Skip to main content

Full text of "Patrologia Graeca vol. 1"

See other formats 


PATROLOGL/E 


CURSUS COMPLETUS, 


BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA 


ONNIUM SS. PATRUM, DOCTORUM, SCRIPTORUMQUE ECCLESIASTIKQRUM, 


SIVE LATINORUM, 8IVE GR/ECORUM, 
QUI AB ΑΥΌ APOSTOLICO AD AETATEM INNOCENTII LI] (ANN. 1210) PRO LATINIS 
ET AD PHOTII TEMPOBA (ANN. 865) PRO GRJECIS FLORUERUNT : 


RECUSIO CHRONOLOGICA 


OMNIUM QU/E EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLICA TRADITIONIS PER. DUODECIM PRIORA 
ECCLESUE SJECULA ET AMPLIUS, 


JUXTÀ EDITIONES ACCURATISSINAS, INTER BE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, 
PERQUAM DILIGENTER CASTIGATA ; 
DISSERTATIONIBUS, COMMENTARIIS, VARHBQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLURTRATA ; 
ONNIBUS OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QUA TRIBUS NOVIÉSIMIS ECULIS DEBENTUR ABSOLÜTAS 
DETECTIS AUCTA ; 
INDICIBUS PABTICOLARIBUS ANALYTICIS, SINGULOS SIYE TOHOS SIYE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI 
SUBSEQUENTIBUS, DONATA ; 
ZAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM 
DISTINGUENTIBUS. SUBJECTAMQUE MATERIAM BIGNIFICANTIBUS, ADORNATA ; 
OPENIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRVPHIS, ALIQUA YERO AUCTORITATE IN ORDINE ἈΝ TRABITIONEM 
ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ; 
ENNUMERABILIBUS icis LOCUPLETATA; SED PRJESERTIM DUOBUS PMNENSIS ET CÉNERALIBUB, ALTERO 
Scuicer RERUM, Quo cossULTO, QUIDÓUID NON SOLUM TALIS TALISYE PATER, YERUM AUTEM UNUSQUISQUE 
PATRUM, ABSQUE ULLA EXCEPTIONE, IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ; 
ALTERO SCRIPTURAE SACRE, kx QUO LECTORI COMPERIRE SIT OVIUM QUINAM PATRES ET 
18 QUIBUS OPERUM SUONUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRONUM SCRIPTUIUE VERSUS, 
: A PRINO GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPEIS, COMMENTATI SINT. 
EPITIO ACCURATISSIMA, CETERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, $1 PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITAS, 
CHARTJ QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS 
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA .SIBIQUE IM TOTO OPERIS DECURSU CONSTANTER 
SDILIS, PRETI! EXIGUITAS, PILESERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, ΜΕΤΗΟΡΙΟΝ ET CHRONOLOGICA, 
SEXCENTOROM FRACMENTORDM OPUSCULORUMQUE WACTENUS HIC iLLIC BPARSORUM, 
PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS ET MSS. AD OMNES ETATES, 
LOCOS, LINGUAS FORMASQUE PERTINLNTJBUS, COADUXATORUM. 


SERIES GRJECA 


INQUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESIE σας 
A S. BARNABA AD PHOTIUM, 


ACCURANTE J.-P. MIGNE, 
Bibiiothees celeri nuniverss, 
ܠܝ‎ 
CUBSUUM COMPLETORUM IN SINCELOS 8CIENTI/ ECCLESIASTIC/E BAMOS EDITORE. 


PATROLOGIA, AD INSTAB IPSIUS ECCLESLE, IN DUAS PARTES DIVIDITUR, ALIA NEMPE LATINA, ALIA GRJECO-LATINA ; LATINA, 
JAM PENITUS EXARATA, VIGINTI ET DUCENTIE VOLUMINIBUS CONSTAT, CENTUMQUE ET YILLE FRANCIS VENIT. GRECA 
DUPLICI EDITIONE TYPIS ATA EST. PRIOR GIUECUM TEXTUM CUM VERSIONE LATINA LATERALIS COMPLECTITUR, ET 
FORSAN CENTUM VOLUMINUM EXCEDET NUMERUM. POSTERIOR AUTEM YERSIONEM LATINAM TANTUM EXHIBET IDEOQUE 1“ 
TRA QUINQUAGINTA CIRCITER. VOLUMINA RETINEBI UNUMQUUDQUE VOLUMEN GRECO-LATINUM OCTO, UNUMQUODQUE 
MERE LATINUM QUINQUE FRANCIS SOLUMMODO EMITUR : UTROBIQUE VERO, UT PRETIT HUJUS BENEFICIO FRUATUR EMPTOR, 
COLLECTIONEM INTEGBAM GR.ECAM VET, LATINAM CONDUCAT NECESSE ERIT; SECUS ENIM, CUJUSQUE VOLUMINIS AMPLITU- 
DINEM NECNOX ET DIFFICULTATES VARIA PRETIA JEQUABUNT. 


PATROLOG I.E ΘΠ ΓΕ TOMUS I, 


5. CLEMENS ROMANUS. 


—— 


. EXGUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P, MIGNE ΕΡΙΤΟΒΕΜ, 
IN VIA DICTA. AM BOISE, PROPE PORTAM LUTETLE PARISIORUM VULGO JENFER NOWINAZAM 
SEU PRTIT-MONTROFGE. 


1857 


SAECULUM 1. 


TOY EN AFIOIZ ΠΑΤΡῸΣ ΗΜΩΝ 


ΚΛΉΜΕΝΤΟΣ 


114114 ΡΩΜΗΣ 


TA ΕΥ̓ΡΙΣΚΟΜΈΝΑ ΠΑΝΤΑ 


S. CLEMENTIS I. 


PONTIFICIS ROMANI, 


OPERA OMNIA, 


CUM CENUINA, TUM DUBIA ET ALLENA, 00 GRULECE ΙΝ PROPRIO IDIOM ATE, VEL, DIPERDITO 
TEITU GRECO, SYRIACE ΕΤ LATINE TRANSLATA TANTUM EXSTANT 
ET EJUS NOMINE CIRCUMFERUNTUR : 


ACCURANTE J.-P. MIGNE, 
BIBLIOTHEGE CLER! UNIVERSE 
ܛ ܐܘ‎ 
GURSUUM COMPLETOROM IN SINGULOS BCIENTIE ECCLESIASTICUE BAMOS EDITOBK. 


——— De — — — — 


TOMUS PRIMUS. 


— ui QE  — — — 


v&NIT 10 FRANCIS GALLICIS. 


EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM, 


IN VIA DICTA D'AMBOISE, PROPE PORTAM LUTETLE PARUSIORUM VULGO D'ENFER ΝΟΜΙΝΑΤΑΝ, 
SEU PETIT-MONTROUGE. 


1857 


ELENCHUS 


AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO I CONTINENTUR. 


8. CLEMENS 1 PONTIFEX ROMANUS. 


SCRIPTA GENUINA. 


Epistola I ad Corinthios. 199 
Epistola Il. 329 
Epistole dum ad virgines (Syriace et Laüne), interprete D. Cl. Villecourt, 
S.R.E.cardinali. — ' 349 
ܐܐܬ‎ & DUBIA. 
Constitutiones apostolicam. 509 
1157 


Recognitiones, 


LECTORI. 


Prodeunt feliciter, erudite Lector, lioc nostri Clementis Opera, sive genuina, sive ipsi 
supposita, ab omnibus antiquitatis ecclesiasticte studiosis tanti facienda. Hec que anlea, 
hic illic sparsa, in bibliothecarum angulis delitescebant et pene sigillatim sepulta jacebant, 
nos primi in unum collegimus el nova luce donavimus. Grandis quidem labor, sed cai, an- 
nuente Deo, non impares fuisse confidimus. Heec nobis sit merces nos de religione Chri- 
stiana bene meritos fatearis. Vale et nostris conatibus fave. 


e -Ὅ----τ- 
Es ܟܙܐ‎ MIGNE, a» Petit-Montrouge. 


EE Apr ESL) 


DISSERTATIO 


S GENERATIM 


DE OMNIBU 


PRIMI ECCLESIE SJECULI SCRIPTORIBUS. 


(D. Lx Nognar, ἀρραγαίμε ad. Bibliothecam mazünam, Parislis, 1705, in-folio, p. 1.) 


À qui cum Christo, earne nvstra induto, conversati 
sunt, longum in tempus vitam produxerint, eosque 
qui seculo secundo floruerunt, habuerint discipu- 
los, Hos ergo sacris doctrine Christian: praeceptis 
et dogmatibus, quz illi a Christo ipso acceperant, 
potuerunt imbuere : nec aliis Eeclesia indiguit do- 
ctoribus, queis, tanquam canalibus, eadem dogma- 
ta voce εἰ ore, sine scripto, de manu, ut aiunt, in 
manum ad nos transmilterentur. Denique hac tot. 
tantique pretii scriptorum jactura docemur, non 
aliud divine Providenti: fuisse consilium, nisi ut 
ji sanclissimi scriptores, qui omnes plerique san- 
guinem pro Christiana fide tuenda, et propaganda 
fuderunt, illam sanguineis effusi cruoris guttis al- 
tius, quam charla, calamo οἱ atramento, animia 
hominum inscriberent, infigerentque. 

Cum autem paucissima sint Patrum primi Eccle- 
sim szculi opera, illa sane eo pluris astimanda. 
sunt, quo majorem iidem Patres et merito suo, ct. 
sua cum Christo ejusque apostolis consuetudine ac 
familiaritate sibi conciliaverunt auctoritatem. Qua- 
propter ut germana eorum scripta a spuriis et sup- 
posititiis queant facile discerni, singula queque ad 
severidres criteri regulas, studiose diligenterque 
in sequentibus dissertationibus examinabimus. Sed 
prius de jis qui ad illos scriptores generatim ac 
universe pertinent, hac in dissertatione disputan- 
dum est. Ustendemus itaque quod eorum ingenium, 
qua studia, quz occupationes, qua occasiones eis 

c ad scribendum fuerint, quos prostraverint Chri- 
stiani nominis et doctrinz hostes, ac tandem qua 
fuerint schole seu loci publici, in quibus ii Chri- 
stianam didicerint fldem, vel alios ipsimet eam edo- 
cuerint, 


CAPUT ἢ. 

Quod uerit scriptorum primi seculi. ingenium, quee 
studia, occupationes et occasiones ad scribendum. 
Extra controversiam est illos eo potissimum om- 

nes ingenii sui nervos contendisse, emneque stu- 

dium et operam consumpsisse, ut Evangelium Chri- 
sti omnibus annuntiarent; ae demonstrata Chri- 
silanz religionis veritate, iis persuaderent eam so- 
lam, ceteris omnibus repudiatis, esse amplexan- 
dam, Hinc Judzos variis convincebant argumentis 
D Christum esse illum tandiu, tantoque ardore ab eis 
exspectatum, Messiani, verumque Peum, et. Patris 
i 


CAPUT PRIMUM, 


Üwam pauca supersint scriptorum primi Ecclesia s- 
euli opera; cur Deus plura interire permiserit ; εἰ 
quid in hac dissertatione tractandum ait. 

Plurina quidem veterum primi Ecclesig: seculi 
Patrum exstant opera, in Bibliotheca nostra Lugdu- 
mensi promiscue edita; sed nulla sunt, aut certe 
paucissima, quz veros genuinosque tantze antiqui- 
latis characteres pre se ferre invjctis argumentis 
demonstrentur. Seplem quippe Ignatii, episcopi An- 
Viocheni et martyris, epistole, ab eo, uti ostende- 
mus, dubio procul sunt profects; at ille. eedem 
mon anle oclavum secundi seculi annum in lucem 
prodierunt. Ad primum vero Ecclesiz szeculum per- 
finere nobis videntur cum Darnab» apostoli Epi- 
stola, tum etiam tres Pastoris, seu Herma libri ; 
Yeremur tamen ne es quibus id assequiimur, con 
jecturze, quantumvis ürma sint etsolide, iis non 
probentur, qui nec praeconceptas opiniones possunt 
ungeam deponere; nee vinci volunt, nisi demon- 
Mrationibus inviclissimis. Porro autem quamvis 
omnibus id esset persuasum, due tantum nunc su 
peressent seriptorum primi hujus saeuli Iucubra- 
liones. His autem quod adjungatur, nihi! fere aliud 
Teslat, nisi prima ac forsan secunda Clementis Ro- 
inani Epistola, qux cum in Bibliotheca nostra Lug- 
dunensi non sint excusz, nullus de iis erit nobis 
hoc in opere dicendi locus. 

Mirum sane, ac forsitan incredibile norinullis vi- 
debitur, quod tam pauca ad nos pervenerint primae 
Christianorum :etatis opera. Extra dubium namque 
est plures hujusce temporis scriptores varia edi- 
disse opuscula, epistolas, tractatus vel alias hujus- 
cemodi lucubrationes. Qua ergo Dei providentia, 
inquies, fieri potuit, vt tam pretiosa divinorum ho- 
minum monumenta, qua primi esse debebant tza- 
ditionis nostra canales, penitus interierint ? Verum 
his querimoniis ciio modum impones, si aliunde 
damnum illud, quantumvis lugendum, plene resar- 
citum intelligas, Etenim omnes novi federis libri 
scripti sunt hoc seculo; atque eo plurimum adulto, 
εἰ pene labente, Joannes apostolus Evangelium, 
Apocalypsinque suam publicavit. Quid quod et ea- 
dem Dei providentia factum est, ut iis acerbius in 
hiscentem Ecclesiam szvientium persecutionum 
temporibus, plures cum ex apostolis, tum ex iis, 

PATROL. Gh, 1 


5 GENERATIM 1 


Α peccata, vel nasccztes, jamque irrueptes abusus ca- 
stigatione paterna cocrcebant, corrigebantque. Alii 
denique ne snplicioves quorumdam animi corrum- 
perentur, in. perversas doctrinas, erroresque nefa- 
rins, ac nascentes hiereses stylum verterunt, 


CAPUT ΠΠ. 


De heresum primi seculi ortu, progressu, et interi- 
tu, earumque expuguatoribus; ac primum de ha- 
resi Simonis Magi, 

Yerum enimvero adversus divinos Christianz fi- 
dei assertoresab ipso orientis Ecclesie initioex erebi 
faucibus emerserunt stupenda variarum hzresum 
monstra : atque ut prudenter monct Theodoretus ' : 
Cum diabolus hominum perniciem sitiret, ion exspecia- 
vit, utapostolorum pradicatio invalcsceret; sed cum pri- 
mum illiterram colere, et pietatis semina spargere cape- 
runt, hicinterim σου [παν zizania, id est schismata et 
hareses. Contra hic errantium hominum portenta, 
qua non minus, quam perseculores, crudele οἱ exi« 
liosum Ecclesiz bellum intulerunt, quandoque pa- 
lam et aperte, quandoque tectius, οἱ occultius de- 
certarunt scriptores nostri. Quapropter ut corum 
scripta, quibus luereses satis. obscure verbis non- 
nunquam obscurioribus impugnantur, facilius pos- 
sint intelligi, earumdem hzreseüv Ortus, progres- 
sus οἱ interitus breviter, sed clare et. accurate cx- 
plicendi sunt. 

Simon Magus primam inter Christianos, ut Ire- 
nzus*, Eusebius ?, Epiphanius * et Theodoretus * 

C memorant, heresim excogitavit, disseminavilque : 

Ut magnis, inquit Eusebius 5, et admirabilibus 

Servatoris nostri apostolis par adversarius eonsiste- 

rel. Qua ergo ratione Clemens Alexandrinus " hano 

haeresim non ante adultum saeeulum secundum. et 

Mareionis totem ortum habuisse dixerit, omnino 

non videmus. Sed de hae Clementis opinione alibi 

disputabitur. 

15 porro Simon Gythis vico Samariz orinndus, 
plura que miraculis et prodigiis omnino similia 
videbantur, magicis artius patrabat. Sed post ex- 
stinelum martyrio Stephanum, Philippus Samariam 
evangelii pr«dieandi gralia se contulit, ibique non 
falsa, ut Simon*, sed vera edidil miracula. Quibus 
abeodem Simone Mago cognitis, Christianam re- 
ligionem ille professus est, vel, ut ait. Eusebius *, 
simulavit se profiteri. Curn vero in baptizatos saera 
Petri et Joannis manuum impositione Spiritum 
sanctum, omnibus plane aspectabilem, descendere 
conspexisset, peeuniam iisdem apostolis obtulit , 
ut eumdem Spiritum sanctum in alios transfunden- 
di sibi facerent potestatem. Verum hac impia obla- 
tione ab apostolis acri magnoque, uli par erat , 
animo confestim rejecta, Simon in eos debaccha- 
Lus, rursum magicis arlibus, erroribusque suis 
spargendis eo perniciosiorem dedil operam, quo ea 


11 DF OMNIBU 


sierni Filium ;: tune vero completa, quz? de illo a 
prophetis prenuntiata fuerant, ora: ; ac Moysis 
legem, czeremonias, el sacrilicia ab eo fuissc re- 
$eissa et abrogata. 

Pagauis autem et idolorum cultoribus ibank per- 
suasum fieri non posse, ut plures sint dii, sedunum 
lanturumodo esse Deum cceli et terrze, rerumque 
omnium creatorem ; Christum vero unicum ejus 
esse Filium, ila a Patre geaitum, ut unus idemque 
cum eo sit Deus. Hunc, ut homines redimeret, liu- 
auam assumpsisse carnem, ipsumque, quo magis 
falsorem numinum culus infandis sceleribus ob- 
seénitatibusque abominandis erat conspurcatus, co 
puriores sanctioresque et vitae jnslituendee et ado- 
rand divinitatis leges hominibus constituisse. Por- 
ΤῸ autem etsi Christus ah impiis perduellibusque. 
Judzis morti fucrit Lraditus , scriptores tamen no- 
sui luculentissime ostendebant illius divinitatem 
innumeris, quz ipse ediderat, quzeque ipso nascen- 
1e, moriente, alque a mortuis resurgente contige- 
rant, miraculis fuisse perquam inviclissime demon- 
stratam. His addebant nos post ipsum ® mortuis 
aliquando esse suscitandos, ac secundum vite no- 
sir opera aub supplicüs sxternis afliciendos, aut 
sempiterna donandos felicitate, Quam quidem du- 
ctrinam miraculis, a se quoque editis confirmatam, 
fuso sanguine plerumque consignabant. 

Quos tandem ad Christianam fidem recens ad« 
euxerant, hos primis nova: legis preceptis erudie- 
bant, informabantque qua ratione post abjectam 
Judxorum paganorumve. religionem uni Deo ser- 
viendum. Tum deinde eos docelant quid singulis 
quibusque esset praestandum , ut genitalibus bapti- 
smi undis Christo consepulti, et cum eo resurgen- 
les, nova gratie vita, peceatis amplius non nmori- 
turi, renascerentur. Post susceptum divinz regene- 
rationis sacrameulum, secretiora fidei nostra» adyta 
eis reserabant clara et accurata eorum omnium, 
quie alios celabant, cum mysteriorum Trinitatis et 
Incarnationis, [unm ' sacramentorum ac prasertim 
Eucharistiz expositione. In primis autem illos hor- 
tabantur, ut in tradita lide constantes permanerent, 
ac pro ca tuenda quilibet perferrent genera tor- 
mentorum, 

Quibus sane tormentis si vita eis eriperetur, 'id 
nonnulli litteris mandabant, Seribebant vero alii 
aliorum virtute el merito prasstantiorum historiam, 
iünera, perienla, labores, certamina, passiones, 
supplicia, et omnia eorum martyrii acta. Alii statu- 
1a et carnes, ab apostolis eorumque successoribus 
ad doctrine explicationem, informationemque mo- 
rum sancita, scriptis tradebant; alii datis ad quos- 
dam Christianos, aut episcopos, aut Ecclesias lilte- 
ris, illos accendebant ad tyrannorum persecutiones 
potientissime. tolerandas ; vel graviora quorumdam 


* Puefat, lib, ) Haret, Fab. —* Lib. 1 ανετα, Heres, cap. 20. 3 Hist, lib, n cap. 15. * Heres. ?1 


44. 7? Lib. vit Stromat. 8 Ας vin, ix et seq. "Lo« 


1. "Lib. n fist. cap. 


* deret. Fub. lib. 


£i» ܐܬܐܐܐ‎ 


15 PRIMI ECCLESIE SJECULI δΟΒΙΦΤΟΠΠΟΣ. u 
omnia ficta Christiani nominis specie audacius ven- A periculum, quod Christiani: docebantar contemnere, 


dicens indifferentem. rem esse idololatriam, Ino ne 
vlla persecutio contra. Simonianos unquam exoria 
est, Tertullianus 15 denique testatum facit Simonis 
sectatores quemdam angelis cultum, superstitione 
et idololatria infeetum exhibuisse : Simoniane au- 
lem magie disciplina, inquil, angelis serviens, utique 
εἰ ipsa inter idololatrias deputabatur, et α Petro 
apostolo in ipso Simone damnabatur. Illud tamen 
Tertulliano, si h:zc vera, uti refertur, fuerit ejus 
mens el senlentia, adversari videtur, quod. Simon 
ipse jacüitabat se angelos ereassez scque e cela 
delapsum : Ut angelos, cum male moderarentur. 
mundum, eorriperet, Sed nulli mirum esse debet , 
$i homines a veritatis via perquam longissime ab- 
errantes, secum ipsi aliquando pugnent, εἰ inepte 
tontra se dicant. Et re quidem vera Epiphanius 
Simonem ideo castigat, quod de angelis quadam 
secum pugnantia tradiderit ܐ‎ Quemadmodum vero 
mugarkm suarum oblitus imposior, velut eorum que 
«niea iradiderat, ignavus, se ipsum. refellit, Nam 
cum disissel angelos a. se. per. intelligentiam suam 
procreatos esse , subjecit postea, ut. eosdem illos la- 
lere. descendendo posset, figuram. in unoquoque clo 
mulasse. Igitur latebat ideo, quod eos metueret, At- 
qui quid eos, quos ipse condiderat, angelos impo- 
stor ille metuebat ? 

Sinon errores suos publicavit primum Samarie 
80 in Judza, deinde aliis in locis, oppidis et civita- 
Wibus, ac tandem Rome; qua in urbe animos ho- 
minum ita sibi devinxit, uL ipsi tanquam supremo 
Deo summi adorationis honores fuerint decr. 
ܬܘ‎ Claudio imperante, statua eidern erecta in in- 
sula Tiberina inter duos pontes, cum hac inscriptionez 
Simoni .Deo Sancto, Narrant tamen recentiores 
quidam scriptores 75 pontificatu Gregorii decimi 
lerti inventam lujusce statuz basim lopideam , 
tui hec inscriptio incisa erat : Semoni Saneo {60 
Fidio sacrum, est ui ipsi aiunt : Herculi, nor 
Simoni: Inde aulem. concludunt. Justinum, primi- 
genium erroris illius fontem, ob Latina linguae im- 
peritiam a Simonianis deceptum, tradidisse. banc 
fuisse Simonis Magi statuam. Sed scriptoribus illis 
omnino probanduin erat basin illam, quz his leni- 


B poribus ultiinis inventa est, eamdem ipsam fuissc , 


ipsique superpositam statuam illam, de qua Justi- 
mus aliique Patres antiquissimi mentionem olim 
fecerunt. 

Vtut sit, primus ille haresiarcharura parens Si- 
mon Magus, ἃ primo apostolorum principe, Simo- 
ne Petro, perculsus, vietus prostratusque est : Jn 
Judaea, inquit Eusebius " , 4 Petro. apostolo con- 
victus est, omniaque ejus. maleficia patefacta, lon- 
gissime trans mare fugam arripuit. Hune autem Ro- 
main fugientem apostolus insecutus, ibidem illum 


* Lib. vi 


9 Lib. i Hist. eap. 15. H 
cap. 13. 


13 Lib. n Hist. cap. 15. 
1 Justin. Apof. 1, n. 96, et Euseb. lib. it Hist 


ditabat. 

Qui autem fuerint Simonis errores ab antiquissi- 
mis Patribus disces, Primum enim. ex Theodoreti 
post Irenzeum testimonio '° : Docuit semetipsum esse, 
qui inter Judeos quidem, quasi. Filius. apparuerii 
in Samaria autem , quasi Pater descenderit, et in re- 
liquis vero gentibus, quasi Spirilus sanctus , adpen- 
iari. Neque his repugnat in nova editione emen- 
data Augustini narratio !*, 

Secundo iidem Patres, nec non Plilastrius, tra- 
dun, Simonem sibi copulasse Helenam seu Sile- 
nem : Que. initio quidem, verba sunt. Eusebii !' 
apud Tyrum urbem. Phomices publice in lupa- 
nari prostiterat, ldem Simon, teste lrenzo, dice- 
bat : Hanc esse primam mentis ejus conceptionem ܕ‎ 
mairem omnium, per. quam initio concepit angelos 
facere et archangelos..... a quibus el mundum [π-- 
tum esse dizit, Addi Epiphanius : Se summam esse 
Dei vim, scortum vero suum Spiritum esse. sanctum 
affirmare ausus est ; atque eam ipsam esse propter 
guam , wt loquitur lrenzus, Trojanum. contracium 
est bellum. Hinc ridiculas anilesque fabulas com- 
mentus, asseverabat eos: Qui in eum et in Πείε- 
nam spein habebant... secundum ipsius gratiam. sul- 
vari et nou secundum operas jus!as. Quod cerle sec- 
tatoribus suis sic ille tandem persuaserat , ut ima- 
ginem ejur ad figuram Jovis, Helen: vero ad figuram 
Minerve. proni venerarentur, easdem suffimentis, 
sacrificiis ac libationibus colere non verentes. 

Simon praeterca, auctore Fpiphanio : Nontina 
quedam principatuum ei potestatum commentus est 
eelestesque globos. varios... noslrum porro hoc. sa- 
culum ab pequitie principatibus εἰ potestatibus cum 
defects conditum. Se vero, ut subnectit lrenzeus, cun 
hominibus conversatum. atebat, cum non esset komo; 
ΜΕ passum ܕ‎ cum nos esset passus. 

Docelat insuper : Legem Moysis non a Deo, üti- 
mur Epiphanii verbis, sed a sinistra. quadam intel- 
ligentia profectam ; «ti neque prophetas a bono Deo, 
5ed ab alia atque alia intelligentia eumparatos 
fuisse... denique quisquis. Veteri. Testamento fidem 
udhibet , incurrere mortem asseverat. Resurreetio- 
nem vero mortuorum, uti refertur apud. Augusti- 
num , pernegabat , sinebatque indilferenter uti fe- 
minis, His alias ipse, et discipuli ejus adjungebant 
Obscenitates, turpitidinesque zterno damnandas 
sileniio. Mlas tamen Eusebius !! his paucis, nec in- 
honestis, verbis comprehendit ; Nihil tam impurum 
ἅν! esse aur ezcogitari potest, quod flagitiosissima 
illorum, Simownis discipulorum , secta longo. inier- 
vallo non superet, dum wüseris atque omni scelere 
coopertis mulieribus illudunt. 

Origeni '* si credideris, Simon : Quo plures sibi 
vararet discipulos, austulit de sua doctrina. mortis 


'@ Loc. cit. 
ont, Cels. 
? Lib, it 


@' Lib. de har. cap. 1. 
? Lib, de praseript, cap. 59. 
Hist, cap, 14. 


45 DE OMNIBUS GENERATIM 16 
omnemque ejus potentiam delevi el exslinxit : A cultum, quem abjicere visi [uerant, deinceps nihilo- 


minus relabuntur. Exstabant ergo Eusebii tempore 
quidam hzresis Simonianze fautores. At cum. ple- 
rosque, retectis eorum fraudibus, ex Ecclesia eje- 
clos esse idem Eusebius testificetur, id cerle indie 
cio est nec dubio nec obscuro, eos tum paueos ad- 
modum fuisse, et quidem sub falso Christianorum 
nomine sese occullantes. Unde concludas necesse 
est, heresim illam non diu postea perseverasse , 
δἰ cito fuiase exstinctam. 
CAPUT IV, 
De heresi Menandri, 

19 Menander Samaritanus genere e vico Capara- 
(εἴα, Καπαρατείας seu Χάθραι, , oriundus, Simonis dis- 
cipulus , *! majerem se antecessore ac praeceptore suo 


Cum Dei doctrina, prosequitur Eusebius, Romanos 
adveniu suo illusirasset, Simonis quidem. set potentia 
cum tpao siacul auctore brevi exstincta atque deleta est, 
Atque ut Augustini verbis. utamur '* : 7n qua urbe 
apostolus Peirus eum. vera. virtute Dei omnipotentis 
exstinzit. Quaivis autein ille sic fuissel ab Apostolo 
obiritus atque oppressus, plures tamen reliquit 
errorum scelerumque suorum successores. Nam ex 
hac amarissima radice, si Theodoretum audias !*, 
erii sunt. Gleodani, Dositheani, Gortheni, Musbo 
thei, Adrianistz, Eutychete, vel ut apud Clementem 
Alexandrinum ?* ¡ Eutychite, Cainisie ᾿ς Verum 
hiomnes, cum impie heresis praeas quasdam muta- 
τἴοπες excogi:assent, non diu durarunt, sed perpetua: 


oblivioni traditi sunt. AL si Hegesippo (idem habere 0 jactabat. Quapropter nonnullis quibusdam errori- 


bus jmpiz magistri sui doetrinz additis vel immu« 
tatis, novam condidit sectam, et bxresiarclie litu- 
lum ac nomen promeruit. ls itaque cum. Simon 
dixissel summam. se esse Dei virtutem, docuit * : 
Primam quidem virtutem incognitam omnibus, se au- 
lem eum esse, qui missus δ! ab invisibilibus, salva- 
torem pro salute omnium, His adjecit ; Resurrectio- 
mem per id quod est in eum baptisma, accipere ejus 
discipulos, et ulira non. posse mori, sed perseverare 
mon senescentes et immortales, Celera , eosdem ae 
preceptót suus errores et magicas aries consecia- 
bar. 

Nonnullia autem explicatu difficile videlur, quo 
sensu lrenzmus primum Meuandri errorem esse 
dixerit, quod se praeceptore suo Simone majorem 
jactaret, eum Simon summa Dei vis ab aliis volue- 
rit audire, nequaquam vero Menander, Attamen si 
Irensi verba attente perpendaniur, haud egre sol- 
vetur difficultatis illius nodus. Non alia quippe viri 
sancti mens esse videtur , nisi Menandrum se ma- 
Εἰδίτο suo, non virtute quidem οἱ potentia, 86 
scientia et missione praedicasse majorem. 

Quos Menandriana hzresis adversarios habue- 
rit, accipies a Theodoreto ? , qui eam a Justimo 
mariyre, Irenzo, ac Origene scriplis expugnatam 
esse testatur. Neque ullus certe ibi unquam in« 
fieias nonnihil adversus illam a Justino et lrengo 
meroriz fuisse proditum. Verumtamen quem Theo- 


p deretus scribit in modum, ipsemet procul dubio 


quzdam alia eorum scripta, quibus hzeresim illam 
planius fusiusque confatabant, ibi indicasse vide- 
iur. Porro autem qua Menander de baptismo euo, 
quo homines immortales fieri garriebat, adeo te- 
mere venditaviL, ea Tertullianus egregie refeHit,. ei 
ridicula esse demonstrat 30, Neque tamem illud 
censemus adjiciendum, quod nonnulli Tertullianuin 
rursus de eadem lieresi aliquid im Libro de pra- 
scriptiomibus lilleris mandasse opinantur. Nibil 


velis, quatuor priores originem duxerunl : E sepe 
tem sectis in Judaico populo proseminalis, Ex quo 
Valesius hanc elicuit conclusionem : Rectius diaiesct 
Theodoretus, eas omnes ex Judaicis sectis [uisse pro- 
pagatas, mazime vero cum quadam illarum "ܐܬܪܐ‎ 
Simoniana vetustiores esse videanlur, verbi gratia, 
Gorihena et Dositheana. Sed vercor ut hec. Vale- 
siuna conclusio, qua ex duabus sectis Simonima 
wetustioribus, alias quóque ipsa antiquiores esse 
infer, omnibus omnino probetur, Porro autem 
Epiphanius ex Simone Gnosticos ortos esse allir- 
mat ** ; Atque hine eorum quos Cnosticos appeliamus, 
vrigo profluxit. 

Testatur Origenes.** a suo jam tempore easlir- 
yatam Simonianorum lzeresim : Nunc nusquam gen- 
iium exsiant. Simoniani. De Dosilheanis autem a 
mobis paulo ἀπίο memoratis, luc subjungit : 
Caterum Dositheani mec unquam florwerunt, el 
mune omnino ezslincli sunt, ut ,.omine L2ntum ma- 
mente ܙ‎ inter triginta censeantur. Sed falsa quadam 
narratione deceptus est Origenes, aut ex iis, quas 
ipse peragraverat, regionibus idem εἰ in omnibus 
mundi partibus accidisse arbitrabatur. Scribit 
enim Eusebius * quosdam adhuc , dum viveret, 
extitisse Simonianz: hzreseos sectatores. ; Simon, 
inquit ille, idem in Christum simulavit , ut baptis- 
mum susciperet, Quod quidem etiamnum fieri αὐ his 
qui ieterrimam ejus sectam profitentur , non sine ad- 
miratione cernimus : qui more parentis sui in Eccle- 
aiam , lanquam pestis aut lepra quadam irrepentes, 
gravissimum damnum inferunt iis, quibus pessimum 
illud'et immedicabile venenum , quod mentibus occul- 
tant, instillare potuerint, Ac plerique jam eorum ab 
Ecclesia ejecti sunt , eum [raus ipsorum. esset. dete- 
cta. Et infra** : Unde ad nostram usque eiatem qui- 
cangue ejus sectam profitentur, cxm se Christianam 
religionem, plenam molestie εἰ sanctitatis, ancplecti 
simulaverint , tamen ef ad superstitiosum damonum 


3» Lib. de hmres. cap. 1. ?" Lib. 1 Haret. Fab. cap. 4. "* Lib. vit Strom., p. 165. *! Apud Euseb. 


t,cap. 2. ** lbid. cap. 13. 
Ίτρη, adv. Hagres. cap. 38. 


1. Lib. τι Hi 


?! Lib. vi cont. Cels. 
5. " Epiphan. llgres 22, — " 
9 Lib. de auima, cap. 50. 


Vb. iw. Hist, cap. ἃ. ** Heres. 34, 4. 
** Theodoret. lib. 1 Πατει, Fabul, cap. 
«× Lib ܐ‎ Haeret. Fabul. cop. 2. 


15 


A cujus tamen [egi, tanquam. bone. obtemperare vice 
tur. Winc etiam Cerinthiani , ut idem Epiphanius 
subdit 1: Paulum penitus erplodunt, propterea quod 
circtmcisionem abdicavit, Philastrius. vero. arguit 
Cerinthum, quod et alios plures novi faderis libros 
repudiaverit : Apostolum Paulum non accipit, Judain 
proditorem. honorat , Evangelium: secundum. Mat- 
thorum solum accipit , tria Evangelia spernit, beatos 
martyres blasplemat, Neque tamen ab co integrum 
Matthoi Evangelium acceptum fuisse auctor est 
Epiphanius * ; Mattei Evangelio non integro, sed. 
ex parte duntazal utunlur, nimirum propter genea- 
logiam, que ejus esl carnis propria. Nec. mirum ; 
quando quidem ea Christi genealogia omnes erro- 
res funditus evertebantur, 

D Caius autem apud Eusebium Cerintho errorein 
Chiliastarum tribuit δ᾽: Per revelationes a se , ign 
quam a magno Apostolo conscriptas , portenta qua- 
dam, quasi ab angelis sibi ostensa commentus, nobis 
introducit , affirmans post resurrectionem. regnum 
Christi in terris futurum, ae rursus homines lHieroso- 
Iymis degentes, cupiditatibus οἱ voluptali corporis ol- 
mozios fore; additque mille annorum spatium. in 
muplialibus festis transaqqum iri. Ündé etiam Chi- 
lias, inquit Augustinus **, sunt appellati. Md con- 
firmat Euseliius hac Dionysii Alexandrini auctori* 
lale ; Aiunt eum ܕ‎ Cerinthiim , Jibrum composuisse, 
indito Joannis nomine, dum auctoritatem. figmentis 
suis ez Joannis nomine mutuari vellet, Sed de hoc 
ridiculo Cerinthi commento alibi dabitur fusius 

& disputandi lotus. 

Visum est nonnullis cos , qui viventes baptisnio 
non fuerunt abluti, post. mortem ab iis bmrelicis 
sacramento illo fuissc initiatos, Yerum cum ii solo 
Epiphauii, quem de aliis potius hzreticis ibidem lo- 
qui plures existimant, testimonio iunitantur, id 15] 
vel negant omnino; vel penitus incertum esse con- 
tendunt. 

Quanto horrori Cerinthus Joanni evangeliste 
fuerit, discimus ex Irenxo * , qui ab aliis se aece- 
pisse testatur, Joannem, eum. lavandi causa balneum 
Ephesi esset ingressus, viso intus Cerintho, moz il- 
lotum ex balneo pro[ugisse, atque in. luec prorupisse 
verba ܇‎ Fugiamus hinc, ue [orte balneum covruat, in 
guo est Cerinthus veritatis inimicus. Epiphanius igi- 
tur, qui liec Ebioni tribuit, memoria procul dubio 
lapsus est. Neque ramen ad expugnandam Cerinthi 
bxresim ibi stelit divinus plane Joannis ardor et 
studium. Ille enim, ut tradit Hieronymus @ : Serip- 
sit evangelium, rogatus αὐ Asit£ episcopis, adversus 
Cerinthum, aliosque hereticos. Epiphanius *' autem 
arbitratur Jacobum aliosque apostolos adversus. 
cumdem ha archam literas in liec verba Aniio- 


PRIMI ECCLESLE SAECULI. SCRIPTORIBUS. 


1 
enim ibi de ea reperias, nisi in libri illius capite 
45, quod ab impostoribus ibi ossutum esse cri- 
lici peritiores observant. 

Non diu stetit illa Menandri bxresis. Justinus si- 
quidem quamvis plures initio a Menandro deceptos 
esse agnoscat; paucos tamen suo tempore super- 
Sliles extitisse non obscure declarat ?* : Menan- 
drum Antiochie mullos arte magica. decepisse sci- 
mus... sigue adeo munc quoque ab eo reliqui non- 
nulli, qui hoc sic profitentur. Inde ergo Menandria- 
namt haeresim ante. Simonianam excidisse non ab- 
surde colliges; nisi eam in Saturnili et. Basilidis 
sectas influxisse dixeris. 

CAPUT V. 
De heresi Cerinthi. 

Cerinthus ab ipso apostolorum tempore: novz 
hiereseos parens, in zEgypto, inquit Theodoretus ?*, 
plurimo tempore vessatus , et in philosophieis scieu- 
tiis eruditus , venit postea iu Asiam, et discipulos.suos 
de nomine suo appellavit. Cui eoncinit quidem Epi- 
phanius, sed addit eos dictos fuisse Merinthianos ; 
Uirum vero, sit ille?*, Cerinthus ipse Merinthus alio 
nomine sit dictus, nescire me fateor, an preter hunc 
aller eo nomine appellutus exstiterit , adjutor illius et 
socius, id quidem soli Deo compertum est. 

Primum autem, teste lrenzo **, Cerinthus : Nox 
α primo Deo [actum esse mundum doctit, sed a vie- 
tute quadam separata, et distante ab ea principalitate, 
qua est super universa, ei ignorante eo qui. est. super 
omnia Deo. Cliristum autem, auctore Theodoreto ἢ, 
dluas in partes, 5611 personas ase invicem distinclas, 
dividebat; tradebalque Jesum secuxdum maturan 
orium ex Joseph et Maria, temperantia autein, et jus» 
titia, et aliis virtutibus. excelluisse. Vel ut. ait ἱγο- 
neus “° : Píus potuisse ab. omnibus, et post baptis- 
mum descendisse in eum Christum ab ea principcli- 
late, qua est super omnia, figura coiumbie ܕ‎ et. tiic 
annuntiasse incognitum. Patrem, el virtutes per[ecis- 
3e ; in fine autem revolasse iterum Christum de Jesu, 
el Jesum passum esse et. resurrexisse, Christum au- 
iem impassibilem. perseverasse, existentem spirita- 
lem. Contra tamen. Epiphanius 55, ac post eum Au- 
gustinus ?* : Dicere, inquit, nihil est veritus passum 
quidem eterucifizum esse Christum, nondum tamen a 
mórluis ezcitalum, ac lum demum cum mortui resur- 
gent omnes, crcitandum. Unde merito quidem jure 
Cerinthianos secum invicem aperte pugnasse con- 
cludit. 

Nec minus lieresis illa sibi ipsi in eo adversaba- 
lur, quod : Carne eireumceidi oportere, verba sunt 
Augustini ", atque. alia. hwjusntodi legis, nimirum 
Mosaiez, precepla servari juberet. Nam eum a quo 
lex tradita sit, bonum negat esse, ait. Epiphanius **, 


Apolog. 9, — ?! Lib. n Haeret, Fabul.cap. 5. 3 Hzres. 98. |. Lib. 1 Adr. — heres.‏ ܐ# 
cap. 93. ^? Loc. cit — ?* Lue, cit. ? De heres. S 8. "Loc. cit. καὶ 6, De αγ‏ 
rap. 8. V Loc. (i. δ Lib. de Ares, @ Loc. cit, $ B. ἡ Lib. 11 Hist, «ap. 38. Vid,‏ 
"Theodor. loc. cit. et eumdem Euseb. lib. vir. flíst., cap. 25. "Loco cit, " Euseb. lib. i Histor,‏ 


eap. o. tl Theed. lib. ,ܐܐ‎ ** De acript. 


, ule. faves. 


eap. 28, δὲ lib. 1v, eap. 14, et ipse Iren: us 
eccles. in Joan," dMercs. 28, $ 2. 


20 
more procrealum ; ipsumque Filium Dei progres- 
sione quadam virtutis, vefba eunt Epiphanii **, et 
conjunctione cum Deo factum : proindeque adopti 

vum duntaxat esse Dei Filium, ut eidem Ebioni ex« 
probrat Mercator. Sectatores tamen Ebionis noh 
uno eodemque modo hunc magistri sui errorem;se« 
cuti sunt : Alii enimvero qb lis eodem nomine nun- 
cupa, inquit Eusebius 3), absurdam eorum senten. 
tiam. rejicientes, Christum quidem ex. Virgine et Spi- 
ritu sancto genitum esse non negant ; sed iidem ni- 
hilominus cum Christum, utpote Deum, Verbum, a« 
sapientiam Patris, ante omnia subsiitisse minime [α- 
deantur, in eawdem cum prioribus sententiam. de- 
lapsi sunt. Unde etiam Epiphanius ** : Alij aliter de 
Christo. pronuntiant... Nonnnlli enim ez. eis Ada- 
mum fuisse Christum pradicant.. . Alii e calo Chri- 
stum esse confilentur, sed ante omnia creatum, ac 
spiritum quemdam esse, axgelisque presicre, a'qug 
onmium rerum dominatum tenere, Qui cum perpetuam 
illic habitationem sortitus sit, quoties libuerit, in hac 
infima delabilur, quemadmodum in Adamo descendit, 
εἰ patriarchis corpore circum[usus apparuit, velut 
cum ad Abrahamum, lsaacum εἰ Jacobum adiit. 
"Jdem denique postremis temporibus venit, Adami cor- 
pore conteclus, el homo visus est, et in erucem sub- 
latus aurrexit, et ascendit in celum, Ruriws ubi li- 
buerit, ita se rem habere negant, in eumque dxntazat 
sese sanctum  sn(udisse Spiritim , qui est. Christus, 
eumque qui Jesus vocalus est, induisse. Εἰ inlra δ᾿ £ 
Duos a Deo consiitutos esse. asserunt , Christum εἰ 


C diabolum, guorum illi [uturi, huic presentis szculi 


potestas esi -commissa ; idque adeo omnipotentis il- 
lius mandato ad cujusque postulationem. ese [α- 
ctum, elc. à 

ἡ Hane porro opinionum divisionem οἱ differen- 
tiam Elxzo pseudoprophetz tribuendam esse suspi- 
catur. Quidam vero hune Elxeum, seu Elceai pe- 
culiaris cujusdam heresis, quz ab illius nomine 
Helcesaitarum dicta est , tradunt fuisse auctorem. 
lius porro errores ab Eusebio ** et Theodoreto ** 
notantur; sed eam simul natam, simul exstinctam 
idem Eusebius in ecclesiastica sua. Historia testa-' 
tus est, Citatum 4 nobis illius locum si adire vo- 
lueris, lege etiam in eum Valesii notas et animad- 
versiones. 

Ebienite autem przierea docebant omnes lege 
Mosaica teneri, servandamque Sabbati celebratio 
nem, quamvis Dominicam quoque diem in Resur- 
rectionis Christi memoriam ipsimet observaverint. 
Quapropter ii juxta Irenzum Pàulum recusant, 
apossatam eum legis dicentes... solo autem eo quod. 
est secundum Mattheum Evahgelio utuntur. His quee 
de Evangelio Matthei dicuntur , concinit Theodo- 


DE OMNIBUS GENERATIM 


chiam direxisse : Quoniam cognovimus quosdam a A 
nobis ad vos esse profectos, etc. Nullus quoque dubi- 
1at Petrum et Paulum, eodem penitus evertendi er- 
roris amore succensos , contra ipsum inilo certa- 
mine, hieresim ejus confutasse et profligasse. His 
Theodoretus adjungit Caium , Dionysium Alexan- 
drinum, Justinum snarlyrem, Ireneum atque Orige- 
nem. Porro autem cum non alios qui contra Ce- 
rinthum pugnaverint , commemoret vir ille docjis- 
-simüus, hinc non leve ducitur argumentum heresim 
illam , circa Origenis tempora exstinctam , nullos 
amplius habuisse fautores. Certum. tamen est [® = 
cipuos Cerinthi errores ab aliis postea adoptatos 
fuisse h:reticis, qui nova sectis suis, ut dicemus, 
xomina imposuerunt. 
CAPUT VI. 
De heresi Ebionis. 

. Ebion eujus nomen apud Patres doctissimos **, 
idem 3c mendicus sonat, ἃ Mario Mercatore '* vo- 
catur philosophus et stoicus philosophus. Eruditus 
autem scriptor quidam nomen mendici ipsi inditum 
patat, quod spretis divitiis, voluntariam pauperta« 
iem profiteretur. Verum Epiphanio Ebionite se 
waendicos praedicant, quod apostolorum tempore mos 
essel bona sua. distrahere , et ad illorum pedes abji- 
eere. 

Quo autem toco et tempore orta sit Ebionis ܝܦܐ‎ 
resjs idem Epiphanius his verbis declarat," ; Hu- 
jus. factionis exordium. post. Hierosolymitane urbis 
excidium. cepit, Quo tempore Christiani omnes cum 
in Perea degerent, atque. in urbe Fella potissimum , 
que in Decapolitana provincia est... prope Bataneam 
ἃς Batanitidem ; cum illie, inguam, domicilium col- 
locessent , hinc Ebioni data est propagandi erroris 
vccasio. Qui in pago quodam (Cocabe, in regione 
Carnaimorum , Arnemi, et Astarotharum, et. Basa- 
nitidis tractu habitare capit, quemadmodum velus ad 
που usque fama pertulit. Postea vero. adjicit  : Im 
Asia ac Rome errorem suum disseminavit. Cum itu- 
que urbs Hierosolymitana juxta peritiorum chrono- 
logiam anno Christi 70 capta (uerit ac diruta, per 
id ferme tempus Ebion in locis, ab Epiphanio com- 
memoratis, errores suos disseminare coepit. Nec 
longe abest ab hac sententia Hieronymus, qui 
Joannem, consurgente Ebionis hzresi, Evangelium 
suum scripsisse affirmat? : Scripsit Evangelium ad- 
versus Cerinium..... e£ mazime nunc Ebionilarum. 
dogma consurgens. 

Errores vero Ebionis iidem propemodum erant , 
Ae Cerinthi; ita uj ille a quibusdam , quod tamen 
indubitatum omnino non esl, ejusdem CerInthi di- 
selpulus fuisse asseratur. Docebat autem Christum 
merum esse hominem, ex Maria el joseph humano 


8 ܡ‎ lib. ܐܐ‎ cont. Cels. et lib. tv Periarch. ; Euseb. lib. mi Hist. 0 51, Epiphan., 
Theodor. Her. Fabu. cap. ܬܐ‎ 9 Mercat. Anafhem. Nestor, 13. Heres. 

j 4, 1. Ρε seripl. eccles. Joan.; Tertul, Lib. de carne Ολτίεε, cap. 18. Ürigen: | 

n. EX, pde v. acript. teles. 53 Heres. 50, ὃ 18, 11 Euseb. Pd τὰν ἢ 

tap. . res. lbid. ) 16, " lbid. "@ Euscb, lib. τα. Hist, rap. 50. 
** Theod. lib. n Haret, Fab. , cap. ܝ[‎ Loe. cit. 3 " 


ܚܝ PRIMI ECCLESIE $.£ 0111 SCRIPTORIBUS.‏ ܚ 


relus; addit tamen Epiphanius " : Quanquam ne Α mysteria quzdam quotannis celebrant, in. ܕܐ ܐܟ‎ 


panes aagnos, et ad alteram mysterii parten meram 
aguam adhibent. 

Idem adhuc Fpiphanius ** memorat eosdem ha 
reticos, at magnum erroribus suis auctoritatis pen- 
dus Lribuerent, sacra apostolorum nomini quibus- 
dam libris, a se conflciis, prefixisse : Apostdlorum 
alios Aelus circumferunt, in quibus plurima aunt ini 
pietatis: illorum vestigia, ejusque potissimum auclori- 
tate libri ad oppugnandam veritatem armantur. Εκ 
infra * : Apostolorum nomina, quo facilius sectatores 
suos pelliciont, per simulationem admittunt, quibus 
etiam gonfictos quosdam a 56 libros inscribunt, velut 
a Jaeobo, Matthmo, ac reliquis discipulis editos, in« 
ler que Joannis etiam apostoli nomen admiscent. Tes - 


B iatun denique facit,librum qui Circuitus Petri, et 8 


Clemente conseriptus esse ferebatur, iisdem hore» 
ticis: usui fuisse. 

Qua cura Epiphanius errores Ebionitarum recen- 
set, eadem plane diligentia eos, a quibus rejecti et 
destrueti sunt, lwculenler ostendit : Porro, inquit 
ille, non Joannes modo, sed et omnes prorsus apostoli 
Ebionis fidem repudiant, et a suis dogmalibus, aique 
apostolico illo charaetere alienam judicant; id. quod 
unicuique perspicuum est. Vidimus supra ex Hiero- 
nymo Joannem in primis adversus consurgens Ebio- 
nis dogma, suum edidisse Evangelium. Nullus porro 
dubitandi leeus est, quin divini illi pugiles. plenam 
perfcctamque adversus hos fidei et catholicae veritatis 
hostes vietoriam reportaverint. Et certe jam monui- 
mus illos à suis primordiis varias in parles scissos 
fuisse, et inter se divisos. Quid autem aliud ܐܧ‎ hac 
dissensione sequi potuit, quam integra hujus secta 
ruina, excidiumque cerlum eL celercimum, Non ibi- 
mus tamen inficias plures Ebionis errores ab aliis 
postmodum hzrelicis renovatos, sed ii profligatum 
ab apostolis Ebionitarum nomen, sibi deinceps arro- 
gare non ausi sunt, 

CAPUT VII. 
De heresi Nazaraorum, 

Quamvis Nazarzi a quibusdam Christian! lizreti- 
ci, a nonnullis nec Christiani, nec Jud.i, ab allis 
denique iisdem ac Ebionzi erroribus implicati di- 
cantur, illi tamen, si Epiphanio "? fides, meri erant 


integrum quidem. habent, sed adulteratum et. wuti- 
lum ; atque iis omnibus, qua ad genealogiam Christi 
spectant, inde abrasis , idipsum Hebraicum vocant. 
Quid ergo, inquies, Mereatori faciemus , qui de 
Ebione hzc scribit : Christum in. Dei filium adop- 
tatum ausus est. predicare , asserens. 56 Matthari , 
Marciet ος evangelistarum auctoritatem secutum? 
Aiebant nonnulti Mereatorem de Ebione , alies vero 
Patres de ejus loqui discipulis. At id qued vero 
videtur similius, ii subjungunt , tres illos evange- 
listas ab Ebione, ut ait Mercator, citatos , non ideo 
quidem quod admittenda putaret illorum Evangelia , 
sed ut eorum auctoritatem contra Catholicos , qui 
eam divinam esse credebant, argumento,ut loquun- 
Sur, ad hominem urgeret. Ceterum si quid aliud 
senserit Mercator, certe opinio illius aliorum Patrum 
sententize praeferenda non est, 

^'Predicabant insuper Ebionite Christum veri- 
lalis esse prophefam... Prophetas vero, non veritatis, 
aed intelligentie esse. prophetas , proindeque Jesum 
salum esse prophetam. Et paulo superius : Abraha- 
mum, el Isaacum. , ac Jacobum , et. Mojsem, atque 
Aaronem admittunt, una cum Jesu, qui Moysis dun- 
laxat successor, neque quidquam amplius. fuerit, Se- 
cundum hos nullum alium ex prophetis asciscunt, sed 
cum exsecratione proseribunt ac derident, puta, Dari- 
dem, et Salomonem, atque Isaiam , Jeremiam , Da- 
nielem, Ezechielem, quibuscum Eliam atque Eliseum 
repudiant, Si quis autem. interrogasset : Unde igi- 
tur fenes quie ad Moysem. Abrahamumgue pertinent? 
respondebant illico id sibi a Christo patefactum. 

Alios eorum errores enumerando idem Epipha- 
nius " dixerat: Est. hoc illis insuper in more posi- 
fum, ut adolescentulos citra maturam. etatem ad 
nuptias compellant... neque vero unis duntazat nup- 
tiis affinitates inter se. conjungunt , sed si cui divor- 
tium facere libuerit, ac novum inire matrimonium, 
ad tertias et septimas usque nuptias permittunt. Su- 
perius vero ° ; Hodie, inquiebat, virginitas apud 
illos et castitas omnino prohibetur... Nam olim de 
virginitate gloriari solebant , nimirum ob Jacobum 
fratrem Domini, adeoque. libros. suos ad. seniores et 
virgines inscribunt. 


Tradit etiam 5! Ebionem discipulosque ejus ab D Judsi : Neque Jesseos seipsos vocant, neque Juda'o- 


rum vocabulum. retinent, neque. se. Christianos, sed 
Nasareos de illa. loci appellatione nuncupant, cum 
interim. meri sint. Juda, neque. aliud. preterea, Et. 
sectjene nona ; Jvdaii potius quam cujusvis alterius 
generis sunt, tametsi: Judaris sint. inimicissimi ; ne- 
que enim Judcorum posteri solüm capitali ilios odio 
prosequuntur, sed et mane ac meridie et ud vesperam, 
ter de die, cum in. synagogis suis ad orandum conve- 
niunt, diris illos devovent, ac solemni imprecatione 
proscribunt, ldem tanien "paulo aliter, ei planius il- 


"jd, eld $2. ''Did i5 


ἃ. ' Epiphan. loc. cit. $ 15. 
16. ܥ‎ Ibid, T4 * Hareg. #9 $ 7. 


alimentis omnibus reliquoque, quod carne constet, 
abstinuisse ; quod illa e corporum coitu concubitu- 
que gignantur. Νεο pigebit ex eodem Epiphanio '* 
observare Ebionitas quotidie lavasse, et quotiescun- 
que aliquid impuri se tetigisse arbitrabantur. Quam 
consuetudinem ut Petri auctoritate firmarent et 
exemplo : Petrus, inquiebant, /avabat quotidie, prius- 
quam cibum. sumeret. Pergit idem Epiphanius “7: 
Baptismo quoque preter quotidianum illum initian- 
wr, et ex Christianorum. | Ecclesicque. imitatione 


* Epiphan. loc. eil, $ 


1 
*]bi.$2,15 et ?2 " Ibid. 8 * [vid. 


24 


immolantur, cibos suos separant, et alios ritus genti- 
lium superstitionum non aversantur. Ναήταπί alia 
quadam. (abulosa, de mundo, nescio qua barbara 
principum nomina miscentes. dispulationibus suis. 
Barbara illa nomina refert quidem. Epiphanius, sed 
eos de iisdem inter se disseutire monet, Aliqui, in- 
απ — Barbelonem nescio quam celebrant, cui in oe- 
tavo clo domicilium attribuunt, Hanc a Patre pros 
ductam affirmant, matremque alii Jaldabaoth, alii Sus 
bapth [aciunt.,.. alii Prunicam quamdam, alii Caulau- 
cauch cuidam eamdem venerationem deferunt, quo nomi- 
κε unumex principibus appellant ... Alii dicunt initio 
tenebras, αρ voraginem, εἰ aquam fuisse , que a sa 
$nvicem spiritus secreverit. Veruin tenebra contra spi» 
ritum iracundia ac furore percite, sursum excurrene 
tes, curn eo congressa sunt, Inde mairiz nescio que, 
genita prodiit, que ejusdem spiritus consuetudinem 
appetit, ez eaque quatuor mones producti sunt, ab iis 
quatuor decem alii procreati, item dextra sinistraque, 
nec non lumen et tenebra. Secundum hos omnes. iur- 
pem quemdam conem editum narrant, eumque cum 
ea, quam paulo ante diximus, matrice coiisse ; et ab 
wiroque deos, atque angelos, εἰ daemones, ac. seplem 
spiritus ortum habuisse. Subjungit tandem : Certos 
libros Jaldabaoth nomine inscriptos, αρ commentitioa 
habent. 

Mos b:xretieos, si Irenzcum ** ܐܘ‎ Eusebium *! au- 
dias, Joannes his verbis in Apocalypsi notat δ": Sed 
hoe habes boni, quia odisti [aeta Nicolailarum, que 
εἰ ego odi, À quibus autem sint oppugnati, accipieg 
a Theodoreto * ; Contra. hos, inquit, scripsit Cle- 
meus, ei lrenaus, et Origenes, et Hippolytus episco- 
pus et martyr, Quam vero feliciter contra eos pugna- 
verint, colligas ex victoria ab eis perquam citissima 
reportata. Etenim 11:66 hzresis, teste Eusebio **, 
brevissimo temporis spatio permansit, Ex hoc tamen 
fonte corruptissimo fluxerunt Gnostici, aliique com- 
plures, de quibus Epiphanius '* : A8. hoc fonte, ait, 
ac pessime in mundum introducti sunt ἀπ. 
qui eam sibi, quam falso nominant, cogni- 

tionem vindicant, cujusmiodi sunt Gnoslici, Phibioni- 

τῶ, el quibus ab Epiphane nomen est iuditum. Tum 
eiiam Militares, Levitici, aliique complures. Quorum 
D quilibet heresim. propriam, ad. animi sui affectiones 
accommodans, sezcénlas nequilim vias excogitavit, 

Atque inde procul dubio orla est, ea quam supra 

memoravimus, hos inter hareticos de barbaris prin- 

cipura nominibus dissensio, 

Quis autem hujusce hareseos auctor fuerit, non 
ita promptum est. definire. Plurimi existimant non 
alium fuisse quam Nicolaum, unum ex septem illas 
Ecclesiz diaconibus, qui ab apostolis elecli et inau« 
gurati sunt. Et hzec quidem fuit Irenzi "°, Epipha- 


Ikeres. 99. $ 9. τὸ Lib.i Comment. in Matth. 
75 1,14... im. Petr. Τ Lib. m Ad». heres, 
$ 2, 5 et 5. "Loc. cit. 3 Li Hist. SP 29 
* Lib. πὶ Histor, eap. 29. "Heres. 30,8 3 


DE OXNIBUS GENERATIM 
Hoc igitur vho tam A usus indifferens [eminarum. Hi neo ab iis, que idolis 


eccles. , in. Matti. 


# Lib. 18 Haret. Fabul., cap. 1. 


4 


Jud definire videtur his νετ). 
& Judeis, quam a Christianis differunt : ab illis qui- 
dem quod in. Christum credant; a. Christianis vero 
quod Judaicis vitibus implicantur. 

Hos autem iisdem propemodum ac Ebionzi erro- 
ribus imbutos docet idem Epiphanius "' : Ambo col- 
latis inter ὲ capitibus, xa aller cum altero impro- 
bitatem ac. nequitiam communicavit. Alque etsi. qua- 
damtenus a se mutuo dissideant, in ezcogitando (a- 
mem pravisaimo dogmate sese invicem expresserunt. 
Vtrum vero ipsis et cum Cerinthianis eod^m inodo 
convenerit, anceps ille ^st : De Christo vero, inquie- 
bat?*, certo affürmare nequeo, utrum Cerinthi, vel 
Merintld impietate illa decepti, simplicem illum. ho- 
minem usseverent, ac uti sese res habet, per Spiritum 
sanctum de Maria Virgine genitum osse. fateantur. 
Theodoretus vero hrevius planiusque edisserit, qui 
fuerint Nazarzi, e& quz earum heresis, quo tem- 
pore exorta, et a quibus tandem expugnala : Naza- 
ταὶ Judei ssnt, Christum. honorantes, tanquam hos 
minem justum, et Evangelio utuntur, quod secundum 
Petrum dicitur. Has hareses, imperante. Domitiano, 
conflatas auclor est, Eusebius, Gonira quas scripsit 
Justinus philosophus et martyr, el Irenaeus successaw 
apostolorum, εἰ Origenes. 

Hic autem obiter ebserya illud dillicultate onini 
non carete, quod ail eos usos Evangelio κατὰ Πέτρον, 
quandoquidem affirmat Epiphanius illud secundum 
Matthzeum , et. Hebraice seriptum fuisse * £ Est ve. 
ra, inlit, penes illos Evangelium secundum Mat- 
theum. Hebraice scriptum, et quidem absolutissimum, 
lloc enim certissime, proul Hebraicis literis. initio 
scriptum est, in fiodiernum tempus usque conservant, 
liec sane asseriio lam certa et perspicua serupu- 
lum sane el quamdam dubitationem injicit, num 
aiquod in textum Theodoreti mendum. irrepserit, 
vel ipse falsus sit, 8} memoria lapsus; ae pro 
κατὰ Πέτρον apud ipsum legi debeat, κατὰ Ματθαῖο 
Et cerie huic conjectura favet llieronymus, u 
dixit 7* : In Evangelio quo utuntur Nazarci, et Ebio- 
nig, quod nuper in Graecum de. Hebrao transiuli- 
184, et quod vocalur a plerisque Mathei authenti- 
cum. ldem alibi repetit 15, ac tandem docet Evange» 
lium non Mathei sed. Marci Petro. fuisse attribu- 
ium ?*: Sed er. r;vangelium. secundum. Marcum, qui 
cuditor ejus et interpres [uit, hujus, Petri, esse dici- 
iur. 


ܝ 


CAPUT ΥΠ. 
De heresi Nicolaitarum, 

Nicolaite novam quoque primo seculo sectam 
conimenti sunt. Er"ores eorum paucis verbis expo- 
wit Irenzus ης Indiscreie. vivunt, nullam differen- 
iiam esse dicenies in. machando, εἰ idoluthptum ede- 
πε. Áugustinus àulem yaulo dilucidius** : Placet 


ܕ .9 


¥! Ἠσγες. ὅ0, 8 1 eres, 99 $ 7. 
xu. 7" De scriptor. 
ܕ‎ 7* Lib. de huerés., ἢ ὃ. Mares, 23, 
"Apoc. ܐܙ‎ 6. 
κε Loxis citatis. 


Theodoretus. Ex allato quippe Clementis testimonio 
sic ille concludit * : Ez quibus. liquido convincitur, 
falso sibi de hujus appellatione nomen arrogare Nico- 
laitas, Eusebius vero '* ; Hi Nicolaum quemdam 
unum, ex illis, qui ad curam inopum gerendam, tna 
eum Stephano ab apostolis constituti fuerant ministri, 
sect? sug auctorem jaeiabant. (uid aliud hoc verbo 
jactabant, innuit. Eusebius, quam. Nicolaum hujus 
hzreseos non esse auctorem? 

Porro autem quid de hac quastione, quam tanto- 
rum Patrum auctoritas dubiam reddit, statuendum 
sit, ab aliis lubentius audiemus. Enim vero Irenzus 
et Clemens, antiquiores et precipui utriusque opi- 
nionis fautores, comvi erant, et a Nicolai tempori- 
bus tam parum remoti, ut ab ejusdem Nicolai ami- 
cis aul discipulis potuerint facile discere, num ab 
illo vere profecta sit ea hzresis, Et Clemens quidem 
se id non indiligenter investigasse significat, Quid 
vero quod in ejus opinionis firmamentum adducj 
illud potest, quod bzreticis in more positum sit ma- 
gnum sibi quemdam haereseos su: advocare aucto- 
rem? Neque tamen eo repudianda est Irenzi senten- 
tia, quia ab uno ex septem primis Ecclesiz diaconis 
haresim illam ortum suun; duxisse improbabile vi- 
deatur. Nam cum Christus ab uno e suis apostolis, 
ne docirinam suam propagaret, ad necem sit vendi- 
ius, poluit el unus ex septem illis diaconis alicujus 
hareseos inventor esse ac promulgator, 

CAPUT IX. 
Qua ες hac hareseon descriptione utilitas? 

Quorsum, inquies, illa tot h:reseon descriptio ae 
historia? Nonne illi humanz mentis monstrosissimi 
partus perpetuo silentio sepeliendi erant? Quid vero 
ex hac odiosa molestaque commemoratione in Ee- 
clesiam emolumenti, et in lectores utilitatis? Non 
minimum certe, Nam pragterquam quod herescon 
eognitione nonnunquam, uli diximcs, obscuriores 
Potrum loci facilius intelliguntur, inde etiam 1908 
lerabilis bominum, nova semper molientium, supere 
υἷα retunditur, ac 13110 6111 funesto hxreticorum ea- 
su Catholici fiunt cautiores. In primis autem ex hac 
errantium errorumque historia discunt omnes, quz 
fuerit ab Ecclesi principio vera et cotholica fides 
ae doctrina. Atque ne exira primum Ecclesia sa 
eulum excurrat oratio, ex his qua a nobis hacle- 
nus disputata sunt, liquido colligitur, quid de pra- 
cipuis fidei nostrz articulis, quos respuehant bire- 
tici, iis temporibus sit. assertum et definitum. γε- 
rum enim vero cum Ecclesie Patres erroris hare- 
seosque eos condemnant, qui Christum merum 
hominem, ex Maria et Joseph, non secus ac cote- 
τὸς homines, genitum, nec Patri zterne zgualem 
asserere ausi sunt, inde concludas oport^t eosdem 
Patres fide certissima credidisse Christum esse Fi- 


. 48 ad Sabinian, 
** ib. im Siromat., 


ὧδε med., et epi 
tromat., post med. 


PRIMI ECCLESIE. SAECULI SCRIPTORIBES, 
nii et Philastrii opinio, quibus astipulantur Hila- A monstrat, Clementi sslipulatur post Eusel 


$5 


r;us ", Hieronymus 33, Isidorus *9, aliique nón pau- 
€i, In eorum tamen grege Tertullianus non annume- 
randus est. Nihil enim de Nicolao illo scripsit, nisi 
in capite A5 Libri de prascriptionibus ; quod quidem 
caput eidem libro ab imposlore quodam assutum 
fuisse jam observavimus. 

Refragantur autern huic tot tantorumque virorum 
sententiz seriptures nonnulli, aiuntque hos bzreti- 
tos, ut celeberrimo alicujus auctoris nomire fucuru 
aliis facerent, hunc. Nicolaum sibi falso ascivisse 
secle sum principem. Scimus quidem in lgnatiana 
quadam epistola illud aperle asseri "ἢ : Fugite impu- 
ros Nicofaitas, falsum sibi nomen sumentes; sed cum 
hac verba interpolatoris sint, non vero lgnatii, ex 
jis profecto nibil certi concludi potest. Quapropter 
opinionis illius fautores et patroni ex Clemenlis 
Alexandrini auctoritate validius eruunt argumen- 
tum. Is enim Nieolaitas arguit, quod in bzresis suse 
confirmationem verba Nicolai pravos in sensus de- 
lorquerent : Tales sunt, inquiebat ille "*, qui dicunt 
se sequi Nicolqum, aJ4ducentes ejus viri aliquid litte- 
rarum monumeniis mandatum, sed ab eis delectum, 
nempe : Oportere carne uti. Sed ille quidem vir ρτα- 
clarus significabal oportere voluptates arcere et cupi- 
ditates, et hac. exercitatione. marcidas. flaccidasque 
reddere carnis appetitiones et insultus. Qui aulem in- 
star hircorum sunt effusi in voluptatem..... decretum 
ipsius voluptatia, non autem viri apostolici soquuntur. 
At Clemens Nicolaum haud dubie virum przclarura 
€t apostolicum non appellasset, si tam prava bzere- 
605 parens fuisset et auclor. 

Quid plura? Idem Clemens omnem impuri crimi- 
mis, ab iisdem hereticis Nicolao inusti, suspicionem 
egregie depellit * ; Cum autem de dicto Nicolao lo- 


queremur, illud pratermisimus. Cum formosam, in- , 


b) 


ad BHeliodor. 
caf. 3. "' Lib.ni Origin, "Epist ad Trallens, *' Lib.u 
? Lib ni Hütor. , cap. 2. 


quiunt, habere! uxorem ܕ‎ et. posl Servatoris assum- 
ptionem ei fuisset ab apostolis exptobata selotypia, in 
medium adducta muliere, permisit cui vellet eam nu- 
bere. Aiunt enim hanc vocem tlli voci consentaneam, 
que dicit, quod carne uti operieat, ejusque. (actum 
et dictum absolute, et inconsiderate sequentes, qui ejus 
heresim persequuntur, impudenter effuseque. [orni- 
cantur. Ego autem audio. Nicolaum nullum unquam 
alia, quam ea que ei nupserat, uxore usum esse, et ez 
illius liberis filias quidem consenuisse virgines, filium 
autem permansisse incorruptum. Que eum ita se ha- 
beant, vitit erat depulsio atque expurgatio in medium 
apostolorum circumactio uxoris, cujus dicebatur lubo- 
rare zelotgpia ; εἰ continentia a voluptatibus que ma 
gno studia paranlur, docebat istud : uti carne, hoc est 
exercere carnem. Neque enim, μὲ existimo, volebant 
convenienter Domini ργαερἰο duobus dominis. servi- 
re, toluptati et Deo. lta ille et verba Nicolai male 
interpretata, et errores illi falso imputatos esse de- 


* Cap. 95 in Math. "8 Epist. n 


onge posl init. '' 1:00. cit. 


38 


A imbuerent, qui divinis eorum sermonibus ad fklern 
adducti, Christianam religionem, pristinis erroribus 
depositis, vel publica sinceraque professione erant 
amplexati, vel jam jam amplexaturos se esse, certo 
pollicebantur. His autem, wt plenius fidei Chris 
tiang preceptis et dogmatibus informarentur, quos- 
dam preficiebant, quos Apostolus ipse doctores ap- 
pellat, et a czteris fere omnibus Ecclesie minisiris 
aperte discernit. De iis quippe hunc in modum ille 
ad Ephesios scribit; Er ipse dedit quosdam qui- 
dem apostolos, quosdam vero prophetas, alios autem 
pastores et doctores 21. Et ad Corinth. : Quosdam 
quidem posuit Deus. in Ecclesia, primum apostolos, 
secundo prophetas, tertio doctores **. Porro autem 
illud doctoris munus episcopis potissimum delatum 
esse idem non obscure docet prima ad Timotheum 
Epistola : Oporlet ergo. episcopum irreprehensibilem 
esse..... liospitalem, doctorem ᾿ς, Ad Titum. vero : 
Üportet episcopum sine crimine esse...., amplecten- 
tem eum, qui secundum doctrinam est, fidelem ser- 
monem ; ul volens sit exhortari in doctrina sacra, et 
eos qui contradicunt arguere 199. 

Idem tamen. doctoris officium aliis, episcopo in- 
ferioribus, nonnunquam demandabatur. Rursum. 
enim Paulus ad Timotheum: (Jui bene, inquit, pra- 
sunt presbyleri, duplici honore digni nabeantur, 
maxime qui laborant im verbo et doctrina !, Quod 
Si ea presbyteri voce episcopos ipsos designari 
pertinacius contendas, et (u ipse fatearis necesse 

Ὁ est duplicis generis fuisse episcopos, quorum non- 
nulli, Paulo teste, in verbo et doctrina laborabant, 
Yerumtamen et alios ab episcopis munia doctorum 
obiisse haud obscuredemonstrant ea Actorum verba : 
Erant autem in. Ecclesia Antiochie prophete et dor- 
tores, in quibus et. Barnabas et Simon, qui vocaba- 
tur Niger, et. Lucius Cyrenensis, et Manchen, qui 
erat. Herodis Tetrarche: collactaneus, et. Saulus * 
Hos enim omnes et singulos ad dignitatem episco- 
palem evectos fuisse quis audeat affirmare ? 

Ad scholarum porro originem illud magis perti- 
nere forsitan videbitur, quod Timotheo adhuc scri- 
bit Paulus : Que audisti a meper multos testes, hac 
commenda fidelibus hominibus, qui idonei erunt et 
alios docere *. Ex his quippe verbis duo, qu: ad 
institutum nostrum maxime conducunt, non inepte 
sane colliguntur, Primo quidem Paulus Timotheum 
doctrina Christiana erudierat, per multos testes, id 
est, coram multis, qui eum et docentem audierant, et 
tradite Timotheo doctrine locupletissimi testes 
erant. Atqui si Paulus Timotheum aliosque, qui 
eum audiendi causa in eumdem locum convenerant, 
sie doctrina fidei instituit, quis inficiabitur ipsum 
eodem docendi modo alios quoque discipulos suos 
Jisdem imbuisse institutis? Secundo Paulus Timo- 
theo precipit alios. docere, id est eadem qux ah 
ipso audierat, aliis eadem methodo tradere. Quod 


Ὡς *" I Cor. xn, 28. '' L Tim. i, 9. ολο Tit. 1, 7,9. 


ΡΕ OMNIBUS GENERATIM 


87 
lium Dei, Patri suo zeterno zqualem, ex Maria Vir- 
gine, sola Spiritus sancli virtute editum. Hinc au- 
tem rursus colligas necesse est orthodoxam de 
Christi divinitate, unaque illius cum Patre substan- 
lia, seu consubstantialitale doctrinam a Patribus 
primi Ecclesi» szculi, et longe ante Nieenum con- 
vilium fuisse traditam, asserlam et propugnatam. 
dein quilibet et de aliis quibusque erroribus, quos 
ܐܘ‎ hereticis defensos , ἃ Patribus rejectos esse 
diximus, judicium ferre debet. 

Alia quoque ex lisdem luerelicís inde nata est 
Ecclesig utilitas, qnod ii Ecclesie Patribus suos 
adversus hereses libros et tractatus. quos forsassis 
nunquam edidissent, scribendi dederint occasionem. 
His ergo hzreticis, licet invitis et sepius reclaman- 
libus, debemus pret:osa illa tantorum virorum mo« 
numenta, ex quibus sacrorum fidei dogmatum tra- 
ditio ad nos usque deducta est. Neque aliud hac in 
re magis lugendum, quam quod omnia ejusmodi 
scripta ad nos non solum non pervenerint, sed nec 
ulla plurium exstet amplius memoria, nec ullum 
eorum" ullibi nobis vestigium: supersit. 


CAPUT X. 
De scholarum Christianarum origine. 

Adversum hireticos non calamo duntaxat el 
scriptis, sed viva etiam voce, variisque sermonibus 
decertabant scriptores nostri, Christianosque cum 
morum preceptis, Lum lidei doctrina erudiebant. 
11108 autem ea docebant in locis privatis, ae quan- 
deque publicis, quantum pacatiora persecutionunt 
iempora id ferebant, vel eos summus martyrii ar- 
dor ad predicandam fidem impellebat. Ac primum 
quidem exira controversiam est apostolos, atque 
€orum discipulos in vicorum urbiumque plateas et 
compita, in Judzorum synagogas et scholas genti- 
lium sese. incredibili prorsus ardore idcirco contu- 
lisse, ut Evangelium Christi, et sacram ejus doctri- 
nam annuntiarent, eamque persuaderent omnibus. 
Et sane Paulus cum Athenas venisset : Disputabat 
in Synagoga cum Judaeis et colentibus, et in foro per 
omnes dies ad eos, qui aderant. (Quidam autem Epicu- 
rei et Stoici philosophi disserebant. cum. eo**, eic, 
Cum autem Ephesi moraretur : Inirogressus in 
Synagogam cum fiducia loquebatur per. tres menses, 
disputans et suadens de regno. Dei, Cum autem qui« 
dum indurarenlur et non crederent, malediceiftes 
viam. Domini coram. multitudine, discedens ab cis, 
segregavit discipulos, quotidie disputans $n schala 
tyranni cujusdum, Hoc autem factum est. per. bien- 
nium , ila ut omnes qui habitabant in. Asia ܕ‎ audi- 
rent verbum Domini Judei atque. gentiles **, Nullus 
1utem dubitandi locus est, quin Paulus, aliique 
apostoli, similes aliis in locis disputationes insti- 
Luerint. 

In privatas vero domos sepius ii cogebantur , 
quo sacra mysteriorum nostrorum cognitione eog 


"^ Ephes. iv, 
ΣΗ Tim. v, ± 


5 Aet, xvit, 11. 8 Act, xix, 8 
% ܛ‎ Dim. v, 17. * Act, xir, d. 


1) PRIMI ECCLESLE SECULI SCRIPTORIDUS, 0 
quidem et ἃ successoribus ejus diligenter fuisse ob- A — Neque vero prima duntaxat hujus scholz Initia 


indicat Eusebius, verum eiiam quid in ea docen 
iraclarique soleret, luculenter tum aperit, cum 
eam sacrarum litterarum scholam appellat. His si« 
quidem verbis ille nobis aperle declarat saeras lit- 
teras, id. est, sacros Veteris et Novi Testamenti li- 
broa ibi a doctoribus et magistris fuisse explicatos. 
Nec obscurius paulo post tradit huic sacrarum Scrip. 
turarum explicationi adjeetam divinorum dogma- 
tum explanationem : Divinorum, inquil, dogmatmm 
thesauros exposuit, 

Qua autem methodo id fieret, slc ipseibidem docet: 
Partim viva voce, inquit, partün scriptis, In hac ergo 
Alexandrinz Ecclesiz schola et saera Scriptura, et 
divina fidei Christiane dogmata, parlim viva voce, 


B partim scriptis explanabantur. Àtcum Eusebivsillud 


idema priscis temporibns [actum esse asseveret, nullug 
procul dubio negaverit eamdem docendi methodum 
in antiquioribus ejusdem Ecclesie scholis, quidni 
etin aliis pluribus, fuisse observatam. Porro au- 
tem ante et post scriptos atque publicatos novi fes- 
deris codices, apostoli eorumque discipuli Chris- 
tianis eadem explicabant fidei dogmata, eaque pro» 
phetarum oraeulis, aliisque Veteris Ingtrumenti tes« 
fimoniis, ac tandem non solum divina Christi au- 
ctoritate, variisque miraculis, ejus nomine. editis, 
Confirmabant, $cd sepissime fuso etiam sanguine 
consignabant. 


servatum, nullus, opinor, negaverit. At porro si iis 
locis, in quibus docentem Paulum tor tantique dis- 
eipull audierunt, nomen scholz deneges, tibi qui- 
dem non omnino repügnabimus;. modo ad illos 
primam Christianorum scholarum originem redu- 
cendam esse concedas, 

Primotamen Ecclesie scculo, nondum elapso, 
quasdam Christianorum scholas, proprie dictas, 
jàm institutas fuisse, deduclo ex Eusebii Historia 
non levi plane argumento, colligi posse putamus. 
lbi enim de Panteno, Alexandrin*e scholae praefecto, 
hazcleguntur*: Per idem tempus, Commodo nimirum 
imperante, fidelim schol praerat vir doctrine 
causa celeberrimus, nomine Panlemnus ; quippe jam. 
inde a priscis temporibus. sacrarum — Lillerarum 
schola, in'eadem civitate, Alezandrina, fuerat. ins- 
tilutg, que quidem nostra. «tate adhuc perseverat. 
Atqui Commodus ab anno 180 ad annum 195 Ro- 
mani imperii frena moderabatur. Per hoc ergo 
lempus Pantenus schole Alexandrinz przfuit. 
Cum itaque Eusebius eamdem scholam a priscis 
temporibus institutam fuisse asserat, inde profecto 
nonimprobabilem ducimusconjecturam, jam a priaio 
Ecclesie szculo jacta fuisse schol illius funda- 
menta, nec eam alium forlasse quam Marcum evan- 
gelislam, primum Alexandriz episcopum, habuisse 
auctorem. 


* Euseb., lib. v Híst., cap. 10. 


AD S. CLEMENTEM 1 PAPAM 


S. CLEMENS I 


PONTIFEX ROMANUS. 


NOTITIA EX LIBRO PONTIFICALI DAMASI PAPE. 


(Manat, Concil, 1, 83.— Cf. variorum notas ad hunc locum Libri Pontificalis, Patr. £ating t. CXXVII, col. 1079.) 


Glemens natione Romanus, de regione Caelio monte, ex patre Faustino, sedit annis 9 | mens. n, d. x. Fuit autem 
temporibus Galboret Vespasiani, a consulata Tragali |Trachale] et Italici, usquead Vespasianum nonoet Titum. 
Hic cum multolibros zelo fidei et Christiane religionis scriberet martyrio coronatur. Hic fecit νὰν regiones dividi 
notariis fidelibus Ecclesie, qui gesta. martyrum sollicite et curiose, unusquisque per regionem auam, perquire- 
rent. Hic fecit duas epistolas, $!) ® Canoniee nominantur. Hic ez precepto B. Petri suscepit. Ecclesie pon 

| fificatum gubernandum, sicut ei [uerat a Domino Jesu Christo eathedra tradita vel commissa. Tamen in Epi- 
atola qug ad Jacobum scripta est, qualiter ei commissa est a. B. Petro Ecclesia, reperies. Ideo Linus et Cle- 
μες ante. exm. conscribuntur, quia ab inso Principe apostolorum, ad ministerium sacerdotale | exhibendum 
sunt episcopi ordinati. Hic fecit ordinationes duas per mensem Decembrem, presbyteros decem, diaeonos duos, 
episcopos per diversa loca quindecim. Obiit mariyr anno Trajani iertio. Qui etiam sepultusest in Gracia 1x 
Kalend, Decemb. Et cessavit episcopatus dies xx1, 
ܒ ܕܩ‎ 


VARIORUM PRO(G:MIA 


HISTORICO-LITTERARIA 


AD EPISTOLAS SANCTI CLEMENTIS I PAPA. 


I. 
EX EDITIONE COTELERII. 


(Pares apostolici, Amsteleedarol, 1721, in-fol.) 


VETERUM TESTIMONIA 
DE SANCTI CLEMENTIS EPISTOLIS. 
jH 


S. InENvs , lib. 1Η, adrersus. Hereses, cap. 3. 


Interpretatio Valesis. 


Fundata jam et adificata Eccle- 
Sia, beatissimi apostoli episcopa - 
lus offieinm Lino iradiderunt, 
Hujus Lini mentionem facit Pan- 
lus in Litteris ad Timotheun, 
Huic successit. Anencletus. Post 
quem tertio ab apostolis loco pon. 
lifi-eatum sortitus est. Clemens; 


Apad Eusebium Hist. eccl. |. v, c. 6. 


Θεμελιώσαντες οὖν xal οἰκοδομή- 
σαντες οἱ μακάριοι. ἀπόστολοι τὴν 
Ἐκκλησίαν, Aivo τὴν τῆς ἔπισκο- 
πῆς λειτουργίαν ἐνεχείρισαν, Τού- 
ποὺ τοῦ Λίνου Παῦλος ἐν ταῖς πρὸς Ἰι- 
ν Ἐπιστολαῖς μέμνηται " δια- 
αι δὲ αὐτὸν ᾿Ανέγχλητος " μετὰ 
| δὲ τρίτῳ τόπῳ ἀπὰ τῶν ἀπο- 


Interpretatio vetus. 


Fuudantes iguur οἱ instruentes 
beati apostoli Ecclesiam, Lino 
episcopatum | administranda Ec- 
ܐܵܦܐ‎ iradidermnt, Hujus Lini 
Paulus in his qu sunt ad Timo- 
theum Literis meminit, Suecedit 
?utem ei Anacletus. Post eum ter- 
Vio toco ab apostolis episcopatum 


δὲ 


PROOEMIA VARIORUM, 


S. InzN&us, lib, mm adrersus Harreses, cap. 3. 


Tnterpretatio Valesii, 
qui quidem beatissimos apostolos 
viderat, et oum iisdem familiariter 
versatus fuerat ; et preedicationem 
*postolorum adhuc auribus suis 
insonantem , traditionemque prae 
9culis habebat, Nec vero ipse &o- 
lus, sed εἰ alii plurimi etiam tum 
supererant, ab postolis instituti. 
Hujus Clementis temporibus cum 
gravissima — dissensio — Corinthi 
exorta esset inter fratres, Ecclesia 
Romana luculentissimam  episto- 
lam Corinthiis scripsit, qua eos 


"δά pacem concordiamque revoca- 


ret, et fidem illorum, et quam 
recens ab apostolis susceperat 


Apud Eusebium Hist. Eccl. .ܐ‎ v. c. 6. 


στόλων τὴν ἐπισχοπὴν χληροῦται 
Κλήμης" ὁ χαὶ ἑωραχὼς τοὺς μα- 
χαρίους ἀποστόλους, καὶ συµθεθλη- 
χὼς αὐτοῖς - καὶ ἔτε ἔναυλον τὸ χῇ- 
po uat τῶν ἀποστόλων, xal τὴν πα» 
ῥάδοσιν πρὸ ὀφθαλμῶν ἔχων οὐ μό- 
γος - ἔτι γὰρ πολλοὶ ὑπελείποντο 
τότε ὑπὸ τῶν ἀποστόλων δεδιδα- 
Ὑμένοι, Ἐπὶ τούτου οὖν τοῦ Καλήῆμεν- 
τος, στάσεως οὐχ ὀλίγης τοῖς ἐν 
Κορίνθῳ γενομένης ἀδελφοῖς, ἐπέ - 
στειλεν ἡ ἐν Ῥώμῃ Ἐχχλησία ἵκα- 
νωτάτην γραφὴν τοῖς Κορινθίοις, εἰς 
εἰρήνην συμδιδάζουσα αὐτοὺς, καὶ 
ἀνανεοῦσα τὴν πίστιν αὐτῶν, καὶ 
ἣν νεωστὶ ἀπὸ τῶν ἀποστόλων πα- 


Interpretatio vetus. 
sortitur Clemens; qui et vidit 
ipsos apostolos, et contulit. cum 
εἶδ; et cum) adhuc insonantem 
pradicalionem apostolorum, et 
traditionem ante oculos haberel, 
men solus : adhuc enim multi su- 
pererant tunc, ab apostolis docti. 
Sub hoc igitur Clemente, dissen- 
sione non modiea inter eos qui 
Corinthi essent fratres facta, 
scripsit qui est Roma Ecelesia po - 
tentissimas litteras Corinthiis, ad 
pacem eos congregans, el repa- 
rans fidem eorum, et annuntians 
quam in recenti ab apostolis ac- 
ceperat traditionem , annuntian- 


traditionem renovaret. 


tem unum Deum omnipotentem, βάδοσιν εἰλήφει. 


factorem coeli et terrz, plasmato- 


rem hominis , qui induxerit catselysmum, et advocaverit Abraham, qui edaxerit populum de terra AEgyptii, 


prophetas miserit, qui ignem prsparaverit diabolo et 
ab Ecclesia annuntiari, ex ipsa Scriptura qui velint 


qui colloeutus sit Moysi, qui legem disposuerit, et 
angelis ejus. Hunc Patrem Domini nostri Jesu Christi 


discere possunt, et apostolicain Ecclesiae traditionem : eum sit vetustior epistola hi$ qui nunc falso docent, 
et alterum Deum super Demiurgum et. factorem horum omnium quz sunt, commentiuntur. 
". 
Όνενενς Alexandrinus ; ὄτρωμ. lib. 1, cap. 7, edit. Oxon., an. 1715, tom. 1, p. 259. 


Quod si viam regiam et authenticum ingressum 
quzris, audies : Hec est porta Domini : justi intra- 
bunt in cam *, Cum ergo multe aperte sint porize 
in justitia, haec in Christo invenienda est. Cura, 
epist. 1, cap. 48. 


Ἐὰν δὲ τὴν βασιλικὴν τε καὶ αὐθεντιχὴν εἴσοδον 
ζητῇς, ἀχούσῃ" Αὕτη ἡ πύλη τοῦ Κυρίου" δίκαιοι 
εἰσελεύσονται ày αὐτῇ. Πολλῶν τοίνυν ἀνεῳγμένων 
πυλῶν ἓν διχαιοσύνῃ, αὕτη ἣν ἐν Χριστῷ. 


ibid., lib. el cap. citt.‏ , ܪܬܐ 


Jam Clemens in epistola ad Corinthios his ver- 
bis inquit, exponens differentiam eorum qui sunt 
probati in Eeclesia : Sil aliquis fidelis, sit potens in 
explicanda cognitione, sit sapiens in discretione ser- 
monum, sit «upendus in operibus. Locus exstat in 
eodem cop. 48, epist, 4. 


Αὐτίκα à Κλήμης ἐν τῇ πρὸς Κορινθίους ἐπιστολῇ, 
κατὰ λέξιν φησὶ, τὰς διαφορὰς ἐκτιθέμενος τῶν κατὰ 
τὴν Ἐχχλησίαν δοχίμων" "Ητω τις πιστός 3 ἤτω 
δυγατός τις γνῶσιν ἐξειπεῖν ˆ ἤτω σορὸς ἐν δια- 
κρίσεε λόγων" ἥτω γοργὸς ἐν ἔργοις. Eadem repe- 
τι Alexandrinus infra lib. vt , cap. 8, tum. ll, p. 775. 


Ipgu , ibid., lib. ܕܡ(‎ cap. 47, tom. I, pp. 609, 610. 


Porro autem. Clemens apostolus in epistola ad 
Corinthios, ipse quoque nobis quamdau Gnostici 
imaginem describens, dicit : Quis enim apud vos di- 
versatus, ele. Epist, 1, capp. 4, 9, 10, 14, 12, 17. 
18, 21, 39, 26, 58, 40, 41, 48, 49, 50, 51, 85. 


Ναὶ μὴν ἐν τῇ πρὸς Κορινθίους ἐπιστολῇ ὁ &mó- 
στολος Κλήμης, καὶ αὐτὸς ἡμῖν τύπον τινὰ τοῦ γνω- 
ατικοῦ ὑπογράφων, λέγει" Τίς γὰρ παρεπιδηµήσας 
πρὸς ὑμᾶς, κ. τ.λ. Hic Clemens Alex, capita e re- 
gione notata excerpsit. 


Ίπεν, ibid., lib. v, cap. 42, tom, IT, pag. 693. 


Quin etiam in epistola Romanorum ad Corin- 
ihios scriplum est: Oceanus infinitus, et qui suni 
most ipsum mundi, Epist. 4, cap. 20. 

p. 8, tom. II, pag. 773. 

Eo enim debet esse humilior, quo videtur esse ma- 
jer, dicit Clemens in. epistola ad Corinthios. Epist 
4, cap. 48. 


In. 


m. 6, edit, Paris., 1753, tom. 1, pag. 82. 


᾿Αλλὰ xáv τῇ πρὸς Κορινθίους Ῥωμαίων ἐπι- 
στολῇ - ᾿Ωχεανὸς ἀπέραντος ἀνθρώποις γέγραπται, 
καὶ οἱ yet" αὑτὸν κόσμοι. 
Ipew,, ibid., lib. vt, ca 
Τοσούτῳ γὰρ μᾶλλον ταπεινοφρογεῖν ὀφείᾳει, 
ὅσῳ δοκεῖ pallor μείζων εἶναι. ὁ Κλήμης, ἐν τῇ 
πρὸς Κορινθίους φησί. 


θκιοενεβ, Περὶ ἀρχῶν, lib. w,-cap. 2, nu 


Meminit sane Clemens apostolorum discipulus etam eorum quos ἀντίχθονας Graci nominarunt, atque 


uisquam accedere potest , neque ex illis qui ibi sunt 


alias partes orbis terrz ad quas neque nostrorum q 
# Pial. cxvir, 30. 


55 AD 5. CLEMENTEM 1 PAPAM δ 


quisquam transire ad nos ; quos et ipsos mundos appellavit, cum ail; Oceanus intrausmeabilis est. koni- 
nibus, et hi qui trans ipsum sunt mundi, qui his eisdem dominatoris Dei. dispusitionibus gubernantur. Pau- 
eisque interjectis...* Ex his tamen que Clemens visus est indicare cum dicit ; Oceanus qui intransnea: 
bilis ext hominibus, et hi niundi qui post ipsum sunt: qui post. ipsun sunt mundos pluraliter nominans , 
quos et eadem. Dei providentia agi regique significat, semina quzdam nobis hujusmodi intelligentize vi- 
delur aspergere, quo putetur omnis quidem universilas eorum qui sunt atque subsistunt, celeslium et 
supercolestium, terrenorum infernorumque, unus et perfectus mundus generaliter dici : intra quem vel 


422, A. 
Dicit quaque. Clemens : Oceanus .impermeabilis 
liominibus, et qui post eum mundi, tantis Domitii or- 


a quo (si qui illi sunt) putandi sunt contineri. Epist. 1, eap. 20. 


ων eap. 8, tom. 111, pag, 


ο τοῦ 


dinaiionibus gubernantur. Epist. 4, cap. 90, 


pig. 145, ediz, Huet, Colon., 1683. 

Relatum avtem atque testalum apud. gentiles est, 
ὺς  mullos cum pestilentes morbi grassarentur, se ip- 
805 ut victimas pro patria tradidiss 
jta evenisse admiltil non sine causa , historiis ere- 
dens Clemens ille fidelis, cui Lestimonium perhibet 
Paulus dicens : Cum Clemente , elc. Epist, 4, 


: atque hae 


Vutcsio iiterprete. 

Hujus igiiur Clementis exstat 
epistola uio consensu recepti , 
eximia prorsus atque mirubilis , 
quam nomine Ecclesie Koman:e 
ad Corinthiormin Ecclesiam scrip- 


Sil, cum apud cos gravis esset 
exorta dissensio, lane in pleris- 
que lesiis et nus εἰ supe- 


riori 1116:110115 palam recitari con- 
Suévisse comperimus. Porro su- 
pradieti Cleuientis tempore sedi- 
lionem inter Corinthios esse com- 
motam locupletissimus testis est 
llegesippus. 


Vatesio ihlerprete. 


Clementis illa tepistoia) ab omni 
bus recepta, quam. Ecclesie 1108 
nian. nomine ad | Corintiiorum 
Ecelesium. seripsit. In qua emn 
mulas inserat sententias desump- 
las ex Epistola ad βρηκα», iis- 
denique. iuterdami. verbis utatur, 
salis indicat opus illud nequa- 
quan) recens esse, Quamobrem 
cum reliquis Apostoli scriptis non 
Sine causa hoc etiam recensilum 
videtur. Cum. enim. ad. 11668 
patrio sermone scripsisset Paulus, 
alii Lucam cvangelistam , — alii 
hunc de quoloquiumr Clementem, 
Epistolam illam esse interpreta - 
lum. ferunt, Quod quidem verius 
videtur, cum prasertim et. Cle- 
nientis, et illa ad Hebrzeos Epi 
eumdem — habeant stylum, 


nec 


t), ὅτι πολ- 


cap. 85. 


× ® 


EestsiUs, Hist. εεεί., lib. m, eap. 16 


Τούτου δὴ οὖν τοῦ Ελήμεντος 
ὁμολογουμένη μία ἐπιστολὴ φέρ 
ται, μεγάλη τε χαὶ θαυμασία, ἣν 
ὡς ἀπὸ τῆς Ῥωμαίων Ἐκκλησίας 
y στά- 


τῇ Κορινθίων Gus 


ἄεως τηνικάδε κατὰ τὴν Κόρινθον 
γενομέντς, Ταύτην δὲ καὶ ἐν πλεῖ 
σταις Ἐχκλησίαις ἐπὶ τοῦ χοινοῦ 
δημοσιευμένην πάλαι τε καὶ xit 
ἡμᾶς αὐτοὺς 
κατὰ τὸν ὄπλο 


ρωθίων. πεκίνητη στ. 
χρεως μάρτυς ὁ Ἠγήσ: 
Nickraonvs, lib. 1u, e: 


p. 16. 


Τρεν, ibid., lib. Τη, cap. 28. 
Τοῦ Κλήμεντος ἐν τῇ ἀνωμολο- 


σιν, ἦν ἐκ προπώ- 
v Ἐκκλταίας 


nai pà 
Τημένῃ παρὰ τ 


πον τῆς Ῥωμ 
Κορυνδίων 6 


χει τὸ σύγγραμμα. θεν εἰ» 
ξεν, αὐτὸ τοῖς λοιποῖς ἐγκατα- 
λεχθῆναι γράμμασι τοῦ ᾿Αποστό- 
Aes. Ἑβραίοις γὰρδιὰ τῆς πατρίου 
γλώττης ἐγγράφως ὡμιλτκότος τοῦ 
Παύλου, οἱ μὲν τὸν εὐαγγε 
λουκᾶν, οἱ δὲ τὸν Κλήμεντα τοῦτον 
ܝ‎ 
c». Ὃ καὶ μᾶλλον εἴη ἂν 8160, 


αὐτὼν, ἐρμννεῦσα! λέγουσι 


τὴν τὲ 


in. Ε zechiel,‏ ܠܙܐ 
Φησὶ δὲ ὁ Κλήμης" Ὠκχεαγὺς ἀπέρατος ἀνθρώποις,‏ 
καὶ οἱ μετ᾽ αὐτὸν κόσμοι τοσαύταις Ciara‏ 


Αεσαύτου διοικοῦνται. 


Tpgx, in Joan, toin. IX. part. ,ܐ‎ 
. Μεμαρτύρηται δὲ καὶ παρὰ τοῖς ἔθν 
ν ἐνσχηψάντων vosr μάτων ia: 
αράνια ὑπὲρ τοῦ χοινοῦ παραδεδώκασι ' καὶ παραδέ- 
γεγονέναι οὐχ ἀλόγως πι 
^al, ἱστορίαις ὁ πιστὸς Κλήμης, ὑπὸ Παζλ 
ς΄ Μετὰ Κλήμεντος, x« 1 


λοί τινες Aout 


χέται ταῦθ' οὔτι 


ρούμενος, λέγοντ᾽ 


Rufino interprete. 


Wujus Clementis epistola habe- 
lur ad Corinthios scripta, praci- 
pua plume et valde mirabilis : 
quai velut ex persona. Romans 
Ecclesün djctavit, cunt dissensio 
apud Corinthios füissct exorta. 
Quam epistolam in plurimis Ec- 
€lesiis publice lezi, et veterum et 
nostris eliam temperibus eoustat. 
Verum de seditione facta apud 
Corinthios ae dissensione plebis, 
testis valde fidelis Hegesippus 
indicat. 


Rufmo interprete. 

Clemens in e,istola quam Co- 
rintliis seribil, meminit Episto- 
he Pauli ad Melreos, et utitur 
cjus lesiimoniis, Unde constat , 
quod Apostolus 1:111)]118111 για 5. 
mittendam patrio eam: sermone 
tonseripserit, et ut quidam Ira- 
dunt, Lucam evangelistam , alii 
autem hunt ipsum Clementem in- 
lerpretattum esse, Quod el magis 
verum est, quia el stylus ipse 
epistole Clementis cum hae con- 
cordat , et sensus nimirum utrius- 
que Seripture plurimam similitu- 
dinem ferunt. Dicitur lamen esse 
εἰ alia Clementis epistola, 
105 notitiam non accepimus. 


88 


PROOEMIA VARIORUM, 


$1 


ἀποσώζειν καὶ τῷ μὴ πόῤῥω τὰ ἕν ἑχατέροις τοῖς A utrlusque scripti sententiz valde inter se discre- 


pent. Sciendum tamen est alleram 40016 Cle- 
mentis epistolam circumferri. Verum hanc mon 
perinde receptam aique approbatam fuisse, pro 
certo habemus: quandoquidem vetustiores ejus 
testimonio nequaquam usos esse comperimus. Et 
in[ra : Et Clementis quidem que genuina et om- 
nium consensu recepta Sin scripta , jam salis 
liquet. Lege Maxiuux in prologo ad opera Dionysii. 


συγγράμμασι νοήματα καθεστάναι. Ἵστέον δὲ ὡς καὶ 
δευτέρα τις εἶναι λέγεται τοῦ Ἠλήμεντος ἐπιστολῇ " 
οὐ μὴν ἔθ᾽ ὁμοίως τῇ προτέρᾳ χαὶ ταύτην γνώριμον 
ἐπιστάμεθα - ὅτι μηδὲ τοὺς ἀρχαίους αὐτῇ χεχρη μένους 
ἴσμεν. Et. infra : Ἢ μὲν οὖν τοῦ Κλήμεντος ὀμολο- 
γουμένη γραφὴ, πρόδηλος. Lege Nicernoku, lib. n, 
cap. 46, et lib, 11, cap. 18, 


Valesio interprete. 


Postquam (Hegesippus) de Cle- 
mentis ad Corinthios epistola 
quedam commenjoravit, lice ad- 
dit, que nos, si placet, audiamus, 


Valesio interprete. 

In hac ipsa etiam epistola (ad 
Soterem) meininit (Dionysius Co- 
rinihius) Clementis epistolm ad 
Corinthios scriptie, quam ex pris- 
ca consuetudine in Ecclesia legi 
solitam esse testatur his verbis : 
Hodie, inquit, saerum diem Domi- 
nicum transegimus, in quo. episto- 
fam vestram legimus, quam quidem. 
perpetuo deinceps legentes, perinde 
ac priorem illam nobis a Clemente 
scriptam epistolam, optimis prace- 
plis ac documentis | abundabimus. 


Valesio interprete. 


In iisdem libris (Stromateis) af- 
fert (Clemens Alexandrinus) testi- 
monia Scripturarum quz a non- 
nullis repadiantur : nempe ex Sa- 
pientia quae dieilur Salomonis, et 
ex Sapientia Jesu filii Sirach; 
item ex Epistola ad Hebraeos, οἱ 
ex Barnaba, Clementis, Judeque 
epistolis. 


EvsepiUs Hist. eccl., lib. 1v, cap. 22. 


'Àxobcal γέ τοι πάρεστι, μετά 
τινα περὶ τῆς Ἀλήμεντος πρὸς Ko 
ρινθίους ἐπιστολῆς αὑτῷ εἰρημένα, 
ἐπιλέγοντος ταῦτα. Lege ΝΙΕΕΡΗ., 
lib. iv, cap. 5. 

loeum, ibid., lib. rv, cap. 93. 

Ἐν αὐτῇ δὲ ταύτῃ xal τῆς Κλή- 
μέντος πρὸς Κορινθίους μέμνηται 
ἐπιστολῆς, δηλῶν ἀνέκαθεν ἐξ ἀρ- 
χαίαν ἔθους ἐπὶ τῆς Ἐκκλησίας τὴν 
ἀνάγνωσι» αὐτῆς ποιεῖσθαι, Λέγει 
γοῦν- Thr σήμερον οὖν Κυρια- 
xiv ἁγία» ἡμέραν δυηγάγοµεν, 
ἐν ἢ ἀνεγνρώχαμεν ὑμῶν τὴν ἐπι- 
eol * ἣν ἔξομεν ἀεί ποτε dra- 
γινώσκοντες νουθετεῖσθαι, ὡς 
καὶ τὴν προτέραν ἡμῖν διὰ Κλή- 
μεντος γραφεῖσαν. Lege Nicepn., 
lib. wv. cap. 8. 


σεν, ibid., lib. 1v, eap. 23. 


Κέχρηται δ' ἐν αὐτοῖς xci ταῖς 


ἀπὸ γομένων Γραφῶν 
μαρτυρίαις" τῆς τε λεγομένης Σο- 
λημῶντος Σοφίας, καὶ τῆς 9 
τοῦ Σιρὰχ, καὶ τῆς πρὸς Ἑδραίους 
Ἐπιστο τῆς τε Βαρνάδα, καὶ 
Κλήμεντος, καὶ Ἰούδα. NicEPH, , 
lib. 1v, cap. 53. 


πῶν 


λε 


v. 


Rufino interprete. 

Simul et. de epistola Clementis 
quedam commemorat (Hegesip- 
pus) que etiam inserere buic 
Operi nostro necessariunf duxi. 


Rufino interprete, 


In hac ipsa seriptura meminit 
etiam (Dionysius) epistole Cle- 
mentis ad Corinthios scripts; si- 
gnilcans veteri instituto et anti- 
qua consuetudine semper ipsam 
epistolam lectam esse in Ecclesia. 
Denique sic dicit : Beatam, 18 
quit, duximus hodiernam Domini- 
cam diem, in qua. legimus episto- 
lam vestram, quam εἰ semper ad 
nostri commonitionem legemus, sic- 
ܐܐ‎ εἰ illam priorem a Clemente ad 
nos scriptam. 


Rufmo interprete. 


Uiitur sane exemplis, etiam ex 
his libris qui a nonnullis minime 
recipiendi videntur : 10 est, ex 
Sapientia qua dicitur Salomonis, 
etex Sapientia Sirach quz appel- 
Jatur Ecclesiasticus apud Latinos: 
$ed ek. de Barnabz, εἰ Clementis 
€pistola ponit exempla. 


€ ܐܐܐ‎ Hierosolymitanus, Cateches. xvni, cap. 8, 


ait, Paris., 41720, pag. 288, D. 


"δει Θεὸς τῶν ἀνθρώπων τὴν ἀπιστίαν, καὶ ὅρ- Β Noverat Deus. hanc hominum in credendo pervi- 


caeiam, atque ad id. avem comparavit, phonicem 
appellatam. Hac, ut. scribit Clemens, aliique com 
plures narrant, cum sit unigena, in. /Egyptiorum 
regionem quingentis quibusque annis adveniens, 
resurrectionem ostendit : non in desertis locis, ne 
res illa mys'erium faeta, lateret; sel in urhe. eon- 
spicua praesentem se sistens, u& manu contrectetur 
quod alioqui fidem non inveniret. Coustructo eniin 
sibi ex thure, myrrha caeterisque aromatibus nido, 
in hune expleto annorum curriculo ingrediens rio- 
ritur palam ac pulrescit, Deinde ex pulrefacta 
προ 2vis earne vernis quidam enascitur ; hic- 
que augmentum capiens, in volucrem conformatur, 


νεὸν elg τοῦτο κατειργάσατο, φοίνικα οὕτω καλούμενον. 


Τοῦτο, ὡς γράφει Κλήμης, καὶ 6 
μονογενὲς ὑπάρχον, κατὰ τὴν Αἰγυπτίων χώραν 
ριόδοις πενταχοσίων ἐτῶν ἐρχόμενον, δείχνυτι τὴν 
ἀνάστασιν’ οὐχ ἐν ἐρήμοις τύποις, ἵνα μὴ ἀγνοηθῇ 
πὸ μυστήριον γινόμενον, ἀλλ᾽ ἐν φανερᾷ πόλει παρα- 
γενόμενον, ἵνα ψηλαφηθῇ τὸ ἀπιστούμενον. Σηκὸν 
γὰρ ἑαυτῷ ποιῆσαν ἐκ λιθάνου xal σμύρνης, καὶ λοι- 
ἡ ἐν τῇ συμπληρώσει τῶν ἐτῶν 


πῶν ἀρωμάτων, κο 


εἰς τοῦτον εἰσελθὸν, τελι 
εἴτα ix τῆς σαπείσης σαρχὺς τοῦ 
σχώληξ τις γεννᾶται' καὶ οὗτος αὐξ' 


βορφοῦται. Paucisque interjectis : Εἶτα πτὶ 


ς ὄρνεον 


39 AD S. CLEMENTEM 1 PAPAM 40 


Postea phemix predictns 
plumescit, perfectusque, qualis erat prior, pbcenix 
factus, in aera talis avolat, qualis erat cum more- 
retur, evidentissimam mortuorum resurrectionem 
hominibus ostentans. Epist. 4, cap. 25. 


σας ὁ προειρημένος φοῖνιξ, καὶ τέλειος οἷος Ev ὁ A Paucisque. interjectis : 


πρότερος, φοῖνιξ γενόμενος, ἀνίπταται τοιοῦτος εἰς 
ἀέρα, οἷος καὶ ἐτετελευτήχει σαφεστάτην νεχρῶν 


ἀνάστασιν ἀνθρώποις ἐπιδείξας. 


ΥΙ. 


Ἐριραλπιυβ, Advers. ζατροεταείοε, Hzresi 97, num. 6. 


Dicit enim (Clemens) in una epistolarum suarum: 
Recedo, abeo, instet. populus. Dei; nonnullis vide- 
licet hoc. modo consulens : nam in quibusdam 
commentariis ila scriptum reperimus. Epist. 1, 
eap. 54. 


Μτεὶ γὰρ ἐν μιᾷ τῶν ἐπιστολῶν αὐτοῦ" "Avayu- 
à, ἄπειμι, ἐνσταθήτω ὁ λαὸς τοῦ Θεοῦ" τισὶ τοῦτο 
συμθουλεύων εὕρομεν γὰρ ἕν τισὶν ὑπομνηματισ- 
pole τοῦτο ἐγχείμενον. 


Ipeu, Advers, Ebioncos, Hxresi 50, num. 15. 


Clemens ipse omnibus illos (Ebionzos) modis 
redarguit iis epistolis circularibus, quz ab eo scri- 
pts in sacrosanctis Ecclesiis leguntur. Ex quibus 
constal, longe ab iis qu& in Circuitibus illis sub 
ejus nomine adulterina exstant, illius fldem ae ser- 
monem abhorruisse, Etenim virginitatem Clemens 
edocuit, ei isti repudiant; ille Eliam, Davidem et 
Sampsonem omnesque prophetas commendat , quos 
hi detestantur. 


Αὐτὸς Κλήμης αὐτοὺς χατὰ πάντα ἐλέγχει ἀφ' ὧν 
ἔγραψεν ἐπιστολῶν ἐγκυχλίων, τῶν ἐν ταῖς ἁγίαις 
Ἐκκλησίαις ἀναγινωσκομένων, ὅτε ἄλλον ἔχει χαρᾶ- 
κτῆρα ἡ ἑαυτοῦ πίστις καὶ ὁ λόχος, παρὰ τὰ ὑπὸ 
πὀύτων εἰς ὄνομα αὐτοῦ ἐν ταῖς Περιόδοις νενοθεν- 
μένα - αὐτὸς γὰρ παρθενίαν διδάσκει καὶ αὐτοὶ οὐ 
δέχονται" αὐτὸς γὰρ ἐγκωμιάζει Ἡλίαν, καὶ Δαθὶδ, 
χαὶ Σαμψὼν, καὶ πάντας τοὺς προφήτας, οὖς οὗτοι 
βϑελύττονται. 


τα. 
Βιεποπτκύς, lib. De viris illsistribus, cap. 15, eum vetere Greco interprete, 


Clemens, de quo apostolus Paulus ad Philippen- 
ses (iv, 3) scribens ait : Cum Clemente et ceteris 
cooperatoribus meis, quorum nomina scripta aunt. in 
libro vite : quartus post Petrum Roraz episcopus 1 
Siquidem secundus Linus fuit, tertius Anacletus ἃ 
tametsi plerique Latinorum, secundum post Petrum 
apostolum putent fuisse Clementem. Scripsit ex 
persona Romanz Ecclesie ad Ecclesiam Corinthio- 
rum valde utilem epistolam, quie οἱ in nonnullis 10- 
cis publice legitur, quee mihi videtur characteri 
Epistol:e, quae sub Pauli nomine ad Hebraos fertur, 
convenire, Sed et multis de eadem epistola, nou 
solum sensibus, sed justa verborum quoque ordinem 
abutitur, Omnino grandis in utraque similitudo cat. 
Fertur οἱ secunda ejus nomine epistola, quie a ves 
icribus reprobatur. Et disputatio Petri et Apionis 
longo sermone conscripta, quam Eusebius in tertio 
Historie ecclesiastice volumine coarguit. Obiit ter- 
Vio Trajani anno, et nominis ejus memoriam usque 
hodie Romz exstructa ecclesia custodit. 


Κλήμης, περὶ οὗ Παῦχος ὁ ᾿Απόστολος πρὸς i- 
λιππησίους γράφων, λέγει " Μετὰ καὶ Κλήμεντος, 
κτλ., τέταρτος μετὰ Πέτρον Ῥώμης ἐπίσχοπος * δεύ- 
τερος γὰρ Λῖνος ἐγένετο, τρίτος ᾿Ανέγκλητος, εἰ καὶ 
φολλοὶ τῶν Ῥωμαίων ὑπολαμθάνοναι, δεύτερον μετὰ 
τὸν ἀπόστολον Πέτρον γεγενῆσθαι Κλήμεντα. "Eypa- 
ψεν ἐν προσώπου τῆς Ἐκκλησίας "Popre πρὸς τὴν 
ἐν Κορίνθῳ Ἐκκλησίαν ἐπιστολὴν πάνυ θαυμαστὴν, 
ἥτις ἐν φανεροῖς τόποις δημοσίᾳ ἀναγινώσχεται, τῷ 
χαραχτῆρι τῆς πρὸς Ἑδραίους Ἐπιστολῆς Παύλου 
συνάδουσα, οὐ μόνον νοήμασιν, ἀλλὰ καὶ λόγοις. Καὶ 
ἁπλῶς μεγίστη ἐστὶν ἐν ἑχατέρᾳ ὁμοίωσις. Φέρεται 
xai ἑτέρα ἐξ ὀνόματος αὐτοῦ εἶναι ἐπιστολὴ, ܕܐ‎ 
παρὰ πάντων ἀποδοχιμάζεται. Καὶ διάλογος Πέτρου 
καὶ ᾿Απίωνος. μαχρῷ λόγῳ συνταγεῖσα, ἥντινα Εὐ- 
φέδιος εὐθύνει ἐν τῷ τρίτῳ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς 
ἱστορίας τεύχει. Τελευτᾷ τῷ τρίτῳ ἐνιαυτῷ Tpata.- 
γοῦ, καὶ τὴν τούτου μνήμην ἄχρι τήμερον Ev τῇ "Pop 
οἰκοδομηθεῖσα ἐχχλησία φυλάττειν 


Ipru, lib. ܐ‎ adeers,| Jovinianum, cap. 7. 
Àd hos (eunuchos) et Clemens successor apostoli Petri, cujus Paulus apostolus. meminit. (Philip. tv, 3) 
seribil epistolas, omnemque pene sermonem suum de virginitatis puritate contexuit. 
Ipex, lib. xiv Comment, in Isa. tu, 45. 
Clemens vir apostolicus, qui post Petrum rexit Ecclesiam, scribit ad Corinthios : Sceptrum Dei 
Dominus Jesus Christus, non venit in jactantia superbig, cum possit. omnia, sed. in humilitate. Epist. 4, 


Ίρεν, lib. 1 Comment. in Epist. ad. Eples,, n, 2. 
Quzerimus quoque quid sit ; 7n quibus. aliquando ambulastis secundum. seculum mundi hujus 


ΣΦ ܐܬܐܐ‎ 


vap. 16. 


mam et aliud soculuim sit, quod non pertineat ad mundum istum, sed ad mundos alios, de quibus el 
Clemens jn Epistola sua acribit ; Oceanus, εἰ mundi qui trans ipsum sunt, Epist. 4, cap. 20. 
Ἰρεμ, ibid., lib. τα, ad cap. 1v, 4. 


Vinculirn charitatis. Dei quis poterit enarrare? Epist, 


Cujus rei οἱ Clemens ad Corinthios tests est : 
1, cap. 49. 


4 PROOEMIA VARIORUM 12 


vul. 


Psiupo-Jusrmus, seu auctor Questionuni et responsionum ad orthodozos, in respons. ad quxst. Τὰ (iuter 
Opera S. Justini martyris, pag. 469, B, edit. Paris. 1712). 


Ei τῆς παρούσης καταστάσεως τὸ τέλος ἐπτὶν ἢ A — Si presentis rerum status finis est impiorum per 


ignem judicium, prout testantur Scripturae pro- 
p^etarum et apostolorum, atque etiam Sibylla. 
ut ait beatus Clemens in Epistola ad Corintlios. 


διὰ τοῦ πυρὸς κρίσις τῶν ἀσεδῶν, καθά φασιν αἱ 
Γραφαὶ προφητῶν τε χαὶ ἀποστόλων, ἔτι δὲ καὶ τῆς 
Σιθύλλης, καθώς φησιν ὁ μακάριος Κλήμης ἐν τῇ πρὸς 
Κορινθίους ᾿Επιστολῇ. 


IX. 


DonornEus Archimandrita, doctrina 25, sub finem. 


Ut enim ait et sanctus Clemens: Etiam εἰ quis 
non coronetur, studeat tamen non procul a coronatis 
inveniri. Epist. 2, cap. T. 


Ὡς λέγει καὶ ὀᾶγιος Κλήμης" Κἂν μὴ στεραγῶταί 
εις, ἀλλὰ σπουδάσῃ μὴ μαχρὰν εὑρεθῆναι τῶν 
στεφανουμένων, 


εξοκοιῦθ Syncellus, Clhironogr., pag. 94&, edit, Paris. 


Hujus (Clementis) epistola qui? umica genvina 


Τούτου ἐπιστολὴ fj μία γνησία Κορινθίοις φέρεταει 


ὡς ἀπὸ τῆς Ῥωμαίων Ἐκκλησίας Τραφεῖσα, στάσεως D cst, αἆ Corinthios fertur, tanquam ab Ecclesia 


Romana seripta, seditione tune temporis, ut te- 
siatur Hegesippus, Corinthi orta; qum etiam ab 
Ecclesia recipitur. 


ἐν Κορίνθῳ αυµδάσης τότε, ὡς μαρτυρ.ῖ Ἡγήσιπ- 
πος, ἥτις καὶ ἐκκλησιάξεται, 


ܠ 


Puorws, Biblioth., cod. 112. 


Hic Clemens ille est, de quo divinus Paulus ad 
Philippenses ait : Cum Clemente et ceteris adjuto- 
ribus meis quorum nomina sunt in libro vita ". 
Seripsit idem magni faciendam ad Corintlio: 
epistolam, qux a plerisque tanto in pretio est ba- 
bita, ut etiam publice legi soleret, At. qu: secunds 
dicitur ad eosdem, ut notha rejicitur, quemadrio- 


Οὗτός ἐστιν ὁ Κλήμης, περὶ οὗ φησιν ὁ θεσπέσιος 
Παῦλος ἐν τῇ πρὸς Φιλιππησίους Ἐπιστολῇ" Μετὰ καὶ 
Κλήμεντος καὶ τῶν «Δοιπῶν συνεργῶν μου, ὧν τὰ 
ὀνόματα ày Βίδιλῳ ζωῆς. Οὗτος καὶ ἐπιστολὴν ἀξιόλο- 
γον πρὸς Κορινθίους γράφει, ἥτις παρὰ πολλοῖς ἀπο- 
δοχῆς ἠξιώθη, ὡς xal δημοσίᾳ ἀναγινώσχεσθαι. Ἡ 
δὲ λεγομένη δευτέρα πρὸς τοὺς αὐτοὺς, ὡς νόθος 


ἀποδοχιμάκεται ` ὥσπερ ἐπιγραφόμενος ἐπ᾽ ὀνόματι € dun εἰ longa illa disputatio, ipsius Petri et Apio- 


nis nomen falso przferens. Hune secundum a Petro 
Roma episcopatum gessisse quidam autumant, alii 
vero quartum : Linum enim et Anacletum, inter 
ipsum et Petrum, Rom:ze episcopos fuisse, ac terti 
demum Trajani anno vitam finiisse. 


αὐτοῦ Πέτρου καὶ ᾿Απίωνος πολύστιχος διάλογος. 
Τοῦτόν φασιν οἱ μὲν δεύτερον μετὰ Πέτρον ἐπισχη- 
πῆσαι Ῥώμης, οἱ δὲ τέταρτον " Αἴνον γὰρ καὶ ᾿Ανά- 
χλητον μεταξὺ αὐτοῦ καὶ Πέτρον Ῥώμης ἐπισκόπους 
διαγεγονέναε' τελευτῆσαι δὲ αὐτὸν τρίτῳ ἔτει Τραϊανοῦ. 


IpEu, ibid., cod. 126. 


Lectus est libellus, inquo Clementis epistole duse 
2d Corinthios continebantur : quarum prima ipsos 
accusat, quod seditionibus, Lurbis nc dissidiis, pa- 
«em et concordiam que inter ipsos versari debue- 
vat, solverint; horlaturque ab hoc malo cessare. 
Est autem dictione simplex ac perspicuus, acce- 


D densque ad ecclesiasticam et inelaboratam dicendi 


formam. Reprehenderit vero in illis quispiam : 
quod extra oceanum mundos quosdam existere 
supponit : deinde lorte eliam ,, quod pheenicis avis 
exemplo tanquam verissimo ulitur ¢ tertio. quod 
Pontificem Przsidemque Dominum nostrum Jesum 
Christum appellans, illas Deo: convenientes ac su- 
blimiores de eo voces non protulit; tametsi nee 
aperle ipsum ullibi in his blasphemet. Secunda 
vero et ipsa institutionem ac admonitionem melig- 
ris vitz induciL; atque in principio Chrisium Deum 
predica. Yerum dicta quedam peregrina velut e 
sàcra Scriptura subinducit: quibus ne prima qui- 


᾿Ανεγνώσθη βιθλιδάριαν, ἐν ᾧ Κλήμεντος ἔπιστο- 
λαὶ δύοπρὸς Κορινθίους ἐνεφέροντο᾽ ὧν ἡ πρώτη δι αἰ- 
τίας αὐτοὺς ἄγει, ττάσεσι ܐ‎ παραχαῖς χαὶ σχί- 
σµασι τὴν πρέπουσαν αὑτοῖς εἰρήνην xal ὁμόνοιαν 
ἐμπολιτεύεσθαι, λύσαντας, καὶ παραινεῖ παύσασθαι 
ποῦ κακοῦ. ᾿Απλοῦς δὲ χατὰ τὴν φράσιν καὶ σαφίς 
ἔστιν, καὶ ἐγγὺς τοῦ ἐκχλησιαστικοῦ χαὶ ἀπεριέργον 
χαρακτῆρος. Αἰτιάδοιτο δ᾽ ἄν τις αὐτὸν ἐν ταύταις ܪ‎ 
ὅτι τε τοῦ ὠκεανοῦ ἔξω κόσμους τινὰς ὑποτίθεται 
εἶναι" καὶ δεύτερον ἴσως, ὅτι ὡς παναληθεστάτῳ τῷ 
κατὰ τὸν Φοίνικα τὸ ὄρνεον ὑποδείγματι κέχρηται" 
τὸν ὅτι ἀρχιερέα χαὶ προστάτην τὸν Κύριον 
ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν ἐξονομάξων, οὐδὲ τὰς ὄεοπρε- 
πεῖς καὶ ὑψηλοτέρας ἀφῆχε περὶ αὐτοῦ φωνάς - οὐ 
μὴν οὐδ' ἀπαρακαλύπτως αὐτὸν οὐδαμῇ ἐν τούτοις 
βιασφημεῖ, Ἡ δὲ δευτέρα καὶ αὐτὴ νουθεσίαν xoi 
παραίνεσιν κρείττονος εἰσάγει βίου, καὶ ἐν ἀρχῇ 
Χριστὸν τῶν Θεὸν κηρύσσει, Πλὴν ὅτι ῥητά τινα, ὡς 
$Tb τῆς θείας Γραφῆς, ξενίζοντα παρεισάγει" ὧν 


* Ephes, iv, 9. 
Ῥιτκοι Ga. 1 


45 AD 8. CLEMENTEM 1 PAPAM A 
οὐδ' ἡ πρώτη ἀπήλλακτο παντελῶς. Καὶ ἑρμηνείας A dem epistola omnino vacat. Et interpretationes lo- 


eorum quorumdare alieniores profert. Alioquin 
ipsa quz in his epistolis insunt sensa, nonnihil ab- 
jecta sunt, neque continentem seriem ac conse- 
quentiam servant. 


δὲ ῥητῶν τινων ἀλλοκότους ἔχει" ἄλλως τε δὲ καὶ τὰ 
ἐν ἀὐταῖς νοήματα ἐῤῥιμμένα πως, χαὶ οὐ συνεχή 
τὴν ἀκολουθίαν ὑπῆρχε φυλάττοντα. 


χι. 


ANASTASIUS Bibliothecarius, Hist, eccles., edit, Paris., pag. 17. 
Hujus (Clementis) Epistola fertur ad Corinthios missa, quam tota recipit, ut Hegesippus testatur, 


Keclesia. 


Xil. 
Νίσον monathus, in Pandect. serm. 18. 


Clementis Homani. Justum ergo et sanctum... in 
dissidia el seditiones (homines collimantes) ut nos 
ἃ reeto et honesto avertant. Eos ergo sequamur, 
. Adhze- 
reamus ergo viris: honestis et justis: hi vero sunt 
electi Dei. Seriptum est enim : Facite ut sanctis 
aühereatis, quia qui illis adhierent, sanctificabuntur. 
Et Dominus dieit : Qui me confessus fuerit , « . Ῥα-. 
tris mei. In quonam autem ... mardata illius 
(non spernendo). Epist. 1, cap. 14, 15 et 46; Epist, 
2, cap. 3. 


Κλήμεντος Ῥώμης. Δίκαιον οὖν καὶ ὅσιον... καὶ 
ατάσεις τοῦ ἀπαλλοτριῶσαι ἡμᾶς τοῦ καλῶς ἔχοντος. 
Τοίνυν ἀκολουθήσωμεν τοῖς μετ᾽ εὐσεβείας... Πόῤῥω 


ἀπέχει ἀπ᾿ ἐμοῦ... Κολληθῶμεν οὖν τοῖς ἀθώοις καὶ p qui cum pietate . . Proeul a me abest . . 


δικαίοις * εἰσὶ δὲ οὗτοι ἐκλεκτοὶ τοῦ Θεοῦ. Γέγραπται 
γάρ' Κολλᾶσθαι τοῖς ἁγίοις, ὅτι οἱ κολιλώμενοι 
αὐτοῖς, ἀγιασθήσοντων. Καὶ ὁ Κύριος λέγει" Tóv 
ὁμαλογήσαντά με... τοῦ Πατρός μου. Ἔν τίνι δὲ... 
πῶν ἐντολῶν. Haec ex codd. Regiis $448, 2495, 9421, 
descripsit Colelerius, ediditque ín not. ad epist. 
Clem. cap. 14, unde huc translata sun. 


JUDICIA RECENTIORUM 


ET PRIMUM QUIDEM 


PATRICII JUNII PRAEFATIO. 


Si plenius de Clemente nostro et ejus scriptis, ( ornatissimum et elarissimum virum dominum Tho- 


mam Roe, equitem auratum, et apud Turcarum 
impp. serenissimi regis nostri oratorem, cum er 
Oriente rediret, dono ad serenissimura regem no- 
Strum transmisit. Ad valeem venerandi hujus codicis 
et χειμηλέον τιμαλφεστάτου, in. membrauis laceris, 
adjecta erat Clementis ad Corinthios Epistola eadem 
manu seripta, quam nunc bono publico et tuo usui 
in lucem damus, legis Pythagoric:e non immemores 
(qua, ut Synesius in Dione auctor est, οὐχ ἐᾷ τοῖς 
βιδλίοις ἐπιποιεῖν, ἀλλὰ βούλεται μένειν αὐτὰ ἐπὶ τῆς 
πρώτης χειρὸς. ὅπως ποτὲ ἔσχε τύχης, fj τέχνης), nihil 
dementes, nihil de nostro addentes, non syllabam, 
non litteram, non apicein aut iota unum, fidelissime 
quantum potuit. fieri expressimus. Vozes autem de- 


D perditas et litteras vetustate exesas, spaliis el ine 


terstitiis accuratissime dimensi, pro ingenioli nostri 
tenuitate supplevimus et minio rubro (novo hoc et 
inusitato imprimendi genere), notavimus ; quód a 
nobis consulto factum est, ne rejicientes te sepius 
ad notas, molestiam tibi inutilem crearemus, vel 
oram libri supplementis εἰ emendationibus erebris 
nimium fedaremus, denique ne industriis felieiori- 
bus et ingeniis στοχαστιχωτέροις conjecturam libe- 
ram ad judicium liberius prariperemus. In reliquo 
eliam opere, errala quamplurima ex unximus, et uc 


amice Lector, scire desideras, Gregorium Turonen- 
sem De martyrum gloria, Simeonem Metaphrastem, 
Pontilicum Romanorum βιογράφους, Baronium, an- 
málium conditorem, Sixtum Senensem, Bellarmi- 
nuin et alios, qui ecclesiasticos scriptores et eorum 
seripta nobis tradiderunt, per. otium potes consu- 
lere. Nos nube hac tam illustrium testium, quos in 
antecessum premisimus, contenti, oculis luis et 
patientia d.utius abuti desinimus, et. de tide et au- 
etoritate hujus operis γνησίου xz ἀναμφιδόλον, plura 
de nostro adjicere supersedemus, ne soli lucem 
fenerari, et faeulam obscuram meridie accendere 
ποιο videamur. Antequam autem ad lectionem di- 
vini hujus et plane apostolici seripli le accingas, 
patere, qu»so, ut de antiquitate exemplaris quo 
mos usi sümus, et de versione nostra plana el rudi, 
paucis te moneamus. Cyrillus, qui hodie Constan- 
tinopoli patriarchatum obtinet, vir pietate et erudi- 
tione insignis, ος Egypto, cum sedem Alexandri- 
nam relinqueret, magnam librorum supellectilem 
secum advexit, inter quos, codicem omnium veiu- 
slissimuim et longe pretiosissimum (in quo veteris 
et.movi faderis libri litteris gramdieribus, manu 
Thecle nobilis femina: Agyptiz, circa primi con- 
milii Niczeni tempora, bellissime exarati sunt) per 


4“ 


PROUEMIA VARIORUM, 


A5 


emnia quam emendalissima prodirent, pro facul- A candam, et gratiam ac salutem audilori procuran- 


«dam (ut Cyprianus ad Donatum) verbis non diser- 
tis sed fortibus, el rudi veritate simplicibus uteban- 
tur. Quare si in versione nostra eloquii venusta- 
lem auf rhelorici sermonis nitorem exspectas, fru- 
stra fueris; fides, non ornatus aut verborum ele- 
gantia, nobis pra oculis in hoc negotio erat. Quod 
reliquum est, conatibus nostris fave, et pleniorem. 
opem huie nostro tribue, aliosque veteres, qui me- 
moriam suam tibi commendant, ab oblivionis inju- 
ria assere; quorum immortalitati dum consulis, 
pariter et tus prospicies. Vale, εἰ eternitatem co« 
gita. Üxopii pridie Kal. Nov. 1652. 


tate nostra et modulo adnisi sumus. Verum hoc sie 
accipi volumus, non tanquam assecutos nos creda- 
mus, $ed tanquam assequi laboraverimus, et for- 
tasse non frustra; ai modo tu candidum te zstima- 
torem laborum nostrorum, et diligentiz. qualiscun- 
que benignum interpretem przebueris, stylus aucto- 
ris δὲ scribendi genus primzvam simplicitatem &2- 
pit, et tenera adhuc nascentis Ecclesi» incunabula, 
quibus veleres Palres et Ecclesie primi nutriti, 
nihil excelsum aut elatum, πες ad audientig popu- 
laris illecebras cullo sermone fucatum, in medium 
proferebant ; sed ad divinam indulgentiam predi- 


EJUSDEM IIPOZHMEIOZIZ. 


Veteres primitiem Ecclesi episcopi, mon tantum B exemplar imitandum proponeret : et Corinthios, quo» 


ad [raternam. concordiam et humilitatem tota. hac 
epistola hortatur, non. lantum. acriplo, aed. exemplo 
etiam suo, veram et. non. fucatam. ταπεινοφροσύνην 
doceret, que, Baailio teste, τῶν ἄλλων ἀρετῶν θησα»- 
βοφυλάκιον est. ()uoanno autem episcopatus ejus missa 
sit hae epistola, et an. Roma esset Clemens cum hanc 
scriberet, apud antiquos. nullum. vestigium ; proba- 
bile est non prius scriptam [uisse quam in easilium. 
relegaretur, quod factum est. biennio antequam mar- 
tyrio viiam ;ܐܬ( ܐܬܐܐ‎ quod ܐܧ‎ ipsius verbis non obscure 
colligi potest, ubi de Pauli laboribus, de mortis ge- 
nere, et. marlyrii loco disserens, ait, eum in. finibus 
Occidentis passum essc. Verisimile est, si in urbe tune 
fuisset, ἐν ταύτῃ τῇ βασιλίδι πόλει, vel aliquid ejus 
modi, voluisse illum scribere. Adde quod statim jm 
initio, cum tarditatem suam in rescribendo ezcusal, ca- 
lamitaism suarum οἱ περιπτώσεων mentionem faciat ; 
ἀλλ᾽ ἐπέχω καὶ οὐδὲν ὁρίζω, εἰ ες via hac ἀδάτῳ, quam 
nemo ante calcavit, pedem refero. Post salutationem, 
qum verbis Paulinis concipitur, Corinthios propter 
constantis fidei sinceritatem, propter morum probita- 
lem, st insignem in omnibuscixosplav καὶ εὐταξίαν, 
vehementer laudat, et in hoc etiam Pauli discipulum. 
86 probat, qui Epistolas suas a laudibus ordiri amat. 
Sic enim ad lomanos » Ἡ πίστις ὑμῶν χαταγγέλλεται 
ἐν ὅλῳ τῷ χόσμῳ, εἰς ad Corinthios Ἐπλουτίσθητε ἐν 
αὐτῷ, ἐν παντὶ λόγῳ καὶ πάσῃ γνώσει, ὥστε ὑμᾶς μὴ 
ὑστερεῖσθαι ἐν μηδενὶ χαρίσματι. Sed neu egt proposi- 
Itm ποείγωπι accuratam analysin, aut longiores com- 
mentarios scribere ܇‎ neque operm typographice, qua 
connalas has et congenitas. atricluras precipiti festi- 
natione eztrudunt, immalurum felum teneriore cura 
lambere, et paterni affectus γνωρίσματα simul ezpo- 
nere, patiuntur, Quare preter illa que magis obvia 
erant, et. supra a nobis suis locis in. margine emén- 
data sunt, quedam inprasentiarum, qua medicam 
marum desiderant, vel. notatu digniora videbuntur, 
observabimus, reliqua. cum. Grecia aut Agyptua 
exemplar emaculatius et perfectius nobis subministra- 
rint, vel in Hieronymi versionem Latinam. incidere 


gregibus sibi commissis, αἰ monet Paulus, sedulo αἰ- 
lendebant, quos verbo et sermone, sanciaque οἱ incul- 
pata conversatione inalruebant ; verum etiam, ut dile- 
clionem Spiritus, charitalem individuam, unam β- 
dem, snam Ecelesiam, et episcopatum unum ostende- 
rent, ἐνγαπὲ suam ܐܧ‎ sollicitudinem ad longe dissitos 
«xtendebant, εἰ quos tiva. voce, prapter locorum di- 
slantiam, in verbo Domini εἰ vera pietate erudire 
nen poterant, per epistolas monere, consulere, objur- 
gare interdum, et wniversam fralernitatem (ut Cy- 
prianms de epistolis suis ad clerum Romanam s 
piis. loquitur) ad. deprecandum Dei misericordiam, 
alloqui εἰ hortari non desinebant : duplicique hac 
Tatione Christi: Evangelium predicabant. Quod Cle- 
menti Alexandrino ! est ἐγγράφως χαὶ ἀγράφωςτὸν λό- 6 
ἴον κηρύττειν, voce seilicet et «ογἱρ]ο; ubi probat ἐπι- 
στήμην τὴν διὰ τῆς χειρὸς, quam vocal ἀγγελιχὴν, 
non minus commodi et utilitatis Ecclesim Dei afferre, 
quam illam alteram, que διὰ τῆς γλώττης est, et 
χηρυχιχὴ appellatur. Hinc est, quod inter Cypriani, et 
aliorum Patrum acripta, frequentes. epistole ad cle- 
fut εἰ plebem diversarum Ecclesiarum, reperiantur, 
hujusque generis sunt que Encyclice. nominantur, 
qualiset hec, que in manibus est, non immerito cen- 
senda est, cum publice in omnibus. ecclesiia primitus 
legeretur, licet ad. unam. seripta, ac. hoc nomine ab 
Epiphanio etiam insigniatur. Magnam autem olim 
inter Ecclesiam Romanam et Corinthiacam necesii- 
Iudinem, e£. animorum. conjunctionem [uisse, preter 
hanc responsoriam Clementis, testantur. etiam. epi- 
stole Dionysii Corinthiorum episcopi, quarum men- 
lionem facit Eusebius Historie suc lib. 1v, cap. 22, 
quippe que eosdem apostolos Petrum et Paulum, pri- 
mos [undatores haberent. et in eadem fide conspiran- 
tet, doctrine consanguinitate (ut. verbia Tertulliani 
uar), pacis comriunicatione , fraternitatis. appella 
lione, εἰ hospitalitatis contesseratione, languanm fir- 
missimo glttino, inter ae. invicem copulorentur. Ec- 
clesic autem Romane Ποπ suum nomen. [roni pre- 
fixit; ܐܐܐ‎ modestig εἰ humilitatis posteris. eelatibus 


, Lib. 1 Strom. 


38 


A calcem Üperum Fulgentii ; atque utinam id aliquando 
eveniat, el spes nosira: non inanes deprehendantur! 


AD 6, CLEMENTEM 1 PAPAM 


7 


4 
conigerit, quam in bibliothecis alicubi latere, spem 
neis facil catalogus codieum. fratrum. Lobiensium, 
qutm domi habemus scriptum ante 400 aunos, ad 


£x epistola Gallica V. A. Hieronymi Bignonii ad Hugonem Grotium, 


d. 7 Augusti 1633. 
ximo apostolorum discipulo; quamvis qui eum se 
enti sunt, eo argumento usi sint, sed contra ethni 
«οφ el philosophos, inque scriptis alius generis, 
quam est epistola ad Ecclesiam apostolicam data, 
queque aliquandiu pro canonica habita est. Qc- 
currit eliam locus, in quo oblationes vult loco, 
Lempore et horis certis offerri,pag. 52et 55, ubi ¢ 1 ܐ‎ 
legitur vocula laicus, qu: mihi suspecta est. Pa- 
gina etiam 62 Feelesiam Corinthiam ἀρχαίαν vocat, 

B quod vix Clemesti convenire queat. Denique, cum. 
Scripium genuinum censeam, crediderim tamen 
plures clausulas et voces ei addítas ab iis a quibus 
postea exscripta esL; quod etiam aliis ejusdeim δεν 
liquitatis scriptis, ipsique adeo Clementi contigit. 
Lilenter audiverim. quid de το sentias tu, cui non 
facile, ad talia egregie sapienti, imponi queat. 


dala Lutetia a. 

Velim scire quodnam sit tuum judicium de epi- 
stola Clementis nuper in Anglia edita. Fides codi- 
οἷ manuscripti, qui ex Oriente advectus dicitur et. 
M. Britanniz regi donatus, sinceritas Patricii Junii, 
qui eam e , lestimonia a veteribus ex ea epistola 
deprompta, qui in haceliamnum legantur, primum 
veram ut. erederem Clementis epistolam me addu- 
xerunt. Postea styli. quedam ratio et spiritus, ut 
ita dicam, smculi ita eiinesse videbantur, ut. vix 
dubitandi esset locus. Attamen, dum eam lego, fa- 
teor mihi qu:edami in ea occurrere a stylo apostolico 
lena. Insunt. frequentiora epitheta, amplificandi- 
que formule, que svum posterius, Liturgiasque 
εὐ Euchologia Grecorum sapere videntur. Argu- 
mentum e phonice ductum, ejusque descriplio 
alieno, meo quidem judicio, sunt a Clemente, pro- 


Ifugo Grotius epistol. ad Gallos οἷν, ad amplissimum! virum Hieronymum Bigaonium, in 
supremo Senatu Parisiensi Advocatum Regium. 


λοπρεπές, ἀπροσωτολήπτως ῥυψοχινδύνους, αὐτεπαί- 
νετος, ἑργοπαρέκτης, ἀξιαγάπητος, μωμωσκοπεῖσθας, 
ἑτεροχλινές, ἑτερογνώμων, εἰ, quo Lucas utitur, 
ἀντοφθαλμεῖν, aliaque similia, Evipse sermo, non ut 
ἑδραΐζονσιν in minutias concisus, sed largius fluens. 
Nam et lectum ab illo Euripidem et Sophoclem 
ostendunt sententie ex illius. Phznissis, hujus Ajace 
ἀγρία, Accedunt indieia non simulate vetusta- 
lis : Quod de Christo semper loquitur, non ut po- 
steriores πλατωνικώτερον, sed simpliciter plane, et 
ut Paulus aposto!us solet. Alia quoque dogmata po« 
5168 subtilius esplicata tractat ἀφελέστερον, εἰ νο- 
cibus κλήσεως, κλητῶν, ἐχλεκτῶν, sensu plane 
Paulino utilur; quod in Veteris lustrumenti locia 
purissimam neque adhuc interpolatam sequitur 
Septuaginta senum versionem. Sed nec illos spernit 
Hebraorum libros, qui secundum Velus Instrumen 
tum apud Christianorum antiquissimes auctorit 
tem habuere; quod. verbis rebusque utitur desum- 
D ptis ex iis qui Paulus, Petrus et alii ad Hebreos 
scripsere, mon etiam.ex illis libris quz Evangelia 
n0$ vocamus, quaque post Epistolas prodierunt ; 
quod dieta quidam usurpat mon scripta, sed ut 
meinoria recente per manus tradita; quod nusquam 
meminit exsortis illius episcoporum auctoritatis, 
qua Ecclesie consuetudine, post Marci mortem, 
Alexandri, atque eo exemplo alibi, introduci cae- 
pit, sed plane ut Paulus apostolus, ostendit eccle- 
sias communi preshyterorum, qui iidem ornnes et 
episcopi ipsi Paulo dicuntur, consilio fuisse guber- 
natas. Nam quod ἀρχιερέα, λευίτας et λαϊχοὡς 
nominat, onmia ista nomina non ad Ecclesiam, aed 
ad templum Ilierosolymitieum pertinent; unde in« 


Epistolam qu:& Clementis ad Corinthios inscribi- 
tur, vir amplissime, ab Anglis promissam mihi 
jam pridem, eum Hamburgi frustra diu exspectas- 
&em, nune. demum, postquam Francofurtum. veni, 
viri maximi, Suecorum regii cancellarii vocatu, a 
familia Anglicani legati accipio. Nolui vero ad nio- 
Tam hane, sine mea culpa natam, aliam adjungere, 
quamvis nec littera tue quibus responsum tam diu 
debeo, essent ad manuu, neque librorum, quos 
inspectos vellem, copia. Quod unum potui, episto- 
Jam illam legi relegique aliquoties, et omnibus 
quantum mearum est virium espensis, aliter exi- 
stimare mon potui, quin h:ec sit eadem. quam legit 
Photius, cujus tempore cum exstiteri, non mirum 
est, si ad nostra tempora in sanctioribus libris ser- 
vaa fuerit, Neque vero cause quidquam video, cur 
aut illa quam Photius legit, non eadem sit cum ca 
quain Hieronymus et ante eum Clemens Alexan- 
drinus, propiusque Clementis Romani tempora Ire- 
nzus, habuerunt : aut cur illi alius dandus sit seri- 
ptor, quam is ipse Clemens Romanus, quod tanto 
consensu ab omnibus proditum est. Non loca tan- 
tum omnia, quz ab antiquis adducuntur, bic appa- 
rent, sed et res ipsze,quas observat Pliotius, et quod 
maximum, character Hieronymo dictus, ad illum 
qui est in Epistola ad Hebraos accedere. Cujus 
causa non alia est, quam quod hie Clemens, ut et 
Locas, et quisquis ille est scriptor ad Hebraeos Epi- 
stoke, antequam Christiani fierent, Grzcum ser. 
monem ex eruditis auctoribus hauserant, cujus ni- 
tor, ubi non aliena dicta, aut ex. sacris litteris de- 
prompta verba suis inserunt, sed liberior dictione 
vtuntur, facile cognoscitur. Hinc ille voces, μεγα- 


49 PROUEMIA VARIORUM. 50 
fert omnia certo ordime agenda, si Judais, tanto A monel, μὴ γάρ τις ὑμῶν πασχέτω ὡς φονεὺς, ἢ 


χλέπτης, ἡ xaxonowe. lh sunt caus, cur ego 
hane epistolam non modo genuinam iLrer, sed 
et nulla in ea manus adulter vestigia agnoscam. 
Alteram epistolam, eujus fragmentum additum est, 
quanquam Clementis et ipsa in libris nonnullis 
nomen przelulii, non esse thmen ei tribuendam, 
etiam veteres judicarunt : quorum auctoritati acce- 
dit characieris diversitas, Neque tamen dubito, 
quin primi &culi sit opus, scriptum ante cousti- 
dutum ecclesiarum consensu canonem, et forte al- 
terius alicujus Clementis. 11:66 qua mili visa, ea- 
dem libertate qua eolloqui tecum mihi concesseras, 
ad exactissimum de rebus omnibus judicium tuum, 
vir omni ex parte incomparabilis, defero, etc. Fran- 


8 cofur 47 Julii 1654. 


ptoribus Christianis postea adhibila, seriplis primi 
successoris apostolorum Principis non sal digna 
videlur, prusertim tot verbis exposita. Alioqui mi» 
rum videri mon possit eum esse usum opinion 
tune temporis recepta, ut ethnicos ad veritatem 
docirinz Christianze plenius admitendam invitaret ; 
quomodo et Paulus usus est inscriptione Dei ignoti*, 
quamvis sententia diversa ab opinione vulgari at- 
que inscriptionis basi ara insculptae. Putabam ergo 


C descriptionem phenicis adjectam ab alio fuisse nu- 


da cjus mentioni, a Clemente obiter injecte ; sed in 
meliore tua sententia acquieseo, nec meum est te- 
eum contendere. 


magis Christianis. Tempus ipsum quo scripla est 
lec epistola, ego ad- finem Neronis, aut certe ad 
605 annos qui Vespasiani imperium antecesserunl, 
referam. Nam oblationum meminit, que in. templo 
x lege ferent, sicut et ad Hebrzos scriptor, post 
Cujus epistolam hane eredo scriptam : eoque 
fleri ut aliqua inde sumpta suze intexuerit epistole 
Clemens. Mirum videri possil dissidia ista Corin- 
tiorum Christianorum ad vim usque, et ut loqui- 
tur, bellum, id est, rixam, progressa, nisi et de aliis 
εκ Hebrza gente Christianis similia commemoraret. 
in Epistola Jacobus, Ex iis autem, quorum ad vim 
usque progressa erat animi impotentia, quosdam a 
megistratibus in earcerem datos, non est quod mi» 
remur. Neque enim de nihilo est, quod Ponticis 
Christianis scribens Petrus '* tam sollicite eos 


Ex alia epistola ejusdem Bignonii, a. d. 28 Augusti 1638 data. 


Gratias tibi ago, eruditi e£ solidi tui judicii, de 
Clemente, causa, Solus hodie hore momento ejus- 
modi res dirimere poles, idque cuivis szculo et 
seriptori, quod ei debetur, reddere, et fructum, qui. 
ex eo capi possit, ostendere. Rationibus tuis nihil 
est quod objieiatur, judiciique tui auctoritatem it 
refragabilem esse par esi. Genuinum quidem om- 
nino monumentum hoc esse putaveram, sed suspi- 
€abar ei periodos aut voces aliquot a librariis a8- 
sutas. Tu vero dubitatione illa me levas, nisi quod 
marratio de pheenice me etiamnum nonnihil offendit; 
quippe qua copiosior est el σοφιστικωτέρα, quam sty- 
lus apostolicus patiatur, Ea fabula, quamvis a scri- 


(Excerpta hec sunt e testimoniis de Biguonio , que alieri editioni Parisine Formularum Marculfi anms. 1683 
aunt prefiza.) 


HERMANNUS CONRINGIUS 
JOACHIMO JOANNI MADERO, VIRO DOCTISSIMO 8. P. D. 


Pr:eelare de publico mereris, doctissime Madere, D nium, induti jam proinde stolis candidis, et ante 


thronum. Dei constituti serviunt illi die ac necte in 
templo ejus, illo qui sedet in throno habitante super 
illos '*, quo elogio martyres Spirilus sanctus pro- 
secutus est. Saltem illa nefos est contemnere, quie 
publica auditione i»sa vetus οἱ sancta Ecclesia di- 
gnala est :ut Polycarpi epistalam im Α εἴα: conven- 
tibus , Clementisin nonnullis Locis publice lectitatam 
esse, οἱ Eusebii et S. Hieronymi testimonio novi- 
mus". Hane certe utramque Epistolam magni fa- 


'ere par est, vel ideo. quoniam ad utramque, ceu 


ad secundarium quemdam sincere fidei canouem, 
jam tum olim adversus hzreses sui seculi provo 
eaverit sanctissimus martyr Irenaeus 5, In. utraqua 
iul Hier. 


! Epist. xit. ܐܐ‎ Apoc. vi, 45 


? Vine. Lirinens. 
7 Lib, wu» c. 3. 


illas horas, quas succidere tibi licet ordinario mu- 
neri, in id impendens, ut bominibus nostris exhi- 
bheas prime illius aurez: tempestatis quae superant 
monumenta, Etsi enim * perfectus. sit. divinarum 
Scripturarum. eanon, et jamdudum eum S. Augu- 
stino '* didicerimius, solis illis libris hunc honorem 
timoremque deferre, αἱ nulium. eorum scribendo ali- 
quid errasse, firmissime credamus : per tamen. si- 
mul est jucundum atque utile, apostolorum quoque 
discipulos auditoresque consulere, quid illi scilicet 
ἃ tantis magistris acceperint, aut certo quanta fide 
doctrinam acceptam" servarint, qui non dubitavere 
sanguinem suum profundere in Christi Lestimo- 


ἘΠ Petr. v, 15. * Act, xvii, 60 
"Lib oin Hister.; Lib. de scriptor. eccles. 


m 
Α perant, piane quemadinodum Epistoi*m illam lauda- 
vit S. Irenzus'*, Qux* Clemens A *xandrinus et 
Origenes" ex illa Epistola proferunt, verbis toti« 
dem-in nostra reperiuntur, et. quidem ita ut ibi nata 
Sixeris, non autem dolosa manu indncta. Euse- 
bius quoque prodit, dissidio apud Corinthios orto, 
scriptam a Clemente nostro Epistolam ὡς ἀπὸ τῆς 
Ῥωμαίων Ἐκκλησίας, aut vut alibi loquitur, ἐκ 
προσώπου τῆς Ῥωμαίων Ἐκκλησίας, eamque di- 
ctionis. eharactere et sententiis cum Epistola ad 
Hebreos plurimum convenire : quz omnia hic lu- 
culentissiipe apparent. Qualem vero Epistolam il- 
lam Eusebius, talem et S. Hieronymus '" eam no- 
bis descripsit : ut proinde nostra hzc ab illa qus» 
Hieronymo ad manum fuit, nibil abeat. Sed et quse 
idem 5, Hieronymus ** semel. iterumque ex Epistola 
illa in medium aíferl, haud in nostra desideran- 
tur τ perinde αἱ hic. reperitur etiam illa phoenicis 
commemoratio, quam ex Clementis epistola produ- 
cit Cyrillus Hierosolymitamus", Omni ex parte 
quoque nostra hzc respoudet illi descriptioni quam 
Photius in. Bibliotheca habet, argumento videlicet, 
dictione et doctrina de muudis trans oceanum, de 
Phenice et de Christi persona, Tantum deest for- 
tassis quod S. Justinus martyr", sive quis alius 
auctor Responsion. ad orthodoz. ex Epistola illa re- 
f.rt, quodque ceu Clementi dictum laudat Basilius 
ad Amphilochium. Verum non est quod propterea 
Sequius suspicemur, cum quatuor integra folia no- 
Ὁ bis decsse Lestetur is cui editionem primam debe- 
mus, Patricius Junius ; et. Basillus (sive alius libri 
illius scriptor) illa. sua ex hac Epistola forte moa 
prompserit. Nihit sane ex omni antiquilate pro- 
duxeris de Clementis illa germana Epistola, quod 
merito quem fecerit de nostra dubitare, 

Jam vero eum cura nostram hane legenti nihil 
occurrit fucati aut. subdoli ; et lamen omnia refe- 
«unt plane apostolica tempora, eharaetere scriben 
di, et doctrina ipsa. Quod firmo est argumento, 
saltem ex illo @¥0 ad nos Epistolam illam perve- 
nisse, etsi de auctore forie non conslaret. Sermo 
sane is est, qualem summus criticus Photius judi« 
cavit, ἁπλοῦς κατὰ τὴν φράσιν xai σαφὴς, καὶ 
ἐγγὺς τοῦ ὀκχλησιαστικοῦ χαραχτῆρος ; extra autem 

D primum illud Ecclesiz vum frustra formam illam 
scribendi quasieris. Sic quod epistola Romanae 
Ecclesim, non vero episcopi et presbyterorum aut 
episcopi solius nomine exarata est, alleri ztati 
quam soli apostolice non convenit : paulatim cre- 
scente aucloriiate: primum collegii. preshyteralis, 
inde unius episcopi, et sensim a curatione saera- 
rum rerum, remoto populo. Sequens etiam zvum 
longe aliter de persona Christi locutum est : eum 
hic non fere alia reperias, quam illa quibus S. Pau- 
lus est usus. Videre etiam hic est in ordine hierar 


1 Lib, un c. 15. — ' Lib. ܐ‎ Strom.; lib. n 


. Lib. m Hist. c. 42 et $2. "Ρε scriptor. "1n cap. tn sai. εν cap. iv Ephes. 


AD 8. CLEMENTEM ἱ PAPAN 


»utem illa publicanda hactenus iuam operam coilo- 
easti, primum Polycarpi, nunc €i Clementis san- 
ctas illas litteras edens. 

Neque vero quidquam video causz, eur suspice- 
meur alias esse illas nostras ab ii& quas tanto in 
pretio prisca Ecclesia hahuit.'Im Polycarpi sane 
epistola deprehendere est ipsam illam de Deo et 
Domino nostro Jesu Christo sanam doctrinam, cu- 
jus nomine refellendis sui saeculi h:eresibus, ἱκανω- 
τάτην illam pronuntiavit commendavitque S. Ire- 
Tuus: deprehendere est loeum integrum unum 
alerumque, quem adducit Eusebius '*, εἰ post il- 
lum Nicephorus Callistus, et quidem ita ut liquido 
appareat, fraude nulla iasertos ease : deprehendere 
est ex prima Petri Epistola deprompta haud pauca, 
quie idem Eusebius notaverat ; deprebendere deni- 
«ue est. illud omne, quod Photius, accuratissimus 
librorum censor, in lecta Polycarpi epistola ani- 
madrerterat, multis nimirum refertam. admonitio- 
wibws, μετὰ σαφηνείας καὶ ἀπλότητος κατὰ τὸν 
ἐκκλησιαστικὸν τῆς ἑρμηνείας τύπον, quodque in 
ܘܘ‎ dicat auctor 16 Ignatii epistolas αὐ Philippen- 
ses. misisse, petereque. ab illis edoceri. si quid de eo 
inaudiant, Horum, inquam, omnium desideratur 
nihil, Ad boc, ipsum Episiole exordium ostendit, 
scriptam illam, quo tempore non unius exsortis 
episcopi in manu Ecclesie erat administratio, sed 
communi presbyterorum comsilio δὲ auctoritale 
omnia regereniur ;quod non diu post Polycarpum 
mutavit. Sed εἰ videre.est damnata placita Marcio- 
nis de carne et passione Christi, resurrectione 
Mem et judicio mortuorum, illamque adeu solem- 
nem et uni illi. martyri propriam deteslátiomem, 
qua obviam sibi Romz factum Marcionem exce- 
pisae Polycarpum, πρωτοτόχου scilicet τοῦ Σατανᾶ, 
memorat Ireneus'*. Ex adverso, quihus Flacius, 
eumque secuti alii, dubiam reddere Epistolam illam 
ientavere, talia sunt ut in commodum συλλογὶ- 
σμὸν referre. nequeas, quamvis coneris. Simplici- 
185 eerte. dicionis et inelaboratus sermo, quse illi 
eausantur, arguunt polius apostolicam ztatem seri- 
ptionemque, ut que uni illi tempestati et solis apo- 
stolis, eorumque discipulis familiaria fuerint. 

Par ratio est Clementinz illius Epistolie ad Co- 
rinthios, quam ex vetustissimo Alexandrino codice 
nobis non adeo pridem Patricius Junius virclariss. 
communicavit, et tu hodie ex Londinensi exprimis. 
Etiam hic enim invenire est, quz cum de illa, tum 
ex illa veleres. omnes. prodiderunt. Observamus 
sane et στάσιν οὐκ ὀλίγην Corinthi ortam inter fra- 
tres, progressam nimirum ad vim et bellum, sive 
duella : et Romana Ecclesiz», non autem unius Cle- 
mentis nomine exaratas litteras; easque ad pacem 
et concordiam Corinthios flectentes, memorantes- 
que eorum fidem, quam recenter ab apostolis acce- 


"Li Hist., c. 56; 1. iv, c. 14. ! Loc. citat. 
Περὶ ἀρ; 
M Catech. 18. ** Resp. 74. Basil., c. 39. 


ܚܝ 


A deprehendas quod Photius. nolavit, nempe νουῦς 

σίαν xai παραίνεσιν χρείττονος βίου, καὶ ἐν 
ἀρχῇ τὸ κῆρνγμα Χριστοῦ τοῦ θεοῦ, Sulam, 
nimirum, illam primam cum omnmi antiquitate 
Befrbanam — agnosco alteram non item, etsi 
Sit vetusta, et longe melioris note, atque sunt 
illasquas vulgo apud Latinos Clementis nomine cir- 
cumferuntur. Et wero nonnisi unicam a Clemente 
epistolam profectam esse, reliqua vero omnia, quae 
sive Constitutionum apostolicarum, sive Recognitio- 
num, sive Epistolarum momine veniunt, mentiri 
auctorem, vel. illud unum pro sufficiente est argu- 
mento, quod 5. Irenzius nonnisi unicam illam lau- 
det in veritatis catholiez testimonium, dum stu- 
diose oppugnat haereses, episcoporum Romanorum 
consensu. lmo tanii est. roboris illa lrenzi com- 
moendatio, ut par sit reliquorum etiam episcoporum 
Romanorum ejus xvi epistolis, quas Isidorus Μεγ» 
cator edidit, falsi convincendis. Quod ulcus langere 
mon est hujus instituti. 

Ut redeam igitur ad epistole hujus mez initium, 
laudabilem profecto operam prasias bono publico, 
vir doctissime, aurea illa primitiva: Ecclesie mo 
numenta, rariora inventu hisce in oris et paucis 
lecta, nostris typis publieans. Non possum sane 
ego non üibi auctor esse, in illo instituto. strenue 
pergendi. Ejusmodi utique scripta volvere, longe 
przstabilius utiliusque est, quam rixosis, imo con- 
iumeliosis libellis legendis tempus terere, qualeg 

hac nostra ztas eterna cum infamia edit passipi 
Ὁ plurimos, 

Vale, mi Madere, et salve plurimum, Helmesta- 

dii in Acad. Julia 4668, vi Kal. Decembr. 


B 


PROOEMIA VARIORUM. 


55 
chico numerari non alios quam episcopos et diaco- 
mós, episcopi nomine omnes presbyterus compre- 
hendente : secus quam infra apostolica el aposto- 
licis viciniora tempora obtinuit. Huic uni elati 
etiam congrua est sacrificiorum celebratio in Hie- 
rosolymitano templo, cujus hec Epistola meminit, 
Multa alia non simulate vetustatis indicía conges- 
sit Hugo Grotius, vir summus, epistolà quadam ad 
Hieronymum Bignonium, quz in libro Epistolar, 
αὐ Galfos est cLiv : qu:ze non possum Ποπ pro- 
bare: nisi in eo erraverit ille à πάνυ, quod neget 
Clementem aliquid ex Evangeliis, que appellamus, 
adduxisse, cum tamen ex S. Luces cap. v1 verba 
Domini nostri sint repetita. Satis vero vel illa a 
nobis allata sunt paria vindicanda suae dignitati illi 
nostre epistole : eoque nihi! attinet plura in con- 
firmationem nunc producere. Et sane tibi quidem, 
mi Madere, fortasse satis est id, quod nemine ad- 
versante omnes omnino, penes quos hodie critic 
regnum est, Epistolam hanc ui. germanam admii- 
tant. Quidni enim tuto sequaris hac in re Grotios, 
Salmasios, Calixtos, Horneios, Vossios, Rivetos, 
Blondelios, Seldenos, Petavios, Patricios, aliosque 
censores librorum exactissimos ? Praesertim si neme 
doctior dissentiat, ut hic dissentit, quod sciam, 
nemo. 

Loquor vero, uti novisti, tantum de Epistola illa 
prolixiore ad Corinthios, non de altera ista, cujus 
fragmentum itidem publicavit Patrieius ille Junius. 
Quanquam et hanc existimem esse illam Photio le- 
ctam, imo illam cujus Eusebius, Hieronymus, et alii 
meminerunt, ul Clementi quidem auctori tributze, 
sed perperam. Utique enim in hoc ipso fragmento 


JOACHIMI JOANNIS MADERI 
AD LECTOREM PRAEFATIO. 


mebula nuper voluisset obducere, et liujus &eripti 
γνησιότητα temere nimis atque inconsiderate ne- 
p gare. Sane in verminoso libro suo quem interim, 
dum de hae editione cogito, in vulgus emisit, tam 
audacter famam ejus arrodit, ut ne tineis quidem 
trucibusque blatüs, quz damnum ipsi jam ante 
summum intulerant, mordacitate cedat, Nec tamen 
virum istum alias magnum, νο hane epistolam, vel 
loca auctorum a quibus testimonia sumit, atlente 
unquam reor legisse et probe examinasse, sed. fu- 
cum polius simplieioribus parum ab antiquitate 
instruetis fatere voluisse. Ut enim silentio invol- 
vam frivola isla de minio rubro, quo lacunz in su- 
periore editione magna diligentia sunt notatz, et 
que preterea de sLyli simplicitate et incondita ejus. 
connexione profert, ut. jamdudum ipsi Photio ob- 
servata * primum imprudenter satis. consarcinato« 


Properat ad te, Lector benevole, hzec Clementis ad 
Corinthiosepistola ἱκανωτάτη καὶ θαυμασία, juxta lre- 
nsum et Eusebium, multis jam sxculis desiderata. 
Luci illam non ita pridem donavit rursum vir cla- 
rissimua Patricius. Junius, serenissimi, heu quon- 
dam! Britanniarum regis bibliothecarius, cui 
propterea maximas certe gratias debemus. Quantze 
vero apud veteres fuerit auetoritalis, tot tibi illo- 
Tum, quos deinceps exhibemus, suggerunl tes 
monia; quz una eum aliis propheticis apostolici 
que scriptis legi olim in quibusdam Eeclesiis soli- 
tam, fidem faciunt, itidemque de causa scriplionis 
εἰ styli genere te certiorem reddunt. Non ergo erat, 
quo te amplius morarer, quandoquidem nunquam 
satis laudatus Patricius sua ad Lectorem prafatioue 
velerum testimoniis supra subnexa, in reliquis tibi 
poterat satisfacere : ni luisset qui tantam lucem 


56 
Α bone fidei conscientia illi insereierunt. lia D. Paulus 
jam anle. satie frugis argumento resurrectionem in 
priore sua ad Corinthios Epistola, cap. xv, eviee- 
rat, utunturque eadem. probandi ratione (οἱ dein- 
ceps sequentium seculorum Patres. Cum primis 
Mla nature dormientis ei resurgentis exempla 
Septimiani styli diligentia ingeniose adinodum au- 
gel et illustrat, plane 86 si hunc ipsum Clemeniis 
locum de industria sibi sumpsisset exornandum. 
Aspice, inquit, ad ipsa quoque exempla divime pote- 
statis, Dies moritur in noctem, εἰ tenebris usquequa-- 
que sepelitur. Funestatur mundi honor, omnis substan- 
tía denigratur. Sordent, silent, stupent. cuncta ; ubi- 
que justitium est, Ita lux. amissa lugetur, et tamen 
rursus cum suo cultu, eum dote, eum sole, eadem ei 


B iniegra et tota universo orbi reviviscit ; interficiens 


moriem suam, noclem, rescindens sepulturam sam, 
tenebras ; hores sibimet exisiens, donec et noz. revi- 
viscal, cum suo illo suggestu. Redaccenduntur enim 
el stellarum radii, quos matuiina succensio ezstinze- 
rat, reducuntur εἰ siderum absentie, quas temporalis 
distinctio exemerat; redornamtur ei apecula luna, 
que mensiruus numerus attriverat; revolvyuntur 
hiemes el eslales, verna εἰ aulumna, suis viribus, mo- 
ribus, fructibus. Et paulo post de pheniee : Sí pa- 
rum universitas resurrectionem figurat ; si nihil. tale 
conditio signat, quia singula ejus won tam moris 
quam desinere dicantur ; nec redanimari, sed re[or- 
mari existimentur, a«cipe plenissimum atque firmissi- 
muin hujus spé specimen. Siquidem animalis. esl res 
el vita obnoria el morti ; illum dico alitem Orientis 
peculiarem, de singwlaritate famosum, de posteritate 
Tonsiruosum, qui semetipsum lubenter (unerans re- 
novat, natali fime decedens atque succedens ; iterum 
pheniz, ubi jam nemo; ilerum ipse, qui non jam; 
alius idem. Quid expressius atque aignatius in hanc 
causam? aut cui alii rei tale documentum ? Deus 
etiam Scripturis svis ; « Et florebit enim, inquit, ve- 
lut. pheniz; » id est de morte, de (unere; uti credaa 
de ignibus quoque substantiam corporis exigi posse. 
Multis passeribus nos antistare. Dominus pronuntia- 
vit; si ποπ et phoenicibus,uihil magnum. Sed homines 
semel interibunt, avibus Arabie de. resurrectione se- 
€uris? Sic quam elegantissime Tertullianus szculo 
p post natum Christum tertio, libri De resurreci. car- 
nis cap. 12 et 15, ne solum Clementem ejusmodi at- 
gumentis usum existimes. Nam et Epiphanius, 
Uonstantiz Cypri episcopus, in Ancorato suo sive 
fidei Christian; expositione, οἱ Cyrillus Hieroso- 
lymitanus, Catechesi + .¥111 tum Dracontius in Hezae- 
mero in eamdem scribunt sententiam, ut alios 
omittam qui de phosnice Lanquam resurreceonis si- 
guo singulariter loquuntur. De ea namque in ore 
olim atque in sermone omniuin erat fabula : Jam 
ad aures multorum pervenit. credeutium αἱ non cre- 
dentium, inquit Epiphanius dicto loco ; unde ettam 
Írequens ejus cum apud gentiles, tum Christianos 
mentio, licet in illorum narrationibus non parwa 
reperiatur varietas, Videatur ex illis Herodotus lib. 


AD S. CLEMENTEM I PAPAM 


rem epistolz (ita namque ejus sonant Germanica) 
mulia omisisse ait, que sub Clementis Romani uo- 
mine ab aliis Patribus citentur, velut Hieronymi 
locum in cap. » ad Ephesios : Oceanus εἰ mundi 
qwi trags ipsum sunt; et in quartum ejusdem : 
Vinculum charitatis Dei quis potest enarrarc ? quasr 
non uirumque, illud scilicet pag. 20 ὦν finem, 
hoc pag. 65 elare inveniatur scriptum. His subne- 
lil, eliam centuriatores Magdeb., centur. ܐ‎ lib. 9, 
x, Oliservasse. illud quod Basilius Magnus eap. 29 
libri De Spiritu S. ex boc Clemente citat in hac 
verba seripiumi ; Sed et. Clemens Romanus ; « Ve- 
nit, inquit, Deus Dominus Jesus Christus et Sniritus 
sanclus, » in ea qux tum exstabat editione non po- 
i1uisse reperiri. Mallem vero ostenderet aliquam, 
anao tum exstiterit, hujus epistoke editionem, Ipsi 
«eaturiatores paulo ante eodem illo capile ; Memi- 
ne:unt, inquiunt, epistole cujusdam ejus ad. Corin- 
ihios Irengus, Eusebius εἰ Hieronymus, qua: hodie 
nusquam ezstat. Num ergo deinceps sibi ipsis con- 
tradicunt? Non sane : sed longe illis mens alia ver 
bis.a paulo ante productis ; Incertum, aiunt, utrum 
ez ea Epistola, an ex alio. aliquo. Clementis scripta, 
Basilius in libro De. Spiritu S. cap. 99, hec ver- 
ba protulerit. in^ enumeratione tesiimoniorum | do- 
ctorum  velerum de Trinitate; sed ei Clemens 
Rom.,etc. Ex quibus paucis, amice Lector, judicare 
posses quam, scilicet, in reliquis oratio ejus merea- 
tur fidem, adeoque quod proverbio dicitur, ix τοῦ 
κρασπέδου τὸ ὕφασμα γινώσχειν, ni longe turpius sese 
in sequentibus daret ilie ab affeetibus e.czeatus 
Judex. Cum primis, inquit, illud de pheenice con. 

mentum prodit auctorem hujus epislole, non esse 
eun. adjutorem S. Pauli, ad Philippenses 1v, quod 
pag. 34 εἰ 55. est reperire. Ubi Clemens ille perso- 
matus it probatum (quod minime verum est) re- 
surrectionem carnis quotidie fieri, quemadmodum 
nox cubat, exsurgit dies, abit dies, nox ingruit et 
inseluitur, etc, Hic principio non contentus vocem 
carnis, quz nusquam in contextu comparet, causa 
sux proband: gratia, inseruissé; przlerea magna 
iterum cum impudentia h:reseos eum audet insi- 
mulare, quasi affine quippiam.senserit errori 
Hymenzi et Phileti, quorum dogma hoc fuerit, 
quod resurrectionem eodem modo, quemadmodum 
luc Clemens expliearint; nempe, unum hominem 
perire, allerum. huie similem renasci ; idque ad fi- 
nem usque mundi duraturum. Sicuti hic Clemens 
asserat, quando parentes liberos gignunt, hoe vo- 
cari resurrectionem mortuorum. Pervolvas vero 
totam, quiso, epistolam, videasque num vel sen- 
sum solum, ne dicam verba postrema, exinde pos- 
sis exsculpere. Argumientatur Clemens hoe modo : 
Si diem noctemque videant abireet redire; si se- 
mina in terram jacta computrescere, et nihilomi- 
nus deinde fructus ferre : si phenicem credant se- 
pulcro sibi exstructo mori et ex seipso renasci ; an 
magnum et mirabile si! censendum, ai reru-n omnium 
opifex, ut ipse loquitur, resurgere eos faciat, qui in 


YARIORUM. 54 


5 PROOEMIA 


vi, cap. 75; Ovid., xv Metamorph, vers. 292; Pii- A ansam a Patricio dissentiendi, totamque epistolam 


rejiciendi ; eum nee SculLetus, nee Cocus, unquam 
eamdem, ut nondum a Patricio forte visam, nedum 
evulgatam, viderint, adeoque de re ignota judicium 
suum non potuerint interponere. Ipseraet loc testa- 
tur Abrahamus Scultetus, quondam | professor Hei- 
delbergensis Medulle suas! pag. 574 εἰ 572, de 
hujus Clementis scriptis nter alia inquiens : Epi- 
slolam hic quondam ad Corinthios. scripsit, cujus 
meininit Dionysius Gorinthius apud. Euseb. (lib. wv, 
cap, 25; lib. n1, cap. 38.) Periit celebris ista epistola , 
sed in locum ejus. substitute sunt quinque. alie, et 
Recognitionum libri decem, qui hodie Clementis no- 
mine circumferuntur. Epistola? exstant tomo primo 
Conciliorum, qua singulis fere lineis Clementem adul- 
terinum loquuntur, Earumdem quinque Clementi- 
narum, quie Decretales. vulgo, non vero hujus. ad 
Corintbios, examen instituit Robertus Cocus Anglus 
in sua Ceusura 3 pag. 41 et seqq. Blondellus itei 


singulari libro adversus lsidori Mercatoris figmen- 
la, Genevae am. Christi 1628 exeuso, ubi simul 
ostendit ex quibus centonibus ez consutze fuerint 
et confectis, Quanto vero in pretio hanc ipsam ha- 
buerit Epistolam, Apologia ejus pererudita ` pro 
Hieronymi sententia de episcopis et presbyteris probat, 
in qua non veretur B. Patris sententiam testimoniis 
ex ea desumptis confirmare et asserere. Quemade 
modum eiiam ex Voelio et Rivelo, qui cum Blon- 
dello eam et viderunt et legerunt, haud facile queas 


nius, lib. x "κίον. naturalis cap. 2; Mela, lib. in ; 
Solinus Polyhist., eap. ܐ‎ ¥; Aristides in Palinodia 
de Smyrna reslaurata, tom. 1, p. 470; Zlianus. lib. vi 
llistor. animat., cap. 58; Lucianus, Dialego περὶ τοῦ 
Πορεγρίνον τελευτῆς; Claudianus, Eidyilion primo, Ex 
Christianis vero, una cum superius memoratis, et 
quos doctissimus Weilzius ad Draconlium, Ju- 
niusque in notis huic epistole subjeetis citat, Eu- 
sebius, 1v De vita Constantini, cap. 72, Suidas in 
Φοῖνιξ, Non. ergo mirum erat, si Christianismi do- 
clores ad rem vulgo creditam prowocarent ; quan- 
doquidem et Dio asserere audet lib. Lvin, Sexto Pa- 
pinio et Q. Plautio coss. paulo ante Tiberii obitum 
in JEgypto phomicem apparuisse, id quud etiam 
Plinius memorato 1000 ex Cornelio Valeriano refert. 
Tacitus vero, vr Annal., 98, idem ad Pauli Fabii, et 
L. Vitellii tempora reducit, quorum consulatus 
juxta Onuphrii Fastos in annum U. C. nccrxxxvi, 
Christi ὅδ᾽ incidit : qux fama nostri Clementis 
iempore adhue erat recens, utpote qui juxta Ana- 
stasium Bibliothecarius anno ejus seculi 95, se- 
cundum alios vero cilius, episcopatui .Romano 
preesse cepi. Quid quod Christianos illis tem- 
poribus phenicem resurrectionis symbolum ceme- 
terialibus tumulis inter alia insculpsisse, ex B. Ce- 
cilie Aciis discas ; que. idipsum B. Maximi mar- 
lyris sarcopliago curavit insculpendum, Verba Ac- 
forum, ut ex Cod. ms. Vatic. Vallic. in. Roma sub- 


lerranea novissima Aringhius citat, bzc sunt : € perspicere οἱ dijudicare, num vel recipientium, vel 


respuentium séquantur partes :hujus namque. ex 
editione ultima Genevensi anni 1652, hec sunt ver- 
ba : Scripsit Clemens, teste Hieronymo in Catalogo, 
ez persona Ecclesie Romane ad. Ecclesiam Corinthi 
valde utilem. Epistolam, qua: nonnullis -in. locis pu- 
blice Ium legebatur. — Hanc autem. desideratam 
Patricius Junius vir clarissimus, regis magne Bri- 
ܐܐ(‎ bibliothecarius, ex laceris reliquiis veruatiasi- 
mt ezemplaris regit eruit, lacunas. eaplevit, Latine 
verlit, et. brevibus notis. illustravit, eamque cdidit, 
cum [ragmento secundie epistola: ad eosdem, Ü.ronie 
anno 1633. In ea reperiuntur qua a. nonnullis vete- 
ribus citantur, ul im notis. suis, ex collatione, osten 
dit eruditissimus editor, qui veram el genuinam esse 
D. Clementis Epistolam existimat, non. obstante fabula 
de phenice, quam ad illustrationem doctrine de. ܝܐ‎ 
surrectione adducit. Quod postea. (ecerunt alii plures 
€x teteribus, Argumenta viri doctissimi expendere po- 
terit lector eruditus, Epistola tota alioqui satis refert 
simplicitatem primatam, et que in ea leguutur. ad 


argementum quod in ea tractatur, salis sunt accomi- 
modata. 1d sane notandum quod pag. ἀλ de justi- 
ficatione scaibitur :- Nos ex voluntate. Dei ἐμ Ghristo 
Jesu vocatos, 610, Gisbertus Voetius vero theologia: 
Wi academia Ultrajectina. prof., in. Disputt. selectis 
theologicis, pag. 103 partis prime, cum quislio- 
nem attulisset hane : Quid. de epistola Clementis a& 


anno 1641. 


Quem, Maximum scilicet, S. Cecilia virgo sepelivit 
in novo sarcophago, εἰ jussit. ut ἐπ sarcophago ejus 
sculperetur. phoniz, ad. indicium fidei ejus, qui re- 
surreclionem se inventurum. exemplo phanicis ex toto 
corde suscepit. Vides ergo, quam juste in hzc tan- 
dem verba erumpat χριτὴς ille egregius : Estne hic 
(Clemens, scilicet) bonus, (ileque dignus apostolus 
et adjutor S. Pauli, qui resurrectionem carnis fabu- 
lis tam bellis potest astruere? etan* ^ multo re- 
etus judiearit illud Belgii sidus, Hugo Grotius, 
falso itidem illo ipso scripto verbis "nx subse- 
quentibus, uL rei absurde auctor, su,iilalus, epi- 
stola quadam ad Bignonium hactenus inedita : De 
phenice rem. [uisseeo tempore eruditis creditam, nec 
eo argumento uti Clementem ܐܬ‎ probet τῶν νεχρῶν 
ἀνάστασιν, sed. ut ostendat ex re credita non esse eam 
τῶν ἀδυνάτων. luseitia profecto summa est, illi prü- 
plerea hanc epistolam abjudicare , precipue 
vum jam suis temporibus Cyrillus. Hierosoly- 
wülanus, Pholiusque Constantinopolitanus, hic 
sPeulo nono, ille quarto, commentum illud 
in eadem legerint, et exinde in. scriptis suis cita- 
rint, ut ex illorum testimoniis superius manilestum 
fuit. Nec minoris est audacim, persuadere velle 
eruditis, Scultetum, Cocum, Blondellum, Rivetum, 
Voetiun, partibus reformatorum, ut. jam vulgo dici 
amant,una addictosdoctores, ex bac fabula arripuisse 


* Edit. Francofurt. 1624. "5 Edit. Helmstad., 


τὸ 
À bus supra mentio injecta est, decreialibus cenfun- 
dere: quod ipsum eum non uno loco in ista ἐπιχρίσει 
sua facit, tum evidenter in sequentibus verbis , 
quibus quasi hactenus de Clemente diclis colo- 
pbonem addit: Et quod magis est, inquiens, cum 
muperus episcopus Yprensis Cornelius Jonsenius 
Augustini sui tom. Ill, lib. vr, cap. 13, ex ' Clementis 
epistola testimonium citasset, deridet eum Jesuita 
Aurelianensis Dionysius Petaviustom. IM De Eccles. 
dogm. lib. rit, De Opific. cap. 8, num. 5, quod. non 
distinguat inter sinceros et supposititios seripto» 
res. Dignum sane patella operculum, de quo tamen 
Segre 
Speetatum admissi, risum teneatis, amici, 
Ecquis enim nescire potest, ipsemet cum Jansenii, 
Un. Petavii verba inspiciens, de longe alia episto- 
la, et quidem ipsa tertia decretati, quz tomo Con- 
ciliorum Surii pag. 148, in Blondelli vero Censura 
pag. 72 exstat, et ad omnes coepiscopos, presbyteros, 
diaconos, acreliquos clericos, et cunctos. principes 
majores minoresve, titulum mentitur, utrumque lo- 
cutum, Post S. Dionysium, inquil Jansenius, Cle- 
mens papa, in epistola tertia ; ubi primo dicit, quod 
Augustinus tolies tradidit, nos esse liberi arbitrii, quia 
velle εἰ nolle habemus in potestate. Ad hzc Dio- 
nysius Petavius : Hoc sensu, ait, vim accepit auctor 
ille, qui sub. Clementis nomine epistolam "tertiam 
concinnavit ex libris Recognitionum. (Qua ez epistcla 
now sectam patronus lestinonium. secundum posuit, 
adeo i testium delectu incuriosus, ul promiscue sin- 
eeros ac supposititios habeat, Unde cum nullo pacto 
adducar ut credam magnum aliquem theologum 
in ejusmodi minutiis tantum ex ignorantia errare 
errorem ; viderit ille, quo animo, qua conscientia id 
fecerit, Ego hoc, Deo teste, pro certo affirmare 
queo, me nullius partis studio, sed solius veritatis 
amore ductum hoc qualecunque ejus ἐπιχρίσεως exa- 
men instituisse, ne scilicet incautioribus sub veri 
nomine posset imponere, eosque ab utilissima hujus 
Epistole lectione absterrere. "Tum ut B. przcepto- 
rem meum ab injuria vindicarem : quem idem ilie, 
ob Clementem hunc Apostoli cooperatorem pro- 
nuntiatum, imprudentiz arguit, ipse potius ita for- 
lassis eóarguendus. Opto veru, ut uniuscujusque 
p Christiani. menti firmiter inhzreat illud Clementis 
nostri, auro quovis pretiosius, monitum : Cur inser 
nos sint contentiones, ire, simultates, schismata et 
bellum ? Nonne unum. Deum et unum Christum ha- 
bemus ? nonne unus est. Spiritus. gratie, qui super 
nos effusus est, et una vocatio in Christo? Cur 
Christi membra divellimus et discerpimus, et contra 
proprium corpus seditionem movemus, eoque vesanig 
devenimus, ut aliorum nos membra esse oblivioni tra- 
damus, Quod superest, Lector benevole, hanc Epi- 
stolam, ea qua potuimus fide ct diligentia curavimus 
exprimendam, ut nihil amplius fere hic desiderare 
possis, quam quod lacunz non minio rubro, ut in 
editione Anglicana factum, sed minoribus.litteris 
sint nolatz. Nequc enin amsi illud nobis non 


B 


AD S. CLEMENTEM ! PAPAM 


Corinihios wuper esulgala, sed non sine multis mari: 
misqgue lacunis ? dubie pariter respondet : Admira- 
mur singularem divinam Providentiam, que curavit 
κὶ ab apostolorum. discipulis virisque apostolicis et 
apostolorum seculo prozimis, aut. nihil scriberetur, 
aut. nihil conservaretur et ad posteros manaret ; aut 
saltem nihil ab initio Ecclesim usque in hunc diem 
superesset, de quo non dubitaretur, aut quod per 
tineas. Mattasque, aut alium quemvis. Dei exercitum 
mutilatum non esset ? κε aoli Scriptura tanto. evi- 
dentius qua. constaret. aucioritas, illique soli. esset 
propria incorruptibilitas et cternitas. Quod si igitur 
ille ἐπικρίσεως auctor saltem per transennram, quod 
aiunt, eos quos adducit scriptores inspexisset, non 
potuisset ignorare omnia illa testimonia, quie con- 
tra hanc Epistolam producit, potius adversari sibi, 
quam prodesse. Nec enim ullerius eum. quidquam 
juvat Eusebius, quem fingit lib. vi, c. 15 scribere, 
jam suo tempore, cirea annum videlicet $24, Cle- 
mentis Epistolam non pro genuina amplius habi- 
tam , etiamsi lib, ut, ο. 16 ipse fuerat testatus, 
adjutorem Pauli Clementem Epistolam ad Corin- 
lhios scripsisse, quz etiam in quibusdam ecclesiis 
SiL 16018. Nam ista quoque verba eo modo apud 
Eusebium non leguntur, sed cum toto 12 et 13 capite 
illius libri de Clemente Alexandrino et ejus scriptis 
agat; Hune uti, ait, in illis etiam. earum Scriptu- 
rorum Iestimoniis quibus coniradicitur, et ejus qua 
est Jesu Sirach, εἰ Epistole αὐ Hebrwos, denique 
δι Barnabe εἰ Clementis et Jude ;. uj verba sonant 
juxta edit. Latinam Grynzi, Ut vero. Rufinus vertit, 
apud quem est'alia capitum divisio : Ütilur, inquit 
cap. 2, exemplis etiam ez his libris, qui a nonnullis 
minime recipiendi videntur, id est, ex Sapientia qua 
dicitur Salomonis, εἰ ex Sapientia Sirach, que ap- 
pellatur Ecclesiastieus apud. Latinos. Sedet de Βατ- 
naba εἰ Clementis. Epistola ponit Romanis. exempla, 
et de Epistola Jude. Quae verla, si shcontradici, 
vel non recipi, etiam ad Clementis Epistulam re- 
stringenda putes, non de omi contradictione sive 
non receptione simpliciter, sed tantum de non re- 
ceptione in canonem Scripturarum loquuntur : ea- 
demque ratione mullis aliis qua Veleris, qua N. T. 
libris coniradictum est, aliis alios nunc. probanti« 
bus, nunc reprobantibus, Interim posterius loc 
non. Lollit prius, legi eam in quibusdam ecclesiis 88 
liiam ; ewm in pri a Ecclesia Christianis non 
tantam canonici swicte 114 appellati, sed etiam alii 
libri ab antiquitate sua οἱ utilitate commendati, ad 
aedificationem. plebis, non vero ad auctoritatem ec- 
elestasticorum. dogmatum. confirmandam, przlege- 
rentur : qua in rejicet similiter discrepare possent 
inter se ecclesie, et alie aliorum lectionem prie- 
ferre, tamen illa. particularis reprobatio ab Eecle- 
$ià quadam aut ejus doclore facia, non slatim 
poterat ipsi seripto omni ex parte derogare, aut 
ejus fidem infringere. Demum crassa est ignoran- 
tia, inque theologie doctore, et quidem tanto, nos 
ferenda, hane scilicet Epistolam, cuum islis, de qui- 


ܐܵܘ 


PROUEMIA VARIORUM. 


et 


licéret, voluimus proptereà totum intermitlere, sed À drinum reperte, $uis queque pagellis, ex editione 


Parisiensi a. Chr. 16431 novissima indicate. In om- 
nibus si non omnia forte palato. tuo respondeant, 
id partim scholasticis occupationibus meis, partim 
absenlie mei ab operibus iypographicis tribues, 
et quod in simili genere optarés, sequi bonique fa- 
€ies. Salve, ac bene vale. 


VENDELINI 


wel eo modo textum genuinum a supplemento dise 
linguere, quo. et tuz, si ita videretur, industria 
relinqueretur palestra vel ad. conjectandum, vel ad 
judicandum. Alias testimonia passim a nobis aucta 
sunt, addita etiam Grecis versione Latina; tum 
loca et variantes lectiones apud Clementem Alexan- 


GODEFREDI 


DE CLEMENTIS ET EJUS EPISTOLARUM TEMPORE DIVINATIO. 


Clemens Romanus, Faustini filius (quem. aposto- B certiorem de annis imvenerit chronographiam, qua 


tamen non rejiciatur e numero. pontificum Ποπισπο- 
rum Cletus, nec. martyrum Lugdunensium sincerum 
testimonium condemnetur, haud. inviti. assentiemur. 
Egoitaque multa euriosaque indagine, postquam 
raliones omnes variorum scriptorum diligenter 
excussi, videor mibi veri fldem deprehendisse hanc 
cerlissimam. 

Anno epoche nostre 41, die 23 Januarii, occiso 
Caio, successit in imperium Claudius, qui Herodem 
Agrippam statim dimisit in suum regnum, isque 
magna celeritate reversus est in Judzzam per men- 


sem (fac) Februarium totum, vel initia Martii. Ez-* 


ceptus α suis popularibus honorifice; quibus de- 
merendis (ut se gratiosum ac popularem preberet) 
odiosam illis Christianorum, nimis invalenüium, 
multitudinem opprimere, hominesque 11105 novos, 
seditiosos, nefarie impietatis in Deom, legesque 
Mosaicas insimulatos ad supplieia rapere aggressus. 
est, a precipuis eorum capitibus apostolis grassandi 
facto initio. Itaque occidit Jacobum, [ratrern Joannis, 
gladio **, 

Hanc mortem habemus adnotatam Ealendis Apri- 
lis, que hoc anno 41 inciderunt in Sabbatum; ut 
videatur Jacobus, de occasione ipsius Sabbati, quasi 
lacto, diclove aliquo. violati tumuliuose correptus 
a furentibus, statimque (ut lin. delictis flagranti- 
bus) plexus capite, saltem post occasum solis; quo 
momento Judaicum Sabbatum, diesque Kalend. 
Aprilis desinebat , inibatque prima Sabbati ; eadem 
Aprilis mensis illis numerabatur secunda, Aiqu& 
hoc est quod. Hieronymus in Ezech. cap.xtini, tra- 
ditum a majoribus non satís intellexit ; dui scribit 
immolatum Jacobum, die secunda Paschatis; quod 
constare haud posse Baronius quoque. pervidit. Et 
eerie Pascha Judaicum islo anno incidit in diem 
quartam Aprilis, ad vesperam. Non ergo die secun- 
da Paschatis occisus est Jacobus, sed secunda men- 
sis, in quam Pascha illo anno incidit. 

Post occisum ergo, seu ipsis adhuc Kalendis 
Aprilibus, seu postridie mane, Jacobum, videns 
Herodes hoc placuisse Judzis, apposuit apprehen- 
dere et Petrum ; non quidem eodem, credo, die, 


lus Paulus, ad Philippenses scribens, suum vocat 
cooperatorem inler ceteros, quorum nomina scri- 
pia suntin libro vitz) Petri apostoli successor, 
apostolus idem ipse vocatur a Clemente Alexan- 
ürino lib. 1v Stromatum : quomodo et. Barnabas 
aliique magnorum apostolorum comites et discipuli 
pari nomine apostoli (minores tamen) habiti fuerunt 
et appellati, Clemens hic post Petrum Romanam 
rexit Ecclesiam, vixitque ad tempora Trajani ; cu- 
jus anno tertio, qui fuit epocha nestrz centesimus, 
Joannis quoque evangeliste morte nobilis, Cherso- 
ng in Ponto, post exsilii sui quinquennium, occi- 
ditur. Is erat annus post Christi Ascensionem sexa- 
gesimus et octavus, prout habemus traditum. Quot 
vero tunc annos babuerit Clemens, etsi non legi- 
mus proditum , constat tamen non multo minorem 
fuisse centenario, valde senem utique fuisse opor- 
tet, si (quod habent zecognitionum libri, non in 
lotum dramatici) ad primam famam Christi jam 
jn ccelum recepti, vivente adhuc "Fiberio, juvenis 
fuit florentis zLatis, judicii limati, doctrinarumque 
tublimiorum avidi; plane ut annos facile viginti 
quinque excesserit, vel ad lrigesimum propius ac- 
cesserit, natusque videatur per initia eirciter no- 
stre epochz, Joanni evangelistz quasi coztaneus ac 
plane cozvus, * 

intra hoc primum s&eulum pontificatum Roma- 
num gessit episcopus Clemens, annis (ut inter om- 
nes, quamvis diversissima tradentes, vonsentitur) D 
novem cum mensibus et diebus aliquot. Intra idem 
seculum episcopi Romani recensentur Linus, Cle- 
tus et Anacletds ; quanquam Graci ferine ex Cleto 
et Anacleto unum eumdemque videantur intelligere, 
nimis oscitanter, propler aífinitatem nominum, s0- 
cordes. 

Quis vero vel ante hos, vel inter illos, vel post 
hos, Clementi locus, quod tempus debeatur, scripto- 
res certant, jam ab antiquo proximoque illis szculo. 
Haque et in Breviariis. nostris priorum editionum 
8. posterioribus discordia est, εἰ ἀπορίαν suam in 
omnibus, usque ad annum 179, profitetur Baronius 
identidem, donec ita idem suam liberat : Si quis 


9 Act. yu, 2. 


A niens, Clementem loco. illius ordinavit invitum, 
gnitalemque isiam: recusantem, Quen: idoneis raiio- 
nibus persuasum ' ܕ‎ ac confidere admonilum in ca- 
thedram divinorum. eloquiorum (quam ille obtinue- 
rat) sublimazii, Profeciionem hanc in Britanniam 
aliunde vidit etiam Baronius, et est luculenter 
adstrueta, non ita pridem. Sed pergil, post pauea, 
anonymus : lgitur confestim milites, comprehensis 
omnibus qui Christo nomen dederant, in condemna- 
torum eos deduxerunt. locum, Et Clementi quidem, 
wt pote de cognatione. Casaris, pepercerunt, Hero- 
dionem vero et Olympam ** eyru reliqua multitudine, 
gladio percusserunt, Petrum. autem, magnum il- 
lum Domini apostolum situ Ν᾽ inverso suspenderunt 
in eruee ; in qua vulnerum dolores ἱπείαν Christi ac 

B pei nostri perpessus, puram. suam. atque incomtami- 

natam animan in Dei manus obtulit, Glemens vero 

discipulus ejus et episcopus preliosum cjus corpus 
magnifice in loco illustri tumulavit, 

Ecce ut, vivente adbuc Peiro, Linus sederit epi- 
$copus quem propterea chorepiscopum Marianus 
aliique scripserunt, inter quos Leo 11, successor 
Agathonis: Petrus, inquit, adjutores sibi accivit 
Linus et Cletum ; non. tamen. pontificii potestatem. 
eis tradidit, sed Clementi. Tam certum semper fuit 
una cum Petro Linum praefuisse fidelibus Romanis, 
et ab eodem Pelro traditum pontificatum Clementi, 
Sic ergo liquidior incipit fluere liec Chronologia, 
in hunc modum : 

Anno nostro 06 Linus postremum vixit, mor- 
tuus vigesima tertia Septembris, anno 49 Nero- 
nis, quo Petrus ex Britannia reversus Romam Li- 
num invenit jam mortuum. lpse mox, cum Paulo, 
conjectus est in carcerem Mamertinum, in quo de- 
tenti fuerunt menses octo, usque ad finem Junii 
sequentis, * 

Anno nostro 67, Petrus in carcere constitutus 
persuasit Clementi, ut episcopatum vellet suscipere 
et Lino succedere. ls. ergo ex hujus anni cirelter 
Paschate sedit annós 9, menses 11, dies 19, ut ha- 
bet Indieulus, juxta quem oecisi Pelri pretiosum 
. eorpus magnifice sepelivit, insigni in loco, ut vidi- 
mus. 

Anno ergo 77, cum Rome inler fideles orta 
D esset (qualis postea Corinthi) magna dissensio su- 

perhonore pontificatus , ne quasi ex' testamento 

Petri successisse videretur Clemens, ac ne posteris 
hzc principatus ambitio perniciosi exempli habere- 
tur, ultro se. pontificatu abdieavit, usus istis ver- 
bis, qua in altera epistola. Corinthiis proposuit 
itanda : Si propter me seditio, contentio et schi- 
amaia oria sunt, emigrabo, abibo quocungue volueri- 
tis. Epiphanius, in ha»resi Carpocratianorum, hanc. 
Clementis abdicationem hoc epiphonemate innuit 


"s in Ge . Hoc enim in editis non comparet. Sic etiam Marianus 
?r Quie Clementi dixerit Petrus, cum eum consecravit, ex Anastasio ms. 
p. 664. Πως enim ab Anastasii editoribus expuncia sunt. 


leges apud Salmosiurr, 
** Rom. xvi, 


AT $, CLEMENTEM 1 PAPAM 


ܗ 


βδ ὉμῸ sallem. alterovs Ίπνογροβ,ιο, quibus populi 
applausum explorare ac persenliscere potuit, et Pe- 
trus inveniri ; qui proin raptus fuerit in carcerem, 
ipso die Azymerum, sanctissimo securitatis asylo, 
el propter publicam lzmtitiam ad Lam tristia inopi- 
nabiK Sed Herodem nec Sabbata in Jacobo, nec 
Azyma in Perro remorala. sunt, quominus saltem 
comprehenderentur, dilato interim supplieio , quod 
Petro meditabatur post Pascha, diesque Azymo- 
Tum omnes iransactos. ]s ergo custodiebatur in 
carcere, ex quo per argelum liberatus est, pridie 
destinati suppl nocle scilicet, inter duodeci- 
"mam et decimam tertiam Aprilis, 

Liberatus tanto. miraculo Petrus, relicta Judzea, 
contulit se in alia loca. peragratisque regionibus 
variis, ecclesiisque confirmatis, pervenit tandem 
Romam, ceptante anno Claudii Secundo, ipso se- 
cundum et Largo consulibus, qui fuit annus re 
nostre 42, fixitque ilic sedem pontificiam , cujus 
cathedrz natalis celebratur, decima octava Janna- 
rii. ܠ‎ qua die ad ejus mortem numerantur annt 23, 
menses 5, dies 12, si numeres a die xv Kal. Febr, 
δά nr Kal. Julias anni nostri 67, quo crucifixus 
animam Deo reddidit. 

Medio isto tempore, cum Claudius imperator 
Adicto Judzos. Roma expulisset, ipse quoque Pe- 
irus cedere coactus est; reversusque in Judzam 
concilium habuit illud primum apostolorum, anno 
nostro 50, Claudio dein sublato, a. d. i1 Mus Oc- 


iobris, anno nostro δέ, successit Nero, primo im- 6 


perii sui quinquennio clementissimus princeps. 
Sub quo Petrus reversus Romam, non illic seden- 
Variam vitam transegit , sed gnaviter atque impigre 
alias quoque orbis Romani provincias circuniiit, ac 
denique in Britannias penetravit. Dum vero abest, 
me Roma sine capite interim. ageret, Linum ** illi 
constituit episcopum, consulatu — Neronis et Vete 

ris, anno nostro 55. Is vero sedit annos 19 (inchoa- 
tos interpretor) hoe est, undecim exaetos cum mea- 
sibus quatuor, diebus duodecim, quotidem menses 
àr ies babent membrane Bucherianz. Desiit 
ergo vivzre anno nostro 66, omnino, vivente adhue 
Petro; quod luculente confirmat scriptor anonymus 
De certaminibus, peregrinationibus, vita et morie 
Petri εἰ Pauli ; quem Arundellie comitis Sacellanus 
(Pertzrus) ο Graecia secum advexit in Angliam, ex 
quo Patricius Junius illustrem hunc locum citat, 
Grece quidem. sed quem ego sic Latine Yeprzesento : 
Moratus Petrus in Britannia dies aliquot, cum mul- 
tos illuminasset verbo gratie, ecclesiasque constituis- 
set, posfquam episcopos quoque et presbyteros ac 
diaconos edinasset, impositis manibus. duodecimo 
Neronis anno (is fuit noster 60, jam indicatus) ite- 
rwn Romam rediit; ubi. Linum jam mortuum. inve- 


18 Cletum addit Damasus in Gestis pontificum mss 


Scotus. 
in Eucharistico, Jac. Sirmondo. 
11, 16. " Theodoretum vide Περ] ἀγάπης, 


VARIORUM, 66 


Asuum 119, Adriano nm εἰ Rustico consulibus, 
quando ad diem tertiam Maii occisus est, et. vaca- 
vit sedes diebus 25, usque ad vicesimam nonam 
Maii Dominicam, qua successit Xystus. Post quem 
anno 128 Telesphorus, 158 Hyginus, 142 Pius, sub 
quo Marcion hareticus exortus est, annis 118 post 
duos geminos consules, hoc est, auno nosiro 145, 
docente hoc Tertulliano. 

Sic ergo specimine salem pralito restituend:e, 
quod pollicebar, chronologia pontificis, intellecto- 
que tempore, quo episcopatum gessit Clemens, 
quoque post abdicatum pontificatuzn tandem occi 
sus est, videamus nunc et de vero epistolarum ik 
lius tempore, istius maxime quam nunc dams. 
Nam illa preclara omnibusque ariiquis Patribus 

8 jaudata, et in Ecclesiis, instar ajsstelicarum, re- 
citari solita, quce data est sub. persoma mon abii- 
cali Clementis, sed potius Romanz Ecclesiz (post 
Anacletum sine episcopo degentis scilicet) ad Ec- 
clesiam Corinthiam, satis jam suam occasionem . 
annumque indicavit, nostrum 95, fervente perse- 
eutione Domitiani quam maxime, perscripta ; eo- 
dem admodum stylo, quo idem Romanus clerus ad 
Cyprianum utitur. At. cliaracter nostre hujus [νο 
niiliz similior, quam epislolze, et ab altero diversis 
simus, privatum scriptorem arguit. Tempus quoque 

isinuat pacalissimum, nullis in Ecclesiam procel- 

lis turbidum; tantoque. magis ad charitatem mu- 
tuam fovendamque pacem hortatoriam Ad quam 
obtinendam non oporteat inveniri hominem ** qui 
eam largiatur, sed Deum scilicet. Quibus verbis 
vel ego fallor, vel innuitur Vespasianus imperator, 
anno nostro 75, sesto suo consulatu, templum 
Pacis /Eternz omnium toto orbe puleherrimum de- 
dicavit; semet existimans. illum principem pacis, 
patrem futuri seculi pranuntiati apud. ἱκαῖσης, cue 
jus imperii non foret finis. Non hunc ergo mortalem 
hominem, sed Deum inveniri debere monet. Cle- 
mens, qui at(ernam pacem suis largiturus sit. 
Tanto ergo Epistola hiec prior illa, qua post 20 de- 
mum annos missa fuit Corinthum. Idque subindi- 
cat apud Eusebium, lib. rv, cap. 25, Dionysius Co- 
rinthiorma episcopus, in epistola dicata Soteri papae 
circa a oum nostrum 167, in qua. Romanos allo- 
quilur, his verbis : Hodie Dominicam sacram diem 
peregimus, in qua legimus vestram "epistolam, quam 
semper ad mosiram. instructionem legemus , sicut. et 
priorem nobis a Clemente scriptam. De quibus verbis 
quod volui conüicio, Clementis ipsius ezse hanc 
epistolam ; illam vero alteram, non lam decrepiti 
Clementis, quam etiam Bomani cleri. 


€ 


D 


? Quz Clementi. Alexandriro, Strom. lib. w, p. T86, 


er PROOEMIA 


vonclusam : Secedo, abeo, bene siabiliatur populus 
Dei; addens, se id in commentariis quibusdam sic 
invenisse, Abdicaverit ergo die 18 Februarii, qua 
iunc fuit feria quarta Cinerum. ἵνα post. quatuor 
dies Cletus, et re e nomine electus, sedere co»pit 
ex die 10 Februarii, Dominica ipsa Quadragesine, 
tenuitque pontificatum, vivo Clemente, annis sex, 
mensibus duobus, diebus decem, quos Indiculus 
repraesentat exserte : Α consulatu, inquit, Vespa- 
sisni ΥΗΙ et Domitiani v, qui est annus mihi jam 
jndicatus 77, planissime. 

Anno igitur nostro 83, Domiliano ix et Rufo 
consulibus, obierit Cletus, die 26 Aprilis, utest in 
Hemerologio, intervallum illud a creatione illius, 
ad unguem confrmante. Vacasse traditur sedes 
diebus 15. Ergo ex die undecima Maii, qua lunc 
fuit Pentecoste, rursum electus Anaclelus sedil 
armos 12, menses 2 (non 10) dies 5, usque ad an- 
num nostrum 95, diemque Henierologio agnitum 
decimum tertium Julii, Domiliano xvn et Flavio 
Clemente consulibus, quos etiam agnoscit Indieu- 
lus, mira in his constantia et veri fide. 

Erat hic annus Domitiani Lyranni 44, quo per- 
secutionem suseitavit in Christianos, eujus eausam 
Clemens, in. Epistola illa lueulenta (quam ex per- 
sona non sua, sed Ecclesie Homan:z scripsit ad 
Corinthios adversus episcopum suum seditiosos) re- 
fert ad dissidia illa Christianorum, adversus se in- 
vicem consurgentium ; quale quid etiam. toma fa- 
ctum innuit ; suum ipsius certamen ante annos oc- 
todecim tacite innuens. 

Interim autem, sive occiso jam Anacleto, sive 
conjecto in vincula, Evaristus. successor designa- 
tuj est, cui membranz tribuunt annos 15, menses 
7, dies 2, usque ad Gallum et. Braduam, consules 
anni nostri 108, ut omnino ecperitex anno illo jam 
dicto 95. Quia vero Clemens jam deerepitus obie- 
rat anno, sieut diximus, nostro 100; die 25 No- 
vembris; neque mors ejus ex Ponto Romam per- 
ferri potuit, nisi post dies sallem triginta, hinc [ἃν 
ctum est ut abinde, numerato altero velut initio, 
Evwaristus sedisse scribatur annos 7, menses 10, 
dies 2, usque ad diem vicesimam sextam Octobris 
anni 108, utque in Grecis legamus, post electionem 
Ewaristi pontificis, successisse Alexandrum anno 
12 Trajani. 

Alexander ergo sedere ccpit ex anno 108 jam 
dieto, sediLque annos 10, menses 5, dies 9}. Con- 
jectis in eareerem anno nostro 116, octavo sui 
pontificatus, liano et Vetere consulibus, vivente 
adhue Trajano, ut habent Acta; in quo carcerc 
duos annos egit, usque ad tertium Adriani, no- 


"Intellige secundam. — !! Hzc legas sect. xi. 
ܛ‎ πρὸς Κορινθίους 'Ρωμαίων ἐπιστολή. 


AD S. CLEMENTEM | PAPAM 


LECTORI. 


A buissé episcopi nomre scribi, quamvis episcopum 
jam Clementem fuisse testari videontur Hegesippus 
atque Iren;eus. Digna sunt lectu que hanc in rem 
babet, sed prolixiora, quam quie huc transferan- 
tur. Idem in Dissertationum. Irenaicarum prima, 
$ 28, suspicatur non immerito, alteram, qua dici- 
tur, Clementis epistolam, esse potius διδαχὴν ejus seu 
ejus doctrinam, ab alio scriptis mandatam, atque ex 
ejus concionantis ore exceptam, vel ex auditorum 
ab eo memoria exaratam. Eum, Lector, adito, quo 
rebus ecclesiasticis antiquissimi wvi nemo facem 
hactenus intulit fulgentiorem. 


Haetenus Vendelinus, cujus verba ex editions 
Pauli Colomesii descripsimus. Ceterum qui annos, 
quibus sedit Clemens, multo certius rescire avebit, 
is adeat oportet eruditissimas Dissertationes Joan- 
nis Pearsonii et Henrici Dodwelli, de successione 
primorum Romam urbis episcoporum ; qui viri to- 
tam ehronologiam pontificlam feliciter illustrarunt, 
quamvis per omnia non consentiant. 

Pearsonius vult Clementem sedisse ab anno 69 
ad 85. Dodwellus vero ab anno 64, vel 65 ad 81. 
Hic etiam eap. 11 Diss. de success. pontificum Rom. 
contendit incertum esse, an epistola Clementis prior 
ab eo jam episcopo scripta sit; at certe non. de- 


J. B. COTELERII 


JUDICIUM DE PRIORE EPISTOLA $, CLEMENTIS, 


B piam suspiceris apostolorum Canonis Clementmas 
epistolas; que apud Grecos aut nullm fuerunt, 
)ܐܐܠܐ‎ non seorsum lecte, sed initio Recognitionum, 
Aetuum Peiri, | Clementinorum , similisque. farina 
apocryphorum. 

Ad ejusdem Eusebii observationem , imitetum 
esse Clementem Epistolam ad IHlebrzos, addi potest 
consimilis, de imitatione aliorum Novi Testamenti 
librorum, przesertimque Epistolarum ad Corinthios 
et Epistolarum Petri : utriusque enim apostoli erat 
discipulus, Nec mirum, quod Dominiee ae apo- 
Stolici& sententie et dictiones in ore fuerint ho- 
minum apostolicorum, alqué in usu primorum 
Christianorum. 

Photius Bibliothececodice cxxvi videtur scripsisse : 
Αἰτιάσοιτο B ἄν τις αὑτὸν Ev τούτοις, non autem ἐν 
παύταις. Reprehenderit vero eum quispiam in his. 

ln Libro pontificali, ubi de Clementis vila, necnom 
in ejus Operis exscriptoribus, memorantur duz Cle- 
mentis epistole, emque canoniez et catholicz, 
Quod ita acceptum ab. auctore libri Ώε gestis Ro- 
manorum ponlificum, credito Luitprando, quasi 
ageretur de dvabus primis Clementis Decretalibus 
ad Jacobum. Gravi, ut equidem sentio, errore, Nam 
$i Decretales in animo habuisset scriplor Pontifica- 
lis libri, non solum duas dixisset, verum quinque. 
Quemadmodum βιογράφος ille, qui mira supinitate, 
postquam de duabus epistolis catholicis a Clemente 
ad Jacobum datis retulit, subjungit quinam conti- 

D neantur in illis duabus, et in reliquis tribus. Adde 
quod in Pontificali opere sejungi videtur epistola 
Ad Jacobum a duabus canonicis epistolis. Hic fecit 
duas epistolas, que canonice nominantur, Ἐκ infra : 


Cum quecunque de Epistola a B. Clemente, Ro- 
mana Ecclesiz nomine ad Corinthiorum Ecclesiam 
scripta, proferri potuissent, fere ompia partim ab 
antiquis tradita, partim a recentioribus occupata 
fuerint, vice praefationis, pauca duntaxat adneta- 
bimus ad ea veterum testimonia, qu& nonnihil 
scrupuli legentibus forte injicerent, nisi expone- 
rentur; ac deinde queremus quando stylum acue- 
rit Κλήμης, τὸ τοῦ Χριστοῦ κλῆμα, Equidem ab Euse- 
bio lib. rr, cap. 16 et ὅδ, epistola voeatur ógoXo- 
τχουμένη, ἀνωμοληγημένη παρὰ πᾶσιν, ab omnibus uno 
eonsenru recepta. llle tamen historicus lib. vi, cap. 
43, refert Clementem Alexandrinum in libris Στρω- 
µατέων vti testimoniis Scripturarum a quibusdam 
repudiatarum, nempe Sapientize Salomonis, Sapien- 
tis Siracidis, Epistolze ad Hebraeos, Epistolarumque 
Barnzbm, Clementis et Jude. Quo modo volumen 
ab omnibus admissum, a quibusdam rejicitur? 
Fam repugnantiam tolles, si dixeris cunctos qui- 
dem opus agnovisse pro genuino Pontiflcis fotu, 
sed non omnes habuisse pro scripto canonico : de 
primo, nulla motam antiquitus controversiam ; 
de secundo, motam, aliis extra canonem ponenti- 
bus, qus sententia obtinuit, aliis intra, ut. auctor 
Canonum apostolicorum , canone ultimo, proinde- 
que forsan et qui eos canones in numero sacrarum 
Scripturarum collocat Joannes Damascenus, quique 
eosdem admittunt Trullani episcopi. Atque hujus 
postremee opinionis documentum przbet antiquis- 
simus codex bibliorum manu Thecla exaratus, ex 
quo dus iste epistole prodierunt; quandoquidem 
eas cum libris Novi Testamenti conjunetas exhibet. 
Neque vero quidquam causs esl, cur alias quas- 


09 PROOEMIA. ὙΑΒΙΟΚΌΜ, 7 
Taman in Epistela, que ad Jacobum. scripta. ast. A Et vero eum qui nomine Ecclesie Romanz scribes 


bat, illa eloqui decuit qui Urbi, non quz sibi cone 
venirent, ut certe Urbi conveniunt. Unde evanescit 
quidquid objicitur. Álii epistolam missam volunt 
anno Domini 95, fervente persecutione Domitiani, 
Hectius tamen quam fervens, desinens -notaretur 
persecutio, quam nimirum innuit epistole princi- 
pium, quaque aptior fuit ad destinandos. cum lit- 
teris quinque legatos, nominatos in flne epistole. 

Caterum spes Patricii Junii. de Hieronyiniana 
Clementinz epistole interpretatione, mihi pertenuis 
aut nulla e&t, Mbrariorum delos consideranti, el 
quo pacto, ut vendibiliorem mercem haberent, odio- 
sum Ruáni nomen e principio ac fine interpretatio - 
nis Explanationum Origenis in Epistolam ad Ro- 


B manos sustulerint (quod tamen relinei codex Thu- 


ane bibliothecz) ac favorabile Hiefonymi intruse- 
rini. Quocirca suspicio lene me, idem scelus hic 
perpetratum, ac versionem Clementinz epistola ad 
Jacobum a Rufino faciam, Hieronymi titulo fuisse 
honestatam, 

Denique monendus es, Lector, uncis perio$um 
opus inspersis includi ea quz: in ms.deletà aut amis- 
$a, pér conjecturam suppleta, in editione Anglicana 
miniátis litteris impressa sunt. 


Circa tempus quo Remani litteras ad Corinthios 
dederunt, non una est criticorum opinio. Alii as- 
signant ünem. Neronis, aut certc eos annos qui 
Vespasiani imperium excidiumque Hierosolymita- 
num antecesserunt. Hos refellit epistola, tum cap. 
41, cum velui antique .meminit Corinthiorum 
primis dissensionis, sub Apollo excitata, qui teste 
Hieronyio circa. finem Commentariorum in Epi- 
stolam ad Titum, Corinthi fuit episcopus; tum 
Corinthiacam Ecclesiam, veterem appellat : dum- 
que cap. 4, 5 et 6 subindicat persecutiovem aliam 
ab illa prima Neronis. Post Neronere autem Domi- 
tianus primus Christianos -persecutus est, jam 
eversa Hierosolyma. Sed Clemens, inquiunt viri 
doctissimi, meminit, eap. 41, oblationum in tem- 
plo. Quidni meminisset? cum nune quoque, tot ela- 
psis, saeculis, par mentio idemque sermo haberi 
quest; quemadmodum legenti patebit. Alii suspi- 
antur ἃ Clemente exsule factas litteras, sub finem 
vits : quia eap. 5 dicit Paulum in finibus Ucciden- 
Vis passum esse, nec. urbis Roma facit. commemo- 
rationem; et quia in initie calamitates adversitates- 
que suas proponit, Verum quis eredat Remanis 
aditam Chersonesum, ut ad Corinihios scriberent ? 


J. B. COTELERII 
JUDICIUM DE POSTERIORE EPISTOLA S. CLEMENTIS. 


Exstat de hac Epistola judicium magni critici Eu- C γραψεν, οὔτε τοῦ Ῥωμαίου Κλήμεντος, πλὴν δύο καὶ 


μόνων ἐπιστολῶν. Et vero quemadmodum Casariensi 
episcopo credimus , dubitatum fuisse de auctore 
nostra» epistole; quemadmodum non possumus 
nunc, post deperditos tot primorum Patrum: libros, 


-memoriai illius accusare, quae tamen non semper 


fida exstitit ; ita negamus inde consequi, pro pseud- 
epigrapha necessario habendam epistulam : cum 
fieri quiverit, ut opus. genvinum in controversiam 


- venerit, et a primis Ecclesiz scriptoribus non fue- 


rit celebratum. Certe e dubitatio, ea omissio, non 
deterruerünt auctorem Canonum aposiolicorum, can, 
ult., Epiphanium hzresi 37, c. 6, heresi 50, c. 15, 


-et eum qui Librum pontificalem composuit, quo mi-, 


nus de Clementinis epistolis, perinde ae nihil in- 
tercederet inter illas discriminis, loquerentur, Mit:o 
enim ΝΙΕΟΠΕΙΗ, de quo ad superioris Epistolx ca- 
put 14. Imo quod admodum mirere, id ab ipsis Hie- 
ronymo ac Photio designatum, quando suam non 
Eusebii proponunt opinionem; ille in volümine 1 
adversus Jovinianum cap. 7, hic in Myriobibli 
cap. 126. Quinetiam utramque inter sacris Scri 
pture libros collocasse videntur Ecclesie ille, qua: 
canonibus apostolicis regebantur, quique eos cano- 
nes in Novi Testamenti voluminibus recenset Joan- 


sebii, Hisiorie eeclesiastiece lib. 111, cap. 58, higce 
werbig expressum : Ἱστέον δ ὡς xem δευτέρα τις 
εἶναι λέγεται τοῦ Κλήμεντος ἐπιστολή οὐ μὲν EO" 
ὁμοίως τῇ προτέρᾳ xal ταύτην γνώριμον ἐπιστᾶμε- 
θα, ὅτι μηδὲ τοὺς ἀρχαίους αὐτῇ χεχρημένους ἴσμεν. 
Qua a Rufino, uti solet indiligenter redduntur sic : 
Dicitur tamen esse εἰ alia Clementis epistola, cujua 
mos nolitiam non accepimus, Nec magis accurate 
Hieronymus, libro De viris illustribus : Feriur. et 
aecunda esse ex. ejus nomine epistola, quaa veteribus 
reprobatur. Et Photius Μυριοδίδ.Ίου cod. 112, 48, 
ἡ δὲ λεγομένη δευτέρα πρὸς τοὺς αὐτοὺς, ὡς νόθος 
ἀποδοχιμάζεται. Neque enim dicit Eusebius secun- 
dam Clementis epistolam notham esse, et ab anti- 
quis reprobatam; dicit solummodo ignoratam fuis- 
68, in citationibus a veteribus pretermissam, in 
dubium vocatam ; unde eodem 1oci et alibi priorem 
munenpat ὁμολογουμένην, ἀνωμολογημένην παρὰ πᾶ- 
my. Itaque rectius in Nicephoro lib. iv, ¢, 18 babetur: 
Καὶ ἄλλη δὲ αὐτοῦ φέρεται ἐπιστολὴ, τῆς προτέρας 
χατὰ πολὺ ἀποδέουσα" περὶ ἧς ὁ αὐτός φησιν Εὐ- 
σέδιος, μὴ ἐν ἐπιστήμῃ ταύτης τοὺς ἀρχαίους εἶναι. 
Maximus in Prologo ad Dionysii opera, agens de 
Eusebio, καὶ μὴν οὔτε Πανταίνου τοὺς πόνους ἀνέ- 


AD S, CLEMENTEM 1 PAPAM 13‏ ܙ7 
 Orthodoza: fidei cap. 18, A ceperant ( ex Eusebio, Rufino, Nicephoro, atque ez‏ #ܐ mes Damascenus lib.‏ 


sensu scribendum receperal) iraditionem, annuntian- 
lens unum Deum omnipotentem, faclorem cali et ter- 
το, plasmatorem hominis; qui induzerit cataclysmum, 
et adsocaverit. Abraham, qui eduzerit populum. de 
lerra. JEgypti, qui collocutus sit. Moysi, qui legem 
disposuerit, et prophetas miserit, qui ignem prepara- 
verit diabolo εἰ angelis ejus. Drevem enumerationem 
capitum, in hac Ecclesie Romane epistola conten- 
iorum, sanctus marlyr instituit. Ea autem omnia 
adhue legere est, excepto ultimo, quod dubio pro- 
cul lacuna ilia eires finem interjecta complecteba- 
tur. Quis porro non videt, ubi ignis diabolo et an- 
elis ejus preparatus memorabatur, ibi commode 
potuisse agi de mundi fine, ac de impiorum per 


et quo£quot. Bibliorum codicibus utebantur simili- 
Dus illi Thecke, e quo duz ista epistolae prodierunt. 
Accedit hue quod ezdem utrobique apparent anti- 
quitatis not, eadem interdum verba wsarpantur ; 
mee tantam diversitatem babet stylus, quin ab eo- 
dem scriptore variis temporibus diversisque pro 
causis oriri potuerit. Dionysins autem Corinthius 
scribens ad Romanes apud Eusebium tib. iv, c. 25. 
ideo unius tantam epistole Clementis mentionem 
facit, quia loquitur de litteris Romanorum nomine 
datis ad Corinthios; 5t posterior Clementis, etsi, 
Veste Photio, ad Corinthios quoque essel scripta, 
mon tamcn sicut prior, Ecclesiz fRomanze nomen, 
sed Romani Pontificis praeferebat. indicatur id ap- 


pellatione, ἀδελφοί pou, quam in secunda non se- B ignem judicio tunc futuro; ideoque et Sibylla men- 


tio fieri? 

Ait tamen vir perdoctus non licuisse per tempora 
Clementi ex Sibyllinis carminibus, utpote ipso 
posterioribus, testimonium petere. Hoc probandum 
érat, non modo dicendum : quod si eonstaret, re- 
quirerem predictarum Quisstionum codices mss, 
num pro χαθώς haberent xal ὡς aut χαὶ χαθώς, Verum 
super Sibyllinis versibus exploratum non habetur, 
quando ceperint apud Christianos evulgari, Sub 
apostolis rem contigisse persuaderet, quod a multis 
refertur, Clementem Alexandrinum in viStromateo 
( p. 636) recitare verba Pauli apostoli, Grgcos seu 
gentiles ad Sibylle oracula amandantis ; nisi aut 
Clemens fabulam a quodam apocrypho sumpsisse 
dici posset; aut potius illius sensum viderentur non 
attigisse homines docti; qui quidem mea est opi- 
nio. Eo quippe loci postquam ex Petri praedicatione, 
libro extra eanonem posito, affirmaviL^ Σερωματεὺς, 
Grecis, ut Deum colerent el gloria alficerent, con- 
cessam fuisse philosophiam, quemadmodum eain 
dem ob causam utrumque Testamentum Judaeis et 
Christianis; ista paulo obscuriora subjicit 
ὅτι χαθάπερ Ἰουδαίους ἐ6ο 
Θεὸς, τοὺς προφήτας διδοὺς, οὕτως καὶ 7 
τοὺς δοκιμωτάτους, οἰχείους αὐτῶν τῇ διαλέκτῳ προ- 
φίτας ἀναρτήσας, ὡς οἷοί τε ἔσαν δέχεσθαι τὴν παρὰ 
Θεοῦ εὐεργεσίαν, τῶν χυδαίων ἀνθρώπων διέκρινεν, 
δηλώσει πρὸς τῷ Πέτρου κηρύγματι, ὁ ἀπόστολος 


σώζεσθαι 


mel positaih invenies, nusquam ܐ‎ priore. 

Objicit Jacobus Usserius, disseriatione de seri- 
ptis !gnalii, εἰο., cap. 10 ad hunc modum : Episto- 
Ja titulo. Clementis ad Corinthios ornata, profere- 
bat (quemadmodum ex Quastionióus ad orthodozos, 
Justino Martyri tributis, Resp. ad quat, 7& intel- 
ligimus ) carmina Sibyllina, qua Clementis tempo- 
ibus posteriora fuerunt; unde colligitur eam cita- 
tionem eum in priore Clementis epistola nusquam 
compareat, ad aiteram referri debere, qux ejusdem 
nomine falso inscribatur. Infirmurm plane argumen- 
tum. Audi verba pseudo-Justini : ΕἸ τῆς παρούσης 
καταστάσεως τὸ τέλος ἐστὶν ἡ διὰ τοῦ πυρὸς xpi- 
σις τῶν ἀσεθῶν, χαθά φασιν αἱ γραφαὶ προ- 
φητῶν τε καὶ ἀποστόλων, ἔτι δὲ καὶ τῆς Σιδύλ- 
Ang καθώς φησιν ὁ μαχάριος Κλήμης ἐν τῇ πρὸς 
Κορινθίους ἐπιστολῇ, εἰς, δὲ prasentis rerum ata- 
tus finis est. impiorum. per ignem judicium , prout 
teésiamiur propheiarum et apostolocum scripta, at- 
que insuper Sibylla ipsius, quemadmodum ait. beu 
tus Clemens in Epistola ad Corinihios, etc. Que 
iu Gallicam linguam ita vertit David Blondellus 
libro primo De Sibyllis, cap. 20, ac si legisset, 
ἐν τῇ πρώτῃ πρὸς Κορινθίους ἐπιστολῇ, Sed erratum. 
est properántis hominis, nimiumque memoria fi- 
dentis. taque cum pseudo-Justinus generalim de 
epistolis loquatur, neutra autera ad nos integra per- 
vwenerit, temere ab Usserio asseveratur res, quam 


nullo modo potuit. rescire. Quinimo si divin^tioni- ἢ) λέγων Παῦλος, Λάδετε καὶ τὰς Ἑλληνικὰς βίδλους, 


ἐπίγνωτε Σίθυλλαν, ὡς δηλοῖ ἕνα Θεὸν καὶ τὰ μέλ- 
λοντα ἔσεσθαι: καὶ τὸν 'Ὑστάσπην λαβόντες ἀνάγνω- 
τε, καὶ εὑρήσετε πολλῷ τηλαυγέστερον καὶ σαφέστε- 
pow γεγραμμένον τὸν ΥἹὸν τοῦ Θεοῦ, καὶ καθὼς πα- 
ράταξιν ποιήσουσι τῷ Χριστῷ πολλοὶ βασιλεῖς μι- 
σοῦντες αὐτὸν, καὶ τοὺς φοροῦντας τὸ ὄνομα αὐτοῦ, 
καὶ τοὺς πιστοὺς αὑτοῦ, καὶ τὴν ὑπομονὴν, καὶ τὴν 
παρονσίαν αὐτοῦ. Εἶτα ἐνὶ λόγῳ πυνθάνεται ἡμῶν" 
"Ὅλος δὲ ὁ χόσμος καὶ τὰ ἐν τῷ χόσμῳ, τίνος: οὐχὶ τοῦ 
©: 5 ; Qui verba sic accipiunt, quasi λάδετε, ete., sit 
Apostoli exhortatio. Αἱ ego illa, ὁ ἀπόστολος λέγων 
Παῦλος, non refero ad consequentia λάδετε, εἰο., sed 
adprzcedentia, οἰχείους αὐτῶν τῇ διαλέκτῳ προφήτας, 
seuad versiculum 12. capitis ܐ‎ Epistolie ad Titum, εἶπέ 


bus indulgere liceat, crediderim in prima epistole 
lacuna ad ο, 57 factam Sibylle. mentionem. Atque 
conjecture fundum et auctorem do 8. lrenzum 
lib. 111 Adversus hareses, cap. 3, ubi hoc pacto dis- 
serit : Sub hoc igitur Clemente, dissensione non mo- 
dicu inter eos qui Corinthi essent [ratres (acta, scri- 
Ῥεῖ! que est Roma Ecclesia potentissimas. litteras 
Corinthiis, ad pacem eos congregans, νε reparans ᾖ- 
dem eorum, el annuntians ( annalians omittitur in 
Greco apud Eusebium lib. v, cap. 6; et Nicepho- 
rum lib. 1v, cap. 15, forte ob similitudinem parti- 
cipiorum ἀνανεοῦσα et ἀναγγέλλουσα. Nam Rufinus 
videtur hoe quoque in Eusebio legisse, dum inter- 
pretatur. exprimens) quam in recenti ab apostolis re- 


τι 


3 Ραμ. TARMIORUM. 


mE αὐτῶν fh EM προφήτης; et λάδετε, eie., ᾱ que multorum, versus Sibyllinze Collectionis lib. 1, 


οἱ lib. ru de Sibylla Noe cozXanea ; quandoquidem: 


ex illorum Patrum professione, nulla & Sibyllis 
Mosem antiquitate super«vit. Ex quibus mtelligitur 
non unum poetam Sjbyllam se esge finxisse, sed 
plures, diverso tempore, quorum versus diejeetos , 
wunüm in corpus congarcinalor incertus multo post 
denatos apostolos compegerit. 

Quod autem ἃ pluribus existimatur, primo s:eculo 
ac principio secundi Sibyllam ἃ Christianis scri- 
ptoribus citari nequivisse, id vero ego inficior, ratio- 
nibus adductus nón paucis. (Juóniam, seilicet , gra 
tis ac sine fundamento illud asseritur. Deinde quia 
viventibus apostolis, δὲ Luea seribente kvangelium, 
wiulta spocrypba. et. pseudepigrapha oiiosi temera- 
riique homines edebant, inquit Origenes, homil. 4 
in Lucam, eumque sepissime sequens Hieronymus, 
Procmio Commentariorum super Mattheum, nec non 
Titus, Ambrosius, Beda, Euthymius, Theophyla- 
ctus, ad primum versum Evangelii Luce: quidni et 
in illis quaedam Sibyllino nomino? Ad hzc certuin 


est ex Varrone, Cicerone, Tacito, Sietonio, Plu- 


tarcho, multa vana'et supposititia inter paganos 
quasi Sibyllina fuisse circumlata, ante et stalim 
post primordia nostra religionis : hoe exemplo cut 
non idem evenerit apud nos? Adjice his testimo- 
nium Hermze lib 1, vis. 2, cap. 4, quaque ibi adno- 
tabam de insigni isto loeo Josephi Antiquit. Judaic., 
lib. αν εαρ. ὅ: Περὶ δὲ τοῦ πύργου τούτου xal τῆς 


Cleméntis essa arbitror, hon Pauli: tum quod im 
fno dicitur, εἶτα ἑνὶ λόγῳ, etc. Pradicatióni Petritri- 
,ܘܡܡ‎ cum éujas ultimo sérmone paulo aiite per Cle- 
mentem: laudato convenit optime, Quocirca verto: 

"Diundoquideri quod sicut Judiros Deus salvos eise 
voluit, dany els prophetas, ita etiam Grecorum pro- 
batissimos , proprios sum lingue prophetas excitans, 
prout poterant capere Dei beneficentiam, a vilibus vul« 
garibusque hominibus. secreserit, declarabit, prater 
Fetri predicationem, qui hoc dicit apostolus Paulus. 

Libros quoque Graxcos sumite; agnosclie Sibyllam, 
quo modo unum. Deum manifeatet, et ea qua [(utura 
suinL ܇‎ aumphur etiem Hystaspem legite, et insenietis 
Filism muito clarius apertiusque este scriptum, 
multi reges adversus Christum aciem instruent, 
odio habenies tum illum, tum eos qui nomen. ejus ge- 
stant, el ejus fideles , illiusque tolerantiam aique ad« 
ventum. Deinde uno verbo (seu una ratione) nos in- 
terrogat : Totus autem mundus, et que sunt in mundo, 
cujus sünt ? Nonne Dei ? Sic pulchre omnia sibi con- 
stant, aliter impeditiora. Adde quod vix in toto Cle- 
1hente invenias aliquid apocryphi prolatum, nomine 
Quptaxat, auctoris, non przemisso operis titulo, non 
adjecta dictione, qui quale sit seriptum declarel. 
Legatur tota Alexandrini disputatio; conferatur 
eum iis quie in Siromateo 1 edisserit de Grecorum 
sapientibus, przsertim pag. 299, ubi locum Epi- 
stola: ad Titum adducit: Confido fore ut mea non 


improbetur interpretatio, Nihil ergo adjuvamur hoc (; ἀλλοφωνίας τῶν ἀνθρώπων, μέμνηται καὶ Σίθυλλα, 


λέγηυσα οὕτως Πάντων ὁμοφώνών ὄντων τῶν ἀν- 
θρώπων , πύργον ᾠκοδόμησάν τινες ὑψηλότατον, 
ὡς ἐπὶ τὸν οὐρανὸν ἀναθησόμενοι δι᾽ αὐτοῦ. Οἱ δὲ 
θεω, ἀνέμους ἐπιπέμψαντες, ἀνέτρεψαν τὸν πύρ- 
γον, καὶ ἰδίαν ἑκάστῳ φωνὴν ἔδωχαν' xal. διὰ 
τοῦτο Βαδυλῶνα συνέδη χληθῆναι. τὴν πόλιν" qui 
locus respondet his Sibyllinis lib, ni, circa ini- 
tium : 


"M2?! ὁπόταν μεγάλοιο Θεοῦ πελάσωσιν ἀπειλαί, ele: 
Coneludo nihil vetare quin vero Clementi laudata 
fuerit Sibylla, in re presertim ethaicis non ignola, 
mundi videlicet fine, ac impiorum per ignem judi- 
cio: de qua consule precipue Justinum Martyrem 


D Apelogetico n, p. 66, et Sibyllina nostra Oracula lib. 


τ ét ܐܐ‎ . Àc forsan Clemens exemplaria viderat an- 
tequam a Christiani (ut conqueritur Celsüs apud 
Origenera lib. τη, contra euni) fuissent Inlerieciis 
pluribus interpolata, 

Crterum videtur hé seeunda epistola. anté pri- 
mam esse scripta, Quandoquidem innuit fragínen- 
lem illius paeifiea tempora; et ex Photii éodice 196 
colligimus dissidii Corinthiaci in ea factam mon 
fuisse mentionem : at 81 dalà essel post priorem , 
hoc est post. flnem persecutionis Domitiani, fem- 
pore pacis, aique ante persecutionem sub Trajano 
redintegratam, non prelermisissel diseordiam aut 
reconciliationem Corinthiorum, cum uirumqua tem- 


pus solummodo annus, sejungat. Quare missam ár- - 


3 


testimonio, ad investigandum quod quaerimus tont 
pus. 

Jam vero si agatur de Sibyllinorum carminum 
sylloge qua hodie utimur, pro certo haberi debét, 
quod a multis evidenter fuit probatum, eam multo 
post apostolica tempora lucem vidisse. Nonnulli 
ܘܦܒ‎ In e vorsus leguntur, iate posteriores serie 

in Bibyllina oraeula eitantibus : quales hi 


Quo: 
τι γὰρ παρὰ σεῖο τὸ τλοθρέμμονος O3: 

ܠܓ 
in Ῥαψῳδίᾳ 1 post medium ; sunt enim de‏ 
incenso Vesta templo sub finem imperii"Commodi,‏ 
proindeque eum jam Justinus, Athenasgoras, et‏ 
Theophilus Antiochenus Sibyllina in testimonium‏ 
pro fide Christiana advocassent, Ac Origeniani cu-‏ 
-jusdam. manum redolet libri 11 flsls, ad quem: acho-‏ 


Mastés Graecus sic adnotabat : 
Ψεύδῃ προφανῶς" οὐδὲ γὰρ λήξει ποτέ 
Τὸ rip Revo ποὺς αλ vovg. 


60 γὰρ. N Sin τοῦθ᾽ οἱ ἔχειν, 
Οὐλαῖς μεγίσταις σφαλμάτων ἐστιγμένος, 
it μεῖς ἴζονος ge αι φιλανθρωπίας. 
aliad md id ܐ‎ 


“Πέρας γενέσθαι τῶν κ. λάσιον λέγων. 


Reectéque observat qui nostra ziate plurimos judi- 

cio superavit Gerardus Vossius De poetis Grecis 

cap. 1, non exstilisse temporibus Justini martyris, 

Tatiani, Clementis Alexandrini, Eusebii , aliorum- 
ParROL. Gh. 1. 


«α qua nonnulli jucumdá 
reputant , aliena. ες aut 
procul dissiia ab iia quae 
odio habentur. Quinatiane 


CLENENTEN 1 PAPAM‏ 154 ܡ 

bitror intet duas penas pergecotiones, Meronis ac, A Τοῦ ἁγίο Κλήμεκίος ἔκ 

Domitiani, et ante sedftioner Corinthi excilatam, τῆς πρὸς Κορινδίους β΄. 
Omitebam bie, utin veterum testhmoaiis, duó 10 τῶν πάρόντων ܘܬܘ‎ 

qué postea occurrerunt loea. Primus loeus est pra- aude συνίησιν ὡς οὔτε ἃ 

fstionis concilii Niczni, Laünz ex Arabico per λογίζονταί τινες εἶναι τερ- 


πνὰ, ` ξένα xol μαχράν 
ἔστι τῶν ἀπεχθῶν. ᾿Αλλὰ 
καὶ πλοῦτος πολλάκις 


ᾶλλόν πενίας ἔθλιψε, καὶ diviiie sapemumere ma- 
rela πλέον ἡνίασε νόσου. gis quam pawpertgs [- 
Καὶ καθόλου τῶν λυπηρῶν serwmi, εἰ sanitas Ρίκα 
χὰὶ φευχτῶν πάντων ὑπό- morbo afflixit. In summa, 
θέσις καὶ ὕλη, ἢ τῶν ἀσ- graterum rerum ac ορία- 
τι ܕܬܐܘܫܗ‎ καὶ μετ᾽ Εὐχῆν. ἐδγμπέ ܘܒܩܕܘ ܕܙܘ‎ evadit in 
B περιθολὴ γίνεται, Cassam εἰ ܗܘ ܡܘ ܬܬܘܗ‎ 


nium tristium. aique. de- 
Mestafarum. 


Abrahamum Ecchellensem factzs; in quo dicitur Cle- 
xnegtem epistola 2 mentionem fecisse sectarum 70. 
Verum 1113 epistola,si eadem est ac nosira, nec esi 
plane apocrypha , nequaquam retulit 70 haereses, 
retulit forsan 7. Alterum locum- deprompsi ex opti- 
mois membranis codicis admodum) antiqui in bi- 
bliotheca PP. Soc. Jesu, copiam facienté Gabriele 
Cessartio, viro cum insignis doctrinzs, tum prolixa 
humanitatis. Est autem S. Damasceni Eclogorsm 
sacrarum cap. Περὶ τῶν προσαφίρων καὶ τῶν αἰω- 
νίων ἀγαθῶν, “καὶ ὅτι χρὴ τῶν παρόντων τὰ μὲλ- 
λοντα προτιμᾷν, quod. respondet. capiti 20 libri τὶ 
Peraliclorum editorum, 


T. 
EX EDITIONE PETRI COUSTANTIL - 


(Epp. Born. Pont. t. T, Paris. 4731, inkl) 


EPISTOLA S. CLEMENTIS 1 PAPE. 


Quando et quam diu sederit. 


4, Clemens. veterum testlmonio ut apostolorum s- C, im Corbelensi autem annis xx , mensibus x, dle 1 


"obtinuisse memoratur. Eum, anno Trsjáni impera- _ 
toris terio, hoc est Christi centesimo , eum totes ¬ 
nasem annos pradicationem verbi divini proewrasset, 
€ vlta abiisse Eusébius lib. nr Hist, ο. 54, scri- 
bit. Hinc valde sublestz est fidei, quod solus Ῥ͵δ- 
destinatus à Sirmondo vulgatus cap. 12, narrat, 
quemdam videlicet Marcum, qui carnis negabat fe»: 
surreetionem, ideoque Christum non vere passtim, 
$ed putative, eonabatur astruere , a Clemente Πιο 
mano episcopo vt diguissimo Christi martyre ܘܐܬ‎ 
et integris assertionibus cenfutatum, et coram plebe 
in ecclesia detectum , zterna damnatione punitum 
foisse, Nam et Irenzeus lib. 1, c. 9, circa annurn 480, ` 
aut etiam 190, Marci commenta copfutans, de 6o 


D ut adhuc superstite loquitur: et Eusebius lib. 1$, 


€. 41, postquam Valentinum aliosque baretieos 
Hygino pontifice Romam venisse , aique ad Anice- 
ium usque-permansisse enarravit, adjungit et, 
hune Mareum eodem tempore exstitisse. Quod in- 
dicio est hunc bszrelicum ànte Hygini témpora 
fuisse iguolum. 


(qualis celebratur, Quamobrem non alius creditur 
ab eo, eujus Paulus Philip. αν, 5, meminit. Licet 
hune uti jam premonuimus, a Petro epitcopum or« 
dinstum Tertullianus Lib. de prascript., ο. ὅ8, tra- 
dat, atque sevo Hieronymi , ipso: Hieronymo teste , 
plerique Latinorum secundum post Petrum apostolum 
putarent (uissa; idem tamen lileronymus, necnon 
Epiphanius, Augustinus , Optàtus , Eusebius , seri- 
plor poemelis adversus Marcionem, Tertulliano 
ollm tributi, étlrengeus, sicat et veteres Romano- 
rum pontificum catalogi, proximum Petri successo- 
rem non Clementem , sed Linum deaignant, lta ille. 
inteHigi potest a Petro ordinatus episcopus ad epi 
scopalis, séu apostolica munia obeundá, ut nulli 
Vom ecelesie esset alligatus, sed post mortem Lini 
οι Cleti a Romanis in episcopum propriam coopta- 
tus ferit, Epiphanil ea de re conjecturam superius, 
ubi de Lino disaeruimus, relatis ipsius vérbis expo- 
suimus. 

8, Anno Christi 91, Clemens in Cleti loeum suf- 
fectus ereditur. Romansm sedem in Bucheriano 
qnidem catalogo amnis 1x, iensibus xr, diebus xn 


NABIORUM. 


T PROOEMIA. 


. ADMORNITIO IN EPISTOLAM PRIMAM. 
1. Elapeo seculó Crrillu ܐܘܝܐ‎ primum Aleran- A lehtias apud Clementem Ales. lib. iv; peg. 546, 


paiclóribus pefstrictas, e£ contra pag. 517 pluribus 
explicatas offendant , epistolam hanc món sinceram, 
sed aliis locis trancatam ef aliig inlerpolatam ad 
nos pervenisse suspiceritur. Sed Clementis Romani 
Alexandriaum interpolalorem esse mom àrmbiget, 
qui -vérba addita ad institotum ipsius Alexandrini, 
quo de δορὶ traciare sibi proposuerat, accommo- 
dala essn compereril. Qui autem Clementis mostri 
senténtias nonnullis, in locis interpolare sibi licero 
existimavit; in aliis eadem licentia ad eas contra- 
hendas uti potuisse non dubitatur. Preterea Joan. 
Cleriens Artis critice part, m, sect, 3, c, 5, n. 12,- 
observat,'er duoram locórum eapills 46 epistólas 
mostre cum verbis Clementis Alexandrin togria- 
B tione. nonnullos mioveri, ut bac duo loca ος ΑΙδ- 
xandrino ascita opinentur, Εῤείυς Alerandrinl verbá 
ad predictüm caput 46 referemus et expéndàmus, 
1V. Przclaram hane epistolam primas Patriciüs 
JuniusLatineconversam ae nolis illustratam Oxo- 
nii anno 1635 edidit. Eamdem cuni- insigni przfa- 
Voneanno 1054 Heime: recudi curávit Joaehie 
mus Joannes Maderus. Mitte-et quain' Bartonius 
anno 1647, ac subinde Godefridus Vendelinus et 
Joannes Fell. Oxoniensis antistes aliique subinde in 
*am vavarunt operam, Postmodum et Joannes-Ba- 
püsta Cotelerius anno 1672.illam nova intekpreta- 
"tione novisque notis adornatam Parisiis in lucem 
emísit, Eam demum recensuit ac notarum syicile« 


drinus, ac delnde Constaulinopolitanus patriarcha 
Carolo I, Anglorum regi, insignem dorto misit co- 
dicem Alexandrinum; grandiorjbus litteris. maru 
Theclie nobilis: femi Egypte , cirea Niesni 


L'eoneilit, nt fertur, tempor exaraturi, in quo Ves- 


tefis οἱ Novi Tesummenti libris due Clementis epi- 
stole sobjiclositur. Harum prima valde eelebris apud 
veteres. fuit. Hanc, quippe laudant. Irenzus lib. rit, 
€. 5; ek apnd Eusebium lip. v,c. 6, Cleinens Ale- 
xpndriius. Sitomatum lib. ,ܐ‎ rv, veu; 1 Orlgehes 
lib. Dé principiis, cap. 5, et ia Joan. 1, 29; He- 
gesippus apud Eusebium lib. iv, c. 22 ; Eusebius 
"Bee lib. m Bist; eccl., c. 16; scriptor questionum 
Juatlai nomine vulgétaroet; e. 74; Epiphanius hzr. 
ΔΊ, n. ὃ, et ber... 50, n. 15; Hieronymus, Lib. de 
sir, ,)ܐܬܐܐܐ‎ ο. 95, lib. xiv, in. Isai tn, 05, et 
Comment. in Ephes. 1v, 1 ; Photius cod. 413 et 126, 
wt alios teceam. Etiamsi autem ἃ plerísque Cle- 
mentis, a nopnullis (amen Romanorum, quia vide- 
Heet eorum: nominé a Clemente conscripta est, epi- 
Μος nuneupéter. Nominatim vero Clemens Ale» 
xandrious, lib. v.Stróm. pag; 584, verba nurnieri 20 
εἰς laudat : ᾿Αλλὰ x&v τῇ πρὸς Κορινθίους Ῥωμαίων. 
ἀπιστολῇ ὠχεανὸς ἀπέραντός ἀνθρώποις γέγραπται, 
καὶ οἱ μετ᾽ αὐτὸν κόσμοι. Quinetiam in epistola Βο- 
suasierum ad Corinthios εετέρίκπε est : Ocednus, eic. 
HI. Epistolam illam publice"olim plurimis in ee- 
clesie lectam. faisse Eusebius Hist, ¢). Tib. 1i, 


€, 16, tradit, et Epiphanlus br, 20, n. 15, atque Ὁ gium collegit Paulus Colomesius, cujus novissima 


edilio Londini anno 1694 prodiit: Cotelerii iuter- 
pretationem, .ut littere tenaciorem, verbis nonnullis 
identidem mutatis, retinendam duxi, 

V. De tempore quo scripta est, nondum inter eru- 
ditos cenvenit. 40 licet. prima illius verbà de per- 
secullone dieta esse plerique omnes consentiant , 
ea tamen «lii de Neronis, alii de Domitiani perseeu- 
tione interpretantur. Et -hanc quidem alii ferven- 
tem, alli desinenjem intelligunt; Hinc circa tem- 
pus, quo epistola-ista scripta est, tripler maxime 
existit opinio : prima Joannis Ernesti Grabii , qui 
Spicileg. Patr. t. 1, p. 254 et 255, eam Neronis per- 
secutione desinenfe, proxime post apostolorüm ܐܝܐ‎ 
tri et Pauli martyrium, hoc est'anno Christi 08 vel 

p etiatn 65 exeunte- scriptam ,esse contendit; alera 
Godefridi Vendelini eamdem anno Christi 95, fer- 
vente Domitiani persecutione illiguntis;-postrema 
Cotelerii atque Tillemontii, dui illam desinente ejus- 
der inperatoris persecutione, circa annunf Christi 
91 seriptam arbitrantur. Quartam . vir elorissimus 
Claudius Fleury, t. 1 Hist. eccl, pag. 248, excogi- 
tavit, quz.ad Grabli sententiam propius accédat, 
Nempe ad id tempus, quod Neronis interitum ezeb- 
pi, et Jerosolymitanum antecessit excidium, re- 
férri posse opinatar ; εἰ «asus acversoe, in epistola 
principio meraoratos, dé bello civili, quod Neronis 
mors excitavit, interpretatur. 


Hieronymus lib. De viris -ilwstr. confircàant. Hoc 
eerte Corinthi ex prisca consuetudine factum 6858 
Bionysius Alexandrinus apud Eusebium lib. rv, 
$3, locupletissimus lestis est. Ἐκ eo etiarh loco, 
lpadato codice Alexandrino obtinet,-cons 
Jeotaec ܐ ܕܒܣܕ܀ ܗܘܗ‎ vel parem sacris libris , vel 
ἜΣ post δρ ܢܩܬܡ‎ ése. auctoritatem. 
Cui conjecture favet ultizua: Apostolorum canon, 
in quó inter Novi Testamenti libros duz Clementis 
epistola: recensentur. Et Clemens quidera Alexan- 
dririus tib. vv Strom., dum. hane ut Clementis apo- 
sto. Jaüdat, inter apostolicas Scripiuras videtur ei 
Joéum dare. Imo: non alla de causa Eusebius lib. vi, 
€. 15, Clernentere Alexandrinum Seripturarum ab 
aliis repudiatarum, nominatimque epistolarum Bar- 
,ܐܪܡ‎ Clementis et Judz testimoniis utl noLat, nisi 
quia pro &acra Scriptura hanc Clementis epistolam 
habebat, Eo pacto quaiadam pugnie speciem , qua 
ܩܐ‎ Eosebii Historia occurrit, dui Clementia episto- 
lam 1oco mox laudato ab aliis repudiatam, et lib. m, 
eap. 16 et 58, 3b omnibus uno consensu receptam 
scribit, componi posse Cotelerlus observat. Quam- 


vis. eniin ab omnibus inter ecclesiasticas , non item ܆‎ 


Ab omnibus Inter sacras Scripturas est recepta, sed 
ἃ plerisqne e divinorum librorum canone rejecta 
fuit. 

` Wl. Non desunt, qui cum Clementis nostri: sen- 


AD S. CLEMENTEM 1 ΡΑΡΑΜ‏ ܟܡ 


VI.-Obecurum non est, Clementem ἰδὲ de seram- À sens tempus enuntiare narranti lícet. Quid enisa in 


hac epistola sibi vélt, Sacrificia πο ἐπ omn; loco, 
sed Jerosolymis tantur. offeruntur, nisi illud, Ex 
prescripto legis sacrificia Jerosolymis tantum offe- 
runiur? Quod quidem prescriptum cum etiamnum 
in lege maneat, ipsa Clementis verba etiam nobis 
efferre non ineple nunc liceret. Nempe Clemeüs 
comparatione ac more Jadorum, quibus sacrilicio- 
Tum leges a Moyse przscribuntur , Christianis au- 
elorest, ut et ipsi statutum ab apostdlis oblatio- 
num et officiorum ordinem reverenter accipiant ae 
servent. Hoc autem, ut ipse v. cl. Claud. Fleury fa- 
tetur, in exponendis comparationibus usuyenit, ut 
res praterite perinde ac si presentes adessent, ob 
culos ponantur. 

VIII. Frustra etiam Clementem ܗ‎ pitt δὲ: 
iri ac Pauli martyrium scripsisse ex eo -colligildr , 
quod num, 4 Abelis, Jacob, Moysis ac Davidis, qui 
per zmulationem et invidiam multa passi gunt, prz- 
missis exemplis, num. 5 initio subjicit, sed missis 
veteribus ezemplis, veniamus ad prozimos athletas, e£ 
«xtatis nostre generosa exempla sumamus, ac deinde 
Petri ܬܘ‎ Pauli martyrium enarrat, Nemo eniz) nón - 
videt quam recte Clemens circa annum Christi 87, 
Petri ac Pauli martyrium, cum temporibus Davidis, 
Moysis, Jacob et Abelis comparatum , prozimuti a£ 
vicinum eatis nostre dixerit, Imo neque proximum 
2b eo dicitur diebus quibus scribit, sed etali, γενεᾷ. 
quam agiL, seu 111 qua degit. Demum num. 47 ubà 
ad svangelica tempora animur refert, eaque cum 
illo confert quo scribit, Corinthiorum Ecclesiam 
antiquam vocare, et primum eorum dissidium, de 
quo Paulus I Cor. ε, loquitur, ut in principio Ezan- 
gelii ortum memorare, ipsamque apostoli hujus epie 
siolam , tametsi quatuordecim lantum annis exei- 
dium Jerosolym. przcesserit, in principio Evangelii 
scriptam dicere non dubitat. Quod sane evidénti 
argumento est eum, cum ita scriberet, lomghié id  - 
eodem principio recessisse; nec ab hinc ܦܐܘ ܘܐ‎ 
longius viderctur, sl, üt vult Crabius, predicta 
Pauli Episwola hee Clementis novem duntaxat vel 
ad summum duodecim annis posterior foret. 

IX. Ex venerando illo sacrz antiquitatia monü- 
menio, quod summam primorum Christianorum 


Tis, quibus oppréssa erat Romama Ecclesia cum 
"Corinthiorum epistolam accepit, sed a quibus respi- 
rabat.cum hanc rescripsit, habere sermonem, 
adeoque 'endelini de persecutione fervente senten- 
fiam minine probandam esse. Neque minus certo 
τος eodem exordio conficitur, zrumnas illas dé Ne- 
-ronis;persecutione interpretari mon licere. Nihil 
enim erat, cur in litterarum tarditate Corinthiis 
excusanda hoc tacerelur , Petrum videlicet, cujus 
*erai ipsorum satisfacere quzstionibus, iis acceptis 
detentum, cesum et e vivis fuisse sublatum. Deinde 
ib 49to epistolze contextu illud innuitur, eum ipsum 
-quimwne vescribit, prius Corinthiorum scripta ac- 
cepisse? Quocirca ad litteram intelligendi sunt tam 
© Arenseus lib. ni, Adv. hares. c. 5, et apud Eusebium 
Fist eec. , lib. v, cap. 6; tum Hegesippus apud 
-eumde:n Eusebium lib. iv, c. 22, cum dissensio- 
nem,iquam sedare nune conatur Clemens, non sub. 
"Petro, std sub Clemente ortam esse testantur, Pra- 
terea com idem lrenzeus , apostolicorum temporum 
tam vicinus, Clementem tertio loco ab apostolis post 
Linem et Cletum, seu ut vocat, Ànacletum ܕ‎ Rome 
episcopatum sortitum esse seribat, reliquum est ut 
eum pluribus post Neronemannis Romanz Ecclesise 
administrationem suscepisse crediderit, Hunc autem 
ea in re falsum esse quis sibi persuadeat? Eidem 
suffragantur et plerique Patres, qui Romanorum 
Pontifleum seriem texunt, sique psi veleres cata- 
Aogi, in quibus Petro Linus, Lino C'etus, huic Cle- 
mens successisse legitur. Ipsa quoque Clementis 
erba num. 44 qui expenderit, ubi laudata aposto- 
lorum providentia subdit : Qui igitur ab illis, aut 
deinceps ab aliis viris eximiis constituti sunt... ac 
longo tempore praeclarum ab omnibus testimonium 
reportarunt, hos censemus officio injuste dejiciz hzc, 
inquam, qui expenderit, is persuasum habebit epi- 
stolam istam tunc temporis conscriptam esse, cum 
ab ofüiio suo remoti fuissent presbyteri, qui non 
solum ab apostolis, sed eliam ab aliis deinceps, hot: 
ést ab eorum successoribus ordinati, munus suum 
longo tempore obierant. Standum igitur est senten 
1499 Eusebii, in cujus Chronico cap. 15, pontificatus 
Clementis initia ad postremos Domitiani impera- 


toris annos referuntur. Unde nibil rationi magis D simplicitatem sapit, duo inprimis maximi momenti, ᾿ς. 


documenta fideles percipiunt, Primum enim ubi in - 
primaria Ecclesía, tot Spiritus sancti donis £ 
ac maximis apostolorum sudoribus exculta , apins& 
dissensionum exortas vident, minus jam mirantur, 
$i inter Christianas societates, quz recte composite 
audiunt , hujusmodi scandala oboriti contigerit. 
Nunquam nimirum quiescit anliquus zizaniorum 
seminalur, et agrum Domini infaustis seminibus 
fredare non .cessat. Sed quamvis antiquum sit hoc 
malum, non ideo tamen minus lugeudum ; sed mi- 
lum ease, cui remedium citius adhibendum amt, 
item ex hoc scripto, ut ex Pauli Épistola, docergur. 
Nempe tenui discordiarum flamma , nisi quam pri- 
mum exstingualur, brevi ingens incendium. see: 
tari apprime callebant. 


eonsentaneur occurrit, quam wt Corinthiorum epi- 
stolam seviente Dumitiani persecutione Romam 
pervenisse, atque illis eadem persecutione desi- 
nente a Clemente eitea annum Christi 97, reseri- 
ptum esse censeamus. 

VM. Neque bis adversatur illud, num. 41 : Non 
ubique, fratres, offeruntur sacrificia jugia, wel vo- 
tiva, vel pro peccato et delicto, sed Jerosolymis tan- 
tum, licel Grabius hinc certo. constare sibi dieat, 
templuin Jerosolymitanum tum stetisse, atque exci- 
dium illius, quod in annum 10 incidit, necdum con- 
tigisse ; alioqui non offeruntur in presenti, sed olim 
offerebantur fuisse dicendum. Verum non satis at- 
tendit vir eruditus sermonis usum, quo res preter- 
jas veluti presentes ob oculos ponere et per prz- 


83 


ΡΑΟ(ΕΝΙΑ VABIORUM. 


ΑΌΜΟΝΙΣΙΟ.ΙΝ EPISTOLAM SECUNDAM. 
3. Ἐκ eodem codice Afexandrino, ex qào superior, À familiari rore intelligendus est loqui. Ubi enim ali- 


qua de re quis identidem loentue est , is omnem de 
ea oratíonem contexuisse satis familiariter dicitur. 
Clemens vero cum epist. 4, m. 91, 29, 50, 58, 48, 
48, 58, tum epist. 2, n. 8, 9 ac 19, ut taceam qux 
forte in foliis avulsis ἐᾷ de re disserebantur, pari- 
tatem , continentiam , castilctemque commendat, 
Hinc et illud consequens ut , si Epiphanius aique. 
Hieronymus: non in epistola, sed in epistolis Cle- 
mentis puritatem. virginitatis doceri pradicantes , 
utramque indicare voluerint, parem simul ambabus, 
wt ejusdem parentis, tribuerint auctoritatem. Ipse 
eliam locus ܙ‎ quem in codice Alexandrino obtinet , 
in quo cum sacris utriusque fcderis libris nullum 
aliud opus preter hanc et superiorem Clementis 
istolam continetur, utramque nonhullis in Eccle- 
er sacras Scripturas admissam fuisse indicio 
ܐܦܟ‎ : idque confirmat 84 seu ultimtus apostolorum 
«anon, qui quidem in catalogo librorum Novi Testa- 
menti duos Clementis epistolas ponit. 

Hl. In omnibus quidem editionibus, una Patricii 
Junii excepta, δευτέρα πρὸς Κορινθίους ἐπιστολῇ in- 
scribitur : sed hzc inseriptio ad σον πε μῖοβ num ge- 
muina aut Alerandrini codicis auctoritate fulta sit; 
nonnulli dubitant; maxime cum in Juniana edi- 
tione, inqua primum Grace prodiit, hune unum prse 
se ferat titulum , Fragmentum epistole secunde ez 
eodem mz., nec Eusebius, Ruflnus, Hieronymus ac 
Nicephorus Callisti de altera loquentes Clementis 


prodiit subsequens epistola, De hac Eusebius lib. ui 
Hiat; eccl. c. 58: Ἰστέον δ' ὡς καὶ δευτέρα τις εἶναι 
λέγεται τοῦ Κλήμεντος ἐπιστολὴ, οὗ μὴν £0' ὁμοίως 
πῇ προκέρᾳ καὶταύτην γνώριμον ἐπιστάμεθα, ὅτι δὲ μὴ 
"soe ἀρχαίους αὑτῇ χεχρημένους ἴσμεν, Sciendum au- 
dem estquod etsecunda quadam Clementis epistola.esse 
dicatur; eam autem non similiterae priorem notam esse 
cohiperimus ; quoniaminec veteres ea usos ease nobimus. 
Observat Cotelerius hec Eusebii verba indiligenter 
a Rufino sic reddita : Dicitur tamen esse et alia Cle- 
mentis epistola, cujus nos notitiam nom accepimus ; 
meque magis accurate ab Hieronymo. Lib. de wir. 
iliustr. (si tamen ibi ad Eusebii verba respicit) ex- 
pressa fuisse in hunc modum : Fertur δὲ secunda 
esse επ ejus nomine epistola, qui a veteribus repro- 
bütur ; Photium denique cod. 145 Hieronymi sen- 
tentiam sequi, ubi ait : Que secunda ad eosdem (Co- 
rinthios) dicitur, ut nothia. rejicitur; certe hanc se- 
eundam epistolam minime ab Eusebio diei notham 
ei aduierinam, aut a veteribus reprobatam, sed 
prima minus notam atque in citationibus a veteribus 
pratermissam, Ab Eusebii mente nonnihil etiam το: 
essit Nicephorus Callisti lib. uj, c. 18, ubi de ea- 
dehi sic loquitur: Καὶ ἄλλη δὲ αὐτοῦ φέρεται ἐπιστολὴ .. 
τῆς προτέρας κατὰ πολὺ ἀποδέουσα περὶ ἧς ὁ αὐτός 
ܚ :ܘܟܤ‎ Εὐσέδιος, μὴ ἐν ἐπιστήμῃταύτης τοὺς ἀρχαίους 
εἶναι. Fertur et alia efus epistola multc inferiorprima, 
de qua dicit idem. kusebius , veteres ejus notitiam 


son habere. Ait quippe Eusebius eam veleribus minus C epistola, ad quos scripta sit indicent, Verum hic 


scrupulus, ex indiligentie ejus injectus, qui pria 
Clementis epistole a Junio edit; alteram hanc 
omisso ejus titulo eubnexuit, facile eximitur, Nam 
€um Alexandrinus codex omnium scriptorum , quie 
in eo continentur, generalem prz se ferat indicem 
eadem manu, qua tolus codex scriptus est, exara- 
Aim; hac altera epistola non solum in hoc indice, 
sed etiam in ipsius fronte ἐπιστολὴ πρὰς Κορινθίους 
prenotatur, Neque codici bhic refragantur Euse- 0 
bius, Rufinus, Hieronymus aut Nicephorus. Dum 
*nim, memorata Clementis ad: Corinthios epistola 
prima, proxime subjiciunt : Fertur εἰ altera, που 
ad alios hanc alteram scriptam esse designant, εἰ 
hanc ad eosdem scriptam censentur intelligere. Aut 
certe, si ad alios scriptam nossent, bac illorum re- 
licentia immerito negligentie culparetur, Sed ét Pho- 
tius, qui aliquod saltem epistole hujus exemplar 
penes se habuit, et Damascenus , qui unum et alte- 
rum nobis fragmentum illius transmisit, dum eam ad 
Corinthios scriptam disertis verbis tradunt, id quod 
perseinnuunt Eusebii, Ruutini, etc., verba,con(lrmant. 
]V. Eam nihilominus nonnulli suppositionis su-- 
spectam habent ; idque nominatim Joan. Ern. Gra- 
bius Spicil. Patr. t. 1, pag. 265, confici putat ex. 
verbis Dionysii Corinthiorum episeopi apud Euse- 
Vium lib. 1v, c. 32, ad Romfnam Keclesiam sic re- 


metam prima, sed non eis prorsus ignotam seribit. 
Π. Hie notandum, ex omnibus scriptoribus mox 
citatis, nulluni esse, qui duabus litteris plures Cle- 
senti Romsno altribuat aut attributas agnoscat. Ex 
"qo colligere est, Epiphanium eum hares. 27, n. 6, 
Clementem in vna epistolarum suarum ciiat, aut 
cum bzr. 30, ܐܐ‎ . 15, laudat Epistolas circulares quas 
(idem pontifex) scripsit , queque in. sanctis Ecclesiis 
leguntur, et in quibus virginitatem docet, non alias 
vel a premissa vel a sequente memorare, Et hoc 
quidem co est probabilius, quod cum Hieronymus 
Lib. dc script. ecc!, tantum duas Clementis episto- 
las recenseat, eas ipsas, quas Epiphanius proxime 
laudavit, lib. 1 Adversus. Jovinianum commendare 
non.dubitatur his verbis: Ad Aos (eunuches! et 
Clemens successor apostoli Petri, cujus Paulus apo- 
atolus meminit, acribit epistolas, omnemque serma« 
wem suum de virginitatis puritate contezuit. Et vero 
quis credat Hieronymum anno 292 in Libro de 
script. éccl. in quo. dala opera virorum insignium 
scripta recenset , tantum duarum epistolarum Cle- 
mentis inentionem fuisse acturum, si ab anno 3584 
contra Helvidium scribens alias ab his duabus jam 
nosset; (juod si nullas alias novit, ubi Clementem 
dieit omnem sermonem suum de virginitetis puri-. 
late contexuisse, liyperbolico quidem, sed tàmen 


απ secunda Clementis epistola ibi laudetur, ܗܐ‎ 
constat. Usserius quidem dissert. de scriptis Igua« 


tii cap. 10, peendo-Justini verbis secundam epísto-- 


lam memorari putat ; sed Blondellus lili. 1 De Sibyt- 
lis, c. 20, sic eadem Gallico vertit, quas! primam i - 
eis ܦܐ ܦܐ(‎ legisset, Tertio nec deeat 60 ;ܠܡܬ‎ 
locum illum, quem pseudo-Justinus perstringif ; ud 
eym pertinere, quem Trenes lib. an. Ade, ܝ‎ 
c. ὅ, velutex prima epistola eital , ubi Clemestem , 
de igne, quem Deus diabolo et angelis ejus prepara 
wif, sermonesmr habuisse testatur; Quod si Tta eat, 
nihil ofücit epistolae secunde veritall. Denique are 
gumentum ex Sibylle mentione petitum, valde in- 
firmum eise Cotelerius erudite ostendit. 

Vii. liem vir clarissimus: nihil ܘܦܗ ܚܘܠ‎ 
quominüs et'hae secunda epistola pre genuino - 
Clementis fetu habeatur, Illam primse subnexam et 
Clementis nomine insignitam exhibet pervetostus 
coder. Alexandrinus , in quo nulla Clemente poste-" 


.fiora scripta continentur, Eidem suffragántur. nón 


modo Photius, sul similem penes Be babuit ܕ‎ sed ܝ‎ 
ε]ήπιυς aposfolorum canon, qui secundam illam. 
epistolam non secos ac primam proxime post ܘܬܦ‎ 
libros recenset. Utriesque eliam cognationem pro 
bant peculiares quidam loc ex apocryphis, ut vi- 


"detur, expressi. Alios mitto scriptores, qui éam 


Clementis noinine laudarunt. Tantum observo, apud 


"Dorotheum abbatem , qui inter illos merito propter 


AB 8. CLEMENTEM LPAPAM. 
scribentis : ܡܕܘ ܘܙ ܐܘܬ‎ diem Dominicum ܕܘܬ‎ À num de illis Judicium ferri posset. Deinde primane 


egimus, in quo epistolam sestram Jegistuo; quam qui 
don perpetuo deinceps jegentes, periudo atque priorem 
Vllam nobis ܘ‎ Clemente scriptam, optimis praceptia 
«c documentia nbundobimus. Quomodo tamen ex bis 
, verbis id quod ταὶ» confleiatur, non est exploratum. 
Hoc unum-ex iis cónfcitur,, primam videlicet Cle- 
- mentis epistolam, non item banc alleram , Corinthi 
publice legi consuevisse ; at ut baec altera falsa sit, 
Ande non est consequens. An id moris tunc erat, ut 
emnes non apostolorum tanium, sed οἱ apostolico 
yum virorum epistolm ip publieis Ecclesiarum con- 
wentbus legerentur; ideoque (δὶ arguénda sit 
Mera Clementis epistola. quod in illit convén- 
fibus minime lecta fuerit! Certe si valerét hu- 


Jusmodi «argumeatum , vix ambigenduar videtur, B. 


quin eo Eusehius, Hieronymus: ac Photius ad epi- 
,stolam isiam rejiciendam usi essent, Certius aulem 
ܫܘ‎ hac disparitate, qua primam in ecclesiis lectam, 
alteram non lectam: docemur, percipitur ratio cur 
prima ποίίοσ. ac celebrior allers evaserit. 

V. Addit Grabius sappositionis sibi suspicionem 
augeri ex. loco cujusdam. libri apocryphi , qui οὐ 
epist, 1, ܡ‎ 35, sit laudatus; in-hac epistola m. £4, 
Mérum citatur; quasi repetita ejusdem sententis 
titatio idonea sit falsi suspicandi causa. Sed unum 
eumdemque Jocum, bi sese offert occasio , sb eo- 

. Sp periptore in eodem opere, quanto magis in di- 
-"weflis; iterato citari. quid. mirum? Quo etiam sin- 


ularior et sententia iterum-prolata, eo aptior est ϱ testimonium ex ea prolatum ae Doctrinz 25 inger- 


tum appellandus erat, in Biblioth. Patrum Climaci 
loco Clementis nomen per escitantiam librariorum 
irrepsisse, Ad nos qued attinet, epistolam tanto 
Temporum tractu cuta prima conjunctani séparare , 
hut nomen quod ex omni hominum memoria prese 
fert, ei abjudicare religioni nobis est. Miam pium, 
utilem et Clemente non indignam esse ܘܕܘ ܘܡ‎ e 
qui eam suppositionis, suépicantur, negant. B ἢ 
randum esset, uVintegriored nos ܣܡ ܢܘܪܗܐ‎ 0 
JE. Nec morari nes debet opinio eorum, quibus 
Grablus incunctanter subscribit, qui, propter exore 
dium, in quo.sslutatio cum prece conjuncta contra 
apostolorum aique ipsius Clementis morem decat . 
id quod etiamnum habemus, homilie potius quam. 


δὰ persuadendum , epistolas in quibus pariter lau- 
atur, ab uno auctore proficlsci. Àut si hzc senten- 
tia, duinex libro aliquo üpocrypho excerpta eat, sus- 
pechóm reddit seeundam ; eut.non reddat οἱ primam? 

` XI. Idem. dicendum ei de censura Photii, qui qui- 
dem ubi puemisit, Lectus est libellus , in quo Cle- 
uentis epistolae dum ad Corinthios continebantur, ac 


de prima quid sentiret ubi exposuit, subjicit de al: 


lera: Secuhda vero δὶ ipsa admonitionem melioris 
vita inducit, atqua in principio Chriatum Dein prae 
dica, Verum dicla-quadam peregrina welut € aacra 
ή azbinducit, quibus ne prima quidem. epi- 
tola opinino. vecaj. Κι interpreiationes. quorumdam 
tecorum ,ajieuiores profert. Λο demum de utraque 


eoncludit : lioguin ipsa, quarin his epistolis insunt b epistoke partem judicant. Non enim tanta est illa 


ratio, nt veterum, qui epistolam nuncupant, &nmmo 
eonsensui non dicam anteferri, sed vel conferri ulio 
modo valeat, Neque étiam ih* inquisitione temporis. 
quo scripta est, nos opus.est diutius 01) .ܗܬܐ‎ Ut: 
enim ülud certo dignopeatar non admódum inter- 
est, cam nollum in ea factum explicetur. Obser-- 
ant tamen eruditi, eam redolere tempus, quo ec- 
clesig pace früebantur. Priínum anno 1655, Grae 
tanlunz ad calcem: epistole I, à Patricio Junio edf-. 
15 adjuncta Oxoüii: prodit, Eam postea Latinitate 
donarunt Joann. Bapt. ,Cotelerius. et Gotifredus. 
Vendelinus, mxindeque reca. εἰ Latine sepius το- 
cusa est. Cotelerii interpretationi , on qua ip prima 
usi eumiis libertate, adhaererus, 


tgnaa , nonnihil abjecta sunt, nec. continentem serium 
aé cópequeniiam serbant. Nam nibil ji hac secunda 
reprehendit, quad pon primi; cum ea commune esse 
fateatur; eoque pacto singularem notat, utrisque 
copsensjopem ; .unde ad utramque suscipiendam 
jure indgcamur. 

Vil. Neque.efücacins veritatem epistola: nostre 
impagnatjliud psendo-ustini ;ܐܐܐ‎ ad quaest. 74 : 
δὲ preientis rernm. Malus finis 641. impiorum per 
iem judicium, prout testantur prophetarum et αρα» 
ܐܡܐ ܐܬܐܟ‎ eique inruper Sibylle: vaticinia , 
quanadmodkm, ait Β. Clemens in sua ad Corinihios 
‫̇ epistola, Prime enim in hoc libra ipaa tacentur Clo- 
ments verba, αὐτὸ prius essent expendenaa, ut ~ 


ܝ 6086( ¥ PROGEMIA‏ ܝ 


ܐܕܐ 
EX EDITIONE GALLANDI.‏ 


(Fet. Patr. V. 1, Yonet. 1795, La-fol., p. xi.) 


SYNOPSIS DISSERTATIONIS. 


- SECTIO |. 
1, Νοηκωία de Clemente R. cjus quatuor supereunt ερίειοία. ΕΙ primum quidem de duabus ad Cerinihios. 


Bindium. in iis. hic erum ὁ alis, adkibitum, 


M. Priora epistole Corinhiacm prastantia εἰ integritas. «τί. Conjecturis de illius. interpolatione, 
“ὦ, 
IL. Posterioris item sinceritas astruitur et confirmatur. 


rum prima e dissimilitudine atyli desumpta. 


IV. Adveraariorum objectiones tolluntur : 


V. Falso ezistimatur illa [uisse a sanctis Patribus reprobata. Suspecta fides Eusebii. Dionysii Corint&io- 


stole cum priore consensus, judice oel ipso Photio. 


ibus molham suspicatur epistolam. Hermannus. Venema, Clemens origine 
amas, ejus Φίαίς, longe lateque propagaius. Epistola 4. locus. insignis da 


τὰ episeopi locus discussus. 
[oder 
εν. Pseudo-Justini locus immerito. objectus, 
VIII. Solvzntur argumenta, 
^ geniilis, non “πάσας. Christi 
Christi divinitate propugnatus. 


IX. Tempus quo utraque epistola scripta (uerit, inguiritur. 
SECTIO II. 


is excuses, 


arum epistolarum ingenuitas confirmatur, alis externa, interna alia, Epiphanii 


mi ezpensum, illustratum. aiseriuimque. Aliis etiam nonnullis Patribus. 


Aliquot sententie Sgriacarum epistolarum, in. Corinthiacis quoqite 
accerrunt, Eadem utrobique scribendi et ratiocinandi methodus. Mores is ἐς 


nique vere apostolici. 


ud Hermam, Clementis Romani uxore, lepidum. Hermanni Ve- 


S ܘܨ‎ Clementis E 3 ad Virgines, nuper edite, Nova recensione hic denuo 


fgumenia quibus 
testimonium ezculilur ac αμα 
Xil. Testimonium, item. Hieron, 
amtiguioribus eedem epistole has 
. Characteres interni. propo: 


incomperte, 


XIV. Difuitur de. Grapie cujus mentio 


meme commentum. Duo epistole 4 ad Corinthios Loca vindicata, Que vero Virginibus inscribuntur, © 
litteris (uisse primum exarati perhibentur, Ecclesia in pace constituta, 


SECTIO 1. 


DE DUABUS EPISTOLIS AD CORINTIIOS. 
1. Clemens Romanus, senetorum Patrum quot- A apostolis hauserat, sanete custoditam el religiose 


servatam, fideliter ad nos usque transmisit. Harum 
duz priores Corinthiis inseripize, eirca elapsi φόβου! 
medium; dua vero posteriores de virginitate per- 
tractantes, nuper demum e bibliothecarum Lene- 
brig erute, in lucem prodierunt. De utrisque no- 
bis agendum. Nunc vero de duabus epistolis Co- 
rinthiacis. 

Has itaque anno 1623, e vetustissimo mns. codice 
Alexandrino edidit Oxonii primus omnium Patri- 
cius Junius : priorem quidem, addita Latina ver- 
$ione nolisque illustratam? posterioris vero reli- 
quias Grece tantum ad calcem rejectas. Quo vero- 
suum pensum rite abaolvérét editor, voces deper- 
ditas, ut ipsemet in przfatione testatur, et litteras 
velusiale exesas, spátiis οἱ intersütiis accuralis. 


οὶ exstani velustissimus, neque uno nomine 
primus, chorum ducit; vir plane apostolicus, ab 
ipsis nempe apostelis institutus, Petri quoque disci- 
pulus ei Pauli συνεργός ; cui proinde ab iisdem 
apostolorum principibus evangelium ipsorum san-- 
guine recens signatum, concreditum fuisse perbi- 
betar ; eujus scripta tantum non θεόπνευστα ; cujus 
denique nomen, dum adhuc in terris ageret, Spiritu 
sáncto testante 55, scriptum erat in libro site. Hic 
igiiyr summus Ecclesie universe pontifex, pastor 
ek doctor egregius, plura sane peracripserit aposto- 
ܗܘܐ‎ doctrinze monumenta, quibus. Christianam re» 
Wgionem illustrare confirmaretque : verum ex his 
aibil ferme aliud est reliqui nisi quatuor Epistolze, 
quibus fidei ac pietatis institutionem quam ab 


"Philipp. τι, 5.. 


LH 40 8. CLEMENTEM 1 PÁPAM 


sime dimenals, supplevi οἱ miaio rubro. noiavil ; A pisria que eorum uietque cum ms, ܣܪܘܣ‎ quem 


accurate contulerat, mibi comparavi, atque illorum . 


.collationes οἱ etnendationes. diligenter ad oram 


libri imei adpotavi. Quod cum egissem, ma. codi- 
cem quanta | fieri potuit diligentia plus quam semel 
de novo contull ; quem, cum unicus sit, usque ad 
litteram secutus sum, pretefquam in abbrevialio- 
nibus, quas-hoe in: loco potius adnotandas duxi. 
Hujusmodi sunt : ἘΣ pro Θεὺς, ΚΣ K pro Κύριος, 

Ρτὸ Ἰησοῦς, XE pro Χριστός, INE εἰ INE. £ pro 
Πνεῦμα et Πνεύματος, ὌΥΝΟΣ pro οὐρανός, Α Anoz 
pro ἄνθρωπος, 1 ἸΣᾺὰ οι IHA pro Ἰσραήλ, TAM pro 
Ἱερούσαλὴμ, ΠΡᾺ pro πατέρα. Ubi vero codex ms. 
discedit a vulgari scribendi ratione, vel parum 


* Yetté se babet, vérom ac usitatiorem acribendi ra- 


eo nimirum consilio, ut quz» 18 laceris membranis 


temporis injuria consumpta desiderabantur, ab iis: 


quz addita vel suppleta fuerint lectores facilius 
secernerent. Quz quidem supplementa Juniaua 
posteriores editores, ut waclarulis clausa typis. im- 
primerentur, diligenter curarunt. Magna enim- 
vero et Iaudanda Junii solertia, si fides ipsi adhi» 
benda, Yerum secus sentiunt de eo deque ejus la- 
bore in describendo ms. Alexandrino wiri longe 
doctissiml, Wotonus (1) in primis, Millius (2). et 
Grabius (5) : ut proinde minus reete censuerit Fel- 
lus (8),.« aetum scilicet irrito conatu acluruin 
fuisse illum, qui post Junium ad exemplar Alexan- 
drinum omnia denuo exegisset ; siquidem, subdit, 


ea babetur de éruditione, Industria et fide D. Iunii B tionem, ut e lectiones, emendationes et cepjetit- 


ras Juil, Boisii, Coteleril, Felli, Colomesíi ac Cle- 
tici, -inter .variantes -lectiones posui. Plurhi&is 
etiam in loeis textum emendavi et suz integritati 
restitui, ubi parum recte a Junio describebatur, — 
Qua me ad hanc editionem suscipiendam precipue 
impuwleront, bec fuerunt : me deesset emendatior 
Greci textosceditio, etc » Hanc autem Wottonia- 
παπι editionem, omnium licet accuratissimam, qui 
deinceps.epistolas Clementinas typis excuderunt 
*iri eruditi, δὶ Riclrardum Russeljum excipias ,. 
prateriere inconsullam, Quod quidem mirum, sim 
minus de reliquis, 31 saltem de Clerico qui eamdem. 
: ex ea enim selectiores Boisil 
adnotationes a Wottono tum primum editas deseri- 
psit, quas in secundam Amstzlodamensem Patrum 
apostolicorum editionem Cotelerianam transtulit. À& 
eo in primis nomine illam insuper babuisse videtur 
Glericus, quod edilor Canta brigiensis ܓ‎ Eduardi 
Bernardi notulas quibus Epistole 4 αὐθεντίαν ele- 
vare conatus est exsuillarit, tum ipsummet Cleri- 
cum identidem baud immerito castigarit. — . 
Quandoquidem vero Russelii mentio ine&it: 
Ἀπά interest adnotare, industrium hunc editore 
suis Parum apostolicorum operibus genuinis, Lon- 
dini anno 1748. evulgatis, Wottonianani editionem 
pra ¢® 16116 sibi sequendam jure censuisse. Qui et 
ad calcem secunde partis voluminis 3 laudabili 
consilio pleraque subjecit adnotata, ex Joannis 


.pre manibus habuit 


spud omes fama, wt eamdem euspicione aliqua 
labefactare, non iucivile modo, sed iniquum pror- 
sus videatar. » 

At ptetium foe;it opere hic in medium proferre, 
"que de Junisoa Clementinarum Epistolorum edi- 
Vione fuere ab ipso Grabio adnotata. Sic autem se 
habent (5) : + Quz ex collatione (ma. códicis Alexan- 
rini) emendationem przbeni, ad hzc fere capita 
reducuntur. 1. Nonnulla in editis omittuntur qua 
in prototypo exstant, ut ex versione Latina constat. 
Il. Haud pauca vocabula litteris miniatis eduntur, 
qua in codice exstant; quod factum esse a typo- 
ibetis verisimile est. ΠῚ. Sunt haud pauca, quie 
non recte exscripelt editor. IV. "Nonnulla aliter 
seripta sunt, quam. editor representavit €x singu- 
iri quadam ejus epinione ; qua adduci-non potuit, 
ut scriptionem veteremi- aliter exhiberet, quam se- 
endum vulgarem scribendi morem. V. Sepe cum 
ἦρθα male exscripserit, correctionem ex conjectura 
addit ad margiuem ; quz correctio in ipsó codice 

» reperitur. » Hactenus Grabius, Quibus ergo vitiis 
laborant editiones ferme omnes, utpote quae fuere 
ad Junianam exacLe : quod quidem liquido patet 
ex WoUoniana, omnium emendatissima. 

' Hzc Kitur Cantabrigieniis satis luculenta ἔχδοσις 
in vulgüs prodiit anno 4718, summa cura Henrici 
"Wottoni elaborata, Eam enim haud semel exigens 
V. C. ad fidem ms. codicis Alexendrini, adbibito 


ellám Junii edito cum eodem codice a Millio atque D Millii apographo accurate ad fos. codicis Alexan« 


drini fidem exacto descripta : quae quidem adno- 
tata Wollonum pretermisisse, quamvis et Ipse apo- 
graphum Millianum sibi comparasse asseyeret , 
miror enimvéro; eo vel maxime quod nonnulla in 
iis reperiantur, quibus ες eodem ms. vetustiasimo 
codicum editorum lectio passim exactior red- 
ditur. 

Neque porro illud pratermittendum, V. C. Joanhi 
Ludovico Frey, qui anno 1742 Epistolas Patrum 


κ Prafat. ad epist. 1 Clem., edit, Oxon., 1869. 
5) Apud Woitonum ad calcem epist. Clem., paz. 


τ ,ܐܘܗܬ‎ p. ccu. 


ἃ Grablo collato, Junianum textum quem czteri 
editores $uhL secati, octogies emendavit supplevit- 
que; que vero aberant a ms. exemplari, atque ἃ 
Junio litteris miuiatis designabautur, minutioribus 
iypis imprimenda curavit. Sed prestat Woltonum 
ipsum audire, qui consilium studiumque suum 
in hac editione adornanga hisce verbis exponit (6) : 
« Cum primum mecum decrevissem edilionem 5. 
Clementis in me suscipere, Grabii Milliique exem« 

x? Prolegom, ad Bibl. polyglótt., sect. 5x, ὃ 

"Qro taa. ., edit. PP. Apost., tom. T, part. ἡ, 
p.3 


5) Prolegom. ad vers. LXX, cap. m, ὃ 1. 


vo‏ ܫܢܫܢܫ ܢܡܗܘܗܐ 


epetipliiesiie typle Daslieons!buscobaiguavit, Wol- A carum latebris .delitosesret. Semmaris denigtu. 


espita e Costantiana et ΠῚ ܗ ܐܐ ܦܘܐܬܐܠܗ.‎ 8 
texta subjeeimus. 

Hi. Jam vero, ut de harum epistoJarum praestan- 
Va ei sinceritate disseramus, celeberrima est, quod 
omnes erüditt norunt, que prior Corinthiis inscri- 
bitur : Ἱκανωτάτη γραφή dicha 3. Írenzo, Ἐπιστολὴ, 
μεγάλη τε xai θαυμασία Eusebio : atqae adeo 
tanium non canonica, eam' apud omnes auctorita- 
iem obiinuit, ut perinde ac relique aposfolorum 
Epistolie, publice aliquibus in ecclesiis lecta fuerit: 
quod quidem; preter Eusebium, Hieronymum 
aliosque veteres scriptores, testatur antiquior Dio- 
wysius'Corintbiorum episeopus (8). Hec sane 
priscum Evangelii vigorem spirat: stylus quam 


"proxime ad Novum "Testamentum accedit : res ver- 


baque ipsa desumpta in primis ος Epistolis Pauli- 
nis: denique nibil fere in éa reperiri contingit, 
quod prinawa nascentis Ecclesim iucunabu]a non 
"referat , ibique quod virum .plame apostolicum 
non maxime deceat, 

At quamvis hujusmodi. venerandum sacre anti- 
quitatis monumentum ἃ plerisque vetustis loeuplez - 
tiesimis testibus quos eidem promisimus, usque- . 
quaque àstruatur; atque, simul ac ex antiqui&- 
simo m$. codice Alexandrino illud in lucem fuis 
editum, summo eruditorum ferme omnium con- 
sensu, sincerum omnino quantumcunque est, agni- 
tum fuerit, receptum comprobatumque: non de- 


ienismuu exemplar, quod quidem exoptábat, vi- 
deré tam démo lieuisse , cum jam epistola 4 Cle- 
tis^5 prelo evasisse! : ut proinde posteriorem 
tantamrmoda: paulo emendatiorem exhibuerit. Qua- 


lemcunque tamen hojus editionis Freyana, alioqui - 


stie nilidfe, defectum supplere adnisus est vit € %- 
ditas Antonius Birrius in publico Specimine, iidem 
Basilee anno 4744 edito, atque conjecturis haud 
ponitendis ad textam Clementinum editionis Wot- 
toniane ullerjus adhuc detergendum feferto. Hujue 
aulem Speciminis Birriani exemplar cum frustra 
diu conquisivissefn, summo licet studio expetitum, 
voti landem cempóter me fecil vir liberaliter eru-- 
ditus Gatpar Hagenbuchius, a quo uria cum litteris 
Wüstanliatià ét ofücii plenissimis Turíco Helvetio- 
Tum dono illud.accepi : quo quidem) nomine viro 
"optimo gratias. ago εἰ habeo. 

His iiaque aliisque subsidiis instructus, ad eam 
quam hic profero editionem parandam elabóran- 
damque me contuli : quo quidem in opere quantum 
industrie ac studii adhibuerim, aliorum esto judi- 
eint, lud sane afürmare ausim, Clementis Epi- 
siolas ad Corinthios nune demum prodire multo 
eastigstores, quam hactenus fuere in vulgus emis- 
sz ἰοῦ enim.loca sunt restituta, tot tendasub- 
Jata; ut perpauca, si qua aunt, adhuc emendanda 
superesse videantur, Cum vero in textu Greco 
emaculando summa cum laude pr omnibus ver- 


satus fuisse videatur Henricus Wottonus, soleriem (; fuere tamen hoc et superiore seculo, qui vitiatum 


idem mireque interpolatam obürmale contende- 
rint. Eos inter primas tenet Eduardus Bernardus, 
Cujus notule in utraque Àmstzlodamensi Cotele- 
riana Patrum apostolicoram editione tomparent : 

quibus nimirum jn id operis potissimum omni ad- 
hibio conatu incumbil vir χριτεχώτατος, quo 
hanc epistolam a' plano improbo misere fcedatam 
suadeat, qui Clementi Romano innumeras Clemen- 
ti$ Alexandrini lacinias adsuerit. Severioris autem 
hüjus critici placita Joanni Clerice Ἱεταινημε pro- 
bantur, qui ea primus ja vulgus emisit. Utrumque 
porro, sed Bernardum praesertim, solide refutavit 
laudatus Henricus Wotlonus in notis ad Clementi- 
nas epistolas, quarum editionem eo potissimum 
nomine 3 se adornatam profitetur (8). Verum haud 
pigeat ipsummet aceuratissimum editorem hac de 
re disserentem audire (10): « Irriti sunt, inquit, 
hujus (Bernardi) conatus; qui enim hoc modo ex 
Clemente Alexandrino arguit, aut eum non probe 
novit, aut maa flde agit : eadem enim ratione 
actum erit de autbentía et fide corum omniurp, qui 
a Clemente Alexandrino. usquam 'citantur, scri- 
ptorum. Nemo enim Patrum majori licentia es? usu 
jn citandis auctoribus, sive sacris sive ethnicis; eunt 
ei in more sit, non integra auctorum verba semper 


(9) Przfat. ad Clement. Epist., p. 207. 
P In not. ad Clem. £pist. 4, cap. 9, 


huuc editorem ferme ubique sum assectatus : e 
famen adhibita ratione, ut nonnulla quandoque in 
molis subjecefím ex Milli presertim apographo, 
quz vel ipsum editorem Cantabrigiensem fugerunt, 
vut. modo praenonui ; quin et in medium protulerim 
aliquot. virerum eruditorum conjecturas, Birrianas 
qux ad veram lectionem eruendam, ubi 
"defecit, propius accessisse visz sunt. Inter- 
pretationenr. Coteleríf ἃ Coutantio recensitam re- 
tinoj, nisi aliter suaserit exactior codieis Alexan- 
drini collatio, a Wotienoet Millio instituta ; sicubi 
euim ex fide ms. lectio vulgata relórmanda fait, 
jüterpretatio quoqua ut ad textum Grecum exige- 
retur oportuit. Adbze, Veterum testimonia przmisi 
ex Coteleriana editione desumpta; quibus tamen 
alia nonnullà intexui, czeteris aut praetermissa aut 
Ípvisa, Fragmenta item Clementia adjeci, ος iis 
potissimum petità. quie. Coutantius congessit : at 
locum Jrenalcum ab ipso recitatum omisi, quem 
potius infer testimonia referendum censti; in eo 
namque non aliquid novi, sed tantum Epistole 1 
syoopsin Irenzeus exhibuisse perhibetur, ut cuilibet 
Üiligenter attendenti eompertum flet : quod quidem 
magno Ecclesi» annalium parenti jampridem subo- 
luit (7), cum adhue Clementis textus in. bibliothe- 


(7) Baron., ad ann. 95, num. 9. 
(8) Dionys. Corinth. apud Euseb. Hist, eccl. 
fb. 1v, e, 25. 


AD'S, CHESENTENM )ܐ‎ PAPAM 


site; sbd pro arbitsio ܘܧ‎ munc coniraheré, A driü] ἐκ .quo dckeriptam est pretiosam ܗܘܡ‎ 


μήλιον, hum ex votorum Patrum tesilmesiio; AUN 
eamdem omnino epistolam babere, 
velusta Ecclesia; quim audierunt ܘܘ ܕܙ‎ Mg 
bus primsvi Christiani, dum adhuc ejus Jectiosis 


' usus vigeret.; quam denique legerurit Dionyslus Co« 


rinthius, Clemens Alexandrinus , Cyrillus Hieraso» 
1ymitanus, Hieronymus, et celeri. 

"Werum gi alins adhue assurrexisaet sie ܕ ܬܦܠܘ‎ 
vetustis illis Ecclesim .sériploribus τειυσύοξοιι 
etíam adderé poterat Pelycarpum, sanctissimum 
Smyrnensem episcopam. et martyrem , qui eamdem 
Clementinam Epistolam manu versasse, quin ei 
nonnulla ex ea pene verbo tenus excerpta in. suam 
ad Philippenses Epistolam transtulisse perhibefur. ' 
Neque fortasse otiosum fuerit, quam vitis. ereditié 
nobisque observata da Polycarpiana lectlone ܘܘ‎ 
currunt, in unum congesta atque invicem eompa- 
rito in medium proferre. En itaque locorum.ali- 
quot parallelismum institutum, 

Epist. Polycarpi ad. Philipp. 

Cap.1W. Διδάξωμεν — τὰς γυναῖχας 3j 
στεργούσας τοὺς ἑαυτῶν ἄνδρας ἐν πάσῃ nbl ܝ‎ 
— by πάσῃ ἐγκρατείᾳ. 

Cap. IX. Πέτρος καὶ Παῦλος — οὗτοι πάνεές — εἰς. 
πὸν ὀφειλόμενον αὐτοῖς τόπον εἰσὶ παρὰ τῷ Κυρίῳ. - 

Gap. VIL Διὸ ἀπολιπόντες τὴν ματαιότητα τῶν 
πολλῶν --- ἐπὶ τὸν ἐξ ἀρχῆς ἡμῖν παραδοθέντα λό- 
γον ἐπιστρέψωμεν. , 

,. Cp. M, Διὸ ἀναζωσάμενοι τὰς ὀσφύας, δουλεύσατε. 

τῷ Θεῷ ἐν φόδῳ καὶ ἀληθείᾳ, ἀπολιπόντες τὴν κενὴν 
ΜΝ ὅπ Μὴ xa τὴν τῶν πολλῶν πλάνην. 

Cap. II. Μνημονεύσαντες δὲ ὧν εἶπεν ὁ Κύριος δι 
δάσχκων----ἐν ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε, ἀντιμετρηθήσεται 
ὑμῖν. 

Cap. IV. Γινώσκ. --- ὅτι [ὁ Θεὸς) πάντα ἡμῶν 
αχοπεῖται, καὶ λέληθεν αὐτὸν οὐδὲν, οὔτε Qe Wwe 
μῶν, οὔτε ἐννοιῶν, οὔτε τι τῶν χρυπτῶν τῆς ܫܫ‎ 

Ἠνίά, Διδάξωμεν — τὰς γυναῖκας ὑμῶν [πὸ- 
ρεὔτσθαι] ἐν τῇ δοθείσῃ -αὐταῖς πίστει καὶ ἀγάπῃ 
καὶ ἀγνείᾳ — καὶ ἀγαπώσας πάντας ἀξ ἴσου ἐν πάσῃ, 
ἐγκρατείᾳ" καὶ τὰ τέχνα παιδεύειν τὴν παιδείαν τοῦ 
p Φόδου τοῦ θεοῦ. 


reant Clemenlinz vestigia ; bane unam ob causam, 
Bernardi, Clerici ac Moshemii conjectatiores ܦܘ‎ 
hujus lacinils ex Clemente Alexandrino desumplis, 
omnino evanéscánt oportet. 

Neque alii profecto desunt, qui ejusdem Eplsio- 
ke sinceritatem in dubium-revocent; quod nimirum 
nonnullá fabulosa prz 58 ferat; quod aliqua im-es 
desiderantur & vetustis Patribus allegata, ete. Sed 
hos morosiores criticos missos facimus : tunt quéd:. 
eorum objectiones fluxo adeo alo nitantur, αἱ pe- 


415) Prafat. ad Epist, SS. PP. apostol. cirea 


nWao de suo. inserere, alià omittere, alia variis 
modis mutare, — Si ad. hac sedulo atiendas, 
agnosees, pia Lector, mecum, ex Alexandrino mon 
anterpolatam fuisse, tofieg eb. Ecclesia primera 
celebratam laudibos, imo et eum sacris Bcripturis 
publice lectam Romani Cléméntis Epistolam.» Hsec 
Wottogus ; cui tamen preiverat Joaunés Potterus 
vir cler. in. animadversionibus ad Clementem Ale- 
zandrinum (11), ubi summatim quidem, sed acri- 
*ter, Bernardi conjectationes elisit, " 

Hujus vero critici Angli vestigia preaso pede ܥܘܡ‎ 
sequitur Joannes Laurentius Moshemius (13), quem 
si audias, Clementis epistola 4 quarta. sui parte 
mulctanda tibi erit binc et illinc, a capite 9 ad 55. 
Sed non priora quidem. décem capità, eo judice, 
Abinterpolatione eunt: prorsus immunia. At inania 
esse ac futilia Moshemii argumenta in ocülis posuit 
Joannes Ludovicus Frey (45) : siquidem invicte vir 
eruditus eyincit cum ex antiquitate codicis Alexan- 

Epiat. 4 Clementis ad. Corinthios. 


Cap. L Γυναιξίν τε — παρηγγέλλετε, στεργούσας 
καθηκόντως τοὺς ἄνδρας ἑαυτῶν --- πάνυ σωφρο- 


νούσας. 
Cap. ¥. Πέτρος --- οὕτω μαρτυρήσας ἐπορεύθη εἰς 
πὸν ὀφειλόμεγον τόπον τῆς δόξης. 


- Cap. Vil. Διὸ ἀπολείπωμεν τὰς χενὰς καὶ ματαίας 
φρυντίδας, καὶ ἔλθωμεν ἐπὶ τὸν εὐχλεῆ χαὶ σεμνὸν 
τὴς ἁγίας κλήσεως ἡμῶν κανόνα, 

Cap. IX. Διὸ ὑπακούσωμεν τῇ μεγαχοπρεπεῖ καὶ Ὁ 
ἐνδόξῳ βουλήσει αὐτοῦ [Θεοῦ] — ἀπολιπόντες τὴν 
ματαιοπονίαν, τὴν τε ἔριν,χ. τ. X. 

Cap. ΧΠΠ, Μεμνημένοι τῶν λόγων τοῦ Κυρίου 
ησοῦ, οὖς ἐλάλησεν διδάσκων" --- ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε, 
ἂν αὐτῷ μετρηθήσεται ὑμῖν. 

"Cap. £. Ἴδωμεν πῶς ἐγγύς ἔστιν [ὃ Κύριος] καὶ 
ὅτι οὐδὲν λέληθεν αὐτὸν τῶν ἐννοιῶν ἡμῶν, οὐδὲ τῶν 
διαλογισμῶν ὧν. ποιούμεθα" — ἐρευνητὴς γάρ ἔστιν 
ἐνγοιῶν καὶ ἐγθυμήσξων. 

lbid. Τοὺς νεοὺς παιδεύσωµεν τὴν παιδείαν τοῦ 
φέδου τοῦ Θεοῦ» τὰς γυναῖκας ἡμῶν ἐπὶ τὸ ἀγαθὸν 
διορθωσώμεθα' -τὸ ἀξιαγάπητον τῆς ἀγνείάς ἦθος 
ἐνδειξάσθωσαν" --- τὴν ἀγάπην αὐτῶν μὴ κατὰ 
πρασνλίστις, ἀλλὰ πᾶσιν τοῖς φοδουμένοις τὸν Θεὸν 
ὁσίως, ἴσην παρεχέτωσαν. 

. Ex haetemus allatis collatisque locis manifeste*li- 
quet, ut quidem arbitror, ab ultima usque antiqui- 
1ate Polycarpo, Joxnnis evangelista discipulo, fuisse 
peritiam Clémentis Romani Epistolam qua de 
gimus, eamque prz oculis habuisse sanctum 
ܡܕܗ ܩܬ‎ anlisitem, dum suam seribéret ad 
Philippenses : unde orta. similitudo illa, qu: non 
selum eumdem stylum ubique, sed eadem. quoque 
pene verba referre baud semel videlur. Cum ità- 
que im Polycarpiana perbrevi Epistola tot appa- 

41) Potter. ad Clem. Aes. Strom. lib. vv, cap. 


18, το, not. ὁ. 
fü ) Instit. δέει. Christ. major. «ας. 1,p. 212: ἘΠῚ 


ܝ 


"PÁOUEMIA YARIÓRUM 


dom cur a ngulls auferre baud expediat, tim. In & porrone Jem quidem Cerligbiorum némine si: 


gnatam ex éjisdem Indicoli silentio jme arguat? 

Nequo.item silentium nos moveat Eusebii, et qu 
eum seenti sunt, Hieronymi atque 11481; qui dum 
Epistole sécunde meminerunt, Ecclesim Corin- 
thiacze fuisse illam inscriptam non perhibent, Cum 
enim laudati scriptores, ut recte. Coutantios, me- 
Taorata priore Clementis ed Corinthios: Epistola, 
statim subdant : Fertur et altera, neque ad alios. 
anc alteram.scriptam esse, designent , eam quoque 
ad eosdem scriptauh intelligere. merito, exislimas- 
tur; alioquin, 81 ad alios missam nossent, neque id 
innuissent,, bec ipsorum relicenlia jute .-ac- merito 
negligentie culpanda videretur. Quid quod Doro- 
Meus archimandrite, Joannes Damascenus et Nicon 
monachus secundam Clementis Epistolam, et qui- 
dem ad Corinihios- scriptom, legerunt, ejusque 
unum alterumve fragmentum apud illos: servatum 
etiamnum reperimus? Quid quod vel ipse Photius 
semel iterumque palam testatur, sibi lectunz libellum 
in. quo Glementis Epiatolg due αὐ Corinthios conti- 
nebantur, ejusqué de utraque judicium mire con- 
sonat cum lis que, adhuc supersunt? Consulesis 
infra veterum testimonia Epistolis Clementinis prae- 
.moissa, fragmentaque iisdem subjecta. Si'quid ergo 
negotii facessant antiquiorum Eusebii, Hieronymi 
46 Rufini loca haud sais aperta , quod tamen vix . 
admiserim., hinc proeul dubio diffienltas omnis 
tollatur oportet; cum diserta posteriorum scripto- 
rum verba;.priorum ei sententiam explanent et 
testimonia confirment, 

Ex his itaque compertum habemus, vt equidem 
existimo, haud parüm ponderis ad asserendam 
Ctementi-BRomano banc secundam Epistolam, habere 
auctoritatem eodicis Alexandrini, proximo . ut. vi 
detur. ssculo post eonciliam Nicaenum ex anti 
quiore profeclo .exemplari descripti. Ex eo enim 
liquet utramque Clementinam Epistolam nón aolum 
nter canonicas. Seripturas perinde" recensitam 
faisse, ac si utraque vere. canonica esset, verum 
etiam ambas propiereain sacrorum Librorum censu 
locum habuisse, unaque cum aliis canonicis libris 
fuisse compactas, quod utraqué tunc. temporis in 
cctibus éccleslasticis νοὶ legi soleret, vel salteni 


pnmis quod ἃ plerispüe viris eruditis res abunde 
salis faerit petiractata. Firmum Igitur raturque sit, 
germanam omipino ense priorem Clementis episto- 
lam,queutinam ad nos integrapervenisset ! quid- 
quid enim in ea continetur, tempora plane aposto« 
Mica refert; neque ullum ex omni "retro-antiquita- 
6 quispiam testem produserit, qui homines earda- 
309 de ἐπὰν sinceritate merito - ancipites: reddere 
valent, 

ˆ IH. Posterioris 'item ad Corintlios Epistolie Cle- 
mentia, sunt. qui. non:solum: veritatem, verum 
eliam antiquitater impugnant. His nuper etlam sc- 
essit baud incelebris crilicus Hermannus Veneria 
Ín Epistolis Harlingz evulgatis, eo-potissiroum no- 


Alae, quo epistolarum Clementis a clar. Wetstehio B 


baud ita pridem editarum intggritatem everteret : 
qua.de re mox inferius. "Ne.itaque officio nostro 
3leesso videamur, Cotelerium, Bullum, Coutantium 
aliosque viros doctos assectati; adversariorum db- 
jectationibus facere satis opera: pretium existima 
mus. 

Observandum itaque. pritnum , Epistolam vtram- 
que ex uno superstite vetustissimo codice Alexan- 
drino in lucem prodiisse. Scilicet; codex iste qua- 
tuor voluminibus constans, prefizum habet indi- 
ulum librorum utriusque Foederis, ab ejusdem li- 
ντ]! manu characteribus wunéialibus exaratum : 
quém integrum exhibet Beveregius (14), e( quidem 
summa flde descriptum, adeo ut ne lacunas quidem 
suppleverit, sed ubi littere quavis -erant vetustate 
Abrasez, ibi interstitia accurate dimensa reliquerit : 
quod itidem- przstitit ex Beveregio Humfredus 
Hodius (15); et deinceps, at num pari religione, 
ἆσκηπες Ernestus Grobius. (10), In hoc igitur indi- 
€ulo sub finem, lilterià grandioribus absque accen- 
ܝ ܡ‎ spiritibus quibus caret, sic legitur ; p 


Quas aotem prz se fert ^e indiculus deas Cle- 
metis Epistolas, eas exhibet δὰ caleem ejusdem 
ms, codicis volumen quartum : priorem. quidem-sic 
inscriptam , ΚΛΗΜΕΝΤΟΣ ΠΡῸΣ KOPINGIOYZ 
EDIZTOAH. A; posteriorem vero sic, KAHMEN- 


TOE ΕΠΙΣΤΟΛΗ B : wt videre est apud Wot- D sacre publice leetioni destinsretur. Quod quidem 


magis adhuc.confirmatur ex: cononibus apostolicis, 
cirea sseculi m medium collectis: in horum .enim 
canonum ulimo, sacrarám Scripturarum reoen- 
sionem proferente, post enumeratas apostolorum 
Epíatolas statim subjieiuntur Κλήμεντος ἀπιστολάὶ 
δύο: qua. prolecto cedem fuisse videntur cum iis 
quas Alexandrini codicis indiculus exliibet ; eo vel 
maxime quod eodem plane ordine. quo -Jaudatus 
indiculus, canon iste apostolicns illas digerat : ut 
proinde nulla subsit dubitatio, quominus utriusque 


1 ܣ(‎ Prolegom. ad-vers.. LXX, tom. ἵ, eap. 1, 


ionum, solertissimum laudati codicis: exseripto- 
rem. Ex hoc igitur Alexandrino exetnplari coinper- 
tum est, primo, duas Epistolas Clementem scri- 


peisse; deinde utramque fuisse Corinthiis inicti-, 


piam. Licet enim posterior, ex librariorum fortasse 
incuria, priznotala πρὸς Κορινθίους baud compareat; 
quidni et eam ad Corintbios missam. exlslimemvs, 
cum prioris inscriptio hac de ré satis superque ἵπ- 
dubios nos reddat? Enimvero neque prior legitur 
in.indiculg fuisse ad Corinthios. perscripta. 'Quis 


3 


. eam. Eccl. 


5 Hb. m, eap. 9. 
De Bibl. du 


ομίρ:ν iib. m, Cap. 4, p.‏ ܐܬܘܐ 


39 


ADS, CLEMENTEM 1 PAPAM‏ ܚ 


recenalonis loeus εἰς aecipiendus dodiabms Episto: A  Nequedetunt exempla, quibes ܘܕܙܘ )ܬ‎ αδείας 
Jis: Corintbiaei, quorum aactor fuepit Clemens | comprobetur. Ut autem unurn vel alterur- propona- 


mus, Zpistolam àd Hebreos non esse apostoli Pauli, 

sed vel Barnabe wel Luce vol nostri Clementis, e 

styli charactere veterum nonnulli existimarunt, Ori- 

genes (22), Eusebius, Hieronymus, aliique antiquio- 

res, Àtiamen quam fluxa sit hzc sententia, cum ex 

Epistola 11 Petri, tum in primis ex ipsius Epistolae 

ed Hebraos contextu satis liquet, ul prz.ezteris 
nervose rem astruit Joannes Millius (25). Idem ju- ܇‎ 
dicium latum olim fuisse. de Petri Epistola I] te- 

siantur iidem scriptores quorum modo memini- 

mus (24). Yerum et hic frustra censitum ex dissi- 
militudine etyli, eas Epistolas duos scriptores pro- 

dere, quas unius Petri esse luculenter aliünde eon- 
stat, De auctore itidem Apocalypseos, alii: idem 
nominibus, at proseriim e styli ratione antiquitus 
dubitatum, utrua» fuerit Joannes apostolus. Diony- 
sium Alexandrinum apud Eusebium (25) si audia- 
mus, Evangelium Joannis et ejusdem Epistola I sib 
mutuo coherent; atque in omnibus; si recle pet- 
penderis, unum idemque utriusque seriptionis.ge- 

nus evidenter apparet; Apocalypsis vero ab uiro- 
que illo scripto aliena est δὲ extranea. Αἱ quam pa- 
rum hae in re tribuendum sit Dionysii Alexandrini 
aucloritati , norunt erudili, ut abunde satis ante 
oculos posuit vir doctus modo laudatus (26). 

Ex hactenus allatis exemplis manifeste liquet, 
mea qaidem senientia, quam tenui tibicine fultunx 
sit argumentum e syli dissimilitudine sumptuin, - 
quo Epistola 11 abjudicetur Clementi, Jam. caxera 
prosequamur. i 

V. Morinum modo audivimus, nullo tcste adhi- 
bito, asseruisse hanc epistolam a sanctis Patribus 
tanquam adulterinam fuisse habilam : quz quidem 
sententia nonnullis quoque aliis probatur. Jurene, 
an secus, videamus, De hae ipsa epistola 
testimonium hujusmodi habernus (27) : "Idcós ὃς 
xa δευτέρα τις εἶναι λέγεται ποῦ Κλήμεντος ἔπι- 
στολή" οὐ μὲν £8 ὁμοίως τῇ προτέρᾳ xal ταύτην 
γνώριμον ἐπιστάμεθα, ὅτι μηδὲ τοὺς ἀρχαίους αὐτῇ 
χεχρημένους ἴσμεν. « Sciendum est autem, quod e 
secunda quzdam Clementis epistola ease dicatur: ve- 
rum hanc non perinde ac priorem notam esse com- 


Romanás. τὰ ] 

Hine itaque meritissimo exploditur ἃ viris doctis 
Yendelini et Dodwelli (47) epinio, quie Grabio (18) 
quoque aliisqe probatur z homiliz $cillcet partem 
es9e, quas inscribitur secunda Epistola; illiusque 
Íragmeatum satis longam quod etiamnum guperést, 

3 welerem διδαχήν Clementinam 6486. omnino 
amandandum : quin et eo processit ipse Dod wellus 
Sntemperantioris eritices sectator studiosissimus, ut 
loca nonnulla ejusdem Epistolz stylum eclogarium 
hypotyposeon Clementis Alexandrini referre pro- 
fessus fuerit, adeoque immistos invicem duos illos 
fuisse Clementes conjecerit. Sed censores istius- 
medi miltamus, qui a veritate longe aberrare no- 


Scontur. Quam enim canones apostolici, quam per-- 


vetustus codex Alexanürinus, quam denique Euse- 
bius, Hieronymus, Dorótheus, D'amascenus, Photius, 
οἱ cateri summo consensu Epistol «m nuncupant, eam 
vero nonnisi conjectando in Hemiliarum censum 
referre atque inter supposititia Clementia. colloca- 
ze :id ium demum est hominum otio abutentium, 
qui non rationem in disputahdo sequantur, sed sive 
contentionis sive novitatis studio se abripi sinant : 
ut proplerea eorum opinio veterum sententiz non 
solmm non preferenda, sed ne conferenda quidem 
cum illa videatur. . 

IY. Neque.demum singillatim acceptae adversa- 
riorwm ebjectationes tanti sunt ponderis, ut hanc 
Epistolam suppositionis suspectam reddere valeant. 
Joannes Morinus, vir cetera doctus, eamdem ἃ 
sanctis Patzibug adulterinam fuisse habitam secum 
reputans, eed immerito μὲ mox palebit, quo id ma- 
gi& adhue astruat, ab ipsius Epistole stylo argu 
Toenium desumit, εἰ quidem acrius fortasse quam 
deéebat. ε Illius stylus, inquit (19), ut. prioris noa 
est simy,ex, sed argutulus ; non sponte fluens, sed 
peo auctoris captu studiose elaboratus; non àme- 

μοδοὼὺς et nonnunquam ἀνανταπύδοτος sed verbo-‏ ܇ 
Έταπι ambitum, antitheses earurbque redditionem‏ 
-umbitiose alfeciat. » Hiec Morinus, cujus senjentia‏ 

Richardo quoque Simonio probari videtur (26). In- 
ficiari equidem nolim haud leve aliquando argue 


mentum ex dissimilitudiue styli suppetere, quo ali- D perimus; quoniam nec veteres ea usos esse novi- 


Quem locum Ráfiaus indiligenter pro more 
interpretatur : Dicitur Jamen esse et alia Cle- 
mentis epislola, cujus nos noliliam non accepimus. 
Neque magis accurate Hieronymus : Fertur secunda 
esté ex ejus nomine epistola, que a veteribus reproba-. 
tur. Photius autem ad Hieronymi sententiam aece« 
dens, bzc habet (28) : Ἡ δὲ λεγομένη δευτέρα πρὸς 


(25) Prolegom. ad N. T.. n. 83. seqq. 
(24) Origen., Comment. in Joan., tom. v. p. 88" 
Euseb., l.c. ; Hieron., De vir. illusir., cap. ἔν 
$95) Hist. eccl., lib. vai. cap.-90. 
H Mill, 1. c. num. 176, seqq. 
(31) Hist. eccl., lib. ni, cap, 38, 
(38) Bibl. cod. ,ܠܐܠ‎ 3 


cul scriptori opus abjudicetur, aliique addicatur; 
dummodo tamen reliqua rite cohereant, Verum 
hune canonem criticum non esse nimium urgendum, 
emo noh.videi: siquidem, ut optime Cotelerius 
quem sequitur et Grabius (21), styli dissimilitudo 
a2b:eodem scriptore pro varietate Lemporum et eau- 
sarum oriri potuit. 


18) Spicil.. tom. I 
19) Eaercit. bibliv., lib. 1, exere. 1x, eap. 4, f 


ܐ 

(30) Bibl. chois., t. I, chap. 98, p. 282. 

8 Spicil., tom, L, I3 205. 

32) Origen., apud Éuseb., Hist. eccl., lib. vi, 
xap.. 25. 


A7) Dodw., Dissert. in Iren. δ xxix, p, 55. 
268. 


0361 YABIORUM, ܝ‎ 
αὐτοὺς, ὡς νόθος ἀποδοχιμᾶζεται. « Qui autem Α ραν διηγάγομεν, Ev fj ἀνεγνώχαμεν ὑμῶν ܡܕܐ‎ ἐπι- 


στολὴν, ἣν Έξομεν ἀεί ποτε ἀναγιγώσκοντες γρυθετεῖ- 
σθαι, ὡς καὶ τὴν προτέραν ἡμῖν διὰ Κλήμεντος Τρα: 
φεῖσαν. « Hodie sanctum diem Dominicum trans- 
egimus, in quo vestrum legimus epistolam, quam 
quidem perpetuo deinceps legentes, perinde ac prio- 
rem illam a Clemente scriptam, unde optimis mu» 
mitis instruamur habebimus.» Hinc infert Gra- 
bius (55), unam a Clemente scriptam ad Corinthios 
epistolam ; qam τὴν προτέραν διὰ Κλήμεντος γρα- 
φεῖσαν Dionysius appellat, quod scilicet δὰ Ec- 
clesiam Corinthiacam prius ea misea fuerit, quam 
Soter suam deinceps eidem inseripserit. Esto : me- 
minerit hic Dionysius prioris tantum Clementis 
epistola : neque enim placet Beveregii sententia (56), 
conjicientis episcopum Corinthiorum, omissa Sote- 
ris epistola, de utraque Clementina verba fecisse. 
Minus item nobis probatur quod alii arbitrantur, 
Dionysium nempe illam Clementis epistolam, quae 
publice legebatur, ideo fortasse προτέραν vocasse, 
ut eam ab altera Soteris ad Corinthios pariter scri- 
:pta. distingueret. At his missis, num propterea ril 
cum Grabio colligas, post :evum demum Dionysii 
vertente seculo 1 lta scribentis, Clementinam se- 
cundam fuisse confictam? Hoc unum acilicet ex iis 
confici posse videtur, fuisse in more positum insti- 
iutoque Corinthiorum Ecclesie, priorem quidem 
Clementis epistolam legi, posteriorem vero nom 
item. Numquid demum tunc temporis erant legen- 


ad 'eosdlem (Corinthios) dicitur, ut. notha‏ ܡܣܕ 
Àt rectius ad. mentem Eusebli Nicepho-‏ » 
Καὶ ἄλλη δὲ αὐτοῦ φέρεται ἐπιστολῇ, τῆς‏ ܬ 

προτέρας κατὰ πολὺ ἀποδέουσα" περὶ ἧς ὃ ܚ‎ 
φηᾶιν Εὐσέδιος, μὴ ἐν ἐπιστήμῃ ταύτης τοὺς ἀρχαίους 
εἶναι. € Fertur et alia ejus ( Clementis) epistola , 
priore longe inferior; de qua dicit idem. Eusebius , 
weteres ejus notitiam non habere. » Ex his ita- 
que testibus uni Eusebio standum , nemo won vi- 
det : fides enim penes auctorem, nou autem peues 
interpretes aut exseriptores. Photius vero minime 
audiendus, qui multo recentior est. quam ut ipsi 
assensum preebeamua : neque enirn ullius testis an- 
3iquioris auctoritatem addueit.Quid igitur Eusebius 
Neque a veteribus reprobatam dicit posteriorem epi« 
stolam, neque prodit veteres ejus notitiam mon ha- 
buisse, neque illam scribit inter adufterina reje- 
clam ; sed tantum « priore minus notam foisse, ne- 
que a veleribus usurpalam. » Cedo, num inde conse- 
quitur epistolam nostram fuisse véprobatam , igno- 
tam, postulatamque νοθείας 7 Aliud enimvero 
est minus cognitum, aliud ignotum omnino ; atque 
aliud est non uti, aliud reprobare atque inter sup- 
posita referre, « Quemadmodum igitur, verbis 
utor cl; Cotelerii, non possumus nunc, post deper- 
ditos tot primorum Patrum libros, memoriam Eu- 
sebii accusare, quz tamen ποὴ semper fida exstitit; 
ita negamus inde consequi pro pseudepigrapla ne- 


tessario babendam epistolam : cum fieri quiverit η din publicis Ecclesiarum conventibus omnes non 


apostolorum modo, sed etiam apostolicorum vire- 
rum epistola; ut proinde posterior Clementina cen« 
senda sit pseudepigrapha eo nomine, quod de illiug 
lectione in conventu- Corinthiaco nullam injiciat 
mentionem Dionysius ? Cum itaque priorem quidem, 
minime vero posteriorem, in δία ecclesiastico 
perlegi consuevisse ab episcopo Corinthiorum edi- 
scamus; hinc sane perspieimus, cur priorem exi- 
miam prorsus atque mirabilem appellarit episcopus 
Gasariensis; de posleriore vero scripserit, illam 
minua nolam fuisse neque a veteribus usurpatam. Sic 
ferme argumentatur Coutanlius, 3.qno pedem non . 
discedit nuperus dissertator Romanus. 


Yl. Pergamus porro. Subdit preterea vir erudi- 


wt opus genuinum in controversiam venerit, et a 
primis Ecelesiz seriptoribus non fuerit celebratum.» 
Quid vero, si Eusebius Arii placitis impense ad- 
dictus, de secunda Clemeníis epistola sic abjecte 
sensisse scripsissetque; propterea nimirum quod 
in ea sanctus Pater illustrissimum de Christi divi 
, mitate testimonium ediderit (50) ? lllud sane viris 
܇‎ doctis cum veteribus tum recentioribus observatum, 
Casariensem episcopum zstu partium haud semel 
abreptum, in sva Historia sive non satis aperte tra- 
didisse, sive pleraque dissimulasse, sive silentio po- 
nitus przteriisse, quz suis opinionibus novisset in« 
commoda, Qua de re Photium (31), Baronium (92) 
et Montíauconium (66) consulere prostat. Verum 


quidquid demum senserit de secunda Clementis D tus, suppositionis suspicionem sibi injicere senten- 


tiam e libre quodam apocrypho accéptam, qus in 
hujas epistole eapite 41 exstat, cum jam et in prio- 
ris capite 33 paucis mutatis occurrat. Eamdem ob- 
jectionem deinceps repetiit Hermannus Venema in 
epistolis, quas Clementinarum epistolarum editioni 
Wetsteniane nuper opposuit (57). Hinc enim judi- 
cium sumi posse satis apertum existimat, quo epi- 
stolz secundae alius a Clemente seriptor sLatuatut, 


$4) Hist, eccl., lib. iv, r7 25. 
Spicil. lom, 1ν pag. 2 

6) Cod. can. Ii Ἀν n 9,5x, 

91) Venem., Epist. 3 δε αχι, pag. 


Da 118. 


epistola Cesariensís episcopus, satis compertum 

, est nihil ex ejus verbis exsculpere posse adversa- 
rios, quo illam soppositionis merito suspectam red- 
"dere possint. 

Atenim Dionysius Corinthiorum episcopus apud 
Eusebium (34), ad Soterem papam rescribens, unius 
epistole Clementis, et quidem prioris, meminit 
hisce verbis: Τὴν σήμερον οὖν Κυριαχὴν ἁγίαν ἡμέ- 


0 n. Js dap. τς 

Clem, , Epist. Il, eap. 1. 

ῳ bl. cod. xxvi. , 

0 "yr anà. 518, $5 xc, xcv. 

Opp. Alhan., tom. " part. 0 pag. 245. 


38 
À veritati locum objidant ὁ peeudo-Justino ܝܗܘ‎ 
ptum, qui sie se habet (49): Εἰ τῆς παρούσης κο» 
στάσεως τὸ πέλος Vosiy, ἡ διὰ τοῦ πυρὸς χρίσις τῶν 
ἀσιδῶν, χαθά φασιν αἱ γραφαὶ προφηνῶν τε xal ἀπή- : 
στόλων, ἔτι δὲ καὶ εἧς Σιδύλλης, καθώς φησιν ὃ μα» 
ܐܨܘ‎ Κλήμης ἂν τῇ πρὸς Καρινθέους ἐπιστολῇ, χ, v.s. 
ܙ‎ Si praesentis rerum elatus. finis, est impiorum. 
per ignem judicium, prout tesjantur Scripture pro- 
phetarum ei apostolorum, atque insupet- Bibylln, 
utaitbeatus Clemensin Epistola ad Corinthios,» ete. 
Ad qua quidem verba plura erudite observa Cote 
lerlus, atque ex eo Coutantius aliique. Verum, lig. 
missis, in medium proferre "bet, quz ad hunc 
paeudo-Justini locum .adnotavit nuperus operupa ΄ 
S. Justini/editor Parisiensià : « Cum Sibyllipi vere - 
Β sus, inquit, referantur in Constimt.. apostol-lib. y, 
quod opus sub nemine Clementis ferebatur , con[icl 
posset nostrum hunc scriptorem, memoria efffuenie 
existimazae, boa Sibyllg testimonium quod In Cou- 
stiiutionibus apostolicis legeret; ix. Epistola. ad Co- 
rinthios exstare. Si minus places. bic ܡܐ ܬܡܘ‎ 
illud saltem cum doctissimis viris asseverare deg 


AD 8. CERMENTEM 1 PÀPAM 


ܚ 
Jane censeá! Quasi vero; wi (cum. víro doctg. τὰν‏ 
apondenm (58), . justam Sugpiclonis ansam ejusdénir‏ 
repolilió ρμεῦοµ, Quod si reg ita se ha-‏ ܤܐܡܘܪܪܘܕ 
beretaseium profécto- éásé4. de pluribus: veterum‏ 
"mdabils. monumentis, in quibus passim unus idem-‏ 
dee àuetor, sivo in Ipso opere, sive etiam in variis,‏ 
eadem Scriptürerum loca easdemque sententias pro‏ 
τα Dátà sibi repetenda esso duxit, Cujus quidem rei‏ 
exsisplam quod mibi nuné suceurrit, apud Justinum‏ 
Martyrem. eum in üiraque Apologia tum in Dfalogo‏ 
emm Tryphone, lüculentum satis - babetur. Quid‏ 


porro: vetat, quo minus pro.temporis instilutique- 
zeione.mnam eamdemque sententiam ip eodém- 
Opere, adeoque magis sj diveres illa. sint, recitet- 


τ dterum 'idem auctor? lgo vero, quo singularius est 
effatum rursus in medium adductum, εὐ conduci- 
bilius évadit ad suadendum. unum esse auctorem 
episióe utriusque; ܘܐ‎ quibus. relatum pariter eom- 

ܗܝ : 


Αἱ etim sestentiani illam de qua diepatamus, ex 
ܘܗܕܘ‎ "aliquo peendepi gtapho.- -exteptam novimus. 
δα vera: ܦܡ¡ »ܐܐܬ‎ operis auctorítas propterea mi- 


παλίυτ, quod ilius scriptór quaxiam vere-dicta e$ — dubitabo, nostrum: scriptorem minime curiéi$ fa- ¿0 


cere, Qui ejus tegtimonie ulumtur, ut. Epistolam: 
B. Glementis secundam ginime.genuinam esse pro-. 
bent, sed hominis fetum cui noti erant.Sibyflini de 
extremo: judiclo versus, multe recentioris S. Cle- 

mente: Ut omittam. pseudo-ustinum in. ambigua 
religuissa, ܗܪܡܘ‎ 3. Clementis lam eitaverikz. 
quis ignoras malto Sübyitia. , propheticig sene 
tentjis consentanea, attribui solita ܘܡܪܐ‎ antequam 
prodirent carmina illa. Sibyllina ? Queram, apti. 


non videtur facinus suscepturus, aut saliens-dpine. _ 


tos fraudis-exitus hahituree, nisi jam tuin animis. 
insedissét. anticipata de. Sibyllinis preedictionibus 
opinio. » Hactenus vir ille doctus. Qui autem hac de 
re plura scire. gestiunl, eos ad scriptores modo lau. 
datos remittimus. 
.ܐܐܠ‎ Rellqunm-est. ut. aliua. adversarii neque ܦܐ‎ 
celebria neque indocti, Hermanni Wenem,obje- 
etationibus oceurramus, quibus bujus Epistole qus . 
de agimus, integritas. vehementius impetitur. Et in 
prima quidem Epistolarum suarum (45) quaram mo- 
do meminimus, in eo4otus est vir clar, quo probet, 
p nen tantum ܂‎ Hieronymum, dociorem. maximum ad 
secundam Epistolam Cleraeniinam respexisie, dur 
nos edocuit 8. Clementem ad spirituales et esange- 
licos eunuchos scripsisse, omnentqua pene sermonesi 
ܐܐܐ‎ de.virginitatis puriiare contezwisge , verum 
eiiam S. Epiphanium in eamdem orulos habuisse 
intentos, dum de ipsius Clementis Epistolis eucgefi- 
eia sermonem babuit, Nec ita multo post, sui pent 
tus oblitus vir eruditus, quod profecto mirari sub- 
it, plura eongerit (44) quibus evincat, alium om 


(42) Quest, jet erhad, Respons. ad quxst. ixnv, 7 


inter. Opp. S. Just. : 
0 Epist. I, ad cel. P. Wesseling,-$ 40, 
T6. 


+ 
ܐ ,39 


1 


A4) Epist, H, ad. cl, T, Hemsil'erus., 


etqumento quod jam tract&t-apprimé congrua, ex 
ܗܩܦܐ‎ am: cámanieo forie sdduxerit, Viri eruditisei- 
mi verbit ܗܘܗ‎ (30). Jae, δὲ comua 'aerundam epi- 
stolàar hxc ratio vim, habeot, ܗܘܐ‎ do primae quoqua 
integritate: conclaziatum est. Quid. qupd Photii cen- 
sora epistola otrlusque consensiouom, ad loea qui- 
dam spocryphà quod attinet, confirmans, utriusque 
item unum eamdemque auctorem agnoscit? En per- 
sere de bis Cleuientinis epistolis critiei hujus ju- 
dielum (40) : Secunda, inquit, dicta. quedam- perte 
grina ܘܐܗ‎ ο sacra. Seriphera aubinduct, quibus ne 
epistola quidem prima: omnino vacat, Ei inlerpreta- 
tiones quorumdam. locorum aliemiores profert. Hinc 
4e utraque ita demum concludit : Alioguin ipsa quae 
$n Ma epistolis insunt sensa, nonnikil. abjecta. aunt, 
ܣܡ‎ sontipentem seriem ac .consequantiem. servant, 
Videsne nihliin posteriore motare Pbotium,quod non* 
et priori eum ea esse commune prónuntiet? Photius 
igitur, υἱ Jure arguit Coutantits, utriusque bac in 


ye consensum ladigitans, ad utramque pariter ܐ‎ 


stiplemdam nos quodammodo induei), hortatur, 
perurget. 

Hactenus cum Grabio sumus in primis congressi; 
qui tamen deinceps animum mutasse. perbibetde : 
siquidem alibi (41) loeum ex Epistola JI, et quidem 
ܐܪ ܟܐܦܐ‎ Clementinum acbepium , éontra Lum 
Meillerii Artemoiii seu Samuelis Crelliicavillatio- 
nes seriter propugnat : adeo ut sive Grablanze sen- 
venilie patregis, sive. vel ipsi-Grabio nihil reliqui 


esse videatur. 
VIL. Sunt insuper, qui secunda hujus Epistolze 
Coutant., Epist: Rom. Pon 
μη, Poison. sd Ν. T. 


ἢ lif.» Beg 39,5 v. 
40) Bibl. eod, cx: 
Mu 


Ἀν‏ ܕ 
ui defens. fid. Nic, séct.‏ ܥ Annot. ad‏ 
Mi, cap. 3, ἢ 5. pag. δὲ‏ 


4 


nino ése 3 Clemente -δϑὲ ܘܧ‎ paulo recentiorem, A ܗܘܕ‎ fistitütlonemque primum quidem assecutus a 


Ῥαυ]ο Cletens Romanos, deinceps vero volens et 

ipse iisdem apostolicis preceptis imbuere Corin- 

thios, Jacobum patrem. nostrum: vocavit : quemad - 

modum etiam ibidem nonnullis interjectis (B3), 

patrem: nostrum appellavit Abrahamum, Quam qui- 

dem: doctrinam cum deinde accepisset Ecclesia Ho- 

mani &ive ab Apostolo sive etiam ab ipso Clemente, 
sanctam inier actionem precationem hujusmodi 

sacris ministris reciLandam indixit (52) : Deus, fide- 

lium paler, summe, qui in totg: orbe. terrarum pro-^ 
missionis tum | filios diffusa adoptionis gratia multi- 

plicas, et per. paschale sacramentum, Abraham pue- 

rum Iuum universarum, sickt jurasti, gentium eficis 

pairem, etc. Alibi quoque clarius adhue (54) : Pa- 

ter fidei nostra Abraham summus, oblulil. holocau- 

slum super altare pro filio. 

Quid quod Theophilus in suis ad Autolyeum li- 
bris. (55), quod pene exciderat, Davidem patrem 
seu progenilorem mosirum appellat? Ἔπειτα Δαυὶδ 
ὃ πρόγονος ἡμῶν (ἐδασίλευσεν) ἔτη ,ܐܢܐ‎ « Deinde Da- 
vid pater noster regnavit annos quadraginta. » Nun- 
quid ideó Hebrzus, epiacopus iste: Anfioehenme- 

Vermm, utad ἐπ veria, Jacobum patrem nostrum, 
apertius enucleanda simulque propugnanda redea- 
mus, quo deinceps ex eorum ambiguitate omnis 
ebjiciendi pracidatur occasio : Patrum quoqde 
antiquissimi eodem plane sensu cum Clemente per- 
hibentur esse locuti: Justinus. martyr (56), Cle- 


eui bmc ipsa Epistola: referatar accepta, Nollem 

factum. enimvero : quid "Joquae? An longa iila di- 

sputatione quam primum contexuit H, Venema, 
mos ludere voluit? An vero-Hieronymum et Epi- 

phanium ita bardos existimavit, ut. pro feta Cle- 

mentino Epistolani reciperent supposititiam ? Nimi- 

rum vir.criticus ad subrüendam Clementinarum - 
Epistolarum De virginitate integritatem, telaque 
clar. Wetstenii editoris declinanda, primum qui- 
dem ad posteriorem Clementis Corinthiacam Epi- 
stolam velut ad asylum confugiL, nullumque non 
movet lapidem quo lianc Epistolam denionstret 
illam ipsissimam esse in quam digitum intenderunt 
veteres, Hieronymus in primis atque Epiphanius: 
postmodum autem, perinde ae de triumpho seeu- 
Tus, in eamdem eonsurgit secundam Corintbiacám 
Epistolam, quam commentitiam esse nobis persua- 
üere conatur; nibilque pensi habet, dummodo 
unius prioris ad Corinthios: Epistole auctor Cle- 
méns éssé videatur. Age nunc, illa discutiamus po- 
tora, quz: ad ejus suppositionem evincendari vir 
doctus adducit. 

Primum igitur argümentum ex eo petit H. Ve- 
nema (45), quod auctor Epistole posterioris sese 
origime gentilem aperte prodat (46), cum contra 
natione -Judeum fuisse Clementem clàmare cen- 
»eatur locus ille prioris Epistole, ubi Jacobum 
patrem nostrim appellat (17). Perbelle sane. Neque 


naper demum exorta est de Judaismo Clementis opi- 6 mens Alexandrinus (57), Tertullianus (58), auctor 


Expositionis in Ebangelium Luce: quie sub Titi Bo- 
strensis nomine circumfertür (59), et Auguati- 
pus (80). Hinc ergo Venemiana objectio evanescit : 
quo enim sénsu locutus est apostolus Paulus, quo 
Ecclesia Rontana ἃν ipso edocta, quo Patres anüi- 
quiores, € item Clemens noster locutus esse die 
cendus, et quidem ad Corinthios Roman: Ecelesige 
nomine scribens : ut propterea non suo tantum, 
sed οἱ Romanorum -atque Corinthiorum nomine, 
Abtakamum et Jacobum patres nostros, fidei. sclli- 
cet nostre patres, ipsemet appellasse putandus. — 
Instat. porro vir criticus, atque ex his verbis 
ejusdem Epistole (61) : Plures facti sumus. iis qui 
Deum habere cententur (Judaeis), colligit, auctorern 
eo demum tempore vixisse, quo Christianismus 
jnter gentes numerosissimus érat supra Jadzeos : 
quod quidem, inquit, rectiüs quam in Clementis, 
quadrat in Trajani et sequentium imperatorum - 
iempora, quibus Ecclesia geniium longe lateque 
Lib. uu, ad Jte κ 


55 
0 px cum Try $151. 
51) Clem. Alex., o] ljb. vi BN 7, p. 110. 

μὴ Adv, Marcion., lib. iv, D s 1 

(59) In cap, p sang. Luc. Bibl PP. edit. Paris, 
tom. XIII, p. 3 . 

(60) Serm. V £45 Op. tom. V, p. 30. 

(61) Epist. [A εαρ. 2. 


Brev. Rom. Sabb. ante us. ad Magnificat, 


nio. Primus, quod quidém sciam, qui eam invexit, 
fuit Tillemontius (48). Exinde vero idem visum 
Coutantio (49), licet postea sententiam mutarit (50).- 
Accessit deum Ceillierius, qui fidenter nimis id 
asserere non dubitavit (54). At elumbe profecto 
habendum argementumi istiusmodi, quo Corin- 
ihiaem ^ posterioris Episloke iollatur integritaé. 
Quidni sodes Clemens Pauli συνεργὸς, Jacobum 
patrem nostrum: eo seni vocare potuerit, quo 
idem: Apostolus promissionis flifos ir semine Abra- 
h& et Israel computari docet, ut recte Coutantiug 
melius consultus? Non enin, inquit divinüs przeo **, 
omhes qui ex l'árael sunt, ii sunt laraelita : neque qui 
semen stint Abraha omnes filii : sed in Isaac vocabitur. 
tibi sémen : id est, non qui filii carnis, hi filii. Dei, sca D 
qui filil sunt. promissionis, aslimaniur in. semine. 
Hinc alibi** etiam. ipsemet Apostolus lsraei Dei vo- 
'eat eosdem promissionis fllios, sive ex circumei- 
sione sive ex preputio vocatos, Hanc igitur doctri- 


* Bom.n,6-8. *Galat.vi, 15,16. 
iit. Π,1. e 
Clem., Epist. H ad Cor., capp. 1 et 9. 
42) H., Epist. 1, eap. 4. 
ἮΝ Mem. Hist. eccl., t. Il, p. 149. 


0:0 ist, Rom. Pontif. p.d. 
p. 4. 
i δα tm. 1, p. 508. 


le 
i Manat "Ro on. ΠῚ ܐܘܐ‎ sanct. ad prophet. 1v 


0 


A sanguine suo. » Νου dubito quisi hisoe verbis, 
τὰ παθήματα αὐτοῦ ἦν πρὸ ὀφδαλρῶν DURS, 
spexerit S.Pater ad ΠΙὰ ἃ ejasdem Apostofi, Galatas ita 

. objurgantis**: Ὦ ἀνόητοι Γαλάται, — οἷς κατ᾽ ἐφϑαλ. 
μῶν Ἰησοῦς Χριστὸς, προεγράφη, ἓν ὑμῖν ἑσταυρω- 
μένος : ܙ‎ 0 insensati Galat. 
Jesus Christus ργωβογ ptus est 
Nimirum Clemens, ut'assolet, Paulum Vmiiatog , dui 
memoriam redigit Corinthiis, qnomodo anté rhofus* 
in eorum Ecclesia nuper exorios, omni viriutum. 
genere florerent, atque Dei passiones semper anta 
oeulos ipsis obversarentur, Divinz igitur mature 
majestatem cum carnis humilitate crucieque igno« 
minia hoe loci conjungit sanctissimus Pater : duas 
item naturas agnoseit in Christo : unam Verbi Per- 
sonam, qu»: carne passa est : ae Dei pagsiones 
Ecclesi Gorintbiace proponit velut longe maxi- 
mum mysterium, unde vite sanctioris praecepta ime 
stitutaque ómnia ducantur. Ex quibus ergo liquido 
patet, non &olum quid S. Clemens, sed eiiam quid 
Romani, quid Corinthii, quid demuüm ceteri 
Christiani, seculo 1 apostolico de, Deo in carpe: 
paseo senserint atque crediderini, Qum quidem 
ontrà Socinianos valide urget vir doctus Mara- 
nus (66) : idemque arguméntum jam pridem pluri- 
bus fuerat persecutus Grabius (67) ; qui "aliortum 
S. Patris nostri locorum parallelismo | instiLuto, 
hune ipsum de quo agimus strenue vindicavil, at 
que Christi deitatis hostibus fldenter objecit. 

C Haud me latet. enimvero, in eo Clementino joco 
quem modo protulimus, Junium conjectasse. pro 
παθήματα forte legendum μαθήματα, Sed plane 
respuendum eum Grabio, Wottono aliisque. viris 
doctis inane commentum, quod textum citrz ullam 
necessitatem, neque ullius ms. codicis auctoritate 
sollicitare comperitur, Et jure quidem ; elenim 
nonne demum apie cohzrent omnia, si weróa Dei 
menlis atentioni, ejusque passiones ; cordis edge 
groponantur? Quod. ubl diligenter ido, 
sabiic, clar. ΕἸΣ ܟܘ‎ vitipstix Junii conjecturam 
sequi maluisse,quam sinceram textus lectionem; qui. 
Gallice non passiores, sed doctrinam reddiderit (08). 

Haec aulem fusius pertraetasse libuit, tum ul ܩܬܐ‎ 
signe Clementinum de Christi divinitate testimo- 

D nium vindicarem, tum vere jn primis ut Veneinz 
objectionem diluerem : qui virorum doctissimorum 
in hune loeum adnotata preterire maluit,.quam 
Photii judicium minus caute prolatam deserere aut 
benignius, accipere; eo scilicet nomine, quo prise 
conceptam opinionem de epistole secuwdae suppae- 
sitione celebris illius critici calewlo compróare 
confirmaretque,. 


ταν 18 ΜΝ Rom. xvi, 95,86. 9 Colois, 1,6, 25. ^ I Tim. ni, 16. ἡ Λα. ας, 


(66) Divini. D. N. 2-6. manif., lib. sr, cip. 
5, 


p. 377. 
181) In. Annotat, ad Bulli defens. fid. Nic., p. 60, 
da) Hist. eccl. , vom. h p. 242, edit, in-4, 


AD 8. CLEMENTEM 1 FÀPAM 


105 
penpagata est. Quid multis opus est? Nonne Paulus 
94 Romanos scribens**, gratias Deo agebat, quod 
fides eorum annentisbator in universe mundo? Non- 
ne dicebat ?!, ἐν omnem lerram exiisse sonum apo- 
stolerum, ef im Kmes- orbis terre verba eorum! 
Nonne Deum .glori&cabat**, quod mysterium tem- 
poribus eternis tacitum, patefactum esset ad obe-. 
ditionem fidei in eunctis gentibus ? Eodem loquendi 
genere. alibi quoque utitur idese Apostolus. Ad Co- 
loésenges'? : Jn. verbo veritatis, Evangelii, quod. in 
sutiperso mundo est, et fructificat, et crescit, Ἐν ite- 
rum: Evangdlium,... praedicatum est im wmiversa 
eriztura. qua. sub > ®! ܬ‎ est. Ad Timotheum item **: 
Magnum est pietazis-sacramentum,quod...pradicaium 
en GENTIBUS, creditum est in MUNDO. Nec mirum 
sane: ut enim alios pratereamus apostolos, unus 
magnus Paulus, tesie nostro Clemente (02), Preco 
[acius. ܘܐ‎ oriente el. occidente... cum unitersum 
mundum docuisset justitiam, et ad occidentis termi- 
mum venisset, ac sub pra[eciis mariyrium passus 
ἐξιεῖ, iia 4 mundg migravit. Qua cum ila sint, 
quidni ergo. vere scripserit in posteriore Epistola 
Clemens Romanus : Plures faci. ܪܡ‎ Judsis, qui 
Deum habere censentur? 

Verum ad nodum graviorem solvendum studiose 
properemus, Statuit nimirum vir clar, (03) : « Epi- 
siape secunde auctorem se a Clemente diversum 
eo ipso profiteri, quod Christi divinitatem expresse 
jnquleet, e& Domini non tantum, sed et Dei titulum 
ei dandum esse contendat (64); cum verus Glemens 
nusquam id data opera fecerit, nec:alio ac Domini 
titolo eum ornaverit, licet bic illic se divinitatem 
Christi agnoscere insinuet.» Quid queris? Locus 
ες Epistola I, in medium proferatur, quo uno tota 
eliditur Venemz objettio. Sic autem se hahet (65) : 
"Fol; ἐφοδίοις τοῦ Θεοῦ ἀρχούμενοι xal προσέχοντες 
ποὺς λόγους αὐτοῦ ἐπιμελῶς, ἐστερνισμένοι ἦτε τοῖς 
σπλάγχνοις, χαὶ τὰ παθήματα αὐτοῦ ἣν πρὸ ὀφθαλμῶν 
ὑμῷν. Hoc est : « Dei viatico contenti, et sermonibus 
illius diligenter attendentes, dilatati eratis ig. vl-. 
sceribus, et passiones ejus prz óeuljs vobis erant.» 
Ubi primum observandum, relativum αὐτοῦ respi- 
cere procul dubio proxime antecedens Θεοῦ. Cum 
auiem παϑῆματα nullo pacto Deo Patri attribui 
posáint, reliquum est. ut hie Jesum Christurm, Deum, 
Filium Dei, Deum de Deo, Deum verum dé Deo vero 
intellexerit S. Clemens. Qui quidem passiones 
Christi passiones. Dei appellat, sic nempe ab spo- 
sielo Paulo insütutus, cujus. erat συνεργός ; qui 
eodem plané sensu Christi Ecclesiam appellavit ** 
τὴν Ἐκκλησίαν, τοῦ Θεοῦ ἣν περιετοοιῆσατο διὰ τοῦ 
ἰδίου αἵματος, « Ecclesiam ܐܘܠ‎ quam acquisivit 


M Rom, 1, 8" Rom. 
38. "Ga, und. - 


009 8 ° " $30, p. 77 
03 


Epist. Il, csp. 4-5. 
pisi. l; cag. 3. 


106 


- PROOEMIA. VARIORUM. 


105 


IX. Superest nunc tempus inquirendum, quo A persecutionem scripsisset, ut auctor eminentissi- 


mus optime arguit (75). Quid quod Clementinis pe- 
ne consona de Neronis persecutione scripsisse Ta- 
citus comperitur (76) } Videbatur Nero, inquit, con- 


- denda urbis που, εἰ cognomento swo appellandw, 


gloriam querere. — Sed non ope humana, non !argi- 
tionibus principis, aut deum placamentis décedebat 
infamia, quin jussum. incendium crederetur. Ergo 
abolendo rumori Nero subdidit reos, et quasitissimis 
ponis affecit, quos per. flagitia. invisos, vulgus Chri- 
stianos appellabat. — Igitur primo correpti qui fate- 
bantur : deinde indicio eorum multitudo ingens (ec 
dem sane phrasi, qua utitur S. Pater, πολὺ πληθος) 
haud perinde im crimine incendii, quam odio hu- 
mani generis convicti sunt. Et pereuntibus addita lu- 


utraque epistola fuerit Corinthiis inscripta, Et de 
priore quidem, magna inter viros eruditos contro- 
versia, Sed. rationibus utrimque allatis pro viribus 
exeussis, eorum demum senlenli& mobis acceden- 
dum existimamus, qui Neroniana persecutione de- 
sinente, stanteque adhuc templo Hierosolymitano, 
nempe circa sro vulgaris annum 68 eam fuisse a 
Clemente scriptam censuerunt. In quam sane sen- 
tentiam prz czteris concessisse novimus duumvi- 
ros doctissimos, Pagium (69) ae nuper purpuratum 
Patrem cui acceptam referimus Historiam ecclesia- 
siicam eleganter Walicis litteris traditam (70). Quo 
autem vteunque pateat quam firmis rationibus in- 
milatur sententia hujusmodi, precipua sallem ex 


ipsa Epitola argumenta paucis contrabamus. Sic B dibria, ut ferarum tergis contecti, laniatu canum in- 


terirent, aut. crucibus. a(fizi, aut flammandi ? atque 
tibi defecisset dies, in usum nocturni luminis ti: eren- 
tur. Non adeo tamen szviebat Domitianus, "'ertul- 
Jiano teste, qui ejus persecutionem ita describit (77): 
Tentaverat et Domitianus, portio Neronis de crudeli- 
tate; sed qua et homo facile ceptum repressit, resti- 
iulis etiam. quos reélegaeerat : ut propterea nullum. 
dubium superesse videatur, quin verha illa Clemen- 
tis que sub initium hujus $ recitavimus, de Nero- 
mis polius quam Domitiani persecutione sint aeci- 
pienda, Deferbuit auiem, imo vero et desiit ea por- 
secutio, sublato Nerone, quem 9 Junii anno ara 
vulgaris 68 periisse compertum. Eodem igitur anno 
currenic vel saltem desinente, Romana Ecclesia in 
pace utcunque constituta, scripserit S. Pater. 
Plura in hane sententiam videsis apud scriptores 
modo laudatos, quibus addas velim Wottonum (78), 
wt alios przterearmus. 

Huie item anno 68 esse illigandam hane ad Co- 
rinthios priorem epistolam, suadet cultus Judai. 
mentio in templo HierosolymiLano tunc adhuc stan- 
tevigentis, que in eadem epistola hisce conceptia 
verbis occurrit (79) : Summo quippe sacerdoti sta 
munia iributa sunt; εἰ sacerdotibus locus proprius 
assignatus est; εἰ Levitis sua ministeria incumbunt. 
— Non ubique, fratres, offeruntur. sacrificia jugia, 
tel pro peccato et delicto, sed Hierosolymis tantum - 
neque illic in quovis loco. fit oblatio, sed ante tem- 
plum ad aliare, prius. facta a summo sacerdote. et 
pradictis ministris, oblati inspectione et. probatione, 
Qui ergo prater id quod voluntati ejus consentaneum 
est, aliquid. faciunt, morte multantur, Neque aliter 
sane loquitur Clemens, ac Paulus ad Hebrzsos scri- 
bens: quem ubique fere sectatur S. Pater, ejus auv- 
εργός. |n ea enim Epistola meminit Apostolus ** 


19) Orsi, 4stor. eccl., t. T, p. 412. 
76) Annal. lib: xv, capp. 41-44. 
71) Apologet. 2 5. 
18) Ρτα[οι. ad Clem. epist., 205 seqq. 
(19) Epist, 1, capp, 40-41. 
ܟ‎ 


0 Ibid., cap. 6. 


itaque scribit Clemens sub initium (71) : Propter 
subilas ac sibi invicem succedentes calamitates et ca- 
sts adcersos qu: mobis acciderunt, tardius, fratres, 
mosmelipsos converlisse agnoscimus ad ea qua a vo- 
bis quaesita fuerunt, Quibus verbis, primum quidem 
persecutionem quz jam deferbuerit, vel potius quz 
nuper desierit, designari ; deinde vero vel. Neronis 
vel Domitiani persecutionem hic innni, nemo est 
sane qui non perspiciat. Verum, quz& paulo post 
8ubdit Clemens, Neronianam scilicet. indicare per- 
hibentur. De beatis enim apostolis Petro et Paulo, 
Ceu non ita pridem martyrio consummatis, hzc 
habet (72) : Ἔλθωμεν ἐπὶ τοὺς ἔγγιστα γενομένους 
ἀθλητάς + λάδωμεν τῆς γενεᾶς ἡμῶν τὰ γενναῖα 


ὑποδείγματα. --- Λάδωμεν πρὸ ὀφθαλμῶν ἡμῶν τοὺς C 


ἀγαθοὺς ἀποστόλους, h. e. « Veniamus ad proximos 
athletas, et secoli nostri generosa exempla suma- 
mus. — Ponamus nobis ante oculos bonos Aposto- 
Jos. ܙ‎ Ubi probe notanda cum Dodwello (72) aliis- 
que, Clementis verba, quibus gloriosa Petri et Pauli 
€ertamina describens, illos ἔγγιστα γενομένους 
ἀθλητάς, muperrimos athletas, appellat, seu quam 
proxime sublatos ὁ medio fuisse testatur, atque τῇ 
γενεᾷ ἡμῶν, hac nostra etate floruisse, Eamdem 
porro persecutionem magis adhuc inculcare viden- 
tur, que paucis interjeclis occurrunt (74) : Τούτοις 
ποῖς ἀνδράσιν ὁσίως πολιτευσαμένοις συνηθροίσθη 
πολὺ πλῆθος ἐχλεχτῶν. « Viris istis qui vitam 
sancle insliLuerunt, magna electorum mu?titudo ag- 
gregata est. » Ubi videas neminem, si Petrum ac 
Paulum excipias, a Clemente laudari, non Flavium 
Clementem, non Acilium Glabrionem, non Flaviam 
Domitillam, nullum denique tot illustrium. marty- 
rum qui sub Domitiano passi sunt ; quorum aliquem 
saltem memorasset S. Pater, si post Domitianeam 


Hebr, εχ, 25.‏ ܀ 


0 Pagi Crit, ad ann. 78, 8 5. 
(70) Orsi, /stor. zccl. lib. n, $ 35, t. 1, p. 111, 
edit, Rom. in-8*. 
4) Epist. 1 ad Cor. cap. 1. 
12) Jbid., cap. 5 
(3 Addit. od Pour; Opp., post p. 219 


Parnor Gn. ]. 


108 


AD S. CLEMENTEM 1 PAPAM 


101 


pontificis, qui inirat in sancla per singulos annos A Corinthiorum valde emineret, ab eo missugiRonam 


venit, quo sibi diro sehismate laboranti opem for- 
ret Romana Ecclesia. Exinde vero eumdem legatum 
illuc cum epistola Cleniens remittit, postulatque ut 
cum nuntio concordiz 1116 brevi ad se redeat, 
Quis porro facile sibi persuadeat, ut praeunte Do- 
dwello (B1) arguit vir eruditus (82), eumdem For- 
iunatum post tantum temporis intervallum, quan- 
tumab anno 57 ad finem szeuli.elapsum est, po- 
tuisse aut voluisse «ἰδία jam valde provectum, adco 
longum iter suscipere? At omnia demum rile co- 
hzrére noscuntur, si Clementina epistela circa 
annum Christi 68 seripta censeatur. Neque alia 
profecto desunt argumenta, quibus sententia isthaec 
magis magisque firmetur; que tamen brevitatis 
ergo consullo praiterimus. 

De temporis autem notatione quo scripta fuerit 
posterior Clementis epistola, nihil. quidem «erii ex 
ea elicere possumus, cum mutila ad nos pervene- 
rit, unde illud statuatur. Qui eam integram legisse 
putatur Photius, in ejus recensione nullam facit 
dissidii Corinthiaci mentionem; sed ipsam tantume 
modo insiitutionem εἰ admonitionem. melioris vita 
indwcere scribit (85). Hine facile quis colligat, Co- 
rintho Romam reduce Fortunato cum aliis sociis, 
schismate jam'gublato et quieti ecclesia illa resti- 
tula, banc deinde fuisse a Clemente perscripiam 
epistolam, anno forte insequente 69, quo in pace 
magis adhuc firmarentur Corinthii. 


in sanguine alieno : meminit item "* sacerdotis, qui 
prasto es! quotidie ministrare, ae hostiarum quas 
indesinenter offerunt ministri. Quz quidem, ut alia 
in eamdem sententiam dicta omittamus, cum tem- 
pore presenti apud Clementem, haud secus ac apud 
Paulum efferantur, tunc. adhuc templum stelisse, 
eultumque viguisse Judaicum videtur. Quin et non- 
dum obsessam, sed paeatam potius vel ipsam ur- 
bem Hierosolymitanam Clementiua verba insinuare 
€omperiuntur; aut saltem rumorem de illius obsi- 
dione Romam nondum fuisse perlatum satis aperte 
declarant. Anno autem Christi 68, Vespasianus , 
plerisque Judae urbibus occupatis, ipsam Hieroso- 
lymorum metropolim circumsidere molitus est $ 
quam deinde Titus, a Vespasiano patre ad conse- 
quendum bellum in Judza relictus, post quatuor 
mensium obsidionem in paschate inchoatam, anno 
demum 70 cepit atque cum templo diruit : uL pro- 
inde priorem ad Corinthios epistolam circa annum 
68 scripserit S. Clemens. 

flactenus vero dietis unum adhue addere placeL. 
Nimirum, sub finem ejusdem epistole (80) inter 
nuntios ἃ Clemente ad Ecclesiam Corinthiiacam nüs- 
505 recensetur Fortunatus, ipsemet ille ut videtur, 
qui aliquot ab hinc annis ab iisdem Corinthiis eum 
Siephiana et Achaico, ad Paulum dum ageret Eplie- 
8i, fuerat ablegatus. Ejus cum laude meminit Apo- 
stolus in priore ad Corinthios Epistola **, qua scri- 
pta fertur circa annum 57. Hic igitur cum in coetu 


SECTIO 1I. 


DE DUABUS EPISTOLIS AD VIRGINES. 


X. Nune autem sermo instiuendus de duabus C editore omnino prelermissis. Quin eliam, ut exa 


etior adhuc editio nostra prodiret, Wetstenianan 
sive in textu sive in versione a nobis rogatus re- 
censuit R. P. Bonifacius Finetti Ord. Przdic., vir 
in linguis exoticis excolendis studiosissimus - cujus 
proinde conjecturas in lectionem Syriacam et casti- 
gationes 111 Wetstenii versionem, ipsius nomine si- 
gnalas in limbum conjecimus. Cum autem hac in 
urbe Lypi Syriaci quotquot erant necessarii haud 
presto essent; Palavium contendimus; votisque no- 
stris quibus expetebamus ut exdem epistole Syriace 
ac Latinein seminario Patavino excuderentur, emi- 
nenlissimus princeps, nune vero SS. D. N. Cle- 
mens ΧΠῚ perhumaniter annuit. Impressionis eu- 
ram sibi suscepit libens Antonius Zanolinus, cele- 


epistolis, qu£s De virginitate seu ad virgines scripsit. 
S. Clemens. Eas primum evulgavit Lugduni Bata- 
vorum anno 1752 e ms, codice Novi Testamenti S3- 
riaci, cum versione Latina, Joannes Jacohus Wet- 
slenius; exstantque ad caleem voluminis Il Nov. 
Test. Greci, ab eodem typis Amstzelodamensihus 
excusi. Ad exemplar Wetstenianum nostram edi- 
tionem exegimus, suis quibusque loeis ea restituen- 
tes, qua. doctissimus editor prolegomenis subjecta 
sive addenda sive emendanda monuerat. In textu 
item Syriaco sectiones seu capita dislinximus, or- 
dinem secuti quem ipsemet interpres in sua ver- 
sione retinendum censuit. Saerze Seripturie verba 
quorum haud pauca Wetstenium fugerant, chara- 


«lere ltalico describenda curavimus, locis insuper D bris linguarum orientalium in eodem seminario pro- 


fessor : quibus quidem nominibus duumviris do- 


(82) Frey., not, ad cap. 2 epist, 1 Οἴοπι, p. 148, 
(85) Bibl, cod. cxxvi. 


zd oram indicatis unde illa desumpsit S. Pater, ab 
** Hebr. x, 5, 11. " I Cor. xvi; 15, 47. 


(80) Epist. 1, cap. 68. 
(81) Addit. ad Peurs. Opp., post. p. 221. 


PROORMIA. VARJORUM, 


109 


ete, in primis autem sánctiasimo Patri Pontiliei Α mum asseetamur : 38 tamen ratione, ut. nonnulla 


utrobique a nobis in medium proferantur, Wetste- 
nio pretermissa; eaque in primis quz& ex harum 
epistolarum instituta collatione eum duabus reli- 
quis Corinthiacis , ad rem magis pertinere nobis 
visa sunt. 

Testis itaque antiquior Epiphanius, qui ad. 
versus Ebionzos hzc habet (87): Αὐτὸς Κλή- 
µης αὐτοὺς κατὰ πάντα ἐλέγχει ἀφ ὧν ἔγραψεν 
ἐπιστολῶν ἐγχυχλίων, τῶν ἐν ταῖς ἁγίαις ܥܡܬ‎ 
χλησίαις ἀναγινωσχομένων " ὅτι ἄλλον ἔχει χαραχ- 
τῆρα ἡ ἑαυτοῦ πίστις καὶ ὁ λόγος, παρὰ τὰ ὑπὸ τού- 
τῶν εἰς ὕνομα αὐτοῦ ἐν ταῖς Περιόδοις γενοθευμένα. 
Αὐτὸς γὰρ παρθενίαν διδάσχει, χαὶ αὐτοὶ οὐ δέχον- 
ται" αὐτὸς γὰρ ἐγχωμιάζει Ἡλίαν, καὶ Δαθὶδ, καὶ 
Σαμφὼν, καὶ πάντας τοὺς προφήτας, οὖς οὗτοι βδε- 
λύττονται. ld est: « Clemens ipse ommibus illos 
(Ebionzos) modis redarguit iis epistolis eireula- 
ribus, quz in sacrosanctis ecclesiis leguntur ; ex 
quibus constat, longe ab iis quze in. Circuitibus SI- 
lis (Petri) sub ejus nomine adulterina exstant , 
illius fidem ae sermonem abhorruisse. Etenirn Vir- 
ginitatem ipse (Clemens ) edocet ; et isti (Ebiongei ) 
repudiant : ille Eliam, Davidem et Samsonem om- 
nesque prophetas commendat; quos hi detestan- 
iur.» Que profecto Epiphawiana duabus higca 
Clemnentinis epistolis mirum in modum congruere 
noscuntur. Primum itaque in iis, Epiphanio teste , 
S. Clemens virginitatem. edocet : harum enim ^ 


Maximo nosmetipsos summopere Obhatrietos palam 
profltemur. 

ΧΙ. Jam νότο disquirendum, num demum Cle- 
menti Romano vtraque epistola jure sit adseriben- 
da. Eas enimvero velut sinceros Clementis fetus 
agnovit cl. editor, ae pro viribus eidem asserere 
aggressus esl. Verum duos prs ceteris viros haud 
incelebres nactus est adversarios : alterum quidem 
Nathanaelem. Lardnerum, qui anno 1753 disserta- 
tionem 70 paginaruní in-8* Anglice Londini edidit ; 
pluribusque in contrariam sententiam adductis, in 
δίῃ tandem cogitationem devenit, has nimirum 
epistolas cirea medium seculi ܐܬܐ‎ ab episcopo .Ec- 
€lesiz orientalis fuisse perseriptas (84) : alterum 
vero Hermannum Venema, qui anno insequente 
4751, Harlingz vulgatis tribus epistolis, VV. CC. 
Wesselingio, Hemsterbusio et Cannegietero inscri- 
ptis, easdem epistolas Clementinas supposititias 
esse omni studio contendit evincere : in iis enim in- 
ter alia Hieronymi stylum sibi suboluisse innuit (85); 
εἰ quamvis de auctore ae tempore quo vixerit nibil 
definiat, éum tamen fuisse orientalem, non Roma- 
mum, οἱ Origene quoque posteriorem arguit (86). 
Virique statim. respondit. Wetstenius , iterumque 
quas edidit epistolas, magis magisque Clementi Ro- 
mano vindicavit : Lardnero quidem in Diario litte- 
Tario Gallice inseripto Diblioiiéque raisonnde (87) : 
Venemz autem, epistola eo ipso anno 1754 Amstze- 


lodamensibus typis consignata, quam epistole Ve- C epistolarum pars minima, gut recte advertit Welste- 


nius (88), in extollenda quidem virginitate versu 
tur; at longe maxima, imo tota epistola secunda , 
in virginibus officii admonendis occupatur, seu de 
virginilate pie ac rite servanda perliractat : ut 
propterea S. Pater in his epistolis virginitaiem 
potius edocere, quam commesdare , jure ab Epi- 
pbanio dicatur. 

Jam extera prosequamur. Eliam, inquit, laudat 
Clemens. Et quidem his verbis (89) : Certe etian 
Elie et Elise , et multorum. aliorum sanciorum τε- 
perimus conversationem [uissc sanctam et sine ma- 
cula. Tum.vero ܕ‎ ait, Davidem commendat. ld quo- 
que sic praestitum ἃ Clemente (90) : Nonne docet 
te illud Davidis, quem iuvenit. Deus virum secun- 
dum cor sum, hominem. fidelem , perfectum, san 
ctum, verum? Deinde Samaonem eatollit, subjungit 
Epiphanius. En Clementinum locum (91) : Non 
audivisti de Samsone Nasirgo, cum quo [uit Spiri- 
tus Dei , viro forti? Is vir Nazireus fuit, et sanctus 
Dei , ei fuit in fortitudine et robore. Denique , sub- 
dit, omnes prophelas laudibus effert, Scilicet in 
hanc sententiam (92) : Porro etiam Elisam ει Ge- 
hasi εἰ filios prophetarum reperimus. habitasse in. 

(88) Epist. ad H, Venem., p. 24- 

(89) De virg. epist, 1, cap, 6. 

90) Epist. 2, cap. 9. 

91). Ibid., cap. 9. 

92) lbid., cap. 14. 


nemiang opposuit. Utinain vero duabus quoque 
reliquis respondere valuisset vir doctus! At lethali 
πποτρο decumbebat Wetstenius, dum primam e£a- 
ravit epistolam v Kal. Martii 4754 menseque se- 
quenie diem supremum obiit ix Kal. Aprilis, an- 
num agens Lxi. Quae vero hactenus recensui opu- 
scula, ea dono accepi ab eruditissimo Jacobo Kri- 
ghout; qui datis quoque humanissimis litteris una 
cum sermone funebri, quem ipsemet habuit in ob- 
urn laudati Wetstenii decessoris sui, inunera mihi 
pergrata large cumulavit : quo nomine mihi tem- 
perare haud possum, quin V. C. comitatem adeo 
singularem quam maxime. testatam faciam. 

Verum ut ad rem propius accedamus, harum 
epistolarum auctorem fuisse Clementem Romanum, 
duplici argumentorum genere demonsirandum su- 
scipimus. Primum quidem petimus ab exlernis , 
sive antiquorum scriptorum testimoniis quibus 
illas fuisse a Clemente perscripias asiruitur, siv 
Patrum vetuslissimorum operibus unde ab iisdem 
eas fuisse perlectas colligitur, Alterum vero, in- 
ternum scilicel, ex ipsis epistolis sumimus. In his 
autem argumentis digerendis Welstenium potissi- 


(88) Lardner, 4 dissertation upon the two Epistles 
uscribed 1o Clement of flome, p. 37, 54, 51. 

(86) Epist. 2, & 27, p. 89. 

(86) Epist. 5, ὅ 16 seqq., p. 129. 

(87) Tom. L, part. 1, art, 8, p. 965 οἱ suiv. 

(8T) Har. xxx, $ 15, 0pp. tom. !, p. 159. 


AD S. CLEMENTEM ܐ‎ PAPAM 


11: 


timore Dei ; et hospita non fuit eis. Micham εἰ pro- A autem. Samsonis elogium , ea demum omnla in 


nostris Syriacis comparent ; frustra vero in Graecis 
requiras ; nt propterea mullum amplius dubium 
superesse merito videatur, quin de prioribus tan- 
tum, non autem de posterioribus, Epiphanii testi- 
monium sit accipiendum. 

Latdnerum secutus alia plura congerit Herman- 
nus Venema, quibus Epiphanianum loeum enervet, 
aique in sententiam suam pertrabat, F4 primo 
quidem negoiium facessit viro critico (95) , quod 
S. Epiphanius ἐγκυχλίους, cireulares, epistolas nos- 
tras appellet; verumtamen animum ab hoc scru- 
pulo parumper avertens, nondumque deposita 
omni cunctatione, elucesceré ait, S. Patrem hoe 
addito criterio vulgatissimas tantum Corinthiis in- 
scriptas im oculis habuisse. Vereor equidem me 
dictis Venemianis calculum non adjiciant viri 
doeti, ut quz minus recte sibi cohaerere videntur 
Utcunque autem res se habeat, nihil sane prohi- 
bet, quominus vel existimemus, Epiphanii etate 
apud nonnullas ecclesias in more fuisse positum 
epistolas De virginilate publice legi; vel cum Wet- 
stenio (96) censeamus « Epiphanium ut Ebionzos , 
non Clementis solum, sed etiam Ecclesi» aucto- 
rilaàte premeret, encomium priori Corinthiace 
Epistola tributum, in utramque ad virgines transe 
tulisse. » Quidni autem 10 rite fecerit S. Pater? 
ratus nimirum episcopi Romani epistolas ad Eccle- 
Siz univers: institutionem pertinere , quemadmo- 
dum et de priore ad Corinthios faetitatum noverat, 
Porro ad reliqua Epiphaniana extenuanda, plura 
congerit idem vir eruditus ; quz támen omnia ex- 
pendit ac diluit cl. editor : adeo ut constet, san- 
ttum episcopum Constantiensem , dum verba supe- 
rius recitata perscriberet, in has epistolas Syriacas 
oculos intendisse. 

Xil. Epiphanio llieronymus —secedat doctor 
maximus, testis alter locupletissimus. Sic igitur 
ille adversus Jovinianum (97) : Hi sunt eunuchi, — 
quos custravit non. necessitas, sed voluntas. — Ad 
hos εἰ Clemens successor apostoli Petri, cujus 
Paulus apostolus meminit , scribit epistolas omnem- 
que pene sermonem auum de virginitatis puritate 
coniezui, Agesis nunc, hujusmodi testimonium 

Ὁ expendamus. Tria in eo sunt probe notanda, 1. Ad. 
tunuchos spiriuales εἰ. evangelicos — scripsisse 
€lementem asserit sanetus doctor. Il. Non epistolam, 
sed epistolas iisdem inscriptas ipsum exarasse te- 
statur. 111. In his epistolis omnem pene sermonem 
auum de virginitatis puritate illum contexzuisse tradit, 
Qua quidem adeo sunt manifesta, ut nullum su- 
persit dubium quin de nostris epistolis sint acci- 
pienda. Quid vero ad hzc eruditi viri modo lau- 
dati? Existiimant nempe Hieronymura hie animum 
intendisse in secundam ad Corinthios epistolam , 
wbi forte de virginitate Clemens prolixius egerit 


(85) Epist. 1, pag. 6. 
(96) Epi . ad H. Venem., p. 22, 
(93) Lib. 1, $ 12. 


phetas omnes pariter sic reperimus habitasse in. ti- 
more Domini. Hactenus Clemens; cujus verbis 
enimvero ad Epiphanii testimonium comproban- 
dum nihil clarius esse aut luculentius videtar ; 
seu polius ad nostras Clementi asserendas episto- 
las, nihil aptius hujusmodi Epiphanii testimonio, 
validius nihil proferri posse liquet. 

Quaenam vero hactenus observatis objiciantur, 
inspiciamus. Haud ita pridem V. C, € Nihil mo- 
ror, inquit, S. Epiphanii testimonium ; nam illud 
expelitum est ex epistolis Clementis, que tunc 
legebantur in ecclesiis, Profecto ex testimonio 
S. Hieronymi diseimus, nullas alias Clementis 
Epistolas state illa in Eeclesiis legi consuevisse, 
misi ad CoriniBios geminas. » Nolim enimvero 
viro eruditissimo liec excidisse, Testatur quidem 
S, ilieronymus (95) , Clementis priorem ad Eecle- 
siam Corinthiorum Epistolam in nonnullis cetibus 
ecclesiasticis lectam fuisse ; at secundam a vete- 
ribus reprobatam asserit; tantum abest, ut in 
ecclesiis tune legi consuevisse geminas ad Corin- 
thios epistolas, ex ejus testimonio discamus. Quod 
antem hae de re doctor maximus, idem quoque 
snte ipsum Dionysius Corinthius , idem etiam Eu- 
sebius Cesariensis, idem reliqui antiquiores pro- 
fitentur, Cum itaque certo conste ex veterum te- 
stimoniis, unam, et quidem priorem , Corinthiis 
inscriptam epistolam. publiee fuisse lectitatam , id 
ipsum profecto Epiphfnius item novisse jure 
existimandus : adeoque , ubi non unam Clementis 
epistolam, sed ejus Kpisiolas circülares in eecle- 
siis fuisse perlectas affirmat, de Corinthiacis epis- 
tolis ipsius verba nullo pacto accipienda esse vi- 
dentur. Quid quod Epiphánianum testimonium alias 
omnino ab ep.stolis δά Corinthios respicere per- 
hibetur? 1n Corinthiacis enim nulla Samsonis 
mentio, neque uspiam omnium prophetarum enco- 
mium oceurrit ; ut reliqua pretereamus : qu» sane 
in epistolis Clementinis extitisse, S. Epiphanius 
Tuculenter testalur. 

At inquies cum Lardnero (94), Epiphonium qui- 
dem epistolas Clementis una plures agnoscere, gL- 
que in iis non solum de Virginitate scripsisse 
Clementem ܙ‎ sed etiam Samsonem laudasse, ipsum 
profiteri : quod utrumque in epistolis Syriacis 
conspicitur, desideratur autem in Grecis. Hine 
tamen nemo jure colligat, judice Lardnero, Epi- 
pbanium de priorihus statim intelligendum : cum 
enim neutra Corinthiaca epistola integra ad nus 
pervenerit , fieri polest, ut Samsonis mentio inter 
ea qui in iisdem epistolis desunt, maxime vero in 
secunda, occurrerit. Ναι, qui rationes suas ita sub- 
ducit, operam ludit. Quid quxris? nullus conjec- 
luris locus, ubi res ipsa clamat. Quaeunque de 
C'ementis epistolis refert Epiphanius, in primis 


(95) De vir. illustr., cap. δ: 
(94) Lardner, 4 dissert. upon the. two Epist. , 


Ρ. 24. 


114 


ΡΙΟ(ΕΜΙΑ VARIORUM. 


{5 


lis in loeis quz& nune desiderantur; neque enim ἃ servanda. His denique cum Wetstenio (100) addaa 


velim, epistolas quidem Syriacas pro Hieronymo 
οἱ contra Jovinianum maxime facere : in iis enim 
statuit Clemens (1) , virgixibus sanctis. excellentio- 
rem in colis locum. datum iri, quam conjugibus 
sanclis $ quz est ipsissima sentenlia Hieronymi. 
Yerum ex Epistolis Graecis nullum suz causa pre- 
sidium quzrere, potuisset sanctus doctor, ubi 
nullum de virginitate colenda vestigium. Qus 
€um ita se habeant, nonnisi de nostris ad vir- 
gines epistolis Hieronymi verba intelligenda esse 
noscuntur. 

Sed ecce tibi rursus vir ille doctissimus, cujus 
paulo. ante meminimus, qui ex Hieronymi silen- 
lio in libro De viris il[ustribus, harum Epistolarum 


integra ad nos pervenit. Quid loquar? Quovis 
equidem pignore contendere ausim, ex tribus notis 
in testimonio Hieronymiano observatis, nullam. 
omnino posteriori epistola. Corinthiaez ; at contra 
epistolis nostris ad unam omnes rite congruere. 
Primum enim be virginibus fratribus et sirgini- 
bus sororibus, id est eunuchis spiritualibus quos ca- 
stravit voluntas , inseriptz» feruntur. Deinde, non 
unam, sed duaz epistolas ad illos misit S. Clemens, 
Denique intisdem omnem: pene sermonem de viryi- 
nitatis puritate contexuit. Ubi advertendum-, per- 
quam apposite fuisse locutum sanctum Hierony- 
mum : vigilanti siquidem verbo usus, ut phrasi 
Augustiniana loquar (98), atque restrictionis vo- 


colam pene usurpans, non omnem absolute dixit, B suppositionem evincere existimat. « Hieronymus, 


inquit, in Catalogo scriptorum eeelesiasticorum 
Clementem uon negligit, laudatque ejus epistolam 
primam ad Corinthios : meminit et secunde, quam 
famen non ab omnibus admitti affirmat. Profecto 
mon siluisset εἰ geminas alias, si nosset,» Ilias 
wtique non omisisset sauctus doctor; si nosset quo 
tempore librum De viris illustribus edidit. Hincne 
vero earum integritatem suspectam reddere liceat? 
Cedo, quo demum annoconfecti fuere sive Catalogus 
ile Hieronymianus ubi nulla nostrarum epistola- 
fum mentio, sive libri 0:10 contra Jovinianum. in 
quibus ez:dem ex nostra sententia laudantur? Scili- 
cet ex ipso Hieronymo discimus (2), librum De viris 
illustribus fuisse absolutum anno Theodosii princi- 
pis xiv, hoc est anno Christi 292.Patel praeterea ex 
eodem sancto doctore; libros adversus Jovinianum. 
post hune ipsum annum prodiisse : siquidem in 
eorum primo, num. 26 operis De viris illustribus 
meminit. Quare, anno minimum 595, aut serius 
fortasse, contra Jowinianum scripserit S. doctor. 
Nihil igitur mirum, si de quibus loquitur Glemen- 


* linis epistolis in iis libris, eas in Catalogo prater- 


lerit. Cur ita demum, inquies? quia videlicel in 
prologo ad eumdem Catalogum queritur ipsemet 
Hieronymus, pleraque tunc sihi fuisse inepmperta, 
Neque enim, ai, de his qua non legi, nosse potui; 
et quod aliis [forsitan sit motum, mihi. in hoc terra- 
rum angulo fuerit ignotunt. Quid. porro, si sanctis» 


&ed ommem pene sermonem de virginitate ἃ Cle- 
menie fuisse contextum : propterea scilicet, ut 
Optime Wetstenius (99), quod in prima epistola. 
cap. 14, agitur. de visitandis zgrotis, εἰ cap. 15, 
de aliis officiis, qus mon magis ad virgines 
quam ad conjuges pertinent; in secunda vero 
proponuntuf exempla Mosis, Aaroniset Josus, 
qui certe in conjugio vixerunt. 1 

At enim Hieronymus in disputationibus eum.ad- 
versariis, ac przsertim eo in libro contra Jovinia- 
num, omnia exaggerat atque hyperbolice loquitur : 
ut proinde haud miretur quispiam , si secundam 
Jantummodo epistolam Corinthiacam respiciens, 
epistolas fuisse a Clemente perseriptas testetur : 
qua est primum Grabii , deinde Lardneri et Vene- 
πιὸ sententia, Esto : consueverit aliquando in dis- 
putationis zestu exaggerare Hieronymus; non est 
Tamen cur hic ipsum non humane, non proprie 
locutum existimemus. Preterea, epistolas ad eu- 
nuekos evangelicos dedisse Clementem perhibet 
S. Pater. Num ergo et hic illum hyperbole fuisse 
usum; aut ad eos quos castravit noa necessi(as, 
scd voluntas, missam putabimus qu» est posterior 
ad Corinthios? Quid quod Hieronymo consentiens 
Epiphanius, testatur cireulares epistolas eumdem 
missilasse Clementem, in quibus virginitatem edo- 
«6Η 3 Απ vero sanctus quoque Constantiensis epi- 
BCopus exaggerasse dicendus? Fac denique in re- 


liquis quae exciderunt posterioris Epistolg Corin-.D simus doctor jm subsecutis libris plura memoret 


iraetatorum | ecclesiasticorum opera, qux dum eo- 
rumdem reliqua in Catalogo recenseret, omisit? An 
vero fictitia reputanda opera illa, eo quod cadem in. 
Catalogo pretermisisset doclor mazimus ? Imo vero. 
nemo jure non dixerit eum ipso Hieronyma, illum 
nempe qwe tunc non legerat, nasse mon potuisse, 
quodque in illo terrarum angulo, in. solitudine Be- 
thleemitica ܙ‎ ei antea fuerat ignotum, postea comper- 
isse. Agedum, uno vel altro exemplo rem adstrua- 
mus, 1, Memorat Hieronymus im epistola 74, ad 


400) Epist., pag. 24. 
1) Clem., epist. ¶ De virgia.. ea. 8. 
3) De vir. illustr, in prolog. et cap. 125. 


thiaes, fuisse de Virginitate locutum Clementem : 
at quomodo, sodes, in ea qux supersunt quadrent 
Hieronymi verba, quibus affirmat in illis Clemen- 
tinis Epistolis omnem pene sermonem. fuisse de vir- 
ginitatis puritate. conteztum ? Ibi namque potissi- 
mum pleraque oecurrunt de Christo Deo, de 
wocationis Christianze praestantia, de mundi con- 
temiptu, de certamine spirituali, de carnis resur- 
rectione, de bonis promissis, etc., paucissima vero 
de castitate in genere, omnibus etiam conjugatis, 


(98) ή Joau , tract, 120, $ 2, Opp. 1.1}, 
part. ni, co 
i99 L. €., pag. 0, 


un 


AD S CLEMENTEM I PAPAM 


“5 


Lucinium π. 4 , Hippolyti Portuensis opusculum ἃ nuncstrietim saltem proponere, nosira inleresse 


existimamus. 

Primum igitur in his epistolis Syriacis nonnul- 
las sententiss perspicimus, quas pane αὐτολεξεὶ 
Grece pariter exhibent. Unum alterumve speci- 
πιβῃ accipe. 1. Legimus in Epist. 1 ad Corinth. 
cap. 27: Hac igitur spe animi nostri ad eum adstrin- 
gantur, qui fidelis est in promissionibus. — Qui ne 
meniiamur pracepit, multo magit ipse non mentietur z 
nihil quippe Deo impossibile, preterquam mentiri. 
Sic plane in epist, 4 ad virginez, cap. 4 : Desiderat 
spem promissam e! proparatam et positam in calis a 
Deo, qui promisit ore et non mentitur. Utrobique 
seilicet Paulum apostolum, ut assolet, imitatur 
Clemens; apud quem eadem phrasis occurrit * : 


Contra Gentes, óujus nulla mentio in Catalogo cap. 
64. Haud equidem miror: in eo enim recenset S; 
sloctor Hippolyti libros quos reperit, ut ipse testa- 
tuf: ab eo autem postea repertum opus illud apo- 
logeticum, indicat annus $97, quo scripta fertur 
eadem epistola. H. n przfatione ad librum xvin 
in Isaiam, Dionysium Alexandrinum librum com- 
posuisse tradit contra Irenzum Lugdunensem epi- 
scopum, chiliastici regni assertorem ; quem tamen 
omittit in Catalogo eap. 69, licet ibi ejusdem Dio- 
nysii operum recessionem longe accuratam insti- 
tuat. Cujus silentii ratio ea demum est, quod com- 
mentaria illa quinque post annos fuerint elucu- 
brat». Neque enim assentiri possum Valesio viro 


qoclissimo, censenti (5) S. doetorem minus recte in B Ut per duas res immobiles, in quibus impossibile 


est mentiri Deum, foriissimum solatium habeamus, 
qui confugimus ad tenendam propositam spem. ll. In 
Epist. 4 ad Corinth., cap. 4, ita scribit S. Pater : 
AEmwlatio effecit, ul Joseph ad mortem usque per- 
secutionem sustineret, etin servitutem addiceretur. 
Eadem loquendi ratio in epist. € ad virgin., cap. 
8: Nonne pulchritudinem hujus casti et recti (Joseph) 
concupivit mulier? sit (m concupiscentia cum nan. 36 
subjiceret et inclinaret. ut faceret libidinem et volun- 
lalem ejus, in omnem afflictionem et in omnem cru- 
ciatum conjiceret. virum justum usque ad mortem. 
Hl. 1n epist. 4 ad virgin, laudat Clemens overarios 
imitantes Patrem. εἰ Filinm et Spiritum sanctum. 
Quibus afünia ex alio ejusdem Clementis loco pro- 
fert S. Basilius, sie inquiens (5) : Ὁ Κλήμης 
ἀρχαϊκώτερον-«Ζῇ, φησὶν, ὁ θεὸς, καὶ ὁ Κύριος 
Ἰησοῦς Χριστὸς, xai τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον.» Cle- 
mens simplicius :«Vivit, iuquit, Deus, et Domi- 
mus Jesus Christus, et Spiritus sanctus, ( Alia 
ejusmodi haud pauca in promptu erunt Epistolas 
Corimthiacas ac Syríacas attente legenti, easque 
sedulo invicem conferenti; quibus proinde referen- 
dis supersedemus. Hic tamen illud solummodo 
rursum sübjicere placet, quod ex viro doctissimo 
(8) superius protulimus : « Quo singularior, ait, 
est sententia iterum prolata, eo aptior est ad per- 
suadendum, epistolas in quibus patiter laudatur, 
ab ἀπὸ auctore proficisci. Unum enim eumdemque 


lrenzum transferre; quz adversus Nepotem episco" 
pum Agyptium Dionysius literis tradidit. Siqui- 
dem in Catalogo diserte perhibet Hieronymus, sic- 
vti ante ipsum et Eusebius, dos libros edidisse 
Dionysium adversus Nepotem: in praefatione au- 
tem ad lsaiam |. c. eumdem Dionysium (iórum 
evulgasse adversus lréneum asseverat. lll. De 
Pierio, Ecclesi? Alexandrinz: presbytero, verba fa« 
ciens in Catalogo cap. 76, S. Pater, ejus tracta- 
ium de propheta Osee. tantummodo nominal: in 
epistola vero 49, num. 3,sub finem anni 595, 
Parmmacbio inscripia , ejusdem Pierii amplissimum 
€ommentarium in Epistolam 1 ad Corinthios col- 
laudat. 1V, Pretermittit in Catalogo, cap. 129, 
Didymi Commentarium in Psalmos; cujus tamen 
xeminit in Epistola 112, n. 90, anno 404, ad Au- 
gustinum missa. Dies me deflciet, si omnia recen- 
seré velim qua veterum scriptorum opera prius 
omissa in libro De viris illustribus, in aliis postea 
lueubrationibus Hieronymianis enuntiantur. Verum 
Salis bec sunio; ex quibus lis omnis dirempta 
esse videlur. 3 

Ne quis autem putet his duobus tantummodo an- 
liquis Patribus Epistolas de quibus agimus fuisse 
perspectas " siquidem et alios vetustiores illas haud 
ignorasse comperimus ex plerisque locis parallelis 
Justini martyris, Clementis Alexandrini, Cypriani 
atque insuper ejusdem Hieronymi, qux diligenter 


conquisita exegit ad Clementina laudatus Wetste- p lecum, Ὁ] sese offert occasio, ab eodem scriptore 


in eodem opere, quanto magis in diversis, iterato 
citari quid mirum? » : 

Deinde scribendi, exempla in medium produ 
cendi, et ratiocinandi méthodus, eadem omnino 
utrobique perhibetur. Verbi causa, in epist. 1 ad 
Corinth., capp. 4-12 et alibi passim : Recurramus, 
inquit, ad omnes generationes. — Fixis oculis eos 
intueamyr, qui magnifice ejus glorias perfecte ser- 
vierunt, Sumamuws Enoch, eic. — Sed wt vetera 


(8) De Spir. sanct., cap. 29, 8 73. 
(6) Coutant., Epist. Rom. poxtif., pag. 59,8 5. 


nius (4). Et ea quidem hie describere libuisset. 
Verum pro instituti nostri ratione. satius duximus 
illa praetermittere, ne. longius quam par. sit-excur- 
τῶι oralio. 

XIII. Quandoquiaem vero prater argumenta € 
terna ¢ veterum testimoniis usurpata qua ab obje- 
ctionibus hactenus pro viribus vindicavimus, pre- 
810 sunt quoque inferna quiBa$ earumdem episto- 
larum integritas magis magisque confirmatur; ea 


*5 Hebr; vi, 18. 


(5) Ad Euseb. H. E., lib. vcap. 94. 
(4) Wetsten., Epist. ad H. Venem., pagg. 10 seq. 
οἱ Biblioth. raison., tom. 1, art. 8, p. 365. 


us 


PROOEMIA VARIORUM. 


3117 


exempla relinquamus, veniamus ad. proximos athle- A aliaque. plura, que in solerlis lectoris oculos de- 


mina prorsus sive in Corinthiacis sive in Syriacis 
ineurrunt, Ad hzc, mores vere apostolici, simplicie 
tas, modestia, frugatitae, benignitas, et caetera. Uno 
verbo, utrumque epislolarum par vivam Clemen- 
tis imaginem referre, ac tantum non spirare com- 
peritur, 

XIV. Superest ut illud quoque diluamus quod 
vir eruditus sepe laudatus ingerere haud veretur. 
Nimirum, inquit (7), « auctor se ipse virginibus fra- 
iribus adnumerat (8), et suum exemplum illis in 
omni conversatione imitandum proponit, Quod qui» 
dem factum historicum, si censorem bunc audias, 
a Clementis persona esse videtur'alieaum : quin 
et cum ipsius Clementis confessione consistere ne- 

B quit; si qux in prima persona in epistola ejus ad 
Corinthios efferuntur, ad. ipsum quoque referre, ut 
oportet si nihil obstet, liceat. Loquitur autem, sub- 
dit vir οσους, de uxoribus et liberis nostris, cum 
dicit (9) : Uzores nostras 'αά id quod bonum est 
corrigamus; — liberi nostri discipline Christi par- 
ticipes sint, ete. Cui nescio, tandem concludit, num 
quid roboris addat, quod Clemenü edjungatur 
Grapte apud Hermam . (10). Cujus. rei melior reddi 
vix posse videtur ratio, quam quod Grapte fuerit 
Clementis uxor.»: Hactenus eruditus Yenema : et 
quidem satis belle, 

Nolim equidem virum clar. in czlibatum eccles 
siasticum iniquum suspieari. AL illud ipsi condó- 
nandum minime reor, quod suc sententim vim 
addere cupiens, nobis obtrudat velut Clementis 
Romani lectionem, quz Alexandrino erat adscri- 
benda. Rem paucis attingimus infra (324); quam 
famen hic pertractandam, commentum Venemia- 
num flagitat, non postulat Sic igitur S. Clemens 
(42): Τὰς γυναῖκας ἡ μῶν ἐπὶ τὸ ἀγαθὸν διορθωσώμεθα. 
— Τὰ τέκνα ὑμῶν τῆς ἐν Χριστῷ παιδείας μεταλαμ- 
θανέτωσαν. ld est: Uxores nostrasad id quod bonum 
estcorriyamus,—Filii vestri discipline €hristiparlici- 
pes sint. Ita constanter codex ms, ex quo uno 0165 
mentima epistola fuit desumpta, Haud sane me 
fugit, apud. Clementem Alexandrinum (13) qui ex 
Romano integrum pxne caput. illud 21 exscripsit, 
legi τὰ τέχνα ἡμῶν. Sed non est demum cur Cle- 

D mentem Romanum éx Alexandrino emendemus, 
vimque inferamus eodieis ms. lectioni cum clar. 
editore Pottero, ac Davisio: ipsum secuto : 60” vel 
maxime quod nemo nesciat in more positum fuisse 
Clementi Alexandrino, in auctorum locis descri- 
bendis alia contrahere, alia tollere, alia interpo- 
nere atque pro arbitrio mutare, omnia uno verbo 
sibi permittere : quod et hoc ipso in capite licenter 
nimis exsequitur, ut apud Wottonum videre est. 


0 


ya. not, in cap. 9} cpisi. £ ad Corinth. 
. €. 
tta) Strom., lib. iw, cap. 16, p. 612, edit. Oxon. 


tas, et seculi nostri generosa exempla proponamus. 
flabes autem simillima et maxime gemina in Epist. 
2 ad virgin. capp. 7-18 ; Consideremus igitur, 
fratres, ¢! videzmus quomodo conversati [uerint omnes 
patres justi toto tempore habilalionis vite sug: in- 
quiramus et scrutemur a Lege ad Novum Testamen- 
ium. — Et ne nitmis longum faciamus. sermonem 
nostrum, quid diclum est de Domino Jesu Christo? 
Ipse Dominus cum duodecim. discipulis, etc. 8) 
cet, mos erat Clementi, sacrarum Scripturarum 
"studiosissimo, ex utriusque Federis paginis plera- 
Que exempla desumere, qui instituto suo. summe 
congtruentia perspiceret : quod quidem in utroque 
Epistolarum pari, eodem plane tenore, satis aperte 
factitatum cernimus, Et hic quoque, ut sepe alias, 
apostolo Paulo constanter adhwrei: qui primum 
® patriarcharum et prophetarum gesta Hebrzis 
anle oculos ponens, eos ad fidem retinendam ad- 
hortatur; deinde propositis Christi et sanctorum 
exemplis, ad tolerandas passiones , ad pacem, con- 
cordiam et sanctitalem servandam illos allicere 
8tudet, ita demum orationem concludens : Ideoque 
eL nos tantam. habentes impositam nubem. testium, 
deponentes omne pondus, et. circumstans nos. pecca- 
tum, per palientiam. curramus ad. propositum nobis 
certamen. 
. Neque etiam omittendum putamus unum vel ai- 
terum styli indicium, haud quidem exiguum, quo 
magis adhuc id quod intendimus, confirmatur. En 
illud ex epist. 1 ad Corinth. cap. 5: Hinc, inquit, 
emulatio, invidia, contentio, seditio, persecutio, 
eommolio, bellum et captivitas manarunt. Et cap. 25 : 
- Nos igitur summo studio contendamus in numero 
ezspeclentium. eum reperiri, — abjicientes a: nobis 
omnem injustitiam et iniquitatem, avaritiam, conten- 
tiones, malignitetes εἰ [raudes, susurros et obtreeta- 
tiones, odium Dei, superbiam. el ostentationem, ina- 
mem gloriam alque amorem — vanitatis. . Confer 
ista, si placet, eum his quz leguntur in Epist. 
Aad virgin, cap. 8: (ui vere. fideles. swnt, ait, et 
spirilus Christ habitat in ipsis, -in illis non potest 
esse cogitatio carnis ; qua est scortatio, impudicitia, 
dmptiritas, "idololatria, veneficium, inimicitia, invi- 
ia, conieniio, ira, rixa, divisio, zelus, eic. Nonne 
Clemens utrobique se ipsum. prodit 1. quippe Cle- 
mens, inquam, scriptionis Pauline characterem. 
ubique fere imitatus, cum hic tum illic respexisse 
videtur Rom. 1, 29-51; Gal. v, 49-21 ; T Tim. vi, 
4-5 el 77 Tim, n, 2-5. 
His addas velim δοξολογίαν, mediam inter epi- 
stolam, more itidem Paulino, usurpatam : verbo- 
rum copiam ex divinis Litteris passim derivatam : 


*' Hebr. xi et xui, 
Venem., epist. 2, pag. 87. 
8 Clem., epist, $ "i Virg., cap. 16. 
9) Epist. 1 ad Gor., cap. 21. 
(40) Past, lib. 1, vis. 2, cap. 4. 


190 
αὐτόν. tQuis ergo inter vos generosus? quis miseri- 
cors? quis charitatis plenus? dicat : Si propter me se- 
ditio, et discordia, et schismata ; discedo, abeo quo- 
eunque volueritis... Qui hoc fecerit, sibi magnum 
decus in Domino comparabit, omnisque locus eum 
suscipiet. » Quibus same verbis nemo non videt, 
hortari Clementem Corinthios, ut etiawsi justus 
quis inter eos fuerit, atque immunis a schismate, 
quin et omni virtutum genere ornatus ; juri tamen 
$uo cedat, ut Ecclesie Corinthiacz tranquillitas 
inde consurgat. Àn non igitur Clementi mire con- 
cinit Epiphanius, dum ait ipsum it fuisse locu- 
tum, τισὶ τοῦτο συμθουλεύοντα ? Hinc immerito 
insimulant sanctum illum" Conslantiensem episco- 
pum Thorndicius (16) et Burtonus. (17), quod Cle- 
mentinam senlentiam haud sit assecutus. Imme- 
rito item ex ejusdem S, Patris verbis , Clementis 
2bdicationem confirmare nituntur alii magni nomi 
nis viri. 

At potiori jure notandus H. Yenema, qui eo po- 
tissimum momine Epipbanii auctoritate abutitur, 
quo nimirum commento suo de Grapte Clementis 
uxore fundamentum przjaciat, nvllo innixus vete- 
rum testimonio, quin e contra obnitente scripto- 
rum antiquorum fide. Nam, ut. Ignatii Epistolarum 
interpolatorem omittamus (18), quem unum no« 
vit hie censor, velustiorem adhuc habemus Reco- 
gnilionum scripvorem, sseculo n desinente, cujus 
hzecsunt verba (19) : Ega Clemens in urbe Roma 
natus, ez prima cate pudicitia studium gessi, Quee 
postea tum. Clementinorum (30), tum Epitomes (24) 
auctores exscripsere. His accedit Althelmus, qui £le- 
mentig virginitatem sive prosa sive carmine cele- 
brasse comperitur (22), Clemens itaque virgo, si 
fides his auctoribus. Et quidni (des? ait doctissi- 
mus Cotelerius (35), 

Verum, quid porro de Grapte dicendum? Si Her- 


,m& quidem verba penitus introspicias, sentias vti- 


quecum viris eruditis (24) oportet, ipsam fuisse 
feminam spectatz pietatis, forsitan diaconissam, 
sive Ecclesie Romane πρεσθύτιδα, viduam scilicet, 
cui reliquas viduas juniores atque orphanos sub vi- 
duarum cura positos, optimis praeceptis inslituliaque - 
iimbuendi munus commissum fuerit. Cum igitur 
sive ex verhis Clementis, sive ex Epiphanii aucto- 
ritate, sue causa presidium frustra quierat erudi- 
tus Venema, quin οἱ ipsi obstent tum Ecclesiz 
scriptorum vetustissimi, tum recentiorum doctis- 
simi; neque ullum omnino vadem ipsemet pro sua 
sententia in medium adducat : in nihilum abeat 
necesse est Grapte Clementis uxor, quam commi- 
niscitur ; eumque istiusmodi figmento evanescit 


91) Auct. Epitom. cap. 1. 

22) De laud. virg.et de laudib. ἮΝ init. cap, 22 

(33) Cotel. in not ad Clem.e 88. 

(24) Cotel. et Fell, ad Herm. vis. 
Dodw. in addit. ad Pearson. opi ud postbum. 
et ibié., in dissert. singul. p. 1: 


4, ac 
, p.496, 


AD S. CLEMENTEM 1 PAPAM. 


fouid queris, inquies 7 Esto : scripserit Clemens τὰ A 
τέχνα ὁμῶν: at ipsum τὰς γυναῖχας ἡ μῶν scripsisse 
Ἠφαεί : quod utique ad Veneme sententiam con« 
firmandam satis est. Na, qui sic sentiat, minus 
attente Clementem legerit. Siquidem, quod scri- 
pserit S. Pater τὰς γυναῖκας ἡμῶν, in causa fuit ver- 
bum διορθωσώμεθα ; ut sermoni paulo antein pri- 
ma persona instituto, ἐντραπῶμεν, αἰδεσϑῶμεν, τι- 
μήσωμεν, παιδεύσωμεν, sententia congrueret. Cum 
autém mox aliud loquendi genus usurpet, scripsisse 
omnino censendus est τὰ τέχνα ὑμῶν : perinde ac si 
ab orationis cursu abreptus, quod modo scripserat 
minus sibi consentanee, uxores nostras eorrigamus, 
emendare voluerit; adeoque stylum statim castiga- 
iius exacuens, docentisque dignitati prospiciens, 
orationem permutat, atque, filii vesiri suscipiant, 
convenientius rescribit. Retinenda igitur proba le» 
ctio πια. codicis Alexandrini, ac procu! amandanda 
de Grapte Clementis uxore hinc eruta conjectura 
viri eruditi; qui Cotelerianam versionem a Clerieo 
recensitam sive mendosam sive infidam exscribere 
maluit, quam textum ipsum consulere. 

Sed nondum dimittendus Hermannus Venema. 
Pergit vir criticus! et, quo-probet allata verba esse 
accipienda velut a Clemente de se ipso prolata, hec 
subdit : « Licet nomine Ecclesie Romane, ipse 
tamen epistolam scripsi, οἱ ad se subinde expresse 
digitum intendit , uti in verbis (14) : Si propter me 
aeditio, et discordia, εἰ schismala, discedo, aeo : 
feri, Epiphanius statuit (45).» Operam ludit cen- 
sor iste. Et zgre quidem ferendum, quod non 
perspexerit vir oculeus totus, Epiphbanium Cle-* 
meniis senientiam non er ipsius epistola, sed 
ex quibusdam commentariis in quibus dictum illud 
invenerat, descripsisse. Sic enim illel. e.: Λέγει 
γὰρ ἐν μιᾷ τῶν ἐπιστολῶν αὐτοῦ" ᾿Αναχωρῶ, ἄπειμι, 
e. εὕρομεν γὰρ ἕν τισιν ὑπομνηματισμοῖς τοῦτο 
ἐγχείμενον. « Dicit enim (Clemens) in una Epi- 
stolarum suarum: Recedo,2beo:...nam jn quibusdam 
commentariis ita scriptuin reperimus.» Quid quod 
ipsemet Epiphanius luculenter testatur, quod Cle- 
mens illa proferens, monnuilis hoc modo. consule- 
bat? τισὶ τοῦτο συμδουλεύων : tantum abest, ut 580 - 
etus Constantiensis episcopus memori tradiderii, 
Clementem eo loci ad se digitum expresse inten- D 
disse, quemadmodum przpostere contendit vir clar. 
VerumtamenClementem ipsum ita loquentem audia- 
mus: Τίς οὖν ἐν ἡμῖν γενναῖος ; τίς εὔσπλαγχνος ; τίς 
πεπληροφορημένος ἀγάπης ; εἰπάτω" εἰ Or ἐμὲ 
στάσις, xal ἔρις, xal σχίσματα, ἐκχωρῶ, ἄπειμι, 
οὗ ἐὰν βούλησθε. --- Τοῦτο ὁ ποιήσας, ἑαυτῷ μέγα 

- xMoc ἐν Κυρίῳ περιποιήσεται, καὶ πᾶς τόπος δέξεται 


(44) Epist. 1 ad Corinth., cap. 54. 

(45) Heres, xxxvi, $6. 

16) Origin. o ne 880. 

0 In ὩΣ ad Clem. ἰ. c. 
nat. ΕἸ t ad Phitadelph. interpol. cap. &. 
uet. Hocognit. . 1, €ap. 4. 

30) Auct Clement, hom. 1, eàp. 1. 


PROOEMIA ΥΑΒΙΟΠΟΝ, 


131 


quoque illud argumentum hine desumptum, quo A ciis haud obscuris verborum φιλαδελφία, φιλοξενία, 


φιλαργυρία, φιλοπρωτεία, παραιτεῖσθαι, etc, Et βοεῖ- 
pte quidem fortasse fuerint non longe a Neroi 
obitu, dum Ecclesia tranquilla pace frueretur : in 
lis enim nullius calamitatis aut vexationis Christia" 
norum mentio. 


epistolarum ad virgines sinceritatem oppugnare 
aggressus est. At de his satis. 

Cxelerum easdem Epistolas Grece primitüs exara- 
tas fuisse colligit cl. Wetstenius tum ex vocibus, 
εὐχαριστία, ἀσωτία, χίνδυνος, τάξις, σχῆμα, δια- 
fixe, ἀγὼν, αὑτολεξεί occurrentibus; tum ex iudi- 


IV. 
EX P. LUMPERI HISTORIA. 


(Hinoria theologico-critica de vita, seriptis atque doctrina SS. Patrum, etc.; t. I, Aug- Vindelic., 1785, in-octavo." 


CAPUT PRIMUM. 
ARTICULUS UNICUS. — VITE 8. CLEMENTIS HISTORIA. 


S. Clementis patria et generis. nobilitas. — Cle- Ὦ vero Recognitionum, qui sub Clementis hujusnomine 


cireumferuntur, a divo Petro apostolorum principe 
ad Christum conversus esse, eique postea coms 
fidelis adhzesisse narratur. Quorum librorum etsi 
non admodum firma sit auctoritas, hac tamen ex 
parte nil magnopere se offert, cur rejicienda vi- 
deatur. 

Α divo Petro episcopus designatur. — Cum vtro- 
que certe apostolorum principe Clementem diu et 
familiariter egisse, a Petro autem etiam suecesso- 
rem in pascendo grege Domini designatum fuisse, 
plerique fatentur (26). 

Cleto in pontificatu. succedit, anno. Christi 94. — 
Quotus ordine Romanam cathedram insederit, vetus 
et adhuc sub judice lis est; non sedisse tamen ante 


mens Romanus sanetorum Patrum, quotquot ܘ‎ 
Blant vetustissimus, neque uno nomine primus, 
Roma e senatorio genere (35) ortus est. Greca S. 
Petri apud Henschenium acta etiam Augustis co- 
gnatum fuisse, Neronemque, dum Christianos per- 
sequebatur, ab illo eapropler abstinuisse testan- 
tur. 

Annus. nativitatis, et ejus. conversio. — Quo anno 
primam lucem aspexerit, nemo, quod sciam, pro- 
didit; si amen conjeetare liceat, Christó in terris 
adhuc degente natus e reliqua vitz serie censeri po- 
Lest. Sanclus Paulug in ea, quam ad Philippenses 
dedit, epistola laudat Clementem nostrum ceu apo- 
stolatus sui socium δὲ coadjutorem ***!**; in libris 


Ad Philipp., cap. tv, v. S et seq.‏ ܪܐ ܐܪܐ 


(25) Recentiores critici, levissima ducti conje- C atque etiam stirpe Caesarum, omni. scientia refertus, 


omniumque liberalium ariium peritissimus ad hanc 
justorum viam transiit ; itaque in. ea. ezcellenter Πο- 
ruit, ul Principis quoque apostolorum successor etsti- 
terii, His fidem minime derogamus, cum ipsius Cle- 
menlis in contrarium producta intelligi int de 
fidei gratia, propter quam, ut inquit ad Galatas 
cap. vi Paulus apostolus, Filii promissionis compu 
lantur £n semine, Quid quod Theophilus in suis ad 
Autolycum libris, lib. 11, sect. 25, Davidem patrem. 
seu progenitorem nostruni appellat? "Ἔπειτα Δαδὶδ ὁ 
πρόγονος ἡμῶν (ἐδασίλευαεν) ἕτη μ'- Deinde David pa- 
ter noster regnavit ἀπ πῦδ quadraginta. Nunquid ideo 
Hebraeus episcopus iste Antiochenus? Eodem plane 
sensu eum Clementeloeutisunt- Patrum antiquissimi 
Justinus M. ( Dialogo eum Tryphone , sect. 154); 
Clemens Alexandrinus (Stromatum lib. v1, c. 7j ; 
Tertullianus adversus Marcionem, lib. iv, €. 24; 
auclor Exposiionis in Evang. Luc. que sub Tiii 
p Bostrensis nomine circumfertar (Tit. Bost. in eap. 1 
Luc) Bibliot. PP., edit. Paris., tom. ΧΙ, pag. 
167 ; Αιρ. serm. 5, $4, Üpp.tom. V, pag. 30. 
(26) Vide Irerizum, Il. πὶ, c, 5; Zozim. apud Ba- 
ron, ad ann, 417, num. E 


€tura, non Romanum οἱ preclarissimo natum ge-- 
mere, sed ex stirpe Judaica procreatum censent. 
Primus qui eam invexit novitatem fuit Tillemontius 
dn suis Monumentis historie ecclesiastice , tomo ll, 

ag. 149. Exinde vero idem visum Coutantio nostro 
in celeberrimo suo opere Epistolarum Romanorum 
pontiicum, tomo I, pag. 11, licet postea suam mu- 
Larit sententiam loco'citato, pag. 4f. Accessit de- 
mum reverendissimus dominus Remigius Ceillierius 
noster, qui fidenter nimis id asserere non dubitavit 
ἐπ Historia generali auctorum sacrorum el ecelesia- 
&ticorum, tomo I, pag. 598. Colligi id posse ex ejus- 
dem sancti Clementis ad Corinthios epistola capite 1v 
arbitrabatur, ubi at: Propter emulationem. Pater 
noster Jacob aufugit a facie Esqu fratris sui. Verum 
hiec verba nequeunt vetustam opinionem elidere, 
Sane illam auctor Libri pontificalis secutus ait : 
Clemens natione Romanus de regione Calio monte ex 
patre Faustino. Similia habentur in Catalogis Ro- 
manorum Ῥοπιίβουπι wetuslioribus * consentitque 
Breviarium Romanum ad diem 25 Novembris; de 
illo item sanctus Eucherius Lugdunensis in epistola 
ad Valerium - Clemens vetusta prosapia. sonatorum, 


124 


AD S. CLEMENTEM 1 PAPAM 


125 


Linum, quod divus Hieronymus in caput Li [saix A aliqui ferunt (34) eum ad schisma evitandum. Pon- 


αἰδοῖα dignitate se abdicasse, ex longe post obiisse ; 
verum id omni penitus dubitatione non vacat. Quid 
auiem in re adeo obscura tricisque chronologicis 
implexa vero propius accedat, lectoris arbitriume 
esto: mihi animus inclinat, ut. S. lrenzo ceu testi 
omnium antiquissimo, nee longe a lomanis posito, 
quin in Urbe ipsa versato, subscribam, et Clemen- 
tem, non ante, quam post Linum εἰ Cletum, vel ut 
lrenzus babet, Anacletum sedisse censeam. 

Res ab eo in pontificatu. gesig. — (uo tempore 
Ecclesie praeerat, duo potissimum egisse memora 
lur. Laborante diro schismate Corinthiorum Ec- 
clesia, scripsit egregiam hodie adhuc superstitem 
epistolam, qua laicis in presbyteros etiam sanetis- 
simos insurgentibus, suasit pacem, muluamque 
xoncordiam. Negotium istud ex sententia perfecit 
sanetus Pontifex. Alterum, quod septem urbis re- 
giones in notarios totidem partitus sit, qui in gesla 
SS. martyrum inquirerent, illaque ad posteros 
sScripüs commendarent (35): hine etiam percipi« 
mus, quantam diligentiam ab ipsis incunabulis 
Rom, Ecclesia adhibuerit iu colligendis martyrum 
fastis. Ingente Christian rei detrimento acta bae 
sub Diocletiano,e fundo religionem Christianam 
convellere laborante, [flammis perlerumt, ita ut 
paucula hodie genuina venerand:e antiquitatis mo- 
numenta reliqua sint. Promeruit et ipse Clemens 
eisdem fastis adscribi. 

Martyrium. sancti. Clementis, ejusque. obitus, — 
Etenim in Chersonesum Tauricam relegatus (Tar- 
lariam minorem vulgo appellant) cum doctrina et 
miraculis omnes ineolas convertisset ad Christum, 
jubente Trajano in mare demersus fuit anno J. Ch. 
400, Trojani ML. 11:60 ex actis, qux» in manibus 
versantur hodie, eruta sunt; merito tamen a viris 
gravissimis, Pearsonio precipue, in dubium revo- 
cantur, quemadmodum inferius singulari artitulo 
Oslendemus. Sunt, qui minime violenta morte de- 
cessisse divum Clementem autumant. Sic Euse- 
bius (66) et. sanctus Hieronymus ejus mortem nulla 
de martyrio mentione instituta commemorant, San- 


ο 


(32) Petro successit Linus, Lino Glemens, Clementi 
Anacletus, Anacleto. Evaristus. S. Aug., ep. 53 ad 
Generosum, 

(93) Cathedra una est, sedit prior Petrus, cui suc- 
cessit Linus, Lino Clemens, Clementi Anacletus. Ὁ, 
Optatus, lib. 1. 

(54) D. Epiphanius hzeres. 27, c. 0, Henschenius et 
Papebrochius in Maii ΡΡΟΡΥΙΦο.. 

(35) Guitelmus Burius in sua Rom. pontif. Πο» 
titia adjicit, illum insuper vestes in missa adhi- 
bendas sacerdotibus przscripsisse, et ut mappe 
linee, quas corporalia vocamus, in peculiari vase 
lavareniur, statuisse; sed id e commentitia Cle- 
mentis ad Jacobum Epistola Burius deprompsit. 
Consecravit hic sanctus Pontifex, geminis mense 
Decembri ordinationibus, diaconos duos, presby- 
Teros decem et 0005 quindecim, 

($6) Eusebius, H. E., 1. 11, c. δὲ; Hieron. in Ca« 
talog. c. 15. 


o 


innuit, pro certo jam babetur, (27). Quamvis enim 
8 sancto Petro in episcopum saeratus, et suecessor 
designatus fuerit, honorem nihilominus et tune mo- 
deste recusasse, et post. S. Jacobi obitum S. Lino 
ultro cessisse, traditur a Baronio, cujus sententiam 
comprobant Natalis Alexander (28), Bollaadus, Cote- 
lerius et Tillemontius, Quod, ut Natalis Alexander 
ait loco citato, « pessimum posteris exemplum prze- 
beri animadverteret, si ex vi ordinationis et desi- 
gnationis, de se facte a S. Petro. (quantumvis justa 
€ssel) exerceret pontificium; quia futurum pravi» 
debat, ut οἱ pontifici liceret sibi designare succes- 
sorem, plures in cathedram Petri subvecti, sed 
Petri vestigia non secuti, relationem carnis et san. 
guinis. non Spiritus sancti afflatum attenderent.... 
sieque summum Ecclesim sacerdotium ab ordine 
Melchisedech in ordinem Aaronis decideret, nec 
dignatio coestis gratie, sed carnalis successio 
generaret Sacerdotem. : 

Sanctus Irenzus (29) enumerans Romanos ponti- 
fices qui ad sua tempora floruerunt, tertio post 
sanctum Petrum loco Clémentem ponit. 

Pariter Eusebius (50) et Epiphanius (31) sentiunt : 
€X adverso sanctus Augustinus (32) Clementem 
Lino immediate successisse testatur : quem. ordi- 
mem in numerandis Petri successoribus tenent etiam. 
sanctus Optatus Milevitanus (35),Chronieon quod 
Damaso vulgo tribuitur, et catalogus vetus Rom. 


pontificum e ms. codice regine Suecie ab hagio- 6 


graphis Delgis in Maii Propyl:zeo excusus. 

Prater pugnantia adeo testimonia, non desunt 
Νικο utrique ex his opinionibus difficultates; poste- 
zior inde tamen gravissime premitur, quod fasti 
Eeclesie, vetus Romanorum traditio, et plerique 
catalogi Rom. pontif. sanctum Clementem martyrio 
coronatum asserant imperante Trajano, atque adeo 
sub initio sebuli n; quamvis neque Linum plus 
quam xii neque Clementem ultra decem annos 
sedisse quisquam testetur, a Petri autem martyrio 
usquead Trajani imperium xxr ut minimum, annos 
fluxisse constet. Difficultate hac ut ge expedirent, 


(27) Ft Clemens vir apostolicus, qui post Petrum 
Rom. Ecclesiam rexit, scribit ad Corinthios, etc., 
opp. D. Hieron. noviss, edit. Venet., tom. IV, p. 1, 
«ol. 612. 

28) In. Hist. eccl. seculi 1, dissert. 15, pag. mihi 


(29) Fundantes igitur et instzuentes beati apostoli 
Ecclesiam, Lino uaconum administrandze Eccle- 
sie tradiderunt. Succedit alitem ei Anaclelus; post 
eum lertio ab apostolis episcopatum sortitur Cle- 
mens. S. Irenzus |. ni Adv. heres., cap. 5, pag- 
"mihi 476, edit. noviss. Venet de anno 1754. 

(90) Hist. ecci., |. nr, c. 15, ait: Anacletus ex- 
actis in episcopatu annis Xil successorem reliquit Cle- 
fuenlem, Vide eliam ejusdem libri c. 4 et 21, edi- 
tionem Valesii Taurinensem pag. 82, 95 et 98. 

(91) Rome primi omnium Petrus et Paulus. apo- 
&toli pariter atque episcopi uerunt, inde. Linus, tum 
Cletus, post hunc Clemens. Epiplian. haeres. 27, c. 6, 
pag. 107, edit. Lipsiensis 'etavii, vulgo Coloniensis. 


126 


Observandum autem est cum CI. Remigio Ceillie- 
rio (40), martyris appellationem sepe iis tributam 
fuisse, qui aliquid pro Christo passi fuerunt, licet 
eruciatibus interempti non fuissent; atque hac 
fuisse ratio videtur, qua Rufinus et Zozimus sán- 
ctum martyrem appellarunt, qui, cum Ecclesiam 
seviente Domitiani perseculione moderatus fuisset, 
ab ea immunis omnino non fuerit, 


PROOEMIA VARIORUM. 


425 
etus lIrensus (57) vero Pontifices usque ad Eleu- A 
fherium reeeosens, eorum quemquam martyrium 
passum prater Telesphorum baud significat, Ru- 
finus (38) tantam sanctum Clementem marLyrem ap- 
pellat, aitque de eo Zozimus (59) Pontifex; tantos 
eum in veritate noscenda progressus fecisse, ut 
fidem a sancto Petro acceptam et populo traditam 
martyrio consignaverit. 


CAPUT II. 
DE SCRIPTIS 8. CLEMENTIS PRIMI ROMANI PONTIFICIS. 


nam Ecclesiam scripsere, quasdam quzstiones 
proponentes. S. Clementis animum schisma istud 
ufüigebat plurimum, cupiebatque tanto malo ob- 
viam ire: verum cum Romani ipsi aliis malis ja- 
ctarentur, promptam illis opem ferre nequivit, 
Domitiano autem exstincto anno 95 rebusque Ro« 
manis majori in, tranquillitate collocatis, sanctus 
Clemens tempore usus, Corinthi tandem re- 
scripsit. 

De "hac epistola judicium, — Celeberrima est, 
quod omnes norunt eruditi, quz prior Corinthii 
inscribitur, epistola : ἱκανωτάτη γραφή, potentissima, 
seu ut Valesius vertit, [uculencissima scriptura, dicla. 
a S, Irenzo (48) ; ἐπιστολῇ μεγάλη se καὶ θαυμασία, 
magna et admirabilis, ab Eusebio (49), aique adco 
lantum non canonica. Eam apud omnes auctorita- 
iem obtinuit, ut perinde ae reliquae apostolorum. 
epistole publice aliquibus in ecclesiis lecta fuerit : 
quod quidem preter Eusebium, Hieronymum, 
aliosque veleres scriptores, testatur antiquior Dio- 
nysius Corinthiorum episcopus (50). Hzc sane pri- 
scum Evangelii vigorem spirat: stylus quam pro- 
xime ad Novum Testamentum accedit : res verba« 
que ipsa desumpta in primis ex Epistolis Pauli- 
nis (54). Denique nihil fere in ca reperiri contin- 
gil, quod primzva nascentis Ecclesi. incunabula 


1v, c. 23.‏ .ܐ 

(44) Catechesi 18, c. 8. 

(49) Haresi 50, n. ἰδ, pag. 129; et heres. 27, 
n. 6, pag. 107, edit; Petavii,— - 

(40 Viae Origenem, tom. I, edit. Paris., 1733, 
pag. 82; tom. ΗΠ, . 432; et tom. IX , part. ;ܐ‎ 
pag. 145, edit. Huetii Colonie, 1685. Clem. Ale- 
xand., l. 1. Sirom., c. 7, tom. Γ, pag. 5089, edit. 
Oxoniens. 4715; et 1. ,ܐ‎ c. 1, lom. I, pag. 609; 
Hieron. De viris illustr., c. 15; tom. M, part. 14, 
pag. 8505, edit, noviss, Verietz de anuo 1767. - 

(47) ldem L. c. Vide etiam lrenzum lib. ܕܬܐ‎ 
eap. 5. 

Ti) Lib, ut, cap. 3, n. 9. . 

A9) H. E., lib. nj cap. 16, pag. 95, edit. Tauri- 


nensis, 
0 Apud Euseb., H. E., liv, ο, 30. 2 
51) πο ipsa similitudo, teste D. Hieronymo (in 
eatal. c. 45), in causa fuit, cur quidam S. Clemen- 
len Epistole ad Ilebrzos interpretem, atque etiam 
auctorem esse exislimarint. 


ARTICULUS I. B 
PE PRIMA EJUS AD CORINTHIOS PERSCRIPTA EPISTOLA. 

Sanctus. Clemens fiomane Ecclesig nomine scri- 
psit.— Inter multa, quz Clementi nostro tribui so- 
lent opuscula, una est Ecclesie Romane nomine 
ab eo ad Corinthios epistola, quz pro genuino illius 
fetu certo laudari possit. Illam commendant Ire- 
meus (44), Dionysius seculo secundo Corinthiorum 
episcopus in sua ad Soterem epistola (43), Euse- 
bius (40), Cyrillus Hierosolymitanus (44), Epipha- 
nius (45) aliique complures (46). Scriptam Epistolam 
illam nomine Roman: Ecelesiz docet divus Hiero- 
nymus (47). Ea siquidem state episcopi nihil in 
consulta Ecclesia sua aggrediebantur. Preterea 
cum schisma, quod Corinthiorum Ecclesiam exagi- 
tabat, tollere consilium esset, universa Romana € 
Ecclesia majus pondus, quam solus Episcopus apud 
os babitura esse videbatur. » 

Qua: ejus scribendg occasio ? — Epistola hec, ut 
est a nobis admonitum, occasione schismatis, quod 
per ea tempora Corinthiorum Ecclesiam vexabat, 
conscripta fuit. Schisma.vero illud ex invidia quo- 
rumdam ineos qui dignitates el munera obtine- 
bant, conflatum fuit; unde infidelibus Jesu Christi 
religionem blasphemandi ansa data est. At eum 
Corinthios ipsos schismatis sui puderet, ad Roma- 


(9T) L. m, c. 3. 
58) De orig., tom. l, pag. 778. 

(99) Torn. 1¥ Concil. Mansi, col. $50. 

(40) Tom. I des Auteurs ecclésiastiques , pag. 599. 

(41). Sub hoc ergo Clemente dissensione non modica 
inier. 608, qui Corinthi essent, [ratres facta, scripsit, 
1 est Rome, Ecclesia. luculentissimam epistolam, 

renzus, |. it, ο, ὅ, ἢ. 5. 

(42) Hodie sacrum diem Dominicum transegimus, 
án quo epistolam vestram legimus. quam quidem per- 
peluo deinceps legentes, perinde. ac. priorem. illam 
nobis a Clemente. scriptam. Epistolam; optimis pre- 
ceptis ac documentis abundabimus. Apud Euseb., H. 
E. liv, c. 30. 

(45) Hujus igitur Clementis exstat. Epistola. uno 
tonsensu. recepia, eximia prorsus, atque mirabilis ; 

am nomine Ecclesie Romang ad Corinthiorum 
cclesiaht scripsit. Hane in plerisque. ecclesiis. et 
nosirà, el superiori memoria pajam recitari consue- 
visse comperimus, Euseb., H. E., 1. im, c. 16, 58: 


ρ 


τὰ 


198 


A setati vicinorum vix, ac ne vix quidem fleri potest), 
denique ut sacer codex a corruptione ac injuria 
non tam temporum, quam malorum ingeniorum, 
vindicaretur, et genuinus ejus sensus in aliquibus 
locis quodammodo obscurus, magisque ab here- 
ticis obscuratus, egregie illustraretur; sieque pro- 
pria verbi divini veritas conira falsas quorumdam 
hominum opiniones, heri na&as, cras vero inter- 
ituras, firmaretur, in zeternum duratura.» Hactenus 
vir gravissimus Grabius. 

Voetium presso pede sequentes Eduardus fer- 
nardus, alque Joannes Clericus (54) hane episto- 
lam a plane improbo, qui Clementi Romano innu- 
meras Clementis Alexandrini lacinias adsuerit, mi- 
sere fedatam suadere conati. Utrumque porro 
solide refutavit Cl. Henricus Wottonus (585). 
Juyat ipsummet hunc doctissimum virum hac de 
re disserentem audire : « Irriti sunt , inquit, hujus 
(Bernardi) conatus : qui enim hoc (1089 ex Cle- 
mente Alexandrino arguit, aut eum non probe 
novit, aut mala fide agit; eadem enim ratione ac- 
ium erit de authentia et flde eorum, qui a Cle- 
mente Alexandrino usquam citantnr, scriptorum. 
Nemo enim Patrum majore licentia est usus in 
citandis aucloribus, sive sacris, sive ethnicis : enm 
ei in more sit, non integra auctorum verba semper 
Tecitaré, sed pro arbitrio suo nume contrahere, 
nunc de suo inserere, alia omillere, alia variis 
modis mutare. » 

« Si ad hee sedulo attendas, agnosces, pie Le- 
etor, mecum, ex Alexandrino non interpolatam 
Tuisse, toties ab Ecclesia primzva celebratam lau- 
dibus, imo et cum sacris Scripturis publice lectam 
Rom. Clementis epistolam.» H»c Wottonus cui 
tamen prziverat Joannes Potterus vir el. in animad- 
versionibus ad ClementemAlexandr. (56) ubi summa- 
timquidem, sed acriter Bernardi conjectationes elisit. 

Longius adhue progressus est Joannes Moshe- 
mius (57) qui Clementis epistolam primam quarta 
sui parte mulctandam censet, a capile nimirum 9 
44 55; sed ne priora quidém decem capita eo ju- 
dice ab interpolatione sunt prorsus immunmia. Αἱ 
inania esse, ac futilia Moshernii argumenta in ocu- 
lis posuit Joannes. Ludovieus Frey (58). Siquidem 

D invicte vir eruditus evincit, cum ex antiquitate 60. 
dicis Alexandrini, tui ex velerum Patrum testi- 
moniis, nos eamdem omnino epistolam habere, 
quam habuit vetusta Ecclesia, quam audierunt in 
sacris ceetibus primzevi Christiani, dum adhue ejus 
lectionis usus vigeret; quam legerumt Dionysius 
Corinthius, Glemens Alexandrinus, Cyrillus Hiego- 
solymitanus, Hieronymus, cxierique; quam deni- 
que Polycarpum Smyrnensem episcopum et mare 


(56) Potter. ad. Clem. Alexand. Strom. 1. 1v, ¢. 
18, pag. 610, nota 4. 
αν Inatit. hist. Christ. majarea a&c. 1, p. 212 usqua 


(58) Prafat. ad epist. SS. PP. apostolic.,cire& 
medium. 


AD S. CLEMENTEM 1 PAPAM 


ܚ 


non referat; nihilque, quod virum plane apostoli- 
eum non maxime deceat. 

Dubitationes, qua; de hac epistola mosentur, — ΑΝ 
quamvis hujusmodi venerandum sacra antiquitatis 
monumentum a plerisque vetustis locupletissimis 
testibus, usquequaque astruatur; atque simul ac. ex 
antiquissimo ma. codice Alexandrino istud in lu- 
cem fuit editum, summo eruditorum fere omnium 
consensu, sincerum omnino, quantumeunque est, 
agnitum fuerit, receptum, comprobatumque : non 
defuere tamen hoc et superiore sdculo, qui vitia- 
tum idem, mireque interpolatum ob(rmate conten- 
derint, Eos inter primas tenet Gisbertus Voetius 
theologis professor in Academia Ultrajectina, qui 
varias (52) adweraus hane epistolam 4novit obje- 
ctiones, sed plane [rivolas, et supinam redolentes 
negligentiam ; uti clare ostendit Joachimus Ma- 
derus in prafitione ad lectorem, Helmenstadiensi 
editioni Epistole Clementis premissa. Ast nihil 
mirum, virum istum, mult: alioquin lectionis in 
recentioribus, epistolam saneti Clementis, aliaque 
ejusniodi ob vetustatem veneranda monumenta in 
dubium vocasse; cum ipse,ex male przconeepta 
opinione δὲ odio adversus ántiquam catholice Ee- 
€lesiz traditionem, optaverii, nullum plane virorum 
apostolicorum seriptum superesse, ut illo ipso loco 
]ndicat gequentibus verbis : Admiramur singularem 
Dei providentiam, qua curas wt ab apostolorum 
discipulis, virisque apostolorum. seculo. prozimis, 
aut nihil scriberetur, aut nih conservaretur, et ad 
posteros manaret, au& saltem nihil ab initio Ec- 
clesia wsque ἵπ hunc diem. superesset, de quo non 
dubitarelur; aut quod per lineas blottasque, aut 
alium qxemvls. Dei exercitum mutilatum non esset: 
μὲ soli Scripture tanto evidentius sua. constaret. au- 
€toritas, illique soli esset propria incorrupiibilitas et 
gternitas. Verum alii, melioris in his rebus judicii, 
talibus directé contradicentes, mirantur potius, ac 
merito depredicant (judice viro clarissime Gra- 
bio (53), singularem divinam Providentiam, « quae 
curavit, ut a sanctorum apostolorum discipulis, vi- 
risque apostolicis, e£ apostolorum szeculo proximis, 
plura scriberentur, eorumque aliqua sancte asser- 
vata ab initio Ecclesi in hunc usque diem super- 
essent, nec a blattis tineisque, aliove ejusmodi 
exercitu, sed strenuis in ordinata Dei acie prostatis 
wel parastatis ederentur, deque iis nullus dubi- 
tandi locus relictus esset; ut nimirum Seripturz 
tanto evidentius &ua constaret auctoritas, ac ϱᾱ- 
moniea Evangelia, aliaque seripta sanctorum apo- 
stolorum et-discipulorum a falsis, quae illorum no- 
minibus supposita sunt, discernerentur, (id quod 
absque catholicorum Patrum traditione, apostolieze 


88) Part. ܙ‎ Seleclar. dispuiat., pag. 105. 
sd Spicileg. SS, Patrum , tom. 1, pag. 260, 


(54) In notis edit. PP. apostolice. Cotelerianse Am- 
guelodam., anni 1724. 
(66) In "notis ad Clem. Epist, 1, cap. 9, pag. 40. 


