Alex.: Punkt G. 17. fac. ven. S (= B). 18. et ven. i.
ad me fehlt S. ad te fehlt S. 19. Antig.: Punkt OS. ante ips. iuv.
fehlt S. 20. tibi: Punkt GS. 21. dem t. eonsil.] dieam t. S. inde S.
22. debeamus S. deb.: Punkt GS. est: Punkt OS. et] e S. 24. deberet:
Punkt OS. 25. astante S (« B). Candaulo: Punkt GS. 26. ego vad. --]
u. c. ist. iuuen. vado S.
Digitized by VjOOQIC
244
uxorem eius, succendo eam igni.' Audiens autem hoc Candaulus
statin* adoravit Alexandrum et dixit ei: ,0 sapientissime
Antigone, optime decuerat, ut tu fuisses imperator Alexander
et non fuisses subiectus illi.' Et exiens Alexander una cum
ö Candaulo et hora noctis supervenerunt ipsam civitatem. Evigi-
lantes autem homines ipsius civitatis exclamaverunt omnes,
milites vero Alexandri respondentes dixerunt Ulis: ,Candaulus
est cum plurima hoste et venit, ut reddatur ei uxor eius; sin
alias incendimus vos et civitatem vestram,' Homines autem
10 ipsius civitatis audientes hoc statim fregerunt portas palatii et
per vim abstraxerunt exinde uxorem Candauli et reddiderunt
eam illi. Tunc Candaulus adoravit Alexandrum et dixit ei:
,Optime Antigone, plurimum, mi carissime, rogo te, ut venias
mecum ad matrem meam, quatenus reddat tibi dignum meritum
15 de hoc, quod in me fecisti, insuper et det tibi dona regalia.'
Quo audito Alexander gavisus est gaudio magno pro eo, quod
desiderabat videre Candacem reginam et civitatem eius, et dixit
ei: ,Eamus ad imperatorem Alexandrum et postula me illi et
ego venio.' Factumque est. Et accepta licentia Alexander ivit
20 cum Candaulo. Cum irent insimul per viam, venerunt ad altos
montes pertingentes usque ad nubes et arbores excelsos nimis,
stantes in eisdem montibus, similes cedri, portantes poma grandia.
Cumque vidisset eas Alexander, mirabatur valde. V idebat enim
ibi etiam et vites haben tes botros uvarum maximos valde,
25 quales portare non poterat unus homo, et nuces ferentes fructus
sie maiores quomodo pepones. Et erant in ipsis arboribus
dracones et simie multe.
1. succendam S (« B). igni : Punkt GS. Audiens - -] Quo audito C. S.
2. ei: Punkt GS. 3. fuisses] esses S. 4. fuiss.] esses S. illi: Punkt OS.
ö. Candaulo: Punkt S. ipsam fehlt S. civitat.: Punkt GS. 6. omnes:
Punkt OS. 7. Alexandri fehlt S. illis: Punkt OS. 8. eius: Punkt OS.
9. alias] autem S. vestram: Punkt OS. autem] vero S. 10. ipsius
fehlt S. hoc audient. S. 11. inde S (== E). Candauli fehlt S. 12. illi:
Punkt GS. ei: Punkt GS. 13. kariss. OS. 14. mecum fehlt S. reddam S.
15. in me] nunc S. det] donet S. regal.: Punkt OS. 17. vid. Cand.
regin.] eam vid. S. eius: Punkt GS. et] Tunc S. 18. ei: Punkt GS.
19. veniam S. ven.: Punkt G. est: Punkt GS. lic: Punkt S. ibat S.
20 Cand.: Punkt GS. Cum autem S ( = B). altos] dydalas S. 21. nub.
corrigirt aus mub. S. nub.: Punkt Q. excelsos] altas S. 22. cedris S.
grandia: Punkt GS. 23. Cumque--] Que cum vid. AI. S. valde: Punkt
GS. Videntes S. enim fehlt S. 24. etiam fehlt S. 25. non poter.]
valebat minime S. homo : Punkt OS. 26. quomodo ] sicut S (= ify
pepon.: Punkt GS. 27. symie S. multe: Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
245
109. Deinde ambulantes venerunt ad civitatem Candacis
regine. Audiens autem Candacis regina, quomodo Candaulus
revertebatur incolumis cum uxore sua, et quomodo veniebat
missus Alexandri imperatoris, gaudio gavisa est magno. Statira-
ö que induit se vestimenta regalia et posuit capiti suo coronam
aüream ornatam ex lapidibus pretiosis et una cum suis magna-
tibus exivit ei obviam ad gradus palatii sui. Erat autem pre-
dicta regina pulchra nimis. Oumque vidisset eam Alexander,
visum est illi, ut matrem suam videret. Palatium vero eius
10 erat Optimum valde et fulgebat tectum illius palatii valde ex
auro. Et ascendit Alexander una cum Oandaulo in ipsum
palatium et ingressus est in triclinium, in quo erant lectisternia
ex auro purissimo, et erat ipsum triclinium totum ornatum ex
auro et Stratum ex lapidibus onichinis et mense et scamna erant
15 omnia eburnea et pocula erant ex lapidibus pretiosis, scilicet
smaragdis et amethistis, et columne ipsius triclinii erant ex lapide
porpbiretico et habebant sculptos falcatos currus apparentes
hominibus quasi currentes, nee non et elephantos sculptos, con-
culcantes homines cum pedibus. Subtus ipsum palatium currebat
20 fluvius duicissimus, et erat claritas aque illius quasi de auro.
In die vero illa comedit Alexander cum Candace regina et
filiig eius. Alio namque die Candacis regina apprehendit
Alexandrum per dexteram et sola cum eo introivit in cubiculum,
quod erat totum investitum de auro et ornatum ex lapidibus,
25 margaritis et unionibus, et Stratum ipsius cubiculi erat ex lapi-
109« 1. Deinde: Initiale G. Cand. reg.] cleophilis cand. S. 2. regine
(cand.): Punkt OS. Audiens--] Cum aut. audisset reg. quomodo C. nlius
eius S. 3. incolomus S. quom. venieb. fehlt S. 4. imperat. veniret
cum eo S. magno: Punkt OS. Statim S. 7. sui: Punkt OS. 8. pulcra S.
nimis: Punkt OS. Cum S. 9. vider.: Punkt OS. vero fehlt S.
10. optime S. valde: Punkt OS. ill.] ipsius S (= B). valde ex fehlt S.
11. auro: Punkt OS. ipso palacio S. 12. pal.: Punkt O. leetis
stern. G. 13. puriss.: Punkt GS. ex aur. ornat. S. 14. strat.] statuam S.
oniohin.: Punkt O. scanna O, soampna S. 15. omnia fehlt S. eburn.:
Punkt GS. er. omnia S. 16. amechist. S. ameth.: Punkt G. columpne S.
ipsius fehlt S. lapidibus porphireticis S. 17. porphir. : Punkt G. habebat S.
18. ourrerent S (= B). curr.: Punkt GS. et fehlt S. elephantes S.
cöculc. S. 19. oum] sub S. pedib. : Punkt GS. Suptus G. Sub triclinio
ipsius palaoii S. 20. aque fehlt S. de fehlt G. auro: Punkt GS. 21. illa
v. die S. (illo namque die B.) Candace fehlt S. 22. filios G. eius:
Punkt GS. Candac. reg. fehlt S. 23. dextram corrigirt aus dextrum S.
24. quod] qui (unten durchstrichenes q) G. lapidib. fehlt S. 25. union.t
Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
246
dibus pretiofiis et lucebat intus ad instar splendoris solis. Deinde in-
gressa est cum eo in alium cubiculum constructum ex lignis ebenis
et buxinis et cipressinis eratque positus ipse cubiculus super rotas
per artem mechanicam et trahebant eum viginti elephanti. Cum
5 autem introisset Candacis regina in eodem cubiculo cum
Alexandra, continuo commotus est ipse cubiculus et cepit am-
biliare. Alexander vero in hoc facto cepit obstupescere nimis-
que mirari et dixit regine: ,Iste cause mirande et digne fuerant,
ei apud nos Grecos fitissent.' Regina respondit: ßene dicis,
10 Alexander ; plus fuerant digne apud Grecos quam apud nos.'
Et statim, ut audivit Alexander nomen suum, turbatus est valde
nimisque turbata est facies eius. Cui dixit regina: ,Pro eo,
quia vocavi te ex nomine, mutata est facies tua?' Alexander
respondit: ,Domina, Antigonus nomen est mihi, non Alexander. 1
15 Regina dixit: ,Verius tibi dico et ostendo, quomodo tu es Alexander/
Et hec dicens apprehendit eum per dexteram introducensque
illum in cubiculum et monstravit Uli iraaginem eius depictam in
membrana et dixit Uli: , Alexander, agnoscis hanc imaginem?'
Cumque vidisset eam Alexander, cepit pallescere et contremescere.
20 Cui regina dixit: ,Quare mutatus est color tuus et expavescis?
Destructor totius orbis, destructor Perside et Indie, superans
Parthos et Bactros modo sine interfectione hominum et sine
omni altercatione cecidisti in roanus regine Candacis. Unde
scias, Alexander, quia nullo modo debet exaltari cor hominis in
1. adinstar intus mit Transpositionszeichen versehen S. solis: Punkt GS.
2. aliud oub. constructum ex lign. aspitis que nullomodo incenduntur ab igne
(dies auch in B.) Et inde ingressa cum eo in aliud cubiculum constructum ex
lignis enenis et buxinis et ciprinis S. ex doppelt gesehrieben O. 3. cipr.:
Punkt OS. po8itum ipsum cubiculum S. 4. XX elephantes S. eleph.:
Punkt GS. 5. Candac] ipsa S. 6. cötin. comotum e. ipsum cubiculum S.
ambuL: Punkt OS. 7. nimis et S. 8. mir.: Punkt OS. regine: Punkt
OS. cause] "ee S. 9. nos fehlt S (= B). fuiss.: Punkt OS. Cui
regin. S. respond.: Punkt OS. 10. In Grecos ist o übergesehrieben S.
nos: Punkt OS. 11. ut aud.] cum audisset S. suum] eius S. 12. et
nimis mutata est S. eius: Punkt OS. dix. reg.] reg. ait S. reg. (ait):
Punkt OS. 13. quia] quod S. ex nom.] nom. tuo S. tua: Fragezeichen
G, Punkt S. 14. respond.: Punkt OS. Domina fehlt S. A. est nom.
menm 5. Alexand.: Punkt GS. lö. Verius--] veniemus cötinuo ostendo tibiS.
ostende G. (At illa ego ostendo tibi qu. AI. es. Introduxitque eum cubicul. B.)