15ὺ 


PROOEMIA VARIORUM, 


129 


tyrem manu versasse; quin et nonnulla ex ea ver- A sti verba, quz in Evangelio non leguntur, proferre, 


quorum aliqua ex apocrypho ZEgypliorum Evange- 
lio petita sunt (64). 

His vero posthabitis contendunt Cotelerius (65), 
Coutantius (66), Gallandius (67), et Bullus (68), et 
alii, epistolam hanc revera sancti Clemenlis esse. 
Cernimus enim eam (69) postremo apostolorum ca- 
none non modo sancio Clementi iributam) esse, 
verum etiam prioris instar inter Seripturas gacras 
recenseri. Sanctus Epiphanius (70) eam quoque 
S. Clementis nomine recitat, cui et a sancto lliero- 
nymo (71) atque etiam a Photio (72) tribuitur. 
Quibus fit, ut, eum eam tanquam suppesitiliam 
habitam dixerunt, non ex sua, sed aliorum senten- 
tia locuti fuerint, Eusebius vero inter eos, qui epi- 
stolam hanc ut supposilitiam duxcrunt, minime est 
numerandus, cum nihil de ea pronuntiet, nisi (73) 
eam non adeo ut priorem celebrem, atque a veteri- 
bus memoratam fuisse. ld autem mirum videri »on 
debet, cum mon,ut prior, Romane Ecclésie, sed 
pontificis tantum nomine scripta, neque publice in 
Eeclesia lecta fuerit: unde factum, ut conjectat 
Bullus (74) ut quod paulatim, quasi Clementis re- 
vera non esset, neglectui habita fuerit; quam etiam. 
ob causam ali: Clementis epistole (nam οἱ alias 
scripsisse virum sanctum mihi indubium est) pror» 
sus interciderunt, Ceterum in exiguis illis hujus 
epistole reliquiis multa cum priore similitudo elu- 
eet: idem quoque vetustatis color, eedem dicendi 


botenus excerpta in suam ad Philippenses Episto- 
lam transtulisse, suadent loca ex Clementina et 
Polycarpiana epistola desumpta, in medium pro- 
lata, atque invicem collata (59). Hanc unam ob 
causam, Bernardi, Clerici ac Moshemii, conjecta- 
tiones de hujus laciniis ex Clemente Alexandrino 
desumptis omnino evanescant oportet, 

Neque alii profecto desunt, qui ejusdem epistole 
sinceritatem in dubium revocant, quod nimirum 
nonnulla fabulosa prz se lerat; quod aliqua in ea 
desiderentur a vetustis Patribus allegata , ete. Sed 
hos morosiores criticos missos facimus : tum quod 
eorum objectiones fluxo adeo talo nitantur, vt pe- 
dem cum singulis conferre haud expediat, tum in- 
primis, quod a pleris que viris eruditis res abunde 
salis fuerit pertractata. Firmum igitur, ratumque 
fit, germanam omnino priorem esse Clementis epi- 
stolam: quidquid enim in ea. continetur, tempora 
plane apostolica refert; neque ullum ex omni retro 
anliquitate quispiam testem produxerit, qui ho- 
Tnines cordalos de illius sinceritate merito ancipites 
reddere valeat. 

ARTICULUS 1l, 
ΡΕ SECUNDA AD CORINTHIOS EPISTOLA. 

Dubitaiiones veterum. de altera. sancii. Clementis 
epistola, — Prater sancti Clementis ad Corinthios 
epistolam, de qua haetenus egimus, allera eidem 
3b Eusebii (60) setate tribuitur, qu: tamen, ut'est. 


ab eo adnotatum, adeo celebris ut prior non erat,ne- c forma et plures loci (75) ex apocryphis libris prolati 


in utraque spectantur. 

Corinthiis inscripta fuit.— Eusebius, ad quos data 
sit heecepistola, non commemorat ; Photiug vero aper- 
te ait (76), eam ad Corinthios datam fuisse, quod ex 
Dorothei Archimandrite Niconis monachi atque ex 
Parallelorum auctoris testimonio (77) inler sancti 


(69) Sint autem. vobis libri venerabiles εἰ sancti 
Veteris Testamenti. Moysis quingue... libri vero no- 
stri, hoc est. Novi Testamenti Évangelía quatuor.., 
Clementis epistole dua. Can. apost. 89. 

(70) Dicit Clemens in una epistolarum auarum, etc. 
Epiphan. hares. 77, n. 6. Jpse Clemens omnibus 
08 (Ebionitas ) modis redarguit in Epistolis circula- 
ribus, quas scripsit, queque in Ecclesiis leguntur. 
ldem hires. 30, n. 15. 

(71) Ad fios (eunuchos) et Clemens successor apo- 
toli Petri, cujus. Paulus apostolus meminit, scribit 
epistolas, omnemque fere sermonem suum de virginita-. 
tis puriate contexuit. Hieron., l. 1 advers. Jovin., 
cap. 7. 

5 Photius, cod. cxxvi. 
(8 Eusebius, ut supra. 
(14) Est id a Photio observatum codice 125, Ve- 
rum dicia quedam | peregrina, inquit hic criticus, 
velut ὁ Scriplura sacra subinducit, quibus ne primg 
quidem epistola omnino vacat. Vide num, 25 prioris, 
et 3 ac 15 numeros posterioris Clementis epi- 
8)01@. 

15) Defensio fidei Νίοαπα, pag. 50. 

16) Lectus est. libellus, in. quo Clementis. eptstolar 
due ad Corinthios continebaniur. Photius, ibid. 

(77) Ut enim ait S. Clemens : Etiamsi quis. non 
coronetur, siudeat tanen non procul a coronatis in- 
veniri. Epist, 2, c. 7. 


9 cum 


que a veteribus recitabatur, Imo sanctus Hieronymus 
veleres eam rejecisse refert (64); Photius (62) vero 
zelate sua pro supposititia habitam fuisse testatur. 

Queritur hic praterea-(83) humiles sententias, 
neque satis apte invicem nexas in ea exstare, atque 
uliemores interpretationes Scripture, et Jesu Chri- 


(59) Confer caput 4 epistole S. Clem. ad Co- 
winth. cum cap. 4 epist. Polycarpi ad Philipp.; 
cap. 5 cum cap. 9; cap. 7 eum cap. 7; cap. 
n^ cap. 15 cum cap. 2; cap. 21 cum cap. 4. 


Sciendwm autem est alleram. quoque sancii 


Clementis epistolam. cireumferri; serum hanc non 
perinde. cognitam fuisse, ac primam, pro certo habe- 
mus; quandoquidem vetustiores illa nequaquam usos 
esse. comperimus, Eusebius, H. E, l. wu, c. 58, 
pag. 117. 


(61) Fertur et secunda ejus nomine. epistola, qua: n 


a veteribus reprobatur. Hieron., in Catalog., c. 45. 

62) Que secunda ad eosdem dicitur, ut notha re- 
jicitur, Phot. cod. cxiu. 

(05) Secunda tero epistola et ipsa institutionem 
ac admonitionem melioris vite inducit, atque in prin- 
ipio Christum Deum predicat, Verum dicta qua- 
dam peregrina, velut € sancta. Scriptura subinducit, 
quibus ne prima quidem epistola vacat, et interpreta- 
tiones locorum quorumdam alieniores profert: alio- 
quim ipsa, que in his epistolis insunt, sensa. non- 
nihil abjecta sunt, mec continentem seriem, ac con-- 
.sequentiam. servant, Cod. 126, Photius. 

(64) Clemens epist. 2 ad Corinth., n. 4, 5, 12. 

(65) T. 1 PP. aposiolicorum, pag. 182. 

(60) Epistol. Rom. pontif., pag. 94. 

$7 In Biblioth. PP. novis. Greco-Latina, t.1, 
pag. 1&, prolegom. 

) Defensio fidei Nican., pag. A9 et 50. 


132 
A Ecclesiam Corinthiacam prius ea missá fuerit, quam 
Seter suam deinceps eidem inscripserit. 
Responsio. — Verum esto, meminerit hic Diony- 
sius prioris tantum Clementis epistole: neque pla- 
cet enim Beveregii sententia (84), conjicientis, epi- 
scopum Corinthiorum omissa Soteris epistola de 
utraque Clementina verba fecisse. Minus item no- 
bis probatur, quod alii arbitrantur, Dionysium 
nempe illam Clementis epistolam, qux publie le- 
gebatur, ideo forlasse προτέραν vocasse, ut eam ab 
altera Soteris ad Corinthios pariter scripta distin- 
gueret. ΑΙ his missis, num propterea rite cum Gra- 
bio colligas, post evum demum Dionysii vertente 
8:01110 tr ita scribentis, Clementinam  secun- 
dam fuisse confietam? Hoc unum seilicet ex iis, 
B observante Contantio nostro, confici posse videtur, 
fuisse in more positum, institutoque Ecclesie Co- 
rinthiorum, priorem quidem Clementis epistolam 
legi, posteriorem non item. Nunquid demum lunc 
temporis ezant legendze in publicis ecclesiarum" cone 
ventibus omnes non apostolorum modo, sed etiam 
apostolicorum virorum epistole; ut proinde poste- 
rior Clementis censenda sit pseudepigrapha eo no- 
reine, quod de illius lectione in conventu Corin- 
thiaco nullam injiciat. mentionem Dionysius? Cum 
itaque priorem quidem minime vero posteriorem 
in cetu ecclesiastico perlegi consuevisse ab episco 
po Corinthiorum addiscamus ; hine sane perspici- 
mus, €ur priorem ezimiam prorsus atque mirabilem 
appellarit episcopus Czsareensis; de posteriore ve- 
ro scripserit: Hlam minus notam. fuisse, néque a ve« 
feribuswsurparam., 

Üecurritur terti: objecioni. Responsio. — Νεο 
dieat vip eruditus, supposilionis suspicionem aibi 
injicere sententiam e libro quodam apocrypho acce- 
ptam, qu& in hujus epistolae capite 11 exstat, eum 
jam etin prioris capitc 23, paucis mutatis, oécur- 
rat. Si enim contra secundam epistolam hzc ratio 
vim haberet, jam de prima quoque integritate con- 
elamatum foret. Adde, quod repetita ejusdem sen- 
ientie citatio nullatenus idonea sil-falsi suspi- 
candi causa, ita censente viro in re critica perilissi- 
mo Coutantio. 

Objectioquaria, et. responsio. — Sunt insuper, qui 

D secunde hujus epistole veritati loeum objiciant a 
yseudo-Justino desumptum, qui sic se habet: Si 
prasentis rerum status. finis est impiorum per iguem 
judicium, prout testantur Scripiura! prophetarum et 
apostolorum, atque.insuper sibylle, ut ait B. Cle- 
mens in «pistola ad. Corinthios, ad quz quidem ver- 
ba plura erudite observat Colelerius, atque ex eo 


(81) Spieileg. t. 1, pag. 268, 
pl Tbid., pag. 0 

(85) Hodie S. diem Dominicum transegimus, in 
quo vestram. legimus epistolum : quam quidem. per- 
petuo deinceps legentes, perinde ac priorem illam a 
Clemente seriptam, unde optimis mouitis instruamur, 
habemus. Euseb., H. E., l. 1v, c, 93. 

(84) Cod. canon., 1. ii, cap. 9, $ 10, pag. 148. 


AD S. CLEMENTEM I PAPAM 


151 
Joannis Damasceni opera intelligitur; atque ex ms. 
codice, quo Junius ad eam in publicum edendam 
usus esi, quem a primi usque Niczni concilii tem- 
poribus exaratum (78) fuisse existimat. Prior qui- 
dem episiola in laudato codice ad calcem sic iascrip- 
talegitur: Κλήμεντος πρὸς Κορινθίους ἐπιστολῇ Α΄; 
posterior vero sic : Κλήμεντος ἐπιστολὴ B';licel au- 
tem posterior ex librariorum forte incuria, pranotata 
πρὸς Κορινθίους haud compareat ; quidni et eam ad 
Corinthios missam existimemus, cum prioris inseri- 
ptio hac de re satis superque indubios nos reddat ? 
Enimvero neque prior legitur in indiculo fuissead 
Corinthios perscripta. Quis porro ne illam quidem 
Corinthiorum nomine signatam ex ejusdem Indiculi 
silentio jure arguat! Neque item silentium nos mo- 
veat Eusebii, et qui eum secuti sunt, Hieronymi 
atque Rufini, qui, dum epistole sccundae menine- 
runt, Ecclesia Corinthiace. fuisse illam inscriptam 
non perhillent. Cum enim laudati scriptores, ut re- 
tte Coutantius, memorata priore Clementis epistola 
ad Corinthios statim subdant: fertur. εἰ altera, ne- 
"que ad alios hanc alteram scriptam designent ; eam 
quoque ad eosdem scripjam intelligere merito exi- 
süimantur: alioquin si ad alios missam nossent, 
meque id innuissent, hzc ipsorum reticentia jure 
ac merito negligentize culpanda videretur. 


Objectio prima contra authentiam hujus Epistole ` 


Clementing. — Joannes Morinus hanc epistolam 
suppositionis-suspecam habet eo argumento, quod 
nimirum illius stylus, non. ut prioris, sit simplex, 
sed argutulüs (79), non sponte fluens, sed pro au- 
etoriseaptu studiose elaboratus; non ἀπεριοδικὸς 
et nonnunquam ἀνανταπόδοτος, $ed verborum aw- 
bitum, antitheses, earumque repetitiones ambitioso 
afaclet. ldem quoque argunmentuni urget Richardus 
Simonius (80). 

Inficiari equidem nolim, baud leve aliquando ar- 
gumentum e: dissimilitudine styli suppetere, quo 
alicui scriptori opus abjudicetur, aliique addicatur ; 
dummodo tamen reliqua rile cohzreant. Verum 
nunc caponem criticum ΠΟΠ esse nimium urgen- 
dum, nemo non videt ; siquidem, ut optime Cotele- 
rius, quem séquitur et Grabius (81) styli dissimili- 
tudo ab eodem scriptore pro varietate temporum et 
causarum oriri potuit, 

Objectio secunda ez Dionysio Corinthiorum episco- 
po desumpta.— Vir, cl. Joannes Grabius (82) ex ver- 
bis Dionysii Corinthiorum episcopi apud Eusebium 
(83) conflei putat, unam duntaxat a D. Clemente epi- 
stolam esse scriptam, quam τὴν προτέραν διὰ Κλή- 
μεντος Υραφεῖταν Dionysius appellat, quud scilicet ad 


(78) S. Clementis ex epist. ἃ ad Corinth.:«Qui res 
presentis vit» cognoscit, intelligit, neque ea, qu 
nonnulli jucunda reputant, aliena esse, aut procul 
dissita ab iis, que odio habentur,»l, 11 Parallelo- 
rum. cap. 20. Junius prefat. in Clem, epist., tom. ἢ 
Patrum apostolicorum, pag. 132. 

(79) Ezereitat. Hiblic., 1. 1, cap. ἃ, 8, 9, exerci- 


τι, 9. 
(80) Bibl. Chois., t. 1, c. 58, pag. 982. 


154 


PROOEMIA VARIORUM. 


455 


Coutantius aliique, Verum iis missis, conjici primo A — Oljectio sexta, et responsio, — Instat. porro. vir 


eriticus, atque ex his verbis ejusdem epistola: (92) ܆‎ 

Plures facti. sumus iis, qui. Deum habere. censentur 

(Judiis scil.), colligit, auctorem eo demum tenipore 

ixisse, quo Christianismus inter gentes numerosis- 
simus erat supra Judazos, quod quidem , inquit, re- 
elius, quam in Clementis, quadrat in Trajani, et se- 
quentium imperatorum lempora, quibus Ecclesia 
gentium longe lateque propagata est. 

Quid mullis opus est? nonne Paulus ad Rom, 
seribens gratias Deo agebat, quod fides corum an- 
nunliaretur in universo mundo !!? Nonne dicebat ἐμ 
omnem terram eziisse verba eorum Nonne Deum 
glorificabat guod mysterium. temporibus cternis ta- 
citum , patefactum esset αὐ obeditionem — fidei in 
cunctis. gentibus !!? Eodem loquendi 'genere alibi 
quoque ulitur idem Apostolus ad Colossenses : In 
verbo. veritatis Evangelii, quod... in universo mundo 
€st, εἰ fructificat et. crescit 5", Et. iterum ; Ebange- 
lim... predicatum est in universa creatura, que 
sub colo est 11, ιὰ Timolheum item: Quod pra dicatum 
est gentibus, ereditum est in mundo !* (magnum sci- 
Jicei pietatis sacramentum). Nee mirum sane; ut 
enim alios prxtereamus apostolos, unus magrus 
Paulus, teste nostro Clemente (95), przco factus in 
Oriente et Occident cum wnirersum mundum do- 
cuisset justitiam, et ad Üecidentis lerminum venisset, 
ac sub prafeciis martyrium passus esset, ita e mundo. 
emigravit. Cum hec ita sint, quidni ergo vere scrip. 
serit in posteriore epistola Clemens Romanus : Piu- 
res facti sumus Judeis, qui Deum habere censen- 
tur? 

Dituitur objectio septima, — Verum ad nodum 
graviorem solvendum studiose properemus; statuit 
enim vir el. Venema (94) epistolie secundz auctorem 
se a Clemente diversum eo ipso profiteri, quod 
Christi divinitatem ex presse ineulcet, et Domini non 
tantum, sed Dei etiam titulum ei dandum esse con- 
tendat; cum. verus Clemens (95) id nusquam data 
opera fecerit, nec alio ac Domini titulo eum orna- 
verit, licet bie illic se Christi divinitatem agnoscere 
insinuet. Verum. unico ex epistola prima prolato 
loco tota. eliditur Yeneme objectio, Sie autem 58 
labet: Τοῖς ἐφοδίοις τοῦ Θεοῦ ἀρχούμενοι xaX προσ- 

D έχοντες τοὺς λόγους αὐτοῦ ἐπιμελῶς, ἐστερνισμένοι 
ἧτε τοῖς σπλάγχνοις, καὶ τὰ παθήματα αὐτοῦ ἦν πρὸ 
ὀφθαλμῶν ὑμῶν. Hoc est : Dei viatico contenti δἰ ser- 
monibus illius. diligenter attendentes, dilatati. eratis 
dn visceribus, οἱ passiones ejus pra: oculis vobis erant. 

Ubi primum observandum, .relativum αὐτοῦ re- 
spicere procul dubio proxime antecedens Θεοῦ. Cum 


18. lom. x,18. 15 Rom. xvi, 25, 96. 


τ Coloss. 


(91) Breviarium Rom., Sabbato ante Quinquagesi- 
mam, ad Magnificat. 

(92) Clem., epist. 2, fap, 2. 

(95) Epist. 4, eap. 

(94) Epist, 2, $ 20, pr T. 

(95) Ebist: τῷ, cap. 1 εἰ 3. 


posset, nimirum hunc scriptorem memoria efIluente 
ˆ existimasse, hoc sibylla testimonium, quod in Con- 
siiiutionibus. apostolicis lezerat, in epistola ad €o- 
rinthios exstare, Si minus placeat hzc conjectura, 
illud saltem cum doctissimis viris asseverare non 
dubitabo, nostrum seriptorem minime curn iis face- 
re, qui ejus testimonio utuntur, ut epistolam S. 
Clementis secundam miuime genuinam esse probent, 
sed hominis fetum, cui noti erant sibyllini de ex- 
tremo judicio versus, multo recentioris sancto Cle- 
ménte ; utomittàm pseudo-Justinum in ambiguo re- 
liquisse, utram saneti Clementis epistolam citaverit. 
Jta fere disserit vir doctissimus Prudentius noster 
Maran (85). 

Ohbjectio quinta. diluitur, — Hermannus Venema 
argumentum contra authentiam secund: epistola 
eo ducit, quod auctor epistoke posterioris sese ori- 
gine gentilem aperte prodat (86), cum e eontra na- 
tione -Judzum fuisse Clementem clamare censeatur 
locus ille prioris epistole, ubi Jacob patrem πο- 
sir appellat (87).At elumbe profecto argumentum 
istiusmodi , quo Corinthiaes posleríoris epistolz 
tollatur integritas. Quidni sodes Clemens Pauli cuv- 
εργός, Jacob patrem mostrum eo sensu vocare 
potuerit, quo idem Apostolus promissionis filios in 
Semine.Abrahs et Israel computari docet, ut recte 
Coutantius (88) noster observàt? Non enim, inquit 
divinus praeco, omnes, qui ex Israel eunt, ii sunt Israe- 
lita: ; neque qui semen Abrahe sunt, omnes fili ; scd in 
]saac vocabitur εἰδὴ semen; id est, non qui filii carnis, hi 
filii Dei ; sed qui filii sunt promissionis, estimantur in 
semine *-? ; hinc alibi * etiam ipsemet Apostolus Israel 
Dci vocat eosdem promissionis filios, sive ex circumci- 
sione sive ez praputiovocalos. Hanc igitur doctrinam 
anstiluLionemque primum quidem assecutus 4 Paulo 
Clemens Romanus, deinceps vero volens et ipse iis« 
dem apostolicis imbuere preceplis. Corinthios, Ja- 
cobum patrem nostrum vocavit; quemadmodum etiam 
ibidem, nonnullis interjectis, patrem nostrum appellas 
vit Abrahamum (89). Quam quidem doctrinam cum 
deinde accepisset Ecclesia Romana sive abApostolo, 
sive ab ipso etiam Clemente, sanctam inter actionem 
precationem hujusmodi sacris ministris recitandam 
indixil (90) : Deus fidelium Pater summe, qui in toto 
orbe. terrarum promissionis filios diffusa adoptionis 
gratia mulliplicas , et per Paschale sacramentum 
Abraham puerum tuum. universarum, sicul. jurasti, 
gentium efficis Patrem, elc. ; alibi quoque. clarius ad- 
liic (91) : Pater fidei nostra? Abraham rummus, obtu- 
lit holocaustum super altare pro fi 


17 Rom. 1x, 6, δ. 19 Galat. vi, 45, 10, '! Rom. 
1,6. "jbid, 25. — 161 Tim. in, 06. 
(85) In noviss. Opp. edit, 5. Justin. M., adnot. ad 
* hune locum. 


(86) Clemens, epist, 2 ad Corinth, cap, 1 et 2. 
(8T) Idein, epist. 1, cap. 4. 

0 Epist. Rom. your, pag. 41. 

89) Clemens, ep. 1, cap. 31. 

(90) Missal. Rom., Sablaio Sancto,ad prophet, 4. 


" 


136 


AD S. CLEMENTEM 1 PAPAM 


135 


ϑυ!οιοπαθήματα nullo pacto Deo Patri. attribui pos- A ea cum idem lrenzus apostolorum temporibus tam 


vicinus Clementem tertio loco ab apostolis post Li- 
num etClelum, seu; ut vocat, Anacletum, Roma epis 
Bcopatum sortium esse scribat, reliquum est, ut 
eum pluribus post Neronem annis Komanz Eecle- 
si administrationem suscepisse -crediderit. Hunc 
autem ea in re falsum esse, quis sibi persuadeat? 
Eidem suffragantur et plerique Patres, qui Roma- 
norum pontificum seriem texunt, atque ipsi vetereg 
catalogi, in quibus Petro Linus, Lino Cletus, huic 
Clemens successisse legitur. Ipsa quoque Clementis 
verba capite ἀδ hujus epistole occurrentia qui ex- 
penderit, ubi laudata apostolorum providentia sub- 
dit: Qui igitur ab illis, aut deinceps ab aliis viris ezi- 
miis constitui sunt... ac. longo lempore praeclarum 
B ab omnibus testimonium reportarunt, hos. censemus 
officio injuste. dejici. Hiec, inquam, qui. expenderit, 
persuasum sibi habebit, epistolam istam tunc tem- 
poris conscriptam esse, cum ab officio suo remoti 
fuissent presbyteri; qui non solum ab apostolis, 
sed etiam ab aliis deinceps, hoc est ab eorum suce 
cessoribus ordinati, munus suum longo tempore 
obierant. Standum igilur est sententie Eusebii, in 
eujus Chronico (3) pontificatus Clementis initia ad 
postremos Domitiani imperatoris annos referun- 
tur, Unde nihil rationi magis consentaneum occurs 
rit, quam ut Corinthiorum epistolam seviente Do- 
mitiani persecutione Romarn. pervenisse, atque illis 
eadem persecutione desinente 3 Clemente cirea an- 
num Christi 97 rescriptum esse cengeamus. 
Jerosolymitanum. templum stetisse ex ea. minime 
conficitur. — Neque his adversatur illud Clementis 
nostri (4) : Non ubique, fratres, offeruntur. sacrificia 
jugia, vel votiva, vel pro peccato εἰ delicto, sed. Je- 
rosolymis tantum. Licet Grabius hinc certo sibi cone 
stare dicat, templum Jerosolymitanum tunc stetis- 
se, atque excidium illius, quod in annum 70 incidit, 
Recdum contigisse ; alioquin non offeruntur, in pra- 
senti, sed olim offerebantur, fuisset dieendum. 
Verum non satis attendil vir eruditus sermonis 
usum, quo res prateritas veluti presentes ob ocu 
los ponere, et per przssens lempus. enuntiare nare 
ranti licet. Quid enim in hac epistola sibi vult, za- 
crificia non in omni [oco, sed Jerosolymis tantum ο” 
D feruntur, nisi illud, ex prescripto legis sacrificia 
Jerosolymis tantum. offeruntur? quod. quidem pra- 
Scriptum eum etiamnum in lege maneat, ipsa. Cle- 
mentis verba etiam nobis efferre non inepte nunc 
liceret. Nempe Clemens comparatione ac more Ju- 
daorum, quibus sacrificiorum leges a Moyse pra- 
scribuntur, Christianis auctor est, ut et ipsi statu- 
tum sb apostolis oblationum et officiorum ordinem 
reverenter accipiant ac servent. Hoc autem, ut ipse 


(100) Tom.1 Ecc!. hist., pag. 205, edit. Latin. 

(4) Lib. ܐܙܐ‎ Advers. hares., cap. 5, et apud. 
sebium, H.E., lib. v, ο, 6. 

3 Apud Euseb., lib. iv, eap. 39. 

(3) Cap. 15. 

(4) Epist. 1 Clem,, cap. 41. 


sint, reliquum est. ut hic Jesum Christum Filium 
Dei, Deum de Deo, Deum verum de Deo vero intel- 
lexerit sanctus Clemens. 
ARTICULUS Ill, 
νε TEMPORE QUO UTRAQUE EPISTOLA CORINTHIIS 
SCMITTA FUIT. 

De tempore, quo prima fuit exarata, opiniones di- 
verse, — Superest nunc lempus inquirendum, quo 
wtraque epistola sancti Clementis. fuerit Corinthiis 
scripta. Et de priore quidem magna inter erudi- 
1ος viros controversia est. Ac licet prima illius ver- 
Ya de persecutione dicta esse plerique omnes cun- 
sentiant, ea tamen alii de Neronis, alii dc Domitia- 
ni persecutione interpretantur. Et hanc quidem alii 
ferventem, alii desinentem intelligunt; hine cirea 
tempus, quo epistola illa exarata est, triplex maxi- 
me existit opinio, Prima est Joannis Ernesti Gra- 
bii (98), Pagii (97), Orsi (98) , et Gallandii (99), qui 
eam Neronis persecutione desimente, proxime post 
apostolorum Petri et Pauli martyrium, hoc est, anno 
Christi 68 vel etiam 65 exeunte, seriptam esse con- 
tendunt; altera Godefridi Vendelini, eamdem anno 
Christi 95 fervente Domitiani persecutione alligan- 
tis. Postrema Cotelerii atque Tillemontii, qui iliam. 
desinenie ejusdem imperatoris perseculione circa 
annum Christi 97 ecriptam arbitrantur. Quarlam 
vir clarissimus Claudius Fleury (100) excogitavit, 
que ad Grabii sententiam propius accedit. Nempe 
ad id tempus, quod Neronis interitum excepit, et 

. Jerosolymitanum antecessit excidium, referri posse. 
opinatur, et casus adversos, in epistole principio 
memoratos, de bello civili, quod Neronis mors exci- 
tavit, interpretatur, 

Circa annum Christi 97, probabiliter scripta. dici 
tur. — Übscurum non est, Clementem ibi de zerum- 
nis, quibus oppressa erat Romana Ecclesia, eum 
Corinthiorum epistolam accepit, sed ἃ quibus re- 
spirabat, cum hanc rescripsit, habere sermonem, 
adeoque Vendelini de persecutione fervente senten- 
liam minime probandam esse. Neque minus certum 
ex eodem exordio conficitur, zrumnas illas de per- 
secutione Neronis interpretari non licere. Nihil enim 
erat, cur in litterarum tarditate Corinthiis exeusan- 
da hoc taceretur, Petrum videlicet, cujus erat 
ipsorum satisfacere quaestionibus, ii& acceptis deten- 
tum, &esum, et e vivis fuisse sublatum, Peinde in 
toto Epistola contextu illud innuitur, eum ipsum, 
qui uunc rescribit, prius Corinthiorum scripta ac- 
cepisse. Quocirca ad literam intelligendi sunt tum 
Trenzus (1), tum Hegesippus (2), cum dissensionem, 
quam sedare nunc conatur Clemena, non sub Pe- 
το, sed subClemente ortam esse testantur, Prater- 


Aypicileg. Patrum., tom. I, pag. 254 et 255. 
0 In crit. Bar. ad aun. LAM . 
15, $ 52, ton, 1, pag. 411, 


(99) In .ܘ ܗܘܡ‎ Biblioth. 96 tom. 1, in proleg., 
pog. 19, nam. 9. 


(98) Histor. eccl. , li 
edit. Rom. 


YARIORUM. 138 


157 PROOEMIA 


vir celeberrimus Claudins Fleury fatetur (5), in ex- A qui propter exordium, in quo salutatio cum prece 


conjuncta, contra apostolorum atque ipsius Cle- 
mentis morem,deest, eam in bomiliarum censum 
referendam esse judicavit. Verum non tanta est 
Ίο ratio, ut veterum, qui epistolam nuncupant, 
sumtno conseansui non dicam anteferri, sed vel con- 
ferri ullo modo valeat. Longius adhuc processit 
Dodwellus, intemperantioris critices sectaior stu- 
diosissimus, qui asserere non dubitavit, 1008 non- 
nulla ejusdem epistole stylum: eelogarium Hypoty- 
poseon Clementis Alexandrini referre, adeoque 
immistos invicem duos illos fuisse Clementes. Sed 
censores istiusmodi mittamus, qui a veritate longe 
aberrare noscuntur. 
"Duo mazimi momenti documenta pro fidelibus, — 
Β Ες venerando hoc. sacre antiquitalis monumento, 
quod sammam primorum Christianorum simplici- 
atem sapit, duo in primis maximi moraenti do 
menta fideles percipiunt. Primum enim, ubi in 
primaria Ecclesia, tot Spiritus sancli donis ornata, 
ac maximis apostolorum sudoribus exculta, spinas 
dissensionum exortas vident, minus jam mirantur, 
si inter Christianas socielates, quae 1606 compo- 
sitit audiunt, bujusmodi scandala oboriri contigerit. 
Nunquam nimirum quiescit antiquus zizamiorum 
seminator et agrum Domini infaustis seminibus )@8 
dare non cessat. Sel quamvis anliquum sit hoe 
malum, non ideo tamen minus lugendum; sed 
nullum esse, eui remedium citius. adhibendum sit, 
6 item ex hoc seripto, utex Pauli Epistola, docemur ; 
nempe tenui discordiarum llamma, nisi quam pri- 
mum exstinguatur, brevi ingens incendium  eonci- 
tari, apprime callebant. 
ARTICULUS IV. 
"UTRIUSQUE EPISTOL/E BREYIS ANALTBIS. 
Prime ad. Corinthios divi Clementis epistola: 
analysis. 

Sanctus Clemens, postquam Corinthiis, eodem 
lere pacto. quo divus Paulus Epistolas suas exor- 
ditur, salutem dixisset, purgat se apud eos, quod 
propositis dubitationibus tardius rescribat, Eorum 
deinde virtutes extollit, fidei praecipue comstantiam, 
pietatis excellentiam, hospitalitatis magniflcentiam, 
scientiam absolutissimam, sincerüm 18 pastores 


D obsequium, Dei verbi studium, egregium pro sua 


aliorumque salute animi candorem, atque in Domini 
legibus servandis fidelitatem, commendat. Ad schi- 
sma deinde transiens, quo tot virtutes obscuraban- 
tur : Omnis gloria, inquit, et copia vobis data erat, 
nique in vobis illud Scripture impletum esi: « Edit, 
εἰ bibit, et dilatatus est, ac incrassalus: el. recalci- 
travit dilectus '*. ( Hinc &mulatio εἰ discerdia, et 
seditio. Sic insmrrexerun inhonorati contra. honora- 


(7) Clem., epist. 1, num. 5. 
8) Photius, codice exxvi- 


ponendis comparationibus usu venit, ut res preter- 
ite perinde ac si presentes adessent, ob oculos po- 
nantur. 

Nec sequitur ex. ea, ut Petri et. Pauli. martyrium 
proxime exceperit,--Frustra etiam Clementem proxi- 
me post Petri et. Pauli martyrium scripsisse ex eo 
«colligitur, quod capite 4 (6) , Abclis, Jacob,;Moysis et 
Davidis, qui per emulationem ac invidiam multa 
passi sunt, premissis exemplis, eapitis 5 initio sub- 
icit: « Sed missis. veteribus exemplis. veniamus. od 
proximos atbletas et eratis mostra generosa exempla 
sumamus (T), » 80 deinde Petri et. Pauli martyrium 
enarrat, Nemo enim non *idel, quam recie Clemens 
Cirea annum Christi 97 Petri ac Pauli martyrium, 
cum lemporibus Davidis, Moysis, Jacob et. Abelis 
comparatum, proíimum ae vieinwm elatis nostre 
dixerit, Imo neque proximum ab eo dicitur diebus, 
quibus scribit, sed ία (reve) quam agit, seu in 
qua degit. Demum capita quadragesimo septimo, 
ubi ad evangelica tempora animum refert, eaque 
€um illo temporis spátio confert, quo scribit, Co- 
rinthiorum Ecclegiam antiquam vocare, et primum 
eorum dissidium, de quo Paulus loquitur ", u& ἐκ 
principio Evangelii ortum memorare, ipsamque apo- 
toli bujus epistolam, tametsi quatuordecim tantum 
annis excidium Jerosolymitanum przcesserit, im 
principio Evangelii scriptam dicere non dubitat. 
Quod sane evidenti argumenio est, eum, cum ita 
scriberet, longius ab eodem principio recessisse £ 
mec abhinc recessisse longius videretur, siut vult 
Grabias, predicia Pauli epistola hac Clementis no- 
vem duntaxat, vel ad summum duodecim annis po- 
sterior foret, 

Φε tempore, que altera epistola seripta. --- De 
temporis autem notatione, quo seripta fuerit poste- 
rior Clementis epistola, nibil quidem certi ex ea 
ܐܬܪܐ‎ possumus, cum  matila ad nos pervenerit, 
unde illud statuatur. Qui eam integram legisse pu- 
tatur Photius, in ejus recensione nullam facit dissi- 
dii Corinthiaci mentionem ; sed ipsam tantummodo 
institutionem, e£ admonitionem melioris vitz indu- 
cere scribit (8). Hinc facile quis eolligat. Corintho 
Romam reduce Fortunato, eum aliis sociis, schi- 
smate jam sublato, et quieti Ecclesia illa restituta, 
hanc deinde fuisse a Clemente perscriplam  episto- 
lam anno forte 98 insequente, quo in pace magis 
adbuc firmarentur Corinthii, 

Num altera Clementis epistola sit homilig pars.— 
Viris quibusdam doctis, presertim Vendelino atque 
Blondello, visum fuit; secundam Clementis ad Co- 
rinthios epistolam homilie polius partem esse, cui 
ܐܐܘ ܐܙ ܗ‎ 1 Grabius quoque incunctanter subscripsit, 


*"ECor i. !* Deut. xxxn, 05. 


(5) Ad annum 69, tom. 1, pag. 354. 
i6) Clem. epist. 1, num. 4. 


PaTBOL. Οκ. 1. 


μο 
A ܐܐ‎ 31 6118 ἀῑγίήα electionis suz participes nos effece- 
rit, εἰ, sancti populi membra reddiderit, nihil nobis 
superesse, nisi ut omsnigena.recta opera moximo 
cum animi ardore consectemur ad Patrum nostro- 
rum Abrabami, Isaaci et Jacob exemplum, quorum 
fides, obedientia atque humilitas tam grandibus 
praemiis affeetz fuere. Sit ergo omnis gloriatio no- 
atra εἰ fiducia in ipso: voluntati ejus subjiciamur : et 
nos-concorditer cum: angelis coram ipso Banttus, san- 
€tus, sanctus clemantibus, communi consen. su, el ian - 
quam uno ore clamemus, ut participes fiamus magna- 
rum εἰ inclytarum promissionum ejus, quarum. ex- 
cellentiam et quantitatem ipge tantum cognoscit. 
Ordinis vero, et inter prépositos -aique subditos 
discrimlnis necessitatem in ecclesiastico ministerio 
demonstraturus, militi; exemplum. proponit. Negse 
enim ibi omnes. prafecti. sunt, neque tribuni, neque. ¬ 
centuriones, sed unusquisquein suo ordine ab impe- 
ratore ei ducibus" mandata. peragit, Cuncia. itaque 
ordine debemus [acere, que nos Dominus jussit per- 
egere. Üblationes et officia non temere vel inordinate 
feri pracepit, sed. profinitis temporibus. ac horis ; 
quo etiam loco, et-a quibus celebrari velit, ipse. ex- 
celiissima sua voluntate defitivit, ut pure δὲ sancte 
omnia facta. juzta ejus beneplacitum ,. aecepta essent 
volgntati ejus. Qui ergo. assignalie temporibus obla- 
fiones suas - [aciunt, accepli et beati sux ; nam. qui 
sequuntur leges Domini, non aberrant. Summo quippe 
asacerdoii sua munia tributa gunt; εἰ sacerdotibus 


AD 8. CLEMENTEM I PAPAM 


ܚ 
tos, inglorii coxtra gloriosos; insipientes eontra sa-‏ 
pientes, juvenes adversus seniores. deo procul absunt‏ 
justitia et paz; dum unusquisque timorem Dei dese-‏ 
rit, εἰ in. fide illius cmculit, nec in institutis prace-‏ 
ptorum ejus ambulat, nec Chrislo decenter conversa-‏ 
fur; sed wmusquisque secundum pravas cupiditates‏ 
suas incedit, invidiam iniquam etimpiam assumendo,‏ 
per quam et mors intravit in mundum.‏ 

Pluribus deinde Veteris Testamenti exemplis, 
qu» incommoda ex invidia oriantur, ostendil ; inter 
estera vero Gaini, Maria sororis Moysis et Aaron, 
Dathan et Abiron exemplarecenset ; atque αἱ novo 
invidi: exemplo Corinthios acrius commoveat : 
Propter iniquam emulationem, inquit, apostoli Ῥο- 
trus et Paulus mariyrium passi sunt, Propter σπιν» 


lationem quoque Danaides εἰ Dirce (9) fortissime : 


ille mulieres, cum gravia et nefanda supplicia. susti- 
muissent, cursum suum fide invicla. perfecerunt. Quo 
vero eos ad vocalionis suz officia atque ad poeni- 
tentiam hortaretur, vocationis ipsorum sanctitatem, 
pretiosum Christi sanguinem pro nostra salute 
effusum (10), Ninivitarum penitentiam, Henoch, 
Noe, Abrahami fidelitatem, ceterasque patriarcha- 
rum virtutes, Jesu Christi humilitatem, ejus, a quo 
ereati sumus, bonitatem atque miserationem ; pacis 
ethumilitatis commoda, inanimatarum creaturarum, 
solis, lunz, stellarum, maris et abyssorum impene- 
irabilium in Dei leges sibi impositas obsequium, 
postremo Domini erga res omnes creatas beneficia, 


p:meipue vero in Christianos, ob oculos. proponit. c; focus proprius assignaius est ; οἱ levitis sua minise- 


ria incumbunt ; homo laicus preceptis laicis constrin- 
gitur, Untaquisque vestrum, fratres, in so statu στα- 
tias Deo habeat, im bona conscientia degens , non 
iramsgrediens. praescriptam muneris regwam. Non 
ubique, [ratres, offeruntur sacrificia jugia, sed Hie- 
rosolymis tantum (12) atque illie non in oreni [oco fit 
oblaiio, sed anie templum ad altare. s 
Ostendit subin sanctus Clemens , Deum ipsum 
ecclesiastiez hierarchim auctorem esse; Jerum 
Christum a. Deo, apostolos a Jesi. Christo. missos 
fuisse ;: eos in. fide. per. Spiritum sanctum confirma- 
1os, regmim Dei adventurum esse ubique a wutitiagse, 
atque primitias. corum; quos ad fidem converierant, 
in episcopos et diaconos eorum, qui credituri erant, 
D constituisse. Neque hoé-nobum: a muliig enim. temi 
voribus de episcopis οἳ diaconis im Scriptura: men- 


tilium scriptorum flde recepta. Quia vero Graeca vox 
φοῖνιξ, ut observavit Cotelerius, Latine et unigenam 
avem, et paimam significat, locos sacra Scriptura in 
quibus φοῖνιξ Graece de palma dicitur, de alite in- 
terpretantes, quod de phenice ave narratur, etiam 
Scripturarum auctoritate niti facile sibi. persuasc- 
runt sancti Patres. 

(12) Sanctus Clemens, templum Hierosolymitanum, 
cum epistolam istam seriberet, adkuc superstes [uisse 
siqnificare videtur ; licet id necessario. ex ejus verbis 
non consequatur, eum 1014 ejus oralio comparatio 
tantum sil. Solemus aulem in. comparalionibus res 
preteritas tanquam. presentes. proponere, Fleury, 
llist. εεο[., tom. 1, in Clem, lib. ii, $ 55. 


Quibushec superaddit: ZEquum igitur est, ut. ab 
ejus voluntate non. simus. transfuga: homines stul- 
tos, insipientes, elatos, et gloriantes im. sermonis sui 
jactantia offendamus potius, quam. Deum. Dominum 
Jesum Christum, cujus sanguis pro nobis. datus est, 
veneremur. Prapositos nostrós revereamur ; seniores 
mostros honoremus; juvenes doceamus' disciplinam 
tünoris Dei; liberi mostri discan! quid charitas, 
apud Deum possit. 

Hortatur deindesanctus Clemens Corinthios, ut 
Dominum timeant, atque in ejus bonitate sperent, 
tum ob resurrectionis fiduciam, cujus exempla. ali- 
quot profert, a rebus naturalibus petita, cujusmodi 
est illud pheenieis (14), tum ob Dei in promissis ser- 
vandis fidem, et quod impossibile sit peccatoribus, 
ejus oculos effugere. Addit, cum miserationum ille 


(9) Dux hw mulieres Neroniana persecutione 
&evlente passe creduntur. Ruinart., Act. martyr., 

ag. 2, aut illa, quz sub Domitiano excitata fuit, 
Tillemont., tom. 11, pag. 55, et not. 7 sur S. Clé- 
raent pape, pag. 964 dans ['Hist. ecclés, 

(10) Primo igitur jam seculo credidit Ecclesia, 
Christi sanguinem pro tot;us mundi salute. cffusum 


esse. 

141) Tacitus, lib. v1 Annalium phenicis historiam 
citra jocum commemorat.Eadem a Tertulliano, Lib. 
de resurrect. carnis, cap. 12; ἃ ὃ. Epiphanio, in 
Ancorato ; ab Origene, lib. (¥ contra. Tien: 8 5. 
Cyrillo cateches. 18, memioratur, adeo ut hzc opi- 
nio communis esset, atque nulla disquisitione insti- 
*utà cx quorumdau tantum rerum naturalium gen- 


1:8 


PROOEMIA. VARIORUM. 


tionem. faciam fuisse. Mox contentiones ob Aaronis A in ovili Christi parvos et probatos inveuiri, quam 


altum sapientes e spe illius ejici, Claudit epistolam , 
Deum orans, ut per D. N. J. Christum, illis det ft- 
dem, timorem, pacem, patientiam, ceterasque 
virtutes , petitque ut Claudium, Ephebum, Vale- 
sium etFortunatum, epistole hujus tabellarios, brevi 
et cum gaudio remittant ܙ‎ ut cilius, inquit, opta- 
bilem nobisque desideratissimam pacem ae con- 
cordiam annuntient. 


Analysis. epistole secundo D. Clementis 
ad Corinthios. 


Tn altera ad Corinthios epistola , sibi proposuisse 
videtur sanctus. Clemens, ut Corinthios ad vitam 
ipsorum vocatione dignam ducendam hortaretur. 
Quare,sub ipsum initium docet, eos de Christo, 
tanquam de Deo sentire zquum esse, ei quania 
eidem debeant, atque quam gratos se illi exhibere 
oporteat, quod eos ad Evangelii lucem vocarit , 
gratum vero animum non solam divinitatis ejus 
professionem palam edendo probari ait, sed potius 
proceptorum ejus viam ingrediendo. Subdit, ho- 
minis vitam in duo tempora, sive ssecula inter se 
diversa divisam esse, presens unum, fulurum al- 
terum, qua quasdam veluti inimicilias invicem 
exercent; prius scelera atque flagitia predicare ; 
posterius his omnibus nuntium remittere ; presens 
sacculum penitentie destinatum , atque Dei ire et 
futuri seculi suppliciis effugiendis aptum esse, 


sacerdotium Moysis ztate exortas describit, et Co- 
rinthios injuste episcopatu privavisse eos, qui ab 
apostolorum successoribus constituti fuerant, et 
munere suo inculpate et preclare fungebantur, 
Schisma vestrum, inquit, multos perveriit; multos in 
animi dejectionem, multos in. vacillationem, omnes 
mos in tristitiam conjecit. Turpia sunt, dilecti, et valde 
turpia, el Chrisliana conversalione indigna, audiri, 
firmiasimam εἰ antiquam. Corinthiorum. Ecclesiam 
propter unm aut alterum hominem contra. presbyte- 
tos sedilionern movere, Atqua is rumor non tantum 
ad nos pervenit; sed ad eos quoque, qui a nobis alieni 
sunt animo et sententia; adeo ut propter vestram in- 
sipientiam, etiam blasphemie et convicia nomini Do- 
nini inferantur. Auferamus dgitur celeriter hoc scan- 
dalum, εἰ Domino accidamus ei plangamus, orantes 
eum ܕܐܐܐ‎ propitius (actus, recancilietur nobis atque 
ἐμ decoram et castam [raterni amoris viam nos redu- 
cai et restituat. 

Charitatis deinde laudes persequitur, eam Moysis 
2d instar commendans, qui e libro vite deleri cu- 
piebat, si populo suo veniam non impetrasset ; do- 
Celque, qua rationé inter ipsos servari possit; 
quibus gentilium ipsorum exemplum superaddit, 
qui ob publicam utilitatem mortem atque ersi- 
lium subiere. Fraterna etiam correctionis utilitatem 
commemorat, subditque : Vos ergo, qui seditionis 
fundamenta jeciatis , subditi estote presbyteris εἰ in 


pauitentiaws corripimini : melius siquidem vobis est ܘ‎ cujus diem atque tempus penitus ighoramus. 


CAPUT 1]. 


S. CLEMENTIS ROMANI OPERA DUBIA. 


AnricULUs UNICUS. — Quid de duabus. Clementis ad virgines. epistolis sit sentiendum. 


seriptas (14); alterum vero Hermannum Venema , 


Quis primus has epistolas delezerit, — Nuperrime 


π. cl. Joannes Jacobus "Wetstenius (I2)duas alias _ qui anno insequente 1754, Harlinge vulgatis tri- 


bus epistolis, viris clarissimis Wesselingio, Hem- 
sterhusio, et Cannegietero inscriptis, easdem epi- 
stolas Clementinas supposititias esse omni studio 
contendit evincere ; in iis enim inter alia D. Hie- 
ronymi stylum sibi suboluisse innuit (85).Et quam- 
vis de auctore ac tempore, quo vixerit, nihil de- 
finiat; eum tamen fuisse Orientalem, non Roma» 
num, ei Origene quoque posteriorem arguit (16). 
Utriqüe statim respondit Wetstenius ܙ‎ iterumque, 
quas edidit epistolas, magis magisque Clementi 110 - 
mano vindicavit; Lardnero quidem in Diario lit- 


(14) Lardner, A dissertation upon the uvo Ερί- 
stles ascribed to Clement. o[ Rame, 57, 54 eL 51. 

15) Venema , ΠΝ 2,827, 8 89. 

16) Idem, ep. 3, $ 16 et seqq,, pag. 111. 


produxit sancti Clementis Romani epistolas, hac- 
tenus omnibus incognitas , quas velut sinceros D, 
Clementis fetus agnovit cl. editor, 30 pro viribus 
eidem asserere est aggressus. Verum duos prse cze- 
teris viros haud incelebres nactus est adversarios : 
aMerum quidem Náthanaelem Lardnerum , qui 
anno 1755 dissertationem 60 paginarum in-8* Απ: 
glice Londini edidit; pluribusque in contrariam 
sententiam adductis, in eam tandem cogitationem 
devenit, has nimirum epistolas circa medium sz- 
ܨ‎ ΚΠ tertii ab episcopo Orientalis Ecclesia fuisse per- 


(43) In Novo Testamento Grzco cum lectionibus 
variantibus , commentario pleniore ex scriptoribus 
Mebrzis ; Grecis et Latinis, Amstelodami 4754 
edito. . 


Ad 


AD B. CLEMENTEM I PAPAM 


ܚ 


terario Callice Inscripto Βίδιϊοιλδφαο raisonnde (A7) À epistolam primam ad Corinthios ; meminit ܝܘܙ ܐܧ‎ 


ευη, quam famen non ab omnibus admitti af- 
firmat. Profecto non siluisset et geminas alias, al 
nosset (22). Quo ergo spectavit in testimonio illa 
ex libro conira Jovinianumt producto? arbitror prat 
oculis habuisse. epistolam ad Corinthios secun- 
dam, in qua forte de virginitate prolixior,sermo 
habebatur; quanquam enim is modo non legatur, 
non est cur quispiam miretur; neque emim inie- 
gra:ad nos pervenit, ut eruditis omnibus explo- 
ratum est. Nec mu)tum Epiphanii testimonium nos 
morari dehet; siquidem illud expeditum est ex 
epistolis Clementis, qua Lunc legebantur in Ecclesiis. 
Profecto ex testimonio sancti Hieronymi discimus, 
nullas alias Clementis epistolas zetate illa in Eecle- 
sia legi consuevisse ܙ‎ nisi ad Corinthios geminas. 
Accedit. quod, observantev. cl. Lardnero (22), neu- 
tra Corinthiacarum epistola integra ad nos perve- 
nerit, atque inde faeile fleri potuit, ut Samsonis 
mentio inter ea, quz in iisdem epistolis desunt, 
maxime vero in secunda, occurrerit. 

An nihil moribus primi seculi contrarium occurrat? 
—Quod vero ait. Wetstenius, nibil in utraque littera. 
hac occurrere a moribus setatis illius abhorrens, 
wsque adeo verum haud judicat illustrissimus D. 
Mansi (24) ; ex earum enim lectione deprehendisse 
sibi wisus est, nescio qua vestigia monacbatus, 
nempe cetus hominum , qui morum sanctimoniam 
singularem elegerint, quod permaxime elucet illis 


6 Yerbis: « d quod non decet fideles, illos precipue, 


qui elegerunt sanctitatem. » Monachorum autem a 
consortio fidelium secessus recentior est, quam ut 
€um fate Clementis componi possit (25). Cate- 
rum siyli similitudo, sententiarum zqualitas non 
semper eumdem probat operis auctorem. Tandem 
vix probabile est, Clementem Romanum Syriace 
"scripsisse. 

Aliis insuper argumentis Semlerus has epistola 
oppugnat, sed qux: mihi prajudicia potius, quam 
raliones esse videntur. Talia certe sunt, quod Igna- 
επι (26) Clementi pudicitiam, mon virginitatem, 
concedat, et quod doctrina de fugiendis omnimode, 
etiam quoad locum, mulieribus, non sapiat genium 


D (22) At pace adversariorum dixerim , hoe argu- 
mentum nimium probare , consequenter nihil inde 
evinci. Plurima enim veterum scriptorum opera abs 
D, Hieronymo in Libro de viris illustribus priu 
omissa in aliis postea lucubrationibus Hieronymia- 
nis enuntiata observant viri eruditi. Adde qued li- 
brum Je viris illustribus anno Christi 592 absolve- 
rit, primumque subsequente anno libros adversus 
Jovinianum ewulgarit, quemadmodum ex eodem 
sancto doclore constat 

95) Α dissertat. upon the two Epist., pag. 24. 

94, Tom. I Conciliorum, col. 451. 

(35) Neque hzc crisis sal firmo innititur talo, 
Quis enim ignorat, jam a tempore apostolorum ezsti- 
tisse ascetas, qui inter Christianos strictius quoddam, 
ac severius vite" genus ampleri sunt ? Vide Montfau- 
conium, dissert. Je PAilonis Therapeutis. 

(20) S. lgnatius, Epistola ad Philadeph., cap. ἃ, 


Venemze autem, epistola eo ipso anno 1754 Am- 
stplodamensipus typis consignata, quam epistole 
prime Venemiame opposuit. Ulteriores vindicias 
pro his Clementinis epistolis demum v. c. Andreas 
Gallandius (18) exaravit. Verum argumentis eum 
intrinaecis tum extrinsecis in utramque partem sine 
prajudicio expensis eas positive dubias esse ; neque 
aliquid pro vel contra authentiam earumdem certe 
statui posse, cum v. cl. Joa. Mansi (19) existimo. 

Argumentum pro authentia primum. — Argumen- 
lum primum pro authentia harum D. Clementis 
epistolarum petunt prefati auctores ex. testimoniis 
sanctorum Hieronymi et Epiphanii, quorum pri- 
xus hujus Clementis epistolas a frequenti virgi- 
nitatis commendatione laudat (20), alter vero ait 
a sancto Clemente laudibus efferri Eliam, Davi 
dem et Samsonem (21). Utraque hze sicut nus-« 
piam in duabus leguntur vulgatis divi Clementis 
ad Corinthios epistolis, ita vicissum perspicue in 
utraque hac apparent. 

Secuudum argumentum. — Secundo probant au- 
thentiam Clementinarum ex conformitate &tyli ba- 
rum epistolarum eum duabus ad Corinthios datis : 
observant passim easdem sententias, eamdem scri- 
bendi , exemplaque in medium producendi et ra- 
tiocinandi methodum. Ad hzc mores vere aposto- 
lici , simplicitas, modestia, frugalitas, benignitas 
eadem insunt , ele.; uno verbo, utrumque epistola- 
rum por vivam Clementis imaginem referre,.ac 
lantum non spirare arbitrantur. Demum in utraque 
hae epistola nihil Occurrere oppositum moribus 
Ecclesi Christianz prioris szculi, quo Clemens 
floruit, Wetstenius, aliique persuadere conantur. 

Argumenta contra authentiam. — At vero criticis 
morosioribus arduum videtur admiltere, et pro 
sinceris agnoscere epistolas tota plane antiquitate, 
εἰ ad hoc usque smeulum ignotas. Neque facile 
concedunt, divum Hieronymum sermonem de illis 
habuisse in (fragmento a Wetstenio ejusque se- 
etatoribus producto, quod hoc argumento evinci 
posse existimant, Hieronymus in catalogo De viris 
illustribus Clementem non negligit , laudatque ejus 


(17). Tom. L, parte n, art. 8, pag. 568. 
(48) Bibi. Vet. PP. tom. I, in prolegom., pag. 


90 et μαι 

8 om, I Concil. col. 144 et seqq. 

(20) Hi sunt eunuchi, quos castravit non mecessi- 
las. sed voluntas propter regnum. celorum. Ad hos 
et Clemens successor. apostoli Petri, cujus Paulus 
apostolus memirii , scribit epistolas, omnemque pene 
sermonem smum de virginitatis purstate. contezuit, 
S. Hieron., lib. 1 contra Jovinianum. 

ἢ Clemens ipse omnibus illos (Ebiongos) modis 
redarguit iis epistolis circularibus, qua: in sacrosan- 
etis Ecclesils leguntwr : ez quibus constat, longe ab 
ix, que in Circuitibus illis (Petri) sub ejus nomine 
adulierina exstant , illius fidem ac sermonem abhor- 
fuisse. Eterim virginitatem ipse (Clemens) dote , et 
isti ( Ebionite) repudiant ܇‎ ille Eliam , Davidem , ct 
Samsonem omnesque prophetas commendat ; quos hi 
detestantur, Epiph. , 881, 30, $15, Opp. t. 1, p. 139. 


816 


PROOEMIA VARIORUM, 


15 


apostolicum, sed monasticum. Econtra .Weistenius A Paganis sacra prelegant aut erponant, ludibrii vi- 


tandi causa, 

Earum primütiva lingua.— Versio illarum sim- 
plex est et fidelis, neque tamen Syriaco idiomati 
ita similis, ut aut perspicuitas, aut πρι Latinge 
puritas laboret : quod tamen magisin altera epistola, 
nescimus quo casu, factum, ut ad verbum translata 
omnia, Schmidianz Bibliorum versioni essent simil- 
lima; quod tamen crebris illis ad Scripture sacrae 
loca allusionibus datum videtur. Caterum, Graece 
seriptas primitus quod epistolas putat. Wetstenius, 
6 Grecis vocabulis, que ibi crebra leguntur ; La^ 
line scriptas cur dicere non possemus? cum Loti- 
num vocabulum seligo, seculum initio epistole pri- 
mz invenerimus. Nam eomplura e Graco in hanc 


B linguam transiisse, vel ex Novo Testamento apparet. 


Exaratas quidem fortasse fuisse non longe a Neronis 
obitu, dum Ecclesia tranquilla pace frueretur, cen- 
set Gallandius (27). 


hoc ipsum argumentum pro astruemda γνησιότητι 
adhibet, qui banc ipsam severitatem in eausa ponit, 
cur refrigerato c«elibalus studio, immissaque inter 
clericos quoque luxuria, tandiu epistole ille deli- 
tuerint. 

Ambz hz epistole argumenti sunt ascetici nec 
multum, quod ad doctrina, aut histor, aut disci- 
pline quoque ecclesiastice rationem accuratius 
percipiendam magnopere facit, complectuntur. 
Prima continet"laudem eastitatis, scilicet virginita- 
Vis, veramque rationem, cum virtate conjunctam ; 
sliera camdem pluribus Ἠλαόίται exemplis, . maxime 
Ipsius auctoris, aliorumque ipsi similium, quorum 
fuga et ahstinentia a feminis magna sane et aollicita 
Jescribitur, nullo ut loco morentur aut diversentur, 
Abi aut. nulli viri, aut femina unica sit, eaque ܟܦ‎ 
itinentia prophetarum pzne omnium exemplis com- 
imendatur. Monentur etiam, ad quos scribit, ne 


CAPUT IV. 


DE SUPPOSITITIIS S. CLEMENTIS NOMEN PIUEFERENTIBUS SCRIPTIS. 


Pr»ter laudatas hactenus epistolas, multa alia C explorata est epistolz hujus falsitas, quod eam D. 


Clemens post passionem Petri ad Jacobum scribera 
fingitur; quem ante Petrum obiisse indubitatis mo- 
numentis notuni habetur. Nam Jacobum anno Chri- 
511 63 α (11018 occisum esse, omnes conveniunt : 
Petrum autem aliqui anno 65, plures anno 66, alii 
autem 68 aut 67, nulli sané ante 65 ànnum passum 
existimant, 

Secunda eumdem sanctum Jacobum de sacramen- 
lis, vestibus et vasis sacris instruit; quod verum 
Clementem sibi arrogasse in apostolum, quis cre- 
dat? Tertia inter alios etiam principibus majoribus 
et minoribus, ceu jam Christo aygregatis, inscribi- 
iur, qui νο Clementis inter fideles adhuc nulli 
erant. Quarta adJulium et Jultanum discipulos data, 


subClementis Romani nomine circumferuntur opera: 
nempe quinque ad. diversos epistolae, homilig no- 
verdecim, deceth libri Recognitionum, 0010 Consti- 
iutionum apostolicarum, Litwrgia et Canónes apo- 
stolorum; quz omnia collegit Joannes Baptista Co- 
telerius, Sorbonz doctor, et adnotationibus illu- 
sirata Grace et Latine inter Pafrés aposiolicos anno 
1672 edidit. 


ARTICULUS. 1. 


PE QUINQUE PSEUDO-CLEMENTINIS ΕΡΙΑΤΟΙΙΡ. 


Mirum est viris doctissimis Türriano, Binio et 
quibusdam aliis in tantz eruditionis. ecclesiastice 
luce probari potuisse bas quinque epistolas decre- 


tales Clementi Romano suppositas. Adeo enim per- D purificationeà seu ablutiones Judaieas suadet, eL 


pro certo ponit, eum, qui bas negligit, nec de in- 
terna animz puritate cogitare. Quinta denique fra- 
tribus el condiscipulis Jerosolymz cum Jacobo ha- 
bitantibus inscripta, narrat Clementem adfuisse, 
dum Ananias et Saphira conjuges coram Pelro 
mortui conciderunt, quod nullam verisimilitudinem 
babere videtur : et quis éredat sanctum (quemad- 
modum jn hae epistola legitur) doeuisse, rerum 
omnium communem usum, ipsarumque adeo uxo- 
rumjintercedere debere. 


Nicolao Y, Joanne VIll pontificibus, aliisque nomine- 
Clementis fuisse laudatam. 


spicacibus viris deformes videntur hoc saltem tem- 
pore, ut nulla arte, nulla cerussa, aut purpurisso 
fucari possint. Prima ad Jacobum fratrem Domini 
«« Hierosolymorum antistitem data, quanquam àatis 
antiqua, quippe jam a Rulino geculi quarti seri- 
Ρίοτε in Latinum translafa, et nonnullis etiam an- 


liquis canonum collectionibus, nominatimque co-- 


dicis a Pagchasio Quesnello vulgati quibusdam exem- 
plaribus inserta (28), spuria tamen a modernis cri- 
licia pa'ne omnibus agnoscitur. Inde autem certa et 


8 Biklioth: PP., tom. , prolegom. t, pag. 95. 
28) Unde mirum nou est hanc epistolam anno 
442 a concilio Valensi 1, canone 16, ac subinde a 


148 


ideo tantum rejiciatur, quod veterum testimoniis fir- 
matum non sit, verum etiam, quod apostoliez fidei 
normam non servaret, Rejectum quoque fuit ab 
auctore synnpseos sancti Atbanasii (38) nomen pre- 
ferentis, a Gelasio papa(59). Sanctus Hieronymus (40) 
vero qui id saneti Clementis nomine laudat, idem ta- 
men tanquam apoeryphum rejici monet. Est enim 
commentitiis historiis refertum, nullam veritatis 
speciem habentibus. Imo εἰ blasphen voces (M) 
in Dei Filium, atque jneptize indigng, qua sub tanto 
nomine lucem viderent, ibidem occurrunt. Opus 
vero istud supposititium esse vel ipsa episiola, quae 
in ejus antecessum legitur, argumento est ; nuntiat 
enim saneti Petri mortem sancto Jacobo Hierosoly- 
initano episcopo (42) qui pluribus annis ante apo- 
stolorum principem obierat. Epistola hsec Photii (85) 
zetate in omnibus Fiscognitionum exemplaribus non 
exstabat, Observat autem idem criticus, eaxn. ali- 
quando sancti Clementis, quemadmodum hodie ex 
Rufini interpretatione legitur, alias vero sancti Pe- 
tri nomine inscriptam fuisse, atque duo hec exem- 
plaria eventus toto ܘܐܣ‎ diversos retulisse. Conje- 
eturam vero inde sumit, duas operis hujus editio- 
mes invicem valde diversas exstitisse, unam sub 
sancti Petri, aleram sub sancti Clementis nomine, 
que ἃ Rufino reddita fuit, Nec injuria: videmus 
enim ea, quz sauctus Epiphanius et sanetus Iliero" 
nymus ex ficcognitianibvs laudarunt, in His, que su- 
persunt, aut penitus non exstare, aut longe alia 
ratione legi. 

Circa tertium saxculum. scripti fuere. — ecogni- 
iionum auctoris ztatem accurate designare non va- 
lemus; at si opus istud idem, atque gancti Petri 
cum Apione disputatig foret, quz fuit Cotelerii (44) 
et insignium quorumdam criticerum sententia, al- 
tero tantum sseulu exeunte, aut 10110 ineunte 
paulo ante Origenem scriptum fuisse censendum 
essel, Ait enim Eusebius (10) haud. dudum spissa 
quadam opera sancti Clementis nomino prolala 


PAilocal., et in cap. xxvi. Matth, ᾿ 

(58) Epiphaa., τος. 30, n. 15; Rufinus, Da ads» 
terat. libr. Origenis. 

(34) Hieronym., in Ep. ad Galat, 

(55) Ruf., prets . in Recognit. 

50) Idem, De adulterat., lib. Orig. 

$7) Euseb., |. 11, ο, 38, H. E. 
8 Pag. 194. 

(89) In decreto. 

(40) la. Catalog. ο. 15. 
ἐπ] Refertum. autem est à 
mon sine plurimis ex Arii opinione in 
πιέε. Photius, cod. €xtit. 

(42) Notum tibi facio, Domine, quia Simon Peirus 
pro pietate pati volens, presentem vitam finivit, Ep. 
Clem, ad Jacob. n. 4. 

(45) Photius, cod. 115. 

(44) Cotelerius, t. 1 Pairim apostol., pog. 490. 

(45) Quidam porro alia etium opera proliza ei co- 
piosa sub ejus nomime heri ac nudius tertius in lit- 
cem protulerunt : puta. Petri et Apionis. disputatio- 
nes, quarum apud antiquos nulla omnino exstat men- 
tio; nequeenim sincera recta fidei ab apostalistradita 
ποίᾳ illis expressa reperitur. Éuseb. 1. ni, c. 98, H. E. 


hoc opus absurdié nugis, 
Filium bLasphe- 


AD S. CLEMENTEM 1 PAPÀM 
Α sebii (57) setate legebantur, eum a scriptore isto non 


41 
ARTICULUS 1l. 
DE RECOGNITIONUM LIBRIS, LITURGIA CLEMENTINA, 
ALIISQUE SUPPOSITITIIB OPERIBUS, 

Testatur Pholius (29) duo volumina a se perlecta 
fulsse, qu: scripta complura sub saneti Clementis 
nomine complectebantur. Priori apostolice consti- 
iutiones ܙ‎ opus apud universam antiquitatem celo- 
berrimum, continebantur: quod tamen doctorum 
virorum judicio lenge post sancti hujus Pontificis 
iempora conseriptum fuit (50), altero sancti Petri 
res gesta, ejusque cum Simone Mago colloquia de- 
scribuntur, et qua ratione sancti Clementis ipse 
parentem, atque fratres suos recognoverit, unde 
Recognitionum appellatio syntagmali huic indita est. 
Solet et Itinera, aut. Itinerarium vel Circuitus S. 
Peiri, atque Acta. D. Petri appeliari. Fuere et qui 
opus istud cum illa, qua fertur sancti Petri cum 
Apione, disputatione confuderint. At Photius (31) 
opera h:ec inter se diversa esse contendit. 

Veterum quidam eos sancto Clemenrd tribuerunt. — 
Origenez (53) sancti Clementis nomineloca complura 
recitat, que liodie in Recognitionum libris leguntur. 
Origene igitur opus istud antiquius est, atque ejus 
i:late, ut. supposititium ab universis non. habeba- 
iur. Idem quoque ut sancti Clementia Romani scri- 
ptum a D. Epiphanio et Rufino (33) laudatur ; uier- 
que vero conqueritur, ab hereticis, Ebionitis prz- 
serlim, corruptum, atque interpolaium fuisse, er- 
roresque suos undique eos illi inspersisse. Addit 
sanctus Epiphanius, nihit integrum ab illis relictum (; 
fuisse. Sanctus Hieronymus (34) idipsum S. Cle- 
mentis nomine recita:, Rufinus (39) ad sancti Gau- 
denti preces Latine opus istud reddidit, neque, 
quidquam a 88 resectum prater loca nonnulla vires 
suas, alque captum exsuperantia commemorat. 418 
tamen proier Ebionitarum, Eunomianorum pra- 
terea, atque complurium aliorum errores, qui ab 
Eeclesia damnati fuere,eo eontentos animadwer- 
tit (36). 

Supposititii sunt.— Eadem vero in boc opere Eu- 


(29) Codice exin, in sus. Bibliotheca. 

(30) Invicti argumenti loco sit D. Hieronymi si- 
lentium, qui ut peritissimus antiquitatis scrutator 
in eatalogo scriptorum ecclesiasticorum mentio- 
nem certe eam injecisset, si se vivente. constilutio- D 
nes D. Clementis nomen praferentes in Catholicorum. 
manibus versatg fuissent, Quid qoud liber hic ab 
apostolico szeculo abhorrentia complectatur ? Petrus 
enim Saturninum et Basilidem absurdorum dogma- 
tum auctores dicit, qui Petro tamen posteriores 
erant. Lib. n, c. 29 decernitur decimas et primitias 
pendendas episcopis, quas profecto nascens Eecle- 
δία ignoravit. L. vi, c. 15 baptismum ab tzreticis 
Collatum iterari jubent, In octavo Constitutionum 
libro continetur etiam liturgia seu Missa, Μοριά 
ratio ἃ. capite quinto usque àd 15, in fine autem 
ejusdem libri in editione Conciliorum v. cl. Mansi 
eol. 595, t. T, μανίας canones 84 ceu,ab 
apostolis san ac a B. Clemente collecti. Verum 
de his alio loco et tepore, in quo nos demonstra- 
turos confidimus, scripta hae primum szculo tertio 
udórnatg fuisse. 

(51) Cedice 113. 

(52) Origenes, t. tt Comment, in Genes, cap. xit 


τὸ 


PROGEMIA VARIORUM. 


uo 


fuisse, quzesancti Pelri cum Apione dialogos comple- A labore levaremus. Rectede iis pronuntiavit Pho- 


tius (47) stylum atque eruditionem in iis- conspi- 
cuam merito esse conimendandam ; auctorem vero 
iheologiz, atque ecclesiasticze doetrinze admodum 
peritum nom fuisse εἰ fabellarum inventoribus ac- 


censendum. 
ARTICULUS II. 
DE CLEMENTINIG ET NONNULLIS ALIIS SCRIPTIS $UPFOSI- 
TITIS EJUS NOXINE INSCRIPTIS. 


Clementing sancti Clementis. nomen falso pra[e- 
runt. — Prater decem Recognitionum libros exstant 
sub sancti Clementis nomine novem el decem bo- 
miliz, qua plerumque Clementinz appellari solent. 
Existimat Cotelerius (48) eas alteram fortassis Heco- 
gnitionsm editionem esse sancti Petri nomen prz- 
ferentem ; illud 88:16 constat, complura in homitiis 
istis exstare, quxe in Recognitionibus etiam legun- 
tur, easdem fabulas, eosdemqueerrores utrinque oc- 
currere; eamdemque utriusque operis distributionem. 
videri, Stylosunt valde eleganti, prasbetque auctor 
plurima eruditionis specimen ; commentitium au- 
tem se esse, multis notis prodit. 

Epitome sancti Petri vite supposititia quoque est.— 
Est etiam a Cotelerio edita (89) sancti Clementis his- 
toria, quz Epitome sancii Petri vite inscribitur. Scri- 
ptum hoc ad sanetum Jacobum Hierosolymitanu m epi- 
scopum datum esse fingitur,atque prater res a sancto 
Petro gestas, sancti Clementis etiam vitz historiaus 
compleetitur. Istud. vero nibil nisi Recognitionum, 
Clementinorum, Actorum martyrii saüicti Clementis, 


6 sique historie de Ephraim summa est. Hujus 


cellectionis auctor, qui Aetaphrastes (50) esse 
ereditur, ea, qux in scriptis, unde hac excerpsit, 
redundare, aut falsa perniciosaque esse sibi visa 
$unt, amputavit, 

Alia suppositita sancti Clementis nomen. prefe- 
rentia scripta. — Fuit jam a nobis superius anos 
tatum, Recognitionum. auctorem a(firmare, decem 
sancti Petri, sermonum Caesares habitorum libros 
sancto Jacobo a se missos fuisse, Decem illi libri, 
ut jam semel monuimus, ad nos non pervenerunt; 
attamen pseudo-Clemens operam dedit, ut quid 
illis contineretur, penitus non ignoraremus. Ex illia 
quidam (51) de veri propheta notis, atque de legis 
intellecta agebat. Anastasius (52) Antiochenus lau. 


ctebautur. Photius tamen opera hzc invicem di- 
versa fuisse existimat (46). Exstant in Recognitio- 
nibus capita undecim de [ato ex opere quodam ἃ 
Bardesane circa annum 170 conscripto petita, Mi- 
nime tamen inde consequitur, eum Fecognitionum. 
auctoremesse, cum ejus errores de duobus princi- 
piis pluribus locis ibidem refutentur, Satius vero 
est exisimare, eum qui opus istud conscripserit, 
eorum partem, quz Bardesanes. de fato dixerit, 
inseruisse, quod et Eusebius in suis Praparationis 
evangelicz libris prestitit, ubi eumdem locum legi- 
mus, quem Recognitienum auctor ἃ Bardesane mu- 
tuum aeceperat. 

In quot libros totum opus. distributum. sit. Quid 
de illo. sentiendum.— Refert auctor tertio fHecogni- 
tionum libro, se decem alios sancti Pelri sermonum 
libros,quos Ceesarez habuerat, ad sanctum Jacobum 
misisse. Ji vero unquamne in. vulgus editi fuerint? 
ignoramus ; hodie autem nullum eorum vestigium 
superest. Recognitiones in decem libros distributze 
sunt. Priori inducitur sanctus Clemens rationem 
merrans, qua sancti Barnabe predicalionibus ad 
fidem traductus, atque in ea a sancto Petro insti- 
tutus fuerit. Aller sancti Petri cum Simone Mago 
sermonem complectitur. Tertio iidem de natura li- 
heri arbitrii colloquuntur, quo sanctus Petrus 
potestatem animi nostri esse definit, id, quod libet, 
agendi. Quartus, qua a sancto Petro in itinere Tri- 
poli Casaream suscepto gesta sunt, edisserit, 
et plurimos sancti Petri hortationibus ad fidem 
traductos refert, Quintus parsneticus sermo est, 
quo sanctus Petrus inscientiam seu ignorantiam 
peccatorum: omnium originem esse, idolorum eul- 


tus falsitatem, atque Dei unitatem demonstrat.- 


Sesto báptismi necessitatem probat, explicatque, 
quomodo ad eum accessurus eomparatus esso de- 
beat. Septimo sanctus Clemens varios. eventus 
marrat, qui matri et. fratribus suis contigerunt, et 
quo pacto in eos rursum in Palestina inciderit. 
Sequentes duo dialogi sunt, quibus sanctus Petrus, 
Aquila, Nicetas, et sanetus Clemens seni cuidam, 
quem sancti Clementis patrem esse postea agno- 
verunt, ostendunt, fateri nos onmino debere, cun- 


€ta divine Providentiz imperio, non casu ei. D dat preterea sancti Clementis nomine orationem 


quamdam de Providentia, atque de justitia. Dei. 
Inde vero fortasse fragmenta a Cotelerio edita (35) 
petita sunt, quibus Trinitatis mysterium probe ex- 
plicatur. Veteres sancti Clementis seripta eorum 
appellatione non addita sepe laudarunt, inter cz- 
teros sanctus Basilius (B4) pseudó-Dionysius Areo- 
pagita, auctor disputationis eontra Arium inter 
Opera sancti Athanasii, Anastasius Sinaita, Nice- 


(55) Coteler. , not. ad lib. 1 Recognit, , n. 24 ; et 
inter lestimon. veterum de Clementin. 

(54) Basilius, lib. ܐ‎ De Spiritu sancto, cap. 29; Dio. 
nys., De divin. nominibus, ¢ . 6; Anastasius in Odego: 
cap. 2 ; Nicephor. , ! . su Hist., ο. 11; Videndusquo- 
que Grabe, tom. ll Spicileg, , pag. 189 et seqq, 


Decimus ac postremus liber dialogus quoque est 
inter sanctum Clementem, eumdemque senem " de 
boni et mali natura. Ad finem libri de Simone 
Mago mentio instituitur, atque de €a, qua ibi fer- 
tur, senis hujus in Simonis Magi vultom nmetamor- 
phosi. Hac sunt, que de decem Recognitionum 
libris hodie exstantibus lectoribus leviter delibanda 
proposuimus, ut eos inutilia fere scripta legendi 
(46) Photius, codice exim. 

41) Loco citato. 

48) Coteler, , t. I, pag. 607. 

ένο pag. 059. 

50) M. , ibid. 

(51) Lib. ܐ‎ lHecoguition., n. A7. 

(52) Anast., quzst. 96, pag. 526. 


AD 8, CLEMENTEM ܐ‎ PAPAM 


151 


phorus Callistus, atque nonnulli alii, De liturgia ἃ storbe bujus falsitatem demonstrandam ; cum le- 


etor facile percipere possit, fabellam sapere, qux 
de Sisinnio referuntur. Quis enim credat seate il- 
la,qua pagani Christianorum cultui vetando plu- 
"rimum invigilabant, ecclesias vulgo adeo notas, tan- 
tamque ܟܕܘ‎ subeundi licentiam fuisse, ut. paganis 
ipsis aditus ad eas paleret, et Domini ministris 
nil prohibentibus, que in saérorum mysieriorum 
celebratione gerebantur, perlustrare valerent? il- 
lud queque verosimile non (it , Trajani ztate pra- 
fectum ullum tanta audacia fuisse, qui seditiones 
im urba vel contra Christianos excitare auderet. 
Ad bzc sacrorum oflciorum cemitis appellatio Pu- 
blio tributa sancti Clementis zo cognita adhuc 
non erat; ged Constantino primum imperante usur- 


sancti Clementis, atque de collectione, quam ab eo 
institutam ferunt, sancti Petri revelationum, idem 
ferendum est judieium. 
ARTICULUS IV. 
DE ACTIS MARTTRII BANCTI CLEMENTIS, 

Acta. martyrii sancti Clementis tam admirandis 
narratonibus toa eonfata sunt, ut gre legenti 
supposititia videri non possint, Constant autem mera 
miraculorum narratione ; qua lieet stylo valde gravi 
€onscripta sit, nativus tamen ille autiquitalis eolor, 
qui in genuinis ejus xtatis scriptis conspicuus est, 
ibidem non spectatur. Refert primum, Sisinnium, 
quod | Theodora uxor Christianam religionem pro- 
fessa fuisset, valde indignatum, rationem, qua faclum 


hoc ulcisci posset, quzsivisse; cum vero Theodora B patam fuisse, ex historia discimus, Fidem etiam su- 


perat, sanctum Clementem illos, qui ad morlem 
eum conquirebant, cages in liomines latrantes vo- 
Cavisse; quod tamen ab οὐ pronuntiatum in ejus 
actis legimus. 

lngens Christianorum in. Chersonesum deporta- 
torum numerus.sub sancii Clementis adventum 
argumento etiam est horum actorum falsitatis. Ne- 
que enim tempus, quo illuc deportari potuerint , 
perspicimus. Etenim si sub Domitiano damnatos 
dicamus, reponi potest, 608 altero "Trajani anno, 
quo sancius Clemens 0 relegatus fertur, illic am- 
plius non exstitisse; cum Nerva Domiliani sucees- 
sor et proximus Trajani decessor (55) omnes a Do- 
mitiano relegatos tam Christianos , quam alterius 
cujuscunque generis revocaverit, quomodo sancti 
Joannis exemplo docemur. Sed neque sub Trajani 
Imperii exordium illi damnati fuere, eum is decimo 
tantum imperii sui anno quzstiones in Christianos 
habere caeperit, quemadmodum ab Eusebio in Chro- 
nico docemur, 

Fabulis quoque est annumerandum, quod in actia 
iatis refertur, intra anni unius spalium septuaginta 
ecclesias in Chersoneso conditas fuisse. Neque 
enim inscio Casare construi potuissent. Quod si 
Trajanus 14 yescisset, cum Christianis esset 'ini- 
quior, quod sane acta ἔμρο sincera esse affrman- 
tes fateantur necesse esi, eas tanto numero zedid- 
cari passus non fuisset, Accedit, compertum nos 


quadam die ad ecclesiam ivisset, Sisinnium quoque 
80 contendisse, at per aliam portam subiisse, ;cun- 
claque, quz in Christianorum mysteriis gerebantur, 
euriose admodum perlustrasse. Precibus autem 
a sanclo Clemente absolulis εἰ populo Ames respon- 
dente Sisipmium curiositatis sug penas dedisse, 
€t lingua, auribusque illico captum fuisse, Eum 
vero tam celeris ultionis eventu pereulsum erroris 
sui penituisse, et eum baptismo corporis, anima 
quoque salutem consecutum fuisse, Publium Tar- 
quinianem sacrorum officiorum comitem, cum 
Christianain. religionem tantos in urbe progressus 
facere cermeret, data regionum przfectis pecunia, 
auctorem illis fuisse ut in Christianos populum 
conciiarent. Clementem igitur primum adorti sunt, 
eum de sacrilegio, de impietate, atque de violatis 


Auguslerum edictis accusantes. Trajanus his om-^ 


nibus ἃ Mamertino urbis prefecto acceptis san- 
cium Pontificem in Chersonesum ula Pontum 
Euxinum relegavit. Invenit vero ibi ultro duo millia 
Christianorum jam diu ad ezdendi marmoris opus 
damnatorum. Inter maxima autem horum fidelium 
incommoda illud erat, quod sexto milliario aquam 
humeris suis deporiare deberent, Pontifex autem 
eorsm miseratione taclus, cum agni cujusdam 
ductu, ubi fons esset, cognovisset, eam, ut effode- 
reni, Christianis ostendit. Quibus nequidquam la- 
beranübus sanctus Clemens eum locum ipse levi 


ieu percussi, et fons illico exsiliit. Ád miraculi D babere, Christianos ad tertii tantum sseculi initium 


ecclesias, ad quas palam "convenirent, habuisse. 
Aufdisnus. preses, qui a Trajano ad Christiana 
pietatis augmentum prohibendum in Chersonesum 
issus fertur, solius. sancti Clementis morte con- 
tentus non fuisset, sed eum pro sua in deos pietate 
suoque in Czsaris jussa obsequio quamplurinios ex. 
rebellibus illis Gesaris mandatis parere renuenti- 
bus, idolorumque cultus hostibus, plectere utique 
debuisset. 

Quod de miritico illo fonte acta 15a memorant, 
qui ad saneti Clementis preces emanavit, preter» 
eundum nobis esse censernus ; singulz enim narra- 


hujus famam tota provincia accurrente, cunctisque 


3d füdem traduclis et baptizatis intra anni spatium. 


sepiuaginia ecclesie constructz, idela omnia con- 

fracta, templa cireumjacentis regionis diruta, 

omnesque luci usque ad trecenta milliaria in cir- 

, €uita concisi fuere. Trajanus vero, ut tantum rei 
Christiane progressum sistere, Clementem an- 

chora ad collum ligata in mare demergi mandavit. 

AL mar: ueque ad locum , quo Pontificis corpus ja- 

cebat, recedente, illud tumulo saxeo in templo 

quodam marmoreo conditum Christiani invenerunt. 

Multa autem disquisitione opus non est ܙ‎ ad hi- 


- (85) Dio, libro Lxvin, pag. 769. 


1. 


PROOEMIA VARIORUM, 


ܚܝ 


tlonis hujus partes δα ipsas falsitatis: coarguunt. A Clementi sacra ad tria milla passuum recedere? Qui- 


bug universi reposuere, hzc sibi hactenus incom- 
perta fuisse (97). 

Obscurior praterea, aut potius tanquam apocry- 
pha et commentitia ἃ D. Gregorii M. usque. ztate 
historia hzc habita fuit; cum sancto Eulogio epi- 
scopo Alexandrino martyrum acia 'sb Eusebio 
Caesareensi collecta expetenti Pontifex ille doctissi- 
mus responderit : + Praeter illa, quie im cjusdem" 
Eusebii libris de Gestig'sanctorum martyrum coa- 
finentur, nulla in Archivo hujus nostr» Ecclesim 
velin Romans urbis bibliothecis esse cognomi, 
nisi pauca quedam in unius codicis volumine col- 
lecta. Nos autem pene omuium martyrum distinctis 
per dies singulos passionibus eolleeta in uno co- 


Idem sentiendum est de iis, 4845 aeta ista. addunt, 
eum discipuli paucis post sancti. Clementis marty» 


rium diebus ad locum, quo illein aquas demersus . 


fuerat, accessissent, tribus scilicet a littore millia- 
ribus mare recessisse, atque eos sancli marlyris 
reliquias tumulo lapideo conditas, in. marmoreo 
templo invenisse. Qui enim fieri posset, ut res adeo 
admirandz universe antiquitati ignotz, atque ab 
omnibus ecclesiastice δα: scriptoribus al- 
lissimo silentio sepulte fuerint? haud diffitemur 
quidem, ejus rei in opuseulo- quodam (56) Ephraim 
Chersonis episcopo tributo mentionem fleri: verum 
scriplum illud levioris ponderis esse videtur, Ex ipso 
enim stylo dignoscimus, illud Greci cujusdam 


medii svi opus esse. Eumdem :eque, 36 áctorum B diee nomina babemus, atque quotidianis diebus inr 


eorum veneratione Missarum solemnia agimus. 
Non tamen ín eodem volumine, quis, qualiter sit 
passus indieatur, sed. tantummodo nomen, locus, 
et dies passionis ponitur. » Hec sane eanetus Gre- 
gorius (58) scripturus mon fuisset, si acta, qum 
hodie sub sancti Cleméntis nomine. exstant, novis- 
set, ubi non dies modo et locus passionis ejus le- 
gitur, sed complura alia, qux circa ejus mortem 
evenere, singillatim describuntur, 


martyrii sancti Clementis auctorem fabellis delectari 
inde intelligimus, quod singula ab eo relata a ve- 
teri quodam episcopo Constantino appellato , cujus 
acta ἃ Bollando edita sunt, ἴα! δὲ redarguantur. 18 
enim eum cirea annum 850 Chersonem profectus 
esset, incolas diligenter sciscitatus est, constaretne 
sibi, qua ferebatur, fama, sancti Clementis corpus 
marmoreo monumento- in templo ab ángelis con- 
dito repertum fuisse, et mare quotannis die sancto 


CAPUT VY. 
DOCTRINA SANCTI CLEMENTIS, 


6 mus, sed eumdem sanctum pontilicem tanquam 


testem non contemnendum apostolicze Evangelio- 
rum originis eum viro: doctissimo (60) eontra Fre- 
reium (61) in aciem produeimus; in utraque enim 
sua epistola verbis evangelistarum lrequenter uti- 
iur. Quinimo ex ipsius scripits demonstrare pos- 
sumus contra antiquos et recentiores bibliomachos, 
non paucos sanctze Seriptur:e libros. habere aueto- 
ritatem canonicam. Siquidem ait : Pracip«e memo- 
res sermonum Domini Jesu, quos locutwa. est docens 
mansuetudinem. et equanimitatem. Sic nim dizit ܘ‎ 
« Estote, misericordes, μὲ misericordiam consequa- 
mini; dimiltite, xt dimittatur vobis (62). » E. libris 
canonicis ad Evangelia Matthei ac Luca respexit. 
Et dum dicit capite secundo prioris epistole ; πες 
nes auem. humili animo. eratis, nullatenus. auper- 


(62) D. Clemens, ep. 1 ad Cor. , cap. 15 : Má- 
λιστα μεμνημένοι τῶν λόγων τοῦ Κυρίου Ἴησοῦ. οὖς 
ἐλάλησε διδάσχων ἐπιείχειαν καὶ μακροθυμίαν, Οὕτως 
γὰρ εἴπεν' Ἐλεεῖτε, ἕνα ἐλεηθῆτε, ἀφίετε, ἵνα ἀφεθῇ 
ὑμῖν" ὡς ποιεῖτε, οὕτω ποιηθήσεται ὑμῖν" ὡς δίδοτε, 
οὕτω δοθήσεται ὑμῖν" ὡς χρίνετε, οὕτω κριθήσεται 
ὑμῖν: ὡς χρηστεύεσθε, οὕτως χρηστευθήσεται ὑμῖν". 
ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε, ἐν αὐτῷ ܬܐ‎ σεται ὑμῖν. 
Cont. 106 vi, 56, 58 ; et Matth. vir, 3060 plura 
alia loca, quz in secunda'Clementis epistola ex 
evangelistis relata conspiciuntur. 


ARTICULUS 1. 
GBSERYATIONES DOGMATICAE IN DIVI. CLEMENTIS ROMANI 
EPISTOLAS GENUINAS. 
$ I. De sancta Scriptura et traditione. 

Ex prima divi Clementis ad Corinthios epistola 
ulilissimum eraimus in favorem sacrarum littera- 
rum testimonium ; has siquidem Spiritus sancti 
oraeula vocat ; Diligenter, legitur ibi, inipicile Scri- 
piuras, Spiritus sancti vera. oracula ? Τὰς ἀληθεῖς 
ῥήτεις Πνεύματος τοῦ ἁγίου (59). Ait eliam sanctus 
Pontifex : Nostis enim, et probe. nostis. Scripturas 
sacras, dilecti , εἰ penitus. in. divina eloquia, Τὰ 
λόγια τοῦ Θεοῦ, introspexistis. Quid aptius ad SS. 
Seripturarum cum inspirationem , tum divinitatem 
comprobandam proferri potest? Non solum autem 


8S. literarum divinitatem ex divo Clemente ostendi- D 


56) Tom. 1 Operum Cotelerii, pag. 815. 
" 7) Acta sencti Constantimi apud Bolland., 9 
artii. 
(58) S. Gregor. Μ., lib. vin Epistol., indictione t, 
epistola 29, Ad Eulogium Alexandr, 
εὖ S. Clemens Πομη., ep. 1 ad Corintb., cap. 


(80) Vincentius Fassinius "in libro singulari nd- 
versus. Freretum De apostolica Evangeliorum origine, 
Lihurni edito 1775, in-4*. 

164) L'Examen critique des apologistes de la reli- 
quon clirétienne, 


156 


AD 5. CLEMENTEM.I PAPAM 


blentes, magis. subjecti, quam aubjicientes, dantes [u- A non. nobis, sed. Dei voluntati cadant (67); tertio 


cum inquit : Laus. nostra in Deo. ait, εἰ non. nobia 
ipsis (68). Sic sensum verborum divi Pauli ad 
Colossenses enarrat, capite 24 su» 1 Epistol:e san- 
etus Papa dum seribit : Nisi digne illo viventes bona 
et beneplacita in comipectu. ejus cum concordia fece- 
rimus (69). ܘ‎ 

Sie phrasin Paulinam ad Thessalonicenses hisce 
verbis exprimit : Hac omnia igitur ab eo habentes, 
in omnibus ipsi gralias agere debemus, eui glori 
secula süculorum. Amen. Et dum ait : Servetur 
itaque totum. corpus in Christo Jesu (10). Sic binis 
vicibus alludit (71) ad Epistolam primam divi Pauli 
2d Timotheum ; primo eum ait : Accedamts ergo ad. 
eum in sanctilale anim, castas et impollutas manus 


B ܐܙܘ ܙܐ‎ ad illum, diligentes benignum et misericor- 


dem Patrem nostrum. Secundo dum dicit : Vidéa- 
mus quid bonum, quid gratum, acceptumque sit apud 
eum, qui fecit nos (12). Εἰ quando scribit : Venia- 
mus ad gloriosam et venerabilem vocationis mostra 
regulam, divi Pauli ad Timotheum Epistole secun- 
die imitatur expressionem (73). Alibi etiam eadem 
prorsus verba recitat, quz in Epistola B. Pauli ad 
Titum habentur (74). Scpissime quoque üsurpat 
sententias, qua cum Epistola Doctoris gentium ad 
Hebrzos conspirant (75) ; atque propterea etiam a 
non paucis Grais Patribus, ac orientis Ecclesiis 
ejusdem: Epistola» auctor credebatur. De Jacobi Epi- ` 
sola catholica, quam olim Lutherus velut strami- 
meam rejecit, non pauca in rem suam assumpsit 
sanctus Clemens (76). Tandem utriusque divi Pe- 


ον χαὶ ὑπερτάτης ὄψιν αὐτοῦ. Coll. M Cor. 11, 18. 

(87) Idem, c. 80 : Καὶ ἡμεῖς οὖν ἐντύχωμεν περὶ 
^üv ἕν τινι παραπτώματι ὑπαρχόντων, ὅπως δοθῇ 
αὐτοῖς ἐπιείχεια χαὶ ταπεινοφροσύνη, εἰς τὸ εἶξαι 
αὐτοὺς μὴ ἡμῖν, ἀλλὰ τῷ θελήματι τοῦ Θεοῦ. Coll. 
M Cor. vii, ὅ. 

(68) Idem, c. 30 : °0 ἔπαινος ἡμῶν ἔστω ἐν Θεῷ, 
ܐܦܫ‎ μὴ ἐξ αὑτῶν. 11 Cor. x, 17, 48; et Rom. it, 29. 

(e Mem, ¢, 91 : Ἐὰν pm ἀξίως αὐτοῦ πολι- 
τενόµενοι, τὰ χαλὰ καὶ εὐάρεστα ἐνώπιον αὐτοῦ 
ποιῶ; 50 ὁμονοίας, Coll. Col. 06 

(10) Idem, c. 38 : Ταῦτα οὖν πάντα ἐξ αὐτοῦ 
ἔχοντές, ὀφείλομεν κατὰ Λάντα εὐχαριστεῖν αὐτῷ ip 
ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. "Αμήν. Coll. 
1 Thess. v, 18. — ldem, c. 38 : Σωζέσθω οὖν ἡμῶν 
ὅλον τὸ δῶμα ἐν Χριστῷ μας Coll. I Thess. v, 23. 

(74) Idem, c. 29 : Προσέλθωμεν οὖν αὐτῷ ἐν ὁσιό- 
τητι ψυχῆς, ἀπὰς χαὶ ἀμιάντους χεῖρας αἴροντες 
πρὸς αὐτόν. Y ", 8. 

12) Idem, ¢. 7 : Βλέπωμεν τί καλὸν, xal τί τε] 
πνὸν, καὶ προσδεχτὸν Σνώπιογ τοῦ ποιήσαντος μᾶς. 
Coll. 1 Tim. v, 4. 

(15) Mem, c. 7: Ἕλθωμεν ἐπὶ τὸν εὐχλεῇ xot 
σεμνὸν τῆς ἀγίας κλήσεως ἡμῶν χανόνα. Coll. 
u "Tim. ) 9. 

(74) Idem, c. € : Ἕτοιμοι εἰς πᾶν ἔργον ἀγαθόν. 
Paraii ad omne v bonum. Coll. Tit. m, 4. 

(15) Vide cap. 2 epist, 1 Clem,, c. 7, 9, 42, 17, 
90, c. 26 et c. 42, toll. cum cap. vini, v. 12, Epist. 
ad Hebr. Idem c. xi, v. 7, v. 34, v. 57, cap. nt, v. 
2, --- δ. c. 40, v. 50, c. 1, v. 5, 5, 7, 15. Consule 
observationes viri clar. Schmidii sup. Epist. D 
Pauli ad Hebrzos; proleg. c. 2, pag. 15, 14. 

(16) ᾿Αδραὰμ ὁ φίλος προσαγορενθείς, Abraam 


θείας πνευματιχῶς ἐπέ- ἢ 


bentius, quam. accipientes, Acta apostolorum pra. 


oculis habuit (65). Refert insuper integras senten- 
tias ac loquendi phrases in D. Pauli, Petri et Jacobi 
Epistolis obvias. Sic capite 33 epistole prim ad 
&orinthios, dum ait : Si secuti. fuerimus viam veri- 
tatis, abjicientes a nobis omnem injustitiam. et. ini- 

` quilatem, avaritiam, conientiones, malignitales, el 
fraudes, susurros et obirectationes, odium Dei, su- 
werbiam, et jactantiam, inanem gloriam. atque amo- 
vem vanitatis (64). Qui enim hec faciunt Deo odiosi 
sunt ; neque soliím qui faciunt, sed et qui consentiunt 
eis. En integras sententias ex Epistola sancti Pauli 
ad Romanos. 

Sic capite 47,in prima sua Epistola, recitat san- 
ctus Pontifex integram: fere historiam de dissen- 
sione in Ecclesia Corinthiorum exorta temporibus 
sancti Pauli apostoli, ex Epistola gentium Doctoris 
prima ad Corinthios perscripta. Sumite Epistolam, 
ait, beati Pauli apostoli. Quid primum vobis in prin- 
cipis Evangelii scripsit? Profecto in Spiritu ad vos 
literas. dedit de se ipso et. Cepha, et Apollo, quia 
etiam tum diversa in studia acissi eratis (65). 

Eadem in Epistola sanctus Clemens tribus vici- 
bus alludit ad quzdam divi Pauli in secunda ad 
Corinthios Epistola; primo dum ait : Per hunc (Je- 
sum Christum) in. altitudines celorum. oculos defi- 
gemus, Per hune speculabimur expertem labis ac su- 
premum illius vultum (66); secundo dum scribit - 
Et nos igitur oremus pro eis,qui in aliquod peccatum 
lapsi aunt, ut detur illis moderatto et liumilitas, quo 


(63) Clemens Rom., ep. 1, c. 2 : Ἥδιον διδόντες 
βδάνοντες, conf. Act, xx, ὅδ. 


(64) D. Clem., ο, 35 : Καὶ ἀχολουθήσωμεν τῇ 
ἀδῷ τῆς ἀληθείας, ἀποῤῥίψαντες ἀφ' ἑαυτῶν πᾶσαν 
ἀδικίαν καὶ ἀνομίαν, πλεονεξίαν, ἔρεις, κακοηθείας 
τε xal δόλους, di υρισμούς τε χαὶ χαταλαλιὰς, θεο- 
ατυγίαν, ὑπερηφανίαν τε xal ἀλαζονείαν, χενοδοξίαν 
πε καὶ μα. Ταῦτα γὰρ οἱ πράσσοντες, στωγη- 
ποὶ τῷ 1 ὑπάρχονσιν' οὐ μόνον δὲ οἱ πράσσοντες 
αὐτὰ, ἀλλὰ xal οἱ συνενδοχοῦντες αὐτοῖς. CoMect. 
Rom. 1, 29. idem, c. 29 : Ἐξ αὐτοῦ ὁ Κύριος Ἰη- 
ܘܗ‎ τὸ κατὰ αάρχα. 

(65) ᾿Αναλάδετε τὴν Ἐπιστολὴν τοῦ μαχαρίου Παύ- 
λου τοῦ 'Αποστόλου: τί i» ὑμῖν ἐν ἀρχῇ τοῦ 
Εὐαγγελίου ἔγραψεν ; ἐπ' ἀλη 
στειλεν ὑμῖν, περὶ αὐτοῦ τε, xai Κηφᾶ, καὶ ᾿Απολλὼ 
διὰ τὸ καὶ τότε προσχλίσεις ὑμᾶς πεποιῆσθαι. Coll. 
I Cor. ܐ‎ , 42. — ldem, c. 48: Καὶ ζητεῖν τὸ κοινω- 
φιλὲς πᾶσιν, xat μὴ τὰ ἑαυτοῦ. Coll. 1 Cor. x, 24. 
ܝܣ‎ ldem, c. 57, longa allusione respicit ad 1 Cor. 
xut, 49. — Mem, c. 49 : Ἠ ἀγάπη πάντα ἀνέχε- 
ται, πάντα μαχροθυμεῖ' οὐδὲν βάναυσον ἐν ἀγάπῃ, 
οὐδὲν ὑπερήφανον: ἀγάπη σχίσμα οὐχ ἔχει, ἀγάπη 
οὐ στασιάζει, ἀγάπη πάντα ποιεῖ ἐν ὁμονοίᾳ. Ἐν ἀγά- 
πῇ ἐτελειώθησαν πάντες ol ἐχλεχτοὶ τοῦ Θεοῦ. Δίχα 
ἀγάπης οὐδὲν εὐάρεστόν ἐστι τῷ Θεῷ, Conf. 1 Gor. 
111, 4, 7.—ldem, ο. 24 : Κατανοήσωμεν, ἀγαπητοὶ, 
πῶς ὁ Δεσπότης ἐπιδείχνυται διηνεχῶς ἡμῖν τὴν μέλ- 
ως ἀνάστατα xin ἡστὴν ἀπαρχὴν μὴ τῆς 

ὕριον Ἰησοῦν Χριστὸν, ἐκ νεχρὼν ἀναστήσας. 
Conf. 1 Cor. ἣν 30. ܒ ܡ‎ . 

(66) Idein, ¢, 56 : Διὰ τούτου ἀτενίσωμεν εἰς τὰ 

ὕψη τῶν οὐρανῶν, διὰ τούτου ἐνοπτριζόμεθα τὴν ἅμω- 


PROOEMIA VARIORUM. 


157 


tri Epistola sententias non raro imitatur; prime A ejus, dizit : Cum duo. erunt unum, ef quod foris, wi 


quod intus, et masculum cum femina, neque. snas, 
eque (femina. Yerum non video, qui fleri possit , ut 
propterea hujus sancti pontificis testimonium quoad 
genuina sanclorum apostolorum soripta repudian- 
dum sit omnino. 

Historiam etiam Judith divus Clemens sue Insee 
ruit epistole numero seu capite quinquagesimo 
uinto ; cumque eidem statim subjungat facta 
Estheris, non inverosimill consequentia exinde de- 
ducitur, eum tanti zstimasse librum Judith, quanti 
librum Estheris. Verum librum Esther ex divinarum 
Scripturarum albo excludere nunc nemo Christa-. 
norum, excepto solo hypercritico Semlero (7), au- 
det; eumque ceu divinum librum a nascente jam 
Ecclesia agnitum fuisse, omnes fere uno ore pro- 
fitentur eruditi : eur non quoque librum Judith ἃ 
Wivo Clemente inter sacras Scripturas relatum 
fuisse concludere possimus ? 

Est preter hucusque adnota!a alius sanctorum 
precipue avi apostolici Patrum usus in illustrando, 
conürmandoque textu sacro, cujus rei Jam speci- 
mina quedam damus. Modos loquendi e sacris 
libris ductos divus Clemens, alios inter plu- 
τος, sequentes usurpavit : primo a Clemente nostro 
κανόνα (88) de finibus muneris et provincie dici, 
€larum est per phrasin, idque habet ex II Corinth. 
€. x, v. 13 : Mh παρεκδαίνων ὡρισμένον τῆς λειτουρ- 
γίας αὐτοῦ κανόνα, Non tramsgrediena prascriptam 


quidem, cum inquit : Charitas operit multitudinem 
peccatorwn (17); et; Unusquisque. subjiciatur prozi- 
πιο suo (78). Omnes humili autem animo eratis, nul- 
latenus vuperbientes, magis subjecti, quam subjicien- 
tes (19). Secundi vero dum scribit : Noe peniten- 
tiam pradicavit; et qui obedierunt, servati aunt (80). 
Propter. hospitalitalem εἰ pietatem. Lót ܧ‎ Sodomis 
salvus evasit, cum. fola. regio circumjacens. igne εἰ 
sulphure damnata esset. Palam fecit Deus, quod ape- 
rantes in se non. derelinquit, eos vero, qui in contra- 
ria declinant, punitione ae supplicio afficit (81). 

Hz» autem allegationes divi Clementis eo majus 
habere nobis videntur pondus, quod in prima sua 
epistolx nullum apoeryphum opus memoret; locus 
enim ille capitis vicesimi tertii (miseri. stint, qui 
animo sunt duplices) nequaquam, ut Grábius (82) ar- 
bitratus est, e scriptura apocrypha desumptus 
eit, sed, ut bene notavit Gallandius (82), ibidem. 
D. Pontifex alludit ad versum octavum capitis 1 
Epistole divi Jacobi, atque ad versus tertium ac 
quartum capitis τιν secundi D. Petri Epistolee, 

In altera quidem saneti Clementis ad Corinthios 
Epistola duplicem offendunt eritici locum ex scripto 
spocrypho prolatum. Primus sic se habet; ait 
quippe Dominus in Evangelio : Si parcum non aer- 
vastis, guis magnum dabit vobis? dico enim vobis: 
Qui [fidelis est in minimo, et in majori fidelis est **, 
Locum autem hunc a sancto Patre velut. ex Evan- 


gelio descriptum recitat quoque 8. Irenzus (84), C muneris sui regulam. Secundo explicat sequentibus 


verbis sententiam Pauli ad Philippenses ο. i1, v. 6 
et T : Ἰησοῦς οὐκ ἦλθεν ἐν χόμπῳ ἀλαζονείας, οὐδὲ 
ὑπερηφανίας, καίπερ δυνάμενος, ἀλλὰ ταπεινοφρο- 
νῶν (89). Cyrill. Hieros. Cat. (1, p. m. 222 extr.: 
TL ἔστιν ἕτερον γινῶσχον τὰ βάθη τοῦ Θεοῦ ; 1 Cor. 
1,10; unde patet, in verbo ἐρευνᾷν nullam em- 
pliasim esse ab eo quasitam, quze nec ibi est : pro 
eoque Clemens (90) : Ἐγχύπτειν, ἐγκεκυφότες εἰς 
πὰ βάθη τῆς θείας τῆς γνώσεως, unde el patet, τὰ 


διὰ πυρὸς xal θείου' πρόδηλον ποιήσας 6 Acc: 0 
ὅτι = Ἐλπίζοντας ἐπ αὐτὸν οὐκ κος 
κλινεῖς ὑπάρχοντας εἰς χόλασιν, xal 
αἰχισμὸν τίθησι, Coll. 11 Pet. ,ܐܐ‎ 6, 9 et Jude 7. 

82) Spicileg. SS. Patrum, tom, I, p. 268. 

88) ΕΑ SS. Patr., tom. I, in hunc locum. 
Similiter Dominus dixit ingratia in eum exi- 
stentibus : Si in modico fideles non fuistis, quod ma- 
gnum est quis dabit vobia? S. lreneus, lib. ܕܐܐ‎ 


€op. 64. 
NS Grabius, Spicileg. SS. Patrum, lom. 1, pag. 


(86) In der CHÜREEFA ΑΙ der evangelischen 
Geschichte, part. n, tom.'T, pag. 74. 

(87) Libro de canone, parie 11, pag, 301 et seq. 

88) Clemens Rom.,epistola 1, c. 41. 

(89) Jesus Christus. ron. venit in. jaclantia arro- 
antig, neque superbia, etiamsi polena εις sed. in 
umilitate, Clem. ep. T, c. 16. 

(90) In divina cognitionis pro[unda introspicientes. 

Wem, ep. 1, cap. ἀν, 


ubi Grabius conjicit (85), hac ex Evangelio secun- 
dum Agyptios fuisse deprompta. Sed nobis vide- 
tur non nisi allusio ad versus decimum et undeci- 
mum capitis xvi Evangelii seeundum Lucam. Alter 
locus, quem etiam doctissimus Lardnerus (86) ex 
Evangelio ZEgyptiorum desumptum censet, consen- 
tlentibus fere omnibus criticis, in fine bujus epi- 
stole legitur hoc modo τ Interrogatus enim ipsé 
Dominus a quodam, quando venturum easet regnum 


? Luc. xvi, 10. 


amicus vocatus. Clem. epist. 1, cap. 10 et 17. Coll. 
cum Jacob, Epist. c. i, v. 25. Ταλαίπωροί εἰσιν, οἱ 


δίψυχοι, οἱ διστάζοντες τὴν ψυχὴν. Miseri sunt, qui D τοὺς δὲ ἔτε; 


animo sunt duplices etincerti.Clei. ep. 1, c, 35. Coll. 
cum Jac, e. 1, v. 8. Θεὸς yàp, φησὶν, ὑπερηφάνοις 
ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν. Deus. enia, 
inquit, superbisresiatit, humilibus auiemdat gratiam, 
Clem. Epist. 1, ο, 50. Coll. cum Jac. Ep. c. iv, v. 
6, ltem confer. cap. 30, 0: 1 Clem. cum ¢, 2, 
v. 21 Ep. Jacobi et c. 49 Clem. ep. cum cap. 5, 
v. m Eh P Junt. EN 

77) χαλύπτει πλῆθος ἁμαρτιῶν. Clem. 
7 46 là. oir I Pet. ܒ‎ n 

(78) ldem, c. 38: Ὑποτασσέσθω ἕκαστος τῷ πλη- 
σίον αὐτοῦ. Col. I Pet. v, 5. 

(19) [dem, c. 3 ; Πάντες τε ἑταπεινοφρονεῖτε, μηδὲν 
- ἁλαζονευάμενοι, ὑποτασσόμενοι μᾶλλον ἢ ὑποτάσσον- 
7 55) ti 1 n v. 8. í 

. ο, 1: Νῶς ἐκήρυξεν μετάνοιαν xal ol ὑπα- 

xeusavesg ἐσώθησαν. colt h E 1, 5. 

(81) ld. c. 11, Διὰ φιλοξενίαν καὶ εὐσέδειαν Λὼτ 
ἐσώθη ix Σοδόμων, τῆς περεμύρον πάτης κριθείσης 


AD S. CLEMENTEM 1 PAPAM 


βάθη τῆς θείας accepla esse de Exangello, In quo A deratione digna sunt sententie quas circa divini- 


tatem Jesu Christi in utraque epistola divi Cle- 
mentis habemus. Omnes autzm, ait sanctus Cle- 
mens (95), humili animo eratis... Dei viatico con- 
4enti,,., et accurate attendentes sermonibus ejus... 
Passiones ilius (Dei) pra- oculis vestris erant: Τὰ 
παθήματα αὐτοῦ (Θεοῦ) ἣν πρὸ ὀφθαλμῶν ὑμῶν (96). 
Hoc in loco divus Clemens passiones Christi pas- 
siones Dei appellat, sic nempe ab apostolo Paulo 
institutus, cujus erat συνεργός (cooperator), qui eo- 
dem plane sensu Christi Ecclesiam appellavit ** : 
Ἐπκχησίαν τοῦ Θεοῦ ἣν περιεποιήσατο διὰ τοῦ ἰδίου 
αἵματος. --- Ecclesiam Dei, quam acquisivit sanguine 
suo. Nec dubito, quin hisce verbig : Καὶ τὰ παθή- 
ματα αὐτοῦ ἣν πρὸ ὀφθαλμῶν ὑμῶν, repexerit san 
ctus Pater ad. illud ejusdem Apostoli, Galatas ita 
objurgantis ** ; 0 insenscti Galatc.,... ante quorum 
culos Ghristus prascriptus est, in vobis crucifizus. 
Nimirum Clemens, ut assolet, Paulum imitatus, in 
memoriam redegit Corinthiis, quomodo ante mo- 
ius in eotum Ecclesia nuper exortos, omni virtu- 
tum genere florerent, atque Dei passiones semper 
anta oculos ipsis obversarentur. 

Ina in Chrislo naiurz; wna divina, ditera hu- 
mana; ܐܧ‎ vna Persona, —Divinz igitur naturz ma- 
Jestatem eura earnis humilitate, erucisque ignomi- 
mia hoc loco conjungi sanctus Pater; duas ilem 
naiuras agnoscit in Christo : unam Verbi Personam, 
qui carne passa esi, ac Dei passiones Ecclesim 
Corinthiacze proponit velut longe maximum myste- 
rium, unde vitm sanctiorig precepta institutaque 
omnia deducantur. Ex quibus ergo liquido patet, 
mon solum quid sanctus Clemens, sed etiam quid 
Bomani, quid Corinthii, quid demum czleri Cbri- 
Bliani seculo ܐ‎ apóstolico de Deo in carne passo 
senserint, aique crediderint. Quae quidem nou 
&olum conira Árianismum ac haresin Nestorianam 
multum valent, sed eliam valde contra Socinianos 
urget vir doctus noster Maranus (97): idemque 
argumentum jam pridem pluribus fuerat persecutus 
Grabius (98) qui aliorum sancti Patris nostri loco- 
rum parallelismo instituto, hune ipsum, de quo 
agimus, strenue vindieavil, atque Christi Deitatis 


D conjectasse pro παθήμαέα legendum forte. μαθή- 


za. Sed plane respuendum cum Grabio, Wottono 
aliisque viris doctis inane commentum, quod tex- 
tum citra ullam necessitatem , neque ullius my. 
codicis auctoritate sollicitare comperitur, Εἰ, jure 
quidem : etenim nonnedemum apte cohzrent omnia, 
Bi verba Dei mentis atientioni, ejusque passiones 
cordis oculis proponantur ? quod ubi diligenter at- 
tendo, mirari ΠΛΉΝ cl. Fleurium in sua Historia 
ecclesiastica, tom, l, pag. 277, Lat. in-8* vitio- 
sam Junii 0 Sequi maluisse, qnam sin- 
ceram textus lectionem, qui Gallice non passiones, 
Bed docirinam reddiderit. ν᾿ 

on Divinitas D. Ν. J. Christi manifest., lib, 1v 
cap. 3, D 371. : 
N in adnotat, ad Dulli defens, fld. Nie., pag- 


«δεῖ μυστήριον Θεοῦ, areana olim voluntas Dei de 
salute hominum ; bene idem sanctus Cyrillus Cate« 
thesi xvi, pag. 429, συγχρίνειν pro interpretari ex 
1 Corinth. cap. nt, v. 15. Curiosus atque 'studiosus 


lector, qui plura hac de materia desiderat, con-- 


8ulat v. cl. Fromanni observationes ad Novum Te- 
stamentum 6 Clemente Romano. 

De traditione, Controversig ποπ sola Scriptura 
duce, sed ei per traduionem decidenda, — Sancius 
Clemens Romanus im prima sua.ad Corinthios 
epistola ad controversias in Corinthiorum Ecclesia 
excitatas dijudicandas, flniendasque non divinarum 
solum Seripturarum, verum traditionis etiam utitur 
auetoritate, Vult enim Corinthiis ad ea suis in 
disceptationibus esse respiciendum, qui post Jesum 
Christum usque ad eam diem in Ecclesia tradiia 
εἰ servata fuerant. Apostoli nobis, inquit (94), 
evangelisarunt -ᾱ Domino Jesu Christo missi, Jesus 
Christus. ο Deo...... Et apostoli. mostri. cognoverunt 
per D, N. 1. Christum, quod futura. esset. contentio 
de nomine episcopatus; ob eam ero cawsam con- 
stilwerunt supradicios (scilicet episcopos et dia- 
conos) et deincepa [uturg. successionis. regulam trae 
diderwnt, 

Φ Ml, De 88. Trinltatis mysterio, Filio Dei Jesu 

Christo, ejusque graiia. 

De Trinitate. — 1n fragmento vti divi Glementis 
ex Basilio Lib, de Spiritu sancto. c. 29, quod Cou- 
tantius, Gallandius ac Grabius epistolis sancli hu- 
jus ponticis adjungunt, expressa habetur trium 
divinarum Personarum ἃ sancto Clemente profes- 
οἷο (92). Nonnulli viri eruditi insuper arbitrantur 
referente Coutantio (05) a sancto Clemente specia- 
lera dé Spiritu sancto babitum fuisse sermonem, 
idque fragmento wir, inquo de Spiritu sancto 
disseritur, confürmant; sed rem mon evincunt; 
cum ciam im epistolis de Spiritu sancto hzc 
disserere licuerit, ac certum sit mutilas egse epl- 
Βιοίαβ ad Corinthios. ln laudato hoec fragmemto 
σπι, perspicue sanctus hic papa tradit doctrinam 
de Spiritu sancto (94). 

Diviniias:Dei Filii Jesu Christi. — Atlenta consl- 


7 Act, xx , 88. *' Gal. m, ἢ. 


(94) Clem. Rom., 1, cap. 44. 

(92) « Sed et antiquior Tiemens: Vivit, Deus, Do- 
minns Jesus Ghristus, et Spiritus sanctus. Nemo non 
videt Dei nomine Personam Patris intelligi, ld enim 
antiquis moris esse nullus ignorat, nisi qui in 
ipsorum scriptis peregrinus est, ut eum Deum sim- 
pliciter sibe adjuncto in Scripturis legunt, vel ipsi 
£nuntiant, Patrem hoc nomine expressum inter- 
pretentur, atque ipsi exprimant. 

(95) Apud Mansi, t. 1 Goncil., col, $34, in 
nota 3, s 

(94) Beatus vir (inquit sanetus Clemens) qui co- 
gnoscit Patris donum per processionem sanctisaimi Spi- 
ritus. Beatus vir, qui agnoscit et comprehendit Spi: 
fum sancium esse donum illius. ab eo in figura co- 
lumba traditum, etc., etc. 

195) Epistola 1, cap. 3. 

(96) Haud me latet in eoClementino loco Junium 


168 


ΡΑΘΩΝΙΑ ΤΛΗΙΟΠΟΝ. 


hostibus fide&ter objecit.(99). ܪܢ‎ secunda epi- A sentirede r stra satute, et da illo, qui hujus ἐαἰμὴ est 


auctor. Docet insuper nos peccare, si nescimus. ande 
€i quomodo vocati sumus, et a quo, et in quem locum; 
et quanta sustinuit. Jesus. Christus pati propter mos. 
En maxima benelicía, qua a divino hoc Salvatore, 
ut tradit sanctus Clemens, recepimns! Lucem nobis 
largitus est : tanquam pater filios nos appellavit ; per« 
euntes nos servavit, Miseratus est. mos, et visceribus 
commolus, salvos fecit, cum in nobis multum errorem. 
Gc interitum spectassel ; nec. habere nos ullam. spem. 
salutis, nisl eam, quz. ab ipso. Vocavit enim nos, 
qui non erümus, et voluit, a nihilo esse nos. Hie. 
aperte tradit Clemens, quod Augustinus postea fre- 
queus docuit, vocatos nos ἃ Deo, cum nulla in no- 
bis merita, imo et mulia demerita conspexisset. 


stola (100) auctor iste nos docet, ut sentiainus de 
Jesu Christo tanquam de Deo, et tanquam de judice 
vivorum οἱ mortuorum : Fraires, ait ipse initio 
illius epistole, ita sentire nos oportet de Jesu Christo 
tanquam de Deo (ὡς περὶ Θεοῦ), lanquam de judice 
eieorum et mortuorum ; —et numero 36, ep. 4 aperte 
dicit Jesum Christum a Deo esse secundum. carnem: 
Ἐξ αὐτοῦ ὁ Κύριος Ἰησοῦς «b χατὰ σάρχα. 

Nescio an elarius possit quis de divinitate Jesu 
Christi testimonium proferre. Expresse alibi de- 
€larat, Jesum Christum spiritum fuisse, priusquam 
caro feret : Jess. Cristus (1) ᾿δοηνόπειρ,.., eum 
primum esset spiritus. coro. (ἀξίας exi (3). Ex quo 
deduciiur adversus quosdam nostrorum temporum 


Arianos, Filium Dei exstitisse ante suam ineamna- B — Miseria hominis ante incarnationem, — Verba hac 


Türiüee ostendunt maximam hominis miseriam 
anie incarnationem, extremamque, qua detineba- 
lur, necessitatem medicinalis gratiz Salvatoris (B); 
tradit etiam paulo- inferius, gentiles ante inearna- 
tionem Jesu Christi iia raente captos fuisse, ut 
adorarent lapides, lignum, aurum, argentum, oL 
que ας, opera hominum; insuper quod tota eorsm 
vita nil aliud erat quam. mors : et tenebris, et cali- 
gine obvoivebaniur ; quod Eccldtia paucis constabat 
fidelibus, ac populo cireumdabaiur ingrato, οἱ be- 
neficiorum Dei immemori. Quz quidem de idolo- 
rum cultoribus intelligenda sunt; quippe ante. in- 
carnalionem δὰ Ecclesiam non spectabant, et 
Deum ignorabant. Quod dizit (Scriptura), ait Pater 
jste (6), letare, qua ποπ paris, nos dizit : Sterilis 
quippe erat Ecclesia nostra, antequam dati essent {ἰ- 
beri. Igitur inferri nequit, ante incarnationem ne- 
minem justum ad(uisse. δὶς et Christus, egregie 
concludit ipse, voluit servare pereuntia, et mulios 
iérvavil, dum. venit, dumque nos jam pereuntes vo- 
cavit (7). 

Animadvertere hie oportet. cum nostro pio au- 
Core, debere nos veros, germanosque grati anlmi 
sensus erga Salvatorem enutrire. Confitebimur qu- 
lem illum faciendo, qua: dicit, et mandata illius non. 
spernendo ; nec. solum labiis eum honorando, sed ex 
toto corde, ez tota mente. Non modo igitur, ait san > 
etus hie pontifex (8), ipsum vocemus Dominum, id 
ed. in operitus ipsum confi- 
leamur; in diligendo alii alios, in non. adulierando, 


tem magisaccommodatumexscribimus : Verbum caro 
factum est, et. habitavit in nobis ; reddite vicem, et 
efficimini Spirits et habitate in illo: quasi diceret, 
erbum cum esset spiritus, seu Dcus, caro factum 
est, naturam sugcipiendo humanam ; reddite vieem, 
εἰ qui caro estis, efficimini quodam modo Spiritus 
ac Lon naturam induendo divifiam, et habitate 
in Deo 
(5) Salutare nosirum invenimus Jesum Cárntum, 
Pontificem oblationum nostrarum, infirmitatis nostre 
patronum et auziliatorem. Epist. 1 Clem., cap. 86. 
(4) Lib. ni Hist, eccles., cap. 38. 
0 Epist. 2, cap. 4. 
6) Epist, 2, cap. 2. 
7) Glem. Rom., ep. 3, cap. 2. 
Ἢ ldem, ibid., cap. 5. 


tionem. 

Beneficia Verbi incarnati circa homines, — Nihil 
movendis animis aplius diei potest iis, qua ) 3 
dit sanctus Clemens in utraque epistola eirca bene- 
ficia, quz pro hominibus ex inearnatione Verbi 
suni consecuta. ÀiL enim in prima, nos in Jesu 
Christo salutare nostrum adinvenisse; ipsum esse 
oblationum nostrarum. supremum Pontificem; énfir- 
mitatis nostreessepattronum οἱ auziliatorem (5). Per 
hunc, pergit sanctus iste pontifex, in cwlorum alii- 
tudines oculos defigemus; per hunc. immaculatum et 
supremum illius vultum. speculabimur ; per μπὲ 
oculi cordis nostri aperti aunt; per hunc insipiens εί 
obscurala mens nostra in admirabilem ejus lucem 
repullulat; per hunc voluit Dominus, ut immortalem 
cognitionem gustaremus. Qui cum sit (addit insuper) 
splendor majestatis ejus, lanto maajor est angelis , 
quanto excellentius nomen. sortitus est. Quod quasi 
de verbo ad verbum ex Epistola ad Hebraeos excer- 
ptum est, in qua Apostelus iisdem ferme verbis 
elogium Jesu Christi efformat, Hinc Eusebius (4) 
2dvertit, in prima hac sancti Clementis epistola 
haberi nonnullas sententias Epistolg divi Pauli ad 
Hebraos et quandoque etiam ezpositas iisdem verbis, 
quibus utitur Apostolus : quod quidem ostendii, per- 
git Eusebius, Epistólam αὐ Hebraos nequaquam esse 
opus recens, εἰ jure meritoque aliis istius. apostoli 
epistolis adjungi. 


In secunda epistola non minus urget ingantes p enim nom salvabit nos 


utililales incarnationis. Vetat primo loco humilia 


(99) Notandum hic obiter gravissimo in errore 
wersari Photium, dum asserere non erubescit, in 
sancto Clemente nihil adinveniri ad Salvatoris divini- 
3611 comprobandam. ἴῑα sane nunquam locutus 
fuisset, si varba attendisset, modo a nobis allata, in 
quibus sanctus Pontifex tanquam certum ratumque 
constituit, in Jesu Christo una simul cum humani- 
tate divinitatem inhabitare. 

100) Epistola 2, cap. 1. 
4) Ibid., cap. 9. 

(3) Hoc est, cum esset Deus. Spiritus enim voca- 
bulun» sepe apud antiquos divinam naturam sonare 
prifatione generali in novissimam operum 5. Hila- 
rij Pictav. editionem num. 62 et 65 pluribus exem- 
plis demonstratum est a Coutantio nostro; unde 
Tilud Augustini epist, 140, n. 11, ad Clementis men- 


08 


ἃ quam eunetos, qui unquam justi feres justifícavit. 
Sanctus Pater tradit hic conjunetim egregIas tres ¥6- 
rilates; primo nostram vocationem ad fidem esse 
gratuitam ex parte Dei, cum sit effectus bonz vo- 
luntátis suz, ac misericordiz erga ns : Καὶ ἡμεῖς 
οὖν διὰ θελήματος αὐτοῦ κληθέντες, 

Secundo omnes conatus humanos, et ipsa etiam 
pietatis opera, si in se ipsis spectentur, et sejuncta 
ἃ fide, per quam vivificantur, nequaquam sufficere 
ad justificationem promerendam : Uo &' ἑαυτῶν 
δικαιούμεθα, οὐδὲ διὰ τῆς ἡμετέρας σοφίας, ἢ συν- 
ἐσεως, ἢ εὐσεδείας, ἢ ἔργων ὧν κχατειργασάμεθα 
ἐν ὁσιότητι καρδίας. 

Tertio per fidem nos justos effici, et fidem hanc 
omni tempore ad salutem necessariam fuisse; 

B quippe per hanc Deus justiflcavit cunctos qui un- 
quam jusii fuerunt : ᾿Αλλὰ διὰ τῆς πίστεως, δι ἧς 
πάντας τοῦ ἀπ΄ αἰῶνος ὁ παντοχράτωρ θεὸς ἐδιχαίωσεν. 

Fatendum nihilominus eat, in allato textu non- 
nulla verba haberi, quz? possent lectorem morari, 
nisi perfecte calleat vera sancti Clementis princi- 
pia. Hec autem verba haud ita perspicua sunt, 
qua sequuntur : Opera, que in cordis sanctiiate 
(ἐν ῥαίοτητι τῆς καρδίας) operali sumus! Ex. quibus 
inferre quis potest, sanetam hunc pontificem rei- 
cere meritum bonorum operum, Immerilo autem 
lianc illationem quis inferret ; et hoc esset recedere 
a mente sauctl Pontificis, qui non in uno loco et 
meritum et necessitatem bonorum operum fatetur. 


AD S. CLEMENTEM I PAPAM 


165 
neque obtrectando invicem, neque απιμίαπο ; sed vi- 
endo in coniinentia, misericordia, et bonitate, etc. 
(8) Hac, agendo acceptorum. beneficiorum. memores 
erimus vere, sicuti Chrislianos deset. 

“νὰ Christus non. fuit homo phantassicus, sed 
verus, quamvis non purus. — In prima sua epistola 
sanctus Clemens Jesu Christo carnem, sanguinem, 
et animam manifeste attribuit. 7m charitate, i 
quit (10), assumpsit nos Bortinus Deus noster ܧ‎ vo- 
luntate Dei, sanguinem suum pro nobis. tradidit, et 
carnem pro carne nostra, et animam pro animabus 
nostris. 

Christus. pro. omnibus moritus. — Sanguinem 
Chrisii pro totius mundi salute effusum 6886, quin 
2b hac gratia mortalium ullus exeipiatur, sanetus 
hie pontifex diserte affl-tmat (14): Fizisoculis, ¥ 
apiciamus in sanguinem Christi, cernamusque, quam 
gretionu sit ejus sanguis, qui propter nostram salu- 
tem ejfusua toti mundo penitentia gratiam attulit. 

Jews Christus judez vivorum et mortuorum. 
AEiernitas suppliciorum et premiorum. Meritum et 
mecessitas bonarum actionum. ܗܗ‎ Sanctus Clemens 
Jesum Christum appellat quoque judicem. vivorum 
ei mortuorum (12), Lis penarum aeternitatem cia- 
rissimo testimonio "affrmat, dum ad Corinihioa 
seribit (15) : Facientes enim Christi voluntatem, re- 
quiem. inveniemus. Sin minus ? nihit nos ab. terno 
aupplicio eripiet, εἰ mandata illius contemnamus ;... 
quid vobis videlur? qui incorruplionis certamen cor- 


quid. patietur? De iis enim, qui sigillum non c, Quid igilur faciamus, [vatrea? sanctus ait illa poat‏ ܕܐܐ ܘܡ 


allata superius verba (17); cessabimus a bonis ope- 
ribus, et charitatem. derelinguemws? Neutiquam hoc 
a nobis feri permittat Domimu ; sed eum. diligentia 
εἰ alacritate festinemus omne opua "perficere... vi- 
deamits, quod in. bonis operibus ornati fuerint omnea 
justi. Et ipse ergo Dominus, cum se operibus decoras- 
wt, gavisua est, Habentes itaque hoc exemplat, im- 
pigre ad voluntatem ejus accedamus; ez. totis viribus 
mostris- operemur. opus justitim. Et paucis interje- 
etis, ale concludit (18) : Oportet ergo tos ad bonum 
faclendum prompto animo este : qx hoc. enim omnia 
consiant, Suffüciant hec, ut omnibus innotescat, 
quid sanctus Clemens senserit de merlto et neces- 
sitate bonorum operum, Ceterum quando diclt, 

D nos per bona opera non venire ad Justificationem, 
id unice intendit, bona pietatis opera in se ipsis 
accepta, et fidel spiritu destituta, sicuti superius 
diximus, operari non posse nostram justificatio- 
nem, et ex sola fide, qua opera nostra vivificán- 
tur, effectum hune posse exspectari, Hoc pacio 
sanclus Pontifer salis superque comprobat excel- 
lentiam., et efficaciam fidel Christianz. 


14) Epist. 2, cap. 11. 
0: Epist. 4, eap. 52. 
(10) Ibid, 

(47) Ibid., cap. 33. 
(48) Ibid.. cap. 34. 


aerbaperuni, αἷς £ Vermis eorum non esiingue- 
tur **. Itaque fratres mel, alibi scribit (14), omnino 
ne vacillemus, sed sperantes sustineamus, ut e£ met- 
cedem reportemus, Fidelis enim est, qui. pollicitus 
est, se unicuique reiribulurum operum reiributiones. 
Si ergo fecerimus. justitiam coram. Deo, in. regnum 
ingrediemur, et accipiemus promissiones, quas « att 
sis nom ἂν fivit, nec oculus vidit, quaque in cor ho- 
sinis non. ascenderunt **, » 

Verba faciens sanctus Clemens de gratiis quas 
veteres patriarche consecuti sunt, aperte docet, 
has omnes Deum gratis Iargitum fuisse, et horum 
virorum meritis, ac bonis operibus tribui non 
posse. Ji ergo omnes, ait llle (15), gloriam et ampli- 
tudinem consecuti sunt, non per se ipsos, aut. opera 
&ua, aut justas actiones, quas fecerunt, sed. per. vo- 
luntatem ajus. Ex quibus premissis hanc infert 
illationem (1€) : Et nos igitur ex voluntate illius, 
scil. Dei, in Christo Jeau vocati, non per nosmetipsos 
jest efficimur; neque per saplentiam. nosiram, aut 
intelligentiam, aut pietatem, aut opera, qua ἐπ cor- 
dis sanciitate operati sumus; sed per fidem, per 


"Dai ,)ܫܐ‎ 86. 55 hai υσῖν, 4 et Corn, 9. 


Clem, Rom., epist. 2, cap. 4. 


IH lem, ep. 1, eap. 48, 
V) Idem, ibid. NU ^ 
12 Epist. 3, οἳ 

18) ,.4ܐܙܬܐ‎ eap. ha 1. 


YARIORUM. 1 


A altera vero omnipotens est, ut 453» promisit, àdim- 
pleat: ergo absque ulla controversia corpora no- 
Btra resurgent. Argumentum hoe, dicam iterum, 
cujusque increduli pervicaciam expugnat. 

Inpropria carne mortui resurgent.—ln secunda vero 
(34) epistola expresse asserit, quod in propria carne 
nostra resurgemus, proprio nostro corpore bonorum 
operum mercedem recipiemus. Nos in hae carne, ἐν 
ταύτῃ τῇ σαρχί, mereedem recipiemus, Summa in 
parvo hee textu pracisio reperitur, εἰ nulli tergi- 
versationi locus remanet, 

δ IV. De hierarchia ecclesiastica. 

Plurima haud levis momentitradit vetustus hic Pa- 
ter circa ecclesiasticum ordigem. Primo vult omnia 
in Eeclesia ordinate fleri. Cuncta, inquit ille (25), 

B ordine debemus faeere, que: nos. Dominus jussit per- 
agere : afatwiis temporibus oblationes et officia -per- 
fici, neque: temere vel inordinate. fieri. precepit, sed 
pra finitis temporibus ei horis : ubi eliam εἰ a quibus 
celebrari velt, ipse sua excellentissima voluntate de- 
finivit, «t pure et, sancte. omnia facta im beneplacite, 
accepta. essent. voluntati ejus, Semper igitur in Ec» 
clesia pro celebrationa divini sacrificii assignata 
fuerunt loca, tempora ae parsonz. 

Magis autem instat, quoad ecclesiasticam subor- 
dinationem : Summo: quippe sacerdoti, ait ille (20), 
sua munia tributa sunt, εἰ sacerdolibws locus pro- 
prius assignatus est, et levitis. sua ministeria incum- 
bunt; homo laicus, λαϊχὸς ἄνθρωπος, preceptis laicis 
constringitur, Ex quibus concludit (27) : Unusquis- 
que vestrum, fratres, in 3161 % suo gratias Deo habeat, 
$n fona conscientia degens, non. transgrediena. pra- 
scriptam. muneris sui regulam, in honestate. Conside- 
rémus (05, habet ipse alibi (28), qui. sub ducibus . 
moatris merent, quam ordinate, quam ylrenue, quam 
aubmisse imperata exiequantur. Non omnes suni pra- 
fecti, neque. tribuni, neque centuriones, neque. quin- 
quaginta silium pre[ecti, neque contequentium gre 
duum; acd wunsequisque. in ao ordine ab imperatore 
et ducilus mandata peragit. Hinc conjicimus qualis 
esset primis Ecclesie temporibus subordinatio, in 
xninisterio εἰ ecclestastlcis: dignitatibus; episcopl 
seilicet eminebant super sunplices sacerdotes, 80.» 
cerdotes vero. super diaconos, et generatim: cleriel 

p Super laicos, 

Missio aposiolorum οἳ episcoporum, qui in [illorum 
locum suffecti sunt. — Quoniam de ecclesiastico or- 
dine loquimur, id in medium afferre possumus; 
quod docet sanctus Clemens circa inissionem apo- 


Hierosolymitanum inter cajeros hoc usum fuisse 
divi Clementis oco; absque eo, quod illum erroris 
insimulet : quod quidem peregit in sna Cathes. 18. 
22) Epist. 1 Clement:cap. 27. 
23) Quando vult et quomodo vult, omnia faciet. 
9 Epist. 2, cap. 9. 


25) Epist. 4, cap. 40. 
μὴ lbid. 

21) Ibid., cap. 41. 
28) Ibid. cap. 37. 


PROOEMIA. 


B ΠΙ. De resurrectione: : 

Resurrectio carnis, — De resurrectione corporum 
expressis terminis loquitur sanctus Clemens. Ut 
possimus facile veritati huic fidem praestare, utitur 
sanctus hic pontifex in epistola prima aliquibus 
similitudinibus, que humiles sunt, et minus peri- 
torum captum ποπ superant. Primo id probat ex 
ipsa resurrectione Salvatoris, ac dicit Jesum Chri» 
stum ostendisse nobis in sua resurrectione primitias 
resurreclionis nostre. Secundo probat hoc ducta 
paritate a nocte et die sibi invicem succedentibus 
(49); tertio ex quotidiana experientia, qua conspi- 
eimus arida, et nuda semina in lerram jacta, 10a- 
gna providentig Domini virtute exsurgere, ac fru- 
etum proferre. 

Fabulosa historia phanicis.—Quarto ex. fabulosa 
histeria phenicis (30). In orientalibus locis, scilicet 
in Arabia, tradit sanctus Glemens, est avis ista, quae 
vocatur pheenix, que singularis et unigena existens 
annos vivit quingentos. Cum jarn.morte dissolvenda. 
est, loculum sibi conficit e thure, myrrha et reli- 
quis aromatibus, quem loculum completo tempore 
ingreditur οἵ .)ܐܐ‎ Ex carne ejus putrefacta vermis 


468 


nascitur quidam, qui animalis defuncti humore nu. 


tritus plumescit, et alia phenix omnium oculis ap- 
paret. Nonnullàs alias miras circumstantias reci- 
tat de phenice sanctus Clemens, qu &icuti. modo. 
alae commentitis sunt. Erravit ergo Pontifex, 
dum hujusmodi historie plenam fidem adhibuit; 
ezéerum erravit oum plerisque spectatissimig au- 
tioribus vetustis, Christianis zsque-ae gentilibus (11). 

Quinte tandem sanctus Pontifex probat resurre- 
ctionem mortuorum iis Seripturz locis, in quibus 
sermo est de hac veritate, iisque utitur apissime ad 
fidem et spem super hunc artículum in nobis exci- 
tandum. Deus, qui ne mentiamur procypit, egregie ait. 
ille (22), mulio magis non mentitur, Nihil. quippe Deo. 
impossibile, praeterquam mentiri. Exescitetur itaque 
ἐπ nobis fides ejus, concludit ipse, et cogitemus quod 
omnia ipsi propingua smi. In wrbo magnificentim 
sum constituit omnia, εἰ it verbo potesi illa evertere. 
Cum voluit, atque. ut. voluit, omnia condidit (25) £ 
meque quidquam ab eo decretum prateribit ; wniversa 
coram ipso sunt, nihilque consilium ejus latet, Hac 
doctrina, veritas de qua agimus, mea opinione evi- 
dentissime comprobata est. Impossibile est hujus 
argumenti vim non δομές; Deus in Scripturis suis 
eorporum resurrectionem spondet; sed Deus men- 
tiri nequit, quia ipse Veritas est ex una parte; ex 


(19) Dies et noz. nobis. resurrectionem declarant z 
€ubat noz ? exsurgit dies ; dies abit ? noz advenit. Vi- 
deamus fruges : seminalio grani quomodo fiat. Exiit 
seminalor, ei jecit semen in terram, jactisque se- 
minibus, que arida e& nuda ceciderunt in terram, 
dissolvuntur ; deinde ea. ex dissolutione, magna. Do- 
mini providentie polestas. resuscitat; aique ez uno 
[r&ctum pluribus auclum profert. Epist. 1, cap. 24. 
> (80) Ibid., cap. 25. 

21) Tillemont, tom. II, Mémoires pour servir à 
F'ilistoire ecclés , pag. 117, observat, S. Cyrillum 


108 


AD S. CLEMENTEM 1 PAPAM 


eer 


stoleram et epitceporum, quí ipsos sunt subsecuti. A proprium corpss seditionem. [αείπιαε, coque vesaniar 


devenimus, ui alios aliorum rembra esse. oblivisca- 
mur? Hecordamini verborum Domini noii Jesu; 
dizit enim : «Ve komini illi per quem scandalum ve- 
nit " | bonum erat ei, si natus mon fuisset "*, quam 
wi unum ex eleclis meis scandalizaret : melius eral ut 
€i mola circumponerctur et im mare demergerttur, 
quam wt ܪܐܐ‎ de pusillis meis scandalizarel ιν 
Schisma vestrum multos perwertió; multos im animi 
dejectionom, "omnes. nos in tristitiam conjecit (52). 
Turpia. sunt, dilecti, prosequitur sanctus Clemens, 
δὲ valde turpia, et Christiana. conversatione. indi- 
gna, audiri firmissimam. εἰ antiquam Corinthiorum 
Ecclesiam propter unum aut alierum hominem contra. 
presbyteros seditionem movere, Atque ia rumor non 
lantum ad mos pervenit, sed ad eos quoque qui a nobis 
alieni «unt animo et sententia, adeo ur propier vestram. 
insipientiam etiam blasphemie el convicia nomini Do- 
mini infcrantur. « Vobis autem periculum creatur, oc- 
casionem hisce blasphemiisprabendo. ܕ‎ H:cest imago 
quam de schismate,et de malis quz inde consequun- 
tur, sanctus iste pontifex depingit. Videamus modo 
quaenam remedia Corinthiis przscribat ut ® spiri- 
twali bae contagione liberentur. 

Remedia contra schisma, Hortatur illos, ut. Domino 
t4cidant et plangant, orantes eum, ut propitius factus 
reconcilietur illis, atque ἐπ decoram et castam [τα- 
lerni amoris wam illos redueas (55). Vult igitur ut 
humiles ܐܘ‎ ipsos praebeant non. solum Deo, sed et toti 


ο errorum orbi, ut publicam utilitalem peculiaribus 


eorum. sommodis praeferant, ac charitatem diligant, 
divinam scilicet virtutem illam, quz essentialiter 
est inimica schismati. Vos igitur, dicit insuper, 
qui seditionis fundamenta jecistis, subditi estote pra- 
abyteris,et in penitentiam corrigimini, flectentes genua 
cordis vestri; diseite subjici, deponentes. arrogantem. 
et superbam lingua: vestra jactantiam; melius siqui- 
dem vobis est, in ovili Christi parvos, el probatos in- 
veniri, quam altum sapientes e spe illius dejici. Uti- 
nam gravis hac veritas vim haberet super illorum 
animum, qui se ab Ecclesia separant! Caeterum. ex 
hisce eruitur, schismaticos ab Ecclesi ^orpore esse 
divisos, omni adempta salutis spe, quandiuin dam- 
nabili hac divisione perstiterint. 
B V. De peniientia aique observatione mandatorum. 
De con[easione peccatorum ac eorumdem remissione. 
Pomitenti» agendz et confessionis peccatorum 
faciendz quoque mentionem habet D. Clemens, non 
vno quideni, sed pluribus locis, potissimum autem. 
numeris5! οι 52 ep. 4 (54), haneque confessionem Do- 
minum Deum exigere probat ex adductis quibus- 


σ 


Dicit ergo. quod apostoli nobis. evangelizaverant a 
Domino Jesu Christo missi, εἰ Jesus Ghristus a Deo 
missus; ideoque 'esà. missus Jesus. Christus α Deo, et 
apostoli a Christo; wiraque autem missio [acta est 
ordinatim ex voluntate Dei. Insuper quod. apostoli 
acceptis mandatis, εἰ certo persuasi per resurrectio- 
ném Domini nostri Jesu Christi, et in fide confirmati 
per verbum. Dei, cum sancti. Spiritus plenitudine ac 
securilai» egressi sunt, ennuntiantes adventtirum esse 
regnum Dei ; predicantes igitur, tandem concludit, 
per regiones el urbes, primitias earum apiritu eum 
probassent, in episcopos εἰ diaconos corum qui credi- 
duri erant, consiiluerusi. Neque hoc novum, addit 
sanctus pontifex ; a mullis enim temporibus de epi- 
scopis εἰ diaconis. aceiplutm [uerat ; sic enim. alieubi 
dicit Scriptura ; Constituam episcopos corum in justi- 
tia et diaconos eorunt ἐν fide (39). Ex Isai cap. rx, 
versa 17, videtur textus iste excerptus, ubi quid si- 
mile legitur ; alii autern illum ex aliquo apocrypho 
libro exscriptum putant, 

Paucis interjectis de injustis bonorum pastorum 
depositionibus addit sanctus Pontifex, quod apostoli 
cognoscentes per Dominum nostrum Jesum Christum, 
quod lemporis decursu esset. contentio de nomine epi- 
seopatus ; ob eam camsam. accepta perferta cognitione 
üiccessores sibi constituerunt, ei deinceps [uturae suc- 
cessionis regulam tradiderunt (30) ut. cum illi deces- 
aissent, ministerium eorum ac munus alii viri probati 
exeiperent (51). Constitutos itaque ab illis (prosequi- 
Vor sanctus Pontifex) vel deinceps ab. aliis viris exi- 
miis, consentiente ae eomprobanie universa. Eeclesia; 
qui inculpate ovili Christi ministraverunt cum humi- 
litate, quiete, nec illiberaliter, quique longo. tempore 
ab omnibus testimonium proclarum. reportarunt, hos 
putamus offirio injuste. dejici : neque. enim. [eve erit 
peccalum, si eos qui citra querelam et sancte. offerunt 
dona, episcopatu. privaverimus. Habes modo qua in 
sánclo Clemente memoratu mihi visa fuerunt digna, 
quoad ordinem sive ecclesiasticam hierarcbiam, 

Insiructio adversus schismaticos, — Antequam ad 
morum veritates, quas tradit sanctus Clemens, 
gradum faciamus, nonnulla, quz schisma respiciunt, 
sunt hic asserenda, Utquid, scribit ille ad Corin- 
thios '*, inter nos eun! contentiones, ira dissensiones, 
schismata: et bellum? nonne sinum Deum. habemus et 
triti Christum? a!que. unus est Spiritus gratie, qui 
effasss est auper mos (en explicita confessio SS. 
Trinitatis, et trium in una natura distinctarum Per- 
sonarum fides) εἰ wma vocatio in Christo? cur di- 
ducimus et disirahimus: membra: Christi, et contra 


"T Cor. xn, 90. 9 Matth. xvm, 7. 19 Mattb. xxvi, 24. Luc. 1vu, 2. 


ret. 14 tamen non officit, quo: minus lapsu tempo- 
rum mutari hec norma potuerit: eum ea qns ad 
disciplinam Ecclesiz pertinent, citra fidei periculum 
1nutationi obnoxia esse satis constet. 

(52) Clem, Rom., ep. 1, cap. 35. 

9 To 4, cap. 37. ds ' 

μοῖσμοῖ igHur per quemdam. adversarii, illa- 

paum deliquimus, vémiam posiulemus ; illi vero. qui 


(29) Tbid., cap. 42. 

(30) 1010. , eap. δὲ. 

(51) Videtur hie S. Clemens innuere ab apostolis 
ipsis traditam fuisse eam successionis in episcopatu 
mormam, qui prioribus szculis servabatur, ut sci- 
Jicet per clerum fieret electio presentibus ejusdem 
provincie episcopis, qui, populo consentiente, illam 
*on&rraareni, et electurn metropolitanus couseera- 


170 


PROOEMIA VARIORUM. 


109 


dam sacre Scriptura locis : correptionem quoque À stolo fundata, ad quam rite instituendam idem D. 


Paulug binas dederat Epistolas afflante Spiritu di- 
vino scriptas, qux eodem fere tempore fidem Christi 
ab apostolis edocta fuerat, quo Ecclesia Romana ; 
auique majori forte gloriari poterat antiquitate ; 
inquá adeo divites et nobiles versabantur Christiani, 
ut suas eleemosynas exteris quoque Ecclesiis trans - 
mitterent ; Écclesia, inquam, Corinthia, ο) qua- 
dam seditione, ad Ecclesiam Romanam confugit, et 
ab ea auxilium petit. 

4 Advertamus pariter ad tempus, quo seditio 
hzc in Ecclesia Corinthia orta est, nemp:, quo Ec- 
clesia Romana sat. gravem. exantlabat persecutio- 
nem ; quo quidem adhuc vivebant apostoli ; disci- 
puli vero Christi οἱ apostolorum quamplurimi, viri 
àuiem apostolieo spiritu ducli vere innumeri ; quo 
in Asia niu'to magis, ut saltem ominari licet, vige- 
bat Christiana religio, ac in ipsa urbe Romana, ubi 
superstitio gentilis fere omnis sua templa, suos 
Cullores habebat; quo Ecelesie eolumme, divi 
nempe apostoli Petrus οἱ Paulus jam defuncti erant, 
quo autem vivebat adhuc, ut ex Euscbio discimus, 
diicctus Christi. discipulus divus apostolus οἱ evan- 
gelista Joannes, vel in insula Patmos, vel Ephesi de- 
gens. 

De Ecclesia Romana.—« Quinam porro crant Ro- 
mani, ad quos Ecclesia Corinthia confugit? Nonne 
in ipsa Ecclesia Romana viventibus adhuc apostolis 
Petro et Paulo contentiones ore evant inter eos, 
qui ex Synagoga, et inter eos, qui ex gentibus ad 
lesu Christi fidem woeati eront, ut Epistola divi 
Pauli ad Romanos sat celare docet, Nonne jam »ina 
vice gravem perseeutionem perpessa fuerat, aut 
Adhuc tunc exantlàbat Ecelesia Christianorum Ro- 
mana ? nonne nulla ei ab imperatoribus totius fere 
orbis dominis salus, nullum eidem a senatu, popu- 
loque Itomano auxilium ? nonne vel ipsi nobiliores 
Ecclesig Komanpz, vel in exsilium missi erant Chri- 
5liani, aut in angulis delitescebant? ad hane igitur 
Ecclesiam celeberrima Corinthiorum Ecelesia eon- 
fugit. 

τ Εἰ quie demum eveniunt. post obtentam a diva 
Clemente, nomine Ecclesi Romane, epistolam in 
Ecclesia Corinthiorum? cessat seditio, redit sereni- 
las pacis, ut ex lrenco discimus. Epistola 16 
tanto applausu ibidem suscipitur, ut porro per plura 


propter nostram salutem effusus, toti mundo parniten- 
iie gralias obrulit, Recurramus ad omnes generatio- 
mes, discamusque quod in generalione el generatione 
penitentie locum Dominns dedit volentibus ad ipsum 
converti, capile 7 et eapite 8. Ministri divine gratie: 
per Spiritum sanctum de pamitentia. locuti : ipseque 
omnium Dominus de penitentia locutus est cum jura- 
mento : ) Vivo enim ego, dicit Dominus, nolo mor- 
lem peccatoris, sed ut convertatur, » 

(50) Deati sumus, dilecti, si precepta. Domini in 
charitatis concórdia fecerimus, ut per charitatem re- 
mittantur nobiy peccata, scriptum quippe est; « Beati 
guorum remissi sunt iniquitates, el. quorum tceta 
suni peccata. » Clemens, epistola 1, capite 50, 

(97) Clemens, epistola 1, eapite 54. 


6 


B 


ui polius correclionem. fraternam a ministris Ec- 
elesiz suseipiendam docet. £ nonne idem eliam 
docet concilium Tridentinum sessione 14, cap. 5 et 
canone 6? 

Confessionem autem faciendam esse presbyteris 
ex Clenentis epistole capite 57 conslat, ubi ait : 
Subditi estote presbyteris, εἰ correptionem. suscipite 
in penitentiam; flecientes genua cordis vestri, discite 
subjici, deponentes arrogantem ei superbam lingum 
vestra: jaclanliam..s. 

- Tradit quoque universalem esse peccatorum re- 
missionem, ei nullum esse peccatum, quod post se- 
riam poenitentiam per Christi meritum non remit- 
tatur (28). 

Alibi etiam docet (26) ad justificationem nostram 
ae remissionem peccatorum nostrorum mon fidem 
tanium, sed et charitatem requiri. 

Mu'tis insuper sanctus Clemens declarat praecepta 
Dei omuia et nos posse servare, et à nobis necessa- 
rio servanda esse. Cum diligentia et alacritate, ait 
ipse (31), festinemus omne opus bonum perficere..... 
Ex totis viribus operemur opus justitia. 

ἃ VL. De auctoritate Ecclesie Romane. 

De dogmate quidem catholico, quod ex praescripto 
concilii Tridentini eliam publice profitemur : san- 
ctam nimirum catholicam et apostolicam Eccles 
Romanam esse omnium Écclesiarum matrem. et 
magistram , in epistola sua nullibi explicitam men- 
lionem faeit divus Clemens. Verum si potissimum 
scopum, aliaque hujus epistolae accidentia "rite per - 
pendamus, sat clare praefatum dogma inde colligi 
iur, deduxitque vir clarissimus Pater Conradus 
Ebert Renedictinus sacrosancte theologie professor 
Fuldensis in hune fere modum. En ipsius verba : 
« Enimvero si perscrutemur, quinam illi fuerint, 
qui vel litteris ante datis, vel ut saltem probabilis- 
simum videtur, legatione missa a Romana Ecclesia 
post ortas inter se contentioais turbas auxilium pe- 
tierunt, si tempus, quo, si , ad quos confugerit Ec- 
clesia Corinthiorum, si ea, qua' post seriptam hanc 
epistolam evenerint , rite examinemus , plura certe 
occurrent, qux celeberrimum hoc Ecclesi; callio- 
σα dogma quam maxime illustrant et confir- 
mant. 

* Ecclesia Corinthia a celeberrimo gentium Apo- 


δὶ 


seditionis ac dissensionis duces. εἰ principes fuerunt, 
debent communem spem. contemplari...... Melius est 
homini confiteri de lapsibus el peccatis (ἐξομολογεῖ- 
cha. περὶ τῶν παραπτωμάτων) quam. indurare cor 
suum, prout induratum cst cor corum qui contra. fa- 
mulum Dei Noti seditionem [ecerunt.... Clemens, 
cpist, 1, cap. 01 et capite 52, ait ; μις rei, [ra- 
tres, indigus. est Dominus omnium, πες quidquam de- 
siderat, proterquam ul ei fiat conjessio. Ail enim 
electus David : « Confitebor Domino, et placebit ei su- 
per vitulum noseilum, cornua producentem et ungulas. 
Videant pauperes et la'tentur. » Et. iterum : « Immola 
Deo sacrificium luudis. Nam sucrificium Deo spiri- 
tus contribulatus. » 

(58) Animam. intendamus in sanguinem. Christi, 
cernumusque quam pretiosus De» sit ejus sanguis, qui 


PaTkOL. Gm. 1. 


* 


4: 


AD S. CLEMENTEM 1 PAPAM 


1:11 


sircula certo tempore in publicis conventibus Chri- A Joannes apostolus οἱ evangelista, dilectus Christi. 


discipulus , qui (ut phrasi Ecclesi: loquar) ffuenta 
Evangelii de ipso sacro. Dominici pectoris fonte pota- 
vit, qui porro testante divo Hieronymo (58) totas 
Asis fundavit, rexitque Ecclesias : Romze autem. 
jam martyrio affectos esse divos apostolos Petrum 
et Paulum, id certe Ecclesiam ο παπι minime 
latebat. Ἐν nihilominus non legationem ad divuin 
Joannem, sed ad Ecclesiam Romanam et ad ejusdem 
Prxsulem destinant Corinthii. Quis ex boc nog col- 
ligat, Corinthios divum Clementem ceu totius Ec- 
clesiz caput, e£ omnium Christtanorum paireni et 
doctorem fuisse veneratos? et per hanc ipsam in re 
ardua cessionem ac obedientiam, ubi zelus invidiae 
jam exarserat ante, fuisse cenfessos, quod ipsi 
divo Clementi in beato. Petro. pascendi , et: regendi 
(quod spiritualia attinet) et gubernandi universalem 
Ecclesiam plena potestas sit tradita? » Hactenus cla- 
rissimus Fuldensis theologus. 
ARTICULUS 11. 
OBSERYATIONES MORALES. 
$ 1. δὲ humilitate, et charitate, vilioque eidem oppo- 
sito, femulatione. 

Bumilitas. Exemplum himililatis in sancta Per- 
sona Salvatoris. — Quoad moralem saneti Clemen- 
Uis doctrinam, en pulchriora 1008 , qua ex duabus 
epistolis excerpta eam respiciunt. Loquitur primo de 
humilitate Christiana , ejusque praxim sanctus hie 
pontifex fidelibus commendat ; exhibel exemplum 
ipsiusmet Jesu Christi , de quo lige habet (39) : Sce- 
ptrum majestatis Dei, Dominus noster Jesus Christus, 
non venit in jactantia arroganti , neque superbia', 
eum potens sit ; sed in humilitate, quemadmodum 
Spiritus sanctus de ipso locutus est. Deinceps post 
adducta illa prophetze Isaiae loca , in quibus de tor- 
mentis et abjectionibus Salvatoris esL sermo, itu 
concludit, ad Corinthios sermonem convertens : 
Gernitis, viri chari, quod exemplar nobis datum sit? 
nam si Dominus adeo humiliter se gessit, quid [α- 
ciemus nos, qui sub jugum gralia ejus pet ipsum ve- 
nimus ? 

Alia exempla humilitatis in patriarchis et prophe- 
tis. — Post divinum hoe bumilitatis, abjectionisque 
exemplar, sanctus Pontifex nobis ob oculos ponit 
perfectam humilitatem sanctorum prophetarum 
Eliz, Eligeiet Ezechielis. Abrahze liumilitatem com- 
mendat (40) in istis ejusdem patriarchae verbis : 
Ego autem. sum terra ܐܧ‎ cinis '' ¡ humilitatem Job 
in verissima lae, quam tradit, veritate : Nemo 
mundus a sorde , et si unius diei sit vita ejus ** ; hu- 
militatem Moysis in aversione , quam Deo testatus 
est, a sumendo regimIne populi lsraelitiei ? : hu- 
militatem Davidis, quz» maxime in psalmo 1, repo- 
ritur, ubt verus hic peenitens humilitatem cordis 
sui manifestat (M). 


Ibid., eap. 11. 


m En. 1, cap. 18. 


stianorumi lecta fuerit, pront ex Dionysio Corinthio 
enarrat Eusebius, et suo adhue tempore factum 
esse divus.Hieronymus testatur : spectabant nempe 
Corinthii hanc epistolam tanquam fortissimum an- 
tidotum adversus futuras seditiones; deprehende- 
bant plura in ea suere Seripturz loca elarius ex- 
posita, et moribus emendandis feliciter adhibita : 
jnveniebant apostolicas traditiones a celeberrimo 
apostolorum diseipulo sibi conscriptas ; legebant in 
adem leges disciplinz: jam ab svo, apostolico in- 
woducias; atque sat clare ex eadem Romana Ec- 
clesie supra exteras colligebant principalitatem. 
Cur enim Ecclesia Corinthia ad Romanam confugit 
Eeclesiam; nisi in hac ipsa superius quoddam ma- 
gisterium, aut eminentiorem quamdam auctoritateni 
agnovisset! Nonne aderant complures longe vici- 
miores Ecclesie poriter ab apostolis fundat , ad 
quas eonfugere longe facilius potuisset, si agnovis- 
set in eis equalem omnino cum Romana auctorita- 
Vern? Nonne illo tempore , quo Ecclesia Corinthia 
ad Romanam confugit, ad imperii clavum sedebat 
Domitianus, peraequens crudeliter Christianos , in 
urbe Romana potissinum dominans οἱ Christianos 
ibidem exagitans, ut ex Eusebio discimus? Cur cum 
tanto periculo illuc legatos aut saMem epistolam 
milii, nisi Ecclesiam Romanam, reliquarum magi- 
iram fuisset venerata? Nonne hoc ipse tempore 
florebant vari adhuc apostolici viri, et plures 
Christi et apostolorum discipuli * ad quos longe fa-C 
cilius potuisset accedere? eur ab hisce non potius 
wxilium petit? nisi vel hi ipsi a Romana Ecclesia 
quamdam dependentiam fuissent professi; nonne 
ille ipse, in quem fundaverat suam Ecclesiam Sal- 
vator noster Jesus Christus, quoad personam suam 
jam defunctus erat cum divo Paulo zelosissimo 
geutium apostolo 1 et nihilominus ab eadem Eccle-. 
sia, in qua crudeli persecutione vitam posuerant 
ambo apostoli, subsidium et insiructionem tempore 
seditionis εἰ contentionis inler ipsos Christianos 
exoriz petit Ecclesia Corinthia! et cur illud , nisi 
in ipsa Ecclesia Romana potestatem divi Petri ad- 
Bue iur vigere novissel ? et demum, unde, queso, 
tantus huic epistoke Clementis, aut Romanorum 
effectus, ܬܠܐ‎ in Ecclesia Corinthia contentiones ces- p 
sent, seditionis ignis exstinguatur, pax redeat ? eur 
divi Clementis epistola tanta veneratione suscipitur, 
we quantocius cuncti eidem obediant? cur tanta ei- 
dem tribuitur reverentia, ut post plura saecula eam 
in conventibus publicis legant, nisi divum Clemen- 
tém ceu sancti Petri apostolorum Principis succes- 
sorem fuissent venerali, nisi pra reliquis etiam 
sanctissimis viris majorem quamdam auctorilatem 
cidem tribuissent? Hoc ipso sane tempore, ul ex 
Eusebio discimus, vivebat adhuc Ephesi divus 


35 Gen. xvin, 97, ** Job xiv, ἃ. '* Exod. ui, 11. 
(35) D. Hieronym. De script. eccles, in Catalogo. 


(39) Epist, 1, cap. 16. 


UL 


PROOEMIA VARIORLM. 


"3 


Pulehra sentent de huniilitate. — Splendidissi- A schismata eorum causa excitari deprehenderunt. 


Dicamus etiam, omnes ministros Domini idipsum 
in iisdem cireumstantlis peragere debere ; fidelibus 
enim praebere tenentur exempla charitatis, quz pu- 
rissima sil, et commoda non qusrat. Ne vereantuir 
igitur id agendo necessaria amittere : Qui enim hoe 
fecerit... peroptime ait sanetus Pontifex (48), omnis 
locus eum suscipiet : Domini enim est terra, et pleni- 
iudo ejus. 

Ut ostendat sanctus Clemens, impossibile haud- 
quaquam esse, quod superius docuit, exempla pro- 
fert gentium, ac narrat, mulios reges ac principes 
exstitisse ex gentibus, qui &e ipsos morti tradide- 
runt, ut cives 8110 sanguine liberarent. Aib insu- 
per (49) : Multos inter nos cognovimus , qui seipsos 
$n. vincula conjecerunt , ut alios redimerent. Multi se 
dpsos in aervitutem dederunt , εἰ accepto prelio. sui, 
«lios cibarunt, Egregia hxc perfecte charitatis exem- 
pla pra oculis habeant Écclesiz ministri, ac attente 
considerent. 

Deo emulatione. Effectus emtilationis. — Tertius 
srticulus quoad mores, quem in sancto Clemente 
observat cl. Marechal Ὁ. S. B., est cirea invidiam , 
seu zmulationem. Demonstrat Corinthiis, quod, 
postquam huic passioni se toto animo dediderunt , 
procul absit jusiitia et pax : Unusquisque timorem 
Dei deserit, et in fide illius emculit, nec in institxiis 
praceptorum ejus umbulat , nec Christo decenter € ܚܡ‎ 
versatur; sed unusquisque secundum pravas cupidita- 
des suas incedit. Deinde nonnulla ex Scripturis 
exempla affert, quibus morum depravationem omni 
tempore jn hominibus inductam ostendit ex hoc vi« 
tio : Quod propter aemulationem, ait hic sanctus Pa- 
ter (50), fratricidium ** commissum sit propter emu- 
lationem Paler noster Jacob. a. [acie [ratris Esau au- 
fugit ''; emulatio effecit, ut Joseph ad mortem usque 
persecutionem sustineret 28 εἰ ín servilulem addicere- 
iur. /Emulatio Moyse α facie. Pharaonis regia 
AEgypti [μες compulit cum — popularem suum di- 
centem audiret : Quis te constituit principem εἰ judi- 
cem super nos? nunquid tu vis me occidere, quemad- 
modum occidisti heri Zgyptium *' ? Propter emula- 
tionem Aaron et. Maria * extra castra segregati habi- 
larunt. ZEmulatio Dathan εἰ Abiron 13 vivos ad iu-! 
feros detrusit, quod cum Moyse Dei (amulo seditione 
contenderent. Ob. cmulationem. David non. tantum. 
alienigenis invisus, sed etiam a Saul vege. larael * 
[uit vexatus. Sed ut vetera exempla relinquamus, 
prosequitur sanctus Pontifex (21), veniamus ad proxi- 
mos atMetas, εἰ seculi nostri generosa exempla pro- 


"Gen. τν, ὅ.8. 35 Gen, xxvii, 14. 


9 Num. xyi,93..— *" Llleg. xvii, 8, 


(47) ας P cap. 94. 

(48) Id., 

[05 ܕܠܐ‎ rab 55. 
lbid τ 


cap. 
0 Epist, 1, c. 5, 


? Exod. xxxii, 22. 


wis hisce humilitatis Christiane exemplis adjungit 
sanctus Clemens nonnullas breves. sententias circa 
hanc eamdem virtutem. Lqus nostra, inquit, in Deo 
sil, et non & wobis ipsis (49). Etenim, addit ipse, 
Deusediteos quisemetipsos pra dicant. Testimonium 
boni operis nostri ab aliis tribuatur nobis, sicuti ex- 
hibitum est Patribus. nostris. Temeritas , arrogantia 
εἰ audacia, maledictis α Deo; moderatie autem et 
itas el mansvetudo apud illos, qui & Dco bene- 
, Unusquisque , habet alibi (43), pro- 
2o. humilis non sibi testimo- 
niunr ferat, aed sinat, ul alter ipsi perfibeat testimo- 
nium : qui carne castus est, ne insolescat, sciens alium 
Esse, qui εἰ continentiam donat, Reputemus ergo, fra- 
tres, ez qua materia creali simus ; qui ,. et quales in 
mundum ingressi simus, tunquam e sepulcro et. tene- 
bris; auctor et opifez noster in. mundum auum nos 
introduzit, preparatis, antequam nasceremur, bene- 
factis suis. Sit aliquis fidelis, sit potens inenarranda 
vognitione . . . tanto humilior esse debet, quo major 
vise videtur (848) quia, ut alio loco dicit. (85), quo 
majori cognitione digni sumus habiti, eo periculo 
graviori obnoxii sumus. 

De charitate, Characteres. charitatis, — Quod de 
cliaritate docet sanctus Pontifex, et ad pietatem al- 
licit, et omnem nostram promeretur attentionem. 
Diving hujus virtutis characteres sunt sequentes ; 
Charitas nos Deo agglutinat, « charitas operit mul- 
titudinem peceatorum ?! ܇‎ charitas omnia tolerat **, y c 
omnia equo fert animo ; in charitate nihil sordidum, 
wihil superbum , videlicet moderationem. in omnibus 
servat, charitas schiama non habet , charitas seditio- 
nem non concitat, chartas omnia facit in concordia ; 
fn charitate omnes Dei electi per[ecti sunt. Sine cha- 
ritate uihil acceptum est Deo (46). 

Pulcherrimo huie charitatis elogio, ejusdem vix- 
ulis exemplum addit sanctus: Pontifex , illudque 
considerandum proponit in Moyse, qui olim suas 
ad Deum fudit preces, ut aut dimitteret peccatum 
populi sui , aut. deleret eum de libro viventium "5, 
Quis ergo inter vos generosus? concludit sanctus 
Clemens (47), quis misericors? quis charitate plenus ? 
dicat : Ni propter me seditio orta est ,et discordia, 
et schismata, discedo, abeo quocunque volueritis ; D 
ei facio. qua a plebe rmandamtur ; solum ovile Christi 
$n pace degat, cum constitutis presbyteris. Hzec sane 
est perfecta charitas, quie. nullo privatze utilitatis 
studie ducitur; ejusque ductum secuti sunt. non- 
nulli sancli episcopi, quando dissensiones, ac 


1. Jac, v, 20; Petr. 1v, 8, ?* I Cor. xini, 4. 


^ Gen. xxxvi... *' Exod. νι, ὁ. ?! Num; xu, 4. 


Ep. 1, cap. 30. 
(43) Ibid., cap. 38. 
(38) Ibid. cap. 48. 
45) lbid., cap. M. 
(06 lbid., «αρ. 49. 


0 


- aimo uo aibricáiur 


3:76 


AD S, CLEMENTEM ! PAPAM 


115 


ponamus. Propter amulationem εἰ invidiam, qui Ec- A thalium, quibus eam. maeulavimus : Nos, nisi ba- 
plisma purum et immaculatum. servaterimus , qua 
confidentia intrabimus in regiam Dei (94)? 

A terribili hac veritate, qua evidenter probat 
mecessitatem perseverandi in Christiana justitia, 
sumpta occasione stimulos pobis addit, ut certamen 


jneamus cum hostibus nostre salutis. Nos igitur 
certemus, ait ille (55), ut omnes coronam reporte- 
mus... et si non. possumus ommes coronari, haltem. 
prope coronam simus, Postrema bxc verba maximam 
afferre debent consolationem iis haud. satis. firmis 
Clivistianis, qui perfectam nequeunt de vehementi- 
bus passionibus victoriam reportare, licet omni co- 
natu in id tendant. 

Post hatc vitam nullum penitentie tempus, — Ut. 
autem efficacius ad hoc certamen nos moveat, tra- 
dit, quod Deus concedat nobis temporalis liujus vi- 
te tempus, αἱ penitentia. dueamur, Quippe poste 
quam e mundo ezirimus, ait ipse (56), non amplius 
possumus ibi confiteri, aut paenitentiam adhuc agere. 
Vult etgo, ut. quandiu id nobis Deus tribuerit, tolis 
viribus conemur mosiri baptismi munditiem ser- 
vare, aut maculas per peccata induclas deter- 
gere. 

ἢ Christianorum offieia sanetus Pontifex paucis 
Complexus est omnia, dum ait Corinthiosque admo- 
net (57), ut Dominum Jesum Christum venerentur, 
praepositos revereantur, seniores homoremt, juvenes 
doceant disciplinam timoris Dei : uzores suas ad. id 
quod bonum est inducant ; amabites castitatis mores 
estendant, simplicem ac sincerum mansuetudinis eum 
woluntatem. demonsirent, ntoderationem lingua ενα 
silentio manifestam faciant; charitatem suam ΠΟΝ 
secundum animi propeusiones, sed omnibus Deum 
sancte timentibus e qualem. praebeant. Liberi nostri 
discipline Christi participes. siut, discant. qui hu- 
militas apud Deum valeat, quid casta charitas apud 
Drum possit, quomodo timor ejus (Domini) bonus est 
ac magnus εἰ servans omnes. qui in ipso versantur in 
pura menie. 


ARTICULUS iil. 
Dk ERBATIS VERIS ὙΕΙ͂, FALSIS 5. CLEMENTIS, 

Quid Photius in divo Clemente. repreheudat, — 
Tria in priori ad Corinthios epistola Photius (58) 
reprehendit. Primum, quod avclor mundos aliog 
uitra oceanum esse existimare videatur, Deinde 
quod ad corporum resurretlienem probandam phas- 
s comparalione wLatue, quasi avis illa revera 
existeret, et ea, quz de illa feruntur, vera onmino 
forent. Postremo, quod, ubi de Jesu. Christo agit, 


yam esse, restitutumque iri tum impios homines 
Lum domones in prisuinum ordinem suum censuit, 
Haec enim sine previa ponitentia admitti nequeunt. 
Rursumque duin numero sequenti docemur, nullum 
post hanc vitam superesse tempus, in quo saneri 
valeamus, illa in. pristinum ordinem suum revere 
tendi spes impiis prorsus aufertur. 

(37) S. Clemens Rom., ep. 1 ad Cor., num. 21. 

(58) Photius, colice cxxvi. 


clesie erant. fideles εἰ justissimee column , ad mor- 
tem usque acerbam persecutionem passi sunt, Pona- 
mus nobis-ante oculos sanctos apostolos. Propter 
amulattonem iniquam Pelrus non unum.aut alterum, 
sed plures labores sustulit, atque ita martyrium pas- 
sus in debitum glorie locum ascendit, Propter emu- 
lationem. Paulus patienti? premium obtinuit, cum 
catenas septies portassel, vapulasset, lapidatus essetz 
praco [actus in Oriente . . . totum mundum docens 
justitiam, et ad Occidentis terminum veniens, οἱ zub 
principibus marlyrium passus, ila e mundo migravit, 
aique in locum sanctum abiit, pátentie magnum ezem - 
plar factus, Locus iste alenta consideratione di- 
gnus est ; primo enim expressum, eLomni exceptioge 
majus continel testimonium martyrii duorum pri 
cipum apostolorum, SS. sc. Petri et Pauli, Secundo 
tradit, postremum hune apostolum ad flnes usque 


Occidentis migrasse ; quibus verbis, ut animadver 


D 


tit abbas Fleury, et post eum reverendissimus Ceil- 
lier, designari posset sancti hujus apostoli iter in 
lispaniam. De hoc. autem judicium apud eriticos 
esto: id enim perpendere in finem nobis isto in 
opere propositum non tendit. 

8 ML, De officiis Christianorum, etc. 

De seculo proseuti εἰ [uturo. Contemptus. hujus 
acculi, et amor futuri. Non possumus amborum esse 
— En aliqua loca in secunda epistola ad Co- 
rinthios, qux ad mores pertinent. Auctor hie hor- 
tatur Corinthios, ut terrena omnia despiciant, et 
elestia solummodo concupiscant ; validissima,quam 
affert, ratio, ut illos ad id peragendum moveat, est : 
quia dum illa possidere concupiseimus (terrena sci- 
licet), ercidimus a via justa (92); inde vero iufert, 
quod prasens seculum et futurum sunt duo inimici; 
quia seculum. presens pradicat adulterium, corrü- 
ptelam, avaritiam et [rawdem; futurum vero istis 
renuntiat, Porro hoc saculum et futurum sunt duo 
inimici... Non ergo possumus, concludit ipse, ambo- 
rum amici esse. Oportet autem, ut valedicentes: illi, 
hoc atawiur (55). Veritas hac satis firma est ac 
gravissima; et si probationibus indigeret, unum 
sullicere. in medium afferre Salvatoris oraculum : 
Nemo potest duobus dominis servire ?1, Quoad futu- 
rum sieculum auctor iste tradit id, quo deberemus 
vehementissime commoveri , scilicet, quod non in- 
trabimus in regnum Dei, nisi purum et ünmaculatum 
aervarerimus nostrum baptisma , hoc est,nisi no- 
stram baptismi innocentiam servaxerimus, aut nisi 
per penitentiam impetraverimus remissionem 16” 


*i Math. vi, 24. 


(52) Epist. 3, εβρ. ὅ- 
53) Ibid., cap. 6. 
54) lbid. 

(33) lbid., cap. 7. 
(56) S. Clem. Rom 


ep. 2 ad Corinth., num. 8. 
Hine przevertitar Origenis error, ejusque acium 
imedernorum theisiarum, quo, ut loquitur Justinia- 
nus, Lon. ¥ Concil. Lab. 666, omnium impiorum 
ὑπ praterea diemonum poenam finem habitu- 


VARIORUM. 178 


A Cotelerius. Superius quippe numero £0, preter sa: 
cerdotes et levitas sumunum sacerdotem predi. 
cat (66), et inferius numero 44, cum Corinthiis ex- 
postulat, quod: dejecii ab iis sint presbyleri, quos 
apostoli alive eximii viri ordinassent (67), forte 
etiam episcopos tantum ac diaconos hie recenset, 
propter Isaize locum mox ab eo zitatum, in quo epi- 
scopi et diaconi nominatim memorantur (68). Acce- 
dit quod numero21 epistole , aperte presbyteros ab 
episcopis discernat; ait. enim : PPresbyteros nostros 
Tewereammr;. seniores mostros homoremus. Grace: 
Τοὺς προηγουμένους ἡμῶν αἰδεσθῶμεν, τοὺς πρεσθυ- 
πέρους ἡμῶν τιμήσωμεν. Quis autem ignorat, epi- 
scopos frequenter appellatos fuisse προηγουμένους ܪ‎ 
Vide Cl. Binghamum, Originwin eccles, &. 1, €. 2, 
88. ; 

lllud certo constat, sanetum Clementem loca quaf- 
dam laudare, que in Scriptura iisdem verbis non. 
exstant ; eorum tamen aliqua quoad sententiam ibi- 
dem leguntur. Sic verba Ίο refert. (69) quaei in 
Seripturis essent: Miseri sunt, qui animo aunt du- 
plices εἰ incerti, qui dicunt: Haec audivimus etiam a 
paíribus nostris, εἰ ecce consenuimus et nihil horum 
mobis accidit. Eundem locum altera quoque epistola 
recitat (70) ; licet nullibi in Bibliis ita legatur. Quod 
si loca. plura variis Seripture libris (74) dispersa 
colligamus, sententiam eamdem .deprehendemus. 
Alium etiam loeum sanctus Clemens altera epistola . 
recital, quem Clemens Alexandrinus (72) ex Evan- 
gelio secundum Agyptios acceptum esse, ail. Est 
autem hujusmodi; Cum duo erunt umm, et quod fo- 
ris ut quod. intus, et masculum. cum femina, neque 
mas neque femina (T3). 


przmiltil Clemens, si eos ab episcopatu removerimus, 
ac deinde proxime subjicit, Beati presbyteri, etc, 
sibi non secus, atque Irenao, presbyteri atque epi- 
Scnpi nomina synonyma esse, eaque ad eamüenr 
rem enuntiandam, promiscue hoc loco usurpare se, 
Andicat, 

(68) Neque hoc nove; a multis enim temporibus de 
episcopis ét diaconis seriptum [uerat. Sic enin Sceri- 
piura alicubi [δαία tx, 1, dicit : « Constituam epi- 
scopos eorum in justitia, et diaconos eorum in fide. » 
Similis est Chrysostomi lihro Quod Christus 
Deus, tom. V, c. "I, p. 151, hujusmodi observat 
Et neque ipsum sacerdotum nomen, episcoporum πυ- 

D men dico, obiicuit (vetus lex); « Constituam enimprin- 
cipes 1uos in pace » dicit, € et episeopos luos in justitia. » 
Nimirum Gr:ce apud Isaiam legerat : Καταστήσω 
γὰρ τοὺς ἄρχοντάς coo ἐν εἰρήνῃ, καὶ τοὺς ἐπι- 
ακόπους cuu ἓν διχαιοσύνῃ. Pro verbu χαταστήσω, 
exstat apud LXX καὶ δώσω ; quos secutus lrenieus, 
lib. iv, €. A4, scribit : Tales presbyteros nutrit Ec- 
clesia, de quibus e propheta ait : « Et. dabo prin 
pes luos in pace, et episcopos ios in justitia. » Quo 
in loco lreneus presbyteri episcopique vocabula. 
promiscue accipit, ac synonyma habet. 

(69) Clem, Rom., ep. 4, n. 23. 

10) Kem, ep. 2, n. 44. 

i) Consule Isai v, 19; Eccles, v, 1 et seq. ; 
Jae. i, S, et iv, 8; Ul Petri iti, 5, 4. 

(72) Clemens. Alexandrin., ib. m Strom., sub 
finem. 

(13) S. Clem. Bom., ep. 2, n. 12, in (ine. 


471 PROOEMIA 


voces ejus tantum humonitatem designantes adhi- 
beat, eum summum Pontificem et caput. nostrum 
appellans; nihil vero eximium atque sublime ha- 
beat, quo ejus divinitas significetnr. Àt secundam 
ac tertiam reprehensionem jam superius dilui- 
mus (59); ad primam vero respondet Cl. V. Remi 
Ceillier (60), mundos illos, quos sanctus Clemens 
ultra oceanum esse ait, sntipodas esse, quos reve- 
ra existere omnes hodie fatentur ; qua de re Photii 
telate fortassis non liquebat (61). Quia tamen τὸς 
motas ac prius incognitas mundi pattes, puta Bri- 
tannicas Insulas, Julio Cesari, Virgilio, aliisque a 
Colelerio relatis, moros orbes nuncupare solemne 
esL, ambigere licet num Clemens Romanus Poutifex 
de remotis mund: partibus ultra oceanum, non ta- 
men in adversa nobis parte-sitis loquatur. Viderit 
eliam quisque, num subscribendum putet Orige- 
ni (63) atque divo Hieronymo (65) qui plures mun- 
dos a divo Clemente hic asseri arbitrantur. Mibi 
vero longe probabilissimüm videtur, cognitas orbis 
partes, qu: prius latebant, extra oceanum mundos 
ab eo appellari, eamque locutionem antiquis usita- 
12m fuisse Julii. Caesaris, Virgilii, Senecz: aliorum- 
ve testimonia ἃ viro doctissimo Joanne Baptista Co- 
telerio (64) relata probant. 

Num S. Clemens hierarchiam ex episcopis, pre- 
abyleris, ac ministris constantem crediderit ? — Fue- 
re nonnulli critici, qui οκ epistola priori samcti 
Pontificis nosiri conficere putant, duos tantum in 


clero ordines, episcopos scilicet et diaconos a Cle- c 


mente agnosci; quia ait ab apustolis episcopos εἰ 
diaconos ordinatos fuisse, nulla de presbyteris ad- 
jecta mentione (05). Sed pluribus revincit eos v. cl. 


(59) Vid. cap. 3, art. 2, num, 41,et in analysi no- 
tam inferius positam, Quibus adde, quod si S. Cle- 
mens de Christi humanitate frequentius disserat, in 
eo apostolorum sectatur methodum, qui, ut est a 
S. Athanasio (Athanas. De Dionysiis, pag. 553) anim- 
adversum, sxpius de Servatoris humanitate quam. 
diviniLate agebant, idque propter hareticos, qui 
primis illis temporibus Deum hominem factum esse 
negabant. 

(00) Histoire générale des auteurs. eccl, tom. 1, 
chap. 10, art. 5, ἃ 4, n. 2. 

(61) Plinius in libro sexto,.cap. 65 testatur, ea 
de te insignem olim vulgus inter ac litieratos viros 
pugnam tuisse. 

62) Origenes, lib. 11 Periarchon., cap. 3. 

(65) D. Rieronym., in Ephes, Ep. cap. ti, 3. 

. 09 Consule Cotelerii notas in caput 20 episto- 
τ | D. Clementis E Rom. pontif. 

[oy Pro'dicantes (apostoli) igitur per regiones et 
wrbes, primitias earum spiritu cum. probassent, in 
episcopos εἰ diaconos eorum, qui credituri erant, con- 
slituerunt. Clem., ep. 4. n. 42, 

(05) Summo quippe sacerdoti sua munia tributa 
sunt: εἰ sacerdotitus locus proprius pro:siitutus est z 
levitis qnoque sna ministeria incumbunt: homo lai- 


εν €us preceplis laicis constringitur. ldem, n. 40. 


(01) Non enin leve erit. peccatum, si eos, qui citra 
querelam, et sancte offerunt dona, ab episcopatu re- 
moy2rimus. Beati preibyteri, qui viam prius emensi, 
[rucruosam ac perfectam consecuti suni dissolutionem. 
Ίδια, n. 44. Notat in hune Clementis locum v. cl; 
Epp. Rom. pontif. Coustantius ; Dum paulo inferius 


180 
fatetur in prefatione, εἰ lítteras ¥611181316 exesas, 
spaLis et interstitiis accuratissime dimensis sup- 
plevit, et minio rubro notavit ; eo nimirum consi- 
lio, ut qu: in laceris membranis temporis injuria 
consumpta desiderabantur, ab iis, quee addita, vel 
suppleta fuerint, lectores facilius secernerent. Que 
quidem supplementa Juniana posteriores editores, 
ut wncinulis clausa typis. imprimerentur, diligen- 
ter eurarunt. Magna enimvero, et laudanda Junii 
solertia, si fides ipsi adhibenda. Verum secus sen- 
tiunt de eo, deque ejus labore in describendo ms. 
Alexandrino viri longe doctissimi Wottonus in pri- 
mis, Millius et Grabius (76), ut proinde minus recte 
censuerit Fellus (77) : « Actum, seilicel, irrito co- 
matu acturum fuisse illum, qui post. Juninm ad 
exemplar Alexandrinum omnia denique exegisset - 
siquidem, subdit, ea habetur de eruditione, industria ' 
et fide D. Junii apud omnes fama, ut eamdem $u- 
spicione aliqua labefactare non incivile modo , &ed 
iniquum prorsus videatur, » 

Αἱ pretium fuerit oper:e hic in medium proferre 
quz in Juniana Clementinarum epistolarum editione 
fuere ab ipso Grabio(78-100) adnotata ;sic autem se. 
habent : « Quz ex collatione ms. codicis Alexandri- 
ni emendationem prebent, ad hec fere capita re- 
ducuntur. Primo nonnulla in editis omittuntur, quae 
in prototypo exstant, ut ex versione Latina con- 
stai; secundo haud pauca vocabula litteris minia- 
tis eduntur, que in codice exstant, quod factum 
esse a typothelis verisimile est; tertio sunt haud 
pauca, que non recte exscripsit editor; quarto 
nonnulla aliter scripta sunt, quam editor repraseu- 
tavit ex singulari quadam ejus opinione ; qua ad- 
duci non polit, ut scriplionem velerem aliter 
exhiberet, quam secundum vulgarem scribendi mo- 
Xem; quinto sepe cum ipse male éxseripserit, cor- 
rectionem ex conjectura addit ad marginem; qua& 
correctio in ipso codice reperitur. ܐ‎ Hactenus Gra« 
bius. Quibus ergo vitiis laborant editiones fere om^. 
nes, utpote que fuere ad Junianam exacie, Eam4 
dem Junianam editionern Helmstadiensibus Lypis ex- 
primi curavit Joachimus Joannes Maderus anno, 
1654, et nova pmefatione addita genuinum esse. 
hunc Clementis fetum, contra quemdam Luthera- 
ng communionis theologum demonstravit. Joannes, 
Fellus Oxoniensium | antistes anno 1669 Oxonii et 
1687 Londini in-8* utramque Clementis ad Corin- 
ihios epistolam, minori auidem forma, sed notis 
nop minus doctis conspicuam reprzsentavit. Prior 
ad Corinthios epistola Latine duntaxat inter Fran- 
eisci Hous Mella Patrum Londini in-8* 1650 conspi- 
citur. Anno 1672, has epistolas nova interpretatione. 
novisque notis adornatas Paris. in-fol. in lucemi 
emisit Joan, Cotelerius doctor Sorbonz in opere 


versionem LXX seniorum, cap. 2. $ 4. 
(77) Prafat. ad.épistolàm 4 Clem., edit. Oxon. , 


1669, . 
(718-00) Grabitis, apud. Wottonum, ad calcem Εμί». 
stole Clemeut., p. 101. : 


AD S. CLEMENTEM ܐ‎ PAPAM 


179 


Usus fuit. versione LXX interpretum, — Sanctus A 
Clemens Septuaginta Interprelum versione in épi- 
stolis suis ulitur; verum plerumque sententiam 
potius, quam verba ipsa reprzsentat. Invidiam vero 
commemorans in Aaronemob sacerdotium concita- 
tam, complura refert, que in Numerorum Ebro non 
Jeguntur. ltaque e Judzorum traditione ab 60 acce- 
pia fnisse existimamus; quemadmodum et quad de 
Rahabhabet, eam de exploratorum via (74) inter- 
rogatam, longe" aliam demonstrasse ab ea, qua illi 
Tedituri erant; quod in libro Josse, ubi historia 
hec describitur, minime occurrit. Hactenus v. cl. 
Remi Geillier. Verum quod de via contraria explo- 
ratoribus a Rahab demonstrata, ex erronea Junii 
lectione hujus Clementini loci deprompsit ; Junius 
enim quod hie in arehetypo desideratur, studens B 
supplere, ediderat (ὁδὸν) ὑποδεικνύουσα αὐτοῖς ἐ (ναν- 
τίαν), et Latine : viam osténdens eis contrariam. Quod 
curn Cotelerius animadverteret repugnare Historia: 
Sàcre, quz» exploratores e domo Rahab tum non- 
dimi exiisse, sed in ea adhuc latitare docet; οὐχ pro 
ὁδὸν, ἐ(κείνους) pro ἑ(ναντίαν) substituit. Nec du- 
bium, quin ejus correctio Junianz sit praeferenda 
leclioni: maxime cum hanc ad exploratores Josue, 
quibue unis Rahab viam contrariam ostendisse me- 
snoratur, referri orationis series non sinat. Antea 
etiam forte legendum καὶ ποῦ πορεύονται, οὐκ οἶδα, 
et quo pergant nescio, conjectat v. cl. Coutantius, at 
perperam; nam bujus supplementi eapax non est 
manuscripti lacuna. 

ARTICULUS IV. 


ΧΑΛΙΑ EDITIONES EPISTOLARUM 5. CLEMBNTIS KOM. 
PONTIFICIS ,. 


Clementis Romani ad Corinthios epistole, quanto 
reliquis sub ejus nomine vulgatis sinceriores sunt, 
ei a primzwa simplicitate minus alien, tanto plus 
operz iisdem edendis, in alias linguas transferendis, 
et illusirandis impenderunt viri antiquitatis eccle- 
alasticze studiosi. Laudatur hoc nomine in Gallandi 
Prolegomenis Patritjus Junius Scotus (75), hetero- 
doxus quidem, ast eruditus, et antiquitatum &cru- 
tator indefessus ; qui insigne hoc zetatis apostolica 
anonumentum diy. tenebris eonsepullum , e vetu- 
slissimo ms. codice Alexandrino, quem manu The- 
«lo nobilis feminz JEgyptiz circa concilii Nicieni 1 
tempora exaratum, Cyrillus, Lucaris, ex Alexan- 
drino Conatantinopolitanus patriarcha, per Tho- 
mai Rowzeum ex Orienie reducem ܙ‎ Carolo I, An- 
glia regi dono miserat, anno 1635, Oxonii primus 
edidit jn-à* Grece ac Laline: priorem quidem 
vpistolam addit Làlina versione, notisque illu« 
siratam; posterioris vero reliquias Grece tan- 
wm ad calcem rejeelas. Quo vero suum. pensum 
gite absolvéret editor, voces deperditas. ut ipsemet. 


D 


4) S. Clemens Rom., ep. 4, num. 12, 

75 

[ἢ ܐܛ‎ 

t. 9, , apo- 
Met 1 vi, pag. 3005 Grabe, Proleyom. ad 


PROOEMIA VARIORUM.. 


celeberrimo de Patribus apostolicis, Es quoque A parasse asseveret, el passim ex eo aecuratior reddi 


editio potuerit, teste Gallandio. 

Nuper tandem v. οἵ. Andreas Gallandius presby- 
ter cóngregationis Oratorii 5. Philippi Nerii,antece- 
dentium omnium editionum subsidio instructus, 
emendatissimas et castigatissimas edere omni stu- 
dio ac opere adnisus est hasce Clementis epistolas 
in sua Bibliotlieca veterum Patrum. opere uli ex- 
cellentissimo, et utilitatis, quam scientiarum cc- 
clesiasticarum studiosis omnibus afferat cumulatis- 
simam, I2ude przstantissimo; ita sumptuoso, cliar- 
te insuper nitore et characterum venustate undi 
que expolito ex typographia Joa. Albrizii Venetii& 
A768. Quantum vero laboris ac diligentiz in adon- 
manda hac editione impenderit, pluribus exponit in 


recensuit ac notarum spicilegium collegit Paulus 
Colomesius anno 1687 Londini in-8*, quz editio ile 
vata ac emendata- prodiit denuo 1694 ibideni. Cote- 
lerii interpretationem adjectis suis notulis evulga- 
wit Clericus Antwerpi seu verius Amstelodami 
auno 1698 in collectione Patrum apostolicorum, et 
anctius adhuc anno 1724 ibidem in-fol, Collectioni 
ánsuper conciliorum eum Labheanz tum Mansia- 
mue, ac primo volumini Epistolarum Romanorum 
Wontifioum — Coutantij epistole prefate inserie 
sunt, Anno 1718, Can(abrigiensis satis luculenta 
harum epistolarum editio in vulgus prodiit summa 
€ura Henrici Wottoni elaborata; eam enim haud 
semel exigens v. cl. ad fidem ms. codicis Alexan- 


drini, adhibito eiiam Junii edito cum eodem co- B Prolegomenis, atque simul ibidem epistolarum 


jstarum prestantiam, integritatem, ac ainceritatero 
jnvietis argumentis tuetur, ac vindical ; cujus a- 
bore nos quoque plurimum: usos fuisse, in signum. 
gratitudinis palam fatemur. 

Anglice Clementis Romani epistola ad Corinthios 
per Guil, Burtonium, cum notis copiosis ac Guil. 
Cavei judicio Londini 1647, atque iterum Guil. 
"Wakao interprete, una cum Barnabie, Ignatii, 0 
lycarpi epistolis atque Herm: Pastore itidem iu 
sermonem Anglicum conversis sub &iLulo ; « Epistola» 
genuing Patrum apostolicorum in Anglicum ser- 
monem translate Londini 1692, » in-8*; et iterum. 
ibidem 1710 prodierunt.'In Gallicam linguam. am-- 
b» a Gratio Oratorii sodale, converse fuere, et 
quarto Gallicorum Bibliorum toro, anno 1717 5n- 
fol; Parisiis insere. Easdem in idioma Germano- 
rum transtulit Jo. Quo Glüsing Hamburgi 4725, in- 
8», cum epistolis et seriptis virorum apostolicorum. 
Antiquior adhuc habetur conversio in Bibliis Ger- 
manicis Hamburgi editis anno 1710. Nostra atate 
utramque edidit Germanice Simon Grynaus Basi- 
les 1782 in-8*. eum aliis Patrum apostolicorum- 
monumentis, appositis quibusdam notulis dubiz fi- 
dei : inde factum, ut P. Vitalis Moes! monachus Ord. 
S. Benedicti Salisburgi ad S. Petrum, quo faciliorem 
atque securiorem Catholicis etiam Patrum apostoli 
corum lectionem redderet, eamdem, paucis contra , 
fidem catholicam militantibus, immutatis, Augusiz 


p Vindelicorum 1774 denuo procudendam curarit. 


Recognitionum libri a Rufino Latine redditi Ba- 
silez cum pseudo-decretalibus anno 1526, in-fol.u 
et subin Parisiis 4541 οἱ 1568, Coloniz 4569. Lug- 
duni in PP. Bibliotheca anno 1677 sunt evulgali.. 
Goleniensis editio praeter Hecognilionum lihros. 
Clementina quoque, et S. Peiri gestorum &ummam. 
ܕ‎ Perionio conversam cum nolis Venradii comple- 
ον. 

Primus Turnebus eamdem Groce et 1; @ edi- 
dit Parjsiis aiino 19234 in-l*. Clementing et Epitome 
illa exstant etiam in Coreleriana collectione; de qua 
superius mentio a nobis instituta est, cum supposi- 
Αλία sancti Clementis litteris ad sanctum JacoLuie 
episcopum Hierosolymitanum. 


dicea Millio atque Grabio collato, Junianum textum, 
quem celeri edilores sunt secuti, ocLogies emen- 
davit supplevitque;'qui& vero aberant a mg. exemi- 
plari atque a Junio litteris miniatis designabantur, 
minutioribus typis imprimenda curavit, lectiones 
et conjecturas, Junii, Boisii, Cotelerii, Felli, Co- 
lomesii δὲ Clerici inter váriantes lectiones po- 
suit, Hanc autem Wottonianam editionem licet 
omnium accuratissimam , qui deinceps episto- 
las Clementinas iypis excuderunt, viri eruditi, 
si Richardum Russelium et Gallandium excipias, 
preteriere inconsullam. Quod quidem mirum, 
sin minus de reliquis, saltem de Clerico, qui 
eamdem pre máhibus habuit; ex ea enim selc- 
etiores Boisii adnotationes a Wottono tum primum 
editas descripsit, quas in secundam Amstelodamen- 
sem Patrum apostolicorum editionem ' Coteleria- 
nam transtulit. At eo in primis nomine illam insu- 
per habuisse videtur Clericus, quod editor Canta- 
lrigiensis tum Eduardi Bernsrdi noiulas, quibus 
epistolz prima αὐθεντίαν "elevare conatus est, ex- 
sufflarit, tum ipsummet Clericum idenüdem haud 
jmmerito castigarit. Anno 1742, Joan. Ludovicus 
Frey epistolas Patrum apostolicorum Lypis Basile- 
ensibus consignavit, Wottonianum exemplar , quod 
quidem exoptabat, primum obtinuit, cum jam 
epistola 1 Clementis e prelo evasisset; ut pro- 
inde posteriorem tantummodo paulo emendatiorem 
exhibuerit, Qualemcunque tamen hujus editionis 
Freyanz, alioquin satis nitidze, defectum supplere 
annisus est vir eruditus Antonius Birrius in Publico 
specimine iidem Basilee anno 1744 edito, atque 
conjecturis haud penitendis ad textum. Clementi- 
num editionis Wottonianz: ulterius adhuc delergen- 
dum referto, Russelius insuis Patrum apostolico 
rum operibus geauinis Londini anno 1746 evul- 
gatis, Wottonianam editionem pree ceeteris.sibi se- 
quendam jure censui; qui et ad calcem secunde 
parlis voluminis primi laudabili consilio pleraque 
subjecit adnotata ex Joa. Millii apographa accu- 
.raléad ms. codicis Alexan. fidem exacto desc 
pla ; qua quidem adnotata Wottonus. pozetermi 
quamvis et. ipse apngraphum Millianum. sibi com- 


AD S. CLEMENTEM I PAPAM 48,‏ ܚ 


ΡΕ DUABUS EPISTOLIS CLEMENTIS ROMAN 


(Harz, Patrum apostolicorum Opera, Tubings, 1842, in-8".) 


1. Clementem Homanun: eumdem esse. eum eo, A daiea esse editum. Ipsi primum accessit Coutan- 


tius in celeberrima sua editione Epistolarum Ro 
manorum pontificum , t. ἦν p. 41; postea vero (l. 
€. p. 41) vir doctissimus suam mutavit senLentiami. 
Tillemontii 'sententiam amplexus est llerm, Ve- 
nema, nt exinde argumentum deduceret contra cpi- 
stolam posteriorem, eujus scriptor origine gentilem 
aperte se prodit. 

Tillemontius addere poterat, Clementem nón so- 
lum cap. 4, sed et cap. 31 (ὁ πατὴρ ἡμῶν ᾿Αδραάμὴ) 
patriarcham Judzorum pairem nostrum appellare. 

Preterea Clemens ο. 55 de amore erga patriam 
disputans, exemplis gentium prolatis, ad exempla 
eorum procedit, quos, ut dicil, inter nos cognowvi- 
mus. Quibus cum jadaicas mulieres, Judith et Es- 


B (μεν, ascribere videatur, ipse in ortus juddici su- 


spicionem incurrit. 

Sed non valde gravid heec sunt argumenta. No- 
1um enim est, et alios Patres, quos € gentibus ortos 
esse nemo nescit, justas Veteris Testamenti per- 
sonas suis ascribere majoribus. E. g. Theophilus 
lib. n1 ad Autol., n. 24, scribit : ᾿Αθραὰμ ὁ πα- 
πριάρχης ἡμῶν, n. 21 : ᾿Λθραὰμ τοῦ προπάτορος 
ἡμῶν, et n, 9ᾷ : Δαθὶδ 6 πράγονυς ἡμῶν. 

Quod autem memorata capitis 55 exempla atti- 
net, monendum praterea, Clementem fortasse pri- 
mum e gentibus, tum e istianis, denique e Ju- 
dais exempla amoris patria: protulisse, 

Clementem, apostolorum discipulus, a Clemente 
Alexandrino Apostoli nomine insignitum (6), Ho- 
mane Écclesig. fuisse episcopum, unanimes tradunt 
vweleres; sed quotus ordine Romanam inscederit ca- 
thedram, vetus et adhuc sub judice lis est. 

4. Clementem immediatum Petri successorem 
fuisse, plerique Latinorum priscis jam temporibus, 
teste lieronymo (7), affirmarunt. 

Eum ἃ Petro ipso fuisse ordinatum, Tertullianus 


addit (8). Hieronymus ipse, quamvis in Catalogo 


Clementem Lino et Anaclelo postposuerit, postea 
sententiam mulasse, ceterisque Latinis accessisse 


laude Clementem nostrum cumulat, de tali ae tanto- 
3 ܡ‎ (Philipp. tv, 5) ne verum quidem ha- 
at, 

(6) Strom. rv, 17, p. 009, eid. Pott. 

(3). Catal. scipl. eccl., e. A5: Clemens... quartus 
post Petrum. Rome episcopus; siquidem: secundus 
Linus [wit, tertius Anacletns, tametsi plerique. Latmo- 
rum secundum post Petrum apostolum puteus fuisse 
Clementem. 

(8) De preseript. feer,, €. : Romanorum (F^ 
clesia) €fementen a. Petro ordiiatun: edit, 


quem S. Paulus in Ep. δά Philipp. iv, 2, laudibus 
effert (1), jam. Origenes (2), Eusebius (5), Epipha- 
nius (4), Hieronymus (5) et alii veterum affirmarunt. 
Quod si res ita se habet, facile apparet, Clementem 
8, Pauli, Philippis 18 Macedonia secundo itinere 
aposto!ico a. 55-55 (clr. Act, xvi) Evangelium prae- 
dieantis, socium ac coadjutorem optime meriium 
fuisse. 

Chrysostomus in Commentario ad | Timolh. 
suspicatur, Clementem, pariter ac Lucam et Timo- 
tbeum, perpetuum itineris comitem divi Pauli fuisse. 

Mihi autem Clemens civis urbis Philippensium. 
fuisse videtur, qui a Paulo, Philippis morante, 
conversus, ipse praeconem Evangelii in opere apo- 
stolico optime adjuvit, Paulo autem abeunte, domi 
remansit, inter suos Christi causam agens. 

Pluribus conjectura nostra probari potest, 

a) Cum Paulus Philippos properaret, neminem 
nisi Silam, Timotheum et Lucam comitem 
habuisse vidctur. Cfr. Act. xvi. 

b) Nullibi sacra Scriptura Clementis meminit, 
apostolum Paulum in itineribus comitantis. 

ὦ Ex Philipp. v, $, clare apparet, tempore 

* prime Pauli eaptivitatis Remanz Clementem. 
Philippis degisse. 

d) Philipp. 1v, $, Clementis non aliter fi incntio, 
80 eorum, qui cives Philippenses absque du- 
hio fuerunt. * 

Quando, ubi ei quonam genere ortus fuerit Cle- 
nens noster, nescimus. Liber pontificalis , catalogi 
Bomanorum pontificum, S. Eucherius Lugdunen- 
sis et Breviarium Romanum ex Recognitionibus ct 
homiliis pseudoclementinis fabulosam illam recepe- 
runt narrationem, quz Clementi genus Ποπ) se- 
matorium, patremque Faustinum ex stirpe Caesa- 
rum vindicat. Talia refutatione non indigent. 

Tillemontius (Mémoires II, p. 449) ex prima Cle- 
mentis epistola, cap. & (πατὴρ ἡμῶν Ἰαχώθ) col- 
legit, virum nostrum apostolicum ex stirpe Ju- 


(1) Καὶ ἐρωτῶ xai σὲ, σύζυγε γνήσιε: συλλαμδά- 
νου αὐταῖς, αἴτινες ἐν τῷ εὐαγγελίῳ συνήθλησάν μοι, 

τὰ χαὶ Κλήμεντος χαὶ τῶν λοιπῶν συνεργῶν μου, 
ὧν τὰ ὀνόματα ἐν βίδλῳ ζωῆς. 


(3) In Joan. 1,29, Opp. LIV, p. 155, ed. BB. D 


(5) H. E. mi. 45. 

(4) Heres. 26, n. 6. 
, (5) Catal. script, eccl, ο. 45. Opinionem. hanc 
jmpuguant Gieseler, Lehrb, d. Kirehengesch. 1, 121, 
uerike, Handb. d. Κ. G. I, 167 ct alii, ad quorum 
ET gendam dubitationem magnum Jacobsonus acc 
dere pulat pondus ex eo, quod. Iremeeus, qui omni 


186 
eomprehenderis, non sibi consone respondebunt 
anni pontificum Romanorum amwis impera- 
torum, 

Ὁ Beda venerabilis, Rabanus, Haymo et alix. 

Cfr. Coteler. ed. — PP. apost., t. 1, p. 492 et 
p. 587. 

. Conjecture huie Eusebius obstat, docens, Cle- 

mentem anno demum 92 sedem episcopalem ascen- 

disse, 24 annis a morte S. Petri przterlapsis, quo» 
rum {3 Lino, οἱ pariter 42 Anencleto assignantur. 

Sed vix credam, Eusebium id, documentis fultum, 

i €. Fortasse per traditionem ipsi innotue- 

rat, Linum et Anencletum 12 annos Romanam re- 

xisse Ecclesiam. Cum autem ipsum, lateret, illos 
conjunctos, sna cum vivente adhuc Petro, guberna- 
cula tenuisse; fleri poterat, ut, Catalogum Irenzi 
respiciens, summa fiducia suam nobis proponeret 

Computationem. 

5. Nec de Epiphanii conjectura taceamua, qui 
T Clem., c. 54, male interpretatus, Clementem, a 
Petro ordinatum, pacis causa cessisse Lino autus 
mat; Lino autem successisse Cletum, Cleto Cle- 
mentem resumpto pontificatu, arbitratur (40), Nos 
hanc questionem iterum attingemus, de lempore, 
quo 1 Clementis epistola scripta fuerit, dispu- 
tantes. 

Jam de morte Clementis verba. faciamus. Euse- 
bius centendit, Clementem novem annos munera 
episcopali functum, tertio Trajani anno (101 p. Cb ) 
mortem obiisse. Ad ea aulem, qux supra diximus, 
€t infra dicemus, attendentes, norem quidem regi- 
minis annos Clementi tribuimus (a. 68-77) cum 
«που, Dudwello, Fleurio et aliis; eum autem jam 
$ub Vespasiano defunctum esse putamus. Qui vero 
Eusebio fidem habere velit, cum ipso credat opor- 
tet, brevi lempore, a. 101-155, non minus quam 
septem seu octo pontifices sedem Romanam ascen- 
disse, quamvis 14113 tantuni perseculio hoc temporis 
spatium perturbasset. 

Eusebius εἰ Hieronymus (1. 1. c. c.) mortem Cla- 
mentis nulla de martyrio mentione instituta come 
memorant. ܟܐܙܣܙܙܘܬ̈ܐ‎ quoque (Ml, 5), pontifices ug- 
que ad Eleutherium recensens, eorum quemquam 
martyrium passum prater Telesphorum liaud signi« 


PROOEMIA VARIORUM. 


485 


videtur, seribens : Et Clemens, vir apostolicus, qui A. 


post. Peirum Romanam. Ecclesiam. rexit, scribit ad 
Corinihios (9). 

8, Clementem nostrum Lino demum successisse 
censent Augustinus (10), Optatus Milevitanus (11), 
Constitutiones apostolorum (12) et Catalogus Roma- 
norum pontificum, a Bollandistis in Propylzo men- 
sis Maii evulgatus. 

5. Denique non Linum solum, sed et Cletum seu 
Anacletum ante Clementem nostcum Roman:e Eccle- 
sie gubernacula Lenuisse, lrenzus (15) contendit: 
Θεμελιύσαντες οὖν xal οἰχοδομήσαντες οἱ μαχάριοι 
"Απόστολοι τὴν Ἐκκληαίαν, Αἴνῳ τὴν τῆς ἐπισκοπῆς 
λειτουργίαν ἐνεχείρισαν. Τούτου τοῦ Λίνω Παῦλος ἐν 
ταῖς πρὸς Τιμόθεον Ἐπιατολαῖς μέμνηται" διαδέχεται 
ܬ‎ αὐτὸν ᾿Ανέγκλητος- μετὰ τοῦτον δὲ τρίτῳ τόπῳ 
ἀπὸ τῶν ᾽Αποστόλων τὴν ἐπισχοπὴν χληροῦται Κλή- 
μῆς, ὁ καὶ ξωραχὼς τοὺς µαχαρίους ᾿Αποστόλους, xat 
αυμθεθληκὼς αὐτοῖς, χαὶ ἔτι ἔνανλον τὸ κήρυγμα 
τῶν ᾿Αποστόλων, καὶ τὴν παράδοσιν πρὸ ὀφθαλμῶν 
ἔχων x. τ. λ. 

Cum Ίτεπα stat Eusebius (H. E. μι, 15, 15, 54), 
docens, Linum ab anno 68 usque δά an. 80, Anen- 
eletum 80-93, Clementem 92-101 p. Ch. n. sedem 
Romanam tenuisse. 

Eamdem sententiam Hieronymus in Catalogo 
scriptorum ecclesiasticorum e. 15 tuebatur, ut supra 
vidimus (14). 

4. Varias has sententias ita componebant viri 


doclüi eL priscorum et recentiorum temporum, ut € 


conjicerent, Linum €t Cletum viventibus adhuc 
apostolis Paulo et Petro Romanorum fidelium fuisse 
antísiites ; Clementem autem, illis fortasse defunctis, 
seu sub Nerone martyrio coronatis (15), a Petro, 
ad mortem properante, Komanz Ecclesig episco- 
pum esse ordinatum. 
Hanc sententiam tuiti sunt 
α) Rufinus. (Preí. in, 5. Clementis Rezognit.) ; 
Cujus rei hane accepimus esse rationem, quod 
Linus et Cletus fuerunt. qnidem: ante Clemens 
tem episcopi in urbe Roma, sed superstite Petro, 
tidelicel, ut illi episcopatus. curam gererent , 
ipse vero. apostolatus impleret. officium. Sieut 
invenitur etiam apud Caesaream [ecisse; tbi 


cum ipse esset presens, Zacheum tamen a se D ficat. 4 Rufino vero et. Zosimo Clemens noster 


martyr appellatur (17). 

Ex Actis martyrii, sine dubio supposititiis, Lum- 
perus historiam martyrii S. Clementis his verbis. 
refer: « Clementem, a Mameriino, urbis prefecto, 
fidei eausa accusatum, Trajanus in. Chersonesum 
ultra Pontum Euxinum retegavit. Invenit vero ibi 


(15) Ads har., 1. n, 5, apud. Euseb. ἢ], E. 


upra not. (7). 

(45) h lus Ton. Pontif, supra memoratus, 
Linum Capitone et Rufo. coss. (1. ο. a. 67, p. Ch. 
e vivis decessisse annotat 

(16) Heres. xxvii, n. 6. 

00 Lumper, 76016 Iheolagico-critica, V. ἓν 
p. 16. 


ordinaiim habebat episcopttm. Et hoc. modo 
utrumque verum videbitur : ul et illi ante Cle- 
mentem numerentur episcopi, et Clemens. ta- 
men post obitum Petri docendi susceperit sedem. 


B) Clironicon Damasi : Nisi tempora. pontificatus 
Lini utque Cleti sub spatio prasulatua D. Petri 
(9) In fsai.. c. Lar. 


(10) Ep. 5à ad. Generos. : Petro successit Linus, 
Liuo Clemens, Clementi Anacletus. 
(M) Lib. u : Cathedra una est; sedit prior Petrus, 
cui vnccessit Linus, Liuo Clemens, Clementi Anacletus. 
(121 Lib. vu, c. ἐδ : Τῆς à: Ῥωμαίων Ἐχχλησίας 
ܡ‎ ἡ Κλανδίας πρῶτος ὑπὸ Πα! 7 
u Αἴνου 67 
Ἀεχειροτήνηται. 


AD S. CLEMENTEM 1 PAPAM 


ܚ 


ultra duo millia Christianorum, jam diu ad ezdendi À plevit εἰ minio notavit. Sed ipsius editio, et omnes, 


ad Junianam exacti, vitiis laborant non paucis. 
Quo factum est, ut Henricus Wottonus, e Coll. 
S. Joan. Evang. 4. M. codicem mstum de novo 
accurate inspiceret, et textum Junianum octogies 
emendaret et suppleret. Sie prodiit1748 Cantabrigiae 
editio Wottoniana, in qua, qua aberant a msto exem- 
plari, minutioribus lypis impressa invenis. liane 
editionem Gallandius sibi sequendam summo jure 
censuit, qui insuper notis et conjecturis aliorum 
virorum eruditorum, Milli, Birii, Freyii, etc., in 
elaborauda'sua editione est usus. Denique a. 1859 
Oxonii e typographeo academico prodiit editio ele- 
gantissima Guilielmi Jacobsoni, qui codicem Ale- 
xandrinum iterum evolvit, textum passim emen- 
davit, conjecturas doctas proposuit, et amotatio- 
nibus aliorum suas adjecit (24). 

Nos cum Gallandio et Jacobsono, ea, qux apud 
Wottonum, msto codici plane adhzerentem, vilioso 
vel obsoleto more seripta inveniebantur, mulavi- 
mius; voces et litteras, quie in codice desunt, uncis 
inelusimus,, et Jacobsonum aliosque viros doctos 
duces habuimus. 

HI. Clementem Romanum ad Corinthios serip- 
sisse, nemo negabit, Fuere tamen, qui epistolam 
mostram non genuinam putarent nec illam cense- 
rent, quam antiqui Patres laudarunt et allegarunt. 
Praesertim Jo, Tolandus (25), Christ. Aug. Salig (26). 
et Gishertus Voetius, theol. professor in Acade- 


marmoris opus damnatorum. Inter maxima autem 
horum (delium incommoda illud erat, quod sexto 
milliario aquam humeris suis deportare deberent. 
Pontifex auteni eorum miseratione lactus, cum 
agni cujusdam ductu, ubi fons esset, cognovisset, 
eam, ut effoderent, Christianis ostendit, Quibus ne- 
quidquam laborantibus S. Clemens ipse eum locum 
levi ictu percussit, et. fous illico exsiliit. Ad mira- 
culi bujus famam 104a. provincia accurrente, cun- 
ctisque ad fidem traductis et baptizatis, intra anni 
spalium septuaginta ecelesie constructz, idola 
Omnia confracta, lempla circumjacentis regionis 
diruta, omuesque luci usque ad trecenta milliaria 
in eircuitu concisi fuere. Trajanus vero, ut tantum 
rei Christian:e progressum sisteret, Clementem an- 
chora ad collum ligata in mare demergi mandavit. 
At mari usque ad. loeum, quo Pontificis corpus ja- 
cebat, recedente, illud tumulo saxeo in templo 
quodam marmoreo conditum Christiai invene- 
runt (18). ܐ‎ 

M. Clementis temporibus cum gravissima dis- 
sensio Corintlii exorta. esset inter fratres (19), Ec- 
clesia Romana luculentissimam epistolam Corin 
thiis seripsit,. qua eos ad pacem concordiamque 
revocaret, et fldem illorum, et quam recens ab 
apostolis susceperant traditionem renovarent. lta 
lrenaus (20), Hanc epistolam nomine Ecclesie Ro- 
man: Clementem nostrum scripsisse refert Euse- 


bius(21) ; multique alii veterum bujus epistole me- ( mia. Ulirajectina (27) authentiam epistolae nostrae 


negarunt, illi imperiose nulla afferentes argumenta, 
hic hallucinationem potius, quam demonstrationem 
proferens. Quam male przconcepta opinione due- 
tus id egerit, audi. Admiramur, inquit, singularem 
divinam providentiam, qua: curavit, ut ab apostolo- 
rum discipulis, virisque apostolicis, εἰ apostolorum 
seculo proximis, aut. uihil scriberelur, aut nihil con- 
servaretur εἰ ad posteros manaret, aut. sallem uihil 
ab initio Ecclesic usque. in hunc diem superesset, de 
quo non dubitaretur, aut quod per. lineas blattasque, 
aut alium quemvis Dei exercitum mutilatum non es- 
set: ut soli Scripture tanto evidentius sua constaret 
auctoritas, illique soli esset propria incorruptibilitas 
et acternitas, 


minerunt. Sed ante 88:6. xvii omnes medii et infe- 
rioris vi theologi lianc Patris apostolici epistolam 
deperditam lugebant, 

Anno autem 1622 Cyrillus Lucaris, patriarcha 
Constantinopelitanus, Anglorum regi Carolo 1 an- 
iiquissimum V. et N. T. eodicem dono misit; et 
ecce, ad calcem prastantissimi hujus codicis Ale- 
xandrini epistola illa Clementis, dudum desiderata, 
inveniebatur (22) cum fragmento aKerius libri,quem 
catalogus codici przelixus his litteris signal : 
ses E9205 ἐ....λὴ B. (25) id est Κλήμεντος ἐπιστολὴ β΄. 

Utraque. banc Clementis epistolam ex vetustis- 
simo illo codice primus omnium Oxonii 4653 edi 
Pairicius Junius, regis Anglorum bibliothecar 


5. 


voces deperditas et litteras vetustate exesas, spatiis p — Nos eamdem, quam Clemens seripserit, habere 


episiolam, exinde salis probatur, quia ea, qua ve» 


(35) Cír. Jacobson. c., p. x. Inscriptionis in fronte 
epistole ipsius ne litteram quidem inlegram praebek 
Cod. mstus Jacobson , |. ¢. p. 214. 

(34) S. Clementis Romani, S. Ignatii οἱ S. Poly- 
carpi Patrum apostolicorum, quie supersunt. Acce- 
dunt S. Ignatii et S.Polyearpi martyria. Ad: fidem vo- 
dicum recensuit, adnofationibus variorum εἰ suia 
illustravit, indieibas instruxit Guilielmus JacoUsua 
A. M., aule. B, Mari: Magdalene. vice-principalis, 
collegii Exoniensis nnper ocius. 1I 1omi. 

(35) In. Catalogo librorum Christo et apostolis 
aseriptorum e. 18. T. 1 Opp., p. 592. 

(96) De dipiychis veterum, c. 5, 8 ἅν p. 29. Cfr. 
Mosheim. ,ܐܐ ܐܐܐ‎ majores, p. 215. 

(31) Selcet. disput, , p. v, y. 103. Cfr. Grabii 
Syicileg., 1. 1, p. 260. 


et intersiitiis accurate, ut putabat, dimensis, sup- 


(18) Hixtoria theol. erit., t. T, p. 52 sq. 

(19) Seditio mota ;verat. contra presbyteros (c. 
41), qui injuste muneribus suis dejiciebantur (c. 
44). Schenkelius (in Üllmanni Stud. εἰ Krit.. A84, 
Fasc, ,ܐ‎ p. δῇ sqq.) autumat, factioneni illam, que 
Christi esse. gloriabatur, revixisse, et sicul aucto- 
ritatem apostolorum, ita et auctoritatem presbyte- 
rorum, qui ab apostolis fuerant instituti, sprevisse 
ac rejecissc. Sed Clemensipse recentiorem Corintlio- 
vum seditionem ab illa priori bene distinguit, c. 4T. 

(20) Adv. her. 111, 02 Apud Euseb., Hist. eccí., 


v, S. 
8 .ܐܐ‎ E. wn, 16 et 58. 

(22) Codex ws. epigraphen prastat : Κλήμεντος 
πρὸς Κορινθίους ἐπιστολή, Cfr. Jacobson, Cutrcs 
.)ܪܘܐܘ‎ Ι. ἓν p. 205. . 


stre epistole, En' verba ejus : Ἐπὶ τούτου οὖν 
τοῦ Κλήμεντος, στάσεως οὐχ ὀλίγης τοῖς ἐν Ko- 
Ρἴνθῳ γενομένης ἀδελφοῖς, ἐπέστειλεν ἡ ἐν 'Ῥώμῃ 
Ἐχχλησία ἑχανωτάτην γραφὴν τοῖς Κορινθίοις, 
εἷς εἰρήνην συμδιθάζουσα αὐτοὺς, καὶ ἀνα- 
γεοῦσα τὴν πίστιν αὐτῶν, καὶ ἣν γεωστὶ ἀπὸ 
τῶν Αποστόλων παράδοσιν εἰλήφει. 


(c) Clemens Alexandrinus mwitos epistola. Clemen- 
tinz locos laudat, qui adhuc in epistola nostra 
reperiuntur. 

Strom. t, c. 7, p. 539 : Αὐτίχα ὁ Κλήμης ἐν τῇ 
πρὸς Κορινθίους ἐπιστολῇ κατὰ λέξιν φησὶ, τὰς δια- 
φορὰς ἐχτιθέμενος τῶν χατὰ τὴν Ἐχχλησίαν δοχίμων e 
Ἤτωτις πιστὸς, ἥτω δυνατός τις γνῶσιν ἐξειπεῖη, 
ἥτω σορὸς ἐν διαχρίσει λόγων, ἤτω γοργὸς ἐν Ep- 
qotc. Eadem verba, ex I Clem, e. 48 desumpta, re- 
petit. Alexandrinus Strom. VI, c. 8, p. 773. 

Strom. IV, c. 17, p. 609, 010: Ναὶ μὴν ἐν τῇ 
πρὸς Κορινθίους ἐπιστολῇ ὁ ἀπόστολος Κλήμης, xal 
αὐτὸς ἡμῖν τύπον τινὰ τοῦ γνωστιχοῦ ὑπογράφων λέ- 
χει: Τίς γὰρ παρεπιδημήσας πρὸς ὑμᾶς,κ. τ. X. 
Hic Alexandrinus epistola nostra capita 4, 9, 10, 
11, 19, 17, 18, 21, 22,36, 58, 40, 41, 48, 49, 50, 
51, 55, excerpsit. 

Strom. V, c. 12, p. 693 : ᾿Αλλὰ κἀν τῇ πρὸς Ko- 
ρινθίους Ῥωμαίων ἐπιστολῇ - ᾿Εχεανὸς ἀπέραντος 
ἀνθρώποις γέγραπται, καὶ οἱ, μετ᾽ αὐτὸν κόσμοι. 


α Cir. I Clem. c. 39. 


Strom, VI, c. 8, p. 775 : Τοσούτῳ γὰρ μᾶλλον 
τακεινοφρονεῖν ὀφείλει, ὅσῳ δοχεῖ μᾶλλον μεῖ- 
Cur εἴγαι, ὁ Ἀλήμης ἐν τῇ πρὸς Κορινθίονς φησί. 
Cfr. 1 Clem., c. 48. 

Strom. 1, ἃ. 7, p. 529 : Ἐὰν δὲ τὴν βασιλικήν τε ` 
xaX αὐθεντιχὴν εἴσοδον ζητῇς, ἀχούσῃ ` Αὕτη ἡ πύλῃ 
τοῦ Κυρίου, δίκαιοι εἰσελεύσονται ἐν αὐτῇ, Πο-ἰ- 
Av τοίνυν ἀνεῳγμένων πυλῶν ἐν δικαιοσύνῃ, 
αὕτη ἣν ἐν Χριστῷ. Cfr. LClem,, c. 48. 


(4) Origenes, De principiis, νι, c. 3, n. 6,t. 1, p. 82, 
ed. BB.: Meminit sage Clemens. apostolorum, 
discipulus etiam eorum, quos ἀντίχθονας Greci 
nominarunt, atque. alias parles. orbis terra, ad, 
quas neque nostrorum quisquam accedere potest, 
neque ez illis, qui ibi sunl, quisquam transire ad, 
nos; quos εἰ ipsos mundos appellavit, cum ait? 
ܨ‎ Oceanus intransmeabilis est hominibus, et hi, 
t qui trans. ipsum sunt mundi, qui his eisdem 
« dominatoris Dei dispositionibus qubernantur, » 
Cfr. 1 Clem. c. 20. 


Orig. in Ezech. c. 8 ; t. Ml, p. 492 : Φησὶ δὲ à 
Κλήμης" Ὠκεαγὺς ἀπέραντος ἀνθρώποις, καὶ οἱ 
μετ αὐτὸν κόσμοι τοσαύταις διαταγαῖς τοῦ Δε- 
σπότου διοικοῦγται. Cfr. 1 Clem. ο. 30. 

Idem in Joann. I, 29, t. IV, p, 193: Μεμαρτύρη- 
ται δὲ xal παρὰ τοῖς ἔθνεσιν, ὅτι πολλοί τινες Aotyus. 


ΡΑΟΟΕΜΙΑ VARIORUM. 


189 


teres Keclesie Patres ex dicta'epistola allegarunt, in A 


nostra reperiuntur. 


(4) Jam S, Polycarpus, ut Gallandius monuit, eam- 
dem Clementinam epistolam manu versavit, et 
nonnulla ex ea pene verbotenus in suam ad 
Philippenses epistolam transtulit. 


Epist, Poly, 


C. 4. Διδάξωµεν... τὰς 
τΤυναῖχας ὑμῶν... στερ- 
χούδας τοὺς ἑαυτῶν ἄν- 
ὥρας ἐν πάση ἀληθείᾳ 
καὶ... ἐν πάσῃ ἐγχρατείᾳ. 

G. 9. Πέτρος καὶ Παῦ- 
λας... εἰς τὸν ὀφειλόμενον 
αὐτοῖς τόπον εἰσὶ παρὰ 
τῷ Κυρίῳ. 

(. 1. Διὸ ἀπολιπόντες 
τὴν ματαιότητα τῶν πολ- 
λῶν... ἐπὶ τὸν ἐξ ἀρχῆς 
ἡμῖν παραδοθέντα λόγον 
ἐπιστρέψωμεν. 


€.2. Διὸ ἀναζωσάμενοι 
τὰς ὑσφύας, δουλεύσατε 
πῷ Θεῷ ἐν φόδῳ καὶ ἀλη- 
θείᾳ, ἀπολιπόντες τὴν χε- 
νὴν ματαιολογίαν, χαὶ τὴν 
πῶν πολλῶν πλάνην. 

€. 9. Μνημονεύσαντες. 
δὲ ὧν εἶπεν ὀΚύριοςδιδά- 
axov* ἐν ᾧ μέτρῳ 
μετρεῖτε, ἀντιμετρηθήσε- 
ται ὑμῖν. 

€. 4. Γινώσκ.... ὅτι (ὁ 
Θεὺς) πάντα ἡμῶν σχοπεῖ- 
ται, χαὶ λέληθεν αὐτὸν 
οὐδὲν, οὔτε λογισμῶν, οὔτε 
ἐννοιῶν, οὔτε τι τῶν xpu- 
πτῶν τῆς καρδίας. 


Ἰνίά, Διδάξωμεν... τὰς D 
γυναῖχας ὑμῶν (πορεύε- 
σθαι) ἐν τῇ δοθείσῃ αὐταῖς 
πίστει χαὶ ἀγάπῃ καὶ 
ἀγνείᾳ... καὶ ἀγαπώσας 
πάντας ἐξ ἴσου ἐν πάσῃ 
ἐγχρατείᾳ' xal τὰ τέχνα 
παιδεύειν τὴν παιδείαν 
τοῦ φόδον τοῦ Θεοῦ: 


Epist. 1 Clem. 


€. A. Τυναιξίν τε... ma- 
Ῥηγγέλλετε, στεργούσας 
χαθηχόντως τοὺς ἄνδρας 
ἑαυτῶν... πάνυ σωφρο- 
νούσας. 

€. 5. Πέτρος... οὕτω 
μαρτυρήσας ἐπορεύθη εἰς 
τὸν ὀφειλόμενον τόπον τῆς 
δόξης. 

C. 7. Διὸ ἀπολεέπωμεν 
πὰς κενὰς χαὶ ματαίας 
φροντίδας, καὶ ἔλθωμεν 
ἐπὶ τὸν εὐχλεῆ καὶ σεμ- 
νὸν τῆς ἁγίας χλήσεω- 
ἡμῶν χανόνα. 

C. 9. Διὸ ὑπακούσω- 
μὲν τῇ μεγαλοπρεπεῖ καὶ 
ἐνδόξῳ βουλήσει αὐτοῦ 
(θεοῦ)... ἀπολιπόντες τὴν 
ματαιοπονίαν, τὴν τε ἔριν, 
κ.τ.λ, 

C. 15. Μεμνημένοι τῶν 
λόγων τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, 
οὓς ἐλάλησεν διδάσχων". - 
ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε, ἐν αὖ- 
τῷ μετρηθήσεται ὑμῖν. 

C, 24. Ἴδωμεν, πῶς 
ἐγγύς ἐστὶν (ὁ Κύριος), 
xax ὅτι οὐδὲν λέληθεν αὖ- 
ܕܬܐ‎ τῶν ἐννοιῶν ἡμῶν, 
οὐδὲ τῶν διαλογισμῶν, ὧν 
ποιούμεθα. Ἐρευνητὴς 
γάρ ἔστιν ἐννοιῶν καὶ ἐν- 
θυμήσεων. 

Ibid. Τοὺς νέους παι- 
«δεύσωμεν τὴν παιδείαν 
τοῦ φόδου τοῦ Θεοῦ, τὰς 
γυναῖχας ἡμῶν ἐπὶ τὸ 
ἀγαθὸν διορθωσώμεθα. Τὸ 
ἀξιαγάπητον τῆς ἁγνείας 
ἦθος ἑνδειξάσθωσαν ˆ ....» 
τὴν ἀγάπην αὐτῶν μὴ xa- 
κὰ προσχλίσεις, ἀλλὰ πᾶ- 
σιν τοῖς φοδουμένοις τὸν 
Θεὸν ὁσίως, ἴσην παρεχέ- 
ܚ‎ 


49) Qux lreneus de epistola Άοπιαπα 10611 ad 
Corinthios refert, optime respondent indoli no- 


1. 


AD Β. CLEMENTEM 1 PAPAM 


iot 


κῶν ἐνσκηψάντων νοσημάτων ἑαυτοὺς σφάγια ὑπὲρ A t. ΠΙ, p. 61, ed. Β. B. ecribiL: ᾿Αλλὰ καὶ ὁ Κλήμης 


ἀρχαϊκώτερον (f. ἀρχαϊκώτερος): Ζῇ, φησὶν; ὁ Θεὺς, 

χαὶ ὁ Κύριος ᾿Ιησοῦς Χριστὺς, καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ 

ἅγιον (29). 

Sed futiles sunt illorum rationes, qui hane ob 
€ausam authentiam epistole nostre 'impugnarunt ; 
fortasse enim omnes bi loci, quorum parvus est 
numerus, olim post caput 57 legebantur, ubi folium 
integrum excidit. Certe ῥῆσις illa Basilii,"ut Freyius 
monuit, peropportune illi loco convenit, et accom- 
modari potest in epistola ad finem decurrente. 

V. Jam de integritate dicendum est. 

(a) Eodem anno 1625, quo primum epistola nostra 
iypis vulgabatur, Hieron. Biguonius, Jetus Pa- 
Tisinus, integritatem ejus in dubium vocavit, 
plures clausulas et voces epistolae genuinz ad- 
ditasesse pulans. Praesertim virodoctissimo dis- 
plicebat 

(a) narratio de pheenice c. 

(8) frequentia epitbetorum. 

(y) vox λαϊκός c. 40 et 

(8) locus capitis 47; ubi Ecclesia Corinthiorum 
ἀρχαία vocatur. 

Ipsi respondit Hugo Grotius, (50), inter alia mo- 
nens Clementem sine dubio que ac auctorem Epi- 
stole ad Hebreos Grecum sermonem ex eruditis 
auctoribus hausisse, ideoque liberiori dictione, non, 
"wt ἑδραΐζουσιν, in minulias concisa, sed largius 
fluenti, usum esse. 


Ὁ. 


ποῦ κοινοῦ παραδεδώχασι- καὶ παραδέχεται ταῦθ᾽ 

οὕτως γεγονέναι οὖχ ἀλόγως πιστεύσας ταῖς ἱστορίαις 

ὁ πιστὸς Κλήμης, ὑπὸ Παύλου μαρτυρούμενος, λέγον- 

πος Μετὰ Κλήμεντος,κ. τ. ܐ‎ . Cfr. 1 Clem. ¢, ὅδ. 

(e) Eusebium eamdem qua nune ezstat, Clementis 
epistolam ante oculos habuisse, verha ejus sa- 
lis demonstrant: 

Hii. eccl. Hl, 46 : Τούτου δὴ οὖν τοῦ Κλήµεντος 
ὁμολογουμένη μία ἐπιστολὴ φέρεται, μεγάλη τε καὶ 
θαυμασία, ἣν ὡς ἀπὸ τῆς Ῥωμαίων Ἐκκλησίας τῇ 
Κορινθίων διετυπώσατο, στάδεως τηνικάδε χατὰ τὴν 
Κόρινθον γενομένης. 

lbid, 1Η, 58 ; Τοῦ Κλήμεντος ἐν τῇ ἀνωμολογη- 


μένῃ παρὰ πᾶσιν, ἣν ix προσώπου τῆς Ῥωμαίων αὶ 


Ἐκκλησίας τῇ Κορινθίων διετυπώσατο, Ἐν fj τῆς πρὸς 

Ἑδραίους πολλὰ νοήματα παραθεὶς, ἤδη δὲ καὶ αὐτο- 

λεξεὶ ῥητοῖς ἐξ αὐτῆς χρησάμενος,κ. τ. λ. 

Epistolam nostram s:epe iisdem verbis uti, qua in 
Epistola ad Hebrzos inveniuntur, nemo nescit (38). 
(0 Cyrillus Hierosolymitanus, Catech. 18. c. 8, fabu- 

lam de phoenice (I Clem. 25), ut ipse testatur, 
ex epistola Clementis profert. 

(6) Epiphanius hzer. 27, n. 0 : Aérec γὰρ (Clemens) 
by μιᾷ τῶν ἐπιστοῶν αὑτοῦ" € ᾿Αγαχωρῶ, 
ἄπειμι, ἐνσταθήτω ὁ Aaóc τοῦ Θεοῦ. » Cfr. 
] Clem., c. 54. 

(09) Hieronymus Catal. zeript. eccl. e. 45 : Seripsit 
(Clernens) ez persona Romane Ecclesie ad Ec- 


clesiam Corinthiorum valde utilem epistolam, ἃ — Quod narrationem de phanice attinet, alii quo- 


que veterum, e. g. Tacitus (Annal. vi, 28) et. Pli- 
nius (H. N. vit, 49 ; xiu, 9 ; xxix, 9) eidem fabutae 
lidem habebant. 

Ecclesiam. Corinthiorum jam a Clemente, re- 
spectu aliarum Ecclesiarum, ἀρχαίαν appellari po- 
tuisse, nemo negabit. . 

Denique de voce «λαῖχός quae dicenda sunt, in πο» 
Vis ad e. 40 reperies. 

(b) Supra jam diximus, Clementem Alexandrinum 
anulta epistole nostrze capita (1. 9—19. 41. 18. 
21. 22. 36. 58. 40. 41. 48. 49. 50. 51. 55,, 
tecto. Romani Clementis nomine, excerpsisse, 
ei abbreviata libro quarto Stromatum | iu- 
texuisse (51). Eduardus veto Bernardus et Cle- 
ricus in utraque Amstelodamensi Culeleriana 
editione Patrum apostolieorum, suspicabantur 
omnes hos locos Alexandrinum ipsum habere 
auctorem, e cujus libro interpolatam esse no- 
Stram epistolam contendunt. 

Tllis accessit Laurentius Mosheim V. C. (32). Ipsi 


mentis epistota datam esse ad Corinthios. Mae- 
kium impugnavit WF. Rinek im. Ullfmannt 


Stud. et hri. 1839, fasc, iv, p. 1002 sq. 
(39) Heliquos 10008 reperies in Galland. Biél. 
t. |, p. 44 sq. 


(30) Vide supra, col. 47. 
(34) Cfr. Nat, 2 ad €. 9. 
(03) lustit.-hist. chr. majores, p. 214. sq. 


que εἰ in nonnullis locis publice legitur, qug 
“μὲ videtur charaeteri epistola, qua sub Pauli 
nomine ad Hebreos fertur, convenire. Sed et 
multis de eadem epistola, non solum sensibus, sed 
jnzia verborum quoque ordinem abutitur. 
ldem lib. xiv Comment. in 1581.» c. ur, 13 : Cle- 
queens, vir. apostolicus. qui post Petrum. rezit Eccle- 
si um, seribit ad Corinthios : « Sceptrum Dei, Dominus 
Jesus Christus, non venit in jactantia superbie, cum 
quossit omnia, sed in Iumilitate. » Cfe. 1 Clem., c. 16. 
Idem lib. 1 Comment. in Ep. ad Eph., c. 11,2 : Cle- 
mens, in. epistola sua seribit : Oceanus et mundi, qui 
trans ipsum sunt. Gr. V.Clern. c, 20. 


ldem ibid. lib. n, ad c.1v, 4 : Cujus rei et Cle- p 


mens ad Corinthios lestis est : « Vinculum charitatis 
Dei quis poterit enarrare? » Cfr. 1 Clem. c. 49. 
Testimonia posteriorum Laceamus. 
1V. Nonnulli veterum 10008 epistole Clementin:ze 
Jaudant, qui in. nostris exemplaribus nou leguntur. 
E. g. Basilius, lib. de Spiritu sancto c. 29, n. 72, 


(28) Muhi. antumarunt, aut Clementem ipsum epi- 
stolam ad llebrzos scripsisse, aut certe cani 
in sua seribenda ante oculos habuisse. Longe 
aliter conjici Dr. Mack. (Tubing. theol. Quar-- 
iglschrift 4858, fasc. iw, p. 385 (M id 
agens, ut nobis ostendat, epistolam Clemen- 
tis Epistola ad Hebrzos fuisse priorem, et hane 
ad Clementis epistolam: bene apud Coi 
introducendam confectam, et una cuu 


VARIORUM. 
A 


194 


Clementis respondent, simulque arctissime cum 

capitibus 57 et 58 cohzrent. 

(8) Caput denique LV nil nisi exempla ejus chari- 
tatis profert, de qua capite antecedenti verba 
liebant. 

Porro nonnulla capita, Moshemio displicentia, 
jam ἃ Veteribus laudantur et citantur, e. g. ὃν 
LIV ab Origene in Joann. y, 29; c. ΧΧΥ a Cy» 
rillo Hieros, Catech. 18, 8. 

Omnia: capita in dubium vocata in antiquissi- 
mo illo codice Alexandrino reperiuntur. 

Quum epistola Clementis publice in Ecclesiis 
prelegeretur, vix feri poterat, ut ab homine 
improbo fcedaretur, 

Styli ac orationis diversitas nullibi in epistola 
nostra est reperienda. ᾿ 

VI. Recentiorum temporum viri docti οἱ ewthen- 
tiam et integrilatem primm Clementis epistolae, ad 
unum omnes agnoscunt, et nulla jam gravior dubi + 
tatiohac de re movetur. Quem enimlateat prinzva 
simplicitas, qua ornatur, evangelica sapientia, qua 
excellit, apostoliea przdicatio, quam sonat hec Cle- 
menlis epistola? Nonne viro apostolico ea se pra 
bet dignissimam? Omnia sane ei authentiz indicia 
adsunt, Audi Wottonum (24) : In ilta, inquit, non 
violatur temporis ratio, nihil contra (antiquam) Ec- 
clesig disciplinam instituitur; nihil contra doctri» 
nam Christianam. precipitur ; stylus ac dicendi me- 
idhodus proxime aecedunt.ad Novum Testamentum, 

Ὁ neue aliquid, quod non est maxime viro apostolico 
dignum; in ea reperitur. Et alio loco (55): Jila vis et 
ἐνέργεια divina ubique in eo (Clemente) refulget, quae 
suo fulgore percellit animum legentis; adeo, ut pone 
dicam, Spiritum Dei, non hominem ineo loquentem. 
sentias. 

Hugo Grotius (36) non simulatz vetustatis indicia 
in epistola nostra- reperiri cónlendit : De. Christo 
semper loquitur, non ut posteriores πλατωνιχώτερον, 
aed simpliciter plane, et μὲ Paulus Apostolus solet, 
Alia quoque dogmata, postea sublilius explicata, tra- 
ln ἀφελέστερον, εἰ vocibus κλήσεως, χλητῶν, ἔχλε- 
πτῶν, sensu plane. Paulino wtitur, 

VII. Magna fuit apud veteres epistolze nostrze au- 
ctoritas, quam Irenzus ἱκανωτάτην γραφὴν (97), Ete 

D solius μεγάλην τε καὶ θαυμασίαν (38) appellat. Pu- 
blice eam, przsertim diebus Dominicis, in nonnui- 
115 Ecclesiis fuisse prelectam, Dionysius Corinthius 
(59), Eusebius (40), Hieronymus (41), et Phetius (42) 
testantur. 

Minoris eam-Photivs ipse sstimabat, quod Cle- 
Teps mundos trans oceanum existere supponeret 
(c. 20), phoenicis avis exemplo tanquam verissinio 
uteretur (c. 25), quodque Pontificem Przsideinque 


o 


Θ 


i) 


(6) 


(58) H. E. wi, 16. 

(59) Apud Euseb. H. E. tv, 55. 
41) H. E. wm, 16. 

AM) Catal. script. eccl. ο. 15. 
4) Biblioth. eod. cxm. 


195 PROUEMIA 


enim in epistola nostra multa proferri videntur, 
quorum nulla est eum consilio, Corintlitos ad con- 
cordiam vocandi, cognatio. Priora, inquit, decem. 
zapita quedam habent vestigia. manus. [allacis, sed 
mon ita multa : persequitur auctor constanter consi- 
lium stum, At capite ΧΙ et XH ad. fidem et hospi- 
lelitatem commendandam, accedit, in quo nulla plane 
apparet coharentia cum precedentibus. Quocirca pa- 
rum abest, quin hec capita. existimem intrusa. esse. 
Redit ad. institutum. Clemens capite X1H1, et in eo 
pergit ad c. XX H. Hoc vero capite repente, nulla ip- 
sumralione invitante, ad argumentum longe aliud pro- 
perat, ad resurrectionem. corporum mortuorum, de 
qua ad caput usque XXVIII disserit. Capite XX VIII 
dnatituti sui recordari videtur ilerum; atque hujus ca- 
pitis initium bene concinit fini capitis XXI, difficilii- 
me vero cum ezitu capitis X XVII jungi potest. Qua- 
propter qua de cadaverum in vitam reditu pracipiun- 
4ur sex capitibus, subjecta videntur esse Clementi... 
Neque melius existimo de capitibus XL —XLV eide 
eapile LV quibus ea legas, qua. nulli poterunt in 
mentem. venire nisi homini, rei quam agit, prorsus 
ammemori. 

Quod Bernardiet Clerici attinet argumentationem, 
bene Wottonus. (53) ita disserit : Jrriti tamen sunt 
dijus conatus. Qui enim hoc modo ex Clemente 
Alexandrino arguit, aut ewm. nom. probe morit, aut 
mala [ide agit, Eadert enim ratione actum erit de au- 
tentia et fide eorum omnium, qii à Clemente Alexan- 
drino usquam citantur, scriptorum. Nemo enim Pa- 
trim majore flcentía usus est in citendis aucloribus, 
sive sacris, aive elhnicis; eum ei in more sit, non in- 
tegra auctorum rerba semper recitare, sed pro arbi- 
frio sho ntnc contrahere, nunc de suo. inserere, alia 
emittere, alia variis modis mulare, 

Moshemio denique ila respondeamus £ 


(a) Capp. ΧΙ et XII epistole nostra cum antece- 
dentibus bene cohaerent, quippe que eamdem 
cum his materiam tractent, invidie Corinthio- 
rum exempla &ospitalitatis, pietatis et fldei op- 
ponant, simulque pcenas dissensionis (c. Xl) 
ostendant. 

(B) Nec capita XXIII—XXVIII a consilio Clementis 
remota suut. Resurrectionis enim Clemens aut. 
ideo meminit, quia teste I Cor. 15, 12, nonnulli 
Corinthiorum resurrectionem mortuoram ἠδ- 
gabant; aut ideo , ut ea, qux Noster c. 21 et 
92 de pnis improborum dixerat, probaren- 
tur. 

() Capita XL—XLV aperte id agunt, ut Corinthios, 
contra elerum rebellantes , ad concordiam et 
subjectioneni revocarent, Optime igitur €onsilio 


In Notis ad I Clem., c. 9. 
54) Praef. p. ccvi. 
(35) In Ded:cat. 
(36) In Epist. ad Bignonium, apud. Coteler., ed. 
Patr. apost., t. 1, p. 154. (Supza, col. 47.) 
(51) Adr. hier. , v1, ὦ, 


106 
Lardnerus et alii exemplum Josephi Flavii pro- 
ferebant, qui a. 95 p. Ch. n. de sacrificiis non 
aliter disputavit, ac si templum adhuc exsti- 
Aisset. (46). . 

Sed res utraque, Josephi et Clementis, longe dis- 
similis est. Josephus, sacros populi sui ritus de- 
scribens, per figuram, historicis non inusitatam; 
praesenti, quod dicimus, historico utitur. Clemen& 
autem,.ut Corinthios ad ordinem servandum addu- 
ceret, lectoribus ordinem Judaici cultus ante oculos 
ponit. Quod si autem templum jam fuisset destru- 
clum, tota S. Patris argumentatio fuisset infirma, 
ipsaque adversarios invitasset, ut dicerent : en, 
€versione templi Hierosolymitani Deus ipse testa 
ius est, talem ordinem sibi non esse exoptatum, 

Ex his colligimus, epistolam nostram desinente 
Neronis persecutione et ante excidium Hierosolymz 
(A. 68-70) esse scriptam, S. Glementem autem im- 
mediate S. Petro successisse, 

Quse a Cotelerio aliisque objiciuntur, nullius sunt 
ponderis. Inde enim, quod Clemens, e. 47, referat, 
primam Corinthiorum dissensionem ἓν ἀρχῇ τοῦ 
Εὐαγγελίου excitatam esse, concludi non polest, 
longius temporis spatium ab illa prima dissensiohe 
esse praterlapsum. Namque S. quoque Paulus 
"novem circiter annis post fundatam Ecclesiam Phi- 
lippensem, in Epistola ad Philippenses IV, 16, de 
ἀρχῇ τοῦ Εὐαγγελίου loquitur, minime innuens, Ecz 
clesiam Philippensem anta multos jam annos 086 
fundatam. 

Nec id nos movet, quod S. Clemens c. 42, Ecclé- 
siam Corinthiorum ἀρχαίαν appellaverit. Αρχαία 
enim Eeclesia, ut. bene animadvertit. Dodwellus , 
oplimo jure ea nuncupatur qui ἐν ἀρχῇ τοῦ Εὐαγ- 
γελίου, id est primis praedicati Evangelii tempori- 
bus, est fundata (47). 

IX. De doctrina S. Clementis Luniperus (48), 
Heynsius, Junius ac VanGilse (49) et Moehlerds (50) 
disputarunt. 

X. Secundm Clementis. epistole ἃ nemine. anti- 
quissimorum Patrum fit inentio. Nam duas Cle- 
mentis epistolas jam secundo post Christuur seculo 
fidelibus notas fuisse. nullo modo e verbis Dion: 
Corinthiorum episcopi, conjici potest (51). Quum 


D enim egregiam illam, de qua supra dispulavimus, 


Clements epistolam προτέραν appellaverit, id non 
respectu secundze cujusdam Clementine: epistolze, 
&ed epistole Soteris, Romani pontificis, pariter 
apud Corinthios publice ܣܡ‎ dixisse manie 
festum est. 


(51) Dionys. Cor. apud Euseb. Η. £... (¥ 351 
5 δὲ ταύτῃ (epistola. Dionysii ad eui 2) 
λήμεντος πρὸς Κορινθίους µέμνηται ( Diuny- 
Bis ἐπιστολῆς, δηλῶν ἀνέχαθεν, iba χαΐου ἔθους 
ἐπὶ τῆς bod: σίας τὴν ἀνάγ' νωσιν. “πὴ ποιεῖσθαι. 
Λέγει γοῦν" « Τὴν σήμερον οὐνκυριαχὴν δῶν ἡμέραν 
διηγάγοι ας ἐν ἀνεγνώχαμεν ὑμῶν (Soteris ) τὴν 
10 μὲν ἀεί ποτε ἀναγινώσχοντες νοὺ- 
θετεῖσθαι, ܢ‎ S τὴν προτέραν ἡμῖν διὰ Κλήμεντος 
χραφεῖσαν.» 


AD S. CLEMENTEM 1 PAPAM 


495 
Dominum nostrum Jesum Christum appellans A 
(c. 36), illas Deo convenientes ac aublimiores de eo 
veces nom protulisset. 

ΥΠ. Jam de tempore, quo prima Clementis epi- 
$1ola scripta fuerit, disputemus. 

Scriptam eam esse brevi post persecutionem ali- 
quam, constat ex ipsa epistola, c. I. Esse vel Nero- 
nis vel Domitiani persecutionem nemo dubitat. Gra- 
bius, Pagius, Orsius, Gallandius, WoLtonus aliique, 

' Neronis persecutione desinente, proxime post Apo 
stolorum Petri εἰ Pauli martyrium, circa Α. 68 
scriptam eam esse contendunt. Cotelerius autem, 
Tillemontius εἰ Lumperus, Domitiani perseculione 
desinente, cirea a. 96 vel 97 eam exaratam arbi- 
Vrantur. 

Toa hec quasto faeillume posset dissolvi, si B 
"tempus Clementüni episcopatus plane constaret. 
: Ex supra diclis autem intellexiinus, ecclesiastium 

Clementis regimen aut annis 68—77, aut 932—101 

esse tribuendum. 

Quum vero res iia se habeat, epistolam ipsam 
inspieiamus, temporis indieia investigaturi, 

(4) Cleniensemartyrii Apostolorum Pelri et. Pauli 
capite 5 mentionem faciens ait: Ἕλθωμεν ἐπὶ 
τοὺς ἔγγιστά γενομένους ἀθλητάς. Inde appa- 
ret, epistolam nostram non multo post perseeu- 
tionem Neronis exaratam esse. 

(b) Capite 6 persecutio nuper preterlapsa (c. 1), 
2deo cruenta, et multitudo martyrum lanta 
describitur, ut Neronis, non Domiliuni tem- 
pora indicentur. Ingentem enim. muliitudirem 
sub Nerone eruciatam fuisse, Tacitus (eadem 
sane phrasi, qua utitur S. Pater, πολὺ πλῆθος) 
nobis refert (45); de Domitiano autem Tertul- 
lianus ita loquitur : Tentaverat et Domitianus, 
poriio Neronis de crudelitate, sed qua et homo, 
facile ceptum repressit, restitutis. etiam. quos 
relegaverat (44) 

(9 ܠ‎ ὅ et 6, nullus tot iliustrium martyrum, 
qvi sub Domitidno passi sunt, nominatur : non 
Flavius Clemens, mon Acilius Glabrio, non 
Flavia Domitilla, non Joannes Evangelista ; quo- 
rum aliquem, ut Cardinalis Orsi (49) monet, 
saltem memorasset S. Pater, si post. Domitia- 
neam persecutionem seripsisset. 

(d) Ante Domitiani tempora, et paulo post Neronis 
persecutionem epistolam nostram scriptam esse, 
suadet cultus Judaici mentio, in templo IHliero- 
solymitano tunc adhuc stante vigentis. Capp. 
40 ei 41. Ad enervandum hoc argumentum - 


(45) Annal. αν, C. 41-14. 

(3) Apolog., v. 8, 

(45) Bstor, eccl., t. l, p. 442. Apud Galland. BiBl., 
t. |, Proleg., p. (x. 

(45) Antiquit. wm, e. 10. 

(41) Cfr. Grabii Spicil 

(28) Historia theol. 

(0) In Commentati 
rum theologia mor 

(93i Patzolog. t. V, p. 61 sqq. 


ibus de Patrum apostolieo- 


γΑΜΟΝΟΝ, ܕ‎ 


A Woeherus tenuit in versione sun prior.s epistulae 
Clementis (61). Quicumque secundam istam epist 
lam attente legerint, negare non poterunt, m.gnam 
inter ipsam et priorem slyli diversitatem. inieree- 
dere. 

Preter silentiwm | antiquissiinorum Patrum ac 
styli diversitatem id etiam suspicionem suppositio- 
nis nobis injicit, quod dimidia pars capitis 2 pri- 
ne epistole in secundam quoque est recepta e. 11. 

Bene addit Grabius (62), baud epistole furniam 
habere istam, quz secunda Clementis ad Corinthios 
dicitur, ipsaque inscriptione cum volo juneta in 
frontispicio carere, qualis tamen in omnibus Ápo- 
Stolorum ae virorum apostolicorum litteris ad 
particulares Ecclesias datis, inque ipsa prima Cle- 

B mentis, plane exstat. Hoiiliz.potius quam episto- 
ke similem reete judieavit Vendelinus, qui tamen 
minus recte ipsi Clementi eam adscripsit, et post 
eum Dodwellus Dissert. 1 in lrenzeum, $ 39 (62). 
Clementi nostro hanc epistolam vindicare studue- 
runt Cotelerius (64), Coutantius (65), Gallandius (66) 
et Lumperus (67). Sed vix in partes suas te tralent 
viri doctissimi, cum ipsorum argumenta s:nt levia, 
ipsique magis objectionibus aliorum bellum indixe- 
rint, quam suam opinionem probaverint. lilud abs 
que omni dubio facilius erat; nam neminem ܒܠܐܐ‎ 
giet, Hermannum Venemam (68) aliosque nonnum« 
quain leviores contra authentiam hujus epistole ob- 
jectiones esse ausos, Sed nemiui defensorum hujus 
epistolz firma argumenta pro Clemente auctore pro- 
ferre contigit. 

Placet nobis Grabii sententia, a Moehlero quoque" 
recepta (69), istam vulgo dietam epistolam settn- 
dam Clementis fuisse unam ex homiliis eidem (false) 
adscriptis, quales plures una fuisse patet ex Ana- 
stasii Antiocbeni Quxst. 96. 

Wocherus, nullo cerio fundamento nixus, Dios 
»sio, Corinthi episcopo, hanc epistolam tribuen- 
dam esse putat (70). 

Grabius autem opus hoc spurium medio seculo 
11, post Origenis tempora, Clementi suppositum 
fuisse suspicatur (71-78). 


lur, quarum respectu de pluribus Clementis epi- 
stolis loqui debebat; 2* secundae nostras Clementis 
epistole expressis verbis nullibi Epiphanius tesli- 
monium prebet, 

(58) Pref. p. ccvi. 

99) Exercit. Bislic. 1.1, c. ἃ, 5, 9. Exercit, 9. ^ 

(60) Bibi. Chois. T. 1, c. 58, p. 282. 

(61) Die Briefe der apostolischen Vaeter Clemens 
und Polycarpus, neu übersetzt und. mit. Einleitun- 
gen und Commentarien versehen ven — M. ,ܠ‎ Wo- 
cher. Tübing. 1850. p. 205. 208. 

(62) Spictleg. τ. I. p. 268. 

(05) Grabii icit Lc. 

(64) In edit, PP. apost. 1. 1, p. 182. 

(63) Epist. Rom. pontif. t. 1, p. 54. 

(66) Biblioth. t. 1. Proleg. p. xiv. 

(01) Hist. 1heol. crit. 1. l. 
(68) Cf and. Bibl, ). 
t., p. 27. 

(69) Patrol. t. 1, p. 65 sq. 
(20) L. e. p. 904. 
(71-78). Spicil., |, 1, p. 269. 


D 


p. 92. 
€. p. xvin, et Lumpere 
1. 


191 PROUEMIA 


Seculo autem tertio secundam Clementis episto- 
lam in usu et auctoritate fuisse, ex Apostolorum 
canone 85 demonstrare conatus est Gallandius (52). 
Sed erravit vir doctissimus. Nam postremus iste 
canon non ante finem seculi quinti confectus. est, 
ut egregie docuit Dr. Sebastianus de Drey V.C. (53). 

Primus, qui secundze Clementis epistole memi- 
mit, Eusebius est, monens, et alteram' Clementis 
epistolam proferri; sed eam non perinde ae prio- 
rem notam esse, quoniam mec veleres ca usi fue- 
rint (54). 

Deinde inest hzc epistola celeberrimo illi Alexan- 
drino eodici, in Museo Britannico Londinensi as- 
servato. Seculo igitur IV et Y Clemens hujus epi- 
$tole auctor a multis putabatur. Quo jure, nesci- 
mus. Pariter nos latet, quibus nixi argumentis 
Hieronymus (55) et Photius (56) hanc. epistolam a 
veleribus reprobatam contenderint; nam Eusebius 
1:1112 non profert, antiquiores autem prorsus de ea 
sileut. Non errare te putem, si Hieronymum et 
Photium Eusebii verba minus recte interpretatos 
esse conlenderes. Ergo veterum testimonia authene 
tiam hujus epistole non aperte negare, antiquissi- 
morum autem Patrum silentium suspectam eam 
reddere, clare perspicimus (97). 


Qui quum ita sint, epistolam ipsam, seu polius 
fragmentum, quod adhuc superest in codice Alexan- 
drino, adeamus oportet, investigantes, num interna 
ܐ‎ insint indicia, quibus Clemens noster ejus auctor 
probari possit, Audiamus Wottonum (58). Quoad 
stylum, inquit, et dicendi methodum. (epistola 1) 
εν adeo dissimilis a priore ac indubitata, ut merito 
dubitari possit, an sit vere. Clementis. Eadem jam 
Joannes Morinus monuerat, dicens (59) : ΠΗ εις stylus 
ܐܬܙ‎ prioris non est simplez, sed urguiulus ; non sponte 
fluens, sed pro auctoris captu studiose elaboratus ; 
non ἀπεριοδιχὸς et nonnumquam. ἀνανταπόδοτος, sed. 
verborum ambitum, antitheses earumque redditionem 
wmbitiose affectat. Morino assentitur criticorum 
princeps Richardus Simon (60), quem plerique se- 
cuti sunt. Eamdem partem novissimis temporibus 


(52) Bibl. Veter. PP. t. 1, Proleg. p. xv. 

(52) Neue. Untersuchungen. über die. Consititutio- 
men und Canones der Apostel, Tübingen 1832, 
p. 530, 277, A43. 

` (54). Hisi. eccl. m, $8 : ᾿Ιστέον δὲ, ὡς xat δευτέ 
τις εἶναι λέγεται τοῦ Κλήμεντος ἐπιστολή - οὐ μὴν 
ξθ' ὁμοίως τῇ προτόρᾳ καὶ ταύτην γνώριμον ἐπιστάμε- 
θα - ὅτε μηδὲ τοὺς ἀρχαίους αὐτῇ χεχρημένους ἴσμεν. 
(68) Catal, script eccl. ο. 18 : Ferturei secunda 
ejus nomme epistola, qua: a veteribus reprobatur, 

(30 Bibl, cod. cxi: 'H δὲ λεγομένη δευτέρα πρὸς 
τοὺς αὐτοὺς ( Cerinthios) ὡς mon ἀποδοχιμάζεται. 
Praterea Photius notat, epislolam hane secundam 
Micta quzdam peregrina velut e sacra Scriptura in- 
«lucere, interpretationes locorum quorumdam alie- 
niores proferre, nec continentem: oralionis seriew 
ἈΠ consequentiam servare. 

(57) Nonnulli Epiphanium quoque epistole no- 
sra; testimonium prebere contendunt, quippe qui 
(Her. 27, 6 et 20, 45). de pluribus Clementis ei- 
stolis verba faeiat. Sed 15 Epiphanius epistolas 
quoque illas ad virgines Clementinas putasse vide- 


. OPERA GENUINA. 


5. CLEMENTIS 1 ROM. PO 


199 900 


---- ܫ ܒܗ 


TOY ATIOY ΚΛΗΜΕΝΤΟΣ 


TOY ΡΩΜΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ B 


EIIIZTOAH ΠΡΟΣ ΚΟΡΙΝΘΙΟΥΣ A' 


"Ex προσώπου τῆς Ῥωμαίων Ἐκκλησίας γραφεῖσα. 


S. CLEMENTIS 


EPISCOPI ROMANI 


EPISTOLA AD CORINTHIOS I 


Ex persona Romanz Ecclesiz (79) scripta. 
INTERPRETE J.-B. COTELERIO, 


(Gixziso, Vet. Patr. Biblioth., t. 1, Venet. 765, in-fol., p. 9.) 


ARGUMENTUM, 


Ad litteras Ecclesiz Corinthiaese, el discordia οἱ seditione contra presbyteros concussz ܙ‎ respondet. Eeclesia. lomana, 
Discidio dolet, auctoresque seditiouis, u!, penitentia suscepta, presbyteris obediant, liortatur. Suadet hospitalilatem, 
uviiitatem, coucacitiam, Limorem Dei. De resurrecdone promissa exponit, de phirnice avi mirabili, de continen- 
lia, modestia, sebrietate, de bonis operibus, de mutuis ofliciis, de servando sacrerum ordine. Ab apostolis cum. 
episcopos, et diaconos eoiistilutós esse doce, Lum quemadinodum in locum mortuorum episcoporum successores suf- 
ficieudi sinl, prxscriptum. Episcopos rite creatos officiaque servantes non esse removendos. Claudium, Ephebam , 
Valerium, Vitonem, Fortunatum, nuntios suos, brevi reraitti cupit, 


INDEX CAPITUM. 


Care. 1 et Il, Post salutationem, cur tardius lit- A ΧΙ, ΧΙ. Lot ac. Rahab  hospitulitatei, piciatem 


fidemque commemorat, 

ΧΠΙ. Humilitatem commendat. 

XIV. Sedilionis auctores deserendos suadet. 

XV. Adherendum iis quipccem colunt, uon qui fit- 
guni, inculcat. 

XVI, XVI, XVIH, Rursts ad humilitatem sectau- 
dai. eos pertrahere studet, Ghristi, Abrahie ac Da- 
vid exemplis propositis. 

X, XX. Deum pacis el concordie amantem esse, 
argumentis ex rebus creatis desumptis probat, 

XXI. A Dei bonitate eL omui-presentia, Christiano- 
rum erga unumquemque officia demonstrat, 


feris Corinthiorum. rescribaL exponit, simulque eo- 
rum elogium exórditur : laudat. ipsorum. fidem, pie- 
tatem, hospilalitatem et. εὐταξίαν, que anie natum 
schisma [loruerint. 

ΗΠ. Sediione oborta er invidia εἰ emulationc, 
tristem Corinthiacg Ecclesie statum describit, 

IV, V, Vl. Quanta mala ex hoc fonte profluxerint, 
eremplis vetustis εἰ recentioribus confirmat. 

ὙΠ, Vil, Ad. penitentiam Corinthios hortatur , 
cujus gratiam toti mundo oblatam. docet. 

IX, X. Sanciorum. exempla ipsis imitanda propo- 
mit, obedieniig in primis et hospitalitatis. Abra- 
ham 


VARIORUM NOTJE. 


tentia gerere; vel eliam ne proprias partes tueri vi- 
deretur, si ubi resiauranda erat apud Corinlhios 
ecclesiasticis viris competens dignius atque reve- 
rentia, aut ipse solus, aut cum eo clerus sine plebe 
Ecclesiam illam alloqueretur, Postulabat. prxeterea 
reela ratio, αἱ si quidem prius Corinthii mon ad 
Clementem unum, sed ad Romanos scripseraut, Hto- 
m nonine Clemens, non proprio rescrihie- 
Conr. 


(19) Eam eb eausam lrenzus, lib. 11, c. 5. ab 
Ecclesia quz. est Roma scriptam dicit, licel. caeteri 
Clementem ejus scriptorem fuisse sentiant. Maluiz 
autem Clemens Ecclesie suz quam propri 
nomine inscribere : vel quia tum praesules nih 
Ecc'esiv sux. consilio agere solerent, αἱ Cyprianus 
de 5e nominatim epist. 5, ad clerum suum inemo- 
ܬܐܡ‎ his verbis : Solus rescribere non potui; quando 
€ primordio episcopatus mci aatuerim, nihil. sine 
&onsilio vestro. et. consensu plebis, men privatim scu- 


XL. Οτο servandus, 

XLI. Praesertim in oblatiomum ritu, 

ΧΙΙ. Ordo ministrorum in Ecclesia a. Christo 
constitutus. ܇‎ episcopi et diaconi ab apostolis ordi- 
nal. 

XLI. Moysis exemplum in medium profert, qui 
0902 de sacerdotali dignitate ὁτίωιπ se- 

avit. 

XLIV. Apostolorum regulam de creandis episcopis * 
proponit : legitime electosac recte viventes. de munerc 
suo πι nefas, 

XLV. Non legantur. justi α justis, sed ab iniquis 
vexati. 

XLVI. Corinthiorum dissensio quam | perniciosa. 

XLVII. Quam ipsis ignominiosa. 

XLVIII. Ot ad fraterni amoris. studium cito re- 
deant, hortatur, 

XLIX. Charitatis encomium. 

L. Quam erpetenda sit charitas. 

, Ll. Ad peccati confessionem dissidii auctores alli- 
cit : prestare de lapsibus confiteri, quam. indurare 
cor monet, 

2 LII. Gonfessionem desiderat Deus, nullius rei in- 
ligus. 

; LIW. Quod astruit Moysis exemplo; ejusque cha- 
ritatem eztollit, 

LAV, Generosi animi indo.em insinuat, quo schisma 
penitus ezscindatur. 

LV. Idque gentilium. primum, deinde Jadith. εἰ 
Esther. ezemplis confirmat. 

, LV. Quomodo delinquentes sint corripiendi : ora- 
tio et adinonitio mutua persequenda, 

LU. Iterum dissidii auctoribus modestiam et hu 
militatem inculcat. 

ΙΝΗΙ. Precatio ac votum. 

ΜΗΧ. Ut. missos. cito remittant. Corinthii, rescii- 
bantque de pace, petii. 


CAPUT I. 
Ecclesia Dei quz incolit. Romam, Ecclesie Dci 


: EPISTOLA 1 AD CORINTHIOS. 
same ofücia, fide qua estin Christo, αὶ XXXIX. Homini non. esse unde. extollatur, wrget, 


30) 


XXII. Quc 
confirmari ostendit. 

ΧΙΙ. Non ambigendum quin voluntas Dei perfi- 
cienda sit, declarat. 

XXIV. Trensit ad alterum Epistolo caput de Reaur- 
rectione, cujus verilaiei nobis Deum ostendere variiz. 
argumentis ez maturo ordine comatituio petitis , 
struit. 


XXV. Phenicis quamdam resurrectionem. pro- 3 


nit. 
: XXVI, Ἀεεανγτεοίίοπεηι a. sanctis eredilam eviucit. 

XXVIL. In primis vero istum fidei arüiculum com- 
probat ab omnipoientia Dei, qui resurrectionem pro- 
isi, quique mentiri non potest. 

XXVIIL. Herum hortatur. Corinthios ad. virtutes 
acquirendas. : μι timendum, cujus ܐܐܬ‎ 
nemo se subducere valet, ostendit. 

XXIX. Deum nos peculiariter sibi elegisse. 

XXX. Ut pars ac sors. Dei, que. ipsum deceant 
sectemur. 

XXXI, Qua ratione benedictionem divinam eonse- 
quamur, exemplo Abraham οἱ Jacob docet. 

XXXIL. Justi efficiuntur per fidem. 

XXXIH.. Nec tamen. charitas et bonz opera suut 
derelinquenda, exemplo Dei proposito. 

XXXIV. Bona opera fiduciam pra'stare apud Deum, 
exemplo angelorism docet. 

XXXV. Prenii excellentiam, beatitudinem ater- 
05 adducit, ciamque ad illam consequendam iu- 
σαι. 

ΧΧΧΥΙ. Christus quid nobis prestet, [xculenter 
ostendit. 

XXXVII. Ut ordinem. et stationem quilibet suam 
observe, membrorum nostri corporis mutua neogssi- 
Μιά(ηε proposita, monet. 

ΧΧΧΥΙΙΕ. Quomodo in Ecclesia. alii aliis. subjici 
debeunt; εἰ pro diversis. divinitus. acceptis. donis, 
Deo pui Pel ats sit obsequium, arguit. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Δ΄. 
Ἡ | Ἐκκλη]σία τοῦ Θεοῦ (80) ἡ παροικοῦσα (81) 


VARIORUM NOTAE. 
(80) Ἡ Εκκλησία τοῦ Θεοῦ. Miseret me docto- C tus et Gordius, solus. rescribere nihil potui; quando 


^e primordio episcopatus mei slaluerim, ΠΕ sine 
£onsilio vestro, et sine consensu plebis, mea privatim 
sententia gerere. cum ad vos per Dei gratiam 
venero, tunc. de iis, qua vel gesta. sunt, vel gerenda, 
sicut honor mutuus poscit, in commune tractabimus. 
CorELERIUS.— Ἡ "Εκκλησία. Rectissime gtatnit erud. 
Junius veteres primitive Ecclesie scriplorés, eic., 
qua vide íuttio Προσημειώσεως 1 col. AS). Αι 
mon solum singulares persou: et Ecclesiarum prae- 
fecti, sed tota. Ecclesiarum universitas hoc ipsum 
praestabat, Sic Smyrneusis Ecclesia ad illam, quz 
1n Ponto erat, Jitleras dedii, quarum aaximam 
parten legere est apud. Eusebium, Hist. lib. iv, 
€. 14, et eas lotas, si nan per interpolationes 
plus quam 10t25, ex editione reverendiss, Usserii 
Armachaui, Sic eliam Ecclesie Viennz et Lugduni 
Galliarum. epistola, apud eumdem Eusebius, oc- 
ουσ, Adeo non Luigi exempli res esi przsen- 
Ecclesie Romane uomine 
perscripte, Quin et observandum, instituti hujus 
xausas non adeo 8 fraterna illa charitate οἱ ani 
rum zelo, quibus olim Christianorum mentes ii 
luerunt, quam ex regiminis ecclesiastici el ndm 
ug 
(81) Παροικοῦσα. Vertendum utropique. peregri- 
maiur Πομίώ et Corinthi peregrinatur, ut variis 
exemplis ostendit vir magnus Henricus Valesius. 
limine notarum ad llistoriam ecclesiasticam Euse 
bii. P. Corowesius. Sic verterat Patr, Junius, quem 
temere correxit J. B. Cotelerius, 


la, 


Li 


run virorum, quod odio catholice veritatis, studi 
que van: hareseos adducti, existiinenl per 
superscriptionem adjuvari errorem suum, quo e 
scopis comquant preslyteros, quia. nulla peculiaria 
vel scribentts mentio, vel cleri Romani prarogativa, 
vel Corinthiaci preabyierii a plebe discretio appareat, 
sed owmites ad omnes conferttm scribant. (Cfr. ΒΙοη 
Apol. pro. sent. Hieron.) ΑἹ οἱ recte ex priucipiis 
suis voluissent. argumeutari, concludere oportebat 
idem jus fuisse laicis ac preshyteris εἰ episcopis ; 
atque hoc. modo deterrimum rerum slatunt iuve- 
here, ἀναρχίαν, adversus quam Clemens tota pi- 
gnat epistola. Preclara vero liac ratiocinatione cou- 
ficietur, ui Paulus, quia scribit Épistolas una c. m 
Sosthene, Timotheo, Silvano, οἱ fratribus uni 
sis, majorem non obtinuerit quam ultimus Christia- 
norum, in Ecclesie regimine, auctoritatem. Curergo, 
rogabis, cum Clemens γυμνῇ χεφαλῇ potuerit lites 


ne 


ras dare, maluit latere sub persona Ecclesise ! Facilis Ώ tis. epistole fori 


responsio: Quoniam totius apostolice Ecclesie com- 
Tune votum erat, pacatam cernere Corinibiorun 
Ecclesiam, a Petro quoque Pauloque fundatam ; 
μαμα futurum erat Corinthiis incentivum, ipsa 

omanorum simul scribentium concordia. Accedit 
huocapostolicus mos communicaudi qua gerebantur, 
cum tota Ecclesia, qui etdiu duravil, etordinem hie- 
rarchicum non iufringit. Unde S. Cyprianus, fortissi- 
mus apicis episcopalis propugnator, ita clerum suum. 
alloquiur, epist. δ: Ad id vero quod seripseruni wii 
€ompresbyteri nostri. Donatus εἰ Fortunatus, Nova- 


Όμτκοι.. Gn. 1. 


90: 
[Ῥώμην], τῇ Ἐκκλησίᾳ τοῦ Θεοῦ τῇ πα[ροι- 
κού]σῃ (83) Κάρενθον, κλητοῖς, ἡγιασμέν)οις ἐν 


S. CLEMENTIS I ROM. ΡΟΝΤ. OPERA GENUINA. 


205 


quz incolit Corinthum, vocalis, sanctificatis in vo- 4 
luntaté Dei per Dominum nostrum Jesum Chri- 


ΥΑΠΙΟΠΟΝ NOTE, 


μεγάλη xal θαυμασία, ab Hieronymo valde utilis, 
et Epist, ad llebreos cousimilis, et demum a lola 
Ecclesia publice legi, et tantum non catholica haberi 
meruit. J. 61081 

(82) Τῇ παροικούσῃ. Jun. cum edit. omittit τῆς 
quem arliculun ΟΝ, restituit ex. ms. GALLANb. 
- Παροικούσῃ Κόρινθον. Forte χατοιχούσῃ, 1 
vitandam ταυτολεξίαν, cum idem sit κατοικεῖν quod 
παρηνχεῖν, ut videre est skal in initio libri Ruth, 
etalibi apud. LXX. seniores. Utraque aulem vox 
παρεπιδημεῖν ܐ‎ δὲ sxpius pro eadem usur- 
patur, ac in eadem enuntiatione ad majorem e 
dentiam, et ἐνέργειαν adhibetur, ut apud psalm. 
xxxvii, 15 : Πάροικος ἐγώ εἰμι παρὰ aot καὶ παρεπί 
δημος, χαθὼς πάντες οἱ πατέρες μου, et 1 Pet, n, 
41 : ᾿λγαπητοὶ, παραχαλῶ ὡς παροίχους καὶ παρ- 
επιδήμους, εἰς, Sic vetus eliam inscriptio ex insula 
Delo nuper allata, in ara ab Atheniensibus, Roma- 
nis eL alus peregrinis qui in. insula inquilini eranl, 
Apollini consecrata, quam inter marmora regia 
hortis Jacob:eis videre licet. Quem locum, si vii 
nam Pinacothecam Bibliothecee celeberrima: co 
junctam, si numismata antiqua, Graeca et Roma 
Si statuas et signa ex :ereel marmore consideres, 
non immerito Thesaurum anliquilalis, et ταμιεῖον 
jnstructissimum , nominare poles, duscriptionein 
ipsam in gratiam eorum, qui ejusmodi studiis dele- 
€tantur, non abs re forle erit attexere, in qua ܐܐܐ‎ 
εσας velustate abrasas, nos suppleviuius ; 


ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΝΗΡΑΚΛΕΙΤΟΥΑΧΑΡΝΕΑ 
EIIIMEAHTHNAHAOYTENOMENON 
ΑΘΗΝΑΙΩΝ 
ΚΑΙΡΩΜΑΙΩΝΚΑΙΤΩΝΑΛΛΩΝΞΕΝΩΝ 
ΚΑΤΟΙΚΟΥΝΤΕΣΚΑΙΠΑΡΕΠΙΔΗΜΟΥΝΤΕΣΕΝ 
ΔΗλΩ 
ΑΡΕΤΗΣΕΝΕΚΕΝΚΛΙΚΑΛΟΚΛΓΑΘΙΑΣΚΑΙΤΗΣ 
ΠΡΟΣΤΟΥΣ 
ΘΕΟΥΣΕΥΣΕΒΕΙΑΣΑΝΕΘΗΚΛΝΑΠΟΑΛΛΩΜ 
Nascentis antem Ecclesize statum, quz sub ünpera- 
Toribus ethnicis, el uL plurimum persecuko 
nullibi stabilem et permanentem loc 
sed (sicul olim patriarca in tentoriis, et. populug 
loraeliticus in eremo sub pellibus) patriam cale 
siem anhelans, vitam in terri 
Tanquam hospes et peregrina Wransigerel, voces fie 
appositissimae, maporxztv el κατοικεῖν, graphice de- 
piugunt, et nobis ob oculos ponunt. Longem esset 
per sinzulos Patres ire, et loca ex iliis cumulare, 
quibus humane. vite, quam παροιχίαν vecant, τὸ 
ὀλιγοχρόνιον, ei Eeclesüe instauile.: sortem  prü- 
miseue his vocibus, denotant ; epistola ad Diugne- 
ium plane aurea, sic loquitur : Πατρίδας οἰκοῦσιν 
ἰδίας, ἀλλ᾽ ὡς πάροιχοι" μετέχουσι πάντων ὡς πολῖται 
καὶ πάνθ ὑπομένουσιν ὡς Ξένοι: πᾶσα ξένη πατρίς ἔστιν. 
αὐτῶν, καὶ πᾶσα πατρὶς, ξέγη, ele. JumIUs. — Ne- 
gari minime debet παροιχεῖν idem s»pissime esse 
30 παρεπιδη ,)ܵܬ‎ 0! proinide versionem doctiss. Junii 
Tecte esse inslitatam τ praese m is nascent;s 
Ecclesia: status, ut sub impp. etbnicis et. plurimum 
persecutoribus nullibi stabilem el permanente pos« 
Sideret locum, sed. patriam cadesteni aulielars, vi- 
tam in terris vagami et dubiam, tanquam. hiospes 
el peregrina transigerel. Πατρίδας ἔχουσιν ἰδίας, 
ἀλλ᾽ ὡς πάροιχοι" μετέχουσι πάντων ὡς πολῖται, xal 
πάνθ᾽ ὑπομένουσιν ὡς ξένοι πᾶσα ξέντ, πατρίς ἔστιν 
αὐτῶν, καὶ πᾶσα πατρὶς, ξένη, ܬܠܐ‎ ail ܐܬܙ‎ ad 
Diognetum, Interea tanen advertere licebit παροί- 
χους, non modo iuquilinos et hospites, sed in vici- 
nia habiiantes vives et indigenas a probatissinis 
ictoribus passim dici; et non 1:111111111 continentia 
αὐβοῖα, sed. pemeerium et universam quaqua patct 


duse unitatis, qus flleles universos coujunxerat, 
vi el necessitate esse repelendas. Quisquis e 
Ecclesia cujusvis membrum audiebat, αι 
eunque prolinus adnectebatur; et qui ab aliqu 
merueral ejici, ab universis vlique extorris habe- 
batur, Unde, referente Tertulliano, De praacr. ad- 
versus heres. : Tol ac tante Ecclesie una. est ille αὐ 
aposiolis prima, ez qua omnes; sic. onmes prima. et 
omnes apostolice, dum unam probant unitatem. Com- 
municaiío pacis, et appellatio [ruternitatis, el eontes- 
seratio hospitatitatis : que jura non alia ratio regii, 
quam ejusdem sacramenti una traditio, Cujus vi 
praerupta lieet, valila sensa verhis. ut solet, nu 
gis Romanis effert Cyprianus, Lib. de unitate Ec- 
elesie : Episcopatus unus est, cujus a singulis In 10« 
lidum pars tenetur; et Optatus. Milevitanas, lib v : 
Totus orbis commercio [ormatarum in vna commau- 
miunis societufe. concordat. Hinc S. Mgwatius. ad 
Senyrneos, Εριερίο», Maguesios , Phila: 
"Trallesios δὲ HRoinanos epistolas scripsit ; 
u$ ad Philippenses; Dionysius ad. Lacedazenn 
thenienses, Nicomedienses, Creleuses, Poi 
ει Romanos; C nus ad clerum Fowanum; cle- 
rum ct plebem kispauiarum, ad. Numidas, Tüyba- 
rilanos, Furnilanos el Assurilanos; ul non ad se- 
quioris saeculi scriptores descendam, Hinc etiam 
epistole synodice, fidei, quam quisque episeopus 
profilebatur, indices, ortum duxere, Qua quidem 
mittebantur, non obsequii causa, ad sedeim lioina- 
num, sed ad omnes undique ex :quo Ecclesias ; cui 
muneri minime eximebatur ipse pontilex Romanus, 
Lesiante Gelasio primo, qui ait : Mus est Romane 
Ecclesia sacerdote noviter constituto, formam | fidei 
sum ad sanctas Ecclesias prorogare. Unde epist. 4 
ei 2, habetur fidei ejus conlessio universis Dar- 
dani episcopis, et aliis. Quod ipsum cum ab eo 
poscebat Euphemiüs Constantinop. respondet Gela- 
81115 ; Fuit quondam ecclesiastica huc regula, apud pa- ο 
tresnostros, quibus una catholica, aposiolicaque com- 
munio ab omni prevaricatorum libera pollulione con- 
stabat. Ep. 9. idem Gregorium Magnum przestitisse 
allirmat Joannes Diaconus in ejus Vita, quam epi- ܆‎ 
stolam videre est in Operibus qui esstant, e Ἢ 
10:0 vero nec velipsi hxresiarehze huic οἱ de- 
fuere, sed licet ab Ecclesia se uliro dividerent, ei- 
dem tamen. adhr ambitione salis praepostera 
usque affectabant, Ex Soerate, Theodorito et aliis 
discimus, quanto studio Arianarum partium ante- 
Scriptis undique epistolis, synodisque con- 
i commendabanL, Quiri Monta - 
μάς id satagebat et tantum non obtinuit, ut a Ze- 
phyrino pont. Romano, ipse una cum prophetis 
Buis admitteretur, si Tertulliano, Lib. cont. Praz. 
in sua causa (ides est, lia €! Mar teste Ej 
ἃ patre suo Sinapensi episcopo ejectus, 
dem Eeclesue lKomaue. seipsutu adjungere diligen- 
Ver atentabat; quibus rite. prestrucus, facilis ad D 
sequentem epistolam — patebit. aditus, Nimirum, 
quando Leterríma seditio, illa longe improbior, quie 
D, Pauli temporibus gliscebat, Corinthiorum. Ec- 
clesiam divexabat, exspectandurn erat, ut deinceps 
pro Ecclesix lege et more, tuu seditiosi, tum eiiam 
episcopi, per vim et. nelas ejecli, nec non ipsa de- 
mum Ecclesia sale muletata, querelas εἰ ἔπιζη- 
τήσεις suas, quarum mentio statim sequitur, inter- 
ponerent, responsumque omnes et siuguli ferrent, 
non ab episeopo tantum, sed, quod hie factum vi- 
demus, ub ipsa etiam Eceleske universitate, De 
Cbaractere epistole istius, non opus est multa di- 
cautur; si quidem lieet à Decretalium, quas. papae 
sequentes imperioso stylo diclarunt, prorsus sib 
aliena, ἱκανωτάτη γραφῇ a S. Ireneo, ab. Eusebio 


B 


300 


: ܐܐܐ ܙ ܨܐ‎ vobis et pax. ab omnipotente. Deo per 
Jesum Christum multiplicetur, 

Propter subilas ac sibi invicem suceedentes. ca- 
lauilates et casus adversos qui nobis acciderunt (83), 
tardius , fratres , nosmetipsos converlisse agnosci- 
mus ad ea que fuerunt quisita a vobis, dileeli, et 
ad seditionem impiam ac detestandam, advenis 
Deique electis alienam; quam pauci homines 
insolentes el audaces in tantum vecordiz inflam- 


EPISTOLA 1 AD CORINTIITOS 
"Inge? à stum 


205 
θολήματι Θεοῦ, διὰ τοῦ [Kvploo ἡμ]ῶν 
Χριστοῦ * [χάρις ἡμῖν καὶ εἰρήνη ἀπὸ παντο- 
[κράτο]ρος Θεοῦ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ πληθυν- 
θείη. 

μὰ τὰς] αἰφνιδίους (80) xat ἐπαλλήλους ** [τὰς γε: 
νομ]ένας ἡμῖν δυμφορὰς (84) χαὶ [περιἹπτώσεις, 
ἀδελφοὶ, βράδειον (86) [γνωρ]ίζομεν (81) ἐπιστροφὴν 
πεποιτ[κέν]αι (88) περὶ τῶν ἐπιξητουμένων [πα]ρ' 
ὑμῖν πραγμάτων, ἀγαπητοὶ (89), τῆς τε ἀλλοτρίας 

ΜῈ Εν ἰδίως καὶ ἐπαλλήλευς. 


YARIORUM NOTAE. 


δίκων ἄγουσι τόπον' καὶ τοῦ μὲν Κλήμεντος, ὡς συγ- 
γενοῦς Καίσαρος, ἐπιδῆσαι, Ἐροδίονα δὲ xal Ὁλυμ- 
πᾶν, σὺν ἅμα πλήθει, τῇ τοῦ ξίφους ὑπάγουσι τομῇ" 


Πέτρον δὲ τὸν μέγαν τοῦ Κυρίου ἀπόστολον ἀντι- 


στρόφως τῷ σταυρῷ προσπηγνύουσιν. Ubi obiter no- 
tare ést, plerosque, qui Clementis vitam scripsere, 
succedeniium pontificum majestatem ob Oculos 
habentes, eum imperatoria familia ortum som- 
niasse; et quiz de Fabio Clemente consule, atque 
Flaviz Domitillze viro, retulerat Dio lib. Lxvi, ad 
nostri decora congessisse, FELL, — Διὰ revopévac 
conjungendum eum antecedentibus, quie ita, ex co- 
dice Alexandrino, legenda sunt : Δι αἰφνιδίους xai 
ἐπαλλήλους γενομένας ἡμῖν συμφαρὰς καὶ παρεμ- 
πιώσεις, non ἐφ᾽ ὑμῶν ἰδίους. Ma legendum fit 
Anglie decus Joan. Pearson. Coon. 

(55) Smviente scilicet Domitiani persecutione, 
que anmo Christi 95. cepit. Quo tempore Roma- 
nam Ecclesiam convocare, ut. Corinthiorum volis 
fleret satis, ime liberum erat. Qui calamitates, 
quas Clemens exsul passus sit, hic commemorari 
putant, non attendunt. emi Romanz Ecclesi no- 


) mine scriliere, adeoque ποπ privalas, sed sibi eum 


Ecclesia Romana communes &rumnmas enarrare. 
ܣܚ‎ 

(Ὁ Βράδιον. ΔΙ. βράδιον; at Cler. εἰ Birr. βρα- 
δεῖαν..... ἐπιστροφήν" id esb: Seram nos adwr- 
sionem (animi) fectsse intelligimus. GALL. 

(87) Γνωρίξομεν. Jun. δυσοίζομεν : satis inc 
made, Cler. δοχήσομεν, ins. fidem. AL, 
Woti. νομίζομεν. Át Wetst. in Proleg. ad Nov. 
Test. Gr. p. 69, γνωρίξομεν" pressius ad stylum 
S. Pauli, quem passim usurpat S. Pater. Hec lectio 
probatur Freyo, et Birrio, θλω.---Δυσοίζοµεν. Ad 
supplendam liarfc lacunaui vocem. νομίζομεν, ncc 
mmodo sensu, prinium substituimus , sed cum 
ientius postea, ei oculis accuratioribus exeui- 
plar intueremur, et. vestigiua issimum τοῦ o 
anie ccerneremus, δυσοέζοµεν, licet rar.us occurrat, 
reponere non dubilavimus; δυσοίξειν autem Hesy- 
Chiu est, φοθεῖσθαι καὶ ὑποπτεύειν. Juv. — Guie- 
tius opinatur. ab οἴω οἴομαι, οἴζω οἴζομαι deduci. 
.ܐܐ‎ Quidquid hie eomminiseuntur aul. coaetu 
aul barbarum esi. Legendum videtur βραδεῖαν 
viso ἐπιστροφὴν πεποιηκέναι περὶ τῶν ἐπεζητου- 
I νων, hoe est, si ita loqui Latineliceret, seram vide - 
ünur animadrersionem fecisse deiis qu quarebatis. 
Sensus est, videbimur sero ad animum. 1evocasse, 
Cin. 

(88) ᾿Επιστρορὴν πεποιηκέναι. Ἐπιστρέφεαθαι, 
el ἐπιστροφὴν ποιεῖν esl, curare, antmadverlere, et 
animum adhibere, vel adjicere. Priser exempla. quae 
Stepha wüeri, adde, s! placet, e Π)ισάίασα Dio- 
nis Chrysostoui locum" insi ion tantum ut 
Yun. vocis οἱ proprielateut di , sed Lurpe lucrum 
€aveas, quod animi et raiionis oculos οὐκοῦν, nec 
justum ab lum ἃ Lurpi Jiscernere 

atilur λλ᾽ ἔστε αὐτὸ τοῦτο ἡ μοχῆηρία,, τοῦ χέρ- 
ὅους Évexa. xal χρείας, μηδενὸς αἰσχροῦ μηδὲ ἀδίκου 
πράγματος ἐπιστρέφεσθαι, μηδὲ φροντίζειν ποῖον τὸ 
γινόμενον, ἀλλὰ μόνον εἰ λυσιτελές. ΦυΝ. 

(89) ᾿Αγωππεοί. Vox ܐܬܪܙ‎ sede sua, οἱ loeo tur^ 


suburbicariam regionem, et, ut. Theophili Anteces- 
soris verbis utar, πάντα: τοὺς ὑπὸ τὴν πόλιν ἀγροὺς 
wrbibus accense wodque ad rem praesentem in 
rimis spectal, in manifesto est, minores Ecclesias 
amilinmr atque nomen ἃ matricibus ducere. Unde 
Epistola D. Pauli, que ad Corinthios inscribitur, 
omnibus totius. 40181 Ecclesiis, teste ipso Apo- 
stolo, miltebatur ; nimirum τοῖς ἁγίοις τοῖς οὖσιν. ἐν 
ὅλῃ τῇ ᾿Αχαῖα. ΙΙ Cor. 1. Insuper collecta Hiero- 
solyma mittenda I Cor. xvi, 4, et Il Cor. vni, 9, 
ad lotam Achaiam pertinuit, quod. constare poterit 
ex Ron. xv, 26; Ἡ Cor. ܕܬܐ‎ 2. Qui. demum Co- 
rinthios irrigasse 1 Cor. nr, 6, totam Achaiam 
perlustrasse fertur Act, xvii, 27, Pari ratione 
cur. Smyrnensis Eeclesia, apud Eusebium lib. 1v, 
cap. 14: Epistolam suam inscribit ταῖς κατὰ Πόν- 
τον παροιχίαις, el ibidem Dionysius, τῆς ἐν Ko- 
ρίνϑῳ παροικίας, Philippus ᾿τῆς Γορτυναίων παροι- 
χίας, episcopi perhibentur; ut ubique regiones 
omnes istis niatricibus. Ecclesiis, et eidem epiaco- 
pali cura subject:e intelligendze veniant, Priscis si- 
quidem temporibus, idem fere eral parecia, quod 
nunc diecesis diceretur. Sie can, 48 concil. Απ. 
cyrani : Εἴ τινες ἐπίσκοποι χατασταθέντες, καὶ μὴ 
δεχθέντες ὑπὸ παροικίας ἐχείνης, εἰς ἣν ὠνομάσθη- 
σαν, ἑτέραις βούλοιντο παροιχίαις εἰσιέναι χαὶ βιά- 
ζεσθαι τοὺς καθεστῶτας, καὶ στάσεις χινεῖν χατ' αὖ- 
τῶν, τούτους ἀφορίζεαθαι. Frustra iaque sunt íi, 
ui ex plurium presbyterorum, hac in epistola ad 
Christianos Κόρινθον παροικοῦντας menlione, Tem 
hierarchieain concidisse autumant, οἱ presbyteranze 
ἰσοτεμίας imaginem et typum exhiberi. gloriantur. 
Fr. 

(85) Διὰ τὰς αἰφνιδίους, Ex acriori ms. inspe- 
ctione sic legit ediditque. Wott., e*wisa. sententia 
cuni πληθννθείη, Paulo aliter. Pearson, Vitio 68 
laborat Jun. et. eodd. πρ. lectio. Quorsum enim 
ista, ἐφ' ὑμῶν ἰδίους xoi ἐπ' ἀλλήλους, post πλη- 
θυνθείῃ subjecta? Plura videsis apud ipsum Wotto- 
mue. ὅλ. --- Ἐφ᾿ ὑμῶν ἰδίους. Alludit [ortasse 
δὰ locum Pauli 1 Thess. 11,12: Ὑμᾶς δὲ ὁ Κύριος 
πλεονάσαι, χαὶ περισσεύσαι τῇ ἀγάπη εἰς ἀλλήλους, 
καὶ εἰς πάντας, καθάπερ καὶ ἡμεῖς εἰς ὑμᾶς. Legen- 
dum autem arbitror, ἐφ᾽ ὑμᾶς ἰδίως. Jus. 


(84) Διὰ γενομένας συμφορᾶς. Ex hisce verbis 
colligit Junius verisimile esse hanc epistolam fuisse 
conscriptam a Clemente in exsilio constitulu ; sed 
puto bona: fidei rem non esse, si quis alieno no- 
amine litteras niuaret, quo. teinpore constaret eum 
peregre versari, nee convenire vos posse, quorum 
verbis se scribere profitetur. Praetexea solemnis illa 
legatio, qu) in calce epistole recensetur, argu- 
mento erit, hxc ab Insula aut Metallo minime 
fuisse transmissa. Et quidem si anonymo auctori, 
qi de certaminibus, peregrinationibus, vila e& morte 

etri et Pauli scripsit, et in Bibliotheca Arundeliana 
habetur, fides sit habenda, saltem in illa persecu- 
lione, qua B. Petrum martyrio donavit, przelerieba- 
tur Clemens noster et nataíium privilegio inviolatus 
permansit. Ait enua ille : Οἱ στρατιῶται παραχρῆμα 
πάντας συλλαθόμενοι, (Uhiristiauos) ἐπὶ, τὸν τῶν χατα- 


S. CLEMENTIS 1 ROM, PONT. OPERA GENUINA. 


401 


marunt, ut veneralile ac ἢΠπδίτρ, dignumque quod A xat ξένοις (90) τοῖς ἐκλεκτοῖς τοῦ Θεοῦ, μιαρᾶς xal 


ἀνοσίον (91) στάσεως, ἣν ὀλίγα πρόσωπα προπετῃ xal 
αὐθάδη ὑπάρχοντα, εἰς τοσοῦτον ἀπονοίας (93) ἐξέ- 
χανσαν, ὥστε τὸ σεμνὸν καὶ περιθόητον, καὶ πᾶσιν 
ἀνθρώποις ἀξιαγάπητον (95), ὄνομα ὑμῶν, μεγάλως 
βλασφημηθῆναι. Τίς γὰρ παρεπιδημήσας πρὸς ὑμᾶς, 
τὴν πανάρετον καὶ βεδαίαν ὑμῶν πίστιν οὐκ ἐδοχέμα 
σεν; τήντε σώφρονα καὶ ἐπιεικῇ ἐν Χριστῷ εὐσέδειαν 
0x ἐθαύμασεν; καὶ τὸ μεγαλοπρεπὲς τῆς φιλοξενίας 
ὑμῶν ἦθος οὐκ ἐχήρυξεν; καὶ τὴν τελείαν ἀσφαλῆ 
γνῶσιν οὐχ ἐμαχάρισεν ; ἀπροσωπολήπτως γὰρ πάν- 
πα ἐποιεῖτε, καὶ τοὺς νόμοις (94) τοῦ Θεοῦ ἐπορεύεσϑε, 
ὑποτασσόμενοι (95) τοῖς ἡγουμένοις ὑμῶν, καὶ τιμὴν 
τὴν χαθήχουσαν ἀπονέμοντές τοῖς παρ᾽ ὑμῖν πρεαθυ- 
τέροις " νέοις τε μέτρια χαὶ σεμνὰ νοεῖν ἐπετρέπετε" 
(96) γυναιξίν τε ἐν ἁμώμῳ καὶ σεμνῇ καὶ ἀγνῇ αυν- 
ειδήσει πάντα ἐπιτελεῖν παρηγτέλλετε, στεργούσας 
χαθηχόντως τοὺς ἄνδρας ἑαντῶν: ἔν τε τῷ κανόνι 
τῆς ὑποταγῆς ὑπαρχούσας, τὰ κατὰ τὸν οἴχον σεμνῶς 
οἴκουργεῖν (97) ἐδιδάσκετε, πάνυ αωφρανούσας. 


3b omnibus ametur nomen vestrum, ΠΙΔΡΠΟΡΕΓΕ 
blasphemetur **. Quis enim apud vos diversatus, 
omui virtute plenam firmamque fidem vestram non 
probavit? sobriam οἱ mitem in Christo pietatem 
Bon est admiratus? magnificentiam qua hospites 
excipere soletis , non celebravit? perfeclam deni- 
que cerlamque cognitionem vestram , non bea- 
tam przdicavit? Ümnia enim sine personarum 6 
Ceptione a vobis fiebant, et in Dei legibus ambula- 
batis, praepositis vestris subditi, et senioribus qui 
sunt inter vos debilum honorem Lribuentes. Juve- 
nibus , ut moderata el honesla seetarentur, man- 
is; mulieribus, ut in ineulpabili, gravi et casta 
conscientia omnia peragerent, diligendo viros suos, 
prout offieium postulat, denuntiabalis ; uique in 
obedientie canone constitutze, res domesticas lio- 
neste administrarent modestissimeque e gererent, 
docebatis. 


*5 Clean, Alex, lib. ww Strom., p. 516, lize citat. 


VARIORUM NOTE, 


facia ex Paulinis, alqun extra lempus suum, mi 
loquuntur granimálici. BenNARp. 

96) Σεμγὰ vot'r ἐπετρέπετε, Forte προὐτρὲ- 
ποτε, Vel ἐπετρέρετε ul ἐξετρέφετι lius, qued 
idem est eum ἀνετρέψετε, hoc esl, a eneris institue- 
batis, et imbuebatis. Jux. 

(97) Olxovprew. Pro. οἰκουργεῖν, legendum mo- 
nuit οἰχουρεῖν Dominus Boiss, ennonieus Eliensis, 
vir emendasus et gravis, et in hoc litterarum gen 
re, quod ipsius eruditissimenolz in Chrysostom 
lestantur, longe versalissimus, cujus industria 


hoc opere non leviter nos adjutos esse profitemur. 


υργιαί- 


olxou- 


δὲ αὐτονργία ταῖς γυναιξὶ μάλιστα 
πὸ Ὑνήσιον ἐπιφέρει χάλλος, γυμνάξουσα τὰ σώματα 
w, καὶ σφᾶς αὐτὰς ὃν αὐτῶν χοσμοῦσα᾽ οὗ τὸν 
ὑπ᾽ ἄλλων πεπονημένον προσφέρουσα χόσµον ἄχοσμον, 
καὶ ἀνελεύθερον xal ἑταιρικὸν, ἀλλὰ τὸν ἑκάστης σώ- 
qpovo; γυναικὸς διὰ τῶν χειρῶν αὐτῆς, ὁπότε οι 
μάλιστα, ἀρκούμενον xat ἐξυφαινόμενον. Ek supra 
ejusdem libri eap. 10, τῆς Υωναιχείας αὐτουργίας va- 
rias species enumerat, ταλασιουργίαν, scil. ἰστουρ- 
γίαν, etc., ad qu:m te remittim. Ip. — Non sa- 
tis Chrislianz: matrifam.lias. οἰκουρεῖν, domum cu- 


bata est, et jangénda procul di 
tis pagine ἀδελφοί, quoi a. nv in versione nosira 
facium est, ul tricat impliciti eloquii, suo ordini et 
juncturze redderentur ( ut. loquitur Hieronymus de 
phrasi Paulina ), et verborum lila , plano magis et 
expedito stamine decurrerent. Disponere autem 
ziple, et figurare varie, non nisi ῥητόρων παισὶ Cone 
cessum est. Clemens nosler nullos colores aut. lu» 
mina orationis affectat, phrasis ejus simplex , ru- 
dis, et plane ἀῤῥητόρευτος est; sed postea fusius de C 
ejus stylo, et seribendi genere. Juv. 

(90) ξένοις, Legit Wot, cum Cot, aliisque, ξέ- 
νης. Congrua lamen ms. lectio, adeoque retinenda 
videtur. Millio. Nimirn aier sclásma exhinc 
vepreliendit, quod si& Christianis, ξένοις scilicet a2 
antecessorum lüdelium mare, advenis in terra ele- 
ctisque a Deo, maxime abominandum. Tertullianus 
Apol. cap. 1, allequens imperii Romani anlisliles 
qui religionem Christianam inseclabantur : Scit lec 


voci prieceden- 


u 
infames sitis. omen hic est existimatio. 

(95) ᾿Αξιαγάπητον. Eadem voce vtitur . 8j. 
Quo (iut mirer asseveratum a viro πουμκή- 
pori, Davide Blondello, in praefatione Apologiz pro 
sententia Hieronymi p. 40, id nominis nostra in 
epistola non comparere. Cor. 

(94) Τοῖς νόμοις. Clem. Alex. ἐν ταῖς vopi- 
pot. Quiz genuina leclio, ut ex sect, 50 εἰ 40 li- 
quet, Apud eu:sdem Clementem Srrom., lib, 1, Nym- 

odorus ἐν τρίτῳ νομίμων ᾿Ασίας laudatur, et 
tv νομίμοις βαρθαριχοῖς alibi. omine volu- 
men scripserat Aristoteles, Varroui. lib. v1 De legi- 
tus eL Apollonioin Historiis. mirabilibus laudatum, 
Corou. — Grece cum Clemente Alexandr. ἐν τοῖς 
νομίμοις legendum esse suadet similis phrasis sub 
finem num. 3, wt reddat illis reproraissionem... cum 
aervaverint legitima Dei, Covsr. 

(95) 'Ὑποτασσόμενοι ad σπλάγχνοις cap. $. Wc 


CORINTHIOS, 210 


CAPUT Il. 

Ümnes autem humili animo eratis, nullatenus su- 
ferbieutes, magis subjecti ** quam subjicicntes, 
dantes libewtius quam accipientes V. Dei viatico 
contenti; verbaque ejus diligenter attendentes, dila- 
tati eratis in visceribus ; ejusque passiones (5) vobis 
prz oculis erant. Sic alta et abundanti pace fruen- 
Les, inerplebile benefaciendi desiderium omnes te- 
nebat, plenaque Spiritus sancti. super omnes effu- 
sio erat : sancta. quoque voluntate referti, bono at- 
que alacri animo eum pia fiducia manus vestras 
exlendebatis ad omnipotentem Deum, ei suppliczn- 
Les ut propitius esset **, si quid inviti peccasselis. 


À 


109 EPISTOLA ΓΑΡ 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Β΄. 

Πάντες τε ἑτα πεινοφρονεῖτε (98), μηδὲν ἀλαζονευά- 
Ῥενος, ὑποτασσόμενοι μᾶλλον ἢ ὑποτάσσοντες, ἤδιον 
499) διδόντες (400) ἢ λαμδάνοντες τοῖς ἐφοδίοις τοῦ 
Θεοῦ ἀρκούμενοι (4), καὶ προσέχοντες τοὺς λόγους σὺ- 
ποῦ ἐπιμελῶς (2), ἐστερνισμένοι (3) free τοῖς σπλάγ- 
χνοῖς, καὶ τὰ παθήματα αὐτοῦ (4) ἦν πρὸ ὀφθαλμῶν 

, ὁμῶν. Οὕτως εἰρήνη βαθεῖα καὶ λιπαρὰ ἐδέδοτα πᾶ- 
σιν, καὶ ἀχόρεστος πόθας εἰς ἀγαθοποιῖαν, χαὶ πλήρης 
πνεύματος ἁγίου ἔχχυσις ἐπὶ πάντας ἐγίνετο" μεστοί 
τε ὁσίας βουλῆς ἐν ἀγαθῇ προθυμίᾳ μετ᾽ εὐσεβοῦς πε- 
ποιθῆσεως ἐξετείνατε τὰς χεῖρας ὑμῶν πρὸς τὸν παν- 
ποκράτορα Θεὸν, ἱκετεύοντες αὐτὸν ἴλεως γενέ- 


** [ Pet. v, δ. * Act. xx, 35. 9 Που. viri, 12; Hl Mochab. vii, 51. 
YARIORUM NOT4E. 


lius matrisfamilias adinslar, quam B τὸν μέλλοντα. Sic Cyrillus Hieros. catech. 5, vult 


Catechumenos suos fidem in cordibus insculytam 
habere, καὶ ܘ‎ αὐτῆς λέξεως μνημονεῦσαι, id. est, 
verba ipsa symboli mente et meioria tenere, xat 
ἐφόδιον ἔχειν ἐν παντὶ τῷ χρόνῳ τῆς ζωῆς. Vel po- 
πι» τὰ βιωτικὰ ad vicium εἰ vestiimm necessaria 
πῶν ἐφοδίων nomine intelligenda sunt, ul. Paulus 
1. ad Timotheum. vi, 8 ; Ἔχοντες δὲ διατροφὰς xax 
σχεπάσματα, τούτοις ἀρκεσθησόμεθα, οἱ ad Hebreos 
Xii, 8; ᾿Αφιλάργυρος ὁ τρόπος, ἀρχούμενοι τοῖς παρ- 
οὔσιν. Ip. 

(3) Προσέχοντες τοὺς ᾿όγους αὐτυῦ ἐπιμελῶς. 
Ε. τοῖς λόγοις. Sequitur locus, cujus sensum ac ele- 
gantiam miuime assecutus fuit eruditus interpres. 
ἑστερνισμένοι five τοῖς σπλάγχνοις. Clementi ἐστερ- 
νεσμένοι -sunt, qui Latinis pectorosi, homines lati 
Capacisque pecoris. Β. autem dubie procul 
ad verba Apostoli Had Corinthios vi, 41 : Ἡ χαρδία 
ἡμῶν πετ αι. Οὐ στενοχωρεῖσθε ἐν ἡμῖν, στε- 
νσχωρεῖσθε δὲ ἐν τοῖς σπλάγχγοις ὑμῶν " τὴν δὲ αὐτὴν 
ἀντιμισθίανίώς τέκνοις λέγω),πλατύνθητε xal ὑμεῖς. 
Cor nostrum dilatatwm eat. Non angustiamini in πὸ- 
bis ? angustiamini autem in. visceribus vestris. Fam- 
dem autem. habentes remunerationem (tanquam filiis 
dico), dilatemini et vos. Quocirca suspicari quis pos- 
sit, particulam ἐν eClementino textu excidisse. Cor, 
-- Προσέχοντες τοὺς .Ἰόγους. Totus 1116 lucus cor- 
rüptus, ei sic [orte restiLuendus, προσέχοντες τοῖς 
λόγοις (licet προσέχειν eum quarto casu hoe sensu 
interdum junctum reperiatur, ut [καί eap. primo 
bis : Πρι νόμον θεοῦ, εἰ χρίσιν χηρῶν οὗ προσ-. 
ἔχοντες) αὐτοῦ ἐπιμελῶς, ol ἐνεστερνιαμένοι ἔσαν 
τοῖς σπλάγχνοις, xab τὰ μοδήματα αὐτῶν (id est da- 
cumenta, vel mágisteria, ut Cypriani verbo utar) ¥ 
πρὸ ὀφθαλμῶν ὑμῶν, Juv. 

(8) ᾿Εστερνισμέγοι... τοις, ΛΙ. ἐνεστερνιαμέναι. 
Cot. ἑστερνισμένοι... ἐν τοῖς. Vid. 1 Cor. vr, 419. 
;ܐܐܬ‎ — ᾿Εστεργισμένοι. Ad hic Clementis verba 
alludere videtur. Constiiutionum apostolicarum con- 
sarcinatorin Procmio Operis, cuni ait : Ἔνεστερ- 
νισμένοι τὸν φόδον αὐτοῦ, ܬܬܐ‎ nionuit rev, Pearson, 
pro lgnatii epistolis, p. 65. 0008 


tum, habes h 

(3) Cujus scilicet viatico contentos eos proxime 
dixit. lla, ut óbservavit Cotelerius, passiones Chri-: 
sti Clemens passiones. Dei nuncupare non dubitat : 
quod Photiwn fugit ; alioquin eod. 426 minime no- 
tasseL id forie. nonnullos in bac epistola reprehen- 
suros esse, quod Clemens Christum appellans ne- 
quaquam sublimiores ei convenientes Deo voces 
adbibuerit. Tantum observat nullas ei excidisse, 
quz divine illius natura? adversentur. Ex hoc au 


rare, nisi fortis 
Salomon Prov. uit. describit, manum operi admo- 
veut, Hecte Juuius. eum teniperaniia. administrare, 
rectius fortasse, decore, aut cum matroiali gravi- 
tale administrare diceretur. FELL. 

qu Πάντες ἑτωπεινοξρονεῖτε. Ad locum I Petr. 
χ. 5, respexisse hie. Clementem nostrum arbitror, 
πάντες ܘ‎ ἀλλήλοις ὑποτασσόμενοι τὴν τὰ πεινοφουσύ- 
νην ἐγχομθώσασθε. Unde infra ἐνδυσώμεθα τὴν ὁμό- 
γοιαν ταπεινοφρονοῦντες, οἱ passim in hac epistola 
Corinthios ut hnmililate se oznent, et bümilitatem 
cum concordia iniuant, horíatur : aus ceterarum 
virtatum merito a Basilio θησαυροφυλάχιον vocalur, 
et a Chrysostomo, μήτηρ, καὶ ῥίζα, καὶ τροφὸς, xal 
ὑπόθεσις, xal σύνδεσμος τῶν ἀγαθῶν. Juv. 

(99) "Hor. Pro μᾶλλον quod habet Jun. cum 
eiit, Wolt, ἥδιον ex ms. restituit. Sic legit et Gra- 
bius. Sic quoque Millius in Prolegom. ad N. T., ὦ, 
140. Lectio sane pu ior ad Áct. xx, ὅδ. GALL, 

(400) "Ἠδιον διδόντες. Alludit ad locym Aci. 
xx, ἂν ; Μακάριόν ἔστι διδόναι μᾶλλον ἢ λαμθάνειν. 
De quo loco Josephus, scriptor Christianus (quem ex 
codice msto, Cantabrigiensi descriptum habemus) 
Án Ὑπομγηστιχῷ suo, qu:estione 121, sic habet: Τίνες 
εἰσὶν al ὑπὸ τῶν ἀποστόλων μαρτυρίας παραγεγάμε. 
ναι, ὧν τὰς γραφὰς οὐχ ἔχομεν: Ματθαϊός φησι. ἐπὶ 
τῇ οἰκήσει τοῦ Ἰωσὴφ ἀπὸ τῆς ἐξ Αἰγύπτου ἀνόδου, 

ἮΝ ie io pas τὰ ܐܬ‎ 0 bmi c 
τὴν ἐθ, ἵνα πληρωθῇ τὸ γεγραμ, ܚܫ‎ 
Ναζαραῖος κληθήσεται. Παῦλος ἂν τῇ πρὸς Ἔφε- 
σίους φησί" Διὸ «έχει "Εγειραι à καθεύδων, καὶ 
ἐπιφαύσει σοι ὁ Χριστός" καὶ πάλιν γέγραπται" 

0 nre ὁ πρῶτος ἄνθρωπος εἰς ψυχὴν ζῶσαν, d 

τερος εἰς πνεῦμα ζωοποιοῦν. Καὶ τοῖς ἐν Μιλήτῳ 
πρεσθυτέροις διαλεγόμενος, φησί’ Μνημονεύετε, ὅτι 
μακάριόν ἔστι διδόναι μα.1.1ον ἢ Ἰωμθάγει», Mis 
Adde, si placet, locnm Chrysostomi, quem nos ex 
Catena Grzca in Ácla et Epistolas. canonicas erui- p 
amus, quie in Bibliotheca novi collegii hujus Acade- 
mig servatur, ei longe alia est ab ea, quai sub (KEcu- 
menii nomine, in lucem prodiit : Καὶ ποῦ εἶπεν; 
Ἴσως ἀγράφως πα; χαν οἱ ἀπόστολοι, ἢ ἐξ ὧν ἄν 
τις συλλογίσαιτο B7, Καὶ γὰρ ἔδειξε τὴν παῤῥη- 
σίαν τὴν πρὸς τοὺς κινδύνους, τὴν συμπάθειαν τὴν 
πρὸς τοὺς ἀρχομένους, τὴν διδασκαλίαν τὴν μετὰ 
παῤῥησίας, |× ταπεινοφροσύνην, τὴν ἀχτημοσύνην. 
Τοῦτο δὲ καὶ ἀχτημοσύνης μεῖζον" εἰ γὰρ ἐκεῖ, Πώ- 
«Ἰησόν σου, φησὶ, ὑπάρχοντα, εἰθέλεις τέλειος εἶναι. 
ὅταν πρὸς τὸ pe τ καὶ ἑτέρους τρέφῃ, τί 
τούτον ἴσον; Εἷς βαθμὸς, ῥίψαι τὰ αὑτοῦ" δεύτέρος, 
ἑαυτῷ ἐπαρῤχεῖν' τρίτος, καὶ δέρας πέταρτος, τὸ χαὶ 
κηρύττοντα ἐξουσίαν ἔχοντα λα μδάνειν, μὴ λαμδάνειν" 
ὥστε πολὺ τῶν ἀχτημόνων οὗτος βελτίων ἦν, Ju. 

(4) ᾿Εφοδίοις τοῦ Θεοῦ ἀρκούμεγοι. Forte doc- 
ܙܐ‎ 11111 salutis ex sacris Seripluris hiaustam intelli- 

it, ut Bas lius ad Meleiium epist, 56: Ὠφέλιμα δι- 

pata, ἢ ἐφόδια πρός τε τὸν ἐνεστῶτα αἰῶνα, καὶ 


ܘ 


313 
σθαι (0), εἴ τιᾶχοντες ἡμάρτετε, ᾿Αγὼν ἦν ὑμῖν ἡμέρας 
τε καὶ νυχτὸς ὑπὲρ πάσης τῆς ἀδελιρότητος (7), τὸ σώ- 
ζεσθαι μετ᾽ ἐλέους καὶ συνειδήσεως (8) τὸν ἀριθμὸν 
κῶν ἐκλεκτῶν αὐτοῦ, Εἰλικρινεῖς xol ἀχέραιοι ἦτε, 
καὶ ἀναμνησίχαχοι (9) εἰς ἀλλήλους. Πᾶσα στάσις, καὶ 
πᾶν σχίσμα βδελυκτὸν ὑμῖν ἐπὶ τοῖς παραπτώμασι 
«olg πλησίον "᾽ ἐπενθεῖτε " τὰ ὑστερήματα αὐτῶν ἴδια. 
ἐχρίνετε᾽ ἀμεταμέλητοι ἦτε ἐπὶ πάσῃ ἀγαθοποῖφ, 
ἕτοιμοι εἰς πᾶν ἔργον ἀγαθόν. Τῇ παναρέτῳ καὶ ܗܘܘ‎ 
δασμίῳ πολιτείᾳ κεχοσμημένοι, πάντα ἐν τῷ φόδῳ 
αὐτοῦ ἐπετελεῖτε’ τὰ προστάγματα xal τὰ διχαιώµα- 
τα (10) τοῦ Κυρίου ἐπὶ τὰ πλάτη τῆς καρδίας (11) 
ὑμῶν ἐγέγραπτο. 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA CENUINA. 


E 
δὰ noctuque solliciti ératis pro universa fraterni- A 
tate , ut numerus eleciorum Dei cum misericordia 
€t conscientia salvaretur, Sinceri et simplices era- 
tis, atque injuriarum invicem acceptarum imme- 
mores. Omnis dissensio omnisque scissura vobis 
abominationi erat ; proximorum delicta lugebatis : 
illorum defectus, veslros censehatis ; benefacti nul- 
lius pcnitebat vos ܙ‎ ad omne bonum opus parati * 
Veneranda et virtutum omnium referta conversalio- 
ne ornati, omnia in timore ejus peragebatis : man- 
data el precepta Domini in tabulis cordis vestri 
scripta erant **. 


F, τῶν vel πλησίων. ** Tit. 1, 1. Prov. την 3.‏ ܐ 


VYARIORUM ΝΟΤ.Ε, 


iem loco aperte priverlitur ae perimitur bowresis D tris sententia, quoiterum schisma retunderet, Ipse- 


met sane Cot. infra cap, 34, 0 συνειδήσει, communi 
consensu, est interpretatus, GALL. 

(9) 'Avagvncixaxci. Ms. lectionem. mendosam 
Wott, cum aliis sic emendat, ἀμνησίχακοι, Mallem 
«um Birr. παναμνησίχαχοι, id 6811 Omnis inter 08 
offense immemores. Vol : Nullius omnino invicem 
ἐν)αγία memores. Delectatur certe hujuscemodi com- 
1503 S. Pater. Sic mox hic : Τῇ παναρέτῳ.., το 

ιτείᾳ” eap. 33, τῷ παμμεγεθεστάτῳ αὐτοῦ χράτει, 
δι post pauca , τὸ ἐξοχώτατον καὶ παμμέγεθες κατὰ 
διάνοιαν" cap. 99.6 πανάγιος" cap. ἐδιτῷ παναρέτῳ 
ὀνόματι αὑτοῦ" cap. 97, ἡ πανάρετος σοφία, elc. 


ΕΝ, 
(10) Καὶ τὰ δικαιώματα. Voc veroa que desunt 
in 


elit, restituit ex ms. Woit, Ea quoque legeb: 
&uo exemplari Bi Sic enim ille, in notis ad h. 
Malim ἐν τῷ φόβῳ Κυρίου, ܐܬܐ‎ debide. lin. sei 
pro τὰ δικαιώματα τοῦ Κυρίου, scribatur τὰ 669 
ματα αὐτοῦ. Dun et illa legitJun.,ut patet. ex. ejus 
versione, nbi sic : Mandata et prorcepta Domiui, lp. 
(44) ᾿Επὶ τὰ πλάτη τῆς καρδίας. Sie Proverb, 
vi, ὅ : Ἐπίγραψον ἐπὶ τὸ πλ τῆς καρδίας 
σου. ljoe est ἐπὶ τοῦ στήθους» verum ego Clement 
nostrum respexisse potius arbitror, ad tabulas 
pileas, in quibus digito Dei leges insculpebantur, 
et ad locum Apostoli ll ad Gor, iit, 5 : Οὐχ ἂν πλαξὶ 
λιθίναις, ἀλλ' Ev πλαξὶ καρδίας σαρκέναις. ΕἸ Jereiia 
xxxvii (Vulg. xxxi), ὅδ, quem locum Paulus ad He- 
braos bis laudat : ἀιδοὺς δώσω νόμους µου εἰς τὴν 
διάνοιαν αὐτῶν, καὶ ἐπὶ καρδίας αὐτῶν γράψω aó- 
τούς. Sie Cyrillus Αἰοκ., ut est in Catena in. Psal- 
1005, collectore Niceta, quam nos nis, habemus, ad 
vers. 41 psal.cxvmi: Ἐν τῇ καρδίᾳ µου ἔκρυψα 
τὰ Adyiá σου, πουτέστιν ἐν τῷ ταμείῳ τῆς ψυχῆς 
ἀνεξάλειπτον ἐνεκόλαψα τὴν μνήμην τῶν ἐντολῶν 
σου, ὅπως ἀεὶ ταύτας ὁρῶν χαὶ μνημονεύων μὴ 
ἁμάρτω σοι. Ubi rationem reddit, eur Bomini prse- 
cepta in intimis cordium mostrorum penetralibus 
recondi debeant, et simibudine elegantissima a 
eL pretiosis χειμηλίοις pelila, illustrat, 
rillus Mieros. catech. 5, de fldei dogmate : 
Ἐν ܘ‎ τοῖς στίχοις τὸ πᾶν δόγμα τῆς πὶ P: 
περιλαμδάνομεν, ὅπερ χαὶ ἐπ' αὐτῆς τῆς λέξεως 
μνημονεῦσαι ὑμᾶς βούλομαι, καὶ παρ) ἑαυτοῖς μετὰ 
πάσης σπονὸτς ἀπαγγεῖλαι, οὐχ εἰς χάρτας ἀπογρα- 
φομένους, ἀλλ᾽ ἐν χαρδίᾳ τῇ μνημη στ' λογραφοῦντας, 
ρυλαττομέυους ἐν τῷ μελετᾷν " el paulo inlra : Βλέ- 
ε οὖν. ἀδελφοὶ, καὶ κρατεῖτε τὰς παραδόσεις ἃς 


νῦν παραλαμήάνετε, καὶ ἀπογράψασθε αὑτὰς εἰς τὸ 
πλάτος τῆς καρδίας ὑμῶν, ubi ex eomparatione su- 


periorum ἐπὶ τὰς πλάκας reponi debere, ad oram 
libri nostri ante aliquot annos observaviuius, atque 
ita hoe loco apud Ciementem legendum esse, non 
dubium est. J 


Nestoriana. CovsT, 

(6) 1Δεως. Wott. videtur vox satis apta τῷ yevé- 
αθαι, animo propitio; al. malunt Qcov. GALL, 

(1), Ὑπὲρ πάσης τῆς ἀδελφότητος. Sicl Petr. n, 
41: Τὴν ἀδελφότητα ἀγαπᾶτε. Sub lege clim, non 
tantum qui eisdem. parentibus erant. prognali, sed 
qui ejusdem tribus, qui eorumdem saerorun, et 
ejusdem verbi participes erant, fratres vocabantur, 
ut Barnabas [imo Clemens Alex. ipse] apud Cle- 
roentem Alex, 11 Strom, ἢ Ὁ νόμος ἀπαγορεύει 
φῷ δανείζειν, ἀδελφὸν ὀνομάζων, οὐ μόνων τὸν Ex τῶν 
αὐτῶν φυντα γονέων, ἀλλὰ καὶ ὃς ἂν ὁμόφυλος ἢ 
χνώμων τε, καὶ τοῦ αὐτοῦ λόγου κεχοινωνηχώ 
in primitiva Ecclesia, cum Christiani animo anima- 
que inter se miscerenlur, et oninia praeter uxores 
indiscreta haberent, ut. loquitur Tertullianus, fra- 
wes propter hane πρὸς ἀλλή A 
ἀγάπην dicebamur οἱ habebantur, precipue. vero 
quia uuum Patrein Deum (ut. idem. Tertullianus in (; 
Apologetico ) agnoscerenl, unum spiritum sanetila- 
tis haberent, el de ejusdem iznor ulero ad 
unam veritatis luem expavisseut. 
25, in epist. ad οί. exponens. v. 11, 5, prit 
Cor: ᾿Αδελφὸν ἐνταῦθα λέγων πάντα τὸν πιστὸν 
ἁπλῶς, οὐ τὸν μονάζοντα" τί γάρ ἐστι τὸ ποιοῦν τὴν 
ἀδελφότητα ; τὸ λουτρὸν τῆς παλιγγενεσίας, τὸ δυντ- 
ἠῆναι καλέσαι Πατέρα τὸν Θεὸν, ὥστε ὁ μὲν κατ- 
τχούμενος κἂν μοναχὸς ἢ, οὐκ ἀδελφὸς, ὁ δὲ πιστὸς 
xav χοσμικὺς Tj, ἀδελφός ἐστιν’ εἴ τις, φησὶν, ἀδελφὸς 
ὀνομαξόμενος" οὐδὲ γὰρ ἴχνος τότε μινάξοντος 16» 
ἀλλὰ πάντα πρὸς χοσμιχοὺς διελέγετο ὁ μακάριος 
Παῦλος. Hine apud Cyprianum, fraicum et fraterni- 
lalis frequentissima mentio, et toties in epistolarum 
fine, illud repetitum : Fraternitetem universam meo 
womine salutate, el, Fralernitatern, qua' vobiscum est, 
inultum ame salutate, O tempora vere aurea, ek 
mores Christo, ac sacrosancto ejus noniine dignis- 
simos! eum unanimilas 111 Ecclesia lloreret, οἱ po- 
pulus omnis Christianus in solidam corporis uni- 
latem arclissim:e concordie glutino. copularetur. 
Longe aliter in his novissinis diebus, et mundi se- 
nio fuod deflere facilius est, quani corrigere) eum. 
jurgiis et contentionibus in religione, quam vineu- 
lum pacis esse oporteret, Christi tuniea inconsuti- 
Jis et individua, i 5 partes scinditur, el €or- 
pus ejus ust dissidio compaginis sep: 
(ut loquitur Cyprianus) ae divulsis i 
ceribus in frusta discerpitur. Fraternitas omnis ho- 
die exstineta est, unanimitas primzeva nou tantum 
diminuta, de quo Cyprianus suis temporibus queri- 
tur, sed e medio penitus sublata esse videtur. Dii 
wieliora piis! Juv. 

(8) Ξυγνειδήσεως. ΛΙ. συνδέσεως, vel σννευδο- 
κήπεως, Ms. ܗܡܐܘ‎ cum. Wt. Sed verterem po- 
lius, xnanimi co. sensu, Eaque videlur fuisse 8.18 


ܪܬܐ 


914 


CAPUT IIl, 

Omnis houor et latitudo vobis data est, et illud 
Scripturz impletum est : Edit et bibit, εἰ dilototus 
est et incrassatus, et. recalcitravit dilectus "^. llinc 
zunulatio, invidia, contentio , seditio , perseculio , 
commotio, bellum et captivitas manarunt. Sic vi- 
les οἱ inglorii contra honoratos et gloriosos, sic in- 
sipientes contra sapientes, ét juvenes conlra se- 
miores insurrexerunt 5. Mane ob causam procul 
absunt justitia et pax, dum unusquisque Dei timo- 


A 


EPISTOLA 1 AD CORINTIIIOS. 


312 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 56 

Πάσα δόξα (19) καὶ πλατυσμὸς (15) ἐδόθη ὑμῖν, καὶ 
ἐπετελέσθη τὸ γεγραμμένον" (14) "Ἔξαγεν xal ἔπιεν, 
καὶ ἐπλατύνθη καὶ ἐπαχύνξη, καὶ ἀπεγαϊάχ- 
τισεν (15) ὁ ἠγαπημέγυς. Ἔχ τούτου ζῆλος xat 
φθόνος (16), καὶ ἔρις, καὶ στάσις, διωγμὸς καὶ 
ἀκαταστασία, πόλεμος καὶ αἰχμαλωσία, Οὕτως ἐπ- 
ηγέρθησαν οἱ ἄτιμοι ἐπὶ τοὺς ἐντίμους, οἱ ἄδοξοι ἐπὶ 
ποὺς ἐνδόξους, οἱ ἄφρονες ἐπὶ τοὺς φρονίμους, οἱ νέοι 
ἐπὶ τοὺς πρεσδυτέρους. Διὰ τοῦτο )17( πόῤῥω ἄπεστιν 


"8 Deut, xxxi, 8 *! Isa. ΠῚ, ὃν 


VARIORUM NOT4E. 


sumus, quod Hebreus ex. Hebraris, absque rhetorici 
nitore sermonts, et verborum compositione, οἱ eloquii 
venastate, nanquam ad fidem. Christi totum mundum. 
transducere voluisset [f. valuisset), nisi evange izas- 
set eum uon in sapientia. verbi, sed in virtute Dei; et 
ibidem paulo infra : μὲ igitur qui solwcismos in 
verbis facil, qui non polest hyperbaton reddere, seu- 
tenziamque concludere, audacler siti vindicat sapien- 
tiam. Vide ejusdem epistolau ad Algasiam, ubi sen- 
sus involutos, eloquium implicat, et artis gram- 
nyaticie imperitiam iu Paulo notat, et dictum illud, 

Etsi inperus sermone, non lame &cientiz, non de 
C humilitate, sed de coggcientig veritate, ab ipso 

prolatum esse aflirmat, Sed h:ec hactenus, εἰ for- 

lasse plura quam par crat. Jn. 

(15; Πιιατυσμύς, ut Cyrillus in Catena nostra in 
Psalmos interpretatur, est πραγμάτων εὐθυμία } 
εὐθηνία] καὶ εὑρυχωρία. Corinthus enim illis tem- 
poribus, ut. Chrysost. in argumento prioris ad Co- 
rinth, Epistolze auetor est, utbs sagna fuil καὶ 08 
λωάνθρωπος, πλούτου καὶ σοφίας ἔνεχεν θαυμαστὴ, 
χαὶ τῆς Ἑλλάδος «b χεφάλαιον. Τὰ γὰρ ᾿Αθηναίων 
ܐܕܡ‎ Λακεδαιμονίων ἀθλίως διέκειτο λοιπὸν, τῆς ἀρχὴς 
πάλαι απεσούσης. In. 

(14) ᾿Απεραλάκτισεν. Leg. eum (οἱ. aliisque, 
ἀπελάκτισεν, GALL. — ᾿Απεγαλάκτισεν. Repouen- 
dum ἀπελάκτισεν, quamvis notissimum sil, infari- 
les uberibus abstraelos, prolervos, iuportunos, 
queruiosque οἱ prorsus implacabiles esse, Hoc au- 
iem in loco semel observetur Clementem, in 18 
daudis sacris. Scripturis, apostolos imitazum, qai 
subinde seusa magis quam verba reddebant; nec 
id quidem distinete el seorsim, sed permistim et 
quasi per spicilegium decerptis suffragiis. Nec adeo 
ah ΠΟ τοῖς fontibus, quam LXX Interp: 
minus forlasse limpi sed magis aci 
omnibusque exposito hausisse. FeLL. 

(45) Ἔφαγεν, καὶ ἔπεεν, καχὲπλατύνθη, xal ἑπα- 
χύνθη, καὶ ἀπε.λάκτισεν ὁ ἠγαπημένος. Non mul- 
Wm dissimiliter citat. B. Chrysestomus homil. ܐ‎ in 
Genesim , sic : Ἔφαγε καὶ ἔπιε, καὶ ἐλιπάνθη, καὶ 
ἐπαχύνθη, καὶ ἀπελάχτισεν ὁ ἢγαπημένας, Cor. 

(16) Καὶ φθόνος. Sic Wott. ex ws. ἴδια omittunt 
edui, qu» tamen sgiosst "Junii versio : ewulatio, 
iuvidia, couteutio. GALL. 

(17) Διὰ τοῦτο. Vertimus : Hane ob causam, 
procul absunt justitia et paz, quod unusquisque, etc. 
Junius: Hinc est quod Justitia procul exsulante et 
pace, unusquisque. Recedimas aliquanto ἃ versione 
viri doctissimi, ut mens auctoris expresaius palcra 


(13) Πᾶσα δόξα. Wucusque iandantur Coriuthii, 
et illorum pii, sancti οἱ religiosi mores s ob 
oculos ponuntur, ut viluperium propter vitia. in 
qua degenerarunt, acrius illorum auiinos pungeret, 
"Ixevbv μὲν γὰρ xat xat ἑαυτὸ ἡ χατηγορία πλῆξαι 
(nt Chrys. in 2 wers. xi cap. prime ad Corin- 
Vhios), ὅταν δὲ πρὸς παράθεσιν ἑτέρων κατωρθωκότων 
καὶ ἐγχωμιαζομένων γίνηται, μεῖζον ἔχει χέντρον. 
Transitio autem paulo abruptior est, et majoris 
evidenti» causa, quzdam addi posse videnLur, ut 
᾿Αλλὰ νῦν οἷα ἐξ οἵων, vel tale aliquid. Sed Pho- 
lius, criticorum pater, in Μνριοθίθλῳ, hoc. multis 
ante nos seculis deprehendit, qui in hac genuina, 
et allera etiam epistola, quz falso sub Clementis 
nomine ferebatur, νοήματα quadam causatur &p- 
ῥιμμένα πως, καὶ ob συνεχῇ τὴν ἀχολουθίαν φυλάτ- 
Ὁ nos nihil mutamus, aut addimus, sed 
wt exeusatior fiat Clemens noster, preter ea quie 
supra in epistola ad lectorem, dé apostolieurtm 
virorum siylo breviter letigimus , xal ἄχρῳ 48 
χτύλῳ, placet hie quxdam de phrasi et charactere 
illorum temporum subtexere; postea, licet. ssepius 
occasio olferatur, alumni silentium. promitimus. In 
Ecclesiw infantia, veterum Patrum docendi et seri- 
bendi ratio, plana, simplex et brevis fuit, non ad 
delectationem aurium, sed animarum salutem com« 
Ὁ quippe qui fidem nou in εὑρεσιλογίᾳ, ἀλλ᾽ ἓν 
i τῶν θείων Γραφῶν ponerent, wt. loquitur 
Cyrillus Hieros. catechesi quarta : etauditures habe- 
rent, qui, νηπιωδεστέρων xal γαλαχτώδους εἰσαγω- 
γῆς indigerent: Hinc Metliodius apud Epiphanium : 
Τὸ μὲν οὖν παλαιὸν βραχὺ παντελῶς τὸ περὶ ἐξήγη- 

ἣν, φῇ ων μὴ τέρπειν, ἀλλά ὠφελεῖν 
παρόντας. Sic Greg. Nazianz., orat, 2] : Ἦν 
ἠχμαζε τὰ ἡμέτερα, καὶ καλῶς εἶχεν, ἡνίκα τὸ 
ἂν περιττὸν τουτα, "καὶ χατεγλωττισμένον τῆς 098 
ογίας καὶ ἔντεχνον, οὐδὲ πάροδον εἴχεν εἰς τὰς θείας 
αὐλάς. Hine Hieronymus de Didymo : Imperitus ser- 
mené est, et non scientia, apostolicum virum ex: ipso 
sermone exprimens, tam sensuum nomine, quan sim- 
p'citate verborum ; quod et ipse Didymus sub fi 
pem tractatus sui de Spiriti sancto, de seipso fa 
mon erubescit. Imo οἱ apostoli ἄγροιχοι, ἀμαθεῖς, 
ἀγράμματοι καὶ ἀσύνετοι habebantur, ut. Chrys. 
homil. 5, in Epist. priorem ad Corinthios ; et in 
laione sua ad Romanos: Οὐδὲν ἀμαθέστερον 
Πέτρου, οὐδὲν ἰδωτικώτερον Παύλου: xai τοῦτο αὐτὸς 
ὡμολόγει, καὶ οὐκ ἠσχύνετο λέγων’ ΕἸ δὲ καὶ ἰδιώτης 
τῷ Jóro, ἀ.1. οὐ τῇ γνώσει (11 Gor. xi, 6). Εἰ ܐܙ(‎ 
expositione psalini 1.11, ἰδεώτας, ἀσήμους, ἀπόλιδας, 
μονοχίτωνας, ἀνυποδέτους, γυμνοὺς el ἰχθύων ἀφω- 
Ὑοτέρους eosdem vocat. Sic. Greg. Nyssenus ad illud 
Psalmistz, "Ex στόματος νηπίων (Psal. vin, 3), ut. 
est in Catena nostra in Psalmos : "Άλλως καὶ τύπος 
ἂν τῶν ἀποστόλων: xai γὰρ οὗτοι ἰδιῶται σφόδρα. 
ντες καὶ τῶν ἰχθύων αὐτῶν ἀφωνάτερο:, τὴν οἰχου- 
μένην ἅπασαν ἐσαγήνευσαν. Sic Theodoretus de 
curandis γοογιμ alfectibus sermone 8, de apo- 
stolorum scriptis : Τὰ γὰρ δὴ co: À 
ἁπλᾶ γε ὕντα, καὶ τῆς Ἑλληνικῆς 


216 
A ἡ δικαιοσύνη καὶ εἰρήνη, ἐν τῷ ἀπολείπειν ἔχαστον 
πὸν φόδον τοῦ θεοῦ, καὶ ἐν τῇ πίστει αὐτοῦ ἀμδλυω- 
πῆσαι, μηδὲ kv τοῖς νομίμοις τῶν προσταγμάτων ab- 
ποῦ πορεύεσθαι, μηδὲ πολιτεύεσθαι χατὰ τὸ καθῆ- 
¥ τῷ Χριστῷ (18), ἀλλὰ ἕκαστον βαδίζειν, κατὰ τὰς 
ἐπιθυμίας αὑτοῦ τὰς πονηρὰς, ζῆλαν ἄδιχον καὶ 


S. CLEMENTIS 1 1.01. PONT. OPERA GENUINA. 


215 


rem deseril, -et in fide ejus ezcutit, neque in insti- 
tulis praceplorum ejus ambulat, au$ vitam Christo 
dignam degit; sed secundum pravas ipsius con- 
cupiscentiag incediL, iniquam et impiam invidiam 
resumendo, per quam et mors in mandwm imirg- 
ܚ‎ 


ἀτεδῆ ἀνειληφότας (18), δι᾿ οὗ καὶ θάνατος εἰσῆλθεν εἰς τὸν κόσμον. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ܠ‎ 
Γέγραπται γὰρ οὕτως" Καὶ ἐγένετο μεθ' ἡμέρας, 
dirsyxs Κάϊν ἀπὸ τῶν καρπῶν τῆς γῆς θυσίαν τῷ 
Θεῷ" xal ACeA ἤνεγχεν καὶ αὐτὸς ἀπὸ τῶν πρω- 
τοτόχων τῶν προδάτω», xal ἀπὸ τῶν στεάτων 
αὐτῶν. Καὶ ἔπιδεν (30) ὁ Θεὸς ἐπὶ "A624, καὶ ἐπὶ 
τοῖς δώροις αὐτοῦ: ἐπὶ δὲ Κάϊν, καὶ ἐπὶ ταῖς 
ϑυσίαις αὑτοῦ οὐ προσέσχεν. Καὶ ἐλυπήθη κάν 
Β μίαν (21), καὶ συνέπεσε τῷ προσώπῳ αὐτυῦ. 
Καὶ εἶπεν ὁ Θεὸς πρὸς Kdlv- "Iva τί περίλυπος 
ἐγένου; καὶ ἵνα τί συγέπεσε τὸ πρόσωπόν cov; 
Οὐκ ἐὰν ὀρθῶς (22) προσενέγκῃς, ὀρθῶς δὲ μὴ 
διέλῃς, ἥμαρτες; Ἡσύχασον" πρὸς σὲ ἡ ἄπο- 
στροφὴ αὐτοῦ, καὶ σὺ ἄρξεις αὐτοῦ. Καὶ εἶπα 
Κάϊν πρὸς "Αδελ τὸν ἀδελρὸν αὐτοῦ" Διέλθωμεν 
εἰς τὸ πεδίον. Καὶ ἐγένετο ἐν τῷ εἶναι αὐτοὺς iv 
τῷ πεδίῳ, ἀνέστη Κάῑν ἐπὶ "4664 τὸν ἀδελφὸν 
αὐτοῦ, καὶ ἀπέκτεινεν αὐτόν. Ὁρᾶτε, ἀδελφοὶ, 
ζῆλος καὶ φθόνος ἀδελφοχτονίαν χατειργάσαντο (25). 
Διὰ ζῆλον ὁ πατὴρ ἡμῶν Ἰαχὼδ ἀπέδρα (29) ἀπὸ 
προσώπου ᾿Ησαῦ τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ. Ζῆλος ἐποίησεν 
Ἰωσὴφ μέχρι θανάτου διωχθῆναι, xal μέχρι bov« 
λείας εἰσελθεῖν, Ζῆλος φυγεῖν tváyxacs Μωῦσῆν ἀπὸ 
προσώπου Φαραὼ βασιλέως Αἰγύπτου, ἐν τῷ ἀχοῦσαι 
αὐτὸν ἀπὸ τοῦ ὁμοφύλου: Τίς σε κατέστησε κρι- 
τὴν dj δικαστὴν ἐφ' ἡμῶν; μὴ ἀνελεῖν μα σὺ θέ- 
εις, ὃν τρόπον. ἀνεῖλες ἐχθὲς τὸν ΑἸγύπτιον; 
Διὰ ζῆλον ᾿Ααρὼν καὶ Μαριὰμ (27) ἔξω τῆς παρεμ- 


CAPUT IY. 

Sic enim scriptum eat : ΕΙ faetum δεῖ post dies, 
obiulit Cain ez fructibus terre sacrificium Domino: 
Abel autem obtulit. εἰ ipse. de primogenitis. ovium 
suarum , et de adipibss earum. Et respezit Deus 
super Abel, et super munera ejus : auper Cain autem, 
el auper sacrificia ejus won advertit, ΕἸ contristatus 
ܬ ܐܧ‎ Cain valde, et concidit vultu suo. Et dizit Deus 
ad Cain ܐ‎ Quare tristis. factus es? cl. gnare concidi 
euiius (uus? Nonne si recte offeras , nom auiem recte 
dividas, peccasti? Quiesce * ad te conversio ejus, et 
τῳ dominaberis ipsius. Εἰ dizit. Cuin. ad Abel. fra- 
treri suum ܇‎ Transeamus in campum, Et faclum est 
dum essent in campo, surrezit Cain super. Abel [τα- 
trem suum , et occidit eum '*, Videtis, fratres, yro- 
pter zmulationem οἱ invidiam frairicidium eommis- 
sum, Propier aemulationem pater noster (24) Jacob * 
ἃ facie fratris sui Esau aufugit. /Emulatio effecit, ut. 
Joseph ad mortem usque perseculionein sustineret" 
et im servitutem addiceretur, /Enulatio Mosem 
ἃ facie Pharaonis regis Egypti fugere compulit, 
cum popularem suum dicentem audiret : Quis te 
constituil principem εἰ judicem super mos? nunquid 
τν vis ma occidere, gwemadmodum occidisti. heri 
4Eguptium '*? Propter zmulationea (26) Aaron et 
Maria extra castra segregati habitarunt P. /mu- 
latio Dathan et Abiron vivos ad inferos detrusit "*, 
quod cum Moyse Dei famulo seditione contende- 


"Sap, v, 94. " Gen, iv, 5-8. ^ Gen, xxvn, 1. " Gen, χσκνη, ^ Exod. n, 18. " Nutr. xii, d. 


YARIORUM NOT.E. 


Editi vero, ἄγαν. Hinc in errorem lapsus Schotenus 
in Diatrib. de auctor. sers. LXX Interpr., cap. ww, 
pag. 108. Ip. ς 

(82) 60» ἐὰν ὀρθῶς...εῖς τὸ πεδίον. Hunc ܚܟܐ‎ 
cum illustrat Pearson, in Prefat, Ρα οί. ad vers, 
LXX. lp. 

(23) Κατειργάσαντο. Sic ms. Alex. Et mor, φυ- 

D γεῖν. Codd. impp. κατειργάσατο. «φεύγειν. In. 

(24) Hac loquendi ratione indirare videtur. Cle- 
mens se ex Jacob stirpe potius oriundum, quam. ex 
prosapia Ceesarum ; adeoque Jud:eum, non Roma- 
num esse, Secus tamen Eucherius in epislola ad 
"Valerianum sentit, Forte etiam €lemens Jacob eo 
sensu Patrem nosiriim. vocat, quo Paulus Rom. 1x, 
promissiunis filios in semine Abralie et Israel com- 
putari docet, eosqueex ipso Israel Dei Gal. vi, 16, 
nunenpat, 00065. 

25) Απέδρα. Hesychius exponi. ἀπεφνγεν, Co- 
ET 


M. 
(96) Ut solam mariam pertusam tepra, ita et ` 
extra castra exclusam Scriptura memorat. Cous 
(37) 'Aapiw καὶ Μαριάμ. De Maria ex textu 
ΑΑΡΤΟ constat, eam castris exclusam, de Aarone 
non item; sed sacrze littere, cum de pluribus lo- 
quuntur, ea generatim solent proferre, qua parti 
lantum revera conveniunt. Sic de latronibus di- 
etum Matth. xxvii, 44, utrumque Domino male- 


Num. xvi, 59.‏ ܐܧ 


possit; qui utilissimum hoc effatum contra. seculi 
politicos reddit; pessum ire morum curam, paceni- 
que civilem, CORRER prius pietale. FELL. 

(18) Τῷ Χριστῷ. Licet probetur hzc lectio Wott. 
ea lamen displicet Dav. quam ideo sic supplet ; τῷ 
ἂν Χριστῷ, phrasi ah Apostolo passim usurpata. 
Ὅμιι. — Καθῆχον τῷ Χριστῷ. Legendum forte 
Χριατιανῶ, est autem. χαθῆχον, idem quod προσῆ- 
xov, ut C). Alex, Pedag. lib. 1, ubi ex Stoicorum 
schola χαθῆχον definit esse τὸ κατορθούµενον xac 

jv τοῦ λόγου ὑπαχοῆν. Jum. 

(19) ᾿Ανειληφότας. Mallet Wott. Ἕκαστον --- ἄνει- 
ληφότα, At nihil mutandum, ista suadent : Matth. 

ˆ ܡ‎ ¦, 32 : Ἠρξαντολέχειν. .Éxaatoc, Act, wt, 6: Hxouov 
εἷς ἕχαστος. Et com. 8: Καὶ πῶς ἡμεῖς ἀχούομεν 
ἕχαστος ; Sic alibi passim nomen collectivum singu- 
lari verho plurali junctum reperitur. Garin. — Ζῆ- 
Aor ἄδικον xal ἀσεδῆ 0005 Fortasse dicit 
ἀνειληφότας respectu habito ad seditionem D. Pauli 
tempore natam; de quo sub epistole finem, data 
opera, disserit; ut sensus sit, illos ad iniquam et 
impiam awnulationem denuo reversos. Yide 1 Cor. 
xi. Ratio insuper habenda particule καὶ, que im- 
tmediate sequitur, οὗ καὶ θάνατος. .ܐܐ‎ 

(20) Ἔπιδεν. Ms. ܘܬܐ‎ se habet, Editt. ἐπεῖδεν. 


ΑΜ, 
(41) Λίαν. Sicex ms. Wott. Sic οἱ apud LXX. 


EPISTOLA 1 AD COBINTIIIOS, 


δολῆς ηὐλίσθησαν. Ζῆλος Δαθὰν xal ᾿Αδειρὼν ζῶν- Α rent, Ob zemulationem David non tantum alienige- 


his invisus, sed etiam a Saul rege Israel fuit vexa- 
tus **, 


πας χατήγαγεν εἰς ἄδου, διὰ τὸ στασιάσαι αὐτοὺς 
πρὸς τὸν θεράποντα τοῦ Θεοῦ Μωῦσῆν. Διὰ ζῆλον 


᾿Ααδὶδ φθόνον ἔσχεν (28), οὗ μόνον ὑπὸ τῶν ἀλλοφύλων, ἀλλὰ xal ὑπὸ Σαοὺλ βασιλέως Ἰσραὴλ ἐδιώ- 


CAPUT V. 

Sed ut vetera exempla. relinquamus , veniamus 
ad proximos athletas, εἰ seculi nostri generosa 
exempla proponamus, Propter zmulationem et in- 
vidiam, qui Ecclesize erant (ideles et justissimz co-, 
lumng, 2j mortem usque acerbam persecutionem 
passi sunt. Ponamus nobis ante oculos sanctos 
apostolos, Propter :mulationem iniquam Petrus 
»on umwin au allerum, sed plures labores sustu- 
liz, aique ita. martyrium passus in debitum glorie 
locum ascendit. Paulus propter sinulatienem pi- 


ܫܡ 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε΄.‏ 

"AXI" ἵνα τῶν ἀρχαίων ὑποδειγμάτων παυσώμεθα, 
ἔλθωμεν ἐπὶ τοὺς ἔγγιστα γενομένους ἀθλητάς: λά- 
θωμεν τῆς γενεᾶς ἡμῶν τὰ γενναῖα ὑποδείγματα. 
Διὰ ζῆλον χαὶ φθόνον, [ Ἐκκλησίας πι]στοὶ (99) καὶ 
δικαιότατοι στύλ[οι (30) ἐδιώχθησαν καὶ ἕως θα- 
váxo[u δεινοῦ] (31), Λάδωμεν πρὸ ὀφθαλμῶ[ν ἡμῶν] 
τοὺς ἀγαθοὺς ἀποστόλους (53). Ὃ Πέτρ]ος διὰ ζῆλον 
ἄδικον οὐχ [ἕνα οὐ Jot δύο, ἀλλὰ πλείονας ὑπή[ νεγχεν] 
(33) πόνους, καὶ οὕτω µαρτν[ρήσας] (648). ἐπορεύθη 
εἰς τὸν ὀφειλ[όμενου]τόπον τῆς δόξης. Διὰ ζῆλον [ὁ] 


Reg. xvin, 8.‏ [ ܀ 


YARIORUM NOTAE. 


dixisse, cum D, Lucas wuum solum ea jn nora B φηνε. Nec tantum: στύλοι, sed βάρεις etiam et πύρ- 


qoi τῆς Ἐκκλησίας vocantur; unde Cyrillus Alex. 
ut est in Catena nostra ad vers. 4 psal. ΧΙΙ: Βάρεις 
ὠνομάσθαι φαμὲν τοὺς ἐπισήμους μάλιστα τῶν πύρ- 
Ίων, οἴπερ ἄν εἶεν ἐν τειχῶν περιδολαῖς- οὐδὲν οὖν 
ἄρα τὸ ἀπεικὸς, ἅτε δὴ πόι ἅπαξ τῆς Ἐκκλησίας 
ὠνομασμένης, βάρεις αὐτῆς εἶναι λέγειν τοὺς ἁγίους 
ἀποστόλους, ἤγουν τοὺς καθάπαξ τῶν ἀγίων ἔχχλη- 
σιῶγ διδασκάλους καὶ μυσταγωγοὺς, εἶεν γὰρ ἂν 
ܗܡ[‎ οἱ μεγάλοι καὶ ἐξαίρετοι τῆς τοῦ Θεοῦ πό- 

ως, οὗ ἐν a ὑπερέχοντες, εἰ Chrysostomus ad 
vers. 13 ejusdem psalmi ex eadem Catena ; Ἢ βά- 
δεις, Ἆτοι πύ ρους τῆς Ἐκκλησίας, τοὺς ἁγίους elvat 
φαμεν ἀποστόλους τε καὶ εὐαγγελιστάς. Non. ignoro 
Tamen, interdum etiam.tiyulum θεμελίου εἰ κρηπῖ- 
δος, apostolis communicari, quia scilicet Ecclesiam 
supra fundamentum, quod est Christus, fundarunt 
δὲ condiderunt, vel ut Ignatius ad Phitad. loquitur, 
ἂν τῷ αἵματι τοῦ Χριστοῦ οἰκείοις ἱδρῶσι καὶ πόνοις, 


se distincte pronuntiet, Sie D. Lucas et Joannes 
milites illudentes acetum Domino obtulisse aiunt. 
D. Mattheus unum ex iis id praestitisse narrat. lta 
D. Paulus. Christum post resurrectionem ejus ap. 
paruisse refert τοῖς δώδεχα, cum tamen nec Judas, 
jui suspendio vitam finierat, imo nec Petrus, nec 
homas, nec Jacobus June temporis interfuerint. 
Si ܐܐ ܐܐܬ ܐܐ‎ Epistola ad Hebreos de pluribus 
dicitur, quod clauserunt ora leonum, et serra erant 
issecti, quorum lamen unum ad solum Danielem, 
alterum ad lsaiam pertinet, Fert: 

(28) ἀαδὶδ φθόνον ἔσχεν. Forte ὑπέσχεν. Jom. 
— Nihil mutandum, ܙܙܙܕܙܐ‎ φθόνον ἔχειν esl. phrasis 
hene Grzca, significatque invideri, ut docebit 
Η. Stephanus in ZResauro, ex Aristide el Isucrate. 
Crra. 

(39) Ἐκκλησίας πιστοί. Mallet Birr. addito ar« 
tieulo, οἱ πεστοί. Quin et fortasse legendum, ἄριστοι, 


vel μέγιστοι, aut χράτιστοι ex latiore lacuna spa- ( ἱδρύσαντο. Unde Chrys. hom. 2 im peal. ܐ‎ ; "Ἄχυνε τί 


φησι Πέτρῳ τῷ στύλῳ, τῇ χρηπῖδι, τῷ διὰ τοῦτο 
χληθέντι Πέτρῳ, ἔπει πῇ πίστει πεπετρω; 
ἦν, et ἐν inii ibidem: Στύλος τῆς Ἐκκληαίας, 
κρη: τῆς πίστεως, χεφαλὴ τοῦ χοροῦ τῶν 
IN ὁ Πέτρος. ἡ ܐ‎ μη ia 
Somn. 2 ܗܟ‎ rez apud Pholium, in EUREN 
ὅλῳ: mur ἱερατιχὴ πρὸς πανήγυριν ܒ‎ 
δὲν ᾿Ανδρέας, MS χοροῦ pluris udin 
κος, ὁ πὶ τοπαγὴς τῆς Ἐκκλησίας στύλος, à πρὸ 
Πέτρου Πέτρος, ὁ τοῦ θεμελίου θεμέλιος, ὁ τῆς 
ἀρχῆς ἀπαρ - Jun. 

(91) Καὶ ἕως θανάτο[υ δειγοῦ]. Ms. hiatum iia 
supplet Jun. Mallet tamen Wolt. καὶ ἕως θανά- 
]ܘܐ‎ Ἦλθον] : et venerunt wique ad mortem. Fortasse, 
melius. Sic sup. cap. 4: Ἰωσὴφ μέχρι θανάτου Quo- 
αθήνα, καὶ μέχρι δουλείας εἰσελθεῖν. GALL. 

(53) Τοὺς ἀγαθοὺς ἀποστόλους. Forte ἁγίους 
Scribendum, vel potius ύτους seu χορυφαίους 
€um. primitus per contractionem scriberelur aouc, 
quod est πρώτους, Jun. 

3) "Ya . Editi δὰ unum omnes, ὑπ[έμει- 
y:v] contra Πάσα cod. ms, qui teste Wotl. εἰς se 
habet: Ὑπη,, οὑπὶ spatio sex circiter literarum. 
Mine ipse legit ὑπή[νεγχεν.} GALL. 

(54) Μαρτυρήσας. De Petri et Pauli passionis 
tempore non liquet, Synodus Romana sub Gelasio 
P. hzreticos garrire 2it, Petrum et Paulun diverso 
tempore martyrio fuisse coronatos. ΕΓ iamen sic 
sentiebant Justinus M. et lrenzus, qui anon 
Graco ms. teste, in libello de certaminibus 
et Pauli, Paulum quinque annis post Petrum mar- 
Wrio sublatum esse iradiderunt, Sic Philastrius 


ic bomil. 59 ad Bom, Ὁ 


tio conjecit. GaLL. 

(50) Σεύ.οι. Christus est Ecclesie fundamen- 
tuta, ut Paulus ad Corinth. I, ii, 44 : Θεμέλιον γὰρ 
ἄλλον οὐδεὶς δύναται θεῖναι παρὰ τὸν κείµεγον, ὃς 
ἐστιν Ἰησοῦς ὁ Χριστός. Sie Cyrillus ܡܘܐ‎ in Mi- 
cheam de Ecclesia loquens : Τέϑθεμελέωται γὰρ ἐπὶ 
πέτραν, καὶ ἔστιν αὐτῆς ἔρεισμα: Χριστὸς αἰέν» 
τας, xal διηνεχὴς ἀσφάλεια, σωτήρ τε xal λυτρωτής. 
Apostoli vero passim in scriptis Patruin, m 
Ecclesize στύλοι vocantur. Ignatius ad Phila: ύ 
τοῦ Χόαμου οἱ ἀπόστολοι. Sic Basilius ad vers. ἃ 
psal. 1xxur, ut est. in Catena nostra: Τὴν σννεχτι- 
m τῆς γῆς δύναμιν στύλους εἰρῆσθαι νόησον" εἰσὶ 
καὶ 
εἰ 


στύλοι τῆς Ἱερουσαλὴμ οἱ ἀπόστολοι, κατὰ τὸ 
ἐνονγεΣτύλος καὶ ἑδραίωμα τῆς ἀληθείας.» Sic 
Chrysostomus Ethico, bou, 40 ad Ephes. : Πολ. 
λοὺς ἔστιν ἰδεῖν ὡς στύλους ἑστῶτας. Όἶδε γὰρ καὶ 
ἀγθρώπους στύλους χαλεῖν, οὐ τῇ δυνάμει μόνον, 
ἀλλὰ καὶ τῷ χάλλει πολὺν παρέχοντας χόσμον, χε- 
φαλὰς ἔχοντας χεχρυσωμένας. Sit 
ubi urbis :ܬܐ‎ in qua Petrus et Paulus passi οἱ 86 ~ 
pulti sunt, encomium elegantissimur habetur : Διὰ 
ποῦτο θαυμάζω τὴν πόλιν, οὐ διὰ τὸν w ρυσὸν τὸν 
πολὺν, οὐ διὰ τοὺς χίονας, οὐ διὰ τὴν ἄλλην φαντα- 
σίαν, ἀλλὰ διὰ τοὺς στύλους τῆς Ἐχχλησίας τούτους. 
Sic ܘܐܙ.ܧܢܘܡ:)‎ de Paulo resp. ad qusstionem 90 : 
᾿Απειθῶν γὰρ, παῖων xal σπαράττων λύχος Χριστια- 
νοὺς Παῦλος, ὁ νῦν τῆς Ἐχκλησίας στύλος, ἡ ܬ‎ 
φωνος τῆς πίστεως σάλπιγξ, Sie Theodoretus de Pe- 
iro, orat. Περὶ ἀγάπης" ὑὕτω τὴν οἰχουμένην σαλευο- 
μένην ὁ μέγας οὗτος στύλος ὑπήρεισε, χαὶ καταπεσεῖν 
οὐχ εἴασε παντελῶς, ἀλλ᾽ ἀγωρύωσε καὶ ἑδραίαν ἀπέ- 


320 


S. CLEMENTIS E ROM. PONT. OPERA 6ΕΝΟΙΝΑ. 


919 


tieutke certamen sustinuit, in vineula seplies con- A Παῦλος ὑπομονῆς βραβεῖον ὑ[πέσχ]εν (5), ἑπτάκις 


δεσμὰ φορέσας, [φυγα]δευθεὶς, λιθασθεὶς (36), κΏρυξ 
γενόμενος ἔν τε τῇ ἀνατολῇ καὶ ἐν [τῇ] δύσει, τὸ 
γενναῖον (57) τῆς πίστεως αὐτοῦ κλέος Γλαδεν" δι- 
γχαιοτύνην διδάξας ὅλον τὸν χόσμον, xa[Y ἐπὶ] τὸ 
τέρμα τῆς δύτεως (38) ἐλθὼν, καὶ μαρτυρήσας ἐπὶ 
τῶν ἡγουμένων (40), οὕτως ἀπηλλάγη τοῦ κόσμου, 
καὶ εἰς τὸν ἅγιον τόπον ἐπορεύθη, ὑπομονῆς Υ[ενό-] 
μενος μέγιστος ὑπογραμμός. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ δ". 

Τούτοις τοῖς ἀνδράσιν ὁσίως (M) πολιτευσαμένοις 
συνηθροίσθη πολὺ πλῆθος ἐχλεκτῶν, οἵτινες πολλαῖς 
αἰχίαις καὶ βασάνοις (43) διὰ ζῆλον παθόντες," ὑπό- 
δειγμα κάλλεστον ἐγένοντο ἐν ἡμῖν. Διὰ ξῆλον" ὅτω- 
χθεῖσαι γυναῖχες Δαναΐδες xat Δίρκαι (43), αἰχί- 


jeetus, fugatus, lapidatus: et Ῥτρου faetus in 
Oriente ac Occidente, eximium lidei su: decus ac- 
cepit, Cum totum rundum docuisset, et ad Ócci- 
dentis terminos. venisset (59), ac sub principiblis 
martyrium passus esset; sic e mundo iiigravit, ct 
in locum sanctum abiit, patientia summum  exeur- 
vlar factus. 


CAPUT YI. 
iris istis sancte vitam instituentibus magna 
electorum multitudo aggregata est, qui multas eon- 
tumelias multaque tormenta propter zmulationem 
passi, exemplar optimum inter nos exstiterunt. 
Propter aemulationem vexatze mulieres Danaides et 


YARIORUM NOTE. 


φωτίσας τῆς χάριτος, ἐπχλήσίας τὲ δσυστηδάμενος, 
ic ud ME PEE SR NR IUE ܐܡ‎ 
ῥοτονήσας, δωδεκάτῳ ἔτει τοῦ Καίσαρος Νέρωνος 
αὖθις εἰς Ῥώμην παραγίνεται" ἔνθα καὶ τὸν Αἴνον 
τελειωθέντα εὑρηκὼς, τὸν Κλήμεντα ἀντ' αὐτοῦ κε- 
χειροτόνηχεν, ἀπαναινόμενον καὶ τὴν προστασίαν 
παραιτούμενον'" ὃν καὶ λόγοις ixavol; πείσας, καὶ 
000 προτρεωάμενος, ἐπὶ τὴν αὐτοῦ τῶν λόγων 
ἀναθιθάζει 097 et paulo infra ; Οἱ οὖν στρα- 


πιῶται παραχρῆμα πάντας συλλαδόμενοι (scil. qui 
Christo nowien dederant) ἐπὶ τὸν τῶν χαταδίχων 


ἄγουσι s 


οἱ 


v' xai τοῦ μὲν Κλήμεντος ὡς [ride Επ- 
ium iu testimoniis de Clemente] συγγενοῦς τοῦ. 


3 ς φείδονται' Ἡροδίωνα δὲ καὶ ᾿Ολυμπᾶν | da 
D. Paulus Rom. xvi 11, 15], σὺν ἅμα πλήθει, τῇ 
ξίφους ὑπάγουσι τομῇ" Πέτρον δὲ τὸν μέγαν του 


το : 
Κυρίου ἀπὸ 


ολον [vide Τµεσθυνοι, Περὶ ἀγάπης 
ἀντιστρό 1 sped 


ρόφως τῷ σταυρῷ προτπηγνύουσιν, ἐφ' ᾧ τὰς 
ܘ‎ τῶν ἥλων ὀδύνας παραπλησίως τῷ Χριστῷ καὶ 
Θεῷ ἡμῶν χαὶ αὐτὸς ὑπομείνας, τιν χαθαρὰν αὐτοῦ 
ψυχὴν καὶ ἀμόλυντον εἰς χεῖρας Θεοῦ παρατίθεται. 
Κλήμης δὲ, μαθητὴς αὐ χοπος, τὸ 
i ς ἐνταφιάσας, ἐν 
0 ܳܡ‎ - Τέρμα τῆς δύ- 
σεως. Roma, hoc est in Hesperia, sive Italia. ἔξει, 
At Fello amicissimus Joan. Pearsonus, Cestriensis 
episcopus, in diss. 4 de success. primorum Rome 
ep'sc., eap. 8, § 9 : Quis unquam dizit, inquit, Ro- 
mam fuisse terminos aut. fines Occidentis? Tum os- 
tendit Hispaniam posse intelligi. Ecce tihi iteruin 
alium eruditissinum episcopum Anglum Ed. Sil. 
linglleetum, in Ori ritaniticis, cap, 1 Bri- 
tanniam interpretantem, ron sine verisimilitudiue. 
Vtramque adi, nam ἢ wrgenle prelo, propere 
scribenti eos exscribere non vacat. Cui 

(33) Seu coram principibus iei 
sanguinem pro confessione veritatis. fundere non' 
dubitans. Etiamsi autem. ἡγουμένων vox. impera- 
tores plures sonet, hic tamen unum Neronent non 
inusitato loquendi modo designat. Cousr. 

(40) Ἡγουμένων. loan. Pearsonus, loco lau- 
dato, intelligit. praefectos, quales erant ultimo Ne- 
ronis anno duo prefecti petorio Tigellinus et Sa« 0 
binus, et cum sumina. potestate Helius. Eum. con- 
sule. CLER. 

(41) "Οσίως. Tta se halet ms. lieie. el. in alterius 
ist. cap. 5. Editi utrobique, θείως. Il lectionem 
1 Wou. ἄν, 


(43) Δαναΐδες καὶ Δέρκαν. Sic ex ms, Nott. ΕἸ 
-.Atpxn. Viris criticis erucem fixit hic locus. Alii 
ex Clem. Alex. ϑερωμ, lib. 1v eap. 19. iuterpola- 
tum ceusent. 41, prorsus expungunt. Al. aliter le- 
gunt. Dirr, autem evincit eos decipi, qui putant, 


iuter hzreticos reponit, qui hebdomadis dies se- D 
ptem a planetis nominabant, cum tamen D. lgna- 
tium et Justinum M. ita loqui solitos constet, 008 
τον. 

(35) "γπέσχεν. Editi, ἀπέσχεν. AL ex 1¥01 .ܬ‎ ms. ex- 
hibet. v...ev. Legit igitur 9| πέσχ]εν, vertitque : Pa- 
tientie premium sustinuit, Sie quoque legerat Mil. 
in sua Novi Teram, Graci editione, pag. 32. luso- 
lens tamen Wottoniana versio mihi videlur, atque 
ἃ (οι όχι aliena ; adeoque ita potius reforinanda : 
patienti certamen sustinuit. Hesychio cnim este, 
idem est interdum βραδεῖον ac στάδεου ; quod pro- 
prie quidem locum notal, in quo cursu et lucia cere 
labant athlete ; verum 3 SS. Patribus pro vite 
prasentis eurriculo et certamine eleganter quandoque 
usurpatur : ut. videre est apud Svicerum in Thes. 
Eccl. ν.Βραθεῖον et Στάδιον. 062 . 

(26) "Batdxig δεσμὰ wopécac, [ῥαδιδευθεὶς, 
«ἰθασθείς. Expuncta ® editionis Angli- 
cang, posui Word σι propter istud. 11 Corinth, ἃ 
xi, $$ : Τρὶς ἐῤῥαδδίσθην, ἅπαξ ἐλιθάσθην. Discimus 
autem ex hoc loco, Paulum sepes in vincula 
fuisse conjectum : quod apud. alium auctorem non 
ynemini me legere. Cor. 

(97) Τὸ γεγγαῖον ad ὑποτραμμός, Ex glossa 
h:ec esse suspicabatur vir doclus. Ep. BenxARpus. 

(38) ᾿Επὶ τὸ τέρμα τῆς δύσεως. Petrum et Paulum 
Rom sub Nerone martyrio vitam finiisse, notius 
est quam ut in dubium vocetur. De tempore au- 
iem, opinio duplex est, quidam volunt eodem die 
€t anno passum esse utrumque, ut Eusebius ex 
Dionysio, Gorinthiorum episcopo, et Caio scriptore 
ecclesiastico: alii eodem die, sed 2nmo uno inter« 
jecto. Vide magni Sealigeri nolas in Eusebium. 
Anonymus [anonymus iste est Simeon Metaphra 
stes. Liber exstat, sed Laline tantum, apud Lippo- 
manuin et Surium ad. 29 Junii] autem. scriptor de 
certaminibus, peregrinativnibus, vila et morte Pe- 
iri et Pauli, qnem dominus Petrzeus, illustrissini 
Arundelle comitis sacellanus, e Graecia secum ad- 
vexit, Paulum quinque annis post Petrum martyrio 
sublatum, auctor est, et Justinum et Irenasuimn hujus 
sententie ἀρχηγοὺς laudat, ejus verba itase liabent : 
Λέγουσι δὲ τινες προλαθεῖν τὸν Πέτρον ἐνιαυτὸν ἕνα, 
xai τὸ μαχάριον ἐχεῖνο δέξασθαι xa δεσποτικὸν πά- 
Sos, τὴν ψυχὴν ὑπὲρ τῶν προβάτων προθέμενον" 
ἀχολουθῆσαι δὲ τούτῳ τὸν μέγαν ἀπόστολον Παῦλον, 
ὡς Ἰουστῖνος καὶ Εἰρηναῖός φασιν, ἐφ᾽ ὅλοις ἔτεσι 
πέντε" xal γε τούτοις ἐγὼ πείθομαι μᾶλλον. Ex hoc 
tractatu, siquidem occasio non incommoda hoc 
loco se offert, placet nonnulla ἐν τάξει προσθήκης 
καὶ περιουσίας de Petro et Clemente nostro, ejus 
suctessore, Subjuagere, qux mon ingrata fore le- 

gentibus arbitror ; Ἐπιμείνας τε (scilicet Petrus) 

ἡ Βρετανίᾳ ἡμέρας τινὰς, καὶ πολλοὺς τῷ λόγῳ 


A Dircz , postquam gravia et nefanda supplicia austi- 
nuisscnt, constantem fidei cursum consummarunt, 
et debiles corpore nobile premium acceperunt, ܝ‎ ~ 
mulatio uxores a maritis abalienavit, et dictum pa- 
tris nostri Adam mutavit ; Hoc nunc oi ex ossibus 
meis, et caro de carne mea **, /Emulatio et contentio 
urbes magnas everliL, et genles magnas eradicavit. 


CAPUT VII. 
Hxc, charissimi , non tantum ut vos officii vestri 
admoneamus scribimus, sed eliam ut nos ipsos 
commonefaciamus ; in eadem enim arena versamur, 


EPISTOLA ܐ‎ AD CORINTIII^S, 


331 
Gaza δεινὰ καὶ ἀνόσια παθοῦσαι, ἐπὶ τὸν πίστεως 
βέδαιον δρόμον κατήντησαν] (44), καὶ ἔλαδον γέρας 
Ὑενναῖον αἱ ἀσθενεῖς τῷ σώματι. Ζῆλος ἀπηλλοτρίωσε 
γαμετὰς ἀνδρῶν, καὶ ἠλλοίωσεν τὸ ῥηθὲν ὑπὸ τοῦ 
πατρὺς ἡμῶν ᾿Αδάμ ^ Τοῦτ[ο] νῦν ὀστοῦν ἐκ τῶν 
ὀστέων µου, καὶ σὰρξ ἐκ τῆς σαρκός µου. Ζῆλος 
καὶ ἔρις πόλεις μεγάλας χατέστρεψεν, xal ἔθνη µε- 
γάλα ἐξεῤῥίξωτεν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ .Ζ'. 

Ταῦτα, ἀγαπητοὶ (46), οὐ μόνον ὑμᾶς νουθετοῦντες 
ἐπιστέλλομεν, ἀλλὰ καὶ ἑαυτοὺς ὑπομνήσχον[τες] (46) * 
ἓν γὰρ τῷ αὐτῷ ἐσμεν σχάμμα[ τι] (47) καὶ ὁ αὐτὸς 

*! Gen, 11, 95. 


VARIORUM NOTA. 


Β quod de altero noviraus, Quapropter nec. probandà 
videtur opinio eorum, qui eo quod Clemens Alex. 
lib. 1v. Sirom. inter feminas ethnicas quz sili lau- 
dem virtutibus suis pepererunt, predictas Danai ᾖ- 
lias recenset, easque encomio, cui titulus Danaides, 
4 quodam poeta celebraia3 commemorat, ex. hoc 
Alexandrini ioen istum a librario quodam tenere 
consarcinatum fuisse arguunt. Covsr. 

(44) 'Επὶ τὸν πίστεως. Ex Wott, ita ms. αν: 
que articulo τῆς, quem addunt editi. 0 .ܐ‎ — Ἐπὶ 
τὸν δρόμον: κατήντησαν. Forle εἰς, ut inira 
πέπειρον καταντᾷ. Sic Paulus ad Ephes. wv, 10 
Μέχρι καταντήσωμεν οἱ πάντες εἰς τὴν ἑνότητα τῆς 
πίστεως; οἱ ad Phi με, dE: Εἴπως καταντήσω 
εἰς ἐξανάστασιν τῶν νεχρῶν. Malim lamen, deleta 
υγ positione, κατήνησαν legere, alludenda ed illud 

auli 11 Timotl, 1v, 7 : Τὸν ἀγῶνα τὸν γαλὸν Ἠγώνι- 
σμαι, τὸν δρόμον τετέληκα, τὴν πίστιν τετήρηχα. Tux. 

(45) Ταῦτα, ἀγαπητοῖ. lie mutato stylo, supe- 
rioris oljjurgationis asperitatem, blandiore alloquio 

C lenit et emollit, καὶ χουφότερα παρεμβάλλων. ut 
alicubi loquitur 05 aureum, χαὶ τιθεὶς ἑαντὸν μέτονν 
πὸ σφόδρον τῆς ἐπιτιμήσεως λεαίνει. Atque in. hioc 
veri, fidelis, εἰ sollieiti pastoris partes exsequiim 
cui ab Apostolo utrumque munus, hortandi, seili- 
cet, οἱ ohjurgandi, pariter injungitur : quarum al- 
lerum, metu vel adulatione negligere, οὗ διδα σχά- 
λου, wt Chrysost. in Epist. ad Galatas, ἀλλὰ λυμεῶ- 
νος ἂν εἴη, καὶ πολεμίου. Sic Cliristus exemplo suo 
apostolos instituit, quos interdum laudat. et beatos 
predicat, interdum vero aeriter inerepat et objur- 
gat. Sie Apostolus Clementem docuit, qui sepem 
mero in epistolis suis. (uL. Chrysost, ibidem) κατ᾽ 
ἴχνης τοῦ διόασχάληυ βαίνων ποιχίλλει τὸν λόγον πρὸς 
τὴν τῶν μαβητευομένων γρείαν, νῦν μὲν χαίων ܬܦ‎ 
πέμνων, νῦν δὲ προσηνῆ φάρμαχα inu ὃν μὲν 
ἐν ῥάδδῳ νῦν δὲ ἐν ἀγάπῃ καὶ πνεύματι πραότητος 
ἐρχόμενος, ul de seipso α Corinthios loquitur, Ip. 


(46) Ὑπομνήσκογτες. Ms. mendum ex errore li- 

D hrarii δα corrigunt. WolL. et Dav. ὑπομιμνήσχοντες. 

Rectius quam Clericus, cujas emendatio ὑπομνῆς 

σοντες in fut. minus aple coliaret cum pracedenie 
νουθετοῦντες. GALL. 


(41) Ἐν τῷ αὑτῷ ἐσμεν σκάμματι. Σχάμμα non 
11111 loeum certaminis et agonis, sed certamen 
ipsum significat, atque hoc sensu intelligendus est 
Balsauton ad canonem 63 synodi sextae in Trullo, 
uli de Simeone Metaphrasie sic loquitur ; Χάρις 
τοίνυν τῷ µακαρίτη, τῷ τὰ μαρτυριχὰ ὑπὲρ eli 
ἀληθείας σκάμματα, πολλοῖς πόνοις καὶ [δρῶσι κα- 
πακαλλύναντι, εἰς ὕμνον Θεοῦ, καὶ δόξαν αἰωνίζουσαν 
τῶν ἁγίων μαρτύρων. Interpres verliL fossas, sed 
non adeo recte. Sic passim apud Chrysostomum : 
Πρὸς µείσονα ἐκλήθημεν σκάμματα, et πρὸς ματρό- 
περα ἀπεδυσάμεθα αχάμματα. interdum. etiam vita 
nostra in terris, misera, laboriosa, molestiis ac 


ista ex Alexandrino hue esse translata ἢ cum illic 
Dirce quidem nulla ; Danaides vero, non in patientis, 
sed in audaeia muliebris in artis traetàndis cxem- 
plum proponantur. GatL. — Aaaféec xal Aipxn. 
legendum forte, Δανάη τε καὶ Δίρκη. Cor, Vide 
qua liac de re scripsimus Artis crilica, p. 5, sect. 
41, c. B, 14. Οιεπιοῦς. — Δαναΐδες xal Arpxn. 
Nemo est qui primo intuitu non videat, hiec aliena 
esse ab hioc loco, et plane coutra auctoris mente: 
qui verba ejus quz? paulo supra habentur, vel levi- 
ler perpenderit ; ubt relietis antiquis exemplis, sui 
eculi οἱ 04 0 verbo Demosthenis utar) 
| inedium proferre. pollicetur, Errori autem huie, 
si conjecture locus, ans prebuisse. Clementis 


0 


lus, constanti 

etiam in. Libro ad Martyres ἃ Tertulliano. factum 
esse, depeoliendituc), inter. quas, Danai filias, el 
Danaidum actorem memorat, qui illarum. historiam 
carmine heroico conscripsit, Unde faetum est, ut 
emn in uirgine vetusti alicujus exemplaris, hae 
voces. primum. seriberentur, ܙܐ‎ imperito librario 
steà in textum irrepserint; quas nos ideirco uncis 
inclusas ἃ reliquis discrevimus, non. inepte Lauien 
retineri possunt, si ὡς particula. praemiltatur, sed 
prior sententia magis amidel. Jes. — Varie in 
hune locum divergorum sunt conjeelurz, Grace 
Aavár τε καὶ Acgan legendum esse Colelerius suspi" 
catur. At Juann. Clericus Artis erit., p. ὃν sect. 2, 
ο. 6, n. 13, pro verli d 
ὑπ conjecta δοὺς καὶ 
reverentia et jure, lioc est irreverenter. liabito. sexu 
infirruiore, et contra jus et fas. Sed conjecture ejus 
neminem facile subseripturum puto, cum orationis 
series. postulet, ut quexiadinodum. proxime expo- 
suit virorum, ita nunc mulierum proporat specialia 
utque singularia exempla. L. minus cuiquam 
placebit, quod vocem ἤλον, Latine zeloly- 
piam interpretatur. Non enim aliud hic sonat, quam 
superius, ubi Paulus, Pelrus, David, etc.,2:& ζῆτ 
Xov vexati inemorantur, Neque magis audiendus vi« 
detur, cum id de loe loco statuil, uL zisi mendtm 


in eum. irrepserit, dubium esse nequeat, quin semi- 
pagano librario. debeatur, qui fabulam fi m Da- 
nai cum veris historiis conjunxerit, Qi vero 
fieri non potuerit, ut eirca illud tempos, auo Petrus 


et Paulus propter znulationem gentilium y.*si sunt, 
eamdeni ob causam. vexate fuerint dug: :nulieres 
Danaides et Dirce appellat, qu: aliunde nobis igno- 
{16 sint. Certe oralionis series, uli mox dicebamus, 
postulat, ut insignium mulierum singularia exempla 
subjiciantur : nee quidquam magis in errorem in. 
ducit, quam ex cognatione numinum id wai tribuere, 


89, 


καὶ | ματαίας φροντίδας, καὶ ἔλθω[ μεν] ἑτὴ τὸν εὐχλεῇ 
καὶ σεμνὸν τ[ῆς ἁγίας χλή]σεως (48) ἡμῶν κα- 
γόνα (49). [Βλέπω]μεν τί καλὸν, καὶ τί τερπνὸν [xat 
προ]σδεκτὸν ἐνώπιον τοῦ ποι[ήσαντ]ος ἡμᾶς. ["Ατε- 
νίσ]ωμεν (50) εἰς τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ, [καὶ [δ]ωμεν 
ὥς ἔστιν τίμιον τῷ Θεῷ [αἷμα] αὐτοῦ (54), ὅτι διὰ 
τὴν ἡμετέραν [σωτ]ηρίαν ἐκχνθὲν, παντὶ τῷ χό]σμῳ] 
μετανοίας χάριν ὑπήνεγκεν. [Ανέλθ]ωμεν )89( εἰς 
τὰς γενεὰς πάσας, [καὶ κα]ταμάθωμεν ὅτι ἐν γενεᾷ 


S. CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ. OPERA οΕΝΟΙΝΑ. 
et éerianien idem nobis impositum est. (Quare ina- A ἡμῖν ἀγὼν ἐπίχει[ται], Διὸ ἀπολείπωμεν τὰς κενὰς 


mese vanas curas relinquamus, et ad gloriosam 
et venerandam sanche vocationis nostre regulam 
veniamus, Videamus quid bonum, quid gratum ac- 
ceptumque sil coram eo qui fecit nos. Animum in- 
Vendawaus. in sanguinem Christi cernamusque quan 
pretiosus Deo sit ejus sanguis, qui propter nostram 
salutem effusus, toti mundo ponnitentix gratiam ob- 
tulit. Recurramus ad ommes generationes, disca- 
musque quod in generatione et generatione poeui- 


VARIORUM NOTAE. 


Tertull. ad Martyras. elegantissime exprimit : Bo« 
mum agonem subilure estis, in quo. agonotheies Deus 
vivus est, zystorches Spiritus sanctus, corona. eter- 
nitatis, bravium, angelica substantie politia tn celis, 
gloria in secula. seculorum. Itaque. epistates vester 
Christus Jesus, qni vos spiritu unsit, ei ad hoc 
scamma pruduait, ec. Sed verendum est, ne dum 
explicationi hujus vocis diutius immoramur, et te- 
stimonia varia cumulamus, longiores quibusdam 
videamur; quare superato hoec scammale, postea 
saltuatii tantum hine inde quzdam libaiimus τ 
neque enim μετὰ πόδας progredi, et singula. accu- 
ratius persequi, si quidem hoc maxime vellemus, 
iypographus patitur, qui. ealces premit, et. operas 
$uàs cessare queritur. Jux. — Cum sciamus, ex 
Julio Polluce, vocem hanc κυρίως dici περὶ πεντάθλου 
ἁλτικοῦ, et. una. conjungantur apud eum σχάμμα 
οἱ χανών, nf scilicet ܬܐܘ‎ τὸ μέτρον τοῦ πηδήµατος 
κανὼν, ὁ δὲ ὄρος τὰ ἐσκαμμέναι quas voces. hic si- 
mul positas videmus, malumus τὸ σχάμμα arenan 
vertere, quandoquidem licet in stadio omnia exer- 
€itiorum genera celehrarentur, tamen ad cursores 
peculiari jure spectare videbatur. Sed quia de usu 
δχαμμάτων in scriptoribus agenisticis altum fere 
silentium, breviter adnotandum duco, in athleta- 
rum saltu, non solum rationem habitam quo usque 
quis prorsum emicaret, sed uL sursum subsiliret ; 
qua ex parte quando satisfactum, tunc demum de 
emenso spatio contendere licebat; siquidem qui- 
cunque preteritis sulcorum obicibus compendia 
quxrebat, inanem lusisse operam, atque ἔξω σκαµ- 
μάτων dicebatur. FELL. 

(48) Τῆς ἀγίας κλήσεως. Testatur Millits, quod 
non vidit Wottonus, ms. ita se hahere, τ... σεως, 
hiatumque non nisi sex aut septem liLteras admit- 
tere, Mdeoque mallet τ]ελειώ]σεως reponere ; quod 
apud SS. Patres bapiisrmum significat, cujus κανὼν 
renuntiationem in primis postulat χενῶν xai µα- 
ταίων φροντίδων, de quibus hie sermo. Videsis 
Bvicer. in Thes. eccl., v. Τελείωσις, Gau. 

(49) κανόνα. Vox, si quealia, agonistiea, uL supra 
adnotatum, quomodo perpetuo, fere a D. Paulo 
11 Cor. x, 15, 15, 16; Gal. vi, 16, usurpatur ; idem 
fere quod γραμμή, et aliquando quod σκάμμα. Satis 
ergo infeliciter norigam reddidit Junius ; nos lineam. 
substiti Feu. 


Nt ᾽Ατενίσωμεν. Sie Jun. cum editis, An 2 
tíus {᾿Αφορ]ώμεν ×? Forte respexit S. Pater ad illud 
Hebr. xii, 7 ᾿Αφορῶντες εἰς τὸν τῆς πίστεως ἀρχηγὸν 
xat Sue Ἰησοῦν. GALL. 

(δ) “Ὡς deci τίμιον τῷ Θεῷ αἷμα αὐτοῦ Vi- 
detur Clemens heic imitatus S. Petrum, qui et ipse 
I Epist. 1, 49, sanguinem D. N. J. C. appellat τέμιον 
αἷμα. Io. 

(83) 'Aré.lGupger. ta Wott. contendens, verbum 
istud, aw alterum ἀνιῶμεν, magis congruere τῷ slc 
τὰς γενεὰς πάσας, que jam praeterierunt; vertit- 
quc Recurramus ad ommes generationes, Melius 
orte quam [ἀτενίσ]ωμεν, quod hic ilerum exhi- 
bent Jun. et editi. Dav. tainen [ἀναθ]ώμεν mal 
let, Ip. 


difficultatibus plena, et variis τοῦ ἀντιπάλου tenta- 
tionibus obnoxia, metaphorice non inelegan:er hae 
voce adumbratur. Sic Ephreemi Syri metaphrastes 
Grecus, qui exstat in Bibliotheca nobilissimi et 
Mlustrissimi viri, Árundellz comitis, et Anglize ma- 
rescalli, orat. περὶ Παρθενίας: Σχάμματι γὰρ ἔοι- 
x&v ὁ βίος οὗτος" ἀγωνισταὶ τέλειοι τῇ αὐτῶν ρουμ 
ἀφόδως δεικνύουσιν ἑαυτοὺς ἐν τῷ σχάµµατι, οἱ 
δειλοὶ καὶ χαῦνοι τῇ αὐτῶν χαυνότητι ἔξω τοῦ σχάμ- 
ματος φεύγουσιν, EL ibidem : Χωρὶς ἀγῶνος οὐδεὶς στε- 
ανοῦται Mei xat by τῇ πολιτει is τῆς ἀσκήσεως ἄνευ 
Lis οὐδεὶς δύναται ἐπιτυχεῖν ἀμαράντου στεφάνου 
καὶ ζωῆς αἰωγίον, Sic Chrysost. lium, 23 in priorem 
ad Cor. : Kal γὰρ ἔδει τῶν σχαμμάτων εἴσω μένοντα, 
ἀγωνίσασθαι. καὶ οὐ μετὰ τὸ λυθῆναι τὸ θέατρον 
δαχρύειν ἀνόνητα, ubi de ponitentia post mortem 
jnulili locus esi insignis. Cujus sententie Fur 
Syrus Περὶ µετανοίας. suffragatur : Δεῦτε οὖν, δεη- 
paw ἕως ἐστὶ καιρὸς, ὧδε ἐν τῷ βίῳ τούτῳ Ra 
ὅσον ἐσμὲν, ἡμεῖς δυνάµεθα δυσωπΏσαι πάντοτε τὸν 
Θεὸν, εὐχερὲς ἡμῖν ἔστι καὶ χρούειν εἰς τὴν θύραν 
τῆς αὐτοῦ εὐσπλαγχγίας" ἐχχέωμεν δάκρυα ἕως χαι- 
ς ἐστι δεχθῆναι τὰ δάχρνα, 6 εἰς 
τὸν ἐκεῖ αἰώνα, κλαύσωμεν ἀνωφελῶς" ἐχεῖ τὰ δά- 
πρυα εἰς οὐδὲν λογίζονται, “Ὅσον γὰρ ἡμεῖς θέλομεν, 
τοσοῦτον xal συγχωρεῖ ὁ Θεὸς, ὁ ἀγαθός ἐνταῦθα 
ἀχούει ἡμῶν παρακαλούντων. καὶ ἐνταῦθα συγχωρεῖ, 
ἡμῶν ἱκετενόντων, ἐνταῦθα ἐξαλείφει τὰς ἡμῶν ἀνο- 
E ἰς, ἡμῶν εὐγνωμονούντων, ἐνταῦθα παράχλησις, 
χεῖ δὲ ἐχδίχησις- ἐνταῦθα συγχώρησις, ἐκεῖ κατα- 
ξήτησις. "Ωδε Ed ἔχεῖ ἀποτομία' ὧδε συγ- 
κατάδασις, ἐχεῖ ἀχρίθεια" ὧδε αὐτεξουσία, ἐχεῖ 
δικαστήριον' ἐνταῦθα ἄδεια, ἐκεῖ στενοχωρία: ἐγ- 
παῦθα ἀπόλαυσις, ἐχεῖ δὲ βασανισμοί, εἰς, [^ Basi- 
lius Ad virginem lapsam, tom. ll, pag. 755. Aste- 
rius etiam homilia De divite et Lazaro : Ἑλθόντος 
δὶ χαιροῦ τοῦ καθήκοντος, καϊτοῦ ἀπαραιτήτου προς- 
τάγματος τῆς πρὸς τὸ σῶμα κοινωνίας ἀποσπῶντος 
αὐθ, ἀναλογισμλς εἰσέρχεται τῶν βεθιωμένων, καὶ 
λῆς μετάνοια, puc τῆς χρείας" τότε γὰρ 
ὀνίνησι μεταμέλεια, ὅταν ὁ μεταδουλευόμενος ἐξου- 
αίαν ἔχει τῆς διορθώσεως, el Justinus martyr in 
Apolog, : Ἐν δον ἐχπρόθεσμος ἡ μετάνοια, Sed in 
vianr redeamus, meque longius extra scamma va- 
ter Cyrillus Alexandrinus Glaphyrorwm lib. 1, 
"um nibil sanctis largiri sime labore e£ sudore, 
auctor est, nec quemquzm ante γυμνάσματα volis 
et desideriis coronare, καὶ «31 τῶν ἄθλων ἀμφιλαφίᾳ 
riii d Et Clemens, κο Ἀποδν- 
σάμενοι δ' οὖν πει Ws ἐν τῷ τῆς ἀληθείας στα- 
δίῳ, γνησίως ἀγωνιξώμεθα ܐ ܘܟܐܬ ̈ܐ[‎ βρα- 
δεύαντος μὲν τού 1699 τοῦ ἀγίου, ἀγωνοθετοῦντος 
δὲ τοῦ Δεσπότου “ὧν ὅλων" οὐ γὰρ σμιχρὸν ὑμῖν τὸ 
λον; πῶ: × 676, Et lib. vu Strom. : Οὗτός 
,̈ܨ ܐ ܚ‎ ξυτῷ μεγάλῳ σταδίῳ τῷ καλῷ 
κόσμῳ τὴν δ)νβινὴν ܨ ܗ‎ πάντων τυ τον 
νος τῶν παθῶν" δ τὲ γὸῤ ἐγωνοθέτης ὁ παντοχράτωρ 
Θεὸς, ὅτε βραθευτὴς ὁ μονογενὴς ΧἹὸς τοῦ Θεοῦ, θεαταὶ 
δ οι, καὶ τὸ παγχράτιον τὸ πάμμαχον, οὐ πρὸς 
αἷμα καὶ δάρχα, ἀλλὰ τὰς διὰ σαρκῶν ἐνεργούσας 
πνευματικὰς ἐξουσίας ἐμπαθῶν παθῶν. Quem locum 


ΕΡΙΞΤΟΙ.Α 1 AD CORINTHIOS. 


525 


1χαὶ] γενεᾷ μετανοίας τόπον (85) ἔδω[κ]εν ὁ Δεσπότης A 6 ܐܐܪܐܐ‎ locum. Dominus dedit volentibus ad ipsum 


converti (54) Noe penitentiam pradicavit *'; et 
qui obelierunt , servaii sunt. Jonas Niuivitis przdi- 
cavit **; illi aulem de peccatis suis acla penilen- 
tia, Deum precibus placarunt, et salutem consecuti 
sunt, licet alieni a Deo essent. 


CAPUT VIII. 

Ministri divinz grali per Spiritum sanctum de 
paeuitentia sunt locuti ; ipseque omnium Dominus 
de patentia locutus est cum juramento. Viro 
enim ego, dicit Dominus : nolo. mortem peccatoris, 
sicui panjtentiam *! : addens (56) οἱ pulehram sen- 
tentiam: Resipiscite domus larael ab iniquitate ve- 
stra **. Dic filiis populi mei: sí peccata vesira a 
terra usque ad «alum pertingant , el si sint rubriora 
cocco εἰ nigriora sacco ; conversi outem [xeritis ad 
"ne ex toto corde "5, et dizerii Paler; ezaudiam 
708 lanquam populum sanctum **. Et in alio loeo sic 
dicit: Luvamini et, mundi estote, auferte mala ex 
animabus vestris ab ocwlis meis : quiescite a malitii 
eestris , discite [acere bonum , quarite judicium , (i- 
berate oppressum , judicate pupillo , et justificate vi- 
duam ; et venite , et dispulemus , dicit : Et εἰ [uerint. 
peccata vesira quasi plonicium , sicut nitem deol- 
babo; el εἰ (uerint ul coccinum , sicut lanam. deal- 
babo, El εἰ volueritis ac audieritis ine, bona terre 


τοῖς βουλομένοις ἐπιστραφῆναι ἐπ᾽ αὐτόν. Νῶε Exfi- 
Ενξεν μετάνοιαν, καὶ οἱ (58) ὑπακούσαντες ἐσώθη- 
σαν. Ἰωνᾶς Νινευῖταις καταστροφὴν ἐκήρυξεν, οἱ δὲ 
μετανοήσαντες ἐπὶ τοῖς ἁμαρτήμασιν αὐτῶν, ἐξιλά- 
σοντο τὸν Θεὸν Ιχετεύσαντες, xal ἔλαδον σωτηρίαν, 
×): ἀλλότριοι τοῦ Θεοῦ ὄντες. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η΄. 

Οἱ λειτουργοὶ τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ διὰ Πνεύματος 
ἁγίου περὶ μετανοίας ἐλάλησαν, καὶ αὐτὸς δὲ ὁ ܘܠ‎ 
σπότης τῶν ἀπάντων περὶ μετανοίας ἐλάλησε μεθ 
ὅρκου" Ζῶ γὰρ ἐγὼ, λέγει Κύριος, οὐ βούλομαι 
τὸν θάνατον τοῦ ἁμαρτωλοῦ, ὡς τὴν μετάνοιαν " 
προστιθεὶς xal γνώμην ἀγαθήν: Μετανοήσατε 
οἴκος ᾿Ισραὴ (9i) ἀπὸ τῆς ἀνομίας ὑμῶν. Elzor 
τοῖς υἱοῖς τοῦ AacU µου: ᾿Εὰν ὦσιν αἱ ἁμαρτίαι 
ὑμῶν ἀπὸ τῆς γῆς ἕως τοῦ οὐραγοῦ, καὶ ἐὰν ὦσι 
αυῤῥότεραι κάκκου, καὶ μελάντεραι σάκκου, καὶ 
ἐπιστραφῆτε πρός µε ἐξ Uinc τῆς καρδίας, καὶ 
εἴπητε, Πάτερ, ἐποκούσομαιὑμῶν ὡς λαῷ ἁγίῳ (58). 
Καὶ ἕν ἑτάρῳ τόπῳ λέγει οὕτως: Λούσασθε xal 
χαθαροὶ γένεσθε, ἀφέεσθε τὰς πονηρίας ἀπὸ 
τῶν ψυχῶν ὑμῶν, ἀπέναντι τῶν ὀφθαμμῶν μου" 
παύσασθε ἀπὸ τῶν πογηριῶν ὑμῶν, μάθετε καλὲν 
ποιεῖν, ἐκζητήσατε κρίσιν, ῥύσασθε ἀδικούμενον, 
τρίνατε ὀρφανῷ, καὶ δικαιώσατὲ χήραν, καὶ δεῦτε 
καὶ διελεγχθῶμεν (09), «έγει )60(” Kul ἐὰν ὥσιν 


* Gen. yi15 Sap. x, & ; Eccli. πριν, 17 ; Πού, xi, 7; I Petr, i, 30: ܐ‎ Petr. ܐܐ‎ , δ. ' Jon, in, ° Ezech. 


** Jer. n, 19, 22, 


XXxui,11. ** Ezech. xvi, ὅ0, 1 1, 18. 


YARIORUM NOTAE. 


(53! Μετανοίας τόπον. Forte τύπον, id est ὑπά- ( chielis nemine laudat, eujus etiam videntur esse 


superiora. Hine itaque firmatur Cotelerii conjectura. 
Porro locus ille Ezeehielis vel deest bris no- 
8lris, vel. desumptus est ex allero Ἐπὶ 
mine, quod is, Josepho teste, se at, quodque 
inter apoerypha recenset Synopsis Alanasiana. 
vel peius. Kusebiana. Sic Esdr» locum laudat Ju- 
siinus martyr, in Dialogo cum Tryphone, apud La- 
ctantium Latine versum lib. rv, c. 18, quem in co- 
dicibus nospris incassum qmeras. Alium citat ex 
Saphonia Cleinens Al., Strou,, lib. v, qui in ejus 
vaticinio non comparet, Hunc desumptum esse su- 
Spicor ex Sophoniz prophetia, vel Apocalypsi, inter 
libros apocryphos memorata, in canone Seriptura- 
rum Nicephoro patriarchze CP. tributo, et in. ms, 
bibliotliecie Barrocianze. οσον. 


Vextu, suspectum est; quia διελεγχθῶ- 
supponunt. Jaw flilarius ad psalm. 
! venite, argrumur; praefatione vero 
in psaliium cxix : Et venite, disputemus. Nec dissi- 
milis varietàs in Michea, cap. vi, vers. 2, διελεγ- 
χθήσεται, vel ܬܠܐ‎ Basilius ad lorum Isai: de quo 
agimus habet, διαλεχθήσεται. A Tertulliano exbibe- 

iur 


μεν &onimei 
quidem n, 


(60) Λέγει. Add. Κύριος ex LEX. Gat, 


δειγμῖν ub est vers. 15, cap. xtivSap. Sirach ad 
juem ioeum' respexisse videlur auctor nosler. 


UN. 
(54) Elegantius quidem Cotelerius hze ita vertit : 
recwrramws ad omnes mundi αἰαίεε, discamusque 
quod in singulis etatibus penitentic, etc.;sed gaius 


visum: est litteram Gracani exprimere. Cousr. 

(55) Καὶ οἱ, Articulus οἱ deest editt, quem ex ms; 
restituunt Mill. et Wott, Gar. 

(56) Postrema hujus senteutke verba Clemens 
Alexandr., lib. 1 Padag., c. x, Ezechielis nomine 
sic cilat: Dici enim. per Ezechielem: Si conversi 


fi, nec apostoli ipsi exemplis carent), sensum quo- 
que aliquoties, et non verba exprimi, observandum 
est, quod utrumque in hoc loco, deprehendere est. 
Quin εἰ in verhis ipsis non parva sazpenumero dif- 
ferenlia occurrit : varielates autem singulas notare 
Jonguim csset, € cuivis ex collatione cum editione 
τῶν U', qua: exsial, et omnium manibus teritur, ob- 
vium est, Quare laborem huuc aliis relinquimus, 
et damnum, si quod inde existit, majore luero po- 
slea compensabimus, cum novam editionem bibtio- 
rum Graecorum, ex manuscripto exemplan Thecke, 
quod omnium quotquoL bodie in Εἰ sunt, 
longe optimum el antiquissimum est, divini nuyii- 
nis auspiciis, et. serenissimi regis domini mei gra- 
lia et favore, in lucem emittere dabitur. Jux. 

(58) Λαῷ ἁγίῳ. Clemens Alexandrinus, Pedag., 
lib. ,ܐ‎ c. 40, habet λαοῦ ἀγίου, ubi verba huc Eze- 


338 
Α αἱ ἁμαρτίαι ὑμῶν ὡς φοινικοῦν, ὡς χιόνα Asuxa- 
νῶ' ἐὰν δὲ ὦσιν ὡς κόκκινον, ὡς ἔριον λευκα- 
γνῶ. Καὶ ἐὰν θέλητε, xal εἰσακούσητέ μου, τὰ 
ἀγαθὰ τῆς γῆς φάγεσθε" ἐὰν δὲ μὴ θέλητε, μηδὲ 
εἰσαχούσητέ μου, μάχαιρα ὑμᾶς κατέδεται" τὸ 


8, CLEMENTIS ! ROM. PONT. OPERA .GENUINA, 


321 
comedetis : εἰ autem nolueritis, neque. audieritis me, 
gladiws devorabit vos : os eniin Domini locutum. est 
hec ", Omnes itaque dilectos suos volens peni- 
tentia leri participes, omnipotente sua voluntate 
firmavit. 


γὰρ στόμα Κυρίου ἐλάλησε ταῦτα. Πάντας οὖν τοὺς ἀγαπητοὺς αὐτοῦ βουλόμενος μετανοίας pie 
πασχεῖν, ἑστήριξε τῷ παντοχρατοριχῷ βουλήματι αὐτοῦ. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ θ΄. 

Διὸ ὑπαχούσωμεν (61) τῇ μεγαλοπρεπεῖ καὶ ἐν- 
δάξῳ βουλήσει αὐτοῦ, καὶ ἱκέται γενόμενοι τοῦ 
ἐλέους xa τῆς χρηστότητος αὑτοῦ, προσπέσωμεν καὶ 
ἐπιστρέψωμεν ἐπὶ τοὺς οἰκτερμοὺς αὐτοῦ, ἀπολι- 
πόντες τὴν ματαιοπονίαν (62), τὴν τε ἔριν, καὶ τὸ εἰς 
θάνατον ἄγον ζῆλος (63). ᾿Ατενίσωμεν (64) εἰς τοὺς 

B τελείως λειτουργήσαντας τῇ μεγαλοπρεπεῖδόξῃ αὐτοῦ. 
λάθωμεν Ἐνὼχ, ὃς ἐν ὑπακοῇ δίκαιος εὑρεθεὶς, µετ- 
ετέθη, καὶ οὐχ εὑρέθη αὐτοῦ θάνατος. Νῶε πιστὸς 
εὑρεθεὶς, διὰ τῆς λειτουργίας αὐτοῦ παλιγγενεσίαν χό- 
σμῳ ἐχήρυξε (06), καὶ διέσωσε δι᾽ αὐτοῦ ὁ Δεσπότης τὰ 
εἰσελθόντα ἐν ὁμονοίᾳ ζῶα εἰς τὴν χιδωτόγ. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 1’, 

“Ἄδραάμ, ὀρίλος (07) προσαγορευθεὶς, πιστὸς εὑρέ- 
θη, ἐν τῷ αὐτὸν ὑπήχηον γενέσθαι τοῖς ῥὲ μασιτοῦ Θεοῦ, 
Οὗτος δι ὑπακοῖς ἐξηλθεν ἐκ τῆς γῆς αὐτοῦ, καὶ ix τῆς 


CAPUT ΙΧ. 

Quare obsequamur magniflez et gloriose illius 
voluntati, et supplices illius.misericorüie ac be- 
nignitati procidamus ; εἰ convertamyr ad misera- 
tiones ejus, relictis vanis operibus , contentione , 
εἰ quz ad mortem ducit, zmulatione. * Fixis oeu- 
lis, eos intuemur, qui magniflez ejus gloriz per« 
Tecte servierunt, Sumamnus Enoch **, qui in obe- 
dientia Justus repertus, translatus fuit, et non 
Inventa est mors illius, Noe '* fidelis inventus, per 
ministerium suum regenerationem (65) mundo prze- 
dicavit; et per eum Dominus conservavit animalia, 
cum concordia in aream ingressa. 

CAPUT X. 

Abrahars amicus 1" vocatus , inventus est fidelis, 
quando dietis Dei oblemperans fuit. Hic per obe- 
dientiam exiit de terra sua, et de cognatione sua , 


© [ga, 1, 16,40. ** Clem. Alex., Strom. lib. iv, pag. 516 sequentia nummatim perstringit, ** Gen. 
v, 84. Eccli, xtiv,16; Heb. xi, 5. ὃ Gen. v1, 8; vit, ἢ. Eecl. xbv, 17; lleb. xi, 7; | Petr, i, 90; 


ἢ Paral. xx , 7; Judith vit, 22; apud. Lut, lnterp. Isa, xtt, 8 ; Jac, n, 23 


Jl Petr, i1, 9. 


YARIORUM NOTAE. 


(03) Ματαιοπονίαν. Forte ματαιολογίαν. Ip. 
(65) Καὶ τὸ... ἄγον ÜiAoc. Lege καὶ τὸν... ἄγοντα, 
ζῆλον. Vocem ζῆλος mascul. genere, ut par est, su- 
mit S, Pater sup., cap. 5 et 5, licet per hanc fere 
Epistolam eamdem vocem neutro genere expresserit 
librarius, ut. Mill. et WotL. observatum. 

(04) ᾿Ατενίσωμεν. etc. lc confer cum Clemente 
Alexandrino, p. 516, Strom, lib. (¥, a verbis, 
ἀτενίαωμεν οὖν εἰς τοὺς τελείως λειτουργήσαντας, 
eic., el aguosces, pie Lector, mecum ex illo inter« 
polatam [fuisse dulcissimam epistolam, atque inter- 
pelatorem sedulo cavisse, ut longa esset magis 
quam μεγάλη τε xot θαυμασία, quibus laudibus eam 
ornat Eusebius. Epvanp. ΒΕΗΝ. 

(63) Qua scil. per baptismum renascimur, Hege- 
meralioms ejusdem svmbolum fuisse aream, qua 
Noe servatus est, etium 1 Petri. 1, 20, notatur, 
Covsr. 

(66) Hac 


veclav ܢܟ ܗܐ‎ ἐκήρυξε. Rogene- 


D ralio quie fit per baptismi lavacrum, operante Spi- 


Tilt sancto, παλεγγενεσίας nomine hoe loeo intelli- 
genda non est, sed generis humani instauvatio, et 

eneratio nova : atque. lioc. sensu. apud Pliilonem 

udzum, el alios reperitur. Locus etiani Mattlia i, 
xix, 28, £v τῇ παλιγγενεσίᾳ, Bie interpretandus. est, 
«um, scilicel, eclui, terra, el mare. praterierint, 
UL est Apoc. axi, et qui throne. insidet nova ou. 
nia ereabit, οὐρανὸν χαινὸν, γΏν καινὴν, καὶ χαινὰ 
πάντα, Juv, 

(61) ᾿Αδραὰμ ὁ φίλος. Add, cum Jun, τοῦ Θεοῦ, 
Sic οἱ Cle, Alex.l. c. liec verba exseribens. Dav. 
tamen legit; Αθρσὰμ Θεοῦ φίλος, p 
d asse 0. Vide infra, cap. 17. 
'Αδραὰμ ὁ plAoc προσαγορευθείς. Forle τοῦ Θεοῦ 
ndum, ui est Jac. n, 23, καὶ οΏος Θεοῦ. 
ἐκλήθη. dux. 


tur tertia lectio, eaque corrupta. Qui enim lib. 1 € 


ad uxorem cap. ult, recte verterat : Et venite, dia- 
putemus; in Jib. 1v, adversus Marcionem eap. 44, 
vitiosis follus libris, interpretatur : ΕἸ venite, con- 
ciliemur, quod est διαλλαχθῶμεν : alque id verbi 
restituendum forsan Chrysostomo in illud, Vidua 
eligatur non minus sexaginta annorum, elc, ubi 
locum proj πείς adducit, exponitque per χαταλλάτ- 
πεσθαι, et καταλλάξαι, Porro dum lsaiz testimonii 
apud sanctos Patres quiero, duo loca depravata ine 
veni, de quibus admonere non erit supervacaneuni? 
Nempe lrensi ac Luciferi. llle lib. 1v Adveraus 
hereses, cap. 53, 31! ; Lavamini, etc. Non enin sic- 
wt mius homo, ut multi audent dicere, divertit 
(hoc est, aversalur) eorum sacrificium ; sed wise- 
rans eorum cacitati, etc. Quid sibi vull, mutus Ao- 
mo? Conjiciebam, iraits liomo, fundum conjectui 
habens aniecedentia et sulsequemtia, Praecedit : 
Deinde ne quis putet, propterea quod irasceretur, eum 
recusare hae, infert consilium εἰ dans. Sequitur : 
Si enim irascens, abnueret hec eorum. sacrifici 
Juxta Lueiferum lib. 1, ad Constantium imperato- 
Ὁ S. Athanasio, verbi propbetiea esse de- 
bent : Laramini, nuudi estote, auferte. malitias ab 
Gnimis vestris, non ab inimicis vestris. Co. 

(61) Ὑπακούσωμεν. Hanc esse veram ms. lectio- 
mem iestatur Wolt. Sic quoque legerunt Mill. et 
Grab. qua sane voce utitur S. Pater, cap. 7 εἰ 10, 
alibi szpius. Editi ad unum omnes Junium secuti, 
ἐπαχούσωμεν. p. — Διὸ ἐπαχούσωμεν. Dominus 
Boisius ὑπακούσωμεν legendum monuit, eujus con- 
jeetur: ego libens subscribo, licet interdum ἔπα- 
ν pro. ὑπαχούξιν usurpetur, ut Is. xcv: Ἐπὶ 
χοῦσαι ἔμπροσθεν αὐτοῦ ἔθνη, et lertio casui jun- 
vium reperiatur. apud LXX, sed. sensu diverso, ut 
6 ὅτε, el Gen. xvi, 
; τῇ ταπεινώσει σου, JUN, 


CORINTHIOS. $20 


et de domo patris sui ; ut exigua terra, οἱ cogna- 
lione debili, et domo parva derelicta (68) , promis-. 
siones Dei in hzreditatem aceiperet. Dicil enim 
εἰ: Exi de lerra tua, et de cognatione tua, et de 
domo pairis tui, in terram quam tibi demonstravero : 
εἰ [aciam te in gentem magnam , et benedicam tibi , 
εἰ magnificabo nomen. tuum, el eris benedictus : et 
benedicam benedicentibus tibi, et maledicam male- 
dicentibus libi ; et benedicentur in te omnes. tribus 
terre 13. Ac rursus cum zecessit ἃ Lot , dixit οἱ 
Deus: Respiciens oculis tuis , vide a loco in quo 
nunc tu es, ad. Aquilonem, et Africum, εἰ Orien- 
tem, εἰ mare : quia ΟΠΙΜΕΠΙ lerram. quam iu. vides, 
libi dabo eam , εἰ semini tuo usque in. sacculum, Ei 
[aciam semen tuum sicut arenam terra, Si potest 
quis dinumerare arenam terre, εἰ semen luum di- 
numerabitur τὴ, Et iterum ait: Eduzis Deus. Abra- 
ham, ei dizit ei: Respice in celum , et numera stel- 
las , si potes dinumerare eas : sic erit semen. tuum. 
Credidit. autem. Abraham. Deo; et deputatum est. ei 
ad justitiam τ", Propter fidem et hospitalilatem da- 
tus est ei filius in senectute 7*; et per obedientiam 
obtulit eum "*, sacrificium Deo, in uno montium 
quem ipsi ostendit. 


FPISTOLA I AD 


αὐτοῦ, καὶ bx τοῦ οἴχου τοῦ πατρὸς αὐ- A‏ !ܢܗ 
ποῦ, ὅπως γὴν ὀλίγην, καὶ συγγένειαν ἀσθενῆ. καὶ‏ 
οἶχον μιχρὸν καταλιπὼν, χληρονομήσῃ τὰς ἔπαγγε-‏ 
Mag τοῦ Θεοῦ, Λέγει γὰρ αὐτῷ" Απείθε ἐχ τῆς‏ 
γῆς σου, καὶ ἐκ τῆς συγγενείας σου, καὶ ἐκ τοῦ‏ 
οἴκου τοῦ πατρός σου, εἰς τὴν γῆν. ἣν dv σοι‏ 
δείξω" καὶ ποιήσω σε εἰς ἔθνος μέγα, καὶ εὖ.1ο-‏ 
γήσω σε, καὶ μεγαλυγῷ τὸ ὄνομά σου, καὶ ἔσῃ‏ 
südornuéroc* καὶ εὐλογήσω τοὺς εὐ.ἰογοῦντάς‏ 
σε, καὶ καταράσομαι τοὺς καταρωμένους σε" καὶ‏ 
εὐλογηθήσονται (69) ἐν σοὶ πᾶσαι αἱ gvAal τῆς‏ 
ῆς. Καὶ πάλιν ἐν τῷ διαχωρισθῆναι αὐτὸν ἀπὸ‏ 
ἡ εἶπεν αὐτῷ ὁ θεός; ᾿Αγαδιλέγας τοῖς 00618‏ 
μοῖς σου, ἴδε ἀπὸ τοῦ τόπου οὗ viv σὺ εἴ, πρὸς‏ 
βοῤῥᾶν, καὶ Aa, καὶ ἀνατοιϊὰς, καὶ θάλασσαν"‏ 
ὅτι πᾶσαν τὴν γῆν Tiv σὺ ὁρᾷς, σοὶ δώσω αὐτὴν,‏ 
καὶ τῷ σπέρματί σου ἕως αἰῶνος. Καὶ ποιήσω τὸ B‏ 
σπέρμα σου ὡς τὴν ἄμμον τῆς γῆς" εἰ δύναταί‏ 
τις ἐξαριθμῆσαι τὴν ἄμμον τῆς γῆς, καὶ τὸ σπέρμα‏ 
σου ἐξαριθμήσεται. Καὶ πάλιν λέγει' "Εξήγαγεν‏ 
ὁ θεὸς τὸν ᾿Αδ6ραὰμ, xal εἶπεν αὐτῷ * ᾿ΑνάδΊε-‏ - 
γον εἰς τὸν οὐρανύν, καὶ ἀρίθμησον τοὺς ἀστέ-‏ 
ρας, εἰ δυνήσῃ ἐξαριθμῆσαι αὐτοὺς, οὕτως ἔσται‏ 
τὸ σπέρμα σου. "Exieceuce δὲ ᾿Αδραὰμ τῷ θεῷ,‏ 


xal ἐογίσθη αὐτῷ εἰς δικαιοσύνην. Διὰ πίστιν καὶ φιλοξενίαν ἐδόθη αὐτῷ υἱὸς ἐν γήρᾳ, καὶ ὃν ὑπακοῖς 
προσήνεγχεν αὑτὸν θυαίαν τῷ Θεῷ πρὸς Ev τῶν ὀρέων ὧν ἔδειξεν αὐτῷ, 


CAPUT XI. 
Propter hospitalilatem. οἱ pietatem Lot e Sodo- 
mis salvus evasit 7, cum tota regio circumjacens 


6. 


ὃν 


"* Gen. xv, "Gen. xxi. "ἢ Gen. xxi. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ’. 
Διὰ φιλοξενίαν (70) καὶ εὐσέθειαν Λὼτ ἐσώθη Ex. 
Σοδόμων, τῆς περιχώρου πάπης κριθείσης (71) διὰ 


βόδι. 311,1, 2. 5, Τὸ Gen. xu , 14, 15, 10. 
T! Gen. xix , et I Petr. it, 6, 7. . 


VARIORUM NOTAE. 


etam : etimbrem igneum ac sulphureum caelitus 
demissum, secuta est, «pud Chrysostomum Πο], 8, 
in priorem ad Thess. locus est. elegantissimus : 
quem hie subjicere non pigebit, in gratiam eorum, 
quibus non minus gratuur erit. hiec. legere, quam 
nobis primum notare, et exéerpere jueundum (uit : 
Αὔττῃ δὴ οὖν 1 οὕτως εὐθαλὴς xal πρὸς πάσας τὰς 
ώρας ἁμιλλωμένη, ἡ φθάνουσα τῇ εὐθηνίᾳ τὸν παρά- 
εεσον τοῦ θεοῦ, πασῶν τῶν ἐρήμων ἐρημοτέρα ἐστὶ 
νῦν, καὶ ἕστηκε μὲν δένδρα, καὶ καρτὸν ἔχει, ὁ Eb 
καρπὸς τῆς τοῦ Θεοῦ ὀργῆς ἐστιν ὑπόμνημα- ἐστήχασι 
μὲν ῥόαι (καὶ τὸ ξύλον λέγω χαὶ ὁ καρπὸς) λαμπρὰν 
τὴν ἐπιφάνειαν ἔχουσαι, καὶ τῷ ἀγνῶτι παρέ) 
πολλὰς τὰς ἐλπίδας" εἰ δὲ ληφθεῖεν εἰς χεῖοσι 
χλασθεῖσαι χαρπὸν μὲν οὐδένα, χόνιν δὲ καὶ τέφραν 
πολλὴν δεικνύουσιν ἐναποχειμένην ἔνδον. Τοιαύτη 
καὶ ἡ γῇ πᾶσα: κἂν λίθον εὕρῃς, τετεφρωμένον 
ρήσεις" xol τί λέγω λίθον, καὶ ξύλα, καὶ γῆν ; ὅπι 


5 ὅπου: 
καὶ ἀΐρ, καὶ τὰ ὕδατα μετέσχε τῆς συμφορᾶς. Κα- 
θάπερ γάρ σώματος ἐμπρησθέντος xai χαταχαυθέν- 
τος, τὸ μὲν σχηµα μένει, καὶ ὁ τύπος ἐν τῇ τοῦ πυρὸς 
εἰ καὶ ὄγχος, χαὶ ἡ ἀναλογίᾳ, ἡ δὲ δύναμις οὐχέτι" 
οὕτω δὲ ἐχεῖ γῆν ἔστιν ἰδεῖν, ἀλλ᾽ οὐδὲν πῶ τῳ γῆς, ἀλ- 
λὰ πάντα τέφραν’ δένδρα καὶ καρποὺς, ἀλλ᾽ οὐδὲν ἔχον. 
τα δένδρων, οὐδὲ καρπῶν: ἀέρα καὶ ὕδωρ, ἀλλ᾽ οὐδὲν 
ἀέρος οὐδὲ ὕδατος" xal γὰρ χαὶ ταῦτα τετέφρωται. 
Sic Tertullianusin Apolog. : Sodomam et Gomorrham 
igneus imber exussit ; olet adliuc. incendio terra, et 
5i qua ilfic arborum poma cernuntur, oculis teuus 
celerum conlactu cinerescunt, Et. De pallio idem : 
Aspice ad Paliestinani, qua Jordanis. amnis. fiuvium 
arbiler, vastitus ingens, et orba regio et (rstra ager 
est, et urbes retro; et populi [requentes, etc, Ju, — 
Nejue mutandum κριθείσης, conlra ms. codicis 


(08) Hoc est que paucis admodum constabat, @ 
Abralie. enim fra tantum duo fuerant, Aran. ct 
Nachor, Aran vero juin obierat relicto Lot filio, Cum 
Lot igitur ex hac prosapia restabant Naehor et 
Abraham, qui quidem propler sterilitatem Sarz 
filiis carebat, 00051. 1 

(69) Καὶ εὐλογηθήσονται. Tta ms. ut apud LXX. 
Jta et relique editt. praeter Cler. et Coust, ubi xat 
omittitur. GAL. 

(70) Arà eule£grtar. Clem, Alex., 1. c. Ip. 

71) Κριδείσης. Al. hanc vocem corrigendam 
pntarunt, quam tamen acriter tuetür Wott. locum- 
que integrum sie vertiL : Cum fegio loda in circuitu 
igne ei sulphure penas lueret, Quin et addit, S. Pa- 
Lrem procul dubio respicere ad I|. Pet. 11, 6, lui 
lentum sané testimonium, eam Epistolam ab. inilio 
usque canonicam fuisse atque ab Ecclesia Roniana 
receptam. Wottoni ! sententiam probat Clericus 
exscribitque. 1p. — Τῆς περιχώρου πάσης xpi- 
θείσης. Dominus Doisius χαταστραφείσης legendum 
putat, suffragante historia, et. verbis contexius, 
Gen. xix, 25 : Καὶ κατέστρεψε τὰς πόλεις ταύτας, 
καὶ πᾶσαν τὴν περίχωρον" vel χαταχαυθείσης. Ego 
Βἰμιρίοχ καυθείσης subslituendum puto, €! in ver- 
sione Latina illam lectionem secutus sum; quamvis 
non negem χριθείσης retineri posse, el quidem 
sensu commodissimo, pro καταχριθείσης. Κρίνειν 
enim pro οσα εἰ χρῖμα pro χατάχριμα, 5 - 
pissime in Novo Testamento, et in hoc. seripio usnr- 
pantur, Prime οἱ postremze leelioni favere videtur, 

| Pet, 1,6: Καὶ πόλεις Σοδόμων καὶ Γομόῤῥας 
πεφρώσας κατέχρινεν. le vastitate autem et sterili 
late illius. regionis, olim fertilissime et amoeni 
ma, qu divimum scelerum et impi tatis. vindi- 


D 


ΡΟΝΤ. OPERA GENUINA. 353 
ܬ‎ πυρὸς καὶ θείου " πρόδηλον ποιήσας ὁ Δεσπότης (13) 
ὅτι τοὺς ἐλπίζοντας ἐπὶ αὐτὸν οὐχ ἐγχαταλείπει, 
τοὺς δὲ ἑτεροχλινεῖς ὑπάρχοντας εἰς χόλασιν καὶ αἱ- 
χισμὸν τίθησι. Συνεξελθούσης γὰρ αὐτῷ (75) τῆς 
ܠܡ ܘܕܢ‎ ἑτερογνώμονος ¥ ܟܟ‎ xal οὐχ ἐν ὁμο- 
νοίᾳ, εἰς τοῦτο σημεῖον ἐτέθη, ὥστε γενέσθαι αὐτὴν 
στήλην ἁλὺς ἕως τῆς ἡμέρας ταύτης (14): εἰς τὸ 
γνωστὸν εἶναι πᾶσιν, ὅτι οἱ δίψυχοι καὶ οἱ διστάζοντες 
περὶ τῆς τοῦ Θεοῦ δυνάμεως, εἰς χρῖμα χαὶ εἰς σημείω» 
σιν πάσαις ταῖς γενεαῖς γίνονται. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 18’. 
Διὰ πίστιν xal φιλοξενίαν ἐσώθη Ῥαὰδ ἡ πόρνη (15). 
Ἐχπεμφθέντων γὰρ ὑπὸ Ἰησοῦ τοῦ τοῦ Navi (10) κα- 
πασκόπων εἰς τὴν Ἱεριχὼ, ἔγνω ὁ βασιλεὺς τῆς 
γῆς ὅτι fixae κατασχοπεῦσαι τὴν χώραν αὐτῶν (71), 
Β καὶ ἐξέπεμψεν ἄνδρας τοὺς συλληφοµένους αὐτοὺς, 
ὅπως συλληφθέντες θαναέωθῶσιν. Ἡ οὖν φιλόξενος. 
'Ῥραὰδ εἰσδεξαμένη αὐτοὺς, ἔκρυψεν εἰς τὸ ὑπερῷον, 
ὑπὸ τὴν λινοχαλάμην. Ἐπισταθέντων δὲ τῶν παρὰ 
τοῦ βασιλέως, καὶ λεγόντων" [΄Αγδρες πρὸς σὲ ἡ-] 
θον οἱ κατάσκοποι τῆς [τῆς ἡμῶν,] ἑεάγφγε αὐ- 
τοὺς, ὁ γὰρ βα[σι.λεὺς οὔτως κελεύει. Ἢ δὲ ἀπε- 


S. CLEMENTIS 1 ROM,‏ ܐܤ 


igne ei sulphure dammata esset: palam faciente 
Domino, quod sperantes in illum non derelinquit ; 
eos vero qui in contraria declinant , punitione ac 
supplicio afficit. Que enim una cum eo egressa fue- 
rat uxor illius, cum diversa sentiret nee concors 
esset , in ejusmodi signum posita est , ut salis sta- 
tua in hodiernum usque diem sit facta : quo cun- 
etis notum esset, quod animo incerti et de potentia 
Dei dubitantes, in judicium et in significationem 
universis generationibus fiunt. 

CAPUT XII. 

Ob fidem et hospitalitatem servata est Rahab me- 
ܫܪ ܨܐܘ‎ τα. Missis enim a Jesu fllio Nave ad Jeri- 
chuntem exploratoribus, intellezit terrz rex, quod 
regionem eorum exploratum venerant: el emisit 
viros qui eós comprehenderent , ut comprehensi 
meearentur. Eos igitur hospitalis Rahab suscipiens, 
in solario sub lini stipula. occwltavit, Superve- 
mientibus autem hominibus a rege missis, ac di- 
centibus : Viri ad 1e venerunt terr mostre explura- 
fores ; educ eos, rez enim Ha imperat ; illa respon- 
dit : Duo viri quos quaeritis, ingressi sunt apud me, 


τῷ Jos. 1 ; Πεὺ. xi, 9f. 


VARIORUM NOTAE. 


Ipsague imago sibi formam sine corpore servant 
Durat adhuc etenim. nuda statione sub a'iiram, 
Nec pluviis dilapsa situ, nec diruta ventis. 
Quin etiam si quis mutilaverit adoena formam, 


€ Protinus ex sese suggestu vulnera conplet. 


Dicilur εἰ virens alio jam corpore, sezus 
Munificos solito dispungere sanguine menses. 


Videsis eumdem lrenzeum, cap. 64. ejusdem libri, 
necnon Prudenüi llamartigeniam versu 7&0 et se - 
quentibus. Cor.— Xrijnv àAóc. Cyrillus Hieros. 
catech. mystagogica prima: Ἡ δὲ τούτου γυνὴ στήλη 
γέγονεν ἁλὸς ἐστηλιτευμένη,. δι' αἰῶνος, ἔχουσα τῆς 
ܗ ܘܐ‎ προαιρέσεως χαὶ ὑποστροφῆς τὴν μνήμην. 
Abraham conira, τῇ οἰχουμένῃ στήλη πέστεως καὶ 
ὑπακοῆς ἴδρυται, αἱ lojuitur 18111) in Constit, 
monasticis. Jus. — Josephus lib. 1 Antig., ejusdem 
seculi cum Clemente scriptor, ex oculo: 
ipsum testatum fac ἱστόρηχα δὲ αὑτ 
διαμένει. Quam rem neminus probabilem puteus, 
ration. stius diuturnilatis itpendio admiran- 
dam assignat Tertullianus; scilicet, quod perpe- 
iuis Lemporihus reparetur, et ai quis advena formam 
mulilaverit, suggestu. ex. sese vulnera prolinis com- 
plet, imo quod et fuso subin à à 
et cladem lateatur. Nec hic sistitur, 
lis vi seriplores (quam recte alii judicent) ei: 
num superesse asserunt vivacem hate, οἱ sua quasi 
sale conditam statuam, FELL, Αἱ Colomesius nos 
amandat ad p. 109 Observat. suarum — sacrarttn, 
Vide et Diss. Joannis Clerici de statua salina, ubi 
lec fabula de industria .ܐܐ ܐܐ ܐܡܘ‎ 

(18) Διὰ aie ttv... ἡ πόρνη. 11:00 tantum linc 
excerpsit Clemens Alex., |. ο. GALL. 