17. ymag. S. 18. membr.: Punkt OS. illi: Punkt OS. cognosc. S. ymag. &
imag. : Fragezeichen G, Punkt S. 19. pallesc] expauescere S. contrem. : Punkt
GS. 20. dixit Punkt GS. mutatus e. c. t.] mutata est facies tua S. expav.:
Fragezeichm G, Punkt S. 21. mundi S. orb. (m.): Punkt GS. 22. Parth. et
ßactr.] prothos et barbaros S. et s. o. altercat fehlt S. 23. mann regine
cleophilis reg. candac. S. Candac. : Punkt GS. 24. cor tuum siue cor hom. &
Digitized by VjOOQIC
247
elatione pro qualicumque prospera, que eum secuntur, neque
cogitet in corde suo, quod non inveniat alium hominera, qui
eum 8uperabundet aut in eapientia aut in virtute.' Audiens
enim hec Alexander cepit stridere dentibus et tornare caput in
5 una et alia parte. Cui regina dixit: ,Ut quid irasceris et turbaris
apud temet ipsum? Quid nunc facere poterit imperialie gloria
et virtus tua?' Alexander respondit: ,Irascor, regina, quia non
habeo gladium.' Regina dixit: ,Et, ei habuisses gladium, quid
nunc facere poteras ? i Alexander respondit: ,Pro eo, quia traditus
10 8um per meam voluntatem, primum interficerem te et postea
memet ipsum/ Cui illa dixit: ,Et hoc, quod dixisti, sicut sapiens
imperator dixisti? Attamen ne contristeris, quia, sicut tu
adiuvasti et liberasti uxorem Candauli filii mei de manibus regis
Bebricorum, ita et ego liberabo te de manibus barbarorum, quia
15 certissime scito, si notum fuerit Ulis de adventu tuo, interficiunt
te, sicut tu interfecisti Porum regem Indorum, quia et uxor
Caratoris filii mei filia Pori est/ Et hec dicens apprehendit
eum per dexteram et eduxit eum foras in triclinio et dixit filiis
suis: ,Filii carissimi, ostendamus bonitatem in hunc missum
20 Alexandri et demus ei dona regalia propter bonitatem, quam
ostendit ille in nobis.' Respondens Carator iunior filius eius et
dixit ei: »Mater mi, verum est, quia Alexander direxit illum et
abstraxit uxorem fratris mei de manibus inimicorum nostrorum
et salvum apud nos reduxit fratrem nostrum cum uxore sua,
25 sed uxor mea compellit me hunc Antigonum occidere pro
Alexandro, ut recipiat exinde dolorem in corde pro eo, quia
1. secunt.: Punkt OS. 2. inueniatur G. 3. superhabund. S. virt. :
Punkt GS. Audiens--] Tunc alexand. cep. strid. S. 5. al. p.] in altera
parte S. parte: Punkt OS. dixit: Punkt OS. 6. apud] intra S. ipsum:
Fragezeichen 6r, Punkt S. 7. tua: Fragezeichen Ö, Punkt S. respond.:
Punkt OS. 8. glad. : Punkt OS. ELeg. dix. fehlt S. 9. potueras S (= B).
pot. : Fragezeichen G, Punkt S. respond.: Punkt GS. quia] quod S. 10. per]
propter S. primo S. interficeram O. post S. 11. ipsum : Punkt OS.
Cui i. dix.] Et illa ait S. dix. (ait): Punkt OS. Et] Ecce S. 12. imp.
dix.: Fragezeichen G, Punkt S. ne o.] non contristaris S. 13. adiuv.] Inuisti S.
manu r. ebricorum S. 14. libero S. barbar.: Punkt OS. 15. scio S.
notum] oertum S. de adv. t.] aduentum tuum S. interficerent S. 16. tu
fehlt S. regum S. Indor.: Punkt OS. 17. est: Punkt GS. 18. dextram S.
19. suis : Punkt OS. ffilii S. kariss. und nachher Punkt GS. Vor miss. ist
hominem tatem durchgestrichen S. 21. nobis: Punkt GS. Respondit S. et dix.]
dicens S. 22. ei fehlt S (= ß). ei (die): Punkt OS. Mi mat. und nach-
her Punkt S. atraxit S. 24. apud nos fehlt S. nostr. ] meum S.
sua: Punkt S. 25. opell. S. antigonem G. oeoid.] interficere S. 26. alexander
dolor. S. quod interfeoit S.
Digitized by VjOOQIC
248
occidit Porum patrem eius.' Candacis dixit: ,Et quod nomen
acquirimu8, fili, si hunc in tali fide occiderimus?' Audiens autem
hec Candaulus iratus est valde et dixit ei: ,Me iste salvavit et
uxorera meam iste mihi reddidit et salvum me adduxit ille us-
5 que huc salvumque eum ego reduco usque ad castra imperatoris
sui.' Cui Carator respondit: ,Quid est hoc, quod dicis, frater?
Vis, ut in isto loco interficiamus nos utrique?' Oui Candaulus
ait: ,Ego nolo hoc, frater, sed, si tu vis, paratus sum/ Videns
autem Candacis regina, quia volebant se alterutrum interficere
10 filii sui, tristis facta est nimis et apprehendens Alexandrum per
dexteram portansque eum in loco secreto et ait Uli: ,Rex
Alexander, ut quid non ostendisti in hoc facto aliquod ex
sapientia tua, ut non interficiantur inter se filii mei pro te?'
Cui Alexander ait: ,Dimitte me loqui cum eis/ Et illa
15 statim dimisit eum. Abiit ergo Alexander et dixit Caratori:
,Si me occidis hie, nihil laudis acquiris, attamen habet Alexander
imperator mukös prineipes meliores mei, proinde nihil doloris
reeipiet de meo interitu. Sed, si vis, ut tradam tibi ipsum inter-
fectorem soceri tui, iurate mihi, ut detis, quod postulo, et ego
20 iuro vobis, quia hie in vestro palatio addueo vobis Alexandrum/
Audiens enim hec Carator gavisus est et credidit ei et paeificati
sunt inter se fratres et promiserunt ei per singulos facturos hoc,
quod ille poscebat. Iterum voeavit Candacis regina Alexandrum
secreto et dixit ei: ,fteata fuissem ego, si te cotidie pre oculis
1. eius: Punkt OS. Cand.] Oui regina S. dix.: Punkt OS. quod]
quam G. 2. acquiramus filii S. oeeidamus S. oeeid.: Fragezeichen O,
Punkt S. Audiens - -] Quo audito candaul. S. aut G. 3. ei : Punkt GS. 4. meam
iste fehlt S. conduxit S. ille fehlt S. 5. huc: Punkt OS. ego eum
reducam S. 6. sui: Punkt OS. respond.: Punkt OS. frater: Frage-
zeichen G, Punkt S. 7. utrique: Fragezeichen G, Punkt S. 8. ait] dixit S.
ait (dix.): Punkt OS. fate s S. sum: Punkt GS. Videns--] Cum vidisset regina
quia S. 10. nimis: Punkt GS. Alexandr. fehlt G. 11. dextram eius S.
et fehlt S. illi: Punkt GS. 12. Alex.: Punkt GS. ostendis S (== B).
aliquid S. 13. interficient S. inter fehlt S. te: Fragezeichen G, Punkt S.
14. ait; Punkt OS. me ire 1. S (*= B). cum fehlt S. eis: Punkt OS.
stat. illa S. 15. eum: Punkt OS. Oarat.: Punkt GS. 16. oeeid.] inter-
ficis S. laude G, laudes S. acquir. : Punkt OS. attam.] quia S.
17. mei] me S. dolorem O. 18. reoipit S. de] pro S. interitu:
Punkt GS. interfect. ips. S. 19. quod] que S. 20. hie] huc S. vestrum
pallacium adduccam S. Alexandrum. factumque est S. Alex, (est): Punkt
GS. 21. enim fehlt S. hoc S. ei: Punkt OS. 23. i. posceb.] ipse
postularet S. posc. (post.): Punkt OS. Iter.] Item S. Candac. fehlt S.
24. ei: Punkt OS. Beatä O. ego fehlt S. cottidie S. pre oqul. m.
fehlt S.
Digitized by VjOOQIC
246
meis habere potuissem quasi unum ex propriis filiis, ut tecum
vicissein omnes inimicos meos*. Et hec dicens dedit ei dona
regalia, id est coronam auream, ornatam ex lapide pretioso ada-
mantino, seu et clamidem imperialem aurotextilem, stellatam
5 ornatamque ex pretiosis lapidibus et iussit eum abire.
110. Exiensque inde Alexander una eum Candaulo et pro-
fecti sunt iter diei unius et venerunt ad quandam speluncam
magnam et eastra metati sunt ibi dixitque Candaulus ad
Alexandrum: ,In hanc speluncam, quam vides, epulati sunt
10 insimul dii.' Cum autem hoc audisset Alexander, ßtatim fecit
diis suis victimas et ingressus est solus in speluncam et vidit
ibi caligines maximas nubis et inter ipsas caligines nubis vidit
lucentes Stellas et apparitionem deorum et inter ipsos deos
quendam deum maximum recumbentem habentemque oculos
15 sicut lucerna. Que cum vidisset Alexander, timore perterritus
factus est quasi in estasi. Tunc dixit ei ille maximus deus:
,Ave Alexander/ Et Alexander ad eum: ,Quis es tu, domine?'
Et ille dixit: , Ego sum Sesonchosis regnum mundi tenens et
mundum subiugans , qui feci tibi omnes subiectos. Nomen quo-
20 que in mundo mihi non est, sicut tibi, qui fabricasti civitatem
in nomine tuo. Sed tarnen ingredere amplius.' Et ingressus est
Alexander et vidit aliam caliginem nubis et quendam deum
sedentem in sedilio regali et dixit Uli Alexander: ,Quis es tu,
domine?' Et ille dixit: ,Ego sum origo omnium deorum et ego
25 te vidi in terra Libie, et modo huc esse videris?' Cui Alexander
1. potuissem. preoccupans te quasi S. fil. meis S (ex fil. m. B).