(16) "Yao Ἰησοῦ τοῦ τοῦ Nav. Sie Woltoni 
editio ex ms. Al. ex duobus τοῦ in omittunt, Ip. 

(17) Τὴν χώραν ὧν. Editi αὐτοῦ. Ad fidem 
ms. αὐτῶν reslituit Wott. Sie etiam legisse Jun. 
patet ex ejus versione : flescitit terre rez quod re- 
gionem. eorum ezploraturi venerant; licet in ejus 
editionis textum αὐτοῦ. irrepseriL. Junianam vere 
Hohe arguebat Fellus. veram ms. lectionem igno« 
rans. lp. 


D 


fidem; neque. interprelandum. χαταχριθείσης, nam 
fimo dixerit καταχρίνειν διὰ πυρός sed hic est 
antecedens pro consequente, judicium pro suppli- 

ideoque χριθείσης perinde est ac xoAacüsic: 


αρ. 13, plurimaque illius mentio apud auctores, 
AMebr: Grecos, Latinos. lasigne est testiinonium. 
S. Iren . w. Contra. hereses, cap. δ᾽ : Lot re- 


liquit in. confinio uxorem suam, statuam salis usque 
in hodiernam diem,Et in line, capitis : Et cum lec 
fierent, uxor remanserat ia Sodoinis, ja nen caro 
corruptibilis, sed statua salis semper manens, et per 
naturalia eu qua sunt conszetudinis hominis, osten- 
dens ; quoniam et Ecclesia, que est aal terra, sub- 
relicta est in confinio terra, patiens que suni hu- 
mana : εἰ dum sepe au[eruntur ab ea membra inte- 
gra, perseverat statra salis, quod esl firmamentum. 
fidei. Rrmans εἰ premittens. [ilios ad Patrem ipso- 
1m, Quz obscuriora viderentur, nisi facem pi 
ferrent versus carminis inscripti Sodoma, quod 
ter opera Tertulliani et Cypriani locum invenit : 


Nammque comes conjuz, heu me. male (um quoque legis 
Femina non patiens, divina ad murmwra ecli 
Audaces oculos nequidquam sola retrait ; 

Nec habitura loqui quod viderit, et simul illic 

1» Íragilem mutata salem, stetit ipsa sepulcrum, 


35 


A aed. confestim abierunt et pergunt: non ostendens 
eis illos. Et dixit ad viros: Certo scio ego, quod 
Dominus Deus vester tradit vobis. urbem hanc; ti- 
mor-enim et pavor vestri incidit in habitatores ejus. 
Quando igitur «contigerit vos eam. capere, servate 
me ei domim patris mei. Et dixerunt ei: Sic-erit, 
quemadmodum locuta es nobis, Cum igitur nos adesse 
cognoveris , congregabis omnes 1805 sub tecto tuo , 
et servabuntur : quoiquot enim invenientur extra do- 
mum , peribunt. Et signum ei dare addiderunt, ut 
funiculum nempe coccinemm appenderet de domo 
sua: manifestum facientes, quod per sanguinem 
Domini futura esset redemptio universis 'eredet« 
libus et sperantibus in Deum. Videte, dilecti , 
non solum fides, sed etiam prophetia in iuliera 

B .ܙܐܘ‎ 


EPISTOLA 1 AU CORINTHIOS. 


ܚ 
κρίθη )18(' εἰσῆλθον [οἱ δύο ἄνδρες οὓς ζητεῖτε‏ 
πρός µε, [ἀ.:λὰ ταχέ]ως ἀπῆλθον, καὶ πορεύον-‏ 
[ται (19)" οὐχ] ὑποδεικνύουσα αὐτοῖς ἐϊχείνους‏ 
Καὶ εἶπεν πρὸς τοὺς ἄνδρας" [Γινώ]σκουσα‏ ].)80( 
qu'au ἐγὼ, ὅτε [Κύριος ὁ θεὸς] ὑμῶν παραδί-‏ 
δωσιν» ὑμῖν [τὴν πόλιν ταύτην, ὁ γὰρ φόδος xal‏ 
[ερό]μος ὑμῶν ἐπέπεσεν τοῖς κα[τοι]κοῦσιν αὖ-‏ 
τήν (81). 'Εὰν οὖν γέ[νηται] Aafeiv αὐτὴν ὑμᾶς,‏ 
διασώσατέ, µε, καὶ τὸν olxor τοῦ πατρός µου.‏ 
Καὶ εἶπαν αὐτῇ Ἔσται οὕεως, ὡς ἐλάλησας ἡμῖν.‏ 
Ὡς ἐὰν οὖν γνῷς παραγινομένους ἡμᾶς, συγά-‏ 
ξεις πάντας τοὺς σοὺς ὑπὸ τὸ στέγος σου, καὶ‏ 
διασωθήσονται- ὅσοι γὰρ ἐὰν οὐρεθῶσι» ἔξω τῆς‏ 
οἰκίας, ἀπολοῦνται. Καὶ προὀέθεντο αὐτῇ δοῦναι‏ 
σημεῖον (82), ὅπως κρεμάσῃ Ex τοῦ οἴκου αὐτῆς χόχ-‏ 
κινον' πρόδηλον ποιοῦντες (83), ὅτι διὰ τοῦ αἵμα-‏ 


(ὃ ποῦ Κυρίου λύτρωσις ἔσται πᾶσε τοῖς πιστεύουσεν χαὶ ἐλπίζουσιν ἐπὶ τὸν Θεόν. Ὁρᾶτε, ἀγα-‏ ܚ 


γυναιχὶ γέγονεν (86). 


πητοὶ, οὗ μόνον πίστις (85), ἀλλὰ προφητεία ἐν τῇ 


VARIORUM. NOTAE, 


sensum quod attinet, inlerpretatur : Preterea, vel 
insuper ei signum dederunt. Recte. At ejusdem erro- 
ris postulandi erant Junius et Fellus, Cotelerio 
prieeuntes, apud quos sic lego : Et ut signum daret, 
addideruni, Hic reformandam esse Cotelerianam 
versionem non agnovit (θυ, er emendaturus , 
wt alibi passun, Eam ipsi recensuimus, litterae ta 
Xnen inharenies. GALL. 

(83) Πρόδη,λον: ποιοῦντες, ete. Habet hic figura 
et allegoria suffragatores multos magnosque: Justi-^ 
num in Dialogo, p. 558, Irenizum, lib. iv, cap. 97; 
Origenem Homil. 5 et 6 in Jesum Nave, et ad Mat- 
Alizel xxvir, 98; Ambrosium libro dé Salomone, cap. 5; 


C etlib.v Defide, 5.4; Hieron rumen S pseudo- 
a 


Mieronymum ad Marciziv, 1;Paulinum φάγε 25; 
Augustinum in psalm, rxxxvi, 4; Prosperum De pro- 
míssionibuset pradietionibus Dei, part. 11, cap. 14; Ful- 
gentium lib. 1 De rentissione peccatorum, cap. 91; 
Theodori quest. 2 in Josuam, et ad versum | ± 
cap. xi Epistola ad Hebreos, Ut nihil dicam de 
auctore operis imperfecti in. Mattleum, tomo ὙΠ 
B. Chrysostomi, ad cap. 1, vers. 5, quo loci cor 
rupie legitur signo rubri sparsi pro signo rubro 
sparii; item de Procopio Gazzo, δὲ alis quos in 
adversariis meis nótatos non inveni, Quam horrende 
Coccinum interpretati sint. Gnostici, cernere potes 

apud Epiphanium, iu eoram heresi, cap. 9. Cor. 
gu Διὰ τοῦ αἵματος. Post B. Clementem eodem 
trahere linteum istud observo JustinumM. lrenzeum, 
Origenem et alios, quorum nomina legere est iu 

Observ. sacris, p. 91. CoLow, 

(85) Οὐ μόνον πίστις, ἀλλὰ προφητεία. In Deo 
D Israelis reposita fiducia, et ab ipso &perala salug 
ante Domini ad ventum, in juatitiam atque fidem re- 
putabantur, licet. Messi: futurus adventus, cuu 

ejusdem incarnationis, mortis el resurrectioi 
miysteriis minime essent perspeeta. Eodem jure pie ܟ‎ 
reque res geste per lotam legis oeonomiaim, pro- 
1 loco sunt ,ܦܐ ܐܢܐ‎ Deo eas ita dirigente, ܠܐ‎ 
uturz redemplionis satu aduumbrarent, Ma ex 
4Egypto 


(86) Προφητεία ἐν τῇ γυναικὶ γέγονεν. Origenes 
homil. 5 mox citata: Sed et ἰδία meretrix, quu eor 
suscepit, ex. mereirice efficirur jam propheta. Dicit 
enim : « Scio quiu Dominus Deus vesier trudidit vo- 
bis terram. hanc. ܐ‎ Vides quomodo illa qua aliquando" 
erat merelriz, εἰ inpia εἰ immunda, nunc jam "Spi- 
ritu sancto repleta est; et de preieritis quidem coun- 
fitetur, de presentibus vero credit, propheiat autem 
εἰ prenuntiat de (uturis, Cor. 


8) Ἢ δὲ ázexplün. Cum Dav. lego 1069 ἄπε- 
κρίϑη : Hore respondit. GALL. 

(19) Kal πορεύοντω- Cout, mallet, καὶ ποῦ 
πορεύονται, οὐχ οἶδα, εἰ quio pergant nescio. Αι hujus 
supplementi capax non est ms. lacuna. Simplicior 
Ιεοιίο quie bactenus invaluit. Ip. 

(80) Οὐχ ὑποδειχνύουσα αὐτοῖς ἐκείψους. lta 
ms. recte supplevit Cot. Juniana enim leclio [ὁδὸν] 
ὑποδεικνύουσα ἐναντίαν] contextui et historic:e. ve- 
ria minime respondere- videtur. Ip. Qt: 
ὑποδειχγνύουσα αὐτοῖς ἐ[χείνους.] Cuin variis mo- 
dis quz desiderantur, suppleri queant ; vir doctug 
edendum curavit, ν] ὑποδειχνύουσα αὐτοῖς 

γαντίαν.] Vigm. ostendens eis contrariam ܐ‎ sensu 
plane diverso a verbis libri Josue, cap. 11, vers, 5, 
ubi Hahab negat se scire quo homines illi abierint. 
Ostendit quidem mulier contrariam viam, sed ex- 
ploratoribus Judxis, non aulem missis a Hieri- 
€huntis rege. Liceat aulem hie obiter monere de 
vitlo editionum 8, Hieronymi, in nomine Rahaba- 
Libro de interpreta one nominum lebraicorum, 
capite de Jesu Nave : δαί, latitudo, vel fames, sive 
impetus. Legendum enim dubio procul Raab.Cot.— 

quod hic in archetypo desideratur, studens 
supplere, ediderat , ]ܗ‎ ὑποδεικνύουσα αὑτοῖς 
ἑ]ναντίαν,] οἱ Latine, viam osiendens eis contrariant. 
uód cum QColélerius. animadverlerel repugnare 
hisiorim sacro, qui expleratores € domo Hahab 
tum nondum exiisse, sed in ea adbuc latitare do- 
cet, οὐχ pro ὁδόν, ἐ[κείναυς] pro. ἐναντίαν] sub- 
stituit, Nec dubium quin ejus correctio Junianz s:t 
proferenda lectioni : maxime cum banc ad explo- 
ratores Josue, quibus unis Kahab viam contrariam 
ostendisse. ioratur, refei rationis series non 
sinat. Antea etiam forte legendum, καὶ ποῦ πορεύον- 
ται, οὐχ οἶδα, et quo pergant nescio. CousT. 

(84) Τοῖς κατοικοῦσιν αὐτήν. Lectum ergo Cle- 
menti conma versiculi 9, cap. 1^ Josue, quod a 
multis editionibus abest, in Couplutensi vero [18 
effertur, xat χατέπτησσον πάντες ot χατοιχοῦντες τὴν 
γῆν ἀφ' ὑμῶν, αἱ codice 720 Bibliothec:e regiz hoec. 
mido, καὶ τετήχασι πάντες οἱ κατοιχοῦντες E γῆν, 
ἀπὸ προσώπου ὑμῶν. Cor. 

(82) Καὶ προσέθεντο αὐτῇ δοῦναι σημεῖον. Hel- 
lenismus, in sacris litteris pissim oecurrens, quo 
aiias utitur S. Pater, ut advertit Wott., idemque si- 
gniflcat quod ἔδωχαν ἔτι αὐτῇ σημεῖον. Cotelerii 
versionem : Et addiderunt utsignum daret, suggillat 
Πάν, quod histerig divine repugnet : non emim 
Bahab specnlatoribus, sed speculatores Rabab' si- 
gnum: dederunt, ex Jos. n, 18, Sic igitur ipse, ad 


Ῥιτλαι, Gn. 1. 


PONT. OPERA GENUINA. 


À ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ 1. 

Ταπεινοφρονήσωμεν οὖν, ἀδελφοὶ, ἀποθέμενοι πᾶ- 
σαν ἀλαζονείαν, καὶ τῦφον, καὶ ἀφροσύνην, καὶ 
ὀργάς" χαὶ ποιήσωμεν τὸ γεγραμμένον. λέγει γὰρ τὸ 
Πνεῦμα τὸ ἅγιον" Μὴ χαυχάσθω ὁ σοφὸς ἐν τῇ 
σοφίᾳ αὐτοῦ, μηδὲ ὁ ἰσχυρὸς ἐν τῇ ἰσχύϊ αὐτοῦ, 
μηδὲ d πλούσιος ἐν τῷ πλούτῳ αὑτοῦ" dA ἢ ὁ 
καυχώμενος (81), ἐν Κυρίῳ καυχάσθῳ (88), τοῦ 
ἐκζητεῖν abcór, καὶ ποιεῖν κρῖμα καὶ δικαιοσύν- 
[nr (89)-] μάλιστα μεμνημένοι τῶν λόγων τοῦ 
Κυρίου Ἰησοῦ, οὓς ἐλάλησε διδάσχζων] ἐπιείνειαν 
xot μαχροθυμίαν, [θύ]τως γὰρ εἶπεν" ᾿ΕΔεεῖτε ἵνα 
ἐλεη[ϑῆ]εε, ἀρίετε Ίνα φφεθῇ ὑμῖν" ὡς] ποιεῖτε, 
οὕτω ποιηθήσεται ὑ[μῖν"] ὡς δίδοτε, οὕτω δοθή- 
σεται ὑϊμῖν" ὡς κρίνετε, οὕτω χριθήσεται ὑμῖν" 
ὡς] χρηστεύεσθε, οὕτως χρη[στευθή]σεται ὑμῖν" 
ᾧ μέτρῳ με[τρεῖτε,] ἐν αὐτῷ μετρηθήσεται ὑμῖν. 
Ταύτῃ τ]ῆ ἐντολῇ καὶ τοῖς παραγγέλ[ μασι] τούτοις 
στηρίσωμεν (90) ἑαυ[τοὺς] τὸ πορεύεσθαι ὑπηκόους 
[ἡμ]ᾶς τοῖς (91) ἁγιοπρεπέσι λόγοις αὐ[τοῦν] τα- 
πειναφρονοῦντες. [Φησὶ]ν γὰρ ὁ ἅγιος λόγος" Ἐπὶ 


950 


d.t ἡ ἐπὶ τὸν πραῦν καὶ [ἡσύχιον (93) xal τρέμοντά µου τὰ AÓyi ; 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ 14, 
[Α/]καιον οὖν (95-94) καὶ ὅσιον, ἄνδρες ἀδελφοὶ, ὑπη- 
κόους ἡμᾶς μᾶλλον γενέσθαι τῷ Θεῷ, ἢ τοῖς ἐν ἆλα- 
ζονείᾳ καὶ ἀχαταστασίᾳ μυσαροῦ ζήλου ἄρχη- 
γοῖς ἐξαχολουθεῖν. Βλάδην γὰρ οὐ τὴν τυχοῦταν (96), 
μᾶλλον δὲ κίνδυνον ὑποίσομεν μέγαν, ἐὰν ῥιψοχινδύ- 


* Luc. vi, 00888. 33 Isa. ;ܐܠܝܐ‎ 2. 


5. CLEMENTIS I ROM. 


CAPUT XIII, 

Wumiles itaque simus, fratres, deponentes omnem 
arrogantiam, et fastum, et amentiam, et iras; at- 
que faciamus quod scriptum est : dicit enim Spiri- 
tus sanctus : Non glorietur sapiens in sapientia sua, 
neque foriis in fortitudine sua, neque dives in diviliis 
auis; sed qui gloriatur, it Dominio glorietur, qua-- 
rendo illum , εἰ faciendo judicium ac justitiam 15: 
precipue memores sermonum Domini Jesu, quos 
locuius est docens mansuetudinem εἰ zequanimita- 
tem, Sie enim dixit: Estoie nisericordes, ut uiseri- 
cordiam consequamini; dimittile, ul dimittatur vo- 
bis; sicut facitis, ila vobis fiet; sicut datis, ita da- 
bitur. vobis; sicut judicatis, ita judicabimini; sicul 
éndulgetis, ita vobis indulgebitur; qua mensura 
metimini, in ea mensurabitur vobia *^. Hoc praecepto 
et his mandatis stabiliamus nos ipsos, ut in obe- 
dientia sanctorum eloquiorum ejus ambulemus, 
humiliter de nobis sentientes. Ait enim sanclus 
sermo: Super quem respiciam, nisi super mansue- 
tum οἱ quielum, ܐܧ‎ trementem. sermones. meos ? 
τίνα ἱἐπηδιέψω, 


CAPUT XiV. 

Justum ergo ac pium est, viri fratres, Deo potius 
Obedientes nos esse, quam sequi eos qui in super- 
bia et sediiione duces fuerunt abominandee. zemula- 
Wonis. Detrimentum enim mon leve, imo tere 
grande periculum sustinebimus, si precipitanter 


πο Jer, 1x , 95, 24 ; 1 Cor. 1, 51 ; HI Cor. x , 11. 


YARIORUM NOTAE. 


i exits, transitus per mare C διχαιοσύγην. Legebat etiam ἐκζητεῖν Lucifer, ver- 


tit e inquirere, lib. 11. pro 8, Athanasio paulo 
post initium, ltem xal ποιεῖν κρῖμα καὶ δικαιοσύ- 
ῬῊΡ reperies in Antiochi homilia 43. Cor. 
(90) Τούτοις στηρίσωµεν. 112 Wott. ex ms. Editi 
vero, omisso τούτοις, exhibent στηρίξωμεν. GALL. 
(91) Ὑπηκόους ἡμᾶς τοῖς, Jun. ac editi, 
[ἀεὶ] τοῖς : contra. fidem. cod. ms. qui, teste Woi- 
tonó, exhibet ὑπηχόους ... ἄστοις. Legit quoque 
Mill,... ἀστοῖς; sicque lacunam supplevit, [σεθ-] 
αστοῖς : satis infelici conjectura. Walt. igitur 07 
ܙܐ‎ 1)311$ ita hiatum εορἰαί : [ἡμ]ᾶς τοῖς. -Dav. 
vero, [ὄντ]ας τοῖς. Utram harum.leetionem seligas, 
per me licet, Juniana sane,ac Milliana rejicjend:e 
videntur. Ip. 
(92) ᾿Επὶ τὸν πραῦν καὶ ἡσύχιον, Nune LXX : ἐπὶ 
τὸν ταπεινὸν καὶ ἡσύχιον, quo modo ἃ multis lectum 
lim. Clementinz lectioni favent Athanasius in Do- 
mini oceursum, Proclus in sanctam quintam feriam, 
p Theodorus Studita serm. Catechet. 90, Psellus ci- 
latus in. Catena. in. Psalmos: et. Chrysostomus hom, 
9 in Genesim, expositione in psal. cxxxir et 01 
Sermóue de Christi precibus, et hom. 15 οι 00 
in Mauheum ; qui Lamen. bomil. 55 in Genesim 
utrumqueconjungit sic : ἐπὶ τὸν πρᾶον, καὶ ἡσύχιον, 
xat ταπεινόν ; et hómil. 41 in Malthaum habet, ἐπὶ 
τὸν πρᾶον καὶ ταπεινόν. Cor. 

(95-94) Δίκαιον otv. In PandecteNiconis Monachi 
λόγῳ τη’, cod. Reg. 2418, 2423, 2424 : Κλήμεντος 
Ῥώμης. Δίκαιον οὖν καὶ ὅσιον, ete., ܐܬܐ‎ aupra inier 
testimonia veterum, col. 45. Conaectit. verba Cle- 
mentis Epistola i, cap. hoc et sequenti el 46, item 
Epistola ni, eap. 5. Ipcw. 

(98) Τὴν τυχοῦσαν. Editi omittunt articulum 
τὴν, quem Woll. ex ms. restituit. GALL. 


E opuli Traeliti 
δν Serpentis zenei elevatio, ut innumera alia 
praeteream, ad Messize tempora pertinuisse constat, 
Sed prz aliis, peculiari quodam jure, haec servatae 
vite, quasi paschalis tessera, et in purpura sam- 
guinis redempti pignus prophetize elogium meruisse 
videbantur; siquidem 111 lege Mosaica perpetuus 
fere usus symboli illius, nimirum, coceini, in 00)” 
nibus ο πας generis piamentis el lustralio- 
nibus. lta Ep. ad Hebr. 1x, 19, cum universus Ρο. 
pulus accepta lege lustrari deberel, Moses dicitur, 
accepisse sanguinem vitulorum et hircorum cum aqua 
et lana coccinea εἰ hyssopo, ipsum quoque librum ei 
omnem populum aspersisse. Idem in leprosi purilica- 
tione factum Levit: iv, 49. Imo vero ex Tlalmude 

scimus cod. loma, wmm, diem Chippurim DAE (6 
si quis alius, expiationis per Doinini sanguinem obti- 
nendie typum gessit), non sine 1" e ܘܡ‎ lingua 
seu filo εοεείποο celebratum. Imo si Gemarze ejusdem 
ibri, et libro luchasin fides, exinde eliam de magnze 
ius solemnitatis suecessu judicidm ferebatur ; si 
expiatio rite peraeta essel, coccus albedinem: 


enim 
induebat ¡(350 nim 7 quo mn, suisque nivibus 
aiinilem reconciliatz: genlis innocentiam spopondis - 
&e fertur, ,ܐܐ‎ — Cf. Thalmud, Rosch-Aasschana [Ὁ]. 
δὲ verso; σπα, [οἱ. 99 verso et fol. 67 recto. Drac. 

(87) "AAA" ἡ ὁ χαυχώμεγνος. Particulam fj, quam 
Jun. et edili omittunt preter. Londin., restituit ex 
ms. Wott, eamque exhibent: LXX ad Jer. ix, 24. 
Gur. 

(88) Ἐν Κυρίῳ καυχάσθω. lta quidem D. Pau- 
1081 Cor, 1, 51 ; Hx, 47. Verum aliter Jerem. ix, 25, 
924. Clemens, ἃ], Cyprianus, alii. ܘܙܘ‎ 

(89) Τοῦ ἐκζητεῖν αὐτὸν, καὶ ποιεῖν" χρῖμα καὶ 


458 


A nos Ltradiderimus voluntatibus hominum, qui ad 
contentionem et seditiones collimant, ut nos ab eo 
quod recte habet abalienent, Benigni erga ipsos 
simus secunduin misericordiam, et dulcedinem 
Creatoris nostri. Scriptum est enim : Benigni erunt 
habitalores terre; el dünocentés  remanebunt in 
ea! ; iniqui vero exterminabuntur ab illa *, Et rur- 
sus dicit : Vidi impium auperezaliatum et elevatum 
sicut cedros Libani : et. transivi et ecce non erat: 
ét qugsivi locum illius, εἰ non inveni, Custodi inno- 
centiam, οἱ vide aquitatem; quoniam. sunt : quia 
homini pucifico **. 


CAPUT XY. 

Adhzereamus ergo iis qui cum. pietate- pacem 
colunt, et non iis qui cum simulalione pacem vo- 
lunt. Dicit enim alicubi : Populus hic labiis me Λο. 
πογαὶ; cor autem eorum longe abest a me**, Et ite 
rum ; Ore suo benedicebant; corde vero suo male- 
dicebant . Rursusque ait: Dilezerunt eum ore svo, 


EPISTOLA 1 AD CORINTHIOS, 


237 
νως ἐπιδῶμεν ἑαυτοὺς τοῖς θελήμασι τῶν ἀνθρώπων, 
σἵεινες ἑξακοντίζουσὶν (96) εἰς ἔριν καὶ στάσεις, εἰς 
τὸ ἀπαλλοτριῶσαι ἡμᾶς τοῦ χαλῶς ἔχοντος: Χρηστευσώ- 
μεθα αὐτοῖς (97) κατὰ τὴν εὐσπλαγχνίαν καὶ γλυκύτητα 
τοῦ ποιήσαντος ἡμᾶς. Γέγραπται γάρ' Χρηστοὶ ἔσον- 
ται οἰκήτορες. γῆς, ἄκαχοι δὰ ὑπολειρθήσονται 
ἐκ' αὐτῆς )98(' οἱ δὲ παραγομοῦντες "ἐξοιλεθρευ- 
θήσονται (98) ἀπ᾿ αὐτῆς. Καὶ πάλιν λέγει" Εἴδον 
(400) ἀσεδῆ ὑπερυψούμενον, καὶ αἱπερόμενον (4) 
ὡς τὰς κέδρους τοῦ Λιδάνου " καὶ παρῆλθον, καὶ 
ἐδοὺ οὐκ ἦν, καὶ ἐξεζήτησα τὸν τόπον αὐτοῦ, καὶ 
οὐχ εὕρουν. Φύλασσε ἀκακίαν, καὶ ἴδε εὐθύτητα, 
ὅτι ἐστὶν ἐγκατάλειμμα (2). ἀνθρώπῳ εἰρηνικῷ. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ’, 

Τοίνυν (5) κολληθῶμεν τοῖς μετ εὐσεθείας αἱρη- 
ψεύοναιν, xal μὴ τοῖς μεθ᾽ ὑποκρίσεως βουλομένοις. 
(A) εἰρήνην. Λέγει γάρ που" Οὗτος ὁ «Ἰαὸς τοῖς xel- 
Javiv με τιμᾷ, ἡ δὲ καρδία αὐτῶν πόῤῥω ἄπεσ- 
τιν» dA. ἐμοῦ. Καὶ πάλιν' Τῷ στόματε αὐτῶν εὐ- 
Αογοῦσαν (8), τῇ δὲ καρδίᾳ αὐτῶν (6) κατηρῶντο. 


*! Prov. τ, 31, 22 sec, LXX. ** Psal, xxxvi, 9. 5" [υἱά, 55-57, 3556, xxix, 15. ** Ραα]. cxt, δ, 
YARIORUM: NOTAE. 


Bic et ὀλεθρεύω, Sitorunss ὀλεθρεντῆς : οἱ ἐξηλε- 
ϑρεύω, ete. Utuntur ὀλεθρεύω tum Eustathius , tum 
uidas; adeo ut antiquior esse videalur et accura- 
tior sczibendi ratio per e: derivatur eniin ὀλεθρεύω. 
«υδλεϑρος, quod semper scribitur cum £ . Wott. GALL. 
— Quod hic de LXX asseritur manifestusest error, 
Eteniin apud seniores 11108 perpetuo. legimus όλο» 
Δρεύω, ἐξολοθρεύω, Sic etiam ὀλόθρευσις, ἐξολό- 
C ϑρευμα (utrimque ἅπαξ λεγόμενον, Jos. xvn, 15; 
el ܐ‎ Reg. xv, 21), ἐξολόθρενσις, Suidas vero in 
Lexico altum de hisambobus verbis tenet silen- 
lium. Nihil dicere possum Qe Eustathio quem non 
habeo prz manibus. Dnacu. 

(100) ElBov, κ. c. X. Hzc et sequeritia usque ad 
initium cap. 16, paucis mutatis, recitat Clemens 
Alex. Zrpuy., lib. 1v, cap. b, pag. 977. GALL. 

(1) Αἰπερόμενον. Editi αἰρόμενον. Aims. αἴπι- 
Ῥόμενον, Neque suspic«ri quis potest, quin hic le- 
tonum Sit ἐπαιρόμενον, uLapud LXX. Guin enim ir 

08 m. s el ἀι. Sspissime inter 56. permutentur , 
utraque tum vocali tum. diphthengo suis locis re- 
8titutà, αἰπερόμενον evadit ἐπαιρόμενον. Wolt. Ip. 

(3) ᾿Εγχατάλειμμα. Memoriam intelligit. Euthy- 
mius, quie duplici modo conservatur, vel per pro- 
lem, vel per bona opera ; ingeniosissime vero Fere. 
randus locum hupe ita παραφράζει : Erit tempua 

wo insonti homini mercés congruens rependeiur. 
p Uterque ad Hymnographi mentem. Cotou. 

(3) Τοίνυν, x. τ΄ 4. Hec. quoque. Nicon in. Pan- 

dect. «t modo notatum, cap. 14, ἃ 
βουλευομέ. 


GALL, 

(4) ΒουΊομένοις. ΑΙ. λαλουμένοις, al. 
νοις. Αἱ, amabo te, eur demum ins. leclio solli 
tanda? Án non salis clare insinuat $; Pater ei ani- 
mi perna sententiam et verba dolosa? Ip. 

(8) Εὐλογοῦσαν. Hanc ms. leclionein recté se 
habere Mill. perspexit ? tertia. scilicel pluralis Do- 
rica. Clem. Álex. εὐλογοῦσι, Editi vero cum LXX 
εὐλόγουν. Millio accedu; eamque lectionem con- 
firmo ex LXX, Psalm. v, 10: Tat; γλώσσαις αὐτῶν 
ἐδολιοῦσαν. Qui sanelocus, Dorica item dialécto ex- 

ressus, mili videlur buic Clementino quam simil- 
imus. Id non adverteris Wott, minus recte censuit, 
hic' forte legendum εὐλόγησαν : haee enim. tempo- 
rum inversio psalmi a Clemente recitati sententiam 
iminutat, Ip, 

(8) Τῇ δὲ xapblu αὐτῶν. Vocem αὐτῶν, quz decst 
editis, restituit Wott, ex ms. lp. 


(96) Οἵἴτιγες ἐξαχογτίζουσιν. Dominus Boisius 
deesse aliquid putat, et vocem λόγους, aut ῥήματα, 
suppleri debere, Ego malim, sine ulla, additione , 
ἐξαχονῶσιν legere, atque in versione nostra a nobis 
redditum esL: ul vero sensus plenior et rotundior 
οἷς, non recuso τὰς γλώσσας addere, &i quis ita ve- 
lit, et phrasi uem elegantissima, qua Libanius 
Epistola ad Basilium utitur; El ταῦτα γλώττης ie 
pas, τίς ἂν εἴης αὑτὴν ἀχονῶν;, Sic epistola ad Sallu- 
lium nondum edita, χεῖρα ἀχονᾷν dicit, ἤδη γὰρ &v- 
ισταµένων τῶν τὰς δεξιὰς εἰς τὸ ταχέως γράφειν ἀχο- 
νώγτων “ sic Psalmista, linguam improborum , qui 
iniquitatem el dolos machinantur, [m ἠχονημέ- 
νὸν, vocat. Quibus vero ἐξαχοντίζειν inagis placet , 
ad explendum sensum addere possunt, τὰς γλὠσ- 
σας vel ταῖς γλώσσαις " lingua enim conviciantium. 
et pravoruut hominum, βολίς ἐστι τιτρώσχουφα, 
et τόξον ψευδές, ut loquitur Jereniias'cap. Ix, vers, 
Set 8, quam Salomori in Proverbiis μάχαιραν ap- 
phas et Jobus μάστιγα. Unde Nazianzenus, epist. 

91, qug in ms. codice bibliothece Bodleianz, non 
Tiwetheo, ut in impressis, sed Stagirio sophista , 
Tuscribitur : Κατάθεσθέ ποτε τὰ ὅπλα, καὶ τὰς σφεν- 
δόνας, καὶ τὰς δεινοτέρας µελίας, τὰς γλώσσας, αἷς 
χατ' ἀλλήλων βάλλετε, xal τιτρώσχετε, εἰ Nicepho- 
rus Callistus, lib. vit, cap. 41 de Ariana lueresi , 
εἰ schismate in. Ecclesia tum orto, verba faciens : 
Οὐ γὰρ ἀλλόγλωσσοι ταῖς ἐχχλησίαις ἐπεστράτευον, 
ἀλλ' ὁμοδίαιτοι καὶ ὀμόφυλοι κατ' ἀλλήλων ὠπλίζοντο, 
ταῖς γλώσσαις, οἷα δόρασι, χρώμενοι, JUN. 

(91) Χρηστευσώμεθα αὑτοῖς. Pro αὐτοῖς al. ma« 
lunt ἀλλήλοις, Al, ἑαυτοῖς : qui sone vox interdum 
usurpatur pro ἀλλήλοις. Sic Coloss. n, 15 : χαριζό- 
pivot ἑαυτοῖς. Αἱ lectio ins. retinenda videlur, si 
referatur ad schismaticos, de quibus paulo supe- 
rius : τοῖς ἐν ἀλαζονείᾳ, κι πὶ 1: qui utique sensus 
Contextui hujus capilis aptius cobzrere videtur. 
Sin aliter sentias, ne tunc quidem mutanda lectio : 
S&pe namque utitur S. Pajer his vocibus, αὐτοῖς, 
αὐτούς, pro ἀλλήλοις, ἀλλήλους, ut infra notatun ad 
Epist. 2, cap. 4. Όλι. 

(98) Χρηστοὶ ἔσονται οἰκήτῃρες γῆς, ἄκωκοι δὲ 
ὑπο.ϊειφθήσονται ἐπ᾽ αὐτῆς. Hec ergo vere sunt 
LXX Senun. Cor. 

(89) ᾿Εξολεθρευθήσονται. unius et editi ad 
uni omnes legunt ἑξολοβρευθήσονται. AL ms, ἐξο- 
λεθρευθήσονται, tum hie, tum perpetuo apud LXX. 


ܐ 


S. CLEMENTIS I ROM. ΡΟΝΤ. OPERA ΘΕΝΌΙΝΑ. 


lingua sug mentiti. aunt ei: cor autem ipsorum A Καὶ πάλιν λέγει" ᾿Ηγάπησα» αὐτὸν τῶν στόματε αὐ--‏ ܐܧ 


τῶν, καὶ τῇ γλώσσῃ αὐτῶν ἐψεύσαντο αὐτὸν, ἡ δὲ 
καρδία αὐτῶν οὐκ εὐθεῖα μετ᾿ αὐτοῦ, οὐδὲ ἐπιστώ- 
θησαν ἐν τῇ διαθήχῃ αὐτοῦ. "Aaa γενηθήτω (7-8) 
τὰ χείλη τὰ δόλια, γλῶσσαν μεγαλοῤῥήμονα, 
τοὺς εἰπόντας" Τὴν γλῶσσαν ἡμῶν μεγαλύνω- 
μεν (9), τὰ χείλη ἡμῶν παρ' ἡμῖν ἐστιν, τίς ἡμῶν 
Κύριός ἐστιν; ἀπὸ τῆς ταλαιπωρίας τῶν πτωχῶν, 
καὶ ἀπὸ τοῦ στεναγμοῦ τῶν πενήτων, νῦν ἀνα- 


mon erat rectum. eum eo; mec fideles habiti sunt in 
teslamenio ejus". Muta fiant labia dolosa**, |Dis- 
perdat Dominus: universa labia dolosa, εἰ] lingxam 
magniloquam, qui dixerunt : Linguam nostram πια- 
gnificemus; [αδία nostra apud nos sunt ; quis noster 
Domínus est? Propier miseriam inopum, et gemitum 
pauperum nunc exaurgam, dicit Dominus : ponam in 
salute, fiducialiter agam in eo **, 


στήσομαι, λέγει Κύριος" θήσομαι ἐν σωτηρίᾳ, παῤῥησιάσομαι ἐν αὐτῷ. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IG". : 
Ταπεινοφρονούντων γάρ ἐστιν ὁ Χριστὸς, οὐκ ἔπαι- 
ρομένων ἐπὶ τὸ ποίμνιον, αὐτοῦ. Τὸ σχήπερον (10) 
τῆς μεγαλωσύνης τοῦ Θεοῦ, ὁ Κύριος ἡμῶν Χριστὸς 
Ἰησοῦς, οὐκ ἦλθεν ἐν κόμπῳ ἀλαζονείας, οὐδὲ ὑπερ- 


ἢ ηφανίας, καίπερ δυνάμενος" ἀλλὰ ταπεινοφρονῶν, 


χαθὼς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον περὶ αὐτοῦ ἐλάλησεν, 
Φησὶ γάρ: Κύριε, εἰς ἐπίστευσε τῇ ἀκοῇ ἡμῶν; 
καὶ à βραχίων Κυρίου τίνι ἀπεχαλύρθη ; ἀνηγγεί-- 
Aapev ἐναγτίον αὐτοῦ ὡς παιδίον" ὡς ῥίζα ἐν rij δε 
Φώσῃ: δτιοὐκἔστιν εἶδος αὐτῷ, οὐδὲ δόξα" καλεῖδο- 
μεν αὐτὸν καὶ οὖχ εἶχεν εἶδος, οὐδὲ χάλιος, ἀλλὰ 
τὸ εἶδος αὐτοῦ ἄτιμον, ἐχιλεῖπον παρὰ τὺ εἶδος τῶν 
ἀνθρώπων (11). "Ανθρωπος ἐν πληγῇ ὧν καὶ πόνῳ, 


#' Psal. x1, 4-6. 


CAPUT XVI. 

Christus enim eorum est qui humiliter de se 
sentiunt, non earum qui supra ovile ejus efferunt 
sese. Seeptrum  niajestatis. Dei, Dominus noster 
Christus Jesus, non venit in jactantia arrogantize 
vieque superbie, etiamsi potens sil; sed in humili. 
lat, quemadinodum Spiritus sanctus de ipso lo- 
cnius est, Ait quippe : Domine, quis credidit au- 
ditti nostro? ei brachium Doniini cui revelatum est? 
Annuntiavimus quasi parvulum in conspectu ejus: 
sicut radix. in lerra silienti : quoniam non est apecies 
ei, neque. gloria : et vidimus eum, et non habebat 
syeciem neque decorem ; sed species ejus inhonorata, 

` Heficiens pror specie hominum. Homo in plaga et do- 


9! Psal. xxx, 19. 


V. Psal, Lxsvit, 56, 57. 


VARIORUM NOTAE. 


wasi baculum poftamur ad Patrem. Ait enim £ 
Lompellam sive cogam ipsos sub baculum meum. Ba- 
culus, sive virga, regni symbolum est. Imperat siqui- 
tein per Filium omnitus Deus Pater. Ad huuc iuquit 
David : Virga ta et baculus twus consolata sunt 
me. Hac est virga que progerminal ez radice Jesse. 
Hec est virga Aarouis florida, etc. Cor. — Τὸ σκὴ- 
πτρογ. Hieronymus in Ln cap. 1501 hunc locum 
laudat, uL supra inter veterum testimonia de Cle- 
niente εἰ ejus scriplis, a nolis um est. De ra- 
tione nutem primi adventus Christiin humilitate οἱ 
clementia, addatur ex Epistola ad Diognetum , jus» 
tini Martyris locus : Τοῦτον πρὸς αὐτοὺς ἀπέστειλεν, 
&pá γε ὡς ἄνθρωπον ἄν τις λογίσαιτο, ἐπὶ τυραννίδι, 
καὶ φόδῳ, καὶ χαταπλήξει; οὐμενοῦν, ἀλλ᾽ ἐν ἔπιει- 
κείᾳ xai πραὄτητι, e:c., et de duplici habitu et du- 
plici adventu Christi legatur Tertullianus, capite ni- 
1 Contra ἁμάαυε Yux. — Respicit. ps. ܕ ܐܐܬ‎ ¶ : 
'ῥάδδος εὐθύτητος ἢ ῥάδδος 30 βασιλείας σου, quem 
locum ἀἀάπιοι! Auctor ad Heb. 1, 8 ad divinas 
Christi pr:rogativas stabiliendum, quo etiam. pro- 
lato concludit Justinus M. adversus Tryphonem ὅτε 


p τὸ θέλημά D καὶ προσχυνητός ἐστι καὶ Θεὸς, καὶ Χριστός, Et qui- 


dem eo felicius adducitur hic locus ad retunden« 
lam Judzorum pertinaciam, qnod ad Messiam per- 
tinere vel ipsi fatentur Rabbini ; scilicel, Thargum, 
Kimchi, Aben. Ezra, εἰ Sal. larchi. Certe Christus 
Dei sceptruin, quod potenti? symbolum, rectissime ` 
dicitur, siquidem per eum omnia facta' sunt qux 
facta, Joan. 1, et ut ait auctor ad Heb,, τοὺς 
αἰῶνας ἐποίησεν. Male ergo vapulat auctor noster , 
apud Photium, quod Christum ἐξονομάζων οὐδὲ τὰς 
ܢܗܘܐ‎ καὶ ὑψηλοτέρας περὶ αὐτοῦ ἀφῆκε qu 
ELL. 

(13) ᾿Εκ.εῖπον παρὰ τὸ εἶδος τῶν ἀνθρώπων. 
Aliter, ἐκλεῖπον παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων. Εἰ, 
ἐκλεῖπον παρὰ πάντας τοὺς ἀνθρώπους. Deficiena 
citra filios hominum. EX deficiens citra omnes homi- 
nes, inquit Tertullianus cap. 14 libri adversus Ju« 
deos, ae lib. neontre. Marcienem cap. 11. Apud 
Gregorium Nyssenum, tomo Il. in testias adver- 


(1-8) "Adela γενηθήτω, x. τ.λ. Editi omnes, 
preter Loudinengem, ἀλλά pro ἄλαλα, quod tamen 


exhibent lum cod. μι. tum Clem. Alex. Αἱ locus αὶ 


iste muiilus apud utrumque Clementem, ita resti- 
tuendus : Ἴλλαλα γενηθήτω τὰ χείλη τὰ δόλια [xal 
ἐξολεθρεύσαι Κύριος πάντα τὰ χείλη τὰ δόλια, καὶ] 
γλῶσσαν μεγαλοῤῥήμονα. 111 ܐܙ‎ ¢ enim hiatus iste ma- 
naviL, quod librarius a priore δόλια oculos suos ad 
χλῶασαν post allerum δόλια converterit. Idque jam 
antea monuerunt Potterus ad Clem. Alex. Σερωμ., 
ib. wv, cap. 6, pag. 578, et. Wott. adGarr. h. 1. 
᾿Αλλὰ γενηθήτω. Clemens Alexandrinus Ἱερῖί 
ἄλαλα, el quidem recte; locus autem hie eonflatus 
est ex vers. 49 psalmi xxx juxta compntalionemr 
Graecorum, et versu 4 psal. xi et. eis qui sequun- 
tur, In testinoniis Scripturarum citandis, solemne 
esse Patribus, ex variis loci& unum corpus ellicere , 
supra notavinius. Cur autem in imperativo γενηθήτω 
€i nou γενηθείη scribatur, audiatur Basilius ad 
illud psalm. τοῖν : Kat κατενοδαῦ, καὶ βασίλευε. Mà 
ξενιζέτω δὲ ἡμᾶς τὸ προσταχτιχῶς λέγεσθαι τὸ, κατ- 
αυοδοῦ, διὰ τὴν συνήθειαν τῆς Γραφῆς, οὕτως ἀεὶ 
σχηματιζούσης τὰ εὐχτικά" γεγηθήτω 
συυ,ἀντὶ τοῦ γεγηθείη, καὶ ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου, 
ἀντὶ τοῦ ἔλθῃ, et Cyrillus ad illud psal. Liv: Ἑλθέτω 
δὴ θάνατος ἐπ' αὐτούς, ut el in Catena nostra , non 
tantum εὐκτικά, sed προῤῥητιχὰ etiam in Scripturis 
3 DINEM Ieri MUCHO est. kun ἐστὶ τῇ Ῥαφῇ 
πὰ πι τιχὰ προσταχτιχῷ τρόπῳ πὶ εσθαι" 
καὶ HN olus τὸ d ἐδέτω ddtarór; 11 ele ware 
δήτωσαν, ἀντὶ τοῦ ἐλεύσεται, καὶ καταδήσυνται, εἴ- 
μῆται. Jun. ܝ‎ 

9) Μεγαλύνωμεν. Dav. leg. μεγαλυνοῦμεν, ut 
babent LXX psalin. xi, 5. Ejus conjectura coufir- 
inatur ex Clem. Ales. qui et ipse sic legit l. c. GALL. 

10) Τὸ σκῆπτρον τῆς μι νης τοῦ Θεοῦ ὁ 
Κύριος ἡμῶν Χριστὸς ᾿Ιησοῦς. Apposite Procopius 
ad Exodi caput iv. initio ; Dicitur Ghristus baculus, 
quod omnes ab ipso sustinemur et confirnamur, Ser- 
ione namque Domini confirmati et consolidati sunt 
ecli. Fulcit quoque sermo Dei. justos. Et per Filium 


213 
: quia 
aversa est facies ejus, despecta, εἰ non repulata, Tate 
peccala nosira poriat, et pro nóbis dolei; εἰ nos γὲ- 
putavimus eunt esse in labore, et in plaga, et in affi- 
οἴίοπε : ipse autem vulneratus. es! propter peccata 
nostra, εἰ infirmataus est. propter iniquitates nostras. 
Disciplina pacis. nostri super ewm ; livore ejus nos 
sanati sumus. Ümnes quasi oves erravimus : homo in 
via sua erravit : εἰ Dominus 1radidit. eum propter 
peccata nostra; εἰ ipse propter. afflictionem now ape« 
rit o3. Sicut. ovjs ad victimam ductus est, εἰ sieut 
agnus coram tondente mutus, sic non aperit 05 suum. 
In humilitate judicium ejus sublatum est : generatio 
nem ejus quis enarrabit? (μία iollitur de terra vila: 
ejus; ab iniquitatibus. populi imei venit ad mortem. 


.EPISTOLA 1 AD CORINTHIOS. 
καὶ εἰδὼς φέρειν μαλαχίαν" ὅτι ἀπέστραπται τὸ A lore positus, εἰ seien ferre. infirmilatem 


244 


πρόσωπον αὑτοῦ, ἠτιμάσθη καὶ οὖν ἐλογίσθη. 
Οὗτος τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν φέρει, καὶ περὶ ἡμῶν 
ὀδυνᾶται, καὶ ἡμεῖς ἐλογεσάμεθα αὐτὸν εἶναι ὃν 
"πόνῳ, καὶ ἐν πληγῇ, καὶ ἐν κακώσει" αὐτὸς δὲ 
ἐτραυματίσθη διὰ τὰς ἁμαῤτίας ἡμῶν, καὶ μεμα- 
Μάχισται διὰ τὰς ἀγομίας ἡμῶν. Παιδεία εἰ- 
ρήνης ἡμῶν ἐπὶ αὐτόν: τῷ μώλοπι αὐτοῦ ἡμεῖς 
Ἰάθημεν. Πάντες ὡς πρόδατα ἐπιλαγήθημεν- ἄν- 
θρωπος τῇ ὁδῷ αὐτοῦ ἐπλαγήθη᾽ καὶ Κύριος παρ- 
4δωκεν αὐτὸν ὑπὲρ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν, xai αὐ- 
τὸς διὰ. τὸ φεκακῶσθαι οὐκ ἀνοίγει τὸ στόμα. Ὡς 
“πρόδατον ἐπὶ σφαγὴν ἤχθη, καὶ ὡς ἀμνὸς érar- 
τἰον τοῦ χείραντος ἄξωνος, οὕτως οὐκ ἀνοίγει τὸ 
στόμα αὐτοῦ. 'Εν τῇ ταπεινώσει ἡ κρίσις αὐτοῦ 


4ρθη: τὴν γενεὰν αὐτοῦ τίς διηγήσεται; ὅτι αἴ- B. ΕἸ dabo: malos pro sepultura. ejus, εἰ divites pro 


morte illius ; quia iniquitatem non fecit, neque dolus 
inventus est in οτε ejus : el Dominus vul. mundare 
eum plaga. Sí datus [uerit pro peccato, anima vesira 
videbit semen longevum. Et Dominus vult auferre de 
dolore animam ejus, ostendere. ei [ucem, et formare 
intelligentia, justificare justum bene servientem mul- 
tis : et peccata eorum ipse portabit. Propterea ipse possi- 
debit multos, et fortium dividet spolia : pro eo quod tra- 
ditaest ad mortem anima ejus, et in iniquis reputatus 
est: εἰ ipsepeccala multorum tulit, et propter iniquitates 
eorum traditus est**, Et rursus ipse dieit : Ego atiem 
sum vermis, et non homo; opprobrium hominum et 
abjectio plebis. Omnes qui conspicieban: me, sub- 
sannaverunt me, locuti sunt labiis, moverunt caput. 


€ Speravit in Dominum, eruat eum, salvum faciat eum 


quoniam vult eum "', Videtis viri dilecti, quod 
exemplar nobis datum sii; nam si Dominus adeo 
humiliter se gessit, quid faciemus nos, qui sub 
jugum grati ejus per ipsum venimus ? 


petat ἀπὸ τῆς γῆς ἡ ζωὴ αὐτοῦ, ἀπὸ τῶν 
ἀνομιῶν τοῦ λαοῦ μου ἥκει εἰς θάνατον (12). Καὶ 
δώσω τοὺς πονηροὺς ἀντὶτῆς ταρῆς αὐτοῦ, καὶτοὺς 
πλουσίους ἀνεὶ τοῦ θανάτου αὐτοῦ" ὅτε ἀνομίαν 
οὓκ ἐποίησεν, οὐδὲ εὑρέϑη δόλος ἐν τῷ στόματι 
αὐτοῦ: καὶ Κύριος βούλεται χαθαρίσαι αὐτὸν 
τῆς πἀηγῆς (13). "Edw δῶται (14) περὶ ἁμαρτίας, 
ἡ γυχὴ ὑμῶν ὄψεται σπέρμα µακρόδιον. Καὶ Κύ- 
puc βούλεται ἀρελεῖν ἀπὸ τοῦ πόνου τῆς ψυχῆς 
αὐτοῦ, δεῖξαι αὐτῷ φῶς, καὶ πλάσαι τῇ συνέσει, 
διχαιῶσαι δίλαιο» εὖ δουεύοντα πολλοῖς" καὶ 
τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν αὐτὸς ἀνοίσει. Mà τοῦτο αὖ- 
τὸς κληρονομήσει πολλοὺς, καὶ τῶν ἰσχυρῶν. με- 
pu σχῦλα" ἀνθ᾽ ὧν παρεδόθη εἰς θάνατον ἡ 
ψυχὴ αὐτοῦ, καὶ τοῖς ἀνόμοις (a5) ἐλογίσθη * xal 
αὐτὸς ἁμαρτίας πο] ]ῶν ἀνήνεγκεν, wal διὰ τὰς 
ἁμαρτίας αὐτῶν παρεδόθη. Καὶ πάλιν αὐτός φη- 
αιν' ᾿Εγὼ δὲ εἰμι σκώληξ, καὶ οὐκ ἄνθρωπος, 
ὄνειδος ἀνθρώπων, καὶ ἐξουθένημα λαοῦ. Πάντες 


οἱ ϑεωροῦντές µε, ἐξεμυκτήρισάν µε, ἐλάλησαν ܬ‎ χείλεσιν, ἐκίνησαν κεφαλήν. "Ἤλπισεν ἐπὶ 
Κύριον, ῥυσάσθω αὑτὸν, σωσάτω αὐτὸν, ὅτι ϑέλει ἀὑτόν. Ὁρᾶτε, ἄνδρες ἀγαπητοὶ, τὶς ὁ ὑπο- 
τραμμὸς ὁ δεδομένος ἡμῖν" εἰ γὰρ ὁ Κύριος οὕτως ἐταπεινοφρόνησεν, τὲ “ποιήσομεν ἡμεῖς οἱ ὑπὸ τὸν ζυ- 


CAPUT, XVII. 
3. Imitatores etiam simus eorum , qui ín pellibus 


^! Clemens Alex., Strom, 1v, p. 516 hac. laudat. 


ὧν τῆς χάριτος αὐτοῦ δι ᾽αὐτοῦ (16) ἐλθόντος a7; 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 17’. _ 
ἨΜιμηταὶ γενώμεθα κἀκείνων οἴτινες ἐν δέρμα- 


15 ρα. Li, d et seq, *! Psal, xxi, 7-9. 


VARIORUM NOTE, 
sus Judeos cap. De passione, pag. 150, Deficiens D πληγαῖς. Ms. lectionem exhibet et S, Justinus 1. c. 


eamque agnoscit cod. Vat. GALL. 

(t4) ᾿Εὰν δῶται. Wott, qui hane lectionem exhi- 
bet ex ms. legit δῶτε cum editis, a: pro £ posilunt - 
existimans, At-S. Justinus 1, c. legit δῶται. Sic 
eliam cod. Alex. apud Isaiam Lii, 10. llaque a ms. 
minime recedendum putans, Ip. 

(15) Καὶ τοῖς ἀνόμοις, LXX : καὶ ἐν τοις ἀνά- 

μος. Ita et S. Justinus |, c. In. 
(16) Δὲ αὐτοῦ. Hac verba qua desiderantur in 
8, Wotl. ex ims, restituit, agnoscitque Junii 
» Que sie se habet: (um sub jugum ejus 
gralim per ipsum venimus. Ea quoque Wakius in 
Anglica sua versione inseruit. Ip. 

(11). ᾿Ελϑόντος. Librarii mendum. L«g. ἑλθόντες, 
His adde ex Weit, in hoc ms. sape inter se per- 
mutari £ in o : unde in eo legitur paulo superius, 
hoc ipso in capite : Ἡ ψυχὴ ὑμῶν εἶναι τὸ σπέρµα 
ܢܡܒ‎ ubi procul dubio legendum cst ὄψεται. 
in. E 


propter (-rectius versum fuisset preter vel ufira) πιο- 
rem filiorum hominum. Hoc est Grece ἐχλεῖπον 
παρὰ τὸ ἦθος τῶν viv τῶν ἀνθρώπων. Editio Al. 
dina, codex Regius 338 et Procopius, ἐχλεῖπον παρὰ 
πάντας τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων. CoT. 

(12) "Ht εἰς θάνατο». Modierna LXX versio Ἢ 
Tixex habet ἤχθη, At Clementinam lectionem cone 
mat S, Justinus Martyr. Apol. 2, n. 11. GALL. €— 
᾿Απὸ τῶν ἀνομιῶν τοῦ Τοῦ µου ἥχει εἰς θάνατον. 
Ut pleraruimque aliarum varietatum, ita istius exem- 
pla dari possunt. Vide Justini Martyris Apoloyiam 2, 
P. 80; Dtalogum, p. 220 ; Chrysostomi oratione in 
Mud, Pater si possibile est, tom. ll, p. 127, librum 
qud Christus ait. Deus, Lomo eodem p. 830, et 

regenti disputationem p. 53. Porro corrupta esse 
arbitror ista Eusebii lib. 1v. Demonstrationis ctan- 
gue, Cap. 16, p. 490. Ὡς πρόδατον ἐπὶ σφαγὴν 

gir , ἀπό τε τῶν ἀνομιῶν αὐτῶν. Cor, 

(39) Τῆς πληγῆς. Sic Woll. ex ms. Editi vero ταῖς 


PONT. OPERA GENUINA, 9 214 

A σιν (18) αἰγείοις, καὶ μηλωταῖς περιεπάτησαν, xn- 
Εὔσδοντες τὴν ἔλευσιν τοῦ Χριστοῦ * λέγομεν δὲ Ἠλίαν 
xal Ἑλισσαῖον, ἔτι δὲ xal Ἰεζεχιὴλ τοὺς προφήτας, 
πρὸς τούτοις xal τοὺς μεμαρτυρημέναυς. 'Ἐμαρτυρήθη 
μεγάλως ᾿Αδραὰμ, xat φίλος προσηγορεύθη τοῦ Θεοῦ" 
καλ λέγει, ἀτενίζων εἰς τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ, ταπει- 
νοφρονῶν (19): ᾿Εγὼ δέ εἰμι γῆ καὶ σποδός. Ἔτι 
δὲ καὶ περὶ 10:6 οὕτω γέγραπται" ᾿Ιὼδ ἣν δίκαιος 
καὶ ἄμεμπτος, ἀληθινὸς, θεοσεδὴς, ἀπεχόμενος 
ἀπὸ παντὸς κακοῦ" ἀλλ᾽ αὐτὸς ἑαυτοῦ κατηγ[ορῶν] 
εἶπεν (30)" Οὐδεὶς καθαρὸς ἀπὸ ῥύ[ που, ἐὰν καὶ (84}} 
μιᾶς ἡμέρας ἡ ζωὴ αὐτο[ῦ.1 Μωθοῆς πιστὸς ἐν ὅλῳ 
[τῷ οἴχῳϊ αὐτοῦ ἐκλήθη, καὶ διὰ τῆς [προστα]δίας . 
αὐτοῦ ἔκρινεν ὁ θεὺς λ[ῦσαι τὸν Ἰσραὴλ] διὰ (22) 
τῶν μαστίγων, καὶ τῶν [αἰχι]σμάτων αὐτῶν ἀλλὰ xà- 
κεῖνος] δοξασθεὶς μεγάλως οὐκ ἐμ[εγαλοῤῥημόνησεν, 
ἀλλ' εἶπεν, ἐχ τῆς] βάτου χρηματισμοῦ αὐτῷ δεδο- 
[μέ]νον (25) * Τίς εἰμι ἐγὼ, ὅτι με πέμπεις ;] ἐγὼ 
δέ εἶμι Ισχγόφωνος καὶ βρ[α]δύγλωσοος. Καὶ πάλιν 
λέγει " γὼ δέ εἰμι ἀτμὶς ἀπὸ χύτρας (24). 

"105 


5 


ROM.‏ ܐ CLEMENTIS‏ ܚ 
eaprinis et melotis: circumierunt 3 przdicontes‏ 
Christi adventum : dicimus autem prophetas Eliam‏ 
αἱ Eliseum, adhuc εἰ Ezechielem, ac praterea eos‏ 
qui preclarum testimonium consecuti sunt. Magno‏ 
testimonio ornatus est. Abraham, et. Dei amicus **‏ 
appellatus est: hic autem, inlenle respiciens ad‏ 
gloriam.Dei, humiliter ait: Ego autem awm ierra‏ 
et. cinia ''. Adhuc autem et de Job ita scriptum eat :‏ 
Job erat justus «t sine crimine, veraz, colens Deum,‏ 
abstinens ab omni malo ** ; sed ille 86 ipsum ac-‏ 
cusang dicit: Nemo mundus α sorde, etsi unjus. diai‏ 
vita ejus ". Moyses fidelis in 1018 dono ejus‏ ;ܐܵܬ 
appellatus est **, et perejus minisleriura statuit‏ 
Deus populum lsraelis liberare a suis plagis et‏ 
contumeliis; sed ille magno honore affectus, gran-‏ 
dia Jocutus non est; imo dum e rubo datum esset‏ 
illi oraculum, dixit: Quis sum ego, quod me mii-‏ 
Ego vero sum gracili voce et tardus. lingua '', Et‏ ܐ Ais‏ 
Verum ait: Ego aulem sum vapor ez olla.‏ 


^** Που. xi, 51. * Hl Paral. xx, 7; Isa. xti, 8; Jac. ܕܬܘ‎ P ds Benet 97. "Jobi, 4. 
** Exod. i, 11; 1, 10. 


xiv, 4, acc, ܐ‎ 4, " Num, xu, 7; Heb. in, £5. 


VARIORUM NOTAE. 


ἀπό, hiatumque non nlsi undecim litteras admittere. 
Ipse itaque legit λ[αὸν αὐτοῦ αλ διά, Al. aliter. 
ÉEgo vero chagma istud sie shnanduit censeo : Ἔχρι- 
γον ὁ θεὸς ΛΥ͂ΣΑΙ TON ΓΣΑ διὰ τῶν μαστίγων. Ut. 
sensus sit : decrevisse Deum erucre e caplivitate 
JAEgyptiaca leraelem, dum flagellis et contumieliig 
acrius premebatur. Eadem enim vi pollere mihi 
videtur 3 |. praepositio διά, qua 1 Pet, μι, 20, 
Ὀλίγαι... ψυχαὶ διεσώθησαν δι ὕδατος : Ῥαμες 
anime ααἶνα facte aunt per aquam, id est, med 
inier undas Noemum ejusque familiam Deus serva- 
vit incolumem, λιν 
(25) Δεδομένου. Sic πια. apud Wott. Αἱ codd. 
impp. διδομένου. In. n ܝ‎ 
(24) Ἐγὼ δέ εἰμι. Plura in hunc locum, viri 
docti. Mihi magis arridet sententia Fabricii in Ced. 
pseud. Vet, Test, ἴοιπ. 1, pag. 848. Putat igilur 
*ipse hoc dicium desumplum quidem vel ex psal. 
cxvir, 85, vel ex Osee xii, 5, sed non referendum 
ad Moysen. Nam, inquit, cum S. Clemens, peat 
verba Moysis ex Exod. n, 11, et 1v, 10, subdit : 
Καὶ πάλιν λέγει, non Moysen quidem, sed alium 
sacrum &criptorem respexit : ia enim solemne apud 
Christianos scriptores, ex diversis sacrae Scriptura 
codicibus eitala loca conjungere. ip. — ᾿Εγὼ δέ 
p εἶμε ἀτμὶς ἀπὸ χύτρας. Recte observatum Henrico 
Casaubono de lingua Hebraica scribenti , p, 112, 
nimium ingenio suo indulgere viruin dactum Joan- 
nem Chiffletium, quando in apologetica Parznesi 
ad linguam sanctam, num. 60, ut verba Moysis 
Exodi vi, 13, ad Clementing hec accommodet, He- 
braicam veritatem sollicitat, transferendo te 11Ν1 
,ܐܬܐ‎ in ܬܐ‎ -y "zw, que nihili sunt, Addit 
Casaubonus, ex corruptione ejusdem laci Graci ἐγὼ 
δέ εἰμι ἀπερίτμητος τοῖς χείλεσιν videri factum ἐγὼ 
δὲ εἰμι ἅπερ ἀτμὶς ἀπὸ χύτρας : nec consideras 
homo litteratus, preter alia, illud ἀπερίτμητος τοῖς 
χείλεσιν e Theodotionis editione desumi, qui mulio 
post Clementem vixit. Restat ut acceptus sit textus 
à quodam apocrypho, uno forsan ex iis qua Moysis 
nomen preferebant, Similitudiuem vero nonnullain 
habent testimonia, Jobi xti, 11: De naribus ejus, 
procedit [umus, sicut olla» succensc atque [erveniisz 
psalm. C1, ὁ : Defecerunt. sicut. fumus. dies mei, 


6 


(18) Οἵἴτενες ἔν δέρμασεν, x. τ΄ ,ܐ‎ Clem, Alex. 
,ܬܘܐ‎ , lib. (¥; cap. 17, a cap. 12 hujus epist. 
Vransit ad presens cap. 47 nonnulla hinc excerpens.. 
ὤλεν. — Οἴεύες ἐν δέρμασιν. Mic lacus ex 0 ad 
Mebreos desumptus est, prout tota hec narratio de 
flde et obedientia patriarcharum : similitudinem 
sensuum el verbotum, quam P»tres inter Episto- 
Jam ad Hebreos, et hanc Clementis esse dixe- 
Tunt, ex hoc loco et aliis facile deprebendere 

test diligens et attentus. lector. Clemens. Aler., 
ib. iw. Strom, addit, καὶ τριχῶν χαμηλείων πλέ- 
Ύμασι, Jus. 

(19) Tuaeirogporcav. Ms. exhibet ταπεινοφρωνων: 
unde posterius ὧν redundare existimo ; adeo uL le- 
gendum Bit ταπεινόφρων ± quod aplius consentit 
€um analogia et syntaxi Grace lingue, in qua duo 
participia rarius concurrunt absque copula. Sic 
infra sub initium cap. 19, 3 ܨ‎ legitur in 
119. ταπεινοφρονον pro τάπει ν. Watt. GALL. 

(30) ܐ‎ cod. ms. M dun. cum editis, 
preter Londin. litteris miniatis aut bamis inclusum 
exhibel λέγει; perinde ac si nihil hic exstaret in 


ms. I». 

(81) Ἐὰν καὶ. Ma lacunam supplet Wott. pro 
quo Jun, cum editis, οὐδὲ εἰ, Mill. εἰ xat.Cotel, vel 
025" ἄν vel ἐὰν xal, vel x&v. Piura in bunc Jobi 
locum observat lectu digna Cl, Sabatierius in Bi- 
M ad tui. versioni. in tom. ], 

af. . 1p. —0v02 εἰ μιᾶς ac ἡ ζωὴ αὐτοῦ, 
5 οὐδ᾽ ἄν, vel ἐὰν' aud vel md dut die 
in Clemente Alexandrino Strom. Η ct iw, p. 468, 
546, et Origene homil. 5 in Geremiam, et tomo xv 
in Mattheum, ad cap. xix, vers. 29. Secundum in 
Constitutionibus apostolicis, lib, u, cap 18;'Epipha- 
nio harresi $9, eap. 1; Chrysostomo Serm. ܨ‎ 
cursorem Domini, tomo Vl, et Gregorio Nysseno 
Oratione de penitentia, tom. 10; tertium in Cedi- 
vibus vulgatis. Ultimun Philone Judzo libro Be 
Nominum mulalióne £ μιᾶς ἡμέρας habent multi, 
Mii μία ἡμέρα ; Catena vero ms. In Jobum cod. 495, 
Vibliothicce Regi, μέαν ἡμέραν, Cor. 

(23) Αὖσαι τὸν "Icpana διά, Jun. cum editis : 
Ῥῦσαι τὸν Ἰσραὴλ ἀπό : contra cod. ms. fid 
quem testatur Mill. apud Russelium, lacune 
exhibere litteram ἃ non p, et. prinpositionem διά uon 


AD CORINTHIOS. 216 


A CAPUT XVIII. 
Quid vero dicemus de David, qui egregium testis 
monium reportavit? ad quem dixit Deus: Inveni 
hominem: secundum cor. meum, David filium Jesse: 
in misericordia sempilerna unzi eum !**. Atqui ille 
eliam dicit ad Deum : Miserere mei, Deus, secundum 
magnam misericordiam tuam : et secundum muliitus 
dinem miserationum tuarum, dele iniquitatem nieam. 
Amplius lava me ab iniquitate mea; eta peccato meo 
munda me. (Quoniam iniquitatem meam ego co- 
gnosco; eb peccalum meum coram me est semper. 
Tibi soli peccavi, et. malum coram 1e feci : ܐܬܐ‎ justi- 
ficeris in. sermonibus. tuis, et vincas cum judicaris. 
Ecce enim im iniquitatibus conceptus sum; et im 
peccatis concepit me mater mea, Ecce enim veritatem 
B dilexisti: incerta et occulta sapientie tue manifesta- 
sti mihi. Asperges me. hyssopo, et mundabor : lasa- 
bis me,etsuper nivem dealbabor. Audire me facies 


ιό EPISTOLA 1 


ΚΕΦΛΑΛΙΟΝ 1Η’. 

Τί δὲ εἴπωμεν ἐπὶ τῷ μεμαρτυρημένῳ Δαθίδ; πρὸς 
ὃν εἶπεν 6 θεός: Εὔρον ἄνδρα κατὰ τὴν καρδίαν µου, 
Δαξὶδ τὸν τοῦ "Ieccal, ἐν ἐλέει αἰωνίῳ (25) ἔχρισα 
αὐτόν. ᾿Αλλὰ καὶ αὐτὸς λέγει πρὸς τὸν Θεόν" ᾿Ε.1έ- 
ησύν µε, ὁ θεὺς, κατὰ τὸ μέγα ἔλεός σου, καὶ 
κατὰ τὸ πλῆθος τῶν οἰκτιρμῶν σου, ἐξάλειψον τὸ 
ἀνόμημά µου. ᾿Επὶ πἀεῖον aAUrór µε ἀπὸ τῆς 
ἀνομίας µου καὶ ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας µου καθάρισόν, 
μὲ. “Ὅτι τὴν ἀνομίαν µου ἐγὼ γινώσκω, καὶ ἡ 
ἁμαρτία μου ἐνώπιόν µου ἐστὶν διαπαντός. Σοὶ 
μόνῳ ἥμαρτον, xal τὸ πονηρὸν ἐνώπιόν σου ἐποίη- 
σα )?6( ` ὅπως ἂν διχαιωθῇς ἐν τοῖς λόγοις σου, 
καὶ νικήσῃς ¢ τῷ κρίνεσθαί σε. ᾿Ιδοὺ γὰρ ἐν 
ἀνομίαις συνελήφθηξ, καὶ ἐν ἁμαρτίαις ἐκίσση- 
ev µε ἡ μήτηρ µου. ᾿Ιδοὺ γὰρ ἀλήθειαν ἡγάπη- 
σας" τὰ ἄδηλα καὶ τὰ κρύφια τῆς σοφίας σου 
ἐδήλωσάς μοι. “Ῥωντιεῖς µε ὑσσώπῳ, καὶ xaüa- 


105 Psal, ,ܐܐ ܐܥܦܫ‎ 21; 40, xui, 22, 


YARIORUM NOTE. 


laudando hoe mostro; nimirum, quasi ex nominis 
praerogativa de suo ubique ageret ; adeo illum non 
testem genuinz lectionis citabiL, ut corruptze potius 
insimulandum censeret, Adnotare insuper licebit 
voces has reperiri ὤσε. xut, 3, licet enim nune 
lemporis legatur ὡς ἀτμὶς ἀπὸ δαχρύων, aut, ut alia 
exeinplaría, &xpí&ov, quasi ex. voce ΓΙᾺ ἽΝ, lamen 
Theodotion et ms. Alexand. &x χαπνοδόχης et B. Hie- 
ronymus, ὁ fumario reddidere; certe hic nullo 
sensu legilur sive ἀχρίδων, sive δαχρύων, οἱ verisi 
mile pro χύτρας, librarii errore nunc haberi, 
Consonat ettam vox Hebraica παν, quae non modo 
ὁπὴ et θυρίς, sed apud Rabbinos yep !55 exponitur. 
Arabes etjam ΤΆΩΝ dieunt, nisi quod, illi vas 
magnum velint. Hanc wersionem agnoscit Thar- 
"m, in Osee loco supra citato πο ΠΊΣΩ N£TD. 

ELL. 

(35) "Er ἐλέει αἰωνίῳ. Jun, eum editis, ἐλαίῳ pro 
ἐλέει. Mendose. Codex ms. exhibet ἐν ἐλαίει ; solent 
enim codicum prasertim vetustiorum descriptores 
αι passim pro e ponere; quod οἱ in hoc Psalmista 
Joco faetum vidimus : nde natus error τοῦ ἑιλαίῳ 
m ἐλέει, qui per omnia fere exemplaria dimanavit. 
ta Mill. Aliter tamen Dav. qui tum ex Clem. Alex, 
Ἄτρω[ιων ib. iv, cap. 17, pag. 611, tum in primis ex 
WMebraica veritate et codice Álex., Psal. rxxxt, 2U, 
omnino legendum statui, ἐν ἐλαίῳ ἁγίῳ, Verum 
optima videtur ms. lectio : eo vel maxime quod et 
codex Vat. heic preseferal ἐν ἐλέει. Aceeuit sic 
quoque legisse S. Hieronymum, qui Comment. in 
D Isaiam, cap. tv, lee. habet : « Hoc pactum quod 

Dominus pollicetur, non erit breve et unius tem- 

poris, sicut fuit populi Judzorum ; sed manebit in 

telernum, ul veniat verus David, el in Evange! 
compleantur quie ex Dei persona sunt repromissa : 

Inveni David servum meum , in misericordia saneta 
eum. ܘ‎ Quem in locum Wott, ; « Si ego recte 
conjiciam, inquit, pro saneta legendum est. sempi« 
terum, id postulanle contextus ralione : init enim 
£omparationem S, doctor inter pactum et promissa , 
tini Legis tum Evangeln, quorum illa temporanea, 
lige seinpiterna. Quod ut probet, subdit ex Psalmis 
lioc c : Huveni... misericordia sempiterna unzi 
b vero. Davide, id est Messia, pa- 
forent sempiterna. Nullus 
uin legerit S. Clemens apud LXX: 
αἷει sive ἐλέει αἰωνίῳ. » GALL. 

(26, ᾿Εποίησα. Wecte hic Abrüumpit sacrum car- 
men Clemeus Alexandrinus, p. 217. B. 


[n 


dubitandi loc 


psalm. cxvir, 85, juxta quemdam interpretem : Ἔγε- 
νήθην ὡς ἀσκὸς ἐν καπνῷ, et Jacobi iv, 14 : Que est 
enim vita vestra ? Vapor est ad modicum parens, et 
deinceps erierminabitur : Ποία γὰρ ἡ ζωὴ ὑμῶν; 
ἀτμὶς γάρ ἔστιν ἡ πρὸς ὀλίγον φαινομένη, ἔπειτα δὲ 
ἀφανιζομένη. ip. — ᾿Εγὼ δέ εἰμι ἀτμὶς ἀπὸ χύ- 
εφᾶς. De hoe loco, eum nusquam in Pentateucho 
reperiatur, pro me respondeat Chrysostomus ho- 
mil. 7, in priorem ad Corinthios : Kat ποῦ γέγρα- 
πται ταῦτα ; λέγεται γὰρ γεγράφθαι, καὶ ὅταν μὴ 
διὰ τῶν ῥημάτων, ἀλλὰ 60 αὐτῶν τῶν πραγμάτων 
χείμενα ἢ ἐπὶ τῶν ἱστοριῶν, ἡ ὅταν τὸ αὐτὸ μὲν 
νόημα χείμενον ᾗ μὴ ἐπὶ αὐτῶν δὲ τῶν ῥημάτων, ὡς 
ἐνταῦθα : et paulo infra:^H εἰχὴς καὶ γεγράφθα: ἐν 
βίθλοις, καὶ ἠφανίσθαι τὰ βιθλία" καὶ γὰρ πολλὰ 
διεφθάρη βιθλία, χαὶ ὀλίγα διεσώθη, καὶ ἐπὶ τῆς προ- 
τέρας αἰχμαλωσίας, καὶ τοῦτο δῆλον ἐν ταῖς παρα- 
λειπομέναις, εἰς,, vide locum, et homiliam 9 in 
Maulizeun, ubi eadem eisdem fere verbis habentur. 
Josephus etiam in. Hypomnestico, εἰ resp. ad qua- 
Slonem 120 recenset, τὰ μνημονευόμενα ἐν ταῖς 
Γραφαῖς βιθλία ὡς ὄντα, οὐχ εὑρισχόμενα δὲ. Sed 
nos ad finem festinantes, ad alia transire cogimur, 
Juv.— Non est opus talibus apologiis, quando com- 
pertissimum est, non omnia quie dixerant viri sancti 
Scriptis Veteris Testamenti mandari, magis quam 
quis Dominus noster gessit et locutus est, de qui- 
bus ait Joannes cap. ull. si scribantur per sin- 
gula, etc. Quin et auctor ad Hebr. e. xir, 21 buic 
3psi Mosi verba attribuit, quus non magis quam hiec 
3n Pentateucho comparent, Nullibi enim dicentem 
audimus, ἔμφοδός εἰμι, xat ἔντρομος. Interea tamen, 
utcunque alibi desiderentur, saltem videntur occur- 
rere psal, cxix, 85, Tapa να» ΠΟΠ ego [ui sicut 
olla in (umo, quamvis versio LXX. luti, aliud. quid- 
E roliteatur; wnde licet Mosi jure tribui nou 
t, Davidi fortassis, cujus stati:n. mentio fit, 
* facii restituentur, Rem serio pensitanti dubi- 
non levis suboritur, loeum hunc librarii in- 
luxatum, ita posse reponi Τέ δὲ εἴπωμεν ἐπὶ 


τῷ μεμαρτυρη 436) πρὸς ὃν εἶπεν ὁ Θεύς" 
Εὔρον ἄνδρ.. χατὰ τὴν" καρδίαν μου, Aa618 τὸν τοῦ 
2 a), & ἐλαίῳ αἰωνίῳ ἔχρισα αὐτόν. ᾿Αλλὰ xai 
σὐτὸς λέγει robs τὸν Θεόν: ᾿Εγὼ δέ εἰμι ἀτμὶς, 
jac. Καὶ "EA£ne: θεός, etc, 


Fotendum quidem est, periodu 
Ἄρα Clementem Alexandr. quam 
"i meminerit qid de interpolatis fjnmaidum οἱ 
irees nominibus supra observatum, atque. ettam 
perspexerit qua licentia. Clemens Alex, utatur. in 


ιο non aliter, 


PONT. OPERA 6ΕΝΟΙΝΑ: 248 
Α ρισθήσομαι" πλυνεῖς ps, καὶ ὑπὲρ χιόνα Aevxav- 
θήσομαι. ᾿Ακουτιεῖς µε ἀγαλλίᾳσιν' καὶ εὐφροσύ- 
γην ἀγαλλιάσονται ὀστᾶ τεταπειγωμένα. ᾿Από- 
στρεψον τὸ πρόσωπόν cov ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν 
μου, καὶ πάσας τὰς ἀγομίας μου ἐξάλειψον. Καρ- 
δίαν καθαρὰν κτίσον ἐν [ἐμο]ὶ, ὁ Θεὸς, καὶ πγεῦμα 
εὐθὲς (21) ἐγκαίνισον ἐν' τοῖς ἐγκάτοις μου. Μὴ 
ἀπο[ῤῥί]ψτις µε ἀπὸ τοῦ προσώπου (28) σου, [καὶ 
τὸ πγεῦ]μα τὸ ἅγιόν σου μὴ ἀγτάνέ[-ίῃς ἀπ ܚܨ‎ 
μοῦ. "AaóBoc μοι τὴν ἆγα-1[.1ίασιν] τοῦ σωτηρίου 
σου, καὶ πνεύματι [ἡγεμο]νιχῷ στήρισόν με (39). 
Διδά[ξω ἀνό]μους τὰς ὁδοῦς σου, xal ἀ[σεθεῖ]ς 
ἐπιστρέψουσιν ἐπὶ σέ. | 'Ρῦσαί] µε ἐξ αἱμάτων, ὁ 
Θεὸς, ὁ Θεὸς τῆς [σωτ]ηρίας μου " [ἀγαλλι]άσε- 
B ται ἡ γλῶσσά μου τὴν [διχ]μιοσύνην σου. Κύριε, 


217 S. CLEMENTIS 1 ROM. 


exsullationem εἰ letitiam : exsultabunt ossa humi- 
liata, Aserte faciem tuam α peccatis meis; et omnea 
iniquitates meas dele. Cor wundum crea in me, Deus; 
ei spiritum Teclum innova in visceribus meis. Ne 
projicias me a [acie tua; et. spiritum sancium tuum 
πὸ auferas α me. Redde mihi latitiam salutaris tui ; 
et spiritu. principali confirwia me. Docebo iniquos 
vías tuas ; ei impii conzerlentur ad (e. Liberta me de 


sanguinibus, Dens, Deua salutis mec: ezsuliabit lin- ^ 


gua mea justitiam tuam. Domine, os meum aperies ; 
et Labia mea annuntiabunt lqudem tuam, Quoniam si 
voluisse sacrificium, dedissem utique : ltolocaustis 
non delectuberis. Sacrificium Deo spiritus contribu- 
latas ; cor contritum εἰ humiliatum Deua non despi- 
eiet 5, 


τὸ στόμα µου [ἀν]οίξεις (30), καὶ τὰ χείλη µου ἀναγ γε) λεῖ τὴν αἴνεσίν» σου. “Ὅτι εἰ ἠ[θ]έλησας 
θυσίαν, ἔδωκα ἄν" ὁλοκαυτώματα οὐχ εὐδοκήσεις. θυσία τῷ Θεῷ πνεῦμα συντετριμμένον. καρδίαν 


ἐξουθεγώσει. 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ 16’. 

Τῶν τοσούτων οὖν χαὶ τοιούτων οὕτως μεμαρτυ- 
φημένων τὸ ταπεινόφρον καὶ τὸ ὑποδεὲς (51) διὰ τῆς 
ὑπακοῆς, οὐ μόνον ἡμᾶς, ἀλλὰ καὶ τὰς πρὸ ἡμῶν γε- 
vele, βελτίους ἐποίησεν, τούς τε χαταδεξαμένους (52) 
πὰ λόγια αὐτοῦ ἐν φόβῳ καὶ ἀληθείᾳ. Πολλῶν οὖν καὶ 
μεγάλων καὶ ἐνδόξων μετειληφότες πράξεων, ἐπανα- 
δράμωμεν ἐπὶ τὸν ἐξ ἀρχῆς παραδεδομένον ἡμῖν τῆς 
εἰρήνης σχοπόν' καὶ ἀτενίσωμεν εἰς τὸν πατέρα καὶ 
χτίστην τοῦ σύμπαντος κόσµο», καὶ ταῖς μεγαλοπρε- 
πέσι καὶ ὑπερθαλλούσαις αὐτοῦ δωρεαῖς τῆς εἰρήνης, 
εὐεργεσίαις τε χολληθῶμεν' ἴδωμεν αὐτὸν χατὰ διά- 
νοιᾶν, xat ἐμδλέξωμεν τοῖς ὄμμασι τῆς ψυχῆς εἰς τὸ 
μακχρόθυμον αὐτοῦ βούλημα’ νοήσωμεν πῶς ἀόργητος 


€ ὑπάρχει πρὸς πᾶσαν τὴν κτίσιν αὐτοῦ. 


KEPAAAIUN κ’. 
Οἱ οὐρανοὶ τῇ διοικήσει αὐτοῦ σαλευόμενοι (50) ἐν 


συντετριμμένην xal τεταπειγωμένην ὁ Θεὸς οὐκ 
CAPUT XIX. 

Talium igitur ac tantorum, adeoque praeclaris 
testimoniis celebrium humilitas, ac demissio per 
Gbedientiam, non tantum nos. sed el zlates quae 
nos pracesseruni meliores fecil, eosque qui in li- 
more οἱ veritate eloquia ejus susceperunt. Multo- 
Tum igitur magnorumque ae illustrium gestorum 
participes facti, recurramus ad pacis scopum nobis 
ab initio Lradiium; et. lgamus oculos in patrem et 
€reatorem "totius mundi, atque illius magnificis et 
exsuperantibus donis pacis ac beneficiis hereamus : 
«ogilalione contemplemur eum, mentisque oculis 
patientissimam illius voluntatem intueamur: eon- 
sideremus quownodo erga omnem creaturam suam 
lenem facilemque se praebeat. 

CAPUT XX. 
Coli gubernatione ejus conunoti, in pace ei sub- 


! Psal. t. 5-19. 


VARIORUM NOTAE. 


δὲν συνε) τῶν ὄντων" οὐ θάλαττα'᾽ τὴν γὴν ἐπέ- 
χλυσεν, Οὐχ ἥλιος τόδε τὸ ὁρώμενον χατέκαυσεν, οὐχ. 
οὐρανὸς παρεσαλεύθη, οὐ νυχτὸς οὐδ᾽ ἡμέρας ὅροι συν- 
εχύθησαν, οὐχ ὡρῶν τροπαὶ, οὐκ ἄλλο τῶν τοιούτων 
οὐδέν᾽ ἀλλ᾽ ἕχαστον xat τῶν χάτω xai τῶν ἄνω, μετὰ. 
πάσης ἔστηχε τῆς ἀχριθείας, τοὺς ἅπαξ τιθέντας ὅρους 
ἐξ ἀρχῆς αὐτῷ διατηροῦν. Vox autem σαλευθῆναι, ut 
obiter nioneamus, non semper motum localem et 
D corporis significat, sed motus etiam et affectus ani- 
mi interdum metaphorice, ut nolat Greg. Nazian. 
ad illud ρδα/.κσχη- Σαλενθήτωσαν πάντες οἱ χατοι-- 
κοῦντες τὴν οἰχουμένην, ܬܠܐ‎ est in Catena nostra » 
᾿Αχούονεες, φησὶ, αὐτοῦ οἱ τὴν οἰχουμένην οἰκοῦντες 
ἄνθρωποι, ἀπὸ τῆς προτέρας στάσεως ἧς εἶχον εἰδω- 
λολατροῦντες δηλονότι σαλευθήτωσαν, τῷ ἰδίῳ &n 
ξεδυργῷ ὁπακούοντος. Τὸ γὰρ σαλευθῆναι ἐνταδύα 
A ή, οὐ κίνησίν τινα σωματιχὴν, Ἡ χλόνον τοιοῦτον. 
Ἐκεῖνο δὲ μᾶλλον ἔθος xal θευπνεύστῳ Γραφῇ καὶ 
ἡμῖν αὐτοῖς ἐπὶ τῶν ἐπισήμως δρωμένων λέγειν ὅτι 
ἐσαλεύθη" οἷον ὅτε Χριστὸς ἐποχούμενος τῷ πώλῳ, 
μΞιραχίων ὑμνολογούντων αὐτὸν, ἀνέδη εἰς Ἱεροσό- 
Άυμα τότε τὸ ἐπίσημον τῆς εἐτθολης διερμηγεύων à 
εὐπγγελιστὴς γέγραφεν, ὅτι εἰσελθόντος αὐτοῦ εἰς "Iz- 
οσόλυμα ἐσείσθη πᾶσα ἡ πόλις, ἀντὶ τοῦ, ἔγνω, καὶ 
λαθεν οὐδένα, χαὶ τεθαύμαστο παρὰ πάντων. Οὕτω 
καὶ ἐνθάδε νοήσεις τὸ. σαχευθτιναι πάντας τοὺς χατοῖ- 
κοῦγτας τὴν οἰκουμένην, χατατληττοµένους καὶ (aue 


. Ma legebant in ms. Mill. et Wott. 
,Wbi editi, εὐθύ. Et mox ms. ἑνχάτοις 
. Gau. 


i 
Os meum aperies, ct annuntiabit laudem tuam : 
epist. 42, n. &. edit. BE. Ip. : 
(31) Τὸ ὑποδεές. ld est, τὸ ἐπίφοδον, 1| ὑπόφοδον : 
submissio cum pavore. Hesychius , ὑποδεέστερος, 
37 ὑποδεὴς, ἐνδεὴς, καταδεὴς, ἐπέφοδος. 
lois, Id. 

(52) Καταδεξαμένους. Litterula mutata, legen- 
dum καταδεξομένους, in fuluro. Ma δὲ superiores, 
et presentes, εἰ posteros, u& par esi, metoorat, 
Dav. ld. 

(38) Τῇ διοικήσει αὑτοῦ σαλευόμενοι. Mh σα- 
λευόμενοι, , sic Chrysostomusad versum m ] 31, 
οὐκ οὐρανὸς παρεσαλεύθη. Locus inleger divinam 
διοίχησιν universi elegantissime depingit. Καὶ τὸ δὴ 
θαυματτὸν, οὐχ ὅτι διακρατεῖ µόνον» ὅτι ἐστή- 
wat ἀκίνητοι οἱ νόμοι τῆς φύσεως, dXX ὅτι καὶ χρό. 
νον οὕτως ἅπτιρον. Ἰννόησου γοῦν πότος αἰὼν, καὶ οὐ- 


250 


EPISTOLA 1 AD CORINTHIOS, 


219 


εἰρένῃ ὑποτάσσονται αὐτῷ, Ἡμέρα τε καὶ νὺξ τὸν A jiciuntur?, Diesetiam el nox. ab illo ordinatum cur- 


sum perficiunt, nequesibi mutuo impedimento sunt. 
Sol quoque 36 Ίμηα ei siderum chori, secundum 
ejus mandatum , in concordia, sine ulla transgres- 
sione, sibi constitutos orbes evolvunl. Terra gra- 
vida, juxta voluntatem illius, suis temporibus, plu- 
rimum cibum liominibus ae feris, omnibusque quae 
super eam sunt animantibus, producit; nihil répus 
gnans, neque mutans quidquam eorum quz ab illo 
decreta sunt. Abyssorum impervestigabilia et infe- 
rorun) inenarrabilia judicia iisdem mandatis conti- 
nentur. Immensi maris profunda moles per ordina- 
tionem ejus in cumulos coagmentata, circumposita 
sibi claustra non tranggreditur, sed prout ei przece- 
pit, ita facit. Dixit enim : Huc usque venies, et ffu- 
ctus tui in 1e conterentur*. Oceanus hominibus im- 
permeabilis, e& qui post ipsum sunt mundi, eiscem 
Domini dispositionibus gubernantur. Tempestates 


τετα|γ]μένον ὑπ' αὐτοῦ δρόμον διανύ[ο]υσιν, μηδὲν 
ἀλλήλοις ἐμποδί[ζ]οντα (64). "Ἠλιός τε καὶ σελήνη, 
ἀστέρων τε χοροὶ, κατὰ τὴν διαταγὴν [α]ὐτοῦ ἐν 
ὁμονοίᾳ, δίχα πάσης [π]αρεκθάσιως, ἐξελίσσουσιν 
Ἰτο]ὺς ἐπιτεταγμένους αὐτοῖς ὁρισμούς, Γη xoogo- 
ροῦσα, χατὰ τὸ θέλημα αὐτοῦ τοῖς ἰδίοις χαιροῖς τὴν 
παμπλήθη ἀνθρώποις τε καὶ θηρσὶν, xal πᾶσιν τοῖς 
οὖσιν ἐπ᾽ αὐτὴν (35) ζώοις ἀνατέλλει τροφὴν, μὴ 
διχοστατοῦσα, μηδὲ ἀλλαιοῦσά τι τῶν δεδογματισμέ- 
“νων ὑπ᾽ αὐτοῦ. ᾿Αθύσσων τε ἀνεξιχνίαστα, καὶ vep- 
πέρων ἀνεχδιήγητα χρίματα (56) τοῖς αὐτοῖς συνέχε- 
παι προστάγμασιν. Τὸ κύτος (37) τῆς ἀπείρου θαλάσ- 
σης κατὰ τὴν δηµιουργιαν αὐτοῦ συσταθὲν εἰς τὰς 
συναγωγὰς, οὐ παρεχδαΐνει τὰ περιτεθειµένα αὐτῇ 
κλεῖθρα (58), ἀλλὰ καθὼς διέταξεν αὐτῇ, οὕτως ποιεῖ. B 
Εἴπεν γἀρ' Ἕως ὧδε ἥξεις, καὶ τὰ κύματά σου 
iv σοὶ συντριδήσεται. ᾿Ὠχεανὸς ἀνθρώποις ἀπέ- 


?6en. 1, 98. *Job xxxvim, 10 , 11. 


VARIORUM NOTAE. 


efformata ἀπὸ τοῦ χέχρυμμαι, ut a χέχριμαι χρῖμα. 
Conjicit. itaque vir doctus, χρύμματα hic esse χά- 
ὅμαᾶτα xexpuppéva, id est oceullas voragines, vel 
Alatus, seu recessus penitus abditos, Sic igitur inte 
gram sententiam ipse vertit : Abgssorum et in[ero- 
sum quoque impervestigabiles alque inenarrabiles τος 
ce55u5 iisdem imperiis coercentur, quibus Deus scili« 
tet universa gubernat, Videsis Cangium in Glossar. 
τ. iint ip. 

($4) Τὸ κύτος, x. ^. X. Respexit hic. proeul du- 
bio S. Pater liistoriam creationis Gen, 1, 9, versia« 
nem LXX .seeutus. Hlustrat hune loeum Pearson. 
in Ῥχα[αι. ad edit, Biblior. LXX, ubi mopet versio- 
nem Junianam minus recte institutam, ita polius 
ess& conformandam : Moles immensi maris in. ipsa 
aui creatione in congregationes suas collecta, τεραφι- 
la sibi cireumposia non transgreditur. In qua. ἣν 
dem interpretatione minime probat Birr. verba hec, 
γατὰ τὴν δημιουργίαν αὐτοῦ, ita reddi, in ipsa sui 
ereatione; cum. pronomen αὐτοῦ ad ipsum δημίου ρ- 
qv referendum sit, ad quem etiam sequens verbum 
διέταξεν necessario refertur. Vertit igitur. ipse, se- 
cundum opificium ipsius. Ip. 

(58) Οὐ παρεκξαίγει τὰ περιτεθειμένα αὐτῇ 
κλεῖθρα, De cancellis et limitibus mari à Deo posi- 
tis, intra quos fluctuum feroces. ἢ 
nentes, przseriptos fines transgredi non audent, 
vid. Jerem. v, 22, et Proverb. viu, 29, ubi LXX 
Seniores voce ἀκριδασμοῦ ulunlur, quae exaciam 
lerminorum limitalionem, et finium accuratam me- 
lationem signifieat. Vide etiam T. iullianum cap. 
primo De trinitate, et Chrysostomum àd vers, 7 
Ρα]. οκ .¥111 ; et Theodoretum ad eumdem, [edidit a. 
16412, Sirmondus. Verum verba hec loco lo 


ξ 
ܐ‎ 
× 
m 
x 
T 


οτι xal τῆς ψάμμου προσέψαυσε, Cum his conler 
quie scribit Cyrillus Hieros. eatech. 9 : Τίς δύναται 


ἄζοντας, ὡς ἀγνοεῖσθαι παντελῶς οὐδένα τὴν τοῦ 
8 Ὁ δόξαν, καὶ τὸ ὑπερφερὲς ἀξίωμα τς ἐνούσης 
αὐτῷ δυνάμεως καὶ ὑπεροχῆς. Jux. — Non faci 
quis sibi indulserit eam dictaturam, ul velit de suo 
contradictoriam apponere auctoris vocibus, cujus 
mentem interpretari prassefert ; presertim si. ejus- 
1nodi verba commodum sensum ullatenus adm 
tant; quód quidem hie loci contingere videtur. 
Quisquis enim perpetuam ecelorum vertiginem, pla- 
metarum errores, apogex'et perigea, progressionea, 
stationes εἰ retrogradatiories, el varia qux subinde 
Occurrunt pbznomena observaverit, estu quodam 
rapi, et marini fluetus ad instar σαλεύεσθαι non dif- 
fiebitur; przsertim posl explosos, per solidissima 
argumenta, solidos orbes el induelas inde hypothe- 
ses de systematumn liquido in zetliere ceu vastissimo 
jn pelago decursu, et tantum non. in Cartesianis 
vorticibus perenni jactatione. FELL. 
«(ἢ ᾿Αλλήλοις ἐμποδίζοντα. Lego ἀλλήλαις ἐμ- 
ποδίζουσας. De lucis et tenebrarum, diei et noctis, 
mutus et perpetua successione, de constanti et ir» 
remisso a prima creatione utriusque cursu, sine 
ulla confusione, aut impedimento quocunque, le- 
gatur Chrysostomi homil, $ in Genesin : "lóizy τινὰ. 
χώραν ἑκάστῳ ἀπένειμεν, ὄρους τινὰς ἐξ ἀρχῆς, χαὶ 
Ex προοιμίων ἐχάστῳ πηγνὺς, ὥστε εἰς τὸ διηνεχὲς 
πούτους ἀπαραποδίστους διαφυλάττειν. Καὶ τοῦτο ἔξ- 
εστι συνιδεῖν ἑχάστῳ τῶν εὖ φρονούντων, πῶς ἐξ Excl- 
νου μέχρι τοῦ παρόντος οὔτε τὸ φῶς ὑπερέθη τοὺς 
οἰχείους ὅρους, οὔτε-τὸ σκότος τὴν οἰχείαν τάξιν παρ- 
TA, σύγχυσίν τινα xal ἀταξίαν ἐργασάμενον, et 
paulo infra; Ὥστε μιμήσασθαι κἂν τῶν στοιχείων τὴν 
πάξιν, ἀπαραπόδιστον τηρούντων τὸν δρόμον, καὶ 
μὴ δαΐνειν τὰ οἰχεῖα μέτρα. Et Justinus Μαν- 
lyr, ad Dingnetum : Ὦ τοὺς οὐρανοὺς ἔχτισεν, ᾧ 
τὴν θάλασσαν ἰδίοις ὅροις ἐνέχλειαεν" οὗ τὰ μυστήρια 
πιστῶς πάντα φυλάσσει τὰ στοιχεῖα’ παρ᾽ οὗ τὰ μέτρα 
τῶν τῆς ἡμέρας δρόμων εἴληφε φυλάσσειν' ᾧ πει- 
θαρχεῖ σελήνη γυκτὶ φαίνειν χελεύοντι- ᾧ πειθαρ- 
xs τὰ ἄπτρα, τῷ τῆς σελήνης ἀχολουθοῦντα üpó- 
μῳ, etc, Εἰ Eucherius De contemptu mundi : Cernis 
ut etiam dies atque anni, et οποία hec. ornamenta 
eli, Dei. verbum mandatumque in(atigabili observa- 
dione conservent, preceptorumque ejus custodiam ir- 
remissa lege famulatum. Jus. 

(35) "Ex' αὑτήν. lta. in. ms. leg. Mill. et Wott. 
Editi ad unum omnes, ἐν αὐτῇ. Gant. 

156) Kplpara. Al. κύματα, al. κλίματα, al. κοή- 
ματα Birr. existimat S. Patrem scripsisse χρυμ- 
pasa, vox quidem insolens Greeeis, ἀναλόγως tamen 


359 
A ραντης (39), καὶ οἱ μετ᾽ αὐτὸν χόσμοι (40), ταῖς ate 


S, CLEMENTIS | ROM. PONT. OPERA GENEINA. 


ܚܝ 
zsüve, aubumnales et hjemales, in pace‏ , ܡܙܙܗܫ 


YARIORUM NOTAE, 


lib. vi, cap. 92, his verbis : Taprobanen alterum 
orbem terrarum esse, diu eristimatum. est, Anti- 
chthonu appellatione. Et postea : Sed ne Taprobaue 
quidem , quamvis extra pie relegata, nostris vitiis 
caret. Mela, lib. 1, cap. 9 : Quod si est aller orbis, 
sunique oppositi nobis u meridie Antichthones; lib. 
€. "1 : Taprobane, aui grandis admodum insula, 
prime pars orbis alterius Hipparcfio dicitur. Omitto 
omnium sermone celebratam epistolam Zachatige 
pape ad Bonifacium archiepiscopum, qua Virgilium 

presbyterum 


^ (40) Καὶ οἱ μετ' αὐτὸν κόσμοι. Ἑόσμοι pro. χό- 
σµος numero plurali, quod Ηευταίουσα est, εἰ Scri- 
piüris familiare, ut. notat Chrysost. ad v. 1 ps: 
xvii ܙ‎ ut est in Catena nostra : Ὁ δὲ ψαλμὸς ὀνομά- 
ζων οὐρανοὺς οὐρανῶν, xaX πλειόνων ἡμῖν ἔννοιαν 
ἐνεποίησεν, εἰ μῆπου τις εἴποι ὅτι εἴωθεν ἡ τῶν 
Ἑδραίων διάλεχτος τὰ ἑνιχὰ πληθυντικῶς ὀνομάζειν. 
"Ay γοῦν τοῦ εἰπεῖν, ὁ οὐρανὸς τοῦ οὐρανοῦ, εἶπεν» 
οἱ οὐρανοὶ τῶν οὐρανῶν. Sic Tireodoretus quast. 14 
in Genesin : Πληθυντικῶς δὲ ἡ θεία Γραφὴ τοὺς 0)« 
[uis ὀνομάζει, λέγουσα οἱ οὐρανοὶ τῶν οὐρανῶνν 
πειδ τῶν Ἑδραίων ἡ γλῶττα, οὔτε τὸν οὐρανὸν, 
οὔτε τὸ ὕδωρ οἶδεν ἐνικῶς ὀνομάσαι εὕροι δ' ἄν τις 
ποιαῦτα πολλὰ καὶ παρὰ τῇ Ἑλλάδι φωνῇ. ᾿Αθήναν γὰρ 
τὴν πόλιν οὐδεὶς ἐνικῶς ὀνομάζει», ἀλλ᾽ ᾿Αθήνας πλη- 
θυντικῶς, καὶ Δελφὸν τὴν πόλιν, οὐδεὶς καλεῖ Δελφὸν, 
ἀλλὰ Δελφούς, Sic Philvponus in Genesin lib. tv, 
eap. 5 : Πολλὰ τῶν ὀνομάτων ἑνιχῶς ἅμα καὶ πλη- 
θυντικῶς λέγεται, τῆς αὑτῆς μὲν οὔσης ἐν ἑκατέρᾳ 
φωνῇ pini τῶ nee tantum in nominrbus propriis 
loc obtinere vult, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ προσηγορικῶν, e 
utriusque generis exempla affért. Τῶν χόσμων ܐܦ‎ 
€ tem nomine, si. przcedens nostra conjectura vera 
est, gentes Britannieze intelligendze veniunt, οἱ po« 
pulus qui insulam incolebat ; vel insula ipsa, que 
propter magnitudinem , mundi alterius nomen me- 
retur, et a reliquo orbe, tanquam orbis alter, Ocea- 
no divisus μι hac accuratius perpendenda 
τῶν γεωγράφων παισὶ relinquimus, neque quidquam 
in re adeo obscura, pro certo el indubitato affirma - 
mus; nobisque salis eri), si viris doctis, que in 
medium protulimus, non prorsus ἀπίθανα, nec 
nitus absurda videbuntur. Jos. — Sentit Junius 
orbes hosce esse Insulas Britannicas, e quidem re- 
étissime, si poetarum ratio sit habenda in re seria. 
Seneca enini appellat orbem ultra Oceanum, Mani- 
lius noros, quos pontus. subduzerat orbes, Virgilius 
penitus toto divisos orbe Britannos, Claudianus alio 
quasito orbe et nostro diductos mundo. Sed uec de- 
sunt historici, qui istis succenturientur, Josephus 
appellat ἑτέραν οἰκουμένην. L. Florus da iis verba 
faciens ait Caesarem respezisse Oceanum et quasi hic 
D Bomanus orbis nou sufficeret, alterum cogitasse; quem 
sensui iisdem ferme verbis expressit Velleius Pa- 
lereulus. Imo nec aliter sensisse visus est Urbanus 
Papa Rom. qui Anselmum Cantuariensem Archi- 
episcopum alterius orbis Papam agnoscebat. Atnihilo- 
minus eum omnibus retro saculis inagna homi- 
num animos tenuit anticipatio istius Americani or» 
bis, qui nune detegitur ; et Plato, Aristoteles , Pli- 
nius, JElianus, Seneca, Tertullianus non obscure 
videntur eum adumbrasse. Origenis sententie po- 
tius accedo, qui lib. 1 Περὶ ἀρχῶν, haec verbaenar- 
rans, ad Lrans mare ἀντίχθονας, hoc est regiones 
Americanas retulit. Fatendum quidem est, eum mi- 
seré hallucinatwm, quando ea qui habeniur 1 
Pet. m, 13, in hunc etiam sensuni pertraheret ; sed. 
si aliquando dormitaverit, nemo ipsi jure interdi- 
cat, ne denuo expergiscatur ; nec sulemus comper- 
12 dicentibus fidem abrogare, eo quod alibi per er- 
rorem eamdem lusisse deprehensi sunt. FELL, 


διηγήσασθαι τῆς θαλάσσης τὸν βυθὸν, καὶ τὸ πλάτος, 
τῶν ὑπερμέτρων χυμάτων τὴν ὁρμήν; ἀλλ᾽ εἰς τοὺς 
ug αὐτῆς ἕστηκε, διὰ τὸν εἰπόντα" ε΄Αχρὶ τούτου 
ἐλεύσῃ, καὶ οὐχ ὑπερθήσῃ, ἀλλ’ ἐν σεαυτῇ συντριδή- 
αεταί σου τὰ κύματα.» Ἥτις καὶ δηλοῦσα τὸν ἑπηρτη- 
po αὐτῇ τοῦ προστάγματος λόγον, ἐπεχδραμοῦσα. 
τῶν' κυμάτων, γραμμὴν τινα φανερὰν ἐναφίησι 
τοῖς αἰγιαλοῖς" δηλοῦσα τοῖς ὁρῶσιν, ὥσπερ ὅτι τοὺς 
προστεταγμένους οὐ παραδέδηχεν ὄρους. Jus. 

(93) 'üxearóc ἀγθρώποις ἀπέραντος, καὶ οἱ μετ᾽ 
αὐτὸν κόσμοι. Dicitur oceanus hominibus ἀπέραν- 
τος : (rm quia, ut ait Hieronymus ad Ephes. iv, 7, 
mare immensum est, et capacitas ejus Deo soli nota; 
tum quia, teste Theodorilo ad psal. Lxxi, 8: Πέραν 
τῆς γῆς τὰ µε: ἀλα ἐστὶ xal ἅπλωτα πελάγη, ἅ τινες 
"Ατλαντιχὰ καλοῦσιν, ἢ ὠχεανὸν ἑσπέριον καὶ ܣܬ‎ 
Nimis absurdum est, verba sunt Augustini lib. xvi, 
De civit. ei, cap. 9, «4 dicatur aliquos homines ex 
hac in éllam partem, Oceani. immensitate trajecta, 
navigare ac pervenire potuisse, Apud Gildam Sapien- 
lem, De excidio Britannir, initio : Oceani diffusione, 
et, ut ita dicam, intransmeabili undique circulo.Pli- 
nius τ. 11, cap. 07 : Sic maria circum(usa ttndique 
dividuo globo, partem orbis auferunt nobis; nec inde 
Άνπς, nec hinc illo pervio tractu, Consule Maerobium 
in Somnium Scipionis, lib. ܕ ܙܬ‎ c. 5. Item Josephum, 
2. bello Judaico, lib. u, c. 12.1mitatur auiem Epi- 
siolam hanc ad seditiosos Corinthios datam Diony- 
sius Alexandrinus, &cribens de seditione Alexan- 
drie concitata, apud Eusebium lib. vir, cap. 21 
Historie : Ὁ πολὺς καὶ πέραντος ἀνθρώποις ὠχεα- 
νός. Eo quoque respicere videtur lrenzeus lib. n, 
cap. 47. Quid autem, inquit, posswmw£ — ezponere 
de οεεαπἰ accessu et recessu, cum comstel esse cer- 
Iam causam? Quidve de his qug ultra eum sunt enun- 
tiare qualia. sint? quibus verbis apponi debent ista 
Milarii ad psalmi Lxviir. finem : Mare, quod profunda 
infinilague sui obice mentem humane opinionis. erce- 
dat, ܐ‎ neque quid. «πίτα se, neque. quid intra sit, 
sensu perscquente capiamus. Sed εἰ Clementis Ro- 
ܐܡ‎ 1 locus citatura cognomine Alexandrino,Strom., 
w. p. 586, ubi de multis celis seu mundis; et a 
Mieronymo in Ephes. 11, 2, qui, opinor, transcribit 
Origenis Commentarios, necnon ab ipso Origene 
lib. i: Περὶ ἀρχῶν, cap. 3, quo loci Nostrum εχρο- 
nens ait : Meninit sane. Clemens apostolorum disci- 
pulus, etiam eorum quos ἀντίχθονας Graci nominant, 
atque illius pavtes orbís terra, ad quas neque nostro- 
rum quisquam accedere potest , neque ez illis qui ibi 
suni quisquam (ransire ad nos, quos et ipsos miundos 
appellavit, cum ait * « Oceanus intransibili: est ho- 
minibus, et hi qui trans ipsum sunt mundi, qui hiis 
eistem dominaioris Dei dispositionibus gubernantur.» 
Kt infra : Ez his tamen que Clemens visus est indi- 
care, cum. dicit : « Oceanus. intrausmeabilis est fto- 
minibus, δὲ hi mundi qui post ipsum sunt;'» qui post 
dpsum sunt mundos pluraliter noninaus , quos ei ea- 
dem Dei summi providentia -agi regique significat ; 
semina quedam. nobis hujusmodi intelligenti vide- 
Fur aspergere, quo putetur omnis quidem universitas 
eoru qua sut alque subsistunt, celestium εἰ su- 
percelestium, terrenorum. infernorumque, umus et 
períectus mundus generaliter dici; intra quem, vel a 
quo cateri (si qui illi suut) putandi sunt contine. ¢ 
Unde voluit quidem |[.voluit quidam, vel volunt qui- 
dam] globum lune vel solis, carerorumque astrorum, 

u0s planetas vocant , per singuia mundos nominar*. 
ἴω ܐܧ‎ ipsum superemiueutem. quem dicunt | ἀκήρα- 
^ov | globum , nililominus mundum. appellari volunt. 
Denique etiam Baruch 2rophete librum in assertio 
mis hujus testimonium vocant, quod. ibi de septem. 
mundis wl celis evidentius. sudicatur, ctc. Primi 
Adamantii explicationi favet Plinius, dist, nat., 


ἐδὲ 


Aalie aliis succedunt. Ventoram libramina proprio 
tempore munus suum sine offendiculo obeunt. Fon- 
tes etiam perennes ad usum et sanitatem creati, - 
ubera indesinenter ad haminum vitam przbent. De- 
nique sunimalia minima cetus suos in concordia et 
pace faciunt. Hc omnia magnus opifex et rerum 
omnium Dominus, in pace et concordia fleri jussit; 
omnibus benefaciens; superabundanter autem no- 
bis, qui ad miserationes ejus confugimus, per Do- 
minum nostrum Jesum Christum, cui gloria et ma 
jestas in szcula seculorum. Amen. 


EPISTOLA 1 AD CORINTHIOS. 


255 
παῖς ταγαῖς (4) τοῦ Δεφπότου΄ διευθύνονται. Καιροὶ 
ἔαρινοὶ, καὶ θερινοῖ, καὶ μετοπωρινοὶ, καὶ χειμερινοὶ 
ἐν εἰρήνῃ µεταπαραδιδόασιν ἀλλήλοις, ᾿Ανέμων στᾶ- 
θμοὶ (43) κατὰ τὸν ἴδιον Καιρὺν τὴν λειτουργίαν 
αὐτῶν ἀπροσχόπως ἐπιτελοῦσιν, 'Αέναοί τε πηγαὶ 
πρὸς ἀπόλαυσιν καὶ ὑγίειαν δημιουργηθεῖσαι, δίχα 
ἐλλείψεως παρέχονται τοὺς πρὸς ζωῆς (45) ἀνθρώποις 
μαζούς. Τά τε ἐλάχιστα τῶν ζώων τὰς συνελεύσεις 
αὐτῶν ἐν ὁμονοίᾳ xai εἰρήνῃ ποιοῦνται. Ταῦτα πάντα 
ὁ μέγας δημιουργὺς καὶ Δεσπότης τῶν ἀπάντων ἐν 
εἰρήνῃ καὶ ὁμονοίᾳ προσέταξεν εἶναι, εὐεργετῶν τὰ 


πάντα, ὑπερεχπερισσῶς δὲ ἡμᾶς τοὺς προσπεφευγότας τοῖς οἰχτιρμοῖς αὐτοῦ, διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν 


εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν, 


Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ ἡ δόξα (44) καὶ ἡ μεγαλωσύνη (43) 


VARIORUM ΝΟΤΑ. 


B uot, πρὸς ἀπέραντον ἐχφέρουσι πέλαγος" τὸ δὲ δεινό- 


τατον, ἐπειδὰν γὰρ τοῖς ἄλλοις ἅπασιν ὁ χυδερνήτης 
ἀντιστῇσῃ, τὴν τέχνην, ὑπονοστεῖ μὲν ἐξαίφνης 1 θά- 
λαττα, ἡ δὲ τέως μετέωρος ὑπὲρ τῶν κρότον λκὰς 


ἐπὶ ψιλῆς ὁρᾶται τῆς ψάμμου χειμένη" xal εἰ μὲν 

lav ἀντακοστείλῃ τὴν por eu Dau ΕΝ 
αὖθις τὸ σκάφος, xal δεῖ τὰ λοιπὰ πονεῖν τοὺς ἓμ- 
πλέοντας ἣν δὲ μελλήσῃ πρὸς τὴν ἐπάνοδον, ὄύεται 
κατὰ μικρὸν τὸ πλοῖον, ὑπειχούσης πρὸς τὸ ἄχθος τῆς 
ψάμμου. 10υν. --- Rectius diffusissimo mari Átlanti- 
co hac convenient, praesertim eum ex Suida disca- 
mus πάντα τὰ ἅπλωτα πελάγη, omnia innavigabilia 
maria Atlantica appellari; εἰ eliam abunde cogno- 
verimus veteres pene omnes in ea fuisse sententia, 
nature et rerum fines, Cimmerias tenebras, feedam 
caliginem, intranabiles paludes, et. vastum demum 
€haos inibi versari. FELL, 

(41) Ταγαῖρ. Al. malunt ἐπιταγαῖς, αἱ. διαταγαῖς. 
Με, adheret Wott. putans Origenem legisse ta yatz, 
eo.quod Ruflnus verterit dispositionibus. Verum 
Origenes l. c. in Ezech. exhibel ἐπιταγαῖς. GALL.— 
Tayaic. Male conjiciunl ἐπιταγαῖς ἢ διαταγαῖς. He. 
sychiug £ ταγαῖς, ἀρχαῖς, ἐμονίαις. Cekow. 

(45) ᾽Ανέμων σταθμοί, Éuam venti, uteunque 
inconstantes legi subjiciuntur. Annua agnoscunt 
flamina et stotis lemporibus quasi ex condicto red- 
eunt; adeo non penitus ubi vult spirat ventus.Fsru. 

dd nec ζωῆς. 1:8 ms. cujus lectio retinenda 
videtur. Sic enim et. Act, xxvii, δέ, eadem prepo- 
Sitio πρός secundo casui juncta, hoc ipso sensu 
usurpatur : Τοῦτο γὰρ πρὸς τῆς ὑμετέρας σωτηρίας 
ὑπάρχει : Hoc. enim ad salutem vestram. confert, At 
Jun, cum edit. πρὸς ζωήν. 

(44) "n ἡ δόξα, x. ÷. ܙܘ(‎ tantum in fine , sed in 
inilio, δὲ medio Epistolarum suarum, divus Paulus 
δοξοληγίαν usurpat, quem Clemens discipulus, ut in 
aliis, sic in hoc etiam imitatur, Apud Chrysosto- 
mum homil. ὅ ἐπ Mattheum , hymnus εὐχαριστή- 
ριος hahetur, quo monachi sui lemporis in. eremo, 
ἃ cona utebantur (quos propter vita sanctimoniam, 
et cclesiem in lerris conversationem, ἀγγέλους 
yocat)in quo, eur post δοξολογίαν, hymnum rursus 
inciperent et continuarent, ralionem reddit, his 
verbis : ΜΗ τοίνυν μηδὲ τούτοις ἐγχαλῶμεν τοῖς &y- 
γέλοις ὡς ἀτάχτως ποιοῦσιν, ὅτι χαταλύσαντες τὸν 
λάγον εἰς δοξολογίαν, πάλιν ἄρχονται τῶν ὕμνων τῶν 
ἱερῶν, ἀποστολικοῖς γὰρ ἔπονται νόμοις, ἀπὸ δοξολο- 
γίας ἀρχόμενοι, χαὶ εἰς τοῦτο τελευτῶντες, καὶ μετὰ 
τὴν τελευτὴν ταύτην προοιμιαζόμενοι πάλιν, Sic ΠΠ|6- 
ronvmus in przfatione in Psalmos ad Sophronium, 
probat unu tantum esse Psalmorum volumen , li- 
cel quinquies occurrat illud γένοιτο, γένοιτο, i, e. 
amen, amen ; unde quidam in quinque libros di 
dere solent, et ἄλλην πεντάτευχον faciunt, ut loqui- 

tur 


D 


(45) Kal ἡ μεγαϊωσύνη. Articulus ἡ, qui exstat 
in ins., deest. codd. impp. Gatr. 


resbyterum damnat, quod alium mundum aliosque 
ίνες sub terra esse affirmaret. Quinetiam par- 
tes mundi incognitze, dissite, et ullra aceannm po- 
εἰν, solent orbes appellari. Sic Cesar cum Britan- 
niam intrasset, alium se orbem terrarum scripsit re- 
perisse, uli refertur ab Eumenio, Panegyrico in 
Constantium. Notissimus Virgilii versus : 
ΕΙ penitus toto divisos orbe Dritannos; 
ad quem Servius notat, britanniam a poetis dici 
Meri orbem terrarum. Notus euam ille Manilii 
b. 1: 
Ignotusque novos Pontus subduzerat orbes. 
Quibus adde hos Senece in Medea : 
Venient annis 
Secula seris, quibus. oceanus 
Vincula rerum lazet, et ingens 
Paleal tellus, Tiphysque novos 
Detegat orbes, nec sil terris 
Ultima Thule. 
Maque longe abit sententiu Clementis ab errore 
philosophorum et hzreticorum quorumdam, qui 
plures aut innumerahiles mundos a nostro hoc 
lane diversos somniabant. Legatur infra, cap. 21, 
Bor. — Ὠχεανὺς ἀνθρώποις ἀπέραντος. Lege ἀπέ- 
ατος, alque ita Rufinus Origenisinterpres, intrans- 
ibilis. et intranamealilis. vertil, licet eodem errore 
apud Clementem Alex. scribatur, ἀπέραντος, Per 
oceanum autem hic. nisi me fallit conjectura, τὴν 
ἔξω θάλασσαν intelligit, neque eam omnem, sed Bri- 
tannicum nostrum et Hibernicum mare, quod vete- 
ribus Grecis et Romanis seque impervium erat , ac 
ipsa Britannia incognita, cujus ora maritima quae 
contra Galliam est, ante Julii Ciesaris tempora (qui 
posteris ostendisse potius quam tradidisse insulae 
notitiam ur) vix Gallis vicinis illorumque mer- 
caioribus innotüerat. Quid quod Basilius longe post 
Clementem nostrum , lionil. 4 in Hexaemeron : Τὸ 
πέλαγος τὴν Βρεττανικὴν νῆσον καὶ τοὺς ἐσπερίους 
Ἴδηρας περεπτυσσόμενον, μέγα vocat. καὶ πλωτῆρσι 
ἀτόλμητον, quem locum Ambrosius sic exprimit: 
Quis deinde sciat, in quantum se illud magnum δὲ 
faausum navigantibus , atque inlentatum naulis [un- 
dat mare, quod. Britannias frementi includit equore, 
εἰς. Εἰ Libanius Basilii co:taneus in Basilico, de- 
scribens Constantii imperatoris τὸν διάπλουν εἰς τὴν 
νῆσον τὴν Βρεττανίαν, et (γα]οσίι diflieultatem 
maximam, propler δις contrarios, et ventorum. 
violentiam, rare Dritannícum ἀπέραντον esse di- 
Cit ; ubi forte ἀπέρατον legendum esse, non. inepte 
quis conjicere potest. sed de voce contentionem non 
moveo, Ejus verbaita sehabent : Ἔστι δὴ λόγος, µάρτν- 
ρᾶς τὰς ὄψεις παρεχόμενος, ὡς ἄρα μείζων εἰς χίνδυ- 
νὸν [ἴσ΄. ἐστὶ χίνδυνος) πλοῖον στρογγύλον ὑπὲρ bvel- 
νης ἀφεῖναι τῆς θαλάττης, ἢ ναυμαχίαν ἑτέρωθι συ- 
στή σασθαι, οὕτω λαμπραὶ μὲν χαταιγίδες εἰς οὐρανὸν 
ὡρτοῦσι τὰ χύματ: ται δὲ ὑπολα μδάγοντες ἄντ- 


386 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΚΑ', 

Ὁρᾶτε, ἀγαπητοὶ," μὴ αἱ εὐεργεσίαι αὐτοῦ αι πολ- 
ܐܐܬ‎ "γένωνται εἰς χρῖμα πᾶσιν ἡμῖν, ἐὰν μὴ ἀξίως 
αὐτοῦ πολιτενόμενοι, τὰ χαλὰ χαὶ εὐάρεστα ἐνώπιον 
αὐτοῦ ποιῶμεν μεθ’ ὁμονοίας. Λέγει γάρ που (46)" 
Πνεῦμα Κυρίου λύχνος ἐρευνῶν τὰ τωμιεῖα τῆς 
γαστρός. Ἴδωμεν πῶς ἐγγύς ἐστιν, χαὶ ὅτι οὐδὲν 
λέληθεν αὐτὸν τῶν ἐννοιῶν ἡμῶν, οὐδὲ τῶν διαλογισμῶν 
ὧν ποιούμεθα. Δίχαιον οὖν (47) ἐστιν μὴ λεεποτακτεῖν 
ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ θελήματος αὐτοῦ. Μᾶλλον ἀνθρώποις 
ἄφροσι καὶ ἀνοήτοις καὶ ἐπαιρομένοις χαὶ ἐγκαυχωμέ- 
vog ἀλαζονείᾳ (18) τοῦ λόγου αὐτῶν, προσχόψω- 
μεν (49), ἢ τῷ Θεῷ, Τὸν Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν, οὗ τὸ 
αἷμα ὑπὲρ ἡμῶν ἐδόθη (30), ἐντραπῶμεν. Τοὺς προ- 
ἡγουμένους (548) ἡμῶν αἰδεσθῶμεν, τοὺς πρεαθυτέρους 
ἡμῶν τιμήσωμεν, τοὺς νέους παιδεύσωμεν τὴν παι- 
δείαν τοῦ φόδου τοῦ θεοῦ. Τὰς γυναῖχας ἡμῶν ἐπὶ 
τὸ ἀγαθὸν διορθωσώμεθα; τὸ ἀξιαγάπητον τῆς ἀγνείας 
ἦθος ἐνδειξάσθωσαν, τὸ ἀχέραιον τῆς πραῦτητος a5- 
τῶν βούλημα ἀποδειξάτωσαν, τὸ ἐπιειχὲς τῆς γλώσσης 
αὐτῶν διὰτῆς φωνῆς (52) φανερὸν ποιησάτωσαν, τὴν ἀγά» 
Ty αὐτῶν uh κατὰ προσχλίσεις (55), ἀλλὰ πᾶσι τοῖς 


A 


8, CLEMENTIS 1 ROM. PONT, OPERA GENUINA. 


CAPUT XXI. 

Videte, dilecti, ne beneficia ejo& qux multa sunt, 
oranibus nobis in condemnationem cedant, nisi di- 
gne illo viventes, bona et accepta in conspectu ejüs 
^um concordia fecerünus.. Dicit'enim alieubi : Spi- 
rus Domini, lucerna scrutans secreta ventris*, Con- 
sideremus quam prope sit, et quod nihil latet ipsum, 
.tum cogitationum nostrarum, tum ratiocinationum 
quas facimus. AEquum igitur est, ut ab ejus volun- 
late nom simus transfuge. Homines slultos, insi- 
pientes, elatos et gloriaules in sermonis sui jactan- 
tia offendamus potius, quam Deum. Dominum Je- 
sum Christum, eujus sanguis pro nobis datus est, 
veneremur. Przpositos nostros revereamur , senio- 
res nostros honoremus , juvenes doceamus discipli- 
mam Limoris Dei. Uxores nostras ad id quod bonum 
est corrigamus : amabiles caslitatis mores osten- 
.dani; simplicem ae sinceram mansuetudinis suz 
voluntatem demonsirent; linguz sux moderationem 
silentio manifestam faciant; cbaritatem suam mon 
secundum animi propensiones, sed omnibus Deum 
&ancle timentibus a:qualem exhibeanj. Filii vestri 


*Prov. xz, 27, 


VARIORUM NOTAE. 


(91) Τοὺς προηγουμένους. Omnia d Clenien- 
tem] Alexandr. probe colerent. Apud. Clementem 
Romanum est maxima perturbatio. Caput hoc ex 
Done Alexandr., p. 917, misere corruptum est, 

ERN. 

ὃ (δϑ)Διὰ τῆς φωνῆς. Clem. Alex. l. e. pag. 649, 
legit διὰ τῆς σιγῆς : quam quidem lection-m ms. 
lectioni przfert Wott, Sie el Dav. nisi malís cum 
ipe διὰ τῆς ἀφωνίας, ut propius ad ms. aecedas. 

ALL. — Διὰ τῆς φωνῆς. Clemens Alex. legi σι- 

ἧς, et. quidem multo rectius : γυναιξὶ γὰρ κόσμον 
H σιγὴ φέρει, ul auctor esi Sophocles. Modesto 
enim silentio in muliere nihil commendatius, prix. 
sertim in publicis ecetibus, et sacris conventibus, 
ܬܠܐ‎ pracipit Paulus. Unde Cyrillus Hieros. iu Pro- 
calechesi, mulieres vult in templis exorcismorum 


Ti, et 
1 


συ 
pi 1 


χρίσεις : cum (Ecumenius ad locum Apostoli lauda- 


ium ita citet : Μηδὲν ποιῶν κατὰ πρόσχλισι 
εὐθείας καὶ ἀδιαστρόφους ἐχφέρων τὰς xo id 
Tum autem, epistola 543, in qua pari modo. hodie 
legitur: Μηδὲν ἡ μῶν δυγα μένων ποιῆσαι χατὰ πρόσ- 
χλῆσιν, Cor. 


Tur Nicetas in prefatione in Catenam suam. Si 
enim Amen, inquil, pro quo Aquila transtulit πεπι- 
στωμένως, in fiue tantummodo librorum poneretur, 
et non interdum aut in exordio, aut in calze sermo- 
mis sive. sententie, nunquam. Salvator in. Evangelio 
loqueretur : « Amen, amen dico vobis; v nec Pauli 
Epistolae, in. medio illud opere continerent. Moyses 
quoque el Jeremias, el celeri in hunc modum masl- 
lus haberent libros, qui in. rediis voluminibus suis, 
Amen, frequenter interserunt, Jun. 


(46) Λέγει γάρ που. Ista. exscribit Glem. Álex., 
Στρωμ.. Wb. 1v, cap. AT, pag.614. caL.— Λέγει γάρ 
που" Πνεῦμα Κυρίου λύχνος, ἐρευνῶν τὰ ταμιεῖα 
τῆς ܛ‎ Jta distiuguo. Dictum est Salomnnis, 
Prov. xx, ^7, ex memoria paulo indiligentius, ut 
fere fit, molatum. N ¦ enim recurrendum ad li- 
bros vel apocryphos; vel sacros deperditos, quo 
mittimur ἃ viro doctissimo Joanne Morino, exerci- 
tatione Biblica 1x, cap. &, num. 8. ldem porro sen- 
sus dicto dalur in Catena Grecorum Patrum. Cor. 

(41) Δίκαιον οὖν ad eo Θεῷ. Interpolatoris haec 
sunl, Verba ab usu remola aut difficilia indoctus 
bomo vitat, immutatque εἰ mittit de Gnosticis, ut 
dolum tegat, sed transparet, ,ܬ‎ Petita, nempe, 
hzc vult vir doctus a Ciemente. Alexandr., p. 517, 
sed interpolata, ut Clementis Romani verba. babgrj 
queant. 3 ^ 

(48) ᾿Ααζονείᾳ. Editi tv ἀλαζονείᾳ, At ms. deest. 
preposilio ἂν. GALL. 

(48) Προσκόψωμεν. Forte προσχρούσωμεν, qua 
voce Chrysostomus frequentissime utitur, ut 1108 
mil. 90 in Epist, ad Ephes, : Οὐδὲν φοδερὸν τῶν Ev 
τῷ βίῳ 3 μόνον τὸ προσχροῦσαι τῷ Θεῷ, el homil. 
5 in e ad Hom. Τὸ γὰρ προσχροῦσαι τῷ Θεῷ 
ποῦ κολασθῆναι χαλεπώτερον, et in. Matth. honil. 51: 
Τὸ γὰρ πάντων χαλεπώτερον παρῆχα νῦν, ὅτι τῷ θεῷ 
προσχρούεις, et aliii passim : quibus vero xpoaxé- 
Ψωμεν magis arridet, per me retineant licebit, cum 
$ciam apud Petruin scriptum esse, τῷ λόγῳ προσχό- 
πτειν. Jus. 

(80) 'γπὲρ ἡμων ἐδόθη. Clemens Alex. legit 
ἡγιάσθη : quid si ἐξεχύθη ; sed uibil muto. 19. . 


ܥ 

A disciplina Christi participes sint; discant quid hu- 
militas apud Deum valeat, quid casta cbaritas apud 
Deum possit; quomodo timor (56) ejus bonus est ac 
magnus, el servans omnes qui inipso sancte ver- 
Santur in pura mente. Scrutator eniin est cogitatio- 
num et consiliorum mentis : cujus spiritus est in 
nobis ; et cum voluerit, auferet eum. 

θέλῃ ἀνέλει αὑτὴν (58). 

CAPUT XXII. 
ανα αυἱοπῃ omnia confirmat fides quz» est in Chri- 

810. Ipse etenim per Spiritum sanctum, ita noscom- 
pellat : Venite, lii, audite me; timorem Domini do- 
€ebo vos. Quis est homo qui vult vitam, diligit dies 
videre bonos ? Contine linguam tuam a malo; et labia 
tua ne loquantur dolum. Declina a malo, ei fac bo- 
num : quare pacem, εἰ persequere eam. Oculi Domi - 
ni super justos, et aures ejus ad precem eorum : vul- 
tus autem Domini super facientes mala, ut perdal de 
terra memoriam eorum. Clamavit justus, et Dominus 
exaudivit eum, et ex omnibus tribulationibus ejusli- 
beravit eum?*. Multa. flagella peccatoris : sperantes 
autem in Domino misericordia círcumdabit*. 


EPISTOLA 1 AD CORINTHIOS. 


251 
φοβουμένοις τὸν Θεὸν ὁσίως, ἴσην παρεχέτωσαν (54). 
ἸΤἀτέχνα ὑμῶν (59) τῆς ἐν Χριστῷ παιδείας μεταλαμ- 
δανέτωσαν - µαθέτωσαν τί ταπεινοφροσύνη παρὰ Θεῷ 
ἰσχύει, τί ἀγάπη ἀγνὴ παρὰ τῷ θεῷ δύναται" πῶς 
ὁ φόθος αὐτοῦ καλὸς καὶ μέγας, καὶ σώζων πάντας 
τοὺς ἐν αὐτῷ ὁσίως ἀναστρεφομένους ἐν καθαρᾷ 
διανοίᾳ. “Ἐρευνητὴς γάρ ἐστιν ἐννοιῶν xat. ἐνθυμή- 
σεων (57): οὗ ἡ πνοὴ αὐτοῦ ἐν ἡμῖν ἔστιν, καὶ ὅταν 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΡ’. 

Ταῦτα δὲ πάντα βεδαιοῖ ἡ ἐν Χριστῷ πίστις" xai 
γὰρ αὐτὸς (59) διὰ τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου οὕτως 
προδχαλεῖται ἡμᾶς" Δεῦτε, τέχνα, ἀχούσατέ µου, 
φόδον Κυρίου διδάξω ὑμᾶς. Τίς ἔστιν ἄνθρωπος. 
ὁ θέλων ζωὴν, ἀγαπῶν ἡμέρας ἰδεῖν ἀγαθάς; 
παῦσον τὴν γλῶσσάν σου ἀπὸ χακοῦ, καὶ χείλη 
τοῦ (60) μὴ Aa.trjcar δόλον" ἔκκλινον ἀπὸ χαχοῦ, 
καὶ ποίησον ἀγαθόν" ζήτησον εἰρήνην, καὶ δίωξον 
αὑτήν. Ὁ; θαλμοὶ Κυρίου ἐπὶ διχαίους, καὶ ὦτα 
αὐτοῦ πρὸς δέησιν" αὑτῶν" πρ[όσωπον δὲ] Κυρίου 
ἐπὶ ποιοῦντας κακὰ, [τοῦ ἐξολε]θρεῦσαι (64) ἐκ 
γῆςτὸ μνημ[όσυνον]αὐτῶν. ᾿Εκέκραξε» ὁ δ[ καιος] 
καὶ ὁ Κύριος εἰσήκουσεν αὐτοῦ, καὶ ἐκ] πασῶν 


τῶν θλίψεων αὐτοῦ (03) ἐῤῥύ]σατο αὐτόν. Πολλαὶ μάστιγες] (85) τοῦ ἁμαρτωλοῦ, τοὺς δὲ ἐ.- 


CAPUT XXIII. 

Misericors omnino εἰ beneficus pater viscera erga 
limentes eum bhaliet; gratiasque suas benigne ei 
suaviter largitur iis qui ad ipsum simplici mente 
accedunt. Quare ne dubii animo simus; neque hz 


πἰζογΊτας ἐπὶ Κύριον ἔλεος wvxAdc [c1]. 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ ΚΓ', 

"0 οἴκτίῤμων χατὰ πάντα ܬܘ]×‎ εὐερ]γετικὸς πατὴρ 
ἔχει σπλάγχνα ἐ[ πὶ] φοδουμένους αὐτὸν, ἠπίως [τε] 
καὶ προσηνῶς τὰς χάριτας αὐτ[οῦ] ἀποδιδοῖ τοῖς προσ-- 
ερχομένο]ις] αὐτῷ ἁπλῇ διανοίᾳ. Διὸ μὴ διψυχῶ- 


μὲν (64), μηδὲ ἰνδαλλέσθω (65) ἡ ψυχὴ ἡμῶν ἐπὶ ταῖς C 5Ξἴιδι anima nostra super exiiniis et splendidis ejus 


* Psal, xxxii, 13-18. * Psal. ܫ‎ £, 10. 


VARIORUM NOTAE, 


ἃ quo bxc petita.sunt, ὁ Κύριος λέγει. 4 capite se- 
ας ad cap. αι, adullerina omnia, post Clement, 
lexandrinum addita, Benn. 

(00) Χείζη τοῦ, μος. χείλη συν, ut apud LXX, et 
Clem. Alex. GALL. 

(64) 'Εξολεθρεῦσαι. Vulg. ἐξολοθρεῦσαι. Vid. 
super;us observata ad cap. 14. ]p. 

0 Θἱψεω» αὐτοῦ. Editi omittunt αὐτοῦ. Ex 
Mill. tamen οἱ 1061. post ων exstat in ms. a... cum 
spalio septem circiter lillerarum : quod quidem 
ΑΜΑ supplendum, ex contextu liquet; α[ὐτοῦ 
ἐἑῤῥύ]σατο, Apud LXX θλίψεων αὐτῶν. At Clem. 
Alex. θλίψεων ἐῤῥύσατο, absque αὐτῶν. ἵν. 

(66) Πολλαὶ μάστιγες, Ms. deest arüiculms al, 
quem exhibent editi, ut apud LXX. 

(64) Μὴ διψυχῶμεν., Duplex iste animus apud 
seriplores sacros pessime audire solet, ul sit ἀνὴ 
δίψυχος instabilir, varius, fluze, imo nullius fidel, 
qui «or illud, quod Deo Opt, Max. in solidum de- 
betur, inter ipsum εἰ Satanam, pietatem et lucri 
eompendid, voluptatumque illecebras partitur et 
dispescit. Ἰνδάλλεσθαι autem esl. φαντάζεσθαι spe- 
€tra et phasmata captare, Inde Jerem. xvii, 5, qui 
alibi δαιμόνια redduntur, ἰνδάλματα 2 LXX. luit. dick 
nieruere; quo omnino significatu eadem vox occurrit 
Sap. xvii, 5. Qui ergo inani φιλαυτίᾳ sibimet ipsis 
placent, et ge ipsos, ut sine merito, ila etiam sine 
rivali depereunt, quosque B. Judas Ἐνυπνιαζομί- 
νους appellat, ii sunt a quorunr labe et morbo 
S. Clemens cavere hortatur atque suadet. Fez. 

(65) "Ir&aA4écÓu. Virorum doctorum ingenia 
torsit hic locus. ΑΙ. mallent ἐνδοιάσθω, vel ἰλιγγιά- 
σθω. ΑΙ, δικαζέσθω. Utquid abtem ms. lectio solli- 
citetur? Rara quidem vox ἰνδάλλω, vel ἰνδάλλομαι, 


D 


(64) "Oclac ἴσην παρεχέτωσαν. Bi 

. ad feminas Christianas referendum 
doceat. S. Pater, Deum timentibus chorit 
exhibere ὁσίως, id est ἀγνῶς xat χαθαρῶς, εἰ zqua 
lance, μὴ χατὰ προσχλίσεις. Hune itaque loeum sic 
dislinguit : Τὴν ἀγάπην αὐτῶν, μὴ κατὰ προσχλίσεις, 
ἀλλὰ πᾶσιν τοῖς φοθευµένοις τὸν Θεὸν, ὁσίως ἴσην 
παρεχέτωσαν. GALL. 

(55) Τὰ τέχνα ὑμῶν. Clem. Alex. 1. ο. ἡμῶν. 
Hinc arguit Cl. Potterus. perperam legi ὑμῶν apud 
Clementem nosirum; eo vel maxime, quod paulo 
superius scripserit S. Pater in prima persona, &v- 
“ραπῶμεν... αἰδεσθῶμεν.. τιμήσωμεν... τὰς γυναῖχας 
ἡμῶν διορθωσώμεθα. Sic et Dav. Pollerum secutus. 
Sed non est, meo quidem judicio, cur ms. lectioni 
vim inferamus, Quod enim scripserit Clemens Rom. 
τὰς γυναῖχας ἡμῶν, im causa fuit. verbum διορθωσώ- 
μεθα, ut sermoni jam in prima persoma insLitulo 
sententia congrueret, Cum autem hic alio scriben- 
di genere ulatur, scripsisse omnino censendus τὰ 
πέκνα ὑμῶν. Ip. 

(56) Apud Clementem Alex. timor Domini, & φόθος 
Κυρίου, et mox in purocorde,£v καθαρᾷ xapóig.Covsr. 

(87) Καὶ ἐγθυμήσεων. Imitatur S. Pater Aposto- 
lum, Heb. 1v, πχ Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ... κριτικὸς ἐν- 
θυμήσεων καὶ ἐννοιῶν καρδίας. GALL. 

68) "AréJec αὑτήν. Sic Wott. ex ms.; editi, pre- 
ter Lond.,&véio, αὐτήν. Ms. lectionem exhibet etiam. 
Clem. Alex. Utrobique tamen legendum jubet. Dav. 
in futuro secundo , ἀνελεῖ αὐτήν : Et cuin voluerit, 
auferet eum (spiritum).lp. 

(99) Καὶ γὰρ αὐτὸς, x. τ. X. Ista delibat Clemens 
Alex., Σερωμ., lib. 1v, cap. 17, p. 612. Ip. — Καὶ 
γὰρ αὐτὸς, etc. Simplicius Clemens Alexandrinus, 


PONT. OPERA GENUINA, 960 
ὑπερθαλλούσαις καὶ ἐνδόξοις δωρεαῖς αὐτοῦ. Πόῤῥω ve- 
victu ἀφ᾽ ἡμῶν ἡ Γραφὴ αὐτὴ (66), ὅπου λέγει" Ta- 
Jalzxupol εἰσιν (07) οἱ δίψυχοι, οἱ διστάζοντες τὴν 
γυχὴν, οἱ «έχοντες «Ταῦτα ἠχούσαμεν καὶ ἐπὶ 
τῶν πατέρων ἡμῶν (68), xal ἰδοὺ γεγηράκαµεν, 
καὶ οὐδὲν ἡμῖν πούεων συµδέδηκεν. "D ἀνόη- 
τοι (69), συμδάλετα ἑαυτοὺς ξύλῳ" «Ἰάδετε ἄμπε- 
ܘܬܝ‎ πρῶτον μὲν φυλλοῤῥοεῖ, εἴτει βλαστὸς ܟ‎ 
γεται, εἴτα gor, εἴτα ἄγθος, καὶ μετὰ ταῦτα 
fugat, εἴτα σταρυλὴ παρεστηκυῖα, 'Opáre ὅτε 
ἐν καιρῷ ἀλίγῳ εἰς πέπειρον καταντᾷ ὁ xapzic 
τοῦ ξύλον. Ἕπ' ἀληθείας ταχὺ καὶ ἐξαίφνης 
πελειωθήσεται τὸ [βούλημα αὐτοῦ, συνεπιμαρ- 
τυρούσης χαὶ τῆς Γραφῆς, ὅτι ταχὺ ἥξει, καὶ 
τὸν ναὸν αὐτοῦ, καὶ ὁ ἅγιος )11( ὃν ὑμεις προσ- 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΔ', 

Κατανοῄσωμέν, ἀγαπητοὶ, πῶς δ΄ Δεσπότης ἐπι- 
δείχνυται διηνεχῶς τὴν μέλλουσαν ἀνάστασιν ἔσι- 
οὓαι, ἧς τὴν ἀπαρχὴν ἐποιήσατο τὸν Κύριον Ἰησοῦν 
Χριστὸν, Ex. νεχρ[ὧν] ἀναστήσας. Ἴδωμεν, ἀγαπη- 
τοὶ, τὴν κατὰ xa [pov] γινομένην ἀνάστασιν, Ἡμέρα 
καὶ] νὺξ ἀνάστασιν ἡμῖν δηλοῦσιν )79('[ χοιμᾶται ἢ 
νὺξ, ἀνίσταται ἡμέρα "7 ἡ ἡμέρα ἄπεισιν, νὺξ ἑπέρ. 


4; Hebr. x, 57. 


40 S. CLEMENTIS 1 ROM. 


muneribus. Longe a nobis sit Scriptura illa, ubi A 
dicit ; Miseri aunt. qui animo sunt. duplices et in- 
ἄτη, qui dicunt : Hec audivimus eliam. lempore 
Batrum nostrorum ; et. ecce. consenuimus, εἰ nihil 
horum nobis accidit, 0 amentes, eomparate vos ar- 
bori : vitem aumite, primum quidem frondescil* inde 
fit germen, tum. folium, exinde flos , postea acerba 
ܐܐܐ‎ εἰ immatura; denique uva per[ecla εἰ matura. 
Videiis quod in exiguo tempore ad maturitatem per« 
venit (rucims. atborms", In. veritate, brevi εἰ subito 
perücietur voluntas ejus; Scriptura etiam testimos 
nium perhibente, quod cito veniet neque tardabit, et 
repenie veniet Dominus ad templum suum. et sanctus 
quem vos ezapectalia *. 

οὐ ܕ ܐܘܙ ܗ ܙܬ‎ καὶ ἐξαίφνης ἥξει (10) ὁ Κύριος εἰς 
δοκᾷτε. 

CAPUT XXIV. 

Considereruus, dilecti, quemadmodum Dominus 
continue nobis ostendat resurreciionem qua futura 
ett; cujus primitias fecit Dominum Jesum Chri- 
atum, suscitans eum e mortuis, Intueamur, dilecti, 
quze omni tempore fit, resurrectionem, Dies et nox 
resurrectionem nobis declarant : cubat nox, exsur- 
git dies : dies abit, nox ingruit et insequitur. Yi- 


τς, 1, 8; ll Petr, ui, ὁ. * Hab. ,ܐܐ‎ $, Malach. 1η, 


VARIORUM NOTAE. 


cujus testimonium , ut. propheticum, repetitur in 
Epist. 2, cap. 11. Loca canonicorum librorum ut- 
€unque similia notavi ad marginem. Cor. 

61) TaJalztopol εἰσιν. De. hoc loco, cum nus- 
quam in Scripiuris exstet, nihil alidd responderi 
οἱεθί, quam quod supra de verbis Moysis, 0 
έ εἰμι ἀτμὶς ἀπὸ χύτρας, ex Chrysostomo a nobis 
allatum est. Videlur autem respexisse ad locum 
Petri epist. M, cap. ܐܐܐ‎ &: Καὶ λέγοντες' Ποῦ ἔστιν ἡ 
ἐπαγγελία τῆς παρουσίας αὐτοῦ; ἀφ᾽ ἧς γὰρ οἱ πα- 
jen ἐχοιμήθησαν, πάντα οὕτω διαμένει ἀπ' ἀρχῆς 
χτίσεως. JUN. 0 

(68) "Ἐπὶ τῶν πατέρων. Editi ἀπό. Wott, vocem 
ἐπὶ restituit ex ms. cod. qui eam exhibet tam hic, 
quam cap. 14 alterius epistolie, tbi heec eadem ha« 
Teniar one αὐτολεξεί. Que quidem lectio magis 
1005 ler. Hunc autem locum illustrat Dodwel- 
us tum in Cyprian. Dissert. 42, ὃ 55, tum in. {τὲς 
maic. Dissert. 1, $ 20. Utrobique, tamen pro ἐπέ 
legit ἀπό, Junianam editionem secutus. GALL. 

(69) "à ἀνόητοι. Verba hzc et sequentia Cle- 
mentis non sunt, ut ex secunda Ép. patet, sed 
ejusdem aucioris, cujus superiora. Hoc dudum 
monuerunt rev. Pearson et sagacissimus-6. Wen- 
delinus. Corou. 

(10) Καὶ οὐ χρονιεῖ καὶ ἐξαίφνης ἥξει. Ista quae 
in omnibus editis tuntur, preter Londinensem, 
Wott, ex ms, restituit, Nec iinmerito suspicatur, 
Junium vel librarium qui hanc epistolam primus 
ex isto Cod. descripsit, ea pratermisisse, quod 
oculos a priore ܐ‎ ad posterius converterit. GALL, 

(11) Kat ὁ ἅγιος, Conjicit 001, per contra 
fem ܡ‎ scriplum &yy:Xog, transiisse postea in 

γιος. In. 

(72) Ἡμέρα καὶ νὺξ ἀνάστασιν ἡμῖν δηλοῦ- 
civ, Tertullianus De resurrectione, c. 13, locum 
hunc eleganter exprimit, nec dubium est, .quin in 
lioc et sequente capite, quod de phomice est, Cle- 
mentem nostrum secutus sit. Aspice nune, inquit, 
ad ipsa quoque exempla divine poteslatis, Dies mo- 
ritur in noclem , εἰ tenebris usquequaque sepelitur, 


ut adnotavit Frey, sed qua buic loco apprime con- 
gruit. Hec autem, auctore Varino , γίνεται ἐκ τοῦ 
εἴδω, τοῦ ὁμοιῶ" τραπέντος τοῦ ܐ‎ εἰς +, ὡς ἐπὶ τοῦ C 
αἰεὶ αἰὲν, καὶ τετραμμένου τοῦ & εἰς ι ὡς ἐπὶ ἔχω 
ἔχω, καὶ τῶν ὁμοίων. Hinc ἰνδάλματα sunt φαντά- 
ὅματα, ὑνείρατα, ἅπερ μὴ παρόντα ὑπονοεῖ τις, 
ὁμοιώματα, ἀπεικονίσματα. Ideni docet Hesychius : 
"pbaluese, μοι, φαίνεται, δοκεῖ, στοχάζεται, 
Ἰσοῦται, σοφίζεται, Sic ergo. ¥61101(03 videtur Cle- 
mentis sentenlia : Neque vanas sibi fingat species et 
phantasmata, vel Neque decipiatur animi cui Rune 
lis anima nostra, GaLL.— Μηδὲ ἰνδαλλέσϑω. Forle 
ἐνδοιάσθω ܙ‎ litterarum levi mutatione, vel potius D«y- 
χιάσθω, quod idem est, et ἃ Chrysostomo supenu- 
mero usurpatur, 11! bomil. 25 in Epist, ad Hebrzos, 
de Abrabamo verba faciens, et ejus fide qus non 
vacilla verat, licet Dei precepta promissis plane con- 
raria viderentur ; Εἶδες μάχην προσταγμάτων καὶ 
ἐπαγγελίας, ἐναντία ταῖς ἐπαγγελίαις προσέταξε, 
xa οὐδὲ οὕτως ἰλιγγίασεν ὁ δίκαιος, οὐδὲ ἡπατῆσθαι 
ἔφη, , et paulo. infra. ibidem: Ἐναντία ταῖς ὑποσχέ- 
σεσι προσετέτακτο ποιεῖν, καὶ οὐδὲ οὕτως ἐθορυδήθη, 
οὐδ᾽ ἐλιγγίασεν, οὐδὲ ἡπατῆσθαι ἐνόμισεν, et οι]. 
19, in Epist. ad Eph. ubi de Providentia divina du- 
bitandum non esse asserit, lioet rerum multarum 
€ausz et rationes nos lateant quod egregiis simi- 
litudinibus, a fabrorum, pictorum , apum , formi- 
carum, aranearum , et. hirundinum operibus illu- 
iral. 'AJÀ' ἄπελθε εἰς τεχτονεῖον, xat οὐχ ἐξετάζεις 
τὸν λόγον, καίτοιγε οὐδὲν οἶδας τῶν γινομένων ἐκεῖν 
χαὶ πολλὰ ἄπορα εἶναί σοι δοχεῖ, οἷον ὅταν τορεύῃ 
τὸ ξύλον ὅταν μετα σημα. μᾶλλον δὲ εἰς εὐπο- 
βωτέραν σε τέχνην ἂν ἀγάγω, οἷον τὴν τῶν ζωγράφων, 
καὶ ἐκεῖ ἠλιγγιάσεις * £! γάρ ,ܬ‎ οὐχὶ ἁπλῶς σοι 
δοκεῖ ποιεῖν Tu τί γὰρ αὐτῷ Mtielat rpappet 
καὶ αἱ περιαγωγαὶ τῶν γραμμῶν ; ἀλλ' ἂν ἐπιθῇ τὰ 
χρώματα, τότε σοι φανεῖται ἡ τέχνη καλὴ, xal ὅμως 
οὐδὲ οὕτως ἀχριδῶς οὐδὲν δυνήδῃ χαταμαθεῖν, Jus. 
(86) "HT pa; αὐτή. Quid, si cum Dav. mutato 
accentu, legamua,A γραφὴ αὕτη, hac Scriptura? 
Ga. — Ἢ Γραφὴ αὐτή, Seripra. apocrypha ; 


D 


A deamus fruges : seminatio grani quomodo fiat. 
Fxiit seminator, et jecit semen in terram ; Jactisque 
seminibus, quz arida et nuda ceciderunt in ter- 
ram, dissolvuntur; deinde ex ea dissolutione (77), 
magna providentie Domini potestas resuscitat : 
atque ex uno, fructum pluribus auctum profert. 


EPISTOLA I AD CORINTHIOS. 


261 
[χεται. Βλέπωμ]εν (T3) τοὺς καρπούς ὁ σπόρος 
[κόκκου (14) [ τίνα τρόπον γίνεται. Ἐξῆλίθεν ὁ 
σπ]είρων, καὶ ἔδαλεν εἰς τὴν γῆν, [καὶ βληθέ]ντων 
σπερμάτων, ἄτινα πέϊπτωχεν εἼὶς τὴν γῆν ξηρὰ καὶ 
γυμνὰ (15), δι[αλύεται )70(.[ EF ἐκ τῆς διαλύσεως ἡ 
μεγα[λειότ]ης (18) τῆς προνοίας τοῦ Δεσπότου ܗ]‎ σ]- 


τησιν αὐτὰ, xol Ex τοῦ ἑνὸς πλείζονα α]ὔξει, καὶ ἐχφέρει χαρπόν. 


CAPUT XXV. 
Contemplemur signum mirabile, quod in Orien- 
talibus locis, scilicet in Arabia fit. Avis quippe est 
quia vocatur phoenix : hzec unigena existens, annos 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΕ’. 
[Ἴδω]μεν τὸ παράδοξον σημεῖον, τὸ [γυν]ῤμονον ἐντοῖς. 
ἀνατολικοῖς [τό]ποις, τουτέστιν τοῖς περὶ τὴν ᾿Αραδίαν. 
Ὄρνεον γάρ ἔστιν ὃ προσοναµάζεται φοῖνιξ (19) 


VARIORUM NOTAE 


ab aliis ad falsa dogmata, apud 
Augustinum lib. 1v, De anima et ejus origine cap. 20; 
et apud Maximum, eitatum in. Éuthymii Panoplia 
parte i, titulo 15, p. 607, et in. Nolis. Haschelii 
ad Bibltothecee Photianz codicemexxvi, Sed mirum, 
cunctis Christianis non suboluisse fraudem, ob pa- 
Quum fabelle permistum. Quia autem. φοῖνιξ 
rece et unigenam avem el palmam signilicat ܕ‎ 
binc factum est, ut Davidis textus psalm. xci, 15, 
Alxatoc ὡς φοῖνιξ ἀνθήσει. ἃ plurimis de palma, a 
Tertulliano im Libro de resurrectione carnis, cap. 45, 
et ab Epiphanio in Phystologi capite 11, de alite sit 
acceptus. Hinc etiam even zechielus poeia, in 
inscripto Εξαγωγήν postquam egit de se- 
ginta palmis, Exod. xv, 27, subjunxent, occur- 
ique de iphone phenicis, versibus quos 
reparats evangelica lib. 1x, cap. 


Suida 
continet Eusebii 
39, et Eustathii Commentarius im — Heraemeron, 
p. 25, 26; uique auetor carminis de phoerice, La- 
etantio tributi, in fictione sua loeum palinz dederit ; 
C ut denique ratione etymolagie, arborem alii ab 


ave, avem alii ab arbore deduxerint : de quo vi- 
dendi prater mox memoratum poetam, Plinius 
Historia lib. xui, cap. 4, et Isidorus Originum lib. 
xvi, cap. 7 et lib. xri, eap. 7. Porro. narratiun- 
tula phonicis in edilionibus postericribus Hiero- 
nymi manca est, atque adeo ex veteri Lugduueusi 
ad pristinam integritalem revocari debet, reseri- 
Sendo hune in modum : Pleni avis est in India, 
et per quingentos annos de Libano implet se aroma- 
tibus, et sic nidificat. Et indicat sacerdoti Heliopo- 
litano, meuse Famenoth aut Farmuth. Implet aram 
sacerdos sarmenlis, e. ibi confert phenix aromata, 
et eleeirum ara imponit, ΕἸ primo solis ortu, pha- 
niz quidem movet peuna», solis vero calore accendi- 
tur electrum, εἰ εἴς ezuruntur aromata, et ipse pha- 
niz inccuditur. Crastino die de cinere gignitur vermis, 
secundo pennas effert , teriio ad. antiquam redit na- 
turam : δὲ sic ad sua loca revertitur. Habetur locus 
Ὁ in Epistola, seu potius post Epistolam ad Presi- 
dium, de cereo Paschali. CorkLERIUs, — "Opryeox 
γάρ ἐστι ὃ προσογομάζεται φοῖνιξ. De. phonice, 
awe πολυῦ Ee. el resurrectionis symbolo, muli 
multa, Patres Grzeci et Latini, historici, et philoso- 
phi, strieta et soluta oratione, Maximus autem con-- 
ἵνα Severi dogmata ad Petrum Illustrium, fabulam 
conatur estendere, qua de ea narrantur, nullunque 
animal μοναδιχὸν esse contendit, οὐδέ τι τῶν ὑπὸ 
γένεσιν xa φθορὰν ἐμψύχων καὶ αἰσθητικῶν σωμά- 
των (ut ille loquitur) μοναδικὴν ὑπάρχειν χαθ᾽ ὑπό- 
στασιν φύσεως. Ὧν ἡ ἐξ ἀλλήλων κατ εἶδος διαδο- 
χι ἀρίδηλος χαραχτὴρ τὸῦ εἶναι, καὶ ὅρος ἐσεί. Ego, 
licel incerta sint quaedam, quz de 110€ alite ferun- 
tur, et fabulosis aucta (ut Tacitus Annalium lib. vi), 
exerum esse ejusmodi volucrem, qua: redivivo su 
carnis humore reparelur, et de suo. surgat rogo, 
corporisque sui τες, et cineris sui femis sit, et 
quod in Zgypto etiam aliquando aspieiatur , eüm 
ilo non ambigo: maloque cum Clemente nosti9 


Funestatur. mundi honor, omnis substantia denigra- B stram. Trahiti 


tur, Sordent, silent, stupent cuncta, ubique justitium 
est, quies rerum. Πα luz amissa. lugeiut , el tamen 
rursus cum suo eultu, cum dote, cum. sole, eadem et 
inlegra ܐܧ‎ lota universo orbi revivisciL, interficiens 
mortem suam, noclem, rescindens sepulturam suam, 
tenebras, heres sibimet existens, donec et noz revi- 
viscat cum suo et illa npn etc. Sic Epiphanius 
in Ancorato; Καὶ ἡ κτίσις πᾶσα διαῤῥήδην αὐτοὺς 
ἐλέγχει, ὑποφαίνουσα «καθ ἑκάστην ἡμέραν ἀναστά- 
σεως τὸ εἶδος δύνει γὰρ ἡ ἡμέρα, xat νεχρῶν αἰνιτ- 
τόµεθα τὸν τρόπον χαιμισμὸν αἰνιττομένης. 'Ava- 
τέλλο. 4 ἡμέρα ἡμᾶς δισπνίζουσα, καὶ ἀναστάσεως 
ὑποδεικνύουσα τὸ σημεῖον. Locus hic corruptus vi- 
detur, quem nos ex conjectura sic emendandum 
putamus, xat νεκρῶν ὑπνωττόμεθα τὸν τρόπον, xot- 
ῄσεως θάνατον αἰνιττομένης, ete. Jus. 

(15) Βλέπωμεν»". Sic legit Mill., non aulem ἴδωμ | 
εν cum Jun. οἱ editis: quod hic ms. hiatus sex 
litteras admittat. Jamque paulo superius, οἱ mox 
infra iterum occurrit ἴδω μεν. GALL. — 

(14) Ὃ σπόρος xéxxov. Qui ms. inspexerunt , 
Junii supplementum , ὁ σπόρος {πᾶσι δῆλον] reji- 
ciunt viri docti ; cum nonnisi sex vel septem litle- 
rarum sit ebasma. Mill. ergo supplet γυμνός, vel 
νεκρός, verlitque : Videamus fructus, quomodo se- 
men nudum , vel moriwum. producitur. Dav. autem 
supplendum autumat, οἴδαμεν vel εὖ ἴσμεν, — Wott. 
vero sic legit: ὁ σπόρος [xóxxou] vel μα 
τρόπον γίνεται : Quomodo fiat seminatio grani. Quam 
«απο lectionem. cum Cl. editor pluribus tucatur, 
pre reliquis seligendam censuimus. Jp. A 

(78) Enpà xal γυμνά: Sic Proclus apad Epipha- 
miam, γυμνὰ καὶ ἄσαρχα βάλλεται εἰς γῆν, καὶ τε- 
λεσφορούμενα ἀποδίδοται. Sic Apostolus ad Corinth. 
;ܐ‎ xv, 51, οὐ τὰ σῶμα γενησόμενον σπείρεις, ἀλλὰ 
γυμνὸν xóxxov. Jus. 

76) Διαλύεται. Sie tegunt Mill. et Wott. .quod 
ms. lacuna quinque aut sex tantum litteras requi- 
rat, adeoque incapax sit supplementi Juniani , &- 
1αλύει χρόνος]. Theophilus quoque Antioch., lib. 1, 
ad Auiol., cap. 15, hac ipsa de re agens, verbum 
λύεται usurpat. GALL. 2 

(Ti) Junius et Coteler. post dissolutionem. Ma- 
luimus secundum Graecam litteram ex dissolutione : 
quod et institutz comparationi aptius congruit, ul 
quemadmodum eorpora ex morte, ita grana ex dis- 
solntione resuscitentur. CousT. 


(18) πι. Legit Jun, cum editis, µεγά- 


[λη δύναµ]ις : contra ims. idem , qui exhibet µε- 
γα... nc. procul dubio legendum censent 
Wort. et Mill. μεγαὶ juin: ܝܝܚ‎ x 

8 "Üprsov γάρ ἐστιν ὃ προσυνοµαζεται φοῖ- 
γεξ. Non fertur alia fabula, in cujus enarratione 
consentiant magis, nagisque dissentiant scriptores. 
Gonsentiuni fere omnes in re, dissentiunt de mo- 
do, Et quidem mos est patribus exemplo phoenicis, 
partim ad' mores uti, partim ad mysteria, partum 
virgineum, οἱ resurrectionem Doniinicam ae no- 


Ei 


36 


5. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA GENUINA. 


125 


vivit quingentos; cumque jam rnorte dissolvenda A τοῦτο μονογενὲς ὑπάρχον ζῇ ἔτη πεντακόσια" 


γενόμενόν τε ἤδη πρὸς ἀπόλυσιν τοῦ ἀποβα- 


«st, loculum sibi conficit e thure el myrrha et re- 


VARIORUM NOTE, 


inepte deBere possumus; si tantam, et tam cala- 
mitosam tanti ducis jacturam verba ulla satis ex- 
primere valerent : "iy:co γεύσας μὲν ἀγαθῶν τὴν 
οἰκουμένην, χορέσαι δὲ οὐχ ἀρχέσας- ἀλλὰ πεπόγ- 
θαμεν οἱονεὶ τῷ φοίνικι τῷ ὄρνιθι πάρεστι, διὰ πᾷ- 
σης μὲν τῆς γῆς ἐκτεῖναι τὴν πτῆσιν, στῆναι δὲ µη- 
δαμοῦ, μήτε ἀγρῶν, μήτε ἀστέων" ἀμυδρὰ γὰρ οὕτως 
ἂν γέγονε τοῖς ἀνθρώποις ἡ τοῦ ܗ‎ ad. * καὶ 
νῦν ἣν οὗτος ἀπέδωχεν εὐδαιμονέαν, ὥσπερ ὑπόπτε- 
poc διέδραμεν : nisi Deus Όρι. Max. Ecclesiz suse 
misertus, ex ejus favillis novum ej redivivum alium 
phonicem laboranti suo populo suscitaverit ; quod 
ut faciat, votis assiduis et'ardentibus flagitare non 
cessa bimus. Γένοιτο, γένοιτο, dux, — Photius in Bi- 
bliotheca , pro irritabili criticorum indole, vitio 
verit auctori nostro, quod de phoeniee hic verba fe- 


B cerit. Meminisse tamen potuit, in sacris lilleris, 


saltem ex mente LXX Intl, Hiero: i, atque. alio- 
rum interpretu alia recens: non magis ἃ 
maturalis bistoria et philosophi: peritis agnita, 
quam Assyria bxc volucris, que proprii corporis 
heres εἰ cinerum. fetus, redivivo carnis sue humore 
reparari, εἰ de (unebri rogo resurgere perhibetur ; ibi 
etenim D", 0) 7Ο, ܦܐ ,ܐܠܐ‎ "cw, Ὁ, 

τραγέλαφοι, gryples, μυρμηχολέοντες, [auxi 

tgri, sirenes, lamie redduntur. lino vero di: 
tionem aliquam meretur, annon de μι ἰοὺ ex« 
pressa habeatur mentio in S. Scriptura, nimirum, 
libro Jobi,c. xxix, 18, ubi dicit : yux *zp ey orar 
mac ܡܐ ܘܬܘ ܐܢܫܘ ܡܡ‎ nido meo et sicut phomis 
muliiplicabo dies. Veltustissimi, apud Hebreos, 
auctores, lib. Zohar, Thalimud in tract. Sanhedrin, 
Bereschith Rabbah, lib. ܕܐܐܐ‎ R, Salomo Jarchi, 
jin comment, ad bunc locum sane sunt. in ea 861 
tentia. Quin et in Massora specialiter notatur, quod 
hec vox Um aliud significet quam vulgo, de qua 
Hieronymus in ep. αὐ Praesidium, Et vero ex nota 
quadam Massorethiea quie ascripta legitur, in qui- 
busdam Bibliis mss. qua prescribitur bis reperiri 
que in duabus siguificaliunibus, sequitur apud 
Jobum pluenicem signilicare, cum Gen. xxii, 17, 
arenam signilicel. Porro dicit R. David Kimchi, se 
invenisse vocem nn cum Schurek, ut. phennicem 
significet, in libro correcto Hierosolymitano, Revera 
ܥ‎ seniores ita reddunt has voces , ἡ ἡλιχία μου 
γηράσει ὥσπερ στέλεχος qolvixoz, ubi φοῖνιξ homo- 
nymum est et palmam non minus quam phenicem 


effert. Sed quandoquidem "yj polmam nunquam de- 


lissimus, qua sacros, qua pirofanos, nimirum, He- 
rodotum, Tacitum, Dionem, Plutarchum, P. 

Senecam , Melam , linum, Philostrat. 
Tertullianum, Origenem, Cyrillum 


1 
Hieronymum, Àmbrosium, Laetantium, 
αἱ Laccam poetarum gentem et sequioris avi scrip- 
tores prateream , eadem fuisse in sententia; mii- 
àme mirum videri debet ( utcunque Bochartus 
r senserit) doctissimum Junium apud se sta- 
luisse lanis auspiciis errare, presertim in. re ubi 
siné ποτὰ pecealur, quam contraria sententiz [au 
toribus accedendo vel recte sei . Certe cum 
Corn. Tacitus, cui astipulantur reliqui istius se- 
enli historici , diserte dicat Paulo Fabio εἰ. Lucio 
Viteitio coss. post longum seculorum ambitum, ape 
phenicein. ܐܐܐ‎ A4ggptum. venlsse, et pralsissg node- 


viró apostolico, Tertulliano, Origene, Cyrillo Hie- 
rosolymitano, Eusebio, Nazianzeno. Epiphanio , 
Synesio, Hieronymo, Ambrosio, La: iio, Plinio, 
Seneca, Mela, Solino, Philostrato, Libanio, εἰ 
aliis, errare; quam Maximum εἰ ejus sequacium 
opinionem sequi, qui τὴν παγτοχρατοριχὴν τοῦ ün- 
μιουργοῦ δύναμιν rationis humans imbecillitate me- 
tiuntur et ancilantis naturze dominum circus: 
bunt. Maximo autem Origenem oppono, qui lib. tv 
conira Celsum, secundum naturam hoc fleri posse 
asseril; jus verba ita se habent : Δύναται καὶ αὐτὸ 
φυσικὸν τυγχάνειν; ἐπιδαψιλευσαμένης τῆς θείας προ- 
γοίας, καὶ ἐν ταῖς διαφοραῖς τῶν ξώων παραστῆσαι 
τοῖς ἀνθρώποις τὸ ποικίλον τῆς τῶν ἐν κόσμῳ xava- 
σχευῆς, φθάνον xat ἐπὶ τὰ ὄρνεα" χαὶ ζῶόν τι μονογενὲς 
ὑπέστησεν, ἵνα χἂν τούτῳ ποιήσῃ θαυμασθῆναι, οὗ τὸ 
ζῶον, ἀλλὰ τὸν πεποιηκότα αὐτό. Et plenissimo huie 
et firmissimo (ut Tertulliai verbis utar) resurre- 
ctionis specimini, ex Melhodio, etiam novissimi diei 
nen absimile in natura indicium οἱ documentum , 
addo: pyragnum, scilicet, plantam, qux ardente 
Olympo in mediis flammis viret et floret, ac si 
juxta aquarum decursus plantarebur; sed praestat 
ipsum audire, qui miraculi hujus αὐτόπτης fuit. 

hot. Bibl., p. 6235, edit. Schot.] Ἐθεασάμην ἐν 
Ὀλύμπῳ ἐγὼ πῦρ αὐτο! ;ܕ‎ κατὰ τὴν ἀχρώρειαν 
τοῦ ὄρους κάτωθεν ix τῆς γῆς ἀναδιδόμενον" περὶ ὃ 
πύραγνος φυτόν ἐστιν, οὕτω μὲν εὐθαλὲς χαὶ χλοερὸν, 
οὕτω δὲ σύσχιον, ὡς ὑπὸ πηγῆς [1σ΄. ἐπὶ πηγῇ] μᾶλ- 
λον αὐτὸ βεδλαστηκέναι- ὃς ἥντινα οὖν αἰτίαν, εἰ 
φύσεις εἰσὶ φθαρτῶν, καὶ ὑπὸ πυρὸς καταναλουμέ- 
νων σωμάτων, οὐ μόνον οὐ χαταφλέγεται τὸ φυτὸν 
τοῦτο, ἀλλὰ μᾶλλον ἀχμαιότερον ὑπάρχει & τῇ φύσει 
ἐστὶν εὔχαυστον, xol ταῦτα περὶ αὐτὰς αὐτοῦ τὰς 
[s τοῦ πυρὸς ἐντυφημένου ; χλάδους γοῦν ἐγὼ 

ἰνδρων ἐκ τῆς παρακειµένης ὕλης ἐπέῤῥιψα, καθ' 
ὃν ἂν ἐρεύγεται τὸ πῦρ τόπον, καὶ εὐθέως εἰς φλόγα 
ἀρθέντες ἑτεφρώθησαν. Τί οὖν βούλεται τὸ παράδο- 
ξον ¡ δεῖγμα τοῦτο τῆς μελλούσης ὁ Θεὸς ἡμέρας καὶ 
προοίμιον ἔθετο, ἵνα γινώσχωμϑεν. ὅτι πάντων πυρὶ 
κατομδρουμένων, τὰ ἐν ἀγνείᾳ σώματα διατρίψαντα 
xa διχαιοσύνῃ, χαθάπερ ψυχρῷ ὕδατι πυρὶ ἐπιδή- 
σονται. | Legendum forsan divisim πῦρ ἄγνος. Sic 
certe 11. Si. et ejus geuer Casaubonus. Quibus fa- 
vere videtur Vitruvius lib. vi, c. 5. Sic autem 


δι iinmaturam orbi Chri io ejus mortem in vera 
sunt qua tristi fama pererebresc: imilitudine 
a plienice sumpta, et verbis Libau necem stre- 


nui bellatoris, sed longe dissimilia principis , non 


206 


EPISTOLA 1 ΑΒ CORINTHIOS. 


νεῖν (80) αὐτὸ, σηχὸν ἑαυτῷ ποιεῖ bx λιδάνου καὶ A liquis aromatibus, quem completo tempore Ingre- 


ditur, et obit: ex carne vero ejus pulrefacta, ver- 
mis quidam nascitur, qui animalis defuncti humore 
nutritus, plumescit ; deinde fortior factus, loculum 
illum ubi antecessoris ossa reposita sunt, sustollil ; 
eaque portans, ex Arabica regione ad /Egyptum et 
urbem qui dicitur Heliopolis, vergit ; et inierdi 
spectantibus omnibus advolans, super altare Soii 
illa collocat, atque ita retrorsum proripit se. Itaque 
sacerdotes commentarios temporum diligenter in- 
spiciunt, et inveniunt avem expleto anno quingen- 
tesimo venisse. 


σμύρνης, xal τῶν λοιπῶν ἀρωμάτων, εἰς ὃν 8 
ρωθέντος τοῦ χρόνον εἰσέρχεται, καὶ τελευτᾷ. Σηπο- 
ψένης δὲ τῆς σαρχὸς, σχώληξ τις γεννᾶται, ὃς Ex τῆς 
Ἰκμάδος τοῦ τετελευτηχότος ζώου ἀνατρεφόμενος ܙ‎ 
πτεροφυεῖ' εἶτα γεγναῖος γενόμενος, αἴρει τὸν σηχὸν 
ἐχεῖνον, ὅπου τὰ ὀστᾶ τοῦ προγεγονότος ἐστὶν, καὶ 
παῦτα βαστάζων, διανεύει (81) ἀπὸ τῆς ᾿Αραθικῆς 
χώρας ἕως τῆς Αἰγύπτου, εἰς τὴν λεγομένην Ἡλιού- 
πολιν" καὶ ἡμέρας (82), βλεπόντων πάντων ἐπιπτὰς, 
ἐπὶ τὸν τοῦ Ἡλίου βωμὸν τίθησιν αὐτὰ, χαὶ οὕτως 
εἰς τοὐπίσω ἀφορμᾷ. Οἱ οὖν ἱερεῖς ἐπιοκέπτονται 


τὰς ἀναγραφὰς τῶν χρόνων, χαὶ εὑρίσχουσιν αὐτὸν πενταχοσιοστοῦ ἔτους, πεπληρωμένον, ἐληλυθέναι, 


CAPUT XXVI. 
An magnum igitur et admiralile esse arbitramur, 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ κα. 
Μέγα καὶ θαυμαστὸν οὖν νομίζομεν εἶναι, εἰ ὁ 


δημιουργὸς τῶν ἀπάντων (86) ἀνάστασιν ποιήσεται B. δὶ omnium rerum opifex resurgere illos faciat, qul 


sanete et in bonz fidel conlidentia ipsi servierunt ; 
ubi etiam per volucrem nobis ostendit promissionis 
8888 magnificentiam? Dicit enim alicubi : Et susci- 
tabis me, εἰ confitebor. tibi *. Et: Dormivi et sopo- 
TGlus sum : exsurrexi, quia τὰ mecum es**. Ac rur- 
sum Job dicit: Et resuscitabis carnem meam hane, 
que omnia hee perpesaa est '*. 


5! Job xix, 25, 26. 


τῶν ἑαίως αὐτῷ δουλευσάντων ἐν πεποιθήσει πίστεως 
ἀγαθῆς, ὅπου χαὶ δι᾽ ὀρνέου δείχνυσιν ἡμῖν τὸ μεγα- 
λεῖον τῆς ἐπαγγελίας αὐτοῦ: [Λ]έγει γάρ πον' Καὶ 
ἐξαναστήσεις μεν καὶ] ἐξομολογήσομαί σοι. 
[Κ]αί Εκοιμήθη» καὶ 0zvoca * ἐξη[γέ]ρθην, ὅτε 
σὺ μετ᾽ ἐμοῦ el. [Καὶ] πάλιν Ἰὼδ λέγει Καὶ dra- 
στήσεις (88) [τὴ] σάρκα pov ταύτην, τὴν dvav- 
τιήσασαν ταῦτα πάντα. 


*Psal, xvin50- '* Psal. πὶ, 6. 


VARIORUM NOTA. 


thios intelligo) versaretur, allegasse in causam 


ܡܝ 


imis indigenarum, εἰ Grecorum , multa 


riem doc 


super eo miraculo disserendi ; minime putandum est (; suam. morem pariter cum phenicis hac historia 


improbabilem , baptismum pro mortuis, ut exinde 
resurrectionem comprobaret. FELL. — De phonice 
nullum antiquius testimonium habemus eo. quod 
exstat in. Historia. Sinica viri flde dignissimi Mar- 
linii, sub Xoarro 11, imperatore : Sub initium im- 
perii, Solis avis apparuit, cujus adventu felicitatem. 
regno porlendi vulgo existimant. Ez forma, qua 
avem hanc pingunt, aquilam crederes, nisi plumarum 
mira et discolor varietas obstaret, Pharnictas ܐܬܐ‎ esse 
suspicer, ejus (αι perswadet. Eadem legas in 
Esechielis Tragici versibus, apud Eusebium, Prep. 
evang., lib. ix, et Eustathium in Hezameron, 
Corox. 

(80) Πρὺς ἀποιυσιν zov ἀποθανεῖν. Bosius Je- 
gendum monuit, πρὸς ἀπόλυσιν, καὶ καιρὸν τοῦ 
ἀποθανεῖν. Quod Epiphanius sic exprimit : Ἐπὰν 
γνοίη τὸν καιρὸν τῆς αὐτοῦ τελευτῇ: ἑνστάντα, εἰ 
Ambrosius ܨ‎ (uc eum finem viter sibi ndesse adver- 
lerit, et Tacitus : Confeeto quippe annorum numero, 
ghi mors propinqua, auis in lerzis struere nidum, etc, 

UN. 

(81) Διανεύει. ΛΙ. διανεῖ, vel διανύει, hoc est, uno 
progressu. [eriur, recta volat in Zgyptum. Ai Wott. 
nihil mutat : existimat enim, Hesychium seculus, 
vocem διανεύει, id est, στρέφει vel χυχλεῖ (a terra 
Arabica ad JEÉgyptum vergit) huie loco aptissime 
convenire. λα, 


(82) Kai ἡμέρας, 5i 


δι᾿ e. Ip. 

ai ܐ‎ ἁπάντων. Ms. ita se habet, Edili prater 
Londín., τῶν πάντων. lib. 

(84) ᾿Αγαστήσεις. Hanc Jobi locum ad resurre- 
cflonem primus traxit B. Clemens, quem alii postea 
sunt secuti. Sed quis x primis illia Christianis, ܪ‎ - 
culo májoribus , ómniunr Sériptare locorum ger- 
manam explanatieném expostulet ? Quis in multis 
Ἠ]ος nón zeque hallucinatos existimet, auje eorum 
nepotes? CoLow. 

9 


Clericum audias, leg, xai 


eum merum mendacium, οἱ puram putam fabulam 
effutiisse; presertim quando satis constal quan: 
tum olim malus dz:mon miserorum hominum su- 
perstitioni εἰ ignorantize insultabat, quantumque e 
re ejus erat ea tempestate, cum Evangelii splendor 
terrarum orbem vitalibus radiis salutare iuciperet, 
notab:li aliquo commenio se ipsun: vendilare . Et 
quidem qui se pro aeris principe, per avium mi- 
wisteria, el universum scientie auguralis appara- 
ium gesserat, quique celeberrima illa Jovis Dodo- 
μπαὶ apud Grzcos, atque Hammonis apud Agyptios 
oracula, solemni avium τερατείᾳ, dedicaverat, qua 
de re inter alios consuli potest Herodotus in. Eu- 
terpe, non absurde fecisse videbitur, si nutan- 
iia sua sacra siabilire comarctur, revocalo eo 
io Heliopoli, quod animos hominum pridem 
imbuerat, proinptissimamque | fldcm sibi spondere 
poterat: nimirum, quod post longa quadam inter- 
valla, avis formz prorsus insolite, a colore galtem, 
8i non el veteri noimenclatura phoenix dicenda, sese 
ostentare ; que isblato, αἱ verbis Tocili ut2r, 
myrrhe pondere, tentatoque per lungum iler, ubi par 
oneri, par meatui sit, sarcinam suam ad. solis aram 
τοι atque adoleret ; et ollicio illo plane mirá- 
ili, non minus quam munere honorem altaribus 
adderet, Qstentum certe illud, quod Tarquinio Pri - 
560 animum dedit, ut apud Komanos imperium 
capesseret, ut alia a Livio memorata preteream , 
multum ex hoc ei trahere videtur, nec non οἱ facem 
pr&tferre. Sed ec minus salisfaciant, diti po- 
ierit, phoenicis historiam , apud onmes, pro cón- 
cessa habitam, e£ proinde argumento ad homines 
41610 rectissime inservire; nihil enim refert, quibus 
annis hosiem confodiamus ; nec minus felieiler ab 
admisso errore redarguetur error, quam a veritate 
mn medium producta veritati fides οἱ auctoramen- 
wn accedunt. Nec aliter videtur B. Paulus, cuim 
inhoc ipso negotio, ápud hoscé arbitros (Corin- 


Parnor. Ga. I. 


" . 805 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KZ. 

Ταύτῃ οὖν τῇ ἐλπίδι προαδεδέσθωσαν αἱ φυχαὶ 
ἡμῶν τῷ πιστῷ ἐν ταῖς ἐπαγγελίαις, καὶ τῷ δικαίῳ 
ἐν τοῖς κρίμασιν. 'O παραγγείλας μὴ ψεύδεσθαι, 
πολλῷ μᾶλλον αὐτὸς οὐ ψεύσεται" οὐδὲν γὰρ ἀδύνα- 
τον παρὰ τῷ θεῷ, εἰ μὴ τὸ ψεύσασθαι. Ἄναζωπυ- 
Ρησάτω οὖν ἡ πίστις αὐτοῦ ἐν ἡμῖν, καὶ νοήσωμεν 
ὅτι πάντα ἐγγὺς αὐτῷ ἐστιν. Ev λόγῳ τῆς μεγα- 
λωσύνης αὐτοῦ συνεστήσατο τὰ πάντα, χαὶ ἐν λόγῳ 
δύναται αὐτὰ καταστρέψαι. Τίς ἐρεῖ αὑτῷ, TI ἐποίη- 
σας; ἣ τίς ἀντιστήσεται τῷ κράτει τῆς ἰσχύος αὖ- 
τοῦ; ὅτε θέλει, χαὶ ὡς θέλει ποιήσει (85) πάντα, χαὶ 
οὐδὲν μὴ παρέλθῃ τῶν δεδογματισµένων ὑπ αὐτοῦ. 
Πάντα ἐνώπιον αὐτοῦ εἰσι, καὶ οὐδὲν λέληϑεν τὴν βου- 
λὴν αὐτοῦ. Εἰ οἱ οὐρανοὶ (86) διηγοῦνται δόξαν Θεοῦ, 
B ποίησιν δὲ χειρῶν αὐτοῦ ἀναγγέλλει τὸ στερέω- 

μα" ἡ ἡμέρα τῇ ἡμέρᾳ ἐρεύτοται ῥῆμα, xal νὺξ 
- γυκχεὶ ἀναγγέλλει γνῶσιν" xai οὐκ εἰσὶ «Ἰόγοι, 

οὐδὲ λαλιαὶ, ὧν οὐχὶ ἀκούονται αἱ φωναὶ αὐτῶν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KH'. 

Πάντων οὖν βλεπομένων καὶ ἀχουομένων (87), φο- 
δηθῶμεν αὐτὸν, καὶ ἀπολείπωμεν φαύλων ἔργων μια- 
ρὰς ἐπιθυμίας, ἵνα τῷ ἐλέει αὐτοῦ σχεπασθῶμεν (88) 
ἀπὸ τῶν μελλόντων χριμάτων. Ποῦ (89) γάρ τις ἡμῶν͵ 
δύναται φυγεῖν ἀπὸ τῆς κραταιᾶς χειρὸς αὐτοῦ; 
ποῖος δὲ κόσμος δέξεταί τινα τῶν αὐτομολούντων (90) 
ἀπ' αὐτοῦ; Λέγει γάρ που τὸ Τραφεῖον (91), ποῦ 


Α 


5. CLEMENTIS I'ROM; ΡΟΝΤ, OPERA GENLINA, 


361 
CAPUT XXVII 

Hac igitur epe, animi nostri ad eum astringan- 
tur, qui fidelis est in. promissionibus εἰ justus ig 
judiciis. Qui ne mentiamur przcepit, multo magis 
ipse non mentietur. Nihil quippe Deo impossibile, 
preterquam mentiri, Exsuscitetur ilaque in nobig 
fides ejus, et cogitemus quod omnia 3psi propinqua 
sint. In verbo magnificentiz suz oenst&uit omnia, 
el jn verbo potest illa evertere. Quis dicet εἰ: Quid 
fecisti? aut quis fesistet virtuti fortitudinis ejus i19? 
Quando vult et quemodo vult, omnia faciet ; ne- 
que quidquam ab eo decretum przleribit '', Uni - 
versa coram ipso sunt; mibilque consilium ejus 
latuit. Si celi enarrant. gloriam. Dei; opus autem 
manuum ejus ammuntiet firmamenium; dies diei 
eruciat verbum εἰ noz. nocti annuntiat. scientiam ; 
el mon sunt. loquelo neque sermones, QquorMm nox 
audiantur voces eorum !# 2 


CAPUT Xxvill. 

Cum omnia igitur videantur et audiantur, ti- 
meamus eum , et pravorum operum impuras cupi- 
ditates relinquamus, ut illius misericordia a faturis 
judiciis tegamur. Quo enim quis nosirum a potente 
ejus manu fugere potest! Qualis autem mundus 
&useipiel quempiam ab eo transfugientem? Dicit 
namque Scriptura alicubi : Quo iba, et quo abscon- 


ܥ ܕܐܐܐ Sap, xu, 18. '* Mattb. xxiv, 35, !! Psal.‏ ܕܙ 
VARIORUM NOTAE.‏ 


C pleri omnia qua scripta sunt in Lege Moysi, et Pro- 
phetis, εἰ Psalmis, de me, Ac sentiunt. cum evange- 
lista praestantissimi: δυσὶ, Philo εἰ Josephus : ille 
Libro de vita contemplativa, posi initium, p. 895; 
hie lib. | contra Aptonem, post initium sini 
p. 1036. Interduim tamen cum γραφείοις et y: 
Ὑράφοις non numerantur psalmi, juxla alias Serip- 
lurz divisiones ; ninirum, Epiphanii capite 4, libri 
De mensuris. et ponderibus, illiusque exscriptoris 
loannis Damasceni cap. 18, lib. ιν De orthodoza 
fide ; ite: Cassiodori lib.  /ustirutionis ad divinas 
lectiones; necnon Hieronymi in prefationibus ad 
Tobiam et Judith. Hic enim cum in supra citato 
Prologo, ἃ libris canonicis Hebraeorum, libris Le- 
gis, Prophetarum , et hagiographis, in hisque po- 
stremis Psarlerio, sejunxisset volumina Tobis ac 
Judith, eadem duo volumina in prefationibus ad 
δᾶ, Lradit ab Hebraeis de catalogo divinarum Scri- 
plurarum $ecari, alque legi inler hagiograpba, quo- 

p rum auctoritas ad reboranda illa qux in conten- 
lionem veniunt, minus idonea judicatur. Quo fit, 

ut αμα generis hagiographa libuisse dicendi 

sint Hebrzi, majoris videlicet, ac minoris auctori- 
tatis, atque in prioribus duntaxat. cum sacris Scri- 
piuris posuisse Psalmos. Nec miraberis diversam 
acceptionem auctoritatemque hagiographoruim post- 
quam .insiguia ista de canoni ris apud B. Au-'- 
gustinum, lib. 11 De doctrina Christiana, cap. ἂν 
legeris: In canonicis autem Scriptzris, Ecclesiarum 
catholicarum. quamplurium. auctoritdtem. sequatur; 
inter quas sane ille. sunt, qua apostolicas sedes ha- 
bere, εἰ Epistolas accipere meruerunt. Tenebit igiiur 
hunc modum in Scripturis canonicis, ut eas que ab 
omnibus accipiuntur Ecclesiis catholicis, praponat 
eis quas quedam non accipiunt. In eis vero qug non 
accipiuntur. ab omnibus , pra'ponat eas. quas plures 
gravioresque accipiunt, eis quas pauciores minorisque 


(85) Ποιήσει. lta ms. ex Mill. et Wott. At Jun. 
cum editis, ἐποίησεν, Quam quidem lectionem al- 
teri insti przeferendam putat Woit. et pro παρέλθῃ 
legendum παρῆλθε. Sed nom est cur sollicitemus 
ms. lectionem, cum ποιήσει recte τῷ παρέλθῃ cou- 
pruat, Quando )ܐܬܐܠ‎ et quomodo 0Η, omnia [aciel ; 
0 quidquam ab.eo decretum proueribit. Sic Frey. 

ALL. 

(86) Εἰ οἱ οὐρανοί. Gonjicit Dav. legendum, Καὶ 
el οὐ I». 


8) ܡܢ‎ Ex Bois, &jbaudiendum ὑπ᾽ 
αὐτοῦ. Ip. 

(88) Σκεπασθῶμε». Ex ms. WotL. hanc lectio- 
nem restituiL, quam Jun. cum editt. przer Londin. 
TAE. apposuit, altera σχεπάσωμεν in textum 
illata. Ip. 

(89) Ποῦ... φυγεῖν. Ita ms. Al. mafünt «oi : ez- 
libentque φεύγειν. Io. 

90) Αὐτομοιλούντων. Tlesychius ; Αὐτόμολος, ὁ 
πρὸς τοὺς πολεμίους ἀπελθὼν, προδότης. In hac voce 
interpretanda peccavit magnus Casaubonus Polyb. 
lib. ἵν, p. 522, ubi ὁ δὲ αὐτόμολος Autorsolum ver- 
tit, quasi nomen esset proprium. At Polybius ZEto- 
lum quemdam transfugam intelligit, cujus ante me- 
minerat, ut monuit Casaubono par, si. nou in qui- 
busdam superior, Henr. Valesius Pref. in excerpt. 
ex collect. Constantini Porphyrogenets. Coto. 

(91) Αέγει γάρ που τὸ γραφεῖον. Recte γραφείου. 
momine Psalterium donatur : quandoquidem , ut 
discimus ex S. Epiphanio heresi 29, cap. 7; et 
S. Hieronymo in Profogo galeato, ac in przfatione 
ad Danielem, distribuuntur Seriptura sacre Tes- 
tamenti Veteris ἴῃ νομοθεσίαν seu νόμον, προφήτας, 
εἰ γραφεῖα : in libros Mosis seu Legem, Ρτορίνείαθ, 
e ώς contineturque jn tertio ordine, 
liber Davidis. Certe Lucz xxiv, 44, Psalmos. dis- 
iinciós habes a Lege et Prophetis. Necesse est im- 


1.9 


EPISTOLA 1 AD CORINTHIOS. 


50. 


ἀρήξω (92), καὶ ποῦ χρυδήσομαι ἀπὸ τοῦ προσώ- A dar a facie tua? Si ascendero in celum, tu ܐܧ‎ illic : 


si abiero-ad exirema terre, illic est dextera. tua : si 
Wiverlero in abgsson, illic eat spirilus. tuus 52 Quo 
igitur abibit quispiam, vel quo aufugiet ab eo qui 
omnia complectitur ? 


CAPUT XXIX. ` 

Accedamus ergo ad eum in sanclitate animz, 
castas et impollulas mamus elevanies ν᾽ ad illum, 
diligentes benignum et misericordem Patrem no- 
strum, qui [ου]. sibi ipsi electionis partem feeit. 
Sic enim scriptum esi : Quando dividebat Altissimus 
gentes, quando dissermninavit filios Ade; constitwil 
derminos gentium sécundum mumerum angelorum 
Dei: factus est. pars. Domini, populus ejus Jacob, 
funiculus hereditatis ejus, lsrael 5, Et iu. alio loco 
ait; Ecce Dominus accipit sibi gentem: e medio gen- 
dium, sicut homo accipil primitias area κα: εἰ ex 
gente illa egredientur Sancta sawctorum ^. 


CAPUT XXX. 

Cum igltur Sancti pars simus, faciamus omnia 
qui ad sanctitatem pertinent; vitantes obirecta- 
Aioneni, impuros ac impudicos complexus, ebrieta- 
tes novarumque rerum studia, et abominandas eu- 
pidiiates, detestandum adulierium, exaecrabilem 
superbiam. :Deus enim, inquit. ?*, superbis. resistit ; 
humilibus autein. dat. gratiam, Agglulinemur ergo 
ad eos, quibus gratia a. Deo concessa est. Indua- 


που σου; ἐὰν ἀγαδῶ εἰς τὸν οὐρανὸν, σὺ “εἶ ἐκεῖ" 
- ξὰν ἀπέλθω εἰς τὰ ἔσχατα τῆς τῆς, ἐκεῖ ἡ δεξιὰ 
σου" ἐὰν χαταστρώσω εἰς τὰς ἀδύσσους (95), 
ἐχεῖ τὸ πνεῦμά σου. Ποῖ οὖν τις ἀπέλθῃ, ἢ ποῦ 
ἀποδράσῃ ἀπὸ τοῦ τὰ πάντα ἐμπεριέχοντος ; 
ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ K&. 


Ἡροσέλθωμεν οὖν αὐτῷ ἐν ὁσιότητι ψυχῆς, ἀγγὰς . 


καὶ ἁμιάντους χεῖρας αἵρογξες πρὸς αὐτὸν, &ya- 
πῦντες τὸν ἐπιεικῇ καὶ εὔσπλαγχνον Πατέρα ἡμῶν, 
ὃς ἐκλογῆς (94) μέρος ἐποίησεν ἑαυτῷ, Οὕτω γὰρ γέ- 
γραπται' Ὅτε διεμέριζεν (96) 5" ψιστος ἔθγη, ὡς 
διέσπειρεν (96) υἱοὺς ᾿Αδὰμ, ἔστησεν ὅρια ἐθνῶν. 
κατὰ ἀριθμὸν ἀγγέλων Θεοῦ (81). ᾿Εγενήθη μερὶς 
Κυρίου λαὸς αὐτοῦ ᾿Ιακὼδ, σχοίνισμα xAnpore- 
μίας αὐτοῦ Ἱσραή.1. Καὶ ἂν ἑτέρῳ τόπῳ λέγει" 
"Iob Κύριος αμδάνει ἑαυτῷ ἔθνος ἐκ μέσον 
ἐθγῶν, ὥσπερ «ἰαμδάγει ἄνθρωπος (98) τὴν ἀπαρ- 
χὴν αὐτοῦ τῆς ἄλω, καὶ ἐξελεύσεται ἐκ τοῦ 
Έθνους ἐκείνου "Άγια ἁγίων. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΔ’. 

"Ayloo οὖν μερὶς ὑπάρχοντες, ποιήσωμεν τὰ τοῦ 
ἁγιασμοῦ πάντα, φεύγοντες καταλαλιὰς, μιαράς τε 
καὶ ἀγνοὺς (99) συμπλοχὰς, μέθας τε χαὶ νεωτερι- 
αμοὺς, καὶ βδελυκτὰς ἐπιθυμίας, μυσαρὰν μοιχείαν, 
βδελυχτὴν ὑπερηφανίαν. Θεὸς Τὰρ, φησὶν, ὑπερη- 
θάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν. 
Κολληθῶμεν οὖν ἐχείνοις, οἷς ἡ χάρις ἀπὸ τοῦ Θεοῦ 
δέδοται. 'Εγδυσώμεϑα τὴν ὁμόνοιαν, τὰ κεινοφρονοῦγ- 


τες, ἐγχρατενόμενοι, ἀπὸ παντὸς ψιθυρισμοῦ καὶ χα» c mus concordiam, humiles, continentes, ab οιαπὶ 


susurro et obtrectatione procul recedentes, operibus 
et non verbis justi effecti, Dicit enim ; Qui multa 
loquitur, el vicissim audiet : aut. eloquens videlur 
esse justus? Benedictus. natus mulieris, brevis vila, 
Na multus sis im verbis *', Laus nostra in Deo sit, 


i Deut; 1v, 24 ; Num. xvi 27; 1 


! Deut, xxxu, B, 9. 


ταλαλιᾶς πόῤῥω ἑαυτοὺς ποιοῦντες, ἔργοις δικαιθύ- 
μενοι, καὶ μὴ λόγοις. Λέγει Υάρ' ' τὰ πολλὰ .6- 
των, καὶ ἀντακούσεται, ἢ ὁ εὔλαλὸς οἴεται εἶναι 
δίκαιος, εὐτογημένος γενγητὸς γυγαικὺς ὀλιγό- 
διος. Μὴ πολὺς ἐν ῥήμασιν γίνου. Ὁ ἔπαινος ἡμῶν 


!! ܐܟܐ‎ xxxvi, Ἵ-0. "71 Tim. n, 8. 


Paral, xxxi, ὁ. '* Jac. (¥, δ: 1 Peir, v, ἢ, "' Job zs, 2, $; xiv, d. 


, VARIORUM NOT,E. 


(94) "Ocixdorüc. Mancam esse lectionem putant 
nonnulli interseruntque ἡμᾶς vel τὰ ἔθνη. Rem ta-« 
men acu tetigisse mihi videtur Dav. qui levi muta- 
tione rescribit, οὖς ἐχλογῆς, ut ad vocem ἡμῶν re- 
Teratur. δα. 

(95) ܦ‎ . lia ms. apud WolL," sic et 
edit. Londin, ΑἹ. διεμέρισεν. ἔν. 

(96) Διέσπειρεν. Sic ms. ut apud LXX, cui vere 
lectioni ín marginem rejecta, istam: in textu substi- 
tuit Jun., cum edit. δὲ ἔσπειρεν, Wott, Ip. 

(97) Θεοῦ. Hzc vox deest codd. impp, si Londln, 
excipias, quxlamen exslalin ms, εἰ exbibent LXX, Ip. 

(03) “Ὥσπερ λαμδάνει ἄμθρωπος. Recte ohser- 
vavil Frey, hune locum Clementem efformasse tum 
ex Num xvin, 27, tum et 11 Paral. xxxi, 14, ubi 
legitur ܐ‎ Δοῦναι τὰς ἀπαρχὰς Κυρίου, xat τὰ "Apta 
τῶν ἁγίων. Ut sensus δὲ : Deus sibi ex reliquis 
hominibus separavit nos, εἰ fecit ἐχλογῆς μέρος, ut 
ex area decerpitur ἡ ἀπαρχὴ Deo sacra, qua fi 
"Άγια ἁγίων. Ip. Tube M 

(99) ᾿Αγγοὺς συμαλοκάς. Ex incuria librarii 
mendum hic sane yalet. Hinc al. legunt λάγνους. Al. 
el orte rectius, ἀναγνούς ; vox ecclesiaslitis seri- 
ptoribus usitalior, lp. — Αγνούς. lege λάγνους ex 
reverendi Patris conjeciura, Hesychius: 2άγγος ὁ 
αἰσχρὸς, περὶ πορνείαν ἐπτοημένος. Cono. 


auctoritatis Ecclesie tenent. Si autem alias invenerit 
ibus, alias α gravioribus haberi; quanquam 
hoc facile invenire nom posait , qualis tamen. aucto- 
ritaiis saa. habendas puto. Cor. — Hine patet. cla- 
rise, ls, Voseiuni in. responsione ad iteratas Rie. 
Simonii objecliones immerijo eristimare vocem 
ܐ‎ 80 Aquila fuisse confictam. Hine etiam 

rinatur Epipbanii loous hzres. 38, sect. 7, ubi de 
Nazarenig agens, ait libros hagtographes a Judzis 
χραφεῖα appellari. Post Épipbanium idem tradit Da« 
mascenus. Corow, 

(92) ᾿Αφήξω. Vox nonnullis suspecta; sed eam 
fuisse usurpatam a Platone, vn De rep., idemque 
siguifleare ac ἀφίξομαι, advertit Mill. ¢ .ܐܐ‎ 

(93) ᾿Εὰν καταστρώσω, Sic optime expressit 
Clemens vim verbi Hebraici ΣΥΝ, quod sonat stra- 
vit. Neque enim semper ille sequitur versionem τῶν 
0’, sed interdum vel suam, vel aliorum Hebraice do- 
ctorum prafert, Veritas Hebraica.sonat Latiné : Si 
stratum fecero, vel stratum posuero in. abysso, vel 
in sepulcra. Et sic Grece : Ἐὰν καταστρώσω εἰς τὰς 
ἀδύσσους. Bois, GALL. — Εὰν χαταστρώσω slc τὰς 
ἁδύσσους. 8ίο Job xvi, 45: Ἐν δὲ γνόφῳ ἔστρωταί 
[o er e verbum autem χαξαστρωννύειν hoc 

£0, proxime accedit ad fonlem Tlebraicum, 408, 


41 


S. CLEMENTIS ܐ‎ Κον. PONT. OPERA GENUINA. 


e 


&& non ex nobis ipsis ** : odit. enim "Deus eos, qui A ἕστω ἐν θεῷ (100), xat μὴ ἐξ αὐτῶν" αὐτεπαινετοὺς 


γὰρ μισεῖ ὁ Θεός, Ἢ μαρτυρία τῆς ἀγαθῆς πράξεως 
ἡμῶν διδόσθω ὑπ᾽ ἄλλων (1), καθὼς ἐδόθη τοῖς πα- 
πράσιν ἡμῶν τοῖς δικαίοις. Θράσος καὶ αὐθάδεια καὶ 
πόλμα, τοῖς κατηραμένοις (9) ὑπὸ τοῦ Θεοῦ" ἐπιεῖ- 
χεια καὶ ταπεινογρηαύνη, καὶ πραΏτης, παρὰ τοῖς 
Ξύλογη μένοις ὑπὸ τοῦ Θεοῦ. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΑ’, 

Κολληθῶμεν οὖν τῇ εὐλογίᾳ αὑτοῦ, χαὶ ἴδωμεν 
τίνες αἱ ὁδοὶ τῆς εὐλογίας. ᾿Ανατυλίξωμεν τὰ ἀπ᾿ 
ἀρχῆς γενόμενα. Τίνος χάριν εὐλογήθη ὁ πατὴρ ἡμῶν 
᾿Αδραάμ.; οὐχὶ δικαιοσύνην καὶ ἀλήθειαν διὰ πίστεως 
ποιήσας; Ἰσᾳὰχ μετὰ πεποιθήσεως γινώ]σκων τὸ 
μέλλον, ἡδέ[ως ἐγένε]το ϑυσία. Ἰακὼδ᾽ μετὰ ταπει- 
νοφρ[οσύνης] ἐξεχώρησεν της γῆς αὐ[τοῦ φεύγων 


semetipsos predicant ''. Testimonium boni operis 
mostri sb áliis tribuatur nobis, sicut datum est 
patribus nosiris, viris justis. Temeritas et arrogan- 
tia et audacia, maledictis a Deo ; moderatio autem 
et humilitas et mansuetudo, apud illos qui a Deo 
benedicti sunt. 

, CAPUT XXXI. 

Fjus igitur benedictioni firmiter adhzreamus; 
εἰ videarnus quinam sint benedictionis viz. Animo 
repetamus qu ab initio facta sant. Cujus gratia 
pater nostr Abraham bonedictus fuit **? nonne 
quia jusütiam et veriiatlem per fidem operatus 
feerat? ܟܐ‎ cum confidentia quod futurum erat 
cognoscens, libenter factus est. sacrificium "'. Jacob 


im bumilitate, dum fratrem fugit, secessit de terra Ἡ ἀδελ]φὸν, καὶ ἐπορεύθη πρὸς [Λαδὰν], xal ἐδούλευ- 


σεν" xal ἐδύθ[η αὐτῷ] τὸ δωδεχάσχηπτρον (3) τοῦ 


«ΕἸσραήλ.} 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AD. 
[Et]zc xa8' ἐν ἕχαστον εἰλικρι[νῶς] χατανοήσῃ, 
ἐπιγνώσεται [τὰ με]γαλεῖα τῶν ὑπ' αὐτοῦ δεδομένων] 


tua, οἱ profecius est δὰ Laban !*, εἰ servivit: et 
datz sant ei duodecim tribus Israel "'. 
CAPUT XXXil. 
Si quis animo sincero singula perpenderit, do- 
morum quz per eum concessa sunt magnificentiam 


agnosce. Abillo enim orti sunt omnes Sacerdotes δωρεῶν, Ἔξ αὐτοῦ (4) "e ἱερεῖς} καὶ λευΐται πάν- 
ac levitz, φυὶ altari Dei ministrant: ap illo Do- τες οἱ λειτουργ[οῦν]τες τῷ θυσιαστηρίῳ τοῦ Θεοῦ 

minus Jesus secundum carnem ; ab illo reges ¢ ἐξ αὐτοῦ ὁ Κύριος Ἰησοῦς τὸ κατὰ σάρκα" ἐξ αὐτοῦ 

principes εἰ duces secundum (5) Judam :aec reli- βασιλεῖς, καὶ ἄρχοντες, καὶ ἡγούμενοι κατὰ τὸν Ἰού- 

quz ejus tribus in parvo henore sunt, utpote Deo δαν τὰ δὲ λοιπὰ σχῆπτρα αὐτοῦ οὐχ ἐν μικρᾷ δόξῃ 

promillente : Erit semem trum sicut stella celi **. ὑπάρχουσιν, | ὡς ru Loo c τοῦ θεοῦ, ὅτι ἔσται 

L ergo omnes. gloriam εἰ amplitudinem conseculi εὸ σπέρμα σου ὡς οἱ ἀστέρες τοῦ οὐραγοῦ. Πάντες 

. Bunt,non per seipsos: !ܐܐܦ‎ opera sua auL ἰιιδίδε οὖν ἐδοξάσθησαν ܐܘܫ‎ ἐμεγαλύνθησαν, οὐ δι αὐτῶν, 


# τῶν ἔργων αὐτῶν, 1 τῆς δικαιοπραγίας ἧς χατειρ- 


C άσαντο, ἀλλὰ διὰ τοῦ θελήματος αὐτοῦ. Καὶ ἡμεῖς 


οὖν διὰ θελήματος αὐτοῦ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ χληθέντες, 
οὐ δι ἑαυτῶν δικαιούµεθα, οὐδὲ διὰ τῆς ἡμεέέρας ¬ 
σοφίας, 3| συνέσειυς, ἢ εὐσεθείας, ἢ ἔργων ὧν χατ- 
ειργασάµεθα ἐν ὁσιότητι καρδίας" ἀλλὰ διὰ τῆς 
πίστεως, δι᾽ ἧς πάντας τοῦ ἀπ᾽ αἰῶνος (6) ὁ παντο- 
κράτωρ θεὸς ἐδικαίωσεν" (p ἔστω ἡ δόξα (7) εἰς τοὺς 
αἴῶνας τῶν αἰώνων. Αμήν. 

"Gen. xz, 9. * Gen. xxvm,xin." 1 


acüones quas fecerunt, sed per voluntatem ejus. 
Κι nosigitur ex voluntale illius in Christo Jesu 
votali,nua per nos ipsos justi efficimur, neque 
per sapientiam nostram aut intelligentiara aut pie- 
ialem aut opera qui in comdis sanctitate operati 
sumus, sed per fidem, per quam omnes ab inilio 
justificavit Deus omnipotens, cui sit gloria in $z- 
€ula szeculorum. Amen. 


* Rom. n, 29. 5 Η Cor. x, 17, 18. ^ Jac. 1, 21. 


Reg. xi, δὲ sec. LXX. "Gen, xxm, ,47 xvi, 4^ 


. VARIORUM NOTE. 


$1: Καὶ δώσω σοι δέχα σκῆπτρα, καὶ δύο σκῆπτρα 
ἔσονται αὐτῷ. Sic etiam Clemens noster eap. πᾷ." 
τὰ δὲ λοιπὰ σχῆπτρα, Jta. Jun. Quibus addesis, €: 
eamdem vocem hoc ipso sensu usurpari 
30 avdpre | Testam. πμ Patriarch, tum ín. Test. 
Dan, cap. Ἵνα μὴ λυθῶσιδύο jet ἓν ᾿Ισραήλ; 
M iN die in sn fem etia a 
est, Nephihalim, cap. KA Ισουσιν αἰχμα- 
λωσίᾳ τὰ ιδ' σχῆπτρα τοῦ σι wp ος 
tinebunt in ci ate diues tribus Israel, In. 
(4) "EE avrov. lia recte Jun, cum editis, lieet 
ms. pra se ferat, ἐξ αὐτῶν. Mendum sane.ex libra- 
τὶ neghipentin ertum: mox enim bis repetilur, ἐξ 


(δ) Vertit Coteler. propter Judam, alii vero. in- 
terpretes, ἐπ familia ܐܧ‎ sanguine Jude, Declarat 
Clemens ἜΡΙΣ principes ac duces originem ba- 
bulssé ex. Jacob secundum tribum Jud. Covsr. — 

6)-TeU ἀπ᾿ αἰῶνος. Hac est tns. lectio, testa 
Mill., non autem, τοὺς ἀπ᾿ αἰῶνος; ut babent editi. 
Wei. id iugis ὅλαι, 

(ἢ "Εστω $ δόξα. Codd. impi ܫܒ‎ 
deest arliculus ἡ, quem exbibet ms ܣ‎ 


(100) "Er Θεῷ. Jun. mallet ἐκ dis. Hanc le- 
ctionem Wottono. videntur suadefe sequentia, καὶ 
2 ἐξ αὐτῶν. Conjecturam confirmat locus Rom. 11, 


mes Clemenlinus forte desumptus : Οὗ ὁ ἔπαι- D Ruchat., 


x ἐξ , ἀλλ᾽ Ex τοῦ Θεοῦ. Όλες», 

TM poo ὑπ᾽ ἄλλων. Sic Proverb. xxvi, 2: 
μιαζέτω ger ias i τὸ σὺν στόμα, ἀλλό- 
ος χαὶ μὴ ἰὴ τὰ σὰ χεξλ: [4 In proprias enim laudes 
odiosa ext jéciatio, uL Cyprianus ad Donatum lo- 
quitur, e& ub Plinius, jid Ps, lib 1, eleganter, quod 
magnificum ܐ‎ alio fuisset, ipso qui - gesserat 
ܕܐܐܐ‎ vm Clemens noster infra : Ὁ τα- 
Eum μαρτυρείτω, ἀλλ᾽ ἑάτω ὑφ᾽ 


)| 
ܚ 


«E‏ ܗ 


toL νερὸ Hoe est, τὸ 3 
NE des enim pró φυλὴ somitut, ut 1Η Reg. σι, 


?7A 


CAPUT XXIII. 
Quid igitur faciemus, fratres? Cessablmus a bonis. 
* operibus, et charitaten derelinquemius? Neutiquam 
hoc a nobis fleri permittat Dominus ; sed cum dili- 
gentia et alacriate feslinemus omne opus bonum 
perficere. Ipse namque Qpifex et Dominus omnium 
in operibus suis ex^"illat, C«eloz enim guprema 
et maxima potentia δε: ,)ܐܡܘ(‎ et incomprehensibi 
prudentia sua ornavii ^s. Terram quoque ab aqua 
qua illam ambit, separ: til; *t euper immobile pro- 
prie voluntatis fundamentum firmavit, Animalia 
eliam que in illa versantur, jussu suo prexepit 
esse. Mare quoque.et qui. in illo vivunt animalia 
€um prius creasset, potentia sua inclusit. Prz om- 
nibus animal excellentissimum et intelleetus. ergo 
maximum, bominem, sacris δὲ intaminatis mani- 
bus formavit , imaginis suz: characterem, να ciim. 
ait Deus : Faciamus hominem ad imaginem ܐܘܬ‎ simi- 
litudinem nostram. Et [εοί Deus hominem : mascu- 
lum εἰ feminam fecit cos '*, lec. igitur omnia cum 
perfecisset, naudavit ea, et benedixit, di 
Crescite εἰ multiplicamini ", Videamus. quod in 
bonis operibus ornati fuerint omnes justi. Et ipse 
ergo Dominus eum se operibus decorasset, gavisus 
est. Habentes itaque hoc exemplar, impigre ad vo- 


LY 


EPISTOLA 1 AD CORINTHIOS. 


vis 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΑΙ". 
Τί οὖν ποιήσωμεν, ἀδελφοί ; ἀργήσωμεν (8) ἀπὸ 
τῆς ἀγαθοποιῖας, καὶ ἐγκαταλείπωμεν τὴν ἀγάπην; 
μηδαμῶς τοῦτο ἐάσαι ὁ Δεσπότ[ης] ἐφ᾽ ἡμῖν γενη- 
θῆναι: ἀλλὰ σπεύφιυμεν μετὰ ἐχτενεία[ς] καὶ προ- 
θυµίας, πᾶν ἔργον ἀγα[θὸν] ἐπετελεῖν. Αὐτὸς γὰρ ὁ 
δημιουργὸς (9), καὶ διεσπότης] τῶν ἁπάντων, ἐπὶ 
τοῖς ἔρ[χοις] αὐτοῦ ἀγαλλιᾶται (10). Τῷ γὰρ παμ- 
μεγεθεστάτιρ αὐτοῦ] χράτει οὐρανοὺς ἑστήρισε[υ] 
(41), καὶ τῇ ἀκαταλήπτῳ αὐτοῦ συ[νέσει διεχόϊσμη- 
αιν (19) αὐτούς: γῆν τε[διεχό]ρισεν (15) ἀπὸ τοῦ περιέ- 
χονῖτος αὐ]τὴν ὕδατος, καὶ ἤδρασεν [ἐπὶ τὸ]ν ἄαφα- 
Mj (44) τοῦ Ιδίου βου[χήμα]τος (15) θεμέλιον: τά 
πε (16) ἐν αὐ[τῇ ζῶ]α φοιτῶντα, τῇ ἑαυτοῦ [προστά-] 
$n ἐκέλευσεν εἶναι θάλασί σάν τε χ]αὶ τὰ ἐν αὐτῇ 
ζῶα προδη μι]ουργήσ]ας, ἐνέκλεισεν τῇ ἑαυτοῦ [δυ]νά- 
μει. Ἐπὶ πᾶσιν τὸ ἐξοχώτατον, [χαὶ] παμμέγεθες χατὰ 
διάνοιαν, [ἄνθρ]ωπον, ταῖς ἱεραῖς καὶ ἁμώμοις (17) 
χεῤδὲν ἔπλασεν, τῆς ἑαυτοῦ εἰχόνος χαραχτΏρα. Οὔ- 
τως (18) γάρ φησιν ὁ Θεός" Ποιήσωμεν ἄνθρωπον 
κατ᾽ εἰκόνα καὶ καϑ' ópolocir ἡμετέραν (19). Καὶ 
ἐποίησεν d Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, ἄρσεν καὶ θῆλυ 
ἐποίησεν αὐτούς. Ταῦτα οὖν πάντα τελειώσας, ἑπῇ- 
νεσεν (30) αὐτὰ, καὶ ηὐλόγησεν καὶ εἶπεν" Αὐξάνεσθε 
καὶ πληθύνεσθε. Ἴδωμεν ὅτι τὸ ἐν ἔργοις (21) ἀγα- 


? Gen. 1, 26, 31. 3 lbid, 93. 


VARIORUM NOTA. 


C spatio, fidenter legit cum Damasceno, συ[νέσει διε- 
Four id Quam lectionem Cout, etiam est secu-« 
ius, 1». 

(43) Διεχῴρισεν. Editi διεμέρισεν. Jo. Damasce- 
nus, ἐχώρισεν ; hancque lectionem ex eo hausit Cout, 
Cum vero hiatus ms. plures quam tres literas pu- 
stulet, reponit. Wott. [διεχώ]ρισεν ; quod in primis 
vox ista subinde occurrat . 1, Ip. ἡ 

(14) "Exi τὸν ἀσφαλῆ. Sic legunt cum Jo. Da- 
masceno, Wott. et Cout., non autem cun editis, [ὡς 
πύργο]ν ἀαφαλῆ. EL recie quidem. Hiuc enim sen- 
tentia sublimior, lp. 

e (15) Βουλήματος. Jo. Damascenus, θελήματος. 
Ip. 


(16) Τάτο-- ἑαυτοῦ δυνάμει. Licet ista omise- 
rat Damascenus, ea. lamen contextus Clementinus 


αὶ κᾶσιν — ταῖς ἱεραῖς xal ἀμώμοις. 
ܐܐܘ‎ aliter Damascenus : ἐπὶ τούτοις — ταῖς ἰδίαις ` 
αὐτοῦ καὶ ἀμώμοις. 1». 

(48) Οὕτως. lta ms. apud. Wott. lla εἰ Jo. Da- 
masc.; editi, prater Lond., Οὕτω. Ip. 

(19) Kar" εἰκόνα xai καθ' ὁμοίωσιν ἡμετέραν. 

- Jo. Damasc. et LXX ; Κατ’ εἰκόνα ἡμετέραν xal × 
δυοίωσιν. Ip. 

(20) Ἑπήνεσεν. Cave me legas cum edito Jo. 
Damasc. ἐποίησεν : utquid enim τελειώσας ἐποέη- 
σεν : cum. perfecisset, [ecit ? Kecte igitur. ms, ἑπή- 
νεσεν ; quo quidem uno verbo S. Pater ea transigil," 
quz? oecurrunt Gen. 1, 51 : Καὶ ἴδεν ὁ θεὸς τὰ πάντα 
ὅσα ἔποίησε, χαὶ ἰδοὺ χαλὰ λίαν. 1n hanc ferme sen- 
tentiam οι. lp. 

(31) Ἴδωμεν ὅτε τὸ ἐν ἔργοις. Licet hanc ms. 
lectionem Wott. retineat ; aliis tamen aliter visum. 
Dav. leg. Ἴδωμεν τί τὸ δέον. Ἔργοις, x. τ. Δ. Sed 
longius abit a ms, Propius accedit Birr. qui levi 
mendo sublato, ia scribendum arbitratur : Elo 
e ὅτι τε ἐν ἔργοις... οἱ δίχαιοι, καὶ αὐτὸς, x. τ. λ. 

lidimus et justos, 1», 


ܕ 
etc.‏ 


(8) ᾽Αργήσωμεν. lta ms. non, ut in edilt., ἀργά- 
σωμεν. Ceterum Jun. aliique mallent, ποιήσομεν, 
ἀργήσομεν, ἐγχαταλείψομεν ܇‎ quod Wott. minime ne- 
ον videtar. I». ü 

(9) Αὐτὸς γὰρ ὁ € vpróc. etc, Citantur hzc 
lanquam incerti, in Veraliztis B. Joannis Dama- 
1, eap. 8, 510 ex interpretatione doctissimi 
Jacoln Bi Üsm ipse sid. creator ac do- 
minus omnium, in operibus suis delectatur. Etenim 
summo & 80 robore colos (undavit, εἰ incomprehensi- 
bili sua industria eos ornavit : terram autem. distin- 
αὶ! ab aqua eos ambiente, δὲ super tuto soluntatis euam 
fundamenio" stabilivit. Deihde excellentissimum. ac 
prursus maximum, homimem, suismet immaculati 
manibus ad imaginis ενα; ε[βοῖοπι finzit. Sie euim ait 
Deus : « l'aciamus hominem ad imaginem nosiram δε 
ainilitudinem nostram. Et fecit Deus hominem, ma- 
aculum et feminam fecit eos. » Hacc igitur omnia cum 
uübsolvisset, benedixit ac dizit ; « Crescite et multi- 
plicamini.» Legebat, opinor, in Graco : Αὐτὸς ὧν δη- 
μιουργὸς xal δεσπότης τῶν ἁπάντων, ἐπὶ τοῖς ἔργοις 
αὐτοῦ ἀγαλλιᾶται. Τῷ γὰρ παμμεγεθεστάτῳ αὐτοῦ 
κράτει οὐρανοὺς ἐστήριξεν καὶ τῇ ἀχαταλήπτῳ αὐτοῦ 
σοφίᾳ ἐχόσμησεν αὐτούς" γῆν τε διεμέρισεν ἀπὸ τοῦ 
περιξγι 


Ὄντος αὐτοὺς ὕδατος, xal | ν ἐπὶ ἀσφαλῇ 
ποὺ ἰδίου βουλήματος θεμέλιον, ܒ‎ 1 
καὶ παμμέγεθες, ἄνθρωπον, ταῖς ἑαυτοῦ ἀμώμοις χερ- 
σὶν ἔπλασεν, εἰς ἑαυτοῦ εἰκόνας χαραχτῆρα, οὕτω 
vernm ὁ θεός' Ποιήσωμεν ἄγθρωπον κατ᾽ εἰκόνα 
ἐραν καὶ ὁμοίωσιν ἡμετέραγ- καὶ ἐποίησεν ὁ 
ϑεὸς τὸν ἄνθρωπον" ἄρσεν ܘܗ‎ ἐποίησεν αὐ-- 
τούς. Ταῦτα οὖν πάντα τελειώσας, ηὐλόγησεν καὶ εἷ- 
πεν" Αὐξάγνεσθε καὶ πληθύνεσθε. Cor. 
(40) ᾿Αγαλαιᾶται... θεστάτῳ. Jo. Damas. 
ἀγάλλεται.... παμμεγεστάτῳ. GALL. 
41) ᾿Εστήρισεν. MiLL. εἰ Wott., sic legebant in 
ms. Αἱ editi cum Jo. Damasc. ἐστήριξεν. lp. 
(12) Συνέσει διεκόσµησεν. Jun., cum editt. o[o- 
ei ἐχή]αμτσεν. Verum. WotL., perspiciens in ms. 
prioreu syllabam ev —— eum plurium litterarum 


aw 


is 8. CEÉNENTIS 1 ROM, PONT. OPERA GENUISA.: 


lentatem ejus accedarius : ex totis. viribus nostris A θοῖς: πάντες ἐχοσμήθηδαν οἱ δίκαιοι. Καὶ αὐτὸς οὖν ἃ 


Κύριος, ἔργοις ἑαυτὸν χοσμήσας, ἐχάρη. Ἔχοντες οὖν 


operemur opus justitig. 


ποῦτον τὸν ὑπογραμμὸν, ἀόχνως προσέλθωμεν τῷ θελήματι αὐτοῦ - ἐξ ὅλης (33) ἰσχύος ἡμῶν ἐργασώμεθα 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AA'. 

Ὁ ἀγαθὸς ἐργάτης μετὰ παῤῥησίας λαμδάνει τὸν 
ἄρτον τοῦ ἔργου αὐτοῦ" ὁ νωθρὸς καὶ παρειμένος, οὐκ 
ἀντοφθαλμεῖ τῷ ἐργοπαρέκτῃ αὐτοῦ. Δέον οὖν ἐστιν 
προθύμους ἡμᾶς εἶναι εἰς ἀγαθοποιῖαν" ἐξ αὐτοῦ (23) 
γάρ ἔστι τὰ πάντα. Προλέγει γὰρ ἡμῖν" ᾿Ιδοὺ ὁ Κύ- 
βιος, καὶ ὁ μισθὸς αὐτοῦ πρὸ προσώπου αὐτοῦ, 
ἀποδοῦναι ἑκάστῳ κατὰ τὸ ἔργον αὐτοῦ (34). Προ- 
τρέπετας οὖν ἡμᾶς ἐξ ὅλης τῆς χαρδίας ἐπ' αὐτῷ (88), 
μὴ ἀργοὺς, μήτε παρειμένους εἶναι ἐπὶ πᾶν ἔργον ἀγα- 
Βόν. Τὸ καύχημα ἡμῶν καὶ ἡ παῤῥησία ἔστω ἐν αὐ- 
τῷ" ὑποτασσώμεθα τῷ θελήματι αὐτοῦ, Καταγοὴ- 
σωμεν τὸ πᾶν πλῆθος τῶν ἀγγέλων αὐτοῦ, πῶς τῷ 
θελήματι αὐτοῦ λειτουργοῦσιν παρεστῶτες. λέγει γὰρ 

Β ἢ Γραφή: Μόριαι μυριάδες παρειστήκεισαν αὐτῷ, 
xal χέλιαι χιλιάδες ἐλειτούργουν: αὐτῷ (28). Kul 


vi, 10. 


ἔργον δικαιοσύνης. 
CAPUT XXXIV. 

Bonus operarius cum fiducia panem operis sui 
accipit: segnis vero et remissus locatorem suum 
non audet intueri, Oportet ergo nos ad. bonum fa- 
ciendum prompto animo esse : ex hoe enim omnia 
δοησίλπι, Quippe nobis predielt : Eece Dominus, 
αἰ merces. ejus. coram illo ! ; ut. reddat unicuique 
secundui opus. suwm "'. Jtaque nos ex. tolo eorde 
hortatur ad hoc, ne segnes et desides simus ad 
omne opus bonum. Gloriatio mostra et fiducia in 
ipso sit, voluntati ejus. subjiciamur. Autendamus 
ad universam "angelorum ejus multitudinem ; quo 
mode astantes voluntati ejus famulentur. Dicit enim 
Seriptura : Dena:millia denum millium assistebant 
εἰ; εἰ mille millia deserviebant ei 3. ΕἸ clamabant : 
Sanctus, sancius, sancta, Dominus Sabaoth : plena 


Psp, xc, 10, rx, 41. '' Psal. 1xi 13, ?* Dan. 


VARIORUM NOT.£. 


Prov. 


ΑΙ. ἐπ) αὐτό. Dav, fidenter, ἐπὶ τὸ μὴ, 

κ.τ.λ. m Wott. ms. adhzrens, ita reddit : 

Adhortando noz, ad ipstim comvertit. tolo corde. Eo 

enim modo, inquit, legimus apud. Esehinem, προ- 

τρέφασθαι εἰς τὴν ἡμετέραν φιλίαν : adhortando con- 
vertere ad amicitiam nostram. GALL. 

(36) Καταγοήσωμεν τὸ πᾶν πλῆθος τῶν ἀγ- 
γέλων αὐτοῦ, πῶς τῷ θελήματι αὐτοῦ «Ίειτονρ- 
:ܗܡܕ‎ παρεστῶτες. Λέγει γὰρ ἡ Γραφή" Μύ- 
prat μυριάδες. παρειστήκεισαν αὐτῷ, καὶ χίλιαι 
χιλιάδες ἐλειτούργουν αὐτῷ. Duo hic observanda 
vel 1 Alterum, omnes angelos assiBlere, ac 
ministrare, juxta. doctrinam multorum : ad quam 
facere videntur cum testimonia divina, Genes. t, 
24; Tobie xu, 14, 15; psalm. cin, 4; ]saim vi, 
9, eic.; Lucie 1, 19, atque. Hebr. i, 7, 14 : ium suf 
fragia SS. Patrum : Sostheries, inquit Minucius Feli 
et verum. Deum merita majestate prosequitur, et 
gelos, id est ministros el nuntios Dei, sed veri, εἰ με... 

we venerationi novit assistere. Didymug lib. £ δ᾿ 

iritu καπείο, ex interpretatione Hierongini, δι 6: 
finem, addil ista ad Hebr. 1, 7 : Licet enim non 
omnes singulatim invisibiles creature misse sint ; 
tamen quia ejusdem generis et honoris αξία misse 
sunt, quodammodo et ipsc ܗܝ‎ suni misse, 
missarum consortes, equalisque substantie, Apud 
eundem Hieronymum epist. 142 : Quidum Graico- 

rum in Scri apprime eruditus, Seraphim virtu- 

tes quasdam in calis esse exposuit, qe ante tribunal 

Dei assistentes, laudent eum, εἰ in diversa ministeria 

mittantur, mazimegue ad eos qui purgalione indigent, 

et ob pristina peccata aliqua ez parte suppliciis pur- 

D gari merentur. Atque in eadem epistola angeli 2b 
Tiisronyma. appellantur totum. ministerium. celeste, 
et apparitrices in celestibus virtutes; quemadmodum 
Damasceno angelus 68! Θεοῦ παραστάτης καὶ λει- 
πουργός. ܪ‎ Or ΜΙ pro sacris imaginibus, Auctor 
Commentariorum in Epistolam ad Hebricos, inter 
Opera S. Ambrosii, ad vers. 7, cap. 1 : Non enim 
solos angelos hoc sep(mone significat, sed omnes vir- 
fules. rainiateriis supernis [ungentes, Et postea : Po- 
test dici , quando levia (1. lenia) nuntiare mittuntur, 
angelos esso; quando ad vindictam mittuntur, mini- 
siros esse, id est. ignem. ardentem. Quz postrema 
concordant eum citatis mox ex Hieronymo, cum- 
que his ex eodem apud Sodulium ad flebr. 1, 7 : 


M eid αὐτοῦ. Eadem Diataxes (; 


(832) ἘΞ Zim. Bois. míallet, καὶ ἐξ ὅλης : nec 
dissentit Watt. GazL.- 

(23) Εξ αὐτοῦ. ld est, τοῦ ἐργοπαρέκτου, scili- 
vet τοῦ θεοῦ, Sic Bois. Cui accedere videtur Wott. 
lta enim interpretatur: Ez ipso enim omnia sunt.Ip. 

(24) Ἰδοὺ ὁ Κύριος, καὶ ὁ μισθὸς αὐτοῦ πρὸ 
y αὐτοῦ, δοῦναι κατὰ 
hd ἔργου αὐτοῦ. Barnabm cap. 21 : rfe 

ὁ Κύριος, xai ὁ μισθὸς αὐτοῦ. In Constitutionibus 

appstolicia lib. n, cap. 14, εἰ in Ignatio interpolato 

Epist, dd Smyrneos, cap. 9 : Ἰδὲ ἄνθρωπος, xai τὸ 

ἔργον αὐτοῦ τι 

lib. m, cap. 4 ἰδοὺ ἄνθρωπος xmi τὸ ἔργον ab- 
τοῦ : quibus verbis subjunguntur ista in Queutioni - 
bus Anastasii a Gretséro editis, quaest. 22 : Καὶ 
οὐχ ἀποδώσεις ἑχάστῳ χατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ. Cle- 
mens Stromateus lib. iv, p. 533 : Εἴρηται γάρ" Ἰδοὺ 

Κύριος, καὶ ὁ μισθὸς αὐτόῦ ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ, 

ἀποδοῦναι 2 χατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ. Ab Ori- 

gene homil. 55 iw Lucam : Εἰ tunc complebitur : 

« Ecee homo, opera ejus anie faciem. suam. » EL to- 

mo Xvi, in Joannem : Ἰδοὺ Κύριος, χαὶ 6 μισθὸς 

αὐτου tv τῇ x αὐτοῦ, ἀποδοῦναι ἔχάστῳ χατὰ τὸ 
αὑτοῦ. Basilius in psal. xxxi, 181 Ἰδοὺ Κύριος, 

καὶ ¢ μισϑὸς αὐτοῦ (ila editio Όσες cum tribus 
iss. Regiis magna vetustatis) ἀποδοῦναι ἑκάστῳ ὡς 
τὸ ἔργον αὐτοῦ. Chrysostomus Concione 2 De La- 
zaro, tom. Y: Ἰδοὺ γὰρ, φησὶν, ἄνθρωπος, καὶ τὰ 
ἔργα αὐτοῦ, Apud pseudo - Chrysostomum sive au- 
etorem Operis imperfecti in Matthaeum, ad. cap. tn, 
vers. 12 : Ecce homo, et. opera. ejus. S. Ambrosius 
jn psalmi cxvin, octonazium 11, vers. 82 : Deficie- 
ergo in verbum Propheta. Nos aulem oliosos nos 
pulanimus, si verbo lüntummodo atudere videamur ; et 
pluris enilmamus eos qui operantur, quam. eos qui 
studium cojnoscendie veritatis exercent. Dicunt enim 
plerique : « Ecce homo, ei opera ejus, quasi qui verbo 
student, nom operetur, etc. » Denique Valeniinus et 
qui cum eo monachi epistola ad sanctum. Augusti- 
mum, 256 inter illius doctoris epistolas : (uia te- 
niet Dominus, εἰ merces. ejus cum ipao : quia stabit 
homo, et opus ejus (male vulgo eem) ante ipsum. 

Desumpserunt cuncti ex locis riptume Isai 

xL. 10 ; Lui, 11; Apocal, xxii, 12; Psalm. ,ܐܐ‎ 15. 


tor. 
(38) "Ex αὐτῷ — Bois. addit πεποιθέναι, innixus 


τ18 


EPISTOLA 1 ἀρ’ CORINTHIOS. 


m 


ἐκξκραγον” "Άγιος, ἅγιος, ἅγιος, Κύριος σαδαὼθ, Α ext omnis creatura gloría ejus *. Et nos ergo con- 


corditler in unum congregati, communi consensu 
tanquam ex uno ore ad ipsum clamemus totis 
bus, ut participes fiamus magnarum et inclytarum 
promissiongm ejus. Dicit enim : Oculus non vidit, 
nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quanta 
praparavit exapectantibus eam. ܝ‎ 


πλήρης πᾶσα ἡ vtletc (31) τῆς δόξης αὐτοῦ. Καὶ 
ἡμεῖς οὖν ἐν ὁμονοίᾳ ἐπὶ τὸ αὐτὸ συναχθέντες, τῇ 
συνειδήσει (38) ὡς ἐξ Ἑνὸς στόματος βοήσωμέν πρὸς 
αὐτὸν ἐχτενῶς, εἰς τὸ μετόχους ἡμᾶς γενέσθαι τῶν 
μεγάλων καὶ ἐνδόξων ἐπαγγελιῶν αὐτοῦ. Λέγει Y&p 
ὀφθαλμὸς οὐχ εἴδεν, καὶ οὓς οὐκ ἤκουσεν, καὶ 


ἐπὶ καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀγέδη, ὅσα ἡτοίμασεν (29) τοῖς ὑπομένουσιν αὐτόν. 


CAPUT XXXY. 

Quam beata sunt, dilecti, et mirabilia dona Dei 
vita in immortalitate, splendor in justitia, veritas 
in libertate, fides in confidentia, continentia in san- 
ctitate; οἱ hec omnia sub intellectum nostrum ca- 
dunt. (Quanam igitur sunt que prestolantibus 
apparantar? sanetissimus opifex et pater seculo- 
rum, ipse quantitatem, pulchritudinem excellen- 
liamque illorum cognoscit. Nos igitur summo stu- 
dio contendamus in numero exspectantium eumr 
reperiri, ut partieipes flamus donorum repromis- 
sorum, Quo modo autem eveniet istud, dilecti? Si 
mens nostra in Deum lide stabilita fuerit, si placita 
Vili et accepta exqujsiverimus, si perfecerimus qua 
ad ineulpatam ejus voluntatem pertinent, et seculi 
fuerimus viam veritatis; abjicientes ἃ nobis om- 
nem injustiliam et iniquitalem, avaritiam, conten- 
tiones, malighilales et fraudes, susurros et oblre- 
ctationes, odium Dei, superbiam et osteniationem, 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AE. 

* Ὡς μαχάρια xal θαυμαστὰ τὰ δῶρα τοῦ θεοῦ; ἀγα- 
πητοί- ζωὴ ἐν ἀθανασία, λαμπρότης ἐν δικαιοσύνῃ, 
ἀλήθεια ἐν παῤῥησίᾳ, πίστις ἐν πεποιθήσει, ἐγχρά- 
πεια by ἁγιασμῷ, καὶ ταῦτα ὑπέπιπτεν πάντα ὑπὸ 
τὴν διάνοιαν ἡμῶν. Τίνα οὖν ἄρα ἐστὶν τὰ ἑτοιμαζό- 
μενα τοῖς ὑπομένουσιν; ὁ δημιουργὸς καὶ πατὴρ τῶν 
αἰώνων ὃ πανάγιος, αὐτὸς γινώσκει τὴν ποσότητα καὶ 
τὴν καλλονηναὐτῶν. Ἡμεῖς οὖν ἀγωνισώμεθα εὑρεθῇ- 
γαι ἐν τῷ ἀριθμῷ τῶν ὑπομενόντων αὐτὸν, ὅπως µετα- 
λάδωμεν τῶν ἐπηγγελμένων δωρεῶν. Πῶς δὲ ἔσται 
ποῦτο, ἀγαπητοί; Ἐὰν ἑστηριγμένη ᾗ ἢ διάνοια (50) 
ἡμῶν πίστεως (61) πρὸς τὸν θεὸν, ἐὰν ἐχξητῶμεν τὰ 
πὐάρεστα χαὶ εὐπρόσδεχτα αὐτῷ, ἐὰν ἐπιτελήέωμεν τὰ 
ἀνήχοντα τῇ ἀμώμῳ βουλήσει αὐτοῦ, καὶ ἀχολουθή- 
σωμεν τῇ ὁδῷ τῆς ἀληθείας, ἀποῤῥίψαντες dg" ἑαυτῶν 
πᾶσαν ἀδιχίαν χαὶ ἀνομίαν, πλεονεξίαν, ἔρεις, χαχοη-- 
Φείας τε καὶ δόλους, ψιθυρισμαύς τε xat καταλαλιὰς, 
θεοστυγίαν, ὑπερηφανίαν τε xal ἀλαζονείαν, χενοδο- 


# .ܕܪ‎ ¥1, 5. '' Ίσα. ܕܢܬܢܐ‎ ἀ:} Cor. u, 9. 


VARIORUM NOT.£. 


dorum offiium est: απί enim spiritum (; παρειστήχεισαν αὐτῷ, xai χίλιαι χιλιάδες ἐλειτούρ- 


ν αὐτῷ, cum a LXX convenienter archetypo 
redditum fuerit, χίλιαι χιλιάδες ἐλειτούργουν αὐτῷ, 
χαὶ μύριαι poem παρειστήχεισαν αὐτῷ. Consen- 
tiunt tamen cum Clemente lrenzus lib. 11, cap. 6; 
Gregorius. Nyssenus, homil. 8 in Ecclesíastem, et 
Cyrillus Alexandrinus, epistola in Symbolum. Pe- 
jus in alis verba ministrandi et assistendi perver- 
tuntur: ut in Tertulliano c. $. Libricontra Praxeam; 
Chrysostomo tom. Vl Hom. de ceco εἰ Zacchao; 
Theodoro Studita, eatech. 82, 107; Michaele Syn 
cello Laudatione in angelos, tom. 1 Auctarii Bib 
ikece Patrum Combefisiani; Liturgiis Gregorii eL 
Cyrilli; et Ordinationibus Syrorum Maroniiarum a 
Joanne Μοτίπο publicatis ; necnon in Gregorio Nys- 
seno tom. 11 ad finem tractatus De virginitate, et 
Basilio Seleuciensi oratione 1, Quin etiam qui ad- 
versus Novatianos scripsit, impressus.cun ἀγρίας 
no, sub finem sui opusculi, in Danielis textu parem 
ponit numerum assisteniium ac servientium. Sed 
maxime pra cxteris turbant Eusebius et Chryso- 
stomus, Praparalionis evangelice lib. vit, cap. 45, 
Εἰ contra Anomaos oratione 6', Lom. 1, referendo : 
Μύριαι μυριάδες ἐλειτούργουν αὐτῷ, καὶ χίλιαι χιλιᾷ- 
δες παρειστήκειπαν ἔμπροσθεν αὐτοῦ, E παρειστή- 
χεισαν αὐτῷ. Cor. 

(27) Πᾶσα ἡ κτίσις. lta ms. ditis vero, preter 
Londin. deest ἡ. LXX, f γῆ. GALL. 

(28) Τῇ συνειδήσει. Forte, χαὶ τῇ συνειδήσει, 
vel potius συνδέσει, sic etiam supra : Μετ ἐλέους 
καὶ συνειδήσεως, forte ουνδέσειυς legendum est. Jus. 

(29) *Heolpacer. Sic ms. apud Wott.Sic et edit. 
Londin. ΑΙ. ἑτοίμασεν. GALL. . 

(50) Ἡ διάνοια. Deest. codd. impp. articulus ἡ, 
quem exhibet is, Wott. Ip. 


(91) Πίστεως. Aut legendum πίστει cum Wo, 
aut cum 3111 supplenduin διά. Ip. 


puplez un 
«onsolalionis, cut ignem vindicte hominibus mini- 
sfrant; iiem cum istis Hieronymianis pariter, in 

salmum cni : Ut in aliis lamen veritatis infundant, 
in aliis peccata consumant; ek istis, ad locum Da- 
nielis : Duplex angelorum officium est; aliorum qui 
justis premia tribuunt ; aliorum qui singulis prezsunt 
€ruciatibus ; nisi si ultima vox mutanda est in civi- 
tatibus; ex $. Thoma ad eumdem prophetam 
que enim boni, sed mali angeli tormentis prapi 
sani, inquit sepe dictus Hieronymus sub finem li. 
iix Commentariorum in  Éxzechielem. ldem, 
enarrans duos primos versus capitis v1 Michez: 
Alii, montes, colles et. valles, angelos. arbitrantur : 
qui vel in celestibus sereiant Deo ; vel hominibus pra- 
aint super hanc terram ; vel apud inferos constituti, 
eorum qui suo vitio ezstitere terreni, [undamenta di- 
ααπίαΣ. Gousule de assisientia οἱ ministerio angelo- 


contraria sententia, ad Danielis νει, ἔθ, 
existimanits, digniores ex angelis non modo astare, 
sed ministrare etiam, reliquos àstare duntaxat. 
Grediderim, sacris eloquiis. potissimum adductus, 
omnes angelorum. ordines agsistendi ac ministrandi 
officiis fungi; quosdam tamen angelorum sxpius 
alterutrum munus exsequi ; ita ut minores dignita- 
le ac numero magis miltantur, rebusque nóstris 
servwian, majores vero ac plures frequentius assi- 
&tant propter Deum, atque inter hos pauci sint qui 
rarissime omnium cessent ab assistendo. Alterum 
ܘ ܐܢܟ‎ observandum sese offert; est inversio prophe- 
tici. contextus, Dan. vn, 10, sic : Μόριαι μυριάδες 


S; CLEMENTIS I KOM. PONT. OPERA ΘΕΝΌΙΝΑ. ` φῇ 


37) 


inanem gloriam aique amorem vanitatis. Qui enit A, ξίαν (52) τε καὶ φιλοξενίαν (55). Ταῦτα γὰρ ol πράσ- 


σοντες (54) ὀτυγητοὶ τῷ Θεῷ ὑκάρχουδιν' οὐ gd- 
ror (58) δὲ οἱ πράσσοντας αὐτὰ, ἀ.11ὰ καὶ οἱ συν» ` 
ευδοχοῦντες αὐτοῖς. Λέγει γὰρ ἡ Γραφή" Τῷ. δὲ 
ἁμαρτωλῷ εἶπεν ὁ Θεός" "fva τί σὺ διηγῇ τὰ δι- 
xaaübuará μου, xal ἀναλαμδάγεις τὴν διαθήκην 
μου ἐπὶ στόματός σου; Σὺ δὲ ἐμίσησεις παιδείαν, 
χαὶ ἐξέδαλλες (58) τοὺς Aórovc μου εἰς τὰ ὀπίσω. 
Ei ἐθεώρεις κλέπτην, συγέτρεχες (51) αὐτῷ, καὶ 
μετὰ μοιχῶν τὴν μερέδα σου ἐείθεις. Τὸ στόμα 
σου. ἐπλεόνασε κακίαν, καὶ ἡ γλῶσσά σου περιέ- 
mAexev δολιότητα (28). Καθήμεγος κατὰ τοῦ 
ἀδελφοῦ cov κατελάλεις, καὶ κατὰ τοῦ υἱοῦ τῆς 
μητρός σου ἐτίθεις σχάγδαλον. Ταῦτα ἐποίησας, 
καὶ ἐσίγησα" ὑπέλαδες, ἄνομα (39), ὅτε ἔσομωϊ 


ista faciunt, odiesi Deo sunt : megue solm qui δὰ 
faciunt, sed etiam qui consentiunt illis 5 Dicit enim, 
Seriptura : Peceatori aulem. dizit Deus : Quare tu 
enarras justilias meas, et assumis testamentum meum 
per os tuum? Τὰ vero odisti disciplinam, οἱ proje- 
cisli sermones meos. retrorsum. δὲ videbas. [urem, 
€urrebas cum eo. : et cum: adulteris portionem tuam. 
ponebas. Os (uum. abundavit raalitia; et lingua tua 
eontinnabat dolum. Sedens adversus fratrem tuum. 
loquebarig, εἰ adversus. filium matris. ium ponebas 
scandalum, Hox fecisti, et tacui ; ecistimasti, inique, 
quod ero tibi similis. Arguam le, ét statuam 16 con- 
tra [aciem tiam, Intelligite utique hac, qui obliviaci- 
mini Deum; ne quando rapiat sicut. [eo, et non sit 


ui eripiat. Sacrificium. laudis honorificabit me; B σοι ὅμοιος. ᾿Ελέγξω σε, καὶ ἀαραστήσω σε κατὰ 


πρόσωπόν σου (40). Eüvece δὴ ταῦτα οἱ ἐπιλαν- 


€t ilic iler. quo, ostendam illi salutare θεῖ". 


θανόμενοι ταῦ Θεοῦ, μὴ ποτε ἁρπάσῃ ὡς λέων (M), xal μὴ ᾖ ὁ ῥυόμενος. Θυσία αἰνέσεως δοξώσαι 
με, xal ἐχεῖ ὁδὸς ἣν δείξω αὐτῷ τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ (43). 


ΚΕΦΑΔΑΙΟΝ Λα. 
Αὕτη ἡ ὁδὸς, ἀγαπητοὶ, ἐν ᾗ εὕρομεν τὸ σωτήριον 
ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν, τὸν ἀρχιερέα τῶν προσφορῶν 


CAPUT XXXVI. 
ܘܣܐ‎ est via, cbarissuni, in qua salutare nostrum 
invenimus, Jesum Christom, pontificem oblationum 


* Rom, 1, 52. * Psal. σσ, 10-25. 


VARIORUM NOT X, 


Catena area in L priores psalmos, ubi przepostevo 
ordine leges : Arguam ἐδ, et. staluam conira te [α- 
ciem tuam. luem Eligius homil. 8, Eamdem exhibet, 
ac interpretatur S, Augustinus enarratione in psal- 
mum bunc quadragesimum nonum. Cujus inter-. 
pretatio excerpía invenitdr it iS cormentáriis, 
que Ruüno Aquileiensi tribui solént. 
apud Canisium, t. V, p. n, p. 421, cilatur sic: Αγ. 
quam te et statuam iilam εν illa ) ante [aciem 
luam. Videto eumdem Basilium in ps. xxxvi. 
deat quotidie in tribunali mentis sna, εἰ siatual 46 
ante [aciem suam, ex Fieg. solitariorun, c, 24. Cor. 
(M) ης λέων. Antiquissimum, ut vides, glossema 
huc translatum ος altero psalmo, nempe vit, 2. Ex- 
. stat quoque,apud B. Augustinum : comparetque ad- 
P huc vestigium illius in Explanationibus Cürysosoml, 
"heudoriti atque Arnobii. Quod autem ab horum 
textu abest, profectum videlur ex solemni seu in- 
curia, seu fraude describentium, dum aut ex me- 
πηογ]ᾶ nen ex codice exarant, aut gestiunL repra- 
sentare lectionem suo szeculo vulgatam, Atque pro- 
pter hoc ultimum forsan deformeni profert Theodo- 
riti interpreta&onem | Catena. ín. Psalmos a Baltha- 
sare Corderio publici juris .facta. cum Catena mss. 
Bibliothecz regie ab impresso Theodorito nullate- 
πὰ diserepent. Ip. ο 
(49) ᾿Εκεῖ ὁδὸς ἣν» δείξω αὑτῷ τὸ σωτήριον τοῦ 
Θεοῦ. Servani ἣν Chrysostomus , Hieronymus , 
Theodoritus, Catenz, et quzdam Psealteria. Biblio- 
αἰδοῖ Christianissimi regis. Exponit vero Eüty- 
m 3e f. cjus. Graeca ex adm Bibliotheca 
rofero : Τινὰ δὲ τῶν ἀντιγράφων, ἥν δείξω Ypágou-- 
" Καὶ νοεῖται τὸ χα ἦν. Τινὲς δὲ 0 1 
ὑποατίζοντες, αὐτὸ τὸ σωτήριόν» μου, qadiv. ܬܠ‎ 


(53) Κεγοδοξίσν. Conjicit Birr. S. Patrem seri- 
peisse παινοδοξίαν, οἱ notarum opinionum sludium 
notare voluisse. Conjecturam confirmat ex eo, quod 
in ms, codice, teste Wottono, sepissi 


ἀφιλοξενίαν ; idque astruunt ex lon. 1,51, quo re- 
spexisse S. Patrem censent, et apo: vocem &yz- 
λεήμονας fuisse interpretatum, ἀφιλοξένους. At irr. 
ἀφιλοξενίαν respuens lanquam vocábnlum omnino 
adhuc novum, Te endum esse φιλοδοξίαν contendit, 
llahet tamen ἀφιλοξενεῖν Cyrillus. Alex, apud Svi- 
cerum in Thes. ܢ‎ 

(84) Ταῦτα γὰρ οἱ πράσσοντες. Wet αὐτολεξεί fere 
apud Paulum ad Romanos capite primo, el versu 
ultimo. Jux. 

(85) Οὐ µόνο», x. τ. Δ. Hine arguit Mill. tum in 
Prolegom. ad N. Test., numm. 147, 447, tum. ad 
ultimum comma, 4 e. Ep. ad Rom. sic legisse S. Pa- 
wem nosirum tom, i, 22 : Οὐ μόνον δὲ οἱ ποιοῦντες, 
ἀλλὰ χαὶ οἱ συνευδοχοῦντες τοῖς πράσσουσιν, uL qui- 
dem legit Vulg. Interpres. Millio adherent. Woit. 
ad h. 1. et Wetst. in. sua. Nov. Test. Gr. edit, ad 
Rom. 1, 52. His nuper accessit vir doctus Goldha- 
genius e: Soc. 1. in Spicil. apolog. ad noviss. edit. 
cathol. Nov. Test. Gr. uic tamen sententize adver- 
satur Whitbyus in Exam. Var. Lect. lib. ܕܬܐ‎ cap.1, 
secl, 1, n. 16. Gar, 

30) ᾿Εξέδα,λλες. Τι ms. ; editi, ἐξέβαλες. Ip. 

(91) Συνέτρεχες αὐτῷ. Testatur Mill, exstare in 
ons. αὐτῷ. Sic et apud LXX, Attamen abest ab om- 
nibus editis, ne Wottoniano quidein excepto : quod 
miror. Ip. 

(58) Δοιδιότητα. Sic ms. apud Wott. At coda. 
Impp. przter Londin. δολιότητας. lp. 

6» "Arogs. Codd, πο μμ. ut apud LXX. 
Αἰ ms. ἄνομαι, ubi procul dubio legendum est ἄνο- 

€, αι pro £ positis. Sic legit el Cletn. Alex. Σερωμ., 
|) 1, cap. 24, p. 634. Consentiumt Vulg. Syr. e 
Arab., licet textus Heb. et. Hieronymi versio neque 
ܝ‎ "ἢ neque ἀνομίαν agnoscant. Wott. Ip. 

440) Παραστήσω σε κατὰ πρόσωπό ccv. De 


EPISTOLA ܐ‎ AD CORINTIIOS. 


ἡμῶν, τὸν προστάτην καὶ βοηθὸν τῆς ἀσθενείας Α nostrarum, infirmitatis nostr2 patronum et auxilia- 


torem ° - '' , Perliunc celorum altitudinem aspicimus, 
per hune immaculatum et supremam illius vultum 
speculamur, per bunc oculi cordis nostri aperti 
sunt, per hunc insipiens et obscurala mens nostra 
in admirabilem ejus lucem assurgit, per bunc vo- 
luit Doniinus ut immortalem cognitionem gustare- 
mus; qui eum si splendor majestgtis. ejus, tanto 
wajor est angelis, quanto excellentius nomen heredi- 
tavit "9. Ita quippe seriptum est : Qui. facit angelos 
suos spiritus, et mimistros suos flammam ignis. 
De Filio autem suo sic dixit Dominus : Filius meus 
es ܐܐ‎ ; ego hodie genui te. Postula a me, et dabo tibi 
gentes hereditates, tuam, εἰ possessionem tuam ier- 
minos lerrc . EL ilerum dicit ad eum: Sedea 
dexiris meis, donec ponam inimicos ios scabellum 
pedum. iuorsm., Quinam igitur sunt inimici Do- 
mini? Qui pravi sunt, quique divina voluntati suam 
voluntatem opponunt. 


ἡμῶν, Διὰ τούτου ἀτονίαωμεν (ἐδ) εἰς τὰ ὕψη τῶν 
οὐ ρανῶγ " διὰ τούτου ἐνοπτριζόμεθα τὴν ἄμωμον καὶ, 
ὑπερτάτην ὄψιν αὐτοῦ: διὰ τούτου ἠνεῴχθησαν ἡ- 
μῶν οἱ ὀφθαλμοὶ τῆς xapblag διὰ τούτου ἡ ἀσύν- 
τὸς καὶ ἑσκοτωμένη διάνοια ἡμῶν ἀναθάλλει εἰς τὸ 
θαυμαστὸν αὐτοῦ φῶς (44): διὰ τούτου ἠθέλησεν ὁ 
Δεσπότης τῆς ἀθανάτου γνύσεως ἡμᾶς γεύσασθαι" ὃς 
ὧν ἁπσύγασμα (49) vijc μεγαλωσύνης αὐτοῦ,τοσού- 
τῳ μείζων ἐστὶν ἀγγέλων, ὅσῳ διαφορώτερον ὅγο- 
μα κεχζηρονόμηχεγ. Γέγραπται γὰρ οὕτως" Ὁ 
ποιῶν τοὺς ἀγγέ-ους αὐευῦ πνεύματα,"καὶ τοὺς 
«λειτουργοὺς αὑτοῦ πυρὸς φ.όγα. Ἐπὶ δὲ τῷ υἱῷ 
αὐτοῦ οὕτως εἶπεν ὁ Δεσπότης " Υἱός μου εἴ σὺ, ἐγὼ 
σήμερον γεγένγηχά σε" αἴτησαι παρ ἐμοῦ καὶ 


δώσω σοὶ Εᾶνη τὴν κληρονομίαν σου, κ[αὶ τὴν B 


πατἀ]σχεσίν aov τὰ πέρατα τ[ῆς γῆς]. Καὶ πάλιν 
λέγει πρὸς αὐτόν" Κάθου] ἐκ δεξιῶν µου, ἕως 
ἂν [θῶ τοὺς] ἐχθροὺς σου ὑποπόδιον τῶν ܬ[ ܘܐ‎ 


σου. Ὑΐνες οὖν οἱ |ἐχθροὶ Κυρίου (46)]; Οἱ φαῦχοι καὶ ἀντιτασαίόμενοι] (47) τῷ θελήματι τῷ θελημα... 


CAPUT XXXVII. 

Militemus igitur, viri fratres, omnibus viribus in 
inculpatis ejus. preceptis. Consideremus, eos. qui 
sub ducibus nostris merent, quemadmodum ordi- 
nate, quam strenue, quo modo submisse imperata 


*! Psal. cuz, 4; Hebr. 1, 7. ** Psal. n, 


Θεοῦ, 
: ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ AZ. 

Στρατευσώμεθα οὖν, ἄνίδρες ἀδελ]φοὶ, μετὰ πάσης 
ἐχτενεί[ας ἐν τοῖς] ἀμώμοις προστάγμασιν [αὐτοῦ.] 
Κατανοήσωμεν τοὺς στρατ[ευο]μένους τοῖς ἡγουμέ- 
irs ἡ[ μῶν] (48), πῶς εὐτάκτως, πῶς εὐεχτι[κῶς] (49), 


33-9? Photius, ο. ¢ ± ܐ¥‎ Bibliothece. * Sap. νιν, 96; Hebr,1, 5, &. 


7,8; Hebr. 1, 5. * Psal, cix, 1; Hebr. 1, 15. 


VARIORUM NOTE. 
"Ατενίσωμεν". Ia sane ms, ut habent editi : C λήματι [τοῦ] Θεοῦ. Aliter Dav. Miratur Bitr, codicem 


hic bcr kurz d Hunc ἴσης Hem T 
ipse restituit : "Avctcaco[ópevot] τῷ θελήματι [αὐτῶν], 
οπή ἀντιτασσ[όμενοι aos] 0 θελήματι ds θελή- 
μαῖτι τοῦ] Θεοῦ, Nimirum conjicit, αὐτῶν brevi no- 
ta scriptuin, ibi fuisse a librario praetermissum. ld. 

(48) Ἡγουμένοις ἡμῶν. Fell. mallet αὐτῶν : alie- 
num tans a sanctis Ecclesi Patribus, ut tribu- 
nos militares, duces suos appellent. loeum in- 
lerpretatus de impp. Rom. sie reddit : Militantea 
principibus seu ducibus nostris, Equidem S. Clemens 
Supra cap. 5, eamdem vocem usurpat, ἐπὶ τῶν 
ἠγονμένων, ubi Cot, vertit. sub principibus, al, sub 
imperatoribus , nimirum, explicante Salmasio , sub 
Nerone. Ip. — Legerem αὐτῶν , plus enim SS. Ec 
clesie Patres a. bello abliorrebant, quam ut tribu- 
res, duces suos appellare sustinerent. 

lentius conjecluram interpono, quia 
vox ἡμῶν per lacunam in exemplari desiderata , ex 
conjectura qua emnibus ex 2quo patet , primitus ἃ 
Junio restituebatur. FELL. 

8) “Πῶς εὐεκτικῶς. απο lectionem tuetur 
Fell. redditque, quam strenwe, alacriter, impigre. 
Malunt al. εὐείκτως, quam obsequenter, Birr. lamen 
eun ad ms. accedens, uns lillerula inserta, 
leg. εὐειχτικῶς ; vel si mavis, εὐεκθύμαως, perprum- 
pie, peralacriter. GALL. --- Πῶς εὐεκτικῶς. Quam. 
strenue, alacriter, impigre? Mavult. quidem Junius 
ul εὐέχτως legatur; sed minime necesse est quid - 
quam mutare, etenim a Platone Jelegg. εὐεχτιχοὶ 
ad militiam requiruntur. Quinimo integri etate et 
,viribss ubique gentium in. milites aseripii, qui 
Dr, παῖδες, νεανίαι, pubes passim dicti; ideo- 
que vigente disciplina , Pancratiastarum more, ad 
εὐεξίαν, sive ἀχρύτητα τῆς ὑγείας exercebuntur; 
vnde B. Paulus 1i Tim, 1, 1 mandal ; Καὶαχοπάθη σον 
ὥς καλὸς στρατιώτης. FELL. 


ων ἀπανίζομεν. Mox enim idem ms. ex- 
hibet, ἑνοπτριζόμεθα, ubi editi prz se ferunt, ἓν- 
ie Wott, Git. 

(44). Διὰ τούτου... draGd.AAas. Hac recitat Clem, 
Alex. EDAM lib. 1v, cap. 16, p. 615, ubi CI. Pot- 
ter. vocem ἀναθάλλει contra Jun. eam sollicitantem 
erudile Lueiur. In eamdem gententiam prziverant 
Bois. ei Fell. quibus exinde accessit Wott. Sic 

psal. are 25 An brun ἡ σάρξ Ἐν τα, 
πρρ. 1v, : ul v νι ܝ‎ 
mat. her τὸ ὁπὲρ Ra Heer) Vidi gun 
cer. in Thes. Eccl., v. ᾿Αναθάλλω, Caeterum videtur 
S. Pater respexisse ad fiom. 1, 21 etl Petr, v, 9. 
Ip, — Forte ἀναθρεῖ vel ἀναθεωρεῖ, i. ο. diligenter 
et altente contemplatur : vel potius integer locus 
sic legendus est : Διὰ τοῦτο ἐν τῇ ἀσυνέτῳ καὶ ἔσκο- 
πισμένῃ διανοίᾳ ἡμῶν, ἀνατέλλει τὸ θαυμαστὸν αὐ- 
ποῦ φῶς, ubi phrasi Paulina ad Rom. i, 21 : Διά- 
` ܐܘܡ‎ ἀσύγετον et ἐσχοτισμένην vocat. Jus. 


(45) "Oc ὧν ἀπαύγασμα. fec ex Epistola ad D 


Webrzos, et capite primo, eisdem fere verbis de- 
prompta sunt, unde, et ex aliis locis, ὁμοιότης τοῦ 
χαραχτῆρος τῆς φράσεως, xal τῶν νοημάτων, ut 108 
«quitur Eusebius, inter hanc Clementis, οἱ Episto- 
lam ad Hebrzos, facile liquet. Ip. 

(46) ᾿Εχθρὸὶ Κυρίου. Jun. cum editis, αὐτοῦ pro 
Κυρίου. Duas ad summum litteras admittere hia- 
Lun m. lestis est Wott. qui proinde putat in eo 
exstitisse KY, id est Kuptou enim vox ista ibi- 
dem egeo scribitur. GALL. 

(47) ᾿Αντιτασσόμενοι, x. v. . Editi sic : ἀν- 
πιτάσα[όμενοι τοῦ Θεοῦ] τῷ θελήματι τὸ θέλημα [ἔδιον], 
contra fidem cod. ms. qui sic se habet : ANTITAZX.... 
TQ GEAHMATI ΤΩ 6EAHMA... ΘΥ. Hinc Ίου. 
terum τῷ θελήματι removens, utpote. libr. 
*antia redundans, sic legit : ἀντετασσ[όμενοι] 


ο ܣ‎ 
τασσόμενα, 
Οὐ πάντ[ες] εἰσὶν ἔπαρχοι, οὐδὲ χιλέαργοι, οὐδὲ Exa- 
πόνταρχοι, οὐδὲ πεντηχόνταρχοι (B0), οὐδὲ τὸ καθ- 
εξῆς- ἀλλ' ἕκαστος ἐν τῷ ἰδίῳ τάγματι τὰ ἐπι- 
τασσόμενα ὑπὸ τοῦ βασιλέως καὶ τῶν ἡγουμένων bm- 
τελεξ. Οἱ μεγάλοι δίχα τῶν μικρῶν σῇ δύνανται εἶναι, 
οὔτε (51) οἱ μιχροὶ δίχα τῶν μεγάλων. Σύγκρασίς τίς 
ἐστιν ἐν πᾶσι, καὶ ἐν τούτοις χρῆσις. Λάδωμεν «b 
σῶμα ἡμῶν' ἡ κεφαλὴ δίχα τῶν ποδῶν οὐδέν ἔστεν, 
οὕτως οὐδὲ οἱ πόδες δίχα τῆς χεφαλῆς- τὰ δὲ ἐλάχι- 
στα μέλη τοῦ σώματος ἡμῶν ἀναγκαῖα καὶ εὔχρηστά 
εἰσιν ὅλῳ τῷ σώματι" ἀλλὰ πάντα (03) συμπνεῖ, 


5, CLEMENTIS 1 HOM, PONT, OPERA ΘΕΝΌΙΝΑ. 
exsequaniue. Non omnes sunt prefecti. neque .ܐܬܐ‎ A πῶς ὑποτεταγμένως ἐπιτελ[οὔ Ίσεν τὰ δια: 


385 


bnni, neque centuriones, aeque quinquagenarii, et 
sic deinceps; sed unusquisque in sua statione, qux 
a2 rege ac ducibus imperantur peragit. Magni sine 
parvis, meque parvi sine magnis consistere ne- 
queunt. Mutga quedam in omnibus necessitudo est, 
et in his usus. Exemplo nobis sit corpus nostrum : 
chput àbsque pedibus nihil est, sie neque pedes 
absque «a,ite : minima autem corporis nostri 
membra, necessaria et utilia sunt toti corpori : 
füm universa conspirant, et ad conservationem 
lotius corporis una subjectione utuntur 


EM 


χαὶ ὑποτ[α]γῇ μιᾷ χρῆται εἰς τὸ σώζεσθαι ὅλον τὸ σῶμα. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AH, 
Σωζέσθω οὖν ἡμῶν ὅλον τὸ σῶμα (56) ἐν Χριστῷ 


CAPUT XXXVII: 
Servetur itaque tolum corpus nostrum in Chri- 


sló Jesu; el unusquisque proximo suo swbjicialur p Ἰησοῦ, καὶ ὑποτασσέσθ[ ὦ] (54) ἕκαστος τῷ πλησίον 


αὐτοῦ, καθ[ὡς] καὶ ἐτέθη ἐν τῷ χαρίσματι αὐτοῦ (55). 
Ὁ ἐσχυρὸς μὴ τμμελείτω (56) τὸν ἀσθενῆ, ὁ δὲ 
ἀσθενὴς ἐντρεπέτω τὸν ἰσχυρόν" ὁ πλούσιος ἐπιχορ- 
ηγείτω τῷ πτωχῷ, ὁ δὲ πτωχὸς εὐχαριστείτω τῷ 
Θεῷ, ὅτι ἔδωκεν αὐτῷ δι οὗ ἀναπληρωθῇ αὐτοῦ τὸ 
ὑστέρημα" ὁ σοφὸς (81) ἐνδεικνύσθ[ω] τὴν σοφίαν 
αὐτοῦ, μὴ ἐν λόγοις, ἀλλ' ἓν ἔργοις ἀγαθοῖς" ὁ τὰ- 
πεινοφρονῶν μὴ ἑαυτῷ μαρτυρείτ]ω], ἀλλ' ἑάτω (68) 
ὑφ᾽ ἑτέρου (59) ἑαυτὸν μ[αρ]τυρεῖσθαι" ὁ ἀγνὸς ἐν 


seeundum donum quod per gratiam illius obtinuit. 
Fortis ne megligat quidem imbecillem ; imbecillis 
vero fortem revereatur: dives pauperi largiatur; 
pauper vero gratias agat Deo, quod ei dederit per 
quem inopia ejus suppleatur : sapiens ostendat sa- 
pientiam suam , non in verbis, sed in bonis operi- 
bus : humilis non sibi testimonium ferat; sed ab 
altero sibi ferri sinat : qui carne castus est, ne in- 
solescat, sciens alium esse qui ei continentiam do- 


* | Cor. xit, 44, 27, 


VARIORUM NOTAE. 


αἱ ἀλλά vertamus , into, quin imo, quin. potius, 
Sic Lue, αι, 7, et Act. xix, 2. Videsis. Schettge- 
nii Lezic. Nov. Test. v. 'Αλλά. Ip. 

(93) "Olov τὸ σῶμα. Sic Woit. ex ms. Sie et 
edit. Basileens. et Londin, Al. omittunt. Qux sane 
verba hic requiri satis liquet ex inilio Cap. seq. 
Σωζέσθω οὖν ἡμῶν ὅλον τὸ Sup In. ܝ‎ 

(0 Ὑποτασσέσθω, x. v. ^. Est imitatio.Pauli, 
Ephes. v, 51 : Ὑποτασσόμενοι ἀλλήλοις iv 
Χριστοῦ. lta Cler. apud quem tamen, θεοῦ irrepsit 
pro Χριστοῦ. Tp. 

(6) Καθὼς καὶ ἐτέθη ἐν τῷ χαρίσµατι αὐτοῦ. 
Legendum putabat Dois. χαθὼς χαθήχει, videlicel 
αὑτῷ vel ἑκάστῳ : sicut convenit in dono. AL Wolt, 
a ms. non recedit, Sie et Cler, verba hac ita in- 
lerpretatus : Ünusquisque proximo suo subjiciatur, 
pro loco in quo proximus ejus collocatus est ܙ‎ dono 9 
Christo accepto. Ip. 

(96) Μὴ εμμε.λείτω. lta ms. cujus mendum alii 
sic corrigunt, μὴ πλημμελείτω. ΑΙ. μὴ ἀτημελείτω. 
Mags placet ΜΙ}. lectio, μήτ᾽ ἀμελείτω. Ip. 

(97) Ὁ σοφὀς, x. τ. λ. Hec exsceribit Clem. 
Alex. Σερωμ., lib. 1v, cap. 46, pag. 013, paululum 
pro more suo mutata. Ip. 

(58) ᾿Εάτω. Jubet Potter. rectam hanc lectionem 
restituendam esse quoque Clementi Alex. apud 
quem leg. ἐν τῷ corruple: ἑάτω namque faeile 
transit in ἐν τῷ, mulato a in v. ldem postea pro- 
batum et Cout. Atiamen quis credat? Russel. in 
Sua noviss, edit. Londin., rejecta optima ms, 
ctione ἑάτω , quam exhibent precedentes editt., se- 
qui maluit mendosam Alexandrini, ἐν zip. Ceterum 
in eamdem gententiam loquitur S, Pater sup. eap. 50: 
Ἡ μαρτυρία τῆς ἀγαθῆς πράξεως ἡμῶν διδόσθω 
ὑπ) ἄλλων. lp. 

(99) Ὑφ᾽ ἑτέρου. Sic ms. ut apud Clem. Alex. 
At codd, impp. preter Lond. ὑπ᾽ ἑτέρου. 1% 0 


b 


) Πεντηχόνταρχοι. Vertit Cot. quinquaginta € tur, 


militum prefecti. Simplicius Wott. quinguagenarii. 
Sie et Cout. Hieronymo preeunte in 111 lsaim. Hane 
interpretationem confirmo ex Vulg. interprete Exod. 
xvin, 21 : Et constitue ex eis tribunos, et centuriones, 
et quiuquagenarios, et decanos. lta el comm, 25. In 
Graco sic ex cod. Vat. : Καὶ χαταστήσεις ἐπ' αὖ- 
τῶν (cod. Alex. αὐτοὺς ἐπ᾽ αὐτῶν ( χιλιάρχους xai 
ἑκατοντάρχαυς χαὶ πεγτηχοντάρχους καὶ δεχαδάι 
χους. Sic Deut. 1, 15. GALL. — Ἔπαρχοι, etc. 
admodum ac eleganter B. Hieronymus 1 adversus 
Jovinianum, 20; Quo modo in legionibus et exercitu 
sunt duces ܕ‎ eunt tribuni , sunt centuriones, sunt fe- 
enlarii, ac levis armature, et miles. gregarius, et 
manipuli ; comiissaque pugna, vacant nomina digni- 
tatum, et sola fortitudo quaritur ܇‎ ita in hoc campo, 
et prelio, quo contra. demones dimicamus, non qua- 
runtur nomina, aed opera ; et gloriosior ille sub vero 
imperatore Christo, non qui nobilior, sed qui fortior 
est; Εἰ lib. ui, cap. 45, enumerat imperatores, pre- 
fectos, comites, tribunos, centuriones, manipulos, et 
reliquum militie ordinem. Ad lsaix vero 1n, 3, ubi 
LXX habent πεντηκόνταρχοε, ai: Quo modo enim 
cenluriones votánlur, qui centum prasunt militibu 
et chiliarehi qui mille, quos nos tribunos appellamus, 
ab eo quod presint tribui : εἰς in. Israelitico exerciiu 
quinquagenarii vocabantur, qui in capite erant quin- 
quaginta. militum : unde et decanos dieimus , qui de- 
€em presunt hominibus. In Xenophontis Aópovstai- 
δείας lib. vii, paulo post in n, nominantur 
δεχάδαρχοι, λοχαγοὶ, χιλίαρχοι apex: et στι 
Ws ide Exod. xvi , 21, 25; Deuie 
IY Reg. r. 9, etc., et l'Machab. ni, 53. Cor. 

(δι) Οὔτε. Sic ms. AL codd. impp. omnes, 

, Wott, σκι. 

(92) Α.ὰ πάντα. Suspecia mounullis lectio. 

Dav. pro ἀλλά legit ἅμα, AU nihil mutandum vide- 


simus; qui et quales. in mundum ingressi simus, 
tánquam e sepulcro et tenebris : auctor et opifex 
noster in mendum guum nos introduxit, preparatis 
ante quam nasceremur benefactis suis. Hzc igitur 
omnia ab' eo habentes, in omnibus gratias ipsi 
agere debemus; cui gloria in stecula. seculorum, 
Amen, 


: EPISTOLA | ÀD CORINTBIOS. 
τῇ σαρχὶ (60) καὶ μὴ (84) ἀλαζονευέσθω, γινώσίχων A nat. Reputemus ergo, fratres, ex qua materia facti 


ὅτι Ἐτε]ρός ἐστιν ὁ ἐπἰχορητῶν (68) [αὐτῷ] τὴν ἐγ- 
χράτειαν. ᾿Αναλογι[σώμεἾθα οὖν, ἀδελφοὶ, Ex ποίας 
[ὕλης] ἐγενήθημεν (63), ποῖοι xa τίνες εἰ]αήλθομεν 
εἰς τὸν χόσμον, [ὡς ἐκ τ]οῦ τάφου καὶ σχότους" (64) 
ὁ ποιήσας ἡμᾶς χαὶ δηµιουργήσας [εἰσή]γαγεν εἰς 
τὸν κόσμον αὐτοῦ, [προε]τοιμάσας τὰς εὐεργεσίας 
Ιαὐτ]οῦ, πρὶν ἡμᾶς γεννηθῆναι, [Ταῦ]τα οὖν πάντα 


ἐξ αὐτοῦ ἔχοντες, [ὁ]φείλομεν κατὰ πάντα εὐχαριστεῖν [αὐτῷ * p ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. 


CAPUT XXXIX. 

Stulti et insiplentes, et fatui, et imperiti derident 
πο ac subsannant , dum cogitationibus 'euis ge ex- 
tollere cupiunt. Quid enim potest mortalis? aut 
quale robur terrigen? Scriptum cst. enim : Non 
eral figura ante oculos meos; sed auram et vocem 
audiebam. Quid enim? nunquid homo coram Domino 
mundus erit? vel de operibus suis inculpabilis vir ܐ‎ 
Si in sercia auis non credit, ܐܧ‎ adversus angelos suos 
pravum quid advert ; celum aulem nos est miun- 
dum coram eo** : liem vero, qui habitant domos lu- 
feas, ez quibus et ipsi de eodem [uto sumus, Percussit 
illos tanquam 4inea, et α mane usque ad. vesperam. 
ultra non sunt : eo quod. non possent. sibi ipsis sub- 
venire, perierunt : insufflavit. eis, et interierunt ; quia 
non habebant sapientiam". Invoca autem, si quia 
libi rexpondeat; vel ai quem. sanctorum angelorum 
aspicias : etenim stultum perimit ira; errantem autem 
occidit zelus, Ego autem vidi stultos radices. mittens 


'λμήν. 
ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ A8'. 

λφρονες χαὶ ἀσύνετοι, καὶ μωροὶ, καὶ ἀπαίδευτοι 
Χλευάζουσιν ἡμᾶς καὶ μυχτηρίζουσιν, ἑαυτοὺς βου- 
λόμενοι ἐπαίρεσθαι ταῖς διανοίαις αὐτῶν. Τί γὰρ 
δύναται θγητός; ἢ τίς ἰσχὺς γηγενοῦς ; γέγραπται 
γάρ' Οὐκ Tw μορρὴ πρὸ ὀρθωλμῶν μου" ἀλλ.) 
ἢ αὔραν καὶ φωνὴν ἤκουον. Τί γάρ; μὴ καθαρὸς 
ἔσται βροτὸς ἔναντι Κυρίου (68); # ἀπὸ τῶν ἔρ- 
γῶν αὑτοῦ ἄμεμπτος ἀνήρ; εἰ κατὰ παίδων αὐ- 
τοῦ οὐ πιστεύει, κατὰ δὲ ἀγγέλων αὐτοῦ σχολιόν 
τι ἐπενόησεν, οὐρανὸς δὲ οὐ καθαρὸς ἐγώπιον 
αὐτοῦ". ἕα δὲ, οἱ κατοικοῦντες οἰκίας πηἲ- 
vac (66), ἐξ ὧν καὶ αὐτοὶ ἐκ τοῦ αὐτοῦ πηλοῦ 
ἐσμεν " ἔπαισεν αὐτοὺς σητὸς τρόπον, καὶ ἀπὸ 
πρωΐθεν ἕως ἑσπέρας οὐκ ἔτι εἰσίν ' παρὰ tà μὴ 
δύνασθαι αὐτοὺς ἑαυτοῖς βοηθῆσαι, ἀπώλοντο * 
ἐνεφύσησεν αὐτοῖς, καὶ ἐτελεύτησαν, παρὰ τὸ μὴ 
ἔχειν αὐτοὺς σορίαν. ᾿Επικάλεσαι δὲ, εἴ τίς σοι 


ὑπακούσεται, ἢ sl τινα ἁγίων ἀγγέλων ὄψῃ (07). . 
*! Job 1v, 19-91, 


** Job 1v, 16.18. * Job xv, 15. 


VARIORUM NOTAE. 


(60) Ὁ ἀγγὺς ἐν τῇ σαρχί. Unus est isteex illis { cule vis et polestas. Quod si interpretemur, tan- 


quam ex sepulcro, sive receptam distinctionem ser- 
vemus, sive prout voluit Cl. Potlerus. eam. mute- 
mus, oratio non recte coheret, meraque fit arena 
sine calce, » Ceterum bc verba , £x τοῦ τάφου καὶ 
σκότους, interpretatur Bois. ez tenebricoso sepulero, 
per figuram qua dicitur ἔν διὰ δυοῖν : « Tenebrico- 
sum autera sepulcrum, inquit, vocare videtur 
S, Pater uterum maternum , quia inde tanquam ex 
tenebricoso aliquo sepulcro homires in hanc lucem. 
prodeunt. » Ip. 

(65) "Ἔγαντι Κυρίου. Wa ms, Ίνα quoque cod. 
Alex. Job v, 17. Vat, tamen, ἐναντίον τοῦ Kuplov. 
Wott, Ip. 

(00) "Ea δὲ, οἱ κατοικοῦντες οἰχίας πηλίνως, 
Melior ea lectio Vulyata et Ambrosiana, τοὺς δὲ χατ- 
οἰκοῦντας, a qua ΠΟΠ sine labe , abest vox Éa , ut 
patet ex ms. Alex. Quid sit ἔα, docent grammati- 
corum filii, nec non Polychronius ad Job xv, 16. 


er qua maleria facii sumus , licet ejus editio D In Catena autem libri Job, non quidem edita, sed 


ms. regia Bibliotheca, ad illud : "Ea δὲ ἄνθρωπος, 
xxv, 6, ex Olympiodori expositione reperi : "Ea. δέ, 
ἀν τοῦ, Καὶ περιττὸν xal Αογίσασθαι περὶ ἀγ- 
θρώπου. Chrysostomus , Περὶ ἀκαταλήπεου" "Ea 
(sic omnino legendum, pro quo unus cod. leg. ἐάν. 
aller ἐῶ) δὲ τοὺς χατοιχοῦντας οἰχίας πηλίνας ἐξ οὗ 
καὶ αὐτοί ἐσμεν ἐκ (abest propositio in 2 Hey.) 
τοῦ αὐτοῦ πηλοῦ. Apud Augustinum, lib. Adnot. in 
Job : Habitantes auiem ( alias etiara ) domos Iuteas, 
quorum conversatio non est in colis, percussit. illos 
I cp linea. Cor. ܡܡ‎ 

(87) “Ογῃ. Sic ms. «od. apud Ἰνοιι. Editi, pra 
ter Londin., ὄψει, 0 .ܐܝܐ‎ 


'otterus in.notis ad Clem. Alex. l.c, ista 


locis, in quibus Clemens, juxta relationem cum 
Spies, heresi 30, cap. 45, tum Hieronymi, 
lib. 1 contra Jovinianum, cap. 7, pro virginitate per 
epistolas suas locutus fuerat, Ipse virgo; si fldes 
auctori Recognitionum , interpolatori epistolarum. 
5. Ignatii , aique Althelmo, seu Adelmo. Et quidni 
fides? Cor. 

(61) Kal μή. Istud καὶ non agnescit Clemens 
Alex. expunxitque Russel. in edit. Lord. Delendum 
sane cum viris eruditis, utpote ortum! ex male re- 
petita precedentis νοσυ]α: syllaba. GALL. 

(62) "Erepóc ἐστιν ὁ ἐπιχορηγῶν. Cyprianus 
sd Donatum de gratise divinze efficacia eleganter : 
Dei est, inquam, Dei omne quod possumus, inde vivi- 
mtus, inde pollemys, etc., ubi ad verba divi Pauli 
Act. xvir, 98, alludere videtur : Ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶ- 
μεν, xài χινούμεθα, xal ἐσμέν. Juv. 

69) ᾿Εγεγήθημεν. [ἃ ms. quomodo vertit Ju- 
n 
'um czteris onmibus pre se ferat, ἐγεννήθημεν, 
bn] [Um ܗ‎ 

^ » κόσμον, ὡς Ex τοῦ τάφου καὶ 
σκότους. 6T 


~ ܙܟ‎ potius distinguenda censet : ᾿Αναλογισώμε! 
ποῖοι xa τίνες εἰσήλθομεν εἰς τὸν xócuov' ὡς ix 
ποῦ τάφου καὶ σχότους ὁ ποιήσας ἡμᾶς καὶ δημιουρ- 
γήσας εἰσήγαγεν εἰς τὸν κόσμον αὐτοῦ. Reputemus 
—Qqui et quales in mundum ingressi sumus : lanquam 
e sepulcro εἰ denebris auctor et opifez moster in 
mundum suum nos introduzit. Aliter Dav. cujus bec 
sentenlia : « Delela post vocem χόσμον inlerpun- 
ctione, vertendum quasi legeretur, ὅτι Ex τοῦ Lees 
καὶ σκότους : aliquando enim heec est istius parti- 


PONT. OPERA GENUINA. ܝ‎ 
ἃ καὶ γὰρ ἄρρονα ἀναιρεῖ ὀργή - πεπλανημένον δὲ 7 
ϑανατοῖ (loc. 'Εγὼ δὲ ἑώρακα ἄφρονας ῥίζας 
Balóvrac, dAX (68) εὐθέως ἑδρώθη αὐτῶν ἡ 
δίαιτα. Πόῤῥω τέγοιντο οἱ υἱοὶ αὐτῶν ἀπὸ σωτη- 
plac: κολαδρισθείησαν (69) ἐπὶ θύραις ἡσσόνων, 

ἡτοίμασται, δίκαιοι ἔδονται" αὐτοὶ δὲ ἐν καχῶν 


ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ Μ’. 

Ἡροδήλων οὖν ἡμῖν ὄντων τούτων, καὶ ἐγχεκυφό- 
τες (10) εἰς τὰ βάθη τῆς θείας γνώσεως, πάντα 
τάξει (11) ποιεῖν ὀφείλομεν, ὅσα ὁ Δεσπότης ἐπιτελεῖν - 
ἐχέλευσε["] κατὰ χαιροὺς τεταγμένους" τάς τε προσ’ 
φορὰς (12) καὶ λειτουργίας ἐπιτελεῖσθαι, χαὶ οὐκ 
εἰκῆ ἢ ἀτάκτως ἐκέλευσεν γίνεσθαι, ἀλλ᾽ ὡρισμένοις 
καιροῖς (15) καὶ ὥραις" ποῦ τε xal διὰ τίνων ἔπιτε- 


705 981 S. CLEMENTIS ܐ‎ ROM. 


6&8 ; ed Malim absumpta eat illorum habitatio. Longe 
fiant filii eorum. a. salute; conteraniur super januas 
minoram ; ܐܧ‎ non. erit qui eripiat. Qua enim ab illis 
guraia sunt, jusii. comedent; ipsi vero de malis non 
libcrabuntur *, 

xal οὐκ ἔσται ὃ ἐξαιρούμενος * ἃ γὰρ ἐκείνοις 
οὐκ ἐξαίρετοι ἔσονται. 

- CAPUT XL. 

Cum ** ergo hzc nobis manifesta sint, etiam ip 
divinz cognitiunis profunda introspicientes, cuncta 
ordine debemus facere, quz nos Dominus statutis 
Lemporibus peragere jussit : oblationes scilicet et 
officia perfici, neque temere vel inprdinate fleri, 
precepit, sed praflnitis temporibus et horis : ubi 
etiam et a quibus celebrari vult, ipse excelsissima 


Μ Jobv, 1-5. 9 Ciem. Alex., Strom. iv. 


VARIORUM NOTAE. 
68) Βαλόντας, ἀ 31). Ita ex ms. Wott. et editt. Ὦ προσενεγκόντες τὰ δῶρα, In quem. sensum 0:054, 


Ignatius; nequidquam reclamante plagoso SS, Pa- 
irum Orbilio Dalleo, aitad Smyrnenses, non licere 
absque episcopo οὔτε βαπτίζειν, οὔτε προσφέρειν, 
οὔτε θυσίαν προσχομίζειν, Nec aliter Justinus mar- 
iyr, cum elementa ad. Eucharistiam adhibita , tum 
ad eulogias absentibus miltendas destinata Apol. m 
disertis verbis προσφοράς appellat, Sed aperussime 
omnium Iren2us, lib. v, c. 59, rem totam exse- 
quitur : Dominus, inquit, discipulis suis dans consi- 
[ium primitias Deo offerre ex suis creaturis, non quasi 
indigenii, sed μι ipsi nec. iufructuosi, nec ingrati, 

uod sepius ingerit c. 55 et 24, οἱ alibi passim. 

uibus succinit B. Cyprianus De opere et efeemo- 
synz, quem fere deseripsit August. serm, 43 9 
"temp, Àtque hanc ipsam ob causam, oblatiomwm 
vox fam Írequenier apud antiquissimos Ecclesig 
Patres occurrit, praesertim ubi de Eucharistiz my- 
steriis agitur, ut et Missali Romano, imo vero et in 
flicio etiam- 
num retineatur, Nimirum, ut sacratissima Eucha- 
risiie mysteria τὰ εἰρηνικά. sive. pacifica omnino 
videri possent , par erat uL qui sacris operaretur, 
munera sua Deo offerrel, cumque eadem participa- 
ret, sacrie admotus mense numinis conviva. fleret, 
possetque, ui D. Pauli verbis utar, θυσια ὁτηρίου. 
μετέχειν. Porro animadverti debet, eam fuisse pri- 
mitus non modo Eucharistie , sed εἰ oblationum 
religionem , ut ab illà detineri ἀφδριαμοῦ, sive ex- 
€oimwnicationis gradus haberetur; et proinde 
apud sacros canones, praeserlim Ancyranos, xotyu- 
vía χωρὶς προσφορᾶς tanquam districlioris censurz, . 
et segregationis nola solebat irrogari, utcunque 
hoc minus ervatum' ἃ viris doctissimis. Quin- 
imo in gravissimam inexpiabilis delicti poenam e«- 
debat, si éui post rnortem | animadversio illa pro- 
Togaretur, nec invenis ἐπάν! fidem oblalionea 
defuncti nomine, quasi: postliminio reciperentur; 
adeo Deo ei sacris elargiri, non jactura , sed pri- 
vilegium et Incrum, nascente Ecclesia, habebantur. 
Εεια.---Εσῖ qui velit hec omnia esse mali comma-^ 
iis, ad finem usque capilis, et lectorem amandet ad 
Clementem Alexandrinum, p. 518. Eadem, in- ^ 
quit, babes inter διατάξεις apostolicas, ut. dicuntur. 
Benn. 

(75) Ὡρισμένοις καιροῖς. Omnibus tempus deter- 
minatum est et opportunitas ouni negotio sub celis, 
inquit vir sapiens Eccles. mt, 1. Serio dolendum , 
Si paratas sibi habeant vices levissima vitz munia, 
sola pietas , 3n cujus obsequium vita ipsa concessa 
fuit, temporis limitibus excluderetur. Revera se- 
plum diem lumano generi ἃ condito munda 
maximis, id est suis auspiciis sanclum voluit 


ܘ 


D 


Pn Al. βάλλοντας, ἀλλά. Όλι, 

m Κολαδρισθείησαν. |d est contemnamtur. 
Κόλαδρος, porcellus, quo-apud ludzos nihil con- 
temptius. Όσον. Legimus apud Hesychium cum a, 
χαλαδρισθείησαν, quod ille interpretatur χλευασ- 
θείησαν.: Nec non per. ὦ, quod ab eo explicatur 
πωπηθείησαν εἰ ποδοκοπηθείησαν, Vide qua apud 
Suidam 'à Kustero observata fuerunt. Worr. 
τραρὶς ad rem facit Olvmpiodori schulion in hunc 
loctrm ܙ‎ ἃ Lamberto Bosio in sua. Bibliorum Grae. 
edit. relatum: Κολαβρισθείησαν, τουτέστιν, ἐπιτρι- 
δείησαν, ἐξευτελιαθείησαν' κολαθρὸς γὰρ ὁ μιχρὸς 
χοῖρος. GALL. 

(TW) ᾿Εγχεχυρότες. Hanc esse germanam lectjo- 
nem, non autem ἐχχεχυφότες, ut. habet Cler:. Alex. 
Στρωμ. lib. iv, cap. 16, p. 615, advertit Poter. 
Bic el infra cap. 55, ᾿Εγχεκύφατε εἰς τὰ λόγια τοῦ 
Θεοῦ. Idque Bois. jam antea viderat, ἵν. 


(71) Πάντα τάξει, x. τ. À. Editi sic distinguunt € Ecclesim nostre Anglicane solemni 


hune locum : πάντα --- ἐχέλευσεν' «κατὰ χαιροὺς, 
κ. 5. 3. γι, tamen interpungit, ut apud Clem. 
Alex. quer, heic et nos. sequimur. Idem placuit et 

iv. Ip. 

(12) τε προσφοράς, x. v. λ. Ista , duarum 
vocum rod Ὃ n maet par. ΓΝ ἊΣ 115 τε 
προσφορὰς καὶ λειτουργίας οὐκ εἰκῃ καὶ ἀτάχ' 
ἐκέλευσεν ¦ καὶ Ἰθεσθαι, ἀλλ᾽ ܐ‎ 
χαιροῖς xa ὥραις. Ip. — Προσφοράς. Salis constat 
δῶρα, προσφοράς, quodque eodem redit ὀσμὴν εὐω-- 
δίας, voces esse in Novo Tesiamento réceplas ; an 
vero pef melaphoram et blandiora tropi turmenta 
'usurpentur, aut. absolute ex usu communi et rece- 
pta Ecclesig praxi adimissz fuerint, altius repelen- 
dum. Er quen 5i Canones ii, qui apostolorum no- 
ܐܧ ܐܢܐ‎ prztferunt, illos, aut. saltem Clementem hunc 
nostrum (quod a quibusdam dici solet) auctorem 
haberent , nullus superesset dubitationi locus. Ca- 
non enim tertius sic ait : ΕΓ τις ἐπίσκοπος ἢ πρεσ- 


Ούτερος παρὰ τὴν τοῦ Κυρίου διάταξιν, ἐπὶ τῇ θυ- 
“προσενέγχῇ ἕτερά τινὰ ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον 
Ἢ ταν ἢ ἀντὶ οἴνου σίχερα, i] ὄρνεις, ἢ ζῶά 


τινα, ἢ ὅσπρια παρὰ τὴν διάταξιν, χαθαιρείσθω" 
5 νέων χίδρων, | σταφυλῆς τῷ χατρῷ τῷ δέοντι,εἰο. 

quandoquidem de eorum canonum fide dubita- 
tur, observari debet, primis temporibus, non solum 
singulis diebus Porninicis , in Christianorum con- 
venlu ex ἢ), Pauli mandato, pauperum gratia col« 
lectam peeuniarum fuisse institutam; sed etiam 
ἀκρυθίνια quedam doni, seu oblationis nomine sa- 
ene mense fuisse allata, Hinc ssepius, in bac ipsa 
epistola, τῆς προσφορᾶς mentio ; ubi etiam episcopi 
describuntur hoc charactere, et elogio ܙ‎ quod sinit 


CORINTIIOS. 300 


EPISTOLA I1 AD 


529 


λεῖσθαι θέλει, αὐτὸς ὥρισεν τῇ ὅπερτάτῃ αὐτοῦ βον- A sua voluntate - definivit: ut. pure. et. sancte omnia 


facia in beneplacito, accepta. essent voluntati ejus. 
Qui ergo assignatis temporibus oblationes suas fa- 
iet beati sunt: nam qui sequuntur 
leges Domini, non aberrant. Summo quippe sacer- 
doti sua munia tributa suni; et sacerdotibus locus 
proprius assignatus est; el levilis sua ministeria 
incumbunt : homo laicus preceptis laicis constrin- 
gitur. 


CAPUT XLI. 

ο Vnusquisque vestrum, fratres, in suo statu gra- 
tias Deo. babeat, in' bona. conscicntla degeus, non 
lransgrediens ܐܐܘ )ܐܐܐ ¢ ܙܐ‎ muneris sui regulam, 
in honestate, Non ubique, fratres, offeruntur sacri- 
liia jugia (77), vel. votiva, vél pro peccato et de- 
lieto, sed Hierosolymis iàntum; meque illic in 
quovis loco fit. oblatio, sed ante templum ad altare; 
prius facla a summo sacerdote et przdicis mini 
stris oblati inspectione ac probatione. Qui ergo 


λῆσει" ἵν' ὁσίως πάντα τὰ γινόμενα (74) ἐν εὐδοκῆσει, 
εὐπρόσδεκτα εἴη τῷ θελήματι αὐτοῦ. ΟἹ οὖν τοῖς 
προστεταγμένοις καιροῖς ποιοῦντες τὰς προσφορὰς 
αὐτῶν, εὐπρόσδεκτοί τε καὶ μακάριοι’ τοῖς γὰρ vo- 
μίμοις τοῦ Δεσπότου ἀχολουθοῦντες οὐ διαμαρτάνου- 
σιν. Τῷ γὰρ ἀρχιερεῖ ἰδίαι λειτουργίαι δεδομέναι εἰ- 
el (15) , καὶ τοῖς ἱερεῦσιν ἴδιος ὁ τόπος προστέτα- 
χται, xai λευΐταις ἰδίαι διαχονίαι ἐπίκεινται" ὁ λαϊκὺς 
ἄνθρωπος (16) τοῖς λαϊκοῖς προστάγμασιν δέδεται, 
KETAAAION ΜΑ’. 

ἛἜκαστος ὑμῶν, ἀδελφοὶ, ἐν τῷ ἰδέῳ τάγματι εὖχα- 
ριστείτω Θεῷ, ἐν ἀγαθῇ συνειδήδει ὑπάρχων, ܝ‎ 
παῤεκδαίνων τὸν ᾿ὡρισμένον τῆς λειτουργίας αὐτοῦ 
κανόνα, ἐν σεμνότητι. Θὺ πανταχοῦ, ἀδελφοὶ, προσ- 
φέρονται θυσίαι ἐνδελεχισμοῦ, ἢ εὐχῶν 8), 1 
περὶ ἁμαρτίας καὶ πλημμελείας, ἀλλ᾽ ἢ (79) ἐν ܒܝ‎ 
ρουσαλὴμ. μόνῃ" κἀχεὶ δὲ οὐχ ἐν παντὶ τόπῳ προσ- 
φέρεται, ἀλλ᾽ ἔμπροσθεν τοῦ ναοῦ πρὸς τὸ θυσιαστή- 
gnov, μωμοσχοπηθὲν (80) τὰ προσφερόμενον διὰ τοῦ 


YARIORUM NOTE, 


vat εἰσί. Non adeo Jaudaret apostolicus noster or- 
dinem, ως diversa officia pontificis , sacerdotum s 
levitarum utque laicorum, quemadmodum he. 
lérodoxis placet, religio Christiana pontificatum 
Sustulisset , nullumque voluisset esse munus pecu- 
liare ponlificis, quud non etiam competerel sacer- 
dotibus, ipsis.quoque pontificibus. Laudat , quia 
locente Hieronymo [n in Jovin. 15, et epist. 88], 
in wiroque. Tesiamento alium ordinem pontifex te- 
net, alium sacerdotes, alium lévilee, alque. tradi- 
tionibus apostolicis de veteri lege descendentibus, 
successerunt episcopi, presbyteri οἱ diaconi Aaroni, 
el filiis ejus, et-levilis. Cor, 

(16) Λαϊκὸς ἄνθρωπος. Nulla tam addicta, tam . 
müserà servilus' est, quam ϑουλεύοντος τῇ ὑπο- 
θέσει. Alias viri. doetissimi Salmasius et S.ldenus, 
πι alios minorum gentium criticos praeteream, Cal- 
vini aut Erasti placitis addictos, nunquam iam 
graviter, in arte quam profitebantur, lapsi essent, 
)ܐܐ‎ dicere sustinerent. olim presbyteros (uisse laico 
εἰ laici vocem , quatenus clero coniradistinguitur, αε- 
rius in Ecclesia obiinuisse. Tguatii loca non allero, 
Siquidem rovatores, quando ejus auetoritate pre- 
muntur, brevilér se expediuni dicendo. φενδεπί- 
ܝ‎ eum, autinterpolatum. FELL, — ܠ‎ * 

(17) Supple secundum veterem legem. Quam. imn- 
merito autem épistolam istam ante templi Jerosolys 
mitani exeidium sceriptaum esse hinc nonnulli colli- 
gant, in previo monito patefeci. ολα... 

418) Εὐχῶν. Forle εὐχαριστηρίων, inquit Ju- 
preterquam quod' sacrificia de quibus 
hic sermo, non dicuniur LXX .Senioribus ró- 
χαριστήριοι θυσίαι, sed σωτήριοι, nihil mutato opua 
est: cum ei εὐχαί, sacrificia salutaria sinl, ista 
nempe quz ex voto oferusitur, Levit χι, 0. Miri. 
Haud aliter Wott, λυ," 

& T9) ᾿Α.11᾽ ᾖ. Sie ms, apud Wott. Editis deest 
| in. 

(80) Mapooxuzn0£v. Yox Hellenstis ét gentili- 
bus usurpala.. Erat autein πων olficium , vt 
viri eruditi -observarunt, diligenter inspicere. ne 
qua labes victis: sacrificaudis eubesset : quod in 
primis apud Judxos obünebat, ipso Deo praxi- 
peus Levit. xxi,.9t, 48. Auctor Consiit. apost. 
ib. m, cap. ὅ : Μωμοσκοπαῖσθε τὸν μέλλοντα wig 
ἱερωσύνην ' προχειρίζεσθαι : Diligenter inspicite au 
αἱ »)ܕ‎ macula ἐπ :20; qui ad εωοετᾶοιίκηι est εἴν 
φεπάνε; digitum intendens ad Levit, xx1, 47-81; Ip. 
— Μωμοσκοκηθέν. Quid sit μωμοσχοπεῖσθαι; quive 


uas D nius, Sed 


Deus. Unde postquam. in ejnsdem παλυγγενεσίᾳ, 
novam renati orbis epocham instituisset , paribus 
eam privilegiis donavit et τῆς Κυριαχῆς sacrusancta 
facta est religio. Quin etiam quandoquidew Salvator 
moster pietatem discipulorum suorum Mosis se- 
quacium κατορθώματα superare voluit, aptid quos, 
ultra Sabbati solemnia, secunda ei quinta Sabbati 
habebantur saerz, ne, ut ait Maimonides , thephil- 
lah oubirchath Cohanim, c. 12, n. 1, trium dierum. 
spatio αὐ auditione cessavetur ( unde fluxit mos je» 
unandi δὶς τοῦ Σαθθάτον, cujus mentio Luc. 30 
10 par erat ut iis:lem saltem intervallis, apud C 
Christianam religionem professos, sacra redirent 
munia, quod uiique factum , nimirum , stalionuimn 
diebus ad quartam οἱ sextam promotis;quod passim 
ex Tertulliano discimus, et etiam a Clemente Alex, 
qui eos τετράδα xd παρασκευήν, sive Ἑρμοῦ xat 
Αφροδίτης appellilat ; licet diu sit ex quo Romana 
Eeclesia ab antiquissima hae praxi desciverit, In 
minutioribus ' temporis intervallis, consimilis om- 
nino ratio; eas enim , qux in Ecclesia Judaica re- 
ceplze fuerant, vices non a Domina nosiró tantum, 
sed insuper ab apostolis agnitas videmus, proinde, 
Act. ut, d, τὴν ὥραν τῆς προσευχῆς » solemnioris 
officii causa . Β, Petrum el Joannem , in templum 

rduxisse verbis disertis dictum est. In Synagoga, 
ܐܗܐ‎ lege nulla de precibus caveretur, singulis 
diebus tres recurrebant earum vices : ΙΤΕΠ NY 
mue) ΤΡ ΤΣ ww c ܩܡ‎ Malmonides 
lad. De prec, εἰ benedict. saeerdot., c. 1, 8, 
etiam Christiane Ecclesi inoribus receptas, Ter- 
tullianus in Lib. de jejuniis, Cyprianus De oratione, 
nec non Hieronymus ad Lztam et Demetriad. ne- 
scire nos vetant. Addi his non injuria poterit , tam 
egregium horarum sacrarum usum fuisse, ad pro- 
movendas pietalis rationes, ut Julianus À stata , 
postquam pro.comperio babuissel , fldem Übristia- 
nam vi et injuriis non superari, alque imi- 
tatione demoliendam statuisse, pentllismo suo 
Intromittendos curarit ὡρῶν τε ῥητῶν καὶ ἡμερῶν 
πεταγμένας εὐχάς, Leste Bozomeno, lib. Ix, c. 15, 
quod etiam Ápollonium "Tyanzum fecisse disci- 
jus a Philosirato, Vitz» ejus. lib. iv, c. 8.- Apud 
Turcas eumdem invalwisap. moreni nemo est qui 
nesciat. κει. ^ 

(14) Τὰ γινόμενα. ܦܐܠ‎ ms. apad Wott. Editi ad 
wnum omnes, τὰ omiltuns, GALL. 

(15) Τῷ γὰρ ἀρχιερεῖ Mas λειτουργίαι δεδομέ- 


ܝ 


8. CLEWENTIS ܐ‎ ROM. PONT. OPERA GENUINA, 


preter id quod voluntati ejus consenlàneum est, A ἀρχιερέως xal τῶν προεϊρηµέγων λειτουργῶν, Οἱ 


οὖν παρὰ τὸ καθῆχον τῆς βουλήσεως αὐτοῦ ποιοῦν- 
τὲς τι, θάνατον τὸ πρόστιμον (81) ἔχουσιν. Ὁρᾶτε (89), 
ἀδελφοὶ, ὅσῳ πλείονος κατηξιώθηµεν γνώσεως, τος- 
ούτῳ μᾶλλον ὑποκείμεθα κινδύνψ. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΒ’. 

OL ἀπόστολοι ἡμῖν εὐηγγελίσθησαν ἀπὸ τοῦ Κυ- 
Ρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς ἀπὸ τοῦ 
Θεοῦ. Ἐθεπέμφθη ὁ Χριστὸς οὖν ἀπὸ τοῦ Θεοῦ, καὶ 
οἱ ἀπόστολοι ἀπὸ τοῦ Χριστοῦ" ἐγένοντο οὖν ἀμφότερα 
εὐτάκτως ἐχ θελήματος Θεοῦ. Παραγγελίας οὖν λα- 
δόντες, xai πληροφορηθέντες διὰ τῆς ἀναστάσεως 
τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ πιστωθέντες 
ἐν τῷ λόγῳ (86) τοῦ Θεοῦ, μετὰ πληροφορίας Πνεύ» 
ματος ἁγίου, ἐξῆλθον εὐαγγελιζόμενοι τὴν βασιλείαν 


aliquid faclunt, morte multantur'*, Videtis, ܝܬܐ‎ 


ires : quo majori cognitione digni habiti sumus, eo 
graviori periculo sumus obnoxii. 


CAPUT XLII. 

Apostoli nobis evangelizarunt a Domino Jesu 
Christo, Jesus Christus ἃ Deo. Missus igitur 
est Christus ἃ Deo, et apostoli a Christo : εἰ fa- 
etum est utrumque ordinatim ex voluntate Del. Ita- 
que acceptis mandatis, εἰ certa persuasi per resur» 
recliomem Domini nostri Jesu. Christi, et in flde 
confirmati per verbum Dei "* cura. Spiritus sancti 
plenitudine ac securitate, egressi sunt, annuntian- 
tes adventuram esse regnum Dei. Predicantes 


igitur per. regiones ac urbes, primitias earum, spi- B τοῦ 6190 μέλλειν ἔρχεσθαι, Κατὰ χώρας οὖν καὶ πό- 


Auc χηρύσσοντες, χαθέστανον (84) τὰς ἀπαρχὰς 
αὐτῶν, δόχιμάσαντες τῷ πνεύματι, εἰς ἐπιαχόπονς 


rilu cum probassent, in episcopos el diaconos eo- 
rum qui credituri erant, constituerunt. Neque hoc 


4“ Vide Clem. Alex, Strom. |, " I Thess. 1, 5. 


YARIORUM NOTAE. 


τῶν φριχτῶν μυστηρίων in primitiva Ecclesia usur - 
pari Slim, ρα, “Ὅσοι ἐν gum ἀπέλθετε, 
πάντές, σι, ᾿Απέλθετε οἱ μὴ δυνάμενοι δεηθῆναι. 
Vide ejusdem homil. ὅ in Ἐρίσιοίαίη ad Ephesios, 
e diligenter vp . lux. — Hie ex. Clemente. 
Alexandr. p. 521, B, male immutata, efüctaque. 
Nam et male hie hzrent, vir quidem Graeca, δὲ 
fálsissimum dicunt ; scilicet, fuisse summi et caete- 
rorum 'sacerdotum, ac levitarum esse 

Tous. ΒΕΑΝΑΛΟυΘ. — Tanta cautela, inquit. Philo 


m^ γεωργίας" C Judaeus initio lib. De victimis, utuntur in hoc negotio, 


wi probatissimi sacérdotum peritissimique ab exiremis 
ibus erorsi (wm conspicua (um. quee rub ventre 
(eminibusque latent. diligenter perscrutentur, ne vel 
is macula [ugiat, ldem Philo lib. De agricultura 
Observat ct apud Gentiles fuisse delectos qui hoc 
munere fungerentur, hosque » nonnullis μωμο- 
αχόπους nuncupaios, CoxsT. 1 1 
(81) Πρόσειμον. Hesychius : πρόστιμον, ζημία. 
ܗܐ‎ : 


(8) "Opáes, ἐξα. Hinc usque ad eap. 48, 08 
μοι Clemens Alexandrinus , mec agnovit. 
ERN. 


(85) Ἐν τῷ Aéro. Omnibus codd, impp. deest 
kv, quod apud WotL. exliibet ms. GALL. 
|) Καθόστανογ. Sic ex ms, Wott, Editi, ܐܦܘܣ‎ 
ατανον. Ip. — Καθίστανον τὰς ἀπαρχάς. Prime- 
geniti olim! natalium jure, sibi sacerdotium viadi- 
€abanl. Primiyjvze autem Ecclesie usus id maxime 
scebat, et plurimi interes, ut conversus qai- 
libet non confirmaret modo, sed et faceret fratres. 
Huic mori digitum intentat Eplphanius hzres. 75, 
elex Actorum libro et D. Pauli Epistolis constat 
Ecclesias tunc temporis fuisse, qui civitatis 8 
lius nomine censerentur, κατ olxoy conslitaiag, 
Episcopos vero Spiritus sancti monitis hulc ours 
a4molos fuisse discimus ex Act. 1, 24; xxu, 2; 1 
Tim, iv , 14, quod et Euseblus, ex Clem, Alexan- 
drino, de B. Joanne refert, dum illum narrat 
episcopos in Ecclesiis Ásix ordiuasse τοὺς ὑπὸ 
ποῦ Πνεύματος σημαινομένους ; cujus rei bene ind 
eliamnum comparent, siquidem nunc ad sacerdo- 
tium nemo adinittilur, nisi qui prius professus fue« 
rit se Spiritus eancti instinctu vocatum ad munus 
istud suscipiendum, et ita, post preces solemniter 
pro ejusdem largitione factas, demum hac for- 
inula ordinatur : Aecipito Spiritum sanctum. .ܐܐܐ ܐ‎ 


n Epist. D 


fuerint ;'abunde ex scriptoribus etbni- 
cis, Jui Christianis, decent viri eruditi. 
Atque eos viclimarum probatores 0 
στάς vocalos invenies in lib. 1v Porcbyot ὃς δος 


atinenila. ab. animatis, Cor. — M. τ 
Sacerdotes non tentum Judzerum, sed gentium 
etiam, hostias probare solebant, εἰ victimarum 
rdia diligenter inspicere οἱ examinare, ante- 
uam litarent, quod οἱ ἔξωθεν δοχιμάζειν, el ἔξε- 
πάζειν τὰ ἱερεῖα vocant, scriptores aulem sacri 
μωμοσκοπεῖν. Unde 000 ܐ‎ * 
Ἕλτοπον γὰρ ἱερέων μὲν πι αν ἔχειν ὡς 4 
κληροι τὰ 2 er παντελεῖς ἔσοντας πῶν τε χα- 
ταθυομένων. ܐ‎ ὡς οὐδὲν οὐδεμιᾷ τὸ παράπαν, 
ἄλλ᾽ οὐδὲ τῇ ܐ‎ χρήσεται λώδῃ, καὶ, ܠ‎ 
δεῖ xal ὅσους ἐπ' ἀὐτὸ τοῦτο χειροτονεῖν τὸ ἔργον 
οὓς ἔνιοι μωμοσχόπους ὀνομάζουσιν, ἵνα ἄμωμα καὶ 
ἀσινῆ προσάχηται vip βωμῷ τὰ ἱερεῖα, etc., ubi no- 
rninis rationem observare licet, εἰ quod infrequen- 
ter anie ipsum, εἰ 8 quibusdam taitum usurpare- 
tur. Utut eat, libro De sacrificiis, et initio tra. 
aacrificantibus, ostendit. summa. curam adhi- 
itam fuisse in deligendis his μωμοσχόποις ἀριστίν- 
δην, qui accurato examine sacrifücia singula, et 
pariés singulas serutarentur ἀπὸ ποδῶν ἄχρων, ὅσα, 
τε ἐμφανῆ καὶ ὅτα ἐπὶ γαστρὶ, καὶ μηροῖς ἂν χέχρν- 
ταὶ, ne quid vitii, corruptela, aut labis lateret; 
Sic Clemens Alex. lib. M Sirene Jen Siu ταῖς 
πῶν θυσιῶν προσαγωγαῖς παρὰ τῷ , οἱ τῶν 
ἐξ τον ει Chrys. hom. M 
ad Romanos, de previa examinatione nosira cor- 
poris e& animi, antequam ad sacram synaxin acce- 
dere presumamius, sie seribit : Διὸ χρὴ παντα; 
Pe esci e τὸ σῶμα τὸ ἡμέρους Εἰ 
οἱ τὰς παλαιὰς ἀναφέροντες θυσίας ἐχελεύοντο πάντα 
περισκοπεῖν, καὶ οὔτε ὠτότμητον, οὔτε χολοδόχερ- 
xov, οὔτε ψωραγριῶντα, οὔτε λειχῆνα ἔχοντα ἐπετρέ- 
movto ἀγαφέρειγ' πολλῷ μᾶλλον ας τοὺς οὗ mpó- 
δατα ἄλογα, ἀλλ' ἑαυτοὺς ἀναφέροντας, πλείονα ᾱ- 
χρίθειαν ἐπιδείχνναθαι χρὴ, καὶ πάντοθεν εἶναι χα- 
θαρούς, etc. ܐܠܐ‎ homil. 47 in Epist. ad Hebraeos : 
Διὰ τοῦτο χαὶ ὁ ἱερεὺς ἐπιφωνεῖ τότε τοὺς ἁγίους xa- 
λῶν καὶ διὰ τῆς φωνῆς ταύτης μωμοσχοπῶν ἅπαν- 
τας, ὥσις μὴ προσελθεῖν τινα ἀπαράσχευρν, eic, 
Dominus Duneus im motationibus suis, pro μιω- 
ψοσχυπῶν hoc loco μιμνήσκων reponendum putat, 
ego vero μωμοσχοπῶν retinere malim, eum Chry- 
wostomus, solemnem illam vocem In participatione 


2 


A nove : a multis enlm temporibus de episcopls ex 
diaconis seriplum fuerat. Sic enim alicubi dicit 
Scriptura : Conatitvam. episcopos eorum in. justitta 
et diaconos eorum in fide "t. 

αὐτῶν ἐν πίστει. 


Ux NOT E. 


diaconis generaliter sumptis, quatenus aunt sacer- 
dotes εἰ pastores, qui Christianam plebem inspi- 
ciunt ac regunt, qui laicis hominibus res sacras 
| administrant. Infra enim ἱερατεύειν et λειτουργεῖν, 
ἐπισχοπὴν et λειτουργίαν-Ρτο eodem habet ; aitum- 
que tota in Epistola silentium de episcopis el dia- 
conis, cum' plurima fia! mentio presbylerorum. 
B Adde qnod suspicari non nemo possit, in testimo- 
nio quod subjungitur, Jsaie Lx, 17: Καναστήσω lita 
quoque Joannes Chrysostomus libro Quod Ghristus 
sit Deus, cap. 7, tom., V) τοὺς ἄρχοντάς σου ἐν 
εἰρήνῃ, xai τοὺς ἐπισχόπους σου ἐν δικαιοσύνη, ideo 
nostrum mutasse &, ac in διαχόνους, quia Chri- 
sius Dominus Matth. xx, 95, apostolis hunc. in 
modum est locutus; Οἴδατε ὅτι ol ἄρχοντες τῶν 
ἐθνῶν χαταχυριεύουσιν αὐτῶν, xal οἱ μεγάλοι κατ- 
εξουαιάζουσιν αὐτῶν: οὐχ οὕτως δὲ ἔσται ἐν ὑμῖν" 
ἀλλ' ὃς ἐὰν θέλῃ ἐν ὑμῖν μέγας γενέσθαι, ἔστω ὑμῶν 
διάκονος: χαὶ ὃς ἐὰν θέλῃ ἐν ὑμῖν εἶναι πρῶτος, ἔστω 
ὑμῶν δοῦλος. linprobabiliter quippe conjectant duo 
viri. docti [Hammond., De episcop. dissert. ὁ. c. 7; 
dissert. 5, cap. 7; Morinus Ezercit. Bibi., lib. 1, 
Exercit. 9, cap. 4] : unus, Clementinam lectionem 
fuisse codicis quo utebantur apostoli, atque hodier- 
ng esse preferendam; alter, decerptum hic aliquem . 
ex non exetanlibus libris, sive sacrum sive apocry- 
phum. Mallem dicere, confusa fuisse duo ܐܦܐ‎ 
C testimonia; citatum cap. Lx, vers, 17, el istud 
eap Lxvi, vers. 21 : 'Ac" αὐτῶν λήψομαι ἱερεῖς καὶ 
ΔΛευΐτας. Primus sane locus ad sensum Cleuentis 
citatur ab Irenzo lib. 1v, cap. 44 : Tales, inquit, 
presbyteros. mutriy. Ecclesia; de quibus et Propheta 
ail : « Et dabo principes tuos. in. pace, et episcopos 
tuos in justitia, » Cot, — Locus iste aliter concipi- 
tur in editionibus hodiernis, ut apud Érenzum 
lib. 1v, c. 44. Vix itaque dubitem, quin B. Clemens 
locum illum, ut alios aliquot, paulo immvtarit, ut 
δα propositum suum aptaret, nec Hebraeus textus 
secus sentire nas cogit, ut pluribus contendit vir 
notissime eruditionis Henr. Hammondus. Cor. 
“ (86) Καταστήσω, κ. *. A. Suspicatur Mill. 
lecum istum Clementis respexisse Irengum, dum 
scriberetlib. 1v, cap. 44 : Τοιούτους πρεσδυτέρους 
ἀνατρέφει ἡ Ἐχχλησία, περὶ ὧν xol 3 προφήτης 
φησίν! Δώσω τοὺς ἄρχοντάς σου ἐν εἰρήνῃ, xal τοὺς 
ἐπισχόπους σου ἐν δικαιοσύνη. 6 .ܐܐ‎ — Καταστή- 


D co, εἰς. In Hebr. rry "quin Οὐχ Ἴπτρο ܠܟܡ‎ 
quod LXX Intt. vertunt : Δώσω τοὺς ἄρχοντάς aou 
ἐν εἰρήνῃ xai τοὺς ἐπισχόπους σον ἐν. δικαιοσύνῃ. 
ÜObservari potest ܐ‎ |; quod alibi sape ἐπισκοπή 
redditur (sed procurationem et officium omne 
significat), bie elferri per διαχόνους, εἰ 50 quod 
per εἰρήνην explicarisolet, sed bena quaecunque 
denotat, hic πίστεν, nec id quidem incommode, 
verti; insuper transponi episcoporum, diaconorum- 
que mentionem, ut ordo utriusque muneris rectius 
constaret; haac 2utem satis opportunea S. Clemente 
referri ad Ecclesiz Christianz praefectos, non facile 
diffitebitur quisquis Jocum !saie inapexerit, atque 
lotum hoc capul δά Messi tempora pertinere, Ju-- 

dxisipsis calculum Apponentitnt, meminerit. .ܐܧ‎ 

(81) Kal τοὺς διακόνους, eic. Qui ausus est Lot. 

ineptias Clementis nomine vendere, etiam 68045 

Viüeris hane clausulam adjecit, ut assumentum 

hoe precedentibus responderet. Benw. 


EPISTOLA 1 AD COBINTIDOS, 


ses 
καὶ διαχόνους τῶν μµελλάντων πιστεύειν (85). Καὶ 
τοῦτο οὐ χαινῶς" ix γὰρ δὴ πολλῶν χρόνων ἐγέγρα- 
πτο περὶ ἐπισχόπων xal διαχόνων. Οὕτως γάρ που 
λέγει ἡ Γραφή" Καταστήσω (80) τοὺς ἐπισκόπους 
αὐτῶν ἐν δικαιοσύνῃ καὶ τοὺς διακόνους )87( 


** |sa,. 1x, 1 


VARIOR 


(85) Εἰς ἐπισκόπους xal διακόνους τῶν μεῖ- 
Δόγτωγν πιστεύειν... Hic insurgunt adversus Eccle- 
siam novi Aerisni, clamanles agnosci duntaxat a 
Clemente duos in' clero ordines, episcoporum 
eorumdemque presbyterorum, οἱ diaconorum, Ad 
quos breviter, uti notarum seriptorem decet, ita 
respondeo, Non sunt expressiora verba Ἐρίδιοί 
nostre testimoniis Novi Testamenti; de Γι μὲς 
et diaconis solummodo, Philipp. 1, 1, et 1 Tim. 111. 
De episcopis et presbyteris, Act, xx, 47, 98, Tit. 1 
5, 7 et 1 Petr. v, 1, 2; de presbyteris ac. presby. 
terio, Act. xiv, 25; xv, 2, 4, 6, 23, 25, 41; xvi, & 


xij 48: 1 Timoth. 1v, 44; v, 47, 49; Jac. v, 14; 


11 et 111 Joan. 1. Verum hos textus nequaquam 
officere orthodozize, fuse solideque demonstratur a 
eatholicis doctoribus; quod neminem latet. Cerie 
nomina apostoli, episcopi, presbyteri, in Scriplu- 
ris ponuntur ὁμωνύμως. Apostolus Christus ; apns- 
toli, modo tautum duodecim, modo etiam Barna- 
bos, Paulus, Andronicus, Junias, Epaphroditus, 
aliique plures 1 Corinth. xv, 7, Jam vero episcopus 
dicitur Christue, 1 Petri i, 25. Episcopatus tri- 
buitur apostolis, Act. 1, 20. Episcoporum. nomen 
vers episcopis, boc est, antistitibus primi ordinis 
datur | Tim. in, 2, et Tit. 1, 7, juxia communem 
SS. Patrum doctrinam. Et episcopi Philipp. 1, 4, 
sunt secundi gradus, ede T Βρόνου, sacerdotes, 
Chrysostomo, ÜEcumenio, Theophylacto, Theodo- 
rito, necnon Auctori Commentariorum inter Hiero- 
nymi Opera cusorum : item Aet. xx, 98 ; pseudo- 
Hieronywo illi ad 1 Tim. mr 8; Theodorito. in 
jnterpretalione versus primi Epistole ad Philip- 
penses, et Maximo ad um Celestis. hierarchiee, 
2c libri De divinis nominibus : praterea 1 Tim. 
2, et Tit. 1, 7 ορ ος Denique πρεσί 
περον 88 appellat apostolus Petrus. itidemque apo- 
"ads Ὃ ταν ἘΠ Tim. 1v, 44. Presbyterium de 
primo: &zcerdutii gradu exponunt antiqui interpre- 
des; in alils vero locis presbyteros seu seniores, 
interdum. voli esse summos. primosque sacer- 
dotes, interdum sacerdotes inferiores ac secundos : 
observantque szepenumero, indiseriminatim solere 
appellari episcopos et Probrans. Quinetiam ex 
wesmie Chrysostomi nd Philipp. τ, 4, in..io Chri- 
edamiemi sub diaconorum nomine episcopos etiam 
ܝ‎ ros designabant, Unde apostolicas pa- 
ginas aque Ecclesie magistrorum evolvens, 
ρα elendes hec et similia de ordine eccle- 
siastiee dicia, διάχονοι, διάχονοι Θεοῦ vel Χριστοῦ, 
wei Ἐκκλησίας, vel Εὐαγγελίου, vel. καινῆς διαθήκης 
wel δικαιοσύνης, λειτουργοί, ὑπηρέται, ministri , nti- 
misiri Keelesiarum, eic., διαχονία, χλῆρος τῆς δια- 
ܨ‎ ministerium εεεἰεσίααίεωπε, εἰς. Ünde eliam 
cum B. Hieronymus sub να Commentario- 
rum ja Epistolam ad Philemonem, propter illa 
νόθα Coloss, rv, 17 : Εἴπατε. ᾿Αρχίππῳ: Βλέπε τὴν 
διακονίαν ἣν παρέλαδες ἐν Ἑνρίῳ, suspicetur Ατ- 
— fuisse episcopum; qua etiam est pseudo- 
|| inductio; ex iisdem verbis qui &ub per- 
108a Hieronymi Jatet ὑπομνηματισνής, Archippum 
diacomum facit; atque ad Kom. xu, 7 : Miniale- 
rixm in minisirando : subnolat, Ministerium sacer- 
dotalls, vel. diaconatus offcii. Demym in Epistolc 
«eaciliabuli Sardicensis, episcopi Áriani queruntur 
emme ge diaconos et sacerdotes Dei despici. Ac 
forsan Clementi sermo duntaxat de episcopis el 


Ead 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Mr. 

Καὶ τί θαυμαστὸν, εἰ οἱ ἐν Χριστῷ πιστευθέν- 
τες (88) παρὰ Θεοῦ ἔργον τοιοῦτο, κατέστησαν τοὺς - 
προειρημένους; ὅπου καὶ ὁ μακάριος πιστὸς θεράπων 
ἐν ὅλῳ οἴχῳ Μωῦσῆς, τὰ διατεταγμένα. αὐτῷ πάντα 
ἐσημειώσατο ἐν ταῖς ἱεραῖς βίδλοις, ᾧ καὶ ἐπηχο- 
λούθησαν οἱ λοιποὶ προφῆται, συνεπιμαρτυροῦντες 
mol; ὑπ' αὐτοῦ νενοµοβετηµένοις. Ἐχεῖνος γάρ, ζή- 
λου ἐμπεσόντος περὶ τῆς ἱερωσύνης, καὶ στασίαζοι- 
σῶν τῶν φυλῶν, ὁποία αὐτῶν εἴη τῷ ἐνδόξῳ ὀνό- 

τι χεχοσμημένη, ἐχέλευσεν τοὺς δώδεκα φυλάρ- 
χους προσενεγκεῖν αὐτῷ ῥάδδους, ἑπεγεγραμμένας 
ἑκάστης φυλῆς κατ ὄνομα (89) καὶ λαδὼν αὐτὰς, 
ἔδησεν, καὶ ἐσφράγισεν τοῖς δακτυλίοις (30) τῶν φυλ- 
άρχων, χαὶ ἀπέθετο αὐτὰς εἰς τὴν σχηνῆν τοῦ µαρ- 
πυρίου ἐπὶ τὴν τράπεζαν τοῦ Θεοῦ" χαὶ χλείσας τὴν 
σκηνὴν, ἐσφράγισεν τὰς κλεῖδας, ὡσαύτως καὶ τὰς 
ῥάδδους" καὶ εἶπεν αὐτοῖς" « Ανδρες ἀδελφοὶ, ἧς ἂν 
φυλῆς ἡ ῥάδδος βλαστήσῃ, ταύτην ἐκλέλεκται ὁ Θεὸς, 
εἰς τὸ ἱερατεύειν xal λειτουργεῖν αὑτῷ. » Πρωξας δὰ 
γενομένης, συνεχάλεσεν πάντα τὸν Ἰσραὴλ, τὰς ἐξα- 
χοσίας χιλιάδας τῶν ἀνδρῶν, [χαὶ ἐπε]δείξατο τοῖς 
φυλάρχοις [τὰς σφρα]γῖδας, χαὶ ἤνοιξεν τὴν ܗ‎ 
τοῦ μαρτυρίου, καὶ mpos[iweyxev] ῥάδδους, καὶ 
εὑρέθη ἡ ῥ[άδδος] ᾿Ααρὼν οὐ μόνον βεδλα[στηκυῖα], 
ἀλλὰ καὶ καρπὸν ἔχουσα. Τί δοκεῖτε, ἀγαπητοῖ; οὐ 
πίροξγνω] Μωῦσῆς τοῦτο μέλλειν [ἔσεσθαι ;] Μάλιστα. 
ἔδει" dXX ἵνα μὴ ἀκ[αταστα]σία γένηται ἐν τῷ Ἴσ- 
pad, οὕτως ἐποί]ησεν (82), εἰς τὸ δοξασθῆναι «[ὸ 

c ὕνο]μα τοῦ ἀληθινοῦ καὶ μόνου [Θεοῦ,} ᾧ ἡ ܠܕܬ‎ 
εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Αμήν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MA. 

Καὶ οἱ ἀπόστολοι ἡμῶν )83( ἔγνωσαν διὰ τοῦ Κν- 


elc. 


5, CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ, OPERA GENUINA. 


2795 
CAPUT ΧΗΗ, 

Ἐι quid mirum, si.quibus in Cbristo com- 
missum esta Deo hoc munus, przdicios conscitue- 
rint! quandoquidem εἰ beatus Moyses, fidelis 
famulus in tota domo**, omnia que ipsi man- 
data erant, in sacris libris adnoiavit; quem 
ei seculi sunt reliqui prophetz, jis quz ab ipso 
sanciia erant testimonium pariter perhibenles. 
lile, namque'*. enm  zmulaüo pro sacerdotio 
incidisset, ac tribus inter se dissentirenl, quae 
mam illarum glorioso eo homine ornata ésset; 
jussit ut — duodecim principes tribuum  affer- 
rent sibi-virgas quibus uniuscujusque iribus no- 
men esset superscriptum : hasque acceptas liga- 
wil, et annulis cotum principum | obsignavit ; at- 
que illas deposuit. in tabernaculo testimonii super 
mensam Dei : et elauso tabernaculo, claves juxta et 
virgas signavit : ac dizit illis (91) : «Viri fratres, eu- 
jus tribus virga germinaverit, hanc elegit Deus ut 
sacerdotio fungatur eique ministret. » Mane autem 
facto, eonvocavit universum lsraelem, sexcenta 
müllia virorum; et sigilla principibus tribuum 
estendit, aperuitque tabernaculum testimonii, ac 
proiulit virgas : et inventa est virga Áaron mon 
tantum germinasse, sed ei fructum. habere. Quid 
vobis videtur, dilecti? Annon id fulurum prz- 
eciverat Moyses? Maxime noverat : verum ne: sedi- 
tio inter leraelitas oriretur, ità s& gessit ut glo« 
ri&caretur nomen veri et. solius. Dei, cui gloria 
Ín szcula &tculorum, Amen. 


.CAPUT XLIV. 
Ex apostoli nostri cognoverunt per Dominum 


9! Num, xu, 7. Hob. τη, 2, 5. δν Num. xvni, 4, 


VARIORUM NOT.E. 


᾿Αναγκαῖον δὲ ἡγησάμην Ἐπαφρόδιτον. 
"a aiio! dpi n 

us adhuc 11 Pet. ni, 9; Μνη' 
ἀποστόλων ὝΜΩΝ ἑντολῆς. Gur 
ἩΜΩΝ non ἔμ νὰ S. Pater? His addas velim 
ex σος, vii, 28 : '᾿Απόστολοι Ἐκκλησιῶν : quo 
sensu forte dixerit S. Clemens, ot ἀπόστολοι ἡμῶν, 
ad utramque Ecclesiam, Romanam scilicet εἰ Co- 


rinthiacam, respiciens. ique ad rem qued atti- 
met, ita .statuit*ipseinet Apostolus 1 Cor. ni; 8 : 
Πάντα γὰρ ὑμῶν ἐστιν, εἴτε Παῦλος, εἴτε ᾿Απολλὼς, 


(88) Πιστευθέντες. ἵνα ms, apud Wotl,. quem 
sequitur quoque edit, Londin, )ܠ‎ Jun. cum reli- 
quy. ἀιστεύοντες, germapa lectlone ad marginein 
rejecta. Gat. ܘ‎ 

(89) ᾿Επιγογραμμένας — κατ' ὄνομα. Mallet 
Dar. ἐπίγεγραμμένης, Bois. vero, τὸ ὄνομα. Ip. 

(90) ᾿Εσφράγεσεν τοῖς δαχτυλλίοις. In rebus gestis 
marrandis, semper licere creditum est circumstan- 
tias sdhibere, qux narrationis. flo rectius texendo 
miur conducere; lice&. minime . 'Tianlur in 
ripis, e quibus historia ipsa primitus peteba- 

.: Hoc.jüre Wtebatur B. Stephanus Act. vir, 
B. Paulus Η Tin: ur, 8, et nd Heb. xii, 21, ܬܐ‎ et 
flii passint, Josephus, eum negotium hoc narrat, 
dit virgas facile cognilas τῶν τύτε ἀνδρῶν κατα» 
ܐܟ‎ νων αὐτὰς οἶπερ ἐκόμιζον, FELL. 

41) Referendo virgarum historiam, ad cententa 
eapite xvu libri Numerorom adjicit noanullas cir- 
eumstantias admodum verosimiles, ac ut videtur 
désumptas ὃς Hebrzorum traditionibus. Cum vero 
duodecim Yitgas ponit, eadem in sentenlia vetsalut 
ae Philo Judzus lib. n. De:sita. Meis, cirea me- 
dium, Augustinus getmone ὅ, la tempore, εἰ 
auctor libforum De mirabilibus. sacra Scriptura, 
Tib. 1, cap. δὲ, tom. 111 Operum ejusdem .Hippo- 
episcopi ; sed dissentit ab editiona Vulgata, 
misi in ea praipositio ebsque mutetur ia oopulam 
sigue, legaturque. Num, xvi, 6 : Locuiseque. est 
Moyses ad. filia darael : εἰ dederunt ei omnes prin. 


E 
À nostrum: Jesum Christum, quod ^ntura esset con- 
lentio de nomine episcopatus : ob eam ergo cau- 
sam, perfectam precoghilionem adepli consjitub- 
runi pradiclos, el deinceps futuri successionig 
regulam tradiderunt; ut cum illi decessissent, πὶ!» 
wisterium eorum ac inunus alii viri probati excipe- 
rent, Constitutos itaque ab illis, vel deinceps ab 
aliis viris eximiis, consentiente universa Ecclesia; 
qui inculpate ovili Christi ministraverunt cum hu- 
militate, quiete, nec illiberaliter; quique- lengo 
tempore ab omnibus testimonium praeclaram t$» 


EPISTOLA ἃ AD CORINTIIOS, 


ܡ 
φίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅτι ἔρις ἔσναι (94) ἐπὶ‏ 
ποῦ ὀνόματος τῆς ἐπισχοπῆς. ἀιὰ ταύτην οὖν τὴν‏ 
αἰτίαν πρόγνωσιν εἰληφότες τελείαν, κατέστησαν τοὺς‏ 
“προειρημένους, καὶ μεταξὺ ἐπινομὴν δεδώχαδιν (05),‏ 
ὅπως ἐὰν χοἐμηθῶσειν, διαδέξωνται ἕτερος δεδοχέμασ-‏ 
gives ἄνδρες τὴν λειτουργίαν αὐτῶν. Τοὺς οὖν κατα-‏ 
σταθέντας (06) ὑπὸ ἐκείνων, ἢ μεταξὺ ὑφ᾽ ἑτέρων‏ 
ἐλλογίμων ἀνδρῶν, συνευδοχησάσης τῆς Εκκλησίας‏ 
πάσης, καὶ λειτουργήσαντας ἀμέμπτως τῷ ποιμνίῳ‏ 
ποῦ Χριστοῦ μετὰ ταπεινοφροσύνης, ἡσύχως καὶ‏ 
ἀθαναύσως (97), μεμαρτυρημένους τε πολληξς χρόνοις‏ 


VARIORUM NOT.£. 


preceptum; reverendis. Üsserius, ordimem prae 
scriptum ; illustriss. Marca. formam, op-imue-Hame 

B mondus, seriem nui modum successionis, eainlogum, 
distributionem, aut ordinationem esee censent, et 
satis constabit contextus ratio, quecunque ex isti$ 
Tuedis interpretemur. Sed quandoquidem certissi- 
mium est vocem νομὴν eodem omnino esse in signi- 
βόδια cum verbo νέμω, atque eliam- ἐπινέμως et 
apnd Herodianum ita passim conjungi, quenadmo- 
dum hic apud Clementem nustrum, cum verbo 
δίδωμι; simplissimam judico Hammondi versionem, 
atque eidem accedendum. FeLL. 

(90) Κατασταθέντας, εις. Locus, si quis alius, 
apprime utilis ad intelligendum qua fuerint partes 
cleri εἰ plebis, in.episcoporum ordinatione. Κατά- 
στάσις ad apoíiolos et episcopos, συνευδόχησις ad 
plebem spectabat, Rem optime illustrat B. Cypria- 
nus ep. 68 : Diligenter de traditione divina εἰ apo- 
stolica observatione srvandum est et fenendum, quod. 
apud mos quoque ct fere per universas provincida te- 
méfur, ut ad ordinationes rite celebrandas, ad. eam 

€ plebem, cui prepositus ordinatur, episcopi efusdein 
prowineim, proximi quique conremiant, et. episcopis 
deligatur plebe presente, quo simgmlorum vitai 
plenissime novit, et wniuscujusque. actum, de .ejus 
conversatione i; quod et apmd vos facium. 
videmus, in college nostri. ordinatione, ut 
de wniverse [raternitatis. suffragio, εἰ de epistopo- 
rum, qui in presentia convenerunt, quique de eo ad 
vos litteras fecerant, judicio episcopatus ei deferretur 
et manus ei in locum- Basilidis imponeretur. hia in 
9ubstiluendo successore in locum Jude proditoris, 
Cim ἀρ των duos constituissent; fdeles ex ܗܘܘ‎ 
mandato inquirunt, et ἐπισκοπῇ quadam episcopun 
designant, ἐπίσχέπτοντες ως eme eim 
Cujus rei, ewm. obiter mentionem fecisse, hanc 
causam assignat :D. Cyprianus, smbdo laudatus: 
Hoc tamdiligenter et càuie convocata tota plebe gere- 
batnr, ne quis ad altaris ministerium, ܨܐ‎ ad sarer- 
dotalem locum indignus obreperet. Τὰ οἱ Timotheus 
ἃ B. Panlo ofdinibatur, siquidem ἁμάρτυρεῖτο ὑπὸ 
τῶν by Λήστροις. xxi Ἐκονίῳ ἀδελφῶν, Att. xvi. 
Verba Origenis hac ipsa Pn τὸ legisse minize ܡܡ‎ 
nitebit, ex hom. 6 ἐν Leeit., wbi ait réguiri, in ordi- 
nando sacéraóte presentiam popsti, E sciant omnes 
εἰ certi sint, weis qui grostantier. ext ܗܘ‎ ἀνε! po- 
pulo, qui. doctior, qui sanctior, qui ἐξ «wp. virtue 
,ܐܬܬ )ܕܗ‎ Hle eligitur δά sgrerdotigut, et kot, 
adstante populo, me qua postmodum velràcintio cui- 
piam, ne quis. scrupulus. resideret. late autem. est 
plebis assensus, quem THeodoritus in cagsa. Petri 
snccessoris Athanasii lib, tv, c. 18, describlt, quod 
inilio 6 λαὺς ἅπας ταῖς εὐφημίαις ἐδήλουν τὴν 
h hisce confert ritus Eccle» 


Ἁδονήν, Fettus, qui curi ἢ 
she Anglicasc in electione. μέσου εἰ episco- 
porum; quz cum nihil ad Clementem facerent, oms- 
simus. Cor. 
(97) ᾿Αδαναύσως. Vot. Greca βάναυσος de iis 
aribus dicitur, quz camini seu ignis subsidio 
* opera conficiunt, atque inde ad quaslibet mecha- 


10 


εἴτε Κηφᾶς — πάντα ὑμῶν ἐστιν" ὑμεῖς δὲ Χρι- 
«τοῦ. ܡ‎ ΟἹ ἀπόστολοι ἡμῶν. Hoc nullus unquam 
dixit Clemens. Brax. ܕ‎ 

(94) Ὅτι ἔρις ἔσται. [ωιου]επία presensio τὸ- 
rum apud mos gestarum, queque proph-ticumn 
apostolici xvi et viri spiritum | protitegur, ΟἹ 
$Chismata et hereses subinde orte, pra 
L desiderio e& ambitn, nunc idem ipsu 
16 δὲ odium prezestant, Fer. : 
95) Ἐπινομήν. Vox insolens plurimum negotii 
viris doctis facessivit. Hine al. legebant ᾿ἀπονομήν, 
ΑἹ. ἐπιλογήν. Al ἐπιταγῆν. ΑΙ. ἐπιμονῆν. Nec minor 
$n ejus inlerpretatione dissensus. lli enim redde- 
bant ordinem. prescriptum. 1511 pra'teriptas officio- 
rwm vices. ἘΠῚ praceptum, formam. Wainmond. ia 
dissert, 5, eontra. Blondellum, seriem aut. modii 
&MCCESSi0RiA, : catalogum, distributiunem, ordinatio- 
mem:ineujus &ententiam ivit Wolt. eo. in primis 
,ܠܐ( ܐܙܪ‎ qued vox ἐπινέμιυ aliqnando significet 
χαταλέγειν, id est' eatalogo adscribere, Sic denique 
Ker: « Malim vertere subrogationem, hoc est nomina 
mwbrogandorum ; quod sensus, omnino requirit. 
Netus Onomasticon ἐπινέμω vertit auperrogo, quod 
idein sigrificaze videtur ac subrogo. Ad cujus inter- 
pretationis confirmationem facit qund habet. Mesy- 
chius, qui ἐπινόμονς interpretatur χληρονόµους, lit- 
sedes. ν Ολιὰς — Καὶ μεεσξὺ ἐπινομὴν δεδώ: 
σιν. Gerrectioneés virorum doclorum parum ne- 
tesentias judico; néc probarim aut ἀπονομήν Junii, 


aw ἐπτιλογήν Boi: aub ἐπιμονὴν Turneri, apud 
Usseriun de Byisteis S: fgnatii cap. 18. Nam testu. 
non wwtato, s sensus Clementis verboruin 


afferri potest. Cum. doctrina. vero epistolae nostra: 
toncurilat doctrina Cyprienicarmm Epistolarum 41, 
58 ει 58, Cor. — Ἐπιγομὴν δεδώχασιν. Wi 
ἐπιλογήν ܛ‎ égo malim ἀπονομήν, i. e. ἀπο; 
Suv, cum Hesychio, et cum Suida ἀπόμοιραν. ΠΝ 
seris saetem ministeriorum et officiorum vices 
hac voce exprimuntur, qua apud Dionysium Areo- 
pagitam λήξεις δὶ ἀπονεμήσεις, Budzo ,ܘܟܐ‎ vocan- 
dur: alque hoc sensu vox census, pud Tertullia- 
num forte πα est, Be preicript. adversns 
hereticos, cap. 58 : Hoe enim modo Ecclesie apo- 
siolite eensts suos deferunt, sicut Smyrna'orum Ec- 
elisia. habens. Polycarpum αὐ Johanne eollocaium 
refert; aicut. Romanorum, Clementem a Petro ordina - 
ium edit; proinde wiüque δὲ cetera ezhibent, quos 
ub apostolis in. episeopatum 'comstittos, apostolici 
aeminit s habeéni, elc. Ubi census suns 
deferre, est ordinem episcopotum suorum ad 6 
fiüein Pecensere, dt ipse lib. & Adversus Marcio- 
sem, tap. 5, loquitur (ubi eliam vox hee, censis, 
qe emt Ti pius contta b eil δἰ cap. 
5 Tamen oporum ad originem récen- 
ais, ܩܘܬ‎ 


Miobit auctorem : aic δὲ éwierarum 
: . alibi, libres censaales 


ος‏ ܝ de τὸ dubia Ἐπ‏ ܠܝܘܐ 

μον ti i 

MM ܐ‎ Situs, 

vices; claris. Salmasius,‏ ܡ ܬܨ ܗ ܗܕ 
Gn. 1.‏ .ܬܡܡ ܬܬ 


300 


S. CLEMENTIS 1. ROM, ΡΟΝΕ. OPERA ΟΕΝΌΙΝΑ, 


portarunt ; lios putamus officio injuste dejici, Neque A ὑπὸ πάντων, τούτους οὐ δικαίως νομίζομεν ἀποδαλέ- 


σθαι τῆς λειτουργίας. ᾿Αβαρτία γὰρ οὗ μικρὰ ἡμῖν 
ἔσται, ἐὰν τοὺς ἀμέμπτως καὶ ὁσίως προσενεγχόντας 
τὰ δῶρα τῆς ἐπισχοπῆς ἀποδάλωμεν (98). Μακάριοι 
οἱ προοδοιπορήσαντες πρεσθύτεροι, οἵτινες ἔγχαρπον. 
καὶ τελείαν ἔσχον τὴν ἀνάλυσιν " οὐ γὰρ εὔλαθοῦνται 
Μή τις αὐτοὺς μεταστήσῃ ἀπὸ τοῦ ἱδρυμένον αὐτοῖς 
τόπον, Ὁρῶμεν γὰρ ὅτι ἑνίους ὑμεῖς μετηγάγετε 
καλῶς πολιτευοµέν]ους,] ἐκ τῆς ἀμέμπτως αὐτοῖς 
πετιμημένης λειτουργίας (99). 

. ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ ΜΕ’. 

φιλόνειχ[ οἱ] ἐστε, ἀδελφοὶ, καὶ ζηλωταὶ περὶ [ph] 
ἀνηχόντων εἰς σωτηρίαν, Ἑν[κύπτετ]ε (100) εἰς τὰς 
Γραφὰς, τὰς ἀληθεῖς [ῥήσεις] Πνεύματος τοῦ ἁγίου. 


enim leve erit nostrum | peccatum, si eos qui citra 
«querelam οἱ sancte offerunt dona, ab episcopatu 
removerimus, Beaii presbvieri, viam prius eniensi, 
φαί fruciuosam perfectamque consecuti sunt diéso- 
Ἰμήοπειπ; non enim verentur, ne quis eas transfe- 
rat de loco ipsis constituto. Videmus enim, quod 
vos, nonnullos honeste viventes, ex administratione 
quam ineulpate ac honorifiee exsequebantur, di- 


movistis, 
CAPUT XLV, 


Contentiosi estis, fratres, et in rebus quz ad 
salutem non pertinent. zemulatores. Diligenter in- 
spicite Scripturas, Spiritus sancti vera oracula. Λί- 


YVARIORUM NOTE. 


micas aries &ranslata est. Ünde Hieronymus lib. 1 B. Munera sanc.a, verba sunt Stephani If, pape. ad 


Pippinum regeu, id est Corpus Domini nostri Jesu. 
Christi, in suis contaminatts vasis, que folles vo- 
cant, miserunt, et cibo carnium copioso saturati com- 
edebant eadem tnunera. ln epistola de morte Hie- 
ronymi, ante finem : 0 signum dilectionis. inopina- 
bilis, «t idem sit dator quod datum, (ita lege cum 
editione antiqua Lugdunensi), εἰ donator idem sif 
quod ipssm donüm. Ab /Ethiopibus quoque eucha- 
ristio dicitur appellari T3*Y5, quod interprete evan- 
gelista Marco cap. vit, vers. 11, est δῶρον, Quid. 
plura? cum passim auctores hoc modo usurpent 
δῶρα, munera, dona; προσφέρειν, προσφορά, ܙ‎ sacrifi- 
cium vel sacrificia offerre, et similia, Est taque haec 
δώρων el δωρεᾶς acceptjo jam a Lemporibus aposto- 
licis usitata : atque a Judeeis ad Christianos transiit. 
Casaubonum fugit ratio, seu polius memoria, 
quando in exercitaGone 16, cap. 51, ista habel : 
Aliquando. Putribus Eucharistia. dicitur δῶρον ἓξι- 
τήριον, donum a discedente donatum, Sic scribit 
Basilius in Homilia de charitate, Christum reliquisse 
toris δῶρον τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς, μέλλοντα. 
συμπληροῦν τὴν ἐν σαρχὶ olxovop.lav. Heliquisse, in- 
quam, suis discipulis douum pro[ectilium, cum inibi 
esset, ui dispensationem in carue sua impleret. Non. 
enim de Eucharistia loquitur magnus doctor, in epi- 
stola 77, unde locum excerpsit Symeon Logotheta. 
oratione $ De charitate; sed agii de pace, quam 
ἐξιτήριον δῶρον appellat ob Christi oraculum. 
Joan. xiv, 27, quemadmodum et Gregorius Theolo- 
gus ad finem orationis 14. Cor. — Δῶρα, Nemo 
veterum ita sine adjecto simpliciter loculus. es; 
ambiguum enim veline primitias, gratiarum ac- 
liones, eleemosynam, etc. Sanguis et Corpus Γρ”. 
mini sunt dona Dei. Braw. — Τῆς ἐπισχκοπῆς. 
Hanc vocem Junius errere gravi construxerat. cui 
δῶρα, cum hoc debeat construi cum προσενεγκόν- 
τας. FELL. 

(99) Τετεμημένης «λειτουργίας. Cum. sedutam 
curam is przstare soliti-simus, quie in bonore ac 
prelio habemus, λειτουργίαν τιμᾶν dieuntur, qui 
munera sua diligenter obeunt. Cyrillus in Julianum 
lib. vu, c. 243 : Ὅτι ζώου παντὸς ἀπεσχήμεθα xal 
τὸν τοῦ Πυθαγόρου πετιμήχαμεν λῆρον. Clementina 
,|]ܙܙܙܙܐܠ̈‎ $, ο, 59 ; Μηδέποτε τὸ τῆς μοναρχίας μή 
σαντες ἀγαθόν. Eos intelligit, qui sententiam de 
uniiate Dei fixam ralamque non servant, Similiter 
apud Platonem: φοδεῖσθαι δόξαν idem valet ac ἔπε- 
σῦαι δόξῃ. Vide Theodoritum Therap. M, p. 23. 
Dav. κ: 


(100) ᾿Εγκύπτετε. lta procul dubio ex cod. ms. 
legendum est : eni EN — Εἰς qui usiatior est 
scribendi mos in hoc meto. Wott. Ip. 9 


«ontra Pelagium, artes onmes memorans, nomina- 
fimque grammaticam, rhetoricam, philosophiam 
aliasque liberales recensens, premittit ; Ut taceam. 
de his quas Grai βαναύσους vocant, nos ad opera 
manuum pertinere possumus dicere. Veteribus autem 
hujusmoi artifices ab honoribus secludere solemne 
erat, Αἱ iainisterium hic commendatur, quod non 
esi hujusmodi illiberale. Qui vero singula hujus 
loci adjuncta de presbyteris qui a Corinthiis ejecti 
sunt, expenderit, facile assentiel, nullum inde per- 
mitti locum sententiz, quz hane epistolanr proxime 
post. Peiri et Pauli obitum. aano 68, aut eliam 65, 
exeunte scriptam esse vult. Duin autein paulo infe- 
. rius. praemittit Clemens, si eos ab. episcopatu remo- 
erimus, ac deinde proxime subjicit, Beaii presby- 
leri, elc., sibi non secus atque [renzo presbyteri 
alque episcopi nomina synonyma esse, eaque ad 
eamdem rem enuntiandam promiscue hoc loco 
usurpare se indicat, ὕουβτ. 
¦] ܢܐ‎ γὰρ, ×. *. X. Jun. hune locum ita 
reddebat : Non enim leviter peccabimus, εἰ eos repu- 
diacerimus, qui sancte εἰ sine reprehensione episco- 
patus munera offeruni : minus recte conjungens τῆς 
ἐπισχοπῆς cuin δῶρα, quod cum προσενεγχόντας erat 
construendum. Hunc errorem primus. sustulit. 
yen 5 1 eu 
— Αμαρτία Ti οὐ μι ܝ‎ ἔσται, 
τοὺς ἀμόμπτως καὶ ὀσίως προσογεγκόγτας τὰ 
τῆς ἐπισχοπῆς ἀποδάιλωμεν. Sacerdotes 
dona seu munera Deo offerunt, preces. fidelium, 
sBcrificia incruenta, sanctam encLbaristiam. Ter- 
iulianus rw contra Marcionem 9, agens de loco 
Matth. viri, 4: Vade, ostende te. aacerdoti, et offer 
munus quod praecepi Moyses, ait : Argumenta 
enim figurata, utpote prophetate legis, adhuc in suis 
imaginibus (uebalur, quc significabant hominem 
quondam peccatorem. verbo moz Dei emaculalum, 


efferre debere munus Deo apud templum, orationem, y 


scilicet, εἰ actionem gratiarum Ecclesiam, per 
Xhristum Jesum. catholicum Patris sacerdotem. Sic 
apud Maximum ad caput § Ceelestis hierarchia, 
sacerdolum est τὸ δῶρον προσχομίζειν. Vide hic 


ju Constittionibus. apostolicis τι, 59; 5, 12, 15, 
et in Ignatio ad Sinyrnzeos cap. 7, Origenes hom, 
15, ἐν lum ; Cum awscipitis Corpus Domini, cum 


umni cautela ci veneratiouc aerea, t ex «o parum 
uid decidat, vie consecrati muneris aliquid dilabatur. 
Dionysius Deecclesiasmtica hierarchia, cap. 5, τὰς 
δωρεὰς τῶν ϑεουργιῶν. Gregorius Nyssenus sub 
finem orationis 1À contra Eunomium, τὴν μυστι- 
αν δωροφορίαν. Gregorius. Naz. Carm. lamb. 45 : 


Θεῷ δὲ δῶρον, θυσίαι καθάρσιοε, 
Δώρων δοχεῖον ἀπγὺν, ἡ θεηδόχος 
Τράπεζα. 


503 

Α tendite, nibil injustum, neque perversum in. illis 
scriptum esse. Non enim invenietis justos ab ho- 
minibus sanciis depulsos. Persecülionem passi 
suni justi, sed ab iniquis : in careerem sunt €on- 

* jecti, sed ab impiis, lapidati sent a nefariis; 
occisi a scelestis οἱ injusio zelo abreplis, Hec 
passi, bono animo fulerunt. Quid enim dicemns, 
fratres? Daniel?! jin specam leonum ab hominibus 
Deum-timentibus conjectus est? An Αβαπίας, ΣΑ: 
rias et Misael "δ, ab eis qui magnilic&m el nobilem 
Altissimi cultum observabant, conclusi sunt in for« 
macem ignis? Absit prorsus, Quinam igitur hac 
patrarunt? Homines odio ac exsecratione digní, 
et omni malitia pleni, eo furoris proruperunt, u& 
virosin saneto et inculpato proposito Deo servientes, 

B contumeliis ac tormentis affecerint ; nescientes, Ál- 
tissimum esse propugnatorem et protectorem eerumy 
qui in pura conscientia potentissimo nomini eju9 
inserviunt : euigloria in szecula szeculorum. Amen. Wiz 
vero in fiducia sustinentes, gloriz et honoris heredes 
facti sunt;atque exaltati sunt beatique effecti ἃ 
Deo in memoria ipsorum, in &eeula seculzrum. 
Amen. 


HIMISTOLA 1 AD. CORIRTHIOS. 


ܚ 
Ἐπίτασθε (1) [ὅτι οὐἸδὲν ἄδικον οὐδὲ παραπε[ποιη-]‏ 
μένον γέγραπται ἐν αὐταῖς" [οὐ γὰρ εἸὑρήσετε δι-‏ 
χαίους ἀποδε[δλημ]ένους ἀπὸ ὁσίων ἀνδρῶν. Ἐδιώ-‏ 
χθησαν δίκαιοι, ἀλλ' ὑπὸ ἀνό[μω]ν: ἐνεφυλακίσθη-‏ 
παν (8), ἀλλ’ ὑπὸ [ἀν]οσίων' ἐλιθάσθησαν ὑπὸ πα[ρα-]‏ 


νόμων ἀπεχτάνθησαν [ὐπ]ὸ τῶν μιαρῶν, καὶ ἄδικον - 


ζῆλον [ἀ]νειληφότων (5). Ταῦτα πάσχοντες εὐχλεῶς 
ἥνεγχαν. [Τί γ]ὰρ εἴπωμεν, ἀδελφοί; Δανιὴλ ὑπὸ 
πῶν φοδουμένων τὸν θεὸν [ἐ]θλήθη εἰς λάχχον λεόν- 
πων; ἡ ᾿Ανανίας (4) καὶ ᾿Αζαρίας καὶ Μισαὴλ, ὑπὸ 
πῶν θρησκευόντων τὴν μεγαλοπρεπῆ xat ἔνδοξον θρη- 
σχείαν τοῦ ὙΨίστου, χατεέρχθησαν εἰς κάμινον πυρός; 
μηδαμῶς τοῦτο γένοιτο. Τίνες οὖν οἱ ταῦτα δράσαντες; 
οἱ στὐγητοὶ καὶ πάσης χαχίας πλήρεις, εἰς τοσοῦτο 
ἐξήρισαν θυμοῦ (5), ὥστε τοὺς ἓν ὁσίᾳ καὶ ἀμώμῳ προ- 
θέσει δουλεύοντας τῷ Θεῷ εἰς αἰκίαν περιδαλεῖν (6) ` 
μὴ εἰδότες ὅτι ὁ Ὕψιστος ὑπέρμαχος xai ὑπερασπι- 
στῆς ἐστιν τῶν ἐν καθαρᾷ συνειδήσει λατρενόντων τῷ 
[πα]ναρέτῳ (T) ὀνόματι αὐτοῦ: ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς 
αἰῶνας τῶν αἰώνων. Αμήν. Οἱ δὲ ὑπομένοντες ἐν 
πεποιθήσει, δόξαν καὶ τιμὴν ἐκληρονόμησαν ἐπήρθη- 
ὁάν τε καὶ ἔπαφροι(8) ἐγένοντο ἀπὸ τοῦ θεοῦ ἐν τῷ μνη- 
μοσύνῳ αὐτῶν, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Αμήν. 


91 Dan. vi, 30. " Dan. ttt, 6 


YARIORUM NOTAE. 


est, aic equidem mire conspirat cuir historia narra- 
tio, neque temeritatis arguenda conjectura videtar. 

ALL. 

(7) Παναρέτῳ. Lesunt editi enm Jun. ἐναρέέῳ., 
AL ins. non agnoscit £, exhibetque — ναρετῷ, eum 
spatio duarum saltem litterarum, Restituo: igitur 
ܐ[‎ Wott. Hane lectionem sequitur et edit. 

ond. Ip. 

(8) "Ἔπαφροε, Hic quoque locus variis comjectu- 
ris tentatus. Al. A esie ΑΙ, ἐλαφρσί,. ΝΑ 
ρόι, vel ἀνέπαφόι. Kuehato nraxime probatur ἔπαυ- 
£o: , qua leclio non est Cler. ut ipse pufat, sed Co- 
lel.,eamque ideo sequitur, quad Grai diphthongum. 
av prenuptiárent &c si scripta csset αφ. Birr. autem 
legenduim arbifraLur ἔπαρχοι, qu: vox occurrit quo- 
que-cap. 51, vel certe ἔφοροι, susdente sacra. histo 
ria Dan. 11, $0. Nüllam irarum lectionum admittens, 
Dav. integrum bunc. locum sic en "Enfjpütsaw 
δὲ xal ἐπάιθέριοι ἐγένοντο ἀπὸ τοῦ Θεοῦ" ἔστω μνη- 

ὀάυνον αὐτῶν εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾽Αμήν. 
h. —"Ezapo ἐγένοντο. Ὠοϊδίας legit ἔλαφρος vel 

ἱνάπαφοι. Égo malim ἐλαφριζόμενος legere, cum. 

D Philene Judo, qui hime vocem eum ἐπιχουφίζε- 
σθαι eamdem facit, et s»piu$ éonjungit. Sic περὶ 
φυτονργίας: Τότε δὲ ὑπὸ τῆς σωτηρίου παιδείας ἐτει- 
ܕ ܫ‎ καὶ ἐπελαφριζομένην, οὐδὲν ἴσχυσε 
βλάψαι. Εἰ dé mundo : Τῆς γεώδους καὶ βάρος ἐχού- 
σης οὐσίας ἑπελαφ ισϑεέσης, xai τὸν ἄνα; τόπον ܐ‎ 
λαθού. bird de insommiis voce simpliet in 
eadem siguilleatione ulifurc Τῆς τε ἀρίστης ἕξεως 
ἐν χα ἐλαρριζούφης αὐτὸν καὶ ἐναπορεγνυβένης 
κηλῖδα τῆς χείρονος. Non sum nescius famen Chr3- 
sost, lom. δὲ ὃν οί, ubi comparationem inter 
ires pueros in caminum igais conjectos, et Jose» 
phum éjueque- cenfipontiam et castitatem: instituit, 
voce ἀνεπάφου uli, quam lectionem non improbo. 
Ejus verba ita se habent : Οὐχ οὕτω θαυμαστὸν slvat 
μοι δοχεῖ, τὸ τοὺς τρεῖς παῖδας ἐχείνους, ἐν μέσῃ τῇ 
χαμίνῳ τῇ Βαδυλωνίᾳ ἐκείνῃ, τοῦ πυρὸς ἀνωτέρους 
ενέσθαι, καὶ μηδὲν πλέον τὰ σώματα αὐτῶν παθεῖν.. 
ὡς θαυμαστὸν xai παράδοξον, τὸν δίκατον τοῦτον εἰό 


g 


Ἐ[γκύπτετ]ε εἰς τὰς γρα- C 


Ἐπίτασθε, Sic ms. Sic etiam editi. Αι (¥. 
Colomesium secutus, leg. ἐπίστασθε, vertitque, 
discite, CouL, autem, aliter ac reliqui edilores, hunc 
locum ita distingui 


de, τὰς ἀληθεῖς [ ῥήσεις] Πνεύματος τοῦ ἁγίου ἐπί- 
fee ἰοὺ] ἣν ἄδιχον, ΗΝ παραπε[ ποιη]μένον ¥£- 
cripturas, 


rims sancli vera oracula atiendite : nihil in illia 
injustum neque perversum scriptum est. GALV. 

dl) Ἑνεφυλακίσθησαν. Sic Wolt, ex ms. quem 
sequiter οἱ edit. Londin. 81. ἐφυλάχθησαν. Ib. 

(5) 'A e. Ms. ita se h ie. Νειληφο- 
τῶν. Legib igitur Wet. .[ἀ]νειληφότων: Ita et edit. 
Londin. ΔΙ. [παρ]ειλ. ἵν. 

(ἢ Ἢ ᾿Αγανίας, ln ms. ܘܐܬ‎ Ἀνανίας littera spa- 
tium exstat, Wot, articulum ¢ i. Sed masis 
placet jm Dav. Editi utrumqie omini. Tp. 

(5) Ἐξήρισων. Mira inter viros eruditos. de hae 
wo€e dissensio, Al. ἐξήρθησαν, ΑΙ. ἐξήλασαν, vel 
ἐξήεσαν, ΑΙ. aliter. Birr. mallet ἐξήρθησαν : at. ipsi 
serüpalum injicit Hesychius, apud quem tur : 
Ἐξήρησαν, ἐξώρμησαν. In.— Εἰς τοσοῦτο ὀξήρισαν 
θυμοῦ, Boizius legendum putat, ἐξήρθησαν vel ἔξη- 
τριώϑησαν, vel ἐξηρίσθησαν. Quid si ἐφέκαυσαν, ut. 
in inilio, εἰς τόσοῦτον ἀπονοίας ἐζόχαυσαν, licet. lib - 
terarum affinitas huie lectióni non adeo faveat, vel 
ἐξέῤῥιψαν, scil. ἑαυτούς, phrasi Gracis ei Latimis 
scriptoribus Rom inusitata. jov. 

(6) Εἰς αἰκίαν περιδαλεῖν. Ἐν hie varia fertur 
virorum doctorum senlenliz, M». lectionem retinet 
ܬܬܘ‎ vertitque » Ut -— tormentis à int, Sic quu- 
que Wien Ánglice, Dav. εἰς αἰχίαν προδαλεΐν. Birr. 
vero suspieatur, seripsisse Clementem, εἰς alxíav 
πυρὶ περεδαλεῖν : Ut in eruciatum (id est eXerucian- 
di ceusa) igne circwndarent; vocemque. :ܦ‎ ob se- 
quens περι. e&cidisse : quod sene obvium ; prz-- 
semin si ormio ex dielantio ore fuissel excepta. 
Emendationem confirmat ex eo, quod verbum istud, 
simili in re adhibitum, tertium. casum fere adsci- 
Seat, licet aliter 61616 ¢ visum, Gloss, Cyrill: Περι- 
64 πράγματι # τιμωρίᾳ, Afficio. Quibus si locus 


1000 ἐν αὐταῖς : Diligenter inspicite 
pi: 


ܕܡ 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Μς.‏ 


Τοιούτοις οὖν ὑποδείγμασι κολληθῆναι καὶ ἡμᾶς 
δεῖ, ἀδελφοί. Γέγραπται γάρ" Κολλᾶσθε (9) τοῖς 


"ἁγίοις, ὅτι οἱ κολλώμενοι αὐτοῖς ἁγιασθήσονταε. 


Καὶ πάλιν ἐν ἑτέρῳ τόπῳ λέγει. Μετὰ ἀνδρὸς ἀθώου 
ἀθῶος ἔδῃ, xal psc ἐκλεκτοῦ ἐκλεκτὸς ἔσῃ (10), 
καὶ μεεὰ στρεδλοῦ διαστρέψεις. Κολληθῶμεν οὖν τοῖς 
ἀθώοις καὶ δυκαίοις " εἰσὶν δὲ οὗτοι ἐχλεχτοὶ τοῦ Θεοῦ, 
"][va] τί ἔρεις, xat θυμοὶ, καὶ διχοστασίαε, καὶ σχία- 
gaza, πόλεμός τε ἐν ὑμῖν; ἢ οὐχὶ ἕνα Θεὸν ἔχο- 
μεν (14), καὶ ἕνα Χριστὸν, καὶ ἓν Πνεῦμα τῆς χά- 
ριτος τὸ ἐκχυθὲν ἐφ᾽ ἡμᾶς, καὶ µία κλῆσις ἐν Χριστῷ ; 
ἵνα τί διέλκομεν (12) καὶ διασπῶμεν τὰ μέλη τοῦ 
Χριστοῦ, καὶ στασιάζομεν “πρὸς τὸ, σῶμα τὸ fov, 
χαὶ εἰς τοσαύτην ἀπόνοιαν ἐρχόμεθα, ὥστε ἐπιλαθέ- 


S. CLEMENTIS t ROM. PONT. OPERA. GENUINA. 


A 


CAPUT XLYVI. 

Talibus itaque exemplis et nos adlierere oportet, 
fratres. Scriptum enirn est : Sanctis vos adjungite ; 
quia qui illis adhaerent, sancti ficabtntur. Kt rureus in 
alio loco dieit : Cum οἴτο innocente innocens. eria, et 
eum electo electus eris, et cwm perverso perverteris 2 
Quare innocentibus et jusus jungamus nos : ii 
quippe sunt electi Dei. Viiquid inler vos sunt coh- 
tentiones, irze, dissensiones, schismata et bellunrt 
Nonne nobis nnus est Beus, εἰ unus Christus, et 
wnus Spiritus gratix qui effusus egt super nos, et 
wna vocatio in Christo? Cur diducimus et distrahi- 
mus membra Christi**, el contra proprium corpus 
seditionem movemus ; eoque vesaniae devenimus, ut 
alios aliorum membra esse obliviscamur? Recorda- 


wüini verborum Jesu Domini nostri. Dixit enim : Β σθαι ἡμᾶς ὅτι μέλη ἐσμὲν ἀλλήλων; Μνήσθητε τῶν 


λόγων Ἰησοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν. Εἶπε γάρ (45) "Οὐαὶ 


γα homini illi : bonum-erat οἷ, εἰ παίεις non [uiszet!?, 


= Psal. xvn, 36, 21. 4 Rom. xit, 5, Matth. xxvt, 94. 
VARIORUM NOTAE. 


et ea aut paucioribus perstringendo, aut pluribus 
interpolando imitari vincalur. "Nobis quidem, 
qui igaoramus ubi scriptum.sit : Sanetis vos adjun- 
gite, etc., verborum Clementis Alexandrini ordo vi- 
detur concinnior. Sed forte hunc ea ipsa ratio, quia 
unde sumpta esset illa sententia nesciebat, adduxit, 
ul Lotius loei orinem interverteret, neque Cieuien- 
lis nostri noniine eum laudaret, CovsT. 

(10) Καὶ μετ᾽ ἐκλεκεοῦ ἐκλεατὺς ἔσῃ. Hzc de- 
sunt codd. impp. qux tamen exsiant in ms. apud 
Wott. Ea quoque agnoscit Jun. versio, quie sic 5e 
hahet : Et cum electo electus eris, Hinc non ipsi, sed 
Pace vitio vertenda haec omissio. Editio Len- 

lin. Wottouianarm expressit in Grecis, sed Laliua 
i GALL. 
1 ἕνα Θεὺν ἔχομεν. Frey, hunc locum 
ita distingui, ut duas complectatur senlenlias : 
Nome habemus unum. Deum, et unum Chrisium, et 
wnum. Spiritum gratie in nos effusum? Nowse ana 
nobis est in. Christo vocatio? Videtur. S, Pater. rc- 
spexisse ad Ephes. εν, 4, 5, 6. Cónferetiam Lor. 
ur. Caeterum simile dictum S. Glementis recitat S. 
Basilius de Spiritu ααπεῖο, quod. infra inter. Frag- 
menta reperies. 18. 

(19) "Ira τί διέλχομεν, x. x. X. In eamdem sen- 
iemüam S. Pater superius cap. 58 : Σωζέσθω οὖν 
ἡμῶν ὅλον τὸ σῶμα Ev Χριστῷ Ἰησοῦ. Terluliianus 
Apolog., cap. 99 : Corpus sumus de conscientia reli- , 
gionis, et disciplina: divinitate, et spei [mdere, ,ܠܐܐ‎ . 

(45) Εἶπε γάρ. Quod antiquis non insolens fuit, 
multa testimonia in wnmm conjungi :  menepe 
Μαι, xxvi, 26; Lue. xvi, 2; Mauh. xvin, 6, et 
Marc. 1x, 42; Ac in. Marco, aut. in Luca, aut. in 
wiroque reperisse videtur περιτεθῇ pro hodiermo 
περίχειται sicque in Luca exhibet codex Exaugelio- 
rum is. qui est bibliotheca: Regie, 2247. Y 
imponatsr. Verbo eliam περιτεθηναι utitur 'Theu- 
plylactus eum evangelistam enarrans, necnon ܙ‎ 
genes ad ;ܧܙܐܬ)ܕܐܢܐ‎ eap. xvin, Εἰ vero ܘܘ ܡܙ‎ ditmo- 
rum eloquiorum compages siruiür a Glemeste 
Alesandriuo ad finem Cento s 3, ubi nimis 
sui Romani verba mutuatur : nec multum absimilis, 
a Tertulliano lib. iv edsersus Marciowem, cap. $3, 
sic ; Conversus ibidem ad discipulos, Ve, dicit, au- 
clor: scandalorum : exp.disset ei δὶ natus now [Wisect, 
aut si mulino sexo ad collum deligoto prexcipitaums es- 
sei in profindum, quam wntum ez illis modicis, uique 
discipulis ejus, scaudalizusaet, ah Origene homil. 95 
in Numeros ; Sicut οἱ ܘܬܐ( )ܣܘܐ‎ designat, cum dicit, 
quia melius («erat hom illi n.a Νὰ. εἰ, gu. v aum 


τὴν χάμινον ταύτην, τὴν τῆς Βαδυλωνίας χαλεπωτέ- 

ἰν»ἐμπεπτωχότα, τὴν ἀσέλγειαν λέγω τῆς Αἰγυπτίας, 
ορμή διαμεῖναι, xat καθαρὸν τῆς σωφροσύνης τὸ 
λθεῖν. Jus. —"Exa- 


dore niientes, apud eum in zierna memoria esse. 
"Ἔπαφρον dicitur, apud Galenum, οἱ alios quod, spu- 
; στολὰς autem Aeu- 


ma obductum renitet ek albe: 
κὰς esse gloria: coelestis habitum abunde novimus, 
adeoque is festive omnis ܐܐ ܐܐܐ‎ color; ut a B. Ju- 


da qui in pudendis gloriantur, et laudi ducunt, ab 
ipso describi meruérint, u& sint ἐπαφρίξοντες τὰς 
ἑαυτῶν αἰαχύνας. FELL. 

(9) Κολάᾷσθε, x. v. λ, Hunc locum in Senpturis 
non inveni, ac [ortasse non ad verbum, sed ad sen- 
sum producius est, nec ex uno sed ex pluribus Lex- 
tibus. Sipientiz Sir. vt. $5 : Τίς σοφός” αὐτῷ nguz- 
κολλήθητι" E Cor. vn, 44 : Sanctificalus est tir. in- 
fidelis per mulierem fidelem, et sanctificata es! mu- 
lier infidelis per virum fidelem. Sic Culel. ἃ quo ta- 
inen Cour. disseulit. Laudat hzc S. Patris-verba 
Clemens Alex. Στρωμ. lib. v, cap. 8, pag 611, scd 
ordiue inverso, GALL. — Monet Cotelerius 8e nus- 
quam in Scripturis hunc locum invenisse, eumque 
luribus textibus conflatum conjeclat, puta ex 

lesiastici v1, 35 : Τίς σοφός; αὐτῷ προσκολ- 
14, ubi vir inldelis per 
lier infidelis per virum ܐܠܐ‎ 
delem sanctificari dieitur. Facilius hoc darem, si 
tantum legere esset: Scriprum ost enim, quia qui san- 
ciis. adhorent, iRcabuntur, nec subjungeretur 
alier disertus Scripture Lextus. Joan. Clericus Ar- 
tis erit. p. 5, sec. 2, c. δ, n. 12, observat iimi- 
fem esse tocamClemenlis Alexandrini Strom., lib.v, 
p. 512, ita enuntiatam : Γέγραπται δὲ c Μετὰ ἀγδρὸς 
αξώου ἀθῶος ἔσῃ, καὶ μετὰ ἐκλεχτοῦ ἐχλεχτὸς ἔσῃ, 

στρεδλοῦ διαστρέψεις. » Κολλᾶσθαι οὖν τοῖς 
ἁγίοις πὶ νι ὅτι οἱ χολλώμενοι αὐτοῖς ἁγιασθή- 
σονται. Scriptum est autem :« Cun viro innocente in- 
ܪܐܘ )ܐܐ‎ eris, et cum electo elecima eris, εἰ cum perter- 
5! perverieris.s Adlarereergopar est sanctis, quia qui 
adhaerent eis saectificabunitwr. Atque is est prius 
locus, ex quo natat virerudilus Clementis nosiri 
epistolam nonnullis videri interpolatam, uipote ܐܐܐ‎ 
quam h:ec Clementis Alexandrini verba mutato eo- 
Tun ordme tránstata judicent. Sed cur non potius 
buüuc ibi Clemente nostrum imilari censeamus ? 
waaime cua alib ejus verba exseribal int-rduin, 


[1 
his 
Ἀήθητι, εἰ ex ! Cor. vir 


undlerem. fidelem, et 


9 καὶ μετὰ 


, 206 


EPISTOLA 1 AB. GORINTHIOS. 


τῷ drop dero ἐκείνῳ" καλόν "ἦν αὐτῷ εἰ (14) οὐκ A qium ut wnum ex eleciis melo scamdolinaret ® : ܗܘܡ‎ 


lius erat; αἱ ei mola circumpenerehur, et in mare de- 
mergerelur, quam uj unum ® pusillis mais scanda- 
lizarel*!. Schisma vestrum multos. perveriit ; mule 
τος in animi dejectionem, moHos im vacillationem, 
omnes nos in trislitiam conjecit : et adbue seditio 
vestra . persiatit. 


CAPUT ܠ‎ 


Samite Epistolam beati Pauli apostoll. Quid 
priturh vobis in principio Evangelii scripsit? Pro- 


ἐγεννήθη, ἢ ἔνα τῶν ἐχλεχτῶν μου axarDaMca:- 
ܗܘܗ‎ ἦν αὐτῷ περιτεθῆναι póJov, val αταπον.- 
εισθῆναι εἰς τὴν θάλασσαν, ἡ ἕνα τῶν μικρῶν µου 
σπαγδαλίσαι. Τὸ σχίσμα ὑμῶν πολλοὺς διέστρεψεν, 
πολλοὺς εἰς ἀθυμίαν ἔδαλεν, πολλοὺς εἰς δισταγμὸν, 
τοὺς πάντας ἡμᾶς εἰς λύπην καὶ ἐπίμονος ὑμῶν ἐστιν 


ἢ σις, 
ΚΕΦΑλΑΗΙΝ ΜΖ. 


᾿Αναλάδαητε τήν Ἐπιστολὴν τοῦ μακαρίου Παύλου τοῦ 
ἀποστόλου, Τί πρῶτον ὑμῖν ἓν ἀρχῇ τοῦ Εὐαγγελίου (15) 


= Mau. xvin, 6, δὲ Marc, ix, δὲ; Lue, xvn, 2. 


YARIORUM. NOTA. 


promuntiaret : Neminem esae puto, qui a se ܐܐ‎ 


minari. alligari eirca collum ejus, οἱ pracipitari 


ἐξ prüfundum maris, quam uf scandalizet unum. de y (rave possit, wt credat utrumque. ( Clementem ) casa 


duo loca hec conjunzísse εἰ eodem modo immutasse, 
aui Clementem "Meraudrimem cilasse. Evangelia ex 
Clemente Roiano. Sed nihil velat. n0s censere homi- 
nem, qui Alexandrini Clementis. verba. alibi miscuit 
cum verbis Scripiure, ez eo temere hmc sumpsisse. 
Quod eum asserit, primum pro certo ponit hic ali- 
quid verbis evangelicis ab alterutro Clemente de suo 
fuisse adjectum. Αἱ ex mor cilalis Patribus apps- 
ref, quedam olim wulgata Íuisse Evangeliorum 
exemplaria, in quibus conjuncta erant duo iila loca, 
que Cleméns Alexandrinus Bomantsque conjun- 
gunt. Non igitur casn, sed ex hujusmodi exempla - 
rium fide ea ab utroque conjuncta jure credamus. 
Deinde nee illud. certum, quod vir eruditus unico 
motus loco quem proxime expendimus, pro confes- 
80. laberi vult, huic Clementis. Romani epistolae 
quidquam, quod ez verbis Clementis. Alerandrini 
sumptum .esset, fuisse adm stum. Cerntra. indubita- 


ὦ fum est Clementem Alexandrinum e Clementis ἔνι) 


"mani epistola multa fuisse mutualum, Quare si al- 
ierutrum ex altero bunc locum exscripsisse falen- 
dum est, ex bac epistola polius in Nrromala, quam 
e Sir.malibus in hanc epistolam translatum esse 
ratio suadet. Cousr. 

(1) Αὐτῷ si. Jun. aliique interponendum h. 1. 
censent μᾶλλον. At cur ita demum! Neque 
«er textus Μαι, xxvi, 25, unde partem hanc seu- 
ie Clemens proeu! dubio deduxit, neque Cle- 
8. Ales. qui hzec exscr psit, aguoscunt, lla ferie 
E Piae : 

) Ἔν ἀρχῇ τοῦ ᾿Ευαγγελίονυ. Hoe esl, in- 
quiunt viri docti, in principio Epistolg primse ad- 
Corinthios. Evangelii, scilicet, nomine comprelien- 
ditur totum Testamentum Novum, ut cernere est 
Constitst. apostolic., lib. ܕܐ‎ c. 5, utque decet Ori- 
genes prefatione Commentariorum in Joannem. 

nde ab eodem Adamantio ad Matth. xxi, 45, lo- 
«us | Cor, xi, 15, et a Gregorio Nysseno ad Theo- 


D quum Alexandrinum conira .Apollinarem , locus E 


loann. v, 19; tanquam Evangelii citantur. Sit ergo 
in principio Evangelii, idem ac apud Clementis imi- 
taporein Polycarpam, eap. 18 : £n principio Episte- 
le. Forte tamen. principium Evangelii liic denotat 
ος pradicationis evàngelicze προς Philipp. r, 
: Ἐπὶ τῇ κοινωνίᾳ ὁμῶν εἰς τὸ Εὐαγγέλιον, ἀπὸ 
πι & ἡμέρας ἄχρι τοῦ νῦν. Ἐν cap. iv, vers. 15 : 
Οἴδατε΄ δε xol ὑμεῖς, Φελιππήσιοι, ὅτε-ἐν ἀρχῇ τοῦ 
Ελ ὅτε ἔξηλθον ἀπὸ Μακεδονίας, οὐ. Um 
Ἐκκλησία ἐχοινώνησεν εἰς λόγον δόσεως καὶ λή- 
des εἰ μὴ ὑμεῖς t. Quare in hoe ipso eapite 
rinthiaéam keclesiam noster 'Apyafav appellat, 
ες 3 χρόνων, ait Polycarpus initio Epistola: 
su: ad Philippenses. Quippe erant du: ist Eecle- 
sie ex numero apostolicarum-; Quz. ab apostolis 
fuerunt condite ; φἕα aliquem ex. apostolis auctorem 
suum proferunt; qua: apostolorum. alumna: exsiite- 
TWAi; queque apostolicas epistolas. accipere ܛܐ )ܐ‎ 


|o item ab auctore dialogorum contra 
, inter Órigeniana opera, dialogo 1, post 
wtediunt : Sic επι ipse Christus, seutentiam tulit di- 
cou Ya homini. illi, per quem Filius hominis tradi- 
tur; melius erat illi, si matus nom. fuisset, vel. post-. 


maria ailigetur ad collum ejus, idemque verbum in 
hoe Christi: sermone usurpant non pauci, üt. scri- 
ptor Lractatus De cexa. Domini, in Cyprianicis operi- 
bus; Hilarius in Maithaum, canone 18, Paulinus 
presbyter in Vita S. Ambrosii, et Hieronymus lib. r 


lovimiauum, cap. 15, ad Ezechieliv capita‏ ܐܡܐܘ 
vi, xxxut, .xxxev, ad. Mich. Εν εἰ ad Malachiz ri.‏ 
Quod εἰ is, verba sunt tractatus. ail Virgixemlapsam,‏ 
cap. 7, tem. IV S. Ambrosii, qui unwm scandaliza-‏ 
serit, mola cireumligatus jactari debet in mare. Pra‏ 
ἀῑεία porro coipagis eruenda ratio ex Commenta-‏ 
rio B. Hieronypu ad Matth. xvin, .7 ; Simulgue,‏ 
Quit, per generalem sententiam percutitur Judas, qui‏ 
fein animum. preparaverat. Cor. — ἈΠ΄ duos‏ 
ingelii ejusdem locos Clemens hic in ünum eon-‏ 
Censendu& sil, mériió quzvatur, ul. quod‏ 
Christus Matth, xvni de scandalorum auctote,el quod‏ 
ibid. xxvr de Juda. proditore dixit; sinu! conjunge-‏ 
rel. Nempe ct ab aliis, quos Cotelerius citat, simul‏ 
uwunqgue conjunctum reperimus. Habes aque‏ 
apud Tertultianum lib. αν adv. Marcion. c. 55: ὦ‏ 
dicit asctorí, etc. Apud Origenem vero homil. 25 in‏ 
ANumetros ; Sicut εἰ Dominus designat, elc. His con-‏ 
cinit auctor dialogi 4 contra Marcionist. apud eum -‏ 
dem Ürigenem post med. ; Sic enim ipse Christus,‏ 
n. 6,‏ ,21 ܬ , εἰς. Denique Hilarius: in.psal. cxvu‏ 
docet, quia. secundum "Evangelium, utilius ait‏ 
fam non venisse, quam scandalum minimis intulisse,‏ 
Ἐκ quo Hila wco, sicul ex. superiore dialogi 1‏ 
eontra Marcionisias, et. aliis apparel, olim sermoni‏ 
Christi de proditione Judz nonuulla etiam de scan-‏ 
dalis scandalizantiumque pcenis fuisse adjuncta.La-‏ 
ctiomis hujus quidam restant vestigia in veleri‏ 
exemplari Greco colleg. Gonvill, et Caii Carit,citato‏ 
inter variantes lectiones edit. Oxon. Nempe Matth.‏ 
xxvi, 94, ubi alii codices preseferunt : Οὐαὶ δὲ τῷ‏ 
ἀνθρώπῳ ἐχείνῳ Gr οὗ ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου mapa‏ 
δυται, prasdictum. exemplar habet : d δὲ τῷ ἀν-‏ 
θρώπῳ δι οὗ σκάνδαλα γίνονται καὶ ὁ Υἱὸς ἀνθρώ-.‏ 
Tum sequitur in aliis codicibus,‏ 1 ܗ 
παλὸν ἣν αὐτῷ εἰ οὐχ ἐγεννήθη, etc. Quocirez. nihil‏ 
eraL cur Artis ογἰῆσᾳ auctor eadem Ghristi verba‏ 
éniem modo apud Ciementem, Sirom., lib. m, pag.‏ 
relata. offenderis, istud in loco superius citato‏ }41 


8. CLEMENTIS | ROM, "PONT. OPERA: CENUINA, 


fecto in Spiritu ad tos litcras dedit de seipso δἰ A ἔγραψεν ; ἐπ᾽ ἀληθείας πνευματικῶς ἐπέστεβαν ὑμῖν, 


περὶ αὐτοῦ τε xal Κηφᾶτε (16) καὶ Απόλλω, διὰ τὸ xax ܆‎ 
πότε προφχλίσεὶς ὑμᾶς πεποιῆσθαι. ᾿Αλλ᾽ ἡ πρόσκλισις. 
ἡ ἐχείγη (18) ἧττον ἁμαρτίαν (19) ὑμῖν προσήνεγκεν" 
προσεχλίθητε γὰρ ἀποστόλοις μεμαρτυρη μένοις, καὶ 
ἀνδρὶ δεδοχιμασμέαμ παρ᾽ αὐτοῖς. Νυνὶ δὲ ܡܟ ܟܘ‎ 
digas τίνες ὑμᾶς διέστρεψαν, καὶ τὸ. σεμνὸν τῆς πὸ’ 
ριδοήτου φιλαδελφίας ὑμῶν μείωσαν (30). Αἰσχρὰν 
ἀγαπητοὶ, καὶ λίαν αἰσχρὰ, καὶ ἀνάξια τῆς ἐν Χριστῷ 
ἀγῳγῆς, ἀκούεσθαι, τὴν βεδαιοτάτην, καὶ ἀρχαίαν (21) 
Κορινθίων Ἐκκλησίαν, Bj By ἢ δύο ἀρόσωπα, στασι» 
ἄζειν πρὸς τοὺς πρεσθντέρους, Καὶ αὕτη ἡ ἀκοὴ οὐ 
μόνον εἰς ἡμᾶς ἐχώρησεν, ἀλλὰ καὶ εἰς τοὺς ἕτερο- 
χλινεῖς ὑπάρχοντας ἀφ᾽ ἡμῶν" ὥστε καὶ βλασφημίας 
ἐπιφέρεσθαι τῷ ὀνόματι Κυρίου, διὰ τὴν ὑμετέραν 
Β ἀφροσύνην, ἑαυτοῖς δὲ κίνδυνον ἐπεξεργάξεσθαι, 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ ΜΗ’. ܢ‎ 

Ἕξάρωμεν οὖν τοῦτο ἐν τάχει, καὶ προσπέσωμεν 
τῷ Δεσπότῃ, καὶ κλαύσωμεν ἐχετεύογτες αὐτὸν, ὅπως 
Ίλεως γενόμενος ἐπικαταλλαγῇ ἡμῖν, καὶ ἐπὶ τὴν 
σεμνὴν τῆς φιλαδελφίας ἡμῶν (22) ἀγνὴν (25) ἀγω- 
Τὴν ἀποχαταστήσῃ ἡμᾶς. Πύλη γὰρ δικαιοσύνης 
ἀνεῳγυΐα εἰς ἑώὴν αὕτη, καθὼς γέγραπται" 'Avoi- 


* Rom. n 21; 1 Τίπι. vi, 4. 


€ephs οἱ Apollo ** (17), quia- eliam tum. diversa in 
suudia scissi-eraiis. Bed. varia illa animorum incli« 
nali nünue peccalüm vobis iniulit :-propendebatis 
enim in apostolos lestate sanctis, et in virum 
ab illis probatum. Nunc vero quinam vos perverte- 
rint, et nominatissimi vestri fraternl amoris immi- 
nuerint decus, snimadvertite, Turpia sunt, dilecti, 
ac valde turpia, et Christiana eonversatione indigna. 
audis firmissimam ρὲ antiquam Corinthiorum Ec- 
clesiam propter unem aut alterum bominem contra 
presbyteros seditionem movere, Atque (8 rumer 
non tantum 84 nos perveniL; sed ad eos quoque 
qui a nobis alieni sunt animo ét sententia ; adeo ut 
propter vesttam inaipientiam *!, etiam blasphemia 
nomini Domini inferantur, vobis autam perioulum 


cetur. . 
CAPUT XLVIlI. 

Auferamus igilur hoc celeriter, et Domino actl- 
damus, et plangamus oramies -eum, ut propitius 
factus nobis reconcilietur, nosque decora et casta 
fraterni auoris conyersafioni noelre restituat, 
Hae enim est porta justitiz: ad vitam'aperta, sicut 
acripium est : Aperite mihi portas jusiitig ; ingres- 


* | Cor. τ, 13, seq. 


VARIORUM NOTAE. 


sule etiam Eusebinm Πα. eccl, lib. 1, cap. 13: 
Theophylactum eum OEcumenio ad predictum €a- 


5; ܐܘ‎ Angu- C lat. eaput, necnon Dorotheum in Bi Spei. Videntur 


autem qui hoc modo senserumt, habuisse nomen 
Cephize τιν codieibus &uis Galat. ir, 44, 44 , ut colli- 
gere licet cum ex Eusebio, tum ex quibusdam edi- 
tionibus 36 interpretibus. Cor. — Aperte hie docet 
Clemens Cephamn, eujus Paulus 1 Cor. 1, 10. memi- 
nit, non unum e sepLusginta discipulis Christi , sed 
apostolum celeberrimum. exstitisse. Ubi .enim "bis 
Pauli verbis : ܘܢ‎ quidem sum Puwli, ega ܗܦ‎ 
Apóllo, edo vero: <, apostolos celeberrimos ἐξ 
virum ab illis probatum signiflcari predica, per- 
spicuum est εν et Paulum et Cepham duos apo- 
stoloscelaberrimos, et. Apollo virum ab ulroqua 
probatum intelligere. Sic porro locum illura inter- 
pretatur, lieet. in eo. Cephas non primus, sed ter- 
lius appelletur, Cousr. à 

(18) Ἢ ἐκείνη. Sic ου, ex mà, Αἱ codd. impp, . 
urs Sa HEN - 

"Ἠτευν ἁμαρτιαν. Legendum, ἥττονα ἃμα, 
D «tay. Sic Joann, xvn, 14 : Διὰ τοῦτο, ὁ παραδιδοὺς 

μέ cot μείζονα ἁμαρτίαν ἔχει. Omigit, ut fit, libra- 
rius ultimam prioris vocis litterain, quod ab eadem. 
littera vox posterior ineiperet. Dav, GALL. " 

(80). Τὸ σεμνὸν... ἐμδίωρερ". Th. σεμγὸν μενοῦγρ 
id est majestatem. minuere, formula est loquendi, 
que ad Homafporüm consuetudinem propius ali- 
iuanto accedat. Clemens patria Romanus fuit, Bois. 


ID. 
4) Ἀρχαίαν. Loquitur hie B, Clemens nen ab- 
i. Ue pons rate ad alias Ecclesiae ab'aposto- 


solute 
lis fgndatas. Non erat itaque-cur locus isle saplen- 
tissimum Dignonium torqueret, Coro. ܝ‎ 


en Ἡμῶν, Deest hee vox codd. impy. preter 
Londín. quam tamen exhibet ms, apud Wott.GiLA. 
(23) ᾿Αγγήν. Ex Clem. Alex., Στ) » lib; iw, 
7, pag. 645. Wott. przmittere mallet xaf. AL 


yuut; ut usurpem dieta Tertulliani Die virginibus 
velandis, cap. 2; De prescriptione haereticorum, cap. 
μα: lib. iw adversus. Marcionem, cai 
"μή ܐܐ‎ De doctrina christiana, 8. Alio gensu Hiero- 
nymos lib. 15, eontra Jovinianum, eap. 11, scribit : In 
foribus Evangelii, Anna, filia Phanuelis, univira indu- 
citur semperque jejunans, et aiite eum "Tertnllianus 
De jejuniis, cap. 8: 1n limine Evangelii, Anna, etc. 
fores enim ac limen Evangelii dieuntür tempora 
pr&cedeptia mox secuturum Evangelium, quod te- 
ste Hieronymo , 1 in Jovin, 14 ante erucem Christi 
non est.Cor.— Εὐαγγέλιον hoc loco late sumitur, et 
mpostolorum seripta comprehendil; ut apud Nysse- 
mum, qui contra Apollinarem locum ex Epistola 
dosnnis laudans, scribit : Καλώς φησι τὸ Eüayyé- 
ἅν, ὅλον τὸν κόσμον ἐν τῷ πονηρῷ κεῖσθα:, Sie 
legis nomine mon tantum Πεντάτευχος Moysis, sed 
prophetarum etiam interpretationes, et reliqui Ve- 
ieris Testamenti libri intellipuntur. Unde Joannis 
«ap. x, 5&, locus Psalmist:e : Ἐγὼ εἶπα, θεοί ἔστε, 
scriptus esse dicitur ἐν τῷ vóptp* et cap. xv.ejus- 
dem Evangelii, vers. 25 : Ὅτι ἐμίσησάν µε. δωρεάν, 
qua verba sunt ܐ‎ 3111), ρα xxxiv, 19: Ἐν τῷ 
νόμμρ, ܐ‎ esse dicuntur, et ad 1 Corinth, xiv, 
δι lens le, et Apostolo ὃν νόμῳ scriptus esse 
dicitur. Ignorantia bujus latiocis acceptionis in er- 
rorem quosdam induxit, qui Moysis tantum quin- 
aue libros a LXX Senioribus in linguam Graecam 
versos esse opinantur, quia apud quosdam Patres 
inveniatur, ex Hebraico fonte iHos τὸν γόμον trams- 
tulisse, ac si legis uomine, libri Moysis tantuin in- 
gelligendi essenk; sed de versione τῶν Ὁ" alias for- 
asse commodior disserendi occasio dabitur, Ju. 

(16) Κηφᾶ ss. Editis deest τε, quod exhibel ins; 
apud Woit. GALL. 

(17) Cepham memoratqm I Corintn. 1, 4, ex n1, 
22, Petrum intelligit; Nam quod alius Cephas a'Pe- 
ire ajos non debeat, nos doeeht Hieronymus, 
Claudius Taurinensis, et Anselmus, ad Galat. c. it, 
Wbi contrariam refelfunt sententiam, de'qua φρῃ- 


ste 


EPISTOEA 1 AD CORINXTHIOS, 


: ܝ 


ξατέ. μοι (34) πύλας δικαιοσύνης, εἰσελθὼν ἐν A sus in cas, confitebor Domimo. Hac porta Dominig 


justi. intrabunt in eam**, Cum. ergo. muli» portae 
apertze sint; qua in justitia est, eadem el in Christo 
est: in quam beali sunt omnes qui intrarint, et 
iter suum in sanctitate ac justitia direxerint, omnia 
imperturbate peragentes. Sit aliquis fidelis, sil. po- 
lens in enarranda cognitiene, sit sapiens in sermo« 
num dijudicatione, sit in operibus purus; tanto enim 
humilior esse debet, quo major esse videtur; et 
quarere quod omnibus ulile e&, non autem sibi. 


CAPUT XLIX. 
Qui charitatem in Christo habet, servet Christi 
mandata, ** (30) Vinevlum charitatis Dei quis pot- 
est enarrare? Magnificentiam bonitatis ejus quis , 


B prout oportet, eloqui valet? Altitudo ad quam eve- 


hit clíaritas, inenarrabilis est, Gharitas nos Deo ag- 
glutinat: charitas operit multitudinem peccatorum ** τ 


v, 20; I Petr. 1v, 8. 


** Jac. 


αὐταῖς ἐξομοϊογήσομαι τῷ Κυρίῳ. Αὕτη ἡ πύλη 
τοῦ Κυρίου, δίκαιοι εἰσελεύσονται ἐν αὐτῇ. Πολ- 
λῶν (25) οὖν πυλῶν ἀνεῳγυιῶν, ἡ ἓν δικατοσύνῃ αὕτη 
ἐστὶν ἡ ἐν Χριστῷ, ἐν fj μακάριοι πάντες οἱ εἰσελ- 
θόντες, καὶ κατευθύνοντες τὴν πορείαν αὑτῶν, ἐν 
ὁσιότητι χαὶ δικαιοσύνῃ, ἀταράχως πάντα ἐπιτελοῦν- 
πες. Ἤτω τις πιστὸς, ἤτω δυνατὺς γνῶσιν ἐξειπεῖν, 
ἥκω σοφὸς ἐν διαχρίσει (26) λόγων, ἤτω ἁγνὸς ἐν ἔρ- 
γοις(22)" τοσούτῳ γὰρ (38) μᾶλλον ταπεινοφρονεῖν ὀφεί- 
λει, ὅσῳ δοκεῖ μᾶλλον μείζων εἶναι, καὶ ζητεῖν (29) 
"b κοινωφελὲς πᾶσιν, καὶ μὴ τὸ ἑαυτοῦ. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Μθ'. 

Ὁ ἔχων ἀγάπην ἐν Χριστῷ, τηρησάτω τὰ τοῦ 
Χριστοῦ παραγγέλματα. Τὸν δεσμὸν τῆς ἀγάπης τοῦ 
Θεοῦ εἰς δύναται ἐξηγήσασθαι; τὸ μεγαλεῖον τῇ; 
χαλλονῇς αὐτοῦ τίς ἀρχεῖ, ὡς ἔδει, εἰπεῖν; τὸ ὕψος, 
εἰς 3 ἀνάγει dj ἀγάπη, ἀνεχδιήγητόν ἐστιν. ᾿Αγάπη 
κολλᾷ ἡμᾶς (51) τῷ Θεῷ ` Ἡ ἀγάπη καλύπτει (32) 

** Psal. cxvri, 189,30. ** Col, ,ܬܐܐ‎ 14. 


YARIORUM NOTE, 


Sed nihil detrahendum suadet Clemens Alex. qui 
hanc S, Patris sententiam. integram recitat. Στρωμ. 
lib. vi, cap. 8, pag. 773. In. — Τοσούτῳ μᾶ 1 1ον 
ταπεινοφρογνεῖν ὀφείλει, ὅσῳ δοκεῖ μᾶλλον μείζων. 
εἶναι. Citatur etiam, ab Alexandrino δέγοπε. vt. In 
Antonii Melissz parle 11, sermone 73... Κλή͵ 
Τοσοῦτόν τις μᾶλλον ὀφείλει ταπεινοφρονεῖ 
χεῖ μᾶλλον εἶναι. Καλὸν γὰρ ἀεὶ τῷ χρείττονι τὸ χεῖ- 
ρὸν ἀκολουθεῖν, διὰ βελτιώσεως ἐλπίδα, eb in Ma 
mo Locorum communium sermone... Κλήμεντος. 


περὶ συν- 


scripte in Bibliotheca Claramontana ES 
ὥ iloni ascri« 


αγωγῇς στῶν. ἀνδρῶν, etc., qua» PÍ 
bunt il T DM del, eie. Cor. 

(29) Καὶ ζητεῖν, t. λ. Πας laudot Clemens 
Alex, Ezpayt. lib. νι, cap. 47, pag. 613. Videtur 
S.Pater digitnm iptendisse in illud 1 Cor. x. 58 : 
Μὴ ζητῶν τὸ ἐμαυτοῦ συμφέρον, ἀλλὰ τὸ ܚ‎ 
λῶν, ἵνα σωθῶσι. 0 ,ܙܬ‎ --- Ζητεῖν τὸ xomogedéc. 
Chrysostomus ad illud Pauli | Cor. x, ὅδ: Μὴ 
ξητῶν τὸ ἐμαυτοῦ συμφέρον, ἀλλὰ τὸ τῶν πολλῶν iva. 
σωθῶσι, dicit publicum Ecelesie bonum querere, 
ei aliorum salutem privato commodo anteponere, 
canonem esse Christianismi perfectissimum. Τοῦτο 
χανὼν Χριστιανισμοῦ τοῦ τελειοτάτου, τοῦτο ὅρος 
ἠκχριδωμένος, αὕτη ἡ κορυφὴ ἢ ἀνωτάτω, τὸ τὰ χοι- 
νῇ συμφέροντα ζητεῖν. .ܐ‎ 

(50) Hieronymus in Ephes. iv, 1, hac citat, non 
quidem Barnab:e, ut in Londinensi epistole hujus 
editione anni 1604 adnolatur, sed ipsius Clemenlis 
nomine. CousT. 

(5H) ᾽Αγάπη κο].1ᾷ ἡμᾶς. Hoc loco Paulum imi- 
tatur 1 ad Corinthios xin, ubi charitatis, et mutuz 
dilectionis, elegantissima descriptio est, et Ephrem 
Syrus tractatu Περὶ ἀρεεῶκ καὶ κακιῶν utrius- 
que vestigiis insistil, cujus verba cum Greece non 
exstent, placet hie subjungere : Μακάριος ὁ ἄνθρω- 
πος χαὶ ἐχεῖνος ὁ ἔχων ἀγάπην Θεοῦ, ὅτι τὸν Θεὸν 
ἐν αὐτῷ περιφέρει, ὄτι ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστὶ, καὶ ὁ μέ- 
νων ἐν τῇ ἀγάπῃ, bv τῷ Θεῷ μένει" ὁ ἔχων ἀγάπην 

ν πάντων 


(52) 'H ἀγάπη καλύπτει... ἀγάπη πάντα. Sic 
Wott..ex ms. Sic αἱ edit. Londin. AL articulum 
omittunt priore loco, et posteriore reponunt. Gall. 


nos cogit, ul ms, enendemus ° 


(24) Ανοίξατε usque ad ὁσιότητι. Hoc ex Cle- 
mente Alexandrino, p. 288, esse tradueta nihil cer- 
lius est. Romani verba incipiunt 3b ἤτω, ete. BERN. 

5) HoAlóv, x. z. A. ἰδία. exseripsiL Clemens 
Alex. Στρωμ., lib. 1, cap. 7, pag. 939 suppresso 
Clementis Rom. nomine; eademque iterum recitat 
lib. vi, ευρ. 8, pag. 772 qua: tamen memorie lapsu 
Barnab:e tribuit, nt. viri. docti. observarunt. GALL. 


stola ad Corinthios interpretationis sug auctorem 
habere se notat; sed'.lib. vi eumdem exseribens 


Barnaba: nomine. citat. in hunc modum ; Propheta 
autem (avid psal. ἄχνη, 49) dicium. exponens Bar- 
nabas infert : Cum mulia porte sint, etc. Cousr. 

(20 Διακρίσει. Editi, δικαίᾳ χρίπει : contra cod. 
ms, fidem, qui sic se habet: ΔΙΆΚΡΙΣΙΝ. Putot 
Wott. scripsisse Clementem, διακρίσεσιν ; sed litte- 
ras & € incuria librarii exeidisse. Verum legere 
prestat διακρίσει cum Clem, Alez. utroque in loco 
3nodo laudato. GALL. 

(27) “Πτω ἀγγὸς ἐν ἔργοις. Conjiciebat Cot. ex 
altero Clemente. μα fortasse, ἤτω γοργὸς 

° ἐν ἔργοις. Sed. nihi 

ex Alexandrino ; qui aliorum seriptà excerpens, 
addit, detrahit, invertit, ut viris eruditis comper- 
tum. Ip. — Cogitandum an ex altero Cleniente re- 
poni debeat, ἤτω γοργὸς ἐν ἔργοις, ἤτω ἁγνός. Com. 
— Legendum, sit abundans in operibus, sit castus, 
si eum Clemente Alexandr. przferatur ἤτω γοργὸς. 
ἐν ἔργοις, ἤτω ἀγνός. Sequens sentenlia laudatur 
in Antonii Melisse parte 2, serm. 75, et apud Maxi- 
mum Locorum communiun serm. 49. 06051. 

(28) Τοσούτῳ γάρ. Sic ex ms. Wott. quem 868 
nitur edit. Londin. At aliis deest γάρ. GaLt. — 
Μᾶλλον μείζων. Grabius in. Spicil, tom. 1, p. 279 
censet, Epistoke Clementine additam hic vocem 

μείζων, quod desit in impressis Maximi et. Antonii 
Nelisse editionibus. Jamque idem. adverterat Got, 


ܚܝ 7 CENDIRA,‏ ܢܝܥܪܘ , y £ οσα σσ, PORT.‏ ܐܘ 
ὦ‏ ܗ ܫܐܘ ܐܣܘ A «Mifc dptpribo- pde‏ ; ܡ spit‏ ܡܕܗ ܡܫܐ ,"ܗ ܫܗ ܗܒܘ 
886( ܲܒ experimur; οἶδ. μάπραθυμεϊ αὐδὲν βάνευσον (38) ἐν‏ ܬܡ Φήμες 0110 ἐσεάϊδυτα,‏ ܬ 
ܡܪܝܓ πὰρ οὐδὲν ὑπερήφανον ἐγάπη ὀχίακα cóe Éyw,‏ ܣܰܣܽܩܠܛܘ̈ܟ )ܕܬ ;ܠܥܒ ܡܘ eet af)‏ 
ἐν τῇ‏ ܘܦܗ ἐν‏ ܢܢܡ p cba- οὐ στασιάζει" ἐγάται πάντα‏ ܘ ܐ ܗ 
πάντες el ἐκλεκταὶ ταῦ‏ ܒܗܨܬܠܐ ܝܗ füge ἀτάπῃ (S5)‏ , :ܗܬ omes ἘΠῚ elerii, perfecti εσας‏ ܘܪ 
ܥܛ ἐσέαε τῷ;‏ ܗܘܟܐ eceepeum] est Ero, £s charitate mas Θερῇ."Δίχα ἀγάπης οὐδὲν‏ !]ܐܪ ebarüste‏ 
iE‏ ܵܐܘ ἡμᾶς ὁ‏ ܗܘܟܐ brio]‏ ܙ ܡܕܗ cr eharüsteg qum‏ 899 :ܢܗ ܗܕܗ 
Üowioqs πα ex ve- ἀγάπαν ἂν ἔσχεν ἀρᾶς ἡμᾶς, τὸ αἶμα ctn δω‏ ܐܐ ) desüs‏ ܠܦܬ mbe‏ 
ܐ Apt,‏ ܓܡ ܘܬܐ Dei, 00108 αχ pto wólls tradjdi,e( ὑπὲρ ἡμῶν. Ἰησοῦς Κρὶσιὸς )30( ὁ‏ 86 ܙܬ 
ὑπὲρ τὰς σάρκας‏ ܫܫܨܠܐ rx τὴν‏ , ܦܬ Gars, 4ἱ animan rg anima- ϑελήμδει‏ ܘܗ expuem peo‏ 
ὑπὲρ τῶν ψυχῶτ ἡμῶν.‏ ܦܢ ¥ καὶ‏ ,ܡܡ )ܐܟܘ nia‏ 
X.‏ ܔܔ CAPUT L.‏ 


Videus, hattest, quart wmgus d admirunda ὀΘρότε, ἀγεκηκῦ, πος Μέγα 6t raptor ܡܬ‎ 
πα εἰι abiti, €. qued porthetiTedis ܠܗ ܗܡܕ‎ ἡ ἐπ, ܠ‎ τῆς ܩܠܗ‎ αὐτῆς ܐܠܗ‎ ἔστες Ho 
«sri. (ils Montüs ܐܗ‎ UG ܐܗܛ‎ baventater, y grat ܫܗܡ‎ Τίς Exfl, ἓν εὐτῇ εὐρ[εδῆνει!, αἱ ul εἷς e 
ܘܗ‎ quos Tela 48605 egre ܣܨ ܦܡ 1 ܐܬܝܡ‎ τατεξκύσῃ [ὁ cóc; Borirga fs ([8] οὖν ܐܟ ܐܕ‎ 
€ ,ܦܟ ܘܠܠܡ( ܣ ܬܐܡ ܘ ;ܬܟ‎ εἰ ܩܐ‎ ehariftei- — ܘܦܘ‎ ἀπίὸ τοῦ ܕܬܬܬ‎ (X] «ἀφοῦ, ἵνᾷ ἐκ dye 
Sat, ܕܕܗ ܕܐܢܘ‎ progensioren,, et ἱπεπί- [eoe ἔϊχᾳ πρεσχλίσεως. ἀν πίτης}, ܡܕܡܕ‎ 
wa, Gasetátiqes amnes 4b Adis wequéumhodut Αἱ Τεναὶ πᾶσαι (10) ἕως voie ἡμέμας ܣܦ ]ܡܐ‎ 
ܡܩܡ‎ dién ܪ :ܢܘܠܗ‎ φαΐ μὸν [πε] ܓܗ‎ cut- ἀλλ᾽ «1 ἐφ δάση τελεισθξιζτες,} κατὰ τὰν cd 
ܕܙܐ ܐܡܗ ܐܪܘܡܘ‎ €harit4le, baleut aedem ptorum; Θεοῦ QI) χέριν, ἔχον συ] χῶφαν (11 ܪܬܐ‎ of 
46i maolfcstafmiitar ipxisitaloge ]ܘ̈ܛܪܐ‎ 04:1. Scri- φάνερίδήσον)ται RE) bj τῇ ܐܟܗܘ ܪ‎ τες 8:90 ܕܡܕ(‎ 


"lC. sitésem. “ἰ Tim, v £t. 


NARIORCR HOT E. 
σὺν Θεῷ περτγίνε' ci den ed Ter iw 
μι ܘܬܟ‎ t£ » ܘܕܝ‎ 
ܕ ܬ ܝܪܡ‎ οὐχ. ἔνδοξον, ,̄ܒ . ܐܗܠܐ‎ οἱ ας 
οὐ pede pei do ܨ‎ 0 ΣῪ ρίψηκα 1 τὰ At poe "Wet. ܕ‎ 


πάντα δτέχει, πάντα ὑπομένει. d έχων ἀνάπην, ms. εἰ Clemens Alet. GALL.‏ ,)ܘܟܝ 
el < οὐδενὸς χα- ($5) Ἰησοῦς Χριστός. Codd, rp ps 0 _-‏ ܨܘܪ μα ἑκαίρεται κατά,‏ 
παλαλεῖ, -ἀλλὰ τοὺς καταλαλοῦ: ὕντας. ἀπεστρέησταις Ὁ Βεκίμι! Ἰησοῦς ex ms. qui exhibef‏ 
Perd‏ ܨ Ἰησοῦς ο. 3 n‏ ܪܐ 6 ἔχων η ἐν δόλῳ φῦ. πορεύεται, οὐχ‏ 

it εἰ edit. ܝ‎ 

ασχαίνει 2 “πτώσει ἑτέρων, οὐ διασύρει τὸν ܝ‎ 51) Nota hic llinaris dogma przverti et Pa- 
τα, ἀλλὰ συνλυπεῖται καὶ ܨ‎ état, οὐ 8 2 &dversus ܣ ܗ‎ Cetus. 
ܐ‎ ο συνεπαμύνει xal τη sd ἅμωμοι. Vac 


σα Ke τῆς dk ςς ὑπά à, Αὐτὸς γὰρ τοῦ ἐλέους. 
ὁ καλὰς jx "as m Ἐν τοῦτιῳ Ig ܬ‎ S EH Diem "io Maker ΝΕ 03 ܒ ܨ‎ 
στε, Mir ἀγάπᾶτε ἀλλῆ- — dem, sed uon ore 5. ,ܐܦܕܕ ܐܧ‎ Ma. enimi 
ܥ‎ po γάπην ܐ‎ ἑαυτὸν περιποιεῖται, — exhibet AIL..OYE. Ad quem locum Mill. : « ܗܐ‎ 
i ἴδων νι s. πάντα ὅσα ἔχει, — derantur, quantum ex lacuna colligo, sex vel sep- 
ܢ‎ ταῖς πᾶσι προτίθη γον ν ἀγάπην, à ܡܐ‎ litter. Legendum fortc ἀπὸ τοῦ ἐλέους, ; Ma. 
ριον οὐδένα, λογίζεται. ντας ܐ‎ ὁ enim vocem istam semel atqve iterum exprimit ἢ- 
ἔχων ἀγάπην, οὐ por Mee οὐ φυσιοῦται, οὐχ ἐξά- — brarius moster, licet plerunque αι scribat pro ̄ܗ‎ # 
πτεται εἰς |", αὐ χαίρει ἐπὶ ἀδιχίᾳ, ἐπὶ ψεύδει Ὁ In eamdem sententiam Wott. qui tamen putat, ms. 
οὐκ μιαν ἐχθρὸν οὐδένα ἡγεῖται, εἰ μὴ μόνον — exhibuisse ἀπίὸ ἐλαί]αυς omisso articulo, et us pro 
τὸν διάδολον' ὁ ܨ‎ ἀγάπην, πάντα ὑπομένει, ἔων & positis, ut alibi passim. Sic εἰ Cler, At Dav. leg. 
Eee μαχροθυμεῖ. Μακάριος οὖν ὁ τὴν ἁγι ἁγ[ιασμ]ούς. « Litter? namque, ait, Γ II, decurtate 
μένος καὶ μετὰ ταύτης ἀποδημήσας πρὸς θεῖν, aljero erure, tam vieins sunt, οἱ hec pre illia vel 
Eug αὐτὸς τὸ ἴδιον ΤΩΣ προσδέξεται αὐτὸν ἔν ¬ scribi, vel scripta possit videri. 1 ως. 
παῖς τόλποις m ἀγγέλων ἔσται, (40) Ai Τενεαὶ πᾶσαι. ecitat hec verba Clem. . 
xa σὺν Xpvrop An v ¢ ἀγάπης ἐργάτης. ΛΑἸεχ. ܘ‎ Clementis Rom. nomine, 8 
AUC αὖ SC qn Βεὺς Λόγος ἐπὶ τὴν γῆν παρεγέ- — lib. tv, cap. 41, pag. 614. in. 
vero, δι' αὐτῆς καὶ ὁ πάράδεισος ἠνέῳχται ἡμῖν, καὶ (41) θεοῦ. Sic ot. ex ms. Sic et Clem. ibm , 
ἄνοδος εἰς οὐρανὸν ἐπεδείχθη πᾶσιν' ἐχθροὶ ὑπάρχον. — At Jun. cum editia, przter Londin. eris ln 
πες ^D. Θεῷ αὐτῆς κατηλλάγηµεν ` εἰχότως οὖν &- (43) Χῶρον. Ma mi. editi vero, si Londinermem 
ΞΡ ὅτι ἀγάπη ὁ is Hm χαὶ ὁ μένων tw τῇ — excipias, exhibent χώραν, ut apud Clem. Alex. Le- 
ἀγάπῃ, ἐν τῷ θεῷ Jum. ---Αγάπη 640 ὌΣΣΕ ms. 110 veterum exemplis tuetur Woik. 
ἡμᾶς to Θεῷ. Hec υμεῖ ܗ‎ 50 Clemente io, idem judicium tulisse Cl. Hentieigm, 
koe scies, αἱ . 518. D. bin pose sis in Dissert. de Dhalar., pag. 185. lp. 
(85) © joies ܡ ܐܕܘ‎ "absunt (43) Φονερωθήσονται. Sic Jun. cum editis, ¢ 
2.Clememie Alexandrino, sünique 1 — menterg Alex. secutus ; qua: 013 esse lectio vie 
ἴμεν. E detur. Woit. tamen sie leg. φανερ[οῦν]ται : ntamje 
481) "Ev ἀγάπῃ ad voculam xol capit φομ, — faitantur : forlasse ob praecedens. ἔχουσιν. lg. 


St. 


Act Er ܫܗ‎ b 4 εἰ furor wem. 
Εἰ retordokof diei bosti '*, a! agsxitabe vos 0 seyilevit. 
vestris '*. Beati sumun, dilecti, si pracepta Dostint in 
ckarüatia concordia focerimam, ܕ‎ per ܡܕܬ‎ 
resmütismiot nobia yesesta, Seriptum quip. οι 


miszx ܗܬܘܡ‎ néc ܗܘ ܗ ܐܗ‎ ejus dolus", Ha 
bestilade. contigit electis ܦ‎ ἔφα ܒܗ ܝܡ‎ (δεῖ. 
sum Domum nostram; ܗ‎ glaria ix μεσω ܣܝ‎ 
ܘܕ ܘܗ‎ . Amen. 


ὑπ πῖοξ.‏ ܫܝܐ ܐܗ 
ܡܫܐܘ cubleula iud‏ ܗܬܘܡ̈ܡܗܐ : ܐܘ enint‏ ܘܩܡ ܓ τρ” Εἰσεῖξθε) αἲς‏ 118( :ܡܕ .ܠ ܘܐܘ 
ܡܕܗ ܐܢܘܒܐ 


ܝ 
c‏ 
“πῇ eic (A5) gtupbi Sov[v,] ἕως o6 αλόη 4‏ 
py καὶ A ojoic] κου" καὶ κ»ηὐϑθήσομαι (46) ἡμέ-‏ 
ܙܘ put ἐγαθῆς, καὶ ἀναστήσω ὑκᾶς [εκ] cóc‏ 
κἂν (UD). ὁρῶν. Ἰξαχάρταί ἔσμευ, ἀγαπητοὶ, εἰ τὰ‏ 
[xpat eé'rusiet (ME) τοῦ Θεοῦ ἐποιοῦμεν εν ὀ]ρονως‏ 
ἀγάχης, εἰς τῷ Cei vas] ἡμὴ δι' ἀγάκης τὰς ἀμαρ-‏ 
τες (8). Γέγρεπεᾳ, γάρ. Νίσκάριοι [ὧς ἀρέ]δη-‏ 
dd ὀνόμίαι, καὶ ἂν (50) ἔκωναί. 1ὀ]μθησαν at‏ ܗܗ 
[rio] (31) ᾧ οὐ (32) μὴ .λο-‏ ܗ ܗܝܬ ἀμαρείας.‏ 
τῷ στέ-‏ ܰܘ Κύριας ἀμαρτίαν, οὐδὲ ἔστιν‏ ܗܕܝܐ 
αὐεσῦ δέλος. αὗτος ἃ μαχαριάμὰς ἐγένετο ἐπὶ‏ ܕ ܐܘܟ 


Tube ἐνλελεγχνως e$ τοῦ Θεοῦ διὰ Ἰήσεῖ ܗܪܘ‎ τοῦ Κυριοῦ ἡμῶα, ᾧ ἡ B εἰς τῶς αἰῶνας Nit 


α,‏ ܠܝ 
ܬܐ φυσιρύπος αἰνετικόί‏ ܐܗܕ βρηκε igltxt‏ 
ME να‏ : ܗܘܝ pessmi deliquirus,‏ 


qx ܡܬܘ‎ ac dimscuionis ܡܘܕ‎ εἰ γκάμα 
enim ܗܗ‎ timeo e(-chario vivus, ܐܘܗܐ ܣ‎ 
eate an. incidir υἱοΐμοξ, quam pronos ; sequ. 
ipens poing intpralierl ܗ ܝܒܗ‎ quam pufckee etja- 
56a traditum πολύς esnasénsiosedo. Nai ܫܘܡ‎ ext he- 
máüni, csafiteri ® lagiibus εἰ ρούραζαι, quar indu- 
τάνα ܒܝܕܐ ܘܢܘܕ ¡ ܡܫܡ ܦܗ‎ esi ܐܗ‎ earum qui 
coutra fsinulurc Dei Moysen sediteueti fecerunt "t : 
aurum cendemnafis ܩܬ ܦܐ‎ fuil ; descendetuat 
enun in infernum viri, ck mors abagrpait eoa, Plía-- 
raa e exercitum ejus οἱ ompes prelecil &igypti "f, 


enims. "ier. 
ὃ πι. y 


ܪܬܡ 

σα [oy (S5) ܬ ]ܦܨܐ‎ μεν RE τινας ܕܬܕ‎ [i 

ἀφειχεῖι μένου, ἐιώσωβες owrratreriv-] xel ܩܬ‎ 
ἀξ οἵκειας ἀῤγηγωὶ τῆς σκάσεως ܐܕܡ‎ διφοστασίες ܡܐ‎ 
ܨܵܡ‎ ×, Age nous τῷ πρινδῳ τῆς ἀλπίδας σκοπεῖν. 
οἱ γὰρ μετὰ ψάλει καὶ ἀγέπας πολιτευάμενῳ, ܝܙܬ‎ 
ταῖς θέλουσιν μάλλον οἰχίφις (38) περιπίπτειν. ἢ τοὺς 
"ijolor- dine 4 ܡܕܬ‎ χεϊάγνωάιν φέρωσι, 1 
τς κάραξεξο μένης ἢρᾶν »εδᾶς xt] διπέκίως (SR) ὁμο- 
lia παραπουμάτωα, ἢ σιληρῦναι τὴν κερδίαν αὐτοῦ, 
ααθῶς ἐσκληρύνδῃ ἡ ospiti: τῶν στασιάζόντων πρᾶς 
πὸ θε ρὄποντὰ ποῦ Θεοῦ Μωμῦσᾶν" ὧν τὸ πρίµα ܠܩܐ‎ 
Άλαν ἐγενήθη - ܕ ܘܝܡ‎ γὰρ εἰς Mov ζώπετες, καὶ, 
Φέζνετης κἀτέπιει α]ύτωύς, Φαραὼ καὶ ἡ στραζτνᾷ 


αὐ]ιοῦ, καὶ πάένεες οἱ ἡγεύμενίοι ΑἸγ]ύπτου, σὲ τε  οκττπε δεῖσαι et equites ὄσεωσε, non aliam ob cam- 


sam maris Rubri profumdo iunersi sunt, ek ܝܪܗܢܐ‎ 


üpgiros ܐܘܫ‎ οἱ [ἀναδά]ται (56) αὐτῶν, οὐ δ᾽ ἄλχήν 


κκ, {, , 3, '* Num. xvi, *' Exod. xiv.‏ .ܐܡܟܐ ἶσα, zwi, 38, "ὁ Ezech. xxxv, 48, 13, τὶ‏ ܗ 
YARIORUM NOTAE,‏ 


Κυρίου ἡμῶν, exscripta sunt ex Clemente. Alegaae 
drine p. 519. A. Bag. : 

(52) Ὧ οὐ. Ma. exhibel οὗ οὐ, lum hie, tm. 
posl. xxxi, 2, At cod, Vat. ᾧ sic et Rom. wr, ἃ, 
eodemque modo legitur in He lextu.et in. ver- 
sionibus owinibus: Igitur ᾧ veram eise. lecltenema 
existimo, Wott, GALL. 

(85) "Oca cbr, x. *. λι dua. cum editis, ex: 
Londin. hune locum minus recte sic éxhibet : "Qe« 
[o οὖν] παρ[ἐδη]μεν διά τινος τῶν [τοῦ] ἀντικ]ά 
μέν)ου, Nam (¥0|&, in ms, sic legit £ ὅσα...ν παρε... 
μεν δια τινὸς των αντικρ...ενου, lpse igilur §ܐܪܬ:1ܐ‎ 
ita complet : ὅσα [οὖ]ν παρέ[δη]μεν διά τινος τῶν 
[ποῦ]ἀντοε[υμ]ένου. Huic autem voci postrema 
slam addendum censet qua lihrario exciderit, 
nempe vel τεχνῶν, δόλων,. ἐπιδορλῶν, πειρασμῶν, 
vel παρεμπτώσεων cum o. Alex. Στρωμ., 
lib. iv, cáp. 17, pig. 614. At Dav. nibil aidens, 
vocesins. δια τινος των, sic legii, διὰ πειρασμῶν 
τοὶ τεχνασµάτων. Aliter ὕοαξ, Juniananr. lectione 
secutus, lp. — Ὅσοι μὰγ οὔν ad ἀντικειμέτου. 
:ܘܐܬܐ‎ elficta sunt. ex his Clementis. Αἰδχ., p. 519 : 
"Hy δὲ καὶ περιπέσῃ, etc. ᾿Αξεώ , εἰς, Hine 
ad ἐξομολογήσομαι τῷ Κυρίῳ, cap. ὅ, mnia finxit 
inlerpolator , et intempestive de confess.oRe iof 
verba ingessit, Bgax. ` 

(53) Θἰκίαις. Leg. cum Jun. ceterisque, αἰκίαις, 
facili inutatione, Wett. GALL. 

(55) Καϊῶς καὶ δικαίως. ܦܬܐ‎ mus. aped Wott. 
Editi, καλῆς καὶ διχαίας, lp. 

(56) ᾿Αγαδάται. ܐܬܐܐ‎ . magis placet leg. |&va« 
δάἾται, quara cum editis {{ππό τας, Sie Exod. xm. 


αι... εἴσειθε. Hzec pro Clementinis 


0 
ν : εἰν οὐχ ἐᾷ, BEAR. 

ἡ (45) Ῥαμιεῖα: Αα Μαι, 5 56 habet ms. 
Κα et, opud LXX, Ίσα, xxvi, 20. Editi, prater. Lon- 
din, ταμεῖα. © ,ܐܝܐ‎ 3 

(M) Καὶ µνησθήσομαι, κ. τ. X. Vix dubite, φίλ 
Ξε πα τοῦ ἐπὶ! 1 ο το 35: 
Ἰδοὺ ἐγὼ ἀνοίγω ὑμῶν τὰ μνήματα, xa 
ἐκ ܐ‎ bdo ΜΟΝΗ ܘ‎ ὅτι ἐγώ μῆς 
Κύριας, ἐν τῷ ἀνοῖξαί με τοὺς τάφους ὑμῶν, τοῦ ἄνα- 
χαγεῖν με ὑμᾶς ἐχ τῶν τάφων ὑμῶν, τὸν λαάν µου. 
Aliter Cot. eui famen zgre assentitur Cont. Ip.— Καὶ 
μνησθήσομαι ἡμέρας ἀγαθῆς, καὶ ἀνασεήσω ὑμᾶς 
ἐπὶ τῷν ἡμῶν. Simile nonnihil habes in li- 

ro apocrypha 1V Ésdre m, 46 : Ei resuscirubo 
mortxes de locis auis, et de. monumentis educam il- 
os. Lege ctiam Isnlze xxvi, 19 ; cxi. 11; et Hebr. 
xm, 20. Hinc enim forte cofisarcitatus fuit iste lo- 
eus. Cor. 

(41) Θηκῶν. Sic ."ܠ‎ er ms. Sic et Londin. 
editia. Al. σηκῶν. GitL. 

(A8) Τὰ προστάγματα. Editis, pretet Londin. 
deest articulus τὰς quew restituit οι ex ms. Ip. 

(49) ᾽Αμαρτίας. 8.6 ma. apud Wott. absque ἡμῶν, 
quod addant editi, prater Lon lin. neque illud con- 
texiui eusó necessarium, vor ἡμῖν pr&cedeus salis 
evineit. Ip. 

(58) Καὶ ὧν. Manet Mill. exstare ᾧ ἵα ms. qoad 
fugi Wo. Sed siresita se habeat, vcl excidit v; 
ταὶ ex witio librarii, secundi comrmatis in pre- 
egens irrepsit. Consians enim eat leclio, xal ὧν. In. 

81) Κωτόριος diio. Hac umque ad Χρισευῦ τοῦ 


δ18 


S. CLEMENTIS I ROM; PONT. OPERA GENUINA. 


315 


runt, quam quod stulla eorum corda indurata fue- A τινὰ [αἰτίαν] ἐθυθίσθησαν elc θάλασσαν { Ἑροθρ]ὰν, 


xal ἀπώλοντο, ἀλλὰ διὰ [τὸ σχλ]ηρυνθῆναι αὐτῶν 
πὰς ἀσυϊνέτ]ους καρδίας, μετὰ τὸ γενέσθαι [vk σημ}- 


^ rint, post signa et miracula per famulum Dei Moy- 
sen facta in terra Egypti. 


τῖα [xaT τὰ τέρατα (57) ἐν γῇ Αἰγύπ[του,] διὰ [τοῦ θ]εράποντος (58) τοῦ Θεοῦ Μωῦσέως. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ NP. 

Απροσδεὴς (59), ἀδελφοὶ, [5] Δεσπότης ὑπάρχει 
τῶν ἁπάντων, [οὐ]δὲν οὐδενὸς χρῄζει, εἰ μὴ τὸ {ἐξ}. 
ομολογεῖσϑαι (60) αὐτῷ. φησὶ γὰρ ὁ ἐχλεχτὸς Δα- 
6ἱδ (61): ᾿ΕξομοΛογήσομαι τῷ Κυρίῳ, καὶ ἀρέσει 
αὐτῷ ὑπὲρ μόσχον νέον, κέρατα éxgéporca καὶ 
ὁπλάς" ἰδέτωσαν πτωχοὶ xal εὑφραγϑήτωσαν. 
Καὶ πάλιν λέγει: θϑῦσον τῷ Θεῷ θυσίαν αἰνέσεως, 
καὶ ἀπόδος τῷ Ὑψίστῳ τὰς εὐχάς σου καὶ ἐπι- 
κάλεσαί pe ἐν ἡμέρᾳ θἱψεώς σου, καὶ ἐξελοῦ- 


CAPUT LII. 