2. meo8 fehlt S. meos (inim.): Punkt GS. 3. prec. lap. S (= B). 4. auro
text. G. 5. ornatam S. lap. prec. S. abire : Punkt GS. 110. 6. Exiens-
que: Initiale G, 7. vn. diei S. un. (diei): Punkt GS. et ven.] Venerunt-
que S. quand. ] vnam S. 8. ibi fehlt S. ibi (sunt): Punkt GS.
9. Alexandr.: Punkt GS. hac spelunca S. quam vides fehlt S. epul.]
sepulti S. 10. insim.] pariter S. dii: Punkt GS. Cum autem--] Quo
audito alexand. S. 11. diis sui/ fehlt S. victira. : Punkt GS. 12. nub.:
Punkt GS. 13. apparicio S. deor.: Punkt GS. 14. habensque S. ocul.
lucentes S (lucidos hab. oculos B). 15. lucerna: Punkt GS. Que] Qui S.
16. extasi S. est. (ext.): Punkt GS. maxime S. deus: Punkt GS.
17. Alexand.: Punkt GS. eum: Punkt GS. domine: Fragezeichen G,
Punkt S. ia Et] at S. dix.: Punkt GS. et fehlt S. 19. subiugas S.
subiect.: Punkt G. quoque] que S. 20. mihi in m. S. 21. tuo nom. S.
tno (nom.): Punkt GS. ampl. : Punkt GS. 22. nubis: Punkt S. 23. sedil.]
sede S. reg.: Punkt GS. Alexand.: Punkt GS. 24. domine: Frage-
zeichen G, PunktS. dix.: Punkt GS. deor.: Punkt GS. 25. lybie S.
vider.: Fragezeichen G, Punkt S.
16*
Digitized by VjOOQIC
260
respondit: ,Rogo te, Serapis,, ut dicas mihi, quantos annos adhuc
viviturus sum.' Serapis dixit: ,Hanc causam, unde interrogas,
iam me exinde interrogasti, sed oportet, ut nullus mortalium eam
sciat, quia, si cognitum fuerit homini de die mortis sue, tanta
5 tribulatio ei accidisset, quasi omni die moriatur. Fabricasti enim
civitatem gloriosam, que debet existere in toto mundo. Plurimi
vero imperatores pugnaturi sunt eam. Ibi fabricabitur sepulcrum
tuum, ibi recondetur et corpus tuum'. Exiensque inde Alexander
et valedicens Candaulo reversus est ad milites suos.
10 111. Altera autem die amoto exercitu pervenit ad-^üandam
vallem, que erat plena ex magnis serpentibus, habentes in
capitibus maximos smaragdos. Ipsi namque serpentes vivunt
de lasere et pipere albo, quem gignit ipsa vallis, et singulis
annis pugnant inter se et multi ex ipsis moriuntur.
15 112. Deinde amoto exercitu venit in quendam locum, in quo
erant bestie, que habebant ungulas duas in pede sicut porcus,
erantque ipse ungule late pedes tres, cum quibus feriebant ad
milites Alexandri. Similiter habebant ipse bestie caput sicut
sues, caudam sicut leo, erantque mixti inter eas et grifes, qui
20 cum magna velocitate feriebant in facies militum. Alexander
vero currens huc atque illuc confortando milites suos, ut cum
Bagittis et contis starent viriliter et defenderent se. Factumque
est. Sed tarnen mortui sunt in ipso certamine milites numero
ducenti et octo.
1. respond. fehlt S. resp. (alex.): Punkt GS. Serap.: Punkt GS.
per quant. S. 2. suin: Punkt G. dix.: Punkt GS. unde] qua me S.
interrog.: Punkt GS. 3. eam] hoc S. 4. sciat: Punkt GS. de die] diem
G (dies aus ursprüngl. diem B). 5. accidit S (~ B). moriat.: Punkt GS.
ffabric. S. enim fehlt S. 6. glor. que] que gloriosa S. in toto] vniuersu S.
mundo: Punkt GS, 7. vero fehlt S. eam: Punkt GS. sepulchr. G.
8. et fehlt S. tuum: Punkt GS. Exiensque] Et exiens S. 9. milit. s.]
castra S. suos (c): Punkt G, folgt Abschnitt S. 111. 10. Altera: Initiale G.
perv. ad] venit in S (peru. in B). 12. smaragd.: Punkt GS. 13. lasare S.
quem] q S. gingnit S. vallis: Punkt GS. singulos annos S. 14. moriunt.:
Punkt G, folgt Abschnitt S. 112. 15. Deinde: Initiale G. 16. porcus: Punkt
GS. 17. latas G (habeb. ungul. d. latas B). lat. ped. tr.] per singulos ped.
translate S. ferieb.] erigebant S. ad fehlt S (=* B). 18. Alex.: Punkt
GS. 19. sues] porcus S (= B). leo: Punkt GS. er. mixti] mixtique
er. S (mixti er. B). eos GS (= B). frifes Ö, gripes S. 20. volocit.
apprehendebant milites alexandri et interfioiebant S. milit.: Punkt G.
21. discurrens S. 22. comptis S. viril, star. S. et übergeschrieben S.
se: Punkt GS. 23. est: Punkt GS. milites--] ex militibus alexandri num.
C. XX. et VIIL 24. octo (VIII): Punkt G, folgt Abschnüt S.
Digitized by VjOOQIC
251
113. Et exinde amoto exercitu venit ad quoddam flumen
maximum, cuius latitudo erat quasi etadia viginti, eratque ipsa
ripa flüminie plena ex arundinibus, habentes altitudinem et grossi-
tudinem maxiraam. Quas cum vidisset Alexander, precepit
5 tnilitibus suis, ut facerent naviculas ex ipsis arundinibus et trans-
fretarent ultra ipsum fluvium. Factumque est. Et transfretavit
Alexander et eius exercitus ultra ipsum fluvium. Homines autem
terre ipsius audientes ad ventum Alexandri adduxerunt ei xenias:
spongias albas et purpureas mire roagnitudinis et concas marinas,
10 capientes per singulas duos vel tres sextarios, nee non et tunicas
de vitöllis marinis seu et vermes, quos de ipso flumine trahebant,
quorum grossitudo erat plus de una coxa hominis, et gustus
illorum erat dulcior de omni pisce. Adduxerunt etiam ei et
fungos rubieundos maximos valde seu et murenas, quas trahebant
15 ex ipso oceano, qui erat Ulis vicinus; pensantes ipse murene
per singulas libras dueentas quinquaginta. Et erant in eodem
flumine mulieres speciose nimis, habentes capillos multos et longos
usque ad talos. Ipse mulieres, si videbant homines extraneos
natare super ipso flumine, apprehendebant et suffocabant illos
20 aut trahebant eos in ipso arundineto et tarn diu faciebant eos
secum eoneumbere, quousque sine animas remanerent. In-
sequentes eas Macedones apprehenderunt ex ipsis duas, et erant
albe sicut nix, statura earum erat alta pedibus decem, dentes
habebant caninos.
25 114. Deinde amoto exercitu venit in finibus terre ad mare
oceanum, in quo sunt cardines celi. Eratque in ipso mari insula,
IIB« 1. Et: Initiale O. quodd.] qndam G. fluuium S. 2. quasi
fehlt S. XX. id est miliaris duo et dimidium S. viginti (dimid.):
Punkt OS. ipsa r. fl.] rippa ipsius fl. S (— B). 3. harundin. S. 4. maxim.:
Punkt OS. Alex.: Punkt S. 6. per vor ultra getilgt S. fluv.: Punkt OS.
est: Punkt OS. 8. t. ips.] illius t. S. exenias S. xen.: Punkt OS. 9. et
fehlt S. 9. magnitud.: Punkt OS. conchas S. 10. siugule OS. sentar.:
Punkt OS. 11. faetas de vitulis S (= B). marin.: Punkt OS. seu fehlt S.
ips. flum. ] fluuio S. 12. grosit. G. 13. duleius corrigirt aus dulei* G, plus dul-
cius S. pisce: Punkt GS. ei eciam S 14. valde: Punkt G. 15. ex] de S.
occeano S. illis] ipsis S. morene G. 16. per singule GS. libre G.
quinquag.: Punkt GS. 17. mult.] plurimos S. 18. talos: Punkt GS. Ipse]
Iste enim S (iste B). extr. nat. sup.] extranei nature in S. 19. apprehend.
illos S (apprehendentes ill. B). ill.] in ipso flumine S (= B). 20. aut]
et S. in i. arund.] inter ipsos harundines S (inter ipsas cannas B). 21. cocumb. S
anima S. ramaner. G. reman. (raman.): Punkt GS. 22. eas] autem S.
23. ped. dec. fehlt S. 24. canin.: Punkt G, folgt Abschnitt S. 114. 25. Deinde:
Initiale G. ad mare fehlt G. 26. occean. S. celi: Punkt GS. et ibi
gesonas uideque quos hercules condidit subegit Et exinde ambulans per littora
Digitized by VjOOQIC
252
in qua audierunt homines loquentes linguam Grecam , etatimque
iussit Alexander militibus suis, ut aliquanti ex ipsis nudi in-
grederentur in ipso mare, ut pervenirent ad ipsam insulam. Tunc
quidam ex Macedonibus exuentes se vestimenta sua cum gladiis in
5 manibus ingressi sunt in mare. üontinuo surrexerunt de pro-
fundo maris cancri, qui apprehenderunt ipsos Macedones et sub-
merserunt eos in profundum maris.
115. «Deinde amoto exercitu secutus est litora oceani maris
contra solstitium brumale veneruntque ad mare rubrum et castra
10 metatus est ibi. Eratque ibi mons excelsus valde, in quo
ascendit Alexander et visum est ei, quasi esset in celum. Tunc
cogitavit in corde suo, ut instrueret tale ingenium, cum quo
occeani maris venit ad quendam (!) insulam ipsius maris. in qua and. S.