' Nullius rei, fratres, indigus est Dominus om- 
nium, nec quidquam desiderat, .przterquam ut ei 
fist confessio. Ait enim electus David : Coxfitebor 
JD'omino, ei placebit ei super vitulum novellum, cornua 
producentem et ungulas. Videant pauperes, el lcten- 
"ܙ ܐܐܐ‎ Et iterum dicit : Immola Deo sacrificium lau- 
dis, εἰ redde Aliissimo vola tua. Et invoca me indie 
tribulationis (ug : et eruam te, et honorificabís met, 
Nam sacrificium Deo, wpiritus contribulatus '*; 


pai ce, xal δοξάσεις µε. θυσία γὰρ τῷ Θεῷ πνεῦμα συντετηιμμένον. 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ NI* 

Ἐπίστασθε (62) γὰρ, καὶ χαλῶς ἐπίστασθ[ε, τὰἸς 
ἱερὰς Γραφὰς, ἀγαπητοὶ, [καὶ ἐγχε]κύφατε εἰς τὰ 
λόγια τοῦ [Θεοῦ - εἰς ἀνάμνησιν οὖν ταῦτα [λά- 
ὅετε (63).] Μωῦσέως γὰρ ἀναδαί[νοντος εἰ]ς τὸ ὄρος», 
χαὶ ποιήσανίτος (04) τεσσαρ]άκοντα ἡμέρας, καὶ τεσσ- 
[αράκοντ]ᾳ νύχτας ἐν νηστείᾳ [καὶ ταπειν]ώσει, εἶπεν 
πρὴς αὐτὸν [ὁ Θεός: Μωυ]σῆ (68), Μωυσῆ, κατάδηθε 
[τὸ τάχος] ἐντεῦθεν, ὅτε ἠνόμησεν: [ὁ λαός σ]ου, 
οὓς ἐξήγαγες ἐκ γῆς [ΑΙγύπτο]υ: παρέδησαν ταχὺ 
ἐκ [τῆς ὁδο]ῦ ἧς ἐνετείλω αὐτοῖς, [ἐποίησα]ν ἑαυ- 
τοῖς χωγεύματα. [Καὶ εἶπεν] Κύριος πρὸς αὐτόν" 
Λελάλη [κα πρὸς]σὲ ἅπαξ καὶ δὶς. λέγων" ] Ἑώραχα) 
τὸν Aaiv τοῦτον, καὶ ἰδοὺ .Ίαὺς (66) [σ]κ.Ίπροτρά- 


¥: Psal. ,ܐ‎ 


CAPUT Lll. 

Nostis enim et probe nostis sacras Scripturas, 
dilecti; et penitius in Dei eloquia introspexistis : 
illa igitur in memoriam rewocate. Cum Moyses in 
montem ascendisset, et quadraginta dies noctesque 
quadraginta in jejunio ac humilitate transegisset , 
dixit ad eum Deus : Moyses, Moyses, descende ve- 
lociter hinc ; quia iniquitatem fecit populus tuus, quos 
eduxisti de terra. /Egypti : transgressi sunt cito de 
via quam mandasti eis, et [ecerunt. sibi [usilia, Et 
dixit Dominus ad eum : Locutus sum. ad te semel et 
dierum, dicens : Vidi populum hunc et ecce populus 
dura cervice est : dimitte me ezterminare eos, ei de- 
lebo nomen eorum de aub colo; et faciam te in gen- 


"* Psal, Ένα, 31, 53, Psal. xvix, 144, 15. 


YARIORUM NOTJE. 


(65) AdGere. Ante Μωῦσέως, exstare in ms.« 
testatur ο. Qui propterea conjicit script 
fuisse λάδεται pro λάθστε, αι pro 6 positis, ut passim 
alibi. Mill. vero cum lacuna non nisi soptem:litte- 
ris expleri posse videatur, reponit [ἐλάθετα]ι, GALL. 

M Honigercege μέρας zal...vóxrac. lnsolens 
videtur Wottono hac phrasis, ποιεῖν χρόνον. -Quie 
tamen frequenler occurril apud sacros Novi Test. 
scriptores, Act. XY, 06 ; Ποιήσαντες δὲ χρόνον. 
xviri, 95 : Καὶ ποιήσας χρόνον τινά. XX, 5 : Ποιή- 
σας τε μῆνας τρεῖς. 1] Cor. αι, 23 : Νυχθήμερον ἐν 
πῷ βυθῷ πι χα. Jae. τν, 15 : Καὶ ποιήσωμεν ἐχεῖ 
ἐνιαυτὸν ἕνα. Quia plura? Wetst. ad Act, xv, 53, 
profert aliquot hujusinodi exempla, vel ex ipsis li- 
matissimis Graciz-scriptoribus, Demosthene, Pla- 
lone, Polybio desumpta. Im 


οἰ Ανάστηρθ]ε : contra 
ς ATTON....2H. lta- 


D». ‫. 

(66) Καὶ ἰδοὺ Aaóc. Vocem Ἰαός litteris miniati 
descripsit Jun. perinde ac si abesset à ms, ubi ni- 
hilominus, Wott. teste, ocewrrit. Haec paucis mula- 
lis recilat Clemens Alex. Σζρωμ., lib. vi, cap 19, 
p. 617. Ad quem locum Potter. lectione. Juniana 
decepius, censebat polius ex Alexandrino quam 
ex LXX Clementem Homanum fuisse reforma 
dum. In. 


90, 26 : καὶ τὰ ἅρματα, xat οἱ ἀναθάται...ἐπέ τε τὰς 


ἅρματα, καὶ ἐτὰ τοὺς ἀναδάτας : quo procul dubio 
respexit S, Pater. 0. 

(87) Τὰ σημεῖα καὶ τὰ τέρατα. Jum. el codd. 
μηρρ. [τηλιχαῦ]τα τέρατα, nom prorsus ad fidem 
a5. qui exhibet ...eta...t tx τέρατα. Legendum pro- 
«ul dubio [τὰ σημ] εἴα [χα [ὶ τὰ τέρατα. Fere onin 
ubique in sacris litteris eo modo simul leguntur ση- 
pela xat τέρατα, precipue in libro Exodi, ubi lic 
ipea narrantur. Sie et Act. vi, 56 : Οὗτος ἐξήγαγεν 
5 ποιήσας τέρατα καὶ σημεῖα ἐν γῇ Λἰγύπτον, 

ott. Ip. 


lectionem retinendam esse censet pev. ος οὐδε- 
νὸς χρήζει, εἰ μὴ τὸ ἐξομολογεῖσθαι : Nihil a quo- 
quam pelit, nisi ut ipsc «οημιεαίατ. lp. 

- (84) Δαδίδ. 1120 et sequentia usque ad fineni ca- 
9 nonnihil mutata recitat Gleniens Alex, ζερωμ, 
ib. tv, cap. 17, pag. 614. Ip. 

(62) "Exíccacós ad καὶ εἶπεν Κύριος πρὸς ab- 
τόν. Pro lis habet tantum Clemens Alexandrinus 
p. 591, C, hzc. verba : Αὐτίχα οὖν à Μωσῆς μόνος 
ἀχούσας παρὰ τοῦ Θεοῦ. BERN. 


ܠܐܬ 
tem [magnam et mirabilem, εἰ multam magis quam‏ 
hanc. Dirit axtem. Moysez: JNeutiquam, Domine;‏ 
remitte peccatu huic populo; vel etiam. me dele de li‏ 
bro viventium *". O charitatem magnam | o ingupe-‏ 
rabilem perfectionem | Libere ad Dominum loqui-‏ 
tur famulus , remissionem pro plebe postulal, vel 48‏ 
ipsum queque cum eis deleri pétit.‏ 


EPISTOLA 1 4D CORINTHIOS, 


irj 
χαΐος" ἔασόν µε [ἐξαλ)εθρεῦσαι (61) αὐτοὺς, καὶ A. 
ἑξαμείψω εὐ] ὄνομα αὐτῶν Ὀποκό[τωθεν| τοῦ 
οὐρανοῦ, καὶ ποιήσω [σε εἰς ἔ]θγος μέγα καὶ θαυ- 
μαστὸν [καὶ πολὺ] μᾶλλον ἢ τοῦτο. [Εἴπε δὲ 
Μιωυσῆς! Μηδαμῶς, Κύρια, [ἄφες vim] dpaptiar 
τῷ Jud τούτῳ, ἢ κἀμὲ (68) ἐξάειψον ἐκ βίδλου 
ζώντων. Ὦ μεγάλης ἀγάπης, ὦ τελειότητος ἄγωπερ- 


θλήτον  Παῤῥησίάξεται (89) θεράπων πρὸς Κύριον αἰτεῖται ἄφεσιν τῷ “πλήθει, ἢ καὶ ἑαυτὸν ἐξαλειφθῆναι 


CAPUT LIV. 

Quis ergo inter vos generosus? quis misericors? 
quis chariratis plenus? Dicat : Si propter re sedilia, 
et discordia, et schismata; discedo, abeo, quo- 
cunque volueriti ; εἰ quie multitudo jusserit facio: 
tantum ovile Christi in pace degat, cum constitutis 


μετ' αὐτῶν ἀξιοῖ, 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΝΑ’. 

Τίς οὖν ἐν ὑμῖν γενναῖος ; τίς εὔσπλαγχνος ; τίς πες 
πληροφορημένος (10) ἀγάπης ; εὔνάτω” ΕἸ δι ἐμὲ 
στάσις (71), καὶ ἔρις, καὶ σχίσματα, ἐχχωρῶ, ἄπει- 
p (73), οὗ ἐὰν βούλησθε, καὶ ποιῶ τὰ προστασαόμενα 
ὑπὸ τοῦ πλήθους 3 µόνον τὸ ποίμνιον ποῦ Χριστοῦ 


εἰρηνευέτω, μετὰ "τῶν καθεσταµένων πρεσθυτέρων, B presbyteris. Qui hoc fecerit, sibi magnum decus in 


Domino comparabit; etomnis locus euim excipiet. 
Domini enim esi ferrá, 4 plenitudo ejus '', Haec, 


x, 12-14, 99 Psal, xxm/ 4. 


Τοῦτο ὁ ποιήσας ἑαυτῷ μέγα χλέος Bv Κυρίῳ περι- 
ποιήσεται, καὶ πᾶς τόπος δέξεται αὐτόν. Τοῦ γὰρ 


"^ Exod, xiu, 7, 9, 10, 21, 52, xxxini, 5; Deut. 1 


YARIORUM NOTAE. 


ἡμῶν ταῦτα ὑποπτεύετε, ἕτοιμοι παραχωρῆσαι τῆς 
ἀρχῆς, ὅτῳ περ ἂν βούλοισθε" μόνον ᾿Εχχλησία ἔδτω 
µία, in quo Clemehtem nostrum ὑπογραμμὸν sipi 
proposuisse, et locum hune, ad quem alludit, prz 
Oculis babuisse, verisimile est. Jux. — Εἰ δι ἐμὲ 
στάσις, Locum bunc citat Boiphanius lzeres, 27, et 
etiam exemplo εἰ moribus Clementis nostri descrip- 
tum ait5. qui Écclesie Roman: cathedrae 8 D. Petro 
admotus, se eo munere abdicavit, quandiu Linus et 
Cletus in vivis essent. Ex qua. duplici successione 
fortassis, si non polius ex Ecclesiis a B. Petro et 
Paulo, Judzorum gentiumque apostolis, seorsim 
aliquando habitis, ficri potest, τι adeo parurn inter 
scriptores eonvenint, utrum. Clemens , immediate 
successerit Petro, an quartó saltem foco. Licet non 
Sim nescius aliam etiam: causam a plurimis reddi- 
tam ; qvod, scilicet, nemo illi Romze succedere ! 
quee potest. dicj, de quo multam dubitatur, an 
ona unquam fuerit. Obiter monendum apud ΕΙ 
phanium jn loco- supra memorato reponi commode 
posse pro ἐνσταθήξω, Ling mt quanquam vele- 
rem lectionem. relinet doctis. Petavius, Sed hoc i| 
Sum, quod hic loci suadet B. Clemens ae se proil- 
tétur et spondet S, Chrysostomus, qui oit hom. H 
in Episc, ad Ephesios: El μὲν οὖν περὶ ἡμῶν ταῦτα 
ὑποπτεύετε, ἔτοιμοι παραχωρῆσαι τῆς ἀρχῆς, ὅτῳ περ 
ἂν βούλοισθε, μόνον Ἐκχλταία ἔστω μία. Εὶ Gregorius 
Nazianzents re ᾿ρδὰ ,1ܐ )5 ܐܐ‎ qui ut. seditioni- ob- 
viam iret, postquam ad: Constantinopolitanam se- 
dem adrhotus essét, prolinus τὴν προστασίαν παρῇ. 
τήδατο. Socrat. Hist v, c. 7. FELL. ܝ‎ 
(72) ᾿Ἐχχωρῶ, χ'πιλ. Laudat huc locam S. Epi- 
phanius, "Har. 27, pum. vi, GALL. — Ἐκχωρῶ, 
ἄπειμι, Ex memoria. laudat. S. 'Epiphaulus hzresi 
31, cp. 6, sic : ᾿Αγαχωρῶ, ἄπειμι" ἐνόταθήτω raut 
iuxta Patricium Junium εὐστάθείτω 6 λδὸς φοῦ Θεοῦ. 
Idem Junius apponit erba B. Clrysostomi valdc 
similia, ex he Momilie 41, in ημας ad Ephe- 
οἶος, À te vero addi potest locus Origenis homil. 19, 
in. Jereminm, μοβίγεηι editionis, ip. 194; Cor. — 
᾿Ἐχχωρῷ, ἄπειμι. Scripsit Clemens ἀναχωρῶ, ἄπει- 
μὴν ἐὐσταθείτῳ ὁ λαὺς τοῦ Θεοῦ, ut. Epiphanius do- 
cet p. 107, hoc e&t bene se Rabeat populus. Dei. Ar 
Clemens episcopus Romanus, an. Ecclesia Romanz 
ouo τὰ προσταττόμενα ὑπὸ τοῦ πλή» 
iniquius, sordidjusve? Bijur. 


(6) ᾿Εξολεθρεῦσαι. Vide supra, cap. 14. ια. 

(68). Κἀμέ, lla ms. apud Wott, ta. quoque Cle- 
mens Alex, 1. c. ut'apud LXX. Editi vero, praet 
Londin. καὶ μέ. lp. 

(09) Παῤῥησιάζεται, pte. fee usque ad histo- 
riam Judilhe non extant in Clemente Alexan, 
p. 521. Dens. 

(70) Πεπληρορορημένος. Perperam mutaretur in 
πεπληρωμένος, Cum πληροφορεῖσθαι signifie im- C 
pleri aliqua re, u£ observatum ἃ Scripturarum in- 
lerpretibus, antiquis quoque. Sic Eccle. viui, 11, 
Grece, ἐπληροφορήθη, Latine apud Hieronymum, re- 
pletum est. Luca ܕܬ‎ 1, τῶν πεπληροφορημένων ἐν 
ἡμῖν πραγμάτων. Vulgata : Quo ín. nobts completz 
aunt rerum, Coloss. 1,2 ܐ‎ πληροφορίας, plenitudi- 
nis. Similiter 1 Thess. 1, 5, 11 Tim. iv, 5, 17; et 
οί, S. Chrysostomus 3411 Tim, 1v, 5$ : Τὴν &a- 
πονίαν σου 11 πουτέστι, πλήρωσον. ܗܘܐ‎ 
phylactus. 84.1] Tim. iv, 47 : Πχηροφορηθῇ, τουτέ- 
Gu, βεθαιωθῇ, ἢ εἷς πέρας ἔλθῃ, καὶ πληρωθῇ. Sed 
quid in re elara 'ac teslata. ἠπιιιοτος} Cor. Similia 
occurrunt sup. cap. 42. θα, 

(1t. Εἰ δι ἐμὲ στάσις. Epiphanius lib. 1. Adver- 
aus Carpocralios, vbi mientionem Clementis nostri 
facit, au hunc. loeum respicit, scribens: Λέγει yàp 
μιᾷ τῶν ἐπιστολῶν αὗτον - ᾿ἄναχωρῶ. ἄπειμι, × 
πταθήτω ὁ λαὺς τοῦ Θεοῦ, ele., uli! εὐσταθέίτω le- 
feum puto, pro quo Clemens noster εἰρηνευέτω p 

abet. Quantum fralernitatem universam dilexerit, 
πὸ κοινωφελὲς qualsiveril, eL paci Ecclesiz, vir hic 
sanetus, studuerit; eL 1:01 ahominanda ipsi fue- 
rint schismala, qux Christi τὸν ἄῤῥαφον καὶ ἄῤ- 
ῥηκτον χι oum, ex hoc loco lricile apparet : 
mullum. ehim gravius peccatum: admit potest, 
quam wnionem Ecclesie seindere, auctore Cypria- 
πο, qui Libro de unitate Ecclesim,; inexpiabHenr dis- 
cordis maculam iariyrii sanguine ablui, et. pas- 
sione purgari hegat : quod Clirysostomus howuil. 44, 
δὰ Ephesips, suppresso nomine, audax γότηπι 
esse dictum pronuntiat. Ejus verba ita 66 babent; 
᾿Αγὴρ δέ τις ἅγιος εἶπέ τι δοχοῦν εἶναι τολμηρὸν, 
πλὴν ἀλλ’ ὅμως ἐφθέγξατο’ τί δὴ τοῦτό ἐστιν ; οὐδὲ 
Βαρτυρίου αἷμα ταύτην δύνασθαι ἐξαλείφειν τὴν. ᾱ- 
lia, 


ρτίαν ἔφησεν, eic., qui paule infra eadem homi- 
se pacis studio omnia posiponere, imo el epi- 
Mop ipsum abdicare, paratum esse prqfietur, 
ܘܬܐ‎ uuitas Ecclesise conservetur : EE μὲν οὖν περὶ 


S. CLEMENTIS ܐ‎ ROM..PONT, OPERA ΘΕΝΌΠΈΑ. 


qui divinam, cujus numquam pnitet vilam vi- A Κυρίου ἡ γῆ καὶ τὸ πλήρωμω αὐτῆς. Ταῦτα, οἱ 


πολιτευόμενοι τὴν ἀμεταμέλητον πολιτείαν τοῦ Θεοῦ, 
ἐποίησαν, καὶ ποιήσουσιν 
ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ ΝΕ’. 

Ἵνα δὲ (5) καὶ ὑποδείγματα ἐθνῶν ἐνέγχωμεν 
πολλοὶ βασιλεῖς καὶ ἡγούμενοι (74), λοιμικοῦ] τινὸς 
ἐνστάντος καιροῦ, χρησμοδοτηϑέντες, παρέδωκον 
ἑαντοὺς εἰς θάνατον, ἵνα ῥύσωνται διὰ τοῦ ἑαυτῶν 
αἵματος τοὺς πολίτας, Πολλοὶ ἐξεχώρησαν ἰδίων πό- 
λεὼν, ἵνα μὴ στασιάζωσιν ἐπὶ μελεῖον. Ἐπιστάμεδα 
πολλοὺς (T5) ἐν ἡμῖν παραδεδωχύτας ἑαυτοὺς εἰς 
δεαμὰ, ὅπως ἑτέρους λυτρώσονται (16). Πολλοὶ ܘܬܘ‎ 
ποὺς καρέδωχαν εἰς δουλείαν, καὶ λαδόντες τὰς τιμὰς 
αὐτῶν, ἑτέρους ἐφώμεσεν. Πολλαὶ γυναῖκες ἐνδυνάμω»- 
θεῖσαι διὰ τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ, ἐπετελέσαντο πολλὰ - 


Β ,ܐܐܘ ܟܪܬ‎ Ἰουδὶθ ἢ μαχαρία (77), ἐν: συγχλεισμῷ οὔ- 


σῆς τῆς πόλεως, ἡτήσατο παρὰ τῶν πρεσδντέρων 
ἐαθῆναι αὐτὴν ἐξελθεῖν εἰς τὴν παρεμδολὴν τῶν ἀλ- 
λοφύλων " παῤεξοῦσα οὖν ἑαυτὴν τῷ κινδύνῳ ἐξῆλδεν 
)ܘ‎ ἀγάπην τῆς πατρίδος, καὶ τοῦ λαοῦ τοῦ ὄντος ἐν 
συγκλειτμῷ, κάὶ παρέδωχεν. Κύριος Ὀλοφέρνην ἐν 


ܥܘܡ ܘ ܕܕܘ ܗܐ wit,‏ 


CAPUT LY. 

TA amtewr eliam geetium exempla proferarnus: 
παιδὶ reges οἱ principes, pestifero lempore sm- 
viento, eum oreeulo admoniti essent, se ipsos morti 
ܕܗܣܐ‎ οἱ cives suo sanguiud liberarent. Multi 
ἃ ma civüalbus, ue sediiio amplius duroret, 
sábmseftpl, Mulles e noskris cogaavirbus, qui se 
ܢܟܡܕ‎ im vincula conjeeerunt, ut alios redimerent. 
ubi τα ipsi ia servilutem dederant, οἱ accepto pretia. 
uii; alios cibarent. Xalieres complures per gradum. 
Bei corroliotsto, sirenus et virilia mulia gesserunt, 
Neap judih ",cum urbq ebeideretüt, rogavii se- 
mires wj εἰμὶ cesi Ut aliealgemarvm cazira trang 
1961 nc 86 ܐܪܐ‎ periculo tratieus, geopter charita- 
teni pairiz pogutique abtiess] egressa est ; εἰ Domi- 
was tradidit Olophernem im mann »reing. Nee mi- 
may períacta secundum fem Esther " perieuIg se 
ohjvel, ut duodocum iribds lsraei jux) peritnras 

7 duditu. να. Εαν. v, xat, xv. 


VABIORUM NOTAE. 


eresi. Quia et ird ador ssim] χαι- 
pos, χρησμοβοτηθεὶς (auctoris mostr Bohnen Res 
poeta inducitur in eumdem morem verla faciens : 
luicunque [essi et morbo gravés— 
'mianima trekiiis corpora, en [αφίο, exeo, 
Rielevate colla, mitior celi status " 
Dost terga sequitur. Fett. 

(75) ᾿Επιστάμεθα πολλούς, elc. Ad horumr exem- 
Ium lea B. Paulinus Nolanus presul subiit vo- 
luntsriam servitutem , ul. fllium vidug liberarei; 

Teferente magno Gregorio, ib. ir Dialogorum, 
cap. 4 : Ἂν αἰχμάλωτον, inquit ineertus seriptor de 
Persica captivitate α Π. Ῥ. Francisco Combefisio 
publici juris factus, θεάσῃ δαχρύοντα, προσπίπτοντα, 
παλαιπωροῦντα, χειμαζόμενον, τόπον bx τόπου πρὸς 
εὐποιίαν μετερχόμενον, μαστιζὀμᾶνον, ὑπὲρ Χριστοῦ, 
χαταπονούμενον, ¥ ὡς χτῆνος πιπρασχόμενον" μὴ 
μένον χρήματα, ἀλλ' εἰ δυνατὸν τὰ ἑαυτῶν σώματα 
μεταδώσωμεν" καλὸν γὰρ ἀγοράσαι Χριστὸν πιπρα- 
σχόμενον. Cor. — ᾿Επιστάμεθα, Hujus rei exempla 
dabit B. Paulus, Ep. ad Rom c. xvt, 2, Priscam et 
Aquilam, qui pro anima ejus suas cervices supposue- 
runt; et ad Philip. n, 50, Epaphroditum anini 
sus parabolanum, 16 τ 0: 

quentium lemporum heroas, qui bac laade clarie- 
runt, referre mora esset. Gentis tamen nostra pro« 
tomartyr S. Albanus a nobis preleriri minime de-. 


c 


D bet, aub Diocletiano, pro clerico hospite, qui per- 


aeculionem fugientem. susceperat, 48 ipsum iradeus, 
post verbera , alioque acerbiora tormenta, capiie 
plexus est; quemadmodum: Baronius ad. an. 105, 
ex Be'a nosirate historiam narrat, Hoc autem in 
loco observari poterit, durante prim:va charitatis 
impelu, tantam fuisse Parabolanorum segetem, 
quibus id negotii dabatur, ut propriz salutis dis- 
pendio alienam procurarent, inque tam magna ho- 
minum collegia excrevisse, ut enrum nuimerun inis 
peratorum rescriplis necesse esset ceerceri, quem- 
admodum videre est cod, Theod., lib. xvi, tit. ܕܐܐ‎ 
de Ep. Eccles. εἰ clericis, leg. 42. ܐܐܐ‎ 

0) Αυτρώσοντει. Forte λυτρώσωνται. Mill GALL. 

T7) ᾿Ιουδὶ ἡ καρία. Conter Clementem 
Alexandrinum, p. 521, et constabit illo aliquem ju« 
niorem inde hzc quz hic legis deformasse.- mec id 
quidem perite, ܦܠܐ‎ 


70) "Ive δὲ, κ. τ. 1. Hue respexit Origenes tom. 
WX, in Joc, ᾿ 445, μι... 

(A) Πολλοὶ βασιλεῖς καὶ ἡγοῦ! . Eu. Orige- 
wis verha in. Joawnem, p. 142, Ti, huc regpick 
Μας Mspagrógn:z. δὲ καὶ παρὰ τοῖς ἔθνεσιν, ὅτι 
πολλοί τινες E ܗܙܐ‎ ων νοσημάτων, ἔαυ- 
τοὺς σφάγια ὑπὲρ τοῦ κοινοῦ παραδιδώκασι, καὶ πα» 
Ραδέχεται 4800 οὕτως γεγονέναι, οὐκ ἀλόγως πι- 
ατιύσας ταῖς ἱστορίαις ὁ πιστὸς Κλήμης, ὑπὸ Παύλου 
μαρτυρούμενος. Hoc εφέ : Heletum auiem ac testatum 


etiamapuá. gentiles est, wultos, cwm pestilentes morbi 
grasarentur, aeipsos in viclimus pro patria iradi- 
hec ita evenisse admiltit, non sine cau- 


disse, ΑἹ 


ὧν, λύεσθαι τὰ 
ενος αὐτὰ 


τινα ὑπὲρ τοῦ 


p οὐ τοῦ πα 

αλαδεῖν. Yerti debuit : Quod autem. 
valescentibus rebus quibusdam asperis in humano ge- 
mere, veluti peste, aut nocua. serenitate ac ventorum 
£essatione, atit (ame. solvantur hacc, quasi sublato mala 
apiritu qui ea operabatur, eo quod aliquis seipsum pro 
cunctisobtulerit, muli feruntur Grecorum εἰ barbaros 
viu historic, hujusmodi benevolentiam neque respuen- 
thi oque reprobantium. Utrum autem illa narrationca 
νέα εἰκί, Mecuó, xOn est prarsentia temporis accurate 
daceplara. Quibus similia profert lib, ¥ܐ‎ in Episto- 
lam ad Romanos, ante finem ܕ‎ atque, tomo 1 con- 
tra Gelsum, ante medium. Nihil porro notus iia 
qui referuntur de Menceceo, Codro, Macaria, Pro- 
togenia et Pandora, Philznis fratribus, Lei flliabus, 
Curtio, Declis, aliisque qui se ultro morti pro com- 
T eiv ܼܡ‎ salute obtulerunt. Cor, — Πο.λ.1οὶ. βα- 
σιλεῖς καὶ ἡγούμενοι. Quales Codrus, Lycurgus; 
Genusius Cippus, M. Curtius et Seipio Αἱ ricas 
jei ingratam urbem relicturus, per quem stetit ut 
σας posset, Clemenlis nostri fere verbis ei 
valedixit, dicens : ἔχε, siplusquam tibi expedit 


CORINTIITOS. 5- 


EPISTOLA las‏ ܚ 


χειρὶ θηλείας. Οὐχ ἧττον αὖ (78) xal ἡ τελεία κατὰ A liberaret. Nam im jejunio δἰ humilitate precata 


est ormium inspectorem Dominum, Deum seculo- 
rum; qui apimi ejus humilitatem cernens, popu- 
lum liberavit, cujus gralia periculis sese illa 
obtulerat. 


πίστιν Ἔσθηρ, χινδύνῳ ἑαυτὴν παρέδαλεν, ἵνα τὸ 
δωδεκάφυλον τοῦ Ἰσραὴλ μέλλον ἀπολέσθαι, ῥύσηται" 
διὰ γὰρ τῆς νηστείας, καὶ τῆς ταπεινώσεως αὐτῆς, 
ἀξίωσεν τὸν παντεπόπτην (10) Δεσπότην, Θεὸν τῶν 


αἰώνων" ὃς ἰδὼν τὸ ταπεινὴν τῆς ψυχῆς αὐτῆς, ἐῤῥύσατο τὸν λαὸν, ὧν χάριν (80) ἐκινδύνευσεν, 


CAPUT LVI. 

Et nos igitur oremus pro eis, qui in aliquod 
peccatum lapsi sunt, ut detur illis moderatio et 
humilitas; quo non nobis, sed voluntati Dei cedant; 
sic enim erit ipsis fructuosa et perfecta qua est 
apud Deum et sanctos, cum misericordia recorda- 
tio. Assumamus disciplinam, juxia quam nemo 
debet indignari, dilecti. Admonitio quam invicem 
facimus, bona cet et. perquam. utilis : siquidem 
nos voluntati Dei agglutinat. Sic enim ait sacer 
sermo : Castigans. castigavit me Dominis ; et morti 
now iradidit me δ — Quem enim diligi! Dominus, 
corripit; flagellat autem. omnem filium quem aua- 
eipit ^, Corripiet eniwi me, inquit, justus in mise- 
ricordia, el arguel me ; oleum autem peccatorum. non. 
impinguet caput eum "᾿ς Et. iterum dicit : Beatus 
komo, quem arguit Dominus; wositionem — vero 
Omnipotentis ne renuas, Ipae. enim dolere. facit, et 
rursus restiuit ? percuiait, ei manus ejus sanate- 
runt. Sezies de necesst atibus. eruet te; et in aeptimo: 
non langel ie ,ܐܐܐ ܘ ܐܐ‎ In. fame liberabit (6 a mortez 
in pretio vero, de manu ferri solvel te : et a flagello. 
lingue abscondet te, ei non timebis a malis ingruen- 
libus: injusios εἰ iniquos. deridebis; et [ἐνοῦσαν 8 
alias non timebis : bestie enim. ferm pucato erunt 
tibi. Deimde scies, quod in puce erit domua iua? 
habitatio uwiem. tabernaculé tui non peccabit. Scies 
ακίεπι, quod mullum semen. (uum, el filii ἐπὶ quaai 


5. 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ Να. 

Καὶ ἡμεῖς οὖν ἐντύχωμεν περὶ τῶν ἕν τινι mapa- 
πτώματι )81( ὑπαρχόντων, ὅπως δοθῇ αὐτοῖς ἐπιεί- 
χεια καὶ ταπεινοφροσύνη, εἰς τὸ εἶξαι αὐτοὺς μὴ 
ἡμῖν, ἀλλὰ πῷ θελήματι τοῦ Θεοῦ" οὕτως γὰρ ἔσται 
αὐτοῖς ἔγκαρπος καὶ τελεία ἡ πρὸς τὸν θεὸν καὶ τοὺς 
ἁγίους μετ' οἰχτιρμῶν μνεία (88). ᾿Αναλάδωμεν παι- 
δείαν ἐφ᾽ ᾗ οὐδεὶς ὀφείλει (83) ἀγαναχτεῖν, ἀγαπη- 
ποί. Ἡ νουθέτησις (84), ἣν ποιούμεθα εἰς ἀλλήλους, p 
καλὴ ἐστιν; καὶ ὑπεράγαν ὠφέλιμος " χολχᾷ γὰρ ἡμᾶς 
τῷ θελήματι τοῦ Θεοῦ, Οὕτως γάρ φησιν ὁ ἅγιος 
λόγος ` Παιδεύων ἐπαίδευσέν με ὁ Κύριος, καὶ τῷ 
θαγάτῳ οὐ παρέδωκέν με. "Or Τὰρ ἀγαπᾷ Κύριος 
παιδεύει (88), μαστιγοῖ δὲ πάντα υἱὸν ὃν παρα- 
δέχεται. Παιδεύσει µε γὰρ, φησὶν, ἢ δίκαιος dv 
ἐλέει, καὶ ἐλέγξει με, ἔλαιον δὲ ἁμαρτωλῶν (86) 
μὴ Δλιπανάτω τὴν χεραλὴν μου. Καὶ πάλιν λέγει” 
Μακάριος ἄνθρωπος ὃν ἤλεγξεν ὁ Κύριος, γουθέ- 
τηµα δὲ Παντοκράτορος" μὴ ἀπαναίνου. Αὐτὸς 
γὰρ ἀλγεῖν ποιεῖ, καὶ πάξιν ἀποκαθίστησιν" ἔπαι- 
σεν, καὶ αἱ χεῖρες αὐτοῦ Ιάσαντο. Εξάκις ἐξ 
ἀναγκῶν ἐξελεῖταί σε, ἐν δὲ τῷ ἑδδόμφ οὐχ ἅψο- 
τα! )87( σου κακόν. Ἐν λιμῷ ῥύσεταί ca ἐκ θα- 
vdrov, br πολέμῳ δὲ ἐκ χειρὸς σιδήρου λύσει σε: ϱ 
xal ἀπὸ μάστιγος γλώσσης σὲ κρύψει, xal οὐ 
ph «φοδηθήσῃ κακῶν ἐπερχομένων. ᾿Αδίκων 
καὶ ἀνόμων καταγελάσῃ, ἀπὸ δὲ θηρίων 
ἐγρίων ο) μὴ φοδηθῇς θῆρες Tàp ἄγριοι 


*! Ῥραἱ, ,ܐ ܙܕ‎ 18. 9 Prov, τς, 13, 3) Ῥεαὶ, οχι, 


VARIORUM NOTAE. 


(85) ᾿σρεέξει. Sic procul dubio legendum, qund et 
Jun. im margine libri sui ex coujeetura posu: 
Codd. impp. onmes (prater Londin.), ἐφίλει, At wu 
exhibet ΟΦΙΑἘΙ : in eoque vocalis t pro diphthongo 
ει sgpius ponitur, Wott, I». 

(84) Ἢ γουθέτησις, etc. Yide Clementem Alexane 
drinum, p. 122, unde interpolator haze babet. 
Bean. ᾿ 

(88) Παιδεύει. "ta quiedaw exemplaria Proserb. iii, 
12; et Apostolus. Hebr. xi, 6, item Alexandrinus. 
Clemens Piedag. I, 9, Chrysostomus in Psulm. cx, 
et Catena. Graecorum. in Proverbis, Aiii codices 
ἐλέγχει. Αξ n Apocalypsi vets, 19, cap. S utrimque. 
verbum conjungitur ἡ Ἐγὼ ὅσους ἐὰν φιλῶ, ἑλάγχω 
καὶ παιδεύω. COT. ᾿ s 

(86) Ἔλαιον δὲ ἁμαρτωλῶν. S Webriis. est 
eaput, precipzum, tenenem, amaror. ljee ܦܐ‎ hec 
loco psalm, cxi, $, interpretantur capitis, vel pra-- 
cipum, vel amaritudinis : quam ultimam Inlerpre- 
iationem  Hierenyiai sequitur Amgustinus ܗܐ‎ Spe- 
eulo. At ΓΆΧ, vertentes. ἀμα, ιοῦ, dat legerunt 
yn seu y aut putaverunt veuent. mei&phoram pet 
nomen peccatoris esse reudendam, Ip. 

(87) Οὐχ ἅψεται. Sic édiii juxta LXX eod. 
Alex. quam quidem lectionem probat Wott. Hcel 
wis, exhibeat ΟΥ̓Κ. Al. Sed Mill. ms. adie- 
rens, ita distingui : οὐ χόψεται. Gata, 


(78) Οὐχ ἧττον ab. Ms. pro αὖ exhibet εἰ, ου. 
iamen leg. αὖ cum editis. Sic et Clemens Alex. I. c. 
Πάλιν τε αὖ ἡ τελεία χατὰ πίστιν Ἐσθήρ. ΕἸ rursus 
Ρεγ[εεία illa in fide Esther. λει. H 

(79) Παντεπόπτην. Editi, preter Londin. παν- 
ποποιητῆν. Mill. et Wott. ex. ms. restitmunt. παντ- 
ἐπόπτην. Que vox occurrit etiam infra, cap. 58, 
et aps. S. Polycarpum Epist, ad Philipp., cap. 1. ὃ 

(80) "Uv χαριν". Luis gratta, eeu secundum ܚܐ[‎ 
ieram Graecam, quorum; ita tamen wt illud. quorum 
pariter releratur ad populum :«uod nomen, cum 
xollectivim. sit, hanc palitur cónstractionem. Quo- 
circa minus placet hic versio Colelerii : propter 
pericula que illa adierat. Ceu. 

(Bi) Hapaxcüpaci Al, malüt περιπτώματι. 
led ms. lectio conlirmatar ex Gal, vt, 4 : ᾿Αδελφοὶ, 
ἐὰν καὶ προληφθῇ ἄνθρωπος ἕν τινι παραπτώματι : 
quo sane iet respexiese videtur, GALL. 

3) Ἀνεία. Mill. in Prolegom. uà N. Τε, num. 
182, ex isto Cleme: loco colligit, S. Patrem in 
archetypo suo Epistola Pauliize ad Rom. xii, 45 le- 
gisse, prout. Interpres Vulgatus ac codices aliqui qi 
liodieque exstant pervetusti, ταῖς μνείαις τῶν ἁγίων 
χοινωνοῦντες. Sic οἱ Welst. in nupera ΑΝ. Test. Gr. 
edit. Ll, e, Aliter Whitbyus αι. tar. |: 

p. 139. 1». 


E 


5. CLERENTIS 1:10. PONT. OPERA GENUINA. 


ܚ 


A εἱρηνεύσουσὶν σοι. Εἴτα γγώσῃ ὅτι εἰρηγεύσει‏ ܗܘܐ herba eawpi : εἰ venies ἐπ ἡδρμίδναπε,‏ ܘܐܫܙܙܤ 


σου ὁ οἴκος' ἡ δὲ δίαιτα τῆς σκηγῆς σου οὐ μὴ 


᾽ἁμάρτῃ.. Prócq δὲ ὅτι πολὺ [τὸ σπέρμα σου] 


τὰ δὲτέχγα σου ὥσπερ[τὸ παμδό)τανον τοῦ ἀγροῦ" 
ἐλεύσῃ [δὲ ἐν τάγρῳ ὥσπερ. τος ὥριμος, [κατὰ 
και]ρὸν δεριῶμενος, ἢ e| nep θηµω]νία ἄλωνος 


quam [rumentum maturum, quod in tempore messue- 
funt; sel sieut acereus arem in tempore eomporta- 
lur ἢ, Videtis, dilecli, protegi eos qui a Domino 
easigantur : eum enim bonus sit castigat nos 
Deus, ut sancta ejus disciplina commoneflamus. 


καθ ὥραν συ[γκομε]σθεῖσα. Βλέπετε, ἀγαπητ[οἱ, ὅτι] ὑπερασπισμός ἔστιν τοῖς παιδεν]ομένοις ὑπὸ 
ποῦ Δεσπότου" (88) καὶ γὰρ] ἀγαθὸς ὧν παιδε[ύει ὁ Θεὸς) εἰς τὸ νουθετ]ηθῆναι ἡμᾶς, διὰ τῆς ὁσίας 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΝΖ', 

Ὑμεῖς οὖν οἱ τὴν καταδολὴν [τῆς] στάσεως ποιή- 
σαντεςι ὑποτ[ατῆ]τε τοῖς πρεσδυτέροις, καὶ mz[v- 
δέυθ ἥτε εἰς μετάνοιᾶν. Κάμψαν[τες] τὰ γόνατα τῆς 
καρδίας ὑμῶν (89), μάθετε ὑποτάσσεσθαι, ἀποθέμε» 
νοι τὴν ἀλαζόνα καὶ ὑπερήφανον τῆς γλώσσης ὑμῶν 
αὐθάδ[ειαν"] ἄμεινον γάρ ἔστιν ὑμῖν [ἐν] τῷ ποιμνίῳ. 
τοῦ Χριστοῦ μιχροὺς xal ἑλλογίμους εὑρεθῆναι, ἢ 
καθ' ὑπεροχὴν δοχοῦντας ἐχριφῆναι ἐχ τῆς ἐλπίδος 
αὐτοῦ (90). Οὕτως γὰρ λέγει ἡ πανάρετος Σοφία (91) 


{παι]δείας αὐτοῦ. i 
CAPUT L VII, 

Vos ergo qui seditionis fundamenta jecistis, sub- 
diti estote ** presbyteris, et correptionem suscipite 
in penitentiam : flectentes genua cordis vestri, di- 
scile sunjici, deponentes arrogantem et superbam 
lingue wesire iactantiam ; melius enim vobis est, 
in ovili Christi parvos et probatos invemri, quam 
altum sapientes e spe illius dejici. lta siquidem 
dicit Sapientia, omnem virtutem complectens: Ecee 
proferam vobis mei sviritus dicionem; docebo autem 


** job v, 17-96. ** I Petr. v, 5. 


YARIORUM NOTE. 


dis, seu Ecclesiasticum vocari. πανάρετον Σοφίαν, 
et πανάρετον invenies in Eusebii lib. vir Demon- 
turationig evangelic , p. 399, cujus verba refert 
Hieronymus ad Danielis jx, 24, et in ejuscem Eu- 
sebii et aliorum Chroniris, in Hieronymo, Prie- 
00 ad libros Salomonis; item. apud. Isidorum 
elusiotam , lib. i, epist. 66; Cossiodorum , Divi« 
narum lesiüoutm cap. v; et. Georgium Gedrenum 
edit. Basil. p.159, 1.111 Jam quod σοφία sim- 
de Proverbiis dicatur, osten- 
dunt loca £onst:titfonum " lib. t, eap. 
76110; lib.i cap. 3; lib. (¥, cap. 4 et alibi; 
Justini martyris in Dialogo p. 559; Melitonis Sar- 
densis apud Eusebium Hist. lib. rv, cap. 26; lrenei 
lib. 1v, eap. 57; Clementis Alexandriii in. Proire- 
ptieo p. 52; Pzedagog. 11, cap. 2, et Strom. 1, pag. 
$17; Origenis Homil, 18 in Genesim, 0 in. Exodum, 
ac sepe; Gregorii Nysseni Libro de Vita Mosis pauio 
ante finem, oratione 5 Je oratione Dominica, et ity 
ὑποτυπώσει de pietatis scopo ; Chrysostom 
terius sermone de tribus pueris , tom. VI. 
adjunge veterem interpretem Epistola: Égnatie at- 
Wibute ad Tarsenses cap. 6. In quem locum homo 
litteratus Jacobus Usserius, prava decepti 
sione, falso citat Athanasii librum De decr. 
mne synodi. Verba Alexandrini archiepiscopi sunt ' 
tom, l, p. 276): Ὁ εἰπὼν ὡς Σοφία“ Πρὸ δὲ πάντων 
ουνῶν γεννᾷ με. Qua interpretantur : (μὲ ܨܐܐܐ‎ 


ἣν αὐλὴ πρότερον ἡ τῶν Ἰου- p ܬܐܐ‎ in Sapiente libro habetur, eum significent: Qui 


dizit, quatenus Sapientia, Proverb. vin, 25. Simili« 
ler Ecclesiastico συφίας, sapientie, nomem absoluter 
datur per inultos, Origenem homil, $ in psals.um 
xxiv; homil.6 Graeca in Jeremizxm, εἰ ad Ro« 
man. ix, 20, 21; Gregoriam Nyssemuur de Vita 
Mosis, non multo ante medium ; Hieronymum dia 

logo 1 adversus Pelagianos, cap. 10; pscudo-Hiero- 
nyuum ad H Corimlh, tx, T. Ratio aufem earum 
appellationum ex eo peli debet, quod sapientes viri 
predietis libris pracepta sapienti ommumque 
viriutum. comprehenderint. [ἃ enim Epiphanius 
haeresi 69, cap, 11, Paschatis diem, ἁγίων Θεοῦ mav- 
ἄρετον ἡμέραν indigitat, Denique Παροιμίαι Bunt 
Σοφία παιδαγωγιχή, Gregorio Nazianzeno oratione 
11. Ecclesiasticus est, A Deo spirata Sapientia, Ma- 
gna Sapieniia, in. Excerptis. chronologicis ex Euse- 
bio, Africano, et aliis, Atque de Caniivo can! 
rum, scriptor homilie de Susanna tnn. Yl ΟἹ 
sostomi ait : Κατὰ τὴν Σορίαν τὴν λέγουσαν, Κῆπας 


(88) Δεσπότου, x. τ. X. Jun. eum editis locum 
hunc ita supplet : δεσπότου" xal pel ἀγαθὸς ὧν 
παιδὶ εντὴς, θέλει νουθετ]ηθῆναι ἡμᾶς, Sed non pror- 
sus ad fldem ms. cod. qui sic habet : ΔΕΣΠΟΤ--- 
ΑΓΑΘΟΣΩΝΠΑΙΔΕ — EIZT — H8HNAIHMAZ. Legit 
itaque Wott.: δεσπότ[ου: καὶ γὰρ] ἀγαθὸς ὧν παιδε ὖει 
ὁ Θεὸς] εἰς 7jb νουθετ]ηϑῆναι ἡμᾶς. Dav. autem ita 
scribenduim putat : δεσπότ[ου. ܠܐ‎ γὰρ] ἀγαθὸς ὧν 
παιδεύει, ἀλλ']εὶς τὸ εὐθυν θῆναι ἡμᾶς. (Quod qui- 


dem supplementum Cler, feficissimum voeat. Verum (. pliciter ας Sa 


nos Wottonianam lectionem sequimur, ulpote quz 
pressius ms. exprimat. Gar. i 

(89) Κάμψαντες τὰ γόνατα τῆς καρδίως ὑμῶν. 
Hzc phrasis in Patribus et conciliis frequens, de- 
sumpia videlur ex oratione Manassis, quam quie- 
dam biblia complectuntur, quamque referunt. Con- 
elitutiones apsiclice, lib. 11, cap. 22. Mullas vere 
-similes in sciiptoribus sacris εἰ ecclesiasticis inve- 
nies. Cor. * 

(90) Ἢ × ὑπεροχὴν δοκοῦντας, ἐκριρῆναι 
ἐκ τῆς ἐλπίδος αὐτοῦ. Nihil muto; capite 51, ὀφεί-. 
λονσιν τὸ χοινὸν τῆς ἑλπίδος σχοπεῖν, Lege hic S. 
Ignatium ad Ephesios 1. ad Magnesianos 9, ad Phi- 
Jadelyfhenos 5, 11. et 8. Polycarpum, Epistolz eap.8. 
Severus de Vita B. Martini, cap. ult. :Jesum testor, 
spemque conemiuem. 1p. — 'Ex τῆς ἐλπίδος. For- 
"te, κιγχλίδος, vel ἐπαύλιδος potius, Basilius in 
psal. xxvi, homil, ma : Μία ἐστιν αὐλὴ, ἁγία 
ποῦ Θεοῦ Ἐκκλησία” 
δαίων Συναγωγὴ , ἀλλὰ μετὰ τὴν εἰς Χριστὸν ἀμαρ- 
τίαν ἐγένετο ἡ ἔπαυλις αὐτῶν bonu» Jus. 

(91) Ἢ πανάρετος Σοφία. Librum Proverbio- 
rum, mavápscov σοφίαν appellat, post Clementem 
Romanum, Clemens Alexandrinus in Miscellaneo 
2, p. 420, cilans versum ultimum primi capitis sa- 
eri Operis illius; itemque Hegesippus , lrenzus, 
καὶ ὁ πᾶς τῶν ἀρχαίων χορός apud Eusebium Hist, 
Ἐεείδε., lib. ww, cap. 22. Sed et eodein nomine in- 
signitur Sapientis voluinen ab Athanasio in Syx- 
opsi ܨ‎ Epiphagio ο de mensmris at. ponderibus, 
€8p.4; Damasceno. Ürthodezee Áidei lib. tv, cap. 18, 
et a Gregorio Nysseno, lib. vit conira Eunomium, 
liit. Parisiens. am. 1638. tom. Il, 6358. ir Bibliu- 
ibecz Regiz codice B blico 7234: Σοφία Σολομῶντος 
ἡ πανάρετο:, εἰ — 1255 : Σοφία Σολομῶντος πανάρε- 
τος, Αἱ codice 772, Lexicon vocum sacre Seriptu- 
τε, ub! de Sapienda Salomonís, in titulo habet, 
λέξις τῆς παν "ρέτου. Praterea Sapientiam Siraci- 


326 


EPISTOLA 1 AD CORINTHIOS, 


835 


Ἰδοὺ προήσομαι [ὑμῖν) ἐμῆς πνοῆς ῥῆσιν, δι- A vos meum sermonem. (μοπίαπι vocabam, εἰ non 


obediatis; εἰ εαϊενάεναπι verba, εἰ non attendistis; 
sed irrita fecistis mea consilia; et meis increpatio- 
nibus rebelles fuistis. Itaque et ego vestra perditione 
ridebo : gaudebo autem cum venerit vobis interitus, 
et cum advenerit vobís subilo tumultus; eversio 
aulem. similis procelle ad[uerit; vel cum venerit 
vobis tribulatio et oppressio. Erit enim cum invoca- 
bilis me; ego autem non ezawdiam vos: qucrent 
me mali, et non invenient. Oderunt enim sapientiam; 
timorem autem Domini nom assumpseruni; neque 
volebant meis attendere — consiliis: subsannabant 
auiem meas redargutiones. Erga comedent vice sua 
[ruetus, et exa ipsorum. impietate saturabunturae, 2 


δάξω [δὲ ὑμᾶς τὸν ἐμὸν λόγον, ᾿Επ[ειδὴ éndAovv,] 
καὶ οὐχ ὑπηκούσατε, καὶ ἐξέτει)νον «όρους, 
καὶ οὐ [προσείχετε"] ἀ.1.' ἀκύρους ἐποι[εῖτα ἐμὰς] 
βουλὰς, τοῖς δὲ ἐμ[οῖς ἐλέγχοις] ἠπειθήσατε. 
Τοιγαρ[ οὖν κἀγὼ] τῇ ὑμετέρᾳ ἀπωλείᾳ (93) ἐπι- 
γελάσο]μαι" καταχαροῦμαι δὲ[ ἡνίκα ἂν] ἔρχηται 
ὑμῖν δλεθροῖς, καὶ ὡς ἂν ἀ]ρίκηται ὑμῖν ἄφνω 
θ[όρυδος: ἡ δὲ] καταστροφὴ ὁμοία κ[άταιγίδι 
πα]ρῇ, ἢ ὅταν ἔρχηται ὑμ[ἴ» θλίψις] καὶ πολιορ- 
. xia. Ἔσται γὰρ (05) ὅταν ἐπι]καλέσησθά με, ἐγὼ 
δὲ [οὐκ εἰσα]κούσομαι ὑμῶν- ζητή[σουσί]με κακοὶ, 
καὶ οὐχ εὑρή[σουσι».] ᾿Ἐμίσησαν γὰρ σοφίαν, 
[zór δὲ φό]δον τοῦ Κυρίου οὐ προεΐλαϊγτο, οὐδὲ] 
ἤθελον ἐμαῖς προσέχειν" βουλαῖς "1 ἐμυκτήριζον 


δὲ ἐμοὺϊς ἐλέγχους.} Τοιγαροῦν ἔδονται τῆς [ἑαυτῶν] ὁδοῦ τοὺς καρποὺς, [xal τῆς ἑαυτῶν] 


ἃ ἃ καὶ ἢ ἃ “πον (85).‏ 8 ܐܗܘ 


ἀσεδείας πλησθήσονται (94). «eee 
*€ Prov, 1, 25-58. 


YARIORUM NOT £. 


B menti nostre ποδαγρῶντι subveniat, Quz in relique 
corpore medicam manurn prorsus refugere non 
videbantur, pro facultatis nostrae modulo, sarcie 
«εξ χαταρτίζειν conati somus; quam bene? penes 
doctos, et arüis critic mystas, judicium esto. 
Passim autem in membianis ex quibus epistola 
liz descripta est, observare licel, v finale additum 
esse tertiis personis verborum, desinentibus in a et 
int, licet sequentis dictionis lillera initialis sit 
consona, contra receptum et communem scribendi 
usum; quod summe antiquitatis non leve arjve 
mentum est, cum in aniiquis marmorilius, et mss, 
omnibus codicibus, qui grandioribus litteris exarati 

sunt, eadem seriLendi forina reperiatur. 
Sed manum de tabula, prxter enim operas typo- 
ges que desinente jam opere plus solito 
festinant, el. notas has ahrumpunt ; muneris nostri 
eura, et famili: privata negotia domum revocant, nec 
sine dispendio diutius abesse sinunt. Si. ῥα! 
-hec mostra, benigne Lector, purpurae Cien 
assuta, non indigne te ferre, (cum scias, ut 10) 
tur Libanius, 2d Evaguram epistola nondum edita, 
ὅτι καὶ ῥάχια, καὶ τὴν χαλλίστην ἐσθῆτα, πολλάχις Ev 
δέχεται κιθώτιον) el prinitias has subita manu eol- 
lectas, quas nunc in ara benevoleniie (uz coHoco, 
palato tuo non ingratas esse, nec otunino displicere 
intellexero; postea, si Deus vitam cum valetudine 
indufserit, largioribus manipwlis sinum ܘ‎ 
et uberiorem messem adolebo, Interea his fruere, 
et ornatissimo humanissinoque viro, domino do- 
etori Duppa, celeberrima: Academix Oxoniensis 
vicecancellario dignissimo, gratias mecum agito; 
qui dum opus hoc urgeo, humanitate me sin- 
pun εἰ benevolentia complexus est, qui Llesauros 
cademiz reclusit, qui ἴγρος Savilianos πρόφρονι 
ϑυμῷ communicavit, qui lentas. typographerum 
moras aucioriiale sua casligavil, el aucto opera- 
riorum mumero, editionem li multum prom 
Errata qug ἃ nobis, vel typogra 
D sunt, humaniter condona, lestinalioni da veniam, 
et quales alios tibi fieri velis, talem te nobis prebe. 
Vale, et liumanim) esse, errare, meiwineris. Juw, 
—Hie haud dubie lueumr babuit Sihylle testimo- 
nium, de quo auctor. Questionum ad orhodozos , 
ut ex Irenzo erudite colligit Ul. Cotelérius. Videaut 
euam 


c 


95)... Ixov. Editi; excepto Londin. ητον , Deest 
folium in ms. Comma tamen proxime sequens post 
πλησθήσονται, ex Proverbiis legendum esse non 
dubitat Wott. Εἰ τὸ — rzov, forie εἶπον vel ἔλυπον, 
claudere sententiam putat. CA&k. 


χεχλεισμένος, πηγὴ ρα άν (Cant, iv, 19). 
Auclor Operis imperfecti in. Matttun apud eum- 
dem Patrem, ad Matih, i, 6 : Sicut. in Canlicis ex 
persona. Ecclesig: Sapientia dicit; et. consarcinator 
epistola decretalis prima, Clementi nostro afficte : 
Dicente Sapientia, Valida est dileciio ut mors. Cant. 
vn, 6. Cor. — Πανάρετος. SS. Pawes quurum 
mentio Euseb. lib. 1v, c. 22, vocabant sapientium. 
πανάρετον librum Parabolarum Salomonis apocry- 
pium, non Proverbia aut Ecclesiasten. Hunc locum 
citat Clemens Alexandrinus, p. 126. BEnw. 

(92) ᾿Απωλείᾳ. Sic Νοε. ex ms. editi, preler 
Lond. ἀπολείᾳ. GALL. 

(98) Πολιορκίω. Ἔσται γάρ. Non agnoscit qux in- 
terseruntur. in quibusdam LXX lInterpretuma edi- 
tionibus, ἢ ὅταν ἔρχηται ὑπὸ ὄλεθρος, εἰ ab alíis 
reciius absunt; quemadmodum ab Hobrzo, ἃ Yul- 
gata, a Catena in Proverbia, et ab initio libri De. 
singwlarilale. clericorum, in Operibus S. Cypriani : 
videniur autem ex versiculo. precedente, Proverb. 
1, 26 irrepsisse, perperam repetita ; aut esse Scho- 
in, vel inlerpretaiio alia. Certe versio Luciferi 
1 pro S. Athanasio, ex solo additamenLo con- 
* stat Jaque εἰ ego vestza perditione ridebo : gralula- 

bor autem adversus vos, cum venerit vobis subilo ܒܬܐ‎ 
nulius, eversio autem aimilis procelle, cum advenerit 
autem vobis interitus, Erit entm cum me invocabitis, 
ego autem non ezdudiam, Quem textum ampliorem 
ideo retuli, quia principium illius simili modo 
concipitur in antiquissima Cypriani editione anni 
1471, 41610 tractatn De singularitate" clericorum $ 
Iltogue εἰ ege vesire perditioni superridebo, Gr..tula- 
bor ergo adsersum vos; cum adwenerit vobis subito 
tumulus; eversio autem simul el procella, εἰ cum 
adrenerit vobis pressura. et expugnaiio. Erit enim 
cum me invocaveritia; ego autem non exaudiam vos. 
Addiderunt ergo recentiores ex LXX posl adversum 
vos, cum advenerit vobis interitus. Quo mado etiam 
codex Regius 156, qui opusculum attribuit Origeni, 
in eoque impressis libris hic emendatior est, quo 
exhibet, Erersio autem similis procella. Cor. 

(94) Desideratur hic in exemplari antiquo folium 
integrum, quod quatuor impressi codicis folia con- 
stituit. Si unius tantum aut alterius vocis defectus 
fuisset et paucarum litterarum lacuna, medicinam 
qualemicunque huie loco male affeeto, non minus 
quam aliis, afferre conati fuissemus, sim minus pri- 
stiuz sanitaui et integritati reddere, licuissel ; sed 
πάθος est ἀνίατον, et vulnus mojus quam ut ullo 
conjectura emplasiro tegi possit; exspeclandus est 
ex Agypto vel Grzeia novus Asculapius, qui Cle- 


ܚܝ 
EKESAAAION NiF. '‏ 

*D παντεπόπτης ,ܙܬܬ‎ [καὶ Δεσπότης τῶν πιυμά- 
πων καὶ Κύριος [πάϊσης σαρκὸς, ὁ ἐκλεξάμενος [sb]v. 
Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν, καὶ ἡμᾶς Ak αὐτοῦ [elc 
Jaór περιούσεον (90), δῴη πάσῃ [Φ]υχῇ ܟܡܡ ܗܐ‎ 
μένῃ τὸ μεγαλοί π]ρεπὲς καὶ ἅγιον ὄνομα αὐτοῦ, [π]- 
στιν, φόδον, εἰρήνην, ὑπομονὴν, μαχροθυμίαν, ἐγ- 
κράτειαν, ἀγνείαν καὶ σωφροσύνην, εἰς εὐαρέσνησεν(97) 
τῷ ὀνόματι αὐτοῦ, διὰ τοῦ ἀρχιερέως xal προστάτου 
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ" δι’ οὗ αὐτῷ δόξα καὶ μεγαλω- 
σύνη, κράτος, τιμὴ, καὶ νῦν χαὶ εἰς πάντας τοὺς 
αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν. . 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Νθ’. 

Τοὺς δὲ ἀπεσταλμένους ἀφ᾽ ἡμῶν Κλαύδιον Ἔψη- 
θον (98), καὶ Οὐαλέριον Βίτωνα, σὺν xal Φορτουνά- 
Β τῳ (99), ἐν εἰρήνῃ μετὰ χαρᾶς ἐν τάχει ἀναπέμήφης 

πρὸς ἡμᾶς, ὅπως θᾶττον τὴν εὐκταίαν καὶ Ἐπιποθή- 

την (100) ἡμῖν εἰρήνην καὶ ὁμόνοιαν ἀπαγγέλλωσιν" 
εἰς τὸ τάχιον καὶ ἡμᾶς χαρῆναι περὶ τῆς εὐσταθείας 
ὑμῶν. Ἢ χάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ μεθ" 
ὑμῶν, καὶ μετὰ πάντων πανταχῇ τῶν κεκληµένων ὑπ 
τοῦ θεοῦ, καὶ δι' αὐτοῦ δε οὗ αὐτῷ δάξα, τιμὴ, κράτος» 
xol μεγαλωσύνη, θρόνος αἰώνιος, ἀπὸ τῶν αἰώνων. 
εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμὴν (1). 


S. CLEMENTIS 1 RON. ܫܦܕ‎ ÓMERÀ .ܥܐ )ܪܧܧ‎ 


τ 
CAPUT .ܠܐ‎ 


d A 
^Inspecior omnium. Deüs, spiriluum: Dominus οἱ 


herus univetab catis y qui elegit Dominum Jesam 
Chilstum, et μὲν eüm nos. in pepulum peculiarem"; 
)ܕܗ‎ anims que invocaveril magniücum οἱ san 
etim nomen ejus, det lidera," timorem, pacem, pa- 
tientiam, mquaniimitatem, continentiam, puritatem 
εἰ temperantiam ; ut. riomini ejus grata sit, per 
süimnur sacerdotem οἱ patronum nostrum Jesum 
Christum : per quein illi gloria, mzjestas, impe- 
pium, hohoz, εἰ nuühc, el in omnia seeüla saculo- 
rum. Àmen. 


CAPUT 1. 

Missos autem ἃ nobis Claudium Ephebum, οἱ 
Valerium Vitonem cum. Fortunato, in. pace cum. 
kandio ad nos brevi remittite ; ut citius optabilem 
nebisque desideratissimam  pacetü et concordiam 
Annunlient; quo ^t nes de yestra tranquillitate 
ecius gandeninus, Gr.t:3 Dorhini nostri Jesu Christi 
sit vobiscum, et eum omnibus ubique vocajis a Deo 

per ipsus : per quem ei gloria, honor et potentia, 
Taajestas, solium ternum, a sszculis im sxcula 
xeculoran;, Amen. 


Deut. vi, 6; riv, 2; xxvi, 18.‏ * ܇ 


VARIORUM NOTAE. 


gitur Plates. Be Valerio autem epi Trevereian, 
*iscipule B. Petri apostoli, ad άν ܐܪܐܘܩܙܙܘ‎ egere 
Marwroingi», notatam fuit Cotel. Gau. 

(sr Σὺν καὶ Φορτουνάτῳ, Sic ms. apud Wat, 
Atseditis-deest καί. Conjic.ebat Sues Mat. istud 
ΚΑΙ͂ ms. legendum fersan Γαίῳ τ ut sicut Ephebo ac 
Vitoni, ἵνα εἰ Fortmate suum tribnatur pranonen. 

€ De quo quidem ita Cotel. : « Habes | Cor. xw, &7, 
nomen Φου (τουνάτου, sive juxia alies codices Φορ- 
τουνάτου, ui hec loco. (uem Φαυρτουνάτον tricesi- 
uum quarbus inler Lxx discipólos chnstituit dini 
eor ici . 506. » iste autem 
fortunatus de quo hie Β. Paier, idem videlur eae 

TM Agostelo memóratur. « Cum 

jam iste valde proveetus, 
apud Reclesinm Corintbiorem fauz el 
3uctoritalis, a Coriniitiis missus Romam venis, ul 


à Ta. ae, spod Wott, ΕΔΙΗΙ, 


1 idem fecti 
Mops paca boi. co end. tenti Compidlis 


fere commis ge‏ ܝܕܬ 
Αμήν. Sd εἰ Vott, stislieient ex‏ )4 . 
amd : Ἕπιστολὴ.‏ 


. ܗ 
ܘܢܗ ܐ 


frul, datum est Leontii Cyprii locos 
, hon ex his lactrmà ista posset ܕܘ‎ 
weppleri. In his certe utriusque Clementis 
fragmenta baberi, qui. manu exarates ἰδ 

L, affirmat Fr. Türrianus, Defems. epist. pont, 


. v, €. 80. Coro. 


Εἰς Am: περιούσιον. Imitatur FanIum ad 
qi Εἰς At Paulus e LXX. lnterpretibas haac 
. heuttonem mutavit, Dav. 

(87) Εἰς . Haec sunt. interpolatoris, 
mon ܘܡ‎ que Photius notat, qwe ersiant; ܬܬܡ ܨ‎ 


interjeotum, tres duntaxat 

; quormn duo sais prznominibus 
videtar Frase liberti, im Lmilies Clae- 
0 jam i 


ee 


EPISTOLA Ἡ ΑΒ CORINTHIOS, 


ܝ 


ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΛΗΜΕΝΤΟΣ 


TOY ΕΩΜΑΙΩΝ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ 


ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΚΟΡΙΝΘΙΟΥΣ P. 


S. GLEMENTIS 


EPISCOPI ROMANI 


EPISTOLA AD CORINTHIOS II 


INTERPRETE J. B, COTELERIO. 


2 (Garraxo., Veterum Parum Bibliotheca, 1, 58, Venet, 1763fol.) 


ARGUMENTUM: 


presta inis Christianz; de mundi contemptu; ponitentim locum non esse post banc vilam; de tome 
ܝ ܡ ܡ‎ ] presentium pales abdicatione promerendis. . 


INDEX CAPITUM. 


VI. Seculum presens et. (turum, duo ini 
sti mandata spernentibus. nulla salutis spes. 

"YII. Sic certandum wt coronemur, aus corone pro- 
emi, επ». 

VIII. Pamitentie locus non est, nisi in hac sila, 

TX. Hesurzectio carnis ; caro casta servawla, quia in 
carne judicabimur. 

X. Vitiorelicto virtutem prosequamur ; 
missis presens voluptas posthabonda, 

XI. De promissis Dei non ambigendum. 

ΧΙ. Regnum Bei quotidie exspectandum. 


benis pro- 


CAPUT |. 

Fratres, ita sentire nos oportet de Jesu Christo, 
tanquam de Deo, tanquam de Judice vivorum et 
Toriuorum; nee décet nos humilia sentire de 
salute nostra: dum enim humiliter sentimus de 
illo, parva etiam accepturos nos speramus : et dum 


Cap. Y. Christus Deus; magnifice de Christo sentien- 
dum; quanta ei debeamus; per misericordiam. 
Dei salvi facti sumus, 

M. Ecclesie prius sterilis mira. fecunditas; gentiles 
per Christum salvemdos. Igaias prenuntiavit. 
Ill. Christus ergo 4 nobis. agnoscendus, qui nos a 
cultu deorum mortuorum revocavit, notumque no- 

bis fecit veritatis Patrem. 

IV, Quis Christum vere confiteatur. 

V. Mundus contemaendus, et ad alterius eite felici- 
tatem nobis contendendum est. 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ Α΄. 
λΑδελφοὶ, οὕτως δεῖ ἡμᾶς φρονεῖν περὶ Ἰησοῦ Χρι- 
ατοῦ ὡς περὶ Θεοῦ, ὡς περὶ χριτοῦ ζώντων καὶ νεκρῶν" 
καὶ οὐ δεῖ ἡμᾶς μιχρὰ φρονεῖν περὶτῆς σωτηρίας ἡ μῶν" 
ἐν τῷ γὰρ φρονεῖν ἡμᾶς μιχρὰ περὶ αὐτοῦ, μικρὰ καὶ 
ἐλπίζομεν λαθεῖν ˆ καὶ οἱ ἀκούοντες (2) ὥσπερ μικρῶν 


YARIORUM ΝΟΤΑ:. 


Quique negligenter audimus, quasi tenwia sint, pec - 
camus. Vel: Quique aures son atlendimtis, quati 
fenuibus vel paro. momenti rebus, nempe bis, qua: 
de Christo el parta per ipsum salute ante propo- 
suerat. GALL. 


11 


(2) Kat οἱ ἀκούοντες. Hiulca nonnullis visa hec 
sententia. ΑΙ. sie eam restituunt : Καίτοι ἀκούοντες 
ὡς περὶ μικρῶν. ΑΙ. Καὶ ἡμεῖς οἱ ἀχούοντες τούτων, 
ὥσπερ μικρῶν. Dirr. ita illam integram reddit: 
Καὶ oi παρακούοντες, ὥσπερ μιχρῶν, ἁμαρτάνομεν. 

PaTROL. Gb. l. 


ܝ 


8. CLEMENTIS 4 ΒΟῊΝ PONT- OPERA GENOINA. 


tanqnam exigua audimus, peecamys, nescientes Α ἀμαρτάνομενν αὖχ εἰδότες πόθεν ἐχλήδημενι xat 


ὑπὸ τίνος, καὶ εἰς ὃν τόπον, καὶ ὅσα (5) ὑπέμεινεν 

Ἰησοῦς Χριστὸς παθεῖν ἑνεκὰ ἡμῶν. Τίνα οὖν ἡμεῖς 

αὐτῷ ἃδσαμεν divi petite; ἢ τίνα καρπὸν ἄξιον οὗ 

ἡμῖν αὐτὸς ἔδωκεν; πόσα (4) δὲ αὐτῷ ὀφείλομεν ὅσια ; 
τὸ φῶς γὰρ ἡμῖν ἐχαρίσατο, ὡς πατὴρ υἱοὺς ἡμᾶς 

προσηγόρευσεν, ἀπολλυμένους ἡμᾶς ἔσωσεν. Ποῖουν (6) 

αἶνον αὐτῷ δώσωμεν (T), ἢ μισθὸν ἀντιμισθίας ὧν 

ἡλάβομέν; troc ὄντας τῇ διανοίᾳ (8), προσκυνοῦντες 

. λίθους xa ξύλα, ܐܧ‎ χρυδὸν καὶ ἄργυρον καὶ χαλ- 
χὸν, ἔργα ἀνθρώπων, καὶ ὁ βίος ἡμῶν ὅλος ἄλλο οὐδὲν ^ 
ἦν εἰ μὴ θάνατος. ᾿Αμαύρωσιν οὖν περικείμενοι, καὶ 
ποιαύτης ἀχλύος γέμοντες ἐν τῇ ὁράσει, ἀνεδλέψα-- 
ΑΦ, ἀποθέμενοι, exei 8 περικείμεθα νέφος, τῇ 
αὐτοῦ WéMjcri. Ίλέησεν γὰρ ἡμᾶς, ᾿καὶ σπλαγ- 

Β χνισθεὶς ἔσωσεν, θεασάμενος ἐν ἡμῖν πολλὴν πλάνην 
xol ἀπώλειαν, καὶ μηδεμίαν ἐλπίδα ἔχοντες (9) σω- _ 
τηρίας, εἰ μὴ τὴν παρ᾽ αὐτοῦ. ᾿Εχάλεσεν (10) γὰρ 
ἡφᾶς × rend, καὶ θέλησεν ἐκ μὴ ὄντος εἶναι 
ἡμᾶς. ܝ‎ 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ B. 

Σὐφράνθητι, στεῖρα ἡ οὗ τίχεουσα, ῥῆξον καὶ 
᾿Βδηδον ἡ σὺκ ὠδίνουσα, ὅτι πολλὰ τὰ τέκνα τῆς 
ὀρήμου, μᾶλλον 4 εῆς ἐχούσης τὸν" ἄνδρα. Ὃ 
εἶπεν, Εὐφράνθητι στεῖρα ἡ οὐ τίχτουσα, ἡμᾶς 
εἶπεν" στεῖρα γὰρ fj ἢ Ἐκκλησία ἡμῶν, πρὸ τοῦ 
δοθῆναι αὐτῇ τέκνα. Ὃ δὲ εἶπεν, Βόησον ἡ οὐκ 
Gron, τόῦτο λέγει’ Τὰς προσευχὰς ἡμῶν ἁπλῶς 


unde vocati sumus, οἱ a quo, et in quem locum, 


τφὲ ἡμαψία sustinuit Josue Chriatus;pàti proper nos. _ 


Quamagiter nes ipsi repenlemug remunerationem, 
ܐܐܬ‎ Ώυδια fructum dignum corum que nobis ipse 
dedit? Quanta vero ei debemus pia? Nam lucem 
nobis largitus egt; tanquam pater filios nos appel- 
lavit; pereuntes nos servavit. Qualem ergo ipsi 
laudem tribuemuds,-awt mérceüem* qua compemso- 
musqua accepimus (5)? Qni mente erámus capti, e£ 
adorabamus lapides, ligna, aurum, argentum at- 
que es, hominum opera; et tota "nosíra vita nihil 
aliud erat quam mors. Obscuritate itaqpecircumdati, 
et tali caligine plenum habentegisim, regpérismia, 
ipeius voluntate deponentes eam quà cingebsinur 
mebulam. Nam miseratus est nos ; et visceribus com- 
motus, salvos fecit; cum in nobis multun errorem 
ἃς interitum spectasset, mec habere noa ullam 
salutis spem, ܝܪܐܦ‎ esps quos Ἐρ΄ ]pso esr; Voenvit. 
enim nos qui non eramus, et voluit. € nihilo esse 
nos. 


CAPUT .]ܐ‎ ` 

Lertare , sterilis σὰ non paria; erumpe et clama, 
mac wem ܐܐܐ ܐܘܐ‎ : quia multi filii. desertas, magis 
quam ejus quer habet virum "5. Quod. dixit, Lztare 
sierilis. qua non paris, nos dixit : aterilis quippe 
erat Ecclesia nostra, ante quam dati essent ei Π» 
beri. Quod vero dixit, Clama que wom parturis; 
muc dixit: Preces nostras.ad Deum omnino, ut 


` parturientes solent, non deficiamus referre, Quod C ἀναφέρειν πρὸς τὸν Θεὸν; μὴ, ὡς αἱ ὠδίνουσαε, ܦܕ‎ 


χῶμεν (11). Ὃ δὲ εἶπεν, ὅτι ποιὰ τὰ τέχμα τῆς 


autem dixit, Quia multi filii deseri, magis quam 


*9]1ga. αν, f. 


VARIQRUM NOTZE. 


webdit S. Pater. I. 

(9) Ἔχοντες. Forte ἔχοντας, Sequentia vero, εἰ 
3 παρ᾽ αὐτοῦ vertit ¥ 66461. prater quam a se, 
b.— Hic aperte tradit Clemens, quod Augustinus 


postea ες docui vocatos mos a Beo, cum 
nulla im pebis merita, ἱπῖο εἰ multa demerita cou» 
apexisset. Cotst. 3 


(40) ᾿Εκάλεσεν, x. >. X. Hic forte respexit S. Cle- 
mens ad Rom. 1v, 17 : θεοῦ... χαλοῦντος τὰ μὴ ὄντα, 
ὡς ὄντα. Seu potius ejus verba accipienda de gen- 
tium vocatione ad fidem, juxta illud Osee rt, 24, 
ab Apostolo usurpatum Rom. ix, 25 : Καλέσω τὸν 
οὐ λαόν μου, λαόν μου. GALL. 

(14) ᾿Εγκακῶμεν. Cotet, mavult ἐκκακῶμεν. Cui 
emendalioni favent Cout. et Birr. contra Colomesium 
et Wottonum, ms. lectionem relinentes. GALL. — 
Ἰὰς προσευχὰς ἡμῶν ἁπ.λῶς ἀναφέρειν πρὸς τὸν 
Seir, μὴ, ὡς αἱ ὠδίνουσαι, ἐγχακῶμον. Verbo 
ἐγχαχεῖν usus fuerat. Symmachus. interpres Num.. 
xin.5, vertens ἐνεχάχησεν, quod LXX verterant 
προσώχθισεν. Przetuli tamen ἐχκαχῶμεν, ob vers, 1, 
cap. xvm Lue evangeliste, quo respexisse vide- 
tur Clemens, ἔλεγε δὲ καὶ παραδολὴν αὐτοῖς πρὸς τὸ 
δεῖν πάντοτε προσεύχεσθαι, xal μὴ ἐκκαχεῖν. ܐܐܐܪ‎ 
modo propter verba Apostoli Ephes. µε, 13 : Διὸ al- 
τοῦμαι μὴ ἐκκακεῖν ἐν ταῖς θλίψεσί µου ὁπὲρ ὑμῶν, 
scribere oportet apud Gregorium "Theclogum ora- 
tione 4 &, p. 709 : Εἰ μὴ ἐχχαχοῦμεν ἐν ταῖς θλίψεσι, 
sublato typographico mendo ἐκχαμοῦμεν. Theodo- 
riti libri ad prasens Scripture iestimonium Isai 
Liv, # , medica inanu forte indigent: Fégedeiun 
στεῖρα ἡ οὐ τίκτουσα. Οὐ γὰρ ἔτικτεν ἡ Ἐκκλησίας 


(5) Kal ὅσα .... παθαῖν. Mallet Βίτν. παθών. Et 
quam mulia paienier tulerit Jesus. Christus, cum 
passus est pro nobis, GALL. 

(4) Ππόσᾳ...ὅσια. Fell, jam monuerat ex Aet. 
xui, 34, eximia David ἃ promissa beneflola, 
dici illins ὅσια τὰ πιστά, ue observationem 
exinde viri decti probarunt. Hime vertit Birr. 
(uot vero ejua clementum. beneficia siena teferi- 
ss? ue gne benelleia deihceps S. Pater enu- 
anerat, Haud absimili sengu usurpatur vox ὅσια in 
Constit. apost. lib. τς, cap, 25 : Ὁ τοιοῦτος ἄφεσιν 


οὐχ ἕξει, χἂν λέγῃ παρ᾽ ἑαυτῷ, "Octá μοι γένοιτο : Hi- 
jusmodi venie. earebit, licot secum ipie ἀἱραί: Bene 
mihi sit. ln. 


(5) Seu spiritaia, supple snunera. Mox enim de 
luce spiritali loquitur, ܬܠܐ‎ subnexa docent. Quo- 
circa Vendelinus Clementis mentem minime videtur 
Assecstus bac vernione : ()waatam vero ei debemus 
sanciómoniam ἢ CousT. . 

(6) Ποῖουν. Legendum jubet Wott, ποῖον οὖν. 
*Bic et in super. epist. cap. 20. Ma, exhibe£ ᾿Αγίουν. 
,pro 'Αγίου οὖν. GALL. 

(7) δώσωμεν. la ex ms. Wott. Editj, δώσομεν, 
"Qus auten. staum sequuntur, sic vertit Cot. : πιο 
cedem compensalionts eorum accepimus. Ve- 
rum, ut monet Coust., dum ipse lillerz tenax 
esse vult, Clementis sententiam non reddit. Vertit 
Nerdelin. vel resribationís mercedem ob ea qua acce- 
qimus. 1». 

8) Πηροὶ.... τῇ διανοίᾳ. Mente debiles, id est 
mti. Sic Birr. ex Gloss. Cyrill. et, Hesych. idque 
«onürmant que de mentis humane tenebris mox 


GORINTHIOS. ܐܝܬܐ ܝ‎ 
ejus qua. habet virum; quendoquilem populus ne- 
ster (12) ܕ‎ Deo desertus esse videbatur; nunc vero 
cum credidimus, plures faeti sumus iis qui Deum 
habere censebantur. Alia quoque Scriptura dicii- 
Non veni vocare justos, sed peccatores δ: hoc dicit, 


"quod debeat pereuntes servare. lMlud siquidem 


magnum et admirabile est, non. fulcire que start, 
sed quz cadunt. Sic et Christus servare voluib 
pereuntia, ét multos servavit dum venit, dumque 
nos jam. pereuntes vocavit. 

CAPUT Iii. 

Cum igitur tantam misericordiam erga nos ipse 
fecerit: primo quidem, quod nos qui vivimus, diis 
mortuis non sacrificamus, nec adoramus eos; sed per 
ipsum, cognovimus veritatis Patrem : quxnam est 
agnilio ad eum,nisi ut non negemus illum, perquem 
agnovimus eum? Ait veroeliam ipse: Qui meconfessus 
[uerit in conspectu hominum, confitebor ipsum in come 
apectu Patris mei **. Hac est itaque merces nostra, 
8i quidem confiteamur eum per quem servati sumus, 
In quonam autem illum confitebimur? Faciendo 
quz dieit, e£ mandata illius non spernendo; nec 
solum labiis eutn honorando, sed ex toto corde , et 
ex 16018 mente. Dicit quippe in Isaia: Populus iste 
labiis me honorat: cor autem eorum longe abest a 
ܫܚ‎ 

CAPUT WW. 

Non modo igitur ipsum vocemus Dominum; id 
enim non salvabit nos; siquidem ait: Nom ommis 
qui dieit mihi, Domine, Domine, salvabitur; sed qui 
facit justitiam "5. Itaque, fratres, in operibus ipsum 
eontiteamuür; diligendo nos muluo, non adullerando, 
neque obtrectando invicem, neque zmulando; sed 
vivendo in continentia, misericordia, bonitate: e& 
compassione znutua duci debemus ; at non pecunia 


** Matth. vir, 21. 


555 ντο 77. EPISTOLA I AD 
ἐρήμον, μᾶλλον 4 τῆς ἐχούσης τὸν &rüpa- ܐܗܐ‎ 4 
ἔρημος ἐδόχει εἶναι ἀπὸ τοῦ Θεοῦ 6 λαὺς ἡμῶν, νυνὶ 
δὲ πιστεύσαντες, πλείανες ἐγενόμεθα τῶν δοκούντων 
ἔχει θεόν. Καὶ ἑτέρα δὲ Γραφὴ λέγει, ὅτε οὐκ 6 -ܐ‎ 
ϑὸν καλέσαι δικαίους, ἀλλὰ ἁμαρτωλούς" τοῦτο 
λέγει, ὅτι δεῖ τοὺς ἀπολλυμένους σώζειν. Ἐχεῖνο γάρ 
ἔστιν μέγα καὶ θαυμαστὸν, οὐ τὰ ἑστῶτα στηρίζειν, 
ἀλλὰ τὰ πίπτοντα" οὕτως xal ὁ Χριστὸς ἠθέλησεν 
σῶσαι τὰ ἀπολλύμενα (15), καὶ ἔσωσεν πολλοὺς ἐλθὼν, 
καὶ καλέσας ἡμᾶς ἤδη ἀπολλυμένους. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ', 

Τοσοῦτον οὖν ἔλεας ποιήσαντος αὐτοῦ εἰς ἡμᾶς: 
πρῶτον μὲν ὅτι ἡμεῖς οἱ ζῶντες τοῖς νεχροῖς θεοῖς οὐ 
θύομεν, καὶ οὐ προσχυνοῦμεν αὐτοῖς, ἀλλὰ ἔγνωμεν 
δι αὐτοῦ τὸν Πατέρα τῆς ἀληθείας τίς ἡ γνῶσις (14) Β 
3 πρὸς αὐτὸν, ¶ τὸ μὴ ἀρνεῖσθαι δι οὗ ἔγνωμεν 
αὐτόν; Λέγει δὲ καὶ αὐτός - Τὸν ὁμο.ογήσαντά µε 
ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων, ὁμολογήσω αὐτὸν ἐνώ- 
πιον τοῦ Πατρός μου. Οὗτος οὖν (10) ἔστιν ὁ μισθὸς 
ἡμῶν, ἐὰν οὖν ὁμολογήσωμεν δι᾿ οὗ ἐσώθημεν. Ἔν ' 
τίνι δὲ αὐτὸν ὁμολογοῦμεν ; ἐν τῷ ποιεῖν ἃ λέγει, καὶ 
μὴ παραχούειν αὐτοῦ τῶν ἐντολῶν, καὶ μὴ] μόνον 
χεθλεδιν αὐτὸν τιμᾷν, ἀλλ' ἐξ ὅλης καρδίας, καὶ ἐξ 
ὅλης τῆς διανοίας, Λέγει δὲ καὶ ἓν τῷ Ἡσαΐᾳ '" Ὁ 
ἀαὸς οὗτος τοῖς χείλεσίν pa τιμᾷ, ἡ δὲ καρδία 
αὑτῶν πόῤῥω ἄπεστιν ἀπ᾽ ἐμοῦ. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 4. 

Μὴ μόνον οὖν αὐτὸν καλῶμεν Κύριον" οὐ γὰρ τοῦτο 
σώσει ἡμᾶς" λέγει γάρ: Ob φᾶς ὁ λέγων. μοι, Κύριε, 
Κύριε, σωθήσεται, ἀλλὰ ὁ ποιῶν τὴν δικαιοσύνην. C 
“Ὥστε οὖν, ἀδελφοὶ, ἐν τοῖς ἔργοις αὐτὸν ὁμολογῶμεν, 
ἂν τῷ ἀγαπᾷν αὐτοὺς (16), ἐν τῷ μὴ μοιχᾶσθαι, μηδὲ 
καταλαλεῖν ἀλλήλων, μηδὲ ζηλοῦν, ἀλλ᾽ ἐγκρατεῖς εἶναι, 
ἀλεῄμονας, ἀγαθούς “ xa συμπάσχειν ἀλλήλοις ὀφεί- 
λομεν, καὶ μὴ φιλαργυρεῖν " ἐν τ[ού]τοις ἔργοις (17) 


5. Matth. 1x, 1ὅ. ** Matth, χ, ὅδ. "154. xxix, 10. 


ΥΑΒΙΟΠΌΜ ΝΟΤΕΣ. 


xvur, 41: Ἦλϑε γὰρ ὁ ΥἹὸς τοῦ ἀνθρώπου σῶσαι τὸ 
ἀπολωλός. 6Η». : 

(14) Τίς ἡ γνῶσις,χ.τ. λ. Vendelinus: Quanam 
ܐܐ ܗ‎ nostra. eyga "ipsum agnitio? Si post. ad ipsum 
Suppleatur perducens aut periingens, integra eril sen- 
tenia: ae recte consequetur, ut. postquam cogno« 
vimus Patrem, non negemus Filium; quia nullus 
pater est sine filio. Hic locus ex iis forsitan est, 
quos 8ibi non satis cohzerere censuit Photius. Comet. 

(45) Οὗτος οὖν ... ἐὰν οὖν. Displicet Wott. οὖν 
repetitum, pro 40 reponit μέν vel αὐτόν. Dav. mal« 
let : ἐὰν συνομολογήσωμεν. Nibil autem miutat Birr. 
€um notum sit, eam vocem sape παρέλχειν, neo 
raro pro τοίνυν, proindé, poni: quo sensu hie 
quaque adjecta videtur. GALL. 

a 


) Ἔν τῷ ἀγαπᾷν αὐτούς, ΛΙ. αὐτόν, id est . 


Κύριον, Al. ἀλλήλους. Al, ἑαυτούς. Birr. retinet ms. 
leetionem; quod αὐτούς zquivaleat. Clementi τῷ 
ἀλλήλους. Sic infra cap. ull, Ὅταν λαλῶμεν αὐτοῖς 
ἀλήθειαν 3 Quando veritatem inter nos loquimur. Quin 
et epist. 1, eap. tá: Χρηστευσώμεθα αὐτοῖς, Quem 
lecum consule. Ip. 

ἡ T) Ἔν τυύτοις ἔργοιρ. Ex Wott, sic sehabet ms. 
EN T... ΤΟΙ͂Σ ΕΡΓΟΙΣ. Hinc procul dubio legénduin 
ad dem cod. ἐν τ[οὐ] τοῖς vel τ[οιού] τοις ἔργοις. Editi 
vero preter Londin., Ey τε ἀγαθοῖς τοῖς ἔργοις. i. 


εὐσέδεια πάλαι, τῇ δὲ τῶν εἰδώλων δουλείᾳ προσέ- 
νον ; ut restituatur, ἡ εὐσεθείας Έκκλησία εἰ προσ- 
νεν, quod ultimum exhibet Catena ms: in pro- 
phetas, Bibl. Reg. cod. 229. Cor. — Vertit Cotele- 
rius, Aoc dicit, preces nostras ad Deum omnino , πὲ 
parturientes solent, non deficiamus referre, observat- 
que ad marg. sibi videri Grace legendum ἐχκαχῶ- 
μεν, pro ἐγχαχῶμεν, atque. Clementem hic respi- D 
cere ad illud Luc. xvii, 1: Δεῖν πάντοτε προσεύ- 
εσθαι, καὶ μὴ Exxaxelv. Legere est. Ephes. ut, 15: 
Exxaxely ἐν ταῖς θλίψεσί µου; et Gal. τι, 9: Τὸ 
δὲ καλὺν ποιοῦντες μὴ ἐχκα: v, ܥܠ‎ Paulum Go- 
lomesium siaudias, nihil híc mdit clariss. Gotelerius, 
ac locum hunc reciissime trunstulit. Vendelinus in 
hunc modum : Hec dicit, u£ orationes modeate offera- 
mua Deo, non ut clamose, parienlium instar, vocifere- 
faur, Dupliciter tamen peccare mihi videtur hae 
translatio, primo quidem quod clamare nobis vetat, 
eum νὰ locum lsaim interpretatur , in quo 
€lamare pracipimur: deinde quod antilhesim 5ου 
oppositionem »nstituit, quam diversa constructio 
verborum ἀναφέρειν el ἐκχαχῶμεν Seu ἐγχαχῶμεν 
non patitur. CousT. 
)!ta loquens se gentilem indicat, non Ju- 
d»um. Cousr. 
(13) Σῶσαι τὰ &xoAlópsra, Alludit ad Matth. 


CLEMENTIS 1 ΟΝ. PONT. OPERA GENUINA. 336.‏ .8 ` ܟܕܬ 
euplditato; aique ἰα isis operibus confilesmur A ὁμολογῶμεν τὸν [Θεὸν] (18), xah μὴ ἐν τοῖς ἐναντέοις»‏ 


καὶ οὐ δεῖ ἡμᾶς φοδεῖσθαιτοὺς ἀνθρώπους μᾶλλον, ἀλλὰ 
τὸν Θεόν (19). A[ux] τοῦτο ταῦτα ἡμῶν πρασοάνϊτωνὶ, 
εἶπεν ó Κύριος" ᾿Εὰν ice μετ ἐμοῖ 9] συνηγμένοι 
ἐν τῷ κόλπῳ μου], καὶ μὴ ποιῆτε τὰς ἐντολὰς 
μου], ἀποξαλῶ ὑμᾶς " καὶ ἑρῶ ὑμῖν" Ὑπάγετε 
ἀπ᾽ ἐμοῦ, οὐκ οἶδα ὑμᾶς πόθεν ἔστε, ἐργάται 
ἀνομίας. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Εἰ. 

«δεν, ἀδελφοὶ, καταλείψαντες τὴν πάροικίαν τοῦ 
χόσμου τούτου, τοιήσωμεν τὸ θέλημα τοῦ χαλέσαντος 
ἡμᾶς, καὶ μὴ φοδηϑῶμεν ἐξελθεῖν üx τοῦ χόσμου 
τούτου. Λέγει γὰρ ὁ Κύριος" “Ἔσεσθε ὡς ἀρνία iv 
μέσῳ λύκων. 'Αποχριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος αὐτῷ έγεν 
'Eóv οὖν διασπἀράξωσιν οἱ λύκοι τὰ ἀρνία; 

B Εἴπεν ὅ ᾿Ιξησοῦς τῷ Πέτρῳ- Μὴ φοδείσθωσαν τὰ 
dpría τοὺς λύκους μετὰ τὸ ἀποθανεῖν αὐτά" καὶ 
ὑμεῖς μὴ ῥοθεῖσθε τοὺς ἀποκτείνοντας ὑμᾶς, καὶ 
μηδὲν ὑμῖν δυναμένους ποιεῖν, ἀ.λ1:1ὰ φοδεῖσθε vow 
μετὰ τὸ ἀποθανεῖν ὑμᾶς, ἔχοντα ἐξουσίαν ψυχῆς 
καὶ σώματος, τοῦ βαλεῖν εἰς γέενναν πυρός. Καὶ 
γινώσκετε, ἀδελφοὶ, ὅτε ἢ ἐπιδημία ἓν τῷ κόσμῳ τούτῳ 
τῆς σαρκὸς ταύτης μιχρὰ ἔστιν καὶ ὀλιγοχρόνιος, ἢ 
δὲ ἐπαγγελία τοῦ Χριστοῦ μεγάλη καὶ θαυμαστή 
ἔστιν, καὶ ἀνάπαυσις τῆς μελλούσης βασιλείας καὶ 
ζωῆς αἰωνίου (34). Τί οὖν ἔστιν ποιήσαντας ἐπιτυχεῖν 
αὐτῶν, εἰ μὴ τὸ ὁσίως (33) καὶ δικαίως ἀναστρέφε- 
αθαι, καὶ τὰ χοσμιχὰ ταῦτα ὡς ἀλλότρια ἡγεϊαθάι, 


Deum ; non autem in contrariis: nec ܐܐܐ‎ nobis 
sunt homines, sed potius Deus. Idcirco, nobis heec 
facientibus, dixit Dominus : Si fseritis mecum. con- 
gregati in sinu meo, τὶ non foceritis: mandata mea, 
ebjiciam vos, el dicam vobis: Discedite α me; 
μεξεὶο νοῦ unde silia, opererii iniquitatis **. 


CAPUT ¥. 

Unde, fratres, derelicto mundi hujus incolatu, 
faciamus voluntatem ejus qui vocavit nós;. et non 
verexmur de hoe mundo exire. Ait enim Dominus : 
Eritis velut agni in medio luporum, Hespondena. au- 
tem. Petrus ei dicit : Si ezgo lupl agnos discarpserint ? 
** Diait Jesus Peiro. (30) : Ne. timeant agni poit 
torem suam [upos: etvos nolite timere eos qui oc- 
cidunt vos, εἰ [post] nihil vobis pzssumt facerc ; sed 
timete eum, qui postquam mortui fueritis, habet pote- 

"slatem anime εἰ corporis, ut mitlat ia. gehennam 
denis *.. EA scitote, fratres, quod peregrinatio carnis 
hujus in hoc mundo, brevis est ac. parvi teroporis ; 
promissio autem Christi, magna et admirabilis est, 
alque requies futuri regni ac. vilae-eternz. Quid 
Mitur faciendo, ea eonsequi poterimus, niéi sancte 
jusmeque vivendo ac operando, εἰ mundana hzc 
tanquam aliena putando, nec illa. concupiscendo t 
Dum enim ipsa possidere concupiseimus, excidi- 
mus a via justa. 


καὶ μὴ ἐπιθυμεῖν αὐτῶν; ἐν yàp τῷ ἐπιθυμεῖν ἡμᾶς κτήσασθαι ταῦτα, ἀποπίπτομ]εν] τῆς ὁδοῦ τῆς δι- 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ Q'. 

Λέγει δὲ ὁ Κύριος: Οὐδεὶς οἰκέτης δύναται δυσὲ 
κυρίοις δουλεύε[ιγ]. “Ἐὰν ἡμεῖς θέλωμεν καὶ Θεῷ 
δίουλεύειν καὶ μαμωνᾷ (25), ἀσόμφο[ ρ]ον ἡμῖν ἔστιν. 
Ti γὰρ τὸ ὄρελος, ἐάν τις τὸν ὅλον κόσμον xep- 
δήσῃ, τὴν δὲ ψυχὴν ζημιωθῇ (28); Ἔστιν δὲ οὗτος 
δαιὼν καὶ ὁ μέλλων δύο ἐχθροί, Οὗτος λέγει μοιχείαν, 
καὶ φθορὰν, καὶ φιλαργυρίαν, καὶ ἀπάτην " ἐχεῖνος 
δὲ τούτοις ἀποτάσσεται. Οὐ δυνάμεϑα οὖν τῶν δύο φίλοι. 
εἶναι * δεῖ δὲ ἡμᾶς τούτῳ ἀποταξαμένους ἐχείνῳ χρᾶ- 
σθαι (25). Θιώμεθα ὅτι βέλτιόν ἔστιν τὰ ἐνθάδε qu 
αῆσαι, ὅτι μικρὰ καὶ ὁλιγοχράνια, καὶ φθαρτά." ἐκεῖναι 


Luc,x, ὅ, ?'Mauh, x, 98; Luc. xir, ἂν δ. ** Matti. 


καίας. 
CAPUT VI. 

Dicit autem Dominus : Nulius zereus. potest. duo- 
bus dominis servire *'. Si nos volumus et Deo. ser- 
vire etmamong, inutile nobis est. Nam que wtilitas, 
si quis universum mundum [ucrelur, animam aulem 
deirimento officia?! ? Porro lioc seculum et futurum 
βυπὲ duo inimici. Illud predicat adulterium, corru- 
ptelam, avaritiam οἳ fraudem: boc vero istis renuns 
fiat. Non. ergo possumus amborum amici esse: 
portet autem ut illi valedicentes, hoc utainur. Pu- 
iemus melius esse, qus hic sunt odisse, quia 
párva et exigui temporis et corruptioni- obnoxia 


55 Mattb, vit, 25; Luc, 11.97, * Matth, x, 10; 
*1,.24; Luc. xvi, 15, "' Matth. xvi, 26. 


ΥΑΒΙΟΒΝΟΝ NOTAE. 


(23) El μὴ τὸ ὁσίως. Legit Dav. εἰ μὴ τῷ ὅσίως. 
clerum Wott. ex ms, restituit ὁσίων, m. hic 
quam cap. 6 epist. 1, ubi Jun. cum editis prater 
Londiu. habet θείως, facili errore. ob similitudinem 
ας 0 a9 80 Σ εἰ ος TES 

Μαμωνᾷ. Sie ms. codex cum p simpliei. Et 
NE recle. lta enim. Hesychius, ο νάνο, Lucas 
et codd. pleriqueapud Matheum. lta denique Pani 
pronuntiarunt : iia Syrus, cujus lingmz vox isia. 


LL. 

(24) Ζημιωθῇ. Ma. Mill. ex ms. ut apdd Matth, 
xvi, 96, pro quo Jun. cum editis, ne Woltoniauo 
quidem excepto, ζημιώση, Sicque legendum esse 
conjecit etiam Dav. GALL. 

(235) Xpücóc«. Mill. et Wott. exhibent e& ms. 

, χρᾶσθαι pro. χρῆσθαι, quod habent editi. Is, 


pratizit, D n 


(18) Tür Θεόν. Articulo τόν quem Juuius 
spatium in ms. non datur. MiLL. 
(19) Ma-Ltor, ἀλιλὰ τὸν Θεόν. Wott. Boisium se- 
cuius, putat. vel delendum μᾶλλον, wel legendum 
ܝ‎ h τόν. Birr. tamen non sollicitandam ms. le- 
Xtionem contendit::« Sic enim fere, inquit, infra 
«ap. 10: Καὶ διώξωμεν μᾶλλον τὴν ἀρετὴν, τὴν δὲ 
καχίαν χαταλείψωμεν. Sed .et male distin ant 
ante μᾶλλον ῬΩ Sie κ s-hic 
Jocus: Καὶ ο ἵ ἡμᾶς gun αι τοὺς ἀνθρώπονς 
5 ο Evangeli 
'undum 3 pibum aliquod Evangelium. 
tpe ΓΝ, legendum αἰώνιος : ἀνά- 
iM ÷ ܣ‎ Hane enim opponit & Mee € 
mpl ἐν τῷ xócyio τούτῳ, quam. μιχρὰν εἰ ὁλι- 
τρις τ dixit. Dav. 3 Ὁ 


558 


ÉPISTOLA # AD CORINTHIOS. ` 


ܡ 


ὃὲ ἀγαπῆσαι, τὰ ἀγαθὰ xal ἄφθαρτα. Ποιοῦντες γὰρ A sunt; illa autero diligere, utpote bona et incorrupta. 


'Facientes enim: Christi voluntatem , requiem inve- 
miemus; sin minus, nibil nos ab eterno supplicio 
»ripiet, si mandata illius contemnamus. Dicit S 
et Scriptura in Ezechiele : Si Noe et Job et 
steierint, non eruent liberos suos. in. captivitate 7 
Quod si viri adeo justi non. possunt jusliliis suis 
eruere liberos suos; nos, nisi baptisma purum et 
immaculatum servayerimus, qua confidentia intra- 
bimus im regiam Dei? aut quis advocatus mo- 
ster erit, sl non Inveniamur opera pia et justa ha- 
bere? 


* CAPUT ViL 
Quocirca, fratres. mei, certemus, scientes quod 

B pre manibus est certamen; et quod ad corrupti- 
bilia certamina multi appellunt, sed non. omnes 
coronantur,nisi qui plurimum laboraverint, et pr- 
clare certarint. Nos igilur certemus, ut omnes co- 
ronam reportemus, Érgo curramus viam rectam ; 
certamen ineortuptibile; et ulti ad ipsum navi- 
gemus; atque certemus, ul coronemur: et si non 
possumus omnes coronari, saltem propo coronam 
simus. Scire nos oportet, quod qui certamen cor- 


θέλημα τοῦ Χριστοῦ, εὑρήσαμεν ἀνάπαναιν " εἰ ¢¢‏ ܐܟ 
μῆγε, οὐδὲν ἡμᾶς ῥύσεται Ex τῆς αἰωνίον χολάσεως,‏ 
ἐὰν παραχούσωμεν τῶν ἐντολῶν αὐτοῦ. Λέγες δὲ καὶ‏ 
ἡ Τραφὴ ἐν τῷ Ἱεζεχιήλ" ὅτε ἐὰν ἀναστῇ (26) Νωὲ‏ 
καὶ 'Fo6 καὶ Δανι], οὐ ῥύσονται τὰ téxra αὐτῶν‏ 
dv τῇ αἰχμαλωσίᾳ (21). ἘΠῚ δὲ καὶ οἱ τοϊοῦτοι δἰ-‏ 
watot οὐ δύνανται ταῖς αὐτῶν δικαιοσύναις ῥύσασθαι‏ ' 
πὰ τέκνα αὐτῶν, ἡμεῖς ἐὰν μὴ τηρήσωμεν τὸ βά-‏ 
"πτίσμα ἁγνὸν καὶ ἀμίαντον, ποίᾳ πεποιϑήσει εἰσελεν-‏ 
σόμεθα εἰς τὸ βασίλειον τοῦ Θεοῦ (28) ; ἢ τίς ἡμῶν‏ 
παράκλητος ἔσται, ἐὰν μὴ εὑρεθῶμεν ἔργα ἔχοντες‏ 
ὅσια καὶ δίκαια»‏ 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ Z'.‏ 

Ὥστε οὖν, ἀδελφοί µου, ἀγωνισώμεθα, εἰδότες ὅτι 
ἢν χερσὶν ὁ αἰών (29)* καὶ ὅτι εἰς τοὺς φθαρτοὺς 
ἀγῶνας καταπλέουσιν (60) πολλοὶ, ἀλλ᾽ οὐ πάντες στε- 
φανοῦνται, εἰ μὴ οἱ πολλὰ κοπιάσαντες, καὶ καλῶς 
ἀγωνισάμενοι. Ἡμεῖς οὖν ἀγωνισώμεθα, ἵνα πάντες 
στεφανωθῶμεν. Ὥστε θῶμεν (51) τὴν ὁδὸν τὴν εὖ- 
θείαν, ἀγῶνα τὸν ἄφθαρτον, καὶ πολλοὶ εἰς αὐτὸν (53) 
χκαταπλεύσωμεν, χαὶ ἀγωνισώμεθα, ἵνα καὶ στεφανω- 
θῶμεν" καὶ εἰ μὴ δυνάμεθα ἅπαντες στεφανωθῆναι, 
κἂν ἐγγὺς τοῦ στεφάνου γενώμεϑα (33), Εἰδέναι ἡμᾶς 


5. Ezech, aiv, 14, 20. 


VARIORUM NOTE. 


(80) Καταπλέουσιν. Wott. mallet χαταπαλαίουσιν, 
ut ef mox καταπαλαίσωµεν. Hane tamen emendatio- 


σα πέπι reprobant Frey et Birr., quibus, ῥγαουπίε Boi-‏ ܚ 


sio, non modo commoda, sed et elegans videtur 
significatio naeigationis ad situm Corinthi, ubi ludi 
Isthmici celebrabantur. Ad hos enim Isthmicos ago- 
nas hic respicere S. Pater videlur, ὅλαι. 

(51) Θῶμεν, Al. malunt θέωμεν, al. βῶμεν. At 
Wott, retinet. θῶμεν, vertitque eurramus : perinde 
quasi istbuc θῶμεν a 060 βαρυτόνῳ deduci possit, 
« Ego quidem, inquit Birr., θῶμεν relinquo B. Cle- 
menti, verum a τίθηµε natum : 00009 vel Ῥγαρο- 
παπικά viam. reciam pro curriculo nobis, id esl viam 
viristis, quod incorruptum certamen interpretatur, 
Hine et ἀγωνοθέται et ἀγωνοθεσία, Yide Polluc. cap. 
ult. lib. 1» Hoc enim signifieatu, solemme istud 
agonale verbum est. ܕ‎ I». ܢ‎ 

(62) Εἰς αὐτόν. Ίο. ες ms, restituit αὐτόν, cu- 
is loco editi, ptzter Londin., non recle habent 

αυτόν, Ip. 

(55) Καὶ εἰ μὴ, ×. τ.λ. Befert hunc locum Doro- 
iheus abbas Docir. xxi, sed nom αὐτολεξεί, Eum 
primus detexit Colel, in Monum, Eccl. Gr., tom. 1, 
pag. 753. Ejus verba inter Veterum testimonia su- 
perius retulimus."I, — Καὶ εἰ μὴ δυνἆμεθω ἅπαν- 
ον αρα κἂν ἐττὺς τοῦ στεφάγου γενώ- 
μεθα. Lux peienda ex legibus athlelicis. Quippe 
per quas uni corona €edit; consequuntur alii prze- 
1nia, alii postea-laudem ; czteros nec corona, nec 

ramium, nec laua manet, Verba Tertulliani sunt 
ib. t, Ad uzorem cap. 5 : Ad primum locum certa- 
men omne contendit ; secundus solatium habel, victo- 
ríam non.habet, Nili lib. ܕܐ‎ ερ. 10, De atkletis ; Ot 
δὲ xo δευτερίων (f. δευτερείων) ἀπεγνωχότες, τὰ 
πρωτεῖα ER gpl d od 3 11, lib. 1v, τὰ δευτε- 
εἴα χομίζεται τῶν ἐκείνοις δοθησομένι εφάνων. 
ܕܐܐܐ‎ citante Petro Fabro, Agonistici lib, ܕܠܐ(‎ 
eap. 10 : Festinemus. astem magis, ut cum perfectis 
ac fidelibus coronemur; sim wero, vel cum multis 
placentium laude: pra:conii mereamur. Beatus qui 
in agone certaverit, ut cum perfectis victorie cora" 
mam accipiat. Miserabilis vero qui hoe tempus vita 


(36) ᾿Αγναστῇ. Sic ms.apud Wott, Id quoque vidit 
€ol., quem consule. Ed. prater Lond. ἀνέστη. ): .ܙܬ‎ 
“- Ἐὰν ἀνέστη (f. ἀναστῇ) Νωὲ xal'I6 xal. 
οὐ ῥύσονται τὰ τέχνα αὐτῶν ὃν τῇ αἰχμα Ἰωσίᾳ. 
Β. Cbrysostomus homil. 45. in Genesim : ᾿Εὰν si 

ἂρ, φησὶ, Not καὶ Ἰὼδ καὶ Δανιὴλ, υἱοὺς αὐτῶν καὶ 
υγατέρας αὐτῶν οὐ μὴ ἐξέλωνται. Exposltione in 
psalmum σαν}: ᾿Εὰν στῇ Νωὲ καὶ Ἰὼδ χαὶ Δανιὴλ, 
νἱοὺς αὐτῶν xai θυγατέρας οὐ μὴ ῥύσονται, Cle- 
menlis ἀναστῇ 1060: significat atque Chrysostomi 
στῇ, hoc est steterint, statsanter, ezáurgant. Nam ut. 
mon intelligatur de Fesurrectione a mortuis, facit, 
prater contextum. Scriptura , quod lunc temporis 
viveret Daniel. Additur autem. a nostro, ἐν τῇ ai- 
χμαλωσίᾳ, quoniam Ezechiel in captivitate ac de 
captivitate scribebat. Cor. — Conjectat Cotelerius 
legendum ἀναστῇ, qued Latine sonet steterint, ata- 
tantur, exsurgant, Certe Ezechielis verba de resur- 
rectione a mortuis minime intelligenda esse nolat, 
eum Daniel, quando hzc ab K3echiele scribe- 
"bantur, superstes ac necdum vita ο ܚܝ‎ 

UST, 

(27) Ἐν τῇ αἰχμαλωσίᾳ. Vendelinus , de capti- 

vitate. Observat Cotelerius eL in captititate, usd 

, Graecus textus postulat, dicere Ezechieli licuisse, 
wtpotequi in captivitate scribebat, qua cum filiis 
lJsrael detinebatur. Recte igitur subaudiatur, qui 
sunt, ante τὸ in caplivilate. CousT. 

(38) Εἰς τὸ βασίλειον τοῦ Θεοῦ. Vispncet Birrio, 
In regiam Dei. Καινολογία est enim, inquit, pro εἰς 
τὴν βασιλείαν. Sed γιο. littere inhbierendum puto, 
quod S. Pater digitum fortasse intenderit in para- 
bolam de rege qui fecit nuptias filio suo, Matth. 
xxn, 11, 12, deque eo. qui in regiam ingressus, 
absque vesle nuptiali diseubuit. GaLL. 

(29) Alo». Suspicantur viri docti, legendum 
ἀγών, Context usid postulare videtur : ᾿Αγωγισώμεθα, 
εἰδότες ὅτι ἐν χεραὶν ὁ ἀγών. Certemus, cum. sctamus 
instare cerlamen. GALL. — Si non est. mendum in 
Graco, vertendum. est cum Vendelino, seculum, 
Quanquam is etiam αἰών pro àv huc irrepsisse 

suspicatur. Cousr. ^ 


5 CLEMENTIS ܙ‎ ROM: PORT. OPERA CENDBU. 


Tuptibile eeríat, si eürrumpere ac péecare invenia- A δεῖ ὅτι ὁ τὸν φϑαῤτὸν ἀγῶνα ἀγωνιζόμενος, ἐὰν ܬ‎ 


ῥεθῇ φθείρών, μαστιγωθεὶς αἴρεται, καὶ ἔξω βάλλοτας 
τοῦ σταδίου (64). Τί δοκεῖτε; ὁ τὸν πῇς ἀφθαραῖας 
ἀγῶνα φθείρας, τί παθεῖται; τῶν γὰρ μὴ. τηρησάν- 


sw, φησὶν, τὴν parus Ὃ σκώληξ αὐτῶν ob 


ταλευτήσει, (58), καὶ τὸ πῦρ αὐτῶν οὐ σδεσθή- 
σεται, καὶ ἔσονται εἰς ὅρασιν πάσῃ σαρκί. 


tue, flagellatus δειίενιατ. εἰ extra stadium prujicitur. 
Quid vobis videtur? Qui incorruptionis certamen 
corruperit, quid patlewr? De iis enim qui sigillum 
mon servaverint, ait: Vermis eorum non morietur, et 

; djmia eorum non ezstinguetur ; ܐܧ‎ erunt in. visionem 
mni carni ?*, 


9 168. 11er, 24. 


YARIORUM NOTAE. 


ὡς ἠδικημένα ἐλεηθέντα, καὶ μενεῖ ἄνευ χολάσεως,. 
τοῦτο de c de est Pe vero. Petruo i 
Apocalypsi ait infantes abortivos, si melioris fmerint 
sortis, angelo curatori tradi, ut cognitione suscepta 
mellorem' nanciscantur mansionem, patiendo que 
periulissent, si exstitissent in corpore : reliquos autem 
solam salutem. adepturoa, misericordiam propter [α- 
ctam sibi injuriam consequendo, mansurosque übs- 
que supplicio, accipientes id. muneris. Origenes ho« 
milia 9 in Josuam : Ego sic video duas exse species 
eorum qui per fidem. [estinant et. properant ad )ܝ‎ 
tem; et csetera quae conferre operz pretium fuerit. 
cum locis Chrysostomi Parenesi 1 ad. Theodorum, 
cap. T, Augustini libro quinquaginta Homiliarum, 
homil. ult., cap. 4 et Cesari homilia 6, earum 
quas in lucem dedit Stepbanus Baluzius noster, . 
prestanti vir ingenio exeellentique doctrina. Cor. 
— Dorotheus abbas in Doctrina 25 loeum: hunc sie 
laudat, ut Clementis sententiam potius quani verba 
referat in hunc modum : Ὡς λέγει καὶ ἅγιος ὁ Κλή- 
ung xàv μὴ στεφανοῦταί τις, ἀλλὰ σπηυδάση ܐܨ‎ 
μακρὰν εὑρεθῆναι τῶν στεφανουμένων. Hinc corri- 
renda vetus interpretatio Latina, quz in Biblibikeca 
airum etiam novissima ܐ‎ obtinet, prz- 
dicta Dorothei verba sic mendose atque indiligenier 
reddens : Ut enim ait. Climaeus, quisquis. corenam 


si lubet, Origenem ho« C optat consequi, atudeat aique operam det αἱ sit apud 


coronato, cum reddenda sie fuissent : Adr et. sam« 
ctt Glemens, etiamai quis non coronetur, saltem ον 
deai non procul a coronatis inveniri. Eo autem gra- 
vius est Climaci, loco Clementis, mendum, quod 
Joannes Climacus Dorotheo. paulo junior fuerit. Lo- 
cum hunc Clementis egregie illustrat alter Ephremi 
4 Cotelerio in notis secundum Petrum Fabrum Αβο- 
nistici lib. ni, e. 10, relatus: Festinemus autem ma- 
gis, ut cum perfectis ac fidelibus coronemur ; sin vero, 
vel eum multis placentium. laudem precomi merea- 
mtr. Beatus qui in agone certaserit, ut cum perféctis 
wicterie coronam. accipiat, Miserabilis vero qui -hoc 
lempus vite sua negligenter consumpserit, ut indi- 
gnus "sit etiam. cum. minimis collaudari. Huc accedit 
4:0 Tertullianus lib. 1 Ad uzorem, cap. S, scribit : 

id primum locum ceriamen omne contendit ; secundus 
solatium Rabet, victoriam non habet. Hic itaque Cle- 
mens ad athleticos agones respiciens, sin minue in- 


p Signem coronam, sallem laudem a Domino conza- 


ui ܐ ܐ‎ pues ἂν 
Ὁ τὸν φθαρτὸν ἀγῶνα ἀγωνιζό ܕ‎ 
δὑρεθῇ φθείρων, μαστιγωθεὶς αἴρετᾶιι να ζω, ܝ‎ 
ܐ‎ 6 τοῦ σταδίου. erum mos agonisticus, flagel- 
landi ac ejiciendi athleias qui contra certaminum 
scita peccarent, a multis antiquis, recentioribus, 
s:iepenumero memoratus, insigniter vero inter paga- 
nos a Luciano in Piscatore, post medium ; Áriano- 
jn Epicteto, lib. m, cap. 39, sub. medium ; Dione 
Chrysostomo, oratione 34, post initium; inler Chri- 
slianos ab Origene, homilia 5 in Jeremiam; Epipha- 
vio, haeresi 61, cap. penult., et Sidonio lib. i, epist. 
9. Cyprii episcopi locus cum Romani pontificis valde 
gongrui ; Παραφθείρας γὰρ ἀγῶνα ὁ ἀθλητὴς, 
μαστιχθεὶς ἐχδάλλεται τοῦ ἀγῶνος. ὕοτ. ἡ 

(85) Ὁ σκώληξ αὑτῶν οὗ τελευτήσει. Fideju- 
bente me in Tertulliano De resurrectione carnis, cap. 
51, scribe : Vernis illorum non decedet. lp». ' 


see weuligeater consumpserit, ܐܡ‎ indignus si etiam 
fim bine collaudari, Chrysostomi ad I Cor. 1x, 
838: Nescitis quod qui in. stadio. currunt, omnes qui- 
dem currunt, sed. Aun accipit. bravium? Τοῦτο δὲ λέ- 
γει, οὐχ ὡς καὶ ἐνταῦθα ἑνὸς ἐκ πάντων μέλλοντος 
σώζεσθαι, ἄπαγε, ἀλλ) ὡς πολλὴν ὀφειλόντων ἡμῶν 
εἰσενεγχεῖν τὴν ἀπουδὴν * ὥσπερ τὰρ ἐχεῖ χατιόντων. 
πολλῶν εἰς τὸ στάδιον, οὔ στεφανοῦνταί πολλοὶ, ἀλλ 
εἰς ἕνα τοῦτο περιίσταται, wai οὐκ ἀρχεῖ τὸ καθεῖ- 
ναι εἰς τὸν ἀγῶνα, οὔτε τὰ ἀλείφασθαι, καὶ παλαῖ- 
σαι οὕτως xai ἐνταῦθα οὐκ ἀρχεῖ τὸ πιατεῦσαι, 
xai ὡς ἔτυχεν ἀγχωνίσασθαι , ἂν μὴ οὕτως 
δράμωμεν, ὡς μέχρι τέλους ἀλήπτους ἑαυτοὺς πα- 
σχεῖν, καὶ ἔγγυς γενέσθαι τοῦ βραδείου, οὐδὲν 
y ἔσται πλέον. Hoc autem. dicit, non quod unus 
quoque ex ommibus hic salrws sii fulurus, absit! 
aed quod nos multum adhibere debeamus studium. 
Nam ܐܘܐ‎ illic multis in. stadium descendentibus, 
mon coronanikr plures, verum ud wnum corona 
devenit; πες su[ficit im. certamen. descendere, neque 
inungi et luziari : ita. hic quoque non sufficit. credi- 
disse, εἰ leviter ac utcunque decertasse ; sed nisi ita 
exrramus, ut ad finem suisque nos prabeamus inculpa- 
biles, ܐܧ‎ prope bravium simus, nihil ad nos emolu- 
mesiti redibit. Huc porro non facit opinio celebris de 
tertio.statu, medio iter eoronam gloriz et gehenne 
supplicium : qua de re vide, 2 
mil. xxt et & £ ¥111 in Numeros ; 1x, x e£ xvit in Jesum 
Nave ; v in psalmum xxxvi, 111 in Jeremiam, tomis in 
Mattbieum adcapitis xxpericopen 1 οἱ ad cap. xxvi, 
vers, 15; hom. 17 in Lucam, et Explanationem in 
ipt. ad Rom. ad cap. n, vers. 80; cap, Σ, vers. 
er: cap. XIv, vest 10, ete. ; Didymmum lib. ܐܐ‎ 
De Spiritu sancto , ante medium; Basilium in Regu- 
lis hrevioribus, respons, ad interrog. 256; Grego- 
rium Nazianzenmm, oratione 36, p. 458; orationg 
56, p. 590; orat. 40, p. 644, 645, 653 Gregorium 
Nyssenum, oratione adversus eos qui diflerunt ba- 
püsma; Chrenieun'a Radero editum, p. 562, 564, 
tum Paulini sexto carmine ; Philastrium, beresi 99; 
τ Ambrosium, Observatione2, in Micheam ; Vitam Am- 
brosii, in line; Hieronymum epist. 92, cap. 2, lib. ܐܐ‎ 
conirá Jovinianum, cap. ult.; epist. 50, cap. 5 et 
8; lib. 1 adversus Pelogianos, cap. 9 εἰ ad psalm. 
xv, 10; Lxi, 15; txiv, 44; Cxvit, 56; cxyrv, 6; 
Pelagium epistola ad Demetriadem cap. 10; Augu- 
süinurm cum alibi, tum libro De Aeresibus, bzresi 
ultima, lib. 1 ad Bonifacium, lg 22; sennone 14 
Λε verbis Apostoli ; Salvianum, lib, im ed Ecclesiam 
catholicam, paulo ante finem, atque incertos scripto- 
res quatuor, Solstorem questionum ad. Antivchum, 
cip. 144, et Exhortatorem monachorsm, utroque tom. 
Π S. Athanasii, Objuwrgatorem virginis lapses, tom. 
IV S. Ambrosii ac tom. IX B, Hieronymi, et au- 
corem liomilis De corpore et sanguine Christi, seu 
de Pascehate, exeuss tanquam Hieronymi , Eusebii 
Cxesariensis, Eusebii Emiseni ac Cesarii Arelaten- 
18 : quibus jungendus est Prudentius in fiue Ha- 
martigeniz : Αὐτίχα 6 Πέτρος, in Glementis Alexan- 
drini Hypotgposibus, p. 801. c. 1, ἐν τῇ ᾿Αποχα- 
λύψει φησὶν τὰ βρέφη ἐξαμδλωθέντα, τῆς ἀμείνονος 
ἐσόμενα πείρας (μοίρας), ταῦτα ἀγγέλῳ τημελούχῳ 
ται σθαι, ἵνα γνώσεως ejus ντα, τῆς ἀμείνο- 
νὸς τύχῃ μονῆς, παθόντα ἃ ἂν ἔπαθεν καὶ ἐν σώματι 
γενόμενα" τὰ δὲ ἕτερα μόνης τῆς Ἰωτηρίος τεύξεται, 


CORINTHIOS. .:- 5: 

CAPUT VII, 
' Quandiu-ergo In terris deginus , pxenitentiain 
agamus. Lutum quippe sumus in.manu artifcis- 
Quemadmodum. enim figulus, si vas fecerit, illud- 
que in manibus ejus distortum fuerit aut contritum, 


' EPISTOLA 2 AD 

KESAXAION H'. A 
Ὡς οὖν ἔσμεν ἐπὶ γῆς, μετανοήσωμεν. Πηηλὸς γάρ 
ἐσμεν εἰς τὴν χεῖρα τοῦ τεχνίτου. Ὃν τρόπον γὰρ ὁ 
κεραμεὺς, ἐὰν ποιῇ σχεῦος, καὶ ἐν ταῖς χεροὶν πὸ- 
τοῦ διαστραφῇ, f| συντριδῇ, πάλιν αὐτὸ ἀναπλάσσει' 


ἐὰν δὲ προφθάσῃ εἰς τὴν κάμινον τοῦ πυρὰς αὐτὸ βα- ταγαιιδ. ipeum refingib; in vero anteoccupans, ia 
λεῖν, οὐχέτε. βοηθήσει αὐτῷ" οὕτως καὶ ἡμεῖς lg — fornacem ignis miserit iind, non amplius poterit 
ἐσμὲν ἐν τούτῳ τῷ κόσμῳ, ἓν τῇ σαρχὶ ἃ ἐπράξαμεν — suppetias ipsi ferre: ita et nos, quandiü sumus ἴῃ 
πονηρὰ (50), μετανοήσωμεν ἐξ ὅχης τῆς χαρδίας, ἵνα Ίου πιιπὰὸ, de malis quain. carne gessunus, ex 
σωθῶμεν ὑπὸ τοῦ Κυρίου, ἕως ἔχομεν καιρὸν μετα-  teto-corde resipiscamus, ܬܠܡ‎ a Domino salvemur, 
νοίας. Μετὰ γὰρ τὸ ἐξωθεῖν ἡμᾶς bx τοῦ ,ܐܬܐܐ ܘܡ‎  dunthabemus tempus pnitenlie. Postquam enim 
οὐχέτι δυνάµοθα ἐκεῖ ἐξομόλοτήσασθαι (67) ἢ μετα- Ὁ mundo migravimus, non amplius possumus ibi 
γοεῖν ἔτι. Ὥστε, ἀδελφοὶ, ποιήσαντες τὸ θέλημα τοῦ εοηβιογί, aut peüitentiam adhue agere. Quare, fra- 
Πατρὸς, xal τὴν σάρχα ἀγνὴν τηρήσαντες, καὶ τὰς — tres, voluntatem Patris facientes, carnemque aer- 
ἐντολὰς τοῦ Κυρίου φυλάξαντες, ληψόμεθα ζιρὴν 1: - , vantes castam, οἱ mandata Domini custodientes, 
nov. Λέγει γὰρό Κύριος (58) ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ" Et τὸ P consequemur vitam aiernain. Aij quippe Dominus 
μικρὸν οὐκ ἐτηρήσατε, τὸ μέγα τίς ὑμῖν δώσει; in Evangelio !'*: Si parvum non servatis, quia. ma- 
"Aéro γὰρ ὑμῖν, ὅτι ὁ πιστὸς ἐν ἐλαχίστῳ, καὶ ἐν . gnum vobis dabit? Dico enim. vobis ; Qui, fidelip eu 
πολλῷ πιστός ior. "Apa οὖν τοῦτο λέγει" Ἑηρή- ἐπ minimo, εἰ in majori Bdelis est. Boc ergo. dicit : 
σατε τὴν σάρχα ἀγνὴν καὶ τὴν σφραγῖδα ἄσπιλον, — Servate earnem castam, et sigillum iromaculatum, 
ἵνα τὴν αἰώνιον ζωὴν ἀπολάδωμεν (39). vi recipiatis vitam zernam. 
KESAAAIUN &. CAPUT IX. 

Καὶ μὴ λεγέτω τις ὑμῶν, ὅτι αὕτη ἡ σὰρξ οὐ Ft nemo vestrum dicat, quod 1:6 earo non judi- 
χρίνεται οὐδὲ ἀνίσταται, Τνῶτε ἐν τίνι ἐσώθητε, bv — catur, neque resurgit. Agnoscilé in. quo servati 
τίνε ἀνεδλέψατε, el μὴ ἐν τῇ σαρχὶ ταύτῃ ὄντες. Δεῖ — estis, in quo visum recepietis; nisi dum in hae 
οὖν ἡμᾶς ὡς ναὸν Θεοῦ φυλάσσειν τὴν cápxa. "Ov — carne vivilis. Nos ergo decet, earnem sicut templum 
τρόπον γὰρ ἐν τῇ σαρχὶ ἐχλήθητε, καὶ ἐν τῇ σαρχὶ — Dei ' custodire (40). Quemadmodum enim in.carno 
ἐλεύσεσθε. Εἷς Χριστὸς ὁ Κύριος (M), ὁ σώσας ἡμᾶς, — vocali estis, ita in carne venietis. Unus Christus : 
ὧν μὲν τὸ πρῶτον πνεῦμα, ἐγένετο σὰρξ, καὶ οὕτως — Dominas qui no servavit, vam primnm esset spi- 
ἡμᾶς ἐκάλεσεν' οὕτως χαλήμεῖς ἐγταύτῃτῇ σαρχλάπο- ): ritus, caro factus esi, eique sic vecavit nos: "12 
ληψόμεθα τὸν μισθόν. ᾿Αγαπῶμεν οὖν ἀλλήχους, ὅταοςξλ- — eliam mosin hac carne mercedem recipiemus. Dili- 
ϑῶμεν πάντες εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ. ÜcEyopnev(42) — gamus igitur nos invicem, ut veniamus omnes ia 


19 Luc, xvi, 10, 14, ! E Cor, 10,36, 17; vi, 19: Η Cor. vi, 16. 
VARIORUM NOTE. 


Ἐν τῇ σαραὶ ἃ ἐπράξαμεν πονηρά. Legen- — tamen pui 
ܡ‎ osi: beter. Alarm Ds 
. quie ob syl 'preeédeniis similite, videiur — quitur : Οὕτως xal μεῖς. Dum autem scribit S. 
excidisse. Dav. | — ܗ‎ LE Pater do Christo, ὧν Peer πνεῦμα, cimi pri- 

(53) Hinc prevertitur Orgia error, quo, vt ἴο- , ejos diet 2 ὁ αν 

quitur Justinianus, tom. V Concil, Lab. p. 606A, επηΐϊ; wt recte advertit Ruchnt, Sic οἱ 1 Petr: 1, H, 
omxium impiorum hominum, et preieres daemonum — de'antiquis is dicitur : Ἐρευνῶνιες εἰς είνα 
penam habituram esse, restitutumque iri tum. ποῖον κῃ jeu τὸ ἐν αὐτοῖς πνεῦμα Ὁ. 
impios homines tum. damones in. pristinum ordinem lermque plane sensu Theophilus Antioch. od Ακ- 
sum consuil. Hac enim siné prewia penitentia — folyc., lib. m, cap. 44 : Οὗτος οὖν ὧν πνεῦμα Bro, 
admitti nequeunt. Rirsumque dum namero sequenti — xal ἀρχὴ καὶ σοφία χαὶ δύναμις Ὑψίστου, xat 
*ocemur, nullum post hane vitam superesse tempus _ εἷς προφήτας Hie igitiir exisfns ορ Dei, 
Ín quo. sanari valeamus, illa in pristinum ordinem D μεϊμοιρίαπι οἱ supieniim, Altissimtique poientim, de- 
suum revertendi spes impiis prorsus aufertur. Ne- — ܬܐܝ‎ in prophetas. GkLL.—Hocest, eum esset Deus. 
que mínus Origenis de résu placito adver- — Spiritus enim vocabulum apud jus divi- 
ut de, de -— ox μον ὡς κε τουτὶ : nam ner nue ime generali in netis- 

) Kx poc, WoW. exhibet ex ms: articu , 'sindm in. S. rii Piétav.. editionem, m. 
quem editi omittunt. Locum autem a S. Patre velut εἰ 65, pluribus xemplis demonsiratum est; pe 


tabat legendum Ὡς, Lectio Milliana pro» 
visio; nam, inquit, ἐν ἀποδόσει se- 


er Evangelio bic descriptum, Fecllat quoque S. illud Augustini, episi. 440, n. 14, ad Clementi 
ireueus, lib. m, cap. δὲ: Similuér Βοίπίμᾳ dizit medtem magis acsomesiodilum exscribfühos τν 
ingratis in eum ezistemiibus ; Si in modico fideles — bum caro [actuvs est, et Rabitavit in nobis (Jouw. t) ¿ 
mon [uistis, magnum est quis dabli vobis? Dbi ` reddile vicem, et eftelinini spliitus, et habitate ܐ ܗܐ‎ 


Grabius conjicit; hzc ex Evangelio secundum ΑΕΡΥ- — Quasi diceret : Verbum 


ptios fuisse deprompta. GAUL. 


Απο. . Leg. forte, ἀπολάδητε. 1p. Teddite vicem, et dui caro estis, effieimini quoda. 

0) Vi ܐܘܐ‎ in epitolt τὰ Philadeiphios, m. modo spiritus ac Deus, naturam induende divinam, 
2 rem, inquit, vestram ut Dei templum ܘܗ‎ ru» o. ܥ‎ 

κο. Covsr. ᾿ ^ 42) Ὡς ἔχομον. Editi, si Londin. exci; hi 

(M) Εἴς Χριατὸς....... τὸ πρῶτον πνεῦμα. Bun. bent dor ciet ναι, lestionem ὥς, Εσείς. Sic 


εἰ editi, preter Lon 


ἢ : 
ex ms. restituit Εἷς, Jamque que en pent 


din. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός. Wott. — Gal. vt, 10 : Ὡς xo: £ : 
idem viderat Mill, qui — S, Pater. Cant. Keim spe 


ܚܝܚ 
ἃ καιρὸν τοῦ ἰαθῆναι, ἐπιδῶμεν ξαυτοὺς τῷ θεραπεύοντι‏ 
Θεῷ, ἀντιμισϑέαν αὐτῷ διδόντες, Ποίαν ; Τὰ μετανοῆσαι‏ 
ἐξ εἰλιχρινοῦς χαρδίας. Προγνώστης γάρ ἐστιν τῶν‏ 
πάντων, χαὶ εἰδὼς ἡμῶν τὰ ἐν καρδίᾳ. Δῶμεν οὖν‏ 
αὐτῷ αἰώνιον (45), μὴ ἀπὸ στόματος μόνον, ἀλλὰ καὶ‏ 
ἀπὸ καρδίας, ἵνα ἡμᾶς προσδέξηται ὡς υἱούς (44).‏ 
Καὶ γὰρ εἶπεν ὁ Κύριος: ᾿Αδελφοί μου οὗτοί εἰσιν,‏ 
οἱ ποιοῦντες τὸ θέλημα τοῦ Πατρός μου.‏ 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 1‏ 
Ὥστε, ἀδελφοί μὸν, ποιήσωμεν τὸ θέλημα τοῦ‏ 
Πατρὸς τοῦ καλέσαντος ἡμᾶς, ἵνα ζήσωμεν, καὶ‏ 
διώξωμεν μᾶλλον τὴν ἀρετὴν, τὴν δὲ κακίαν -κατα-‏ 
λείψωμεν, ὡς προοδοίπορον τῶν ἁμαρτιῶν (45) ἡμῶν,‏ 
xat φύγωμεν τὴν ἀσέδειαν, μὴ ἡμᾶς χαταλάδῃ χαχά‏ 
Ἐὰν γὰρ σπουδάσωμεν ἀγαθοποιεῖν, διώξεται‏ .)46( 


Β ἡμᾶς εἰρήνη. Διὰ ταύτην γὰρ τὴν αἰτίαν οὖχ ἔστιν 


εὑρεῖν ἄνθριυπον (41). Οἵτινες παράχουσε (48) φό». 
ὅους ἀνθρωπίνους, προῃρημένοι μᾶλλον τὴν ἐνθάδε 
ἀπόλαυσιν, ἢ τὴν μέλλουσαν ἐπαγγελίαν. ᾿Αγνοοῦσιν 
πὰρ ἡλίχην ἔχει βάσανον ἡ ἐνθάδε ἀπόλαυσις, καὶ 
οἷαν τρυφὴν ἔχει ἢ μέλλουσα ἐπαγγελία. Καὶ εἰ 
μὲν αὐτοὶ μόνοι ταῦτα ἔπρασσον, ἀνεχτὸν ἦν’ νῦν 
δὲ ἐπιμένουσιν καχοδιδασχαλοῦντες τὰς ἀνετίους (49) 
ψυχὰς, οὐκ εἰδότες ἔτι δισσὴν ἕξουσιν τὴν χρίσιν, 
αὑτοί τε, καὶ οἱ ἀχούοντες αὐτῶν, 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ 14’, 
Ἡμεῖς οὖν ἐν χαθαρᾷ καρδίᾳ δουλεύσωμεν τῷ Θεῷ, 
χαὶ ἐσόμεθα δίκαιοι” ἐὰν δὲ μὴ δουλεύσωμεν, διὰ τοῦ 
μὴ πιστεύειν ἡμᾶς τῇ ἐπαγγελίᾳ τοῦ Θεοῦ, ταλαί: , 


- &. CLEMENTIS T ROM. ῬΟΝΤ. OPERA ΘΈΝΌΝΑ - 


TAS 
regnum Dei. Donec lempus habemus in quo sane- 
mur, dedamus nos médico Deo, rémiunerationem 
ipsi wibwentes. Quam? Pcnitentiam ex sincero 


corde. Namque przscius omnium est, et que in- 


^ "eerde nostro versantur novit. Demns itaque illi 

laudem, non ab ore solum, sed etiam ος €orde: ut 
n0$ tapquam fiios suscipiat. Etenim Dominus dixit: 
Fratres mei sunt ii qui faciunt voluntatem Patris πιεῖ". 

CAPUT X. 

ltaque, fratres mei, faciamus voluntatem Patris 
qui vocavit nos, u£ vivamus; et persequamur po- 
tius virtutem , vitium autem derelinquamus veluti 
proeursorem peccatorum nosirorüm ; et fugiamus 
impietatem, ne Ros mala comprehendant. Nam si 
bene agere studuerimus, consectabitur nos pax. Ob 
eam siquidem causam moa est seperire hominem. 
Quilibet humanis tümoribus ducuntur, przponentes 
voluptatem presentém reprommissioni future. lgno- 
rani enim quantum habeat tormentum presentium 
Usus ; et quantas habeat delieias futura promissio, 
Ac quidem, si illi ista facerent soli, tolerabile essct; 
]am vero perseverant insontes animas pravis doctri- 
nis ámbuere; nescientes quud duplicem habebunt 
condemnationem, et ipsi, et qui audiunt eos. 


CAPUT XI. 
Nos ergo in corde mundo Deo serviamus, et. eri- 
mos justi :'quod si non servierimus quia fidem non 
habemus promissioni Dei, erimus miseri, Dicit enim 


ei sermo propheticus : ܟ‎ Miseri sunt qui animo du- ) πωρ[οι] ἐσόμεθα. Λέγει γὰρ καὶ (90) ὁ προ[φη]τι- 


xb λόγος" «Ταλαίπωροί εἰσιν οἱ δίψυχοι, οἱδιδεάζοντεις 
πῇ καρδίᾳ, οἱ λέγοντες (1) Ταῦτα πά [ντα] ἠκούσαμεν 
καὶ ἐπὶ τῶν πατέρων ἡμῶν, ἡμεῖς δὲ υἱοὶ (63) ἡμέραν 
ἐξ ἡμέρας προσδεχόμενοι, οὐδὲν τούτων ἑωράχαμεν 


plices εἰ corde incerti sunt ; qui dieunt: Hac oni- 
nia audivimus etiam tempore patrum nostrorum 
filii; nos verodiem de die exspeclantes, nihil horum 
vidimus, Amentes, comparate vos arbori; sumite 


? Math. xir, 50. 


YARIORUM NOTAE. 


fum. preseferunt, Div. — Si iodesHori conjeturg - 
locus est, totutm loedm, parvula mutatione, sic ar- 
bitror restituendum esse ; Διὰ ταύτην γὰρ τὴν ai- 
πίαν οὐχ ἔστιν εὑρεῖν ἀνθρώπων. οἵτινες παράγουσι 
φόδους ἀνθρωπίνους ; id est : Hanc enim οὐ causam 
mon est invenire hominum, qui preiereunt timores 
fiumanos. Vel, ut. Latinitas nil detrimenti capiat : 
Quam ob eausam non lemere inter homines invenias, 
qui humanos timores negligant. Οὐκ ἔστιν εὑρεῖν 
3 consiructio Grecanica "nota est, Bina. 
(48) Παράγουσι. lia ms. apud Wo. Αἱ editi, 
ter Loud. γὰρ ἄγουσι. Bois. wero leg. γὰρ 

ἔχουσι, GALL, " 

(49) ᾿Αγεείους. Cum 1001), observarit in ms. & 
pro a: frequenter poni, procul dubio legit àvai- 
πίους, Dav. mallet ἀνοήτους, His similia habet S. 
Ignatius ad. Ephes., cap. 16. ln. 

(50) Λέγει γὰρ καὶ. Editi, przter Londin., omit- 
lunt xal, quod exhibet ms. apud Wott. Ip, 

(81) Οἱ “λέγοντες. Ms. non agnoscit δέ, quod in- 
terserunt edili. Worr. 

(65) Ἡμεῖς δὲ υἱοί. Editi omittunt νιοί quam vo- 
cen, interlinearem quidem ܐܘ‎ minutiore charactere, 
at eadem manu exaratam εχρίατο in ms. testatur 
"Wott. Verum Dav. non inani additamento habet 
Ea sáne non comparet in superioris epist. cap. 23, 
ubi hic peue eadem occurrunt, GALL. 


(45) Αἰώνιογ. Al, αἶνον ve] δόξαν αἰώνιον, Βίττ. 
seripsisse Clementem αἶνον αἰώνιον indubitanter 
affirmat; errorem. inde manasse contendens, quod 
aherum vocabulum inter dictandum wel déscriben- 
dum, ob similitudinem fuerit omissum. λαμ. 

(4) > υἱούς. Editi, ὡς Θεοῦ υἱούς, Verum apud 
Wott. ms. Θεοῦ non aggoscit, neque postulat con 

p. 
(45) ᾽Αμαρτιῶ». Al τιμωρεῶν. Sie et Cot. qui 


yertit suppliciorum, Reüinet (7011, ms. lectionem. 
Vox enim χαχία denotare potest internum mentis af- 
fectum, τὴν ἐπιθυμίαν, οἱ ἁμαρτία scelus foris per- 
aclurà : ej recte sane, Quidni enim respexeriL Cle- 
mens ad illud Jac. 1, 15 : Ἡ ἐπιθυμία συλλαδοῦσα 
τίκτει ἁμαρτίαν' Concupiscentia cum conceperit, pa- 
rit peccatum ? Ip. ܒ‎ 

(46) Κακά. Mill, ει Wott. leg. in. ms. καχά 53 
que artieulo τά, quod exhibent editi. Ip. 

(47) "Arüpuxor. Forte legendum est àv Θεόν, 
Cum enim in hoc ms. hoc modo scribatur ANÓN ; 
deleta íransversa linea τοῦ 0, ΑΝΘΝ, id est, ἂν 
Θεόν, exhibet ANON sive ἄνθρωπον. Quod si ita le- 
gatur, oportetul inseramus, αὐτοῖς post ἔστιν, sicque 
restituatur lectio: Διὰ ταύτην γὰρ τὴν αἰτίαν οὐκ 
ἔστιν αὐτοῖς εὑρεῖν, οἴτινες παράγουσι φόδους ἀνθ 
πίνους. WorT. — Scribendum puto : Οὐκ £4 
εὑρεῖν οὐρανὸν, o? τινες παράγουσι ψάθανς ἀνθρωπί- 
νοῦς Galum non possunt invenire, qui homtnum mo» 


δι8 


- EPISTOLA.II AB CORINTHIOS, 


Sis 


᾿Ανδητος, συμδάλετε ἑαντοὺς GO. λάδετε A vitem ; primo quidem foliis defluit, deinde germi-‏ .)68( ܪܘܐ 


nat; postea uva acerba oritar, indeque uva matura. 
lta et populus meus agitatiohes et pressuras tulit; 
dehinc bona excipiet ὃ, » Itaque, fratres mei, animo 
me.vacillemus, sed sperantes sustineamus , ui et 
mercedem reportemus, Fidelis enim est, qui pro- 
misit &e unicuique reiributurum secundum opera 
ejus. Si ergo fecerimus justitiam coram Deo, in 
regnum illius ingrediemur, et accipiemus promis- 
siones, qua8 nec auris audivit, nec oculus vidit; 
queque in cot hominis non ascenderunt *. 


δρπελον" πρῶτον μὲν φυλλοῤῥοεῖ, εἶτα βλαστὸς vive- 
ται, μετὰ ταῦτα ὄμφαξ, εἴτα σταφυλὴ παρεστηκνῖα" 
οὕτως καὶ ὁ λαός μον ἀκαταστασίας καὶ θλίψεις ἔπχεν, 
ἔπειτα ἀπολήψεται τὰ ἀγαθά. » Ὥστε, ἀδελφοί μου, 
μὴ διψυχῶμεν, ἀλλὰ ἐλπέσαντες ὑπομείνωμεν, ἵνα 
καὶ τὸν μισθὸν χομισώμεθα. Πιστὸς γάρ ἐστιν ὁ 
ἐπαγγειλάμενος τὰς ἀντιμισθίας ἀποδιδόναι ἑχάστῳ 
τῶν ἔργων αὐτοῦ. Ἐὰν οὖν ποιήσωμεν τὴν δικατοσύ- 
νην ἐναντίον τοῦ Θεοῦ, εἰσήξομεν εἰς τὴν βασιλείαν 
αὐτοῦ, καὶ ληψόμεθα τὰς ἐπαγγελίας, ἃς [οὖς Ἰυύκ 


ἤκουσεν (58), οὐδὲ ὀρθαϊλμὸς ἴδεν, οὐδὲ ἐπὶ καρδίαν ἀγθρώπου ἀνέδη. 


CAPUT Xil. 


B Τρίτον in horas regnum Dei |exspectemus, in cha- 
ritate et justitia: quandoquidem Dei adventus diem 
nescimus. Interrogatus enim ἃ quodam ipse Domi- 
nus, quando venturum esset regnum ejus, dixit: 
Cum duo erunt unum , εἰ quod [oris ut quod. intus, 
et masculum cum femina, neque mas neque femina. 
Dwo autem suut ΑΚΜΗ, quando alter ad alterum 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 18’. 

Ἐκδεχώμεθα οὖν καθ’ ὥραν (85) τὴν βασιλείαν 
τοῦ Θεοῦ, ἐν ἀγάπῃ καὶ δικαιοσύνῃ" ἐπειδὴ οὐκ οἴδα- 
μεν τὴν ἡμέραν τῆς ἐπιφαγείας τοῦ Θεοῦ. Ἐπερωτη- 
θεὶς γὰρ αὐτὸς ὁ Κύριος ὑπό τινος (56), πότε ἧξες 
αὐτοῦ ἡ βασιλεία, εἶπεν" Ὅταν ἔσται τὰ δύο Ev, 
καὶ τὸ ἔξω, ὡς τὸ ἔσω, καὶ τὸ ἄρσεν μετὰ τῆς θη- 
“δείας, οὔτε ἄρσεν οὔτε Qv. Τὰ δὺο δὲ ἔν ἔστιν, 


? Vid. sup. epist. I, cap. 111, * [sa, vxrv, 4; lH Cor, ni, 9. 


YARIORUM NOTE. 


hoc dictum, sed in eo quod est secundum /Egyptios. 
Deinde mihi videtur (Cassianus) igmorare, quod 
(Exangelium illud) per masculum quidem significet 
iram, impetum, per. (eminam vero cupiditatem; qua 
tum operata fuerint, panitentia ἐξ pudor consequi- 
dur. Quando ergo neque ire quis, meque cupiditati 
obsequens; qug quidem et ez consuetudine εἰ ex 
mala educatione incremento accepto, obumbrant. ac 
contegunt rationem; sed ezuens caliginem que ez iis 
proficiscitur, et pudore affectus ez ponitenlia, spiri- 
tum et animam unierit in obedientia. rationis, tunc, 
ut ait. Paulus, « non est. in vobis nec masculus nec 
femina (Gal. m1, 28). » Recedens enim. anima. ab ea 
forma qua mas et femina discernuntur, traducitur 
ad wnionem, newirum cum sit, Similia /Egyptiaci 
Evangelii citantur ac exponuntur in Alexandrino 
Vries pag. 15, ¦, A53; et p. 799, col. 4. 
ide Üracula Sibyllina, |. 1, v. 70, "4. 


Sed et Evangelii /Egyptiorum mentio fit apud 
Origenem, hom. 4 in Lucum ; Hieronymum, procemio 
Commentariorum in. Mattheum ; Epiphaniam, hz- 
resi 62, cap. $ ; Titum ac Theophylactum, ad prin- 
eipium L.uez, Quanquam vero haer veleres ad 

Ὁ stabiliendum odium suum in nuptias, Evangelii 
juxta AEgyptios testimoniis uterentur, non tamen 
δὰ talia sunt, que non queant ad pium sensum 
adduci, ex sententia utriusque Clementis, ut. dieta 
habeantur et litteraliter, οἱ mystice, ὡς ἐν maoa- 
Εὐστῳ μυστηριωδῶς, inquit Epiphanius, more ZEgy- 
paco; ac de Chi regno duplici, intra nos, ai- 
que in futura vita, ubi sumnia erit corporis et 
animz unio, ubi spiritale corpus gestabimus ubi 
Bereantious sexibus cessabunt sexuum officia. 

rofeeto, si ab aliquo eorum qui temporibus apo- 
siolicis prohibebant nubere, compositum fuit Evan- 
gelium 4gyptiorum dictum, admodur ܘ‎ virus 
erroris sui occultavit, dui a viris doctissimis jíxta 
ae sanctissimis deprehensus non fuit, sed laudatus 
ac expositus. Unum alfirmare possum, pseudo- 
cvangelistam ex solemni apud apocryphoru . 
ptores consuetudine imitandi canonicos libros, ale 


(53) Ἑωράκαμε» ἔτι. Habetur in ms. vox. OTI, 
interlinearis eodem modo quo praecedens υἱοί. Pro- 
cul dubio legendum est ἔτι, Deest in editis preter 
Londin. Ex Wott. 0 


(54) "Ac οὖς οὐκ ἤκουσεν. Οὗς desideratur in C 


ms. recte supplicium jin editis ex 1 Cor. n, 9. 
οτε. 

(55) Καθ' ὥραν. ld est singulis horis; ܬܠܐ‎ καθὶ 
ἡμέραν, singulis diebus; χατὰ μῆνα, singulis mex- 
sibus; κατ' ἐνιαυτόν, singulis annis, Plena locutio 
τὸ καθ᾽ ἐχάστην ὥραν. Bois. 

(08) ᾿Επερωτηθεὶς γὰρ αὐτὸς ὁ Κύριος ὑπό 
voc. Interrogatus enim ipse Dominus a quodam. ܬܐ‎ 
Salome, in Evangelio secundum Zgyptios, Disci- 
mus ex bis Clementis alterius, Sfrom., Lit, p. 463, 
unde nostris et jux et supplementum accedit ; Δὶς 
τοῦτό τοι, ὁ Κασσιανός φησι, πυνθανομένης τῆς Σα- 
λόμης, τότε γνωσθήσεται τὰ περὶ ὧν ἤρετο, ἔφη ὁ 
Κύριος" "Ὅταν τὸ τῆς αἰσχύνης ἔνδυμα πατήσητε, 
, καὶ ὅτων γένηται τὰ δύο ὃν, καὶ τὸ ἄῤῥεν μετὰ 
τῆς θηλείας, οὔτε ἄῤῥεν οὔτε θῆλυ. Πρῶτον μὲν 
οὖν ἐν τοῖς παραδεδοµένοις EN τέτταρσιν Εὐαγγε- 
λίοις οὐκ ἔχομεν τὸ ῥητὸν, "ἐν τῷ χατ΄ Αἰγυπ- 
τίους" ἔπειτα δὲ ἀγνοεῖν μος δοχεῖ, ὅτι θυμὸν μὲν, 
ἄῤῥενα, ὁρμὴν, θήλειαν δὲ, τὴν ἐπιθυμίαν αἰνέττεται" 
αἷς ἐνεργήσασι, μετάνοια Έπεται xat αἰσχύνη. Ὅταν 


οὖν μήτε τις θυμῷ, μήτ᾽ ἐπιθυμέᾳ χαρισάμενος" ἃ δὴ 
ἐξ εἰς ΣΝ ερ κος 2:03 ἐπισχιάξει xal 
αγισμόν- ἀλλ᾽ ἀποδυσάμενος τὴν 


"ἐγχαλύπτει τὸν 1 
ἐκ τούτων ἀχλὺν, £ μετανοίας χαταισχυνθεὶς, πνεῦμα 
καὶ ψυχὴν ἐνώσει κατὰ τὴν τοῦ λόγου ὑπαχοῆν- τότε, 
ὡς ὁ Παῦλός φησιν, οὐκ ἔγι ὃν ὑμῖν οὐκ ἄῤῥεν, 
οὐ θῆζυ. "Ἀποστᾶσπα γὰρ τοῦδε τοῦ σχήματος, (p διά- 

κρίνεται τὸ ἄῤῥεν χαὶ τὸ θῆλυ, ψυχὴ, μετατίθεται 

εἰς ἕνωσιν; 000 ἕτερον οὖσα : Propterea, ait Cassia- 
nus, cum percontaretur. Salome, quando. cognosce- 
rentur ea de quibus interrogabat. dizit. Dominus ¿ 

4 Quando pudoris indumentum  conculcaveritis, et 

quando duo facta fuerint. unum, εἰ masculum. cum 

[emina, aeque. mas neque femina.» Primo quidem, 
im nobis tradilis quatuor Evangeliis ποπ habemus 


8. CLEMENTIS 1 ܡܘܡ‎ PONT: OPERA GENUISA. 


5" 


loqueuur veritatem, ot in duobus coipezibusabsque Α ὅταν λαλῶμεν αὐτοῖς (51) ἀλήϑειαν; καὶ ἓν δυσὶ σώ- 


-μασιν ἀνυποχρίτως εἴη μία ψυχὴ; Καὶ τὸ ἔξω ὡς τὸ 


ἔσω, τοῦτο λέγει" τὴν ψυχὴν λέγει τὸ ἔσω, τὸ δὲ 
ἔξω τὸ σῶμα λέγει; Ὃν τρόπον οὖν σου τὸ σῶμα 
φαίνεται, οὕτως καὶ ἡ ψυχή σου δῆλος (88) ἔστω àv 
κοῖς καλοῖς ἔργοις. Καὶ τὸ ἄρσεν' μετὰ τῆς θηλείας. 
οὔτε ἄρσεν οὔτε θῆλυ, ποῦτο (09)... 


simulatione faerit usa anims, £/ quod [όγία πὶ quód 
intra, hoc ait: animam vocat, quod intus; et cor- 
pus, quod foris, Que modo igitur corpus tuum con- 
spicuum est, ita et anima tua manifesta sit in bonia 
operibüs. Et masculum cum femina, neque mas neque 
[tmina: hoc... ܕܕ‎ 


fieliqua desunt, 


VARIORUM NOTAE. 


verba Galat, m, 28, quod et B Jovinianum 7, Apostolicum nostrum in iis que de- 


Biderantur istius epistole, de virginitate disse- 
Tuisse non paucis. 

Hec supplenda ex Clemente Alexand, n1 Strom. 
Masculum cum femella, nec mas, nec feinina; Aoc 
dicit ; Animum (θυμὸν) ejusque. impetum. vocat ma- 
sculum, concupiscentiam (ἐπιθυμίαν) intelligit. fe- 
moellam, εἰς, Exhinc nata occasione disserendi de 
castütale, de virginitate loquebatur, Αὐτὸς παρθε- 
γίαν διδάσκει, inquit de Clemente Epiphanius hae- 
res, $0. ldem Hieronymus, lib. 1 conira ὁ oviniamum, 
Nec dubito apud Clem. Alexandrinum aliosque Pa- 
tres plurima ejus superésse. CoLoy. 


lusisse ad Apos! 
innuit Clemens Stromaieus ; atque etiam forte ad 
Ephes. it, 15. Cor. 

(57) Αὐτοῖς. Jun, ἄλλοις vel ἀλλήλοις. Mill. mallet 
nil mutatur, vel certe legendum ἑαυτοῖς. Vide su- 
Pt) Sp 4, ἴα: Muri ܵܡ‎ 

Δήλος. AL. . Al. πὶ 1 qua sane 
voce ide S. Pater, "plat, 4, άν εἰ E Giu. 

(59) Tovro ...... Reliqua desunt : supplenda 18 
men, ex Clem. Alex., Zcpep., lib. 1v. 007 15, ܓ‎ 
553. Ad quem locum vide Grabii 0 ici., tom, 1, 
pagg. 95, 265 Ip, — Tovro. Verisimile fit ex Epi- 
:phanio. lreresi 50, cap. 15, et Hieronymo ) adeersus 


ܡܫ 0 ` AD-VIRCINES. — ῬΕΘΘΕΙΙΑ.‏ ܧ ܗܡ ܕܢܕ 


s. CLEMENTIS ROMANI 


8. PETRI DISCIPULI 


EPISTOL/E DUJE AD VIRGINES 


LATINE ET GALLICE VERTIT, DISSERTATIONEM PRO EARUM AUTHEWTIA PKEFIEIT 


BEYERENDISSINUS 


D. D. CLEMENS VILLECOURT 


'SANCTE ÉCCLESLE ROMANA CARDINALIS. 


(Lutetim Parisiorum, apud Ludovicum Yives, editorem, 1855, in-8. Ex typis Friderici Boutet, Rupellz.) 


Im non να άμα Suns hamanse sapientie verbis, 
doctrina spiritu: 
u Cor. n, 15.) 


EPISTOLA DEDICATORIA 


ILL. AC ¥. D. D. J. B. MALOU zriscoPo BRUGENSE 


CLEMENS VILLECOURT 


EPISCOPUS RUPELLENSIS AC BANTONENSIS, PONTIFICIO SOLIO ASSISTENS. 
lrLusTRISSIME AC REYEREXDISSIME PRESUL, 


Prorsus ignorabam ab Amplitudine tua denuo editas tuisse, cum duabus Epistolis ad Co- 
rinthios in Latinum jam dudum conversis, ambas sancti Clementis Epistolas ad Virgines, 
quas, seculo precedenti, Wetstinus Basileensis e Svriaco Latinas fecerat. 

Heec cognitio, si ad me citius pervenisset, procul dubio ab hac publicatione me deter- 
ruisset. Quomodoenimimperfectum estimare licuisset mihi opus quod recentiore publica- 
tione dignum judicaverat tantus ac tam eruditus vir, propter litterarum splendorem 80 ϱᾶ- 
erarum peritiam Scripturarum, cunctis plaudentibus piis ac.bonis, ad episcopalem dignita- 
iem evectus? Sed me, labore tandem absoluto, dicere puduit : Jn vacuum luboravi, sine 
causa, et sane fortitudinem meam. consumpsi '. 

Verumenimvero, eamdem ambo eurrimus viam, et ad sancte Matris Ecclesise tendimus 
glorificationem et triumphum. Nec dubito quin vivaci qua polles oculorum perspicaeitate, 
neyos Wetstini translationis permultos animadverteris, etsi illos indicandi non susceperis 
euram, tot aliis sollicitudinibus intentus : non enim omnia possumus omnes. 

En igitur, doctissime Prvesul, ad te redit, novis vestimentis. indutus, apostolicus virgi- 
nitatis preeo, dulcis ille Romanus Clemens, beatissimorum Petri et Pauli comes et inter- 
pres, primorum Christianorum delicie, incipientium et 1 doctor et magister, 
Ecclesise sedisque Romane vertex et decus. 

Quidni cor meum pandam 7 Erubuit Pontifex ille noster, dun illum a tenebris ad Jucem 
herretica manus erueret, noluitque tunc qualis esset apparere. Alter Samuel alteri Sauli di- 
cero visus est : Quare inquietasti me ut suscitarer,... cum Dominus recesserit a te*? Enim- 


# .ܘܪܡܐ‎ xcix, ὁ. ' EL Reg, xxvii, 15, 16. 


GHERÀ CENUINX- mes‏ .¥ 6% ܐ CÉEMENTIS 1 ROM.‏ .8 ܐܡܕ 
vero; fidei Catholiem hestis gloriam propriam quaesivit, imo Ecclesie humiliationem, dum‏ 
thesaurum absconditum reseraret.‏ 

Beati quidem Clementis Epistolas ad Virgines, laudibus extulit ; sed, cum simul imma- 
culatam Christi spondam conviciis impeteret, adversarium Christi se detegit et ministrum 
Satanee, qui transfigurat se in angelum lucis *. 

Non omnes qui extra Ecclesiam sunt, hostili semper spiritu loquuntur. Junius Patricius, 
Oxoniensis, aliam operam. saneti. Clementis publicans, in Fcclesiam Romanam non inve- 
hitur; que catholice sanctus Clemens semper dicil, nunquam in Catholicos delorquet; 
hisque ad pacem restituendam sanctus Clemens profert, ad seditionem discordiamque 
spargendam nullibi abutitur; in Petram Ecclesie immolam inferi poris commovere non 
tentat, 

Yeniam igitur ab omnibus orthodoxis, presertim vero a te spero, fidelissime Prosul, si 
beatum Clementem virgirres alloquentem novis producam et dignioribus, dummodo mi hi 
non illudam, ornatentis vestitum, et si sensum verborum ejüs a "Wetstini interpretatione 
prorsus alienum, non semel usurpem, 

Nune quid in hac publicatione intenderim piis omnibus lectoribus deelarare operee pre- 
tium judico, fusius ἐπ previa dissertatione discussurus. : 

Doctus Binius, qui scribebat diu antequam invenirentur Epistolo sancti Clementis ed 
Virgines, expresse profitetur eas exstitisse, canonicasque fuisse appellatas, sicut Epistolam 
primam ad Corinthios, quia jn fidelium cotibus legebantur. 

Hic ego tantum dicam quod. si eas authenticas esse ποπ firmiter tenuissem, imo, st mi- 
nimum etiam dübium de earum genuino auctore in mente remansisset, ab eis vertendis et 
evulgandis prorsus abstinuissem, vel rationes saltem dubii mei exposuissem. 

Non eamdem certe securitatem exprimere valeo circa verum sensum ab auctore inten- 
tum : cum enim adhue desideretur primigenilis earum textus Graecus, timendum est sem- 
per ne quandoque erraverit Syriacus interpres. Ut ut sit, non dubito quin Wetstinus, 
etiam Syriacum vertens, plures ipse addiderit errores : ideoque non semel ab ejus sensi- 
bus exorbitavi. Si recta et congrua fuisset Wetstini interpretatio, nihil fere redarguendum 
esset in translatione Gallica D. Boistard de Prémagny : ideoque non interpretationem ejus, 
sed snnotationes carpo. 

Cum vero nihil absolute certum de fidelitate vel erroribus interpretum affirmari queat, 
absente textu primitivo, cur et ipse novam interpretationem aggressus sum ὃ Huic quesito 
in previu dissertatione satisfaciam, Dicam tamen plurima sacre Scripturm loca a Wetstino 
aut non fuisse agnita, aut male reddita fuisse : quamvis id credita difficile videri queat de 
viro tam diu in sacris litteris versato, Sed, si hec locá agnovit, curcommunem etiam apud 
suos interpretationem abjudicavit T Errores Wetstini aberrationes traductoris Gallici in- 
-duxerunt. 

Precipua igitur mihi cura incubuit ut, in bac silva densissima, divinas detegerem sen- 
tentias easque manifestare. An rectum iler tenuerim, judicet pius ac eruditus lector, ἱπ- 
primis textus antecedentes consequentibus jungendo et comparando, Dialectices enim re- 
gulas non ignorabat sanctus Clemens, nec supponí debet contra illas voluisse dis- 
serere. ܘ‎ 

Preterea, ne unum quidem textum novum introduxi, sed semper Wetstini interpretatio 
oculis meis subjecta. est, dum irregulares et. contortas ejus locutiones rectitudini naturali 
restituebam. Nec primus viam hanc ingressus sum : multi enim ante me,in antiquorum 
anctorum explicatione, audaces, ut sic lóquer, conjecturas enfiserunt, quae postea, ab omni» 
bus eruditis, ut veritates inconcusse recepte sunt. Ego vero rarissime, nec forsan semel, 
meris innixus sum conjecturis ; sed, ut plurimum, pars quzdam textus agniti ad notitiam 
partis, pre confusione verborum ignote, me deduxit. Si fere ubique verba Wetstini ab- 
dicaverim, etiam quando ipsius sensui stabain, nedum adversari, potius morem ipsi ge- 
rere, existimavi, Sic enim loquitur in suorum Prolegomenon conclusione : « Conversionis 
Laüne vitia et inelegantiam benignus leclor eondonabit homini in opere novo et satis 


* B Cor. xi, 11 


sss το τος HEMISTOLAE ΑΒ VIRGINES. — PROOEMIA. à Om 
molesto parum exercitato, et amicorum etiam eonsiliis, licet undique expetitis, destituto. 
Quosdam etiam qui in textum 'Syriacum irrepserunt errores.,., etiani me non monente, 
facile corriget. »- : 

Prima hujus loci verba Wetstini modestiam commendant; posteriora que non intel- 
lexerit aut neglexerit, Confitentur. Modestiam laudo; tenebrosis locis, quaptum in me est, 
lucem affero; negligentiam, si que fuerit, reparare conor. Nonne sic Wetstini votis ob- 
tempero ? 

Omnem fere sermonem suum sanctus Clemens e fontibus sacris desumpsit. Nullis ergo 
laboribus parcens, eosdem fontes assidue adivi, quos, ut jam dictum est, Wetstinus ne 
suspicatus quidem fuisse videtur. Unde textus deprompti fuerint, fere ubique nolàvi, 
saltem quando phrasis satis integra apparuit : non enim vocabulum quodlibet sacrum in- 
dicari debuit, ne innumere forent noe, Versionem adoptari, non Septuaginta Interpretum 
aut alterius. cujusvis traductoris ; sed Vulgata», elsi nondum: tempore sancti Clementis 
existeret. Imo, in ceteris locis, quando libera mihi poterat esse verborum idem siguifican- 
tium electio, pretuli fere semper voces ἃ Vulgata consecratas. 

Lector attentus et prudens; modo nrimitivz Ecclesime tantisper calleat spiritum, move- 
bitur has legendo Epistolas, extrins..is quas praebent authenticitatis probationibus, sen- 
tietque quam insulsm viroque gravi indigne sint cavillationes D. de Prémagny. Sine fuco 
eut embitiosis ornamentis sanctum Pontificem, spiritu apostolico plenum , locutum fuisse, 
nemo partium studio alienus ܕ‎ inficiabitur. Hinc doctus Junius Patricius jam odoratus fue- 
ταί authenticitatem prime saneti Clementis Epistole ad Corinthios. 

Monita quie virginibus dantur , a Scripturis sacris, ut jam dixi, sed presertim a scriptis 
apostolorum et evangelistarum , eruuntur. Ad eosdem quandoque revertitur sensus pius 
Pontifex : tam ardens est ejus desiderium virginibus suis inspirandi amorem virtutum et 
vitiorum horrorem! Oblique perstringit Christianos hypocritas, qui carnales sensus sub 
vestimento pietatis 'occultabant ; precipue vero perfidos hereticos qui jam tune Eccle- 
siam lacerabant, quusque pagani sepius confundebant cum veris Christi discipulis. 

His temporibus, quemadmodum hodie, castitati se devovebant duplicis gerteris persone : 
primo, qui ad ministerium sacrum vocabantur ; deinde qui in soxulo remanentes, homines 
vel femine, ad perfectionem evangelicam tendebant. Prioribus sanctus Clemens comnie- 
morat vocationis sublimitatem , ne degeueri conversatione illam deprimant. Et, quoniam 
humilitas custos est vita» angelica» quam ducere debent presertim Christi ministri, sanctus 
Pontifex superbiam, quocunque se vertal ot abseondat , persequitur, ejusque 1atebras de- 
tegit in predicatione , exorcismis, emterisque actibus etiam sanctissimis, Cum autem pre 
sumptio ac temeritas plurimos in perditionem induxerint, cautiones suggerit quibus pe- 
rieulum devitetur. 

Vtrisque, 10 est clericis et virginibus in seculo degentibus, ut sanctum timorem animis 
eorum incutiat, lapsum exhibet quarumdam columnarum qui inconcuss; ei immote credi 
poterant. Eis tamen animum addit, memorans gratias protectionemque a 00010 preparatas 
animabus cautis ae prudentibus. 

Wetstinus, qui certe laudari meretur quod sancti Clementis epistolas non depravavent 
absena elegantia que sensum earum. intervertere potuisset, negligentiam interdum-eas de- 
Gecorantem admisit, quee multum nocero debuit ipsarum auctoritati, Adeo parum curavit 
fonjungere auctoris sui cogitationes, ut eas potius disjungere-studnisse videatur. Nihil 
tamen facilits erat quam phraseos regularis constructio. 

Venia mihi concedatur si laborem viribus forte meis superiorem assumpserim. Homo- 
nymus filius Patrem honorare voluit. Preterea sepius clare exprimit beatus Clemens sa- 
cramentorum Ecclesie usum , presertim divine Eucharistim, sacreque exomologesis pec- 
catorum ; intemeratam extollit virginitatem beatissime Maris, que celi Dominum gremio 
suo gestare meruit. Pectori meo dulcis erat reproduclio hujus antiqua fidei Romane qua 
semper eadem fuit, est οἱ erit. Sanctum Clementem amare debet Gallia, quae ab ipso suscepit. 
 pluzes antistites suos, genarososque martyres. Nemo autem eum plus diligere ac yenerari 


us 0 8. CLENENTIS 1 ROM. ῬΟΝΈ OPERA CENUINA. 
dehes quam épiseopus qui claro ejus nomine insignitur, quique suecessór-ost saneti hnjus 
Eutropii,.episcopi el: martyris, quem ad evangelizandos Santones bestu$ Clemens ipse 
miserat. 

Latine Galliceque hunc librum edidi; non enim pro solis popularibus meis scribebam, 
sed pro omnibus etiam extraneisquibus hec lectio prodesse poterat. Ceterunr necessarium 
eret opponere translationi confuse Wetstini textum clarum et lucidum. Utinam sedifica- 
tione et sanelificatione omnium lectorum Deus Optimus Maximus adimpleat cordis mei 
desideria ! 

Epistola heec, Antistes optime; longior apparebit quibusdam, praesertim longiore disser- 
tatione eam Sttbsequento. Aliud, spero, judicium erit, momentum hujus libri ponde- 
rentis. 

Si quid in hoc opere, vel in aliis publicationibus meis, minus exactüm vel orthodoxum, 
eontra voluntatem, mihi elapsuri fuerit, hoc totum subjicio eorreetioni sanete Matris Ec- 
clesie Romani, sácrique illius Verticis, quibus spondeo ac juro omnimodam acsinceram, 
intimo ex corde, fidelitatem et obedientiam. 

Qui mihi inspiravit ut hoe opus tibi. dedicarem, Preesul ornatissime, Deus, omnium fons - 
bonorum, spiritui tuo indesinenter adsit, teque diu Ecclesie decus, fidelium lumen ani- 
marum, et Presulum exemplar, iucolumem servet. 

Tuus in Christo et Maria addictissimus servus, 


t CLEMENS 
EPISCOPUS BUPELLERSIS ΕΥ̓ -SANTORENIS, 
Beribebam Rupelle, die octava Nativiiats B. M. V. 1952. ܪ‎ 


ΡΕ DUABUS EPISTOLIS 


SANCTI CLEMENTIS ROMANI ` 
AD VIRGINES 


DISSERTATIO PRJEVIA 


1n qua erpenditur earum aulhenticitas 5 refelluntur objectiones qu» huic ορρο» 
nuntur. 


A Prorsus firmatum est quod persenseram, quandó 
in possessionem meam amb istz Epistolz perve- 
nerunt, easque attente. consideravi. Insuper sola 
Wetstini, qui bas e Syriaco in Latinum verterat, 
negligentia sufficere mihi visa est, ut lector respue- 


BATJO NOV HUJUS PUBLICATIONIS. 


Diu .desideravi et quzsivi duas sancti Clementis 
Romani Epistolas ad Virgines , que seculo 
prexedeuti, divina favente Providentia, inventz 


ret scriptum adeo incondilum : etiamsi enim vel 
minime attenderetur tuditati, ne. dicam imperitiz, 
Latinitatis, rarissime, ut jam disi, textus Scri- 
Ρίυκας interpres animadvertit et agnovit ; nec forsan 
minug raro auctoris sui plene sensum attigit. 
Inde factum est υξ «sepius ininlelligibilis aut 
barbarus prodiret jius sancti Clementis la- 
bor. 

' Exhorrui, fateor, hane difficultatum silvam i ingre- 
diendo : nec deerant rationes quibus ab his extri- 


qua. 


fuerant. 

Noveram quidem acriter impugnatam fuisse a 
pseudo-reformatis earum  suthenticitatem, 
etiam quibusdam Catholicis anceps et dubia visa 
fuerat. Cum autem certe scirem in his reperiri quae 
perfecie congruebant testimioniis sancti Hieronymi 
et sancti Epiphanii, suspicabar a discipulis Lutheri 
εἰ Calvini bec antiquitatis monumenta fuisse re- 
probata precipue ex odio virginitatis, et ἃ quibtis- 
dam catholicis ideo ποπ. fuisse admissa quud hac 


a suspectis manibus oblata mon satis mature pon- 7 candis dumis removerer. Hie enim labor exigi non 


potest ab episcepo mille aliis gravibus curis ia- 


5 


deraisent 


secula, ipsius scripta. fidelibus legerentur, Eo. pu- 
rior aqua manat quo fonti propinquior est. Nemo 
vero nescit fldem ac vivendi formam cordi* sancti 
Clementis instillatas fuisse ab. ipsis apostolis Pe- 
tro et Paulo quorum discipulus erat. Horum mores 
Janctiasimos coram intuitus est, czelerisque inMuen- 
dos ae imitandos proposuit £ dignus profecto. qui 


:ab ipso Petro in successorem eligeretur : ejus 


quippe scientia, vita, martyrium 88118 probarunt a 
ܘܐܣ‎ inspiraiam fuisse iam ^ eximiam  eleclio- 
̈ܗ‎ " 

Quale fuit illius meritum cujus predestinatio 
gloriosa ab ipso beato Paulo predicta est! Quem 
certatim laudibus efferunt maximis Jgnatius An- 
tiochenus, ltenzus Lugdunensis, Clemens Alexan 
drinus, Origenes, Euseblus, Athanasius, Cyrillus 
Hierosolymitanus, Optatus 'Milevitanus, Epipha- 
nius, Basilius, Hieronymus, ' Rufinus, Augustinus, 
Eacherius Lugdunensis, innumerique alil t. 

Non sole sateti Clementis ad Virgines Epistola 
temporum injuriam subierant, plurima. alia tanti 
pontificis scripta amissa sunt, εξ quz. supersunt, 
aut mutila aut corrupta ad nos trangarigsa sunt. 
DBeiminus autem. qui. custodit. ossa Sanclorum suo- 
rum *, eaque, cum sibi placet, revelat, scripta 
etiam eorum quandoque, per quemlibet, eliamsi 
Ecclesiz catholicze extraneum, manifestat... 

Sic, anno 1023, doctissimus Jupius Patricius, 


6 Oxoniensis ܙ‎ edidit Grace Latineque primam ejus- 


dem sancti Clementis. Epistolam ad Corinthios, ex 
amtiquissimo manuscripto Alexandrino. Sic, fere 
diebus nostris, Joannes Jacobus W«tstinus, e pro- 
testantium etiam grege; Syriace ac. Latine edidit. 
Lugduni Batavorum, duas alias saneti Clementis ad 
Virgines Epistolas, quas ex antiquo manuseripto 
Syriaco Novi Testamenti, Alepo, ab imperatore 
Turcarum mlaso, eruit. 

μια saüctl Clementis ad Corinthios vocat 
ganetus Irengus potentissimas *, Primam ad eos 
Epistolam sanctus Hieronymus lestatur. specialius 
esse velde ,ܐܐܐܧ )ܐܬ‎ « Hac videtur, ait, characteri 
Epistole, qui süb Pauli nomine ad Hebraeos fertur, 
eonvenire *.» ldem anelus doctor dubilat de au- 


D thenticitate posterioris epistole sancli Clementis 


ad Corinthios. 


MONENTA QUA ASTRUUNT NOSTRARUM EPISTOLARUM 
AUTUENTICITATEM., 

De ambabüs Epistolis quas hodie, post Wetati- 
num, publicamus, locutus est sanctus Hieronymus, 
lib. 1 eontra Jovinianum , dicens; «Hi sunt eunu- 
εἰή quos ecastravit mon necessitas, sed voluntas, 
propter regnum colorum. 44 hos et Clemens suc- 
cessor apostoli Petri scripsit epistolas ; omnemque 
pene sermonem suum de virginitatis puritate con- 
texuit : εἰ deinceps multi apostolici, et martyres, et 


C Ετος AD. VIRGINES. — PHOGEMIA.‏ - ܘ 
tente, Preterea sciam sectarios nen :equiores À aed et defunctus adkuc fpcuiua est *, dum, per plura‏ 


futuros ésse erga elucubrationem meam, postquam 
ejusdem generis (etum ἃ sodali editum tam dire 
lacesserint, Expendebam quoque modicum, qui 
sperari posset, hujus opusculi fructum £ fratres 
enim nostri errantes, hoc edito libello, non minus 
quam zhtea virginitatl infensi erunt, etiamsi luce 
*elarius probareiur authenticas 6888 sancti-Clemen- 
ti& Fpistolas ad Virgines. Non siquidem-huie. pon- 
tifici felicior obtingere sors potest qeam divo Paulo 
ὅπλα erat discipulus. Cathóliei hoe novo argu- 
mento non indigent ut doctrinam sancig matris 
Ecclesie commendatam habeant. Tandem, aiebam, 
si Deo placuerit emendari et. explicatum prodire 
opus istad,' lucem 46 voluntatem, ut perficiatur, 
inspirabit uni ex tot piis. doctoribus qui insudant 
liodie in eruendis et evulgandis tot veterum Patrum 
thesauris absconditis, 

Semper tamen perseveravit in me motus interior 
quo ad. hunc laborem urgebar. An ille motus su- 
pernaturalis fuerit nec affirmare, nec negareau- 
deo. Dicam solummodo quod per plures annos cun- 
etantem sanctus Glemens intug arguere me videba- 
tur; quasi fidejussoremet adjutorem operis offerens 
sese : ut quemadmodum ipse virginitatem laudibus 
exornaverat, calitisque monitig eam preemunierat, 
εἰς ego Epistolarum suarum authenticitater contra 
oblocutores naviter (irmarem : qui enim aperit os 
mulorum ', etiam, quando vult, loquacissimos et 
audacissimos mulos eflicit, 

Quare diutius hzsilassem, cum hujus libelli, per 
totsecula absconditi, publicatio ad majorem Dei 
gloriam et ad sancte maíris Ecclesie bonorem 
vergere nata esset? 

Certe si sola eloquentia in seriptis antiquis qua- 
reretur, in oblivione relinqui potuissent sancti Cle- 
mentis Epistle quas publicamus :;libri namque 
supersbundantes politioris litteraturze et eximiz 
poeseos undequàque ad nos pervenerunt. Et utinam 
periissent tot. opera plena feditatibus et immun- 
ditiis vitium eleganter: insinuantibus! Utinam; e 
contra, conservati fuissent, eorum loco, innu- 


meri sanctorum Patrum  ihesauri injuria tem- 
porum amissi, colestemque sapientiam — spi- 
rantes { : 


PRETIUM HUIUS MONUMENTI ANTIQUI. 2 

Verum, has inter divitias, tanti nulle zstimari 
debent quanti virorum apostolicorum scripta qux 
rima Christianorum vestigia nobis. detegunt, prw- 
cipue autem si ex his ad nos reboet qusedam echo 
remota pontificie vocis qua penitus exsiincta cre- 
debatur. Quis, porro, sonus, post apostoloFum vo- 
cem, clarior nobis vel charior esse potest quam 
vox sancti Clementis quz toties In. fidelium coti- 
bus aures aitentas implevit, pectora saneta cóm- 
movit! Non modo namque ipse vivens preedicavit, 


!Sap x,21. "Hebr. xj, ὁ. * Psal. xxxi, 31. ^]. ni, c. δ. ! De ,ܗܙ‎ eccl. c. A5. 


A Is ad Corinthios, Patet etiani Crece. seriptim fuiase 
archetypum duarum Epistolarum 2d Virgines ; ver- 
sio quippe Syriaca plura conservavit vocsbula. qua 
amere Graeca sunt (1). Tempore quo sanctus pontifex 
scripsit, nulla probabiliter existeba adhuc saere- 
fum Seripturarum versio Lauipa, &altém. 
tica : et inde conjici polest cur Griece νοι εν θα 
Latine sanctus Clemens opera sua scripectit : em 
enim, ut plurimum, ex verbis sacris ܣ‎ 
mem suum fexuerit, multo commodius et securius 
citare polerat translationem Gracam que im mani- 
bus omnium erat, quam sententias in Latinam 
vertere linguam. Utitur ergo jugiter versione Graca 
Veteris Testamenti, eiiam. quando ab Hebraica le- 
ctione recedit. Quod certe magnam denotat anliqui- 

Bg tatem istarum Epistolarum. Vetuitatem eiiam ar- 
guit narratio lolionis pedum quz, temporibus app* 
siolicis, a provecti eatis multeribus adbuc perage- 
batur, et quie, ni fallor, ubique cessavit post dies 
apostolicorum virorum. Nemo mirari debet quod 
saneius Glemens imitio οἱ fine barum Epistolarura 
vocetur Discipulus Petri apoaioli, cum potius beati 

` Pauli discipulus censeatur : Origenes enim, saneti 
Clementis ztaü tam vicinus, sic ipse ioqmitur in 
Philocalia * : Clemens Romanus, Petri apostoli. di- 
scipaius. Si qua pretcrea fides quibusdam Recogni- 
tionum (3) narrationibus concedatur, nullum disei- 
pulum vel comilem magis assiduum 3c unanifoem 
babuit beatus Petrus quam sancium Clementem. 
Quid autem incredibile, Imo quid non maxime pro- 

C biabile quod sanctus Clemens, qui Romanus erat et 
Christianus, Romz sancto Petro adbzseriL, ipsius» 
,que discipulus fuerit diu antequam sancius Paulus 
Romam veniret 

Certum est. sanctum Clementem Romx malum 
fulsse patre Fawsio quem Fawstihianwm plerique 
nominant, matre vero Mathidia..A parentibus Atbe- 
mas, ubi tunc. maxime. llorebant studia, ad discen- 
dam philosophiam missus. est : brevique tempere 
Scientise princeps fuit existimatus. Cum autem opi- 
nionum varietas ancipitem illum efficeret quamnam 
sententiam amplecteretur de sublimioribus religionis 
questionibus, In manus Principis apostolorum inei- 
disse fertur, et ab ipsoincomitem itinerum assump- 
tus, sic subtali magistro profecit, ut, eodem jubente, 
praedicationis munus nonnunquam impleret. Magnum 
deinde Paulum audivit, eumdemque aliquandiu 
comitatus est * eui ita se probavit, ut ab ipso inter 
praecipuos et sanctissimos Evangelii collaboratores 
fuerit numeratus *. Imo, probati scriptores, ut san- 
etus Hieronymus, probabiliter putant a sancto 
Paulo sanctum Clementem fuisse adbibitum ut in- 


Philo. ο. 95. * Philipp. 1v, 5. 


Clementitribuitur, fuse narrat relationes saneti 
Clementis eum sancto Petro. ἃ Grzco in Latinum 
versum est a. Rullno. Omnes confitentur 3b here- 
licis corruptum fuisse librum hunc cateroqui sublim. 
philosophia plenum. 


GLEWENTIS 1 ROM. PONT. QPERA GENUINA, 


E] 
Hlustces trm sanctiate quiis eloquentia viri , quoe 
ex propriis: scripüs nosse perfacile eai.» 

De lisdem Epistolis sie laquitor sanctus Epipba- 
nius " : « Ipse Clemens illos per omnis refutat in 
his quas scripsit epistolis cirenlaribus quie in san- 
ctis Ecclesiis leguntur.., Virginitatem Clemens edo- 
eit ; isti repadiant. llle etiam Davidem et Samso- 
nem omnesque prophetas commendal ; Ebioniue de- 
Vestantur.» 

Hac verba, certissime adeo clare designant 
epistolas quas de Virginitate scripsit sanctus Cle. 
mens, wt.de earum existentia dubilari nequeat. 
Enimvero, sanctus. Clemens, juxta beatum Hiero- 
nymom, omnium virorum apostelicorum martyrum- 
Que sanetitate ἃς eloquentia illustrium qui hocce 
thema tractandum susceperunt, aatesignanus esi. 
imo de üedem Epistolis testatur sanctus Epipha- 
mima cas. sdhut sug tempore, in Ecclesiig lectas 
fuisse. Quzsdam insuper narrat quiin his Episto- 
lis, et nusquam alibi, sanctus Clemens tractat ; vi- 
delicet, qua attinent, bac in re, ad Davidem, 
Samsonem ei prophetas. 

Lambertus Gruterus Venradius, qui duo fere 85. 
enla ante Wetstinum scribebat, expresse ponit bas 
Epistolas inter sanct Clementis scripla qus desi- 
derantur. ldem sentit Baronius, cui Rondininus 
consentire videtur. 

Abbas Gratianus, qui nuper de Greco in ltalicam 
linguam traduxit primam Epistolam sancti Clemen- 
tis ad Corinthios, super hac verba qux» num. 38 
hujus Epistolie reperiuntur : Qui carne castus. est, 
ne insolescat, sciens alium eser qui ei continentiam. 
donat: 3i: «Quidam sentiant hunc locum desi- 
gnari a saneto Epipbanio et a saneto Hierongmo, 
quando asserunt sanetum Clementem de virginitate 

' disseruisse.; sed quamvis expresse ibi mentio flat 
de castitato et contincntia, eum hzec raptim tantum 
dicantur, videlur probabilius de his materiis εκ» 
temsivo mode, et ex professo traciatum fuisse in 
quodam ex capitulis sancti Clementis qui casu per- 

` derent. Firmatur hzc conjectura ratinejnio et non 

ambigua assertione predictorum sanctorum. » 

Non sic profecto locutus fuisset honorabilis iste 
scriptor, οἱ ad eum pervenisset notitia inventionis 
Epistolarum quas denuo in lucem edimus, post 

, Wetstinum et D. de Prémagny. Praeterea, non tan- 
ium cápitula qusdam indicant sancti Epiphanius et 
Hytronymus, sed Epistolas integras, Veniamus nune 
ܝ‎ probationes intrinsecas. Prima eruitur ex lingua 
primigenia. Quamvis sanctus Clemens ερθει Roma- 
nus, nulla memorantur ipsius scripta que Latino 
sermone evulgaverit. Grace scripsit ambas Episto- 

D 


Epiph. contra Ebionitas, bares. 30, νὶ 05.‏ ܀ 


(4) Exemplo sint ist:e voces : Eucharistia, asetia, 

indymos , rect. schema, lazis, diathehe, agon, 
utolezei, philadelphia, philozenia, philarggria, phi- 
heprotéia. Lern eie. 

(8) Opus fecognitionum quod ab anliquis saneto 


$02 


clesiam oceasioné hujus poblicatlonis. Credenduin 
est tune 2b illo prefotatata fuisse conscientize pro- 
pri vocem intus contra ipsum reclamaniem; sed 
ialis esi s:epius conditio eorum qui se tyrannicte 
lueresis jugo maneiparunt, ut.non. eredant. sibi li- 
cére unius veritatis pradicationem, quin simul lz- 
dant columnam e£ firmamentum verilalia 

lgitur Wetstinus satis insulse invehitur in Ko- 
manam Ecclesiami, dicens huic displicere discipli- 
nam in Epistolis sancti Clementis traditam : ideo- 
que has ab Ecciesia semotas per lot βου! la- 
tuisse :« Solent enim, ait, qui im Ecclesia domi- 
nantur, non, quod prz se ferunt, mores suos et opi- 
niones ad:doctrinam olim traditam conformare, sed 
doctrinam veterern ad. mores nt opiniones sui tem- 
poris inflectere; et ubi nimis manifestus est dis- 
sensus, aut πὶ ngere, aut flammis libros abolere... 
Minime tamen decebat ut ab his qui se traditionum 
veterum tenacissimos esse gloriantur, repudiaretur 
Clemens noster qui vidit beatos apostolos, εἰ cüm 
itis eonversatas luit, et adhuc in auribus predica- 
tionem apostolorum, et traditionem pre oculis ha- 
beat*.» Has. injurias protulisse non contentus, addit 
"Wetstinus « Clericos non pati se privari familiari- 
tale eum mulieribus ; feminas dominari in Eeclesias, 
ita αἱ desacerdotali gradu favor judicet feminarum ; 
przsules Écclesie has Clementis Epistolas, in qui- 
bus victus tàm tenuis eommendatur, et ne umbra 
quidem auctoritatis reperitur, contempeisse alque 
abjecisse, cum hodie velinfimi ordinis clericus ad 
dignitatem suam perlinere judicet, ut et lautiori 
cibo véscatur, et in spiritualibus, personam .apo- 
stoli vel prophelz sibi sumat. ܐ‎ Tandem, vix sperat 
Welstinus has Epistolas authenticas agnosci ab hia 
quorum mores non gunt, ut asit, harum doctrine 
conformes. 


REEPONSIO INVECTIVIiS. WETSTIMI. 

Minoribus expensis poterat Wetstinus famam 
zelantis reformati sibi conquirere, quamwis dubitem 
mum reipsa aequisiverit. Quot namque persecutio- 
mes, apud suos, subiit. propter Epistolarum istarum 
publicationem! Ipsi, nedum in patrocinium authen- 
ficitatis quam vindicabat, faverent declamationibus 
ejus contra Ecclesiam et clérum eatholieum, in de- 
clamatorem ipsum debaecháti sunt. Imo fere inter 
solosCatholicos Epistolarum autbenticltas defenso- 
res εἰ advocatos invenit. Hic memorabo tantuni 


Diarium eruditorum, mensis Jun. vol. ΧΙ, 1108, p. 


A46. Diariwn istud fatetur harum Epistolarum in- 
ventionem esse. moximi momenti; Commexiaria Tri» 


pluribus exemplaribusexistat ejusmodi interpolatio, 
qui probabiliter anterior est amissioni nostrarum 
Epistolarum, credendum est ab eisdem Epistolis 
mutualam fuisse invitatiónem imitandi tres sanctis- 
simu Trinitati& personas: quod cere novum ® 
grave priehat authenticitatis argumentum. 


4 


EPISTOLAE AD YIRGINES. — PHOUEMIA. 


401 
τογργείαγοιιρ Episiolem ed Hebreos nuncupatam A 
Clementique dictatam, Jdem quidam. conijeelant "de 
secunda beati Petri Epistola. 

Decebat vero talem virum de virginitate ejusque 
-Custodia scribere, quem testantur antiqui auctores 
per omnem vitam in pura sanetaque virginitate per- 
mansisse (2). Permisit deroum Dominus ut pretio- 
sus ille tbesaurus tandiu desiderajus a. sectatore 
pseudo-reformationis ܐܘ‎ inveniretur, et agno&cere- 
tur, et defenderetur. Ne autein talis inventio in ful- 
mentum veniat catbolicz doctrinz, inde occasionem 
sumit inventor declamandi conira Ecclesiam, quia, 
$n. his Épistolis« nibil reperitur, ut ait. ille, de hier- 
arthia, nihil de monachatu et conobiis, nihil de 
terminis et formulis loquendi per concilia inventis 
et'sancitis, a quibus vix 66 abstinuisset .seeulorum 
sequentium scriptor. » . 

Studio sectz sux abreptus οἱ obczcatus, Wetsti- 
mus non animadvertit ge, tali declamatione, infen- 
sum przbere monumentis etiam quibus ipse sin- 
cera acimmota veneratione adhaeret, Agnoscit certe, 

- eum omnibus eruditis, authenticilatem prim Epi- 
&tole gancti Clementis ad. Corinthios. quam invenit 
ac evulgavit Junius Patricius Anglicanus. In multis 
porro hujug Epistolae locis, hierarchia clare memo- 
ratur, sed nullibi forsan splendidius quam n. 40, 
de quo exscribere juvat verba qua sequunur $ 
« Summo sacerdoti sua munia tributa sunt, et 
&erdolibus locus proprius assignatus est, et levi 
sua munia incumbunt. Homo laicus prxcepiis la 

 consiringitur. » 

Vniea ut. hierapehiam agnoseerent et veneraren- 
tur seripta Tuerat hsec. Epistola ad Cerinthios, qui 
monitis sancli Clementis obedientes, δὰ submisaio- 
mem et pacem reversi. sunt. De monachatu et eceno- 
biis; verum est sanctum Clemoniem nec "Jocutum 
fuisse, nec loqui poluisse, cum tempore suo ista 
non exigtereni ; sedvirgines docet pius. pontifex, 
ut inter exculares in eidem vivant perfectione quz 
a mohachis postea et cenobitis oljservata est. Ναό 
diffiteor etiam, bis in Epistolis non reperiri formu- 
kis loquendi conciliorum. Hinc ego quoque authen- 
ticitàlem harum Epistolarum facile concludam, 
modo hís sanctissimis ceetibus nibil detrahatur, 

INSULSE WETSTINI IXVECTIVE. 

Gratum animum unice exprimere voluirsem erga 
Wetstipum pro beneleie quod Ecelesiz et erudi- 
tioni prestitit bas publicando sancti Clementis Epi- 
s40las; sed dolorem simul cohibere non licet, quod 
gratis làm injustum se éxhibuerit erga sanctam Ec- 


n 


ἢ 


* S. .ܙܐ‎ Adv, Mer. Ln, c. S. 


(5) Hoe testimonium invenitur in. quibusdam 
ont Epistole. S, ignatii martyris ad Phii- 
ܚܝ‎ ses. lbique alludit sxnctus praesul Antioch e» 
nus cohsilio a bancto. Clemente ad Virgines dato 
imitandi Patrey, εἰ Filium, ܐܘ‎ Spiritam sanctum, 
- Bi vitiatus fuerit iste sancti Ignatii locns, cum in 


Gn. I.‏ ܐܬܐ 


ܚܝܚ 


S. CLEMENTIS I ROM, PONT. OPERA GENUIMA, 


ealtiana , Aug., 4188, p; 9016 ; Codescard; in. Vita. A paverat dispoliari flagitaverunt es obtinuerunt anno 


17501 

Ris digna est ratio quam affert de exorcismis ln 
principio ܐܕܘܐ ܘܐ‎ adhibitis, quosque vult cenfundi 
eum cura egrotorum. Inde etiam ansam sumi 
accusandi indirecte hodiernos Ecclesie ritus, 
asserende olim saltem omnem fraudis et impostu- 
rx suspicionem, omnem sordidi quzestus spent ab- 
faisse. 


CONPENEATIO INJUSTITI£. PRECEDENTIS, 

Weistinus, in Ecelesiam cathelicam ejusque cle- 
rum invehens, sect sug vestigia secutus est. ܗܙܪܐ‎ 
scamus illi : nesciebat fortassis quid ageret. Nullum 
imde ipsi commedum obvenit. "Cultus pseudo refor- 
moti patroni in collegam primi insurrexerunt. )ܐ‎ 
nam hinc potuisset intelligere in solo matris Eccle- 
six gremio verilateni. cum laude vera dignoque suf- 
ἱτορίο defendi ae propugnaril Nee Wetstino aCa- 
iholicis denegandus est quem ei consectarit dispu- 
tant, merilus lionos. Qnis porro extraneus partium 
studiis ipsum non laudabit hzc loquentem? + ἢ 
«Erunt forte quibus harum Epistolarum serior ^ 
videbitur et matrimonio esse iniquior, czlibatum 
wero nimium exlollete, quando virginibus ssmetis 
excellentiorem in colis locum -datwm iri siatuit 
quam conjugibus sanctis *,'et moresius quam ܐܩܫ‎ 
hremanitas, vel saculi nostri consuetudo feri, omni 
tum mulieribus familiaritate δι commercio interdi- 
eere, aditumque earum et sermonem defugere jube- 
re, ne quid ex contagione incommodi accipiamus, ut 
verbis Czesaris utar, , 

« Aliter, fateor, de exlibatu et matrimonio een- 
tit Clemens qiram Lutherus; at nondum probatum. 
estillun mate sensisse : siquis énim genium de- 
fraudat, οἱ voluptates etjam licitas spernit, ut €o 
melius et expeditius doctrinz Evangelii et curandze 
Ecclesise vaeare possil, cur non in altera vita majus- 
a Deo premium 'apersret, ܐܐܐ ܡܘܟ‎ qui partem - 
inercedis sus jam in hac vita receperunt ! Ceterum, 
Clemens nec czlibatum "jubet, mec nuptias ܫܡ‎ 
iat, ut tum ex ipso loco modo allato patet, 
tum ex alia ejusdem Epistola scripta aversus 'éos 
qui matrimonium. rejieiunt, quam legisse teatatur 


p Dionysius Barsalibi , apud Asseman '' : nec de cz- 


Jibatus premio quidquam dieit diversum ab iis que 
Paulus docuerat '*. » 


EXPENDUNTUR AC REFELLUNTUR RATIONES QUIBUS D. 
DE PREMACNY IN DUBIUM REVOCAT ADTBENTICIFATEM 
AMBARUM EPISTOLARUM SANCTI CLEMENTIS. ᾿ 
Stephanus Franciscus Boistard de Premagny, ho- 

ποδία familia, Rothomagi natus, vir magnz litiera- 


Orient. t. lH, p. 455. 151 Cor. ση, 9.- 


ad solum conspeclum birsutz translationis Wets- 
tini. Eadem decausa, ego ipse plures annos disiuli 
meum laborem, qui utinam adhuc sancto Clemente 
indignus non sit! οὐ 0 


εαπεῖὶ Clementis ; Caillau, in. selecta. Collectione Pa- 
trum (5) ; εἰς. 

Hocce judiciorum discrimen. evidenter demons- 
trat quibus. displicuerit doctrind in. Epistolis nostria 
tradita, Quique illus semper laiwisie Ῥστορίαε- 
sent. 

Quod sentio candide fatebor : mescio utrum sub 
infelicioribus auspieiis quam sub patrocinio el 
tempore Welstini, hz pretiose Epistole publicari 
potuerint. Gzelibatus pseudo-reformatis semper edio- 
si^ quidam reformatus apologiam incunabulis. Eecle- 
sim cozianeam in Invem: edebat: Lutherum dis- 
eipulus Lutheri pungebat. Quis favor, ex hac parte, 
sperandus? In proceres cleri .catholiei, non lacessi- 
tus, indistinctim calumnias struxerat, ipsis impu- 
lando mores perversos, hypocrisim ac voluntatem 
comburendi libros quorum doctrina non poterat 
ad eorum, ut aiebat, pravitatem et nequiti 
inflecii. 

Maledicta nec in sectam àeeueatoris net in ipsum 
accusatorem regeram ; quid ením prodessent con- 
vizia? Quid vindicta? Nemo, nisi insaniat, Aiffiteri 
potest mülle scripta veterum, injuria .temporurn 
amissa et oblillerala, revixisse tandem eura et solli- 
citudine presertim pontiücum qui nmlHis peperce- 
Tunt expensis, uL hos conquirerent thesauros abs- 
oonditos,. Merito omnium risui se exponeret qui 
immensam comparare'auderel cujusvis generis 
librorum antiquorum muitudinem a clero catho- 
lico detectorun, cam rarissimis sectariorum inven- 
Wonibus. 

Non sibi consentiunt hostes. nostrl : inodo namque 
πεουφαπί Ecelesizw proeeres.quod bellum intulerint 
libris veterum licentioribus, modo ipsis imputant 
quod, ex industria, molití fuerint destructionem 
operum caslitatem sanctamque diseiplinam docen- 
tium. 

Quare cleres catholicus. insimulatur a Wetstine 
nimie familiaritatis cum mulieribus, cum inde 
pracipue pseudo-reformationi displiceat quod sit 
continens? Hae etiam infer se pugnant. Arguit Ec- 
clesim przsules es clericos quod contempserint et 
abjecerint sancti Clementis Epistolas, atudío gulz 
et ambitus; unde gradus ecclesiaslicos, ut eos cri- 
muinatur, usurpant; unde quoque sibi arrogant. apo- 
siolorum τοὶ propherarum qualitates 1, Miserum, 
sane, perfugium hzresis, quz quos aversatur, sic 
injuste. debonesiat! Speravitne Wetstinus his insa- 
nis aceusationibus ora elaudere eorum qui, in ipse 
Lutheranorum grege, eum ut Socinianum pestife- 
rumque novatorem denuntiantes ܦ‎ eradu quem occu: 


6 


, * Prolegomen., n. 10. 1 .ܙ .ܐ .ܢܵܐ‎ 1, * Biblioth. 


(4) Quare hic ultimus scriptor nostras Epistolas 
^non adinisit in sua Collectione, cum eas aüthenticas 
essenon negetf Probabile esi aut null: earum 
exemplar jn manus ejus pervenire potuisse, aut si 
quoddam pervenerit; pedem ejus retrogre: «m esse 


Α pidatua | esset, praco factus lu Orlente οἱ Occidente; 
qui eximium fldei sus decus accepit, totum mun- 
dum docena jusitíam, et ad Occidenüs venlens 
lerminum, et sub praefectis martyrium passus (6), 
ita e mundo migravit, atque in locum sanctum àb- 
lit, patiente magnum exemplar factus. His viris 
qui divinam vitam duxerunt, aggregala esL ingens 
electorum mulüitudo, ν etc. 

]V. Dubiam esse harum Epistolarum authentici- 
atem, inde pronuntiat D. de Premagny quod, juxta 
ipsum, impossibile sit conjicere quibusnam scriptis 
fuerint. 

Et famen magis clara esse non possunt verba quae 
initio prime Epistólz reperiuntur : Omnibus. virgi- 
nibus beatis qui (Ἢ constituerunt servare virginitatem 
propter regnum. celorum. Ad hos solos utriusque 
sexus virgines scriptas.fuisse has Epistolas agno- 
vit sanctus Hieronymus : ita ut. animum mire 
iractumi habere debuerit D. de Premagny qui su- 
pra dicta verba: prius ab ipso Latine transcripta, 
deinde in nostram linguam verterat, quando dixit 
conjici! mon posse quibus istà deslinarentur Epi- 
ܚܝ‎ 

"Boni paetoris officium 11611 sanctus Clemens 
dum invigilarel' perfectjont eorum qui illustriorem 
gregis Christi portionem efficiunt. Dilectus discipu- 
lus ipse locum in ecolis honoratissimum eis assignat. 
Postquam enim nuntiavit eos babere nomen Agni 
Dei e£ Patri ejus seriptum in frontibus auis, dicit 


EPISTOLAE AD YIRGINES. — PROGEMIA, 


868 
Aure, inier precipuos moderhz philosophlie petro- 
not, quorym ámicus erat, versatus, innumera fere 
opuscula a se composita egit. coram Academia Ro- 
fbomagensi, cujus membrum erat. Nolam vero 
traduetionem Gallicam nostrarum Epistolarum evul- 
gavit, quamvis varia scientiarum penetralia adierit, 
Catalogus manuscriporum qui reliquit (5). non 
exbibet hominem fldel iniensum, Nec tamen negarl 
potest adnotatiónes ejus plurinas versioni subjec- 
tas reprehensione dignas esse, ut patebit ex tiis quar 
inodo dicturus sum. 

Ordinem sequar numerorum quos affixit D. de 
Premagny in avis adnotationibus. - 

i. Vix morabor αἱ probem contra adnotatorem 
non nocere Epistolarum auiheniicibali sanctorum 
δὸ healorum .vocabula quibus utilur sanctus Cle- 
wiens. Ut ab.eo adhiberi potuerint, sufficeret unicus 
horam verborum usus in. Novo Testamento, ubi Ire- 
quenter reperiuntur, 

Π. fudirecte et transeuniet. prsiringit apostola- 
tum beati Petri Roms. llle autein incursus respon- 
sum non meretur : innumeri quippe líbri exstabant, 
tempore D. de Premagny, et nunc exstant, probantes 
nullum insulsiorem in πε εἶδα eruditorum rema. 
nere posse dubitatienorm quam de longa sancti Pe- 
tri Roma commoralione ς in hoc enim historiz fac- 
(ο unanimes sunt cum (ota retro antiquitate doctia- 
imi scriptores, tüm inter Catholicos, tura etiam ia- 
ter. protestantes, 


MI. Miratur quod sancto Paulo titulus. Divini Apo- Ὁ 908. cantare ante sedem canticum novum, quod. 


nemo preier illos, cantare potest, additque : Hi 
sunt. qui. cum mulieribus non aunt. colnquinaii : vir- 
gines enim sunt, Hi sequuniwr Agnum quocsnque 
derit, Hi empti sunt. ez hominibus. primüies Deo et 
Ασποῦ". 

γ. Domino de Premagny, post Wetstinum δὰ ἐπι. 
advertere placet, nihil in his Epistolis invenirt 
dictum de hierarchia et ecclesiastica auctoritate : 
et inde concludere vult dubiam essa earum authen- 
fücitatem, Dixerat vero Welatinüs hanc authentici- 
latem ܐܬܘ‎ precise illo silentio. Wetstino jam 
responsum dedi, Réstat ergo ut. respondearn adnoita- 
tori ibidem quistionem nullam fuisse de biemrchia 
et de auctoritate ecclesiaslica. Ümnia tempus et lo- 

D eum suum habent, 

VI. Vitiligat quoque D. de Prémagny super vo- 
cabulis Apostoli et-Evangell, quasi hoc tempore 
wsurpari won debuerint.-Liceat mibi dicere litem. 
hanc esse summopere ridiculam τ postquam enlm 
voces istis a Cliristo, &b apostolis et evangelistis 
adhibitss füerint, quis dicere auderet a sancto Cle- 


anno 1767, annis natus 58. 
(6) Ex Historia discimus duos fulsse Rome ܚ‎ 
Mc ultimo Neronis anno. 
0 Seribltur qui non que; . quia Epistola dirigitur 
δὰ virgines utriusque sexus. 


stoli a comemporaneo (ribuatur, isque vocetur 
Apostolus sine nominis additione, et per antonoma- 
siàm. Sed'sancius Clemens in prima Episiola ad 
Corinthios , qua aulbentiea ab omnibus agnoscitur, 
dicit : « Sumite Epistolam beati Pauli, » Quodnam 
tantum discrimen est inter divinum: ét. beatum ἢ 
Nullum profecto. Praseres utrumque vocabulum, 
tempore sancti Clementis 'indifferenter usurpabatur, 
Hinc in Actis martyrii sancti Ignatii AnGocleni, qua& 
acripta sunt ab ejus discipulis, legitur (n, 9) ; « Ut 
convenienter. οἱ quod, dixit divinus Paulus, ipse 
quoque fleret spectaculurn mundo, el angelis εἰ ho- 
minibus, ܐ‎ Igitur bac aetate ejusmodi voces adbiheri 
solebant. 

Nec mirum quod etiam tune. sanctus Paulus per 
antonomasiam Apostolus dictüs fuerit, cum tam 
divinitus ad apostolatum fuerit vocatus, ac tanto 
encomio a sancto Petro fuerit celebrata sapientia ** 
talis viri, qui, ut ait sanctus Clemens In prima Epi- 


, tole ad Corinthios** ; € Patients premium obti- 


nuit, cum catenas septies portasset, vapulasset, la- 


a Peir. 11, 15,16. '' N, 5. 7: Apocsl. xiv.‏ ܘܐ 


εὖ fune €stalogum benigne mihi transmisit D. 
D. Archiepiscopus Rothomagensis cum brevi notitia 
hujus auctoris, Tanto Presuli s rependo debi- 
ias pro isto totque alils beneflciis mihi prestitis. 
Hinc didici D. de Premagny inter religionis ample- 
Yus ante mortem se projecisse, Obilt $ Februarii 


ܬܬ 


. 5. CLEMENTIS ܐ‎ ROM. PONI. OPERA CENUINA, 


887 


menle non potuisse adhiberi? Utramque voeem A magis favere virginitati beatissime "Marie quam 


verba sancti Lucz. Non facile tamen concipio qui- 
busnam verbis sanctus Lucas clarius exprimere po- 
tuisse Deipars virginitatem quam hoc sermone : 
Dixit autem Maria ad Angelum : Quomodo fiet istud, 
quoniam rirum non cognosco? Et respondéns ange- 
lus, dizit ei : Spiritus. sauctus :wperveniet in te, et 
vrius Altissimi obumbrabit tibi ? ideoque et quod 
aascelur ex le sanctum vocabilur Filius Dei '*. 

IX. Miratur etiam adnotator a sancto Clemente 
adhiberi bzc verba : Dominus noster Jesus Chri- 
tus, Dei. Filius. Nunquid igitur insolil:e erant lae 
voces qui toties reperiuntur et in Evangelistis €t 
in Epistolis apostolorum ? Quod οἱ hec nondum'suf- 
fleiant, remitto adhue philosophum Rothomagen- 
sem ad Symbolum apostolorum quod Christiani 
omnes, tempore sancti. Clemertis, ܐ ܙܠܘ ܕܬ ܐܬܘܡ‎ sieut. 
et nos, dicentes : ΕΕ in Jesum Christum. Filium 
ejus unicum Dominum nostrum. 

Non libenter legit simulianeam trium personarum 
enuntiationem a sancto Clemente expressam, Cur 
vero non zeque displicerent ei verba Christi ad apg- 
sioi0s : Euntes ergo, docete omues gentes, baplizan- 
ies eos in. nomine Patris, εἰ Filii, et Spiritus san- 
eti? ? Putatne ἃ discipulis Christi hoc preceptum 
mon fuisse fideliter et quotiqie observatum? Num : 
existimat a primis Christiauis non efformatum fuisse 
Signum crucis in nomine Patris, et Filii, et Spirilus 
sancti? Audacier dicit usque ad annum 165 tres 
5 personas nanquam fuisse ver- 
bis conjunctas. Fallitur : quotidie enim conjutietus 
fuerunt in forma baptismatis, eL in signo crucis. 
Imo in scriptis sacris et jn traditióne bujus tempo- 
τὶς illas unitas fuisse evidenter palet. Satis enim 
€lare ires sanclissinye Trinitatis Persona expri- 
muntur simul in bis beati Pauli verbis ad Corib- 
Ahios seriptis : Gratia Domini. nostri Jesu Christi, 
εἰ charitas. Dei, et communicatio sancti Spiritus, sit 
£um omnibus vobís*t; eL «ὦ eosdem *! : Confirmat 
nos in Christo, et exzii nos Deus, et signavit nos, et 
dedit pignus. Spiritus in cordibus nostris. 

Non minus clare sanctus Petrus divinas personas 
simul conjunetas enuntiat, dicens : Electis.., secun- 
dum praicientiam Dei "Patris, in. sanctificationem 


sanctus Clemens in eadem linea usurpat, scribens 
ad Corinthios primam Epistolam, ut jam dixi, sine 
controversia authenticam. « Apostoli, inquit, n. 42, 
missi a Domino Jesu Christo, Evangelium praedica- 
runt. » 

Sed querit D. de Premagny utrum in versione 
Syriaca reperiantur ista wocabula : Evangelium , 
Apestolus? Respondeo id parvi referre, modo sen- 
sus idem exprimatur. Ut autem curiositati ejus 8» 
tisfaciam, dicam in Syriaco exprimi Lantum sensum 
verbi Apostoli, id est missi, et. introductum fuisse 
vocabulum Evangelii. Non cousulit suz fama qui 
has nanias proponit, Ὁ 

WIL. Qui libidine contradicendi abripitur solem, 
ipsum splendentem negaret, aut ejus existentiam in 
dubium revocaret, Sic Ὁ, de Premagny litem sus- 
citat auctori Epistolarum quia nec pracursorem 
Domini Baptistam appellavit, nec dilectum discipu- 
lum Evangefistam, Inde eliam perpendit utrum am- 
lue nostre Epistoke antecedere potuerint publica- 
tionem et cognitionem Evangelii sancti Joannis, Mi- 
sera prorsus discussio! Si enim anteccsserint iste 
Epistoke publicátionem- Evangelii sancti. Joannis, 
cur eorum antiquitatem impugnat? Sed, procul du- 
bio, adhuc distractus erat legendo et exscribendo 
has Epistolas : pluries enim ibi sanetus Clemens ci- 
tavit. Evangelium sancti Joannis. In solo n. 15 sc 
cundi» Epistole, bis hujus Evangelium adduxit : 1* 


Mirati sunt quia eum muliere loquebatur 11; 45 Noli C, Sanctissima Trini 


me tangere : nondum enim ascendi ad Patrem mici, 
Cun ergo sanctus Clemens citaverit hoc sancti 
Joannis Evangelium, nonne evidens est illud (uisse 
ante nostras Epistolas scriptum? Hinc etiam patet 
pracursorem Domini ἃ sancto Clemente ul Bapti- 
siam fuisse agnitum : in primo siquidem capile 
Evangelii sancíi Joannis, sexies beatus precursor 
Baptizans appellatur. ܙ‎ 

ὙΠ]. Jam superius dixi: egre concedi posse san- 
tium Clementem  stricliori vinculo eurn sancto 
Paulo quam cum saneto Petro ligalum fuisse : com- 
moraíio namque sancti Petri Rome multo diutur- 
nior, necessitudinem quoque multo arcliorem inter 
eos producere debuit : quod fatendum esset, etiamsi 


nihili penderentur tot veterum testimonid quz sanc- D Spiritus, in obedientiam et aspersionem sanguinis Je- 


su Christi*t, 

Eque aperte sanctus Joannes dicit: Tres sunt 
qui teslimoniuni dant in elo : Pater, Verbum et Spi- 
Titus sanctus ; εἰ hi tres unum sunt?*, 

Equidem infidelibus primi Christiani non debe 
bant revelare imprudenter mysteria religionis πο. 
irm, ne ista ab eis deriderentur, et persecutiones 
gratis suscitarentur,: ideoque Christus dixerat : 
Nolite dare aqncium canibus, neque millatis marga- 
vites ante porcos; me forie concwlcent eas pedibus 
suis, et conversi dirumpan! vos! ; sed adeo frequens 
erat inter ipitiatos sanctissime Trinitatis invocatio, 


55. * Mattb. xxvi, 19. ** Il Cer. aum, 15. 
» Mattb. vii, 6. 


tum Clementem saneti Petri comitem fuisse evin- 
cunt, οἱ eum ab hoc apostolo consecratum episco- 
pum unanimiter tradunt. , 

Pudet me redarguere quod ainotator tam erro- 
nee profert de vocibus Filii Virginis, quas applicat 
saactus Clemens Domino nostro Jesu Christo: quasi 
titulus Virginir adhibitus nondum fuisset ad de- 
signandam Genitricem Salvatoris, Nunquid I. dc 
Premagny in dubium revocavit authenticilatem 
Symboli apostolici, in quo dicitur: Natus επ AMa- 
ria virgine? Απὶ nunquid verba hzc quamdam ob- 
seuritatem involvunt? Addit verba sancti Matthei 


"Joan. 1,97. — '* Joan, xx, 11. 15 Luc. t, 54, 
9 [[ Cur. 1,21, ** 1 Petr, 1, 1, 2.  LJoan, v, 7. 


$70 


EPISTOLAE AD YIRGINES. — PROOEMJA., 


ܡܪ 5 


δὲ auctor Diclegi Philopatris -qui sub Trajani 1 ܙ‎ - A scipulis guis ut eus Ipsi abJicerent, quando dixil : 


Demones ejicite**. Quid mirum igitur si auctor 
Epistolarum regulas statuat quas sequi debeant 
exorcistz ? Quid porro 1512 redolent nisi castitatem, 
mortüificationem , humilitatem? Indicat quid sit 
agendum ut spiritus. malignus elíicariter expella- 
iuf;sed nom ideo fraudis insimulat eos qui hanc 
exorcizandi rationem nón adhibuerint. ipse Cbristus 
docuit discipulos suos quibusnam armis muniti 
pravos spiritus debellare deberent ; sed fraudis aut 
mendacii reos esse nom pronuntiavit quando ei 
marrarunt se optato caruisse ellectu. Rem δὶς ez- 
ponit Evangelista ; Tunc discipuli accesserunt ad 
Jesum secreto, et dixerunt : Quare nos mot. potui- 
mus ejicere illum ? Dixit illis Jesus : Propter incre- 

* dulitatem vestram, Amen. quippe, dico vobis, si ha- 
bueritis fidem sicut granum. sinapis, diceris monti 
huic : Transi hinc illuc : et transibit, et nihil impos- 
sibile erit vobis. Hoc auiem. genus non ejieitur nisi 
per orationem st jejunium **. 

Cessent ergo philosophi.hujus mzculi in sancíis 
Patribus vitupersre quz in histo revereri de- 
bent, nisi forte Christo renuntiaverint. 

Sed res notatu dignissima est, plerosque hareti- 
cos et philosophos , ad solam commemorationem 
daemonum. et exorcismorum excandescere et exagi- 
tri quasi ipsia daemonibus obsiderentur. 

ΧΙ, Auctorem Epistolarum arguit adnotator 
quasi narratorem parum veracem eorum qui ad 


perio scripsit, bac ipsa-ratione Christianos derideat; 
et cuidam fideli dicat : Jura mihi per Deum celi, et 
supremum Dominum, per Filium Patris, per Spiri- 
tum qui a Paire procedit, Deum unum in tribus, et 
trinum im ugo. 

Abstinere debuisset ab omni. contentione D. de 

Premagny occasione alterius textus quem deprom- 
pserat sancíus Basilius ab alio sancii Clementis 
opere quod periit. Επ; ille textus : Clemens Roma- 
nus antiquior. dizit : Vivit Deus , et Dominns Jesus 
Christus, et Spiritus sanctus 3. Credidit. sanctus 
Basilius hzc sancti Clementis: verba sufficero ut 
stabiliretur consubstantialitas Verbi divini , Ariani- 
quie refellerentur. Hoe non admittit D. de Premagny. 
Quis vero hzrebit inter affirmantis eL negantis au- 
€toritatem? 
OX. ܘܨܦ‎ D. de Premaguy videtur suscipere 
verba quibus Epistolarum auctor incitat ad imita- 
tionem trium divinarum personarum. Remitto hac 
de re leciorem ad ca que subjeoi in adnotatione 
loci bujus. 

XE Juxta adnotatorem multum nutat Epistolarum 
nostrarum auctoritas ex fraude. et hypocrisi qua 
exprobrantur quibusdam. ditectoribus. Non major, 
alt, declamatio- erat "tempore Chrysostomi. Sed sl 
inde anceps esset Epistolarum auctoritas, sequere- 
iur dubias quoque judicari posse plerasque saneti 
Pauli: Epistolas : in his enim vehementer invehitur. 


vas electionis contra pseudo-apostolos. Nos vero qui (; Dominum nostrum. pertinebant. ܙ‎ Clemens, inquit, 


non est diligens relator itinerum Christi. Absque 
dubio enim, plures comitate sunt eum mulieres, 
paulo ante qam vitam consummaret. Non semel 
hospifatus est ac manducavit in domo Ματία et 
Marthe; nec semel mulieres effuderunt unguentum 
super caput et. pedes illius,.» eio. 

Nullus est in peuperum scholis puerulus aW 
puellula quz» eamdem ac philosophus Rótliomagen- 
sis eruditionem hie produceré non valuisset. Nue- 
quid propterea ausi füissent'docere aut. reprehen- 
dere virum apostolicum , summum pontificem ei 
martyrem? Ut autem feclamationes domini de Pre- 
maguy alieujus ponderis essent, debuisset citare 
quadam. sancti Clementis verba quz suis reclama- 


ensis ait : «Quo D tionibus occasionem zquam dedissent; sed nulla 


,prorsus ejusmodi verba existunt. Dicetur forte non 
"verum, sed pseudo-Clementem hic impetj : admitti 
potest ejusmodi excusatio, quin admittatur hypo- 
ihesis graluita quam 1texius-sedulo exaninatus 
respuit. 

Quod autem adnotalor tàm. serena frücemeerit 
Christum non semel hospitatum fuisse in dono 
Martha ܐܘ‎ Mari, verum est quidem de prandils; 
se facillime contradici potest quoad pernocialio- 
mei: veteres enim tradidere Chrislum secedere 
consuetum in montem et solitudinem quando apo- 
stoli ipsi ad quietem sumendam lectum petebaut. 


» Matth. LU 18 ct seq. 


Lenemus ab initio mendacein. ac bomicidam fuisse 
demonem, scimus quoque ab incunabulis Ecclesie 
buic presto fuisse ministros quorum versutiz omni 
tempore revelate sunt et fortitér explose. Non .de- 
fuit. Satanz suppositum : in ipsa Christi sócictate; 
nec tamen testimonium de illius perfidia ab ένα» 
gelistis prestitum, inürmare unquam potuit czlera 
que scripserunt, 

Üccesione possessionum ét éxorcismorum, infert 
adnotator in illis abditas fuissé meras fraudes; ab 
Asim Judei derivatas. Inde in campum divertit 
tyorborum, przsertim eorüm qui cohvulsiones pa- 
riunt , quibus fideles . delusos fuisse asserit , quasi 
d:emonis operationes in his fingerentur. Post hanc 
irruptionem, philosophus Rothoma, "t 
major-antiquitas ambabtts nostris Épistolis dabitur, 
40. propius ad originem Christiánorum abusus 
adducenlur : quod est incommodum et ereditu. dif- 
ܐܬ‎ 

Át mihi respondere permittatur : cur mutat àd- 
notalor naturam rerum de quibus locutus esi. Epi- 
Btolarum auetor? Ne unum quidem verbum ille 
protulit de fraudibus aut de fictis morbi ܕ‎ aut de 
cogyulsionibus diabolo aitributis. Ergo in aerem 
locutus est D. de Premagny , ejusque opera periit. 
Certissimé Christus (velit, nolit-eriticus nostér) 
abjecit ipse daemones, pracepitque apostolis ac di« 


Μ᾿ Bas. De Spirit, S.,c. 29, 9" Mattn. x, 8. 


ῬΌΝΤ. OPERA GENUINA, ܚ‎ 

A cium est pro. propheta novum cubiculum omalae 
separaturà ab es^, Textus [ebralcus expresse desl- 
gnat separationis murum qui zdifleatus 'est. Hos 
ignoravit. D. de Premagny, ideoque 1nsuperabilem 
judicavit argumentationem suam, Aliunde.non exi- 
pit sanctus Clemens ut nulla sit mulier in demo 
quam babitant bomines virgines, presertim quando 
Wer faciunt, aed ut fugiant contuberpia cum mu- 
lieribus, et ut Ipsis non meinisirent mulleres. Jam 
dixk eubieulum Elísei apud Sunamitdem fuisse 
separatum; ibi vero ministerium a mulieribus non 
recipiebat :'illi enim sufficiebat servus qui semper 
€omitabatur eum. 

Navos querit invenire criticus. philnsopbus in 
Epistolis: nostris: ut. auctoritatem earum elevet, 

B Grandis igitur, ipsius judicio, ܐܙ ܐܐ‎ est quod qua- 
Ver sancius Clemens Christianos . nominaverit, eum 
τος ista ter tuum in Novo Tettamenio reperia- 
War. Perspicacitutem hujus adnotationis Judican- 
dam relinquo cuilibet lectori. Si eui tamen non 
sufficeret hoc responsum, scire debet hoc vocabu 
lum adeo commune fuisse hac state, ut a genti- 
libus passim adhiberetur, βίοι! patet ex Actis mar- 
tyrii Sancti Ignatli Antiocheni, et ex Epistola Plinii 
ad Trajanm imperatorem, de Christianis. 

XIV. Wetstinus allegaverat auctorliatem ܬܬܐܕ‎ 
Epiphanii qul hereticis zvi aul opponebst Epi- 
$tolas sancti Clemeniis ad virgines, in quibus com- 
memoraytur Elias, David, Samson et onines pro- 
phetz. Ad hoc argumentum reduci potest Wetstini 

€ ratiocinatio : « Non solum Epiphanius, sicut Hiero« 
nymus, Epistolas indicat quas sanctus Clemens ad 
virgines scripsit;.sed has ܘ )ܐܐܐ ܘܨܦ‎ Epistolas dis- 
lnxit enuntiatione textus qui in celeris operibus 
sancti Clementis nullibi reperitur, In solis enim 
Epistolis ad virgines mentio flt de Elia, Davide, 
Samsone et omnibus prophetis, » 

Robur hujus ratiocinii quas! non advertens D. 
de Premagny, sermonem gyroflectit ad inscitiam 
exempli Sanisonis, quasi pessime sanctus Clemens 
Sameosem buc induxiaset. Sed elsi concederetur 
domino de Premagny Samsonem non debuisse buc 
introduci, non miuus invicta esset conelusio Wet- 
suni, qui, ex hac prolatione authenticitatem. Epi- 

p 5telarum nostrarum infert, 

Ut autem, ex hac etiam parte, debilem esse ad- 
notatorem pateat, dito exempla Samsonis et Da- 
vidis mirifice inservire thesi auctoris Epistolarum, 
Si namque prudentia prophetarum nos cautos esse 
monet, quorumdam sanctorum virorum casus va- 
lentior adhuc pradicatio est ut nobismetipsis diffi- 
damus. Non solum Samsonem et Davidem appellat 
sancius Hieronymus in hac maleria, sed etiam 
Salomonem. Omnes norunt hzc sancii :doetorig 
verba ad Nepolianum : € Ne aub eodem tecto man- 
sile& ܕ‎ mec in, preterita eastliate comüdas, Nec 
sanctior David, nec Samsone fort;or, nec. Salo- 
mone potes esse sapientior, ܐ‎ 


9 Luc.ixn, ὅθ. "ΤΥ Reg. ιν, 15. " Tbid., 10. 


m 5. CLEMENTIS 1 ROM. 
Wee porró tráditis optimé eongrsit bis verbis 
Evangelil : Exil in^ monum orare ὁ εἰ erat. Ρετπο- 
etans ín oratione. Dei @[ En faclum pernoctationis, 
Visué habere consuetudinem ! Et egréseka, ait idein 
evangelista de tempore nocturno loquens, ibat, se- 
eundum consuetudinem, ܠ‎ montem. Oltvarum?*, 
Omnes evangeliste signarunt sedulo hunc specia- 
Jem locum orationis Christi ἰὼ monte Olivarum, 
vocantes illum prexium , vel hortym Gethsemani, 
lu publico , easdem fere relationes Christus habuit 
eum viris et mulieribus £ ad salvandum enim 
mirumque sexum venerat; sed privatim, eodem 
modo non se gerebat: ideoque miraniür posioll 
quando eum solum vident, quamvis In aperio, cum 
muliere Samaritana colloquentem. 

Ex eo quod sanctus Clemens Christi verba re- 
fulerit ad Mariam Magdalenam dicentis ; Noli me 
tdngere , conclüdere vellet adnolator, contra Wet- 
sinum, ab auctore Epistolarum melius cognituri 
fuisse sancti Joannis Evangelium quam Evangelium 
ssneli Maithzi qui hane circumstantiam tacet. Hoc 
raüocinium philosopue parum convenit : neque 
enim sanctus Matihzus , neque celeri evangelisim 
voluerunt, imo velle potuerunt scribere prquia qua 
Christus gesserll. lgitur ab hoc silentio mihil 

. omnino concludi polest. Qui enim conctuderet do- 
minum de Premagny nihil aliud: scripsisse quam 
versionem Gallicam nostrarum Epistolarum , eum 
adjunctis adnotationibus, quia has solum typis 
mandavit, non satis famz illius consuleret; proba- 
biliter namque opus istud imerito ioferius esi 
seroginta aliis opusculis ejus quae mapuscripta re« 
manserunt. 

ΧΙΠ, Aüctorem Epistolarum accusat D. de re» 
magny quasi infideliter, narrarit historiam Elisei 
et Sunamitidis. Sed quz paucis verbis refert san- 
cius Clemena optime eoncordant cuni rebus relatig 
jn quarto libro Regum, quamvis res minulissimas 

: mon fuerit conseetatus, Achilleam philosophus no- 
ater salimavit hanc Objectionem s Eligeus accepta- 
yit cubiculum ia domo Sunamitidis : ergo non erat 
hic propheta extraneus omní relationi cum mulié- 
ribus. Ergo guctor Epistolarum falsam induxit hy- 
pothesim. Ergo honorat sancium Clementem qui 
banc non recipit quasi i&terum Epistolarum aue 
etorem. 

Ut funditus ruat bujusmodi, argumentatio satis 
erit adnotare bospitalitatem quam interdum propheta 
recepit apud Sunamiltidem, non fuisse cohabitatio- 
Bem quam prohibet sanctus Clemens, 

° Enimvero domus Sunamitidis una erat ez bis 
vpulentis habitationibus qua plerumque servis 
nbundant, ]psa ܬܘܐܘ ܐܪܙ‎ se in medio populi sui! 
quasi principem babitare, et nulla re iudigere. ln 
dila domo, quaii transiens habitat ΕἸ διε eum servo 
suo. Quare enim sub dio pernoctassey? Quamvis 
aulem domus ܬܐܐ‎ ampla foret vastaque , constru- 


«= Luc vi, 12. 


ES 


A futuro, cer(um incerio. Ministri Romani aliler seu- 
iunt et agunt, a quibusdam seculis, et a matri- 
monio abstinent. » Priora verba orthodora nom 
sunt; posteriora historice sunt falsa, Sape legendo 
sdnotationes domini de Premagny, suspicio mihi 
oborta est illum fortasse pertinuisse ad secilam 
protestantium, Errabam : nullum quippe hujus fa- 
milis membrum unquam huic baresi adhzsit. 
Tantummodo terüior factus sum  adnolatorem 
fuisse, ut jam alibi dietum e&t, socium. eonsuetum. 
philosophorum Αφου precedenus qui religionem 
lacessere gloriabantur, In altera editione versionis 
Gallice nostrarum Epistolarum, D. de Premagny id 
superaddendum judicavit his quz in priori editione 
jam dixerat : « Deus non proponit incrementum 

B mercedis pro celibibus ; et satis mirum est a 
soncto Clemente prolatum fuisse hoc paradoxum 
tempore adéo apostolis vicino, preesertimque sancto 
Petro pradecessori suo, cujas matrimonium non 
liabetur ut dubium, nec etiam matrimonium borum 
episcoporum quos volehat sanctus Paulus esse 
unius uxoris viras. » 

Textus jam ἃ me addueti satis explodunt ac re- 
futant hanc domini de Premagrly assertionem, Nor 
exspectavit Novum Testamentum fominus ut mer- 

. fedis incrementum virginibus spontaneis pollicere- 
tur. Dabo eis, inquit per Isaiam, in domo mea, et in 
muris meis locum, εἰ nomen melius a filiis εἰ fi- 
liabws ; nomen sempiternum dabo eis, quod. non 
peribit @*, Merito igilur concilium "Tridentinum ** 
anathemate percellit «eos qui dicunt clericos in 
sacris ordinibus - constitutos, vel regulares castita- 
tem solemniter professos, posse matrimonium con- 
trahere, non obstante lege ecclesiastica, vel voto.» 
Eadem pena plectit eos 4 qui dicunt non esse me- 
lius ac beatius manere in. virginitate aut caalibatu 
quam jungi matrimonio. » 

Quantum ad hypothesim. domini de Premagny, 
ἃ quibusdam tantum seculis continéntiam fuisse 
Ecclesi ministris praseriptam, dicam illum se 
historic ecclesiastice imperitum prabere qui om - 
nibus monumentis ecclesiasticis contradicit, qua 
ineoncusse éwincunt in Ecclesia occidentali conti- 
Tewiam perpetua lege preseriptam fuisse clericis 

D in sacris ordinibus constitutis. Jubet sanctus Paulus 
vut qui ad episcopatum promoventur, si àntea fue- 
rint uxorati, sancti εἰ continentes, post. consecra- 
tionem güam, permaneanL*!, 

XVI. Paucis respondebo cavillationi adnotatoris 
de verbo dizit, quod reperitur quandoque: in Epi- 
slolis sine subjecto. Cum sanctus Clemens assidue 
sacram Seripturam egisset, probahiliteeque in 
primitivo textu, locutionunr ejus usum assumpsit. 
Si 4antisper D. de Premagny Hebraicos aut Sy- 
riacos fontes delibasset, mihil in sacris Scripturis 
frequentius agnovisset quam subaudiri suhjecium, 


12. ''FGor.vi 7. ?'[bid., 32. — ** Tob. vi, t0, 


9" Tit. 1, 8 


EPISTOLJE AD. VIRGINES. — PRO(EMIA. 


10 Sess, xxiv, De matrim., can. 9. 


515 

οτε, peccaverunt quidem Samson et David; 
sed in peccalis non perseveraverunt: ideoque san- 
stus Epiphanius Ebionitas arguit quod eos repudia- 
«erint cum celeris prophetis. 

Quantum ad verbum laudat quo usus est Wet- 
atinus citando textum sancti Epiphanii, scire de- 
buisset D. de: Premagny hac voce, sepissime, nihil 
alíud significari quam commemorationem, nec lau 
dem à&b eo semper indicari. 

XV, Prudenter siluisset adnptator qua dicere 
frasumpsit de privatione maLrimonii, Vult enim 
sanctus Paulus ut a nobis absit. scurrüitas que ad 
Tem Hon perünzt?*, Plerique homipeg nubere vo- 
lunt, quia: cslibatum viribus suis superiorem ju- 
dicant. His dicit Apostolus : Melius est nubere quam 
μτὶ ᾿ς [sti vera reprehensibiles forent si pro» 
plerea virginitatem impugnarent, aut eam om- 
Ribuà impossibilem pronuntiarent : doctrinam 
quippe e diametro contrariam statuit Christus, do- 
cendo nan omnea:quidem capere verbum istud, sed 
quibus datum est, et addendo ; Qui potest capere, 
eapiat! : quze verba invitant animaa generosas et 
fortes ad virginitatem, propter regnum e«lorum, 
Eamdem invitationem et doctrinam protulit sanctus 
Paulus, dicens : Volo omnes vos esse sicut meipsum; 
sed unusquisque proprium. donum habet ez Deo : 
alius quidém sie, alius sero aic 2 

Nugatar autem D. de Premagny, insinuando ma- 
Wimonium potius expiationis quam felicitatis sta- 
tum esse, ideeque plus mereri qui nubit quam qui 
ἃ nupliis sé abstinet ܐ‎ quasi qui continentiam re- 
spuunt penitentiz: meritum intendissent. 

Nemo quidem negare potest magnas sollicitu- 
djnes conjugibus reservari. Ab his preservare cu 
piebat Apostolus illos quibus diceliat: Volo autem. 
τος sine sollicitudine esse "; sed certissimum est 
1noriificationem carnis aut spiritus non esse finem 
eoram qui conjugíum eligunt. Et ptinam multo 
pauciores essent quibus applitari valerent verba 
Raphaelis archangeli : Audi sme, et oslendam tibi 
qui suut quibus prevalere potest" daemonium : hi 
momque qui confegium ita suscipiunt, ut Deum a τε 
et a iua mente ezcludaht, et suc. libidini ita vacent 
sicut. equus et mulus, quibus non est intellectus : ha- 
bet potestatem demonium in eos 33. 

Si attendisset his monitis adnolator, non tam 
leviter de liae materia locutus fuisset. 

Cmterum, qui propter regnum celorum matri- 
πιοπίο valedicunt, nullam similitudinem habent 
cum hac impura philosophorum lue qui nexus con- 
Jugale$ et, ut verbis Apostoli utar, honorabile con- 
nubium fugiunt, ut liberius ac turpius voluptatibus 
carnis habenas laxent. ¥ ® talibus qui generis hu- 
mani opprobrium sunt! 

- Sie loquitur D. de Premogny : « Ministri refor- 
wai (nuptias contrahendo) pretulerunt presens 


" | Éplies. v, ὦ. 


FE 0 ^ | (τ. vi, 9. ?* Matth. xix, 
y sa. Lvi, 5. 


ze 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. QPERA CENUINA, 


ܚ 


quando ex contextu satis intelligitur, Sepe, in Bl. Α guine, Insperata victoria 61111 essent, eum cerne- , 


rent lemporis puncto, hostium internecionem, duas 
Choreas, unam virorum, alleram mulierum, in 
littore instituunt ܐ‎ et Moyse viris pracinente, 
ejus sorore mulieribus, gratulationem Deo cecine- 
runt Vj 

Ultimam adnotatoris objectationem de mari Suph 
aliingamus. Non dubitat criticus scriptor hujus 
maris noinen nullibi in Exodo inveniri. Si de Vul- 
gata versione locutus fuisset, verum. quidem dixis- 
set; si vero de textu Hebraico aut Syriaco, te- 
mere certe locutus est, praesertim cum esset aca- 
deimicus vir; nunquam enim sive jn Exodo, sivo 
in locis aliis sacre Seripturz, Hebraice aut Syriace, 
aliis verbis inare Rubrum designatur quam ver- 
bis Im Suph, quz reddit Vulgata nostra per Mara 
Rubrum. ] 

Quis porro ferat hominem przsumentem loqul 
de his qux absolute ignorat ? 

Verbum Swph quater invenitur in textu. He- 
braico et Syriaco Exodi. Si recti fuerint calculi 
mei, vicesies novies hoc verbum Suph eumdem sen- 
sum exprimeus invenitur in Veleri Testamento He- 
braico, eL plus quami tricesies in. Syriaeo Novum 
Testamentum complectente, Santes Pagninus in sua 
versione Latina litterali semper conservat nomen 


"primitivum, ae vertit : Mare Suphi. 


Existimavii sanetus Hieronymus verbo sugh signi- 
fieari rubrum. Graeci idem mare Erythrzum vocant, 


bliis, verbum dizit his oquivalet dicitur, dictum 
«οί. Polerat ergo scriptor criticus Pythagericorum 
somnum non turbare, nec eruditionem prorsus in- 
utilem uobis ostentare. Hanc ego difliculiatem ex- 
punxi in versione mea : eamdem poterat de medio 
tollere ipse Wetstinus. 

XVI et XVHI, Adnotationes qua sub his duobus 
numeris includuntur, probant dominum de Prema- 
guy non semper prajud obca:catum εἰ alluci- 
natum fuisse, Has scribendo lineas, optime de ju- 
slitia εἰ veritate meritus est. Quilibet nihilominus 
animadvertet ipsum Wetstino semper contradi- 
xisse, sive quando rectam viam sequebatur, sive 
quando ab ea deflectebot, Optandum certe erat ut 
his ultimis numeris nihil addidisset D. de Prema- 
yny. Sed altera, de qua jam locutus sum, opusculi 
ejus editio quasi poenitentem ipsum exhibet optime 
fiuiisse quod miale ceperat. Duas ergo novas prio- 
ribus suis adnotationibus adjecit, qua famae illius 
plus nocebunt quam proderunt. 

Prima refertur ad separationem quam sanctus 
Clemens a Moyse factam luisse asserit inter viros 
etmulieres, dum incederent lsraelie, JEgyptem 
relinquentes. Secunda spectat nomen maris quod 
sicco vesligio fllii Israel transierunt. 


45 Juxta adnotatorem, sanctus Clemens locutus ` 


est de virorum ac mulierum separatione quam 
Moyses nullatenus memoravit. Probabile ergo judi- 


€at Moysen, virum tam prudentem, consensisse C «uod etiam rubrum sonat, Sed quidam isti mari hoc 


nomen dalum aulumant a rege Erythro qui regna- 
vit in insula hujus maris finitima. 

Qui uberius hujus vocabuli significationem callera 
cupiunt, doctissimum adeant Drusium (Comment. 
in Ezod. , c. 26). 

Hzc sunt fere que ἃ pluribus annis scripsissem. 
de duabus Epistolis sancti Clementis ad Virgines, 
nisi partim temporis augustia, partim laboris diff- 
cultas voluntati meg obices posuissent, 

Has Epistolas firnissime credo esse authenticas, 
quantumvis amarissiue feram nondum hucusque 
repertum fuisse primigenium textum. Si inveniatur 
tandem, quod instantissimis precibus a Deo postulo, 
omnibus innotescet verus sancli ponbficis sensus, 
qui per traduetorem Syriaeum vitiari potuit. Spero 
lamen traduclionis vilia a me non modo adaucta 
non fuisse, sed valde imminuta. 

Mira fuit sors scriptorum sancti. Clementis. Α. 
Junio Patricio Ánglicano inventa est ejus Epistola 
ad Corinthios scripia; a Wetstino non minus Ec- 
clesiz Romanze infenso inventze sunt ambe ejusdem 
sancti Clementis ad Virgines Epistolg, . 

Note Patricii in Epistolam quam invenit vix 
Üissidentem hominem detegunt. Prolegomena Wet - 
Stini, duobus locis exceptis in quibus odium suum 
erga Romanam Eeclesiam exerit, testimonia. exhi- 
bent sinceritatis ac veritatis. 


ut promiscue sexcenta millia virorum armatorum 
procederent eum mulio superiori numero mu- 
lierum , puellarum εἰ infantium! Quis unquam 
ialem confusionem  admissam fuisse imaginari au- 
debit? E 

Hanc vero considerationem adnotator, quasi puer 
inexpertus, forsan mente revolvit : Unde didicit 
sanctus Clemens hane factam fuisse separationem 
de qua Scriptura non loquitur? 

Nulla mihi prefecto difücuHas esset admittendi 
sanctum Clementem a (traditione Judzorum, hac de 
circumstantia, fuisse edoctum, 

Sed nulla nobis est traditionis non scripte ne- 
cessitas, quando zquivalentibus verbis hane vi 
rorum ac mulierum separationem Moyses exprimit. 

Enimvero sie legitur in eapite xit Exodi, v. 57: 
Profecti sunt. filii Israel de. Ramesse. in. Socoth, 
sexcenta fere millia. peditun: virorum, absque par- 
vulis. Hic soli viri, quasi emphatice, designantur. 
Capite xv expressius innuilmr separatio. Canticum 
enim Moyses eum viris concinit. Deinde egrediun- 
lur mulieres , εἰ ipse vice sua id canticum cum 
Maria Moysis et Aaronis sorore, recinunt, 

Philo Jud:zus, sancto Clementi costaneus, hanc 
separationem clare exprimit. Postquam enin ΑΕΥ- 
piorum narravit ruinam , addit: « Factum istud 
ingens et stupendum Hebrzi mirati, quod sine san- 


?! Philo De vita Moysis, lib. i. 


ܚ 


EPISTOLAE AD VIRGINES. --- PROUEMIA. 


117 


Permisit Deus heec monumenta ἃ viris sedi apo- À — Non nocebit inventor qui certe monumentum ipse 


non siruxit quod tot ante illum sxeulis existe- 
bat, sicut adhuc existit, antiquitatis sus signa 
prxferens. Imo quo magis suspectz fidei inven- 
lor probabitur, «o clarius patebit micum 
dogmatum orthodoxorum, non sponte in eorum 
favorem tam splendidum protulisse fulcimentum, 
Nec. illud exhibuit sine conviciis in Ecclesiam sibi 
invisam. 

Adnotator Epistolarum authenticitati non mo- 
σαι. Quilibet lector zstimare potuit valorem ob- 
jectationum illius, ac penetrare animum hostilem 
quo movebatur; Non emim cor ejus eret rectum 
coram Domino **, cum essel vesanz philosophis 
labe infectum. 

Tandem inventionis :ztas vix campum liberum 
,Telinquebat verz, erudltioni τ hujus enim setatis phi- 
losophia undique. sannis ac dicteriis veritates etiam 
aperüssimas audacter persequebatur. ideo con- 
versum est retrorsum judicium, ei justitia longe -ܧܐܦ‎ 
tit et corruit in. platea veritas εἰ quitas non potuit 
ingredi "5, 

Hodie vero Ecclesia. mater longis expleta fasti- 
diis contemptores suos contemptui traditos intue» 
tur, Ipsi jam comedunt fructus vim suem εἰ suis con- 
ailiis satwrantur *, Si quedam adbuc remanent 
prises fraudis sectatores, wltra nom proficient : in- 
aipientia enim eorum manifesta erit V, 

Et nune, divine Clemens, exsurge, et quasi da 
tenebris erumpe. Sonet iterum vox tua. dulcis qua 
prima virsinitalis immaculato el intacto splen- 
dore olim adornare gestiebat. Te perflante hortum 
Ecclesie, fluant aromata illius; novi semper ap- 
pareant flores in terra nostra. Hos flores protege, 
nunquam deficiant; nunquam zarcescant. Sacer 
pontifex, virgo sacerdos, celestis rore doctrins 
pasce clericos ; pasce presbyteros ; pasce przsules; 
pasce candidas sponsas Christi, cui cum Patre et 
Spiritu sancto sl& honor et gloria in szcula szcu- 
lorum. Amen. . 


νο Prov, 1, δ᾽. "9 Il Tim. ni, 9. 


hostilibus detegi et publicari, ut a sectariis‏ ܣܘ ܐܐܘ )ܐܘ 
minus impugnarentur, aut [raus Catholicis non‏ 
imputaretur, Siluit. generaliter hzeresis de epistolz‏ 
a Junio Patricio inventa: nullusque, quod sciam,‏ 
πουϑίυγ hujus suthenticitatem aggressus est : vix‏ 
enim, in hac Epistola, sanctus Pontifex delibaverat‏ 
veriiates hieresi odiosas. Dixi vix delibaverat quia‏ 
non absolute de his omnibus tacuerat, αἱ jam alibi‏ 
notatum est. Longe aliter se res habuit in episto-‏ 
lis de virginitate tractantibus :-Protestantes enim‏ 
virginitatis osores, quasi unanimi voce contra au-‏ 
thenticitatem earum. insurrexerunt. Νεο quisquam‏ 
inde mirari debet : « Omnes namque quzrunt pla-‏ 
centia; ommes ea audire gestiunt qua habenas‏ 
carni laxent, non qu. ucani conscientiz tusto-‏ 
diendz studium, religionis curam, Christianorum‏ 
morum pondus. » Hac  Wicelius Senior qui‏ 
optime noverat sectam quz seduxerat illum "Ὁ,‏ 

Certe si qualiscunque epistola, nomine saneti 
Clementis insignita, reperta fuisset, eujus interpre« 
18110 sensum przebuisset czlibatui infensum, mille 
buccinatores ad:3borassent, inter sectarios, ut eam 
superextolleren, ejusque aüthentieitatem —asse- 
rerent, 

id abunde probat testimonium quod sanclo 
Paphnucio Socrates tam mendaeiter imputat, tan- 
quam in ipso concilio Niceno prolatum, quodque 
Bunc Lol. probationibus falsum demonstratum est. 

Nec negabo tria concurrisse, non ut pessumda« 
retur, sed ut dillerretur ngnitio authenticitatis no- 
strarum Epistolarum : primo inventorem, secundo 
adnotatorem, tertio inventionis zlatem. 

Inventorem, qui apud suos etiam suspectze admo- 
dum fidei érat ; adnotatorem, qui nomen babebat 
inter ultimi seculi philosophes et in academia Ro- 
^homagensi ut' oraculum audiebatur. lnventionis 
zelatem, quam vocare possemus incredulitatis ram. 
Hzc nune prodesse, non nocere debent judicio 
eruditorum. 


® Epist, 8'Jun., 4855, 9 Psal. ixxvn, 97. "^ 158, ως, dd 


s 8. CLEMENT;S ܐ‎ ROM. ΡΟΚΤ. OPERA GENUINA. s 


ܬܪܬܝܢ ܐܓܪܬܐ 
ܕܛܘܒܢܐ Mna S. So‏ ܬܠܡܚܝܕܗ 
ܕܦܛܪܪܘܣ ων σα.‏ 


DUJE EPISTOLJE 
SANCTI CLEMENTIS 


( ROMANI) 


DISCIPULI PETRI APOSTOLI 


INTEBPRETÉ 


CLEMENTE VILLECOURT 
) S. R. E. CABDINALI, 
(Fextum Syriacum ex Gallandio [Vei. Patr., t. E] expressimus, adhibitis Typographei Imperialis typis.) 


α΄ pORRO EMSTOLA PRIOR.‏ ܬܘܒ ܐܓܪܬܐ ܩܕܡܝܬܐ 


ο]. + BEATI CLEMENTIS‏ ܡܢ ܣ 


DISCIPULI‏ ܬܥܡܝ ܕܗ 
PETRI APOSTOLI.‏ ܕܐܦܚܛܝܪܘܣ Jo‏ 
CAPUT |.‏ ܦܣܘܩܐ Laos‏ 


Omnibus de salute sua anxiis‏ ܠܟܠܗܘܢ cl‏ ܕܡܐܚܒܝܢ ܘܪܐܚܝܡܝܢ 
ae sollicitis in Christo per Deum‏ 


; ܨ ܚܝܝܗܘܢ ܒܡܫܝܚܐ ܒܝܕ ܐܠܗܐ ܐܒܚܐ‎ Ῥαίτθαι ; veritati divinae obedienti- 
ܘܡܫܬܡܥܝܢ ܠܫܪ ܪܐ ܕܐܠܗܐ ܒܣܒܪܐ ܕܚܝܐ‎ bus in spem vité perennis ; diligon- 


P tibus fratres suos proximosque suos 
ܠܪܚܝܡܝ |ܝ ܗܘܢ ܘܠܪܚܡ‎ " * κα charitate Dei amplectentibus ; 


sexus utriusque virginibus beatis ac‏ ܩܪܝܒܝܗܘܢ ܒܚܘܒܐ ܕܠܠܗܐ: )0( ܠܒܬܘܠܐ 
in Deo sanctis, qui, propter' regnum‏ 


celorum , decreto consilio, sponte‏ ܛܘܒܢܐ : oJ‏ ܕܝܗܒܝܢ ܢܦܫܗܘܢ ܕܢܛܪܘܢ 
προ JLo2 oA.  virginitati se manciparunt, salutem.‏ ܡܠܟܘܬܐ ܕܫܝܡܝܐ 1 


` ܘܠܒܬܘܬܬܐ ܩܕܝܫ̈ܬܐ ܕܘܐܠܗܐ ܫܠܡ ܀ 
Jom. Fin. (α)‏ 


^" EPISTOLA EAD VIRGINES. ` ܕܬ‎ 


A 
ܦܣܘܩܐ ܒܙ‎ CAPUT 1I. 


ος) ܟܿܠ ܒܬܘܠܐ ܘܒܬܘܠܬ݂ܐ. ܐܝܠܝܢ‎ Quicunque vir feminave, propter 


regnum calorum, vere ac sine dolo 


$ ܐܩܝܡܘ.ܢܦܫܗܘܢ ܕܢܛܪܘܢ ܒܸܬܘܠܘܬܐ‎ intemerats virginitati se devovere 
ܡܡܠܠܟܘܬܐ ܕܫܡܝܐ ܡܬܒܥܐ ܠܗ ܠܟܥܢܫ‎ constituit, in omnibus regno emló- 


: rum coaplare seipsum tenetur: 
ܐ̱ܢܫ ܡܢܗܘܢ ¦ ܕܢܗܘܐ ܫܘܐ ܠܡܡܠܟܘܬܐ| ܕܫܡܝܐ‎ possessio namque hujus regni neg 


1 ܒܫܡܐ‎ el ܒܟܠܡܕܡ . ܐܐ ܗ̱ܘܐܓܪ ܒܘܠܬܐ‎ eloquentia, nec fama, nec claritate, 

. ; nec genere, nec venusta forma 00Π- 
ܐܘ ܒܐܣܟܝܡܐ ܘܒܓܢܣܐ: ܐܘ ܒܫܘܦܪܐ ܐܘ‎ quiritur. non fortitudine, non diu- 
ܒܙܒܢܐ ܓܝܐܐ ܡܬܕܪܟܐ ܡܠܟܘܬܐ‎ οἱ | ܒܚܝܐܐ‎ P torna exspectatione ; sed virtule fl- 
μα ܕܗܝܡ̄.‎ (o) u ܡܬܕܪܟܐ‎ " Ji ܕ‎ dei rapitur ab illo.qui fidem suam 


Operibus probat. Opera enim ejus 
ܐܚܢܐ ܓܪ‎ ο ον μες Jas κο) αι manant ex fide de ipso testan- 
tur ipsum esso vere justum, vere ἢ- 
τὶ delem, ac ditatum flde magna, fide 
ܗܝܡܢܘܬܗ ܕܡܗܝܡܢܐ ܗܘ ܕܸܫܪܐ. )( ܗܚܡ‎ perfecta, fide que Deum apprehen- 
- Jews R-o E ܕܪܒܐ 0 ܗܲܝܡܵܢܘ̈ܬܐ ܕ 5 ܐ‎ dit, fide que operibus Splendesait s 
. 0 2 ut Pater omnium per Christum glo- 

Roos riücetur.‏ ܕܡܢܗܪܐ ܥܥܒ̈ܕܐ ܛܒܐ ܕܢܫܬܒܚ ܐܒܐ 
Qui vere virgines sunt, propter‏ ܬܟܠ ܒܝܕ ܡܫܝܚܗ܀ Jua» et el‏ 
Deum, sive inter viros, sive inter‏ 


feminas, aurés prabent hex sugge-‏ ܙܝܬܝܗܘܢ Jets‏ ܘܒܬܘ̈ܬ݂ܐ ܡܓ ܐܠܗܐ. 
oo. qnaa. renti: Misericordia et verítüs te non‏ ܕ[ܡܝܪ. ܙܕܝܩܝܘܬܐ Ji Revo‏ 


1j deserant. Circumda. eas gutturi tuo,‏ 3 ܬ 
isse, gratiam. εἰ disciplinam‏ ܨ 3e το θέρος‏ ܐܢܘܢ ura d‏ 


Ml ܘܗܘܝܬ ܡܬ ܪܥܐ‎ * g-AR £s. ܪܝܡܐ‎ (onam coram Deo εἰ hominibus ", 


Justorum autem semita, quasi iux 


. ܛܝܒܬܐ ܩܚܪܡ ܐܠܗܐ ܘܩܚܕܡ ܒܢܚܢܝܫܐ‎ splendens, procedit οἱ crescit. uaque 
fec ܐܘܪ̈ܚܬܗܘܢ ܗܟܝܠ ܕܙܕܝܩܐ. ܐܝܟ‎ ad perfectam: diem ". Omnis nam« 


: « que creatura vere illuminatur splen- 
ܡܝܢܗܐܢ . ܘܐܙܠ ܢܘܗܪܗܚܢ ܥܕܡܐ ܕܬܩܝܢ‎ ore quo refulgent eorum opera, 


iy Lo ο τν P dum hic vivunt, quía vere sant lux‏ ܕܢܘܗܪܗܘܢ ܡܢܗܪܝܢ 
mundi que orta est. sedentibus in 0‏ : - 
oum‏ ܒܪܝܬܐ. ܘܐܦ ܗܫܐ e‏ ܥܒܕܚܢ 


tenebris, utisti surgerent et trans- 
3: : * 1 "n 

irent a tenebris δὰ Incem bonorum‏ ܛܒܐ ܐ ܐܝܟ e)‏ ܕܐܝܬܝܢ ܒܫܝܪܪܐ ܢܝܘܗ ܪܗ 
Maximi erat momenti primis Ecclesi temporibus, inculcare bonorum operum necessltatem, ne fideles‏ !* 

otio torpentes, sola flde quam sibi (luxissent,. ad coelestem prie pervenire posse existimarent. llio 


confodiuntur omuium szeulorum héretici qui, wt sectarios allicerent, suseque pervers doctrine devinci- 
rent, unice sterili fidei salutem annexuri eranl, ** Prov, 11, ὅ. ' Prov. 1v, 18. 


Fin. (4)‏ ܕܗܝܡܝܢܘܬܐ. 
id. (b)‏ ܗܝܡܢܘܬܐ. 
Apoc] M. (ὦ‏ 


ܕܙܕܝܩܐ ܗܘ ܒܫܪ ܙ | : .33 uoo‏ ܡܣܗܿܙܝܢ ܥܠ 


ος‏ 24 ` ܢ 
B. CLEMENTIS 1 ROM. POXT. OPERA GENUINA. E‏ ܚܝ 
Ὶ à A timore Dei profluentium :‏ 
ex‏ =« 7 ܕܥܠܡܐ. )9 ions‏ ܠܐܝܠܝܢ ܕܝܬܒܝܢ ܒܚܩܘ 
d ἣν sicque adimplentur Christi verba :‏ ܟܐ 
opera vestra bona, et glori-‏ ܗܐܡ ܕܢܩܘܡܘܢ ܘܢܬܢܘܢ 99 ...15 rd‏ ܢܘܗ ܪܐ 
Patrem vestrum qui in. celis‏ 2 5 ^ 
frm‏ ܕܥܒ̈ܕܐ ܛܒ̈ܐ Rar‏ ܐܠܗܐ . ܐܝܟ out‏ 
ὃς Ι: E d est". Igitur in omni. verbo et ope-‏ " ! ܝܟ ܐܕ ܢ 
τὸ perfectus si" homo Dei necesse‏ ܠܒܕܚܢ 14 ܘܢܫܒܚܘܢ wl‏ ܕܒܫܡܝܐ. 
et in conversatione ornatus, ita‏ { ^ 
ܕ es‏ ܒܪ NOT‏ 
illo omnia honeste et secundum‏ ܙܟ * ܢܫܐܓܪ ! ܐܠܗܐ ο Νο‏ ܗܝܢ 
ordinem fiant ", et omnes actus‏ ܗܝ ܘ ܘ ܢܗܘ ܀ ܘܢܗܘ 
ordinem ἢ‏ — ܟܠܠܘܗܝ (ϐ)‏ ܐ ܓܡܝܪ J‏ 
illius in justitia peragantur, ut vi-‏ 5 : ܒܕܘܒܪܘܗܝ ܐ [ : :ܐ 


rum Dei decet, 2 


n‏ ܘܡܛܟܣܐ. ܘܒܙܕܩܐ ܢܗܘܐ ܥܒܕ ܟܠܗܘܢ 
ܥܒܕܘܗܝܼ ܐܝܟ ܒܪܐܢܫܐ ܕܐܠܗܐ ܀ 


ἃς ܦܣܘܩܐ‎ CAPUT ΠΠ. 


Hoc modo utriusquesexus virgines‏ ܒܬܘܐܐܓܪ Jf oso‏ ܕܡܘܬܐ ܐܢܘܢ ܫܦܪܬܐ 
ܓ ܢ 

. ܘܠܐ ܕ‎ η . credentibus et credituris mirifica 
ܘܠܐܝܠܢ ܥܬܝܕܝܢ ܠܡܗܡܢܘ.‎ . ορ. 


virtutum exempla prebebunt. Et 

οσο y ܕܠܐ ܥܒܕܐ‎ fa» ܫܡܐܓܪ‎ vero, solum nomen, si desint opera , 

jn regnum eeelorum non ἰπίγοάποϊ!,,‏ ܚܝ ܐ : ܘ 

cum solus ille salvari queat qui vere‏ ܬܐ ܕ A‏ ܐ ܐܢܝܫ ܓܕ ܢܝܗܼܘܐ 

Lola. ܗܘܝܘ ܡܫܟܚ‎ Jia ܡܗܲܝܡܢܐ‎ ? fidelis fuerit, nullatenus autem qui 

{μον a]s Isai nomine tantum fidelis vocatur, 

quemque opera infidelemi arguunt.‏ ܕ (ܓܪ 1 ܐ 

inanibus‏ ܘܒܠܘ [naque nemo vos.‏ = 1962293 ܘܒܥܒܕܐ ܠܐ ܐܝܬܘܗܝ νόμοι‏ ܕܢܗܘܐ 
. . 2 ܗ 6 i. md‏ 

E ܢ‎ ς : ο] ܠܐ 0 " ̈ܗ ܓ‎ verbis" : etenim, quod virautmulier 


virginitatis nomen gestent, non pro- 


pterea eorum salus in tuto esse. ρ0-‏ ܣܪܝܩܬܐ ܕܛܥܝܘܬܐ. ܕܐܢܫܪܓܪ ܢܬܩܪܐ ܒܬܘܠܐ 

᾿ 5 .. C ܝ‎ x est, si hibeant opera fructi- 
Loo ܒܬܘܐ ܙ ܘܥܒܝܕܐ ܕܡܝܰܬ݁ܪܺܝܢ‎ οἱ [950 51 non ex 

bus plena, splendentia et virginitati‏ ܐ ! : ܢ ܢ 


1ο. ܠܒܬܘܠܘܬ] ܠܝܬ‎ ο 319 consentanea: fatuam quippe Domi- 
ܩܝܢ‎ 
ܓܨ ܐ ̈ܐ | ܡܫܿܟܼܚ. ܡܪܢ ܓܪ ܠܒܬܘܠܘܬܐ‎ nus talem virginitatem in Evangelio 


p nuncupat, quae cum oleo careat et 


luce, foris remanet, regno celorum‏ ܐܝܕܐ ܕܗܟܢܐ ܐܝܬܝܗܿ 1 νο ] Saco‏ ܐܝܟ 
M » : extranea, gaudio sponsi aliena, et‏ 
iuter inimicos sponsi computata. Do‏ ܕܐܡܼܪ ܒܐ ܘܓ 0 Get»‏ ܪ ? ܗܘܐ 
uibus enim scriptum est: Haben-‏ ܠܠܗ L.ass J|‏ ܘܠܐ Bas {ου‏ ܠܗ ܠܒܝܪ 
à Les speciem quidem pietatis, viriutem‏ ܗ 1 
qo ἶ‏ ܡܠܟܘܬܐ ܕܫܡܝܐ. ܘܐܬܓܠܙܬ ܠܗ ܡܢ 
τι Mauh, v, 16." I Cor.xiv, ἐθ. 3 Ephes. v, 6.‏ 
Fu. (0)‏ ܕܢܗܪ 
id. (6)‏ ܘܒ̇ܥܒܕܘܗܝ. 


385 EPISTOLA 1 AD VIRGINES. ο 386 
IN: ܘܥܡ ܣܐܢܘܗܝ‎ JM " olo, A autem ejus abnegantes °; existimant 


se aliquid esse cum nihil sint, se- 


1 qoos A.] ܐܬܚܲܫܒܬ݀ : ܐܝܠܝܢܓܪ ܕܗܟܢܐ‎ (à) ipsos seducentes. 
ܐܠܗܐ ܐܝܬ ܠܘܬܗܘܢ‎ T. δὼ ܕܡܘܬܐ‎ Opusautem suum probet untisquis-. 


κ . 3 x que 5, et semetipsum , qualis sit, 
ܒܚܼܝܠܐ ܓܪ ܟܦܪܝܢ 09« ܣܒܪܝܝܢ‎ «7. — noverit : gloriam quippe indebitam 


y. ܘܢ ܕ ܕܡ ܐܝܬܚܙܘܘܢ. ܟܕ‎ 9 x ̈ܒ‎ arrogat qui virginitate οἱ san- 
ܠ‎ etitate tumet quarum abnegat virtu- 


la» {σου ܐܝܬܝܗܘܢ. ܘܛܠܝܢ. ܟܠ ܐܢܫ ܕܝܢ‎ tem : siquidem eo ipso hujusmodi 


est, quod sit cunc-‏ 18 ܒ ܘܗܝ ܘܢܗܘܐ ܝܕܥ ܢܗ 1 ܕܦܘܠ ܐ 
e v tisoperibus bonis destituta. Unaque-‏ 


que enimarbor de fructu suo cogno-‏ 6 ܣܪܝܩܐ ܦ݁ܶܠܚ ܟܠ ܒܪܐܢܫܐ ܐܚܢܐ ܕܡܚܘܙܐ 
scitur '*. Intellige que ἀίσο: dabit‏ ܬܘ̄ܠܘܬܐ ܘܩܪܝܫܘܬ|: ܘ «τῶ ὦ‏ 


enim tibi Dominus in omnibus intel- 


bern.‏ . ܒܬܘܠܘܬ ܐܓܪ ܐܝܕܐ ܕܗܟܢܐ ܗܝ: ܐ ܗܝ 
!ܐܓ ܙܚܕ 
S E Et vero, quisquis coram Domino‏ 


ܡܲܣܠܝܢ ܗܝ ܟܘ ܟܠ ܥܒ̈ܕܐ «οὗ‏ ܟܠ 
castilatem servaturum sese profes-‏ ܡܗ E‏ ! 
süs esl, omni debet pracingi virlute‏ ܐܝܠܢܐ ܓܪ Mt‏ : 99 ܦܐܪ̈ܘܗܝ ܡܬܝܕܥ܀ 
Dei sancta ; et si vere pietatis intui-‏ ܪ . 
wo rel : : 8‏ ܡܕܡ ܕܐܡܿܪ ܐܢܐ. ܢܬܠ ܠܟ ܐܠܗܐ 


tu, cum timore carnem suam cruci- 


fuerit, verbum istud abdieat: Cre-‏ ܣܘܟܠܐ . ܟܠً ܒܪܢܫܐ ܓܪ Loi‏ ܕܡܫܬܘܕܐ 


scite et. multiplicamini 9; simulque 


ἘΞ Istae ܩܕܝܫܘܬܐ.‎ det ܐܠܗܐ‎ P*? c mundi hujus spiritum, cogitaliones, 
RD . ܒܟܠܗ ܚܝܠܐ ܩܕܝܫܐ ܕܐܠܗܐ‎ 4. desideria, oblectamenta, vini largio- 


res haustus, amorem et oliositatem 


aba ܓ‎ μή 1 ܫܪܝܪܐ ܒܕ‎ seculi ejusque commercium ac ne- 
. ܗܝ ܡܠܬܐ ܕܐܡܪ‎ e ܐܠ‎ Mal ܕܚ ܐܠܗܐ‎ cessitudinem fugiens, insidiis, ποσ]- 


i ܬ‎ κ bus ac impedimentis ejus alienus 
ܓܘ. ܘܡܢ ܨ ܡܡ‎ e exe? efficitur. Sic et-tu, dum in terra pe- 


regrinus es, vola Lua sursum letus‏ ܘܛܓܬܗ ܘܛܒܝܘܬܗ ܕܥܠܡܐ ܗܢܐ. ܘܡܝܢ 
is qe xcd‏ 6.3.0.5 . ܘܡܢ ܪܘܚܘܬܗ. ܘܡܢ 6-9 
ܚܿܒܝܒܘܬܗ ܘܢܝܚܗ . ܘܐܣܬܲܪܵܩ ܡܝܢ ܟܠܗ 
ܥܘܡܪܗ ܕܥܠܝܡܐ ܗܢܐ . ܘܡܝܢ ܦܚ ܘ̈ܗܝ 
ܘܡܨܝܕܬܗ ܘܥܘܘܟ̈ܘܗܝ. ܘܟܕ Mel gem‏ 
ܥܠ ܐܪ̈ܥܐ ̈ ܐܚܝܒ queam Jeo s?‏ 

ܘܬܫܡܫܬܟ ܒܫܡܝܐ ὁ‏ 


αν T." Gen αν 38.‏ ܡܙ ܐ vi, di.‏ ܘܙ δι, τς ΘΑ. vd.‏ ܙ ܐܐ ܐ« 


Ae aac] Fix. (2) 


CAPUT IY. 


Qui enim his anhelat sublimibus 
ercellentibusque sedibus, mundo 
moritur seque ah 66 segregat, ut, 
procul, vitam ducat colestem ac 
divinam , sanctorum angelorum 
inslar, in conscientia pura sanctaque 
et in virtute Spiritus sancti, Deo 
omnipotenti, propter regnum δος 
rum, serviens per Jesum Christum. 

lNdcirco concupiscentias carnis a 
se removet, nec solum his valedicit 
verbis ! Crescite et fnultiplicamini , 
Sed suspirat in spem vitm eternes, 
paratam et conservatam in ocelis '*, 
quam promisit qui non menlitur 
Deus *. 

Hino cujuscunque sexus virgini- 
bus asseritur nomen multo clarius 
quam honor ex filiis et filiabus pro- 
cédens, eisque promittitur subli- 


c mer habitationis locus; nec ipsis 


comparandi sunteonjuges lieet san- 
elitate eximii, et quorum torus fuit 
immaculatus. Locus eni in quo 
habitabunt, non lantum electis om- 
nibus commune regnum colorum 
est, sed pars ipsorum cum sanctis 
angelis est, ut nobilius et excellen- 
tius quod elegerunt vits genus re- 
muneretur *!, 


CAPUT V. 


Virginitatem amplecti meditaris, 
frater! Num vero satis expendisti 
quantum laboris ac molestie secum 
inducat virginitas? Jugiter coram 
Deo ambulare debet, nec unquam 
ab ejus removenda est presentia. 


Tit 1 2, '* Nemo mon videt hic virginibus appear ἃ saneto Clemente textum‏ ܙܘ 


sdem loci fecerunt multidoctores. ὁ 


8, CLEMENTIS 1-RON, PONT, OPERA GEKUINA, 
A 


LU 3 
3 ܦܣܘܩܐ‎ 

99 ܕܪܐܔܠܗܓܪ ܗܥܝܢ ܕܪܘܙ̈ܟܢ I SC‏ 
ܡܛܠܗܢܐ οὐ Nol‏ ܘܐܬܦܲܪܩ ao‏ ܡܗ ܥܠܡܐ. 
ܕܢܐܙܠ ܢܹܐܚܐ ܚܝ̈ܐ ܐܠܗܐ ܘܫܡ̈ܝܢܐ. ܐܝܟ 
laus‏ ܩܕܝ̈ܫܐ. ܒܦܘܠܚܢܐ lo?‏ ܘܩܕܝܫܐ. 
ܘܒܩܕܝܫܘܬ| ܕܪܘܚܐ ܕܐܠܗܐ . ܘܕܢܫܲܡܫ ܠܐܠܗܐ 
ܐܚܝܕ ܟܠ ܒܝܕ ܝܫܘܿܥ ܡܫܝܚܐ ܘܛܠ JLoswo‏ 


eo» qo evel] ܕܫܡܝܐ. ܡܛܠ ܗܢܐ‎ 5 


oti‏ ܕܦܓܪܿܐ. ܘܠܐ ܗܘܐ ܒܠܚܘܕ a6‏ ܗܕܐ 
ܕܦܪܘ ܘܓܘ ܐܫܬܼܲܐܠ. ܐܠܐ ܪܓ ܠܣܼܲܝܒܝܪܐ 
ܕܡܠܝܟ ܘܡܕ amo‏ ܒܫܡܝܐ. ܠܐܠܗܐ ܗܘ 
ܕܐܫܬܼܘܕܝ ܒܦܘܡܐ ον Jo‏ ܕܡܝܲܬܪ 
ܗܘ 29 ܒܢܝܐ 300 ܒܢܬܐ. ܘܢܬܠ ܠܒ ܬܘܠܐ 
ܘܠܒܬܘ̈ܠܬܐ ܐܬܪܐ ܡܫܼܲܝܡܗܐ ܒܒܚܝܬܗ 
ܕܐܠܗܐ. ܕܡܝܬܪ ܡܢ Li»‏ ܘܡܝܢ JAM‏ 
ܘܡܝܲܬܪ ao‏ ܗܢܘܢ learn ext]?‏ ' 
ܘܠܐ ܐܬܛܡܐܝܘ ܡܫܟܒ̈ܝܗܘܢ. ܢܬܠ ὅθ.‏ 
ܓܪ ܐܠܗܐ ܠܒܬܘܐܐ odo‏ | ܡܲܠܟܘܬܐ 
ܕܫܡܝܐ ܐܝܟ ܘܵܠܐܟܵܐ ܩܪܝ̈ܫܐ. ܒܝܕ ܡܘܙܝܢܘܬܐ 
ܗܙܐ ܪܒܬܐ ܘܥܲܫܝܢܬܐ ܀ 


ܦܣܘܩܐ ὦ.‏ 
ܒܬܘܠܐ ܗܟܝܠ ܐܪܐ L3;‏ ܐܢܬ ܠܡܗܘܐ َّ 
bx» (ἡ Bee‏ ܥܘܡܲܐ ܘܠܐܘܬܐ ܐܝܬ ο»‏ 
ܒܒܬܘܠܽܘܬܐ ܕܫܪܪܵܐ. ܗܿܝ Βα bles]:‏ 
was‏ ܥܕܢ ܩܕܡ ܐܠܗܐ ܘܠܐ χο‏ ܘܝ ܦܐ 


7 ,1 ,)ܘܢܐ ܐ v‏ 


(cap. Lvi, δ). Eamdem, sequentibus seculis, applicationem eju‏ ܧܐܪܙܐ 


Εἰν. (6)‏ ܟܡܐ. 


ܚܝ 
Sollicita sit necesse est que Domini‏ 
sunt, quomodo placeat Deo, ut sit‏ 
Sancta corpore et spiritu @ An‏ 
probe calles quantum splendens sit‏ 
oporteat virginitas, et huic nihilo-‏ 
minus te devoyes? Notane tibi ar‏ 
perspecta via est quam tenere cu‏ 
pis? Que» preescribat sancta virgihi‏ 
tas an tu probe nosti ? Tune athleta‏ 
iam [óriis ac peritus, ut in agone‏ 
conspici valeas legitime cerlans,‏ 
Spiritus sancti virtute corroboratus,‏ 
et hanc paliestram ingressus, gloríae‏ 


coronam sis adepturus? Num que 


te sors beata in celesti Jerusalem 
maneat, perpendisti? 


Agitur si viam et finem hujus ¥0 = 
cationis peroptas, debella corpus; 
appetitus carneles doma; vince 
mundum Spiritu Dei; fluxas et ca- 
ducas, fadas et flaccidas contemne 
hujus seculi vanitates. Victor dra- 
conis, vietor leonis, vietor serpentis, 
victor Satanae, remaneas in Christo 
Jesu, ejus doctrina divinaque eu« 
charistia.confortatus, Tolle crucem 
tuam, et sequere illum qui te abluit 
Jesum Christum Dominum tuum. 
Recte ac secure certaminis cursum 
consumma, non timens, sed fidu- 
cialiter sperans adventum Domini 
nosti Jesu Christi ut assequaris. 
bravium superne vocationis tue in 
Christo Jesu *. Qui enim verbis 
fidei fuerit enutritus, quippe im- 
perterritus in hoc stadio perman- 
seril, virginilatis coronam certis- 
sime repositam habet : grandi 
nempe operi, grandis reservatur 
merces. Απ scrulatus et assecutus 
es quantam gloriam. sanctitas adve- 
bat, quamque sublimi erimioque 
encomio virginitas extolli valeat? 


EPISTOLA. I AD-YIRGINES, 


ܚ 
ܕܐܝܟܢܐ ܬܫܦܲܪܝ ܠܡܪܗܿ ܒܦܓܪܐ ܩܕܚܫܝܐ 
ܘܒܪܘܚܐ. ܐܪܐ ܝܕܬܬ݀ ܐܝܕܐ axal‏ ܪܒܬ | ܐܝܬ 
ܠܒܬܘܠܘܬܐ. ܘܡܬܛܠܗܢܐ ܥܒܼܕܬ ܗܕܐ. ܐܪܐ 
ܟܝ ܝܕܬ ܘܡܿܣܬܲܒܠ Maj Los: M‏ 
ܠܡܥܒܕ. ܐܘܐ Mes‏ ܦܘܠܚ ܢܝܗ ܪܽܘܘܰܒܝܳܐ ̇ 
ܕܒܬܘܠܘܬܐ ܩܝܕܝܫܬܐ. " ܐܝܟ ܓܒܪܐ 
eet‏ ܕܢܡܘܣܐ πων! le. Δι‏ ܗܢܐ 
5 ܘܬܬܟܲܬܫ. ܕܒܼܚܝܠܐ ܕܪܘܚܐ ܩ̈ܕܓܒܝܬܼ ܠܟ 
ܘܕܐ : ܕܬܬܒܲܠܠ Jas‏ ܕܢܚܘܗܪܐ. xo‏ 
2( ܟܝܘܢܟ * ܒܐܘܪܝܫܠܡ ܥܸܠܝܬܐ. eol‏ 
aoo?‏ ܕܡܠܗܝܢ ܗܥܢ Δ‏ ܙܟܝ ܠܦܓܪܐ. 
cenae. anf‏ ܕܒܣܼܪܐ. ܙܟܝ ο.‏ ܒܪܘܚܐ 
ܕܐܠܗܐ esl‏ ܠܗܠܝܢ ܣܪܝܩ̈ܬܐ ܕܙܒܢܐ 
ο VAM)‏ ܘܡܬܚܟܠܢ ܘܒܛܠܢ. ܙܒܝ 
c‏ ܠܬܢܝܢܐ ‫ ܙܟܝ ܠܐܪܝܐ. ܙܟܝ αν‏ 51« 
ܒܝܪ ܫܘܡܐ ܕܡܠܘܗ̈ܝ ܘܐܘܟܪܣܛܝܐ ܕܐܠܗܘܬܐ. 
ܣܒ δν]‏ ܘܙܠ ܒܬ o9‏ ܕܡܿܕܟܐ jn‏ ܝܦܘܐ 
ܡܫܝܚܐ ܡܪܟ. a Moll‏ ܠܡܪܗܛ Mri‏ 
ܘܬܟܝܐܐܝܬ E WS JJ‏ ܐܠܐ μον ος‏ 25 
ܬܟܝܠ ܐܢܬ ܥܠ ܣܲܒܪܐ ܕܡܪܟ. yt‏ ܟܠܝܠܐ 
Han,‏ ܕܩܪܝܬܟ δῶν‏ ܒܝܕ ܝܫܘܥ ܡܫܝܚܐ. 
ܟܠ ܐܝܢܐܓܿܪ ?155 ܟܕ ܡܫܲܡܠܝ ܒܗܝܡ̄: ܘܠܐ 
ܕ݁ܚܿܠ: ܫܪܝܪܐܝܬ ܫܘܟܠ ܡܝܠܐ ܕܒܬܘܠܘܬܐ. 
ܗܘ ܕܣܿܓܝ euo oc‏ ܐܓܪܗ . Bl‏ 
Ἀλολοὶ‏ ܘܚܕܥܬ :ܙ ܕܐܝܢܐ πὶ‏ ܒܿܥܝܐ 
ܩܕܝܫܘܬܐ. ܐܪܐ ܡܣܬܟܠ ܐܢܬ ܕܟܡܐ ܪܒܐ 
ܘܫܒܝܚܐ ܘܡܝܬ ܪܐ ܐܫܒܘܚܬ ܗ ܕܒܬ ܘܥܘܐ1|܀ 


4. [Cor vit, 22-94. "9 Phil, πὶ, 18. 
ܒܝܘܢܝ.‎ Fux. (a) 


A 


E 
CAPUT VI. , 


Filium Dei Dominum nostrum 
Jesum Christum sancta virginitas 
suo gremio contulit, et corpus 
quod induit Dominus noster quod- 
que in hoc mundo doloribus et 
t&rumuis destinavit ex sacra assum- 
psit virginitate. Hinc saltem menti 
tum pateat quanta sit virginitatis 
excellentia . dignilasque. ^ Visne 
Christianus esse ? Omnia Christi ve- 
stigia sectare. Angelus fuit Joannes: 
talem esse decebat Domini nostri 
precursorem, quo major non fuit 
inter matos mulierum '', Sanctus 
ille Domini angelus virgo fuit. Nun- 
tium ergo Domini emulare el eum 
pre omnibus dilige. 

Sancius quoque erat aller ille 
Joannes qui recubuit super pettus 
Domini : non etim sine eausa illum 
Dominussua predilectione dignatus 
est. Eamdem viam amplexati sunt 
et Paulus, et Barnabas, et Timo- 
theus, quorum nomina sunt in libro 
vite ", quique hujusmodi sancti- 
tali cum: toto animi alfecta adhe- 
rentes, idemque cerlamen certantes, 
cursum suum consummaront sine 
1acula, sicut imitatores Christi, et 
filii Dei viventis. 

Seriptura sane idem nos docet de 
Elia, Eliseo, multisque aliis sanctis, 
quorum conversalio sancta Tuit et 
immaculata. Hos itaque si aemulari 
peroptas, fortiter smulare. Scri- 
ptum est enim : Mementotepraposi- 
torum eestrorum, quorum intuentes 


$. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA GENUINA, 
A 


E 
(09 ܦܣܘܩܐ‎ 
ܫܩܠܠܡܪ̈ܢ‎ Mas eo Loo Mot ܡܪܡܐ‎ 
"aoa? ܒܪܗ ܕܐܠܗܐ. ܘܦܓܪܐ‎ Lass ܝܫܘܥ‎ 
ee ܐܓܘܢܐ ܡܠܡܐ ܗܢܐ‎ ο ܡܪܢ ܘܥܒܼܕ‎ 
ܗܕܐ ܗܟܝܠ‎ ao ܩܕܝܫܬܐ ܠܒܗܝ‎ I oko 
ܕܒܬܘܬܐ.‎ (à ܐܣܬܲܟܪܙܒ݂ܘܬܗܿ ܘܫܒܝܚܘܬܗ‎ 
ܐܢܬ ܠܡܗܘܐ . ܐܬܙܡܐ‎ Lo] ܟܪܝܣܛܝܢܐ‎ 
ܒܡܠ ܡܕܡ . ܝܘܚܢܢ ܐܢܐܓܕܐ ܗܘ‎ Loan 
ܕܠܐ ܗܘܐ ܕܪܒ ܡܢܝܗ‎ oo : ܩܕܡ ܡܪܢ‎ Ht 
ܩܕܝܫܐ ܕܡܪܢ: ܒܬܘܠܐ‎ oo Duo . Jas e c2» 
ܙ‎ qi? ܗܟܝܠ ܒܐ ܝ ܙܓܝܕܗ‎ Le: ܗܘܐ.‎ 
9e ܘܪܰܚܡܶܗ ܗܘܝ ܒܟܠܡܕܡ. ܚܘܚܢܢ ܬܘܒ‎ 
ܗܘܐ‎ p ܕܢܦܠ ܥܠ ܚܕܝܗ ܕܡܝܪܢ. ܗܘْ‎ 
ion ܐܦ ܗܘ ܩܕܝܫܐ ܗܘܐ. ܠܐ‎ «οὐ οὖν. 
ܠܦܘܠܘܣ‎ «κο ܣܪܝܼܩܐܝܬ ܘܚܡ ܗܘܐ ܠܗ‎ ¢ 
ܬܘܒ ܘܒܪܢܒܐ : ܘܛܝܘܬܐܘܣ ܥܝܡ ܫܪܟܐ̇‎ 
Jens «amabo ܕܫܡܗ̈ܝܗܘܢ‎ o Joao]? 
232.53 ܗܠܝܢܓܪ ܟܠܗܘܢ ܩܕܝܫܩܘܬܐ‎ eet 
ܘܐܚܸܒܘ. ܘܒܝܐܓܘܢܝܐ ܙܗܸܛܝܘ. ܘܕܲܗ̈ܛܲܝܗܘܢ‎ 
ܫܲܠܡܘ ܕܠܐ ܡܘܡ ܐܝܟ ܡܡܲܖ̈ܝܢܐ ܕܒܡܫܝܚܐ.‎ 
Es 9l ܒܪܡ ܕܝܢ‎ οἱ... ܕܠܠܗܐ‎ bas ܘܐܝܟ‎ 
ܨ ܘܐܼܠܝܫܥ ܘܣܓܐ| ܐܚܪ̈ܢܐ ܩܕܝ̈ܫܐ. ܡܫܟܚܝܿܢܢ‎ 
ese] . ܗܘ! ܘܕܐ ܡܘܡ‎ La-.,5 ܕܥܘܡܪܗܘܢ‎ 
ο μοι ܥܗܥܝܢܡܝܬ‎ 
̇ ܕܠܩܫ̈ܝ̈ܫܐ ܕܒܟܘܢ ܝܿܟܪܘ. ܘܟ ܚܙܝܢ‎ τὰς οὶ 
ܐܢܬܘܢ ܕܘܒܪ̈ܝܗܘܢ ܘܗܘܦܟܢ̈ܝܚܗܘܢ. ܐܬܙܡܼܝܘ‎ 


** Luc. vit , 98. “ Phil. 1v, 5. Tec verba dulcia erant et in ore et sub calamo sancti Clementis, qui, 
in hac Epistola sancti Pauli expresse inler electos. nominatur. Seipsum vero sanctus pontifex prz; modes 
stia nominare non debuit, Cum Clemente, ait Apostolus, et ceteris adjutaribus meis quorum nomina suni 
im libro vim! Ὁ prophetia beatitudinis, ore apostolico prolatal Utinam imvolvas homonymum exsulem 
sortibeat:s paltoni anhelantem! — - 


Εικ. (α)‏ ܕܒܬ ܘܠܘܬ|. 


AD VIRGINES, ὅ9ὲ‏ ܐ EPÍSTOLA‏ ܝ 


+ A 
ܒܗܝܡܢܘܬܗܘܢ. ܘܬܘܒ ܐܡܪ. ܐܬܕܡܘ ܒܝܚ‎ eritum converiajionis, 0:14666: 


- “ Ri alibi di αίμα» 
δ Ι hh ܝ( ܐܝܟ‎ fidem "'. Kt alibi dictum est : Imita 


tores mei estote, fratres, sicut et ego 
Christi ". 


J ܦܣܘܩܐ‎ 


ܝܠܝܢ ܟܝܠ ܕܒܡܫܝܚܐ ܡܝܢ ! 
Qui autem Christi consimiles esse‏ ! ܗ ܕ ܡܬܕ 
affectant, imaginem Christi in 0‏ ܚܝܬܢܐܝܬ ܘܬܐܕܡܝܢܒܘ. ܐܝܠܓܪ ܕܠܡܫܝܚܐ 


nibus referre debent; si enim 
E s Christum induerunt, similitudinem 
ܥܘܡܪܗܘܢ. ܘܒܟܠܗܘܢ ܗܘܦܟܝܗܘܢ.‎ esas ejus effüngere debuerunt et in 
B mente, et in omni modo vivendi et 
€onversandi : in verbis, in aetibus, 
flea αι 5ο ܘܒܚܝܠܬܢܘܬܐ ܘܒܝܕܥܬܐ‎ in patientia, in virtute, in castitate, 
ܢ‎ 1 in scientia, in longanimitale, in 


poses J 8 ܘ ܓ ܪܘܬ ܪܘܚܐ‎ corde puro, in fide, in spe, in cha- 
ܘܓܡܝܪܐ ܕܠܘܬ‎ νο ܘܒܣܤܒܪܐ ܘܒܚܘܒܐ‎  rilate Dei perfecta εἰ plena. Vir et 

" mulier virginilatem professi, qui et 
» : ܐܠܗܐ. ܒܬܘܬܐ ܗ ܘܒܬܘܬܬܐ‎ Christum et eos qui Chrisli sunt in 
e ܢܗܘܘܢ ܒܟܠܡܕܡ ܐܝܟ ܡܫܝܚܐ: ܘܐܝܟ‎ omnibus imitari nollent, salvari noh 


possent *. Debet namque virgo 


quelibet sanela esse corpore εἴ‏ ܕܕܡܫܝܚܐ ܐܢܘܢ ; ܐܐ ܡܫܟܚܝܢ ܠܡܐܚܐ. ܟܠ 
in obsequio Domini sui‏ ܕ Cspiritu‏ ܒܬܘܠܐܓܪ ܘܒܬܘܬܬܐ. low?‏ ܩܕܝܫܐ ܗܝ 


permanens, ab illo retrorsum non‏ * . ܐ 
OZ biens, sed ipsi, per Spiritum Dei,‏ ܘܒܪܘܚܗ ܘܐܡܝܼܢܐ ܐ 


in castitate et sanctitate serviens,‏ ܘܥܕܘܟܐ μια}‏ ܡܢܝܗ. ܐܠܐ ܡܫ ܡܫܐ 


m sollicita ut ei placeat in omnibus, 
Lo» GAS "A20 ܒܕܟܝܘܬܐ‎ D ambulans coram eo munda et im- 


«ον πιδου!δία, Qui talis est, a Doming‏ ܕܐܝܟܢܐ ܬܫܦܪܝ ܠܡܪܗ̇ ܕܟܝܙܐܝܬ 


à non recedit, sed spiritu cum Domino 
ܕܬܫܦܪܝ ܩܕܡܘܗܝ‎ Loro ܘܕܠܐ ܟܘܬܡܐ.‎ suo manet, adimplens quod scri- 


ptum est : Sancti estote, quia ego‏ ܒܟܠܡܕܡ ̇‫ ܐܝܕܐ ܕܗܟܢܐ ܗܝ ܠܐ ܥܢܕܐ ܡܢ 


sancius sum "', dicit Dominus. 


CAPUT VII. 


ܠܒܫܘ ܒܫܪܝܪܐ. ܕܡܘܬܗ ܨܪܘ ܒܡܪܥ̈ܝܗܘܢ 


ܘܒܡܬܐ ܘܒܿܥܒ̈ܕܐ ܘܒܡܣܝܼܝܒܪܢܝܘܬܐ. 


ῦ‏ ܡܝܪܢ . ܐܠܐ uero‏ ܥܡ ܡܪ̈ܝܼܘܗܝ. ܐܝܟ 
ܕܒܬܝܒ woo?‏ ܩܲܕܝܫܝܢ. ܐܟܡܐ Lis‏ 
ܦܣܘܩܐ ܚ 


y Absit ἃ nobis ut sanctus quilibet‏ ܗܘܐ ܓܪ ܐܢ ܐܢܫ sel‏ ܕ 
agnoscatur hac.de sola ratione quod‏ ܩܕܝܫܐ. loo‏ ܠܗ ܩܕܚܫܐ. " ps9‏ 


''Hebr.xun, 7. — "' E Cor. iy, 16. ** Profecto sanctus Clemens non exigit a. virginibus omni ܕ‎ 
ܚ‎ 0: r.iv, 46. 0 (01 
ܕ‎ e ni iecit ὅτευ fucum Vestalium virtutem, re ficta castitatem. harum 
0 jas accusa! stolu$, dicens : di í ia pri, irri 
Pim, ντα Ὁ lot , abenies damnationem, quia primam. fidem irritam fecerum 


PaTROL. Ga. I. 13 


CAPUT ΥΗΙ. 


D 


306 


sanctus nominetur : reipsa, namque ` 


sanctus sit necesse est corpore et 
mente. Hinc cujusvis sexus virgo 
suam felicitatem querat in. simili- 
tudine et imitatione Dei et Christi 
ejus. Qui se tales exhibent, non 
insequuntur quse caro appetit : 
talis nempe appetttus hos non mo- 
vetqui vere proposito suo fideles 
sunt, et in quibus Spiritus Christi 
habitat. Carnis concupiscentias isti 
repellunt ἃ se, et immunditiam; 
impudicitiam, luxuriam, idolorum 
servitutem, veneficia, . inimicitias, 
contentiones, iras, rixas, dissensio- 
nes, sectas, invidias, ebrietales, 
comessationes Γ᾽, scurrilitatem, stul- 
tiloquium "*, contumelias, animosi- 
tates, detractiones, susurrationes "y 
amaritudinem, indignationem , cla- 
morem, blasphemiam **,jaclantiam, 
malitiam, malorum inventionem , 
verba nimia et vana, denlium stri- 
dorem, criminalionem ܕ‎ percussio- 
nem, convieium , fraudulentiam , 
perfidiam, negligentiam, murmura- 
tionem, arrogantiam , superbiam, 
iumorem de genere, forma, loco, 
opibus, fortitudine; dolum, vanita-' 
tem, perlinaeiam in suo sensu, 
odium, inimicitiam, emulationem, 
invidiam, malorum retributionem, 
prodigentiam, gulam, avaritiam, 
que est idolorum servitus "*, et ra- 
dix omnium malorum **, ornatus 
cupidinem, vanam gloriam, prima- 
tus ambitum, audaciam, elationem, 
mortis congenerem, cum Deo con- 
tra se arma ministret "*. 


5. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA GENUINA. 


95 
ܢܗܘܐ ܩܕܝܫܐ ܒܦܓܪܗ 86-39« ܘܚ ܕܐ 
9995« ܐܝܢܐ ܕܒܬܘܠܐ ܗܘ : ܘܒܬܘܠܬ 1 
ܠܐܠܗܐ ܘܒܡܫܝܚܗ ܡܬܙܸܡܹܝܢ ܘܡܡܪ̈ܝܢܐ 
ܐܢܘܢ ܕܗܠܝܢ. ܒܐܝܠܢܓܪ loot‏ ܐܝܬܝܗܘܢ. 
ܬܪܥܝܬܐ ܕܒܣܪܐ ܠܝܬ ܒܗܘܢ. eL»‏ 
ܕܫܪܝܪܐܝܬ ܡܗ݀ܝܡ ܐܢܘܢ. ܘܪܘܚܗ ܕܡܫܝܚܐ 
Ji.‏ ܒܗܘܢ . ܠܐ ܡܫܟܚܝ ܐ ܕܬܗܘܐ ܒܗܘܢ 
ܡ ܬܪܥܝܬ ] ܕܒܣ ܪܐ . ܕܐܝܬܝܗܿ. ܙܢܝܘܬ!. ܛܡܐܘܐܐ. 
ܛܢܦܘܬܐ. ܕܚܥܢܬ ܦܬܟܝܪ̈ܐ. ܚܲܪܫܘܬܐ. 
ad 135 2255‏ ܚܪܝܢܐ. ܚܡܢܬܐ. lege‏ . 
ܦܠܓܘ̈ܬܐ. ܚܣܿܡܐ. ܪܘܝܘܬܐ. ܙܡܿܪܐ. ܫܥܿܬܐ. 
ܠܘܚܫ̈ܬܐ. ܡܪܬ . ܪܽܘܓܙܐ . ܩ̈ܥܬܐ. ܓܘܕܦܐ. 
ܦܰܲܟܢܘܬܐ. ܒܝܫܘܬܐ. ܡܫܟܚܚܝܘܬܐ ܒܝܫ̈ܬܐ. 
ܨ ܕܓܠܘܬܐ. ܡܡܠܐܐ ܓܝܐ. Jesse‏ ܒܲܛܬܵܐ. 
ܠܘܚܡܐ. .$24 ܫܢܐ . ܡܚܛܝܢܘܬܐ. ܫܚܩܐ 
«ασ‏ ܢܘܩ̈ܦܐ ܨܘܠܝܐ. ܪܵܦ̇ܝܘܬ. ܪܡܘܬܐ. 
loas.‏ ܫܘܒܗܙܿܐ. 0 ο...‏ ܐ ܓܢܣܐ . ܫܘܦܪܐ. 
Ji‏ ܥܘܼܬܪܿܐ. ܕܪܥܐ ܕܒܣܪܐ. ܚܪܚܘ̈ܐ. ον‏ 
` ܪܰܚܡܬ݀. ܙ݇ܟܘܬܐ. ܣܐܢܬܐ. Jess. Lo -] ol‏ 
4.099 ܕܒܝܫܬܐ. ܐܣܝܘܛܘܬܐ. ܝܥܢܘܬܐ. 
ܥܠܘܒܘܬܐ Neurol: oo‏ ܦܬܟܪ̈ܐ. 
"23245 ܟܣܦܐ μὸν‏ ܕܐܝܬܝܗܿ ܥܩܪܐ ect‏ 
ܒܝܫܬܐ. Je Be?‏ ܬܫܒܘ ܣܪܝܩܬܐ. 
ܕܚܘ αι.‏ ] |« ܡܪܚܘܬܐ. ܚܬܝܪܘܐ1. ωο‏ 
ܕܡܬܩܼܲܪܝܐ aos μι ορ ο‏ 


** Cal, v, 94, ,ܘܐܘ‎ '' Ephes. v, ὁ, ' Il Cor, xn, 98, 1) Ephes. 1v, 1. × Ephes. v, 5. '' I Tim, vi, 10. 
τὸ Primo intuitu exuberantior videbitur ista tot vitiorum enumeratio, presertim cum sermo diatur ad 


Sed loquebatur 
notis. Indirecte perstringebal | san- 
recorum qui honestas. nuptias fugie- 
tolus (Rom. 1, 26, 27). Jn pas 
vsum, in eumusum qui est 


eos qui, viam perfectionis ingressi, supponi facile nequeunt his facinoribus inquinandi. 
sanctus Clemens in szculo et in urbe scelerum immanitate nimium 
anc turbam cslibum Romanorum et 
bant, ut in omnibus flagitiis liberius volutarentur. lstos delineaverat A 
*iones ignowinie et in reprobum sensum traditos, immutantes naturalem 


ctus pontifex innumeram h: 


598 
Carnales sunt isti omnes eorum- 
que similes : quod enim natum esf 
de carne caro est" ; qui est de terra, 
de terra. est, et de terra loquitur "*, 
el terrena sapit : qu& sapientia ini- 
ππίσα est Deo : legi enim Dei non est 
subjecta, nec enim potest ", οἱ non 
habitat in carne bonum "5 id est. in, 
@0 qui carnàlis est, quia Spiritus 


EPISTOLA 1 AD VIRGINES. 


E 
ܙܕܗܠܝܢ ܘܐܝܠܝܢ‎ Jul! ܠܩܘܟܠܗܿ. ܟܠܒܪܢܫܐ‎ 
oo ܐܝܬ ܠܘܬܗ. ܗܢܐ ܒܪܢܫܐ‎ Ls? ܕܗܠܝܢ‎ 
ܕܒܣܪܐ. ܗܘܓܪ ܕܝܠܝܕ ܡ ܒܣܪ| ܕܒܣܪ ܗܘ.‎ 
ܐܪܥܐ ܡܡܲܠܠ ܘܡܢ‎ qo 6ο ܘܗܘܿ 261 ܐܪܥܐ‎ 
ܐܪܥܐ ܡܬܚ ܫܒ ܘܬܪܥܝܬ | ܙܕܟܝܣܤܝܪܐ‎ 
Ca َّ ܡܠܕܒܝܒܝܘܬܐ ܗܝ ܠܘܬ ܐܠܗܐ‎ 


A 


Dei non est in eo. Recte igitur de 


qi generatione dicit Dominus :‏ ܡܫܬܲܥܒܕܐ ܠܢܡܘܣܐ ܕܐܠܗܐ ܠܐܓܪܡܫܟܚܐ. 
Non permanebit Spiritus meus. in‏ ܡܙ ܡܛܠ ܕܒܒܣܤܪܐ ܗܿܝ. oo‏ ܕܠܐ o» | iss.‏ 
.5 ܐܠܓ homine in eternum, qui caro‏ 5 

ees ܐܠܗܐ ܠܝܬ‎ μοῦ ܛܒܬܐ. ܡܛܠ‎ si quis autem Spiritum Christi non 
Isl ܐܡܪ ܠܗ ܠܫܪܒܬܐ‎ Δ» ܡܛܠܗܢܐ‎ habet, hic non est εἶωε''. Unde scri- 
à P . ptum est : Spiritus Domini recessit 
ܕܠܐ ܬܥܡܪܝ ܘܚܝ ܒܐܢܫܐ ܠܠܡ‎ so ܕܗܟܢܐ‎ α Saul, et exagitabat eum spiritus 
Laos? ܟܠ ܗܟܝܠ‎ . wee] ܡܛܠ ܕܒܣܪܐ‎ neum a Domino **, 
ܐܝܟ‎ ot ܒܗ : ܗܢܐ ܠܐ ܗܘܐ‎ Bos. ܕܡܫܝܚܐ‎ 
Awola ܕܐܠܗܐ ܡܕ‎ μοῦ ܕܟܬ݂ܝܒ݂ ܕܫܢܝܬ‎ 
ܗܝ‎ |a [503 ܕ ܘܡܕܚܟܐ ܗܘܬ ܠܗ‎ 

λα].‏ ܥܠܘܗܝ qo‏ ܐܠܗܐ ܀ 
CAPUT IX.‏ ܦܣܘܩܐ ܛ. 


Quieunque Spiritum Dei inhabi- 


ܟܠ A]? ὦ‏ ܒܗ ܪܽܘܚܐ ܕܐܠܗܐ ܠܨܒܝܢܐ 
ἃ , (antem in se possidet, is volunta-‏ . 
lem Spiritus Dei facit: et eum sit‏ ܕܪܘܚܐ ܕܐܠܗܐ pm‏ ܘܡܠ ܕܫܠܡܠܪܘܚܐ 
Spiritui Dei consentiens, opera car-‏ ܥܠܪܘܚܐ . ܡܛܠ ܗܢܐ ܠܚܒܝ ܕܘܗܝ ܕܦܓ ܪܐ 
M nis mortificat, Deoque vivit, subji-‏ ܗ 
ciens et in servitutrem  redigens‏ ܡܡܹܝܬ. ܘܚܝܐ ܠܐܠܗܐ. ܦܪ ܡܒܒܫ ܘܡܫܠ 
corpus suum, et aflligens illud, ut‏ ܠܗ . ܕܟܕ ܡܟܪܐ Joe uta]‏ 
z D aliis predicans, exemplar existat et‏ 
Jas‏ ܘܕܡܘܬܐ ܫܦܝܪܬܐ. ܠܡܗܝܡܢܐ. ܘܢܬܕܟܪ 
κου dunt °. De servis Dei qui tales sunt‏ ܐܝܠ ܕܫܘܝܢ ܠܪܘܚܐ ܩܕܚܫܬܐ. 


forma resplendens his qui cre- 


fex 


399 d 5. CLEMENTIS I OM, PONT. OPERA GENUINA. d 400 
5 Ὁ testatur Scriptura quod pleni aint 
ܐܝܟ ܕܠܐ ܢܩܬ ܠܐ ܐܠܐ ܢܗܘܐ ܒܚܝܪ̈ܐ ܩܕܡ ܐܠܗܐ‎ 


Spiritu sancto, quod bonum tesii- 


εις Pr29 ιμομίαα habeant, et electi fuerint‏ ܒܒܪܢܫܐܓܪ ܐܝܢܐ ܕܕܐܠܠܗܐ 
Coram Deo et hominibus ". Homo‏ ܗܘ . ܡܕܡ ao‏ ܬܪ ܒ ܬܐ στ]‏ ܠܬ ܠ̈ܘܬܗ. 


namque Dei, et maxime utriusque 


uu virgines , nihil desideriorum‏ ܝܬܝܪܐܝܬ c‏ ܠܒܬܘܿܠܐ ܘܠܒܬܘ̈ܠܬܐ. ܐܠܐ 
carnis relinent, nec nisi Spikikum et‏ ܟܠܗܘܢ ܦܐܪ̈ܚܗܘܢ ܕܪܘܚܝܐ ܐܢܚܘܢ 19 ܩ }. 

vitam progerminant. Vere civitas 
ܡܕܚܝܢܬܗ ܕܠܠܗܐ.‎ qoe M ܘܫܪܝܪܐܝܬ‎ 


Dei sunt, domus ac iemplum in 


ὲ ] ܒܗܘܢ ܘ‎ μη ܘܒܬܐ ܟܗ ܐܐ ܗܢܘܢ‎ quibus peus ܒ‎ et habitat, 
ambulans in medio eorum , eum ex 


B ipsis axificetur sancta colorum ci-‏ ܒܗܘܢ ܐܠܗܐ ܘܡܗܠܟ ܒܗܘܢ ܒܡܕܝܢܬܐ 
vitas. Inter eos et vos ipsi luventes‏ ܩܕ J^‏ ܕ }. 5 ܓܪ e So‏ 


s sicut luminaria in mundo, verbum 
LL: ܕܒܡܠܬܐ‎ .]3o5 yl Lo. ܐܢܬܘܢ‎ viue continentes 55, vere laus eritis 


st gaudium‏ ܒ li gloria, Jetitim‏ ܙܗܝܪܝܢ ^el‏ ܘܗܟܢܐ Kl‏ ܟܚܘܢ ܒܫܪܝܪܐ 
his qui bene ministrant in Christo‏ 


Jesu, et omnes qui viderint yos co-‏ ܬܫܒܚܬܐܘܫܘܒܗܪܐܘܟܠܐܐ ܕܒܘܣܡܐ .ܘܚܕܘܬܐ 


i bene-‏ ܒ 4 15 ܫܘܥ ο‏ ܐ 
gnoscens vos esse semen cui‏ ̈ܐ : ܕܒܡܐ ܥ ἃ‏ ܒܠ 
dixit Dominus ", genus electum,‏ : ܕ . N‏ 


πο ο regale sacerdolium, gentem san-‏ ܝܫܬ̈ܘܕܥܘܢܟܘܢ ܕܙܪ̈ܥܐ ܐܢܬܘܿܢ 


5 z ttam, populum acquisitionis, haere- 
ܡܪܝܐ. ܫܪܢܪܐܝܬ ܙܪܥܐ ܡܝܩܪܐ ܘܩܕܝܫܐ.‎ ptc PM ο sa 
des divinarum promissionüm que 


Las. Jas eo Les. ܘܟܠܠܟܘܬܐ ܟܗܢܝܬܐ.‎ nec corrumpuntur, nec deficiunt, 
exe ܕܐܠܗܐ‎ - ‫. ns . ܪ ܐܬܘܬܐ‎ bonorum qua oculus non vidit, nec 
ܕܡܡܠܟܢܘܗܝ‎ l2. -— 


auris audivit, nec in. cor hominis 


ascendit que preparavit Deus iis qui‏ ܕܠܐ ܡܬܚܲܒܠܝܢ ܘܠܐ πο να‏ ܡܕܡ ܕܥܝܢܐ ܠܐ 
diliqunt illum *, et custodiunt man-‏ ܚܙܬ ܘܐܕܢܐ à yu‏ : ܘܥܠ ܠܒܐ y Yat‏ 


data ejus. 
‫ ܣܠܩ : ܡܕܡ ܕܛܝܒ ܐܠܗܐ ܠܐܝܠܝܢ ܕܪ̈ܚܡܝܢ‎ 
] ὁ ܠܗ. ܘܢܛܪܝܢ ܦܘ̈ܩܕܢܘ‎ 


. ܦܣܘܩܐ ܝ‎ : CAPUT X. 


De vobis quidem, fratres, confidi-‏ ܦ ܝܢܢ ܕܝܢ ܠ ܟܘܢ ܐܚܐ 89 ܕܬܬܪܥܘܢ 


mus quod sollici eritis haec agere 


el quee saluti vestra» necessaria sunt;‏ ?233380« ܠܝ Jit C‏ ܗܟܝܢܝܐ 


saer.e, fore p.rpetuo continentes (1 Tim. et ΤΗ. 1.) Superüluum est addere eamdem stabilitam fuisse legem 
vro his qu, quamvis ministerio sacro extranei, virginitati seipsos devoverant. Asserit sanctus Hierony- 
mus, scribens ad Pammachium, « Episcopos, presbyleros εἰ diaconos probe movisse, non posse hostias 
efferre si operi serviant conjugali. » Adiitque, in calce : « Christus €t virgo Maria utriusque sexus. de- 
d:caverunt principia. Apostoli, vel ines erant, vel, post nuptias, continentes. Episcopi, presbyteri, 
diaconi, aul virgines eliguntur, aut v.dui, aut, post. consecrationem, Nemo igitur 
mirari debet, ΒΓ harum Epistolarum authenticitas rejecta fuerit a i parte pst reformatorum, 
qui tam acriter in cousectatorem suum debacchati sunt, quia illas ipse ut genuinas habuerat οἱ suscepe- 
vat. — *! Hzc verba patenter alludunt capiti sexto Actuum in quo narratur eleclio septem diaconorum, 
prasertim sancti Slepliani, cujus veteres Patres specialiter cashlatem celebrarunt. Hinc pontifex conse- 
eratür, alloquens eos qui eonsecerandi sunt diaconi : ÷ Cogitate. ai, beatum Stephanum merito praoi« 
pis πε γὴν τῷ ܗ‎ ad ofüicium isiud electum, (Ex Pontificali) ܐ‎ ** Philipp. n, 15, 4C. *'1sa, 
1x1, 9. ; u, 9. 


402 


sed quadam loquimur ουπερίοισῃ- 
tes infamiam pravosque rumores 
natos ex vita hominum impuden- 
lium qui, sub pielatis pretextu, 
€um virginibus babitant, vel cum 
eis deserta loca petentes, absque ar- 
bitris et testibus, animam suam pa- 
riculo exponunt in via que irisidiis 
plena esl, offendiculis ac foveis. 
Talis vila Christianos divinoque ti- 
more motos prorsus non decet 3. 

Alii autem mense .accumbentes 
ut manducent et bibant, cum virgi- 
nibus, et viris qui sancti réputaü- 
tur, omni relaxationum generi in- 
dulgent, imo indecoris licentiis que 
fidelibus omnibus, multo veró ma- 
Kis his qui 86. manciparunt vite 
sancte indigna sunt. 

Alii vero; ceüm otio semper tor- 
pescant, ad: colloquia vana inutilia- 
que et ad cachimnos conveniunt ; 
Sequitur postea: de aliis detractio 
vel ad detractionem excitatio. Cum 
ejusmodi suademus me cibum qui- 
dem sumere. 

Quidam penetrant domos illorum 
vel illarum qui virginitati se devo- 
verunt, sub obtentu visitationis ,. 
lectionis Seriptararum, éxorcismo- 
rum aut doctrinm, quibus suam er. 
ga ilos sollicitudinem ostentant: 
Sed reipsa sola ducuntur otiosilate, 
cuin sint ipsi non solum otiosi, sed 
ei verbosi, et curiosi, loquentes 
que non oportet*, Hi, per dulces 
sermones, quaestum venantur in no- 


Sanctus Clemens hzreticos hujus svi, discipulos Simonis, Menandri, Salurnili 


Nicolai. Simon Magus, ait sanctus Epi- 


ine Helenam nactus, patria Tyriam, sibi eam copulat, quacum pa- 
simulans, homo vafer, clam omni se in libidinum genere volula- 
bat... Menander, discipulus Simonis, ab ejus dogmate non dissentiebat, 
sore suo jactabat. Saturnilus nuptias condemnabat, ejusque discipulus Ba: 5 n p 
itlebat, Nicolaus e numero septem diaconorum -fuit. qui ab apostolis delecti fue- 
rant... Uxorem habuit, ab eaque sibi aliquando temperavit, ut eos i n 

cernebat. Sed intemperantiam suam perpetuo coercere non potuit * 
ravitatis erupiis(Sanctus Épipb. Adr Aer. 1. 1). Cur autem sanctus Clemens non nominat bos 
jam noti erant, Praterea suscitandi non erant novi hosles 
.5 conflagrabat. Caeterum, expresse declarat sanctus Ερὶ- 


isi quod majorem se anteces- 
ides nullum non genus pravi- 


areiur quos Deo s addictos 
ιο in omne genus libidinis, contu- 


EPISTOLA 1 AD VIRGINES. 


ܐܘܐ 
ܡܡܲܠܠܝܢܢ ܥܠ ܐܝ̈ܠܝܢ. ܕܡܡܼܠܠܝܢܢ «po‏ 
bald‏ ܘܫܡܥܐ Lal‏ ܥܠ ܐܢܫܐ ܡܪ̈ܚܐ 
ܕܥܿܡܪܝܢ ܥܡ ܒܬܘܠܬܐ ܡܬܐ ܕܕܚܠܬ 
ܐܠܗܐ . (rao‏ ܢܦ݀ܫܗܘܢ ܠܘܝܢܕܘܢܝܘܣ 
ܘܐܙܠܚܝܢ ܥܡܗܝܢ ܒܐܘܪܚܐ ܘܒܡܕܒܪܐ 
ܟܠܚܘܕܝܗܘܢ aol‏ ܕܡܲܠܝܐ ܩܝܢܕܘܢܘܿܣܐ. 
Eoo‏ ܟܫܐܐ ܘܦܚ̈ܐ ܘܓܘܡܿܨܐ. νο‏ ܕܠܓܡܪ ܠܐ 
ܙ ܙܕܩܐ ܥܟܪܝܣ̈ܛܝܢܐ . ον. ο‏ ܕܐܠܗܐ ܕܗܟܢܐ 
ܢܬܕܒܪܘܢ. pes]‏ ܕܝܢ caus.‏ ܥܡܗܝܼܢ 
ܘܫܬܝܢ ܥܼܡ ܒܬܘܠܬܐ ܘܥܡ ܡܩܕܫܬܐ 
ܒܣܡ̈ܟܐ ܒܡܪ̈ܦܚܬܐ ܘܒ Ho]‏ ܓܝܐܬܐ. ܡܕܡ 
ܕܠܐ ܐܕܩ ܕܢܗܘܐ ܒܡܗ݀ܝܡܢܐ. ܘܝܬܝܪܐܝܬ exl‏ 
emat‏ ܠܗܘܢ ܩܕܝܫܝܘܬܐ. «οὐ Lael‏ 
ܡܬܟܲܢܫܝܢ ܠܡܡܲܠܠܐ ܣܪܚܩܝܐ ܘܒܼܲܛܝܠܐ 
νοκ ουν μας ος‏ ܚܕ ܠܠ ܚܕ ܀ 
ܘܡܨܝܕܝܢ es Jis‏ ܒܬܪ ܚܕ elo.‏ 
fle]‏ ܠܚܡܐ ܡܿܦܣܝܢܢ ܠܗܘܢ ܠܿܡܐܟܠ 
pocas.‏ ܐܚܪ̈ܢܐ ܕܝܢ ܡܬܟܪܟܲܝܢ ܒܒܵܬ ܐ 
ολ.» La]:‏ ܘܕܒܬܘܿܬܬܐ ܡܬܐ ܕܢܣܥܪܘܢ 
ܐܢܘܢ oca ol‏ ܟܬ̈ܒܵܐ o]:‏ ܙܢܘܡܘܢ οἱ «καὶ‏ 
ܕܢܐܠܦܘܢ ܐܢܗܢ . ܡܛܰܠ ܕܒܲܛܝܠܝܢ ܘܠܐ e$‏ 
ܡܕܡ. ܡܥܼܲܩܒܝܢ ܐܝܠܝܢ Jr‏ ܡܬܒ̈ܥܢ ܘܒܝܕ 
fles"‏ ܒܣܝ̈ܡܬܐ ܡܬܬܓܪܝܢ ܒܫܡܐ ܕܡܫܝܚܐ. 
ܗܠܝܢ ܕܐܫܬ ܐܠ ܡܢܗܝܢ Los Lo£a‏ 


Μ Toro ܙ‎ 
(quidam  historiei illum Saturninum vocant), 
plianius, quamdam muliereulam nt 
lam nullam habere se necessitudin: 


silidis et 


tatis libidinisque 


meli 
nelanek 
contra E. 


'elicos quos debellat? Quia sati 
siam quz undique persecuti 


phani nosietm pontificem, in his de virginitate epistolis, contra islos liereticós collactasse. Ὁ I Ccr. 


αν 11. HE Το, v, 15. 


“ὁ | S; CLEMENTIS { hON. PONT; OPERA GENUINA. INN 
i nao] “οἰ. ܕܒܝܫܬ ܗܘܢ‎ Ia: ܬܡܠ‎ Fine Christi. Hos sinistra. prefigit 


nola. divinus Apostolus "' multa 
ܕܟܘܒܐܝܥܘܒܐܝܕܝܗܘܢ ܕܒܲܛܝܵܠܐ. ܘܐܘܪ̈ܚܬܗܘܢ‎ mala in εἰς redarguens. Surijtum 
ܟܘܵܒܵܐ ܀‎ we ܕܒܛ ܝܐܐ‎ ® etiam agrum hominis pigri spi- 
: mis operiri*', iterque otiosorum esse 
quasi sepem spinarum "', 


J^ ܦܣܘܩܐ‎ CAPUT XI. 


Omnis quippe otiosus, ut sine la-‏ ܟܠ οὶ‏ ܓܪ ܕܒܛܝܠܐ ܗܘ :ܕܠܐ ܥܒ ܕܗܘܘܕܠܐ 
bee ita sine utilitate est, Hinc non‏ ܝܘܬܪܢ. hse‏ ܐܢܝܢ ܐܘܪ̈ܝܚܬܗܘܢ ܕܦܠܘܘܢ 


nisi sterilitas sequilur gressus 605 
ܘܣܿܒܪܝܢ‎ Jiss ܐܝܠܝܢ ܕܠܐ ܦܿܠܚܝܢ. ܠܐܡܕܝܕܝܢ‎ B rum qui nihil agunt, qui vana verba 
ܘܙܕܝܩܘܬܐ. ܐܝܠܝܢ‎ - ἴγω ܗܝ‎ biles ܠܗܘܢ‎ quasi venatum querunt, 111 
| "od 0 fingentes utilitatem οἱ justitiam, 
ܓܪ ܕܗܟܢܐ ܐܝܬܝܗܘܢ: ܕܡܝܢ ܦܘܠܚܢܝܗܘܢ‎ 1168 sunt tales operarii viduis 

2 : * : ܫ 
otioso οἱ ¥611(06 circumeunt‏ ܙ cec.‏ ܐܐ̈ܡܠܬܐ i‏ ܠܬܐ .JA ao‏ 
M ‫: ' domos semper loquentes ; ipsi quo-‏ 
que aut effpndunt aut- excipiunt‏ ܕ݁ܟܬܟܪ̈ܟܦܢ ܘܦܗܝܢ ܒܝܬ ܒܬܐ ܒܦܒܢܘܬܗܝܢ 
Li " "‏ . * 
verba otiosa et ἃ domo in dcmum ea‏ ܘܡܨܝܕ̈ܝܢ ܡܠܐ ܒܛܠܬܐ. ܘܡܘܦܠܝܢ 939 ܒܝܬܐ 


transferunt, multumque exeggerant, 


Nae? ܕܠܐ‎ Moo ܒܦܫܝܛܘܬܐ‎ JA. sine ullo Dei timore, quantumtis 


* d denter, sub praetextu doctrine, 
ܟܠܗܝܢ ܒܡܪܚܘܬܗ ܘ‎ Ce ܓܠܗܐ َّ ܘܥܡ‎  !mpadenter, : 
ܢ‎ 0 € variis varia loquantur, 


JA ei aso ܡܡܠܝܢ ܡܠܐ‎ μοῦνα. ܡܠܬܐ‎ Utinam autem 141 ver doctrine 
ܐ ܕܫܪܝܪܐ:‎ ὃν "— Ν ܘܐܫܬܘܦ ܕܝܢ ܢ‎ doctores essent,  utinamque, Su 


A Sed sunt inquieti, non. intelligentes 
Js : ܗܝ ܕܡܥܝܩܝܐ‎ ]3o ܘܛܝܘܒܝܗܘܢ. ܐܠܐ‎  quaioquuntur, neque de quibus af- 
ܗܟ ܢ‎ : 
firmant "t, Volunt. nihilominus vi- 
ܘܡܣܕ ܕ‎ - Me. a ܟܠ‎ Naso : 
ܕܠܐ‎ Pn nas ܡܢܐ‎ deri doctores, sibique persuadent 
eis queen e» "wise . ܐܬܘܗܝ‎ se nosse qua» ore proferurit, cum dà 


τς x ܘܢܚܘܘܢ ܥܠ 0 ܢ ܕܝܕܥܝܢ ܕ‎ iniquo tantum mammona .cómmér- 


i cium agánt in nomine Christi. 
λος) ܒܫܡܗ‎ las. ܡܠ ܕܡܬܬܓܪܝܢ‎ Servos Dei htec prorsus dedecent, 
δι, πὸ à D Hanc autem viam multi sequuntur, 
» ܗܠܝܢ ܠܣܓܚܐܐ. ܠܐ‎ dde. 
Lili ܡ ܓܝܢܢ ܡܕܡ‎ quia non animeadveértunt quod sori- 
ܠܠܒܕܘܗܝ ܕܐܠܗܐ. ܘܠܐ ܫܘܡܘ ܠܗܝ ܕܐܡܪ܆‎  ptumest;Nonmultor ἐπ 6001, 


positos esse doctores εἰ prophetas" i‏ ܠ ܗ ܐ ܨ .ܝ 
el N i pq Dag h et iterum 1 Si quis in verbo non. of-‏ ܘܠܐ 
ܬܬܘ fendit, híc. perfectus est vir.‏ ِ ܟܠܟܝܘܢ ܬܗܘܘܢ Js‏ ܐܝܢܐܓܪ ܕܒܡܬܐ y‏ 
etiam freno circumducere totum cor«‏ ܕ ܒܝ 

| ! ܘܘܓܡܝ‎ μοι ܡ ܣܚ ܗܢܐ‎ pus. " Sí quis loguitur, quasi, sermo- 
ܡܟܼܒܫ ܘܡܫܥܒܕ ܠܟܠܗ ܦܓܪܗ. ܘܐܢ. ܐܢܫ‎ ne Ῥεῖ" ; εἰ ܐ‎ tibi intellectus, re- 


^1 ]Thess. 01,44. ?! Prov. zx, 81. f Prov, v, 49. "1 Tim. n. "ܙ‎ 100: xu, 88, "13ac. 
τὰ ας. v EPetr. 1v, 11. ν᾽ 


406 
Α sponde prozimo; sin autem, sii manus 
tua super os tuum"; ; quia est tem- 
pus loquendi, et tempus. tacendi ''*. 
Dictum est etiam : Quam pulchrum 
sit verbum in. tempore suo. prola- 
tum ±; et iterum : Sermo vester 
semper in gratia sale sit conditus, ut 
sciatis quomodo oporteat vos uni- 
cuique respondere *; labia enim 
siulti miscent serizis, etos ejus jur- 
giaprovocat *. Qui custodit os suum, 


EPISTOLA ܐ‎ Ab VIRGINES. 


bans‏ ܢܡܲܠ ܒܡܬܐ| ܕܐܠܗܐ . de‏ ܐܝܬ ܒܟ 
ܣܘܟܐܐ eo‏ ܦܬܓܡܐ ܠܐܚܘܟ. pre je‏ 


` ; ܥܠ ܦܘܡܟ. ܒܙܒܢܓܪ ܠܡܫܬܩ‎ pee 


ܘܒܙܒܢ ܠܡܲܡܠܠܘ. ܘܬܘܒ ܐܡܕ. ܕܡܡܠܠ 
ܒܙܒܢܗ ܫܲܦܝܢ ܠܙܘ . Joel - «οἱ colo‏ 
Io caso 22 Eso‏ ܒܛܝܒܘܬܐ. 13.5319 ܠܗ 
ܓܪ ܠܒܪܢܫܐ ܠܡܼܕܥ ܕܐܝܟܢܐ ܢܗܘܐ ܗܒ 


dee ο animam suam; qui autem‏ ܐ οσα.‏ ܒܕܘܟܬܗ . ܐܝܙܐ ܓܪ 


inconsideratus est αἲ loquendum, 
sentiet. mala * : nam per petulan- 
tiam lingus eteitat indignatio- 
nem. Quidam taudem beatum po- 
pulum dicunt *, et per dulces sermo- 
nes et benedictiones, seducunt. corda 
innocentium *, 

Caveamus igitur a pena que do- 
etoribusimminet; quoniamjudicium 
durissimum his qui docent fiet, qui 

Cdicuntet non faciunt, qui nomen 
Christ falso gerunt, qui se veros 
doctores jactautes, huc illucque auü- 
dacius vagantur et obambulant, qui 
superbia tument et in desideriis 
carnis gloriantur. Hi sunt veluti 
smcus qui ceeo ducatum prestat, 
quique ambo in foveam cadunt '. 
Hi portabunt judicium *, quia sa- 
pientiam  animalem * vanumqué 
méndacium garruli inanigue scien- 

D tia inflati pr,dicant in persuasibili- 
bus humanee sapientis verbis '', so- 
cundum seculum mundi hujus, se- 
cundum principem potestatis aeris 
hujus, spiritus qui operatur in lios 
diffidentie *', et non secundum do- 
etrinam Christi. Etsic ex verbisque 
protulit vir agnosckur. 

Verumtamen, si acceperis verba 


? Prov, xvilt, vi. * Prov. Xii, 


* Coloss. 1v, 6. 
* Rom. xvi, 18. ? Matth, αν, 14. * Gal. v, 10. * Jac. jm, 15. '* 1 Cor. n, #,'' Ephes. 


ܕܡܡܠܠ ܟܠ ܡܕܡ ܕܐܬܐ ܠܦܘܡܗ Lis:‏ 
ܒܟܠܙܒܢ Lana.‏ ܥܿܒܕ. ܘܕܡܲܡܠܠ ο‏ 
ܝܬܝܙܬܐ: ܡܘܣܣ ܟܐ̈ܒܐ |« Maa sto‏ ܪܗܒ 
ol ag cas‏ ܢܦܠ ܒ̇̈ܒܝܫܬ1. uso‏ ܡܪܙܘܬܗ 
ܓܪ ܕܠܫܢܐ ܐܬܿܐ ܪܘܓܙܐ. Lolo‏ ܢܛܝܪ 
ܠܫܢܗ .ܘܪ ܚܡ La cde orans‏ ܗܠܝܢ veo‏ 
ܓܪ ܕܒܝܕ J hojas‏ ܘܡ̈ܠܐ ܒܣܝ̈ܡܬܐ ee‏ 
ܠܒ̈ܘܬܐ ܕܬܡܝ̈ܡܐ. ܘܟܕ ܝܗܒܝܢ ܠܗܘܢ 
«Βα‏ ܡܿܲܛܥܝܢ ܠܗܘܢ . ܢܕܚܠ ܗܟܝܠ qo‏ 
pam? lo:‏ ܥܠ ܟܠܦܢ̈ܐ. JA ca der‏ 


vor Do ܕܡܲܠܦܝܢ‎ cnl aiino ܡܩܰܒܥܝܢ‎ 


ܘܐܝܠܝܢ ܕܫܩܠܝܢ ܫܡܗ ܕܡܫܝܚܐ Mesa es‏ 
ܘܐܡܿܪܝܢ ܕܫܪܪܐ ܡܼܲܿܠܣܝܢܢ. «—-5:-2Neo‏ 
0-90« ܣܝܪܝܝܩܐܝܬ. ensi so‏ 
voi Kao‏ ܒܬܪܥܝܬܐ ܕܒܣܿܪܐ . ܗܢܘܢ 


ܕܝܢ ܐܝܬܝܗܘܢ ܐܝܟ ܣܲܡܝܐ ܕܠܣܡܝܐ ܡܕܒܪ 


ܘܬܪܿܝܗܘܢ ܢܦܠܝܢ ܒܓܘܡܨܐ. ܘܡܩܒܠܝܢ 
ܕܝܢܐ. ܡܛܠ ܕܒܦܟܢܘܬܗܘܢ ܘܒܝܘܠܦܢܗܘܢ 
ΠΡ . 1 ο τς oso. Lo. iro‏ 
ܣܪܝܩܬܐ ܕܡ̈ܠܐ ܡܦܚ̈ܣܢܝܬܐ ܕܚܝܟܚܼܡܬܐ 
ἜΡγον, xis, 41,‏ 


"! Eccli, v, 14, ''' Eccle, I, T. 


5, "ρα. μι, 12, 
n, 2. 


D S. CLEMENTIS f OM: PONT;- OPERA GENUINA, ο 
A scienti», aut. munus doclrines, vel 


n $ - te ܕܪܝܫܐ‎ κι ܐܝܟ‎ " 1 prophetie, vel ministerii, gratias 
ܕ | 1 . ܘܕܘܚܐ - ܗܝ ܕܡܬܚܦܛܐ ܒܒܢܝܐ ܗܠܝܢ‎ age Deo qui omni homini auxilium 


prestat, nec invidet; dat, et non 


: $ " ܕܠܐ ܡܬܛ ܢ ܐܝܟ‎ improperat ''. Cura ut gratia quam 
ܫܘܠܡܗ‎ Qo ܗܢܐ. ܘܠܐ ܐܝܟ ܝܘܠܦܢܗ ܕܡܫܝܚܐ.‎ tibi Dominus largitus est, prosit fide- 


"ibus fratribus et- prophetis, qui 
ܓܪ ܕܡܠܬܗ ܕܒܪܢܫܐ: ܡܬܝܕܥ. ܒܪܡ ܕܝܢ‎ agnoscunt Domini esse verha qua 
JA. οἱ ܡܠܬܐ ܕܝܕܥܬܐ.‎ Rs 4 loqueris : et quando convenerint fra- 

tres qui Christo serviunt, interpre- 


tare coram illis quee tibi revelata‏ ܕܝܘܠܦܢܐ : οἱ‏ ܕܢܒܚܘܬܐ : οἱ‏ ܕܬܫܡܫܬܐ. 
V sunt, ut inde fluant fructus boni et‏ ܡܒܲܪܟ ܗܘ ܐܠܗܐ οι‏ ?$550 ܠܟܥܢܫ ܕܠܐ 
abundantes 481 bomines Dei adju-‏ ᾿ . 
"P-?3-»  ventsi vere charismata divina pos-‏ ܐܠܗܐ ܗܘ ܕܠܟܝܠܢܫ ܝܗܒ ܘܠܐ 
."ܘܙܘ ܡܚܲܣܕ. ܒܡܲܘܗܒܬܐ Masr*uuso‏ ܡܢ 
ὦ» E‏ ܫܡܫ ܠܰܐܚ̈ܐ ܪܘܚܢܝܐ ܥܢܒܺܝܐ 
ܐܝܠܝܢ ܕܝܕܥܝܢ ܕܡ̈ܠܐ ܐܝܠܝܢ Miser‏ ܕܡܝܪܢ 
ܐܢܝ̈ܢ. blo‏ ܡܘܗܒܬ| ο‏ ܒܥܕܬ| Jia.‏ 
ܕܐܚܵܐ Lan:‏ .ܙܐܬ S Sd oon‏ | ܘܡܝܼܬ݀ܙܵܐܐ. 
ܘܗܠܝܢ «νο‏ ܠܒܢܝܢܫܐ .Jo-Ss?‏ ܐܢܗܘ 
ܕܐܝܬܝܗܝܢ ܠܘܬܟ ܒܫܪܪܐ ܀ 


. ܦܣܘܩܐ ܝܒ‎ CAPUT XII. 
a]? Jj so ܬܘܒ ܕܝܢ ܫܦܝܪܐ ܗܕܐ‎ Decorum quoque ac utile est ut 


quis visitet orphanos ac viduas, pree- 


ܘܕ ¶ »...55 ܠܝܬܡܐ ܘܠܐܪ̈ܡܥܬ ܐ . .ܬܝܪ ܐܬ 
à 2 B " eipue pauperes ac liberis gravatas;‏ 
sed pre omnibos domesticos fidei‏ ܠܡܣܟܢܐ Mh. el‏ ܠܗܘܢ ܟܢܝܐ Joe‏ 


e d * qui, dubio procul, in necessitate 
ܗܠܝܢ‎ ΟΣ ܩܕܡܝ ܠܒܢܝ ܒܝܬ‎ en 0 
ܕܠܐ‎ η) ܐܝܟ‎ ** sunt, quorumvitain oculis servorum 


p Dei splendet atque clarescit, quique‏ ܦܘܠܓܐ ος iNo‏ ܘܫܦܝܝ̈ܢ Όλο‏ ܐܠܒܕܘ̈ܗܝ 
y sincere stant pro veritate.‏ ݀‫ ܐ 
el Jo: Honorabile etiam, equum pre.‏ ܐܝܢ vo MT‏ 


- Leto LE. ܘܬܘܒ ܕܝܢ ܐܦ ܗܕܐ‎ {δα clarumque es, αἱ fratres in Christo 
visitent exagilalos a spirilibus malis, 


: ܢ ܕܐܝܬܝܗܘܢ ܐܚܐ‎ μι 5 pro eis exorcismos adhibeant, pru- 
ܡܢ ܪܘܚܐ‎ edt cJ ܕܢܗܘܘܢ ܣܥܪܝܢ܆‎ denterque orationem fundant Deo 


«quid dicam de auctoritate eque. t 
misi vir apostolicus, imo pentifex? 


.un EPISTOLA ] AD VIRGINES. ܚ‎ 
. ^ À i ܵܝ‎ 

ele‏ ܒ x ^ o .J^ acceplabilem , non‏ ^ ܘܢ 
S : 4 gantia, copia, dispositione ac pres-‏ 

paratione : venantes eloquentic fa-‏ ܡܗܘܢܐܝܬ. ܨܠܘܬܐ ܕܡܩܼܟܐܐ ܩܕܡ ܐܠܗܐ . ܠܐ 
ὡς se mam, aut memoriam suam osten-‏ ܡ ps‏ 
ο‏ ܒܡ̈ܠܐ ܒܨܒܬܬܐ ܘܓܓܝܐܬܐ ܕܣܕܝܪ̈ܢ ܘܡܬܩܢܢ 


tantes; qui enim ita sunt comparati 


similes fiunt eri sonanti δα! 6710‏ ܐܝܟ ܕܢܬܚܙܘܢܠܒܢܝ̈ܢܫܐ ܕܡܡܠܠܢܐ ܐܝܬܝܗܘܢ. 


s » δὲ FI tinnienti; multiloquio suo nihil 
ܡ ܘܥܗܘܪ̈ܬܢܐ: ܘܕܡܿܝܢ ܐܒܘܒܐ ܕܝܗܒ ܩܐܐ . ܐܘ‎ mS 
. prosunt exorcizalis, quantumvis in 


mI y ܠܦܠܓܐ ܕܙܐܡ ܦܟܢܘܬܗܘܢ ܘܕܡܕܡ‎ astantibus pavorem excitent terri- 
M" ܐܠܐ ̈‫ ܐܐܠ‎ o ܐܐ ` ܕܡ̣ܵܘ‎ bilibus verbis; non enim agunt cum 


recta fide, et juxta doctrinam Domi- 


lac co» uoc κ ܕܚܝ̈ܬܐ‎ "ni χαὶ dixit: Hoc genus demonio- 

$ o 955 , fm non vjicitur nisi per orationem 
ܐܝܟ‎ . B vaca ܒܗܝܡ‎ τ: . ܢ‎ 1 *. Loquitur autem de 
a2; y ܝܘܠܦܢܐ ܕܡܪܢ ?]$39 * ܕܗܢܐܓܢܣܐ‎ oratione quse semper perseverat, 
0 Φ.Α ܠܘܬܐ ܐ‎ o [o5 ܐܠܐ‎ fitque mente attenta ab eis qui 


sanete Deum rogant et obsecrant in 


cordis, in omni vigilantia et‏ ܘܐܙܙܐܗܐ ܘܒܡܲܕܥܐ ܡܬܝܚܐ . ܘܩܕܝܫܐܝܬ ܝܗܘܘܢܫܐܥܝܢ 
9ο eo castitate, sine odio et nequitia '*,‏ ܐܠܗܐ ܒܚܕܘܬܐ ܘܒܟܠܗ οι».‏ 


Accedamus igitur ad fratrem aut 


sororem egrotantes αἱ visitemus‏ ܘܒܕܟܝܘܬܐ ܕܠܐ ܐܟܬ | ܘܕܼܠܐ )6( .J Ka‏ ܗܟܢܐ 


J ܐܘ ܐ‎ Ἰωϊ ܡܬܩܪ ܠܘܬ ܗܘ‎ ἴδω eos, sicut decet, sine dolo, sine pe- 
RTT c cunie cupiditate, non tumultuose, 


ποπ verbose, non induti falso pieta-‏ $99 ܘܣܥܪܪܝܢ ܠܗܘܢ ܐ ܕܕܙܕܲܩ. ܕܠܐ 
ܘܗܝܢ ܢ ܢ ܐܝܟ 
tis indumento, nonsuperbia comite ;‏ ܶܕ ܒܘܬܐ Jio‏ ; - ܐ ܘܙܕܠܐ ܬ ] 


sed cum spiritu demisso et humili 


Jlyo Christi. In jejunio et orationibus‏ ܦܟܢܘܬܐ. Jio‏ ܒܐܣ ܒܚܝܡܐ ܕܢܝܘܟܝܪܝ 


exorcisrmi peragantur, et non in os- 


Jte Jos Νο tensione doctrine, non in eleganti‏ ܫܘܒ̇ܗܪܐ. ܐܠܐ ܒܪܘܚܐ 
et concinna verborum dispositione.‏ ܢܚܝܬܐ ܘܡܟܝܟܬܐ ܕܡܫܝܚܐ. minh‏ ܗܟܝܠ 


Sed agnoseantur homines qui ἃ‏ " ܐ ܡܬܐ 
Deo sanationum gratiam accepe-‏ ܘܒܠܘ ܒܒܘܘܢ ܡܝܘܡܹܝܝܢ. 89 


runt. Vos igitur quibus dietum est ;‏ ܡܕܒ̈ܬܬܐ ܘܣܕܝܪܬܐ ܘܡܛܟܳܣܬܐ ܕܚܝܘܠܦܪܐ. 
D Gratis accepistis, gratis date '*, ad‏ 


n h Jose ! ܐܠܐ ܐܝܟ ܐܢܫܐ‎ laudem Dei, cum fiducia perseverate 
ΔΙ οἱ. 89039 οὗλα ܡܓܢ‎ ο ao semper in jejuniis, orationibus, vi- 


- giliis vestris, ceterisque preeclazis. 
ܐܝܟ ܬܫ ܒܚܘܚܬܘ̄ ܕܐܠܗܐ ܡܢ‎ operibus. Facta càrbis mortificate "', 


jn virtute Spiritus sancti.‏ ܘܒܨܠܘܬܟܘܢ. ܘܒܫܗܪܟܘܢ ܐܡܝܢܐ ܕܒܟܠܙܒܢ. 


dis d:zemonibus ab obsessis aptt non 'sunt nisi qui habent verum 
spiritum orationis, simplicitatis, humi s, mortificztionis, sanete letitiz, vigilantize, castitatis, charita- 
tis, paupertatis et 'innocentize : contraria enim contrariis curantur. Porro, omnes predicte virtutes oppo- 
nuntur spiritui nequam qui semper illas oppugnat ae funditus evertere cupit. !* Matth. x, 8, " Rom, 
vin, 


"Math. xvi, 80. 48 Bgitur abjici 


Jieaa» Fus. (α) 


ΓΝ 


templum est; ejicit 46118 , et 
Deus illum adjuvat: res enim exi- 
mia est auxilium ferre 516 tegrotan- _ 
tibus. Postquam Dominus plurium 
sanationum aliarum. dedisset gra- 
tiam, hanc etiam designavit, dieens: 
Doemones ejicite : gratis accepistis , 
grutisdate?. Copiosa autem merces 
reservatur bis qui fideliter fratribus 
suis ministrant per dona ipsis a Deo 


5. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA GENUINA. 
^ Qui sic agit, Spiritus sancti Dei 


an 
ܫܦܝܪ̈ܐ. ܐܡܚܼܬܘ‎ cul ܥܡ ܥܒܕ̈ܝܟܘܢ‎ 
πο ο κ ܥܒܕ̈ܘܗܝ ܕܒܣܪܐ ܒܚܝܐܐ‎ 
Ja eo ܕܗܟܢܐ ܐܝܬܘܗܝ ܗܝܟ݂ܐܐ ܗܘ ܕܪܘܚܐ‎ 
- ox ܕܐܠܗܐ ܗܢܐ ܢܿܦܩ ܫܐ ܪ̈ܐ ܘܐܠܗܐ ܡܿܒܕ ܪ‎ 
ܫܦܝܪ ܗܘܓܪ ܕܐܢܫ ܢܥܕ ܪ ܠܐܝܠܝܢ ܕܟܪܝܗܝܢ.܀‎ 
ܐܡܪ ܡܪܢ . ܕܫܶܐܕܐ ܐܦܩܘ ܥܡ ܐܣ̈ܘܬܐ ܐܚܪ̈ܢܝܬܐ‎ 
ܡܓܢ ܗܒܘ ܐܝܠܝܢ‎ vaa ܓܝ̈ܐܬܐ. ܘܡܓ‎ 


. ܕܗܟܢܐ ܐܢܘܢ ܐܓܪܐ ܛܒܐ ܐܝܬ ܠܗܘܢ ܗܘ ܐܠܗܐ‎ p collata. 


Preclarum ac utile est: αἱ servi 


"Domini morem gerant, inter cetera 


similia, huic precepto divino : In- 
firmus eram, et visitastis me^, 
Pulchrum etiam, bonum equum- 
que est ut, propter Deum, proxi- 
mos visitemus, in omni urbanilate , 
specieque decenti , memores verbo- 
rum Apostoli: Quis. infirmatuf , et 
ego non infirmor? Quis scandalizatur, 
εἰ ἔσο non uror 3" ? Hie verba indi- 
cant quo proximus amore sit dili- 
gendus:: ut sine offendiculo simus 
hac agentes, sine personarum ac- 
ceptione, aut ceterorum confusione ; 
sed diligamus pauperes-ut Dei sere 
τος, et eos visitando praveniamus. 
Coram Deo et hominibus precla- 
rum est ut pauperum recordemur, 
ut diligamus fratres et peregrinos, 
y Propter ܢܐܐܘ(‎ et propter eos qui 
B, πολη in Deum *: id enim didi- 
cimus ex lege εἰ prophetis, et ex 
Domino Jesu Christo, ubi agitur 
amore fraternitatis et hospitalitate, 
Hujusmodi officia duleia jucunda 
que erunt vobis qui estis docibiles 
Dei.'Nec vos latent qua dicta $unt 
de charitate erga fratres et hospites. 


" . Ut honeremus Dota in fratribus nosuís, et 


cana?‏ ܠܐܚܝܗܘܢ. ܒܡܽܘܗܒܬܐ ܕܝܗܝ̈ܒܝܢ 
ܠܗܘܢ 4o‏ ܡܪܝ̈ܐ. 100[ ja‏ ܘܡܥܕ̈ܪܐ 
ܠܠܒܕܘܗܝ ܕܐܠܗܐ. vA‏ ܐܝܟ ܦܘܩܕܢܘ 
ܕܡܪܢ ex]?‏ ܕܟܪܝܗܐ ܗܘܬ εω- ο. νο‏ 


ܘܐܝܠܝܢ xoc?‏ ܕܡܿܝܢ. ܘܗܕ ܐ Lotto Joa.‏ 


JoSw tutto came ent cara» ܘܟܐܢܐܕܢܗܘܐ‎ 


ܨ ܒܠ ܐܣ̈ܟܰܝܡܐ ܫܦܝܪ | 52 2o‏ ܐ ܢܟܣܵܐ . ܐܝܟ 


ܕܐܡܪ ܫܠܝܚܐ ܕܡܢܘ ܘܠܬܟܪܗ àxo‏ ܐܢܐ ܡܬܟܪܗ 
ܐܢܐ. ܘܡܲܢܘ ܡܬܟܫܠ ܘܠܘ ܐܢܐ ܡܬܬܩܠ Jal‏ 
ܘܗܠܚܢ ܟܠܗܝܢ : ܡܛܠ ܚܘܒܐ ܕܢܐܚܒ ܐܢܫ 
ܠܩܪܝܒܗ ܐܡܝܪ̈ܚܢ. ܘܿܒܗܠܚܝܢ ܢܗܘܐ ܕܠܐ 
ܬܘܩܬܐ. ܘܠܐ ܢܥܒܹܪ ܡܕܡ ܒܡܹܐܣܲܒ݂ ܒܐܦܐ 
οἱ‏ ܐܚܟ ܕܠܟܚܘܘܐ ܪܐ ܕܐܚܝܪ̈ܢܐ. ܐܠܐ Ls‏ 
ܠܡܣܟ̈ܢܐ ܐܝܟ ܕܠܒ̈ܕܘܗܝ Joy?‏ . ܘܩܲܕ݂ܡܝ 
ܠܗܘܢ ܢܗܘܐ ܣܲܥܪܝܢܸܢ. ܗܕܐ ܓܪ ܫܦܝܪ ! ܩܕܡ 
19« ܘܿܩܕܡ ܒܢ̈ܝ̈ܢܫܐ. ܕܢܗܼܘܐ ܥܗܙܚܢܢ 
ܠܡܣܟܢܐ. ܘܕܢܗܘܐ ܪܰܚܡܝ ܐܚܐ ܘܪܚܡܝ 
ܐܟܣܝܢܝܐ. ܡܛܠ ܐܠܗܐ ܘܡܛܠ c]‏ 
ܕܡܿܗܝܡܢܝܢ ܕܐܠܗܐ . ܐܝܟ ܙܝܠܣܢܢ ܘܨ ܢܡܘܣܐ 
250 ܢܒܝ̈ܐ 290 ܡܪܢܿ ܝܫܘܠ ܡܫܝܚܐ. ܥܠ 


'# Math, x, 8. 3" Matth. xxv, 36, "11 Cor. xr, 99. P 
Deum. 


fratres ܗܙ‎ propter 


415 EPISTOLA 1 AD VIRGINES. : "nm 
"ego ܘܥܠ ܪܚܘ ܐܟܣ̈ܢܝܐ.‎ J Los] ܓܠܬ‎ P Hec porro verba míram. ofüteciam 


habent ut omnes talia prestent offi- 


,ܕܙܘ ܕܗܝ ܗܕܐ lans‏ ܗܝ ܘܡܝܩܼܲܝܒܠܐ ܠܟܝܘܢ. 
ܡܛܠ ܕܟܠܟܘܢ asino‏ ܐܢܬܘܢ ܕܐܠܗܐ . ܝܕܥܝܢ 
ܐܢܬܘܢܓܪ ܡܠܐ ܕܐܡܝܪ̈ܢ ܥܠ ܪܚܘ ελα.)‏ 
ܘܥܠ ܪܚܡܬ Lino]‏ . ܚܝܠܬܢܐܝܬ ܓܪ ܐܡܝܪܕ̈ܢ 
Jis‏ ܠܟܠܗܘܢ ܐܝܠܝܢ ܕܥܿܒܕܝܢ ܠܗܝܢ ܀ 

ΠΟΑΡΌΤ ΧΠΙ,᾿‏ 7 ' — ܦܣܘܩܐ ܝܓ. 


ἈΠ ܘܢܚܰܪ ܙ‎ Jus ܐܚܝܢ ܒܝܒܐ. ܘܕܐܢܫ‎ o] B Unusquisque vestrum, fratres di- 

Ε . * lecti, eificet et confirmet frátres in 
ܘܝܕܝܥܐ. ܐܦ‎ Esa te: ܣ ܐܠܗܐ‎ pe ܥܠ‎ fide, quod unus, scilicet, Deus sit : 
ܚ ܡ‎ (ἡ ܬܘܒ ܫܦܝܪܐ ܗܝ ܕܠܐ ܐܢܒ‎ Jte hoc enim manifestum est, ac rationi 


0 pervium **, Nee minus praeclarum 
elt ܝܐܝܐ ܘܫܦܝܪܐ‎ vcl olo ܒܩܪܝܒܗ.‎ decorumque est ut nullus inter-vos 


per ܦܽܘܠ‎ κανῷ ܐܠܗܐ‎ [WT] reperiatur qui proximum suum irrt- 


deat. Pulchrumque est ac plano di- 


gnum αἱ qui Deum timent et co-‏ ܡܗܘܢ e‏ ܕܦܘܠܚܢ ܐܠܗܐ T‏ ܗܟܢܐ 
lunt, cunctos ejus cultores veneren-‏ ܡܬܒܥܐ ܠܗܘܢ ܕܢܬܕܟܪܘܢ. ܕܚܨܕܐ 


lur**, Memores enim esse debent‏ - ܨ 
ο) Joc, πηβδδθπι quidem esse multam, ope-‏ . ܘܗܕܐ ܝܕܝܥܐ ܗܝ Ea‏ ܘ 


Ke PTT hee Ίαν e ܡܛܠ ܗܢܐ ܐ‎ rarios autem paucos : ideoque rogent 
ܡܡ‎ " Dominum messis ut mittat operarios 
ܐܝܠܝܢ ܕܓܙܪܚܢ‎ exe ue] ܠܚܕ ܕܗ ܦܥܬܐ‎ in messerh suam 3: operarios sci- 
ܦܥ̈ܠܐ‎ ἴω J Ma. cs 2 ܗ{‎ licet, qui falcem adhibeant, profe- 


rentes sermoneu penetrabiliorem 


veritalis ; operarios inconfusibiles ;‏ ܕܠܐ ܒܘܬܬܐ. ΠῚ‏ ܡܗܝ̈ܡܢܐ. ο‏ ܕܐܝܬܝܗܘܢ 
operarios fideles ; operarios qui sint‏ ܢܘܗ ܪܗ ܕ ܠ }. 5 »^ ܐܐ 1 δ‏ ܐܐ ܕܗܕܐ 3 


lux mundi: operarios qui operentur 


I eo] ` non cibum qui perit, sed qui per-‏ ܕܐܒܿܕܐ. y‏ ܡܐܟܘܠܬܐ ܕܡܟܼܲܝܘܝܚܐ 
nianet in vitam eternam **: operá-‏ ܪ ܝܐ isi f‏ ܦܥ̈ܠܐ qos‏ ܐܝܟ - N‏ 


rios qui, sicut apostoli, imitentur 


——— ܕܡܬܙܡܝܢ ܒܐܒܐ ܘܒܒܪܐ‎ lise D itr; et Filium, et Spiritum san- 
ܦܥܳܐܐ ܐܓܪ̈ܐ‎ Jj.) Jur eopt ܩܕܝܫܐ.‎ cum, de hominum salute solli- 


citi *; operarios non ΠΙΘΓΟΘΠᾶ- : 


lise y rios; operarios-ron existimantes‏ ܕܚܫܝܒܐ ܠܗܘܢ Ma?‏ ܐܠܗܐ 


** Alludit sanctus Clemens his verbis sancti Pauli : Charitas [raternitatis maneat in vobis: et hospitalita- 
tem nolite oblivisci : per hanc enim latuerunt quidam, angelis hospitio receptis (Hebr. xu, ἂν 8). 3 Hoc 
mimitum sancii Clementis nemo mirari debet : plurimi enjm inter primos Christianos seduci poterant 
:adhuc reminiscentia tot deitatum quas coluerant. Quidam etiam 111 tentationem quamdam induci poterant 
per dogma unius Dei in tribus personis, 35 Ex verbis quie priecedunt εἰ qus sequuntur, evidenter patet 
eperaríos quos hic memorat sanctus Clemens esse imprimis viros sacro ministerio addictos. 3" Matth. 
ܝܬܐ‎ 57, 98. , ' Joan, vi, 31. ** Salutem hominum curarunt tres sanctissimae Trinitatis personz, qua 


ΕΙΝ, (s)‏ ܢܚܣܘܡ 


46 
3 quastum esse Dei timorem et justi- 
tiam ; operarios non servientes Yen- 
tri $005 operarios, non eos qui per 
dulces sermones εἰ benedictiones se- 
ducunt corda. innocentium. *'; ope- 
rürios, non qui specie tantun:sunt 
filii lucis, reipsa autem lux non 
sunt, sed tenebre , quorum finis in- 
teritus *^; operarios, non qui ope- 
rantur iniquitalem, nequitiam ὅς 
fraudem ; operarios non dolosos, 
B non ebriosos, non infideles ; opera- 
rios non querentes sub Christo ܐܐܐ‎ - 
crum temporale; operarios non de- 
Ceptores, non avaros, non male- 
volos. , 
Intueamur ergo et sectemur ope- 
ܥ‎ fideles, ut decenter agamus 
in Domino, prout dignum est, et 
sicut decet vocationem nostram. Sic 
Domino serviemus in sanctitate ,et 
justitia coram ipso "*, per omnia pla- 
C centes. 3, providentes bona, non solum 
coram Deo, sed etiam coram homini- 
bus ** : hoc- enim bonum est εἰ ac- 
ceptum. **, ut Deus in omnibus nobis 
gloriicevur, Amen. 


Ezplicit Epistola prior Clementis, 


8; CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA GENUINA. < 


am 
ܕܡܫܿܡܫܝܢ‎ Lo JI] Ling JI ܘܙܕܝܩܘܬܐ ܐܝܟ‎ 
ܟܪܣܗܘܢ. ܠܐ ܦܥ̈ܠܐ ܕܒܝܕ ܒܘܪ̈ܟܬܐ ܘܡ̈ܝܠܐ‎ 
ܠܒ̇ܘܐܐ ܕܬܡܝܡܐ. ܠܐ ܦܥ̈ܠܐ‎ eye ܚܠܝ̈ܬܐ‎ 
ܕܡܬܕܡܝܢ ܒܒܢܘܗܝ ܕܢܘܗܪܿܐ: ܟܕ ܠܐ ܐܬܝܗܘܢ‎ 


vo M JU. ess.‏ ܚܫܝܘܟܐ. ܗܢܝܘܢ 


ܕܫܘܠܡܗܘܢ ܐܒܕܢܐ ܗܘ. Jj‏ ܦܥ̈ܐܐ ܕܦܿܠܚܝܢ 
Jlas.‏ ܘܪܘܫܥܐ ܘܬܬܐ . ܠܐ 59[ ܢܟ̈ܝܐܐ. J‏ 
ܦܥ̈ܐܐ ܪ̈ܘܝܐ ܘܠܐ ܡܗܝ݇ܡ̈ܢܐ. }9 ܐܝܠܝܢ 
Fa Hot‏ ܐܢܘܢ ܒܡܫܝܚܐ. ܘܠܐ ܘܛܛܥܝ̈ܢܐܿ ܘܠܐ 
ܪܚܰܡܝ ܟܣܦܐ ܘܠܐ ܒܥܠܪܒܒ̈ܐ. Logo‏ 
ܢܚܘܪ ܘܢܬܕܡܐ ܒܡܗ̈ܝܡܢܐ ܐܝܠܝܢ )0 ܕܐܬܕܸܒܸܪ 
ܫܦܝܪ ܒܡܪܝܐ. ܐܝܟ ܕܚܐܐ. ܘܙܕܩ ܠܩܖܪ̈ܝܬܢ 
ܘܠܡܿܘܕܝܢܘܬܢ. Jio‏ ܢܫܲܡܩ ܘܢܸܫܦܕ Pro‏ 
[οἷς‏ ܒܟܐܢܘܬܐ ܘܒܙܕܝܩܘܬ| ܘܕܠܐ ܡܘܡ. ܟܕ 
ܡܬܚܲܫܒܝܢܢ ܛܒ̈ܬܐ ܘܫܦܝܪ̈ܬܐ ܩܕܡ Jo‏ 
ܐܦ ܩܕܡ ܒܢܝ̈ܢܫܐ. ܗܕܐ ܓܪ Jua.‏ ܕܐܠܗܐ 
ܢܸܫܬܲܒܚ ܒܢ ܒܟܠܡܕܡ . ܐܡܝܢ ܀ 


ὁ ܐܓܪܬܐ ܩܕܡܝܬܐ ܕܟܠܡܝܣ‎ Boxe 


viri& apostolicis 848ܕ)]ܐܐܙܐ‎ proponuntur. 1115 conjunctim semper agunt in operibus aa extra, ut. Ioquun- 
tur cheolcgi. Hinc iu plurali numero dieit Creator omnium : Faeiamus hominem ad imaginem et si; 


tudinem. nosiram (Gen, τ, 26). lguoro qua mente motus fuerit D. de Prémaguy qui bunc locum Epistolae 


, ipsemet Deus dicit : Eritis neihi sancli, 
r me, non ambulat in. tcuebris. (Joan. vii, 
15) *' Rom. 
9 | Tim.n, 3. 


? If Cor. viu, 21. 


sancti Clementis quasi suggillare tentaverit. In Levitico, c. xx 


4uia ganctus sum ego Dominus. Et Salvator noster : Qui se. 


12). Exemplim dedi vobis, ut quemadmodum ego. feci vobis, ila. el vos faciatis (Joan. 


Xvi 18, 75 Philip. i, 19. ** Luc. τ, 70, 37 Coloss. t, € 


Fu (o)‏ ܕܢܬܙܕܒܐ 


EPISTOLA II AD VIRGINES. 419‏ : ܨ 


PORRO EPISTOLA SECUNDA‏ » ܬܘܒ ܐܓܪܬܐ 
ς όλη | EJUSDEM‏ ܕܝܠܗ ܟܕ ܕܝܠܗ 
M — —— À B. CLEMENTIS.‏ ܤܣ 
CAPUT I.‏ ܦܣܘܩܐ ܐ 


LO Scire vos cupio, fratres, quod si,‏ ܐܢܐ el‏ ܕܬܕܥܘܢ ܐܚܝ ܕܐܝܟܢܐ ܐܝܬܝܗܘܢ 

M ~ 3 propter timorem Dei, placuit vobis 

vivendi quamin Christo serva-‏ ܕܟ verme‏ ܒܡܫܝܚܐ ܥܡ ܕܐܚܝܢ ܡܗܘܢܒܐܬܪ̈ܘܬܐ 

ve  vimusinteromnes fratres nostros, in‏ ܕܐܝܬܝܢ ܒܗܘܢ. ܗܐܢ ܗܝ ܕܫܦܝܪܝܢ 
P variis locis ad i‏ 

variis locis ad quos perreximus,‏ ܢܒܪ = ܐܦ ܐܢܬܘܢ 


equum est ut sic ambuletis in Do- 
else ܚܢܢ ܕܝܢ ܐܢ ܐܠܗܐ‎ «ρα ܐܬܕܒܼܪܘ‎ mino. Nos autem, Deo adjuvante 


- . ic in Domino convérsamur. 
ܡܬܕܒܼܪܚܢܚܢ. ܥܝܡ ܒܬܘ̈ܠܬܐ ܠܐ‎ hse Dem : 


Sub eodem tecto cum virginibus non 


eM ܥܡܪܪܐܝܢܢ . ܘܡܕܨܡ ܒܓܘܐ ܥܡܗܝܢ ܠܬ‎  manemus, nec inter nos et illas ne- 
cessitudo ulla intercedit. Cum illis 


nec eibum sumimus nee potum.‏ ܘܡܡ ܒܬܘ̈ܠܬܐ al y‏ ܘܠܐ ܫܬܚܢܢ. 
Alibi ea que virum non . habet,‏ ܘܐܝܟܐ ܕܕܡܟܐ ܒܬܘܠܬܐ μ‏ ܕܡܟܢ ,ܙ ܘܠܐ 


virgo aut filia nubilis, quiescit et 


pernoctat; et alibi nos somnum car«‏ ܡܫܓܢ ve‏ ܢܫܐ. ܘܠܐ ܡܫܟܚܝܢ ܠܢ 
σ pimus et pernoctamus , eíiamsi illa‏ ܘܠܓܡܪܐ ܐܝܚܟܐ αν οὖν‏ ܒܬܘܠܬܐ * ܐܝܕܐ 


in alio domus loco sola remaneret. 


Pedes nostros mulieres non lavant,‏ ܕܠܓ̈ܒܪܐ y‏ ܗܘܬ. ܐܘ ܒܪܬ ܩܝܡܐ ܐܐ ܕܡܟܝܢܢ 
Jie] nee nos ungunt ".‏ ܐܢ ܐܝܬܗ ܒܕܘܢܬܐ ܐܚܪܬܐ 165228285 y‏ 


" " Si autem inopinate irruat in nos 
Le ܬܡ݂. ܐܢܕܝܢ ܢܓܫ ܘܢܕ ܕܟܝܢ‎ veles lempus adversum, in cámpis, in 
el |... ο” οἱ ܒܐܓܘܪܣܐ.‎ οἱ ܒܕܘܟܐ.‎ urbe, vel in villa, nobisque oceur- 

ταπί fratres qui in his locis repe- 


LL el ολ. riuntur, 114) 3111135 in domum cujus-‏ | ܐܘ ܐ 
quam fratris, iliuc convocatis cun-‏ ܕܡܣܬ̣ܩܒܥܝܢܢ ْ. ܘܡܫܬܼܟܝܝܢ ܐܚܐ ܒܐܬ ܪܐ 


. s * . etis fratribus, ad eos exhortationis 
«diseno ܐܚܐ.‎ eM: ܗܒ ! ܥܐܠܝܢܢ ܠܘܬ ܗܘ‎ D oc honestatis verba proferimus. Hi 


veru soli loquüntur quibus inest‏ ܠܟܠܗܘܢ ο ους NON e!‏ ܥܡܗܘܢ 


predieandi scientia. Verbis suis isti 


sedulo attendunt, el quasi preecincti,‏ ܡܠܐ ܕܠܘܒܒܐ ܘܕܒܘܝܐܐ. ܘܐ ܢ ܕܐܝܬ ܒܢ 
So ee sermones gravilatem, reverentiam,‏ ܢܗܘܘܢ cl cess‏ 


?! [ntercharitatis officia, Christus ipse (Luc. vir, 46) et, post ipsum, Apostolus (1 Tim. v, 10), duo przefata 
vipera nimeraverat. Cum autem ex ipsis charitatis operibus occasionem captet diabolus homines ad pecca- 
fim adilucendi, sapienter judicavit sanctus Clemens amovendám esse hane tentationis lapsusque origine, 
non quidem erza fideles s, sed erga clericos, uL niliil omnino sinistri in eos rumoris fingi posset, 

- Hihilque detrahi famze castitatis ac modestize ipsorum. 


E 
modestiamque spirantes, enuntiant 
in timore Dei, suggerendo fratribus 
ut in ómnibus Dei beneplacitum 
querant, invicem; pre veniant ac 
tmulentur in operibus bonis et 
absque dolo semper incedant: heec 


enim sunt populi Dei ornamenta et 
munia *, 


CAPUT Il. 


S. CLEMENTIS 1 ROM; PONT, OPERA GENUINA. 


an 
ܘܡ̈ܠܐ ܕܝܩܝܪ̈ܢ ܘܕܚܝܠܢ:‎ rt () δι 0^ 
ܘܢܲܟܦܵܢ ܒܕܚܠܬ ܐܠܗܐ . ܘܕܢܫܦܝܪܘܢ‎ 
ܐܠܗܐ ܒܟܠܡܕܡ. ܘܙܢܬܝܬܙܽܘܢ ܘܢܐܬܘܢ‎ 
ܨܦܬܐ‎ Jte . ܫܦܝܪ̈ܐ‎ Jgass ܠܩܕܡܝܗܘܢ :ܙ‎ 
ܠܥܡܐ‎ oto ܢܗܘܘܢ ܒ݁ܟܠܡܕܡ . ܐܝܟ ܙܕܝܠܐ‎ 

ܕܐܠܚܗܐ. 

ܦܣܘܩܐ ܒܙ . 


eM 99 99 ܘܐܢ ܕܝܢ ܢܓܕܫ ܘܪ̈ܚܝܩܝܢܢ‎ ® Quandoque evenit ut, inclinata 


j&m die; instanteque vespere, longe 
ἃ nostris et propinquorum domibus 
dissiti, urgeamur a fratribus qui 
amorem fraternitatis. et hospitali» 
tatis colunt, ut hospitemur apud se. 
Hos movet desiderium audiendi & 
nobis, per vigiliam ,. sacra Dei elo- 
quia, ut ea deinde ipsi memoris in- 
figant. Interdum aeceptamus panem 
et aquam, nec non quacunque no- 
bis, Deo providente, apponuntur. 
Annvuimus quoque invitationi per- 
noctandi cum illis , ibique hospita- 
litatem recipiendi, si reperiatur vir 
sanctus in domo quam adivimus. 
Tuno frater aliquis ques necessaria 
sunt parat nobis, disponil ac mini- 
strat; ipse pedes nostros lavat, nos- 
que ungit oleo; ipse, divina fide 
motus, lectum sternit in quo quie- 
scere debemus. 1160 enjm charitatis 
offiojia sihi reservat hospes noster, 
Yel id agunt fratres qui in domo 


qoo‏ ܩܪܝܒܝܢ , ܘܨܕ ܠܐ ܠܗ ܚܘܡܐ ܘܝܼܲܕܪܟܢ ܥܕܢܐ 
ܕܪܡܫܐ. ܘܢܐܥܨܘܢܢ ܐܚܐ ܒܝܢܕ ܚܘܿܒܐ ελα.)‏ 
ܘܡܛܠ ܪܰܚܡܰܬ݂ ܐܟܝܣܝܢܘܐ| ܘܙܢܝܩܲܘܐ ܥܢ 
ܠܘܬܗܘܢ ܐܝܟ ܕܢܫܗܕ ܥܡܗܘܢ ܘܕܢܫܡܥܘܢ 
ܡܠܬ | ܩܕܝܫܬ| loi$.3‏ ܘܢܥܒܕܘܢ ܘܢܬ ܐܣܘܢ 
—— ܕܡܝܪܝܐ gol‏ ?99015( ܥܗܝܕܝܢ 
ܘܠܗܝܢ. ܘܢܩܕܒܘܢ ܠܢ ܠܚܡܐ ܘܡܝ̈ܐ ܘܡܕܡ 
ܕܡܛܝܝܒ ܐܠܗܐ. ܘܢܨܒܐ ܘܢܬ ܪܲܡܸܐ ܕܢܒܝܘܬ 
polos.‏ ܐܢ Ml‏ ܬܘܓܒܪܐ ܩܕܝܫܐ. ܠܘܬܗ 
us.‏ ܘܫܪܝܢܢ ܘܗܘ Lo] οι‏ ܢܗܘܐ cao‏ 
ِ ܘܡܲܬܩܹܝܢ ܟܠ ܡܝܕܡ ܕܡܬܒܥܐ ܥܢ . eoo‏ 
ܡ ας‏ 
ܠܢ ܡܫܚܐ. ܘܗܘ ܡܫܼܲܘܐ ܠܢ ܬܫܝܘܬ] ܥܠ 


Juss,‏ ܕܐܠܗܐ ܕܢܕܡܟ. ܗܠܢܢܓܪ ܟܠܗܝܢ ܗܘ 


99 ܕܫܪܝܢܢ‎ «o Moo; SAI? ܐܚܐ ܡܩܿܕܫܐ‎ 


«Δ ܗܘ ܢܥܒܟ ܒܩܢܘܡܗܼ ܘܗܘ ܢܫ ܡܫ‎ sunt, quique nobis tanquam fratri« 


?* Nihil instructione plenius ac brevius dici potest, Indicat sanctus Clemens quz fuerint in Ecclesise 
incunabulis saeerdotuuret predicatorum cautones, ut coram fidelibus ministerium suum honorarent, 
seeundum Apostoli preceptum. Non omnes indistincte ad praedicationem applicabantur; sed illi praecipue 
qui tali munere congrue fungi poterant. Czeteri qui. munus istud non exercebant prodicantibus plaude- 
bant, nee invidebant. Préedicatores autem. divino timore, non tumore pleni, Ες lingus intem- 
perantis cobibenLes, invigilabant ne quid ex ore suo excideret quod gravitatem, honestatem sobrletatemque ^ 
non saperet ; sed in omnibus Dei gloriam salutemque proximorum inquirebant, εἰ vitam cujusvis πιο] 
et fraudis expertem fdelibus inspirahant, , 


emm») Fue (2) 
pM L. (b) 


ܚܚ 


nistrant "". 

Nulla vero nobis ministrat mus 
lier, sive puella,sive nupta, sive 
nubilis, sive dives, sive famula, sive 
Christiana, sive etbnica : soli nam. 
que viri tune cum viris relationem 
habent. 

Attamen quando videmus mulie- 
ribns assistentiam nostram ministe- 
riumque necessaria esse ut sint par- 

p ticipes orationis οἱ verborum exhor- 
tationis et edificationis quee focturi 
sumus cum fratribus , convocantur 
anobisomnes sancte mulieres qua 
in hoc loco reperiuntur, ut gaudii 
veri consortes fiant ; Sed non acce- 
dunt nisi in habitu modesto ac de- 
centi. Tunc qui inter nos donum 
hahent predicationis et edificatio- 
nis 3, verba que Deus suggesserit 
adstantibus proferunt. Deinde ora- 


EPISTOLA II AD VIKGINES. 
Α bus,que nobisopus sunt subroi- 


ET 
«on Bi] ec ܘܟܠ ܐܝܫ ܘܨ ]3[ ܕܐܲܝܬ݁‎ 
ο ܢܫܡܫܘܢ ܥܡܗ ܡܗܝܚܢ ܨܒ̈ܝܘܬܐ‎ 
ܠܢ ܕܝܢ ܐܢܬܬܐ ܐܝܕܐ‎ alf ܕܡܬܒܥܝ̈ܢ ܠܗܘܢ‎ 
ܠܓܒܪܐ ܒܗ ܒܙܒܢܐ. ܠܐ‎ loo ܕܙܨܠܝܐ : ܘܐܝܕܐ‎ 
Jose Lo» ܘܠܐ‎ - s ܐܨ .ܘܠܐ ܐܝܐ‎ Joc 
Joss ܐܦ ܠܐ ܐܡܬܐ ܟܪܝܚܣܛܝܢܝܬ| ܘܠܐ‎ 
qo ܐܠܐ ܒܠܚܘܕܓܒܪ̈ܐ ܥܡ ܓܒܪ̈ܐ ܢܗܘܘܢ.‎ 
Js ܡܛܠ‎ Jio ܚܙܝܢ )993990 ܕܢܲܩܘܡ‎ 
eec LJ. 19 ܘܢܡܲܠܠ ܡ̈ܠܐ ܕܒܘܿܝܐ‎ 
ܘܠܟܠܗܝܢ ܐܚܘܬܐ ܩܕܝܫܬ ܐ ܘܒܬܘܬܐ. ܐܦ‎ 
ܢܟܦܘܬܐ܆ܵ‎ oa» ܢܫܐ. ܕܐܝܬ ܬܡܟ.‎ ορ 
ܘܒܐܣܟܝ̈ܡܐ ܫܦܝܪ̈ܐ ܕܢܐܬܘܢ ܠܒܘܣܡܐ‎ 
Ἢ ܕܢܡܿܠܠܘܢ‎ cs et ܒܢ‎ ἈΠῸ ܕܫܪܪܐ ܘܐܝܠܝܢ‎ 


ܡܡܠܝܢܢ ܘܡܒܝܐܝܢܢ ܠܗܘܢ cM μα.»‏ 


ܕܝܗܒܠܢ ܐܠܗܐ . ܘܗܝܕܝܢ ane no‏ ܘܫܐܥܝܢܢ 
* : 
Jena t το ο‏ ܢܫܐ ܕܝܢ Hox so‏ 
ܢܗܘܝܢ ܟܖ̈ܟܢ ܐܝܕܝܗ̈ܝܢ ܒܡܐܢܝܗܝܢ. ܐܦܚܢܢ 
ܕܝܢ lonas‏ ܘܒܟܠܗ ܢܟܦܘܬܐ ܟܕ 9( ܚܝܪ̈ܢ 
que nostram dexteram, veste quo-‏ - ܠܠ ܢܟܦܐܝܬ. ܘܒܟܠ ܐܣܟܚܡܐ 
S i iostra pra modestia coopertam,‏ 
ܫܡ ܪ ܝ ܫܦܝܪ̈ܐ ܢܟܪܘܟ L5 Locos? enel‏ 
Interea nos sursum oculos habe-‏ ܟ 3 ܢ ܐ 8 
quo voluerit‏ ܙ mus, hisque peractis‏ ܘܗܝܕܝܢ ello‏ ܘܢܬܠܢ ܥܢ ܒܝܡܝܢܝܢ 
Dominus pergimus.‏ ܦܨ ܟܪܝܟܐ veles‏ ܗܝܕܝܢ ܐܙܠܝܢܢ ία.‏ 
ܕܝܗܒ ܠܢ ܐܠܗܐ ܀ 


mus, acdenique invicem salutamus, 
viri viros *, Nec tamen deest 
salutatio erga mulieres et virgines ; 
ille enim, manibus intra vestimenta 


sua obvolutis, adveniunt, manum- 


* Per hujusmodi salutationem desighatur, ri fallor, manus tectz deosculatio : videur enim con- 
suetudinem hane manus deoseulationis a primavis Ecclesie diebus ad nos usque permeasse. Desierunt 
Aulem cooperiri manus quando manicarum usus introductus est in virorum vestimentis. Vix enim severior 


ΕἸΝ, (α)‏ ܚܝܪ̈ܝܢ܆ 


gs 
[ 
.. 


CAPUT Π|. 


Quando ineurrimus in locum ubi 
won est aliquis frater sanctus '' 
quia omnes liospites sunt tanlum 
socii , apud quos omnis frater reci- 
pitur; his tunc omnibus hospiti- 
bus devolvitur cura subministrandi 
prona voluntate fratri cuilibet qua 
ipsi necessaria sunt. Nec decet alios 
quam socios fratri adven hec offi- 
cia prestare. Hospitibus haec dicere 
ron omittat. Nos, vocalione saneti , 
cum mulieribus nec cibum nec po- 
tum sumimus; nee mulieres aut 
virgines nobis ministrant, vel pedes 
nostros lavant, vel nos ungunt; nec 
nobiseum congregat in eodem loco 
remanent; nec somnum capimus 
ubi ipsc pernoctant, Cavemus enim 
ut in rebus eunetis non arguamur 
merito : solliciti quippe sumus πὲ 
quis in-nobis offendatur aut scanda- 
lizetur : Nemini dantes ullam offcn- 
sionem, ܐܐܐ‎ non. vituperelur mintste- 
rium nosirum "°, Scientes ergo limo- 
rem Domini, hominibus suademus ; 
Deo autem manifesti sumus "'. 


CAPUT 1V. 


Si contingat nos incidere in loeum 
ubi,absque uilo viro, sole repe- 
riuntur mulieres et virgines fideles 


5. CLEMENTIS | ROM. PONT OPERA GCENUINA, 


A 


ܘܐܢ 24s‏ ܬܘܒ 5 Loo‏ ܘܠܐ ܢܗܘܐ 
ܬܡܢ ܐܚܐ ܡܩܕܝܫܐ. ܐܠܐ ܟܠܗܘܢ Lola‏ 
ܐܝܬܝܗܘܢ ܢܩܒܿܠܘܢܝܘܝ ܠܗܘܿ πλω‏ 
ܠܘܬܗܘܢ. ܟܠܗܘܼܢ Ll‏ ܕܐܝܬ ܬܡܝܢ܇ 
ܘܢܫܡܫܢܗܝ queo‏ 0323« ܒܟܠܡ ܕܡ 
ܚܦܝܛܐ ܝܬ ܒܬܪܥܝܬ oco. Kad]‏ ܕܝܢܐܚܐ 
d‏ ܐܝܟ ܕܘܠܐܠܗ. axo Maso‏ ܡܢܗܘܢ ܐܝܟ ܕܙܙܩ ܥܗ. 
ܘܢܐܡܪ ܠܗܘܢ ܗܘ ܐܚܐ ܠܗܠܝܢ ܡܫܘ̈ܬܦܐ 
ܕܐܝܬ ܒܗ ܒܐܬܪܵܐ . ܚܢܢ aseo‏ ܥܡ L5‏ ܠܐ 
ܐܿܠܣܝܢܢ ܘܠܐ eos‏ ܘܠܐ ܡܫܬ ܡܫܝܢܝܢ ܡܢ 
Lao‏ - ܘܠܐ ܡ oo‏ | . ܘܠܐ ܡܫ̈ܝܓܢ C»‏ 
«eaa ο.) C‏ ܘܠܐ caa‏ 
ܠܢ ܢܫܶܐ. ܘܠܐ ܕܡܝܟܝܢܢ ܐܝܟܬ ܕܡܟܝܢ Lacs‏ 
ο‏ ܐܝܟܢܐ ܕܢܝܗܘܐ ܕܠܳܐ ܥܕܠܝ ܒܟܠܡܕܡ. ܡܛܠ 
ܕܐܢܫ ܠܐ ܢܬܬܩܠ οἱ‏ ܢܬܟܫܠ ܟܝܢ ܘܡܐ 
ܕܡܫܡܫܚܢܢ]ܗܠܝܢ ܠܗܚܢ. 2— ܕܠܐ 
ܬܘܟܠܬܐ ܠܟܠ ܐܢܫ . ܐܝܟ σον οἱ‏ 
ܕܝܕܥܝܢܢ ܕܚܬ݂ܗ ܕܡܪܝܐ. ܠܒܢܝ̈ܢܫܐ ܡܦܝܣܝܢܢ 
ܠܐܠܗܐ ܕܝܢ ܓܠܝܢܢ ܀ 
ܦܣܘܩܐ 0 
D‏ ܐܢ οἱ‏ ܢܓܕܫ ܘܢܣܬܩܒܠ ܒܐܬ ܪܐ ܒܕܘܟܐ 
ܕܠܝܬ ܬܡܢ ܓܒܪܐ َّ ܐܠܐ ܟܠܗܝܢ «οὐ Ino‏ 


etiam modestia lzeditur manus aspectu, imo honesto osculo. Idem dici nequit de nudati brachii apparitione. 
Porro veterum Romanorum vestes manicis carebant : unde Virgilius (Aneid. 1. ix, v. 615, 614) expro- 


hrat Phrygibus quasi effeminatis, quod manicis uterentur : 


Εἰ tunice manicas, et habent redimieula mitra. 


Ὁ vere. Phrygie, neque enim. Phrgges. . . . 


Et Quintilianus monet oratorem (Jnst, l, xi) ne. gestus brachiorum superiorem corporis partem nimiis 


bujus temporis antiqui confirmari au- 


discooperi: Ν 
Non omittet eruditus lector animadvertere relatione usuum 
ibenticitatem Epistolz sancti Clementis. 


3 Frater sanctus, id est Chrisianus. Tempore sancti Clementis, plurimi adhuc loci Christianis carebant. 
Api tamen sspe reperiebantur eatechumeni aut etiam gentiles in Christianos propensissimi. Hos crederem 


is in gratiam hujus.novze socielalis corispi- 
103, presertim vero Christi ministros, 


ܶܝ 
Cor. v, 11.‏ || @ 


sezes. "* IL Cor. vi, 1 


3 sancto pontifice socios esse vocatos, quia concordibus ai 
xabant. 15:1 magnum honorem reputabant suscipere Chri 
(ταν! ipsi Christi discipuli et sepius nobilior marivrum ipsius 


E 


in unum loeum eas congregamus ; 
his déinde ad dextrum latus colloca- - 
tis, inquirimus de singularum agendi 
ratione, ab ipsis discere cupientes 
quie ipse sole manifestare queunt. 
Quo peracto, omnes simul accedunt ; 
Sseiseitamur ab eis utrum pacifice 
vivant οἱ monitaeis damus qua cas- 
litatem ae Dei timorem redolent **, 


EPISTOLA il AD VIRGINES. . 
JL JA ix ܘܒܬܘܠܬܐ ܡܗ‎ À qui instant ut ibidem pernoetemus, 


am 
eol ܕܢܒܘܬ‎ 
Jtoozs ܠܟܠܗܝܢ‎ eoo. coo ου Lil]s 
ܚܕܐ ܠܓܒܐ ܕܝܡܝܢܐ. ܘܡܩܐܥܝܢܢ ܠܗܝܢ ܕܡܢܐ‎ 
& ܥܒܕܢ. ܘܐܝܟ ܡܕܡ ܕܝܠܦܚܢܢ ܡܝܢܗܝܢ‎ 
ܘܚܙܝܢܢܬܪ̈ܥܝܬܗܝܢ. ܡܡܬܠܝܢܢ ܥܡܗܝܢ ܐܝܟ‎ 
e ܕܚܠܘܗܝ ܕܐܠܗܐ . ܘܡܐ‎ latas ܐܝܟ‎ Jo: 
ܕܐܝܟ‎ c Lo ܘܐܬܟܢܫܝ ܟܠܗܝܢ ܘܐܬܝ.‎ 


Deinde legimus ipsis Scripturam‏ ܙ ܕܒܫܠܡܐ ܐܝܬܝܗܝܢ : ܡܡܠܝܢܝܢ ܥܡܗܝܢ 


quam hreviter ac verecunde com- 
mentamur, servantes exterius gra- 
vitatem qui mentis eireumspeetio^ 
nem pingit. Hiec omnia agimus ut 
ille edificentur ac roborentur. Mu- 
lieres etiam qui socie sunt alloqui« 
mur, prout fert ipsarum status 3. 
Si tunc die recedente nocteque vi- 
cina, alio divertere nequeamus ad 
pernoctandum, eligimus inter omnes 


Cc hujus loci mulieres, etate gravio- 


rem ac modestiorem, ut sssignet 
nobis locüm aliquem segregatum 
quo non appropiet ulla mulier aut 
virgo. Huic mulieri etate nalura in- 
eumbit cura afferendi hobis et lumen 
etquid nobis necessarium est, Liben- 
ter hujusmodi officia adimplet, cha. 
ritatis viscera gestans in fratres qui 
ibidem hospitantur. Heec autem pre 
aliis senescens mulier eligitur quas 


P diu probata est assiduitate medita- 


Js‏ ܕܒܘܬܐ ܒܕܚܬ݀ ܐܠܗܐ . ܘܩܪܝܢܢ ܠܗܝܢ 
ܟܬܒܐ ܒܢܟܦܘܬܐ ܘܒܡܝܠܐ 
Bg‏ ܐܠܗܐ. eas‏ ܝܩܝܪܘܬܐ ܘ݀ܒܪܥܝܢܐ 
ܚܝܨ ܐܝܟ ܠܒܢܝܢܗܝܢ ܘܫܪܪܗܝܢ ܥܒܕܝܢܢ 
ܟܠܡܕܡ. ܘܠܐܝܠܝܢ ܕܡܫܘ̈ܬܦܬ| ܐܢ̈ܝܢ . ܐܝܟ 
ܕܙܕܩ ܠܗܝܢ ܡܡܿܠܠܝܢ ܥܡܗܝܢ ܒܡܪܝܐ . 
ܘܐܢܕܚܢ ܢܨܠܐ ܠܙܘ ܚܘܡܐ . ܘܢܬܪܟܢ ܥܢܢܐ 
ܕܪܡܫܐ. ܐܝܟ ܢܒܘܬ ܠܢ ܬܡܢ .ܓܒܝܢܢ ܐܢܬܬܐ 
ܐܝܕܐ ܕܩܫܝܿܫ ܘܢܟܦܐ I‏ ܘܐܡܪܝܢܢ 
o.‏ ܕܬܬܠܝ ܠܢ ܪ̈ܘܟܬܐ que‏ ܘܠܢ. ܐܝܟܐ 
ܕܐܢܬܬܐ ܠܐ Ls.‏ . ܘܠܐ ܒܬܘܬܐ . ܘܗܝ ܗܝ 
ܐܢܬܬܐ ܣܒܬܐ ܬܬܐ ܠܢ ܫܪܓܐ. ܘܟܠܡܕܡ 
Ls Ner‏ ܠܢ ܗܝ ܬܝܬܐ ܠܢ . ܐܝܟ ܙܡܝܢ 
ܚܘܒܗܘܢ ܕܠܐܚ̈ܐ̇. ܬܝܬܐ ܟܠܡܕܡ ܕܡܬܒܥܐ 
ܐܬܫܡܫܬܗܘܢ La],‏ ܐܟܣܢ̈ܝܐ. ܣܒܬܐ ܕܝܢ 


JL‏ ܘܚܩܚܪ̈ܬܐ 


," In hisquead mysteria et sacramenta spectabant, nihilexpresse ab oratore quolibet revelabatur, przeser. 
timque nihil a quovis auctore claris verbis Ὃ μη Sensum vero intentum penetrabant initiati quibus da« 


cet catechumenis, in parabolis serius evolvendis om« 


tum erat nosse veritates absconditas. Caeteris autern, l 


nia dicebantur. Num quis mirari deberet si diebus istis fervoris ac persecutionis animz devote cum gaudio 
excepissent reconciliatiunis ministros, istique, modest causa, in unum ejusdem loci latus mulieres secrevis- 
sent, dum unaquaque; vicissim, internam mentein, in exomologesi, revelasset! Textui superiori satis con- 


siliiin Regulis 


ruit illa aententia. Conferri possunt qux híc a sancto Clemente dicuntur cuim verbis sancti 


revioribus, presens 108 εἰ 110, et nota erit prudentia primis saculis adbibita in mulierum confessione, 
0 


Inm discrimen inter verba utriusque sancti in 


quz szpe fiebat coram teslibus saltem satis distantibus. 


80 est, quod prudenter tacueriL sanctus.Clemens nomen cottfessionis quam seculo 1v. &anctus Basilius ος” 
primere potuit. Genullexi fideles ante sacerdotem confltebantur. Hinc "prodiit ab infidelibus ad quos im 
| ern pervenerat hujus ritus notília, turpis adorationis accusatio erga confessarium : ut videre est apud 

ünutium Felicem, cap. 9. Usus sedilis confessionalis, qualis hodie adhibetur, serius introductus eat, 
^t. Quemadmedum socios ad catechumenorum aliorumque virorum Christianis addictorum ordinem roe 
terri posse judicaviimus, sic mulieres socias eidem ordini ascribere nihil vetat. 


1 


Ῥλτκοι.. Gm. 1. ; 


S. CLEMENTIS | ROM, POST. OPERA ΘΕΝΌΙΝΑ. < 0 ΓΝ‏ ܝ 
-ςς j^ tionum, κἰποφιιδ perspecta εἰ Λέον‏ - 
educavit, si hospitio recepit, ss san-‏ ܐܝܕܐ ܕܒܬܪ | Lage‏ ܒܙܒܢܐ Εν‏ 


: Ax 3 s LL ους 4 E ܐܬܒܲܚܪܬ‎ ctorum pedes lavit ^. Quando vero 
‫̈ "t ܐ‎ tempus quietis advenit, domum illa 
ܓܒܝܗܘܢ ܕܩܕܝܫܐ.‎ Ml ܐ : ܐܢ‎ in pace repetit ν". 
ܘܗܝ ܗܕܐܡܐ ܕܗܘܐ ܥܿܕܢܐ ܕܫܢܬ | ܬܫܢܐ ܘܬܐ ܙܠܝ‎ 
ܒܫܠܡܐ ܀‎ eM nn. 
ܦܣܘܩܐ ܗ‎ CAPUT V. 


Si autem incidamus in locum ubi‏ ܘܐܢ ܕܚܢ ܢܣܬܼܩܒܠ ».18.509 ܘܢܫܝܟܚ 
Β 6018, absque ullo viro, reperiatur‏ 
mulierfidelis, ibi nequaquam sta-‏ 
mus, neque oramus, neque Seri-‏ ܐܚܪܢܢ ܐܐ ܢܗܘܐ ܐܘܟܤ. ]3 ܐܢ ܗܝ ܟܠܚܘܕܝܗ. 
pluras legimus; quihimo quasi a‏ ܕ 
ܠܐ ܩܝܡܝܢܢ .26« ܘܠܐ ܡܕܠܝܢܢ ܬܡܢ. ܘܠܐ 
qd 4 bd le . facie colubri ei a laqueo pecceli‏ | ܡ̣ܢ 
«i» -2 fugimus. Nec propterea mulierem‏ ܟܬܒ̈ܐ οὶ,‏ ܐܠܐ «τον‏ ܐܝܟ ܕܡܢ Αγ.‏ 
je ERES. do fidelem contemnimus, absit a nobis‏ ܕ ܩܕܡ ἢ‏ “ 
EO got ge^ . talis cogitatio de quibuscunque so-‏ 
roribus nostris in Christo. Nolumus‏ ܕܚܛܝܬܐ . ܠܐ ܗܘܐ c‏ ܠܐܝܬ ܬܐ ܡܝܗܡ 
vero, quando mulier sola est, ansam‏ . 
s‏ ܡܣܥܝܢܢ. ܚܣ ܢܬܚܫܒ eo qo]?‏ 
ge 0 prebere suspiciosis inguisitionibus‏ ܡ ! 7 i‏ 
ου £ verbisve mendacii. Ad sinistrum‏ ܕܒܡܫܝܚܐ ܐܠܐ ܡܓ ܕܟܠܚܘܙܗ “οἱ‏ 
quippe judicium sponte inclinant et‏ 0 ܢ ܠ ܐ aal‏ - ܐ ܬ ܐ 
t Obfirmantur hominum mentes. Ca-‏ " 1 7 ) ܒܢ τὶ‏ 
ergo debemus ne preheamus‏ ܘܘ ܒܡܠܐ ο‏ ܠܒܘ ܬܗܘܢܓܪ ܕ ܐ 
ον ipsis male de nobis loquendi occasio-‏ ܦ 
P‏ ܒܒܝܫܬܐ ܣܝܡܝܢ ܘܡܫܪܪ̈ܝܢ. ܘܡܛܠ ܕܠܐ 


nem, et necuiquam simus offen- 


qicuo, ine sedulo vittraus quid-‏ ܢܬܠ ܠܬܐ ܠܐܝܠܝܢ ܕܨܿܒܝܢ ܕܲܢܠܒܟܘܢ ܒܬܐܢ 
= ܠ quid incosari polest ab bis qui‏ ܓܬ | ܘܢܡܲܠܠܘܢ ܥܠܝܢ ܒܝ̈ܫܬܐ. fto‏ ܢܗܘܐ 


S x ziose vias nostras speculantur, ul 
ܡܛ ܗܢܐ ܦܩܩܒܨܢ̄ ܗܢ‎ ^as]! Joel nos quasi reos deprehendant, cura- 
ܕܢܠܒܟܘܢ 4&2 ܥܠܬܐ‎ eM ܕܠ‎ Gnusque wr sine ollonsione simus 


D Judsgis et gentibus οἱ Ecclesic Dei : 


nec quaerimus quod nobis utile est,‏ ܡܛܠܗܢܐ ܢܙܕܗܐ. ܕܬܘܩܠܬܐ ܐܢܫ ܠܐ ܢܗܘܐ ܠܐ 
sed quod multis, uit salvi. fiant: *.‏ ܠ ܘܪ̈ܝܐ ܘܠܐ ܠܐܪ̈ܡܝܐ . ܐܦܠܐ πο κ] οὐ.‏ 


5 Nobis autem bonum non est ut quis- 
μι. ܢܒܥܐ ܡܕܡ ܕܠܢܦܫܢ 19.5 ܘܡܕ‎ llo quam propter nos scandalizetur. 


Omni igitur tempore cavendum 


$ . ܠܣܓ̈ܝܐ . ܢܐܚܘ‎ $ $e 
aJ ܕܡ ܕܟܕ . ܐ ܐܝܟ ܕ ܢ‎ attente nobis est ne Iratrum con- 
ܡܟܕ ܪܐ ܥܢ ܗܕܐ . ܕܐܢܫ ܢܬܟܫܠ ܡܛܬܢ .ܢܗܘܐ‎ scientiam imprudentia nostra con- 


«je ܚܕܐ ܐܢܬܬܐ ܡܗܝܡ̄ ܒܠܚܘܕܝܗ.‎ aol 


^ ܐ‎ τίπι, v, 0. ** Hic assignatur discrimen servatum, Eoclesia nascente, inter sanctos seu fiileles 
laieos et Dei ministros : laicorum. quippe modestorum licet ae verecundorum mulieres lavabant pedes; 
hos ungebant, czteraque consueta eharitatis οἱ urbanitatis officia erga ipsos, more patriz, impendebant ; 
clerici vero hare omnia denegabant preter ca quibus nullatenus carére polerant, *' 1 Cor. x, $5. 


ܐܐܬ 


lurbemus, et ne petra scandali 1psis 
existamus. Si enim etiam propter 
cibum frater noster contristatur, of- 
fenditur, in&rmatur, aut scandaliza- 
tur, jam non secundum charitatem 
&mbulamus ; hine Paulus : Noli cibo 
tuo, inquit, illum perdere pro quo 
Christus mortuus est " ; et alibi : 
Sie autem peccantes in. fratres, et 
percutientes conscientiam eorum in- 
firmam, in Christum peccatis 2 

Quapropter et nos fideles ipsi di- 
camus : Si esea. scandalizat fratrem, 
non manducabimus carnem in. ater- 
num, ne fratrem nostrum scandalize- 
mus *, 

Hsc omnia observat quicunque 
vere Deum diligit ; qui crucem suam 
sincere bajulat; qui Christum in- 
duit; qui prorimum vero amore 
prosequitur; qui demum ita suam 
eustodit animam ut neque ab altero 
sumat neque álteri prebeat scanda- 
lum, ut non pereat eo quod inter 
virgines sepius fuerit conversatus, 
aut in illarum domo habitaverit. 
Heec aliunde indecora suntet in per- 
ditionem vergunt eorum qui vident 


. aut noverunt hujusmodi assiduita- 


les eo ipso pravas quia scandalis et 
periculis fecundas et morti vicinas. 
Hec igitur agere Christianum non 
decet. Beatus autem homo qui, pra 
castitatis amore, semper est pavi- 
ܚ‎ 


CAPUT VI. 


Si autem adveniamus in locum 


9? Nullus lector intelligens mirabitur quod hic cibus memeretur, 


EPISTOLÁ II AD VIRGINES. 


ἐνῷ 
ܙܗܝܪܝܢܢ ܒܛܝܠܐܝܬ ܒܟܠ ܙܒܢ. ܕܠܐ‎ Sao 
Je eno ܘܢܫܘܐ ܐܢܘܢ ܪܥܝܢܐ‎ eli pe 
ܒܝܕ ܗܕܐ ܕܗܘܝܢܢ ܠܗܘܢ ܠܬܘܩܠܬܐ. ܐܢܓܪ‎ 
οἱ ܡܛܠ ܡ ܐ ܟܘܠܬ ܐ ܢܬܬܥ ܝܩ ܐܚܝܘܢ‎ 
ܡܬܟܫܠ ܠܐ ܗܘܐ‎ οἱ ܘܪܬܟܪܗ.‎ οἱ : ܡܬܬܩܠ‎ 
ܒܚܘܒܐ ܕܐܠܗܐ ܡܗܠܟܝܢܢ ܡܛܠ ܡܐܟܘܬܟ‎ 
ܡܘܒܕ ܐܢܬ ܠܗܿܘ ܕܡܡܸܛܽܬܗ ܡܝܬ ܡܫܝܚܐ.‎ 
ܗܟܢܐܓܪ ܚܛܝܢ ܐܢܬܘܢ ܒܐܚܝ̈ܟܘܢ.ܘܡܩܦܚܝܢ‎ 8 
ead» ܐܢܬܘܢ ܬ ܐܪ̈ܬܗܘܢ ܡܖ̈ܠܬܐ. ܒܡܫܝܚܐ ܗܘ‎ 
ܐܢܬܘܢ. ܐܕܓܪ ܡܛܠ ܡܐܟܘܠܬܐ ܡܬܟܫܠ‎ 
ܐܚܝ. ܢܐܡܪ ܚܢܢ ܡܪܗܝܡ̄ ܕܠܠܠܡ ܒܥܩܪܐ ܠܐ‎ 
e! ܢܐܐܟܘܠ. ܕܠܐ ܢܟܒܫܠ ܠܐܚܝܘܢ . ܗܠܝܝܢ‎ 
ܕܒܫܪ ܪܐ ܪܚܡ ܐܠܗܐ‎ lul ܟܠܗܝܢ ܥܿܒܕ ܟܠ‎ 
ܐܝܢܐ ܕܒܫܪܪܐ ܫܟ݂ܝܠ ܨܠܝܒܝܗ. ܘܠܒ ܚܫ‎ 
̄ ܠܡܫܝܚܐ ܘܪܚܡ ܠܩܪܝܒܗܘ. 00 ܕܢܛܪ‎ 
ܠܐ ܢܝܗܘܐ. ܕܠܐ‎ (ἡ | ܢܦܫܗ ܕܠܐ ܢܝܫ ܬܘܩܠܬ‎ 
exo] 1 ܢܬܟܫܝܠ ܐܢܫ ܘܬܛܬܗ ܘܢܝܡܘܐ. ܡܛܠ‎ 
ܥܡ ܒܬܘ̈ܠܬܵܐ. ܘܥܿܡܪ ܠܘ̈ܬܗܝܿܢ. ܡܕܡ ܕܠܐ‎ 
ܙܿܙܩ ܠܩܘܚܦܗܘܢ ܕܐܝܠܝܢ. ܕܚܙܝܢ ܘܫܡܡܝܢ‎ 
se] cae ܕܐܝܟ‎ Les Jos? 
ܕܡܟܫܠܢܘܬܐ ܘܕܩܲܝܢܕܘܢܘܣ ܘܩܪܚܒܝܢ‎ 
Loans cam. ου) ܠܡܼܽܘܬܐ. ܡܕܡ ܕܠܐ‎ 
oso tse ܠܒܪܢܫܐ‎ κοὐ ܛܘܒܘܗܝ‎ D 
ܒܡܠܡܕܡ ܡܛܠ ܢܟܦܘܬ| ܀‎ 
ὁ ܦܣܘܩܐ‎ 
ܐܢܕܝܢ ܢܓܕܫ ܘܢܐܙܠ ܥܕܘܟܬܐ ܐܝܕܐ ܕܠܢܬ‎ 


C 


*! Rom, xiv, 45.  L Cor. vin, 19. 


cum sermo sit de virginitate : nam sponte et sine negotio ex verbis sancli Clementis hoc instiLuitur ratio- 
£iuium £ Romanos et Corinthios monet divus Paulus ne fratribus infirmis occasionem scandali przbeant, 
utendo eoram ipsis cibo licet indiferenti; quanto magis caveri debet ne suspicio mala fdelium animig 
ingeraiur propter perieulosum contubernium, "° Prov. xxvi, 14. 


em. .ܙܐ‎ (α) 


dies quosdam incole loci retineant, 
debemus esse prudewées ܘܐܠ‎ ser- 
gentes, et simplices sicut columba ", 
mon quasi insipientes , sed μὲ sa- 
pientes ''; scientes timorem Domini, 
vt glorificetur Deus in omnibus per 
Dominum Jesum Christum, propter 
castas et senclas conversationos no- ` 
stras *; sive enim menducamus ܕ‎ 
sive bibinius, omnia in glorism Dei 
faciamus necesse est, ut quiconque 
nos intuentur, in omni'sermone, in 
reverentia, in modestia, in sequitate 
emterisque, rebus omnibus agno- 
scant nos esse.semen benedictum et 
sanctum filiosqne Dei viventis. Cum 
enim simus fideles, in nullo gentes 
imitari debemus, quibus, e contra, 
omnino dissimiles nos esse oportet, 
et in omnibus a malo abhorrentes, 
πο demus sanctum canibus, mitta- 
innsque margaritas ante porcos ^; 
sed in omni disciplina, scientia, tí- 
more Dei mentisque constantia glo- 
rificemus Deum *, 


Cultus enim quo servimus Deo 
longe nos discernit ἃ gentibus qua 
blasphemant in deliciarum suarum 
ebrietate, verbaque seduolionis in 


D impietate sua proferunt. Et ideo in 


gentium cotibus non canimus Psal- 
ms, uec legimus Scripturas, ne 
similes videamur musicis, cithare- 
dis, cantoribus, ariolis multisque 


S. CLEMENTIS 1 ROM, PONT, OPERA CENUIMA ` 
A ubi nullus sit Christianus, nosque ` 


σι 

wA FONS 

-J ions‏ ܢܗܘܐ ܚܟܝܡܝܢܢ ܐܝܟ ܚܝܘܘܬܐ: 
ܘܬܡܝܡܝܢܢ ܐܝܟ «Μὰ,‏ ܘܠܐ ܢܗܘܐ ܐܝܟ «δω‏ 
ܐܠܐ ܐܝܟ ܚܟܝ̈ܡܐ ܒܟܠܗܝܢ ܡܪܕܘܬܐ ܕܕܚܠܬ 
«ο.‏ ܕܢܫܬܲܒܚ ܐܠܗܐ ܒܟܠܡܕܡ n‏ ܡܪܢ 
ܝܫܘܥ ܡܧܝܚܐ. ܒܝܕ ܕܘܒܪܝܟܝܘܢ ܢܟܦܐ 
ܩܕܝܫܐ ܛܪܓܪ do rna‏ ܫܬܝܢܢ. de‏ 
ܬ ܡܕܡ ܐܚܪܝܢ ܥܿܒܕܝܢܢ ܐܝܟ ܕܠܫܒܘܚܬܗ 
Jost‏ ܢܥܒܕ. ܠܗܘܢ ܐܝܠܝܢ τῶν‏ ܥܢ 
ܢܕܥܘܢ ܕܙܪܥܐ ܚܢܢ ܡܒܼܲܪܟܐ ܘܩܕܝܫܐ. ܒܢܝ̈ܐ 
ܕܐܠܗܐ ܚܝܐ ܒܟܠܡܕܡ. ܒܟܠܗܝܢ ‏ ܡ̈ܠܐ . 
ܒܟܘܚܕܐ. ܒܢܟܦܘܬܐ. ܒܡܲܟܝܟܘܬܐ. ܡܛܠ 
icis‏ ܠܐ ܡܬܕܡܝܢܢ ܒܡܕܡ . ܐܦ ܡܗ݀ܝ̈ܡܢܐ 
ܠܒܢܝܢܫܐ ܕܡܝܿܢ. ܐܠܐ ܒܟܠܡܕܡ ܢܘܟܪܝܐ ܚܢܢ. 
ܟܠܪܫ̈ܥܐ. ܘܠܐ οὐ‏ ܩܘܙܫܐ ܩܪܡ ܟ݀ܒܵܐ. ܘܠܐ 
ܡܪܓܢܝܬܐ ܩܕܡ ܚܙܝܪ̈ܐ. ܐܠܐܼ ܒܟܠ ܡܪܕܘܬܐ 
ܕܐܝܬ. ܘܒܟܠ ܝܕܥܬܐ. ease‏ ܕܚܐ ܐܠܗܐ. 
ܘܒܝܿܨܝܦܘܬܐ ܪܥܝܢܐ. ܡܫܼܲܒܚܝܢܢ ܠܐܠܗܐ. ܠܐ 
ܓܪ con La ΡΨ‏ ܥܡܡ̈ܐ. 
: ܘܡܓܕܦܝܢ ܒܒܘܣܡܝ̈ܗܘܢܿ sas‏ ܙܕܛܡܐܘܬܐ. 
ܡܛܠ ܪܘܿܫܥܗܘܢ. po‏ ܗܢܐ ܠܐ ܡܙܲܡܪܝܢܢ 
ais.‏ ̇ ܘܠܐ ܩܿܪܝܢܢ ܠܗܘܢ ܟܬܒܐ ‏ ܕܠܐ ܢܗܘܐ 
ܕܡܝܢܢ ܠܙܡܪ̈ܐ. ܐܘ ܠܗܠܝܢ 25 
ܒܩܝܬܪ̈ܐ. οἱ‏ ܠܗܠܝܢ coco‏ ܒܩܐܐ. οἱ‏ 
ܠܩܨܘ̈ܡܐ. ܐܝܟ ܝܐܐ ܕܒܗܠܝܢ ܡܬܕܒܪܝܢ. 


ܒܗ ܟܪܝܣܛܝܢܐ. "Λο‏ 


aliis qui ista, quasi artem exercent‏ ܘܗܠܝܢ ܥܒܕܝܢ ܡܛܠ ܕܢܣܒܥܘܢ ܠܗܘܢ 


Wetstinus scribit vestras, sed mendose, ni fallor. 5 Matth.‏ ܦ 
vitz sanctimonia bonum Christi odorem non spargunt, ca-‏ 
cias ante porcos mittunt. Inde enim pravi, aut pracoccupstis‏ 
lucuntur ut ἃ religionis ministris in religionem contemptum suene‏ 
ac furorem convertant eamque eum ipsis dilacerent; 'sicque imnletur Chrisit vaticinium dicentis : Ne‏ 
forie couculceni eas pedibus εἰ conversi dirumvant vos ( Matth. vin, 6).‏ 


ܬܝܬ 
liter quesita, saturentur, mistura-‏ 
que modici vini undequaque exhi«‏ 
biti potentur, cantantes cantica Do-‏ 
Taini in terra alienigenarum, quod‏ 
non decet ". Non sic, obsecramus‏ 
vos, fratres, agite, nec ista fiant in-‏ 
ter vos : et si qui forte tale vita ge-‏ 
nus elegissent, impedite ne ultra‏ 
.fam stulte. et indecore agere per-‏ 

gant 1 


EPISTOLA Ἡ AD VIRGINES. 
Α et agunt, ut panis buccella, ignobi- 


ܥܘܡܨܐ Lancet‏ )0 ܫܝܛܬܐ. ΤᾺ ᾖλοο‏ 
ܡܙܓܔܬܐ ܕܚܡܪܐ ܙܥܘܪܬܐ. ܐܙܿܠܝܢ ολο‏ 
ܙܡܝܖ̈ܬܗ ܕܡܪܝܐ ܒܐܪܥܐ ܢܘܟܪܝܬܐ ܕܥܡ̈ܡܐ. 
ܘܥܒܕܝܢ Ρο‏ ܕܠܐ «οὐ‏ ܠܐ ܬܥܒܪܘܢ ܗܟܢܐ 
ܐܚ̈ܐ ً ον‏ ܡܢܟܘܢ iul‏ ܠܐ ܢܫܬܡ̈ܫܝܢ 
ܗܠܝܢ ܠܘܬܒܘܢ. ܐܠܐ eS‏ ܐܢܘܢ cJ‏ 
ea lot‏ ܠܗܘܢ. ܘܢܬܕܒܪܘܢ Jti‏ 


ܠܐ ) ܘܒܫܝܛܘܬ ܙܐ . ܠܐ ܡܬܥܐ ܐܚ̈ܐ ܕܗܥܝܢ ܗܟܢܐ 


Rogamus ergo vos qui ejusdem- 
justuie nobiscum germanitatem 
habetis, ut omhia que apud nos 
aguntur ita fiant ot in aificationem. 
vergant his qui fidein nostram sunt 
amplexuri. Exhibeamus nós oves 
Christi, observantia. omnis justitie, 
moribus sanetis, rectis verosque fl- 
deles pandentibus ; nec avertamus 
oculos ab hisqui heneste, verecunda. 
ab sancle vivunt; illis honorem glo- 
riamque tribuamus. Omnes in Deo 
e€ooperatores honorate "'. Si sie 
statis in Domino ; si per omnia 'in 
illo fideles ac recti manseritis, '* gau-- 


ܢܗܘ̈ܝ̈ܢ. ܡܿܝܢܢ ܕܝܢ ܡܢܟܘܢ La]‏ ܕܙܙܝܩܘܬܢ. 
ܕܗܠܝܢ ܗܟܢܐ κόρον‏ ܠܘܬܢ ܘܠܘܬܒܘܢ َّ ܐܝܟ 
ܕܠܕܡܘܬܐ ܕܡܗ݀ܝܡܢܐ ep? vest‏ 
ܕܢܗܲܝܡܢܘ̇ܢ. ܢܗܘܐ qo‏ ܥܢܗ ܕܡܫܝܚܝܐ. 
ܒܟܠܗܿ ܙܕܝܩܘܬܐ. ܘܒܟܠܗܘܢ'ܙܘܒܪ̈ܐ ܩܕܝ̈ܫܐ 
ܘܬܪ̈ܝܨܐ. ܟܕ ܡܬܕܒܝܪܚܢܝܢ η...‏ 


ܨܘܒܚܣܲܚܘܬܐ. ܐܝܟ git‏ ܥ݀ܡܗ̈ܝ̈ܡܢܐ. 


ܘܢܛܪܝܢܢ ܐܝܠܝܢ MT. () «rmt‏ 
ܘܟܕ̈ܝܫܝܢ. )0( ܘܡܫ ܚܝܢ ) ܘܡܚܘܪ̈ܒܝܢ ܀ 
ܘܗܘܝܬܘܢ EU we (f)‏ ܟܒܠܗܘܢ c‏ 
ܕܸܡܥܕܪܢ. ܐܢܬܘܢ ܐܢܘܢܓܪ ܚܕܘܬܢ. ܘܟܠܝܥܢ 


^ Hic meditenlur qui 1 missionem dederunt in terrasalienss, vt eircumferant illuc eloquia 


inguag εἴ pro arbitrio suo conversa, omnibusque populis infidelibus prostituta. O vere 
am Dei, sed spon: 


855 Christi-.bumiliationem ac 
Ὁ Qui halital im calis irridehit eos : εἰ Domi- 
juantum valet, obicem poriere polest et 
is vagorum seciariorum. Quanjo magis , 
trensgredi debel nec 


sacra, in omnes lij b 
mercenarii, qui non animas quzrunt sed nummos; non glori 


tribulationem intendunt! Horum autem consiliorum quis finis 
ὃν ο δ τ. Quilibet fidelis ܐ‎ 
juxta prudentiz regulas, ministerio usurpato εἰ circuitionil 
i, μη Civilis tamen pea limites sibi przscriptos nunquam 


sus subsannabit eos. (Psal. n, 4). 
principes et magistrat 


invadere in jura Ecclesie 1 in his qux religionem int, terminos assignat mon transi- 
lie ܘ ܘܐ ܐ‎ Serbis. Apostoli (PAilüp. v, $,q ΡΥ ΕΣ μὲ Inte- 


verba soli. Eccle» 


ndos,  ** Videtur alludexe sancius Clemens verbis 


gre citat, pre modestia, quia in his expresse nominalur, 9 Quis non videt 


fix principi convenire * 


Jie.&a Εν (ὦ) 
ܒܫܛܝܘܬܐܼ.‎ — d 0) 
ܘܢܟܦܝܢ.‎ qe () 
ܘܡܟܫܟܚܝܢ:‎ de (4) 
.ܐ ܘܡܘܪ̈ܒܝܢ.‎ (9) 
Per) l». (f) 


spes nostra ac vitt nostra. Amen. 


CAPUT VII. 


Tgitur 1nciprendo a lege et doscen- 
dendo usque ad Novum Testamen - 
ium, inspiciamus attente, perscru 
femur qua fuerit omnium patrum 
justorum vita, per totum 'incolatus 
sui tempus : optimum namque et 


8. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA CENUINA. : 
A dium nostrum eritis, corona nostra; 


ats 
ܘܣܒܪܢ ܘܚܝܢܢ. ܐܢܗܘ ܕܬܩܘܡܘܢ ܒܡ̈ܪܝܐ.‎ 
pidas qoool ܐ ܫܪܝܪܐ ܬ‎ ων ܡܗ݀ܝܡܢܐ‎ 
ܒܡܪܝܐ. ܐܡܚܢ ܀‎ 
3 ܦܣܘܩܐ‎ 

ολ ρα.‏ ܗܟܝܠ ܐܚܝ : ܘܢܚܙܐ ܕܐܝܟܢܐ 
ܐܬܪ̈ܒܪܘܼ ܟܠܗܽܘܢ ܐܒܗܬܐ ܙܙܝܩܐ. ܟܠܗ ܙܒܢܐ 
| ܡܝܢ 
ܐܘܙܺܝܬ| ܘܥܕܡܐ ܥܕܝܐܬܝܩ ܚܕܬ|. ܘܫܦܪ ܐ ܗܝ 


ܕܥܘܡܪܐ νεος νο‏ ܘܙ 


ως ܐܢܘܢ‎ La? ܓܪ ܗܕܐ 15,259 ܘܝܕܥ‎ ἢ utilissimum est a nobis haud igne- 


rari quot et quales viri, propter mu- 
lieres, perierint, quot et quales, 
propter viros, perierint feminm, 
quia nimia inter eos exstiterat fami- 
liaritas; et, e contrario, quot et 
quales homines preterquam cum 
suo sexu necessitudinem aut habi- 
Óationem habentes, castos invicem 
et sine macula servaverint se. 


CAPUT τη. 


Nota est ac perspecta historia 
Joseph, qui semper fidelis, prudens, 
sapiens, justus et pius in omnibus 
permansit. Nonne mulier concupi- 
Scentia exarsit, dum obtutus suos 
injecit in casti hujus-ac recti juve- 
nis pulehritudinem? ]pse vero, 
cum' operi nefario non &cquiesce- 


ܐܢܫܐ aoo‏ ܐܢܘܢ ܕܐܒܝܕܘ ܒܝܕ Jas‏ ܘܡ ܐܢܝܢ 
ܘܟܡܐ est Jas cul‏ ܒܝܕܓܒ̈ܝܪܐ. ܡܝܢ 
ܐܡܝܢܘܬܐ ܕܐܡܝܢܝܢ ܗܘܘ ܚܕ ܠܘܬ ܚܕ ܘܬܘܒ 
οἱ‏ ܥܠܙܘܕܐ ܡܚܘ ܐ ܐܢܐ . ܕܟܡܐ ܐܢܘܢ aoo‏ ܐܢܘܢ 
ܓܒܪ̈ܐ ܕܥܡ c pax. Jena,‏ ܗܘܘ ܟܠܗ ܙܒܢܐ 


ܕܚܝܝ̈ܗܘܢ. ܘܥܕܡܐ ܥܫܘܥܡܐ ܩܲܘܝܘ ܣܟ 
ο‏ ܠܘܬ ܚܕ ܒܦܘ̈ܠܚܢܐ ܢܟܦܐ ܕܠܐ ܡܘܡ ܀ 


ܦܣܘܩܐ ܚ 
LS dto‏ ܗܝ ܘܝܕܝܥܐ ܕܗܟܢܐ ܐܝܬܝܗܿ 
ܝܘܣܦ ܡܗܝܡܢܐ b asso‏ ܘܚܟܝܡܐ 
ܘܙܕܝܩܐ ܘܕܚܠܐ ܕܐܠܗܐ ܒܟܠܡܕܡ. ܠܐ ܗܘܐ 
ܠܩܘܦܪܗ ܕܗܢܐ ܢܟܦܐ ܘܟܐܠܐ ܪܶܓܰܬ݂ ܐܢܬܐ οὶ‏ 
ܕܒܪܓܬ| ܘܟܕ ܠܐ ܐܬܪܲܡܝ ܘܐܬܘܿܟܢ puso‏ ܠܗܿ 


pret, nec voluntati prave cederet,‏ ܪ̈ܓܬܗ ܘܨܒܝ̈ܢܗ. Sa»‏ ܐܘܠܨܢܝܐ ܘܒܟܒܠ 


libidinem exhorrescens, mulier, 
falso testimonio suo, in omnem 
ierumnam ac cruciatum eum conje- 
cit. "Deus autem eripuit illum ex 
omnibus malis que mulieroule in^. 
citamento in eum irruérant, etiam 


ܫܘܢܩܐ ܐܪܡܝܬ ܠܓܒܪܐ ܙܕܝܩܐ ܥܕܡܐ ܠܡܽܘܬܐ 
ܒܣܤܗܕܘܬܐ ܕܓܠܬܐ. ܐܠܗܐ ܕܝܢ oi‏ ܡܢ 
ܟܠܗܝܢ ܒܝ̈ܫܬܐ zl]?‏ ܥܠܘܗܝ. ܒܝܕ ΗΝ‏ 
ܕܘܬܐ. cota‏ ܐܢܬܘܢ ܐܚܝ : ܕܐܡܝܢܘܬܐ ܕܚܙܬܐ 


Fm. (a)‏ ܐܝܬܘܗܝ. 


A91 : EPISTOLA ii AD VIRGINES. - | A98 
ܥܠܓܒܪܐ‎ MA bol ܟܡܐ‎ δ᾽ δὰ pot EET] A cum periculo vite in justitia perso-' 


; verantem. 
le ܙܕܝܩܐ. ܡܛܠܘܢܐ ܠܐ ܢܗܘܐ ܐܡܝܢܝܿܢܢ ܥܡ‎ Pensate, fratres, qualis libidinis 
eJ he Ji se ܠܐܓܪ‎ σολ.» ܥܡ‎ Ἡο 88480 justum hunc invesisset, si 
E ᾿ . Oculos ipse in ejus JEgyptie corpus 
ܕܢܚܐܘܘܢ ܚܕܝܗܘܢ ܒܫܪܪܐ. ܡܬܒܥܐ‎ xA! injicere consuevisset? Tali exemplo 
ܘ ܩܕ ܐ ܐ‎ ` αἱ e t ἕως docti, nequaquam apud mulieres ac 


δ virgines assidue perstemus : id enim 

proposito refragatur eorum qui {πι-‏ ܘܢܟܦܘܬܐ. ܘܒܠܗ ܘܬ ܪܥܝܢܐ ܒܕܚ 

maculatos se éustodire volunt. Cha- 

ritas enim qua sorores diligere de-‏ ܐܠܗܐ. ܟܕ " ܐ ܠܚ ܢ ܘܠܐ ܬܘܒ 

comites habere debet om-‏ ,1:6118 ܐܐ ܕܪܟܐ es‏ ܡܥ ܠܘܬܗܝܢ.܀ 

nem sanctitatem, castitatem, mentis energiam omnimodam,, Deique timorem; nec fre- 
quentem apud illas commorationem, aut assiduum in quavis hora accessum admittit. 


CAPUTIX.‏ ܦܣܘܩܐ ܛ 


96) ευ ܠܟ ܥܠ ܫܡܫܝܘܢ‎ νυν H Num vobis ignota est historia 
Ssmsonis Nazarei virique fortissi- 


AR Ed ܕܐܠܗܐ ܐܝܬ ܗܘܐ‎ Leo? mi, in quo Spiritus Dei habitavit ? 
eM]o ܗܘܐ ܘܩܕ ܕܐܠܗܐ.‎ Ja o? ܠܗܢܐܓܒܪܐ‎ ς Isle segregatus ac Deo consecratus 


fuit, miraqué fortitudo in eo exstitit 


atque robur; hunc (amen perdidit‏ ܗܘܐ ܒܚܝܐܐ ܘܒܓܒܪܘܬܐ. ܐܢܬܬܐ ܐܘܒܕܬܗ ܚܝܕ 
NC . Lo: hae mulier, vilis corpusculi illecebris,‏ ܪܓܬ | ܒܝܫܬ| Le: ο‏ 


quibus cor ejus misere incendit. 


Non illum, quicunque es, imitare,‏ ܐܝܟ ܗܢܐ ܐܝܬܝܟ. ܕܥ ܢܦܫܟ ܘܕܥ ܡܫܘܚܬܟ. 
Noveris te, nec tua te lateat dignitas;‏ ܐܢܬܬ ܓܒܪܐ ܕܝܢ ܢܦܫܬܐ ܚܩ ܝܪܬܐ del;‏ 


mulier autem viri pretiosam animam 


AN «Jl eA ܡܿܦܣܝܢܢ‎ y lote capit *. Impense igitur suademus 


a]: ܐ‎ — J κ τ] ܠܘܬ‎ viro ne apud cujusvis hominis uxo- 
* 8 ܠ‎ rem immoretur, nedum licentiam 


λος ܐܝܟܐ‎ gut οἱ ܥܡ ܒܝܪܬ ܩܝܡܐ.‎ » δ΄ demus idem eum puella nubili 
ܗܝ ܓܪ ܗܕܐ‎ Luc ܕܢܪܘܘܐ ܐܡܝܢ ܥܡܗܿ.‎ o] Uum habendi, aut somnum car- 
ܕ 5 ܓܪ‎ " peudi ubi quiescit illa, nec frequen- 


$ ܕܐܠܗܐ‎ ανα ܘܡܣܠܝܐ‎ ter illam adeundi, quod odibile est, 
nc timori Dei prorsus alienum. 


v» ܦܣܘܩܐ‎ CAPUT X. 
ܪ‎ ο ΗΝ Νόππο documento tibi est exem- 
ܕܕܘܝܕ ܕܐܫܟܚ ܐܠܗ ܐܓܒܪܐ‎ 2o y Ji do : ¦ 
plum Davidis quem invenerat Deus 


Lan. ܐܝܟ ܠܒܗ. ܒܪܢܫܐ ܡܗܝܡ ܡܫܼܡܠܐ‎ virum secundum cor suum, fidelem, 


"C Prov vi, 26. 


a c S. CLEMENTIS I ROM. POST. OMERA-GENUINA, 07 0 ^ 8 
siet ܫܘ̈ܦܪܗܿ̇ ܕܐܢܬܬܐ ܚܙܐ.‎ μὰ on -] uasa, ܪ‎ Perfectum, sancium et verum ? Hic 
: s v nudam conspexit mulierem, Beth- 

- ho ܐܢܐ ܕܝܢ ܕܒܪܬܫܒܥ. ܟܕ ܚܝܙܗ‎ sabee vitelicet ex adverso se layan- 
ITUR h ^ Sox ܐ ܗܘܬ‎ : o Lo:No tem. Erat autem mulier pulchra val- 
. de*'. Ad eujus conspectum, virusque- 

Ja, dum sanctus, formo"'illius desiderio‏ ܩܕܝܫܐ ܘܫܪܝܪܐܝܬ ܕܐܬܬܚܕ ܒܪܓܬܐ 
captus est. Porro, animadvertile quot‏ ܕܚܙܬܗ̇ ܬܘ i usa:‏ ܟܡܐ E‏ 1 


. facinora, propter hanc mulierem, 
ܘܚܛܐ ܗܢܐܓܒܪܐ ܙܕܝܩܐ. ܘܣܒ‎ «Δι ܛܠ‎ perpetraverit! Adulterium enim 
ܘܗܕܐ ܒܩܪܒܐ - ܚܙܝܬܘܢ‎ " o^ ܕܢܬܩܛܠ ܒܥ‎ cum ea commisit, et virum illius in 

x prelio occidi precepit. Quot etiam 

dolos ut finem suum assequeretue‏ ? ܟܡܐ Jta;‏ ܒܝܘܬܐ. «dil‏ ܘܥܒܕ. ܘܩܛܠ 
siroi jusserit, non ignoratis. Sic,‏ ܛ ܠ ܪ 

vir san-‏ ܐ Hash Head sie, 82 muliere‏ ܩܛܠܐ. ܠܝ 
guinis et homicida factus est ille‏ ܕܡܪܝܐ ܐܬܩܝܪܝ. epi‏ ܐܘ ܒܪܢܫܐ. ܐܓܝܪ 
ipse David qui christus Domini vo-‏ ܓܒܪ̈ܐ ܐܝܟ ܗܠܝܢ ܒܝܕ ܢܫ̈ܐ ܐܒܕܘ. adi. fuss‏ 


catus est. Hujusmodi factum, o 


homo, te doceat! $i enim tales viri‏ ܙܕܝܩܘܬܟ Wee‏ ܐܘ ܡܢܐ ܐܢܬ Mo‏ ܩܕܝܫܐ. 
in perditionem a mulieribus inducti‏ ܕܥܡ ln‏ ܘܥܡ οὐ obe τὰ»‏ ܐܢܬ μου.»‏ 


sunt, quanam est justitia tua, aut 
ο Ba ܕܠܐ‎ ΠῚ ܘܟܠܠܝܢܐ. ܒܫܝܛܘܬܐ‎ quisnam es tu, inter sanctos, ut 
ο α. δ... ܐܚܐ ܐܐ ܗܟܢܐ ܢܬܕܒܪ ܐܝܟ‎ fi, μας timore pei sublato, 
. cum mulieribus et virginibus die _ 

Jal? Jio ܠܐܗܠܝܢ ܐܠܐ ܢܗܘܐ ܥܗܝܨܝܢܢ ܗܝ‎ nocteque tempus teras? 
ὁ ο «|... τη ܕܐܝܪ̈ܝܗܿ‎ «1 Αι ܐ ܓܠ‎ εἴο, fratres, non sic agamus, 
É ^ ., .  Utnoneadem sit nostra ac aliorum 
ܢܬܦܠܛ ܡܢܗ.‎ eet ܡܼܬܩܝܢ ܡܕܝܕܬܐ. ܙܕܚܩ‎ εωίπα, Memores vero simus verbi de 
ܦܠ ܒܐܝܪ̈ܝܗ. ܘܛܠ ܗܢܐ ܢܗܘܐ‎ Jax.o muliere bec monents : Legueus 
; : à . venatorum ex-ef.sagena cor ejus; 
Mo ܕܠܐ ܢܗܘܐ ܥܡܚܪܚܢܢ ܥܡ‎ eem 9 ܘܐܪܙܬܙܕܕܟ‎ tunt manus illius : qui pla- 
ܘܠܐ‎ idis ܣ ܡܝܐ ܠܐܓܪ‎ Lx cet. Deo effugiet ܡܘ‎ qui ܐܗ‎ 
peccator est capietur αὖ illa *, Nobis 
ܕܐܠܠܗܐ܀‎ eet. σου e ܕܐܝܟ‎ eR pergo qui Deo consecrati sumus ca 
vendum ne cum quacunque muliere nubili babitemus ; servos quippe Dei talia cantu- 

bérnia nom decent, nec permitti queunt, 


L.)1ocno CAPUT χι. 
ܩܪܐ ܠܟ ܥܠ ܚܡܢܘܢ ܘܠܠ ܬܡܚܪ ܀‎ y Nonne legisti quid- narret de. 
1 6 ܢܐ‎ «  Amnon et Thamar, filiis David? 
ܗܝ ܕܙܕܘܝܕ. ܗܢܐ ܚܡܢܘܢ ܠܚܬܗ܀ ܢܰܓ݂܂‎ Propriam sororem iste Amnon 4 


" Reg. ܕܬ‎ $. "Eccle vin, 27. 


m 2 EPISTOLA II AD VIRGINES. ais 
43 ow . ܕ‎ 46:16 et humiliavit ae oppressit 
| ܕܪܓܗ ܪܓܬ‎ Sio 0S8. ܚܣ‎ los, ܘܡܟܦ‎ δὲ PP 


eam, quia exarserat in illam concu- 


piscentia exsecranda vir itle iniquus‏ ܡܲܣܠܝܬܐ. ܘܗܘܐ αν‏ ܘܥܘܠܵܐ. ܡܛܠ 


τ ܗ‎ : etimpius. Ejus nequitia qui, Dei 
ܡܝܢܘܬܗ ܕܥܡܗ ܚ ܐܠܗܐ َّ ܘܥܒܕ‎ 
* 9 | p h ܐ ܬ ܕ‎ timore remoto, rem detestandam 


I225 ܠܐ‎ bo edo ܬ ܐܡܘܬ | ܒܐܝܣܪܐܝܠ.‎ in Israel eiinspiravit, ex tali se pro- 
. ᾿ didit stupro. Quos ergo decentia 
ageret ܠܢ . ܕܢܚܗܘܐ‎ et ܥܢ ܘܠܐ‎ prohibetcum sororibus lusus ac risus 


ema» Jl] .]La..1 ܒܓܘܚܟܐ ܘܒܪܦܝܘܬܐ ܥܡ‎ amovendi sunt a nobis, quos eomi- ` 


tari debent omnigena vastitas, ܇‎ san- 
€ ܡܡ ܢܟܦܘܬܐ ܘܩܕܝܫܘܬܐ ܘܒܕܚܠܬܗ ܕܡܪܝܐ‎ 


CAPUT Xil.‏ ܦܣܘܩܐ ܝܒ 


lectione‏ ܡ ες‏ ܡܠܬ y‏ ܩܸܪܐ ܠܢ ܥܠ ܫܪܒܗ ܕܫܠܡ ܘܢ ܒܪܗ 
didicisti qua fuerit Salomonis fama,‏ 


cui dedit Dous sapientiam, et scien-‏ !$91 ܗܘ ܕܝܗܒ ܠܗ ܐܠܗܐ ܚܟܡܬܐ 


- : ܘ‎ tiam, et animi magnitudinem, et 
&salo ܠܒܐ . ܘܥܘܬܪܿܐ.‎ lasio ܘܝܕܬܐ.‎ , , 
! divitias, et maghificentiam pre om- 


flle nibus hominibus? Et iste tamen‏ ܝܬܝܪ ܟܘ ܟܠܗܘܢ ܟܢܝܢܫܐ. ooo‏ ܗܢܐ 
per mulieres in perditionem indu-‏ 
etus, a Domino recessit,‏ 


CAPUT XIII.‏ 6 ܦܣܘܩܐ ܝܓ 
Nonne ex iisdem Scripturis no-‏ ܳܐ ܩܪܐ ܠܟ ܘܝܕܬܬ ܥܠ Laco‏ ܗܘܢ 
δε tum tibi est quid, ad tempora Su-‏ 5 
ܒܝܘܡܝ ܫܘܫܢ ً ܕܡܛܠ ܕܐܡܝܢܝܢ ܗܘܘ ܥܡ 
At sanno, narrelur de senibus illis‏ ܝܟܢ ܕ ! 
qui, eum frequenter starent inter‏ ܢܫܐ. laco‏ 52^« ܗܘܘ ܒܫܘܦܪܐ «αρ‏ 
mulieres, contemplati -pulchritudi-‏ ܟܠ E‏ ܕܪ J^‏ ܘܠܐ ܐ - 


nem alienam, in coneupiscentism 
ܕܢܐܚܪܘܢ ܢܦܫܗܘܢ ܒܡܕܥܐ ܕܢܟܦܘܬܐ ܐܠܐ‎ barathrum praecipites dederuntsese? 
3 8 Castitatis quidem pretium nove- 
ܐܙܕܟܝܘ 29 ܬܪܥܝܬܐ ܒܝܫܬܐ. ܘܩܡܘ ܥܠ‎ 

1 ! ܢ‎ rant, sed ipsius jugum fregerunt. 
ܬܐ‎ Pa ܧܘܫܢ ܬܘܒܢܝܬ| ܕܢܚܲܒܠܘܢ ܗ. ܗܝ‎ p Hine appetitui perverso venumdati, 
beatam Susannam couspirarunt 

in‏ ܫܠܘ ܠܪܓܬܗܘܢ ܫܟܝܪܬ| ΓΦ‏ ܠܘܬ 


ut eam eonstuprarent, At illa turpé 
Lio: ܐܠܗܐ. ܘܦܪܩܟܗ ܐܠܗܐ 49 ܐܝܕܚܗܘܢ‎ — ipsorum desiderium frustrava est. 


. - Innocentie sue testem invoeavit 
ܠܢ ܠܡܙܥ ܘܠܡܕܚܠ‎ flo ܗܟܝܠ‎ JH. Das. 