1. ligwam S. Grrec. : Punkt GS. Statim S. 2. ipsis] eis S. ingredentur S.
3. ipsum mare S. ut perven.] et natando peru. S. insul.] siluam S. insul.
(sil.): Punkt GS. 4. vestimentis suis S (= JB). 5. in ipsum m. S. mare: Punkt
GS. 6. sicut maiores cancri S. 7. maris: Punkt G, folgt Abschnitt S.
115« 8. Deinde: Initiale G. littus occ. S. brunialenu venit ad mardos et
subagras gentes. Que gens cum octaginta milibus peditum et sexaginta
milibus equitum et in prelio occurrit. et pugna omissa per partes interficiebantur
plurimi. Tandem macedones et alexander cum magno labore et periculo
victoriam adepti sunt, interficientes ex eis plurimos et capientes. nee non et
rex illorum Calamus nomine captus est. Qui cum rogo Iponeretur. inter-
rogauit eum Alexander ridendo dicens. Hie quid uellet aut mandaret. Respondit
ei indus dicens. Cito te videbo. factumque est. Nam alexander non diu super-
uixit. Igitur alexander ad ciuitatem eiusdem exercitum duxit et cum multis
primum ascendisset murum. vacuam ciuitatem sperans esse, solus intra desiliit.
Tunc homines ipsius ciuitatis vndique ipsum circumstantes. non est territus
pro multitudine eorum. Qui cum ecumdederunt eum aut pro armis aut uoeibus
eorum. solus tot milia cedit et fugauit. Sed tarnen se vbi circumspectum,
a multis vidit post murum se miserunt isti non valenter hastas (hast, corrig.
aus host.) nisi a facie eius veniret et tarn diu eos sustinuit quousque ipse
populus per portam muri ciuitatem ingrediebatur. Cumque <que übergeschrieben)
eo prelio cum sagitta sub manu tractus fixo genu tarn diu pugnauit donee
interficeret eum a quo wlneratus est
Deinde amoto exercitu venit ad quandam insulam vicinam terre , in qua
erat ciuitas, cuius rex vocabatur ambira. et cepit expugnare eam Tunc ibi
magnam partem de suo exercitu sagittis hostium veneno inlitis perdidit.
Eadem igitur nocte apparuit ei in sompnis deus ammon in forma mercurii.
ostendensque illi herbam. et dicens. ffili alexander. Hanc herbam tuis wlneratis
in potum dabo, et nocebit (in noc. ce übergeschrieben) eis venenum. Exurgens
autem alexander a sompno inuenit herbam. et tundens portauit wlneratis. et
non nocebat eis venenum. Mox autem ciuitatem expügnans. cepit a funda-
mentis dirui
Deinde amoto exerc. venit ad mare rubr. S (Abinde uen. ad m. r. JB).
10. ibi fehlt S. est (ibi): Punkt GS. valde: Punkt GS. 11. celo S. cel.:
Punkt GS. Tunc] Satim S.
Digitized by VjOOQIC
253
possent eum grifes sublevare in celum, ut videret, quod esset hoc
celum, quod supra nos est. Et continuo descendit de ipso monte
et iussit venire architectonicos et precepit eis facere currum et
circumdari eum cancellis ferreis, ut posset ibi securus sedere.
ö Deinde fecit venire grifas et cum catenis firmioribus fecit ligari
eas ad ipsum currum. Et in summitatem de ipsum currum poni
fecit cibaria Ularum. Et tunc ceperunt ipsi grifes sublevare
eum in celum. Tanta autem altitudine ascenderunt }pse grifes,
quod videbatur Alexandro orbis terrarum sicut area^ in qua
10 conduntur fruges. Mare vero ita videbatur tortuosum in circuitu
orbis sicut draco. Tunc subito quidem virtus divina obumbravit
easdem grifes et deiecit eas ad terram in loco campestri longius
ab exercitu suo iter dierum deoem nullamque lesionem sustinuit
in ipsis cancellis ferreis. Et sie cum magna angustia iunetus
15 est militibus suis. Videntes autem eum milites eius exclama-
verunt omnes una voce laudantes eum quasi deum.
116. Post hec autem ascendit in corde eius, ut perquireret
profundum maris et videret, qualia genera beluarum essent in
profundum maris. Statimque iussit venire ante se vitriarips et
20 precepit eis, ut facerent dolium ex splendidissimo vitro, ut posset
omnia clare conspicere a foris. Factumque est. Deinde iussit
ligari eum catenis ferreis et teneri ipsum a fortissimis militibus
1. gripes S. subleuari G. in] ad S. cel.: Punkt GS. quod] quid S.
ess. h. cel.] cel. ess. und nachher Punkt S. 2. quod 8. n. est fehlt S. est:
Punkt G. Et cont.] Mox autem S. 3. venire fehlt S. architecto
. Nykos S. eis] ei S. 4. concelL S. secur.] absque metu S. sed.:
Punkt GS. ö. gripas S. cathen. ferreis f. S. ligare S. 6. curr.:
Punkt GS. 8umitatem G, sumitate S. ipso curru S. 7. illar.:
Punkt GS. spongiasque cum vasis aqua plenas ante nares illarum. Tunc
ceper. S. ipse gripe S. subleuari G. 8. in] ad S. celum: Punkt GS.
habensque secum vas cum spongia aqua plenum. quod sepius odorabat. Tunc
in tanta altitud. ascend. S. gripe S. 9. videbat S. alexander &, alexandri G.
orbem S. area] aeram S. 10. fruges: Punkt GS. videb. ei S. 11. draco: Punkt
GS. quidem fehlt S. 12. gripas S. 13. decem: Punkt GS. sustinut S.
JL4. concell. S. ferr.: Punkt GS. Ib. suis: Punkt GS. autem fehlt S. 16. omnes
fehlt S (« B). eum fehlt S. deum: Punkt ö, folgt Abschnüt S. 116. 17. Post:
Initiale G. hoc S. eius] suo S. 18. maris: Punkt S. et bis inclus. prof. maris
fehlt S (— B). 19. mar.: Punkt G. Stat] Tunc S. 20. eis] continuo S.
doleum G. plendid. G. vitro : Punkt S. possit S. 21. clare fehlt S. cöspic.
S. afforis S. for.: Punkt GS. et precepit exterius ligari eum cum chathenis
ferreis. qui custodirent vitrum a cöfracione lapidis qui forte essent in pro-
fundo maris. factumque S. est: Punkt GS. 22. eum Hg. S. cathen« S.
fereis G. et.] ac S. teuere S. ips.] eum S (= B). a fehlt Q.
milit et fidelissimis S.
Digitized by VjOOQIC
254
et iHe introivit in eum et descendit in profandum maris viditque
ibi diversas tiguras piscium ex diversis coloribus, seu et beluas
habentes imagines bestiarum terrarum, ambulantes per fundum
maris cum pedibus sicuti bestie per terram, comedentes fructus
5 arborum, que nascuntur in pfofundum maris. lpse autem belue
veniebant üeque ad eum et fugiebant eum. Vidit et ibi alias
ammirabiles causas, quas alicui dicere noluit pro eo, quia fuerant
hominibus incredibilia.
117. Et exinde amoto exercitu secutus est litora maris
10 rubri et castra metatus est in locum, ubi erant fere, que habe-
bant in capite ossa serrata et acuta ut gladius, cum quibus
feriebant ad milites Alexandri et transfodiebant clipeoe eorum.
Tarnen occiderunt ex ipsis usque ad octo milia quadringentas
quinquaginta.
15 118. Indeque amoto exercitu venerunt in loca deserta inter
mare rubrum et Arabiam, in quibus nascitur multitudo piperis,
erantque ibi serpentes mire magnitudinis habentes cornua in
capite sicuti magni arietes, cum quibus feriebant ad milites
Alexandri. Sed tarnen interfecerunt Macedones ex ipsis maxi-
20 mam partem.
119. Deinde amoto exercitu castra metatus est in locum, in
quo erant Kynokepbali multi habentes cervices similes equorum
et corpora maxima inmensisque dentibus flammas ex ore ex-
spirantes. Cumque vidissent exercitum Alexandri castra metari
25 ibi, fecerunt impetum super eos. Alexander enim huc illucque
discurrens confortabat milites suos, ut in tali certamine noE
1. maris: Punkt OS. 2. bei] bubas S. 3. hahentes G. ymaginem 8.
terrenarum bestiar. S. per f.] profundum Ö, in profundum S. 4. sie S.
tömed. 0, oroed. S. 5. in fehlt S. maris: Punkt OS. aut.] et S. alie
bei. S. 6. venieb.] uenie O. fugebant O. eum] ab eo S. eum (eo):
Punkt OS. alias fehlt S. 7. mirabil. S. nol.: Punkt S. quia] quod S.
8. incredib.: Punkt G, folgt Abschnitt S. 117. 9. Et: Initiale O. einde S.
Iittora OS. 10. rubri: Punkt G. ferrata O. 11. qüib.] quo O. 12. ad
fehlt S. clip.] scuta S. eor.: Punkt OS. 13. quadringente O (= B),
quadingento8 S. 14. quinquag. : Punkt G, folgt Abschnitt S. 118« 15. Inde-
que: Initiale G. Deinde S. venit S. des. loc. S. inter bis mclus.
Arabiam fehlt S. 16. quibus] qua G. piper.: Punkt GS. 17. er.] et
erant S. 18. sicut S. In ariet. ist i übergeschrieben S. quib.] quo Ö.
ferieb.] pereuciebant S. ad fehlt S. 19. Alex.: Punkt G. et statim morie-
bantur. sed tarn. S. interficiebant S. 20. part. : Punkt G, folgt Abschnitt S.
119. 21. Deinde: Initiale G. loco S. 22. chynoceph. S. equis S. 28. in-
mens.] et magnis S. flamma G. aspirant. G. exspir. (asp.): Punkt OS.
2b. eos: Punkt OS. illucque] que illuc S.
Digitized by VjOOQIC
255
deficerent, et ille pugnabat cum eis viriliter. Sed tarnen mortui
sunt ex militibuö Alexandri plurimi, ex Kynokephalie autem
interfecti sunt multitudo maxima.
120. Et exinde amoto exercitu venit in quendam campum
5 et castra metatus est ibi stetitque in eodem campo aliquantis
diebus eo, quod equus eius, qui vocabatur Bukephalas infirma-
verat, ex qua etiam infinnitate mortuus fuerat. Cumque vidisset
eum Alexander mortuum, dolore ductus angustiabatur plurimum
et plorabat eo, quod ipse equus semper Alexandrum ex durissi-
10 mi8 preliis ope sua tollebat, ex qua re defuncto exequias ei
Alexander duceret et sepulcrum faceret et super sepulcrum eius
1. deficer.: Punkt GS. ein fehlt O. Virilit: Punkt OS. multi mort. S.
2. plurimi fehlt S. plur. (alex.): Punkt OS. chynooeph. S. aut.] vero S.
3. maxima: Punkt OS. ceteri qui remanserunt ceperunt dispersi per siluas
fugere S, worauf in dieser Hs. folgt:
Deinde amoto exercitu venit ad quendam fluuium. et transiens eum castra-
metatus est. Subito exierunt de terra formice magnitudinis catulorum. et
cinaras quasi locte maxime. dentes maiores habentes ut canes. et colorem
nigrum. Tunc de exitu earum de sub terra, interfecerunt multitudinem ani-
malium in ipso exercitu. Ipse formice fodiunt aurum de sub terra, et pro-
ferunt ad lucem. que cum hominem uel aliud animal inuenerunt deuorant.
Sunt enim velocissime in cursu ut putes eas volare (vor vol. ist yoloa durch-
gestrichen) heo tota nocte usque ad horam quintam diei (vor d. ist de durch-
•gestrichen) sub terra sunt et fodunt aurum. Ab hora autem quinta usque ad
occasum solis super terram manent.
Deinde amoto exercitu venit ad quandam vallem maximam et oastra-
metatus est. Et subito exierunt de ipsis montibus ciclopes. et cum magno
murmure irruerunt super castra alexandri. Erant autem ipsi ciclopes corpore
ut gygantes. virtutes et voces maximas. vnum oculum habentes in fronte Cum-
que vidisset alexander cepit cofortare milites suos in tali certamine ut non
* deficerent. et ille cum eis cepit pugnare viriliter. Tandem alexander et mace-
dones cum magno periculo et labore inciderunt eos.
Dein de amoto exercitu venit ad quendam fluuium. in quo erat insula. in
qua erant homines sine capite. oculos et os habentes in pectore. quorum
longitudo erat pedes duodecim latitudo et largitas pedes Septem Colore auro
similes. Deinde ambulantes per siccam siluam. inuenerunt similes equis. pedes
habentes leonum. quorum altitudo erat pedes . XXX. grossitudo pedes . XII.
reliqüum (vor rel. ist vero durchgestrichen) vero corpus pedes sex. condida
brachia usque ad femora. coxa et crura nigra, pedes rubei. caput rotundum
et magnum. narefc longas.
120. 4. Et: Initiale O. 5. ibi fehlt S. ibi (est): Punkt GS. 6. caballus
«uns S. dicebatur bucephal. infirmatus erat S. 7. mort. faer. infirm. S.
fuer. (infirm.): Punkt OS. 9. caballus docuerat in preliis. prelibens plurima
dooumenta. et per illa documenta que habebat ipse quod semper S. ex duriss.]
erudissimis S. 10. ope s.] suo auxilio S. extollebat et neminem nüquam
preter alexandrum portare dignabatur S. toll, (dien.): Punkt GS. de-
functum G, functo 5. ei fehlt S. 11. sepulchr. G,
Digitized by VjOOQIC
256
monumentum mire magnitudinis construeret urbemque etiam
conderet, quam in eius memoriam Bukephalam nominavit.
121. Indeque amoto exercitu venit ad fluvium, qui dicitur
Tytan, obviaveruntque ei homines terre illius ferentes ei elephantos
5 quinque milia et currus falcatos centum milia.
122. Deinde amoto exercitu venit ad palatium Xersen regis
et invenit in ipso palatio cubiculos ad videndum mirabiles, erant-
que in eodem palatio aves magne et albe ut columbe, que pre-
videbant de homine infirmo, si viveret aut moreretur, id est, si
10 respiciebat in faciem egroti, convalescebat de infirmitate, sin autem
nolebat aspicere contra faciem egroti ipsa avis, oertissime morie-
batur ipse egrotus de ipsa infirmitate.
123. Indeque amoto exercitu venit in Babiloniam civitatem
magnam et stetit ibi usque in diem mortis sue. Statimque
15 scripsit epistolam Olimpiadi matri sue et Aristoteli preceptori
suo de preliis, que fecit cum Poro rege seu et angustiis hiema-
1. cöstruer. S. urbem S. et. cond. fehlt S. 2. bucephaliam S.
nominav.: Punkt G, folgt Abschnitt S. 121. 3. Indeque: Initiale G. Inde S.
4. Tytan] sol S. Tyt. (s.): Punkt GS. obviav. ei] obviamque ei venenrat S.
elephantes S. 5. cent.] quinqne S. milia: Punkt G, folgt Abschnitt S.
122. 6. Deinde: Initiale G. regis: Punkt GS. 7. cubuli G. mirabilia S. mi-
rab.: Punkt GS. Erant enim S. 8. eod.] ipso S. col.: Punkt GS. 9. viv. aut
mor.] viuiturus erat aut mortuus S. 10. coval. S. de infirm.] ipse egrotus S.
infirm, (egr.): Punkt GS. Si aut. non oöualesoebat ipse egrotus. tunc nequa-
quam respexit in faciem ipsius egroti et oertiss. S, wo dann ipse egr. de i.
inf. fehlt ÖL 12. infirm, (mor.): Punkt G, folgt Abschnitt S. 128. 13. Inde-
que: Initiale G. Deinde S. Babil. civ. m.] in terram babilonie S.
14. magnam: Punkt G. et stetit — ] in qua inuenerunt serpentes mire
magnitudinis. atque horridos et nimis seuissimos habentes duo capita. quorum*
oculi lucebant ut lucerna. Et erant ibi nee non echumiles bestiole quasi symie.
habentes oculos octonos et totidem pedes. cornua in capite duo. cum quibus
feriebant hominem siue aliud animal. interficiebant eos.
Deinde alexander ingressus est ciuitatem magnam que dicitur babilonia.
In qua inuenit ex prouinciarum tocius mundi apoerisarios eum expeetantibus
id est ex karthagine. et tocius ciuitatis affrice. sed et yspanie et ytalie. nee non
et insularum sylicie et sardie. Tantus thnor in sumpto Oriente de alexandro
costituto (vor -tuto ist tudi durchgestrichen) duces et populos vltimi oeeidentis
inuaserat. Vnde peregrinam toto mundo cerneres legacionem quo vix crederes
peruenisse rumores Igitur magnus alexander trementem sub se mu ferro pressit.
Principes uero eius post mortem ipsius infra quatuordeeim annos dila-
niauerunt. et uelud optimam predam a magno leone prostratam. rapaoes discer-
pere catuli id est se ipsos inuicem mutatos (eine Lücke gelassen) prede emulaoione
fregerunt S mit folgendem Abschnitte. Statimque] Interea Alexander S.
15. Olymp. S. aristotili S. 16. rege fehlt S, wo indess Raum für ein Wort
frei gelassen ist. et] in & hyemaL S. ■> •
Digitized by VjOOQIC
__257_
libus et estivis, quas passus est in Indiana, nee non et de multis
certaminibus, que habuit cum bestiis et monstris in eadem India.
Aristoteles denique rescripsit epistolam ei contin entern ita:
,Regi regum magno Alexandro Aristoteles dirigit gaudium.
5 Leg endo epistolam vestre magnitudinis obstupef actus sum nhnis.
Pro qua causa toto desiderio opto in venire laudem, quam tibi
referam. Testes sunt mihi dii Jupiter et Neptunus, quia ex
preeipuis et preclaris causis, quas egisti, dignus sis plurimis
laudibus. Quapropter inmensas gratias referimus omnibus
10 diis, qui tantas victorias talemque virtutem tribuerunt tibi,
pro eo, quia omnes vicisti, te autem nullus vincere potuit.
Cum autem legissemus, quomodo cecidisti in maximis angustiis
hiemalibus et estivis, et de preliis, que cum serpentibus et
monstris et feris egisti, valde mirati sumus. Sed tarnen omnis
15 operatio tua mirabilis est. ßeati sunt itaque prineipes tui, qui
obaudierunt tibi in omnibus tuis angustiis. Scithes et Ethiopes
obtemperaverunt tibi. Tu autem imperator, ut videmus, equalis
es diis/
124. Et, cum esset Alexander Babylonia, peperit quedam
20 mulier ex eo filium, qui a capite usque ad umbilicum habebat
similitudinem hominis et erat mortuus, ab umbilico autem usque
ad pedes similitudinem diversarum bestiarum et erat vivus.
Cum autem peperisset ipsa mulier hunc filium, cooperuit
eum linteaminibus et portavit eum secreto ad Alexandrum.
25 [Quem] cum vidisset eum Alexander, miratus est valde statim-
1. quas] que G. India S. Ind.: Punkt OS. 2. monstr. et serpen-
tibus S. eadem fehlt S. Ind.: Punkt GS. 3. Aristotilis S. denique
fehlt S. ei epistoi. S. ita: Punkt ö, folgt Abschnitt S. 4. Regi: Initiale
G. Hex S. aristotilis S. gaud.: Punkt OS. 5. nimis: Punkt OS.
6. quam] qua S. 7. refer.: Punkt OS. Juppit. O. 9. laudib.: Punkt OS,
Tmens. grates S. 10. talesque uirtutes S. 11. pro eo fehlt S. potuit:
Punkt OS. 13. hyemal. G, yemal. S. que] quas G. 14. egisti] fecisti S.
sum. : Punkt GS. 15. est : Punkt GS. itaque fehlt S. 16. obedier. corrigirt aus
obaudier. S. angust. t. S. ang. (t.): Punkt GS. Setthes G. Syche et Ethyop.
obtemptauer. S. optemp. O. 17. tibi: Punkt OS. 18. diis: Punkt Q, folgt
Abschnitt S: Inter hec Alexander preeepit fieri statuas aureas fusiles duas in
honore suo. pedes XXV. et scribere iussit in eas omnia facta sua. et vnam
ex ipsis posuit in babilonia. et aliam in persida.