Deum,.qui de manibus impiorum 


senum eam liberayit ὁ‏ ܡܢ ܗܠܝܢ. ܕܗܠܝܢ ܣܒܐ ܕܝܙܐ Leno‏ ܕܥܡܐ 


,P Quo modo fleri posset, ut hec 
ܐܝܩܪܗܘܢ ܡܛܠ ܐܢܬܬܐ. ܠܐ‎ ao RE ܕܐܠܗܐ‎ exempla horrore ios ac tremore nop, 


implerent, dum videmus, Ρτορίοι,‏ ܓܪ ܐܬܕܟܪܘ  come‏ ܕܐܡܝܪܐ. ܕܠܐ ܬܬܒܲܩܐ 


mulierem, a dignitate sua decidere 
λαο» ܕܪ ܢܘܟܪܝܐ. ܘܫܘܦܪܗ ܕܐܢܬ̈ܬܐ‎ senes, judices, ac populi Dei τοοίοτ' 


ܒܝܕ Jas‏ 51 . ܘܫܿܢܝ 20 ܡܪܝܐ $ 


CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ. OPERA GENUINA. : EL‏ .5 ' ܠ 
9ao] ^ res! Non enim recordati sunt quod‏ . ܘܡܡ ܐܢܬܬ ܓܒܝܪܐ # aeo «ΟἹ‏ 
dictum est : Ne circumspicias spe-‏ .ܕ 
Propter speciem mu-‏ ܗܘܗܙܐܘ ous‏ ܬܘܒ ܕܐܡܪ ܕܕܠܡܐ ܐܝܬ ܐܢܫ plo:‏ ܢܘܙܐ 
οσα.» lieris multi perierunt '' et: Cum.‏ ܘܵܢܲܚܬܘ̈ܗܝ y‏ ܡܘܩܕ. ܐܘ ܡܗܲܠܟ 
x muliere aliena ne sedeas omnino **.‏ 
Ja, Et iterum : Nunquid potest. homo‏ ܥܠ ܢܘܐ : $e‏ ܗܝ ܠܐ ܡܬܟܘܝܢ 1 
abscondere ignem in sinu suo, ut‏ ܗܟܢܐ ܟܠ ܐܝܢܐ .1“ ܠܘܬ ܐܬܬ ἢ‏ . 
FR 8 vestimenta illius non ardeant? aut‏ 
loi BJ. tutore super prunas, ut ton com-‏ ܒ ܟܝܫܬܐ. ܘܠܐ ܟܠ ܢ ܕܡܬܩܼܝܪܒ 
burantur plante ejus? Sic, qui in-‏ ܝ " 3 ܘ 
greditur ad mulierets proximi, non‏ ܠܘܬܗ ܡܬܡ ܘܬܘܒ ܐܡܪ " ܬܬܬܓܪܓ 
δ cit mundus cum tetigerit. cam κ᾿, Et‏ ܠܫܘܦܪܗܿ ܕܐܢܬܬ| pL Js‏ ܒܬܡܪ̈ܝܗܼ. 
Β iterum : Non concupiscat pulchritu-‏ 
dinem ejus (mulieris) cor tuum, ne‏ ܘܠܐ ܬܬܒܩܐ ܒܒܬܘܠܬܐ. ܕܠܐ ܬܐܒܕ n ad‏ 
capiaris nutibus illius ^ . Cum salta-‏ — ܘܠܡ ܐܢܬܬܐ ܕܡܐܿܡܪܐ ܫܦܝܪ }1 Joel‏ ܐܡܝܢ َّ 
trice πε assiduus sis, nec audias il-‏ 
lam, ne pereas in efficacia illius *'.‏ 
Et iterum : Qui se existimaz stare,‏ 
videat ne cadat '*.‏ 


ܘܗܘ ܕܣܒܪ ܕܩܡ ܢܙܕܗܪ ܕܠܐ ܢܸܦܸܠ ܀ 


CAPUT XIY. 
ܦܣܘܩܐ ܝܕ‎ 


οἱ” ¢ videte etiam que dixerint viri‏ ܕܝܢ ܡܢܐ ܐܡܪܘ ܐܦ ܥܠ ܢܟܝ̈ܐܓܒܪ̈ܐ 
sancti de prophetis et apostolis Do-‏ ® ܢ 
«ο μο ` uini nostri. Nullum porro sanclunr‏ ܘܥܠ ܫܠܰܝܚܘܗܝ ܕܡܪܢ. NL Ιμω‏ 
animadvertelis frequenler fuisse‏ ܐܢܫ 99 ܩܕܝܫܐ ܐ ܗ̄ܘܵܐ ܥܡ Ioa‏ 
x 2 1 n conversatum cum virginibus aut‏ 
adolescentioribus virorum uxoribus‏ .]9 ܥܡ ܢܫܝܓܒܪ̈ܐ οἱ. ο‏ ܥܡ ܐܪ̈ܡܠܬ( 
exo vel Μόνη. esso di-‏ ܕܐܫܬ ܐܠً ܡܢܗܝܢ ܫܠܝܚܐ ܐܠܗܢܿܐ ً 
a ο vinus docet Apostolus **,‏ 
qnspiciamus quomodo in Dei ti-‏ — ܢܣܤܬ ܟܠ Rua‏ ܐܠܗܐ ܥܘܡܪܗܘܢ ܕܐܢܫܐ 
more homines sancti vixerint. De‏ ܡ RAE‏ 
Moyse et Aaron βογίρίυμι est quod‏ ܩܕܝ̈ܫܐ. ܗܐ ܕܟܬܝܒ ܒ ܡܘܫܐ 
P relationes et contubernia ipsorum‏ ܘܥܠ ܐܶܗܘܿܘܢ ْ 9613« 490.2 ܘܥ ܘܡܝܪ̈ܝܗܘܢ 
fuerint cum viris qui ipsis adhese«‏ 


δ‏ * ܟܘܬܗܘ. M‏ ܘܘ[ 
rant, Idem est de Josue filio Nun.‏ ݁ܡ ܓܒܪ̈ܐ ܕܐܟܝܘܬܗ ܘܢ ܡܬܗܼܦܟܚܢ ܗܘܘ 
nula mulier fuit com illis ; sed ipsi‏ ܘܗܟܢܐ ܐܦ ܝܫܘܥ ܒܪ «qas‏ ܘܐܬ ܐ| Ac.‏ ܗܘܐ 


«oo saa. — S0li scilicet viri cum viris, mini-‏ ܐܐܐ ܗܢܘܢ ܟܠܚܘܙܝܗܘܢ ܩܕܫܐܝܬ 
sterium suum cum Deo impleverunt.‏ ܢ Jg P : ἫΝ‏ 


pn νο 1999 ܡܩܡܫܝܢ ܗܘܘ‎  prp(eres populum monuerunt ut, 
mS ܐܠܐ‎ -]3o $2233 ]oo ܒܖܵܐ. ܘܠܐ‎ quotiescunque castra moverentur, 


^" Ecdi, m, 8, "bid, 13. " Prov γι, 27,98, 80, "'Jbid., 25. "'Eccli. mx, $, "*lCor. x, 42. 
ΕΠ v. 4. 


̄ ܠܐܠ‎ EPISTOLA ܐܐ‎ AD. VJRGINES: "m 
bua ܕܟܠ ܐܡܬܝ ܕܫܳܩܐܐ‎ Londis ܐܐܬ :44 ܗܘ‎ tribus 4oorsim. incederet, 
, omnesque viri cum tribu sua essent; 
Ow olas ܡܫܪܝܬܐܼ ܕܟܠ ܫܒܛܐ ܡܢܗ ܘܠܗܿ‎ mulieres vero seorsim cum mulie- 
ܘܢܗܘ̈ܝܢ‎ "T" ܝܢ ܘܠܝ‎ de ܘܢܝ̈ܐ ܥܡ‎ ribus pone exercitum sequebantur. 
0 Sic, tanquam populus sapiens, pro- 
ܕܝܢ‎ ος ܐܬܝܢ ܒܐܚܪܝܬܐ. ܒܬ ܪ ܡܫܪܝܬ|.‎ fecti sunt, juxta preceptum Domini, 
y-ls ܘܢ ܘܠ ܘܢ " ܬܗܘܢ.‎ filii ܐܘܐ‎ ne, propter mulieres, 
; ulla turbatio exoriretur. Cástrorum 
ܗܘܘ ܐܝܟ‎ rr) d ܦܘܩܕܢܗ ܕܡܪܝܐ ܗܟܢܐ‎ acies pulchro concinmoque ordine 
; procedebat, absque scandali occa- 

Linn.‏ ܚܟܝܡܐ. ܕܠܐ ܢܗܘ 
sione. Id expresse testantur Seris‏ ! 1 ܫܓܘܫܝܐ ܡܕܡ 


ܐܦܐ . P pture sacre dicentes : Filii‏ ܡܓ ܢܫܐ ܀ ܡܝܐ ܕܫܩܠܐ ܗܘܬ . ܡܫܪܝܬܗܘܢ܀ 

δ - 0 [ errexerunt per medium maris Aue 

᾿ 2 ܒܐܣܟܚܡܐ Jua.‏ ܘܟܠܛܟ̈ܣܐ ܚܿܙܩܝܢ ܗܘܘ 
ܕܠܐ ܟܸܫܠܐ. ܗܐ ܓܪ ܟܬܒَ̈ܐ λαο‏ ܡܶܣܗܙܝܢ 

Tunc cecinit Moyses et filii Israel‏ ܠܠ ܡܠ ً ܕܟܕ uds ais‏ ܐܝܣܪܐܝܠ .ܬܡܐ 

κ : carmen hoc Domino, et dixerunt : 

 Cantemus Domino : gloriose. enim:‏ ܕܐܣܘܦ ܫܒܚܘ ܡܘܫܐ 1256« ܐܝܣܪܐܝܠ 


L δ ον ܘܵܐ‎ Lise: ܬܗ‎ magnificatus «εί "'. Postquam Moy- 
2 ܨ‎ ses Dei laudes canere cessavit, Ma- 


ܬܐܘܐܤܧܠܬ ipsius et Aaron soror,‏ ܕܘܐܕ ܘܛܠ ܕܡܫܟܚ ܗܘ ܪܘܪܒ ܐܝܬ ܘܡܢ ܒܬ ܪ 


pese ܗܝܕܝܢ‎ νε ο ܘ ܚ ܡܘܫܐ‎ tympenum in mau Sua egresse- 
que sunt omnes mulieres post eam, 


La Νο. ܕܡܘܫܐ ܘܕܐܗܖܿܘܢ܀‎ obs etipse, vice 818, cecinerunt. Sic» 


ῃ ke 2 “ἢ e seorsim cantaverunt viri cüm 
. ܒܬ ܪܗ‎ La ܘܢܦܩܝ ܡܗܚܢ‎ «ομως 07 E Panier μὲ: 
viris, et deinde mulieres seorsim 


1X5 ܥܡ‎ Lao ܘܡܫܰܒܚ̈ܝܢ 200 ܥܡܗ‎ cum mulieribui. 


ܡܢܗܝܢܘܥܗܝܢ ( eap‏ ܥܡ cna,‏ ܡܢ ܗܘ 
Legimus etiam Eliseum et Giezi‏ ܥ ܢ ܥܡ ܢ 
τὸ filiosque. prophetarum congrega-‏ ܘܠܗܘܢ.܀ ܬܘܒ ܕܝܢ ܐܦ ܐܠܝܫܥ νι σ‏ 
in timore Domini: nul-‏ ܘܐ 05 ense‏ ܢܒܝ̈ܐ ܐܟܚܕܐ . ܡܫܟܚܝܙ ܥ οκ‏ 
i ς Jam vero invenimus mulierem quae‏ ܝ 
p 9um eis habitaveril, Idem reperi‏ () ܗܘܘ ΝΔ.»‏ ܐܠܗܐ . ܘܥܡܘܪܿܝܬ | ܙܐܝ̄ܬܐܐ 
Acl mus de Michaa et prophetis omni-‏ ܗܘܐ ܠ ܘܢ. ...| Esse.‏ ܟܠܗܘܢ 


το Exod. xiv , 29. Notondum est In textu Hebraico, sicut in. Vulgata hic (antam exprimi sensum 81661 
maris, Nec tamen mimus certum est mare istud quod siccis. pedibus {ΠῊ [srael calearunt, fyisse mare 
vocatum in textu Hebraico et Syriaco mare Suph, id est, algosum ; quia sinus Arabicus, ibi designatus, 
alga marina abundans est. Vulgale translatio semper mare Suph vertit per mare rubrum. Authenii- 
eilatem hujus epistole in dubium revocat D. de Premagny , "quia S. Clernens, vel potius Syriacus trans- 
lator, conservavit vocem Hebraicam Suph. Hac occasione dielt adnolalot mare istud. esse igneLui ; sed 
vox. Suph frequenter-adhibetur in Scripturis, ut in pra»via, dissertatione demonstratum est. Santes Pa- 

ninus, iu sua versione Bibliorum , ubique'idem verbum Suph conserygvig. Sed quidam, ft S. Pauluj 
I Tim. 1, 6, 7), ahberrantes.Gonversi sunirin vaniloquiumyvolentea esse legis doctores, non intelligentes negue 
qure loguuntur, neque. de quibus affirmant. 5 Exod. xv." Diu Giezi laudabiliter vixij in obsequio Ei- 
8ei,'donec avaritia mancipiura [acius; domirfl- sui rRalegietionerg áneurrit. 


Fw. (o).‏ ܘܓܒܪ݀ 


lee 1». (0) 


OPERA ΘΕΝΌΙΝΑ. 448- 
bus, quorum contubernium ;nihil, 
nisi Dei timorem, redolebat. 


CAPUT XV.1 


Et ne diutius sermonem protraha- 
mus, quid de Domino Jesu Christo 
Scriptum est? Suos duodecim disei- 
pulos comites assiduos habuit, tem- 
pore manifestationis sug in mundo. 
Imo, dum eos mitteret, jussit illos 
incedere binos et binos, viros scili- 
cet cum viris. Nulle-cum illis de- 
putantur mulieres ; et neque in via, 
neque domi, socias habent habita- 
lionis mulieres aut virgines. Sicque 
Deo per omnia placuerunt. 1 

De ipso Domino Jesu Christo scri- 
ptum est quod venientes discipuli, 
et videntes eum prope fontem seor« 
sim. eum. Samaritana. sermocinan- 
tem, mirabantur quia cum muliere 
loquebatur ". Nunquid terminus 
ibi est dimovendus? Nunquid 
speculum et'exemplar omnibus ex- 
hibetur generationibus ? Insuper, 
postquam Dominus a mortuis sur- 
rexit, cum Maria ad sepulerum pro- 
perasset, eumque adorans, ipsius 
pedes teneme voluissot : Noli, in- 
quit, me tangere ; nondum enim as- 
cendi ad Patrem meum "*. Quis non 
miretar Dominum qui impedit ne 


D Maria, mulier sancta, pedes ipsius 


tangat? Et tu cum mulieribus et vir- 
ginibus habit&res, ipsarum suscipe- 
res ministerium, somnum. sub eo- 
dem tecto sumeres! Ipse» pedes tuos 
abluerent, ipse te ungerent 1 ` 
Yowillis qui sic inique sentiunt! 
Ve» illis qui sio terrore. carentl 
Ve presurptioni ac imprudentim 


ni . 8. CLEMENTIS 1 ROM, PORT. 


* ܐܟܚܕܐ Loo‏ ܡܫܟܚܝܢܵܢ . ܕܥܡܪܝܢ ܗܘܘ 


ὁ ܕܡܪܝܐ‎ ole, 
ܦܣܘܩܐ ܝܗܼ.‎ 
ܡܢܐ ܐܡܪ‎ «euo ܘܕܠܐ ܢܽܘܪܳܟ ܡܠܬܢ‎ 
po ܗܘ ܡܚܪܢ‎ μονη ܥܠ ܡܪܢ ܝܫܘܥ‎ 
ܗܘܐ ܟܝܕ ܐܬܐ‎ c] ܫܠܝܚܘܗܝ‎ Tons. 3] 
* ܘܐܦ ܟܕ‎ Jl] . ܗܕܐ‎ so 5 ܠܠܡܐ . ܘܠܐ ܗܘܐ‎ 
Jen ܥܗܘܢ܆ ܬܝܢ ܐ̈ܝܢܫ ܐܢܘܢ‎ [ooi aso P 
Md ܓܒܪ̈ܐ ܥܡ ܓܒܪ̈ܐ. ܘܢܫ̈ܐ ܠܳܐ‎ 
5 ܥܡܗܘܢ. ܘܠܐ ܒܐܘܪܚܐ ܘܠܐ ܒܒܝܬܐ ܥܡܪ ܘ‎ 
ܘܗܟܢܐ ܫܦܪܘ‎ Joa ܥܡ‎ δι ܥܡ‎ 
ܠܐܠܗܐ ܒܟ ܠܡܕܡ. ܐܦ ܗܘ ܡܚܪܢ ܚܫܝܘܥ‎ 
ܫܡܪܬܐ‎ 2o ܡܫܝܚܐ. ܟܕ ܡܡܠ ܗ݈ܘܳܐ ܥܡ‎ 
ܬܠܡܝܕܘܗ̈ܝ‎ ol] ܥܠ ܒܐܪܐ  ܡܢܗ ܘܠܗܿ.‎ 
ܥܡܗܿ ܘܡܬܕܡܪܝܢ݀‎ Sodio ܢ ܘܐܫܟܚܘ̈ܗܝ ܟܕ‎ 
ܩܿܐܡ ܗܘܐ ܘܡܡܲܪܝܚܘܥ.‎ |] Δι) ܕܥܡ‎ «οσο 
َّ ܠܐ ܗܐ ܬܚܘܡܐ ܗܘ ܗܢܐ ܕܠܐ ܡܬܘ[ . ܘܢܝܫܐ‎ 
ܘܿܕܡܘܬܐ ܠܟܠܗܝܢ ܫܪܒ̈ܬܐ ܕܒܢܝܢܫܐ. ܘܠܐ‎ 
ܐܠܐ ܐܦ̄ ܟܕ ܩܡ ܡܪܢ‎ «γα. ܗܘܐ ܕܝܢ ܗܕܐ‎ 
Jen Ms ܒܝܬܐ ܡܝܬ | . ܘ !ܐܐ ܡܪܝܡ‎ 2o 
lego ܥܠ ܪܓܠܘܗܝ ܕܡܪܢ‎ δου Mos 
ܠܗ َّ ܘܒܥܝܐ ܗܘܬ ܕܬܠܒܟܝܗܝ. ܗܘ ܕܝܢ ܐܡܪ‎ 
ose. ܠܐ ܬܬܩܪܒܝܢ ܠܝ. ܠܐܓܪ‎ ex. 
ܠܘܬ ܐܒܝ . ܠܐ ܗܟܝܠ ܠܘܬܕܡܪܘ‎ Mex 
ܥܠ ܡܪܢ. ܕܠܐ ܫܒܩܗܿ ܠܡܪܚܡ ܐܢܬܬܐ‎ 
ܬܘܒܢܝܬܐ ܕܬܬܩܪܒܚ ܠܪܓܠܘܗܝ. ܘܐܢܬ‎ 
Jas o ܕܝܢ ܥܡܪܬ ܥܡܗܝܢ. ܘܡܫܬܡܫܬ‎ 
Aen Lac] ܘܘ ܒܬܘܬܐ. ܘܕܡܟܬ‎ 


"Joan, 1v, 27, ' Joan, χα, 17. 


UMP 4 ܡܣܡ‎ : ση 


£ qua. Dei timor non residet ! Qui 
sic affectus es, nonne te condemnas ¥ 
Num te ipsum estimas? Non quid 
valeas nosti? Id requirunt fidelitas, 
equites, ac justitia. Hi sunt limites 


' quos dimovere nor debent qui recie 


in.Domino vivunt. 

Multa quidem mulieres ministra- 
runt sanctis de substantiis suis. Sic 
Eliseo ministravit Sunamitis; at ipsa 
cum eo non habitarit :' sepositum 


ܐ“ ܘܡܫܝܓܢ ܠ γώ‏ ܘܡܫܚܢ ܠܟ ܢܫ̈ܐ . ܐܘ 
ܥܠ ܗܕܐ ssl‏ ܕܠܐ o? . Lost‏ ܥܠ ܗܕܐ 


CT‏ ܕܐܝܬܝ ܪܗ . ܕܠܐ οἱ «δι‏ ܥܠ ܗܕܐ 
ܡܪܚܘܬܐ ܘܣܲܟܠܘܬܐ ܕܠܐ ܕܚܠܬ ܐܠܗܐ . ܠܐ 
ܕܝܢܬ ܢܦܫܟ. ܠܐ ܒܚܪܬ ܢܦܫܟ . ܠܐ Kx!‏ 
ܡܘܟ ܘܡܫܘܚܬܟ. ܗܠܢ ܕܝܢ ܡܗܝܡܢܢ. 
xo‏ ܫܪܝܪܢ ܘܟܐܢܢ. oo‏ ܐܢܘܢ Jal‏ 


Jy n quippe cubiculum propheta oceupa-‏ ܡܫܬ el . veo‏ ܕܟܐܢܐ .ܬ ܡܬ ܕܒܪܝܢ 


bat. Cum autem hujus mulieris fi- 
lius mortuus esset, et illa ad pro- 
phetc pedes se projicére vellet, ac- 
cessit. Gixei, ut amoveret eam, et ait 
homo Dei : Dimitte illam, anima enim 
ejus in amaritudine eat 51 

Ex quibus intelligamus necesse 
est quale fuerit sanctorum istorum 
contubernium. Quedam mulieres 
Domino Jesu Christo ministrabant 


etl Apu»‏ ܣܓܐܬܐ Nas vo‏ ] ܫܡܫܝ 

ܠܩܕܝ̈ܫܐ ܟܕ ܩܢܝܢܝ̈ܗܘܢ. ܐܝܟ ܕܫܼܲܡܫܬ «o‏ 
ܫܝܠܘܡܝܬܐ ܠܐܠܝܫܥ. ܐܠܐ ܥܡܗ ܠܐ ܥܡܪܬܿ. 
ܘܗܘ ܢܒܝܐ ܒܒܝܬܐ ous‏ ܘܠܗ cox.‏ ܗܘܐ ܀ 
ܘܟܕ ܡܝܬ ܒܪܗ ܕܗܕܐ. ܒܥܝܐ ܗܘܬ ܕܬܫܕܐ 
ܢܦܫܗ ܥܠ 3 ܪܓܠܘܗܝ —— ܘܠܐ ܫܲܒܩܗܿ 


: ܘ ܡܫܡܩܢܗ ܐܠܐ 5 . ܘܐܡܪ‎ (o fscullatibus suis '* ,Sed cum illo 
nn ܕܢܦܫܗ‎ "hito . o ena Pages non habitabant. Legimus etiars mu- 


lieres apostolis ipsique Paulo mi- 
nistrasse ; ipsi vero eamdem cum il- 
lis habitationem non habebant ; sed 
decenter, sancte et sine macula co- 
ram Domino conversali sunt ; cur- 
sum suum consumimarunt suamque 
coronam a Domino Deo omnipotente 
perceperunt. 


CAPUT XVI. 
ldeirco, fratres, rogamus vos in 
Domino, ut idem sapiámus, et in ea- 
dem permaneamus regula"!, ut nos in 


co e «οἷ.‏ ܗܟܝܠ ܡܬܒܥܝܐ ܓܢ 

σον‏ ܥܘܡܪܗܘܢ. ܠܢܫܩܘܡܫܝܚܐ ܡܪܢ 
ܫܡܫܝ̈ܗܝ las‏ ܡܢ ܩܢܝܢܝܗܝ̈ܢ. ܐܠܐ ܥܡܗ ܠܐ 
ܥܡܪ̈ܝ. ܐܦ ܠܫܠܝܚ̈ܐ ܐܦ A.‏ ܘܠܘܣ 
ܡܫܟܚܝܢܢ exa?‏ ܢܫܐ. ܐܠܐ ܥܺܝܡܝܗܝܢ ܠܐ 
ܨܥܡܪܘ܇ ܐܠܐ ܢܟܦܐܝܬ ܘܿܩܕܝܫܐ .ܬ ܘܕܠܐ ܡܘܡ 
` ܐܬܕܒܪܘ juo‏ ܡܪܝܐ ܘܫܠܡܘ ܪܰܗܛܝܗܘܢ ̈ 
(pozo eso‏ ܒܡܪܝܐ ܐܠܗܐ ܐܚܝܕ ܟܠ ܀ 


ܦܣܘܩܐ ܝܘ ` 


ܡܛܠܗܢܐ ܒܥܝܢܢ ܡܢܟܘܢ ܐܚܝ̈ܢ ܒܡܪܢ 


«$5» ܕܢܗܘܐ ܝܦܨ‎ . ei) eso ܢܗܘܐ‎ co vobis unum simus, et vos sitis unum 


'' ܐ‎ ¥ Regi, 51. Luc, v1, δ. | 


simus una anima et cor unum in 
Domino. 

Qui tiovit.Deum, audit nos; qui 
non est ez Deo, non audit nos *. Qui 
sincerum servandi castitatem propo- 
Situm habet, audit nos. Virgo etiam 
que vere cupit virginita(em conser- 
vare nos audit; qua vero virginita- 
tem non servat, ipsa nos non audit. 

Et nunc, omnes sancti, in Domino 


an 7 $, CLEMENTIS ] ROM. PONT. OPERA GENUÍNA. < μα ΤΣ 
Ain nobis, et in omnibus onines nos 


ܚܿܕ. ܘܐܢܬܘܢ ܬܗܿܘܘܢ ܒܢ ܚܕ. ܘܒܟܠܡܿܕܡ 
ܢܗܘܐ ܟܢ ܚܕܐ ܢܦܫܐ. ܘܚܕ ܠܒܐ ܒܡܪܢ; 
ܟܠ qo‏ ܕܝܕܥ ܠܡܪܝܐ ܫܡܥ ܠܢ. ܘܟܠ ܕܠܐ 
ܗܘܐ 2o‏ ܐܠܗܐ ܠܐ ܫܡܿܥ ܠܢ. ܗܘܿܐ ܕܨܒܐ ܕܢܛܪ 
ܩܕܝܫܘܬܐ ܒܫܪܪ̈ܐ ܫܡܥ ܠܢ. ܘܒܬ ܘ ܐܝܕܐ 
μαι‏ ܨܒܝܐ ܙܢܛܪܐ ܒܬܘܠܘܬܐ “Ὁ sos.‏ 
ܘܐܝܿܕܐ ܕܠܐ ܢܛܪܐ ܒܬܘܠܘܬܐ ܒܫܪܪܐ " ܫܡܡܐ 


p valete et gaudete in Domino omnes.‏ € . ܡܟܝܠ woo‏ ܚܠܚܡܝܢ ܒܡܪܪܢ.܀ 


Sit vobiscum pax et gaudium a Deo 
Patre, per Jesum Christum Domi- 
num nostrum. Àmen. 


Eaplicit cpistola secunda 
Clementis discipuli Petri. 


ܘܚܿܕܝܢ ܒܡܪܝܐ Lanes qa‏ . ܫܠܡܐ 
ܘܚܕܘܬܐ ܢܗܘܐ ܥܡܟܘܢ. ao‏ ܐܠܗܐ ܐܒܐ . 
3 ܝܫܘܥ ܡܫܝܚܐ ܡܪܢ. ܐܡܚܝܢ ο‏ 
ον‏ ܐܓܪܬܐ ܕܬܪܬܝܢ nass?‏ 
ܬܠܡܝܕܗ ܕܦܛܪܘܣ ܀ 


ΔΈ ܐܘܠ‎ τν, 6. 


SUPERIORUM EPISTOLARUM FRAGMENTA. 


EPISTOLARUM 


SUPERIORUM 


FRAGMENTA 


Qus in his non exstant, seu aliorum operum, apud veteres relicta, 


1. 


SOLESMENSI @. - 


EX SPICILEGIO 


(Spicilegium Solesmense, complectens SS. Patrum. scriptorumque ecclesiasticorum | anecdota hactenus 


ns juris facta curante; domno 


Gallica; tom. 1, | iis ap. Firmin Didot fratres, 


Grocis Orientalibusque et Latinis codicibus, 


u, selecta 6 8 
72 PITRA, Θ. S. B. monacho e congregatione 
1859, ἱπ-ά». — Cum editoris permissione.) 


S. Clemens Romanus ordinandorum:de Ecclesie consensu sacerdotum legom statuit, 


[Fragmentum ad fidem antiqui interpretis (14) recognitum.] 


A. Fecit Moyses ut Dominus imperaterat; congregata- 
que omni turba ante fores, αἰ: Iste est sermo quei 
jussit Dominus fieri, statimque obtuli Aaron et filiog 
ejus (Lev. vm, 4-8). 

In epistola sahcti Clementis ad Corinthios (15). 

Sciebat (16) Moyses, quod virga Aaron floritura. 
esset (17), sed ideo convocavit populum ut liono- 
rabilis Aaron inveniretur (18), et Deus glorificare- 
lur ἃ populis ; ipse autem careret invidia..... Hanc 


808 exstat, fol, 144. 

(15) Ad Corinthios. Addendum, prima; collectoris 
usum quam brevius titulos exprimendi, eo minus 
quisque sanus incusabit, quod auctores designet 

loster multo uberius quam ceteri istiusmodi come- 
menlatore& ; quinimo magni velim facias . hoc. 

p Joannis nostri testimonium de S. Clemente, utpote 
Ronmianum et forsan pontificium; excipiasque — li- 
benter veteris interpretationis Paulino Nolano, ut 
conjici lubet, ascribendze laciniam prorsus unicam. 

(16) Sciebat. Singula verba, ut colligenda guam 
diligenter, sic nunquam pensanda satis; incidunt 
enim in locum pene desperaium in. textu Greco, 
vulneribus adeo confossum, ut pro virili quisque 
editor mederi sategerit, Attento igitur hoc primo 
verbo sciebat, exploratum pene mibi est bonam esse 
Cotelerii lectionem, huc ἐνόησεν inserentis, ubi Ju- 
"nius aliique legunt ἐποίησεν. 

(47) Ploritwra erat. Raro. exemplo habes para- 
digma, ad quod provocat inusitatum floritum, de 
quo quidem mentio nonnulla; de priore vero in 
lexicis altum silentium." 

(18) Ut honorabilis Aaron inveniretur. Horum in 
Graco nec vola nec vestigiüm; neque non excia- 
tur mihi icio, vel loco doxologig, que glos- 
Sema: sapit, alia exstitisse primitus Latinis nostris 
respondentia, vel hec esse que Paulinus candide 
ait.non valuisse se intelligere aut exprimere, 
ic nisi opinata, sensu potius apprehenso, transtu. 

isse, 


Τί δοχεῖτε, ἀγαπητοί ; ob πί ροέγνω] Μωῦσῆς τοῦτο 
μέλλειν [ἔσεσθαι] ; Μάλιστα ᾖδει, ἀλλ) ἵνα μὴ ἀ[κατα- 
στα]σία γένηται ἓν τῷ Ἰσραὴλ, οὕτ[ως ἑνό]ησεν, εἰς 
πὸ ἑοξασθῆναι ܬ]܀‎ ὄνομα τοῦ ἀληθινοῦ xal μόνου. 
[θεοῦ] (ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾽Αμήν). 

~ Καὶ οἱ ἀπόστολοι ἡμῶν ἔγνωσαν διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν 
Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅτι ἔρις ἔσται ἐπὶ τοῦ ὀνόματος τῆς 
ἐπισκοπῆς. Διὰ ταύτην οὖν τὴν αἰτίαν πρόγνωσιν 
εἰληφότες τελείαν, κατέστησαν τοὺς “προειρημένους, 


(14) Jnterpretis. | 0018 sit vetus ille interpres, 
non potui diu et moleste quxrere, quin pluries ea 
mecum revolverim, quibus a Paulino Nolano con- 
ditam fuisse Clementinam versionem, tam Paulinus. 
ipse (epist. 46), quam Gennadius (Catal. ܪܬܐܬ‎ 

liserte testatur. Audiendus illustris ille interpres 
ac piissimns, in epistola' ad Rufinum, Bostram 
versionem describens qus graphice: « Credo enim 
in Translatione sancti Clementis, preler. alias inge- 
nii mei defectiones, hanc te potissimum imperitia 
mez penuriam considerasse, quod aligeg in quibus 
intelligere vel exprimere verba non potui, sensu potius 

50, vel, ut verius dicam, opinata transtule- 

im. » Quibus mox Paulinus addit eodem tempore 
quo hac scribebantur, ab ipso legi Moysis libros, 
quos hie ipsius Clementis locus illustrat. Inferre igi- 
turexinde licet, primum exstitisse antiquam Clemen- 
ting epulis Latinam versionem hactenus incogüi- 
tam, Paulino Nolano, ut probabile est, interprete; 
tum Rufinuminter et Paulinum intercessisse quod- 
dam de Clemente litterarum commercium, quo unus 
Recognitiones, quz, deperdito textu Greco, ex Latina 
Jantum versione permanserunt ; alter vero Episto- 
Jas sibi vertendas recepit, quas adeo raptim trans- 
tulit, ut, neglecta rudi versione, nonnisi Grece ad 
nos usque Clementinz littere pervenerint. Czte- 
rum Joannes bic diaconus noster Romanus (5), 
primus et unus omnium veterum Latinorum est, 
quí tanti pontificis epistolas, Grzce forsan, Latine 
certo tunc. temporis Romz exstantes, authentico 
Aestimonio adduxerit. ]n codice Paris. Sangerman. 


4a) Tom. 1, p. 395. — (b) Vide Prolegomena ad Spicilegium Solesinense, p, ܕܐܝܐ‎ 


456 


^ 8: CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA GENUINA 


formam ténentes (19) apostoli (vel (20) successores & xal μεταξὺ ἐπινομὴν δεδώκασιν, ὅπως ἐάν χοιμηθῶσιν, 


διαδέξωνται ἕτεροι δεδοχιμασμένοι ἄνδρές τὴν λειτουρ- 
"ܗܪ‎ αὐτῶν... φυνευδοχησάσης τῆς Ἐκκλησίας πάσης 


ejus), quos eligebant, eum consensu totius Ecclesia 
ordinabant prepositos. 


[Hactenus ex. Spicileg. aolesm.] 
n (at). 
Ἐκ Irenci libro wi, Adversus haereses, cap. 3. 


Deum omnipotentem factorem cceli et terrg, plas- 
maiorem hominis ;:qui induxerit cataclysmum, et. 
advocaverit Abraham, qui eduxerit populum de 
terra /Egypti, qui colloeutus sit Moysi, qui legem 
disposuerit, et prophetas miserit, qui ignem (22) 
preparaverit diabolo et angelis ejus (25) 


Sub boc igitur Clemente dissensionenon modiea 
inter eos qui Corinthi essent fratres factá, scripsit 
quce est Romz Ecclesia potentissimas litteras Co- 
rinthiis, ad pacem eos congregans, et reparans fi« 
dem corum, et annuntians quam recens ab aposto- 
Nis acceperat traditionem , annuntianlem unum 


m. : 
Ἐν S. Joanne Damasceno, Eclog. lib. 1, tit. 49, pag. 752. 


Τοῦ ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου ῬΡώμης.. 


Αὐτάρχης εἰς σωτηρίαν ἡ εἰς Θεὸν ἀνθρώπου ἀγάπη. 
Εὐγνωμοσύνης γάρ ἐστι τὸ πρὸς τὸν τοῦ εἶναι ἡμᾶς 
αἴτιον ἀποσώζειν στοργὴν, ὑφ᾽ ἧς καὶ εἰς δεύτερον, 
καὶ ἀγήρω αἰῶνα διασωζόμεθα. 

Τοῦ αὐτοῦ. Ἐπείρασεν ὁ Θεὸς τὸν ᾿Αδραὰμ, οὐκ 
ἀγνοῶν τίς ἣν, ἀλλ᾽ ἵνα τοῖς μετὰ ταῦτα δείξῃ, καὶ 
μὴ χρύψῃ τὸν τοιοῦτον, καὶ διεγείρῃ εἰς μίμησιν τῆς 
ἐκείνου πίστεως χαὶ ὑπομονῆς, καὶ πείσῃ καὶ τέχνων 
στοργῆς ἀμελεῖν πρὸς ἐκπλήρωσιν θείου προστάγμα- 
τος" ὅθεν ἔγγράφον περὶ αὐτοῦ ἱστορίαν γενέσθαι ᾧχο: 
νόμησεν. 


S. Clementis episcopi Romani, 

Ad salutem sufficit hominis erga Deum amor. 
Grati siquidem animi est, dilectionem erga eum. 
conservare, qui hobis ut simus est auctor : qua fit 
etiam, ut ad alterum ac senii expers seculum salvi 
evadamus. 

Ejusdem. Tentavit Deus Abraham, non quia 
ignorabat quis esset, sed ut posterioribus seculis 
notum faceret, nec latere pateretur tanium virum : 
quin potius alios ad fldem et patientiam illius exci- 
taret, suaderetque filiorum amorem pre divini 
precepti exsecutione negligendum esse. Quam- 


9brem prospexit ac fecit, ut historia ejus litteris commendaretur. 


Iv. 


Ez S. Joame Damasceno, lib. τ Eclog., tit. 25, pag. 785. 
S. Clementis episcopi Romani e-secunda ad ) Τοῦ ἁγίου Κλήμεντος ἐπισχόπου Ῥώμης ἐχ τῆς [M 


πρὸς Κορινθίους ἐπιστολῆς. 
Μὴ ταρασσέτω τὴν χαρδίαν ὑμῶν, ὅτι βλέπομεν 


referre supersedemus, 
* (99) Forte nihil aliud, quam. quod Mic lrenteus 
indicat, commemorare voluit apud Justinum auetor 
responsionum ad quzst. 74, ubi ait: Si presentis 
rerum status finis est impiorum per ignem judicium, 
prout dicunt prophetarum et apostolorum scripta, 
insuperque Sibylle ipsius, quemadmodum ait. beatus. 
Clemens in epistola ad Corinthios. Quod si ita est, 
Clementis epistolam primam citat ille scriptor, non 


secundam : adeoque ruit De adversus.bamce, ' 


argumentum, quasi in ea Sibyllini libri, quos 


Clemente posteriores esse vult, laudati fuerint. Sed 
neqne in allato loco .pseudo-Justinus Slbyllinos li- 
bros a Clementé citatos esse affirmat : commode 


raditionem intelligere; cim sit vetustior epistola his 
qui nunc falso docent. Ubi discimus duplicem Chris 
Vanze scienti fontem, Scripturam nimirum ef tra« 
ditiouem 


Corinthios epistola. 
Non turbet cor yestrum, quod iniquos ditescentes 


(19) Hanc formam tenentes apostoli. Sive. Pau- 
lino, sive Joanni diacono gites agere est propter 
zsservatam hamc formam. Hinc enim soivitur lis 
diu et acriter a vlris doctis agitata ob vocem Gre- 
eam ἐπινομὴν, que. uti ay insolens, negotii 
multum multis deceesivit Alii siquidem legebant 
ἀπονομήν, alii ἐπιλογήν, alii ἐπιταγὴν, alii demum 
ἐπιμονήν.,Νθο minor in ejus Interpretatione dissen- 
sus : hi reddebant ordinem | proscriptum, isti pra- 
scriptas officiorum vices, illi decem aut formam. 
Ut ut sit, ultima stante sententia, forma esto ge- 
muinus sensus, sitque illa vox Graca primigenia, 
qua ad hanc significationem magis accesseril. 
(20) Vel. Istud insititium est aut. paulo liberius 


ἴηι nodum raphrasin explicuit; quem 
ut solveret Davisius, in his ol ps ἡμῶν, aut 
legendum putavit εὖ μήν, aut prorsus delendum 


ἡμῶν. Erit forsan qui conjiciet collectorem legisse : 
ἀπόστολός τε xai ἡμεῖς, ac transtulisse latiori 
modo : apostolus tel successores ejus, Petrum inten- 
dens ac dms ipsius διαδόχους, nempe Linum, 
Cietum, Clementem, Quid ῥυτὰ ἢ Clemens a Petro 
quartus potuiL scribere, inlerpresque adamussim 


vel successores ejus.‏ ܐ 

(21) Quin hoc fragmentum ad. 4 epistolam n 
meat, lrenzi przfatio dubitare hon sinit. Ín eo 
Clementis sententiarum potius summa refertur, 
quam ipea verba, ldcirco lrenzi textui 


454 


SUPERIORUM EPISTOLARUM FRAGMENTA, 


451 


τοὺς ἀδίχους πλουτοῦντας, χαὶ στενοχωρουμένους Α videamus, et Dei servos angustiis afflictos. Nemu 


quippe justorum continuo fructum retulit, sed illam 
exspectat. Si enim justorum mercedem Deus statinr 
redderet, mercatura, non pietati operam daremus: 
justi siquidem esse non religionis, sed quzstus 
gratia videremur. 


τοὺς τοῦ Θεοῦ δούλους. Οὐδεὶς γὰρ τῶν δικαίων ταχὺν 
καρπὸν ἔλαδεν, ἀλλ’ ἐχδέχεται αὐτόν. Εἰ γὰρ τὸν µι- 
σθὸν τῶν δικαίων ὁ θεὸς εὐθέως ἀπεδίδου, ἐμπορίαν 
ἡσκχοῦμεν, καὶ οὐχ εὐσέδειαν, οὗ διὰ τὸ εὐσεδὲς, AY 
τὸ χερδαλέον διώκοντες. 


γ. 


Es vetusto. codice (24) Bibliothecm PP. soc. Jesu. 


Sancii Clementis ex epistola secunda ad Corinthios, 

Qui presentia sentit, intelligit etiam ea, qux 
nonnulli jucunda reputant, aliena et procul dissita 
mon esse ab iis que odio habentur. Quin etiam di- 
viti: szepenumero magis quam paupertas lieserunt, 
et sanitas plus morbo afflixit. In summa, gratarunt 
atque optatarum rerum affluentia, omnium tristium. 
ac fugiendarum causa et materia evadit. 


Τοῦ ἁγίου Κλήμεντος ἐκ τῆς πρὸς Κορινθίους ff. 

Ὁ τῶν παρόντων αἰσθητιχὸς, συνέησιν ὡς οὔτε ἃ 
λογίζονταί τινες εἶναι τερπνὰ; ξένα καὶ μακράν. ἐστι 
πῶν ἀπεχθῶν. ᾿Αλλὰ καὶ πλοῦτος πολλάκις μᾶλλον πε- 


ylas Ἰθλιφε, καὶ ὑγεία πλέον. ἡνίασε νόσον. Καὶ χαθό. p 


λου τῶν λυπηρῶν καὶ φευχτῶν πάντων ὑπόθεσις καὶ 
ὕλη, ἡ τῶν ἀσπαστῶν καὶ κατ᾽ εὐχὴν περιδολὴ γίνεται. 


γι. 


Ἐκ sermone 8 S. Mazimi, edit. Combefis., pag. 556. 


Clementis Romaui. 


Haud equum est , eo qui dedit derelicto, que 
data sunt apud ingraios remanere. 


Κλήμεντος Ῥώμης. 
Οὐ δίκαιόν ἔστι, τοῦ δεδωχότος ἐγκαταλειφθέντος, 
πὰ δοθέντα παραμένειν τοῖς ἀγνώμοσιν. 


ΥΙΙ (25). 


erptarum ἐπ cod. 4&5, Darocc. “δἰ ϊω-. 


εἰς mia. collectione Sententiarum ez Patribus aliisque auctoribus dec 


thece Bodleiane cap. Περὶ συνηθείας καὶ ἔθους, fol. 156. 


Clementis Romani, 

Est differentia inter veritatem et consuetudinem : 
veritas enim sincere quaesita invenitur, consuetudc 
autem qualiscunque etiam assumatur, sive recta 
sive vana , indiscriminatim a semetipsa firmatur, 
Quibus enim quisque a puero assuescit , illis in- 
hzrere amat. Quod enim quis odit pro δὰ pruden- 
tia quam zas invexiL , id ob diuturnam malorum 
consuetudinem facere cogitur, peccatum nactus 
gravem contubernalem. 


Κλήμεντος Ῥώμης. 

Διαφορὰ τυγχάνει ἀληθείας καὶ συνηθείας " ἡ μὲν 
Ὑὰρ ἀλήθεια γνησίως ζητουμένη εὑρίσχεται, τὸ δὲ 
ἔθος ὁποῖον ἂν παραληφθῇ, εἴτε ἀληθὲς, εἴτε ψευδὲς, 
ἀχρίτως ὑφ᾽ ἑαυτοῦ χρατύνεται" ἐν αἷς γὰρ ἕκαστος 
Ex παιδόθεν ἐθίζεται, ταύταις ἐμμαίνειν 1? ἥδεται, Ὃ 
τὰρ μισεῖ τις διὰ τὴν ἐπιοῦσαν τῇ ἡλιχίᾳ σύνεσιν, 
ποῦτο διὰ τὴν πρλυχρόντον τῶν .χακιῶν συνήθειαν 


πράττειν ἀναγχάζεται, δεινὴν σύνοίκον τὴν 'ἀμαρ-, 


τίαν παρειληφώς. 


vn. 
Ez: Basilio lib. de Spiritu sancto, c. 29. 


quit (26), 
Deus, et Dominus Jesus Christus, et Spiritus 
Sanctus. 


Combefisii, sermoni 62, inserta jam habebatur, Ὁ 
(26) Nemo non videt Dei nomine Personam Pz 
tris intelligi. Id enim amtiquis moris esse nullux 
ignorat, nisi qui in ipsorum scriptis yeregrinus 
est, ut cum Deum sinpliciter sine adjuncto in 
Scripturis legunt vel ipsi enuntiant, Patrem hoc 
nomine expressum interpretentur atque ipsi expri- 
mant. Ex hoc autem fragmento nonnulli, specialem 
de Spiritu sancto sermonem a Clemente habitum 
esse volunt, idque subsequenti conlirmant ; sed 
rem non evincunt ; cum etiam in epistolis de Spi- 
ritu sancto hrec disserere licuerit, ac certum sit 

mutilas esse epistolas superiores, 


15 


᾿Αλλὰ καὶ Κλήμης ἀρχαιότερος" Ζῇ, ψησὶν, ὁ) Sed et antiquior Clemens : Vivit 


Θεὺς,, καὶ Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς, καὶ τὸ Πνεῦμα 
ἅγιον. 


*' Leg. ἐμμένειν. Max., Ser. 62, pag. 615. 


(38) Inquo scil. continentur Eclogs sacrz S. Joan- 
mis Damasceni. Excerptum fuerat boc -fragmentum 
Cotelerii opera ex cap. Περὶ τῶν προσχαίρων xal 
γῶν αἰωνίων ἀγαθῶν, καὶ ὅτι χρὴ τῶν παρόντων τὰ 
μέλλοντα προτιμᾷν " quod respondet. capiti 20 libri 
ܐܬܐ‎ Paralleorum apud Damascenum olim editorum, 
ubi tamen desiderabatur, quoad illnd in novissima 
Damascerii editione tom. Il, pag. 787, eruditissi- 
mus vir Michael Lequien nobis exhibuit. 

(25) Fragmentum hoc debemus Joanni Ernesto 
rabio, qui illud tomo 1 Spicilegii 

» in lucem emisit, Postrema 
bis à γὰρ μισεῖ τις ad finem usque, a Maximo edit. 


ParnoL. Gn. 1. 


Πο] ܬ ܗ‎ | ROM. PONT. OPERA DUBIA, © 9 0 “ὦ 
mam. 


Ez vetere codice biblioteca Regia. 


S. Clementis episcopi Romani, qui post aposto- A, Τοῦ ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ῥώμης, μετὰ iw 
lum Petrum sedi apostolicz prifuit, de Spiritu ἀπόστολον Πέτρον τοῦ ἀποστολικοῦ θρόνου “ἤγησα- 
sancto. “μένου, εἰς τὸ ἅγιον Πνεῦμα. E 

Beatus vir quí clausos oculos aperui, et expul- Μακάριος ὁ χεχλεισμένους ὀφθαλμοὺς ἀνοίξας, καὶ 
sum flatas difficultate spiritum per resurrectiónem διωχόμενον ἄσθματι πνεῦμα διὰ τοῦ ἐγεῖραι ἀναλα-- 
accepit. Hoc erat humi jacere, et in pedes non δών. Τὸ χαμαὶ χεῖσθαι τοῦτο ἣν καὶ τὸ ἐπὶ ποδῶν μὴ 
stare, nón babere veritatem. Resurrectio autem ἑστάναι, τὸ τὴν ἀλήθειαν οὐχ ἔχειν. ᾿Ανάστασις δέ ἔστι 
en Patris agnitio, et apparitio Filii, qua semsus Πατρὸς ἢ ἐπίγνωσις, καὶ ἐπιφάνεια, τοῦ Υἱοῦ, fj τὰς 
patefecit, Beatus vir qui tognoscit Patris donum ^ αἰσθήσεις ἐφανέρωσε. Μακάριος ἀνὴρ 6 γινώσκων τὴν 
per processionem sanctissimi Spiritus, Beatus vir τοῦ Πατρὸς δόσιν, δι᾽ ἐκπορεύσεως τοῦ παναγίου 
qui agnoscit el comprehendit Spiritum sanctum Πνεύματος. Μακάριος ὁ Τινώσχων καὶ λαδὼν, ὅτι τὸ 
esso donuim illius , ab ܘܘ‎ in figura columbz tradi- ἅγιον Πνεῦμά ἐστιν ἡ δόσις αὐτοῦ, καὶ τοῦτο ἐν τύπῳ 
tum, Hoc enim animal.innocentiam hahet, et caret περιστερᾶς παρέσχε. Τὸ γὰρ ζῶον ἀκακίαν ἔχει, καὶ 
felló. Pater autem ܙܐܘ‎ omni ποδὶ εἶα alienus Spiri- ἄχολόν ἐστιν. Γλχαχος δὲ ὁ Πατὴρ Πνεῦμα ἔδωκεν 
tum dedit a malitia alienum , expertem ire atque || &xaxov, ἀόργητον, ἀπίχραντον, τέλειον, ἀμίαντον, ἀπὸ 
acerbitatis , perfectum , intaminatum e suis visce- ^ σπλάγχνων ἰδίων προϊέμενος, ἵνα ῥυθμήσῃ τοὺς αἰῶ- 
ribus emittens, ut componeret ssecula, et ejus, νας, καὶ τοῦ ἀοράτου δῷ τὴν ἐπίγνωσιν. Ἔστιν οὖν 
qui videri non potest, preberet cognitionem. Ille τοῦτο ἅγιον καὶ εὐθὲς, τὸ ἀπ᾽ αὐτοῦ προελθὸν, xal 
ergo Spiritus sanctus est et rectus, qui ab ipao δύναμις αὐτοῦ, καὶ θέλημα αὐτοῦ, εἰς πλήρωμα δόξης 
procedit, item virtus illius, et voluntas ejus, qui αὐτοῦ φανερωθέν. Τοῦτο ol λαδόντες τυποῦνται ὅλη- 
ad plenitudinem glori? ejus apparuit. Hunc qui ac- θείας τύπῳ, χάριτος τελείας. 
ciplunt, veritalis οἱ gratiz perfectz typo signantur. 

| À Joanne Baptista. 10 érutum 'est, et — mentum exscripsit, Nempe cum Basilii consilio , 
vits füter notas ad libri 1 Recogaitigewm ca- ΠΟΠ secus atque precedens, opportunhm accom- 
poit 24, pag. 547. Non ausim asscrere. ex eodem πμ esset, probabile est Basilium neque 
'epere excerptum, ex quo Basilius supefius frag» — illud om urum faisse , si ibidem exstitisset. 


S. CLEMENTIS I 


ROMANI PONTIFICIS 


EPISTOL/E DECRETALES 


(μπει, Conoil., 1, A07.) 


^ D. COUSTANTII MONITUM IN EPISTOLAM SEQUENTEM. 7 
(Epistole: Bomanorum Pontif.. t. 1, Append., p. 1.) 
1. 


. "Beanmes Baptista Cotelerius inter ea, qua Clemeatina inscripsit 5... lam Grece et 
Latino edidit. reign ܡܒ‎ jam habebamus a ΠΛῊΝ acceplam 3 Isidorus Mercator, 
ܢ‎ ἐπ fronte collectionis suse cum non modica accessione preposuit. Cum autem hane Isidori οοἱ- 
δὺο loto exhibituri simus , nennullis forte supervacaneum videbitur, epistolam ei insertam 
auk hic representare., aut illio recuderé. Sed neque hanc sine Greco, que primum soripta' est ܕ‎ edere ,- 
TUS in μοι eMdorl ακομα reium, ὅτ αι τά κο σπιν, ἘΦ antem pre ius ܛܐ‎ 
ܗܘܐ‎ ἰοχίαμι Grecum uma cum Cotelerii interpretatione hic. ܐ‎ , quod Hullal 6 reco in 
Latinum couversiones quàm liberz sint et indiligentes , nemo non novit. Qui autem 7llius desiderát in- 
: ܕ‎ Mercatoris collectionem , in aua competentem sibi locum obtinebit adeat, : 


“5.5 Patres Apost. 1 stc. tom. 1. pag, 535. 


ܚ ἘΡΙΒΤΟΙΩΙ͂ DECRETALES.‏ ܝܚ 


Rufinus at. in vulgatos Hecoqnitionum Clementis libros epistolam istam his libris posteriorem 
opinatur. Photius vero cod. cxn el cxi dedicationem esse existimat operis, quod actus Petri et dispu- 
tationes cum Simone necnon recognitionem Clementis ejusque patris ac fratrum comy lectebatur ; atque 

¢ bujus sententie subscribit Cotelerius , maxime cum ad calcem epistole fingatur Clemens jussu. Petri 
ad Jacobum mittere opus cum bac inscriptione, Clemestis Epitome pradicationum Peiri in natio- 
nibus, sive, ut Rufino magis placuit, Jtinerarium Patri. Quo dicto, statim subdit paeudo-Clemens , at- 
que epistolam claudit bis verbis : Ceterum exponere ut jussus sum incipiam ; quibus sane aliquod opus 
proxime subsecuturum promittitur. Praeterea cum epistole hujus fine, ut postrema nola indicabimus , 
iam apte cobzret Recognitionum Clemeutis exordium, ut opus istud hic promiti nihil prope dubitemus. 


ni. 


Unde confici arbitramur, ut epistole bujus ac mox dicii ltinerarii unus et idem sit parens. Cum 
autem Itinerarium illud Ecclesia respuat ut nugis ac fabulis refertum , ideoque Gelasii ejusque conci 
judicio inter apocrypha rejectum sit *, eodem judicio et de hac epistola quid censendum sit edocemur. 
dem quoque judicium firmat manifesta illius cum Clementüinis homiliis consensio , quam Cotelerii 1nar- 
ginalibus notis adjuti exploratam habwimus. Neque vero inficias ibit quisquam, qui citata loca cum 
epistola nostra contulerit , uirumque opus ex officina una prodiisse. 


w. 


Sensit etiam Rufinus '' id epistole hujus veritati adversari, quod Clemens proxime Petro successisse 
in ea praedicatur ; ac sibi non dissimulat, quomodo cum Linus εἰ Cletus in urbe Roma ante Cle- 
mentem ܬܐܐܐ‎ fuerint epi: ipse Clemens ad Jacobum scribens, sibi dicat α Petro docendi cathedram 
traditam, 1116 quidem responde : Cujus rei hanc accepimus esse rationem, quod Linus et Cletus [uerunt 
quidem ante Clementem episcopi in urbe Roma, sed superstite Petro, videlicet ut. illi episcopatus. curam. 
gererent , ipse vero apostolatus impleret officium, indeque factum, ut et. illi ante Clementem. numerentur 
episcopi ܕ‎ et Clemens tamen post obilum Petri docendi susceperit sedem. Sed hanc rationem nullam esse 
jam demonstravimus cum alii momentis , tum Romanorum pontificum catalogis , quos Vexuerunt anti- 
qui Patres. In his quippe Linus et Cletus ante Clementem , hon solum ut Itomani episcopi, sed eliam 
ul proximi Petri successores recensentur. 


τ ᾧ 


Sed et inde certa et explorata est epistole Bue falsitas , qued eam Clemens post passionem Petri ad 
Jacobum scribere fingitur, quem ante Petrum obiisse indubilatis monimentis notum habetur. Nam Ja- 
cobum anno Christi 62, a Judzis occisum esse convenit : Petrum autem aliqui anno 62, plures. anno 
66, alii aut 67 aut 68, nulli sane ante 65, passum existimant. Hac difficultate motus Herigerus Leo- . 
biensis abbas, qui szculo χι florebat, apud nostrum Edm. Martene Thesaur. Anzcdot. tom. ἢ, pag. 447. 
de epistolis. decrelalibus. Jacobi εἰ Clementis ad alterutrum missis, in quibus ita Clemens ait de Petro , 
sicut jam passo, quxrit quomodo istud componi possit. Igitur, inquit ܕ‎ Petro givente manifestum est eum 
mon scripsisse : et Jacobum (tamen ) octo annis manifestum est ante passionem Petri decessisse. Post pas- 
sionem vero Pelri Linus xit annis, et Anacletus (hoc est Cletus) totidem cooperatores Clementis ,— qui 
Petro vere successerat, exstitere. Multo minus igitur istorum tempore potuit Jacobo rescribere. .Post deces- 
sum vero ipsorum cum Clemens solus. novem annis Romane prasideret. Ecclesim, multo adhuc minus. cre- 
dendum est potuisse rescribere completo a passione Jacobi xxxi annorum tempore, Quibus in verbis illud 
Obiter notandum , quod is seriptor tertium quoddam circa successionem beati Petri "systema explicat. 
Nam Clementem Petro vere successisse pro certo habet, ac nihilominus post Petri mortem ei Linum 
duodecim annis et Cletum totidem Romaram Ecclesiam administras&e non dubitat, non quidem veluti 
successores Petri, sed tanquam cooperatores Clementis ; adeo ut Clemens lantum xxiv amnis post mor- 
tem Petri solus Romanam Ecclesiam. Tegere ceperit. Nempe post Rufinum 'duplex ea de re natà erat ac 
vulgo obtinebat opinio. quam Photius cod. cxi memorat his verbis : Clemeniem secendum a Petro urbis 

ome episcopum [uisve quidam autumant , alii vero quartum ; Linum enim αἱ Anacletum inter utrumque 
pontifices intercessisse. Hinc nonnulli scriptores dum modo unam, modo alteram incofisiderate sequuntur 
opinionem, in manifestam verborum pugnam incidere, uti videre est in. Libro pontificali , cujus auctor in 
Petro et Clemente ipsum Clementem proximum Pelri successorem facit ; in Lino aulem et Cléto, quot 
Linus pos: Petrum , et quot deinde Cletus annos sederit , recenset. Ita οἱ martyrologii apud Bedam val- 
gati ecriptor ad 1v Kal. Decembr. de S. Clemente hzc habet : Hic ex pracepto B. Petri Ecclesie suscepit 
pontificatum, Linus εἰ Cletus ideo awe eum scribuntur, quia ab ipso Principe apostolorum ad ministerium 
:Aacerdotale episcopi sunt ordinati. Proxime tamen antea de eodem promittit: Hic quatius post. Petrum 
Rome episcopus ordinatus est , nec meminit quod ad νι Kal. Maii Ánaeletus quartus post. B. Petrum. Ec- 
clesiam rexisse ab ipso dictus fuerat : 3ut quod ad v1 Kal. Decembris predicarat de S. Lino, Primus 
post apostolum Petrum Romanam Ecclesiam tenuit annos xit, menses 1, dies xu. Ab hac verbotum pugna 
;purgalur Martyrologium item Bedz ascriptum, quod Bollandus initio tomi ll mensis Martii vulgavit. 


γε 


Postquam a Rufino Latinitate donata est hzc epistola, etiam nongullis antiquis canorium. collectioni- 
bus , nomínatimque codicis a Pasch. Quesnello vulgati quibusdam exem; laribus inserta est, Unde mi- 
nime mirum est eam anno 448, a concilio Vasensi 1, can. 16, ac subinde a Nícolao 1, Joanne τα, 
aliisque Clementis nomirie fuisse laudatam. 0 ᾿ 


Ὁ Gelas. epist. 55, n. 7, “1 Rufin. ργονίαι. in lib. ܐܧ‎ 


itc 


5. CLEMENTIS ܐ‎ ROM. PONT. OPERA DUb ". 


EPISTOLA I. 


AD JACOBUM FRATREM DONINI. 


(Eadem est ac sequens, nisi auod multis interpolationibus ab fsidoro Mercatore, seu potius ab alio quo- 
dam mulo quam lsidorus antiquiore accreta est.) 


EADEM EPISTOLA, 


Rufino Torano, Aquileiensi presbytero, interprete **. 


, et Episcopo À sius Romanze url. hujus notitiam , ut etiam ipsa 


salvaretur, invexit; ^ic, inquam, pro pietate pati 
volens presentem vam finivit **. In ipsis autem 
diebus, quihus vitz finem sibi imminere prasensit, 
in conventu fratrum positus, apprehensa manu 
mea, repente consurgens , in auribus totius Eccle- 
sim hzc protulit verba : € Audite me fratres et 
conservi mei : quoniam, ut edoctus sum ab eo qui 
misit me, Domino et magistro meo Jesu Christo, 
dies mortis mez instat, Clementem hunc episcopum 
vobis ordino, cui soli meze przdicationis et doctri- 
nz cathedram trado δ᾽ : qui mihi ab initio usque 
in finem comes in omnibus fuit, et per hoc verita- 
tem totius me: przedicationis agnovit : qui ín om- 
mibus tentationibus meis socis exstiliL, fideliter 
B perseverans : quem pre cateris expertus sum Deum 
colentem , homines diligentem , castum , discendi 
studiis deditum, sobrium, benignum , justum , pa- 
tientem , et scientem ferre nonnullorumi (etianr-ex- 
his qui. in verbo Dei instüuuntur) injurias. 
Propter quod ipsi trado a Domino mihi traditanr 
potestatem ligandi et solvendi ; ut de omnibus qui- 
buscunque decreverit in terris, hoe decretum sit ct 
in coelis. Ligsbit enim quod oportet ligari, et sol- 
vet quod expedit solvi, tanquam qui ad liquidum 
Ecclesie regulam noverit ". |psum ergo audite , 
scientes quia quicunque contristaverit doctorem 


editam. 
opera Adriani 
9? Gesta sive Epitome cil., p. 412, 
9111. quast. 2, Quicunque contrist. Et in epist. 4 


lane a se olim interpretatam 91 


Ὁ repserit. Ita Possevinus in Apparattt sacro, in verbo 


Creurss Roxasts. Sev. ܬܐܐܐ‎ 5, 
(29) Sequentes. variantes lectiones. ܚ‎ 
suppeditavit larduinus, qui non has ΟἿ nis epi- 


stolas tantum, sed etiam reliquas Isidoriane colle- 
ctionis contulit cum ms. Bibliothecae collegii Paris. 
Soc. Jesu; in quo ins epistole hic titulus lrahe- 
tur : Incipit Epistola Clementis ad Jacobum [ratren 
Domini. Deest autem, Petrus, recte. 


€: ܕ ܙܡܫ‎ Jacopo (28) fravri Domi 
»episcoporuim, regenti -Hebraorum sanctam Eccle- 
siam Hierosolymis, sed et omnes Ecclesias, qu: 
ubique Dei providentia fundatz sunt, cum présby- 
teris et diaconibus, et czeteris omnibus fratribus. 
Pax tibi sit semper. E 


Notum * tibi facio, domine, quia Simon Pe- 
trus (29), qui vera fidei merito, et integre predi- 
cationis obtentu; fundamentum esse Ecclesi: defi- 
nitus est, qua de causa etiam Domini ore divino 
cognominatus est-Petrus , qui fuit primitiz electio- 
nis Domini, apostolorum primus, cui et primo Deus 
Pater Filium revelavit, cui et Christus competen- 
ter beatitudinem contulit, qui οἱ vocalus est et ele- 
etus, et conviva Domini et comes effectus, lanquam 
lLonus et probatissimus discipulus, qui obscuria- 
rem mundi plagam Occidentis (velut omnium po- 
tentior) illuminare praceptus est, quique et integre 
potuit implere prsceptum. Sed quousque sermo- 
nem protraho , refugiens indicare quod triste est, 
quod quidem necesse est, licet tarde, proferre? Ilic 
denique ipse Petrus, qui pro immensa charitate , 
quam erga omnes homines gerebat, palam cum 
omni fiducia (adversante eliam tyranno totius 
mundi) bonum przdicare non destitit, et regem om- 
nium seculorum per orbem terree, et usque ad ip- 


*5 Vide pref. in Recogn. 3d Gaudentium, ubi ait 


infra (t. 1) Epitomen historie Clementine, sive Librum de gestis sancti Petri, anno 
ie redditum a Joachimo Perionio Ὁ. B. 
. " Qonst. vu, 46. 


' "Turnebi Grece editum, et L: 
edit, Coloniensis anu. 156! 
Alexandfi papee I. 


(23) Cum hzc epistola scripta sit, ut in fronte οἵ 
eapite illius apparet, post obitum S. Petri, adeo- 
que pos xim annum leronis, ad Jacobum fratrem 
Domini scripta esse nequit : utpote qui, teste Ilie- 
ron. De viris illustribus, seplimo anno Neronis Hie- 
rosolvmis occisus est; unde patet, quod liec epi - 
stola vel non sit Clementis, vel potius ad Si- 
monem, qui etiam frater Domini fuit, scripta. sit, 
ex in titulum epistole mendose vox, Jacobum , ir- 


408 


EPISTOLAE DECRETALES. 


493 


veritatis, peccat in Christum, et Patrem omnium Α et summo studio niti, ut omnes-vife: hujus océupa- 


tiones abjicias ; ne fidejussor existag, ne advocatus 
litium (las, neve id ulla aliqua occupatione prorsus 
inveniaris mundialis negotii oecasione perplexus. 
Neque enim judicem aut cognitorem secularium ne- 


. gotiorum hodie te ordinare vult Cbristus "°, uti ne 


prafocatus presentibus hominum curis, non possis 
verbo Dei vacare, et secundum veritatis regulam 
secernere bonos a malis. Ista namque opera , quz 
tibi minus congruere superius exposuimus , exhi 
beant sibi inviéem discentes, id est laici; eL te nemo 
occupet ab his studiis, per quae salus omnibus da- 
tur. 

Sicut enim *' tibi impietatis crimen est; negle- 
ctis verbi Dei studiis , sollicitudines suscipere &®- 
culares ܀‎ ita et unicuique Jaicorum peccatum est , 
nisi invicem sibi etiam in his quie ad communis vi- 
t usum perünent, operam fideliter dederint. Te 
vero securum facere ex his,-quibus non debes va- 
care δ", omnes communiter elàborent. Quod si forte 
a semelipsis hoe láici non intelligunt, per diaconos 
docendi sunt, ut tibi solius Ecclesize sollicitudines 
derelinquant; quo ipsam , ut dignum est, dispen- 
sare suílcias, et veritatis verbo abundantius et 
studiosius deservire. Si enim mundialibus curis 
fueris occupatus, et teipsum decipies , ét eos qui 
te audiunt. Non enim poteris, quz ad salutem per- 
tinent, plenius singulis quibusque distinguere. Et 
ex eo fiet, ut οἱ tu tanquam. qui non docueris qux 


exacerbat Deum, propter quod et vita earebit, Ip- 
stum autem qui przest czteris , oportet medici vi- 
€cm agere, et non ferz bestiz furore commoveri. » 
Haec eo dicente, ego procidens ad pedes ejus, roga- 
bam, excusans me, et declinans honorem cathe- 
ἄτα, vel potestatem. At ille respondens : Pro hoc, 
inquit, ne me rogiveris. Hoc enim fieri statutum 
est mihi, eL eo magis, quod excusas ; quia hee 63- 
thedra eum qui cupit eam, et audacter expetit, non 
requirit, sed ornatum moribus et in verbis erudi- 
1um. Quod si esset alius melior, si quis mihi alius 
adjutor tam sedulus astitissel, si quis tam plene 
doctrinz: mez rationem cepisset, sed et ecclesiasli- 
cas dispositiones a me tam plene didicisset, ha- 
bens alium talem, non te cogerem opus bonum &us- 
cipere nolentem, Superlluum est ergo alium quie- 
rere, cum primitias eorum qui ex gentibus per me 
salvantur, et praecipue hujus urbis, te primum ob- 
tulerim Deo. Sed et illud intuere, quia si pericu- 
lum peccati timens, suscipere refugis Ecclesia gu- 
bernacula; certus esto, quia amplius peccas, qui 
populum Dei velut in fluctibus positum et pericli- 
tantem, cum juvare possis, subterfugis; tui tan- 
tummodo babens considerationem , et nou quod in 
commune omnibus expedit, providens. Sed certus 
esto, quod nevesse est te suscipere omne pericu- 
lum, quia nec ego pro salute omnium ab obse- 
erando cessabo. Quanto ergo mihi citius aequieve- 


ris, tanto me citius laboris et tristitiz mez maerore ( ad salutem hominum pertinent puniaris.**, et disci- 


puli per ignorantiam pereant. 

4 Jdcirco ta:quidem ad boc solum vacato, ut op- 
portune εἰ sine intermissione doceas verbum Dei ; 
per qvod salutem consequi possint ὁ". llli vero eum 
tanta reverentia tua verba suscipiant, tanquam qui 
sciant legatum te οἱ przeconem esse veritatis, et 
quodcunque super terram ligaveris, esse ligatum 
et in ccelo; et quodeunque solveris super terrà, 
etiam ibi esse solvendum **; Quoniam quidem et. 
γα. ut dixi , quz oportet, ligabis, et qu: expedit 
solves. Et ad te quidem qui praes, ista sint monita, 
el his similia, Ad preshyteros vero sint ista δ": 
Ante omnia, ut pudiciti:& studentes, adolescentes 
nuptiis jungant, quo calorem ferventis etatis con- 
jugali lege praeveniant. Sed πο in provectioríbus 
quidem curam habere hujuscemodi negligant, quia, 
jn multis, etiam cum sénuerit corpus, concupiscen- 
tia viget **. Ne forte ergo fornicationis labes , oc- 
casione accepta, tanquani venenum pessimum ser- 
pat in vobis, cavere et anlevenire necessarium est, 
ne quod in vobis adulterii oceulium «eoalescat ** 
incendium, Et quid in omnibus peccatis adulterio 
gravius? Secundum namque in ** penis obtinet lo- 
eum, quoniam quidem primum illi habent, qui 


reievabis. Novi etiam hoc, o Clemens, quod tibi 
edia et molestias, pericula etiam et opprobria 
ineruditi vulgi indocilisque conciliem; quz tu ta- 
men scio quod constanter et fortiter feres, respi- 
ciens ad illam spem, qu: tibi apud Deum patientize 
preparat coronam. Sed et illud cupio, te mecum 
justa ratione perspicere, quando maxime opera tua 
indiget Christus, nunc cum inimicus adversus spon- 
sam ejus commovet bellum, an futuro ín tempore, 
quando jam Christus: post victoriam triumphabit , 
mec ullra ullius opera indigebit? Quis non etiam 
parvi sensus intelligat, quod istud est tempus , in 
quo operam tuam Christus requirit? Tota igitur 
mente in, praesenti necessitate praebe operam tuam, 
et auxilium in przliis exhibe regi optimo, remune- 
rationes magnificas post victoriam reddituro 53, 
Libenter ergo suscipe episcopatus officium, eo ma- 
xime, quod ecclesiasticas dispositiones a me pro- 
babiliter didicisti, ut salus eorum, qui per nos 
confugerunt ad Deum, nequaquam vacillet. -Ve- 
rumtamen et breviter te de ipsius dispensationis 
ordine coram omnibus eommonere necessarium 
duco ^, 

Τὸ quidem ** oportet. irreprehensibiliter vivere , 


"* recepturus, in c. Just. ὃν duzi. " 12 q. 1, Tequidem. "' Deest hzc vocula. inc. Just." 1 


» |dem in epistola 


9? deponaris. 
* Nic. 1. ep. 49. 


*! Const. 1v, 


uibus debes vacantem, idem codex. 
* Math. xvi. 


ql, Sicutenim, — ** "er his 
Vvaristi papae. 5) Ivo, in Decret. lib. v. 
9 culescat, — ** 52 quist. 7, Quid in omnibus, 


ܗܐ 


5, CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA ὈΌΒΙΑ. 


᾿ 451 


aberrant ἃ Deo, etiamsi sobrie vixerint ". Propter A — Si qui ^ ex. fratribus negotia habent inter se, 


apud cognitores seculi non judicentur; sed apud 
presbyteros Ecclesie, quidquid illud est, dirimatur 
et omni modo obediant statutis eorum. Super em- 
nia aulem avaritiam fugite; quz homines occasione 
presentis lucri ab ternis separat bonis. Pondera, 
mensuras, stateras, pro locis quibusque zequissima 
custodite; deposita fideliter restituite. Quz omnia, 
et si qua sunt. similia his, ita demum sollicite et 
diligenter implebitis , si futurum Dei judicium sine 
intermissione in vestro corde volvatis. Quis enim 
peccare poterit, si semper ante oculos suos Dei ju- 
dicium ponat ? Quod in fine mundi certum est agi- 
tandum, ut tandem qui bene in bac vita egerunt, 
consequantur bona reposita ; peccatores aulem ut 
consequantur preparatas et reconditas poenas, de 
quibus ita futurum dubitare omnino non possumus; 
siquidem hzé omnia ita esse ventura verus nobis 
Propheta praedixit. Unde et vos, quj estis veri pro- 
phete discipuli, abjicite a cordibus vestris ante 
omnia discordias et animorum dissensiones, ex qui- 
bus omne malum opus procedit, et benignitatem ac 
simplicitatem tota mente servate. Quod si forte ali- 
cujus cor vel livor, vel infidelilas, vel aliquod ma- 
lum ex his quz superius memoravimus, latenter 
irrepserit; non erubescat, qui animae sug curam 
gerit, confiteri hzec huic qui praeest, ut ab ipso per 
verbum Dei ei consilium salubre curetur, quo 
possit integra fide οἱ operibus bonis poenas eterni 


c ignis effugere, εἰ ad perpetux vitz premia perve- 


nire. 

Diaconi vero Ecclesiz 7*, tanquam oculi sint epi- 
scopi oberranies "*, et circumlustrantes cum vere- 
cwndia actus totius Ecclesiz, et perscrutantes dili- 
gentius , sí quem videant vicinum fleri przcipitio, 
et proximum esse,peccato, υἱ referant hzc ad epi- 
scopum, et commoneri ab eo possil is qui in praci-' 
pitium lapsürus est, uti revocetur, et non corruat 
in peccatum; Negligentiores '* quoque, eteos quira- 
rius ad audiendum verbum Dei accedunt, nec solli- 
Cite ad episcopi tractatim conveniunt, ipsi commo- 
nant οἱ hortentur. Si enim assidui sint ad audien- 
dum, non solum vitze zternz ex. salubri commoni- 
tione capiunt lucra, verum οἱ quecunque illz.sunt 


quod vos, o presbyteri, Ecclesiam excolite, et ordi- 
mate ** sponsam Christi ad pudicitiam. Sponsam 
autem dico, omnem Ecclesiz,congregationem ; quae 
si pudica inventa fuerit a sponso suo, ingentibus 
ab eo donis et muneribus honorahitur ; et vos, vel- 
ut ministri spons:e, et amici sponsi, ingenti gaudio 
et letitia perfruemini, Si vero sponsa hac reperta 
fuerit commaculata peccatis, ipsa quidem, tanquam 
indigna, non tradetur regalibus ** toris. Vos autem 
penas dabitis, si forte per vestram negligentiam 
vel desidiam obrepserit contagio seva peccati. Id- 
circo ante omnia sobrietatis et pudicitiz sollicitu- 
dinem gerite. Valde enim apud Deum grave crimen 
ducitur fornicatio, cujus species sunt quidem plu- 
Tes, Sicul vobis et ipse Clemens diligenter exponet. 
Verumtamen: prima species adulterii est, virum 
propria uxore solummodo non esse contentum , et 
mulierem non proprio tantum servare se viro. Si 
ergo castus fuerit quis, potest et humanus et mise« 
ricors fieri, per quod el ipse zernam a Deo mise- 
ricordiam consequatur, Sane sicut adulterii vene- 
num cunctis malis perniciosius est, ita amor fra- 
ternus et charitas. totius boni fastigium tenet, Et 
leo diligite omnes fratres vestros, et cum religio- 
ne ac misericordia respicite ad omnes 70. Orphanis 
exhibete vosmetipsos parentes. Viduis virorum cu- 
ram impendite, cum omni castitate, quie necessa- 
ria sunt, przbentes. Juniores tamen viduas nuptiis 
opulate,, His qui ignorant artificia, exquirite hone- 
stas aliquas occasiones, quibus victum necessarium 
quierant ; artificibus vero operam providete, debili- 
bus misericordiam facite. Scio autem hzc omnia 
facturos vos, δὶ charitatem pra ceteris et ante om- 
nia in vestro corde figatis. Cujus charitatis , et re- 
cipiendz, εἰ habendz, maximum erit fomentum , si 
frequenter inter vosmetipsos communem cibum ve- 
sirup mensamque faciatis, et inquantum unusquis- 
que przvalet, crebrius panes ac sales suos cum fra- 
tribus sumat. Per hzec enim przcipue charitas 
comparatur, et causa tolius boni in hujusmodi 
` communione consistit. Ubi autem pax et bonitas, 
ibi et salus. Propter quod communes facite cibos 
vestros cum his qui secundum Deum fratres sunt , 


quia per hzc temporalia officia, pacis et charitatis ἢ Lristitie vel maerores, qui" ex przsentis vite ne- 


cessilatibus et cladibus temporum veniunt, queque 
malorum sermonibus 7 ín corde suo velut jacula 
defixa circumferunt, abjiciuntur omnia predica- 
tione veritatis, et vitae zelernze doctrina ?*, οἱ erudi-- 
tione purgata, Alioquin si multo tempore auditum 
subtrahant a verbo Dei, et remaneant * in cultu *' 
vitiorum, sine dubio spirfis erunt ac °* sentibus oc- 
cupati. Et quid aliud, nisi ad ignem talis hzec terra 
praparabitur? De his ergo, ut diximus, diaconis 33 


® exirudehur a regalibus, "* Comstt. αν. 2. "' ltem in 
τ 44 quest. 4, δὲ φαΐ est. 

'egligenriores, et ita semper. 
qu 1 Ms. tite. elernitate, doctrina, etc; 
*' Ms. a culti. *! Deum amiserunt, spinis ac. * Ms. diaconi, 


τὸ pistinct.. 93, Diaconi Ectle- 
17 Ms. qui, εἰ ex recentiori. manu qua. 
80. inculti vitiorum , etc, 


fruetibus gaudia :zterna merebimini "*. Multo au- 
tem sollicitius esurientes reficite, el sitientibus po- 
tum date, nudis vestimentum ; egros visilate, et 
eos qui in carcere sunt, prout possibile est, juvate; 
peregrinos satis prompte in domibus vestris susci- 
Site , Et ne omnía nunc singulatim dicam , omne 
Donum ipsa per se (si in vobis fuerit) charitas vos 

* facere docébit , sicut εἰ écontrario eos qui a salute 
alieni sunt, omne malum faeere odium docet. 


M ἐπ Do. Ivo, lib. us 88 adornate. 
: |, Evaristi . '' Matth. xxv. 
να ?* Const. e. "ἢ Ms. 

× Ms. 


ercunque sermonibus suis. 


ܚ 
A tiones ipsze ** bonis.moribus et bonis operibus ad-‏ 
juventur. Sed ante omnia, cum quiete et éilentio,‏ 
epibatze (id est laici) jn suis unusquisque resideant‏ 
locis, ne forte per inquietudinem , et incondites‏ 
inutilesque discursus, $i passim vagari ceperint ,‏ 
vel ab officio suo nautas impediant, vel in alterum‏ 
latus per inquietudinem eorum navis pressa de«‏ 
mergatur, Nautologi de mercedibus  commoneant ;‏ 
et nibil omnino quod ad diligentiam vel ad disci-‏ 
plinam: pertinet, diaconi negligant; Presbyteri vel-‏ 
ut nautee aptent singula ad instructionem navis di-‏ 
ligenter, et instruant qui in sue tempore requi‏ 
renda sunt, Episcopus tanquam proreta , vigilanter‏ 
et sollicite gubernateris- verba. custodiat Christi. `‏ 
Salvator Dominus gubernator Ecclesie sus, dili-‏ 
B gatur ab omnibus, et ipsius solius preceptis ac jus-‏ 
sis credat-et obediat omnis Ecclesia, Deo quoque‏ 
indesinenter supplicetur a cunctis de prosperitate‏ 
ventorum, utnavigantes omnem tribulationem et‏ 
omne periculum superent, tanquam mare profun-‏ 
dm mundi istius et vit humanz pelagus navigan-‏ 
tés, ἐπ quo esuriendum sit et siliendum, nuditatem.‏ 
quoque ferendam, morbos etiam corporis et zgri-‏ 
tudines tolerandas. Insuper et hominum insidiis ac‏ 
dolo spe laborandum, quippe qui dispergendos se‏ 
nonnunquam noyerint, sed aliquando etiam congre-‏ 
gandos, yomitus quoque et sugillationes ferendag,‏ 
cum ez confusione peccatorum et rejectione crimi-‏ 
num, velut:male congregati in visceribus fellis ; ja-‏ 
ctura facienda est, et.abjicienda prorsus e corde‏ 
omnis intrinsecus qu latet amaritudo peccati; si‏ 
qua forte ex desideriis iniquis, velut ex cibis noxiis,‏ 
congregata est. Quam utique cum evomuerit quis‏ 
et abjecerit, ingentis aegritudinis liberabitur morbo,‏ 
5i tamen post. vomitum , quie ad sanilatem perti-‏ 
ment, sumat. Verumtemen scitote cuncti '' quod‏ 
supra omnes vos laboret episcopus; quia unus-‏ 
quisque vestrum suum proprium fert laborem, ille‏ 
vero et suum 'et'singulorum. Propter quod, ο Cle-‏ 
mens, tanquam qui omnibus preesse te noveris ,‏ 
singulos (prout potáeris) juva, ei síngulos releva,‏ 
qui et. singulorum omus'et sollicitudinem portas.‏ 
Unde et.ego nunc hanc tibi injungens dispensatio-‏ 
nem, scio quia aecipio gratiam magis, quam pra-‏ 
sto. Sed. esto confidens el fortiter ferens; certus‏ 
quia laboris tüj meritum recipies, cum ad portum‏ 
quietis incolumem hanc provexeris navem. ἰδὲ‏ 
mercedes.et przemia pro omnium salute suscipies ,‏ 
si hic pro omnium incolümitate vijilaveris. Itaque‏ 
si te multi e frátribus propter rigorem justitize odio‏ 
habuerint; ex hoc quidem non deris, sed ος hu-‏ 
juscemodi odiis amor tibi conciliabitur Dei, Et ideo‏ 
satage magis et refuge, ne lauderis οὗ iniquis, et ne‏ 
a pessime agentibus. diligaris; sed potius propter‏ 
justam dispensationem."' , et zquissimam régulam‏ 
discipline. a. Christo collaudari merearis '', Lec‏ 


ο 


**1 In ms. abest vox precipue. 
lvo in Decret part. nt c. 1. 
psius " mercibus." Evarist. 


ܵ EPISTOLA DECRÉTALES. : 


“ Dist. 95, Diaconi Ecclésig. -** Ms. cura att. 
nec legitur in ms. 


?! Ms. Bithalassa. 
3 epist. " Ms. justi dispensationem, 3 Gesta S. Puri, p. 115. 


Ae 
eura sit, Sed et eos qui secundum carnem zegrotant, 
sollicite perquirant, et plebi (si forte plebs ** igno- 
rat) indicent de his, ut εἰ ipsi visitent eos, et que 
necessaria sunt, przbeant eis cum conscientia ejus 
qui praest. Quod '' tamen etiam si clam fecerint , 
non peccabunt, sed. et de peregrinis similiter epi- 
scopo suggerant refovendis ; et caetera bis similia, 
quz ad cultum Ecclesie et disciplinam ejus perti- 
nent, diaconis cur sint **, Qui catechizant, id est 
qui verbo instruunt incipientes , primo oportet, ut 
ipsi instructi sint ; de anima enim agitar hominum, 
Et oportet eum qui docet et instruit animas rudes , 
esse talem, ut pro ingenio discentium/ semetipsum 
possit aptare, el verbi ordinem pro audientis capa- 
citate dirigere. Debet ergo ipse precipue 37 appri- 
"me esse eruditus et doctus , irreprehensibilis, ma- 
turus, impavidus, sicut ipsi probabitis fore Clemen- 
tem hunc post me, Multum est autem, si ego nunc 
de singulis, que unusquisque habere debeat , pro- 
sequar. 

Verumtamen illud est quod pre ceteris ab omni- 
bus vobis cupio in eomrhune servari, ut concordiam 
teneatis, per quod solum '* potestis portum quietis 
intrare, et civitatem summi regis, que pax nomina- 
tur, habitare **, Similig** namque est status omnis 
Ecclesie magna navi, quz per undosum pelagus 
diversis e locis el regionibus viros poriat, ad unam 
potentis regni urbem properare cupientes, Sit ergo 
navis hujus Dominus "", ipse omnipotens Deus, gu- 
bernator vero sit Cristus. Tum deinde proretze of- 
ficium episcopus impleat, presbyteri nautarum, 
diaconi dispensatorum locum teneant : hi qui cate- 
Chizant, náutologis conferantur; epibalis autem , 
tolius fraternitatis multitudo similis si ; ipsum quo- 
que mare hic mundus habeatur : ventorum vero va- 
rielates οἱ türbinum., diversis Lentationibus conle- 
rantur: persecutiones, tribulationes et pericula, 
fluctibus exzquentur. Térreni vero ipiritus, qui 
vel de torrentibus, vel de convallibus spirant, pseu- 
doprophetarum et seductorum, seu prave doctrinz 
verba, ducantur "5. : promontoría vera et loca con- 
fragosa, hi qui in potestatibus seculi sunt Judices, 
et pericula minantur et mortes. Dithalassa ? vero 
loca, quz duplicibus unde fallacis zestibus. verbe- 
rantur, dubiis mente, et de repromissionum veri- 
tate nutantibus conferantur, atque his. qui. irratio- 
nabili fidem nostram ratione discutiunt, Hypocritas 
autem et dolosi, piratis similes.habeantur. Jam vero 
rapidus vortex, et tartarea Charybdis , et saxis il« 
lisa naufragia, ac mortifere submersiones , quid 
sliüd :wstmanda sunt, quàm peccata?. Restat 
igitdr, wt hzc navis cursu prospero tuta pos- 
sit portum desideratz urbis intrare, ita Deo pre- 
cem fandere navigantes, ut mereantur audiri. 
diri antem Deo ita demum merebiiur quis, si ora- 


5 Ex ms. dele- plebs. 
** quam solam. — * Redundat vox. habitare, 
?! Anaelet. epist, 1, Const. 11, 61, ** vocentur, 


471 S. CLEMENTIS 1 ROM. ΤΟΝΤ. OPERA DUBIA. τω 
cum dixisset, et his similia quam plurima, rursum A Clemens, coram omnibus qui presentes sunt, η - 
respiciens ad populum, dixit : Sed et vos, charis« posteaquam (sicut nature * debitum esi) vit prz- 
simi fratres et conservi mei, huic qui prexidet vo- — sentis finem fecero, ' Jacobo fratri Domini, descri- 
bis ad veritatem docendam, in emnibus obedite; pta breviter, vel qua ad initium fidei tuz spectant, 
scientes quod si quis bunc contrislaverit, Christum, — vel. etiam quos ante. fidem animos gesseris, sed et 
qui ei docendi credidit. cathedram, non recipit. Et qualiler mihiab initio usque ad finem comes iti 
qui Christum non susceperit, nec Deum PatremsuUs- — neriset actuum fueris, queque per singulas civi- 
cepisse judicabitur, et ideo nec ipse suscipietur in — tateg (me disputante) sollicitus auditor exceperis, 
regno colorum. Propter quod satagite ad omnem quique in predicationibus meis vel verborum 
collectam etcongregationem semper convenire, ut — fuerit" ordo vel actuum'; sed qui me finis in. hac 
non velut negligentes et desides a judice Christo — urbe repererit, sicut dixi, omnia quam potes, bre- 
condemnemini. Convenientes vero semper ad Cle- viter comprehensa, ad ipsum ie destinare non 
mentem, date omnes operam pro ipso sentire, el pigeat. Nec verearis ne forte multum de meo 
summo studio favorem vestrum erga ipsum osteu- — exitu contristandus sit, cum id me pro pietate 
dere "^, scientes quia propler singulos vestrum, ipsi sustinere non ambigat. Erit autem ei grande sola- 
magis soli infestus est inimicus ''', et in ipsum ma- B tium, ai didicerit, quod post me non imperitus vire 
jora suscitat bella, aliquis, aut indoctus, atque ignorans divini verbi 
Oportet ergo vos summo studio niti, ut omni — mysterium * , et ecclesiastici ordinis disciplinam, 
erga illum vinculo amoris innexi plenissimo erga — vel doctrinz regulam nesciens, susceperit cathe- 
eum inhzreatis affectu. Sed et vos quoque ipsi — dram meam ; Scit enim, quia si indoctus et inscius 
wnanimes in omni concordia perdurate, quo faci- — officium doctoris accipiat, sine dubio discipuli et 
lius etiam illi obedire omnes pariet consensu et — suditores ignorantiz tenebris obvoluti*, in interi- 
unanimitate possitis. Propter quod el vos salute — tum demergentur. Unde etego, mi domine Jacobe, 
consequi, et ille possit, obtemperantibussibi vobis, ^ eum hsec abeo pracepta susceperim, necesse habui 
promptius impositionéris pondusevehere.! Quzdam — implere quod jusserat, indicans tibi et de his ipsis, 
etiam ex vobis ipsis intelligere debetis, si qua sunt, — simul et de illis breviter comprehendens, quz per 
quur ipse propler insidias hominum malorum non — sipgulas quasque urbes digrediens, aut in predica- 
potest evidentius ei manifestius proloqui. Verbi — tionis sermone protulerit, aut. in gestorum virtute 
gratia : ° Si inimicus est alicui proactibus suis, vos — porfecerit; quamvis tibi de his plurima jam et plenius 
nolite exspectare, ut ipse vobis dicat : Cum illo no- ο ante descripta, ipso jubeate , transmiserim, sub eo 
Jite amiei esse; sed prudenter observaro delelis, ipso titulo, quem ipse przcipit aflgi, !* id est 
et volunta ejus sine commoniiione obsecundare — (Clementis Itinerarium , *! non Pradicationis Ρο- 
et avertere vos ab eo eui ipsum sentitis adver- — jjj s» 
sum *; sed nec loqui his, quibus ipse non loqui- Sed et nunc exponere jam quie precepit, Domino 
tur, ut unusquisque qui in culpa est, dum eupil — opem ferente, incipiam : Paitenini, inquit, ei ve- 
omnium vestrum amicitias reparare, feslinetCitius — rem agite ponitentiam '*, Onines ergo homines, qui 
reconciliari ei, qui omnibus praeest, οἱ per hocred-. Christiano censentur vocabulo, Patrem ct Filiuni 
€at ad salutem, cum obedire cceperit monitis pre- οἱ Spiritum sanctum, unum Deum et Dominum ve- 
sidentis. Si vero quis amicus fueril bis quibus — riciter credere et confiteri, eumque tota mente et 
ipse amicus non est, et locutus fuerit his quibus < toto corde et lota virtute diligere, et proximos suos 
ipse non loquitur, unusest et ipse ex illis qui ex- tanquam semetipsos, docibilesque esse usque ad 
terminare volunt Ecclesiam Dei : et cum corpore perfectam doctrinam ad haec perficienda, summopere 
vobiscum esse videalur, mente et animo contra vos oportet. Fides enim οἱ dilectio, totius bonitatis est 
est. Et est multo nequior hostis hic, quam illi fundamentum. Sine fide autem. placere Deo nemo 
Qui foris sunt, et evidenter inimici sunt. Hic enim D poterit '*. Christo itaque resurgenie !? οἱ ascendente 
per amicitiarum speciem, que inimici * sunt, geril, in colum, misso sancto Spirito, collata apostolis 
εἰ Ecclesiam dispergit ac vastat". Et cum hzc  :cienüa linguarem, adbuc in uno positi, Symbolum, 
dixisset, in medio coram ómnibus manus mihi im- «uod fidelis nunc tenet Ecclesia, unusquisque quod 
posuit, etin cathedra sua, ingenti verecundia fa- sensit dicendo, condiderunt, ut discedentes ab in- 
ligatum, sedere me compulit. Cumque sedissem, — vicem, hanc regulan per omnes gentes przdica- 
hzc ad me rursum locutus est: Deprecorie, o — rent. Summam ergo totius fidei cathelice recen- 


" dependere, infestat inimicus. ± Conc. Vasense Hi, c. 6, an. 4143, distinct. 95. Et in epist. decr, 


5 Anaclet. pape cujus initium est : Benedictus Deus, et similiter Fabiani pape, que inci pit : Divinis 
preceptis * ? Με, "inimica. * Gesta Petri, p. 445. 

Ms. naturale. nno 8, currente Christi 69, ezsus est, Petrus vero Neronis ejusdem 45 
exeunte, Christi 67. terium, ita el c, Just. 1’ Reliqua sententia non exstat 


in ms. nostro addita ab aliquo inlerpolatore. '* Deest hzc negatio in ms. '* Hic desinit epistola in 
quibusdam Codicibus. Crtera sunt vice appendicis, addita τι annum 800, ut. videtur. Maret. 
Metr. xi. 6, 15. Venantii *xp. in Symbolum c. 4, usque ad Diligere ergo. Deum, εἰς, 


412 


1.5 EPISTOLAE DECRETALES. 


snjes, in qua et integritas credulitatis ostenditur, A nui te '! Et illud : Hic Deus noster, et non reputa- 


bitur alter ad eun ^, Et post : In terra visus est, 
et inter homines conversatus est "''. 

?! Diligereergo Deum unumquemque ex toto corde, 
et ex tota anima, ul praefixum es., er. tota fortitu- 
dine?* oportet, οἱ proximum tanquam semetipsum, 
respoudente Domino cuidam Scribarum ac dicente : 
Primum omnium. mandatum est, audi Jsrael : Do- 
minus Deus (uus, Deus unus est; et : Diliges Domi- 
num Deum (uum ez. toto corde (uo, et ez tota anima. 
iua, εἰ ez. iota mente (ya, εἰ ex (ota virlute (ua z 
hoc est primum. mandatum. Secundum atitem simile 
est illi : Diliges proximum tuum tanquam teipsum '*, 
Majus horuim aliud mandatum non est, quod ma- 
jus est omnibus holocaulofnatibus et sacrificiis. 


εἰ unius Dei Omnipotentis (id est sanctse Trinitatis) 
qualitas declaratur, et. mysterium Incarnationis 
Filii Dei, qui pro salute humani generis a Patre 
de celo descendens, de Virgine nasci dignatus 
est, quoquo '* ordine, vel quando mortem pertu- 
lerit, quoinodo scpultus surrexerit, et in carne ipsa 
carlos ascenderit, ad dextramque Patris consederit, 
judex venturus sit, ac qualiter remissionem pec- 
catorum sacro baptismate renatis contulerit, et 
restirrectionem humani generis '' in. eadem carne 
εἰ in vitam zternam futuram, sic. docuerunt '*, 
Symbolum enim Grece, Latine collatio dicitur. 
Et"? hoc predicti sancti apostoli inter se per Spiritum 
sanctum salubriter, ut dictum est, condiderunt "*, 


Dicitur et indicium, quod per hoc, qui recte cre- B Unde et in Veteri Testamento scriptum habetur : 


Quod tibi fieri non. vis, alteri ne feceris ^. Et Do- 
minus ait : Omnia quecunque eultis ut. faciant vo- 
bis homines, et vos [facite similiter. illis *. Quibus 
utrisque mandatis **, per unum malitia compesci- 
tur, οἱ per aliud benignitas propagalur, ut. ne ma- 
lum quis inférat, sed bonum impendat, Primum, ut 
careat l;dere; secundum ut norit bonum przstare. 
Sienim [ratrem quem vides, non diligis; Deum, quem 
non vides, quomodo: potes. diligere 3" ! Sic ergó nos 
decet exercere curam nostram, ut non dimittamus 
curam vesuam : el sic diligere nos, ne negligatur 
dilectio proximi ;-quia 5 Dei dilectio morti compa- 
ratur, dicente Sapientia : Valida est dilectio μὲ 
mors ἢ : idcirco, quia sicut mors violenter separat 
animam a corpore, ita dilectio Dei separat animam 
violenter a mundano et carnali amore. Qui enim, 
Dominus inquit, diligit rte, mandata meu servabit ^, 
Nam qui Dei precepta contemnit, Deum non dili- 
git. Unde scriplum est : Nolite pulare quod ma- 
nealis in dilectione mea, si non. servaveritis prace- 
pia mea "'. Nequeenim regem düigimus, si odiu 
leges ejus habemus: Neque enim ex toto corde po- 
lerit ille Deum diligere, qui nzscitur in proxim, 
corruere ** dilectione : quia per dilectionem proximi 
pervenitur ad charitatem Christi, quoniam, ut 
prelibatum est, in his. duobus praeceptis tota lex 
pendet et prophete *!, Docibiles ergo, qui perfecte 
docti non sunt ad hiec peragenda, oportet. omnes 


diderit, indicatur, Ergo cunctis credentibus que 
corüinentur in prefato Symbolo, salus animarum 
€i vità perpetua bonis actibus praeparatur, 


Et quod ** in primordio ejusdemSymboli przeponi- ˆ 


tar, Credo in Deum Patrein omnipotentem ; praeclarum 
fidei testimonium et fundamentum in príua fronte 
monstratur, quia salvus esse poterit,.qui recte cre- 
diderit. Credere enim oportet accedéntem ad Deum! ; 
quoniam corde creditur ad justitiam, et ore. con[es- 
aio fit ad salutem **, Unde ait Propheta : Credidi, 
propter quod locutus. sum **.. Et illud : Justus ex 
[ide vivit ", Et : Nisi credideritis, non intelligetis **, 
Ergo " in rebus humanis nnllum opus incipitur, 
nisi labor omnis ad effectum veuire credatur. Unde 
eredendum est in Deum, a. quo tam prasens vita, 
«uam futura tribuatur. Deus autem appellatio est 
substantie sempiternz, sive limoris divini. lgitur 
Deus sine principio, sine fine, simplex, incorporeus 
et incomprehensibilis, Patrem adtem cum audis, 
agnoscequod habeat Filium veraciter genitum, sicut 
pessessor dicitur qui aliquid possidet, et domi- 
nus qui habet quod dominelur. Deus ergo Paler, 
secreti sacramenti vocabulum est, cujus vere Filius 
est Verbum, et speculum, et character, et' imago 
vivens Patris viventi: 
ejusdem nature in divinitate, genitus, et genitori 
per ommia cozqualis. Nec queralur quomodo ye- 
nuit Filium; quod et angeli nesciunt, et. prophetis 


incognitum est. Unde illud dictum est: Generatio- D esse, et ut ipsi docti sint, et alios prudenter in- 


struere, et perfecte possint docere, juxta Danielom. 
prophetam, qui ait : Populus autem &ciens Deum 


suum, obtinebit [ει faciet, et. docti in populo doce- 
bunt plurimos ᾿ς, Oinnes docibiles, ut jam . dictum 
est, qui docti " sunt, esse oportel ; sed sacerdotes 
doctiore$ cxteris. populis netesse fore docebat 
Christus dicens**: Quia sicccus egco ducatum 
Sacerdotes "5 


prastet,- ambo in. foveam cadunt 1 


μι i ±‏ ܝ 


4. 9 | ܐܘܠ‎ ιν. 8 8 .ܐܘܐ‎ ἃ, ἀπὸ ὅ, 
55 Mau. xxu, 40. ^ Dan. ܕܐ‎ 53. δ non. 
ܙ‎ Distinct. 95, Sacerdotes vero. 


X Moral., 


15 S. Aug., serm. 115, De temp. Ruf. in Symb. 
^9 Roih. x, Ao. ?' Psal. ero. 


* Joan. xv, 50 "i; 
® Mauh. xv, 14. 


errare. 


nam ejus quis enarrabit 17" 3 Quam secretam originem 
cum pfoprio Filio, novit ipse solus qui genuil. 
** Nec Deus a nobis discutiencus est,sed credendus ; 
qui in nobis ipsis nescimus, quod facimus, quomodo 
sapientia, ingenium, aut intellectus, aut consilium, 
aut mens nostra generat verbum. Sed suílicit nossé, 
quia lux genuit splendorem, sicut ait Propheta : In. 
splendoribus sanctorum ex utero ante Luciferum ge- 
1. gii ܐܬܐܐܐ 7 ܘ‎ μὰ 
tulerunt. 
# Ruf, prat, 
? Baruch ui, ὅθ. ls 
xu. * Tob. 1v, 46, ** Matth 
? Cant. vm. — ^ Joan. xiv, 35. 
^ [lec duo vocabula non sunt in ms. 


, 13. "8, 


416 

A cepit, qui non primatum, aut archlepiscoporum, aut 
metrópolitanorum nomine, quia matres civitatum 
nen tenent, sed episcoporum tantum vocabulo po- 
Virentur; quoniam nec inter ipsos apostolos par in- 
.stitutio fuit, sed unus omnibus prefvit**. Hoc ta 
men previdendum instituit, ne in villis, aut ca- 
stellis vel modicis civitatibus, institüerentur epi- 
scopi; ne vile eorum nomen fleret. Episcopos ergo 
vicem apostolorum gerere, Dominum docuisse dice- 
bat, οἱ reliquorum discipuloruni vicem tenere pre- 
sbyteros debere insiiuabat. Et si quis aliquem ex 
his scandalizaret, gravissimam illi poenam inferri 
Vebere praedicabat. Cunctos $e invicem diligere et 
adjuvare debere, et neminem ab adjutorio fratris, 
se subtrahere instruebat,** Homicidas vero et adul-" 
teros, ac cunctos criminalibus nexibus-alligalos, et 
qui eis cosquales non erant, abfeorum vexatione et 
accusatione, docente Domino, prohibebat, et non- 
nisi a cozqualibus aliquid eis inferri debere doce- 
bat; quia discipulum supra magistrum esse, aut 
vllam ei injuriam inferre, nullatenus debere σρος- 
tet. ** Infames etiam. omnes, et quos. primates et. 
leges szmculi non guscipiunt, sed et laicos ab eorum 
accusatione et vexatione semper repelli debere, 
rogabat, et cunclos illis subditos esse precipie- 
bat. * Cunctorum sacerdotum vitám, superiorem 
sanctioremque ac discretam a secularibus et laicis 
hominibus esse, et spirituales quosque atque gacere- 
dotes super carnales ac laicos sémper conslituen- 

( dos docebat; quoniam pro minimo nobis esse de- 
bet, ut a talibus arguamut et judicemur, vel ab. 
humano die.** Majores vero a minoribus nec ac- 
cusari nec judicari ullatenus posse dicebat; quo- 
niam non solum hoc divinas, sed et leges szculi 
inhibere docebat. 

Omnes ergo legum divinarum libenter violatores, 
εἰ sacrarum institutionum voluntarie perturliato- 
res, ecclesiastica indignos regula et sancta com« 
munione.judicabat: Operstores vero earumdem, 
isque obedientes, utraruroque ac czeterurum bono- 
rum dignos esse dicebat. Unde et prophetas in. 
testimonium sumebal : Audite, celi, et auribus per- 
cipe, terra, quoniam Dominus locutus est: Filios 
enutrivi εἰ ezaltavi, ipsi autem apreverunt me. Co- 

D gnovit bos possessorem suum, εἰ asinus presepe do- 
mini sui, Jsrael autem. non cognovit me, εἰ populus 
meus non intellexit. Ve genti peccatrici ! populo gradi 
iniquitate, semini nequam, filiis sceleratis! Dereli- 
querunt Dominum, blasphemaverunt Sanctum Iarael, 
abalienati sunt retrorsum. Super quo percutiari tos 
ultra, addentes pravaricationem ? Omne caput lan- 
guidum, et omne cor maerens : a planta pedis usque 
ad veriicem non est in eo sanitas : vulnus et livor, ef. 
plaga tumens mon est circumligata, nec cáirala medi- 


9; $. " primi sacerdotes [lamines. 
7 


8. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA.. 


$7 0. 1, Beatus Pelras. Hadr.!, ο: 65, collections. 


ἐπ 
vero sal terra δὲ mundi lumen *? docens, precepit 
in splendore bonorum operum Patrem. glorificare 
Deum; de quibus Dominus ait: Beati estis, cum 
maledizerint vobis. homines, et persecuti vos [uerint, 
et dizerint omne malum. adversum vos, mentientes 
propter me. Gaudete εἰ exsultate, quoniam | merces 
watra copiosa est in calis; sic enlm. persecuti sunt 
prophetas, qui fuerunt ante vos. Vos estis sal. terre 
Οκφά si sal evanueril, in quo aalietur 7 Ad nihilum 
ναίει ultra, nisi ul foras miHalur, el conculcetur ab 
hominibus, Non potest civitas abscondi supra mon- 
tem posita, meque accendumt [ucernam, et. ponunt 
eam sub modio, sed. super candelabrum, wt luceat 
omnibus qui in domo sunt δν, ut qui. iugrediuntur 
lumen videant ", Sic luceat luz: vestra coram ho- 
minibus, «t videant bona operg vestra, εἰ glorificent 
Pairem vestrum, qui in colis. est jpiscopos au- 
tem per singulas civitates, quibus ille non mise- 
rat, perdocios et prudentes sicut serpentes, 
simplicesque sicut columbas, Juxta Domini pre- 
,ܘܙܘ )ܐܗܘ‎ nobis mittere precepit. Quod etiam 
facere. inchoavimus, et Domino. opem ferente, fa- 
cluri sumus. Vos autem per vestras dioeceses epi- 
scopos sacrate et mitlite, quia nos ad alias partes, 
quod idei jussit, agere curabimus. Aliquos vero 
ad Gallias Hispaniasque "^ mijttemus, et. quosdam 
ad Germaniam θἱ Raliam; atque ad reliquas gentes 
dirigere cupimus.. Ubi autem ferociores et rebel- 
liores gentes esse cognoverimus, illuc dirigere 
sapientiores eL ausleriores necesse habemus, gui 
quolidie non cessent divina seminare semina, et 
multos Christo lucrari, et ad rectam fidem et viam 
veritatis perducere, ut plures manipulos Domino 
valeant prasentare. 

^ [n illis vero civitatibus, in quibus olim apud 
ethnicos archiflumines"* eorum, atque primi legis 
doctores erant, episcoporum primates poni, vel 
pairiarchas, qui reliquorum episcoporum judicia 
et majora (quoties necesse foret) negotia in flde 
agitarent, et secundum Dei voluntatem, sicut con- 
slituerunt sancti apostoli, il ut ne quis injuste pe- 
rielitaresur, deflnirent. * In illis autem civitati- 
bus, in quibus dudum apud predictos erant archi- 
flamines, quos tamen minores tenebant quam me- 
moratos primates, archiepiscopos instilui precepit, 
Qui non tamen primatum, sed archiepiscoporum 
fruerentur nomine. Episcoporum quoque judicia, 
ut superius memoratum est,et majora Ecclesia- 
rum negotia, si ipsi reclamaverint, aut aliquem 
timorem, aut istos vel alios suspectos habuerint, 
δὰ jum dictos primates vel patriarchas, ne aliquis 
nocenter "! periret, transferri perdocuit*, In sin- 
gulis vero reliquis eivitatibus singulos, et non bi- 
nos vel ternos aut plures episcopos, constitui pre« 


*" Jul, ep. 3, c, ὅδ. 


418 


EPISTOLE. DECRETALES 


ἐπ 


camine, neque [οἵα oleo. Terra vestra. deseria, civi- A episcopis in omnibus absque mora obedientes, in- 


süituente Domino, esse debere docebst"*. Nullum 
item aliena concupiscere aut przsumere, quz eo- 
rum erant, sed: unumquemque suis sibique com- 
missis contentos esse docebat'*. Neminem etiam 
alicui aliquid facere, nisi quod sibi fleri vellet, in- 
struebat, Sanctam quoque Ecclesiam immaculatam 
omnes servare debere evangelizabat, cujus claves 
episcopos esse dicebat. Ipsi enim habent potesta- 
tem claudere ccelum, et aperire portas ejus, quia 
claves celi facti sunt, Admonere autem eos nemi- 
nem debere docebat, quia oculi Domini sunt, et qui 
eos tangit, tangit. pupillam oculi ejus". Et quauta 


pena dignus sit. qui eos scandalizat, ipsum Domi- 


num docuisse dicebat, ubi ail : Qui scandalizaverit 


tales vestre igne succensa : regionem vestram coram. 
vobis alieni devorünt, et desolabitur sicut in va- 
atilate. hostili, εἰ derelinquetur**, Ve, inquit,.qui 
di bonum malum, et malum bonum, ponentes 
tenebras lucem, et lucem. lenebras, ponentes amarum 
in dulce, εἰ dulce in amarum. Propterea. captivus 
ductus est populus meus, quia non habuit. scientiam, 
et nobiles ejus interierunt. fame, et muliitudo. ejus 
aiti exaruit. Propterea: dilatavit infernus. animam 


ακίαπε, εἰ aperuit os suum absque. ullo termino, ΕΕ: 


descendent fortes ejus, εἰ populus ejus, εἰ sublimes 
gloriosique ejus ad eum. Et incurvabitur homo, et 
humiliabitur vir, et oculi sublimium deprimentur, Et 
exaltabitur Dominus exercituum in judicio, εἰ Deus 


sanctus sanctificabitur in justitia*!. - Carnales spiri- D unum de pusillis: istis qui in me credunt, ezpedit ei 


μὲ suspendatur mola asinaria in collo ejus, et demer- 
gatur in profundum maris. Ve mundo a scandalis! 
Necesse est enim: ut veniant. scandala : verumtamen 
va homini illi, per quem scandalum venil! Si autem. 
manus fa scandalisat te, abscinde eam, et. projice 
abs te. Bomum est. tibi ad vitam ingredi debilem, 
quam duas manus habentem mitti im gehennam 
ignis. Et si pes tuus scandalizat te, abscinde eum, 
et projice abs te. Bonum est tibi introire ad. vitam 
claudum, quam duos pedes habentem. mitli in ignem 
eternum, Et si oculus tuus scandalizat tejerue eum, 
et projice abs te. Bonum est tibi unum oculum haben- 
iem in vitam introire, quam duos oculos habentem 
mitti in gehennam ignis. Videte, ne contemnatis unum 
ex hia pusillis. Amen dico vobis : Quecunque alliga- 
weritis super terram, erunt. alligata et in celo : et. 
quecunque solveritis super terram, erunt soluta et in 
c&lo, Ilerum dico vobis, quia si dwo ez vobis con- 
senserint auper lerram, de omni re quamcunque pe- 
tierint, fiet illis a Patre. meo, qui in celis est. Ubi 
enim sunt duo vel tres. congregati in nomine meo, ibi 
sum in medio eorum 13. EL iterum. per prophetam 
loquitur, dicens : Ezpavit, inquit, calum super hoc, 
et horruit amplius vehementer, dicit. Dominus", Q 
intolerabilem malignitatem, o linguam iniquitatem 
loquentem contra Deum, et mentem in altitudinem 
cornu extollentem ! Et iterum : /mpone, homo, tua 
lingue ostium et seram. Cessa, cornu in altitudinem 


tualibus resistere prohibebat. Et de his qui cervices 
suas contra magistros et seniores suos erigebant, 
hac in exemplum adducebat ** : Detracta est ad in- 
feros superbia tua, concidit t cadaver tuum : subter. 
te sternetur tinea, et operimentum luum. erunt ver- 
mes. Quomodo cecidisti de celo, Lucifer, qui mane 
oriebaris ? Corruisti in terram, qui vulnerabas gentes, 
qui dicebas in corde tuo : In celum conscendam, su- 
per astra Dei exaltabo solium meum; sedeboin monte 
Testamenti, in lateribus. aquilonis; ascendam super 
altitudinem nubium, similis ero Altissimo. Verumta- 
emen ad in[eruum detraheris in profundum laci. Qui 
fe viderint, ad le inclinabuntur, teque. prospicient ; 
nunquid iste est vir, qui turbavit κ᾿ lerram, qui con- 
cussit. regna, qui posuit orbem desertum, et urbes 
ejus desiruzil, vinctis ejus non aperuit carcerem '* ? 
Ebrietatem oppido prohibebat, eL ebriosos, corpore 
et animo mortuos esse praedicabat ; de quibus et in 
exemplum aiebat: Vg qui consurgiis mane ad 
ebristalem seclandam, et polandum. usque ad vespe- 
ram, ut vino cstuetis : cithara, et lyra, et tympanum, 
et libia, et vinum in conviviis vestris : et opus Domini 
mon respicitis, nec opera manuum ejus considera- 
tis?*, Et iterum : Ve quí polentes estis ad bibendum 
vinum, et viri fortes ad miscendam ebrietatem : qui 
justificatis impium pro muneribus, et justitiam. justi 
awferlis ab eo. Propter hoe, sicut devorat stipulam 
lingua ignis, et calor flamma ezurit, sic radix eorum. 


quasi favilla erit, et germen eorum. ut pulvis ascen- p extollens, οἱ loquens adversus Deum iniquitatem 


et proximum tuum. Quousque insullas patienti 
Christo et fratribus? Sic autem peccantes in fra- 
tres, et percutientes eorum infirmam conscientiam 
in Christuih graviter peccatis **, ét rei judicio elfe- 
cti, infames efliciemini, et juste. repellemini, Et 
iterum per prophetam loquitur, dicens : Vos auiem 
sacerdotes Domini vocabimini; ministri Dei noatri, 
dicetur vobis : Fortitudinem gentium comedetis, et in 
gloria eorum superbietis. Pro con[usione vestra du- 
plici εἰ rubore, laudabunt partem eorum. Propter 


det. Abjecerunt enim. legem Domini exercituum, et 
eloquium Sancti Israel blasphemaderunt. Ideo iratus 
est. [uror Domini in populo suo, et extendit manum 
suam super eum, et percuesi eum, Et conturbati sunt. 
" montes, εἰ facta. sunt morticina eorum quasi stercus 
in medio platearum. In omnibus ltis non est aversus. 
furor ejus, sed. adliuc mansis ejus extenta?t, '! Nul- 
lum etiam"? presbyterum in alicujus episcopi paro- 
chia aliquid agere debere, absque ejus permissu, 
docebat'*; sed et cunctos presbyteros propriis 


r 9 et seq. — *" Isai. v, 20 et 564. ** dicebat. — "" cecidit, ** Lue. conturbavit, ** Isai, xiv, 44 et‏ ܐܟܐ 
seq. "' lbid, 92 et seg. - '* Can. apost. 40, "5 Ms. enim. — "* volebat. — '5 Can,‏ £ 11 ,¥ .ܟܐ seq. το‏ 
τὸ Matth. xvin, 6 et seq. ἴδ Jerem. ir.‏ ܦ τι Zach. i,‏ ܒ contentum. abire‏ *' 


st. 36. 
ܘ‎ vin, 12 


E 


. S.CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA ΠΌΠΙΑ. 


79 


hoc in terra sua duplicia possidebunt, εἰ latitia sem- A eorum délectata est. Uude. et ego eligam illusioues 


eorum, et damnationem adducam eis; quia. locutus 
sum eis, et non audierunt : feceruntque malum ἐμ 
oculis meis, ei que nolui, elegerunt. Audite verbum 
Domini, qui tremitis. ad. verbum ejus ; dixerunt fra- 
ires vesiri, odientes vos, εἰ abjicientes propter no- 
men meum : Glorificetur. Dominus, et videbimus in 
ܐܬܐܐ‎ vestra, ipsi autem confundentur ^. Non cnim 
laborabunt frustra in conturbatione pr:esules mei, 
quia semen benedictorum Domini est. Antequam εἴα « 
ment, ego exaudiam ; adhuc. illis. loquetitibus, ego 
audiam **, Ad glorificandum se, et divina mandata 
seminanda evangelizanda, eos Dominus elegit, et 
-non ui prohibeantur, aut. perlurbentur, suggere- 
bat; "quoniam qui eos laedit, eum  Lzdit, cujus 
legatione fungunlur. Praedicare eos assidue, οἱ 
mandata Domini sine intermissione annuntiare ro- 
gabat. Opera eorum bona coram hominibus mon- 
Sürare, et conscientiam bonam coram Deo habere 
insinuabat. Omnes principes terrze, et cunctos ho-. 
mines eis obedire, et capita sua submittere, eorun:- 
que adjutores existere precipiebat, ut omnes pari- 
ter fideles et cooperatores legis Dei monstrarentur, 
ne de eis dicatur : Confundentur et erubescent om- 
mes qui pugnant adversum. fe, et erunt quasi non 
sinl, et peribunt viri qui contradicunt tibi. Queres 
eos, et non. invenies viros rebelles tuos. Erunt quasi 
mon sint, et veluti consumptio hominis bellantis' ad- 
versum tet, 

! Omnes ergo qui eis contraveniunt, ita damna- 
tos et infames usque ad satisfactionem monstrabat, 
et nisi converterentur, a liminibus ecclesiz alienos 
esse przcipiebat. * Homicidiorum vero tria genera 
esse dicebat, et poenam eorum parilem fore docebat, 
Sicut. enim homicidas interfectores fratrum, ita et 
detractores eorum, eosque odientes, homicidas esse 
manifestabat ; quia et qui occidit fratrem suum, et 
qui odit, et qui detrahit ei, pariter homicida esse 
monstrantur **, Omnes etiam a carnalibus deside- 
riis, quz militant adversus animam, abstinere, et 
bonam eorum conversationem 20 innocentem om- 
nibus monstrare rogabat, Ex corde enim cunetos 
attentius inyicem diligere insinuabat, et veram fra- 
ternitatem inter se habere docebat. Quotidiana enim 
illius praedicatio, inter caetera divina mandata, hiec 
erat, quam in ejus exemplum etiam tibi, frater 
charissime , significare curavi. ** Bonorum, inquit, 
Operum inter czetera semina ac negotia sunt, quan- 
tum unusquisque sapit et potest, totus intimi cor- 
dis, ut prelibatum est, visceribus Deum diligere, 
et proximum velut seipsum : abnegare seipsum sibi, 
ut Jesum Christum Dominum nostrum sequatur ; et 
nihil ejus amori przponere, veritatem corde et ore 
proferre debere, et totam spem Deo semper com- 


pitérna erit eis ; quia ego Dominus diligens judicium, 
εἰ odio habens rapinam in holocaustum; et dabo 
opus eorum in veritate, et fedus perpetuum feriam 
eis. Et scietur in gentibus. semen eorum, et germen 
eorum in medio populorum. Omnes qui viderint eos, 
cognoscenl eos, quia. isti sunt semen cui benedizit 
Dominus. Gaudens gaudebo in Domino, et ezsulta- 
bit anima mea in Deo meo ; quia induit me vestimento 
salutis, εἰ indumento justitie circumdedit me, quasi 
sponsum decoratum corona, εἰ quasi. sponsam orna- 
lam monilibus suis. Sicul enim terra profer! germen 
suum, εἰ sicut hortus semen suum germinat, sic Do- 
minus Deus. germinabit justitiam. οἱ laudem. coram 
wniversis gentibus", ** Eos autem ἃ solo Domino 
aut judicandos, aut. removendos, el non ab aliis 
esse dicebat, quia sui sunt, el non alterius. Et 
quis est, qui alterius judicet "servum? Nar si non 
patiuntur homines, nec Deus deorum et Dominus 
dominantium hac ullatenus patitur. Unde et pro- 
phetas sibi testes esse dicebat, per quos Dominus 
loquitur, dicens : Ecce excozi te, sed non quasi ar- 
gentum elegi [6 in. camino paupertatis. Propter me 
faciam, ut non. blasphemer, et. gloriam meam alteri 
non dabo. Audi me, Jacob et Israel, quem ego voco. 
Ego ipse, ego primus, et ego novissimus. Manus quo- 
que mea [undavit lerram, et dextera mea mensa est 
celos. Ego vocabo eos, et stabuutsimul**, Me insule 
exspectabunt, et brachium meum — sustinebunt, Sa- 


lus autem. mea in. sempiternum erit, el justitia mea C. 


non deficiet, Audite me, qui scitis justum, populus 
meus, lex mea in corde eorum. Nolite timere oppro- 
brium hominum, εἰ blasphemias eorum πὲ metualis. 
Sicut. enim vestimentum, sic comedet eos vermis, et 
sicut lanam sic devorabit eos tinea. Salus autem mea 
án sempiternum eril, et justitia. mea in generationes 
generationum **, Et. iterum : Abscondita est via mea 
α Domino, ei a Deo meo judicium meum iransivit. 
ANunquid nescis, aut non audisti? Deus, sempiternus 
Dominus, qui creavit terminos. terra, non. deficiet, 
neque laborabit, nec est investigatio. sapientie ejus. 
Qui dat lasso virtutem, et hís qui. mon aunt, fortitu- 
dinem et robur multiplicat, Defieient pueri et labora- 
bunt, et juvenes in. infirmitte cadent. Qui autem 
sperant in. Domino, mulabunt. [ortitudinem ; assu- 
ment pennas sicut. aquile : current, et non labora- 
bunt : ambulabunt, οἱ non. deficient "5, Taceant ad 
me insule, et gentes vuutent fortitudinem, Accedant, 
et tunc loquantur, simul ad judicium 'própinque- 
mus '*, Hos autem qui eos velnt, aut amovere vel 
damnare nituntur, Dominus per prophetam da- 
mnat*', eLusque ad satisfactionem eorum et. Eecle- 
sim dammatos esse docebat, ubi ait : Talia elege- 
vun im viis suis, εἰ abominalionibus suis anima 


*' Isai. Lxr. 6 et seq. * Ivo in Derr., p. 5, c. 952. Anacl., ep. 2. Alex. ορ.3. Telesph. Fab. Mele. Jilitis 
1 


27 et seq. "* [λα]. χω, 1. * ܙܐ‎ 
9%" Greg. xii, 22. *! Isai, xLt, 11 etseq. 
* ܐ‎ Joan. m, ἰδ. " c, 4 Rog. S. Benedicti, ut 


?' loai, ܐ‎ ¥ 111 40 et seq. "^ 1631, Li, Set seq. ** .ܐܟܐ‎ xi 
P [ρα]. xv, 25, 24. 


Dam., etc. 
miwwin damnare. — "sai, Lxvi, 3 et seq. 
! n, q. 3, Si autem vobis, t 

quidain nolavit ad oram ir 115, Justelli, 


liskinet, 1. 


18 EPISTOLAE. DECRETALES. Ll 
mittere, Instruebat actus sux vite omni hora custo- A cere nolite °. Ipsi autem episcopi, si exorbitaverint", 
dire, et in omni loco Deum respicere; firmiterscire, 48 istis non sunt repreliendendi vel arguendi, sed 
cogitationes malas cordi suo advenientes, mox ad  supportandi*, nisi in fide erraverint. 
Christum allidere, et sacerdotibus Domini mani- llli ergo super istos sunt, non autem isti super 
festare. Os suum a multo** vel pravo colloquio illos; quoniam major a minore nec argui, nec ju- 
custodire, et verba vana, aut mendacia non loqui; ἀϊοατὶ potest. Nullus se extollat erga doctores? ma- 
quia os quod mentitur, occidit animam *', Verba — gistros suos, quia discipulus super magistrum esse 
divina libenter audire, et sacerdotibus suislibenter ποπ debet, nec potést !^, !' Nullus velit dici sanctus, 
obtemperare, atque obedientes esse docebat. Pre- antequam sit; sed prius sit, ut** verius dicatur. 
dicationi et orationi ac lectioni frequenter incum« — Przcepta Domini, dociorumque ἃς magistrorum, 
bere, et eleemosynas veras perficere. Desideria factis quotidie adimplere, et in Christi nomine pro 
carnis non perficere, sed propriam frangere volun- ^ inimicis orare oportet. **(bedientia enim et humi- 
tatem : boni aliquid in se cum viderit, Deo appli-  liatio que magistris agitur, Domino exhibetur, 
non sibi :et malum a se factum'cognoscat, — Timor Domini delectabit cor, et^dabit latitiam et 
et sibi imputet?, Multum loqui non amare, sed _ gaudium in longitudinem dierum. Timenti Deum beue 
custodire labia sua, ne dolum aut malum loquan- " erit in extremis, et in die defunctiomis suc benedice- 
tur. Diem. judicii timere, gehennam expavescere,  fur**. Vc dissolutis corde, qui non credunt Deo, et 
vitam aernam omni concupiscentia desiderare; ^ resistunt mandatis ejus, et inobedientes ac. contu- 
non óccidere, non adulterari, non furtum facere,  maces sunt bis qui ejus legatione funguntur : et 
non rem proximi concupiscere, non falsum testi- — ideo mon protegentur ab eo. Ve his qui perdiderunt 
monium dicere!*, sed omnes homines honorare,  sustinentiam, qui dereliquerunt vias rectas, et diver- 
Corpus custodire, vanas et caducas non amplecti — ferus in vias pravas. Et quid. facient, cum inspicere 
delicias, jejunium et vigilias sanctas amare, paupe- — teperit Dominus? Qui timent Dominum , non erunt 
reg recreare, nudos veslire, infirmos wisitare, si- —incredibiles verbo illius : et qui diligunt illum, cou- 
tientes potare, mortuos sepelire , et diligenter — servabunt viam illius. Qui timent. Dominum, inqui- 
eorum exsequias peragere, pro eisque orareet elee- — rent. que beneplacita sunt illi : et qui diligunt eum, 
ΠΊΟΘΥΠΟΑ dare; dolentes censolari, et suis bonis  replebuntur lege ipsius. Qui timent Dominum, prapa- 
refovere, et a malis actibus se alienum facere. Non — rabunt corda sua, et ἐπ conspectu illius sanctifica- 
esse superbum, non vinolentum, nec multum eda- — bunt animas suas. Qui timent Dominum, custodiunt 
cem, non somnolentum, non pigrum, non murmau- (; mandata illius, et patientiam habebunt usque ad in- 
ratorem, nec detractorem ; quia qui detrahit, non — spectionem illius , dicentes : Si pumitentiam non 
56, sed et multos alios occidit, Iram uon perficere, — egerimus, incidemus in manus Dei, et non in. manus 
nec iracundis tempus reservare. Dolum in corde — hominum ; secundum enim. magnitudinem illius, sic 
non tenere, nec pacem falsam dare?, Charitatlem — et misericordia ipsius cum ipso est'*. Venite (inquit) 
non derelinquere, nec jurare, ne forte perjurium, —füii,auditeme, timorem Domini docebo vos 13". Currita 
quod absit! fiat, Malum pro malo non reddere, — dum lumenvite habetis, ne tenebre mortis vos compre- 
nec injuriam facere, sed faciam patienter sufferre. — hendant '*. Omnis qui vult vitam, et cupit videre dies 
Inimicos diligere , maledicentes se non maledicere, — bonos, prohibeat linguam suam a.malo, et labia ejus 
&ed magis benedicere, et persecutionem pro justi- πό loquantur dolum. Divertat a malo, et faciat bo- 
tia sustinere. Charitatem * amare, et. nullum odio — mun uirat pacem, et persequatur eam : quia oculi 
habere ; quia qui odit fratrem suum homicida est*. — Domini super justos, et aures ejus ad preces eorum. 
Elationem fugere, zelum malum non habere, invi- — Vultus autem. Domüni super [facientes mala , ut 
diam non exercere, nec contentionem amare. Cum. perdat de terra memoriam eorum '**. Propterea ποία 
discordantibus ante solis occasum in pacem redire, — fieri sicut equus et. mulus; in. quibus non est intelle- 
et de Dei misericordia nunquam desperare. Senio- D crus. Sed latamini in Domino, εἰ ezsultate justi, et 
res venerari, et juniores diligere. Episcopos, sacer- gloriamini omnes recti corde ' Quia multi venient 
dotes suos, ac cuncios reliquos Ecclesie ministros, αὖ oriente et occidente , Domino dicente, el a 86: 
atque omnem plebem sibi commissam, verbo divino — ptentrione atque meridie, et récumbent cum Abraham. 
θὲ mandato instruere ac dirigere, hosque omnes et — et Isaac et Jacob'*, Propter quod *, deprecór te, 
eorum episcopos tota animi virtule diligere ut ocu- — frater charissime, ut doceas attentius hunc pradi- 
0s suos, quia oculi sunt illorum. * Eorum prace- — cationis ordinem οἱ absolutionum dies, ut salventur 
piis in omnibus. obedire, etiamsi ipsi aliter, quod — animi hominum, qui occulta Dei virtute, quem 
absit! agant, memores scilicet illius Dominiei pre- ܚ‎ debeant diligere, priusquam  doceantur, agnosennt. 
cepti : Qua dicunt, facite : que autem. faciunt, fa- — Operum vero ratio potestati et arbitrio uniuscujus- 


*' malo. "1 cap. v 41, ?* attribuere. 9? applicet, — 19 Deut, v. 
? Cosüitatem, ita ni: *l Joan, m, 45, δ, q. 7, Sacerdoi * Mattli, x: 3 nc. ia 
sub Symmacho. *poriaudi. * ac. ' Matth. x; Luc. vt. !'c, 4 Reg. S. Benedidi. ' quo, "eap. 
B. ** Eccli. t, 12, 415. "9 Eccli. i, 15 et scq,— 15 Psal. xxxui, 12. £ Joan.xu, 33. "Psal xxxii, 
19. "Psal. xxx; 9, 14. ? Luc, xm, 99 ?* Recoguit. iw. 


1f. se solum, ita ms.Just.— *pretendere. 
1 ܬ‎ 


ܚ 


; 8. CLEMENTIS | ROM. ΡΟΝΤ, OPERA DURIA. 


que permitiitur, et hoc ipsorum est proprium. De- A sine dubio et vacui ab operibus bonis pergemua 


ad Deum, ubi judicium operum nostrorum tet. 
Unaquzque etenim res suum tempus. labet-et lo- 
cum. * Operum hic locus, hoc lempus est; meri- 
torum, szculum futurum. Curratur igitur per viam 
mandatorum Dei, et a beatorum preceptorum Do- 
mini institutis, et a Spiritus sancti doctrina non 
recedatur. Quapropter przeparanda sunt corda no- 
Stra ac corpora, sancte mandatorum ejus suorum- 
que episcoporum ac pradicatorum" obedientiz 
militatura, ut suz gratie jubeat nobis auxilium 
ministrari, et fugientes gehennze poenam, ad. vitam 
valeamus omnes pervenire zeternam. 

” Hzc itaque, frater charissime Jacobe, ab ore 
sancti Petri jubentis accepi, tibique, οἱ optabas, 
insinuare studui, ut servari omnia immaculata 
precipias, quia ecelesiastica non oportet neligen- 
ter, sed diligenter expleri negotia. Hzc ergo τα” 
cepia nemo vredat absque sui periculo negligere 
vel dissimulare, quia in judicio Dei ignis eterni 
torrhenta ,sustinebit, qui ecclesiastica decreta ne- 
glexerit, Qui vero teaudierit, ut jusserat minister ** 
Christl Jesu, gloriam accipiet, Qui autem te non au- 
dierit, imo loquentem: Dominum per te, ipse sibi 
damnationem accipiet. Curandum ' ergo et attenden- 
dum est nobis omnibus, quod in perpetuum expedit, 
ui Christi passionibus per" patientiam participemus, 
atque regni ejus mereamur esse consortes. Amen. 


siderium vero babere erga doctorem veritatis, hoc 
ἃ Patre coelesti donatum est. Sed salus in eo est, 
ut voluntatem ejus, cuju 


ejus δὰ nos, quem idem di 
tis, Domine, Domine, εἰ non facitis qua dico **? Est. 
ergo proprii muneris, “αὐ unusquisque sif, prout 
Dominus noster dederit, perfectus in Ecclesia, mit- 
tensque semina divina, ut de nobis, non predictus 
sermo, sed ille dicatur, quem alibi Dominus noster 
dixit : Ideo, inquit, omnis scriba ἀοξίμε in regno 
celorum, similis est homini patri[amilias, qui pro- 
fert de thesauro suo nova et vetera**, Nullus ergo*t, 
inquit, impediat ordinem, aut locum occupet ii 
tionabiliter, vel.temporum permutet vices; sed primo 
que sit justitia ejus, qua voluntas, requiramus, ut 
bonis operibus ac Dei gratia repleamur. Deus enim 
.his qui recte sentiunt et bona agunt prestoest, 
quoniam hic manifestat seipsum. Nam si quis velit 
(antequam actus suos emendet) de his requirere, 
qua non potest invenire, stulta et inefflcax erit hu- 
jJusmodi inquisitio. Tempus enim breve est, et in 
judicio Dei gestorum causa agitur, non questionum, 
Ideoque ante omnia hoc quaramus, quid nos aut 
qualiter agere oporteat, ut zeternam vitam consequi 


. mereamur. Nam si exiguum hoc tempus vitse per 


jnanes occmpamus et inutiles quzstiones, inanes 


EPISTOLA" II. 
AD JACOBUM FRATREM DOMINI. 


De sacrata vestibus et vasis. 


Jesu Christi si negligenter erogetur, et presbyter 
minorà non curet ddmonere oflicia, gravi anathe- 
mate ** et digna humiliationis plaga feriatur. Certe 
tanta in ** altario holocausta offerantur, quanta 
populo sufficere debeant. Quod si remanserint, in 
crastinum ** non reservenlur, sed cum timore et 
tremore, clericorum diligentia consumantur. Qui 
autem residua corporis Domini, quz in sacrario 
relicta sunt, *' consumunt, non statim ad commu- 
mes accipiendos cibos conveniant; ne ? putent 
sancte portioni commisceri cibum, qui per aqua- 
liculos digestus, in secessum funditur. Si ergo 
mane Dominica pertio editur, usque ad sextam 
jejunent ministri qui eam consumpsérunt, Et si 


2. Reg. S. Benedicti 


Uutwems " Romans Ecclesie presul, Jacomo C 
Hierosolymorum episcopo. ܕ‎ 

3 Quoniam, sicut a beato Petro apostolo accepi- 
mus, omnium apostolorum Patre, qui claves regni 
easlestis accepit, qualiter tenere debemus de sacra- 
mentis, quie geruntur in sanctis, te ex ordine nos 
lecet instruere. "' Tribus enim gradibus commissa 
sunt sacramenta divinorum. secretorum, id est 
presbytero, diacono ét ministro **, qui cum timore 
et tremore clericorum, reliquias fragmentorum 
corporis Dominici custodire debent, ne qua pu- 
tredo in sacrario invenialur ne cum negligenter 
agitur **, portioni corporis Domini grávis inferatur 
injzria. Communio enim corporis Domini nostri 


?* Recognit. 


486 


EPISTOL/É DECRETALES. 


485 


tertia vel quarta hofa aooeperint, jejunent usque ad A sceret, si mundus esset a nuuliere, cum se mundum 


ante triduum profiteretur, panes propositionis 
manducavit. 

ὅν Ad Domimca autem mysteria tales eligantur, 
"^ quiante ordinationem suam conjuges suas tion 
noverint *, Quod si post ordinationem , ministro 
altaris contigerit proprium invadere cubile uxoris, 
sacraril non intret limina, nec sacrificii portitor 
flat, nec allare contingat, nec ab offerentibus holo- 
causti oblationem auscipiat, nec ad Dominici eor- 
poris portationem ** accedat, nec *' aquam sacer 
dotibus porripat ad manus. Ostia *'* forinsecus 
claudat, minora gerat officia, urceum sive calicem 
ad altare" non sufferat **. Si forte quispiam pre- 
sbyter, sive diaconus, sscrarii sindonem vel velum, 
subtracta vendiderit, *f Jude Iacariotis similis zsti- 
mabitur *. Qui propter cupiditatem fecerit hóc 
opus, noverit se supradicti Jude suscepturum poe- 
nam **, Clericus vero solus ad feming tabernacu- 
lum non accedat, nec properet, sine majoris natu 
principis jussione. ** Nec presbyter solus cum sola 
sdjüngatur, sed duobug adduclis testibus visitet 
infirmàm, Nec solus.cum sola Temina fabalas mi- 
φοθαί. °" Nec archidiaconus aut diaconus, sub prze- 
textu officii humilitatis '*, frequenter domicilia 
matronarum, aut forte per clericos aut domesticos 
ejus, matrona mandent secreti ** aliquid, Si cogni- 
tum fuerit, et ille deponatur, et illa a liminibus 
arceatur Ecclesie, Sed si forte aliqua intercessio 


vespetam. Sic secreta sanctificatione eterna custo- 
dienda sunt sacramenta. De vasis gane sacris ila 
gerendum est : Altaris palla, cathedra **, cande- 
labrum et velum, ei fuerint vetustate consumpla, 
incendio dentur, quoniam non licet ea quie in san- 
etuario fuerint, male tractari, sed incendio universa 
tradantur. Cineres quoque eorum in. baptisterio 
iferantur, ubi nullus transitum habeat, aut in 
pariele, aut in fossis pavimentorum jactentur, ne 
introeuntium pedibus inquinentur. Nemo per ** 
ágnorantiam clericus palla mortuum credat obvol- 
vendum, aut diacenus scapulas operire velit "*, 
que fuit in altari, aut eerte quz» data est in men- 
sam ** Demini. Qui hzc fecerit, vel leviter quasi 
nihil et negligenter habuerit divina "mysteria "5, 
diaconus triennio, sexque mensibus a Dom'nico 
alienus ert alam, gravi percussus analhemale. 
Quod si clericum presbyter non commionuerit **, 
decem annis et quinque mensibus excommunicatus 
sit propterea quod: de Dominicis sacramentis sub- 
θεῖα sibi non commonuerit ministeria, et postea 
*um grandi humilitate matri reconcilietur Eccle- 
sim. ** Pallasvero et vela, quz in sanctuarii sor- 
didata fuerint ministerio, diaconi cum: humilibus 
ministris juxta "sacrarium lavent ܙ‎ non ejicienteg 
foras a sacrario velamina Dominice mense, ne 
forte pulvis Dominici corporis male decidat a sin- 
*done foris abluta, et erit hzc operanti peccatuni : 


Ádcireo intra. sacrarium ministris praecipimus, hec (: fuerit, episcopo suggeratur. Et si talis est, ad.quam 


debeat ire pio '' interventu ipse pergat, Sin autem, 
de latere suo dirigat, cum duobué aut tribus, qui 
hoe sanare debeant ''. Bane ad visitandam mulie- 
rem inürmam nullus clericus ingrediatur, nisi, cum 
duobus aut tribus. Nemo tamen clericorum '' cum 
extranea habitet femina "*, nisi proxima aut soror 
fuerit, Et hoc. cum magna sollicitudine flat. Non 
ignoramus moalitias Satanm. Universa hec cum 
mansuetudine ecclesiastica complenda sunt-mini- 
sterja: Negotium enim Dei-non decet regligenter 
expleri, Iterum atque iterum dé fragmentis Domi- 
mici corporis demandamus. Calicem vero ad Ρος» 
ferendum sanguinem Domini, presparatum cum tota 
munditia ministeril, minister preparet, ne, non 


sancta " cum diligentia custodire.Sanepelvis nóva 
comparetur, et prater hoc nibil. aliud tangat, Sed 
méc * ipsa pelvis velis apponatur lavandjis, nisi 
«quie ad Dominici altaris cultam pertinent. ** Pallze 
altaris sole in. ea laventur, et in. alia. vela Janua- 
Tum *. De velis autem januarum ** cura sit "ἢ 
*ostiariis ος admonitione majorum , ne quis negli- 
ens aut ignarus .ad velum janus dámus Domini 
ܠܐܡ‎ incondite tergat; sed atatim coercitus di- 
φοοῖ omnis homo, quia velum atrii domus Domini 
sanclum est. "* Precipimus etiam ne excommuni- 
cato ** Ecclesise, sive'laico, de fragmentis oblatio- 
Tum Domini ponatur ad mensam. Unde scis tu, 
xui passim sacrarij " panes indignis impéndis, 


"unde nosti, αἱ ἃ mulieribus mundi sunt-hi quibus D bene lotug calix, dincono peccatum--flat, offerenti. 
impendi! Hinc et David-ab Abimelech ° sacerdote ` lta cum omni honestate, cuncta qu supra expo- 
interrogatus, cum | panes sibi ad comedendum po- .. suimus, oportet impleri. Tales δὰ τὸ ministerium. 


9! eanthara, De corisec. distinet, ^ : Altaris palla. 
S, et 5; Autiss. 13, 45... Με, in mensa; át Gratianus in mensam. 
muerit,et ita rursum posteay "ἢ , 9686.  **Ms. intra, üt mox... *' In ms. absunt bic . 

duo verba.. 4 Ms. nom. 9 Ms. Palla, in alia pelve laventur, et in. ."* Absunt s-c. Justclli. ^ ** Decon- 

Mg. etam cura sit, αθιρεῖα opissis, dé velia autem‏ ܘܐ ܢ 
ms. at Vulgata,et He-‏ ܦܬܐ 95( gn αν Matisc, 11, c. 6. "^ Ms. πὸ wungwam extero, '' aamctwarii.‏ 

Ackimelech. "Aliter in mss, Hard. et-Just. quz reservantur notis, — "4 Ms. qui aute. ordinalonem 
«onjuges suas noverint, °' Scilicet, si; τὰν τὰ tominere noluerint. Sic Jegit hunc locom οἱ interpretatur Hum - 


M  distinet, 1 : Nemo per.- " Conc. Aru., eap. 
ete Ms. habuerit ministeria. S Ms. admi 


"^ Distinet. 25 : Tales ad. 


ΡΟΝΣ, OPERA DUBIA. . 138 


S. CLEMENTIS I ROM. 


487 


eligantur clerici, qui digne possint Dominica sacra--A convertar. Non requirit a te Deus pecuniam, sod ὶ 


.animum misericordem et piam mentem. Neque divs 


conversionem suam differat pro sollicitudine 891) 
lari, dum cogitat quomodo dispenset abundantiam 
frugum. Neque dicat intra semetipsum : Quid fa- 
ciam? ubi recondam fructus. meos? Neque dicat 
anime suz: Habes mulla bona reposita in annos mul- 
tos; , epulare et letare. Nam dicetur ei : Stuíte, hac 
nocte auferetur abs te anima tua, et que parasti cu- 
jus. erunt?! ? ltaque festinet ad poenitentiam. emnis 
was, omnis sexus omnisque conditio, ut vitam 
consequatur zlernam. Juvenes quidem in eo grati 
Bin, quod in ipso impelu desideriorum, cervices 
suas jugo subjiciunt discipline. Senes et ipsi lau- 
dabiles, quia multi temporis consuetudinem, in 
qua male przventi sunt, pro Dei amore '* commu- 
lant. Nemo ergo differat, temo cunctetur. ** Que 
enim causa cunotandi est ad bene agendum? Ani- 
mus sibi male conscius, dum videtur sibi nullam. 
penam pati, credit 4uia non. judicet Dominus; 
cum abuti patientia Dei, et non intelligere parcen- 
tis benignitatem, jam sit magna damnatio. Unde 
Scriptum est : Maledictus omnis qui opus Domini 
megligenter agit "*. Quapropter pastoralis ordinis 
est, infatigabiliter revocare, quidquid ad corre- 
elionem populorum, imo magis filiorum spiritua- 
lium. quantum est fas intelligere, cognoverit per- 
tinere, et non, quod absit! cum suo periculo alie-- 
ne spei per solam megligentiam facere detrimen- 


menta tractare. Melius est enim Domini sacerdoti 
paucos habere ministros, qui possint digne opus 
Dei exercere, quam multos inutiles, qui onus grave 
ordipatori adducant. A principio epistole usque ad 
hunc locum, de sacramentis delegavi bene intuen- 
dis." : ubi non. murium stercora inter fragmenta 
Dominice portionis appareant, neque '* putrida per 
negligentiam remaneant clericorum, et convenien- 
tes, qui accipere sibi medicinam desiderant, pu- 
trida cüm viderint, magis cum ridiculo et fastidio 
videantur accipere, et in peccatum magis decidant 
per negligeniam clericorum. Quapropter nemo 
clericorum ultra hec dissimulet , aut negligere ul- 
latenus audeat, sed libenter, qua jussa sunt, ex- 
ipleat, et sacrargenta divina nequaquam negligenter 
*ontreotet, Ideoque tam juvenes quain senes de his, 
οἱ de omni conversatione sua, et conversione, et 
penitentia valde esse sollicitos oportet, satisque 
agere, ut, haec condigne agant, et de reliquo or- 
ment tam clerici quam. seculares animas suas or- 
mamentis dignissimis, dogmatibus scilicet veritatis, 
decore pudicitie, splendore justitiz, candore pietà- 
lis, aliisque omnibus, quibus compositam ** decet " 
esse rationabilem raentem. Tum praterea declinare 
a consortis inhouestis et infidelibus, et socielates 
Pabere fidelium, atque illos frequentare conventus, 
in quibus de pudicitia, de justitia, de pietate tra- 
ctatur. Orare semper Deum ex toto corde, et ab 


ipso petere qua decet, ipsi gratias agere, veram c um; sed quod ad generalis salutis spectat com« 


pendium, salubri necesse est provideré tractatu. 
*"'Homini religioso parum esse debet inimicitias 
aliorum non exercere, vel non augere male la- 
quendo, nisi eas etiam exstinguere bene loquendo 
studuerit, ** Ecce oris nostri buccina ad aures ho- 
Tainum personamus, neque se deinceps excusibit 
non monitum, qui, quod sequi debeat, tam. verbis. 
quam litteris edocetur. *' Qualis autem condemna- 
tio, et qualis imminet maledictio his qui.in patres 
peccant, divina nos docet Scriptura. Si enim Cham 
filios Noe**, cum vidisset nudum suum patrém, 
quoniam non cooperuit patris corporalis '' nudita- 
tem, sed egressus, nuntiavit eam fratribus, οἱ illi. 
vestimento eum cooperuerunt ; ipse quidem Cliam 


ponitudinem,gerere preteritorum gestorum, 
quantulum etiam, si possibile est, per misericor- 
diàs pasperuim juvare penitentiam. Per hxc enim 
facilior venia dabitur, et indulgenti citius indulge- 
bitur. Quod si provectioris aatis sit is, qui ad 
penitentiam venit, eo magis gratias agere debet 
Deo, quod postquam finis 73 est omnis impétus con- 
cupiscendie carnalis, scientia veritalis accepta, 
nulla ei imminet pugna certaminis, per quam, in- 
surgentes adversus animam, reprimal corporis vo- 
luntates '', Superest ergo ei in agnitione veritatis, 
et misericordiz operibus exerceri, ut afferat fru- 
clus dignos pomnitentiz. Nec putet, guia in tempo- 
τίς longitudine documentum conversionis ostendi- 


tur, et non in devotionis ac propositi firmitate. Deo D et illi qui ex eo mati sunt, sub maleditto facti 


sunt; qui aulem cooperuerunt, magnam benedictio 
nem meruerunt; mullo magis isti majore et om- 
pliore condemnatione digni sunt. qui patribus ob- 
viare, aut contra 605 insurgere nituntur, aut inju- 
riam vel contumeliam eis inferre moliuntur ; quo- 
niam qui eis resistit, Deo resistit, et qui eis inju- 
riam vel contumeliam facit, Deo, cujus legatione 
funguntur, facit : Ezpavit colum auper hoc, et hor- 
ruit amplius vehementer, dicit. Dominus **, 0 intole- 
rabilem malignitatem! o linguam loquentem ini- 


jta ms. — "*  fraetws. 
spud Prosperum, 
Bucerdoteb, εἰ reli; 


?* cómpt, 


"3 Qux 5 


in Sacram. cap. De ord. subdicconi. 


enim manifeste sunt mentes, quia non temporum 
rationem colligit, sed animorum. Ipse enim probat, 
5i quis, agnita veritalis przdicatioae, non distulit, 
neque tempus negligendo consumpsit **, sed statim 
εἰ, si dici potest, eodem momento preterita per- 
horrescens, futurorum desiderium cepit, et in amo- 
rem regni celestis exarsit, Propter quod nemo ve- 
strum ultra dissimulet, nec retro respiciat, sed ad 
Evangelium regni Déi libenter accedat. Non di- 
cat pauper: Quia, curi dives factus fuero, tunc 


18 tuendis. 195. Greg. 


T? voluptates. 3) contempsit, Luc.xn, 19, 90. "* timore, 35 Aug. in. Ps, 1 
35 Prosper. sent. 478, Calixt, ep. 1. 


158. 


^ Jerem, .ܐ‎ 1111 


"Justia. de 5 capitulis, 5) Gen. ix. ** corporalem. 9 Jer. n. 


DECRETALES. 490 
A gite, et veritatem corde prolerte, quoniam multos 
jam supplantavit suspicio*. Charitatem semper di-- 
ligite. et fratres adjuvate. Erunt enim quasi non 
sint wt peribunt. viri qui contradicunt vobis. 3 
et Dominus ait : Qui vos audit, me audit ; er qui vos 
- spernit, me spernit ; ei qui spernit me, spernit eum qui 
me misit*, Et item : Qui enim non est adversum vos, 
"pro vobis est. Quisquis enim potum dederit vobis ca- 
"licem aque in nomine meo, quia Ghristi estis, ámen 
- dico vobis, non perdet mercedem suum. Et qui scanda- 
lizaverit unum ex. his pusillis credentibus in. me, bo- 
myim !ܐܠܐ‎ εἴ magis, εἰ circumdaretur mola asinaria 
€ollo ejus, et in mare mitteretur. Et οἱ scandalizave- 
fi te mius tua, dbstinde illam. Bonum est tibi de- 
bilem introire in vitam, qudm duas. manss habentem 
ire in géhennam, 'in ܘܐ‎ inezstinguibilem, ubi ver- 
mis eorüm non moritur, et ignis nón exstinguitur. Et 
si pes tuus scandalizat te, amputa. illum, Bonum est 
tibi, claudum introire in vitam eternam, quam duos 
pedes habentem, mitti in. gehonnam ignis inezstingui- 
bilis, ubi vermis eorum non moritur, et ignis non ezs- 
tinguitur. (Quod si oculus fuus. scandalizat te, ejice 
«επι. Bonum est tibi luscum introite in regnum Dei, 
quam duos oculos habente; mitti in gehemuam 
ignis, ubi vermis eorum mon moritur, εἰ ignis not. 
etstingwitur. Omnis enim homo igwe snliexv, et 
omnis victima salietur*. Bowsm est καὶ : quod si sal 
duslsum fuerit, in ܐܟ‎ illud ralietis ? laete sal in 
vobis, et pacem habete. infer τοῦ"; quisquis ve- 
Ὁ strum recte docuerit, et juste vixerit, habebit glo« 
riam; Qui nutem secus egerit, indubitanter pcenam. 
sustinebit, Ideo bona agere vos semper oportet, ut 
bravium zterna vitz percipiatis. 

His ergo beneparete sententiis. Ne quis hzc pre- 
cepta minime credat implenda, et judicio Dei zeter- 
ni ignis tormenta sustineat , qui ecclesiastici operis 
sacra neglexerit, Hsec igitur, frater Jacobe, de ore 
saneti Petri jubentis audivi : Si quis precepto hzc 
hon integra custodierit, sit anithema usque ad ad- 
ventum Domini nostri Jesu Christi, Hzc precepta 
ἃ sancto Pelro apostolo accepi ; οἳ tibi, frater charis- 
sime, insinuare curavi, ut servari omnia precipiag 
sine macula, Si quis vero audierit te, utilis erit mi- 
nister Jesu Christi. Qui autem non audierit te; imo 
loquentem Dominum per te, ipse sibi damnationem 
accipiet, * Omnipotens Deus, charissime, sua te pro- 
tectione ensiediat, atquead ecelestis remunerationem 
patri, multi animarum fructu. perducat. Deus 


b 


teiterum iterumque incolumem custodiat, reveren- 
tissime frater. Amen, ܪ‎ 


ἐξ" EPISTOLAE 
quitatem centra Deum, et mentem in altitudinem 
eornu éxtollentem ! Et iterum : Tmpone; homo, tum 
lingua ost(um "et seram", Cessa** in altitudinem 
-extollens, et loquens adversus. Deum iniquitatem 
et.proiimum tuum. Quousque insultas patienti 
Christo et fratribus? Hzc nos familiarius do- 
cebat, et hiec nobis publicitus ' predictus ma- 
gister ét instructor alque ordinator - noster, 
princeps apostolorum "Pelrus, in Ecclesia pre- 
dicabat, exetaplum dans, ut et nos similiter facia- 
mus : Hemiliamini, inquil, in vonspectü Domini, 
εἰ exaliabit /vos ^, Nolite. detrahere alterutrum, 
quoniam qui detrahit fratri, aut qui judicat fratrem 
snum, detfalii legi, et judicat. legem. Qui' autém 
)ܘ ܐܘܬ‎ legem, non est [actor legis, sed judez. 
Unis est enim legislator et judez, qui potest perdere 
et liberare. Tu autem. quis ee, qui judicas prozi 
vum "*', Non oportet. Non przcipit nos judicare in- 
vicenr, sed magis auxilium ferre. Vzerit, inquit, 
his qui frattes tribulant, eteis qui eos persequun- 


tur. Vos autem quanto dmpliug tribulamiri, tanto- 


purgatiores aique: beatiores efficiemini , si tamen 


jpsa tribulatio patienter uerit supportata. Quod. 


etiam ipse nos :Doníinus docuit : Beati qui ܗܬܬ ܙܡ‎ 
lionem patiuntur propter justitiam t, Et item : Beati 
eritis, cum vos oderint hamines, ܐܧ‎ persecuti vos [ue 
rint, et. ejecerint. nomen vestrum tanquam. malum. 


Gaudete in illa die et exsultate, quottiam merces we 


atra mulla est in celo, Unde et ipse alt : Diliges 


Dominzm Deum. tuum ex toto corde imo,'et ez tola: 


anima ,ܐܬܐ‎ et εἰ tolis viribus (uis, ܐܘ‎ provimum tuum 
aicut. teipsum το, Non enim , ing recte diligit 
Deum, quidratrem insequitur : nec dii igit proximum 
qui ei detrahit, vel qui illum accusat; quia quod 
sibi quis fleri non vult, hoc alteri nullatenus facere 
debet. Discite, inquit, fllil mel, sapientiam, et tene- 
ܬ ܘܬ‎ rectám, εἰ amploctimini charitatem, ut noà 
exciditis: Data est exin € Domino potestas, et virtus 
eb Alliasimó, qui interroyabit opera vestra, αἱ cogita- 
tiones serutabitur vestras "δ, Qui autem custodierint 
justitiam jüste jpdicabuntur : ét qui didicerint*t* 
justa, '' juste inveriient quid respondeant. Semper 
cavetote. Precepit enim ne aliquando peccato con- 
sentiamus οἱ pretermiltàmus precepta Dei nostri. 
1^ Ecclesias per cbngrüa et utilia facite loca, quas 
divinis precibus sacrare oportet , et ín singulis sa- 
ܝ ܘܙܘ ܠܗ‎ divinis orationibus: Deo. dicatos, pohi, 
Quos ab ominibus venerari oportet, et non quoquam 
gravari. Semper vitate mala, et pro animabus vé- 
atris ne confundamini dicere verum*, Mendaeia fu- 


16 


5. CLEMENTIS 1 ROM. PONT.- OPERA ܬܶܐ‎ 


EPISTOLA ' III. 
AD EPISCOPOS, PRESBYTEROS, DIACONOS, ETC., ET UNIVERSOS FIDELES, DE OFFICIO SACER- 


DOTIS ET CLERICORUM, 


Rufino Torano Aquilelensi preabytero interprete, 


A nime. crediderit doctoribus οἱ episcopis suis , non 
benevolus, sed rebellis atque inobediens exstiterit, 
fructum non germinabit nec parlet, sed similis est 
arbori illi, de qua Dominus ait: Omais arbor qua 
non. facit fructum bonum, excidetur, et iniguam mit- 
tetur **, ** Primus enim pontifex Aaron, chrismate 
tompositionis perunctus , princeps populi fuit ; et 
tanquam rex, primitias et tributum percapita acce- 
pit a populo: et judicandi populum: sorte suscepta, 
de mundis immundisque judicabat, Sed et si alius 
ex ipso unguento perunctus est, virtute inde con- 
cepta, etiam.ipse rex aut propheta aut pontifex fie- 
bat, Quod ài temporalis gratia ab hominibus-com- 
posita, tantum potuit , intelligite jam quantum sit 
πιά unguentum, quod a. Déo de virgulto vitz pro- 
latum est, cun hoc quod ab hominibus factum est, 
tam eximias inter homines conferat dignitates. Quid 
enim in presenti seculo propheta gloriosius, pon« 
tiflce clarius, rege sublimius? Omnis enim. pontifex 
sacro chrismate perunctus , et in civitate constitu- 
tus, Seripturis sacris conditus !*, eharus et pretio- 
sus hominibus oppido- esse del 
Christi locum tenentem, honorare omnes debent, ei- 
que servire, et obedientes ad salutem suam fideliter 
existere, scientes quod sive honor, sive injuria, qus 
ei defertur, in. Christum redundat ; et a Christo in 
Deum. !* Audire ergo eum attentius oportel, et ab 
ipso suscipere doctrinam fldei, monita autem vite 
a presbyteris inquirere, a diaconis vero ordinem di-' 
C wipline, Propter quod deprecor vos conservos et 
adjutores meos, ut discatis attentius animarum cu- 
ram gerere, et pro omnibus stare, maxime temen 
pro his qui in cultu. divino laborant, Eeclesiarum. 
omnium curam habetote, servisque earum aójuio- 
rium prabete, viduarum religiosam curam gerite, 
pupillos enixius liberate '*, pauperibus misericor- 
diam facite, juvenes pudicitiam docete. Et, ut bre- 
Viter totum dicam, altérutrum vos, in quibus res 
poposcerit, sustentate, Deüm colite, qui creavit.cce- 
lum et terram, et Christo credite, invicem vos dili- 
gite, et misericordes estote in omneg, non verbo 
solo, sed opere et rebus implete charitatem **,*! Agi- 
16 pro viribus, conservi dilectissimi, quia bonum est. 
ut unusquisque vestrum , secundum quod potest, 
prosit accedentibus Ad fidem religionis nostré. Et 
ideo no vos pigeat, secundum sapientiam, quz ¥0- 


CieurNs urbis Roma episcopus omnibus εοερίθ- 
οορί», presbyteris, diaconis ac reliquis clericis, et 
eunctis principibus majoribus minoribusve , omni- 
busque generaliter * fidelibus benedictio , claritas 
et gloria in gratia Dei, qus datà est nobis in 
Christo Jesu Domino nostro. Ὁ 

Urget nos, fratres, multus amor vester, et reli- 
giosa invitat devotio, quia debitores sumus, ut qua 
dam vobis scribamus. Vos ergo, qui sacerdotio Do- 
mini fruimipi, et in specula estis positi, plus scire 


oportet,.ut subditos vobis populos pleaiter docere- 


possitis, eisque ad regna colorum ducátum praebe- 
Te, Deo annuente, vàleatis. Unde et ipaa per se Ve- 
rifas ait: Vobis datum est mosse myatefium. regni 
Dei, ceteris autem. in parabolis, etc. Propter quod 
consilium do unicuique vestrum, constanter docere 
verba divina ; :et discentibus, libenter accommoda- 
re aurem verbo Dei. Vestrum enim, quia legatione 
Domini fungimini,.est docere populos ; eorum vero 
est vobis obedire ut Deo !*, Si autem vobis episco- 
pis non obedierint omnes presbyteri, diaconi ac sub- 
diaconi, et reliqui clerici, omnesque principes, tam 
majoris ordinis quam inferioris, atque reliqui po- 
puli tribus et liugüz non obtemperaverint, non 80-' 
lum infames, sed et extorres a régno Dei et con- 
sortio fidelium, ac a liminibus sancte Dei Eccleslz. 
alieni erunt, Nam véstrum est eos instruere; eo- 
rum est vobis obedire ut Deo, cujus legatione fun- 
gimini, dicente Dominu : Qui vos audit, me audit, 
εἰ qui vos spernil, me.spernit !!¡ et : Qui vos recipit, 
me recipit, εἰ qui me recipit, recipit eum qui me mi 
sü** Nihil enim injustius vel inbonestius est, quam 
filios patribus rebe]les, aut clericos vel laicus do- 
etoribus, seu discipulos magisiris inobedientes: vel 
protervos existere. Novimus enim primum homi- 
nem per inobedientiam cecidisse : idcirco omnes 
hoc.vitium summopere cavere monemus. Et quia 
Dominus superbis vesistit , humilibus autem dat gra- 
siam.'^, Dominus noster milteng vos vice sua in loco 
apestolorum:ad praedicandum, precepit vobis doce - 
re omnes, omnesque vobis fideliter obedientes, ut 
ipsi, existere; quoniam nec aliter terra pariet fru- 
Clus suos, nist.culta receperit semen, et irrigata 
germinaverit, οἱ pariat qux est paritura. Sic et 
omnis homo; qui libenter non receperit verbüm Dei, 
illudque in corde suo germinare non siverit; ac mi- 


T |n ms. nostro titulus eat : Jtem incipit Epistola generalis Clementis pape, omnibus tam majoribus, 
quam in[eriorts ordinis clericis, ac cuneis fidelibus scripta, Hampumwus. *In c. Just. dicitur epistola 


"| Luc. x, 16, 
* Matth, vir, 19, ! Recognit. ὁ, "5 eruditus. 
ܐ‎ juvate, '' repleti charitate, 3 Recognit. 5, ο. $1. 


. ὃν δὲ autem vobis, — Conc, Tribur,, c, 8. 


generalis. *Luc, vm, 40. 11. 
** Matth. x, 40, Jacob, tv, 6, et Petr. v, 5. 
"^ liccognit, $, ο, 66. — '* Dist. 5, Audire episcopum. 


; 495 : . EPISTOL/E£ DECRETALES 49b 


bis per Dei providentiam colata est, instruere igna- A tis dzemones eum passionibus , quas hominibus in- 
ros et docere. Desíllerium ergo habere omnes erga — vexerant, transierunt et fugati sunt. Ξ Quia ergo alii 
doctorem veritatis, eumque'ut oculos suos amare — quidem horines paliuntür » alii patienteá sanant, 
oportet; quia et ipsum populum sibi commissum, — causa sine flubio vel patiendi vel curandi noscenda 
«eu proprios filios, amare et docere condecet; hoc — est; qua non alia esse, quam patientibus quidem, 
enim ei a Patre coelesti donatum esL **. Sed et salus infidelitatis, corantibus vero , fidei, demonstratur. 
ineo est, ut voluntatemi ejus cujus amorem et de- — lnfldelitas enim "dum non eredit futurum Dei judi- 
sidérium, Deo largiente, conceperint, faciant, Si cium , peccandi licentiam prabet ; Peccatum vero, 
quis ergo fidelis voluerit existere, et desiderat ba- — hominem passionibus obnoxium facit. Fides autem, 
ptizari, exutus prioribus malis, dé reliquo.probonis — faturum Dei judicium esse credens, continet homi- 
aviibus lares bonorum coelestium exgestis propriis 68 4 peccato. Non peccantes vero, .non solum li- 
fiet. Accedat autem qui vult ad sacerdotem suum, beri sünt a daemonibus el passionibus, erii ἐπε 
εἰ ipsi det nomen suum, atque ab-eo audiat .ܐܪܡܐ‎ Um dzemones et pass'^nes fugare possunt. Exhis 
ܚ‎ colorum, jejuniis frequentibus operam im- «789 omnibus colligitur, quod origo 1otins mali ab 
iem leti; i im in omnibus probet, ut tribus ,, !Snorantia. descendat, et ipsa sit omnium malorum 
Ὃ ιδ mtn in die festo possit. ܗܘܠܐ‎ B mater, queincuria et ignavia gignitur, negligentia ve 
püizari. Baptizetur autem unusquisque in aquis pe- ro alijur et augetur, atque in sensibus hominum radi- 
rennibus sin le (ring: beatitudinis invocato super catur, dum amatur; quam si quis forte doceat effu- 
1 


- tifica gandam velut antiquis et hereditariis sedibus, mo- 
s τὴ [jg meii. des Lu ο μυ leste et indignanter avellitur. Εἰ 1160 paululum la- 
ut ita demum ; per hac consecratus , .ܝ‎ 


borandum nobis est, ut indignantes, 16801 
pere locum cum sanctis.^' Nullus enim propter op- praesumptionem scientiz ratione resecemus ; in his 
probrium senectutis aut juventutis, vel nobilitalem ܕܨ‎ Qui i aliquibus minus roetis opinionibus 
generis, a parvulis et minus eruditis , si quid fortc preventi sunt, per quas, quasi sub specie alicujus 
est utilitatisaut salutis, inquirere negligat. Quienim ^ gcientim, ignorantia in his vehementius radicata 
rebelliter vivit, et discere atque agere bona recusat, . est. Nihil enim est gravius, quam si id quod ignorat 
magis diaboli quam Christi membrum esse ostendi- quis, scire se credat, et defendal verum esse, quod 
tur, et potius infldelis quam Δες monsWalur.  fjjsum est: quod tale est, quale si quis ebrius so- 
Quomodo ergo non omnibus hoc amabile est, cua- brinm se putet, et agat quidem cuneta ut ebrius, 
Cisque exoptatum , ut quae ignorat , discat, δὲ qu£ c sobrium se tamen et ipse putet, ὁι ἀῑσί a exteris 
didicerit, doceat? 3" Certissimuni namque est, quod ΄ γρ], Ita suntergo et hi, quiignorantes quod verum 
neque amicitia, neque propinquitas generis, Deque — est, gpeeiem tamen alicujus scientiz. tenent, et 
regni sublimitas, homini debetesse pretiosior veri- — mj quasi bona gerunt, atque ad perniciem quasi 
tate, quia nibil est pretiosiusanima. **Dominus2U- ad salutem festinant. ?* Propter quod ante owunia 
iem creator omnium, ex initio ad imaginem.Suam — properandum est ad agnitionem veritatis, ut possi- 
hominem fecit, eique dominationem terrx, ma- mus, quasi lumine nobis inde accenso **, errorum 
Tisque et aeris ipsius dedit, veritutemque in- — tenebras depellere. Grande enim malum est, ut di- 
quirere precepit, sicut el verus nobis propheta — ximus, ignorantia ; sed quia substantiam non habet, 
enarravit, et ipsa rerum ratio docet, Solus ein! facile ab his, qui studiosi sunt, elfugalur. Non 
homo rationalis est , et eonsequens est, ut ratio in enim aliud est ignorantia, 
rationalibus *" dominetur. Hie enim a ον ουσ expedit. Ubi autem cognoveris , perit ignorantia. 
adhuc justus esset, cunctis vitiis et omni frágilitate Quari ergo magnopere débet veritatis agnitio, quam 
superior erat; ubi autem" peccavit, εἰ factus est "nemo alius assignare polest, nisi verus propheta 

servus peccati, simul εἰ fragilitati efficitur debitór — Hzec enim ?' via ?* est, vitam volentibus ingredi 

€t obnoxius. Quod ideiro scriptum est, ut sciant D et summum *' iter bonorum operum pergentibus ad' 
homines, quia sicul ex inmpietate pássibiles facli — civitatem salutis. ' Si quis sane audiens sermonem 
sunt, ita per pietztem possunt.esse.impassibiles?* : — veri prophete velit aut nolit recipere.et. amplecti 
et non solum impassibiles, verum et parva in Deum onus ejus, id est mandata vitz, babet in sua pote- 
fide aliorum passiones ourantes, Ita enim verus Ape — state; liberi enini sumus arbitrii. Nam si boc esset, 
propheta promisit, dieens-: Amen dico vobis, sí ha- — ut videntes ea, jam. non haberent in potestate aliud 
bueritis fidem sicut granum sinapis ,'dicetis monti facere, quam audierant ; vis erat quedam mature, 
huic : Transi hinc, et transibii*?, Hujus vocis etiam per quam liberum.nón eeset ad aliam migrare sen- 
vos ipsi documenta cepistis, et:jam facta quzdam — tentiam. Aat si rursus ex audientibus nullus;om- 
per magistros nostros, ipsos videlicet "apostolos, nino reciperet,'et hoc nalurz vis erat, que unum 
non ignoratis ; quia, astantibus nobis, eorum meri- aliquid fleri cogeret, eL alteri parti non daret locum. 


?* Recogrit. iw, €, D. — 3» Recognit. 1n, ο. 67. "5 Dist, 58, Nullus episcopus. — Recogii . 67. 
15 Ans, Loc. lib. 1 In. Wibertum. — ** Hecognit. v, c. ἃ. ?' rationalis irrationabiibus. ἀπαθεῖς, 
? Mauh. xvn, 48. 3 Recogmi. v, ο... 5 Retogni. v, e, ἃ. " Hecognit. ibid., c. 5. — *" succenso, 
9 Ms, et Recognit portà est vile, volentibus ingredi, εἰ iter. Hanpuius, Ἢ porta. ?* senta," lic- 
cognit., v, ο. 0. - 


S. CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ. ÓPERA DUBIA. 


Nune autem, quia liberum est animo, in quam vellt A concurrere. Propter hoc denique verus propheta, 


cum esset presens nobiscum, et quosdam ex divi- 
!lbus negligentes erga Dei cultum videret, hujus rei 
jta dperuit veritatem: Nemo potest, inquit, duobus ' 
dominis servire; et: Non potestis Deo. servire et 
mammone **; mammona, patria eorum voce, divi- 
tias vocans. ** Hic. ergo verus propheta, qui in Ju- 
dxa nobis apparuit, ut audistis; qui, stans publice, 
sola jussione fariebat ezcos videre, surdos audire, 
fugabat dzmones, zegris sanitatem reddébat et mor- 
tuis vitam: cumque üibil esset ei impossibile, etiam 
cogitationes hominum pervidebat, quod nulli est 
possibile, nisi soli Deo. Hic ànnuntiabat regnum 
Dei; cui nos de omnibus qui. dicebat, tanquam 
vero prophetze, credimus ; firmitatem fidei nosirz 
ejus. sed οἱ operibus assuven- 
1e5; quia dieta legis, quz ante multas generationes 
de praesentia ejus exposuerant, in ipso designantur, 
et imagines gestorum Mosis, et ante ipsum patriar- 
chi Jacob, ipsius per omnia typum ferebant. Tem- 
pus quoque adventus ejus, hoc est ipsum in quo 
venerat, przdictum ab his constat ; et super omnia, 
quod esset a gentibus exspectandus, sacris litteris 
comprehensum est, (το in eo patiter universa com- 
pleta sont. °? Quod autem Judatorum propheta ** prae- 
dixit euni à gentibus exspectandum, supra modum 
in eo fidem veram firmat. Si enim dixisset à Judiis 
exspectandum, non aliquid eximium prophetasse ** 
videretur, quod a contribuli populo, et a propria 
gente speraretur is, cujus adventus ad salutem ^ 
mundi fuerat repromissus. Videtur enim magis 6on- 
sequens ratio esse, ut hoc fleret, quam quod pre- 
dicebat magnificentia prophetalis. Nune autem cum 
prophetze dicant, omnem illam spem, quz de salute 
mundi repromittitur,.et novitatem regni, que in- 
struenda per Christum est, aique omnia qua de eo 
indicantur: ad gentes esse transferenda, jam non 
Secundum. comsequentiàm rerum , sed incredibili 
quodam vatieinationis eventu, magnificentia pro- 
phelica confirmatur. Judei namque ex.initio, ad- 
fore aliquando hunc virum, per quem euncia repa- 
rentur, verissima traditione susceperunt; el quo- 
tidie meditantes ac prospicientés, quando ejus lleret 
asdvénius; ubi adesse eum viderunt, et signa ac 


partem declinare- judicium suum, et quam proba- 
verit, eligere viam ; constat evidenter, inesse hoii- 
nibus: afbitrii libertatem. ° Igitur priusquam au- 
diat quis, quod ei expedit, certum est quia ignoret: 
et ignorans vult εἰ desidérat, quod non expedit 
agere, propter quod pfo hoc non jüdicatur. Cum 
vero audierit causas erroris sui, et "rationem veri- 
tatig; acceperit, tunc δὶ permanserit in his errori- 
bus, uibus dudum fuerat praeventus, recte jam 
vocabitur ad judicium, daturus poenas ܙ‎ quià vitze 
hujus spatium, quod- ad bene vivendum accepit , in 
Tudibriis consumpserit errorum. Qui vero audiens 
hae, libenter accipit, e. gratulatur Ῥοπότιπὶ sibi 
doetrinàm fuisse delatam; requirat intentius, et 


discere non desinat, usquequo cognoscat, si est B non solum ex. ve 


vere aliud szculum, in quo bonis: prerhia propa- 
tàáta sint. Et cum certus de hoc fuerit, gratias'agat 
Ῥοο,” quod iibi veritatis lumen ostenderit , ac de 
estero dirigat actus suos in ominibus operibas Ῥο- 
nis, quorum: sibi in futuro mfetcedem certus est 
preparatam, demirans per omnia el stupens czete- 
rorum hominum errores, et quod ante οὐμ]ος posi- 
lam veritatem nemo- videat. Ipse tamen gaudens 
xüper divitias sapienti, quas invenit, satiabilitor** 
his perfruatur, et exercitio bonorum operum dele- 
etetur , feàtinans ad seculum futurum mundo corde 
et püra' conscientia pervenire, ubi etiam videre 
Deum regem omoaium possit. ** His autem omnibus 
eareré nos et fraudari, sola facit ignorantia. Dum. 
enim: ignorant homines, quantum boni | habeat 
scientia, ignorantie malum de se non patiuntur 
excludi ; nesciunt: enim. quanta sit in horum per- 
mnutatione diversitas. Propter qwod consilium de 
wnicuique ligcenti, libenter prebere autem verbo 
Dei, et eum amore veritatis audire quz dicimus, ut 
mené optimo semine suscepto, per bonos actus 
ketos afferat fructus. Nam si, me docente ea qua ad 
salutem pertinent, recipere quis abnuit, et- animo 
pravis opinionibus occupato obsistere nititur ;' nn 
ex nobis, sed ex semelipse habebit pereundi cau- 
sam. Debet enim justo judicio examinare qua dici- 
mus, et intelligere, quia verba loquimur veritatis, 
ut cognitis his quz sunt, ut sunt, in bonis actibus 


dirigens viam suam, regni colorum possit particeps D prodigia, sicut.de eo scriptum fuerat, adiplentem; 


invidia exczecati; agnescere nequiverunt presentem, 
in eujus spe l:etahantur absentis. Intellexerunt tan- 
tum sancti apostoli, qui a Deo electi sunt, et nos, 
qui post ab eis. elécti sumus. ** Hoc autem provi 

dentia Dei factum est, ut agnitio: boni hujus etiam 
gentibus traderetur ¡ et hi qui nunquam de eo au- 
dierant, nec a prophetis didicerant, agnosceren' 
euin; illi vero, qui quotidianis meditationibus eya- 
nuerant, ignorarent. Ecce enim nunc per vos, qui 
presentes estis,,et desideratis: audire doctrinam 
fidei ejus, et agnoscere quis εἰ quomodo et qualis 
^9 ftecognit., ibi €. 8." Recognil., 
VP. Fecognit , ibid., e. 11. ^ Agi ܘܐ‎ 


® insatiabiliter. 
** Recognil. v, ο, 10. 


inveniri, subjiciens sibi carnis desideria, et 'domi- 
nus eorum factus, ut ita demum etiam ipse flat 
dominatoris omnium jücunda possessio. *' Nam qui 
permanet in malo, ei-servus. est mali, ποπ. polest 

effici portio bohi, donec permanet in malo; quia ab 

initio, ut ante jam diximus, duo regna statuit Deus; 
et'potestafem dedit unicuique hominum , ut illius 

regni fiat portio, cut se ad obediendum ipse subje- 

cerit. Et quia definitum est apud Deum, non posse 

unum hominem utriusque regni esse servum ; omni 

studio date operam, in boni regis aulam ** ac. jura 

?» Recognit. v. c. 7, totidem verhis. 


jbid., c. 9. *' fedwm. “5 Matth. vi, 24. 
*' Gen, χεις, 10, 999 Recoguit.. v, c. 12. 


498 
A luceat omnibus. qui in dome sunt "*,. Si quis "ergo 
his obedierit,Deo, ut. dictum est, magnum munus 
offert, Qui autem his restiterit, aut inobediens exsti- 
terit, non his, sed Domino Salvatori nostro, eujus 
legatione funguntur, resistit. °' Propter quod: pri- 
mum est omnium, justitiam Déi, regnumque ejus 
inquirere, et suis jussionibus obtemperare ; justi- 
tiam quidem, ut recle agere doceamur; regnum 
vero, ut, qua sit merces posita laboris et p: jentig, 
noverimus; in quo est bonis quidem zternoruim 
bonorum remuneratio, his autem qui contra volun- 
tatem ejus egerint, pro uniuscujusque gestis poena - 
rum digna restitutio. ** Hic ergo, hoc est, in pre- 
senti vita positos, opórtet nos agnoscere voluntatem 
Dei, ubi et agendi, et sacrificandi est locus; *! quo- 
niam. in aliis locis sacrificare el missas, celebrare 
non licet, nisi in his, in quibus episcopus proprius 
jusserit, aut ab episcopo regulariter ordinato , te- 
nente videlicet civitatem, consecratus fuerit. Aliter 
enim non sunt hzc agenda, nec rite celebranda, 
docente nos Novo et Veteri Testamento. Hzc 
apostoli a Domino aeceperunt, ei nobis tradi- 
derunt; hzc nos ldocemus, vobisque et omnibus, 
absque reprehensione, tenere et docere, quibus 
agendum és, mandamus. "Unaqueque etenim 
res tempus suum habet et locum. Operum hie 
locus est, tempus vero meritorum est seculum fu- 
turum. Ne ergo impediamur , ordinem locorum ac 
temporum permutantes, primo, qua sit Dei justitia, 
€ requiramus, et tánquam iter acturi, abundanti ܚ‎ 
tico bonis operibus repleamur,, quo possimus ad 
regnum Dei, tanquam ad urbem maximam, perve- 
mire, Deus enim his qui recte sentiunt per ipsa 
opera mundi, que fecil, manifestus est "^ ; ipsius 
ereaturz sue utens testimonio: et ideo cum de Deo 
dubitatio esse non debeat, de solà nunc ejus justi- 
tia requirimus et regno. Idcirco persuadeo primum, 
justitiam ejus esse requirendam, ut per bahe ier 
agentes, εἰ in via verilatie posili, verum prophetam 
invenire possimus, non velocitate pedum, sed bono- 
rum operum velocitate currentes ; ut ipso duce usi, 
nullum viz hujus patiamur errorem. Si enim ipsum 
sequentes, ingredi meruerimus illam, quo perve- 
nirecupimus, civitatem ; omnia jam de quibus qus- 
D ritur, oculis videbimus, tanquam heredes omnium 
facti. Intelligite itaque viam esse hunc γι nostre 
cursum ; viatores, eos qui nos instruunt, vel bona 
opera gerunt; portam vero, prophelam de quo.dici- 
mus; urbem, regnum esse, in quo residet ominipo- 
tens Pater, quem soli videre possunt. hi qui mundo 
sunt corde. Non ergo nobis difficilis: videatur hujus 
itineris labor, quia in fine ejus requies erit, Namet 
ipse verus propheta, ab ipitio mundi per seculum 
currens, festinat ad requiem. AdesLenim nobis om- 
" Lue. vi, 27; Matth. v, ἐδ. 53 Deut, vi, 15. 
n,€. 225. "' senio- 


Toro vim. Recognition 
1, Hic ergo, id est. , Felix 1V, 


EPISTOLJE DECRETALES. 


hil absque 


Hecognit., v, C. 15:‏ ܙܘ 
Recognit, vit. 38 48, qugst. 1, Cunctis fidelibus. '* Cone. Tribur. 32. Ivo,‏ ^ 
Petri apostoli verba habeulur in‏ 
De corsecr., distinc.‏ ** 


497 


sitejus adventus, prophetioa veritas adimpletur. 
** Hoc enim prophetze "* pradixerant, quia a voliis 
quirendus esset, qui de eo nunquam audistis. Et 
ideo videntes in vobis ipsis prophetica dicta com- 
pleri, buic uni recte creditis, hunc recte exspecia- 
tis, de hor recte inquiritis, ut non solum exspeete- 
tis eum, sed et hzreditatem regni ejus credentes 
consequamini, secundum quod ipse dixit, quia 
unusquisque illius. fit servus, cui se ipse subjece- 
zit. * Propterea ergo vigilate, et Dominum Deum- 
que nostrum vobis conseribite Dominum, qui et 
ܘܘ ܐܣܘ‎ terre Dominus est. Et ad ipsius vos ima- 
ginem ac similitudinem reformate, sicut ipse verus 
propheta docet, dicens: Estote boni, et misericordes 
sicut et Pater vester colestis misericors est, qui oriri 
facit solem suum. super bonos et matos, et pluit super. 
justos et injustos ^. flunc ergo imitam et hunc 
timete; et sicut mazadatum datur hom'nibus, Do- 
minum Deum tuum Himebis, et illi soli. servies **. 
» hifidelibus quidem dormit Dominus , et absens 
habetür liis a quibus esse non ereditur, et manda- 
tis ejus non obediunt; atque, ob dd illis. videtur 
quasi dormire Dominus, quia pro peccatis suis non 
exaudiuntur. 35 Quapropter cunctis fidelibus, et 
summopere omnibus presbyteris et diaconis et re- 
liquis clericis attendendum est ut 
episcopi proprii licentia agant. ** Nonutique missas 
sine ejus jussu quisquam presbyterorum in sua 
parochia agat, non baptizet, nec quidquam absque 
ejus permissu faciat. Similiter et reliqui populi, 
majores scilicet ac minores '' , per ejus licentiam, 
quidquid agendum est, aganl: nec sine ejus per- 
missu ἃ parochia abscedant, vel in ea adventantes 
morari presumant. Animz vero eorum ei credite 
surit, Ideo mnia ejus consilio agere debent, et eo 
inconsulto nihil. * Quicunque enim obediunt. episco- 
pis suis, videntur quidem aliquid gratie conferre 
Dev, Qui autem eis non obediunt, indubitanter rei 
et reprobi existunt, Porro ipsi a Deo donum summi 
muneris consequuntur, qui per justitize el prace- 
ptorum ejus semitas incedentes doctoribus suis 
(qui recte episcopi intelliguntur) libenter obediunt. 
De quibus et beatus Petrus, instructor et ordinator 
noster, et princeps apostolorum, manifeste cunctos 
audientes insiruebat, dicens: ** Videntur mihi, qui 
loquuntur verba veritatis, et qui illuminant animas 
hominum, similes esse radiis solis; qui ut. proces- 
serint et apparuerint mundo, celari ultra aut occol- 
tari nullatenus possunt, dum non tam videntur ab 
omnibus, quam videre omnibus przstant, Unde et 
bene ipsa per se Veritas ad Veritatis praecones ait : 
Vos estis lux mundi ; et: Non potest civitas abscondi 
supra montem posita, neque accendunt lucernam et 
ponunt eam sub modio, sed supra candelabrum, ut 


*! Est. quod. 


"Isa, ܘܬܢܐ‎ 


res ac juniores. "" Recognit. 1. — Haec beati 
€.4. Ὁ Mauh. v, 14. *' flecognit. n, c. 20. 


ep.i. **ftecognil. n, eL supra in epist. 1. "* Rom. 1, 


ܕܡ 


8. CLEMENTIS 4 ROM. ΡΟΝΤ: OPER& DUBA. ἢ 


499 


nibus diebus; et si quam necesse esi, apparet, et-A rum causa '*, utile non videtür; ne forte existi- 


ment nos responsionis penuria declinare certa- 
men, εἰ fides eorum Idatur, non intelligentia # 
propositi nostri "°, "Magna contumelia, et grava 
nobis 'erit peccatum, si ita desipiamus, ut cum 
; videamus eum qui idola colit esse aobrium, fos qui 
Deum colimus, sobrii esse recusemus. Non lioc sít 
inter nos, sed magnum habeamus studium, ut si 0 
ΗΝ φυῖ errant homicidium non: faciunt, nos ne 
irascamur quidem, Et si illi adulterium non com- 
mittunt, nec concupiscamus quidem alienim ru- 
lierem. Si illi amant proximos suos, nos etiam 
diliganus- inimicos nostros. $i illi mutoo dant his 
qui habent unde reddant, nos edam his demus, ἃ 
quibus recipere non speramus. Ei per omnia nos, 
qui "" aeterni seculi haereditatem speramus, debe- 
mus pr:cedere 12 eos, qui presens tanfurn.szeu- 
lum noverunt; scientes, quia si opera illorum no- 
sins operibus collata, in die judicii similia inve- 
niantur ac paria,.confesio nobis erit, quod zuslea 
inveniamur in operibus, bis gui propter jgoorántiam 
condemnantur, e£ nullam spem futuri sseculi ܗܢܐ‎ 
buerumt, 5* Et vere digua confusio est, ubi nihil 
amplius gessimus ab his quibus amplius intellexi- 
* mus, Quod si confusio nobis erit, aquales bis In- 
veniri in operibus bonia ; quid erit nobis, si inferio- 
res nos ac deteriores, examinaiio fatura: repériat? 
Audite ergo, quomodo de hi$ nos ipse verus pro- 
pheta docuerit. Ad eos autem qui negligunt audire 


Ὁ Yerba sapientim, ita ait: Regina ausiri surget in 
"judicio cum generatione hae, εἰ condemnabil eam, 


, quia venit a finibus lerra audire sapientiam. Salomo- 
"ms : et ecco plusquam Salomón hic, et non audiunj*, 

Ad eos vero, qui de màlis actibus gerere deiréeta- 
bant poenitentiam, ita ait : Víri Ninivité surgent in 
! eam eum generatione kac, εἰ condemnabwni eam, 

quia panitentiam egerunt in praedicatione. Jong, et 

ecct plus quam Jonaa bic **.. Videtis ergo, quomodo 
eos, qui. erudiebantar ex lege, adductis ad exem- 
plum ilis qui ex gentili ignorantia veniebant, et, 
ostendens eos nec zquales illis esse qui in errore 
posi videbantur, ex ipsa tantum compsratione 
condemnat. Ex quibus omnibus sermo, quem pro- 
posuimus, approbatur, ut caslimonia, quz aliquate- 
nus eliam ab his in erfore sunt positi custoditur ; 

multo prius οἱ attentius, et per singulas quasque, 

icut supra ostendimus, species a nobis, qui veri- 
latem sequimur, teneatur; eo miagi$, quod apud 
nos observantiz ejus praxnia :zterna sunt posita. 

Aliter enim nemo salvus esse poterit, nisi bis obs 
servationibus pro viribus operam dederit, Deus vos 
in,sua voluntate, unumquemque in uo ordine 
semper custodiat, fratres, sibi placere in. omnibus 


corrigit nos, ut obtemperantes slbi, φᾷ vitam perdu- 
cat eternam. De bis autem qui negligunt viam δω 
salutis, et adhuc '' non bene fideles, et. preceptis 
ejus suorumque pontificum jussionibus inobedientes, 
wel contumaces eis existunt, @ Dominus noster 
Jesus Christus, mjtteris discipulos suos, przxepit 
nobis, dicens : ܐ‎ quamcunque civitatem qui domum 
igiroierimys, dicamus : Paz huic domui, Et si qui- 
den., inquit, fuerit ἰδὲ. filius pacis , veniet. super eum. 
paz westra. Si vero non fuerit, paz: vestra ad vos. vever- 
"tetur. Eunies autem de. domo vel civitate illa, eliam 
pulverem qui adhueserit pedibus vestris, ezcutiatia. ܚܝ‎ 
per.eos. Tolerabilius esit terra Sodomorum 'et Go- 
morrheorum: in dio judicii, quam . illi civitati vel, 


domi **. Quod utique ita demum fleri praeepit, εἰ B 


prius in civitate νοὶ domo veritalis sermo przdice- 
lur; ex quo vel recipientes veritatis fidem, flii 
pacis et filii Dei flant ; vel non recipientes. arguan- 
Aur, quasi inimici pacis et. Dei. lla ergo ei nos, 
magistri instituta sectantes, primo pacem proponi- 
πως auditoribus, ut absque ulla perturbatione 
possit via alitis agnoscl. Quod si quis pacié verha 
non suscipit, neque acquiescit veritati, scimus ad- 
vergüs eum puguam verbi movere, et arguere ** 
Acrius, eonfulando ignorantiam, et redàrguendo 
peccata. Necessario igitur pacem proponimus, ut 
Mi quis est flus pacig, pax nostra veniat super 
ewn; ab eo autem qui se alienum paci effecerit, 
regredietur ad nos pax nostra." Ef al itorum in 
mandatis habemus, ut venientes ad civitatem, di- 
camus prius quis in ea dignus sit,ut apud eum 


ciüum sumamus! ; quanto magis convenit noscere, - 


quis, qualisve sit i», cui immortalitatis verba cre- 
.denda sunt? Sollicit enim, et valde solliciti esse 
debemus, ne margaritas nostras. mitamug ante 
porcos **, Sed et alias ob causas, utile est viri bu- 
jus habere me notitiam. Si enim sciam, quia in 
Μο, de quibus not pateat dubitari quod bona aipt, 
emendatus est εἰ inculpabilis ; hoc est, sisobrius, st 
miserieors, si justus, si mitis es humanus est, quie 
Utique bona esse nullus ambigit ; tuno consequens 
videbitur, uL ei qui obtinet. bona virtutum, eliam, 
quod deest fidei et scientic, conferatur; et in. qui- 
bos maculari videlur, ejus vita, quz est in reliquia 
probabilis, emendetur, Si vero in his que palam 
δι peceatis involutus permanet inquinatus, non 
me oportet aliquid de eecretioribus οἱ remotis di- 
vinze scientize proloqui, sed magis protestari οἱ cou- 
wenire eum, ut peccare desinat, ei actus sugs a 
vitiis emendet, Quod si inge&gerit se, et provocave- 
rit nos dicere, que eum, minus recte agentem, 
nón oporteat audire; prudenter eum debemus 


audito- eniin Aen.‏ ܡ 
ob hoc. .“ Recogmit, w. — * Matth. x, 414; Luc. χ, 8. - 9 urgere, 9. Recognit. ne ὅ εἰ ὃ‏ »® 
Math. ×, '# Math. νη. "herudire."* causg. 18 non intellecta. diligentia. 15 In Jiecognit., non iniel-‏ " 


?? pracellere. ὦ Tiecognit. 


τὰ quia, 


77 fiecognit. vi, c. 15. 
*# lbid., 44; Jon, 11, 5. 


figentium propo nostrum. HanbuiNus. 
lvi ο. 14, ? Matih. xii, 42; Luc. ,ܐܐ‎ 94. 


1 * pistol DECRETALES,. . < ܗ‎ 
° — -EPISTOLA IV. 


Scripta discipulis auis Julio et Juliane, ib malórum-Rominum persuasionibus. aliquatenus: a. recta via 
9 _ ἀφο ιανεγαηι, [et his. uique] gentibus, inter quas. habitabant, ܐ‎ : 


Romaus urbis episcopus, eharissimis A; abstraxerit, et in quie przcipitarit mala, et, quod‏ ܕܧܡܧ.ܙ€ 


est super omnia gfavius, quod vos in futuro s&- 
culo sterhis penis obnoxios fecit, Norine pro bis 
omnibus, ubl vobis veritatis lumen effulsit, ignis 
Justissims indignationis aecehüitur, el iracundie 
Deo plácibe intra vos consurgit incendium, quo 
consumatur et: radicitus intereat omne germen, sl- 
quod forte inira vos male conscientia ** pullüla- 
vit 1 Unde et ípse qui mislt nos, cum veníáset, et 
omnem murdum vidisset ad malitiam declinasse , 
non continuo ei pacem, in erroribus posito, dedit, 
me eun: confirmaret jn malis, sed ignorantbe éjus 
ruinis scientiam veritatis opposuit ; ut, ssi qui forie 
esipiscerent, lamen veritatis aspicerent, deceptos 
se, eL in precipilia erroris abstractos mierito do- 
B lerent, et iracundize salutaris ignem adversus de- 
cepiricem &uar eonclperent ignorantiam. Ob hoe _ 
Jtaque dicebat : Jgnem veni mittere in terram, quem. 
volo ut accendatur "*, Est ergo pugna quaedam, quae 
gerenda nobis ¢! in hac vita, Sermo enlm veritatis 
et sciéntise. necessario separet homines ab errore et 
ignorantia; sicut sepe videmus, pulrefaetas δὲ 
emortuas carnes corporis a connexione viventium. 
membrorum, ferro secante "^, separari, Tale ergo 
aliquid esí, qnod agil veritatis agnilio. Necesse 
etim, ut salutis causa fins, verbi gratia, qui ser- 
monem receperit veritatis, a. parentibus. aéparetur. 
3néredulis, a8t rursum pater separetur a fllio, aut 
filia a matre. Et hoc nodo inter propinquos atque 
Ὁ. consanguineos, credentes atque incredulos, sclen- 
lime atque ignorántiz, veritatisque et erroris pugna 
cóngistii **, Et ob hoc iterum dicelat, qui nos mi- 
sit : Non: veni pacem, mittere wn terram, sed. gla- 
dium '', ** Quod si dicat aliquis : Et quomodo Ju- 
sium videtur séparari fllios. ἃ parentibus? Audi 
quomodo : Quía cum jpsis si in errore permaneant, 
neque illís proderunt ; et ipsi cum illis pariter in- 
teribunt, Justum igitur ek valde justum est, sepa- 
τὴ eam qui salvari vult, ai eo qui non vult. Sed 
et illud ádverte, quia non ex illis qui rectius intel- 
ligunt venit !%13 separatio. ΗΗ enlm volunt interesse 
patiter, ei prodesse hlà, et docere meliora, Sed et 
istud proprrum est ignorantia vitium, ut eonfutan- . 
tem se veritatis lucem nen ferat habere de proximo. 
D Ei ideo ex illis ista nascitur sepafatio. Nam qui 
scientiam veritatis accipiunt, quia bomtatís plena 
est, tanquam a bono Deo datàm **, cupiunt eam, 
"'juniendum. *' Hec vox videlur su- 
τα, vocibus aliis omissis. HARDUINUS/ 


9** Rieco, jS 
γε In fecognit., datae 


fratribus 01.10 et Jurawo, ac reliquis consodalibus 
nostris, gentibusque qua cirea vos.sunt.: 

Oportet fratres, omnes doctores, qui ad. salutem 
animarum instituti sunt, et adlucrandas anirhas, 
episcopi sunt consecrati, pro eunctié sollicitudinem 
gerere, et errantes ad viam veritatis et δὰ portum 
salutis reducere. Et licet propter gentes, quz circa 
vos áunt, in niodico vos errasse contigerit ; nfelius 
vest tamen, redire ad veritatis viam, quam diutius 
in.ipso errore perseverare 33. Quóscuhque enim de 
his, qui vos errare fecerunt, vel de his, qui adhuc 
verbuin priedicationis non audierunt, .potestis, vo- 
biscum assumite, et ad viam veritatis adducite, ne 
infructosi, sed fructuosi Domino Inveniamini, ** Et 
quoniam quidem, sicut. a eultore neglecta terra, 
spinas et iribulós necessario producit, ita sensus 
véster longi temporis incuria multas et noxias opi- 
niones rerum et 'intelligentias false sclentiz ger- 
minavit ;.opus est nune multa diligentia ad excolen- 
dum rus meritis vestre, ui hoc sermo veritatis 
(qui est verus et diligens cordis colonus) assiduis 
excolat disciplinis. Vestrum ergo e&t prebere obe« 
dientiam, et occupaliones 80 sollicitudines supér« 
fluas amputare, ne bonum. verbi.semen enecet 
moxium germen. Potest enim fieri, ut multi tepipo- 
ris negligentiam brevis et assidua reparet diligen- 
tia. Incerium namque est uniuscujusque tempus 
vitse, Εἰ ideo festinandum est ad salutem, ne forte 
cunctantem mors repenting preveniat, * Et ob hoo 
acrius adnitendum ** ést, ut, dum est temporis 
spatium, collecta mali consueiudimis vitia resecen- 
tur. Quod àon aliter facere poteritis, nlsi ut ira- 
scamini quodammodo adversum vosmetipsos pro 
his quie inutiliter. gessislis ac turpiter. Hzc enim 
est utilis *! vita 55, et justa et necessaria iracundia, 
wt unusquisque, in quibus erravit, et perperam 
gessit, indignetur, et. semetipsum accuset, Ex qua 
indignatione accenditur in npbis ignis quidam, qui 
velut agro sterili immissus, consumptis et excoelia 
radicibus pessima voluntatis **, bono, semini verbo 
Dei fecundiorem cordis prepare. glebam. Putoau- 
tem, quod satis dignas habeatis causas iracundia, 
ex.quibus justiésimus ignis iste coalescat "'', si 
consideretis, in quantos vos errores deduxerit igno- 
raritiz malum, quantosque lapsus et quanta. przoi- 

-piin.ad peccandum dederiL;a quantis vos bonis. 


"^ perdurare. '"* Recognít. vi, c. Φ. "5 Recognit., ibid., c. ὅ. 
itionibus : ως enim est. 
5$ i Hecognit., concupiscentig.  llARDUINUS. 

V consurgit, "5 Math. x, 93. ** Recognil. VI« € 5 


perius. "^ Forte vite. In Reco: 
" voluptatis. 


101 concalesci 
'@ Luc. xn, 49. — ?! secantis. 
Άλλευυικυς. 


ܬ 


- 8: CLEMENTIS 1 ROM. PONT, OPERA DUBIA, 


si-fierl potest, cum omnibus habere communem, À ei occidit, mutationes luna porpetitur ? Proptor ܕܕ‎ 


mare exhibet famulatum suum, ut vobls. ingratis 
tuncia subjaceant, Nonne pro his omnibus justa 
erit ultionis pana, quia-horum omnium largilorem, 
quem ante ommia et agfoscere οἱ venerari de- 
buistis, solum pre czeteris ignuraüs Ἡ * Sed 
*t nunc per idem vos adbuc in intelligén- 
liam ejus duco. Videtis etenim, quod omnia gi- 
gnuntur ex aquis, aqua vero per unigenitum ες initio 
facta est, unigeniti vero onipolens 'Deus caput 
est, per quem tali ordihe, ut supra. dlxinfus, -per- 
venitur ad-Patrem. Cum autem perveneritis, agno- 
&cile hanc esse voluntatem ejus, ut per aquas, qua 
prime creature" sunt, denuo renascamini. Qui 
enim regenerálus fueril per aquam, bonis operibus 
repletus, hires efficitur ejus a quo in incorru- 
plione regeneratus est, Propter quod; paratis ani- 
mis accedite, quasi fllii ad patrem, ut peccata ve- 
stra diluantur, et causa eorum sola ignorantia 
fuisse probetur apud Deum. Nam si post agnitio- 
nem horum permanetis in incredulitate, vobis Jam 
perditionis vestra causa, et non ignorantiz, repu« 
tabitur, Nec putetis, quod etiamsi omnem pieta- 
τεπι colatis, omnemque justitiam, baptismum vero 
mon accipiatis, spem possitis habere apud Deum; 
imo majore pena digni eritis, qui bona opera non. 
bene operati estis. Confertur enim meritum ho- 
mini ex bonis gestis; sed si ita gerantur, sicu& 
Deus jubet. Deus autem jussit, omnem culentem se 


eliam cum his qui oderunt eos et persequuntur. 
Sciunt enim quia peccatum, ípsorum causa igno- 
rantiz est. Propterea dénique ipse magister, 
cum ab his qui ignorabant, eum duceretur ad cru- 
cem, orabat Patrem pro interfectoríbus suis, et di- 
cebat : Paler, dimitte οἷς peccatum, quia mesciunt 
quid faciunt "*. Imitantes. quoque discipuli magi- 
strum, etiamipsi, cum paterentur, similiter pro in- 
terfectoribus suis orabant. Quod si disciplina nobis 
est, orare etiam pro interfectoribus et persecutori- 
bus nostris, quomodo non etiam parentum et pro- 
pinquorum persecutiones ferre, et pro conversione 
eorum orare credimur ? Tum deinde etiam ''* 
diligentius consideremus, qua sit nobis causa pa- 
* rentes diligendi, * Pro eo, inquiunt, quia vite no- 
stra videntur auctores, Auclofes quidem vitz: no- 
sirz parentes non sunt, sed ministri. Non enim vi- 
Tam prabent, sed ingrediendi nobis ad hanc vitam 
exhibent ministerium ; auctor autem vit:e unus et 
solus est Deus. Si aulem auctorem vitz diligere 
volumus, illum nolis esse diligendum sciamus, 
Sed illum, inquiunt, cognoscere non potuimus, 
istos autem et novimus, et in affectu habemus. Esto, 
mon potuistis cognoscere quis* sit Deus : quid * 
tamen non sit Deus. per(acile scire potuistis. Nam 
quomodo latere potuit hominem, quod lignum, aut 
lapis, aut zs, vel ália bujusuiodi maleria, Deus non 
sit? Quod giin his quz facile deprehendere, potuistis, 


animum ad discutiendum noluislis intendere ; cer- C baptismo consignari. * Quod si vos renueritis, ut 


vestras voluntati magis, quam Dei, obtemperetis; 
contrarii sine dubio et inimici estis voluntati ejus. 
Sed dicitis fortasse: Quod confert aqui: baptismus 
ad Dei cultum? Primo quidem, quia quod Deo 
placuit, impletur. Secundo, quia regenerato ex 
aquis, et Deo renato, fragilitas prioris uativitatis, 
que vobis per hominem facta ést, ampulatur, et 
ita démum pervenire, poteritis διὰ salutem : aliter 
impossibile est. Sic enim nobis cum sacramemito 
verus prophela testatus est, dicens : Amen, amen, 
dico vobis, nisi quis denuo renatus [uerit ez. aqua 
vita, non introibi in regnum celorum. Et ideo ac- 
celerate ; est enim in aquis Istis misericordia ejus 


p quadam , qug ex initio ferebatur super eas; εἰ 


agnoscit 608 qui baplizantur sub appellatione tri- 


.plicis sacramenti, οἱ eripit eos de suppliciis fu- 


Vuris, quasi donum quoddam offerens Deo aniinas 
per baptismum  consecralas, Confugite ergo ad 
aquas istas : 801 sunt enim, que possint vim fu- 
turi ignis exstinguere : ad quas qui moratur acce- 
dere, constat in eo adhue. infdelitatis idolum per- 
manere, ¢) ab ipso prohiberi ad aquas properare 
qua salutem conferunt. Sive,enim justus, sive sit 
injustus, baptismus ei per omnia necessarius. est. 
Justo quidem, ut adimpleatur in eo perfectio, et 


ἈΞ Luc. xxu 54. 
? quid, * qui. + Recognit. vi, ο. δὲ 
? Joan. ni, 3. 


Peccati ipsorum causa. ignorantia est. HARDUiNUS. 
* llecognit, vi, ο. 2 
* Récoguit. γι, c. ἃ. " creatg, 3 Alecoguit. v1, c. 9. 


uim est, quia in agnitione Dei impediti ess, non 
jmpossibilitatis, sed ignavi vitio; nam si voluis- 
setis, ex his ipsis inutllibus simulacris profecto ac« 
cepissetis "intelligentie viam, * Certum est, quia 
per ferrum facta sunt simulacra; ferrum. vero per 
ignem confectum est, qui ignis aqua exstinguitur; 
aqua autem per spiritum movetur, spiritus autem 
a Deo initium lnbet, Sic enim dixit Muses pro- 
pheía ; In principio fecit Deus. celum εἰ terram. 
Terra autem erat invisibilis et incomposita, et. tene- 
bre erant super faciem abyssi, et spiritus. Dei erat 
super aquas *. Qui spiritus Dei jussu, quasi ipsa 
manus conditoris, lucem separavit a tenebris, et 
post illud invisibile ccelum istud visibile produxit, 
wt superiora quidem habitaculum faceret angelis, 
inferiora vero hominibus. Propler vos ergo jussu 
Dei, aqua, quz erat super faciem ferra, secessit, 
ut terra vobis produceret fructus. Cui etiam humo- 
rum venas latenter inseruit, ut vobis ex ea proflap- 


rent fontes et flumina. Propter vus producere jussa 


est animantia, et omnia quz vestro usui voluntati« 
que servirent. Annon propter vos venti spirant, uz 
ex ipsis concipiens fructus vobis terra parturiat? 
Nonne propter vos imbres profluunt, et teinporà 
vicissitudines mutant ? Num propler vos sol oritur, 


"¥ Biecognitionum auctor, rectius 
53 tecoguit. debemus. HanbuiNus. 
7 (en. 1, 1. 


? illud. 


506 
illud, in quo nens puriücatur, sed quod sequela 
sit illius boni hoc, in quo caro diluitur. Sic enim, 
et magiste? noster quosdam Phariszorum et scri- 
barum, qui videbantur esse coteris meliores, et a 
vulgo separati, increpabat, dicens eos hypocritas; 
quia ea solummodo quz hominibus videbantur, 

puriflcabant; corda verd, quz solus Deus aspicit, 

inquinata felinquebant et sordida. Ad quosdam 

ergo ex ipsis, non ad omnes, dicebat : Ve volis 

scribe εἰ Pharisaei hypocrilis, quia mundatis quod 

deforia 2st calicis εἰ paropsidis, intu& autem plena 

sunt sordibus. Pharisme rece, munda prius quod 

intus est : et quod deforis est, erii mundum '* | Vere 

enim, si mens mundetur luce scientim, cum ipsá 

fuerit munda "ac splendida, tunc etiam ejus, qui 

deforis est, hominis ipsa: necessario cutam gerit, 

id est carnis su, ut et ipsa purificetur. ** Ubi au- 

tem ista, que deforis est, puriflicatio carnis negli- 

gitur, certum est neque de puritate mentis ac mun- 

ditia cordis curam geri. Ίνα ergo flt, di is qui 

intrinsecus mundus est, mundetursine dubio et ex- 

'trinsecus. Non semper autem is, qui mundátur ex- 

trinsecus, etiam intrinsecus mundus est, videlicet 

€um agit htc, ut hominibus placeat. ** Sed ei illa 

species ca&timonle observanda eit, uti ne passim 

et libidinis solius .eausa, curi feminis coeat quis, 

sed posteritatis reparandz graíia; qu observantia 

cum etiam in nonnullis: pecudibus inveniatur, pe- 

doris est, si non' ab hominibus rationalilus et - 
Deum colentibus observetur. Ergo omnes pecca- 

verunt et egent auxilio Dei (32). Propter quod; cha- 

rissimi, sectamini semper. charitatem , et zemula« 

mini meliora et spiritualia, et adjuvate vos invi- 

cem, ut Deo semper in omaibus placere valeatis ܢ‎ 

Amen. 


ܝܝ 

περεποτευς' Deo; injusto. véro, ܬܠܐ‎ peccatorum qui A 
gessit, remissio concedatur. '* Omnibus ergo festi- 
nandum ét, sine morà renasci Deo, et demum.con- 
signari ab. episcopo, dd est, septiformem gratiam 
Spiritus sancti percipere (30-31) , ` quia incertus est. 
3 uniuscujusque exitus vitac, '* Cum aute. regene- 
ratus fuerit pér aquain, e£ postmodum  sepiiformi 
Spiritus. gratia ἀν episcopo (ut.memoratum esi) 
confirmatus, quia aliter perfectus esse Christianus 
nequaquam poterit, nec sedem habere inter per- 
fectos; si non necessitate, sed 'incuria auf volun4 
tate remanserit (ut a beato Petro accepimus, et 
exteri sancti apostoli, precipiente Domino, do- 
cuérunt), ei demum ex operibus bonis ostendat in 
se similitudinem ejus, qui eum genuit, Patris. Post 
haec. vero agnoscat Deum honorare. :Horor'autem 
ejus esi, ut ita vivat, sicuf ipse vult; vult enim. 
wnumquemque ita vivere, ut homicidium et adulte- 
rium nesciat, odium et avaritiam fugiat, iram, su- 
perbiam, jactantiam respuat et exsecretur, invi- 
diam quoque, et cztéra his similia, peuitus'a se 
ducat alióna; Est sane propria quedam nostra το- 
Higionis-observantia, quee non tam-imponitur honi- 
nibus, quari proprie ab unoquoque Deum colente, 
€zusa puritatis expelitur; de-castimoniz 0100 cau- 
tela, cujus species multi sunt, Sed primo, üt ob- 
servet unusquisque, ne menstrua(e mulieri mi- 
scealur;- hoc enim exsecrabile" ducit lex Dei "*, 
Quod si lex de his non adinonuisset nos, ut catuli '* 

libentér volveremur in stercore !*, Deberus ali- (: 
φυϊά amplius habere animalibus, utpote rationales 
homines, et coelestium sensuum capaces, quibus 
summum studium esse debet, ab omni^ inquina- 
mento cordis conscientiam custodire, '* Bonum est 
autem,-et puritati conveniens, etiam: corpus . aqua 
diluere, Bonum vero dico, non: quasi principale 


EPISTOLA V. 


Commünis *? vita, fratres, omnibus necessaria est 
et maxime liis qui Deo irreprehensibiliter militare 


p cupiunt, et vitam apostolorum, eorumque discipu- 


lorum imitari volunt. *! Communis enim usus om- 
nium, que sunt,in hoc mundo, omnibus esse hg- 


111: 117 cantharides, imo canthari, ut bene Turriantis 
io in e.Just. '* Hecogn.vi, c. 14. "5 Matth, 25; 


d] videntur: 18 Recogn. v1, c. 18, “1 Cor.xiv,. 49, 
icit lib. πι Hecogn. , p. 138, que refellit ipsemet 


(55) Hzc epistola. encyelica est; sic diela, quod 
omnibus Ecclesiis communis esset, et per manus 
singulis tradita, universum Christianum orbem 
circumiret. Diversa tamen est ab illa encyclica, in 
qua virginitas, teste Epiphan, hzeresi 50, depredi- 
cata fuit, queque suo tempore, quo integra exstabat, 
in sanctis Ecclesiis, ut ait, legebatur : sicut. et illa 
qua ad Corinthios scripta fuit. Cujus autem fidei 
ac firmitatis sint he quinque titulo Clementis πο- 
tatz, vide Turrianum lib. 11, adversus Magdebus- 
genses. Sev, Bixiue 


Levit. xvin 


De communi vita εἰ reliquis causis, suis. discipulis 
scripta, Hierosolymitanisque directa (65). 


Dilectissimis fratribus e£ coudiscipulis, Hieroso- 
lymis cum charissimo fratre Jacobo coepiscopo ha- 
bitantibus, CLEwENs episcopus. 


19 Siric, ep. 1, initio. '' Recogn. vr c, 19. '* 
ex Graco codice lib. v, cap, 24. 15» Deest haec coinpar: 
95. 1} Hec ab flemerobaptistis Ebionitis inserta 

. A, Dilectis. fratribus, — ** Faustinianus. hzc 

lemens. ܗ‎ 

(50-5}} De confirmatione loquitur. 

(53) Ergo omnes peccaverunt, etc. Hzec conclusio 
calumniose reprehénditur ab hereticis : ita enim 
sancius Clemens (aut qui sub ejus persona deli- 
tescit) argumentatur : Si ratio naturalis et lex co- 
lendi Deum non sufficit ad observandam hanc spe- 
ciem castitatis, quam pecudes, sine ratione et lege 
nature instinclu servant, et ita mutabiles sunt ho- 

- mines; sequitur omnes esse peccatores, et ,auxilio 
Dei egere, ad bene vivendum. Quo nihil verius, 

× pihil subtilius, nec ad rem accommoda(us dici 
potuit. Sev. Bis. 


ΝΤ. OPERA DUBIA, ` 1 80 0 
A vestrarum partium, secundum ingenlum hominum, 
ex his que legunt, verisimilitudines caplunt ; et ^ 
ideo diligenter observandum est, ut lex. Dei, eum 
legitur, non secundum propriam ingenii intelli- 
gentiam legatur vel doceatur. Sunt enim mulia 
verba in Scripturis;divinis, qus possunt trahi ad 
eum? sensum, quem .sibi unusquisque sponte 
presumpsit, sed fleri non oportet, Non enim sen- 
sum quem extrinsecus adulteretis, alienum et extra- 
neuin debetis quirere, aut quomodo 3" |psum Scri- 
pturarum auctoritate confirmetis; sed ex ipsis 
Seripturis sensum capere veritatis. Et ideo oportet 
ab eo intelligentiam discere Scripturarum, qui eam 
^ majoribus, secundum veritatem: sibi. traditam 
servavit ut et ipse possit ea, quae recte suscepil,. 
competentér asserere. Cum enim ex divinis Scri- 
pluris integram quis et firmam regulam veritatis 
susceperit, absurdum non erit, si aliquid etiam ex 
eruditione communi ac liberalibus studiis, que 
forie in pueritia attigib, ad assertionem veri do- 
gmatis conferat; ita tamen, ut ubi vera didicit, 
falsa οἱ simulata declinet, " Incertum est enim 
eliam juvenibus vits tempus, senibus aütei jam 
mec incerlum est; nou enim dubilatur, quin quan- 
lumcunque est quod putatur superesse, breve sit. 
Et ideo t&m juvenes quam senes oportet de con- 
versione et posnitentia valde esse sollicitos, et al - 
agere**, ut de reliquo ornent.animam suam orna- ἡ 
mentis dignissimis, 10 est dogmatibus veritatis, de- 
€ core pudicitiz, splendore Justitiz, candore pietatig, 
jue omnibus, quibus .comptam decet. esse ra- 
lionalem. mentem, *' Unde, consilium dantes, ve« 
stram prudentiam hortamur, ut ab apostolicis re- 
gulis non recedatis, sed communem vitam ducen- 
ies, el Scripturas sacras recte intelligentes, qua 
Dominó vovistis, adimplere satagatis, Et cum orae 
lione assidua Dei gralam obtinere merueritis, 
tuno, siue suspicione mall inleritus 8, vota possint 
celebrari festiva. Deus autem pacis sit cum om- 
nibus vobis. Amen. 


τ P0) 


S. CEEMENTIS 1 RO)‏ ܚ 

minibus debuit; sed per iniquilàtem -alius hoc 
suum esse dixit, et alius Illud, et sic inter mortales 
facta divisio est. Denique Grecorum quidam sa- 
pientissimus **, heec ita scieng esse, aii : Communia 
debere esse amicorum. omnia **, εἰ sicut. mon potest 
(inquit) dividi aer, neque splendor solis, ila nec re- 
liqua. que communiter in hoc mundo omnibus data 
sunt ad habendum, dividi debere, sed habenda esse 
cómmunia. Unde et Dominus per prophetam loqui- 
Tur, dicens ; Ecce quam bonum ei quam jucundum 
habitare [ratres in unum **, 1stiug enim consuetu- 
dinis more retento, eliam apostoli, eorumque disci- 
puli, ut predictum. est, una nobiscum et vobiscum 
communem vitam duxere, Unde (ut. bene nostis) 
erat multitudinis eorum cor. unum el anima una ܐ‎ 
nec quisquam eorim aut nostrum, de his quar-possi- 
debat, aliquid auum esse dicebat, sed omnia illis et 
nobis erant communia, nec quisquam egens erat inter 
nos, Omnes autem, qui domos vel agros possidebant, 
vendebant 608, οἱ pretia eorum, et. reliquas res quas 
habebant , offerebant, ponentes ante pedea. apostolo- 
icut nobiscum quidam vestrum cognoverunt 
et viderunt : ef dividebant singulís, prout cuiqueopus 
erat, Ananias:autem, vir austerus, et. Sapphira ** 
uxor ejus ', qui. mentiti sunt apostolis de pretio 
agrorum suorum, quos vendiderant, nobis przsen- 
libus **, in conspectu omnium circumstantium, a 
conspectu apostolorum, propier peceotum eorum 
ei mendacium quod fecerunt, mortui delati sunt 
ambo. Ceteraque qua de talibus ** Cognoyimus et 
vidimus, nec recordatione, nec demonstratione 
digna sunt. Quapropter hzc vobis caveuda man- 
damus, et doctrinis et exemplis apostolorum. obe- 
dire precipimus; quia bi qui mandata eorum post- 
ponunt, non solum rei, sed extorres flunt. Quz non 
solum v.bis cavéndà, sed et omnibus predicanda 
sunt. ** Relatum est etiam nobis, quod quidam in 
vesiris partibus commorantes, adversantur sanis 
doctrinis, et (prout els videtur) non secundum tra- 
ditionem Patris *', sed juxta sensum suum docere 
videntur. Multas enim quidam (ut audivimus! 


* Platonem intelligit. 
in notis. Ea. Surius et 
A; ® 54. 


. (tera, que talia. 
* Recognil., ad. suum, Hzc qui 
t. 4S, " aalisagers, 91 8, ᾳ. 


7 ܘܗ̇‎ APOSTOLICA. ܠܘܬ‎ ὦ 


FRAGMENTA. 


A mec sdvoeatus lilium, nee aliis cnris negotiorum 


mundialium perplexus. Presbyter pudicas, carcerés 
visitet, et peregrinos suscipiat, stateras squales 
habeat. 

2. Diacani tanqnam oculi et aures episeopi sint. 
Catechumeni instruantur. 

De perceptione, cüjus supra. 

5. Sacrsinentum cum omni timore Déi servetur 
2 presbyteris, dinconibus et mististris. 

4. Commünio in crastinum "non. servetur, sed 
cum timore Dei sumatür; ac elerieus nec celeriter 
clbos accipiat. ܐ‎ 

δ. Vàsa sacrarii, ¥ vela vetusta ustulentur, et 
i-sacro fonte pulvis obruatur. 

6. De pillà nullus niortuus. óbruatur, nec dia- 
conus imponat, vela. et pallas subdiaconus In sa- 
crario lavét, 


EX DECARTO GRATIANI, 
(Be consecr;, dist. Sacerdotüm aliorumque.) - 


Ώκαπάο celebratur missa, presbyterium. laicus. in- 
gredi noh prassmql. 

Sacerdotum, aliormmque clericorum Ecclesie 
servientium honores, a laicorum, loto discrete ap- 
parére convenit, Quamobrem nulli laicorum licezt 
jn eo Jéco, ubi sacerdotés et reliqui clerici consi- 
stent (quod: presbyterium πυπουραίατ), quando 
missa celebratur consistere, ut. libere ae honorifice 
possint sacra officia exercere , celebrari]. 


"ἢν." 
Ἐς .wetusissimo codice Lucensi ammorum circier 
mille ez epistola B. Clementis ad Jacobum. - 
, ±. Episcopus irreprehensibilis sit, non fideijussor, 


- BCOTELERH JUDICIUM 


DE CONSTITUTIONIBUS APOSTOLICIS 


(Patres apoitolici, 1.1, ed. Amstelod. 4724) 


Ex multis, quae de Constituüonibuá apostolicis ϱ stolicas vero διαταγάς, Clementis quidem, sed postea 


adulleratas; quamvis JEihiopes a Gracis edocti, 
apostolieami Octabiblum ut. sacrám. et divinam ve 
merentur ; quamvis S. Epiphanius hzresi 80, cap.7 
t Cedrenus duobus in locis, inter Veterum testi- 
monia relais, θεῖον λόγον Diataxibus tribuant; 
*itamen liquidoconstat, ad apostolos et Clementem 
non pertinere σύγταγµα, quod prima Ecclesiz tem- 
pora latuit, quod a tot sanctis.Patribu$ ignoratum 
fuit, au& neglectum, quod plurimis suspicionem 
movit 'suppositit plurimis certitudinem dedit 
falsitatis ; quod catholica Ecclesia a canone Seri- 
pturarum divinarum excludi?; quod denique sex- 
€enta complectitur cum veritate, cum verisimilittte 


vario doctorum sermone jactantur, vera qüedam 
sunt, alia falsa, 04678 ejusmodi, nt veritatem an 
falsitatem contineant, certa nequeat argumentatione 
percipi. Ea'si in principio Adnotaübnum istarum 
secreverimus, ópera pretium nos facturos non ne- 
scimus. 

Jtaque verum. est, Constitutionum apostolicarum 
ὀκτάδιθλον, opus esse, apocryphumi:et. pseudepigra- 
phum, ab apostolis non profectum, nec ab aposto- 
lico Clemente. Scilicet, quamvis auctor canonis 
ultimi apostolici, αἱ diversus est-ab eo de quo agi- 
mus, aliter statuat; quamvis illos apostolorum ca- 
nones veros censere soleant Greeci posteriores, apá- 


ܚܝ 


' &. CLEMENTIS I ROM. ΡΟΝΤ. OPERA 01114. 


dine pugnantia, recentiora temporibus apostolicis, Α nom tam suam, quam Ensebii proponit opinionem. 


Sed de Photio hactenus. Suo quisque utatur arbitriot 


Veritate etiam, sicut et auctoritate, nituntur γα 
riz hujus apocryphi appellationes, διατάγματα ἆπο- 
στόλων seu ἀποστολικά, τῶν ἀποστόλων seu ἀποστολι- 
χαὶ διατάξεις aut Baca vat, διαταγαὶ vel διατάξεις Κλή- 
μεντος οἱνοδιὰ Κλήμεντος, τῶν ἀποστόλων διὰ Κλήμεν- 
τος διατάξεις aut διαταγαί, et ὀχτάδιθλος Κλήμεντος : 
item διάταξις, διδασχαλία, χαθολιχὴ διδασχαλία, et 
χανόνες εἶν libri Canonum apostolorum. Cujus pos- 
iremi nominis mentio quoque, apud OEcumenium, ad 
Actorum tx, 10, hoc modo, καὶ οὗτος 6 λνανίας διάχο- 
νος ἣν ὡς αὐτὸς Παῦλος μαρτυρεῖ ἐν τοῖς κανόσι, Sed 
cum hujus editionis ypis veterum testimonia manda- 


p.rentur, nondum occurrerat locus; de quo vide:qua 
;adnotabo ad libri v. caput 46. Catterum,an Joannes. 


Damascenus Orthodoze fidei lib. 1v, cap. 18, quando 
canones apostolorum per Clementem editos cum. 
divinis voluminibus annumerat, constitutiones, vel , 
duntaxat canones constitutionibus subnexos intel- 
ligat, queri polest. Malim accipere de solis cano- 
nibus ; quo majori parte erroris vir sanclus et. do- 
ctus sublevetur; et quia rarior prima acceptio ; et. 
propter Trullanos Patres, quorum sententiam videtur 
secutus. Adde quod ejusdem libri cap. 15, morem 
adorandi ad Orientem refert ad traditionem aposto- 
lorum non. scriptam; cum tamen is mos scriptus 
reperiatur. in Constitutionibus. 


üribus G; Jam vero prater supra dictis veris opposita, fal- 
* sum etiam est, auctorem Constitutionum atque Πε” 


cognitionum eumdem esse. Habemus Photii judi- 
cium, qui praerogativam quidem sanioris doctrinae 
tribuit primo.operi; at eloguentiv, ae polymathim 
posteriori. Et quis non videt illius. scripLorem vi- 
rum fuisse sanctarum 'Scripturarum rituumque ec- 
clesiasticorum scientissimum; hujus, homimem 
iu iig rudiorem?: Hac accedit: quod. nop. semper. 
conveniunt dogmata utriusque. Verbi gratia Con- 
atitut., lib. vin, eap. 46, inter inan'ma recensen- 
!ܐ‎ 50}, luna, stelle; contra. ftecognit, lib. v, cap.16. 
Sic (alia praetereo) Ebionitieze ᾿Αναγνωρισμοῦ lotio-. 
nes, in καθολική διδασκαλίᾳ condemnantur. 


Perperam quóque confunduntur Constitutiones. 
cum Clementinis, Apertesiquidem ac exserte distin- 
guit Nicephorus Historic ecclesiasiiem lib. ut, 
cap. 18. Nec sinit hzsitare presens editio, quse 
utrumque σύγγραμμα, ac posterius nunc primum 
complectitur. Errat itidem Humbertus Cardinalis, 
dum Ordinationes seu Constitutiones, a Niceta Pecto- 
rato laudatas, ad Rinerarium Petri apostoli trans- 
fert, cum quo nihil commune habent, longe de aliis 
rébus quam de Petri peregrinationibus disserentes.- 
Ansam erroris Humberto dedit iguoratio utriusque 
apocryphi, solaque notitia hujus Gelasiani decreti, 
lüinerarium nomine Petri apostoli, quod. appellatur. 
sancti Clementis libri decem (ita rectius dubio pro- 
cul antique editiones, quam recentiores ofo vel no- 
vem) apocryphum. Creditum Cardinali, Graecos nihil 


2tque ab apostolico charactere remotissima. 

Nec minus verum est, antiquas. constitutiones 
dietas apostolorum, post compositionem auam inter- 
polatricibus manibus subjacuisse. Id clare demon- 
strant loca citata a DB. Epiphanio, et a parente 
Operis, impeifecti in^ MaMheum; quorum pleraque 
munc partim non exstant, partim eum magna. dif- 
ferentia verborum et sensuum leguntur. Atque ob 
eam interpolationis famam Greci in Trullo congre 
gati profitentur, canone, Constitutionibus, aposto- 
lorum Clementinis jam olim ab. hereticis vim factam 
per nonnulla malaque additamenta, Sed quod merito 
mirere, Photius, diligentissimus hujuscemodi rerum 
investigator, neque. depravationis, neque judicii 
"frullani mentionem facit, nostris διαταγαῖς beni. 
gnior, quemadmodum οἱ Nicetas Peeloratus alque 
Georgius Cedrenus. Quippe qui sextam suam syno- 
dum videantur sprevisse , et in constitutionibus 
nullam agnevisse corruptionem. 

Quod autem Διαταγαῖς τῶν ἀποστόλων διὰ Κλήμεν- 
τος favet Photius, causa non est odium in Latirios; 
quibus iniquus in Μυριοδίδλῳ non apparet , utpote 
tine orthodoxus et catholicus; cum contra Trullani 
episcopi, Latinz» Eeclesiz hostes hauddubii, iisdem 

, διατάξεσι nigrum ihela preixerint. Causa est, libri 
préstantia, et forte Epipbanii encomium. Certe si, 
quemadmodum verisimile fit, existimavit Photius, 
Constitutiones opus esse velus ac probum, sub 
nomine apostolorum et Clementis confictum, 
reprehensionibus iisque non insolubilibus obnoxium, 
χαχοπλαστίας, contumeliarum Deuteronomio facta- 
rum, et Arianismi ; non intelligo cur adeo culpanda 
putetur illius critica. Ita fateri ille poterit quod"in 
re est,'ab antiquo homine non indocto, at fingendi 
satis imperito, nec semper veraci, in lucem prola- 
tos fuisse post apostolicum seculum libros pluri- 
mis inconsequentiis ac inconsideranliis, nonnullis 
erroribus respersos, de Deuteronomio incaute, de 
sancta et individua Trinitate periculose loquentes. 
Ut vero suspicer Gonstituliones a Photio non essa 
attributas Romano Clementi , facit tum magni Ma- 
gistri existimatio, tum quod eodem loci non magis 
abjudicat apostolico "Recognitiones, quas refertas 
docet absurdis, et Arianismo, quam Constitutiones : 
^quis autem credat ila senlire virum doctissimum 
et prudentissimum, ut tale scriptum non putet falso 
auctoris titulo fuisse donatum? tum denique quia 
idem in Prefatione ad Nomocanonem ambigue de 
apostolorum canonibus disserit, ut et in his ipsis 
Bibliothecz'codicibus cxi, cxi. Quocirca. secun- 
dum nostram suspicionem , Clementis dicta sunt 
Photio ea duo Seripta, quoniam Clémentino nomine 
inscripta ferebantur. Quanquam, ut dicam ingenue, 
contextus orátionis, et censura cum posterioris 
epistole Clementis, tum disputationis, Petri cum 
Apione, non mediocrem pariunt difüculiatem. Cur 
enim non pari modo proscripsit Constitutionum ac 
Recognitionum libros, nisi forte quia in censuris illis 


E 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE. — PROOEMIA: 


ܝܚ 


babere nomine Clementis prenofatum, extra Jtine- A in loco ργωρονῖς Ρθοιάο-Οοπποπβ, in aliis muitis 


postponit. Phoenicenne patriam habuerunt quicun- 
«ue iisdem mensium nominibus usi inveniuntur, 
quibus διαταγεῖς nostri ? 

Ad hzc, dubito affirmare cum viris doctis, τῶν 
ἀποστόλων διδαχάς seu διδαχήν, apud Eusebium 
Hist. lib. 11, cap. 25, Athanasium in Epistola fes- 
tali $9, et in Synopsi sacre Scripture, si illius est, 
Nicephorum Constantinopolitanum in Σειχομετρίᾳ, 
(ubi vulgo legitur διδαχή, eum ms. codex, si fides 
Joanni Croio, cap. 4 Observationum ἐπ Novum 
Testamentum, exhibeat διαδοχαί, manifesto arbi- 
tror, vitio pro διδαχαί) et Nicephorum Callisti Eccles. 
Hist., lib. n, cap. 46, diversum esse opus ἃ Con- 
stitutionibus apostolicis, siveCatholica doctrina. Zo- 
naras'enim ad mox dictam Athanasii Epistolam, 
laudatus ab eruditissimo c diligentissimo Usserio, 
in Prolegomenis epistolarum Ignatianarum, cap. 7, 
quique exstat etiam in mss. 277, 507, Reg. Biblioth. 
loquitur ad hunc modum : Τὴν δὲ διδαχὴν τῶν ἀπο- 
στόλων, τινὲς λέγουσιν εἶναι τὰς διὰ τοῦ Κλήμεντος, 
τραφείσας τῶν ἀποστόλων διατάξεις, ἃς ἡ λεγομένη͵ 
Έκτη σύνοδος ἀναγινώσχέσθαι οὐ συγχωρεῖ, ὡς νοῦευ» 
θείσας καὶ παραφθαρείσας"'-"" ὑπὸ αἱρετικῶν. Conci 
nitque Matthzeus Blastares, collector Canonum ine- 
ditus, in multorum. bibliothecis latens, littera B, 
cap. 11, ubi de S. Athanasii loco, his verbis : Ἔξω- 
θεν δὲ τῶν χανονιζομένων εἶναί φησι, τὴν Σοφίαν 
Σολομῶντος, οἱο., τὸν Ποιμένα, καὶ τὴν διδαχὴν τῶν 


rarium Petri et Canones apostolorum. - 


Sed el veritati adversatur, Constituüonum apo-. 


stolicarum compositorem nomen Clementis Romani 
sibi non assumpsisse. Quod nomen et in fronte 
voluminis prefixum cernitur,et assertores habet eum 
canonibus, apostolorum ultimo, et Trullano 2, Pho- 
lium, Nicetam Pectoratum, Zonaram, Alexium Ari- 
tinum, Balsamonem, Maithzeum Blastarem, Nice- 
phorum Callisti, Nicetam Serronium, etc., refraga- 
lorem autem ex antiquis neminem. Nec mirum si 
qui apostolorum Diataxes scribebat, apostolorum 
personam induerit; Clementem véro, hoc est, ut 
credi volebat, se, putaverit in libri corpore occul-. 
tandum; 

At ista mihi ambigua sunt, quo primum tempore 
Nibri Constitutionum  pseudoapostolicarum lucem 
€onspexerint, quando interpolati sínt, quem habue- 
rint parentem, quem corruptorem, et quibus in lo- 
cis fuerint depravati. Certo novi, quod primus scri- 
ptor'post tempora apostoliea εἰ ante Epiphanium 
vixerit; sed an propior illis vel huie, plane nescio. 
Nempe Patrum secundi ae tertii saeculi silentium 
mom est nota indubia, non exstitisse eorum ztate 
Diataxes : quandoquidem apoerypha diu ignorantur, 
diutius contemnuntur; unde incerta solent habere 
principia, Utrum etiam is in eodem ac Arius here- 
seos luto hzserit, necne, dicere non possum. 
S. Epiphanius landem orthodoxiz ei tribuit ; et quae 


in opere Ariana videntur, forte interpolatori tribui ϱ; ἁγίων ἀποστόλων' ταύτην δὲ ἡ ἕκτη σύνοδος ἠθέτησεν, 


Sed contra sic argumentantur. Primo,  Athzna- 
εἰυεέ Διδαχὴν τῶν ἀποστόλων inter eos libros nume- ` 
rat qui catechumenis legendi essent; cum libri Con- 

ititutionum episcopis sint dieati, resque ad Eccle- 
sim regimen spectantes tractent, et alia quxdam 
μυστικώτερα,, quz idcirco canone apostolorum ul- 
limo in vulgus efferri vetantur. Secundo, διδαχήν 
apud Nieephorum. Constantinopolitanum , ejusque 
στιχομετρίας interpretem Anastasium Bibliotheca- 
rium, versiculis 200, solummodo: consta; longe 
autem prolixiores sunt Constitutiones. Tertio, in 
Scripturarum indiculo, Anastasii Niczeni Questioni- 
büs subjecto, ii publica Oxoniensis Acadeiniz Bi- 
bliotheca,Adayatzü ἀποστόλων et Διδασχαλία Κλή- 


D μεντος, ut distincta opera, pariterque, apocrypha 


recensentur ; αἱ διδασκαλίας titulum prefermt Dia- 
taxes ; itzque Διδαχαὶ a Constitutionibus secerni de- 
bent. Quarto, 'a ,Synopsi Athànasiana Διδαχὴ dmo- 
στόλων οἱ Κλημέντια velut duo. libri memorantur ; 
in Clementinis aulem continentur Constitutiones, 
quippe que Clementis nomen "proferunt. Quinto, 
agens de Clementis operibws Eusebius, Doctrinas 
apostolorum, omittit. Sexto, codicem apostolicarum 
Constitutionum mulia Ariana complectentem, nec 
Ariani pro confirmatione sui erroris adduxerunt, 
mec adductum Athanasius expendit : quo fit vt, 
exstante Athanasianis temporibus Apostolorum Do- 


debent, ut a Trullanis censetur ; forte ἀρχαϊκὰ sunt, 
haeretica non sunt, depellique, licet zegre , possunt 
juxta mentem Photii. Quid tamen si Epiphanium 
deceperit titulus? sí catholicum putaverit, quod 
apostolicum autumabat, nec inexcusabite videbatur? 
Jam inlerpolationis centones ignoti fuerunt Epi- 
phanio, et. scriptori Operis imperfecti in Mattheum ; 
"oti Anastasio Antiocheno Questionum ac Respon- 
sionwm auctori: quo autem tempore primum ex 
otiosi hominis officina manaverint, similiter non li- 
quet. Obscurum preterea quod aiunt, alii ab eadem 
manu mutationes in Jgnatio et in: Constitutionibus, 
prodiisse, -alii a Diataxeon censarcinatore pseudo- 
* Ignatium solere coimpilari quasi vel non potuerit. 
B. lgnatii depravator ex Catholica doctrina. complura 
mutuari ; vel non: credibilius fiat, sua ex pseudo" 
Clementis Diaiaxibus auxisse pseudo-lgnatium ; 
eujus interpolationes verus Ignatius manifestissimas, 
facit; cum Constitutiorium corruptele prater patt-, 
cissimas occultissima sint? Mitto viri docti Davidis. 
Blondelli in censura epistole prine decretalis Cle- 
menti ascriptz divinationem : Quod qui διαταγὰς 
seripsit, natione fuerit Palstinus aut Phoniz, ut- 
pote qui thronum  Hierosolytnitanum reliquis pre- 
ferat, lib. τπτ, «ap. 10, et nomina mensibus inventa 
a Tyriis imponat. Non agitur de eminentia sedium, 
ubi episcopus Alexandrinus przteritur. Jacobum eo 


9^ AL παραγραφείσας. 


20 


38, Ἀφθσκε. 39, Zaclia 

rias, ὅθ, Malachias. 51, 
Tsaías. 32, Jeremias. 35, 
Exechiel, $4, Daniel. 
555, Evangelium secundum 
Matth. ὅδ. secundum 
Marcum. $2, secundum. 
Lucam. $8, secundum 
Joannem. $9, Acta apo- 
αιοίογωπι. 40, Jacobi kpi- 
stola. 44, Petri. 42, Ρε. 
tri. 45, Joannis. 44. 
Joannis, 45, Joannis, 46, 
Jude. 41, Pauli ad Ro- 
manos. 4$, ad Corinthios, 
49, ad Corinthios. 50, ad 
Galatas, 51, ad Ephesios. 
92, ad Philippenses. 55, 
ad Golossenses. δὲ, ad. 
Thessalonicenses 55, ad. 
Thessalonicensés. 56, ad. 
Timotheum. 57, ad Ti- 
motheum, 58, ad. Titum. 
59, ad Philemonem. 60, 
ad Hebreos, 


vw, πρὸς Τίτον. V0, πρὸς Φιλήμονα. 


ΕΙ qui extra LX sunt: 

A, Sapientia Salomonis, 

Sapientia Sirach. 5; Mac 

cabgorum. ἃ, Maccabwo- 

rum. 5, Maccabeorum. 6, 

JMaccabeorum. 7, Esther. 
8, Judith. 9, Tobias. 
Εἰ qui apocryphi : 

» 4, Adam. 8, Henoch. 


δι Lamech. à, Patria. 


εἶα. 5, Josephi Oratio. 
6, Eldad et Medad. 7, 
Testamentum Mosis "νος 
. 9, Psalmi 


Salomonis, 40, Elie Re- 


velótio «εν Apocalypsis. 
11, Esaiz visio. 12, So- 
phonie Bevelaiio. 15, Za- 


charge Revelatio. 44, Es- 


dro Bovelatio, 15, Jaco- 
bi Historia, 10, | Petri 
Apocalypsiá. 17, Periodi 


aut Circuitus et Doctring Ὁ 


apostolorum. 18, Barna- 
be Epistola, 19, Pauli 
Actus, 30, Pauli Apoca- 
ipsis. 44, Docirina Οἱ. 
mentis, 22, Ignatji Do- 


1.8. CLEMENTIS 1 ROM. PON; OPERA: DUBA. 


᾿Αμδαχούμ. 
χζ', Σοφονίας, xw, ᾿Αγ- 
γαῖος. xU, Ζαχαρίας. Y, 
Μαλαχίας. λα, Ἡσαΐας. 
M. Ἱερεμίας. λγ΄, Ἰεζε- 
xU. M», Δανιήλ, λε΄. 
Εὐαγγέλιον χατὰ Ματ- 
θαῖαν. Ac", κατὰ Μάρχον. 
λῷ, κατὰ Λουχᾶν. λη. 
κατὰ Ἰωάννην. λθ’, Πρά- 
ξεις τῶν ἀποστόλων. uy 
ἸἸακώδου ἐπιστολή. μα’, 
Πέτρου. μδ', Πέτρου. uy', 
Ἰωάννου, ,ܐܢܐ‎ Ἰωάννου. 
με, Ἰωάννου. µς’, "loó- 


B δα, μζ΄, Παύλου πρὸς Ῥω- 


µαίους, µη”, πρὸς Koptv- 
θίους. μθ΄, πρὸς Κοριν- 
θίους. v', πρὸς Γαλάτας. 
va', πρὸς Ἐφεσίους. (6 
πρὸς Φιλιππησίους. νγ', 
πρὸς Κολοσσαεῖς. (9, 
πρὸς Θεσσαλονιχεῖς. νε’, 
πρὸς Θεσσαλονικεῖς. νε’, 
πρὸς Τιμόθεον. VP, πρὸς 


§ πρὸς Ἑδραίους. 
Καὶ ὅσα ἕξω τῶν E 


αἱ, Σοφία Σολομῶντος. β', 
C Σοφία Σιράχ. +, Μακκα- 


6αίων. ¢, Μαχχαδαίων. 
ε’, Maxxafaiuv. ς’, Max- 
χαδαίων. ζ΄, Ἐσθήρ. m". 
Ἴουδιθ. 0*, Τωδίτ. 

Καὶ ὅσα ἀπόχρυφα" 
α', Αδάμ. P, Ἐνώχ. Y 
Λάμεχ. δ, Πατριάρχάε: 
τ΄, Ἰωσὴφ Προσευχή, ς’, 
Ἐλδὰμ καὶ Μοδάμ. $, 
Διαθήκη Μωσέως " 
Yay 
μοὶ Σολομῶντος, 6, 'H- 
λιοῦ ἀποχάλυψις. τα’, Ἡ- 


Ὁ σαῖου ὅρασις. i£, Σοφο- 


γιου ᾿Αποχάλυψις. αν 
Ζαχαρίου ᾿Αποχάλυψις. 
,ܐܐ‎ Ἔσδρα ᾿Αποχάλυψις. 
w', Ἰαχώδου Ἱστορία, 
ες’, Πέτρου ᾿Αποχάλυψις, 
ιζ΄, Περίοδοι «καὶ Διδαχαὶ 
τῶν ἀποστόλων. τη’, Bap- 
νάδα Ἐπιατολή. i, Παύ- 
λου Ἠρᾶβις 3». <, Παύ- 
Aou ᾿Αποχάλυφις, κα, 
Διδασχαλία Κλήμεντος, 


Τιμόθεον. 


δι5 


ειτίπα, nondum lucem sspicerent nostrse Consti- Ναούμ. κς’, 


tutiones. Concludunt, et τῶν ἀποστολιχῶν Διδαγμά- 
πων librum, citàtum in Questionibus, nomen Ana- 
«4tasii Niczeni praferentibus , quaestione 95, eumdem 
habendum cum ἀποστόλων Διδαχαῖς, alium a Dia- 
taxibus; et Constitutiones hodiernas eliam ex διδαχῇ 
apostolorum, et διατάξει Epiphaniana fuisse consar- 
cinatas. 8 

Verumtamen non desunt quz ad hzc omnia re- 
ponamus; hunc in modum, Ad 4. Non solis epi- 
scopis, sed et laieis quoque, omnibusque Christia 
misDistaxis et catholica Doetrina nuneupatur ; ut 
fidem faciunt prima libri verba: Οἱ ἀπόστολοι καὶ 
οἱ πρεσδύτεροι πᾶσι τοῖς ἐξ ἐθνῶν. πιστεύσασιν εἰς 
τὸν Κύριον, εἰς. Et vero quis ausit asseverare, quod 
postremus apostolorum canon tantum :tatis ferat 
ac prima Διατάξεων editio, qua utebatur 5. Epipha- 
nhus; quodque primus διαταγεὺς sua voluerit oc- 
cultare? Deinde ος Athanasiana Synopsi observat 
vir non mediocri eruditione, Joannes Dallieus De 
Pieudep. apostol, |. τ, c. 4, duo fuisse Doctrine apo- 
stolicm velut corpora, aliud quo totus liber conti- 
nebatur, aliud in quo ea duntaxat libri legebantur, 
que a Patribus tanquam utilia excerpta fueramt, 
Unde conficitur, ut canone apostolico extremo, de 
integris διαταγαῖς seu διδαχαῖς agente, possit B. 
Athanasius in ἑορταστικῇ de solis. excerptis loqui. 
Ad 2. Forte Nicephorus Constantinopolitanus tan- 
tum viderat διδαχὴν decurtatam, ideoque constan- 
tem versibus solummodo σ΄, 300. Vel przeferre opor- 
let lectionem ms. Croiani, ,c, 6000. Ad 5. Iadicu 
lus ille etiam subjungitur Anastasii Questionibus 
in-codice 1789 Bibliothecz Christianissimi regis. 
lta vero habet : 


Περὶ τῶν ή , 

ει» 
1, Genesis. 9, Exodus, ὅ, ¬», Γένεσις, P^, Ἔξοδος. γ΄. 
Leviticus, &,. Numeri, δ, - Λευιτικόν. 9, ᾿Αριθμοί. 
Deuteronomium , ὃ, Jo- ο, Δουτερονόμιον; ς’, Ἴη- 
sue, 1, Judices, ܐܧ‎ Ruth. C, Κριταὶ καὶ 
8, Regnorum (seu Regum) . "y, Βασιλειῶν α΄. 
primus, 9, Regnorum ܚ ܧܬ‎ U', Βασιλειῶν β΄. e, Βασι- 
cundus, 10, Regnorum ter-. λειῶν γί, ια΄, Βασιλειῶν 
tius, 14, Regnorum quar-. 9. (6, Παραλειπόμενα, ε΄. 
Ius, 12, Paralipomena, ty', Ἰώδ. ιὃ, Ῥαλτήριον, 
quintus, 45, Job. 14. α΄, Παροιμίαι. ς΄. 
Psalterium, 45, Prowr- σιαστῆς. ιζ΄, 


De LX libris, et quinam 
extra illos aint. 


Ἔκκλη- 
ὕλσματα 


(codex 1607 ejusdem bi- 
bliothece qui comple- 
etitur primam partem 
hujus 7ealalogi, Ἶλσμα) 
ἀασμάτων ε΄. ιη΄, Ἔσδρας. 
0, Ὥσηέ. ¥, ᾽Αμῶς, καὶ, 
Μιχαίας. κδ’, Ἰωήλ. xy', 
Ἰωνᾶς. χδ', ᾿Αδδίας. χε', 


bia. 46, Ecclesiastes. 17, 
Cantica sive Canticum 
Canticorum, quintus. **, 
18, Esdras. 19, Osee. 20, 
Amos. 91, Michzas, 2, 
Joel. 35, Jonas. 34, Ab- 
dias, 95, Nahum. 46, 
Habacuc. 2, Sophonias. 


5. Cum superioribus numerata, ** ld est, quintus librorum versibus constantium. |. Epiphan. De iut 


“ἢ ἀνάλι 


*' Locus. vaeuus in membranis. 


ul 


.4. *' Videad ενος lib. 1, vis. 2, cap. 5. 
oso; Assumptio Mosis, ex Allianasio, et Nicephoro CP. 


: "s 
onineni morbkm δί omriem. 
egritudinem ἐπ populo **, 
donec: Maius - [uit annos 
xxi, et mefues ífes. In 
iricesimó ܘܐܬܐ‎ — autem. 
gatis sua anno crucifi- 
zu$ ,ܐܵܧ‎ Phamenoth. 25, 
(Martii 95) **, die 1ezto, 
liora. ἀῑοί sexta, et; xiv, - 


CONSTITUTIONES APOSTOLICA, ܡܡܘܗ‎ 
xf, Ἰγνατίου διδασκαλία. A ὥρᾳ δεκάτῃ τῆς ܠܗܡ‎ 
,ܕ‎ Πολυχάρπου δίδασχα. ({. ἐδδόμῃ τῆς ἡμέρας), ἐν 
Ma.xb, Εὐαγγέλιον χατὰ. τῷ Ἰορδάνῃ ποταμῷ. Ἔ- 
Βαβνάδα. κε', Εὐαγγέλιον μέινεν δὲ οὖν ἡμῖν ἐν ἑῷ 
κατὰ Ματθαῖον. x6cuQ, κηρύσσων τὸ εὖὐ- 
αγγέλιον τῆς βασιλείας 
τῶν οὐρανῶν, καὶ Ütpa- 
ἀεύων κᾶσαν νόσον καὶ 
πᾶσαν μαλαχίαν ἐν τῷ 


ܝ 

«εἰγίλα. 35. Polycarpi Do- 
irína. 94, Evangelium 
secundum Barnabam, 35, 
Evangelium.— secundum 
Mattheum. 


. Ubi.Adayàg τῶν ἀποστόλων et Διδασκαλίαν Κλή- 
μεντος distingui video, non. video qua ratione dis- 
Vingugntur.. Quidni ut Liher, à Libri Epitome? Ad 


ἆμμπα, Resurrezit autem, 
in triduo, mensis Phar- 
muthi 4, (Martii 27) die 
, prinio, hora sexta noctis ; 
et visus eat. ab. omnib 


λαῷ, ἕως ἐγένετο ἐτῶν 
λδ', καὶ μηνῶν τριῶν, ἐν 


ἔτει αὐτοῦ ἐσταυρώθη, 


Μαρτίῳν ×; ἡμέρᾳ ܠ‎ lscipulis ejus * 

τῇ, ὥρᾳ ἕχτῃ τῆς ἡμέρας. ac manifestavit. gloriam. 
καὶ τῆς σελήνης ܐܐ‎ ` ἀν- ܐܙܙܬܐܙ‎ ρα dies quadragin- 
ἔστη δὲ ἐν τριημέρῳ; ,ܘܐ‎ docens nos predicare 
Ἡαρμουθή (al. Φαρμουθί) ἐκ nomine suo penitentiam. 


et remissionem peceato- 
rum "*, Aéaumptus est au- 
τῇ» ὥρᾳ ἕκτῃ τῆς νυκτός tem Pachon decimo (Maii 
καὶ ὤφθη πᾶσιν ἡμῖν τοῖς δ) "', hora diei nona. 
ῥαθηταῖς. αὐτοῦ" “καὶ ἐφανέρωσεν τὴν δόξαν αὖ" 
τοῦ δι ἡμερῶν τεσσαράχόντα, διδάαχων ἡμᾶς ܚܨܡ‎ 
ρύσαειν ἐπὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ μετάνοιαν «καὶ ἄφε- 
σιν ἁμαρτιῶν. ᾿Ανελήφθη. δὲ Παγὼν γ' (f. e) [in 
marg. Mato y], ὥρᾳ V «hs ἡμέρας, 


ldemque fragmentum ix τῶν ἀποστολιχῶν Διατά- 
ξεων exhibet codex 1067, curo quibusdam varietati- 
bus; ut quod prgeiermittit que in margine prioris 
leguntur, et quod non ponit dies mensium Cheac, 
Tybi et Phamenoth. Verum dici polest perlinere' 
ἀποσπασμάτιον δὰ Διδασκαλίας εἰ Διδάξεις τῶν ἀπο- 
στόλων, aut ad. Diataxes primas, vel aliquam earum 
interpolationem nobis incognitam; qualis ZEthi 
pica; quam nostra partim similem esse, partim dis- 


(f. deest. o) [im marg. 
Ἀπριλλίῳ] ἡμέρᾳ πρώ- 


, Similem, colligitur ex lis quz apud Damianum a 


Goes de JEtbiopum religione referuütur. Sane in 
Qucuionibus Anastasii, quest. 60, p. 598, Ista hà 
bentur, ex Constitutionibus apostolicla, ὅταν γὰρ 
καθίσῃ, εἰς., nec inveniuntur in nostris, Apostolice 
etjam nescio cujus Constitutionis Jacobi meminit 


Xoàx) κε’ D Joannes Nicznis de nativitate Domini tom. lt. 4u- 


ejarii Combefisiani. Atque apostolicam: Constitutio- 
nem fictitiam nec exstantem contra sacras imagines 
Catholicis objiciunt Iconomachi apud Nicephorum 
CP. in Antirrhetico 2, cod. Reg, 781. Vide quoque 
infra ad lib. 111, eap. 14. 

Ad 2 conclusionem. Etiamsi eoncedatur Doctri- 
mam apostolorum. et Constitutiones dilferre, incer» 
ture adbuc remanet, am primàrum Constitutionum 
corruptor illam Doctrinam compilarit; stout Episto- 
lam Barnabe videlur exscripsiese. Concludo ego ex 


. 832, 554, 


δὲ τῷ τριακοστῷ τρίτῳ 


Φαμενὼθ x9 [in marg. 


marg. ᾿Ἰαννοναρίῳ, €. 


* Decembris 95, 1, Chron. 'Alez,, p 
** Aprili maxima ex. parte respondet. . 1" Luc, xxiv, 67. 


hac multe fuerunt διδασκαλίαι et Doctrinz. Ignatil 
"εἰ Polycarpi hic. Doctrina Petri, apud Origenem et 
Damascennm., ἀιδασχαλίαι τῶν ἁγίων ἀποστόλων, 
lib. v, Juris Greco-Roriani in interrogatione 8 
Marci Alexandrini et Responsione Theodori. Balsa- 
monis ad illam, necnon Didascalia apostolica, qua 


apud JEthiopes cireumfertur. Cur ítaque non exsti- ῃ 


lerit etiam Διδασκαλία Κλήμεντος, diversa  Καθο- 
λικῇ διδασκαλίᾳ! 44 4. Bene duo fibri fiunt in Syn- 
psi . Athanasii vocitata, Διδαχὴ τῶν ἀποστόλων, ei 
᾿Κλημένεια, quo pacto apud Nicephori Historiam. 
lib. 1, cap. 48, Διατάξεις ἀποστολικαί et τὰ Κλῃ- 
ψέντια. Ad 5. Ad eumdem forsan modum omittun- 
tur: ab Eusebio Clementinz Diataxes, quafum alibi 
meminit sub nomine Doctrinarum: apostolicarum, 
quo. videntur prateriri Clementinz Periodi, quas 
alio in loco comniemorat, appellans Petri Actus. 
Ad G.Quut alià Veterum cilare licuit Ari: 
dissolvenda Athanasio- relinquere? Verbi grati - 

a Clemente non discedam, Recognitionum. libros, 
Pes Arianismi. Quz tamen ab jis fuisae prolata . 


non legimus in S. Athanasii Scriptis. Ad:primam 6 


«conclusionem. Locus Anastasii non exstat quidem 
n Questionibus editis per Jacobum-Gretserum; sed 
jn Editione Gentiani Herveti pro 
,ܐܦܐ‎ num, 1789, Thesauri regi, post Anastasii 
Questiones centum, habet scriptu : 


De apparitione. Domini ; : "" Περὶ τῆς ἐπιφανείας τοῦ 
ex Constitutionibus. ? Κυρίου" ἐχ ES ἄποστο- 
epostolicis. λικῶν Διαταγµάτων, ` 


Nam natus quidem est 
Dominus moster Jesus 
Christus ez. sancta Vir- 
gine Maria, in Dethlehem, 
secundum /Egyptios Cloe- 
ac 39 '*, hora decima no- 
etia; quod 665 χει! Kalen- 
das Januarii. -Baplizatus 
auiem esi tricesimo ܘܐܗ‎ ~ 


"Etjon μὲν γαρ ὁ Kà- 
Pt. ἡμῶν Ἰησοῦς Χρι- 
ατὸς ἐκ τῆς ἁγίας παρ- 
θένου Μαρίας ἐν Βηθλεὲμ, 
Ἐν μηνὶ κατὰ Αἰγυπτίους 
Χοιὰκ (al. 
(1. 39") [in marg. Δεχεμ- 
δρίῳ (f. add. χε), ὥρᾳ 
ἐδδόμῃ. τῆς ἡμέρας. (f. 
lis ܬܐܘ‎ anno, ἃ Joanne, : δεχάτῃ τῆς νυκτός), ὃ ἐ- 
41 mensis. Tybi, Janua- στον πρὸ ὀχτὼ Καλάνδων 
σὴ 6, hora septima. diei, |, Ἰανουαρίων" ἐδαπτίσθη 
ἐπ᾿ Παυΐο Jordane. Mansi δὲ ἂν τῷ τριαχοστῷ αὐ- 
autem nobiscum ἐπ πιωαίος τοῦ ἔτει, ὑπὸ Ἰωάννου, τοῦ. 
pradicans esangelium τε- Τυδὴ (al. Ίνδι) «α΄, [in. 
gni celorum, εἰ curans 


» Vide inita ad lib. ܚ‎ 
*' Matth; av, ܡܪ ;ܐܡ‎ $5. 


"! Maii 5, ¬ 


'" Tha 4 15. 


sal- ¬‏ ܦܗܘܐ ܛܘܢ 


mihi Abrabàm Ecchellensis in Notis 3d Cataloguin 
Hebedjesu p, 407, etc. Nam de totius operis Ara- 
bica versione exploratum. habeham, eam'ip non una 
Bibliotheca. &érvari. Hl, denique spem dari, Cle- 
mentinas constitutiones cum varijs apostolorum ea- 
nbnibus aliisque AEthiopicis scriptis brevi in lucem 
pródituras, eura et studio Vanslebil clarissimi illius 
lingus peritia, in Pradicatorüm familia theologi. 


i‏ ܕܐܐܐ 


: 8. CLEMENTIS 1 ROM. PONT..GPERA DUBIA, _ 
soie dictis, probabilius censeri διδαχὴν Ínter οἱ ὃν- A limine Conciliorum ponere ; qno de ultimo ܗܘܘ‎ < 


δασχαλίαν ac διάταξιν nihil intercedere diseriminis. 
Reliqua ad Constitutiones apostolicas pertinentia, 
vel visa sunt leviora ac tritlora, vel inlra In locis 
controversi$, explicaburitur commodius; Non pre- 
teribo tamen quze inter scribenda heec didici. 1, Non- 
mülla harum Constnctionum cápitula referri in 
principio trium Collectionum eanonum manu exara- 
,ܘܐܗ ܘܪܙ‎ Bibliotl. unius Arabies, Crecarum alia- 
rum. H. Solemne esse Orientalibus, eadem capita in 


FRANCISCI PAGI 


DE CONSTITUTIONIBUS ET CANONIBUS APOSTOLICIS JUDICIUM. 


(Ex breviarloGestorio Pontificum Romanorum, in Vita Clementis, 0 γα ܚܚ‎ 


Bic paucis agendurà dé Constitutionibus οἱ Cano- p videri acribit. Ratio prioris esb, quia Conctantinus 


imp. ep. 2 ad Eusebium et Antiochenos cilat càno- 
nem 13, ex quo eruitur, eos canones ante Níesmam 
synodum cognitos fuisse. Eos vero fuisse posle- 
riores anno 358, ex eo deducit, quod Firmilianus 
Cesarez episcopus iis usus est ad probandam con- 
suetudinem, quz vigebst in Oriente, repudiandi 
háreticorum baptismi, eum tamen ' ipsi aperte fa- 
verent. Cánon enim 45 sic conceptus est : Episco- 
pum vel. presbyterum, qui harelicorum. baptismum, 
tel sacrificium admiserit, deponi jubemus. Qua est 
enim conventio Christi cum Belial? Vel qua pars 
est fideli cum infideli? EX canonAG : Episcopus vel 
presbyter eum, qui vere habet. baptisntum, si de inte- 
gto baptisaverit; vel ai eum, qui. ab impiis "pollutus 
est, non baptiaaverit, deponatur, ul qui irrideat mor- 
lem εἰ crucem Domini, et non discernat sacerdotes a 
[alis sacerdotibus, Cum itaque Firmilianua in eplst. 
ad Cypriánum ehira. liereficorum 
lins, consuetudinem a. Stephano Papa .liudatam, ^ 
stylo acriore, quam oportebat Christianum episco- 
pum, excipiens. anno 356 aut 257 quo eam scripsit, 
tanones predictos non allegarit, ex ejus silentio 
colligere est, incegnitos ea ztaie fuisse canones 
apostolicos.. 


Eos canones, post cónellii Kieteni tempora, tam 
in Oriente quam: in. Occidente, apud quosdam Ca- 
tbolicos, prevalwisse (varia tameti de eorum: ην» 
mero fortuna) licet colligere ex antiquissima canos 
num collectione, quz primum in Oriente a Grecis 
füit confecta; et ante tempora jDionysii. Exigui 
exsitit, Unde quod Gelasius papà in Romana zxx 
episcoporum synodo posuit:Liber canonum. aposto- 
litorum apocrgphus, commodo sensu venit intelli- 
gendum..Preterquam enim quod ܘܗܢܐ‎ verba non 
-balentur in cod. Justelli , dici potest Id a Papa Ge- 
Jasic dictum, quia hi canones non sunt ab aposto- 
lís, sed ab atiis. colleeti, uride recte Marea lauda- 
ius num. 7: Varig suni classes avoreyphorum ἐν 


nibus apostolorum nomine iüscriptis; quarum 6118 * 
rum collectionum multi auctorem faciunt S. Gle- 
mentem ; quia licet ambz inter apocrypha recen- 
seantur, , Canones. temen apostolorum vulgo dicti sin- 
gulàri quadam Ecclesie Primitivze doctrina referti 
sunt. Constitutiones quidem vir librjs cempreben- 
s25. Cirolus '"Bovius, Ostunensis episcopus, anno 
A573 in lucem emisit, et e Greco in Latinum set- 
inenem transtulit, Eas postea Franciscus Turrianus 
Latine interpretatus esi, et commentariis illustravit. 
Veruni liarum Constitutionum aüclor non est Cle- 
hens Romanus, 4Uià Eusebius, lib. 11, ο, 45; et 
Hieronymus De seriptoribus ecclesiasticis, eum. de 
scriptis-S. Clementis-agunt, unam duntaxat illius 
δὰ Corinthios Epistolàm recensent, Preterea Hum- 
bertus Cardinalis, episcopus Silve Candide, Leo- 

nis IX, apud Constantinopolin legatus, Nicetz. Pe- 
ctorato, Constitutionum apostolicarum loca quedam 
contrà Sabbati. jejóntum, ubjicienti, ܘܐܬ‎ verbis re- 
1-Moc apsereré conari a2 Apocryphis libris 
e anonibus, pari ὦ sententia. ܐܠ‎ Patrum repudiata ; 
et. paulo poit : Unde fos quoquà inne Apaeryphim. 
abjicientea dedignamut. audire. eorum [abulosas tra- 
ditiones, quia mon sunt ut lez. Domini. Citaverat 
autem Nicetas quinfum et septimüm librum Ordiiia- 
tionum, seu Constitutionum apostolicarum. Ex. m 
Humberti responsione Christianus Lupus, p. 1t, ad 
Canonem ܬܐ‎ "Trullanum, colligit. Constitutiones illas 
apocrypbas esae, fuisse. sententiam sedis apostofieze, 


eujas legationem Humbertus gerebat. Prater Lu- p 


pum, legendi etiam Sebelstratius in p. n Antiquit. 
illustPate, dissert, 3, c. 2; Natalis Alexander sec. 1, 
aliique, qui plurd de hiseo eonstitutionibus habént, 


"Quod attinet ad collectionem, quie sub -ejusdém - 


Cleinentis nomine ciresmfertür, qui apostolorum-- 
canones numero 85, ip unum corpus tollectos fide- 
libus proposuisée perhibetur, eam Petrus de. Marca 
Concord. sacerdotii et imperii, Wb, n, c. 8, n. 5, an- 
1eriorem synodo Nicena, sed posteriorem anno 258 


ῃ 
, wm 
synodos approbante, et.ubique fere recipiente. 
At latius sese extendit Ocienüis Ecclesia, in re- 
cipiendis apostolorum canonibus, quos. Lxxxv, οπι- 
nium primus sue L titulorum collectioni inseruit 
Joannes Scholasticus, ut notat Justellus in Praefat. 
ad tom. II Biblioth. Juris canonici, et idem Joau- 
mes Antiochene Ecclesie presbyter, ex ordine 
Scholasticorum qui in praefatione ait: SS. Domini 
discipuli e apostoli Lxxxv canones, Clementis opera 
ediderunt. Eos, post hane Joannis collectionem re- 
cepit-et probavit synodus Trullana, can. 2, et post 
eam synodus generalis 7, quz actione 1, consensit 
e Bibliotheca patriarchii Constanüinopoleos tam 
canonum SS, apostolorum, quam SS. synodorum 
libros in medium afferri: É4 molarius. venerabilis 
patriarchii legit: Canon SS. Apostolorum Lim (nunc 
Ln). Si quis presbyter eum, qui. convertitur a. pec- 
calo, non susceperit, sed cbjecerít, deponatur, etc 
Usque ad Lxxvir, recenset. Alexius Aristenus, Ec- 
clesiz? Constantinopolitane diaconus, in Symopsi 
canonum, que primum publicata est tom, ΙΙ Bi- 
blioth. Juris Ganonici, ubi post Aristenum subne- 
etitur Epitome canonum. Simeonis Magistri et Lo- 
gothete, jn qua exhibentur canones apostolorum 
Lxxxn, Subneetilur εἰ Synopsis canonum: Arlenii 
monachi, qui ad cap. &, subdit : SS. apostolorum 
CdMORés LXXXV, εἰ alios apostolorum canones pas- 
sim exhibet ut Lxxxv canones ab eo admissos 
constet; quos et diu, ante illos collectores, admisit 
Photius, in Nomocanone, ad quem cdita prefa- 
tione, scribit : Canones, qui SS. apostolorum dicun- 
tur, Clementis opera collecti .xxxv. Et. quibus vi- 
dere licet Orientales passim omnes Lxxxv canones 
admisisse, qui de facto, post decretum Gratiani, 
jussu Gregorii XI editum, reperiuntur, uti et 
passim in omnibus Conciliorum editionibus. Plura 
Schelstratius laudatus et Natalis Alexander diss. 
17, seculi ܙ‎ Ecclesiz. 


͵ 


UTIONES APOSTOLICAE. — PHOOEM!A. 


ܨ .ܡ 
σοι CONS'‏ 
Notitia Gelasii, ut ,observarunt. viri eruditi, cum A‏ 
mon tantum. figmenta. hareticorum. veniant. in hunc‏ 
censum, sed etiam. Opuscula tractatorum, in quibus‏ 
sunt navi quidam. Nec alio exemplo indigemus‏ 
quam Eusebii Historia, quam apocryphis accenset‏ 
Gelasius, cum tamen paulo antea eam 'suscipien-‏ 
dam statuissel ; quod, nimirum, velil hos Historia-‏ 
rum libros nzvis quibusdam permistos, licet, in-‏ 
quit, propter rerum notitiam singularem, que ad‏ 
instructionem pertinent, usquequaque mon dicimus‏ 
renuendos. ldem, inquit Schelstratius laudatus cap.‏ 
dicendum de Canonibus apostolorum, singulari‏ ,1 
quadam Ecclesie primitive doctrina refertis, licet‏ 
aliunde, ob certos nzvos, inter apocrypha a Gelasio‏ 
recenaitis.‏ 

Neque ab antiquis, tam Grecis quam Latinis 
scriptoribus, subdit idem Schelstratius, hi canones 
fuere rejecti, ut patet ex 1, canonibus ubique olim 
receptis, et confirmat post Gelasium collectio Dio- 
nysii Exigui. Post Dionysium Cresconius, neseio 
cujus civitatis in Africa episcopus, qui in.sua eol- 
lectione, usque ad t canones apostolorum enume- 
rat et adtitulos suos comprobandos adducit. Me- 

. minit et Anastasius Bibliothecarius Stephani papa 
1V, seü potius III, qui in synod. Lateranensi, anno 
199, statuit. action. IV : Non amplius auscipiantur. 
Apostolorum prolata, per S. Clementem, nisi L ca- 
pita, que suscepit sancta Dei catholica Romana Ec- 
εἰφεῖα. Publicavit hoc concilium Holstenius et lau- 
datam ex eo decisionem conürmat Humbertus Leo- (; 
nis IX legetus, in responsione ad librum Nicetz, 
presbytéri et monachi, contra Latinos editum : 
Clementis librum, id est. Petri apostoli Minerarium 
et Apostolorum canones numerant Patres inter apo- 
erypha, exceptis L capitulis, qua  decreverant 
erihodoxc fidei adjungenda. Et hec quidem 
de Ecclesia Occidentali t apostolorum canones 
non improbante, sed demum per pontifices et 


IN CONSTITUTIONES APOSTOLICAS 
ADNOTATIO CRITICA ET CHRONOLOGICA. : 
μι, Conci, 1, 25; Florentie, 1159, in folio.) 


populi praunissa tantummodo, et sponte offerenda, 
sed populo demum in crimen prolapso, ut sacri- 
ficiis numen agnosceret lege injunctum fuisse 
statuit. Privatam ultionem per se quidem justam 
agnoscit, quam ideo veliit Deus, ait, eo quod tole- 
rantiam — ultione prestantiorem agnoverit lib. γε, 
cap. 25. Si scriptorem iunc audias , Afrorum -cou- 
suetudo de rebaplizandis hzreticis, Romanorum 
disciplina, απ sacramentum illud a quocunque 
landet collatum admittit et suscipit, tanto. pr&- 
Stautior est, quanto verilas errorem przcedit, Vide 
lib. vi, cap. 13. Etateui etiam multo pra apostolica 
1? 


Constitutiones, quas vocant apostolicas, opus D 
esse spurium, ab iis, quibus ascribuntur, apostolis, 
tum et ab ipsa apostolorum state penitus alienum, 
nemo theologus modo ignorat vel diffitetur. Quibus 
vel .silentibus vel dissimulantibus, res tamen ipsa 
per se loqueretur, cum operis illius auctor ineptus 
sit adeo interdum, ut ab apostolorum, quam af- 
fectat, gravitate se penitus degenerem ostendat. 
Celebris est similitudo, qua Deo Patri, Filin, et Spi- 
titui sancto episcopum, presbyterum et diaconum 
comparat lib. it, cap. 26. Nec minus inepti cum 
lih. vi, cap. 20, vetera sacrificia ante idololatriam. 

Parnor. Ga. 1 


Ld 


S. CLEMENTIS ܐ‎ ROM. ΡΟΝΤ. OPERA: DURIA. 


ܚ 


récentiorem pródf consuetudo illa templorum. ritu A dit, se definire ,ibil ausurum, eum Romani ad 


galli .camum illud prorogare consueverint, .alii ci- 
tiug sobwerint. Id profecto deinonetrat ignoratas ab 
illo fuisse apostolicas eunstitutiones, cum in ilis 
Jib. v, cap. 18, ad gallicinium prorogandum Sab- 
bati hujus jejunium edicatur. Cum tamey, nt &upra 
monui, ztàte illa. vixerit auctor, qu» Ecclesia totum 
late per: orbem tandem. promulgata; et dilatata 
érat; idque. demuro ziate Conetontini: obtinuerit : 
ideo Constantini zat antiquiorem non exiatima- 
verim. Rursus autem seculo quarto ingunte, anno, 
quantum arbitrer 509, concilium-Eliberitanum ce- 
lebratum est, cvjus-primus canon.admiti vetat ad 
eommunionem illos, qui a fide ad idololatriam apo- 
stataverint, quantumcunque de crimine dein peeni- 


Β suorint, idque dentum repugnare videtur apostolicze 


illi constitutloni, cujus supra meniio facla est ;-ex 
qua conjectura docemur constitutionem illam -non- 
dum anno illo innotuisse. Vicissim vero auctor.de 
Filie Dei ita pássim et frequenter lequitur; quem- 
admodum: Antemiceni Patres scribere. consueve- 
runt, et voce omóusion, quanquam: eepe τοῦ εἰ oc- 
casio postulaverit, nunquam utitur, quo argumenío 
robari posse arbitror Nica:ni coneili;celebratianer — 
opus iderh processisse. Quse'si conjecture ܦܐ ܐܟܦ‎ 
tyr, intra spatium:illud, quod anne 509 et 25 conclu-- 
ditur, vulgatarum eonstitutionum sedes flgenda eat. 
Uteunque res habedt sese, utile est opus ad 
Toulta, ét dogmatumnóstrorum vetustati astruenda- 


Christianis peculiari excitatorum, cujus meminit 
auctor lib. ,ܬܬ‎ cap. 57. Templa enim a Christianis 
'steculo demum secundo-primum erigi copisse mihi 
2dsiodum probatur. Cum episcopos ad varias orbis 
ecclesias destinstos recenset, eos commemorat, qui 
diu post apostolos vixerunt. Vide lib, vin, cap. 41. 
Quin εἰ scriptoris illius. etate. Ecclesia Christi to- 
tum: per erbem diffusa, catholicze nomen sibi merito 
vindicabat, quo illam. elogio idem auctor non semel 
.smiciat. Id véro quam immerito deEcclesia, qualis 
erat apostolorum :etate afirmaretur, nemo noi in- 
telligit. Ex bis omnibus probatum arbiiror lucu- 
dbrationem hanc apostolerum 1eatem nec éapere, 
ܗܘ‎ praeferre, ܕ‎ 

At cujus demum iatis ορας΄ illud judicaremus? 
Ali aliter sapiunt. Ego'vero eum in lib. 1, cap. 
95, eie., adeo maltis commendatam legerim epi- 
scopis erga resipiscentes fideles -benignitatem, et 
elementiam; eum omnes:eujuscunque tandent cri- 
miinis reos, idololatria: quidem excepto, ad peni- 
téntiam εἰ pacem, siqiidem veniam - poposceriut , 
admitti : scriptor ille mandet; id ege quidem con- 
ira Montanistas dictum suspicor, quorum hzresis 
speuló labente secundo emersit. Ex quo confici 
posse. censeo lueubrationem hané ssmeulo tertio 
procudi facilé potüisse. Sed et miedio circiter s:- 
€ulo 1110 tertio evoluto S. Dionysius Alexandrinus 
s-Basilide episcopo cousultus quota noctis hora je- 


. punium solvi liceret Sabbato antepaschali, respon- - @ apprime necessarium. 


DE GUNSTITUTIQNIBUS  APUSTULICIS 


&DITIS. 


: AB HIPPOLYTO EPISCOPO PORTUENSI, 
(θε Maeisrius,] Acta Meis ad Ostia Tiberina sub Claudio Gothico (Rom:», 1795, in folio), in Dig- 


Vita et Scriptis S. Hippolyii episcopi Portuensis, p. 194.) 


D primus. manum admovit, exterisque viam stravit 


adeximjum opus novis. accessionibus locupletan- 
dum; quo in opere, quibus institutis ac nioribus 
ab initio Ecclesia, usa fuerit, appareret, Adhuc 
titulus earumdem Constitutionum sui editoris nomen 
prodit, est enim hujusmodi-: Διαταγαὶ τῶν ἁγίων 
ἀποστόλων διὰ Κλήμεντος. τοῦ Ῥωμαίων ἐπισκύπου 
πε καὶ πολίτου, ἢ χαθολιχὴ διβασχαλία : Constitutiones 
sanctorum apostolorum per Clementem. episcopum. 
et civem Romanum, seu Gatholica Doctrina, Mirari 
quis possit viros acutissimos, maxime Cotelerium, 
Beveregium, Grabium, Clericum, .qui, minulissima 
queque scrütati sunt, nón animadvertisse Clemen- 
tem dici non modo episcopum, sed et civerk Roma- 
um : Ἰάᾳιο importune admodum preier morém 
tolius antiquitatis. Ac plures quidem Clementis ` 
Romanj cum.laude meminerunt, nemo unus tamen 
civem. Romanum appellat. Accedunt scripta Cle- 
mentis, partim vera, partim falso ipsi tributa, im 


Sertàtione 


CAPUT PRIMUM. 


Tiiulus in Constitutionibus apostolicis corruptus re- 
siituitur. Clemens Romanus et Hippolyius in his 
colligendis edendisque adlgborarunt. Paulus Sa- 
mosatenus Constitutionum corruptor. 

1. Inter vetustiora sacrze antiquitafis monuimpenta, 
quem locum sibi vindicent Constitutiones apostolo- 
rum, nemo ignorat, quamvis auctor, earumque 
editor ignoretur; quemadmodum et corruptor qui 
eas interpolavit hactenus delituit. Neque enim si 
nomen Clementis Romani preseferunt, ipsi tribui 
possunt, qui ante vixit, quam plura in Comstitutio- 
mibusenarratalocum haberent. [π΄ editorem vero 
earumdem Comsitütionum ,' qui mreeculo vixit, 
hujusmodi eensura non.cadit, quando huic tempori 
omnia fere conveniunt, que his OBmetüutionibus 
continentur. Hunc editorem fuisse Hippolytum 
palam faciemus, qui non. levem ob causam, sed 
gravissimam, Ecclesie Casonwm editioni omnium 


52 

A εἰτέπα per Hippolytum, in qua colligenda -atque 
ordinanda nescio an plus opere auctor posuerit, 
quam in ezteris operibus, quee bene multa et la- 
boriosa confecit. 

WIL. Im Oriente fere ubique permansit Hippolyti 
momen.—Quamobrem in Oriente ubi locum non 
habuit illa depravatio nominis Hippolyti, contra- 
rium contigit; extrito nimirum Clementis nomine, 
illud Hippolyti apud Orientales fere permansit, in 
«uem veluti Ecclesim legum conditorem universi 
respiciunt, Namque in Syrorum vetustissimis .co- 
dicibus ante seculum vri exaratis occurrunt. 


Constitutiones. apostolorum, per Hippolytum. (58). 
B Atque in sacris Arabum voluminibus, vel Coptita- 
rum potius Ecclesie Alexandrinz, eorum lingua 
utentium 
Mex gl nem Rae i | ܐܢܟ‎ P 
ܐܰܢ̱ܬ‎ le! elu uou)! 
Titi sunt. canones: Ecclesie. mandata qug. scripsit. 
Hippolytus, per quem loquitur [ Ecclesia ] (59). 
A&thiopes autem a priscis temporibus post Cano- 
mes apostolorum quos cxxv numerant, recensent 


fo τ HMEA RO τ ἀφ 2444 : 
HC?8:UIX- 


(40). Canones Hippolyti doctoris pape Roma xxxvi, 
Quinimo Hippolyti nomen apud Athiopes adeo in- 
valuit, ut pro voce Canonis acceptum sit : neque 
enim aliunde repetere licet dictiones Abrelis, Ab- 
aeltis, et Betelsat quibus secundam collectionem 
appellant, quar ab ipso Abulides, nomine quo Hip- 
polytum dicunt, varie inflexo et corrupto. Cum 
enim in sua lingua non habeant illarum dictionum, 
quibus pro titolis utuntur, originem; aiunt hos 
titulos Abtelis seu Betelsat εἰ Abseltis lingua Greca 
significare Canonem (41), quod falsum esse ac alie- 
num nemo non videt. Ludolphus hujusmodi corru- 
. pliones. tribui mavult Coptilis; imo vero cum 
omnem doctrinam ab ipsis acceperint JEthiopes, 
necesse non est menda etiam accepisse, ac facilius 
ab ultimis, nisi ab utrisque, id nomen vitlatum est. 
Hiec autem ita se habere titulus ipse confürmt 
hujus alterius Collectionis 


"?/KüF : ("COT : ΑΠΑΤΗ : 
φᾶς, Hh7HA : 


Reprasentatio ei ordinatio Absaltis Canonum Domini 
nostri. Ubi. apparet suo Canones, ac suo Collecto- 
rem appellari proprio nomine, quod aliud non est 
ab illo Hippolyti. Cum vero plurium numero etiam 
utantur ad eam collectiónem significandam, nempe 


D 


5 πμ, tod. Vat., n. 107. 
Ex cod. mss. Macarii ܫ‎ ge Asseman, 


xi d ton. DN T ρει ἢ "i. 504. 
AM t. AE ܪ‎ 
0 ܢܐ‎ τε ἘΠ ών ΤΡ 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE, —'PROOEMIA, 


815 
* quibus hujusmodi appellatio nusquam occurrit nisi 
in Homiliis et Constitutionibus, idque tam nulla fide, 
wt etiamnum de Clementis patria-disputent eruditi, 
Constitutionum itaque titulus hoc modo se habuit : 
Διαταγαὶ τῶν ἁγίων ἀποστόλων διὰ Κλήμεντος τοῦ 
Ῥωμαίων ἐπισκόπου, καὶ ππολύτου, ἡ καθολικὴ 
διδασκαλία”: Constilutiomes. sanctorum. apostolorum 
per Clementem Romanorum. episcopum, et Hippolyti 
Catholica doctrina, Quam facile nomen Ἱππολότου 
in aliud τοῦ πολίτου, Hippolyti in civis immutatum 
*sit, quisque videt, unaque apparet quanti sit hac 
emendatio. Nam diserte quid Clementi, quidve 
Hippolyto tribuendum in Constitutionibus , ipso 
Aitulo distinguitur; et Clementi quidem. Constim- 
tiones apostolorum , sive earum collectio ascribilur : 
Hippolyto autem Catholica Doctrina, hereticis op- 


posiia. Recte autem Baronius alique doctissimi _ 


viri censuefunt uno eodemque opere contineri 
apostolorum. Constitutiones, et Doctrinas, διαταγὰς 
καὶ διδασκαλίας, quod opus critici alioqui solertis- 
simi in duo dissecarunt (54). Neque enim ab ipsis 
animadversum est, ex hisce Conatiistionibus excer- 
pta quedam exstare breviora vel prolixiora, ut 
cuique commodurm fuit; ea vero excerpta eriticis 
kmposuerunt, quasi ad opus aliud pertinerent. 

11. Cur nomen Hippolyti servatum sit in vint Con- 
atit, libro.— Mansit vero incorruptum Hippolyti no- 
men octavo libro earumdem Comititutionum, sive 
quia is liber aliquando primus fuit; sive quia a ¢®- 


teris avulsus Hippolyti nomen tantummodo retinuit, € 


Est autem inscriptio. hujus octavi libri : Περὶ yetpo- 
πονιῶν διὰ Ἱππολύτου : De ordinationibus per Bippoly- 
$um(35),-aut eliam ᾿ππολύτου κανόνες ἐχχλησια- 
στιχοὶ περὶ ἀπαρχῶν: Hippolyti. canones ecclesiastici 
de primitiis (50), prout. nimirum sibi quisque de- 
scripserat vel caput quartum quod est de ordinatio- 
nibus, vel tricesimum de primitiis ex hisce Conati- 
tutionibus. Is certe liber viu in varias lacinias dis- 
cerptus est, indeque alii confecti libelli, quemad- 
modum Πέτρου καὶ Παύλου τῶν ἁγίων ᾿Αποστόλων 
διατάξεις, vel χανόνες διάφοροι: Petri et. Pauli SS. 
apostolorum constitutiones vel canones diversi (37). 
Neque temere octavo huic libro ilippolyti nomen 
premitti consuevit, quando initium sumit ex opu- 
sculo Περὶ χαρισμάτων, De charismatibus, quod 
certissime Hippolyto vindicat inscriptío cathedr 
marmoree, in qua legitur ΠΕΡΙ XAPICMATON 
3c deinde sequitur ΑΠΟΟΤΟΛΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΟΙΟ. 
Quod sane argumento est, oclavum librum fuisse 
initium Apostolice traditionis atque adeo Conatitu- 
tíonum, quas Clemens collegerat, Hippolytus vero 
11} vulgus emisit, Aliis autem libris vir continebatur 
ἡ Καϑολιχὴ διδασχαλία δι Ἱπππολύτου : Catholica Do- 


4) Usser. Proleg. in Ep. Jgnat., cap. 7; Pearson., 
ven Uses 44 oleg. p. 1g p. E 


δα 


[x] i 


ταν ex eod. Barocc. ܐܥܫ‎ et Vindob, 
LLoyd. in Collat. Synodic. Bevereg. ap. Wolf. 


D 116. 
rab., Spieil. I, p. 85. 


838 
Clementi vindicemus, communis, tamen aliqua ex ^ 
parte eet causa ipsius et Hippolyti, cum operis 
eximii constructionem. ille delineaverit, iste perfe- 
cerit, Uterque autem Grece scripsit, sed alteruter 
Làtinam aliquam dictionem adhibuit vulgo usur- 
patam, quemadmodum ubi ait £ Ἔστω δὲ τῶν τόπων 
προνοῶν ὁ διάχονος, ἵν' ἕκαστος τῶν εἰσερχομένων 
εἰς τὸν ἴδιον τόπον ὁρμᾷ, χαὶ μὴ παρὰ τὸ Ἱγτρόγεον 
χαθέζωνται, Diaconus autem locis provideat, ut ἐπ- 
gredientium quisque locum. suum petat, et nemo in 
Introitu resideat. Prodit ibidem 86 auctor, mutuatus 
πὸ ἱντρόϊτον ab Latinis, quos inter yivebat, alio- 
qui ab usitatis apud Gr:ecos- dictionibus nón re- 
cessisset. Hujusmodi est-etiam πρόσρησις, Latinis 
allocutio, et προσλαλεῖν, alloqui, ut. Romanam 
consuetudinem auclorexprimeret potius quam Gras- 
cam (45). Sed et non pauca invenire licet, que ut 
Romane conveniunt Ecclesi, ita incertum est an 
aliis conveniant, sub initium mn sxculi (46). Atque 
hue invito pessimo heretico, qui Constitutiones 
adulteravit, remanserunt, de quo aliqua sunt di- 
cenda. 


CAPUT πὶ 
Quis primus Constitutionum corruptor. 


l Hunc hominem in Oriente vixisse indicant 
mensium nomina, quie propria fuere Syro-Macedo- 
num, Xanthici nempe, Dystri, Gorpiei, Hyperbere- 
imi: tum quoque Antiochig vel in eo tractu di- 
versatum esse indicat solemnis formula publice 
precationis in qua episcopus Alexandrinus przter- 
mititur: Ὑπὲρ τοῦ ἐπισκόπου ἡμῶν Ἰακώβου καὶ 
τῶν παροικιῶν αὐτοῦ δεηθῶμεν. Ὑπὲρ τοῦ ἐπισχό- 
που ἡμῶν Κλήμεντος xal τῶν παροικιῶν αὐτοῦ δεη- 
θῶμεν. Ὑπὲρ τοῦ ἐπισχόπου ἡμῶν Εὐοδίου καὶ τῶν 
παροικιῶν αὐτοῦ δεηθῶμεν. Pro episcopo nostro Ja- 
cobo et parcciis ejus oremus. Pro episcopo mostro 
"Clemente ac paraciis ejus oremus. Pro episcopo nostro 
Evodio, et paraciis ejus oremus (47). Quie preter- 
missio ad veterem simultatem Ecclesie Antiochenz 
cum Alexandrina referenda est (48), auctam re- 
centi odio adversus Dionysium M. Alexandri epi- 
scopum, lenim vetat, imo plura suadent cor- 
ruptorem Constitutionum fuisse Paulum Samosate- 
num, dum sibi przesidium ex eo codice non con- 
iemnendze auctoritatis pollicerelnr. Hinc illa qua 
Arianismum sapiunt, nemo utique ád Clementem 
et Hippolytum, summos diviniatis Christi asserto- 
res, pertinere arbitrabitur. Facile autem Samosa- 
teno ejusve asseclis tribui possunt; dum plura 
inserunt a Constilutionibus aliena, et catholico 
dogmati- prorsus inimica; de quibus Photius : Καὶ 
ἔτι ᾿Αριανισμῷ, ὅπερ ἄν τις καὶ βιαίως διαχρού- 


(46) Πυλωροὶ, ὑποδιάκονοι, χοιμητήρια, κ. v. λ. 
ostiarii, subdiaconi, cameteria, ubi conventus Chri« 
stianorum, 

(41) Constit. v, 14, 17 et 20, et can. 30. 

(48) V. Petav., Theol. dogn., t. V, p. 142. 


S. CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ.ΟΡΕΚΛ DUPIA: 


n" 


ΑΠ A An ; Abitsat, collectanea vel mandata A 
llippolytea intelligunt. ls liber canones Lxxx! 601:(- 
prehendit, quos et Apostolorum. dicunt, 

IV. Am recte Constitutiones prese[erant. nomen 
Ciementis Rom.—Verumtamen Clementem Romanum 
omnium primum huic operi manum admovisse, 
non video qua ratione inficiari quis possit. Super- 
sunt adhuc in Constitutionibus utcunque corruptis 
vestigia evi quo compilate primum fuerunt. Nam- 
«que ubi plurium Ecclesiarum fit mentio, quz ab 
apostolis proprios episcopos ordinatos habebant, 
mon ultra terliam successionem progrediuntur; 
veluti cum dicitur de Smyrnensi. Σμύρνης δὲ "Api- 
στων πρῶτος, μεθ᾽ ὃν Στραταίας ὁ Λώϊδος, καὶ τρίτος 
Ἀρίστων: Smyrne Arüto primus, post quem Stra- B. 
teas: Loidis filius, ac tertius Aristo (48). Nulla hic 
Polycarpi, ejusque decessoris Bucoli, fit. mentio, 
adeoque Cotelerius adnotavit : Post secundum Ari- 
stonem numerare licet Bucolum, indeque Polycarpum 
«b apostolo Jonnne Smyrnais. prapositum, inquiunt 
veteres, quiqua ideo poterat hoc loco memorari; pu- 
terat quidem ab alio quam Clemente memorari. si- 
quidem quz scripsit Cotelerius expedita sunt (43). 
Clemens ilaque non ultra eam successionem atque 
traditionem progredi potuit, qam ante oculos ha- 
ܕܙ‎ ut verbis utar Irenzi. Nam S. doctor cum 
»rgumentis a traditione petilis nierelur adversus 
laweticos , precipue ad Clementem provocat: 
Ἱρίτῳ τόπῳ ἀπὸ τῶν, ἀποστόλων τὴν ἐπισχοπὴν 
»ληροῦται Κλήμης, ὁ καὶ ἑωραχὼς τοὺς µαχαρίους 
ἀποστόλους, καὶ συμθεθληχὼς αὐτοῖς, καὶ ἔτι Évau- 
λον τὸ κήρυγμα τῶν ἀποστόλων, καὶ τὴν παράδοσιν 
πρὸ ὀφθαλμῶν ἔχων, Χ.τ.λ. Tertio loco ab apostolis 
episcopatum sortitur Clemens, qui et vidit ipsos apo- 
stolos, εἰ contulit cum eis, et cum adhuc insonantem. 
praedicationem | apostolorum , et traditionem ante 
vculos haberel... annuniians quam in recenti ab apo- 
stolis acceperat traditionem. Traditione igitur qua 
est ab apostolis sic se habente. in Ecclesia, εἰ per- 
mánenie apud moz, rewrlamur ad eum que estez 
Scripturis ostensionem (44). 1100 idem argumentum 
8 traditione derivatum commendat lreneus in 
prefatione libri terüi-ad amicum, quem superius 
non alium fuisse ab Hippolyto indicavimus : Evenit 
itaque neque Scripturis jam, meque traditioni con- 
sentire eos. Adversus tales certamen nobia est, o di- 
lectissime, lrenzei ergo tempore post Scripturas erat 
in Ecclesia certa quadam. traditio, de-qua nemo 
nisi bereticus dubitare, Hanc eamdem trad:tionem 
collectam esse a Clemente satis indicat lrenzus, 
quam in Archivo Ecclesi: Romane dépositam, aut. 
certe alicubi servatam vulgavit Hippolytus. Quam- 
vis enim non id modo agamus ut Constitutiones 

0 V. Le Quien, Or. Chr., 1, 0 

ΛΑ] S. Iren., Ill, 5 et 5. 


(48) Constit. αρ. n, 57, 48, et vii, ὅ, V. Tertul- 
lian. De an , ix, 9. 


42) Constit. vis, 46 


s 


—'PROOEMIA. 


CONSTITU] n JONES APOSTOLICAE, 


no 


Αάῑνε argwuntur Arianismi crimime, quod A Πνεύματος τετιμήσθω ὑμῖν, μηδὲν ἄνευ τοῦ διακόνου -‏ .ܐܙܘܟ 


πράττουσα, # φθεγγομένη, ὡς οὐδὲ ὁ Παράκλητος 
ἀφ' ἑαντοῦ τι λαλεῖ, ἢ ποιεῖ, ἀλλὰ δοξάζων τὸν Χρι- 
στὸν περιμένει τὸ ἐχείνου θέλημα, Qui. episcopus 
ܐ‎ ..... hic princeps et dux vester : hjc vester rez et 
dynastes : hic. vobis. post Deum terrenus Deus, cui 
honorem prestare debetis... lgitur episcopus. vobis 
presideat tanquam Dei dignitate condecoratus , 
ob quam clero praeest, εἰ plebi universam imperat, 
Diaconus gutem episcopo assistat, ut Christus Pátri, 
ipsique in omnibus. inculpate minisire!, quemadmo- - 
dum Christus, nihil a se ipso, faciens, qua placita 
sunt Patri semper operatur. At diaconissa a vobis 
in figuram sancti Spiritus. honoretur, que absque 
diacono nihil agat, aut loquatur, sicut hec Paracletus 


mannisi violenter quis poterit depellere (49). Quoniam 
vero constat in Oriente vixisse. corruptorem Cen- 
alitutionzm , alium a. Paulo Saniosaleno assignare 
Won. possumus. Huic omuia conveniunt, maxime 
quse sapiunt Judaismum, veluti est exzequotio Sab- 
batk cum die Dominico (50) cum ipse in gratiam 
Yégins Palmyrenorum Zenobis io comperto fuerit 
.]udeizans. Patres certe qui uliimo Antiocheno 
concilio adversus Samosatenum interfueruut, non- 
mores tantummodo, sed et spuriam damnant [aj- 
samque doctrinam : Ὅπου δὲ ἀποστὰς τοῦ χανόνος 
ἐπὶ κίδδηλα καὶ νόθα διδάγματα μετελήλυθεν, οὐδὲν 
δεῖ τοῦ ἔξω ὄντος τὰς πράξεις κρἰνειν. Sed quoniam 
τα fidei regula. recelsns, αὐ spuriam εἰ adulterinam 


doctrinam ce transtulit, hominis ap Ecclesia alieni B α se quidquam loquitur aut facit, ܠܐܬ‎ Christum 


glorificans , ezspeciat illius voluntatem (55). Haud! 
frustra hzc impie scripsit Samosatenus, cum ea 
que animo volotabat effecerit, atque Anomzis 
eam paritatem reliquerit : Ἡμεῖς λέγομεν Πατέρα 
καὶ Υἱὸν καὶ ἅγιον Πνεῦμα, ὡς ἐπίσκοπον, καὶ πρε- 
σδύτερον, καὶ διάχονον : Nos. dicimus Patrem, et 
Filium ܕ‎ ` et Spiritum. sancium esse. instar. episcopi 
et presbyteri ei diaconi (54). Ac revera Samosatenus 
pro episcopo Antichristum in semetipso exhibuit, 
homo peccali, filius, perditionis, qui adversatur et 
extollitur supra omne quod dicilur Deus, aut quod. ' 
colitur, ita wt in templo Dei sedeat ostendens. se 
tanguam sit Deus (58). Βῆμα μὲν καὶ θρόνον ὑψηλὸν 
ἑαυτῷ χατασχευασάμενος... τοῖς δὲ ὡς ἐν οἴκῳ Θεοῦ 
σεμνοπρεπῶς καὶ εὐτάκτως ἀχούουσιν, ἐπιτιμῶν καὶ 
ἐνυδρίζων... μεγαλοῤῥημονῶν περὶ ἑαυτοῦ χαθάπερ 
οὐκ ἐπίσκοπος, ἀλλὰ σοφιστὴς xal γόης. αλμοὺς δὲ 
τοὺς μὲν εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν παύ- 
σας... εἰς ἑαυτὸν δὲ ἐν μέσῃ τῇ ἐχχλησίᾳ τῇ μεγάλῃ 
τοῦ Πάσχα ἡμέρᾳ ψαλμῳδεῖν γυναῖχας παρασχευά- 
ζων, ὧν καὶ ἀχούσας ἄν τις φρίξειεν. Nam et tribu- 
καί etsublimem thronum sibi ipse construzit..., eos qui 
*tum grásitate ac modestia aicut in. domo Dei decet, 
audirent, Áncrepabat et contumeliis. afficiebat... de se 
«utem ipso magnifice lequebatur non ut episcopus, 
sed ut sophista et impostor. Quin etiam 10 in 
honorem Domini nostri Jesu Ghristi abolevit.... 
lieres. vero in medio écclesig magno Pasche ܝ‎ 
psalmos quosdam canere ad sui ipsius laudem. in- 
atituit, quod quidem audieniibus. horrorem merito 
incusserit. Hec Patres illi gravissimi postrem:z 
Antiochene synodi damnare pergunt in Paulo Sa- 
mosateno (56), quz licet protrita, operz pretium 
hic fuit refe It eo magis vera deprehendantur, 
lucemque accipiant ex premeditato Samosateni 
` consilio , quo in Conslitutionibus apostolorum suum 
virus occuluerat, Neque enim Ecclesiam illam 
florentissimam — post Demetrianum corrumpere 
adeo potuisset, ut plures haberet eliam episcopos 

0 ] Constit, ap. 11 , 26. 

54) Anoma.. "Arian. Dial. 1, De Trin. 
S. Max. couf. t. II, p. 406. 


55) M Thess. n 
0 ܐ‎ Ap. Euseb. ܐܐ‎ Ε. vu, 30. 


int. op. 


actus examinare -nihil attinet (61). Nostra igitur 
accusatio, quz Lam preclaro nititur testimonio, 
alioqui tam levis est si cum ceteris conferatur 
Samosateni criminibus, ut haberi pro calumnia 
non possit. Quamvis autem non adeo reprehenda- 
μι; vetug illa consuetudo, illustria quedam nomina 
premitténdi novis operibus, ac statuendi auctores 
inter se colloquentes; profecto ea fictio perpetua 
inducendi apostolos adbuc vivos, quam Photius 
χαχοπλαστίαν "appellavit, duxitque accusationum 
esse levissimam, illico planum hominem prodit, 
ac ineptissimum, qui absurda, plura et secum 
pugnantia eo narrandi modo se admiltere non 
pervidit. Quod sane vitium facile sanari potest, si, 
ea fictione sublata, non in conventu aliquo apo- 
Stolorui quasi viventium oratio, at ipsa referatur 
Gaditio; quemadmodum non dubitamus leciese 
Clementem atque Hippolytum, gravissimos viros 
etsanctissimos. Án yero adhibito ezamine critico 
accuralissimo, possint supposititia a genuinis distin- 
gui , et sic nobis appareant multa genuina apostolo- 
rum monumenta, quod. sibi suasit hoo -sseulo vir 
antiquilalem Constitutionum ullra quim par. erat 
'extollens, id hujusmodi eritict viderint accuratis- 
simi (52). 

M. Paulus Samosatenus non sno loco se prodit in 
Constitutionibus.— Nobis Constitutionum corrupto- 
rem sat estindicasse, quem eliam loquentem audire, 
ac prope oculis intuerisi quis velit in hec animad- 
vertat, Ὁ ἐπίσχοπος..... οὗτος ἄρχων καὶ ἡγούμενος 
ὑμῶν. Οὗτος ὑμῶν βασιλεὺς καὶ δυνάστης. Οὗτος 
ὑμῶν ἐπίγειος Θεὸς μετὰ Θεὸν, ὃς ὀφείλει τῆς παρ᾽ 
ὑμῶν τιμῆς ἀπολαύειν..... ὁ γὰρ ἐπίσχοπος προχα- 
θεζέσθω ὑμῶν, ὡς Θεοῦ ἀξίᾳ τετιμημένος, ᾗ κρατεῖ 
ποῦ κλήρου, καὶ τοῦ λαοῦ παντὸς ἄρχει. Ὁ δὲ διά- 
χονος τούτῳ παριστάσθω ὡς ὁ Χριστὸς τῷ Πατρὶ, 
χαὶ λειτουργείτω αὐτῷ ἐν πᾶσιν ἀμέμπτως, ὡς ὁ 
Χριστὸς ἀφ᾽ ἑαυτοῦ ποιῶν οὐδὲν, τὰ ἀρεστὰ ποιεῖ τῷ 
Πατρὶ πάντοτε. Ἢ δὲ διάχονος εἰς τύπον τοῦ ἁγίου 


(49) Phot., cod. cxut. 

50) Constit. vut, So. 

51) Ap. Euseb. H. E. vii, 

Baratter., De Const. jon dissert. 9. pag.‏ ܓ 


18. CLEIENTIS 1 NOM: PONT. OPERA ܬ‎ 


 nequitie suti fautores, nlsi quibusdam veluil pre: A, Christi Dei mostri; er Spiritus sancti, in quam fal- 


. trius non invaslt, ne statim Initio deprehendere- 
6 üt. Ecelesla vero dicitur ἀμπελὼν ἐκλεκτός vinea 
electa De] ex ܐܬܪܐ‎ juxta Symmachi verilonem. 
IV. Symmaohi versio ab Hippolyto /adhibita Con- 
τ atititionum. initio. ᾿Απονησείζοσθαι. quo seusy acci 
pistur. — Reliquienim interpretes, taut Septuaginta 
quam Aquila ac Theodotlo, Hebraire: is tan- 
tum Gracis expresserunt Χωρήκ. Solus Symmachus ` 
'electam' imerpreiaiws est, alt Hieronymus (58). 
Quoniam vero apte Hippolytum nemo Symmachi 
menüonem fecil, nemo scriptorem, qui exstant, 
ipsius. intérpretatlone est usus, neque poluit ante 
Hippolytum, quandó hujus sevo Syromachus floruit; 
ad celeras demonstrationes iue etiam accedit, ut 
B Hippolyto vindicemus | Conatitutiones- apostelioas, 
Preterea oio seculo nt, Origene uno excepto, 
nullum: novimus; qui Symmachi. versionem produ- 
xerit; que animadversio ad investigandum tempus 
quo:edite fuerunt Constitutiones haud levioris est 
ponderis, Hippolytua butem interpretationem Syme 
machi haud semel profert lu. paucis .quz supere 
sunt (59). Hifpolyti est etiam τὸ ἀπονησξίζασθαι, 
jejunium solvere, quemadmodym in sede. marmorea 
ipsius Hippolyti: legitur. ἀπονηστίζεσθαι δὲ δεῖ οὗ. 
ἂν ἐμπέσῃ Κυριαχή, Solcere ἀπίοηι oportet jejunium 
ubi Dominica inciderit. Eadem :αἱρπίβεκι]οηφ idera 
verbum sepius oceurrit in. Constitutionibus (60), 
quamvis Hervetus contrario sensu verterit jejunare, 
ο quemdmodum et cl;auctor, qui hospitalem ܟܦܐ‎ 
bulum. Clunienserm lustravit (61). Joseph "aotem 
Scaliger diverse In Constitutionibus accipiendum di- 
xit, atque in Hippolyti sede interpretsndà, perperam. 
Jjejuniim transferre vertit, quem alil secut! aus(09). 
Aste Hippolytum .nemo id verbum usurpstit, ideo- 
quea lexicographis Agnoratur.: post Hippolytum 
Dionysius. Alexandrinos adhibuit, sed ia ut ” 
Hippolyto: soceplsse. propemodim. ܬܕ ܐ ܘܬܪܡܨܐܐ‎ 
ܣܒܐ ܗܘܐ‎ Romsha- ig avendo ܗܘ ܘܦܐ‎ 0 
66 (65) que in Constitutionibus ܠܬܬܘ‎ re- 
eurrit, ui.eas Rome confirmet fuisse compositas, - 
¥, Bippályti doctrina et iygimtum. in Conalitatio- 
nibus adhuc elucénr.—Non verbe t0do, sed οἱ ܬܐܐ‎ 
Mippolyü animedvertere Ílcet in Comstitutionilbus, 
Β veut cur appellat Jesum Christum. ἀρχιερέα 
πάντων τῶν λογιχῶν ταγμάτων, Póntifictm uniterto- 
rum rationatium ordinum, quám sénténtiam Hip- 
polyti contra hzresim Béronis repetitam, haud 


obedientiam Dei. faciant, utque 1m omnibus. accopei 
τάς Ciis Do str hu 

58): S. Hieron. Comm. dide ui θανεῖν 
1, not. 3; PC Ea . 
ippol. in Gen. e 


ἐν Todes mss. dune 

it. 

ος Ἡ‏ 24 ܝ 
Dion. jV ® 'ad 1‏ ܫܝ 


silgils eos deptavasset : eo aane usus axtificio, quo 
máxime aoheat impostores, ut 2 falsitate sibi prz- 
sidígm acqiürant, cum à veritate no^ possint. 
Quamobrém nemo non videt quam impudenter 
Sandius, Whistonus, aliique nov Ariani provocent 
ad Gometitutionss: epostolorum, ad loca scilicet in- 
Terpoleta, οἱ 4uam assecant impletatem. Dum enim 
δὲ péselum. cormuptorem provocant, non profecto 
Ecelesim- doctrinam , sed. Paulum BSamosatenum 
ducem. sequasatur, que auctore nào ipsi veteres 
Ariani glóriati suot, 

11. P. ܡܗ ܘܕܘ ܗܘܘ‎ ez ipsis locit, que intacta 
veliqnit, ܡܬܐ ܘܐܗ‎ -ϑυκουπανο autein In Conetitu- 
fidmibus violents minus evaserunt, contraria sunt 
prorsus lUi qui interpolator inseruit, Ipso initio 
Conititurlomih, Christi divinitas, atque etiam Spiri- 
as sanc: prsMücitur; quod initium quia nulli 
!ܐܐܬ‎ couvenit quam Hippolyto, ascribemus £ 
θεοῦ φυτεία fj καβολικἡ Ἐκκλησίαι καὶ ἀμπελῶν ἀὐ- 
τοῦ. ἐχλεχτὸς ; δὲ πεπιστευκότες εἰς τὴν ܘܐܬ‎ θεο- 
σέδειαν αὐτοῦ, οἱ τὴν αἰώνισν καρπούμενοι. διὰ κί: 
στέως βαδιλείαν αὐτοῦ, οἱ δύναμιν αὐτοῦ εἰληφότες 
321 μετουσίαν τοῦ ἀγίου Πνεύματος, ὡπλισμένοι διά 
ρα ᾿καὶ ἐγστερνισμένοι “τὸν φόδον ܠܟܘ‎ , ῥάνει- 

μέτοχοι τοῦ τιμίου καὶ ἀϑώου αἵματός τὸῦ‏ ܪܘܐܕܘ 
παῤῥησῖαν εἰληφότες τὸν παντοχράτορα‏ ܘ » ܐܡܕܕ 
by, Πατέρα καλεῖν, συγκληρονόμδι καὶ συμμέτοχοι‏ 
τοῦ ἠγαπημένου Παιδὸς αὐτόῦ (B7): ἀκούσατε διδασκα-‏ 
λίαν ἱερὰν, οἱ ἀντεχόμενοι τῆς ἐπαγγελίας αὐτοῦ ἐκ‏ 
προστάγματος τοῦ Σωτῆρος, ὁμόστοιχον ταῖς ἐνδό-‏ 
φθογγαῖς αὐτοῦ. Φυλάσσεόθε οἱ Θεοῦ υἱοὶ ἅπαντα‏ ܟܬ 
εἰς ὑπακοὴν θεοῦ πράσσειν. Καὶ γένεσθε ἀρεστοὶ ἐν‏ 
πᾶσι Χριστῷ τῷ Θεῷ ἡμῶν. Ἐξοίδεϊα catholica plan-‏ 
vinea ejus. elacta. sunt, qui in certisi-‏ ܬܘ "latio Dei,‏ 
mam Del religiónem credidere, qui aeimpiterzum ejua‏ 
regnum per fidem. compararunt, qui ejus virtutem ei‏ 
pirítus sancti participationém acceperunt, per Jesum .‏ 
armáti, ac timorem ejus 4oio pectore ὃ amplazi; aeprt-‏ 
sloném pretiosi et innocentis sanguinis Christi com-‏ 
municagies, qui fiduciam acceperunt, ut nomina Pu-‏ 
dris Deum » colaredes-ei‏ 
ex precepto‏ ܝܚ coniertes dilecil Fili ejs ; audite‏ 
ܘܘ Salsatoris promissionem. αἶμα retinatis, sacram‏ 
ctrinam,, gloriosis efus-socibus conionam, Aitendite,‏ 
Del, wt omnia in otedíóntia Dei faciatis; exin‏ ܐܐܠܐ 
Ghristo Deo mostra. accepti. Sinceràm‏ ܐܘܐ emnibés‏ 
hic Babernus. confessione Dei Patris amnipotentis,‏ 


(δ) Bine. m" initium- ܘܘ ܘܪܘܐ ܗ‎ quie inepte 
; ܐܬ‎ fucile ܪ‎ 
9 
ακαλίαν ἱερὰν. οἱ ἐπαγγελίας αὐτοῦ 
ܨ‎ τ » ὁμόστοιχον ταῖς ܡ‎ 3 
ܬ‎ ἐν πᾶσι ». E 
50 irm σας] delete qus 


vocibus consonam, quicunque ipsius promissionis ad- 


observantes tanquam Dei filii, at. omnia in‏ ,ܐܗ ܩܪܐ 


554 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE- — PROQEMIA 


τς ση 


ܚ 


omnino probat Petavius (64);jurene an injuria, A eollecti.. —Quoniam vero postremum Constitutionum 


librum, qui octavus est, nominatim n codicibus 
Hippolyto tributum Canones apostolorum sequuntur, 
de ipsis aliquid est subjiciendum. Hanc equidem 
collectionem pervetustam esse ante concilii Nieeni 
tempora, cum rigidiores critici fateantur, nihil 
sane in eadem occurrit quod Hippolytí svo non 
conveniat : ipsius quinimo ingenium prodit canon 
de Paschate, ne celebretür πρὸ τῆς ἐαρινῆς ἴσημε- 
plac μετὰ Ιουδαίων, ante vernum equinoctium: cum. 
Judris ; qui utique debetur synodis hac de re coa- 
ctis pontifice Victore, unde argumentum habuit 
Hippolytus. evulgandi librum De Paschate, ac. de- 
inde Paschalem Canonem. Plurimos ex hisce ca- 
monibus ab Ecclesia Romana fuisse receptos explo- 


B ratum est, quod minime factum esset, si canones 


alios E. R. servasset ab bis diversos. Unde vero 
Ecclesia Romana canones accepisset, nisi a seipsa? 
ldque adeo verum est, ut Zephyrini pontificis mo- 
men. iisdem canonibus przmittatur, qui: ab E. R. 

probati sunt (69). Temere autem assumptum esse 
momen Zephyrini, cum revera sub ipso vixerit, 
seripseritque Hippolytus, memo sibi. suaserit, 
quamvis epistola illius nomine corificta sit. Neque 
vero Hippolytus inscio vel nolente: pontifice in tabu- 
laria penetrare, ac reconditos canones in lucem pri- 
mus edére potuisset; utsi Zephyrini auetori(as inter- 
cesserit, ipsius nomen alicubi in sua collectione 
commendásse Hippolytum, aut cere sui operis 
tempus designasse opinari liceat. In Oriente qui- 
dem ea obtinuit sententia, canones apostolorum 
fuisse ab Hippolyto. collectos, unde et ad canones 
apostolorum per Hippolytum allegant, quemadmo- 
dum Joannes Darensis , qui vut et 1x 01110 vixit, 
ostendit neminem suo zvo dubitasse, quin- Hippo- 
lytus fuerit eorumdem canonum editor 


ܗܕܐܓܝܪ ܐܦ LX bee‏ ܒܝܕ 


Quod quidem et canones apostolorum, qui per Hip- 
polytum, precipiumt (70). Sermo erat de primo 
apostolorum canone : Episcopus a duobus aut tri- 
ας episcopis- ordinetur. Denique ipse Hippolytus 


€ 


suo loco inspiciendum erit. Quin etiam liturgia 
quam exhibent Constitutiones, Romana est, que 
adhue in pervigilio Paschatis. praecipua sui parte 
. servatur. Nam et Justinus Martyr eamdem litur- 
giam designat, ac Romse. scribens non aliam indi- 
casset. Quamvis autem in eo consentiant eruditi, 
quod Justini et Constitutionum una sit eademque 
lüurgia, nihilominus Romanzm fuisse négant, at- 
que ab Oriente repetunt, Quod necesse non est, 
cum in Occidente potius in usu fuerk, adeoque 
Greci eam plerumque ojniserunt in suis codicibus, 
Accedit S, Procli Constantinopolitaui testimonium 
Ὃ ο qui omnium primám eam liturgiam recen- 
: Ὃ τε μαχάριος Κλήμης, ὁ τοῦ κορυφαίου τῶν 
ܡܣ‎ μαθητὴς καὶ διάδαχος, αὐτῷ τῶν ἱερῶν 
ἀποστόλων ὑπαγορευσάντων : Beatus nimirum Cle- 
mens summi. illius apostolorum. principis discipulus 
εἰ successor, qui sacris apostolis ei dictantibus illam 
edidit (05). Hoc testimonio oum premantur qui ni- 
mium se faciles ad ejurandam veritatem prébent, 
negant S.Procli esse; quique adeo ratione uti 
nolentes, dimittendi sunt, Quoniam vero animad 
vertimus, Hippolytum παρονομασίαις -vel aunomi- 
nationibus delectatum esse, hujusmodi ingenium in. 
Constitutionibus: quoque ἐδ prodit, ubi paganorum. 
sacrificulos- non sacerdotes, ἱερέας, appellat auctor, 
sed µηιερέας profanos, immundosque (66) quemad- 
modum et. Sibyllam “Αδυλλαν dixit quasi. ἀδούλην, 
inconsultam ἂς dementem. Sed et Hippolyti doctrina. 


eadem fuit. in Constitutionibus aliisque suis operi- 3 


bus, nimirum catholica : Epiphanius certe dé Con- 
` atitufiónum codice,verba faciens, in quem non adeo 
depravatum incidefat, hoc jüdiciun protulit : Πᾶσα 
γὰρ ἐν αὐτῷ χανονιχὴ τάξις ἐμφέρεται, καὶ. οὐδὲ τῆς 
Σκκλησιαστικῆς. διοικήσεως, καὶ. κανόνος καὶ πί- 
στεως, Omnis quippe canonicus ord, in ipso contine- 
tur, et nihil a fide alienum, adulteratumque, neque 
& confessione, neque ab ecclesiastica administratione, 
et canone, ac fide. Quin etiam ulterius progressus 
est, easdemque Constitutiones θεῖον λόγον, 
sermonem appellavit (67). Quid si 5. Epiphanius (68) 
imcorrüptam vidisset ac sinceram Hippolyti colle- 
wiionem? Hànc enim perpetuo διάταξιν vel διατά- 


ξεις, Conitituionem et Constitutiones: apostolorum p hanc sententiam confirmag alio in opere quod po- 


sterioribus amnis elucubravit : Οἴκον Θεοῦ τὴν 
Ἐκκλησίαν, ἐπιστέλλων ὁ Παῦλος Τιμοθέῳ καλεῖ: 

Εάν δὲ βραδύνω, ἵνα εἰδῇς πῶς δεῖ ἐν οἴχῳ Θεοῦ 
ἀναστρέφεσθαι, ἥτις ἐστὶν Εκκλησία τοῦ Θεοῦ 
ζῶντος. Τούτου τοῦ οἴχου ἀγαθὰ τὰ τοῦ Πνεύματος 
χαρίσματα, τά τε περὶ Τριάδος, καὶ τὰ λοιπὰ δόγµα- 
τα, οἴτε παραδοθέντες ὑπὸ τῶν ἀποστόλων θεσμοὶ 
καὶ κανόνες. Ἕν δὲ τούτῳ θαυμαστῶς ἡ ἀρετὴ ἐπι- 
πελεῖται, χαλουμένη δικαιοσύνη. Domum Dei vocat 


S. Ερίρμδη. hzr. υσχ, 10 ; οἱ her. Lxxs, 7. 


δὴ Distinct. xvi, 2, Decr. Grat. 
70) a Deren ap. Abr. Ecchell. De Eccl. ΑΙ. 
gre? » p. 192. V. Assem. B. O. t. Π, p. 118, et Cave, 


M, p. 451. 


dicit, propterea quod jam proprio momine in ipsis 
inducti eraut apostóli, tanquam legislatores ac 
magistri docírinam et praecepta! proferentes. Hip- 
polytus autem nonnisi. παράδοσιν ἀποστολιχήν, fra- 
ditionem apostolicam, exposuerat, quz illa fictione 
Joquentium apostolorum non indigebat. Hine suspe- 
ete primum Constitutiones, deinde etiam inter 
apocrypha relate, veluti ab hereticis corrupta. 

VI. De Canonibus apostolicis, An ab Hippolyto 


: (P0) Bean. Theol, Dogm , xu, 10; Constit. vi, 


S. Procl. , de tradit. div. miss. 
τῇ Mabel Uf in. S. Jüstin., p. 11, 10, 2 et. 


EM Constit. 11, 38, εἰ v, T. 


PONT. OPERÁ DUBÍA. - 56 


τούτους ἡ τῶν σημείων δυσωπήσῃ δύναμις. Τὰ γὰρ 
σημεῖα οὐ τοῖς κιότοῖς ἡμῖν, ἀλλὰ τοῖς ἀπίστοις, 
Ἰουδαίων τε χαὶ Ἑλλήνων. “Οὔτε γὰρ τὸ δαίμονας 
ἐκδάλλειν ἡμέτερον χέρδος, ἀλλὰ τῶν ἐνεργείᾳ Κυ- 
Ρίου χαθαιρομένων. Non.ad utilitatem ea operantium, 
sed ܘܘ‎ infidelium. asiensionem. concedi ܇‎ ut quibos. 
mon persuasit sermo, hos virius signorum flectat ac 
pudore affiiai. Signa enim non mobis fidelibus 
eduntur, sed. infidelibus; cum Juda'orum (um Gra- 
coram. Neque enim daemones ejicere, nostrum emo- 
μηιεπίαηι est, sed éorum qui per Domini operationem 
purgantur. Ἂς Tértullianus quidem somnia mulier- 
cularum inselenter nimis charismata vocabat, quem- 
admodum in visione illa de anima corporali aii: 
D Ei Deus. testis et Apostolus, charismatum ἐπ Ecclesia 
futurorum. idoneus sponsor : Tu,nec si res ipsa de 
singulis persuaserit,credas (14). Montanistevero suis 
fallaciis lucrum undique corradebant, etsi propter 
coelestia dona se:ab Ecclesia descivisse causaren- 
tur, Quid. ergo sit charisma eos docet Hippolytus : 
Οὐχ ἔστιν ἄνθρωπος πιστεύσας διὰ Χριστοῦ εἰς τὸν 
Θεὸν, ὃς οὐχ εἴληφε χάρισμα πνευματιχόν. Αὐτό τε 
γὰρ τὸ ἀπαλλαγῆναι πολυθέου ἀσεδείας καὶ πιστεῦ- 
σαι Θεῷ Πατρὶ διὰ Χριστοῦ, χάρισμά ἐστι Θεοῦ τό 
τε ἀποῤῥίψαι τὸ Ἰουδαϊκὸν χάλυμμα,, καὶ πιστεῦσαι. 
ὅτι εὐδοχίᾳ Θεοῦ ὁ πρὸ αἰώνων Μονογενὴς, ἐν ὑστέρῳ 
χαιρῷ ἐκ Παρθένου γεγένηται. δίχα ὁμιλίας ἀνδρός - 
καὶ ὅτι ἐπολιτεύσατο ὡς ἄνθρωπος ἄνευ ἁμαρτίας 
πληρώσας πᾶσαν διχαιοσύνην τὴν τοῦ νόμου" xai ὅτι 
συγχωρήσει Θεοῦ σταυρὸν ὑπέμεινεν, αἰσχύνης κατα- 
φρονήσας ὁ Θεὸς Λόγος" xal ὅτι ἀπέθανε, χαὶ ἐτάφη 
χαὶ ἀνέστη διὰ τριῶν ἡμερῶν, καὶ μετὰ τὴν ἀνάστα- 
σιν τεσσαράκοντα ἡμέρας παραμείνας τοῖς ἀποστό- ἡ 
λοις, καὶ πληρώσας πᾶσαν διάταξιν ἀνελήφθη ἐπὶ 
ἔψεσιν αὐτῶν πρὸς τὸν ἀποστείλαντα ἀὐτὸν Θεὸν καὶ 
Πατέρα. Ὁ ταῦτά πιστεύσας, οὐχ ἁπλῶς οὐδὲ ἀλόγως, 
ἀλλὰ χρίσει καὶ πληροφορίᾳ, χάβισμα εἴληφεν ἐκ — 
Θεοῦ. Ὡσαύτως δὲ χαὶ ὁ πάσης αἱρέσεως ἀπαλλαγείς, 
Nemo per Christum in Deum credens, qui non acce- 
perit charisma spirituale, Ipsum etenim hoc, libera-' 
tum esse impio multorun. deorum cultu,et credidisse 
Deo Patri. per Christum νι charisma Dei est : wt et 
abjecisse Judaicum. velamen, ac credidisse qnod Dei 
D beneplacito Unigenitus qui ante sacula. existebat, in 
extremo tempore ex Virgine nalus est sine viri con-- 
cubitu : 2t quod in vita lanquam homo versatus est 
abique peccato, impleta omhi justitia legis : quodque 
permissione Dei Deus Verbum. sustinuit crucem 
confusione conlempta : et quod mortis est, ac se- 
pulius et resurrexit in triduo, aique post resurtectio- 
mem cum apostolis diebus quadraginta permaneii 
completaque emmi constitutione , assumplus: est .in 
eorumi conspectu ad Deum et Patrem qui eum mi- 
serat. Qui ας credidit, non. stolide ac citra ratio- 
mem, sed cum judicio ac cerlitudine, is charisma 


(16) S. Athan. , ep. Festal., t. Il, 20. 
(74) Tertull., De an. ix, p. 9160 


Ἐπ v S. CLEMENTIS 1 RO. 


Paulus Ecclesiam, ad Timotheum scribens : Si au- A στων συγκατάθεσιν, ἵνα οὖς οὐχ ἔπεισεν T Mos, ^ 


lem lardavero, ui scias quomodo oporteat te in 
doino Dei conversari, quz est Ecclesia Dei vivi (71). 
Hujus domus bona sunt Spirims charismata, ei de 
Trinitate, ceteraque dogmata, et traditiones, Con- 
alitwlionesque, εἰ Canones apostolorum. In hi$ autem 
mirabilifer virius perficitur, qua justitia muncupa- 
tur (72). Provocat- quodammodo ad ipsum opus 
quo de agimus, et singulatim recense! non modo 
charismata, et apostolorum traditiones, verum etiam 
* Canones, adeoque hos pariter in collectione Hip- 
pelyti fuisse manifestius apparex, De numero ita- 
que canonum quos Hippolytus receasuit incerti 
sumus, de collectione. non item, Quemadmodum 
* vero superius Yestimonium Hippolyto convenit, qui 
titulum. ipsum sui-operis in eoque contenta ex- 
pressit, ita nemo imposterum loqui eo modo ρον 
iuisset. Nam paulo post, eodem 111 szeculo vertente, 
€um Hippolyti opus corruptum interpolatumque im 
Oriente fuerit, atque, adeo, sicuti nune exstat, in- 
ter apocrypha relatum : quisnam subinde in prz- 
οἴρια Ecclesi laude posuisset, eam apocryphis 
dubiisve Constitutionibus administrari ? Equidem 
ad Hippolyti laudem pertinet, quod aliz collectio- 
mes pervetuste ab héreticis vel ficte vel inter- 
polate, 4ο magnis ܐܐܐ :"ܐ‎ nominibus insignitz, 
eum repudiatz fuerint; wna ipsius collectioNquam- 
vis interpolata multum aliis prestet Nam sicut 
διδασχαλία τοῦ Ποιμένος improbata fuit, ita quoque 
Ἰγνατίου διδασχαλία, Πολυχάρπου διδασκαλία alique 
μηϊυβπιοάϊ, de quibus recte pronuntiavit M. Atha- 
nasius : Αἱρετιχῶν ἐστιν ἐπίνοια, γραφόντων μὲν 
ὅτι θέλουσιν αὐτὰ, χαριζομένων δὲ xal προστιθέντων 
αὐτοῖς χρόνους, ἵνα ὡς παλαιὰ προφέροντες, πρό- 
φασιν ἔχωσιν ἀπατᾷν ἐκ τούτου τοὺς ἀχεραίους. 
“Πατοιίεοτωπι sunt commentum, qui ܙܬ ܐܗܬ ܧ‎ 
quando volunt; illis autem largiuntur, εἰ adjiciunt 
dempora, quo tanquam amtiqua proferentes, ez ea 
ve ocpasiónem habeant. decipiendi donis aimpli- 
cu (10). : 3 
CAPUT m. 
am causa Hippolytum ad hoc. opus incitaverit. 
Constitutiones potissimum Tertulliano et Mon- 
lanistis opposite. 


1. Teriullianus, Montanistarum praestigiis. fasci- 
matus, paulatim in eorum sectam inclinare ccpit, 
aqua demum abreptus est. Quod ubi animadvertit 
Mippolytus, binos opposuit, eidem secte tractatus, 
quorum alterum De ckarismatibus inscripsit, Περὶ 
χαρισμάτων ; aeri tilulum Apostolica. traditio , 
᾿Αποστολικὴ παράδοσις fecit. Montanistas enim in- 
valuisse falsa miracula jaetando exploratum est, 
eaque finxisse non ut paganos Judzeosve ad fidem 
pertraherent, sed ut perverterent orthodoxos. Ait 
autem Hippolytus charismata divinitus dari, οὐχ 
εἰς τὴν ἐνεργούντων ὠφέχειαν, ἀλλ᾽ εἰς τὴν τῶν ἁπί- 


8 


1 Τίπι. ui, 45. 
S. Mippol. in psalm. Lxiv, 5, ex Cat. Corder. 


- 558 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE, — PROGEMIA, 


"wr 


& Den comieeutus. esti: similiter et qui ab omni Λα: A fabulis ín errorem abduci patiatur. (TT). Lubet etiam 


unius ex recentioribus judicium de hoc opere pro- 
ferre; Sunt illi canones, -Conatitutionesque antiquis- 
aime, mulia. in illis excellentissima et magni pon- 
deris continentur (78). 

Ill. .Cur ab avaritia damnanda initium. faciant 
Constitutiones apostolorum. — Quamobrem nemoam- ^ 
plius mirabitur ai ab avaritia damnanda incipiunt 
Constitutiones. apostolice : ᾿Ἀπέχεσθε οὖν πάσης 
πλεονεξίας, Abslinete igitur ab .ommi avaritia (19). 
Namque hoc vitium vehementer exprobrat Montano 
suisque mulierculis -coevus Hippolyto auctor : Ὁ 
πραχτῆρας χρημάτων καταστήσας, ὁ ἐπ' ὀνόματι 
προσφορῶν τὴν δωροληψίαν ἐπιτεχνώμενος. 00 δοχεῖ 


τ σοι πᾶσα Τράφὴ χωλύειν προφήτην λαμδάνειν δῶρα, 


καὶ χρήματα ; ὅταν οὖν ἴδὼ τὴν προφῆτιν ᾿εἰληφυΐαν‏ ܠܐ 


καὶ χρυσὸν καὶ ἄργυρον χαὶ πολυτελεῖς ἐσθῆτας, 
πῶς αὐτὴν μὴ παραιτήσομαι ; Qui peckniarum eza- 
ctores cousiituit : qui sordidam munerum captalionem, 
oblationum nomine callide obrelavit. Non tibi videtur 
Scriptura wniversa prohibere, ne propheta munera. 
et pecunias accipiat ? Cum igitur videam prophetissam. 
aurum οἱ argentum, weslesque gretiosas accepisse, 
quomodo eam mon repmdiabo? (80) Velant inse- 
quenti. capite Constilutiones, maledictis quempiam. 
incessere: ᾿Αλλὰ καταρᾶταί σέ τις; σὺ εὐλόγησον 
αὐτόν: Sed. aliquis tibi maledicit ? tu benedic. εἰ (81) 
propierea quod baechantes Montaniste , nullum. 
flnem .maledicendi facerent : Τὴν δὲ καθόλου καὶ 


resi servatus uit. .Dona vero quz vulgo gralis 
data dicutitur, in Ecclesia. qu:erenda 6856, 30 suo 
tempore non-defuisse testatur. Hippolytus : Ταῦτα 
δέ φαμεν, οὐ τὰς ἀληθεῖς προφητείας ἐξουθενοῦντες, 
Ἴσμεν γὰρ αὐτὰς χατ' ἐπίπνοιαν Θεοῦ ἐν τοῖς ὁσίοις 
ἐνεργεῖσθαι, ἀλλὰ τὸ θράσος τῶν ἀλαζονενομένων χα- 
παστέλλοντες. Haec autem. dicimus, non quod veras 
próphetias contemnamus, quas cimus Dei afflatu in 
sanctis fieri, sed. ut arrogantiur confidentiam coki- 
beamus. Atque hoe veluti procemium fuil. majoris 
operis, quod ad sartam tectamque servandam 
Ecclesi disciplinam Hippolytus primus excogi- 
lavit. 

Tl. Tertullianus iraditionum vindex, hisce armis 
ab Hippolyto ezpugnatur. — Nam si que respublica: 
suas babuit leges quibus- uteretur atque consiste- 
ret, ea profecto fuit Christiana, qua sanctiésimis 
legibus atque institutis usa ab initio, ubique ter- 
rarum própagata est. Has legee atque institula 
qua Clemens collegerat, Hippolytus edilit, cum 
adhuc religiose jn Ecclesia servarentur : nemoque 
ex hgrelicis:tam esset impudens, qui mores in 
Ecclesia receptos negare posset. Ác Temullianus 
profecto. quo doctior 60 pervicacior, facile omnem 
eohortationem qua ad sanitalem revocaretur, om- 
neimque confutatiopem insanz hzreseos quam, ve- 
ritate abnegata, ampleetebatur,' contempsissel. 
Unum supererat argumentum ex traditione petitum; 


illud ipsum scilicet, quo 18 pro Ecclesia fortissime (; πᾶσαν τὴν ὑπὸ τὸν οὐρανὸν Ἐκχλησίαν βλασφημεῖν 


διδάσχοντος τοῦ ἀπηυθαδισμένον πνεύματος. Univer- 
sam vero, qua per orbem terrarum sparsa est, Eccle- 
aiam, idem ille arrogantissimus spiritus malediciis 
appetere 601 docebat (82). lllud. magis mirum, quod 
Constitutionum compilator sub initium tam multus 
sit in virorum ornatum : quasi vero apostolorum 
svo id probrum inolevisset : Μὴ χαλλωπιζόμενος 
εἰς τὸ ἀγρευθῆναί τινα... Πιστῷ γάρ σοι ὄντι καὶ ἀν- 
θρώπῳ τοῦ Θεοῦ, οὐχ ἔξεστι τρέφειν τὰς τρίχας τῆς 
κεφαλῆς, καὶ ποιεῖν εἰς ἕν, & ἐστι απατάλιον ἢ 
ἀπόχυμα, ἢ μεμερισμένην τηρεῖν" οὐδὲ μὲν ὀγκο- 
ποιεῖν, # διαξαίνοντά τε καὶ πλάσσοντα οὔλην διατι- 
θεῖν, 3| ξανθοποιεῖν αὐτὴν, Νε ornes te, ut quepiam 
capiatur. ..Tibi enim qui fidelis et homo Dei es, non 
licet nutrire comam, et in unwm celligere, quod spa- 
taliunt eat : vel effundere, aut discriminatam servare : 

neque etiam tume[acere, neque carpendo ac [formando 
erispam rédüere, meque eam flawam facere (85). 

Atque is quidem cultus facile in Cataphrygas vel 
Montanisias Asiatico luxv diffluentes invasit : quod. 
et Apollonius ipsis objicit: Προφήτης, εἰκέ µοι, 
βάπτεται ; προφήτης στιδίζεται ; προφήτης φίλοχο- 
σμεῖ; Dic mihi, tingitne capillos propheta? num 
propheta atibio ocülos linit ? an studet ornari pro- 


(B0) Apollon. ap. ܘܢܐ‎ H. E, v. 18. 
81) Constit. ap. 1, 3 

(82) Ap. Eusel 
(83) 0 αρ. ^ ἘΝ 


dimieaverat. Nam vere pre ¢! ܐܘ‎ animadvertit 
E. Norisius : Nullus veterum aut tam acpe, aut tam. 
valide. traditionem inculcavit, utt Tertullianus (15). 
Hoc itaque telo veluti de ipsius manibus erepto, 
Hippolytus furentes Montani assecías. compescuit 
ac prope deleVit. Sed qui Ecclesie legibus ab ori- 
gine repetitis unam sectam aggressus est, plures 
alias imposterum exorturas eodem labore confecit. 
Hippolyti certe canonum collectio adeo probata est 
sub eodem titulo, quo in ipsius marmorea sede 
fuit inscripta Παράδοσις ἀποστολική, ut eamdem 
Constantinus M. haud seinel episcopis eommenda- 
verit.(76) atque a PP. inler precipua Ecclesie 
propugnacula ` adversus hereticos fuerit recensita ; 
xal ὅροι γὰρ ἐτέθησαν ἡμῖν, xa θεμέλιοι, καὶ 
οἰχοδομὴ τῆς πίστεως, καὶ ᾿Αποστόλων παραδόσεις, 
καὶ γραφαὶ ἅγιαι, καὶ διαδοχαὶ διδασκαλίας, καὶ Ex 
πανταχόθεν ἢ ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ ἡσφάλισται, καὶ 
μηδεὶς ἁπατάσθω τοῖς χαινοῖς μύθοις. Nam. et ter- 
mini prescripti nobis sunt, et fundamenta posita 
et fidei structura ܕ‎ et apostolorum traditiones , 
et sacre littere, et colestis doctrine propagata sue- 
cessio, ac denique divina veritas ez omni parte mu- 
nita eit. εἰ constituta, Proinde nemo se inanibus 


[T9) Noris Op. t. III, col. 1018. 

76) Ap. Eus. De Vit. Const. m, 67. 
(7) S. Epiph. hir. Lv, 3. 

78 ܐܬ‎ νά ܪܐ‎ 
(T9) Constit. ap..1,1 


ΓΝ 


: 8 CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ. OPERA DUBIA. 


στα 


Deinde sd eoercendam seulieréularum A maxime nitebantur Montanist : at. certa jejunia,‏ : )84( ܐܘܗܡ 


÷ atque urnam Quadragesimam priseo more servan- 
dam Constiturones memorabt : Ὑμῖν φυλαχτέα ἡ 
νηστεία τῆς Τεσσαραχοστῆς, μνήμην περιέχουσα τῆς 
τοῦ Κυρίου πολιτείας τε καὶ νομοθεσίας. Servandum. 
vobis ܐܐܧ.‎ jejunium Quadragesime, continens. recor- 
dationem conversationis Dominice, et legis (dto (90). 
Denique Montanistm. nefas. esse aiebant Christiano 
persecutionem fugere; Constitutiones contra, ex 
lis que Hippolyti nomen. preseferunt, non modo 
ex Evangelii prescripto lugientes persecutionem 
tuentur, sed laudant etiam ac fratribus commen- 
dant: Τοὺς διωχομένους διὰ πίστιν, xol elc. πόλιν 
ἐκ πόλεως φεύγοντας, διὰ τὸ μεμνῆσθαι τῶν λόγων 
τοῦ Κυρίου, προσλαμδάνεσθε. -Ἐπιστάμενοι γὰρ, 

Β δει τὸ μὲν πνεῦμα πρόθυμον, ἡ δὲ σὰρξ ἀσθενὴς, 
ἀποδιδράσχουσι, καὶ τὴν ἁρπαγὴν τῶν ὑπαρχόντων 
προΐενται, ἵνα ἀνεξάρνητον. ἐν ἑαυτοῖς τὸ ὄνομα τοῦ 
Χριστοῦ διατηρήσωσιν. Ἐπιχουρεῖτε οὖν αὐτοῖς τὰ 
πρὸς χρείαν, ἐντολὴν Κυριαχὴν πληροῦντες. Eos qui 
pérsecutionem. patiuntur fidei causa, εἰ de civitate 
in civitatem. fugiunt, quod meminerint! verborum 
Domini (94) suscipite. Cum: enim novint spíritum 
quidem promptum esie, carnem vero infirmam, auu- 
giunt, et facultatum: suorum direptionem permittunt. 
ac negligunt, ut in se ipsis nomen Christi illibarum, 
εἰ negatione non proditum. conservent, Suppeditate 
ergo illis qua suni necessaria, mandatum Dominicum 
adimplentes (93). 

ἃ Υ̓͂. Proprii Tertulliani errores ab Hippolyto con- 
fetati.— Ad hac. Tertullianus Montanista, ex nov 
seci» insliutis consectaria quzedam deduxit, unde 
οἱ privatim errares alios ascivit. Cujusmodi ille est. 
quem edito libro, De fuga in persecutione docet, sui 
Paracleti, Montani scilicet auctoritate fretus, 
occasione marigrium redimere [as esse. Adversus 
eam sententiam haec profert Conititutionum uctor: 
ΕΙ δὲ καὶ οἷός τέ ἐστιν ἅπαντα τὸν βίον ἑαυτοῦ ἀπὸ: ^ 
δόμενος ῥύσασθαι αὐτοὺς ἐκ τοῦ δεσμωτηρίου, µακά- 
ρίος ἔσται καὶ φίλος τοῦ Χριστοῦ. Εἰ γὰρ ὁ τὰ ὑπάρ- 
χοντα πτωχοῖς δοὺς, τέλειος, μετὰ τὴν περὶ τῶν c 
θείων γνῶσιν, πολλῷ μᾶλλὸν ὁ ὑπὲρ μαρτύρων. 
Jam vero ܐܘ‎ quis potest tradita omni substantia sua. 
eos [martyres] ex carcere liberare, beatuz -erit ac 

D Christi amicus. Nam cum is qui bona sua pauperibnis 
dit, per[ectus sit post cognitionem rerum divinarum, 
multo erit perfectior qui pro martyribus cuncta lar- 
gieiur (95).- Christianum salva fide militare non 
posse Tertullianus pronuntiavit (94), Hippolytus 
contrain hisqua a corrupiore servata sunt: Στρατιώ- 
τῆς προσιὼν διδασχέσθω μὴ ἀδιχεῖν, μὴ cuxopáv- 
πεῖν, ἀρχεῖαθαι δὲ τοῖς διδομένοις ὀψωνίοις * πειϑό-- 
μενος προσδεχέσθω, ἀντιλέγων δὲ ᾿ἀποδαλλέσθω, 


(90) Ibid. v, 43. 

"i x xxvi, δέ. 
onstit, vin, 45. 

wd.‏ ܗ 

"Tertullian. De cor. mil., xt. 


OR 


licentiath, quz nimia erat apud Montanistas, plura 
congeruntur in primo Conitituiionum libro, eadem- 
que toto opére sepius iniculeantur.- Maximilla certe 
Montanisiarum prophetissa, nullum habuit: infen- 
sierem. Hippolyto , qui -hovam Jessbelem in Apo- 
calypsi memoratam: ipsam fuisse interpretatus 
ess (85). 

IV. Errores Montanistarum singillatim ab Hippo- 
dgtorejacti. — Sed neque ullus error proprius Monta- 
nistarum fuit, qui non refellatur ini Constitutioni- 
bus. lili. negabant Ecclesie -poteststem dimittendi 
graviora crimina, Constitutiones ubique asserunt : 
Καὶ ταῖς μετανοοῦσιν ἄφεαιν διδόναι χρή... Γνώριζε 
οὖν, Ur ἐπίσχοπε; τὸ. ἀξίωμά σου ὅτι ὡς τοῦ δεσμεῖν. 
ἐχληρώσω τὴν ἐξουσίαν, οὕτω καὶ τοῦ λύειν. Ῥαπέ- 
tentibus autem. venia concedenda est... Agnosce igi- 
tur, episcope, dignitatem iuam, quod ܐܬܐܬ‎ sortitus 
3 polejtatem ligandi, ila. et solvendi, Montanistas 
autém -digifo monsirat auctor, ubi ait: Δέξαι οὖν 
τὸν μετανοσῦντα μὴ διστάζων ὅλως, μηδ παρεμπο- 
διζόμενος ὑπὸ τῶν ἀνηλεῶς λεγόντων, μὴ δεῖν τοιού- 
τοῖς συμμολύνεσθαι, μήτε λόγου χοινωνεῖν. Igitur 
panitentem recipe; nec.te ullatenus dubitare faciant, 
aut 'a proposito -retrahant, qui- immisericordiler di- 
cunt, non oportere cum hujusmodi coinquinari, neque 
vel sermane communicare (86). Haec adversus Mon- 
-lanisias dieta esse àdnotavit Cotelerius, aut vetu- 
Ssliores etiam hereticos, quamvis Moshemius ad 
Nowatianos perperam distulerit (87). Neve ullum 
criinen excipi posset, exempla proferuntur Davidis, 
et Mana; quorum unus mochis atque homici- 
dii, aker idololatrie reus fuerat: hec enim pec- 
cata excipiebant Montanistz, quos veluli alloquitur 
Constitutionum auctor eum ait : Μείζων εἰδωλολα- 
τρείας οὐκ ἔστιν ἁμαρτία. Εἰς Θεὸν γάρ ἔστι δυσαέ- 
ὅεια, "AX? ὅμως: καὶ αὐτὴ διὰ γνησίας͵ μετανοίας, 
συγκεχώρηται, Gravius delictum idololatria. non τὰ 
peritur : est. anim. im Deum. impietas : nihilominus 

- kamen εἰ iliud per sinccram ponitentiam condonaium 
4ε| (88). llli secundas nuptias damnabant, que in 
Constitutionibus ita non improbantur, ut manifeste 
arguatur contrarius error : Λόγον ὑφέξει τῷ Θεῷ, 
οὐχ ὅτι δευτέρῳ γάμῳ συνήφθη, ἀλλ᾽ ὅτι τὴν ἑαυτῆς 
ἐπαγγελίαν οὐχ ἐφύλαξε. Rationem Deo reddet , non 
quod secundis muptiis copulata sit, sed quod pro-. 
fessionem suam non. servarit (89) : sermo erat de 
viduis, qua castitatem fuerant professz. Quoniam 
veró Montanus dissolvendas esse nuptias docuerat, 
id quoque In Constitutionibus "est vetitum, μήτε 
μὴν μετὰ. γάμον ἐκδάλλειν ἀχατάγνωστον ἐξέστω, 
Non ergo post παριίδε liceat ejicere inculpatam. 
Multiplicatis- jejuniis, quin etiam. Quadragesimis, 


S. Epiphan. hzr. Lt, 53. 
86) Conatit. ni, 14, 48 et seq. 
87) Moshem. Instit. mai. p. 219. 
(88) Constit.; wm, 4. 
59) Ibid. vi, 4 


Υ, 18.‏ ܐ 4 
0 ܨ 7 


tii CONSTITUTIONES: APOSTOLICA -— PROGENIA, 54 
Miles acctdous doceatur nemini injuriam Ánferre, non A cium complezum. magni pontificis Jésu Christi Regis 


mostri. imitationem pro [udo habent; ideo inquam, 
mecesse. [uit de eo quoque admonere : jam enim qui- 
dam cohversi sunt retro post. vanitatem. euam (98). 
Hic utique in codicibus Hippolyto tributa Monta- 
nistas feriunt, apud quos vel mulieres episcopi erant 
et preibgteri ; et "üd cateros. στγαάμε allegebantur, 
nullum ut sexus discrimen servaretur. '᾿Ἐπίσχοποί τε 
παρ' αὐτοῖς γυναῖκες, xa πρεσδύτεροι γυναῖχες, 
καὶ τὰ ἄλλα, ὡς μηδὲν. διαφἑρειν (99). Postrema 
autem verba in Tertullianum dicta sunt ܘܡܫ‎ pro- 
phetíe nomine deceptum ; quem paulo ante suis in 
Dauielém Commentariis: pariter Hippolytus nota- 
verat : Πάντες γὰρ σήμερον.οἱ εἰς αὐτὸν πιστεύοντες, 
τὰ λόγια Χριστοῦ φθεγγόμιϑα; ὡς διὰ σεόματος αὐτοῦ 
λαλοῦντες τὰ ὑπ᾽ αὐτοῦ προτυταγμένα' τοῖς γὰρ 
ἁγίοις καὶ φοδουμένοις αὐτὸν, αὐτοῖς μόνοις ἑαντὸν 
ἀποκαλύπτει. El γὰρ τις δοχεῖ καὶ ἐν Ἐκκλησίᾳ νῦν 
πολιτεύεσθαι, φόδον δὲ Θεοῦ μὴ ἔχει, οὐδὲ τοῦτον 
ὠφελεῖ ἡ πρὸς τοὺς ἁγίους σύνοδος. Quicunque enim 
hodie in ipsum. credimus , oracula Christi loquimur, 
lanquam ipsius, ore praedicantes qua sunt ab ipso 
constitute. Sanctis quippé ac se timentibus tantum- 
,modo ee ipsum revilat, Nom εἰ quis ekdelur vel in 
Ecclesia mode véraarl ,1 timorem autem Dei non ha- 
> bet; apu kwic prodest ed! sanctos. accéssissa ἵπ 
conventu (100). Ac siquidem hec sunt, contumelia 
llle, quibus ait Hieronymus Tertullianum esse per- 
motum üt Ecclesiata : desereret, .apparet" hominein 


calumniari, cohtentus: esse sibi datis. atipendiis : ob- 
temperans hía admittatur, repugnans rejiciatur (95); 
Eo tandem vesanie Tertullispus prolapsus eat ut 
a levissima deceptus muliére,. nontioque: reuiissó 
nedum recta fidei, sed etiam rationi ; animam. cor- 
poraliter ostensum esse crederet, que. spiritus vide- 
batur, sed non inasis, et vacum qaalitatis : imo qua 
etiam "éneri. fepromiiteret (96). Sed ea quoque fa- 
bula in Constitutionibus. corivellitur : Woybv ἀσώ- 
µατν ܙܬ‎ ἡμῖν καὶ ἀθάνατον ὁμολογοῦμεν, ἀλλ' οὐ 
φθαρτὴν ὡς τὰ σώματα, ἀλλ᾽ ἀθάνατον , ὡς λογικῆν 
xal αὐτεξούσιον. Animam. mostram incorpoream et 
mortalem confitemur, non autem. interitwi obno- 
siam ut corpora, imo mortis ezpertóm, utpoté railo- 
nalem dc Ífberie potestatis (97).— 

"VI. Tertullianwi ac Móntanistes nominetenus pra- 
leriti, sed undique ih Constitutionibus explori,—Atque 
hzc necessario edisserenda fuerunt, ne amplius 
Jateret utrümque Hippolyti opus, Περὶ χαρισμάτων, 
οἱ Αποστολικὴν παράδοσιν, Montanistis oppo- 
situm fulsse, maxiieque Tertulliano irt eam sectam 
vergenti : )ܘ‎ | nomen: ipsius, quo facilius ab baresl 

.pedém referret, bene ab Hippolyto: suppressum 
fuerit. -eque enim ipsius fame Tertullianus pe- 
perdsset, si quid in: se nominatim conscriptum 
esset. In Constitütionibus itaque frustra Tertulliani 
mentio aut-Montani quereretur; présertim vero 
cum plura süstulerit corrupter, que apostolorum 


$evo. convenire nou poterant, plura adhuc:incsulé c sui lapsus causam,.quam habere nullam poterat, 
relQuerit, qim 4d posteriora tempora manifest 1 Romanum clerum sümmà injuria delorsisse (4). 
referenda sunt. Ad Mentanistas vero ac Tertullie- — Notatu enim dignum e&t, quod. ipse cum Catholicos: 
mum cuneta fere spectant quz vniversim inComsü- — animalium nomine.ac pluribus conviciis cümla- 
tutionibus aeruntur, In ipso enim limo capita ret, nemo tum temiporis füit qui nomünatim Ter- 
lilud Inculeatur : "Exácvov ἐμμένειν τάξει τῇ ܝܘ‎ — qutlionum refelléret. Calus enim, Ecclesie Romane 
θείσῃ αὐτῷ, καὶ μὴ ὑπερδαίνειν τοὺς ὄρους. Dnus» — presbyter, adversus Proclum Montani columien 
quisque in ordíne eibi dato permaneat; meque fegula- ܝ‎ eximie goripsit; Hippolytus in E. R. pari. grado, 
rwv) ܘܡ ܡܗ‎ trancendat. Deinde auctor Montaxi- — advérgus iMontsnistas.: uterque ea moderatione 
sts propíus desígnando, in eorum licenti&m inve-. (t ]pse Tertullianos: neutrum )ܐܠܐ‎ inseclatus, ac 
hitur : Εἰκότως τὸν ἐπηρτημένον. κίνδυνον τοῖς τὰ yotius Apollonium exagitaverit, orthodoxum .scrl- ^ 
τθιαῦτα πράττουσι προειδόμενοι, καὶ. τὴν εἰς τὰς piorem, αἱ non ex Romano clérd, utpote qui in 7 


Oriente vixerit. Ceterum scripsisse Hippolytum 
contra Montanistas, eosque acerrime pre céteris 
impugnasse, in dubium revocari nequit, cum velus 


θυσίας, καὶ εὐχαριστίας ἀμέλειαν, ὑφ᾽ ὧν οὐκ ἐχρῆν 
προσαγομένας ἀσεδῶς, παίγνιον ἡγουμένων τὴν ἂρ 
χιερπτικὴν τιμὴν ἥτις μέμησιγ᾽ περιέχει τοῦ μεγάλου 


ἀῤχαρέως Ἰησοῦ Χριστοῦ Βασιλέως ἡμῶν, ἀνάγκην Ὁ anctor sedulo ܙܐ‎ δὰ scripta ἰπᾳυϊβίετίε : Τίνας ὑπο." 
ξαχομὲν Χαὶ τοῦτο παραινέσαι - ἤδη γάρ τινες ἐξε- λήψεῖς εἶχιν ὁ ἁγιώτατος Ἱππόλυτος περὶ τῆς τῶν 

τράπηφαν ὀπίσω τῆς ἑαυτῶν ματαιότητος. Ideiio Μνεανιστῶν αἱρέσεως, καὶ τίνας ὁ ἐν ἁγίοις τῆς 
jure periculum iis qui hec. faciunt 1 Ῥιο-  Nüccne Τρηγόριος, Quidnam semurit sanctissimus 

apicientes, et megligentiam in sacrificiis et gretierum — Hippolytus de Montapistarum: haresi, quidve S. Gro- 

aetlinibus [Eucharistiis], eo quod impléoferaMivr — gorius Nyuenus (3). . 

ab tis a quibus nox oportet, quique honorem pontif- 


Constit, vin, 88. 18 Epiphan. hr. .ܐܫ‎ 
"Tertullian. De anim. mx. 4 1 ippol. In Dan. x. 
Constit, v1, 11. 1) Hieron. in Catal. Script. Ecci. uw. 
8) Conutit. wu; 46. τ) Steph. Gohar. ap. Pliok. cod. ¢¢ .ܐ‎ 


' &. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DÜBIA, 


515 


VETERUM TESTIMONIA - 
DE CONSTITUTIONIBUS APOSTOLICIS. 


Canon: apostolicxs wltimus, 


A Ἔστω δὲ ὑμῖν πᾶσι κληρικοῖς, καὶ λαϊκοῖς βιθλία 
σεδάσμια xal ἅγια, εἰς. Κλήμεντος ἐπιστολαὶ δύο * 
xat αἱ Διαταγαὶ ὑμῖν τοῖς ἐπισκόποις & ἐμοῦ Κλή- 
εντος, ἐν ὀχτὼ βιθλίοις προσπεφωνημέναι " ἃς οὗ 
χρὴ δημοσιεύειν ἐπὶ πάντων διὰ τὰ ἐν αὐταῖς μυ- 
στικά. 


lib, wt, Ez Ruf. interpret:‏ ܓ 


Sint antem vobis omnibus clericis, et laicis libri 
venerabiles εἰ sancti, etc, Clementis Epistole duz ; 
ei Constitutiones, vobis Episcopis perme Clementem 
in octo libris nuncupalz;; quas non oportet coram 
omnibus divulgare, ob mystica quz in eis sunt. 


Eusebius, Hüt. 


tap. 25. 


Post hiec Jam scriptura est, 
que dicitur Actus Pauli; sed et 
libellus qui appellatur Pastoris, et 
revelatio Petri : de quibus quam- 
maxime dubilatur. Fertur etiam 
Barnabe Epistola, et Doctrina quae 
dicitur apostolorum 


κατατετάχθω καὶ 


τῶν Παύλου Πράξεων ἡ γραφὴ, ὅ 
τε λεγόμενος Ποιμὴν, καὶ ἡ "Amo- 
* καὶ πρὸς τούτοις, 
ἡ φερομένη Βανράδα Ἐπιστολὴ, καὶ 
τῶν ἀποστόλων αἱ λεγόμεναι Διδα-- 
xal. Lege Niceph., |. n, c, 46. 


lnter libros nothos -collocetur 
et Actuum Pauli seriptura, et li- 
ber quj dicitur Pastor, et Revela- 
tio Peiri, insuperque Barnabe 
«ua fertur Epistola, et que dicun- 
tur Doctrinz apostolorum, 


° Ἐν τοῖς νόθοις 


χάλυψις Πέτρου. 


S. Athanasius in epistola Festali,tom. 11, edit, Paris., p. 59, 40. 


B Ἔστιν καὶ ἕτερα βιδλία τούτων ἔξωθεν * ob xavo- 
νιζόμενα μὲν, τετυπωμένα δὲ παρὰ τῶν Πατέρων 
ἀναγινώσκεσθαι τοῖς ἄρτι προσερχομένοις xat βου- 
λομένοις κατηχεῖσθαι τὸν τῆς εὐσεδείας λόγον * Σο- 
φία Σολομῶντος, etc., καὶ Διδαχὴ καλουμένη τῶν 
ἀποστόλων, καὶ ὁ Ποιμήν. Καὶ ὅμως, ἀγαπητοὶ, κἀ- 
χείνων χανονιζομένων, καὶ τούτων ἀναγινωσχομένων, 
οὐδαμοῦ τῶν ἀποχρύφων μνήμη " ἀλλὰ αἱρετιχῶν 
ἔστιν ἐπίνοια, γραφόντων μὲν ὅτε θέλουσιν αὐτὰ, 
χαριζομένων δὲ καὶ προστιθέντων αὐτοῖς χρόνους, ἵνα 
ὡς παλαιὰ προφέροντες, πρόφασιν ἔχωσιν ἀπατᾷν ix 
πούτου τοὺς ἀκεραίους. 


Sunt οἱ alii libri praeter hos; non quidem cano- 
nici, sed quos Patres sanxerunt legi iis qui acce- 
duntad fidem, cupiuntque in pietatis verbo insti- 
tui : ut Sapientia Salomonis, etc., et-qui vocalur 
Doctrina spostolorum, et Pastor. Attamen, dilecti, 
eum illi canonici sint, hi vero legantur, nusquam 
fit apocryphorum mentio; sed sunt hereticorum 
commenium, qui ea. scribunt quando volunt, illis 
autem largiuntur et adjiciunt tempora, quo tanquam 
antiqua pr^ferentes, ex ea re occasionem habeant 
deciplendi bomines siznplices. 


0 :ܙܐ‎ Synopsi sacra. Scripture. 
'" ferum libri Nbvi Testamenti quibuscontradicitur, Ω Τῆς νέας πάλιν Διαϑήχης ἀντιλεγόμενα ταῦτα, ele. | 


Διδαχὴ ἀποστόλων, Κλημέντια " ἐξ ὧν μετεφράσθη- 
σαν ἐχλεγέντα τὰ ἀληθέστερα καὶ θεόπνευστα: Ταῦτα 
τὰ ἀναγινωσχόμενα, εἰο. 


sunt bi,ete. Doctriua apostolorum, Clementina : ος 
quibus veriora el a Deo inspirata, electa sunt ac 
translata, Hzc sunt que leguntur, eic. 


S. Epiphanius, haeresi A5, num. 5. 


᾿Αλλὰ xal ob ἀπόστολοί φασιν ἐν τῇ διατάξει τῇ 
καλουμένῃ, ὅτι φυτεία Θεοῦ καὶ ἀμπελὼν ἡ χαθο- 
λικὴ Ἐκκλησία. 


Quin et apostoli in Jibro qui Constitutio voca- 
tur, aiunt: Ecclesia catholica est Dei plantatio ac 
vinea, Locus ezstat initio Constitutionum, 


Heresi 10, nuin. 10. 


Εἰς τοῦτο bk ol αὐτοὶ Αὐδιανοὶ παραφέρουσι τὴν 
τῶν ἀποστόλων Διάταξιν, οὖσαν μὲν τοῖς πολλοῖς ἐν 
ἀμφιλέχτῳ, ἀλλ᾽ οὐχ ἀδόχιμον. Πᾶσα γὰρ ἐν αὐτῇ 


¢ κανονικὴ τάξις ἐμφέρεται, καὶ οὐδὲν παρακεχαραγ- 


μένον τῆς πίστεως, οὐδὲ τῆς ὁμολογίας, οὐδὲ τῆς ἐχ- 


Ad hoe autem lidem Audiani detorquent aposto- 
lorum Constitutionem ; qui quidem liber a multis 
revocatus in dubium, non est tamen improbondus. 
Omnis quippe canonicus ordo in ipso: continetur ; 
€i nihil fide adulteratum, neque ἃ confessione, ne- 


ܘܐ 


- ΘΟΝΒΤΙΤΌΤΙΟΝΕΒ ΑΡΟΞΤΟΙΙΟΑΕ. — PROOEMIA. 


ss 


πλησιαστικῆς διοιχήσεως, καὶ κανόνος, καὶ πἰστέως. Α que ab ecclesiastica adminislratione, et canone, ac 


flde. Porro dictum, a. quo sententiam de Paschate 
accipiunt, predicti male interpretantur, eb per. In- 
scitiam alieno sensu sumunt. Definiunt enim in ea 
constitutione apostoli : Vos nolite computare ac de- 
cernere, sed tunc celebrate, quando [ratres vestri qui 
ex circumcisione sunt : cum illis una. peragite. Et 
non dixerünt: Quando fratres vestri, qui in circum- 
eisiohe sunt, sed : Qui ez circumcisione suni ; ut 'os- 
tenderent, eos qui ex circumcisione ad Ecclesiam 
transierunt, futuros post illud tempus ducés et au- 
ctore, etc. Apud apostolos vero dictum illud pro- 
pter concordiam -posifum est, quemadmodum te- 
stantur his verbis : Et quamvis aberrent, πε vobis 
cure ait. Clerum ex vocibus ipsis qua» ibi prolatze 
sunt, oppositio εἰ repugnantia apparebit, Nam aiunt. 
pervigilium agendum esse jn medio Azymorum. 


«Τὸ δὲ ῥητὸν, ἀφ᾽ οὗ γνώμην λαµθάνοντες mpl τοῦ 
Πάσχα, κακῶς παρερμηνεύουσιν οἱ προειρημένοι, καὶ 
ἀγνοοῦντες ἑτέρως ὑπολαμδάνουαιν. Ὀρίζουσι γὰρ ἐν 
τῇ αὐτῇ διατάξει οἱ ἀπόστολοι, ὅτι ὑμεῖς μὴ γηρί- 
ζητε, ἀλλὰ ποιεῖτε ὅταν οἱ ἀδε.ὶ φοὶ ὑμῶν οἱ ἐκ πο. 
ριτομῆς" μετ᾿ αὐτῶν ἅμα ποιεῖτε. Καὶ οὐκ εἶπαν" 
"Ὅταν οἱ ἀδελροὶ ὑμῶν, οἱ &v περιτομῇ " ἀλλά " 
οἱ ἐκ περιτομῆς" ἵνα δείξωσι τοὺς ἀπὸ τῆς περιτομῆς 
εἰς τὴν Ἐχκλησίαν µετελθόντας, ἀρχηγοὺς εἶναι μετ᾽ 
ἐχεῖνον τὸν χρόνον, elc. Παρὰ τοῖς ἀποστόλοις δὲ τὸ 
ῥητὸν δι᾽ ὁμόνοιαν ἐμφέρεται, ὡς ἔπιμαρτυροῦσι, M- 
γόντες, ὅτι. κἄν τε πλανηθῶσι, μηδὲ ὑμῖν μελέτω. 
"EG αὐτῶν δὲ τῶν ἐκεῖσε εἰρημένων ῥητῶν ἡ ἀντίθεσις 
ὀφθήσεται. Φάσκουσι γὰρ τὴν ἀγρυπνίαν φέρειν, µε- 
σαζόντων τῶν ᾽Αζύμων. Οὐ δύναται δὲ τοῦτο πάντοτε 
γενέσθαι ἐν τῇ ψήφῳ τῇ ἐκκλησιαστιχῇ. 


Hoc autem, in ecclesiastica temporum supputatione, fleri perpetuo non potest. Lege quod motabo αὐ Const. 


apost., lib.v, cap. 17, et cap. 19. 


Numero 14. 


Dicunt enim iidem apostoli; quando illi epulan- 
tur, vos jejunantes pro ipsis lugete, quoniam in 
die festivitatis Christum crucifixerunt : et quando 
illi lugent, azyma edentes cum lactucis agrestibus, 
vos epulamini. Lege Conatit., lib. v, cap. 15. 


Λέγουσι γὰρ οἱ αὐτοὶ ἀπόστολοι, ὅτι ὅταν ἐχεῖνοι 
εὐωχῶνται, ὑμεῖς νηστεύοντες ὑπὲρ αὐτῶν πενθεῖτε, 
ὅτι bv τῇ ἡμέρᾳ τῆς ἑορτῆς τὸν Χριστὸν ἑσταύρωσαν" 
xal ὅταν αὐτοὶ πενθῶσι, τὰ ἄζυμα ἐσθίοντες ἐν πι- 
κρίσιν, ὑμεῖς εὐωχεῖσθε. 8 


lbidem. 
Αὖθις αὐτῶν ἀχούοντες ἂν τῇ Διατάξει, ὅτι ὁ xaxüv C. Cum iterum "eosdem apostolos audiamus, in 


Constitutione dicentes : Qui affligit animam suam iti 
Dominica, maledictus est Deo. Lege Const., lib. v, 
cap. 20. 


` ξαντοῦ τὴν ψυχὴν ἐν Κυριαχῇ, ἐπικατάρατός ἔστι τῷ 
Θεῷ, 


Numero 13. 


Observat autem Ecclesia, ut festum Paschatis 
peragat, hoc est, hebdomadam deeretam etiam ab 
ipsis.apostolis in Constitutione, a secunda Sabba- 
torum, quod est emptio agni. Const. apost., lib. v, 
cap, 15, 15, 48, 19. 


Παρατηρεῖται δὲ ἡ Ἐχχλησία ἄγειν τὴν ἑορτὴν τοῦ 
Πάσχα, τουτέστι τὴν ἑθδομάδα τὴν ὡρισμένην καὶ 
ἀπ' αὐτῶν τῶν ἀποστόλων ἐν τῇ Διατάξει, ἀπὸ ܐܐܘ‎ - 
τέρας Σαδδάτων, ὅπερ ἐστὶν ἀγορασμὸς τοῦ προδά- 


που. 


Hereii 15, num. b. 


Si vero etiam oportet ex apestolorum Constitu- 
tione loqui; quo modo illic deflnierunt jejunandum 
esse perpetuo quarta feria et Prosabbato, excepla 


ρῶν τοῦ Πά- D Pentecoste; et de sex üiebus Paschatis, quomodo 


praecipiunt nihil omnino sumere, preter panem et 
salem et aquam, qualemque diem agere, et quo 
pacto. jejunium solvere in illucescente Dominica; 
manifestum est, Et paulo post : Deinde vero, si de 
eodem argumento Quartarum -et- Prosabbatorum 
jidem apostoli in Constitutione non dixissenL ; etiom 
aliter undique possemus demonstrare : quanquam ea 
de re accurate seribunt. Lege Conatii 
45, 20; lib. vni, cap. 25; lib. v, cap. 135, 


Εἰ δὲ καὶ χρὴ τὸ τῆς Διατάξεως τῶν ἀποστόλων M- 
qu, πῶς ἐχεῖ ὡρίζοντο τετράδα καὶ Προσάδδατον 
νηστείαν ( Usserius corrigit , νηστεύειν) διὰ παντὺς, 
χωρὶς Πεντηκοστῆς καὶ περὶ τῶν ἓξ ἡμε 
cya, πῶς παραγγέλλουσι μηδὲν ὅλως λαμδάνειν, ἢ 
ἄρτου xal ἁλὸς καὶ ὕδατος, ποίαν τε ἡμέραν ἄγειν» 
πῶς τε ἀπολύειν εἰς ἐπιφώσχουσαν Κυριαχῆν, φάνε- 
fiv. ἐστι, Εἰ infra: Εἴτα δὲ εἰ μὴ περὶ τῆς αὐτῆς 
ὑποθέσεως τετράδων καὶ Προσαδδάτων οἱ αὐτοὶ ἀπό- 
ατολοι ἐν τῇ Διατάξει ἔλεγον, καὶ ἄλλως Ex πανταχό- 
θεν εἴχομεν ἀποδεῖξαι * ὅμως περὶ τούτου ἀχριδῶς 
γράφουσι. 


Πατεεὶ 80, num. 71. 


Et quidem de barba, in Constitutionibus aposto ! 
lorum ait divinus sermo, ét-docirina : non corrum- 
pendos esse, hoc est, non esse secandos pilos bar 


Καὶ περὶ μὲν οὖν τοῦ γενείου ἐν ταῖς Διατάξεσι 
τῶν ἀποστόλων φάσχει ὁ θεῖος λόγος καὶ ἡ διδασχα- 
λία μὴ φθείρειν, τουτέστι μὴ τέμνειν τρίχας γενείου, 


51 s. CLEMENTIS 1 ΑΟΝ. PONT. OPERA DUBIA.- 
be, neque. usurpandum meretricum ornalum,ne- A μηδὲ ἑταιρισμῷ καταχοµεῖσθαι , μήτε ὁμερηφα- 
que debere Justitiz incessum superbis speciem ha- νίας ὑπόδειγμα δικαιοσύνης τὴν προσέλευσιν ἔχειν. 
bere. Constit, lib. 1, cap. 5. 

Auctor Operis imperfecti in Mattheum, apud B; Chrysostomum. Ad Matth. vi, 5. 


Aliter certe. sicut apostoli interpretantur in, libro Canonum, qui est de episcopis; dextra est populus 
Christianus, qui est ad dextram Christi ; sinistra autem, omnis populus, qui est ad sinistram. Hoc ergo 
ἡ dieit : Nà Christianum facientem eleemosynam, qui est dextra, iníldelis aspiciat, qui est. sinistra. Chri- 
Mlianus autem si Christianum viderit pap qe facientem, non est contra Christi preceptum, quoniam 
ambe dextra sunt. Vide Not, ad Const. ap., lib. 11, c. 14, 


Ad Matth. xxv, 18. 


Qui ministerium suum bene consummaverit, apparet quia ex Deo fuerat ordmatus; qui. autem mini- 
sterium suum non bene consummaverit, ex hominibus ordinatus est. Qo modo autem quidam sácerdotes ex 
hominibus ordinantur, manifeste in libro 0670 Canonum apostolorum dicitur. Qui autem ex hominibus 
ordinatus est, quantum ad Deum non est diaconus ant sacerdos, (7onstit., lib. vui, cap. 2. 


y ܕ‎ ^. Mazimus, in epistolam octavam Dionysii, post medium, 
Porro in sacrisinstitutorem vocat beatum aposto- p Ἱεροθέτην δὲ χαλεῖ τὸν ἅγιον ἀπόστολον Παῦλον, 


ὡς χειροτονήσαντα αὐτῷ τὴν ἀρχιερωσύνην τῆς Ἐκ-- 
κλησίας τῶν ᾿Αθηνῶν, καθὼς ἐν ταῖς ἱεραῖς τῶν ἀπο- 
στόλων γέγράπται διαταγαῖς. Lege ad cap. 3, De Ec- 
cles. hierarch., et in Prologo. 


lum Pau]um, ut eum qui ipsum ordinaverat in pon- 
tiflcatum Eccleske Athenien: Bicut in sacris 
apostolorum Constitutionibus scriptum est. Lib. vit, 
cap. 40. 


Timotheus presbyter, fracta de iis qui accedunt. οὐ Ecclesiam, ἮΝ Auctario ΒἰδΙἰοίίιεεα Patrum Combefi- 
αἶαποι tom. Il, p. 455. D. 


"Άκουε τῶν ἀποστολιχῶν' Ὁρᾶτε τὰ ἐπ᾽ ὀνό" 


ματι, ete. 


Audi apostolorum verba : Videte, etc. Constit., 
lib. vi, cap. 16. 


Canon Trüllanus secundus. 


Ἔδοξε δὲ xal τοῦτο τῇ ἁγίᾳ ταύτῃ συνόδῳ χάλλι- 


στά τε χαὶ σπουδαιότατα, ὥστε μένειν καὶ ἀπὸ τοῦ 


Placuit autem et hoc sanctse huic synodo pul- 
cherrime ac optime, ut ab hoc tempore firmi stabi- 


lesque maneant ad animarum medelam et pertur- C νῦν βεδαίους, xa ἀσφαλεῖς πρὸς ψυχῶν θεραπείαν 


καὶ ἰατρείαν παθῶν, τοὺς ὑπὸ τῶν πρὸ ἡμῶν ἁγίων 
καὶ ἐνδόξων ἀποστόλων ὀγδοήχοντα πέντε κανόνας. 
Ἐπειδὴ δὲ ἐν τούτοις τοῖς χανόσιν ἐντέταλται δέχε- 
σθαι ἡμᾶς, τὰς τῶν αὐτῶν ἁγίων ἀποστόλων διὰ Κλή- _ 
μενος διατάξεις, αἷς τισι πάλαι ὁ τὸ τῶν ἑτεροδόξων 
ἐπὶ λοίμῃ τῆς ᾿Ἐκκλησίας, νόθα τινὰ καὶ ξένα τῆς 
Ἐκκλησίας "1-3" παρενετέθησαν,, τὸ εὐπρεπὲς κάλλος 
τῶν θείων δογμάτων ἡμῖν ἁμανρώσαντα, τὴν τῶν 
ποιούτων διατάξεων προσφόρως ἀποδολὴν πεποιήμεθα, 
πρὸς τὴν τοῦ Χριστιανικωτάτου ποιμνίου οἰκοδομὴν 
καὶ ἀσφάλειαν, οὐδαμῶς ἐγκρίνοντες τὰ τῆς αἱρετι- 
χῆς ψευδολογίας χυήματα, χαὶ τῇ γνησίᾳ τῶν ἀπο- 


bationum curationem, octoginta quinque canones, 
sanciti ἃ sanctis et gloriosis apostolis, qui pre- 
cesserunt nos. Quoniam autem in illis canonibus 
prieceptum est, υἱ recipiamus eorumdem saneto- 
Tum apostolorum per Clementem constitutiones, 
quibus jam elim ab helerodoxis ad Ecclesie pér- 
niciem inserta sunt quedam  adulterina et aliena 
ἃ pietate, qu» elegantem ac decoram speciem 
divinorum dogmatum nobis obscurarunt; has 
conwitutiones conducibiliter ad  Christianissimi 
gregis ediflcatlionem ac securitatem , rejecimus; 
hereticz falsitatis fetus nequaquam immiscentes, 


et germane ac integra: apostolorum doctrinz inse- ἢ στόλων καὶ ὁλοχλήρῳ διδαχῇ παρενείροντες, etc. 


rentes, ele, 


Nicephorus Constantinopolitanus patriarcha, in fine Chronologie, ubi de libria Scripturarum. 


Καὶ ὅσα τῆς Νέας εἰσὶν ἀπόχρυφα, etc. Διδαχῇ 
ἀποστόλων " στίχοι σ’ "^, etc. 


Ez versione Anastasii Biblioihecarii. 
. Et que Novi (Testamenti) sunt apocrypha, etc, 
De trina apostolorum, versus 200, etc. 


Photius, Bibliothec cod, cxi, cxi. 


᾿Ανεγνώσθη Κλήμεντος τοῦ Ῥώμης τεύχη βιδλίων 
δύο" ὧν τὸ μὲν ἐπιγράφεται, Διαταγαὶ τῶν ἁποστό- 
ων διὰ Κλήμεντος, ἐν ᾧ καὶ οἱ τῶν συνοδικῶν κανόε 


Lecta sunt Clementis Romani duo volumina li- 
brorum; quorum alteri titulus est, Constitutiones 
apostolorum per Clementem; in quo etiam continen- 


"9? a] εὐσεδείας. "al, c. 


CONSTITUTIONES APOBTOLICAE: -- PROOEMIA. -‏ ܚ 


νων τῷ ἀθροίσματι τῶν ἀποστόλων κανόνες ἔπιγρα--Α tur-illi canones, qui inter. synodjeeg οὐσία! aposto- 


lorum ascribuntur. Et infra : Porro: Constitutiones, 

ex tribus duntaxat capitibus .reprehensionl viden- 
tur.ebnoxis : ex mala fictione, quam exeufere non 
est dificile.: et quod contra Denteremorbium crimi- 
nationes quasdam adducant; quod etiam facillime 
dilui potest-: et adhuc ex Arianismo ; quod aliquis, 
licet violenter póterit depellere, Ceterum liber Ac-- 
torum Petri, splendore et wajestate, ad hec puri- 
taté et vehementia, aliisque orationis dotibus, atque 
Toultiplici doctríaa, tantuin Constitutiones superat , 
ut hos inter libros hülla comparatio, ad serinonem 


φόμενοι περιέχονται. Et infra : Αἱ δέ γε Διαταγαὶ 


τρισὶ μόνοις δοχοῦσιν ἐνέχεσθαι" χαχοπλαστίᾳ, ἣν οὐ 


χαλεπὸν ἀπραχευάσασθαι " xal ὅτι καὶ τοῦ Δευτέρό- 
γομίου ὕδρεις τινὰς ἐπαφίησιν "3, & "" καὶ ῥᾷστον δια- 
λύσασθαι" καὶ ἔτι ᾿Αρειανισμῷ, ὅπερ, ἄν τις καὶ 
βιαίως διακρούσαιτο. Ἡ μέν τοί γε τῶν τοῦ Πέτρου 
Πράξεων βίδλος τῷ τε λαμπρῷ καὶ τῇ σεμνότητι; καὶ 
ἔτι τῷ καθαρῷ καὶ συντόνῳ, xa τῇ ἄλλῃ ἀρετῇ τοῦ 
λόγου, καὶ πολυμαθείᾳ τοσοῦτο ἔχει πρὸς τὰςΔιαταχὰς 
«τὸ παραλλάττον, ὡς μηδὲ αυγχρίσει τῇ κατὰ τοὺς 
λόγους πρὸς ἀλλήλας παραθάλλεσθαι τὰς βίδλους, ete. 


quod attinet, jnstituj debeat, etc. 


Nicetas Pectoratus,Lib. contra Latinos, post medium. Tomo sexto Autiqua: Lectjonis, Henr. Canisii ; et in 
Bibl lioiheca Patrum, tom; IV, part. 1, nec non apud Baronium, Annalium iom. 11, in, Appendi 


Apostolorum vertices, in quinto quidem libro Ordinatlonum, qui de martyribus inscribitur, justa Cle- 
mentem ?':: Quariam: feriam εἰ sexjam precepit nobis jejunare. Dominis : unam. quidem , propter traditio - 
nem; alieram, propter passionem : ipsum: autem. Sabbatum "* non tradidit nobis jejunare, quoniam non opor- 
tet, preter illud solum, in quo Creator omnium, süb terra [uit. Unde juxta calcem ejusdem libri, iterum 
sic loquitur ** : Omne quidem Sabbatum et omnem Dominicum celebrandum ** esse dicimus, Gawdere enim 
oportet in his, et non lugere. Septimo quidem libro earum Conefitutionunt, juxta vicesimum quartum ܚܦ‎ 
put Μ᾽, hoo inquiunt : Sábbatum namque et Dominicum celebramus "'* quia illud quidem divine operationis 
est memoria, hic * sero resurrectionis. Unum vero tantum. Sabbatum custodiendum est in 1010 anno, Seul 
;ܐܗܘ ܚܝ‎ quo jejunare. oportet. Quando enim Christus. ἐπ᾿ sepulcto ܗܘܘ‎ dücipuli polantiorem circa 
eum. fletum habebant, quam gaudium ez memoria divine ópérationis, eio. 


Multo post ܐ‎ 


Tn sexto libro Clementis Ordinationum,.qua ab eo conscripke sunt, Juxta septimum decimum dáput, 
apostoli hec dicunt ܐ‎ Episcopum εἰ presbyterum et diaconum, dicimus, qui unam haben! uxorem, ordinari, 
auamiis vivanf eorum conjuges, quamvis defuncta : non licet eos post manus ** impositiorem innuptos esse, 
nec insuper ad nwptias ire ; aut si ܡ‎ alteras amplecti, sed suficere quas habent cum ad ordinationem 
venerunt. 

Circa finem : 


Reliqui autem. Verticum, in septimo ?* libro Institutionum, juxta sextum decimum caput liquidius 
dixerunt : Scimus enim, inquit 51-33, guia hi qui circa. Simonem, εἰ Cleobium, et Judam , conscripserunt 
libros in nomine Christie discipulorum. ejus, circumferunt ad seductlonem vestram, et eorum qui diligunt 
Christum, et nos servos ipsius. Et in veleribus quidam .conscripserunt libros apocyphos Moysi, εἰ Enoch, 
4t Adam, Ἱεαία, et David, ei Elie, δὲ trium patriarcharum, corrupliones facientes atque. weritótis inimicos 
libros. 

Humbertus. episcopus Sylve Candide, in responsione ad. Niceta librum, multo. post initium ; ibidem. 


Reprebendens enim nos, eur jejunemus Sabbatis, dicis : Quarta et sezta feria jügiter jejinandum ; una 
propter traditionem, altera propter passionem Domini; Sabbato autem. nunquam, nisi uno. ἘΠῚ hoc asserere 
eonaris ex apocryphis libris eb canonibus, pari sententia sanetorum Pàtrum repudiatis, Nam Clementis 
liber?*, id est Itinerarium Petri apostoli, et Canones apostolorum numeérantur ^ ipter apocrypha, 
exceptis capitulis. quinquaginta , quae decreverunt regulis. orthodoxis 5" adjungenda, Unde nos quoquc 
emne apocryphon *' abjicientes, dedignamur audire eorum fabulosas iraditiónes, quia "non sunt ut lex 
Domini. 


Georgius Cedrenus, in Compendio Historiarum ; editionis 
regie tom. I, pag. 211, 


Περὶ οὗ ἐνταῖς ἀποστολικαῖς Διατάξεσιν ὁ μέγας ἀπό- 
στολός Πέτρος οὕτω φάσχει * Ἡ δὲ καταρχὴ τῶν γέων 


ἅγια pag. 115, lin. 52, εἰς, Editionis 


Dequo in Constitutionibus apostolicis magnus apo- 
stolus Petrus ita disserit: Hereses vero που ini- 


Μ &csiveb, Cap. 15, "al, jejunare Sabbatum. ܠ‎ Cap. 90. ** ἃ]. Dominicam cele- 
, 93, "9 οἱ. Dominicum celebremus. 9 al. haze; V al. manuum. — 9 d, sexto, — 1-9 al. 
um, "al mumeravere. "al orihodozie. "V al. omnem apocryphun. 


δε 0, ἐπαφιεῖσιν, 
brondam. 5S Ca 


inquiunt, "Tal. 


Li . 5. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. : 5 we 
tium habuerunt a Simone Mago; qui (actis in Syria A αἱρέσεων γέγονεν. ἀπὸ Σίμωνος τοῦ Μάγου." ὃς 
mulis absurdis et prodigiosis, Romam adveniens, καὶ ἐν Συρίᾳ πολλὰ διαπραξάμενος ἄτοπα, καὶ 
Ecclesiam magnopere vexavit, per magiam, εἰ dia- ἐν Ῥώμῃ γενόμενος, πολὺ τὴν Ἐκκλησίαν ἔσχυλε 
bolieam operationem ac peritiam. Nam cum in €® διὰ μαγείας xal διαδολιχῆς ἐνεργείας καὶ ἐμκει- 
sarea Stratonis mihi Petro obvius [uisset, couaba- ρίας. Ἐν μὲν γὰρ Καισαρείᾳ τῇ Στράτωνος ἐμοὶ 
tar, etc, Lib. vi, ο. 7, 8, 9. Πέτρῳ συντυχὼν, ἐπειρᾶτο, ete. ? 


- Mam, edit. Basil., p. 495, 1. χιαι, etc. Reg. tom. ἵν p. 351, D, etc. 


De quibus: sane etiam 10 apostolicis Constitutio- Περὶ ὧν μέντοι x&v ταῖς ἀποστολικαῖς Διατάξκσί 
nibus divinus sermo ait: Jam vero etiam, elc. φησιν ὁ θεῖος λόγος " Ἤδη δὲ xal, etc. 
Lib. vi, cap. 22, 20; lib. 5. cap. 12. . 


ldem, edit. prioris. p. 238, 1. 1, etc., posterioris. tom, 1, p. 289, B, etc. 


Et in apostolicis Constitutionibus divinus sermo Β Καὶ ἐν ταῖς ἀποστολιχαῖς Διατάξεσιν ὁ θεῖος λόγος 
jta loquitur : Judez autem mon si personarum acce- οὕτως φηαίν' Ἔστω δὲ ὁ κριτὴς ἀπροσωπόλη- 
ptator, eic, Lib. it, cap. δ, 57, 42, 9, 49. πτος, etc. 


Joannes Zonaras, ad canonem apostolorum sexagesimum. 


Multi libri ab Impiis hominibus adulterati sunt, Πολλὰ βιθλία παρὰ τῶν ἀσεθῶν ἐνοθεύθησαν εἰς 
in simpliciorum perniciem : sicdt et apostolice βλάδην τῶν ἁπλουστέρων" ὥσπερ καὶ αἱ διὰ τοῦ 
Constitutiones episcopis scripte: per sanctum Cle- Κλήμεντος Υραφεῖσαι τοῖς ἐπισχόποις ἀποστολικαὶ 
mentem, qum ideo synodice rejecta sunt. Διαταγαὶ, al διὰ τοῦτο καὶ συνοδικῶς ἀπεθλήθησαν. 
Lege eumdem, ad canonem ultimum. apostolorum, et ad canonem Laodicenum sexagesimum. ΕΖ ejus etiam 


ineditis Scholiis, ad epistolam festalem S. Athanasii, citat ista Jacobus Usserius, in dissertatione 
Ἢ piens fgnatii, Polycarpi et Romani Clementis, cap. 1. 


Doctrinam vero apostolorum, quidam dicunt esse Th» Διδαχὴν δὲ τῶν ἀποστόλων, τινὲς λέγουσιν 
Constitutiones per Clementem scriptas; quas que c εἶναι τὰς διὰ τοῦ Κλήμεντος γραφείσας Διατάξεις, 
sexta dieitur synodus legi non permitit, veluti ἃς ἡ λεγομένη ἔχτη σύνοδος ἀναγινώσχεσθαι ܘ‎ συγ- 
^dulteratas et corruptas ab hereticis, χωρεῖ, ὡς νοθευθείσας xai παραφθαρείσας ὑπὸ αἱρε- 

πικῶν. 
*'xzius Aristinus, in Sgnopsi .canonum ; ez Trullana Constantinopolitana synodo, num. 71, Bibliotheca juris 
canonici veteris tom, II, p. 698. 


Quz ab heterodoxis furtim inserta sunt Consti- Τὰ παρὰ τῶν ἑτερηδόξων χλοπιμαίως ἐμδεθλημένα 
tutionibus apostolorum. per Clementem editis, sunt ταῖς διὰ Κλήμεντος τῶν ἀποστόλων Διατάξεσιν, ἆπο- 
repudianda. Eadem verba wsurpat Simeon Magister χήρυχτα. : 
et Logotheta, in Epitome can., ibid., p. 143. 


Ez ejusdem. acriptoris mas. acholiis, ad canonem apostolorum ultimum , ista. citat Usserius , in dissertatione 
Ξ de S. lanatio, εἰο., cap. 45 t 


Secundus eanon synodi ܐܫܦ‎ in Trullo habite, Ὁ δεύτερος xavüv τῆς ἐν τῷ Τρούλλῳ γενομένης. 
omnino.rejicit hasce Constitutiones; propterea p ἕκτης συνόδου, παντελῶς ἀποδάλλεται τὰς τοιαύτας 
quod lis nonnulla ab heterodoxis adjecta fuerint ܨ‎ Διαταγὰς δ᾽ διὰ τὸ ἐν αὐταῖς ὑπὸ τῶν ἑτεριδόξων 
adulterina, et aliena a pietate, προστεθῆναί τινα νόθα καὶ ξένα τῆς εὐσεθείας 


Constantinus Harmenopulus , in Epitome cdnonum , sect, 2, tit. &, tom. 1 Juris Greco-Bomani, p. 28. 


Tn libro qui dicitur sanctorum apostolorum Con- "Ev ταῖς λεγομέναις τῶν ἁγίων ἀποστόλων Διατά- 
stitutiones, bac tradita sunt: Diaconissa nihil eo- ξεσι, ταῦτα διείληπται " Διακόγισσα οὐδὲν ὧν οἱ 


rum qua presbyteri, etc., lib. vit, cap. 28. πρεσθύτέροι, elc. 
Theodorus Balsamon, ad canonem apostolorum ultimum. 


Tu autem scias, quod licel hic scriptum sit, ut Σὺ δὲ γίνωσχε ὡς εἰ καὶ γέγραπται ἐνταυθοῖ &va- 
legamus Clementis Constitutiones, sed non divul- γινώσχειν ἡμᾶς τὰς Διαταγὰς τοῦ Κλήμεντος, πλην 
gemus; attamen secundus canon sexte synodi μὴ δημοσιεύειν αὐτὰς, ἀλλ᾽ ὁ β' κανὼν τῆς “ς΄ συν 


" Cod. R. 3418, διατάξεις, 


554 


teratio facta est. Lege ejusdem Respousa ad Inter- 
rogationes Marci Alexandrini, cap. 1 ct 2, in Jure 
Gra'co-Tomano, tom. I, p. 365, 


CONSTITUTIONES APOSTOLICUE, — PROOEMIA, 
i92: τὴν τούτων ἀνάγνωσιν, διὰ τὸ vs Α earum lectionem prohibuit, quoniam in illis adul- 


όλου ἀπηχόι 
νέσθαι παρατοίτσιν ἐν αὐταῖ,, ܨ‎ 


Mattheus Blastares , nondum editus, initio Collectionis canonum, per titulos, ordine alphabetico ; ubi de 
canonibus. apostolorum. 


Ait enim, (sancta οἱ e'cumenica sexta synodus) 
ἃ sanclis Patribus qui ante nos fuerunt, receptos 
atque confirmatos, sed et nobis nomine sanctorum 
οἱ gloriosorum apostolorum traditos, octoginta 
quinque canones, auctoritatem habere nos quoque 
precipimus, exceplis Clementis epistolis ct cone 
lle enim ab impiis multam adulte- 
ionen) ac fals:tatém acceperunt. 


τῇ 


9 stitutionibus : 


ϱ (ἡ ἁγία καὶ οἰχουμενικὴ Έκτη σύνοδος) 
ν πρὸ ἡμῶν ἁγίων Πατέρων καὶ ὃς- 
τας, ἀλλὰ μὲν καὶ παραδοθέντας 
ἡμῖν ἐπὶ ὀνόματι τῶν. ἁγίων καὶ ἐνδάξων ἀποστύλων, 
ὀγδοήκοντα πέντε κανόνας, τὸ κὔρος ἔχειν καὶ ἡμεῖς 
» ἣν τῶν τοῦ Κλήμεντος ἐπιστολῶν τ 
καὶ διατάξεων, Αὗται γὰρ πρὸς τῶν δυπσεθῶν πολ 
τὸ νόθον καὶ σφαλερὸν εἰσεδέξαντο. 


Ibidem, littera 8, capite 11. 


octogesiius 
quintus) adjicit duas Clementis epistolas , et ab 
eodeni elaboratas Constitutiones apostolorum , post- 
ea secundus sexte synodi cauon abrogavit, quasi 
quie per lizreticos multum adulterationis ac inter- 
polationis accepissent. 


στο- B .Quas vero (canon apostelorum 


"Ag δὲ προστίθησι διὰ τοῦ Κλήμεντος δύο 
γάς, καὶ τὰς πονηθείσας τούτῳ Διατάξεις τῶν ἀπο- 
στόλων" ὕστερον ὁ τῆς ἕκτης συνόδου δεύτερος χανὼν 
διέγραψεν, ὡς πολὺ τὸ νόθον πρὸς τῶν αἱρετικῶν xat 
παρέγγρατπον δεξαμένας. 


Et paulo post: 


Extra autem canonicos libros ait esse, (magnus 
Athanasius) Sapientiam Salomonis, etc., et Do- 
οἰτίπαια sanctorum apostolorum : hanc autem 
sexta synodus rejecit, quemadmodum jam decla- 
ratum est. 


“Ἔξωθεν δὲ τῶν χανονιζομένων εἶναί φησιν (ὁ μέ- 
χας ᾿Αθανάσιος) τὴν Σοφίαν Σολομῶντος. eic., xal 
τὴν Αιδαχὴν τῶν ἁγίων ἀποστόλων ταύτην δὲ ἡ ἔχτη 
σύνοδος ἠθέτησεν, ὡς δεδήλωται. 


Et γα, de canone apostolorum sexagesimo. 
Οὐ μόνον γὰρ ol περὶ πλείστου τὸ ψεῦδος mowóuz- C — Non solum enim qui maximi faciunt mendacium, 


propriislibris impiam suam sententiam nituntgr 
confirmare; sed etiam sua, scriptis piorum jinsc- 
runt; quemadmodum in memoratis sacri Clemen- 
tis epistolis eL Constitutionibus perperam factum 
fuit. 


vot, λόγοις οἰχείοις τὸ δυσσεθὲς αὐτῶν φρόνημα xpa- 
τύνειν πειρῶνται, ἀλλὰ xal τοῖς τῶν εὐσεδῶν συγ- 
γράμμασιν τὰ σφέτερι παρενείρουσιν" ὡς ἐν ταῖς 
ῥηθείσαις ἐπιστολαῖς τοῦ ἱεροῦ Κλήμεντος, καὶ ταῖς 
Διατάξεσιν ἐσχαιώρηται, 


In. littera ×, capite B, ubi de canone Trullano secundo, 


ÜOctoginta quinque canones sanctorum apostolo- 
rum, inquam; exceptis Constitutionibus per Cle- 
mentem scriptis (ipse enim multam adulterationem. 
ἃ prave sententie bominibus, instar zizaniorum 
acceperunt) jubet habere aucloritatem.. Vide not, 
in Const. ap., lib. v1, c. 8. 


Τοὺς πέντε xaX ὀγδοήχοντα τῶν ἁγίων ἀποστόλων, 
φημὶ, πλὴν τῶν διὰ Κλήμεντος Διατάξεων, αὗται γὰρ 
πολὺ τὸ νόθον πρὸς τῶν καχοδόξων δίκην ζιζανίων 
εἰσεδέξαντο, τὸ κῦρος ἔχειν χελεύει, 


Nicephorus Callisti, Ecclesiasticee historim lib. m, cap. 18 ν 


(Clementem) et apostolicarum Constitutio-‏ ܐܙܐܙܐܐ 
num, et sacrorum quoque apostolieorum Canonum‏ 
auctorem esse credimus, Jege lib. v, c. 40.‏ 


Τοῦτον συγγραφέα χαὶ τῶν ἀποστολικῶν Διατάξεων, D 


ἀλλὰ δὴ xax τῶν ἱερῶν κανόνων πιστεύομεν 


Serronius, vel, ut alii, Serranus aut Serrensis, ad Orationem quadragesimam secundi S. Οἱ Ἢ‏ ܘܬܐ 
Nasianzeni, num. 30, pag. 1153. C. tom. 1I. Ad ista verba Theologi, tom. I, p. 685. 4. Ταιοῦτον γὰρ‏ 


Talis enim est victima pro nobis casa; 


τὸ ὑπὲρ ἡμῶν σφάγιον, ἔνδυμα ἀφθαρσίας καὶ ὃν xaX χαλούμενον. 
que incorrupiionis indumentum εἰ est εἰ appellatur. 


Tilud autem, ncorruptionis indumenthm, ex Qctabiblo Clementina sumptum est, ubi lec verba sunt: 
Ut dignos eos habeat lavacro regenerationis, quod incorruptionis indumentum est. In Constit, lib. viu, 


cap. 6, ubi vide not. 


Constitutiones apostolicas laudant. preterea Anastasius, quem alii Sinaitam, alii Nicenum vocant, in 
Questionum εἰ Responsionum volumine ; editionis Gretseri , Resp. 1, 6, 42, 44, 15, 16, 90, 22, 25, 46, 


nguine Christi, in Bibliotheca Patrum, et alii. 
habere. Qua de re plus semel 


52, 60, 0& εἰ 65. Nicolaus Methonensis, De Corpore οἱ 
Denique a multis refertur, J£thiopes has Constitutiones pro vere apostoli 


egimus in. noris, 
Ῥατκοι.. Gs. 1, 


ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ 
. ΚΛΗΜΕΝΤΟΣ 


ΤΟΥ ΡΩΜΑΙΩΝ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΤΕ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΟΥ 


ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ. 


CONSTITUTIONES 
SANCTORUM APOSTOLORUM 


PER 
CLEMENTEM 
EPISCOPUM ET CIVEM ROMANUM 


CATHOLICA DOCTRINA. 


(Corzizams, Paíres apostolici, ed. Amstelod. 1724; t. I.) 


ΚΕΦΑΛΑΙΑ TOY ΠΡΩΤΟΥ BIBAIOY. 
α' Περὶ πλεονεξίας. 
@ Περὶ τοῦ μὴ ἀνθυδρίζειν, # ἀμύνασθαι εὸν 
ἀδικοῦντα. 


γ. Περὶ καλλωπισμοῦ, καὶ τῆς ἐκεῖθεν ἁμαρτίας. 

&. "Οτι οὐ δεῖ περιεργάζεσθαι τοὺς καχῶς ζῶντας, 
ἀλλὰ τῷ οἰκείῳ ἔργῳ σχολάζειν. 8 

εἰ. Ποῖα τῆς Γραφῆς βιδλία δεῖ ἀναγινώσχειν." 

e di τοῦ ἀπέχεσθαι πάντων τῶν ἔξωθεν fi- 

Glar.‏ ܀ 


CAPITA LIDRI PRIMI. 


à Be avaritia. 
Wl. De non reddenda contumelia, nec ulciscendo 
eo, qui injuriam fecit. 
ΤΠ. De ornatu, οἱ peccate inde proficiscente. 
IV. Quod non oportet de iis, qui male vivunt, sat- 
agere, sed operi suo vaeare. 
V. Quos Scripturse libros eporteat. legere. 
Vi. Quod eporieat abstinere àb omnibus gentilium 
. is. 0 


ΥΑΝΙΟΠΟΝ NOTA. 


capite primo computata. Agebamus mox de titulis. 
Docirinam vero, (rinam sacram, Dui ܚ‎ 
tholicam dictas Constitutiones, in ipsis etiam repe- 
ries, Praefatione, et lib. it, ܨ‎ 12, .(in lemmate) 
eap. 39, lib. wi, cap. 14 et 18. Quod nomen δίδα- 
αγαλίας, sient διδαχῆς, est Novi Testemenlie e i" 
42: Ἦσαν δὲ m, ῦντες τῇ διδαχῇ τῶν ἀπο". 
στόλων: ܐܐ‎ Timo. μέ, 10: zv & παρ ολούθηκᾶς 
μου τῇ διδασχαλίᾳ. Cor. ܕ‎ 


. In Eclogis codicis Mazariniani, 
7: rig τῶν ἁγίων xal πανεν- 
φήμων ἀποστόλων, αἱ διὰ Κλήμεντος πι θεῖ- 
σαι" βίθλιον πρῶτον, Ἐν τῇ Καθολικῇ διδασκα.]ΐᾳ 
καὶ παραίνεσις περὶ λαϊχῶν, ἓν 'χεφαλαίσις τα”. Con- 
stitutiones sanctorum. mazimeque. predizandorum 
apostalarum, que per Clementem nuncupate fuerunt. 
Liber primus. In Catholica doctrina etiam cohortatio 
de laicis, in-capiiibus 14; nimirum, prefalione pro 


m = 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAR. — LIB. 1. 


558 ܚ 

¢ Περὶ γυναικὸς φαύλης. A VII. De muliere prava. 

η΄. Περὶ ὑποταγῆς τυναικὸς πρὸς ἄνδρα καὶ gii- VII. De uzoris Virum diligenüs εἰ caste. subje- 
ἄνδρου καὶ σώφρονος. etione erga maritum. ὰ : 


€. Περὶ τοῦ μὴ συλλούεσθαι qvvaixa ἀνδράσιν. 
ܬ‎ Περὶ μαχέμου καὶ γλωσσώδους γυναικός. 


TX. Quod mulier non debet cum viris lavare. 
X. De muliere contentiosa et loquace, 


ΒΙΒΛΙΟΝ ΠΡΟΤΟΝ. LIBER PRIMUS. 


DE LAICIS. 

Apostoli et presbyteri, omnibus qui ex gentibus 
in Dominum Jesum Christum crediderunt; gratia 
vobís et pax: ab emnipolente Deo, pet. Dominum 
nostrum Jesum Christum, in agnitione ejus mul 
liplicetur. . 
Ecclesia catholica, plantatio Dei est, et vinea 
ejus electa 33-13: qui in certissimam De: religionem 
credidere, qui sempiternum ejus regnum per dem 
compararunt, qui ejus virtutem εἰ Spiritus sancti 


ΠΕΡΙ ΔΑΙΚΩΝ. 

Οἱ ἀπόστολοι καὶ οἱ πρεσδύτεροι πᾶσι τοῖς ἐξ ἐθνῶν 
πιστεύσασιν εἰς τὸν (4) Κύριον. Ἰησοῦν Χριστὸν, χά- 
Ρις ὑμῖν καὶ εἰρήνη ἀπὸ τοῦ παντοχράτορος Θεοῦ, διὰ 
τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, πληθυνθείη ἐν ἐπι- 
queat αὐτοῦ, 


Θεοῦ φυτεία ἡ χαθολικὴ Ἐκκλησία, καὶ ἀμπελὼν Β 


αὐτοῦ ἐχλεχτὸς (5), οἱ πεπιστευχότες εἰς τὴν ἀπλανῆ 
θεοσέδειαν αὐτοῦ, οἱ τὴν αἰώνιον καρπούμενοι διὰ 
πίστεως βασιλείαν αὐτοῦ, οἱ δύναμιν αὐτοῦ εἰληφότες 


καὶ μετουσίαν τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ὠὡτθασμένοι διὰ — participationem aeceperunt, per Jesum armati, εἰ 
Ἰησοῦ, καὶ ἐνστερνισμένοι τὸν φόδον αὐτοῦ (6), ῥαν- — timorem ejus toto-pectore amplexi, aspersionem 
τίσµατος μέτοχοι τοῦ τιμίου καὶ ᾿ἀθώου αἵματος τοῦ pretiosi οἱ innoceniis sanguinis Cbristi communi- 
Χριστοῦ, οἱ παῤῥησίαν εἰληφότες τὸν παντοχράτορα «οαπίεε, qui flduciam aeceperunt ut nomine 'patris 
Θιὸν πατέρα καλεῖν, συγχληρονόμοι καὶ συμμέτοχοι — Deum omnipotentem appellarent, cohsredes et 
ποῦ ἠγαπημένου Παιδὸς αὐτοῦ ‹ ἀκούσατε διδασχαλίαν consortes dilecii Filli.ejus': audité, qui ex ܘܕ‎ - 
ἱερὰν οἱ ἀντεχόμενοι τῆς ἐπαγγελίας αὐτοῦ bx προστά- — cepio Salvatoris pronffesionem ejus retinetis, ܕ‎ - 
ἵματος τοῦ Σωτῆρος, ὁμόστοιχον (7) ταῖς ἐνδόξοις — cram doctrinam, gloriosis ipsius vocibus comso- 
φθογγαῖς αὐτοῦ. Φυλάσσεσθε, οἱ Θεοῦ viol, ἅπαντα εἰς C nam. Auendite, filii Dei, ut omnia in obedientia 
ὁπαχοὴν Θιοῦ πράσσειν ` χαὶ γένεσθε ἀρέστοὶ bv πᾶσι — Dei faciatis; εἰ im omnibus estote Christo "Deo 
Χριστῷ τῷ Θεῷ (8) ἡμῶν. ἐὰν γάρ τις ἀνομίαν µε- — mostro accepti. Si quis enim iniquitatem sectetut, 


91276 fgg, v, 7, 9. Citat, Epiphan. her. 45, n. 5. 


VANIORUM NOTAE. 


significet, possitque intelligi etiam de. funiculo, ac 
de cilicio, occasio errandi exstitisse videtur Latinis 
Interpretil n reddunt apud Hieronymum in 
Traditio ebraicis, εἰ apud Augustinum lib. 


lo pulluin asina, aut, et cilicio 

iue. In quod erratum i 
Sent, sl cum Thebdorjto quzst. 110, ü 

Catena ms. in Genesim, ac. forte Cyrillo 

in Gli is, egissent καὶ τῇ ἔλιχι τῆς μη 

ܝ 


λον. S. Uyprianus Aelicem servat, lib. 1 ti- 
ique ad 


moniorwm, c. 21, ei S. Ambrosius al 

palmilem interpretantur. Arbitror ergo, Rufini verba 

sunt, Praefatione in. librum De benedictionibus Ju- 

da, quem sequetur v volel, me nuHatenue repu- 
D gnante, ic ipse Ürocus sermo in Li 


prem 
εἰ 


T. : 

Ἐνστερνισι αὐτοῦ. Cum Tur- 
μήν ᾿οὐδίοῃθ᾽. wm ejus toto peclore 
amplécti, sicut Zonaras ἐνστερνιζόμεθα cawone 4, 
Concilii generalis. v, explicat-dyanr/suig δεχόμεθα 
xal χατασπαζόμεθα, Forie tamen in. sejau passivo 
mecipi debet, pro circumdali ac pectus miuniti ti- 
more ܐ .ܐ .ܐܘ(‎ : 

Ἢ γόσεοιχον. Ms. Vind: ὁμοστοίχως, εοκιν- 
de. vulg. lectio et melior. cua. 

(8) Χριστῷ τῷ Θεῷ. Uterque. codex Vindob. Κῶ, 
hoc est, Κυρίῳ, quod rationi loquend! apostolorum 
est magis consentaneum , quam secutus esae vi- 
detur qui hunc fcetum τν. ο ον sed ὁ.» 
thodoxus Librarius Κυρίῳ mutavit in Θεῷ, lo. 


Ele τὸν, etc. Ma. Vindob, ἐπὶ τόν. 
᾽Αμπελὼν αὐτοῦ ἐκλεχτός. Epithelum. bos- 
sumptum esi ex versione Symmachi ls. v, 3. 


2 


lile enim vocem orte Sorek, reddiderat ἐχλε- 
χτήν, utl discimus ex 59. Basilio εἰ Hieronymo ad 
textum. Addit Hieronymus, interpretati 


hanc solius Symmachi essé. ldemque ac Basilius 
docuerat Theodoritus ibidem: verum hadie mon 
habemus integra ejus verba. Editi libri, καὶ ἐφύ- 
τιυσα ἄμπελον. Ἔχει δὲ ἑρμηνεία τὸ ἀληθές" t 
᾿λδραὰμ τὸν mas, ν ὁ τῶν ὅλων . 
E τῶν τούτου κλὶ ἱμπελῶνα ἐφύτευσεν. 
im pe ponia let, baden heé ܬܢܐ‎ fe 
la, pe EU ܘ‎ νευσεν v. 
Tertulliano qu: uy ρω Tideo, cap. 15; Con- 
tra. Marcionem, lib. nt, cap. 25; lib. 1v, cap. 39; 
Origene homil. 13, in Jeremiam, et ad Matthei xxi, 
55, eic ; Ambrowio -Hezaemeron lib. 11, cap. 12; 
Chrysostomo et. Cyrillo in Jiaiam, alii |, retine- 
tur ex LXX Sorek, Sorec, vel Sorech, Σωρήκ aut 
Σωρήχ. Waque abest a vero, quod tanquam ex Pro- 
*opio Garzo Curterii ait Jacobus Usserius, in Syn-- 
tagmate de editione LXX Interpretum, cap. 4, ubi 
Vulgata Graeca editio habel ܐ‎ ibi veros Se- 
piuaginta scripsisse ἐχλεχτήν. Fraudi fuit viro in- 
signiter docto Liber indiligenter visus ; in quo ἔκλε- 
|v non refertur ad ofi μὰ ad σταφυλὴν, voca- 
bulum ejusdem veryicull. Et vero nón raro in 
sacro contextu usurpatur. Insignis est locus Gen. 
xu, 14, quem praeclare versum invenies in dispu- 
tatione Archelal adversus Manichaeum, post Socra-. 
tem et Sozomohum prestantissimi Valesii, pag. 
909, col. 3, qui alligavit ad vitem pullum summ, el 


ad optimam vitem pullum. asin sug. At Senes per - 


ἕλιξ exposuerunt ; id autem cum multa apnd Graecos 


500 
Α ταξιώχῃ καὶ τὰ ἐναντία τῷ θελήματι τοῦ Θεοῦ ποίῇ, 
ὡς παράνομον ἔθνος, ti Θεῷ ὁ τοιοῦτος λογισθή- 
σεται, . 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A. 
Περὶ πιϊεονεξίας. 
Ἀπέχεσθε οὖν πάσης πλεονεξίας χαὶ ἀδιχίας " καὶ 

γὰρ ἐν τῷ νόμῳ γέγραπται " « Οὐκ ἐπιθυμήσεις (6) 
τὴν γυναῖχα τοῦ πλησίον σου. οὐδὲ τὸν ἀγρὸν αὐτοῦ, 
οὐδὲ τὸν παῖδα αὐτοῦ, οὔτε τὴν παιδίσχην αὐτοῦ, οὔτε 
τὸν βοῦν αὑτοῦ, οὔτε τὸ ὑποζύγιον αὑτοῦ, οὔτε ὅσα 
τοῦ πλησίον σου ἐστίν" » ὅτι ἡ πᾶσα τούτων ἐπιθυμία 
ἓκ τοῦ πονηροῦ ὑπάρχει. Ὁ γὰρ ἐπιθυμήσας τὴν γυ- 
γαῖχα, ἢ τὸν παῖδα, ἢ τὴν παιδίσχην τοῦ πλησίον, 
ἤδη κατὰ διάνοιαν μοιχὸς καὶ χλέπτης ἐστίν. Ἐὰν μὴ 
μεταγνῷ; ξέκριται )10( ὑπὸ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ 
B Χριστοῦ, & οὗ )11( ἡ δόξα ᾧ (12) εἰς τοὺς αἰῶνας. 
μήν. Λέγει γὰρ ܙܬ‎ τῷ Εὐαγγελίῳ, ἀναχεφαλαιού- 
μένος καὶ στηρίζων χαὶ πληρῶν τὴν Δεχάλογον τοῦ 
νόμου " « Ὅτι ἐν τῶ νόμῳ γέγραπται" 00 μοιχεύσεις" 
ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν + » τουτέστιν, ἐν τῷ νόμῳ διὰ Μω- 
σέως ἐγὼ ἐλάλησα, νῦν δὲ ὁ αὐτὸς ὑμῖν λέγω: « Πᾶς 
ἔστις ἐμόλέψει εἰς τὴν γυναίκα τοῦ πλησίον πρὸς τὸ 
ἐπιθυμῆσαι αὐτὴν, ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτὴν ἐν τῇ καρ- 
δίᾳ αὐτοῦ" » οὗτος ἐχρίθη μοιχὸς χατ' ἔννοιαν, ὁ 
ἐπιθυμήσας. 0 δὲ τὸν βοῦν ἢ τὸν ὄνον ἐπιθυμέσας, 
οὐκ ἐπὶ τῷ κλέψαι, xal ἰδιοποιήσασθαι, ἢ xai ἀπα- 
γαγεῖν αὐτὰ διανοεῖται; ἢ ὁ τὸν ἀγρὸν πάλιν ἐπιθυ- 
μῆσας, καὶ ἔπιμείνας τῇ τοιᾷδε διαθέσει, οὐ Ἱονη- 
pieta, ὅπως ὀρωγλυφῄσας ἀναγκάσῃ τὸν ἔχοντα 
τοῦ μηδενὸς ἀποδόσθαι αὐτῷ; φησὶ γάρ που ὁ προ- 
φήτης (85) * « Οὐαὶ οἱ συνάπτοντες οἰκίαν πρὸς οἰκίαν, 
καὶ ἀγρὸν πρὸς ἀγρὸν ἐγγίζοντες, ἵνα τοῦ πλησίον 
ἀφέλωνταί τι" ܙ‎ διὸ λέγει" « Μὴ οἰκήσητε μόνοι ἐπὶ 
τῆς γῆς; ἠχούσθη γὰρ εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαδαὼθ 
ταῦτα. » Καὶ ἀλλαχοῦ" > Ἐπικατάρατος ὁ μετατι- 
θεὶς ὅρια τοῦ πλησίον αὐτοῦ, καὶ ἐρεῖ πᾶς ὁ λαὸς, 
γένοιτο. ܙ‎ Διό φησι καὶ (14) ὁ Μωσῆς“ « Οὐ μεταχινή- 
σεις ὅρια τοῦ πλησίον σου, & ἔθεντο πατέρες σου 485). 

° sAtà τοῦτο οὖν φόδοι, θάνατοι, δικαστήρια, καταδίχαι, 
παρὰ τοῦ Θεοῦ τοῖς τοιούτοις ἐπακολουθοῦσι" τοῖς δὲ 
ὑπηχόοις Θεῷ΄ ἀνθρώποις εἷς νόμος. Θεοῦ ἁπλοῦς, 
ἀληθὴς, ζῶν, οὗτος ἐνυπάρχει * « Ὃ σὺ μισεῖς ὑφ' 
ἑτέρου σοι γενέσθαι, σὺ ἄλλῳ οὐ ποιησεις (16). ܙ‎ οὐ 


1 Deut. xxvi, 47. "' Deut, xix, 14. ' .ܐ‎ 


8. 


. PONT. OPERA DUDIA. 


HOM‏ ܐ S. CLENENTIS‏ ܚܚ 


et quz Dei voluntati adversa sunt. sciat ; ille ac si 
ex gente iniqua esset, a Déo reputabilur. 


CAPUT PRIMUM. 
δὲ ανανὶ!α. —— 
Abstinete igitur ab omni avaritia et injustitia : 
etenim inlege scriptum est: « Non concupisces 
wxorem proximi tui, neque agrum ejus, neque 
servum ejus, neque ancillam ejus, neque bovem 
ejus, neque.subjugale ejus, nec quecunque proxini 
Lui sunt ?^ ; » quia omnis horum cupiditas a malo 
est. Qui enim uxorem, aut servum, aut ancillam 
proximi concupiscit ; jam mente adulter ac fur est ; 
nisl resipiscat, judicatus est a Domino nostro Jesu 
Christo ; per quem Deo gloria, in secula. Amen. 
211 Evangelio siquidem, repetens, firmans et adim- 
plens legis Decalogunm, ait-: « Quia in lege scriptum 
. €st : Non inecliaberis ; ego autem dico vobis ** : ܙ‎ 
idest, Fgo per Mosen in lege locutus sum ; nunc 
vero idem ipse dico vobis : « Quicunque aspexe- 
rit uxorem proximi ad concupiscendum eam, jam 
müchatus est eam in corde suo; » hie qui con- 
vupivit, animi adulter judicatus. est. Qui vero ho- 
vem aut asinum cupit, nonne cogitat furari, et sua 
facere, et abducere? Rursus qui agrum appetit, et 
in eo affectu perseverat, nonne maligne id agit, uL 
terminos azri scalpendo, cogat possessorem, nullo 
sibi pretio traderc? Dicit enim alicubi propheta : 
* Ve qui adjungunt domum ad domum, οἱ agrum 
agro continuant, ut aliquid. proximi auferant 7 
idcirco ait: « Nunquid hábitabitis soli in lerra? 
Audita namque simt hec in auribus Domini 86. 
baoth **. » Et alio in loco : « Maledictus qui trans- 
fert terminos, proximi sui ; et dicet omnis populus : 
Fiat. » Unde εἰ Moses ait: « Non trausmovebis fi- 
mes proximi tui, quos patres tui posuerunt '', » Ob 
hane igitur causam timorea, mores, judicia ܪ‎ 
damnationes hominibus hujusmodi divinitus im- 
pendent ; iis auleni qui Deo obediunt, una brec lex 
Dei simplex, vera ac viva insita est : « Quod ab alio 
oderis tibi. fleri, tu alteri ne feceris 75. ܙ‎ Non vi, 
ULalius uxorem tuam nequiter ad stuprum aspi- 
εἶδε, neque ipse in uxorem proximi tui oculum im- 


13 Exod. xx. 41. "5 Matti, v, 91, 
»ν, 16. 


VARIORUM NOTJE 


D περα]. et debuit abesse mutato δι᾽ οὗ in ᾧ ἃ mánu. 
orthodoxa, ܬܐ‎ 


ἐδ i προφήνης. Ms. Vindob. Ἡσαῖας, quae est. 
glossa. Ip. 


a Καί. Omiltitur in utroque cod. et debel 
omite |, jam enim ad testimonium citatus est Mo- 
ses. Ip; 
(45) "A. ἔθεντο πατέρες Ned AIME n 
utroque perperam, sunt enim mon tsntum in 
Ὃ να, verum eliam 9 LXX Intt, Μαῖα etiam 
6 t Yox ἁπλοῦς, paulo post. 8 
(46) Ὃ σὺ μισεῖς ἀν᾽ ἑτέρου, ܘܫܬ‎ 
od. ab. alio 


accedit ad Vulgatam Tob. iv, 16 : Qui 
oderis feri tibi, vide ne tu. eliquando alteri facias, 
μηδενὶ ον ἢ Infra:lib. m, 
οἱ 


- Greci, καὶ ὃ passi 
cap. 15 : Ὃ μισεῖς σοι γενέσθαι, ἄλλῳ σὺ ποιή- 


ἰὸν ὑποζυγίου. 
ist. H ὅντα Re E pa 
ܚ‎ , Cap. i, vers. 7 ܚ ܚ‎ 
ܒ‎ pa) Ὑποζύγια. Gor. ἮΝ 


0 4) Δι᾽ οὗ. Jdem ms, ᾧ, incommode. Orthodoxi 
Librarii esse videtar. Ip. - 
(43) Τῷ Θεῷ. Abest ab utroque cod. Vindobo- 


ܚ 
probe intendas. Non vis pallium tibi furto tolli,‏ 
meque td alterius abstuleris. Non vis pulsari,‏ 
male audire, contumeliis affici; neque ipse aliu‏ 

similibus afficias. 


CAPUT H. 
De non reddenda contumelia, nec ulciscendo eo qui 
injuriam fecit, ] 

Sed aliquis tibi maledicit? tu benedic ei : quo- 
niam scriptun est in libro Numerorum" : « Qui be- 
nedicit tibi, benedictus est, et qui maledicit- Libi 
maledictus est. » Similiter et in Evangelio scriptum 
est : « Benedicite iis qui maledicunt vobis ** ; » inju« 
ria affecti, injuriam ne referatis, sed tolerate ; quan- 


- CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.—LIB. 1. 


801 


Βούλει τῇ γυναικί σου τινὰ ἐμδλέψαι χαχῶς εἰς δια- A 


φθορὰν αὐτῆς, μηδὲ σὺ τῇ τοῦ πλησίον σου γυναιχὶ 
χακοήθως ἀτενίσῃς. Οὐ βούλει σου τὸ ἱμάτιον ἀρθῆ- 
ναι, μηδὲ σὺ τὸ τοῦ ἑτέρον ἄρῃς. Οὐ θέλεις πληγῆ- 
ναι, λοιδορηθῆναι, ὑδρισθῆναι, μηδὲ σὺ ἄλλῳ ταῦτα 


διαηῇς. s 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ B' 
Περὶ τοῦ μὴ ἀνθυδρίζειν, T] ἀμύνασθαι τὸν 
ἀδικοῦντα 


᾿Αλλὰ χαταρᾶταί σὲ τις; σὺ εὐλόγησον αὐτόν" 
ὅτι γέγραπται ἐν τῇ βίδλῳ τῶν ᾿Αριθμῶν " ܙ‎ Ὁ εὐλο- 
γῶν σε εὐλόγηται καὶ ὁ χαταρώμενός σε, χεκατήρα- 
ται.» Ὁμοίως xal ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ γέγραπται" 
«Εὐλογεῖτε τούς καταρωμένους ὑμᾶς “ν ἀδικούμενοι 
μὴ ἀνταδικησητε, ἀλλ' ὑπομείνατε " ὅτι λέγει ἡ Γρα- 


hr «Μὴ εἴπῃς, Τίσομαι τὸν ἐχθρὸν, -& με ἠδίκησεν " Β doquidem Seriptura dicit : « Ne dicas : Üleiscar ini- 


micum de iis qux in me inique egit, sed exspecto, 
ut te vindicet Dominus, et vindicam inducat in 
eum, qui te injuria affecit*'. » Rursus enim in Evan- 
gelio ait : « Diligite inimicos vestros; benefacite his 
qui oderunt vos ; et orate pro persequentibus el ca- 
lumniantibus vos ; et eritis filii Patris vestri, qui in 
ccelis est ; qui solem suum oriri facit super malos 
et bonos, et pluit super justos et injustos**, ܙ‎ At 
tendamus itaque, dilecti. bc precepra, ut ea facien- 
Les reperiamur filii lucis. Quocirca, servi ac filii Dei, 
ferte vos mutuo, Ac maritus quidem ne in uxorem 


ἀλλ᾽ ὑπόμεινον, ἵνα σε ἐχδικήσῃ (17) ὁ Κύριος, καὶ 
ἐκδιχίαν ἐπαγάγῃ τῷ ἀδικοῦνεί σειν Καὶ γὰρ πάλιν 
ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ λέγει" «᾿Αγαπᾶτε (18) τοὺς ἐχθροὺς 
ὑμῶν" καλῶς ποιεῖτε τοῖς μισοῦσιν ὑμᾶς, καὶ προσ- 
εὔχεσθε ὑπὲρ τῶν ἐπηρεαζόντων ὑμᾶς καὶ διωχόν- 
τῶν" χαὶ ἔσεσθε υἱοὶ τοῦ Πατρὸς ἡμῶν τοῦ ἐν τοῖς 
οὐρανοῖς, ὅτι τὸν ἥλιον αὐτοῦ ἀνατέλλει ἐπὶ πονηροὶ 
καὶ ἀγαθοὺς, καὶ βρέχει ἐπὶ δικαίους καὶ ἀδίχους.» 
Προσέχωμεν οὖν, ἀγαπητοὶ, ταῖς ἐντολαῖς ταύταις, 
ἵνα τέχνα φωτὸς εὑρεθῶμεν πράσσοντες αὐτάς. Βα- 
στάζετε οὖν, οἱ δοῦλοι καὶ υἱοὶ τοῦ Θεοῦ, ἀλλήλους. Ὁ 


μὲν ἀνὴρ πρὸς τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα ἔστω μὴ ὑπερή- C superbus arrogansque sit, sed bemgnus ac faeilis , 


Δαν, .ܬܐ ܙܐ‎ dulerpat. ad 


^! Prov. xx, 33, ** Matth. v, 44 


55 Cap, x1, 8. " Luc. vi, 28. 
Philad. 5. 


VARIORUM NOTE. 


(18) ᾿Αγάπατε, eic. Omittit εὐλογεῖτε τυὺς xaz- 
ἀρωμένους ὑμᾶς, quod mox cilaveral ex Luca: vi, 28. 
Eademque onissio in Latino Interprete, ac in iul- 
tis Patribus Graecis οἱ Latinis, Isidoro Pelusiota lib. 
1v, episj. 11, Ambrosio in psalmum xxxvin, aucto- 
re Operis imper[ecii in Matheum. Wieronymo, ete. 
η variat, interd:imique agnoscit illud, Be- 
nedicite his qui vobis matedicunt, wt libro contra Adi- 
mantium cap. 17, interdum ignorat, ut epistola 54, 
et sermone 170, Je tempore. Apud Origenem vero 
lom, ΧΧῚ et xxv, in. Joannem; et apud Cyprianum 
lib. Dé bono patientic, ac lib. De zelo et livore, inve- 
igite inimicos, εἰ orate pro eis, qui 
vos persequuntur. At apud nonnullos comma de quo 
agimus, ad finem versus transiertur. Pari modo in. 
ordine verborum versiculi sequeutis multum discre- 
pantantiqui, sed sine ullo sensus dispcndio, aliis 
exhibentibus : Qui pluit super. bonos εἰ malos, et ܪ‎ 
lem suum ογιτὲ [acit super jusios et injustos, lia 
Tertul ua, Η im Marcionem, 17, et Palladius Dia- 
logo de Vita S. Chrysostomi cap. 16. Lege Orige- 
nem relatum inCotena in Matheum, Aliis : Quisolem 
suum oriri facit super jusios οἱ injustos, el pluit super 
bonoset malos. Sic Philaslrius parte itt, heresi 80, et 
Basilius Seleuciensis in fine orationis 16, ubi etiam 
ὅς τις ponit, quod legebant Interpretes, Latinus, Sy- 
rus et Persa. Aliis : (ui. pluit super justos et injus- 
tos, et solem suum orir: facit super malos et bonos. Eo 
modo Basilius Czsariensis Asceticarum constitulio- 
mum cap. 1. Quibusdam €um Vulgata, quibusdam 
eum Greco concordantibus ; quibusdam modo uni, 
modo alteri accedimtibug. Cor. 


σεις, οἱ lib. vit, cap.2: Πᾶν 8 0 θέλεις γενέσθαι 
σοι, χαὶ σὺ τοῦτο οὐ ποιήσεις. Philo Judzus apud 
Eusebium Preparat. evangel, vut, 7 : "À τις παθεῖν. 
ἐχθαίρει, μὴ ποιεῖν αὐτόν. Chrysostomus hom. 15, 
ad μη .4:811001161111 ܐܠ‎ , : Ὃ μισεῖς, ἄλλῳ μὲ 

ποιήσῃς. Valerianus Cemeliensis homil. 43 : Quoi 

tibi non vis, alio (pro alii) ne facias. Operis imper- 
[δου] in Mattheum auctor ad cap. xxi, vers. 10. 
Pseudo-Clemens Epistola decretali 1, ac vulga La- 
lini : Quod tibi fieri won. vis, alteri ne feceris. Quo. 
de ultimo insignem 4Elii. Lampri Alexandro 
Severo locum nemo nescit. Inveni etiam in mem- 


branis Regiis num. 2586, hoc Apophthegima Orionis Ὁ nies duntaxat : 


pliilosophi, editum an ineditum juxta nescio : Ὅπει 
σὺ μισεῖς παρ ἑτέρων σοι γενέσθαι, τοῦτο εἰς ἐτι 
ρους μὴ ποίει. Praeterea Act. xv, 29, in exenplari- 
hus lrei yp! auctoris versionis AE ies, 
nonnullisque hodiernis, post πορνείας cernebatur 
et cernitur, καὶ ὅσα μὴ θέλετε ἑαυτοῖς γενέσθαι, ἐτέ-- 
pots μὴ ποιεῖν. Et quacunque non. vultis vobis. fieri, 
aliis ne feceritis. Vide primum lib. im, Adversus lir. 
12, secundum lib. 11 Testimoniérum ad Qui 
penult, Vide etiam Prima religio: 
Christiang rudimenta apud. Sazones ei Alemauos, 
ue cum Haymonis Historia edita fuerunt Lusduni 
jatavorum, p. 51. In Sexti Sententiis, sent. 169 : 
(uod pati non vis ab alio, neque id facias. Nilus πα- 
ραινέσει lertia, γενοῦ τοῖς πᾶσιν, ὥς σοι θέλεις πάν- 
τας. πω εαρ. ὅ Eclogarum S. Maxini, Socrati 
ibuitur, ἃ πάσχοντες ὑφ᾽ ἑτέρου ὀργίζεσθε, ταῦτα 
τοῖς ἄλλοις μὴ ποιεῖτε, Cor. 
(11) ᾿Εχδιχήσῃ. βοηθήσῃ. Alter codi, Vindobon. 
maus peete, CrgR. 


A φάνος, μηδὲ ἀλαζὼν, ἀλλ' εὔσπλαγχνος, εὐμετάδοτος, τῇ 
Ἰδίᾳ γυναικὶ μόνον (19) βουλόμενος ἀρέσχειν, χαὶ ταύτην 
κολαχεύειν ἐντίμως, σπουδάζων καταθύμιος εἶναι αὐτῇ. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ T, - 

Περὶ καλΛωπισμοῦ, καὶ τῆς ἐπεῖθεν ἁμαρτίας. 