124. 19. Et: Initiale O. Et] Igitur S. babyloniam G, in babilonia S.
peper. ex ea S. 20. mulier ex eo fehlt S. fil. monstrum. et statim cooper.
eum lintheamin. et mandauit eum secrete ad alexandrum. Erat autem a cap.
usque ad vmbil. perfectus homo et er. mortuus. Ab vmbil. vero usque ad ped.
similitudo diuers. best, et er. viuus. Quod cum vid. S. 21. mort.: Punkt G.
22. viv.: Punkt Q. 23. Alex.: Punkt G. 24. cum 1. S. 25. eum fehlt S.
valde : Ihmkt GS.
O. Zingerk, Quellen sum Alezander. yj
Digitized by VjOOQIC
258
que iussit venire ariolum et ostendit ei illum occulte. Ariolus
vero, cum vidisset eum, suspirans cum gemitu dixit: ,Maxime
imperator, appropinquabit tibi tempus, ut exeas ex hoc seculo.'
Cui Alexander ait: ,Dic mihi quomodo 4 ? Ariolus respondit:
5 ,Maxime imperator, medietas corporis, que habet similitudinem
hominis et est mortua, significat, quomodo debes ex hoc seculo
transire, et alia medietas, que est similis bestiarum et est viva,
significat reges, qui post te venturi sunt; sicque nihil sunt ad-
versus te, quomodo nihil est bestia adversus hominem.' Audiens
10 autem hec Alexander tristis effectus est valde et suspirans dixit:
, Jupiter omnipotens, oportuerat enim, ut modo nullatenus dies
mei finirentur, ut hoc, quod cogitavi, perficerem. Sed, quia non
placet tibi, ut hoc perficiam, rogo te, ut recipias me tertium
mortalem.'
15 125« Tunc in illo tempore erat quidam homo in Macedonia
nomine Antipatrus, qui fecerat coniurationem cum multis homi-
nibus, quatenus occiderent Alexandrum, sed minime hoc per-
ficere potuit, tarnen afferebat illi raalum nomen et per hanc
causam dubitabat Antipater Alexandrum. Olimpiadis vero mater
20 Alexandri multis vicibus scripserat ei de Antipatro, ut caveret
se a filiis eius, et angustiabatur plurimum. Antipater vero co-
gitabat, ut per venenum occideret Alexandrum. Abiit ad
quendam medicum peritissimum et emit ab eo potionem vene-
nosam, et non erat vas, quod sustineret eam, tantummodo
1. Ariolum S. ill. ei S. occulte: Punkt OS. Ariol. v.] Tunc
Ariol. S. 2. cum vid. eum fehlt S. dix. : Punkt GS. 8. appropinquauit G.
apropinqu. S. tibi fehlt S. tempus] finis tua S. ut--] ut debeas obire S.
seculo (obire): Punkt GS. 4. ait: Punkt GS. quomodo: Punkt S. Ariol.
resp.] Cui ariol. S. resp. (ariol.): Punkt GS. 5. Max. imperat. fehlt S.
6. significat - -] celeriter sigt venire obitum tuum. 7. transire (tuum) : Punkt
GS. bestiis S. 8. vent. s.] veniunt S =* (B). nih. s.] erunt nich. 5.
aduersum S. 9. quom.] sicut S. nihil fehlt S. homin.: Punkt GS.
Audiens--] Quo adito alex. S. 10. trist, eff.] cötristatus S. dix.: Punkt
GS. 11. Juppit G. 12. finir.: Punkt S. ut illud qu. optaui facere perfic. S.
perfic: Punkt GS. 13. hoc] illud S. perficiar G. rogo te] neque S.
14. mortal.: Punkt G, folgt Abschnitt S. 125. Tunc: Initiale G. Eodem
denique tempore erat S. 17. quaten. occid.] vt interficeret S. Alex.:
Punkt OS. 18. pot.: Punkt GS. Attamen sepius S. nomen: Punkt S.
et bis inclus. Alexandrum fehlt S. per] pro G. 19. Alex.: Punkt G.
Olymp. S. 20. Alex, affligebatur' de hoc plurimum. et mult. sepissime vicib. S.
ei] alexandro S. antipantro G. 21. eius] suis S. eius (s.): Punkt GS.
et angust. pl. fehlt S. Antipatrus autem cogitauit S. 22. Alexandr.:
Punkt GS. Et statim abiit S. 23. venenos.: Punkt OS. 24. et fehlt S.
eam: Punkt GS. tan tum.] lllem autem S.
Digitized by VjOOQIC
259
caotrella ferrea, et ibi collocavit eam deditque eatn Casandro
filio suo et mandavit eum in servitio Alexandri dixitque illi, ut
loqueretur Hyolo fratri suo, qui vocabatur Jobas, et deliberaret
cum eo, qualiter ipsam potionem venenosam daret ad bibendum
5 Alexandra.
126. Erat autem iste Jobas etate adolescens et speciosus
valde familiariusque Alexandri diligebaturque plurimum ab
Alexandra. Accidit autem illo tempore, ut percuteret Alexander
iam dictum Jobas in capite non habentem culpam. Ex qua re
10 dolore ductus ipse adolescens consensit in morte Alexandri et
grato animo recepit potionem a fratre suo de interitu Alexandri,
qui diligebat eum.
127. Quadam vero die, cum esset Alexander Babylonia
et sederet in convivio cum principibus ac militibus suis, cepit
15 letari atque iocundus esse ultra modum. In medio autem con-
vivio factus est valde hilaris et cepit amplius atque amplius
letari cum principibus et militibus suis, continuo petiit bibere.
Jobas autem infector tanti mali temperavit venenum in poculo
et miscuit cum vino et dedit ei bibere. Alexander enim, cum
20 bibisset venenum, subito exclamavit voce magna et inclinavit
se in dextra parte corporis sui et sie ei visum est, quasi cum
gladio transforasset ei aliquis suum iecorem. Sed tarnen conti-
1. cantrellam ferream Q. facieus cantram ferream collocansque eam ibi S.
eam (ibi): Punkt GS. Dedit & eam fehlt S. cassandro S. 2. et mand.]
madansque S. Alex.: Punkt GS. dixit. i ] cui et dixit S. 3. loqueretur---] daret
eam yoli filio suo qui dicebatur iobas. quatenus eam daret bibere alexandro S.
6. Alexandri G. Alex.: Punkt GS. Hiis itaque diebusvi derat alexander in
sompnis interfici se cum gladio cassandri. Tunc vocauit Ariolum (vor Ar. ist ali
durchgestrichen) et narrauit ei sompnium quod viderat Cui Ariolus ait Maxime
alexander perquire et intellige. quia cogitacio cassandri non est aduersum te
reeta. Veniens quippe Alexander in babiloniam (in bab. das zweite i über'
geschrieben), dedit ipsam pocionem fratri suo. 126. 6. Erat: Initiale G. ist
robas S. adolescentulus S. et specios. bis inclus. ipse adolescens fehlt S. et
dil. G. 8. Alexandro : Punkt G. 9. culpam : Punkt G. 10. alex. qui diligebat
eum S. 11. aeeepit S. de bis inclus. eum fehlt S. 12. eum (suo): Punkt G, folgt
Abschnitt S. 127. 13. Quadam : Initiale G. Igitur quad. die dum ess. S. baby-
loniam G y babil. S. 14. prineip. suis S. suis nach milit. ist durchgestrichen
S. 15. vltra modum let. und nachher fehlt ultra mod. S. mod. (esse): Punkt
GS. In med.--] Mediante aut. ipso conv. S. 16. hylar. und nachher Punkt GS.
17. prineip. et militib. fehlt S. suis: Punkt S. continuo pet.] Statimque pecii S.
bibere: Punkt GS. 18. aut.] vero S. interiector S. 19. vino: Punkt GS.
et ded. ] Deditque S. ded. G. bibere: Punkt GS. Alexander--] Cumque
bibiss. alex. S. 20. venen. subito fehlt S. magna: Punkt GS. 21. dext s a S.
corpor. fehlt S. ei vis. est] videbatur sibi S. 22. ei fehlt S. iecur 5.
iec.: Punkt GS. Sed t.] Attamen S.
Digitized by VjOOQIC
260
nuit se paululum et sustinuit dolorem surrexitque a convivio et
. dixit principibus ac militibus suis: ,Rogo vos, sedete et comedite
et bibite atque letamini.' Ipsi vero turbati sunt et surrexerunt
a mensa steteruntque forinsecus, ut viderent finem. Alexander
5 vero ingressus est in cubiculum et quesivit pennam, ut mitteret
eam in gutture suo, ut vomeret ipsum venenum. Jobas caput
tanti mali linivit ipsam pennam ex ipso veneno et dedit ei.
Ille vero misit eam in gutture suo, ut vomeret ipsum venenum.
Statim cepit eum ipsum venenum urguere amplius et iussit
10 cuidam, ut aperiret regiam palatii, que erat super descensu
fluminis Eufraten, totamque noctem illam duxit insomnem.
Mediante enim nocte illa erexit se de stratu suo, in quo iacebat,
et extinxit candelabrum , quod ante eum lucebat, et, quia non
valebat erectus ire, manibus pedibusque per terram cepit per-
15 gere contra descensum fluminis, ut mergeretur in eo et tolleret
eum cursus ipsius fluminis, ut non inveniretur. Cumque abiret
supra descensum fluminis, ecce Roxanen uxor eius sequebatur
eum cursu validissimo et appropinquans illi eiecit se super eum
et amplexans illum cepit flere amare et dicere: ,Heu me, mi-
20 sera, obscura, dimittis me, domine Alexander, et vadis temet
ipsum occidere?* Cui Alexander respondit: ,Rogo te Roxanen,
mi cara plurimeque dulcissima, ut non sciat aliquis finem meum,
quamvis non fuisses digna gaudere mecum.* Tarnen reduxit eum
Roxanen ad lectum suum et amplexavit Collum eius et oscula-
1. dolor.: Punkt GS. conviv.: Punkt GS. et fehlt S. 2. suis:
Punkt GS. Rogo vos fehlt S. et vor comed. fehlt S. 3. letam.: Punkt
GS. continuo surexer. S. 4. a mensa fehlt S. finem: Punkt GS.