Μὴ καλλωπιζόμενος εἰς τὸ ἀγρευθῆναι τινα ἐτέ 
pav (30) ἐπὶ σοί. Εἴτε γὰρ ἀναγκασθεὶς (34) ὑπ' ab- 
τῆς, ἁμαρτήσῃς εἰς αὐτὴν, θάνατος παρὰ Θεοῦ ἐπε- 
λεύσεταί σοι αἰώνιος, ἐν αἰσθήσει πιχρῶς κολαζομέ- 
νῳ. Εἴτε μὴ ποιήσῃς τὸ μύσος, ἀλλ' ἀποσεισάμενος 
αὐτὴν, ἀρνήσῃ αὐτὴν", καὶ τοῦτο ἥμαρτες, εἰ xal 
μὴ ποιήσῃς (33), μόνον δὲ τὸ διὰ τοῦ καλλωπιαμοῦ 
σου παγιδεῦσαι γυναῖχα εἰς τὸ ἐπιθυμῆδαί σου * ἐποίη- 
σας γὰρ τὴν τοῦτο παθοῦσαν, διὰ τῆς ὀρέξεως μοι- 
χινθῆναι ἐπὶ σοί " ἀλλ᾽ οὐχ οὕτως ὑπάρχεις, διὰ τὸ 

B μὴ προσαποστεῖλαί σε τῇ ἐπὶ ob πεπαγιδευμένῃ οὐ 
γὰρ σὺ ἐπεθύμησας αὐτῆς " μὴ συνεπιδιδοὺς δὲ αὐτῇ 
ἑαυτὸν, ἐλεηθήσῃ ὑπὸ Κυρίου τοῦ Θεοῦ τοῦ εἰπόντος " 
« Οὐ μοιχεύσεις, ܐ‎ καὶ, « Οὐχ ἐπιθυμήσεις. » El γὰρ 
ἐκείνη θεασαμένη σε, ἢ ἀχαίρως συναντήσασα, ἐπλή- 
Ὑη τὴν διάνοιαν, καὶ προσέπεμψέ σοι, σὺ δὲ ὡς θεο- 
σεδὴς ἠρνήσω (25) ἀὐτὴν (34), ἐκείνη μέντοι τὴν καρ- 
δίαν ἐτραυματίσθη, εὐμόρφου νεωτέρον ὑπάρχοντός 
σου καὶ χαλλωπισμένον, ὥστε ἐρασθῆναί σου, ἔνοχος 
εὑρίσκῃ, σὺ τοῦ ἐχείνης παραπτώματος, ὡς αἴτιος 
αὐτῆς σκανδάλου γενόμενρς, καὶ τοῦ οὐαὶ χληρο- 
νόμος (36). Διὸ δεήθητι Κυρίου τοῦ Θεοῦ, ὅπως 
μηδὲν σοι διὰ τούτου χαχὸν στηριχθῇ. Οὐ γὰρ ἀνθρώ- 
ποις σε χρὴ ἀρέσχειν εἰς ἁμαρτίαν, ἀλλὰ Θεῷ εἰς 

(ὶ ὁσιότητα ζωῆς τε καὶ ἀναπαύσεως τῆς αἰωνίου ἀντέ- 
χεσθαι, Τὸ ὑπὸ τῆς φύσεώς σοι δεδομένον ἐκ Θεοῦ 
κάλλος μὴ προσεπιχαλλώπιζε, ἀλλὰ ταπεινοφρόνως 
μετρίασον αὐτὸ πρὸς ἀνθρώπους, οὕτω τὴν τρίχα σου 
τῆς χόμης μὴ παρατρέφων, μᾶλλον δὲ συγχόπτων xal 
καθαίρων αὐτὴν " ἵνα μὴ κατακτενιζοµένου (26) σου 
xal ἄσκυλτον τηροῦντὸς τὴν κεφαλήν, # χαταμεμυρι- 
σµένου σου, ἑπαγάγῃς σεαυτῷ τὰς οὕτως ἀγρεψομέ- 
νας f ἀγρενούσας γυναῖκας. Μηδὲ ἐπιτετηδενμένῃ σὺ 
τῇ ἐσθῆτι χρήσῃ εἰς ἀπάτην, μηδὲ ἀναξυρίδας (21), ἢ 


" Matth, v, 98, "΄-" Eplphan. hzr. 80, n. 7. 


8. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. , 


ass 
sum tantum uxorj placere cupicns, eique bonorate 
blandiri, studens esse illi suavis. 


CAPUT fii 
De ofnatu, εἰ peccato inde proliciscente. 

Ne ornes te, ut quzpiam in te caplatur. Sive enim 
ab ea coactus, in ea pectes, seterna mors tibi a Deo 
superveniet, et acerbo sensus cruciatu punieris. 
Sive non commitias scelus, sed mulierem repelias, 
ac neges ei ; etiam in hoc, re licet infecta, peccasti ; 
quod seilicet, cultu tuo illaqueasti mulierem, ut ta 
appetere; effecisti enim, ut hoc modo affecta.ap- 
petitu adulterium in te committeret ; non tamen ad- 
€o in culpa es; quia ad eam quz amore lui irretita 
est, non misisti ; neque enim iu appetisti illam, ei 
vero le si non dedas, miaericordiam a Domino Deo 
€onsequeris, qui dixit: «Non mechaberis, «et» Non. 
concupisces **, » Quod si illa te aspecto, aut tibi In- 
tempestive occurrens, meinte Dercussa est, οἱ ad te 
isil; tu. autein , ut erga Déum religiosus, negasti 
€i; hzc vero, quia es [ormosa juventute conspicuus, 
corde adeo vulnerata esl, ui te amare ceperit; tu 
peccati mulieris reus inveni: tanquam auctor 
scandali, εἰ maledicti .hzres**, Quare Dominmn 
Deui precare, wi nihil tibi mali propterea infliga- 
iur, Neque enim hominibus te oportet placere, 
in peccatum; sed poties Deo adharere, in vite 
sancülalem , et in requiem zierpam, Pulchri- 
tudinem tlbi a Deo et natura tributam noli insuper 
ornare; sed eam modeste tempera apud homines; 
Ίνα ut comz capillum non nutrias; conscindas po^ 
fius ας concerpas eum ; ne pexus, et illesos relineng 
eapitis pilos, aut unguentis delibutus, illas mulieres, 
ad tepellicias, quesic capi aut capere solenc, *'-* 
Neque vestitu exquisito, ad decipiendum utaris ; nec 
fascias vel crepidas. pedibus tuis nequiter eompo- 
n38; sed quod solem honestas εἰ necessitas postu- 
lant wsurpa : neque auream palam digitis tuis ܚܐ‎ 
duas; quandoquidem δέξο omnia meretricie γι 


Φ Δι. αὐτό, sic Vien. 8. '* Exod. xx, 14, 17. 


VARIORUM NOTJE, 


D χνιζομένου, pruriente, quod non est a reipsa alienum, 
quamvis vulg. lectio commodum sengum pariat. Ip. 
(3 Μηδὲ ἀναξυρίδας ἢ κρηαϊδάς σοὺ, x. τ. λ. 
His respondent, ineo quidem judicio, qus ex 
aspostdlorum διατάξεσι ail S. μον in lig- 
resi Massalianorum, cap. 7: Μήτε ὑπερηφανίας 
ὑπόδειγμα, δικαιοσύνης τὴν προσέλευσιν ἔχειν. 
Ίνα quippe distinguo, vertendum autem ,ܐܬܐܐ ܐܦ‎ 
meque superbim speciem, justitige incessum. habere. 
Jd est, non oportere ut vir justus et fidelis in 
suo ingressu lastum ostendat, Siquidem fascig, 
et crepidie, similiaque nimii cultus, rion modo luxu- 
riam indicant, sed οἱ arrogantiám, in quam etiam 
Constitutiones invehi patet ex adverbio MIRIAM 
tx paulo ante posito, Non me praeterit, eruditissi- 
raum Usserium in cap, 9 Prolegomenorum ad S. 
lMgnatium , μμ eum verbis Epiphanii initium. 
sequentis eapitis : Οὐχ ἔσῃ ὡς πετόμενος καὶ ἔμπε- 
ριπατῶν xai ἀλώμενος ἐν ταῖς ῥύμαις, ἀχαιροεπό- 
πτης τῶν καχῶς ζώντων, Verum οὐ capite nou agi- 


(19) Μόνον. Dcest in mss. Vindob. nec sane sen- 
sui necessarium est, CLER. 

(20) 'Erépar. ΛΙ. ἑταίραγ. Alter codex νεωτέ- 
pav, quod absurdum sane non ܡܗܘ‎ 
potissimm 11 καλλωπισμοῖς alliciuntur. 1p. 

(21) 'Ararxacósic. Blanditiis, nempe, que non 
minus πειθανάγχη sunt, quam mine. Ip. 

e Ποιήσῃς. Al, ἐπίσεις pro ἐπίσης. Alter Vin- 
dob, ἐπ΄ ἴσης pro ἐπ᾽ ἴσῃ, perinde. Alioqui Graece 
ἐν ἴσῳ dicere solent. Ip. vd EP " 

᾿Ηργήσω αὑτήν. Eclogie in codiceRegio ad - 
ae ἀπέσχου τε καὶ οὐχ ἥμαρτες εἰς αὐτήν. Hocest, 
Interprete Turriano, et abstinuisti, neque in eam pec- 
casti. Quse exeiderunt a Grzco contexiu propter re- 
petitionem vocis αὐτήν. Cor. 

(24) fb. Alter Vindob. ἀπέχου τε xal οὐχ ἥμαρτες 
sie αὐτὴν, non ivan ܡ ܗ‎ 

τοῦ ἱηρυγόμος. Absunt viro- 
que Mindobonenal 1». 
(36) Καταχεενιζομένου. Uterque cod. Vind. κατα- 


666 


juste non ages. Tibi quoque qui fidelis εἰ bomo Dei 
es, non licet nutrire comam, et in unum colligere, 
quod spatalium est; vel effundere, aut díscrimina- 
iam servare; neque etiam tumefacere, neque car- 
pendo ac formando crispam reddere , neque flavam: 
facere eam : quandoquidem et lex in Deuterónomio- 
velat dicens ; « Non facietis vobis sisoem, neque — 
anaxyridas**, » Oportet praterea non barbe pilum 
corrumpere, nec formam hominis contra naturam 
mutare*. «Non» enim, inquit lex, « depilabitis- 
barbas vestras!.» Nam decori gratia creator Deus 
leves mulieres fecit; 10 porro viris.inconcinnum. 


στῆρος χαθιεμένους εἰ δυνατόν, Inquit Zonaras ad 
canonem 96 Trullanum. Perspicue demonstratur, 
locus est S. Hieronymi ad. Ezechielis x&v, 20, nec 
rasis capitibus, aicut sacerdotes culloresque Jsidis ܐܘ‎ 
que Serapis, nos esse debere; nec rursum comam di- 
anittere, quod proprie luxuriosorum est, barbarorum- 
que et militantium; sed ut honestus habilus eacerdo-- 
fum Lee demonsiretur. Adde Senecam Epist. ult, : 
Quid capillum ingenti diligentia comis? Cum illum. 
vel effuderis more Parthorum, vel Germanorum nodo. 


- einxeris, vel ut Scytha: solent sparserís ; in- quolibet. 


wo densior jactabitur juba, horrebit in leonum cer- 
vice formosior, et lib.i Naturalium. quastionum, 
cap. ult. de prisco tem Conjugum quidem mana 
crinis ille, quem effun olim mos viris [uit, attre- 
ctabalur ; sed illum sibi sine ullo artifice [ormosi qua- 
tiebant, non- aliter quam jubam generosa animalia. 
Reliqua τῆς τριχὸς ornamenta : μεμερισμένην τηρεῖν 
more-Samsonis (Judic. xvt, 19), ὀγχοποιεῖν, διαξαί- 
ντα οὔλην διατιθεῖν, εἰ ξανθο- 
ποιεῖν, quod Plinio dicitur rufare, Tertulliano et 
Hieronymo irru notiora suni, quam uL remo- 
rentur nos. Videsis Claudii Salmasii Plinianas exer- 
citationes , ejusdemque Epistolam de czsarie viro- 
rum et inulierum coma, Ad ἢ πεσὼν porro caput vi- 
dentur respexisse Trullani Patres, canonem 96 san- 
cientes. Ip. 

[51) Εἰς ἔν. Alter cod. Vind. σισόην, qua de voce 
vide not. δὲ Levit. xix, 27. Hic quidem sermo est 
de essarie, sed an conveniat hic σισόη nescio. Pro 
σπατάλιον melius forte esset σπαταλῶντος, delicias fa- 
cientis, quamvis σπατάλιον muliebre nescio quod or- 
namentum vulgo interpretentur, Sed nihil muto. Ct. 

(32) ᾿Απόχυμα. Alter cod. ἀπόσχημα, quod quid 
sit me fugit. Ip. 

$ Διαξαίγοντα. Διαξαίνειν, alter Vind. Ip. 

(54) Ἔν τῷ Δευτερονομίῳ,Οὐ ποιήσετε ὑμῖν σει- 
σόην. Àut lapsu memorie constitutor Deuterono- 
mium dixit pro Levitico, aut latius accepit Deute- 
ronomii nomen, eo sensu, de quo paulo post ad ca- 
put sextum disseremus. Constitutorem non exami- 
matà re secutus est Zonaras, in explicatione canonis 
96 Trullani, Zonaramque Theodorus Balsamon, nec 
non Mattheus Blastares, scriptor inedilus, ad eum- 
dem esnonem. esicón autem, σισόη, aut ut alii 
σισόης, σισώης, dicio Alexandrinor&m  videsur 
fuisse, ac juxta Hesyehiuw, Phaselitarum , usut- 
pata a LXX, in inlerpretando textu Levit, xix, 
31, quo prehíbetur quzdam capilli σύνθεσις dui 


(35) οὐδὲ ἀναξνρίδας. Μὰ hunc leoum nullate- 
nus mihi satisíacio. Quid enim, quzso, faciunt 
anaxyrides pedum, ubi de oapillamento ex Levit. 

t 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.—L'B. I. 
ὑποῤῥάψῃς (28)* A indicia sunt; quibue si preter officium. studueris, 


χρηπῖδάς σου τοῖς ποσὶ κακοτέχνως. 
ἀλλὰ τὸ τῆς σεμνότητος xal τῆς χρείας μόνον " μηδὲ 
χρυσήλατον σφενδόνην τοῖς δαχτύλοις σου περιθῇς, 
ὅτι ταῦτα πάντα ἑταιρισμοῦ τεχμήρια ὑπάρχει (39), 
ἅπερ παρὰ τὸ προσῆκον ἐπιτηδεύων οὐ ποιήσεις 6) - 
χαίως. Πιστῷ γάρ σοι ὄντι xal ἀνθρώπῳ τοῦ Θεοῦ οὐκ 
Ἐξεστί σοι τρέφειν τὰς τρίχας (30) τῆς κεφαλῆς, καὶ 
* ποιεῖν εἰς ἕν (51), B ἔστι σπατάλιον " ἣ ἀπόχυμα (32), 
ἢ μεμερισμένην τηρεῖν * οὐδὲ μὲν ὀγχοποιεῖν, ἢ δια- 
ξαίνοντά (65) τε καὶ πλάσσοντα οὔλην διατιθεῖν, ἢ 
ξανθοποιεῖν αὐτήν' ἐπείπερ καὶ ὁ νόμος ἀπαγορεῦει 
φάσχων ἐν τῷ Δευτερονομίῳ " «Οὐ ποιήσετε ὑμῖν σει- 
σόην (34), οὐδὲ ἀναξυρίδας (35). » Χρὴ δὲ οὐδὲ γενείου 


Lev, xix, 27; εἰ xxi, 4 ** Epiph. Ibid, *' Ibid.‏ ܀ 
VARIORUM NOTAE.‏ * 


le superbo incessu, sed de inam curiosaque cur- B. 


lossarum : Ὁδδονάρια (seu (; νοντά τε καὶ πλά! 


ι 
sitatione. ᾿Αναξυρίδες porro quid sint, prater Lexi- 
cographos Pollucem, lesychium, Suidam, Phryni- 
chum, auctorem Etymologici magni, auctorem Glos- 
sarum Herodoti, οἱ preeter Diodorum Siculum lib. v, 
Himerium Sophistam in Photii codice ¢ 1.111, alios- 
que, Hieronymus et Theodoritus docent, quando 
exponunt textum Danielis 111, 34, ad quem legi debet 
Scholium Grzcum prout correctum fuit a Drusio 
Quest. Hebraic, lib. m, cap. 60. Imperite vero Era- 
sinus, interpretans Chrysostomi homiliam $7 in Acta 
apostolorum, ἀναξυρίδας facit gladios peculiares, 
anaxyridas dictos. At recte Rufinus in Josephi Ἀρ- 
χαιολογίας Πλ. 1 79 41 (al. 8), vertit Vastrapas, 
Quz, teste Glossarii. Latino-Greci scriptore, femi- 
malia sunt. A mobis Gallis inde appellantur des 
guéires. Atque de integumentis ac ornamentis fe- 
morum et pedum, multa ne diceremus, eo nos 
levarunt viri docti diligentia sua, Monemus tantum 
de loco Nomicarum 
ὀδονάρια aut οὐδωνάρια) τὰ περιαπτόμενα τοῖς ποσὶν 
ὑφάσματα, & λέγεται ποδάπανα κατὰ Καθαρῶν " τὰ 
δὲ , πόδια (ita corrigunt ) ὡς εἰπεῖν, τὰ ἐξ ἵμα- 
lov jereepbns ἃ παρά τισιν ὁδώνια χέχληται ἢ 
βράκαι, χερσὶ ἀεριτιθέασι, δακτυλίους δὲ τοῖς ποσίν ; 
sic eum restituendum videri , ἃ λέγεται πόδια, Πα- 
νάριον vel Πανάρια κατὰ Καθαρῶν ; non vero juxta 
sententiam clarissimi theologi η, Petavii .ad 
Panarii Epipbaniani verba, eres Catbarorum, 
eap. . 11 : Ὥς Ἐπιφάνιος κατὰ Καθαρῶν. Ct. 

38) ᾿“γποῤῥάψῃς. Aer codex Vind. ὑποῤῥίψῃς, 
forte neq signum fuit, erepidam subjicere 
puellz, qi casu pedi excidisset, Ip. 

(29) Ταῦτα πάντα ἑταιρισμοῦ τεκμήριὰ ὑπάρχει. 
In Kpiphanio berési 80, num. 7: Μηδὲ ἑταιρισμῷ 
κατακομεῖαθαι, vel χαταχοσμεῖσθαι, Clemens Alexan- 
drinus lib. m" Padagogi, cap. ὅ : Κουρὰς ἀγενεῖς 
καὶ πορνιχὰς ἀποχειρόμενοι, bo 0 

(60) Τρέροιν τὰς τρίχας, etc. Varios compti ca- 
pitis modos enumerat, Est aulem spatalium, ut 
multi docent, armilla, atque, quod ex pseudo-Cle- 
mente hic discimus, coma in unum collecta, forsan- 
$e armillis nodata. Seneca, lib. m θε ira, cap. 

: Nec ru[us crinis et coactus in nodum apud Ger- 
manos virum dedécet. Tacitus do Moribus Cermano- 
rum, Insigne gentis, obliquare crinem , nodoque sub- 
stringere, Thucydides, ρυσῶν τεττίγων ἐν 
Ερσει (vel Peor κρώδυ] αδούμενοι τῶν ἐν τῇ 
κεφαλῇ τριχῶν. Apud Philonem Judzum ¢ vita 
contemplativa , τὰς τῆς χεφαλῆς τρίχας εὖ πως δια- 
πλέχονται σφηχούμενοι. Sie. pies et cincinnum 
significat, et nodum capilli, χρησίμην quod. colligit 
comas ex Servio ad ned. wv. Sequitur in Catholica 
doctrina ἀπόχυμα,, capillus cum cura effusus: Ko- 
μᾷν, καὶ γυναιχώδεις φέρειν βοστρύχους μέχρι ζω- 


368 
τρίχα διαφθείρειν, καὶ τὴν µορφὴν τοῦ ἀνθρώπου 
παρὰ φύσιν Σξαλλάσσειν. + Οὐχ ἀπομαδαρώσετε γὰρ, 
φησὶν ὁ νόμος, τοὺς πώγωνας ὑμῶν (36). » Τοῦ- 
πὸ γὰρ γυναιξὶν εὐπρεπὲς ὁ χτίσας ἐποίησε Θεός " 
ἀνδράσι δὲ ἀνάρμοστον ἐδικαίωσε.«Σὺ δὲ ταῦτα ποιῶν 


cr παρὰ Θεῷ τῷ κχτίσαντί σε "ܟܘ‎ εἰκόνα ἑαυτοῦ. 


καὶ μηδὲν πρᾶσσε τῶν αὐτῷ ἁπαρεσκάντων. 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT, OPERA DUBIA, 


ܚ 
merito judienvit. Τὰ vero, si Ίος uti placeas-fece: A‏ 
ris, legis viulator, exsecrabilis eris apud Deum, qui `‏ 
te ad imaginem suam fecit, Si ergo placere Deo vo-‏ 
lueris, abstine ab iis omnibus, qua: odit ipse, nihil-‏ 
que eflicias eorum, que illi displicent.‏ 

διὰ ἀρέσχειαν, ἐναντιούμενος τῷ νόμῳ, βοξλυκτὸς 


Ἐὰν οὖν θέλῃς Θεῷ ἀρέδχειν, ἀπόσχου πάντων ὧν μισεῖ αὐτὸς, 


YARIORUM NOTAE. 


machus edidit; quemadmodum etiam hi [acere con- 
sueterunt, qui barbaricas student comas; propter 
quod, hoc LX X σισόην, forsitan propter magnitudinem 
coucursorum (sic) capillorum appellaterunt. Et qui- 
busdam interjectis : Sed nec ciscinnos nuirire in ho- 
norem demonum, capillis aliis fortiores, et hoc ( f. 
hos) vorere; student enim hoc. pagani, caput puero- 
rum offerre daemonibus. Unde de hoc mazime oportet 
putari legislatorem. pre'cipere. lgitur in tanta varie- 
tate ac obscuritate, non est facile arguendus anti- 
quus poeta Chorilus, qui apud Josephum lib, y 
contra Apionem, Judzos appellat κορυφὰς τροχοχου- 
(aes. capillis sub rolunditate delonsis, interprete 
Rufino ; presertim quia circularis bujus aut. semi- 
vireularis tonsere, ὑποτροχάλου, οἱ Περιεροχάλον, 
περιτρόχον, spud Herodolum lib. (11, cap. 8 Plü-- 
Tarchum De mulierum δον un. paio aute finem, 
Agathiam Scholasticum De imperio εἰ rebus gestis 
Justiniani lib. 1. non. multo post. initium, Nicetam 
Choniatein De Andronico Comneno lib. 1, num. 9, 
Pollueem lo. im in' voce Zxa- 
yi 


hil impedit, quo minus Judzi ossumpserint. Pari 
modo epithetum ὀπισθοχόμων, quod Galilzis tri- 


buit Nonnus in Joann, n, 2. que, ut οἱ Home- 
ricum ὄπισθεν χομύωντες, Machlyibus applicari 
TEM ex Herodoto lib. 1v, cap. 180, Saracenis apud 

heodorum Mopsuestenun, et multis aliis populis, 
non cerlo pugna! cum pr:ecepto Levitici. Cseterum 
citatus Rulini locus in mendo cubat, sed parva 
opera in rectum statuetur per Greca Josephi, Seri. - 
be meo. periculo : Postreuum vero transibant geuus 
mírabile visione, linguam. quideni. Phonissam. orc 
pru|erentes, habitantes autem in. Solymis. montibus, 
ubi palus anplissima est. Juvenes (corrupte legebat 
ἀκμαλέοι pro αὐχμαλέοι) capillis sub rotunditale de 
lonsis, super equus erectos ( ἀρτά male locó δαρτά) 
habentes vultus, et. quasi [umo | siccatos. Plura Cl. 
Salmesius, eujus librum De coma nondum legeram, 
cum superiora scr*.erem, ut necdum vidi dialoguin 
ab illo eadem de re scripwon:. Cor. 


(96) Οὐχ ἀπομαξαρώσετε, v. τ. X. Proponit aliis 
verbis legem Levitici xix, 27 : Οὐδὲ φθερεῖτε τὴν 
ὄψιν τοῦ πώγωνος ὑμῶν, Neque corrwmpetis aspe- 
ctun, seu effigiem, seu faciem barba vestra; 1" 
mdversus rium, aut -suyerstitiosum juxta non 
los, aut. luxun "m justa caeteros, quibuscum no- 
necnon auctor istius Scholii in Catena 
£t χαλλωπίζεσθαι, οὕτως xai ἐπὶ 
ep macula ex codicibus regiis Zu- 
naram, ubi exponit canonem 96 synodi Constanti- 
nopelitang: in Trullo lhabitze, ac rescribe illic ; Οἷς. 
δὲ προήχων ὁ χρόνης, κατὰ συστήματα σχεδὸν ποιεῖ 
πὰς τρίχας τοῦ πώγωνος φύεσθαι, ἵνα μὴ τὴν ὑπήνην 
φέροιεν χαθειμένηγ, οὗτοι ἀπέχοντα: μὴν ξυροῦ, xc» 
ῥάμου δέ τι ( male vulgo ἐστί) θραῦσμα ἄνθραξιν ἐχ- 
πυρούμενον, τῇ ὑπήνῃ προσφέρουσι, καὶ τούτῳ τοῦ 
πώγωνος ἅπαν ἐχτεφροῦσι τὸ αἰωρούμενον. Verbo 
Ἀμίοπη μαδαρόω ( utuntur Septuaginta Nehemie xin, 
95. Quod sequilur, τοῦτο, elc., pressius vertetur 
Ρίο: Nam,ltoc, carere barba, mulieribus decorum esse 
Creator. Deus. fecit ; viris autem non convenire judi- 
catit: Gor. 


ἀπόχαρσις, AEgypliaea, opinor, deliciis, vel su- 
perstitioni, vel wirique dicata. Hec qualis fuerit 
vum sit. incertum , diversimode solent sacra verba 
exponi ab antiquis de cirro, cincinnis, crispa cce- 
sarie, de capillis promissis et intonsis, de χόμῃ aut. 
de κουρᾷ ix πλαγίου; cirea quod legilo : Pollucem 
lib. n, A» 5$, num. 5; Herodotum in. Mefpomene 
cap. 175; Plutarchum in Vita Thesei paulo post ini- 
tium, una cum Dione Chrysostomo de regno orat. 2, 
principium, Suida àd vocem ᾿Ἀπόνοια, Sidonio 
[νι epist. 2, Allhelino opere De laudibus virgini- 
tatis cap. 28, el aliis de tonsura et rasura in rotun- 
duri. Atque hane Tertullianus cap. ὁ Libri de pal- 
lio, et Sidonius lib. tv, epist. 1, cum multis com 
memorant. Inyenies explicationes istas, si pereur- 
reris versiones variarum linguarum, Maimonidis li- 
dPrum De idololatria, Rabbi lolium Graecum, 
S. Cyprianum, m ad Quirini , llieronymum ad. 
Jeremie yx, 20; Hesychium lib, vr. in Leviticum, 
Suidam in Αἰτόης,, Theodoritum im Leviticum. 
«ust. 28, atque ex hoc postremo scribentem. au- 
ctorem Quaestionum post Questiones ad Antiochum, 
cusarum tom. Η S. Athanasii, sect, 28, quem sic 
emendo : Τινὲς τὴν σισώην ἄλλως ἡρμήνευσαν. 
δὲ οἶμαι τὴν ἀπόχαρσιν τὸν νόμον ἀπαγορεύειν. 
θασιν γὰρ nt Ἕλληνες μὴ ἀποχείρειν τῶν παίδων τὰς 
καρυφᾶς, καὶ τοὺς μαλλοὺς ἐᾶν, «καὶ τούτους μετὰ 
ρόνον ἀνατιθέναι τοῖς δαίμοσιν, ld est, Sisoem. qui- € 
am aliter interpreiati sunt. Ego. vero arbitror lege 
prohiberi capillorum tonsuram.Consuercre enim Gra- 
ci capita puerorum non attondere, promitti vero co- 
mam relinquere, eamque posimedum. daemonibus con- 
secrare. Profecto nomen TIND non. intellectum, reli- 
quit The. dotio, τὸ φαᾶθ. Przterea. verbum δρ si 
ο, circumdabitis et rotundabitis signi- 
cirros adduci potest ; si a Πρ 
putabitis οἱ attondebitis, qnod secuti sunt. alii. Si- 
müliter σισόην referre licel ad. ΜΙΝ, NYU, DU, 
el ad ny'z, Grecorum σίσων, σισύραν, quorum 
prius tonsuram, annulatos crines posterius respi- 
cit. Unde Hesychius wtraque conjunxit. Insuper, 
imquit, nec comam in rotundum tondere, id. est non. 
radere in rotundum aspectum. capilis, sicul et Sym- 


xix, 27 disseritur? Multo. ntinus ad. rem Francisci 
Turriani et Caroli Bovii. interpretum, ἐντομί 
visiones, Levit, xix, 98; xxi 5; Jerem, xvi, G, 
crucramentun, non ornamentum. An cum verhis 
lici xix, 97, voluit jungere textum Levit. xxi, 
Καὶ φαλάχρωμα οὐ ξυρηθήσεσθε τὴν κεφαλὴ) 
νεχρῷ * καὶ τὴν ὄψιν τοῦ πώγωνος οὐ ξυρήσην 
calritium non. rademrii 


[r3 


περιξυρίδα. Ip. — Cre 
voce ἀναξυρίδες, intellexisse τὰς ἄνω Suus hoc 
est, ezsariei tonsuras, qua ad ornatum. faciehant, 
Ad sonum potius. vocis allusit, quam veram 8i- 
gnilicationen qua ο solo veu petenda, CLER. 


559 CONSTITUTIONES APOSTOLIC.E.—LIB. 1. 


τὸ 
ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ Δ΄. °” ܚ‎ CAPUT IV. 
“Ὅτι οὗ δεῖ περαρτόζισθαι τοὺς κακῶς ζῶντας, Quod ποπ oportet de iis qui male vivtrnt satagere 
ἀλλὰ τῷ οἰχείῳ ἔργῳ czoAdteur. sed operi suo vacare, 


Οὐχ ἔσῃ ὡς πετόμενος (37) καὶ ἐμπεριπατῶν xal Ne.sis quasi volitans, et jnambulans, ac erratv 
ἀλώμενος ἐν ταῖς ῥύμαις, ἀχαιροεπόπτης τῶν χαχῶς in vicis, intempeslivus prave viventium spectator ἡ 
ζώντων ἀλλά τῇ τέχνῃ σου xol τῷ ἔργῳ σου mpoc- —sedarti Lux operique tuo animum intendens, studa 
ἔχων, τὰ τῷ Θεῷ φίλα ἀναζῆτει ποιεῖν, xa τὰ τοῦ υἱ qux Deo accepta sunt facias, οἱ Christi oracula 
Χριστοῦ λόγια ἀναμιμνησχόμενος διηνεχῶς μελέτα. — recordatus assidue medilare. Tibi enim àit, Scri« 
Λέγει γὰρ ἡ Γραφή σοι, ὅτι « Ἑν τῷ νόμῳ αὐτοῦ με- — plura : « In lege ejus meditaberis die ac nocte; de- 
λετήσεις ἡμέρας καὶ νυχτὸς, περιπατῶν ἐν ἀγρῷ, καὶ ambulans in agro, et sedens in domo, cubans et 
ἐν οἴκῳ καθήμενος, χοιταζόμενος, καὶ διανιστάµενος" — exsurgens; ut in omnibus intelligas**, » Sed etsi 
ἵνα συνιῇς ἐν πᾶσιν, » ᾿Αλλ' εἰ xoi πλούσιος ὑπάρ- «dives sis, nec arte que te nutriat opus habeas; ne 
χεις, χρείαν τέχνης πρὸς τὸ τρέφεσθαι οὐχ ἔχων, µη — vagabundus atque ambulator importunus efficiaris : 
ὀτμθὸς γίνου, μηδὲ ἀκαιροπεριπάτητος (58)" ἀλλ᾽ εοὰ sive adeas ad fideles ac consectarios , cum eis 
εἴτε προσέρχῃ τοῖς πιστοῖς τε xa ὁμοδόξοις, cup- — conferens, sermones saluliferos sere. 
άλλων τὰ ζωοποιὰ προσομίλει ῥήματα, B 

ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ E'. CAPUT Y. 

Ποῖα τῆς Γραφῆς βιδλία δεῖ ἀναγινώσκειν. Quos Scripture libros oporteat legere. 

EL δὲ μὴ, καθεζόμενος ἔνδον ἀναγίνωσχε τὸν Nó- Sin minus; intus sedens Legem perlege, libros 
pov, τὰς Βασιλείους, τοὺς Προφήτας “ ψάλλε τοὺς 0- — Regum, Prophetas; psalle hymnos Davidicos; ho- 
νους Δαδίδ (39)! διέρχου ἐπιμελώς τὸ Εὐαγγέλιον — rumque complementum Evangelium diligenter per- 
πὰ τούτων συμπλήρωμα. curre, 

ἘΕΦΑΛΑΙΟΝ σ’. CAPUT YI. 
Περὶ τοῦ ἀπέχεσδαι πάντων τῶν ἔξωθεν βιδλίων. — Quod oporteat abstinere ab omnibus. gentilium libris. 

Τῶν ἐθνικῶν βιθλίων πάντων ἀπέχου (40). TL (41) " Ab omnibus gentilium libris abstine. Quid enira 


* Jos. 1, 8; Deut, vi, 7. ? Citatur ab Anastasio, Quaest. 65. - 


VARIORUM NOTAE. 


(97) Οὐχ ὡς πετόµεγος. Infra cap. 7 pro- — Cyprianus discipulus in Vita illius, c. δ. Vide quo- 
fertur ορ ην vir, 10, nh 48, dm ES epistolam $ Paulini ad Ausonium. Sed et Üri- 
mon injucundum erit cum hac conferre. S. Hiero- € 3 studium erga litteras seculares nonnullis dis - 
nymus contra Helvidium cap. ult.: Hla ad hirundi- plicebat; quibus ille respondit per epistolam, ut vi- 
ais modum lusirat universa penetralia, llem efisto- — dere est in Historia Eusebii lib. v1, cap. 19. Hayino 
Ja xxii, cap. 42 et 45. Cor.—Uterque codex Vindo- — Halberstadensis- lib. vi De Christianarum rerum wie- 
bonensis babet πωτώμενος, quod est poeticum, po- — moria cap. 5: Qupd aulem erratum est ab Origene, 
tius quam vulgaris usus. Intelligitur homo otiosus, δἰ con'ra orthodozam [idem- aliquid descriptwn, ρί- 
qui huc illue fertur vagaturque, eum nescit cuinam — mor hoc ei accidisse, quia nimio lectionis studio phile- 
rei incumbere eum oporteat. Suidas : πετόµενος, —soplios est amplexus. Alligerat enim el omnino asse- 
φερόμενος, lioc est, homo vagus. Ctm. eutus fuerat secreta Platonis. εἰ l'uthagore, Zenonis- 

08 ᾿Ακαιροπεριπάτητος. Mss. Vindobonenses — que Stoici, οἱ Cerinthi volumina, ceterorumque. pli» 
Axatgonázoz. Significatur intempestivus ambulator, Toéspharach, etc. Quis fuerit Cerinthus i 
qni quasi explorator ubique vagatur. Debuissetpo- — ex hzretico philosophus, juxia cum 
!ius dicere ἀκαιροπεριπατητικός, nam eaformaacti- — scio; nec salago quzerere, quia constal apud me 
van potestatem hahet, περιπάτητος passivam.OLER. — debere reponi Cornuti nomen, ex his Rufini, inter- 

(39) Δαδίδ. Deest in altero cod. Vindobonensi pretantis caput mox laudatum Eusehianze historize : 

(40) Τῶν ἐθνικῶν βιδλίων πάντων ἀπέχου. Li- — Assecutus fuerat. Origenes omnia Platonis. secreta. 
brorum a paganis conscriptorum lectio secum tra- — Institutus [uerat in libris Numenii, εἰ Cronü, et 
hit multa commoda, multa incommoda, ut bono  Apollophanis. ac Longini, sed et Moderati, ܒܢ‎ 
vel malo aujmo suscipitur. Eapropter apud magi- — Nicomachi. 1n Pythagoricis vero summorum virorum, 
siros veteres modo invenies permissam, imo proba- non eum latuere Commentarii. Attigit. etiam. Clhere- 
lam, suasam, laudatam, defensan ; modo condem- D monis Stoici, et Cornuti volumina.. Unde etiam sub- 
natam, et vcl omnibus, aut sallem quibusdam pro-  stituendum forte Charemonis, lóco Zenonis in Hay- 
hibitam; modo nonnullis preceptionibus munitam — mone. Peculiariter vero, ne legant libros ethnico- 
atque vallatam. Comrobant, tuentur, laudibus ef- — rum interdicit episcopis coneilium Carthaginenseiv, 
ferunt, potissimum Alexandrinus Clemens lib. 1 — can. 61 : Ut. episcopus "gentilium. libros non legat, 
Operis zarie. contexii, Tertullianus. De idololatria — hereticorum autem pro necessitate et ter:pore. Mona- 
cap. 18; Origenes Plilocalie cap. 13, οἱ apud Ku- — chis Isidorus Pelusiota lib. 1, epist. 65, et Isidorus 
sebinm Hist. eccl. lib. vi, cap. 48, 19 ; Gregorius Hispalensis cap. 8 suz Regulze. Nilus asceta lib. n, 
Naziauzenus orat, 20; llieronymus put 84 adMa- epist. 75, lib. iv, epist. 1. Quinetiam ab Apostata 
gnum Oratorem, Gregorius Papa ad 1 Reg. xum 19, Juliano Christianorum simia, in  fragmenio ܐܢܐ‎ 
20; Theodoritus Hist. eccl. lib. ܕ(‎ cap. 26; Socra- — scribitur quibus scriptoribus alistinere debeant sa- 
ies ac Nitephorus in consimili syntagmate, ille cerdotes; Ἐχνίαι adhse epistola Gregorii. Naziau- 
lib. ni, 16, hiclib. x, eap. 36; et Juannes Da- — zeni ad Gregorium Nyssenüm; numero quadrage- 
masceuss cap. 1 libri De dialectica. Rejiciunt ac — sima tertia, qua increpat eum quod sacris volumi- 
vetant universe, cum Constitutionibus hic οἱ lib. 11, * [nibus 
cap. 61, Hecognitiones lib. x, capp. 45, 42; ܐܦܐ‎ 
rus lib. τι Sententiarum ο. 15; notaque nulli non (4) Τί. knte hanc. voculam leguntur in altero 
es circa hanc rem fheronynm fHagellatio; eui -.ܧ4‎  Vindobonensilibro : Τὰ αἱρετικὰ μὴ ἀναγίνωσχε. 
mectere oportet quod. de Cesario Arelatensi refert — Greg. 


PONT.'OPERA DUBIA. vm 


sn 5. CLEMENTIS 1 ROM. 


tibi eum alienis sermonibus, vel lcgibus : vel fal- A γάρ σοι καὶ ἀλλοτρίοις λόγοις, ἢ νόμοις, 34 


δοπροφῆταις, ἃ δὴ x3 παρατρέπει τῆς πίστεως 
ποὺς ἐλαφρούς **; τί γάρ σοι καὶ λείπει ἐν τῷ νόμῳ 
τοῦ Θεοῦ, ἵνα ἐπ᾽ ἐχεῖνα τὰ ἐθνόμυθα ὁρμήσεις ; εἴτε 
γὰρ ἱστορικὰ θέλεις διέρχεσθαι 3", ἔχεις τὰς Βα- 
σιλέϊους (49): εἴτε σοφιστικὰ καὶ ποιητοκὰ, ἔχεις τοὺς 


᾿Προφῆτας, τὸν Ἰὼδ, τὸν Παροιμιαστὴν, iv οἷς πάσης 


ποιήσειος xai σοφιστείας "5 πλείονα ἀγχίνοιαν ܚ‎ 
ρήσεις, ὅτι Κυρίου τοῦ μόνου σοφοῦ θεοῦ φθογγαί 
ܙ‎ εἰσιν- εἴτε ἀσματιχῶν ὀρέγῃ, ἔχεις τοὺς Ὑαλ- 
μούς" εἴτε ἀρχαιογονίας, ἔχεις τὴν Τένεσιν" εἴτα 
νομίμων καὶ παραγγελιῶν ᾽5, τὸν ἔνδσξον Κυρίου 
ποῦ Θεοῦ νόμον. Πάντων οὖν τῶν ἀλλοτρίων καὶ 
διαδολικῶν ἰσχυρῶς ἀπόσχου "", Πλὴν xal τὸν νό- 
μὸν ἀναγινώσχων, τῶν ἐν αὑτῷ ἐπεισάχτων ἀπόσχου" 


sis prophetis; que quidem leves homines aver- 
iunt a fide? Quid etenim tibi deest in lege 
Dei, ut ad illas gentium fabulas appellas ani- 
mw?! Siveenim historica percurrere cupis, ha- 
bes Regum libros; sivesophistica et poetica, ha- 
bes Prophetae, Jobum, Proverbiorum scriptorem ; 
in his plus industrie, quam in omni poesi εἰ so- 
phistarum argutiis reperies; quoniam Domini Dei 
qui solus est sapiens, voces sunt; sive lyrica 
expetis, habes Psalmos; sive antiquas origines, 
habes Genesim ; sive leges πο mandata, inclytam 
Domini Dei legen habes. Ab omnibus itaque alie- 
nis εἰ diabolicis fortiter abstine. Sed et dum legem 
lectitas, àbstine ab iis quz in ea sunt adscita; et si 


mon ab omnibus, a quibusdam tamen, quie ad Β εἰ καὶ μὴ πάντων, ἀλλά τινων, τῶν τῆς Δευτερώ- 


σεως (40): µόνον δὲ πρὸς ἱστορίαν ἀναγίνωσχε, εἰς 
"' ,)ܙܬ‎ φθέγματα. "5 Anast. 


35 Anast. σοφίας. 


Deuterosim pertinent : qua tantummodo historicie 


τὸ Anast, χουφοτέρους. ** Anast. εἰσέρχεσθαι. 
: ܘܗ‎ ^f Anast. ἀπέχον. 


YARIORUM NOTAE. 


ram, novam quoque, comprehendit divisio przce- 
dentis capitis, in τὸν vópow, τὰς Βασιλείους cuim 
uibus subintelliguntur Teig Historie, τοὺς 
μνους, et. τὸ Εὐαγγέλιον. Videnda notata in ca- 
pul 47 epistole primz Clemehtis. Acceilit aliqua- 
tenus ad priorem enumerationem illa Leontii By 
zanlimi de sectis, actione 2, qua ponuntur βιθλία 
ἱστοριχά, προφητιχά, παραινετιχά, εἰ πρὸς τὸ ψἀλ- 
λειν γενόμενα. Secundam instituit Cyrillus Hieroso- 
]ymitanus catechesi 4 colligens in Veteri Testamen- 
1o libros legis quinque, historicos septem, poelicog 
uinque, totidemque prophelicos : nec longe abit 
regurius Nazianzenus carmine 33. De veris Scri- 
piura libris ; duntaxat enim, conjungendo librog 
uinque Moysis cuin septem sequentibus, historicos 
duodtcita facit. E Leontio autem leve mendum tolli 
debet. Impressum est : Παραινετικά εἰσι βιδλία τέσ- 
σαρα" ὧν πρῶτον ὁ Ἰώδ. Τοῦτο δέ τινες ἐνόμισαν 
Ἰωσήπου εἶναι σύγγραμμα" δεύτερόν ἐστιν, αἱ παρ- 
οιμίαι Σολομῶντος. Τρίτον ὁ Ἔχχλησιαστής" τέταρ- 
που, 9 kA ἁσμάτων. ἯΙ αι 9 νῦν μετὰ τὰ. 
Id ve UC "Aepa τῶν , ἔπει 
Sen nda θεωρία ὐψηϊοτέρα 2 μον 
μετὰ τῶν παραινετικῶν, cuim, non post; uli. poslea 
nactus sum in ms. Rejiz Bibliothece, Cor. 
(45) Τῶν τῆς δευτερώσεως. Ex Clemente sup- 
sititio, hic et lib. u, eap. 5, 35, lib. vi, cap. 13, 48, 
9, 20, 21, 22 ei 25. Mosaica precepta dividuntur 
in, νόμον, seu, νόμον φυσιχόν, νόμον. πιστῶν" νό- 
μὸν ἁπλοῦν, χαθαρόν, elc., ἀχατανάγχαστον, el in 
τὰἀὲν νόμῳ ἐπείσαχτα, sive δευτέρωσιν, τὰ τῆς δεν- 
τῆς δευτερώσεως τῶν ἐπεισάχτων" 
δεσμὰ ἀπίστων, ἐπείσαχτα, μάταια, ἄλυτα" τὰ διὰ 
τῆς δευτερώσεως ἐπείσαχτα : ique naturalis qui- 
dem lex est Decalogus, verba decem ἃ Deo. prolata 
et sancita, antequam lsraelita Apim vitulum con- 
flarent ac venerarentur; lex vero adsci continet 
en omnia, que populo post idololatriam mandata 
suntet imposita, videlicet sacriflcia, bapiismata, 
aspersiones, ficationes, decimas, separationes, 
eiborum distinctionem, vaeationes, reliquasque cae 
Temonias el proxepLiones : denique. legem neque 
€nactio comitatur, neque Evangelii pradicatio sus - 
tulit, cum Deuterosis (sive Deuteronomium) et vim 
intulerit, et per Christum fuerit abolita aut trans- 
lata, servatis tantummodo quibusdam; verbi gratia 
oblationibus, ad sacerdotum pauperumque susten- ` 
a ܙ‎ Dixi Je.iterosis sive Denteronomium : hac 
solent absque discrimine usurpari. Unde S. 
Auselmus:ad Matth. xxii, 25, exscribens Interpreta: 


ܗ 


fana in manus sumpserit, rhe- 
Christianus maluerit. Nec dis- 


li i littere  objurgatorie alterius 
similis argumenti 1 ܘ‎ Mei td es 


4; 
6 


Seleucum, Gregorius Nyssenus libro De vita Mosis, 
in mystica interpretatione ; Isidorus Pelusiota lib. v, 

; Hieronymus ad Damasum epist. 146; Au- 
gustinus ej lib. u De doctrina Christiana. 
«αρ. 40. la Samuelem c. 9; Damasce- 


nus Fidei orihodoxe lib. iv, cap. 18; Haymo ubi D τερώσεως, δεσμὰ 


supra, et scriptor Chronicorum S. Benigni Divio- 
wenais tom. | ricilegii Acheriani pag. 405. Ut au- 
tem ad Conslilutiones redeam, montum te velim, 
léctor, circa variantes lectiones ex Anastasii. Qud- 
ationibus, optime exhibere manuseriptum Anasta- 
sium in Bibliotheca Regia, % δή, et διέρχεσθαι, et 
βασιλείους, εἰ σοφιστείας, et τικῶν : praeterea 
rectius in Anastasio ὁρμήσῃς, ri, quain in pseu- 
do-Clemenite ὀρμήσεις. CoT. 


(43) "Ἔχεις τὰς βασιλείους, eic.» Inter varias 
Instrumenti Veteris distributiones istam quoque ad- 
metabis ; eujus partes sunt &pyatoyovíat, νόμιμα xal 
φαραγγελίαι, ἱστορικά, σοφιστιχά, hoc est ad sapien- 
liam, eruditionem cunetasque disciplinas pertinen- 
Va, καὶ ποιητικὰ et ἀσματιχά. Nullum. quipp: opus 
in Testamento Veteri legitur, quod non ad aliquam 
tx liis classibus referatur, Sic universam Scriptu- 


51, 


CONSTITUYIONES APOSTOLICAE.—LIB. 1. 


τὸ γινώσκειν σε, καὶ δοξάζειν τὸν Θεὸν, ὅτι ἀπὸ A cognitionis causa lege; ut agnoscas, laudesque 


Deum, quod te tálibus tantisque -vinculis liberarlt. 
Sit autem tibl anie oeulos propositum , cognoscere 
quid sit lex naturalis;'et quid sint adjuncta illa, 
qua ad Deulerosim spectant, queque in eremo con- 
flatoribus vituli data sunt, Lex. enim in iis consistit 
qus antequam populus in idulolatriam incideret, | 
et vitulum, Apim illum JEgyptiorum, fabricaretur, 
Dominus Deus locutus est; id esl, in Decalogo : por- 
TO vincula qua illis, postquam peccarunt, injecta 
sunt, τὰ Libi-ne attrabas. Sulvator quippe noster 


ποιούτων καὶ τοσούτων ἐῤῥύσατό σε δεσμῶν. "Ἔστω 
δέ σοι πρὸ ὀφθαλμῶν γινώσχειν, τί νόμος φυσικὸς, 
καὶ τί τὰ τῆς Δευτερώσεως (44) , τά τε ἐν τῇ ἐρήμῳ 
τοῖς μοσχοποιῆσαο. δοθέντα ἐπείσαχτα. Νόμος γάρ 
ἐστι, τίνα (45) ἐλάλησε Κύριος ὁ Θεὸς πρὸ τοῦ τὸν 
λαὸν εἰδωλολατρῆσαι καὶ μοσχοποιῆσαι τὸν παρ' Al- 
νπτίοις "Απ, τουτέστιν (46) ἡ Δεχάλογος" ἃ δὲ 
ἁμαρτήσασιν αὐτοῖς ἐπετέθη δεσμὰ, σὺ σεαυτῷ μὴ 
ἐπισπάσῃ. Ὁ γὰρ Σωτὴρ ἡμῶν οὐ δι᾽ ἕτερόν τι ἦλθεν, 
ἢ ἵνα ῥύσηται τοὺς ὑποδίχους τῆς ἀποχειμένης ܚ‎ 


VARIORUM NOTA. 


Pascha, oblationes varias, festa, etc. Quinimo dimit- 


holiis ad Epistolam B ti prcipiuntur Hebrzi ex ZEgypto, ut eacrilicent ac 


Iminolent Deo. Accedit huc inconstantia nostri con- 
Blitutoris, quam nemo non perspiciel, αἱ loca illius 
conferre voluerit, Negare tamen non ausim go 
Seg actam esse,ut Deus multo pluribus ac du- 
rioribus observationum vinculis ligaverit populum 
contumacem. Ip, 

(44) Τῆς Δευτερώσεως. Alter librorum Vindobo- 
nensium, διὰ τῆςΔευτερώσεω;, (κα sunt per Deute- 
rosim. addita. Cen. 

(10) Tiva. "A, que, in iisdem, quod forte Jungen- 
ܣ‎ modo ἅτινα. ó 1 à 

αἱ μοσχοποιῆσαι τὸν παρ Αἰγυπτίοις Απιν, 
τουτέστι. lac on it desint in indoboyensibus 
codd, οἱ re ipsa Glossema redolent, quo ostenditur 
qug fuerit idololatria hic memorata, Traditur idem 
ἃ pseudo-Clemente altero Recognitiomum lib. 1. 
cap. 35; Lactantio lib. 1v, am 10; Hieronymo ad 
Osee 19, 15, 16; vi, 44 ; virt, 43 (qui etinm 46 Muevi 
Rufino in Amos; v, 25, 


altero bove AEgyptiorum 


C 98; et Isidoro Originum lib. vii, cap. ult. Theophy- 


Jaetus enarrans Actorum caput γι: μόσχῳ εἰς τόπον 
ὄντι ἑωσφόρου. At. Apim xoli sacrum fuisse refert 
Maerohius lib. 1 Saturn., cap. 21 ; Lunz, non solus 
Ammianus lib. xxi, ut dictum Salmasio , in. Exer- 
cilationibus Plinianis, pag. 458, sed etiam Alianus 
lib. ܐܐ‎ De natura animalium, cap. 14; Porphyrius 
spud Eusebium Preparationis. Evangelica lib. nt, 
cap. 15; Theodoritus Grecarum affectionum cura- 
tionis sermone ὅ, ante medium, et Suidas 2 ὅμ 
1η "Απις ac Μέμφις. Apad Zlianum. vero, libro i 
De natura animalium, cap. 10, AEgyptii λρ i suo 
wibuunt viginti novem notas, que »idera aliasque 
res signiücent, Átque de Api scripserunt omnes : 
nemo, quod $8ciam, correxit depravatissimum loeuin 
Georgii Cedreni, ubi de gestis "Theodosii Magni : 
Τοῦτον τὸν Σάραπιν οἱ μὲν τὸν Δία εἶναι λέγουσιν, 
οἱ δὲ τὸν Νεῖλον, διὰ τὸ τὸν μόδιον ἔχειν ἐν τῇ χε- 

αλῇ καὶ τὸν πῆχυν. Οἱ δὲ "Απιν τινὰ ἄνθρωπον εὔ- 


tionem D. Hieronymi, 
ronomium. Et. Maxi 
nonam Dionysii, Judaicas Deuteroses et traditio- 
M. Led en bri y 7 ὅπερ ἡ ἊΝ 
οὐ λέγει, οἱ δὲ Ἰ ἴοι ἐν τῷ Δευτερονο] 
Ha Photius autem, dum de Constitutionlbus 
* apostolicis judicat , M iiciendo ad loea de quibus 
agnus, refert opponi libro, quod contra. Deutero - 
womium criminationes quasdam emittat. Ubi adimo- 
dum suaven se prestat David Blondellus, qui in 
udo-lsidoro pag.36, suspicatur pro κατὰ τοῦ 
wespovoulou legendumi κατὰ τοῦ δεντέρου γάμον. 
Consule quod observavi pauto antea. Jam relate 
Auctoris nostri sententiz lavet Chrysostomus. orat. 
3, adverius Judeos, οἱ homil. 17 in Acta apostolo- 
rum. Si quidem priori in loco docetur, quod post 
festum dewonibus celebratum Deus Judzis permi- 
serit sacrificia ; in posteriori (quem parte ri- 
bunt OEcumenius ac Theophylactus) quod. idolola- 
triam indeserlo cuin victitiis peractam secuta sint. 
sacrificia Deo oblata, et precepta ecrimonialia. Favet 
αἱ sub Chrysostomi nomine interdum latet auctor 
Iperis imperfecti in Mauheum, dum ad cap. 8, vers. 
ὃς et ad eap. χι, vers. 44 οἱ 50, ponit legem levem 
etjusiam, id est, Decalogum ante idolum vituli 
fabricatum; et legem gravem, immitem, superba, 
atque observat impossibilem, dictatam a Deo irato, 
postquam populus vitulum adorasset, in poenam 
coniiaseidololatriz, ab eodem autem placato merito 
scissam. Favet quoque Lactantius, quia dicit 
lib. 1v, 22p,,10, a Deu idololatriz scelere offenso Ju - 
deos legi, quain pet Moysem dederat, fuisse subju« 
p Quibus adde Hieronymum ad Jeremie vu, 
ܕ‎ Manifeste, inquit, intelligitur quod primum. De- 
calogum dederit in tabulis lapideis ܕ‎ acriptum. digito 
Dei; οἱ post offensum idololatria: caputque vituli, post- 
ea jusserit abi magis fieri quam. daemonibus; aufe- 
rens puram religionem mandatorum Dei, el concedens 
δἰ sanguinem victimarum ܕ‎ carniumque desiderium. 
ln Ezech. xx, 23, etc. Potest εἰ lioc dici, quod. an'e 


geret mutat in-Deute- 


v[fensam, Decalogum tantumacceperint, post idolola- D. τὴ, ἐν Αἰγύπτῳ γεγονέναι, ὃς ἐν καιρῷ λιμοῦ, Ex 
(20 iar v 7 


τῶν ἰδίων ἐπήρχεσεν ᾿Αλεξανδρεῦσιν, ᾧ xal «τελεν- 
πῶντι ναὸν καὶ ܠ‎ ἀνέστησαν. Καὶ βοῦς αὐτοῦ 
pieno, ὃν καὶ "Απιν ἐχάλουν, ὁμωνύμως τῷ 898 

. Σύ V οὗτος ἦν τοῦ γεωργοῦ" μετωνόμασαν 
δὲ τὸν ἄνθρωπον ἐχεῖνον καὶ Γόρασιν, καὶ Σάραπιν 
τὴν στήλην. Legendum , µετω' Poesia δὲ τοῦ ἀνθρώ- 


που ἐχείνου καὶ Σόραπιν καὶ Σάραπιν τὴν στήλην" 
wti patet per hec Nicephori, Hist. eccl. lib. xv,^ 
cap. 8 : Σέραπις δ᾽ ἐστὶν ὁ Ζεὺς, ἢ ὁ Νεῖλος, ἢ "Am 


τις ἀνὴρ ἐν Μέμφιδι πόλει, ὃς λιμοῦ γενομένου, ἐχ 
τῶν (^ ᾿Αλεξανδρεῦσιν ἐπήρχεσεν' ᾧ τελευ- 
πῄσαντι, νεὼν xa στήλην ἱδρύσαντο᾽ ὅπου 
καὶ βοῦς ἐπίσημά τινα ἔχων διετρέφετο, εἰς σύμ- 
6ολον ὡς εἰκάσαι i A ὃν καὶ αὑτὸν "Aviv 
ὁμωνύμως τῷ δει ἐκάλουν. Τὴν δὲ σορὸν τοῦ "A- 
πιδος ἐχείνου τοῦ ἀνθρώπου μεταγαγόντες εἰς τὸν 
ναὸν, Σόραπιν ἐκάλουν αὑτοῦ τὴν στήλην, fj καὶ Σά» 
ρᾶπιν, μεταθέσει τῶν στθιχείων. Cor, 


triam vero εἰ blasphemiam, rn liplices legis cere- 
wonias, Quod 1001 sacri ܐ‎ μίς eodoriti. 
cum Hieronymiana concordat, ΤῊΝ Photius vi- 
detur excusare apostolicas Diataxes. Mitto erm Jus- 
linum, qui colloquens. cun Triphune (p. 35 
agnoscit lantum in lege Mosaica τὰ φύσει , καὶ 
εὐσιδῆ xaX δίκαια, τὰ καθόλου καὶ φύσει καὶ αἰώνια, 
καλὰ εἰ τὰ πρὸς σκληροκαρδίαν τοῦ λαοῦ διαταχθέντα: 
ltemque Ιτοπιθιμὰ, ex cujus sententia lib, 1v, cap. 
$1, dividitur lex in natwralia οἱ libertatis. decreta, 
atque in vincula servitutis; necnon. Anastasii Abbas 
tis diclum tom, lll. Antique: lectionis. Henrici Cani- 
sii, sacriflcia Judiis peruussa non fuisse, nisi post 
quam demoniis sacrillearunt. Verum inon obstante 
horum auctoritate, comperluin. habetur ex veritate 
divinorum eloquiorum, ante vitulum conflatum et. 
€ultu.u, przceptos fuisss codem medo 440 postea, 
Wuultos legales ritus; circumcisionem, sacrilicia, 


bu 


vs 5. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


non ol-aliud. venit , visi wt reos ab ira.reservata A xat (47) πληρώσῃ τὸν νόμον καὶ τοὺς προφήτα:, καὶ 


τὰ δεσμὰ τῆς Δευτερώσεως τῶν ἐπεισάχτων ἢ παύτῃ 
# μεταθῇ. Διὰ γὰρ τοῦτο προσχαλούμενος ἡμᾶς 
ἔλεγε" « Δεῦτε πρός με (48) πάντες οἱ κοπιῶντες xal 
πεφορτισμένοι, κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς. » Σὺ οὖν &±- 
Ὑνοὺς τὸν νόμον σύμφωνον ὄντα τῷ Ἐὐαγγελίῳ καὶ 
τοῖς προφήταις, ἀναγίνωσχε ܬܐ‎ τὰς Βασιλείους, 
ὅπως εἰδέναι ἔχοις, ὁπότο! δίκαιοι ἐγένοντο βααι- 
λεῖς, καὶ ἠὐξήθησαν ὑπὸ Θεοῦ, καὶ ἡ ἐπαγγελία τῆς 
αἰωνίου ζωῆς αὐτοῖς διέμεινε παρ' αὑτῷ" ὅσοι δὲ βασι- 
λεῖς ἐξεπόρνευσαν ἀπὸ Θεοῦ, ἐν ἀποστασίᾳ αὑτῶν 
φυντόμως ἀπώλοντο τῇ τοῦ Θεοῦ διχαιοχρισίᾳ, xal 
τῆς αὐτοῦ ζωῆς ἐστερήθησαν, ἀντὶ ἀναπαύσεως αἰω- 
νίαν κόλασιν κληρωσάμενοι. Ταῦτα οὖν ἀνάγινώσχων, 
πολὺ τῇ πίστει αὐξηθεὶς, προσοικοδοµηθήσῃ Χριστῷ, 
οὗ σῶμα καὶ μέλος τυγχάνεις. Περιπατῶν δὲ ἐν τῇ 
ἀγορᾷ, καὶ λούσασθαι βουλόμενος, χρήσῃ βαλανείῳ 
ἀνδρείῳ (49), ἵνα μὴ διὰ τὸ ἐπιδειχνύναι σε σῶμα. 
ἐν ἀσχήμῳ ἀποκαλύψει γυναιξὶν, ἢ θεάσασθαι θέαν 
οὐχ ἁρμόζουσαν ἀνδράσιν, ἢ σὺ παγιδευθῇς, * 
παγιδεύσῃς ἐπὶ σαυτῷ τὰς οὕτως εὐαλώτους γυ- 
ναῖκας (50). Φυλάσσου οὖν τὰ τοιαῦτα, ἵνα μὴ λά- 
6ης βρόχους τῇ ἑαυτοῦ ψυγῇ. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Z'. 
Περὶ γυναικὸς φαύϊης. 
Μάθωμεν γὰρ, ἐν τῇ Σοφίᾳ τί λέγει ὁ ἅγιος λόγος" 
,ܬܐܐ ܙ‎ φύλασσε ἐμοὺς λόγους, τὰς δὲ ἐμὰς ἐντολὰς 
χρύψον παρὰ σεαντῷ. Εἰπὸν τὴν σοφία) σὴν ἁδελ- 
φὴν εἶναι, τὴν δὲ τ ρόν' σιν γνώριμον περιποίησαι at- 


liberaret, legem οἱ prophetas impleret ;"et adscita 
illa Deuteroseos vincula, vel adimeret vel trans- 
ferret. llcireo enim invitans nos aiebat : « Venite 
ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego 
reliciam vos '?. » Tu igitur cum legeris Eván- 
gelio ac prophetis concordantem legem; etiam le- 
gito Regum historias, ut scire possis, quod omnes 
reges qui justi fuere, a Deo aucti sunt; et. apud 


illum eterne vite promissio eos mansit : quotquot: 


: autem reges a Den fornicati sunt, in defectione 
sua, justo Dei judicio, brevi interierunt; et vita 
ejus privati sunt, sempiternum supplicium pro re- 
Qquie sortiti. Hac igitur cum leges, multum fide 
auctus, Christo, eujus es corpus ac membrum, 
adjungeris, Deambulans autem in foro, et lavare 
cupiens, dere virorum balneo; πα, quia corpus 
turpiter nudum mulieribus ostenderis, aut quod 
mon decel viros videre, speclaveris, vel iu illa- 
queeris, vel in te illaquees feninas que ita facile 
capiuntur. Ista erzo cave, ne animz ius inji- 
eiantur laquei. 


CAPUT VII. 
De muliere prava. 

Audiamus enim, quid in Sapientis libro sanótus 
sermo dicat : « Fili,custodi sermones meos; mea 
vero mandata reconde apud teipsum. Dic sapien- 
tiam sororem tuam esse, prudentiam autem fami- 


liarem tibi assere ; ul tc servet a muliere aliena et C αντῷ, ἵνα σε τηρήσῃ ἀπὸ γυναιχὸς ἀλλοτρίας xal ܚܘܼܡ‎ 


νηρᾶς, ἐάν σὲ λόγοις τοῖς πρὸς χάριν ἐμβάλλητσι. 
᾿Απὺ γὰρ θυρίδος οἴκου αὐτῆς εἰς τὰς πλατείας πα- 
ραχύπτουσα, ὃν ἂν ἴδῃ τῶν ἀφρόνων τέχνων νεανίαν 
ἐνδεῆ φρενῶν, παραπορευόμενον ἐν ἀγορᾷ, ἐν διό- 
ὃοις οἴχων αὐτῆς, καὶ λαλοῦντα ἐν σχότει ἑσπερινῷ 
(91), ἡνίχα ἂν ἢ ἡσυχία νυχτερινὴ καὶ γνοφώδης" 


wiala , si te verbis hlandis adorta fuerit. De fenestra 
eniin domus sug in plaleas prospiciens , quemcun- 
que viderit insipientum filiorum adolescentem , 
cordis inopem, prtereuntem per forum, in trans- 
itibus cdium suarum, οἱ loquentem in tenebris 
vespertinis, cum est nocturna quies et caliginosa : 


! Matth, xi, 38. 


VARIORUM NOTAE. 


adversus Jovinianum cap. mec non Nilus lib. 
1, epist. 2f1. Quid quod etlinicis multis res dis 
plicui? ut. Hesiodo in fine libri 11 Operum et Die- 
vtm, cujus versus laudatur a Clemente Alexandrino. 
Varro lib. vut, De (inguaLatina, post medium, Ubi 


in fidelibus, tum luxuria el D bina essent conjuncta tdificia, lavandi causa; wnum 


ubi viri, alterum ubi mulieres lavarentur, Et in Ilis- 
toriu Augusta refertur quod Adrianus. lavacra pro 
Scxibus separaverit, Antoninus philosophus lavacra 
mista submoverit, Alexander Severus balnea mista 
Roue prohibuerit exhiberi. Denique per leges civi- 
les licebat -marito repudium mitiere uxori, si en 
contra?psius voluntatem cum viris extraneis lava- 
τοὶ. Absit itaque ut post Evagrium lib. 1, eap. 21, 
et Nicephorum lib. xiv, cap. 50, laudemus stultos 
illos ascetas, qui dum sibi ἀπαϑεῖς esse videlartur, 
solebant balneas adire, ut una cum mulieribus la 
varentur. Cor. 

(90) Τὰς οὕτως εὐαλώτους γυναίκας. vesunt in 
μοι libro Vindobon. μεν. ¬ 

"a ) Καὶ λαλοῦντα ἐν σκότει ἑσπερινῷ. Ms. Reg 
495, καλοῦντα. LXX, aul scripserunt. ἁλοῦντα, ετ- 
rantem, vugantem, quod accedit ad significationem. 
verbi ην gradi, ilare, aut legerunt pyX* a pyy cla- 


qn 'Ῥύσηται τοὺς ὑποδίχους τῆς ἀποχειμέ- 
γῆς ὀργῆς, καί. Wec omnia desunt in codd, Vinl. 
qua, perspicuitatis causa, addi potuere. CLER. 

48] Πρός µε. Deest in utroque. Ip. 

49) λούσασθαι βουλόμενος, χρήσῃ βαλανείῳ 
ἀνδρείῳ. Erant olin 
lascivia, ° infidelium difflucntes; tum simpli^ 
ciores ae idiots, a quibus (inquit Epiphanius ha» 
resi 30, cap. 7) propter negligentiam doctorum 
ignaris, non vitabatur lavatio cum allerius sexus 
liominibus, Idcirco constitutione hac, et illa capitis 
9, prohibentur balnea promiscua virorum et mu- 
lierum. Eademque interdictio legitur in canonibus 
Laodiceno 30, et Trullano 77, ad quem Dalsamon 
improbat etiam lavationem balnei viro uxorique 
communem. Sed ei sancti Patres consuetudinem 
turpitudinis, periculi et. scandali plenam proscri- 
runt : Clemens Alexandrinus Pa'dagogi i1, cap. 
ὅς; Cyprianus Je disciplina et habitu virginum , 
cirea. finem, et in antiquis editionibus libro De lap- 
sis, ante finem; Chrysostomus iractatu De educan- 
dis liberis, per virum eruditissimum Franciscum 
Comhbefisium vulgato , p. 75; Palladius dialogo De 
vita S. Chrusostomi cap. 15, et Hieronvimus lib. i 


578 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.—LIB. 1. 


5" 


ἡ δὲ γυνὴ συναντᾷ αὐτῷ, εἶδος ἔχουσα πορνιχὸν, ἢ A δἰ vero mulier occurrit ei, speciem habens meretri- 


ciam, quz juvenum corda'evolare facit ; est autem 
ipsa in modum volucris vaga, est luxuriosa, et in 
domo non quiescunt pedes ejus : interdum eniin fo- 
ris vagatur, interdum vero in plateis, ad omnem an- 
gulum insidiatur : deinde apprehendens , osculata 
est eum, et impudenti facie allocuta est eum, Vic- 
lima pacifica milii est, hodie reddo vota mea; οἱ 
hanc causam exivi obviam tibi, desiderans faciei 
iuam, inveni te; fasciis lectum meum tetendi, et ta- 
petiis ZEgyptiis stravi; aspersi cubile meum croco, ei 
domum meam cinnamomo; veni, et fruamur ami. - 
citia usque in diluculum, veni, et in amore volute- 
mur; » et quie sequuntur, quibus subdit ; « Seduxit 
autem eum multa collocutione, et laqueis labiorum. 


ποιεῖ νέων ἐξίπτασθαί καρδίας. ᾿Ανεπτερωμένη δέ 
ἐστι χαὶ ἄσωτος, ἐν οἴχῳ δὲ οὐχ ἡσυχάζουσιν οἱ 

ες αὐτῆς" χρόνον γάρ τινα ἕξω ῥέμθεται, χρό- 
νον δὲ ἐν πλατείαις παρὰ πᾶσαν γωνίαν ἐνεδρεύει 
(99): εἶτα ἐπιλαδομένη ἐφίλησεν αὐτὸν, ἀναιδεῖ δὲ 
προσώπῳ προσεῖπεν αὐτόν' θυσία εἰρηνική μοι ἐστὶ, 
σήμερον ἀποδίδωμι τὰς εὐχάς µου: ἕνεκα τούτου ἐξῆλ- 
θον εἰς συνάντησίν σου, ποθοῦσα (50) τὸ σὸν πρόσω- 
πον, εὕρηχά os* χειρίαις τέταχα τὴν κλίνην μου, ἀμ- 
φιτάπησι δὲ ἔστρωχα τοῖς ἀπ' Αἰγύπτου’ διέρῥαγχα τὴν 
κοίτην μου χρόχῳ, τὸν δὲ οἶχόν μον χινναμώμψ' ἐλθὲ 
καὶ ἀπολαύσωμεν φιλίας ἕως ὄρθρου, δεῦρό καὶ ἐγχνλ'- 
σθῶμεν ἔρωτι, » καὶ τὰ ἑξῆς, οἷς ἐπιφέρει ++ Άπε- 
πλάνησε δὲ αὐτὸν πολλῇ ὁμιλίᾳ, βρόχοις τε τοῖς ἀπὸ χει- 


λέων ἐξώχξιλεν αὐτόν" ὁ δὲ ἐπηκολούθησεν αὑτῇ χεπ- B obripuit eum, ille-autem secutus. est eam » instar 


cepphi elevatus.» Et rursus αἱ Ne intenderis 
mulieri nequam : mel enim di t de labiis fe- 
minz meretricis; qui ad tempus pinguefacit fau- 
ces Quas, postea vero amarius felle invenies, ct 
acutum magis gladio ancipiti *. » Et iterum : « Sed 
resili, οἱ ne moreris, nec oculum tuum in eam in- 
lendas. Multos enim vulnerando dejecit, et innu- 
merabiles sunt, quos trucidavit!. Quod si non fe- 
ceris, inquit, poenitebit te in novissimis, quando 
contrite fuerint carnes corporis iui; et dices : 
Quomodo odio habui disciplinam , et increpationes 
justorum declinavit cor meum ? Non audivi vocem. 0 
instituentis me ; et cum doceret me, aurem non ad 


φωθείς (54). » Καὶ πάλιν λέγει « Μὴ πρόσεχε φαύλῃ 
ܐܘܙ‎ " μέλι γὰρ ἀποστάξει ἀπὸ χειλέων γυναιχὴς 
πόρνης» fj πρὸς χαιρὸν λιπαίνει σὸν φάρυγγα, ὕστερον 
μέν τοι πικρότερον χολῆς εὑρήσεις, καὶ ἐχονημένον 
μᾶλλον μαχαίρας διστόµου. » Καὶ πάλιν" «᾿Αλλὰ ἀπο- 
πῄδησον, καὶ μὴ (55) ἐγχρονίσῃς, μηδὲ ἐπιστήσῃς 
σὺν ὄμμα πρὸς αὐτήν. Πολλοὺς γὰρ τρώσασα xava- 
δέβληκε, καὶ ἀναρίθμητοί εἰσιν, οὓς πεφόνευκεν. Εἰ δὲ 
μὴν φησὶ, μεταμελήσῃ im" ἐσχάτων σου, ἡνίχα ἂν 
χατατριδῶσι σάρχες σώματός σου, xal ἐρεῖς" Πῶς 
ἐμίσησα παιδείαν, καὶ ἐλέγχους δικαίων (886) ἐξέκλινεν 
ἡ καρδία µου; οὐκ ἤχουον φωνῆς παιδεύοντός με xal 
διδάσκοντός µε, οὐ παρέδαλλον τὸ οὓς μου, παρ᾽ ὁλί- 


τον ἐγενόμην ἐν παγτὶ χαχῷ. » Ἵνα μὴ δὲ διὰ πλειό- (; hibui; pene fui in omni malo*. » Sed ne testimo- 


nia longius producamus, ac si qua preetermisimus, 
vos, qui sapientes estis, vobis commoda colligentes, 
con(rmate vos ex Scripturis Sanclis, prava omuia 
declinantes, ut sancti in vita eterna apud Deüm 


reperiamini. 
CAPUT VIII. 
De uxoris virum diligentia et caste subjectieme. erga 
masilum. 


Mulier vero subjecta sit viro s10 quoniam vir ca- 


νων παρεχτείνωμεν τὰς μαρτυρίας" καὶ εἴ τινα παρῆ- 

.χᾶμεν, οἱ σοφοὶ ἑαυτοῖς τὰ καλὰ ἐπιλέγοντες, P τῶν 

ἱερῶν Γραφῶν ἐπιστερεοῦσθε, παραιτούμενοι πάντα 

τὰ φαῦλα εἰς τὸ ὁσίους εὑρεθῆναι ὑμᾶς ἐν ζωῇ αἰωνίῳ 
παρὰ θεῷ. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ If. 
Περὶ ὑποταγῆς γυναικὸς πρὸς ἄνδρα xal φιΛάν- 
ὅρου καὶ σώφρογος. 
Ἡ δὲ γυνὴ ὑπητασσέσθω τῷ ἑαυτῆς (57) ἀνδρί " ὅτι 


1Ῥτου. vii, d οἱ βεᾳ. " Prov. ix, 48, sec. LXX. *Prov.vii,25,. ^Prov, v, 14. 
VARIORUM NOTE. 


ianius haeres. 79, cap. 2 : Τούτων τὸ μα χεπ- 
ον τῇ τοῦ aon muon θηρὸς i pn Verbo 
arum ad Atticum 
lib. xui, epist. 40. Nec prateriri debet insignis lo- 
ους S. Athanasii, epistola de synodis Arimini et 
Seleucize, edit; Parig., p. 912 : Καὶ περὶ μὲν Γεωρ- 
{αυ τοῦ Καππάδοχος τοῦ ἐχδληθέντος ἀπὸ τῆς ᾿Αλεξαν- 
ܐ‎ οὐδεὶς ἀνθρώπου, μήτε ἐκ προάγοντος 
βίου τὴν µαρτυρίαν ἔχοντος, μήτε ὅλως Χριστιανοῦ 
πυγχάνοντος ἀλλὰ μόνον ὑποκριναμένου διὰ τὸν xat- 
ܙܘ‎ τὸ ὄνομα, gov ܠܡ ܐ‎ vov τὴν εὐσέδειαν. 
Διὸ οὐδὲ μέμψαιτο τις αὐτὸν εἰχότως, πταίοντα. 
περὶ τὴν πίστιν, ἄνθρωπον μήτε εἰδότα περὶ ὧν λέ- 
ܙ ܬܘܐ‎ μῆτε περὶ ὧν διαθεδαιδυται, ἀλλὰ πᾶσι, χατὰ τὸ 
γεγραμμένον, ὡς χέπφον ἑπαχολουθοῦντα. ΠΩ nou 
Obscure respicit ad testimorinm Proverbiorum. Ip.- 
ES Kal μή. Conjunctiouem xal non habei alter 
59 Vind.et quidem ond Cans 
) Aralov. Deest in alero, 18, i 
(51) Τῷ ἑαυτῆς. Alter τῷ ἰδὲῳ ἑαυτῆς, quod est 
perinde. Ip. ܘ ܕ‎ 


D κεπφοῦμαι utitur Cicero ερίρίωὶ 


marit, convocavit, Certe versio Arabica loquentem 
exhibet. Postea versu 17, scriptum videntur repe-. 
risse in llebreo, "orm tentorium. meum, οἶχόν μου. 
Cor. 

(52) ᾿Ενεδρεύει. Deest in altero codd. Vindobo- 
nensium, Paulo post αὐτόν omittitur. CLER. 

(53) Ποθοῦσα., Additur in altero codd, ἰδεῖν, 
quod est forte Glossema. In. 5 E 
. (B4) Ὁ δὲ ἐπηχολούθησεν αὐτῇ κεπφωθείς. Cep- 
esse dicitur levissima, stolidissima, capiu 
οἱ δὰ libidiuem maxime prona: Inde ex Àn- 
tiquis, hunc textum LXX, Prov. vn, 29, alii de 
deceptione intellexerunt, alii de luxuria. Sed si le- 
vitas. )ܐܦܐܘ‎ aseüumalur , magis Versio Senunr 


respondebit Veritati Hebraiem , quie babet ErWna . 


statim. ρῆμα Aquila, ἐξαίφνης Symmacho, 
AMesgehius ܐ‎ εἶδος ὀρνέου ܝ‎ 09, περὶ 
πὴν θάλασσαν διατρίδοντος; ὃ εὐχερῶς ὑπὸ ἀνέμου 
μετάγεται. Ἔνθεν λέγεται ὀξὺς καὶ χοῦφος ἄνθρωπος. 
χάπρφος. Et χεπφωθείς exponit etiam per ἐπαρ- 
Gul, cuia Suida additur ὀξέως ἐλαυνόμενος. S. Epi- 


PONT. OPERA DUBAI. ὃ: $80 


"99 S. CLEMENTIS 1 ROM. 


put est. mulieris , vir autem in. €ia. Justitie Ince» A κεφαλὴ τῆς γυναρὼς ὁ ἀνὴρ ὑπάρχει" τοῦ δὲ ἀνδρὸς 


ποῦ πορευομένου ἐν ὁδῷ δικαιοσύνης, κεφαλὴ ἔστιν ὁ 

Ιστός" τοῦ Χριστοῦ δὲ χεφαλὴ & Θεὸς (58) καὶ Πα- 
τὴρ αὐτοῦ, Μετὰ οὖν τὸν παντοκράτορα θεὰν ἡμῶν, 
καὶ Πατέρα, τοῦ τε ἐνεστῶτος καὶ τοῦ μέλλοντος αἰῶ- 

νος Κύριον, πάσης τε πνοῆς χαὶ δυνάμεως δημιουργὸν, 
xal τὸν ἠγαπημένον αὐτοῦ Υἱὸν. τὸν Κύριον ἡμῶν 
Ἰησοῦν τὸν Χριστὸν, οὗ ν᾽ ἡ δόξα τῷ Θεῷ (59), φοδή- 
θητί σου τὸν ἄνδρα. ὦ γύναι, καὶ ἐντράπηϑι(θ0), αὐτῷ 
μόνῳ ἀρέσκουσα, αὐτῷ ὑπάρχουσα εὐάρεστος ἐν ταῖς 
διακονίαις αὐτοῦ, ἵνα καὶ ἐπὶ σοὶ μαχαρισθῇ ὁ ἀνὴρ διὰ 
τῆς σοφίας τῆς λεγούσης διὰ Σολομῶντος τάδε" « Γυ- 
ναῖκα ἀνδρείαν τίς εὑρήσει ; τιμιωτέρα δέ ἐστι λίθων 
πολυτελῶν ἡ τοιαύτη - ϑαρσεῖ ܐܬ‎ αὐτῇ ἡ καρδία τοῦ 
ἀνδρὸς αὐτῆς " ἡ τοιαύτη σκύλων οὐχ ἀπορήσει (64): 
ἐνεργεῖ γὰρ τῷ ἀνδρὶ ἀγαθὰ χατὰ πάντα τὸν βίον" 
μηρυσαμένη ἔριον (63) χαὶ λίνον, ἐποίησεν εὔχρηστα 
ταῖς χερσὶν αὐτῆς " ἐγένετο ὡς ναῦς ἐμπορευομένη, 
µακρόθεν συνάγουσα αὐτῷ τὸν βίον" καὶ ἀνίσταται 
ἐκ γυχτῶν, καὶ ἔδωχε βρώματα τῷ obuy, καὶ ἔργα 
ταῖς θεραπαίναις θεωρῄσασα γεώργιον ἑπρίατό, ἀπὸ 
ܬ‎ καρπῶν τῶν χειρῶν αὐτῆς ἐφύτευσε χεῖμα’ ἀνα- 
ζωσαμένη τὴν ὀσφὺν (65) αὐτῆς, ἤρεισε τοὺς ἑαυτῆς 
βραχίονας" καὶ ἐγεύσατο ὅτι καλὺν τὸ ἐργάζισθαι, καὶ 
οὐχἀποσδένννται ὁ λύχνος αὐτῆς ὅλην τὴν νύκτα" τοὺς 
πήχεις αὐτῆς ἐκτείνει elc τὰ χρήσιμα (64), τὰς χεῖρας 
αὐτῆς ἐρείδει εἰς ἄτρακχτον' χεῖρας δὲ αὐτῆς διήνοιξε ܝܗ‎ 
vit, χαρπὸν δὲ ἐξέτεινε πτωχῷ ` οὐ φροντίζει τῶν ἐν 
οἵλῳ ὁ ἀνὴρ αὐτῆς (85), πάντες γὰρ οἱ παρ' αὐτῇ εἰσιν 


dentis )ܘܘ ܕܕܘ‎ Christus; Christi veró capot, Deus 
et Pator ejus *. Ergo poét omnipotentem Deum no- 
tirum, οἱ Patrem, presentis et. futuri sseculi Domoi- 
num, omnis spiritus et-virtutis tonditorem, et post 
dilectum illius Filium, Dominum nostrim Jesum 
Christuni, per quem gloria Deo ; time virum tuum, 
9 mulier, et reverere eum; ipsi soll placere stude, 
οἱ per ministerium tuum illi grata existere, ut ob 
19 eliam beatus. praicetur 8. Saplentia, quie per 
Salomonem hmc ait ; « Mullerem fortem quis inve- 
niet? mstimabilior autem es lapidibus pretiosis, 
qui talis est : eonfdit in ea cor tiri ejus : quae ta- 
Nis est, spoliis non egebit ; operatur enim viro bona 
per omnem vitam : deducens: lanam et linum, fe- 
€it utilia manibus suis : facta est velut navis nego- 
tians, de longe congregans el vitam : δὲ surrezit 
de nocte, et dedit escas famille, ac opera ancillis : 
euntideravit agrum οἱ emit, et de fructibus ma- 
nuum suürüm plantavit poésessionem : accinxit 
lumbos suos, firmavit brachia sua : et gustavit quod 
bonum est operari; et non ezstinguitur' lucerna 
ejus tois mocte : cubitos &u0s sd Uullá exten- 
dit, manus suas firmat ἀά fusuni : manus 
autem suss aperui pauperi; palmam vero er- 
tendit-inopl : non est solliítus de lis qui in 
domo, vir ejus; omnes enim qui- apud eam 
, WUhl; vestiti sun duplici stola : et fecit viro sua ܗܐ‎ 
n5; ex :ܙܐ‎ ac pürpura indurienta : conspicuus 


wuténir f vir llfius, quando sederit in conseseu cum @ ` ἐνδεδυμένοι δισσὰς στολάς" καὶ χλαίνας ἐποίησε τῷ ἀνδρὶ 


αὐτῆς, ἐκ βύσσου καὶ πορφύρας ἐνδύματα' περίθλεπτος 
δὲ γίνεται ὲν πύλαις ὁ ἀνὴρ αὐτῆς, ἡνίκα ἂν κάθηταιὲν ὁ 
συνεδρίῳ μετὰ τῶν πρεσδυτέρων τῶν κατοικούντων (04): 


senleribos incolis : εἱπάσπος fecit, et vendidit Phos- 

nicibus, et cingula Chananzis : gloriam 'et-deco- 

rem induit, et ܘܐܬܐ‎ est in diebus novissimis : os 
+ f, δὺ οὗ, αἱ tegit Bovius interpres, "] Cor. 11,5 


VARIGRUM NOT.E, 


GE meos Unus codd. ἰσχύν, minus bene; 
NIE Χρήσιμα, Ῥυμφέροντα, eodem sensu, ܠܗܘ‎ 


:sono, B». - 
φροντίζω τῶν ἐν οἴκῳ 0 ἀνὴρ 
ܨ‎ sequentia ὅταν που χιονίζῃ, Tta Ine en 


dum, ονίζῃ. Non timebit domui aum ἃ frigo- 
ribus. Bots Provirb. xin, 38: Mox. additur στολάς, 
αν qu ΜΝ ܐ‎ κ Ὃ eap ἘΝ 
; ab ἐνδεδυμένοι εἰσ' jungitur: » quam dis- 
junctionem invenire etiam est in: Catena ad Pro- 
verbia, in traetatu memorato De muliere forti Sa- 
lomonis, in Nazianzenp oratione 4, p. 184: 
Ambrosio ad Luces xvi, 18, etAugustino,serm. 917 
De tempore, Patet ex griine alpliabetieo, quo 601) - 
stant. isti Ὃ vij inti. - Parabola- 
rum, Liber 
Ep 
eem 2 "δ penulam 
3405 : ἐνδεδυμένοι εἰσὶ 0 
ον eere 14, caj Omnes enim s 
epul eam ܡ‎ vestiti aunt. duricur. Biblioth, 
ܵܝ ܣ 3 : 1009 ܗ‎ στολὰς καὶ 
Mem πια, vers. ον κάλλος γυναι-- 
Bru ἔστι παρὰ σοί, Ubi in multis libris ἐν col. 


(68) Κατοικούντων. Addi Iter codex Vind, " 
γῆς, quod Hebreis convenit, Cea. 


Apud, 


58) Ὁ Ὁ ἐπὶ πάντων Ui . 
ܘ‎ uod eta verum est, pera esse ενα, ἐν 


E. sive acripteris, sive.interpolatoris.. Caes. 
(89) οὗ ds τῷ Θεῷ. Alter 50M. ᾧ, qmissis" 

verbis, τῷ uod forte melius, I». 

., (60) "Ev, ¦, Utroque codice additur αὐτόν. 
(61) Ἡ τοιαύτη Prov. 


σκύλων οὐκ ἀπορήσει. 

ασ, 41. Hodierni LXX addunt, χαλῶν, contra 
textum Hebraieum, οἱ mss, Bibiotheez Ri ege TH, 
3221. Rectiusergo in tractatu ad. Proverbior. xxxi, 
10, etc. De muliere forti, éditiones δ Augustini, 
tom. fme A5, De diversis cap. ὦ, ο στα, 
ܓܫ‎ ety spoliis non indigebit, quam editiones 

brosii om, Ἡ 1 Talis. bonis wi mon indi- 
s. 


per ÷ 
alteri i i bendi 
TI odotione tribuunt, 8 ܘ‎ ποῖαι: 


tor irae "needs ubi be :ܘܐ ܕܐܐ‎ la- 
-mam, Nine, [gusti pur. Si nutem mularetur 
pinv, de uer ܠ 8 ܗܘܐ‎ valde afBines sunt, essct 
quod Ὃ ΠΟ γεαείοϊε, modo 
veritate ni Ranae dH eayeh μηνύειν, κηρύσσειν, ζη- 
πεῖν. Non ausim tamen quidquam immutare ; tuni 
quia haec acceptio vérbi μηνύειν inusitata est ; Lum 
juia vulgata lectioapparel in Ambrosio, in Cateiia ad 


roverbia,. et in mas., tum denique quia sepe LXX 
4 sensum magis quam ad verbum luterprétabtur, 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.— LIB. 1. 


σινδόνας ἐποίησε, καὶ ἀπέδοτο τοῖς Φοίνιξι, περιζώματα A suum sapienter ac rite aperuit, et ordinem posuit 


linguz suz ; anguste autein semita sedium ejus, et 
cibos pigros non comedit : os suum aperiet sapien- 
ter aclegitime, et leges de eleemosyna in lingua 
ejus. Surrexerunt fllii ejus, οἱ ditati przedicaverunt 
eam, et vir ejus laudavit illam : Multe filie acqui- 
&ierunt divitias, mult fecerunt virtutem : tu autem 
emines, ܐܘ‎ universas es supergressa. Fallax gratia, 
et vana pulcliritudo mulieris ne sit libi : nam mu- 
lier religiosa benedicetur; timorem autem Domini 
ipsa laudet. Date ei de fructibus labiorum ejus, et 
laudetur in portis vir illius*. » Et iterum ; « Mulier 
fortis, corona viro suo*', » Et rursus : « Mult mu- 
lieres zedificarunt domum". » Audiislis quas laudes 
mulier pudica et viri studiosa ἃ Domino Deo ferat. 
Si vis fidelis et accepta esse Domino, o mulier, 
noli te ornare, quo alienis viris placeas ; neque me- 
reiricis cirros aut. vestimenta aut calceos are 
ac gesta, uL eos quos ista irretiunt, ad te allicias, 
Sed et quamvis hac flagitia non 34 peccatum desi- 
gnes, sed tantummodo ad cultum ; neque sic futuras 
penas effugies, que quempiam ad tui cupidinem 
induxeris, et non cayeris ut, neque in delictum 
ipsa incideres, neque alii in scandalum, Quod si 
teipsam dedendo pecces ; et ipsa deiiquisti, et ani- 
mue hominis illius rea es facta : deinde. postquam 
€um uno offenderis, quasi semel amissa spe, ad alioe 
rursus sine doloris sensu dellectes ; sicut ait sermo 
divinus : « Cum venerit impius in profundum ma- 
lorum, contemnit ; supervenit autem ei ignominia 
εἰ opprobrium *. ܐ‎ Hujusmodi enim mulier deinceps 


δὲ τοῖς Χαναναίοις" δόξαν καὶ εὐπρέπειαν ἐνεδύσατο, 
καὶ εὐφράνθη ἐν ἡμέραις ἐσχάταις + στόμα αὐτῆς 
διήνοιξε σοφῶς καὶ προσηχόντως (67), καὶ τάξιν ἐστεί- 
λατο τῇ γλώσσῃ αὐτῆς. Στεγναὶ δὲ (68) διατριδαὶ 
οἴχων αὐτῆς, αἴτα δὲ ὀχνηρὰ οὐκ ἔφαγε" τὸ στόμα 
αὐτῆς ἀνοίξει σοφῶς καὶ ἐννόμως, θεσμοὶ δὲ ἔλεημο- 
αὐνης (69) ἐπὶ τῆς γλώσσης αὐτῆς" ἀνέστησαν τὰ τέκνα. 
αὐτῆς, xal πλουτήσαντα ᾖνεσαν αὑτὴν, καὶ ὁ ἀνὴρ ܘ‎ 0 - 
τῆς ἐπήνεσεναὐτήν- Πολλαὶ θυγατέρες ἐχτήσαντο πλοῦ- 
τὸν, πολλαὶ (70) ἐποίησαν δύναμιν " σὺ δὲ ὑπέρχεισαι 
xo ὑπερῆρας πάσας. Ῥευδεῖς ἀρέσχειαι καὶ μάταιον 
κάλλος γυναικὸς μὴ ἔστω σοι" γυνὴ γὰρ εὐσεδὴς εὐλο- 
γεῖται, φόδον δὲ Κυρίου αὐτὴ αἰνείτω (71). Δότε αὐτῇ 
ἀπὸ καρπῶν χειλέων αὐτῆς, καὶ αἰνείσθω ἐν πύλαις 
ὁ ἀνὴρ αὐτῆς. » Καὶ πάλιν’ « Γυνὴ ἀνδρεία στέφανος 
τῷ ἀνδρὶ αὐτῆς. » Καὶ πάλιν’ « Πολλαὶ (72) γυναῖχες 
φχοδέμησαν οἶχον. » Μεμαθήχατε, ὁποῖα ἐγχώμια 
γυνὴ σώφρων καὶ φίλανδρος λαμδάνει ἀπὸ Κυρίου τοῦ 
Θεοῦ. Εἰ πιστὴ χαὶ ἀρεστὴ Κυρίῳ βούλει εἶναι, ὦ γύ- 
ναι, μὴ καλλωπίζου ἐπὶ τῷ ἀρέσκειν σε ἀλλοτρίοις ἀν- 
δράσι, μηδὲ τὰ τῆς ἑταιριζομένης ἐμπλέγματα, # ἐν- 
δύματα, ἢ ὑποδήσεις μιμοῦ φορεῖν, ἐπὶ τὸ ὑπάγεσθαί 
σε τοὺς εἰς τὰ τοιαῦτα παγιδευόμένους. Καὶ γὰρ εἰ 
σὺ οὐχ ἐπὶ τὸ ἁμαρτάνειν ταῦτα ποιεῖς τὰ μύση, ἐπὶ 


δὲ τὸ μόνον καλλωπίζεσθαι, οὐδ' οὕτως ἐχφεύξῃ τὴν" 


δίχην εἰς τὰ μετὰ ταῦτα, ἀναγχάσασα ἐπενεχθῆναί 
σαί τινα, εἰς τὸ ἐπιθυμῇσαί σου, καὶ μὴ ἑαυτὴν φυ- 
λάξασα ἐπὶ τὸ μήτε os ὑποπεσεῖν ἁμαρτίᾳ, µήτε μὲν 
ἑτέρους σχανδάλῳ. Εἰ δὲ ἁμαρτήσεις ἐνδοῦσα ἑαυτὴν, 
καὶ σὺ ἐπλημμέλησας, κἀκείνου ἔνοχος τῆς ψυχῆς 


ἐγένου > εἶτα ἁμαρτήσασα bg! ἑνὶ, ὥσπερ ἀπογνοῦσα — crudeliter sauciata , animas insipientium. illaqueat. 


* Prov. xiv; ἃ. ° Prov, xvin, 5, 


* Prov. xxxi, 10-51. ** Prov, xir, 4. 


VARIORUM "NOTAE. 


constitui debere versio LXX Senum : Χαναναίοις. Ἰσ-- 

ὺν καὶ εὐπρέπειαν ἐνεδύσατο, καὶ εὐφρανθήσεται ἐν 

frage ἐσχάταις. Στόμα αὐτῆς διήνοιξε δοφῶς ^ 

i δὲ ἐλεημοσύγης ἐπὶ τῇ γλώσσῃ αὐτῆς. Στε- 

αἱ, etc., ἔφαγεν, Ἀνέστησαν ܒܫ‎ 

αὐτὴν, xai ὁ ἀνὴρ. αὑτῆς ἤνεσεν αὐτήν.‏ ܕܡ 
ܚ 


(68) Στεγναὶ δέ, Omiltit alter liber Vind. δέ, 
«uod rectius.CLen. 

(69) ᾿Ελεημοσύνης. Addit alter codex αὐτῆς, 

nihil opus est. Ip. 

(70) Εκτήσαντο πλοῦτον πολλαί, Desunt in 
altero codice, 1p. 

(14) Γυνὴ γὰρ εὐσεδής, x. τ. 3. lta Clemens Ale- 
xandrinus loco citato. Aritonius autem Monachus 
Melisse libro n, serm. ὅδ : Γυνὴ m εὐ- 

εἴται, φόδος δὲ Κυρίου αὐτὴν αἰνείτω. Nostri 
LXX in eo solum Mh " αν ων 
συνε: iunt, non εὐσεδής, pro quo r us 
Eos In Ambrosio : Mulier. enim prudena be- 
nedicitur; timorem autem. Domini ista. laudet, Apud. 
Augustinum : Mulier enim sapiens benedicitur ; Ἡ- 
morem autem Domini ipsa collaudet. Crediderim legi 
oportere, ος Κυρίου, αὐτὴ αἰνείσθω. Mulies 
timor Domini, (hoc est, timens Dominum), ipsa (αν 
detur. Adeo ut συνετή seu εὐσεδής seu σοφὴ, el εὐ- 
λογεῖται glossemata sint, priora vocum φόδος Ku- 
plo, posterius verbi αἰνείσθω. Cor. 
" ἰο.1.λαί. δοφαὶ alter codex, et εἷς. habent 
i 


D 


αὐτῆς. Ἰσχὺν χαὶ εὐ- . 


(0 Σεόμα αὐτῆς διήνοιξε,κ.τ.λ. Et. unum 
versum, τὸ στόμα αὐτῆς ἀνοίξει σοφῶς xat ἐννόμως, 
θεσμοὶ δὲ ἐλεημοσύνης ἐπὶ τῆς γλώσσης αὐτῆς. Dua 
sunt ejusdem 36 versiculi interpretationes. Unde 
editio Cemplutensis habet solummodo, στόμα δὲ 
αὐτῆς ἀνοίγει σοφῶς χαὶ νομοθέσμως, ἡ δὲ ἐλεημο- 

σύνη αὐτῆς ἐν y! γλώσσῃ αὐτῆς. Clemens Alexan- 
RM Fecit A HO 7 300: σος 
σῖτα οὐκ εν. Θεσμοὶ ημοσύνης ἐπὶ 
τῇ Fed] αὐτῆς. τις τὸ στόμα. αὐτῆς διήνοιξεν 
σοφῶς xal à * ἧς τὰ τέχνα ἐμαχάρισαν ἀνισ- 
πάμενα. At. in Biblioti regia codex 721, posi 
Xavavalo« ponit, στόμα αὐτῆς διήνοιξεν προσεχόντως, 
καὶ τάξιν ἐστείλατο τῇ γλώσσῃ 
" πρέπειαν, εἴο., στεγναὶ, ele. ἔφαγεν. ᾿Ανέστησαν 
πέχνα αὐτῆς xal ἐπλούτησαν, Codex 9221 : Xava- 
valoic. Ἰσχὺν xat εὐπρέπειαν, etc., ἐσχάταις. Στόμα 
δὲ αὐτῆς διήνοιξε προσεχόντως" xal dis ἐστείλατο 
γλώσσῃ αὐτῆς. Σπεγναὶ, etc., ἔφαγεν. “᾿Ανέστη τὰ 
α αὐτῆς καὶ ἥνεσαν αὐτήν. In Melissc lib. i1, 
serm. 35 : Στόμα αὐτῆς διήνοιξε προσεχόντως 
ἐννόμως, χαὶ τάξιν ἐνετείλατο τῇ γλώσσῃ 
Gregorius Νασίδηζθι8 oratione 12: Τίς τάξιν 
τως ἐστείλατο χείλεσιν. Denique in Opusculo de mu- 
liere forti legitur duntaxat, apud Ambrosium : Os 
summ aperit (vel aperuit) sapienter. et. legaliter, at 
gralia ejus (χάρις αὐτῆς, proxime ad edit, Symma 
et "Theodotionis) ἐπὶ lingua ejus; apud Augustinun 
Os suum aperuit attente, et ordinem. posuit. linguam 
suc, lgitur ex Hebraeo , et ex Vulgata. sic videtur 


ܘ 


: 58V 
ἐχεραπήσῃ πάλιν ἀπτλγη- 
χυῖα * χαθά φησιν ὁ θεῖος λόγος" « Ὅταν ἔλθῃ ἀσε- 
θὴς εἰς βάθος xxxv, χαταφρονεῖ. Ἐπέργεται δὲ 
αὐτῷ ἀτιμία καὶ ὄνειδος. » Ἡ γὰρ τοιαύτη ܠܒܐ‎ 
ἀφειδῶς τετρωμένη παγιδεύει ψυχὰς ἀφρόνων. Μά- 
θωμεν οὗ Ότας πῶς θριαμθεύει ὁ θεῖος 
λύγος, φάσχων: « "Epiinsz ὑπὲρ τὸν θάνατον σὺν 
̄ τὴν γυναῖκα (74), ἥτις ἐστὶ θήρευμα καὶ δαγήνη 
δίας, δεσμοὶ δὲ χ » Καὶ ἐν ἄλλοις" 

£y £o. ὑὸς, οὕτως γυναικὶ 
ες Ὥσπερ ἐν ξύλῳ 
ν ἄνδρας (16) γυνὴ 
ܙ‎ Καὶ πάλιν: « Κρεῖσσον σϊκεῖν ἐπὶ γω- 
vias (TI) ὑπαίθρου, ἢ μετὰ γυναικὸς γλωσσώδους χαὶ 
μαχίμης. ܙ‎ Μὴ οὖν µ 
ὑμεῖς αἱ Χριστιαναὶ ὑπάρχουσαε. ܟܬܐ‎ δὲ θέλουσα 


εἶναι τὸ ἀρέσκειν αὐτῷ 


μόνῳ" ἕν δὲ ܦܠܐ‎ 
λὴν )78( σον, διὰ γὰρ 
μένον 


11 Prov. xxi, 9, 19. 


in LXX. 


riis librisque Patrum, Ρί 
tari aliquando in adjeetivun 


λα ad cap. ܐ‎ 
nempe versu 10, ubi οὖν illius locum uccupal, et 
"wersu i7, ante τὸν ἀφεδῆ, quo in Scripture loco 
codex Librariz ΠΝ Σὺν τῷ διχαίῳ καὶ τὸν 
ἀτεδῇ κρινεῖ ὁ idem, sed non absque 
industria correctoris cujuspiam. Rectius autem 
idem Olympiodorus ad versiculum 11, capitis 3, 
αὖν faeit loquendi modum Hebraicum, in illa lingua 
usurpari solitum passim et absque sensu; quam 
Philoponus 1000 citato , propositionem cwm, de- 
monstratricem copulationis. Vulgo tamen exponunt 
atu, ut exstat in Aubrosií versione Eccfesiastis 


p 1v, 2. Quibus assentitur sepe auctor Arabice I[nter- 


pretationis; sed Écclesiastis ix. 15, legebat σύνεσιν, 
non σύν, vertit enim prudentiam. Cor. 

15) “Ὥσπερ ἐν ξύλῳ σχώληξ, x. £, X. Melius in 
LXX ἄνδρα; qui LXX unam vocem (17003 in 
ossibus ejus diviserunt in duas YrW2 ya in ligno, 
mortes ejus scilicet viri, ac ex sensu inlerpretati 
ο ο ον ἄνδρα, ας virum.lp. 

70) "A: . Uterque ms. ἄνδρα, ut est in edit, 
̈ܡ ^^ ܝ ܝܐ‎ 

{ Ἐπὶ γωνίας. AMer ἐν γωνίᾳ, contra quam. 
habent edit, LXX Intt. Ip. ܵܩ‎ 9 

(18) Σχέπουσα τὴν κεραλήν. Refert Georgius 
Cedrenus Decitim imperatorem edixisse, ne mulie- 
res Christiame caput velarent; illas apparentem 
lurpitudinem in gloriam vertisse; quo faetum ut 
usque ad sua tempora Christiang accuratius yiven- 
tes, absque velamine prodirent; eui obtegerentur 
ܐܧ(‎ atque ethinicz, Véruin id nequaquam reperi 


8. CUÉMENTIS ܐ‎ ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


Videamus "iritur- quo modo tales divina Scriptura ܬܐ‎ (73) εἰσάπαξ, ἐφ᾽ ἑτέρο' 


ου τὸ ὑπὸ Θεοῦ 


1 Prov, xi, ἂν 


585 


traducat, Ait :«Odi supra mortem mulierem qua est 
laqueus venatorum , et sagena cordis; vincula vero 
sunt manus ἢ » Et alibi : « Sicul inauris aurea 
iv nazibus porci ; ita mulieri fatuz pulchritudo **.» 
Et adhue: + Sicul vermis in ligno, sic viros disper- 
dit mülier. maieüiea!*, » Iterumque : « Melius. est 
habitare in angulo subi , quam eum muliere lo- 
quace εἰ rixosa "". » Ne igitur vos, qui Christiane 
estis, hujusmodi mulieres imitemini, Qui autem 
viro tuo fida esse vis, illi tantum grata. esse con- 
tende :in plateis caput tege; nam per velamen, 
aspectun: euriosioribus occlades ; faciem tibi a Deo 
datam, noli pingere : nihil quippe in te est; quod 
ornatu indigeat; eum cuncta quie Deus fecit, ad- 
modum pulchra sint ; at impudicus pulebrze rei or- 
matus, artifleis gratiam dedecorat : dejectis igitur 
" ier tum perage, atque obvoluto capite, 
quemadmodum mulieres decet. 
τὴν θέαν τοῖς ες: μὴ χαταζωγρά 
ao, à κοσµή 
πεχνίτου χά; 


? Eccle, vii, 97. ν᾽ Prov. x», 22. 


(15) ᾿Απογνοῦσα. ld est desperans ; item renun. 
tians. Cor. 

(74) Σὺ" τὴν γυναῖχα. Ecclesiastis vit, 27: 
moa DW. dn Olympiodoro imp;esso, deest σύν; at 
án manuscripto Gaz regie hic, quemadmodum 
et eap. 2, vers. 17, non omittitur. Antiochus ho- 
milia 18 corrupte, τυζετεῖν γυναῖχα, pro. σὺν τὴν qu- 
ναῖχα. Corrupte e! wd. Gregorium Thaumatur- 
gum in Metaphras ων τὴν γυναῖχα, γῆν τινὰν 

εἴ τι ἕτερον τοιοῦτον ὑπάρχο-σαν. Lege meo peri- 
.¢:110, σαγήνην τινά. Quodadditur in Constitutionibus : 
"τις ἐστὶ θήρευμα καὶ ααγήνη καρδίας, δεσμοὶ δὲ 

0 :wadrat cum istis Hieronymi : Quasi 
innecti vincula. 
ust. 65: Εὖ- 


"Cap. ΤΙ, vers. 
ap. vit, vers. 27, 30; cap. vir, vers. 8, 45, 17; cap. 
ο 


ἄρύρα repos syllabas et litteras χαχοζήλως 
interpretatus fuerat, d;xeratque (quemadmodum et 
videre est in Joanne Plilopono lib. τ΄ in Hezaeme- 
ron seu de mundi creatione, cap. 1v) σὺν τὸν obp&- 
νὸν καὶ σὺν τὴν γῆν, Genes. 1, 1, reddenlo ΠΝ per 
σύν. Et vero Hieronymus in Commentariis ad Ec- 
lesiastem, in quibus se magis Septuaginta inter- 

reium consuetudini coaptavit, illius σύν. nullam 
acit mentionem. Quin eliam in Metaphrasi Gregorii 
Nysseni non comparet : nisi quoi cod. Reg. hujus, 
interdum babet; et videtur ille, dum ponit Eccle- 
siastis 11, : Ἐμίσησα τοίνυν καὶ τὸν σύμπαντά 
μου βίον, reperisse in exemplari suo, xal ἐμίσησα 
φύμπασαν τὴν ζωήν, quod eliam retinetur a ms. 
Regio 278, estque depravatum ος xal ἐμίσησα σὺν 
τὴν ζωήν. Alque idói icium ferri debet de loco 
"Ecclesiasiis iv, 2, 5, apud Hieronymum a initiuim. 


^ CAPUT IX. 
Quod malier non debet cum viris lavare. 

Cave etiam inordinotam in balneo cum viris la- 
valionem : multa enim sunt mali retia. Mulier fi- 
delis lavacro viris ac feminis communi ne utatur. 
Nam si pudoris ergo os tegit, ¢! ab alienorum vi- 
rorum aspectu arcet; quo modo hujusmodi mulier 
cum viris nuda in balmeas ingredietur? flaque in 
muliebri balneario, cum disciplina , verecundia ac 
moderatione lavet.'^ Porro lavationem non usurpet 
Írequentius, nec per mediumi diem, nec si feri 


NOTAE. 


voy περιμένοντας, ait Sozomenus, lib. vit, cap. 16, 
Hist. eccl., qua de re vide Pacianum in- Parenesi 
ad penitentiam. Addo tempus. Eucharisiz, ex Re- 
sponsis Theodori Balsamonis ad Interrogationes 
arci Alexandrini num, 44, Juris Graco--Romani 
lib. v, necnon tempus publice calamitatis, ex Ter- 
tull., Apolog. 40. Absit. modo ab hujusmodi vel usu 
vel abstinentia superstitio ; qualis in usu reprehen- 
ditur a szpe laudato Tertulliano Je oratione, 
cap. 11, plerorumque, qui ad omnem oral/ionem 
eliam cum lavacro tolius corporis aquam sumebant, 
in commemorationem Dominice deditionis; et ab 
Attone episcopo Vercellensi Capitularis cap. 76, 
eorum qui im aqua' sanctificata balneum . faciebant 
pro aliqua infirmitale vel necessitate. Vlll tomo Spi- 
μερες jualisque in abstinentia arguitur tum a 
Gregorio Papa jam citato, praedicantium nemini li- 
cere diebus Dominicis corpus lavare, etiam exigente 
mecessitate; tum a pariter citato jm Nicolao, 
Grzcorum,, quarta οἱ sexta feria balneum omnino 
rohibentium. Certe, si ea quoque juvat cognoscere, 
'ythagoras vetuit usum balnei ; ahhorruerunt a la- 
yacris quidam idolorum cultores ; non licuit militi- 
bus ire in balneas; diesque certi fuerunt Wm pa- 
fanos, quibus lavari erat nonnuflis religio, Primum 
locemur ab JEliano Varie Historie lib. tv, cap. 17; 
secundum, a Clemente Alexandrino in Admoniiione 
ad Gentes p: 58; tertium, ab 4lio-Lampridio, scri- 
pore. vitz Alexandri Severi ; postremum , a Ter- 
tulliano I ad Nationes 43, et a Plutarcho in Questio- 
nibus Romanis, edit. Paris. Grzeco-Latin..t. 1, 285. 
Postea noster Constitutor rejecto meridie, oppor- 
tun lavatioui definit boram decimam ;:quia seili- 
cel a moderatioribus éi tei assumebantur leripifia 
vespertina : id quod certius est, qusin- ut-probu- 
tionis ullius indigeat. Cor. 
(81) Ποιείσθω. Post hanc vocem addunt ambo 
codd. μηδὲ πολλὴν, μηδὲ πολλάκις. Quod minus ne- 
cessarrum videlur, CLER. 


19 


CONSTITUTIOyES APOSTOLICJE.—LIB. 1. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ & (79). 

Περὶ τοῦ μὴ συ.Ίούεσθαι γυναῖχα ἀνδράσιν. 

Περιίστααο καὶ τὴν ἐν βαλανείῳ μετὰ ἀνδρῶν 
ἄταχτον γινομένην λοῦσιν * πολλὰ γὰρ τὰ δίχτυα τοῦ 
πονηροῦ. ᾿Ανδρόγυνον γυνὴ πιστὴ μὴ λουέσθω. Εἰ 
γὰρ περικαλύπτεται τὸ πρόσωπον, τὴν ἀπ᾽ ἀλλοτρίων 
ἀνδρῶν ὄψιν μετὰ αἰδοῦς κρύπτουσα, πῶς γυμνὴν 
μετὰ ἀνδρῶν ἡ τοιαύτη εἰς λουτρὸν εἰσελεύσεται ; 
Γυναικείου δὲ ὄντος βαλανείου, εὐτάχτως μετὰ αἰδοῦς. 
μεμετρηµένως λουέσθω. Μὴ περισσοτέραν δὲ λοῦ- 
σιν (80) ποιείσθω (81), μηδὲ ἐν μέσῃ τῇ ἡμέρᾳ, 


*! Pseudedgnot, ad Hieron. 1. 


A 


VARIORUM 
$n antiquis scriptoribus : imo sancti Patres , etiam B 
qui post Decium floruerunt, Apostolum secuti 1Co- 
rinth. xt, precipiunt feminis caput obnubere ac ve- 


ui pravam censuetudinem. Lege capul sequens, et 
lib. ,ܬܐ‎ cap. 57. Cor. 

(79) ©. In mss. incipit hic χεφάλαιον ν΄, quia su- 
perius est in duas partes divisum. Cuen. 

(80) Μὴ περισσοτέραν δὲ «οῦσιν ποιείσθω. 
Frequentiores ac non necessarie lavationes dam- 
poro ripae μμ lib. ur 

cap. riani, re de sis, anle 
dinem Hicronyanil eiut. 4, 48,99; et μή Jeremiae 
σης, 21, 225 consarcinatoris Epistole ad Prasi- 
diem de cereo Paschali, apud eumdem magnum 
doctorem tom. IX, atque Augustini, epist. 109. Et- 
enim .seinper licuit, exemplo Joannis evangelistae 
(si fides Theodorito Hareticarum fabularum τι, 3); 
welerum Christianorum, referente Tertulliano in 
capite 42 Apolagetict, et S Libride Corona ; mullo- 
rum monachorum, ex eorum Regulis ; Chrysostonii 
jn Photio Bibliothecg cod. 1x, aliorumque pluri 
roorum piorum hóminum ; semper, inquam, licuit ܘ‎ 
balneum aliquando ingredi : non quidem , 
volupiatem, inquiunt Gregorius Magnus lib. ܕܐ‎ 
epist. ὅ, e& Nicolaus 1 ad Consulta Bulgarortun, 
cap. 6; meque pro| calorem, addit Clemens 
Alexandrinus in capite Pa:dagog: laudato ; sed. pro- 
pier necessitatem corporis, docetur a duobus pon- 
tilicibus; propter sanitatem ratione virorum, atque 
eliam munditiem tatione mulierum , exponitur per 
doctissimum Presbyterum ; quanquam Tertullianus 
in Apologetico dicat : Lavo et debita hora et salu- 
bri, quie mihi εἰ calorem et sanguinem servet, Tum. 
f'ovendoruim corporum. causa, ut loquar cum Optato 
ilevitano (lib. vr). Aut quod in Augustini Confessio- 
nibus, lib. ix, cap. 12, legitur; ad anxietatem ex D. 
i Nec minus licitum fuit, aut bal- 
el inere, post Jacobum fratrem Do- 
mini, , 165) 6 Hegesippo apud Eusebium Hist, eccl., 
lib. u, cap. 25, ct apud Hieronymum libro De eiris 
illustribus in Jacobo, teste étiam Epiphanio he- 
resi 78, cap. 13, item post Joannem cvangelistam, 
eodem Epiplianio auctore haeresi 50, cap. 24, nec 
repugnante Irenzo lib. nt, cap. 3, post. monaclios 
lures et sanctimoniales, de quibus Epiphanius in 
osione fidei cap. 23. Hieronymus epist. 48, 
cap. 5, post presbyterum illum, cujus mentio 
actione decima concilii Chalcedonensis, in lihello 
Samuelis et aliorum contra. Ibam ; postque pluri- 
sos el plurimas sanelitatis conspicue, quorum 
quarumque gesta habemus descripta ; aut lavacro 
uti duntaxat iri magna necessitate, quemadmodum. 
virgini precipit Athanasius in traclutu De virgini- 
-44l6 , precipit monialibus auctor Regulie nonacha- 


PaTnoL. Ga. 1. 


8. CLEMENTIS I ROM, PONT. OPERA DUDIA. 


51 


polést quetidie. Sit vero tibl constitutum tempa- A ἀλλ᾽ εἰ δυνατὸν, μηδὲ καθημέραν, Ὥρα δέ σοι ἕστω 


παχτὴ ἡ τῆς καιρολουσίας δεκάτη" δεῖ γάρ σε, πιστὴν 
οὖσαν, ἐκ παντὸς xo πάντοτε τὴν πολυόφθαλμον 
περιεργίαν φεύγειν. 
j KEPAAAION 3. 
Περὶ μαχίμου xal γλωσσώδους γυναικός. 
Τὸ δὲ μάχιμόν σου πρὸς πάντας, μάλιστα δὲ καὶ 
πρὸς τὸν ἄνδρα σου περίχοψον, πιστὴ ὑπάρχουσα, 


τίνα σου ὁ ἀνὴρ ἐὰν ἢ ἄπιστος (88), ἢ ἐθνικὸς, μὴ 


διὰ σὲ σχανδαλισθεὶς βλασφημήσῃ Θεὸν, καὶ σὺ τοῦ 
οὐαὶ κληρονόμος εὑρεθῇς παρὰ θεῷ. « Οὐαὶ, γὰρ, 
qnd. &' οὗ τὸ ὄνομά μου βλασφημεῖται ἐν τοῖς 
ἔθνεσιν (85): » εἰ δὲ πιστὸς ὑπάρχει σου ὁ ἀνὴρ, 
ἀναγκασθήσεται, ὡς εἰδὼς τὰς Γραφὰς, εἰπεῖν vb. 
ῥῆμα τὸ γεγραμμένον “ἐν τῇ Σοφίᾳ’ « Κρεῖασον ol- 
χεῖν ἐν ἐρήμῳ, ἢ μετὰ γυναιχὸς γλωσσώδους καὶ 
μαχίμης. » Αἱ οὖν γυναῖχες, διὰ τῆς αἰδοῦς καὶ 
πραότητος τὴν θεοσέφειαν ἐνδείχνυσθε,, εἰς ἐπιστρο- 
φὴν καὶ προτροπὴν πίστεως, καὶ τοῖς ἐχτὸς πᾶσιν» 
εἴτε γυναιξὶν, εἴτε ἀνδράσι. Καὶ εἰ δι᾽ ὀλίγων νουβε- 
πήσαντες ἐπαιδεύσαμεν ὑμᾶς, ἀδελφαὶ καὶ θυγατέρες 
καὶ μέλη ἡμῶν, ὡς σοφαὶ καὶ αὐταὶ ἁλοιδόρητοι τοῦ 
βίου διαμείνατε (88): ἐχζητεῖτε μαθήματα γινώσχειν, 
& ὧν δυνήσεσθε τῇ τοῦ Κυρίου ἡμῶν ἐγγίσαι βασι- 
λείᾳ εὐαρέστως, xai ἀναπαύσεσθαι (85) εἰς τοὺς 
αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν. 


31. Ignat. ad Trall. 8, et lgnat. interpol. ibid. Polycarp. cap. 1U, t. infra, lib: ri, cap.5. 


NOTE. 


τοῖς ἔθνεσι! Joannes Chrysostomus homil. 7 in Ge- 
nesim ; Οὐαὶ ὑμῖν, ὅτι δι ὑμᾶς τὸ ὄνομά μου βλαά- 
φημεῖται ἐν τοῖς ἔθνεσι. Homil. 57 in Joannem ܐ‎ 

τῷ δούλῳ ἐκείνῳ, δι' οὗ τὸ ὄνομα τοῦ θεοῦ 
βλασφημεῖται. Et homil, 46 in Acta apostolorum: 
Οὐαὶ ὑμῖν, δι᾽ οὓς τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ βλασφημεῖται. 
In Confessione S. Patricii, quam in lucem emisit 


ΚΕΦΑΛΑΙΑ TOY ΔΕΥΤΕΡΟΥ BIBAIOY. 

α΄. "Οτι χρὴ τὸν ἐπίσκοπον εἶναι πεπαιδευμένον, 
καὶ ἔμπειρον τοῦ λόγου. 

£f. Olor εἶναι χρὴ τὸν ἐπίσκοπον, καὶ τοὺς ܚܠ‎ 
ποὺς κληρικούς. 

T. Τίνα χρὴ δοκιμάζεσθαι τὸν ἐπίσκοπον προχει- 
»ιζύμενον. 

δ. Ὅτι οὐχ ἑκάστῃ χήρᾳ δεῖ μεταδιδόναι, dU 
1σθ' ὅτε καὶ τὴν ὕπανδρον προχρίνειν,, καὶ ὅτι 
καταφαγῇ, μεθύσῳ, ἀργῷ, οὐ μεταδιδόναι χρὴ. 


8. Ὅτι χρὴ ἀπροσωπόληπτον εἶναι τὸν ἐπίσκοπον 
ἐν τῷ χρίνειν, καὶ τὸ ἦθος μέτριον, xal τὴν 
δίαιταν συκεσταλµέγον. 


stivee lavationis tempus, hora decima; oportet enim 
te, qua fidelis es, omnimodis ac semper oculatissi- 
mam curiositatem vitare. 
CAPUT X. ܗ‎ 
De muliere contentiosa εἰ loquace. 
Contentionem autem, Christiana mulier, tum aà- 
vérsus cuncios, tum presertim adversus virum 
inum.ampata : ne si infidelis sit, aut etbnicus,, per 
1e scandalum passus, Deum blasphemet ; εἰ tu apud 
Deum, illius e heres reperiaris. Ait enim : « Ve 
ei per quem nomen meum blasphematur in genti- 
bus !*; » si autem fldelis est maritus tuus "5, coge- 
tur, ut qui Scripturas sciat, illam vocem in Sa- 
pientia scriptam usurpare : « Melius est habitare 
in deserto, quam cum muliere linguace et rixo- B 
8a", » Quocirca, mulieres, pudore et lenitate pie- 
tatem erga Deum. etiam ethnicis omnibus, éum vi- 
ris; tum feminis, ostendite, in conversionem ac 
exhortationem fidei. Quod si vos, o sorores et fili:e 
: et membra nostra, brevi admonitione erudivimus ; 
jam ut sapientes perseverale sine probro vite: 
studete disciplinas eas mosse, quibus possitis ad 
Domininostri regnum gratia illius pervenire, atque 
requiescere in szcula szculorum. Amen. 


9 ܘܵܐ‎ χὰ, 5. 
*! Prov, xxi, 19. 


VARIORUM 


(82) "Azuctoc. Πιστός in utroque, quam bene, C 


nescio. CLER. 

(83) Οὐαὶ γὰρ, φησὶ, δι ob, etc. Eodem modo 
lib. rà, cap. .5. Capite autem 24 libri vit . Δι’ 6j 
πὸ ὄνομά μὸν Baogqpsten, ἐν τοῖς ἔθνεσι, Vulgo, 
δι᾽ ܨܝ‎ διαπαντὸς τὸ ὄνομά μου |] ܘ‎ ἐν 
ποῖς ἔθνεσι. S. Ignatius Epistola ad Trallianos c. 8: 
Οὐαὶ, δι’ οὗ ἐπὶ ματαιότητι τὸ ὄνομά μου ἐπί τινων 


βλασφημεῖται. Ejus interpolator ibidem , quemad- 
Toodum Constitutiones hoc. in loco. S. Polycarpus 
Epistohe sue cag.10: Ve illi, per quem -nomen 
Domini Blasphematur! Ex Athanasio, Apologia ad 
Constantium | p. 695, ac. Gregorio Nysseno serm. $ 
Je Oratione Dominica, et libro De professione Chri- 
stiana , οὐαὶ, δι' οὓς τὸ ὄνομά μου βλασφημεῖται ἐν 


— 

CAPITA LIBRI SECUNDI, 

1. Quod oporteat episcopum esse eruditum, et in 
sermone exercitatum. 

11, Qualem esse oporteat episcopum, et reliquos 
clericos. . 

ΠΠ. Ia quibus probandus sit qui designatur in epi- 
scopum, 

WV. Quod non euilibet viduz sit largiendum; sed 
quandoque sit anteponenda nupta; et quod vo- 
raei, ebrioso, pigro, eleemosyna non sit pre- 
benda. 

Y. Quod mon oportet episcopum in judicio esse 
'aecepiorem personarum; quodque debeat esse 
woribus inoderatis, εἰ victu frugali. 


D 


ܝ ] ܠ CONSTITUTIONES: APOSTOLICE.—LIB.‏ ܠܬ 


A VI. Episcopus ne sit' turpi luero deditus, nec flde- 
"jussor, nec advocatus, 
VII. Qualem oportet esse eum qui per baptismum 
"est initiatus. 
VHI. De eo qui. in ealumniam, vel reprehenslonem 
. incurrit. 
TX. Episcopum non debere esse muneribus per- 
vium. 
X. 0:8 episcopus, qui temere parcit peccatofí, 
culpa non careat. 
ΧΙ. Quo modo oporteat peccatores ab episcopo 
judicari, 
XII. Doctrina de node quo penitentes tractandi 
sunt. 
E Fugiendam ense-delictorum experientiam. 


XIV. De iis qui affirmant non debere recipi po 
nitentem; et de jusío, quod licet cum peccatore 
versetur, non tamen cun eo pereat. 

XV. Quod sacerdos nec peccata negligere debeat, 
nec, promptus esse ad vindictam. 


XVL De poenitentia, el quis illius modus, et -quo 
pacto peragatur, 

XVII. Episcopum debere esse irreprehensibilem , 
utpote formam subjectorum. ᾿ 


XVII. Quod oportet episcopum curare, ne pecect 
plebs, quia ipse est speculator. 

XIX. Quod pastor ovium negligens, ponas eolvat ; 
εἰ ovis, non obediens pastori, puniatur. 


XX. Quo modo subjecti prepositis sibi episcopit 
obedire debeant. 

XXI. Quod periculum sit, uma tantum parte au- 
dita, judicare, et penam decernere contra eum 
qui nondum convictus est. ᾿ 

XXIL Quod magnum  pnitenti2 exemplum in 
Davide proponatur; item in Ninivitis, in Erechiia, 
«οἱ in filio illius Manasse. 

XXI. In eos, qui ex contemptu peccant, exem- 
plum sit Amon. 

XXIV. Quod Christus Jesus Dominus ideo advenit, 
ܬܠܐ‎ per penitentiam servaret peccatores. 

XXV. De yrimitiis et decimis; οἱ quo modo debeat 

D episcopus, ex eis vel ipse accipere, vel aliis 
flistribuere. 

XXVI. Ad cujus formam et dignitatem unusquis- 
que de clero, a Deo sit ordinatus, 

XXVII. Quod horrenda res sit, hominem immittere 
se in aliquam dignitatem sacerdotalem; ut Co- 
rite. ut Saul, ut Ozias. Σ 

XXVIII. De convivio; et qua ratione quilibet cleri 
ordo a voeatoribus honorandus sit. 


XXIX. Quz sit dignitas épiscopi, et diaconi. 
XXX. Quo modo oportet laicos obedire diaconis. 


XXXI. Quod non oporteat diaconuri:sine episeepo 
quidquam facere, 


ς΄. Περὶ τοῦ μὴ εἴναι τὸν ἐπίσκοπον αἰσχρονερδῆ, 
μήτε δὲ ἐγγυᾶσθαι, # συνηγορεῖν. 
¢. οἷον χρὴ εἶναι τὸν μεμυημένον. 


η΄. Περὶ cvxoparzovpévov, fixo: ἐλεγχομένου. 
€. Ὅτι ἀδωροδόκητον εἶναι χρὴ τὸν ἐπίσκοπον. 


Ὅτι ὁ ἐπίσκοπος, ἀκρίτως φειδόμενος τοῦ‏ . ܬ 

Boos ὑκαίτιος γίνεται. 
ur. "Ὅπως χρὴ τὸν ἐπίσκοπον. κρίνειν τοὺς ἅμαρ- 

T ܗܐ‎ 

(δ. Διδασκαλία, ὅπως χρὴ προσφέρεσθαι τοῖς 
μεταν οοῦσι. 

«τ΄. Ὅτι φεύγειν χρὴ τῶν ἀμαρτημάτων τὴν. κας 
ραν. 

εδ', Περὶ τῶν λεγόντων. μὴ δέχεσθω μετανοοῦντα, 
xal ὅτι δίκαιος, κἂν σύνεσειν ἁμαρτωλῷ, οὐ 
συναπόλλνται αὐτῷ. 

ag. Ὅτι οὐ χρὴ τὸν ἱερέα μήποτε παρορᾷν τὰ 


ἁμαρτήματα, μήτε πρόχειρον εἶναι ἐν εῷ τιµω-- 


ρεῖσθαι. 

ες’. Περὶ μετανοίας, καὶ εἰς αὐτῆς ὁ τρόπος, καὶ 

κατορθοῦται. 

P p ἀνεπίληπτον εἶναι χρὴ τὸν ἐπίσκοπον, 
ὡς τύπον τῶν ἀρχομένων. 

ef. Ὅτι χρὴ τὸν ἐπίσκοπον φροντίζειν, ὅπως ὁ 
ἁὰὸς μὴ πλημμελῇ, διὰ τὸ εἴναι αὐτὸν σκοπόν. 

τό’. Ὅτι καὶ ὁ ποιμὴν ἁμαλῶς φερόμενος περὶ τὰ 


αρόδατα, δίκην τίγγυσιν, καὶ τὸ πρόδατον μὴ 8 


ουν τῷ ποιμένι, κολάζεται. 
. Ὅπως χρὴ τοὺς ἀρχομένους πειθαρχεῖν τοῖς 

κος, ὀπισκόποις, 

κα΄. Ὅτι κίνδυνος μονομερῆ κρίσιν ποιήσασθαι, 
καὶ τιμωρίαν ὁρίσαι κατὰ τοῦ μηδέπω ἐὰ6Υ- 

. χθέντος. 

κδ. "Ori μέγα παράδειγμα μετανοίας πρόκειται 
Δαδιδ, καὶ Νιγευῖται, Εζεχίας τε καὶ ὁ τούτου 
υἱὰς Μανασσῆς. 

«Τ. Πρὸς τοὺς ἐκ καταφρογήσεως ἁμαρτάνοντας 
ἔστω παράδειγμα Ἅμών. 

κδ'. "Ori Χριστὸς Ἰησοῦς Κύριος παρεγένετο dpap- 
τωλοὺς σῶσαι διὰ μετανοίας. 

sa. Περὶ ἀπαρχῶν zal δεκατῶν, καὶ ὅπως ὀφείλει 
ὁ ἐπίσχοπος; ἣ αὐτὸς μεταλαμδάνειν ἐξ αὖ- 
τῶν, ἢ ἑτέροις διανέμειν. : 

ας’. Εἰς τίνος züxor καὶ ἀξίαν ἕκαστος τῶν ἐν 
ܘ‎ κλήρῳ τέτακται παρὰ Θεῷ. 

κῷ. Ὅτι φρικῶδες, ἄνθρωπον σαντὸν ἐπιῤῥίπτειν 
ἀξιώματί τινὶ ἱερατικῷ" ὡς οἱ Κορεῖται, ὡς 
Σαοὺλ, ὡς Ὅζίας. 

κη΄. Περὶ δοχῆς, καὶ ὅπως χρὴ ἕκαστον τάγμα 
τοῦ κλήρου ὑπὸ τῶν προσκαλουμέγων τιμᾶ- 
σθαι. 

κθι Τίς ἡ ἀξία τοῦ ἐπισκόπου, καὶ τοῦ διακόνου. 

"Όπως χρὴ τοὺς «Ἰαϊκοὺς πειθαρχεῖν τοῖς δια-‏ .ܐ 


i πόνοις, 
Aat. Ὅτι μὴ χρὴ τὸν διάκονον ἄνευ τοῦ ἐπισχό- 
που τι πράττειν. 


S. CLEMENT ) .ܘܡ‎ PONT; OPERA DUBIA. 


οὐράν ἀκ υοτ μεα πως A 16. Ὅτι μὴ χρὴ τὸν διάκονον παρὰ Τνώµην τοῦ‏ ܘ .ܐܠܦ 


ἐπισκόπου διδόναι τινὶ, ܠܐܘ‎ διαδολῇ γὰρ τοῦ 
ἐπισκόπου τοῦτο πράξει. 

Ap. Ὅπως χρὴ τιμᾶσθαι τοὺς ἱερεῖς, καὶ σεπτοὺς 
ἡγεῖσθαι, πγευματικοὺς ὄντας γονεῖς. 


Ab. Ὅτι τῶν ἀρχόντων καὶ βασιλέων εἰσὶ κρείτ- 
τους οἱ ἱερεῖς. 

39. Ὅτι παρακελεύονται οἱ γόμοι καρποφορεῖν" 
ὡσαύτως καὶ τὸ Εὐαγγέλιον. 

ας’. Ὑπόμνηόις τῶν δέκα τοῦ Θεοῦ λογίων, καὶ 
ὅπως αὐτὰ ἐνταῦθα διαγορεύουσι. 

10. Περὶ κατηγόῥων καὶ συκοφαντῶν * καὶ. ὅπως 
χρὴ μὴ προχείρως πιστεύει» ἢ ἀπιστεῖν τού- 
τοις τὸν κριτὴν, ἀλλὰ μετὰ ἀκριδοῦς ἐξετά- 
σεως. 

Απ. Ὅτι χρὴ τοὺς ἁμαρτάνοντας ἰδιαζόντως ἐξ- 
ελέγχειν, καὶ τοὺς μετανοοῦντας προσδέχεσθαι, 
κατὰ τὴν τοῦ Κυρίου διάταξιν. 

Παραδείγματα περὶ μετανοίας.‏ .ܐ 

μ΄. Ὅτι οὗ χρὴ ἐχθρωδῶς διᾳκεῖσθαι, περὶ τὸν 
ἅπαξ ἣ δεύτερον ἁμαρτάνοντα. 

μα΄. Ὅπως δεῖ προσίεσθαι τὸν μετανοοῦντα, καὶ 
ὅπως διαγίνεσθαι πρὸς ἁμαρτάνοντας, καὶ πότα 
ἐκκόπτειν τῆς ἐκκλησίας. 

μδ. Ὅτι χρὴ ἀπροσωπόληπτον εἶναι τὸν κριτήν. 


Ὅπως χρὴ τοὺς συκοφάντας τιμωρεῖσθαι, 
μδ.. Ὅτι χρὴ τὸν διάκονον ἐπικουρίζειν τὸ βάρος 
τῶν ἐπισκόπων, καὶ διευθύνειν τὰ κουφότερα. 
μὲ. Ὅτι μὴ προσῆκον Χριστιανοῖς ἀντιλογίαι καὶ 
διαπ.ληκτισμοί. 

με’. "Οτι οὐ χρὴ τοὺς πιστοὺς ἐπὶ τῶν ἀπίστων 
δικάζεσθαι, οὔτε μὴν ἐξ αὐτῶν τινα καλεῖν εἰς 
“μαρτυρίαν τῶν Χριστιανῶν. 

"Οτι χρὴ ἐν δευτέρᾳ σαδδάτων ποιεῖσθαι τὰς‏ !ܐܐ 
δίκας. 0‏ 

Ὅτι μὴ χρὴ ταύτην ἐπάγειν τιμωρίαν ἐπὶ‏ .ܐܐ 
πάσης πλημμελείας, ἀλλὰ διάφορον, πρὸς τὸ‏ 
διάφορον τοῦ ἁμαρτάνοντος.‏ 

'Oxolovc εἶναι χρὴ τοὺς κατηγόρους, wal‏ .ܐܐܐ 
μάρτυρας.‏ 

y. Ὅτι ἐγχωρεῖ, τινὰ καὶ ἐκ προτέρων κακῶν μὴ 
ἀπιστεῖσϑαι τὰ δεύτερα. 


γα. Ὅτι οὐ χρὴ μονομερεῖς τὰς κρίσεις ποιεῖ- 
σθαι. 

v6. Παράδειγμα τοῦ δικαίου κρίματος ἡ τῶν ἔξω- 
θεν δικαστῶν περὶ τὰς ἀποφάσεις ἀσφάλεια. 

νγ΄. Ὅτι μὴ χρὴ κατ ἀλλήλων ἔχειν τοὺς πε 
στούς. 

và. "Οτι χρὴ τοὺς ἐκισκόπους τὰ περὶ εἰρήνης διὰ 
τοῦ διακόνου ὑπομιμνήσκειν τῷ λαῷ. 

νε’. ᾿Απαρίθι διαφόρου προνοίας, καὶ ὅπως 
ἐξ ἀρχῆς καθ’ ἑκάστην γενεὰν ἐκάλεσεν ὁ Θεὸς 
εἰς μετάνοιαν πάντας. -- 

γς". "Ori θέλημα τοῦ Θεοῦ, ὀμόφρογας εἶναι τοὺς 
ἀνθρώπους περὶ τὴν οὐσέδειαν, παραπλησίως 


Au αδικο, Λάκκα δεν‏ ܝܬܝ 


mu" 


ixtem episcopi det cuipiam ; id enim in calum- 
niam episcopi cessurum, 

XXXI, Quo modo oporteat sacerdotes, utpote 
patres spirituales, honorare ac veneratione di- 
gnos habere. 


XXXIV. Quod principibus ac regibus prestantiores. 


- . — sint sacerdotes. 

XXXV. Quod Judaiee leges, et Evangelium, 
praecipiant munerum oblationem. 

ΧΧΧΤΙ. Commemoratio decem Del ̣ܬ‎ 
et quo modo ea hic edisserunt. 

XXXVII, De accusatoribus et delstoribus; et 
quod judex mon debeat illis facile eredere, vel 


non credere, scd adhibita diligenti inquisitione, ܕ‎ 


ΧΧΧΤΙΗ. Quod . !ܦ ܧ )ܐܐܘ‎ delinquentes. privatim 
arguere, οἱ poeniténtes recipere, secundum con- 
stitutionem Domini. 

XXXIX. Exempla ponitentig. 

XL. Quod non oporteat hostiliter afficl erga. illum 
qui semel vel ilerum peccavit. 

XLL Quomodo oporteat recipere penitentem, et 
quomodo agere eum peccatoribus, et quando 
ab Ecclesia abseindere, 

XLIl, Judicem non debere esse acceptatorem per- 
sonarum, : 

XLIII. Quomodo oporteat punire calumnistores. 

XLIV. Quod debeat diaconus sublevare onus epi- 
scopi, et leviora queque dirigere. 

XLV. 0:04 non conveniant Christianis contro- 
versi» et altercationes. 

XLVI. Quod non oporteat fideles apud infideles 
litigare ; neque ex his quempiam vocare in testi- 
monium adverius Christianos. 8 

XLVH. Quod oporteat in secunda Sabbatorum, 
forum agere: 5 

XLVYilL.Quod non oporteat eamdem ponam in 
omni delicto Irrogare, sed variam, pro varietate 
delinquentis. 

XLIX. Quales eise decet ܗܩܘܪ‎ οἱ testes. 


L. Quod usu veniat, ut conjectura ex prioribus 
malis ducta, aliquis facile credatur posteriora 
designásse 

Li. Quod non oporteat |n judicando, uni parti 
favere. 

LH. Exemplum justi judicli eapiatur de cautione, 
quam in sententiis judices Gentiles adhibent. 
4111. Quod non eporteat fideles inter se discor- 

dare. 

LIV. Quod oporteat episcopos de pace per diaco- 
num populo in memoriam suggerere. 

LN. Enumeratio vari»: providentie, et quemad- 
modum ab. initio Deus per singulas generationes 
ad prenitentiam omnes homines vocavit. 

LVI. Quod; voluntas Dei sit, ut omnes homines in 
pielate.corseatiant, instar. coelestium. Virtutum. 


Ξ 246 ¢ 


ܝܚ 


- CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.—| 


< ܝ 


"C. Διατύπωσις ἐκκλησίας καὶ κλήρου, καὶ τί A LVII; Descriptio ܕܡܐܪܘܐܘܗܘ‎ et cleri; εἰ quid facere 
" ἕκαστος ἐπιτελεῖν ὀρέξει τῶν συναθροιζομένων" debeat unusquisque clericus vel. laieus, in sy- 


maxi congregatus. ܘ‎ 

LVHI. De hominibus commendatis, peregrinis aci 
licet, hicis, clericis, aut episcopis ; et quod sine 
differentia sint: reciplendi qui ecclesiam ingre- 
iuntur. ܕ‎ 

LIX. Quod debea! unusquisque ܐܦܐܦ‎ et vespere 
ollectarum esse studiosus, 

LX. Exemplum ad smulationem- indueens; vamus ^ 
Gentilium, et Judseorum δὰ delubra et synagogas 
toncunius. K 

LXI. Quod non sit fas anteponere divinis sieculatia, 


ΕΥΧΗ. Quod oporteat ómnés impietates gentilium 


p versari, 


LXIIL. Quod inter fidelcs qui otiosus fuerit, non de- 
heat comedere : Petrus enim fuit piscator, et ὅθ. 
liqui apostoli; Paulus auteni et Aquila artifice 
tabernaculorum; Judas vero Jacobi, agricola. 


LIBER SECUNDUS 


DE EPISCOPIS, PRESBYTERIS ET ΡΙΑ- 
CONIS. 


CAPUT PRIMUM. 


Quod operteat. episcopum esse erudüuim ܐܘ‎ in sermone 
ezercitatum. 


ἀληρικῶν ἢ λαϊκῶν, ἐν. τῇ συνάξει. 
υπ’. Περὶ συστατικῶν, ἥτοι ξένων, λαϊκῶν, κλη- 
οικῶν, ἐπισκόπων" καὶ ὡς οὐ χρεία διαφορεῖν. 


v8. "Ὅτι χρὴ ὄχαστον ὄρθρου καὶ ἐσπέρας ὅπου-" 


«δαῖον εἶναι περὶ τὰς συνάξεις. 

€. Παράδειγμα πρὸς GiAor ἐνάγον. Ἢ Ἑλλήνων 

~ καὶ ᾿Ιουδαίων μάταιος συνδρομὴ ἐπὶ τοὺς νεὼς 
καὶ τὰς συναγωγάς. 

ξαὶ. "Οει οὐχ ὅσιον προκρίνειν τὰ βιωτικὰ τῶν 
θείων. . 

ܫܘ "Ὅτι πάντα τὰ "Ελλήνων ἀσεδήματα‏ ܆£8 
σερέφεσϑαι χρή.‏ 

ΕΥ. Ὅτι ἀργὸν οὐ χρὴ ἐσθίειν τινὰ τῶν πιστῶν- 
ὡς οἱ περὶ Πέτρον ἁλιεῖς, καὶ οἱ Aoixol ἀπό- 
στολοι, οἱ δὲ περὶ Παῦλον καὶ ᾽Ακύλαν σκηνο- 
ποιοὶ, οἱ δὲ περὶ ᾿Ιούδαν' ᾿Ιακώδαυ τῆς ἐργάται. 


ΒΙΒΛΙΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ. 


ΠΕΡῚ ΕΠΙΣΚΟΠΩΝ, ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΩΝ ΚΑΙ 
AIAKONON 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A', 
"Ori χρὴ τὸν ἐπίσκοπον εἶναι πεπαιδευμένον, καὶ 


ἔμπειρον τοῦ λόγου. 


Περὶ δὲ τῶν ἐπισκόπων ἡκόύσαμεν (86) παρὰ τοῦ C De episcopis vero ex Domino nosfro audivimus, 


eum qui pastor el episcopus in aliqua Ecclesia et-pa- 
recia.sit constitutus, oportere esse sinecrimine **, 
irrépréhensibilem !*, ab omni humana iniquitate li- 
berum, nec minorem anni quinquaginta ; tunc 


Κυρίου ἡμῶν, τὸν ποιμένα τὸν χαϑιστάμενον ἐπίσχο- 
mov εἰς τὰς ἐκκλησίας ἐν πάσῃ παροικίᾳ, δεῖ 1᾽ ὑπάρ- 
χειν ἀνέγκλητον, ἀνεπίληπτον, ἀνέπαφον πάσης ἀδι- 
κίας ἀνθρώπων, οὐκ ἔλαττον (87) ἐτῶν πεντήχοντα" 


UfoRly "Tia, 7; 9 1 Tim ni, 9. 


YABIQRUM Νότα. 


Regiis;tum uno V, Cl. Claudii Joli, canonici Parl- 
siensis. Neque enim. ad Exodum, .sed ad Numeros 
respicit summus pontifex) precipit, wl levita a^ 
bae quinque annis et supra ministiare debeant; 
αὐ anno vero quinquagesimo custodes vasorum fiant... 
Liquet quod ín juventute carnis tentatio [erveat , ab 
anno autem quinquagesimo calor corporis frigescat : 
sacra sunt fidelium mentes, Electi ergo 
cum ad&uc in tentatione &unt , subesse eos. αὲ servi 
necesse est,et obsequiis laboribusque fatigari. Cum vero 
jam mentis eate Iranquilla calor recesserit tentatio- 
nis ; custodes vasorum sunt, quia doctores animarum 
fiunt, Quanquam canonibus multis et edictis prin- 
cipum requiratur solummodo ad episcopatum sus- 
cipiendum zlas annorum triginta, vel triginta quin- 
que, vel supra triginta : necessilale ac summa 
Virtute semper exceptis; quemadmodum docetur, 
de necessitate, jn Epistola Zachariz paps ad Bo- 
nifacium archiepiscopum decima tertia, et in con- 
cilio Lateranensi sub Alexandro ΠΕ, cap. 111, de 
vximia viriule, exemplis precipue 5. Eleutherii Π- 
pna apud Nicephorum Zistor. lib. ni, cap. 99, et 
. Remigii Remensis in Vita illius ; quorum pri- 
mus annum agens 20, alter23, ad sutnmum sacerdo- 
tium provecti fuere, "AXX οὐ νόμος ἐχχλησίας, τὸ 
σπάνιον, praxclara est B. Gregorii Τ]ιουἱομὶ senteu- 


D vasa. autein 


8 Cro In utroque οὕτως ἠχούσαμεν. 


87) Οὐχ ἐλάττονα (sic lego) &àr πεγτήχοντα. 
Minus ut habeat admirationis Constitutio , facit hoc 
Siricli Decretum epist. 1, cap. 9 : Quicunque se Ec- 
clesie vovit obsequiis, a sua In[antia ante pubertalis 
annos baptizari, et lectorum debet ministerio sociari ; 
qui ab accessu adolescenti uaque ad tricesimum 
elatis anntim , si probabiliter vixerit, una. tautum 
εἰ τὰ quiam virginem communi per sacerdotem bene- 
dícrione perceperit, wxore- contentus ; acolytinis et 
subdiaconus esse debebit; post. qua ad diaconii gra- 
dum, ai seipse primitus contineniia praeunte diguum 

'olarit, accedat ; ubi si ultra quinque annos lauda- 
wisistraverit, congrue presbyterum conseque- 

Vir : et exinde post decennium episcopalem cathedram 
poterit adipisci ; si tamen per hiec tempora integritas 
vite ac fidei ejus (werit approbata. Cui adjiciet qui 
volet canonem supposititium Sylvestri pape. In Ca- 
nonibus Hiberni, Spicilegio 9, p. 4 : Presbyter 
amno tricesimo, episcopus vel tricesin:o, vel quadra- 
gesimo, tel quinquagesimo sacerdos efficiatur; item : 
quadragesimo anno presbyter. quinquagesimo Epi- 
atopus stel, Gregorius — M., Dialogorum libro, n, 
eap. 3: Per Muysem in Exodo (Dua: bz voces recie. 
abeunt a- versione Greca el a miss tum duobus 


"e 
AU πρόπιρ τοὶ τὰς ܨܘܒ‎ ἀτάξιαξ᾽ καὶ τὰς 
ἔξωθεν" διαθολὰς ἐχπεφευγὼς ὑπάρχει, πρὸς τάς τι- 
voy ψευδαδέλφων εἰς πολλοὺς ἐπιφερομένας. βλασφη- 
μίας, οὐ γινωσκόντων ῥῆμα Θεοῦ τὸ ἐν τῷ Εὐαγγε- 
λίῳ (88) ܀‎ Ὃς ἂν λαλήσῃ ῥῆμα, ἀργὸν, ἀποδώσει 
περὶ αὑτοῦ λόγον τῷ Κυρίῳ. ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως. 
Καὶ πάλιν" ܙ‎ Ἐχ τῶν λόγων σου διχαιωθήσῃ, καὶ ἐκ. 
“τῶν λόγων ܢܗܘ‎ χαταδιχασϑήσῃ, » Ἔστῳ οὖν πεπαν- 
διυμένος (88) καὶ ἔμπειρος τοῦ λόγου, χαθήκων τῇ 
ἡλικίᾳ. Εἰ δὲ καὶ ἐν παροικίᾳ μιχρᾷ ὑπαῤχούσῃ ποὺ 
προδεδηχὼς τῷ χρόνῳ μὴ αὐρίσχηται, μεμαρτνρη- 
μένος (90). ὑπὸ τῶν συνόντων αὐτῷ, ὡς ἄξιος ܗܡܘ‎ 
αχοπῆς, διὰ τῆς νεότητος ἐν πραότητι καὶ εὐταξίᾳ 
γῆρας ἐπιδεικνύμενος δοχιμασϑεὶς, εἰ ὑπὸ τῶν τοιού- 
των (91) “μαρτυριῖται, καθιστάσθω ἐν. εἰρήνῃ: Καὶ 
B γὰρ Σολομὼν δωδεκαετῆς τοῦ Ἰσραὴλ, ἐθασίλευσε 38), 
καὶ Ἰωσίας ἐν διχαιοσόνῃ, ὀχτὼ ἐτῶν ἐδασίλευύσεν,. 
ὁμοίως δὲ καὶ Ἰωὰς ἑπτὰ ἑτῶν ἦρξε τοῦ λαοῦ. Ὥστε ὦ 
εἰ καὶ νέος, ἀλλὰ πρᾶος ὑπαρχέτω, δεῖλός τε καὶ 
ἠσύχιος" ὅτι λέγει διὰ τοῦ 'Ἡσαίου Κύριος ὁ. θεός 
€ Ἐπὶ τίνα ἐπιδλέψω, ἀλλ' ἢ ἐπὶ τὸν ταπεινὸν (95) 
χαὶ ἡσύχιον καὶ τρέμοντά µου τοὺς λόγους διαπαν-, 
τὸς (94) ; » ὁμοίως. καὶ ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ οὕτω" «Μα- 


? ]V Reg. xin 


?! [gnat.. interpol. ad. Magnes. 3. 


arem 5: CLEMENTIS 1 πο. BONT: OPERA DUMA. 


ܘܡܐ 
impetus quodammodo effugit , ideo-‏ ܐܡܘܐ ܗܕܘ 
que οἱ etbinicorum calumiias, insuperque vbirecta-‏ 
tiones, quas falsi quidam fratres. solent 1nujtis in-‏ 
ferre , dum ignorani Dei vocem, in Evangelio posi-‏ 
tam : « Quicunque locutus fuerit verbum otiosum,‏ 
reddet rationem dé eo in.die judicii '. » Et terum :‏ 
Ex. vcrbis tuis Justificaberis, et ex verbis &uis con-‏ « 
deinnaberis ?*, » Sit ergo episcopus doctus εἴ ser-‏ 
monis peritus, uti decet eam &elatem. Quod si in‏ 
quapiem parva parocia φίδι provecius non repe-‏ 

riatur, εἰ ait aliquis juvenis, quem Episcopatu, di- 
gnum judicent contubernsles, quique in adolescen- 
tia'senilem mansuetudinem ac disciplinam ostep- 
is 4estimonio iorum fretus, salva pace 
censtituaiwr.? Quippe.-Sélomon. a&inos naius duo- 

decim, Israelitarum rex fuit; et Josias octavum tan- 
Qum agens λάμπα, tum. justitiae regnavit ; Joas 
pariter sepümo anno ܐܗܘ‎ jmperare 3". Quare etsi 

juvenis, tamen sit. raitis, verecundus et quietus; 
aitenim Dominus Deus per Isaiam ܐ‎ > Super quem 

respiciam, nisi super humilem, et quietum, et tre- 

mentem sermones meos semper **? » Similiter et 

jn Evangelio, sic: « Beati mites, quoniam ipsi possi- 


, em. 9. *' Matth. xm, 56. * Ibid., 51. 


εἰ χι. * ܕܫܐ ܙܪܐ‎ 8; 


"YARIORUM. ΝΟΤΑΡ. 


tur voce λόγος. Qui personam lic sustinet Aposto- 
80 10-1160888$ habuit 1 ui 19. 3 

Μι αἱ εἰς ἐπισχοπὴν 
Ὅ-κατασταθήναι, νέος δὲ $ ἐκεῖ. Sic uterque codex. 
Que admittenda censeo et sic vertenda : Si vero in 
parecia, qua parca est, ariate provectus non invenia- 
tur, qui testimonium forat a familiaribus, φμανὲ δὲν 
gnus episcopatu ; et sil illic juvenis , ea sapientia, με. 
episcopus constitui queat, fpes in juventute probatws 
mansuetudine, et compositis moribus senilem indolem 


ostenderit. 1n. 
91) Τοιούτων. Alter ms. : πάντων οὕτως. Tp. 
93) Σολομὼν" δι ܕ‎ τοῦ. "Io 
Αξῦσα. don. müatis. Salomoni. 
tribitnt Pipes ab Eusehio Preparat. evang. 
lib. 1x, ea) prolatus; Chrysostomus ad ܐܬܐ‎ 
1n, ὦ, ae libro De educandis. liberis per R.P. "e 
ciscum Cometa. publici juris facto p. 
ymus epist. 125, quest. 2, epist. 144 et ܨܣ‎ 
εἰ μὴ 131 locum miemoratum ; auclor Ἰστοριῶν, 
ἧς cum Chronicis Eusebii a Scaligero edi- 
ibt ubi de Salomone; Cedrenus et Zonaras in eo- 
6; Chronologia Hehrzorum major eap. 44, 
aliique bbinorum Tractatus; jtem Epistola inter- 
polata 8. RM ad Magnesianós ܨ‎ , εἰ Epistola 
supposititii pei μι ad 8. Tgnatium eap. 5, 
Nec diversa opinio Josephi, quamvis asserat re- 
gnasse Salomonem annos octoginta (perperam in 
versione Rufini edila, quadraginta, cum a ܢ‎ 
non gissentiant libri regis Bibliotheca) vixisse an-- 
mon quatgor et nonaginta; hoc est, xiv viti anno. 
num jnchoasse; quia videlicet non numerat 


imum Salomonici ܶܪ‎ αμα £um postremo 
ܗ ܡ‎ jue 8 βειτὶ- 
oni. Sane IIT gum 11, 43 ad 


bendum quam Sslom: 
ܡ ܐܬܘܬ‎ ἐπὶ θρόνου Δαυὶδ τοῦ πατρὸς αὐ- 
"ms. Alexandrino additur: ἑτῶν δώδεκα: οἱ 
DT quibusdam ed. υἱὸς ἑτῶν δώδεχα, quam postremam 
onem 8 ὁ τοῦς codicibüs tres servant. (ΟΣ, 
̈ܝ‎ Ταπεικόν. Alter ms. €. πραῦν. Cra. 
94) λιαχαντός, Deest in aMoro. Ip. 


tia orat, 99, arpaia deinde ab illo concilio Con- 
siantinopelliano quod in templo SS. Apostolorum 
eongregatum fuit, canone ultimo, Notatus fuit uie- 
moriz lapsus In Hippolyto Thebano auctore vulgato 
per tom. 111 Antique lectionis. Henrici Canisii, 
fando A Jnitium Chronici sul scribit : Οὕτως ὁ 
Ἰύρως jeoug X, e Med i τὸ ὃ ἐν τοῖς παιδικοῖς 
σος pini διῆγεν. Μετὰ δὲ τὸ βάπτισμα ἐπελέ- 
Εατο ἑαυτῷ le μαθητὰς, ο σὺν αὐτοῖς τὴν 
ew αὐτοῦ, | τοῦ GUT τηρίου πάθους ἔτη 
- Ab xa ol ἐν Nodiig κανόνες τη, θεοφόρων Πα- 
1 ܝܐ‎ Mp ܝ‎ πρὸ ܟܫ‎ do. qi να 
χει σθαι πρεσδύτει χετὸν Yi e ν τῷ 
m |, εἶναι ὡς ὁ δι ܢ‎ καὶ 
ὃς ܨܥ‎ 1 Sic Dominus Jens C 


τῶν ἴα 'axnos ܡܐ‎ eiue ενα ܐܐܘ‎ 1 t. 
Pot 1 astem delegit 2 veni. eei. 
dicans cum illis regnum suum, ad saluti[eram 


Pasiionem annia tribus. ldeoque Nicemam synodi 

trecentorum duodeviginti diinorüm Patrum canones 

σι κί ante annum $0, nemo ordinelur den 
6 2 inquit Scriptura, discipulo, ut 

ws ; et servo, sicut dowinus ejus. 

Nil en enim. σα jn concilio Nico. Sed canon 41 

Sube x concipitur : Πρεσδύτερος πρὸ. 


εἰροτονείσϑω, ἐὰν χαὶ πάνυ‏ ܬܐ 
un ρω τος ἄξιος,‏ 
e dm‏ 


ἃ ἀποτηρείσθω. Ὁ yàp Κύ- 
ἱστὸς ἐν τῷ τῤιαχοστῷ ἔτει ἐφωξίσθη, 


ἐξέσχεν. Co:. 

) Everrre di. Addit: alter ale et postea 
ܐ‎ εἴπῃ. Sic in om a ferm codd. 
sint ma inter &é mista, aut. aliquidomissum, 
aut lium, να e. rye 


(89) Πεκαιδευ, : "Eeto οὖν 
εἰ δυνατὸν ܫ‎ 


τος‏ ܝ 
ἀλλ’ οὖν: Βηκίστου Pres NEXT Mane: wi‏ 
Μη δὲ τοῦ λόγου, οὐ‏ ܕ 1 ® Ὅτι τὸ‏ 
χωλύει ttiv. Revera "pnstoli παν postu-‏ 


labant literarum peritiam in episco| as ipsi 
Ágnoratiant, scd ܝ‎ Erangelii, acd des da 


Ξ {© 868 
Sit przeterea. misericors; quia 
rursus dictum est : « Beati miséricordes, quoniam 
ipsi misericordiam consequentur **. » Ad hzc sibi 
bene conscius sit, omnis malitiz, vitii, ac iniquita- 


"tis purus; addit enim. Scriptura : + Beati mundi 


corde, quoniam ipsi Deum videbunt "°. < 


CAPUT II. 

Qualem essc oporteat. episcopum et reliquos. clericos. 

Episcopus itaque sit sobrius, pudicus, honestus, 
constans; sedatus ܙ‎ non viriolentus, non. percusaor, 
sed modestus ; non litigioens, non argenti cupidus, 
non neophytus, me in superbiam elatus in judicium 
incidat, et laqueum diaboli **, quia « omnis qui se 
exaliat, humiliabitur 3". » Talem vero esse decet 
episcopum ;, unius uxoris univirz virum, suse do- 
mui bene przsidentem. Per liec siquidem probetur, 
cum ordinationem aecipiens , in episcopatus loco 
constituitur; an si reverendus, fldelis οἱ hone- 
stus; an uxorem pudicam ac fidelem aut liabeat, 
ant habuerit; án liberos pie educarit; in Domini 
disciplina erudierit , et. ad virtutem deduxerit ; an 
€i domestici omnes honorem , reverentiam ac obse- 
quium prestent ; quando enim qui Secundum car- 
nem ad illius fmniliam pertinent, ei nec concor- 
dant ,. nec obtemperant ; quo modo qui :xtranei 
sunt, se ei subjicient, cum cure illius conmit- 
tentur ¥ 0 

CAPUT πι. 


~ CONSTITUTIONES APOSTOLICAS. — LIP. ll; 
κάριοι πραεῖς, ὅτε αὐτοὶ κληρονομήσουσι τὴν γῆν. » A debunt terram" 


t ܣ‎ 


“Ἔστω δὲ (98). καὶ ἐλεήμων, ὅτι πάλιν εἴρηται" ܙ‎ Μα- 
χάριοι οἱ ἐλεήμονες, ὅτι αὐτοὶ ἐλεηθήσονται (96). » 
Εινέσϑω δὲ καὶ εὐσυνείδητος, πάσης κακίας καὶ πο- 
νηρίας xat. ἀδιχίας χεκαθαρισμένος" ὅτι πάλιν εἴρη- 
ται" « Μαχάριοι οἱ χαθαροὶ τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ θεὸν 


ὄψονται, » 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ B'.. 
Οἷον εἶναι χρὴ τὸν. ἐπίσκοπον, καὶ τοὺς «Ίουπε 
κληρικούς. ܝ ܕ‎ did 


. Ἕστω οὖν καὶ νηφάλιος, σώφρων, χόσμιος, εὐστα- 
θὴς, ἀτάραχος, μὴ πάροινος, μὴ πλήκτης, ἀλλ' ἐπε- 
εἰκὴς, ἄμαχος, ἀφιλάργυρος, μὴ νεόφυτος" ἵνα μὴ 
πυφωθεὶς, εἰς κρῖμα ἐμπέσῃ, καὶ παγίδα (97) τοῦ 
διαθόλου: ὅτι ܙ‎ πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, » 
Τοιοῦτον δὲ δεῖ εἶναι τὸν ἐπίσχοπον, pide ἄνδρα γε- 
᾿χενημένον (98) γυναιχὸς μανογάμου (99) , καλῶς τοῦ. 
Ιδίον οἴχου προεστῶτα. Οὕτω γὰρ δοκιμαζέσθω, ὁπότ᾽ 
αὐτὴν χειροτονίαν λαμδάνων καθίσταταιὲν τῷ τόπῳτῆς 
ἐπισχοπῆς, εἰ ἔστι σεμνὸς, πιστὸς, καὶ κόσμιος" εἰ 
χυναῖκα σεμνὴν καὶ πιστὴν ἔχοι, ἢ ἔσχηκεν΄ εἰ τέκνα. 
θεοσεθῶς ἀναθῤέψας καὶ ἐν νουθεσίᾳ Κυρίου παιδεύ- 
σας προήγαγεν" εἰ οἱ xat" οἶχον αὑτοῦ εὐλαδούμενοι 
χαὶ ἐντρεπόμενοι αὐτὸν ὑπήχοοι πάντες εἰσὶν αὐτῷ" 
εἰ γὰρ οἱ κατὰ σάρκα ἴδιοι αὐτοῦ, πρὸς αὐτὸν στα- 
σιάζουσι καὶ ἀπειθοῦσι, πῶς οἱ ἔξω τῆς οἰχίας αὐτοῦ - 
ἴδιοι γενόμενοι αὐτῷ ὑποταγήσονται; 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ T... 


Tiva χρὴ δοκιμάζεσθαι τὸν ἐπίσκοπον προχθίρι- 6 In quibus. probundws ait qui designatur ἐπ episco- 
1 pum. 


Examinetur ergo, an. in. vite officiis nulli culpas 


ζόμενον. 
Δοχιμαζέαθω οὖν, εἰ ἅμωμός ἔστι περὶ (400) βιω- 


* Matt. v, ᾱ. "' lbid. 7. **lbid. 8. "I Tim. ;ܕܐܐ‎ Wit. ,ܙ‎ 1. 9? Luc. xiv, 14. 
VARIORUM NOTAE. 


eap. 
Symmachi vel Theodotionis. Ex 


cap. 
quod 
lari numero 


uxorem ducit, viduam 
sacerdotibus, δὰ} lege. CLER. 
(400) Περι. Unus codd. παρὰ τάς, minus bene, lp. 


5) Δέ. Οὖν in altero. Cren. 
0 ᾿Ἐλεηθήσονται. Addit uterque codex ἔστω δὲ 
καὶ εἰρηνοποιὸς, ὅτι πάλιν λέγει" Μακάριοι οἱ εἰρη- 


ψοποιοὶ, ὅτι αὐτοὶ υἱοὶ Θεοῦ κληθήσονται : sit et 
pacificus, quia rursus dicit (Scriptura) : Beati paci- 
fici, quia tpe fi Dei vocabuntur. lp. 

. Desunt xai παγίδα et ὁ ante ὑψῶν, 


ιᾶς ἄνδρα Te γυγαικὸς µογο- 

. Cirea elericorum uxores multi loquuntur 
invlla.: ios quoque quzdam infra dicemus. Hic so- 
Jummodo investigamus quare scripserit Tertullia- 
nus De exhortatione castitatis cap. 7 : Cautum ἐπ 
Levitico : Sacerdos mei non pe ܕܐܐܐ ܬܐܐ‎ vel nubant, 
vel nubent ; |, De monog., c. 1 : Prohibet lez sacerdo- 
tes t ngbere; et Siricius epist, 1; cap. 8 : Ubi. 
illud est, quod Deus noster duia per Moysem lege. 
cons(iluil, dicens : Sacerdotes mei semel nubant }- 
sc Innocentius cap. 6, epist. 2 ; Nec is qui seoun- 
dam duait uzorem clericus fiat ia scriptum est : 
Un ws uxoris virum. Et iterum (in collectione Cres- 
conii, alibi) : Sacerdotes mei semel nubant. Et.alibi 
ende colléctio, sterum) : Sacerdotes mei non nu- 
bant amplius ; epist. vero 95 , cap. 5 : Scripium est 
dn Veteri Testamento : Uxorem virginem accipiat 
sacerdos, Et alibi : Sacerdotes mei semel nubautz 
cum nec in Levitico, nec in tota lege, nec ullibl 
Secipturarum, quidpiam ejusmodi legatur. Et qui- 
dem 'dici |) Siricium ex Tertulliano accepisse , 
ex Siricio ac Tertulliano Innocentium ; huncque 


ο 
μέλλοντα εἰς ἱερωσύνην προχειρίζεσθαι, » Ὕπαρ- 
χέτω οὖν καὶ ἀόργητος" ὅτι λέγει ἡ Xogla 
€ Ὀργὴ xal φρονίμους ἀπόλλυσιν. » Ἕστω δε + 
στλαγχνος, ἀδάνανσος, ἀγαπητικός: ὅτι λέγει Κύριος" 
«Ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες, ὅτι ἐμοὶ μαθηταί ἔστε, 
ἐὰν ἀγαπᾶτε ἀλλήλους. » Ἔστω καὶ εὐμείάδοτος, 
φιλόχηρος, φιλόξενος, ὑπηρετιχὴς, εὐδιάκονος, εὔ- 
σχυλτος, ἀνεπαίσχυντος, εἰδὼς τὸν μᾶλλον ὄντα ἄξωνν 
ὑπολήψεως 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ Δ΄. 


"Οτι οὐχ ἑκάστῃ 4 
ὅτε καὶ τὴν pid dg iere ipid 
ταφαγῇ, μεθύσῳ, ἀργῷ οὐ μεταδιδόναι χρή. 

Εἰ γὰρ χήρα τις ὑπάρχουσα ἡ δυναμένη ἐπαρχεῖν 
ἐν τῷ βίῳ τὰ χρηστήρια, ἑτέρα δὲ οὗ χήρα, ἀλλ' ἐνδεὴς 
ὑπάρχει διὰ νόσον, ἢ τεχνοτροφίαν, ἢ δι' ἀσθένειαν 
χειρῶν, ἐπὶ ταύτην μᾶλλον ἐχτεινάτω τὴν χεῖρα. Ei 
δέ τις )1( ὡς καταφαγὴς, ἢ μέθυσος, ἡ ἀργὸς, ἐν 
ποῖς βιωτικοῖς θλίδεται, οὐκ ἔστιν ἄξιος ἐπικουρίας 
οὔτε μὴν Ἐχχλησίας θεοῦ. 'Λέγει γὰρ ἡ Γραφὴ περὶ 
τούτων φάσχουσα, ὅτι « χρύψας ὀχνηρὸς τὴν χεῖρα 
αὐτοῦ ὑπὸ τὸν χόλπον, οὐ δυνήσεται, ἀπενεγχεῖν αὖ- 
τὴν εἰς τὸ στόμα αὐτοῦ. ν Καὶ πάλιν" « Ὁ ἀργὸς πες 
Ριέλαδεν τὰς χεῖρας αὐτοῦ, καὶ ἔφαγε τὰς cápxag 
αὐτοῦ. Πᾶς γὰρ μέθυσος, καὶ πορνοχόπος, πτωχεύσει, 
καὶ ἐνδύσεται (3) διεῤῥωγότα xo ῥαχώδη (5) 
πᾶς ὑπνώδης. » Kal ἐν ἄλλοις" « Ἐὰν δὲ εἰς τὰς 


"s; CLENENTIS T ROM. POST. OPERA: DUEMA. ' à 
K τικὰς χρείας. Γέγραπται γάρ" « Μωμοσχοπεῖσθε τὸν 


599 
alinis sit. ϑετίρίυπι namque est : « Diligenter in- 
spicite an sit ulla macula in eo, qui ad sacerdotium 
est eligendus ?!, » Sit igitur ire vacuus, quia Sa- 
pientia dicit : « Ira etiam prudentes perdit **. » Ad 
hose, non sit sordidus, sed misericors et charitatis 
stüdiosus, ait enim Dominus : « In hoc cognoscent 
«mnes quia discipuli mei estis, si diligatis invi- 
cem **. » Sit quoque liberalis, viduis ac hospitibus 
benevolus, promptus ad ministrandum ac servien- 
dum, infatigabilis, pravi pudoris expers; denique 
quis sublevatione dignior sit apprime calleat. 
CAPUT IV 
Quod non cuilibet vidue sit largiendum ; sed. quan- 


doque sit anteponenda nupta ; et quod voraci, ebrio- 
40, pigro, eleemosyna non sit praebenda. 


Etenimsi aliqua vidua sit, quz sibiad vitam neces- 
saria suppeditare possit ; sit vero alia mulier hon vi- 
dua, quz vel ob morbum, vel ob multitudiném!libero - 
rum, velob manuum infirmitatem, in egestatem deci- 
derit ; huic potius manum porrigat. Cum autem ali- 
quis, quia edax estautcrapulee deditus, aut otiosus, 
imopia vielus premitu; subsidium non merctur, 
imo nec Ecclesia Dei dignus est. De hujusmodi 
enim loquens Scriptura ait: « Piger abseondens 
manum suam in sinum, non poteril eam ad os suum 
referre 3». ܐ‎ Et iterum : « Piger complexus est ma- 
mus suas, et comedit carnes suas 37. Oninis enim 
ebriosus, οἱ scortator, mendicabil; et omnis so- 
niniculosus laceris ac pannosis induetur **. » Et in- 


fra: « Si autem in pliialas οἱ pocula. dederis ocu- ( φιάλας xal τὰ ποτήρια δῷς τοὺς ὀφθαλμούς σου, 
Yo tuos; postea ambulabis nudior pistillo , » Vere ὕστερον περιπατήσεις γυμνότερος ὑπέρου (4).» Ὡς 


ἀληθῶς γὰρ μήτηρ ἐστὶν ἡ ἀργία τοῦ λιμοῦ. 


^ Prov. xix, 34. '* Eccl. iv, δ. 


9! Joan. xim , 55. 
# lbid. 51 in. LXX. Pseudo ldnat. ad Ταυς. 9. 


enim pigritia maler est famis 


5! Lev, xxi, 17, * Prov. xv, 1, sec, LXX. 
^ Prov. xxii, 21. 


VARIORUM NOTAE. 


“Ὕστερον περιπατήσει γυμνύει ὑπέρου, ort; 
"el ἔστι τοὔνομα" οὗ γὰρ εἶπε ας, 1 
ὥσπερ ὕπερον, ὅπερ, εἴγε τὸ ὑπερῷον μη ύει, geris 
λεχθῆναι, ἀλλὰ γυμνότερον. (in marg. f. γυμνότε- 
00 Quod item ἐπ Proverbiis est : « Tandem obam- 
wulabit nudior pistillo. Ὕπερον si est nomen, nom 
enim dizit, Nudus aut. Nudissimus, tanquam pistil- 
lum, quod dici debebat, si quidem ὑπερῷον signifi- 
en τα RIIHOTEN dizit. Ex Schottana vero : κα τὸ 
ν ταῖς Παροιμίαις: Ὕστερον περιπατήσεις γυμνό- 
τερος ὑπέρου. ὑπὲρ ὃ ος ανν 10 τοῦ- 
voua* οὐ γὰρ εἶπεν' γυμνὺς, ἢ, Tupmórasóc ὡς ὕπε- 
ρον, ὅπερ, εἴτε τὸ ὕπερογ, εἴτε τὸ ὑπερῷον μηνύει, 
grae λεχθῆναι ἀλλά  τυμνότερος ὑπέῤου, ὑπὲρ ἃ 
εἷ. Quod item in Proverbiis est : Tandem obambulabis 
mudwor pistillo super quo stas, Siquidem compara- 
tivi est gradus nomen : neque enim. Nudus , vel Nu- 
dissimus dizit, tunc enim dizisse oportuit : Tanquam 
pistillum ; sed dizit Nudior ὑπέρου auper quo stas, 
sive id pistllum sive tabultum significet. Spissas 
wirobique tenebras. Sed sensum. videre videor, 
dum post περιπατήσεις γυμνότερος ὑπέρου repeto e 
superioribus verbum ἐστίν, Nisi mea fallit conjectura, 
vultclarissimus scriptor, quanquam minus probabili 
ter, legi non oportere in Proverbiis, γυμνότερος 
ὑπέρου, aut ὑπερῴου, quia de pistillo aut ceemaculo 
dictum fuisset, γυμνός aut γυμνότατος ὡς ὕπερον 


(1) Τίς. Deest in'altero cod. Vind. Ομ. > ~ 
ud Διεῤῥωγότα. Aler : διεῤῥηγμένα , non ma- 
ID, 


- 'Paxáón. Deest in altero. Ip. 
4) Ὕστει περιπατήσεις γυμνότερος ὑπέ- 
fov. Proverb. xxi, 31. Qui fit, inquies, ut ab He- 
rao Graecum adeo discrepet? Dicam quod sentio. 
Non legerunt LXX mia in rectiiudinibus, seu 
directe, aut ut Vulgata. blande. Legerunt. ΥΠΟ in 
nuditalibus : hocque παραφραστικῶς reddiderunt nr 
Adagium γυμνότερος ὑπέρου, id est, nudior pistillo. 
Fallitur quippe auctor Catenz a Peltano vulgatz, 
ὕπερον exponendo quoddam sicci graminis famnive ge- 
aus, quod propler naturalem debilitatem nudum et 
leve admodum exsistit; videturque ὕπερον cum 
ὑπεριχῷ confundere. Rectius Catenz edita : 
Τῆς θείας χάριτος γεγυμνωμένος πλέον ξύλου τινὸς, 
πῇ συνεχεῖ E uvis τοῦ προστυχόντος τὸν οἰχεῖον dmo- 
θαλομένου φλοιόν. Nudatus ἀῑείπα gratia plus quam 
lignum quidpiam, quod continuo ad obvia attritu 
suum amisit corticem. Et alia pariter manu scripta, 
γυμνὸς καὶ βαρὺς ὡς τὸ ὕπερον. Exstat de isio Para- 
bolarum textu difficilis ac forte mancus atque expli- 
candus μὲς locus Isidori Pelusiotze libro 1v, epistola 
112, quam edidit corrupte Conradus Rittershusius, 
correctius Andreas Schottus. Ecce illum, ex edi- 
tione Ritershusiana : Καὶ τὸ ἐν ταῖς Παροιμίαις : 


CONSTITUTIONES APOSTOLICE.—LIB, I — - . «n‏ ` ̈ܗ 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ £. n CAPUT V.‏ 
"ὁ lexozor mon oporlet. episcopum in judicio esse accepto-‏ 
[ρα debeat ene morlbes‏ :ܗܡ Ὁ χρὴ por opes Pri ἄξων τὴν νὰ τὴ‏ 
δίαιταν συνεσταλμένον. moderatis, et victw frugali.‏ 

Ἔστω δὲ ὁ ἐπίσχοπος ἀπροσωπόληπτος, μήϊε 86 Episcopus vero non sit personarum accepta- 
πλούσιον ἐντρεπόμενος ἢ χολαχεύων παρὰ τὸ mpoc- — for, neque lalis qui divite preter. offiium reve- 
Tixov, µήτε πένητα παρορῶν, ἢ χαταδυναστεύων. « Οὐ — realur aut aduletur, pauperem veto despiciat vel 
λήψῃ » γάρ, φησὶν ὁ Θεὸς τῷ Μωσεῖ, «πρόσωπον πλον- opprimat. « Nen » enit, inquit Dominus Moysi. 
“σίου, καὶ πένητα οὐχ ἐλεήσεις ἐν χρίσει. Ὅτι τοῦ € personam divitis. accipies ^ et pauperis non mi- 
Κυρίου ἡ χρίσις, » Καὶ πάλιν’ € Δικαίως διώξεις τὸ .sereberis in judicio "' Quoniam Domini judicium 
δίκαιον. » Τροφῇ x& ποτῷ " λυσιτελὴς καὶ αὐτάρ- — estt.» Et rursum z€ Juste quod justum est per- 
χης ὑπαρχέτω ὁ ἐπίσκοπος", ἵνα δυνηθῇ" νήφειν πρὸς — sequeris **. » Cibo ac potu sirnplici et frugali uta- 
πὸ νουθετεῖν τοὺς ἀπαιδεύτους. Ἔστω δὲ μὴ δάπανος, tur episcopus, quo imperitorum admohitioni póssit 
μὴ τρυφητὴς, μὴ ἠδύδιος, μὴ χρηστοφάγος. Ἔστω — invigilare. Ne sit sumptuosus, rie delicatus, ne νο- 
δὲ ἀνεξίκαχος, μαχρόθυμος ἐν ταῖς νουθεσίαις, πο- luptarius, ne cupedise obnoxius. Sit, clemens, ef in 
λυδίδακτος (5), μελετῶν καὶ σπουδάζων tv παῖς Β monendo patiens; ἀοοίτί 85. ̇ܐ‎ multe, librorum 
Κυριακαῖς ῥίδλοις, πολὺς ἐν ἀναγνώσμασιν, ἵνα τὰς Dominicorum cupidus méditator ac assiduus lector, 
Γραφὰς ἐπιμελῶς ἑρμηνεύῃ, ὁμοστοίχως τοῖς προφή- 400 Scripturas exacte interpretetür, Evangelium 
παις xo τῷ νόμῳ τὸ Εὐαγγέλιον ἑρμηνεύων (0) concordanter prophetis ac legi explicans; similiter 
ὁμοίως τῷ Εὐαγγελίῳ στοιχείτωσαν αἱ ἓκ νόμου καὶ Evangelio consonent interpretationes legis et pro- 
προφητῶν ἑρμηνεῖαι. Λέγει γὰρ ὃ Κύριος ܘܨ‎ — phetarum. Ait namque Dominus Jesus : ε Beruta- 
4 Ἐρευνᾶτε πὰς Γραφὰς" ὅτι αὗταί εἰσιν ἀξ μαρτυ- mini Scriptüras; ipse enim sunt, quz testimonium 
ροῦσαι nep ἐμοῦ.» Καὶ πάλιν" «Περὶ γὰρἐ μοῦ Μωσῆς  Derhibent de me 4. ܙ‎ Ét post : « De me enim 'scri- 
ἔγραψε. ܙ‎ Πρὸ πάντων δὲ διαστολεὺς ἀγαθὸς γινέσθω, — psit Moyses *', ». Ante otnnia autem siL divisor pro- 
νόμον xai δευτέρωσιν διαιρῶν, καὶ δεικνύων τέ ἐστι bs, qui legem et deuterosim sciat distinguere; et 

"νόμος πιστῶν, καὶ τί δεσμὰ ἀπίστων, ἵνα μή τις ὑπο- — quid slt lex fidelium, quid vere infidelium .nexus, 
πέσῃ τοῖς δεσμοῖς: Ἐπιμελοῦ οὖν τοῦ λόγον, ἐπί- demonstrare; ne quis in hos casses incidat. Habe 
σχοπε, ἵνα ἢ δυνατόν σοι πάντα χατὰ λέξιν ἑρμη- igitur curam verbi, episcope; ut-possis omnia ad 
νεύειν (T), καὶ ἓν πολλῇ διδαχῇ πλουσίως τρέφῃς verbum interpretari, utque populum tuum multa 
καὶ φωτίζῃς τὸν λαόν σου τὸν φωτισμὸν τοῦ νόμου. ( 80 copiosa doctrina nutriss, et illustratione: Tegis 
€ Φωτίσατε » γὰρ, φησὶν ὁ θεὸς, « ἑαυτοῖς φῶς — iMiumines. « Illnminate » énim « vobis, » ait Domi- 


quáósus, ὡς ἔτι καιρός. » nus, « lumen scientiz, dum adbuc est tempus **, » 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ q*. CAPUT VI. 

Περὶ τοῦ μὴ εἶναι τὸν ἐπίσχοπον αἰσχροκερδῆ, ^ Episcopus me sit turpi (ucro dediiws ; ntc fidejuasor. 

ic & δὲ ἐγγυᾶσθαι, ἣ ped erc ܝ‎ mec üdvocaus, Ὁ M 


"Ἔστω δὲ à ἐπίσχοπος μὴ αἰσχροχερδὴς, καὶ μά- Turpe luerum episcopus non αιιδγαῦ, preser- 
λιστα ἐπὶ τῶν ἐθνῶν, βλαπτόμενος μᾶλλον, ἢ βλά- {πὶ de gentilibus, malilque detrimentum capere 
πτων' μὴ πλεονέκτης, μὴ ἅρπαξ, μὴ ἀποστερητὴς, μὴ quam Ἰπίδστε, Νρη sit insatiabilis, non raptor, 
φιλοπλούσιος (8), μὴ μισόπτωχος, μὴ κατάλαλο, non defraudator, mon divitiis inhians, πόπ. οξος 
μὴ ψευδοµάρτυς, μὴ θυμώδης, μὴ φιλόμαχος, μὴ ταῖς — psuperum, non maledicus, non falàus teslis, non 
τοῦ βίου πραγματείαις συμπεπλεγμένος, μὴ ἐγγυώ- — iracundus, non contentiosus, non negotiis sacula- 
μενός τινα, ἢ συνηγόρῶν δίκαις χρηματικαῖς (8), ribus implicitus, non pro alio sponsor, aut in caus 


?* Citatur a Cedreno. Vide Testimonia Veterum, 3" Lev. xix, 45. " Exod, xxm 3, *'Deu. 1, 17. 
ܐܪ‎ Deut, xvi, 30, ** al. τροφὴ καὶ ποτό. Ν᾽ al. σοι ὦ ἐπίσχοπε. ** al. δυνηθῇς. μ᾽ Joan. v, 39. 
܀‎ [bid., 46, ** Ose. x, 12. . ** I. Clem. Epist. ad Jacob. c. 5. 1. Barnab., cap. 19. 


NARIORUM NOTAE, 


vel ὑπερῷον, nudus aut mudissimus tanquam: pistil- D (9) MÀ ἐγγυώμενός «wa, ἣ συνηγορῶν δίκαις 
ium cenaculug (quihus nihil nidius), sed ve- — χρηματικαῖς. Habentursimiles sanctiones non pau- 
ram lectionem esse, γυμνότερος ὑπὲρ ὃ εἴ. hocest, cz. Postremum autem ila inlelligo, ac si esset πο 
mudior quam es. Nudior supra sive ultra quod es, — quidem in cavais pecuniariis. Nam de crii libus. 
Cor. nulla poterat oriri difficultas. Tertullianus De idolo-. 
(5) HoAv8iBaxroc.. AMer c. Vind. habet πολυ-  latria, cap 47: Neque judicet de capite alicujus, 
διδακτικός, hoc est multum docendi studiosus, quod — pudore; feras enim de pecunia. Lactantius, lib. vr, 
Episcopum decet quam maxime. Cres. cap. 20: Nequevero justo licebit accusare quemquam. 
(8) "Epunveóor. Deest im ahero cod. Vindob. — crimine cmpitali ; .quia nihil distat , utrumne ferro, 
A an verbo ques occidas; quoniam occisio ipsa pro- 
(7) Ἑρμηγεύειν. Alter habet ἑρμηνεύσῃς, ea- — hibetur. Chrysostomus homil. De penitentia seu de 
dem sententia. Ip. politig, εἰς. (ἃ Savilio imperfecte, a Combefisio in- 
(8) Φιλοχλούσιος. hmans divitias, seu potius — tegreedita : Καλὸν, καὶ τὰς χρηματικὰς δίχας φθά- 
divites. Cor. νεῖν διαλύσεσι φιλικαῖς, ἵνα πρὸς τῷ τέλει τῆς δίκης 


E δὲ 


S: CLENENTIS-1 ROM; PONT. OPERA 10813? ܝ‎ 


sie pecuniariis advocatus, non ambitiosus, non in- A μὴ φίλαρχος, μὴ δίγνωμος, μὴ δίγλωσσος, μὴ πρὸς 


διαδολὴν ἢ καταλαλιὰν φιλήχοος, μὴ ὑποχριτὴς, μὴ 
ταῖς ἑορταῖς τῶν ἐθνῶν ἐπορεγόμενος, ἀπάταις χε- 
ναῖς (10) μὴ χρώμενος, μηδὲ ἐπιθυμητικὰς, μηδὲ 
φιλάργυρος" ὅτι πάντα τὰ τοιαῦτα ἐχθρὰ τοῦ Θεοῦ 
ὑπάρχει, καὶ δαιμόνων φίλα. Ταῦτα δὲ πάντα 6 ἐπί- 
σχοπος καὶ τοῖς λαϊχοῖς διαδεδαιούμενος παραγγελλέτω, 
ἐνάγων αὐτοὺς μιμητὰς γίνεσθαι τοῦ ἑαυτοῦ τρόπου. 
« Εὐλαδεῖς » γὰρ, φησὶ, ε ποιήσατε τοὺς υἱοὺς Ἰα- 
ραήλ. » Ἕστω δὲ σοφὸς, ταπεινόφρων, νουθετητικὸς 
ἐν ταῖς Κυριαχαῖς παιδείαις, καλογνώμων, ἀποτε- 
ταγμένος πᾶσι τοῖς ἐν τῷ βίῳ πονηροῖς ἐπιτηδεύ- 
μασι, καὶ πάσαις ἐθνικαῖς ἐπιθυμίαις. "Ἔστω εὐ- 
πρόστακτος 5", ὀξὺς πρὸς τὸ γνῶναι τοὺς φαύλους, 
καὶ φυλάσσεσθαι ἀπ αὐτῶν, φίλος δὲ ὧν πάν- 


constantis animi, non linguz duplicis, non calumnja- 
torum aut detrahentium auditor benevolus, non 
hypocrita, gentilium festorum non appetens, vanis 
fallaeiis abstinens, neque cupidus, nec avarus : ἰδία 
quippe omnia, ut Deo inimica sunt, ita et dzemonii- 
buschara. Hec universa episcopus plebi exemplo fir- 
mata suadeat, inducatque laicos ad imitationem 
morum suorum. « Cautos » enim, inquit, « facite {ἱ- 
Jios Israelis **, » Sit autem sapiens, humilis, Domini- 
carum disciplinarum doctor, indolis liberalis, quique 
pravis hujusce vite studiis omnibus et. universis 
gentium éupidiiatiVus nuntium remiserit. Preterea 


tircumspecte munus suum obeat, seu populum το-. 


gere pulchre calleat, acumine ingenii in cognoscen- 


dis atqne vitandis improbis exceliàt, diligat eun- p των, δίχαιος (14), χριτικὸς, καὶ ὅσα καλὰ ἐν ἀν- 


θρώποις ἐστὶν 53, ἢ ὑπάρχει, ταῦτα ὁ ἐπίσχοπος àv 
ἑαυτῷ χεχτήσθω" ὅτι ἀνεπίληπτος ἀδιχίας ὧν ποι- 
μὴν, τοὺς ἰδίους αὐτοῦ μαθητὰς ἀναγκάσει «καὶ 
διὰ τῆς ἀναστροφῆς αὐτοῦ '' προτρέψασθαι τῶν ἰδίων 
αὐτοῦ ποιημάτων μιμητὰς ἀξίους γενηθῆναι" ὡς λέ- 
Ὑει που καὶ ὁ προφήτης (19): «Καὶ ἔσται καθὼς ὅ 
ἱερεὺς, οὕτω xal ὃ λαός. } Καὶ γὰρ ὁ Κύριος ἡμῶν 
(45) καὶ διδάσκαλος Ἰησοῦς Χριστὸς ὁ Υἱὸς (14) τοῦ 


εὖπι ος. 3) Varia lectio, alterutrum vacat. "*'Locus corruptus, 9 se, 
donet i. ^ à 


ctos, justitiam servet, judicio polleat ;. demum 
quecunque apud homines pulchra reperiuntur, 
hx in se possideat episcopus; quoniàm? pastor 
«ui nullius vitii argui polerit, discipulos sibi com - 
muissus, conversatione sua ad hoc impellet ac. vel- 
Uli cogel, ut condigne facla .sua smulentur; 
quemadmodum aliquo in, loco asserit propheta : 
* Et erit sicut sacerdos, ita et populus **. » * Certe 


^ pev. xv, 51. 5 al. 
,ܐ‎ 9. δε ἐμαί, interpol. ad 


VARIORUM NOTAE. 


nentium aliorum, auctoritatem qno mido clevaverit 
diaconus quidam temporibus Lucze alterius patriar- 
che, disces ex ejusdem Balsamonis loco ad cap. 13, 
tit. 8 Nomocanonis Photiani, relato eliam in prae- 
dicto libro Graco-Romani Juris. Cor. 

(10) Kevaic. Alter eod. Vind. xaxvaiz, quz voces 
sepe οἱ soni affinitatem a librariis miscentur, prze- 
sertim eum alleruter sensus zeque corimodus est, 
CuER. 

(14) Δίκαιος, κριτιλός. Aller ms; δικαιοχριτικός, 

anter. Hzc conjungenda. ila ut cum acumine 
judicii zequitatem pari- passu incedere-oportere in- 
p s b. ܪ‎ 

(13) Προφήτης. Additar in altero Ὁσηέ, Hosee, 
quod glossam redolet. Ip. 

(15) Καὶ γὰρ ὁ Κύριος ἡμῶν, etc. Sumpserunt. 
hinc amplificator epistolarum. S. Ignatii in addita- 
uento ad c. 15 epistolze ad Ephesios, et Antinchus 
in homiliz 414; verba hujus sunt ; Φησὶν ἡ θεία 
Τραφὴ, ὡς [I ὧν] ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς ποιεῖν το καὶ 
διδάσηειν. Πρῶτον ἐποίησε, καὶ οὕτως ἐδίδαξεν. 
ομως καὶ αὐτὸς ἐντέλλεται λέγων: Ὃς ποιήσε 
καὶ διδά κληθήσεται ἐν τῇ βασι- 
is, inter alios. Hierony- 
mur, epist. 46; perdo ναρκών auctorem 
m imperfecti in. Mattheum ad c. m, 45; Vi- 
gilium. μις epist. 10: Joannem.Climaeum Seal 

lu 26, p. 554, εἰ Jobium monachum (Economici 

b. nr, cap. 14, in col. ccxxy Photiani Myriobibli. 

lnsuperque castiga interpretem Anastasii in '02n- 
0) 


Cap. 22, ubí inter alias inlldelitim objectiones 
hac queque adducitur : Ei ὧν ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς 
“ποιεῖν, ταῦτα πῶς ῥαπισθεὶς εἰς τῆν σιαγόνα, 
οὐχ ἔστρεψε Καὶ τὴν ἄλλην; ἀλλά χαὶ ἐνεχάλεσε ܝ‎ 
ῥαπῖααντι, quod esl : Si qua cepit Jesus facere. ca 
docuit; quo. modo mna mazilla carus, non prebuit 
alteram, quin et ca'dentem reprehendit ? non autom - 
cepit facere; prius docuit. CoT.—Pro xa 
γάρ habetur καθὼς γάρ in altero ms. Yindob. θεα. 

(44) Ὁ Υἱός. Désunt iu utroque ims. Ip 


' Sique Jesus 


λύει τὴν ἀρχὴν ἐγγυμνάζειν" 
πλὴν ἀλλὰ χἀχεῖ βελτίων, ἡ Bud θυμοῦ. Utile 
sit, μὲ civiles ac pecuniarias lites , amicabili compo- 
iene, finias, quo, lite finita, amicum obtineas : cri- 
miiiales autem lites, ne quidem componere contingat ; 
t neque ab initio intentaré ; sed ibi quoque indulgen- 
Jia ܐܘ !¢ )ܡ‎ ir. Quibus adde canofiem Tarraconen- 
sem 4, et alios. Ünde in simili huie apocrypho, epi- 
stola CJementis ad Jacobum, cap. 5, generaliter di- 
citur, μήτε ἐγγυητὴν, μήτε συνήγορον. Nec fidejus- 
sorem, nec litium advocatum. Et in Novella .consti- 
tutione 86 Leonis Philosophi ; Λίαν ἄρα ἱεροπρεπῶς 
à ἱποστόλων di 


Ἔγχλ' δὲ: δια-‏ , ܚ ܐܢܡ 
vepdel Pee poen‏ 


ἢ τῶν θεοχηρύχων à $ τοὺς συνηγο-. 
plc, ἢ ἑγγνίαις, ἢ πον 1. τοῖς ὅλοις τὰς 
πλησίοις ᾿ προαγέµοντας “ἑαυτοὺς ἐπισχόπους, ἢ 


itano definitum -fuit eon- 
ia Micos οἱ mónsehos advocatos, ut hon 
eie liceret causas agere, nisi. forte ecclesiasticam 
aliquam ος illius jussn. Cujus decreti (quod legitur 
In Bolsa mene ad canonem.46 Carthaginensem , et 
in-lib. m Juris Creco-Romani), ut. ct illud ܐܗܐ ܐܐ‎ 


Dei, primum coepit facere, deinde docere; quod bis. 
verbis alicubi exprimit Lucas: « Quz capit Jesus 
facere et docere ''. ܙ‎ Quocirca idem Magister ait : 
« Qui antem fecerit et docuerit, hic -magnus vo- 
cabitur in regno Dei '*. « Oportet autem ut. vos.Epi- 
scopi, populo sitis speculatores; quod vos quo- 
que speculatorem habeatis Christum. Et vos igitur. 
estote probi speculatores plebis Dei; quia Dominus 
per. Ezechielem cum- unóquoque vesirum loquens 
ait : « Fili hominis, speculatorem dedi te domui 
laraelitiom;et audies:ex ore meo sermonem, et ca- 
vere facies, et ex me-annuntiabis: eum dixero Íni- 
quo : Morte morieris; si sien locutus fueris, ut re- 
trahat se iniquus ab iniquitate sua, iniquus ille in 


ὃ CONSTITUTIONES ABOSTÓLICAE. τιν, V. : 
Qvo ἤρξατο πρῶτον ποιεῖν, ܘܡ‎ “τότε διδάσκειν' ὥς Α Doniinus.et doctor noster Jesus Christus, Fillus 


που λέγει )18( ὁ Λουκᾶς" « Ὧν ἦρξατα ὁ Ἰησοῦς 
ποιεῖν xal διδάσκειν.» Διό φησιν" « Ὃς δ' ἂν ποιήσῃ 
καὶ διδάξῃ, οὗτος μέγας κληθήσετᾶι ἐν τῇ βασιλείᾳ 
τοῦ: Θεοῦ. » Σκοποὺς γὰρ εἶναι δεῖ ὑμᾶς τῷ λαῷ τοὺς 
ἐπισκόπους, ὅτι καὶ ὑμεῖς σχοπὸν ἔχετε τὸν Χριστόν. 
Καὶ ὑμεῖς οὖν γίνεσθε σχοποὶ ἀγαθοὶ τῷ“λαῷ τοῦ 
Θιοῦ' ὅτι λέγει Κύριος διὰ τοῦ Ἱεζεχιὴλ πρὸς ἔχά- 
στον ὑμῶν φάσχων' ¥ YU ἀνθρώπου, σχοπὸν . δέδωχά 
ὅς τῷ οἴχῳ Ἰαραῇλ, καὶ ἀκούσῃ ἐκ στόματός μὸν 
λόγον καὶ διαφυλάξεις, καὶ διαγγελεῖς αὐτὸν παρ᾽ 
ἐμοῦ’ ky. τῷ λέγειν µε τῷ ἀνόμῳ’ Θανάτῳ ἀποθανῇ, 
καὶ οὐκ ἐλάλησας τοῦ διαστεῖλαι ἄνσμον ἐκ τῆς &vo- 
μίας αὐτοῦ, ܘ‎ ἄνομος ἐκεῖνος ἐν. τῇ ἀνομίᾳ αὐτοῦ 
-ἀποθανεῖται, καὶ τὸ αἶμα αὐτοῦ ἐκ τῆς χειρός σου ἐχ- 


ζητήσω" σὺ δὲ ἐὰν διαστείλῃ τῷ ἀνόμῳ ἀπὸ τῆς Β Ιπ]ᾳυ]ιαίοσια morietur, οἱ sanguinem'ejus de manu 


tua requiram ; (| αὐΐϑην si denuntiaveris Iniquo.de 
via sua, ut ab ea-se^avertat,.-et non se averterii, 
ipse in iniquitate gua morietur; et tu.an.mam tuam. 
liberasti, Similiter autem, si venerit bei gládius ; 
et'statuerit populua speculatorem ad vigiliam ; οἱ 
18 videns gladium acéedentem, ron pranuntiaverit ; 
et gladius tulérit animam; anima quidem peccato 
suo sublata és; at sanguis de manu speculatoris 
requiretur, quia non significavit tuba ; sin aulem 
sijgniflcaverit buceima ,e& qui audivit, non:se οὔτ 
servawerit, venerilque gladius, et ipsum. tulerit , 
sanguis ejus super ipsum erit; quia andita-buccina 
aibi nen providit; quí autem cavit, liberavit ani- 
mam: stam; et speculator: quia significavit, vita 
vivet *', » Gladius quident est judicium ;-tuba: vero 
sacrum Evangelium ; speculator autem, in Ecclesia 
slatutua episeopus, quern oportet de judicio predi- 
care, sfhrmare, contestari. Si non denuntiaverilig. 
populo et obtestati fueritis, in vos inscientium ος” 
ratam redundat. Quocirca ln'peritos monete, et 
cum libertate arguite, ignaros docete, e*uditos con» 
firmate, aberrantes reduciie, Nec si eadem verha 
lisdem de rebus' proferamus, vitio nobis veretur, 
fratres, Scilicet credibile est, nonnullos iterata 
toties: auditione pudefactos vel semel aliquid boni 
gesturos,-et mali declinaturos. /AiL enim per Ρέο- 
phetam Deus: « Testiflcare illis hec, forte vócem 
tuam audient "*.» Et iérumr: « Si forte audiant, 
D si forte concedant". ܙ‎ Et: Moyses populo dicil : 
«81 auditu. audieris; Dominum: Deum, ܐܘ‎ feceris 
bonum ac rectum in oculis ejus *; » Rursumque : 
* Audi lsracl, Dominus Deus tuus, Dominus unug 
est". » Et Dominos in-Evangelio sepe comme- 


ὁδοῦ αὐτοῦ ἀποστρέψαι ἀπ' αὐτῆς, xal μὴ ἀποστρέψῃ, 
αὐτὸς ἓν τῇ ἀνομίᾳ αὐτοῦ ἀποθανεῖται, χαὶ σὺ τὴν 
ψυχὴν σου ἐῤῥύσω, Ὡσαύτως δὲ (16) μάχαιρα πολέ- 
μου ἐὰν f ἐρχομένη, xa στήσῃ ὁ λαὸς σχὸπὸν εἰς 
προφυλακὴν, καὶ ἰδὼν αὐτὴν ἐρχομένην, μὴ προµη- 
νύσῃ, καὶ λάδῃ ψυχὴν, ἡ μὲν ψυχὴ τῇ ἁμαρτίᾳ αὐτῆς 
ἐλήφϑη, τὸ δὲ αἷμα ἐκ χειρὸς τοῦ σχοποῦ ἐκζητηθή- 
σεται, ὅτι οὐὰ ἐσήμανε τῇ αἀλπιγγί ἐὰν δὲ σημάνῃ 
τῇ κερατίνῃ, καὶ μὴ φυλάξηται ὁ ἀχούσας, χαὶ ἔλθῃ 
ἡ μάχαιρα, xal λάδῃ ᾿αὐτὸν, τὸ αἶμα αὐτοῦ ἐπ᾽ αὐ- 
πὸν ἔσται, ὅτι οὐχ ἐφυλάξατο“ ἀχούσας τῆς χερατίνης, 
ὁ δὲ φυλαξάμενος, τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἐῤῥύσατο, ܐܬܡ‎ ὁ 
σκοπὸς ὅτι ἐσήμανε, ζωῇ ζήσεται.» Μάχαιρα μέν 


ἔστιν ἡ χρίσις" σάλπιγξ δὲ (41), τὸ Ἱερὸν Εὐαγγέλιον" c. 


σχοπὸς δὲ, ὁ χατασταθεὶς τῇ Ἐχχλησίᾳ ἐπίσχόπος, ὃν 
δεῖ κηρύσσοντα διαμαῤτύρασθαι καὶ (18) διαδεδαιοῦ- 
σθαι περὶ τῆς κρίσεως, Ἐὰν μὴ διαγγείλητε, καὶ 
διαμαρτύρησθε τῷ λαῷ, εἰς ὑμᾶς ἡ ἁμάρτία τῶν ἀ- 
νοούντων εὑρεθήσεται. Διὸ τοὺς ἀναστρεφομένους ἐν 
ἀπαιδευσίᾳ (49) νουθετεῖτε, xal ἐλέγχετε μετὰ παῤ- 
ῥησίας, τοὺς ἀγνοοῦντας διδάσχετε, τοὺς ἐπισταμέ- 
νους στηρίζετε, τοὺς πεπλανημένους ἐπιστρέφετε. Τὰ 
αὐτὰ περὶ τῶν. αὐτῶν λέγοντες, ἀδελφοὶ, οὐχ ἅμαρ- 
τησόμεθα. Ἐκ γὰρ τοῦ πολλάκις ἀκούειν; εἰκός τινας 
δυσωπηθέντας χἂν ἅπαξ τι τῶν καλῶν ποιῆσαι xal 
τῶν πονηρῶν παραιτήσασθαι, Λέγει γὰρ διὰ προφήτου 
ὁ Θεός" «Διαμαρτύρει αὐτοῖς ταῦτα, ἴσως ἀχούσονταί 
σου τῆς φωνῆς.» Καὶ πἀλιν' ܀‎ Ἐὰν ἄρα ἀχούσωσιν, 
ἐὰν ἄρα ἐνδῶσι.» «Καὶ ὁ Μωσῆς φησι τῷ λαῷ" 
4. Ἐὰν (30) ἀχοῇ ἀκούσῃς Κυρίου τοῦ Θεοῦ, καὶ πποιή- 
σῃς τὸ ἀγαθὸν καὶ τὸ εὐθὲς ἐν ὀφθαλμοῖς αὐτοῦ.» 
Καὶ πάλιν' ܀‎ "Axoot, Ἰσραὴλ, Κύριος ὁ Θεός σου, 
Küptos εἴς ἐστι, » Καὶ ὁ Κύριος ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ πολ- 


τὰ οὶ αν 41  Maltb. v, 19. 8 Ezech, ;)ܫ‎ 2 οἱ seq. "* Per. xivi,5; Ezech, m, 7. ®» Esech 


i, 29, 


m, 11, @ Exod. zv, 26. *' Deut. γι, ὁ; Marc. 


VARIORUM NOTAE. 


(48) Καὶ διαδεδαιοῦσθαι. Alteromittit, Ip. 

(19) ᾿᾿Απαιδευσίᾳ. Alter addit αὐτῶν. 1». 

(30) Εάν. Hzc vox cum 17 sequentibus, qua- 
rum prem est πάλιν, omissa sunt in utro- 
que. ip. 


(15) "Dc xov λέγει usque.ad διδάσκειν. Desunt in 
altero ms. videnturque deleta a criticó, qui puinbat 
mon posse induci commode apostolos Lucam ad 
testimonitun citantes. CLER. 

(16) ΔΑ. Uterque codex xal. I. . 

(7 46. Melius emittas cum utroque codicc. Iv. 


OPERA DUBIA. 608‏ ;ܐܐܬ 
A λάκις μνημονεύεται λέγων" ὁ Ὁ ἔχων ire ἀχούειν,‏ 
ἀκουέτω.» Καὶ ὁ σοφὸς Σολομών φησιν « ἴλχους,‏ 
vli, παιδείαν πατρός σου, xal μὴ ἀπώσῃ θεσμοὺς μη-‏ 
τρός σου. v Καὶ µέχρι σήμερον οὐκ. ἤκουσαγ᾽ καὶ ὃφ-‏ 
ἈΧοῦντες γὰρ (34) ἀχηχοέγαι, παρήκουσαν, καταλεί-‏ 
ψαντες τὸν ἕνα χαὶ μόνον ἀληθινὸν Θεὸν, καὶ εἰς τὰς‏ 
Δεθρίους καὶ δεινὰς αἱρέσεις κατασυρέντες, περὶ ὧν‏ 
αὖθις ἐροῦμεν.‏ 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ 7’.‏ 
Οἷον, χρὴ εἶναι τὸν μεμυημένοκ.‏ 


Τνωστὸν δὲ ἔστω ὑμῖν, ἀγαπητοὶ, ὅτι οἱ-βαπτια- 
θέντες εἰς τὸν “θάνατον τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, οὐχέτε 
ὀφείλουσιν ἁμαρτάνειν οἱ τοιοῦτοι. Ὡς γὰρ οἱ ἀπο- 
θανόντες ἀνενέργητοι πρὸς ἁμαρτίαν ὑπάρχουσιν, οὕτω 

Β χαὶ οἱ συναποθανόντες πῷ Xen. ἄπραχτοι πρὸς 
ἁμαρτίαν. Οὐ . πιστεύομεν οὖν, ἀδελφοὶ, λουσάμενόν 
τινα τὸ τῆς ζωῆς λουτρὸν, ἔτι πράσσειν τὰ τῶν ἀνόμων 
ἀσελγήματα. Ὁ δὲ ἁμαρτήσας μετὰ τὸ βάπτισμα, 
οὗτος ἐὰν μὴ μεταγνῷ, καὶ παύσηται τοῦ πλημμε- 
λεῖν, εἰς γέενναν κατακριθήσεται. 

ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ H'. 
Περὶ συκοφαντουμένου, ἧτοι ἐλεγχομένου. 

Εἰ δέ τις ὑπὸ ἀπίστων συχοφαντηθῇ διὰ τὸ μηχέτε 
αὐτοῖς συνασελγαίνειν, γινωσχέτω ὅτι μαχάριος ὁ 
ποιοῦτος ὑπάρχει Θεῷ (23)" καθὼς καὶ ὁ Κύριος ἐν τῷ 
Εὐαγγελίῳ λέγει". «Μακάριοί ἔστε, ὅταν ὀνειδίσωσιν 
ὑμᾶς, ἢ διώξωσιν, ἣ εἴπωσι xa ὑμῶν πᾶν πονηρὸν 
ῥῆμα, ψευδόμενοι, ἕνεχεν ἐμοῦ" χαίρετε, καὶ ἀγαλ- 

c λιᾶσθε, ὅτι ὁ μισθὸς ὑμῶν πολὺς ἐν τοῖς οὐρανοῖς.» El 
οὖν τις βλασφημηθείη ἐπὶ ψεύσµατι, μακάριος ὁ τοιοῦ- 
κος. Λέγει γὰρ ἡ Γραφή" « ᾿Ανὴρ ἀδόχιμος, ἀπείρα- 
στος παρὰ Θεῷ. » ΕἸ δέ τις ἐλεγχθῇ πράξας τι ἄνο- 
μον, ὁ τοιοῦτος οὐ μόνον ἑαυτὸν ἔδλαψεν, ἀλλὰ καὶ βλα»- 
φημίαν προσέτριψε τῷ κοινῷ τῆς Ἔχχλησίας δώματι, 
καὶ τῇ διδασκαλίᾳ, ὡς μὴ ποιούντων ἐκεῖνα, ἃ λέγο- 
μεν εἶναι καλὰ, καὶ ὀνειδισθησόμεθα καὶ ἡμεῖς ὑπὸ 
τοῦ Κυρίου, ὅτι « Λέγουσι, καὶ οὐ ποιοῦσιν. » “θεν 
τοὺς τοιούτους ἐλεγχθέντας ἀληθῶς, παραιτήσεται 
μετὰ παῤῥησίας ὁ ἐπίσχοπος, εἰ μὴ µεταθάλωνται 
τὸν τρόπον. 


en 8. CEENENTIS 1 ROM. 


morat ac dicit: cQui habet aures audiendi, au- 
diai **, » Et sapiens. Salomon : « Audi, inquit, fili, 
disciplinam [atris tui, et ne- abjicias leges matris 
tuse **, » Profecto-hactenus nom audierunt; nam se 
audilsse: putantes, perperam audierunt; derelicto 
uno ac solo vero Deo, οἱ ad perniciosas atque ex« 
secrabiles hereses disiracti,. de quibus infra di- 


cemus. " 
CAPUT VII. 
Qualem oportet esse ewm qui pr baptismum est 
initiatus, 


Scitote; charissimi, quod qui in mortem Domini 
Jesusunt baptizati, non debent amplius peccare. 
Nam sicut mortui, pecoati capaces. non sunt ; ita et 
Christo -eommorui, peccatum commitlere ne- 
queunt. ltagpe, fratres, non credimus quempiam 
vitse Javacro Jotum, adhuc iniquorum llagitii se in- 
quinare. Qui autem post baptismum deliquerit, hic 

-nisi resipiscat ac peccare. desinat, ad gehennam 
condemnabitur. 


CAPUT ΥἹΠ. 

De eo qui in calumniam, vel reprehensionem incurrit, 

Quod si aliquis ab infidelibus, quia nun est am- 
plius eorum nequitia: consors, ealumniosas patitur 
delationes; sciat ille se beatura esse apud Deum : 
quemadmodum et Dominus in Evangelio. loquitur : 
* Beati estis cum maledixerint vobis, vel perseeuti 
vos fuerint, vel dixerint adversum vos omne malum 
verbum, mentientes, propter me: gaudele el ex- 
sultate, quoniam merces vestra copiosa est. in 
εσας ** ܙ‎ Qui igitur mendaeibus appetitur convi- 
elis, is vere beatus est; quandoquidem Scriptura 
dicit : « Vir reprobus non tentatur a Deo "*.» Porro 
qui mali quidpiam egisse convincetur, ille non 80- 
lum nocuit sibi, verum etiam in cofflmune Ecclesias 
corpus et in sacram doctrinam injuriosus fuit ; 


quasi eam. honestatem quam praedicamus, operibus - 


non probemus, mereamurque eliam nos illam ex- 
probraüonem a Domino audire : « Dicunt, et non 
faciunt *, » Quapropter homiues hujusmodi, qui 


vere convicti. fuerint, nisi mores mutaverint, episcopus fidenter abdicabit, 


D ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ f. ; 
Ὅτι ἀδωροδόχητον εἶναι χρὴ τὸν ἐπίσκοπον (25). 
Οὐ γὰρ μόνον ἀπρόσκοπον εἶναι χρὴ τὸν ἐπίσκοπον, 
ἀλλὰ καὶ ἀπροσωπόληπτον, ἐν χρηστότητι cuppovi- 
ζοντα τοὺς ἀμαρτάνοντας. Εἰ δὲ καὶ αὐτὸς οὐχ εὐσυν- 
εἰδητος ὑπάρχων, προσωπολήπτης γενόμενος, διά 
τινα αἰσχροχερῦη δωροληψίαν, φείσεται τοῦ ἀνόμως 
ἁμαρτόντος, ἐάσας ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ μένειν αὐτὸν, 
παραχούσας τῆς θείας καὶ Κυριακῆς φωνῆς τῆς (24) 


55 Jac. 1, 12, 15. “4 Matth, xxm, δ. 


v, M. 


CAPUT IX. 

Episcopum: non debere ease muneribus pervium. 

Oportet enim episcopum non modo inculpatum 
esse, sed et personarum non acceplatorem, quique 
peccatores humaniter castiget. Quod si sibi quoque 
male conscius, et' certis pérsonis gratificari cu- 
piens, sordide acceptis muneribus, sceleroso pe- 
percerit, eumque in Ecclesia manere permiserit, 
et neglexerit divinas ac Dorminicas voces, dicen- 
5. Prov. 1, 8. 


*! Matth, xi et. xit. ** Matth. 


VARIORUM NOTAE. 


(ἢ p d hic deest in utroque codice. Iv. 
lec vocula -deest in altero cod. Io. 


fp ka? δοκοῦντες γάρ. Oi b. δὲ , aller co» 
dex. CER. 
(22) Θεῷ. Alter codex Vind. παρὰ Θεῷ. In; 


accipies personam ἐπ΄ judicio **. Non justificabis 
impium **. Non accipies munera propter animam . 
nam munera exczcant oculos sapientum, et perver- 
tunt verba justorum "*, » Et alibi Scriptura pronun- 
tiat : + Auferetis malum ex vobis ipsis "!.» Et Salo- 
Ton in Proverbiis dicit : « Ejice e consessu pesti- 
lentem, ét exibit simnl cum eo jurgium "*. » 
τ CAPUT X. . 


Quod episcopus qui temere parcit. peccatori, culpa 
mun careat. 


Ad isla autem qui animum non adverterit , de- 
benti penas inconsiderate ignoscet; 'sicut Saul 
Agago '* ; et Heli liberis suis **, ignorantibus Domi- 
num. Hic ergo ἔμαι dignitatem suam, tum Dei Ee- 


. CONSTITUTIONES APOSTOLICA. — LIB. Π. 
λεγοδσης” « Δικαίως διώξεις τὸ δίκαιον (25). Οὐ λήψῃ A tes: «Juste persequeris: quod justum est. Non 


ܝܚ 
πρόσωπον ἐν χρίσει. Οὐ διχαιώσεις τὸν ἀσεδῇ (36).‏ 
λήψῃ δῶρα ἐπὶ ψυχῇ" τὰ γὰρ δῶρα ἐχτυφλοῖ ἐφ-‏ 00 
θαλμοὺς σοφῶν, καὶ λυμαίνεται ῥήματα δικαίων.»‏ 
Καὶ ἐν ἄλλοις φησίν' € Ἐξαρεῖτε τὸν πονηρὸν ἐξ‏ 


ὑμῶν αὐτῶν.» Καὶ ὁ Σολομὼν λέγει ἐν Παροιμίαις" 
€ Ἔχθδαλε λοιμὸν συνεδρίου (27), καὶ συνεξελεύσεται 


αὐτῷ νεῖχος.» 

ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ T. 

"on ὁ ܬ‎ διδόι οὔ. 
i or eie 
Ὁ δὲ μὴ προσέχων τούτοις, ἀχρίτως φείσεται ἐπὶ 

τῷ ὀφείλοντι τιμωρίαν, ὡς ὁ Σαοὺλ ἐπὶ τῷ ᾿Αγὰγ, 

καὶ ὁ Ἡλεὶ τὸῖς υἱοῖς οὐχ εἰδόσι τὸν Κύριον. Ὅτι οὖ- 
τος (29) ἐδεδήλωσε xa τὴν οἰχείαν ἀξίαν, καὶ τὴν 


τοῦ Θεοῦ Ἐχχλησίαν τὴν χατὰ τὴν παροιχίαν αὐτοῦ. B elesiam sua in parecla sitam maculat : quocirca 


coram Deo et hominibus sanctis injustus est, utpote 
muclor scandali multis,recens baplizatis et cate 
chumenis, ilemque utriusque sexus adolescenti- 
bus, eumque ve manet, et mola asinaria in collo, 
εἰ profundus gurges cui obnoxius est", Nam qui 
cernent priucipem suum adeo in judicando negli- 
gentem ac iniquum, vacillare incipient, atque eo- 
dem vitio occupati, cogentur una cum eo perire; 
sieut populus cum Hieroboamo , et cum Core "* 
sceleris socii interiere. Cieterum peccator .eum 
episcopum et diaconos criminis puros esse cogno- 
verit, εἰ ovile incontaminaium; principio quidem 
conscientia sua perculsus, Ecclesiam Dei per con- 
lemplum intrare mon audebit: quod si pensi nibil 


ἄδιχος οὖν οὗτος καὶ Θεῷ, καὶ ὁσίοις ἀνθρώποις, ὡς 

τιος σκανδάλου πολλοῖς νεοφωτίστοις (30) καὶ κατ- 
ηχουμένοις γενόμενος, ἔτι δὲ νέοις καὶ νέαις τῇ 
ἡλικίᾳ, ὃν τὸ οὐαὶ περιμένει, καὶ ὀνιχὸς μύλος ἐν τῷ 
πραχήλῳ, καὶ ὁ βυθὸς, ἐν-ᾧ ὑπόδιχος ὑπάρχει. Διὰ 
γὰρ τὴν τῆς ἀκρισίας ἀνομίαν βλέποντες τὸν τοιοῦτον 
αὐτῶν ἄρχοντα, ἐν ἑαντοῖς διαχριθήσονται, καὶ χρη- 
σάμενοι τῇ αὐτῇ νόσῳ, συναπολέσθαι αὐτῷ ἀναγκασ- 
θήσονναι, ὡς τῷ Ἱεροδοὰμ ὁ λαὺς, καὶ τῷ Κορὲ οἱ συν- 
ἀράμενοι αὐτῷ. Εἰ δὲ βλέποι ὁ ἁμαρτὼν τὸν ἐπίσχοπον 
καὶ τοὺς διαχόνους ἀθώους ἐγχλήματος, καὶ τὸ ποίμ- 
νιον χαθαρὸν ὑπάρχον, πρῶτον μὲν, οὐ τολμήσει,χα- 
ταφρονήσας (51), εἰς Ἐχχλησίαν Θεοῦ. εἰσελθεῖν, 
πλησσόμενος τῇ συνειδήσει (58) αὐτοῦ" εἰ δὲ παρ' 


οὐδὲν ἡγησάμενος εἰσέλθοι, ἢ παραχρῆμα ἐλεγχθή- ο habens, ingressus fuerit, aut statim arguetur ae 
σεται, ὡς Ὀζὰ ἐπὶ τῆς κιδωτοῦ ἀψάμενος, ὥστε — poenas dabit, sicut Oza cum arcam ut firmaret teti- 
Ἱδράσαι, καὶ Og "Άχαρ (85), ἐπὶ τῇ κλοπῇ τοῦ dva- — git", el sicut Achar cum de anathemate furatus 


“τ Deut, xvi, 90. ** Deut, t, 41. Exod. xzur 7in LXX. '' Ibid, 8. '' Deut. vi,15 Cedrenus. 
Vide Test. Vet. '' Prov. xxi Lege Anastasi quest, 60, "Reg. xv. 1 ες. ,ܐܐ‎ "5 Matth. 
xvi, 0; 7. | "* HI Beg. xu; Num. xvi, '' Il Reg. vi. 


` VARIORUM NOTAE. 


) Δικαίως. διώξεις τὸ δίκαιον. Hunc textum, 
qui in LXX sic producitur, δικαίως τὸ δίκαιον 


pressus ad Can. apost. 73, "Ayae, manuscriptus 
Αχαρ. De Achare .ܩ‎ 
branz Περί cod. 3451, relatu non indigna : Ὁ νο- 


0 ποικίλην λεπτὴν, 


καὶ σ' δίδι ἀργυρίου, καὶ γλῶσσαν μίαν χρυσὴν 

n ἣν ὁ - rag vibe Καρμὶ, υἱοῦ 2 up. 
patch λέξις τὸ ποιχίλην λεπ- 
τὴν, ῥένδαν Βαδυλωνίτιχον φου jv καλήν" ἤγουν 
χλαμύδα βασιλικὴν χρυσῆν, τινὲς δὲ στολὴν, ὕφασμα, 


διώξῃ, multum detorquet Antiochus homilia 75, dum 
itat, δίκαιος τὸ δίκαιον διώξει, αἱ (quod nequaquam 
credo) libri impressi vitio carent. finie consului 
scriptos : et in membranis Regiis cod. 2420, reperi, 
δικαίως τὸ δίχαιον διώξει. Cod. vero 700 : Δικαίως τὸ 
δίχαιον διώξεις. Cor. 
᾿Ασεδῆ. Addit uterque ἕνεχεν δώρων. CreR. 
aT) Συνεδρίου. Uterque prafigit prepositionem 
E 


x. Ip. ^ 
3 "Ori, ete. Deest in ultroque hzc inscri- 
tio. Ip. 


4 (89) Οὗτος. Τοιοῦτος in.utroque. 15. 
(δ) Νεοφωτίστοις. Alter νεοφύτοις, minus re- 


cte. Ip. 

n Καταρρογήσας. Hec vox deest 1n gemino 
cod. ms. Vindob. nec sane necesearia est, Ip. 

(58) Τῇ συνειδήσει. Alter codex 
ܐܐܟ‎ recte. Postea pro εἰ δὲ παρ' οἱ 
δὲ καὶ παρ᾽ οὐδέν, Le edt ἐμφατικώτει 


συνείδησιν, 
uterque εἰ 
pov. 1n. 


quid. dicat S. Hieronymus, libro, 


(93) °“ pre Qui: 
de loci raicis, verum hujus furis nomen est 
Achar, non Achan , vel Achor; licet Achan obvium 
sit, Áchor autem legatur in quibusdam Bibliis mss. 
Latinis, in Csariensi Eusebio Περὶ τῶν τοπιχῶν 
ὀνομάτων ἐν τῇ θείᾳ Γραφῇ, in Hieronymo ad. Mi- 


812 


Βέματος, χαὶ ὡς Γιεζὶ ἐπὶ τοῖς τοῦ Νειμὰν χρήμα- 
cw, καὶ παρανείκα. (64) τιµωρηβήσετας, ἢ γουθε- 
τὐμενὸς ὑπὸ τοῦ ποιμένος, εἰς μετάνοιαν ὑκαχϑήσεται" 
περιδλεψάμενος γὰρ τοὺς καθ’ ἕνα, xal ἐν οὐδενὶ 
μῶμον εὑρίσχων, οὔτε παρὰ ἐπισκόπῳ, οὔτε μὴν 
παρὰ τῷ ὑπ᾽ αὑτὸν τεταγμένῳ λαῷ, αἰσχυνθεὶς, 
μετὰ αἰδοῦς xal πολλῶν δακρύων ἐξελεύσεται εἴρηνι- 
κῶς, κατανενυγµένος, καὶ μενεῖ χεχαθαρισμένον τὸ 
ποίμνιον" προσχλαύσει τε τῷ. Θεῷ, καὶ μετανοήσει 
ἐφ᾽ οἷς ἥμαρτε’ καὶ ἕξει ἐλπίδα, xal τὸ ποίμνιον ὅλον 


5, CLEMENTIS ܐ‎ ROM. PONT. OPERA (814: 


wi 
ܐܗ‎ "^; et ut Giezi. propter Naamanis munera? ; aut A 
3 pastore admonitus, ponitentie subdetur ; singu- 
lisque conspectis, et macula nec in episcopo necla 
ipsi subjecjo populo reperta, confusus atque coin- 
punctus, pacilite egredietur cum verecundia et la- 
erymis multis ; et grex purgatus, manebit: at ille 
in conspeciu Dei plorabit, et de peceato peniten- 
liam aget:ita et ipse optimam spem habebit, et 
tolum ovile visis-illius lacrymis discet, quod pec- 
ۈtur per ponitentiam ab interitu eripitur, 


θεασάμενον ἐχείνου τὰ. δάκρυα, νουθεσίαν ἕξει, ὅτι ἁμαρτὼν διὰ μετάνοιαν οὐκ ἀπόλλυται. 


ΚΈΦΑΛΑΙΟΝ ΤΑ. 
Ὅπως χρὴ τὸν. ἐπίσκοπον wpirsiv τοὺς ἁμαρ- 
τάνοντας, 
Διὰ τοῦτο οὖν, ἐπίσχοπε (55), σπούδαζε χαθαρὸς 
εἶναι τοῖς ἔργοις, γνωρίζων τὸν τρόπον σου καὶ τὴν 
ἀξίαν, ὡς Θεοῦ τύπον ἔχων ἐν ἀνθρώποις, τῷ πάντων 
ἄῤχειν ἀνθρώπων, ἱερέων, βασιλέων (56), ἀρχόντων, 


CAPUT ΧΙ. 
Quomodo oporteat peccatores ab epiicopo judicari. 
Quocirca, eplscope, -atude immaculatis actibus P 
locum dignitatemque tuam patefacere; quia inter 
homines figuram obtines-Dei, prasidendo cunciis 
mortalibus ; "'` sacerdotibus, regibus, principibus, 


"Jos. vi, "lVRheg. v. 551. Jgnat. Interpol. ad Trall. 7. 
YARIORUM NOTAE, 
ἱμάτιον, ἢ ὡς βαντίν (α)" ὅπερ ἐτίθουν τοῖς θεοῖς. Ἡ ܐܙܘ‎ hoc fe constifutum imperatorem, ܐܬܐ‎ nos armis 
γὰρ γλῶσαι ud ἐστον ἦν inus τῷ στόματι τῶν buy fei ad omnem inplendam salutem enit t dia- 
αὐτῶν, πος οὗ ἔχρινεν ὁ Ἰησοῦς τοῦ φονευθῆναι — boli perduceres. Cum-probare mon poisis ; ܨ‎ 
τὸν "Ayap, ἐκαλεῖτο φάραγξ "Axóp, boc est : Qui ez teplum sit tbi, - mox volion mox dominari RU. 
Hierichunte furatus est. vestem. variam. tenuem, et — sed ita eorum. óhedi alulis, ut δὲ subveriere eo- 
ducentas. didrachmas argenti, linguamque unam δ.»  rumdécreta teniqveris, δὲ [ueris in superbia compre- 
ream riy a didrachmaruns, fuii Achar filius — hensus, morie mori jussus 35; quo sinodo dicere po- 
Charmi, i Zambri, Is Zarm. Est autem Hebraica teris, ice posse de episcopis, quibus nisi obedie- 
dicio, variam subtilém, Rhendam Babylonicum — ris, ἔβην quantum apud Deum, mortís. pena fueris 
Phuphudotem : bonam : sive chlamydem regiam au- Aulctatus? (Casaub, exercit. 15, c. 41). Pretereo 


quod a viris doctis est. obsérvatum, nomen manar- 
€harum tributum fuftse episcopis, monsrchiam de 
illis dictam. Nec. volo citare verba Gollridi Vindo- 
cimensis opusculo 3 et 4, η appellantis 
dominum et imperatorem Οἱ ristianorum ; princi- 
pem ac regem Ecclesig; eum qui ex jure divino 
regibus ac imperatoribus domineLur : itemque alia 


id genus. Qus tamen omnia sobrie intelligere 
Oporiet; ne ad episcopalem dignititem fastus ac 
lyrannis accedant; unde frequentes sanctorum Pa- 

qum principum et jura pontl- 
am quod ad postremum atti« 
ur Mam superiora, alia 


irum querelz; neve 
ficum confundantur. 
net, non minus veritate niLit 


ἵν ἄρχειν ἐπὶ 
ἔξεστιν' οὔτε σὺ τοῦ θυµι Moers ἔχεις, 
eie misceás ecclesiasticiá, neque nobis in 
loc genere precipe; sed potius ea a nobis disce. Tibi 
Deus imperium commisit : nobis, quas auut. Ecclesie, 
concredidit. Et quemadmodum φαὶ tuum imperium 
occultis: conatibus. invadit, contradicit. ordinationi 
divine: ila et ܬܐܐ‎ cate, ne, que sunt. Ecclesia: ad te 
irahena, magno crimini obnozius fias. « Date, » acri- 
plum est, « qua eunt Cesaris, Cesari; et que Dei, 
Deo (Matth. xxii, 24). ܐ‎ Negue igitur fas est nobia 
in terris imperium tenere ; ni ܇‎ tu Hhmiamatum. 
«t sacrorum potestatem. habes (II Paral. xvi, 18), 
113 ἀφ lpdrmm Biragulum aui aliquid simile. Quibus hzc core 
Epir. Ῥατλος., 1 . 


84, .ܙܐ‎ νιν Ὁ ( 


renm. Nonnulli vero stolam, teztum, stragulum, aut 
pallium : quod. diis apponebant. Etenim lingua est, 
quam ponebant in ore deorum suorum. Locus porro 
in quo Acharem occidi decreverit Jesus, vocabatur 
vallis Achor. In eo aulem ia quo per frestantem 
virum Juden Frontonem Duezum arguitur βνημο- 
νικοῦ ἁμαρτήματος B. αν ον quasi homil. 
325 ad Rom. posuerit patrem pro filio, Charmim pro 
Acbare, defendi forsan poterit lectione cod. Regii 96 : 
Τὸν καταλευσθέντα μετὰ τοῦ γένους παντὸς. Χαρμὶ, non 
Χαρμήν, γεγιοίνθο : Lapidatum cum omni Charimis ge- 
nere, non lapidatum cum omni genere suo Charinhn. 
Cor.—Textus hebraicus habet. chan 17, absque ulla 
yariatione, ut patet ex Variis léctionibus cel. De Rossi. 
Concordant textus chaldaicus, arabicus, utraque 
Vulgata latina, antiqua novaque, nec nonomnes heb. 
codd. mss; quos mihi videre contigit. Daacu. 

(58) Καὶ παραυτίκα. Alter codex habet καὶ 1 
παρανεἰκα. CLR. x 

) πίσκοπε, Alter cod. ὦ ἐπίσχοπε. .ܬܐ‎ 

[5θ) Τῷ πάντων ἄρχειν ἀνθρώπων, ἱερέων, βασι- 
ܘܬܐ‎ etc, Hinc, atque ex cap. 20, 25, 26, 
cap. 31, lib. vin cap. 44, ubi additur sacerdotes esse 
ἄρχοντας, βασιλεῖς, δυνάστας, δεσπότας, κυρίους, 
desumpsit falsus lgnatius ad Trallianos 7, ad Phil- 
adelphenses &, ad Smyrnzoa 9, ad Anliochenos 
ult. ac forte Soppostor Epistolarum Pentificiarum 
epistola prima Clementis ante flnem, et titio epi- 
stole tertie eidem pontifici ascripta.. Scilicet ita 
locuti sunt. Clirisüani, postquam imperatores ac 
reges sua- religionis consortes habuere ; ut videre 
est ex Grecis in Efipbanio heresi 29, cap. 5, 4; 
ex Latinis in Ambrosio epist. 15, ad Valentinia- 
num μα Quin ipse primus imperator Chri- 
stianus Constantinus agnoscit apud Ruflnum lib. x 
Historie, cap. 2, Deum sacerdotibus potestatem 
dedisse de imperatoribus Ajuoque judicandi. Tum 


c 


insigni παῤῥησίᾳ Constantium, Constantini filium, 
Lucifer Calaritanus siccompellat lib. ¦, pro S. Atha- 
nasio : Proba ts super nos. facium judicem, Proba 


Tegitür in codice Regio : ἱμέτι 


(4) Lectio ineptissíma. Forte. 
sobtiliorem excogitent, per nos licel. 


non arridebít, 


δ, 


TITUTIONES APOSTOLIC.£.—LIB, Il. 


πατέρων, υἱῶν, διδάσχάλων, καὶ πάντων ὁμοῦ τῶν A patribus, filiis, doetoribus; cunctis, qui omnes pa« 


riter tibi subjecti sunt. Sic ergo in ecclesia sede 
sermonem faciens, quasi potestate przditus judi- 
candi delinquentes; vobis quippe episcopis dictum 
est: «Quod ligayeritis super terram, erit ligatum 
in ccelo; et quod solveritis super terram, erit solu- 
tum in celo **, × 
CAPUT XI. 
Doctrina de modo quo penitentes tractandi. sunt. 


judica igitur, episcope, cum potestate, quem - 
admodum facit Deus : verum ' poenitentes. Suscipe. 
Deus enim Deus misericordiz: est. Delinquentes 
increpa, admone aberrantes, síantes hortare ad 
perseverantiam in bonis, poenjtentes admitie; quo- 
niam οὕτω sacramento Dominus Deus daturum se 
veniam penitentium deliciis pollicitus est, Ait enim. 
per Ezéchielem : « Dic ad eos: Vivo ego, dicit 
Adonai Dominus; sí voluero mortem peccatoris, 


ὑπηχόων. Καὶ οὕτως ἐν ἐκκλησίᾳ καθέζου, τὸν λόγον 

ποιούμενος, ὡς ἐξουσίαν ἔχων κρίνειν τοὺς ἡμαρτηχό- 
- πας ὅτι ὑμῖν τοῖς ἐπισχόποις εἴρηται" « Ὃ ἐὰν δεί- 

σητε " ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένον ἐν τῷ οὐρανῷ" 

καὶ ὃ ἐὰν λύσητε ἐπὶ τῆς γῆς» ἔσται λελυμένον ἐν τῷ 

οὐρανῷ. »- 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 18΄. 
Διδασκαλίᾳ, ὅπως χρὴ προσφέρεσθαι τοῖς μετα- 
γοοῦσι. 


` Kglve οὖν, ὦ ἐπίσκοπε, μετὰ ἐξουσίας, ὡς ὁ Θεὸς, 
ἀλλὰ τοὺς μετανοοῦντας προσλαμδάνου (57). Ὁ γὰρ 
Θεὸς (58), Θεός ἔστιν ἐλέους. Ἐπίπιησσε τοῖς ἁμαρ- 
πάνονσε, νουθέτει τοὺς μὴ ἐπιστρέφοντας, παρακάλει 
τοὺς ἑστῶτας ἐμμένειν τοῖς καλοῖς, τοὺς μετανοοῦν- 
πας προσδέχου" ὅτι Κύριος ὃ Θεὺς μετὰ ὄρχου ἐπηγ- 
γείλατο ἄφεσιν παρασχεῖν τοῖς μετανοοῦσιν, ἐφ᾽ οἷς 
ἥμαρτον. Λέγε: γὰρ διὰ τοῦ Ἰεζεκιήλ' « Εἶπον πρὸς 
αὐτοὺς, ζῶ ἐγὼ, λέγει ᾿Αδωναῖ Κύριος (59), εἰ θελήσω 
“ἢ δήσητε, κ᾿ Matib. xvur, 18. 


VARIORUM NOTE. : 


absunt in altero codice, forte ob repetitionem vocis 
ܐ‎ qua utraque clausula clauditur. Quam ἡ 
ob rem sepe a librariis peccatum est. Possunt 
etiam abesse, sine eententize jactura. Ip, 

(89) Λέγει ᾿Αδωναῖ Κύριος. lta cum ms. Alexan- 
drino, Theodorito, codice regio, editio Aldina ; pro 
quo. Complutensis : Κύριος Κύριος; at male Roma- 
na, Κύριος tantum; errato quod szpe in ea editio- 
πᾶ, nonnunquam in aliis, et in mss. quoque oceur- 
rit. quodque etiam apud multos Patres deprehen- 
das; ρα ac preiermissione descriptorum. 
sacre Scripture; LXX enim interpretes, voces 
ܗܐ‎ 1218, quae passim in, Ezechiele repetuntur, ver- 


ὁ tisse videnür, modo ᾿Αδωναῖ Κύριος, modo Κύριος 


Κύριος, modo Κύριος ὁ Θεός, nunquam Κύριος dun- 
taxat, Sed et. librariorum.supinitati ascribendum, 
opinor, mendum, quod Hieronymi codices defor- 
mat, initio libri noni Comnientariorum in Ezechie- 
lem. Meo judicio scripserat ille : Ubicunque juxta 
LXX, secundo ponitur, Dominus, Dominus; secun- 
dum nomen tétragrámmaton esi, quod proprie ad 
Deum perlinet, εἰ ineffabile dicitur; primum com- 
mune, quod sepe in hominibus invenitur. Quam 
facile autem fuerit nolas mumerales commutare 
ad hodiernam lectionem conflciendam, primum no- 
men letragrammaten esi, secundum commune , 
nemo non videt. |a gravi errore liberatur vir 
maximus,-qui in eodem commentario ad cap. VI, 
vers. 5, contra observaverat, quod quando duo, 
Domini εἰ Domini, juncta sunt nomina; prius. no- 
men:commune ést ; sécundum roris Dei, quod ap- 
pellatur ἄῤῥητον, id est. ineffabile, et. quod scriptum 
fuit ín lamina aurea, que erat in (ronte. pontificis. 
Atqui Hieronymi vérba de prophetia sola Ezechie- 
lis aceipi debent. Notat qui idem sanctus Do- 
€tor ad Psalm. viti, 2, et cix, 1, tetragrammaton iis 
in textibus poni ante Adonai. Quod et alibi fit; ut 
Psal. juxtaHebraos Lxvin, 2t; οὐχ, 21; cxL, 8; exta, 8. 
Unde generaliter Origenes, iuterpretans locum 
Ezech.vin, 1, ait : Ἐντισιδὲ γέγραπται" Χθὶρ Κυρίου 
Κυρίου" xal γε ἐν ἄλλοις εἰρήχαμεν ὅτι πολλαχοῦ τὸ 
ܐ‎ ἐν τῇ Κύριος φωνῇ, τὸ σεδάτμιον παρ' 
Ἑδραίοις ἐστὶν ὄνομα ποῦ Θεοῦ, 6 τι περ οὐ ταχέως 
προφέρονται. IDA ἔσθ' ὅτε τὸ Κύριος τάσσεται καὶ 
ἐπὶ Κυρίου τῶν δούλων. Ἔνθα οὖν χεῖται τὸ Κύριος 
Κύριος, χρὴ εἰδέναι ὅτι τὸ μὲν ἕτερον οἰονεὶ τὸ κύ- 
ριον ὄνομα xaX ἄῤῥητόν ἔστι τοῦ Θεοῦ; τὸ δὲ λοιπὸν 
τὸ Κύριος, Ἑθραῖοι ᾿Αδωναῖ, ἐπὶ «00 Κυρίου. τάα- 


ενοι τὴν ἐπὶ τοῦ ἀῤῥή-‏ ܚ 
νρίον τῶν [ΜΜ‏ ܨ ο μα λωώσκ gin‏ 


imperatór. De priori vero, 
ܣ‎ cp M dici! 
X μετὰ ἔμπαι], 
Beds χρηστός, εἰς, Et in. 
11, in Episiolam ad Ephesios : 00 χυριεύομεν ὑμῶν 
τῆς σος romeo, οὐδὲ δεσποτιχῶς ταῦτα ἐπιτάτ- 
ποµεν. Εἰς διδασκαλίαν λόγου προεχειρίσθημεν, οὐκ 
εἰς ἀρχὴν, οὐδὲ εἰς αὐθεντίαν᾽ συμβούλων τάξιν ἐπέ- 
pe ip sp ποθητὸ ὁ συµδουλεύων. Me τὰ παρ᾽ 
τοῦ, οὐχ ἀναγχάζων ἀκροατήν' ἀλλ᾽ αὐτὸν ἀφίησι 
τῆς τῶν γενομένων (vel λεγομένων) αἱρέσεως κύριον. 
Non dominamur vestra fidei, o dilecti, nec. domini 
more hec imperámus. Ad. doctrinam. verbi prafecti C 
&umus ; non ad imperium, nec ad auctoritatem. Con- 
ailiariorum admonentium locum tenemus. Consilia- 
rius dicit que a se procedunt, non necessitatem affe- 
rens ouditori; sed in ejus potesiate dimittit, μὲ [α- 
cienda eligat que dicta sunt. Et ad homilize finem : 
Eb μὲν οὖν περὶ ἡμῶν ταῦτα p n pun 
παραχωρῆσαι τῆς Ὡς ὅτῳ περ ἂν βούλοισθε, 
eie ou e m. dl hacepo deno" 
is ܘ‎ parati sumus cedere regendi munus 
cui voleis; modo una sit Ecclesia. Denique in Epi- 
stola 5 Hieronymi, ad Nepotianum : Rez nolentibus 
praest, episcopus volentibus; ille terrore. subjicit, 
hic servitute dominatur. Quibus similia apud Chry- 
sostomum homil, 15, in epist. 2, ad Corinthios, 
Sane solent beretici cum Tertulliano hzretico cap. 
42, lib. De monogamia, et lib. De fuga in persecu- 
tione cap. pei exprobrare Ecclesize, omnia licere 
episcopis.: acepiscopatum regnwm esse sub obtentu 
procurandi. Concitate juxta ac eleganter B. Hiero- D 
mes loquens de 8. Epiphanio adversus Joannem. 
ierosolymitanum , epist. 61, ad Pammachium, 
cap. 4: Scilicet delirabat, qui im regno (uo contra 
tuam sententiam loquebatur. Czeterum sicut antisti- 
libus nomen regum ac imperatorum aptatur, ita et 
imperatoribus ac regibus nomen Episcoporum, 
sacerdotum, pontificum, predam apud Eusebjum 
JDe vita Constantini lib. t, cap. 44; lib. iv, cap. 24; 
Simeonem Thessalonicensem libro De sacris Ordi- 
natienibus, cap. 7, in epistola Remigii Remensis ad 
tres episcopos, et in Conciliorum acclamationibus. 
Notaque est ex Lucifero adulatio Arianorum episco- 
ἐν porum, qui vocitabant Constantium imperatorem, 


»*piscopum episcoporum. Cor. 
(51) Προσ. ου. Alter cod. προσδέχου, ex 
consuetudine librariorum, qui sensus majo- 


rem rafionem habuerunt quam verborum. ΘΕΑ. 
(58) γὰρ Θεός, εἰ seqq. ad προσδέχου. Mae 


ܡܝܗܡ 


OPERA ΡΟΠΙΑ. 


& v 


s. CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ. 


ad potius, ut impius convertatur ἃ via sua prava, A tbv θάνατον τοῦ ἀμαρτωλοῦ, ἀλλ' ἢ (40) ἐν τῷ ἄπο- 


στρέψαι τὸν ἀσεδῇ ἐκ τῆς ὁδοῦ αὐτοῦ τῆς πονηρᾶς, 
καὶ ζῇν. Ἐπιστράφητε οὖν ἀπὸ τῶν ὁδῶν ὑμῶν τῶν 
"πονηρῶν, καὶ ἵνα τί ἀποῦνήσχεται (44) οἶκος Ἰσραήλ;» 
Ἐνταῦθα ὁ λόγος (42) εὐέλπιδας ἐποίησε τοὺς ἡμαρ- 
τηκότας, ὅτι ἐὰν μετανοήσωσιν, ἐλπίδα σωτηρίας 
ἕξουσι" μήποτε ὡς ἀπηλγηχότες αὐτοὺς (43) ἐχδῶσι 
ταῖς παρανομίαις, ἀλλ᾽ ἔχοντες ἐλπίδα σωτηρίας ἐπι- 
στραφέντες προσχλαύσωσι Θεῷ περὶ τῶν ἁμαρτιῶν 
αὐτῶν, καὶ (M) λήψωνται παρ᾽ αὐτοῦ τὴν ἀμνηστίαν, 
ὡς παρὰ πατρὸς ἀγαθοῦ. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ΄. 
"Ὅτι φεύγειν χρὴ τῶν ἁμαρτημάτων τὴν πεῖραν. 
Τοὺς μέν τοι ἀναμαρτήτους, τοίους ᾿μένειν χρὴ, 
καὶ μὴ χρείαν ἔχειν τῆς πείρας τῶν ἁμαρτιῶν, ὅπως. 


et vivat. Convertimini efyo a viis vestris malis, et 
quare morimini, domus Israel*!?» Hic Scriptura 
bene sperare peccatores jussit, et salutem, si resi-- 
puerint, exspeetare : ne quasi, deplorati, crimini 
bus succumbant; sed ut sperata salute ad se re- 
versi, peccata sua coram Deo delleant; a quo, pa- 

- we videlicet" bono, oblivionem scelerum ac impu- 
nitatem consequantur. 


CAPUT XIII. 
Fugiendam esse delictorum ezperientiam. 
Porro qui insontes sunt, ita maneant , nec sibi 
«ommodum putent peccatorum experimentum ; ne 


dolore. tristitia ac fletibus satisfactions indigeant. p ܐܬܐ‎ δέωνται ὀδύνης, λύπης, καὶ χλαυθμῶν ἀφέσεῳς. 


ΤΙ γὰρ οἶδας, ἄνθρωπε, ἁμαρτήσας, εἰ ἡμέρας ζήσεις 
ἐν τῷδε τῷ βίῳ, ἵνα καὶ μετανοήσῃς ; ὅτι ἄδηλος ἡ 
Εξοδός σου bx τοῦ βίου ὑπάρχει, καὶ ἐν ἁμαρτίᾳ τε- 
λευτήσαντι μετάνοια οὐχ ἔσται" ὡς λέγει διὰ τοῦ 
Δαθίδ' « Ἐν δὲ τῷ ᾷδῃ τίς ἐξομολογήσεταί σοι; » Ast 
οὖν ἕτοιμον εἶναι ἐν ἀγαθοῖς: ἵνα ἄνευ λύπης τὴν 
ὀδὸν (45) ἐχείνην στειλώμεθα. Διὸ καὶ παραινεῖ ὁ 
θεῖος λόγος διὰ (46) Σολομῶντος τοῦ σοφοῦ λέγων σοι" 
« Ἑτοίμαζε εἰς τὴν ἔξοδον τὰ ἔργα σου, χαὶ παρα- 


᾿ σχενάζου εἰς τὸν ἀγρὸν, ܙ‎ ἵνα μὴ ἐπιλείψῃ ἡμῖν τι 


τῶν καλῶν' ὥσπερ χαὶ ταῖς πέντε ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ 
παρθένοις διὰ μωρίαν ἐπέλειπε τὸ τῆς εὐσιδείας 
ἔλαιον, καὶ ἀποσδέσασαι (41) τὰς λαμπάδας. τῆς 
ϑεογνωσίας ἀπεδλήθησαν τοῦ νυμφῶνος. Διὰ τοῦτο 


An enim, o homo, qui peccasti , compertam ha- 
bes, te aliquot dies in hac vita moraturum, ut 
penitentiam agere possis ? Incertum obitus tui tem- 
pus; et in peccato morienti nulla dabitur peni- 
tentia, sicuti per Davidem dicitur: « In inferno 
autem quis cenfltebitur tibi **? » Oportet igitur ρι- 
rata habere bona; quo absque tristitia illud iter 
emeiiamur. Unde sacra Scriptura per sapientem 
Salomonem suadet ac dicit tibi : « Prapara in exi- 
tum opera tua, et prapara in agrum *', » ne quid 
boni desit nobis ; ut quinque Evangelii virginibus 
propter fatuitatem defuit oleum pietatis, seu bo- 
morum operum; et exstinetis divinse cognitionis 
lampadibus, a thalamo sponsi sunt exclusa **. Quare 


securué vivit, quicunque vite su; parcit, et pec- C ἀχίνδυνος μένει πᾶς ὁ φειδόμενος τῆς ἑαυτοῦ ζωῆς, 


xaX μένων ἀναμάρτητος, ὅπως xal τὰς προγεγονυίας 
ὑπ᾽ αὐτοῦ δικαιοσύνας αὑτῷ συντηρήσῃ. Σὺ οὖν οὕτω 
χρίνε, ὡς Θεῷ δικάζων. « Τοῦ γὰρ Κυρίου, φησὶν, ἡ 
χρῖσις, » Πρῶτον οὖν ἀπ᾽ ἐξουσίας τὸν ἔνοχον κατα- 
δίχκαζε" ἔπειτα μετὰ ἐλέου xa οἰκτιρμοῦ καὶ προσλή- 
Ψεως οἰχειοῦ, ὑπισχνούμενος αὐτῷ σωτηρίαν, εἰ µε- 
*? Matth, axv. ®@ Deut, 1, 47. : 


cum ms. codex homiliarum Ori 
ianissimum ppm pertinens, honulia 
illa quarta exhibeat, Adonai Doniinus, et nomen Do- 
mini, rectius sine. dubio. Certe liber Regius 2431, 
in fragmento ᾿ Constitutionum hic habet Κύριος 
᾿Αδωναῖ. Cor. In altero ms. Vindobonensi Κύριός 
ὁ Θεός Spam compendiaria aeriptura xe ὁ 6c. 

"H. Omitlitur in altero cod., nec sane neces- 
sarium est. Cran. 

(44) ᾿Αποθνήσκεται. Alter habet ἀποθνήσχετε, 
melius, sed oporteret scribi, ὦ οἶκε Ἰτραήλ : αιιδη- 
quam potesl etiam ferri nominativus loco vocativi, 
ut est apud LXX Intt., Ezech. xxxn, 41. Ip. 

(43) "0 Aóroc. Deest in utroque, et revera ex re 
ipsa subaudiri polest, et subauditur Γραφή. ο. 

45) Αὐτοὺς, Lege ἑαυτούς ex vlroque codice. Ip. 

(44) Αὐτῶν, xal. Insere : Καὶ μετανοήσωσιν ἐκ 
καρδίας, ἐξευμενισάμενοι αὑτόν, et poenitentiam ες 
corde agant. placantes eum. Cor. Sic habet etiam 
alter codd. Vindobonensium, 

(45) Τὴν ὁδόν. Alter cod. ἔξοδον bene, sermo 
-enim est de vitz exitu. .ܐ‎ - 

(46) Διά usque ad σοί. Desunt in. codd, Vindo- 
bonensibus. Ir. 

(41) ᾿Αποσδέσασαι ad θεογγωσίας. Desunt in 
altero codice, nec necessaria sunt. Ip. . 


cati expers perseverat, ut pracedentia merita sua 
sibi conservet. Tu vero, episcope , iia in judicando 
te gere, quasi Deo judicans. « Domini enim, » in« 
quit , « est judicium *'. ܙ‎ Et primo quidem pro po- 
testate reum condemna ; deinde cum misericordia, 
inieératione et illecebris adjunge eum tibi, atque 


9 Ezech. xxxin; 11; Psal. vt, 6. 55 Prov. xxi, 27, 
VARIORUM NOTAE. 


Τὸ οὖν ᾿Αδωναῖ Κυρίου, τῷ νοῄσαντι τὰ εἰρημένα 
περὶ τοῦ ἀῤῥήτου ὀνόματος, οὐδὲν διαφέρει τοῦ Κυ- 
Ρίου, (f. Κυρίου Kuplov,) ὡς ἐκδεδώκαμεν. Hoc est: 
In quibusdam autem scriptum est: « Manus Domini 
Domini. » Atqui dizimus alibi, repe quod ezprimi- 
tur in voce Doininus, esse venerandum illud apud 
Hebreos nomen Dei, quod quidem non cito proferunt. 


Verumtamen estetiam cum nomen Dominususurpatur D (40) 


de domino servorum. Ubi igitur ponitur Dominus 
Dominus, sciendum est, alterum quidem esse quasi 
oprium et ineffabile nomen Dei; reliquum vero 
lominus, Hebrei Adonai, de Domino ponunt ; inter- 
widem. proferentes vocem istam in nomine. in- 

e interdum vero tanquam in Domino servorum. 
igitur Adonai Domini, intelligeriti que dicta 

sunt de ineffabili nomine, nihil differt a Domini Do- 
mini, ut ezplicuimus. Quocirca ex corruptis exem- 
plaribus (qualia memorantur im editione Roniana 
Ezech. cap. 11) Dominus Adonai citatur a Ter- 
Vulliano, cap. 20 libri De resurrectione carnis, et 
ab Origene homil. ὁ et42. in Ezechielem; falsum- 
1: est quod in dicla homilia quarta subjungitur : 
rius nomen Dei quatuor literarum est, quod inter- 
feiert naturaliter Deus. Quanquam his quoque in 
locis librarii accusari queant, qui Adonai Doni- 

- mus mutaverint in Dominus Adonai, et posterius in 


ܚ 


CONSTITUTIONES ΑΡΟΦΤΟΙΗΙΟΑ:.--μΒ. 1I. 


611 


τάθοιτο τοῦ τρόπου, καὶ πρὸς μετάνοιαν χωρήστγ με- A promitte ei salutem  4111)81000 mores cormutet , 


et ad poenitentiam concedat : resipiscentem autem , 
vehementer castlgatum suscipe ܙ‎ memor Domini, 
dicentis > quod. gaudium oritut In celo super uno 
peccatore pomitentiam agente M. » 


CAPUT XIV. 


De iis qui aftrmant non debere recipl penitentem ; 
et de juslo, quod. licét cum peccalore versetur, not 
tamen cum eo pereat. 

Sin vero penitentem non admiseris, insidiato- 
ribus dedititium prebes, oblitus Davidici sermonis : 
« Ne tradas bestiis animam confitentem tibi *. ܙ‎ 
1460 Jeremias incitans ad peenitentiam , ail: « Nun- 
quid qui cadit, non resurget? aut qüi averlit se, 

P non revertetur? Quare ergo atersus est populus 
meus aversione impudenti , et confirmati suut iu 
electione sua Ὁ 5" Revertimini, fllii rebelles , et ego 
sauabo contritiones vestras "*, ܙ‎ Igitur peenitenteni 

recipe ; nec te ullatenus dubitare faciant, aut a 

proposito retrahant qui immisericorditer dicunt, 

non oportere: cum ܂‎ hujusmodi coinquinari, neque 
velsermone communicare. Hzc quippe consilia Deum 
divinamque providentiam ignorantium sunt ; et iw 
dicum ratione carentium , et immanium belluarum : 
που enim intelligunt fugiendam esse communio- 
mem operum eum peccatoribus ܙ‎ non sermonis so- 
cietatem, « Justitia » enim « justi super ipsum erit, _ 
etiniquitas iniqui super ipsum erit '', ܙ‎ Et ite- 

ἃ rum : « Terra.si peccaverit mibi, delinquendo deli- 
ctum, el extendaim manum meam super eam, οἱ 
conteram in ea fuleimentum panis; et immittam in 
ean famem, et delebo de ea hominem et jumen- 


? Psal. xxii, 19. — ** Ignat. interpol. ad Ephes. x.  " Jer. vr, 4. 33 Jer. τι, 22. 


παμελόμενον δὲ στύφων προσδέχου, μεμνημένος τοῦ 
Κυρίου εἰπόντος, «ὅτι χαρὰ γίνεται ἐν οὐρανῷ ἐπὶ 
ἐνὶ ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι. » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IA. - 


Περὶ τῶν (48) λεγόντων μὴ δέχεσθαι μεταγοοῦντά, 
καὶ ὅτι δίκαιος, κἂν σύνεστιν ἁμαρτωλῷ, οὗ 
συναπόλλυται αὐτῷ. 

Ἐὰν δὲ τὸν μετανοοῦντα μὴ προσδέξῃ, ἐπιδούλοις 
αὐτὸν ἕδοτον παρέχεις, ἐπιλαθόμενος τοῦ Δαδὶδ 
λέγοντος" « Μὴ παραδῷς τοῖς θηρίοις ψυχὴν ἔξομο- 
λογουμένην σοι»». ܙ‎ Διὸ παρορμῶν εἰς μετάνοιαν ὁ 
Ἱερεμίας λέγει" € Μὴ ὁ πίπτων ὀὺχ ἀνίσταται ; ἢ ὁ 
ἀποστρέφων οὐκ ἐπιστρέφει; τί, ὅτι ἀπέστρεψεν (49) 
ὁ λαός poo ἀποστροφὴν ἀναιδῆ, καὶ κατεχρατήθησαν 
ἐν τῇ προαιρέσει αὐτῶν; Ἐπιστράφητε, υἱοὶ ἀφεστη- 
χότες, καὶ ἐγὼ ἰάσομαι τὰ συντρίμματα ὑμῶν, » Δέ- 
ξαι οὖν τὸν μετανοοῦντα, μὴ διστάζων ὅλως, μηδὲ 
παρεμποδιζόμενος ὑπὸ τῶν ἀνηλεῶς. λεγόντων (50), 
μὴ δεῖν τοιούτοις συμμολύνεσθαι (61), μήτε λόγου 
κοινωνεῖν" αὗται (53) γὰρ αἱ συμθουλίαι ἀγνοούντων 
εἰσὶ θεὸν, καὶ τὴν αὐτοῦ πρόνοιαν, ἀλόγων δὲ κριτῶν 
καὶ θηρίων ἀμειλίχτων" οὐ γὰρ γινώσκουσιν, ὅτι χρὴ 
φυλάσσεσθαι, οὐ τὴν ἐν λόγῳ (95) χοινωνίαν ἱερὸς τοὺς 
ἁμαρτάνοντας, ἀλλὰ τὴν ἐν ἔργῳ. « Δικαιοσύνη γὰρ 
δικαίου ἐπ᾽ αὐτὸν ἔσται, καὶ ἀνομία ἀνόμου ἐπ' αὐτὸν 
ἔσται. » Καὶ πάλιν’ «Γῇ ἐὰν ἁμάρτῃ μοι τοῦ ἀδικῇ- 
σαι ἀδίχημα, xa ἐχτενῶ τὴν χεῖρά μου ἐπ᾽ αὐτὴν, 
καὶ συντρίψω ἐπ᾽ (54) αὐτῆς στήριγμα ἄρτου, καὶ 
ἐξαποστελῶ εἰς αὑτὴν λιμὸν, καὶ ἐξολοθρεύσω αὐτῆς 
ἄ Όρωπον καὶ χτῆνος" κἂν ὦσιν οἱ (55) τρεῖς ἄνδρες 

* Luc. xv, 7. 
5” Ezech. ,ܐܐܐܠ‎ 20. 


VARÍORUM NOTAE. 


sto peccatorum, mors Domini [vit. Propter eos vero 
qui nunc peccant, Chfistus tion jam morietur; jam 
enim mors non dominabitur ejus (Rom. vi, 9); sed 
veniet Filius in gloria Patris, exquirens ab actoribus 
et dispensatoribus suis pécuniam quam eis. credidit, 
cum wsuris:et quibus plurimum dedit, pluriinusm 
ab eis exiget, etc. Quid quod filium suum Marcio- 
nem pater episcopus vir sanctissimus, elsi multuin 
petentem, noluit admittere ad prenitentiam ? Con- 
5016 observata ad caput 1, Mand. 4, lib. n , Her- 

D mz, ubi de penitentia : iisque adjunge cum ca- 
noné apostolico 44, vel 52, observanda in caput. 3 
Epistoke S. lj ad Philadelphenos. Quod si 
Montanus | ali iraditur primus ponitentiz» in- 
dixisse bellum ; hoc ideo diclum est, quia. ille er- 
ror sub ipsius nomine potissimum ccepit fau 
lebrari. Alioqui. forte non magis verum erit, ܐ‎ 
quod a Vincentio Lirinensi tur Commonitorii 
€ap. 34, neminem anle crudelissimum Novatianum, 
crudelem Deum dixisse, eo quod mallet. mortem 
morientis, quam ut revertatur et vivat. Cor. —Alier 
codex pro ἀνηλεῶς habet πονηρῶς. CLER. 

(81) Συμμοιύνεσθαι. Alter codex : συναναμίγ- 

γυσθαι. Ip. 

(82) Αὔται. ταν 5 — 

53) Λόγῳ. Alter λόγοις, quod perinde: Iv. . 

4 2 Omittitur in utroque, ut in textu LXX 

Intt. ἵν. 
(55) οἱ. Omittitur in altero, melius. Ip. 


20 


(48) Περὶ τῶν, etc. Altet codex in hac inscriptio 
ne : Ὅτι φεύγειν οὐ τὴν by. λόγῳ κοϊνωνίαν πρὸς 
ποὺς ἁμαρτάνοντας" ἀλλὰ τὴν ἓν ἔῤγῳ. llinc alter 
codex ms. sumras capitum in margine habet. Sed 
non sunt magni momenti et aliquando a biblionego 
vunt. 0 ܠܐܧ@‎ 1 

49) ᾿Απέστρεψεν. Aer ἀπεστράφη. Ip. 

0 Ὑπὸ Ks ἀνηλεῶς Aeyórzaw, etc. Si quis 
cum viris doctis contenderit, ila non poLuisse 
gcribi ante exortum Montanum hzresiarcham, tria 
inter nos non commutabimus verba. Attamen non. 
intelligo, cur adeo negetur exstitisse ante illud 
temporis hireticos szviter de poenitentia sentien- 
165 ; cum credibile flat, quod jam a primis szculis, 
quemadmodum ex hzresibus indulgentes multa 
suis omnia permiserunt, adeo ut penitentia non 

erent ; sic et nonnullz crudeles denegaverint ve- 
miam peccatoribus; quodque etiam in Ecclesii: 
variatum fuerit, aliis ad rigorem, ceteris ad faci! 
tatem pronioribus; quibusdam severius, aliis mol- 
lius de peenitentiz fructu. disserentibus; quod de- 
mique inde manarint sequen lemporum varize 
opiniones atque consuetudines. Equidem Adamiani, 
admodum antiqua heresis, in culpam lapsos eji- 
€iebant penitus; uti refertur in Panario S. Epipha- 
ij. Et severiora videri possunt illa senioris ano- 
mi, qui audierat ab his qui Áposlolos viderant, 
ac B. Ireuzi lib. iv, cap. 45: Ft il!is quidem, justis 
ante Christi adventum viventibus, curatio et renia- 


ParROL. Gn. 1 


620, 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


619 


Juin, Et i fuerint tres vir in medio ejus , Noe, et A ἐν μέσῳ αὐτῆς, Νῶε, χαὶ 10:6, καὶ Δανιὴλ, οὗτοι (56) 


τῇ δικαιοσύνῃ αὐτῶν σώσουσι τὰς ψυχὰς αὐτῶν,‏ ܙܬ 
λέγει ᾿Αδωναῖ Κύριος. » Σαφέστατα (57) δεδήλωχεν ἡ‏ 
Ῥραφὴ, ὅτι, συνὼν δίχαιος ἀδίχῳ οὗ συναπόλλυται‏ 
μετ) αὐτοῦ. "Ev γὰρ τῷ κόσμῳ τούτῳ xal δίκαιοι xal‏ 
ἄδιχοι ἀλλήλοις συναγελάζονται κοινωνίᾳ βίου, οὐ μὴν‏ 
χαὶ ὁσιότητος" καὶ τούτῳ οὐχ ἁμαρτάνουσιν οἱ θεο-‏ 
φιλεῖς" μιμηταὶ γάρ εἰσι τοῦ Πατρὸς αὐτῶν τοῦ ἐν‏ 
τοῖς οὐρανοῖς, τοῦ τὸν ἥλιον αὐτοῦ ἀνατέλλοντος ἐπὶ‏ 
διχαίους καὶ ἀδίχους, καὶ βρέχοντος αὐτοῦ τὸν ὑετὸν‏ 
ἐπὶ πονηροὺς, καὶ ἀγαθούς, Καὶ οὐδὲν χινδυνεύσει ὁ‏ 
δίχαιος ἐκ τούτου" ἐν γὰρ τῷ σταδίῳ καὶ νικηταὶ, καὶ‏ 
νιχώμενοί εἰσιν, ἐν δὲ τῷ στεφάνῳ μόνοι οἱ γενναίως.‏ 
ἀγωνισάμενοι, οὐδεὶς δὲ στεφανοῦται, ἐὰν μὴ νομί-‏ 
μυς ἀθλήσῃ. Ἕκαστος γὰρ περὶ ἑαυτοῦ ἐξομολο-‏ 


B γήσεται **, καὶ οὐ μὴ συναπολέσῃ ὁ Θεὸς τὸν δίκαιον 


μετὰ τοῦ ἀδίχου, ἐπείπερ παρ αὐτῷ τὸ ἀναμάρτη- 
τον ἀτιμώρητον. Οὔτε γὰρ τὸν Νῶε χατέχλυσεν, οὔ- 
τε τὸν Λὼτ κατέφλεξεν, οὔτε τὴν Ῥαὰδ συναπώλεσε" 
εἰ δὲ βούλεσθε γνῶναι χαὶ τὰ ἐφ᾽ ἡμῶν γενόμενα, 
Ἰούδας δὺν ἡμῖν ὧν, ἔλαδὲ τὸν χλῆρον τῆς διαχο- 
νίας, ὃν καὶ ἡμεῖς, καὶ Σίμων ὁ Μάγος τὴν ἐν Κυρίῳ 
σφραγῖδα: ἀλλ’ Ἑκάτερος αὐτῶν ἀναδειχθεῖς φαῦλος, 
ὁ μὲν ἀπήγξατο (58), ὁ δὲ παρὰ φύσιν Ἱπτάμενος, 
συνετρίδη (59). Καὶ ἐν τῇ χιδωτῷ, Νῶε καὶ οἱ υἱοὶ 
αὐτοῦ ὑπῆρχον' ἀλλὰ πονηρὸς ὁ Χὰμ εὑρεθεὶς μόνος, 
εἰς τὸν υἱὸν ἐδέξατο τιμωρίαν (80). Εἰ δὲ (61) καὶ πατέ- 
ϑὲς ὑπὲρ παίδων οὗ τιμωροῦνται, οὔτε υἱοὶ ὑπὲρ πα- 
τέρων, δῆλον, ὡς οὔτε γυναῖχες ὑπὲρ ἀνδρῶν, οὔτε 


Job, et Daniel ; ipsi in sua justitia servabunt ani- 
mas suas, ait Ádonai Dominus **. » Apertíssime 
declaravit Seriptura , justum cum iujusto convet- 
santem , una cum eo non interire. Siquidem in hoe 
mundo justi et injusti simul congregantur, vite 
communitate , non etiam sanctitatis ; qua in causa 
amici Dei non peccant, quinimo « Patrem suum 
qui in calis est » imitantur, « qui solem suum oriri 
facit super justos et injustos, et » iinbrem suam 
vpluit super malos el bonos '*, » *' Neque ullum 
inde perieulum virc justo ; nàm in stadio victores 
victis sunt permisti ; at in corone donatione soli 
ástant qui fortiter puguaverunt, nec quisquam 
toronatur, niai qui legitime certaverit κ᾽. *? Unus- 
quisque de seipso:eonfitebitur ac respondebit , ne- 
que justum cum injusto Deus perdet; quandoqui- 
dem apud-eum quidquid culpe non est obnoxium ; 
mec ultioni subjectum est, Neque enim Noem ܘܠ‎ 
mersit, neque Lotum incendit, neque Raabam 
patrie excidio comprehendit ; et si libet, nostra 
quoque cognosce, Judas sodalis noster, sortem. 
rinisterii nobisénm communem aecepit , et Simon: 
Magus baptismo Domini signatus fuit; verum cum 
uterque pravus. exstitisset , ille" quidem laqueo se 
suspendit ; hie vero prater hominam naturam vo- 
litais , gravi casu fractus est. Ad ܘܡܪܐ‎ , Arca Noem 
ܗ‎ filios ejus: conmpleotébátur; sed solus Chamus 
nequam.repenus, in fllio. ponas dedit, Quod si 


patres pro filiis non puniuntur, neque filii pro pa- ) οἰκέται ὑπὲρ δεσποτῶν, οὔτε ἀνγγενεῖς ὑπὲρ συγτε- 


νῶν, οὔτε φίλοι ὑπὲρ φίλιον, οὔτε δίχαιοι ὑπὲρ ἀδί- 
χων" ἀλλ᾽ ἕκαστος ὑπὲρ τοῦ οἰκείου ἔργου τὸν λόγον 
ἀπαιτηθήσεται, Οὔτε γὰρ. Νῶε ὑπὲρ τοῦ κόσμου 6) 
χὴν εἰσεπράχθη, οὔτε Λὼτ ὑπὲρ Σοδόμων ἐπυρπο- 
λῇθη, οὔτε. Ῥαὰδ, ὑπὲρ “Ἱεριχουντείων ἐσφάγη, οὔτε 
δ᾽ Ἰσραὴλ (68) ὑπὲρ Αἰγυπτίων @*+ οὐ γὰρ ἡ συν- 
οἴκησις «κατακρίνει τοὺς δικαίους σὺν τοῖς ἀδῖχοις, 
ἀλλ' ἡ τῆς γνώμης ὀμέγοια. Ot χρὴ οὖν. τοῖς ἔνδιμο-. 
ϑανότοις, καὶ (05) βισαγϑρῴποις, καὶ φιλεγκλήμοσι, 
ܐܘܬ‎ μετὰ προφάσεως θαναϊοποιοῖς προσέχειν (64). 
Ἕτερος γὰρ ὑπὲρ ἑτέρου οὐκ ἀποθανεῖται (66): ἀλλὰ 
« σειραῖς τῶν ἑαυτοῦ ἁμαρτιῶν ἕκαστος σφίγγεται. » 
Καὶ « Ἰδοὺ ἄνθρωπος, xal τὸ ἔργον αὐτοῦ πρὸ προσ- 
ὦπου αὐτοῦ. & Δεῖ δὲ ἡμᾶς βοηθεῖν, τοῖς συνοῦσι (66) 


221: Tim. π, 5, κι 
κατεποντίσθη, 


interpol. ad Pbilad, ὅ, 
'@@ Anast. Αἰγυπτίων. 


tribue , liquet quod neque uxores pro maritis , ne- 
que famuli pro-dominis, néque-cognati pro cognatis, 
neque amiiéi pro amieis , neque justi pro injustis $ 
εἰ quod singuli de suis operibus examinaburtur. 
Nam a Noe pro mundo penz non sunt exact, nec 
Lotus-pro Sodomis incendio conflagravit , nec Ra- 
aba pro Hierichuntinis jugulata est, nec Israelites 
pro ZEgyptiis .submersi sunt. Cóntubernium enim 
justos injustorum damnationi non involsit, sed una-' 
nimitas, Igitarattendere non debemus istis homini- 
bus, ad czdem ܐܘ ܐܡܘܟ‎ promptis, bumaniíatis osofi- 
bus, eriiinationis studiosis, δὲ φαΐ cum pretextu 
!uortem jnferunt. Alter enim pro altero. non 
moritur, sed «funibus suorum pécéatorutu unüsquis- 


P Ezech. xiv, 45, *! Matth. v, 45. 


"p 9 
Auastasius, quzst. 55. 9 


*^ Anasl. ἀπολογήσεται. 


VARIORUM NOTAE, 


idum ín 
Anastasio, ut hic : Θὔτε δίκαιο, ὑπὲρ τῶν Ἀδίχων, 
Demum verbo χατεποντίσθη auctores ac plenioreg 
sunt questiones, Cor. . 
(61) ΕἸ δέ. "Ox: δὲ, uterque minus bene; Cra; 
(62) Ὃ Ἰσραήλ. Οἱ bed alter codex; Ip. 
65) ᾿Ετοιμοθαγάτοις καί. Desunt in utroque. Ip. 
Wi Προσέχειν. Addit aller : Ὅτι δὲ οὕτως ἔχει 
xat. Ip. 


(85) ᾿Αποθανεῖται: Alter τιμωρεῖται. Ip. 
Συνοῦσι. F. αινοῦσι. Alter νοσοῦσι, ut bene 
conjecit Cótoleri . 


D ratione e seripio, versione, ac sensu, 


(60) Εἰς τὸν υἱὸν ἐδέξατο τιμωρίαν. In filio 
nas dedit : Chanaan, e Genes. 1x, 95, Not pit 
ad marginem Anastasii quaestiones carere voculis , 
εἰς τὸν υἱόν; sed lunc non videram ms. codicem 
valde. antiquum et bonum Regiz Bibliothecae, in quo 
scriptum est, efc τῶν υἱῶν, quod et.videtur legisse 
Centianus Hervetus earum qüzstionum interpres, 


magis ue convenit sensui hujus loci. Postea simili | 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.—LID. Il, 


ܝܚ 


καὶ κινδυνεύουσι, xal σφαλλομένοις, xal ὅσον οἷόν τε A que constringitur ". » Et: « Ecce homo et opus 


ejus ante faciem illius *.» * Nos autem oportet no- 
stris inürmis, el periclitantibus el deceptis opem 
ferre ; et quoad fleri potest , sermonis exhortatione 
sanare eos, aique a morte eripere. « Non » enim 
ܙ‎ opus habent medico , qui valent, sed qui male 
habent*. » Quandoquidem. « non est voluntas coram 
Patre, ut pereat unus de pusillis 8, » Non enin per- 
pendendum est, que stet hominum immiti corde 
sententia , sed quie Dei et Patris omnium rerum, 
qne est per Jesum. Christum Dominum nostrum ; 
cui gloria in secula. Amen. Neque etiam equum 
est, 0 episcope, ut-lU qui caput es, assentiaris 
caude, hoc est laico, homini seditioso, idque in 
alterius perniciem ; sed Deo soli *. Nam oportet te 
subjectos regere, non ab iis regi ; cum nec filius 
imperet patri secundum rationem ortus , nec ser-. 
vus domino suo respectu potestatis , nec discipulus 
megistro, nec miles imperatori; nec ergo laicus 
episcopo. Ceterum ne existimetur, eos qui impro-- 
bos frequentant , sermonis eorum documentis coiri- 
quinari, vel peccata eorum participare ; Ezechiel 
precidens banc morosorum homibum suspicionem 
ait: « Quare inter vos dicitis parabolam anc im 
terra Israel : Patres comederunt uvam acerbam , et 
dentes filiorum obstupuerunt 1 Vivo ego, dicit Ado- 
nai Dominus , si ultra in vobis erit , ut dicatur pa- 
Trabola hze in leraele; quid omnes anim mem 
sunt: quomodo anima patris, ita anima filii mea 


πῇ παραινέσει τοῦ λόγου ὑγιάζειν αὐτοὺς, xal ῥύε- 
σθαι ἐκ θανάτου. › Οὐ χρείαν γὰρ ἔχουσιν οἱ ἰσχύον- 
τες ἰατροῦ, ἀλλ' οἱ χαχῶς ἔχοντει, (67). » Ἐπειδὴ 
ܙ‎ οὐχ ἔστι θέλημα ἔμπροσθεν τοῦ Πατρὸς, ἵνα ἀπό- 
ληται εἷς τῶν μικρῶν. » Θὺ γὰρ τὴν τῶν σχληροχαρ- 
δίων ἀνδρῶν βούλησιν ἱστᾷν χρὴ, ἀλλὰ τὴν τοῦ Θεοῦ 
καὶ Πατρὸς τῶν ὅλων τὴν διὰ Ἰησοῦ. Χριστοῦ τοῦ Κν- 
Ρίου ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾿Αμήν. Οὐδὲ 
γὰρ δίκαιον χεφαλὴν ὄντα σε, ὦ ἐπίσκοπε, οὐρᾷ προσ- 
ἔχειν, τουτέστι λαϊχῷ στασιώδει ἀνθρώπῳ, εἰς ἐτέ- 
poo ἀπώλειαν, ἀλλὰ Θεῷ μόνῳ. "Άρχειν γάρ σε χρὴ 
τῶν ὑπηχόων, οὐ μὴν καὶ ὑπ᾽ αὐτῶν ἄρχεσθαι" οὔτε 
γὰρ υἱὸς ἄρχει πατρὸς, χατὰ τὰν τῆς γενέσεως λόγον, 
οὔτε δοῦλος τοῦ χυρίου αὐτοῦ; χατὰ τὸν τῆς ἔξου- 
δίας, οὔτε μαθητὴς διδασκάλου, οὔτε .σἑρατιώτης βα- 
σιλέως, οὔτε μὴν λαϊκὸς ἐπισκόπου. Περὶ γὰρ τοῦ μὴ 
δοκεῖν τοὺς πλησιάζοντας ἀδίχοις, τῇ τοῦ λόγου διδα- 
fi (68). συμμολύνεαθαι. ἣ κοινωνεῖν ταῖς (80) ἁμαρ- 
Μίαις, ὁ Ἰεζεκιὴλ ἐκκόπτων τὴν τῶν χαχοήθων ὑπό- 
νοιᾶν λέγει" € Τί ὑμεῖς λέγετε αὐτοῖς τὴν παραδολὴν 
καύτην ἐπὶ γῆς Ἰσραήλ' Οἱ κατέρες ἔφαγον ὃμ- 
φαχα (70), καὶ οἱ ὀδόντες τῶν τέχνων ἡμωδίαόαν; 
ζῶ ἐγὼ, λέγει ᾿Αδωναῖ Κύριος, εἰ ἔτι (11) ἔσται ἐν 
ὑμῖν λεγομένη ἡ παραδολὴ αὕτη ἐν τῷ Ἰαραήλ᾽ ὅτι 
πᾶσαι αἱ ψυχαὶ ἐμαί εἰσιν’ ὃν τρόπον ἡ ψυχὴ τοῦ πα- 
τρὸς, οὕτως ἡ ψυχὴ τοῦ υἱοῦ ἐμή ἐστιν ἡ ψυχὴ ἡ 
ἁμαρτάνουσα αὐτὴ (73) ἀποθανεῖται. Ὁ δὲ ἄνθρωπος, 
ὃς ἔσται δίχαιος, ποιῶν κρῖμα καὶ διχαιοσύνην, » καὶ 


ἑξῆς ἐπιλέγων τὰς λοιπὰς ἀρετὰς, ἐπισφραγίζεται C 6681 anima qum peccaverit, ipsa morietur. Homo 


autem qui fuerit justus, qui fecerit judicium et 
justitiam *, » et deinceps reliquis virtutibus additis 
xconeludit , dicens : « Hic justus est; vita vivet, ait 
Adonsi Dominus, Quod sí genuerit filium pestilen- 
iem, effundentem sanguinem ; in via palris sui 
justi non ambulavit, » et sequentia subjungens, 
postremo subdit : « Vita non vivet : omnes has ini« 
quitates fecit ; morte morietur : sanguis ejus super 
ipsum erit; et dicetis : Quare non accepit filius 
iniquitatem. patris aut justitiam ejus, justitiam et 
misericordiam operatus f Et dices eis : Anima pec- 
cans, ipsa morietur : flus non accipiet iniquità- 
lem patris ; et pater non accipiet iniquitatem filii ¢ 
jastitia justi super ipsum erit, et iniquitas iniqui 


λέγων: « Ὁ τοιόῦτος δίκαιος ὑπάρχει, ζωῇ ζήσεται, 
λέγει ᾿Αδωναῖ Κύριος’ καὶ ἐὰν γεννήσῃ viv λοιμὸν, 
ἐχχέοντα αἷμα; ἐν τῇ ὁδῷ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ τοῦ δι- 
xalou οὐχ ἐπορεύθη" » καὶ ἐπαγαγὼν τὰ ἑξῆς, ἐπά- 
Ὑει τοῖς τελευταίοις" « Ζωῇ οὐ ζήσεται' πάσας τὰς 
ἀνομίας ταύτας ἐποίησε, θανάτῳ ἀποθανεῖται" τὸ 

μα αὐτοῦ ἐπ' αὐτὸν ἔσται" καὶ ἐρεῖται"' ὅτι (75) 
οὐκ ἔλαδεν ὁ υἱὸς τὴν ἀδικίαν τοῦ πατρὸς, ἢ τὴν δι- 
καιοσύνην αὐτοῦ, δικαιοσύνην xal ἔλεος πεποιηκώς; 
καὶ ἐρεῖς αὐτοῖς" Ἡ ψυχὴ ἡ ἁμαρτάνουσα αὐτὴ ἀπο- 
θανεῖέαι" υἱὸς οὐ λήψεται ἀδικίαν πατρὸς, καὶ πατὴρ 
“οὐ λήψεται ἀδικίαν υἱοῦ: δικαιοσύνη δικαίου ἐπ' αὐτὸν 
ἔσται, καὶ ἀνομία ἀνόμου ἐπ᾽ αὐτὸν ἔαται. » Καὶ μετ 
ὀλίγα φησίν" c "Ev τῷ ἀποστρέψαι δίχαιον ix. τῆς 


δικαιοσύνης αὐτοῦ, καὶ ποιήσει ἀδιχίαν, πᾶσαν (14) αἱ Ὁ super ipsum erit*. » Et paulo post ¦ ܙ‎ Cum, inquit, 


Averterit se justus & [11118 sua, et fecerit iniquita- 


* .ܘܐ‎ txri, 44. * Ignat. interpol. ad Smyrn. 9, * Mattb. 1x, 43. 5 Matth. στ, 14. 
etur uan hsc. 5 Anastasius, ibid. . 


δικαιοσύναι αὐτοῦ, κατὰ πάσας τὰς ἀνομίας αὐτοῦ, ἃς 


* Prov, v, 39. 


*Deut. ixun, 15,44, 7 Ezech. xvin, 3. 


VARIORUM NOTE, 


Interpretes, νοσοῦσι, καὶ κινδυνεύουαι καὶ σφαλλομέ- 
γοις, χαὶ ὅσόν οἷόν τε τῇ παραινέσει τοῦ λόγου ὑγιά- 
ζειν αὐτούς, Cor, — ^ 

0 Ταῖς. ΩΣ ον ue gan. Crea. 

"ὂμφακα. Alter αχας. Ip, 

11) "Ert. Abest "hiec arcu ab utroqüe. Ip. 

12) Αὐτή. Αὐτὴ xal habet alter codex. Ip. 

3) Ὅτι. Onittitur in uno. In. 

74) Πᾶσαι. Hec vox, cum tribus sequentibus 
Umitttur in utroque. Íp. 


(67) Ἔχοντες. Alter addit : Φησὶν ὁ Σω’ ἐν 
P ο μάς καὶ πάλιν, omisso ܬ‎ sequitur ἔπει- 
. CLER. 

ΚΠ ἢ τοῦ λόγου διδαχῇ, Polest quoque referri 
id preecedentia, τοὺς πλησιάζοντας ἀδίχοις, ponenda 
Ὑἱγβαϊδιη post διδαχῇ, ut significetur, quod justi qui 
iniquis familiariter utuntur, quo eos in pietatis of- 
fleiis iustruant; non inquinentur cum illis, nec 
peccato eorum participent, Atque ea interpretatio 
nunc magis placet, ob ea quie paulo ante ponuntur 
Sic : Δεῖ δὲ ἡμᾶς βοηθεῖν τοῖς συνοῦσι, aut, ut legunt 


ܘܐ 
ἐποίησεν, οὗ μὴ μνησθῶσιν, ἕν τῇ ἀδικίᾳ αὐτοῦ, f‏ 
ἠδίκησεν, xal ἐν τῇ ἁμαρτίᾳ αὐτοῦ, ἥ ἥμαρτεν, ἐν‏ 
Καὶ μετ ὀλίγα ἐπάγει" «Ἐν‏ ܙ αὐτῇ ἀποθανεῖται.‏ 
τῷ ἀποστρέψαι ἄνομον ἀπὸ τῆς ἀνομίας αὐτοῦ ἧς‏ 
ἐποίησε, "xal ποιήσει χρῖμα καὶ δικαιοσύνην, οὗτος‏ 
τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἐφύλαξε, καὶ ἀπέστρεψεν ἀπὸ πα-‏ 
σῶν τῶν ἀσεδειῶν αὐτοῦ ὧν ἐποίησε, ζωῇ ζήσεται,‏ 
καὶ οὐχ ἀποθανεῖται. » Καὶ ἑξῆς" « "Exasvoy κατὰ‏ 
τὰς ὀδοὺς ὑμῶν κρινῶ ὑμᾶς, οἶχος Ἰσραὴλ (15), λέ-‏ 
χει ᾿Αδωναῖ Κύριος.»‏ 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IE'. 


“Ὅτι χρὴ τὸν ἱερέα μήποτε παρορᾷν τὰ ἁμαρτή- 
gara, μήτε πρόχειρον εἶναι ἐν τῷ τιμωρεῖσθαι. 
Ὁρᾶτε, τέχνα ἡμῶν ἠγαπημένα, πῶς εὔσπλαγ- 
χνος μετὰ δικαιοσύνης Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν, ἀγαθὸς 
καὶ φιλάνθρωπος, « καὶ ἀθωῶν οὐκ ἀθωώσει τὸν ἕνο- 
yov (16), ܙ‎ καὶ τὸν ἐπιστρέφοντα προσιέμενος καὶ 
ζωοποιῶν, μὴ καταλιπὼν τόπον ὑπονοίας τοῖς ἁπη- 
νῶς βουλομένοις χρίνειν, καὶ τέλεον ἀποστρέφεσθαι 
ποὺς ἁμαρτάνοντας, χαὶ μὴ χοινωνεῖν αὐτοῖς λόγων 
παρακλητικῶν πρὸς μετάνοιαν ἐναγαγεῖν δυναμένων" 
οἷς ἐκ τῶν ἐναντίων ὁ Θεὸς διὰ Ἡσαῖου λέγει πρὸς 
τοὺς ἐπισχόπους" « Παραχαλεῖτε, παρακαλεῖτε τὸν λαόν 
μου, ἱερεῖς, λάλήσατε εἲς τὴν καρδίαν Ἱερουσαλήμ. 
Χρὴ οὖν ὑμᾶς αὐτοῦ ἀκούοντας, παρακαλεῖν τοὺς ἡμαρ-- 
τηκότας, καὶ (77) πρὸς μετάνοιαν παρορμᾷν, καὶ εὐέλ- 
πιδας ποιεῖν, καὶ μὴ ὑπονοεῖν, ὡς κοινωνοὺς Ίι- 
νομένους τῶν πλημμεληθέντων αὐτοῖς, ἕνεχεν τῆς εἰς 
αὐτοὺς ἀγάπης. ᾿Ασμένως 6b τοὺς μετανοοῦντας 
προσδέχεσθε, χαίροντες ἐπ' αὐτοῖς, μετὰ ἐλέους καὶ 
οἰχτέρμῶν κρίνοντες τοὺς ἁμαρτάνοντας. Ἐὰν γὰρ 
τὸν παρὰ ποταμὸν βαδίζοντα xai μέλλοντα ὁλισθαί- 
vi χεραίαις (18) ὥσας (79) εἰς τὸν ποταμὸν ἐμθά- 
λῃς ἀντὶ τοῦ χεῖρα μᾶλλον ὁρέξαι, ἐφόνενσάς σου τὸν 
ἀδελφόν" δέον μᾶλλον τῷ ὀλισθαίνοντι ἐπιδοῦναι: 
δεξιὰν, ἵνα μὴ τελείως ἀπόληται, ὅπως καὶ ὁ λαὺς 
γουθετῆται, καὶ ὁ ἁμαρτήσας μὴ κατὰ πᾶν ἀπόλη- 
ται. Δεῖ δέ σε, ὦ ἔπίσκοπε, μήτε παρορᾷν τὰ ἅμαρ- 
τήµατα τοῦ λαοῦ, μήτε τοὺς μεταναοῦντας ἀποστρέ- 
φεσθαι, ὅπως μὴ διαφθείρῃς, ὡς ἄπειρος, τὸ ποίμνιον 


jn LXX. 


 [sa, xt, 4. 


NOTAE. 


ἀθωῶν, οὐδε editio 6:08 repraesentat : in testinio- 
nio autem Nahumi ἀθωῶν servant rns (si bene 
legatur) et Theodoritus, necnon codex Regius 229, 
qui sedecim prophelas una cum diversorum Greco- 
rum interpretatione complectitur; ut nihil dicam de 
ms. Alexandrino, et aliis; a Theophylacto vero utra-- 
que lectio proponitur, ac explicatur. Cor. 

(71) Παραχαλεῖν τοὺς ἡμαρτηκότας xal. Desunt. 
in altero codice Vindob. Cien. 

(18) Κεραίαις.- Omittilur | in altero cod. Vind., 
quod vertit Cotelerius, furcillis, ex conjectura , ut 
puto. potius quam ex comperto usu vocis, qui 
exemplo probandus erat, si quod suppetebat. Ip. 

(19) "Qcuc. Aller'habet. παντελῶς, Qu infertur 
ad ἐμδάλῃς. Vitii quidpiam subesse videtur, quaim- 
vis sententia non sit obscura. l». 


7. ELEMENITES 1 RUM. ΜΟΝΤ. UPEHKA UUDIA. 


ܚ 
tem ; omnes justitiz ejus , secundum omnes imiqui- A‏ 
tates quas fecit, non memorabuntur ; in iniquitate‏ 
sua qua inique egit, et in peccato suo quod peeca-‏ 
vit, in ipsis morietur. » Et post pauca verba, ad-‏ 
jicit : « Cum averterit se iniquus ab iniquitate sua ,‏ 
quam fecit; εἰ fecerit. judicium et justitiam ; hic‏ 
animam suam servavit, et avertit se ab omnibus‏ 
impietatibus suis, quas fecit; vita vivet, et. non‏ 
morietur. » Et infra : « Unumquemque juxta vias‏ 
vestras judicabo vos, domus Israel, dicit Adonai‏ 
V'ominus "^, »‏ 


CAPUT XV. 


Quod sacerdos nec peccata pejligere debeat, nec 
promptius esse ad vindictam, 

Videte , filii nostri charissimi, quo pacto Domi- B 
nus Deus noster, cum justitia misericors est, bo- 
nus et hominum amans ; « et absolvens non absol- 
vet reum '' ; ܐ‎ conversum admittens et vivificans, 
non relinquens suspicionis locum ils qui cupiunt 
inelementer judicare, οἱ peccatores omnino aver- 
sari , nec cum eis communicare vel in sermonibus 
hortativis et consolatorüis , quibus possent adduci 
ad poenitentiam : contra quos Deus per Isaiam ait 
episcopis : « Consolamini , consolamini populum 
meum sacerdotes, loquimini ad cor Hierosolymze '*.» 
Vos igitur oportet , prophetam audientes, conisolari 
et adhortari peccatores, ad ponitentiam impel- 
lere, et ad optimam spem adducere; non autem 
suspicari quod per charitatem erga eos peccatis 
eorum participabitis. Libenter ergo poenitentes sus- 
cipite; de eorum conversione lzti ; peccatores cuin 
Tisericordia εἰ miserationibus judicate. Si enim 
ambulantem juxta flumen et labescentem , furcillis 
propellas ac in amnem dejicias, cum potius manum 
porrigere debuisses; fratrem tuum interemisti. 
Praestat itaque labanti. dexteram tradere, ne fun- 
ditus intereat ; ut et populus admoneatur, et pecca- 

' &or non omnino pereat. Oportet autem te, episcope, 
meque peccata populi negligere , neque peenitentes 
fastidire; ne tanquam imperitus, Domini ovile dis- 
perdas, nomenque Christi novum, quod populo 


Anast,, ibid. '! Nahum, 1, 5; Exod. xxxv, 17,‏ ܘܙ 
VARIORUM‏ 
Ὑμᾶς, οἴκος "Icga'd. Omituntur in al- D‏ )15( 


tero. CugR. 

(76) Kal ἀθωῶ» οὐκ ἀθωώσει τὸν Evoyor. Verbae 
Mebraiea, Exod. xxxiv, 7; Nah. 1, 5: ΠΡ) ܘܡܡ‎ 
nbsolvendo non absolvet. Graci reddiderunt, priori 
loco ex sensu, xol οὐ χαθαριεῖ τὸν ἔνοχον, altero ad 
werbum, xal ἀθωῶν οὐχ. dim. Quam utramque 
versionem conjunxit noster. Scio Bovium et Tur- 
rianum Conatilutionum | interpretes legisse. ἀθῶον, 
alque ita impressum esse in editione Grzco-Latina. 
Scio quoque eam scripturam confirmari editionihus 
LXX, et commentario S. Hieronymi, licet in eo per- 
peram et contra mentem magni Doctoris excudatur, 
xaX ἀθωῶν οὐχ ἀθωώσει, alque Et nocentem non [α- 
ciens innocentem, pro xat ἀθῶον. proque Et inno- 
centem, Verum in Comstitutionibus sensus exigit 


626 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE. —LIB. 1I. 


625 


Κυρίου, καὶ φαυλίσῃς αὐτοῦ τὸ ὄνομα τὸ καινὸν τὸ A illius impositum est, vile liabeas,, οἱ ipse feras op 


probrium quemadmodum veteres illi pastores , de 
quibus Deus dicebat Jeremiz :'« Pastores multi de- 
Struxerunt vineam meam , polluerunt lzereditotenr 
meam ο Et alibi: « Super pastores concitatus 
est furor meus, et super agnos irascar '*, » Et ali. 
« Vos sacerdotes ܙ‎ qui despicitis nomen meum 


CAPUT XVI. 


Jje penitentia, εἰ quis illius modus, et quo pacto 
peragatur. 


Cum videris aliquem deliquisse, acerbe ferens 
jube eum ejici foras; quo exeunte diaconi moleste 


εἰς τὸν λαὸν αὐτοῦ ἐπιτεθὲν, καὶ ὀνειδισθήσῃ, καθά- 
περ καὶ οἱ παλαιοὶ ποιμένες, περὶ ὧν ἔλεγεν ὁ θεὸς 
τῷ Ἱερεμίᾳ" « Ποιμένες πολλοὶ διέφθειραν τὸν àp- 
πελῶνά μου, ἐμόλυναν τὴν χληρονομίαν µου. » Καὶ 
ἐν ἄλλοις: « Ἐπὶ τοὺς ποιμένας παρωξύνθη ὁ θυμός 
μου, καὶ ἐπὶ τοὺς. ἀμνοὺς ὀργισθήσομαι. » Καὶ ἐν 
ἐπέροις" « Ὑμεῖς οἱ ἱερεῖς οἱ φαυλίζοντες τὸ ὄνομά 
go v ^ 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IG. 


Περὶ μετανοίας, καὶ εἰς αὐτῆς ὁ τρόπος, xal ὅκως 
κατορθοῦται. 


᾿Ιδὼν δὲ σὺ τὸν ἡμαρτηκότα, πιχρανθεὶς κέλευσον 
αὐτὸν ἔξω βληθῆναι, καὶ ἐξελθόντι αὐτῷ '* πικραινέ- 


σθωσαν οἱ διάχονοι, καὶ ἐπιζητοῦντες χατεχέτωσαν p eliam ferant, et inquisitum detineant extra eccle- 


siam ; posteaque ingressi, pro ipso rogent te. Etenim 
Salvator pro peecatoribus Patrem oravit, ut in 
Lvangelio scriptum est : « Pater, dimitte illis; non 
eiim sciunt quid faciunt '". » Tune jubebis eum in- 
trare: el examine facto, an ducatur penitentia , 
dignusque sit qui in ecclesiam omnino admittatur; 
afRictum jejuniis per dies hebdomadarum aut dua- 
rum, aut trium, aut quinque, aut septera, pro rae 
tione delicti; ita illum dimittes, ea locutus que a 
vastigatore salubriter doceri ac moneri convenit 
peccatorem ; quo apud se humiliter maneat, Deura, 
wit sit sibi propitius, deprecans, ac dicens : « Si ini- 
quitates observaveris, Domine, Domine, quis sus- 
tinebit? Quoniam apud te propitiatio est!*. » Nam 
tale quid innuit illud quoque, quod in Genesi Caino 
dictum est ; > Peccasti? Quiesce 151 id est, ne 
pergas peccare. *! Quod enim eum qui deliquit; pa- 
dere errati proprii oporteat, satis demonstrat ora- 
culum illud Mosi in causa Marie datum, cum ut 
buie condomaretur ille oraret. Ait enim Deus illi . 
« Si pater ejus spuens fuisset in faciem ` illius, 
nonue erubuisset? Septem diebus segregetur exlra 
castra, et postea ingredietur**. » Sic ergo. et nos 
necesse est facere, nimirum, eos qui se de peccato 
agere poenitentia profitentur, per tempus propor- 


U Luc. xvn 54. 15 f. λέγων, 
” Num, xu, 14. 


19 al. ἐξελθόντος αὐτοῦ, 
*' Citatur ab Anastasio quzst. 6. 


αὑτὸν ἔξω τῆς ἐχχλησίας, καὶ εἰσελθόντες ὑπὲρ αὐ- 
ποῦ σε (80) ἐρωτάτωσαν. Καὶ γὰρ ὑπὲρ τῶν ἡμαρτη- 
χότων ὁ Σωτὴρ τὸν Πατέρα ἠξίου, ὡς γέγραπται ἐν 
τῷ Εὐαγγελίῳ" ܙ‎ Πάτερ, ἄφες αὐτοῖς, οὐ γὰρ οἴδασιν 
ὃ ποιοῦσι. ν Τότε σὺ κελεύσεις εἰσελθεῖν αὐτὸν, καὶ 
ἄνακρίνας εἰ μετανοεῖ, καὶ ἄξιός ἐστιν εἰς ἐχκλησίαν 
ὅλως παραδεχθῆναι, ατιθώσας αὐτὸν ἡμέρας νη- 
στειῶν (84) κατὰ τὸ ἁμάρτημα, ἑδδομάδας δύο, ἢ 
τρεῖς, ἢ πέντε, ἢ ἑπτὰ, οὕτως αὐτὸν ἀπόλυσον, εἰπὼν 
αὐτῷ ὅσα ἁρμόζει ἡμαρτηχότι εἰς νουθεσίαν ἐπι- 
πλήσσοντα διδάσχειν xol παραινεῖν, ὅπως μείνῃ παρ᾽ 
ἑαυτῷ ταπεινοφρονῶν, καὶ δεόμενος τοῦ Θεοῦ τυχεῖν 
αὑτοῦ εὐμενοῦς (82), καὶ λέγειν" @ « Ἐὰν ἀνομίας 
παρατηρήσῃ, Κύριε, Κύριε, τίς ὑποστήσεται ; ὅτι 


παρὰ σοὶ ὁ ἰλασμός ἔστι. ν Τοιοῦτον γάρ τι ὑπεμφαί- € 


νεν καὶ τὸ ἐν τῇ Γενέσει εἰρημένον τῷ Καῖν’ « "Hpag- 
πες; ἡσύχασον" » τουτέστι, μὴ προσθῇς, τι γὰρ 
τὸν ἁμαρτήσαντα δεῖ ὑπὲρ τοῦ οἰκείου πλημμελήμα- 
τος αἰσχύνεσθαι, ἱκανὸν τὸ λόγιον τῷ Μωσεῖ ὑπὲρ 


Μαρίας εἰρημένον, ἡνίκα ἠξίου ἀφεθῆναι αὐτῇ" Φησὶ- 


γὰρ αὐτῷ ὁ Θεός" « Εἰ ὁ πατὴρ αὐτῆς πτύων ἐνέπτυ- 
σεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτῆς, οὐκ (85) ἐνετράπη ; ἑπτὰ 
ἡμέρας ἀφορισθήτω ἔξω τῆς παρεμθολῆς, χαὶ μετὰ 
ταῦτα εἰσελεύσεται. » Οὕτως οὖν καὶ ἡμᾶς δέον ἐστὶ 
ποιεῖν, τοὺς ἐφὶ ἁμαρτίας λέγοντας μετανοεῖν, ἀφο- 


"Zach. x, 5, ' Mal. 1, 6. 


1. Jer, xni, 10, 
?* Gen, 1v, 7 apud LXX. 


* Ps. cxxix. 3. 


VARIORUM NOTE, 


iscopi, ad quos S. Cyprianus destinat episto- 
lam 55, dubitabant, in. causa favorabili trium lap- 
sorum, qui cum nomen Domini ient confessi, et 
carcerem, ininds, ac multa diulina, repetitaque Lorz 
menta, pro fide in Christum pertulissent, tandem 
diritate cruciatum subacu, de gradu glorie deci- 
derant, atque ab eo teuipore per triennium a. peni- 
lentia agenda mon cessaverant; dubitabant, 
quam, utrum fas esset, eos lapsos ad comm 
mem admiltere, insuperque volebant ea de qu 
stione concilium episcoporum agitari; non disp: 
vigore, atque conspicitur postea in canonihus sy- 
nodi Ancyramz ac Pelri Alexandrini. Vide ad 
canonem apostolicum 17, seu 24. Cor. 

(82) Εὐμενοῦς. Aller codex εὐμενῶς. CL. 

(85) οὐκ. Uterque cod. Vind. οὐχ ἄν, non male. In, 


D illi 


Σέ. Deest in altero codice, Cun. 

81) Ἡμέρας νηστειῶν, κ.τ.λ. Aiunt virieruditi , 
ac pluribus documentis aggrediuntur demonstrare, 
ante Montani heresim, non diu exclusus fuisse a 
communione ecclesiastica peccatores paonitentes ; 
per tempora autem inter Montanum ac Novatuim 
inedia, crevisse severitatem, non tamen adeo ul ve- 
mue mora biennium unquam excederet. Nec ego 
conira tendo. Tantum dico, quod fidem non supe- 
ret, hac quoque in parte variasse disciplinam. (ruis 
enim putet, omnes eos, qui semel duntaxat peni- 
tentiam suscipi permittebant, breve tempus defi- 
nivisse ad satisfaciendum Deo/pro plurimis etiam ac 
gravissimis delictis? Praeterea Vietorinus commen- 
tario in lypsim, nescio unde mutuatus, Nico- 
laitis hunc errorem tribuit : Ut quicunque fornica- 
«ας essel, octava die pacem acciperet. Plurcs denique 


3999 


ἁμαρτήματος, ἔπειτα μετανοοῦντας προσλαμθάνεσθαι, 
ὡς πατέρες υἱούς (84). 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 17’. 
Ὅτι ἀνεπίληπτον elvai ܡܚ‎ 
κο Him ^ 5 ܡܰܝ‎ ὡς 
ΕΙ δὲ ὁ ἐπίσχοπος αὐτὸς ἐν προακόμματι ὑπάρχει, 
πῶς ἔτι ἐπεξέλθοι ἐκζητῆσαι ἀδίχημά τινος, ἢ ἐπυτι- 
μῆσαξτινι, διὰ προσωποληψίαν, ἢ διὰ δωροληψίαν (88), 
# αὐτὸς, ἢ οἱ διάχονοι, οὐχ ὑπάρχοντες εὐσυνείδῃ- 
τοις ὅταν γὰρ ὁ ἄρχων αἰτῇ, καὶ ὁ χριτὴς λαμθάνῃ, 
καὶ οὐ διεξάγεται εἰς τέλος κρίσις. « Κοινωνοὶ δὲ κλε- 
πτῶν καὶ κρίσει χηρῶν οὐ προσέχοντες, » οὐ δυνή- 
σονται οἱ ὑπὸ τὸν ἐπίσχοπον συνεπιμαχεῖν τῷ ἐπι- 
σκόπῳ' ἐροῦσι γὰρ αὐτῷ τὸ ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ γε: 


S. CLEMENTIS I ROM. PUNT. OPERA DUBIA - ^ 
tione delleti deflnitum segregare; postea paenilen- A ρίζειν χρόνον ὡρισμένον κατὰ τὴν ἀναλογίαν τοῦ 


ܐܚ 
Ves suscipere, tanquam patres, filios.‏ 


CAPUT XVII., 


Episcopum debere esse irreprehensibilem, ulpote for- 
mam subjectorum, 


Si vero episcopus ipse qu'd offenderit, quo modo 
adhuc audebit iu allerius crimen inquirere, aut 
aliquem increpare, si aut ipse, aut. diaconi in ac- 
ceplione person: vel muneris, conscientiam sense- 
rint accusatricem? Quando eniin magistratus petiL, 
et. judex accipit, judicium non deducitur ad finem. 
ܙ‎ Participes » autem « furum, et judicio viduarum 
ron attendentes ? » qui sub episcopo sunt, el non 
poterunt in oppugnandis vitiis auxiliari; nam di- 


cent episcopo quod in Evangelio scriptum est : B γραμμένον' « Τί βλέπεις τὸ χάρφος τὸ ἐν τῷ ὀφθαλ- 


μῷ τοῦ ἀδελφοῦ σου, τὴν δὲ δοχὸν τὴν ἐν τῷ ἰδίῳ 
ὀφθαλμῷ οὐ κατανοεῖς ; ܐ‎ Εὐλαδείσθω οὖν ὁ ἐπίσχο- 
πος, σὺν τοῖς διακόνοις αὐτοῦ, ἀχοῦσαι ῥῆμά τιτοιοῦ- 
τον" τουτέστι, μὴ διδότω ἀφορμήν. Ὁ γὰρ ἁμαρ- 
πάνων ἐπὰν ἴδῃ τινὰ ὅμοια αὑτῷ δρῶντα, οἰχοδομη- 
θήσεται εἰς τὸ τὰ αὐτὰ ποιεῖν" εἶτα ὁ πονηρὸς δι ἑνὸς 
ἀφορμὴν λαθὼν, εἰς ἑτέρους ἐνεργεῖ" 6 μὴ γένοιτο (86)* 
καὶ οὕτως διαστραφήσεται τὸ ποίμνιον " πλειόνων γὰρ 
ὄντων τῶν ἁμαρτανόντων, πλείων ἔσται καὶ ἡ δι) αὑτῶν 
ἐπιτελουμένη καχία, 'Αμαρτία γὰρ ἀνέλεγχτος( 81), yet- 
ρων ἑαντῆς γίνεται, καὶ εἰς ἄλλους (88) τὴν διανομὴν 
λαμθάνει (89), ἐπεὶ καὶ « ζύμη μικρὰ πλήρωμα φυ- 
ράματος δολοῖ" (90), » καὶ εἷς χλέπτης εἰς ὅλον ἔθνος 
τὸ μύσος (94) ἐπήγαγε; « καὶ μυῖαι θανοῦσαι σαπριοῦσι 
σχευασίαν ἠδύσματος ἐλαίου, καὶ βασιλέως ὑπαχούον- 
τος λόγον ἄδιχον, πάντες οἱ ὑπ' αὐτὸν ὑπηρέται πα- 
βάνομοι" » οὕτω xal πρόδατον ψωραλέον μεταδίδωσιν 
ἑτέροις τῆς νόσον, μὴ χωρισθὲν τῶν ὑγιεινῶν προδά- 
των, καὶ ἄνθρωπος λοιμώσσων πολλοῖς φυλαχταῖος 39, 
καὶ Κύων λύσσῃ σναχεθεὶς ἐπικίνδυνος παντὶ, ᾧ δ᾽ 
ἂν προσάψῃ(03). Ἐὰν οὖν χαὶ ἄνθρωπον (95) παράνομον 
μὴτῆς Ἐκκλησίας τοῦ θεοῦ χωρίσωμεν, ποιήσομεν τὸν 
οἶχον Κυρίου σπήλαιον λῃστῶν. Δεῖ γὰρ ἐπὶ (94) τῶν 
ἁμαρτανόντων μὴ παρασιωπᾷν, ἀλλ᾽ ἐλέγχειν, νουθε- 
"in Anastasio ζυμοῖν 


Luc. vi, 41. ? Citat. Anastasius, quest. 60, "5 Gal. v, 9. 


* Quid vides festucam in oculo fratris tui, tra- 
bem autem quz in oculo tuo. est, non conside- 
ras *"'?, Vereatur ergo episcopus cum diaconis 
ܝܩܐ‎ ut aliquod ejusmodi verbum audiat ; hoc est, 
non prabeat occasionem. Siquidem peccator, cum 
viderit aliquem sibi operibus similem, ad eadem per- 
peiranda con(rmabitur; ita improbus per unum 
hominem sumpto prietextu, in alios operatur; quod 
absit! sicque pervertetur ovile; et quo plures 
erunt.delinqueptes, eo magis existet per ipsos 
epnimissa nequitia, 5 Delictum quippe non repre- 
hensum, seipso deterius flt, et in ceteros grassa- 
fur; quoniam « modicum fermentum totam massam 
corrumpit **; » et fur unus universam nationem 
iníamat; eb ¥ musce mortuz putrefaciunt compo- 
sitionem unguenti aromatici "δ; cumque rex ser« 
moni iniquo aurem prebet, omnes illius ministri 
iniqui sunt '' ; » sic ovis scabiosa, nisi a sanis se- 
paretur, morbum suum cum jllis communicat; et 
homo peste laborans, pluribus formidabilis est; et 
canis rabie possessus, ounnibus quos attigerit peri- 
culum creat, Si ergo hominem nequam ab Eccle- 
sia Dei non separemus, ex domo Dei faciemus spe- 
luncam latronum, ** Non enim oportet peccatores 


,ܐ ,ܦܘܐ *? 


3”. Eccle. x, 4. ? Prov. xxix, 43, ? Anast, φυλαχτέος. 511), xxi, 15. 
5 VARIORUM NOTA. 


i, verba, qua a margine in textum irrep- 
sere, q ܣ‎ etiam absunt a mss. suntque Apostoli 
1 Cor. v, 6, et Gal. v, 9, ὅλον τὸ φύραμα ܗ‎ Pari 
modo iidem codices Regii postea melius habent, χω- 

ἰσθέν, ut Constitutiones, Qui autem sequitur in 

astasio, Salomonis locus, ex parle petilus est e 
Constitutionum lib. 1, eap. 9. jua vero omnia 
Ánastaslana, non inveni in nostris Diataxibus, 
Cor. — In altero cod. Vindobon. legitur πλήρη qu, 
pasa, non male, CLER. 

(91) Τὸ μύσος. Addit alter. πολλάκις, Verte : In 
totam tem scelus inducit; hoc est, eam ad latro- 
Cinandum exemplo pellicit, Ip. 

Aller Προάφηται. Ip.‏ .)ܕܐܐܐ 

5) Καὶ ἄνθρωπον. Aller καὶ ἡμεῖς ἄνθρωπον, 
" quoque hominem ab Ecclesia, etc. Quod non dis 
plicet, Ip. 

(94) "Ext. Omittitur in altero, perperam. Ἐπί hic 
€st erga. Ip. 


dicibus peperit. CLR. 
(80) Μὴ T^ 
(87) "Av. 
,ܨܐ‎ Ip. 
88) "Α.14ους. Alter ἀλλήλους. In. 
9 ܚ‎ 
pastio serpit. 
ο ΑΙ carnem, 


sus, ἀπὸ τοῦ γέµεσθαι depi 
ἕρπει est, virus. sei 
aiii vitiis suis inficiuit. 

(90) Πιήρωμα φυράματος δολοῖ, Tolle e libris 


630 
conniventia ac silentio przterire; quinimo , ar- 
guere, monere, comprimere, jejuniis macerare, 
«uo οσο ad. sibi cavendum inducantur : « Cam- 
ios enim, inquit, facite filios Israelis ?*.» -Decet 
quippe episcopum delictorum propulsatorem per 
admonitionem effici, justiti» speculatorem, bono- 
rum a Deo praparatorum praconem, οἱ futurs in 
judicio irz denuntiatorem; ne contempta Dei plau- 
latione audiat, propter negligentiam, quod apud 
ÜOseam dietum est : « Quid reticuistis impietatem , 
et fructum illius vindemiaetis "ἦν $ 


CAPUT XVIII. 


Quod oportet. episcopum curare, ne peccet plebs, quia 
ipse est speculator. 

Omnium itaque curam habeat episcopus; tum 
eorum qui non peccarunt, ut tales esse perseve- 
rent; tüm eorum qui deliquerunt, ut pcenitentia 
ducantur. Ad vos enim dieit Dominus : « Videte ne 
conteranatis.unum ex his pusillis **. » Penitentibus. 
2utém venia eoncedenda est. Nam simul ac pecca- 
tor quispiam sincero affectu pronuntiavit : « Pec- 
cavi Domino; » Spiritus sanctus respondel: « Et 
Dominus remisit tibi peccatum ; confide, non morie- 
ris **, » Agnosceigitur, episcope, dignitatem tuanr; 
quod sicut sortitus es potestatem ligandi, ita et sel- 
vendi. Quocirea potestate absolvendi praeditus, co- 
guosce teipsum, εἰ condignam 1000 tuo vitan age, 
nón inscius quod majorem reposceris. rationem :- 
4 Cui enim, inquit, commendaverunt multum, plus 
pétent ab eo. 59.» Nullus siquidem hominum expers 
peccati reperitur, prater eum qui propter nos homo 
factus est, Scriptura dicente : « Nullus mundus a 
sorde, neque si unus dies vita illius *'-» Propter 
hoc justorum 86 patriarcharum qui olim floruerunt, 
actus et mores conscripti sunt; uon quidem ut piis 
hominibus, dum legimus, vitam exprobremus; seil 
ut ܐܐ‎ 08 peccalorum nostrorum pcenifeat, utque in 
certam remissionis adipiscende spem inducamur. 
lMüorum enim navi nostra securitas et consolatio 
sunt, quod nos quoque, si de peccatis nostris ege- 
rimus poenitentiam, venia donabimur; quaudoqui- 
dem scripum est: «Quis gloriabitur castum se 
babere cor; aut'quis confldet mundum se esse a 
peccato "» Nemo igitur absque peccato ést. Tu 
vero, quoad potes, inculpatus esse slude οἱ de om- 


^ Matth, xvii, 10. 55 |) Heg. xu, 13, ` * Luc. xu, 48- 


CONSTITUTIONES APOSTOLICE.—LIDB. Il. 


en 
xiv, ὑποπιέζειν, στιδοῦν νηστείαις, ὅπως xol τοῖς A 
ἑτέροις εὐλάδειαν ἐμποιήσῃ, « Εὐλαθεῖς γὰρ, φησὶν, 
ποιήσατε τοὺς υἱοὺς Ἰσραήλ. » Χρὴ γὰρ τὸν ἐπίσχο- 
πον xal τὸν ἁμαρτιῶν χωλυτὴν διὰ τῆς νουθεσίας †!- 
γεσθαι, καὶ τῆς διχαιοσύνης σχοπὸν, καὶ τῶν ἧτοι- 
μασμένων ὑπὸ Θεοῦ ἀγαθῶν χήρυχα, καὶ τῆς μελ- 
λούσης ὀργῆς ἐν τῇ χρίσει διαγγελεῆρα" ὅπως μὴ κα- 
παφρονήσας τῆς τοῦ Θεοῦ φυτουργίας, ἀχούσῃ διὰ 
᾽ἀμέλειαν, τὸ ἐν τῷ Ὡσηὲ εἰρημένον" > Ἵνα τί παρε- 
σιωπῄσατε ἀσέδειαν, καὶ τὸν χαρπὸν αὐτῆς ἑτρυγή- 
σᾶτε; » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 1Η’. 


Ὅτι τὸν ἐπίσκοπον φροντίζειν, 
μα bru Kost a 
Πάντων οὖν φροντιζέτω ὁ ἐπίσχοπος, xdi τῶν μὴ 
ἡμαρτηχότων, ἵνα μείνωσιν ἀναμάρτητοι, χαὶ τῶν 
ἁμαρτανόντων, ἵνα μετανοῶσι. Λέγει γὰρ ὁ Κύριος 
πρὸς ὑμᾶς (95)" ε Ὁρᾶτε μὴ καταφρονήσητε ἑνὸς 
τῶν μιχρῶν τούτων.» Καὶ (98) τοῖς μετανοοῦσιν ἄφε- 
σιν διδόναι χρῇ. "Apa γὰρ τῷ εἰπεῖν τινα τῶν πλημ- 
µελησάντων γνησίᾳ διαθέσει" « Ἡμάρτηκα τῷ Κυ- 
ρίῳ" » ἀποχρίνεται τὸ ἅγιον Πνεῦμα" « Καὶ Κύριος 
ἀφῆχέ σοι τὴν ἁμαρτίαν, θάρσει, οὐ μὴ ἀποθάνῃς, » 
Γνώριζε οὖν, ὦ ἐπίσκοπε, τὸ ἀξίωμά aou, ὅτι ὡς τοῦ 
δεσμεῖν ἐχληρώσω τὴν ἐξουσίαν, οὕτω xal τοῦ λύειν. 
Ἑξουσίαν οὖν ἔχων τοῦ λύειν, γνώριζε αεαυτὸν, καὶ 
ἀξίως τοῦ τόπου σου ἐν τῷδε τῷ βίῳ ἀναστρέφου, εἰ- 
δὼς ὅτι πλείονα αὐτὸς ἀπαιτηθήσῃ τὸν λόγον" « "Qd γὰρ, 
φησὶ, παρέθεντο πολὺ, περισαύτερον ἀπαιτήσουσι παρ᾽ 
αὐτοῦ. » ᾿Αναμάρτητος μὲν γὰρ ἀνθρώπων οὐδεὶς 
παρὲξ τοῦ γενομένου δι ἡμᾶς ἀνθρώπου - ἐπεὶ γέ- 
Ὑγραπτᾶι" « Οὐδεὶς χαθαρὸς ἀπὸ ῥύπον, οὐδ' ἂν µία 
ἡμέρα (91) ἡ ζωὴ αὐτοῦ. » Διὰ τοῦτο καὶ τῶν προ- 
γεγενημένων (98) δικαίων τε καὶ πατριαρχῶν οἱ βίοι 
καὶ αἱ ἀναστροφαὶ ἀνεγράφησαν οὐχ ἵνα ἐχείνους 
ὀνειδίζωμεν ἀναγινώσχοντες, dXX ἵνα ἡμεῖς μετα- 
νοῶμεν, καὶ εὐέλπιδες γενώμεθα ὡς ἀφέσεως τευξό- 
μενοι. Τὰ γὰρ ἐχείνων ῥύπη, ἡμετέρα ἀσφάλεια χαὶ 
παραίνεσις, ὅτι χαὶ ἡμεῖς ἁμαρτήσαντες, ἐὰν μετα- 
νοήσωμεν, συγγνώμην ἕξομεν " ἐπεὶ γέγραπται" «Τίς 
χαυχήσεται ἀγνὴν ἔχειν τὴν καρδίαν, ἣ τίς παῤῥη- 
σιάσιται καθαρὸς εἶναι ἀπὸ ἁμαρτίας ; » Οὐδεὶς οὖν 
ἀναμάρτητος. Σὺ οὖν κατὰ δύναμιν, σπούδαζε ἀνεπί- p 
ληπτος εἶναι" καὶ περὶ πάντων μερίμνα, μὴ διὰ σέ 
τις σκανδαλισθεὶς ἀπόληται. Ὁ γὰρ λαϊχὸς περὶ ἔαν- 
τοῦ μόνου μεριμνᾷ, σὺ δὲ περὶ πάντων, ὡς πλεῖον 


 ܇‎ % .ܘܐ‎ αν, 51. Όσο, x, 15, juxta LXX. 
“ἰ 7οῦ τιν, δ, ἐν LXX. "Prov. σε, 9. 70 


VARIORUM NOTAE. 


Lege, οἱ vacat, quz in hanc sententiam edisserun- 
tur apud sanctos Patres, Irenzum jw cap. 43; 
Chrysostouum, bomil. de pamitentia εἰ. oratione , 
tom. T; homil. 29 Genesim, tom, 11; hoiil. in “ἢ 
psalmum t, tom. 111 ; et Auguatinum lib. 111 De doc- 
trina Christiana, cap. 25, atque libra , De natura εἰ 
gratia, cap. 35. Cor. 


(95) πρὸς ὑμᾶς, AlMer Viud..cod. iv Ἐύαγγε- 
λίοις. CUFR. 

(98) Kal. Alter, οὐκοῦν, ergo. In. 
. (9T) Mía ἡμέρα. Alter cod. μιᾶς ἡμέρας, mque 
bene. imo melius. quamvis Vulgala lectio sit. eon- 
sentanea edit. LXX Intt. Ip. 

(98) Διά τοῦτο xai τῶν προγεγεγηµέγων, etc. 


652 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


vibus esfo sollicitus ; ne propter te offensus aliquis A ἔχων βάρος (99), καὶ μεῖζον. βαστάζων φορτίον" γέ- 


γράπται γάρ" «Καὶ εἶπε Κύριος πρὸς Μωῦσῆν" Σὺ 
καὶ ᾿Ααρὼν λήψεσθε ἁμαρτίας τῆς ἱερατείας. ( Ὡς 
περὶ πλειόνων οὖν ἀπολογούμενος, περὶ πάντων φρόν- 
τιζε, καὶ τοὺς μὲν ὑγιεῖς, συντήρει" τοὺς δὲ ἡμαρ- 
τηκότας, νουθέτει, καὶ στιδῶν ἐν τῇ νηστείᾳ, ἐν τῇ 
ἀφέσει ἐλάφρυνον xol προσκλαύσαντα εἰσδέχου (100), 
πάσης τῆς Ἐχχλησίας ὑπὲρ αὐτοῦ δεομένης, xal 
χειροθετήσας αὐτὸν, ἕα λοιπὸν εἶναι ἐν τῷ ποιμνίῳ, 
Τοὺς δὲ ὑπνώδεις καὶ παρειμένους ἐπέστρεφε, ὕτο- 
στήριζε, παραχάλει, θεράπευε, ἐπιστάμενος ἡλίκον 
μισθὸν ἔχεις ταῦτα ἐπιτελῶν (1), ὥσπερ οὖν καὶ χίν- 
ὄυνον ἐὰν ἀμελήσῃς (3) τούτων. Λέγει γὰρ πρὸς τοὺς 
ἀμελοῦντας τοῦ λαοῦ ἐπισκόπους ᾿Ιεζεχιήλ' « Οὐαὶ 
τοῖς ποιμέσι τοῦ Ἰσραὴλ, ὅτι (5-) ἐποίμαινον ἑαυτούς" 
οὐ τὰ πρόθατα. ποιμαίνουσιν οἱ ποιμένες, ἀλλ' ἑαυ- 
τού»; Τὸ γάλα χατεσθίετε, καὶ τὰ ἔρια περιθάλλεσθε, 
τὸ ἰσχυρὸν αφάζετε, τὰ πρόθατα οὐ ποιµαίνετε, τὸ 
ἐνοχλούμενον οὐκ ἐνισχύσαπε, καὶ τὸ ἄῤῥωστον οὐκ 
ἰάσασθε, καὶ τὸ συντετριμμένον οὐ κατεδήσατέ, τὸ 
ἐξωσμένον οὐ κατεπεστρέψατε, xat τὸ ἀπολωλὸς 
οὐκ ἐζητήσατε * καὶ ἐν κράτει ἐπαιδεύσατε αὐτὰ μετὰ 
ἐμπαιγμοῦ " καὶ διεσπάρησαν παρὰ τὸ μὴ εἶναι ποι- 
μένα, καὶ ἐγένοντο εἰς χατάδρωμα πᾶσι τοῖς θηρίοις 
τοῦ δρυμοῦ (5). » Καὶ πάλιν" «Καὶ οὐκ ἐξεζέτησαν 
οἱ ποιμένες τὰ πρόδατά µου, xal ἐποίμαινον οἱ ποι- 
μένες ἑαυτοὺς, τὰ δὲ πρόδατά μου οὐκ ἐποίμαινον. » 
Καὶ μετ᾽ ὀλίγον" « Ἰδοὺ ἐγὼ πρὸς τοὺς ποιμένας, 
καὶ ἐχζητήσω ἐγὼ τὰ πρόδατά µου ἐκ χειρὸς αὑτῶν, 
καὶ καταπαύσω αὐτοὺς τοῦ ποιμαίνειν τὰ πρόδατά 
μου, καὶ οὐ ποιμανοῦσιν ἔτι οἱ ποιμένες ἑαυτοὺς, 
καὶ ῥύσομαι τὰ πρόθατά μου Ex χειρὸς αὐτῶν, καὶ 
οὐκ ἔσονται αὐτοῖς εἰς χατάδρωµα. » Καὶ (6) ἐπιφέ- 
ρει καὶ πρὸς τὸν λαὸν λέγων" «Ἰδοὺ ἐγὼ χρινῶ ἀνὰ 
μέσον προδάτου εἰς πρόθατον, χαὶ χριὸν πρὸς κριόν. 
Μὴ μικρὸν ἦν ὑμῖν, ὅτι τὴν νομὴν τὴν καλὴν Evé- 
μεσθε, καὶ τὰ κατάλοιπα τῆς νομῆς κατεπατεῖτε τοῖς 
ποσὶν ὑμῶν, καὶ τὰ πρόδατα τὰ πατήματα τῶν πο-- 
δῶν ὑμῶν ἤσθιον; » Καὶ ἐπιφέρει μετ᾽ ὀλίγα" « Kal 


* 104, 11. ** Tbid., 19-90. 


2-5. ® lbid, 8. 


pereat. Laicus.enim sui tantum curam gerit; tu 
omuium, ut qui plus oneris habems et majore pon- 
dere*graveris, fcriptum namque est: « Et dixit 
Dominus ad Moysem : Tu et Aaron suscipielis pec- 
cata sacerdotii 3”. » Quapropter tanquam de plu- 
ribus rationem redditurus, curam omnium sustine; 
ἃς sàno& quidem conserva ; eos vero, qui peccave- 
runt; increpa ; jejunioque attritos, remissione leva ; 
el ingemiscentem, universa precante pro eo Eccle- 
sia, recipe, manuque imposita, permitte ut deinceps 
cum grege maneat. At somniculosos et ignavos ver- 
58, suffulci, incita, consolare, sana; edoctus quan- 
tam mercedem, si feceris haec, capies; contra vero 
quantum discrimen, si neglexeris. Nam episcopos 
populum parvipendentes bune in modum alloquitur 
Ezechiel : + Vae pastoribus Israelis, quia pascebant 
semetipsos: pastores non pascunt oves suas, sed 
seipsos? Lac coreditis, et lanis vestimini, quod 
validum est occiditis; oves non pascitis : quod in- 
firrmum est non roborastis, quod zgrotum non sa- 
nastis, quod confraotum mon alligastis, quod ab- 
jectum non reduxistis, et quod. perditum non re- 
«quisistis; et imperiose casligastis eas cum ludi- 
hrio : et disperse sunt, eo quod non esset pastor, 
et faci sunt in devoratienem omnibus bestiis sdl- 
tus 9, » Et iterum : « Et non quzsierunt. pastores 
oves meas ; et pascebant pastores seipsos, oves au- 
tem meas non pascebant*'. » Et paulo post; « Ecce 
ego 9d pastores; et requirazi ego oves meas de 
1uanu eorum; et faciam uL cessent pascere oves 
meas; et non amplius pastores pascent semetipsos ; 
et liberabo oves méas de manu eorum ; eL non erunt. 
illis in devorationem **, ; Et ad populum etiam con- 
versus ait : « Ecce ego judicabo inter ovem ad ovem, 
et arietem ad arigtem. Parumne erat vobis, quia 
bonam-pasceuam depascebatis; et reliquias pascua 
conculcabatis pedibus vestris, et oves conculcatio- 
nes pedum vestrorum comedebant*?? ܐ‎ Et post pauca. 


39 Num. xvin, ἢ. * Ezech. xxxiv, 


i VARIORUM NOTJR. 


(99) Ὡς π.Ἱεῖον ἔχων βάρος. Alter cod. Vindo- D presbytero egit Synesius, cujus vide sodes episto- 


lam ΟἿ, Nec omitti dehet illustris locus apud Por- 
phyrium de Sie: Ἑξομελογοῦνται ἐπὶ τῶν ἑτέρων εἴ 
τε ἥμαρτον" καὶ δέησιν ποιοῦνται, ἵνα οἱ λοιποὶ εὔξων- 
ται περὶ αὐτῶν, xai νηστεύσωσι χρόνον τινὰ ἱκανόν. 
Hoc est, Θόπβίεπιωγ Indi ad aniri ostium. coram. 
aliis, si quid peccati commiserint; rogantque ut reli- 
qui pro ipsis orent, et idoneum quoddam tempus 
Jejunent. Cor. 

(4) ᾿Επιτελῶν. Alter. cod. ποιῶν eodem sensu. 


Ip. 

(2) ᾿Αμελήσῃς. Aler cod. ἀμελῆς, sed sequi 
oporteret ἧς, negligens sis, unde forle factum ἁμε- 
λήσῃς. Cun. 

|) "Οτι. Οἱ in altero cod. Ip. 

3) Δρυμοῦ. Mter ἀγροῦ, ut habent LXX Intt. In, 

6) Καί. Εἴτα, alter. cod., quod rectius, propter 
sequens, xai, lp. 


bon ἴον οὖν βάρος ἔχων. Desunt iu eo verba. se- 
quentia : Καὶ μεῖζον βαστάζων φορτίον. Que possunt 
übesse, sed melius est ὡς πλεῖον quam πλεῖον οὖν. 
κε. 

(100) Καὶ προσκλαύσωντα, κ.τ.λ. Hic, cap. 16, 61 
et lib. vint, cap. 8, mullisque in locis Patrum, de- 
elaratur mos àntiquus, secundum quem js qui in- 
nocentiami peccato amissam poenitentia ductus de- 
flebat, cunctis pro illo Deum ac antistitem. depre- 
cantibus, Ecclesi restituebatur a prewsule. Lege 
ordinaria videlicet, Interdum enim episcopi uteban- 
iur potestate sua ; atque aut reluctante. populo ad 
Eeclesiam revertentes admittebant, aut contra. ple 
bem pro peccatoribus postulantem recusabant au- 
dire. Prioris juris exemplum suppedital Cyprianus 
in Epistola 50 ad Cornelium, ante finem, ab his. 
verbis : 0 si posses, frater charissime, istic interesse. 
wobiscum. Posteriori vero jure cum Lamponiauo 


ΕΣ CONSTITUTIONES APOSTOLICAE,—LIB. 1'. ܚ‎ 


γνώσεσθε, ὅτι ἐγὼ Κύριος, καὶ ὑμεῖς πρόθατα τῆς A subjungit : « Et cognoscetis quia ego Dominus, et 
νομῆς μου, ἄνθρωποί pou ἐστὲ, καὶ ἐγὼ Θεὸς ὑμῶν, ¥08 oves pascue mez; homines mei estis, οἱ ega. 


λέγει ᾿Αδωναῖ Κύριος. » Deus vester, dicit Adonai Dominus **, » 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ I8. CAPUT XIX. 
Ὅτι καὶ ὁ ποιμὴν, ἀμελῶς φερόμενος περὶ τὰ Quod pastor, ovium negligens, nenas. solvat; et ovi 
πρόδατα, δίκην τίνγυσιν, καὶ τὸ πρόδατον non obediens pastori, puniatur. 38) 


μὴ )7( πειθαρχοῦν τῷ ποιμένι, κολάζεται. 5 
"Axoücase οἱ ἐπίσκοποι, καὶ ἀκούσατε οἱ λαῖκοι, — Audite episcopi, εἰ audite latel, quo modo diiit 


ὥς (8) φησιν ὁ θεός" « Κρινῶ κριὸν πρὸς κριὸν, καὶ Deus : « Judicabo arietem ad arietem, et ovem isé- 
πρόδατον πρὸς mpüfasow » καὶ πρὸς τοὺς ποιμένας — ovem'*; » ¢ quo modo pastoribus ait: Judicabl- 
λέγει" Κριθήσεσθε ἕνεχεν τῆς ἀπειρίας αὐτῶν καὶ — mini propter imperitiam vestram, et propter ovium 
τῆς εἰς τὰ πρόδατα διαφθορᾶς" τουτέστιν, ἐπίσχοπον perditionem : hoc est, Episcopum ad episcopum 
πρὸς ἐπίσχοπον κρινῶ, καὶ λαϊχὸν πρὸς λαϊχὸν, καὶ judieabo, et laicum ad laicum, et principem ad 
ἄρχοντα πρὸς ἄρχοντα. Λογιχὰ γὰρ τὰ πρόδατα, καὶ — principemi. Rationales enim sunt. tam oves, quau 
οἱ χριοὶ οὗτοι, ἀλλ' οὐκ ἄλογα" ἵνα μήποτε εἴπῃ ὁ  arieles, non autem rationis expertes; ne forte 
λαϊκὸς, Ὅτι ἐγὼ πρόθατόν εἰμι, καὶ οὐ ποιμὴν, καὶ B laicus dicat : Ego ovis sum, et non pastor; si nul- 
οὐδένα λόγον (9) ἐμαυτοῦ πεποίημαι, ἀλλ ὁ ποιμὴν — lam mei rationem habui, viderit pastor, is solua 
ὕψεται, xa αὐτὸς μόνος εἰσπραχθήσεται τὴν ὑπὲρ poenas pro me dabit, Nam sieuti ovis que bonum 
ἐμοῦ δίκην. "Ὥσπερ γὰρ τῷ χαλῷ ποιμένι τὸ μὴ àxo- — pastorem mon sequitur, lupis exposita est ad ἱπιοτί»- 
λονθοῦν πρόδατον, λύχοις ἔχχειται εἰς διαφθορὰν, lum; ila quz malum pastorem sectatur, mortem 
οὕτω τῷ πονηρῷ ποιμένι τὸ ἀχολουθοῦν, πρόδηλον vitare nequit; ab eo, scilicet, devorabitur. Quo- 
ἔχει τὸν θάνατον, ὅτι κατατρώξεται αὐτό. Διὸ φευκ- — Circa fugiendi sunt perniciosi pastores. 

πέον ἀπὸ τῶν φθορέων ποιμένων. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Κ'. CAPUT XX, 

“Ὅπως χρὴ τοὺς ἀρχομένους πειθαρχεῖν τοῖς Quomodo subjecti prepositis sibi episcopis obedire 

ἱρχουσιν ἐπισκόποις. debeant, 

Τὸν μέντοι ποιμένα τὸν ἀγαθὸν ὁ λαϊχὸς τιμάτω, ** Et quidem bonum pastorem laicus veneretur, 
ἀγαπάτω, φοθείσθω, ὡς κύριον (10), ]ܠ‎ δεσπότην, Amel, metuat, tanquam dominum, tanquam heruui, 
ὡς ἀρχιερέα Θεοῦ, ὡς διδάσκαλον εὐσεθείας, Ὁ γὰρ tanquam Dei pontificem, tanquam magistrum pie- 
αὑτοῦ ἀκούων, Χριστοῦ ἀχούει, καὶ ὁ αὐτὸν ἀθετῶν, (, alis. Qui enim audit eum, Clristum audit; et qui 
Χριστὸν ἀθετεῖ, καὶ ὁ τὸν Χριστὸν μὴ δεχόμενος, οὐ spernit eum, Christum spérnit; οἱ qui. non recipit 

ἔχεται τὸν αὐτοῦ Θεὸν καὶ Πατέρα. « Ὁ ὑμῶν, γάρ  Uhristum, non recipit. illius Denm ae Patrem. Ait 
φησιν, ἀχούων, ἐμοῦ ἀκούει, καὶ ὁ ὑμᾶς ἀθετῶν, ἐμὲ enim : « Qui vos audit, me audit; et qui vos sper- 
ἀθετεῖ, xal ὁ ἐμὲ ἀθετῶν, ἀθετεῖ τὸν ἀποστείλαντά nil, me spernit; et qui me spernit, spernit eum 
us.» Ὁμοίως ὁ ἐπίσχοπος ὡς τέχνα ποὺς λαϊχους Qui me ,"ܬܐܐܐ‎ » Similiter episcopus laicos ut-li- 
ἀγαπάτω, θάλπων καὶ στέργων (M) τῇ σπουδῇ τῆς lios diligat; naturalis studio charitatis prosequens, 
ἀγάπης, ὡς ὠὰ, εἰς περιποίησιν νοσσίων, ἢ ὡς vos- 80 fovens, quasi ova ad exclusionem pullorum, aut 
σία, ἀγχαλιζόμενος εἰς περιποίησιν ὀρνίθων" πάντας quasi pullos ut-in gallinas educentur sinu come 
νουθετῶν, πᾶσι τοῖς πληκτιαμοῦ (19) ἐπιδεομένοις — Dlectens : cunctos admonens; omnes qui castiga- 
ἐπιπλήσσων, ἀλλὰ μὴ πλήσσων, ὑποπιέζων εἰς ἔντρο- tione indigent ledens, sed non illidens; ad conver- 
πὴν, ἀλλὰ (15) μὴ εἰς ἀνατροπὴν, νουθετῶν εἰς ἐπι- — Sionem premens, non autem ad eversionem; ܐܐܦ‎ = 
στροφὴν, ἐπιτιμῶν εἰς διόρθωσιν, καὶ εὐθύτητα πο- dens zd regressum ; increpans ut corrigat et in viam 
ρείας " τὸ ἰσχυρὸν φυλάσσων, τουτέστι, τὸ ἑδραῖον τῇ — rectam deducat : quod firmum est relinens; id 
πίστει ἀσφαλὲς τηρῶν" τὸν λαὸν εἰρηνικῶς ποιμαίνων" εδ, qund lide fundatum est, in tulo servans ¿ 
πὸ ἐνοχλούμενον ἐνισχύων, τουτέστι, τὸ πειραζόμενον D populum pacifice pascens : quod quassum est 
ἐν τῇ νουθεσίᾳ στεῤῥοποιῶν' τὸ ἀῤῥωστοῦν ἰώμενος, —roborans; hoc est, quod tenlatione conculitur, 
πουτέστι, τὸ νοσοῦν Ex τῆς πίστεως ἐν διχονοίᾳ, διὰ — admonitione consolidans : quod zgro(um est sa- 
τῆς διδασκαλίας θεραπεύων' τὸ συντετριμμένον κα- — nans; id est, quod ex fide vacillante laborat, per 
παδεσμῶν, τουτέοτι, τὸ πεπλανημένον, ἢ τὸ τεθραυσ- — doctrinam curans : quod contritum est ligans; hoo 


1 Ezech. xxxiv, 29, 51. *5lbid. 47, ° 1, lgnat. interpol. ad Trall. 7. *'Luc, x, τύ. 
VARIORUM NOTJE. 


7) Μή. Τὸ μή in altero codicum, nec male. CLR. (10) Ὡς κύριον. Proemittit alter codex ὡς πατέρα, 
8) "Dc. Tl, quid. lp. ο nittitque quod sequitur ὡς δεσπότην. In, 


9] Καὶ οὐδένα λόγον. Mec verba et sequentia 11) Στέργων. ldem. habet θερμαίνων. lp. 


ad Bixqy.desunt in altero codice. Sunt revera am- _ ܡ‎ δεομέ- 
plificatio eorum, πμ proxime antecesserunt ; sed νοις. Ip. 
nihi velat haec quoque esse a Scriptoris mauu. (43) "A4dd. Hanc vocem et tres sequentes nou 


d». legimus in altero cod. fp. 


ܚ 
A μένον, ἢ τὸ χατεαγμένον ἐν ἁμάρτίαις εἰς χωλείαν‏ 
ὁδοῦ, ἐξπιδέννων͵ (14) διὰ παραχλητιχῆς νουθεσίας,‏ 
᾿ἐλαφρύνων ἀπὸ παραπτωμάτων, καὶ εὔελπιν ποιῶν,‏ 
οὕτω, ῥωμαλέον ἐν τῇ Ἐχχλησίᾳ ἀποχαθίστα, ἑπαν-‏ 
ἄγων ἐν τῇ ποίμνῃ. Τὸ ἐξωσμένον ἐπίστρεφε, του-‏ 
πέστι, τὸ ἐν ἁμαρτίαις γενόμενον xax εἰς ἐπιτίμησιν‏ 
ἐχδεδλημένον μὴ tiv ἔξω διαμένειν, ἀλλὰ προσλαμ-‏ 
δανόμενος καὶ ἐπιστρέφων ἀποχαθίστα ἐν τῇ ποίμνῃ,‏ 
τουτέστιν; ἐν τῷ λαῷ τῆς ἀμώμου ἐχκλησίας" τὸ δὲ‏ 
ἀπολωλὸς ἐχζήτει, τουτέστι, τὸ ὑπὸ πλήθους παρα-‏ 
πτωμάτων ἑαυτοῦ (15) ἀπελπίσαν τῆς σωτηρίας, μὴ‏ 
Σάσῃς τελέως ἀπολέσθαι: τὸ ὑπὸ πολλῆς ψύξεως ψυ-‏ 
χικῆς (16) καὶ νωχελίας κάϑυπνον γενόμενον, καὶ διὰ‏ 
βαρέος ὕπνου τῆς ἑαυτοῦ ζωῆς ἐπιλαθόμεναν, xa‏ 
μακρὰν ἀποατατῆσαν τῆς ἰδίας ποίμνης, ὡς καὶ λύ-‏ 
B xoc περιπεσεῖν εἰς βορὰν (17), σὺ ἀναζήτει, καὶ‏ 
νουθετῶν ἐπίστρεφε, καὶ νήφειν παρακάλει, xal B-‏ 
πίδα ὑπόσπειρε, μὴ συγχωρῶν αὐτῷ λέγειν τὸ ὑπό‏ 
Τὰ ἀσεδήματα ἡμῶν ἐφ᾽‏ ܪ τινων (18) εἰρημένον, ὅτι‏ 
ἡμῖν, καὶ ἡμεῖς ἐν αὐτοῖς τηκόμεθα, καὶ πῶς ζησό-‏ 
μεθα; » Εἰ οἷόν τε οὖν, ἰδιαποιείσθω ὁ ἐπίσχοπος τὸ‏ 
πλημμέλημα, καὶ λεγέτω τῷ ἡμαρτηχότι, ὅτι σὺ‏ 
μόνον ἐπίστρεψον, κἀγὼ τὸν ὑπὲρ σοῦ θάνατον ἀνα-‏ 
δέξομαι, ὡς ὁ Κύριος τὸν ὑπὲρ ἐμοῦ χαὶ "πάντων.‏ 
“Ὁ ποιμὴν γὰρ ὁ καλὸς τὴν ψυχὴν αὐτοῦ τίθησιν‏ 
ὑπὲρ τῶν προδάτων᾽ ὁ δὲ μισθωτὸς καὶ οὐχ ὧν mot-‏ 
μὴν, οὗ οὐχ ἔστι τὰ πρόδατα ἴδια, θεωρεῖ τὸν λύχον‏ 
ἐρχόμενον, ν τουτέστι, τὸν διάδολον (49),εχαὶ ἀφίησι‏ 
τὰ πρόδατα, καὶ φεύγει, χαὶ 6 λύχος ἁρπάζει αὐτά.»‏ 
α Εἰδέναι οὖν προσήχει, ὅτι τοῖς ἡμαρτηχόσιν εὔ-‏ 
σπλαγχνος ὧν ὁ Θεός, μετὰ ὄρχου μετάνοιαν ἐπηγ-‏ 
γείλατο' ὁ δὲ ἁμαρτήσας xal τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ‏ 
θεοῦ τὴν περὶ μετάνοιαν ἀγνοῶν, καὶ τὸ μαχρόθυμον‏ 
xal ἀνεξίκαχον αὐτοῦ μὴ ἐπιστάμενος, ἔτι μὴν xal‏ 
πὰς ἁγίας Γραφὰς τὰς ταύτην χηρυσσούσας οὐ γινώ-‏ 
σχων, ἅτε μὴ μεμαθηχὼς παρὰ σοῦ, ἀπόλλνται 5", σὺ‏ 
δὲ ὡς φιλόστοργος ποιμὴν καὶ ὡς σπουδαῖος νομεὺς‏ 
ἀναζήτει, ἀριθμῶν τὴν ποίμγην' τὸ λεῖπον ἐκζήτει,‏ 
ὡς Κύριος ὁ θεὸς ὁ ἀγαθὸς Πατὴρ ἡμῶν, ἀποστείλας‏ 
πὸν ἑαυτοῦ ΥἹὸν ποιμένα καλὸν καὶ Σωτῆρα τὸν δι-‏ 
δάσχαλον ἡμῶν Ἰησοῦν, ἐπιτρέψας αὐτῷ ἐάσαι τὰ‏ 
ἐννενηχονταεννέα ἐπὶ (20) τὰ ὄρη, καὶ πορευθῆναι‏ 
ἐπὶ τὴν ζήτησιν τοῦ πεπλανημένου, καὶ εὑρόντα ἄραι‏ 
ἐπὶ τοὺς ἑαντοῦ ὥμους, χαὶ φέρειν ἐν τῇ ποίμνῃ,‏ 
D χαίροντα ἐπὶ τῇ εὑρέσει τοῦ ἀπολωλότος. Οὕτως οὖν‏ 
ὑπήκχοος γίνου χαὶ σὺ, ὦ ἐπίσχοπε, ἐχζητῶν τὸ ἁπολ-‏ 
ωλὸς, κατευθύνων τὸ πεπλανημένον, ἐπιστρέφων τὸ‏ 


ὑπὸ ἀνοίας. 5: Math, αι; Luc. xv, 


8. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


686 
est, quod vagum est, vel collisum, vel ita peccatis 
confractam ut in via claudicet, per exhortationem 
«€onsolatoriam vinciens. Peccátorem,: episcope, de- 
lictis deonerans, et optima spe replens, Jam robus- 
Qum in Ecclesiam restitue, atque: reduc ad ovile. 
Quod expulsum fuit revoca; hoc est, quod in pc- 
' mam peccatorum suorum ejectum fuit, ne sinas fo- 
ris permanere; sed assumptuin et conversum, redde 
gregi, eeu immaculatze Ecclesi: populo : quod vero 
ββδβίοτας require; id est, quud multitüdine peceato- 
rum suorum spem salutis amiserat, funditus inter- 
ire ne permiseris : quod ex animi torpore ac supi- 
nitate in soporem venit et adeo gravem somnum, 
ut suam vitam non recordetur; quodque longe re- 
ΕΤ ܙܪܘܘܘܗ݀‎ a proprio grege, ία ut inciderit in lupos ad 
? escam; id tu pervestiga, et monendo converte, ac 
ut. vigilet.hortare, et spem insere; neque ipse con- 
*edas ut dicat quod a quibusdam dictum est : «Im- 
pietates nostre super nos, et nos in ipsis tabesci- 
mus, ét.quo modo vivemus **? » Episcopus, sí fieri 
possit, delicium alterius quasi proprium conside- 
ret, et peccatori dicat : Te modo fac convertas, et 
ego mortem tibi debitam suscipiam, quemadmodum 
Dominus pro me et pro omnibus mortuus est. Nam 
« bonus pastor animam stam. ponit pro. ovibus 
suis : mercenarius autem et qui non esj pastor, 
eujus non sunt oves propriz, videt lupum venlen- 
tem, 1 hóe est; diabolum, « et dimittit oves, et fu- 
git ; et lupus rapít bas "9. » Quocirca scire oportet, 
quod Deus, qui misericors est, delinquentibus pos- 
nilentiam jurejurando promisit. Qui vero deliquit, 
et hanc de penitentia professionem Dei ignorat, et 
divinam mansuetudinem atque: patientiam nescit , 
insuperque sanctas Scripturas peenitentiam praedi- 
cantes non: cognoscit, scilicet, a te non edoctus; is 
propier inscitiam perit; at tu, tanquam indulgens 
paator et studiosus pabulátor, require, numerans 
gregem : quod desideratur investiga, sieut Do- 
minus Deus, bonus Pater noster, qui doctorem no- 
strum Jesum, Filium suum, pastorem bouum ac 
Balvatorem misit, :t mandavit ei relinquere nona- 
ginta novem oves in montibus, et properare ad 
quarendam eam qua^ erraverat, inventamque super 
humeros suos attollere, et ad gregem portare, gau- 
dendo 46 ovis perditz: recuperatione **, Pari ergo 
modo, o episcope, et tu. Deo obedientiam presta, 
Jum quod perierat requiris, quod aberraverat diri- 


** Ezech.xxxin, 10,  Joarr, x, 11. δν αἱ, add. 


YARIORUM NOTAE, 


(16) Ψυχικῆς. Omittit uterque. nec sane neces- 
sarium est et offendit aures. Ip. - 

(11) Εἰς βοράν. Rectius quam βορᾷ, quod est in 
altero codice; Ip. 

18) "Yzó τινων. Omittitur in altero. In. 

19) Τουτέστι τὸν διάδολον. Owmittuntur in al- 
tero, μετὰ zedolent. In. E 
en zi. Antecedit in altero cod. ἐπὶ τῇ ἐρήμῳ, 

ΙΝ exciderunt, propter repetitienent ¥) ܐܬܐ‎ 


quie 
ἐπί. 


13) Ἐπιδέννων. Vox est nihili, pro qua legen- 
dum, aut. ἐπιδέων, aut. ἐπιδεσμῶν, ut est in altero 
*odice Vindobonensi, ut postea rescivimus ; hoc 
est, ligans, ut solent ii qui memhra fracta curàre 


volunt, Miror Cotelerium hoc non vi , nam hoc 
verbi inonstrum in Ind, Graco recensuit. (εκ. — 
Tantum abest αἱ ἐπιδέννω verbum sitaihili, ut ha- 


beatur seusu ligo,in Symmachi versione Is.vrtestan- 
le lrrocopio : ἐπιδεγνομένου (sc. τραύματος). DRACH. 
(18) Eavcov. Alter εξαντούς, nendose.-CLER. 


jein scho - 


gis, quod secosserat. revocas; potestatein. enim ha- 

bes revocandi, et dimittendi confractos in remis- 

Sionem "*; per te Salvator, ad paralysi delictorum 

laborantem ait: « Remittentur peccata tua "9, ΡῈ 

des tua te salvum fecit; vade in pace **. » Pax au- 
tem et tranquillus portus est Ecclesia Christi : ad 

quam peccatores absolvendo restitue sanos et im- 

moaculatos, bene sperantes, studiosos, in bonis 

operibus laboriosos : ut peritus et misericors medi- 
cus omnibus in peccato versantibus medere. « Non 
enim opus habent medico qui valent; sed qui mile 
babent '' ... Venit enim Filius hominis salvare et. 
quaerere quod erraverat "*, » Cum ergo sis Ecclesie 

Domini medicus, *' singulis :grotis convenientem 

medicinam adhibe, omni modo, cura, sana, sospi- 

les redde Ecclesia : pasce gregem ?*, non Imperiosa 
eum ludibrio, quasi potestatem exercens "*; sed 
ut benignus pastor, in' Sinum agnos congregans, et 
fetas refocillans **; 

CAPUT XXI. 

Quod periculum sit una. tantum parte. audita. judi- 
care, et ponam. contra eum qui nondum 
convictus est. 

Esto autem humanus, bonus, lenis, sincerus, 
verat, non durus, non contumax, non rigidus, non 
arrogans, non immisericors, non inflatus, non 2s- 
sentator, non imiprobus, non versipellis, non illu» 
dens tibl subjectis populis, Dei' leges atque de ρῶ- 
mitentià sermones illis non occultans, non prom- 
ptus ad expellendum et ejiciendum; sed prudens , 
mec qui libénter ac procaciter increpes; nec qui 
testimonium adversus quempiam admittas, sine 
tribus delibus testibus, iisque quorum inores jam« 
pridem approbati sint, et dummodo neque inimici- 
tiis neque invidia ducantur. Multi quippe sunt ma 
levoli, dicaces, tertiam linguam. habentes *!, osores 
fratrum, id operam dantes, ui Christi oves disper- 
gant: horum si delationes temere vi$ excipere, gre- 


Matth, ας, 18. "Luc. xix, 40. *!] gnat. ad 


*? 198. xL, 41. *' Eccli, xxvii, 10. 


GONSTITUTIONES APOSTOLICE:—LIB, JH. - 


ܚ 


ἀφεστός' ἐξουσίαν γὰρ ἔχεις ἐπιστρέφειν, χαὶ ἀπο- Α΄ 
στέλλειν τεθραυφμένους ἐν ἀφέσει" διὰ σοῦ ὁ Σωτὴρ 
λέγει. τῷ παρειμένῳ ἐν ἁμαρτίαις + « ᾿Αφέωνταί σου 
αἱ ἁμαρτίαι, Ἥ πίστις σου σέσωχέ σε" πορεύου εἰς 
εἰρήνην. » Εἰρήνη δὲ καὶ λιμὴν (21) γαληνός ἐστιν ἡ 
τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία' εἰς ἣν λύων τοὺς ἡμαρτηχότας 
ἀποχαθίστα ὑγιεῖς xol ἀμώμους, εὐέλπιδας, απου- 
δαίους, ἐργοπόνους ἐν τοῖς ἀγαθοῖς ἔργοις" ὡς ἔμπειρος 
παὶ συμπαθὴς ἰατρὸς πάντας Ιῶ (29) τοὺς ἐν ἀμαρτίᾳ 
πεπλανημένους. « Οὐ γὰρ χρείαν ἔχουσιν οἱ ἰσχύοντες 
Ιατροῦ, ἀλλ' οἱ χαχῶς ἔχοντες. Ἦλθεν γὰρ ὁ Υἱὸς 
τοῦ ἀνθρώπου σῶσαι καὶ ζητῆσαι τὸ πεπλανημένον. » 
ατρὸς οὖν ὧν (33) τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Κυρίου, 
πρόσαγε θεραπείαν κατάλληλον ἑκάστῳ τῶν νοσούν- 
των, παντὶ τρόπῳ, θεράπενε, ὑγίαζε, σώους ἀποκαθ-- 
στα τῇ Ἐκκλησίᾳ' ποίµαινε τὸ ποίμνιον, μὴ ἐν 
κράτει μετὰ ἐμπαιγμοῦ, ὡς κατεξονσιάζων, ἀλλ᾽ ὡς 
ποιμὴν χρηστὸς τῷ κόλπῳ συνάγων τὰ ἀρνία (24), 
καὶ τὰς ἐν γαστρὶ ἐχούσας παρακαλῶν., 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΑ’. 


“Ὅτι κίνδυνος μογομερῆ κρίσιν ποιήσασθαι, καὶ 
τιμωρίαν ὀρίσαι xatt ܐ‎ μηδέπω ἐλεγχθέγτος. 


Ἔσο δὲ χρηστὸς, ἀγαθὸς, ἥπιος, ἄδολος (35), 
ἀψενδὴς, μὴ σκληρὸς, μὴ αὐθάδης, μὴ ἀπότομος, μὴ 
ἀλαζὼν, μὴ ἀνηλεὴς, μὴ τετυφωμένος, μὴ ἀνθρωπά- 
ρεσχος, μὴ δειλὸς, μὴ δίγνωμος, ἐμπαίζων τοῖς ὑπὸ 
δὲ λαοῖς, μὴ ἀποκρύπτων ἀπ᾽ αὐτῶν τὰ τοῦ Θεοῦ 
νόμιμα καὶ τοὺς περὶ μετανοίας λόγους, μὴ πρόχειρος 
πρὸς τὸ ἐξῶσαι καὶ ἐκδαλεῖν, ἀλλ' ἀαφαλῆς, μὴ φι- 
λεπιτιμητὴς (36) προπετὴς, μὴ παραδεχόμενος χατά 
τινος μαρτυρίαν ἄνεν τριῶν πιστῶν (27) μαρτύρων, 
«αἱ τούτων ὧν ὁ τρόπος ᾗ μεμάρτυρημένος πάλαι, 
καὶ εἰ μὴ ἀπ' ἔχθρας χινούμενοι ἢ φθόνου, Εἰαὶ γὰρ 
πολλοὶ ἐπιχαιρεσίχαχοι, πρόγλωσσοι, τριττὴν γλῶσ- 
σαν ἔχοντές (38), μισάδελφοι, ἔργον τιθέμενοι σχορ- 
πίζειν τὰ Χριστοῦ πρόθατᾳ' ὧν εἰ παραδέχεσθαι 
θέλεις τοὺς λόγους ἀκρίτως, διασπερεῖς σου τὸ mol- 
ܕܐ ܐܬܐ‎ καὶ παραδώσεις λύχοις, εἰς κατάδρωμα, τουτ- 


δν Marc. v, 54. 5 


C 


7 Luc, 1v, 49, * Mottb, ix, 9. 
Polyc.2. " Ezech. xxxiv, 4. Mattb. xx, 25. 


VARIORUM NOTAE... 


rium-est, quia res per se satis intelligitur. Pro ὧν 
quod sequitur est ἐάν in utroque. In. 

(28) Τρίτην γλῶσσαν ἔχοντες Linguam. tertiam. 
Hebrai appellant, linguam 'oblocutoris,.utpote me- 
diam inter auditorem ae eum.de quo sermo habetur : 
aiuntque lingua tertia tribus perniciem, importari, 
detrahenti, auscultanti et insimulato. Que γλῶσσα 
τρίτη quanta mala excitet, describitur in Eccli. cap. 
αχνῃις ubi famen nonnulla exemplaria videntur 
habuisse τρητή , hoc est. τοτρυπημένη, perforata; 
füdem sensu quo servus ille Terentianus Jocatur, 
8e quando mendacia tacére jubetur, plenum rima- 
rum esse, hac atque ilJac-perfluere. 
lio 2 ad gradum 10 Sata αμ Clima: 1 Rr 
λος » τί ον ἔχει γλῶσσαν" |v γὰρ, xal τὸν 
ώρα, ܝ‎ ὅτε AE o. eby σαν nile Bá- 
πτει. Anima que. delraciionibus est. obuozia, trisul.- 
cam habet linguam : nocet enini et sibi ipai, et audi- 
tori, et illi quandoque cwi detrahitur. Cot. 


(81) Λιμήν, Male omittunt in utroque Vindobo- D 
nensi, CLER. 
(49) Ἰῶ. Rectius alter ἰώμενος. Idem pro ἁμαρτίᾳ 


habet ἁμαρτίαις. 1». 
"Qv. Alter cod, ὑπάρχων. Ip. 
[δὴ 1ῷ κόλπῳ συνάγων τὰ ἀρνία, κ. τ.λ. Habes 
vestigia integre versionis Senum ls, xu, 11 TO 
pay lovt αὐτοῦ συνάξει ἄρνας, xal ἐν τῷ χόλπῳ αὐτοῦ 
στάσει, xal ἐν γαστρὶ ἐχούσας παραχαλέσει. Hoc 
est apud Hieronymum : In brachio auo congregabit 
agnos, et in sinu suo portabit, δἰ pregnanies conso- 
labi Minus bene quotquot venefunt in fanus 
ineas libri, sive éxcusi, sive manu exarali, ut. et 
Cyrillus ac. Procopius, omittunt. voces, xal ἐν 
xb. αὐτοῦ βαστάσει, quas codex celeber. Renali 
Marchali tribuit NA εἰ - Symmacho, eum sint. 
etiam interpretum LXX. Cor. i 
(85) “Λδολος. Deest in altero cod. Vindobon. Ct. 
36) Φιλεπιτιμητής. Omittitur in altero cod. Ip. 
ἂν Πιστῶν. Déest in altero cod. nec necessa- 


ο 


5. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


gem tuum dissipabis, et devorandum trades lupis, 4 ἐστι δαίμοσι, xal πονηροῖς ἀνθρώποις, μᾶλλον δὲ οὐκ 


ἀνθρώποις, ἀλλὰ θηρίοις ἀνθρωποειδέσιν, ἔθνι- 
χοῖς (29), καὶ Ἰουδαϊσταῖς, xal αἱρεσιώταις ἀθέοις" 
τῷ γὰρ ἐχδληθέντι τῆς Ἐκκλησίας, εὐθὺς προσπελά- 
ζουσιν (30) οἱ λυμεῶνες λύχοι, xal ὡς ἄρνα βορὰν 
ἡγοῦνται, κέρδος ἴδιον ἡγούμενοι τὴν ἐχείνου ἀπώ- ¬ 
λειαν" καὶ γὰρ ὁ τούτων πατὴρ διάβολος ἀνθρωπο- 
χτόνος ἐστί’ καὶ ὁ διὰ τῆς σῆς ἀχρισίας, ἀδίχως 
ἀφορισθεὶς, καὶ ἀθυμίᾳ συσχεθεὶς, καὶ ὀλιγοψυχήσας, 
ἣ εἰς ἔθνη ἀποπλανηθήσεται, ἢ εἰς αἱρέσεις συµπο- 
δισθήσεται, ܬܘܡ‎ παντελῶς τῆς Ἐκκλησίας xol τῆς 
εἰς Θεὸν ἐλπίδος ἁπαλλοτριωθήσεται, καὶ συµποδι- 
αθήσεται ὑπὸ ἀσεδείας, xdi γενήσῃ σὺ τῆς ἐχείνου 
ἀπωλείας ἔνοχος. Οὐ γὰρ δίκαιόν ἐστιν, ἕτοιμον μὲν 
εἶναι ἐχθάλλειν τὸν ἡμαρτηχότα, ὀχνηρὸν δὲ ὑπάρχειν 
εἰς τὸ προσδέχεσθα: τὸν ἐπιστρέφοντα, καὶ πρόχειρον 
μὲν εἰς τὸ ἀποχόπτειν, ἀνηλεῆ δὲ εἰς τὸ τὸν ἀλγοῦντα 
ἰᾶσθαι" περὶ γὰρ τῶν τοιούτων λέγει ἡ θεία Γραφή" 
«Οἱ πόδες αὐτῶν εἰς κακίαν τρέχουσι" ταχινοί εἰσι 
τοῦ ἐκχέειν αἷμα" σύντριμμα ܬܘ‎ ταλαιπωρία ἐν 
ταῖς ὁδοῖς αὐτῶν, καὶ ὁδὸν εἰρήνης οὐχ ἔγνωσαν" οὐκ 
ἔστι φόδος Θεοῦ ἀπέναντι τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν. » 
"Οδὺς δὲ εἰρήνης ἐστὶν ὁ Σωτὴρ ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χρι- 
στὸς, ὃς xal ἐδίδαξεν ἡμᾶς λέγων" ) Ἄφετε, καὶ 
ἀφεθήσεται ὑμῖν, δίδοτε, καὶ δοθήσεται ὑμῖν" » τουτ- 
ἐστι, δίδοτε ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, καὶ ἀφεθήσεται ὑμῖν 
τὰ παραπτώματα (51): ὡς καὶ διὰ τῆς εὐχῆς ἡμᾶς 
ἐπαίδευσε λέγειν πρὸς τὸν Θεόν" « "Aeg ἡμῖν τὰ 
ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέ- 


hoc est daemonibus et pravis. hominibus; imo vero 
non hominibus, sed feris humana forma preditis, 
ethnicis nempe, Judzis et impiis hzreticis. ** Nam 
ad eum qui ex Ecclesia ejectus est, continuo acce- 
dunt truculenti lupi, et quasi agnum. devorare ge- 
siiunt, in proprium luerum mortem illius reputan- 
tes:etenim illorum pater diabolus, homicida est *' : οἱ. 
qui per-imprudentiam tuam injuste segregatus fuit, 
tum tristitia oppressus, et pusillo animo effectus ; 
aut ad gentes evagabitur, aut implicabitur hzresi- 
bus; et-ab Ecclesia ac spe in Deum penitus abalie- 
mabitur, atque ab impietate compedietur ; flesque 
τὰ de illius interitu. reus, Porro e&quum non est 
promptum quidem esse ad ejiciendum peccatorem, 
tardum vero ad. recipiendum conversum; et teme- 
rarium quidem ad amputandum existere, immitem. 
autem ad medendum dolenti; de lalibus dicente 
Seriptura divina: « Pedes eorum ad m: 
runt : veloces sunt ad effundendum sanguinem ** : 
contritio ct miseria in viis eorum, et viam pacis non 
cognoverunt : non est tior Dei aute oculos eo- 
rum *5, » Via autem pacis est Servator noster Jesus 
Christus, qui etiam nos docuit his verbis : « Dimit- 
tite, etj dimittetur vobis; date, et dabitur vobis **; » 
lioc est, date peccatorum remissionem, et remittentur. 
vóbis delicta : quemadmodum et per orationem insti- 
ταῖν nos, ut ad Deum diceremus.: + Dimitte nobis de- 
bita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus no- 


stris". » Quare si peccatoribus veniam non tribuitis, ϱ ταις ἡμῶν. » Ἐὰν οὖν μὴ ἀφῆτε τοῖς ἡμαρτηχόσι, 


πῶς ὑμεῖς λήψεσθε τὴν ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν ὑμῶν ; 
οὐχὶ τοὐναντίον ἑαυτοὺς (58) δεσμεύετε, λέγοντες ἀφιέ- 
γαι, καὶ μὴ ἀφιέντες; οὐ τῷ ἑαυτῶν στόματι ἕναν- 
πιωθήσεσθε, λέγοντες ἀφιέναι, καὶ μὴ ἀφιέντες ; γι- 
Νώσχετε γὰρ ὅτι ὁ τὸν μὴ ἀδιχήσαντα ἐχδάλλων, ἢ 
τὸν ἐπιστρέφοντα μὴ προσδεχόμενος, φονεὺς (33) τοῦ 
ἀδελφοῦ αὐτοῦ ἐστι, καὶ αἷμα ἐχχέει, ὡς Katy "Αδελ 
τοῦ ἀδελφοῦ (54), καὶ τὸ αἷμα αὐτοῦ βοῶν πρὸς Θεὸν 
ἐκζητηθήσεται δίκαιος γὰρ ἀδίκως φονενθεὶς ὑπό 
πινος, παρὰ Θεῷ ἐν ἀναπαύσει ἔσται εἰς τὸν αἰῶνα" 
ὡσαύτως καὶ ὁ ματαίως (55) ἀφορισθεὶς ὑπὸ τοῦ ἐπι- 
σχόπου. Ὁ μὲν ἐχθαλὼν ὡς λοιμὸν τὸν ἀναίτιον, πι- 
Χρύτερος φονέως ὁ τοιοῦτος, οὐχ ἀφορῶν εἰς τὸ τοῦ 
Θεοῦ ἔλεος, οὐδὲ μνημονεύων αὐτοῦ τὴν ἐπὶ τοῖς 


** Prov, 1, 16; 15. ως; Rom. m, 45. 05 Ρε]. xxxv, 
ܫܡܚ‎ 


qucmodo peccatorum vestrorum veniam accipietis ? 
An non contra vos ipsos ligatis , cum dicilis vos di- 
mittere, et won dimittitis? Annon vestro ori repugna- 
bitis, dicendo, Dunittimus, et non dimittendo? Sci- 
tote enim quod qui nuiza iniquitate contactum. ab- 
jicit, aut ad bonam frugém reversum non admittit, 
fratris sui interfector est, et sanguinem ejus fundit, 
ut Cainus Abeli fratris; sanguisque illius clamais 
ad Deum, requiretur **, Justus quippe injuste a 
iuoquam occisus, apud Deum requiescet in zter- 
num, et simili modo qui ab episcopo perperam fue- 
rit excommunicatus, Sed qui inculpatum, quasi esset 
$celerosus, eliminat, is interemplore sevior est, 
non respiciens ad misericordiam Dei; nec memor 


4 μαι, ad Sinyrn, ,ܐ‎ 5* Joan viu, 44 
ᾧ. *"Luc.v1,57,98. 9 Matth. vi, 13. “5 Gen, 


VARIORUM NOTE. 


(89) "Eórixoic, καὶ ᾿Ιουδαϊσταῖς, καὶ αἱρεσιώ- D Judaistarum dat, eo quod Legem, Prophetas ae 


Deum Judgorum non aversentur. Cor. 

(80) Προσπειλάζουσι. Alter Vind. προσπαίζουσι, 
et inox ὡς λύχοι, deinde pro ἡγοῦνται, αὐτὸ motnüv- 
ται, CLrn. 

(91) Παραπτώματα. Addit alter codex ὑμῶν. In. ܐ‎ 

(32) ᾿Εαυτούς. Alter ἑαυτὸν δεαμεύεις λέγων. Ni- 
nus bene, Ip. 

(53) Φογεύς. Uterque cod., φονεύει τὸν ἀδελφὰν 
αὐτοῦ. Ip. 

0) Τοῦ ἀδελφοῦ. Αὐτοῦ in Vind., rectius. Ip. 

(33) Ματαίως, ᾿Αδίχως alter cod, Ip. 


ταῖς. Judaistas, opinor, appellat, non tam Judzos 
qua judaizantes. Quocirca statim post, gentium 
Mntaxatac hereseon mentionem facit, Judaistas 
complectens in hzreticis : Ὅτι οὐ δεῖ Χριστιανοὺς 
“ουξαίζειν. est 29 canon Synodi Laodicene, καὶ 
ἐν τῷ Σαδδάτῳ σχολάζειν, ἀλλὰ ἐργάζεσθαι αὐτοὺς 
ἐν τῇ αὐτῇ, ἡμέρᾳ, τὴν δὲ Κυριαχὴν προτιμῶντας, 
εἴγε δύναιντο, σχολάζειν ὡς Χριστιανοί, El δὲ εὗρε- 
υξῖεν Ἰουδαϊσταὶ, ἔστωσαν ἀνάθεμα παρὰ Χριστῷ. Sic 
in Dialogis qui Origeni ascribuntur, dialogo 3, 
Marcus hirelicus. Marcionista Catiolicis nomeu 


6: 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.—LIB. 11. 


e - 


μετανοοῦσιν ἀγαθωσύνην, οὐδὲ λαμθάνων σκοποὺς (56) Α bonitatis ejus erga pemitentes;nee hac in re eos 


tanquam exemplar considerans, qui multorum pec- 
catorum veniam per peenilentiam obtinderunt. Qua- 
propter qui innocentem ejicil, corporali homicida 
truculentior est. Similiter qui non recipit poeniten- 
tes,qui Cliristi sunt dissipat, fitque adversarius 
ejus. Quia vt justus est Deus in judicsindis peccato- 
ribus. ita et misericors est in excipiendis conversis. 
Misericordiam enim et judicium illi cecinit pius 
David. , 
ܪ‎ ¥ XXII. 
Quod magnum penilentie exemplum. in. Davide pro- 


ponatur; item. in. Ninivitis, 1n Ezechia, ei in [ilio 
ejus Manasse. 


πε, πρὸ ὀφθαλμῶν ἔχειν καὶ τὰ B Oportet autem, episcope, teante oculos hahere 


etiam praeterita, οἱ eis perite uti ad erudiendos eoa 
Qui vel acerbis vel mitibus indigent sermonibus. 
JEquum quoque est. ut, in 'judieando, Dei obsequa- 
ris voluntati ; οἱ ut quo pacto Deus judicat aut pec- 
catores aut conversos, eodem οἱ tu judices. Nonne 
enim Davidem lapsum, cum inerepasset. per Natha- 
nem, et ille peenitere se profiteretur, statim morte 
liberat, dicens: « Confide, non morieris *??» Noune 
eum Jonas Ninivitis predicare recusans, et a mari 
atque ceto absorberi jussus, in ventre piscis oras. 
sei; ex interitu eduxit vitam illius ?? Nonne Eze- 
cChiam paululum in superbiam elatum, sed postea 
lacrymose deprecantem, a crimine absolvit? Verum 
audite, episcopi, exemplum ad hzc accommodatuuu. 
Tta scriptum est in quarto libro Regum, et in sé 
eundo Pr:eteritorum, seu Dierum '' : « ΕἸ mortuus est. 
Ezechias : e regnavit filius ejus Manasses : duode- 
cim aanbrum erat cum regnare copit, et quinqua- 
ginta quinque annos regnavit in Hierosolymis : ct 
nomen matri ejus Hepsiba : fecitque malum coram 
Domino; non abstinuit abominationibus gentium, 
quas delevit Dominus a facie flliorum Israel. Et con- 


Τὸ fon. ur, * IV Reg. xx, xxi; 11 Paralip. xxxit, xxxim. 


τῶν τοιούτων τοὺς ἐκ πλήθους παραπτωμάτων ἐν 
μετανοίᾳ εἰληφότας ἄφεσιν. Διὰ τοῦτο ἰταμώτερος 
σωματιχοῦ φονέως ὁ τὸν ἀναίτιον ἀποῤῥίπτων. Ὧσ- 
αὕτως καὶ ὁ μὴ προσδεχόμενος τοὺς μετανοοῦντας, 
σκορπίζει τὰ τοῦ Χριστοῦ, καν’ αὐτοῦ γινόμενος. Ὡς 
γὰρ δίχαιός ἔστιν ὁ Θεὸς ἐν τῷ κρίνειν τοὺς ἁμαρ- 
τωλοὺς, οὕτως ἐλεήμων ἐν τῷ προσδέχεσθαι τοὺς ἐπι- 
.ܕܬܐܘ ܬܗ‎ Ἔλεος γὰρ καὶ χρίσιν ᾖδεν αὐτῷ ὁ θεο- 
φιλὴς Δαδίδ. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KB'. 


Ὅτι ái 

δι, ταὶ Nene 'εζεχίας τὸ καὶ ὁ τούτου 

υἱὸς Μανασσῆς. 

Χρὴ ἐξ, ἐπί 
προωδευχότα (517), καὶ ἐμπείρως αὐτοῖς χεχρῆσθαι 
πρὸς νουθεσίαν τῶν στυπτιχῶν ἢ παραχλητιχῶν ὅξο- 
μένων λόγων. Ἔτι xal ἐν τῷ χρίνειν σε, δίχαιον (38) 
τῷ τοῦ θεοῦ ἐξαχολουθεῖν θελήματι, καὶ fj Θεὸς δικά- 
ζει τοὺς ἁμαρτάνοντας, ἣ ἐπιστρέφοντας, παραπλη- 
σίως καὶ σὲ χρίνειν. "H γὰρ οὐχὶ καὶ τὸν Δαδὶδ ὁλι- 
σθήσαντα ὀνειδίσας διὰ τοῦ Νάθαν, xo εἰπόντα με- 
πανοεῖν, εὐθὺς καὶ τοῦ θανάτουλυτροῦται, λέγων (58): 
« Θάρσει, οὗ μὴ ἀποθανεῖς; » Ἰωνᾶν μὴ θελήσαντα 
Νινευῖταις κηρύξαι, ὑπὸ θαλάσσης καὶ χήτους χατα- 
ποθῆναι ποιήτας, εὐξαμένου ἐν κοιλίᾳ (40), ἀνήγαγεν 
ix φθορᾶς τὴν ζωὴν αὐτοῦ; Ἐζεκίαν πρὸς ὀλίγον 
τυφωθένέα, εὐξάμενον μετὰ δαχρύων, ἀφῆχε τοῦ ἐγ- 
χλήματος; ᾿Αχούσατε δὲ, ὦ ἐπίσκοποι, πρὸς τὰ 
τοιαῦτα ὠφέλιμον ὑπόδειγμα. Γέγραπται γὰρ ἐν τῇ 
τετάρτῃ τῶν Βασιλειῶν, καὶ ἐν τῇ δευτέρᾳ τῶν Παρα- 
λειπομένων (41), τῇ τῶν Ἡμερῶν (48), οὕτως" « Καὶ 
ἀπέθανεν Ἐζεκίας: xai ἐδχσίλευσεν ὁ υἱὸς αὐτοῦ 
"Μανασοῆς, ἐτῶν δώδεκα ἐν τῷ βασιλεύειν αὐτὸν, καὶ 
πεντήκοντα καὶ πέντε ἔτη ἐδασίλευσεν ἐν Ἰερουσα- 
λῆμ᾽ καὶ ὄνομα τῇ μητρὶ αὐτοῦ Ἐψιδά (45)" καὶ 
ἐποίησε τὸ πονηρὸν ἐνώπιον Κυρίου, οὐχ ἀπέσχετο 


Reg.xn, 13.‏ }ܐ ܀ 


VARIORUM NOTAE. 


(45) Ἐψιδά, Alter Ἔψιδα, ᾿Αψιδά, Ὀφοδία, Ὄφει- 
δά. Apud Georgium Syucellim Ἐφιθαάλ. ln duobus 
Bibliorum exemplaribus Bibliotheca Regie Ὀφσιθά. 
Latinus ipterpres, Haphziba. Hehraice ΠΣ ΕΠ Hep- 
siba. Hoc est, Voluntas mea in ea, nomen aptuui 
grate mulieri. Quamobrem Hieronymo, in libro be 
nominibus Hebraicis, restituenda videtur, etiam ex 
simili opere Venerabilis Bedze, ista lectio, Epsiba, 
seu Ephsiba, voluntas mea in ea. Vulgo, Ebsiba, vo- 


.Iuntas mea in. ea. Similiterque forsan in Lucifero, 


libro De regibus aposiaticis , legi. debeat, Epsiba, 
non Ebsibas, Josephus Antig. Judaic., x, ὁ : Ata- 
δεξάμενος δὲ τὴν βασιλείαν ὁ παῖς αὐτοῦ (Ἐκεχίου) 
Μανασσῆς, ἐκ μητρὸς ᾿Αχιδᾶς (codex Regius 1051, 
Αἰχίδας) τοὔνομα πολίτιδος γεγονός. Quo loci conjicit 
polest, litteram y: tenere.locum lillerz vicing. o, 
quanquam x quoque lectum fuit a Rufino vetere in- 
terprele : Cui, inquit, successit in regnum filius pro- 

rius, nomine. Manasses, de matre quidem Echib cive, 

lta libri Regii, pro voce nihili excusa, Echibenz. 1». 


(56) Σχοπούς. Eig νοῦν, melius alter Vindob., 
hoc est ad animum revocans, quod aptius loco. CLER. 
0 Προωδευκότα. Alter προειληφότα. In. 
Δίκαιον. Act alter addil τῷ δίκαιον. In. 
29) Λυτροῦται. Alter ἐλυτρώσατοεἰπών 1». 
10) Ἐν κοιδίᾳ, Alter ἐκ κοιλίας, ܬܘ‎ mox εἰς 
jv, ὡσαύτως xal ἐκ. φορᾶς (ou τὴν ζωήν. De quo 


πὰ randum. 5 1 

4) Ἐν τῇ πέρα τὸν πὶ ܝ‎ » τῇ 

τῶν ος re clara corrige mendum typogra- 
licum, quod indignis modis contaminat Prologum 
, Hilarii in Psalmorum explanationem. Paralipo- 

menon duo, in decimum librum Veteris Testamenti 

sint : sermones dierum Esdrae, in undecimum, Inter- 


pungi debet i; sermones dierum : Εκάτα, in un- 

decimum. Cor. — Pro τῇ τῶν lege ἦτοι ἡμερῶν tel 

dierum, quemadmodum hi libri apud Hei 8 vO- 
' cantur, CLER. 


im Τῇ τῶν ἡμερῶν. Desunt in altero cod, Vin- 
dob., mox etiam absunt voces : Kal ἀπέθανεν 
Ἐζεχίας. xal ἑδααΏευσεν ὁ. 1». 


PONT. OPERA DUBIA.: . ση 


βδελυγμάτων τῶν ἐθνῶν ὧν ἐξωλόθρευσε Κύ- 
Ριος ἀπὸ προσώπου υἱῶν Ἱσραήλ. xal ἐπέστρεψε 
Μανασσῆς, xal ᾠχοδόμησε τὰ ὑψηλὰ, ἃ χατέσπασεν 
Ἐζεκίας ὁ πατὴρ αὐτοῦ" καὶ ἔστησε στήλας τῇ Βάαλ, 
xa ἀνέστησε θυσιαστήριον τῇ Bác: xal ἐποίησεν 
ἄλση, καθὼς ἐποίησεν ᾿Αχαὰδ βασιλεὺς Ἰσραὴλ καὶ 
ἐποίησε θυσιαστήρια (44) ἐν οἴχῳ Κυρίου, ἐν ᾧ εἶπε 


, Κύριος πρὸς ἀαδὶδ, καὶ πρὸς Σολομῶντα τὸν υἱὸν αὐ- 


τοῦ, λέγων, ὅτι Ἔν αὐτῷ θήσω τὸ ὄνομά μου. Καὶ 
ἔστησε Μανασσῆς θυσιαστήρια, xal ἐν αὐτοῖς ἐδού- 
λευσε τῇ Βάαλ. Καὶ εἶπεν Ἔσται τὸ ὄνομά μου εἰς 
τὸν αἰῶνα. Καὶ ᾠχοδόμησε θυσιαστήρια ἐν ταῖς δυ- 
σὶν αὐλαῖς οἴχου Κυρίου, τῇ στρατιᾷ τοῦ οὐρανοῦ * 
xal αὐτὸς διήγαγε τὰ τέχνα αὐτοῦ ἐν πυρὶ ἐν Γεδα- 
vai (46) ἐν ὀνόματι' καὶ ἐχλῃδονίζετο, καὶ ἐφαρμα- 
χεύετο" xal ἐποίησεν ἐγγαστριμύθους, χαὶ ἀπαοιδοὺς, 
καὶ γνώστας, xal θεραφείν' καὶ ἐπλήθυνε τοῦ ποιῆ- 
σαι (46) τὸ πονηρὸν ἐν ὀφθαλμοῖς Κυρίου, τοῦ παρ- 
οργίσαι αὐτόν" xol ἔθηχε τὸ χωνευτὸν καὶ τὸ γλυ- 
πτὸν τοῦ ἄλσους, τὴν εἰκόνα, ἣν ἐποίησεν ἐν οἴκῳ 
Κυρίου, ἐν ᾧ ἐξελέξατο Κύριος θέσθαι τὸ ὄνομα aj 
τοῦ, ἐχεῖ ἐν Ἱερουσαλὴμ. τῇ ἁγίᾳ πόλει εἰς τὸν αἰῶνα, 
xai εἶπεν Οὐ προσθήσω τὸν πόδα μου σαλεῦσαι ἀπὸ 
τῆς γῆς τοῦ Ἰσραὴλ, ἣν ἔδωκα τοῖς πατράσιν αὐτῶν, 
πλὴν ἐὰν φυλάξωνται κατὰ πάντα ὅσα ἐνετειλάμην 
αὐτοῖς, κατὰ πᾶσαν ἐντολὴν, ἣν ἐνετείλατο ὁ δοῦλός 
μου Μωσῆς. Καὶ οὐχ ἤχουσαν, καὶ ἐπλάνησεν αὐτοὺς 
Μανασσῆς τοῦ ποιῆσαι τὸ πονηρὸν ἐνώπιον Κυρίου, 
ὑπὲρ τὰ ἔθνη ἃ ἐξῆρε Κύριος ἀπὸ προσώπου τῶν 


υἱῶν Ἰσραήλ. Καὶ ἐλάλησε Κύριος ἐπὶ Μανασσῇ,‏ ܨ 


καὶ ἐπὶ τὸν λαὸν αὐτοῦ, ἐν χειρὶ δούλων αὐτοῦ τῶν 
προφητῶν, λέγων" ᾿Ανθ' ὧν ὅσα ἐποίησε Μανασσῆς 
ὁ βασιλεὺς Ἰούδα τὰ βδελύγματα τὰ πονηρὰ ταῦτα, 
ἀπὸ πἀντών ὧν ἐποίησεν ὁ 'Αμοῤῥαῖος ἔμπροσθεν 
αὐτοῦ, καὶ ἐξήμαρτε τὸν Ἰούδαν ἐν τοῖς εἰδώλοις. 
αὐτοῦ, τάδε λέγει Κύριος ὁ Θεὸς Ἰσραήλ". Ἰδοὺ ἐγὼ 
φέρω κακὰ ἐπὶ Ἱερουσαλὴμ, καὶ Ἰούδαν, ὥστε 
παντὸς ἀχούοντος αὐτὰ, ἠχῆσαι ἀμφότερα τὰ ὦτα 
αὐτοῦ, καὶ ἐχτενῶ ἐπὶ Ἱερουσαλὴμ τὸ μέτρον Σαμα- 
ρείας, καὶ τὸν σταθμὸν οἴκου ᾿Αχαὰδ, καὶ ἀπαλείψω 
τὴν Ἱερουσαλὴμ καθὼς ἀπαλείφεται τὸ πυξίον ἀπαλει- 


φόμενον (41-10) , καὶ κατασέρέψω ὑπὶ (30) πρόσωπον 


615 8. CLEMENTIS 1 ROM. 


versus est Manasses, ac sdificavit excelsa, que Α ἀπὸ τῶν. 


destruxerat Ezechias pater ejus: εἰ statuit cippos 
Baali, et érexit altare Baoli : et fecit lucos, sicut 
fecerat Achab rex Israelis : et fécit altaria in domo 
Domini, de qua hzc dixit Dominus ad Davidem et 
ad filium ejus Salomonem : In illa ponam nomen 
meum; Et exatruxit Manasses altaria, et in eis ܚ‎ 
vivit Bali, Et dixit : Erit nomen meum in szculum. 
Et sedificavit altaria, in duobus atriis domus Do- 
nini, militie cceli : et ipse traduxit filios suos per 
ignem in Ge Ben-Hennon : et ariolabatur, ac male- 
ficis artibus inserviebat : fecitque ventriloquos et 
Incantatores, δἰ magos, et Teraphim : εἰ muhtipli- 
cavit ut faceret malum in oculis Domini, ad irri- 
tendum eum : et posuit. conflatile et sculptile luci, 
imaginem, quam fecit in domo Domini, in qua elegit B. 
Dominus ponere nomen suum, ibi in Hierosolymis, 
urbe sancta, in seculum, et. dixit : Non adjiciam 
tommovere pedem meum a terra Israelis, quam 
dedi patribus eorum, sí tamen servaverint quecun- 
que pracepi eis, et omne mandatum quod manda- 
vit servus meus Moses. Et non audierunt ; et dece- 
pit eos Manasses, ut facerent malum coram Do- 
mino, super gentes quas sustulit Dominus a facia 
filiorum lsrael. Et locutus est Dominus ad Manas- 
eem et ad populum ejus, in-manu servorum suorum 
prophetarum, dicens : Pro eo quod fecit Manasses 
rex Judz, abominationes istas. malas, super omnia 
que fecit Amorrhgus coram eo; et peccare fecit 
Judàm in idolis suis, hec dicit Dominus Deus Israel ; 
Ecce ego infero mala in Hierosolyma et Judam, ut 
quicunque ea audierit, tinniant ambe aures ejus ; 
et extendam super Hierusalem mensuram Samarlz, 
et pondus domus Achabi; et delebo Hierosolyma, 
sicut deletur tabula que deletur, et convertam ܙܦ‎ 
per faciem suam; et dimittam residuum hereditatis 
mez, et tridam 608 in manus inimicorum suorum; 
eruntque in predam et direptionem inimicis suis, 
eo quod fecerint mala in oculis mels, et fuerint irri- ˆ 
tantes me, a die qua eduxi patres eorum ex terra 

JEgypii, et usque ad banc diem, Etiam sanguinem 

jnaoxium effudit Manasses multum valde, donec 


VARIORUM ΝΟΤΑ. 


exhibet Vulgala ; ἀποδώσομαι autem zque ac 


ποσα! 
0 ἀπεώ 
Hebraico. Qu 


t, Tel 
si cum ms. Alexandrino reponatur 


in LXX : Καθὼς ἀπαλείφεται τὸ ἀλάδαστρον ἀπα- 


λειφόμενος χαὶ χαταστρέφεται ἐπὶ πρόσωπον αὐτοῦ, 
vertàturque 


(20) Ἐπί. Alter ἀπὸ προσώπον. £ 8%, * 


κ 
A impleret Hierosolymam οὐ ad os; prater peccata 
sua, quibus peccare fecit Judam, ad faciendum ma- 
lum in oculis Domini. Et adduxit Dominus super 
eum principes exercitus regis Assyriorum; et cepe- 
runt Manassem in vinculis, et ligaverunt eum im 
compedibus ατεῖς, et abduxerunt eum in Babylo- 
nem; et erat ligatus ac ferro: vinctus totus in domo 
carcéris; et dabatur ei panis ex furfuribus, parvo 
pondere, et parva mensura aquz cum aceío, ut vi- 
veret; eratque compressus ac müstus valde. ΕἸ ut 
vehementer coangustatus est, quaesivit faciem Do- 
mini Dei sui; ac humiliavit se.valde a facie Domini 
Dei patrum suorum ; οἱ oravit ad Dominum, dicens : 
Domine omnipotens, Deus patrum nostrorum , 
Abrahámi, Isaaci, et Jacobi, et seminis eorum justi. 
B Qui fecisti ccelum et terram, cum omni ornatu eo- 
rum ; qui ligasti maré verbo preceptt tui; qui olau- 
sisti abyssum, et.signasti eam terribili ac glorioso 
nomine (uo. Quem omnia pavent, et tremunt a facie 
virtutis tux; quia impatibilis 73 est magnificentia glo- 


τῷ Legendum importabilis, Vulgatze lectioni et sensui congruem- 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.—LIB. IL 


Mw 
αὑτοῦ, καὶ ἀποδώσομαι τὸ ὑπόλειμμα τῆς χληρονο- 
μίας μου, xal παραδώσω αὐτοὺς εἰς χεῖρας ἐχθρῶν 
αὐτῶν, καὶ ἔσονται εἰς προνομὴν καὶ δι᾽ ἁρπαγὴν "3 
πᾶσι τοῖς ἐχθροῖς αὐτῶν, ἀνθ᾽ ὧν ὅσα ἐποίησαν πο- 
νηρὰ ἐν ὀφθαλμοῖς μου, καὶ ἧσαν παροργίζοντές με, 
ἀφ᾽ ἧς ἡμέρας ἐξήγαγον τοὺς πατέρας αὑτῶν ἐκ γῆς 
Αἰγύπτου, καὶ ἕως τῆς ἡμέρας ταύτης. Καὶ γε αἷμα 
ἁϑῶον ἐξέχεε Μανασσῆς πολὺ σφόδρα, ἕως οὗ ἔπλησε 
(24) τὴν Ἱερουσαλὴμ στόμα ἐπὶ στόματι' πλὴν ἀπὸ τῶν 
ἁμαρτιῶν αὐτοῦ ὧν ἐξήμαρτε τὸν Ἰούβαν, ποίῆσαι τὸ 
πονηρὸν ἐν ὀφθαλμοῖς Κυρίου. Καὶ ἤγαγε Κύριος ἐπ᾽ 
αὐτὸν τοὺς ἄρχοντας τῆς δυνάμεως τοῦ βασιλέως 
᾿Ασοὺρ, καὶ κατελάδοντο τὸν Μανασσῆν ἐν δεσμοῖς, 
καὶ ἔδησαν αὐτὸν ἐν πέδαις χαλκαῖς, xal ἤγαγον αὐ- 
τὸν εἰς Βαδυλῶνα" καὶ ἦν δεδεμένος (93) καὶ χατασε- 
σιδηρωμένος ὅλος ἐν οἴκῳ φυλακῆς, καὶ ἐδίδοτο αὐτῷ 
ἐχ πιτύρων ἄρτος ἐν σταθμῷ βραχὺς, καὶ ὕδωρ σὺν 
ὄξει ὀλίγον ἐν μέτρῳ, ὥστε ζῇν αὐτὸν, καὶ ἦν συνε- 
χόμενος καὶ ὀδυνώμενος σφόδρα. Καὶ ὡς βιαίως ἐθλί 
δη, ἐζήτησε τὸ πρόσωπον Κυρίου «00 Θεοῦ αὐτοῦ, 


751, διαρπαγήν. Sic alter cod. Vind. 
tius. Vor Έ λοις * 


VARIORUM NOTE. 


d chvo- 


ob pradictionem lsaiz : qualisque alia 
gunt 


micum Eusebii, Georgium Syncellum , 
Hamartolum Monachum, Georgium Cedrenum, 
dam, Glycam, necnon S. Básilium De peni 
homilia 28, ut Manasses τετραπρόσωπα εἴδωλα, sive 
Ὁ statüam vel suam, vel Jovis, vel τῆς ἀχολάστου δαί- 


Xie Μανασσῆς οὖν υἱὸς Ἔζε- 
ὁ πονηρὸν ἐνώπιον Κυρίου, ὑπὲρ πάν- 
sies αὐτοῦ, σιν ἡ Fpagt- 
ριας ἐπ' αὐτὸν τοὺς ἄρχοντας τῆς 


οὗ βασιλέως: καὶ δήσαντες αὐτὸν ἐν 
πέδαις χαλκαῖς, ἀπήγαγον εἰς Βαδυλώνα, καὶ ἣν 
ἘΠΕ 
ος βρα- 
χὺς, καὶ ὕδωρ ὀλίγον σὺν ὄξει ܗܘ‎ μέτρῳ, πρὸς 
τὸ ζῇν αὐτὸν καὶ , Συνεχόμενος δὲ σφόδρα 
καὶ ὀδυνώμεγος, 


D Θεοῦ, καὶ προσηύξατο Aépov" Κύριε züvtÓxpu- 
top, ὁ Θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν τοῦ 'A 
Ἰσαὰκ, ᾿Ιαχώδ' καὶ τὰ ἑξῆς. Καὶ ύσας 


ἐξ δ 
ϑρωπὶ 


aper 


ἅμαρτ 


ܚ 
ܘ 
ῥοπῇ ost‏ 
ἴοι álios notem, circa panem furfuraceum modicum,‏ 
et parvam mensuram aque aceto miste, Adduco‏ 
duntaxat locum illustrem S, Basilii epistola ad Ju-‏ 
lianum Apostatam : Τὰ βέλτιστα τῶν παρ᾽ ἡμῖν e‏ 
μάτων, δαψιλῆ χόρτου φύλλα σὺν ἄρτῳ βραχυτάτω‏ 


vertaturque ; Sicut qui abstergit alabastrum, abster- 
gil, et inverti, non erit Grecum inter 
et Hebreum discrepantia. Editio Complutensis : 
Καθὼς ἐξαλείφεται τὸ πυξίον, xal χαταστρέφεται ἐπὶ 
πρόσωτον αὐτοῦ, καὶ ἀπαλείψω (leg. ἀπολείψω) τὸ 


ὑπόλειμμα τῆς χληρονομίας μου. Cor. 


(38) Καὶ ἦν δεδεμένος, κ. τ. X. Hzc )ܘ‎ 118 non 
pauca qua sequuntur, videntur ex traditionibus Ju- 
daicis, et eX μον libris in sacrum textum 
faisse translata. Unde simili sanctarum profana- 
rumque dictionum compactione, auctor commenta- 
rü imperfecti ita loquitur, ad Matth. τ, 10 : Cum 
mulia ie Manasses, adduzit eum 
Deus" virtutis regis Assur : εἰ comprehende- 
runt. Manassen in vinculis, et ligaverunt eum in com- 
pedibus, εἰ perduxerunt eum in Babyloniam : εἰ erat 
ligatus ܐܧ‎ catenatus in domo carceris; et dabatur ei 
panis hordeacus ad mensuram. modicus, εἰ aqua cum. 
aceto modica ad mensuram, wt vivere tantum ; et 
erat consiricius in doloribus valde. Et ideo cum vehe- 
menter affligeretür, quesivit [aciem Domini Dei sui, 


corde suo, et in tota anima sua, omnibus diebus vita 
asm, εἰ reputatus est justus. Aiunt certe, illud de 
pane furfureo et posca, (quod etiam referunt Suidas 
ei Glycas, ubi de hoc rege fáciunt mentionem) in 
quibusdam codicibus Grzecis inseri inter vers. 41 et 
12, cap. 95, libri Ἢ Paralipomenon: Ac forte ἡ 
` "E6paluv παλαιὰ γραφὴ οὐ τῶν ἐχχλησιαζομένων (e 
quo Apperyplio in Sozomeni lib. 1x, cap. 17, nar- 
ratur de Jóaso rege, filio ipsius, εἰ Zacharia pro- 
pheta) istas fabellas complectebatur : quemadmodum 
et similes : qualis illa quam verbis citatàm przce- 
dentibus adducit pseudo- Chrysostomus, quomodo 
Manassen occidere voluerit Ezecbias rex, pater ejus, 


d 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


> 7 


rim τα, et intolerabilis ira comminationis Luxe in A xat ἐταπεινώθη σφόδρα ἀπὸ προσώπου Κυρίου τοῦ" 


Θεοῦ τῶν πατέρων αὐτοῦ, καὶ προσηύξατο πρὸς Κὐ- 
,ܐܘܐ‎ λέγων (90): Κύριε παντόκρατορ, ὁ Θεὸς τῶν 
πατέρων ἡμῶν, τοῦ ᾿Αδραὰμ,- καὶ Ἰσαὰκ, καὶ "la- | 
κὼθ, καὶ τοῦ σπέρματος αὑτῶν τοῦ διχαίου, Ὁ 
ποιήσας τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν (34), σὺν παντὶ τῷ 
κόσμῳ αὐτῶν, ὁ πεδήσας τὴν θάλασσαν τῷ λόγῳ τοῦ 
προστάγματός σου, ὁ χλείσας τὴν ἄδυσσον, καὶ σφρα- 
γισάμενος αὐτὴν τῷ φοδερῷ καὶ ἐνδόξῳ ὀνόματί σου. 
"Ov πάντα φρίσσει, καὶ τρέμει ἀπὸ προσώπου τῆς 
δυνάμεώς σον, ὅτι ἄστεχτος ἡ μεγαλοπρέπεια τῆς 
δόξης σου, καὶ (35) ἀνυπόστατος ἡ ὀργὴ τῆς ἐπὶ 
ἁμαρτωλοὺς ἀπειλῆς σου. ᾿Αμέτρητόν τε χαὶ ἀν- 
εξιχνίαστον τὸ ἔλεος τῆς ἐπαγγελίας σου. "Οτι σὺ εἴ 
Κύριος εὔσπλαγχνος (26), μακρόθνμος,, πολυέλει 
καὶ μετανοῶν ἐπὶ ταῖς καχίαις τῶν ἀνθρώπων. Ὅτι. 
σὺ ὁ Θεὸς, κατὰ τὴν χρηστότητα τῆς ἀγαθωσύνης σου 
ἐπηγγείλω μετανοίας (27) ἄφεσιν τοῖς ἡμαρτηχόσι, καὶ 
τῷ πλήθει τῶν οἰκτιρμῶν σου ὥρισας μετάνοιαν ἅμαρ- 
τωλοῖς εἰς σωτηρίαν. Σὺ οὖν, Κύριε ὁ θεὸς τῶν δι- 
χαΐων, οὐκ ἔθου μετάνοιαν διχαίοις, τῷ ᾿Αθραὰμ, καὶ 
Ἰσαὰ», καὶ Ἰαχὼθ, τοῖς οὐχ ἡμαρτηκόσι σοι" ἀλλ᾽ 
ἔθου μετάνοιαν ἐπ᾽ ἐμοὶ τῷ ἁμαρτωλῷ, διότι ἥμαρ- 
τὸν ὑπὲρ ἀριθμὸν ψάμμου θαλάσσης. Ἐπλήθυναν αἱ 
ἀνομίαι μου, Κύριε, ἐπλήθυναν αἱ ἀνομίαν µου, ܬܐ‎ 
οὐχέτι εἰμί ἄξιος ἀτενίσαι καὶ ἰδεῖν τὸ ὕψος τοῦ ܘ‎ - 
ῥανοῦ (38), ἀπὸ πλήθους τῶν ἀδικιῶν μον, κατακαµ- 
πτόμενος πολλῷ δεσμῷ σιδήρου. Διότι παρώργισα 
τὸν θυμόν σου, καὶ τὸ πονηρὸν ἐνώπιόν σου ἐποίησαν 


peccatores. Inmiensa vero et impervestigabilis mi- 
sericordia promissionis Τὰς», Quoniam tu es Domi- 
mus benignus, longanimis, mullum misericors, et 
poenitens super mala hominum. Quoniam tu Deus, 
secundum indulgentiam bonitatis tuz, promisisti 
pomitentie remissionem iis qui peccaverunt , et 
multitudine miserationum tuarum decrevisti poeni- 
tentiam peccatoribus, insalutem. Tu igitur, Do- 
mine Deus justorum, non posuisti penitentiam 
justis, Abrahamo, Isaaco et Jacobo , qui non. pec- 
eaverunt libi; sed posuisti peenitentiam super me 
peccatore; quia peccavi supra numerum arena 
maris. Multiplicatze sunt iniquitates mee , Domine, 
multiplicatz sunt iniquitates mez; et non amplius 
dignus sum inlueri et aspicere altitudinem coeli, 
pre multitudine iniquitatum mearum, incurvatus 
multo vinculo ferreo. Quia irritavi iram tuam, et 
xmalum coram ie feci, erigens abominationes , et 
multiplicans offendieula. Et nunc flecto genu cordis 
mrei, deprecans bouitatem tuam. Peccavi , Domine , 
peccavi, et iniquitates meas ego cognosco ; sed pelo 
rogans te: Remitte mihi , Domine, remitte mihi, 
et ne simul perdas me cum iniquitatibus meis, ne- 
que in seternum iratus serves mala mihi, neque 
condemnes me in infimis terre. (Quiatu es Deus, 
Deus ponitentium; et, in. me-ostendes bonitatem 
tuam. Quoniam me indignum servabis, secundum 
muliam misericordiam tuam : et laudabo te sem- 


per omnibus diebus vita mez. Quia te laudat om- ( στήσας βδελύγματα, καὶ πληθύνας προσοχθίσματα. 


VARIORUM NOT.E. 


Manasses, vincula. ferrea. con[racta Bund atque 
ipse fuga saluti suc consulit. Lib. w Comment. Pet. 
Lanbecii Caesarei Bibliothecarii , e cod. mss. Vin- 
dobonensi inter Theol. Gracos 25 : Ἱστορεῖται πα- 
ρὰ Αφρικανῷ, ὅτι iv τῷ λέγειν τὴν ᾧδὴν τὸν Μα: 
νασσῆν, τὰ δεσμὰ διεῤῥάγησαν σιδηρᾶ ὄντα, καὶ ἔφυ- 
γεν. lo 

(34) Ὁ ποιήσας τὸν οὐραγὸν xat, x. $; ¥ Theo- 
phanes.Cerameus homilia 56: Κόσμος καὶ ἡ τοῦ 
χάλλους ἁρμονία, καὶ διαχόσμησις, κατὰ τὸ ὁμνού- 
μενον ἐν τῇ δῇ “Μανασσῆ" Ὃ ποιήσας τὸν οὐρα- 
γὸν καὶ τὴν γὴν σὺν παντὶ τῷ χύσμῳ αὐτῶν. lp. 

(98) ᾿Ανυπόστατος ἡ ὀργή,κ. τ.λ. Inter Scriptura 
testimonia hanc sententiam profert Antonius. Me- 


καὶ 


i ἐξεστηχότι οἴνῳ, el versus. elegantes B. Gre- 
gorii 4: 


azianzeni carmine iambico 18, p. 21 
Φαγεῖν: μέγιστον ἄρτος ἐνδεῶς δσθείς, 
Παΐν; ὕδωρ :ܘ‎ δώσομεν, καὶ ὀξίνην. Cor. 

(35) Aéro. Vera Manasse regis oratio legebatur 
in sermonibus regum lsrael, et in sermonibus Ho- 
zai, ut docetur 11 Paral, xxxui, 18, 19. Ista autem. 
μοι εῖα est, ac exlra canonem librorum divinorum 
collocata : quamvis pro EE habuerint etiam 
seriptor. Sermonis in Publicanum et Phariseum, 
tom. VI Operum B. Chrysostomi, Antonius Mona- 
chus lib. elisse serm. 94; Theodorus Studita, 
Sermone catechetico 93; Theophanes Cerameus 
homil. $ et 56 ; Freculfus , Georgii duo , Syncellus 


ei Hamartolus, in Chronicis suis, atque Suidas in D lissa dictus lib. 1, serm. 94, legitque, "Eft ἆμαρ- 


τωλοῖς, quo modo editio Veneta an. 1632, qua utor, 
Horologsi Gracorum, in officio μεγάλου ἀποδείπνου, 
magni Completorii. Ip. y 
) Ὅτι σὺ εἴ Κύριος εὔσπαι 

drinus Bibliorum codex- mirz anti 
εἴ Κύριος ὕψιστος, εὔσπλαγχνος. Quoniam tu es Do- 
minus altissimus, benignus, ait vetus interpres. AL 
jn editionibus, in Horologio, et in quinque mss, 
Hegis, σὺ γὰρ el Κύριος ὕψιστος, εὔσπλαγχνος. 
Mitto alias varietates, non majoris momenti. Ip. 

(27) Μετανοίας. Aller Vind. : μετάνοιαν καὶ 
ἄφεσιν. Utraquelectio corrupta. Abundat μετανοίας, 
aut μετάνοιαν. Ck. - 3 
(38) Οὐχέτι εἰμὶ ἄξιος ἀτενίσαι, x. τ. X, Ab au- 
ctore homilize de ;Publicano εἰ Phariszo , quam-B. 
Chrysostomo atiribuunt, citatur absque particula 
Exi, qui etiam a reliquis exempláribus abest. €o7. 


voce Μανασσῆς, ubi recte exemplar Regium nu- 
mero 120 : Καὶ τότε προσηύξατο πρὸς Κύριον «b, 
Κύριε παντόχρατορ. Quibus accedun omnes ii, 
apud quos inter Cantica Scripturze legebatur ; quod. 
fuctitatum patet ex mss. Alexandrino et Regiis, et 
ex eo quod eam Frecullus appellat Canticum pe- 
mitentie, Anastasius Sinaita in psalmum vt : 

προσευχὴν τῆς ᾠδῆς, Georgius vero Syncellus, Mi- 
chael Glycas, et Theophanes Cerameus, ᾠδήν. En 


Greca Theodori Studile : Ὡδὴν ἧσε τῷ Θεῷ, ἣν 
ἕως τῆς σήμερον ἡμέρας ἄδει ἡ τοῦ Θεηῦ Ἐκκλη- 
σία. Quare ad marginem alterius ms. Georgii Μο- 


nachi seu Hamartoli in Bibliotheca vereRegia scho- 
lium istud comparet : Ἱστόρηται παρὰ 'Αφρικανῷ, 
ὅτι ἐν τῷ 86: τὴν Qühv τὸν Μανασσῆν, τά δεσμὰ 
διεῤῥάγησαν σιδηρᾶ ὄντα, pro quo in Damasceni 
Parallelis lib. vt, cap. 151eges : Memorie proditum 
est ab Africano, quod dum oraticnem hanc [underet 


651 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE. LIB. ". 


$19 


Καὶ νῦν χλίνω γόνυ χαρδίας µου, δεόμενος τῆς παρὰ Anis virius eclorum; ct tua est gloria, in szcula. 


Amen, Et audivit Donunus vocem illius, ac mise- 
ratus est eum:et orta est circa ipsum flamma 
ignis ; et liquefacta sunt omnia vincula ferrea, qua 
circum eum: et sanavit Domiuus Manassem ex. 
afflictione ejus; et reduxit eum Hierosolymam ad 
regnum ipsius. Et cognovit Manasses, quia Domi- 
nus ipse est Deus solus; et servivit soli Domino 
Deo, ex toto torde suo, et ex tola-anima sua, per 
omnes dies vite su; et reputatus est, justus. Et. 
abstulit deos alienos, et sculptile de domo Domini 
et omnia altaria quz zdificaverat in domo Do 
εἰ οπιηῖα allaria que in Hierosolymis, et projecit 
extra civitatem ; οἱ instauravit altare , et super il- 
lud sacrificavit sacrificium salutaris et laudis, Et 
dixit Manasses ad Judam , ut serviret Domino Deo 
lsrael. Et dormivit in pace cum patribus suis. Et 
regnavit Amon filius ejus pro eo : fecitque molum 
in conspectu Domini, secundum omnia que fece- 
Fat pater ejus in principio ; et irritavit Dominum 
Deum suum.» Audistis, filii nobis charissi 
quemadmodum Dominus Deus eum qui idolis ad- 
heserat, et multos insontes interemerat, leviter 
castigatum jamque resipiscentem susceperit, dimis- 
sisque illi peccatis in regnum restituerit. Non modo 
enim poenitentiam agentibus concedit veniam, sed 
€t eos ad pristinam dignitatem revocat. 


σοῦ χρηστότητος. Ἡμάρτηχα, Κύριε, ἡμάρτηχα, 
καὶ τὰς ἀνομίας μου ἐγὼ γινώσχω" ἀλλ’ (29) αἰτοῦ- 
μαι δεόμεγός σου" "Avec μοι, Κύριε, ἄνες μοι (50), 
xal μὴ συναπολέσῃς με ταῖς ἀνομίαις μου, μηδὲ εἰς 
τὸν αἰῶνα μηνίσας τηρήσῃς τὰ καχά μοι, μηδὲ χα- 
ταδιχάσῃς με ἐν τοῖς χατωτάτοις τῆς γῆς. Ὅτι σὺ 
cbe, Θεὸς τῶν μετανοούντων, καὶ ἐπ᾿ ἐμοὶ δείξεις 
τὴν (34) ἀγαθωσύνην σου" ὅτι ἀνάξιον ὄντα σώσεις 
(52) κατὰ τὸ πολὺ ἔλεός σου" καὶ αἰνέσω σε διαπαν- 
πὸς ἐν πάσαις ταῖς ἡμέραις τῆς ζωῆς μου. Ὅτι σε 
ὑμνεῖ πᾶσα ἡ δύναμις τῶν οὐρανῶν, καὶ σοῦ ܒܛܠ‎ ἡ 
δόξα, εἰς τοὺς αἰῶνας, ᾿Αμήν. Καὶ ἐπήχουσε τῆς 
φωνῆς αὐτοῦ Κύριος, καὶ φχτείρησεν αὐτόν. Καὶ 
ἐγένετο" περὶ αὐτὸν φλὸξ πυρὸς (55), καὶ ἐτάχησαν 
πάντα τὰ περὶ αὐτὸν σίδηρα" καὶ ἰάσατο Κύριος τὸν 
Μανασσῆν ἐκ τῆς θλίψεως αὐτοῦ, καὶ ἐπέστρεψεν αὐτὸν 
εἰς Ἱερουσαλὴμ ἐπὶ τὴν βασιλείαν αὑτοῦ. Καὶ ἔγνω 
Μανασσῆς, ὅτι Κύριος αὐτός ἐστι Θεὸς μόνος, καὶ 
ἐλάτρευσεν μόνῳ Κυρίῳ τῷ Θεῷ ἐν ὅλῃ καρδίᾳ αὖ- 
τοῦ, καὶ ἐν ὅλῃ τῇ ψυχῇ αὐτοῦ, πάσας τὰς ἡμέρας 
τῆς ζωῆς αὐτοῦ, καὶ ἐλογίσθη δίκαιος. Καὶ περιεῖλε 
ποὺς θεοὺς τοὺς ἀλλοτρίους, xal τὸ γλυπτὸν ἐξ οἴχου 
Κυρίου, καὶ πάντα τὰ θυσιαστήρια ἃ ᾠχοδόμησεν ἐν 
οἴχῳ (64) Κυρίου, καὶ πάντα τὰ θυσιαστήρια τὰ ἓν 
Ἱερουσαλὴμ, καὶ ἐξέδαλεν ἔξω τῆς πόλεως, καὶ χατ- 
ὤρθωσε τὸ θυσιαστήριον, καὶ ἐθυσίασεν ἐπ᾽ αὐτὸ 
θυσίαν σωτηρίου καὶ αἰνέσεως. Καὶ εἶπε Μανασσῆς 


τῷ Ἰούδᾳ, τοῦ δουλεύειν Κυρίῳ τῷ. Θεῷ Ἰσραήλ. Καὶ ἐκοιμήθη ἐν εἰρήνῃ μετὰ τῶν πατέρων αὐτοῦ. Καὶ 
ἐβασίλευσεν ᾿Αμὼν ὁ υἱὸς αὐτοῦ ἀντ αὐτοῦ" καὶ ἐποίησε τὸ πονηρὸν ἑνώπιον Κυρίου, κατὰ πάντα ὅσα ἐποίησε 
Μανασσῆς ὁ πατὴρ αὐτοῦ ἐν πρώτοις, καὶ παρώξυνε Κύριον τὸν Θεὸν αὐτοῦ. » Ἡχούσατε, τέχνα ποθητὰ 
ἡμῶν, ὅπως Κύριος ὁ Θεὸς εἰδώλοις (35) προσανασχόντα χαὶ πολλοὺς ἀθώους φονεύσαντα, βραχέως τι. 
μωρησάμενος, μεταγνόντα προσελάδετο, καὶ ἀφεὶς αὐτῷ τὰ πλημμελήματα, ἐπέστρεψεν αὐτὸν περὶ 7* (50) 
τὴν βασιλείαν; Οὐ μόνον γὰρ ἀφίησι τοῖς μετανοοῦσιν, ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν προτέραν ἀξίαν αὐτοὺς ἐπανάγει. 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ KI. CAPUT XXIII. pl 
Πρὸς τοὺς ἐκ κατι σεως ἁμαρτάνοντας In eos qui ex contemptu peccant , exemplum sit 
ἔστω pil rp "Apr (91). Amon. 


Gravius delictum idololatria non reperitur : est. 
enim in Deum impietas : nihilominus tamen el il- 


Μείζων εἰδωλολατρείας οὐχ ἔστιν ἁμαρτία” εἰς Θεὸν 
Ὑάρ ἔστι δυσσέδεια" ἀλλ᾽ ὅμως καὶ αὐτὴ διὰ γνη- 


'% al. εἰς. 


ὶ VARIORUM NOTAE. 


(29) 1’. Omissumin altero Vind. nec ejusmodi p &uis, Georgium Syneellum in Chronographia , et 


Suidam in Lexico, Cernet figmenti vices, ac tan- 
tum non taurum Phalaridis. Enim vero post hiec 
scripta venit in manus meas S. Gregorii Nazian- 
χεπὶ codex ms. optima noz ac venerando anti- 
uitatis, qui ditissimam magni regis Bibliothecam 
ditioreez acii; estque oclingentorum fere anno- 
Tum; scriptus magna arle temporibus Leonis im- 
peratorís, ülii Basilii Macedonis et Eudociz Au-. 
usta, quorum jcones principio exhibet, ut et 
lexandri fratris Leonis. In quo codice cirea finem, 
non sine voluptate vidi figuram Manassis regis in 
tauro zneo positi. Cor. 
54) "Ev οἴχῳ. Alter Vind. àv ὄρει οἴκου, deletis 
quinque E vocibus. Cuen. 
(35) Εἰδώλοις. Ambo cod. τοῖς εἰδώλοις. 19 
501 Περὶ. Melius cad. Vindob. ἐπί. Ip. 
(91) ᾿Αμών, Additurin altero cod, : Καὶ ὅτι χεί- 
ρων εἰδωλολατρείας οὐχ ἔστιν ἁμαρτία : mec wlluin 
veccatum esse idololatria deterius. lp. 


?1 


precum stylus omitti conjunctiones vetat, CLER. 
(50) "Avec uot, Κύριε, ἅγες μοι. De. hoc loco 

videnda homilia 2 Ceramei Theophanis. Cor. 
(51) Τήν. Alter codex habet τὴν πᾶσαν, quod est 


ἐμφατικώτερον. CLER. 
κ) "Roda με. Sic habet alter codex Vind. 


b. 

(93) Καὶ ἐγένετο περὶ αὐτὸν pAo6 πυρός. Ut 
mendacia instabilitato ae tig gaudent, variis 
mirisque modis tur Manassis liberatio, contra 
simplicitatem. κο Scripture, et aucioritatem 
Josephi Hist . Non juvat fabulatorum verba 
transcribere, Legat qui tempus et operam perdere 
volet, preter Damascenum ex Africano, et aucto- 
rem Operis imperfecti, paucis ab hinc notis citatos, 
^quastiones seu iraditiones Hebraicas in ll Parali- 
pomenon que cum Hieronymo excuduntur, Ana- 
stasium Sinaitam homilia in psalmum vt, laudato- 
remqne ac seetatorem illius Glycam in. Annalibus 


ParROL. Gn. ἱ, 


06: 


αἰας μετανοίας αυγκεχώρητᾶι. Ἐὰν δὲ τις ἐκ παρα- 

τάξεως ἁμαρτάνῃ (58), πειράζων τὸν θεὸν, ὡς μὴ 

ἐπεξιόντα τοῖς πονηροῖς, ὁ τοιοῦτος ἄφεσιν οὔχ ἕξει, 
χἂν λέγῃ map! ἑαυτῷ, Ὅσιά μοι γένοιτο, ὅτι πορεύσο- 
μαι ἐν τῇ ἀναστροφῇ τῆς καρδίας µου τῆς πονηρᾶς. 

Τοιοῦτος γάρ τις ἐγένετο καὶ ᾿Αμὼν ὁ τοῦ Μανασσῇ 

υἱός. Φησὶ γὰρ ἡ Γραφὴ (68): « Καὶ παρελογίσατο 

᾽αμὼν λογισμὸν παραδάσεως xaxbv, xat εἶπεν Ὁ ma- 
τὴρ µου ἐκ νεότητος πολλὰ παρηνόμησε, χαὶ ἐν γήρᾳ 

μετέγνω" καὶ, νῦν ἐγὼ πορεύσομαι χαθὰ ἐπιθυμεῖ ἡ 

ψυχή µου, xa ὕστερον ἐπιστρέψω πρὸς Κύριον. Καὶ 

ἔποῥησε τὸ πονηρὸν ἐνώπιον Κυρίου, παρὰ (40) πάν- 
τας τοὺς γενομένους ἔμπροσθεν αὑτοῦ. Καὶ ἐξωλό- 
θρευόεν αὐτὸν Κύριος ὁ θεὺς ἐν τάχει ἐχ τῆς γῆς τῆς 
ἀγαθῆς αὐτοῦ. Καὶ ἐπέθεντο αὐτῷ οἱ παῖδες αὐτοῦ, 
καὶ ἐθανάτωσαν αὐτὸν ἐν τῷ οἴχῳ αὐτοῦ' καὶ ἐδασί- 
λεύσεν ἔτη δύο μόνα. » 

ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΚΔ΄. 

ὍὋἱ Ἰησοῦς Κι ܝ ܐ‎ 
÷ ἘΠῚ ܒ‎ 
Προσέχετε οὖν, οἱ λαϊκοὶ, μήτις ἐξ ὑμῶν τὸν λο- 

γισμὸν "τοῦ ᾽Αμὼν ἐπὶ καρδίαν αὐτοῦ στηρίξῃ (42), 

xal ἔσται συντόμως (45) ἀπολλύμενος" ὁμοίως ὁ ἐπί- 

σχοπος συντηρείτω (44) χαθὸ δύναται, τοὺς μὴ ἡμαρ- 


A 


5. CLEMENTIS 1 RQM. PONT. OPERA DUBIA. 


4 
lud per sinceram penitentiam condonatum est. 
τὸ Si qui vero instructa veluti acie rebellis delinquat, 
tentans Deum , quasi roalos non insectantem ; hu- 
jusmodi venia carebit, licet seeum ipse dicat : Bene 
mihi sit, ambulabo in consuetudine cordis mei 
pravi. Qualis existit Amon Manassis filius. Ait enim 
Seriptura : « Ei decepit se Amon mala cogitatione 
transgressionis, et dixit : Pater meus a puero multa 
inique egit, etin senectute penitentia ductus est ; 
εἰ nunc ego ambulabo prout desiderat anima mea , 
et postea ad Dominum me convertam, Et fecit ma- 
lum coram Domino, supra omnes qui ante eum vi- 
xerant. Et cito delevit eum Dominus Deus ex terra 
ejus bona. Et irruerunt in eum servi ejus, et inter- 
fecerunt euni in domo ipsius ; et duos tantum annos 
regnavit "*, × 


CAPUT XXIV. 


fuod Christus Jesus Dominus ideo advenit, κί per 
penitentiam servaret peccatores. 


Attendite ergo, laici, ne quis vestrum cogitatio- 
mem Amonis in cor suum imprimat, sicque pereat 
brevi. Parem in modum episcopus observet quan- 
tum potest, ut qui non peccaverunt, tine peccato 


τὸ Fadem verba usurpat Cedrenus edit. Xylandri. p. 23 lin. 5, edit. Reg. t. 1, p. 40,0. '' I Pa- 


4]. xxXui, IV Reg. xxi. 


VARIORUM NOT.£. 


(58) ᾿Εὰν δέ εις ἑχπαρατάξεως ἁμαρτάνῃ. Quasi (; exstant opera. sua maligna , quibus imitatus [uerat 


Manassem, ut etiam Deum posse se fallere estimaret , 
dicens: Pater meus multa ez juventute sua. iniqua 
[ecit, eh in senectute sua penituit : ef ego nunc am- 
wlabo, secundum quod desiderat anima mea, et 
ܐ ܕܣ‎ κα δ μείνας. Ὃ οι 
parte πὶ lium : Φησὶ γὰρ ραφή” παρ- 
ελογίσατο ᾽Αμὼς «λογισμὸν XO UE, καὶ εἴπεν" 
Ὁ πατήρ µου πολιὰ ἐκ γεότητος παρηγόμησε, 
καὶ ir γήρει μετενόησε. Καὶ riv ἐγὼ πορεύσομαι 
poet ἡ ὅν, I red pelota 

lu, 8‏ ܪ 
tione De pe anima ei da secundo. adventu : Οἱ"‏ 


® µε- 
μα αρα 


τὰς 
ܚܚ‎ 


rationibus, ܚ‎ 


Cor. 
40) Πάντας. Deest in altero cod. Vienn.CL. 
A) Χριστός. Alter melius pro hac voce et dua 
bus sequentibus : Κύριος Ἰησοῦς. I. 
(42) Στηρίξῃ. Unus στηρίσῃ. ln. 


45) Συντόμως, Aler σὺν τῷ ᾿Αμώς, quomodo 
μὲ ας ΘΝ Ὁ ΡΟΝ 


(M4) Συντηρείτω. Διδασκέτω, Ip. 


&na usurpavit Georgius Cedrenus in Compendio 
Henrincm, m de Pharaone, dicens n Εἰδέναι δὲ 
t, τις ἐκ παρατάξεως &| vet, πει; 
to ον θώνς ὡς mi ἐπ λδνια eds mod. d 
ποιοῦτος οὔτε μετανοίας ἀξιοῦται, οὔτε ἀφέσεως" 
ὥσπερ γε καὶ ἄλλοι πλείους, καὶ οὗτος ὁ Φαραώ. 
Κἂν λέγῃ τις παρ' ἑαυτῷ, Ὅσιά μοι γένοιτο, ὅτι πο- 
ρεύσομαι ἐν τῇ ἀναστροφῇ τῆς καρδίας μου τῆς πο- 
γηρᾶς, καὶ ὀψὲ ποτε μετανοήσω: ὥσπερ ᾿Αμὼς ὁ 
ποῦ 1 διὸ xai τὸ τάχος ἐξωλόθρευσεν αὐτὸν 
ὁ Θεός. Allegat autem Georgius Hamartolus, hoc 
ܢ‎ : Ὅπερ οὖν καὶ ἐν ταῖς ἀποστολικαῖς διατά-- 
i ὑπεμφαίνων ὁ θεῖος λόγος οὕτω φησίν Ἐὰν 
δέ τις ἐχ ος (alter ex codicibus Regiis πα- 
ρατάσεωκ) ἱρτάνει, πειράζων τὸν Θεὸν, ὡς μὴ 
επεξιόντα πονηροῖς, ὁ τοιοῦτος ἄφεσιν οὐχ i 
xàv λέγει ܕ‎ βοι γένοιτο, ὅτι πορεύ- 
σομαι ἐν αστι τῆς ρᾶς καρδίας, 
x τότε | Seem odis Τὰρ [noe se 
p 


᾽Αμὼς. ὁ τοῦ Μανασσῇ υἱός. Φησὶ γι T "Καὶ 
"παρελογίσατο ᾽Αμὼς, ^ Mala bs eren 
παραδάσεως πονηρὸν, καὶ εἶπεν" Ὁ πατήρ μου mo. 


ἐκ νεότητος παρηνόμησεν, καὶ ἐν γήρει μετενόησεν’ καὶ 
νῦν ἐγὼ πορεύσομαι καθὼς να ܢ‎ 


χαὶ ὕστε LM πρὸς Κύριον. Καὶ ποιῆσας 
τὸ πονηρὸν ἐνώπιον Κυρίου, ἐξωλόθρευσεν αὐτὸν ἐν 
πάχει. Üstendunt ea loco, excidisse e nostris Con- 


stitutionibus — verba , καὶ ὀψὲ ποτε (vel xal τότε) 
μετανοήσω. Wideiur autem παρατάσεως esse er- 
ratum scribarum, non sine dispendio sensus atque 
elegantis. Praeclare enim dicitur ἐκ παρατάξεως 
ܐ‎ μώμμη qui Deum rebellis conteinptorque pec- 
cando oppugnat, et dedita opera obstinatoque ani- 
mo divin: gratie reluctatur, Cor. 

(59) Φησὶ γὰρ ἡ Γραφή. Idem feratur judicium 
de hybrida hoc textu, ac de illo capitis superioris. 
Prater mox adductos Georgios, falsus Chryso: 
Anus ad Matth. 1, 40 : Fuit. Ames valde iniquas, td 


ess CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.—LIR. 1I. [57] 
φηκόσας ἀναμαρτήτους palvar καὶ τοὺς ἀπὸ ἆμαρ- A maneant : item conversos ἃ peceatis, postquam ga- 
niv ἐπισερόφοντας θεραπεύων δεχέσθω' ἐὰν δὲ τὸν naverit, recipiat; sin vero. peenitentem, immiseri- 
μετεγνωμώτα, ἀνηλκὴς ὧν, μὴ προσδέξηται, ἁμαρτή- — cors ipse non admiserit, deliniquet -in Dominum 
σει εἰς Κύριαν τὰν. θεὸν αὐτοῦ, διχαιῶν ἑαυτὸν ὑπὲρ Deum suum, justificans seipsum supra illius juati- 


tiam ; non suscipiens eum, quem Deus per Christum 
suscepit; eum, eujus gratia Filium suum in terram 
misit hominibus ut hominem; eum, propter quem 


τὴν ἐχείνου διχανοσύνην, xal μὴ προσλαμδανόµινος 
ὃν προσιδέξατο διὰ Χριστοῦ, δι᾽ ὃν ἀπέστειλε τὸν 
Υἱὸν αὐτοῦ ἐπὶ γῆς τοῖς ἀνθρώπεις ὡς ἄνθρωπον, δι᾽ 


ὃν εὐδόκησεν bx γυναιχὸς αὐτὸν γενηθῆναι, τὸν ποιη- — placuit illl, ut qui erat viri ac mulieris conditor, 
τὴν ἀνδρὲς καὶ γυναικὸς, οὗ χάριν μὴ φεισάμενος οκ muliere nasceretur; cujusque causa, crucem, 
σταὺροῦ (45) xal θανάτου καὶ ταφῆς, συνεχώρησε πα- — mortem, ac sepulturam non condonans, permis t 
θεῖν bc] φύσει ἀπαθῆ, τὸν ΥἹὸν τὸν ἀγαπητὸν, ܬܙ ¬ ܐܠܡ‎ pateretur, natura impassibilis Filius dilectus, 
Θεὸν Λόγον (46), τὸν τῆς μεγάλης αὐτοῦ βουληξ ἄγ- — Deus Verbum, magni consilli divini Angelus "', 


quo, scilicet, morti obnoxios morte liberaret. Hunc 
ad iram provocant, qui peenitentes excludunt. IHe 
siquidem me Mattheum, antea publicanum, non 


γελον, ὅπως τοὺς ὑποχειμένους θανάτῳ ῥύσηται τοῦ 
θανάτου. Τοῦτον (41) παροργίζουσιν οἱ μὴ προσδε- 
χόμενοι τοὺς μετανοοῦντας" οὗτος γὰρ Ματθαῖον 


ἐμὰ τελώνην ὄντα πρότερον (48), οὐκ ἐπαισχύνθη, B erubuit; et Petrum, qui eum ter propter metum 


mnegaverat, et postes eumdem placaverat poniten- 
do, atque amare fleverat, complexus est, ac pasto - 


καὶ Πέτρον ἀρνησάμενον αὐτὸν διὰ δέος τρίτον, καὶ 
διὰ μετανοίας ἐξιλεωσάμενον καὶ προακλαύσαντα πι- 


κρῶς, προσήκατο, καὶ ποιμένα τῶν ἰδίων ἀρνῶν κατέ- ^ vem agnorum suorum constituit ; similiter Paulum 
στησε, καὶ Παῦλον δὲ, τὸν συναπόστολον ἡμῶν; πολλὰ — coapostolum nostrum, eisi initio multis nos malis 
τὸ πράτερον ἑἰς ἡμᾶς ἐπιτριψάμενον χαχὰ, xal βλασ-  attrivisset, ac in nomen sanctum blasphemasset, 
φημήσαντα εἰς τὸ ὄνομα τὸ ἅγιον, ἀπόστολον ἀντὶ — Apostolum er perseculore designavit, eumque vas 
διώχτου προεχειρίσατο, σχεῦος αὐτὸν ἐχλογῆς ἀναδεί- — electionis declaravit; culdar etiam mulieri pecca- 
ξας" καὶ ἄλλῃ τίν) ἁμαρτωλῷ γυναιχὶ λέγει" e Ἂφ — tricl ait : « Remittuntur tibi peccata multa, quo- 
ἑωνταὶ σου αἱ ἁμαρτίαι αἱ πολλαὶ, ὅτι ἠγάπησας — niam dilexisti raultüm δ; » alteram vero qua de- 
πολύ" ܙ‎ ἑτέραν δὲ τινα ἡμαρτηχυῖαν (49) ἔστησαν οἱ — liquerat, cum seniores ante eum statulssent, ei re. 


Cam ܕܡܐ .ܙܐ‎ 6. Τὸ Luc. vir, 41. 


VARIORUM NOTAE. 
(aS) y at Alter σταυρῷ, et aimillter duo-e- C Testamentum. cap. 17, de muliére hac adultera acei- 
ΠῚ jn dativo. 08. ܝ ̇ܘ‎ 1 ; 


piunt verba Aurei doctoris homil. 60, seu 61, ad 


Τὸν Θεὸν Λόγον. Ad hunclocum hoc ascri- — cap. x, vers. 24 : "Occ ܢ ܨܬ‎ διὰ τοῦτο 
pium erat scholium : Ὅτι θεὸς ἐγεννήθη, Θεοτόχος ἠρώτων, οὐχ ἵνα μάθωσιν, ἀλλ᾽ ἵνα τοῖς λεγομένοις 
οὖν ἡ Μαρία" καὶ ὅτι ὁ κατὰ φύσιν ἀπαθὴς, σταυρῷ καὶ ἐπι: σιν, οὐχ ἐντεῦθεν μόνον, ἀλλὰ καὶ à) 
θανάτῳ καὶ ταφῇ ἔπαθε" μὴ νομίσῃς δὲ τὸν Θεὸν Λά- θεν ἰχόθεν δῆλόν ἔστι. Καὶ (ὰρ ὅτε προσῆλθον 

ἀποθανόντα λέγειν τοὺς di e τες ἐρωτῶντες, εἰ ἔξεατι δοῦναι χῆνσον Καίσαρι, ἡ οὔ" 


T τὸ kx γυναιχὸς αὐτὸν ew. οὕτω τὰ ἑξῆς 
ܐܝܐ‎ ἵνα νοεῖν μεν τὰ οἰχεῖα σαρχὶ 
lj 


τὸ πάθος καὶ τὸν θάνατον ἀνεδέξατο, xal ἰάλωφαν οὐχ ἀπὸ φιλομαϑείας, ἀλλ᾽ ἀπὸ 


ops σκαιᾶς πεύσείς αὐτῷ προσάγοντες. Vidit er- 
Fatum Savilius; sed dum castigare vult, in aliud 
ipse incidit. Existimut quippe locum intelligi deberá 
le dimittenda uxore : cum haud dubium sit, quii 
pra oculis S. Patris exstiterit textus Luc. vit, 47, 
ett. Itaque vertendum : Quod enim. ubique ideo in- 
terrogent, non ut discant, sed.ut dicta culpent, non 
hic tantum, aed et alibi sepe perspicuum est. Etenim. 
uando accesserung rogantes, un liceret dare censum. 
Leiari, necne (Matth. cap. xau, vers. 47 et 25; 
Luc. vii , 47); ei cum de remissione facia mulieri 
aremiur; cumque percoulati suns de illa , 
quam aiebant septem viros tabuisse ; deprehensi sunt 
non discendi studio, sed práva voluntate interrogatio- 
πθε ad ipsum deferre. Sed et cirea historiam Évan- 
lii Joannis, ingeniosa est B. Augustini conjectura 
lib. n De adulterinis conjugis, cap. 7 : eam e sacris 
€oditibus ablatam fuisse a nonuullis, qui metue- 
bant peccandi impunitatem dari mulieribus suis. 
Ad quam conpcturam pertinet spongia Armeniorum, 
iui totum capitulum, tanquam multis perniclosum, 
lelebant; quemadmodum docemur per libellum de 
eorum Religioge. Qui quidem non exigui momenti 
libellus S, Niconi solitus tribui, quia Latine tan- 
tum, nec semper feliciter conversus, exstat sub ii- 
nem Balsamohis, utiliter, opinor, subjicietur e me. 


4818 gsxeRegim. 


εἰχῇ αὐτοῦ φύσει, Vera est Scholiastz sen- 

tentia, de ipso dogmate; sed perabsurde loquuntur 

hic personatiapostoli, cum aiunt παθεῖν τὸν τῇ φύσει 

ἁπαθη, cum debuissent dicere naturam humanam, 

conjuRctam licet cum natura divina, quie mali nibil 

ati potest, passam tamen süpplicium cfucis , elc. 

' imprudentia ejusmodi loquendi: genera, qua nus- 
quam occurrunt in. apostolicis scriptis, Eutychiu- 

mismum pepererunt, οἱ Theopaschitas fefellevunt. 


1», 
AT) Τοῦτον. Cod. τοίνυν, ergo. 1n. 
πρότερον. In. 


, εἰ. undecim 868 
ὰ ὠδελιαμένα 


θεντο διατάξεσιν εἰς οἰκοδομὴν τῆς Ἐκκλησίας. Que 
οὐείο notata suni, ix qui lam exem 

ezslünt, neque apud. Apollinarium-: in vetnatis ܐܧ‎ 
tem libris tota. habentwr. Meminere hujus. sectionis 
liam omnes apostoli in Constitutionibus, quas ad 
edificationem. Ecclesia. ediderunt. Gravi autem et- 
rore interpres Homiliarum S. Chrysostomi iu Jodn- 
nem, necnon Croius Observatiomum ἐπ Novum 


ܚ 9 


ὑπολαμδάνουσι μετὰ δώ- 
ܧ×ܧ‎ μῆνας εἰς τὴν αὐτὴν 
πάλιν ἡμέραν τοὺ ἔνιαυ- 
ποῦ περιεληλυθότος, γενέ- 
σϑαι τὴν χύησιν ± (ex 
Balsam.) ὅσον ἵπποις ἢ 
ὄνοις παρεμφερῇ. Ταῦτα 
γὰρ τὰ ζῶα μετ᾽ ἔνιαυ- 
τὸν τέκτουσιν. Ἐν δὲ τῇ 
ἑορτῇ τῶν ἁγίων 0: T 


yov, οὐχ εὐχῇ, οὐκ 


ἀνα: y ܨ‎ 
γνώσει ἑτέρων Γρα- 
μό- 


We, παραπαΐουσι 
πρότερον 
περιτέτμηται, εἶθ᾽ οὕτως 
eren (E Ἔτη 
lac γενομένης πα- 
βὰ τοῦ μεγάλου [944 ܚ‎ 
ποῦ γενομένου ἐπισκόπου 
τῆς μεγάλης Αρμενίας, 
μηδαμῶς παρ᾽ ἑτέρου 
χειροτονεῖσθαι τὸν Άρμε- 
νίας, ὅτι μὴ παρὰ τοῦ 
κατὰ χαιροὺς ἀρχιεπιακό- 
που Καισαρείας Καππα- 
δοχίας, PA la .ܝ‎ αὑτὸς 
ἐχειροτονήθη xa φριχω- 
δέστατων ἀρὰν ἀπέδει. 
σῶν χαὶ ἀναθέματος παρὰ 
τοῦ αὐτοῦ Γρηγορίου, τοῖς 
μὴ οὕτω ποιοῦσι" ταῦτα 
μὲν παραθαίνονται ma" 


αὐτῶν, παρὰ δὲ τοῦ Ἅμη- 
p Συρίας ὁ καθολικὸς αὖ- 
τῶν χειροτονεῖται. Εἰ δὲ 
ἀρνοῦνται, ταῦτα τὸν μέ- 
Ταν Τρη Bu 

σθαι, ἐπιδειξάτωσαν ἡμῖν 
τὰς πρὸς τοὺς υἱοὺς ab- 


τοῦ διατάξεις" χἀντεῦθεν 
ἐπιστομισθήσονται" εἰ δὲ 
καὶ ἔτι ái ܢ‎ εἰ- 
ܗ‎ οἷοί τε εἶεν, 
ὅτι ἀνάθεμα ἡμῖν, εἰτού- 
τῶν τι γεγονὸς οἴδαμεν. 
[{Εἰδ}] ἐντεῦθεν οὐδὲ μύρου 
χέχρηνται" οὐδὲ παρ᾽ aü- 
τῶν ἱερεῖς ἄξιοι τοῦ b 
ἱερωσύνης ἀξιώματος. 

ε ue ὁ χαθολιχὸς αὐ- 
τῶν οὗ χατὰ τὴς χει- 
ροτονεῖται, map" 
αὐτοῦ προδαλλό! » 
ἀξιόπιστον ἕξουσι: Πε- 

κεΐλον δὲ καὶ ἀπὸ τῶν 
ερῶν Εὐαγγελίων τὴν 


σαν ἣν, "ὅτι xai 
Ἔτο i Ἐν alio 
τοῦ, ὡσεὶ θὲ t alpa- 
xara6alvortsc ἐπὶ 


τος 
τὴν γῆν᾽ ἀσθέγειαν τοῦτο 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 
linquentes ei judicium, abiissent, cordium scruta- A πρεξδύτεροι ἔμπροσθεν αὐτοῦ, καὶ ἐπ᾽ αὐτῷ θέμενοι 
^ri» κρίσιν, ἐξῆλθον, à δὲ χαρδιογνώστης Κύριος πυ- 
ὺ θόμενος αὐτῆς, εἰ χατέχριναν αὐτὴν οἱ πρεσδύτεροι, 
allocutus est : ܪ‎ Vade igitur, neque ego le con- — xai εἰπούσης ὅτι οὔ, ἔφη πρὸς αὐτὴν « Ὕπαγε οὖν, 
VARIORUM 1)01⁄. 


atimant, posi, duodecim 
menses, anno in eumdem 
diem reverso, editum esse 
partum ; [non tam kuma- 
mam nativitatem introdu- 
cunt,] quam equis et asi- 
mis similem. Hec enim 
onimalia post annum pa- 
τίμιε, In festo autem san- 
clorum  Theophaniorum , 
mon oratione, non. Evan- 
gelio, non hymno, non 
/aliarum Scripturarum le- 
ctione utuniur; sed οτι 
cem tantum in aquam ii 
mergenles, hoc sibi & 
ficere. arbitrantur, C 
cumcisionem autem Ser- 
valoris octo diebus post 
Theophania celebrantes , 
falluntur : nescientes quod. 
prius circumcisus, dem- 
deque baptizatus est. Pra- 
terea cum magnus Grega- 
rius, qui fuit magna Ar- 
menig: episcopus ܕ‎ cavissel 
ut nequaquant ab alio ordi- 
marelur Armenia antistes, 
nisi ab eo qui per tempora. 
essel. archiepiscopus 0@> 
sarem Cappadocie , ubi 
ipse quoque ordinatus est; 
εἰ horrende exsecrationes 
cum anathemate ab eodem. 
Gregorio sint imposite in 
eos qui aliter. fecerint : 
hec quidem illi tramgre- 
diuntur; a Syrig autem 
Amerano Catholicus eo- 
rum ordinatur. Sin autem. 
megant, magnum Grego- 
rium hec constituisse ; 
ostendant nobis ejus ad 

ος constilutiones; et 
inde os eis obturabitur, 
Quod si adhue contende- 
rin; dicant, si possint ; 
anathema si is, 
quid tale exstitisse. no: 
mus. Sin vero chrismate 


Natalem — cele- D inde non suscepto utantur; 


πες eorum. sacerdotes 
gni sunt honore sacerdotii. 
Quando enim ipsorum 
Catholicus non. ordinatur. 
secundum Canones; quo 
modo qui ab eo promo- 
venlur, auctoritatem ha- 
bebunt? Ad hec, absiule - 
runt a sacris Evangeliis 
vocem, que dicit ? « Et 
factus esi sudor ejus, sic- 
| guit sanguinis de- 
esrrentes in lerram (Lac. 
xui, 24)? » hoc pro im- 
becillitate. accipientes. in 
Domini majestate. Sed et 
Historiam, qua nos docet, 
quod mulier adullera ad 


€ v. 


tor Dominus interrogatam, utrum a senioribus 
condemnata fuisset, atque id negantem, his verbis 


De impia (al. ima xa- 
xíavc)pessimorum Ar- 
> meniorum religione. 


Que ab Armeniis pre- 
ler rationem fiunt et cre- 


* duntur, hzc sunt. Dicunt 


divinam maturam pati, 
et in Aphthartodocitarum 
lurresim. inducuntur, oi- 
wnique pati. Trinitatem, 
Hoc aulem etsi non au- 
deant aperte dicere; iis 


, lamen que faciunt, hoc 


declarant. — Conjungentes 
enim tres cruces, et cum 
ligno inter se, tanquam 
jugo, affigentes, nominant 
hoc, sancia Miser am 
jiciunt ue sancto hym- 
πο iliad, Qui crucifizus 
es pro nobis, » Petri Ful- 
lonis rabiem sequentes ; 
εἰ mobis quidem asseve- 
rant, se de Filio hoc adji- 
cere; ipsi wero errore 
Deum faciente patibilem, 
αμετίο infecti sunt. Exi- 
slimant eliam. Spiritum 


* minorem esse Patre et 


Filio : in quantum triuni 
paulo ante diclarum cru- 
cium mediam, minorem 
faciunt ;. et per ea que 
audent, hanc esse in Spi- 
ritus typum detegunt, )ܐ‎ 
dem et confusionem. in 
duarum Christi nutura- 
rum unione decernurt, In 
pane quoque mystico utun- 


ὃ turazgmis; el in sanctum. 


calicem m mon im- 
mittunt. ܐܧ‎ quinto 
mensis Janwarii wespere 
[festum Annuntiationis ce- 
lebrant : (um aírud omne 
officium hujus [esti [α- 
ctentes; lum etiam conve- 
miens ei Evangelium le- 
mane aulem 


eb in missa san-‏ ܐ 
cta Theophania. Án au-‏ 
lem post eum. Annuntia-‏ 
tionis diem, tenerabilissi-‏ 
mum Salvatoris Natalem‏ 


Uc θρη-‏ ܐܬ 
τῶν στων‏ ܗ 
τὰ τῶν "Àj‏ 
ρολ μὴ‏ 
καὶ όµενα, ἐστὶ ταῦ-‏ 
τα. Τὴν θείαν φύσιν φασὶ‏ 
παθεῖν, καὶ τῇ τῶν "A-‏ 
ο, αἱ τὰ‏ 
πάγονται" ν‏ 
δα παθεῖν, Τοῦτο εἰ καὶ‏ 
ὥς οὐ τολμῶσι λέ-‏ 


πρέταιαν (1. θει ܚܝ‎ 
orat δὲ xal τὸ Πνεῦμα 

ττον εἶναι Πατρὸς xat 

ἰοῦ’ καθὸ τῶν μιχρῷ 
πρόσθεν εἰρημένων τριῶν 
σταυρῶν, τὸν μέσον ܐ‎ 
^o ποιοῦσι" xal οἷς θαῤ- 
ῥεῖν ἔχουσιν, εἰς τύπον 
ποῦ Πνεύματος τοῦτον εἷ- 
ναι ἀναχαλύπτονται. Οἱ δὲ 
σιν ἐπὶ 


dene, 
λισμοῦ" ων τε ν 
ἅπασαν ἀκολουθίαν "is 
τοιαι ορτῆς ποιούµε- 
vo, καὶ δὴ καὶ τὸ πρία 


ἑορτάζουσι τὴν [fuisse ezistimantes, ita 
X, Ll dim 009 festum. celebrent, [incer- 
ES la, e ἅγια (um ܒܨ‎ autem. 
. Εἴτε δὲ οἱό est, πον sicut nos, 

vos μεθ’ ἡμέ; ν τοῦ Boe carmem Dómini in δεῖ 
Τελισμοῦ τὴν σεθααμιω- Matris ulero . formatam 
ν τοῦ Ἶρος γέν- «esse existimant, | Qxo mo- 
otv γενέσθαι, οὕτως. do enim fieri posset, ut in- 
ܗ‎ (exBalsam.)mo fans κπο die αὐ nativita- 
δυνατὸν, ἐν ἦι μιᾷ tis perfectionem. perduco- 

ἔ Oc τελεσφορηθῆναι; retur? Él im innumeras 
αἱ εἰς μυρίας ܬ‎ absurditajes ex eo dedu- 
ἐντεῦθεν ἐξάγονται, El δὲ cumtur. Sim autem exi- 


058 


CONSTITUTIONES APOSTOLKCAE.— LIB. II. 
τὸν Σωτῆρα, βαπι- A demno ?*. » Hune, o episcopi, Salvatorem, Itegem 


657 


οὐδὲ ἐγώ σε καταχρίνω. » Τοῦτον 


Ax, καὶ Θεὸν ἡμῶν Ἰησοῦν, ὦ ἐπίσχοποι, σχοπὸν 36 Deum nostrum Jesum, pro scopo habere con- 


ἀναχεχαλύφθαι ἡμᾶς ἐν 
"Vae προσευχῆς χαιρῷ. 
τῷ τῆς προσευχῆς χαιρῷ, 


VARIORUM ΝΟΤΗ. 


runt, insuperque eam ba- 
ptizaserint. Posiquam au-* 


lem claso fxacruzetba- Ye: 


χυνοῦσιν, ἀλλὰ " 
καὶ ὁ Καθολιχὸς αὐτῶν καὶ 
οἱ τούτων ἐπίσχοποι ἀνα- 


ptizala fuit, si contigerit, 
ut alterum duorum ligno- 
rum separetur, ei aliud. 
remaneat; rectum videli- 
cet, aui Iransversum; ado- 
rant illud qxod solum re- 


licum est. Sed εἰ legalia. ἡ 


fere omniz, que quidem. £ σι, καὶ μὲν τοι 
abolita suxi, edimc pera- «καὶ : βαπτίζοησιν αὐτόν. 
B guit. Agnam. enim magna Μετὰ δὲ τὸ χαθηλωθῆναι. 
Dominica sacrificant, ei καὶ βαπτισθῆναι τὸν σταυ- 
limina inwngunit ; alque ρὸν, εἰ xal τύχη τὸ 8 
ossa illiws combwrenies, pov τῶν δύο A διαι- 


ρεθῆναι, καὶ χαταλειοθῃ- 
γαι τὸ ἕτερον, τὸ pus 
δηλαδὴ, ἢ τὸ ἐγχάρσιον, 
Ὃ νο τῷ χαταλει- 
φθέντι “μόνῳ. ᾿Αλλὰ xai 
hi νομιχὰ σον πάντα, 
χαὶ σαν, εἰσέτι 
ܒܒ‎ δρ τὸν 
μεγάλῃ Κυρια- 

ud λιὰς χρίουσι, 
τὰ ind peii xai- 
ܢܐ‎ τὸν 


σθῶσι. Πρὸ δὲ τοῦ τυθῆ-, 
γαι τὰ τοιαῦτα θύματα, 


ἅλας ἐπευλογοῦντες, εἰς ^ 
τι ς αὐτοῖς διδόασι" 
χαὶ καὶ ἐπὶ ταῖς 
αὐτῶν, εὐχάς 
τινας ἐπιλέγουσι, καὶ 96- 
τω ܣ‎ ουσιν΄ ὀνοματί- 
ζουσι δὲ τὰς τοιαύτας θυ- 


σίας, Ματάλια (α). Εἰ δέ 
τινες αὐτῶν ἀρνοῖντο περί 
πινος τούτων, ἀναθεματι- 
ζέτωσαν τὸν ποιοῦντα. Εἰ- 
σὶ δὲ οἱ. αὐτοὶ xai Movo- 
θελῆται. Πρὸς δὲ τοὺς λέ- 
γοντας, ὅτι καθ᾽ ἦν ἡμέ- 


τραν γεγένηται ὁ Χριστὸς, 
χαὶ Essa. abváp.. 


| ὁ θεολόγος Γρηγόριος, 
ܐܠܬ‎ τὰς τοιαύτας 
di μὲν τῷ, 


μὲν 


cet, τὰ 


ἱπεπιοάϊ hostias «ov καθαι 
ܗ‎ ή 


χρονικῶς ἀπ᾿’ ἀλλήλων" xai ἐν 
γεγγᾶται, λέγων ὅτι Μικρὺν μὲν 

καθαιρόµενον Ἰησοῦν ἐν τῷ Ἰορδάνῃ" 
ἐν δὲ τῷ, Πάλιν Ἰησοῦς, ὅτι' Τῇ 


servant cinerem cum san- 
guine m signum ezpiatio- 
nis. Et velum ante altare 
sialuunt, ας lintinnabula. 
ipsi, altarique appendunt. 
Quin etiam pro moríuis 
sacrificia ovium εἴ bonm 
faciunt ܇‎ mec aliter de- 
functum. exisiimant: ܐܘܬ‎ 
vandum, nisi in ejus Ter- 
liis, Nonis et Quadrage- 
simis sacrificia. ejusmodi 
peracta 1 Antequam. 
auiem 

immolent, sai 


trimentum ; aique. eliam 
super earum. capila quas- 
dam. orationes ` dicunt , 
sicque mactant, Noómi- 


nant porro luc sacrificia, 
Aule (In Bals. ία” 


vum qui illnd feceril. Pric- 
tere — iidem sunt Mono- 
fhelitm. Adversus. autem 
οὓς qui dicunt, quod Chri- 
sius ea 5. fe ܐܡܘܦ‎ esl; 
etiam [wit baptizatus, su[- 
ܚ‎ Theologus, 


'esta tempore in- 


it, Christus gignitur, 
iL: « Ac qaidem paxio 
post videbis εἰ Jesum in 
Jordame purgari ; » im 
Oratione vero, cujus prin- 
cipium, « Rursum Jesus, » 
iia loquimr : « Christi 
quidem nativilatem apta 
solemmitate — celebrastis 
jam; nunc vero alia Chri- 
sli actio, alindque myste- 
rium. » Ξ 


ἑορτὰς 
Χρισεὺς 
καὶ 


Terri 
εἰχότα προεορτάσατε' γυνὶ δὲ πρᾶξις diu 
Χριστοῦ, καὶ ἄλλο μυστήριο». Cor. 


peragrante, Matozh Armcnice essc sacriüciuni, 


X Jesum addwcia esí, cum 


is autem. dixisset, « Qui 
mon peccavit, lapidem in 
illam mittai(Johan. vin), » 
Tecesseruni omnes, et. nec 
a Christo condemnata est, 
ejiciunl ; hamc recilatio- 
nem mullis. esse noxiam 
dicentes: Comedunt. au- 
tem et in Sabbutis, et in 


τ joan. vin, 11. 


τοῦ Χριστοῦ καταχέχρι- Dominicis sanciee Quadra- 
ται; Exfi ܰܕ‎ ε- gesime, ovum, el caseum, 
Ῥὰν εἶναι λέγοντες τοῖς εἰ butyram; et anie om- 
πολλοῖς ποιαύτην ἀ- mesipae Catholicus : εἰ εεί 
χρόασιν. Ἐσθίουσι δὲ xal eos Canon qui dicii : 
ἐν τοῖς καὶ ἐν δὲ quis butyrum, et ca. 
ταῖς Κυριακαῖς τς ἁγίας ,ܐܬܬܬ‎ et ܕܠܐܬܘ‎ non cqui- 
Ἰεσσαρακοστῆς, ὠὸν, xai valere ezistimel vino et 
τυρὸν, xal βούτυρον, xai oleo, απαϊβεπια sit. Heb- 
πάντων αὐτὸς ὁ χαθο- demada quoque Laciici- 
λιχός" χαὶ χανών ἐστεπαῤ' niorum, varme vescuntur; 
αὐτοῖς ὁ λέγων" ΕΠ τις οὐχ jejunanies septimana que 
ἴσον οἴεται 35 , est anie Carnisprivium , 
καὶ τὸν τυρὸν, χαὶ τὸ div imlemso jejumio; prater 
xa (f. del. | τῷ , καὶ panem ei aquam )ܐܐܐ‎ qu- 
3 ܨ‎ iow). δίαπίεε. Vocant auiem 
σθίουσι δὲ xat ἑδδομάδι. 
16 γη- mominis; H 
)ܗܐ‎ ied |, ἐκ- quidem dicunt Sergii cu- 
xai τος; 

ὃς γενόμενοι. Κα- Argii : ܐܬܘܐ‎ sero Ni- 

δὲ τὴν τοιαύτην Ἀἰφίαγωα ? aliqui tero 

ἑδδομάδα  ᾿Ἀρτζιδούρ- Adami, quaudo ez, para- 
«πξια" οὐκ οἴδασι μὲν τοι τί diso deliciarum — ejectus 


st. Εἰ himc. sine ratione 


πε- Jejumare convincuntur, Et 


tero quidam referunt ; vi- 
deturque eorum sermo ze- 
εσας es50; Aliquis apud 
os episcopus ulebatur ca- 
tello;' cui erat. ccgnomen 
Artziburizes : id amtem 
iranslatum. dicitur, Pre- 
θες, scu precufsor, 
Pracedebat enim. episco- 
pum ingressurum iu vil- 
lam quamdam vel urbem. 


riam lucius propter ca- 
mem. Sacrum awtem ce- 
lebrantes, non. mao dt 
pitis tegmen. non ܝ‎ 
hunt, τα eliam quais 

ini impouunt : licet 
ܗܐ‎ Apostolus Paulus 
expresse. clamet (1 Cor. 
Xi), detectos esse nos. de- 
bere in tempore orationis. 
Non venerantur. imagiues 
sacras; qminimo ipsorunt 


πὸ Callolicus et episcopi, ve- 


meratores earum. anathe- 
malizant. Nec etiam cru- 
cem adorant, nisi clavum 
in illius medium. immise- 


melius. Didici enim a docto Ármeno Galliam 


3,50, p. 632, A. 


πούτου δύναμες" 
vss μέν φασιν ᾿Αῤγίου[α!. 
Χεργίου]εινὸς εἶναι τὴν νη- 
ܫܗ‎ bà δὲ E Né 


δὰμ, ὅτε τ 
τῇ γῆς ἀποδι : 
ἐντεῦθεν ἁλίσκονται d 
Tes νηστεύοντες. ὡς δέ 
τινες διηγοῦνται, χαὶ Éov- 
χεν ὁ λόγος αὐτῶν ἀληθὴς. 
εἶναι, τῶν παρ᾽ αὐτοῖς τις 
ἐπισκόπων κυνιδέῳ ἐχέ- 
χρητο, ᾧ τὸ ἐπώνυμον 
ἘΣ ܦ‎ [3 
D ytup εἴτουν πρόδρο- 
ܦ‎ ᾿νιζόμενον λέγε- 
ται: προηγεῖτο γὰρ τοῦ 
τη ἐπισχόπαου, μέλλοντος εἰσ- 
—sÜfae εἴς τινα χώμην d 
πόλιν, O0 θανόντος, νη- 
στεία ἑπταήμερος παρὰ 
τοῦ ἀπισκόπου νεγομοθὲ- 
τηται, εἰς |" τοῦ ἐπὶ 
ἀνὰ ܘܡ ܕ‎ 
γοῦντες δὲ, οὐ μόνον τὸ 
κάλυμμα τῆς χεφαλῆς οὐ 
παῖ προ du) 
πουχδύλιον t 
ἐπιτιθέασι ~ xal pipi 


ἀποστόλου Παύ-‏ ܣܘܐ 
74ou ᾿ διαῤῥήδην. βοῶντος.‏ 

(a), Ματάλια. ΔΙ. Νατάλια, 
Dies. seq. in Balsam. 38, p. 


Esca 


8. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


` venit; hunc imitari, πίως ente, quietos, humanos, ܛ‎ ἔχειν δεῖ, τούτου μιμητὰς (80) εἶναι (51), πρᾳεῖς» 


ἡσυχίους, εὐσπλάγχνους, ἐλεήμονας, εἰρηνικοὺς, ἄορ, 
γήτους, διδακτικοὺς, ἐπιστρεπτιχοὺς, εἰσδεκτικοὺς- 
παρακλητικοὺς, μὴ πλήχτας, μὴ ὀργίλους, μὴ ὑδρι- 
στὰς, μὴ ἀλαζόνας, μὴ ὑπεροπτιχοὺς, μὴ οἰνόφλυγας, 
μὴ μεϑύσους, μὴ εἰκαιοδαπάνους, μὴ τρυφητὰς, μὴ 
πολυδαπάνους, μὴ ὡς ἀλλοτρίοις ἀλλ᾽ ὡς ἰδίοις τοῖς 
τοῦ Θεοῦ ξόμασι χρωμένους, ὡς ἀγαϑοὺς οἰκονόμοὺς 
καθεστῶτας, ὡς μέλλοντας ἀπαιτεῖσθαι παρὰ τοῦ 
Θεοῦ τὰν λόγον. Αὐτάρχη ἐχέτω τροφὴν, xal &pgta- 
σμὸν, ὁ ἐπίσχοπος, τὸν τῇ χρείᾳ καὶ τῇ σεμνότητι 
προσήκοντα" μὴ τοῖς Κυριαχοῖς ὡς ἀλλοτρίοις χε- 
χρήσθω, ἀλλὰ μεμετρημένως. «"Αξιος γὰρ ὁ ἐργά- 
της τοῦ μισθοῦ αὐτοῦ ἐστι.» Μὴ σπάταλος (68), μὴ 0 
πέρπερος, ἀλλὰ μόνων (B5) τῶν πρὸς σύστασιν ἐφιέ- 


migericordes, paciflicos, expertes irs; δὰ docen- 
dum, comvertendum, recipiendum, hortandum et 
consolandum accommodatos ; non percussores, non 
iracundos, non contumelioxos, non arrogantes, non 
contemptores, non vinolentos, non ebriosos, non 
sumpiuosos temere, non voluptarios, non consum- 
ptores ; non utentes Dei doris tanquam alienis sed 
Tanquam propriis, ut constitutos in bonos dispen- 
,ܦܐܘ )ܦܐ‎ utque rationem ἃ Deo reposcendos. Epi- 
scopus moderato victu contentus sit; item vestitu 
ad necessitatem et honeststem apio : bonis Domi- 
nicis tanquam extraneis nón abutalur, sed cum 
modo : « Dignus est enim operarius mercede 
sua **."» Non sit luxurious, non itüpense ac ܘ‎ 


natus cupidus, aed necessariarum duntaxat rerum B μενος. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KE'. 
ܐ‎ ἀπαρχῶν. καὶ δεκατῶν, καὶ ὅπως ὀφδίαει d 
"pit do 2 μεταλαμδάνειν ἐξ αὐτῶν, 
Τὰ διδόμενα κατ' ἐντολὴν Θεοῦ τῶν δεκατῶν καὶ τῶν 
ἀπαρχῶν, ὡς Θεοῦ ἄνθρωπος ἀναλίσκέτω” τὰ εἰαφερό- 
μενα ἐπὶ προφάσει πενήτων ἔκούσια, καλῶς θἰκονομεί- 
τῶ, ὀρφανοῖς, καὶ χήραις, χαὶ θλιδοµένοις, καὶ ξένοις. 
ἀπορουμένοις, ὡς ἔχων Θεὸν λογιστευτὴν τούτων, 
τὸν ἐγχειρίσαντα αὐτῷ ταύτην τὴν οἰκονομίαν" πᾶσι 
δὲ (64) τοῖς δεομένοις μετὰ δικαιοσύνης ἐπιμερίζοντες 
(85), καὶ ὑμεῖς αὐτοὶ χρώμενοι ἐκ τῶν Κυριακῶν, ἀλλὰ ὁ 


ϱ Μὴ παραχρώμενοι, ἐσθίοντες ἐξ αὐτῶν, ἀλλὰ μὴ κατ. 


εσθίοντες αὐτὰ μόνοι, χοινωνοῦντες δὲ τοῖς χρήζουσιν, 
ἀπρόφκαποι Θεῷ γίνεσθε" ἐὰν γὰρ μόνοι αὐτὰ ἄνα- 
λώσητε, ὀνειδισθήσεσθε παρὰ Θεοῦ, λέγοντος. ὡς πρὸς 
ἀπλήστους καὶ μανοφάγουζ" €. Τὸ γάλα κάτεσθίετε, καὶ 
τὰ ἔρια περιδάλλεσθε. » Καὶ" ἐν ἄλλοις" € Μὴ οἰκή- 
σετε μόνοι ἐπὶ τῆς γῆς; » Διὸ καὶ ἐν τῷ νάμῳ προσ- 
τέτακταί ὑμῖν (50). «᾽Αγαπήσεις τὸν πλήσίον σοὺ 
ὡς «εαυτόν. » Καὶ ταῦτα (57). λέγομεν, οὐχ ἵνα. βῆ; 
μεταλαμδάνητε ὑμῶν τῶν πόνων' γέγραπται γάρ" 
X Οὐ φιμώσεις βοῦν ἀλοῶγτα" » ἀλλ᾽ ἵνα μεμετρημέ- 
Νως μετὰ δικαιοσύνης, Ὃν τρόπον οὖν (58) ὁ βοῦς ἐρ-- 
γαζόμενος ἐν τῇ ὅλῳ ἀκήμωτος (59), ἐσθίει μὲν, ἀλλ. ν 
οὐ τὸ πᾶν κατεσθίει" οὕτω xml ὑμεῖς ἐργαζόμενοι εἰς . 

τὴν ὅλω, τουτέστιν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Θερῦ, ἐκ 


. appetens. 
: , CAPUT XIV. 
De. primitiis, εἰ decimis ; at 
acopus, «9 eis vel ipsé aci 
buere. 

Decimas et primitias, qui Juxta Del mandatum 
erogantur, consumat, ut hominem Del decel; quie 
causa pauperum sponte conferuntur, rette in: pu- 
pillos, viduas, afflictos; οἱ peregrinos inopes dis- 
penset, velut, qui babeat horuig impendiorum ra- 
liocinatorem Deum, a quo-ipsi hiec procuratio est. 
commissa, Quin etiam, o episcopi, ommibus 
egenübus juste dispertientes; et ipsi. Dominicis 
rebus utentes, sed non abuteniss; ex lis cibum 
sumentes, sed non eas absumentes &oli, tmo 
cum égentibus comimupicantes ; Inoffensum: Deum 
bahetote. Nam si soli bona Dei consumpseri- 
tis, hoc sb eo tanquam insotiabiles οἱ selico- 
medenes.prohrüm reportabitis; « Lac comeditis, 
ܘܐܬܐ ܓܟ‎ operimini**, » Et alio in loco : « Nunquid 


modo debeat. οὗ 
repre 


habitabitis soli in terra. "33, Quapropter et in Lege. 


mandaium est vobis : « Diliges proximum tuum 
sicut teipsum"^. y Atque ixc dicimus, non ut labos 
ribus. vestris. nullatenus. fruamini ; &eriptum ' est 
euim ;.« Non alfigabls ós bovi trituranti**; » sed 
wi modéréfe cum justitia utunini. Quemadmodum 
ergé bos in afea ópérans, cami libero ore, pascitur 
quidem, sod nori totum depascitur : itaet vos labo- 


rantes in Area ,, hoc est, in Ecclesia Dei, ex Eccle- D τῆς ἐχχλησίας ἐσθίετε (60)". ὃν τρόπον xal οἱ λευΐ- 


“παι οἱ λειτουργοῦντες τῇ σχηνῇ τοῦ μαρτυρίου, ἥτις 
ἦν τύπος τῆς Ἐχκχλησίας κατὰ πάντα" προσέτι δὲ 


9 Lev,xix, ἰδ, t Deut. xxv, 4. 


sia vivit; Instar quoque levitarum, qui ministta- 
boni testimonli tabernaculo, quod omni ex. parte fi- 


^ Luc. x, 72  Egech, xxsw, 5. 9 .ܘܐ‎ v, 8. 


VARIORUM NOTAE, - 


sensu. Ti 
0 μίνι Onittitu in altero codice, nec male, 
mam mutuus amor est omnibus przcepius. Ip. 
Ibid. τοῦτο. ld. 


Ταῦτα. lbid. 
οὗν. lbid. váp. lo. 
Ἀφήμωτος, lbid. ἀφίμωτος, quod: esl. per- 


(60) ᾿Εσθίετε, Ἐσθιων ὀφείλετε, codex alter ܥܠܐ‎ 0 


Alter .cód, habel : Ὑμᾶς δεῖν ταύτου 
0 ݂ܐ ܐܝܕ‎ Cice, ܢ‎ 


"el En 
. In eod [ 0 S 
[In ΡΥ 
videiur esse τοῦ σπατάλου glossema. lp. i 

(85) Μόνων, elt. Mem : μόνϑις τοῖς v. a. ἀρχού- 


8 .ܦ‎ In eodem τοίνυν. To. 
(55) ᾿Ἐπιμερίῶντες, Did. διανέμοντες eodem 


ere 
gura Eeclesíe erat; quin etiam ipso nomine testi- 
monii, Ecclesie tabernaculum designabatur. Huic 
itaque tabernaculo assidentes levit, ex iis quz ab 
omni populo offerenda Deo donabantur, muneribus, 
portionibus, primitiis, decimis, sacrificiis, et obla- 
tionibus, libere accipiebant, ipsi, eorumque uxores, 
et filii, et filie, Sed et quia eorum officium erat 
tabernaculo deservire, ideirco illis terra inter filios 
Israel $ortito non obtigit; scilicet, populi collatio- 
nes, 8055 levitarum erant, tribusque eoruin hteredi- 
tas. Vos igitur, o episcopi, hodie populo vestro estis 
sacerdotes, ac levitze , sacro tabernaeulo, hoc est, 
sancte catholicie Ecclesiz ministrantes, et astantes 


ϑυσια- s-ad αἰίατο Doinini Dei nostri, cui ratiónales ac in- 


cruentas hostias offertis per Jesum Pontificem ma- 
gnum "^, Vos laieis vestris prophetz estis, principes, 
duces, reges ; vos mediatóres Dei et fidelium ejus, 
acceptores verbi et praecones, Scripturarum gnari, 
et voces Dei, ac festes voluntatis ejus ; qui omnium 
delicta portatis , quique de omnibus rationem de- 
Detis reddere; quibus, sieut audistis, horride sermo 
divinus minatur, si hominibus celaveritis clavem 
scientiz*" σι quibus mortis perieulum iniminet, si 
populó vobis supposito Dei voluntatem non annun- 


,tiaveritis ; quibus vice versa reponitur apud Deum 


certa merces et decus inenarrabile in gloria, si pul- 
εἶτα sancto tabernaculo minisiraveritis..Quemad- 
modum enim vestrum est onus ; ita et cibos vohis 
suppeditatos, et alia necessaria colligitis." lmita- 
tores siquidem estis Christi Domini ; οἱ sicut ille 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE.—LIB. if. 


€t 
xa (61) kx τοῦ ὀνόματος μαρεύριον ', τῆς ἐχχλησίας A 
ἡ σχηνὴ προωρίζετο. Ἐνταῦθα γοῦν καὶ Λευῖται πῇ. 
σνηνῇ προσεδρεύοντες, ἐχ τῶν εἰς τὴν προσφορὰν (63) 
ποῦ θεοῦ διδομένων ὑπὸ παντὸς τοῦ λαοῦ δώρων, P 
&gat| , καὶ ἀπαρχῶν, καὶ δεχατῶν, καὶ θυ- 
ܬ ܗܗ‎ μετεῖχον ἀκωλύτως, αὐτοὶ, καὶ 
(05) γυναῖχες αὑτῶν, xal υἱοὶ καὶ θυγατέρες. αὐτῶν. 
Ἐπειδὴ δὲ (64) τὸ ἔργον αὐτῶν Ἦν λειτουργία τῆς σκη- 
γῆς, διὰ τοῦτο χληροδοσίαν γῆς οὐκ ἔλαθον ἐν τοῖς 
υἱοῖς Ἱσραήλ- ὅτι αἱ εἰσφοραὶ τοῦ λαοῦ, χληροδοσία 
τοῦ Λευὶ, καὶ κληρονοµία τῆς φυλῆς αὐτῶν. Ὑμεῖς 
(65) οὖν σήμερον, ὦ ἐπίσκοποι, ἐστὲ τῷ λαῷ ὑμῶν 
ἱερεῖς, λευῖται, οἱ λειτουργοῦντες τῇ ἱερᾷ axnvi τῇ 
ἁγίᾳ καθολικῇ Ἐκκλησίᾳ, καὶ παρεστῶτες τῷ 
στηρίῳ Κυρίου τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, καὶ προσάγοντες ܐܘ‎ 
πῷ τὰς λογικὰς καὶ ἀναιμάχτους θυσίας διὰ Ἰησοῦ, 
τοῦ (66) μεγάλου ἀρχιερέως" ὑμεῖς τοῖς ἐν ὑμῖν λαῖ- 
χοῖς ἔστε προφῆται, ἄρχοντες, καὶ ἡ γούμενοί, xa βα- 
σιλεῖς, οἱ μεαῖται θεοῦ καὶ τῶν πιστῶν αὑτοῦ (67), οἱ 
δοχεῖς τοῦ λόγου καὶ ἀγγελτῆρες, οἱ γνῶσται τῶν 
Γραφῶν, καὶ φθόγγοι (68) τοῦ Θεοῦ, χαὶ μάρτυρες 
τοῦ θελήματος αὐτοῦ" οἱ πάντων τὰς ἁμαρτίας βα- 
στάζοντες, καὶ περὶ πάντων ἀπολογούμενοι * οἷς, ὡς 
ἠκούσατε, ἐμθριθῶς ὁ λόγος ἀπειλεῖ, ἐὰν κρύψητε ἐξ 
ἀνθρώπων τὴν τῆς γνώσεως χλεῖδα" οἷς κίνδυνος ὁλέ- 
θριος, ἐὰν μὴ διαγγείλητε τὸ θέλημα αὑτοῦ τῷ ὑφ᾽ 
ὑμᾶς λαῷ" αἷς παρὰ θεοῦ, μισθὸς ἀψευδὴς καὶ κλέος 
ἀνεχδιήγητον ἐν δόξῃ, καλῶς λειτουργήσασι τῇ σχηνῇ 
πῇ ἁγίᾳ. Ὡς γὰρ τὸ βάρος ὑμέτερον, οὕτω χαὶ τὰς 
διαχονίας τῶν τροφῶν, xaX τὰς ἄλλας χρείας ὑμεῖς 


Β 


ΑΕ. μαρτυρίου. 5 lignat. interpol. ad Trall. 1." ܗ‎ Luc. x; 5%, "5 ܟܐ‎ £. interpol. ad Polyr. 1. 


YARIORUM NOTAE. 


μείζονος ܗܗ[‎ φύσεως, ἢ κατὰ ἄνθρωπον, ἐγ- 


ίρως προι τῆς θείας, μεθόριον, εἰ δεῖ τἆλη- 
ἔς iere, ἀμφοῖν, ἵνα διὰ μέσον τινὸς ἄνθρωποι μὲν 
ἰλάσχωνται θεὸν, Θεὸς δὲ τὰς χάριτας ἀνθρώποις ὑπο- 


διακόνῳ τινὶ χρώμενος ὀρέγῃ xav χορηγῇ. Postulat 
Lez ἐπ pontifice naturam humana- Πια]ογεπε, tit qui ad 
divinam propius accedat, situs (si verum fateri licet) 
in utriusque confinio; ut per mediatorem aliquem ho« 
mines quidem Deum propiient; Deus vero gratias ho- 
minibus, aliquo &sus ministro, porrigat utque largia- 
fur. AUamen S. Gregorius Nazianzenus (quidquid 
explicetur per Eliam. Cretensem). videtur. dubitare 
eratiohe 1, an sacerdos mediator Dei ek hominum 
debeat appellari. Μεσιτείαν, inquit, Θεοῦ xal ἀνθρύ- 
)ܢܢܐ‎ τοῦτο γὰρ ἴσως ὁ ἱερεύς. Qui ila vertuntur a 
Rufino 2c si legisset ἰδίως : Mediatorem e[fici populi 
d Deum; est speciale officium. sacerdotis. 
uanquam epist. $8 Basilium appellat τοῦ Θεοῦ xal 
spe In Chrjsostomo, Περὶ ἀχαταλή - 
πτοὺ or. 2 de Zacharia Luc. 1: Καθάπερ μεσίτης τις 
ὧν Θεοῦ xa ἀνθρώπων. B. vero Augustinus lib. 11, 
conira Parmenianum , cap. 8, ex 1 Timolb. 11, 5, ar- 
guit eum Donatistam, quod quodam loco mediato- 
rem posuisset epiécopum inter populuni'et Deum. 
Sed facilis conciliatio, Solus. Chri: iunt theg- 
logi, mediator est naturz ac redem Sacer- 
dotes autem medialores sunt ministerii et. interces- 
sionis. Leg: jinonem lib. 1 De ecclesiast. disci- 
plinis. εἰ rel. Christ, cap. 299;synodos Romanas, 
sub Kugenio Il et Leone 1V, cap. 17. Cor. 
(68) Φθόγγοι. Aller codex Κήρυχες, quse est in 
terpretatio vocis φθόγγοι, desumptie e psalte.. Ip. 


6 ἀνθρώπων 


(61) Προσέτι δὲ xal.Desuvt hzc in altero cod. in C 
quo legimus ; Δῆλον τὰρ καὶ ἐχ τοῦ χαλεῖσθαι αὐτὴν 
μαρτυρίου σχηνὴν, LÀ ܨ‎ ra Qu 

(62) Τὴν προσφοράν. Τὴν τιμήν. Ip. s 

65 Peg, Οὐ μόνον αὐτοὶ ἀλλὰ xat. Ip. 

64) ᾿Επειδὴ δέ. Pro δέ légit aller codex γάρ. Ip. 

86) Ὑμεῖς. Καὶ ὑμεῖς, 15. 

(66) Τοῦ. Χριστοῦ τοῦ. In. 

67) Οἱ μεσῖται Θεοῦ καὶ τῶν πιστῶν αὐτοῦ. lta 
siepe sancti Patres. Notavi in; adversariis, Origenem 
homilia 2 in Lewiticum, Basilium Constitutionum 
monasticarum cap. 23, Chrysostomum in Vidi Do- 
sinum homil. 5, Hieronymum epistola 128, εἰ ad 
Malachiz caput-n ; Isidorum Pelusiotam lib. m, 
epist, 20; Andream Cesariensem in Apocalypsim 
serm. vii, cap. 24 ; Anastasium Sinaitam Oratione 
de sacra Synazi ; Historicos ecclesiasticos Evagrium. 
et Nicephorum, állum lib. 11, cap. 8, bunc lib. xv, 
cap. A7, sive Preces episcoporum AEgyptiorum et 
clerieorum Alexandrinorum oblatas Leoni Augusto, p 
Concilii Chalcedonensis parte rt, num. 22 ; Maxi- 
mum ad caput 4 libri De ecclesiastica. hierarchia ; 
Alcuinum {)ε divinis officiis libro, capitibus 15, 40 ; 
Leonem IV, in Concilio Romano, canone 17, apud 
eum. scriptorem De Vitis Romanorum. Pontificum, 
qui Luitprandus esse creditur.; Arnulfum:sermone 
habito in concilio Turonensi; Zonaram ad eano- 
nem ὅ Carthaginensem ; Mauhbzum Blastarem Juris 
Graco-Romani lib. vi't, pag. 517, seu elemento Ἐ,. 
cap. 18, et Gregentii disputationem in flne." Imo ante 
Patres ἃ Philone Judzo libro 11 De monarchia. lit- 
weris mandatum est : Βούλεται τὸν ἀρχιερέα ὁ νόμος 


CLÉMENTIS 1 6808. PONT. BPERA 6668. . si.‏ .78 ܚ 
τοῦ Κυρίου:‏ ܟܘܪ omnium nostrum peccata im ligno 6008 portavit, A καρπόδόθε, Μιμηταὶ yáp-dasz‏ 
immaculatus pro meréntibus-supplicium cruciüsus; καὶ ὡσαύτως "' (09) πάντων τὰς ἁμαρτίας ἄνήνεγχεν‏ 
ita ei vos plébis peccata vindieare oporiét;.cnm de ἐπὶ τὸ ξύλον, στανρωβεὶς ὁ ἄρωμας ὑπὲρ τῶν χολά-.‏ 
Salvatore in Isaia dictum sil : ¢ 188 ρεσολία nostra — σεῶς ἀξίων, οὕτω καὶ ὑμᾶς τοῦ λαοῦ τὰς ἁμαρτίας‏ 
ἐξιδιοποιεῖσθαι χρή" εἴρηται γὰρ περὶ τοῦ Σωτῆρος ἐν -‏ 
«ata multorum tulit, et propter iniquitates eorum Ἡσαῖᾳ, ὅτι « Οὗτος τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν φέρει, καὶ‏ 
οἱ Chri- περὶ ἡμῶν ὀδονᾶται, » Καὶ πάλιν" « Αὐτὸς ἁμαρτίας‏ ܦܠܐ Ut ergo vos scopi estis,‏ ».681 ܠܬܐ 
sium scopum habetis; εἰ ul.ille omnium vestrum ^ πολλῶν ἀνήνεγχε, καὶ διὰ τὰς ἀνομίας αὐτῶν παρ-‏ 
exemplar est, ita et vos laicorum quibus praeslis.. εδόθη., Ὥσπερ οὖν ὑμεῖς σχοποῖ ἐστε, οὕτω χαὶ σχο-‏ 
Non enim existimandum est, episcopatum faeileac πὸν ἔχετε τὸν. Χριστόν" ὡς οὖν αὐτὸς πάντων ὑμῶν,‏ 
leve onus esee. Quocirca sicut pondus feris; sic e& οὕτω καὶ ὁμεῖς τῶν ὑφ᾽ ὑμᾶς λαϊκῶν. Μὴ γὰρ νό-‏ 
decet ut primi fructus percipiatis, quos ¢ ορεᾶ- μιζε (70), ὅτι εὐχερὲς ἢ ἐλαφρὸν φορτίον ἐστὶν ἡ ἐπι-‏ 
ἴνοε οοϊηπηπηίοεις; υἱροίς rationem reddituri εἰ σχοόπή. Χρὴ οὖν ὡς τὸ βάρος φέρετε, οὕτως xal τῶν‏ 
qui cum raliocinator vester sederit, nulla ratione καρπῶν πρώτους μεταλαμβάνειν, xal τοῖς δεομένοις‏ 
poterit seduci. ()portet itaque 608, qui Ecclesie as-- μεταδιδόναι, ὡς λόγον ὑφέβόντες τῷ ἀπαραλογίστως .‏ 
siduo incumbunt, ex Ecclesie bonis nüriri, quippe Β ὑμᾶς μέλλοντι λογιστεύειν. Δεῖ γὰρ τοὺς τῇ "Exxin--‏ 
τῆς ἐκκλησίας διατρέφεσθαι,‏ ܫܐ sacerdotea, levitas, przssidés, Dei ministros; sicut σίᾳ προσεδρεύοντας,‏ 


` portat, et pro nobis dolet** ; » οἱ post: « Ipse pec- 


; in Numerorum libro de sacerdotibus scriptum re- ἅτε ἱερεῖς, λευίτας, “προέδρους, λειτουρχοὺς Θεοῦ 


;petitür. « Et dixit Dominus ad Aáronem :Τα, οἱ f- καθὼς ἐν βίδλῳ τῶν Αρ piov γέγραπεται περὶ τῶν le- 


Jii tei; οἱ domis patria fua, accipietis poccata san- ρέων: ε Καὶ εἶπε Κύριος πρὸς ᾿Λαρών' Σὺ, καὶ οἱ υἱοί 
ctuatii, et sacerdotii vestri, Eece dedi vobis. casio- σου, xal ὁ οἶχος πατριᾶς σου λήψεσθε τὰς ἁμαρτίας 


' diam primitiarum ; de omnibus qué sanetiücata ܬܡܡ‎ τῶν ἁγίων, τῆς ἱερατείας ὑμῶν. Ἰδοὺ δέδωχα ὑμῖν 


mihi a filiis Israel, tibi dedi ea, in bonorem, et 88 τὴν Surcfipntv τῶν ἀπαρχῶν" ib πάντων τῶν ܐܟܟ‎ 
liis tuis post te, degimum sempiternum. Ethoeerit σμένων got παρὰ τῶν νἱῶν Ἰσραὴλ, σοὺ δέδωχα αὐτὰ 
vobis de sanctificatis, de oblaüonibus, et-de mune- εἰς γέρας, καὶ τοῖς υἱοῖς σου μετὰ σὲ, νόμιμον αἰώ- ΄ 


τ ribus, et de omnibus sacriBelis, οἱ deomni.de- νιον. Καὶ τοῦτα. ἔσται ὑμῖν ἀπὸ τῶν ἡγιασμένων, ἐκ 


lico, εἰ de peecatis £ et quiecwaque Teddunt τῶν ζαρεωμάτων, καὶ ἀπὸ τῶν δώῤῥων, καὶ ܠܗܘ‎ πάν- 
mihi de omnibus sancis, libi erunt 86 fiis τῶν (14) τῶν θυσιῶν, xal ἀπὸ πάσης πλημμελείας, xat- 
iis. lu sancto comedetis illa *. » Et paulo post: περὶ ἁμαρτιῶν' καὶ ὅσα ἀποδιδόασί μοι ἀπὸ πάντων 
*Onmines^primitim olei, οἱ vini, εἰ frumenti, τῶν ἁγίων, σοὶ ἔσται καὶ τοῖς υἱοῖς σου. "Ev τῷ ἁγίῳ ἡ 
υξοῦπηθο dederint Domino, tibi dedi ea : emnes φάγεσθε (73) αὐτά. ν Καὶ μετ' ὀλίγα « Πᾶσα 
primitias frugum tibi dedi. His accedit omnis con- ἐλαίου καὶ οἴνου χαὶ σέζου, ὅσα ἂν δῶσι Κυῤέῳ, ad 
secraWio. Preterea omne hominis ac péeudis sive δέδωχα αὐτά" χαὶ τὰ πρωτογεννήματα πάντα σοι δέ- 
munde slve immundz primogenitum :item vietimz, δωχα, Καὶ συνέῤῥει πᾶν ἀνάθεμα" πᾶν πρωτότοχον 
éarumque pectusculum ac brachium dextrum, ad ἀνθρώπου καὶ χτήνους καθαροῦ καὶ ἀκαθάρνου, καὶ 
sacerdotes ρετίπεπὶ, οἱ 34 levitas reliquos, eorum θυσίας (18), καὶ στηθηνίου, καὶ βραχίονος δεξιοῦ τοῖς 
comites**, × Audite bxc vos etiam laici, electa Dei ἱερεῦσι προσανήκει, καὶ τοῖς λοιποῖς τοῖς mapagd- 


, Exelesia, Nam et prior populus, « Dei pépulüs, »et νουσιν αὑτοῖς λευίταις, » ᾿Αχούετε ταῦτα xol ὑμεῖς 


gens sanctá**» vocabatur. Εἰ vosljgilur estis sa- οἱ λαϊχοϊ, ἐχλεχτὴ Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ; Καὶ γὰρ δ΄‏ ܙ 
ὠνομά-‏ .ܙ erosancta Dei Ecclesia conseripta in coelis, « régal λαὸς πρότερον «Θεοῦ λαὸς καὶ ἔθνος ἅγιον‏ 
sacerdotium, gens sancta, populusacquisitionis?*,» ζετο" xal ὑμεῖς οὖν ἔστε ἁγία τοῦ θεοῦ ἱερὰ Ἔχχλη-‏ 
spons» ornata Domino Deo. Éeclesia magna, Ee- σία ἀπογεγραμμένη ἓν οὐρανῷ, εβααίλειον Ἱεράτευμα,‏ 
«θεία fidelis , auribus percipe quz prius dicta fue- ` ἔθνος ἅγιον, λαὸς" εἰς περιποίησιν, »νύμφη. κεχαλλω-‏ 
runt: exceplitia, et decima, et primitie Christo πισμένη Κυρίῳ τῷ θεῷ, Ἐχχλησία μεγάλη, Ἐχχλη-‏ 
pontifici et ministris ejus : decime salutaris, prin- D σία πιστὴ, ἃ πρότερον ἐῤῥέθη, νῦν ἐνωτίζου" ἀφαι- ^‏ 
cipium nominis Jesu. Audi, sacra catholica Eecle- ρέματα,, χαὶ δεχάται, ἀπαρχαὶ τῷ ἀρχιερεῖ Χριστῷ‏ 
sia, quz decem illas plagas effugisti, et decem illos — xal τοῖς λειτουργοῦσιν αὐτῷ, δέχάται σωτηρίου, ἀρχὴ‏ 
sermones seu Decalogum accepisti, et. "legem. didi« ¬ ὀνόματὸς Ἰησοῦ (14), *Axove, ἱερὰ καθφλικὴ Ἔκκλη- 1‏ 
Ὡς αὐτάς. " Is. Li, 4, 12, " Num. xvn, 4, δ. '' Ibid, 43; 3. £xod. xix, 5, 6... Hebr.‏ .51 
xu, 25; 1 Pet. n, 9. `‏ 
VARIORUM ΝΟΤΕΣ.‏ 


14)" ὀνόματος Ἰησοῦ. Forsitan iste locus. 
Nt uerit 9. Epiphanio Ma seribendi _ 
harosi 8, sectione 6 ; Kal ἦν ἐχεῖ ἀποδεκάτωσις 


(69) Ὡσαύτως. 
Sicenim legitur in 3) b ^. 
" (70) Μὴ γὰρ νόμιζξ, Vei μὴ νομίζετε, non male, 


ܝ 
Πάντων. Deest ín altero ms. Vind. Τρ.‏ )14 
Φάγεσθε. ldem liabet φάγεσθαι, hoc est, μέ‏ )12 

ur a vobis, Ip. :‏ ܘ 
Καὶ θυσίας. Non sine causa Photio critico-‏ )13( 
rum maximo displicuit. Constitutionum: phrasis ,‏ 


ιο conjecit Cotelerius ὡς αὐτός. 
cod. d. Cor. 


esti, et in Jesum credidisti; Hliusque nomine nun- 
euporis, atque in eónsumatione gloriw ejus fir- 


. maris ac splendes; ea quaxoltm victime erant, nune 


sunt Breces, et obsecrationes,, et gratiarum aclio- 
nes; quie tunc primitiz, οἱ decime, et partes dem- 
pue, et dona, nunc oblationes, quas saneti episcopi 
Domino Deo offerunt per Jesum Christum, pro 
ipsis offerentibus mortuum. Hi namque vestri pon- 
tifices sunt ; sicut locum sacerdotum nuric apud.vos 
tenent presbyteri ; ac levitarum diaconi, et lectores, 
et cantores, et ostiarii, diaconíss, ef vidus, et 
virgines, et orphani: his vero omnibus superior 
existit pontifex. 


"CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.-- ܐ‎ 


ܠ ܇ 
ala , ἢ τὴν Bede vov ἐχαεφευγυῖα, καὶ τὴν Δεχά- A‏ 


γογον εἰληφυῖα,, καὶ τὸν νόμον μεμαϑηκυῖα (16), καὶ 
- ἐτὰ τὸν Ἰησοῦν πεπιστευχυῖα (16), καὶ τὸ ὄνομα αὐ- 
ποῦ ἐπονομαζομένῃ , καὶ ἐπὶ τῇ τελειώσει τῆς δόξης 
αὐτοῦ ἐστηριγμένη καὶ λάμπουσα (77) * αἱ τότε θυ- 
- ܣܪ :ܗ‎ εὐχοῖ, καὶ δεὴσέις, καὶ εὐχαριστίαι" αἱ τότε 
ἀπαρχαὶ, χαὶ δεκάται, καὶ ἀφαιρέματα, καὶ δῶρα, 
νῦν προσφυραὶ, αἱ διὰ τῶν ὁσίων ἐπισκόπων προσφε- 
θόμεναι Κυρίῳ τῷ Θεῷ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ ὑπὲρ 
αὐτῶν ἀποϑανόντὸς" οὗτοι γάρ εἰσιν ὑμῶν οἱ ἄρχιε- 
ρεῖς. οἱ δὲ ἱερεῖς ὑμῶν, οἱ πρεσδύτεροι" καὶ οἱ λευ- 
2 ταὶ ὑμῶν, οἱ νῦν διάκονοι, καὶ οἱ ἀναγινώσχον- 
"tg (78) ὑμῖν, καὶ οἱ ioi, καὶ οἱ πυλωροὶ, αἱ 


,διάκονοι ὑμῶν, καὶ αἱ χῆραι, xat αἱ παρθένοι, xol οἱ ὀρφανοὶ ὑμῶν" ὁ δὲ τούτων πάντων ἀνώτερος ὁ ἀρ- 


"CAPUT XXVI. ˆ 
Ad cujas fatmam οἱ dignilatem unnsquisque de clero, 
\9 a Deo ait ordinatus. . 
ܚܝ‎ Qui episcopus est, hic verbi est minister, 
scientie cusios, mediator Dei et vestrum in divino 


χαρεὺς ten. - 
ΞΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Κα'. Β 
ἧς εἰνος εὐπον καὶ ἀξίαν (19) ἕκαστος τῶν ἐν 
ܗ ܚ‎ κλήρῳ 1 Θεῷ. 


Ὦ ἐπίσχοπας, οὗτος λόγου διάκονος, γνώσεως (80) 
φύλαξ, μεδίτης Θεοῦ καὶ ὑμῶν bv ταῖς πρὸς αὐτὸν 


*5 Lege lguat, interpol. ad Trall. 7. 


VARIORUM, NOTAE. 


Ciim sint ( 


tum, et 
ordines | 


iri uA tic 
i tio stabilita ; à mon lateret nos 


( Ut sua. rectus. 
Littera, que signo stabili non flectitur wnguam, 


Juxta Methodium in Conevivio virginum, oratione 6, 
Pag. 73, 76, et juxta omnes eos qui testimonium 
Matth. v, 48 : Jota unum, asi «nus. apez, ten pra- 
teribit , de cruce interprelati sum, Videsis Cateaam. 
Grecorum Patrüim jn Lucam, ad cap. xvi, vers. 49, 
aique inde εἳ ὃς sensu corrige locum Clementis 
ΤῊΝ. πες ος » τὰς ἐπιπλίξεις 

male vul ܗܣ‎ ες) τῶν ἁμαρτωλῶν dae 
αἰνιττόμενος ὁδούς. p est.ad verbum, ܗܐ‎ 
nes peccantium, obliquas significans vias, Cor. 


75) ἹΜεμαθηκυῖα. uitur in wtroqüe Vindob. 
e ü ὶ τὴν. irr Meg oed que fidem re-. 
, ΕΒ, E 


× Hexigcevxvia. Proxime in iisdem-seqüitur : 
jv δεκάδα ἐγνωχυῖα καὶ ἐπὶ τὸ ἰῶτα, ὅπερ ἐστὶν 
ἀρχὴ ὀνόματος Ἰησοῦ, πεπιστευκυῖα. Qua de re, 


^. CLEMENTIS I ROM. PONT/ OPERA DUBIA. | 


culi : liic est magister pletatis ; bic post Deum pa- A λατρείαις" οὗτος διδάσκαλος. εὐσεδείας" οὗτος μετὰ 


Θεὸν πατὴρ ὁμῶν , δι’ ὕδατος καὶ πνεύματος ἀναγεν- 
νήσας ὑμᾶς εἰς νἱοθεαίαν' οὗτος ἄρχων καὶ ἠχούμε- 
νος ὑμῶν, οὗτος ὑμῶν βασιλεὺς καὶ δυνάστης" οὗτος 
ὑμῶν ἐπίγειος θεὸς (81) μετὰ Θεὸν, ὃς ὀφείλει τῆς ` 
παρ ὑμῶν τιμῆς ἀπολαύειν' περὶ γὰρ τούτου καὶ τῶν 
ὁμοίων αὐτῶν [ f. αὐτῷ] ὁ Θεὸς ἔλεγεν" « Ἐγὼ. εἶπα, 
©) ἔστε, καὶ υἱοὶ ὙΨίστου πάντες.» Καί (82): « Θεοὺς 

οὐ χακολογήσεις.» Ὁ γὰρ ἐπέσχοπος προχαθεζέσθω 
ὑμῶν, ὡς Θεοῦ ἀξίᾳ τετιμημένος, ᾗ κραπεὶ τοῦ αλή-᾽ 
ρου, καὶ τοῦ λαοῦ παντὸς ἄρχει. Ὁ δὲ διάχονος τού- 
τῷ παριστάσθω, ὡς ὁ Χριστὸς τῷ Πατρὶ (83), xal λει- 
τουργείτω αὐτῷ ἐν πᾶσιν ἀμέμπτως., ὡς ὁ Χριστὸς 
ἀφ᾿ ἑαυτοῦ ποιῶν οὐδὲν, τὰ ἀρεστὰ ποιεῖ τῷ Πατρὶ 
πάντοτε. Ἡ δὲ διάκονος (84) εἰς τύπον’ τοῦ ἁγίου . 
Πνεύματος τετιμήσθω ὑμῖν, μηδὲν ἄνευ τοῦ &axóvov- 
πράττουσα, ἢ φθεγγομένη, ὡς οὐδὲ ὁ Παβάκλητος 
ἀφ' ἑαυτοῦ τι λαλεῖ ἢ ποιεῖ, ἀλλὰ δοξάζων τὸν Χρι- - 
στὸν περιμένει τὸ ἐκείνου θέλημα” καὶ ὡς οὐχ ἔστιν 
εἰς τὸν Χριστὸν πιστεῦσαι ἄνευ τῆς τοῦ Πνεύματος 
διδασκαλίας, οὕτως ἄνευ τῆς διαχόνου μηδεμία προσ- 
(τω γυνὴ τῷ διακόνῳ, ἢ τῷ ἐπισχόπῳ. Οἵ τε mpe- 
σδύτεροι εἰς τύπον ἡμῶν τῶν ἀποστόλων ὑμῖν “νενο- ~ _ 
ܘ ܘܢ‎ , διδάσκαλοι ἔστωσαν θεογνωσίας" ὀπειδῇ, 
καὶ ὁ Κόριος ἡμᾶς ἀποστέλλων ἔλεγε - € Πορευβένεες-- 0 
μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς ες 
πὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς,, καὶ τοῦ ΥἹοῦ, xal τοῦ itu 
Ἠγεύματος > διδάσκοντες αὐτοὺς τηρεῖν πάντα ܗ‎ 
ἐνετειλάμην δμῖν, ν Αἴ τε χῆραι καὶ ὀρφανοὶ (85) εἰς 


ter vester, quis per aquam 'e£ spiritati vos'in ado- 
ptionem regeneravit; hie princeps et dux vester; 
híc vester rex et dynasies; hic vobis post "Deum 
terrenus deus, eui líonorem debetis prestare; de 
eo quippe et de similibus aiebat Deus : « Ego dixi : 
Dii estis, et filii Excelsi omnes**, » Et : « Diis non 
maledices*". ܙ‎ lgitur episcopus" vobis presideat, 
tanquam Dei dignitate condecoratus, ob quam clero 
przest , et plebi univers imperat. " Diaconus au- 
tem episcopo assistat, ut Christus Patri ; ipsique in 
omnibus inculpate ministret; quemadmodum Clrri- 
stus, nihil a seipso faciens, qu;e placita sunt Pa- 
iri, semper operatur. At diaconissa ἃ vobis in fi- 
suram sancti Spiritus honoretur; quz absque 
diacono mihil agat, aut loquatur ; sieut nec Para- 
clelüs ἃ se quidquam loquítur- aut. facit, sed Chri- 
stum :glorificans, exspectat illius voluntatem ; ad 
hec, ut in Christum nor creditur, nisi per Spiritus 
doctrinam , sic nulla mulier , nisi per diaconissam, 
ad diaconum abt ad episcopum accedat. ** Presby- 
2ιετὰ vero nos apostolos reprzesentare videantar vo- 
bis; sintque doctores cognitionis Dei : quandoqui- 
dem Dominus , cum nos mitteret : « Euntes, dixit ;. 
docéte omnes gentes ;  baptizantes*eos ia nemine 
Patris, οἱ Filii, et Spiritus κάμε: docentes eos 
"servare omni» quecunqe mandavi vobis, » Vi- 
° dum etiam ei orphani, in formam altaris a. vó- 


bis reputentur, denique virgines “δά instar (hu-- 


Poil. xxxi, 0... Exod, xxn, $$, "t Ignatius ad Magnes. 7. "*lofra, c. 28. "* Matth. xxviii; ܪ‎ 


'YARIORUM NOTAE. 


noinen ἃ quibusdam e sanctis Patribus Filiosancto-- 


esse. Preterea. ostendimus. ail. Hermam ῇ miülstri 
40: Spiritu: fuisse attributum, Comparatio autem 


te lt, ut epi. Dei et presbylera ܨ‎ 
ποσο vult, ut episcopum; i- 
stib Stob pres ܟ[‎ E ad THillianos 


1) Ἐπίγειος θεός. Sic Petrum. apos Θεὸν. 


8 
ܙ‎ "wy appellatum invenies in Epistola 4 Gre- 
Eia general. le sacerdo Xeon ἐπιχόδιην 
xem 
in Gregorio Na: ihzeno carm, S PSI E ων 


- sacerdoti, deorüm nomeit sacerdotibus in: sa- 
ia 


uua: Deus sine dubio terrenus δαὶ imperator. 
92) Kal. Additur in altero cod. ἀλλαχοῦ. Cuen. 
08 Ὡς ὁ Χριστὸς τῷ Πατρί. Καθάπερ αἱ δυνά- 
ῷ δῷ, ιδγᾳι cod, Ip. . 

δι Mulla Constinxtiónum; fe- 


torem Arianum. et Macedoniinura. redolent, magis - 
que redolerent, si constaret scripta fuisse. post ea- 
rum hareseon exortum. Preseniem vero locum | 


διακόνους ἑντῤέπετε, ὡς Θεοῦ ἐντολήν. Cor. 
(85) "Oggavol. Addit ὑμῶν alter ܕܘܠܗܘ‎ Cosa, 


απρόξαπε, Nilominga, dei 


ut qui videtur, 
Juxta Photii judicium error cir: Un 
que a ibus amovealur, dici potest cum B. Hie- 
ronymo lib. 1 Apologiee adwraus Rufinum , cap. ὁ, 


070 


CONSTITUTIONES ΔΡΟΒΤΟΙΠΟΑ͂.-- 118. ܐ‎ d 
τύπον τοῦ θυσιαστηρίου (86) λελογίσθωσαν ὑμῖν, αἵ ribull et ihymiamaátis seu suffüus honorentur". | 


τε παρθένοι εἰς τύπον τοῦ ϑυμιατηρίου (87) τετιμήσθωσαν, καὶ τοῦ θυμιάματος. 


CAPUT XXVII. 


ii m: ἐπινείου se in ali- 
re Ὃ ον ut Corita, ut Saul, 
ut sias. 

Quemadmedum igitur alienigeng , qui non erat 
de tribu levitica, non licebát offerre aliquid, aut 
ad aram accedere sine sacerdote; ita et vos 
sine episcop nihil agite. Quod si quis sine epi- 
scopo aliquid faciat, illud. frustra facit; mec ipsi 
Jn opus reputabitür. Et sicut Saul cum absque Sa. 
xouele obLulisset, audivit : Inaniter a ἐδ actum 
eit* z lc quicunque laicus siné sacerdote quidpiam 
operatur, incassum laborat, Et ut rex Ozias, cum 
officia sacerdotum non sacerdos usurparet, propter 
ransgressionem lepra tactus est* : ita non impunefe- 

B ret laicus, qui Deum contempserit, et in sacerdotes 
ejus insanierit, atque honorem sibi arripuerit ; minime 
imitatus Christum, qui semetipsum non clarificavit, 
«t fieret pontifex, sed. exapecta vit, ut Patrem audi- 
ret: Juraoit Dominus et nonpanitebit eum; tues sacer-- 
dos ἐπ eternum aecundum ordinem Melchisedec *. Si 

-ergosine PatreChristus seipsum non glori(icat ; quo- 
modo ¡(01 ¢ 1 homo se in sacerdotium injicere, a potiore 
non accepta es dignitate; et illa facere, quae solis 
sacerdotibus licent 1 Νοηπο Coritze ,.quanquam le 
viticee tribus essent, incendio conflagrarunt, quando 


le- Igni . *ignat. ad Trall. c. 2; ad Phiad, c. 7, 3 1 Reg. 
^u .ܵܐ‎ * 3H Paral. xxvi. * Hebr. v, δ. * Ps. cix, ὁ. ̈ܒ‎ : 5 6 3 


Α 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KZ. ` 
Ὅτι ὤδες, ἄνθρωπον cavtów ἐπιῤῥίπτειν 
ܚܝ‎ 1 τινι ἱερατικῷ' ὡς οἱ Κορεῖται, ὡς 

Σαοὺλ, ὡς. Ὁζίας. 

Ὡς οὖν οὐκ ἦν ἐξὸν ἀλλογενῆ, μὴ ὄντα λευίτην, 
προσενέγχαι τι, ἢ προσελθεῖν εἰς τὸ θυσιαστήριον 
ἄνευ τοῦ ἱερέως, οὕτω καὶ ὑμεῖς ἄνεν τοῦ ἐπι- 
σκόπου μηδὲν ποιεῖτε (88). Εἰ δέ τις ἄνευ τοῦ ἐπι- 
σχόπου (89) ποιεῖ τι, εἰς μάτην ποιεῖ αὐτό" οὐ γὰρ 
αὐτῷ εἰς ἔργον λογισθήσεται. Ὡς γὰρ ὁ Σαοὺλ ἄνευ 
τοῦ Σαμουὴλ προσενέγχας, ἤχουσεν, ὅτι « µεματαίωταί 
σοι" » οὕτω καὶ πᾶς λαϊχὸς ἄνευ τοῦ ἱερέως ἐπιτελῶν 
τιν μάταια πονεῖ. Καὶ ὡς Ὀζίας ὁ βασιλεὺς, οὐκ ὧν 
ἱερεὺς τὰ τῶν ἱερέων ἐπιτελῶν, ἐλεπρώθη διὰ παρα- 
woplay* οὕτω καὶ πᾶς λαϊκὸς οὐκ ἀτιμώρητος ἔσται, 
καταφρονήσας θεοῦ, καὶ τῶν αὐτοῦ χαταμανεὶς ἱερέων, 
καὶ τὴν τιμὴν ἁρπάσας ἑαυτῷ, μὴ μιμησάμενος 
Χριστὸν, ὃς « οὐχ ἑαυτὸν ἐδόξασε γεννηθῆναι’ ἀρχις- 
ρεὺς, x ἀλλὰ περιέμεινεν ἀκοῦσαι τοῦ Πατρός" 
εὭμοσε Κύριος, καὶ οὐ μεταμεληθήσεται, σὺ ἱερεὺς 
εἰς τὸν αἰῶνα κατὰ τὴν τάξιν Μελλισεδέχ. » Εἰ οὖν 
ἄνευ τοῦ Πατρὸς ὁ Χριστὸς οὐδοξάζει ἑαυτὸν, πῶς οἷόν 
πὲ ἄνθρωπον ἑαυτὸν εἰς ἱερωσύνην ἐπιῤῥίπτειν (90), 
μὴ λαδόντα τὸ ἀξίωμα παρὰ χρείττονος, xal ποιεῖν 
ἐχεῖνα, "ἃ μόνοις τοῖς ἱερεῦσιν ἔξεατιν ; ἢ οὐχὶ ο) 
Κορεῖται (04), καίτοι τῆς Λευὶ φυλῆς ὄντες, 'πυρί- 


3}. Polyc. epist. ο. 4.—Pseud t, ad Tars. 9. 


VARIORUM NOTAE, 


lov. Mutuavit ex ) verimus quod. sacerdotibus. non liceat, laicis lieere. 


εἰ laii sacerdotes sumus ? Scriptum est,‏ ܘܦܩܙܘ 
feni oque nos δ sacerdotes Deo εἰ Patri suo‏ 
fecit. Difereniam inter ordinem et plebem constitit‏ 
Ecclesias auctoritas, et honor per ordinis consesstum.‏ 
-sánctifigatus. Adeo wbi. ecclesiastici ordinis non est‏ 

sessus , εἰ t » et aacerdo; ibi 


D 


ἴται, ele, Additur lib. vi, cap. 4 εἰ. 
5. Corem ei Coritas, seu ducentos illos quinqua- 
ginta, qui cum Core adversus Aaronem conjura- 
verant, flamnis ultriéibus periisse; Rubenitas vero 


(94) οι 


Dathanis ei Abiromi socios in Moysem rebelles, 
dehiscente terra fuisse absorplos, Et quidem quod 
spectat ad Dathanem atque Abiromum fllios Eliabi, 
< Onem Phelethi sive Phallu fllium , ceterosque 
Rubenitaa, certa. res ex ipsius Veritatis rel 

tione. Qua constat minus commodé ita: scripsisse 
auctorem homilie in ecundum Domini adventum, 
CLIE IEEE 
ܘ‎ DEL περὶ Κορὲ xoi 
Δαθὰν ἀνεῖξκι τῇ To στόμα χαὶ ܐ‎ 


Elc εὐκον τοῦ θυσιαστηρίς 
Mr o. Episiolg vero De septem ordinibus 
cclesim auctor, om.IX.— librorum. B. Hieronyrdi, 
ait de,diaconis: Aliere Christi sunt, ἐπ quo οὔπβ- 
ciuntur sacramenta, in quo. offeriur oblatio, dud 
«τρο in fous Dei , αἱ ipee nosti, venerabilius altari 
*6356 poteit ?-Quis- non. ἐδ ad. mensam Domini acces- 
surus 3 Cor. 
(2 Θυμιατηρίονυ. Hec vocula et tres. qq. de- 
33) "are cos ἐξισκόπὸν μηδὲν cr. B. 
Ἄνευ τοῦ. ܗ‎ ποιρῖτε. Cf. 
ܒ‎ epist. ad Magnes, 4, ad Trall, $, sd Philad, 
¦, ad Smyrn. 8, ad ܝ‎ ἄς Leciu dignissimum 
est initium epistole 37 S. Cypriani :, Dominus no- 
ater, inquit, cujss. precepta meiuere et observare de- 
bemus, : hotorem , et Ecclesim aue rationem 


disponens in Esangelio loquitur, et dici Petro : 
'« Kgo tibi dico, tu es Petrus, et super istam pe 
(ram anificabo iam meam, el portes inferorum. 


mon vincent eam; οἱ tibi dabo clases. regni calorum, 
t que ligaveris auper terram , erunt ligata et in car- 

ie we solveris. "n terram, erunt soluta. 
€ (In colis (Matth, xxvi, 18) Ὃ καλα 
et εωροθκαίοπµην vices, linátéo , et Ec- 
€lesim ratio Wecürrit, wt. Ecclesia super. episcopos 
constirwaiwr, εἰ ὁδοὶ ne Ecclesi per iid 
Leer frt lp. : 

(89) ᾿Εκισκόπου. Legitur in altero cod. Vindob. 
ἱερέως, ut paula superius. CLR. 

(90) 'Emvcóv εἰς lare, ΑΓ- 
guuniur ἃ Tertulliano heretici, libro de illorum 
p 16 cap. 41, quod laicis sacerdotalía mu- 
*pera injungerent. lem: ex orthodoxo factus Mon- 
Aapista, duriuscule loquitur : Vaji arimus, si pata- 


etiam . canonem ult. 


εἰ 
οκ 


613 
A χαυστοι ἐγένοντο, ἐπαναστάντες Μωσεῖ καὶ Ααρὼν, 
καὶ περὶ τῶν μὴ χαθηχόντων αὐτοῖς ἁμιλλώμενοι 
καὶ Δαθὰν καὶ ᾿Αδειρὼν, ζῶντες κατέδησαν εἰς 40; 
xal ῥάδδος βλαστήσασα, ἔστειλε τῶν πολλῶν τὴν 
ἄνοιαν, xal τὸν ὑπὸ Θεοῦ χειροτονηθέντα ἀρχιερέα. 
ἀνέδειξε. Προσήχει οὖν καὶ ὑμᾶς, ἀδελφοὶ, τὰς θν- 
σίας ὑμῶν ἤτοι προσφορὰς τῷ ἐπισκόπῳ προσφέρειν 
ὡς ἀρχιερεῖ, # δν ἑαυτῶν, ἢ διὰ τῶν διαχόνων- οὐ 
μὴν δὲ, ἀλλὰ καὶ τὰς ἀπαρχὰς, καὶ τὰς δεχάτας, xal 
τὰ ἐχούσια αὐτῷ προσάγετε᾽ αὐτὸς γὰρ (92) γινώ- 
σχες τοὺς θλιδοµένους, xal ἑκάστῳ δίδωσι πρὸς τὸ 
ἁρμόζον, ὅπως μὴ δὶς " ἢ πλειατάχις τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, 
# τῇ αὐτῇ ἐδδομάδι λαμδάνῃ, ἕτερος (86) δὲ οὐδὲ 
ὅλως " δίκαιον γάρ ἔστι μᾶλλον τοῖς θλιδομένοις κατ᾽ 
ἀλήθειαν ἐπαρχεῖν, ἢ τοῖς νομιζομένοις (94) θλίδεσθαι. 
ܡ‎ ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KH. ^ 1 
fic, xal à: ἕκαστον τάγμα τοῦ. 
ο ναό 
τοῖς εἰς ἀγάπην, ἤτοι δοχὴν (05), ὡς ὁ Κύριος ὠνό- 


5. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA ΤΡΙΑ. 


en 
Mosi εἰ Aaroni insurrexerünt, ac de rebus ad 69 
non pertinentibus digladiali sunt ? Nonne Dathàn ét 
Abiron, vivi in infernum descenderurit' ? * Et virga 
germinavit , multorum vesaniam repressit , simul- 
que pontificem quem Deus elegerat demonstravit I 
Debetis ergo, fratres, sacrificia vestra et oblationes 
episcopo velut pontifici , vel per vos ipsi, vel per 
diaconos offerre; quin etiam primitias quoque et 
decimas, et spontanea dona ei afferte; quia ipee 
. €ognoscit. miseros, et unicuique largitur, prout 
vonveniens est; ne, scilicet, unus bis aut szpius 
eodem die, sut eadem hebdomada accipiat , aller 
vero ne seme] quidem ; equitas enim postulal, ut 
vere afficlis potius subministretur, quam iis qui 
iales videntur esse. 


CAPUT XXVIII. 
; ̇ Βα ,ܕܕܘ‎ et ratione quilibet cleri ordo a νο- 
: caloribus pieds ait. 


Qui ad agapen, seu, ut Dominus appellavit , con- 


" Num. ivi. *lgüat, iterpol. ad Magnes. 6. * F. deest εἴς. 


Υ̓ΑΒΙΟΚῸΝ NOTE. 0‏ . 7 ܙ 
λενσε ; Moneo quoque, e Tbeodorito ac Josepho Corz, contenderet primos cum; patre suo-Ipesit‏ 
levem mutationem tolli posse seu potius hominibus a terra hausios descendisse vivos in in-‏ 
megligentias in hac historia, Quzrit ille Intelropa-. fernum : referente Moyse Numerorum. cap. xvi,‏ 
lione 58, in librum Numerorum, quam seditionis — grande miraculum, ut Core peréunte, filii iliius non‏ 
occasionem habuerint Δαθὰν, xal Ἀδειρὼν, xal ιν, Denique in illa dissensione civili alios‏ 
܇ , "EX4$, Sed legendum videtur οἱ (aut υἱοὶ) "E46, losis imperio, Aaronis. sacerdotio alios insidisse‏ 
Eliabi liberi. losephus autem Antiquit, Judaic., lib, — docet etiam Gregorius Nyssenüs in Vita Mosis, pag.‏ 
1v, cap. 2, ponit aimul nomina Δαθάμου xa 'Αδει- c 4 revera , lite& euncti adversus Moysemi et‏ 
ώμου Yita codices Regii) καὶ Φαλαοῦς", qui sunt Ὁ Aaronem insurgerent, plus tamen quidam primum,‏ 


93) "Ezepoc. Eis ἔτει foc» alter cod. In. : «ἃ 
r Exu μένοις. ܝ‎ 
ed 


» τοι δοχήν. postata 
,διὰ τῇς ἘΠ Ik παρ᾽ αὑτοῖς 
opes ο πα όν κας. n, ὃν p, 41... 
Μοἱς ad Lües xiv, 15 ; lexi i, el Epi- 
E CE EE τ κως 
tione. Enimvero Agspas, publica convivia, optimo 
jure induxit. Christianz religionis. prima antiquitas, 
tum propier communionem οἱ amicitiam ,. cpjus 
ergo ones συσσίτια sua appellabant )6)- 
τια, quasi φιλίτια teste Porphyrio, 1v De absiineu- 
lig : tum ; alimoniam clericorum et. pst 
rum ; unde m nomen eleemosytie donatum 
sepe reperitur. Sed paulatim postea -abrógasta est 
€onsuetudo, quia irrepserant in eam ambitio, ebrie- 
las,rix&, necnon judaismus atque paganismus. 
Nam refertur a Philone, libro De plantatione. Noe, 
veteres in templis post sacrificia sacras epulas ce- 
lebrasse, hincque credi verbum μεθύειν trahere 
originem, eo juod sacrifiió "peracto ,. μετὰ τὸ 
Ee Med ܒ[‎ y Igeretur. Cui ܚ‎ consimi - 
:Etymologico. magno, ἱτυμολογεῖται. 
ܬ‎ τὸ verd J Sylburgius θύειν, άρα, 
ἐν. σῴατγι ειν. Neminem ܨ‎ 
ܝ ܡܢ‎ ποτα coe l'in delubris 
largiter sumi solite, De Judieis autem, praster ܐܦܐ‎ 
tx, 9; Malachis iu, 10, loca: Deuteronomii , et 
Theodoritum quzsi. 10, in eum libtum , Cornulua 
ad Persii gàtyram quintam; T) genus piscis 
1t, quod ad templum diebus festis portare solebant, 
wt ibi pro die festo epulis vesceremiur. Memini eliam © 
me alicubi legere hodiernum Arabum! morem, certa. ^ 
dicbus.dapes apponendi egenis. Coz. EE n 


imerpreti Datban et Abirom et Falas, (Cor- 
rupte editar Balas, cim vera lectio jn miss. Regiis 


κ Seri, ido damnat 
ܡ‎ PRU pads (6, erdt, 


| Vindocinensis 


Gregoriàs Nyssenus libro De via 
finem, Joannes 1 homil. 4, 
in JDemixim , tom. 1M ; Petrus Damiani opu- 
: seulo 18, cap. ᾱ, et Zonaras in Annalibus; 
πιδτὶ omnino debet post alios, anfiquos, recentiores; 
supplicium de Core sumptum fuisse eodem modo, 
400 de Dathane Redi lerra ο τῇ tres 
I«LjCOS ον | ,ܘ ܐܙܘ‎ Quocirca arsisse 
Coritas, &eu congregationem Core, diotum Consti- 
tutiontam , οἱ Theodoriti questione 33 in Numerus, 
veritálem óbtinet, οἱ accipiatur de ducentis et quin- 
quaginla; contra , si de iis qui cum Core versa- 
baniür, ܓ‎ lo pessum δἰ. A ΡΥ mu velt, 
perinde falleretur ac is.qui ex S. anio Anco- 
rati cap. 101, 8: Ambrosio ἐγδείαίμ De 49 man- 
sinibus, mansione 15, confundons (ilios et bowinca 


ܚ 
A virium, anus invitare voluerint '*; el quam diaconi‏ 
inopem esse sciunt, mittant perszpe. !' Czeterum‏ 
jn convivio, illud quod pastori solitum est dari ; id‏ 
quod primitiarum est dico; ipsi, licet non sit con-‏ 
vivio presens, tanquam sacerdoti seponatur, in‏ 
honorem Dei, a quo sacerdolium accepit. Quantum‏ 
autem unicuique anui tribuitur , ejus duplurn dia-‏ 
conis in Christi reverentiam concedatur. Pre--‏ 
sbyleris vero, quia assidue circasermonem doctrine‏ 
laborant, dupla etiam portio assignetur, in gratiam‏ 
apostolorum Domini, quorum et locum tenent, vel-‏ 
wt consiliarii episcopi, et Ecclesiz éorosa ; sunt‏ 
enim syuedrium et senatus. Ecclesiz. '* Qui autem‏ 
lector est, ipse quoque partem ferát unam, ad pro-‏ 
phetarum honorem : parique modo cantor et ostia-‏ 
P rius, Unicuique ergo ecclesiastice dignitati vene-‏ 
rationem debitam impertiant laici, in muneribus e&‏ 
in honorario ad vitam necessario. Nec vero facile‏ 
praposito molestiam inferant, sed cupita signillcent‏ 
per ministros, id est diaconos, quibus utantur li-‏ 
berius. Neque enim ad Deum onipotentein acce-‏ 
Supra, eap. 26. Lege lgnat. ad Magn. 6, ad‏ ' .8 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.—LID, Π. 


Δ ]gnat. interpol. ad Smyrn. 


ܚ 
pace, προαιρουμένοις χαλεῖν πρεσδυτέρας (96) , ἣν‏ 
ἐπίστανται οἱ διάκονοι θλιδοµένην , αὑτῇ πλειστάκις‏ 
πεμπέτωσαν. ᾿Αφοριζέσθω δὲ ἐν τῇ δοχῇ τὸ τῷ‏ 
ποιμένι ἐθίμιον (97), λέγω δὲ τὸ τῆς ἀπαρχῆς, ὡς‏ 
ἱερεῖ, κἂν μὴ παρῇ τῇ δοχῇ, εἰς τιμὴν Θεοῦ τοῦ τὴν‏ 
ἱερατείαν αὐτῷ ἐγχειρίσαντος " ὅσον δὲ ἑχάστῃ τῶν‏ 
πρεσθυτίδων δίδοται, διπλοῦν διδόσθω τοῖς διαχόνοις‏ 
εἰς γέρας Χριστοῦ (98). Τοῖς δὲ πρεσθυτέροις, ὡς‏ 
ἂν χάμνουσι περὶ τὸν τῆς διδασκαλίας λόγον διηνε-‏ 
κῶς (99), διπλῆ καὶ αὐτοῖς ἀφοριζέσθω ἡ μοῖρα, εἰς‏ 
χάριν τῶν τοῦ Κυρίου ἀποστόλων, ὧν καὶ τὸν τό-‏ 
πον (100) φυλάσσουσιν, ὡς σύμθουλοι τοῦ ἐπισκόπου,‏ 
καὶ τῆς Ἐκκλησίας στέφανος * εἰσὶ γὰρ συνέδριον καὶ‏ 
βουλὴ τῆς Ἐκκλησίας - εἰ δὲ xal ἀναγνώστης ἐστὶ,‏ 
λαμδανέτω καὶ αὐτὸς μοῖραν μίαν, εἰς τιμὴν τῶν‏ 
προφητῶν * ὡσαύτως xa ψαλτῳδὸς, καὶ πυλωρός.‏ 
Ἑκάστῳ οὖν ἀξιώματι οἱ λαϊκοὶ τὴν προσήχουσαν‏ 
τιμὴν νεμέτωσαν ἐν τοῖς δόμασι καὶ τῇ κατὰ τὸν‏ 
βίον ἐντροπῇ ` μὴ ῥᾳδίως δὲ ἐνοχλείτωσαν τῷ ἄρ-‏ 
χοντι, ἀλλὰ διὰ τῶν ὑπηρετῶν ἃ βούλονται σημαινέ-‏ 
τωσαν, τουτέστι διὰ τῶν διαχόνων (4), πρὸς οὓς‏ 
Luc. xiv, 15.‏ ' 


Trall. 9,5, ad Philad, 5, ad Sm. 8. 


VARIORUM ΝΟΣΑΕ. 


iue duplam partem, in gratiam aj lorum, quo- 
Tum locum Tent οσα. quis eredat': umo 
quis adeo oblusi sensus, ut non intelligat ejusce- 
modi comparationibus certos terminos esse príü-- 


pel stole ed Ἠκμίονπι, De 
septem gradibus Ecclesie , qui etiam cum nostro 
lectores ad prophetàs accommodat. De duplici gno 
legito | Tim, v, 17, ibique Chrysostomum, i- 
menium, Theophylactum. Clara quoque sunt verha 
ܐ ܕ‎ δ Ad 
elogium tug pertinet, uplez apud te pre- 
sidentibur honor ܛ‎ partibus depulatur ; cum 
Apostolus duplicem honorem dederit, wi et [ratribus 
et prapositis. Dein cap. ult. Apage ergo male 
ingeniosam Rigalui- interpretationem. Videndum 
.libri vui. caput 31. Cor. 
(99) Αιηνοκῶς. Omittitur in altero. Cte. 
1 ἡ Ὁ» καὶ τόπον. Alter ol xal τόπον αὐτῶν. lo. 
4) Διὰ τῶν ὑπηρετῶν, τουτέστι διὰ δια- 
κόγων. Lib. 1, cap. 11; lib. νι, cap. 17; lib. vni, 
€ap. 28, per ὑπηρέτας subdiaconos intelligit , e& 
cap. 10, lib. vri, ὑπηρεσίαν eodem in sensu (opi- 
mor) accipit, quam tamen ejusdem libri cap. 15, 
videlur usurpare pro οσα omnium clericorum 
D diaconis subjectorum. Scilicet. ὑπηρέται , Latine 
xainistri , dicuntur aliquando diaconi , aliquando 
subdiaconi, aliquando clerici non sacerdotes a dia- 
conis ad infimos, aliquando demum subdiaconi 
cum sequentibus. Exempla sunt obvia. De mullis. 
uca indicabimus. Primam acceplionem invenies 
in canone Sardicensi 8, in Victorino, Commentario 
in Apoealypsim, ubi Nicolaum digconum aj t 
ministrum, et in Ambrosio δὰ Luez rx, 60. Aleui- 
nus, vel alius, De divinis officiis, cap. 96: Sub- 
diaconus , subminister, eo sub diacono sit, id 
est sub ministro. irmondum ad Ennodii 
ist. 9, lib. v. Secunda significatio cernitur in 
pluribus canonibus synodi Laodicenz , necnon in 
69 S. Basilii ex interpretatione, Balsamonis, et in 
ejusdem Patris epist. 181. ex ime Zonara οἱ 
Matthazo Blastare ineditis, Juxta tertiam 5. Hilarius, 
in: psalmuf cxxxiv, ad fineg, tolam hierarchiam 
bifariam distribuit, in sacerdotes et winistros, De- 


Πρεσδυτέρας, et πρεσθυτίδων. Quemadmo- 
μή Pauli 11, 5, interpretati sunt 
alii anus, alii diaconissas; ita hoc loco πρεαθύτεραι 
et πρεσδύτιδες vel sunt anus ille, quas ¥ ut verba. 
Hieronymi usurpem eus et 49) nutriebat suisque 
opibus sustentabat Ecclesia. Aniculze appellantur 
in Gestis purgatiomis Ceciliani εἰ Felicis. Infra 
lib. ut, cap. 13, συγγήρῳ. Vel sunt diaconissz, seu 
vidus, ziate senili Juss ordinari, Quo secundo 
modo τὰς λεγομένας πρεσδύτιδας, qum dicuntur 
preibytere,in canone Laodiceno 11.- quidam intelli 
ink. Nee verum est, quod ex S. Epiphanio heresi 
5 cap. 4, et contra canonis Laodiceni Latinos In- 
terpreles cóntendit multijug:e eruditionis homo 
Joannes Morinus , De sacris ordinalionibus, exerci 
iatione 10, presbylerarum nomen Gracis esse 
pen. Nam Epiphanio sermo habetur duntaxat 
le Novo Testamento, ἴῃ quo ait πρεσδύτιδας nomi- 
nari, non πρεσθυτερίδας. Sed et Morinum memoria 
destituit. Paucis enim antequam ista scri- 
beret, ediderat Ponit à opera Joannis Jeju- 
matoris, οἱ Joannis monachi, ubi πρεσδυτέρισσαι 
presbyiere, uxores. μμ non semel com- 
parent. Adde quod a S. Basilio in Regulis breviori- 
bus, {πες 110, 411, πρεσδυτέρας (antisutam vere 
tunt. Rufinus Matrem monasterii, seniorem ma- 
irem) mentio fit. Denique rem conficit, et dissen- 
tentes jugulat Photius ; cui in Nomocanone, titulo 
1, cap. penult, πρεσδυτέρα est, quz: Patribus Lao- 
dicenis πρεσθῦτις. Protermisi locum Origenis ad 
Joannis xm , 12, etc., quia dum viveret Morinus, 
nondum Grece in locum prodierapt illa Commen- 
taria. Eum vide p. 590, E, Huetlanze editionis, Vide 
' etiam de presbyüidibus Palladium Praefatione Hi- 
storie Lausiace, et Antiochum homil. 41. Εν. 

(97) ᾿Εθίμιον. Alter cod. ἔθιμον. Cr. 

98) AvxAovr διδόσθω τοῖς διακόνοις εἰς τέρας 
Χριστοῦ. Antiquus ille Turriani adnotalor, cum 
putavit minorem Filio fieri Spiritum sanctum per 
unam portionem diaconissz, duplicem diaconi, quia 
cap. 26  diaconissa dicitur figura Spiritus sancti, 

. diaconus vero Filii; non consideraverat, bac preclara 
sua ratiocinatione conclusi , quod a constitu- 
lore Apostoli praferantur Spiritui saneto, Christo- 
que zquiparentur. Presbyteris quippe assignat quo- 


ܚܝ 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA 081, 


ܝܗ 


ditur, nhi per Christim. Quare ad eumdem modum ܬ‎ πλέον "καῤῥησιαζέσθωσαν. Οὐδὲ γὰρ τῷ παντοχρά- 


πορι Θεῷ προσελθεῖν ἔστιν, ἐὰν μὴ διὰ τοῦ Χριστοῦ. 
Οὕτως καὶ οἱ λαϊχοὶ πάντα ὅσα βούλονται, διὰ τοῦ 
διαχόνου φανερὰ τῷ ἐπισχόπῳ ποιείτωσαν, xal οὕτω 
κατὰ τὸ δοκοῦν ἐχείνῳ ἐπιτελείτωσαν " οὐδὲ γὰρ πρό- 
τερον ἐν τῷ ἱερῷ ἁγίασμά τι προσεφέρετο ἢ ἐγίνετο 
ἔνιυ τοῦ ἱερέως. « Χείλη γὰρ ἱερέως φυλάξιτας γνῶ- 
σιν, χαὶ νόμον ἐχζητήσουσιν ἐκ τοῦ στόματος αὐτοῦ,» 
φησί που ὁ προφήτης, «ὅτι ἄγγελος Κυρίου πάντο- 
χράτορός ἐστιν. » El γὰρ οἱ τῶν δαιμόνων θεραπευ- 
ταὶ ἐν τοῖς μυσαροῖς καὶ βδελυχτοῖς καὶ ἀχαθάρτοις 
προσοχθίσμασιν αὐτῶν ἄχρι τοῦ δεῦρο τὰ ἅγια μι- 
μοῦνται' καὶ μαχρὰν μὲν ἐπὶ συγχρίσεως τὸ βδέλυγμα 
χεχωρίφϑω τῶν ἁγίων" πλὴν ἐν τοῖς ἐμπαίγμασιν ab- 
τῶν, ἄνευ τοῦ μηερέως (3) οὐδὲν προσφέρουσιν, οὐδὲἐπι- 
πελοῦσιν, ἀλλὰ στόμα νομίζουσι τῶν λίθων τὸν μηερέα, 
περιμένοντες τί προστάξει ποιεῖν αὐτοῖς, χαὶ πάντα 
ἃ ἂν προστάξῃ αὐτοῖς, ἐχεῖνα ἐπιτελοῦσι, καὶ ἄνευ 
αὐτοῦ ποιοῦσιν οὐθὲν, καὶ τιμῶσιν αὐτὸν τὸν μηερέα, 
καὶ σεπτὸν αὐτοῦ ἡγοῦνται τὸ ὄνομα, εἰς τιμὴν τῶν 
ἀφύχων ξοάνων, καὶ εἰς λατρείαν τῶν πονηρῶν ܣܟ‎ 
μάτων. Εἰ οὖν ἐκεῖνοι μάταια xal διεψευσμένα (5) 
δοξάζοντες, καὶ ἐπ᾽ οὐδενὶ βεδαίῳ ἔχοντες τὴν ἑαυτῶν 
ἐλπίδα, ἐπιτηδεύουσι μιμεῖσθαι τὰ για, πόσῳ ܐܘ‎ 
xav ὑμᾶς τοὺς φανοτάτην πίστιν καὶ ἀψευδῆ ἐλπίδα 
ἔχοντας, xai ἔνδοξον (4) καὶ αἰώνιον xa) ἁδιάπτωτον 
ἐπαγγελίαν ἀπεχδεχομένους, τιμᾷν διὰ τῶν προεστώ- 
τῶν Κύριον τὸν Θεὸν, ἡγουμένους στόμα Θεοῦ. εἶναι 
τοὺς ἐπισχόπους ; 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ke, 
Τίς ἡ ἀξία τοῦ ἐπισκόπου, καὶ τοῦ διακόνον. 

, Εἰ γὰρ ܠܩ ܘܬܐ‎ (5) , ἐπειδὴ ἤγγειλε τῷ Φαραὼ πα- 


quicunque volunt 18161, per diaconum episcopo 
manifestent; atque ita sententiam illius adim- 
pleant. Nam apud priorem quoque populum , nihil 
sacri in templo aut offerebetur , aut flebat absque 
sacerdote. « Labia enim sacerdotis custodlent sclen- 
tiam, οἱ legem requirent ex ore ejus, » ait alicubi 
propheta, « quia sagelus Domini omnipotentis est **. ܐ‎ 
Quod si demonum cultoreá in detestandis et abo- 
iinandis ac impuris Deumque offendentibus sacris 
suis, huéusque sancta ac divina ssmulantur : quan- 
quam vero comparatione inita, longissime a sanctis 
exserimorilis secernenda- sit exsecrabilis superstitio : 
si tamen in illuslonibus suis, nihil sine ) 8186 sácer- 
dote offerunt, neqte efficiunt ; imo iJlum pontificem. 
pro lapidum ac idolorum ore habent, atque quid 
facere jubest exapectant, ut quidquid jusserit per- 
ficiant, tum absqué eo faciunt nihil, eumdemque 
flaminem honore prosequuntur, ipsius nomen quo- 
que venerando , ad honorem inanimatarum statua- 
rum, et ad cultum malignorum spirituum. Si illi, 
inquam, qui vana et falsa opinantur, spemque suam 
nullain re solidant, imitari tamen sanctos ritus 
student : quanto sequius est vos, quorum fides evi- 
deptissima , spes certissima est, et a quibus ex- 
spectatur gloriosa, perpetua, ac stabilis repromis- 
sio ; venerari in antistitibus Dominum Deum, οἱ exi- 
siimare episcopos esse.os Dei ? 


CAPUT XIIX, 
θκα εἰ! dignitas episcopi et diaconi. 
Nsim si Aaron, quia verba, Moysis nomine detulit 


^? Mal. n, 7. 


VARIORUM NOTAE. 


Deus prd 
Mosen, Moses Aaron ipsum fnatitwabal - quo- 


et pott. Quo fit ܬܠܐ‎ p videatur ἃ magno 


3 hoc ̄ܝ‎ ος ἐγένετο τοῦ μα 

tbe σῆς, xat τοῦ προφήτης 1 

ἀδιλφὸς αὐτοῦ ;.... Ὥσπε μες] 
iuc ὁ Μωσῆς τῷ Aib δὴ xal προ- 


᾿λαρὼν προι ܡܨ ܚ‎ » τουτ- 

καὶ f ὁ Woche οὓς τοῦ Φαραὼ ὡς‏ ܐ ܡܐ 

κριτὴς xal διδάσκαλος. Hoc est : Quomodo Moses 

fuit deus Pharaonia, et Mosis propheta Aaron. ur 
ws? Quemadm Deus mandata. dabat 
Moses. Aaroni. Quare et y tocalua pipe 


τῷ Φα, μα 
ܝ‎ 


ܗܘܙ δ καὶ‏ ܚ 
Seren: Quemadmodum ja as ho-‏ 
Moses add [e Ph.‏ ܐܧ mini 39 loquitur, ita‏ 


a. » leg: 
|, abest ὡς et 
postea legitur τὶ πείσηται ἄν. Crgn, 


ippellari.‏ ܘ 

0 Dixi ad Barnabee cap. 9. Addo 
nune, forsan ab Epiphanio Epimenidem appellatum 
fuisse μιερέα τοῦ Κρηαὶν εἰδωλίου, non η ον 
Ts ux nullo aut falso ediderunt , 


σμένα, eod. Yind, ait, C1. Ὦ ἃ Μωσῇ, 


^g fiet ܐ‎ ipee totidemqué 


absunt 2 altero codice. Ip. 
δαν apór. Satra duo Mosis et Aaronis 
Tifeitatecns "Theodoritus ione 17, 
ܘ‎ sed ry declaratio hodie manca est, 
furent, ܝ‎ Cimmeriis obvo- 
ܡ‎ melius codicesite- 
7 τν αρ 


5 CE τι δ ας οὖ 


Quis hse p explicet ?‏ .ܐܝܘܬ ܨ 
Qno, Hercule, nenio. Nisi facis admoveat‏ 

Catenam Grecorum Patrum in Pentateuchum, edi- 
tam solunimodo Latine, Francisco Zephyro inter- 
prete; in qua ad Exodi emput vir legitar ex Thco- 


κ. 


615 


deus Pharaonis, ut rex simul et pontifex ; quemad- 
modum ait illi Deus: « Posui te deum Pharaoni, 
et Aaron frater tuus erit tuus propheta!" : ܐ‎ cur non 
vos queque, internunflos verbi vestri, inter pro- 
phetas reputabitis, atque.tanquam deos coletis? 


CAPUT XXX. 
Quomodo oportet laicos obedire diaconis. 


Nune enim vobis loco Aaronis est diaconus, 
Moysis autem loco episcopus. Cum igitar Moyses a 
Domino appellatus sit deus; a vobís episcopus 
tanquam deus observetur, et diaconus ut propheta 
ejus. Nam sicuti Christus sine Patre nihil agit; 
ita nec diaconus síne episcopo : et sicut. Filius sine 
Patre non subsistit; ila neque diaconus sine epi- 
scopo : ei sicut Filius debilor est Patri, sic et omnis. 
diaconus episcopo ; atque ut Filius Patris angelus 
ac propheta est^; εἰς et diaconus angelus est ae 
propheia episcopi. Quocirca quecunque diaconws 
erga quempiam faeit , manifesta flant episcopo, per 
quem et perficiantur. 


CAPUT XXXI. 
Quod. non oporteat diaconum sine episcopo quidpiam 
facere. 

Nihil vero prorsus sine- episcopo facjat, néc ulli 
quidpiam, absque illius voluntate, largiatur. Bi 
enim clam episcopo, dederit alicui .quasi egent; 
in episcopi contumeliam tribuet, quem acéusaL ne- 
gligentis erga calamitosos-: qui autem de. ερἰκοορό, 
aive per sermoriem,' sive per actionem detrahit, 
Deutn offendit, cujus hanc vocem non audit : « biis 
ne maledicito"", ܪ‎ Non enim de lapideis aut ligneis 
idolis, quie quod falso divinum nomen gerant, abo- 
minabilia sunt, legem ferebat ; sed de sacerdolibus 
et judicibus, quibus alibi dixit ; ܙ‎ Dii estis, et filii 
Altissimi,» — 


CAPUT XXXII. 

Quod ܡܘܕ‎ operteat diaconum | preier voluntatem. 
* episcopi daré. ulli ; id enim in calumniam episcopi 

cessurum. M 

Si quem ergo, diacone, iribulationem: pati eo- 
gnoscis ;, admone episcopum, et inde eroga : nec 
vero-clam in contuineliam illius quidquam opereris, 
me eontra eum murmratiopera sumaciies; non enim. 


7. CONSTITUTIONES APOSTOLICE.—LIB. II. 
ad Pharaonem, propheía dictus est; Moses vero - 


επ 
pà Μωσέως τοὺς λόγους προφήτης εἴρηται, Μωσῆς Α. 
δὲ θεὸς. τοῦ Φαραὼ, ὡς βασιλεὺς ὁμοῦ καὶ -ܧ@)&‎ 
ρεὺς, ὥς φησιν ὁ θεὸς πρὸς αὐτόν; «θεὺν τέθεικά 
σε τῷ Φαραὼ, καὶ ᾿Ααρὼν ὁ ἀδελφός σου ἔσται σου 
προφήτης »διατί μὴ xal ὑμεῖς τοὺς μεφίτας ὑμῶν 
τοῦ λόγον προφήτας εἶναι νοµίσετε, καὶ ὡς θεοὺς 
σεδασθήσεσθε ; \ 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ Δ΄. 
"Όπως χρὴ τοὺς «Ἰαϊκοὺς πειθαρχεῖν. τοῖς 
διακόνοις. à 


` Νῦν γὰρ ὑμῖν μὲν (6) ὁ ᾿Ααρών ἔστιν ὁ διάκονος, 
Μωσῆς ἓὲ ὁ ἐπίσχοπος" εἰ οὖν ἐῤῥέθη Μωῦσῆς ὑπὸ 
Κυρίου θεὸς (7) , καὶ ὑμῖν ὁ ἐπίσκοπος εἰς θεὸν τε- 
πιμήσθω, καὶ ὁ διάκονος ὡς προφήτης αὐτοῦ. Ὡς 
γὰρ ὁ Χριατὸς ἄνεν τοῦ Πατρὸς οὐδὲν ποιεῖ, οὕτως 
οὐδὲ ὁ διάκονος ἄνευ τοῦ ἐπισχόπου" xal ὥσπερ Υἱὸς 
ἄνευ τοῦ Πατρὸς οὐχ ἔστιν (8), οὕτως οὐδὲ διάκονος 
ἄνευ τοῦ ἐπισχόπον" Καὶ ὥσπερ ὑπόχρεως ΥἹὸς (9) 
Πατρὶ, οὕτω xal πᾶς διάκονος ἐπισκόπιμ" καὶ ὥσ-: 
περ ὁ ΥἹὸς ἄγγελός ἐστι χαὶ προφήτης τοῦ Πατρὸς, 
οὕτως καὶ ὁ διάκονος ἄγγελος καὶ προφήτης ἐστὶ 
τοῦ ἐπισκόπου (10). Διὸ καὶ πάντα͵ τὰ ἐτειτελούμεγα 
ὑπ αὐτοῦ εἴς τινα, ἐμφανῆ τῷ ἐπισχόπῳ γινέσθω, 
καὶ (M4) δὲ αὐτοῦ τελειούσθω. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΑΜ’. 
Ὅτι μὴ χρὴ τὸν διάκογον ἄνευ τοῦ ἐπισκόπου τι 
πράττειν. 

Μηδὲν δὲ ποιείτω τὸ σύνολον ἄνευ τοῦ ἐπισκόπου, 
μηδὲ τινι διδότω τὶ ἄνευ τῆς ἐχείνου. γνώμης". ἐὰν 
γὰρ ὡς θλιθομένου τινὸς λάθρα τοῦ ἐπισκόπου διδῷ C 
τινι, εἰς λοιδορίαν τοῦ ἐπισκόπου δώσει , xal ὄνα- 
δάλλει αὐτὸν ὡς ἀμελοῦντα τῶν θλιθοµένων- ὁ δὲ 
ἐπίσχοπον # λόγῳ fj ἔργῳ καχολογῶν, Θεῷ προσ- 
πταίει, οὐχ ἀχούσας αὐτοῦ εἰπόντος’ « Θεοὺς οὗ 
χαχολογήσεις. » Οὐ γὰρ περὶ λίθων fj ξύλων προσ- 
οχθισµάτων ἐνομοθέτει, βδελυχτῶν ὄντων (12) διὰ᾽ 
"hy ψευδωνυμίαν, ἀλλὰ περὶ τῶν ἱερέων xal τῶν 
κριτῶν, οἷς καὶ εἶπεν , ὅτι « θεοί ἔστε ܬܘ‎ υἱοὶ 


Ὑψίστου. 0 ^ 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AB. - 
Ὅτι uh. χρὴ τὸν διάκονο x ἆ γνώμη: τοῦ 
ἐπισκύκον διδόναι τινὶ, ἐπὶ διαδολῇ Tüp τοῦ, 


ἐπισκόπου τοῦτο πράξει. 
. Et οὖν γινώσχεϊς,,. ὦ διάχονε, θλιδόμενόν τινα, p 
ὑτομνήσας τὸν ἐπίσχοπον, οὕτω δίδου" ἀλλὰ μὴ 
λαθραίως εἰς λοιδορίαν αὐτοῦ τι ἐπιτέλει, ἵνα μὴ 
καταγογγυσμὸν ἐγείρῃς xav' αὐτοῦ: οὐ γὰρ χατ' αὐ- 


ἐν Exod. vit, ἐς - 5 Jgnat, ad Magnes, T. . "In, 1x, 6; Ὅσαις xvi, d. ἐν Βαρᾶ, ,ܐܫܡ‎ 38: Ρε], 


VARIORUM NOTE. 


ἐστὶ τοῦ 


(10) Διάκονος ἄγγαΐος καὶ: 
ܝ ܚ‎ 


ον. Circ& primum 60 

Dine Dr MP quee e peel ul. lop 

iaconis- £ suut, quor. 
septem, Angeli. Ecclesiarum. Circa. ܨ‎ 
€uino A 59, lib. De. divinis ils :-Procédens. 
pontifez in persona Christi, dueit secum. prophetus, 
ád est. diaconos. Cor. 7 

41) Καί, etc. Desunt in altero cod. Cra. 

49) "Orrov. Deest in altero cod. ἐν. * 


vxxt, & 


(6) Ὑμῖν μὲν. Desunt in altero:;cod. Vindob. 

Ὑπό adit code: lter : Καὶ ὁ "Aa, 
le. x alter : Καὶ 0 

φῆτης, que excidisse videntur. 16. ܡܝ‎ 
T QU) οὐκ OY Seholiéra in margine pe legitur : 

αὶ καὶ τοῦτό. ἔστι τῷ φάσχοντι. (7 
βουλῆς τῆς τοῦ Πατρὸς Loo, ον e pe 
εἶναι, xai* Προφήτην ὑμῖν ἀναστήσει Κύριος ὁ θεὸς, 
ως ἐμὲ, αἱ ἀχούσεσθε. CLeR. 

(9) ὙἹός. Addit codex alter ἐστίν. Ip. 


S. CLEMENTIS 1 OM. PONT. OPERÀ DLBIA.- 


61 


adversus ipsum murmur orietur, sed adversus Do- A τοῦ ὁ γογγυσμὸς γενήσεται, ἀλλὰ κατὰ Κυρίου τοῦ 


Θεοῦ, xal ἀχούσεται ὁ διάχονος xml οἱ λοιποὶ, ὡς 
᾿Ααρὼν καὶ Μαρία χαταλαλήσαντὲς Μωσέως ἤχου- 
vay: ε Πῶς οὐχ ἐφοδήθητε χαταλαλῆσαι χατὰ Μωσῇ 
τοῦ θεράποντός µου; » Καὶ πάλιν αὑτὸς Μωσῆς 
φησι τοῖς ἐπισυναχθεῖσιν αὐτῷ" « Οὐ γὰρ καθ' ἡμῶν 
ὁ γογγυσμὸς ὑμῶν ἐστιν, ἀλλὰ κατὰ Κυρίου τοῦ 
θεοῦ ἡμῶν. » Εἰ γὰρ ὁ λαϊκὸς εἰρηκὼς ῥαχὰν ἢ 
ψιωρὺν, οὐχ ἀτιμωρητος, ὡς ὑθρίσας τὸ τοῦ Χριστοῦ 
ὄνομα (15), τί ἄν τις κατ᾽ ἐπισχόπου εἴπῃ ; δι οὗ τὸ 
ἅγιον Πνεῦμα ὁ Κύριος ἐν ὑμῖν (14) ἔδωχεν ἐν τῇ 
γειροθεσίᾳ, δι οὗ ἅγια δόγματα μεμαθήχατε, καὶ 
Θεὸν ἐγνώκατε, καὶ εἰς Χριστὸν πεπιστεύχατε, δι᾽ 
οὗ ἐγνώσθητε ὑπὸ Θεοῦ, δι’ οὗ ἐσφραγίσθητε ἐλαίῳ 
ἀγαλλιάσεως χαὶ μύρῳ συνέσεως, δι' οὗ viol φωτὸς 
ἀνεδείχθητε, δι᾽ οὗ Κύριος ἐν τῷ φωτισμῷ ὑμῶν τῇ 
ποῦ ἐπισκόπου χειροθεσίᾳ μαρτυρῶν, ἐφ᾽ ἕχαστον 
ὑμῶν τὴν ἱερὰν ἐξέτεινε φωνὴν (15) , λέγων" « Υἱός 
pov εἴ σὺ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηχά σε. » Διὰ τοῦ 
ἐπισχόπου σου ὁ Θεὸς υἱοποιεῖταί σε, ἄνθρωπε’ γνώ- 
pt , υἱὲ, τὴν δεξιὰν τὴν μητέρα δου, στέργε τὸν 
μετὰ Θεὸν γενόμενόν σου πατέρα, καὶ σέδου τοῦ- 
τον (16). 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΑΓ’, 


"Όπως χρὴ τιμᾶσθαι τοὺς ἱερεῖς, καὶ σεατοὺς ἡγεῖ- 
σθαι, πγευματικοὺς ὄντας γονεῖς. 


Εἰ γὰρ περὶ τῶν χατὰ σάρχα γονέων φησὶ τὸ 


minum Deum, audietque diaconus cum reliquis, 
quod audierunt Aaron οἱ Maria, quando Mosi de- 
traxerunt :«« Quomodo non. timuistis detrahere de 
Moyse servo meo "7 » Et iterum ipse Moyses ad 
€os qui convenerant adversus ipsum, ait: « Non 
enim contra nos est murmur vestrum, sed contra 
Dominum Deum nostrum". » Si enim qui laicum 
Facam "aut fatuum appellaverit*!, non feret impune, 
wtpote qui nomen Christi in Christiano homine 
contumelia affecerit ; quid si aliquis loquatur cantra 
episcopum? per quem Dominus dedit vobis Spiri- 
Wum sanctum, in impositione manuum; per quem 
sancta dogmata didicistis, Deum cognovietis, et in 
Christum credidistis; per quema Deo cogniti eatis ; 
per quem signati estis oleo exsultationis et un- 
guento intelligenti: ; por quem filii lucis estis ef- 
Tecli;.per quem in baptismo vestro Dominus epi- 
&copali manus impositioni testimonium praebens, 
super unumquemque vestrum sacram emisit vo- 
cem, direns : « Filius meus es tu ; ego hodie genui 
1e**. » Ὁ homo, per episcopum Deus te adoptat in 
filium : agnosce, fili, dexteram quie mater tua est; 
ama eom qui post Deum pater tuus exsistit; talem 
venerare. 


CAPUT XXXIII. 


Quomodo oporteat sacerdotes, uipole patres spiritua- 
les, honorare, ac veneratione dignos habere, 
Nam si de parentibus carnalibus divina oracula 


pronuntiant :4 Honora patrem tuum ei matrem € θεῖον (17) λόγιαν' ܙ‎ Τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν 


μητέρα σου, ἵνα εὖ σοι γένηται. ܙ‎ Kal « Ὁ xaxo- 
λογῶν πατέρα ἣ μητέρα᾽ θανάτῳ τελευτάτω" πόσῳ 


* Exod, 


?! Exod. xx, 12. 


" Exod. xvi, 8, '' Matth, v, 38, ? Psal. ut, 7. 


Vuam, ut bene tibi ait** ; » et : « Qui maledicit patri 
vel mairi, orte intereat **; ܐ‎ quanto magis de 


* Num, xii, 8. 
Xxi, 17. 


VARIORUM NOTE. 


S. Methodio in Convivio Virginum, orat. 8, p. 107, 
Sicul et Lotinam : Filius meus es tu; ego hodie genwi 
16, auctore Quaestionum Veteris εἰ Novi Teztameuti, 
westione δά, et postea quiestióne 45, Marcello in 
pocrypho libello De conflictu Petri apostoli et Si- 
monis Magi, quem edidit ad finem Bibliothicce Pon- 
tificie Ludovicus Jacob; necnon B. Hilario De Tri- 
nitate lib. vir, paulo ante medium, lib. xi, etiam. 
nte medium, eL canone 2, in Mattheum : quo ul- 
p limo in loco, esse Matthzi agnoscit. Qui lamen 
Hilarius in psalm. cxxxvun, 5, vulgari ulitur serip- 
tura Matth. i1, 17, et libro ix DeTrinit. multo post 
initium illam eum alia ejusdem Evangelii "textu 
Cap.xvi, vers. 5, permiscet ac confundil, pari 


memorie erralo atque Optatus lib. ivcirca finem, - 


Epiphanius hzr. 51, n. 20, et ber. 76, p. 969, ac 
is qui putatur esse Gregorius Thaumaturgus orat. 


El; τὰ ἅγια Θεοφάνια. Denique, tradente S. Epipha- - 


nio h:zreseos30 seclione 45, referri in Ebionzorum 
Evangelio &ecundum Matthzeum, ires voces ceelitas 
lapsas in. Domini baptismo: Tw es filis. meus di- 
lecius, in te mihi complacui. Et: Ego hodie genui te. 
Et. Hic est. filius meus. dilectus, in. quo mihi com- 
placui. Unde verisimile fit, in verum Matthaeum at- 
que in Lueam przedicta verba irrepsisse. Cor. 

(16) Τοῦτον. Abest ex aliero codice et quidem 
melius, CER. 

(17) Θεῖον. “ὅσιον, cod. Vind. Ip. 


cavit, bat τὸν τοῦ Χριστοῦ νόμον. Vertit eni 

Christi legem, Nec. spernenda ea lectio. Cor. Xa 
0 "Er ὑμῖν. Abest rectius in cod. altevo, CLR. 
156) Τὴν ἱερὰν ἐξέτεινε φωνήν. In Anselmo 


τἀ Matth. qn, ult.: Dicitur ergo 


quirn e from 
μου εἶ ὼ 
"hodie 


ribus 
men si aliquibus. fide dignis exemplaribus con; irmári 
posait, qui ed quam precari onc est 

verborum ordime de celo sonuine? etin 


5neliridio-ad Laurentium cap. 49: Voz illa Pa- 
Sus, qu uper  baptixaium Christum facta est : 
. hodie genui te; » eamque lectionem, Tóc μου 


εἴ σὺ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηχά σε, reprasentante 


ܗ 
ܥܢܐ , patribus spiritualibus admonet vos Scripturà‏ 
norandos illos ac diligendos, tanquam beneficos,‏ 
εἰ ad Deum legatos; eos qui per aquam regene-‏ 
rarunt τος, qui Spiritu repleverunt, qui verbo la-‏ 
etarunt, qui in doetrina. educaverunt, qui monitis‏ 
stabilierunt, qui corpore salutari et pretioso san-‏ 
guine vos dignati sunt, qui a peccatis absolverunt,‏ 
et sacrosanctz Eucharistim fecerunt participes,‏ 
quique vos promissionis Dei consortes ac cobi-‏ 
redes. constituerunt? Hos venerati, omni honorum‏ 
genere prosequimini; quoniam a Deo potestatem‏ 
vitz et necis acceperunt, in judicandis peccatoribus‏ 
condemnandisque ad mortem zterni ignis, et in‏ 
absolvendis ἃ peccato illis qui convertuntur, fis-‏ 

deinque vite reddendis. 


CAPUT XXXIV. 
Quod printipibus ac regibus. preatantiores. εἶπέ κα. 
cerdotes. . 


Hos principum ac regum loco vobis przesse 
existimate; his tanquam regibus vectigalia offerte ; 
nam de bonis vestris ipsi eorumque domestici ali 
debent. Quod in Regnorum primo libro ** Samuel 
populo edixit de rege; quod in Levitico Moyses de 
sacerdotibus: idem nos vobis edicimus de episco- 
pis. Nam si ܘ ܐܐܠܐ‎ populus proportioe tasti regis 
subminisirabat tributa, nonne anulo magis nune 
debet episcopus a vobis accipere, qu ipai a Deo 
constitnta sunt, ad alendum eum et clericos ejus t 
Imo si quid amplius dici par est, bic plus accipiat, 
quam olim ille: quandoquidem ille militaria tan- 
tum obibat munia; belli ac pacis, pro custodia cer- 
porum, arbiter; hic vero Dei sacerdotium admi- 
Bisirat, periculorum corporis sc anims averrun- 
eus. Quanto igitur anima przstat eorpore, tanto 
sscerdotium regno; ligat enim ae solvit, prout 
quis poega vel vénia dignus est. Quare episcopum 


- diligere uk ܣܘܬ )ܘܐ‎ debetis, vereri αἱ regem, hono- 


rare ut dominum; offerendo ei hr benedictionem. 
vestram fructus vesiros atque manuum vestrarum 
opera; tribuendo ipsi, tanquam Dei saeerdoti, ve- 


͵ 'CORSTITUTIONES APDSTOLICAE. LIB. I. 


μᾶλλον περὶ τῶν πνευματιχῶν γονέων ὑμῖν ὁ λόγος A 
παραινέσει τιμᾷν αὐτοὺς, καὶ στέργειν, ὡς εὐεργό- 
τας, καὶ πρεσδευτὰς πρὸς. Θεὸν, τοὺς δὲ ὕδατος. 
ὁμᾶς ἀναγεννήσαντας, τοὺς τῷ ἁγίῳ Πνεύματι πλη- 
ρώσαντας, τοὺς τῷ λόγῳ Ἰαλακνστροφήσαντάς, τοὺς 
ἐν τῇ διδεσχαλίᾳ ἀναθρεφαμένους, τοὺς ἐν ταῖς vou- 
θεαίαις στηρίξαντας, τοὺς τοῦ σωτηρίου σώματος καὶ 
τοῦ τιμίου αἵματος ἀξιώσαντας ὑμᾶς (48), τοὺς τῶν 
ἁμαρτιῶν λύσαντας, καὶ τῆς ἁγίας καὶ ἱερᾶς εὐχα- 
βιστίας μετόχους ποιήσαντας, xal τῆς ἐπαγγελίας. 
τοῦ Θεοῦ χοινωνοὺς καὶ συγχληρονόμους θεμένους 
ὑμᾶς ; τούτους εὐλαδούμενοι τιμᾶτε παντοίαις τι- 
μαῖς οὗτοι γὰρ παρὰ Θεῷ ζωῆς καὶ θανάτου ἐξου- 
'σίαν εἰλήφασιν ἐν τῷ διχάζειν τοὺς ἡμαρτηχύτας 
καὶ χαταδικάζειν εἰς θάνατον πυρὸς αἰωνίου, καὶ 
λύειν ἁμαρτιῶν τοὺς ἐπιστρέφοντας, καὶ ζωογονεῖν B 


αὐτούς. 
Ὅτι τῶν ἀρχόντων καὶ βασιλέων εἰσὶ κρείττους 
οἱ ἱερεῖς. 


Τούτους ἄρχοντας ὑμῶν καὶ βασιλεῖς (49) ἡγεῖσθαι 
νομίζετε (20), χαὶ δασμοὺς ὡς βασιλεῦσι προσφέρετε" 
ἐξ ὑμῶν γὰρ αὐτοὺς τε καὶ τοὺς cuvoixoug αὐτῶν 
τρέφεαθαι χρή. Ὡς Σαμρυὴλ διετάξατο πρὸς τὸν λαὸν 
περὶ τοῦ βασιλέως, ἐν τῇ πρώτῃ τῶν Βασιλειῶν, καὶ 
Μωσῆς περὶ τῶν ἱερέων; ἐν τῷ Λευϊτικῷ (34): οὕτω 
καὶ ἡμεῖς ὑμῖν περὶ τῶν ἐπισχόπων διατασσόμεθα. 
Εἰ γὰρ ἐκεῖ πλῆθος τηλεχούτου βασιλέως ἀναλόγως 
πὰς ὑπηρεαίας ἐδίδου, πόσῳ μᾶλλον οὐχὶ χαὶ νῦν ὁ 
ἀπίσκοπος λαμδάνειν ὀφείλει παρ᾽ ὑμῶν τὰ ἐκ τοῦ 
Θεοῦ αὐτῷ ὡρισμένα πρὸς διατροφὴν αὐτοῦ τε καὶ ¢ 
πῶν σὺν αὐτῷ χληριχῶν ; ΕἸ δὲ δεῖ καί τι προσθεῖναι 
τῷ λόγῳ, πλεῖον οὗτος λαμδανέτω, ἢ ἐχεῖνος τὸ πα- 
λαιόν" “ὁ μὲν γὰρ στρατιωτιχὰ μόνα διεῖπε, πόλεμον 
καὶ εἰρήνην ἀναδεδεγμένος εἰς φυλαχὴν σωμάτων, ὁ 
δὲ τὴν εἰς Θεὸν ἱερωσύνην, σῶμα καὶ ψυχὴν παραι- 
τούμενος κενδύνων. Ὅσῳ τοίνυν ψυχὴ σώματος χρείτ. 
nov (83), τοσούτῳ ἱερωσύνη βασιλείας" δεσμεύει γὰρ 
αὐτὴ καὶ λύει τοὺς τιμωρίας ἢ ἀφέσεως ἀξίους. Διὸ 
τὸν ἐπίσκοπον στέργειν ὀφείλετε ὡς πατέρα, φοδεῖ- 
σθαι ὡς βασιλέα, τιμᾷν ὡς κύρων, τοὺς καρποὺς 
ὑμῶν καὶ “τὰ ἔργα τῶν χειρῶν ὑμῶν εἰς εὐλογίαν 


* Cáp. ܐܐܡ‎ 


VARIORUM NOTE. 


Eamdem rationem cur sacerdoialis dignius regim 
przferri debeat, adducit quoque inter alias E cars: 
s0stomus tum alibi, tum praecipue homil. ὁ De seri 
Tiaie, lib. v De sacerdotio, cap. 8, et homil. 15 in 
1 ܦ‎ 1 Corinthios, Cum quo tam in re, quam in causis 
rel consentiunt vulgo sancti Patres. Quinimo apud 
Philonem Judeum, libro De legatione ad Caium, 
ntificatus tanto si regnum extollitur, quanto 
Deus et ‫̣ ibws εἰ &[ܐܙܘܦܘܡܢܐ‎ exeellunt. 
Unde injusta r3 Theodoro Balsamone ad ܦܘ‎ 
nonem 7 Trullanum censura in eos, qui ecelesia- 
sticas dignitates" imperatoris anteponunt. Sozo« 
menus libro ir extremo, narrans de imperatorum & 
poutiticum sepultura in eadem apostolorum Eecle- 
ܘܐܘ‎ : Ὡς xal τῆς ἱερωσύνης ὁμοτίμου τῇ βασιλείᾳ 
ig xD 


οὔσης, ps v οὖν ἐν τοῖς le, τόποι, 
πρῶτα ἰχούσης. Cor. ܫ‎ 
^m 


18) "ERES. Deest i vtro cod. nec est neces- D 
tm. ܚ‎ 
i ic. In allero cod. : ܐ‎ 
ολ αμάν, Recti lus, ut peter 
NMerins,fjysloüe, sed glossema, non -erediderim esae 
ετε, sed concionatoris hujusce oet 
1 6re- 


pol » quales sunt ܬ‎ D epi 0 
esse apostolorum, tibi dignitatem clam 
tribunum. gravi injurit sanctissimos viros affi- 


quorum: humilitas esset simulats, si hzec eo-. 


wem essent, Non. seternunt zra lupinis, qui talia 
cimisndunt. Ip. à à 
(80) Ἡτεῖσϑαι vopltsre.An scripserat solum- 


τρϑο ἡγεῖσθε : et. νομίζετε glossa esi? Favent. in- ` 
3 "Ev τῷ Αευϊεικῷ. Desunt m altero cod. Vin- 
Cox. 


Ὅσῳ τοίνυν ψυχὴ σώματος κρείττων. 
ὙΡΆτροι. Gà; 1. 


ο 


8. CLEMENTIS 1 πὸμ. PONT. OPERA πῦδα. - 


strae primitiae se dochmas, wesira exceptitia ὅς. ὑμῶν - προσφέροντες. αὐτῷ, τὰς ἀπαρχὰς ὑμῶν, 


καὶ τὰς δεχάτας ἡμῶν, καὶ τὰ ἀφαιρέματα ὑμῶν, 
καὶ τά δῶρα ὑμῶν. διδόντες αὐτῷ ὡς ἱερεῖ Θεοῦ, 
ἀπαρχὴν δέτου, οἴνου, ἐλαίου, ὁπώρας; ἐρέας (25), 
καὶ πάντων ὧν Κύριος ὁ. Θεὸς ἐπιχορηγεῖ ὑμῖν" 
καὶ ἔσται σοι dy προσφορά σοὺ ܐܢܫܬ‎ εἰς ὀσμὴν 
εὐωδίας Κυρίῳ τῷ Θεῷ euo, καὶ εὐλογήσει Κύριος τὰ 
ἔργα τῶν χειρῶν σου; xal πληθυνεῖ τὰ ἀγαθὰ τῆς γῆς 
σου" ἐπείπερ « εὐλογία εἰς χεφαλὴν τοῦ μεταδιδόντος.» 
: οἱ ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AES < 6 153 
"rt: i 3 a - 
Mica eed ܡܝ‎ 
Χρὴ δὲ ὑμᾶς γινώσκειν, ὅτι εἰ ܬܘܡ‎ ἐῤῥύσατο ὁμᾶς 
Κύριος τῆς δουλείας ἐῶν ἀπεισάκτων  δισμῶν, καὶ 
ἐξήγαγεν ὑμᾶς. ele ἀνάψυξεν, ܘܒܢ‎ Mose ὁμᾶς 
θύειν ἄλογα ζῶα περὶ ἁμαρτιῶν, καὶ καθαρισμοῦ xa 
ἀποπομπαίων καὶ λουτρῶν συνεχῶν xal περιῤῥαντη- 
ρἰων' οὐ δήπου xal τῶν εἰσφορῶν ὑμᾶς ἠλευθέρω- 
σεν (34), ὧν ὀφείλετε τοῖς ἱερεῦσι, καὶ τῶν εἰς τοὺς 
δεομένους εὐποιιῶν. Λέγει γὰρ ὁ Κύριος ὑμῖν ἐν τῷ 
- Εὐαγγελίῳ". € Ἐὰν μῇ περισσεύσῃ ὑμῶν ἡ δικαιοσύνη 
πλεῖον τῶν γραμματέων καὶ Φαρισαίων, οὗ μὴ εἰσέλ» 
ϑητε εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. ν Οὕτως οὖν 
:݇ܬ ܗܘܗ‎ d διιαιοσόνη piov, ܙܬ‎ ' τῷ πλέον“ ὁμᾶς 
πρόνοιαν ποιεῖσθαι τῶν ἱερέων καὶ τῶν ὀρφώνδν ᾿ 
τῶν χηρῶν ܐܡ‎ πάντων δεομένων (36 ὡς véfpawe ’ 
ταν « Ἕσχόρπισεν, ἔδωχε τοῖς πένησιν,  ܬܫܘܙܘ‎ 
σύνη αὐτοῦ μένει εἰς τοὺς αἰῶνας, » Καὶ πάλιν" 
« Ἐλεημοσύναις xal πίστεσιν ἀποκαβαίρόνται ἅμαρ- 


5 


amunera; primitias frumenti, viti, olei, pomorum, 
lans, emnium denique qus vobís Deus: concesserit. 
Si ita tegesseris, -erjt, oblatio tus accepts in odo- 
rem suavitatis Domino: Deo tuo, εἰ benedjcel Do- 
minus operibus manuum tuarum, e£ multiplicabit 
bona terre-tum; quóniam «Benedictio im capite 


ejus.qui largitur δν 
. ""CAPÓT XXXV. 
(Quod Judaica leges, et Erehgelun, pracipiant ܡܡ‎ 


Scire autem: vos. oportet, quod licet liberaverit 
vos Dominus.a servitute ascijorum. vinculorum , 
exuxeritque im. refrigerium ac reereatioweta, non 
amplius permittens vobís breterum amküantium 
sacrificia pro delictis; εἰ licel exemerit vos ab ex- 
piationibus, victimis emissariis, layationibus assi- 
duis, et lustrdlibus aspersionibus : neutiquam ta- 
mien a collationibus, quas sacérdolibus debetis, vos 
liberavit, nec a munificentia érga pauperes. Vobis 
enim ait in Exaugelio Dominus : «Nisi abundáverit 
justitia. vestra plusquam scribarum et phariseorum, 
non intrabitis in regnum celorum *'.» Sic igitur re- 
dundabit justitia vestra, cum majorem sacerdotum, 
pupillorum, vidusrüm, egentiumque omnium curam 
gesseritis, sicui scriptum est: « D:spersit, dedit 
pauperibus, justitia: ejus manet in szcula **. ܙ‎ Et rur- 
sus : « Éleemosynis εἰ fide purgantur peccata **.» Et 
ilerum : « Anima 'qux benedicit, tola recta est t.» 


ergo tu facies, uti Dominus constituit; et 88 C τίαι. » Καὶ πάλιν: « Ψυχὴ εὐλογημένη, πᾶσα‏ ܙܐ 
cérdoti tanquam mediatori inter Deum acindigos ἁπλῇ (86). ν» Οὕτως οὖν ποιήσεις σὺ, ὡς ὁ Κύριος δι-‏ 


9. ."» Prov. xv, 91. 3 Prov. xi, 25. 


vseudo-Chrysostomus ad Mattb. xxm, 25. Préeterea 
4d decimas Deo Ecclesii$que persolvendas babemus 
exhortaones SS. Ambrosli, Augustini, aliorum. 
Domos tunc, inquit martyr Cyprianus in. fine tra- 
€tatus De unitate Kcclesia, εἰ fundos: venumdabant, 
αἱ thesauros sibi in calo reponentes, distribuenda i. 
wsus indigentium pretia apostolis offerebant. At nunc 
de patrimonio nec decimas damus; et. cum vendere 
jubeat Dominus, eminus potius et augemus. Et B. 
lieronymus ad Malachis caput m: Quod de de- 
cimis primitiisque dizimus, que olim dabantur a po- 
pulo sacerdotibus ac levitis, in Ecclesia quoque po- 
pulis intelligite, quibus preceptum est, non. solum. 
decimas dare et primitias, sed εἰ vendere omnia qua 
habent, et dare pauperibus, εἰ sequi Dominum Salva- 
torem. Quod αἰ facere solumus,, salto Judeorum ¬ 


imitemur exordia, ut pauperibus partem demus eo 
toto, et sacerdotibus ac levitis Rondrém dekitum dies 
ramus. Cor. t 4 


Hac νουὺκ in ólro- 


* Prov. xi, 36. *' Matth, v, 38. * Psal. cxr, 


VARIORUM NOTAE. 


*Epéuc. lle Capellius, de quo paulo supra, 
ao sobolis, ostendit a se lectum Pec. ide 
Jib. vit, cap. 99. Ip. — Alter. codicum Vipdobon. 
ἐλαίας, elem, cujüs -decimie solvebantur, cum sale 
eanderetur, seorsum a Sociis olej, quod e.rhatu- 


rioribus oleis exprimitur. μας. — — 
(24) Οὐ δήπου xal τῶν εἰσφι ὑμᾶς ἡλευ- 
δέρωσεν. Veleris legis decimz, δεχάδαι, δευτερο- 
(ut cum Hieronymo loquar 


δεχάδαι, 
circa initium libri xiw in Azechielem), primitiz, 
rüiones, voluptaria dona, ministeria, viclimze, 
uetus, vota, primitiva, primogenita, omnesque 
oblationes ac pensiones sacrg duo complecteban- 
ttr; nimirum, naturale aliquid, et aliquid quod ao- 
cant positivum. Ad naturam,.sive ad rectam ra- 
"tionem.moresque bonos pertinebat sacris operan- 
tium et | όσῳ áfflictorum sustentatio per ejus- 
modi collationes; positivum vero et certis regulis a 
"Deo determinatum erat reliquum. Atque posteriori 
quidém per. Novum: Testamentum abrogato, prius 
obligat etiam Christianos, qui tenentur, sive daudo 
decimas οἱ primitias, sive alio quo Ecclesie visum 
fuerit modo, clericorum et inopurt necessitatibus 
subvenire. Hine interdum Patres de decimis tan- 
quam abolitis disserunt, ut Kpipianius hieres] 8, 
cap. 6, et Chrysostomus homil. 74 in Mattheum : 
> interdum mon sublatas fuisse aiunt, ut fuse Ori- 
genes bom. 14 in Numeros, ubi consimiliter Δια- 
παγεῖ adhihet testimonium Matth. v, 21, et obiter 
Chrysostomus oratione 5 adrersus Judevos, aique 


. . CONSTITUTIONES APOSTOLICJE. LIB, TI. 


ess 


ετάξατο" καὶ δώσεις τῷ ἱερεῖ τὰ ὀφειλόμενα αὐτῷ, A. purificationis et indulgentke, dabis quz ipsi deben- 


tur, videlicet. primi arem et tórcularis, nec non 
oblationes pro peccatis. Te enim largiri decet; illum 
vero dispensare, quatenug oeconomum et procurato- 
rem rerum ecclesiasticarum,-Cave tamen ne episco- 
pum ad numeros.voces ; neque dispensationem illius 
observes, quo modo eam gerai, aut quando, aut 
quibus, aut ubi, àut an. bene, an male, am prout 
.convenit, Habet quippe rationum petitorem Dpmi- 
nue Deum, qui hanc oconoriiam in manus ejus di- 
misit, quippe eum sacerdotio. tanli honoris ae loci 
dignatus est. 


CAPUT ΣΧΣΥΙ. 
Commemoratio decem ux mandatorum ; et quo modo 
ea . 


Habe pri oculis timorem Del, semper decem Dei 
mandatorum memor. Domínum Deum unum ac so- 
lum diligere ex totis viribus. Non attendere. Idolis, 
aut hujusmodi diis, nempe inanimis, aut bestiis, 
aut dzernonibus, ** Cognosce creationem Dei novam 
ac praecipuam, quie pet Christum co»pit, οἱ Sabba- 
tum: eelebrabis proptet eum qui operari et'ereare 
quidem desiit, sed non desilt providentia sum gu- 
bernare; Sabbatum, inquam, in meditatione legum 
divinaruym, non in. vacatione x»anuum consistens. 
Omnem illicitam cupiditatem. relice : item omnem 
noxam, quz in hominum perniciem vergit; emnen- 
que iram, Parentes honora, 'ut originis. auctores. 
« Dilige proximum tuum ut teipsum *; » Egentibus 


ἀπαρχὴν ἅλωνος καὶ ληνοῦ καὶ περὶ ἁμαρτιῶν, ὡς 
μεσίτῃ Θιοῦ καὶ τῶν δεομένων χαθάρσεως καὶ παρ- 
αἰτήσεως, “Σὰ μὲν γὰρ διδόναι προσήκει, οἰλονομεῖν.. 
δὲ ἐχεῖνον, ἅτε οἰχονόμον χαὶ διοιχητὴν τῶν ἔχχλη- 
σιαστιχῶν πραγμάτων. 00 μέντοι λογιστεύσεις͵ σου 
τὸν ἐπίσχοπον ᾿(27), οὐδὲ παρατηρήσεις τὴν δίχονο- 
μίαν αὐτοῦ, πῶς ἐπιτελεῖ, ἢ πότε, ἢ τίσιν, ἢ ποῦ, 37 
εἰ καλῶς, ἢ φαύλως, ἢ δεόντως. "Ἔχει γὰρ. λογίστὴν 
Κύριον τὸν Θεὸν τὸν ἐγχειρίσαντα εἰς τὰς χεῖρας αὐ- 
ποῦ τὴν οἰχονόμίαν ταύτην, καὶ χαταξιώσαντα αὐτὸν 


τῆς ἱερωσύνης τοῦ τηλιχούτου τόπου. 
[ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AG". 
- "Yxdj τῶν δέκα τοῦ Θεοῦ ων, καὶ ὅπι 
πι τ eene ܗ‎ 


Πρὸ ὀφθαλμῶν ἔχε τὸν τοῦ Θεοῦ φόδον, πάντοτε P 


μεμνημένος τῶν δέχα τοῦ Θεοῦ λογίων. ᾿Αγαπᾷν Κύ- 
Ρῖον τὸν Θεὸν τὸν ἕνα xal μόνον ἐξ ὅλης τῆς ἰσχύος (38). 
ΜΗ προσανέχειν εἰδώλοις, fj τισιν ἑτέροις, ὡς θεοῖς 
ἀψύχοις, ἣ ἀλόγοις, ἢ δαίμοσιν. Γίνωσχε δημιουργίαν 
Θεοῦ διάφορον, ἀρχὴν λαδοῦσαγ διὰ Χριστοῦ, καὶ 
σαδδατιεῖς διὰ τὸν παυσάµενον μὲν τοῦ ποιεῖν, οὐ 
πανσάµενον δὲ. τοῦ προνοεῖν, σαδδατισμὸν μελέτης 
νόμων, οὐ χειρῶν ἀργίαν. Πᾶσαν ἔκνομον ἐπιθυμίαν 
ἅπωσαι, πᾶταν λύμην τὴν ἐπὶ διαφθορᾶς ἀνθρώπων, 
πᾶσαν ὀργήν. Γονεῖς τίμα, ὡς αἰτίους γενέσεως. 
«᾿Αγάκα τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν. ν Κοινώνει 
βίου τοῖς δεομένοις. Ἑπιορχίαν καὶ πολυορχίαν μά- 
ταῖον φεῦγε" οὐ γὰρ ἀθωωθήσῃ. Μὴ ὀφθῇς παρὰ τοῖς 


Ἱερεῦσε κενὸς (29), καὶ τὰ ἐχούσιά σου ἐνδελεχίζων @ eominunica que ad vitam necessaria sunt. Perju- 


rium et frequens cum vanitate jusjurandum fuge ; 
non enim innocens 86 impunitus eris. Non appa- 
reas coram sacerdotibus vacuus, sed voluntaria tua 
dona offer jugiter ; et ad Christi ecclesiam adire ne 
deginas, quinimo mane ante ore opus aecurre, 
similiterque vespere veni, ut gratias Deo agas quod 
vitam tibi largitus est, Operare, esto assiduus, Ía- 


(|, ad Magnes, 9, "5 Mattb: v, 45. 30 αἱ, εἰς τὸν πορθανᾶν ὃ δύνασαε. βάλλων, χοι- 


πρόσφερε’ καὶ τῆς Χριστοῦ ἐκκλησίας μὴ ἀπολέίπου, 
ὀρθρίζων εἰς ᾿αὐτὴν πρὸ παντὸς ἔργου, καὶ πάλιν 
ἑσπέρας εἰς αὐτὴν ἀπάντα, εὐχαριστῶν Θεῷ ὑπὲρ ὧν 
σοι τὴν ξωῆν κεχάριᾶται. Ἔργοπόνει, ἐνδελέχιζε, χο- 
πία, πρόσφερε Κυρίῳ τὰ; ἐχούσιά σου. « Τίμα, γάρ 
φησι, τὸν Κύριον ἀπὸ σῶν δικαίων πόνων.» Εἰ εἰς τὸν 
Χορδανᾶν Ἡ (50) οὐ δύναται βάλλειν, ¥ χοϊνώγει τοῖς 

'! 1. Tgnat. mi 
νώνει, Sic uterque 'indobon. 


VARIORUM NOTAE. 


Inepte editores Theodori Bal- 
n initio paginze 4076 tres. ulti- 
mas voces paginse: praecedentis 1075 posuerunt, ἐν 
τοῖς ὕμνοις. Ip. 

0 Ἰσχύος. Alter codex addit σου. Ομ. 

(29) Μὴ ὀρθῇς παρὰ τοῖς ἱερεῦσι κενός. Modi- 
eum rquet loca Scripture Exodi xxu, 15; Deu- 
teron, xvi, 16, et Ecclesiast. xxxv, 6. Cor. 

50) Εἰ slc τὸν: Kopfavav. Omnino preferri de- 
bet lectio marginis. Κορβανᾶς, Κορδωνᾶς, Χορδο- 
vds, est Josepho sacer thesaurus; Hieronymo Ga 
zophylacium, et dona Dei, Deducitur Corban, quod 
proprie significat munüs Déo oblatum, seu, quem- 
aümodum in libro De nominibus Hebraicis apud 
Tlieronymum vertitur, oblationem. S. Hilarius ad 
Matthei xxvi, 6: Nequé in. Corbonam,' id est in 

- oblationem petunia admisceri liceret. Unde immerito 
arguitur S. Chrysostomus (cujus verba in Lexicum 
Suum transtulit Favorinus), quià scribit ad ,Mat- 
lhzi caput xv: Κορδόν οὐχ ἔστι δωρεὰ καὶ vtpote, 
ἀλλὰ προσφορὰ χὺρίως λέγεται. Scio LXX, Marcum 


Κύριλλος Δόμνῳ........ 


sallem ad veritatem Hebraicam. Céterum benedi. 


cere, idiotismo lingue sancte, est benefacere : τὸ. D samonis in eo titulo, 


eteque hie inter testimonla De eleemosynis et muni- 
ficentia textus iste proverbialis collocatur... Cor. 
(27) 00. ܝ‎ σου τὸν ἐπίσκο- 


πον. fiue 


γὰρ χαὶ κτήσεις ἀκινήτους, ἀνεχποιήτους ταῖς boon- 
σίαις σώζεσθαι η Mà τοῖς (vel τούς) 
κατὰ χαιρὸν τὴν θείαν διέποναιν (vel διέποντας) legi 


00) e oportet. epistole titulum, hoc pacto : Τοῦ 
ܬ‎ [ματρὸς “μῶν Κυρίλλου ή 
Ἀλεθοδρείς πιστολὴ χανογιχὴ πρὸς 0: 9 


CLEMENTIS 1 RON. PONT. OPERA DUBIA. 3 vn‏ .3 ܐ 
bora, offer Domino spontanea tua. Ait enim Scri- A ξένοις ἕν, ἢ δύο, ἢ πέντε λεπτά. Θησαύριζε σαντῷ‏ 


τὸν οὐράνιον πλοῦτον, ὃν οὔτε σὴς, οὔτε χλέπται λυ- 
μανοῦνται. Καὶ ποιῶν οὕτω, μὴ κρῖναι τὸν ἐπίσκοπόν 
σου | τὸν συλλαϊχόν" ἐὰν γὰρ κρίνῃς τὸν ἀδελφὸν, 
κριτὴς ἐγένου, μηδενός σε προχειρισαµένου' τοῖς γὰρ 
ἱερεῦσιν ἐπετράπη χρίνειν μόνοις" ὅτι εἴρηται αὐτοῖς" 
«Κρῖμα δίκαιον κρίνατε, » Καὶ πάλιν' « Γίνεσθε τρα- 
παζίται δόχιμοι (94). ܙ‎ Ὑμῖν γὰρ οὐχ ἐπιτέτραπται. 


ptara : « Honora Deminum de justis tuis laboribus ^.» 
1n Corbonam mittere si non potes, saltem peregri- 
mis unum, vel duo, vel quinque zra minuta tribue**, 
Thesauriza tibi exelestes divitias, quas neque tinea, 
meque fures devastare queant?*, Hac agens, noli 
episcopam tuum judicare, neque laicum gregalem 
tuum; mam si fratrem judices, judex absque ele- 


9 Proy in, 9, * Marc. ma. * Matth. vi, 20. 
VABIORUM NOTAE. 


Equidem doctorum virorum sententiss studiosos do- 
etrinarum non fugiunt. Meam ego paucis verbis le- 
ctori examinandanr ità propono, Ex iraditione, sive 
non scripta, sive in quodam melioris nota 8| 
pho relata ferebatur, divino Novi Testamenti ora- 
culo pronuntiari : Estote probi trapesite.. Id aliquis 
compertum apposuit ad oram codicis sui, Matth, 
xxv, 27, et Luc. xix, 25, ubi τραπεζιτῶν mentionem 
factam videbat. Alius adnotandum putavit ad locum 
consimilem Apostoli 1 Thessal. v. 21. Tertius for- 
san, tribus in praedictis locis collocavit. Ac nescio 
an non etiam seriptum fuerit in margine Epistolas 
primm Joannis cap. rv, vers. 4. Inde poslea ín sa- 
crum contextum verba'spuria irrepserunt. Qao fa- 
etum, ut velut Scripture, velut evangelica, velut 
Christi , velut apostolica , velut Pauli , velut 
Christi simul et Pauli (quod videtur pulasse Secra- 
τες) citarentur, Certe cum textibus memoratis so- 
lent conjungi. Remque declarat Cyrillus Alexandri- 
nus, Tp qb ibasisadiih cu δ ux κος Παῦλός 
φησι" Γίνεσθε got τὶ ται, πάντα δοχιμάζετε, 
* καλὸν ας σον. εἴδους pier qua 
[n Quae posteriora leguntur in dicta Epistola ad 
C "Ehessalonicenses. Itaque notari meretur ingens Ru- 
"fini contidentia : qui eo quod nostrum lestimonünn 
non reperiret in apostolicis exemplaribus quibus 
guber, rende locum de in Lnd lii- 
storia, γίνει 1 ἱπεζίται, non est 
tatus, sed pro eo subsit, Omnia agi que to- 
πα ssnt tenete; quo modo dictum ܬܢ‎ [| 
Thessalon. v, 21, adducit S. Augustinus libro De 
matura εἰ gratia cap. 29. Minoris errati reus argui 
tur Nicephorus lib. x, cap. 96, ubi m n: 
sioricum pro more compilans, quod ilie Ghristo εξ: 
- aécribit; δὶ Γθεῖου λόγον ܢ‎ 
generali ε 


T E 
weenon ista Damasceni-pariter citati zFa- ^ ^ 


ܫ 


Καλάπερ 
μον | 


evangelistam, et Josephum explicare per δῶρον-8οὰ 
ab illis δῷ ܘ‎ duntaxat de Too pietatis, 
Δῶρον τῷ Κυρίῳ reddunt. LXX, Levit. 1, 10, et τι, 
4, et τὶ, 4. Δῶρον τῷ θεῷ ap Epiphanium hzre- 
si 55, cap. 4; εἰ δῶρον in Josepho lib.'1 con- 
tra Apionem siatim ἃ medio. Neque enim sollicitare 
)ܘܙܘ ܕܘ‎ Josephi lectionem, cum δῶρον Θεοῦ eodem 
woo dicat, quo alibi χρήματα Θεοῦ, et θεοῦ θησαν- 
e quove 5. c. XXI, v. 4, posult và δῶρα τοῦ 
Ji, munera Dei. Cor. 


(91) Γίνεσθε Ἴται δόκιμοι. Mandatum hoe, 
licet nullibi Scripturarum exstet, laudatur tamen 
tanquam Scripture eliam ἃ Clemente Alexandrino, 
sub finem Stromatei 1; Origene ad Matth. xxi, 25, 


34; xxiv, 4, 5; Pamphylo, initio Apologetici 
ipeo: Palladio, De οἷια "Chrysostomi sit N- 
Historie ecclesiastice Vb. τ. c. 26. Evan- 


icum antem esse tradunt cum. i" llle hzeretico , 
apud Epiphanium.bxresi 44, c. 2, anus, col- 
Jatiene 1, eap. 20, et n, ο.. 9. aique anctor Que- 
Canario, Nazianzeni fratri, ascri- 
; responsione ad interrogationem 140. Qui 


loeus effietus est ex illo citato Palladii, seri- 
Caesario recontioris. Christo tribuunt preter 
ju] ires, Clementinorum 


ater homil. 2, n. 
il. 5, n. 50, et bomil. 18, n. 20: Origenes 
In Joannem 2d cap. vn, vers. 20; Hiero- 
δὲ Chi 


5 


τό, Ser- 


et tom. ,ܐܫܡܫ‎ ad. cap. Pd vers. ien Ath: 15 
εἶτοα principium, m 
H ܒ‎ eatechesi vi, in fine ολα 
homilia in principium Proserbiorum ante medium 
€t τὰ ἐνείαι, 33; 11,3; v, 20; Gregorium Nazian- 
zenum carmine 48, ς Ambresium in 
Luce xix, 45; Bieroi ܐ ܠ‎ adver- 
sus Rufsum rd 4, lib, m Commentariorum ja 
Epistolam αὐ ܘܡܬ‎ capitis rv, et ad 
wt ντο in Epistolam ad Philemo- 
vers. 5; Procopium Gazeum super Levi- 
ticum pag. $5; Éregorium Papam lib. i Mora- 
lium cap. 26; Damsscenum Ortáodoze fidei lib. iv, 
cap. m et Épiphanium diaconum, sermone pane 
ܗܪܡ‎ Synoism generalem. imam. Quseritui 
55 quid de celeberrimo pepe lum 6 


ܚ CONSTITUTIONES APOSTOLICA.—LIB. 1i.‏ ܚ 
Τοόναντίον γὰρ εἴρηται τοῖς ἔξω τοῦ ἀξιώματος τοῦ A ctione effectus e» ; atqui solis sacerdotibus judicare‏ 
διχαστιχοῦ, f| διδασχαλικοῦ (52) ὑπάρχουσι" « Μὴ δὲ concessum , quippe quibus dietum εἷς : « Judi-‏ 
κρίνετε, καὶ οὐ μὴ χριθήσεσθε.» clum justum judicate?; » οἱ rursum : « Ee‏ 
vobis autem id non est permissum ; imo contra, iis qui dignitatem aut judicis aut‏ ܐ Vote probi trapezitas?*:‏ 
ܙ ,^-** magistri non babent, dictum est : « Nolite judicare, εἰ nen judicabimini‏ 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AZ. CAPUT XXXYIL 
xal συκοφαντῶν" καὶ δέως De. aceusatoribus et delatoribus; et judes non 
[puc πιστεύειν ἢ ἀπιστεῖν. e queat Uh ferio ܠ‎ 


τούτοις 
τὸν ET s μετὰ pi. ἐξετάσεως. kibita diligenti inquisili 


"Foy μέντοι ἐπίσχοπον δεῖ κρίνειν ὀρθῶς, καθὼς Porro.episcopum oportet recte judicare; sicut 
γέγραπται" € Τὴν δικαίαν χρίσιν χρίνετε. » Καὶ ܐܧ‎ + seriptum ο: « Justum. Judicium. Judicate**; y et 
«λαχοῦ: «Τί δὲ καὶ ἀφ' ἑαυτῶν οὐ xplvecs τὸ 60! ;ܕܡܫܡ‎ — alibi: « Quid vero a vobis ipsis quod justum est 
Ῥίνεσθε οὖν ὡς ἀργυρονόμοι ἐπιστήμονες, Καθάπερ — non Judicatis*! ? » Estote igilur tanquam argentarii 
γὰρ οὗτοι τὰ φαῦλα τῶν νομισμάτων ἀποχρίνουσι, τὰ. periti. Ut enim illi nummos: adulterinos rejiciunt, 
ܝ‎ δόχιμα οἰχειοῦνται" τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον xal τὸν Β probos autem retinent ; eumdem ad modum oportet 


ut episcopus quae non habent maculam complécta- 
Tur, quz autem máculosa sunt, vel curet, vel si 
desperanter laborent, abjieiat; non tamem statim 
amputet, nec quibusvis credat ** ; fit enim nonnun- 
quam, ul aliqui zsulatione ac invidia ducti adver- 
sus (ratrem falsam accusationem instituant ; ut olim 
Babylone duo senes adversus Susannam**, utque 


: Agyptia mulier contra Josephum *, Talia tu, qui 


ἐπίσκοπον χρὴ, τὰ μὲν ἄμωμα κατέχειν, τὰ δὲ ἐπί-- 
goga t ἐεραπεύειν, ἢ ἀνιάτως νοσοῦντα ἀποῤῥίπτειν" 
xa) μὴ τἀχέως κόπτειν, μηδὲ οἷς δήποτε πιστεύειν" 
ἐγχωρεῖ γὰρ τινας καὶ διὰ ζῆλον, 1] φθόνον κατά τινος 
ἀδελφοῦ ἐνστήσασθαι ψευδῆ κατηγορίαν" ὡς οἱ δύο 
πρεσδύτεροι ἐπὶ τῆς Σωσάννης ἐν Βαδυλῶνι, καὶ ἡ 
Αἰγυπτία ἐπὶ τῷ Ἰωσήφ. Σὺ οὖν, ὡς Θεοῦ ἄνθρωπος, 
τὰ τοιαῦτα μὴ προχείρως παραδέχου, ἵνα μὴ ἀνέλῃς 


τὸν ἀθῶον καὶ ἀποχτείνῃς τὸν δίκαιον. Ὁ γὰρ τοιαῦτα — homo Del es, non temere admittes, ne forte ἱππὸ- 
παραδέχεσθαι θέλων, ὀργῆς πατήρ ἔστι μᾶλλον ἣ εἰς — centem perimas, οἱ occidas justum. Qui enim hac. 
ρήνηφ ὅπου δὲ ὀργὴ, ἐχεῖ ὁ Κύριος οὐχ ἔστιν" ἡ yàp — libenter audit, magis irs pater est, quam pacis; ubi 
ὀργὴ τοῦ Σατανᾶ ὑπάρχουσα φίλη, λέγω δὲ, f| παρὰ. vero ira est, hine Dominus abest; quia ira Satans 
τὸ δίκαιον χινουμένη διὰ τῶν ψευδαδέλφων, οὐδέποτε — amiea; illam dico, qux, a falsis. fratribus contra 
ἀφίησι γενέσθαι ἀμόνοιαν ἐν τῇ Ἐχχλησίᾳ. Ὅθεν ἐπι- ܨ‎ sequitatem coneitata, nunquam concordiam In Ec- 


clesia subsistere patitur. Unde cognitis iis bomini- 
bus, imprudentibus, contentiosis, aemulis, malevo- 
lentibus, nolite fidem illis habere ; quin potius cum 
eos audieritis fratrem criminari, cautionem adhi- 
bete ; qnia homicidium ludus illis videtur ac nih;- 
lum ; et ubi nemo suspicatur; prosternunt hominem. 
Tu ergo accusatum considera, et sapienter expende 
mores illius, qui ac quales sint ; et εἱ accusatorem 
vere ac juste loqui compereris, secundum Domini 
Gectrinam facito; reum assumptum solum, nemine ° 
presente argue, ut poenitentiam agat : quod si non 
patitur se persuaderi, adhibitis duobus vel tribus, 
ipsi quantum déliquerit ostende**, admonens eum 
€um mansuetudine ac disciplina ; quoniam « in eorde 
corde autem impru- 


dentium non dignoscitur **, 


9.9 Luc vi, 57, 5 Jo. vi, 24. '! Luc xu, 57. 2 Laus - 


* Gen, xxxix. 9 Matb.. xviu, 15... 9 Prov- 


D bono requiescet sapienti 


*! Dan. xin. 


Ὑινώσκοντες τοὺς τοιούτους ἄφρονας, ἐριστὰς, ζηλω- 
τὰς, χαιρεσικάχους (88), μὴ πιστεύετε αὐτοῖς- ἀλλὰ 
καὶ παρατηρεῖσθε τοὺς τοιούτους, ἀκούοντές «t παρ᾽ 
αὐτῶν κατὰ ἀδελφοῦ" ὅτι οὐδὲν ἐν ὀφθαλμοῖς αὐτῶν 
φόνος" καὶ οὗ τις οὐχ ὑπονοεῖ, καταδάλλουσιν ἄνδρα, 
Σὺ οὖν πρόσεχε τῷ χατηγορηθέντι, ἐν σοφίᾳ παρατη- 
ρῶν τὴν ἀναστροφὴν αὐτοῦ, τίς καὶ ὁποία τυγχάνει" 
καὶ εἰ εὕροις αὐτὸν ἀληθεύοντα, κατὰ τὴν τοῦ Κυρίου 
διδαχὴν ποίησον, χαὶ μόνον παραλαδὼν τὸν χατηγο- 
φηθέντα, ἔλεγξον αὐτὸν, ὅπως μεταγνῷ, μηδενός σοι 
συμπαρόντος. ΕἸ δὲ οὐ πεισθείη, γενόμενος δεύτερος, 
ἢ τρίτος, οὕτως αὐτῷ ὑπόδειξον τὸ πλημμέλημα, 
νουθετήσας αὐτὸν ἐν πραότητι καὶ παιδείᾳ" ὅτι «ἐν 
καρδίᾳ ἀγαϑῇ ἀναπαύσεται σοφία; ἐν δὲ καρδίᾳ ἀφρό- 
νῶν 00 διαγινώσκεται.» 


" Deut, ܕܐ‎ 46, "m 2n ne. e DE 
d.tur a Gedreno, Vide Vi 
xv, 50. 


VARIORUM NOTAE. 


x. Omiseram motare _ Constitutoris, 
precepto, Estote probi iri M otra, 
dato, congruere cum oratione Dionysi ili Alexandrini 
de eodem dicto πρὸς τοὺς ܘ‎ : 
σα lamen id vócis Ρεν generali habuisse. 


PONT. OPERA DUBIA. ܝ‎ 
A ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AR'. 
“Ὅτι χρὴ (55) τοὺς ὦ ἁμαρτάνοντας ἰδιαζόντως ܨ‎ 


1 
Ἐὰν οὖν πεισθῇ ἐπὶ στόματος τῶν τριῶν ὑμῶν, 
εὖ ἂν ἔχοι" εἰ δέ τις σχληρύνοιτο, εἰπὲ τῇ ᾿Ἐκκλησίᾳ” 
ἐὰν δὲ xal τῆς Ἐκκλησίας παραχούτῃ, ἔστω σοι ὡς 
ὁ ἐθνικὸς καὶ ὁ τελώνής: ܐܘܡ‎ μηκέτι αὐτὸν ὡς Χρι- 
στιανὸν παραδέχου ἐντῇ Ἐχκλησίᾳ, ἀλλ᾽ ὡς ἐθνικὸν 
παραιτοῦ: εἰ δὲ βούλοιτο μετάνοεῖν, προαλαμθάνου" 
οὐδὲ γὰρ τὸν ἐθνιχὸν, ἢ τὸν τελώνην εἰς ܡܙ‎ 
παραδέχεται (86) ἡ Ἐκκλησία, πρὶν ἢ ἱεταγνῷ ἔχα- 
στος αὐτῶν ἔχ τῶν προτέρων ἀσεδημάτων' τοῖς γὰρ 
μεταμελομένοις τόπον μετανοίας ὥρισεν ὁ Κύριος 
ἡμῶν Ἰησοῦς, ὁ Χριστὸς {67) τοῦ Θεοῦ. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Αθ’. 
Παρᾳδείγματα ἐπὶ μετανοίας 
Καὶ γὰρ ἐγὼ Ματθαῖος, εἷς τῶν ܘܬܘ‎ τῶν ἐν 


ΟἸΕΜΕΝΤΙΒῚ ΒΟΥ.‏ .8 ܙ 


τοι 
CAPUT XXXVIII. 


ὃς‏ ܘ recipere , perdite‏ ̈ܝ 


Si ergo ἴῃ ore trium vestrum persuasus fuerit, 
bene babet; sin aliquis obduret, dic Ecclesie *'; 
quam si non audierit, sit tibi sicut ethnicus et pu- 
Blicanus; nec amplius eur tanquam Christianum 
ܘܐ‎ Ecclesia relinque, sed. (anquam ethnicum remo- 
ve; volentem tamen resipiscere, suscipe; meque 
enim ethnicum vel publicanum in communione ré- 
; epit Ecclesia, priusquam eum priorum lmpietatum 
peniteat; Dominus enir- noster Jesus, Christus 
Dei, mores muiantibus igsutuit poenitentiam. 


CAPUT XXXIX. 
Ετοπρία penitentia. 
Elenim ego Mattheus, unus ex duodecim, qui 


vobis in hac doctrina loquuntur, sum apostolus, et τῇδε τῇ διδασχαλίᾳ λαλούντων ὑμῖν, εἰμὶ ἀπόστολος" 
quidem: qui prius fuéram publicanus; qui vero nunc — xdi αὐτὸς ὧν τελώνης μὲν πρότερον, νῦν δὲ διὰ τοῦ 
per füdem misericordiam consecutus sum, priorum πιστεύειν ἡλεημένος, μετεγνωχώς τε τῶν προτέρων. 
«peram peemitens, et digaus habitus ut apostolus eb πράξεων, καὶ ἠξιωμένος ἀπόστολος εἶναι καὶ κήδυξ 
werbi.divini praeco :efficerer. Et Zaecheus, quem τοῦ λόγου, καὶ Ζαχχαῖος, ὃν ὁ Κύριος προσθλάδετο Ly. 
Dominus ponitentem ac illi supplicantem recepit, μετανοίᾳ δεηθέντα αὐτοῦ, ὁμοίως xal αὐτὸς τελώνης 
jpse. etiam publicanus antea-fuit. Jar vero milites, τὸ πρότέρον ὑπῆρχεν. Ἤδη δὲ καὶ στρατιῶται xàl, 
οἱ turba publicanorum? cum: accedunt ad Domini- τελωνῶν ὄχλος προσελθόντες τῷ Kop περὶ με- 
εὐ; de pomitenti& sermonem, a próphét& Joanne ^ τανοίας λόγῳ, ἀκούουσι παρὰ τοῦ: προφήτου Ἰωάν- 
pesi baptismum audiuát : « Nibil amplius quam νου μετὰ τὸ βάπτισμα" c Μηϑὲν πλέον παρὰ τὸ διατε- 


ταγμένον ὑμῖν ποιεῖτε. » Ὁμοίως δὲ καὶ τοῖς ἐθνικοῖς 


ο οὐκ ἀπέγνωσται- ἡ ζωὴ, ,ἐὰν μεταγοῇσαντες; ܗ‎ 


ἀπιστίαν ἀποδάλλωσιν. Ὡς" τελώνην οὖν ἢ ἐθγιχὸν 
ἔχε τὸν ἐπὶ καχῷ ἐργῳ ἐλεγχθέντα, καὶ μὴ μεταγι- 
νώσκονία. Ἐὰν ὕστερον μετανοῇ χαὶ ἐπιστρέφῃ ix 
τῆς πλάνης (68): ὡς χαὶ τοὺς ἐθνικοὺς (69) ὁπόταν 


uod: constitutum et - vobls ;. facite "5, » Similiter 
spe deplorata- esi vità ethmicorum, mode peniten- 
tia: dueti abjielant incredulliaotem. Kaque velut eth- 
nitum et publicsaum hàbe'eum, qui in malo opere 
deprehensus poenitentiam : detrectat. Si vero postea 
-tenteniiam-mrutet, et ab errore se retrahat : quem- 


** Matth. xvin, 45. }5 Laczun, 15. 


YABIORUM. NOTAE. 


in màlo obdirati. Generslitérqué dícitur ab Hispa- 
his, coneilii Valentini can, 4 : Sacrosameta Evaw- 
'gelia anie: munerum illalionem, vel missam Catechu-. ¬ 
menorwm, in ordine lec'onum, post. Aportolum. [e- 
vip Pr eng salutaria precepta. Doinini hostei 
hristi, vel sermonem. sacerdotis, nou solum. 
en sed etiam catechuimeni, ac pemilentes, εἰ on- 
set qui ez: disereo aunt, audite licituni habeant, Sic 
enim pontificum icaHome audita monnullos:- ad 
fidem attractos evidenter scimus, Et antea. quem 
Afri, concilii Carthaginensis ὁ, cap. 84: Ui epiaco- 
pus nullum: prohibeai ingredi Ἔοι iam,el audire 
verbum Dei, isi dentium, sive. hereticum, sive Ju- 
deum , usque od: inissam zalechumenorum. Quod. ca- 
0 ὶ lib. ut; cap 38, attribujt conei- 
ijo apud Y: ܚܚ‎ eap. 16, forsan per eges 
gynpovixóv. "Afros tamen tempore: Tertulliani non 
M9 ensis, conjici datur per ^ libri De fra- 
acriptione hereticorum, cap. eu In primis. quis ca- 
lis, μι adeunt, 


D αι 0 
n 
[ja b: n, ag. δ᾽ πὰ 


D 


ܕ ܠ dia‏ 


κλπ Titulus ܠ ܐܪܐ‎ 
ܓܓ‎ Meri ts de- 

«od. Vind. omissis‏ ܐܬܘܐ Ita‏ . ܕ 
AR eu‏ 


; Vind. ܳܐ‎ ψωκα t. 
Κα eic τῆς πλάνης. Desunt. 
LJ 6 ra Bed. aus Bunt post μετανορῖν, ψιὶ-- 


κο Ὡς καὶ ܨ‎ ἐθγικούς. Quod: ethmiel, “φαΐ 
Christianam religionern ampleci gestiebant, admissi 
quondain fuerint in Meelosiam, ad audiendum ver- 
Seu ρα e, 
b 5 -al ἀμ’ Comn- 
pelibtquecatechumenis ܘ‎ Quod vero 
spectat δὰ poenitentes , docemur a viris eruditis: 
principio, antequam exeogitarenLur "celebres dis 
ܝ‎ us dim L ee cen cM Dno (Flor 
erii Thaumaturgi, quarumque in prima 8 
ܬ‎ ΣΝ ܪܬܘ ܫܪܐ‎ αὶ otium 


cortsistebant ;.tun. ribus peeniten- 
tiam agentibus b pee ܐ‎ 3 H 


atque lectionibus concionibusque : ihleresse. ¥ 8 8 
ܐܠܙ‎ 3j per canonem 4 Ἱ]ογάσμβοηί non 
*xcluduntur ab ejusmodi beneficio, refraciürii ac 


691 


volunt, in ecclesiam ad audiendum verbum admilti- ` 
mus, nen tamen cum iis communicamus, donec per 
baptismi sigillum] consummationem accipiant; ita, 
inquam, ad meliora conversis, donec panmitentiz 
fructus ostendant, in ecclesiam ingredi permitti- 
mus; ut Dei doctrinam audientes, non statim ac 
funditus intereant : hi tamen in oratione non com« 
municent; sed post legis, prophetarum.ac Evan- 
gelii lectionem egrediantur, ut exeundo. vitam et 
mores emendent; studentes occurrere quotidie.ad . 
sacros conventus, et oralioni vacare; quo et ipsi 
possint admit(i, et qui eos viderint compungantar, 
metuque similis calamitatis cautiores evadant. 


B CAPUT XL. 
Quod non oporteat. hostiliter affici erga illum. qui 
&einel, vel iterum peccavit. 

Caterum, episcope, eum qui in unum et alterum 
prolapsus fuerit peccatum, noli exsecrari; nec ab 
audilione Dominici sermonis illum arceas nec 3 
fratrum convictu pellas : quandoquidem nec Domi- 
mus cum publicanis 4ο peccatoribus comedere re- 
cusabat; cumque eam ob causam a Phariszis ar- 
gueretur, ila respondil : « Non opus habent zmedico 
qui valent, sed qui male habent **. » Cum iisigitur, 
qui péccatorum ergoa vobis excommunicati sunt, 
conversatione ac convictu jungimini, curam haben- 
tes, consolantes, suffulcientes ܙ‎ atque illis dicentes τ 
« Confortamini manus remissa, et genua soluta **. » 

€ Consolandi enim sunt φαΐ lugent, el animo dell- 
cientes recreandi; ne magnitudine moestilie ad 
amentiam deveniant; quoniam « pusillanimis valde 
insipiens est **. » 


" CONSTITUTIONES APOSTOLICE.—LIB. Π. 
4 admodum gentiles, quando pienitentiam agere 


ess 
θέλουσι μετανοεῖν, εἰς ἐχκλησίαν προσδεχόμεϑα, ὅπως 
d$ λόγου ἄχούωσιν, οὐ μὴν κοινωνοῦμεν ἀὐτοῖς, µέ- 
χρις οὗ τὴν σφραγῖδα λαδόντες τελειωθῶσιν (40)" οὔ- 
πω καὶ τοῖς ποιούτοις , μέχρις οὗ μετανοίας χαρπὸν 
ἐπιδείξωσιν ἐπιτρέπομεν εἰσέρχεαθαι, ὅπως τοῦ λό- 
γου ἀχούοντες, μὴ τελέως ἄρδην ἀπόλωνται" μὴ χοι- 
νωνείτωσαν δὲ ἐν τῇ προσευχῇ (M), ἀλλ᾽ ἐξερχέσθω- 
σαν μετὰ τὴν ἀνάγνωσιν τοῦ νόμου xal τῶν προφητῶν 
καὶ τοῦ Εὐαγγελίου, ὅπως διὰ τοῦ ἐξιέναι βελέιω- 
᾿ϑῶσι (48) τὴν ἀναστροφὴν τοῦ βίου, σπουδάζοντες 
περὶ τὰς συνάξεις ἀπαντᾷν ὁσημέραι, καὶ τῇ δεήσει 
σχολάζειν, ὅπως καὶ αὐτοὶ δυνηθῶαιν εἰσδεχθῆναι, καὶ 
οἱ θεώμενοι αὑτοὺς χατανυγῶσι, καὶ ἀσφαλέστεροι 
γένωνται, εὐλαδούμενοι τοῖς ὁμοίοις περιπεσεῖν, 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ M'. 
Ὅτι οὐ χρὴ ἐχθρωδῶς διακεῖσθαι περὶ τὸν ἅπαξ 
ἢ δεύτερον ἁμαρτάνοντα. 

Οὐ μέντοι γε βδελύξῃ τὸν περιπεσόντα ἑνὶ ܬܘܡ‎ 
δευτέρῳ σφάλματι, ὦ ἐπίσκοπε, οὐδὲ χωλύσεις αὐ- 
τὸν τοῦ Κυριαχοῦ λόγου, οὐδὲ χοινῆς διαίτης αὐτὸν 
ἑξώσεις ἐπείπὲρ οὐδὲ ὁ Κύριος παρῃτεῖτο μετὰ τῶν 
τελωνῶν ἐσθίειν καὶ τῶν ἁμαρτωλῶν, καὶ (46) ὑπὸ 
πῶν Φαρισαίων. ἐγκαλούμενος περὶ τούτου, ἔλεγεν" 
«Οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ἰσχύοντες ἰατροῦ, ἀλλ᾽ οἱ κα- 
κῶς ἔχοντες. ν Τοῖς οὖν δι’ ἁμαρτίας ἀφορισθεῖσι παρ᾽ 
ὑμῶν, καὶ συνανᾳστρέφεσθε καὶ συναυλίζεσθε (44), 
ἐπιμελούμενοι, παρακαλοῦντες, ὑποστηρίζοντες, λέ- 
οντες αὐτοῖς" « Ἰσχύσατε χεῖρες ἀνεμέναι, καὶ γό- 
νατα παραλελυμένα. ». Παρακαλεῖν γὰρ χρὴ τοὺς 
“πενθοῦντας, καὶ τοῖς ὁλιγοψυχοῦσι προθυμίαν διδόναι, 
ὅπως μὴ τῇ ἀμετρίᾳ τῆς λύπης εἰς ἀφροσύνην χωρή- 

τ σωσιν" ἐπείπερ « ὀλιγόψυχος ἰσχυρῶς ἄφρων. » 


* Matth. ix, 18, "^ Isa. xxxv, ὅ, '* Prov, xiv, 29, in LX X. 


VARIORUM NOTE. 


σφραγὶς τῆς χάριτος ὁ σύνδεσμος τῆς Τριάδος ; emer- 
aique iste sensus utrobique , uM Eum aigil - 
lum gratie est. conjunctio Trinilatis, in baptismate 
videlicet, de quo agitur. Ip. — Méx pic. Vind. cod... 


ἄχρι. CLER. ς 

(M) Μὴ κοινωνεῖτωσαν δὲ ἐν 
Notum id. Sed notabilis in locus Joannis 
Jejunatoris, sub finem "Theodori Balsamonis pag. 
1402 : In rei. autem sacra celetratione omnes. qui 
penitentiam agunt, et non communicant, diximus €= 
techumenorum edicto debere ex templo egredi, et stare 
in ferula; in matutino. autem, vesperis, et reliquis, 
templi aditum non eis esse prohibitum, quomimus i 
sint ingredi, εἰ in eo stare, si velint. Memoratus Bal- 
samjon ad canonem Laodicenum 19, in quo sanci- 
tur de hocritu, prava laborat interpunctione : 
Ἐν μετανοίᾳ δέ εἰσιν, inquit, οἱ διά τινα ܝ‎ 
ἐπιτιμηθέντες πιστοὶ, οὗ ἀξιούμενοι καὶ τῆς ἁγίας 
μεταχήψεως. Pone cum: cod. Reg.. 9451, punctum 
post ἐπιτιμηθέντες. Cor. 

(43) Βελειωθῶσι, Vind.. end.. ἐπαθελτιωθῶσι. 


ܐܧ 
Ip. +"‏ :ܘ Kal. Vind.cod. ἃς‏ )45 
A4). Συναναστρέφεσθε καὶ συναυάίζεσθε. Ora-‏ 
tionisseries postulat συναλίζεσθε quod verbi interpre-‏ 
iatur Turrianus. Rem autem ipsam videbis apud‏ 
Bionysium Alexandrinum in Historia ecelesiastieg.‏ 
Eusebii, lib. vt, cap.42, Cor.‏ 


εροσευχῇ, ete. 


b 


(M0) Μέχρις οὔ τὴν σφραγῖδα AaGórcec τελειω- 
θῶσιν. Utrumque, tam nomen, quam verbum bap- 
lismum Led ud airs ܗ‎ Patres 4613 ¥3- 
ero regenerationis σφραγὶς, σφραγὶς τοῦ ύγμα- 
τος, σφραγὶς δεσποτιχῇ » γεῖ Κυρίου » vel ἐν Κυρὶ ܕ‎ 
ἣν δάσο σφραγὶς τῆς πίστεως, τῆς ἀληθείας σφρά- 

ܝ 


σι ܝ‎ Ae, σφραγὶς ὀνομάτων 
dur ταν ἔν ἀξρυ, ἡνεύμάτος; σωτήριων 
πιῆ, ἐπουράνιος, 


μα, σφραγὶς θεία, ἁγία, μυστικὴ, πνευμα- 
σιλιχὴ, ἀθανατοποιὸς, ἄθραυστος, 

ἀχατάλυτος, ἀνεπιχείρητος, εἴς. apparet, σφραχ! 
ζειν τῷ βαπτίσματι. De baptizato, ἐσφραγισμένος, de 
non baptizato, ἀσφράγιστος. Latini, sigmim, sijnum 
~ fidei, signum Chrisit,sigillum, signaculum, signaculum 
fidei, obsignatio fidei , vel baptismi. Signare , obsi- 
gnare, baptismo consignare, Pari modo, eodemque 
Jn Sensu, τελειοῦν, τελειοῦσθαι, τελείωσις, τέλειον, 
Φετβοετε, per[ectus, consummatio, ifivenias non raro, 
n utriusque. Ecclesi doctores. Atque ex his 
piphanio lux affulget, qui scribit in heresi 74, 
Pueumatomachorum, cap. 11, si libros editos con- 
sulimus, ἐπισφραγὶς τῆς χάριτος, οὐ σύγδεσμος τῆς 
Τριάδος. Hoc est, ex mente virorum doctissimorum, 
qui expungunt, οὐ, idem ille Spiritus sanctus gratia 
sigillum est, ac Trinitatis vinculum. Cum ex his ver- 
bie Ancorati cap. 7 1 σφραγὶς τῆς χάριτος σύν- 
sa yos τῆς Τριάδος, (editio mere Grzca mediam non 
habet virgutam,) verisimilior lectio conficiatur, ἐπεὶ, 


ܚ 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ Μα’.‏ . 

“Ὅπως δεῖ ἰεσϑαι τὸν μετανοοῦντα, καὶ 
Fagivecdat πρός τοὺς P ܐ‎ ο πο 
ἐκκόπτειν τῆς Εκκλησίας. 5 
Eb δὲ τις ἐπιστραφεὶς μετανοίας καρπὸν ἐπιδεί 

ξηται, τότε καὶ εἰς προσευχὴν εἰσδέξασθε αὑτόν" ὡς 

πὸν υἱὸν τὸν ἀπολωλότα, τὸν ἄσωτον, τὸν μετὰ 
πορνῶν μευώσαντα τὴν πατριχὴν οὐσίαν, τὸν χοίρους 
βόσχοντα, xai κερατίων ἐμπλησθῆναι ἐπιθυμοῦντα, 
xal μὴ τυγχάνοντα, μεταγνόντα xal παλινδρομή- 
σαντα πρὸς τὸν πατέρα, καὶ εἰπόντα' « Ἥμαρτον εἰ, 
πὸν οὐρανὸν καὶ ἐνώπιόν σου, καὶ οὐχέτι εἰμὶ ἄξιος χα- 
λεῖσθαι υἱός σου,» μετὰ μουσικῶν ὁ φιλότεχνος πατὴρ 
προπελάδετο, καὶ τὴν ἀρχαίαν στολὴν, καὶ τὸν δακτύ- - 
λιον, καὶ τὰ ὑποδήματα ἀποδοὺς, σφάξας τε τὸν σιτευ- 

Β τὸν μόσχον ηὐφραίνετο μετὰ τῶν φίλων. Οὕτως οὖν 
xal σὺ ποίει, ὦ ἐπίσχοπε" ἀλλ᾽ (46) ὥσπερ τὸν ἐθνι- 
χὠνλούσας εἰσδέχῃ μετὰ τὴν διδασκαλία», οὔτω καὶτοῦ- 
τον χειροθετήσας (46), ὡς ἂν μετανοίᾳ χεχαθαρισμένον, 
πάντων ὑπὲρ αὐτοῦ προσευχομένων, ἀποχαταστήσεις 
αὐτὸν εἰς τὴν ἀρχαίαν αὐτοῦ νομήν" καὶ ἔσται αὐτῷ 
ἀντὶ τοῦ λούµατος ἡ χειροθεσία" καὶ γὰρ διὰ τῆς ἔπι- 
θέσεως τῶν ἡμετέρων χέιρῶν ἐδίδοτο Πνεῦμα ἅγιον 
τοῖς πιστεύουσι; Κἄν τις τῶν μὴ σεσαλευμένων ἀδελ- 
φῶν αὑτοῦ ἐπεγχαλέσῃ σοι, ὅτι δὴ κατηλλάγης αὐτῷ, 
εἰπὲ πρὸς αὐτόν «Xu πάντοτε μετ᾽ ἐμοῦ el, xal τὰ 
ἐμὰ πάντα σά ἐστιν" εὐφρανθῆναι δὲ ἔδει καὶ χαρῆναι, 
ὅτι ὁ ἀδελῴδς σου οὗτος νεχρὸς ἦν, καὶ ἀνέζησε, καὶ 
ἀπολωλὼς, καὶ εὑρέθη, » Ὅτι γὰρ οὐ μόνον προσδό- 

C Xem. ὁ Θεὸς τοὺς μετανοοῦντας, ἀλλὰ καὶ εἰς τῆν 
προτέραν ἀξίαν ἄποκαθίστησιν (47), ἱκανὸς μάρτυς ὁ 


ܢ 


3. CLEMENTIS 1 ROM. PONT.-OPERA DUÜBIA. 


ܚ 
CAPUT XLL‏ 

omodo oporteat recipere . 
gr eum peccaloribus, B peer p» nrc 

scindere. — 

Jam si quis conversus, fruetus ponitentiz edi- 
derit, tunc ad oratienem admittit; ut filium 
illum prodigum, qui perierat, et patria bona 
eum meretricibus abligurierat, posteaque porcos 
pascebat, de quorum siliquis cupiebat expleri, nec 
ebünebat; quando penitentia ductus est, et ad 
patrem rediit, dixitque : « Peccavi in calum, et co- 
ram te, jam non sum dignus vocari filius tuus ** ; » 
pater, liberorum amans, cum musico apparatu ac- 
cepit; priorem stolam, annulum et calceamenta 
reddidit; maetatoque vitulo saginato, letus epu- 
labatur cuin amicis. lta igitur et tu facito, 0 epi- 
scope : ac quemadmodum ethnicum sacro lava- 
ero tinctum, in Ecclesiam inducis post institutio- 
mem; sié οἱ hunc, per manuum impositionem , 
wipote poenitentia purgatum, cunctis pro eo depre- 
cantibus, restitue in antiqua pascua; eritque in 
loco bapüismi, impositio manuum : elenim per 
impositionem manuum nostrarum, Spiritus san- 
eius dabatur credentibus. Εἰ si quis fratrum nun- 
quam prolapsus, reprehenderit te, quod huic sis 
veconciliatus, dicito ei: « Tu semper metum es, et 
maea omnia iua sunt : epulori autem οἱ gaudere 
oportebat, quia frater tuus bie mortwus erat, εἰ 
revixit, perlerat, et inventus est". » Nam quod 
Deus. non solui ignoscat pcnitentíbus, sed et eos 
in pristins&m digaitatem restituat, abunde estatur 


" Luc. xv, 18, 19. "* lbid. 91, 2 


YARIORUM NOTAE. 


modi communionem. coi viaticum. nomina- 
runi, Quod οἱ supervizerint, stent in ordine pauiten- 
. lium, δὲ ostensis necessariis pornitenii | fructibus, 
legitimam communionem. cum. feconciliatoria manus 
dinpositione percipiani. Cot. Y 
(i) Εἰς τὴν προτέραν ἀξίαν ἀποκαθίστησιν. 
Et lib. viti, cap. 9. Cum. $ ܡܗ‎ epist, 19, Euse- 
ud Damascenum lib.nu  Parallelorum cap. 
80, οἱ iis qui. poenitentiam secundum baptismum, 
baptismum lacrymarum, baptismum pcnitentim 
appellant. Quin etiam Chrysostomus Parznesi 4, ad 
D Theodorum. lapsum, Palladius Historie Lausiaca 
eap. 140, et Joannes Climacus Scale gradu 5, 
p. 121, afferunt quosdam penitentia acla sanctiores 
exslitisse, quan! fuerant antequam  deliquissent, 
atque felicitate ac pietate superasse eos qui in ܠܐ‎ - 
silia: baptismali perseveraverant. Scribitque Ys 
Clantius lib. v, cap. 13 ܐ‎ Cum et Deo satisfacere. 
liceat ; et wüllus sit tam malus Dei cultor, qui data 
facultate, ad. placandum Deum non. revertatur, et 
quidem devoiioné majori. Peccati enim conscientia, 
εἰ meius penc religiosiorem facit ;-et semper multe 
firmior est fides;quam reponit pauiténiia. Sed alia 
videtur fuisse Ecclesi mens, cum laicos lapsos ab 
Us sacris exclusit, clericos vero paenitentes 
pristinis gradibus non restituit; item concilii Elibe- 
Tritani, quod canone 38, jus baptizandi in necessi- 
iate tribuit solummodo füdelibus qui lavacrum. 
suum integrum habent. Subscribit:quoque Atbana- 
sius ii. illud, Quicumque dixerit, etc. Edit. Paris., 


"ALI'. Καὶ alier cod. Vind.Cags. 
jio manuum 


psc a4 ἃ dictis epe Ἢ 
factum, ei si r Matui itentie legibus, 
Dre sacerdos, qui pesitentiem dit, proboserit δὶ τας 


non3 coneilii Arausicanl 4 : Qui recedunt de corpore 
penitentia accepta, placuit sine reconciliatoria manus 
impositione eis communicari :quod. morientis sufficit 
consolationi, secundum definitiones Potrum,qui hujus" 


CONSTITUTIONES APOSTOLICA. 118, .ܐ‎ 


ἅγιος dafs, ὃς μετὰ τὴν εἰς τὸν Obplav ἁμαρτίαν, A sanctus David, qui post peecatum in. Uriam ܙܘ‎ 


missum, his verbis Deum precabatur: « Redde mihi 
letitiam salutaris tui, et spititu prineipali confirma 
me**; ܐ‎ el iterum : « Averte faciem tuas a pecca- 
tis meis, et omnes iniquitales meas dele. Cor mun- 
dum [crea in me, Deus, et spititum rectum innova 
in visceribus meis. Ne. projicias me ἃ facie tua, et 
spiritum tuum sanctum ne auferas a me"*. » Igitur 
et tu, sicut misericors medicus, omnes peccatores 
sana, utens salutiferis atque ad subsidium aptis 
remediis; non solum. secans, aul urens, aut sicca 
et mordacia medicamenta adhibens; verum etiam 
alligans, οἱ linamentum indens, et pharmaca lenia 
ac cicatricem obducentia infundens, et verbis con- 
solationis irrigans. '* Porro si vulnus alium fuerit, 
suavi emplastro fove illud, ut carne repletum parti 
integre zquale reddatur; sin vero sordes contra- 
bat, tunc repurga mordaci pulvere, hoc est, ob- 
jurgatorio sermone ; si autem intumuerit, complana 
aeri collyrio, ninüirum, minis judicii ; et si ulcus. 
serpat, cauterio utere, et putredinem extrahe, je- 
juniis scilicet affligens, Hac cum feceris, si depre- 
hendis quod a pedibus usque ad capnt non 68) ma- 
lagina imponere "7, nec oleum, nec ligamina; sed 
dilatatur uleus, οἱ omnem medicationem anticipast, 
ad modum gangrznz cunéta membra putrefacientis ; 
tunc multa eum circumsplcientia et consultatione, 
adbibitisque aliis medicis .experientibus abscinde 
membrum putridum, ut. non corrumpatur totum 
corpus Ecclesie. Ne igitur facilis ac promptus sis 
ad secandum. Nec síatim ad serram plurimis den- 
tibus armatam prosilias ; sed prius utere scalpello, 
et scinde abscessum, αἱ egesta quie intus residet 
causa zgritudinis, corpus sanum ej doloris expers 
remaneat, Si demum imp«aitentem aliquem videris 


ηὔχετο τῷ Θεῷ λέγων « ᾿Απόδος μοι τὴν ἀγαλλίασιν 
ποῦ σωτηρίου cov, καὶ πνεύματι ἡγεμὸνικῷ στήρι- 
ξύν με. ܘ‎ Καὶ πάλιν" « Ἀπόστρεψαν τὸ πρόσωπόν 
σου ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν μον, καὶ πάσας τὰς ἀνομίας 
μου ἐξάλειψον. Καρδίαν καθαρὰν κτίσον ἓν ἐμοὶ, ὁ 
Θεὸς, καὶ πνεῦμα εὐθὲς ἐγκαίνισον ἐν τοῖς ἑγκάτοις 
μου. Μὴ ἀποῤῥίψῃς με ἀπὸ τοῦ προσώπου σου, χαὶ 
τὸ πνεῦμά σου τὸ ἅγιον μὴ ἀντανέλῃς ἀπ' ἐμοῦ. » 
Καὶ σὺ οὖν ὡς συμπαθὴς ἰατρὸς, τοὺς ἡμαρτηκότας 
πάντας θεράπευς, χρώμενος σωτηρίοις πρὸς βοήθειαν 
ἀγωγαῖς, μὴ μόνον τέμνων, ἢ καίων, fj ξήρια προσ- 
φέρων (48), ἀλλὰ καὶ ἐπιδεσμῶν, καὶ μοτῶν xai 
ἐνιεὶς γλυκέα φάρμακα ἐπουλωτικὰ (49), καὶ κατα- 
Βρέχων λόγοις παρακληεικοῖς. Ἐὰν δὲ κοῖλον f| τὸ τραῦ- 


μα, θρέψον αὐτὸ (50) ἡδεῖ ἐμπλάστρῳ, ἵνα γεμιαθὲν, B 


[σον τῷ ἀρτίῳ ἀποτελεσθῇ; ἐὰν δὲ ῥυπανθῇ, τότε κάθα- 
ρον ξηρίῳ, τουτέστι λόγῳ ἐπιτιμητικῷ" ἐὰν δὲ ὑπέρογ- 
xoy γένηται, δριμεῖ κολλυρίῳ ἐξομάλισον αὑτὸ ἀπειλῇ 
χρίσεως" χἂν νομὴ γένηται, καυτηρίασον αὐτὸ, καὶ 
τὴν σηπεδύνα ἔκκοψον, στιδώσας νηστείαις" ἐὰν δὲ 
ταῦτα ποιήσῃς, καὶ γνῷς, ὅτι ἀπὸ ποδῶν ἕως κε- 
φαλῆς οὐχ ἔστι μάλαγμα ἐπιθεῖναι, οὔτε ἔλαιον, 
οὔτε καταδέσμους, ἀλλ᾽ ἐπεχτείνεται ἡ νομὴ χαὶ προ- 
λαμδάνει πᾶσαν ἴασιν, ὡς ἡ γάγγραινα πᾶν μέλος 
σήπουδα" τότε μετὰ πολλῆς σκέψεως καὶ supfoo- 
Mag καὶ ἑτέρων ἰατρῶν ἐμπείρων, ἀπόχοψον τὸ διασα- 
πὲν μέλος, ἵνα μὴ τὸ πᾶν διαφθαρῇ )81( σῶμα τῆς 
Ἐκκλησίας. Μὴ ῥᾳδίως οὖν ἴσθι πρόχειρος εἰς τὸ àmo- 


κόπτειν, μηδὲ ταχέως ἐπὶ τὸν μυριόδοντα. πρίονα (68) @ 


ὅρμα" ἀλλὰ πρῶτα χρῶ σμίλῃ, τὰ ἀποσεέματα διαι- 
ρῶν, ὅπως τὸ ἐντὸς ἐγχείμενον αἴτιον τὸ τὸν πὀ- 
νον (58) ποιοῦν ἐχκριθὰν, ἀναλγὲς τὸ σῶμα τηρήσῃ. 
Ἐὰν δέ τινα ἀμετανοήτως ἔχοντα βλέπῃς xal ἀπεσ- 
χληρωχήτα, τότε μετὰ λύπης ܐܦܬ‎ πένθους ἀνιάτως 


"Pul n, 4. ο ον 


VARIORUM NOTAE. 
tom.l, p. 914, cum Hilario ad psalm. atque ita. 
tri: Ὁ 'ipiphanio heres. 59, capp. 1, 2,5, 9, 10, D sid y 


telliges, 
ro extendi) 
limacum eap. 3 Epist. ad Pastorem. Ip. 
E) Ἐπουλωτικά. Alter Vindob, ἀπουλωτι- 


Cun. 
60) Αὐτό, etc. ldem αὐτὸ δι᾽ ἐμπλάστρου. In. 
0 ܘܬ‎ ϑϑαρῇ cod. Vindob. In. 
90 Μυρι 'a xpicra. Nonnus Paraphrastes 
de crurifragio duorum latronum cum Christo cruci- 
fixorum, πουλὶ πόδες τέμνοιντο σι . Cot. 


(55) Τὸ τὸν πόνον. Uterque Vindob, των πόνωχε 
Quod si admittatur, delendum ποιοῦν. CLER. 


allegatos, 
εἰ ܙܐ‎ 


secari, et cauterio ἐπμτὶ, et pulveris. alicujus morda- 
eilate cruciari. Libri ܬܐ‎ adwersus Marcionem cap. 
16 : Quid enim, si medicum. quidem dicas esse debere, 
[erramenia vero ejus accuses, quod aecent, et inurant, 
et ampulent, εἰ conatrictent? quando sine instrumento 
ariis, medicus esse non posset. Sed accusa. sale 56» 
canlem,. importune. amputantem, teinere inureniem? 


E 


Καί" «Εὐλαθεῖς ποιήσετε τοὺς υἱοὺς Ἰσραήλ. ܐ‎ Kat 
πάλιν" «Οὐ λήψῃ πρόσωπον. πλουσίου ἐν κρίσει, καὶ 
πένητα οὖχ ἐλεήσεις ἐν χρίσει, ὅτι τοῦ Κυρίου ἡ xpi- 
σις. ν 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΜΒ΄. 
Ὅτε χρὴ (54) ἀπροσωπόληπτον εἶναι τὸν κριτήν. 
Ἐὰν δὲ ψευδὴς ᾗ ἡ κατηγορία τῆς'διαδολῆς, καὶ 
ὑμεῖς οἱ ποιμένές σὺν τοῖς διαχόνοις (59) τὸ- ψεῦδος 
ὡς ἀλήθειαν παραδέξησθε, ἡ διὰ προσωποληψίαν, fj 
διὰ δώρων ἐξαλλαγὴν, βουλόμενοι τὸ ἀρεστὸν τῷ δια- 
` 6 ποιεῖν, τὸν κατηγορούμενον μὲν, ὑπάρχοντα δὲ 
τοῦ ἐγχλήματος ἀλλότριον, ἀπώσησθετῆς Ἐκκλησίας, 
Β λόγον ὑφέξετε ἐν τῇ ἡμέρᾳ Κυρίου: ὅτι γέγραπται" 
ε᾿Αθῶον καὶ δίκαιον οὐχ ἀποχτενεῖς" οὐ λήψῃ δῶρα, 
πατάξαι ψυχήν" τὰ γὰρ δῶρα ἐκτυφλοῖ ὀφθαλμοὺς 
σοφῶν, καὶ λυμαίνεται ῥήματα δικαίων. ܘ‎ Καὶ πάλιν" 
€ Οἱ δικαιοῦντες τὸν ἀσεθῃ ἕνεχεν δώρων, καὶ τὸ 
δίκαιον τοῦ δικαίου αἴροντες. » Προσέχετε (56) οὖν, 
μήπως προσωπολῆπται γενόμενοι ὑποπέσητε τῇ φω- 
νῇ τοῦ Κυρίου ταύτῃ. Φυλάσσεσθε οὖν τὸ καταχρί- 
νειν τινὰς ἀδίχως, καὶ συνηγορεῖν τοῖς πονηροῖς. 
« Οὐαὶ γὰρ τῷ λέγοντι τὸ πονηρὸν καλὸν, καὶ τὸ χα- 
λδν πονηρὸν, τὸ πικρὸν γλυχὺ, καὶ τὸ γλυχὺ πικρὸν, 
πῷ τιθέντι τὸ φῶς σχότος, καὶ τὸ σχότος φῶς, f 
Ἐὰν (61) γὰρ ἑτέρους ἀδίκως κατακρίνητε, καθ᾽ ἑαυ- 
τῶν ἀποφαίνεσθε- ὅτι λέγει Κύριος" « "D χρίματι 
κρίνετε, χριθήσεσθε, xat ᾧ κατάδικάζετε, καταδιχα- 
C σθήσεσθε. ܙ‎ EL οὖν ἀπροπωπολήπτως κρίνετε, ἔπι- 
Ὑνώσεσθε τὸν χἀτηγοροῦντα κατὰ τοῦ πλησίον αὐτοῦ 
μαρτυρήσαντα (58) ψευδῆ, καὶ ἐπιδείξας αὐτὸν συχο- 
φάντην, βάσκανον, φονέα, ταράσσοντα ὡς καχὸν ἀν- 
πιλογίαις, ἄστατον ἐν τοῖς λόγοίς, ἑαυτῷ ἐναντίον 
ie οἷς φθέγγεται, χαὶ ἁλισκόμενον ῥήμασιν ἰδίου 
στόματος" παγὶς γὰρ αὐτῷ ἰσχυρὰ ἐφέσέηκε, τὰ ἴδια 
χείλη, Ὃν μετὰ τοὺς ἐλέγχους τῆς ψευδολογίας κρι- 
νεῖς ἀποτόμως, καὶ τῇ μαχαίρᾳ τοῦ πυρὸς παραδῴ»- 
σεις" καὶ ποιήσεις αὐτῷ, ὃν τρόπον ἐπονηρεύσατο 
ποιῆσαι τῷ πλησίον’ ὅσον γὰρ ἐλάλησεν ' ἐπ' αὐτῷ, 
ἐφόνευσε τὸν ἀδελφὸν, προλαδὼν τὰ ὦτα τοῦ κρι- 
τοῦ- γέγραπται δὲ, ὅτι « ὁ ἐχχέων αἷμα ἀνθρώπου, 
Ὁ àvà τοῦ αἵματος αὑτοῦ ἐχχυθήσεται" (59) καὶ ἐξ- 
ἀρεῖς τὸ αἷμα τὸ ἀναίτιον ἀπὸ σοῦ, τὸ ἐκχυθὲν μάτην.» 


8. CLEMÉNTIS V ROX. FONT. OPERA DUBIA. 
Ἃ ἔχοντα, τῆς Ἐκκλησίας ἀπόχοπτε. Λέγει γὰρ ἡ Γρα- 
Ὁ, 98 P** Ἑξαρεῖτε γὰρ τὸν πονηρὸν ἐξ ὁμῶν αὐτῶνιν 


en 
αἱ obduratum, tunc eum dólore ac luctu ab Ecclesia 
insanabilem reseca. Ait. enim Scriptüra: «Auferetis 
maltim ex vobis ipsis**, » Et : « Cautos facietis filios. 
9.3 Et rursum : « Non. accipies personam 
is in judicio; et pauperis non misereberis in 
j'dicio: auoniim Domini est judicium **. » 
CAPUT χα. 

Judicem non debere esse acceptorem personarum, 

Si autem falsa sit et calumniosa accusatio ; vos- 
que pastores una cum diaconis, vel per acceptio- 
mem personarum, vel pef-munerum pactionem, 
volentes, calumniatori gratum facere, mendacium 
lanquam veritatem amplexi [ueritis, et accusatum, 
licet culpe non. affinem, expuleritis ab. eclesia ; 
rationem reddetis in die Domini ; quoniam scriptum 
est: « Innocentem et justum non occides : non 
ies munera ad percutiendam animam; munera 
enim exczcant oculos sapientum, et. pervertunt 
verba justorum *, » Et rursus : € Qui justificant 
impium propter munera, et justitiam justi aufe- 
runt, » Attendite igilur, ne acceptores persona- 
rum facti, buic Domini voci subjiciamini, Quare 
injustam cujuslibet condemnationem, et Improbo- 
rum patrocinium vitate. « Vee enim illi, qui dicit 
malum bonum, et bonum malum ; amarum dulce, et 
dulce amarum; qui ponit lumen tenebras, et tene- 
bras lumen**, » Nam quando alios injuste conde- 
imnabitis, ipsi contra vos sententiam feretis; quia 
Dominus ait: « Quo judicio judicaveritis, judicahi 
mini, et quo, condemnaveritis, condemnabimi 
* Ergo si absque personarum acceptione judicatis, 
agnoscella accusatorem, qui adversus proximum 
suum falsum fert Lestimonium, et declarabitis eum 
delatorem, invidum, homicidam, malignis allerca- 
tionibus et. criminationibus cuncta turbantem, in 
verbis instabilem, sibimet in dictis suis contra- 
rium, et proprii oris verbis captum; ipsi quippe 
fortis laqueus incumbit, labia sua. ** Tu hunc ti- 
rum, convietus cum fuerit falsi testimonii, judicabis 
severe, et gladio ignis trades; faciesque ipsi quem- 
admodum proximo malitiose fácere destinabat ''; 
quantum enim ipse potuit, fratrem necavit, aures 
judicis. octupando ܐ‎ scriptum autem est : ¥ Qui 
effuderit sanguinem hominis, pro eo sanguis 


ejus. effundetur ** ; εἰ auferes sanguinem innoxium à te, qui effusus. est sine causa?*, ܐ‎ 


ὅ Levit. xix, 45 ; Deut. 
e 


1 Has voces supplevimus ex versione λίβα μασ jn textu Graco subintel 
xod. xxn, 

7, 8; Deut. xxvii, 25 et xvi, 19. Cedrenus. Vide Vet, Testim, δε Isa. v, 23. 

Laudat Cedrenus, ibidem. ** Cedrenus, iliidem. 

1 Deut. xi, 15. 


τοι. "Deut. xvii, 1. 9 Lev. xv, δὲ. 
$; Luc. vi, 57, “ 
ἐλάχησεν, Deest in utroque Vind, ^ ** Gen, 1x, 6. 


YARIORUM NOTAE. 


mus Jacob, et judices domus Israel, capu, v. 9; 
habitumque in conventu clericorum dicunt-Elibe- 
ritani episcopi canone 74. cor. 

(56) Προσέχετς, etc. Hxc vox et decem. sequen- 
tes desunt in altero, cod. Vindob. Crea. 

(51) άν, κ.τ.λ. Ante has voces leguntur in cod. 
Moa . προσέχετε, etc., quie in superióribus abe- 
rant. Ip. 

(58) Μαρτυρήσαντα. Cod. Vind. μαρτυρίαν. 

(59) "Avri τοῦ αἵματος, αὑτοῦ ἔκχνι 


(54) "οτι . Alia est. inscriptio capitis in al- 
LR o CE δὲ πο; 
x ܬ‎ ντως ἐλέγχειν, καὶ 
τοὺς μεταγοοῦντας προσδέχεσθαι κατὰ τὴν τοῦ Κυ- 
Ρίου | Forte id caput hinc crei. ܝ‎ 
(66) ᾿Υμεῖς οἱ ποιμένες σὺν τοῖς διαχόνοις. Ju- 
dicii ecclesiastici erga. peccatorum. reos ܚ‎ 
mentio in libro hoc, ut εἴαρυά Veteres, Eo in judi- 
tio sacerdotibus diaconos jungit etiam B. 11160 
nymus ad illud Michez: Audite hoc principes de- 


3103 
CAPUT. µη; 
Quomodo oporteat punire calumniatores. 

Hunc.igitur Ecclesia extorrem efficjes, velut fra- 
tricidam. Interjecto deln tempore, s! ponitere se 
profiteatur, jejunia ipsi ipfligite; et postea manibus 
impositis admite, prefnunitum. tamen ao edo- 
etum molestiam iterum alteri. pon creare. Quod si 
rursum in Ecélesiam ingressus, similem concitat 
seditionem, nec desinit turbas ciere, et fratri con- 
vicia ingerere, studio contendendi excogitans cri- 
mina; ejicite eum tanquaur pestiferum, .ne Eccle- 
slam Dei depopuletur.. Hujusmodi enim" homo.tu- 
multum facit in civitatibus ;.hic, licet intro consi - 
stat, Ecclesie indecorüs, supervacuus est ac inanis, 
maculáns, quoad.ejus est, corpus Christi, Nam οἱ 


B nonnulli homines, ab ortu superflua quedam mem« 


bra corpori connexa habentes; puta , digitos, vel 
carnes supercrescenteg, sponte ea accrementa, pro- 
pter foitatem, abscindunt; neque vero ullatenus 
indecens est, quod homo opera cujuspiam artificis 
naturalem recuperat pulchritudihem ; quanto magis 
vos pastores Ecclesi , qua. est corpus integrum, 
constans ex membris sanis ܙ‎ in Deum, eum timore 
Domini et charitate cretlentibus , faeere idem opor- 
tet, quando inventum fuerit membrum quoddam 
Inutile, male erga alia affectum, Ἢ e reliquo corpori 
deformitatem conflciens ,. illique v vexationem , sedi- 
tionem , bellum ac. deiraetionem inferens, neénon 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.—LIB. II. 


Thi 
- ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΜΙ". 
"Όπως χρὴ τοὺς συκοφάντας ειβωρεῖσθαι. 

Ποιήσεις οὖν αὐτὸν ἀποσυνάγωγον, ὡς φονέα ἀδελ- 
φοῦ. Ἔπειτα χρόνου διασίάντος, ἐὰν λέγῃ μετανοεῖν, 
στιδώσατε αὐτὸν νηστείαις" καὶ. μετὰ ταῦτα χειρο- 
θετήσαντες αὐτὸν προσδέξασθε, ἀσφαλισάμενοι μέν- 
«τοι αὐτὸν, μή τινα ταράξῃ πάλιν. Εἰ δὲ πάλιν (60) 
εἰαελθών, ὁμοίως στασιάζει, οὐ παυόμενος τοῦ ταράσ-- 
σειν; καὶ καταχερτομεῖν τὸν ἀδελφὸν, ix φιλονει- 
χίας μώμους (81) ἐπιτηδεύων, ᾿ἐχδαλεῖτε αὐτὸν 
ὡς λοιμὸν, ἵνα μὴ τὴν Ἐκκλησίαν λυμαίνηται τοῦ 
Θεοῦ. Ὁ τοιοῦτος γὰρ ταραχὰς συνίστησι πόλε- 
σιν (63)" οὗτος γὰρ κἂν ἔσω fj μὴ πρέπων τῇ 
Ἐκκλησίᾳ, περισσὸς καὶ μάταιος τυγχάνει, σπιλῶν, 
loy τὸ ἐπ᾿ αὐτῷ (03), τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Εἰ γάρ 
τινες τῶν ἀνθρώπων γεννώμενοι καὶ περισσὰ τῶν 
σωμάτων μέλη προσηρτημένα ἔχοντες, οἷον δακτύ- 
λους, ¶ ὑπερσαρχώματα, περικόπτουσιν ἀφ᾽ ἑαυτῶν 
ταῦτα, διὰ τὴν ἀπρέπειαν, καὶ οὐδεμία, προσγίνεται. 
ἀπρέπεια, ἀπολαβόντος τοῦ ἀνθρώπου διὰ τοῦ τεχνί- 
που τὴν φυσιχὴν εὐχοσμίαν" πόσῳ μᾶλλον ὑμεῖς οἱ 
ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας, ὑπαρχούσης σώματος ἀρ- 
τίου καὶ μελῶν ὑγιεινῶν, ἐπὶ (68) Θεὸν πιστευόντων 
ἐν φόδῳ Κυρίου καὶ ἀγάπῃ, ὅταν εὑρεθῇ ἓν μέλος πε- 
ρισσὸν, πονηρὰ φρονοῦν, καὶ τῷ λοιπῷ σώματι ἀπρέ- 
πειαν ἐμκοιοῦν, καὶ χειμάζον αὐτὸ στάσει καὶ μάχῃ 
καὶ καταλαλιᾷ, παρέχον αὐτῷ φόδους (85), πράγματα, 
μώμους, καταλαλίας, ἐγχλήματα, ἀκαταστασίας, καὶ 


πὰ τοιαῦτα τοῦ διαδόλου ἐνεργήματα ἐχεελῶν, ὡσὰν — eidem incutiens timores, molestias, vituperátiones, 
χεχειροτονημένος ὑπὸ τοῦ διαδόλου σχυδαλίζειν τὴν — obtrectationes, criminationes, tumultus, similiaque 
Ἐχκλησίαν διὰ βλασφημιῶν καὶ πολλῆς ἀχαταστα- C exsequens diaboli opera; quasi hómo a diabolo οἱο- 


eius δὰ Ecclesiam maledictis, multaque seditione, 
contentione, discordia inquinandam, ls igitur extra 
Feclesiam iterum projectus, merito a Domini coetu 
'abscissus est £ multoque orhallor nunc apparuit 
Domini Ecclesia, quam antea, cum supervacaneum 
eique nón affine membrum habebat; quocirca jam 


σίας καὶ ἔριδος καὶ διχοστασίας. Οὗτος. (06) οὖν δεύ- 
τερον ἔξω τῆς Ἐκκλησίας βληθεὶς, ἀξίως ἀπετμήθη 
τῆς τοῦ, Κυρίου συναγωγῆς" καὶ μᾶλλον νῦν χεχό-. 
ὅμηται ἡ τοῦ Κυρίου Ἐκκλησία, # τὸ πρῶτον, ὅτε 
τὸ περιττὸν ἐκέκτητο καὶ ἑαυτῇ ἀνοίκειον μέλος" διὸ 
ἀπὸ τοῦ νῦν ἀθλασφήμητός ἐστι καὶ ܘܢܬ‎ 


* AÀRIORUM NOTAE. 


riophylo ejlita p. 137. Unde colligitur legis: 
Ώτα aut C] ὕστὰ. Ceterum observabi 
quoque dignum  obseryau videbitur, ἃ Patribus 
concilii Trosleiani , c. 0 "ugsurp: ' verba enarra- 


enim 01 1 v 
αἷμα ἀθῶον, 


be 
piens Seri πρ Iq ox deductam, Cor. 
presa In altero Vind. quod 
uU Verte :atudio contendendi SIT Tre pedem 


ܐܪܬ 
.ܡܐ qe.‏ ܠܐ Codex‏ ܐ NS‏ 
αὐτῷ. ωμά‏ } 


" Vind. ܗܵܐ ܗ‎ αὐτῷ, 


A. sooo d 
ܢ‎ si posee talem. a Eon δὲ . abscideritis. 
ug lamen necessaria non vidéutur.. Ip. 


Gen. rx, 6. Pono virgwlam in medio, et post eam 


sabintellijo vel τὸ αἷμα, quod agnoscitur à Ce- 
"liia 


dreno Te Basil ,. , lin, 24; nec non ab Ire- 


is, in ήν, aut 

LXX, vul-‏ ܒܣ 
M loco; at. Apad‏ 

νθρὠποῦ, «b 

αὐτου. ἐνχοθήσεται. 55 ex ܒ‎ is 

'sione, ejus ej Mur, 

támeü LET. "Ambrosius: cap. 30 libri De Νου εἰ 

eren 


dluinxit δὲ explicavit, collo- 
sce ri αὶ 


ν Acceptaque 
inis, sed vea dir e 
sione ܡܡ‎ i. enn Y 


τν ρα]. intér- 


hr τος αὐτοῦ ^ 
χυθήσεται,: ἀίαυο ita. in ΚΠ Nili junioris ἃ Ca- 


5, CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA 10814, ` 


deinceps nulli &traetionl , ulli coniumellm fetori A πονηρῶν ἀπαλλαγεῖσα, δολίων; λοιδόρων, ἀνημέρων, 


προδοτῶν, μισοχάλων, φιληδόνων, χενοδόξων, ἀπατη- 
λῶν, δοξοσόφων, ἔργον θεμένων διασπείρειν, μᾶλλον 
δὲ διασχορπίζειν τὰ (` Κυρίου ἀρνία. Σὺ οὖν, ὦ ἐπί- 
σχοπε, σπούδαζε ἅμα τῷ ὑπὸ σὲ χλήρῳ, ὀρθοτομεῖν 
τὸν λόγον τῆς ἀληθείας" ὅτι λέγει Κύριος ܨ‎ ) Ἐὰν 
πλάγιοι πορεύησθε πρός µε, χἀγὼ πρὸς ὑμᾶς πλα- 
γίως πορεύσομαι. » Καὶ ἀλλαχοῦ * « Μετὰ ὁσίου ὁσιω- 
θήσῃ, καὶ μετὰ ἀθώου ἀθῶος ἔσῃ, καὶ μετὰ στρεδλοῦ 
διαστρέψεις. Ὁσίως οὖν πορεύεσθε., ἵνα μᾶλλον 
ἐπαίνου καταξιωθῆτε. (067) ὑπὸ τοῦ Κυρίου, ἢ μέμ- 
ψεως ἐκ τοῦ ἐναντίου. 


sübjacet , liberata bominibus improbis , fraudulén- 
tis, conviciatóribus, inhumanis, proditoribus, virtu- 
1s osoribus, voluptatis amantibus, inanis glorie 
€upidis , imposíoribus , opinione sapientis Inflatis, 
.quique id operam dant ut Domini agnos dispergant, 
aut potius dissipent. Tu ergo, episcope, Batáge una 
eum clero tibi subjecto, verbum veritatis recte trá- 
etare; quia. Dominus ait : « SI obliqui ambulaveri- 
tis ad me, et ego ad vos oblique ambulabo"', » ét 
alio in loco : ܀‎ Cum sancto.sanctus eris, et cum in- 
nocente innocens eris , et cum-perverse. perverte- 


ris"*. » Sancle igitur ambulate, ut potlus ex hoc laudem a Domino consequamini; quam er contra- 


Β ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MA', 
“Ὅτι 
ἐπι 


τὸν διάκονον ἐπικουφίζει» τὸ fi τῶν 
πων, xal διευθύνειν τὰ κουφότερα (68). — 
Ὡμόφρονες οὖν ὄντες πρὸς ἀλλήλους, ὦ ἐπίσχοποι, 
εἰρηνεύετε ματ) ἀλλήλων, αυμπαθεῖς, φιλάδελφοι (69), 


Tio reprehensionem. 
CAPUT XLIV. 
{ delent diazorus sublevare onus episcopi, οἱ 
ܡܫܡ‎ leviora queque dirlgeré. ^ ; 
Unanimitatem igitur inter vos habentes, o epi- 
scopi, pacem. mutuam €olite, misericordes, fratrum 


amantes, cum diligentia pascite populum, concor- μετὰ ἀχριδείας ποιμαίνετε τὸν λαὸν, ὁμοφρόνως δι- 
diiet docenies eos qui vobis-subJecti sunt, consen- δάσκοντες τοὺς ὑφ᾽ ὑμᾶς ὁμογνωμονεῖν, καὶ τὸ αὐτὸ 
tire, ac idem iisdem de rebusexlstimare, ܐܙܙ 1 ܗܘܪ ܪ ܐܐܐ‎ περὶ τῶν αὐτῶν δοξάζειν, ὅπως « μὴ fj ἐν ὑμῖν σχί- 
ἴδ vobis schiomata "*; » eitis autem é unum corpus σματα, » ἦτε δὲ ܙ‎ ἕν σῶμα καὶ ἓν πνεῦμα, κατηρτι- 
et unus spiritus, perfecti eadeim mente etesdem sen- σμένοι τῷ αὐτῷ vet, καὶ τῇ αὐτῇ γνώμῃ » κατὰ τὴν 
tenia "`, » secundum Dominican saneílonem. ' Ae Κυριαχὴν θέσιν (10). Καὶ πάντα μὲν ὁ διάκονος τῷ. 
ἀϊαροπις quidem) euncia ad ܦܣܘܐܘ‎ referat, υἱὲ ἐπισχόπῳ ἀναφερέτω, ὡς ὁ Χριστὸς τῷ Πατρί" ἀλλ᾽ 
Christas ܘܘ‎ Pairem : quecunque tamen potest, per ὅσα δὲ )71( δύναται, εὐθυνέτω δι᾽ ἑαυτοῦ, λαδὼν παρὰ 
so ;ܐܐܘ ܠܗܘ‎ accepta ab episcopo polestate, sicut τοῦ ἐπισκόπου τὴν ἐξουσίαν, ὡς ὁ Κύριος παρὰ τοῦ. 


Πατρὸς τὸ δημιουργεῖν (73), τὸ προνοεῖν' τὰ δ' ὑπέρ- 


Dominus ἃ Palte, creare ac providere accepit; δὲ 


majores causas episcopis judicet. Ceterum sit dia- C orxa (15) ὁ ἐπίσχοπος χρινέτω, Πλὴν ἔστω ὁ διάχο- 


νὸς ἐπισχόπου ἀκοὴ, καὶ ὀφθαλμὸς, καὶ στόμα, xap- 
Bla τε καὶ ψυχὴ (14), ἵνα μὴ fj τὰ πολλὰ μεριμνῶν & 


"Lev. xxvi, 35, 4, '* Peal, ,ܐܐ‎ 86. 1ου. 1, 40, " Eph. rv, 4, ' L, Clem. Epist. ad Jacob.; 
2. j 


weierutls wteri tumotr ozesdens , et naturalis. ira 
iii, Quod ܡܬܐ‎ propler insolentiam criminis, di- 
ilatisque civibus. incredibile videtur, 
parturientis abbalissee fins. ܐܧ‎ novi parius cre. 
pundia fidem fecerunt. Universa igitur civitas admi- 
fatione perculsa est : qua. o risa impalientia, qua 
temeritate concepium, qua denique impudentia posset 
ἔτεα completum ;. me homo animarum cusios, epi- 
7 ܚ‎ μια Domini, 
irginum ejus malrem αἱ custodem, non compel- 
Tasset verbo tantum, ρα: polluisset. Sic Mb. 
iri spiritales, angeli, possunt teste Hilario in psal. 
€xxix, 2, baberi pro Dei oculis, vel auribus, vel ma- 
nibus, vel pedibus. Atqui ex Origene ad Mauth, 
Xvui, B, 9, gacerdotes, 16316 oculus recte nomi 
nantur; diaconi vero czterique ministri, manus. In 
quorum primo Adamantium sequitur Hilarins ad 
Ρέα]. cxxxviii, 46, ut in url Zonaras ipter- 
peas canonem apostolicum 56. Symeoni autem. 
bessalonicen&l De aaerir ordinationibus cap. 15, 
uror δα ὅλος ἐστὶ τῷ ἀρχιερεῖ δεξιά, pontificis 
ἀετιεία, Ratio porro, propter quam tot praeclaris. 
nominibus decorati inveniunpsr , tangitur ab 
Ἐρίρδκηῖο heresi 78, cap. 5, his verbis {Άνευ δια-- 
, ἐπίσκοπον ἀδύνατον εἶναι, Sine diacono a 
ΦΕΟΡ 6.46 won polest, οἱ ἃ iptolge 
tom Eccleius, tom. IX. Operum. 8 
εἰς: Sine diucono sacerdos 4 


p scopalis oculus, 


onus, episcopl aurig et oculus, et os, cor pariter 
εἰ anima; ut episcopus in plur?bus quam par est 
ἢ 


VARIORUM NOT.£, 


E gue rere ܕܒ‎ in ms. 
Vindob. qui habet t, eodem sigaificatu. Crea, 
(8) Xougéespa. Vind. eod. ἐλαφρότερα, quod 
im en, more librariorum synonyma miscen- 
ium. 5 
(09) Φιλάδεᾶροι. In cod. Vind. sequitur γίνεσθε, 
εἰ mot ποιμαίνοντες. In. e 

(10) θέσιν. Ms. Vind. διδασκαλίαν, qued glosse- 
ma esse videtur, Ib, 

Δ6. Deest. in altero codice, nec Inlereedo 


[71 
aus eds ds. 
(1) ir. Hoc omittitur Ín alteró co« 


T 
In ܐ‎ 
(15) iron aero codice μείζονα, quod 


dice Vindob. Ip. 
Ιώ 

4) Ἔστω ὁ διάκονος, κ.α. X. Et lib. 11, eap. 
μι καὶ αἴσθησις. Diaconos, episcopi oculos, pre- 
. sertimque archidiaconum, episcopalem oculum, pas» 
sim appellant antiqui. Inter czteros auctor Episto- 
ke ad Jacobum, cap..42 infra; Isidorus Pelusiota 
σα ad Lucium archidiaconum ܘܼܬܐܘ‎ qua bis 
ita legitur, lib. 1, num, 29, et lib. iv, num. 488, 
ubi dicit quod archidtaconus esse debeat 10111 ocu- 
lus, cum | sint oculi episcopi : item Fulbertus 
epist. δὲ, et Arnulfus contra Girardum, cap. 1,1. ll 
picilegii p. 51. Cujus locum ita reslituo : Engo- 
himeniem. abbatissam. quidam. νε archidiaconus 
gravidam pravo fecit accessu. Porro. [aeinua ingra- 


106 
ininutloribus ܕ )ܘ ܨܐ‎ noa oceupeiur, aed In so- 
Iis gravioribus; quemadmodum et Jetbro Moysi di» 
gessit '*, acceptatumque"fuit illius consilium. 
CAPUT XLV. 
` Quod Chrisiianis non conveniant coniroversie at 
. ` uitercationes. 

Preclara sane Christiane homini laus est , cum 
nemine contendere : sin autem alicujus dmpulsu vel 
vexatione, àlicul negotium incidat, det operam ut 
dirimatar, quamvis sibi inde aliquid capiendum sit 
üideat ad gentilium tribunal. Sed 
mec patiamini ut seulares magistratus de causis 
vestris judicium proferant"'; per eos enim diabo- 
lus servis Dei faceásit negotium; probrumque exci- 
tat, quasi noà babeamus nos virum sapientem , 


Β qui possit inter partes jus dicere; et coniroversias 


disceptare. 
CAPUT XLVI. 
ion. oporteat fideles litigare infideles ; "ܙ‎ 
uera Me quem, pe pend nus ܐܐܩ‎ 
sus Christianos. 


Ne igitur gentiles cognoscant ortas inter vos Hie 
168, neque adversum vos testimonium infidelium 
adhibeatis , neque ab eis. Judicemini; neque ipsis 
quidquam debeatis, quod ad. tributum εἴ terrorem. 
potesfatuin pertineat ; sed « reddite quae aunt. ܐ‎ 
saris, Caesari, ét que sunt Dei, 1160 ; ܙ‎ üt. veeti- 
gal, aut censum, aut didraehmum ; sicut οἱ Domi- 
mus noster tribüto statere'*, a molestia Hberatus esL, 
Elige Igitur potius damno affici; εἰ que ad pacem 
spectant secari, nom solum. éuri fratribus, sed 
etiam cum infidelibus, Nam-cum aliquam [ή bujus 
vít» commodis Jacturam feceris, nullum divinorum 
bonorum damnum patieris, utpote Dei cultor, et 
juxta Christi mandata vivens, Si vero, quod absit! 
fratres habuerint aliquid inter se controversim, 
inde intelligere debetis vos prepositi, quod liojus- 
in 'Domino, 


reperietur lenis, 


conififfffionis arosrouce ias. i 


ἐπίσκοπος, ἀλλὰ μόνα τὰ χυριώτερα ὥσπερ καὶ ὁ Ανα 


' detrimenti; εἰ ne 


μόνον πρὸς τοὺς᾽ 


ܓ 
Ἰωθῶρ (15) τῷ Μωῦσεῖ δικτάξατο, καὶ ἀπεδέχθη at-‏ 
τοῦ ἡ συµδουλία.‏ 
KESAAAION ΜΕ΄.‏ 
“Ὅτι μὴ προσῆκον 'umeip‏ 
ahi ^ pn‏ 

Καλὸν μὲν οὖν ἔστι τῷ Χριστιανῷ ἑγχώμιον, πρὸς 
μηδένα ἔχειν πράγματα" εἰ δὲ ἔκ τινος ἑνεργείας ἢ 
πειρασμοῦ ἐπισυμδῇ τινι πρᾶγμα, οπουδαζέτω ܚ‎ 
λύεσθαι αὐτὸ, x&v δέῃ βλαδῆναί τι, καὶ μὴ ἐρχέσθω 
ἐπὶ κριτήριον ἐθνικόν (17). ᾿Αλλὰ μὲν μηδὲ ἀνέχε- 
σϑε χοσμιχοὺς ἄρχοντας κατὰ τῶν ὑμετέρων δικάζειν, 
διὰ γὰρ αὐτῶν" ὁ διάδολος ἐπιτηδεύει (78) τοῖς δού- 
Xo; τοῦ Θεοῦ, καὶ ὄνειδος ἐπεγείρεί (79), ὡς μὴ 
ἐχόντων ἡμῶν Ένα σοφὸν τὸν δυνάμενον μεταξὺ βρα- 
δεῦσαι τὸ δίκαιον, ἢ τὰς ἀντιλογίας διαλῦσαι. 


᾿ ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ ܐ‎ 
“Ὅτι οὗ χρὴ τοὺς πιστοὺς ἐπὶ τῶν ἀπίστων ܐܘܗܬ‎ 
σθαι, οὔτε μὲν ἐξ αὐτῶν τινα καλεῖν εἰς pap- 
τὴν κατὰ Χριστιανῶν. 


Μὴ οὖν γινωσκέτωσαν τὰ ἔθνη τὰς πρὸς ἀλλήλους 
ὑμῶν διαφορὰς, μήτε χαθ' ἑαυτῶν εἰς (80) μαρτυρίαν 
παραδέχεσθε τοὺς ἀπίστους, μήτε χρίνεσθε ἐπ᾿ ab- 
τῶν μήτέ ὀφείλετέ τι τούτοις πρὸς συντέλειαν # φό- 
6oy (81) " ἀλλὰ ܘܕܘܐܘ‎ τὰ Καίσαρος Καίσαρι, καὶ τὰ 
ποῦ Θεοῦ τῷ Θεῷ * » οἵον φόρον, ἢ χῆνσον, ἢ δίδρα- 
χμον, ὡς καὶ ὁ Κύριος ἡμῶν δοὺς τὸν στατῆρα, ἀπηλ- 
λάγη πραγμάτων. Λἱροῦ οὖν μᾶλλον βλάπτεσθαι, καὶ 
τὰ πρὸς εἰρήνην σπουδάζειν, οὗ 
ἀδελφοὺς, ἀλλὰ καὶ πρὸς τοὺς ἀπίστους. Βλαδεὶς γὰρ 
τῶν βιωτιχῶν τι, τὰ πρὸς Θεὸν οὐ ζημιωθήσῃ, ἅτε 
ϑεοσεδὴς ὑπάρχων, καὶ κατ᾽ ἐντολὴν Χριστοῦ (88) 
ζῶν. Εἰ δὲ ἀδελφοὶ εἰς ἀλλήλους ἔχουσιν, ὃ μὴ γένοιτο, 


ὅτι οἱ τοιοῦ- 


ἀλλὰ μᾶλλον ἐχθρῶν πολεμίων. Καὶ 
εὑρεθήσεται ἥπιος, bianche, φωτὸς τόχνον, 
ἀνήμερος, αὐθάδης, πλεονέχτης" ὁ οὖν καταγινωσχό- 
μενος ἐπιτιμάσϑω, ἀφοριζέσθω, δίκην τῆς μισαδελ- 


τε Εχοᾶ, η "Mattb. xxü, 81. "Mattb. xr, 
VARIORUM NOT. 


D ἀπαθεῖς (male δάπει ἀπειθεῖς, male emendánt eb- 
Pee antecedentia et consequenjia qstendunt), 

ἡσέχαχοι τέλεον vo, κατὰ τὴν τοῦ‏ ܝ 
καὶ ὑπὲρ 2 ἐ-‏ ܡ Ut, tiia post;‏ 


ME ܪܘ‎ Mtr cod. Vindob. ἐφεδραύεε 


videtur. b ins s‏ .ܝܗ 
lem hal sententia‏ 
ܡ ie‏ ܡ comnioda : r servis Dei, prol‏ 


1». 
Εἰς: Deest in anilquiore eod. Vindob, εἰ 
κ. recte. CL. ̄ܡ‎ : 
(81) Φόδον. ܕܘܬ‎ hoc est vectigal; Tributa et 
vectigalia solvi jubent larvati hi apostoli, ex decoro; 
quod tamen alibi non satis gervatur. Md. 
(82 pru Θεοῦ ms. Vind. In. 
(83) 8 Κυῤίῳ. Desunt ia altero codice, forte 
ܝ‎ 


tum nón habet, S sehr kabet, Mitto τοὺς βασι- 
λέως ( seu βασι aut βασιλείους ) ὀφθαλμοὺς, καὶ 
τὰ βασιλέως ὦτα, apu ΤῸ αὐ δι. alios :ܝ‎ 
pralereaque πρὸ e νηὶ 4f ep 
stola 49] ΠΣ Nina et multa id genus 
et deo tpud LXI. Votáe Corrue in Ca- 
. rruple in 
ma que hdi ascribitur S. ¢ Ίππο, Lothor, 
Vale. fecit Lothor, pro Jothor. αν, 18. In. 
0 xov. Alter codex προσήχουσι. CLER. 
TT) Mi ἐρχέσθω ἐπὶ ἐθνικόν. Correc- 
twm velim indrinum Clementem mullo ante finem 
Stromatel penultimi pagina 750, quo loci enarrans 
textum Apostoli I Cor. vt, 1, etc., de causis et litibus 
Christianorum, atqué inter se comparans eos qui ܙܐ‎ 
dicio contendunt apud iniquos, eos qui apud sanctos, 
ܘ ܐܘ‎ qui nullatenus, dicit secundos imi esae me- 
llores, sed tertios perfectionem attigisse : Καὶ εἶναι 
μὲν τῶν προτέρων τοὺς δευτέρους ἀμείνους, οὐδέπω δὲ 


8) Ταύτην. Lege ex cod. Vindobon. et re ipia: ces 


πε‏ ܬ 


8. CLÉMENTIS 1 ROM. ΡΟΚ 


mitís, contürtax, fráudolor.: bic igitar agnitus pu- A plac τιννύτω als μεταμελόμενος. προσλαμβανέσθω» 


καὶ οὕτω σωφρονιξόμενοι, ἐπικουφίσουφιν Ὁμῖν τὰ 
κριτήρια, Χρὴ δὲ καὶ συγχωρεῖν τὰ εἰς ἀλλήλους ἀδι- 
χήματα" οὐ τοὺς κρίνοντας, ἀλλὰ τοὺς ἔχοντας εἰς 
ἑαυτούς" καθὼς ὁ Κύριος ἀπεφήνατο, ἐμοῦ Πέτρου 
ἐρωτήσαντος αὐτόν" «Ποσάχις ἁμαρτήσει εἰς ἐμὲ ὁ 
ἀδελφός μου, xal ἀφήσω αὐτῷ; ἕως ἑπτάχις;» καὶ εἰ- 
πόντος" ε Οὐ λέγω σοι, ἕως ἑπτάκις, ἀλλ᾽ ἕως ἐδδο- 
μηκοντάκις ἑπτά, » Οὕτως γὰρ θέλει ὁ Κύριος ἀλη- 
θῶς εἶναι αὐτοῦ μαθητὰς, καὶ μηδὲν ἔχειν κατὰ μη- 


“δινὸς πώποτε ,. οἷον ὀργὴν ἄμετρον, ἢ θυμὸν ἀνήμε» 


pov, ἢ ἐπιθυμίαν ἄδιχον, ἢ μῖσος ἄσπονδον. Τοὺς οὖν 
ὀργιζομένους συμδιδάζετε εἰς. φιλίαν, τοὺς ἐχϑραί- 
νοντας εἰς ὁμόνοιαν" ὅτι λέγει Κύριος: «Μαχάριοι οἱ 
εἰρηνοποιοὶ, ὅτι αὐτοὶ υἱοὶ Θεοῦ χληθήσονται. » 

δὰ concordiam addueite ; 


niutür, et segregetur, et panas. fraterni odii luat : 
dein cum propesitum mutaverit , aesumatur in so- 
cietatem : atque ita castigati, tribunalia vestra alle- 
vabunt ac infrequeritia eflleient, Oportet aütem et 
mutuo injurias condonare; non quidem judices, sed 
eos qui simultates babent ; quemadmodum Domi- 
nus pronuntiavit, cum ego Petrus interregarem 
; eum": « Quolies peccabit in me fraler meus, et di- 
mittam ei? uaque septies? ». δὲ respondit ; « Non 
dico tibiy usque septies, sed usque Béptuagesies se- 
pies,» Sic enim vult Dominus vere esse suos disci- 
pulos, nibilque illos contra aliquem habereunquam, 
exempli gratia, iram immoderatam, aut. fürorem 
immanem, aut cupiditatem iniquam, aut odium irre- 


conciliabile. Eos itaque qui ira Jaciantur, ad amicitiam; qui odio asperantur, 


quia Dominus ail : « Beati pacifici, quoniam ipsi fllii Dei vocabuntur > ܕ‎ 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ MZ. 

"Ὀτιχρὴ ἐν δευτέρᾳ Σαδδάτων ποιεῖσθαι τὰς δίκας. 

Τὰ διχαστήρια ἡμῶν γινέσθω δευτέρᾳ Σαδδά- 
τῶν (84), ὅπως ἐὰν ἀντιλογία τῇ ἀποφάσει ὑμῶν 
Ὑένηται, ἕως Σαδδάτου ἔχοντες ἄδειαν, δυνηθῆτε εὐ- 
θῦναι τὴν ἀντιλογίαν, χαὶ εἰρηνεῦσαι εἰς τὴν Κυρια- 
κὴν τοὺς διαφερομένους πρὸς ἀλλήλους. Συμπαρέ- 
στωσαν δὲ τῷ διχαστηρίῳ καὶ οἱ διάχονοι καὶ οἱ πρεσ- 
δύτεροι (85), ἀπροσωπολήπτώς Ἀρίνοντες, ὡς Θεοῦ 


στήσανται ἑχάτεροι ἐν μέσῳ τῷ 'χριτηρίῳ, οἷς ἐστιν 
ἡ ἀντιλογία" καὶ ἀκούσαντες αὐτῶν, ὁσίως ἀνενέγκατε 
τὰς ψήφους, σπουδάζοντες αὐτοὺς φίλους ἀμφοτέρους 
ποιῆσαι, πρὶν ἀποφάσεως τῆς τοῦ ἐπισχόπου, ὅπως 


CAPUT XLVII. 

Quod oporteat. in secunda Sabbatoram forum agere. 

Fiant judicia vestra secunda post Sabbatum die; 
)ܐܐ‎ si vestrae sententie contradicatur, vacantes use 
que ad Sabbatum, possitis contradictionem expen- 
dere, et inter se dissentientes, in diem Dominicum 
paciflcare. Assistant autem tribunali diaconi et 
presbyteri, cum justitia ac citra personarum ac- 
ceptionem judicanies, tanquam homines Dei, Cum 
igitur utraque persona, sicut et dicit lex !5, adve- 
merit, stabunt partes- adverse in medio foro : et 
auditis lis, sancte ferte suffragia, conantes inter 
ambos conciliare amicitiam, ante episcopi decre- 
|um, nein publicum prodeat sententia adversus 
eum qui deliquit; quia episcopus in tribunali ap- 


conscium judicii habet Christum Dei, C μὴ ἐξέλθοι ἐπὶ γῆς κρίσις χατὰ τοῦ ἁμαρτήσαντος.‏ ܐܘ 


καθότι καὶ ἐν τῷ δικαστηρίῳ σύμψηφον ἔχει xil éuv- 
{στορα τῆς δίκης τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ. Εἰ δὲ τινες 
ἐν βλασφημίαις τοῦ μὴ καλῶς ὁδεύειν ἐν Κυρίῳ ܐܬ‎ 
χοιντὸ ὑπό τινος, ὁμοίως ἀκούσαντες. ἑκατέρων τῶν 
προσώπων, τοῦ τε κατηγοροῦντος, xal τοῦ χατηγορου-- 
μένου, ἀλλὰ μὴ προλήψει, “μηδὲ μονομερῶς, ἀλλὰ 
μετὰ δικαιοσύνής, ὡς ὑπὲρ ζωῆς αἰωνίου ἢ θανάτόυ 
διδόντες ἀπόφασιν. ε Δικαίως ν γὰρ, φησὶν ὁ Θεὸς, 
« διώξει τὸ δίκαιον.» Ὁ γὰρ δικαίως πιμωρῆθεὶς xat 
ἀφοριαθεὶς παρ' ὑμῶν, αἰωνίου ζωῆς xa δόξης ἀπό-. 
ὄλητος γέγονε, καὶ «rap! ἀνθρώποις ὁσίοις ἄτιμος, 
χαὶ παρὰ Θεῷ χατάδιχος. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΗ’, 


Si qui vero de infami non recte ambulandi in 
Domino a quopiam arguantur; eumdem in modum 
wiramque personam, et accusatoris et accusati, au- 
dite; et non ex presumpla opinione, neque ex 
siudió unius partis, sed ex justitia, tanquam de 
*elerna vita aut morte, dieite sestenliam. « Juste» 
enim, inquit Deus., persequeris quod justum 
est **.» Nam qui juste a vobis punitus est ac. ex- 
communicatus, a sempiterna vita et gloria rejicolus 
evasit, tum apud sanctos homines. ignominiosus, 
lum obnoxius apud Deum, 


CAPUT XLVIII, 


Quod non oporteat eamdem ponam in omni delicto D Ton ph χρὴ ταύτην 


(88) Ty τιμωρίαν ὁπὶ 
δαν πλημμελείας, 3  άρορον, πρὸς τὸ 
Μὴ πάσης δὲ ἁμαρτίας τῆν αὐτὴν ποιεῖσθε ἀπόφα- 


*! Deut, xix, 17. Deut. xvi, 20, 
VARIORUM NOTA. ܪ‎ 


clericis βυΐβ.. Aliquando liberabant 86 ea molestia ; 
inferloribusque ordinibus litium dirémptionem το 
linquebant. Coacti eam nonnunquam fuerunt laicos 
hac in re clericis praeponere. Cujus ultimi exemplum 
habes apud Soeratem. Hist. ecci., lib. vit, eap. $1, 
in Silvano Trojz episcopo.-cor. 

αὐτήν. CLER. 


τὴν 


irrogare, aed variam, pro vorietate delingueniis. 


Nolite de omni peccato eamdem proferre senten- 
** Matth. xvi, 91, '! Matth, v, 9. 


ed Δευτέρᾳ Σι Hoc est; secundo die 
lrebdomadis, nam Σάδδατα hic fiebdomadem signifi- 
688, nou Sabbatum. Sic dies solis, sive Dominicus 
dicitur μία Σαδδάτων Matth. αν], 1, ad quem 
brun vide interpretes, et praesertim B. Grotium, 

ἘΠ. 

(66) Συμπαρόστωσαν δέ, x.. 3, Interdum Jusdi- 
Cebant episcopi soli; interdum advocatis in consilium 


πο 
iiam. wed de unoquoque propriam eum. multa 
prudenti Jodicaptes -simguta delicta, eum. parva 
ium maga; sique..shber.santiontes de. péccato 
operis, iterumque alfter.de peocato Sermonis, di« 
verse etiam de delictis. prepositi, àut convicii,-aut. 
suspicionis. ܐ‎ quidem. ex peccatoribus. hos sdlis 
minis subjicies ; illos eleemosynis ergà-pauperes ; 
alios vero jejuniis eomiprimes, εἰ alios pro gravi- 
tate criminis.sui a &delibus separabla. Neque enim. 
lex omni peccato esshdetn. decernebal pasar; sed. 
aliamqitidem commissis: ܩܐ‎ Βόυτα, etin sacerdo- 
tem, :et. ix. templum, οἱ -in-sanetuarium; alteram 
vero designatls "adversus regern, et principem ». et 
militer, et subjectum, adversus. qualem, vel fa- 
mulum, sive contrá ,possessionem., “801 pecus; 
iterumque diversam delictis in parentes et cognatos ; 
pescatis gx-induitrja aliam, et'allam aon volünta- 
riis : aique: aliquos quidem reos afficiebant morte , 
seu crucis, seu lapidationis, exteros muleta, aut 
verberibus; ant. talionis. supplicio. Igitur vos quo- 
que diversis peccatis diversas penas Imponite ܇,‎ ne 
quà injuria incidens provocet Deum ad iracundiam. 
Cujus.etenim iniqui judicil: eritis arbitri; ejus et 
maercedém accipietis a Deo : « Quo enim judicio 


CONSTITUTIONFS APOSTOLICAE.— Ik: 1. 


σιν, ἀλλ' ἐχάστης ἰδίαν" μετὰ πρλλῇς aviae ܬ‎ 
κρίνοντες ἕκαστα τῶν πλημμελημάτων, τά το σμιχρὰ;. 
καὶ. τὰ «μεγάλα, χαὶ ἄλλως (81) ἔργου, καὶ λόχου 
Αάλιν ἑτέρως, καὶ προθέσεως: (88); Β΄ λοιδορίας, ἢ, 
ὑπολήψεως διαφόρως, καὶ τοὺς μὲν ὑπρδαλεῖς μόναις 
ἀπειλαῖς,- τοὺς Ub: πενήτων χορηγίαις, ἄλλους δὲ 
νηστείαις; στιδώσεις, xal ἑτέρους ἀφορίσεις, πρὸς τὸ 
μέγεθος ἑοῦ ἐγχλήματος αὐτῶν. Καὶ γὰρ καὶ 6 νόμος 
οὐ aves. ἁμαρτήματος τὴν αὐτὴν «ἐποιεῖτο τιμῶν 
ρίαν, ἀλλὰ ἄλλως μὲν τὰ εἰς Θεὸν xal. εἰς Ἱερέα καὶ 
εἰς ἱερὸν καὶ; εἰς ἱερεῖον, ἑτέρως τὰ εἰς βασιλέα καὶ 
ἄρχοντα καὶ. στρατιώτην καὶ ὑπήχοον, ὁμότιμον, ἢ 
οἰκέτην, ἢ εἰς κτῆμα, ἢ εἰς ἄλογον, καὶ πάλιν παρηλ- 
λαγμένῳς τὰ εἰς ᾿'γονεῖς καὶ συγγενεῖς, ἄλλως τὰ ἐξ. 
ἐφόδου, καὶ τὰ ἀχουσίως ἑτέρως" «καὶ τόϊς μὲν θόνα- 
τον ἢ διὰ σταυροῦ, ἢ τὸν διὰ λίθων, τοῖς δὲζηµίαν, 4B 
μάστιγας, ἢ τὸ τὰ ὅμοια παθεῖν οἷς ἔδῥασεν. -Οὐκοῦν, 
καὶ ὑμεῖς τῶν διαφόρων ἁμαρτημάτων διαφόβους 
ποιεῖσθε xal τὰς τιμωρίας, ἵνα μή τις ἀδικία παρεμ- 
πεσοῦσα ×) ܗ‎ τὸν Θεὸν πρὰς ἀγανάκτησιν. Ἧς γὰρ 
ἂν ἀδίχον κρίσεως μεσῖται (ένησθε, ταύτης χἀὶ τὸν 
ἀπὸ Θεοῦ λήψεσθε μισθόν" ε "Qd γὰρ χρίματι χρίνετε, 
κριθήσεσθε. » 


judicaveritis, Judicabimini**. »‏ ܇ 


CAPUT XLIX. 
Quales esse decet accusatores, et testes. 


"Bedentes igitur in tribunali, prssentibus ufrié- 
que personis ( non enim 968 appetlablmus fratres, 
donec cam pace 86 in benevolentia &ugceperint, 
exquirite diligenter de altercántibus; ac primo de 
accusatore, an hunc primum: accuset, vel aliis quo- 
que crimina impegerit, e$ annon ex querela eorum 
ac contentlohe, crimen suppositum sit, ét quales 
sint mores. aceusantis ; cui licet bona conscientià 
freto, soli tamen (des non habeatur **; id quippe 
iniquum est; sed habeat et alios testes, ei probi- 
iate morum consimiles ; quemadmodum lex dicit: 
« In ore duorum οἱ trium testium stabit-omne yer- 
bum*'. » Quare autem diximus, inquiri oportere qua 
sit testium vita? quia, scilicet, sepenumern evenit, 
ut duo vel plures testimonium dicant. in malo, et 
una voce mendacio suffragentur; ut Babylone duo 
senes contra Susannam*, et In Samaria filii ini- 
quitatis contra Nabuthgum"*, et Hierosolymis turba 
Judeorum adversus Dominum"*, ejusque primum 
martyrém Síephanum?', Sint igitur testes raustfeti, 
jr expertes, sequi, charitate prediti, temperantes, 


**-Laudatür à Cedreno. Vide Test, Veterum, 
6 Act. v1 el Vil. 


ܡ των,‏ ܘ 


KESAAAION ΜΘ. 
Ὁποίους εἴγαι χρὴ τοὺς “κατηγόρους, xal 


Καϑίσαντες οὖν ἐπὶ τὸ χριτήριον, παρόντων ix&- 
πέρων᾽ τῶν. προσώπων, οὐ Ὑὰρ- ἐροῦμεν" ἀδελφῶν, C' 
μέχρις οὖ ἑαντοὺς ἐν εἰρήνῃ ἀπολάδωσιν, ἐρευνᾶτε 
ἀχριδῶς περὶ τῶν ἐνεχομένων" xal πρῶτον περὶ τοῦ 
κατηγοροῦντος, εἰ πρώτου (89) τούτου κατηγορεῖ, ἢ 
καὶ ἑτέροις τισὶν ἐγχλήματα χατενήνοχε, xol εἰ μὴ 
ἐκ μέμψεως αὐτῶν ἡ φιλονειχία 5 xal tà ἔγχλημα 
δπόκειται, καὶ ὁποία τις ἡ ἀναστροφὴ αὐτοῦ ὑπάρ- 
ec καὶ τοιοῦτος δὲ ὧν εὐσυνείδητος, μὴ πεστευέαθω 
όνος: παράνομον γὰρ τὸ, τοιοῦτον" ἀλλ᾽ ἐχέτω xal 
ἑτέρους μάρτυρας, ὁμοίους αὐτῷ τὸν τρόπον" χαθὼς 
ὁ νόμος λέγει." « Ἐπὶ στόματος δύο χαὶ τριῶν µαρ- 
πύρων σταθήσεται πᾶν ῥῆμαι » Διατί: δὲ εἴπομεν, τὸν 
τρόπου «αὐτῶν. ἐπιξητεῖσθαι, ὁποῖος (00) τυγχάνει; 
ἐπειδὴ πολλάχις ἐγχωρεῖ, xal τοὺς δύα. καὶ τοὺς 
πλείονας ἐπὶ κακῷ μαρτυρῆσαι, καὶ συμφώνως προ- 
στῆναι τοῦ ψεύδους" ὡς τοὺς δύο πρεσδυτέρους κατὰ y 
Σωσάννης ἐν Βαδυλῶνι, καὶ τοὺς υἱοὺς τῶν παρανό- 
νῶν κατὰ τοῦ Ναδουθαὶ ἐν Σαμαρείᾳ, καὶ τὸ πλῆθος 
πῶν Ἰουδαίων κατὰ τοῦ Κυρίου ἐν Ἱερουσάλὴμ, xat 
xat Στεφάνου τοῦ πρωτοµάρτυρος αὐτοῦ. Ἕστωσαν 


Maith. vr, $. ' Ἢ φιλονεικίας, νοὶ ἢ quovetxt‏ ܐܧ 
Ἢ Deut. xix, 15, *^ Dan. ση, "Ill Reg. xxi.‏ 


VARIORUM NOTA. 


κατηγορεῖ xa ἑτέροις : an ἀπίε hunc. quem accusat 
elíam aliis accusationes impegerit. Eodem sensu. 


Cun. 
(90) Ὁποῖος. Vind. cod. ὁποῖός τις, Ib. 


87) Καὶ ἄλλως. Abest xal in Vindob, vod. nec 
acéossarium est, CLER. ܘ‎ 

(88) Καὶ προθέσεως. Dele καί ex eodem codice, 
οἱ sic distingue ἑτέρως" προθέσεως, etc. Ip. 
^ (489) Εἰ πρώτου. Cod. Vind. El πρὸ τούτου οὗ - 


pla προστέταχται γὰρ ἐν τῷ νόμερ" «Οὐκ 
ἔσῃ μετὰ πολλῶν ἐπὶ ܐܡܡ‎ οὐ παραδέξῃ doy μα- 
ܙܐܘ‎ οὐ συγκαταθήσῃ μετὰ πλήθους ἐκαλίναι τὸ 
δίκαιον, »- "Ev μέρει δὲ xol τὸν χρενόμενον εἰδέναι 
ὀφείλετε, ὁποῖός ἔσει τῇ τοῦ βίου συνηθείᾳ καὶ ἄνα- 
Sposi, εἰ μεμαρτυρημένος τὸν βίον, εἰ ἀνέγκλητος, _ 
εἰ ὁσιότητα ἐζηλωκὼς, εἰ φιλόχηρος (93), καὶ φιλό- 
ξένος, καὶ φιλόξενος; καὶ φιλάδέλφος, εἰ μή αἰσχρο- 
χερδῆς, καὶ μὴ βρώτης καὶ χρηματολαίλαψ, εἰ σώ- 
Spon, καὶ μὴ ἄσωτος, ἢ μέϑυσος, ἢ ἀργοφάγος, εἰ 
εὔσκλαγχνος, καὶ εὐμετάδοτος. 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ N. AM 
Occ ἐγχωρεῖ, ira μοὶ ον κακῶν μὴ 
Εἰ γὰρ αὐτῷ προὔπύκειται ἔργα φαῦλα, ἤδη ἐν μέ- 
ροὺς ἀληθεῖς ἂν εἶεν καὶ νῦν ἐπιφερόμεναι αὐτῷ κατη- 


'' S. CLENENTIS I ROM. PÓNT. OPERA DB 


mu : 
continentes, malitia vaeui, 


μα, Nop seseipies auditionem vanam, Non con- 
séniies cum multitudine, ut declines a justitia ^» 
Ex alia vero parte reum etiam a vobis. oportet. o0- 
gnosci, qualem se in vibe usu et consuetudine ges- 
serii, an ex moribus laudem. sibi compararit, an 
Inculpatus sit, an pietatis sectator; an erga viduas, 
hospites, et.pauperes benignus, an fratrum amans δὲ 
an turpis lucri non cupidus, non avidus depastionis, 
non pecunie raptor &e procella; an lemperans, et 
non luxuriosus, aut vinolentus, aut otiosus frugum 
consumptor; an misericors, atque ad largiendum 


promptus. 
CAPUT L. 
ܕܐܕ‎ weniat, ut conjectura ex prioribus malis 
ܕ‎ 


Nam si jn accusato przjacent prava opera, 
jam aliqua ex parte vere videbuntur presentes 


accusationes, nisi jus εἰ patrocineur; fleri enim γορίαι, εἰ μὴ ἂν αὐτῷ τὸ δίκαιον ἔχει συναγωνι- 
potest ut is olim deliquerit, hujus γεγο sceleris ait ζόμενον" ἐγχωρεῖ γὰρ αὐτὸν ἡμαρτηχέναι μέν ott, 
purus. Quare circa Aojusmodí megotia, diligentee τούτου δὲ τοῦ ἐγκλήματος ἀθῶον ὑπάρχειν. Διὸ ἀχρι- 
ܗ‎ caute vos gerentes, ceram indubiamque ad- — 6üc περὶ τὰ τοιαῦτα νήφοντες, ἀσφαλεῖς καὶ βεδαίας 
versus reum convicium ferte sententiam. EL εἰ ποιεῖσθε τὰς Ἀποφάσεις κατὰ τοῦ ἐλεγχθένους. Καὶ 
post exonmmunicationem, veniam peíat et ad pe- ἐὰν μετὰ τὸν ἀφορισμὸν συγγνώμην αἰτῇ, καὶ προσ- 


πέσῃ τῷ ἐπισκόταγ, καὶ ἡμαρτηκέναι ὁμολογῇ, προσ- 
δέξασθε αὐτόν. Μήτε δὲ τὸν συχοφάντην ἀτιμώρητον 
Marre, ἵνα μὴ καὶ ἕτερόν τινα καλῶς βιοῦντα βλασ- 
φημήσῃ, ἢ ἕτερόν τινα (95) προτρέψηται τὰ ὅμοια 
αὐτῷ δρᾶσαι: μήτε μὴν τὸν ἐλεγχθέντα ἀνύδριδτον, 
ὅπως μὴ ἕτερος (04) τοῖς αὐτοῖς ἐνσχεθῇ. Οὔτε γὰρ 
« μάρτυς xaxüw, ἀτιμώρητος ἔσται" » οὔθ) ὁ πλημ- 
μελῶν δίκης ἐκτός (95). . 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΝΑ’. ἱ 
“Ὅτι σὰ χρὴ μονομερεῖς τὰς κρίσεις ποιεῖσθαι.. 
Ἐϊπομεν δὲ ὅτι τὰς κρίσεις οὐ δίκαιον ܕܐܘ ܢܘܗܡ‎ 
ποωῖσθαι. Ἐὰν γὰρ τοῦ ἑνὸς προσώπου ἀχούσητε, 
μὴ παρόντος τοῦ ἑτέρου, μηδὲ ἀπολογησαμένου πρὸς 

«b ἐπιφερόμενον ἔγκλημα, προπετῶς (06) ἐξενέγπητε ΄ 
ψῆφον κατακρίσεως, ἔνοχοι τῆς ἀναιρέσεως, καὶ συμ- 
ψετρηταὶ τῷ συκοφάντῃ, παρὰ Θεῷ εὑρεθήσεσθς τῷ 
δικαίῳ κριτῇ" « Ὡς γὰρ ὁ χρατῶν κέρκου κυνὸς, οὔ- 

o ὁ προεστὼς ἀλλοτρίας χρίσεως, » Ἐὰν δὲ µιµη- 
ταὶ γένησθε τῶν ἐν Βαδυλῶνι πρεσδυτέρων, ܘܒܗܘ‎ 


9. "Prov xz, δ, 8, 9 Prov. xsv, 17. 


:des episcopi prockdat, et peccasse se fateatur, re- ο 
cipite-eum, Porro delatorem impunitum non sina- 
Uis, ne adbuc aliüm quempiam recte viventem 
calumnietur, vel aliquem alium ad similia facienda 
provocet; rursumque eum qui comvictus (uerit, 
mala contumelia affetum non αἰτίαις; ne 
Alius eodem crimine obstringatur. Neque enim «tes 
lis malorum impuniius erit **;.» neque pecca- 
tor penam évadet. ἢ 
CAPUT 12. 

Quod non ܗܗ‎ in jadicundo uni parti fasere, 

^Dixibus jam zquemr mon esse vt ܗ‎ judicia 
"ewerceantor, in quibus altera pars judicium occu- 
pat. Nam οἱ unam persónam audieritis ; altera ܝܐܕ‎ 
sente, baeque ad objectum crimen tion respondente, 
sulfragiam damna(ionis temere tuleritis ; rei necis, D 
€t consortes calumniateris, seu eadem cum iflo 
ܗܘ ܕܘܡ‎ meljentes reperiemini apnd Deum, jestua 
judicem. « Sieuwt euim qui tenet caudam camis, 
sic qui presidet alieno jadicio **, ܐ‎ Quod si imita- 


"'Exed. xxim, ,ܕ‎ $, gnat, ipterpol. ad Magnes. 


YARIORUM NOTAE. 
i ^. Ti ς Ms. Vind. obf ὁ av δέ . Vide ii 
8 ܐ‎ sek ἐς d Vito. utet uh IP Mad enin d 15;nv, , Sir. T 
ἱματολαΐλαψ, pro-quibus habet πολυ- 


7, xxm, 45. Cor. 8 
(96) Προπεεῶς. Καὶ προπετῶς roctius, In Vid. 


βρώτης κάλ χρη 2 
ܝ‎ 


Τινᾶ, Deest in altero cod. Vind. 
Ἕτερος. Καὶ ἕτερος cod, Vind. 


7u 


qui falso testimonio contra Susannam dicto, eam 
injusta mortis damnatione affecerunt ; obnoxii eri- 
tis sentenli et condemnationi adversum eus latz. 
Quoniam Susannam quidem Dominus per Danielem 
eripuit e manibus iniquorum, reos autem sanguinis 
feminz senes id ignem damnavit; vobis vero per 
Danielem exprobravit, dicens.: « Sic fatui fllii Is- 
rael, non dijudicantes, neque quod manifestum est 
cognoscentes, condemnastis filiam Israel? Reverti- 
mini ergo ad judicium, quia falswm testimonium 
isti locuti sunt adversus eam "^. » 
CAPUT Lil. 
E: justi judicii capiatur de cautione quami in. 
E n judicet gentis adkibent. 


: CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.—LIB. i. 
. σαντες τῆς Σωσάννης ἀδίκως κατεδίκα- A 4ores fücritis senum illorüm Babylonis incolarum 


ܕܡ 


σαν αὐτὴν εἰς θάνατον, ἔνοχοι τῆς ἐκείνων χρίσεως. 
xa καταδίκης γένησθε. Ὅτι τὴν μὲν Σωσάνναν ὁ 
Ἠόριος διὰ τοῦ Δανιὴλ ἐῤῥύσατο ἐκ χειρὸς παρανό- 
μων, τοὺς δὲ ἐνόχους τοῦ αἵματος αὐτῆς πρεσδυτέ- 
φοὺς ἐν πυρὶ κατεδίχασεν (97), ὑμᾶς δὲ δι αὐτοῦ 
ὠνέϊδισε λέγων" « Οὕτως μωροὶ οἱ υἱοὶ Ἰσραὴλ, οὐκ. 
ἀναχρίναντες, οὐδὲ τὸ σαφὲς ἐπιγνόντες χατεχρίνατε 
θυγατέρα Ἰσραήλ; ᾿Αναστρέψατε οὖν εἰς τὸ χριτή- 
piov. ψευδῇ γὰρ οὗτοι κατεμαῤτύρησαν αὐτῆς. » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ NB. 


Παράδει τοῦ δικαίου χρίματος ἡ τῶν ἔξωθεν 
ܐ‎ Mus 


Θιάσασθε δὲ καὶ τὰ χοσμιχὰ δικαστήρια, ὧν τῇ B — Respicile eliam ad mundana judicia, quorum 


potestate videmus trahi bomicidas, adulleros, vene- 
ficos, sepulerorum przdatores, latrones. Etenim 
cum magistratus ab iis qui reos in jus rapiunt, ea 
acceperint qua ad horum pertinent pausam, quae- 
runt ex maleíco, an ita se res habeat : et licet 
confiteatur, non illico eum mittun» ad supplicium ; 
séd pluribus diebus, cumi multa consultatione et 
interjecto velo, inquirunt de crimine. Postremo 


ἐξουσίᾳ ὁρῶμεν ἀγομένους φονεῖς, μοιχοὺς, φαρμα- 
κοὺς, τυμδωρύχους, λῃστάς" καὶ τὰς ἀναχρίσεις (98) 
αὐτῶν λαδόντες οἱ ἡγούμενοι ὑπὸ τῶν προσαγόντων, 
λέγουσι τῷ χαχούργῳ. εἰ ταῦτα οὕτως ἔχει" χἀχείνου 
συγχαταθεμένου, οὐχ εὐθέως ἐπὶ τὴν κόλασιν αὐτὸν 
ἐχπέμπουσιν, ἀλλὰ πλείοσιν ἡμέραις ποιοῦνται αὐτοῦ 
τὴν ἐξέτασιν μετὰ συμδουλίου πολλοῦ, χαὶ παραπε- 
πάσματος μέσου (99). Τελευταῖον (100) ὅρον καὶ φῆ- 


#* Dau, xut, 48. 


VARIORUM NÓTAE. 
(91) Er πυρὶ κατεδίκασεν. Juxta Webrzurum C διαπορθμοῦει πῷ δικαστῇ" χαὶ τοιοῦτον ἂν ἴδοι τις 
τῶν 


D ὄντων πανταχοῦ τὸ ἔθος. Et concione 2 δὲ 
Laxaro : Οἱ τὸ δεσμευτήριον οἰκοῦντες, ἀεὶ μὲν ἐν χατη- 
pu xoi ὀδύναις εἰσὶ, στα δὲ wach τὴν ἐν ραν 

χείνην, χαθ᾽ ἣν ἂν μέλλωσιν ἐξάγεαθαι, xal παρ᾽ 
αὐτὰς τὰς τοῦ διχάζοντος ἄγεσθαι θύρας" χαὶ πρὸ 
τῶν χιγχλίδων ἑστῶτες, χαὶ τῃς-τοῦ χρίνοντος φωνής 
ἔνδοθεν ἀκούοντες, ἀποπήγνυνται τῷ φόξῳ, xal τῶν 
γεχρῶν οὐδὲν ἄμεινον διάχεινται. Concione 4 : Ἔπὶ 
τῶν ἔξωθεν διχαστηρίων τούτων, ὅταν Gal τινες ὑπεύ- 
θυνοι ܐܘܐ ܐ‎ ἀνδροφόνοι, πόῤῥω τῆς ὄψεως τοῦ 


οὓς ἢ diae Pee by‏ ܐ 
ης, χὰν‏ ܚ κρίνοντος οὐχ ἐπετρέπουσιν‏ 
τούτῳ poe αὐτοὺς ἅτιι‏ 

go; τις διαχούεῖ ταῖς | ἴσεαι τοῦ δικάζοντος, 


χαὶ kie ἄποκρίσεαι τῶν δικαζο sunt 
Prudentii versus Hamartigeniz Moret %0 
ui summum sofidumque bonum putat, ambitionis 
TesCeTe sucteséw; prütonum voce irementes 
Examinarc reos. í 
P. 
(99) Παραπετάσµατος μέσον. Suid Lexicon, 
S Uis παραχάλυμμα, παράπλωμα, τὸ λεγό- 
μενον βῆλον. Basilius epist. 79, circa finem : Οἱ τοῦ 


χόσμον τούτου , ὅταν τινὰ τῶν χαχούργων 
ܚ‎ xaxa ܨ‎ τὰ παρα- 
πετάσματα, χαλοῦαι (πειρατάτους πρὸς τὴν 
ܘܬ‎ τῶν ܐ ܕܐ‎ τεὸς τὴν 


w , etc. Ad quod ultimam pertinet etiam 

versus Juvenalis, 8a. 6 : 

Nulla unquam de morie hominis cunctatio longa est. 

Ubi (ut id obiter indicem) supplendus est vetus 
liastes, sic : De mece ingewmi mulla est longa 

dubitatio. Ceterum non babeo addi mereatur. 

observationibus virorum doctorum de velis judicum, 

principum , magnorum, basllicarum, εἰ de judiciis 

interjecto aut levato velo. Cot. 

7 (100) Τελευταῖον. Με. Vind. ἘΠτα τελευταῖον. 

"LER, 


23 


traditionem apud Origenem Epistola ἀμοιδαίᾳ ad 
Africanum, et apud Hieronymum tum epist. 40, 
tum in Commentariis ad Jeremiz xxix, 21, 22, 

et ad Danielis σι, 5, 62, quod Achabus et Sedecias 
ܐ‎ quos frixit rex Babylonis in igne, 
aWque duo senes judices Susanne calumniatores, 
lidem exstiterint, De quo consulerdi interpretes. 
Cor. Pro ἐν πυρί, in altero Vindob. cod. est tantum 
πυρί, Crea. 

98) "Avaxple'sc. Quid in judiciis sit ἀνάχρισις 
docent lexicographi. Totam autem judicialem sce- 
nant jce descriptam habes in- Opere i 
fecto, ad. Matib. xxv, 54, hoe 1 
personas judez audituraua: in publico, tribunal suum 
collocat in excelso, circa ae constituit vexilla regalia, 
«nie conspectum suum ponit super mensam calliculam 
(E.caliculum), unde tribus digitis mortem hominum scri- 
bataut eitam : hinc indeofficiales ordinaYé consistunt ; 
3n medio secretario ponwnittr genera horrenda penarum 


ἵνα uon solum pati, sed et videreormenium : stant p 


juxia parati tortores , crudeliores aspectu quam ma- 
nibus. Tota judicii facies cujusdam schematis terrore 
vestiur. Et cum ad medium producta (uerint erimi- 
mom persona, anie interrogationem ES ipsius, 
Judicii. terribili. diktunur aspect. ] ad ejusdem 
capitis versiculum 55 : ΟἹ aliquis ante con- 
specium τερὶ ܙ ܘܘ‎ judicis. introWeciter, ex ipso loco 
aibi stare jubetur, intelligit i propter bonum intro 
ducius est, uut propter malum. δὲ enim. propter bo- 
xum, atatim vocatur in. proximo ; si propier malum, 
louge stare jubetur, Genuinus Chrysostomus honiil. 
47 in Genesim, interpretang Dei interrogationem, 
Adem, ubi es? alt: Ἴστε γὰρ ὅτι ἐπειδὰν ἐφ' ὑψηλοῦ 


τοῦ βήματος καθήμενοι δίκην εἰσπράττονται τοὺς τὰ 
ܐ‎ ἐργασαμένους, οὐχ δαν ܗ ܐܗܐܘ‎ 
πείας σεως, xal διὰ τοῦτο δειχνύντες αὐτοῖς, 
ὅσῃ ἀτιμίᾳ ἑαυτοὺς ܢܟ ܚ‎ τῶν τογηρῶν. 


ΤΑΊΤπΟΕ. Gn. 1. 


. PONT. OPERA DUDIA. 9 EL 
ΙΑ φον θανάτου ὁ μέλλων ἐχφέρειν xaz' αὐτοῦ, πρὸς τὸν 
ἥλιον ἐπάρας τὰς χεῖρας (1), διαμαρτύρεται ἀθῶος 
ὑπάρχειν τοῦ αἵματος. ποῦ ἀνθρώπου, Karts ὄντες. 
ἀϑνιχοὶ, xal. οὐ γεινώσχογτες θειότητα,, ἢ τὴν εἰς ܚܘ‎ 
ποὺς ἀπὸ Θεοῦ ἄμυναν ὑπὲρ τῶν. ἀναιτίως χαταχρι- 
θέντων, ἀποφεύγουσιν (2). , 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ NP. 
Ὅτι μὴ χρὴ κατ' ἀλλήλων ἔχειν «οὓς πιστούς. 
Ὑμεῖς δὲ γινώσκοντες τίς ὁ Θεὸς ἡμῶν, καὶ ὑποῖα 
τὰ κρίματα αὐτοῦ, πῶς ἂν κατ) ἐπήρειαν δυνήσεσθέ΄ 
τινε ἀπόφασιν δοῦναι, τῆς κρίσεως ὑμῶν παραχρῆμα 
γινωσχομένης Θεῷ; Καὶ εἰ μὲν δικαίως ἐχρίνατε, 
δικαίων ἀμοιδῶν καταξιωθήρεσθς καὶ νῦν καὶ εἰς αὖ - 
θις” εἰ δὲ ἀδίκως, πάλιν τῶν ὁμοίων τεύξεσθε. Ἡμεῖς 
μὲν οὖν, ἀδεχφοὶ, συμδουλεύομεν ὑμῖν, μᾶλλον ἐπαί-- 
νων ἀξιοῦσθαι παρὰ θεῷ, ἢ ψόγων" ὅτι Θεοῦ ἔπαινος 
ζωὴ αἰώνιος ἀνθρώποις, ὥσπερ καὶ ὁ ψόγος θάνατος 
ἀΐδιος. Διὸ γίνεσθε δίκαιοι χριταὶ, εἰρηνοποιοὶ, ἀόρ-- 
ήτοι. « Ὁ ὀργιζόμενος γὰρ τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ εἰχῆ, 
ἔνοχος ἔσται τῇ χρίσει. ܐ‎ El δὲ καὶ συμδῇ ἐξ ἐνεργείας 
πινὸς ὀργισθῆναι ὑμᾶς κατά τινος, « ὁ ἥλιος μὴ bx 
δνέτω ἐπὶ τῇ ὀργῇ (6) ὑμῶν. Ὀργίζεσθς γὰρ, φησὶν 
ὁ Δαδὶδ, καὶ μὴ ἁμαρτάνετε" ܐ‎ τουτέστι, ταχέῳς ud 


λάσσεσθε, ὅπως μὴ ἡ ἐπίμονος ὀργὴ -μνησιακία.- - 


γένηται, xol ἁμαρτίαν ἀπεργάδηται. € Ἐνχαὶ γὰρ 
νπαίκάκων εἰς θάνατον (4), » φησὶν ὁ Σολομών. Λέ- 
:ܘܟ‎ δὲ ὁ (6) Κύριος ἡμῶν καὶ Σωτὴρ Ἰησοῦς ὁ Χρι- 


C στὸς ἐν Εὐαγγελίοις - 4 Ἐὰν προσφέρῃς τὸ δῶρόν σου 


ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον καὶ ἐχεῖ μνησθῇς ὅτι ὁ ἀδελφός 
1.0 Prov.xu, 38,αρκά LXX. 


"ts S. CLEMENTIS 1 ROM 
qui senientiam et suffragium de capite, contra 
reum laturus est, sublatis. ad solem manibus, con- 
testatur, insontem se esse humani sanguinis. Atque 
illi ab hoc scelere nbhorrent, quamvis sint ethnici, 
εἰ ignari tum divinitatis, tum ultionis divin ad- 
versum ipsos, si innocentes pomna mulctarint. 
CAPUT LIII... 
Quod non oportet Rdeles inter se discordare. 

Vos autem, cognoscentes quis sit Deus noster, et 
qualia judicia ejus, quo modo poteritis sententiam 
adversus aliquem injutiose pronuntiare, cum ve- 
sirum judicium Deo confestim paleat? Et si quidam 
juste judicastis, justa premia et nunc et posthac 
reportabitis; sin vero .injuste, rursum actis paria 
consequemini. Nos igitur vobis, fratres, consilium 
damus, malitis a Deo laudem; quam vituperationem 
adipisci; quia a Deo laudari; hominibus vita eerna 
esL; Bicul et vituperari, sempiterna mors, Quocirca 
i judices, pacilci, ira vacui. ὁ Qui enim 
irascitur fratr?suo sine causa, reus erit judicio "'. » 
Quod si alicujus opera in quempiam irasci vos con- 
tingat ; « Sol non occidat super iram vestram **, » 
— 1 Irascimini ܐ‎ enim, inquit David, « et nolite pec- 
eare ";» hoc esL, cito reconciliemini, ne ira con- 
stanter manens, in jnjuriz recordationem evadat, et 
peccatum conficiat. Nam « afiümg eorum qui me- 
mores sunt injuriarum , in mortem *** , ܙ‎ ait Salo- 
mon. Dominus aulem nbster et Salvator Dominus 
Jesus Christus dicit in Evangeliis : ε. Si offers munus 


*" Mauh. v,22. ** Ephes, iv, 26. *"Psalav, 5. 


VARIORUM NOTAE. 


fum nosiro cot damus : ob quod postea oculos 
39 manus ܘ ܐ ܐ‎ , 4d ra- 


dios solis ageutes extollimus, Cor. 
3) σιν. Ms. Vindob. τοῦτο ποι- 
ουσίν. 
(5) τῇ ὁρτῇ. Cod. Vindob. «à παροργισμῷ, quod 
gw : ira temere concepta; ἐμφατιχώτερον erit. 
m. 
(4) Ψυχαὶ ἀὰ μνησικάχων εἰς θάνατον. Lib. 
vil, ܐܐ‎ ; Ὁδοὶ γὰρ μνησικάχων εἰς 0&va: Ut 
in LXX Proverb. xii, 38, quodque vertitur apud 


Cesarium Arelatensem homilia 9, quatuordecim 
illarum quas vir doctissimus ac de litteris nostris 
optime meritus, magis magisque in dies meriturus, 
Stepbanus Baluzius, anno Supertére Tn publico 


effecit : (ltinera eorum qui memoriam (sic m 


D 


qyam ἐπὶ retinent malefacti in mortà. ܡܘܐ‎ 
ro πουν m militat Cxesarius homil, 14. 
diligen inimicis , in Bibliotheca Patrum, hoc 
modo eitan: timera eorum qui imjurlam reti- 


nent malejacti, in. mortem; nec non auclor sermo- 
nis De martyribus, apad Augustinum: serm, 47 De 
sanctis ; apud Leonem, termone qui precedit ante 
penultimum ; et in Miscellaneis Patrum ἃ Vossio 
tnllectis ac una eum Gregorio Thaumstargo Mogun- 
tie excusis : Itinera. eorum qui injuriam retinent , 
Dominus. labefecit in moriem ; vel ut. in S. Augus- 
Aino ; Itinera impiorum, qui injuriam retinent male- 
facti, ià móriem. Contra Cassianus Instif. lib. viu, 
eap. 14: Πέτα eorum qui memoriam retinent πα 
lefacti, in mortem. Cor. 
(5) Ὁ. Ms. Vindob. καὶ ὁ, 


4) Πρὸς τὸν ἥλιον ἑπάρας τὰς χεῖρας. Oratorie 
m pulo. Quia scilicet solebant judices tristitiam 
86 innocentiam suam aliqua exierjori actione , eer- 
tisque quibusdam verbis attestari, quando reos ex- 
tremo supplicio adjudicabant. Hine faetum. 
djctumque Pilati (Matth. xxvn, 24), ααἱ in Historia 
ecclesiastica Theodoriti lib. tv, gap, etin Nice- 
phoro lib. xr, cap. 30, per Theodoritum corrigendo 
ac intelligendo, dicitur etiam convertisse $e ad 
Ürientis partes. Cum quo iniquo judice scite B. 
Hieronymus comparat μμ (Jon. 1, 44), 
quique Hierenymum transcripsit pseudo-Eusebi 
Emisenus homil. 2 De paschate. Hinc. etiam. ma 
Stratuum perversa vestis, funesta et impura, ma. 
lam habens 6. Κ θανάτου et χατακρίσειος, nota. ex 
Seneca lib 1 De iru, cap. 16: Valerío Maximo lib. 
Y 4, et Servio ad /Eneid. xir, 169. Πολλά 
3 κ de Judicibus S. Basilias in epii- 
stola proxime , καὶ τὴν ἀνάγχην ἀπολοφυρό- 
μένοι, δῆλοι πᾶσι 1 πρὸς ἀνάγκην ὑπηρε- 
τοῦντες τῷ νόμῳ, οὐ κατ᾽ οἰχεῖαν ἡδονὴν ἐπάγοντες 
p xatáxpwtw. Sed et ad locum Conilituttonum. 
Wlustrandum facit notabilis ille Aurelii Victoris in 
Diocletiano : lgiter Valerius prima ad exercitum 
concione, cum edwcto gladio, solem intwens, obtesta- 
ταις ignarum cladis j, eque imperii cu- 
pientem se fuisse, Aprum proxime astaniem ictu 
dransegit ; cujus. dolo, uti supra. docuimus, adoles- 
cens bonus facundusque ei gener occiderat, Insuper- 
que iste personati Ambrosii libro De moribus Brazh- 
manorum : Nam et hoc interdum shodo a regula ve- 
vitatis abstrahimwr; hoc est, tunc cxm necessarium 


717 CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.— LIB. 1I. 719 
Ou ἔχει τι χατὰ σοῦ, ἄφες ἐχεῖ τὸ δῶρόν σου ἐμ- A tuum δὰ altare, εὐ ἰδὲ retordatus fueris quia 
Amposüty τοῦ θυσιαστηρίου, χαὶ ὕπαγε, πρῶτον διαλ- frater Luus babet aliquid adversum te, relinque 
λάγηθι τῷ ἀδελφῷ σου, καὶ τότε ἑλθὼν πρόσφερε τὸ ἰδὲ munus tuum. ante altere, οἱ vade,prius re- 
δῶρόν σου. v Δῶρον δέ ἐστι Θεῷ ἡ ἑκάστου προσευχηχαὶ — conciliare fratri tuo; et tunc veniens, 606) mu- 
εὐχαριστία. Ἐὰν οὖν ἔχῃς τι κατὰ τοῦ ἀδελφοῦ σου, mug iuum '. » Munus vero est Deo oratio cujus- 
ἢ αὐτὸς ἔχῃ τι κατὰ σοῦ, οὔτε αἱ προσευχαί σου εἰα- — que et actio gratiarum, Si ergo habeas aliquid con- 
. αχουσθήσονται, οὔτε αἱ εὐχαριστίαι σου προσδεχθή- — tra fratrem tuum, aut ipse aliquid habeat contra te, 
σόνται, διὰ τὴν ὑποχειμένην ὀργήν᾽ χρὴ δὲ συνεχῶς — neque orationes tue exaudientur, neque gratia- 
πἱροσιύχεσθαι ὑμᾶς, ἀδελφοί" ἀλλ' ἐπειδὴ τῶν ἐν ὀργαῖς Tum acliones suscipientur, propter sobjacentem 
ἀδίκως ἐχθραινόντων ἀδελφοῖς ὁ Θεὺς οὐκ ἐπαχούει, iram; oportet autem, fratres, vos assidue orare ; 
καὶ ἐὰν τρὶς τῆς ὥρας προσεύξωνται, χρὴ διαλύειν εἰ quia eos qui cum injustitia fratribus hostiliter 
πᾶσαν ἔχθραν καὶ μιχροψυχίαν, ἵνα δυνώμεθα xpoc- — Mascuntür, Deus non ezaudit, licet in hora ter 
εὔχεσθαι χαδαρᾷ τῇ καρδίᾳ xal ἀῤῥύπῳ; Καίτοι. ys — oraverint, ideo dirimere debemus omnem inimi- 
καὶ ἐχθροὺς à Κύριος ἀγαπᾷν “προσέταξεν, “οὐχὶ δὲ eitiam et pusillum animum, quo possimus corde 
"χαὶ τοὺς φίλους μισεῖν" καὶ à νομοθέτης φησίν' «Οὐ — purosc incontaminato orare. Atqui etiam inimi- 
μισήσεις πάντα ἄνθρωπον σὺ μισήδεις τὸν ἀδελφόν P cos diligere pracepit Dominus, nonautemetiam ᾱ- 
του τῇ διανοίᾳ σου" ἐλεγμῷ ἐλέγξεις τὸν ἀδελφόν  micos odisse; et Legielator ܬܐܘ‎ : « Ne oderis. ullum 
σοὺ, ܬܘܡ‎ οὐ λήψῃ δι᾽ αὐτὸν ἁμαρτίαν' οὐ μισήσεις — hominem: ne odio habeas fratrem tuum, animo tuo: 
Αἰγύπτιον, ὅτι πάροιχος ἦσθα παρ᾽ αὐτῷ" οὐ /µισή- — arguendo argue fratrem tuum, et ne suscipias pec- 
σεις Ἰδουμαῖαν, ὅτι ἀδεχφός σου ἐρτί. » Καὶ ὁ Δα- — catum propter eum, Non odio habebis /gyptium, 
διὰ λέγει" € ΕἸ ἀνταπέδωκα τοῖς ἀνταποδιδοῦσί μοι quoniam -incola falsti apud eum : non habebis odio 
Max. » ^00 εἰ Χριστιανὸς θέλεις εἶναι, ἐξακολού- — ldumeum, quoniam frater tuus est *, » David quo- 
δει τῷ τοῦ Κυρίου νόμῳ' c Αύε πάντα σύνδεσμον ἀδι- que ail : « Si reddidi retribuentibus mihi male *. » 
κίας.» Ἐπὶ σοὶ γὰρ ὁ Κύριος ἐξουσίαν ἔθετο ἀφιέναι — Quare si Christianus esse vis, sequere ἰδξεπι Domi - 
ἁμαρτίας τῷ ἀδελφῷ τὰς εἰς σὲ γενομένας, ἕως ἐδ- Mi: « Solve omnem colligationem impietatis *. » In 
δομηχοντάχις ἑπτά' τουτέστι, τετρακοσίας t ἐνενήχον- [6 enim Dominus posuit potestatem remittendi fra- 
τα. Ποσάχις οὖν ἤδη ἀφῆχας τῷ ἀδελφῷ σου, ἵνα μὴ Atri peccata contra te commissa ,' usque septuagies 
(6) θελήσῃς αὐτῷ ἀφιέναι καὶ νῦν; Καίτοι ἀκούσας ,ܘܐ‎ hoc est, quadringenta nonaginta °, Quoties 
ποῦ Ἱερεμίου λέγοντος, ὅτι « ἕκαστος τὴν καχίαν τοῦ 6760 jam rémisisli fratri tuo, ut nolisei etiam nunc 
πλησίον αὐτοῦ μὴ λογίζεσθε ἐν ταῖς χαρδίαις ὑμῶν.» @ rémittere? Cum et audias Jeremiam dicentem : 
Σὺ δὲ μνησικακεῖς, καὶ συντηρεῖς (7) ἔχθραν, καὶ 4 Unusquisque malum proximi sui πο eogitetis. in 
ἐπὶ χρίσιν ἔρχῃ, καὶ μῆνιν ὑφορᾷς (8), καὶ ἡ mpos- cordibus vestris *. » Tu autem injurie memor es, et. 
εὐχὴ σαν ἐμποδίζεται, ᾿Αλλ᾽ εἰ xal τὰ τετραχόσια  imimiciliam relines, et in judicium venis, et iram 
ἐνενήχοντα ἀφεὶς (9) τῷ ἀδελφῷ σου, Aduóvagoy τὴν ܘܵܐ ܦܐ‎ respicis, et oralio tua impeditur. Sed etsi 
ἀοργησίαν ἐπὶ πλεῖον εἰς ἀγαθωσύνην Dv ῥαυτόν.  Uadringenia nonaginta remiseris fratri tuo °; ad- 
^ Ky ἐκεῖνος μὴ ποιεῖ, ἀλλά Τε σὺ διὰ τὸν Θεὸν σπού — huc propter teipsum auge mansuetudinem tuam in 
δαξε ἀφιέναι τῷ πλῃσίαν, ὅπως γένῃ υἱὸς τοῦ Πατρός — ben:gnitatem; el quamvis ille non faciat, tu tamen 
σου τοῦ ἐν οὐρανοῖς, καὶ προσευχόμενος ὑπαχούῃ,  Dropler Deum ܘܛܬ )ܦܪ‎ dimiitere proximo, ut sis δίας, 


ὡς φίλος Θεοῦ. Pátris tui, @ in eclis est, utque dum oras, audiaris 
tanquam Dei ámicus *. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ. ΝΔ’. CAPUT LIV. 
"Oti χρὴ τοὺς ἐπισκόπους τὰ περὶ εἰρήνης διὰ τοῦ — Quod oporitat episcopos de pace per diaconum populó 
axóvov ὑπομιμνήσχειν τῷ λαῷ. ἐπ ܐ‎ 


Ἰδείτοο, o episcopi, cum ad orationem procedé- 


Διὰ τοῦτο, ὦ ἐπίσχοποι, μελλόντων ὑμῶν εἰς προσ. 


εὐχὴν ἀπαντᾷν, μετὰ τὴν ἀνάγνωσιν xal τὴν Ῥαλ- ἢ tis, post lectionem et Psalmorum .cantum , post 


eharralas Scripturas; diaconus juxtà vos stans, 
proclamet :. « Ne quis contra aliquem; ne quis in 
hypocrisi; ܙ‎ ut si in nonnullis dissidium reperiatur, 


*Psal, vn, 5. *]s, ,ܐܐ ¥1ܐ‎ 6. * Matth. xvni, 22. 


* Ibid. v, 45 


. v, 24. 


μῳδίαν, καὶ τὴν ἐπὶ ταῖς Γραφαῖς διδασχαλίαν, ὁ 
διάχονος ἑστὼς πλησίον ὑμῶν, μετὰ ὑψηλῆς φωνῆς 
λεγέτω" « Μήτις χατά τινος" μήτιςὲν ὑποχρίσει(40}"» 


Μον, v, 35 * Lev. xix, ΕἼ, ? Deut. xxin, 7. 
*^"Fespaxécws, ut infra? * Zach. wn, 17. * Mattb. 


VARIORUM NOTAE. 


tinent praeipue Lilurgis, etiam nostri: M; 
τῶν sert ienb. μὴ τὰ τὰν dnpeupiun- μὴ τὸς 


τῶν και 

τῶν € 8 πις τῶν ἔτει 0 Tinte ol 
ν εἰ . ܡ ܚ‎ 

1 


ὧν & ἊΝ i) «δυναμένωι: 

p soda μον Eo 46 
5 θύρας. Βλέπετε μή τις τῶν κατηχουµένων, "Όσοι 
Ἀατηχούμεναι προέλθετε, εἰς, Timotheus Αἰεται- 


"Iva. µήμοιο, Με. Vindob, ὅτι οὐ θέλεις. 
Συντηρεῖςι Ms.unus συζητεῖς, aller. φυλάτ- 
πεις, Scribenlibus librariis non werba dictantis, 
sed seütentiam verborum qualem putabant. Cía. 
8 'Ὑφορᾷς Ms. Vindob. ὑφορᾶσει, διὰ τοῦτο. 
c. Prmemittitur ín cod. Vindob. συνεχώ- 
ρησας, accumulasti. lo. 
x "(0j Μήτις κατὰ τινος" μήτις ἐν ὑποκρίσει. 
Diaconorum has aliasque preclamaliones plarimas 


CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ. OPERA DUBIA.— ~ Νο‏ .8 . ܚ 
eoascientia pulsali, Deum rogent, et fratribus. re- A ἵνα ἐὰν εὑρεθῇ ἕν τίσιν ἀντιλογία, συνειδήσει χρου-‏ 
éencilientur. Sl enim qui cujuspiam domum ingre- «αθέντες, δεηθῶσι τοῦ Θεοῦ, καὶ διαλλαγῶσι τοῖς‏ 
diuntor, ante omnia dicere debent:« Pax huicdo- ἀδελφοῖς, Εἰ γὰρ τοὺς ἐν οἰκίᾳ τινὸς εἰσερχομένους,‏ 
ut pacis filii, pacem dignis donare, πρὸ πάντων δεῖ λέγειν" « Εἰρήνη τῷ οἴχῳ τούτῳ" »‏ ܐܘ » ;@@ ܐܕܡ 
quemadmodum scriptum est : « lis qui. prope, et ὡς υἱοὺς εἰρήνης εἰρήνην χαριζομένους τοῖς ἀξίοις,‏ 
iis qui longe "",» quos novit Dominus suos esse **: καθὼς γέγραπται" › Τοῖς ἐγγὺς (M) xal τοῖς μα-‏ 
multo magis qui ecclesiam Dei ingrediunlur, de- — xpàv, » οὓς ἔγνω Κύριος ὄντας αὐτοῦ" πολὺ (12) μᾶλ-‏ 
"beni ante oninia pacem Dei postulare. Com autem λὸν τοὺς ἐν ἐχχλησίᾳ Θεοῦ εἰσερχομένους χρῇ “πρὸ‏ 
eam aliiá-pre&eiur, mullo magis ipse inira se illius πάντων ἐπεύχέαθαι (15) τὴν τοῦ Θεοῦ εἰρήνῃν.. Εἰ‏ 
sit, tanquam illius lucis, Nam qui illain se non δὲ ἄλλοις ταύτην ἐπεύχεται, πολὺ (14) μᾶλλον αὐτὸς‏ 
babet, non est dignus eujus fidel committatur eam -αὐτῆς ἐντὸς ὑπαρχέτω, ὡς τέχνον φωτός. Ὁ τὰρ μὴ‏ 
alis εὐπίοττο. Quocirea principio ipsum oportet ἔχων αὐτὴν ἐν ἑαυτῷ, οὐκ ἔστιν ἀξιόπιστος, ἄλλοις‏ 
dis- αὐτὴν χαρίζεσθαι. Διὸ πρὸ πάντων χρὴ εἰς ἑαυτὸν‏ ܐܘܡ secum pacem perfcere.Qui euim secum‏ 
side, neque cum alio pugnabit; sederit μουΐβ εἰ εἰρηνεύειν αὐτόν. Ὁ γὰρ μὴ πρὸς ἑαυτὴν στασιάζων.‏ 


οὐδ᾽ ἂν πρὸς ἄλλον διαμαχεσϑέσεται" ἀλλ' ἔσται εἰρη- 


B νικὸς, φιλικὸς, συνάγων τὰ τοῦ Κυρίου, καὶ συνερ- 


qc αὐτοῦ γιγνόμενος πρὸς τὸ πλεονάσαι αὐτῷ τοὺς 
σωζομένους ἐν ὁμονοίᾳ. Οἱ γὰρ ἐπινοοῦντες ἔχθρας 
καὶ μάχας, ἀντιλογίας καὶ κρίσεις, πονηροὶ xal τοῦ 


Θεοῦ ἀλλότριοι τυγχάνουσι. 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΝΕ’. 
"Asapió, $a; mporoiac, καὶ ὅπως ἑ 
posigas fari etd qereür ἐκάλεσεν ὁ θεὸς s 
slc μετάνοιαν πάντας. 


Ὃ τὰρ θεὸς, θεὸς ὧν ἑλέους, ἀπ᾿ ἀρχῆς ϑκάστην 


siudiosus,.congregans que Domini sunt,‏ ܗܐܐܐܡ 
Ípsiusque adjutor ad. multiplicandum ei numerum‏ 
illorum, qui ia  wmanimitate salvamtur. Siqui-‏ 
dém excogitatores inimicitiarum et pugnarum,‏ 
controversiarum et. lium, improbi sunt, et a‏ 


Deo alieni. 
Mb ° CAPUT. LV. 

Ewumeratio varüe providentia , et quemadmodum ab 
imitio Deus per εἰ Taliones ad pazniten- 
tiam omnes homines vocaeit. 


Deus enim, qui Deus misericordie est, a princi- 


pio singulas generationes per justos ac prophelas- γενεὰν ἐπὶ μετἀνοίαν καλεῖ διὰ τῶν δικαίων xal τῶν 


προφητῶν. Καὶ τοὺς μὲν πρὸ τοῦ χαταχλυσμοῦ, διὰ 
ποῦ "Αδελ, καὶ Σὴμ, καὶ Σὴθ, ἔτι δὲ Ἑνὼς, καὶ ܐܠܥ‎ 
μετατεϑέντος Ἑνὼχ ἐσωφρόνιζε" τοὺς δὲ ἐν τῷ κατα- - 


vocat ad peaitentiam. Et eos quidem qui anie di- 
luvium vixerunt, per Abelem, et Semum, et Sethum, 
itemque Enosum, ac translatum illum. Enochum, 


δὰ sanam mentem revocavit; ¢06 vero qui lempore c χλυσμᾷᾷ, διὰ τοῦ Νῶε" τοὺς ἐν Σοδόμοις, διὰ τοῦ φι- 


λοξένου Δώτ: τοὺς μετὰ τὸν καταχλυσμδν, διὰ Μελχι- 
στδὲκ, καὶ τῶν πατριαρχῶν, καὶ τοῦ θεοφιλοῦς Ἰώδ- 
ποὺς ἐν Αἰγύπτῳ, διὰ Μωσέως" τοὺς Ἰσραηλίτας, &' 
αὐτοῦ, καὶ Ἰησοῦ, καὶ Χαλὲδ, καὶ Φινεὲς, καὶ τῶν 
λοιπῶν" τοὺς μετὰ νόμον, δι' ἀγγέλων καὶ προφητῶν" 
τοὺς αὐτοὺς διὰ τῆς ἰδίας ἐνανθρωπήσεως τῆς ἐκ 
Παρθένου (£5) ܕܩܡܕ‎ τοὺς πρὸ μικραῦ τῆς ἀνα- 
δείξεως αὐτοῦ τῆς σωματιχῆς, διὰ Ἰωάννου τοῦ προ- 
δρόμου" τοὺς δ΄ αὐτοὺς, διὰ τοῦ αὐτοῦ, καὶ μετὰ 


Tim. n, 19.‏ || ܙ 


diluvii, per Noem ; Sodomitas, per hospialem Lo- 
1um ; eos qui post diluvium fuerunt, per Melchise- 
decum, et patriarehas, mec mon per amicum Dei 
Jobum; AEgyptios, per Mosem; Israclitas, per eum- 
dem, et per Jesum, Calebum, Phineem. reliquos- 
que; eos qui legis tempora consecuti sunt, per an- 
iilos et prophetas; eosdem, per propriam ex Virgine 
incarnalionem ; eos qui paulo. przcesserunt illius 
przsentiam corporalem, per Joannem preeursorem; 


σσ, 9 ; Epb. Ἡ, 17.‏ .ܦܘܐ !! .19 Matth, x,‏ ܘܙ 


YARIORUM NOTAE. 


drínus : Οἱ ἀχοινώνητοι περιπατήσατε. In. S. -- p exiret. Gregorius PP. dialog. 1, 95... atque ex 
μας tom. L orat. 1 adsersus Judeos ἜΝ: more ditus clamaret : δὲ quis noi peii 
ας. ἀλλήλους" Mm ܗܘܐ‎ ΙΝ Para- e dr Bi pesi mee 
lam lio ܐ‎ L lium : πις τῶν Nc ςς. Hisce iguntur hsc verba : 
reme iy Romy ἢ μα τις τῶν 10 ρω εἰρήνην ὑμῖν, in altero cod. 
πατασχόπων, ܢ‎ τις τῶν δυναμένων θεάσασθαι Υἱπάον. (εκ. 
τὸν μόσχον ξαθιόμενον, μὴ τις τῶν μὴ δυναμένων (8) Πολύ. Vindobon, cod. . In. 
δεάφασθαι τὸ οὐράνιον αἴμα τὸ ἐκχυνόβενον εἰς ἄφε- δος εσθαι, etc. Aller cod. Vindob. προα- 
εὔχεσθαι τῷ Θεῷ τὴν τοῦ λαοῦ εἰ jv. Quorum 


verborum eamdem esse crediderim sententiam ܢ‎ 

que ιών icctionín 1 ita ܬܠܐ‎ “αν Dee populi 
ν peri ܬ‎ re ܘܬ‎ 

οὶ εἰ dilucidius. lo.‏ ܐ 


rius loquendi πας usitatius! 
(14) Πολύ. Alter codex πολλῷ. ܚ‎ 
(15) Ἐκ . la aliero. codice Vindobon. 


punmititur.: ix Πνεύματος ἁγίου καὶ, noe male, nam 
potissima ἐνανβρωπήσεως causa fuit Spiritus san- 
tua. Ip. 


σιν ἁμαρτιῶν, μὴ τις ἀνάξιος τῆς ζωῆς θυσίας, μή 
τις alijs, af: μὴ δυνάμενος. ܫ‎ τοις χεί- 
ܗܢܐ‎ γϑαι τῶν φρικτῶν μυστηρίων. Apud. 
Latinos vero Isidorus lib. v1 Originum, cap. 19, seri- 
bit : Missa tempore sacrificii est, quando caltechu- 
meni [oras mittuntur, clamante leuia : B cale- 
chumeonzs remamsiü, exeat foras. Et missa 
quia sacramentis aliaris interessa mom possunt, qui 

moscun(ur. Aucior Vite S. Mar- 
tialis : £ adiacomoez more clamatum fuis» 
set, πὶ εἰ quis πον possct comminicare, αὖ cccle ia 


CONSTITUTIONES ܠ ܙ‎ H. 


ܡ 


στὴν ܙܙܘܘܬܟܿ‎ αὐτοῦ, λέγων (16) « Μετανοεῖτε" ἢγ- A eosdem, per seipsum et post malivitalem suam di- 


tens: « Ponitentiam agite, appropinquavit enim 
tegnum Dei *; ܙ‎ eos qui ejus passionem aubsequun- 
tur, per nos duodecira, et per vas electionis Panlum. 
Nos igitur Migni habiti testes esse Dominici adven- 
tus, una cum Jacobo fratre Domini, et aliis sep- 
tuaginta duohus discipulis, et sepiem. diaconis, au- 
divimus ex ore Domini nostri Jesu Cbristi, εἰ prebc 
scientes dicimus, «quz sit voluntas Dei bona et be- 
meplacena οἱ perfecta ** ;» per Jesum Christum nobis 
manifestata ; ut , scilicet, nomo pereat, sed omnee 
homines uno consensu credenies ei, ac wno ܗܘ‎ 
centu laudibus eum prosequentes, vivant in 
ziernum. : 

CAPUT ΕΙ. 


Β 
Quod voluntas Dei sit; ut omnes homines. ܕ‎ pieiate 


consentiant. instar celestium virtutum, - 


Hoc enim est, quod nos decuit Dominus, .di- 


ture intorporearum virtütum, eunciz una sententia 
Deum concelebrant ; sie οἱ in lerra cuncti hemines" 
απο ore, unoque affecta, laudes in solum Deum, 
unum et verum conferant, per unigenitum Chri- , 
stum. Voluntas ergo Dei est, ut ipsum concordi 
mente laudemus, et voce consona adoremus. Hzc 
quippe est Dei voluntas in Christo, ut multi in eo 
salveniur, non autem ut ei dettimentum quis infe- 
rat, neque ut vos Ecclesiam minuatis, aut namerum 
fidelium. contrahatis, un3 hominis smima a vebis 


que γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν" » τοὺς μετὰ τὸ 
πάθος αὐτοῦ, δι' ἡμῶν τῶν δώδεκα, καὶ τοῦ τῆς ἀχλο- 
γῆς σκεύους Παύλου. Ἡμεῖς οὖν οἱ γχαταξιωθέντες 
εἶναι μάρτυρες τῆς παρουσίας αὐτοῦ, σὺν Ἰακώδῳ 
τῷ τοῦ Κυρίου ἀδελφῷ (17), καὶ ἑτέροις ἑδδομήκοντα 
δύο μαθηταῖς, καὶ τοῖς ἑπτὰ διαχόνοις αὐτοῦ, ἐκ (18) 
ατόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἠκχοῦσα- 
μεν, καὶ ἀκριδῶς εἰδότες λέγομεν" « ΤΙ ἐστι τὸ θέλη- 
μαι τοῦ Θεοῦ τὸ ἀγαθὸν καὶ εὐάρεστον καὶ τέλειον; » 
τὸ διὰ Ἰησοῦ γνωρισθὲν ἡμῖν, ἵνα μηδεὶς ἀπόληται, 
ἀλλὰ αἶνον σύμφωνον ἀναπέμφαντες αὐτῷ, ζήσωσιν 


αἰωνίως. 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ Να. 
κ θα em por pides τοὺς ἀνϑρώ- 
πουι . 2:5 Ar ταιο 
ἐν ܘ‎ δυνάμεσι. ἘΞ 


τοῦτο γὰρ ἐστιν ὃ ἐδίδαξεν ἡμᾶς ὁ Κύριος προσεν- 
χομένους λέγειν τῷ Πατρὶ αὐτοῦ" ܙ‎ Γενηθήτω τὸ θέλημά 
«ων, ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐτὰ τῆς γῆς (19): ν ὅπως ὡς 
αἱ ἐπουράνιοι φύσεις τῶν ἀσωμάτων δυνάμεων (20) 
πᾶσαι δοξάζουσι τὸν Θεὸν συμφώνως, οὕτω καὶ ἐπὶ 
αἲς γῆς πάντες οἱ ἄνθρωποι ἐν ἑνὶ στόματι καὶ μιᾷ 
διαϑέσει δοξάζωσι τὸν μόνον Θεὸν, τὸν ἕνα χαὶ ἀληθι- 


νὸν, διὰ τοῦ μονογενοῦς Χριστοῦ. Θέλημα οὖν αὐτοῦ - 


ἔστιν αἰνεῖν αὐτὸν ὀμοφβόνως, καὶ προσχυνεῖν αὐτὸν. 
συμφώνως (31). Τοῦτο γὰρ αὐτοῦ ἔστι θέλημα ἐν 


Χριστῷ, πολλοὺς εἶναι τοὺς σωζομένους ἐν αὐτῷ, . 
ἀλλὰ, μὴ ζημιοῦν αὐτὸν, μηδὲ ἔλαττονεῖν (23) ὑμᾶς ܨ‎ 


τὴν Ἐχκλησίαν, ἢ συστέλλειν τὸν ἀριθμὸν, διὰ μιᾶς 


More. r, 15, ¬ ® Rom. n, ἃ. '4 Matth. τες 10.‏ ܙ 


i YARIORUM NOTAE. 


omisso t ied generali, ac in A uod cm 
assumpta itvisi ima) iom. Opera: . 
Athanagii, quzst. 151, uv . ܗ‎ 


vocem Aj li, Hebrzo-- 
eie da 


theca Patrum, pag. 818, emendationem sane proba- 
bilem : τὸν ἀδεΧ. d τοῦ Ἰμάννου, pro τὸν ἀδελφὸν 
ποῦ Κύριον. Cor. 


8) "Ex. Aller Vindobon. addit ante - 
Nude, atque in proxinie ibus verbis ἂν 
Lieu ας κά. . axdisimus accurale 


49) Ἑαὶ εῆς τῆς. Addit idem codex ܗܟ‎ 
ܝ ܝ‎ lex στι, 
MU Rx ud skal τ Απτας notera, εἶπ. Io. 


(20) AL ܐ‎ τῶν decina tai 
ܐ‎ ius et simplicius habet cod. Vin- 
dobon, ai ἄαώματοι δυνάμεις πᾶσαι ἐν οὐρανῷ. In. 

t ir αὐτὸν σὺ; - Desunt 


46) Αέγων. Aler mss. λέγοντος, quia referiur 
Ne. aut, si mavis ἑαυτοῦ. pi 


solet Jacobum 
Jerosolymorum, ex. ab aj 


hei ülium et fllimn Alpbzi, pr:etéreaque hunc Je- 
ܘ ܣ‎ a 
sacro habetur, 


, tam a tem] 
doe in oficio eec 


e0bos, utru! 
fzaurem. Tome, δἱ hünc Alphzo prognatum, 


ei 
tati». Par dissidium apud antiquos; nec adhuc lis 
conquievit. Vero similius. divinisque eloquiis con- 
us opinantur, qui ad posteriores accedunt. 

üd sh; eastigatione nop mediocri dignus est 
magnus erro?, quo Jacobus frater Domini confun- 
ditur cum Jacobo fratre Joannis : secundum nolam 
B. Hieronymi ad Galat. ;ܐ‎ 19 ¿ Vehementer. erravit 
achitraius est Jacobum huuc [ratrem. Domini de 
esse. apostolum . fratrem. quem 

constat post Stephanum, juxta fidem Aciuum. aposto- 
ܪ‎ fudisse vro Christo. Quibus similia 
Wbro-ogleeraus ,ܗܡܐ ܘܐ ܘܐܬܐ‎ cop. T. Errasse eum er- 
rorem videtur auctor incerlus Questionum. in ܦܘ‎ 
cram Scripturam (male vulgo inscriplarum, Dicta 
et imerpretationes parabolaram | sancti Evangehi : 


^ dori, 


m 


8. CLEMENTIS ] KÓM. PONT. OPERA DUBIA.^ ^ 


occisa, quai quidem: per pomitentiam servari ܘܐ‎ ἃ ψυχῆς ἀνθρώπου ὑφ' ὑμῶν ἀναιρεθείσης, ἥτις ἐδύνατο, 


σωθῆναι διὰ μετανοίας, ἀπώλετο δὲ οὐ μόνογ ἐξ ἰδίας 
ὀργῆς, ἀλλ᾽ ἤδη καὶ ἐξ ὑμετέρας ἐπιδουλῆς: καὶ ἐπλη- 
ρώσατε τὸ γεγραμμένον" « Ὁ μὴ συνάγων μετ' ἐμοῦ, 
σκορπίζει. » Τοιοῦτος δὲ ὧν, σκορπιστῆς, προδάτων 
ἀντίδικος, Θεοῦ ἐχθρὸς, τῶν ἀρνίων φθορεὺς (15), 
ὧν ὁ Κύριος ποιμὴν ὑπῆρξε. Καὶ ἡμεῖς (34) συναγωγοὶ 
ἐκ διαφόρων ἐθνῶν xal. γλωσσῶν, ἓν πολλῷ μόχθῳ 
καὶ χινδύνῳ, χἂὶ χόπῳ διηνεκεῖ, ἀγρυπνίαις, ἀσντίαις, 
χαμευνίαις, διωγμοῖς, πληγαῖς, φυλακαῖς, ἵνα τὸ θέ- 
λημα τοῦ Θεοῦ ποιήσαντες, πληρώσωμεν τὸν τρίχλι- 
νον (25) τῶν ἀναχειμένων, τουτέστι τὴν ἱερὰν καὶ 
καθολικἠν Ἐχκλησίαν, εὐφραινομένων τῶν «λητῶν, 


* καλἀγαλλιωμένων, ὑμνούντων καὶ δοξαξόντων τὸν xa- 


λέσαντα αὐτοὺς δὲ ἡμῶν εἰς ζωὴν Θεόν. Ὑμεῖς ὅσον 


B aba! ὑμῖν διεσχορπίσατε. Καὶ ὑμεῖς δὲ οἱ λαϊκοὶ, εἰ- 


ρηνεύετε πρὸς ἀλλήλους, σπουδάζοντες ὡς φρόνιμοι 
τὴν Ἐκκλησίαν αὔξειν, καὶ τὰ νομιζόμενα ἄγρια ἐπι- 
στρέφειν εἰς αὑτὴν, ἐξημεροῦν, καὶ ἀποχαθιστᾷν. 
Καὶ τοῦτό (36) ἐστιν ὁ μέγιστος ἐξ ἐπαγγελίας µι- 
Gb παρὰ Θεοῦ (27): « Ἐὰν ἐξαγάγῃς ἐξ ἀναξίου 
ἄξιον καὶ (38) τίμιον, ὡς στόμα μου ἔσῃ. » 9 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΝΖ". 


Διατύπωσις Εκκλησίας καὶ κλήρου, καὶ τἰξκαστος 
pissing ὀφείλει E συναροιυμίνων αἩηρι- 
ܐܵܕ ܘ‎ συνάξει. 
Σὺ δὲ ὁ ἐπίσχοπος, ἔσα ἅγιος, ἅμωμος, μὴ πλήκτης, 
μὴ ὀργθος, μὴ ἀπηνής" ἀλλ' οἰκοδόμος, ἐπιστροφεὺς, 


ἃ διδακτιχὸς "3, ἀνεξίκαχος, ἠπιόθυμος (29), πρᾶος, 


μαχρόθυμος, παραινετιχὸς, παραχλητιχὸς, ὡς Θεοῦ 
ἄνθρωπος. "Όταν δὲ συναθροίζῃς τὴν τοῦ Θεοῦ Ἔχκλη- 
σίαν, ὡς ἂν χυδερνήτης νηὸς μεγάλης, μετ' ἐπιατή- 
pne πάσης χέλευε ποιεῖσθαι τὰς συνόδους, παραγγέλ- 
λων τοῖς διαχόνοις ὡσανεὶ ναύταις, τοὺς τόπους ἐχ- 
τάσσειν τοῖς ἀδελφοῖς, χαθάπερ ἐπιδάταις (50) μετὰ 
πάσῃς ἐπιμελείας καὶ σεμνότητος. Καὶ πρῶτον μὲν 
ὁ οἶκος ἔστω ἐπιμήχης (53), κατ᾽ ἀνατολὰς τετραμ- 
μένος (53), ἐξ ἑκατέρων τῶν μερῶν τὰ παστοφόρια, 
(55) πρὸς ἀνατολήν, ὃς ܡܥ‎ γηΐ, Κείοδω ® μέ- 


terat; perlit tamen, non solum propter propriam 

iràm; seumerita sun, sed et jam b vestras insidias; 

et Impleristis quod scriplum est.: € πο. 

Εν mecum, spargi '*. » Hic est dii r, ovium 

sdversarius, Del hostis, agnorum laniator, quo- 

rum Dominus pastor exstitit. Et nos ex variis gen- 
tibus et linguis congregationem feeimus , cum 

multo labore ae periculo, eum assidua molestia , 

pervigiliis, esurie, humi cubatibus, persecutionibus, 

: plagis, carceribus *' ; ut voluntati Del obsequentes, 

triclinium, hoc est, sacram et catholicam Ecclesiam 

repleremus accuinbentibus, nempe vocatis, gauden- 
tibus et exsultantibus, predicantibus et magniflcan- 
tibus Deum, qui per nos ad vitam illos vocavit. 
λίγος, quantum in vobis luit, dissipastis. Jam 
vero, vos laici, pacem mutuo habete, et tanquam 
prudentes studete Ecclfslam adaugere, ac eos qui 
vel ferarum vel erraticarum ovium mores ac locum 
tenent, cicurate, et ad eam reducité, ac in pristinum 
statum restituite. Alque lizc est maxima in repro- 
missione Dei merces : « Si eduxeris ex indigno di- 
gnum et pretiosum, quasi os meum eris!*. » 
CAPUT LVII. 

Descriptio ως et cleri; εἰ quid. [acere debeat 
ri clericus vel laicus in aynazi congre- 
Tu vero, episcope, sis sanctus, inculpatus, non 

percussor, non iracundus, non immitis; sed zdif- 

candi, converiendi, ac docendi seu constituendi 
avidus, malorum tolerans, animo Jeni, mansuetus, 
longanimis, ad hortandum et consolandum idoneus 

Vanquam homo Dei. ** Cum. autem Ecclesiam Dei 

congregaveris, velut magni navis gubernator, cum 

omni prudentia et disciplina jube. fleri. conventus, 
precipiens diaconis, sicut nautis, ut Joca fratri- 
bus, quasi vectoribus, adhibita omni cura et decen- 

, disponant, Ac primo quidem sedes sit oblonga, 

ad orientem versa, ex utraque parte 'Dastophoria 

versus orientem. habens, αἱ qum navi eit similis. 


1 ܐܪܬܐ‎ αι, 30. 9 11062 τι. '@ ,ܠ‎ χν, dU. "aL διατακτικός, 8, Clem., Epiat. ad Jacob. 
VARIORUM NOTAE. 
(23) Φϑορεύς. Addit idem ἐστιν, melius. Cun. uri accipiat pretium. -placitarum. Cor. 
Ὃ Βα μῆς, σα eic. ܗܗ‎ cod. : ὑμεῖς οὖν συνά- Misa Berg Hzc und ο- formis templorut 
E: oe ode "Tbv οἴκον. Alter cod. Vind. 2 ܬܪܡ ܗ ܡ ܫܫ‎ 
οἴκον. n ܗ‎ ees b untur. 
in eodem desunt αρ verba : τὸ θέλημα τοῦ V9) Κατὰ y re αλλου uti il tio 


rem morem, quo pute prospectus ad orien- 
tem spectabat, inquit 5. Paulinus epist. 12 ad Se- 
versmi, ac mullo post eum Stephanus: Tornacensis 
ist. 104; itemque Walafridus Strabo De rebus ec- 
λίαν, cap. 4; atque eam ob ralionem, ut in 
amissam exoptatam patriam, paradisum, quem Deus 
plantavit ad orieplam, ntes reor docu 
scriptor Questíonum αὐ Antiochum, resp. just. 
51, iom. H S. Athanasii, Vide e Vitam. lib, iv, 
5 Plutarchum in IVwma, Lucianum libro 
in Josephi libro i1 adversus illum, 
ܐܘܐ ܠܨ ܐܐܐ‎ Sidonitim Iib. rt, epist. 10, ibi- 
us interprétes. ἵν. 
( να, In templis quid sint pas- 
iophoria, salis superque docent cum. antiqui, tum 


Θεοῦ σαντες, 
6) ܬ‎ γάρ. Cod. Mas ܝ‎ 
B Ur eoi. Mem sddit τοῦ λέγοντος. li 
et Desunt in eodem. b. 
ἫΝ ἩἨπιόθυμος. Deest in 160 eod. Ip. 
deberi E In Epistola ad Jacobum, Rufino 
interprete, Valentinianus.sociique monachi 
epistola ad Hi: Ora, domine et dulcis- 
sime Pater, ui [s wgatione mostra (déest 
contentio, ܬܐܠܬ‎ qui d imi αἱ amola omnt alienarum ^ 
quastionm procella navis propositi mostri. epibauis 


quielia onusta, intra erre tulissimi portus » 
cure consistat, dum. at per hoc mare. 

deunensum; et. in. illo ` portu, intra quem jam non pes 
metuendum vite navigium (lego navaqium), mercium. 


ܐܗ 


'CONSTITUTIONES APOSTOLIKCE.— LIB. IL 


σος ὁτοῦ ἐπισχόπου θρόνος (54), παρ' ἑχάτερα ὑχαὐτοῦ A In medio autem situm sit episeopi solitm ; οἱ utrin- 


que sedeat presbyterium, et astent diaconi expediti 
ac leviterinduti; assimilantur enim nautis, ac iis, 
qui lateribus navis praesunt. Eoram eura δὰ alteram 
ecelesiz partem laici omnino quiete et ordinatim 
sedeant ; mulieres quoque separatim οἱ ips: sedeant, 
asermone abstinentes. Medius autem lector, inquo- 


καθεζέσθω τὸ πρεσδυτέριον (85) , καὶ ol διάκονοι παρ- 
εστάσθωσαν(δθ)εὑσταλεϊς( δ᾽ )τῆς πλείονος ἐσθῆτος 58)" 
᾿ δοίχασι γὰρ ναύταις xa τοιχάρχοις. Προνοίᾳ δὲ τού- 
τῶν εἰς τὸ ἕτερον μέρος οἱ λαϊκοὶ καθεζέσθωσαν μετὰ 
πάσης ἡσυχίας καὶ εὐταξίας" χἀὶ αἱ γυναῖχες χεχω- 
ριαµένως (69) καὶ αὐταὶ χαθεζέσθωσαν, σιινπὴν ἄγου- 


VARIORUM NOTAE. 


(95) Παρ' ἑκάτερα δὲ αὐτοῦ καθεζέσθω τὸ 
ܚ‎ - De sacerdotum primi et secundi oMfinis 
αυνθ] multi multa. Addimus nos correctionem 


ἀι ιὑτῶν, παρὲξ τοῦ ἐν τῷ 
ܕ‎ 


xai Mp one τοῦ χλή, 


s‏ ܠ 
Recte editio Latina t. V‏ 


pta tes 
etc. Alcuinus De 
mon est indutus dalmaiica, cusula. circumcinctus 
forte degit], wt expedite possit rminiatrare, vel 


quia ipsius est ad comitatum propter instantes 
necetaitates. Ip. : 
: (8) Τῆς πλείονος. Alter cod. Vind. μετὰ σεμνῆς, 
ܛ‎ 
(59) ΑἹ: ες χεχω . Morem Judaicum 
μιας εἰ Christianum ratum invenies in Phi- 
Dione Judzo libro De 
lil, τι De bello Judaico, 


veleribug, ecclesiarum di ܨ(‎ 
njbus rituum sacrorum, Eibro pontific. 
Patribus. Sed Miri d notatu dignus est locus 
S. Chrysestomi ουν]: 7& in Matheum : Ἐχρῆν 


σατε, ὅτι ἦσαν ἀννηψμένοι ἄνδρες καὶ Τυναῖκες ἐν τῷ 


ὑπερῴῳ ; Θροτίοδα! idem ἐνέετίοτε pay 6 mu- 
ljeribus disseparari: Verum quoniam non vultis, ne- 
cessarium ess paires. nostri f, saltem. his 


putaveran! 
ligneis pfariztibus vós disseparare. Audivi autem 
a senioribus, non-futsse. hos parietes αὖ initio, In 


i in Faradim. Et 


recentiores. Superest itaque ut adnotem, videri vo- 
eem paitophorium amissa syllaba transiisse in pa- 
sforium apud Luciferum libro Denom parcemdo in 
Deum delinquentibus, pag 240,in inter| tione vera, 
A1, cap. xxt, lib. 1 ¥ Regum, locó miseris modis ac- 
δερίο ; mutilatione, corruptione, transpositione af- 
ficto, nec absque mss. codicibus ili. Posue- 
rant reges Juda soli ab. introitu domus Domini ad 
pastorium, quos posuit tres equos, 
[ontem solis combussit im igne. 

misi conferantur cum Grecis? 


uis lizec intelligal 
nde hunc feti" i 


αζι 

παστοφόριον) Ναθὰν, βασιλέως τοῦ εὐνούχου, 

εὐνοῦχος; 
ut dope p] καὶ τὸ νᾶμα τοῦ 

v πυρί. Cum hodie legat 

ποὺς οὖς ἔδωχαν (editio Complutensis ἀνέθηχαν) 
βασιλεῖς Ἰού ἡλίῳ ἐν M ram αἴκου Kuplov εἰς 
πὸ γαζοφυλάχιον Ναθὰν βασι ποῦ εὐνούχου ἐν Φα- 
ρουρὶμ, χαὶ τὸ ἅρμα ξοῦ ἡλίον κατέκαυσεν «τυρί (al. ἐν 
mpl). Certe potuisse γαζοφυλάχιον mutari in παστοφό- 
piov, aut vertipastophioriuam, clarius est quam ut docu- 
mento indigeat. Quare vice versa vetus Scholiastes ad 
παστοφόρια, Ez. xL, 17, adnotat : γαζοφυλάχια. Aitque. 
in exmider textum: 


METTE καν φιόρο, aiqui esl 
quos » sive ga: laciis atque is, 
κι 1) ܕܐ‎ est Aquila, Symmachus posuit » 
Pig iiem est triginia. ey eem sel ge Puri 
sive (ut Symmachus interpretatus. est) γαι, quar 
habitationi levitarum atque sacerdotum fuerant prepa- 


rate. Εἰ inferius, exposita gazophylacia: Vel ceria 
Heleni jui, [ael e ρια, ostendunt 
sponsi adventui cubicula rata. ad: ejusdem. 
t cap. χι, initio : Eductus est ἐπ gazophy- 

πε, εἶνε wt Symmackus εἰ LXX. transiulerunt, 
exedram; vel )ܕ‎ Theodotio , παστιρόριον, quod. in 
thalamum vertitur. Czeterum bic, ubi locum Luciferi 


Miusirare. conatus sum, auctoris omnium (quod 
memo ] μασ, utilissimi tamen ad 
cognitionem Scripturarum, admonitum te velim, 
Lector eendide, me in purgaudo eo Augis stabulo 
plurimum laboris impendiste, paratumque esse ad. 
procurandam editionem, si librum aliquem ins. na- 
eius fuere. Ut si forte in manus tuas, au£ notitiam 
. -wenerit, mecum communicare non meris, bo- 
minem non ingratum singulari beneficio tibi devin- 
etarus. Cor.— Alter cod; Vind. habel bjc ἔχων xa- 


δέ. Curs. 

d Κείσθω δὲ ὁ τοῦ ἐπισκῶφου βρόχος. 
In rie Lodel "Theodoriti lib. v, cap. 3. 
Meletius are degit olet μέρος θῶχος τὴν 

ἐν yb xa ταύτην ἐξελάσαι πειράσομαι. 
ܣ‎ τὸ θεῖον προτεθεικὼς Εὐσγγέλίαν, ἘΣ 
τέρωθεν ἡμᾶς καθῆσθαι παριγγνῶ. Cor. 


Tis 


5. CLEMENTIS 1 ROM, PONT. OPERA DUBIA. 


E 


dasn loco excelso stans, legat libros Mosis et Jesu fil Α σαι. Μέσος δ' ὁ ἀναγνώστης ἐφ' ὑψηλοῦ τίνος ἑστὼς, 


ἀναγινωσκέτω τὰ Μωσέως (40) καὶ Ἰησοῦ τοῦ Ναυὴ, 
τὰ τῶν Κριτῶν καὶ τῶν Βασιλειῶν, τὰ τῶν Παραλει” 
πομένων καὶ τὰ τῆς ἐπανόδου" πρὸς τούτοις τὰ τοῦ Ἰὼδ 
xal τοῦ Σολομῶνας, καὶ τὰ τῶν ἐχκαίδεχα προφητῶν. 
"λνὰ δύο δὲ γενομένων ἀναγνωσμάτων, ἕτερός τις 
ποὺς τοῇ Δαδὶδ ψαλλέτω ὕμνους, χαὶ ὁ λαὸς τὰ ἄχρο- 
στίχια ὑποψαλλέτω (44). Μετὰ τοῦτο αἱ Πράξεις: αἱ 
ἡμέτεραι ἀναγινωσχέσθωσαν, καὶ Ἐπιστολαὶ Παύλου 


Navis, Judicum et Regnorum, item Paralipomenon, 
el quie de populi reditu conscripla sunt ; ad hzec Jobi 
et Salomonis volumina, simulque sexdecim prophe- 
1arum. Peractisque per binos lectionibus, quidam 
alius Davidis hymnos psallat, et populus extrema 
versuüm succinat, Deinde Ácta nostra recitentur, 
οἱ Epistoli Pauli adjutoris nostri, quas sancti Spi- 
ritus ductu ad Eeclesias misit, Postea diaconus vel 


VARIORUM NOTAE. 


aonpufjseue. Pontifex au- 
wr sacrum phalmorum melos : omni ordime ec- 

clesiastico sacram ܘ‎ succinente, Legi" 
tiam 'estamento, 


Exod. xv, 24 : 


non 
inlell 
de sua, paulo ante finem :Καθισθεὶς ἐπὶ τοῦ θρό. 


interpretati sunt, verhum. ὑπαχούειν puta: 


verunt 
axscultare, audire; eum. hic, et alibi sepe, signilie 
cet, respondere. lp. 0 


piter D pe ie wear ο μα can. 10: 
τοῦ ἐν αιγγέλια, " 
ܐ‎ Ul in sabbata ErangeHa c 
ܕ‎ 7 . 44 quem canonem 
naras, circa illa tempora in conventi 
Scripturas sacras leclitatas non fuisse, nisi restrine 
gatur ad diem. abbati, qu fit a Balea- 


snone, eum "veritate it, Nam patet ex Αἱ 
[n Jusiini. Lm 3aulo anie concilium 

licenum dinem ellicii ecclesiastici Tiominica 
exstitiaso leeliones divinas. fa. 


ܥ 


ܐ 
monitores. lores , mi muntiaiorgs.‏ 
μὰ » suggest pro‏ 


5 mt. 6 ud clericos 
sf inris 


ποὶ ὑπη: , eic. Et modo quidem in duos. choros 
" divisi, im psaliunt. Deinde vero sni commit- 
tentes ordiri Psalmum, i succinunt. Unde apad 


breviorum ; El χρὴ ἐξ Ὃ dieu pen E 


139 CONSTITUTIONES ΑΡΟΡΤΟΙΙΟΑΕ. — LIB. H. 750 
τοῦ συνεργοῦ ἡμῶν, ἃς ἐπέστειλε ταῖς Ἐκχλησίαις χαθ' 4 presbyter legat Evangelia, que .ego Matthaeus ct 
ὑφήγησιν τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Καὶ μετὰ ταῦτα διά- — Joannes vobis tradidimus, et qua adjutores Paul 
κονος S πρεσδύτερος ἀναγινωσχέτω τὰ Εὐαγγέλια (M^), Lueas et Marcus accepta reliquerunt vohis. Cum- 
ἃ ἐγὼ Ματθαῖος, xol Ἰωάννης παρεδώκαμεν ὑμῖν, que recitabitur Evangelium, omnes presbyteri ae 
xai ἃ οἱ συνεργοὶ Παύλου παρειληφότες κατέλειψαν — diaconi, universusque populus magno cum silentio 
ὑμῖν Λουχᾶς καὶ Μάρχος (42). Καὶ ὅταν ἀναγινωσχό- 8:6 ; scriptum est enim : « Tace, εἰ audi, Israel.» 
μενον fj τὸ Εὐαγγέλιον, πάντες οἱ πρεσδύτεροι, καὶ — Et iterum : « Tu autem hic sla, εἰ audies. » Post 
οἱ διάκονοι, καὶ πᾶς ὁ λαὺς στηκέτωσαν (45) μετὰ πολ. — haec presbyteri exhortentur populum, singuli nimi- ΄ 
λῇς ἡσυχίας, γέγραπται γάρ" « Σιώπα, καὶ ἄχουε, run, non autem omnes; et eunetorum postremus 
Ἰσραὴλ, » καὶ πάλιν" « Σὺ δὲ αὐτοῦ στῆθι, καὶ ἀχού- episcopus, qui similis est rectori navis. ** At oslia- 
Cy» καὶ ἑξῆς παρακαλείτωσαν οἱ πρεσθύτεροι τὸν rii stent ad virorum introitus, quos custodiant ; 
λαὺν (M), ὁ καθεῖς αὐτῶν, ἀλλὰ μὴ ἅπαντες (40). ^ diaconissz vero ad mulierum; instar eorum qui 


Deut, v, δὲ, *' L. Pseudo-lgnat. ad Antioch. 12.‏ ܐܘ 
VARIORUM NOTAE.‏ 


muneris ipjunctum fuisse diaconis, — rk ac interpreti Petri, primo Alexandrise episcopo. 
μὲ sanctum Evangelium legerent, res est innumeris ΕΕ verius loquuntur qui dicunt Marci Evangelium 
documentis cerlissiuia, De presbyteris autem disces compositum fuisse ex sermonibus Pelri, quam qui 
ex Liturgia S. Petri, ex Euchologio, ex Micrologo,  aiupt Marcum suggerente, dictante, ac instruente 
εἰ εκ llistoricis Socrate lib. vir, c. 5, ac Sotomeno — Paulo scripsisse. Ita enim intelligo verba Graeca {± 
lib. vu, c. 49. Qui vltimus etiam lectionis per ar- . citati dialogi, in mss. Regiis : Mápxog καὶ Λουκᾶς ix. 
chidiaconum fleri consuetz (moris apud Syros Ma- τῶν οθ' ὄντες, Παύλῳ τῷ ἀποστόλῳ εὐηγγελίσαντο. 
ronitas servati) meminit; οἱ lectionis per episco- Verum an unus, aut plures Marci in Novo. Testa- 
pum certis diebus; quemadmodum Nicepherus lib. — mento commemorentur, el quis Evangelium nomi 
xu, cap. δὲ. Observarunt preterea viri , reci- ne Marci inscriptum confecerit, celebris quaestio, 
lasse Evangelia in quibusdam ecoleiis lectores ; ci- apud theol fuse agitata, hic inutiliter discepta- 
tantque eo de ritu S, Cyprianum epist, 25 οἱ 34, — retur. Sulfici supplevisae loeum Chrysostomi iman- 
cnnones ® et δ concilii Toletani 1, Pachymerem — cum contrarioque in sensu exeusum ac scripius. 
ad caput 5 Hierarchim ecclesiastice, necnom Ordi- — fuit, homilia 96 in Acta, ad cap. xn, vers. 12, ulii 
nem Romanum in officio ferie 5 in Cena Domini; de Joanne qui cognominatus. est Marcus, editur £ 
wbi evangelii recitatio demandatur diacono autle- Τίς ἐστιν οὗτος ὁ Ἰωάννης; ἴσως ἐχεῖνος ὁ ἀεὶ αὐτοῖς. 
ctori, sicut hic diacono aut yytero. Cor. φυγών. Διὰ hod ποῦτο xal τὸ παράσημον αὐτοῦ ἔθη-. 
(43) καὶ d οἱ συνεργοὶ ἰαύλου, eic. Apostolus C κεν. At ex ÜEcumenio. et. Toeoprudio: necnon ex 
Coloss. v, 10, 1£, inier adjutores suos Marcum ipso contextu apparet addi re particulam ne- 
eonsobrinum Barnabe nominat; Evangelistam, si | ܡ‎ οὐκ, wt dicat Chrysostomus : Quis est hic 
credimus Dixlogo primo De reci Deum fideznon — Joammes? Videtur non esse ille qui semper cum ipsia. 
procul ab initio, apud Origenem ; Victori Amio- erat. Ideo enim indicium, quo discerneretur apposuit. 
cheno, initio Commentariorum in Marcum ; OEcu- 3 
menio οἱ ܐ‎ ad Acta apestolorum ; Eü- — "(43 Πάντες οἱ πρεσδύτεροι, etc, Morem standi 
ibvmio in Preomnio Evangelii secundum Marcum; — dum legitur Évanyelium, longe meliorem ae gene- 
et Waymoni a8 Coloss. iv, 11. Ab eodem Apostolo  raliorem more sedendi , docebnnt te. libri rituum ܢ‎ 
Philein. 2à scribitur : Μάρχος, ᾿Αρίσταρχος, Δημᾶς,Ἠ tam Graci quam Latini, et Philostorgius lib. in , 
Ἀουκᾶς, οἱ συνεργοί μου. ܐ‎ Marcus ex interpreta- — cap. 5, etiam ἃ Nicephoro lib. 1x, c. 18 , transeri- 
sione Hieronymi, ac post eum Raymontis, Évangelik ptus ; item Isidorus Pelusiota lib. 1, epist, 186 ; 8o- 
conditor est. Et vero de Luca consenliunt omnes, zomenus lib. vn, cap. 19, et post hunc Ni. ܘ‎ 
quod Pauli fuerit discipulus, comes, et adjutor; lib. xii, cap. 54 ; denique Liber pontificalis Vita 
quodque Luce Evangelium precipue ud Paulum Anastasii, necnon ei papse afficta Epistoli εν 
ϑροβιοίυπι debeat referri. Adeo ut imversiovideatur mamie ac Burgundie episcspos. Loca inler'se com- 
fecta in pseudo-Dorothei Synopsi, in qua legitur La- nes, si videhitur. Notabis awtem precipue illa , 
li ipsisse ex commissione Pelri, lsidori de episcopo ad lectionem icam 


a) dues ἢ πρεσθύτερος ἀνατιγωσκέτω τὰ B εἰ Barnabas; a czeteris melius, Marco fllio, audito- 
Ei 


discipulum εἰ intecpreiem. Pefri nuncupant, conten- {48 Παρακαλείτωσαν ol πρεσθύτεροι τόν λαόν, 
ܩܠ‎ recie, mez quidem: sentemtia, ܦܡ(ܐܬܐ‎ mem- εἰο. Sic poet Chrysostomum presbyterum. eencio- 


Alii perperam Marcem α Ῥείσο ܫܘܐܘ ܗܘܡ‎ confus« 
dant cum Joanne Mareo, et Marco comsebrimo Bar- 
ܡܘܕ‎ Cr jou 


cum evangelisiam ܡܙ ܘܬ‎ Marcum €ousobri- — Gabalensi tractatu Jn sanctam erucem, qui ad su, 
num Darnabe Peulum, ei Marcum seuJoan- riorem per virum doctum adjunctus fuit; Basilio 
mem, filium Marie, in Aclis.Qua est opinatio scri- Magno Hon, in Barlaamum martyrem ; Gregorio 
ψίογωεω ὑποδολιμαίων Hippolyti ac Dorothei. ltaque Nysseno 
ἂν aliis Evangelium Marci 

Jrino Barnabae, Pauli adj: 


; ab aliis Joanni Mar- Ss ἅπαντες. Άμα πάντες, uter cod. Vind. 
«0, fllio Marias, propter quem disseagerunt Paulus al 


urde. CLER) 


7398 


νήτῃ. Στηχέτωσαν δὲ (16) οἱ μὲν πυλωροὶ εἰς τὰς 
εἰσόδους τῶν ἀνδρῶν, φυλάσσοντες αὐτὰς, αἱ δὲ διά- 
χογοι εἰς τὰς τῶν γυναικῶν, δίκην ναυστολόγων (47). 
Καὶ γὰρ καὶ ἐν τῇ σχηνῇ τοῦ μαρτυρίου (48), ὁ αὐ- 
τὸς παρηχολούθει λόγος καὶ (49) τύπος, καὶ ἐν τῷ 
ναῷ τοῦ Θεοῦ. ΕἸ δέ τις εὑρεθῇ παρὰ τόπον ܬܘܡ‎ 
μενος, ἐπιπλησσέσθω ὑπὸ τοῦ διαχόνου, ὡς πρω- 
ρεὺς '* (50), καὶ εἰς τὸν καθήκοντα αὐτῷ τόπον μετα- 
γέσθω" οὐ μόνον γὰρ νηΐ, ἀλλὰ καὶ μάνδρῃ ὡμοίωται. 
ἢ Ἐκκλησία. Ὡς yàp οἱ ποιμένες Ἑκάατον τῶν ἀλόγων, 

αἰγῶν, φημὶ, καὶ προδάτων, κατὰ συγγένειαν καὶ 

ἠλίκίαν ἱστῶσι, καὶ ἕκαστον αὐτῶν τὸ ὅμοιον τῷ ὁμδίᾳ 

συντρέχει: οὕτω καὶ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ, οἱ μὲν νεώτε, 

pix Ἰδίᾳ καθεζέσθωσαν, ἐὰν fj τόπος, εἰ δὲ μὴ, ܐܧ‎ 


Β χέτωδαν ἀρθοί" οἱ δὲ τῇ ἡλικίᾳ ἤδη προδεδηχότες, χαθ- 


εζέσθωσαν ἐν τάξει. Τὰ δὲ παιδία ἑστῶτα προσλαμ- 
θανέσθωσαν αὐτῶν οἱ πατέρες καὶ μητέρες (54): αἱ 


S, CLEMENTÍS £ ROM. PORT. OPERA 064 
Α καὶ τελευταῖος πάντων ὁ ἐπίσχοπος, ὃς ἔουιε πυδερ- 


TA 
nàvhum a vectoribus exigunt. Eteníin in tabernacu- 
lo testimonii ", et in templo Dei, eadem ratio ac 
forms idemque ordo servabatur. Quod si quis ex- 
tra locum suum sedens reperiatur, increpetur ἃ 
diacono, qui vice proreue fungitur, e£ ad locum 
conveniehtem traducatur. Ecelesia enim non solum 
navi, sed eliam caule comparatur. Nam sicut pa- 
- siores singulas pecudes, capras dico ¢ oves, se- 
cundum genus et statem collocant, atque inter eas 
similis almili coucurrit ; sic et ip ecclesia ; juniores 
quidem, seorsum-sedeant, modo sit locus, alioquin 
arrecti slent; zlate vero jam provecti, ordine:se- 
deant ; at stantes pueros, recipiant eorum pattes ét 
matres; rursus adolescentulie. separatim maneant, 
si locus fuerit, sin. secus, pone mulieres statuan- 
iur: que jam nupserunt, et liberos quibns impe- 
rent habent, privatim etiam locentur; at virgines, 
εἰ viduz, et anus, prime omnium stent, aut se- 


*! Deut. xxn, d. *" F, πρωρέως. 


VARIORUM NOTAE. 


ot, qui in prora constituti , tum navem in- 
irantes. recipiebant, tum vero cum navigaturis de 
futuro itinere colloquebantur, de naulo pacisceban- 
lor; Hesychio erim, Grammaticorum -facile princi- 
, ναυσϑλοῦν εἰ ναυτολογεῖν, ναυσθλωσάµενος {ὦ 
MD, 


poses renis eral 
eunt. rca refermnt. ja- 
mitores, ratione videlicet primi μις 


cli; parfim eatechiste, ratione posterioris, Quam, 
secundam comparationem videre est inlerias Epi- 
Sls dica Clementis ad Jacobum, cap. 14 et £5. In. 


5 legio ἜΑ ἀφο nicus ποι ye Ἐκ τῶν διατά- 
με. Ὅτι ἔοιχεν "Ex: νηΐ. Ὁ μὲν χυδι 
ἐστὶν ὁ Χριστός: 45 je ܢ‎ ἐπί, B ελ 


ται, οἱ πρεσθύτεροι : οἱ τοίχαρχοι, οἱ διάχονοι "οἱ γαυ-. 
(18) Καὶ γὰρ ἐν τῇ cx papruplov. Ἐν 
lib. viri, cap: 20, de. janitoribus ἴῃ Teleri p ο, 
preter 3% Scripturas, agunt Philo libro'De sa- 
ferte honoribus , εἰ Joseplras, prascipue lily. u 
ra κ Ip. 
(49) Λόγος καὶ. Deest ih altero cod. ut εἰ 3 
E ναῷ pied ο ας ܕܗ ܐܠܘ‎ 
d ag et Li 3 * 
8 Elegant ied voci epe 
var, ec. Mer ac in a YI contra 
Amomaos sub Ünem, ton Y B. Chrysostomi : Κε- 


φαλὴ τῆς γυναικός ἔστιν ὁ "ܛܦ‎ βοηβάς ἔστιν ἡ 7υ- 

02 d ܪ ܐ‎ 
73 
ΕΣ ὙΠ rie venti 
καὶ τὰ παιδία μεθ' ἑαυτῶν, EU γὰρ δένδρον ἑερπνὰν 
ἰδεῖν, ἀπὸ τῆς ῥίζης αὐτῆς γεόφυτον ἔχον ἀνεστηκός- 


Sozomenus lib. vii, «αρ. 19..ΑΙ- C 


leri inkerdum D τολόγοι, τὸ τῶν ἀναγνωστῶν καὶ 1 7 
(48) γῇ - 


Nysseno Urauone in suam. ordiuationem ; Hierony- 
: mo epist, 61 in Joannem Hierosolymitanum cap. à; 
'ndo-Chrysostomo hom. de Nattvita(e. Domini. ad 
LT ac- l'heodorito οἱ ipud Piotum Pike, 
Ahecie cad. cccxxin extremo, ubi inter| laue est 
tum ad 1 Corinth. xw, 31. orum Pilexan- 
, ex quo Arius haresiarcha, illius Ecclesizm 
presbyter, in concionibus suis orthedoxam fidem 
evertere conalus est, solus episcopus sermonem 
habebat ad lum , inquiunt historici, Socrateg 
lib. v, cap. et 
que is Eon rider in 1 ana 
tempori iani et Optati.- llle enim scri 
56 ܘܗ ܗܝ‎ fratres dilectissimi, cum. 
lum nosirum [ugari Lie oid metu persecutionis et- 
spargi, conturbeiur, quod collectam [raternitátem non 
videat, nec. tracianies episcopos audiat, Hic vero sub 
is adverius. Donatistas; Et locutum Ma- 


finem operi, n 
carium esse aliquid in populo constat, sed insinnandi 
i, quod esi zs 


it ep. 


alicujus rei rer men. tanien. tractandi, 
scoporum. Btatini autem: Opiatum presb; 
jus verbi faciendi ddtum. ܢܝ‎ €x canone ποθ 
ΗΝ Carthaginensis 4. lta tamen principio ut id co- 
ram Is non fleret ; qui Imodum significa- 
τὸῦ ἃ lio in -Vita S. Augustini c. 5, εἰ ab ipso 
Augustino epist. ΤΊ. Quod postremum (usitatunr ad- 
hue fn Hispania, septimo szculo ineunte, cónei 
Mispalensis tempore ( valde displicuit B. Hierony- 
mo ad Nepotianum setibenti, ac postea Álcuino ep. 
vi. Ut. ek epíscopos irasci, si T 
exhortarentur plebem, ac in ecclesiis [Μο ρα 
stole de 


rande nefas visum: fuit auetori || septem 
clesie ordinibus , qui tom. IX Hieronymi τοῖν 
ܘ‎ 


Ica! 3 an- 
τα presb: vel omnino tacuisse, vel récitasse 
duniaxat ΜΗ *sarctorum- Pairum, indicat Via 
B. Cesürli. Arelatensis ܦ‎ Cypriano. illius "discipulo 
conacripta, cap. 28. Cor. 


(46) Ζεηκέτωσων δέ, ee. Portarum custodia 
apud Grecos ordo non est, sed officium, quód legi- 
tur fuisse cummiasum diaconis, subdiaconis, aliis- 
que clericis, atque etiam non clericis. Merito au- 
tem hic diaconisee 


stare jubentur ad mulierum In- 
iroitus, @ cap. sequenti mulieril/us in ecclesiam 
advenientibus locum facero; quia qua ad minorem 


534 


` CONSTITUTIONES APOSTOLICAE. — LIB. I, 


mU 


δὲ νεώτεραι πάλιν ἰδίᾳ, ἐὰν ἢ τόπας, εἰ. δὲ μήγε, A. deant. Diaconus autem 1001 provideat, ut. ingre 


diéntium quisque" locum suum petat, et nemo in^ 
introitu resideat, Similiter diaconus insplciat po- 
pulum, ut nemo susurret, πὶ dormitet, aut rideat, 
aut nutus faciat. Oportet enim in ecclesia sapienter, 
sobrie ac vigilanter stare, auribus ad verbum Domini 
intentis. Deinde cuncti pariter consurgentes, et 'in 
orientem contemplantes, egressis. catechumenis et 
penitentibus, orent Deum, « qui ascendit super 
colum ecli, ad orlentem **, » ac recordantes anti- 
quam poesessionem paradisi, ad orientem siti; 


B 
unde primus homó, Dei mandato neglecto, per- 


suagus consilio serpentis, ejectus fuit. Atque dia-^ 
oni post orationem, alií quidem oblationi Éucha- 


ὄπισθεν τῶν γυναικῶν ἰστάσθωσαν᾽ αἱ δὲ ἤδη γεγα- 
μηκυῖαι, καὶ τεχναρχοῦσαι "5, ἰδίᾳ ἰστάσθωσαν 9 αἱ 
παρθένοι δὲ καὶ αἱ χῆραι καὶ πρεσθύτιδες, πρῶται 
πασῶν στηχέτωσαν, ἢ χαθεζέσθωσαν, "Ἔστω δὲ τῶν 
τόπων προνοῶν ὁ διάκονος, ἵν᾽ ἕκαστος τῶν εἰσερχο- 
μένων εἰς τὸν ἴδιον τόπον ὁρμᾷ, καὶ μὴ παρὰ τὸ iv- 
τροῖτον (52) καθέζωνται. Ὁμοίως ὁ διάκονος ἐπι» 
σχοπείτω τὸν λαὸν (55), ὅπως μὴ τις Ψιθυρίσῃ, 
ἢ νυστάξῃ, ἢ γελάσῃ, ἢ νεύσῃ: χρὴ γὰρ ἐν ἔκκλη- 
cla ἐπιστημόνως, va νηφαλέως, καὶ ἐγρηγορότως 
ἑστάναι, ἐχτεταμένην ἔχοντα τὴν ἀχοὴν ἐπὶ τὸν ταῦ 
Κυρίου λόγον. Καὶ μετὰ τοῦτο συμφώνως ἅπαν- 
πες ἐξαναστάντες, xal ἐπ' ἀνατολὰς (54) χατανοή- 


.54 ,ܐܦܐ M. τὰ τέκνα ἔχουσαι. *! Psal,‏ ܩ 


« VARIORUM NOTAE. 


T» ij μᾶλλον ἄνθρωπον τει ἰδεῖν, καὶ ἐλαίας B monia, potissimum Clementis Alexandrini Strom. 
ἀπάσης τερπνότερον͵ ἀπὸ τῆς ῥίζης αὐτῆς τὸ παι ΤΙ, 3 24, ed. Paris.; μενα μα Apolopetiei cap. 
δίον, ὥσπερ νεόφυτον, ἔχοντα πλησίον ἑστώς. ld est: 16: Vitruvii lil 07 XM, 


can. 5, et Virgilii‏ ܨ 
vers, 172, ubi consulen: usServius : utque de poste-‏ 
rioribus testantur innumeri εἰ antiquissimi scri-‏ 
ptores. Quo: Ier, rationes ritus ἃ Constitutiane‏ 

188, aliasque multas afferunt Clemens Ale: 

rinus citatus, Basilius De Spiritu sancto, cap. 

Chrysostomus a me editus ad Danielis vi, 1i 
pseudo-Justinus;quzst. 118 ad Orthodozos; pseudo- 
Origenes ad- Jobi 1, δ, ementiius siíniliter Athana- 
sius quaestione 37, earum. qu» ad Antióchaum 
ܐܙ ܐܡܐ ܐܙܘܟ‎ ; Germanus Constantinopolitanus in 
Theoria mystica ܗ‎ initium; Joannes Damascenus, 
Ortkodoze fidei lib, 1v, cap. 15; Gregentius, Dispu- 
lationis cum. Judeo fol. 61; οἱ auctor libri De di- 


visis officiis apud Alcuinum, cap. 39. lnitio Regii 
ms. : Σημειωτέον ὅτι εινὰς παραδόσεις xal 
ἀγράφως παρέλαδεν ἡ Ἐκχλησία" οἷον, τὸ κοινωνεῖν 


νηστικῶς, ܬܘܫ‎ τὸ προσεύχεσθαι κατὰ ἀνατολὰς, καὶ 
ὅτι παρϑένος ἔμεινε μετὰ τόχον, καὶ ἕτερα πολλά. 
Contra'ad occasum lumina inter precandum flecte- 
bant, cum Judzi Ezech. vim, 16: et. apud Anasta- 
gium; questione 44, ac Gregentium; tuin gentiles 
multi, referente Porphyrio in opere De antro.Ngm- 
. At versus idiem, nonnulli idololatrz, 

ex Luciani Peregrino ; Judiel ,. ex Quasionibus ad 
Antiochum; οἱ Mohametani , ex. Euthymio Ziga- 
beno, Panoplie parte 11, titulo 24; quemadmodum 
versus: septéntrionem, aliquando Manichei, in S. 
Augustino, de . Fuerunt et ali 'sup- 
plicandi Deo aut diis modi. .Nam Judei et Osseni 
oppositum ori babe»e volebant templum atque op- 
pium Hierosolymijanum , IIl Reg. vin, 48; 11 Pa- 
» λα, Dan. " io ο eccl., 
; Epiphanius :hiresi 19, cap. 5; nymus 
ad Ezech, vin, 16, οἱ Dan. vi. 10; Theodoritus ad 
eumdenr quarti majoris prophetz textum ; Sama- 
rit», Garizimum montem :.quod docemur a S. Epi- 


phanio, tàm in. Panario, vbi de corum secta; quam 
ud Ansstasium Antiochenum. quaest. 45. Qui ul- - 
Vimus locus legi sic debet, partim. e mss. codicibus, 
partim ex. ferre : Ὅπου δ' ἂν ὥσι, mgr τὸ ὄρος 
εὔχονται, οἱ ἀπὸ ἀνατολῆς πρὸς δυσμὰς ἀποστρεφόν 
νου, Ὃ δη δα gerendi xa € m 
ἃ πρὸς τὴν µεση] ; χαὶ οἱ ἀπὸ µεσηµί 
Εαν 
bicunque vero fuerint arit», versus rmaomiem 
Garizimum orant; qui sunt ab oriente vertenies se.ad 
occideniem, et. qui- ab occidente: ad orientym-: item 
-qui sunt ab aquilone, ad meridiem, quique a. meridie, 
-ad septentrionem, in montem intenti precantur. Pre- 
terea Brachmanos orantes; non orientalem partem, 
unde oritur sol, aspexisse, sed celui - pol us in- 


Dan, 


Caput mulieris vir es! ; mulier adjutriz est. viri, Ne 
igitur, aut capat. abique corpore sustineat ad hec 
sancta limina advenire, aul coi abique capite com- 
pareai; sed integer. hsc ingrediatur homo. Habentes 
et liberos vobiscum (Psal, cxxvn, 5): Nam ai jucun- 
dum est videre arborem, qua: habet rarculum ex ipaa 
radice ezsurgentem ; multo magis jucundum est,om- 
nique olea jucunüius, videre hominem, qui puerum, a 
ase, ܐܐܐ‎ a radice ipsa instar surculi. productum, 
prope stantem habeat, Cor. ܝ‎ 
005) ἹΙντροῖτον. Àler cod. Vind. προσῆκον. Ct. 
8 Ὁ διάκονος ἐπισλοπείεω τὸν «λαόν, etc. Ex 


hae constitullone, οἱ simili lib. viri, cap 11, intel- 
ligitur. quare B. Chrysostomus-homilia 34 in Acta 
epe non mulo ante finem, sdmuneat ut qui 
derit Miu sce In ecclesia immodeste. 
let di πάντες νέοι 


rentem, 


ܨ 


jaconum : Κεῖνται 


Tib. t, eap. 42, ac lege in loco Origenis omi 44 
- in Ezodwm ihi citato: ΑΝ πα hoc ipsum qui 
Ῥαβρκίστ i lectiones ἵπ ecclesia 
recitentur, Nam vulgata Bcriptara quod pro quoad 
5 Origenis libris, qui ποφμόφειο ex! t. 
T. 


(δι) 'Es' ἀνατολὰς κατανοήσοντὲς. Ad orien- 
Wein, seu ad' surgentem solem converso vultu, orare- 
ܬ ܒܚ‎ etbnicorüm multi; necnon veteres Chri- 
ολα]. Ut de prioribus fldem facium plurima testi- 


τι 


τῶν μετανοούντων ἔξοδον, προσευξάσθωσαν τῷ Θεῷ, 
ܙ‎ τῷ ἐπιδεδηχύτι ἐπὶ τὸν ὀὐρανὸν ταῦ οὐρανοῦ, να-ὰ 
ἀνατολὰς, » ὑπομιμνησκόμενοι καὶ τῆς ἀρχαίας vo- 
μῆς τοῦ κατὰ ἀνατολὰς παραδείσου, ὅδεν ὁ πρῶτος 
ἄνθρωπος ἀθετήσας τὴν ἐντολὴν, ὄφεως συμδουλίᾳ 
πεισϑεὶς, ἀπεδλήθη. Οἱ δὲ διάχονοι μετὰ τὴν προσεν- 
χὴν, οἱ μὲν τῇ προσφορᾷ τῆς. εὐχαριστίας σχολαζέ- 
τωσαν, ὑπηρετούμενοι τῷ τοῦ Κυρίου ᾿σώματι μετὰ 
φόδον, οἱ δὲ τοὺς ὄχλους διασκοπείτώσαν, καὶ ἢσυ- 
χίαν αὐτοῖς ἐμποιείτωσαν. Λεγέτω δὲ ὁ παρεστὼς τῷ 
ἀρχιερεῖ (66) διάχονος τῷ λαῷ" Μή τις κατά τινος" 
μὴ τις ἐν ὑποχρίσει. Εἶτα καὶ ἀσπαζέσθωσαν ἀλλή- 
λους (61) οἱ ἄνδρες; καὶ ἀλλήλας αἱ γυναῖκες, τὸ ἐν. 


8. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. ÜPERA DUBIA. ` ; 
ristim vacent, corpori Domini cum timore mini- A σαντες (05), μετὰ τὴν τῶν κατηχουμένων καὶ τὴν 


ܢܡ 


atraptes; alil turbam circumspectent, elgue silentia 
faelant, («i autem pontifici assistit diaconus, plebi 
dieat : Ne quis contra aliquem; ne quis in hypo- 
erisi. His transactis, mutuo se salutent viri, mutuo 
se mulieres, osculo ܐ‎ Domino; nemu tamen do- 
lose id agat, quemadmodum Judas Dominum os- 
culo tradidit, Et post hoc precetur diaconus pro 
wniversa Ecclesia, pro 1040 mundo, et ejus parti- 
bus, et frugibus terra, pro sacerdotibus, et: prin- 
eipibus, pro pontifice ac rege, pro pace universali. 
Deinde episcopus, populo pacem precatus, bene- 
dicat ei ; sicut et Moyses sacerdotibus precepit, ut 
populo his verbis benedicerent : « Benedicat tibi 


YARIORUM NOTA. 


ximi imperatoris uxore, qux» Martino in. convivio 
ministraverat : Praeclare, inquit Posthumianus, no- 
airos istos, wt. Martini Ms eue ἢ aporte Ἂς 
“πὰ constrin, e: profiteor ia hec 
surdi auribus ud 2 


Nam εἰ Martini. seque-‏ ,ܡܐܕܘ 
hs esculo dieere e‏ ܐ 2 
wniversis ama opinionis opprobriis careremwua, "Ay.‏ 
δὲ, verba sunt Clementis. Alexandrini Pedag. 81‏ 
wie len δὲ οὐδὲν ἀλλ: Lom καταύος‏ 
ματι‏ ܘ ܝ ܟ 
us ἘΝ ἐχχλησίας, τὸ φιλοῦν Pio! οὐχ ἔχοντες‏ 
i5 ^ hoy S EMEN ὑπονοίας‏ ܨܡ 
ܣܒ ܘ ' 
Moris ira n ναι μὴν laciio um‏ 
non in osculo censelur, aed im benevolentia, Illi autem.‏ 
ecclesias. coniurbant, cum‏ ܘܐ ܬܘ miki aliud quam‏ 
dpsam inius non habeant amicitiam, Etenim hoc uti-‏ 
furpem incussit. opinionem, εἰ maledicentiam ,‏ 


que 
impudenter osculo nierentur, quod. essa 
vm Hac de osculo pacis VT dilecta iles 


issarum solemnia dari solito. Praeter quod, aliud, 
mempe recens baptizalis datum, obeervasse mibi 
videor in hoc. 3. Cypriaui loco epist. 58: Nem et 
quod vestigium infantis in. primis partus sui dicbus 
δη (ή mundum non esse dizisti, quod wnuiquis- 
que nosirum. adiuc exosculari, noc hoc pu- 
ܕܘܐ‎ ad cmlesem gratiam. dandam to 
«16 enim : « Gmnia mundo 


lo id 
mur. ΕΝ in isto B. Chi ad finem sermonis 
De utilitate lectionia ܗ‎ tom. ¥ : Οὐδα-- 
ܚ‎ 8 νοὐδαμοῦ δάχρνα ἐνταῦθα, ἀλλ' ἀσπασμοὶ, 


agnoscunt, et 1, 42 longinqua reversum. pere- 
vei recipiunt. Nam anie ܘܡܪܐ‎ 
erat, post. bapiigmum amicus en 

factus omnium nogirum communis propuerea. 


tuitos scribit auctor libri De moribus illorum, tom. B. 
Y B. Ambrosii. Et de περιστροφῇ circumactu ado- 
rantium, cseremonia per Numam Pempilium indu- 
cta, legendus est Plutarchus tom. I, p. 69. Sicuti 
de conversione in ortum mane, in austrum meri- 
die, in eccasui vesperi, dum oratur, consuli potest. 
Mercurius cap. ult. . Denique consuetudo 
Manichbiorum, in precibus suis vertentium sese ad 
locum in quo 80] οἱ luna apparerent, notatur a 8. 


no im joco citato, et in Disputat. gontra 
[jemand procul ab initio, ανα 
enum ua (edentur infra ad Recognit. v, 31). 
Ai ES xprii e or ζῶ τον dh 
le exprimitur : µατίζω τοὺς pi 

IM uem μόνον, τῷ ἀληθεῖ Θεῷ εὖ; 5 
τῇ τοῦ ἡλίου χινήσει συμπεριφερο ,iv 
παῖς μυρίαις ὧν προσευχαῖς. Verum ut a diver- 


ticmio redeamus ad viam, mos inflectendi corpus 
γετους 
c 


non 
um. Videatur Valfridus Strapo cap. 4, 
i exordiis εἰ incrementis rerum ecclesiastica- 
rum. lv. 


(5 Linda ldem codex: ἐπιδλέψαν- 


τις. (μαι 

56) ° ܐ‎ Ἱερεῖ. Io. 

5Ἱ ܬܐ‎ Et lib. vm, cap. 
1: dicem: lib. nt e grad 
officiis , ἢ [nterrogatus. sum Ἢ 
quang B S Colors ponet sibi oscula. Mu 


dantur osckla πινίνα in eue. 
294gestio! unt excitare, Qua 
lus legitur Cap. 59 libri De pes ܝܨ‎ 


suetudinem 


3 


Tertullianes lib. tt Ad uxorem, cap. 4, his verbis : 
Quis auiem gentilis ܘ ܗ ܗ‎ το εσάως 
rum frairum gratia vicatim. 


comwenire? ltem Beverus 
7, ubi de B. Martino οἱ regina Μὰ- 


153 
; ostendat. Dominus faciem 
suam syper te, et det tibi pem ܙ"‎ Precetur ergo 
episcopus, εἰ dicát ; « Salvum fae populum tuum, 
Domine; et benedic hereditali-tu **; quam ac« 
quisivisti ac possedisti, pretioso sanguine Chrisli 
iui "», et appellasti regale sacerdotium, ac. gentem 
sanetam ?*. » Post illa sacrificium flat, stante omni 
populo, et tacite precante : cumque oblatum fierii, 
"unusquisque ordo seorsum, Dominicum corpus, 
ac pretiosum sanguinem sumat, accedentes ordi« 
nate, ac cum reverentia et timore, utpote ad corpus 
regis : mulieres etiam velato capite, uli feminarum 
ordinem decet, accedant. Porte autem custodiane 
tur, ne quis infidelis, aut nondum baptismo ini« 
tiatus, ingrediatur. : 


A Dominus, et custodiat 


ς παντὸς τοῦ λαοῦν 
μεταλαμδανέτω ἑκάστη τάξις χαθ' ἑαυτὴν τοῦ Ku- 
(02), μετὰ αἰδοῦς καὶ εὐλαδείας, ὡς βασιλέως προῦ- 
& γυναιχῶν τάξει, προς” 
eco; εἰσέλθοι, ἢ ἀμύητος. 
5 "CAPUT ݇ܐ‎ 
De ܘܐ‎ commendatis, peregrinis scilicet, ἰαἷ- 
cis, cléricis aul episcopis; et quod sine differentia 
sint recipiendi qui ecclesiam ingrediuntur. 
Quod si frater aut soror ex alia parecia ndve- 
merit, qui commendatitias afferant, diaconus que 


* Act. xx, 98, "1 Pet, 1, 19, et n, 9. 


CONSTITUTIONES APOSTOLICA. — ΗΒ. 11. 


Μετὰ δὲ ταῦτα γινέσθω ἡ θυσία, ἑστῶτοι 


κε] 
Κυρίῳ φθημα (58): ἀλλὰ μὴ τις δολίως, ὡς Ἰούδας 
πὸν Κύριον φιλήματι παρέδωχε, Καὶ μετὰ ποῦτο 
προσευχέσθω ὁ διάχονος ὑπὲρ τῆς Ἐκνλησίας ἀπά- 
σης, ܐܘܡ‎ παντὸς τοῦ κόσμου, xal τῶν ἐν αὐτῷ με- 
ρῶν. καὶ ἐκφοριῶν, ὑπὲρ τῶν ἱερέων καὶ τῶν ἁρ- 
χόντων, ὑπὲρ τοῦ ἀρχιερέως χαὶ τοῦ βασιλέως, καθ- 
ὅλου εἰρήνης. Καὶ μετὰ τοῦτο ὁ ἀρχιερεὺς ἐπευχό- 
μενος τῷ λαῷ εἰρήνην (59), εὐλογείτω τοῦτον' ὡς χαὶ 
Μωσῆς ἐνιτείλατο ἱερεῦσιν εὐλογεῖν τὸν λαὸν τούτοις 
τοῖς ῥήμασιν" «Ἐὐλογήσαι σε Κύριος, καὶ φυλάξαι 
σε" ἐπιφάναι Κύριος τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἐπὶ σὲ, καὶ 
δῴη (00) σοι εἰρήνην. ». Ἐπευχέσθω οὖν καὶ ὁ )ܗܐ‎ 
σκοπος, καὶ λεγέτω" εΣῶσον τὸν λαόν σου, Κύριε, xol 
εὐλόγησον τὴν χληρονομίαν σον" ἣν ἐκτήσω, xal πε- 
ριεποιήσω τῷ τιμίῳ αἵματι τοῦ Χριστοῦ σου. καὶ 
ἐχάλεσας βασίλειον ἱεράτευμα, καὶ ἔθνος ἅγιον.» 
καὶ προσευχομένου ἠσύχως" καὶ ὅταν ἀνενεχθῇ (64), 
ριακοῦ σώματος καὶ τοῦ τιμίου αἵματος, ἐν τάξει 


ερχόµένοι σώματι" xal αἱ γυναΐχες καταχεκαλυμμέναι τὴν χεφαλὴν, ὡς ἁρμόζει 


ερχἐσθωσαν. Φυλαττέσθωσαν ik αἱ θύραι, μὴ τις ἅπει 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΝΗ’. 

Περὶ συστατικῶν, ἤτοι ξένων (65), «αϊκῶν, 
κληρικῶν, ἐπισκόπων" καὶ ὡς οὐ χρεία δια- 
φορεῖν, 

Ei δέ τις ἀπὸ παροικίας ἀδελφὰς ἢ ἀδελφὴ ἐπέλ- 
δῃ, σύστασιν ἐπιχομιζόμενοι (64): διάκονος ἐπιχρι- 


Nun, vi, 38. "" Psal, xxvi, 9.‏ ܕ 


VARIORUM NOTAE. 


c (60). Καὶ δῴη. Premittuntur hrec hisce verbis : 
Ἐλεήσαι σε, ἑπάραι Κύριος τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ir 
c£, in altero cod. Οὐκ. 

01) ᾿Ανενεχθῇ. ᾿Ανέλθῃ, in altero cod. Ip. 
(62) ᾿Εν τάξει Desunt ín altero cod. Ip. 

65) "Ἤτοι ξένων, etc. Hiec εἰ gene inseri - 
ytionis verba desunt in altero cod. Vindobon. Ni 
mirum, post συστατικῶν subaudiendum puta 
eres ἐπιατολῶν, non hominibus commenda- 
is. Ip. 

(64) Σύστασιν ἐπικομιζόμενοι. Quia. mos eccle- 
siasticus dandi litteras commendatitias, ceterasque 
canonicas seu. regulares ac.formatas,a inultis et 
luculenter fuit explicatus; ne actum agendo, nihil 
egisse videar, contentus ero subjunxisse nonnullas 
quorumdam locorum citari solitorum correctiones, 
quas arbitror fuisse prztermissas, nequaquam la- 
men pratermittendas judico, Quatuor autem erunt ; 
ἀκ in Joanne Zonara, 35 in Theodoro Balsamone, 

Ὁ 5* in Constantino Harmenopulo, postrem: Nice- 
phoro Callisti. Etenim apud Zonaram legitur in in- 


terpretatione ad 42 canonem apostolorum : Σωστα- 
τιχαὶ ἐπιστολαί εἰσιν, αἱ διδόμεναι χληριχοῖς ἢ λαῖ- 
«xolg ἀφωρισμένοις, f| ἀναγνώσταις ܙ‎ ἐν ἑτέρῳ πόλει 


ἀπιοῦσι. καὶ συνεστῶσαι τῷ ἐχεῖ ἐπισκόταν αὐτοὺς, 
ὡς λυθέντας τῶν ἐπιτιμίων, # πιστοὺς ὄντας" cum 
ex sensu, ex ms. llegio 277,.et ¥ canone 15 syn- 
edi Chaleedonensis reponi debeal, ἢ ἀγνώστοις. 
Canon ita νὰ» in ες. μπὲ θα νά Ξένους 

xoc καὶ ἀγνώστους, ἐν εἰ δίχα σνστατι- 
proponi τοῦ ἰδίου ἐπισεόξον μηδὲ ὅλως μηνα. 
uf Jeep Preterea.libri Balsamonis edili,.in- 
verso ordine, collocant canones Laudicenos 44, A2, 
vti ouendunt cum duo Regii seripti, tum utriusque 
canonis interpretationes, quarum prior eompelil 
eanoni qui illie postponitur, posterior vero canoni 
qui primas tenet, Haque locorum commutatio fleri 
debet, et cauon ἰδία : Ὅτι οὗ. δεῖ ἱερατικὸν ἢ χλῃ» 


tur, wt discamus quod. Deus bello: finem. imposuerit, 
idque ad suam reduzerit amicitiam, Quia. autem 
n hac nota, et alibi allego librum Ad virginem la- 
pram, quem viri docti abjudicant quidem Ambro- 
sio, Hieronymo, Augustino, sed nemini adjudicant; 
cujus parentis fetum illum esse autumem, aperiam. 
Puto esse Nicez; adductus in eam opinionem, au- 
ctoritate Gennadif, illiusque descriptorum Honorii 
Augustodunensis εἰ Trithemil, Ait in Catalogo Scri- 
torum ecclesiasticorum, cap, 33 Gennadius : Niceas 
ilianee civitatis episcopus edidit Ad lapsam vir- 
ginem libellum, pame omnibus labentibus emenda- 


lionis incentivum, Cor. 

(54) Τὸ ἐν Κυρίῳ φίλημα. Osculum. in. Domino, 
sive oseulum sanctum interpretantur sancti Patrea, 
osculum verum, sincerum, sine dolo, nequaquam 
simulatum, ex corde, non ex ore tantummodo, ab- 
simile osculo Jude, et columbinum, scilicet ob co- 
lumbarum simplicitatem. Quod postremum epithe- 
ium wsurpat auctor libri De officiis dieinis (inter 
Alcumi opera, cap. 40. Pretereaque osculum ca- 


sium, religiosum, non impudicum, Aprile non 
carnale, διὰ στόματος ܡ‎ xal υχότος 
(Clem. Alex.), atque, ut ab Haymone ad Roman. 


xvi, 46, dicitur, nullatenus columpinum, nempe 
propter salacitatem columbz, lp. — ὃ. 
(99) Ὁ doxupetc ἐπευχόμενος τῷ λαῷ εἰρή- 


» εὐλογαίτω τοῦτον. 1116) varias pacis predi- 
eationes, ac populi benedictiones, hujus ante saeri- 
ficium peragi solite meminit, prz:er liturgiogra- 
phos, Rituumque ecclesiasticorum. collectores at- 


que explanatores, S. Chrysostomus, sermone 1 De 
aancta Pentecoste, 50, toni. V, et homilia 6 in Epi- 
stolam ad Colossenses. Praeclare sub. linen Com- 
mentar, in. Epist. ad Rom. apud Hieronymum : deo 
im ecclesia paz primo annuntiatur; ub ostendat se 
emm onmibus esse pacificum, qui. corpori conimuni- 
caturus est Chr'sti. lp. 


7:6 


S. CLEMENTIS 1: ROM; ΡΟΝΤ. -OPERA DUBIA. 


1 


ad eos spectant. probet, "inquirens, an fideles sint, A νέτω τὰ κατ' αὐτοὺς, ἀνακρίνων el πιστοὶ, εἰ ἐχ- 


χλησιαστιχοὶ, εἰ μὴ ἀπὸ αἱρέσεώς εἰσι μεμολυσμένοι" 
xal πάλιν, εἰ ὕπανδρος, ἢ χήρα’ καὶ οὕτω γνοὺς 
τὰ χατ' αὐτοὺς, ὥς εἰσιν ἀληθῶς πιστοὶ καὶ ὁμογνή» 
μονες ἐν τοῖς Κυριακοῖς, ἁπαγέτω ἕχαστον εἰς τὸν προσ» 
ἥκοντα αὐτῷ τόπον" εἰ δὲ xal πρὲσθύτερος (05) ἀπὸ 
πᾶραικίας ἐπέλθοι, προαδεχἑσθω ὑπὸ τῶν πρεσδυτέ- 
pov κοινωνικός 33: εἰ δὲ διάκονος, ὑπὸ τῶν διακόνων" 
εἰ δὲ Επίσκοπος, σὺν τῷ ἐπιαχόπῳ καθεζέσθω, τῆς 
αὐτῆς ἀξιούμενος ὑπ' αὐτοῦ τιμῆς" xal ἐρωτήσεις 
αὐτὸν, ὦ ἐπίσκωπε, προσλαλῆσαι τῷ λαῷ λόγους δι- 
δαχτιχούς" ἡ γὰρ τῶν ξένων: παράκλησις xal νουθεσία 
εὐπαράδεχτος (66) καὶ ὠφελιμωτάτη σφόδρα" « Οὐδεὶς 
γὰρ προφήτης, φησὶν, δεκτὸς ἐν τῇ ἰδίᾳ πατρίδι. » 
Ἐπιτρέψεις δ᾽ αὐτῷ καὶ τὴν εὐχαριστίαν ἀνοῖσαι" ἐὰν 
δὲ δι' εὐλάδειαν, ὡς σοφὰς, τὴν τιμήν σοι τηρῶν, μὴ 


Β θελήσῃ ἀγενέγχαι, χἂν εἰς τὸν λαὸν εὐλογίαν αὐτὸν 


ποιήσασθαι χαταναγχάσεις. El δὲ ἐν τῷ χαθέζε- 
σθαι (67), ἕτερός τις ἐπέλθοι εὐσχήμων καὶ ἔνδοξος ἐν 


an Eeclesiz fllii, an a nulla h:zeresi contaminati : et. 
rursum an illa nupta vel vidua sit, aique ita, co- 
gnito eorum statu, quod vere credant, εὖ in Domini 
religione cum Ecclesia concordent, deducat singulos 
δὰ congruum eis locum. Si autem presbyter ex pa- 
reecia advenerit, excipiatur a presbyteris in commu- 
ritatem : et si diaconus, a diaconis ; si vero episco- 
pus, cum episcopo sedeat, a quo parem honorem 
obtinebit ; rogabisque eum, o episcope; ut populum 
alioquatur in sermone doctrinz; peregrinorum enim 
cobortatio et admonitio acceptissima et utilissima 
est: « Nullus quippe propheta, ait Dominus, acce- 
ptus est in sua patria "*, » Permittes etiam arbitrio 
illius, ut offerat eucharistiam:; quam si , tanquam 
sapiens, propter reverentiam et honorem tibi habi- 
lum, offerre noluerit, coges ut saltem populo be- 
nedicat, Quod si, duin sedetur, vir quispiam super- 
venial honestus, et in seculo clarus, sive alterius 


1. a]. χοινονιχῶς, Sic alter cod. Vind. 33 Luc. 1v, 24; Joann. 1v, 44. 


VARIORUM NOTAE. 


tione t, num. 16: Poterit unusquisque nostrum hono- 
ris sibi socio copulato, vicissim sedere eminentius, 
sicut o episcopo juxia cohsidente collega. 
Quibus omnibus adjungi possunt canones, Arela- 
lensis 49 : De episcopis peregrinis qui in wrbem ευ- 
lent venire, placuit, eis locum-dari ut offerant ; in Ca- 
tularibus, lib. vi, eap. 240 : Ut io episcopo 
cus sacrificandi detur, utque benigne suscipiatur ; 
atricii, Auxilii et Isser- 
nini, Trullanus 20 ; εἰ iste concilii Carthaginensis 
4, num. $3: Episcopi vel presbyteri εἰ causa visi- 
iunde ecclesia ad alterius ecclesiam. venerint, in 
gradu suo suscipiantur, et tam ad verbum faciendum, 
quam ad oblationem consecrandam invitentur. Ex locis 
porro citatis critica nostra indigere videtur iile 
Athanasii, utpote (nisi fallor) mancus et imperfe- 
ctus : Παραγίνεται πολλάκις εἰς πόλιν ἀνὴρ δυνάμε- 
νος διδάσχειν Ἑλληνιστί. Ὁ τὴν ἀχοὴν 9 3 
σπεύδει εἰς τὴν ἐχχλησίαν, οὐ τῆν ἰατρείαν τῆς ψυ- 
χῆς, ἀλλὰ τῶν λόγων τὸ κάλλος μόνον ܡܬܐ ܓ‎ 
σεν ὁ εὐγλώττως λαλῶν, ἀνεχώρησε xal τῆς ἐκ- 
506 τὸ ζιζάνιον' οὐ ^p ἔχει τὸ σιτῶδες͵ τὸ πιστόν, 
Ὁ δὲ πιστὸς, κἂν Pedir λέγῃ, τὰ λεγόμενα 
εἰ χαταχούειν, χἂν Συριστὶ, χᾶν Ῥωμαϊστὶ, 
x&v διαφάρῳ γλώττῃ" οὗ γὰρζητεϊλόγους, ἀλλ ἔργα, 
Sensum integrum c proburm elicies, si poat εὐγὶ 
πῶς inserueris χἂν ἀγλύττως. Venit sape in urbem vir 


Ὁ undecimus Sardicensis, 30 


ty, ἄνευ χελεύι ἐπισχόπου ὁδεύειν, ܠܘܠܐ‎ 
ܬ‎ primus haberi? hic veto : Ὅτι οὐ δεῖ ἱερατι- 
κὸν ἢ χληριχὸν, ἄνευ κανονιχῶν γραμμάτων ὁδεύειν, 
quadragesimus secundus. Scio ܟܡܐ‎ decreta aljter 
ordinari solere. Verum Balsanronis ordo servatur in 
versione Gentiani Herveti, in ms. codice viri cla- 
rissimi, nec unquam satis, ob propensam erga lit- 
teratos voluntatem, laudati Claudii Jolii canonici 
Parisiensis, εἰ in Zonara Bibliotheez Regis cod. 
371, 566, favente ejusdem Zonar interpretatione, 
innuitarque his verhis Matthei Blastaris : ᾿Αλλ᾽ 
οὐδὲ ὁ μα’ τῆς ἐν Λαοδιχείᾳ, ἔτι δὲ καὶ ὁ μό’, κληρι- 
Xy ἢ Ἱερατικὸν ὅλως ὁδεύειν οὐχ οἴεται δεῖν, δίχα 
κελεύσεως τοῦ ἰδίου ἐπισκόπου, ἢ χανονιχῶν τούτου 
ἐπιστολῶν. Ad πᾶς aut falsus est Harmenopulus, 
aut verba illius mutila legimus, aut scripsit in Epi- 
tome canonum, sect. 9, tit, ὅ 
Ὁ Xy' τῶν ἀποστόλων, ὁ v^ τῆς δ. 


Καὶ ὁ § τῆς ἐν “Δ, lg. 
Σένος ἱερεὺς Bus τυσταν αν Wi μετὰ συστατιχοῦ: 
ἀναχρι] καὶ εἰ ὀρθοτομεῖ, προαδεχέσθω, εἰ δ᾽ 
οὔκ, ἀποπεμπέσθω, τὰ πρὸς χρείαν λαδῶν. Res est, 


non ܢ‎ Denique &0 Nicepliorum Hist. 
eccles. Vi ge cap. ἮΝ λα Fun ab: 
et rescribo, ‡¦ ων. πρὸς αὐτοὺς (vulgo 
τοὺς) ὁμοδδέους ὄηλοῖ. Absque littera, que ilio ει, 
dem secum opinionis esse declarant. Fundus supple- 


menti, archetypa verba Sozomeni, lib. vi, ap p Grece docendi peritus :ibi caplator voluptatis aurium, 


in ecclesiam deproperat, non ut medicinam anima, 
sed ut duniazat Vig oliin: verborum rapiat. fle- 
cedit facundus ille habita oratione, recedit etiam. ab 
ecclesia sisanium : non eniin habet quidquam [rumen- 
tale, quidquam fidei, Fidelis vero, sive quis. diserte 
site indiserte dicat, contendit audire ea qua: dicuntur, 
site Syriaco, sive. Lalino, sive alio. quovis sermone 
illeutatur ܇‎ non enim verba querit, sed opera. Per 
Socratem vero corrigendus venit Nicephorus lib. 
xin, eap. 15, sic: Ἰδίᾳ αὐθεντίᾳ μὴ προσταγεὶς EAct- 
πούργησας. In Socrate: Μὴ προσταγεὶς παρ᾽ ἐμοῦ, 
ἐν αὐταῖς (ἐκχλησίαις) ο πμ οἰχείᾳ ᾽αὖθεν- 
πίᾳ χρησά » et θπίοτα a Nicephoro et ab Epi- 
phanio Scholastico mon intellecta. Ip. 

0 Εὐπαράδεκχτος. Deest in altero cod. ;ܐ‎ 

07) "Ev τῷ καθέζεσθαι. Si quem clam aunt di- 
versi antiquorum mores, ut coricionatores sedente» 
aut stantes sermonem haberent ad populum, utque 
plebs conciones, lectiones, et. psalmodiam audiret 


αμ. ἀφιχνουμένοις, ἃ πι 

NETS d ܐ ܡ‎ πὰ ν 
καὶ ἰσδύτερος, etc. ܐܐܬ ܐܘܐ‎ 

frequenter in Operibus ecclesiasticis, quie ad. epi- 


41: δίχα 


Scopos ceterosque clericos peregrinos tant ; 
honor illis haberi solitus ; jura ܙ ܓ‎ sacri- 
ficii, concionis et benedictionis ; ususque in 


hujusmodi rebus et abusus. Sed precipue cum con- 
stitutione conferri debent loca Irenzi , apud Euse- 
bium, Ηέμ. lib. v, ܒ‎ 24; Cypriani epist. 28 et 32; 
Athanasii Homilia de semenie , edit. Paris. , t. 1, 
s 1064 ; Basilii epist. 72, 82, 85; Chrysostomi in 
Ine epistole 135: Hieronymi epist. 61, cáp. 4; Syne- 
5:1 sub finem epistola 67; So Eccl. hiat. lib. vi, 
a 44; Géorgiique Alexandri n Vita. Chryso- 
atomi num. et &criptoris anonymi , ejusdem Vif 
num, 91; denique Gehnadil Be slve ἡ μέτα eni 
21 et penult, Notetur insuper quod is colla- 
tionis Carthaginensis cum Donatistis dicitur. ܙ‎ Cogni- 


CONSTITUTIONES APOSTOLICA. — LIB. 1l. 


7t 


«τῷ βίῳ, ἢ ξένος, $ ἐγχώριος: ab ὁ ἐπίσχοπος ὁ προσ- À sive ejusdem regionis 3: tu, episcope, dum de Deo 


sermonem habes ad plebem, aut dum audis eum qui 
psallit vel legit; ne peraceeptionem persons relin- 
quas verbi ministerium, utilli locum inter primas 
sedes constituas; verum quietus mane, nec inter- 
rumpe sermonem. tuum, vel auditionem; fratres 
vero eum per diaconos recipiant; aique si locus 
desit, diaconus, omnium juniorem, prudenter, non 
autem prafracte lóco.movens, honoratum illum se- 
dere faciat; cui equum est ut alter fraterusg cha- 
ritatis gludiosus cedat sponte ; qvod εἰ renuerit, vi 
miotum, post omnes colloca, quo etiam cateti discant 
honoratioribus concedere. Cum autem pauper, vel 
ignobilis, vel peregrinus, isque senex, aut juvenis, 
intervenerit, sedibus occupatis, iis-quoque diaconus. 


B es toto corde locum faciet, )ܠܐ‎ non gratificatio. ejus 


homines spectet, sed Deo acceytum fiat ministerium 
ejus. ldem et servet. diaconissa, in. advenientibus. 
mulieribns, sive pauperibus sive divitibus, 
CAPUT LIX. 
Quod debeat unusquisque mane et vespere colle- 
clarum esse sitdiors; 

Cum autem doces, episcope, jube et persuade po- 
pulo, ut singulis diebus απο ei vespere ecclesiam 
frequentet, nec ullatenus desistat, sed assidue con- 


᾿λαλῶν τὸν περὶ Θεοῦ λόγον, ἢ ὁ ἀχούων τοῦ φάλλαν- 
τος, ἢ τοῦ ἀναγινώσχοντος, μὴ προσωποληπτῶν χα- 
ταλίπῃς τὴν διαχονίαν τοῦ λόγου, ἵνα διατάξῃ αὐτῷ 
προεδρίαν" ἀλλὰ μένε ἠσύχιος, μὴ διαχόπτων σου τὸν 
.. Mov, ἢ τὴν ἀκοήν' οἱ δὲ ἀδελφαὶ διὰ τῶν διαχόνων πα- 
ραδεχέσθωσαν αὐτόν" εἰ δὲ τόπος οὐχ ἔστιν, ὁ διάκονος 
τὸν μᾶλλον γεώτερον ἐγείρας, μετὰ λόγου, ἀλλὰ μὴ ues" 
ὀργῆς, ἐχεῖνον χαθισάτω" δίκαιον δὲ τοῦτο καὶ ἀφ᾽ 
Σαυτοῦ τὸν φιλάδελφον (68) ποιῆσαι" ἐὰν δὲ ἀνανεύῃ, 
ἐγείρας αὐτὸν ἀναγχαστῶς, ἀπίσω πάντων στῆσον (69), 
ἵνα παιδευθῶαι xal οἱ λοιποὶ ἀγτιπαραχωρεῖν τόϊς 
ἐντεμοτέροις, EL δὲ πτωχὸς, ἡ ἀγενὴς (10), ἡ 
ξένος ἐπέλθοι, πρεαδύτης ἢ νέος τῇ ἡλικίᾳ, καὶ τόπος 
οὐχ ὑπάρχει, καὶ τούτοις τόπον ποιήσειἐξ ὅλης τῆς 
καρδίας αὐτοῦ ὁ διάχονος, ἵνα μὴ πρὸς ἄνθρωπον αὐτοῦ 
γένηται ἡ προσωπόληψις, ἀλλὰ πρὸς θεὸν ἡ διαχονία 
εὐάρεστος. Τῷ δ' αὐτῷ "" ποιείτω καὶ ἡ διάχονος, ταῖς 
ἐπέρχομέναις γυναιξὶ, πτωχαῖς ἤτοι πλουσίαις. 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ ΝΘ’. ܝ‎ 
Ὅτι ἔχαστον καὶ ἑσπέρας dc 
ܝ‎ εἶναι ως συνάξεις, ας 
Διδάσκων δὲ, ὦ ἐπίσχοπε, χέλευε xal παραΐνει τῷ 
λαῷ, εἰς τὴν ἐκκλησίαν ἐνδελεχίζειν ὄρθρον καὶ ἐσπέ- 
ρας ἑκάστης ἡμέρας (74), καὶ μὴ ἀπολείπεσθαι τὸ 


95 |, Jacob. n. ** αἱ. τὸ δ' αὐτό, Sic alter.cod. Vind. 
VÀRIORUM NOTAE. 


'e de ordine sessionis sua, et inter ultimos colloca- 

itur, etc. Et in Regula S. Benedicti eap. 43: Quod 
si quis ad nociurnas vigilias post Gloriam psalmi xciv 
quer propter hoc omnino protrahendo et morose vo- 
ÁÍumus dici) occurrerit, nonstet in ordine suo in choro, 
sed omnium ultimus alet, aut in loco quem la - 


. Nec 


παν Ἂ Ἐθαγενής, alter ܘ ܘ‎ 

a ܕ‎ " le δ i. 
04 ܬ ܘܐܬ‎ 
etc. ipiti ap. m» 
xi ἃ] 


Act. xx , 7, et 1 Corinth. xvi, 2. Postea effecerunt 
rsecutiones, eum summe bzvirent hostes verita- 
is, ut rarius conveniretor : tantumque jn Domini- 
cis diebus: quod colligitur ex Apologetico Justini 
Martyris, et ex: Plinii. Episiolà. Invaluerunt deinde 
Synáxes Sabbati, quas loriassis infra illustrabimus; 
eistationes seu congrégaliones quarte sexteque 
ferie, de quibu Terullianus in Libre. de jejuniis, 
Epiphanius in Ezpositione fidei, οἱ΄ Socrates lib. v, 
eap. 22: Τῶν δὲ λαῶν, verba sunt Athanasii Epistola 
δῇ Solilaríos p. 847, àv ܡܘܐ‎ ἐκκλησίᾳ συνελ- 


θόντων, τετάρτη γὰρ ἣν Σαδδάτου. r.tin Proiestatione. 
popsii Alezindrin! p. 861: Σύναξις τὸρ ἔμελλε τῇ 
παρασκεὺῇ γίνεσθαι. ue annivergarie niar- 


Cypriano noue in- 
Us, quos satef- 


tyrum -commemorationes ex S. 
vecta suni, relentis sempér c 


id Bernardini Ferrarii C 


stans xel sed. adeat ille.a 
libros De sacris conriontbus, et ad Jacobi Sirmondi 
motas in earmen 10 Apollinaris Sidosii. Noster in 
ea vivebat Ecclesia, in qn sessionis consuetudo οὐ- 
tinebat. Cernere-licet hic, οἵ capp. 41, 07; et. lib. 
eap. 5. Observatum adhac fuit, ritus eos a Ju- 
is ad Christianos pervenisse : citanturque eam in 
rem (mgro ha PAIS ܝ‎ 
libro virtuti studet liber sit, eirca 
medium : Εἰς ἱεροὺς ἀφιχνούμενοι τόπους, ol καλοῦν- 
ται ܐ‎ = ἡλιάίας iv τάξεσιν M. 
τέροις νέοι χαθέζονται. μετὰ ποῦ πι Ἰχοντος 
ܬ‎ ἀκροατ.κῶς: εἶθ᾽ ὁ by βίδλους ἄνα νώσ- 
χει λαδὼν, ἕτερος δὲ τῶν ἐμπειροτάτων, ὅσα μὴ γνώ- 
pix παρελθὼν ἀναγινώσκει, Constabi. sensus, si 
expulso ultimo ἀναγινώσχει, substituatur ἀναδιδάσ- 
xit, quo modo cititur ab Eusebio Prepar. evang., 
1. vini, c. 42. Consule, si placet, Microíogi caput 9 
de:Gracis non sedentibus dum legitur epistola. Con- 
sule etiam Opusculum 39 Petri Damiani contra 
€os qui sedent, quando vel canonica Horarum rele- 
braniur officia, vel etiam ipsa missarum offeruntur 
terribilia sacramenta; ubi lamen probatur mos se- 
doni ir otim É—— Veniens Videre quoque 
Leris, ubi te ad magnificentissimam regis Chri- 
μη bibliothecam conferes, anti ܐ‎ ρον a 
me jam memoratum codicem ms. S. Gregorii Na- 
zianzeni seu theologi, recensitum numero 155, in 
eujus variis tabellis unam reperies theologi cum 
diacono suo, opinor, staritis, et ad populam pariter 
siantem, muliéribus modico iniervallo post viros 
collocatis, concionem habentis. Cor. 
(08) Φιάδελρον. In altero Vind. codice ἀδελφὸν 
i dest με. = " 
ܐܬܘ ܩܝ‎ χαστῶς, ὀπίσω πάν- 
SB os, In Regula S. Pachomii articulo 85. 
δὲ quis. iracundus εἰ [ariosus , frequenler irascatur 
sine caua, et propier rem inanem εἰ vacuam; per sez 
Εζέν commonebitur, et in- septima facient eum ܬ‎ 


ܠܚ( 


«50. CLEMENTIS ܐ‎ ROM. ΡΟΝΤ, OPERA. DUBÍA. 


-"us 


veniat ; utque nallus subducendo se, Ecclesiam mu- A σύνολον, ἀλλὰ συνέρχεσθαι διηνεχῶς, καὶ μήτε τὴν 


Ἐκκλησίαν κολοδοῦν ἑαυτὸν ὑφαιροῦντα, καὶ παρὰ 
μέλος ποιεῖν τὸ σῶμα τόῦ Χριστοῦ" οὐ γὰρ μόνον περὶ 
Ἱερέων ἐῤῥέθη, ἀλλὰ χαὶ ἕκαστος τῶν λαϊχῶν περὶ 
ἑαυτοῦ ἀχουέτω, λογιζόμενος ὅτι εἴρηται ὑπὸ τοῦ Κν- 
plov* « Ὁ μὴ (18) ὧν μετ᾽ ἐμοῦ, κατ' ἐμοῦ ἐστι, καὶ 
ὁ μὴ συνάγων μετ᾽ ἐμοῦ, σχορπίζει. » Μὴ οὖν ἐαυ- 
τοὺς μέλη ὄντας τοῦ Χριστοῦ σχορπίζετε, μὴ συν- 
αθροιζόµενοι. Χριστὸν χεφαλὴν ἔχοντες (75), κατὰ τὴν 
ἐπαγγελίαν αὐτοῦ συνόντα xal χοινωνοῦντα (74) ἡμῖν, 
μὴ ἀμελεῖτε ἑαυτῶν, μηδὲ ἀποστερεῖτε τὸν Σωτῆρα 
τῶν οἰκείων μελῶν, μηδὲ διαιρεῖτε τὸ σῶμα αὐτοῦ, 
μηδὲ ἀχορπίζετε τὰ μέλη αὐτοῦ, μηδὲ προκρίνετε τοῦ 
θείου λόγου τὰς βιωτικὰς χρείας" ἀλλ᾽ ἑκάστης ἡμέ- 
pas συναθροίζεσθε ὄρθρου xal ἑσπέρας, ψάλλοντες 
xai προσευχόμενοι ἐν τοῖς Κυριακοῖς ὄρθρου μὲν 
λέγοντες ψαλμὸν τὸν ξβ', ἑσπέρας δὲ τὸν git (16). 
Μάλιστα δὲ ἐν τῇ ἡμέρᾳ τοῦ Σαβδάτου, καὶ ἐν τῇ τοῦ 
Κυρίου ἀναστασίμῳ, τῇ Κυριαχῇ, απουδαιτέρως ἀπαν- 
πᾶτε, αἴνον ἀναπέμποντες τῷ Θεῷ τῷ ποιήσαντι τὰ ὅλα 
διὰ Ἰησοῦ, καὶ αὐτὸν εἰς ἡμᾶς (10) ἑξαποστείλαντι, 
καὶ συγχωρήσαντι παθεῖν, xal ἐκ νεκρῶν ἀναστή- 
σαντι. Ἐπεὶ τί ἀπολογήσεται τῷ Θεῷ ὁ μὴ συνερχό- 
μενος ἐν τῇδε τῇ ἡμέρᾳ ἀκούειν τοῦ σωτηρίον΄ περὶ 
πῆς ἀναστάσεως λόγου; ἐν fj χαὶ τρὶς εὐχὰς ἑστῶτες 
ἐπιτελοῦμεν (71), μνήμης χάριν τοῦ διὰ τριῶν àva- 
στάντος ἡμερῶν' ἐν fj προφητῶν ἀνάγνωσις, xa 
Ἐὐαγγελίου χηρυχεία, καὶ θυσίας ἀναφορὰ, καὶ τροφῆς 
Ἱερᾶς δωρεά. 

9. . 


tilet, corpusque Christi mancum faciat, Non enim 
de sacerdotibus duntaxat dictum est ; sed et quis- 
que laicus de se quoque intelligat, reputans quod a 
Domino dictum sit : «Qui non est. mecum , eontra 
mie eat, et quí non congregat mecum, spargit ?*. » 
WMgitur' vos ipsos, qui éstis membra Christi, nolite 
spárgere, fratrum.ccetus non adeundo. Qui caput 
hahetis Christum, juxta promissionem suam nobis 
fidelibus presentem εἰ consociatuni, vestri curam ne 
"projiclatis, nec Salvatorem suis membris privetis, 
nec illius eorpus partiamini, nec membra ejusdem 
dispergatis, neque verbo Dei buic vite necessaria 
preponatis; sed singulis diebus congregemini , 
mune et vespere, psallentes et orantes in. zdibus 
Donhinicis, mane quidem dicentes psalmum sexa- 
gesimum secundum, vespere vero centesimum qua- 
dragesimum. ** Praecipue auteni die Sabbati, et.die 
qua Dominus resurrexit, hoc est Dominica, studio- 
sius ad ecclesiam occurrite, ut laudibus prosequa- 
mini Deum, qui condidit omnia per Jesum, eumque 
ad nos amandavit, pati permisit, aeex mortuis su- 
scitavit. Qua enim expurgatione apud Deum utetur, 
qui ad audiendum salutarem de resurrectione 
sermonem. non convenit in die Dominico? in quo et 
ires precationes stando peragimus, ad memorism 
illius, qui in triduo resurrexit: et in quo habentur 
lectio prophetarum, Evangelii predicatio, sacrificii 
oblatio, et sacri eibi donum, 


?* Matth. xu, 50. ** |. Ignat, interpol.'ad Magnes. 


2d VARIORUM NOTAE. 


dotes exira ordinem pro ecclesiarum, necessitatibus ): Καριθὶ, Tapas "Ιεδδιτὰ ᾿Αχώ' ἃ ἐστιν ἕρμη- 


νευόμενα: Κύριε, ἐξέχραξα πρὸς cà, εἰσάκοι 
μου, πρόσχες τῇ φωνῇ. In centtsimo quadragesimo 
psalmo locus est qui εἰς Hebraice. legitur: « Adonai, 
Klicha Carihi, Ismael Jebbita Hacol. » Hoe ex: 
« Domine, clamavi ad te, exaudi me, iaMende- voci; » 
Ad que notat Croius cap. 12 Übsersationum in No- 
vum Testamentum, aliter iu Hebreo Scriplura con- 
textu legi, nimirum : ᾿Αδωναῖ, Κερατιχὰ, Οὔσα AY, 
'λαζινὰ Κωλί, εἰ Ἰσμαὴλ Ἱεθδιτά, voces nihili mu- 
tarí debere in Σεμὰ Ἧλί. Ἐχσιδά. Mihi vero longius 

itum videtur verbum Ἔκσιδά" magisque placet 
Ἑδδιτά pro: ᾿Αδδιθά, ma"an. Cor. 


lie Dominico. De esed πον adorare , inquit. 


dieatur etiam atque exponitur ab Hiiaris, Prelogo 
ἐκ pualmos; Pene Aleradrie, Oratione de Paschate; 
Basilio cap. 21, libri De Spiritu. αραρίος Αρλ, 


8. -epist, 419, cap. 15, 17; Cassiano lib..3 
Epi -epis 07 


fujs αμ. 18, οἱ cullatione 21. cap. 20; 
Maximo Taurinensi, sermone 5. De. , qut 
ܐܕܘ‎ inter. i ܢ‎ Ου!- 


60; Martino 
+ lectionis camowwm cay. 57; Patribus Trollanar sy- 


nodi canone 90; concilii Turonensis 5, can. 27; et 


Índicebant. Tandem mos inolevit, ut quolidie pu- 
blieze preces flerent, mane et vespere, ἐωθινοὶ ὕμνοι, 
προσευχαὶ ἑωθιναὶ, Xu τε ἅμα ψαλμοὶ, καὶ προσ- 
εὐχαί, inquit B. Epiphanius cap. antepenult. Ezpo- 
i : utque recitarentur quas vocant Horas 
'anonicas, de quibus inferius : e£ ut multis in Eccle- 
siis quotidianam κ iuotidiana missa, 
oblatio, locum Ἢ ܕ‎ 
ως per canonem 5 concilii Toletani primi, 
per sermonem Ambrosii 54, et per epistolam Augu- 
.ܗ‎ y ܐܘܗ‎ ὅτι, φυοὰ iai 
Ὁ μή. ur ὅτι, quod premittitur etiam 
ܐ ܘ )| ܗ ܡܠ‎ possit, ex 
altero: cod. Vindobon. Cre. 
T3) Ἔχοντες. Alter cod. ἔχετε. Ip. 
4) Κοινωνοῦντα. ln ܐܠܙ‎ ms. συνοικοῦντα 


e 


gen put in libro De ponderibus εἰ 
6: 1 Ἀκατοστῷ, τεσσαρακοστῷ ῷ 
a bou) ܩܬܐ‎ οὕτως" Ἀδωνά, 2 


746 
CAPUT LX. 
ܨ‎ lus οὐ amwlationem inducens; genillium ܐܧ‎ 
eorum vanus «d delubra et synagogas con- 
AT 
Quomodo autem non est hostis Dei, qui rebus 
quidem temporariis per noctem et diem vacat, 
seternas vero negligit? qui quidem balnearum et cibi 
taduci quotidie satagit, perpetuo autem durantium 
curam non gerit? Et quomodo non etiam nunc buic 
dicet Dominus : Justificate sunt super vos gentes, 
Sicut exprobrans-Hierosolymz, aiebaL: « Justificata 
est Sodoma ex te? ܙ‎ Nam si gentites quotidie, e 
somno surgentes, ad idola properant, ut 68 vene- 
rentur ; et ante omne opus, omnemque actionem eis 
primum supplicant, atque in festis suis ac celebri- 


Ὦ istibus adeundis non negligentes suut,sed admodum 


studiosi; non solum incole, sed etiam qui procul 
habitant : et in theatris suis tanquam in synagoga. 
omnes conveniunt ; similiter et qui abs re vocantur 
Judzi, post singulos quosque sex dies feriantur, 
βθριίπιο ad synagogam suam conveniunt, nun- 
quam intermittentes aut negligentes , neque vaca- 
tionem suam, neque suos conventus; cum tamen 
per incredulitatem suam sinl exinaniti a virtute, 


80 Do nostro proposito condueat. fic antem 
bét: Χρὴ χάριν ἀσπασὶ λον γόνυ ἐν Κνριακῇ, 
καὶ ἐν ὅλῃ τῇ Πεντη μὴν τὰς ἐξ ἔθους γονυ- 
χλισίας Αἰ δ Hoc est, [474 salutatíogis causa 
genu fcre in die Dominico, etin tota Pentecoste - 
fon vero s nes lexiones (acere. ܗܡ‎ 
nem De nite deal L, lib. 1 €. orem 
Nilum ep. 92, aut lib, m, ep. 452. Cor. 

(78) Ἡ Ἑλλήνων, etc. Ἵπ᾿ altero cod. "Vind. ho- 
rum loco legimus : Τοὺς πιστοὺς ἀπὸ τῆς τῶν Ἑλλή- 
νων καὶ. Ἰουδαίων. ματαίας, Qus inseri- 

capiti eonvenil 


ptio melius il. Crxa. 
εἰν Ἑκάστης.. Addit idem codex ἡμέρας, recte. 


quee Alter codex ἡμᾶς. In. 
᾿Αφυστεροῦσι. ᾽Αποστεροῦαι, alter.cod. lp. 
8 591 Habet idein οἱ ἐγγὺς τοπικού, non 
male. Íp£u. 
( Ti Mom ἡμέρᾳ συνίασιν εἷς τὴν evr- 


bro £e niis, deat nr ie olo 
ro De somnis, pag. sie : τοῦ 

τος πὶ e 2 
eite τή y miri μας rodeo e ης npa. 


τι ἫΝ εἰς τὸ 
εδεῖσθε ἐν “τοῖς συν- 


fhini | de ܢܬ‎ i in, ᾽ν καν qui- 

vesie.‏ ܬܦ eer κ ο eliam vero‏ ܗ 
ifla. ob, μὲ‏ 

que salati ια ΜΜ fecit 

1h cattibüs vestris , φφίεδνίδε solitos choros? T 


) PIE. Alter cod. παραφιέντες. Crzn. 
- e 
E 


CONSTITÜTIONES APOSTOLKLE: — LIB. Wl 


755 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ E. 


Hapótes ὡς ζῆλον id; ἡ Ελλήνων (18) 
ܐܐܬ ܗ ܘ‎ pire AU 
Pen τὰς συναγωγάς 


Πῶς δὲ οὐ πολέμιος Θεοῦ ὁ περὶ τὰ πρόσκαιρα μὲν 
νύχτα καὶ μεθ᾽ ἡμέραν σπουδάζων, τῶν δὲ αἰωνίων 
ἀμελῶν ; καὶ λουτρῶν μὲν καὶ προσκαίρου τροφῆς, 
ἐχάστης (79) μεταποιούμενος, τῶν δὲ ἀεὶ παραµόνων 
οὐχ ἐπιστρεφόμενος: πῶς δ᾽ οὐχὶ καὶ νῦν ἐρεῖ τῷ 
τοιούτῳ ὁ Κύριος: Ἐδικαιώθη τὰ ἔθνη ὑπὲρ ὑμᾶς (90): 
ὥσπερ καὶ τὴν Ἱερουσαλὴμ ὀνειδίζων ἔλεγεν' « "Ev 
καιώθη Σόδομα ἐκ σοῦ. » Εἰ γὰρ τὰ ἔθνη ἐξ ὕπνου 
αὐτῶν καθ᾽ ἡμέραν ἀναστάντα, τρέχει ἐπὶ τὰ εἴδωλα, 
τοῦ λατρεύειν αὐτοῖς, καὶ πρὸ παντὸς ἔργου καὶ πάσης 
πράξεως πρῶτον αὐτοῖς προσεύχονται, καὶ ἐν ταῖς ἔορ- 
παῖς, καὶ ἐν ταῖς πανηγύρεσιν αὑτῶν οὐχ ἄφυστε- 
βοῦσιν (81), ἀλλὰ σχολάζουσιν" οὐχ οἱτοπιχοὶ (83) μόνον, 
ἀλλὰ καὶ οἱ πόῤῥωθεν οἰκοῦντες” xal ἐν τοῖς θεάτροις 
αὐτῶν ὡς ἐν συναγωγῇ πάντες συνέρχονται. Ὁμοίως 
xal οἱ μάτην λεγόμενοι Ἰουδαῖοι, χαθ' ἓξ ἡμέρας 
ἀρτοῦντες, τῇ ἑδδόμῃ ἡμέρᾳ συνίασιν εἰς τὴν συν- 
αγωγὴν αὐτῶν (85), οὐδέποτε παραφίοντες (84) # παρ- 
αμελοῦντες, οὔτε τῆς ἁργίας αὐτῶν, οὔτε τῆς συν- 
«γωγῆς αὐτῶν: οἱ τῆς δυνάμεως τοῦ Λόγου ἐν τῇ 


«= Egoch. τν:, 52. 


Α 


VARIORUM NOTAE. 


&eriptoribus librorum ritualium, Petri Alexandrini 
locus, sive canon illiug 45, apud Zonaram et Balsa- . 
ita compleri debet ac restitui etiam ex mss. €; 
Οὐχ ἐγκαλέσει τις ἡμῖν παρατηρουμένοις τε- 
καὶ παρασκενἠν' ἐν αἷς καὶ νηστεύειν ἡμῖν 
κατὰ His Pieri εὐλόγως προστέτακται" τὴν μὲν τε- 
τράδα, διὰ τὸ γενόμενον συμθούλιον ὑπὸ τῶν Ἰουδαίων 
ἐπὶ τῇ ἀροδιαίι τ τοῦ Κυρίου" τὴν δὲ παι viv, 
ܨ‎ rpm ἡμέρα p^ ἡμῶν" v et Tb Kopie (p Κυρία- 
» αρι e ἡμέραν 
ἐν αὐτῷ: δὲ γόνατα χλίγειν "sage φάμεν. 35 
€um paulatim res in desuetudinem pena renovari 
Poena τ canotem Nicaenum ultimum. &ddiderant 
FEL INA Mm diei diem Sabbati, Τὰς δὲ 
por αχάς, dicitur in libello Pamiten- 
tiali Joannis ܠ‎ et in. Cunonarió Joannis 


monachi, qui tráctattis subjunguutur operi Joa, 
ܝ‎ ος ܨ‎ 
τς καὶ ἑορτὰς ]; Δεσπότι: 
< ον Am 0 
πάντων γονυχλιγεῖν ἓν αἷς, 
2 υπ ιτὰ πάντα. T 


remissionis. tent. In Juris Graco-Ro- 
$neni lib. Feb tdeo ubi E Palrlafeha, "m2. 9 οι 
[9 1 πανόνες χολάζουσι τὸν ἐν" j τυχόντι! £a6- 


DARLES prre 
Cir&ohes )ܕ ܐ ܩܬܡ‎ eum TET Sabbato, 
Ma pelo apod nerd flecti; ftat. Hoc. tamen. 
X] vi ur esse ܠܫ‎ 
ܝ‎ των τὰς αν ον ο νε De 
κος Έα 
6081 
ܐܐ ܙ‎ tt δωτίε ܐ‎ 
ܡܡ‎ 
Nicephori confessoris et synodi etum ilio eomgre- — 


PaTs0L. fip. ]. 


Sui tid e 

miqué nom quem 
ܐ‎ εἰ eodex v. Cl. 
ܐܬܐ‎ alios partim 

fani; 


1148 - 
A ἀπιστίᾳ αὐτῶν χενωθέντες, προσέτι δὴ καὶ οὗ (85) 
ὀνόματος ἑαυτοὺς καλοῦσιν Ἰούδα" Ἰούδας γὰρ ἐξ- 
ομολόγησις ἑρμηνεύεται (86): οὗτοι δὲ οὐχ εἰσὶν ἐξ- 
ομολογούμενοι Θεῷ, τὸ πάθημα (81) τοῦ Χριστοῦ πα- 
ρανόμιως πεποιηχότες iva χαὶ(β8)μεταγνόντες σωθῶσιν. 
Et οὖν οἱ μὴ σωζόμενοι, Ev οἷς οὐχ ὠφελοῦνίαι πυχνά- 
ζουσι 189)" σὺ τί. ἂν ἀπολογήσῃ Κυρίῳ τῷ Θεῷ, ὁ 
τῆς Ἐκκλησίας αὐτοῦ ἀπολειπήμενος, καὶ μηδὲ τὰ 
Έθνη μιμούμενος, ἀλλὰ διὰ τοῦ ἀπολείπεσθαι ῥᾳθυμῶν, 
ἢ ἀποστατῶν, J| κακοποιῶν; οἷς λέγει ὁ Κύριος bào 
τοῦ Ἱερεμίου (90): «Τὰ δικαιώματά μου οὐχ ἐφυλά- 
ξατε, ἀλλ᾽ οὐδὲ κατὰ τὰ δικαιώματα τῶν ἐθνῶν ἔπο-, 
ρεύθητε, παρ᾽ ὀλίγον καὶ ὑπερδάλλετε αὐτούς. » Καὶ 
πάλιν: c Ἐδικαίωσε τὴν ψυχὴν αὐτοῦ Ἰσραξλ ἀπὸ 
τῆς ἀσυνθέτου (91) Ἰούδα. » Καὶ ἑξῆς" › Εἰ ἀλλάξον- 
ται ἔθνη θεοὺς αὐτῶν, καὶ οὗτοι οὐχ εἰσὶ θεοί" διότι (92) 
διᾶθετε εἰς νήσους Χετιεὶμ, καὶ ἴδετε, καὶ εἰς Κηδὰρ 
ἀποστείλατε, καὶ νοήσατε (95) σφόδρα, εἰ γέγονε τοι- 
αὔτα"» ὅτι ἐχεῖνα μὲν οὐχ ἀμείδουαι τὸ ἑαυτῶν νόμιμα" 
«ὁ δὲ λαός poo, φησὶν, ἠλλάξατο τὴν δόξαν αὐτοῦ, ἐξ 
ἧς οὐκ ὠφεληθήσεται. » Πῶς οὖν (94) ἀπολογήσεταί 
τις ὀλιγωρήσας ἢ ἐχστὰς τῆς ܬ‎ κα ποῦ θεοῦ; 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ZA'. 
*Ort οὐχ ὅσιον zpoxplrsw τὰ βιωτικὰ τῶν θείων. 
Εἰ δέ τις τὴν τοῦ ἔργου τοῦ ἰδίου πρόφασιν ἔπιφέ»- 
ρῶν, ὀλιγωρεῖ, « προφασιζόμενος προφάσεις ἐν ἅμαρ- 
πίαις,» γινωσχέτω ὁ τοιοῦτος, ὡς αἱ τέχναι τῶν πιστῶν 
ἐπέργιά εἰσιν" ἔργον δὲ ἡ θεοσέδεια. Τὰς οὖν τέχνας 
ὑμῶν ὡς ἐν παρέργῳ ποιεῖτε, εἰς διαυροφὴν ὑμῶν 
ἔργῳ δὲ τὴν θεοσέδειαν ἀσκεῖτε ὡς καὶ 6 Κύριος 
ἔλεγεν" « Ἐργάζεσθε μὴ τὴν βρῶσιν τὴν ἀπολλυμέ- 
νην, ἀλλὰ τὴν μένουσαν εἰς ζωὴν αἰώνιον.» Καὶ πάλιν' 
«Τοῦτοδέ ἐστι τὸ ἔργον τοῦ Θεοῦ, ἵνα πιστεύσητε εἰς 
ὃν ἀπέστειλεν ἐχεῖνος. » Σπουδάζετε (95) οὖν µηδέ-- 
ποτε τὴν Ἐχχλησίαν τοῦ Θεοῦ χαταλιπεῖν. Εἰ δέ τις 
ταύτην ὑπερίδοι, εἰς μιαρὸν δὲ ἐθνῶν εἰσέλθοι (96); ἢ 


*! Joan, vi, 27, 29. 


S. CLEMENTIS 1.AOM: PONT. OPERA DUBIA. 


u 
turh Verbi, tum nominis Jud quo se nuncupant : 
Judas enim, confessio interpretatur : hi autem qui 
esdem Christi scelerate perpetrarunt, non confi- 
tentur Deo, ut et per panitentiam salvi flant ; si 
etgo qui salutem mon babent, in iis quibus nihil 
juvantur, frequentes adsunt; tu quid Domino Deo 
respondebis, qui Ecclesiam illius deseris, et ne gen- 
tes quidem imitaris, sed per desertionem tuam de- 
ses eyadis, aut apostata, aut improbus? Quibus dicit 
Dominus per Jeremiam : « Justiflcatiories meas non 
eustedistis , sed neque secundum justificationes 
gentium ambula prope et superestis eos. » Et 
itérum « Justificavit animam suam Israel prz prz- 
varieatrice Juda * » Rursamque ܀‎ « Si mutaverint 
gentes deos suos ; et isti non sunt dii. Idcirco trans - 
ite ad insulas Chitiorum , et videte, et in Cedar 
mittite, εἰ considerate vehementer, si facta sunt 
hujusmedi; » quia illi quidem non commataat in- 
stituta sua : « Populus vero meus, inquit, mutavit 
gloriam suam ii id ex quo nibil juvabiter **, » Qua 
ergo ratione purgabit se, qui ecelesiam Dei aut 
refugit aut neglectui habet? 
CAPUT LXI. 
Qaod won sit [as anteponere sacularia divinis. 

Si quis autem allato pretextu operis sui, mini- 
mum de ecclesia laborat, « excusans excusationes 
in péccátis ^; ܐ‎ sciat is, quod artes sint fidelium. 
pers subsecivz; pielas vero opus. Artes. ergo vé- 
stfas tanquam sabsecundarium opus, ad vietum pa- 
ramdum colite; at pietatem tanquam primarium 
exercete ; sicut Dominus aiebat : + Operamini, non 
cibum quí perit, sed qui permanet in vilam zter- 
nam. » Et adhuc : « Hoc autem est opus Dei, ut 
credatis in eum, quem misit ille, » Igitur studete. 
ne unquam Eeclesiam Dei deseratis. Quod si quis 
eem despexerit, et in. genlilius profanum ac ἵπριι- 


9 jer. αν 10, 14 


93er, v, 11. V Psal. ext, ὁ. 


VARIORUM NOTAE. 


Juda χατὰ τὴν προσωποποιίαν, qusi müliér descri- 
bitur, ut szepe apud Jeremiam. Cren; 

(92) Διότι. Unus codicum addit xal ἀλλαχοῦ δι᾿ 
ἑτέρου, perperam, nam ejusdem prophete verba 
pietruaur, Alter tollit. prepesitionem εἰς anle 


ST 0 ܕ‎ σφόδρα. In altero μάϑετε, Tp. 
D) πῶς viv, ldem cod. μαγοὶ εἴ, quid ra 
{ 


b 


Zaovbálere. In altero codice hinc inchoatur. 
novum caput, cum bac inseriptione ; Περὶ ἀδιαφο- 
que t οὐ χρὴ συντρέχειν τὸν πιστὸν cle Ἴου- 
ܚܣ‎ αἱρετικῶν εὐκτήρια, ἢ Ἑλλήνων 


NY 

» δὲ ἐθγῶν᾽ αἰσέλθοι, l'Corinth." 
vint enim quis viderit eum qui habei scien- 
tiam, i 0 ܨ‎ Teilen. In Zonara ad canonem 


"rbi 


v. Gallica τν τὰς absolq τελου- 
Scilicet pend € Christianis, partim 
να. animi ܗܨ‎ να moxie voluptatis avidi- 
tate, partim persecutiogis metu, in templa ethnico- 


ὲ 8 οὔ. ΓΞ ἐξ δ Taelius, ܐܬܐܐ‎ 


Ἰούδας ες dpi αι. 
Passim auctores bus le confessióne et. laude, 
confessore et lxudatore interpretantur. At Cle- 
menti Alexandrino in Miscellaneo 1, p. 285, Judas 


etiam est potens δυνατός, Ὅ quip) signilicat Toburae 
potestatem, εἰ ΤῊ "dejecit eir est Ὃ Mns, €or. 


P 
0 ܡ‎ νο quam cadi εἰ séqua- 
mur, eventum , non consilium siguificabitur ; non 
enim Judei crucifizerunt. Christum, eo animo, ne 
"salutem consequerentur, Alioqui si leganrus ἵνα xat, 
üs particulis signiücabitur consilium, aut nexus 
ar yrs et salulis. In. 


(89) IH 0 ὥ ὥσιν, in aMero 

a quod oe oe letur. Ip. 
(90) Διὰ .ܝ‎ epepiov. reg dn ebat, aut 
πασοκ, ὰ τοῦτιρη ΝΑ μρες 
ictus est, ut intel igatur ܫܡ‎ pro- 


γένια, ped ante citatus, e cujus cap. δ, vers. 7, 


* cap... 16; vers. 47, factus :ܗ‎ diste textus. ^Maque 
aester labilur memoria. Cor. 
(91) τῆς ἀσυνθέτου: Alter cod. τοῦ. Sed δὶς 


ܨ ܕ 
4 
ܚ 


CONSTITUTIONES APOSTOLICA... ÷ LIB. fi. 


19 


εἰς συναγωγὴν Ἰουδαίων, ἢ αἱρετικῶν" ὁ τοιαῦτος τί Α rum fanum intraverit, aut ܘܐ‎ synagogaui Judzorum 


vel hzréticorum ; is quam ἐπ 416 judicii Deo afferet 
defensionem? 3 cum. dereliquerit. Dei viventis ora- 
cula, vitam et babentia et communicantiay quique 
ab Φιογπο supplicio: possun$ liberate; et 2d zdem 
damonum , aut ad synagogam Christickidarum , aur 
ad eeclesiam malignantium se contulerit; nion au- 
dito eo qui dicit : i Odio habui ecclesiam malignan- 
fium; et cum iniqua gerentibus non introibo : non 
sedi cum concilio yanitatís, et cum irnpiia non se- 
debo*, ܙ‎ Et itérum : « Beatus vir, qui. not ablit 
in consilio. impiofvm ; ey in. via. peccatorum noa 
Sie, et in cathedra pestilentium ^ "non sedit : 
&ed in lege" Doinini voluntas ejus, et in lege ejus 
meditabitur die ac noete'*; » Tu véro relinquens 


ἀπολογήσεται τῷ Θεῷ, ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως; λόγια 
Θεοῦ ζῶντος καταλιπὼν, ζῶντα καὶ ζωοποιοῦντα xal 
δυνάμενα ῥύσασθαι χολάσεως αἰωνίον" χαὶ πορευθεὶς 
εἰς οἴκαν δαιμόνων, ἢ εἰς (97) συναγωγὴν Χριστοχτό- 
ey , ἢ ἐκκλὴσίαν πονηρευομένων" οὐκ ἀκούσας τοῦ. 
εἰπόντος" € Ἐμίσησα ἐκχλησίαν πονηρευσµένων οχαὶ 
μετὰ παρανομούντων οὐ μὴ εἰσέλθω" οὐκ ἐχάϑισα μετὰ 
συνεδρίου ματαιότητος, καὶ μετὰ ἀσεβῶν οὐ μὴ καθίσω,» 
Καὶ πάλιγ' « Μαχάριος ἀνὴρ, ὃς οὐκ ἐπορεύθη ἐν βουλῇ 
ἀσεδῶν, καὶ ἐν ὁδῷ ἁμαρτωλῶν οὐχ ἔστη, καὶ ἐπὶ καϑέ- 
δρᾶν λοιμῶν (98) οὐχ ἐχάθισεν' ἀλλ' # ἐν τῷ νόμῳ Ku- 
Ρἰουτὸ θέλημα αὐτοῦ, καὶ ἐν τῷ νόμῳ αὐτοῦ μελετήσει 
ἡμέρας καὶ νυκτός, ܐ‎ Σὺ δὲ χαταλιπὼν τῶν πιατῶν τὸ 
συψάθβὂισµα, τοῦ Θεοῦ τὴν Ἐχχλησίαν, τοὺς ἐϊκείνου 


νόμους, Ἐπιθλέπεις ἐπὶ τὰ σπήλαια τῶν λῃστῶν, ἅγια B. fidelium catum, Ecclesiam Dei, et leges divinas, 
ἡγούμενος ἃ ἐχεῖνος Bina ἀπεχάλεσε, καὶ χοι- respicis ad speluncas latronum ; sancla ducis qua 
νοποιῶν ἃ ἐχεῖνος ἀπεχώρισε (90): καὶ οὐ τοῦτο ille profana vocavit, et communia facis quse ille 
μόνον, dXX ἤδη καὶ, πομπαῖς Ἑλλήνων. cuvepé- — dispescuit ; neque.id solum designas, sed ét jam ad 
χεις, καὶ ἐπὶ τὰ θέατρα ἐπείγῃ, ἐπιθυμήσας εἷς τῶν pompas gentilium oncurris, et ad theaira pro- 
εἰσπορευομένων ἐχεῖ λογιάθῆναι, xal  μετασχεῖν — peras, eupisque unus eo aecedeütium reputari , 
ἀκροαμάτων ܕܡ̈ܕܫܣܼܕܘ‎ Ίνα μὴ λέγωμεν posspoy: neo non particeps fleri indecorarum recitatjonum, 
μὴ ἀχούσας τοῦ Ἱερεμίου λέγαντοφ- «Κύριε, οὐχ ixá- — ne dicamus abominandarum; pee auscultas Jere- 
ϑισα ἐν συνεδρίῳ (400) αὑτῶν παιζόντων, ἀλλ᾽. εὐ- mim dicenti: « Domine, non aedi in consésgy eo- 
λαδούμην ἀπὸ προσώπου χειρός σου" ܙ‎ καὶ τοῦ Ἰὼδ — rum ludentium ; , sed meétuebam a facie manus 


, tàz *5; » neque Jobo- paria loquenti: « Si vero in- 


cessi eum acurris unquam, appendebar enim in sta- 
Vera, justa. **. » Quid vero vis tecum communicari 
gentilium litteras, que sunt bominum mortuorum, 
,dimboli instinctu tradentium -dogmiaía mortifera, 
füdem subvertentia, et ad erroreni mulüitudlais 
deorüm, in illas intentos abducentia? Vos. itaque 
Dei legibus vacantes, has putste prestantiores 


φάσκοντος. τὰ, ὅμοια- « El δὲ καὶ μετὰ γελοιαστῶν 
ἐπορεύθην ποτέ' ἱστάμην (1) γὰρ ἐν ζυγῷ δικαίῳ. » 
Τί δὲ βούλῃ μετασχεῖν τῶν Ἑλληνικῶν λόγων, ὄν- 
τῶν νεχρῶν ἀνθρώπων ἐξ ἐπιπνοίας διαδόλου ἀπο- 
φανθέντων νεχρσποιὰ (3), καὶ πίστεως ἀνατρεπτιχὰ, 

καὶ πρὸς πολυθεῖαν ἀπάγοντὰ τοὺς προσανέχόντας. 
αὐτοῖς; Ὑμεῖς οὖν σχολάζοντες τοῖς τοῦ Θεοῦ νόμοις, 
καὶ τῶν βιωτικῶν χρειῶν τούτους. ἡγεῖσθε . τιµιωτέ- 


ρους" καὶ πλείονα τιμὴν γέμοντες αὐτοῖς, συνερέ- usibus viti; et plus eis honoris impertientes, δὰ" 
χετε εἰς τὴν Ἐχχλησίαν τοῦ. Κυρίου" ἣν ܗܢܘܗ‎ Ecclesiam Dei. concirrite, quam acquisivit sanguine 
σατο τῷ αἵματι τοῦ Χριστοῦ, τοῦ ἠγαπημένου, τοῦ 6", dilecti, οὐ primogeniti omnium creatu- 
ܡܡ‎ Αὕτη yàg θυγάτηρ ἐστὶ rarum^t, Hec enim es fà Alien, que vog per 


ad.Philad, ὃ. ** ܐܘܐ‎ xxv," ἅν, δι "Prid d, ler, αν, ܚ‎ 


ἢ‏ ܬܘܡܐ (܀ 


** Job. xxu, 5, 9 Col. 1, 15. 


-VARIORUM NOTE, ܪ‎ 


impressorum : Ét in omitém díem festum ethnicorum 
pro voluntate in. hónoré. yr actum primi .con- 


rüm ingrediebantar, festisque eorum οἱ spectaculis 
intererant. Unde frequentes antiquorum querelz-ac 


. Unde etiam de JEgyptiis &eribitur ab ^ véniunt-(Valentinianl), wii in quidem gbsti- 
Mdrano mj falore apud ܐ‎ in Vita Satur- py neant, E apud εἰ apud homines odiosum 
μμ. sou ih colunt, ܐ‎ ms εἰ devoti — muneris hoi tale spectaculum. taque quo respon- 

phe: Christi ej licunf, ete, Ve- — deant, Feat iege Ὃ aree tate fau 


M αρνί 
"m "Ele. Deest in altero cod. μεν. 