Allexand. S. 5. vero] quidem S. cubiculo S. ques. G. 6. venen.:
Punkt GS. Job. vero S. 7. ipsam fehlt S. ei: Punkt GS. 8. vero
fehlt S. ips. venen. fehlt S. venen. (vom.): Punkt GS. 9. urg. ampl.]
plus vrgere S. urgueri G. ampl. (urg.): Punkt GS. et] Tunc S. 10. quidam
ex suis S. regia G. supra S. descensum S. 11. Eufrat.: Punkt S.
factumque est Et tota nocte uix (oder iux) insompnis S. insomn.: Punkt GS.
12. Igitur noct. illa med. erex. se alex. S. 13. et fehlt S. extincx. G.
luceb. : Punkt GS. 15. flum. eufraten S. demerger. S. vt tolleret vir-
tutem veneni. sin at tolleret eum cursus ips. fl. S. 16. invenir.: Punh. GS.
Cumque] Cum autem S. 17. descensu G. flum. eufraten S. Roxan S.
18. apropinqu. S. eiecit] misit S. 19. dicere: Punkt GS 20. obscura:
Punkt S. 21. occid.: Fragezeichen G, Punkt S. respond.: Punkt GS. Rogo
te zweimal geschrieben, doch das zweite Mal durchgestrichen G. Roxionem S.
22. plurimaque G, plurimumque S. 23. fuisti S. mecum: Punkt GS.
24. Roxonem S. ad] in S. amplexata est S. nochmaliges eius nach eius
durchgestrichen S. obsculab. G. et oscul. eum fehlt S.
Digitized by VjOOQIC
261
batur eura ploransque araarissime et dicens illi: ,Si finis tua
venit, ordina primum de nobis.' Statimque vocavit Jobas et
precepit ei, ut vocaret Simeonem notarium suum. Cumque in-
greseu8 fuisset Siroeon notarius eius ante eum, precepit ei scribere
5 testamentum hoc modo: ,Precipimus tibi Aristoteli, carissime
magister, ut ex thesauro nostro regali mandes ad sacerdotes
Egypti, qui serviunt in templo, in quo conditurus est corpus
meum, auri talenta mille. Quia et in vita mea cogitavi, quis
recturus sit vos post meam mortem: custos corporis mei et
10 gubernator vester Ptholomeus erit. Non sit vobis in oblivione
testamentum meum. Iterum dico atque dispono vobis, ut, si
Roxanen uxor mea genuerit masculinum filium, erit vester im-
perator et inponite illi nomen, quäle vobis placuerit; quod si
feminam genuerit, eligant sibi Macedones regem, qualem voluerint,
15 et Roxanen uxor mea sit domina super omnes facultates meas.
Arideus frater meus, filius Philippi patris mei, sit princeps in
1. illi] ei S. illi (ei): Punkt GS. Si fehlt S. ffinis S. 2. nobis: Punkt
GS. Stat.] Tunc S. «toban S. 3. Symeon. S. notar. enü S. suum:
Punkt GS. 4. Sym. S. ante] ad S. statim precep. ei alexander S. 5. testament.
fehlt S. hoc] tali S. modo: Punkt G, folgt Abschnitt S. Precipim.: Initiale G.
Aristotiles S. kariss. GS. 6. thesauro] auro S. mandes S. 7. Egipti
GS. 8. meum: Punkt GS. mille. i. libras centum viginta milia S. mille
(mil.): Punkt GS. quis] qui S. 9. mort. m. S. mort. (m.): Punkt GS.
10. uestri GK ptolom. amicus noster 5. erit: Punkt GS. obliuionem S.
11. meum: Punkt GS. atque] et S. vobis: Punkt S. 12. Roxinen G.
mascuL fehlt S. imperat. : Punkt GS. 13. impon. S. qualem G. plac]
videtur S. plac. (vid.): Punkt GS. 14. filiam femin. S. eligat s. mace-
donem reg. quem voluerit S. voluer.: Punkt GS. 15- meas: Punkt GS.
16. Arideus frater ] Ptolomeus lagi sit princeps egipti et affrice arabieque.
et super omnes satrapas orientis. et usque baccaran. et dßt. ei vxor caliopatra
quam (vorher quem durchgestrichen) nups. phylipp. genit. meus. Phyton sit
princeps (in pr. ist e übergeschrieben) syrie maioris. Phylotas sit princeps cilicie.
Phylo sit princeps ylirie Apropatus soter perdice sit princeps medie. Scino sit
princeps susamane (oder susaniane?) gentis Antigonus philippi filius sit prin-
ceps frigie maioris Symeon notar. meus sit princ. capodocie et phelagie Nearcus
sit princeps lycie et pamphylie. Cassander sit princeps carie. Meander sit
princeps lybie. Leonnatus sit princeps frigie maioris. Lismiacus sit princeps
tracie et regionum ponti maris. Phylippus et arideus frater meus sint prin-
cipes ypoloponensium. Selencius (oder Seleuc.) nichanor anthiochi filius sit
princeps in suprema castrorum. Jobas et filii antipatri sint principes supra
stipatores et satellites reg In bactriana vlceriore et indie regionibus sint prin-
cipes quos ordinatos habemus Taxiles sit princeps super seres. qui inter duo
fluuia id est ydasten et uitMum constitutos. Pythonagenoris filius sit princeps
in colonias conditas Indie. Oxiarces sit princeps super tripecineos et usque
finem montis caucasi. et super aracos et sychedros Tathanus sit princeps super
Digitized by VjOOQIC
262
Peloponenses, Symeon notarius meus sit princeps Capadocie
et Pephlagonie, Nikoyte sint liberi et eligant sibi seniorem,
qualem voluerint, Licie et Pamphilie atque JFrigie sit princeps
Antigonu8. Casandro et Jobas teneant usque ad fluvium, qui
5 dicitur Sol, Antipater genitor eorum sit princeps Cilicie, Siriam
magnam Pithonus teneat, Ellespontum Lisimachus, Seleucus
autem Nicanor Babyloniani gentesque vicinas obtineat, Fenices
et Syriam Meneagrus, Ptholomeus Lagi Egyptum et detur ei in
uxorem Cleopatra, quam nupsit Philippus genitor meus, et sit
10 princeps super omnes satrapas orientis usque Bactran.' Quando
autem hoc testamentum scribebatur ante Alexandrum, tunc
subito facta sunt tonitrua et fulgura horribilia et contremuit
tota Babylonia.
128. Et tunc diffamata est per totam Babyloniam mors
15 Alexandri, statimque erexerunt se cuncti Macedones cum armis
et venerunt in aulam palatii ceperuntque vociferare dicentes ad
principes: ,Scitote, quia, si non ostenditis nobis imperatorem
nostrum, in hac hora moriemini omnes/ Audiens autem Alexander
vociferationem militum interrogavit , quid hoc esset. Principes
20 autem eius responderunt dicentes: ,Congregati sunt omnes Mace-
dones cum armis et dicunt: ,Si non ostenditis nobis imperatorem
nostrum, interficiemue vos omnes in hac hora.' Cum ergo hec
audisset Alexander, precepit principibus suis, ut levarent eum
in triclinio palatii. Factumque est. Et post hec iussit aperire
drancheos et areos. Aminas sit princeps super patfanos. Schycheus sit prin-
ceps super sodianos Ithacanor sit princeps super parthos Phylippus sit princeps
super hyrcanos. ptolomeus sit princeps super persas. procestes sit princeps
super pelausos chelaris sit princeps super pelbusos Archelaris sit princeps super
mesopotaniam. Niciote sine (oder siue) lileri et eligant sibi (s. corrigirt aus
sibe) seniorem qualem voluerint. Et omnes qui sunt ex sua patria exules. sint
liberi. et vnusquisque suam ciuitatem et suam substantiam Hs. (sb — am) recipiat
S, wo nun ein Abschnitt folgt: Igitur quando h. testam. u. s. w,
1. Symeonem G. 6. ten.: Punkt G. Lisim.: Punkt G. 7.. optin. und nachher
Punkt G. Fenicis et suriam G. 8. Meneagr.: Punkt G. in fehlt G. 9. meus:
Punkt G. 10. Quando aut.] Igitur quando S. 11. tunc fehlt S. 12. fulgöra
orrib. G. horrib.] terribilia S. 13. babil. S. Bab.: Punkt GS.
128. 14. Et: Initiale G. Et t.] Tunc et S. per t. Babylon, fehlt S.
15. Alex.: Punkt GS. mac. et greci S. 16. pal.: Punkt GS die] et
dicere S. 17. prineip.: Punkt GS. Seit.: Punkt S. quia fehlt S. 18. omnes:
Punkt GS. autem fehlt S. 19. milit.] eorum S. esset: Punkt GS.
20. aut.] vero S. eius fehlt S. respond. ei S. dicent.: Punkt GS. mac.
et greci S. 21. dicunt: Punkt GS. 22. in hac hora interf. und dann fehlt
in h. h. S. hora (omn.): Punkt GS. Cum--] Quo audito alexand. S.
23. prineip. s. fehlt S. leuarent eum cum lecto in quo iacebat et portarent
eum in tricl. S. 24. pal.: Punkt GS. est: Punkt GS. hec fehlt S.
Digitized by VjOOQIC
263
portas triclinii et precepit, ut ingrederentur omnes Macedones
ante eum, quod et factum est. Tunc cepit eos Alexander monere,
ut omnes pacifici ' essen t inter se. Macedones autern cum lacrimis
clamaverunt ad eum dicentes: ,Maxime imperator, volumus scire,
5 quis recturus erit nobis post tuam mortem.' Quibus Alexander
respondit: ,Viri commilitones Macedones, ille sit rex vester post
mortem meam, quem volueritis vos.* At illi omnes una voce
petierunt Perdicam proconsulem. Tunc iussit Alexander venire
Perdicam proconsulem ante se tradensque ei regnum Macedo-
10 nicum et commendans illi Roxanen uxorem suam.
129. Deinde cepit omnes Macedones per singulos osculari
et suspirans flevit amare. Fletus ingens ac ploratus magnus erat
in eodem loco quasi tonitruum. Credo equidem, quia non solum
homines ploraverunt ibi, sed etiam py tarn magno imperatore
15 8ol contristatus est et reversüs est in eclypsim. Quidam homo
ex Macedonibus, cui nomen erat Speleucus, stabat prope lectum
Alexandri et cum gemitu ac ploratu magno dicebat: ,Maxime
imperator, Philippus rex genitor tuus bene gubernabat nos et
regnum nostrum, sed largitas tua et bonitas tua, quod in ore
20 et opere habuisti, quis estimare poterit'? Tunc erexit se
Alexander in stratu suo et sedit deditque sibi alapam in fronte
et cepit flere amare et Macedonica lingua dicere: ,Heu me, miser,
heu me infelicem. Alexander moritur et Macedonia minuetur.'
Tunc omnes Macedones ceperunt voce magna flere et dicere:
1. triclin.] palacii S. ingderent. o. macedoni et greoi S. 2. eum:
Punkt GS. quod — 1 Intuens autem illos alexander suspirans cepit flere
amare. et mon. eos S. 3. pacifice S. se: Punkt GS. Mac. aut.] Tunc
mac. omnes S. 4. ad eum fehlt S. dicent.: Punkt OS. 5. regiturus S.
nobis fehlt S. mort. t. S. mort. (t.): Punkt OS. 6. respond.: Punkt OS.
Viri] S. vest. r. S. 7. vol. v.] uos elegeritis S. vos (eleg.): Punkt
GS. 8. pro consule S. procons.: Punkt OS. 9. proconsul. fehlt S
tradens ei macedonum regn. S. Macedonic. (regn.): Punkt GS. 10. omend. 5.
suam: Punkt GS. 129. 11. Deinde: Initiale G. ceperunt S. maced. et
greci osculare dexteram eius S. obsculari G. oscul. (eius): Punkt GS.
12. flebat S. amare: Punkt GS. Flet.] Flens G. 13. eodem] eo S.
tonitr.: Punkt GS. 15. versus S. eclips. S, eclypsis G. ecl.: Punkt OS.
16. spelencus S. prope 1. A.] pr. alexandrum in lecto S. 17. ac plor. m.]
et voce magna S. diceb.: Punkt GS. 18. imperat.: Punkt GS. rex
fehlt S. gubernauit S. 19. nostr. : Punkt GS. sed et largitatem et
bonitatem tuam quis more uel opere habuit S. 20. extim. O. potuit S.
pot.: Fragezeichen G, Punkt S. 21. strat G. sed.: Punkt G. ded.] et
dedit S. 22. suspirans cep. S. dicere: Punkt GS. Heu me miser fehlt S.
23. infel.: Punkt GS. et fehlt S. minuet.: Punkt GS. 24. flere et fehlt S.
dicere: Punkt GS.
Digitized by VjOOQIC
264
,Meliu8 fuerat nobis omaibus mori tecum, quam tuam mortem
videre, quia scimus, post tuam mortem regnum Maeedonicum
non stabit. Ve nobis mieeris, ubi nos diniittis, domine Alexander,
et solus pergis sine tuis Macedonibus ! ' Alexander vero plorans
5 sepius et suspirando dicebat: ,0 Macedones, amodo nomen
vestrum super barbaros non dominabitur.' Tunc direxit Athenam
in templum Apollinis peplona aureum, idem indumentum travis (!)
seu et auream sedem. Similia direxit et omnibus templis et
precepit afferri mel dinosia (sie !) terra et murram terre Trocloditice
10 et iussit, ut post mortem illius exinde ungeretur corpus eius,
quia he due cause dieuntur, ut incorrupta servent corpora
humana. Deinde precepit Philippo fratri suo, qui vocatur
Arideus , ut de centum talentis auri sepulcrum illi faceret in
Alexandria, quod et factum est. Cum autem obisset Alexander,
15 prineipes eius levaverunt corpus eius et induerunt eum vesti-
mentis regalibus ponentes coronam capiti eius posueruntque eum
in curru suo et portaverunt eum a Babylonia usque Alexandriam.
Ptholomeus autem pergebat ante currum eius clara .voce plorando
et dicendo: ,Heu me, domine Alexander, vir fortissime, non
20 oeeidisti tantos in vita tua, quantos oeeidisti post mortem tuam.'
Prineipes et milites eius omnes lamentantes secuti sunt eum us-
que Alexandriam.
130. Fuit enim Alexander statura medioere, cervice longa,
letis oculis, illustribus maus ad gratiam rubescentibus , reliquis
1. fuerat] valuerat S. post mort. t. S. 2. vid.] viuere S. mort.
t. (m. steht über durchgestrichenem po) S. 3. stabit: Punkt 6?, folgt Abschnitt S.
miser.: Punkt GS. 4. Macedon.: Punkt GS. plorabat s. amare S. 5. diceb. :
Punkt GS. ammodo 5. 6. dominab.: Punkt OS. athena Q. 7. appollin. S.
pleponam G, poplü und mit dem folgenden aur. zusammengeschrieben S. aur.:
Punkt G. idem] . i. S. tranis S. 8. aur. sed.] aurea . c. S. sedem :
Punkt G. Simil.] milia S. templ. grecie S. templ. (gr.): Punkt GS.
9. meldiuo8inam terram S. murr. t. troclodicie Q. mirr. terra trocloticie S.
Trocl.: Punkt GS. 10. ungerentur S. eius: Punkt GS. 11. he] hec O,
hee S. dieunt Q. ut fehlt S. incorrupte seruare S. 12. humana:
Punkt GS. vocabatur S. 18. cent.].c. S. auri. id est mille librarum S.
sepulchr. G. fac. illi S. 14. Alex.: Punkt GS. est: Punkt OS. obiisset S.
Alexander fehlt S. 15. prineeps eius. lauerunt corp. S. 16. eius: Punkt OS.
17. et portav.] portantes S. eum fehlt S. babil. S. Alexandr.: Punkt
OS. 18. plor.] clamando S. 19. dicendo: Punkt OS. me] m S. do-
mine fehlt S. vir fortiss. fehlt S. 20 oeeidit vita tua tantos S.
oeeidit mors tua S. tu.: Punkt GS. 22. alexandriam in (in übergeschrieben)
qua sepelierunt eum S. AI. (eum): Punkt G, folgt Abschnitt S. 130. 23. Fuit :
Initiale G. In Fuit ist i übergeschrieben S. mediocrem G. stat. med.]
stature breuiore S. 24. ocul. : Punkt G, Strich S. illustris G. mal. :
Punkt GS. rubesc: Strich S. reliqiis S.
Digitized by VjOOQIC
265
membris corporis non sine maiestate quadara decoris, victor
omnium, sed vino et ira victus. Fuerunt anni vite illius triginta
tres. Ab octavo decimo anno nativitatis sue cepit committere
bellum et Septem annis pugnavit acriter et octo annis quievit
5 et vixit in letitia et iocunditate. Subiugavit sibi gentes barbar-
orum viginti septem. Natus est sexto Kai. Januarii, obiit quarto
Kai. Aprilium. Fabricavit civitates duodecim, que hactenus
habitantur. Prima Alexandria, quo dicitur Yprosiritas; secunda
Alexandria, que dicitur Jepiporura; tertia Alexandria, que
10 dicitur Jepybukephalon ; quarta Alexandria, que dicitur Kicra-
tisti ; quinta Alexandria, que dicitur Jeraricon; sexta Alexandria,
que dicitur Scithia; septima Alexandria, que dicitur sub fluvio
Tigris; octava Alexandria, que dicitur Babylonia; nona Alexan-
dria, que dicitur apud Troadam ; decima Alexandria, que dicitur
15 Masatrugas; undecima Alexandria, que dicitur Yproxanthon;
duodecima Alexandria, que dicitur Egyptus.
1. maiest: Strich S. quodam Q. quondam decorus S. dec: Punkt GS.
2. ira et vino &. vict.: Punkt GS. XXXIII S. tr. tres:. Punkt GS. 3. in-
grediente S. omitt. S. 4. et vor octo fehlt S. annos S. quiev.: Punkt GS.
5. iocund. : Punkt S. 6. septem : Punkt GS. Natus — ] N. est quinto die mensis
decembris stante. defunctus est secunda die stante mensis marcii S. 7. April,
(marc): Punkt GS. XII. S. actenus GS. 8. habitant.: Punkt G, folgt Abschnitt S,
ioo statt des Städteregisters steht: Igitur magnus Allexander trementem (corrig. aus
teem.) sub se mundum ferro pressit. Principes vero eius post mortem ipsius
infra XIIII annos dilaniauerunt et velud optimam predam magno leone pro-
stratam. rapaces discerpere catuli. id est. se ipsos inuicem mutatos in rixarn.
prede emulacione fregerunt. Et sie est finis. Nach Yprosiritas u. s. w. Punkt G.
12. sul G.
Am Schlüsse steht Explicit historia Alexandri magni imperatoris. et
natiuitas eius in Majuskel G. Explicit hystoria magni Alexandri Imperatoris
sub anno domini 1433 in vigilia ascensionis (roth) S.
Anmerkung : 238, 5 ; 264, 7 wird ide der Handschriften nicht in idem sondern
richtiger in id est aufzulösen sein.
Druck von E. Gruhn in Warmbrunn.
Digitized by
Google
\
\
\
\
\
\
\
Digitized by
j
<,
Digitized by
Google
14 DAY USE
RETURN TO DBSK FROM WHICH BORROWED
LOAN DEPT.
This book is due on die last date stamped bclow, or
on die date to which renewed. i
Renewed books are subject to immediate recali.
JK S*»«»
R5CEIVED
OCT 9 '69 -10 AM
JLOAtf, QJ££T+
OCT 21976
IGC CIEL SEP i -■
■
,-T 1 fi YV77 ■'* C
'
tttr» 1 ° |J
LD 21A-60m-7,'66
(G4427sl0)476B
General Library
University of California
Berkeley
Digitized by VjOOQIC
F
U. ü. ÜLKKtLtY LlöhMhlCö
00143101=121
?-:.&
m
k
Digitized by
Google
Digitized by
Google