"Exi καθέδραν . Post multos, λοιμῶν 
adjective non pere imo | ie vero ai 
Constitutoris mentem Tuis 5. cap. 78, partis 


tertiz, exponit verba: Davidis, humc in moduni : Bea - 
tua vir qui non: abiit in. consilio impiorum, .id est 
paganorum ; et in via peccatorum non stelis , quippe 
Judeorum; οἱ ἐπ cathedra pestilentia 
κ πα ܘ 40 ܚܡ‎ Ἢ 
᾿Απεχώρισα. Alter.ci est. lp. 
04 ܠ ܫܐ‎ μον alter. cod. Ip. 
dom. 'σταμαι, in altero eod. Ip. 
Nexpozoid. "Απννά ἔστι νεκροποιά, alier ead, 


mon sedit, 


ως T Christiani Fran s vi-‏ ܗ 
at‏ ܐ tabant et aversabantur. Nez. tempi‏ 
"Tertultianos ll De cültu ran κα XI téc spectacula.‏ 
postulatis , neo festos. di tilium. nostis. Quin‏ 
eliam in. Severo negat. 5. us se gentilis .do-‏ 
nium adire posse. De voce autem op videto quod‏ 
Man ad eaput 9 S. Barnabe. Omitterem porro‏ 
'um «aliis testironijá locum S, frensi lib. t, cap.£,‏ 
Mn vetas Lus Ini aurem velleret, 8‏ 
que 0| tenim Grecis apud Epipha-‏ 
nium Ἢ δὲ. en epi 91: Καὶ ἐπὶ πᾶσαν ¢‏ 
πῶν εἰδώλων brc‏ ܨ τῶν ἐθνῶν τέρφιν | εἰς‏ 
πρῶτοι συνίασιν, ὡς μηδὲ τῆς παρὰ Θεῷ καὶ ἀνθ‏ 


Sat κα κὰν κα νιν < ܡܦ‎ 3 


Ἐν po respondent Latina. librorum‏ ܐ 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUDIA. 


ܘ 


werbum gratim partueivit, et formavit in nohis A τοῦ Ὑψίστου, ἡ ὠδινήσασα ὑμᾶς διὰ τοῦ λόγου τῆς 


χάριτος, καὶ μορφώσασα ἐν ἡμῖν τὸν Χριστόν" οὗ 
μέτοχοι γενόμενοι, ἱερὰ μέλη ἐστὲ, xol ἐχλεχτὰ, 
μὴ ἔχοντα σπῖλον, ἢ ῥυτίδα. ἢ τι τῶν' τοιούτων" 
ἀλλ᾽ ἅγιοι καὶ ἄμωμοι ἐν πίστει “τετελειωμένοι ἐστὲ! 
ἐν αὐτῷ, κατ᾽ εἰχόνα τοῦ χτίσαντος ὑμᾶς θεοῦ. ΄ 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΞΒ΄. 
γι πάντα τὰ Ἑλλήνων ἀσεδήματα ἀποστρέ- 
φεσθαι χρή. 


Φυλάσσεσθε οὖν τοῦ μὴ συσχολάζειν τοῖς ἀπολλυ- 
μένοις, ܘ‎ ἐστι συναγωγὴ ἐθνῶν, εἰς ἀπάτην καὶ 
ἀπώλειαν" οὐδεμία γὰρ χοινωνία Θεῷ πρὸς διάδολον. 
Ὁ γὰρ συναθροιζόμενος μετὰ τῶν τὰ διαδόλου qpu- 
νούντων, εἷς ἐξ αὐτῶν λογισθήσεται, καὶ τὸ οὐαὶ 
κληρονομήσει, Φεύγετε δὴ xal τὰ dmpemi τῶν θεᾷ 


Christum ; cujus participes facil, sacra merobra 
estis , et electa, non habentia maculami, aut ru- 
gam*^, aut aliquid bujusurodi ; sed. velut sancti οἱ 
imniaeulati. in (lde perfecti estis in ipso, secundum 
imaginem Dei , creatoris vestri. 
CAPUT LXII. 
Οκοά oporteat omnes gentilium | impletates a- 
versari. 6 
Cavete igilur ne cum perditis hominibus ferias 
celebretis, quod est aynagoga gentium , in [raudem 
τ ܘ‎ interitum. Nulla quippe pociet&s Deo ad diabo- 
lum **. Nam qui cum diaboli doctrinam tenentibus 
congregatur, unus ex ipsis computabitur, et Ve in 
haereditatem accipiet. Fugite etiam obscena specta- 


ου]; theatrà dico, et gentilium celebritates, in- B μάτων' τὰ θέατρά quu, καὶ τὰς Ἑλληνικὰς ποµ-- 


πὰς, ἐπαοιδὰς, χληδόνας, μαντείας, χαϑαρισμοὺς ,' 
οἰωνιαμοὺς , ὀρνιθοσχοπίας, νεχρομαντείας, bmp 
νήσεις" ὅτι γέγραπται" € Οὐ γάρ ἐστιν οἰωνισμὸς ἐν 
Ἰακὼδ., οὐδὲ μαντεία ἐν Ἰσραήλ. » Καὶ πάλιν" 
« Οἰώγίαμα ἁμαρτία ἐστί (δ). » Καὶ ἀλλαχοῦ" « Οὐχ 
οἰωνιεῖσθε, xai χλῃδόσι xal μαντείαις καὶ ἐγγα- 
στριμύθοις οὐχ ἐπακολουθήσετε, φαρμαχοὺς o περι- 
ποιήσετε, ܙ‎ Διὸ παραινεῖ καὶ ὁ Ἱερεμίας, λέγων" 
ܙ‎ Κατὰ τὰς ὁδοὺς τῶν ἔθνῶν μὴ πορεύεσθε" καὶ ἀπὸ 
τῶν σημείων οὐρανοῦ μὴ φοδεῖσθε. » Διόπερ (4) χρὴ 
᾿τὸν πιστὸν φεύγειν τὰς συνόδους τῶν ἀσεδῶν Ἑλλή- 
νων καὶ Ἰουδαίων καὶ τῶν λοιπῶν αἱρετικῶν" ἵνα 
μὴ τῷ συσχολάζειν αὐτοῖς, παγίδας(8) λάβωμεν 
παῖς ἑαυτῶν ψυχαῖς" ὅπως μὴ συστρεφόμενοι alg 
ἑορταῖς αὐτῶν, αἴτινες ἐπὶ τιμῇ τῶν δαιμόνων ἐπι» 
τελοῦνται, χοινωνήσωμεν αὐτοῖς xa τῆς ἀσεδείας. 
Φιυκταῖαι δὲ αὐτῶν ܐܗܘ‎ αἱ πανηγύρεις, καὶ "τὰ ἐν 
αὐταῖς ἐπιτελούμενα. Πιστὸν γὰρ ἐν πανηγύρει οὗ 
χρὴ παραδάλλειν (6), πλεῖον (7) τοῦ σωμάτιον πρία- 
σθαι, καὶ ψυχὴν περιποιήσασθαι, καὶ ἕτερά τινα συν- 
ὠνήσασθαι τῶν πρὸς σύστασιν ἁρμοζόντων.. ܝܣܦ‎ 
ἀχεσθε οὖν πάσης (8) τῆς τῶν εἰδώλων πομπῆφ; φᾶν! 
κασίας, πανηγύρεως, αυμποσίών , μονομαχίας, καὶ 
πάσης θέας δαιμονιχῆς. 


"C Num, xxm, 85. "1 Reg. στ, 25, ἐπ £: £, 55 Lerit. ,ܫܐܠ‎ 36. 


cantationes, omina, vaticinia, expiationes, auguria, 
auspicia, evocationes mortuorum, invocationes ; 
quia scriptum reperitur : « Non est enim 2uguratio 
ipud Jacob, neque divinatio apud Israel*!. » Et 
TNrSus:;:« Àugurium peccatum est", » Et alio in 
loco: ܙ‎ Non augurabimini, et divinationes, ,vati- 
cinia et ventriloquos non sequemini; magos non 
habebitis **, ܙ‎ Quocirca et Jeremias admonet, di- 
eens:« Juxtà vias gentium nolite incedere; eta 
signis cceli nolite metuere "".» Quapropter oportet 
fidelem declinare a conventibus impiorum genti- 
lium et Judzorum et reliquorum hareticorum ; ne 
cum eis feriando, animabus nostris laqueos com- 
paremms ; neve festa eorum, quz in dzeemonum ho- 
morem peraguntur. una concelebrando, ipsotum 
quoque impietatis efficiamur participes. Fugiendi 
etiam suntetbnicorum solemnes mercatus, et que 
in iis ludicra fiunt, Fidelis enim ad nundinas aece- 
dere non debet, nisi ad mancipiolum emendum, 
acquirendamque animam, οἱ ad quedam alia hu- 
maig necessitati accommoda coeihenda. Abstinete 
ergo omni idolorum pompa, ostentatione, poblico 
conventu, convivis, gladiatorlis muneribus, uni- 
verso denique spectaculo dzmoniaco., 


, , "Eph. τ, 31. "* II Cor. vi, 44. 
Dost Dv 10. "Jer ܕܬ‎ Ὁ 


VARIORUM NOTA. * 


in Ancorato depravata leviter, facilia correctu, 
nondum tamen (qued sciam) emendat». Alterum 

59: Καὶ ἡ συνήθεια τοὺς δούλους σώ! εἴωθε 
Δεσπότής, πι ἑκατὸν. 


Πάσης. Mter eod. ἄλλης, qui οἱ ܗܐ‎ 
δαιμονικῆς habel. σατανικῆς. 
riorum aut criticorum audaciam, 


ܠܐ 


(Ὁ) σιώνισι 


704 
CAPUT ܐܐܐ̈ܬܝܐ‎ 

Quod inter fideles qui otiosws fuerit, non debect 

comedere: Peirus enim [uil ptacalor, et reliqui 


apostoli ; Paulus autem et Aquila, tabernaculorum. 
ariifices; Judas vero Jacobi, agricola. ἡ 


At vos, Ecclesise juventus, studete, In omnibus 
wslbus ac necessitatibus impigre ministrare: operi- _ 
bus vestris cum omni sanctimonia vacate, ut per 
universum tempus vestrum, cum vobis, tum egen- 
tibus sufficienter provideatis, ne Ecclesiam Dei 
gravetis. Nam nos quoque; licet Evangelii verbo 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE. — LID. Il. 


ΚΕΦΑΛΛΑΙΟΝ ΞΓ΄. Α 


ἀρὰ ἐσθίειν εινὰ τῶν πιστῶν" 
πορὶ Πέτρον ἁλιεῖς (11), καὶ οἱ λοι- 
ποὶ ἀπόστολοι, οἱ δὲ (13) περὶ Παῦλον xal 
᾿Ακύλαν. exnvoxowl, οἱ δὲ περὶ ΣΙούδαν 'Ia- 
κώδου γῆς ἐργάται. ἃ 
Οἱ δὲ νεώτεροι τῆς Ἐχχληδίας,- ἐν πάσαις ταῖς 
χρείαις ἀόκνως λειτουργεῖν σπουδάζετε' μετὰ πάσης 
σεμνότητος τοῖς ἔργοις ὑμῶν σχολάζετε, ὅπως ἐν 
παντὶ τῷ χρόνῳ ὑμῶν ἧτε ἐπαρχοῦντες καὶ ἑαυτοῖς 
χαὶ τοῖς πενομένοις, πρὸς τὸ μὴ ἐπιδαρεῖν τὴν ποῦ 
Θεοῦ Ἐκκλησίαν, Καὶ γὰρ καὶ ἡμεῖς (13) σχολάζον- 


VARIORUM NOTAE. 


diolanensl anni 679, ad Constantinum Pom 
imperatorem : Nam οἱ relegas [al. recolas], insignia 
sime imperator, non cum. llalecticis, non cum rheto- 
ricis, non cum grammaticis, sed cum ruricolis id 
catoribus, Dominus poswit. rationem, et his tradidit 
sui. secreta consilii, e et privcipes ordinavit, qui- 
bus ligandi solsendique tribuit. potestatem. Immo 
me, codex 1007 Ribliothecm Πιερία, qui éomplecti- 
tur quatuor Evangelia, contrarium docet in οἱ 


vatione subjuncta Evangelio Matthaei. Integram illam. 
adnolationem de duodecim apostolis adducere ac 
interpretari ininime gravabor. 

4. Peirus, qui εἰ δὲ αἰ. Πέτρος, ὁ καὶ Σί- 
mon, et Cephe? οἱ Si- μων, xal Κηφᾶς, καὶ Συ- 
meon. Βεών. 

3 Andreas fratrejus. β΄. Ἀνδρέας, ἀδελφὸς 

αὐτοῦ. dis 


5. Jacobus filius. Ze- M άχωδος, υἱὸς Ζε- 
ὑεάσὶ : εἰ Joannes, 4. θεδαίου" καὶ Ἰωάννης, δ'. 
Propter Boanerges voca- Ἐχαλοῦντο, διὰ τὸ Βοανερ- 
bantur filii tonürai. τές, υἱοὶ βροντῆς. 

B. Philippus, qui in εἰ. Φίλιππος, ὁ ἐν Ἱε- 
8 ρατάλει. 

6. Bartholoraus. Hic ς!. Βαρθολομαῖος" οὗ- 
Indos ἀοεεῖ., Ἰνδοὺς διδάσκει. 

¥, Mauhegus. publica- 7$. lao; ὁ τελώ- 
nus. νης. Ξ 

8. Thomas ܙܟ‎ "4: Di- — sj. θωμᾶς, ὁ καὶ Δίδυ- 
0 Predicavit Par- » Πι ς καὶ Ἰν- 
: More Alphzi.In- Ὁ. Ἰάχωδος 

. Jacol 1 In- 0 * . 
terpretationem habet, dig- Ἑρμηνεύεται ο ανν 
cipulus ,ܐ‎ ο. ὃ 
ες ze 7 v. Ld ܝܘܐ ܪܗ‎ 

eap. X, lacta! 
dem vocatur ἔδει. ܐܘܐ‎ ἴται' maj 
a Luca wero (cap. vi, 10) δὲ τῷ Λουχᾷ Ἰούδας Ἴα- 
Judas Jácobi; a Marco κώδου" παρὰ δὲ Μάρ 
auiem (cap. n, 44) Levis, Λευὶς, καθήμενος πα 
e lebai ad telonium. τὸ τελώνιον. Ἑρμηνεύε- 

"rponitwr porro, lauda- ται δὲ ἄνεσις [f. ἱνϑσις}. 
ܚ‎ 

ii. Simon. Cananites. ια΄. Σίμων ὁ Kavavi- 
Cruci affixus fuit. Appel της. 3 ܡ‎ jen" 


laturgüe eliam. Simeon, 
εἰ Cleophas et Judas. 


ὁ καὶ καὶ 
παοκαὶ Ἰούδας μενος. 
44. Atque Matthias 


ἰδ. Καὶ Ματθίας. ^ 


in locum Judm ταῖν ἀντὶ Ἰούδα εἰσαχθείς.‏ ܐܙ 
lecius est.‏ 
Publicani, Matthaws,Ja- Τελῶναι, Ματθαῖος, "7á-‏ 
cobus et Judas. χυδος, καὶ Ἰούδας.‏ 
dici (cap.x, Ματθαῖος λέγει αὑτὸν‏ ܘܡܣ ܐܬܘܐܠ 
se appellatum [ές κεχλῆσθαι τελώγης" ὁ δὲ‏ )5 


Μάρχος τὸν Ἰάχωδον 


momiwe publicani, Αἱ 
Ls ᾿Αλφαίου" ὁ δὲ Λουκάν 


Marcis(cap.n, 14, 111,18). 


( ἀργόν, etc. Est in allero : Ἱστορεῖ Ἠγή- p 
αιππος χαὶ Ἱερτυλιανὸς ὁ Ῥωμαῖος ; quasi quie ha- 
bentur hic de apostolis, pelita éssent ab Hegesippo 
et Tertulliano, quod verumne sit inquirere non va- 
eat. Cuz. —. 

(10) Ὡς οἱ. Alter cod. ὡς οὐδὲ ol, ut et postea 
pro 0 δι οὐδὲ οἱ, semtentia revera negationem 

αἰαὶ, Ip. ἢ 

(11) ᾿Αλιεῖς. Omittitur in altero, ac sane reliqui 
apostoli non erant piscatores. Ip. 

(43) οἱ δέ. Οἱ γὰρ ܘܬܐ‎ σκηνοποιοὶ, οἱ δὲ 
γῆς ἐργάται, habet alter codex, Ip. 

(15) Καὶ γὰρ xai ἡμεῖς, etc. Itaque ah alia manu 
est titulus; potissimum ut concipitur in editione 
Boviana : ()uod non oportet otiosum. comedere; 
cuti Petrus piscator, ei alii apostoli; Paulus vero et 
Aquila cenas faciebant, Judas et Jacobus agricola: 
erant, Narrat. Hegesippus εἰ Tertullianus: Romani 
um duo dicit Constitulor : 


(9) “Ὅτι 


hoc est Latinus. 


muni, apostolos inter evangelizandum, artes sui 
exercuisse. ld vero innuitur quoque 8. Hiero- 
nymo epist. 4 ad Rusticmm his verbis : Apostoli 


habentes. potestatem de. Fvangelio vivere, laborabant 
manibus suis, ne quem gravarént ; et aliis tribuebant 
re[rigeria, quorum m" spiritualibus debebant metere 
carnalia, Et ἃ S. Isidoro in Regula sua, sic : Si- 
quidem εἰ Peirus princeps aposiotorum. piscatoris 
gessit officium ; et omnes apostoli corporale-opus [a- 
£iebant, unde vilam corporis sustentabant. Contra ex. 
B. Augustini sententia, libro De 9 lorum, 
cap. 90, cateri apostoli, el fratres Domini, et Ce- 
as manibus non operabantur, sed Paulus dun- 

t et Barnabas, 1 Corinth. ix, ὁ, etc. Alterum 
dicit Constitutor est, ex apostolis opificibus 
exstitisse alios piscatores, alios fabricatores taber- 
maculopum, alios agricolas. Et quidem pur k 
exercebant Petrus οἱ Andreas, εἰ filii Zebedzi Ja- 
cobus et Joannes, υἱὲ patet per Mattlisi caput iv, 
Marci 1, et Luce v, perque plurüna Patrum testi- 
monia, inque iis Origenis bowilia 47. in Bhneros 
Quanquam idem Adamantius tomo t ἐπ Celsum, 
pag. 48 August. edit., videlur Jacobum et Joannem 
mauias facere, Petrum et Andream piscatores, Ve- 
rum eo loci magis ex mente Celsi sermonem insti- 
iuit, quam ex sua. Etenim paulo post, pag. 49, cum 
aliis Keclesi:e doctoribus los dividit in pis- 
catores et publicanos. In Ghronico Hippo yt be- 
bani, et in Nicephoro lib. 1, cap. 3, Zebedieus 
ἰδιοναύχληρος est, navim propriam habens. Jam vero 
Paulus et Aquila Actorum xvni, $, nuncupantur 
σχηγοποιοὶ τὴν ܐ‎ et nomen σχυτοτόμον ἰτὶ- 
builur Paulo, B heodoritum quzstione 16, in 
Jwdices. De-Juda autem Jacobi, agricola, seu (ut 
Bovius) Juda et Jacobo agricolis, nihil succurrit 
quo rem confirmem. Tantum memini gene- 
Falia me légere in conciliis, scripla a synodo Me- 


ܝܨܪܗܐ τῷ λόγῳ τοῦ Εὐαγγελίου, ὅμως καὶ τῶν‏ ¢ ܬ 
γιῶν οὐκ ἁμελοῦμεν" οἱ μὲν γάρ εἰσιν ἐξ ἡμῶν ἁλιεῖς,‏ 
οἱ δὲ σχηνοποιοὶ, οἱ δὲ γῆς ἐργάται, πρὸς τὸ μηδέ-‏ 
ποτε ἡμᾶς ἀργοὺς εἶναι. Λέγει δέ ποὺ καὶ ὁ Σολομών"‏ 
«Ἴθι. πρὸς τὸν μύρμηχα, ὦ ὀχνηρὲ, xal ζήλωσον‏ 
ἰδὼν τὰς ὁδοὺς αὐτοῦ, xal γενοῦ ἐχείνου σοφώτερος.‏ 
Ἐχείνῳ γὰρ γεωργίου μὴ ὑπάρχοντος, οὐδὲ τὸν‏ 
ἀναγχάζοντα ἔχων, οὐδὲ ὑπὸ δεσπότην ὧν, ἑτοιμά-‏ 
ζεται θόρους τὴν ἐροφὴν, πολλήν τε ἐν τῷ ἁμητῷ‏ 
ποιεῖται τὴν παράθεσιν (14). Ἢ πορεύθητι πρὸς τὴν‏ 
Βέλισσαν, xol μάθε ὡς ἐργάτης ἐστί" τὴν τε ἔργα-‏ 
σίαν ὡς φεμνὴν ἐμπορεύεται: ἧς τοὺς πόνους βᾳαι-‏ 
λεῖς καὶ ἰδιῶται πρὸς ὑγείαν προσφέρονται" ποθεινὴ‏ 
δέ ἔστι χαὶ ἐπίδοξός "^ ὥσπερ "" οὖσα τῇ ῥώμῃ‏ 


P al. καίπερ. Sic alter cod, Vind, 


. PONT. OPERA DUBIA. 


S. CLEMENTIS 1 ROM‏ ܚܝ 
eperam demus, non tamen subcesiva npera negli-‏ 
gimus:alij enim ex nobis piscatores sunt, alii‏ 
tentoriorum opifices, alii agricole; ut nunquam‏ 
otiosi simus. Ait aulem et Salomon; « Vade ad‏ 
formicam, o piger, et emulare videns vias ejus, et‏ 
esto illa sapientior. Nam cum-illi non sit agellns,‏ 
neque habeat qui cogat, neque sub domino si‏ 
parat estate cibum, et multam in messe facit ap-‏ 
parationem. Aut vade ad apem, et disce quo modo‏ 
operaria est, et opus suum quam probum negotia-‏ 
tur : eujus labores, reges οἱ privati ad sanitatem‏ 
sumun|: est autem desiderabilis et clara; οἱ cum‏ 
sit viribus infürma, sapientiam honorans evecta‏ 
est "*, » Et in congequenlibus : « Usquequo piger‏ 


*5 Prov. v1, 6, etc. apud LXX. 55 al. ἐπίδωρος. 


ΥΑΒΙΟΒΟΜ NOTAE, 


B mus, cum sorore Lysia [al. καὶ Ἰούδαι 
vocata, patre Diophane, δι pe dioi eal] 


mátre autem Rhoa,'ab νης Λυσίας [al. ᾿Ασίας], 
ix πατρὸς Διοφανοῦς. [ri 


Διαφάνους], INS, ὡς 
ܝ‎ | “ἀπὸ 


Ῥώας [0 

μη 
Βαρθολομαῖος, ἐκ πα- 

Fan Σωσθένους, μητρὸς 
Οὐρινίας [al. Οὐρα- 

νίας], νοβαρείτης [al. πω- 


. λαχανᾶς τὸ ἐπιτήδευμα 


Θαδδαῖος ὁ καὶ Λεθ- 
θαῖος, ἐκ πατρὸς Nexp 
φάνους , μητρὸς δὲ 0 
ΙΑ, ιανης] παλι: 

] ταλικῆς]. 

Ἰάκωθος ὁτοῦ ᾿Αλ- 
φαίου [ὁ xal Ἰούδας Ἰα- 
κὠδου], ix πατρὸς "Ava 


i κ΄ πα 4 
ܘܳܐ ,ܘܐ‎ 


3 ܘܬ‎ ς δὲ Χαι- 
οι 


ανανίτης 
ἀριστόχλητος al. pA 
Μτωρ] τοῦ Κυρίου εἰς 


ποὺς γάμους, Ex πατι 
ܘ‎ [4]. Καλδιωνᾶ] 
μὴήτρὸς δὲ ᾿Αμμίας [al. - 

ἀνα πα 

. ὁ καλούμενος 

iet 31.1 2 " 

mb Σαλεὶμ. [dent ina 0: 
ἐν τας ἤνωνος [al. 
.ܘܟܐ‎ loge: δὲ 
ὅτι ὁ A τὸν μὲν 


Θαδδαῖον Ἰούδαν Ἰαχώ- 


δὲ Εὐτυχίας, ἀπὸ 


Antiochia. 


Bartholomeus, de pa- 
tre Sostliene, miatrá vero 
Urinia, cultor pascui, seu 
olerum sator. 
μαρίτης] ἤτοι λαχάνια [αἱ 

υτεύων. 

Thaddeus, qui et Leb- 
beus, patre Necrophane, 
0 autem Selene, Ηα- 

ܝ 


Jacobus Αἰρίμεὶ, ex pa- 

6 tre Androne, matre. Éu- 

tychia, patria. Hierapoli ; 
lapicida arte. 


25 τὴν τέχνην. 


qui εἰ Levis,‏ ܐܐܣ ܐܐܐ 
instituto publicanus,‏ ܐܐ 
matus ez patre Rwco,et.‏ 
matre Cherothea, oriuin-‏ 
dui Galilaa.‏ 


Simon Cananita, qui 
Dominüm ad nuptiale 
prandium vocavit, ἐπ pa- 
tre Gallione, at matre 
Ammia. 


Simon latus Zelo- 
tes, de. Salm, patre Ze- 
none. Porro observa quod 
Lucas Thaddeum ¡® 
ܫܩ‎ Judam Jacobi, 


monem vero Canancum 
zelotem vocavit, 


6ου ἐχάλεσε, Σίμωνα δὲ τὸν Κανανίτην, ζηλωτὴν 
σεν. 


n 7 Ἰούδας ὁ UL 
"Judas Iscariotes. Ιούδας σχαριώτης. 
e alter cod. pm ha- 


(4) Παράθεσιν. Alter cod. παράταξιν, Rectior, 
est vulgata lectio. CLER. 
: νοπαρείτης, πωμαρίτης, λαχανᾶς, λαιξός, λαοβᾶς, 


ἐν τῷ ܡܬ‎ χει lt, τὸν Jacobum  Alphei com- 
Azvlv, ὡς καὶ ὁ Μάρχος memorat. Lucas vero in 
ει, ἓν δὲ τῷ μᾶ, capitulo 58, Lewim, quo 
Ἰούδαν Ἰᾳχώθου. modo eliam — nuncupat 
Marcus; im capitulo autem. xvin, Judam Ja- 
cobi. 

Hic Thaddzus, Lebbeus, Levis, ludas Jacobi, 
multa némina censentur unius homimià publicani, 
qui fratrem habuerit Jacobum Alphei, ejusdem 
professionis, pariter publicanum. Non ergo agri- 
cole fuerunt. Atque ei sententiz subácribunt ex parte, 
de Jacobo scilicet, 6 Euthymius, et 
Theodoritus ; illi ad Matthzi x, 5, hic ad psal. yxvn, 
71. Sed tenendum omnino est cum Origene jain lau- 
dato; preter quatuor supra memoratos, δὲ unum. 
publicanum, Mattheum, ignorari qua ex arte victum 
sibi compararint reliqui ex duodecim, antequam a 
Christo essent vocati. Ideoque ad incertas tradi- 
tiones amandart debet titulus Bovianus, quo alii 
apostoli piscatores flunt, quod et fuisse dicuntur 

iomas. ct Bartholomaeus in Metapbraste apud Su- 
rium. iem assertio quorumdam apud Alexandri- 
num Clementem. Strom 1v, p. |, quasi Matthias 
exsliterit publicanorum princeps. Necnon illud in 
supposititia epistola De morte S. Hieronymi : Duode-. 
cim fatemur Chrislum apostolos elegisse ; quorum 
omnium solus Bariholomcus carnis origine [uit no- 
bilis; et Matthaeus. divitiis, antequam . reciperet. 
apostolatum, insistebat ; ceteri wero erant pauper- 
simi piscatores. Denique Indiculus séquens sumptus 
ex antiquis mss. Christianissimi regis num. 1789, 


1026. 
Τῶν ιθ΄. ἀποστόλων al 


ὄνοι 


Duodecim — apostolorum 


πατρίδαι(α), καὶ τὰ ὀνό- μαίτία, cum nominibus 

ματᾳ τῶν γεννησάντων  6ΟΓΜΙΝ qui illos genue- 

αὐτούς. funt. 

Πέτρος καὶ ܐܬ‎ Petrus et Andreas fra-. 
ἀδελφοὶ, bx πατρὸς ἸἸωνᾶ tres, ez paire Jona, ma- 
fal. Ἰωάννου] ,; μητρὸς tre Joanna, arte piscato- 

Ἰωαννᾶ (al. Ἰωνᾶς |, res, evico Bethsaida. 
ἁλιεὶς τὴν τέχνην, ἀπὸ 
Ἐεθταϊδὰ τῆς s e 

Ἰάχωδος καὶ ܐ‎ Jacobus et Johannes 
ἀδελφοὶ, ἐκ πατρὸς Ζεδε- fratres, patre. Ζεδοάρο, 
δαίου, μητρὸς Ἱερο- matre Hieroclea, ipsiquo- 
κλείας, ἁλιεῖς καὶ αὐτοί, que piscatores. 

Φίλιππος, ix πατρὸς — Philippus, a Philisane 
Φιλισανὼς [α]. Φιλισαό- : parre, matre vero Sophia, 


€ vico Belluaida, auriga 


δὲ Σοφίας, ; 
professione. 


νων], µητι 
Eis 
ἡνίοχοι [al. ἠν' τὸ 
ἐπιτήδευμα. " . 
Θωμᾶς ὁ χαὶ Δίδυμος Τάοπιαι, qui οἱ Didy- 
(a) Sic, pro πατρίδες. Infra etiam barbarice leges 
Epis. .ܬܐܐܐ‎ 


58 


CONSTITUTIONES APOSTOLICE. — LIB. 1l. 


Lr ` 


ἀσθενὴς, τὴν σοφίαν τιμήρασα προήχθη (15). » Καὶ A jaces; quando autem e somno excitaberis? Paulum 


quidem dormis, paulum autem sedes, parum autem 
dormitas, paulum autem amplecteris manibus pe- 
ciora: deinde advenit tibi tanquam malus viator 
paupertas, et egestas tanquam bonus cursor. Si 
vero impiger fueris, veniet ut fons messis tua, et 
egestas quasi mialus vir aufugiet *. » Et Merum : 
« Qui operatur terram sunm; replebitur panibus, » 
Et alio in loco ait : «. Otiosus complexus est manus 
suas, et comedit carnes suas'^. » Et preterea : 
« Piger qui abscondit manum suam, non poterit 
eam deferre ad os suum **, » Ἐν adhuc : « Propter 
segnitiem manuum, nclinabitur contignatio **. ܙ‎ 
lgitur operamini assidue : irkeparabilis enim est 
pigri infamis. Si quis autem. nom operatur, apud 


ἑξῆς * & Ἕως πότε, ὀχνηρὺ, χατάχεισαι; πότε δὲ ἐξ 
ὕπνου ἐγερθήσῃ; Ὀλίγον μὲν ὑπνοῖς, ὀλίγον δὲ κάθ- 
ησαι, μικρὸν δὲ νυστάζεις, ὀλίγον δὲ ἐναγκαλίζῃ 
χερσὶ στήθη" εἶτα παραγίνεταί σοι ὥσπερ καχὸς 
ὁδοιπόρος ἡ πενία, καὶ ἡ ἔνδεια ὥσπερ ἀγαθὸς 
δρομεύς. Ἐὰν δὲ ἄοχνος ἧς, ἥξει ὥσπερ πηγὴ ὁ ἀμη- 
τός σου, xal ἡ ἔνδεια ὥσπερ χαχὸς ἀνὴρ ἁπαυτο- 
μολήσει. ܙ‎ Καὶ πάλιν’ ) 'θ' ἐργαζόμενος τὴν ἑαυτοῦ 
γῆν, πλησθήσεται ἄρτων.» Καὶ ἐν ἄλλοις φησίν « Ὁ 
ἀργὸς περιέλαδε τὰς χεῖρας ἑαυτοῦ, χαὶ ἔφαγε τὰς 
σάρχας αὐτοῦ. » Καὶ ἑξῆς" « Κρύψας ὀχνηρὸς τὴν 
χεῖρα αὐτοῦ, οὐ δυνήσεται ἀπενεγχεῖν εἰς τὸ στόμᾳ 
αὐτοῦ. »Κἀὶ πάλιν’ «Av ἀργίαν χειρῶν ταπεινωθήσεται 
ἡ δύχωσις."» Ἐργάζεσθε οὖν ἐνδελεχῶς" ἀθεράπευτος 


γάρ ἔστιν ἀργοῦ μῶμος. Εἰ δέ τις μὴ ἐργάζεται, B vos,is non manducet**, Otiosos enim odio prose- 


quitur Dominus Deus noster ; nec segnis esse debet 
quisquam eorum qui Deum colunt. 


jbid.9 εἰ seq. 3. Prov. xu, 14. — ** Eccl.iv, ὅ. "Prov. xix, 2&. “"᾿ Eccle. ,18..** ll Thess.‏ ܙ 
VARIORUM NOTAE.‏ : 


οὗτος παρ᾽ ὑμῖν μὴ ἐσθιέτω, ᾿Αργοὺς yàp μισεῖ καὶ 
ὁ Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν" ἀργὸς γὰρ εἶναι οὐκ ὀφείλει 
οὐδεὶς τῶν Θεῷ προσανεχόντων. 


in 


(45) Τὴν σοφίαν τιμήσασα προήχθη. Ümissa hec in allero ms. Vindobonensi. ܝܥܬܬܐ‎ 


CAPITA LIBRI TERTII. 


Quod catendum sit, ne quis viduas jimniores con- 
atituat, propter suspicionem, 

ΜΙ: Quales esse oporteat viduas, et quomodo αὖ epi- 
scopo debeant adjuvari. 

IV. Quod oporteat unicuique indigenti benefacere. 

V. Quod vidue probitas morum cure esse debeaj. 

Vl. Quod non oporteat mulieres docendi officio fungi ; 
indecogum. enun esse : et. quales mulieres. Domi- 
num sequebantur. 

«ΥΠ. Quales sint falsa vidue. 

VHI.. Quod-non , oporteat ut. ab indignis accipiat vi- 
dua, tel episcopus, vel alius fidelis. 

ΙΧ. Quod mon oporteat ut mulieres baptisent : id 
enim impium , et a doctrina Christi alienum. 

X. Quod non debeat laicus opus sacerdotale facere ; 
baptisma, aut sacrificium, au mqnus, impositio- 
nem, aut benedictionem. 

ΧΙ. Quod. preterquam episcopo aut presbytero, nulli 


ΚΕΦΑΛΛΙΑ TOY TPITOY BIBAIOY, 


"E "II 


8. "cl παρωτητέον καθισδᾷν νεωτέρας χήρας, 
διὰ τὸ ὕπρπεον. 

γ΄- 'Oxolac εἶναι χρὴ τὰς χήρας, καὶ ὅπως ἐπι- 
αουρεῖσθαι παρὰ τοῦ ἐπισκόπου. 

®. Ὅτι πάνθ᾽ ὀντιναοῦν ἐγδεῆ εὐποιεῖν χρή. 

α΄. Ὅτι καὶ τοῦ ἤθους ἐπιμελητέον τὴν χήραν. 

ς΄. Ὅτι οὗ χρὴ γυναῖκας διδάακειν, ἀπρεπὲς vdp* 
καὶ ποῖαι γυναῖκες εἴποντο τῷ Κυρίῳ.. 


ζ΄. οἷαι εἰσιν αι ψευδοχῆραι. , 

η΄. Ὅτι οὐ χρὴ παρὰ ἀναξίων λαμδάνειν τὴν χήν 
par, ἣ τὸν ἐπίσκοπον, # ἄλλον πιστόν: 

8. "Ότι οὐ χρὴ γυναῖκας βαπτίζειν" ἀσεδὲς γὰρ. 
καὶ τῆς Χριστοῦ διδασκαλίας ἀλλότριον. 

4. Ὅτι οὐ χρὴ λαϊκὸν ποιοῖν ἱερατικὸν ἔργον" Bá- 
πτισμα, ἢ ϑυσίαν, ἣ χειροθεσίαν, ἣ εὐλογίαν. 


μα. Ὅτι πλὴν ἐπισκόπου ἣ πρεσδυτέρου, οὑδενΐ: 


τῶν 1οιπῶν κληρικῶν ἐπιτέτραπται τὰ τῶν le Β. ܕܕܙܐܘ ܕܗ‎ clericorum liceat que sunt sacerdotum 


exercera : ܐܧ‎ quod. ordinare, soli episcopo: conve- 
nial, nulli vero alii. 

ΧΙΙ. Dehortatio ab invidia: 

ΣΠΙ. Quomodo oporteat viduas orare pro iis qui ue- 7 
cessaria tribuunt, 4 

XIV. Quod secundum Djmini constitutionem, ncu 
debeat jaclare se, nec nomen suum pradicare, quz 
munus tribuit. 


XV. Quod non deceat. conviciari prezimo : alienum 
enim esse a "Christianis, maledicere. 

XVI. De divina sancti baptixmatis tione, 

ΧΝΗΠ. Quam causati habegt baptismus in. Christum: 
et quare singula in &o et dicatus, et frant, 


ρέων ἐνεργεῖν" τὸ δὲ χειροτογεῖν μόνῳ ἐπι-. 
σκόπῳ προσήχει, ἑτέρῳ δὲ οὐδενί. 

16. Ἀποτροπὴ βασκανίας. 

ep. Ὅπως δεῖ προσεύχεσθαι τὰς χηρας ὑπὲρ τῶν' 
διδόντων τὰ πρὸς τὰς χρείας. 

εδ'. "Οτι οὐ χρὴ κομπάζειν, καὶ περιαγγέλλειν τὸ 
ἑαυτῆς ὄνομα, τὴν χαρποφοροῦσαν', κατὰ τὴν 
£09 Κυρίου διάταξιν. 

18: "Οτι ἀπρεπὲς τὸ λοιδορεῖν τὸν πλησίον ἀ.3- 
«Ἰότριον γὰρ Χριστιανγῷν τὸ καταρᾶσθαι. 

ες’. Περὶ µνήσεως θείας τοῦ ἀγίου βαπτίσματος. 

εζ΄. Ποίαν αἰτίαν ἔχει τὸ εἰς τὸν Χριστὸν βάπτι- 
σμα" καὶ διατί τῶν ἐν αὐτῷ ἕκαστον λέγεται, 
χαὶ πράττεται. 


πο 

ιη΄. Oloc ὀφείλει εἶναι ὁ μεμυημένος. 

Oloc ὀρείλει εἶναι ὁ διάκονος,‏ ,ܐ 

κ΄. Ὅτι ὑπὸ τριῶν ἣ δύο ἐπισκόπων ὁὀφαίμοι yate 
ροτονεῖσθαι ὁ ἐπίσχοπος ἀλλ' οὐχ ὑπὸ ἑνός 
ἀδέδαιον γάρ. 


ΒΙΒΛΙΟΝ, ΤΡΙΤΟΝ. 


ΠΈΡΙ ΧΗΡΩΝ (16). 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ Α΄. 

Χήρας δὲ καθιατᾶτε (47) uà ἔλαττον ἐτῶν τῶν 
ἐξήχοντα, ἵνα τρόπῳ τύλ τὸ τῆς διγαµίας acit 
ἀνύποπτον βέδαιον ὑμῖν, διὰ τῆς ἠλεβίας (i9), 
ὑπάρχῃ. El δὲ νεωτέραν χαταστήσητε εἰς τὸ χηρικὸν, 
xà μὴ φέρουσα τὴν ἐν νεότητι χηρείαν, γαμηθῇ, 
ἀπρέπειαν ἐμποιήσει τῇ δόξῃ τοῦ χηρικοῦ, καὶ λόγον. 
ὑφέξει τῷ Θεῷ" οὐχ ὅτε δευτέρῳ γάμῳ συνήσθη» 
dX ὅτι τὴν ἑαυτῆς ἐπαγγελίαν οὐχ ἐφύλαξε, Xue. 
ταστρηνιάσασα τοῦ Χριστοῦ " διότι (49) μετὰ πίστεως 
καὶ φόδου θεοῦ οὐκ ἦλθε φυλάξαι τὴν ἐπαγγελίαν" 
διὸ χρὴ μὴ προπετῶς ποιεῖσθαι (20) τὴν ἐπκγγελίαν, 
ἀλλὰ μετὰ ἀσφαλείας." κρεῖσσον γὰρ αὐτῇ ἐστι μὴ 
εὔξασθαι, ἢ εὔξασθαι καὶ μὴ ἀποδοῦναι. ܐܧ‎ δέ τις 
νεωτέρα ὀλίγον χρόνον σὺν τῷ ἀνδρὶ παήσασα, καὶ 
ἀποβαλοῦσα αὐτὸν διὰ τελευτῆς, ἢ δι’ ἀφορμῆς τινος 
ἑτέρας (31), καὶ μείνῃ ἐφ᾽ ἑαυτῆς, δῶρον ἔχουσα χη- 
ρείας, μακαρία εὑρεθήσεται, ὁμοιωθεῖσα τῇ ἐν 54: 
ρεφθοῖς (28) Σιδωνίᾳ χῆρᾳ, πρὸς ἣν ὁ ἅγιος τοῦ ܫܗ‎ 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA ΒΌΒΙΑ. 


" 


15 

XVIH. Qualis esse debeat baptismo initiatus, 

XIX.. Qualis esse debeat diaconsas, 

XX. Quod episcopus a tribus vel duobus episcopis 
debeal ordinari, non autem ab. uno; id enim esse. 
irritum, 


^ 


"LIBER TERTIUS. 
DE-YIDUIS. 


CAPUT PRIMUM. 
De viduis earumque etate. 

Viduas autem constiLuite non minores annis sexa- 
ginta **, ut quodammodo propter grandevitatem B 
certi sitis ac nulla guspicio sit, eas secundum ma« 
trimonism contfacturas. Quod si juniorem in vi- 
uatu eonstitueritis, eaque non ferens viduitatem 
jn juveniute, nujiserit, ignominiam afferet glorioso 
viduarum gradui, atque rationem Deo reddet ; non. 
quod secundis nuptiis copulata sit, sed quod pro- 
fessionem suam non servari, luxuriaia adversus 
Chrigium *' ; quia cum fide ac Dei timore non venit 
ϑὰ tenendum. promisaum. Meo non oportek temere ܆‎ 
ac preecipitanter promissienem facere, sed caule ef 
considerate; melius namque esi ei, nom vovere,. 
quam vovere οἱ non reddere **, Si autem aliqua 
adoleseentior, posi exiguum tempus cum viro 
transacium, amisso ea per mortem aut per aliquem 
alium casum, mazserit apud 86 singularis, habens € 


“1 Τίπι, ,ܥ‎ 9, ip. s 4), " Ecele.v, 4. 


VARIORUM NOTA. 


97 )ܘ‎ 28 cod. Theod. tit. De episcopis et clericis, 
Itaque vult constitutor noster, secutus Apostohsur 

Tim. v, 9, ut viduz annum sexagesimum, attige- 
rint, ut unicum habuerint conjugem, Ὃ ρα. 
ܐܦܳܐ‎ £ "secuüdis- nupliis. Sed eam erdinationem 
ias poslerior abrogavit; sexagenarias mondum, 
aique etiam virgimes, aut in primo. matrimenio 
continenter viventes, ad diacentsaarum- numerum 
referendo, tandemque tollendo totum id muneris et 
honoris. Falluntur Zonaras, Balsamon, et Blasta- 
τες, qui ut concilient cum Pauli apostoli decreto 
canones Chalcedonensem 15, et Trullanos ἐᾷ, 40, 
affirmant przscribi viduis diaconiss:s annos etatis 
sexaginta, virginibus aulem diaconissis quadra- 
giuta. Cum canones memorati generales sint, NÉ 
leque postremo citalus immutationem discipline 
doceat: qua constat etiam. aliunde ; ex Sozemeno 
Δὲν, vui, eap. 9, atque ex Novelli» Justiniani. Cot. 

(18) Ἡλικίας. Addit idem cod. αὐτῶν. Θα: 

(49) Διόει, eic. Hzc vox et undecim sequentes 
desunt in antiquiore cod. Vind. In. 

8 2 Alter Spot. lp. 

ܬܘ "M δι ἀφορμῆς τινος ἑτέρας. Notavi‏ ܐ 
Hermz Pastorem, in mandati 4 cap. 4. Cor.‏ 

(22) Ἐν ic. Varie seriptom invezies: 


alque s erede mulier Mc 5 ܐܟܐ‎ 
Σαραπτία, Σαραφθίνη εἰ Σαραφθίᾳ. Pro quo uitia 
maedia syllaba ܐ‎ omiésa legitur Ἢ Alnana- 
Ser Operibus tos. Il, edit. Paris., pag. 454, €, 


46) Περὶ χηρῶν. In altero cod. 
τς ὁ ται προ ὁποῖαί εἰσιν ἀληθῶς. 


€) 

(7) δὲ καθισεᾶτε. Late patet viduarum. 
nonien, Signiflcat cunctas. marito superstites. Si- 

iflcat pauperculas, post viri obitum eleemosynis 
ܘܐܬܐ‎ indigentes. Signiflcat Deo sacrótas, per- 
petam. professas. viduitatem. Significat demum in 
ministerio ecclesiastico eanstitulas, sive diaconis- 
sas. Ultimarum gradum et dignitatem Constitutio 


" τ ܙܬ‎ d 
χὰ vus χῆραι, 


hic τὰ χηρικόν videur appellare : vocabulo quo 
ΓΤ imenius ad I "Tim. v, 9: Φασὶ, inquit, 
τὰς εἰς τὸ xpo τεταγμένας λέγειν, In Clementi- 
nis homil, 11, cap. ult. : xa χηρικὰ συστησάμενος. 


Ἠου est, interprete Rufino, boni. lib. vi, ca, *D 
ult.; Insiitwit etiam ordinem viduarum. Latini ὙΠ 
ἀμαῖμπε dixere. Tertullianus De νείαπάϊε virginibus 
cap. 9: Plans scio alicubi virginem in vidwatu ab 
annis nondum viginti collocata. Hx viduz salutari 
jubentar ab Ignatio in Epistola ad Smyrn:zos. A 
lemente Alexandrino Pwdagogi 1n, cap. 12, pag. 
364, inter personas electas collocantur una cum 
presbytéris, episcopis εἰ diaconis. À Tertullimo 1 
Ad uzorem 7, ρα iau Lione hareticorum 5, De 
monogemia 11, iisdem Nasticia hominibus jun- 
guntur. Ab Origene hemil. 6 in ἔπαίαπι dicuntur in. 
ܐܙ 1:0 ܡ‎ : hamil, 17 in Lucas : 
in ecclesiastieg digni£ale, οἱ episcopi, presbyteri, 
diaconi, tpm. xxkif ἐπ Jommem, ». τὺ: poris 
σιαστιχῆν τι μὴν. Áb aliis simili modó agnoscuntur ; 
'seudo-. Tonto mit Tins, ni, t, et v, 9, 41; 
tribus coneilii Kpaoweusis iu can. 21, etfabrica- 
tore canonis 7& eorum qi concilio Miezno tri- 
Wuustar, ac ex Afahico verat sunt. Ul taceam leges 


1702 
donum viduitatis; beata censebitur; similis viduae 
Sarephthis Sidoniorum commorantl, ad quam san- 
ctus Dei propheta Elías divertit " : similis queque 
Anne Phanuelis filie, de tribu Aseris, que a tem- 
plo non recedebat, nocte ac die perseverans in eb- 
secratonibus et precibus, annos mata octoginta 
quatuor; quaque vixerat cum viro 8uo, a virgini- 
116 sua annis septem ; el Christi adventum ma- 
gnificans confitebatur Domino, ac loquebatur de 
illo omnibus qui exspectabant redemptionem in 
Israele **, Talis vidua, testimonio accepto honora- 
bitur; εἰ cum in terra ab hominibus gloriam, 
ium in colis a Deo laudem immorialem conse- 
quetur. 


CAPUT Π. 
Quod cavendum sit, ne quis viduas juniores consti- 
tuat, propter auspicionem. 
Adolescentiores vero vidus in ordinem vidualem 
non cooptentur; ne forie preteztu quod non poe- 
sint fervorem zetatis continere, ad secundas nuptias 
veniant, eoque negotiunt sibi facessant, ac in reatu 
sint. Adjuventur autem et subleventur; ne occa- 
sione desertionis suz, ad secundas nuptias delapsz, 


εἶπ negotio indecaro detineantur, Etenim 14 quoque 


NOTE. 


hoc est. adulterinarum spicarum rationa- 
Denique in Epiphanio legendum videtur : El 


[in 


ܚ 


cumáa, vel cum secundo malrimüwigm comiYahere, 
post mortem prime aut primi. Seilicet nfünilag ver- 
borum ἐφίεται et ἐφεῖται effetit ut librarii posterius, 
tanquam inutile expostgerent. Redeo ad apostolicum, 
constitutorem. Pergit, ac tertiis παρα inconti- 
mentiz signum attribui. Quo in sensu. 8, Basilius. 
can. 4 eas vocat mo, ιν χεχολάσμένην, indignas- 
que censet quz mariti οἱ uxoris nomina donent. Ἐι 
can, 50 scribit : Τριχαμίας νόμος οὐκ , ὥστε 
νόμῳ γάμος τρίτος οὐχ ἄγεται. Τὰ μέντοι τοιαῦτα, 
ὡς ῥυπάσματα τῆς Ἔχχλησίας ὁρῶμεν " δημοσίαις δὲ 
καταδίκαις οὐχ ὑποδάλλομεν, ὡς E D und πορ- 
γεῖας αἱρετώτερα. S. autem Gregorio 0 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.—LIB, .ܐ‎ 


πι 
) προφήτης (25) "Hac ἐξενώθη ἡ τοιαύτη ἔξομοιῳ- A 

"θήσεται "Avv τῇ θυγατρὶ Φανουὴλ τῇ ἐκ φυλῆς. 
"Achp, ἢ οὐκ ἀφίστατο τοῦ ἱεροῦ, νύχτωρ καὶ μεθ 
ἡμέραν προσμένουσα ταῖς δεήσεφι, xal ταῖς προσ- 
εὐχαῖς, οὖσα μὲν ἐτῶν ὀγδοήκοντα τεσσάρων (34), 
ζήσασα δὲ μετὰ ἀνδρὸς ἐκ τῆς παρθενίας αὐτῆς ἔτη 
ἑπτὰ (35), καὶ τὴν τοῦ Χριστοῦ δοξάσασα παρουσίαν 
ἀνθωμολογεῖτο τῷ Κυρίῳ, καὶ ἐλάλει περὶ αὐτοῦ 
ܗܘܡ‎ τοῖς προσδοχῶσι (26) λύτρωσιν ἐν Ἰσραήλ. Ἡ 
πριαύτη μαρτύριαν λαθαῦσα τιμηθήσεται, ܚ‎ 
ἔχουσα xal παρὰ ἀνθρώποις ἐπὶ γῆς, καὶ παρὰ Θεῷ 
ἐν οὐρανοῖς τὸν αἰώνιον ἔπαινον. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β΄. 
ὅτι παραιεητέον κανιστᾳν γεωτέρας χήρας, διὰ B 
τὸ ὕποατον (31). 

Αἱ δὲ νεώτεραι χῆραι εἰς χηρικὸν μὲν μὴ ἔντασ- 
αἰσθδσαν, μήποτε προφάσει τοῦ μὴ δύνασθαι xpa- 
sale τῆς ἀκμῆς.» ܐܗܘ‎ δεντερογαμίαν ἐλθοῦσαι, ἐν 
- πράγματι (38) γένωνται. Ἐπιχουρείσθωσαν δὲ καὶ 
βσηϑείσθωισαν, ἵνα μὴ προφάσει τοῦ λείπεσθαι, ἐπὶ 
δευτερογαμίαν ἐλθοῦσαι, ἐν πράγματι ἀπρεπεῖ ἐν- 
σχιθῶσι, Καὶ τοῦτο γὰρ εἰδέναι ὀφείλετε (39), ὅτι 


4 HH Reg. σπιν ܕ‎ 9. '' Luo. n, 36. 
VARIORUM 


QUE Τοῦ Θεοῦ προφήτης. 
ΤΟ χεσσάρων. Omitiütar in antiqulere. 1 
σσι . Omittitur in antiquiere. ln. 
8 ܓ‎ Additur αὕτη, in aero, Sine neces- 
g'tate. In. 


(26) ܒܢ‎ Alter προσδεχομένοις, 
sensu.lp. 

(2) "Yxoxror. Minus recte in altero cod. ὕπτιον. 
Cun. 


Πράγμαει. Additur in altero cod. οὐ καλῷ,[ο., 

Καὶ τοῦτο o γὰρ εἰδέναι ὀρείλετα. Matrimo-. 
pium primum laudat, cum omnibus Catbolicis. Cum 
lisdem vitio vertit secundum , si post ܡ‎ 
continentiam contrahatur. Alioqui, tacite non im- 
probat, aperteque concedit feminis inlegra adhuo 
setate : imitatus. Apostolum, qui ,.ex observatione 
Photii in Auctarü epistola 1 indulgentiam dedit 
mulieribus, de viris autem nihil locutus est : quo 


cap. 4. 
ji primam in lib. rv ᾿Αρχαιολογίας 
Tam Amphilochli in Oral fidei εἰς 
.*ív, eic., tertiam Epiphanii in Exposttiome . dei 
icm. cap. 91. ܬܐ‎ loquitur Jndsus vulgaius : 
παρθένους 
μέλλων ἄγε- 


ω ܚ‎ 
A μονογαμία μὲν κατὰ νόμον γινομένη, δικαία, ὡς ἂν 
γατὰ γνώμην Θεοῦ ὑπάρχουσα" διγαμία. δὲ μετὰ 
ἐπαγγελίαν, παράνομον, οὐ διὰ τὴν συνάφειαν, ἀλλὰ 
διὰ τὸ ψεῦδος - τριγαμία 8b, ἀχρασίας σημεῖον" τὸ 
δ' ὑπὲρ τὴν τριγαμίαν, “προφανὴς πορνεία, xai ἀαέλ- 
qe ἀναμφίδολος. Ὁ γὰρ Θεὸς μίαν γυναῖκα ἑνὶ 
ἀνδρὶ δέδωκεν ἐν τῇ δημιουργίᾳ" « Ἔδονται γὰρ οἱ 
δύο εἰς αάρκα μίαν. » Νεωτέραις δὲ μετὰ τὴν τοῦ 
πρώτου τελευτὴν συγχεχωρήσθω xax ὁ δεύτερας, ἵνα 
μὴ εἰς κρῖμα τοῦ διαδόλου ἐμπέσωσι, χαὶ παγίδας 
πολλὰς, χαὶ ἐπιθυμίας ἀνοήτους, χαὶ ἐπιζημίους 
ψυχαῖς, αἴτινες χόλααιν. προξενοῦσι μᾶλλον. f ἄνε-. 


ܚ 


PONT. OPERA 106. 


765 ܕ‎ S. CLEMENTIS I ROM, 
scire debetis, primas quidem et unicas nuptias, 
quando secundum legem ac jus fiunt, justas esse, 
utpote juxta voluntatem Dei celebratas; secundas 
vero post professionem nuptias , esse illicitas, non 
propter comjugium, sed propter mendacium; ter- 
tias nuptias, intemperantiam demonstrare ; at quod- 
libet post tertias nuptias matrimonium, manifestam 
esse fornicationem, et indübitabilem. pétulantiam. 
Deus quippe unam "uxorem uni viro tradidit, in 
mundi primordio; « Erunt enim duo in carne 
° una **, ܙ‎ Adolescentioribus vero viduis post primi 
Tnarli obitum secundus concedatar, ne in judi- 
cium diaboli incidant "*, etin laqueos multos, et in 


desideria stulta animabusque damnosa, que supplicium potius quam laxamentum concilignt, 


* Gen. i, 94. τ ܬ‎ Tim. nt. 


VARIOBUM NOT.E. 


B το, χοιρώδη ie βίος, οἷος οὐδὲ πολλὰ ἔχων τῆς χαχὶ 
τὰ παραδείγματα. (fta scribas Ὃ ατα, in E 
liquissimoque codice 155 Gazz Regiz, et ex Mat- 
Ενα Blastare littera y, 2 4, seu in Jure Greco. 
Romano lib. vni, pag. 496.) llludque Basilit Mace- 
donis ; ρω γάμον, τὸν οὐ γάμον. Et hoc Piopii. 
in Vita S. Polycarpi cap. 5, n. 44 : Polygamiam, 
momen qutdem γάμου, id est matrimonii, habere, esse. 
tero honesta larea ornatum adulterium. Λο Epithe- 
ܕܗ‎ op epist, 4, sect. LA ue 
χαὶ μιαρὰν, χαὶ τῆς τῶν ων χαὶ ἀχα- 
θαραίας. Quid qudd lex pur Macedonis. laudata, 
qui exstat Juris Greco-Romani pag. 86, 498 , et 
lomus Unionis, prohibent, condemnant, pro nuilo 
haberi volunt quartam conjugium, τετραγάμους se« 
pe jubent, liberos ex τετραγαμίᾳ susceptos pro 
legitimis nolunt agnosci : consentientibus Graxis, 
lam hujus temporis, quam superioris, Theophyl. 
zs 1, Balsamone ad Photii tit. 15, cap. 2, aliis, 
iti sunt Mimi Publiani : 

Habent locum-maledicti, crebra uuptie. 

Mulier que nubi; multis, mullis πον placet. 
Clerum in mss. Regiis 507, 2392, tomum Unio- 
nis. post voces εὐλάβειαν ἀνάθεμα in Jure Graco- 
donem: 3 ܡ‎ d gea conci 
reperi : Τούτων οὕτω ιαμένων ̈ܕ‎ 
τῆς ἁγίας Ἐκκλησίας, καὶ τοῦ ἀμέτοχον ers εὐ- 
αεθὲς τῶν Χριστιανῶν πλή * τῶν 4 ἀθεμίτων 

ἁμων ῥήπῳν [al. τὸν οἱ ῥύπον]; δεόμενα τῆς σῆς 
γαθότητος, Χριατὲ ὁ θεὸς ἡμῶν, καὶ ἔτι xal διαπαν- 
πὸς πᾶν σχάνδαλον, πᾶσαν διορισμοῦ [αἱ διαµερι- 
φμαῦ] αἰτίαν, τῆς σῆς ἐξελαύνειν ἐχχλησίας, xalauv- 


τηρεῖν αἱ εἰρηναίαν χατάστασιγ' πρεσδείαις 
20 ܬ‎ ἡμῶν xal ἀχράντου Μητρός σου, τῶν 
πανιερῶν ὧν, σου xal ἀποστόλων, δι ὧν ἐν 
πάσῃ τῇ ܨܐ‎ τὴν σὴν χατεφύτευσας εἰρήνην, 
xal πάντωγ el; ἐξ αἰῶνος εὐαρεάτούμενος ὥφθης 


ἴων, Αμήν. ld est : His ita definitis ad sancte 
p Fsclesie securijatem, utque religiosus Ghristianorum 
ceius expers sit sordium, qua ex illicitis nuptiis pro- 
Venirgt ; rogamus bonitatem tuam, Chrjste Deus no- 
ster; udhuc ac semper omne scandalum omnemque 
dissidii causam a (ua propellas Ecclesia, δω δεῖς. 
wes pacificum statum; intercessionibus Do: πο- 
sire εἰ immaculatg Matris. (ug, sacralissimorum 
discipulorum. tuorum ac apóstolorum, per quos in 
toto erbe terrarum. pacem. tuam plantasti, ómhium« 
te ܒ‎ quibus a agculp apparere dignatus δὲ 
men. T. 


Cc 


erat. 54 trigamia esi παρανομία, B, Hieronymo ad 
Jeremiz xvi, 4, miseriarum solatium, et extrema la 
bula naufragorum; Herardo Turonensi capitulo 
111, adulterium; concilio Toletano 4, can. 4, in 
subdiacono, res nec dicenda, nec. audienda. Appo - 
site ad-Constitutiunem Valerius Maximus lib. ir, 
eap. 4 : Multorum. matrimoniorum ezperientiam , 
quasi legitime cujusdam intemperantie signum esse 
ܗ‎ 


'edentes. Profeco Graeci trinubos nequaquam, aut 
vix lolerandos censuerunt, presertim:cum ex prio- 
ribüs conjugis liberos susceperant, aut erant zlate 

vectiores. Ut etiam videre est precipue in tómo 

Inionis, tem 


re Constantini Porphyrogenetze, in 


acedonis, in Novella $0. Leonis Sa- 


tertius 793 1 δὰ Bonifacium archiepiscopum, 31 - 
monet illum ut, 
cui uxor obierit, amplius. quam duabus debeat copu- 
lari. in Ponitentiall autem. Romano , apud Hugo- 
nem Menardum ad librum Sacramentorum S. Gre- 
rii pag. 248 legitur : Si cujuslibel hominis mortua 
[er mxor, habet potestatem accipere alteram : simt- 
litcr εἰ mulier. Si tertium. acceperit, jejunet. hebdo- 
madas tres : si quartum aul. quintum acceperit , je- 
junet hebdomadas 21. Àpud Fulgentium denique 
Lib. de fide ad Petrum diaconum cap. 3 et 42 ultra 
tertias nupiias non proceditur. Praeclare, ut omnia, 
8. Angusunus capite 12 libri De bono viduitatis ? 
Nec ullas nuptias audeo damnare, nec eis verécun- 
diai nxmerositalis au[erre. Tandem a Constitutore 
mostro nuptias post tertias, quartz οἱ $equentes, 
notantur censura manilfestze scortationis ac indubize 
salatitatis. ld vero cur adeo mirum videatur non- 
mullis, nullus video. Λη eos clam suut, quz circa 
secundum iertiumque connubium. disseruimus t 
Nonne legerunt canonem Basilianum 80 : Τὴν πολυ- 


ταμίαν οἱ πατέρες ἀπεσιώπησαν, ὡς ἱνώδη, ܚ‎ 
παντελῶς ܐ ܐ‎ τῶν ἀνθρώπων. 
Ἡμῖν δὲ παρίσταται πλέον τι πορνείας εἶναι ἁμάρ- 
τηµα, eum ΙΠιθεργδιαίίοπο Balsamonis. ltem £lo- 
gium Gregorianum in loco citato.: Τὸ δὲ ὑπὲρ τοῦ- 


106 
CAPUT Il. 
Quales. esse: deceat viduas, et quomoda. qb episcopo 
debeant adjuvari, 

Vera.autem vidue sunt, quz wnjvira, a pluribus 
In bonis operibus comprobatze, revera vidyye, bene 
moratz, pudieze, fldeles , pize, qua Jiberos. pulchre 
eduxerunt, et hospites receperunt laudabiliter ; his 
tanquam Deo.gonsecratis succurrendum est, Quin 
etiam, episcope, pauperum quoque memento, illis. 
auxiliarem: manum porrigens, et eorum rebus pro- 
videns, tanquam Dei dispensator, opportune sin- 
gulis necessaria subsidia impertiena, viduis, pue 
pillis, humana ope destitutis, οἱ cum qualibet adffi- 
ctione colluctantibus, 

CAPUT IV. 
(Quod oporteat unicuique indigentl benefacere. 

Quid enim, si non vidus aut non vidui existen- 
tes, auxilio tamen indigent propter paupertatem, vel 
propter niorbum, vel ad alendos liberos? Cunctis 
oportet prospicere te, et cuncjorum curam &usei- 
pere. Qui enim dona largiuntur, non ea statim ac 
temere viduis tribuunt, sed simpliciter. in commu- 
nem arcam conferunt, voluntaria ea appellantes ; 
quo tu qui calamitosos cognoscis, actürate, ut ho- 
num eaconomum decet, distribuas illis de dono. Nam. 


* Deus largitorem novit, licet eo absente, distributio 


Τη egentes a te ait facta : ac. ille quidem habet be- 
neficéntje mercedem, tu vero ob dispensationem 
recta canscientia administratam beatus predicabe- 


CONSTITUTIONES APOSTOLICE..— LIB, ΠΕ 


9 ܠܡ 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ £,‏ 
Ὁποίας εἶναι τι 50), καὶ ὅπως ἐπι-‏ 
AER. παρὰ τοῦ ών.‏ ܗ 


ΛΙ δὲ ἀληθιναὶ χῆραί εἶσιν, αἱ µόνανδροι ὑπάρξα- 
αι, μαρτυρούμεναι ὑπὸ πλειόνων ἐν ἔργοις ἀγαθοῖς, 
pay τῷ ὄντι, σώφρονες, ἀγναὶ, πισταὶ, εὐσεδεῖς, 

τεχνοτροφήσασαι χαλῶς, xai ξενοδοχήσασαι ἁμέμ- 
πτως ὧν καὶ ἀντιλαμδάνεαναι χρὴ ὡς Θεῷ ἀναχει- 
μένων. ᾿Αλλὰ μὴν ܬܘܬ‎ τῶν πενήτων, ὦ ἐπίσχοπε, 
μνημόνευε, xal αὐτοῖς χεῖρα ὀρέγων ἐπιχουρίας, 
χαὶ πρόνοιαν αὐτῶν ποιούμενος, ὡς Θεοῦ οἰχονόμος, 
εὐκαίρως ἑκάστῳ διανέμων τὰ πρόσφορα, χήραις 
χαὶ ὀρφανοῖς καὶ (94) ἀπεριστάτοις καὶ τοῖς ἐν θλίψει 
ἐξετάζομέναις. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ'. 
Ὅτι πἀνθ' ὄγτινα οὖν ἐνδεῆ εὐποιεῖν χρή. 

Τί γὰρ, εἴ τινες μὴ εἰσι χῆραι ἢ χῆροι (8), βοη- 
θείας δὲ χρήζαυαι διὰ πενίαν, ἢ διὰ νόφον, ἢ διὰ τε- 
νοτροφίαν; Πάντας σε δεῖ ἐφορᾷν, καὶ πάντων Exi- 
μελεῖσθαι. Οἱ γὰρ τὰ δόματα διδόντες, οὐκ αὐτοσχε- 
δίως αὐτὰ διδόασι ταῖς χήραις, ἀλλὰ συνεισφέρουσιν 
ἁπλῶς, ἐκούσια αὐτὰ ὀνομάζοντες" ὅπως σὺ ὁ ἐπι- 
στάμενος τοὺς θλιδομένους, ἀχριδῶς ὡς ἀγαθὸς οἰκο- 
γόμος μερίζῃς αὐτοῖς ἐκ τοῦ δόματος" ὁ γὰρ Θεὸς 
γινώσκει τὸν δεδωχότα, χἂν ἀπόντος αὐτοῦ, ὑπὸ σοῦ 
τοῖς δεομένοις μερίζηται" χαὶ ὃς μὲν ἔχει τὸν τῆς 
εὐποιίας μισθὸν, σὺ δὲ τὸν τῆς εὐσυνειδήτου olxovo- 
μίας μαχαρισμόν. Λέγε δὲ αὐτοῖς (65), καὶ τίς (34) ὁ 
δεδωχὼς, ἵνα καὶ ἐξ ὀνόματος ὑπὲρ αὐτοῦ προσεύ- 


χωνται. Χρὴ γὰρ εὖ ποιεῖν πάντας ἀνθρώπους, μὴ ( ris. Dic autem inopibus, quis dederit, ut nominatim - 


quoque pro eo precentur. Oportet ergo omnibus 
hominibus bene facere, non studiose pensantes 
hunc, quisnam sit, vel ilium. Dominus enim ait : 
«Omni, petenti te, tribue "'; » videlicet, revera 


-egenii, sive amiieus existat, sive inimicus; sive 


cognatus, sive alienus; sive czlebs, sive conjux. 
In emni siquidem Sériptura Dominus de pauperibus 
monet, dicens, . per Isaiam quidem : « Frange esu- 
rienti panem tuum; et pauperés 'síne tecto, indue 


φιλοχρινοῦντας τοῦτον, ὃς τις ᾗ, ἡ ἐκεῖνον. Ὁ γὰρ 
Κύριός φησι " « Παντὶ τῷ αἰτοῦντί σε δίδου " » δῆλον 
δὲ ὡς τῷ χρήζοντι κατὰ ἀλήθειαν, κἂν φίλος fi κἄν 
ἐχθρὸς, χἂν συγγενὴς xàv ἀλλότριος, χἂν ἄγαμος κἂν 
τεγαμηχὼς ὑπάρχῃ. Ἐν πάσῃ γὰρ Γραφῇ ὁ Κύριος 
περὶ τῶν πενήτων παραινεῖ, λέγων, διὰ μὲν Ἡσαῖου" 
ܐ‎ Διάθρυπτε πεινῶντι τὸν ἄρτον σου" xal πτωχοὺς 
ἀστέγους εἰσάγαγε εἰς τὸν οἶχόν σου, Ἑὰν δὲ ἴδῃς 
τυμνὸν, περίδαλε" xal ἀπὸ τῶν οἰχείων τοῦ σπέρ- 


Y Luc. vi, 30. 


Ξ VARIORUM NOTAE. 


que et consacerdotum nostrorum, quiet ipsi cum pra- 
sentes essent, εἰ suo, et plebis sue niomine quedam pro 
"viribus .contulerunt, nomina addidi; et prater quan- 
litatem propriam nosiram, eorum quoque aummuias 
ificavi, εἰ misi ; quorum omnium secundum quod. 
ܐ‎ charitas. "eigen in ordtionibus et precibus 
vestris méminisse debetis. In Gestis purgationis Czeci- 
lianiet Felicis ; Utique vel audisti vel vidisti si dictum 
est pauperibus, Dat et vobis de re swa Lucilla, Hierony- 
mus sub finem libri τὶ Commextarii in Jeremiam : 
At nunc publice recitantur offerentium.nomtna, et re- 
demplio peccatorum mutatur ἐπ. laudem. Et ad Eze- 
chielis xvin, 46 : Publice diaconus in ecclesia recitat 
P ogges ioo nomina : Tantum. offert. illa : Tantum 
lle pollicitus est : Pun sibi ad plausum populi, 
étc. Scilicet in hujusmodi factis usus esse potest, 
et abusus. Hincque variatio discipline pro prudentia 
Christiana, Cor. 
(64) Τίς, Addit alter ἔστι, Cura. 


Alter τὰς ὄντωι ς. CL. 
8 5 


Ῥτρπιρὶε àc libenter operati sunt, ut semper operentur, 


ibus vestris, et eis vi- 
eem boni operis et precibus reprasentetis, 
subdidi nomina singulorum; aed et collegarum quo- 


2 


S. CLENENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ. 0& 84 DUBIÁ. 


767 


in domum tuam. Si autem víderis nudum, operi ; A ματός σου οὐχ ὑπερόψῃ' » xa διὰ τοῦ Δανιὴλ λέγει 


τῷ. δυνάστῃ" « Διὸ, βασιλεῦ, fj βουλή μου ἀρεσάνν 
σοι, καὶ τὰς ἁμαρτίας σου ἐν ἐλεημοσύναις λύτρω- 
σαι, καὶ τὰς ἀδικίας σου ἐν οἰχτιρμοῖς πενήτων" » 
καὶ διὰ Σολομῶνός φησιν" € Ἐλεημοσύναις καὶ πί- 
στεσιν ἀποκαθαίρονται ἁμαρτίαι" ܙ‎ καὶ διὰ τοῦ Δαδὶδ 
πάλιν λέγει" ε Μακάριος ὁ συνιὼν ἐπὶ πτωχὸν xal 
πένητα" ἐν ἡμέρᾳ πονηρᾷ ῥύσεται αὐτὸν ὁ Κύριος" × καὶ 
πάλιν" ) Ἑσκόρπισεν, ἔδωχς τοῖς πένησιν, ἡ Dueaie- 
σύνη αὑτοῦ μένει εἰς τὸν αἰῶνα * » καὶ ὁ Σολομῶν 
φησίν" « Ὁ ἐλεῶν πτωχὸν, Κυρίῳ δανείζει " χατὰ δὲ 
τὸ δόμα αὐτοῦ ἀνταποδοθήσεται αὐτῷ" » χαὶ ἑξῆς " 
« Ὃς φράσσει τὰ ὧτᾳ αὐτοῦ μὴ εἰσαχοῦσαι τοῦ δεο-. 
μένου, καὶ αὐτὸς ἐπικαλέαεται, καὶ οὐχ ἔσται εἶσα- 
χούων αὐτοῦ. » 


ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ Ε΄. 


"Ori καὶ τοῦ ἤθους ἐπιμελητέον τὴν χήραν (55). 

Ὑπαρχέτω δὲ πᾶσα χήρα πραεῖα, ἥσυχος, ἐπισικὴς, 
ἄκακος, ἀόργητος, μὴ πολύλαλος, μὴ κραύγασος, μὴ 
πρόγλωσσος, μὴ κατάλαλος, μὴ λεξίθηρος, μὴ δισσο- 
λόγος, μὴ φιλοπράγμων. Βλέπουσά τι σχολιὸν ἢ χαὶ 
ἀκούουαα γινόμενον, ἔστω (56) ὡς μὴ βλέπουσα, καὶ 
ὡς μὴ ἀχούουσα ὑπαρχέτω" καὶ μηδὲν ἕτερον τῇ 
yhp μελέτω, εἰ μὴ τὸ προσεύχεσθαι ὑπὲρ τῶν διδόν. 
των xay ὑπὲρ ὅλης τῆς Ἐκκλησιας. Ἐπερωτωμένη δὲ 
κι ὑπό τινος, μὴ ῥᾳδίως ἀποχρινέαθω, πλὴν ὅσα περὶ 
πίστεως, καὶ δικαιοσύνης, xal τῆς εἰς Θεὸν ἐλαίδος" 
ἀποστέλλουσα τοῖς ἡγουμένοις τοὺς θέλοντας xatn- 
χεῖσθαι τὰ τῆς εὐσεθείας δόγματα" μόνα δὲ ἀποχρι- 


et domesticos seminis tui ne despexeris et per 
Danielem dicit principi : « Idcirco rex, consilium 
meum placeat tibi et peccata tua eleemosynis re- 
dime, et iniquitates tuas miserationibus paupe- 
rum "*; » et per Salomonem ait : » Eleemosynis et 
side purgantur peccata "*; » et per Davidem iterum 
licit : « Beatus qhi intelligit super egenum et pau- 
porem : in die mala liberaLit eum Dominus '' ; » et 
rursus : « Dispersit, dedit pauperibus ; justitia ejus 
manet in szculum '* ; » Salomon eliam ait : « Qui 
miseretur pauperis, Domino feneratur : secundum 
autem datum ejus retribuelur ei "; » et infra : 
1 Qui obturat aures suas, ne audiat indigentem, et 
ipse invocabit, οἱ non erit qui exaudiat eum "*..» 


CAPUT Y. 


Quod vidue probitas morum cura esse debeat. 

Ceterum omnis vidua mitis sit, quieta, mode- 
roto, malitize ac ira» expers, non garrula, non cla- 
mosa, non volubilis lingue, non msledics, non de- 
dita verborum aucuplo, non duplicis sermonis, non 
sese in aliena negotia immiltens. Cum viderit vel 
audierit aliquod indignum facinus, ita se gerat, quasi 
nec viderit nec audierit, nihilque aliud curet vida, 
misi orare pro beneficiset protota Ecclesia. Ab aliquo 
quidpiam rogata, ne facile respondeat, prieterquam 
de.rebus ad fidem, justitiam, et in Deuni spem per- 
linentibus : eosque qui in pietatis dogmatibus in- 
εὐίπὶ cupiunt, ad prspositos remittat ; in illis vero 


eelum respondeat quz ad evertendum de multitu- Ο Υέσθω τὰ περὶ ἀνατροπῆς πολυθέου πλάνης, ἀπο- 


δειχνύουσα τὸν περὶ μοναρχίας Θεοῦ λόγον" περὶ δὰ 
τῶν ἑξῆς προπετῶς τι μὴ ἀποκρινέσθω, ὅπως μὴ τι 
ἀμαθῶς φθεγξαμένη βλασφημίαν προστρίψῃ τῷ λόγῳ. 
Κόχχῳ γὰρ σινάπεως ἐοικέναι τὸν λόγην ὁ Κύριος 
ἐδογμάτισε. Τοῦτο δ' ἐστὶ διάπυρον, ᾧ ἐάν τις ἀπεί- 
ρως χρήσηται, πικρὸν αὐτὸ εὑρήσει " χρὴ γὰρ ἐν τοῖς 
μνστικοῖς μὴ "προδότην εἶναι, ἀλλ' ἀσφαλῆ" παραινεῖ 
χὰρ ἡμὶν ὁ Κύριος λέγων" « Μὴ βάλλετε τοὺς μαρ- 
ἡαρίτας ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν χοίρων, μήποτε χατα- 
πατήσωσιν αὐτοὺς ἐν τοῖς ποσὶ αὐτῶν, καὶ στραφέντες 
ῥήξωσιν ὑμᾶς. ᾿Ακούσαντες γὰρ οἱ ἄπιστοι τὸν περὶ 
Χριστοῦ λόγον, οὐ δεόντως, ἀλλ' ἐνδεῶς (571), καὶ μά- 
λιστα τὸν περὶ ἐνσωματώσεως, ἢ τοῦ πάθους αὐτοῦ, μυ- 
χτηρίσαντες χλευάσουσι μᾶλλον ὡς ψευδῆ, ἢ δοξάσουσι, 


Ὁ Καὶ ἔνοχος (58) ἔσται τῆς προπετείας ἡ πρεσδῦτις 


καὶ τῆς βλασφημίας, xai τὸ οὐαὶ χληρονομήσει" 
« Οὐαὶ δὲ, φησὶ, δι᾿ οὗ τὸ ὄνομά μου βλασφημεῖται ἐν 
τοῖς ἔθνεσιν. » 


τὸ Prov. xv, 37. "! Psal. xL, 2. "* Ῥεα[.οσι, 9. Τὶ Prov. xix, 17. 
9? Matth. vir, δ. δ᾽ Iga. Lu, B. 


dine deorum errorem spectant, demonstrans. do- 
.eirinam de Dei unitate; at in caeteris nihil temere 
reponat, ne aliquid inscite: prolocuta, infamiam 


verbo Dei inurat. Docuit enim Dominus, Verbum: 


simile esse grano sinapis'': hoc autem acre et 
ardens est, quo si quis imperité abulaiur, amarum 
illud inveniet ; scilicet, in mysticis oportet non esse 
proditorem, sed cautum, quia nos his verbis. Domi- 
que ádmonet : « Nolite mittere margaritas vestras 
ante porcos, ne forle conculcent eas pedibus suis, 
et éonversi dirumpant vos °*, » Cum enim infdeles, 
non pro: dignitate, sed minus quam par sit, de 
Christo verbum acceperint, praessertimque quod in- 
carnationem vel passionem ejus tradit, magis adunco 
paso irridebunt veluti mendax, quam laudibus ce- 
Jebrobunt ; eritque anus rea temeritatis ac blasphe- 
mis, et τ sortietur. + Vie autem, inquit, per quem 
momen meum blasphemalur in gentibus "!, ܐ‎ 


7? Dan, iv, 24. 


τὸ ἴς ἀν, 7. 
*» .)ܬܐܐ‎ xin, $1. 


7? Prov. xxi, ἐδ, 


VARIORUM NOTAE. 


"AAA ἐνδεῶς. Desunt in altero eod. Ip, 
8 Ἕνοχος. Alter addit λοιπόν alque. omittit 
τῆς προπετείας. lp. 


] Τὴν; χήραν. Τῶν xnpüw,alur. Cum, —— 
s Ἔστω. Wc vox εἰ ues seqq. petperam in 
altero omitiuntur ἵν, 


τὸ 
CAPUT VI. 


o 5 
1 
sequebantur. 

Non igitur licere volumus mulieribus, ut in eccle- 
sia doceant; precentur dunlaxal, et doctores au- 
diant *», Eienim ipse doctor noster ac Dominus 
Jesus, nos duodecim ad docendum. populum ac 
gentes mittens, nusquam mulieres ad predicatio- 
nem destinavit ; quanquám ipsi non deessent : erat 
enim nobiscum Mater Domini, ejusdemque sorores; 
item Maria Magdalena, et Maria Jacobi, Marthà et 


CONSTITUTIONES APOSTOLJCAE..—LIB. Ill. 


τῆς μητρὸς ἡ προσηγορίᾳ 
«πεφώρατο * καθάπερ xa 
ταύτην οἱ Πνεύματι Θεοῦ 
λαλοῦντες Πατέρες ἐφώ- 
ρᾶσαν ἅγιοι. “ὅθεν χαὶ 
εὐχληρίαν ἄλλην, 307 
πάσης εὐχληρίας 
redet xa μείζονα. 
Αὕτη δὲ ἣν ἡ τῆς τεχού- 
σης Μητρὸς ,ἀδελφόθεος 


εὔχλεια. il 
τὸν μέγαν [orae 
σασα͵ τοῦ μὲν Ἰωσὴφ θυ- 


γάτηρ ἐγένετο, ὃς τοῦ 
πάντων ἡμῶν Toros 
Χριστοῦ πατὴρ ἐνομίτε- 
πο, ὡς ὁ πάνσοφος Λουχᾶς 
Dye ἐν τὸ ue 
|v πα’ 
χαὶ πράγματι  ἐποὶ dO 
τὴν ἀλήθὼς θεοτόκὸν καὶ 
Δεἰπάρθενον Μητέρα τοῦ 
Xuplou τὸ σύνολον ἔγνω- 


8 ἀχρήγτον καὶ 
παρθενικῆς αὐτὴν ἀπεγύ- 
νωσε 24 Sube ta 


Χριστοῦ καὶ χληθέντος àv 
τὰς ζω πατρὸς 
& 40k τὸν 


λεσεν, ἵνα ὡς 
Χριστὸν Ἰκετεύσειεν. 


"769 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ T. 


"Ott οὐ γυναῖκας διδάσκειν, ἀπρεπὲς γάρ" 
μα αλ γυγαῖκες εἴποντο τῷ Κυρίῳ. 


A 


Οὐκ ἐπιτρέπομεν οὖν γυναῖχας διδάσχειν ἐν ἐχ- 
χλησίᾳ, ἀλλὰ μόνον προσεύχεσθαι, καὶ τῶν διδασκά- 
λων ἐπαχούειν. Καὶ γὰρ αὐτὸς ὁ διδάσχαλος ἡμῶν 
καὶ Κύριος Ἰησοῦς ἡμᾶς τοὺς δώδεχα πέμψας μα- 
θητεῦσαι τὸν λαὸν καὶ τὰ ἔθνη, γυναῖχας οὐδαμοῦ 
ἐξαπέστειλεν εἰς τὸ κήρυγμα’ χαίτοι οὐκ ἀπορῶν" 
συνῆν γὰρ ἡμῖν ἥτε Μήτηρ τοῦ Κυρίου xal αἱ 
ἀδελφαὶ αὐτοῦ (59) ἔτι δὲ Μαρία ἡ Μανδα- 


9! E Cor. xiv, 34. 


M 


VARIORUM NOTE. 


pertum est : quemadmo- 
dum etiam qui Spiritu 
Dei locuti sunt. sancti Pa- 
tres agnoverunt, Ideoque 
et aliam bonam soriem 
sorte omri prospera sor- 
lis multo meliorem "ac 
majorem. Hec autem erat 
Matris que: peperit, ut s0- 
roris Dei gloria. Etenim 
Salome que magnum 
Joannem genuit, erat filia. 
Josephi, qui omnium πος 
strum. Salvatoris. Christ 
pater. existimabatur : si- 
cuti sapientissimus Lucas 
reiulit (Luc. ui, 25). Ne- 


que enim pater re vera 
erat : loquidem nec 
veré Genitricem. ac 
semper inem Mairem 
Domini ullatenus cogno- 
vit, a&t eam immaculata 
virginalique gratia priva- 
vit. ܐܪܡܐ‎ ettam. Salome 
Jacobi, Jose, Jude, et 


Simeonis, necnon Marice 


Dewn, preclare appel- ܐ‎ 


lant, et nomine tenus nec 
πίτα illos ea dignituie 
ernani: quia plane pro- 
creati aunt ab eo qui pater. 


te (Luc. 11, 49). »‏ ܡܪܟ 


Et post pauca :Ut Sa- 


lomen novam Saram Ze- Yao; 


bederus in mediumvocavit, 
ianquam soror Cári- 
sto supplicaret. 


dam de Belome uxore Zébedzi, mstro Jacobi 


489) Αἱ ἀδελραὶ αὐτοῦ. Sorores Domini, hoc est B 
illius, aut Josephi filie ex priore conjugio, 
Hieronymo impugnanti Helvidium , cap. € , sunt 
innumerz : quia (opinor) in Novo Testamento nec 
numerantur, nec nominantur, Matth. xnr, B6; 
Marc. vj, ὅ. Filias Josephi Epiphanius heresi 78, 
cap. 8 et 9, duas fácit, appellatque Mariam et Sa- 
lomen ; ut et refertur in Anastasii Antiocheni que- 
sHone 153. Quanquam ms. liber Bibliothecz He- 
fie 7150, in Anastasiano loco, qui illic subnectitur 
interpretationi Chrysostomi ad Joannem, exhibet, 
Μάρθα καὶ Μαρία, non ἡ Μαρία xa ἡ Σαλώμη. 
uod adnotavi:.cum propter Hippolyti Thebani 
TON Md νὰ ο filias, τὶ Ag Ἐ. η 

καὶ τὴν αν, 99] ris impressis, tom. 

lectionis Henrici Canisii, et in Bibliothecze 
Regire mss. 1026, 2442, nam in ejusdem Bibliothecos 
licibus 750, 9574, 2004, necnon in illo Thuane 
eujus memini ad Pastoris lib. ri, Sim, 9, cap. 16, 

itemque in Vindobonensi ex Lambecio, lib. πὶ, C 
€. 46, pro Μάρθαν leger Θάμαρ, quemadmodum 
in pseudo-Hippolyto ortoenal apu Nicephorum 
Hist, Eccl., lib. n, cap. 5) Jegeinfra hic fragmen- 
tum Chrysostomo ascriptum ) : jun propter infide- 
Ens ܡܫ ܠ‎ ab :ܨ‎ ἂν ο, 
ἡγοῦ cap. 99: Τοῦ Ἰωάννου λέγοντος ιν 
abi Nagios τῆς Μητρὸς τοῦ Ein ܗ‎ 
. πῶς τοῦτο οἱ ; Cum Joannes 
Ue ολοι ܡܫ ܘܕܐ ܒܚ‎ Μαιγὶε Domini 
vestri ; qui fit, at vos idem won dicatis ? οὐ]εοιίφιιεπη, 
luquam, ortam fortassis eliam ex fania Marthe 
imus, confuse cum Martha sorore el Lazari et 
Marise unctricis; Sed Ancorail cap. 60, idem Epi- 
phanius, retenta Salome, Annam loco Marix sub- 
stituit : nisi si erratum est librariorum, qui Mariam 
in Ánnam mutaverint; quemadmodum Josem fra- 
trem Christi eodem loci transformarunt in Josn- 


ibus confirmatur 
vulgata lectio Ancorati, οἱ Ànn nomen, — 8 
που Sopnronu sanctissimi ar- 
mijtasi, ἐξ encomio ἐ6π- 
εἰς τὸν ον, οὐ Joannis theologi et 
ην, 95 3 - Mia edad 
, οἱ » : Joan- 
y Tndrric ܘ‎ που reed ina 
^ ¢ )ܘܘܘܐ‎ εἴπ erat 
t'Er ἀρχῇ ἣν ὁ Λό- Verbum.» 
ܐ‎ 
Καὶ μεθ’ ἕτερα" Et post alia: 
. Ζεδεδᾳίου )ܦܧܐܐܐ‎ ἢ. i 
παῖς καὶ Σαλώι epa ܐܦܘܪܘܐ‎ at Fredy Hoc 


ἔλαμψεν. Αὕτη γὰρ xai quippenemen matris com- 


πι S. CLEMENTIS T ROM. PONT. OPERÁ DÜURBIA. T 

Maria sorores. Lazari, Salome. et alie quadem, A ληγὴ καὶ Μαρία ἡ “Ἰακώδω, καὶ Μάρθα xai 
YARIORUM NOTAE. . - 

ei Joannis (nequo emi adbzrendum opinoniNice- Mariam Jacobi Mi 

Im E AER ; dicendumque potius-cum Boda, 


ifiunt.vulgo : ridicule enim. Huymo‏ ,ܘ 
Hist. eccl., i y‏ 


Simeon Magister et Logothiela in Ghro- 


Urnguentiferms mulictes. 
em. [werunt, Moria 


i5 mortui, Eademque ^ gepi, 
agdalese, de qua. ejecit ἀφ' 


Es 55, si verba illius ita legantur: Μαρίᾳ θυγα- Christus. septem. demo- 
τρὶ μὲν τοῦ mee Ἰωσὴφ, ἐκ τῆς δὲ τοῦ .ܘܡ ܨ‎ Εἰ Salome οὐαιοιτία, 
0 [oss , ἄπαιδος τεθνηκότος αὐτῷ γεννη- Ei maler filiorum: Zebe- 
είσῃ, vel sic: "Ex Κλωπᾶ δὲ τῆς τοῦ ἀδελφοῦ τῆς γν- ܗܠܐ‎ Et Maria, mater 
vail. Vulgo, ἐκ Κλωπᾶδὲ τῆς uto Aqui γοναὶ ; quidem Jücobi Mineri 
quasi Cleopha femina fuerit, uxor fratris Josephi : wzor ewiém Jedar fratris. 
cum a Nicephoro lib. rt, cap. 9 et 46, diserte Cleo- — mini, Et mater Jouez 
t4 viragnoscátur, εἰ Josephi frater, Variat tamen — ea vero &lia erai Salomes 
in nürratione -Nicephorus. .Nam lib. in, cap. 46, 


4 γυνὴ fiis poo Ko A T 
k ἧς “Μητρὸς τοῦ 
"Κυρίου Μαρία ἡ τοῦ Κλω- 
ܘܕ‎ Aliis filia uxor Alpheiy mate MAE Ed 
. ܚ‎ r ܝ :ܕ‎ 
ܕ‎ prn gri seu Minoris , Josephi M abd KA. ܕ‎ 


five δοφείίς, Simonis δὲ Jude, neenon sororum. 
Nonnuliis ܘܐܬܐ‎ -nauralis Joachimi, legalie Cleophis. 
Ma. prexer interpretem Joannis méx citaudum , C 
αι "Thebanus jn Chronico opere, lib. leg. 


- Maria extem Cleopha, 


Preterea quz dicuntur dua filis Josephi. nemind 
νὰ ܠ‎ ας 8 ܘܬ‎ p» 2 
18161 qui ur in- ο ܐܠܐ‎ i. 
£ - 
Joainis Chysostomi, ex 


Mapla δὲ ἢ τοῦ Κλω- Ἰωάννου τοῦ Χρυσόστό» 


Μαρίαν" ὡς εἶναι τήν τε 
Μαβίαν τοῦ oed xa 
Μαρίαν τὴν Θεοτόκον, à» 
δελφὰς ἐκ. δύο μητέροϊν, 


duabus matribus, ex uno 
autem patre. Habuit porro 
Jowphus ex priore sua 
conjuge duas filias, Esthe- 


)setis ma- 


πᾶ, ἡ ἀδελφὴ τῆς Μητρὸς ποτοῦ Matris Domini inerpretalione ܕ ܢܦܬܐ‎ ἐκ τῆς ἑρμηνείας 
di duo, MISES pellata, Sie ventus n gelii Joannis, qua di» . τοῦ ey Eo 
ρενοµένη. Εὐρίσχεται ἐν exemplaribus beatorum , ܝ‎ ; αγγελίου τῆς λεγούσης. 
τοῖς ἀντι, τῶν ἐρ- ܘܡܘ ܘܕܘܐ‎ «βιαϑαπὶ juxta cracom 1.- Ἑστήχεισακ παρὰ tà 
ܐ‎ Y ρων rum Péirumeidoctorum, ἐμ, ܕܐܐ‎ ejus; εἰ το- σταυρῷ τοῦ ܣ‎ : 
τὸ iile iai wd acrus Séfiphasin- ¬ ror marié s Me E. αὐτοῦ, wal 
τέρων καὶ ܝܘ ܕܡܠ ܘܘܗ‎ [λα φαοά οί 6 ܐ‎ 1 ὴ τῆς, 
τῶς" ὅτι ὁ καὶ 6 ܘܡ‎ eijUuetis Jookim. "ἢ αὑτοῦ Μαρία ἡ τοῦ 
δίκαιος Ἰωαχεὶμ mani (ratras (aerint.Cum. Κλωπᾶ, καὶ Μαρία ἡ 
ὑπῆρχον γνήσιοι. Τοῦ autem (ευρλαί wzorem ܝ‎ ἡ. 
Κλωπᾶ οὖν γέγαμηκότος, duisi, ܘܘ‎ sime prole — Necesse )ܘܘ‎ μα ἀδ τὸ "Aya: αν ζητῆσαι πε: 
καὶ ἀτέχνου τι ouy- πιόγίωμε ἐκεί, ܠܐܬܘ‎ He- ῥπρμίτετε, Iste enim Cleo- ¬ ܐܦ‎ τούτον. Θῦτος 1ὰρ ὁ 
ws Ἰωακεὶμ κατὰ τῶν bra more .cüm phas [rater erat Joakimj, ܝ‎ 
ܐ ܐ‎ Marie. 5 χεὶμ τοῦ πατ ܕܚ‎ 
σας μετὰ τῆς τοῦ ἀδελφοῦ genwil Mariam. Ea quo p *i2orem duzit nomine Απ- τόχου Μαρίας" ἔγημεν δὲ 
αὐτοῦ γυναικὸς, ἐγέννησε lempore illa ταίΐοια, in mam,et morimus est αὐε- γυγαῖχα din ἔλνναν, 
τὴν Μαρίαν. Ἔχτοτε οὖν spomsam accepit Annam liberis. Volens autem. καὶ ἐτελεύτησεν, ἅπαις. 
καταλιπὼν αὐτὴν, ἔμνη- fiam Malihamis saver- ܗܬܘ‎ suscitare semen θέλω. Ἰωακεὶμ ἀνα- 
στεύφατο "Avyzv τὴν θυ- dolis, de qua suscepit [ratri'suo, accepit Annam στῆσαι σπέρμα τῷ ἀδελ- 
Ὑατέρα Ματθὰν τοῦ ἰε- sanctissimam Deiparam. — wzorem (ratris aui, ei ut φῷ αὐτοῦ, ἔγημεν "Avvav 
Blue, ἐξ ἧς ἐγέννησε τὴν Vocatur itaque Maria  myit οἱ filiam nomine Ma- κα ναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ 
Ῥεοτόχον. Ka- Cleophe, seror Matris ία, quam Evangelista αἱ «καὶ ἔτοχεν αὐτῷ 
λεῖται οὖν ἡ Μαρία 5o  Domimi; wipote ‫ — commemorat aram θυγατὲ ὀνόματι  Ma- 
1 τῆς Mn. dum maturam quidem — CLophas. Postea Joakimus ρίαν, ἦν 6 Εἰ ܡܚ‎ 
πρὸς τοῦ Κυρίου, ὡς κατὰ prognata Joakimo, ecun- φἰάμμα factus secundam ἱνημογεύει Μάρίαν τοῦ 
φύσιν μὰν ἐξ Ἰωακεὶμ dum ܕ‎ sanctam legna Εἶτα χηριύσαν- 
pue σα, κατὰ yápiv audiens filia Cleophz. Annam, et procreavit Dei τος τοῦ Ἰωαχεὶμ, ἔγή 
τοῦ ϑυγάτηρ Genitricem Mariam: adeo tx δευτέρου τὴν ἁγίαν [8]. 
ἀχούουσα. ut Maria Cleopke εἰ Να- παρθένον " τὴν] "Ανναν, 
Minus commode, tum qui Mariam Cleophe cum — ria Deipara sint sorores € καὶ ἔτεχεν Θευτόχον 


Satome confundunt ; tum qui unam Mariam in duas 
aut tres partiuntur : duag, Mariam C.sophie mater- 
teram. Domini, et Mariam Jacobi ac 
trenr:tes, Mariam Cleophie, Mariam Jacobi, et 


τ 


CONSTITUTIONES XPOSTOLICUE. LIB. III. 


s ` 


Μαρία (40) αἱ ἀδελφαὶ Λαζάρου, Σαλώμη, καὶ ἕτεραξ A Sane si conveniens fuisset mulieribus 4006: 
VARIORUM NOTE. 


ὄνομα τῆς γοναιχὸς τού- 


ὯΔ πέρα Mel τά 


νατον αὐτῆς μνηστεύεται 
᾿Ἰωσὴφ τὴν Θεοτάκον Μα: 
ρίαν, κατὰ τὸ μητριχὸν 
© χαταγομένην ài 
ἰατθὰν τοῦ ἱερέως, x 
αὐτοῦ ἀπὸ Σολομῶντος τοῦ 
υἱοῦ Δαδὶδ κατατοµένουι 
ὡς ld τὸ χατὰ ἀντ τὴ 
αγγέλιον γενει i. 
Οὗτος γὰρ ὁ Ματθὰν τρεῖς 
γυναῖχας (deest in 
θυγατέρας ἐχ. Μα- 
ρίας τῆς γυναιχὸς αὐτοῦ, 
ὧν τὰ ὀνόματα Μαρία, 
ΣΕ Ἡ οὖν ܗ‎ 
a γεννᾷ Σαλώμην τὴν 
Dire 
ν Ἐλισάδετ τὴν 
πόνο τοῦ | 
"Άννα: |y παν- 
draw Θες ήκον Magiey 
ἐν Βηθλεὲμ, τῆς χατὰ τὸ 
ὄνομα τῆς μάμμης xat 
θείας ἐπιχληθείσης Μα- 


LE δα 
ܘ ܡ ܣ‎ 
ἝἊννης, ἐξαδέλφην δὲ Ὡς 


Θεοτόχου: Κυροῦντος τὰ 
ἑκάτερα τοῦ Εὐαγγελίου * 
διὰ τὸ μὲν «odd vost γένος 
xal σαρχικὺν τοῦ Χρι- 


δὲ τὸ μητρῷον ᾿Ιδοὰ, 
φησὶ, ܡܝ ܐܳܬ‎ ἡ 
ܗ‎ p σου. Ὧν ἕνε- 


χε συγχαταθά- 
+ 

", εἰς τοὺς αἰῶνας. 
1 bias 
rd Hippolyti Tbe- 
"E 2 


οὖσα, αἱ 
[Bc] τέσσαρας 16 
καὶ 


DR τὴν 


ΩΝ ὁ Σωτὴρ θεῖος ἦν Ἰω- 


άννου, ὡς ἀδελφὸς τῆς 
Σαλώμης τῆς θυγατρὸς 
Ἰωσήφ. Cor. 


< (40) Μάρθα καὶ Μαρία, Distinguunt quoque Ma- 


Yide Hippolytum Thebanum in Chronico, et confer. Nicephorum, Hist. Eccl. lib. ,ܐܐ‎ cap. ὅ. 
Apud Nieephorum z4 in Andrea Cretensi minus bene zí*. Hippolytus 'Thebanus in Mss. Σοδή, χωδή, ܠܬ‎ 


ܨܥ 


juoque ex Chronico 
Bani phe ms. Regio 


Nomen autem mulieris 
Josephi , Salome, non 
quidem illa obstetriz, sed 
alia. Post hujus mortem 
Josephus fit.sponsus Dei- 
pare Ματία, (πα ex ma- 
terno genere originem du- 
cebat a Matthane. sacer- 
dote ; sicut Josephus a Sa- 
lomone flio Davidis de- 
scendebat, quemadmodum 
ait Evangeitum secundum. 
Lucam (cap. wn) in Genea- 
logia. imi, Nam is 


parit Elisabetham matrem 
Joannis Baptiste : Anna 
απίεήι enititur sanclissi- 
mam Dei Genitricem Ma- 
riam in Bethlehem ; Ma- 
ria videlicet appellata de 
nomine avg εἰ materie- 
re. lia ut Elisabetha sit 
Άνπα ex sorore meptis, 
Deipare vero éonsobrina. 
Firmal porro utraque E 
vangelium. Nam propler 
paternum vt canna, hri- 
sli genus, dicit : « Erat 
Jesus incipiens quasi an- 
norum iriginta ; filius au- 
tem pulabatwr Josephi", 

mi fuit Helis ܕ‎ qui [uit 

'atihanis, Luc. nt, 25.» 
Propter maternum. vero 
git: « Ecce ei. Elisabeih 
cognata tua, Luc. 1, 56. » 
Quorum gratia gloria sit 
demissioni et condescensui. 
Christi Dei nostri, inse 
eula. Amen. 


Hac 


Sanctissimus aufem pa- 
triarcha Hierosolymorum. 
magnus Sophronius enco- 
mio celebrans Joannem 
Evangelistam, docet Ec- 
clesiam Dei, quod" pater 
Theologi. επι .Zebe- 
dews, maler vero illius 
Salome, pus. filia Jose- 
phi: qui Josephus - 
tuor habuit brat fas 
tres ;- quidem, Ja- 
pe Simone; EN 
εἰ Joi wm; filias wero, 
Esther, Marlham, εἰ Sa- 
lomem, que wit uxor 

i, mater autem 
Joannis. flic Salvator 
erat. Joatnis' avunculus, 
2 frater. Salomes 

lie Josephi. 


ἑνὸς δὲ πατρός. Ἔσχεν δὲ ram, et Thamaram j ni- 
kx τῆς πρώην γυναικὸς mirum ez Salome uxore 
αὐτοῦ ܗ‫‎ υγατέρας, 0 t Μάρθαν), dx ἢ 
πε Ἐ καὶ | θάμαρ [1]. T) " τῆς 
γυναυὸς icol ܢܘܐ‎ , 


alio ms. pariter Πορίο, num. 2216, et'in‏ ܙܐ ܐܬ 
Metaphrastis Chronico inedito ejusdem Bibliotheco‏ 
tod. , Esther et Thamar una sorore augentur,‏ 
videlicet Salome : Εὕρομεν ἐν τοῖς ὑπομνήματι τοῦ‏ 
αγίου ῥονίου, elc., καὶ προστίθησιν, ὅτι ἀνεψιὸς‏ 
b ὁ Θεολόγος Ἰωάννης τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ‏ 
ζριστοῦ τὸ χατὰ σάρχα. 'O γὰρ Ἰωσὴφ ὁ μνήστωρ‏ 


ς παρθένου τέσσαρας υἱοὺς ἔσχεν ἐν τῆς βιωτικῆς 
αὐτοῦ ος, Ἰάχωθδον, Σίμωνα [ms, $574, pul 
μεῶνα], Ἰούδαν, καὶ Ἰωσῆ, χαὶ τρεῖς θυγατέρας, B 


ν τε CE. καὶ τὴν 8ágaolid. cod. Μάρθαν,υἱ 
Seo Een ܐ‎ im Joannem], καὶ 9 [τὴν E 


ν ώμην, ὁμώνυμον τῇ μητρὶ, ἣν δὴ καὶ ἐξέδοτο 
pues » ± γάμον τῷ 26668)" μεθ ἧς 
ἔτεχεν E Ζεδεδαῖος Ἰάκωθον, καὶ τὸν Εὐαγγελιστὴν 


Ἰωάννην. Hoc est : Invenimus in libris B. Sophro- 
nii, etc, Et addit, quod. Joannes Theologus erat se- 
cundum carmem consobrinus Servatoris nosiri Jesu 
Christi. Nam Josephus sponsus Virginis quatuor fi- 
lios stiscepit ez zore aua communis vile socia, Ja- 
cobum, Simonem , Judam , et Josem, tresque filias , 

stheraim, Thamaram, εἰ tertiam. Salomen, miatri 
tognominém : hancque Josephus pater.in mairi- 
monium iradidit Zebedaro, qui cum tlla genuit J'aco- 
μην et Joawmem Evangelistam. Vid. Lambecium 
Biblioth. Cesarem lib. n, c. 53. Atque in numero 
ternario, praier Sophronium Hierosolymitanum 
xupra citatum, aé Theophylacium, concordat etiam 
Cosmas Vestiarius, cujus locum desumpsi e mss. 
vodicib. 750, 2575, jam memoratis, ac in graliam 
quorumdam lectorum interprétatus sum. 

Τοῦ μακαρίου Κοσμᾶ Β. Cosme Vestitoris, 


τοῦ Βεστίτωρος ἐκ τοῦ ec £ncomio in justos Jou- 
&qxoplou τοῦ εἰς τοὺς kimum et Aunam; cujus 


δικαίους Ἰωαχεὶμ καὶ principium : « Hesterna 
Ἄνναν" ἀρχὴ die, Βεῖρατιδ Natale ac 
« Ἦ χθὲς τῆς laetius Festum. » Post. pauca : 

νέθλια xdi πανήγυρις.» «Vere enün Languam di- 
dues ὀλίγα" cA] ὥς γὰρ prefiniti sunt. Justi 
ὡς ἄξιοι mj σαν eipari parentes, wt 


clem 


Chriue we séeundwm carnem. 
cognati j 'entur 
ܥܡܕ 5 ܐ ܗܘ‎ 
io, inquam, ac sacerds- 
lali, houoratentur. Uiro- 


οἱ δίκαιοι τῆς 


πιχοῦ, τιμηθῆναι. Ἐξ siquidem se jactat Dei 
" ܢ‎ σε- duris: cum ab initio 
μνολογεῖται , ἐπιμίχτων due fribus variis modis Ὁ 
κῶν δύο φυλῶν ἀπ᾽ ἀρχῆς infer se misceri solerent ; 


unde et postea in Dei ge-. 
nitriciá parentibus «x 
miste sunt, πο in mo- 
dum: (3) Zacharias Joan-- 


qe οὕτως. οκ u 

-mathp- Ἰωάννου ἁδελ- mis paler fratrem habuit 
φὸν ἔσχε αυνιερέα ώς juxia m sacerdoten , 
μενον αἴαν τει τοῦ nomine Aggawm, qui ante 
τετελεὶ ins. ܝ‎ eum e sid dicent, πι- 


jus Aggei filiam. matri-‏ ܇ 


monio-sibi copulavit Jose- 
phus faber; atque de-ea 
suscepit. , matuor filios , 
iresque filtas : quo. ex.nu-. 
πιετο unus fuit Jucobus, 
qui-cognominatus est fra- 


Ver Bomini, primus Hie- 


rosolymorum — episcopus. 


τοῦ ܗ‎ θυγατέρα 
πι γάμον ἠγάγετο Ἰω- 

ὁ τέχτων, ἐξ ἧς ἐ- 

νησεν τέσσαρας υἱοὺς 
χαὶ τρεῖς θυγατέρας" ὧν 
εἷς ἣν Ἰάχωδος ὁ ἐπιχλη- 
θεὶς ἀδελφὸς τοῦ Κυρίου, 


πα τὸ‏ ܗܘ 
0 


T 


8. CLENENTIS ROM, POST. OPERA DUBIA... 


ܡ 


ipse primus eas jussisset nobiscum: populum {π- A τινες (44). Εἰ γὰρ ἣν ἀναγχαϊον γυναιξὶ διδάσχειν αὐτὸς 


ἂν ἐχέλευσε πρῶτος χαὶ ταύταις σὺν ἡμῖν κατηχεῖν τὸν 
λαόν. ΕἸ γὰρ χεφαλὴ γυναικὸς ὁ ἀνὴρ", οὐκ ἔστι δίκαιον. 
τὸ λοιπὸν σῶμα τῆς χεφαλῆς ἐξάρχειν. Γγωριζέτω (42) 
οὖν ἡ χήρα, ὅτι θυσιαστήριόν ἐστι θεοῦ, καὶ χαθήσθω 
ἐν τῇ οἰκίᾳ αὐτῆς" μὴ μετά τινος προφάσεως ἐν ταῖς. 
τῶν πιστῶν οἰκίαις ἐπὶ τῷ λαμδάνειν εἰσπορευομένη" 
οὐδὲ γάρ ποτε τὸ θυσιαστήριον τοῦ Θεοῦ περετρέχει, 
ἀλλ᾽ ἐν ἑνὶ τόπῳ ἵδρυται" ὑπαρχέτω οὖν καὶ ἡ παρ- 
θένος καὶ ἡ χήρα μὴ περιτρέχουσα, ἢ ῥεμθομένη 
κατὰ τὰς τῶν ἀλλοτρίων οἰκίας" ὅτι ῥεμβοὶ xa ἀναι- 
δεῖς (43), χαὶ αἱ τοιαῦται οὐχ ἡσυχάζουσι τοὺς πόδας 
ἐν ἐνὶ τόπῳ, διά τὸ μὴ χήρας, ἀλλὰ πήρας αὐτὰς 
ὑπάρχειν, ἑτοίμους εἰς τὸ λαμδάνειν, φλυάρους, wa- 
ταλάλους, μαχοσυμδούλους, ἀναιδεῖς, ἀναισχύντους" 
αἵτινες τοιαῦται ὑπάρχουσαι, οὖχ ἄξιαι τοῦ, χαλέ-: 
σαντος τυγχάνουσιν. Οὐ γὰρ ἐπὶ τὸ χοινὸν τῆς σννα-- 
γωγῆς ἀνάπαυμα ἐν τῇ Κυριαχῇ (44) καταντῶσιν, 


struere, Si enim [£ capui mulieris censetur **, 
quum non est capiti preesse reliquum corpus. 
εν tial ergo vidua se Dei aliare esse, et domi &us 
sedeat, nec ullo prztextu in domos fidelium aliquid 
acceptura ingrediatur; nuhquam enim altare Dei 
circumambulat, sed uno in loco flgitur. Itaque et 
wirgo et vidua ne cireumcurset, aut per alienas 
domos. vagentur : quia vaga, et impudentes , et 
tales, pedes in uno loco non continent **, ee quod 
non viduz, sed viduli sunt, ad accipiendum faci- 
les, vaniloquz , maledice, rixarum consultrices , 
impudentes, inverecundg; quie cum tales sint, in- 
dignas se exhibent vocatore suo. Non enim ad com- 
-munem congregationis stationem in Dominica con- 
veniunt, ut ii qui vigilantes sunt; sed aut dormi- 
Tant, aut garriunt, aut lenocinantur, aut petunt , 
aut alios in captivitatem agunt, et ad diabolum 


5. 10ος. xi, ὅ, * 1. Polycarpum, cap. 4; Pseudo-lgnat.'ad Tars. 9; 1. Ignot. intérpol. ad Phi-. 


lad, 4. Prov, vit, 14. 


^ VARIORUM NOTAE. 
iam &ororem Marthz et Lazari a Maria Magdalena, ia post biduum Pascha τὸ εἰπεῖν τὸν Κύριον, Ο- 
ex qua Dominus septem dzmonia ejecit, Joannes 1, » subdit quod in ܚܬܐ‎ Baxe ὅτι μετὰ δύο ἡμό- 
"Thessalonicensis sub fem orationis de Dominica —thamia in domo Simonis τὸ Πάσχα viveriu, 
resurrectione, et εντ ad Joan. xix, 25, leprosi, mulier fuderit ἐπάγει ὅτι ἐν οἰκίᾳ Xijuo- 
necnon Nicephorus in hís versibus : ` &ngwenium super capwi νος τοῦ λεπροῦ, 5 


Doinini, non autem pedes 
unzerit, ut Maria, Mar- 
€us (cap. xiv, 5) autem 
tonsonans cum Matthaeo 


rt: & Phariseo quodani 
fnisse. invitatum  bomi- 


ἄλλαι το πολλαὶ μὴ 
Unicam.mulierem a 


juinam yere, nunc ἐπέχω. 9 enim ab evange- μην ad Vere t d κχεκληκέναέ λέγει τὸν Κύς 
itis referuntur, duas insinuant: Possunt tamen de í ab hypocrisi frau m ὃς καὶ τῆς δολερᾶς 
"una explicari : ex qua dux {ασια fuerint: βίους ex ἰδήϊα, δὲ ab is ܨܬ ܐ‎ xat ἀπιστίας 
wma Magdalena duas: etez ung muliere δὲν non erat. Nos igitur. 6% ّ xvo. Ἡμεῖς 
quie-Domiaem ܘܠ ,ܫܤ ܙ‎ wine appo- ܡܐ‎ ens ܝ ܘܦܡܬ݀‎ μὲν οὖν, τρία εἶναι τὰ 
mama 6 me, codice not ita pridem Mazarinianz, nunc — mus. Πε vero αώτεα lin- γύναια, οἱ Ὁ 
Wegim Bibliothece , testimonium - {1514 )16 Severi; — gue e! mazime 2 ργαάἰσα- duoi «hv η) 
2. Latine tantum: ac, imperfecte, atque sub emen- — dus Pater, orbis Ms πανεύφημος πατὴρ, ὁ τῆς 
do nomine Servii exs4at ia Caítna ܕ‎ δά c.v; iir με ܐ‎ οἰκου] ς μέγας 
i ifficultatum, binas asse- xt ὺς τῶ 
(LL, ܗܬ ܡ ܕܪܡ‎ 0 τ, dmi ες ώρα 
ܐܗܬ‎ οἱ κος Eó- — Cum qustwor Eetigo- ܨܡ‎ eem quidem cujus ἃ lomus), ܘܠܠ‎ ταύτας τὰς 
αγγελισταὶ μύρῳ ὑπὸ listo: a muliere Dominum ܕܙܘ ܕܘܬ ܘܨܘ‎ Wero ܦܬ‎ Ὑυναῖχας εἶναί ܐ‎ 
ναικὸς Ἠλεῖφθαι τὸν Κύ- unguento perunctum fui.- jus mentio fi a ܐܪܬܐ‎ : μὲν τὴν παρὰ τῷ * 
eov s κονιάκ παασταλάν ας τῇ οι magis credendum. sue παρὰ τοῖς 
Νίξων τοίνυν ἐχὼ τῷ ᾱ- Ego quidem intente re- ὧν. : Set χαὶ μᾶλλον πεν- 
ܐ‎ τῶν story apiciens did exocium. ܘܬܐ‎ dn κ " ܡ‎ 7 
ἱμμάτων , τι εἶναι ܡܘܬ‎ Scripturarum, αἱ δτεραί τινες. Inter ria mater 
ܕ ܗ‎ catligo [visae ܢ ܡܵܡܡ‎ — Re; si amdunus % haniut Üenari hetesi 
^ Tes, ex personarum qua- /78, S3. ἐδ, ek Brera 79, 25.9, ex apes memorie, 
ܬܠܬ ܚ‎ οἱ "1 
( ^ «.la cod, ahiiquiore Mc ܐܘܐ‎ 
cap.Xt, rap. 1, com hác inscriptione : Ὅτι αἱ ܐܐܐ‎ pena 
item. Ye ܗ‎ ὀφείλονδιν Ἐπ πῳδόδους. ܢ‎ 
πατταῖ, 5) Ῥὲμθοὶ καἰ, ܐܬܐܬܘ‎ in sitéro cod. et 
Perito. in $eqq. καὶ αἱ τοιαῦται. 


(M) Ἐν σῇ ἀζυριάκῇ. Abus ως ܘܐ‎ altero 
ܘ‎ M - 


718 


CONSTITUTIONES APOSTOLIC/E.—LIB, Hi. 


πὶ 


ὡς οἱ ἐγρηγορότες" ἀλλ᾽ ἢ νυστάζουσιν, ἢ φλυαροῦ- A adducunt, non sinentes in Domino esse sttentos , 


imo efficientes ut tales exeant quales intrarunt , 
nempe vacui, eo quod non audierint illos qui vel 
docent, vel legunt. verbum Domini. Nam de hu- 


"jusmodi lsaias propheta dicit : « Auditu audietis , 


et non intelligetis; et videntes videbitis, et. non. 
scietis : incrassatum est enim cor populi bujus **, » 


σιν, ἢ βαστροπεύουσιν (45), ἢ αἰτοῦσιν, ἢ ἑτέρους ` 


αἰχμαλωτίζουσιν, προσάγοντες τῷ πονηρῷ, οὐκ 
ἑῶντες αὐτοὺς νήφειν ἐν Κυρίῳ, ἀλλὰ παρασχευά- 
ζοντες τοιούτους αὐτοὺς ἐξιέναι οἷοι καὶ εἰσίασι, διά- 
κενοι διὰ τὸ μὴ ἀκούειν τῶν διδασχόντω' ἣ τῶν ἀναγι- 
νωσχόντων τὸν τοῦ Κυρίου λόγον. Περὶ γὰρ τῶν τοιού- 


τῶν καὶ Ἡσαΐας ὁ προφήτης λέγει" « Ἀκοῇ ἀκούσετε, καὶ οὐ pd συνῆτε" καὶ βλέποντες βλέψετε, καὶ οὗ μὴ 


CAPUT VII. 
Quales suni falsa vidus. 
Ad eumdem ergo modam, hujusmodi vidue obtu- 
raias habent aures cordis; ne intus in tectis suis 


Έδητε ' ἐπαχύνθη γὰρ ἡ καρδία τοῦ λαοῦ τούτου (40).» 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ΄, 
ܐܝ‎ εἰσιν αἱ ψευδοχῆραι. 
Τὸν αὐτὸν οὖν τρόπον xal τῶν τοιούτων χηρῶν 
ἐχλείσθη τὰ ὦτα. τῆς καρδίας, εἰς τὸ μὴ καθεζοµέ- 


vag ἔνδον ἐν ταῖς στέγαις αὐτῶν, προσλαλεῖν τῷ Ku- — sedentes, Dominum alloquantur, sed circumcursan- 
p, ἀλλὰ περιτρεχούσας, ἐν ἐπινοίᾳ πορισμοῦ, διὰ B tes, quaestus gratia, nugas agendo, perüieiant advere 


sarii desideria. Hz igitur vidus, eum Christi altari 
mon possunt comparari. Sunt enim nonnulle vi- 
due, que inlucro omne studium suum ponunt; 
et quia impudenter petunt, ac insatiabiliter acci- 
piunt, jam multos ad largiendum segniores reddi- 
derunt: cumque oporteret, ut per animi modera- 
tionem contente essent ecclesiasticis subsidiis , 
contra circuméurrentes — concutiunt vicinorum 
domos, affatim pecuniam sihi congerendo, 
necnon acerbo fenore mutuum dant, soliusque 
mammonx curam habent; quarum Deus est cru- 
mena; que cibum ac polum omni virtuti antepo- 
munt, 3ienles : « Edamus et bibamus ; eras enim 
moriemur *'; » atque 18138 res tanquam stabiles 
putaverunt, et non tanquam fugaces. Nam in con- 
quirendis nummis exercitata, pro Jeo colit mam- 
monam, boc est, servit lucro ud Deum gra- 
tiosa esse non potest, nec religioni illius obtempe- 
rsre, cum assidue numen adire supplex nequeat, 
quandoquidem mentem et voluntatem parandis opi 
bus intentam habeat : quoniam ubi Lhesaurus, ibi 
et cor illius * : siquidem menfe volulat, quo acce- 
del capture gratia : aut quod illa quepiam, amica, 
oblita est ejus, et. quo illam aliam sermone com- 
pellare debeat. Ceterum quz talia reputat, non 
amplius orationi vacabit, sed instanti cogitationi. 
Quapropter si forte pro aliquo precari velit, non ezan- 
dielur : non enim ex toto corde, sed mane distra- 


τῶν φλυαριῶν 4", τὰ τοῦ ἀντιχειμένον ἐπιθυμήματα 
πράσσειν, Αἱ τοιαῦται οὖν χῆραι οὐ προσήρτηνται 
πῷ θυσιαστηρίῳ τοῦ Χριστοῦ. Εἰσὶ γὰρ ἔνιαιχΏραιξρ- 
γασίαν ἡγούμεναι τὸ πρᾶγμα" xal ἐξ ὧν ἀναισχύν- 
πως αἰτοῦσι καὶ ἀπλήστως λαμδάνουσιν, ἤδη καὶ 
ὀχνηροτέρους τοὺς πολλοὺς πρὸς τὸ διδόναι κατέστη- 
σαν" δέον γὰρ αὐτὰς ἀρχεῖσθαι τοῖς ἐχχλησιαστιχοῖς 
διὰ μετριότητα γνώμης, ἐκ τῶν ἐναντίων, ἔμπερι- 
τρέχουσαι (41) τοὺς τῶν πλησίων "5 οἴχους διασείου- 
σιν, εὐπορίαν χρημάτων ἑαυταῖς ἐπισωρεύουσαι (48), 
καὶ ἐπὶ πικροῖς τόχοις δανείζουσι, καὶ μόνου τοῦ μαμ-- 
Κωνᾶ φροντίζουσιν: ὧν ὁ Θεὸς τὸ βαλάντιον" al τὸ 
φαγεῖν καὶ τὸ πιεῖν προχρίνουσι πάσης ἀρετῆς, λέ- 


Ὑοῦσαι" «Φάγωμεν καὶ πίωμεν, αὔριον γὰρ ἀποθνή-ᾳ 


σχομεν" ν ܐܧ‎ ὡς ἑστῶτα ταῦτα ἐλογίσαντο, καὶ οὐχ. 
ὡς φεύγοντα" ἡ γὰρ ἠσχηκυῖα περὶ τὸ χρηµατελο- 
γεῖν, ἀντὶ τοῦ Θεοῦ λατρεύει τῷ μαμμωνᾷ, τουτέστι 
Φουλεύει τῷ κέρδει" τῷ δὲ Θεῷ εὐάρεστος εἶναι οὐ 
δύναται, οὐδὲ ταῖς λατρείαις αὐτοῦ ὑπήχοος, συν- 
εχῶς οὐ δυναμένη ἐντυγχάνειν αὐτῷ, ἐπὶ τὸ ápyupo- 
λογεῖν τὸν νοῦν καὶ τὴν διάθεσιν ἔχουσα (49): ἐπείπερ 
ὅπου ὁ θησαυρὸς, ἐχεῖ καὶ ἡ καρδία αὐτῆς bv νῷ 
γὰρ δισλαµθάνει, ποῦ πορευθῇ λήμματος χάριν, ἢ 
ὅτι ἡ δεῖνα ἡ φίλη αὐτῆς ἐπιλέλησται, καὶ λόγον 
πίνα ταύτῃ προσενεγχεῖν ὀφείλει. Ἢ: δὲ τοιαῦτα λο- 
Υιζομένη, οὐχέτι τῇ προσευχῇ προσέξει, ἀλλὰ τῇ 
Ἐμπιπτούσῃ ἐννοίᾳ" διὸ χἄν ποτε θελήσῃ προσεύξα- 
σθαι ὑπέρ τινος, οὐχ εἰσαχουσθήσεται" οὐ γὰρ ἐξ ὅλης 


καρδίας προσφέρει τὴν δέησιν Κυρίῳ, ἀλλὰ μέμε- D cta, Domino offert precationem. Quo anlem Deo 


animum intendere desiderat, intra privatos parieles 
sedefis,cogitat quas ad Dominum pertinent, per 
noctem 3c diem ore nunquam cessante precem 
sinceram Deo deferens. (uemadmuihim ergo sa- 
pientissima Juditha *', pndicitie ܘ ܐܦܘܣ ܐܬܐ‎ celo- 
bris, nocte ac die Deum pro Tzraele déprecabatur ; 
ita quoque illi par vidua, iadesisenter pro. Ecclesia 


"du. xin, d2. — 5 Mab. νι, S1 


^. f, πλουσίων, divitum. 


ῥισμένῃ διανοίᾳ ἡ δὲ Θεῷ βουλομένη προσανέχειν, 
καθημένη ἔνδον, φρονεῖ τὰ τοῦ Κυρίου, νυκτὸς καὶ 
ἡμέρας ἀκαταπαύστῳ στόματι δέησιν προσφέρουσα 
εἰλικρινῆ. Ὥσπερ οὖν xal ἡ σοφωτάτη Ἴουδὴθ, μαρ- 
τυρουμένη ἐπὶ σωφροσύνῃ, νυχτὸς χαὶ ἡμέρας ἐδεῖτο 
ποῦ Θεοῦ ὑπὲρ τοῦ Ἰσραήλ᾽ οὕτως οὖν καὶ ἡ ὁμοία 
αὐτῇ χήρα ντευξιν ἀχατάπαυστον ὑπὲρτῆς Ἐκκλησίας 


1. Ίνα. γι, 9. 9 al. φλοιαριῶν. 
8. Judith ܫܐ‎ , ei xit. 1. .ܟܐ‎ ἱπίογροὶ. ad Philad. 4. 


NARIORUM NOTAE. 


ܡܗ ܐ ܐܗ ܡ ܡܐ ܡ 
»ܗܬܐ Alier codicum‏ ܝ 3[ 


7146) "Exovaa. Alter cod, ἔχει͵ vectins. Ta. 
35 


Ἀμαστροπεύουσιν. θεκιηῖ ἴῃ eodem. Cten. 
< ܗ‎ cod, addit aw τοῖς ¥ ΤΩΙ 


i stelant. 
P) "Eus edere si pice νο eiae ܝ‎ 
Pa?wor. Gn. L 


^ 8 CLÉMENTIS 1 8082 PONT. OPERA DUBIA 


t BE 


Deo supplicabi; qui exaudiet eam, quoniam im A προσοίσει Θεῷ, καὶ εἰσακούσεται αὐτῆς, διὰ τὸ τὴν διά- 


νοιαν αὐτῆς πρὸς μόνῳ τούτῳ ἠρτῆσθαι, xal μήτε πρὸς 
᾿ἀπληστίαν, μήτε πρὸς ἐπιθυμίαν πολυδάπανον ἐχχεῖ- 
σθαι" ὅτε ὀφθαλμὸς αὐτῆς ἁγνὸς, γαὶ ἡ ἀκοὴ καθαρὰ, καὶ 
αἱ χεῖρες ἀμόλυντοι, xat οἱ πόδες ἥσυχοι (50), καὶ τὸ 
στόμα οὔτε πρὸς λαιμαργίαν, οὔτε πρὸς φλυαρίαν ἔτοι- 
μον, ἀλλὰ λαλοῦν μὲν τὰ δέοντα, μεταλαμθάνον δὲ ὧν 
προσῆχε διὰ μόνην τὴν σύστασιν. θὔτωσεμνὴ xal ἀτά- 
ῥαχος ὑπάρχουσα, εὐάρεστος ἔσται τῷ Θεῷ" καὶ ἅμα 
τῷ αἰτήσασθαι αὑτήν τι, προφθάσει. αὐτὴν ἡ δόσις" 
«Ἔτι γὰρ σοῦ, φησὶ, λαλοῦντος ἐρῶ Ἰδοὺ πάρειμι.» 
Τοιαύτη δὲ οὖσα, ὑπαρχέτω ἀφιλάργυρος, ἄτυφος, 
μὴ αἰσχροκερδὴς, μὴ ἄπληστος, μὴ λίχνος" ἀλλ᾽ ἓγ- 
κρατὴς, πραεῖα, ἀτάραχος, εὐλαδὴς, αἰδήμων, καθ- 
μένη ἐν τῇ οἰχίᾳ αὐτῆς, ψάλλουσα, προσευχομένη, 
ἀναγινώσχουσα, ἀγρυπνοῦσα, νηστεύουσα, θεῷ πάν- 
ποτε προσομιλοῦσα ᾠδαῖς καὶ ὕμνοις" ἔριά το ἐχλαμδά- 
vovaa., ἑτέροις μᾶλλον ἐπιχορηγείτω, ἧπερ αὐτὴ τινος 
δεέσθω" μιμνησχομένη τῆς ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ μεμαρ- 
τυρημένης ὑπὸ τοῦ Κυρίου χήρας, ἥτις ἐλθοῦσα ἐν 
τῷ ἱερῷ, ἔδαλεν εἰς τὸ γαζοφυλάκιον τὰ δύο λεπτὰ, 
ὅπερ ἐστὶ χοδράντης" καὶ θεασάμενος αὐτὴν ὁ χαρ- 
διογνώστης Χριστὸς ὁ Κύριος ἡμῶν καὶ διδάσκαλας, 
εἶπεν. «Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὅτι αὕτη ἡ χήρα πλεῖον πάν- 
τῶν ἔδαλεν εἰς τὸ γαζοφυλάκιον: ὅτι οἱ πάντες ἐκ τοῦ 
περισσεύματος αὐτῶν ἔδαλον, αὕτη δὲ ἐκ τοῦ ὕστε- 
ρήματος ὅλον αὐτῆς τὸν βίον ὃν εἶχε. » Σεμνὰς οὖν 
δεῖ εἶναι τὰς χήρας, πειθομένας τοῖς ἐπισκόποις χαὶ 
τοῖς πρεσδυτέροις καὶ τοῖς διαχόνοις, ἔτι μὴν καὶ 


hoc solum mente alligata est, ei neque ad ἰπβαιϊα- 
tam aviditalem, neque ad sumptuosam cupiditatem 
incumbit ; atque oculus ejus esl castus, auris mun- 
da, manus impollutz, pedes quieti, os denique ne- 
que ad ingluviem, neque ad ineptias promptum ; 
sed lóquens quidem qu:e condecent, ea vero dun- 
laxat sumens quae sustentande vitz conveniunt. 
Qua sic fuerit proba, gravis ac sedata, Deo com- 
placebit ; simulque ac aliquid postulaverit, przeveniet 
eam largitio: « Adhuc enim, inquit, loquente te; 
dicam : Ecce adsum **. » ** Eadem igitur, sit divi- 
tiarum contemplrix, fastu carens, non turpi lucro 
dedita, non inexplebilis, non vorax; imo tempe- 
rans, mansueta, tranquilla, religiosa, verecunda, se- 


dens domisue, paallens, orans, legens, vigilans, jeju- B 


nans,cum Deosempercolloquens canticis et hymais. 
Lanam faciendo, aliis potius suppeditet, quan ipsa 
aliquo indigeat; memor vidue a Domino inEvangelio 
comprobat, qu:e veniens ad templum, in gazoply- 
lacium misit duo ¥ minuta , quod est quadrans ; 
at eam intuilus cordis cognitor Christus Dominus 
noster ac magisler, ait : « Amen dico vobis, quo- 
niam hec vidua plus omnibus misit in gazophyla- 
cium :quia omnes ex abundantia sua miserunt ; 
haec autem, de penuria, omnem victum suum quem 
habuit **. ܙ‎ Itaque oportet viduas honeste tatem 
agere, obedientes episcopis, presbyteris et diaconis, 
᾿ς imsuperque et diaconissis; reverentes, pudibundas, 


metuentes, non liberius vivere ac in sua esse pote- Ὁ, ταῖς διαχόνοις, εὐλαδουμένας, ἐντρεπομένας, φοδου- 


μένας, μὴ κατεξουσιαξούσας, μήτε παρὰ τὴν διατα- 
γῆν τι ποιεῖν θελούσας δίχα γνώμης τοῦ διαχόνου, 
diov τὸ πρός τινα ἀπελθούσας (81) ἐπὶ τὸ φαγεῖν 
παρ' αὐτῷ καὶ πιεῖν, 1] λαδεῖν τι παρά τινος. Εἰ δὲ 
μὴ κελευσθεῖσα ποιήσῃ ἕν τι τούτων (52), ἐπιτίμάσθω 
νηστείᾳ, T] ἀφοριζέσθω, ὡς προπετής. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ H'. 


“Ὅτι οὐ χρὴ παρὰ ἀναξίων λαμδάνειν τὴν χήραν, 
ἢ τὸν ἐπίσκοπον (35) , ἢ ἄλλον πιστόν. 


Τί γὰρ ἐπίσταται, ὁποία τίς ἐστι, παρ' ἧς λαμδάνει, 
3 ix ποταπῆς διακονίας παραδάλλε: (94) τὴν τροφὴν, 
πότερον ἐξ ἁρπαγῆς, ἢ ἑτέρας τινὸς οὐ καλῆς ἀγωγῆς; 
Οὐκ ἐπισταμένη (95) ἡ χήρα ὅτι ὑπὲρ ἑνὸς ἑχάστου 


singulis hisee rebus, quando accipiet indigne Deo. D τούτων δώσει λόγον Θεῷ, δεχομένη ἀναξίως Θεοῦ" 


οὔτε γὰρ οἱ ἱερεῖς τοιαύτης ἐχουσιασμὸν δέξονταί πο- 
τε, οἷον ἅρπαγος, ἢ πόρνης. Γέγραπται γάρ" « Οὐκ 
ἐπιθυμήσεις τὰ τοῦ (06) πλησίον" » xal* « Οὐ προσ-- 


siaté nitentes, neque citra prescriptum volentes 
quidquam facere sine diaconi voluntate ; exempli 
causa, si pergendum sit ad aliquem, ut cum eo 
manducent ac bibant, vel aliquid ab aliquo acci- 
piant. Sin vero injussa horum quidquam perpetra- 
rit, jejunio punietur aut segregetur, tanquam pro- 
terva et inconsiderans. 

. CAPUT VIII. 

Σ .‏ : ܗ 
rr ad‏ ܡܡ 

Unde enim vidua novit, qualis sit ea mulier a 

qua accipit, aut ex quonam ministerio alimentum 
apponit; utrum ex rapina, aut ex alia quapiam arte 
illicita? Nescit vidua reddituram se Deo rationem de 


Neque enim sacerdotes unquam adniltent sponta- 
nea hujusmodi mulieris dona ; velutj furis aut me- 
retricis. Scriptum est enim :: « Non concupisces res 


P 158, Lv, 9, " I. lgnat. interpol. ad Philad. +, * Mare. xu, 43; Luc. xxi, 3. 


VARIORUM NOTAE. 


Vindob. 
p. 

(58) Παραδάλλει. Alter. χορηγεῖ, quod nescio an 
non εἰς glossa. Certe ma pat ty rarius hoc sensu 
occurrit, Ip. 


tionis verba recte absunt in altero cod. 


(55) Οὐκ ἐπισταμένη. Alter ἀγνοεῖ τοίνυν. In. 
(86) Τὰ τοῦ. Alter τὰ τῶν τοῦ, codem sensu. f». 


(60) Ἠσυχοι. Alter cod. ἴσοιιμιαίθε sunt qui non 
nunccitalo gradu, nunc tardo, incedunt ; sed gravi 


et pari. CLzs. 
δὲ) Απολθούσας. Alter cod. ἀπελθεῖν, quod me- 
iius videtur, Ip. 
(52) Τούτων. Habet idem τῶν εἰρημένων, quod 
ina redolet. Ip. 
(05) Ἢ τὸν ἐπίσκοπον. Hzc et sequentia inscrip- 


185 
3 : « Non offeres mercedem mereiri- 
eis Domino Deo**, » A talibus igitur capiendum 
non est, neque etiam ab excommunicatis, Parent au- 
tem se viduz ad obediendum mandatis sibi per su- 
periores, atque juxta prescriptum episcopi faeiant, 


, tanquam Deo auscultantes, *' Certe cum quis non 


recusat munus viri infamis, aut ab Ecclesia ejecti 
ac proeo orat, qui et jn peccatis geslit perseverare, 
nec vult aut ad poenitentiam unquam reverti; tunc 
eum illo in oratione communicat, et Chrislum ini- 
quorum depulsorem contristát, hominesque eos per 
indignam quam faciunt donationem: zidiflcat (εἰ in 
delicto stabilit): seque cum illis inquinat, non si- 
nens ad penitentiam venire ipsos , ut defleant,, et 
Deum precenuur. 
CAPUT IX. 


Quod non oportet, ut mulieres baptizent ; id enim. 
impium, εἰ a Christi doctrina alienum. 


An autem baptizare ad mulieres pertinéat; πό- 
ium vobis facimus, non mediocri in periculo νετ», 
sari eas qua hoc presumunt. (Quare non tale con- 
silium damus : periculosa quippe res-est, imo vero 
illicita et impia. Nam si vir est caput mulieris, et 
is eligitur ad: sacerdotium; justiti? repugnat, ut 
creationis regulze praescribatur, et relicto princi- 
patu,'ad extremum corpus veniatur. Mulíer enim 
eorpus viri est, ex costa ejus ortum ducens, eique 
subjectum, scilicet, a quo ad liberorum procreatio- 
mem .sectum fuit : « Ipse, inquit, tui dominabi- 
lur?*; » at vir principatum mulieris tenet, utpote 


CONSTITUTIONES APOSTOLIC.E.—LIB. lil. 


. 7H 


olcttg μίσθωμα πόρνης Κυρίῳ τῷ Θεῷ. » Οὐ δεῖ οὖν A proximi 


δέχεσθαι παρὰ τῶν τοιούτων (61), οὔτε μὴν παρὰ 
ἀφωρισμένων. Γινέσθωσαν δὲ αἱ χῆραι ἕτοιμοι πρὸς 
ὑπαχοὴν τῶν ἐντεταλμένων αὐταῖς ὑπὸ τῶν χρειττό- 
νών, xal κατὰ τὴν διάταξιν τοῦ ἐπισχόπου ποιείτω- 
σαν, ὡς Θεῷ ὑπακούουσαι' ὁ γὰρ ἀπὸ τοιούτου ἐπιῤ- 
iron, ἢ ἀποσυναγώγου δεχόμενος, xa ὑπὲρ' τούτου 
προσευχόμενος, ἐμμένειν τοῖς καχοῖς προαιρουμένου, 
καὶ μὴ θέλοντος μεταμεληθῆναί ποτε, χοινώνεῖ τούτῳ 
τῇ προσευχῇ, καὶ λυπεῖ Χριστὸν᾽ τὸν τοὺς ἀδίχους 
ἀποστρεφόμενον, καὶ οἰκοδομεῖ αὐτοὺς διὰ τῆς ἀνα- 
ξίου δόσεως, xà συμμηλύνεται αὐτοῖς, μὴ ἀφίων αὐ- 
τοὺς εἰς μετάνοιαν ἐλθεῖν, ὥστε προσχλαῦσαι, καὶ 
δεηθῆναι τοῦ Θεοῦ. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ΄. 
quraixac βαπτίζειν" 6 

ἐμόν ttn y desiit re d 

Περὶ δὲ τὸῦ γυναῖχας βαπτίζειν, γνωρίζομεν ὑμῖν, 
ὅτι χίνδυνος οὐ μιχρὸς ταῖς τοῦτο ἐπιχειρούσαις. Διὸ 
οὐ συμδουλεύομεν: ἐπισφαλὲς γὰρ, μᾶλλον δὲ παρά- 
νρμον χαὶ ἀσεδές. El γὰρ κεφαλὴ, γυναιχὸς ὁ ἀνὴρ, 
οὗτος δὲ προχειρίζεται εἰς ἱερωσύνην, οὐ δίκαιον, 
ἀθετῆσαι τὴν δημιουργίαν, καὶ καταλιπόντα τὴν ἀρ- 
χὴν, ἐπὶ τὸ ἔσχατον ἐλθεῖν σῶμα. Γυνὴ γὰρ σῶμα 
ἀνδρὸς, ἐκ πλευρᾶς Bv, xal ὑποχείμενον ἐχείνῳ, ἐξ 
"οὗπερ καὶ διῃρέθη εἰς παίδων γένεσιν " « Αὐτὸς (58) 
γάρ σου, φησὶ, χυριεύσει » ἀρχὴ γὰρ Υυναικὸς ὁ 
ἀνὴρ, ἐπειδὴ καὶ χεφαλή. ΕἸ δὲ ἐν τοῖς προλαδοῦσι 
διδάσχειν αὐταῖς οὐχ ἐπετρέψαμεν, πῶς ἱερατεῦσαι 


(69) ταύταις παρὰ φύσιν τις συγχωρήσει ; τοῦτο γὰρ C illius caput. Quod si in precedentibus "6, non per- 


** Exod.xx, 17, 35 Deut. xxu: 18, " Laudat. Anastasius, ,ܬܐ‎ χὰ, 51 (ον. xi, 5. ** Gen. im, 


46. '** Cap. vi. 


VAR:ORUM NOTAE. 


rem diaconis, utpote non sacerdotibus, sed sacer - 
dotum mifiistris, ne:-baptiamum conferant interdi- 
cunt aperte Constitsuiones, hujus libri cap. ult. et 
lib. vut, cap. 28 et 46. Mie interdietio compro- 
batur a Maximo ad cop. 5 Celestis hierarchio, et & 
Balsamone ad 49 canonem apostolorum; nec non 
confirmatur canone 7 eorum qui dicuntur, synodi 
Romanorum ad Gallos quem ; de quibus cano- 

irmondi, videri Inno- 


lur ista : Non ergo nunc de baptismi ratione, sed de 
iradentium persona rescribo. Alii tamen diaconis 


canone 1; anii heres. 7, cap. 5, 
hzres. 79, cap. 3, 7. ( eujus et legenda Vila c: 

et 11) Joannis Moschi cap. 176, el Augustini lib. ܬܐ‎ 
&dversus Epistolam Parmeniani cap. 13. Hanc ob 


5. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


το 


musimus feminis docere, quo pacto quispiam pra- ') c; τῶν Ἑλλήνων ἀθεότητος τὸ ἀγνόημα, θηλείαις θεκῖς 
VARIORUM NOTAE. 


τοῦ Ἡραχλείας 


Μανουὴλ, εἰ ܨ‎ 
Ἐπὴν Ee: ὧν i66. 


τοὺς ες ^ 
ποστόλων κας. 


ra γὰρ, οι φησὶ 


ܣ 


firn ܡ‎ Maksato 
deensi, am 
eic tanquam ᾗ 
eum quem qui sacerdos 
mon est, et sacerdotem se 
b simulat, ܗ‎ $ 
id enim tunc temporis in 
illius. diecesi accidit. τὰ 
ܗܘܐ‎ 
rebaptizari debere. Quia 
acilicet, inquit, juzia sa- 
eros. apostolorum canones 
quadragesimum sextum et 
quadragesimum septimum 


iolis episcopis δὲ sacer- exis 


θέντες ' 

υ χαὶ τῆς 7 7 
τοὺς dui ܐ‎ Eroves ἔχονται 
εἰ ἐδαπτίσθησαν mm 
βαπτίζειν προστάττουσιν. 
Οὐμενοῦν ὅσιον οὐδὲ 


86 οὐ ἰὸν αλά ܓ‎ οἱ 
i 


3 


j τούτων τὸ 


οὐ eis γὰρ ὁ χίν 
Ed 


πις ἐγίσταιτο λέγων, διὰ 
τὰς pres παρὰ τοῦ 
λαϊχοῦ εὐ; 


ἔζεσθαι βάπτι 
0 


eh 
ὑπακρι νομών, ὃν ped 
τὰ μειοῦται βοτὰ τὸ σας 

p Jg‏ ܪ 


καὶ ὑπεναντίον τῷ 
ܢܼܡ‎ Χανόνι τῆς οι ες 


ܓ 


E 
Lr c ly 3 ܨ‎ 


; flévrac πρός τι 
ܐ‎ 


dotibus lices sancto 


Β lismate initiare, Oud ܘ‎ 


iur auiem idem, etiam per 
canones vigesimum sez- 
ium et quadragesimum 
sextum. Laodicene iyno- 
di : quorum ille quidem 
precipit, ut non. exorci- 
sent qui ab episcopis won 
[uerunt promoti et ordi- 
natí : hic vero vult, ut qui 
baptizaudi sunt. [es epi- 
acopis aut presbyteris re- 
ܨ‎ Quin. etiam pre- 
dicti sezie synodi et con- 
cilii Carthaginensis cano- 
wes, eos qui ob negligen- 
tiam suam ambigant u- 
[eas baptizati [werint , 
aptismum | recipere ju- 
bent. Equidem equum 
NOR. esl, nec lutunt, divi- 
no fidelium celui ani üine- 
Tare eum qui 
fuerit ab homine qi 
cepit baptizandi, acper ba- 
plismum remissionem pec- 
calorum dandi poiesta- 
tem; nambaptismus sordes 


peccatorum eluit. Etenim [id 


mon pareum periculum est, 
ne [orte per hujusmodi da- 
bitationem, ipsequidemez- 
piatione sancti baptismalik 
privatus sit, nos vero cum 
haud baptizato — 
temss latenter. Quod. οἱ 
quis instet ac dicat, pro- 
pier preces a laico factas, 
aique unctionem sacriolei, 
verum existimari debere 
baptisma collatum ab fi 
mine experte sacerdoi 
ille etium dixerit ordina- 
fot à non consecrato, epi- 
pro clerici τε eputari de- 
pro fi 
bere, dim fraus. ivnmotue- 
rit: id pcrro absurdum 
6st , et contrarium quarto 
canomi secunde 
qui de Maximo ܶܡ‎ 
constituit, ipsum ܐܧ‎ de 
se, mec esse 
0 awtem ordinatos, 2 


magis inde fisse ܝ ܧܘܧ‎ 0 


sent. ebrogatis, videli- 

omnibus. s que contra 
leges ille fecerat. Pugna. "E. 
pariter cum 18 canone 


baptizandi jus concedunt, aut absolute, aut in ne- 
vessitate. solummodo, ac extra ordinem. Absolute, 
"Tertullianus in leco citato, Cyrillus Hierosolyni- 
tanus circa fnem Catecheseos 17; Hieronymus 
Contra Luciferianos cap. 4, et Patres | synodi. lllibe- 
ritanz, can. 77, idque colligitur etiam ex eanone 
12 concilii Aurelianensis 1. In necessitate, ac extra 
ordinem, Gelasius epist. 9: concilium Eboracense 
!ܐܐܐ‎ 1194, cap. 4; concilium Londoniense anni 


4200, cap. 02 icephorus Confessor, Juris Greco 
Romani p. Theodoritus ac Procopius ad 
u Paral. ps Quibus addere potes Hilarium suj 
citatum, et locum Constitutoris In fine cap. 


lib. ult." Sequuntur diaconos, inferiores clerici. De 
illis noster cap. 11, item pseudo-Ambrosius. Sed 
notabilia sunt pre cateris yerba scriptoris anonymi 
de non denuo bapiizandis qui semel in nomine 
Chri ܣ‎ fuerint, in μη. 
Cyprianum t ideo cum 
ba mostra in boplizmate dris, f od plerumque 
cum baptismate aqua conjunctum est, ܨ‎ constituta, 
εἰ quidem per noi baptisma tradetur, integre ei s0- 
lemniter et per omnia qua scripta sunt. asaignetar, 
atque sine ulla ullius rei ΤΣ aeparatione 1 idalur * aut 
si ܘ‎ minore clero per ρω irat ei igi 
epentum exspestemus, ܐܬܘ )ܬ‎ suppl ns 6 nobis, 
4 Domino supplendum. reserzetwr. Jam vero circa 
laicos pending diversitatem poe est. Baptiza- 
bant initio cuncti Christiani, si fldes falso Ambro- 
sio. In necessitate, atque extra ordinem, licite hoc 
fieri a iens. paio communis ܐ ܗ‎ ἃ ac re- 


committit. on est ܐ‎ 1 τί 16, in 


Jure. Greco-Romano , αἱ δὲ apud Glycam Annalium 
parte ni, p... 524 : ᾿Αλλὰ, inquit, xai ὁ πεντηχοστὸς 
πρῶτος πανὼν τοῦ ἐν πατριάρχαις Κωνσταντινουπό- 
λεως πω Νικηφόρου, φόρου, καὶ τῶν σὺν αὐτῷ ἁγίων 
Πατέρων, τάδε διορίζεται: Τὰ ἁδάπτιστα νήπια, Bd 
ὄννος ἱερέως, χαὶ πατὴρ αὐτὰ βαπτίσει, χαὶ οἷος 
ἕτερος τύχῃ, μόνον ἔσται [3]. ἔστω] ὀρδόδοξος. Ca- 
won awiem ܘܬܟ‎ ia me sanctissimi pa- 
triarchee Constantin spolít Nicephori, et aliorum 
sanctorum Patrum, qui presentes ipsi adfuerunt, hac 
decernit : Infantes. Νοκάκπι baptisatos, εἰ sacerdos 
nullus adsit, εἰ pater ὃν poteat, el ܝܬܟ‎ alius, 
modo sit orti ilicet, istius concilii non 
pauca decreta perierunt, pe 17 edita, et 28 
inedita quz leguntur post Maubzum Blastarem in 
mss. Regiis ; aique in Joliano; cofruptusque jacet 
numeres in Protkeoria Harmenopuli aul Epit. canon. 
E Nicephoro tribuuntur tantam. eanones decem. 
Nam rape ejrsdem sect. tv, til. 2, laudatur 
canon 14, 1 ܝ‎ EMEN, [s , eique sub- 
unfuntur. ic noster. 3ma vero per 
es lalcos ordimarie datam, illicitum autumant omnes; 
imvaliumm. nenonlü, manifesto errere; sic Mat- 
hzes itle Blastares, canopuns collector, nondum ܤܡ‎ 
Ελα litera B, cap. 5. εἰ Synodus ab eo 
inibi memorata ; sic etiam Theodorus Sculariota 
in Scholio ad Haresin 29, lib. rv Thesauri. Nicete 
Chowistm. Accipe verba Graca Matthei monachi 
cum Latina interpretatione : 
"Er καὶ περὶ τῶν fa- Adhuc de iis bepii- 
ος πώ ή sali sunt a A sacer- 


dotibus. 
ܐ‎ ψαὶ τοῦτο, Hec quoque quesitum. 


ܕܡ 


πά- A ter naturam eis fungi sacerdotio concedet? Nam 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.—LIB. IIl. 


deabus feminis saéerdotissas creare gentilis impie- 
VARIORUM NOTAE. 


ἰγγελίας ἀχούοντες τῆς 
ܡ‎ (a): 00× £n, 
πομὲν bv ποιεῖν τι 
τὸν; 3 ܡܒ‎ ἣν ܚ‎ 
ipa; 
θεσίαν, ἢ ܐ‎ αι 
# μεγάλην. Οὐχ ἑαυτῷ 
γάρ τις λαμδάνει τὴν τι- 
[ud ἀλλ᾽ ὁ χαλούμενος 
τοῦ Θεοῦ. Διὰ γὰρ 
τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν 
τοῦ ܠܒ‎ δίδοται ἡ 
τοιαύτη δόξα [al. ἔξου- 
cia]: ὁ um 1 
ὑ ' ἁρπάσας καὶ 


μωρίαν τοῦ Σαουλχαὶ Ὅζία 
δ᾿ ᾿Ὀξίου] ὑποστήσεται. 
Οὐ μὴν δὲ ἀλλ' οὐδὲ τοῖς 
λοιποῖς χληρικοῖς ἐπιτρέ- 


S‏ ܢ 
τῶν διαχόνων" οἱ δὲ τολμῶν.‏ 
τες τοῦτο, τῶν Κοριτῶν‏ 


plionem, qua dicit : Non 
timus, ut laicus fa- 
ciat aliquid rerum sacer- 
dotalium, verbi gratia sa- 
crifictum sel baptisma, 
vel impositionem. manns, 
wel benedictionem — tum 
parvam wm magnam. 
Nec enim. quisquam. sibi 
sumit honorem, sed 
rocatur a Deo. Nam per 
impositionem manuum e- 
piscopi, datur hec digni- 
las [auctoritas] : qui au- 
iem eam mon habet. sibi 
commissam, sed illam sibi 
rapuit ac per (granidem 
occupavit, peccatum 58) 
ܘܢ‎ aulis et θεία 
sustinebit. Non solum hoc, 
sed mec reliquos. clericos 
baptismum conferre volu- 
mus ; veluti diaconos, aut 
lectores, aui psaltas, aut 
ministros ; nisi solos epi-. 
scopos εἰ presbyleros, mi- 
nistrantibus diaconis, ui 
autem id praiumpserint , 


"Coritarum penas. [ereut. 


(60) “Ἱερείας. Negak quoque S. Epiphanius in 


ἱερείας et ἱερίσσας, 


"Christiana religione esse 


ridetque clerum Pepuzianorum Calaphrygum, epi- 


item sacerdolissas 


Scopos οἱ presbyteros mulieres; 


Antidicomarianitarum et Collyridianorum. Addit in 
hac postrema heresi num. 5,diaconissas sacerdotio 


ὁ erroris origo, tum 
1, 14, scribentis : Sed 


non fungi. Unde patct. 
seudo-Ánibrosii ad 1 Tii 


Tygg erroris occasiomem captam, 


at 'opter 
puri, diaconos mulieres alloquitur, po ipsas 


ι Sigebertus Marianum exscripsit. Doctius 


t? diaconissas appel- 
:Sicui eiiam Rwnc in 


¦) δὰ Roman. xvi, 
Orientalibus diaconissm mulieres, i 


phrygibus 
Inorize 
οἱ mel 


dicat, 
lant. 


nistrare videntur in baplismo, sive in ministerio verbi, 


inas incenimus,sicul Pri- 


uia privatim docuisse. 


cujus vir Aquila vocabausr. Ip.‏ ܘܐܬܐ 


Ἱερείας (60) χειροτονεῖν, ἀλλ᾽ οὐ τῆς Χριστοῦ δια: 


ξεως: Εἰ δὲ καὶ ἔδει ὑπὸ γυναιχῶν. βαπτίζεσθαι, πάν- 


Sardicensi, qui a Musao 
et Exutychiano non aacer- 
dotibus ordinatos, e clero 
penitus ejecit, ac iu lai- 
corum ordinem | redegit. 
Quemadmodum igitur illi 
μεν. carent, ita εἰ 
isti pro baptismi experti- 
bus habebuntur. ΕἸ sicut 
Agarenorum. filii, qui we 
fetorem | redoleant, tin- 

ac baptisantur,‏ ;ܪܐܐ( 
;hristiani non censentur;‏ 
ita nec qui oleo unguntur.‏ 
α non sacratis; quoniam‏ 
talibus concessum non est.‏ 
quidquam prorsus sancti.‏ 
ficatonis impertire. Si‏ 
quis autem preterea obji-‏ 
εἶαι quod contigii magno‏ 
Athanasio adhuc pwero,‏ 
consideret legam. civilem‏ 
in cujus statuto dicimur,‏ 
illud quod conira canones‏ 
est, nou. trahi in ezem-‏ 

lum : consideret etiam 


Mum; monest lex ἐξξιριια, quod raro ewe- 


ρὰ Μουσαίου xal Εὐτυχια- 
you ἀνιέρων ὄντων χειρο- 
θέντας, τοῦ sie 
bem ἐχδάλλοντι, καὶ εἰς 
τὴν «ὧν λαϊχῶν χατάγοντι 
ραν. Ὥσπερ οὖν ἐχεῖνοι. 
ܬ‎ » οὕτω xal 
|! ἀδἀπτιστοιλογισθή- 
σονται. Καὶ pes τῶν 
ܨ‎ jay βαπτιζόμενοι 
ܐ‎ μὴ δυσωδιαάπε 
ὄζειν, Χριστιανοὶ δὐ λογί- 
ζονται" οὐδὲ οἱ μύρῳ 


όµενοι πρὸς τῶν ἀνιέ- 
νι ὅτ vile τοῖς 
ποιούτοις, ἁγιασμοῦ τινος 


ὅλως μεταδιδόναι. El δέ τις 
ἀνθυποφέρει τὸ παρὰ τοῦ 
μεγάλου Αθανασίου ὅτι 
ETT pots 

y θεσπίζοντα 
πολικιλὴν νόμον, Uh τὸ 
παρὰ χανόνας, οὐχ ἕλχε- 
«αι εἰς ὑπόδειγμα". καὶ οὐ 
νόμος ܐܘܗܐ‎ τὸ σπά- 


viov. 


nit. 


Tn Annalibus Michaelis ܨ‎ pag. 245, 244 ) lo- 


, ut obseuriorem prae 


cum Nicephori lib. 111, caj 


termino) pro falsa ea opinione profertur primo 
܇‎ factum Dionysii -presulis, qui baptizatum a laico 
baptizavit iterum, Narratio incerta, nec ad rem per- 


Linens, Su baptismus arena non aqua peractus 
li eferint- Joannes. Moschus MA 
176; Cedrenus edit. Basil pag. et Nice- 


ur. 


Qu wbi mox. Profertur secundo auctoritas ca- 
inum apostolicorum , laicis prohibentiun: sacet- 
doialia munia, etiam si necessitas ingruat, Cum in 
toto hoc opere ne verbum quidem de uecessitale; 


lebs lib. 11, 
. Additur in 
ianasium 


Ubi wwnc sunt, qui 
aiunt, ut laici et mulieres 


"baptizent. aliquasdo , in 
necessitate, ábsente sacer- 
dote, quique coniendunt, 


imo potius ex multa igno- 
raniia et pervicacia pro- 
digiose ac impie affirmant, 
hoc iw biplismum ἀῑοὶ- 
mum perfectumqxe homi- 
nibus inputari : nec au- 
diunt sacram apostolorun. 
doctrinam alque prece- 


solummodo a sacris functionibus arcetur. 
cap.27, lib. ni, cap. 10, et lib. ulL.,cap. 
S. Auanasii, pueros per 


Glyca ex Vi 


Ποῦ νῦν εἰσιν οἱ χοσμι- 
χούς τινας xai γυναῖχας 
λέγοντες βαπτίσαι πατὸ 
χατὰ περίστασιν μὴ mae 
ὄντος ἱερέως, χαὶ εἰς 
Maus θεῖον xal τέ- 

ἴον αὐτοῖς, ܐ‎ 


ντες, 
"λογοῦντες xal βλα- 
αφημοῦντες ἐκ πολλῆς 


pied xat αὐθαδείας, 
δὲ τῆς ἰει ἀπο- 


ατόλων bos τὸν πα- 


me ἐρχιοι de τῷ Υὶ die τῶν ἀποστολικῶν ilem foc dichmn est in m libro apostolicarum. Constitutionum , eap. 
ni 8 


ΡΟΝΤ. ΟΡΕΚΑ 814 - ܝ‎ 


787 5. CLEMENTIS 1 ΠΟΝ. 


τρεῖς erratum cst, nou autem- Christi institutum. A τως ἂν xal ὁ Κύριος ὑπὸ τῆς ἰδίας μητρὸς ἐδαπτί- 


ζετο, καὶ οὐχ ὑπὸ Ἰωάννου, ἢ καὶ ἡμᾶς ἀποστέλλων 
ἐπὶ τὸ βαπτίζειν, συναπέστειλεν ἂν ἡ μῖν καὶ γυναῖχας 
ἐπὶ τούτῳ - νῦν δὲ οὐδαμοῦ, οὔτε προσέταξεν, οὔτε 
ἐγγράφως παρέδωχεν, εἰδὼς καὶ τὴν ἀχολουθίαν τῆς 
φύσεως, καὶ τὴν εὐπρέπειαν τοῦ πράγματος, ὡς xat 
τῆς φύσεως δημιουργὸς, καὶ τῆς διατάξεως νοµοθό- 


της. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ f. 

Ὅτι οὗ χρὴ Aatxbr. ποιεῖν ἱερατικὸν ἔργον, βά- 

ο αμα uar min ἢ χειροθεσίαν, ἣ εὐλογίαν. 


᾿Αλλ᾽ οὔτε λαϊχοῖς ἐπιτρέπομεν ποιεῖν τι τῶν ἵερα- 
τικῶν ἔργων" οἷον θυσίαν, ἢ βάπτισμα, ἢ χειροθε- 
B σίαν, fj εὐλογίαν μιχρὰν 1] μεγάλην (61). « Οὐχ ἑαυτῷ. 
γάρ τις λαμθδάνει τὴν τιμὴν, ἀλλὰ ὁ καλούμενος ὑπὸ 
ποῦ Θεοῦ. » Διὰ γὰρ τῆς ἐπιθέστως τῶν χειρῶν τοῦ 
ἐπισκόπου δίδοται ἡ τοιαύτη ἀξία- ὁ δὲ μὴ ἔγχειρι- 
σθεὶς ταύτην, ἀλλ' ἁρπάσας αὐτὴν ἑαυτῷ, τὴν τιµω- 
ρίαν τοῦ Ὀζία ὑποστήσεται. . 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΙΑ’. 

Ὅτι, πλὴν ἀπισκόπου ἣ πρεσθυτέρου, οὐδενὶ τῶν 
"λοιπῶν κληρικῶν ἐπιτέτραπται τὰ τῶν ἱερέων 
évepretr- δὲ χειροτονεῖν μόγῳ ἐπισκόπῳ 
προσήκει, ἑτέρῳ 3 οὐδενί. 

"AXX οὔτε τοῖς λοιποῖς χληριχοῖς ἐπιτρέπομεν 
βαπτίζειν' οἷον ἀναγνώσταις, ἢ ψάλταις, 3| πνλωρσῖς, 
ἢ ὑπηρέταις ἢ μόνοις (08) ἐπισκόποις, καὶ mpe- 
σδυτέροις, ἐξυπηρετουμένων αὐτοῖς τῶν διαχό- 
νων. Οἱ δὲ τολμῶντες τοῦτο, τῶν Κοριτῶν ὑποί- 
σουσι τὴν δίκην. Οὐκ ἐπιτρέπομεν δὲ πρεσδυτέ- 


¥, #, * ܐܐ‎ Paral. xxvi. * Num. xvi. 


Quod si oportuisset a. mulieribus baptismum admi- 
mistrari, profectz, Dominus a matre sua fuisset ba- 
ptizatus, ei non a Joanne* ; aut quando nos ad ba- 
ptisandum misit*, una quoque misisset et mulieres 
ad idem ministerium : jam vero nihil tale usquam 
neque injunxit, neque scripto tradidit, quippe qui 
- G natures ordinem, et rei decentiam probe nosset, 
wt et nature conditor, et constitutionis legislator. 
CAPUT X. 

Quod non debeat laicus opus saterdotale facere: 
baptisma, ast. sacrificium, aui manus impoaitio- 
nem, aut benedictionem. 

Sed nec laicis permittimus quamlibet sacerdota- 
lium functionum usurpare; ut sacriücium, vel baptis- 
ma, vel impositionem manus, vel benedictionem tum 
parvam, tuin magnam. « Nec enim quisquam sibi 
suniit bonorem, sed qui vocatur a Beo *, ܙ‎ Nam per 
impositionem manuum episcopi, datur hzc digni- 
125: qui autem eam non habet sibi commis: 
sed sibi iHam rapuit, Ozie supplicium * sustinebit. 

CAPUT XI. 
praterquam epi , vel tero , nulli ce- 
gre elericorui 1 ἐπα ΣΡ οἰκο μα 
ܘ‎ : et quod ordinare , soli episcopo comse- 
niat, 


ulli vero alii, 
Sed neque reliquos clericos baptismum conferre 
vülumus; veluti lectores, aut psaltes, aut janito- 
' res, δ! ministros ; nisi solos episcopos, et presby- 
teros, ministrantibus diaconis. Qui autem id pre- 
sumpserint, Coritarum pcenas ferent *. Non etiaui 
potestatem damus presbyteris, ordinandi diaconos, 


* Matth. πὶ, 45... " Matth. xxvii, 19. 9 Heb. 


VARIORUM NOTAE. 


contra hareticarum 


mulierum procacitatem, hal 
in Tertulliano De is ܨ‎ 


velandis, cap. 9, De 
41 mo ܢܦ‎ 


sirginibus 


gnus error Juhnis episcopi Vercellensis , Epistola 
34 Ambrosium sace: 


(61) Εὐλογίαν μιχρὰν ἢ μεγάλην. Benedictionem 
parvam interpretantur viri docti, quz a presbyteris 
; datur; magnam , quz ab ej iscopis. Potuissent ex 
canon. Basilii 27, Regensi 5, Agatherísi ἀξ, Herardi 
78. et aliis, magnam de publica, parvam de privata 
accipere, Porro hujus capitis et sequentis varias 
lectiones ex Georgio Hamartolo habes paulo supra : 
easdemque exhibet codex 1 4546. 1p. 

(02) Ἢ ἐς. Hinc excidit ἀλλά, nam ἢ nun- 
quam sign ficat nisi, sed ἀλλ᾽ ἢ id significare nemo 
nescit. Repetitio vocula: fj festinantem librarium fe- 
Jellit. Miror hov fugisse diligentiam Cotelerii. Hia 
dudum editis, ex collatione eodd. Vindobenensium 


vidi unum esse in quo legitur ἀλλ᾽ f. Cuz. 


ὑποίσουσι τὴν δίκην. Καὶ  Rursms mon permiitimus 


μέν τοι οὐδὲ πρεσθι presbyteris ordinare dia- 

ροτονεῖν διαχόνους, lj conos, vel diaconissas, vel 
] ἀναγγώ-. lecioros, vel ܐܘܡ ܐܡ‎ 
,ܣܐ( ܘܗ‎ ἢ πυλω-᾿ janitóres, sed solis epi- 
obs, ἯΙ τς τοῖς ἐπι- scopis, Hic enim est ordo 
σχόποις. λὕτη γάρὲστίτά- legitimus , ecclesiastieus, 
ξις ἔννομος, ἐχχλησιαστι- εἰ Deo placens concentus, 
Sopen δεάρεστον ὀβμονία, atque status. Frustra ita- 
xai χατάστασις. Μάτην que cavillanur, aut ut 


verius loqmar, cum Deo 


οὖν ἐρεσχελοῦσιν, ἢ τό γε 
"pugnant, qui sucerdotii 


ἀληθέστερον εἰπεῖν, θεο- 


μαχοῦσιν, οἱ τὰ τῆς ἱερω-  charismala seu dona, et 
σύνης χαρίσματα καὶ ἑνερ. [roe secularibus 
γήματα͵ χοσμικοῖς τε καὶ [viris] itemque mulieribus 
ἢν [aso xolg ἀν- tribuunt, ad interitum au- 
p i ܐܬܘܢܗܟ‎ &mo- dientium, et βάεηι haben- 
ες ἐπὶ καταστροφῇ "lium. vaniloquentic ac nn- 
τῶν ἀχουόντων, καὶ πει- gis hominum, qui nullo 
τῇ ματαιολογίᾳ penitus modo aciunt. quid- 
καὶ φλοιαρίᾳ᾽ [al. φλυα- nam tandem sit sacerdo- 
Pla] τῶν μηδὲ -ὅ τί ποτέ tium, quidwedifferat laicus 
ἔστιν ἱερωσύνη xai δια- a sacerdote, 
φορὰ χοσμικοῦ τε καὶ ἰε- 
hoe πάμπαν εἰδότων. 


Vide praeter allata canonem Iiliberitapum xxxenr 
et confer cum Auxilio lib. 11, cap. 10, apud: Mori- 
num e sacris ordinationibus, ܨ‎ 1, pag. 965, 
Restat de mulieribus baptizantibus. lllarum porro 
€adem ratio est ac laicorum. Probibitionem, etian 


ܚ 
A vel diaconissas, vel lectores, vel ministros, vel can- -‏ 
tores, vel janitores; sed episcopis solis. Hic enim.‏ 

est ecclesiasticus ordo, et concehtus. 


CAPUT Xil. 
Dehortatio ab invidia. 

De invidia vero , z»mulatione, maledicentia, dis- 
cordia, et contentione, jam vobig diximus, aliena 
esse hzc a Christiano, maxiaeque ἃ viduis. Cum 
ποπ diabolus, impulsor versutus οἱ mille πο- 
cendi artes calles, in falso viduas tanquam 
triumpho ejus paratas collimet ; quemadmodum olim 
in Cainum, Nomnullz enim se viduas predicant, at 
viduitate digna precepta non servant; sicut mec 
Cainus jura fraterna. Ignorant enim , quod non vi- 

B duítatis nomen illas in regnum Introducet, sed vera 
fides, et saneta opera. Si qus vero nomen viduita- 
tis obtinet, et adversarii studia peragit; viduitas 
ejus non computabitur, et repulsa a regno, zeternz 
pemm tradetur. Áudimus enim quasdam esse vi- 
duas zemnlas, invidas , calumniatrices, aliarum le- 
vamentis: anxias. θυ tales sunt, ad Christum non 
pertinent, nec discipule zstimantur doctrine Chri- 
stianz. Siquidem , cum aliqua pariter vidua a quo- 
piam induta fuit, aut accepit vel pecumiam, vel 
cibum, vel potum, vel calceos ; oportuisset σας, 
recreatam sororem suam intuitas, dicere : 


CAPUT ΧΠΙ. 
€ modo oporteat viduas orare pro iis, qui necessa- 
ܗ ܒܝ‎ "ris iiber e 


Benedictus es , Deus , qui conviduam recreasti : 
benedic, Domine, et clarifica eum , qui illi submi- 
nistravit ; ut opus ejus in veritate ascendat ad te: 
εἰ memineris illius, in bonum, die visitationis ejus. 
Sed et benedic episcopo meo , qui recte tibi mi- 
nistravit, εἰ opportunam eleemosynam convelulze 
mese nudz fieri docuit : addas ei gloriam et des ei. 
coronam exsultationis in die quo revelabitur visi- 
iatio tua. Similiter et vidua , que misericordiam 
accepit, comprecetur pro eo, qui illi przebuit mi- 
nisterium. 


CONSTITUTIONES. APOSTOLICAE.—LID, ti. 


ܝ 
ῥοις χειροτονεῖν διαχόνους, ἢ διαχονίασας, ἢ ἀναγνώ-‏ 
στας, ἢ ὑπηρέτας, ἢ φδοὺς,.ἢ πυλωροὺς, ἀλλὰ μόνοις‏ 
τοῖς ἐπισχόποις. Αὕτη γάρ ἔστι τάξις ἐχχλησιαστιχὴ‏ 
καὶ ἁρμονία. 2‏ 
.ܐ "KEGAAAION‏ 
'Αποτροπὴ βασκανίας.‏ 

Περὶ δὲ φθόνου, ἢ ζήλου, ἢ καταλαλιᾶς, ἢ ἔριδος, 
4| φϑονεικίας, προείρηται ὑμῖν, ὅτι ταῦτα Χριστια- 
νοῦ (63) ἀλλότρια, καὶ μάλιστα ἐπὶ χηρῶν. Ἐπειδὴ 
δὰ ὁ ἐνεργῶν διάθολος πολύτροπος καὶ ποικίλος ὑπάρ- 
χων, εἰς τὰς μὴ χήρας ἐμπομπεύει, ὡς καί ποτε εἰς 
τὸν Κάϊν. Ἔνιαι γὰρ λέγουσιν εἶναι χῆραι, τὰ δὲ τῆς 
χηρείας ἄξιᾳ παραγγέλματα οὐ ποιοῦσιν, ὡς οὐδ' 
ὁ Κάϊν τὰ ἀδελφικὰ δικαιώματα. ᾿Αγνοοῦσι γὰρ ὡς 
οὗ τὸ ὄνομᾳ τῆς χηρείας εἰς βασιλείαν αὑτὰς εἰσάξει, 
ἀλλ᾽ ἡ ἀληθὴς πίστις καὶ τὰ ὅσια (64) ἔργα. Εἰ δέ 
τις τὸ μὲν ὄνομα τῆς χηρείας χέχτηται, τὰ δὲ τοῦ 
ἀντικειμένου ἐπιτελεῖ ἐπιτηδεύματα, ἢ μὲν χηρεία 
αὑτῆς οὐ λογισθήσεται, ἐξωσθεῖσα δὲ τῆς βασιλείας, 
αἰωνίᾳ κολάσει παραδοθήσεται. ᾿Αχούομεν γάρ τινας 
χήρας ζηλοτύπους, φθονερὰς, διαδόλους, βασχαινού- 
σας ταῖς ἑτέρων ἀνέσεσιν αἱ δὲ τοιαῦται. οὐχ εἰσὶ 
τοῦ Χριστοῦ, οὐδὲ τῆς ἐχείνου διδασκαλίας μαθήτριαι. 
Δέον Τὰρ αὐτὰς, ἐνδυθείσης αὑτῶν συγχήρας ὑπό 
τινος, ἢ λαδούσης ἀργύρια (65), ἢ τροφὴν, # πόμα, 
ἢ ὑπόδεσιν, ϑεασαμένας τὴν ἀδελφὴν αὐτῶν ἀναψύ- 
ξασαν, εἰπεῖν" 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ ΙΓ. 

"i δεῖ εὐχεσθαι τι τῶν 
utor d 

Εὐλογητὸς (66) εἴ, ὁ Θεὸς, 6 ἀναψύξας τὴν συγχήράν' 
εὐλόγησον, Κύριε, καὶ δόξασον τὸν διαχονήσαντα αὐ- 
«τῇ, xat τὸ ἔργον αὐτοῦ ἀναδῆναι ἐν ἀληθείᾳ πρὸς 
σέ’ καὶ μνησθήσῃ (67) αὐτοῦ εἰς ἀγαθὸν ἐν ἡμέρᾳ 
ἐπισκοπῆς αὐτοῦ (68). Καὶ τὸν ἐπίσχοπόν µου τὸν 
χαλῶς σοι λειτουργήσαντα (69), καὶ διδάξαντα εὔχαι- 
pov ἐλεημοσύνην γυμνῇ οὔσῃ τῇ συγγήρῳ μου γενέ- 
σθαι" προσθείης αὐτῷ δόξαν, καὶ δῴης αὐτῷ στέφανον 
χαυχήσεως ἐν ἡμέρᾳ ἀποχαλύψεως ἐπισχοπῆς σου. 
Ὁμοίως καὶ ἡ λαδοῦσα χήρα τὸ ἔλεος, δυμπροσευ- 


VARIORUM ΝΟΤΗ. 


D 


vobis opts sini at 1 ite de 
qua vobis supersunt. Erubescite qui aliena. 
atque cqu 


rema citata 
16, p. 255 , 
οἰκονό 


reperies in Gregorio 
sic : Μὴ γενώμεῦα xax 


μοι, ἵνα μὴ ἀκούσωμεν Πέτρου λέγοντι 


debo τῷ διδόντι αὐτῇ τὴν διαχονίαν (10). ` 
(65) Χριστιωνοῦ. Codex alter Χριστιανοῖς. Cuen. 
0 “Ὅσια. Mem habet θεῖα, In. 
0 "Αρτύρια. Alter cod. ἀργύριον. Ip 
0 Εἴ. Abest a cod. altero Vind. Ip. 

xal. 


ues μνησθήσῃ. Aller cod. μνήσθητι sine 


(88) ᾿Αὐτοῦ. ldem σοῦ non matata sententia; vüit. - 


enim Deus, homines visuntur. Ip. 

(69). Σοὶ Δειτουργήσαντα. Absunt ab altero co- 
dice, ut et δόξαν xal δώσῃς αὐτῷ. Quz omnia sine 
sengus jactura tolli revera poseunt. Ip. 
^ (δ) διακονίαν. Locutio Scripturz et Patrum. 
in significanda eleemosyna. Nihil enim frequentius , 
quam διαχονία εἰ διαχονεῖν, ministerium et mini- 
strare, hoc sensu, Unum sufüciet, sed prae czeteria 
illustre testimonium, quod Joannes Damascenus ex 
Dociriria Petri excerpsit, ac in Paralellorum suo- 
rum ܕܬܬ‎ cap. 36, retulil ; Dives est ille, qui mul- 
tis misericordiam tribuit, et qui ad Dei imitationem, 


389 
ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ 14. 

“Ὅτι ob ph κομπάζειν, καὶ zepiryyéldem τὸ 
ἑαυτῆς ὄνομα, τὴν καρπογοροῦσα», κατὰ τὴ 
τοῦ Κυρίου διάταξιν. 

"Ἠ μέντοι εὖ ποιοῦσα, ἀποχρυψάτω τὸ οἰχεῖον ὄνο- 
μα, ὡς σοφή" μὴ σαλπίξουσα ἔμπροσθεν αὐτῆς" ἵνα 
γένηται ἡ ἐλεημοσύνη πρὸς τὸν Θεὸν ἐν κρυπτῷ: 
καθώς φησιν ὁ Κύριος, ὅτι: « Σοῦ δὲ ποιοῦντος ܘܬܬ‎ 
μοσύνην, μὴ γνώτω ἡ ἀριστερά σου, τί ποιεῖ ἡ δ᾽ 
σου (71), ὅπως ᾗ σου ἡ ἐλεημοσύνη ἐν τῷ χρυπτῷ. » 
Καὶ ἡ χήρα προσευχέσθω ὑπὲρ τοῦ δεδωχήτος, ὅστις 
πατ᾽ ἂν ᾖ, ἅγιον θυσιαστήριον Χριστοῦ (73) ὑπάρχου- 
σα" ܙ‎ Καὶ ὁ Πατὴρ ὁ βλέπων ἐν τῷ χρυπτῷ, ἀποδώ- 
σει» τῷ εὖ ποιοῦντι εἓν τῷ φανερῷ.» ᾿Αλλ᾽ at μὴ 
xaT ἐντολὴν Θεοῦ ζῇν θέλουσαι χῆραι, φροντίζουσι. 


PONT. QPERA ΡΌΡΙΑ. 
κ. 


S. CLEMENTIS ܐ‎ όν. 


CAPUT XiV. 

xod secundum Domini constitutionem, non. debeat 

jactare se, nec nomen suum predicare, qua: munua 

tribuit, 5 

At quz beneficium largitur, nomen suum occul- 
Vet, ut sapiens ; nec tuba canatante se ; quo fiat elee- 
mosyna apud Deum in abscondito, sicut Dominus ait : 
«Το autem faciente eleemosynam, nesciat. sinistra 
wa, quid faciat dextera tua; ut sit eleemosyna tua in 
abscondito *.» " Ac vidua precetur pro largitoi 
quicunque tandem ille sit, cum Ipsa sanctum Christi 
altare existat : « Et Pater, qui videt in abscondito, 
in aperto reddet *» conferenti benignitatem. Sed 
viduz qui secundum Dei mandatum vivere nolunt, 
curam habent sciscitandi multum, quze fuerit sub- 


ministratrix, et quz acceptrices. Quod cum vidua p πολυκευστεῖν , τίς ἡ διακονησαµένη, καὶ τίνες αἴ λα- 


660)” καὶ μαθοῦσα, ἐπιμέμφεται τῇ διακονησαµέ- 
νῃ, λέγουσα" Οὐχ ἴδῃς ὅτι ἐγώ σοι μᾶλλον παρ᾽ (79) 
ἐχείνην θλιδομένη; Ὅτι οὖν προετίμησας ἐχείνην 
ἐμοῦ; Ταῦτα δὲ λέγει ἄφρων ὑπάρχουσα, οὐ νοοῦσα 
ὅτι οὐχ ἀνθρώπου τοῦτο θέλημα γέγονεν, ἀλλὰ Θεοῦ. 
πρόσταγμα. El γὰρ μαρτυρεῖ αὕτη ὅτι ἐγγυτέρω 
ὑπῆρχε, καὶ ἐν πλείονι ἐνδείᾳ ἐξητάζετο, καὶ μᾶλλον 
αὐτὴ γυμνὴ ἥ ἐχείνη, ὀφείλει νοεῖν τὸν διαταξάμε- 
νον, καὶ ἀποσιγήσασα, χαὶ μὴ μεμψαμένη τὴν δια- 
κονῄσασαν, εἰσελθοῦσα εἰς οἶχον ἑαυτῆς, καὶ ἐπὶ 
πρόσωπον ἑαυτὴν βαλοῦσα, ἱκετεῦσα: τὸν Θεὸν ἄφε- 
θῆναι αὐτῇ τὸ πλημμέλημα. Ὁ γὰρ Θεὸς ἐνετείλατα 
τῇ εὖ ποιούσῃ μὴ; τραγῳδεῖν τὴν εὐποιΐαν" ἡ δὲ ἐμέμ- 
φετο, ὅτι μὴ ἑκήρυξεν αὐτῆς (74) τὸ ὄνομα, ἵνα καὶ 
αὐτὴ μαθοῦσα δράμῃ εἰς τὸ λαθεῖν: καὶ οὗ μόνον 
ἐμέμφετο, ἀλλά γε καὶ κατηρᾶτο αὐτῇ, ἐπιλαθομένη 
τοῦ εἰπόντος" « Ὁ εὐλογῶν σε εὐλόγηται, καὶ ὁ 
ρώμενός σε χεχατήραται. » Λέγει 636 Κύριος" «Ὅταν 
εἰσέρχησθε εἰς οἶχον (15), λέγετε" Εἰρήνὴ τῷ οἴκῳ 


rescivit, queritur de illa qua subministravit, di- 
cens : Ar nésciebas me libi esse ilia ealamitosiu- 
rem? Quid igitur illam mihi pretulisti? Talia di- 
cendo, deci neque cogitat, non fuisse hane vo- 
luntatem hominis, sed Dei mandatum. Si enim ipsa 
testalür, se propiorem ac nudiorem illa fuisse, ma- 
jorique inopia afflirtam; considerare debet eum 
qui ita ordinavit, et cum silentio ac sine aceusa- 
tione largitricis ingressa jn domum suam, atque in 
faciem procumbens, supplicare Deo, ut peccatum 
εἰ remittatur. Nam Deus. praecepit beneficz ne velut 
Aragico boatu decantct beneficium : vidua vero 
conqnesta est quod illa nomen suum non precla- 
marit, ut ipsa quoque eo audito ad accipiendum 
curreret : neque solum expostulavit, sed etiam ipsi C 
maledixit, ob!ita illius qui ait: « Qui benedicit 
tibi, benedictus est; et qui maledicil tibi, maledi- 
ctus est ". » Dicit autem Dominus : « Cum intrave- 
ritis in domum, divite: Pax huic domui; et si fue- 


* Matth, vi, ας I, Polycarp., cap. & ; pseud-Ignat. ad Tars, 9 * Matth. vi, δ. * Gen. xxvii, 29. 


VARIORUM NOTE. 


veterum isticex Commentariis Incerti ad Mattheum : 
Aliter -certo, sicut apostoli. interpretantur in. [libro 
Canonum qui est de episcopis, dexira est. populus. 
Christianus qui est ad deziram Christi, sinistra au- 
lem onis. Tir qui est ad sinistram. Hoc. vero 
dicit, ne Christianum facientem. eleemosynam, qui. 
est dextra, infidelis aspiciat, qui est sinistra. Chri. 
&lianus aulem si Christiamum viderit eleemosynas [α- 
αἰεπίόπιν non est contra Christi pra'ceptum, quoniam 


embo dextra sunt. Ea vero cum nec in hoc loco, ubi 


(73) Παρ’. Sequuntur in altero cod. : Ἐγγοτέρα 


παρ' ἐχείνην ὑπῆρχον xat 
(74) Αὐτῆς. "Altar cod. — 


v. Ip. 
τς. Ip. 
(23) OIxcr. Addit cod, alter τινός, lp. 


θητε οἱ κατέχοντες τὰ dAAórpia, καὶ μιμήσασθε 
Ἰσύτητα Θαοῦ, καὶ οὐδεὶς ἔσται πένης. Sed falli- 
iir Nicetas interpres Graxus, dum adnotat : Ἔστι δὲ 
τις ἐχ τῆς ܡܐ‎ 


p 


T Est autem. hic. locus ex illo‏ ܗ 
apostolicarum Constitutionxm opera. octo libros com-‏ 
τοῦ postea serta synodws improbavit ,‏ 

hereticis depravatum et adulteratum. 


conferre cum loco 
a S. Gregorii cap. 51, 
uL alter per alterum corrigatur. Melius enim in 
Gregorio, mensis pauperum, εἰ ezhibende diaconi. 
Ac vice versa reclius in Joanne, ad mensas paupe- 
rum, vel diaconis exhibitionem. Hinc diaconiz (qua- 
rum mentio passim) appellate sunt zdes erogandis 
eleemosynis consccraue, Cor. 

ἢ γνώτω ἡ ἀριστερὰ σου. τί ποιεῖ ἡ δε- 
ξιά σου. Matth. νι, 5. Θἰωνίπιας in. Testimonlis 


τοι 
A rit ibi filius pacis, pax vestra. requiescet. super H- 
lum; sim autem non fuerit dignus, pax vesira 
revertetur ad vos '*. » 
CAPUT XY. 

deceat conviciari imo : alienum enim 

Bui esie a Christianis enne 
Si ergo pax apud eos, qui illam ad alios mise- 
runt, rursum ad przmrittentes redit, quod non in- 
venerit dignos ipsà , malto magis maledictio rever- 
tetur in caput. inique immittentis eam, quod is ad 
quem amandata est, nen mereatur illam recipere. 
Quisquis enim sine causa conviciatur, sibi maledi- 
Cit, vt Salomon aif : « Sicut aves volant, et passe- 
Tes , sic malediettim vanum non in nullum veniet!!. ܐ‎ 
Et iterum dicit ; « Qui autem proferunt convicia, 
p insipientissimi sunt !*. » Quemadmodum vero apis, 
viribus infirma, cum pupugerit aliquem, aculeum 
amittit, efficiturque sterilis : pari: modo et vos, 
quam injuriam aliis intuleritis, hanc vobis facietis. 
«Lacum enim aperuit, et effodit. eum ; et incidet 
in foveam quam fecit!*. » Et rursus : «. Qui 
fodit foveam proximo suo, incidet in cam 122 Ergo 
qui maledici refugit, ne alteri maledicat. Nam quod 
oderis tibi fleri, neque alteri tu feceris, Quocirca 
monete immorigeras, objurgate inverecundas, con- 
'solamini pusillo animo preditas, fortificate infir- 
mas, laudate sanctitatis iter ingressas. Benedicant 
potius, ei nen convicientur; pacem, non bellum 
faciant. ltaque nec episcopus, nec presbyter, nec 
diaconus, nee quivis alius sacri erdinis, linguam 
C convicio inquinet; ne pro benedictione maledictio- 
nem sortiatur. Studeat autem εἰ curet. episcopus, 
ut neque laicus maledictum proferat : om: 
enim prospicere debet, clericis, virginibus, vidui. 
laicis. Propterea, episcope, tibi in vita adjutores, 
justitie operarios, Deoque gratos diaconos elige, 
quos ex omni populo dignos esse probaris, et sub- 
eundis diaconici officii laboribus maxime accom- 
modatos. Etiam elige diaconissam fidelem ét san- 
etam, ad mulierum ministeria. Fit enim nonnun- 
quam, ut in quibusdam domibus, virum diaconum 


"Prov, x, 18. !! Psal. vn, 46, '* Prov. xxvi, 27. 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE.— 118. UI. 


T" 
τούτῳ: χαὶ ἐὰν f ἐχεῖ υἱὸς εἰρήνης, ἢ εἰρήνη ὑμῶν 
ἐπαναπαύσεται ἐπ' αὐτόν" ἐὰν δὲ μὴ ᾗ ἄξιος, ἡ εἰρήνη 
ὑμῶν πρὸς ὑμᾶς ἐπιστρέψει. 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ IE'. 
“ρει ἀπρεπὲς τὸ οιδορεῖν' τὸν lov: ἀλλότριον 
ida E (16) dpuretari 0 

ΤΙ οὖν ἡ εἰρήνη ἐπὶ τοὺς (Τη πέμψαντας αὐτὴν 
ἐπ’ ἐχείνους, πάλιν ἐπιστρέφει ἐπὶ τοὺς προηκαµέ- 
νους αὐτὴν, διὰ τὸ μὴ εὑρεῖν ἀξίους αὐτῆς (18), πολὺ 
μᾶλλον ἡ κατάρα ἐπιστρέψει εἰς κεφαλὴν τοῦ ἀδίχως 
αὐτὴν ἐκπέμψαντος͵ ὡς οὐχ ἀξίου ὄντος λαδεῖν αὐτὴν 
ἐχείνου πρὸς ὄνπερ ἐξαπεστάλη. Πᾶς γὰρ ὁ μάτην 
λοιδορῶν, ἑαυτὸν ἀρᾶται (79), χαθά φησιν ὁ Σολο- 
pv. «Ὥσπερ ὄρνεα πέτονται καὶ στρουθοὶ, οὕτως 
ἀρὰ ματαία οὐκ ἐπελεύσετάι ἐπ) οὐδενί. » Καὶ πάλιν 
λέγει" «Οἱ δὲ ἔχφέροντες λοιδορίας, ἀφρονέστατοί εἰ- 
σιν. » Ὥσπερ δὲ (80) ἡ μέλισσα, ἐν τῇ δυνάμει αὐτῆς 
ἀσθενὴς οὖσα, ἐπὰν πλήξῃ τινὰ, τὸ χέντρον ἀποδάλλει, 
καὶ γίνεται στεῖρα (81}" τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ ὑμεῖς ὃ 
ἐὰν ποιήσητε ἄδιχον εἰς ἑτέρους, τοῦτο εἰς (82) ἑαν- 
τοὺς ἐνεργήσετε - « Λάχχον γὰρ (puts, χαὶ ἀνέσκα- 
ψεν αὐτὸν, καὶ ἐμπεσεῖται εἰς βόθρον ὃν εἰργάσατο.» 
Καὶ πάλιν (85)" € Ὁ ὀρύσσων βόθρον τῷ πλησίον 
αὐτοῦ (84), ἐμπεσεῖται εἰς αὐτόν. » Οὐχοῦν ὁ φεύγων 
κατάραν, ἕτερον μὴ καταράσθω" ὃ yàp μισεῖς σοι 
γενέσθαι, οὐδὲ ἄλλῳ σὺ ποιήσεις, Δὼ νουθετεῖτε τὰς 
ἀπειθεῖς, ἐπιπλήσσετε ταῖς ἀναισχύντοις, παρακαλεῖτε 
τὰς ὀλιγοψύχους, ἰσχυροποιεῖτε τὰς ἀσθενούσας, ἐπαυ- 
νεῖτε τὰς ἐν ὁσιότητι ὁδευούσας. Εὐλογείτωσαν μᾶλλον, 
καὶ μὴ λοιδορείτωσαν᾽ εἰρηνοποιείτωσαν, καὶ μὴ πόλε- 
μον ἐμποιείτωσαν. Μήτε οὖν ἐπίσχοπος, μήτε πρεσθύ- 
περος, μήτε διάκονος, μήτε ἄλλος τις Ex τοῦ καταλόγου 
τοῦ ἱερατικοῦ λοιδορίᾳ τὴν γλῶσσαν µολυνέτω, ἵνα μὴ 
ἀντὶ εὐλογίας κατάραν χληρονομήσῃ. "Έστω δὲ σπουδὴ 
καὶ ἐπιμέλεια τῷ ἐπισχόπῳ, ὅπως μηδὲ λαϊκὸς κατά- 
μᾶν ἐκφέρῃ' περὶ πάντων γὰρ αὐτῷ μέλλειν όφεβλει, 
περὶ ἀηρικῶν, περὶ παρθένων, περὶ χηρῶν, περὶ 
λαϊχῶν. Διὰ τοῦτο, ὦ ἐπίσκοπε, τοὺς συνεργούς σου 
τῆς ζωῆς καὶ τῆς δικαιοσύνης ἐργάτας, διακόνους 
εὐαρέστονς Θεῷ προχειρίζου, οὓς ἐκ παυτὸς τοῦ λαοῦ 
δοχιμάζεις εἶναι ἀξίους, xoi εἰς τὰς τῆς διαχονίας 


* Luc. x, δ; Matth, x, 15, !! Prov. xxvi, 2. 


VARIORUM NOTAE. 


D ditur ἃ multis. Unde proverbialis locutio in Plato- Ὁ 
nis Plurdome, ὥσπερ μέλιττα τὸ κέντρον ἐγχατα- 
λιπὼν οἰχήσομαι. Velut ams aculeo relicto ἀϊπεεάανε., 
δ᾽ 1m rie, et ratione mellis nequaquam eonfi- 
ciendi postea. Plinius lib. xi, eap. 18 : Acwleum api- 
bus natura dedit, tentri censere. d Ad wm prie 
hoc infizo, quidam eas atatim emori putant. Aliqui, 
nonnisi in tautum adacto, κά intestini. quidpiam se- 
quatur : sed [ucos postea esse, nec mella facere, velut. 
castratis viribus, pariterque ei nocere εἰ prodesse de- 
sinere. Cor. 2 

(82) Εἰς. ldem ἐπ᾽, quod est perinde. ,ܦܐ‎ 

πάλιν; In alero ὁ Σολομών, reclius, nam 

proxime superior locus est Davidis, b. : 

(84) Τῷ πλησίον αὐτοῦ. Absunt hac, et facila 
supplentur. Ip. 


(76) "A-Ltéepuor γάρ. Mer codex καὶ ἀλλότριον, 
πες loeo convenit αἱ particula. κει. 
(TT) "Ez τούς ad ἐκείνους. Absunt in altero 
et postea sequitur προσηκαμένους ulrumque 
m. ܠܐܝܐ‎ 


Αὐτῆς. idem ἑαντῆς, recte. ἴθ. > 
8 Jis Dn Dude PA λαυτὸν dpü- 
τι. juxta illud Ecclesiastici xxi, 50 : Dura. male- 


dicit impius diabolum, maledicit ipse animam suam : 
"Ey τῷ καταρᾶσθαι ἀσεδῆ τὸν Σατανᾶν, αὐτὸς ατα- 
"o A. ldem cod. Vind. οὖν, quod melius. CLER. 


pue sterilem evadere, nec amplius 
vero 
gendo κέντρου. Hoc est, privatur aculeo. Quod ta- 


5. ULEBENTIS- ܐ‎ RUN. PUNT, OPERA DUBIA. 


ad mulieres non possis tnittere, propter infideles : A χρείας εὐσκύλτους. Προχείρισαι δὲ καὶ διάκονον (85) 


πιστὴν καὶ ἁγίαν εἰς τὰς τῶν γυναιχῶν ὑπηρεσίας, 
Ἔστι γὰρ ὁπόταν ἕν τισιν οἰχίαις ἄνδρα διάχονον 
γυναιξὶν οὐ δύναται @ πέμπειν, διὰ τοὺς ἀπίστους" 
ἀποστελεῖς οὖν γυναῖχα διάχονον, διὰ τὰς τῶν φαύλων 
διανοίας. Καὶ γὰρ εἰς πολλὰς χρείας, γυναικὸς χρῇ- 
ζομεν διαχόνου (86). Καὶ πρῶτον μὲν ἐν τῷ φωτί- 
ζεσθαι γυναῖκας, ὃ διάκονος χρίσει μὲν μόνον τὸ μέτ- 
tmo αὐτῶν τῷ ἁγίῳ ἐλαίῳ (83), καὶ μετ᾽ αὐτὸν ἡ 


destinabis igitur mulierem diaeonissam, ob Impro- 
borum cogitationes. Diaconissa siquidem femina 
δὰ miultós usus indigemus. Ac in primis quidem 
eum baptizantur inulieres, diaconus tantum earum 
frontem unget oleo sancto, et post diaconissa eas 
iMinet : non enim opus est. ut feminz. aspiciantur 
ἃ viris. Verum, duntaxat in manus impositione, 
eaput mulieris. unget epi8copus : quemadmodum 


9 f. δύνασαι. Sic cod. Vindob. 


VARIORUM NOTAE, 


δὺν ἡγνόηται νῦν’ πλὴν εἰσιν οἳ λέγουσιν, ὅτι 
ܡ‎ 


πω σος 
οὐ θε , νου] 
0 ܐ ܬ‎ ἤδη βάπτιξομένας, Hoc est: Porro 


un vitz post lavacrum 
iique ad diaconas pef- 


πλανωμένην ἀγεέρειν προσαιτοῦ. 
δύνηται. presque vincia con i it, 
tagantem colli ἐς mendicando possit. Pau- 


ἐμουμένων, εἶτ αὐτῆς πρὸς τὰ γόνατα προα- 
πείθεις προσαιτοῦσαν ἄγειν τί σοι; Postea- 
quam hec dizit, audit: Cur non vocas, per kosce qui 
egrediuntur, mulierem huc aliquam ex δέε que pro 
humanitate sua clare habentur; indeque ad genua 
illius procidens, persuades ut. mendicandó aliquid 
tibi afferat ? Cor. 

(87) Ὁ διάκονος χρίσει, eic; Unetio ante ba- 
ptismum facta oleo sancto, benedicto, et exorcizato, 
mera czremonià est; quie ideo a diacono, vel pre» 
sbylero, seu episcopo, semel aut bis, hoc vel illo 
modo, in his aut illis, aut in omnibus corporis 
membris peracta invenitur, juxta variam ecclegia- 
rum ae gentium consuetudinem. Inriumera hujusce - 

i possent proferri documenta, desumpta ex Ri- 
tu Ahi i, Syrorum, Grecorum, Latino- 
rum, ex conciliis, οἱ ex Patribus. Sed peculiarem 
merentur animadversionem, prater textus Consti- 
tulionum hic, et lib. vit, cap. 22; Recognitionum 
lib. nm, eap. 67; Joannis Moschi, qui citatus fuit in, 
mota superiore, ac Ritualium librorum, loca sa- 


(85) Διάκογον. Alter. cod. διακόγιασαν, ut ét 
panlo p lp. J 
Posts Officia diaconissarum, uu de ܚܝ‎ 
bus antea diximus, alia multa fuerunt. Diaconissa 
jn Constitutionibus, lib. tt, cap. 26 , introducit mu- 
lieres ad diaeonum et ad episcopu 
7, przest viduis; hoc capite, et 19, fi 

gerit, ad 


. Καὶ ποιησάσης αὐτῆς δύο » ἤχουσεν 
udi. Tene M: 9 1 
αὐτῷ, "AM τοῦδ ir ἐποίησον, BI pd πες 
. τοῦτο οὐχ ἐποίησεν, διὰ. ܗ‎ 
Sia! s) simon. Quite ved di " 


ῬΡΟΒΤΟΙΟΖ--ἴ18. .ܬ‎ 78 

A sdcerdoles εἰ reges antiquius üngébantur : non 
quod qui nunc baptizantur, ordinentur sacerdotes ; 
sed qui& flunt à Christo Christiani ( hoe:est, un- 
tlionis coguomines), regale sacerdotium, et gens 
sancta 35, Ecclesia. Dei, columna et firmamentum 
przsentis luminis '' : qui aliquando noii populus ; 
nune autem dileeti et électi; super quos invocatum 
est novum nomen ejus ; ut teslàtur Isaias prophe- 
tà, dicens: «Et vocabunt populum nomine ejus 
novo, quo Dominus nominabit illum '*. » 


CAPUT XVI. 
De divina sancti baptismi initiatione, 

Tu igitur, episcope , ad illam formam caput eo- 
rum qui baptizantur, sive viri sinL, sive mulieres, 
unges oleo sancto, in figuram spiritualis baptismi. 
Deinde aut tu , episcope , nut tibi subjectus preaby- 
ter, sacram super 609 proferens nominatim invoca- 
tionem Patris, εἰ Filii, et Spiritus sancti, bapti- 
zabis eos in aqua. Ac virum quidem suscipiat dia- 
conus ; mulierém vero diaconissa : ut cun decenii 
gravitate collatio sigilli infragilis peragatur. Εἰ 
postea episcopus baptizatos ungat chrismate, 


1. ρα, ;ܠܐܝܐ‎ 2. 


15 αἱ, νῦν φωτός. 


τι CONSTITUTIONES 4 
Διάκονος ἀλείψει αὐτάς" οὐ γὰρ ἀνάγχη τὰς γυναῦ- 
κας. ὑπὸ ἀνδρῶν κατοπτέύεσθαι" ἀλλὰ, μόνον ἐν τῇ 
χειροθεσίᾳ (88), τὴν χεφαλὴν αὐτῆς χρίσει ὁ ἐπίσχο- 
πος, ὃν τρόπον οἱ ἱερεῖς καὶ οἱ βασιλεῖς τὸ πρότερον, 
ἐχρίοντο" οὐχ ὅτι καὶ οἱ νῦν βαπτιζόμενοι, ἱερεῖς 
χειροτονοῦνται, ἀλλ᾽ ὡς ἀπὸ. τοῦ Χριστοῦ Χριστια- 
νοὶ (89), βασίλειον ἱεράτευμα, καὶ ἔθνος ἅγιον, Ἐχ- 
κλησία Θεοῦ, στύλος xat ἑδραίωμα τοῦ νυμφῶνος '* οἱ 
ποτὲ οὐ λαὸς, νῦν δὲ ἢγαπημένοι (90) καὶ ἐχλεχτοί" οἷς 
ἐπεχλήθη (94) τὸ καινὸν αὐτοῦ ὄνομα" ὡς μαρτυρεῖ καὶ 
Ἡσάϊας ὁ προφήτης, λέγων: «Καὶ καλέσουαι τὸν λαὸν 
πὸ ὄνομα αὐτοῦ τὸ καινὸν, ὃ ὁ Κύριος ὀνομάσει αὐτόν.» 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IG. 

Περὶ μψήσεως θείας τοῦ ἁγίου βαπτίσματος. 

Σὺ οὖν, ὦ ἐπίσχοπε, ἐκείνῳ τῷ τύπῳ χρίσεις τὴν 
κεφαλὴν τῶν βαπτιζομένων, εἴτε ἀνδρῶν εἴτε Ύνναι- 
κῶν, τῷ  ἁγίῳ ἐλαίῳ, εἰς τύπον τοῦ πνευματιχοῦ 
βαπτίσματος (09): ἔπειτα # σὺ ὁ ἐπίσκοπος, 1 ὁ ὑπὸ 
σὲ πρεσδύτερος τὴν ἱερὰν ἐπ᾽ αὐτοῖς εἰπὼν καὶ ἐπο- 
νομάσας ἐπίχλησιν Πατρὸς χαὶ ΥἹοῦ καὶ ἁγίου Πνεύ- 
ματος, βαπτίσεις αὐτοὺς ἐν τῷ ὕδατι" καὶ τὸν μὲν 
ἄνδρα ὑποδεχέσθω ὁ διάχονος (95)" τὴν δὲ γυναῖχα ἢ 
διάχονος (94)" ὅπως σεμνοπρεπῶς ἡ μετάδοσις τῆς 
ἀθραύστου σφραγῖδος γένηται. Καὶ μετὰ τοῦτο ὁ ἐπί- 
σχοπος χριέτω τοὺς βαπτισθέντας τῷ μύρῳ (95). 


1 pet. τι, 9. "1 Tim. τα, 15, 


VARIORUM- NOTE. 


6 Et cap. seq. τὸ ἔλαίον, ἀντὶ Πνεύματος ἁγίου. Li- 


bro autem vu. cap. 22 : "Iva τὸ μὲν χρίσμα 
ΕἾΝ (ου Πνεύμα : Quia, scllicel teste Theh 
10: In olei-no- 


iulfo, lib. De ordine Baptismi ap 

mine intelligitur unctio: sancti Spiritus. Origenes in 

fine homiliz 8 M ien d ܚ‎ o gratie 
Spiritus, per ole imaginem designatur. 5 

(85) Edi τὸν μὲν ἄνδρα ὑποδεχέοθω ὁ διάκο- 
γος. Masculi masculos , lemini feminas de bapti- 
smo suscipiebant , juxta. canonem 22 aut. 24 Ni- 
cgnum Arabicum , et /Ethiopicum. In Actis 5. Se- 
bastiani: Omnes isti sexaginia octo , a S. Polycarpe 
presbyleto baptizati, εἰ a- S. Sebastiano. suscepii 
suni: feminarum autem. matres facie sunt. Beatriz 
εἰ Lucina. Vita 5. Epiphanii, sect. 8 : Ὃς xal e 
αὐτοῦ (ita lego cum interprete ) 2e: ἐπὶ τοῦ 
ἁγίου φωτίσματος. (Qui Lucianus etiam [wit pater 
ejus Epiphanii in. sancto baptismate. Paucisque in- 
terpositis ; Βερνέχην τὴν ἁγίαν παρθένον, τις E 
yeso μήτηρ τῆς ἀδελφῆς Ἐπιφανίου. Qu sic ver- 

D tenda : Beruicem sanctam virginem , qud mater, 

spiritualis , intellige , fuerat sororis Epiphanii, Per- 

ram enim interpres, cum non posset concoquere 

in virgine nomen malris, transformavit matrem 
sororis in sororem matris, Ip. 

(94) Διάκονος. 111¢ et infra διακόγισδα babet al- 
ter cod. Vind. μεν. 

(98) Καὶ μετὰ τοῦτο ὁ ἐπίσκοπος, ete. Seu 
los sacramento confirmalienis donet, Unde οἱ 
seq, μύρον dicitur βεθαίωσις τῆς ὁμολογίας. con 
ενα confessionis. In bee peu, me ὅθι 

σμα τοῦ μύρου βεθαιοῖ τὴν πίστιν.- Unguenti 
ܐ‎ Ambrosiaster in caput. vi 
Epistolz ad Hebraos » Impositionis manuum, per 
παπι Spiritus sanctus accipi posse (Prim: et 
laymo videntur legisse plenissime ) credi quod 
post baptismum ad confirmalionem unitatis in Ec- 
clesia Christi a. pontificibus fieri solet. Lege infta 
cap. M, lib. vir. Cor. 


Hierosolymitani Catechesi ni 
sostomi sub finem orationis 


ܝ 


ja : Cyrilli 
gren: Uns m 


Ἐπειδὴ ἃ ποιεῖ... τὸν τἀφιασμὸν μετὰ 
αὐτοῦ ποιεῖ τοῦ ἐνταφιαζομένου, repo- 
ܐܐܘܙܐ‎ 4 sive ἡ Μαρία, πρός, sive μυρίζουσα τὸν 
Κύριον, πρός, contra contextus sensupi, qui sane 
haec aut similia postulat : ἡ Ἐχχλησία, πρός, quem- 


admodum legenti.clarum flet. Nec felicius paulo 
post expungunt vocem παλαιῷ, ex isto commale , 
ἀριόμεθα δὲ παλαιῷ ἐλαίῳ, ἵνα γινώμεθα χριστοί 
subst.tuuntque ἁπλῷ : non considerantes solemnem 
«pud Patres allusionem ' ad Veteris Testamentà 
9iewn, quo reges ac sacerdotes ungebairtur, ideoque 
appellabantur" c&risti. Codex Regius 2592 : Ἐχτῶν 


Αἰατάξεων Ὅτι γυγαῖχα βαπτιξοι », ὁ ἐπί- 
mec 9 χρίοι" ὁ δὲ διάκονος, 
τὸ στόμα καὶ τὸ στῆθος, ἡ δὲ διακόνισσα, ὅλον 


τὸ . Cor. — Ὁ. Melius ὁ γάρ, ut habet. alter 
cod. Vind. omisso μέν qued sequitur. CLgR. 

(88) Ἐν τῇ χειροθεσίᾳ. Hoc impositio manuum 
super baptizandos, tempore baplismi, nola est ex 
-Ritualibus, ex Dionysio, ex aliis. Cor^ 

(βθ) Χριστιανοί. Subjicitur inaltero cod. xaXoüv- 
ται, nec male. CLzR. 

(90) ` ܬ‎ . in singulari ἤγαπη μένος καὶ 
ἐχλεχτός, in eodem. In. - 

(91) Οἷς ἐπεκλήθη, etc. Ad linem capitis desunt 
ἐμ altero cod. 1». : 


493) Εἰς τύπον τοῦ πγευματικοῦ βαπτίσματος. 


800 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 12’. 


A 
Ποΐαν' αἰτίαν ἔχει τὸ εἰς τὸν Χριστὸν βάπεισμα' 


καὶ διατί τῶν ἐν αὐτῷ ἕκαστον Δέγεταί τε xal 

πράττοι. - 

Ἔστι τι νυν τὸ μὲν βάπτισμα, εἰς τὸν θάνατον τοῦ 
Ἰησοῦ ἑαόμενον: τὸ δὲ ὕδωρ, ἀντὶ ταφῆς" καὶ (96) 
τὸ ἔλαιον, ἀντὶ Πνεύματος ἀγίου" ἡ σφραγὶς, ἀντὶ 
ποῦ σταυροῦ: τὸ μύρον, βεδαίωσις τῆς ὁμολογίας" 
τοῦ Πατρὸς ἡ μνήμη, ὡς αἰτίου καὶ ἁποατολέως: τοῦ 
Πνεύματος ἡ συμπαράληψις, ὡς μάρτυρος (91): ἡ 
χατάδυσις, τὸ (98) συναποθανεῖν" ἡ ἀνάδυσις, τὸ συν-- 
ἀναστῆναι" Πατὴρ ὁ ἐπὶ πάντων Θεός: Χριστὸς ὁ 
μονογενῆς Θεὺς, ὁ ἀγαπητὸς ΥἹὸς, ὁ τῆς δόξης Κύ- 
pis. Πνεῦμα ἅγιον, ὁ Παράκλητος, τὸ ὑπὸ Χριστοῦ 
πεμπόμενον, καὶ ὑπ] ἐχείνου διδασχόμενον (99), καὶ 


S.-CLEMENTIS ܐ‎ ROM. ΡΟΝΤ. OPERA DUBIA. 


CAPUT XVII, 


Quam causam habeat baptismus in Christum , οἱ 
quare singula in eo ܕ‎ ei dicantur, et fiant. 


Baptismus igitur, in mortem Jesu datur ** : et 
aqua adhibetur pro sepultura ; oleum , pro Spiritu 
Sancto ; signum cru pro cruce : chrisma, con- 
firmatio est confessionis : Pater commemoratur, ut 
auctor ac emissor ; Spiritus coassumitur, ut testis ; 
dum mergimur, commorimur ; dum emergimus , 
Consuscitamur. Pater est super omnia Deus ; Chri- 
stus, unigenitus Deus, et dilectus Filius, et glo- 
rie Dominus ; Spiritus sanctus, Paracletus, qui ἃ 
Christo mittitur ac docetur, quique Christum pra- 
dicat *!, 5 


p ἐλεῖνον κηρύττον. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 1Η’. 
Oloc ὀφείλει εἶναι ὁ μεμνημένος. 

Ὁ δὲ βαπτιζόμενος ὑπαρχέτω ἀλλότριος ἀσεδείας 
πάσης, ἀνενέργητος πρὸς ἁμαρτίαν, φίλος Θεοῦ, 
ἐχθρὸς διαδόλον, χληρονόμος Θεοῦ Πατρὸς, συγχλη- 
ρονόμος δὲ τοῦ Υἱοῦ, ἀποτεταγμένος τῷ Σατανᾷ 
καὶ τοῖς δαίμοσι xal ταῖς ἀπάταις αὐτοῦ (100): ἁγνὸς, 
καθαρὸς, ὅσιος, θεοφιλὴς, υἱὸς τοῦ Θεοῦ: προσευ- 
χόμενος, ὡς υἱὸς πατρὶ, xal λέγων ὡς ἀπὸ χοινοῦ 
τοῦ τῶν πιστῶν συναθροίσματος οὕτως“ «Πάτερ ἡμῶν 
ὁ ἓν τοῖς ὀὐρανοῖς, ἀγιασθήτω τὸ ὄνομά σου: ἐλθέτω 
ἡ βασιλεία cou * γενηθήτω τὸ θέλημά σον, ὡς ἐν οὐ- 
ρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς" τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον 
δὺς ἡμῖν σήμεριν' καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα 
ἡμῶν, ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν, 
καὶ μὴ εἰσενέγχῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμὸν, ἀλλὰ ῥῦσαι 
ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ᾽ ὅτι σοῦ ἐστιν ἡ βασιλεία (1), 
xal ἡ δύναμις, καὶ ἡ δόξα, εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾿Αμήν.» 


» Dion. de Eccl, hier. ** Citat. Anastasius , quasi. 


CAPUT XVIII. 
Qualis exse debeat. baptismo initiatus, 

?! Ceterum qui baptizatur, se praestet alienum ab 
omni impietate , inefficacem ad peceatum , amicum 
Dei, hostem diaboli , heredem Dei Patris, et co- 
heredem Filii ejus ; eumque qui renuntiaverit Sa- 
tonze, illiusque daemonibus ac fallaciis. Sit castus, 
purus, sanctus, Deo amicus , filius Dei ; orans, 
tanquam filius patrem ; atque hoc modo, veluti 
nomine communis fidelium cetus, proloquens : 
« Pater noster, qui es in ccelis, sanctificetur nomen 
tuum ; adveniat regnum tuum ; fiat voluntas tua, 
sicut in colo, et in terra : panem nostrum quoti- 
diaium da nobis hodie: et dimitte nobis debita 
mOsira ; sicul et nos dimittimns debitoribus no- 
stris : et ne nos inducas in tentationem , sed libera 
nos ἃ malo: quia tuum est regnum, et potentia, 
el gloria, in secula. Amen "3, » 2 


€ 


? Rom. vt, 3. 


?! Citatur a Maximo, ad caput 2 
1.» Matth. yi, 9. ܡ‎ 


VARIOBUM NOTAE. 


auditionem in illo esse scientiam, scientiam vero 
essentiam ; nec indigere Spiritum sanctum do- 
etrina, ulpole αὐτοδίδαχτον. Altamen, quia scien 
tiam cateraque onmia habet Spiritus a Filio, ܟܐܦܐ‎ 
quam a processionis principio, ntcunque ratione 
5 dici potest ab eo edoctus : quemadmodum 

x B. Atbanasium oratione 2 con- 
tra Arianos, p. 557, minor illo praedicatur. Pericu- 
losissime vero Origenes tomo ni in Joannem, vocari 
vult in questionem, an Spiritus sauctus , quem 
doceri ἃ Filio ex Joannis xiv, 14, colligit, omnia 
capiat quae. Filius cognoscit ; quamvis sanctüs Spi- 
ritus. εὐλάδειαν. rererentiam 


1 . lp. 

4) "Ori σοῦ ἐστιν ἡ βασιλεία, eic. Clausula 
NUN. Dominiez Matth. vi, 45, in Graco dun- 
laxat, Quam tamen iajori ex parte agnoscit auctor 
is imperfecti in illud. Evangeliuin , Latinus ut 
videlur. Eam viri docti plures censent ες Consti- 
iutionibus apostolicis οἱ ex Liturgiis in sacrum tex- 
ium irrepsisse, probabili sane judicio, maximc 
quia varie effertur tam in Liturgiis οἱ Euchologio , 
quam in aliis libris. Legesis Chrysostomum tomo V, 


"eadem de causa 


QU) Καί. Dele cum aero cod. Vindob. ܝ‎ 
Τοῦ Ἠκεύματος ἡ συµπαράληψις, ὡς 
; Ita alibi, Quia , opinor, Spiritiis sanetus. 


Christi baptismo Lestís exstitit : sicuti docent S. 
ܗ‎ Nazianzenus, orat. 57, p. 610; orat. 58, 
p. 054 ; et S. Epiphanius. in Expositione fidei ca- 
Aholice, num. 16. Accedunt hue duo Scriptura testi- 
monia , Roman. vut, 46: /pse enim Spiritus testi- 
monium reddit spiritui nostro, quod sumus filii Del. 
] Joan. v, 8 : Tres eunt qui testimonium dant in ter. D 
σα: Spirilus, aqua et sanguis. Qui-2 locus a B. Am- 
brosio, lib. 1 De Spirits sancto , cap. 6, et Libro 
dde initiandis cap. 4, exponitur de baptismo. Cor. 

(98) Τό. Hic et paulo post τοῦ, subaudiendo 
μάρτυρος, ὁ superioribus verbis. CLER, 

(99) Kal ὑπ ἐκείνου διδασκόµενον. Joannis 
ΦΆΡ. ivi, vers. ἐδ, 14: Cum autem venerit. i'le 

iris veritatis, docebil vos omnem veritatem : 
Ton enim loquetur a semetipso; sed quecunque au- 
diet loquetur. εἴ que ventura eunt anxmtiabit vobis. 
Ille wm clatificabit ; quia de meo » el annun- 
tiabit vobis. Dogma. quidem catholicum proponunt 
Ecclesie. magistri Didymus , 8, Àm- 
brosius, inus εἰ Theophylactus , Spiritum 
sSancium audire ea qu: mon ignorat; unam esse 

Spiritus scientiam , ut et 


Patris, Filii, et sancti 
Spiritum sanctum per unita- 


substantiam ; audire 
tem substantise , οἱ per proprietalem scientiz ; 


CAPDT ΤΙΣ. 
Qualis esse. debeat diaconus. 

Sint. autem diaconi omni vilio: immunes, sicut 
et episcopus ; tantummodo activieres ; multitudini 
Ecclesie congruentes ; ut et invalidis possint mi- 
nistrare, tanquam operarii , nibil pudore deterriti. 
Ac mulier quidem imulieribus providere studeat : 
utrique vero munia nuntiandi , digrediendi , mini 
straudi , serviendi obeant ; quemadmodum de Domi- 
πο dixit Ie&ias : « Juetificare , inquit , justum, bene 
servientem multis **. » Singuli igitur locum suum 
ac munus agnoscant , impleantque diligenter, con- 
cordi menie et anima ; scientes mercedem ministe- 
rii, Nec vero pudeaLeos egentibus ministrare : « picut 
lominus noster Jesus Christus non venit ut eibi mi- 
nistraretur ; sed vi ministraret , et daret animam 
suam, redempiionem pro multi » Hunc ergo in 
modum et ipsos facere oportet. Et quamvis snima 
pro fratre ponenda sit , nequaquam bzreant ; neque 
eniin Dominus et Salvator noster Jesus Christus, ut 
ipseait, pro amicis suis bzsitavit animam suam 
ponere '', Quod si celi ac terre Dominus emnia 
propter nos sustinuit; quomodo vos indigentibus. 
ministrare dubitetis, cum teneamini eum imitari, 
qui servitulem*, egestalem , verbera οἱ crucem 
propter nos pertulit? Oportet igitur et mos fratri- 
bus servire, tanquam Christi imitatores. « Qui 
enim, inquit, vult inter vos esse magnus, sit vester 
minister; et qui vult inter vos esse primus, sib. ve- 


7 CONSTITUTIONES APOSTOLICJE.—LIB. Ill. 


A 


Ld 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ ΙΘ΄. 
Oloc ὀφείλει εἶναι ὁ διάκονος. 


"Ἔστωσαν δὲ καὶ οἱ διάχονοι ἐν πᾶσιν ἄμωμοι, ὡς, 


ὁ ἐπίαχοπος". μόνον δὲ εὐσχυλτότεροι" ἀνάλογοι‏ ܐܕܡ 
πρὸς τὸ πλῆϑος τῆς Ἐκκλησίας" ἵνα καὶ τοῖς (2) ἀδυ--‏ 
νάτοις ὑπηρετεῖσθαι (5) δύνωνται, ὡς ἐργάται ἀνεπ-‏ 
αἰσχυντοι. Καὶ ἡ μὲν γυνὴ τὰς γυναῖχας σπουδά-‏ 
ζουσα θεραπεύειν; ἀμφότεροι δὲ τὰ πρὸς ἀγγελίαν (4),‏ 
ἐχδημίαν, ὑπηρεσίαν, δουλείαν' ὡς καὶ περὶ τοῦ‏ 
Κυρίου Ἡσαῖας ἔλεγε, φάσχων" € Διχαιῶσαι δίκαιον‏ 
εὖ δουλεύοντα πολλοῖς.» Ἕκαστος οὖν τὸν ἴδιον γνωρι-‏ 
ζέτω τόπον, καὶ ἐχτελείτω αὐτὸν σπουδαίως, ὁμο-‏ 
φρόνως, ᾿ ὁμοψύχως" γινώσχοντες. τὸν τῆς διακονίας,‏ 
μισθόν. "Ἔστωσαν δὲ καὶ ἀνεπαίσχυντοι εἰς τὸ ὑπηρε-‏ 
τεῖσθαι τοῖς δεομένοις" ὡς καὶ ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς‏ 
ὁ Χριστὸς οὐχ ἦλθε διαχονηθῆναι, ἀλλὰ διακονῆσαι,‏ 
καὶ δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ, λύτρον ἀντὶ πολλῶν"‏ 
οὕτως οὖν καὶ αὐτοὺς δεῖ ποιεῖν. Κἂν δέῃ (5) ψυχὴν‏ 
ὑπὲρ (6) ἀδελφοῦ ἀποθέσθαι, μὴ διστάσωσιν" οὐδὲ γὰρ‏ 
ὁ Κύριος καὶ Σωτὴρ ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς ἐδίστασε‏ 
τὴν ψυχὴν αὐτοῦ θεῖναι (T), ὡς αὐτὸς ἔφη, ὑπὲρ τῶν‏ 
φίλων αὑτοῦ. Εἰ οὖν ὁ Κύριος τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς‏ 
γῆς πάντα ὑπέμεινε δι' ἡμᾶς, πῶς ἂν ὑμεῖς διακονῆ-‏ 
σαι τοῖς δεομένοις ἐνδοιάσητε" μιμηταὶ ὀφείλοντες‏ 
αὐτοῦ εἶναι, τοῦ καὶ δουλείαν, καὶ ἔνδειαν (S), χαὶ‏ 
πληγὰς, καὶ σταυρὸν δι ἡμᾶς ὑπομείναντος: Χρὴ οὖν‏ 
καὶ ἡμᾶς δουλεύειν τοῖς ἀδελφοῖς, ὡς Χριστοῦ μιμη-‏ 
Ὁ θέλων γὰρ, φησὶν, ἐν ὑμῖν εἶναι μέγας,‏ ܙ πάς.‏ 
ἔστω ὑμῶν διάχονος: xal ὁ θέλων ἐν ὑμῖν εἶναι πρῶ:‏ 


πος, ἔστω ὑμῶν δοῦλος. ^ Οὕτω γὰρ καὶ αὐτὸς ἔργῳ C Ster servus "', » Nam sic ipse etiam illüd : Bene 


servire multis **, opere implevit, non verbis. Si- 
quidem, accepto linteo, precinxit se; deinde misit. 
aquam in pelvim; et ad nos.recumbentés accedens, 
Omnium nostrum pedes lavit ac linteo exiersit "*. 
Quod faciens, ostendit. nohis fraernze benevolentiae 
charitatem ; αἱ et nos idem mutuo faciamus. Itaque 
si.Dominus noster ac preceptor tantum se demi- 
sit; quo pzeto vos erubescetis hoc agere erga (ra- 
tres debiles ac infirmos, cum sitis veritalis opera- 
τ, οἱ presides pletatis? Quocirca cum charitate 


minlstrate, non murmürantes, nec disdidia corsmo« 


πεπλήρωχε τὸ εὖ δουλεύειν πολλοῖς, xal οὐ λόγῳ, 
Λαδὼν γὰρ λέντιον, διεζώσατο' εἶτα βάλλει (9) ὕδωρ 
εἰς τὸν νιπτῆρα" καὶ ἡμῶν ἀναχειμένων ἐπελθὼν, 
πάντων ἡμῶν ἔνιψε τοὺς πόδας, χαὶ τῷ λεντίῳ ἐξέ- 
μαξε. Τοῦτο δὲ ποιῶν, ἐπεδείχνυεν ἡμῖν τὸ τῆς φιλα- 
δελφίας ἀγαπητικὸν, ἵνα καὶ ἡμεῖς εἰς ἀλλήλους αὐτὸ 
ποιῶμεν. Εἰ οὖν ὁ Κύριος ἡμῶν, καὶ ὁ διδάσκαλος, 
οὕτως ἐταπείνωσεν ἑαυτόν" πῶς ἂν ὑμεῖς ἐπάισχυν- 
θήσεσθε τοῦτο ποιῆσαι τοῖς ἀδυνάτοις καὶ ἀσθενέσι τῶν 
ἀδελφῶν. ἐργάται ὄντες ἀληθείας, καὶ τῆς εὐσεδείας 
προστάται; Ἑξυπηρετεῖτε οὖν ἀναπητικῶς, μὴ ἐπι- 


πὰ. ας τιν ܐ‎ LXX; '' Mattb, σα, 38. ** Joan. x, 1δ; et xv, δ. "7 Math. τς, 86. ** ܦܘܐ‎ 


vm, 1}, " ܐܦܘܪ‎ xut, 4. 


VARIORUM NOTA. 
10, et ad Tocum Matthei ; Isidorum Pelu- D xxiv, 25, sic passim apud Xenophontem. aliosqne 


Wo rdtepor a 
᾽Αμϕότεροι τὰ id ἀγγελίαν 

diaconissis egimus supra. Diacohorum vero officia 
et ministeria quis euncta queat numerate ? Nolatu 
dignum illud; in Vita S. Epiphanii, mum. B, 
quod pertinebat ad postremum digeonum , ܨܘܡܐ‎ 
σμεῖν τὸν θρόνον τοῦ ἐπισχόπου, exornare honum 


seu catbedram ἐριβοσμαίετῃ. Cor. 

(8) Δέᾳ. ABer cod. ά4 τὴν laotiv, ܗܘܡܐ‎ ipso- 
rum κκ, ΟΕ. 

(8) Ὑπέρ. Alter cod. ἀντί, et paulo ܐܟܘܕ‎ διστό- 


σαι, eodem sensu. I». 
,ܕܘܗ‎ Aller θείς, hon male. Ip. 
"Ἠνδειαν, "Ὄνειδος, aMer cad. mon absurde. 


(9) .ܐܐܬ‎ Alter βαλών, quo est harfalical cón- 
ls. b. ܒ‎ 


; eie. De 


οποιο. i 
slotam lib. tv, epist. 24 ; Cisarium dialogo 1, Re« 
spons. ad interrog. 29 ; οἱ Ambrosium uit. De sa- 
eramentis ult. Porro apud Lucianum in Dialogo cui 
tris, initium ac finis late orationis in- 
23 ܝ ܐ ܕ‎ εἰ ܡ‎ 
ἐπιϑείς, orationem a Patre ܗ‎ , οἱ celebre ean- 
licum ad fidem epponens, Adde ex Lamnbecio Bcho- 
Tiuwo hbri Csesarei "Theol, Grec. 39 : Τὸ δὲ ὅτι σοῦ 
3 βασιλεία καὶ ions καὶ ἡ δόξα, ἐν τισὶν 

ποῦ ᾿Αμήν. lo. 

Ἰοῖς, Alter codex ἐν τοῖς, minus hene, cum 
serio sit de officiis a diaconis prestandis hemini- 


bus, qui sibi mecessaria prospicere nequeunt 
quales ὀλύνατοι dicuntur. Οἰκα. ܨ‎ 
Ὑπηρετεῖσδαε, ܐܘܬ‎ cod. ܟ‎ 6618 
enini verbnm hoc in aciiva jatione, pon 


mellis , adhiberi. Vide infra εἰ Áct. x1, 54; 


~ 4 
γογγύζοντες, μηδὲ διαστασιάζοντες, οὐ γὰρ διὰ ἄν- 
θρωπον ποιεῖτε, ἀλλὰ διὰ τὸν Θεόν xal τὸν μισθὸν 
τῆς διακονίας παρ᾽ ἐχείνου ἀπολήψεσθε iv ἡμέρᾳ 
ἐπισχοπῆν ὑμῶν' χρὴ οὖν ὑμᾶς τοὺς διαένους ἐπι- 
σχέπτεσθαι πάντας τοὺς δεομένους ἐπισχέψεως" xal 
περὶ τῶν θλιδομένων ἀναγγέλλετε τῷ. ἐπισκόπῳ 
ὑμῶν" ψυχὴ γὰρ αὐτοῦ, καὶ αἴσθησις εἶναι ὀφείλετε" 
εὔσχυλτοι xal εὐήχοοι (40) εἰξ πάντα ὄντες αὐτῷ, 
ὡς ἐπισκόπῳ ὑμῶν, καὶ πατρὶ, καὶ διδἀσχάλῳ. 

7 = ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ Ke. 

"Ὅτι ὑπὸ τριῶν ἣ δύο ἐπισκόπων 
τονεῖσθαι ὁ ἐπίσχοπος, ܠܝܠ‎ 
ἀδέδαιον γάρ. 1 

Ἐπίσκοπον δὲ προστάσσομεν χειροτονεῖσθαι ὑπὸ 
τριῶν ἐπισχόπων (13. ἢ τὸ γοῦν ἔλαττον, ὑπὸ δύο" 
μὴ ἐξεῖναι δὲ ὑπὸ ἑνὸς ὑμῖν καθίστασθαι. Ἡ γὰρ 
τῶν δύο καὶ τριῶν μαρτυρία βεδαιοτέρα χαὶ ἀσφαλής. 
Πρεσδύτερον δὲ xaX διάχονον ὑπὸ ἑνὸς ἐπισχόπου, 
καὶ τῶν λοιπῶν κληρικῶν (13): μήτε δὲ ܐܧ‎ πρεσδύ- 
τερον, μήτε διάχονον, χειροτονεῖν ἐκ λαϊχῶν χληρι- 
κούς (15): ἀλλὰ μόνον, τὸν μὲν πρεσδύτερον διδάσχειν,, 
ἀναφέρειν, βαπτίζειν, εὐλογεῖν τὸν λαόν )14(6 τὸν δὲ 


μ΄ χειρο- 
x ὑπὸ ἑνός" 


S; CLENENTIS I ROM, PONT. OPERA. ΜΑ. ὦ 


venies; quia non propter bominem operamini, A 
sed propter Deum; a quo mercedem ministerii; 
in die visitationis. vestrze, recipietis. Oportet .ita- 
que ut vos diaconi visitetis omnes qui: visitationis 
indigent. De miseris etiam, ad episcopum referte; 
debetis enim esse anima illius, ac seütiendi vis; 
parati ad ministrandum illi ac obediendum in ómni 
opera, velnii episcopo vestro, et patri, οἱ magi- 
ܚ‎ 


CAPUT XX. 
Quos episcopus a tribus. vel. duobus episcopis. debeat. 


: ΑΓΙ; ΜΝ aulem αὖ wno, id enim ease irri- 
um. 

Episcopum vero praeipimns . ordinari tribus 
episcopis; aut ut minimum a duobus; non licere 
autem. vobis ab υπο constitui. Nam duorum et B 
trium testimonium flmniusestetindubium "2. ftem 
jubemus ut presbyter et diaconus ab uo episcopo 
ordinetur; et reliqui clerici wtque nec presbyter, 
mec diaconus clericos ex laicis ordinent; sed so- 
lummodo, presbyter quidem doceat, offerat, bapti- 
χο, benedicat populo; diaconus vero ministret 


592 Jom. vin, 17; Mattb. ¥! ,)ܐ‎ 16. 


VARIORUM NOTE. 


awleat ordinare. Integrum. enim judicium est, quoc 
plurimorum sententia consequitur. Ἡ. Ne unus epiaco- 
Pus episcopum ordinare presumat propter ürrogan- 
linm, me [urtivum beneficium prostitum videatur, 
Hoc enim in synodo Nicena constat. esse definitum. 
Quz huncad modum secutus est Innocentius, epist.2, 
cap. 4: Ut extra conscientiam. metropolitani ἜΠΟΣ 
mullus audeat ordinare episcopum. Integrum enim 
δὶ judicium, quod plurimorum sententiis confirmatur, 
Nec μπε episcopus. ordinare presumat episcopum, 
ne [urtivum prostitum beneficium videatur. Hob enim 
¢! a synodo Nicena constitutum est atque definitum. 
Verum, ut. ad. iustitutum: &ermoneni revertar, nar- 
Tant Pelagium papam coactum fuisse pontiflciam 
digaitstem accipere a duobus ej iscopis el uno pre- 

lis permissis in ne- 
tessitale ordinari ab uno episcopo et duobus aut 
pluribus abbatibus. Denique, a quo ordiendum fuit, 
lemporibus apostolicis satis constat episcopos fuisse 
constitutos interdum ab uno apostolo, seu aposta- 
lico; interdum a pluribus, juxta illud 1 Tim, 1v, 44: 
Noli negligere gratiam qua in te est; que data esi 
tibiper prophetiam, cur impositionemanuum presbg- - 
teri;-hoc est, ex interpretatione 5. Chrysostomi, 
episcoporum qui eum ordinaverant, Vide infra, 
ui vit, cap. 46; lib. vin, cap. 4, 37, et can, apost. 1. 

T. 


(12) Kal τῶν ܫܘܐ‎ κληρικῶν. Omnino ex sen- 
5u, el ex canone apostolico. 4, reseribendum, xa* 
τοὺς λοιποὺς χληριχούς. Quod. veriit Turrianus,. At 
ἃ Bovio leetum videlur, καὶ τῶν λοιπῶν κλήρον. I» 
Ὡσαύτως xal τὸν χοιπὸν κλῆρον, alter cod, Vindo- 
bonensis. ܬܝܐ‎ 

(15) Μήτε δὲ καὶ πρεσδύτερον, elc. Sequ entia 
secula in collatione minoris cleri variaverunt, Ca- 
nou ἀνέκδοτος Nicephori confessoris: Ὁ 
ἡγουμένου, πρεσδύτερος Ov, χειροτονεῖ dvo: 
στην xal ὑποδιάχονον ἐν τῇ ἰδίᾳ μονῇ. Qui ܐܬܘܐ‎ con- 
secrationem, hegumeni seu abbatis, estque presbyter, 
ordináre polest lectorem el. subdiaconum im suo mo- 
nasterio, b. » 

(14). Εὐλογεῖν τὸν «λαόν. 


In Responsionibus 
syno" ^ Cor ^4ntinopolitanz sub 


patriarcha. Nicolao 


sbytero. Refertur quoque de δὶ‏ ܇ 


(10) Εὐήκοοι. Hzc vox cum.tribus seqq. et mox 
ve πατρί, desunt in altero cod; Vindob.CLR. 

(M) ᾿Καίσκοπον δὲ προστάσσοµεν, eic. Ερὶ- 
scoporum numerus episcopum ordinantium, res 
€st ecclesiastici juris, que eapropter varietatem di- 
sciplinz adi iL. Et primo quidem canonem Nicz- € 
num quartum: ita ܐ‎ Patres Constantino- 
poli.congregati, apud Tlieodoritum Hist. eccl. lib. v, 
cap. 9,ut liceret provincia episcopis collegas finiti- 
mos ad ordinationem convocare. Qui et addunt a se 
ordinatum fuisse Nectarium. Patres vero Sardicen- 
ses can. 6, quemadmodum et Niceni, canone citato, 
et Autiocheni can, 19, optant oinnes provincie an- 
listiles ordinationi comprovincialis sui interesse. 
In concilio autem Ca ὅ, caa, 39, legimua 


sententiam άμα le non celebrandis erdina- 
tionibus, nisi a duodecim. Sed et octo ordinatores, 


eum fieri Pues, .xigit concilium Arelafense 1, 
ܘܘ‎ . 20. Ad hec circa quatuor, testantuf ordina- 
tiones Grecorum impressze, et du: Gregorii 1, 


dens ad inlerrogala Augustini, n. ὃ in 
» Hist. eccles., ], 37, et 5, epistola T ad Bonifa- 
cium. Jam trium esse. officium coepiscopum conse- 
trare, innumera decreta ac testimonia loquuntur; 

quoram in plurimis tanquam minime sufficiens τὸ” D 
060 minor numerus, presertim. singularis. Unde 
nvatianus tres episcopos coegi, ut sibi manum 
imponerent ; Julianitz: vero, cuin tres tantum essent 
. episcopi, mortuo Juliano uno ex ilis, quo alium 
substituerent, defuncti manum, suasque capili ho-- 
minis a se ordinandi imposuerunt; sicuti. refer- 
tar in narratione De rebus Armenie, tom. Ἡ, aucta- 
rii Bibliothece Patrum Combefisiani. Atque hoc 
loco celatam nolim lectorem errorem geminum, qui 
ppm 0 Breviatione canonum. Fulgentii ܡܢ‎ 
cap. 6 : ort quens 5 episcopum mon ordinet : 
excepta Ecclesia Bomana, Concilio Zellensi, ez epi- 
siola pape Sirici. Kienim .duo prima. decreta 
epistola 4 Siricii perperam commiscentur; et-Se- 
des apostolica primatis seu metropolitana mutatur 
in sedem apostolicam Romanam; non Culpa (suspi- 
cor) Ferrandi, sed ignorantia vel fraude cujusdam 
recenlioris. En pontificis verba : Τ..Ὀς extra con- 
scieniiam sedis apostolice, hoc est primatis , nemo 


CONSTITUTIONES ἈΡΟΒΤΟΙΔΟΣ.-- 28. IV. 


305 


διάχονον ἐξυπηρετεῖσθαι τῷ ἐπισχόπῳ καὶ τοῖς πρε- A episcopo, ac presbyteris; hoc egt, ministerium seu 


diaconatum exerceat; sed non peragat caetera. 


σδυτέροις" τουτέστι, διακονεῖν' οὐ μὴν xal τὰ λοιπὰ 
διενεργεῖν (45). 


VARIORUM 11016, 


τοὺς -κανόνας}" Ἕστω ἀπὸ‏ ܐ ܳܚ 
rM aoo deporte‏ 0 
- ܨ στιν‏ 
᾿Απόχρισις.‏ 
Τὸ ἀποστερηθῆναί τινα τῆς διδομένης εὐλογίας [8].‏ ~ 
pow ue‏ ܐ 
Ἑρμηνεία.‏ 


Ἐκκλησιαστικαὶ εὐλογίαι εἰσὶ, τὰ παρὰ τῶν ἐπι- 
σχόπων καὶ τῶν ἱερέων ἐπ᾽ ἐχχλησίας γινόμενα, 1 
διδόμενα πάντα εἰς εὐχὴν. xal στηριγμὸν τοῦ χοι- 
νοῦ [al. πιστοῦ] λαοῦ. Ἕχαστος γοῦν xav' ἀναλογίαν 
τοῦ οἰχείου ܡܡ‎ στερηθῇ τῆς ἐχχλησιαστι- 


(45) 44 calcem additum est, in altero codice 
Vindobon. : Περὶ χηρῶν ἐπληρώθη, βιδλίον Y'. 


ad interrogationes quien monaeherum, apud 


TBelsamonem, pag. ΙΧ. 
(Quod dicit S. Basilius ii parvis is ; Sit a be- 
dictione alienus pro ܐ‎ στ quid est? . 
Responéfo. 
Privarialiquem benedictione, "datur in ecclesia. 
Scholam Balamowis. 

Benedictiones ecclesiastice sunt omnia. que Tied 
vel dantur αὖ episcopis vel. sacerdotibus in. ecclesiis, 
ad preces et stabilimentum fidelis populi. Unssquis- 
que pro sui lapsus proportione, ecclesiastica be- 
medictione priweiwr. Graca represento ex mss. plu- 


ibus Chrigtianissimi regis, et uno viri clarissimi Β ^s εὐλογίας. 


Claudii Jolii. abs 
σις. 
Ὅπερ λέγει ὁ ἅγιος βασίλειος ἐν τοῖς μικροῖς ἐπι- 


CAPITA LIBRI QUARTI. 

11. Quomodo epucopus debeat pupillis providere. 

Ili. Quinam adjuvandi sin; secundum constitutionem 
Dominicam. : 

ΤΥ. ܘܐ‎ avaritia. Ρ 

V. Cum quanto: timore oporteat collationes Domini- 

- cas sumere. 

VI. Quorum oblationes. recipienda ܐܧ‎ quorum reji- 
ciende. - 

YII. Quod. indignorum. hominum oblationes , quen- 
diu ii tales sunt, non modo non placant Deum, sed _ 
contra ad indignationem eum provocani. 


VIL.-Quod prestet ez proprio labore prabero υἱ- 
duis, quamvis. exilia εἰ paueg sint, quam ex donis 
impiorum, etsi mulia εἰ magna. ezsistant;: [eme 
enim perire prostat, quam. ab impiís collationem. 
accipere. 

IX. Quod oporteat provocari populuth a sacerdote,ad 
bene[acienduim pauperibus, ezemplo sapientis Sa- 
lomonis. 


ΚΕΦΑΛΑΙΑ TOY TETAPTOY ΒΙΒΛΙΟΥ (16). 


B. "Όπως χρὴ τὸν ἐπίσκοπον προνοεῖν τῶν ὀρφα- 
vor. 

γ΄. Τΐνες ὀφείλουσιν ἐπικουρεῖσθαι, κατὰ τὴν Kv- 
»ιακὴν διαταγήν. 

δ΄, Περὶ φιλαργυρίας. 

δ΄. Μετὰ ποίου φόδου χρὴ τῶν Κυριακῶν μετέχειν 
συνεισφορῶν. 

ς΄. Τίνων al καρποφορίαι δεκταὶ, καὶ τίνων ἄδε- 
κτοι. 

C. Ὅτι αἱ τῶν ἀναξίων καρποφορίαι, ἕως ἂν 
ὥσι τοιοῦτοι, οὐ μόνον οὐκ ἐξιλεοῦνταιτὸν Θεὸν, 
4AY ἐχκτῶν ἐναντίων κινοῦσιν αὐτὸν πρὸς ἀγαν- 
άκτησιν. 

Ὅτι βέλτιον ἐκ κόπου ἰδίου ααράχοι ταῖς‏ . ܗ 
χήραις, κἂν jj εὐταλῆ καὶ ὀίτα, ἢ τὰ παρὰ τῶν‏ 
ἀσεδῶν, κἂν πο1λὰ καὶ μεγάλα τυγχάνῃ βέλτιον.‏ 
τὰρ λιμῷ διαφθαρῆναι, ἢ παρὰ ἀσεδῶν συνεισ-‏ 
φορὰν δέξασθαι.‏ 

6. Ὅτι χρὴ προτρέπεσθαι τὸν λαὸν ὑπὸ τοῦ 
ἱερέως εὐποιεῖν τοὺς πένητας" ὡς καὶ ὁ Σο- 
ἀομὼν ὁ σοφός. 


εἰ. Διάταξις, ἵν᾽ ἐάν τις τῶν ἀσεδῶν, βίᾳ προσρἰ- y X. Constitutio, ut si quis impius, vi pecuniam aacer- 


dotibus projecerit, in ligna εἰ carbones eam insu- 
mant, non autem in escas. 


ΧΙ. De parentibus, et filiis. 

ΧΙΙ. De famulis et dominis. 

XIH.. In quibus oporieat. subjici secularibus -princi- 
pibus. ܢ‎ 

XIV. De virginibus. 


dmn χρήματα τοῖς ἱερεῦσιν, εἰς ξύλα καὶ ἀνθρα- 
κιὰν ἀναλώσωσι ταῦτα, ἀλλὰ μὴ εἰς διατρο- 
φάς. 

ur. Περὶ γονέων, καὶ παίδων. 

«6. Περὶ οἰκετῶν καὶ δεσποτῶν. 

ay. Ἔν τίσιν ὑποτάσσεσθαι χρὴ τοῖς κοσμικοῖς, 
ἄρχουσιν. 

Περὶ παρθέγων.‏ ,ܬ 


: VARIORUM NOTAE. 
(16) In altero cod. est: Βιθλίον δ', ἐν ᾧ περὶ ὀρφανῶν καὶ ὅπως χρὴ τὸν ἐπίσκοπον προνοεῖν τῶν 


τοιούτων. 


X BIBAION TETAPTON. 


ΠΕΡῚ ΟΡΦΑΝΩΝ. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A'. ˆ ὡ 
Ὀρφανοῦ δέ τινος γενομένου Χριστιανοῦ... ἤτοι 
παιδὸς, ἣ παρθένου, χαλὸν μὲν, ἵνα τις τῶν ἀδελφῶν, 
οὐκ ἔχων τέχγον; προσλαθόµενος τοῦτο, ἔχῃ εἰς παι- 
δὺς τόπον’ τὴν δὲ παρθένον, ὁ ἔχων ὑἱὸν δυνάμενον 
αὐτῷ ταῖς τοῦ γάμου ὥραις συγχρονῆσαι, συζεύξῃ ˆ 
τοῦτο γὰρ οἱ ποιοῦντες ἔργον μέγα ἐπιτελοῦσιν, ὁρ- 
φανῶν πατέρες ὑπάρξαντες, καὶ παρὰ Κυρίου τοῦ 
Θεοῦ λήψονται τὸν μισθὸν τῆς διακονίας ταύτης. Εἰ 
δέ τις xarà ἀνθρωπαρέσχειαν. περιπατῶν, ἐπαισχύ-- 
νοιτο, πλούσιος ὧν, τὰ τῆς ὀρφανίας μέλη" τοῦ μὲν 
Ὁ ὀρφανοῦ πρόνοιαν ποιήσεται ὁ πατὴρ τῶν ὀρφανῶν, 
καὶ κριτὴς τῶν χηρῶν' αὐτῷ δὲ ἐμπεσεῖται τοιοῦτος, 
ὅστις αὐτοῦ δᾳπανήσει τὴν φειδώ " καὶ γενήσεται ἐπ’ 
(17) αὐτῷ τὸ εἰρημένον (18): *À οὐκ ἔφαγον ἅγιοι, 
ταῦτα φάγονται ᾿Ασσύριοι: καθὼς καὶ "Hextag M- 
ܐ‎ 6 « Τὴν χώραν ὑμῶν ἑνώπιον ὑμῶν ἀλλότριοι 
κατεσθίουσιν αὐτήν. » 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ B. 
"Ὅπως χρὴ τὸν ἐπίσκοπον προνοεῖν τῶν ὀρφανῶν. 
Ὑμεῖς οὖν, 4 ἐπίσκοποι, μεριμνήσατε τὰ περὶ 
τῆς ἀνατροφῆς αὐτῶν, μηδὲν ἐλλείποντες αὐτοῖς τοῖς 
μὲν ὀρφανοῖς (19) παρέχοντες τὰ γονέων, ταῖς δὲ 
χήραις τὰ ἀνδρῶν, τοῖς ἀχμαίοις τοὺς γάμους, τε- 
χνέτῃ ἔργον, ἀδρανεῖ ἔλεος, ξένοις στέγος, πεινῶσι. 
ψωμὸν, διψῶσι ποτὸν, γυμνοῖς ἔνδυμα, νοσοῦσι θέαν, 
C φνλαχίταις (20) βοήθειαν" πρὸς τούτοις πλείων ὑμῖν 
ἔστω φροντὶς περὶ τῶν ἐν ὀρφανίᾳ, ὅπως αὑτοῖς µη- 
δὲν bill τῇ μὲν παρθένῳ, μέχρις ἂν ἔλθῃ εἰς ὥραν 
γάμον, καὶ ἐχδῶτε αὐτὴν ἀδελφῷ τῷ δὲ παιδὶ χαρ- 
ἡγίαν, πρὸς τὸ καὶ τέχνην ἐκμαθεῖν, xal διατρέ- 
φεσθαι ἐκ τῆς ἐπιχορηγίας- ἵν' ὅταν δεξιῶς τὴν τέ- 
χνην κατορθώσῃ, τὸ τηνικαῦτα δύνηται καὶ τὰ τῆς 
πέχνης ἐργαλεῖα ἑαυτῷ plebes (11), ὅπως Βηκέτι 
βαρύνῃ τινὰ ** τῶν ἀδελφῶν ἀνυπόκριτον εἰς αὐτὸν 
ἀγάπην, ἀλλ' ἑαυτῷ ἐπιχορηγῇ. Καὶ γὰρ ἀληθῶς pde 
κάριός ἔστιν, ὃς ἂν δυνάμενος βσηθεῖν ἑαυτῷ, μὴ 
ϑλίδῃ τόπον ὀρφανοῦ, ξένου τε καὶ χήρας. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ T. 

Τίνες ὀφείλουσιν ἐπικουρεῖσθαι, κατὰ τὴν Κυ- 
μα “Ὁ διαταγήν. 

® Ἐπὰ καὶ (22) ὁ Κύριος μαχάριον εἶπεν εἶναι τὸν 


*? Citatur ab Anastasio, quaest. 14. 


UM NOTE. 2 

wostiomibus, ὑπὲρ τὸν λαβδάνοντα. Act, xx, 35: 
μονεύειν penas: τὸν λόγου) τοῦ Κυρίου 
Ὑησοῦ, ὅτι αὐτὸς εἶκε - Μαμάριόν. ἔστι διδόναι μᾶ.1- 
ܗܬ‎ ἢ 3 Ac nin κρύαν ΐενα, 
φκοπίαπε τε est ma, lare quam 
ܐܡܘܬ‎ entrrans josnmes Chrysostomus. γο- 

arbitratur vel ad e» quae Ἢ‏ ܡܡܰܘܗܗ 


ܬ 


μα, wel ad &emtum 

i aliis visunr est apnojare lecum. € ioni ; 

ro vere άρον Kibebant,‏ ܘܗ ertore quo‏ ܟ 

μι ܓܠ‎ ¡` a Jens ο in : rolegomenis 

Siecis, etai 3 . 96. Ll us ܐ‎ 
i 06 et ܪ ܨ[‎ 


Jmargünem ܠܕܡ ܘܦܐܩܣ?ܪ‎ jexius 
ܡ‎ tx τῶν διατάξεων. Cotavem jn Auactasii 


5. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUDIA. 


'' al. τήν, sic οἱ cod. Vind. 


LIBER QUARTUS. 
DE.ORPHANIS. 


CAPUT PRIMUM. 

Quande autem Christianus aliquis relinquitur 
Ppillus, sive puer, sive puella, egregium erit. fa- 
ciuus, ei quis (ratrum, liberis orbus, suscipiat pue- 
rum, εἰ loco filii habeat : puellam vere filio collocet, 
οἱ habuerit costaneum, et ad nuptias parider ma- 
iurum. Qui enim hoc faciunt, insigne opus perpe- 
L4rant, dum pupillorum parentes evadunt; comse- 
quenlurque a Douino Deo (πεί offiii mercedem. 
Si quem vero divitem, hominibus duntaxat placere 
siudentem, pudeat pupilli qui Eeelesie membrum 
est, pupillo quidem prospiciet pater orphanorum et 
judex viduarum "i-!'; at diviti talis ingruet, quicun- 
cia per parcimoniam recondita consumet ; accidet- 
que ei qued dicitar : 
h:ec comedent Assyi icut et ail Isaias : « Begio- 
nem vestram in conspectu vestro, alieni devorant 
eam'*, , 


CAPUT Il. 
Quomodo episcopus debeat. pupillis providere, 

Vos igitur, episcopi, sollicite cogitate de illorum ali- 
monia, nullo modo deficientes eis : przbentes, pupillis 
quidem paternaw curam, viduis vero utelam marita- 
em; juventa fervidis, conjuges ; antifici,opus ; invali- 
e, misericorditim ; hospitibus, tectam ; esurientibus, 
Incceam ; sitientibus, potum ; nudis, vestitum ; agro- 
tantibus, visitationetn ; carcere detentis, auxilium. Ad 
hzc major vobis sit cura de orphanis, ut nihil ipsis 
desit : non virgini desit, quoad veniat ad mubilem 
xelalem, et fratri in matrimonium detis; puero au- 
tem sumptum date, quo et ariem discat, el ex ea 
erogatione nutrialgr; ul cum artem dextere exer- 
cuerít, tunc et instramenta artis sibi emere waleat, 
me amplius gravct sinceram fratrum erga ipsum 
chartam, sed sibi suppeditet. ** Vere enim beatus 
fite qui, sibl opitulari valeus, locum pupilli, hospitis 
30 vidus non attriverit, 

CAPUT πὶ. 

Quinam adjuvandi sint, secundum. Dominicam con- 


slitutionem. 
"Quandoquidem et Doininus beatiorem. esse dixit 


"-U Psal. ,ܐܫ ܙ‎ 6. 9 Toa. i, 7. 
'' Anastasius ibid. 


VARIORI 
(a m Dust ie 3 in altero cod. os 
εἰρημένον" ἃ οὐκ ἔραγον ἅγιοι, etc. 
verblale dicimn, ex Scripturarum ܠܐܦ‎ Jerem 
L. 4? : Gres dispersas Iorael ; leones ejecerunt eum : 
% or Ai» dpparci ας, Vio Me cep. 5 
ἧς, elc. 3 
Kyiotoln. pp κα Re ܘܬܗܐ ܘܠܕ‎ is 


si- 
ܐܬܘܐܡܛ‎ se fuco θέαν legimso θεραπείαν. ®. 
(90) does, 20 .ܠܗܘ‎ τοῖς ἐν φυλαχῇ ἐπί- 
.ܬ‎ 


. € 
{ :ܐ‎ δν Ἠαρέχεσθαι aller codeà, Minus 
. Ih. . 
3e) *O Κύριος μακάριον ܕ‎ εἰς, in Anastasianis 


^ 


810 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE. — LIB, 1V. 


D 


διδόντα, ἥπερ τὸν λαμδάνοντα *'* xat γὰρ εἴρηται A eum qui dat quam qui accipit 11; ged- εξ ab eo etiam. 


dictum est : Ye iis qui habent, et in hypoerisi, ac- 
cipiunt **; au; qui cum, sibi possint suppetias. af- 
ferre, ab aliis accipere volunt: uterque enim Do- 
mino Deo reddet rationem in die judicii. Sed qui ac- 
cipit, aut propter ztatem pupillarem, aut ob s^ne- 
ctutis debilitatem, aut propter morbum ineidentem, 
aui propter alendorum liberorum multitudinem ; is 
non modo non reprehendetur, verum etiam lauda- 
bitur : siquidem a Deo altare reputatus, ab eo honó- 
rabitur; impigre pro largitoribus suis ac assidue 
deprecans; non otiose sumens, sed quoad ejus est, 
sper preces suas, doni mercedém prabitori tribuens. 
Hic igitur in vita sempiterna beatus a Deo przdi- 
cabitur. Qui vero habet, et in hypocrisi capit, aut 


B propter inertiam, cum deberet. ex opere suo etiam 


alios adjuvare; is Deo Ρώμας persolvel, quia pau- 
perum buccellam rapuit. 

CAPUT ΤΥ. 

De aváritia. 

Nam qui habet pecunias, et aliis non impertitur, 
meque vero ipse utitur; hic sortitus est locum aer- 
pentis, quem aiunt thesauris incubare;ac de 69:10 - 
mine- verà ܐܪܘ‎ Scriptura, qua ail: « Congregavit. 
divitias, ex quibus nón gustabit '' „ »et nibil ei euo 
Tumenti, pereunti a supplicio : > Non-enim prode- 
runt, » inquit, « opesin die ire. » Siquidem qui 
talis est, nan credidit Deo, sed auro sug, quod Deum 
putat, et in quo confidit, Idem, simulator veritatis 


πάλιν ὑπ᾽ αὐτοῦ ** - Οὐαὶ τοῖς ἔχουσιν (25), καὶ ἐν ὑπο- 
χρίσει λαμδάνουσιν, ἢ δυναμένοις βοηθεῖν ἑαυτοῖς, 
καὶ λαμθάνειν παρ᾽ ἑτέρων βουλομένοις" ἑκάτερος 
γὰρ ἀποδώσει λόγον Κυρίῳ τῷ θεῷ ἐν ἡμέρᾳ χρίσεως. 
Ὁ μὲν γὰρ ¢ ἠλικίαν 3» ὀρφανίας, 1| γήρως "" ἀτο- 
νίαν, ἣ νόσου πρόσπτωσιν, ἢ τέκνων πολυτροφίαν 
λαμδάνων᾽ ὁ τοιοῦτος οὐ μόνον οὗ μεμφθῆσεται, 
ἀλλὰ χαὶ ἐπαινεθήσεται" θυσιαστήριον γὰρ τῷ Θεῷ 
λελογισμένος, ὑπὸ τοῦ Θεοῦ τιμηθήσεται, ἀῤχνως 
ὑπὲρ τῶν διδόντων αὐτῷ διηνεχῶς προσευχόμενος " 
οὐχ ἀργῶς λαμθάνων, ἀλλὰ τῆς (34) δόσεως αὐτοῦ, 
ὅση δύναμις, τὸν μισθὸν διδοὺς διὰ τῆς προσευχῆς " 
ὁ τοιοῦτος οὖν ἐν τῇ αἰωνίῳ ζωῇ ὑπὸ Θεοῦ µακαρι- 
αθήσεται ": ὃ δὲ ἔχων, καὶ ἐν ὑποχρίσει 37 λαμδά- 
νων, ἢ δι ἀργίαν, ἀντὶ τοῦ ἐργαζόμενον βοηθεῖν xal 
ἑτέροις, δίκην ὀφλήσει τῷ Θεῷ, ὅτι πενήτων % ἥρπασε 
ΚΕΦΑΛΑΛΙύΝ .ܠ‎ 
Περὶ φιλαργυρίας... — 

Ὁ γὰρ ἔχων ἀργύρια, καὶ μὴ μετάδιδοὺς ἑτέροις, 
μήτε μὴν αὐτὸς χρώμενος, τόπον ὄφεως χεχλήρωχεν, 
6v φασιν ἐν. τοῖς θησαυροῖς. καθεύδειν (25)* χαὶ ἔστι 
καὶ (96) ἐπὶ αὐτῷ ἀληθὴς ἡ Γραφὴ, ἡ φάσχουσα" « Συν- 
Ίγαγε ἀλοῦτον ἐξ οὗ οὐ γεύσεται" ‹ καὶ οὐδὲν αὐτῷ 
ὄφελος, ἀπολλυμένῳ παρὸ τῆς δίκης. « Οὐκ ὠφελή- 
σει γὰρ, φησὶν, ὑπάρχοντα ἐν ἡμέρᾳ ὀργῆς.» Ὁ 
γὰρ τοιοῦτος οὐ τῷ Θεῷ πεπἰστευχέν, ἀλλὰ τῷ ܙܐܬ‎ 
Ξοῦ χρυσίῳ, Θεὸν τοῦτο ἡγούμενος, xal ἐπ᾽ αὐτῷ πε- 


ποιθώς. Ὑποχριτὴς ἀληθείας ὁ τοιοῦτός, προσωπο" € esi, personarum gcceplor, infidelis, cavillator, ti- 


midus, ignavus, levis, ineplus; querulus, seipsum 
excrucians, inimicus sibi ac nemini amicus. Hujus 
bona peribunt, eL homo extraneus comedet ea **, 
vel eo vivente auferens, vel ποσο, conseculus, 
« Divitiz enim inique congregate evomentur **. » 


CAPUT V. 


Cum quanto timore oporteat. collationes. Dominicas 
sunmefe.. 


Consilium igitur damus viduis et pupillis, ut cum 
summo melu et summa reverentia capiant quie eis 
suppeditantur, utque Deo escam danti esurientibus **, 
gratias agant, et in eum oculos inlendant. « Quis 
enim, » inquit, « vestrum comedet, aut. quis bibet 


λήπτης, ἄπιστος, εἴρων, δειλὸς, ἄνανδρος, κοῦφος, 
εὐχερῆς, μεμψίμοιρος, ἐπώδυνος (27), ἑαυτοῦ ἐχθρὸς 
καὶ οὐδεγὸς φίλος. Τούτου τὰ χρήματα ὀλεῖτο"" xav 
ἀνὴρ ξένος ἔδεται αὐτὰ, ἢ ζῶντος ὑφελόμενος, ἢ 
θανόντος χαρπωσάμενος, « Πλοῦτος γὰρ ἀδίχως σὺν- 
αΤόμεγος, ἐξεμεθήσεται. v E 
Μετὰ ποίου. φόδου χρὴ τῶν Κυριαχῶν μετέχειν 
συγεισφορῶν. . 
Παραινοῦμεν οὖν ταῖς χήραις καὶ τοῖς ὀρφανοῖς, 
μετὰ παντὸς φόδου χαὶ πάσης εὐλαδείας μεταλαμ- 
θάνειν τῶν αὐτοῖς χορηγουμένων, καὶ εὐχαριστεῖν 
Bei, τῷ διδόντι τοῖς πεινῶσι τροφὴν, καὶ ἐπ᾽ αὐτῷ 
τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐκτείνευν. « Τίς γὰρ, φησὶν, ὑμῶν 


φάγεται, ἢ τίς πίεται, παρὲξ αὐτοῦ; ܐ‎ Αὐτὸς γὰρ D sine ipso? » ** Ipse enim aperit manum suam, et im- 


#* Anast: ἡλιχίας, 3 Anast. ἢ 
?* Eccle. v, 9. Prov. x1, 


^? Pjal.cxtv, 7. ?* Eccle. 11, 25, in LXX. 


5 »s Mauh. Epub 14, 
3 Angst. δι i: kids * al. Anast: 


3: Aet; xx, ὅδ. δ᾿. Anast, οὐαὶ γὰρ τοῖς, elc. 
ἀδυναμίας. ' Anat. ὡς εἴρηται. 
A,ap. LXX. 5 Eccle. vi, ἃ. ?* Job xx, 15, spud 


VARIORUM NOTAE, 


(85) "Ov φασιν iv τοῖς θησαυροῖς καθεύδειν. 
S. Basilius de utililer legendis gentilium libris : 
Πλὴν εἰ μὴ, κατὰ τοὺς ἐν τοῖς μύθοις δράχοντας, 
ἡδονήν τινα φέροι θησαυροῖς χατωρυγμένοις ἑπα - 
γρυπνεῖν. Scilicet, docente cum aliis Macrobio Sa- 
iurnal. lil cap. 20, thesaurorum custodia dra- 
conibus assignatur. Vide, δὶ vacat et lubet, elegan- 
Vem fabulam Phiedri, 49, lib. iv. Cor. 

(26) Καί. Deest in altero codice et quidem melius. 


CE 
(31) ᾿Επώδυνος, Deest in allero cod., quia idem 
seqq. verbis exprimitur. Ip. 


90 


Qusesti 5 mss. ejusdem librariz, scriptum in- 
veni : bend ὀρφανίας, 1| γήρως 


ς, ἢ ἀδυναμίαν; 
πα 2 ας ܝ‎ τ 1 ku legisse vi- 
etur : Av ἡλικίαν, ἢ ὀρφανίαν, ܝ ܟ‎ 
μίαν, ἐῶ Nem bep 9 ܗ‎ 1 
ν ς, ἀδυναμίαν, al. ug, ἢ ἀδυναμίαν. Cor. 
[yov toic ἔχουσιν, ܡ‎ ad "Bot ]σμέναις, 
Exstant in membranis regiis codicis 2244 Eclogze sa- 
crm πείνα; Illic sententia bac Κλήμεντος nomine 
se offert, λόγῳ να’ qui inscribitur : Ὅτι οὐ ν ἔργά- 
ζεσθαι ὀφείλομεν inni τὸ ἐπαρχεῖν ἑαυτοῖς, ἀλλὰ καὶ, 
πρὶς τὴν τῶν δεομένων διατροφήν. Cor. 
(24) Τῆς. Alter códex ὑπὲρ τῆς, Οικ. 


Ga. 1.‏ ,ܐܬܐܐ 


(saa 
pet cene ܘܣܠ‎ betegiaelto ^ : «αν Ireinentum A ἀνοίγει τὴν χεῖρα αὐτοῦ, καὶ ἐμπιπλᾷ πᾶν ζῶον εὖ- 


δοκίας“ αἴτον νεανίσκοις, καὶ οἶνόν παρθένοις, xal 
ἔλαιον εἰς εὐφροσύνην τῶν ζώντων" χόρτον τοῖς καθ - 
viet, καὶ Χλόην τῇ δουλείᾳ τῶν ἀνθρώπων, κρέα toli 
ϑηρίοις, σπέρματα τοῖς ὀρνέοις, καὶ πᾶδι τὴν τερόο- 
φορον τρυφὴν. Διό φησι καὶ ὁ Κύριος (28)* « Κατά- 
μάθετε τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, ὅτι ὁὺ σπεἰρὀυσιν, 

οὐδὲ θερίζουσιν, οὐδὲ συνάγουσιν εἰς. ἀποθήκας" καὶ 
ὁ Πατὴρ ὑμῶν τρέφει: αὐτά" οὐχ ὑμεῖς, μᾶλλον δία-- 

φέρετε αὐτῶν; ΜῊ) οὖν µεριµνήδητε, λέγοντες: Tt 
φάγομεν, ἢ τί πίομεν ;.Οἶδε, γὰρ ὁ Πατὴρ ὑμῶν, δει 
χρήζετε τούτων ἀπάντων. » Τοσαύτης οὖν τῆς παρ . 
αὐτοῦ προνοίας ἀπολαύοντες, xai τῶν παρ᾽ αὐτοῦ 
εκαλαμδάνοντες ἀγαθῶν, αἶνον ἀναπέμπειν ὀφεθνάς 
τῷ ὀρφανὸν καὶ χήραν ἀναλαμδάνοντι παντοκράτορε 


spiritu et B Θεῷ, διὰ τοῦ ἠγαπημένον ΥἹοῦ αὐτοῦ Ἰησοῦ ܵܘܗ‎ 


τοῦ Κυρίου ἡμῶν, δι᾽ οὗ (29) ἡ δόξα τῷ Θεῷ, ἐν 
πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ, εἰς τοὺς αἰῶνας. Αμήν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ¢ 
Τίνων αἱ χαρδομορίαι δεχεαὶ, καὶ τίνων 
extot. 


Αρὴ δὲ τὸν ἐπίσχοπον εἰδέναι τίνων ὀφείλει δέχεσθαι 
παρποφορίας, xol τίνων οὔκ ὀφείλει, Φυλαξταῖοι γὰρ 
αὑτῷ πρὸς δόσιν κάπηλοι (50): « Οὐ δικαιωθήδεται 
γὰρ κάπηλος περὶ" ἁμαρτίας" » περὶ αὐτῶν γάρ 
που καὶ Ἡσαῖας, ὀνειδίζων τὸν Ἰσραὴλ, ἔλεγεν" 
« Οἱ κἀπηλοί σου μίσγουσι τὸν οἶνον ὕδατι. » Φεν- 
χταῖοι δ᾽ αὐτῷ καὶ πόρνοι" « Οὐ προσοίσεις γὰρ τῷ 
Κυρίῳ μίσθωμα πόρνης: » xal ἅρπαχες, xal τῶν 


ἀλλοτρίων ἐπιθυμηταὶ, καὶ μοιχοί" βδελυχταὶ γὰρ αἱ 


τούτων θυσίαι παρὰ Θεζν. ᾿Αλλὰ καὶ οἱ ἐκθλίδοντες 
χήραν, καὶ ὀρφανὸν χαταδυναστεύοντες, χαὶ τὰς φυ- 
λαχὰς πληροῦντες ἀναιτίων, ἢ καὶ τοῖς ἑαυτῶν οἰκέταις. 
πογηρῶς χρώμενοι, πληγαῖς φημι καὶ λιμῷ καὶ κα- 
κοδουλίᾳ, ἢ καὶ πόλεις ὅλας λυμαινόμενοι, φευχταῖοι 
Εστωσάν σοι, ὦ ἐπίσχοπε, καὶ αἱ τούτων προσφοραὶ 
µνσαραί. Παραιτήσῃ δὲ καὶ ῥᾳδιουργόὺς, xal ῥήτο- 
ρας ἀδικίᾳ συναγωνιζομένους, καὶ εἰδωλαποιοὺς (34), 
καὶ χλέπτας, καὶ τελώνας ἀδίχους (ὅ3), καὶ ζυγο- 


- "Psal. curn 14. ** Math. v 386. " Ρε]. CXLY, 
*! Anast. ἀπό; sic etiam alter cod. Vindob. ** Eccli, 


s atto poc prr.  GPERA DUBA.- 


Tavenibus, et vinum virginibus, et oleum ad ܡܚ‎ 
sium Ailarkaiem ®; fenum jumentis,.ét herbam 
servituti hominum ܐ‎ carnes bestiis, semina avibus, 
otemmibus alimentum conveniens. Quare Dominus 
ait : v Animadvertite volatilia coli; quoniam non 
seruat, neque métunt, nequé congregant in horrea ; 
δι Patér vester nutrit illa: nonne vos i&ulto estis 
eis. preestantiores ! Nolite ergo sollieiti esse, dicen- 
tes: Quid manduéabimus, aut quid bibemus? Scit 
enim Pater vester quia his omnibus. indigetis *t, » 
Cum igitur tanta illius providentia fruamini, et η 
iius percipiatis, debetis in omnipotóntem Deum, 
pupilli ac vidux suscepiorem, conferre laudes ® 
per dilectum Filium ejus, Jesum Christum Domi-. 
num nostrum; per quem gloria Deo, in 
veritate, in saecula, Amen. 


CAPUT τι». 
m oblati , e ji« 
Quorum. oblationes ܗܐ‎ εἰ quorum τε]ὶ 


Ὁρογίει vero episcopum scire, quorum debeat 
oblationes aecipere, et quorum non debeat. Nam 
ad dandum non admiltet caupones : quia « rion jus- 
tificabitur caupo de peccato **; » εἰ deiisdem quo- 
dam in loco Isaias, Israeli exprobrans, ait : + Cau- 
pones tui miscent vinum aqua **. » Fugiendi etiam 
ei scortatores : « Non enim offeres Domino merce- 
dem scorti **; » item rapaces, alienarumque rerum 
cmpitores et adulteri : horum quippe sacrificia 
Deus abominatur. Sed εἰ qui viduam affügunt, οἱ 
pupillam potentia sua opprimunt, et carceres in- 
nocentibus replent , aut famulos suos male tractant; 
verberibus dico, et fame, et dura servitute; vel qui 
totas urbes devastant; ii sint tibi aversandi, o: epi- 
scope, eorumque oblationes, exsecrabiles. Repudia- 
bis etiam adulteratores, εἰ oratorea patrocinantes 
injustitie, et fabricatores idolorum, et fures, 
et publicanos injustos, et. in pondersado staterám 

9 Psal, σεν, 16. " Zach. x, 47, in LXX. 


9. » Hoc eaput affert Anastasius, quzst. 12. 
xxvi, 28. 5 1,32, " Deut. xxm, 18. 


YARIORUM NOT &. 
(38) Aid φησι καὶ d Κύριος. Οὕτω καὶ Κύριος μάλα Proferre loca 5) 


patientia abutar. Videndus etinm δν 
ܒ‎ ist. 98, ܐ ;9 ܫ‎ 


61 Ds Spir ῖρην 


jto, si grave nen est, 
liani char οἶα ܐ‎ 


ria. lo. 

Τελώνας ἀδί etum "perpetuum, 
WA excap. 38, ܗ‎ πὶ Seil ܕ‎ 
5008, Fara &¥15 in terris. Quocirca in Evangeliis jun- 
guntur ii bomines cum ethnicis, peccatoribus ac me- 


retrieibus:et graves adversus totum vesci vig invective 


occurrunt szpein scriptis sanctorum, 
ܬܬܗ ܡܝܐ ܒ‎ 5 H per 
officio 2 Epistol: 
ae Aseo spud 


heo ορ ρόλος ως 


. Audi verba insignia, judicio ac: 
Lane εν 


3 


νει ταῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, λέγων, ܡܐ‎ altero cod. 
licenter. Sic et paulo. post resecta sunt τοῦ 
sen Seen Ἢ 
Δι οὗ, ete. visa est ἀρειανικὴ δοξολογία 
qui exscripsit alterum cod. Vindobon., nisi alium 
20 si; fen loco ܠ‎ M 2 Tu ἢ 
S08 Med ^, quibus:verbis par gloria iri- 
Ὑποστάσεσι ܐ‎ ΓΝ 
(80) jenen Canpouariam οἱ ἔξω sapientes 
m esse censuerunt, ut Plato, xi De 
ܒ=‎ Quid mirum, sitam multa adversus 
teria dicia legustee spei pb ksolos Curiam een 
torias dict al i isi ind 
Tertullianum, De idololatria, 11 Lactantii 
lib. v, eap. 17. Hilarium in psalm. cxvim, 198, 
139; cxxiv, 5; Pacianum Ῥαγωμειίο ad Pamilen- 
tiam; Gregorium Nazianrenum, epist. ܒܛ‎ 
|, 24; auctorem 


nui 
; 5; et V: 


ܐܘ 


ad epe xxi, i2;‏ ܗܐ 


ܚ 
alterum ἰδίῃ impellentes, οἱ mensores Íram-‏ ܘܬ A‏ 
dulentos ;. atque  mililezm calumniatorem, mea‏ 
contentum. stipendiis , sed pauperes. concutien-‏ 
tem ; item homicidam et carnificem ; δὰ hec injeu-‏ 
atum judicem, rerum eversorem, insidiatorem homi‏ 
vinolen-‏ ܙ num, scelerum ac impuritatis operarium‏ 
tum, blaspbemum, cineedum, feaeratorem ; nec noa‏ 
quemlibet jmprobum, et cum Dei voluntate pu-‏ 
gnantem. Quoniam Scriptura omnes . hnjusmodl‏ 
pronuntiat esse apud Deum abominabiles. Nam qui‏ 
ab illis accipiunt, et inde viduas ac pupillos. alunt,‏ 


μιαρόν. 


CONSTITUTIONES ΔΡΟΒΤΟΙΖΟΣ -- 218, IV. 


ει. 


προύστας, καὶ δολομέτρας καὶ στρατιώτην συκοφάντην, 
ph ἀρκούμενον τοῖς ὀψωνίοις, ἀλλὰ τοὺς πένητας δια- 
σείοντα" φονέα τε καὶ δήμιον (ὅ5), καὶ δικαστὴν πα- 
pávopov, πραγμάτων ἀνατροπέα, ἀνθρώπων '"ἐπίδου- 
λον, μιαρῶν" ἐργάτην, μέθυσον, βλάσφημον, κίναιδον, 
ποχογλύφον' καὶ πάντα ὀντινοῦν πονηρὸν καὶ τῇ γνώμῃ 
ποῦ Θεοῦ διαμαχόμενον. Ὅτι λέγει ἡ Γραφὴ βδελυχτοὺς 
εἶναι παρὰ θεῷ πάντας τοὺς τοιούτους. Οἱ γὰρ παρὰτῶν 
ποιούτων δεχόμενοι, καὶ ἐρέφοντες χήρας καὶ ὀῤφα- 
νοὺς, ὑπεύθυνοι τῷ χριτηρίῳ τοῦ Θεοῦ γενήσονται. 
“Ὥσπερ χαὶ ᾿Αδωνίας (34) ὁ ἐν ταῖς Βασιλείαις προ- 


ἡ Luc. πὶ, 14,  Anast, ἄνθρωπον. Ὁ' )ܠܦܠ‎ 


VARIORUM NOTAE. 


Boculos meos , quie subjuni ac inlerpretaius 


sum : 
Epiphanii, de Lxxu pro- Περὶ τῶν of mpogntü 
phetis , ei de Ὃ pata ܪ‎ πον 
is. ܪ‎ 


l.Adam. ἃ. ΕπΟεΝ. ὅ. 
Nos. ἃ. Abraham. δ. 16- Νῶε: 
ας; €. Jacob. 7. Moyses. ἀκ. 
8. Aaron. 9. Jesus. 10. σῆς: η 
rine 11, Modam. 43. σοὺς. v. 
-Job. 15. 3 
tham, 15, Datid, 16: Gad. 


Semeas. 34, Homo £ 

Dei Hodeth. 85: Heli σάφ. 

4 Silon. 46. 70464, 27. Ad- θάμ. 

ον d. ܕ‎ 
ܚ‎ anigs. ον 0 
6 ܕܝ‎ 58. moe τοῦ Βοοῦ 


ed ur. 


dam. 38. Zacharias, qui 
᾿Αὐδῶ. ×. 


εἰ Ακατίας, 50. Alius Za- 
ελατίαε. 40. Osee. M. 
Jot. 48, 
dias; M. 


Amos. 45. Ab- 
Jonas. 15. 1ι6- 
'icheaa, 4T. 


momenti 5; 0 e e 
quotum lam. M . 

P Ἰωάννου,‏ ܚ ܡ{ 
tibus ἱενεροτίνιε vixerunt: 0 μι ΕΥ. Ἰωάν-‏ 
quos omnes noa prgter- vic ὁ Βαπτιστής. Ἔτι δὲ‏ 


ra . Susi autem. hi. xal προφάσει. 

64. Enos. 65. Mathusa- τοὺς δὲ καὶ περι 

la. 08. Lamech. 61. Βα- τι, fpe pnr ܬܗ‎ 
laam. 68. .ܐܘܠ‎ 60. Abi- μὲν ἀπὸ τοῦ "Alp, τοὺς 


Bulgarorum, cap. 49: Post conversionem suam. ad pi- 
pal vem Petrus e Meet vero ad telonei 

otium non. resedit; quia. aliud est victum per pi- 
ΕΟΝ querere, aliud. autem telonei uer proves 

. Sunt enim pleraque negotia, qua: sine peccatis 
iberi aut viz, auf nullatenus. possunt. (Quar ergo 
ad peccatum implicant, ad hec necesse est. wt. post 
consersionem. animus non recurrat. Porro Nicon. In 
ܐ‎ τῶβ., serm. 56, hic legit τελώνας καὶ ἀδί-- 
ποὺς. Go. 

5) Δι . "Theodoritus, serm. 6, De provi- 
dentia Dei, ubi componit tyrannos carnificibus ; Αἱ 
ἡάλεις τρέφουσι τοὺς. δημίους, ὥστετοὺς ἀνδροφόνους, 
καὶ τοιχωρύχους, xa τοὺς ἄλλα ἅττα μμ. 

διὰ τούτων χολάζειν᾽ οὐχ ἐπαινοῦσαι μὲν αὐτῶν,‏ ݁ܕ 
ἀλλὰ καλλίαν μισοῦσαι τὴν τοῦ βίου προαίρεαιν" ἀναδε-‏ 
χόμεναι δὲ τὰς τούτων ὑπηρεαίας, διὰ τὴν χρείαν. Quie.‏ 
οὐ etiam attuli,ut indicarem desumptam esse tantum‏ 
non ad verbum comparationem ex opere Philoriis De‏ 

rovidentia, edit. Paris. Greco-Lat., p. 1198; et apud 
sebium, Prep. evang. lib. vint, cap. vlt., p. 595. Ip. 

(54). ᾿Αδωνίας. ας ad Jeroboamum in Be- 
thel missl, ac dum redit, a leone, ob violatum Del 
mandatum, interempti, historiam refert sacra Scri- 
n ΙΙ Regum cap. xii, sed nomen reticet, Quo 

um, ut variz ferantur sententie. Juxta primam 
senientiam nomen iili fujt Adonias, in hóc loco ; 
seu Ἰάδων, Jadón, in Josepho lib. vin, cap. S. "Ia- 
δώμ. habet Chronicam ineditum Metaphrátis, non 
ila bene, seu Jaddun, in Freculfi Chronleis ; sed 
Addo apud Hieronymum initio Commentariorum 
in Zachariam, et Isidorum libro De sita et morte 
sánciorum, cap. 54; seulddo, in Chronologia mo- 
πολ] Altissiodorensis; seu denique Jaddo de quo 1 
Paralip. ix, 22, qui et. Addo appellatur ejusdem libri 
eap. xi, vers. 15 et Üdetli aut. potius Oded pater 
Azarim eap. xv, vers. 1, in Traditionibus. Hebrai- 


Unde τῶν ) unum exemplar. 11 Paralip. xv; 8, pro 
sive exhibet "A59 : jue modo ܝܘܐ‎ 
etum videtur Eusebio , quandoquidem lib. 1 Chroui- 


d 


i de nostro propheta, ad marginem a Grzeco quo- 
dam adnotatum cernitur, Ὁδήθ, Hodeth, este no- 
men quod in textu expressum non fuit; pag. vero 
340 scribitur : Προεφῆτευσεν ὁ tv Βεθὴλ seu Βαιθὴλ 
οἰχῶν, Εν D ἐπὶ d Sonn da Ἠξίου τὸν πι m 
σαντα τῷ Ἱεροδοὰι ὤντος, εἶν 
"fov, καὶ μόλις ἔραγεν. Φασὶν μή Ἰώι si MR, 
ἀπὸ ܦܐ‎ αἶνον εἶναι τὸν ἐν Βεθήλ" Καὶ ὁ Σὴθ 
[lego ᾿δ]θ] ἐπὶ τοῦ θυσιαστηρίου; Hoc. est : Pre- 
hetavit qui Bethele habitabat : item qui fuit ad altare. 
opor ille hunc qui prophetaverat Jeroboamo servo 
monis, wi manducaret panem, et viz manducavit, 
Aiunt J. im dicere, ez traditione proverbiale di- 
ܗܕܘ‎ ferri Bethele: Etiam Hodeth ad altare ? Ad haec, 
dum pervolverem ms. Regium 1789, venerunt ob 


PONT. OPERA DUBIA. © ας 


S. ULEMENTIS 1 ROM. 


Wribanali Dei eflicientar obwoxii. Quemadmodum À φήτης, παραχούσας τοῦ Θεοῦ, xal φαγὼν ἄρτον xak 


πιὼν ὕδωρ ἐν τῷ τόπῳ, ᾧ ἀπεῖπεν αὐτῷ ὁ Κύριος, διὰ 
τὴν τοῦ Ἱεροδοὰμ ἀσέδειαν, ὑπὸ (35) λέοντος ἀναι- 
ρεθείς. Ὁ γὰρ ἐκ χόπου διαχονούμενος ἄρτος χήραις 
καὶ ὀρφανοῖς (36), δίκαιος μᾶλλον, κἂν ᾗ βραχὺς καὶ 
ὀλίγος, ἢ δξ ἀδικίας καὶ αυκοφαντίας, κἂν ᾗ πολὺς 
καὶ ἐξησχημένος (S7). Λέγει γὰρ ἡ Γραφή" «Κρεῖα- 
σον ὀλίχον τῷ δικαίῳ, ὑπὲρ πλοῦτον ἁμαρτωλῶν πο- 
λύν.  Εἰ δὲ καὶ ἐξ ἀσεδῶν φαγοῦσα χήρα, καὶ ἐμ- 
- πλησθεῖσα, προσεύξεται ὑπὲρ αὐτῶν, οὐχ εἰσαχου- 
σθήσεται" ὅτι ὁ χαρδιογνώστης Θεὸς μετὰ χρίσέως 
ἀπεφήνατο περὶ ἀσεδῶν, λέγων" « Ἐὰν στῇ Μωσῆς, 
καὶ Σαμουὴλ πρὸ προσώπου µου ὑπὲρ αὐτῶν, θὺχ 
εἰσαχούσομαι αὐτῶν. Καὶ σὺ μὴ προσεύχου ὑπὲρ 
τοῦ λαοῦ τούτου, καὶ μὴ ἀξίου ἐλεηθῆναι, αὑτοὺς, καὶ 


Adoniss propheta *, in Regnorum libris comme- 
waeratus, qui Dei mandatum despexit, panem com- 
edit et aquam bibit, in loco in quo Dominus. eum 
federe ac bibere noluerat, propter Jeroboami im- 
pietatem, et a leone occisus fuit. Panis enim viduis 
δὲ pupillis ex labore subminisiratus, etsi modicus 
δε exiguus, dignior est, quam qui ex^ iniquiláte et 
ealumnja, licel copiosus sit ac elaboratus. Si- 
quidem ait Scriptura : « Melius est. modicum ju- 
sto, super divitias peccatorum multas"*, » Si autem 
vidua ab impiis pasta et satiata, pro eis oraverit, 
non exaudietur; quoniam cordis cognitor Deus 
de impiis cum judicio pronuntiavit, dicens : « Si 


steterit Moyses, et Samuel ante faciem meam pro, 


ΜΠ Reg. ,ܐܐܡ‎ @ Psol. xxxvi. 16. 


YARIORUM ΝύΤΑ:. 


B cupet. Aliam sententiam disces ex Theodoritó et 
Procopio ad 1 Paralipom., ex his Michaelis Οἱ 


in Annalibus, p. 3, 187: Ὁ μὲν Ἰώ ὼ 
1 ὀνομάζει" ἡ ad au τῶν ܒܫ‎ 
€" appella eem e αἱ liber ραπ (i 0 


cap. 1x, vers. 29 apud. LXX, citato . jam 
loco, ubi Hebrzum babet Jeddo, vua A < ܐ‎ 
ܨ ܗܘܐ‎ ἼΣΩΣ ΓΟ pedis doce ἘΠῚ 
nius, vitis 

: 323 mw n à 


" » 0796 
. rema 
ܫܒ‎ vero py: ܒ‎ no- 


de. nonnullis scitu eodd in 
eisi levibus, admonebo, quz componendo reir 


vavi. Et i sli e iiem ܐܐܐ‎ tollat Sitium le- 

[an T τὸ 
nicis εἰ 

inveniet Ai μα ܒ‎ nid Addo, 


rigat quoque Latina Eusebii, ex mss. Gra- 
cit, xe necnon ex Adone 2ο Freculfo, legatque Joel, 
non Joed, quod antiquariorum erratum eliam in 
Mariano Scoto comparet. Notabilis preteréa est in- 
cogitantia Eusebii, quando. prophetam qui apud 
altare Samariz i, quique occisus est. vivente 
Roboamo, commemorat sub Asa Roloami nepote. 
Sed et ο) lapsi sunt i Mime 
Mosen ή 


Ὧν sunt in al«‏ ܦܐ 
eee. In aliero cod. ἀδρός. ἴον‏ )87( 


docel saera Historia = 


δὲ ἀπὸ xai: melech, quiel Achimelech, 
ܒ ܚ‎ 6 ο μα ἐπ Ἴ0. Amas. 74. Sadoc. 

minh ܚܨ‎ Ὥ. qui. Βεικείο. 
ἀλλὰ συνά. Agabus de Bas in Actis 


ΕΥ ἀριθ 
PEL ܡ‎ apostolorum. 
ο ρα ܗܗ‎ pond νώς. ξε!. 
ܨ .΄ ܬܘܡ‎ 
Ἄδιι ὁ καὶ pcs ` 2M ܦ‎ ün 
ἔχχ Ἅμα 1 Paral. ܐ ܫ‎ 


"0 γέρων μη ἐν Βεθὴλ, "Ayafoz οὖν ες] ܟܬ‎ 
Καὶ ὅσαι προφήτιδες. Κι que. prophetides. 


mater. Samuelis. Ἴ. Ju- 
τηρ Xa Tp. . dith. 8. Elisabeth. matet- 
τῇ. Ἑλισαδὲτ ἡ ܕܥ‎ Joamnis. 9. Αππα, filia 
ἄννου. ὦ. ܨ‎ ἡ ire peri 10, Maria Dei 
Qe ieu. ܝ‎ 


Vide um ܠܗܘ‎ EU δν ἀπασημ ες 


M pue Nam primum 
nomen datur eia "Tertulliano, libro De jejuniis, cap. 
46; secundum, in Chronico Alexandrino ad reguum 
losiz, pag. 278; terium a concilio Meldensi, can. 11; 
Pert eed À; qua in 5 
10do et in Caj us Caroli Calvi tit. Ἡ, cap, 
Semeias. "vd ie 


zorrupte editu h pro 

oe act Ἡ 
ܘ‎ . Xl jJ 

erant consimilis de Samza e i 

cap. 12. in Grzca pcc Theodori- 


tus ac ] 


Dixit. Deus‏ : ܗ 
Semoi propheta, eic. idenda synopsis‏ 
His ego scriptoribus ere-‏ ܒ 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE.—LIB. IV. 


8&7 


ἐμῆ προσέλθῃς μοι περὶ αὐτῶν, ὅτι οὐχ εἰσαχούσο- A ipsis, non exaudiam eos **. Et tu mol orare pro 


popilo hoc, neque postules ut imisericordiam. cun- 


pal ܢܘܗ‎ . » 


'seguantur, et nc accejas ad me prohis, quia non exaudiam te ", » 


CAPUT Vil. 


kominum oblationes, quandiu ii 
medo mon placení Deus, Gud οὐ” " 


Quod. indi 
tales sunt, mon 
tra ad indignationem eum provocant. 
V Quin etiam ܐܐܐ‎ peccatis versantes, et poeniten- 
tiam non agentes, non solum inier orandum non 


° exaudientur, sed insuper Deum irritabunt,, illum 


commonefacientes improbitatis eorum. Evitate igi- 


: ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ΄. 

Ὅτι αἱ τῶν ἄναξίων καρποφρορίαι, ἕως ἂν ὧσι 
τυιοῦτοι, οὐ μόνον οὐκ ἐξιλεοῦνται τὸν Θεὸν, 
ܐܠ‎ ἐκ τῶν ἐναντίων κιγοῦσιν αὑτὸν πρὸς 
ἀγαγάχτησιν. 
οὐ μὴν δὲ, ἀλλὰ καὶ οἱ ἐν ἁμαρτίαις (58) γενόμενοι, 

καὶ μὴ μεταγνόντες, οὗ μόνον οὐχ εἰσακουσθήσονται 

προσευχόμενοι, ἀλλὰ καὶ τὸν Θεὸν παροξυνοῦσιν, 
ὑπομιμνήσκοντες αὐτὸν τῆς ξαυτῶν μοχθηρίας. Περι- 
ἵστασθε οὖν τὰς τοιαύτας διαχονίας, ὡς ἄλλαγμα 
κυνὸς, καὶ μίαθωμα πόρνης ` ἑκάτερα γὰρ τοῖς νόμοις 


ἀπηγόρευται, Οὔτε (59) γὰρ Ἑλισσαῖος τὰ παρὰ B bus prohibentur *. Nam nec Eliseus allata ab 
9» Jer, xv, r. "* Jer. vn, 16. Etiam boc caput subjungit Anastasius, —* Deut. xxvi, 18. 


VARIORUM NOTAE, 


et dabo iibi domum. Et λεὺς, λέγων - λυλλάδετε 
dizit komo Dei: Si dede- ܝ‎ αὐτὸν καὶ ἐξηράνθη ἡ 
ܝܐ‎ χεὶρ m ade 3 
we, non. jar (ecwm, τοῦ ܘ‎ 
1 
ic est propheta ille, qui τόν. Καὶ λέγει ὁ i 
a dece- iic αὐτόν facie qe 
ptus, et t mum- ἐμοῦ εἰς τὸν οἴκόν µου, 

Dei, α leone inter- ܕ‎ 
ܐܧܐ ܐܧ‎ fuit, ac extera σοὶ δόμα. Καὶ εἶπεν ὁ & 
Σερμίκτα mmitatws esi, θρωπὸς τοῦ Θεοῦ. Ἐὰν 
δῷς μοι τὸ ἥμισυ τοῦ οἴχου σου, οὔχ εἰφελεύσο- 
μαι μετὰ σοῦ, οὐδὲ μὴ φάγω ἄρτον. Οὗτος ἦν ὁ 
προφήτης ὁ ὑπὸ ܬܕ‎ 


i. 
& 


bus, 


Achias; quemadmodum a ido-Dorotheo pro uno 
homine binomini pase asi Greca Dorotbes ilius 


< 


Οἱ ἐν ἁμαρτίαις, eic., usque ad '8nplec. 
ves ista Gentiauus Hervdtos, qustionc 1 Àna- 
stasisnarum. Non legebat Jacobus Gretserus. Cum 

rimo faciunt libri Regii, in qe uno post μοχ- 
[s positum est τὴν Msg . Cor. 

(89) 'Azw Οὔτε. Hzc inter, in membra- 
vis Regiis melioris note cod. 1789"Anastasii Que- 
-jonwm, inserta sunt Greca qux sequuntur: 

Missus est. Axael ab. 
Adere rege Syrie ad Eli- 


πρὸς Ἑλιασαιὲ, xal Da-  sewm; etsumpsit manna 
θεν ἐν τῇ χειρὶ ἐκππιαπα:κα, εἰ ονεπία ܬܘܬ‎ 
αὐτοῦ, καὶ πάντα ἀγαθὰ Damasci, ܡܗܘ‎ quadra- 
Δαμασχοῦ, ἄρσιν τεσσαρό- ginta camelorum, dona ; 
καμήλων, δῶρα, et wemil, ac stetit coram 
χαὶ ἦλθεν, καὶ ἔατη ἑνώ- Elisao, εἰ dixit : Filius 
"Ex χαὶ εἶπεν tuus filius Ader τες sre 
Ὁ υἱός σου υἱὸς “Ἄδερ βα- egrolams misit me ad te, 
σιλεὺς Συρίας μες, dicens: An vivam? ΕἸ ste- 
stes debere πρὸς tit Axael ed [aciem ejns, 
λέγων" VL; etapposii coram eodend, 
Κα ἵστη 2 χατὰ donec confusus. esi. Eli- 
αὐτοῦ, ܐܘܫ‎ παρ- sewsamiem dixit ed éum- 
ἐθηκεν ἐνώπιον ον Vade, dic illi : Tu vita vi- 
δῶρα, ἕως ἠσχύνετο, Kal wes : ipsa tamen morictyr. 
oe die ὃν d- ναι Veritus Jeroboam 
ܕ‎ y xa uim πε ον ο οὐσεοίδν 
p αὖ" χαὶ ret, ac Roboamo adjux, 
H px ܬܡܪ‎ Καὶ ,ܡܐܤ‎ [δεὶϊ duas ܗ‎ 
ino ܝ‎ ὁ Ἴε- ique wnam quidem 
ροδοὰ! ܝ ܡ ܢ‎ ἀπο- ܕܪ‎ mas Da- 
στῇ ὁ ἀπ αὑτοῦ, καὶ mé; vemiensque cum popalo 
προακολληθῇ τῷ Ῥοθρὰμ, sibi subdito, eicenlit ipse 
ἐποίησε δαμάλεις δύο, καὶ. ad altare quod Bethele, αἰ 
ἔθετο τὴν μὲν μίαν ἐν Βε- sacrificaret, Et exce. Α- 
9h, cip δὲ ἐπέρανεν Δὰν, chius Siloxiles, qui erat 
χαὶ οὺν τῷ ܐܘ‎ αὐτοῦ Qui Bd, prophete 
ἐλθὼν, x αὐτὸς ἐπὶ à Jrda Bethel, i € 
fused ! altare ! ecce filius 
wn Sun ܦܣ‎ Beer domui Davidis , 
ܕ ܥ‎ 'osi momen.ejus; et 
τοῦ coi immolabit lotes, et 
` ܗܘܠܐ‎ εἷς | ν καὶ ossa hominum comburet 
εἶπε Θυσιαι ov, Üu- super le. ΕἸ extendit ma- 
σιαστήριον, υἱὸς τἰ- παρε suam rez, ?ܘܐܘ‎ 
ܐܘ‎ Δαυϊὸ, Comprehendite eum : εἰ 
Ἰωσίας kie , καὶ eraruit manus ejus. Alque 
θύσει τοὺς ἱερεῖς, καὶ ὁ- ab illo rogatus homo Dei, 


στᾶ ἀνθρώπων͵ ιὖ-- sanavit eum. ΕἸ ait rex δά 
σει ἐπὶ σέ. Καὶ ἐξέτεινε ipm : Intra mecum ἔπε 
τὴν χεῖρα αὐτοῦ à βαα:- domum meem, et prandc, 


| 


8. CLEMENTIS. 1 .ܬܐܐ‎ ῬΟΝΤ. OPERA. 0 


Arzaele munera αθοορἰι"", noc Achias a Jeroboumo**. 4 τοῦ ̄ܐ‎ κομισθέντα ἐδέξατο, οὔτε ᾿Αχίας τὰ 
Quod si Dei prophete dona imploram mon admisere, παρὰ τοῦ Ἱεροδοάμ. ΕἸ δὲ οἱ τοῦ Θεοῦ προφῆται τὰ 
- equum ܐܙܘ‎ ut neque vos, episcopi, admitatis. παρὰ τῶν ἀσεδῶν οὐ προσήχαντο ξένια, δίκαιον» 
Cam etiam Simon Magus, mihi Petro, εἰ Joanni, μηδὲ ὑμάς, ὦ ἐπίσκοπόι. ᾿Ωδὰ val Σίμων ὁ Méoc,' 


ἐμοὶ Πέτρῳ καὶ Ἰωάννῃ χρήματα προφενεγνὰν, ܢܡܐ‎ 
Ρᾶτο ὠνητὴν τὴν ἀτίμητον χάριν Ἰήψεσθαι ' ἅπερ μὴ 

προσηκάµενοι, ἀραῖς αἰωνίοις αὐτὸν ἐδησάμεθα " ὅτι 

τὴν δωρεὰν τοῦ θεοῦ, οὐχ εὐνοίᾳ τῇ πρὸς Θεὸν, ἀλλὰ 

χρημάτων ἐναλλαγῇ ἐνόμισε χτᾶσθαι (40). Φεύγετε 

οὖν τὰς δυσδυνειδήτους εἰς τὸ θυσιαστήριον τοῦ Θεοῦ. 
εἰσφοράς. € ᾿Ἀπέχου γὰρ, φησὶν, ἀπὸ ἀλίνόυ, καὶ οὗ 

φοδηϑήσῃ, καὶ τρόμος οὐκ ἐγγιεῖ σοι. » 


gratiam insetimabilem cona-‏ ,7 ܕܩܘܬܘ 

$us ܘܢܕ‎ comparare ;nos, repulso manere; eum 

is constrinximus ; quanjam donum Del, 
noa benevolentia erga Numen, sed pecuniis permu- 
tatione existimavit possideri. Recusate ergo obla- 
Wones quz ad altare a male sibi consciis afferun- 
tur. « Recede, enim, inquit, ab iniquo, et non time- 
bis, et tremor non appropinquabit tibi **. » 


CAPUT Vlil. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ,ܐ‎ 
, Qd menie proprio labore bere. viduis, bos ἐκ nd; iov IER 
μὴν μῶν ως 2 1 ܡ‎ 


"103? ἐὰν (M) λέγοιτε, ὅτι οἱ διδόντες τὰς ἐλεημο- 


B εἰ dicatis: Hi sunt, qui dant eleemosyrias ; 


εἰ nisi ab iis sumamus, unde vidue per nos ad- σύνας, εὗτοί εἰσι, χἂν μὴ λάδοιμεν παρ᾽ αὐτῶν! πό- 


θεν αἱ χῆραι ὑπηρετηθήσονται map' ἡμῶν (48), καὶ 
οἱ ἐνδεεῖς τοῦ λαοῦ διατραφῶσιν )#5( ; ἀχούσεσθε παρ᾽ 


wüinistrabuntur, unde plebis pauperes nutrientur ? 
audietis a nobis, quod ideo acceplatis donum levita- 


rum, oblationem populi vestri, ut et vobis ei egen- ἡμῶν, ὅτι διὰ τοῦτο ἑλάδετε δόμα Λευιτῶν, τὴν καρ- 
libus suppeditetis ; atque ne, inopia coarctati, ab ποφορίαν τοῦ ἐν ὑμῖν λαοῦ, ἵνα ἐπαρχῆτε καὶ ἑαυτοῖς 


wot, παρὰ πονηρῶν λαμδάνητε. El δὲ οὕτως ܘܨܘ«‎ 


7, αἱ ἐκκλησίαι, λυσιτελεῖ διαφθαρῆναι (45), # παρ' ἐχ- 


ϑρῶν τοῦ Θεοῦ λαδεῖν τι, ἐφ᾽ ὕόρει καὶ χλεύῃ τῶν 
αὐτοῦ φίλων. Περὶ γὰρ τῶν τοιούτων καὶ ὁ Προφήτης 


improbis capiatis. "Quod si ad id miseriarum redi- καὶ τοῖς δεομένοις, καὶ μὴ ἐν (M) ἀπορέᾳ συνεχόμε-:, — 


gantur ecclesiz , praestat perire quam ab hostibus . 
Dei aliquid accipere, in contumeliam ac ludibrium 
amicorum ejus. De illis. enün Propheta dicit : 
* Oleom peccatoris non impinguet caput meum", » 


Estote igitur talium probatores; et ab iis qujdem λέγει" « Ἔλαιον ἁμαρτωλοῦ μὴ λιπανάτω τὴν κεφαλήν 
qui sancle vivunt accipite, quod calamiiosis. sup- « uou. » Δοχιμασταὶ οὖν γίνεσθε τῶν τοιούτων, καὶ 


παρὰ μὲν τῶν ὁσίως περιπατούντων, λαµδάνετε, 
καὶ τοῖς θλιδομένοις χορηγεῖτε, Παρὰ δὲ ἀποσυναγώ- 


peditetis; ab excommunicatis vero ne recipialis, 
priusquam esse membra Keclesim mereantur. Si 


autem üefecerit donum, annuntia fratribus; et ex Ίων μὴ λαμδάνετε, πρὶν ἂν τῆς Ἐχκληαίας εἶναι μέλη 
lis facta collecta, subministra cum justitia pupillis κχαταξυωθῶσιν. El δὲ ἐπιλίποι δόμα, προσάγγελλε τοῖς 


ἀδελφοῖς, χαὶ ἐξ αὐτῶν συλλογὴν ποιησάμενος, δι διαχόνει 
τὰς ὀρφανοῖς ܠ ܠܡ‎ χήραις I ών, 
܇‎ ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ 9. 


τὸν λαὸν ὑπὸ τοῦ | 1 
ܚ‎ eset e da e indus 


Λέγε δὲ τῷ ὑπὸ σὲ λαῷ, ἃ καὶ Σολομὼν ὁ σοφός" 


#* ΠΙ ρα. τιν. "Anas. Mov." Act, τι. *' Ia. Liv, 3.  Pyól, cxt, δ. Που 


ac viduis, 


CAPUT IX", . 
prosocari populum. adu atio 
ܐ‎ exemplo! ܡܙ‎ Salo- 
c λαών potestati commisso, que 


9 IV. Reg; vin. 
espat adducit Ansstasius, quest. 19. 


wee NOTAE. 


hoc dicit Domim ܐ ܗܬ‎ 
= αι np erunt mortui 
jus Jeroboam in civitate, εἰ comedent eos canes , oi 
Pene uA LM Ai εἰ tei am mim ll 

munere rejectione, prete 
Hieronymum ad Michme capat nu, οἱ Procopiun. 
jn I Reg. ix. Cor. 3 


Αυσιτελεῖ διαρθαρῆναι. Severe pro more 


τ axnOrWm, et 
Et dizit Jeyob 


E 


» €i 963 
Domim : Festi su wo: q 


ܚ 
ei tuis Milli‏ ܗܘܗ ܕܗܣܬ « : sapiens Saloinon‏ 
primitias da'el de tuis fructibus. ju--‏ ܗ ; laboribus‏ 
stitim : ut iinpleantur cellaria tua ^ éapuriiate fru-‏ 
justo‏ ܥܢܐ(" menti , et vino toreularia tua fedundent‏ 
itor fidelium labore; alité ac vestie'victu Be ve-‏ 
diximus,‏ ܐܕܘ αἱ‏ ܦܐܘ ܗܘܡ stitu destitulos ;- οἱ‏ 


nomen Christi missos-ad monóriüschiam et moríem. * 
Dicit enim Scriptura : «Libera eos qui dücuntur- 
ad morlem , et redime eos. qui interficluátur ; ne 


parcas. ܙ‎ 
CAPUT X. 
Constitutio, ai quu t i pecuniam sacerdo- 
bns projcerit, ligna et carbones eam insumaxt, 
NON απίραι in esca. 


Quod si aliquando necessitas incubuerit, ut Inviti 
a'quopiam impio argentum cápiatis ; illud in ligna 
et. carbones impendite; ne ex eo partem accipiens 
vidua, amt pupillus, cogalur in emendo cibo aut 
petu officium transgredi : equum quippe est, ut bsec. 
impiorüm munera ignis sint pabulum, noy piorum 
esca. ld quoque lex sancit, dum hostiam nimio 
lempore servatam non comedendam appellat, οἱ 
igne hanc consumi jubet, Neque vero natura sua 
malze sunt εἰς oblationes, sed propter animum offe- 
rentium. Porro hoc ideo precipimus, ne avertàmus 
«06 qui ad nos accedunt. Scimus enim congressum 
cum piis, szpe impiis profuisse; noxiam autem esse 
solam superstitionis. communionem. .Átque hzc 
quidem, charissimi, hactenus vobis sint dicla ad 
cautionem vestram. ¬ ᾿ 


CAPUT ΧΙ. 
De parentibus εἰ filiis. 

At vos, patres, filios vestros erudite in Demimo," 
educate n disciplina et institutione Domini, et do- 
cete artes idoneas ac verbo Dei congruentes, ne, 
dala occasione effrenati, a parentibus absque incre- 
patione relicti, et. ante tempus libertatem naci, a 
virtute contumaciter deflectant, Quocirca: ne verea- 
mini objurgare illos, el cum severitate castigare °; 
Non enim interfieletis eos-corripiendo, imo- véro 
servabitis; quemadmodum Salomon ait in Sapien- 
tia : « Corripe fium. tyum,'et requiem dabit tibi : 


*5 Prov, xxu, 15. 


CONSTITUTIONES APOSTOLICUE. ܣ‎ iv. 


*! Prov, xxiv, 11. * Anasi, ἄχοντας. 


ܚ 
A‏ ܠܘܫ > Τίμα τὸν Κύριον ἀπὸ σῶν δικαίων πόνων‏ 4 
ἀπᾶρχου αὐτῷ ἀπὸ σῶν καρπῶν δικαιοσύνης ἵνα‏ 
πιμπλᾶται τὰ ταμιειά σου πλησμονῆς evo) " οἴνῳ δὲ‏ 
αἱ ληνοί σω ἐχδλυζὼσιν. » "Ex τοῦ δυιαίου οὖν κό-‏ 
που τῶν πιστῶν, τρέφετε καὶ ἀμφιέννυτε τοὺς ὕστε-‏ 

ρουμένους " καὶ τὰ ἐξ αὐτῶν, ὡς' προειρήκαμεν, 
ἀθροιζόμενα χρήματα. διατάσσετε, διαχονοῦντες dle 
τοὺς ἀγορασμοὺς τῶν ἁγίῶν''' ῥνόμενοι δούλους, 
αἰχμαλώτους, δεσμίους, ἐπηρεαζομένους, ἤχοντας ἐκ. 
καταδίχης διὰ τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ ὑπὸ τυράννων 
εἰς μονομαχίαν καὶ θάνατον. Λέγει γὰρ ἡ Γραφή" 
ܙ‎ Ῥῦσαι ἀγομένους εἰς θάνατον, καὶ ἐχπρίου χτεινο- 
μένους" μὴ φείσῃ. » 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Κ΄. 

φιάταξις, ἵν᾽ ἐάν τις τῶν ἀσεδῶν, Big προσρέψῃ 

χρήματα lapeüctv, εἰς ξύλα xal Β 

ἀναλώσωσι 1 Η ry» debris 

"Eày δὲ ποτε ἀνάγχη γένηται, παρά τινος δέξασθαι 
ἀνοσίου ἄχοντες "' ἀργύριον, εἰς ξύλα καὶ ἀνθραχιὰν 
αὐτὸ δαπανήσατε" ἵνα μὴ λαδοῦσα ἡ χήρα ἐξ αὐτῷ (16) 
τι, 1.6 ὀρφανὸς, ἀναγκασθῇ ὠνήσασθαι τροφὴν ἢ 
πόμα παρὰ τὸ προσῆχον - δίχαιον γὰρ τὰ παρὰ ἀσε- 
δῶν ταῦτα, πυρὸς εἶναι χατανάλωμα, οὐχ εὐσεδῶν 
βρῶμα. Ταῦτα δὲ καὶ ὁ νόμος διαγορεύει, ϑυσίαν 
ܦܘ )ܘܐܗ‎ ἄδρωτον ἀποκαλῶν, καὶ πυρὶ ταύτην 
ἀναλίσκεσθαι χελεύων. Οὐ γὰρ τῇ φύσει φαῦλα τὰ 
προσφερόμενα, ἀλλὰ τῇ γνώμῃ τῶν προσκομιζόν- 
των (41) αὐτά. Τοῦτο δὲ προστάσσομεν, ἐπὶ τὸ μὴ 
ἀποστρέφειν τοὺς πλησιάζοντας ὑμῖν" εἰδότες καὶ τὴν 

αυντυχίαν πολλάχις ἐπωφελῆ τοῖς ἀσεδέαι γεγενῆσθαι, 
τὴν πρὸς τοὺς εὐσεδεῖς (48), ἐπιδλαδῇ δὲ μόνην τὴν C 
κατὰ τὴν θρησκείαν χοινωνίαν. Ταῦτα μὲν οὖν ἐπὶ 
τοσοῦτον, ἀγαπητοὶ, εἰρήσθω ὑμῖν πρὸς ἀσφάλειαν 
ὁμῶν. 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ IA'. 
Περὶ γονέων καὶ παίδων. 

ΘΙ μέντοι πατέρες, παιδεύετε τὰ τέκνα ὑμῶν, ἐν 
Κυρίῳ ἐκχτρέφοντες αὐτὰ ἐν παιδείᾳ καὶ νουθεσίᾳ 
Κυρίου, καὶ διδάσκετε αὐτὰ ἐπιτηδείους καὶ ἁρμο- 
ζούσας τῷ λόγῳ τέχνας, ἵνα μὴ διὰ τῆς εὐχαιρίας 
στρηνιάσαντα, καὶ ἀνεπιτίμητα ὑπὸ τῶν γονέων μεί-- 
ναντα, πρὸ ὥρας ἀνέσεως τυχόντα, ἀφηνιάσωσι τοῦ 
καλοῦ, Διὸ μὴ εὐλαδεῖσθε αὐτοῖς ἐπιπλήσσειν, σω- 
φρονίζοντες αὐτὰ μετὰ ἐμδριθείας- οὐ γὰρ ἀποχτε- 
νεῖτε αὐτὰ παιδεύοντες, μᾶλλον δὲ σώσετε αὐτά" p 
καθώς που καὶ ὁ Σολομὼν ἐν τῇ Σοφίᾳ φησί" « Παί- 


*' Prov, τι, 9. ** ܐܦܘܩܠ‎ . πενήτων, 


VARIORUM NOTAE. 


cis, immunda ei offerens ? Melius est. feno το pileum 
despicere, qu his alimentis Terry uid 

delis est; hóc, etiam coniumeliosi. Praestat ber iat eom- 
nino dare, quam res aliorum alíis largiri. Sed mitior 
exstitit. sententia concilii 8, Patrici, quod ita de- 
crevit, cap. 9: Contentus tegumento δὲ alimento ܗܐ‎ 
boi ον L reproba; quia mon sumit lu- 


κος kc iris Lago autcum Anastasio — 


JE Er mue t παρὰ τῶν ܝܗܠܘ‎ 


suo, attamen vere Tertullianus libro De idoloiatria, 
eap. 5: Fides [amem non timet. Scit etiam [amem 
mon minus sibi contemnendam propter Deum , mum 
omms moris gemus. Didicit non viiam 


guanio magis υἱοίκπι ? Eleganter vero, ut omnia 
"gemino ad locum, Coüstitutoris, Ch eio 
mil 86 in Matthzi Evangelium : 00 βούλεται Χρι- 
στὸς πλεονεξίᾳ τρέφεσθαι " οὐ δέχεται ταύτην τὴν 
.. ΤΊ τὸν Δεσπότην ὑδρίζεις, ἀλ προσ- 
αὐτὸ βέλτιον [o τηχόµενον. περιορᾷν, ἢ 
ܬܡܝ‎ ἀπὸ τοιούτων. Ἐκεῖνο ὠμοῦ, τοῦτο xai ܗ‎ 
στοῦ. Βέλτιον μηδὲν δοῦναι, ἢ τὰ ἄλλων ἑτέροις, elc. 
Non vult Christus rapina nuiriri : non admittit hu- 


alimenta, Quare Dominum. contumelia affi‏ ܘܬܬܐ 


παν 


ܝ tamen apad Hesy-‏ ܐܐܐ 


ܐܬ 


Β, GLEMÉNTIS. J ROM. PONT. OPERÀ DUBÍA..‏ × ܪ 


825 


sic enim tibi erit bong spei. Nam tu quidem virga per-. Α δευε υἱόν σου, καὶ ἀναπαύσει σε" οὕτω γὰρ ἔσται ܚ‎ 


εὔελπις. Σὺ μὲν γὰρ ῥάδδῳ πατάξεις αὐτὸν, τὴν δὲ 
ψυχὴν αὐτοῦ ῥύσῃ ἐκ θανάτου.» Καὶ πάλιν λέγει ὁ 
αὐτὸς οὕτως (48): «Ὃς φείδεται τῆς aveo βαχτηρίας, 
μισεῖ τὸν ἑαυτοῦ υἱόν.» Καὶ ἑξῆς (50) - « Κλάσον τὰς 
πλευρὰς αὐτοῦ, ἕως ἐστὶ νήπιος, μήποτε σεληρυνθεὶς 
ἀπειθήσῃ σοι.» Ὃς φείδεται οὖν παραινεῖν χαὶ σω- 
φρονίζειν τὸν ᾿ξαυτοῦ υἱὸν, μισεῖ τὸν ἴδιον παῖδα. 
Ἐχδιδάσχετε οὖν ὑμῶν τὰ τέχνα τὸν λόγον Κυρίου " 
στύφετε δὲ αὐτὰ xal δαρμοῖς )51(‹ × ποιεῖτε ὑποτα- 
χτιχά ἀπὸ βρέφους διδάσκοντες αὐτὰ ἱερὰ γράμ- 
ματα, ὑμέτερά (53) τε καὶ θεῖα, καὶ πᾶσαν Fpaghy 
θείαν παραδιδόντες (55) : μὴ διδόντες ἄνεσιν αὐτοῖς, " 
κατεξουσιάζειν ὑμῶν παρὰ τὴν ὑμετέραν γνώμην + 
μετὰ ὁμηλίχων εἰς συμπόσιον μὴ ἐῶντες αὐτὰ συμ- 
θάλλειν" οὕτω γὰρ εἰς ἀταξίαν ἐκτραπήσονταί, καὶ 
εἰς πορνείαν περιπεσοῦνται. Καὶ ἐὰν παρὰ τὴν τῶν 
γονέων ἀμέλειαν τοῦτο πάθωσιν, ἔνοχοι τῶν ψυχῶν 
αὐτῶν οἱ γεννήσαντες ὑπάρξουσιν. EL γὰρ τῇ τῶν 
γειναμένων (68) ῥᾳθυμίᾳ σύνεισιν ἀκολάστοις, οἱ 
παῖδες ἁμαρτήσαντες οὐκ αὗτοὶ μόνοι χολασθήσονται, 
ἀλλὰ καὶ ὑπὲρ αὐτῶν αἱ γονεῖς αὑτῶν κριθήσονται. 
Διὰ τοῦτο σπονδάζετε ὥρᾳ γάμου ζευγνύναι καλσνναλ- 
λάσσειν αὐτὰ, ἵνα μὴ τῆς ἡλικίας ἐν τῇ ἀχμῇ ζεούσης, 
ἔθη πορνοχόπα (65) ἀποδῇ, καὶ ὑμεῖς ἀπαιτηθήσεσθε 
τὸν λόγον ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῆς κρίσεως ὑπὸ Κυρίου τοῦ 
Θεοῦ. . 
ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1Η’. 
Περὶ οἰκετῶν καὶ δεσποτῶν. 


cuties eum ; animum autem ejus e morte erues**. » ` 
Et iterum idem hoc moüo loquitur : « Qui par- 
cit baculo suc, odit fülium suum *'.» Et adhuc : 
«Tunde latera ejus, dum infans est , ne forte indu- 
ratus non credat tibi *5.» Qui ergo admonere et 
castigare filium: suum: desinit, propriam sobolem 
odio babet. Quare filios vestros edocete verbum 
Domini; quin et verberibus comprimite, ac obe- 
dientes subjectosque reddite : ab infantia docete eos 
litleras sacras, seu vestras ac divinas, οἱ omnem. 
divinam Scripturam tradite; nec detis 
liam, qua conira vestram voluntatemi sibi in vos 
potestatem arrogent. Ne permittatis eis ut symbo- 
lum dentad convivandum cum zqualibus ** ; sic 
enim ad petulantiam deflectent, et in scortationem 
incident. Id porro sieis ob parentum | ineuriam ob- 
figerit, genitores rei erunt de animabus illorum. 
Nam si socordia parentum consuescunt cum in- 
eastigatis seu intemperantibus, non soli qui deli- 
querunt filii castigabuntur ac punientur, sed et 
ipcorum causa parentes condemnabuntur. ^ Quo- 
circa operam date, ut cum ad tempus conjugio 
aptum pervenerint, eos matrimonio jungatis ac co- 
puletis; ne inter zlatem in flore suo ferventem, 
mores scortatorum contrahant, εἰ yos in die judi- 
cii rationem a Domino Deo reposcamini, 
CAPUT XH. | 
De famulis et dominis. 


De famulis vero quid amplius dicamus, quam ut C Περὶ δὲ οἰχετῶν τί ἂν εἴποιμεν πλεῖον, ἢ ὅτι καὶ 


ὁ δοῦλος εὔνοιαν εἰσφερέτω πρὸς (56) τὸν δεσπότην, 
μετὰ φόδον Θεοῦ, váy ἀσεδὴς, χἂν πονηρὸς ὑπάρχῃ " 
οὐκέτι μέντοι ܬܘܡ‎ ὁμόνοιαν κατὰ τὴν θρησχείαν - 
καὶ ὁ δεσπότης ἀγαπάτω τὸν οἰκέτην " κἂν διάφορος 
ᾗν τὸ ἴσον κρινέτω, T] καθὸ (57). ἄνθρωπος ὑπάρχει" 
ὁ δὲ πιστὸν. ἔχων δεσπότην, σωζομένης αὐτῷ τῆς 
κυρίας, ἀγακάτω, καὶ ὡς δεσπότην, xal ὡς ὀμόπι- 
στον, καὶ ὡς πατέρα“ μὴ ὡς ὀφθαλμόδουλος, ἀλλ᾽ 
ὡς φιλοδέσποτος, εἰδὼς, ὅτι ὁ Θεὸς αὐτῷ τὴν µιαθα- 
ποδοσίαν ἀποτίσει τῆς ὑπηρεσίας. Ὡσαύτως καὶ 4 
κύριος ὁ πιστὸν ἔχων οἰχέτην, σωζομένης αὐτῷ τῇς 
θεραπείας, ἀγαπάτω ὡς υἱὸν, ܕ‎ ὡς ἀδελφὸν, διὰ τὴν 


servus, cum timore Dei 75, dominuur benevolentia 
complectatur, quamvis impium, quamvis scelera- 
1um; non tamen cum eo in religione consential. 
Ttem dominus famulum diligat; ed quamvis major 
'sit, se tamen zqualem judicet, vel quatenus homo 
est. Qui autem dominum habet fidelem, salvo illius 
dominatu, eum amet, et ut dominum, οἱ ut. fidei 
consortem, εἰ ut patrem ?*; xoi iaiquam scrvüs 
simulate et ad oculum serviens?^, sed tanquam 
domini amans, sciens Deum ei remunerationem 
famulatus persoluturum. Similiter dominus quí fa- 
mulum possidet fidelem, salvo illius. famulatu, di- 


ligat eum velut filium, aut velut fratrem, propter p τῆς πίστεως χοινωνίαν. 


Eccli.‏ ܘ 
Col. 1v,‏ 1 


19. @܀‎ Prov. xxn, ®; 
"1 Ephes. vi. ὃ. 


xxx. 
4; VTim, vi, 2. 


Prov. xui, 24.‏ ܀ 
Ephes, vi, 5; 1 Pet. νι, 18.‏ !" 


fidei consortium. 


Proy. xxix, ΕΤ. οἱ xix, 18; οἱ xxin, 14.‏ ܦ 
epist. ad Jacob. ¢. 7.‏ ܕ 


YABIORUM NOTAE. 


. CLR. 


Alter dien melius ἡμετέ ᾿ cus‏ ܗܫ 


Aree Ἡ lem addit : 
2 αὐτοῖς μὴ 


pere Idem M γονέων. ἵν. 

06 ܕ‎ vox, qe 
chium exstat. Pro ζεούσης habet alter cod. vea- 
ζούπης,. quod glossema redolet; et pro ἔθη haec 
verba ἔθνη αὐτὰ μέν, minus rene. ܝ‎ 

(56) Πρός. Ἑὶς in altero ms. 1 

(57) Ἢ xafé. Ms. alter $, deleto χαθό. Alteru- 
trum sufficit. Ip. E 


(49) Οὕτως. Deest in altero, nec sane eo opos 


“᾿ m 
Ἑξῆς. Alias: Πάλιν σοφός τις ἕτερος, recte; 


ici auelor bic laudatur, non Salo- 


ܢ 
men. Ip‏ 


(81) Δαρμοῖς. ΔΙ. : πληγαῖς καὶ δαρμεῖς. Mesv- 


chius : Σπαράγμασι" ξεασμηῖς, ταραχαῖς, ἀποβολαῖς, 


δαρμοῖς. S. Maximu: nturia 4, De charitate, cap. 
80 ᾿Τὰ τὴν ἀγάπην ταῦτα" οἴον, ἀτιμία, 
ὃν T εἰς 39, δαρμοὶ, 


ζημία, αυχοφαν’ 
πληγαὶ, καὶ 


826 
CAPET XIII. 
In quibus oporteat subjici sccularibus principibus, 
Omnibus regibus ac principibus, in rebus quz 
placent Deo, subjecti estote, lanquam ministris 
Dei, et punitorihus impiorum "*: exhibete illis om- 
nem debitum timorem, omne vectigal, omne tribu- 
ium, omnem honorem, collationem, censum. Hoc 
enim est Dei mandatum, nemini quidquam debere, 
nisi amicitiz tesseram, quam Deus per Christum 
constituit. 


A 


CAPUT XIV. 
De virginibus. 

De virginitate autem mandatum non accepimus "*, 
sed rem volentium potestati permittimus, ut vo- 
tum ; illud tameu iis'suadentes, ne quid properan- 
ler ac temere promittant: quandoquidem Salomon 
ait: « Melius est non. vovere, quam vovere et non 
reddere 15”, ܐ‎ Sit igitur virgo sancta corpore etani- 
ma, ut templum Dei, ut demus Christi, ut Spiritus 
Sancti mansio "*. Oportet enim eam quze professa 
est, dignas professione .actiones exercendo osten- 
dere, verum esse promissum suum, et studio pie- 
tatis, non aulem in obtrectationem matrimonii fa- 
ctum, " Siteiiam. non vaga, neque intempestive 
obambulans, non ancipitis animi; sed gravis, con- 
linens, temperata, pudica, fugiens colloquia cum 
multis, przsertimque cum inhonestis. 


1; Rom. xii, 4..." I Cor. vni, 25. ?"*Eecle.v,4. "*1 Cor. vi, δὲ. '' lgnat. 
VARIORUM NOTAE 


6 (01) ᾿Αγίου. Abest in antiquiore cod. Ip. 

(62) 'Ρεμδάς. Alter codex φιλόχοσμος, quz vo- 
€c$, cum neque sono, neque signilicalu consentiant, 
forte sunt una admittendze, hoc modo : Μὴ ῥεμδὰς͵ 

φιλόκοσμος. .ܙܐ‎ : 
(63) 404 calcem libri additum est in altero cod., 
περὶ ὀρφανῶν ἐπληρώθη βἰδλίον δ'. Lp. 


CONSTITUTIONES. ΑΡΟΘΤΟΙΙΟΑ:.--μΒ. V. 


ܚ 


: ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ ΠΡ. 
Ἕν τίσιν ὑποτάσσεσθαι χρὴ τοῖς κοσμικοῖς; 
ἄρχουσιν. 

Πάσῃ βασιλείᾳ καὶ ἀρχῇ ὑποτάγητε v οἷς (58) 
ἀρέσχει θεῷ, ὡς Θεοῦ διαχόνοις, xal τῶν ἀσεθῶν 
πιμωροῖς * πάντα φόθον τὸν ὀφειλόμενον αὐτοῖς &no- 
πληρώδατε, πᾶσαν εἰσφορὰν, πᾶν τέλος, πᾶσαν τιμὴν, 
δόσιν, χῆνσον. Θεοῦ γὰρ τοῦτο διάταγμα, μηδενί τι 
χρεωστεῖν, εἰ μὴ τὸ τῆς φιλίας σύμθολον (59), ὃ & 
Θεὸς διετάξατο διὰ Χριστοῦ. 

«ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IA. 
Περὶ παρθένων. 

Περὶ δὲ παρθενίας ἐντολὴν οὐχ ἐλάδομεν, τῇ δὲ 
τῶν βουλομένων ἐξουσίᾳ τοῦτο ἐπιτρέπομεν, ὡς 
εὐχήν " ἐχεῖνο μὲν οὖν (60) αὐτοῖς παραινοῦντες, μὴ 
πβαχείρως τι ἐπαγγείλασθαι- ἐπείπερ ὁ Σολομών 
φησιν " ε ᾿Αγαθὸν τὸ μὴ εὔξασθαι, ἢ τὸ εὔξασθαι, 
καὶ μὴ ἀποδοῦναι,ν Ἡ παρθένος οὖν αὕτη ἔστω 
ἁγία σώματι καὶ ψυχῇ, ὡς ναὺς Θεοῦ, ὡς οἶχος Ἆρι- 
στοῦ, ὡς Πνεύματος ἁγίου )01( χαταγώγιον. Δεῖ γὰρ 

` πὴν ἐπαγγειλαμένην, ἄξια τῆς ἐπαγγελίας ἔργα δια- 
πρασσομένην, δειχνύειν τὸ ἐπάγγελμα αὐτῆς, ὅτι 
ἐστὶν ἀληϑὲς, xal διὰ σχηλὴν εὐσεδείας, οὐ κατὰ 
διαδολὴν γάμου γενόμενον. Ἔστω δὲ μὴ ῥεμδὰς (02), 
μηδὲ ἀκαιροπεριπάτητος, μὴ δίγνωμος " ἀλλὰ σεμνὴ, 
ἐγκρατὴς, σώφρων, &yvh, φεύγουσα τὰς τῶν πολλῶν 
συντυχίας, καὶ μάλιστα τῶν ἀσέμνων (65). 

? | Petr, πὶ 13; Tit. τι, 
interpol. ad Philad. 4. 


58) "Er οἷς. Alter cod. καθώς Cen. 
(90) Σύμδολον. Deest in altero codice, nec satis 
1 bunc locum quadrat amicitig tessera. Τὸ τῆς 
φιλίας recte dici queat si subaudias χρέος, debitum, 
"τ Antiquior cod. μόνον 

Mi " Antiquior ᾿ rectius, 
νερά : dd tantum iis suadentes, Ip. 


CAPITA LIBRI QUINTI. 

1. Quod iis, qui propter Christum ab infidelibus affli- 
guntur, equum sit ut fideles necessaria. praebeant, 
secundum Domini constitutionem. 

M. Quod fugienda sit cum falsis [ratribus consuetudo, 

® dum ἐπ malitia perseverant. 

WI. Quod propter Christum oppressis oportet manum, 
adjutricem porrigere, quamvis adsit. periculum, 

IV. Quod horrendum dc exitiale sit negare Chri - 
sium, 

¥, Quod. imitari oporteat-Córistum. in patiendo, e& 
emulari illius tolerantiam. , 

VI. Quod decet fidelem neque temerarium éste. pro- 
pler securitatem, neque meliculosum propter igna« 

7 wiam: sed fugere propter cautionem ; et cum-in peri- 
culum inciderit, decertare ob repositam coronam. 

VIL. De resurrectione. varie demonsiraticnes; de 
aibylla ; et quid. stoici de phamice ave, 


ΚΕΦΆΛΑΙΑ TOY ΠΕΜΠΤΟΥ͂ BIBAIOY. 

qd. Ὅτι τοῖς διὰ Χριστὸν θλιδομένοις παρὰ ἀπί- 
στων, δίχαιον. τοῖς πιστοῖς [[.τοὺς πιστοὺς} τὰ 
δέοντα παρέχειν, κατὰ τὴν τοῦ Κυρίου διάταξιν. 

f. Ὅτι φευκτέον τῆς |f. rác] πρὸς τοὺς ψευδ- 

` τδέλφους συγουσίας, ὅταν. ἐπιμένωσι τῇ φαυ- 

«λότητι. ܒ‎ 

γ΄. Ὅτι τοῖς διὰ Χριστὸν πόρθουμένοις χρὴ, χεῖρα 
ὀρέγειν, κἂν κίνδυνος παρῇ: 

δ. Ὅτι φρικτὸν καὶ ὀλέθριον, τὸ ἀργεῖαθβι Xpi- 
στόν. ο 

Eg. Ὅτι μιμητέον Χριστὸν ἐν τῷ πάσχειν, καὶ 
Ειλωτέον τὴν αὐτοῦ ὑπομονήν. 

ως”. Ὅτε χρὴ τὸν πιστὸν μήτε ῥιψοκίνδυνον εἴναι δι" 

ἀσράλειαν, μήτε περιδεῆ δὲ ἀνανδρίαν" ἀλλὰ 
καὶ φεύγειν δι εὐλάδειάν; καὶ ἐμπεσόντα, ἁγω- 
γίζσθϑαι διὰ τὸν ἀποκείμενον στέφανον, 

ζ. Περὶ ἀναστάσεως ἀποδείξεις διάφοροι" περὶ 
«Σιθύλλης " καὶ τί οἱ Στωϊχοὶ περὶ τοῦ φοίνικος 
τοῦ ὀργέου- 


8 CLEMENTIS 1 ROM. PORT. OPERA-DUBA. 


S De Jacobo [ratre Domini, et Stephano mar- A qf. ccepit eii xal 


ܣܘܟ 
ܝܬܬܘ Παραίνεσις παιδεύουσα φεύγειν “τῆς‏ :ܐܐܬ 
«λολατρείας τὸ μύσος.‏ 

“δ΄. Ὅτε μὴ κἀθήκει δὴν ἐθνικὴν ἢ, ܗܗ‎ 
,ܗܘܬ‎ obra ἐκόμνυσθαι εἴδωλον" ἁσοδὸς γὰρ 
τοῦτο, καὶ τῆς τοῦ Θεοῦ τνώσφως ἐχθρόν. 

tr. Κατάλογος τῶν τοῦ Κυρίου ἑορτῶν, dc δεῖ 
φυλάσσειν" καὶ πότε τούτων΄ ἑκάστη ὀφείλει 
ἐπιτελεῖσθαι. 

P. Περὶ τοῦ πάθους τοῦ Κυρίου" καὶ τί ἐν. ἑκάστῃ 


ΙΧ. ܣ‎ . 

Σ, Moralis. admonitio; quod ópoftiat fugere vanos. 
sermones, turpiloquia; dicaettates, ebrietatem, laeci- 
tan οἱ delicias. 

ΧΙ. Admonitio, ܗܘܐ‎ füglenium esse. Mololatrie 
ܢܘܐܡܗ‎ abominabilo. 
triciam canere ; moque per idolum jurare : bmpium 
enim id esse, et cognitioni Dei repugnans. 

ΧΠΙ. Emwweratio [esterum Demimi, qum vportet- 
observare ;. εἰ quando. eorum usumquodque debeat 
ܘܙܬ ܐܗ‎ 


XIV. Depassione Domini; ܙܘ‎ quid in. singulis die- 


bus actum: sit eorum, qua ad passionem pertinent; B. ἡμέρᾳ ἐπράχθη, τῶν ἐν τῷ πάθει - καὶ περὶ τοῦ 


Ἰούδα" καὶ ὅτι οὐ συμπαρῆν ᾿Ιούδας ir τῷ 
τὸν Κύριον τοῖς μαθηταῖς παραδιδόναι τὰ µυ- 
στήρια. : 

Περὶ τῆς μεγάλης ἐδδομάδοξ" καὶ διὰ τί‏ .ܐܬ 
τετράδα xal παρασκευὴν ἐπιερέπουσινηστεύευ».‏ 

“ς΄. Ἀπαρίθμησις zpogntinüm - προῤῥήσεων τὸν 
Χριστὸν κηρυττουσῶν, ὧν Ἰουδαῖοι τὴν ἔπδα- 
σιν θεασάμενοι, ἐκ κακονοίας ἠπίστησαν αὑτὸν 
εἶναι τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ, καὶ σταυρῷ κατό- 
κριναν τὸν τῆς δόξης Κύριον. 

Ὅπως ὀφαίλει γίνεσϑαι τὸ Πάσχα.‏ )ܐ 

αὐ. Διάταξις περὶ τῆς μεγάλης τοῦ. Πάσχα ὁδδο- 
μάδος.᾽ 

Περὶ τῆς παννυχίδος τοῦ μεγάλου Σαδδάτου,‏ .ܐܪ 
καὶ περὶ τῆς Ἀγαστασίμου ἡμέρας.‏ 

X. Πρόῤῥησις προφητίας περὶ Χριστοῦ τοῦ 


Ἰησοῦ. 


ΒΙΒΑΙΟΝ ΠΕΜΠΤΟΝ. 
ΠΕΡΙ ΜΑΡΤΥΡΩΝ (64). 
bons ΤᾺ 


ἐμῇ ܡ ܝ‎ παρὰ _- 


Ὅτι τοῖς διὰ Xp« 
ovra παρέχειν, κατὰ 


δίκαιον τοῖς ὙΌΣ 

τὴν τοῦ. Κυρίου διάταξιν. 

Εἴ τις Χριστιανὸς, διὰ τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, καὶ 
τὴν εἰς τὸν Θεὸν ἀγάπην xal πίστιν, κατακριθῇ ὑπὸ 
ἀσεδῶν εἰς λοῦδον (65), ἢ θηρία, 1| μέταλλον, μὴ παρ- 
ἔδητε αὐτὸν, ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ κόπου καὶ àx τοῦ ἱδρῶ- 
τος (08) ὑμῶν πέµψατε αὐτῷ εἰς διατροφὴν αὐτοῦ, 


ei de Juda; εἰ ܘܕܟ‎ quandó Dominus tradidit di- 
acipulis sacramenta, Judas mon intererat, 


XV. De πάρα hebdomade; et cur quaria εἰ sexta 
feria mandant jejunare. 

XVL Enwmeratio predictionum propketicarum, qua 
Christum predicant; quaruin eventum. Judei in- 
tuiti, propter malavolentiam eum. esee. Christum 


Dei non crediderunt, εἰ δά crucem Dominum gloria ܠ‎ 


eondemnaverunt, 
XVII." Quomodo Pascha debeat celebrari. 
XVII. Contiitutio de magna hebdomada Paschus. 


XIX. De pereigilio magni Sebbali ; εἰ de dieliesurre- C 


ctionis, 
XX. Predictio prophetia de Christo Jesu. 


LIBER QUINTUS. 
DE MARTYRIBUS. 


CAPUT PRIMUM. 


Quod iis, qui propter Christum ab ܠ‎ α[ίρκκ- 
twr, ܐܐܬ ܐܬܐ‎ wi fideles ant, 
secundum Domini eae 


Si quis Christianus, propter nomen. Christi, ac 
erga Deum charitatem, ab impiis damnatus fuerit 
ad ludum, vel bestias, vel metalla; ne eum despi- 
latis; sed ex labore ܘܘ‎ sudore vestro mittite ei 
unde vivat, et militibus mercedem solvat, quo alleve- 


9 f, τοὺς πιστούς. 


VARIORUM NOTAE. ᾿ 


eum non intelligeret Dirt 2ut criticus Gres, 

ig uos δοῦλον, in altero cod: | ܗ‎ EE 
NACL Maren ὑμῶν, aut triplet 

in Su. ܗ‎ nempe, quod sudore vesiro vobis com- 


paraiiís. 


μαρτύρων τῶν διὰ τὸ ὄνομα τοῦ 
IE ο τῶν a etulel bead 


γοιαν. CLER. 
(65) Λοῦδον. Ludum, nempe, gladiatorium. Quod 


ΜΒ, Y.‏ ܧ 6 ܘ ܗ 


καὶ elc μισθαποδοσίαν (07) τῶν σερατιωνῶν᾽ ἵνά ἐλα- A tur et ܡܙ‎ habeatur; ut.qwanium in vobis est, non. 


affigatur beatus frater vester. Qu) enim ob }ܐܣܘܐ‎ 
"Dei nomen eondemnatur, hic est sancta martyr, 
frater Domini, filius Altissimi, receptaculum senti 
(per quem illuminationem glerim sancii Evangelii 
acceperunt singuli fldeles '' ( Spiritus; quia dignus 
habitus est incorrupta corona Ν᾽, et testimonio pas- 
* sionum Christi *', et societate: sasguinis ejus ,. ut 
ipsius morti configuraretur in. adoptionem **. Ob 
hanc igitur causam, omnes fideles, per episcopum 
vestrum, ex vestris bonis ac laboribus, subnilpi« 
strate sanctis. (uod οἱ quis nom habeat, jejunét, et 
Clbuná ejus diei partitus, destinet sanctis; Si quis 
autem in sbundantia versatur, plus etlam, seeun« 
dum proportionem facultatis aus,.els suppeditet. 
ܝ‎ Jam vero al potest tradits omni substantia sua, eos 
ex carcere liberare, beatus erit, ac Christi amicus. 
Nam cum is, qui bona sua pauperibus dat, perfeetus 
slt **, post cognitionem rerum divinarum, multo 
perfectior erit qui pro martyribus cuncta largietur. 
Siquidem Deo dignus existens, voluntatem ejus 
exsequetur, prebendo iis qui eumdem apud gentes, 
οἱ réges, et Israelis ülios confessi sunt "", ac de 
quibus Dominus pronuntiavit dicens : « Qui cónfi- 
tetur me coram hominibus, confitebor et ego eum 
coram Patre meo **; » Atque si illi tales sunt, ut 
testimopium a Christo apud Patrem consequan- 
- tur; non debet pudere vos, ad eos in carceribus 
positos accedere, @ Hoc enim cum fecerills, pro 
C.martyrio vobis imputabitur : quoniam 1lli quidem 
martyres fuerunt experiendo; vos vero aliter, 
nempe alacrem exbibendo voluntalem, ut partieipes 
certaminis illorum. Ad tales namque hís verbis lo- 
quitur Domínus : « Venite, benedici Paifis mei, 
possidete paratum vobis regnum a constitutione 
mundi. Esurivi enim, et dedistis mibi manducare ; 
sitivi, et dedistis mihi bibere ; hospes eram, et eol- 
legistis me; nudus, οἱ operuistis me: infirmus eram, 
et visitastis me : in carcere eram, et venistis ad 
me. Tunc respondebunt ei justi, dicerites : Domine, 
quando te vidimus esurientem, οἱ pavimes? aut si- 
tjentem, et dedimus potum ? Quando autem te vidi- 
mus nudum, et cooperuimus ? aut infirmum, et vi- 


φρυνθῇ καὶ ἐπιμελείας τύχῃ " ἵν' ὄνον τὸ ἐφ᾽ ὑμῖν, 
Βὴ θλίδηται ὁ μάκάριος ἀδελφὸς ὑμῶν. Ὁ γὰρ διὰ 
τὸ ὄνομα Κυρίου τοῦ Θεοῦ χαταδικαζόµενος, οὗτος 
μάρτυς ἅγιος, ἀδελφὸς τοῦ Κυρίου, υἱὸς τοῦ Ὑψι- 
στου, δοχεῖον τοῦ ἁγίου Πνεύματος, δι οὗ καὶ τὸν 
φωτισμὴν «τῆς δόξης τοῦ ἁγίου Εὐαγγελίου Ελαθιν 
ἕκαστος τῶν πιστῶν ' ἐν τῷ καταξιωθῆναι τὸῦ ἀφθάρ- 
του (68) στεφάνου, xal τῆς μαρτυρίας τῶν παθηµά- 
πων αὐτοῦ, xaY τῆς κοινωνίας τοῦ αἵματος αὐτοῦ, 
συμμορφωθῆναι τῷ θανάτῳ τοῦ Χριστοῦ εἰς ܘܐ‎ 
σίαν. Τούτου οὖν ἕνεχεν ἅπαντες οἱ πιστοὶ, διὰ τοῦ 
ἐπισκόπου ὑμῶν, bx τῶν ὑπαρχόντων ὑμῶν καὶ ἐκ 
ποῦ χόπου διαχονήσατε τοῖς ἁγίοις. Εἰ δὲ οὐκ ἔχει 
τις, νηστεύσας, τὸ τῆς ἡμέρας καὶ μερίσας, τοῦτο 

ἐχταξάτω τοῖς ἁγίοις. ܝ‎ τις ἐν περιουσίᾳ ὑπάρχει, | 
καὶ πλεῖόν τι κατὰ ἀναλογίαν τῆς δυνάμεως αὐτοῦ 
διαχονείτω αὐτοῖς. Εἰ δὲ καὶ οἷός τέ ἔστιν ἅπαντα τὸν 
βίον ἑαυτοῦ ἀποδόμενος ῥύσασθαι αὐτοὺς ἐχ τοῦ δεσμω- 
πηρίου, μαχάριος ἔσται, καὶ φίλος τοῦ Χριστοῦ. Εἰ 
γὰρ ὁ τὰ ὑπάρχοντα πτωχοῖς δοὺς, τέλειος, μετὰ τὴν 
περὶ τῶν θείων γνῶσιν (69) " πολλῷ μᾶλλον ὁ ὑπὲρ 
μαρτύρων. Ὃ γὰρ τοιοῦτος, ἄξιος Θεοῦ ὑπάρξας, 
πληρώσει τὸ θέλημα αὐτοῦ, χορηγήσας ἐκείνοις, οἵτι- 
γες αὐτὸν ὡμολόγησαν ἐνώπιον ἐθνῶν, καὶ βασιλέων, 
υἱῶν τε Ἰσραὴλ, περὶ ὧν ὁ Κύριος ἀπεφήνατο λέγων" 
« "Oc ἂν ὁμολογήσῃ ἐν ἐμοὶ ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώ. 
πων, ὁμολογήσω" χἀγὼ ἐν αὐτῷ ἔμπροσθεν τοῦ Πα- 
πρός μου (10). » Καὶ εἰ τοιοῦτοί εἰσιν, ὡς. xal ὑπὸ 
Χριστοῦ ἐπὶ τοῦ Πατρὸς αὐτοὺς μαρτυρεῖσθαι, ὑμεῖς 
οὐχ ὀφείλετε ἐπαισχυνθῆναι ἀπιέναι πρὸς αὐτοὺς ἐν ταῖς 
φυλακαῖς. Τοῦτο γὰρ ποιησάντων ὑμῶν, μαρτύριον 
ὀμῖνλογισθήσεται ` ὅτι ἐχείνοις μὲν πεῖρα τὸ μαρτύ- 
ριον ὑπῆρξεν, ὑμῖν δὲ ἑτέρως (14), προθυμία, “ὡς 
χοινωνοῖς τῆς ἀθλήσεως αὐτῶν. Λέγει γάρ που ὁ Κύ- 
oc πρὸς τοὺς τοιούτους, φάσχων ܙ‎ Δεῦτε οἱ εὐλο- 
Ὑημένοι τοῦ Πατρός µου, κληρονομήφατε τὴν ἠτοι- 
ψασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ καταδόλῆς χόσμου. 
Ἐπείνασα γὰρ, καὶ ἐδώχατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα, 
καὶ ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην, καὶ συνηγάγετέ με, 
τομνὺς, καὶ περιεδάλετέ µε, ἀσθενὴς ἤμην, xal ἐπι- 
σκέψασϑέ µε" ἐν φυλαχῇ ἤμην, χαὶ ἤλθετε πρός με. 
Τότε ἀποκριθήσονται αὐτῷ οἱ δίκαιοι, λέγοντες - Κύ- 
pis, πότε σε ἴδομεν πεινῶντα, καὶ ἐθρέψαμεν, ἢ δι- 


ψῶντα, καὶ ἐποτίσαμεν;. πότε δὲ σι ἴδομεν γυμνὸν, p) sitavimus? quando vero te vidimus hospitent, εἰ 601 - 


legimus? vel in. carcere, et venimus ad te^ Et re- 
spondens dicet Illis: Quatenus fecistis uni ex his 
fratribus meis minimis, mihi fecistis, Et ibunt hi 
in vitam eternam. Tunc dicet et iis. qui a sinistris 
erunt : Discedite ame, maledicti, In ignem ster- 
num, qui paratus est diabolo et'angelis ejus. Esurivi 


** Ephes. 1, δ. *! Matth, xiz, $}, : "^ Act. ix, 15. 


ju M να 10. 


καὶ περιεδάλομεν ; ἢ ἀσθενῆ, xal ἐπεσκεφάμεθα; 
πότε δὲ σε ἴδομεν ξένον, xa συνηγάγομεν ; f| ἐν 
φυλαχῇ, καὶ ἤλθομεν πρὸς σέ; Καὶ ἀποχριθεὶς ἐρεῖ 
αὐτοῖς" Ἐφ' ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν 
µου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοὶ ἐποιήσατε. Καὶ ἀπελεύσον- 
«αι οὗτοι. εἰς ζωὴν͵ αἰώνιον. Τότε ἐρεῖ καὶ τοῖς ἐξ 


^! [ Cor, ix, 25. 


ll Cor. xs‏ ܡ« 
gant, interpol. ad‏ ` 


7-8 Mau, x, $. 


VARIORUM NOTAE. 


A Μετὰ 
κατὰ τὴν τοῦ Κυ ܛܪ‎ [Ser 


E t 


cod. θεραπείαν,‏ ܐ 
ܡ e‏ 5 
πὶ‏ 


anim phe acciperent. CLi 
(88) 'Apódprov. Deest in lure endo; b. 


τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον τὸ ἡτοιμασμένον τῷ διαδόλῳ καὶ 
τοῖς ἀγγέλοις αὑτοῦ. Ἐπείνασα γὰρ, καὶ οὐχ ἐδώκατέ 
μοι͵ φαγεῖν" ἐδίψησα, xaX οὐχ ἐποτίσατέ µε: ξένος 
ἤμην, xat οὐ συνηγάγετέ µε" γυμνὸς, xal οὐ περιε- 
δάλετέ με" ἀσθενὴς, καὶ ἐν φυλαχῇ, καὶ οὐχ ἐπεσχέ- 
ψασθέ με. Τότε ἀποχριθήσονται καὶ αὐτοὶ, λέγοντες 
Κύριε, πότε σε εἴδομεν πεινῶντα, ἢ διψῶντα, ἢ ξένον, ἢ 
γυμνὸν, fj ἀσθενῇ, ἢ ἐν φυλαχῇ, καὶ οὐ διηχονήσαμέν 
σοι; τότε ἀποκριθήσεται καὶ αὐτοῖς, λέγων" ᾿Αμὴν 
λέγω ὑμῖν, ἐφ' ὅσον οὐκ ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν 


5. CLEMENTIS { ROM. PONT. OPERA Hil. ܟ‎ 
iin; à εἰ non dedistis mihi misnducare; silivi, et non A εὐωνύμων * Πορεύεσθε ἀπ᾽ ἐμοῦ, οἱ visi pipi εἰ; 


mihi potum; líospes éram, et non colle-‏ )ܐܗܠ 
gistis me? nudis, et non opéruistis me ; infirmus ,‏ 
et in Ἔάγοετο, ét ΠΟ visitastis me. Tunc responde-‏ 
bunt ét ipsi, dicéntes : Domine, quando te vidimus‏ 
esurientem, aut sitienlem, aut hospitem, aut nu-‏ 
dum, aut infirnium, àut in carcere; εἰ non mini-‏ 
stravimus libi? Tunc respondebit. et illis, dicens :‏ 
Amen dico tábis,'quatenus non fegistis uni ex his‏ 
miififnis, nec mihl fecistis. Et ibunt hi in suppli-‏ 
cium zlernum 2‏ 


ἐλαχίστων δὲ ἐμοὶ ἐποιήσατε. Καὶ ἀπελεύσονται οὗτοι εἰς χόλασιν αἰώνιον. » 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ B. 
"οτι ܝܝ‎ f 
ος ρω de 


Εἰ δέ τις ἀδελφὸν λέγων ἑαυτὸν elvat, ἀπατηθεὶς 
ὑπὸ τοῦ πονηροῦ χαχοποιήσῃ, xal ἐλεγχθεὶς χατα- 
πριθῇ θανάτῳ ὡς μοιχὸς, ἢ φονεὺς, χωρίζεσθε 
ἀπ' αὐτοῦ, ἵνα ἦτε ἄσυλοι (15), καὶ μή τις ὑμῶν ὡς 


, Ἀοινωνὸς τοῦ μύσους ὑποπτευσθῇ, καὶ καταχέηται 


βλασφημίαν, ὡς πάντων Χριστιανῶν χαιρόντων ἐπὶ 
τοῖς παρανόμοις ἔργοις. Διὸ μακρὰν &m' αὐτῶν χω- 
ρεῖτε. Τοῖς μέν τοι διὰ Χριστὸν χατ' ἐπήρειαν παρὰ 
τῶν ἀσεδῶν συγκλειοµένοις εἰς φυλαχὴν, ἢ πρὸς θά-. 
νατον ἐχδιδομένοις, ἡ πρὸς δεσμὰ, καὶ ἐξορίαν, πάσῃ 
σπουδῇ βοηθεῖτε, τὰ μέλη ὑμῶν. ῥυόμενοι ܡܬ‎ χειρῶν 


ἀθέαμων. Καὶ ἐάν τις αὐτοῖς συγχείμενος συλλη-. 


φθῇ (74); καὶ αἰχίαις ὑποπέσοι, μαχᾷριός ἔστιν, ὅτι 
χοινωνὸς μάρτυρος ἐγένετο, χαὶ μιμητὴς τῶν τοῦ 
Χριστοῦ παθημάτων. Καὶ γὰρ xai ἡμεῖς ὑπὲρ Χρι- 
στοῦ πολλάχις ὑπὸ Καϊάφα καὶ ᾿Αλεξάνδρου xa 
"Άννα πληγὰς λαθόντες, χαίροντες ἐξίημεν, ὅτι χατ- 
ηξιώθημεν ὑπὲρ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν τοιαῦτα παθεῖν. 
Καὶ ὑμεῖς χαίρετε ταῦτα πάσχοντες" ὅτι Ῥαχάριοι͵ 


᾿ γενήσεσθε ἐν ἐχείνῃ τῇ ἡμέρῃ. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ΄. 


"Ὅτι τοῖς διὰ Χριστὸν πορθουµέγοις ᾿ χρὴ χεῖρα 
9 ὀρέγειν, κἂν κίνδυνος παρῇ. 

Καὶ τοὺς δνωκοµένους δὲ διὰ τὴν πίστιν, καὶ πόλιν 
ix πόλεως φεύγοντας, διὰ τὴν ἐντολὴν τοῦ Κυρίου, 
προσλαμδάνεσθε αὐτοὺς, ἀντιλαμβανόμενοι αὐτῶν, 
χαὶ προσδεχόμενοι αὐτοὺς, ὡς μάρτυρας" χαίροντες 


CAPUT 1l. 
Quod fugienda sit. cum falsis fratribus consuetudo, 
dum in malitia perseverant. 

Si quis autem, se fratrem esse dicens, diabolj 
Íraude maleücium cómmiserit, convictusque ad 
mortem damnatus fuerit tanquam adulter, aut 
homicida; digredimini ab illo, ut. sitis inviolati, 
εἰ πο quis vestrum: veniat in suspicionem velut 
sceleris particeps, infamiamque aspergat, quasi 
omnes Christiani flagitiosis actionibus delectentur. 
Quocirca procul ab eis recedite. At iis, qui pro- 
pier Christum calumniam passi, in earcerem in- 
cluduntur, aut morti traduntur, vel vinculis, vel 
exsilio ; suppetias ferte omni studio, membra vestra 


ex manibus nefariorum eripientes. Atque si quis , 


propter eos fratres assistens, comprehensus fuerit, 
et injuriose tractatus, bestus est, quod socius 
martyris, imitatorque passionum Christi sit ef- 
fectus. Etenim nos quoque, Christi causa, sepe 
apud Caipham et Alexandrum et Annam verberibus 
affecti, keti. exivimus, quod digni babiti essemug 
tália propter Salvavorem nostrum pati ^, Vos etiam 

perpetientes. ista, gaudele; quoniam beali eritis in 
iila die ^. ܗ‎ 

CAPUT πὶ. 
Quod propier Christum oppressis oportet manum ad- 
jutricem potrigere, quamsis adsit periculum. 

Eos vero, qui propter fidem exagitantur, et ex 
Domini mandato fagiunt a civilate in civitatem", 
guscipite, adjuvate, complectimini, tanquam mar- 
iyres; leti quod participastis eorum perseculioni, 


pnari eos ἃ Domino beatos pradicari. Ipse enim D ὅτι χοινωνοὶ αὐτῶν τοῦ διωγμοῦ γεγένησθε, γινώ- 


σχοντες αὐτοὺς ὑπὸ τοῦ Κυρίου μεμαχαρίσθαι. Φησὶ 
τὰρ αὐτός" « Μαχάριοί ἔστε ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς, 
καὶ διώξωσι, καὶ εἴπωσι πᾶν πονηρὸν ῥῆμα χαθ᾽ ὑ- 
μῶν, ψευδόμενοι, ἕνεχεν ἐμοῦ Χαίρετε καὶ ἀγαλλιᾶ- 
σϑε, ὅτι ὁ μισθὸς ὑμῶν πολὺς ἐν τοῖς οὐρανοῖς. Οὕτω 
γὰρ ἐδίωξαν τοὺς προφήτας, τοὺς πρὸ ὑμῶν. ν Καὶ 
πάλιν: « El ἐμὲ ἐδίωξαν, καὶ ὑμᾶς διώξουσι. » Καὶ 
ἑξῆς" ܀‎ Ἐὰν διώχωσιν ὑμᾶς ἐν τῇ πόλει ταύτῃ, e. 


"^ Loc. vo Ἂν 15. "9 Matth, x, 25. "Mau. 


Act, iv, 65 ¥, 40,41.‏ ܦ 
.25 


pit : « Beati estis cum maledixerint vobis, et per- 
secuti vos fuerint, et dixerint omne malum adver- 
pum vos mentientes, propter me. Gaudete οἱ exsul- 
late, quoniam merces vegira copiosa est in celis. 

Eic enim persecuti sunt prophetas, qui fuerunt: 
Pnle vos"*, » Et rursus: ¥ Si me persecuti sunt, 
P vos persequentur *^, ܙ‎ Et adhuc: « Si perse- 
quantur vos in civitate ista, fugite in aliam***. » Quo- 


" Math. ܫܫ‎ ¥, 54 οἱ seq. 
v, 11. '' Joan. xv, 20. ?** Mattb. 


VARIORUM NOTAE. 


Συλληφθῇ. Mter col. κβατηθῇ. ln eo finis; 
ܗܘܠܐ‎ ον 


{3 Φαυλότητι. Antiquioi 


ܐܪ 


vos in synagogas, et ad prwsides ac reges duce- 
mini propter rne, in testimonium illis. Et qui per- 
severaverit usque in flnem, hic salus erít », » 
Nam qui fidei ergo ܪܘܟ‎ δεῖ persecutionem, et de 
Christo testimonium perhibuit, et perseveravit , 
bic est vere homo Dei. 
CAPUT IV. 0 

Quod horrendum ac exitiale sit. negare" Christum, 

Qui vero se Christi esse negaverit, ut ab hómi- 
nibus odio non habeatur, dilexeritque magis ani- 
mam suam quam Dominum **, im cujus manu resi- 
det flatus ejus**; hic miserabilis et infelix est, utpote 
exsecrabilis ét abominandus; qui quidem amicus - 
hominum, hostis: autem Dei esse voluit; qui non 
amplius partem 'cum sanctis accipit, sed cum ma- 
ledictioni subditis; qui pro regno benedietionem 
adeptorum, expetivit ignem sempiternum, diabolo 
et angelis ejus paratum **; qui non jam ab homi 
bus odium reportat, sed a Deo patitur expulsionem, 
et a facie ejus ejícitur. De hoc quippe pronuntiavit 
Dominus, dicens : « Qui negaverit me' coram ho- 
minibus, et erubuerit nomen meum ; negabo et ego 
eum acerubescam coram Patre meo, qui in ccelis 
est ". ܙ‎ Et iterum discipulis süis, nobis ipsis, sic 
ait : « Qui amat patrem aut matrem plusquam me, 
non est me dignus : el qui amat filium aut filíam. 
super me, non est me dignus. Et qui non accipit 
crucem suam, et sequitur me, non est me dignus. 


CONSTITUTIONES APOSTOLICE.—LIB. X. : 
ὅτι ἐν τῷ χόσμῳ θλῖψεν Α niam in mundo pressuram habebitis. Τταδοπε enim. 


Tex εἰς τὴν ἄλλην (76), 
ἕξετε. Παραδώσουσι γὰρ ὑμᾶς εἰς συναγωγὰς, καὶ 
ἐπὶ ἡγεμόνας xdi βασιλεῖς ἀχθήάεσθε ἕνεκεν ἐμοῦ, 
εἰς μαρτύριον αὐτοῖς. Καὶ ὁ ὑπομείνας εἰς τέλος, 
οὗτος σωθήσεται. ܙ‎ Ὁ γὰρ διωχθεὶς ἕνεχεν' τῆς πί- 
τς στεῶς, καὶ μαρτυρήσας περὶ αὐτοῦ, καὶ ὑπομείνας, 
7 οὗτος ἀληθῶς ἄνθρωπος Θεοῦ. 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ Δ' 
Ὅτι φρικτὸν καὶ ὀλέθριον, τὸ ἀρνεῖσθαι Χριστόν. 
Ὁ δὲ ἀρνησάμενος ἑαυτὸν Χριστοῦ εἶναι, διὰ τὸ 
μὴ μισεῖσθαι ὑπὸ ἀνθρώπων, φιλήσας τὴν ἑαυτοῦ 
ψυχὴν μᾶλλον # τὸν Κύριον, οὗ ἡ πνοὴ αὐτοῦ ἐν 
χειρὶ αὐτοῦ" οὗτος ἐλεεινὸς, ἄθλιος (16), ὡς ἐναγὴς 
καὶ βδελυχτός- φίλος μὲν ἀνθρώπων θελήσας εἶναι, 
ἐχθρὸς δὲ τοῦ Θεοῦ: μερίδα λαδὼν οὐχέτι μετὰ τῶν 
- ἁγίων, ἀλλὰ μετὰ τῶν κατηραμένων' ἀντὶ (TT) βα- 
σιλείας εὐλογημένων, ποθήσὰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον, τὸ 
ἡτοιμασμένον τῷ διαδόλῳ ܬܘܡ‎ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ" 
οὐχ ὑπ᾽ ἀνθρώπων ἔτι μισούμενος, ἀλλ᾽ ὑπὸ τοῦ 
Θεοῦ ἀπωαμένας, καὶ ἀπὸ τοῦ προσώπου αὐτοῦ ix- 
θεβληµένος. Περὶ γὰρ τούτου ἀπεφήνατο ὁ Κύριος, 
λέγων" «Ὅστις ἀρνήσεταί µε ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώ- 
πων, καὶ ἐπαιαχυνθῇ (78) τὸ ὄνομά μου, ἀρνήσομαι 
_ τ αὐτὸν" κἀγὼ καὶ ἐπαισχυνθήσομαι (19) ἔμπροσθεν 
τοῦ Πατρός µου τοῦ ἐν οὐρανοῖς. » Καὶ πάλιν λέγει 
Ξοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, ἡμῖν αὐτοῖς, οὕτως: «Ὁ φι- 
λῶν πατέρα ἢ μητέρα ὑπὲρ ἐμὲ, οὐχ ἔστι μου ἄξιος: 
καὶ ὁ φιλῶν υἱὸν ἢ θυγατέρα ὑπὲρ ἐμὲ, οὐκ ἔστι 
βου ἄξιος. Καὶ ὃς οὐ λαμβάνει (80) τὸν" σταυρὸν αὐ- 


“ποῦ, xol ἀχολουθεῖ ὀπίσω μου, οὐκ ἔστι μου ἄξιος. c Qui invenit animam suam, perdet illam; et qui per- 


diderit animam suam propter me, inveniet eam 15. 
Quid enim prodest hemini, si mundum universum 
lucretur, animz vero sum detrimentum patiatur? 
Aut quam dabit homo commutationem pro anima 
588" 7.» Εἰ praterea : « Nolile timere eos qui occi- 
dunt corpus, animam autem non possunt occidere : 
sed polius timete eum qui potest et. animam et 
corpus perdere in gehennam **. » 

CAPUT V. . 


Quod imitari oporteat Christum Ἡι patiendo, ez 
emutari illius tolerantiam. 
Quisquis sane artem aliquam discit, videns ma- 
gistrum suum, operatione et peritia artificium suum 
D perficere, et ipse affectat, ut quod habet prz mani- 
bus, jlli simile efficiat; quod si non valuerit , non 


70 εὑρὼν τὴν ψυχὴν ἀὐτοῦ, ἀπολέσει αὐτήν" xa ὁ 
ἀπολέσας τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἕνεχεν ἐμοῦ, εὑρήσει αὐ- 
- .ܠܙܐܬ‎ Τί γὰρ ὠφελεῖται ἄνθρωπος, ἐὰν τὸν χόσμον 
«ὅλον κερδήσῃ, τὴν δὲ ψυχὴν αὐτοῦ ζημιωθῇ; ἢ τί 
δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ; ν 
Καὶ ἑξῆς" «Μὴ φοδηθῆτε ἀπὸ τῶν ἀποκτεινόντων τὸ 
φῦμα, τὴν δὲ ψυχὴν μὴ δυναμένων ἀποκτεῖναι" φο- 
δήϑητε δὲ μᾶλλον δυνάμενον καὶ ψυχὴν καὶ σῶμα 
ἀπολέσαι ἐν γεέννῃ, ν 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε’. 
3 τέον àv ἐν τῷ πάσχειν, 
on ἀρνῶν ἂν αὐτοῦ ܐܘܗܐ‎ Το 
Πᾶς οὖν μανθάνων τέχνην τινὰ, βλέπων τὸν διδά- 
σχαλον αὑτοῦ, διὰ τῆς ἐνεῤγείας καὶ ἐμπειρίας (81) 
ἀπαρτίζοντα τὴν τέχνην αὑτοῦ, καὶ αὐτὸς ζηλοῖ (88), 
ὅμοιον αὑτῷ (85) ποιήσεσθαι τὸ ἐγχειριαθέν: ἐὰν 


7 Joan. xvr, 55; Math. x, 41, 38, **Jásn. xn, 85. "^ ܩܘܐ‎ v, 35, ΜΑΝ, .ܝ" ,ܫܫ‎ 1x, 90. 


"4 .ܐܬܪܐ‎ x, 51-09. "Mattb. xvi, 46, "9 ,ܐܐܐ‎ 48. 


VARIORUM NOTJE 


ὅπως Ἰωάννης ἐδάπτισιν, ἵνα τὴν ἐκεῖθεν αἰσχύνην 
τῇ ἐνταῦθα φύγῃς. Que ολων Anastasii Quen. 
ο, 6, p. 62, dicuntur esse ex oratione in lumina, 
perperam; cum. sint qrationis in sanctum bap- 
lisma. Cor. 

(80) Ὃς οὐ λαμδάνει. Hac et seqq: ad ἄξιος 
desunt in altero cod. ,ܐ‎ 

[- Καὶ ἐμπειρίας. Desunt in altero cod. Ip. 


82) 21.40), Alter cod. σπουδάζει, Ip. 
85) Αὐτῷ, Deest in altero. Ip. 


(75) "Α.1Λην. Aller ἑτέραν, quz voces confun- 

duntur. Cien. 3 
(78) "Αθλιος. Alter cod. addit boi voit φευχτός. 
71) Αντί. Alter cod. 


figit καί. In, 
89 Καὶ ἐπαισχυνθῇ. liac εἰ duo seqq. vocabula 
desunt in altero cod., uL ei seqq. ἐπαισχυνϑήσο- 


μαι. 
(79) ᾿Επαισχυνθήσομαι. Eleganter, ut. omnia, ὁ 
ܘܘ‎ er Ces Nen or 0, p. 867, Α΄ MY 
ἀπατιώσῃς ἐξαγορεῦσαί cov τὴν ἁμαρείαν εἰ 


S. CLÉMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DÜRA. 


est in opere porfectus- Et nos igitur magistrum A μὴ ἐξισχύσῃ, ܕܗ‎ ἔστι τεφλειωµένος ἐν τῷ ἔργῳ. 


Καὶ ἡμεῖς οὖν, ἔχοντες διβάσκαλον τὸν Κύριον ἡμῶν 
Ἰησοῦν τὸν Χριστὸν, διὰ τί οὐ μιμούμεϑα τὴν αὐτοῦ 
διδαχήν ; ὅτι ἐχεῖνος μὲν ἀπετάξατο ἀνέσει, τρυφῇν 
δόξῃ, πλούτῳ, τύφῳ, δυνάμει ἀμυντικῇ, μητρὶ καὶ 
ἀδελφοῖς, ήδη δὲ καὶ τῇ οἰκείᾳ ζωῇ, διὰ τὴν πρὸς τὸν 
Πατέρα εὐσέδειαν (84), καὶ τὴν εἰς ἡμᾶς φιλανθρω. 
πίαν, ὑπομείνας οὗ μόνον διωγμὸν καὶ (85) μάστιγας, 
ὀνειδισμὸν καὶ ἐμπαιγμὸν, ἀλλ᾽ ἤδη καὶ τὴν πρὸς τὸ 
ξύλον πρόσπηξιν (86), ὅπως. Ἰουδαίους καὶ λληνας 
μετανοήσαντας σώσῃ. Εἰ οὖν αὐτὸς δι' ἡμᾶς ἀπετό: 


Karo ἀναπαύσει, μὴ ἐπαισχυνθεὶς ὀτανρὸν; μὴ ἁδοξή: ¿ 


635 τὸν θάνατον, τίνος ἕνεχεν ἡμεῖς (87) οὐ μιμούμεθα 
αὐτοῦ τὰ πάθη, καὶ ἀποτασσόμεθα ὑπὲρ αὐτοῦ καὶ 
αὑτῇ τῇ ζωῇ ἡμῶν, διδόντος - αὐτοῦ. ἡμῖν τὴν ὑπο- 
μονήγ; Ἑκεῖνος μὲν γὰρ ὃν ἡμᾶς (88), ἡμιῖς δὲ 
ܙܐ‎ ' ἑαυτούς, Οὐ γὰρ χρήξει ἡμῶν αὐτὸς, ἡμεῖς δὲ 
ποῦ ἐλέους αὐτοῦ (89). Μόνον δὲ τὸ τῆς πίστεως 
ἡμῶν γνήσιον ἐπιζητεῖ καὶ αὐθαίρετον (90). Ὥς 
φησιν ἡ Γραφή" ε Εἰ δίκαιος εἴ, τί δώσεις αὐτῷ, 
35b dx χειρός σον λήψεται ; ἀνδρὶ v ὑμοίῳ σου 
ἡ ἀσέδειά (01) σον, καὶ υἱῷ ἀνθρώπου ἡ δικαιοσύνη 


σου.» 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Q*. 
ολο Fertur μήν nont cra δ δι 
lecav. |) ἀνανδρίαν- ἀλλὰ 
εν o us ܐ‎ 02 εσόντα, 
ἱγω»έζεσθαι διὰ τὸν ἀποκείμενον στέφανον. 


Ἀποταξώμεθαοῦν καὶ γόνεῦσι; καὶ συγγενέσι; )ܐܦ‎ 
λοις, καὶ γυναιχὶ, [τέχνοις " καὶ χτήμασι͵ καὶ σύμπαντι, 


habentes Dominum -nostrum Jesum Christum, 
quare doctrinam ejus non iniltamur? Quoniam ille 
quidem renuntiavit licentism, delielis, gloris, divitiis, 
fustui, potentie ultriei, matri ac fratribus, tum 
etiam proprie vits; idque ob pietatem erga Pa- 
"trem, et ob benignitatem in nos; passus non modo 
persecutionem ac verbera, ignominiam 40 ludi- 
brium, sed et jam compactionenr ad. lignum-crucis, 
quo Jud:xos gentilesque per poenitentiam salvaret. 
Si ergo ille nostri gratia renuntiavit vit:e molli ac 
quiete, nec erubuit crucem, nec mortem esse igno- 
miniosam existimavit; qua de causa nos passiones 
ejus non imitamur, οἱ propter eum, ipsi quoque 
viue nostre nunlium non remiliimus, largiente 
nobis ipso tolerantiam? llle enim nostra causa; nos 
vero propter nos ipsos, Neque enim nobis indiget, 
sed nos ipsius misericordia indigemus. Tantum 
vero a nobis postulat lidem sinceram et voluntariam, 
Quemadmodum ait Scriptura " : « Si Justus es, quid 
dabis ei; aut quid de manu tua accipiet? Viro 
simili tui impietas tua, et fllio hominis justitia 
Ma.» 
CAPUT VI. 
M e 
cauti: ; et cum lum 
in d. decitiera ob. repudium ܝ‎ 
πας ergo parentibus, cognatis, amicis, 
uxori, liberis, possessionibus, et omnibus vite bo- 


nis, quando eorum aliquid impedimento erit pietatl, C τῷ βίῳ, ὅταν fj τι τούτων κώλυμα πρὸς εὐσέδειαν. Δεῖ 


γὰρ προσεύχεσθαι μὲν ἡμᾶς, ἵνα μὴ εἰσέλθωμεν εἰς 
πειρασμόν. Ἐὰν δὲ χληθῶμεν εἰς μαρτύριον, μετὰ 
ἐνστάσεως ὁμολογεῖν (92) τὸ τίμιον ὄνομα " καὶ ἐὰν 
πούτου χάριν χολασθῶμεν, χαίρωμεν ὡς ἐπὶ ἄθανα- 
σίαν σπεύδοντες (95). Διωκόμενοι, μὴ ξενιζώμεθα. 
Μὴ (M) ἀγαπήσωμεν τὸν νῦν αἰῶνα, μηδὲ τοὺς 
παρὰ ἀνθρώπων ἑπαίνους, μηδὲ τὴν τῶν" ܐ‎ 
δόξαν καὶ (95) τιμὴν, καθάπερ xal τινες τῶν "ov 
δαίων, θαυμάζοντες τοῦ Κυρίου τὰς ἐνεργείας, οὐχ 
ἐπίστενον εἰς αὐτὸν, φόδῳ τῷ πρὸς τοὺς ἀρχιερεῖς, 
xal τοὺς λοιποὺς τῶν ἀρχόντων " « Ἠγάπησαν γὰρ 
τὴν δόξαν τῶν ἀνθρώπων μᾶλλον ἥπερ τὴν δόξαν τοῦ 
θεοῦ. ܙ‎ Ὁμολογήσαντες δὲ τὴν καλὴν ὁμολογίαν, οὐ 


Siquidem orare debemus, ne ingrediamur in tenta- 
tionem. Quod sl ad martyrium vocemur, oportet ut 
cwm fortitudine et constantia honorandum nomen 
confiteamur : et si ideo ad supplicium mittamur, 
gaudeamus lanquam qui ad immortalitatem prope- 
ramus, Cum persecutionem patimur, ne quasi in re 
nova ac inaudita stupeamus. Non diligamus praesen» 
szeulum, neque laudes ab hominibus, neque prin- 
cipum virorum gloriam οἱ honorem ; sicut nonnylli 
Judei, cum Domini opera admirarentur, non cre- 
diderunt in eum , metu pontilicum reliquorumque 
optimatum : « Dilexerunt. enim gloriam hominum 
raagis, quam gloriam Dei*. » Quando autem bonam. 


confessionem conüLemur, non niodo nos ipsos ser- ¿ 3 ἑαυτοὺς σώζομεν, ἀλλὰ καὶ τοὺς νεοφωτίστους 
vamus , sed et recens baptizotos confirmamus, ܐܘ‎ Ὁ, βεδαιοῦμεν, καὶ τοὺς χατηχουμένους πιστοποιούμεθα, 
que catechumenos in flde statulmus. Sin vero ܐܐܘ‎ El δὲ καθυφῶμέν τι τῆς ὁμολογίας, ἐξαρνησάμενοι 
quid de confessione renüserimus, negala religione τὴν εὐσέδειαν διὰ Ἰνώμης χαυνότητα, καὶ φόδον 


βραχυτάτης τιμωρίας, οὗ μόνον ἑαυτοὺς ἀβοστεροῦ- 


μου. verbum supplevimus, quod, vel aliud simile, Ínconsulte omissum videtur : si-‏ ܘ 


Dei ob animi mollitiem ܘ‎ brevissime poma metum, 


! Job xxxv, 7. 


quidem ab interprete Laline versui est. Eprr. PaTRor, * Joan. xu, 45. 
VARIORUM NOTE. 
(91) ᾽ασέδειω. Alter εὐσέδεια, melius, si sesrsim 
luetur 


r sentemüa; sed lectionem γη] 
0 1 codici is et vett. Init. Ip 
m) Ὃν ܨ‎ Met cod. ὁμολογήσωμεν, ut 
Se n 


Pob ܘܢܐܟܠ‎ 10 nltero cod, ;ܦܐ‎ 
gode, ree 
er Par Denial ln ero ܢܐ‎ 


1 


[1 


Ὃ διώκω ("¥ παχοήν, in altero, CLER. 
: < καί. Desunt in altero. Ip. 
86) Meer πρόσπηξιν. lÓn altero est σταυρὸν 
prd ܫܥ‎ 
rre 
E. I alter codex ἀπετάξατο, Ip. 
00 Addit alter δεόµεθα. In. 


135 In altero εἰλίχρινές, recte, 1p. 


438 


CONSTITUTIONES APOSTOLICA —LIB. Y." 


[1 


qure τῆς αἰωνίου δόξης, ܠܬ‎ ἤδη καὶ ἑτέροις αἴένοι A non solum nos. ipsi Φίδεπα gloria. defraudabimus, 


sed jam aliis: quoque auctores perditionis erimus ; 
οἱ duplum supplicium perferemus , . quod negatione 
mostra, erroris suspectam reddiderimus qus ali« 
quando.a nobis celebrabatur veritatem. Quocirca 


ἀπωλείας. γενησόμεθα, καὶ διπλοτέραν ὑποίφομεν τὴν 
τίσιν (96), ὡς ὑπαφίαν δόσαντες (91) διὰ τῆς ἀρνή- 
σεως, πλάγής- διδαχὴν εἶναι τήν ποτε ὑφ᾽ ἡμῶν 
δοξαζομένην ἀλήθειαν, Διὸ μήτε πρόχειρον ὦμεν xal 


εφιφοαίνδυνοι > λέγει͵ γὰρ ὁ Κύρως " «Ἡροσεύχεσθε, neque. ρταωριὶ simus temere, atque. ad perjeula 


przcipites ; Dominus. enim dicit : « Orate, ne inel- 
datis in lentationem : spiritus quidem promptus 
est, caro autem inürma?; » neque. si. intercept 
fuerimus, confessionem timiditat» maculemus, Nam 
qui abnegando spem suam , hoc est Jesum , Filium 
Dei, a morte temporaria liberatus eat , si cras, in 
lecto incidat in morbum acutissimum , ventris; aut 
stomachi ,-aut capitis, vel in aliquod vitium insa- 
mabile, tsbis vel gangrense, vel abscessus, vel vol- 
vuli, vel aque intercutis, vel colici affectus ; et ce - 
leri exítu ο vita. discedat; nonne et presentibus 
bonis privatus est, οἱ ab ternis. excidit ; quinimo 
zeternum sppplicium subiit, profeetus ad « lenebras 
exteriores , ubi, fletus er stridor dentium *? » Qui 
vero martyrio-dignus esi [iabitus, Ititia in Domino 
efferatur, quod tantam coronam nactus fuerit , ei 
per confessionem οκ hac vita migret. -Quamvis 
catechumenus sib, sine. tristitia excedal : passio 
enim pro Christo perlata, erit ei sincerior ba 
ptismus; quandoquidem ipse revera et. periculum 
faciendo ,-Christo.commoritur , reliqui vero, « boc 
est, qui baptizaiitur, » figura tantum, Gaudeat ergo 
de Magistri imjtatione , Siquidem preceptum est : 


μιλ ἐμπεσεῖν 98) εἰς πειρασμόν "πὸ μὲν πνεῦμα πρό- 
Vupav, ἡ δὲ σὰρξ ἀσθενής "» μηδ μὴν ἐμπεσόντες, 
δειλίᾳ χαταισχύνωμεν τὴν ὁμολογίαν. ΕἸ γὰρ ἀρνησά- 
Ψενός τις τὴν ἑαυτοῦ ἐλπίδα, ὅς ἔστιν. Ἰησοῦς ὁ τοῦ 
oo Y Uic , ἀπολυθῇ τοῦ προσκαίρου θανάτου, αὔριον 
Y ἐπὶ κλίνης νόσῳ περιπέσῃ ὀξυτάτῃ, χοιλίας, fj στο- 
φάχου, ἢ χεφαλῆς, fy τινε-πάθει τῶν ἀνιάτων, σήψεως, 
ἃ γαγγραίνης, ἢ ἀποστάσεως, ἢ [λερῦ, "ἢ ὑδέρου, ἢ 
κώλου, τάχεῖαν ποιήσηται τὴν χαταστροφὴν, καὶ τοῦ 
ζᾷν ὑπεξέλθοι, οὐχὶ καὶ τῶν ἐνταῦθα ἐστερήθῃ, , xal 
πῶν αἰωνίων ἐχπέπτωχε, μᾶλλον δὲ τῆς ἀϊδίου κολά- 
σεως ἐντὸς κατέστη, πορευθεὶς εἰς « τὸ σκότος τὸ 
Σβύτερον, οὗ ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόν- 
πων ; » ὁ δὲ (89) ἀξιωθεὶς μαρτυρίου, χαιρέτω τὴν ἐν 
Κυρίῳ χαρὰν, ὡς τηλικούτου ἐπιτυχὼν στεφάνου, καὶ 
δι ὁμολογίας ποιούμενος. τὴν ἔξοδον τοῦ βίου. Κἂν 
χατηχούμενος jj, ἄλυπος ἀπίτω᾽ τὸ γὰρ πάθος τὸ 
ὑπὲρ Χριστοῦ, ἔατὰι αὐτῷ. γνησιώτερον βάπτισμα" 
ὅτι αὐτὸς μὲν πείρᾳ συναποθνήσχει τῷ Κυρίῳ, οἱ δὲ 
λοιποὶ, τύπῳ. Χαιρέτω οὖν μιμούμενος τὸν διδάσκα- 
λον" ἐπειδὴ χαὶ προστέταχται" ܪ‎ Κατηρτισμένος ἔστω 
πᾶς, ὡς ὁ διδάσκαλος αὐτοῦ. » Ὁ δὲ διδάσκαλος αὐ- 
τοῦ καὶ (100) ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Κύριος δι᾽ ἡμᾶς ἐπλήγην, 


βλασφημίας (1) ὑπέμεινε καὶ ὀνειδισμοὺς μαχροθύμως, €. « Perfecius sit omnis, sicut Magister 0 ' ¡ » atqui 


Magister ejus. et noster, Dominus. Jesus,. propter 
mos plajas sustinyit , . convicià et probra squo 


, animo toleravit, consputus est, colaphis et alapis 


percussus, cruci poet flagra affixus, aceto et felle 
potatus; consumiatisque omnibus que scripta 
erant, dixit Deo et Patri: «In manus tuas com- 
mendo spiritum meum". » Quaprepter qui optat 


hominibus eonjiciatur , nihil patietur, sicut illi tres. 
püeri*; aüt si aliquid patiatur, mercedem a Domino 
accipiet ; fidem habens uni οἱ "80}} vero Deo ac Pa- 


ἐνεπτύσθη, ἐχολαφίσθη, ἐῤῥαπίσθη, σταυρῷ μετὰ τὸ 
μαστιχθῆναι προσηλώθη,, ὄξος καὶ χολὴν ἐποτίσθη " 
τελειώσας (3) πάντα γεγραμμένα, εἶπε τῷ Θεῷ ܬܘܡ‎ 
Πατρί " «Εἰς χεῖράς σου παρατίθημι τὸ πνεῦμά 
μον. ν Διὸ καὶ ὁ εὐχόμενος ἐχείνου μαθητὴς εἶναι, 
ζηλούτω τοὺς αὐτοῦ ἀγῶνας, μιμείσθω τὴν epi 
quéóaxuy ὅτι χᾶν ἐν πυρὶ ὑπὸ ἀνθρώπων καῇ, οὐδὲν 

γείσεται, ὡς οἱ τρεῖς παῖδες, ἢ εἰ καὶ πάθη τι, μι- 
σθὺν παρὰ Κυρίου λήψεται - πιστεύων τῇ ἑνὶ καὶ 
μόνῳ ἀληθινῷ Θεῷ καὶ Πατρὶ, διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ, 
τοῦ μεγάλου ἀρχιερέως, χαὶ λυτρωτοῦ τῶν ψυχῶν, 
ܐܩܡ‎ µιαθαπόδότο τῶν ἄθλων." ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς 


αἰῶνας, ᾿Αμήν. tri, per Jesum Christum , magnum pontificem , et 
redemptorem. animarum, certaminumque remune- 
D ratorem; cyi gloria in ssculg. Amen 
KE&AAAION Ζ' (3). CAPUT VII, 

περὶ De resurrectione varie demonuraiiones ; ἀφ Sibylla?‏ ܀ ἀνασεάσεως ἀποδείξι‏ ܐ 
ܗ Panis eis a ἐπα ἢ τοῦ φρί- εἰ quid. Stoici de phaznice aw.‏ 
enim nos resuscitabit omnipotens Deus, per‏ ܘܐ ἡμᾶς ἐγερεῖ ὁ παντικράτωρ Θεὸς, διὰ‏ ܡ ܗܪ 

Dan. nr, 24‏ ' ܇ .46 Matth. xxvi, 44. «Μαι. vm, 12. "Luc. vi. 40. * Luc. xxm,‏ ܙ 

YARIORUM NOTAE. 


(0) Ἐκλήγη βλασφημίας. ܕܡ ܒܡ‎ 

(8) Διλειώσας. Preligitur in eodem καί, mie. 
Det ܚܝ‎ 8 

sio qure nds. oC δὲ cap. ܘܢܡ ܝ‎ 


(o oz ܕ ܚ‎ jnvenerat solum in boe 
)ܨ‎ ἀναστάσεως. Cmlera addita sunt, ni 


Aux Aor: τίσιν. In altero να ἣν 
med ܝܝ ܠ‎ in bis libris fre- 
quentissima. 

) ܬ‎ Tn altero δόντες melius. Ip. 
. Idem εἰσελθεῖν, 19. 
99 Ki δὲ, etc. Novum Ege inchoatur, 
ποδείξεις 


xai. Desunt In altero cod. 


ܚ ܐܬ 


Qoo). Ai 


c cu 
ܐܬ‎ ` 


S CLEMÉNTIS ܐ‎ ROM, PÓNT. OPERA DUBIA. 


τῶ 


Dominum rostrum Jesum Christum, juxta promis- A τοῦ Κυρίου. ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, χατὰ τὴν ἐπάγγε- 


λίαν αὐτοῦ τὴν ἀψευδῆ - καὶ ἀναστήσει ἡμᾶς σὺν 
πᾶσι τοῖς dm αἱ κοιμηθεῖσι, τοιούτους, ὁποῖοι: 
ὑπάρχομεν ἐν τῇ γῦν μορφῇ, μηδὲν ἐλλειπὲς ἔχοντας, 
ἢ τὴν φθοράν (δ) " ἐπείπερ ἄφθαρτοι ἀναστησόμεθα. 
Κἄν τε γὰρ ἐν πελάγει τελεντήσωμεν, ἀᾶν ἐν γῇ δια: 
σπαρῶμεν, κἂν ὑπὸ θηρίων ἢ ὀρνέων διασπασθῶμεν, 
ἀναστήσει ἡμᾶς τῇ ἑαυτοῦ δυνάμει" ὅτι ὁ πᾶς κό- 
σμὸς τῇ τοῦ Θεοῦ συνέχεται χειρί, « Θρὶξ δὲ, φησὶν, 
ἐχ τῆς κεφαλῆς ὑμῶν οὐ μὴ ἀπόληται. » Διὸ παραινεῖ, 
λέγων: € Ἔν τῇ ὑπομονῇ ὑμῶν »τήσασϑε τὰς ψυχὰς " 
ὑμῶν: » Περὶ δὲ τῆς τῶν νεχρῶν ἀναστάτεως, xat τῇς 
τῶν μαῤτύρων µισθαποδοαίας λέγεὶ Γαδριὴλ .(6). τῷ 
Δανιήλ € Καὶ πολλοὶ τῶν χεκοιμημένων ἐκ τῆς χώμα- 
τος ἀναστήσονται - οἱ μὲν εἰς ζωὴν αἰώνιον: οἱ δὲ εἰς 


5 αἰσχύνην xaX ὀνειδισμὸν αἰώνιον. Καὶ οἱ συνιέντες; 


ἐχλάμψουσιν ὡς ὁ ἥλιος, καὶ ὡς τὸ στερέωμα (T) καὶ 
οἱ ἀστέρες. » Ὡς φωστῆρας τοίνυν ἐχλάμψέιν τοὺς 
ἁγίους προεῖπεν ὁ πανάγιος Γαβριήλ. Αὐτοῖς γὰρ τὸ 
συνιέναι τὴν ἀλήθειαν ἐμαρτύρησε (8) καὶ τὸ ἱερὸν 
αὐτοῦ ὄνομα (9). 00 μόνον δὲ τοῖς μάρτυσιν ἐπήγγελ- 
ται τὴν ἀνάστασιν, ἀλλὰ: xdi πᾶσιν ἀνθρώποις, 
δικαίοις “τὲ xal ἀδίχοις; εὐσεδέσι. καὶ δυασεθέσιν" 
ἵνα ἕχαστος τὰ πρὸς ἀξίαν τίσῃ (10). «"Αξει ;ܦ‎ - 
φησὶν; ὁ Θεὸς σύμπαν τὸ ποίημα εἰς χρίσιν àv 
παντὶ παρτωραμένῳ, ἐὰν ἀγαθὸν, καὶ ἐὰν πονηρόν. $ 
Ταύτην δὲ τὴν ἀνάστασιν μὴ πιστεύοντες Ἰουδαῖοί, τὸ 
παλαιὸν ἔλεγον "« Ξηρὰ γέγονε τὰ ὀστᾶ ἡμῶν, δίαπο» 
φωνήχαμεν (M). » Οἷς ὁ Θεὸς ἀποχριθεὶς ἔφη” « Ἰδοὺ 
ἐγὼ ἀνοίγω τοὺς τάφους ὑμῶν, καὶ ἀνάξω ὑμᾶς ἐξ αὖ» 
τῶν" καὶ δώσω τὸ πνεῦμά µου ἐν ὑμῖν, καὶ ζήσεσθε; 
xo γνώσεσθε ὅτι ἐγὼ Κύριος λελάληκα", καὶ ܬܟܦܗ‎ 
cu. ܙ‎ Καὶ διὰ Ἡσαῖου φησίν' « ᾿Αναστήθονιπέ οἱ 
νεχροὶ, καὶ ἐγερθήσονται οἱ ἐν τοῖς μνημείοις, xal εὖ- 
φρανθήσονται οἱ ἡσυχάζοντες (13) ἐν τῇ γῇ" ὅτι ἢ 


9, '*@ 08. xm, ἃ; Matth:-xin, ».ܵܘ‎ Eccle. xii, 14. ® Ezeeh, xxxvii; ὁ, 


ἐμαρτύρησε. Quod melius, hot sensu : eos. enim 
scimsse veritatem atque esse con[essos. lp. 

(9) Τὸ ἱερὸν αὐτοῦ ὄνομα. Dei nomen intelligit 
Turrianus, praeler verba Gabrielis, atque oratiofiis .. 
contextum. Malim de ipso Gabriele accipere, Nom 


hominum ezterorumque D insolens enim est locutio, ὄνομα, nomen, m per- 


sona εἰ re. Act. 1, 15; Apocal. 11,4; x1, 15. 


ηδαίων 
ὄνομα, de Thebani; 


Romanum nomen, hoc est, Ro- 
mani. Feliz: nomen agelli, pro agello : Nomen virgi- 
Tis, aliaque per criticos acervata. Cor. 

7 3 σῃ. Alter cod. λάβῃ, ܛܡ‎ sensu. CLER. 

μαπεφωγήκαμεν. Hesychio ὠνήχαμεν ' 

est. ἀπωλόμεθα : διά Bua give ind 
πελευταίαν φωνὴν ἀφῆχε, τουτέστιν ἀἠτέθανεν. Ünde 
hie Ezechielis m, 41, in Ambrosio vertitur interi- 
vimus, in Cypriano ezspiravimus. Verum aliter a 1 
. Habet enim, 
cap. 29 libri De resurrectione cai avulsi sumus 
in eis, quod est, opinor, διαπεφορήχαμεν ἐν αὐτοῖς. 
Sed illud ἐν αὐτοῖς jam olim excidit : reddi autem 
debet ex Hebrzo, in nobis.-Cor. 

(42) ᾿Ησυχάζοντες. Deest im altero cod. Vind. 


VARIORUM- NOTAE. 


sionem suam veracem; et nos cum omnibus qui ab 
initio saeculi obierunt excitabit, tales, quales in 
prasenti forma existimus, nulla mutilatione vel 
corraptione affectos; quaudoquidem incorrupti re- 
surgemus. Sive enim in mari mortui fuerimus, sive 
jn terra dissipati , sive ἃ bestiis vel avibus discer- 
pii, suscitabit nos sua potentia : quid totus mun- 
dus manu Dei continetur. Capilus, inquit, de 
capite vestro mon peribit*. Quapropter admonet, 
dicens : lu patientia vestra possidebitis. animas 
vestras*, Porro de resurreclione mortuorum, et 
de martyrum remuneratione Gabriel Danieli dicit : 
Et multi "de his: qui. dormierunt, @ terre pulveré 
ezcitabuntur; alii quidem in vitam eternam, alii 
vero in ignominiam εἰ opprobrium sempiternum. 
Et qui intellexerunt, refulgebunt. sicut sol, et. sicut 
firmameutum ac stell 1. 33. Refulsuros ergo sanctos 
iastar luminarium ccléstium, praedixit omni sancti- 
-tate ornatus Gabriel ; quippe quos veritatem intel- 
lexisse idem sacer angelus testatus est, Non so- 
lum autem martyribus promisit resurrectionem 
sed et omnibus hominibus, justis pariter ac inju- 
süs, piis οἱ impiis; ut unusquisque pro meritis 
exsolvat. Adducet énim, inquit, Dexs omnem actib- 
nem in judicium, in omui impertepto, sive bonum; 
sive ihalum sit '*. Hanc resurrectionem non creden- 
les. Jud;ei, olim dicebant: Arida faeta sunt ossa no- 
stra, defecimus '*. Quibus Deus respondens, E 
Ecce ego aperio sepulcra vestra ; etéducam vos ex 
atdabo spiritum meum in vobis, et visetis, et cognoscetis 
quia ego Dominus locutus sum, et. faciam 35, Et per 
Isaiam : Resurgent, inquit, mortui, et expergiscentur 
"qui sunt in monumentis , et lclabuntur. qui in terra 
quiescunt; quia ros tuus sanatio illis est'*. Multa 


^^ Lue, xxi, 48, * lbid. ἃ 
^ Ibid., 15, 44. "5158. xivi, A9. 


fallor, a Turriano, ob versus sibylle, fabulam 
plicenicis, et. scholium Graecum de quo antea. Ubi 
cum nonaemo ad voces ἀνάστασιν εἰ παλιγγενεσίαν 
apposuisset'nomen Stoicorum, quorum celebris 
exstitit opinio de mundi innovatione, rérum ἄναχυ- 
κλήσει et, ἀποχαταστάσ: 
reditu, putavit Turri: hoc scholii narrationi de 
phenice debere aptari. Cor. 

(6) Ἢ τὴν φθοράν. Uterque Vind. cod. ἀπὸ τῆς 
φθορᾶς. Sensus est : Nihil quod deficiat habentes a 
hujus, nimirum, vite. Quod melius 


. CLER. 
(6) .ܐܘܐ‎ Non Spr in sacro contextu 
nomen angeli. Verisimile tamen admodum fit, Ga- 
brielem esse, de quo cap. vi et ax prophete ; 


juxta sententiam Cassiani quoque collat. 8, c. 12, 
ܬܘ‎ Agobarli lib. De quorumdam illusione signorum, LXX videtur legisse Tertulliani 


utque colligi potest ex verbis Hieronymi ad Dan. 
vim, 16. Sic angelum, 18412 xxxii, 5, inemoratum, 
Mebrei Gabrielem autumant , referente eodem Iie- 


Ton Cor. 

(7) Τὸ στερέωμα. Alter cod λαμπρότης τοῦ στε- 
roo Cutn. 
(8) Ἐμαρτύρησε. ln altero cod est ὁμῳογῆσαι 


torum gloria immortali , et de impiorum supplieio, 
casu, rejectione, damnatione, ignominia , )ܐ‎ 
igne, et verme perpetuo ''. Quod vero si voluisset 
omnes homines esse immortales , id facere potue- 
rit, ostendit per Enochum et Eliam , quos mortis _ 
periculum facere non permisit '' . Et quod pro vo- - 
luntate potestatem "habuerit, mortuos excitandí 
singulis seculis, tum per se, tum per alios, id mani- 
festum fecit; quando flum. vidue. per Ellari **, e£ ^ 
- filium Sunamitidis per Eliseum resaseitavit '*. Ρετ- 
suasum iutem babemus, obitum non esse mierce- 
dem supplicii, eum et sancti illum subierint, imo 
et ipse sanetorum Dominus Jesus Christus, vita fide- 
lium, ἃς resurrectio mortuorum, ldcirco igitur ad 
tempus quasi.in magna civitate degentibus, post 
certamina, inducif ad breve tempus mortem, ut sin-- 
gulos resuscitans aut reprobet, aut coronet, Nam qui 
Adami corpus ex terra fecit, post interitum eorpus * 
primi hominis et reliquorum excitabit ; prout kd de- 
betur rationali hominum natur», aimus perpetuo 
vivere. Qui ergo dissolutionem corporiset anima in- 
fert, idem et resurrectionem operatur : ét qui dixit: 
Accepit Dominus pulverem de terra, εἰ (ormavit ho- 


δρόδος ἡ παρὰ σοῦ [αμα αὐτοῖς ἔστι.» Πολλὰ μὲν οὖν: Α etiam alix de resurrectióne dicta sunt, οἵ de jus- 


περὶ τῆς ἀναστάσεως εἴρηται, καὶ περὶ τῆς.‏ ܬܐܡ 
τῶν δικαίων ἓν δόξῃ διαμονῆς, καὶ περὶ τῆς τῶν ἀσε-‏ 
᾿Ῥῶν τεµωρίας, πτώσεως, ἀποστροφῆς, καταδίκης, ἀδο-‏ 
ξίας, πυρὸς αἰωνίου, καὶ σχώληχος ἀτελευτήτου. Καὶ‏ 
ὅτι εἰ ἐδόύλετο πάντας ἀνθρώπους εἶναι ἀθανάτους,‏ 
ἠδύνατο, ἔδειξε τὸν "Evry χαὶ τὸν ᾿Ηλίαν, μὴ ἑάσας‏ 
θανάτου πεῖραν λαθεῖν. Εἰ δὲ καὶ κατὰ γενεὰν τοὺς τε-‏ 
λευτῶντας ἀνιστᾷν ἤθελε, χαὶ δι᾽ ἑαυτοῦ xal δι' ἑτέρων‏ 
τοῦτο δῆλον (45) wein" τὸν μὲν υἱὸν τῆς χήρας,‏ 
διὰ Ἠλίου ᾿ἀναστήσας,, al τὸν τῆς Σωμανίτιδος διὰ‏ 
Ἑλισσαίου. Πειθόμεθα δὲ μὴ μισθὸν τιμωρίας εἶναι‏ 
τὸν θάνατον (44), ἐξ ὧν αὐτὸν καὶ ἅγιοι ὑπέστησαν,‏ 
καὶ αὐτὸς ὁ τῶν ἁγίων Κύριος Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς, d‏ 3 
ζωὴ τῶν πιστῶν xal fj ἀνάστασις τῶν νεχρῶν" διὰ‏ 
ποῦτο οὖν τέως ὡς ἂν (15) ἐν μεγαλοπόλει (16) πολι-‏ 
πενοµένοις, μετὰ τοὺς ἄθλους ἐπάγει πρὸς ὀλίγον τὴν‏ 
διάλυσιν, ἵνα ἀναστήσας ἕκαστον ἀποχηρύξῃ (17) ἢ‏ 
ܡ στεφανώσῃ. Ὁ γὰρ τοῦ ᾿Αδὰμ τὸ σῶμα ἐκ γῆς‏ 
ἦσας (18), καὶ τῶν λοιπῶν καὶ τοῦ πρώτου μετὰ διά-‏ 
λνσιν τὸ σῶμα ἀναστήσει, πρὸς τὸ χρεωστεῖσθαί (19)‏ , 
τοῦτο. τῇ λογιχῇ τῶν ἀνθρώπων φύσει, λέγομεν δὴ τὸ‏ 
δισιωνίζειν. Ὁ τοίνυν τὴν διάλυσιν ἐπάγων, αὐτὸς καὶ‏ 
πὴν ἀνάστασιν ποιεῖται" χαὶ ὁ εἰπῶν' «Ὅτι ἔλαδε Κύ-‏ 


'"» ;ܡܫܝܙ .ܕܘܐ‎ 24. Hebr. xi, 5; .ܐܐܐ ܕܐ‎ xvi, 41, ܀'‎ Il Reg. xvir, 33. '' IV Reg. tv, 55. 
VARIORUM NOTAE. 


etiam cur pro malorum vicissitudine mortem datam 
esse credam, cum εἰ quis centum: horünes fere tel 
amplius occiderit, tot ܐܧ‎ tantis homi eraquare 
nullam. valeat uliionem? Nen igitur malignis tantum. 
hominibus, ad delendam eorum pravitatem, bona 
mors ess? dicilur, sed. etiam justis. utilis. Alliequo 
pluribus in eàmdem sententiam itis : Μα 
tis igitur testibus edocti quod mors isla. communis 
mala non sit, jam longe valere dicamus qui mortem 
malam appellant. Hacten&s vetba Kufni Palzestinse 
incite leri, libro De fide, auctoris. quem 
acobo-Sirmondo debemus, quique cum catholizls 
allirmat, primos bomines Adamum et Evam, si man- 
datum Dei servassent, mortem non fuisse gustalu- 
ros, cum hzerelicis vero peccati traducem inficiatur, 
impugnat eos qui propter um Ade mori in- 
Óantes asserunt, aitque Henochum et Eliam ab 
p Adami prevaricatione prohibitos non esse, perma- 
nere immortales. Cor. 
45) "Αν. Deest in allero cod. Οκ. 
16) Ἔν πόλει. Lux huic loco ex Zonara 


M, καὶ 
εἰς τὰ θέατρα, καὶ ποτὰ 
αἱ 


aique noun: ܡܗ‎ iuris, $ 
ܡ-ܥ‎ 
T. 
(47) ᾽Αποκηρύξῃ, Prefgitur in'alero fj, ait rc- 
ei, ut in versione. CLzR. 0 
(48) Ποιήσας. Alter καὶ τῶν λοιπῶν κατασχευάσας. 
αὐτός. Tp. 


(9) Πρὸς πὸ χρεωστεῖσθαι. Desunt in altefo 
hzc verba οἱ seqq. usque ad drdoraccr. Ip. 


27 


gratirum. it 
mercedem supplicii, seu. supplicium ac 
Quod eatenus verum est, ut mors non ait su; 


ponam, 
. rir licium 
peccatorum propriorum ; nec sit solurhmodo poena, 
E ein Ocbaslo meriti, et gratis, Γίνεται yoay- 
θρωπία ἡ τιμωρία, inquit Gregorius Theologus , 


orat. 38:et 42. Siquidem homines, moriendo , pec- 
«ati originalis pcenas pendunt ; hene moriendo, glo- 
riam immortalitatis adipiscuntur. Et Deüs, cum hu- 
~ manum genus ad mortem damnavit, suam quoque 
misericordiam patefecit : utpote qui ita malum 
compresserit, finem imposuerit peccato, viam [εοῦ- 
rit revocationi ad meliorem resurrectionis. statum, 
M Robis asportarit commoda, quz fuse a san- 
ctis Patribus explicantur, potissimum a Gregorio 
Nysseno, οαρ. 8 catecheticse magus orationis, Ghry- 
sestomn, Lib. ad eos qui scandalizati sunt, cap. 7, δὲ 
Ambrosio, opere De bono mortis. Lepide Theodo- 
Titus, quast. 40, ik Genesim: Ἰατρεία τοίνυν à 
θάνατος, οὐ ᾿τιμωρία ἐστίν: Medicina igitur mors 
sl, non poma. Caveri tamen debet error δογὰπι, qui 
nimiis laudibus mortem efferunt, noluntque agno- 


seere ortum illis a peccato. Qualis Theodorus Mop - 
suestenus, ܢ‎ "e in collatione 
5 concilii generalis v, et apud Photium cod. 177. 


TRO Nestorius, tradente Mose Bar- 
in pai 


° ܘܘ .ܙܐ‎ honestam polius revocare eirtutem, sitit usque. 
δά tempus aliquod dominationi mortis addici. Quippe 
Cum nihil aliud nosset tam facile homines coercere 
pose quam morlem. Ae paulo post: Non igüur Λο- 

Parnor, Οκ. 1. 


Ὁ, ομκκεντί 1 ROW. ΡΟΝΈ, OPÉRA DUBA. - :‏ ܦܡ 
- ܐܘܕ minein, et ingpiéelt ἐπ [aciem ojus vpiraculum vita : Άγριος χοῦν ἀπὸ τῆς τῆς, καὶ ἔπλασε τὸν ἄνθρῥιροον,‏ 
faofus est-Komo ὃν animam visentem'* ; quique ἐνεφύφησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴ ζωῆς, καὶ‏ ܐܧ 
ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος εἰς ψυχὴν ζῶσαν". » ὁ αὶ μετὰ‏ 8 ܗܐ poet Inobedientiam,, subjunxit :Terra.es etin‏ 
rodibis "" idem οἱ in posterum promisit nobis τὴν ἀνηχουστίαν ἐπειπών" « Γῇ εἶ, καὶ εἰς γῆν iae‏ ܗܘ 
qui ἐν λεύσῃ» αὐτὸς xal εἰς τὰ μετὰ ταῦτα ἐπηγγείλατο.‏ ܕܘܗ resurrectionem. Audient enim, inquit,‏ 
Fili Dei; atqui audierint, — Splv τὴν ἀνάστασιν. «᾿Ακούσονται γὰρ, φησὶ, πάντες ξ΄.‏ ܡܗܘ monimentis sunt‏ 
Preterea credimus resurrectionem fore, ἐν τοῖς μνημείοις τῆς φωγῆς τοῦ ΥἹοῦ τοῦ θεοῦ: καοί᾽‏ ;ܡܐ - 
est, ἐχούσαντες ζήσονται.» Πρὸς δὲ τούτοις πιστεύομεν τὴν‏ ܐܡܐܘ wel ob ipsam Domini resurrectionem: Ipse‏ 
qui Lazarum quatuor dierum mortuum resuscita- ἀνάστασιν γίνεσθαι, xal ἐκ τῆς τοῦ Κυρίου ἀνάστά-‏ 
Jairi "*, filíamque vidus ad vitam σεῶς. Αὐτὸς γάρ ἐστιν ὁ xat. Λάζαρον ἀναστήσας τε-‏ ܣܘܐ τίν « ; qui‏ 
reduxit **; qui de mandato Patris ia iertia post mor-*. τραήμερον, καὶ τὴν θυγατέρα Ἰαείρου, καὶ τὸν υἱὸν‏ 
iem die excitavit se ipse, arrhabo resurrectionia τῆς χήρᾳς, καὶ ἑαυτὸν προστάγβᾶτι τοῦ Πατρὸς διὰ‏ 
nosttz : Ego enim, inquit; zum resurrectio ανα”... τριῶν ἡμερῶν ἀνεγείρας, ὁ ἀῤῥαδὼν τῆς ἀναστάσεως.‏ 
QuiJonam:viventem ac illesum tertio die edexite ἡμῶν. « Ἐγὼ (80) τὰρ, φησὶν, εἰμὶ ἡ ἀνάστασις καὶ‏ 
pueros ex fornace Babylo- ἢ ζωή.» Ὁ τὸν Ἰωνᾶν διὰ τριῶν ἡμερῶν ζῶντα καὶ‏ ܦܘܐ venire celi ", οἱ‏ 
ἀπαθῆ ἐξαγαγὼν ἐκ τῆς κοιλίας τοῦ κήτους καὶ τοὺς‏ ' .ܙܕ τε "5, et Danielom ore leonis** :is non carebit‏ 
ribus sd seseilandum nos quoque. Quod si;Graci τρέϊς παῖδας ix χαμένου Βαβυλωνίας, καὶ τὸν Δαγηλ.‏ 
seu gentiles, , nostris Scripturis mon ereduli, ca- ἐκ στόματος λεόντων, οὐχ ἀπορήσει δυνάμεως xal ἡμᾶς‏ 
thinnant, eis fidem faciat vel propbetissa eorum ἀνεγεῖραι. ΕἸ δὲ χλευάζουσιν Ἕλληνες, ἀπιστοῦντες ταῖς‏ 
ἡμετέραις Γραφαῖς, πιστιοσάτῳ αὐτοὺς, xliv ἡ αὐτῶν‏ 


προφῆτις ᾿Αδύλλα [altera editio Σίδυλλα, δὶς etiam 
eod. Ὑππά.] (24), οὕτω πως αὐτοῖς λἐγούσα κατὰ λέξιν" 


IA" ῥαόε' ἤδη ἁάντα τέρρα σποδδεσσαγένηται, 
Καὶ πῦρ κοι Θεὸς (τος, ὅσπερ ἀνῆψεν, 
"Ὀστέα καὶ σποδιὴν αὐτὸς Θεὸς 


Θεὺς E, 
'"Ανδ᾽ ἄρα μορφώσῃ (22), TT δὲ βροτοὺς πάλιν" 
? 


τα δὴ χρίσις ἔσται, 6p (κάσει Θεὸς αὐτὸς, 
ܟ ܐ ܐ‎ ¢ : 


Εἰ τοίνυν καὶ αὐτὴ τὴν ἀνάστασιν ὁμολογεῖ, .- καὶ τὴν 
παλιγγενεσίαν οὐκ ἀρνεῖται, διακρίνει δὲ τοὺς εὐσεβεῖς 
ἐκ τῶν (25) ἀσεδῶν, μάτην ἄρα τοῖς ἡμετέροις ἀπι- 
ατοῦσι (34). Καίτοι φασὶ (25) xal εἰδικὴν (96) δὲῖ- 
χνύέιν τὴν ἀνάστασιν, μὴ πιστεύοντες οἷς ἀὐτοὶ ܝܨܘܠܐ‎ 
χοῦψται) φασὶ γὰρ ὄρνεδν τι μονογενὲς (37) ὑπάρχειν, 
πλονδίαν τῆς ἀγασεᾶσεως παρέχον τὴν ἀπόδέιξιν᾽ 8 
λέγουσιν ἄζυγὴν ὑπάρχέιν , καὶ μόνον ἐν. δημιαυργίᾳ" 
Mare. v, M. ιο, vi, 14. 


22) ds τῶν. Alter eod; ΤΙαὰ ἀπὸ τῶν. Cum 
Ἀπιστρῦσι. Additalter Mrse verbs. Rerte, 


LER. 
(25) Καίτοι 1. Sepe repetit. Ut omnino ex- 
αν pi sit, duni fabula Dhbnicis ab ethnieis re- 
lata utitur ad ܐ‎ contra eos mysterium re- 
PAIS) Ειδικής, Ünus ήν ἄλλοθεν Σξειν αὐτοὶ δε 
, Unus lev ἕξειν αἱ κ. 
sofer) νοὶ ܝ‎ δείχνυσιν. ܙܐ‎ margine 
στως, hoc. esl Stoici", deinde καὶ περὶ τοῦ φοίνικος. 
Verba : χαίτοι φασί usque ad ἀνάστασιν abundare 
«× δρ ονογεγές. Ulito Ἡ ai 
τι . Ultro fatemur, di- 
ανα ave pheehice , hane ,.et illam 
in M κα Clementis ad Corinthios positarn, non 
ejusdem esse auctoris. Quanqdam nihil repngnat , 
ut idem.scriptor duobus in operibus unam fabulau ` 
aliter atque aliter referat; alios atque alios-secutds 
fabulatores. Cor. . ttr 


Sibglia, itrillos ad. verbum alloquens [in fine libri 
mI: 


Ü mnia sea postquam in cineres collapsa jécebunt, 
Et Deus. succensum exstinzerit ignem, 
Ἄκφκε hominem Deus. ipse ilerum formaverit ossa, 
Et cineres mortalibus. μι. fueraut renovalis : 


4adicium tunc certo erit. in quo jus feret equum 
Jpse Deus, mundi judez denied : 
eccavint, iterum injecta tellure ur: 

"Conira iteram. in mundo vivent piciatis amici, 
Sanctis dante Deo vitam, statum atque. deem 

"86 func. agnoscent omnes, seseque vido ܚ‎ 

Cum ergo bxc queque resurrecuonem confiteatur, 
εἰ instauralonem non neget, discernat autem pios 
ab impiis, temere. nostra non credunt, Atqui refe- 
runt iidem specialem resurrectionem , qui tamen 
narratiopi "sus nolunt créderé. Aiunt enim exi- 
siere quamdam ܡܘܬ‎ unjgenam, qua copiosàm re- 
surtectionis ρε ροκ) deimonstfationem. Eam alitem 

- faciant paris ܘܘ‎ conjugis expértem , et'unicapi in 


Y Gen, a, T, /1-Gen. in, ἐδ, ** Jesn- v, 98,38. ** Joan. xi, ὃ 
T jon. n, 41. τὰ Dan. in, d "pam Ww 


"Jon. x 35. 


«pd. CLza. 

(21) 'H αὐτῶν. προφῆτις Ἀδύλιλα. Br librario- 
ruin mendum non est; Sibylla nomen Abyllz tulerit 
per irrisionem ; ut qu& non fuerit juxta notstionem 
Nominis Σιοδούλη seu Θεοδούλη, Dei consilium et 
mens, Sed ᾿Αθούλη, übsque mente et. consilio, Sic.su- 
pra vidimus μὴιερέα. Passimque similia in seripto- 
pent eet re [ri sies Απῶνας, Ane ܡ‎ 

us, Aty. macarius, pro Noeto , 

Koseblo, Eudoii be, Macatio; Dor--‏ ܘܬܐܘ 
Vigilàntio ; ολων do Photino , et‏ ¦ 3 : 

lo. fuii ettam ἴῃ éodice ms. viri eruditissimi 

sic htithanissimi Chiudi Jolil epistola S. Basilii 295, 
ubi Sebasteni .nomimantür, Asebasteni scribitur. 


7 T. 

(23) "Euza.ir αὐεοῖς "Avo? “μορφώσῃ. Be- 
fosendum éx metri Tegibus, atque ex codice sibyl- 
ino; ἔμπαλιν ἄνδρα Μορφώσῃ. riuna vox αὐὖ- 
τοῖς abest etiain-ab editione reca 'eneta. ἐν. 


1 APOSTOLICA. μα. 


Celvucn τοῦτο πρησκγορεύνυςιν’ οἱ (28) ܠܫܡ‎ ἰστὸ- ἃ inando; phossicem aufem vbeant; simulque mar- 


rani quingentesimo: anno venire in' Aigyptum ad 
locum: qui müncupalut ΑΓΔ solis; et ferre mul- 
tum cinnamomi , eassize, ae xylobalsami, et stare ἢ 
ad Orientem ; atque, ܐܦܐ‎ ipsi dicunt; solem precari; 
nec non ultro incendi, redigique In cinerem : at ex 
cinere vermem nasei ; qui ealefacutus formatur in par- 
vum-phoenicem ; factusque volucris in Arabiam ten 
dit, que est vltra Agyptiacam regionom, Si ergo, 
quod ipsi aiunt, per.avem, animal ratienis expers, 
declaratur. resurrectio ;.quare nostra gratis calum-. 
niantur,quando confilemur: quod qui potentia sua 
quod non. erai ad-exigtentiam adduxit, vàlel etiam 
illud: quod fuit, ܬܘܐ‎ dissolutionem suscitatum re- 
presentare ? Ob hanc enim certissimam persuasio 


ο ον m, 


ροῦσι κατὰ πεντακόστα ܙܠ‎ ἔρχεόθαι εἰς 0 
τὸν λεγόμενον Ἡλίου Βωμὸν (39), φέροντα πλῆθος χιν- 
ναμώμου,, χασσίας τε xal ᾿ξυχοδαλσάμου"- καὶ ܐܬܗ‎ 
pb; ἀνατολὰς, ὡς αὐτοί φασι, τῷ ἡλίῳ προσευξά- 
μενον (20), αὐτομάτως φλεχθῆναι καὶ γενέσθαι 
-whar. dx Wb τῆς σποδιᾶς, σχώληχα ἀναφυῆγαι ܒ‎ 
καὶ τοῦτον θερμανθέντα μορφωθῆναι εἰς ἀρτιγένῇ 
φοίνικα, χαὶ - πτηνὸν γενόμένον ἐπ᾿ ᾿Αραδίαν 
στείλασθαι, ἧπαρ ἐστὶ, περαιτέρω τοῦ Αἰγυπτια- 
χοῦ νομοῦ (51). El τοίνυν; ὡς καὶ αὐτοί φασι, διὰ ποῦ 
ἀλόγου ὀρνέου δείκνυται ἡ ἀνάστασις, τί μάτην τὰ 
ἡμέτερα διαβάλλουσιν, ὅταν ὁμολογῶμεν, ὅτι ὁ δυνά- 


μει τὸ μὴ ὃν εἰς τὸ εἶναι παραγαγὼν, οὗτος ἰσχύει - 


ποῦτο καὶ μετὰ τὴν διάλυσιν εἰς ἀνέγερσιν παραστῆ- 


σαι; διὰ γὰρ ταύτην τὴν πληροφορίαν, καὶ μάστι- B nem susinemus plagzs, persecutiones οἱ mortes ; 


frustra siquidem ἰδία perferremus, nisi firma habe- 
remus documenta rerum, quarum pracohes essa 
profitent. Quemadmodum igitur. Mosi credimus 
dicenti : In principio fecit Deus. celum et terram ' ; 
Scimus Deum non indiguisse materia ; sed Christum 
sala voluptate, ea quz jussus est produxisse ; e&- 
"Jum dicimus, terram, mare, lumen, noctem, diem, 


τας, xal διωγμοὺς, xol θανάτους ὑπομένομεν' ἐπεὶ 
μάτηγ τὰ τοιαῦτα κατεδεξάµεθα, μὴ τούτων ἔχοντες 
᾿πὴν πληροφορίαν ὧν κήρυχες ἐπαγγελλόμεθα εἶναι. 
Ὥσπερ οὖν ἐπείσθημὲν Μωσῇ εἰπόντι, ὅτι € Ἐν ἀρχῇ 
ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν, xal τὴν fv » xal γι- 
γώσκομεν ὅτι οὐχ ὕλης ἦν ἐνδεὴς, ἀλλὰ βουλήσει μό- 
Vp δ' προσετάγη (52) Χριστὸς (55), ταῦτα καὶ παρή- 


** Gen, i, 4. 


-VARIORUM NOT.£. 


Demonstratio, qued Deus. ᾿Απόδειξις ὅτι ἔχει d 
habeat Filium consub» Θεὺς ΥἹὸν ὁμοούσιον, 
slantalem, st ipae «α- cvvárapyór τε καὶ 
rentem principio , οἱ ܚܝܚ‎ 


€octenum. 

Agarenorumcogitatio, et. Τῶν "A ὧν τὸ φρό-- 
omne studium. eorum eo ܡ‎ Bie depot 4 
qr wt divinitatem ασπουὶ τὸ ἀθετεῖν 

arbi Deinegent;et wn- τὴν. τὸῦ θεοῦ Λόγου θεό, " 


dique contra. illud- aciem 
instruunt, ut probent nen 
ἐμ: Deum, neque Filium 
Dei. Eorum enim pseu- 


met, καὶ παντα- 
δεν m αὐτῷ παρατάσ- 
σεται, δειχνύναι αὐτὸν 


σπουδάζοντες μὴ εἶναι θε- 
ὃν, pec p τῶν Ὁ τὰρ 


dopropheta, utpote Ariani 

errorís prs ipsis. τοι φευδοπροφήτης αὐτῶν 
impium -irreligiosuimque ` ܬ‎ 0 2 
ܐ‎ 


"yeyovüxc, τοῦτο αὐτοῖς τὸ 
dam apud eos ob eloquen- ܘ‎ xal δυσσεδὲς παρέ- 
tiam tumidus in conventu 
populari sedens, episco- 


pum percunctatus.est. his 


terbis : Quid Christum ἀξ. δήμῳ χαθήμενος συλλό- 
[ens rong US. , τὸν ἐπίσκοπον ἡρώ- 

. m, ei: Dei . ܘ‎ TU ες τὸν 
vs, Εἰ potest Dio- Xe d μονα Ὁ 

ilius ? Ἱπεσοοκυβ. ἐπίσκοπος. Gib; ܐܘܡ‎ Θε- 

"Non polest non esse Deo. oo Υιόν. Ὁ Καὶ 
Filius, San. Quo modo et. ἐνδέχεται εἶναι τῷ Θεῷ 
qu βῆμα Ίπεου. Ρο) Yióv; Θεόδωρος Οὐκ ἐν- 
lest Deus principatum tom δέχεται μὴ εἶναι τῷ Θεῷ 
+ habere? ܐ ܬܪ‎ Tu. rà. ἢ δὴ Πῶς καὶ τίνι 


Et quofumnam pri; τι 1Θεόδ. "E: 
est deus ? San. erum (ab 

ereatwrarüm,: Tm. Acci- 
dens, igitur ei fuit, ut 
princeps esset, hon autem 
naturale ;' εἰ dicetur: ha- 
bere principatum adventi- 
tium εἰ "acquisilum , re- 
centefn, et non, ut. ipse , 
principio carentem, Ante 


(38) Oi. Alter cod. 5, ut referatur ad Bgyeoy. He- 


ctius. Cuen.- 
(39) 'Επὶ τὸν Ἡλίου Βωμόν. Hero- 


dolus : εἰς τὸ ἱερὸν τοῦ Ἡλίου. . Tacitus : Inque Solis C 


aram, Origenes contra Celsum: ὅπου τὸ τοῦ Ἡλίου 
i putatus est Laclantius : 
Contendit solis ad or(ws. 
Inque ara. résidens, pont in ede sacra. 
Non debuerunt igitur ineptize Constitutorem arguere. 


T. 

(80) "Ὡς αὐτοί φασι, τῷ ἡλίῳ προσευξάμενον. 

Hic sedet, et blando solem clangore salutat. 

Debilior, miscetque preces, ac supplice cantu 

Presiatura novas vires incendia poscit. 
Agnoscis versus Claudiani. Ip. 

(618) Ἀραδίαν, περ ἐστὶ περαιτέρω τοῦ Αἰγυ- 
ατιακοῦ νομοῦ wel βωμοῦ. Üur hec locutio in 
reprehensionem inciderit, nullus. video, Quis enim 
ignorat nomina generalia pro specialibus poni 50- 
lere? In hac ipsa pheenicis historia, verba Cyrilli 
Hierosolymitani sunt: Κατὰ τὴν Αἰγυπτίων χώραν, 
ἐν περιόδοις πενταχοσίων ἐτῶν ἐρχόμενον. ΣῈ 
xis :.«ܙܘܫ‎ παραγενόμενος ἐν τόποις τοῖς Αἰγύπτου. Ip, 

(82) Προσετάτη. Alter ἐθέλησε, ut in versione. In 
margine ascripia lisec fuit notula : Ὅτι οὐχ ἀπὸ ὕλης 

πὰς τὸν χόσμον ἐποίησε, χαὶ ὅτι ὁ Υἱὸς ἀπὸ τῆς 
χοσμοποιίας, ae mph αὐτῆς Χριστὸς λέγεται, ὡς xal 
μετὰ μίαν σελίδα φησί. ὕμεμ. . 
ܨ‎ (65) "A προσετάγη Χριστός. Vide lib. vit, cap. 
$4. Durum dictum, ac periculosum: jugulatun 
eapropter 2b orthódoxo Grzeco hac marginali nota : 
Βλάσφημον' γυμνὸς Pd σαρχὸς οὐ, προσετάγη ὁ 
Υἱός. Blasphemum. Nam. Filius, antequam carnem 
induisset, jussus nom. δεῖ. Similia tameri apud au-. 
10/06. non suspectos reperiuntur ; explicanturque 
abiisdem'de mandato paterne auctoritatjs, quod 
ur herilis dominationis imperio. Super qua 
heodorus Abucara. Sed in libris editis 
illud, pum. 25, Latine solummodo ex- 
s ergo: ex. volüminé Regio "descripsi, 
quo hic cum interpretatione subjungerem : 


τέμενος. 


ܐܘܕ 


8. 6 916 1 ROM Ῥύκτ. OPÉRA DUBAI. ` 


νύκτα, ἡμέραν, φωστῆρας, ἄστρα, πετεινὰ, νηκτὰ, 
VARIORUM NOTAE. 


συνάναρχον, οὐδὲ 
σχοίη 9 ἀρχὴν, 
βούλησον τὰρ, καὶ. 0 
τον xai 1] χα! 
τρ iyi QR copa: 
ܝ‎ meni ܕ‎ 
λοιποῖς ἄτα. 
Ὑπολέλειπται. 


να, 
ών 


σεν. 


ܡ 

οὖν εἰπεῖν ὅτι dici idv 

δὲ Tu- 
iquam] 


οὗ πο 3 


000 


φυσιχῶς ἀρχόμενος: ; 6. 


Ὁἱ ἄρ) τρισσοί" ὁ μὲν 

vip io ὯΝ pie 

Sorten ὁ δὲ, τυραννίδι" 

ἐᾷ D 5 piv 

h sos prie gota Mx 
ἄρχει ὃ πὰ porn 

ἀὐϑρμοστα ἀπέ δας 


ναι συµθεβηχότα * 
πῇ τυ; pen, τοῦ ποῦ 
Θεοῦ η τὸ we μα: 


De ται" x 
λειπται 


ὑπὸ τοῦ θεὸς qui 
σιχῶς ἀρχόμενος; Θ. Ὁ 


v1 
ܨܣ‎ te Vende: 


Guxby πὶ ܪ‎ 
Χατὰ ο τὴ 


ον τι «φής; 9 Πρὸ γὰρ 
τοῦ ity ἀναπνεῖν, ܘܘ‎ 
πνέομεν" χαὶ πρὸ τοῦ θέ- 
λειν ἀχούειν, pn 


τητος + τῷ 


Paesi i‏ ܡ 
δρ.‏ ܘ el με ee pad‏ 
καὶ δει y div a‏ 
τῷ λατρευόμε: X -‏ 
Boni e‏ 


τὴν ܐ‎ e 


xai SR ipud Mid , 


σπιθαμῇ 

Ὃ yc μα τν pm yrs 
νη ἑνώ- 

πίον, ὡς δὰ ET t 

ὡς σταγὼν κάδον. 

Cor. 


εἰ dr ܕ‎ 
meque volens vi ada- 
9 Αι Det nen est 


quia volunt. ii 
quorum est Em πε 
rureus, si velint, ei succe- 


est. πεε vim. ac 3b 
ramnidem passorum prin- 
ceps est; neque enim de- 
e E peur reliqua absur- 

lestat igitur ut dica- 
pe Deus esse princeps, ὃ 
ποπ ut volentis, peque tg- 


subeuntis , sed‏ ܐܙ ;ܪܐܡ 
naturali principatu prin-‏ 
equis.‏ ܘ "cipem hal rs.‏ 


est qui natura. Deum ha- 
bet principem ? Tu. Tri- 
plices sunt principes. Alius. 
enim suffragioeorum qui- 
bus praeest, princeps est : 

alis per tyrannidem , 
alius natura. Verum Deus 
eorum quibus presi ܥܬ‎ 
fragio on est. princeps ; 


ob predicta ineomgrua ἔστιν 


luminaria, stellas, volátilia, aquatiea, quadrupedia, A γαγε' λέγομεν δὴ οὐρανὸν, riv. ܗܘܘ‎ 


repülia, arbores, herbas: eodem quoque modo 


enit quzm crealura es- 
sent, ui iz ais, pon. ha- 
bebat principatum ܇‎ [κε- 
runi aulem εἰ - creatura: 


Le incipatus, ܘ‎ 
1 pei. 
Lien videlicet, quod prius 


mon erat natura; εἰ ha- 
bere illis gratiam. debet , 
re per eas habitus. est 
grincipali dignas : 
εἰ εἰ videatur ipsi, ut ee 
rursus in nihilum redeant, 
ROM obedient ; preterea- 
que principatu erga ea 
quibus praest, ex tua sen- 
tentia, nudabitur : et pre- 


. ler tanta absurda. aliud 


absurdius sequetur neces- 
sario. S. (Quod illud ἢ 
Ta. Quod principatus ter- 
reui regis multo melior et 
mobilior, el supra quam 
dici possit excelleniior , 
quam principatus. Dei ἐπὶ 
telligeiur esse, S. Quo mo- 
do, εἰ quare? Tn. Quia 
terrenus quidem rez prin- 
eps esteorum qui sunt 
22 mature εἰ cjus- 
temporis : Deus au- 
tein, eorum. qui sunt di- 


werur natur, εἰ mulio c que de. Deo dicenda. es- 


sent : sed neque per iyran- 
midem , tyrannis enim 
procul a. Deo profligatur : 
superest itaque tertius mo- 
dus, quo Deus s μος 
ܗ‎ omni suffragio 
εἰ ܬܘ‎ omai tg- 


esi qui Deum natur: 
principem habet? Tu. rd 
lius ejus ; per quem Deus, 
princeps εἰ Pater non ce- 
ptus seu absqué principio 
agnoscitur.. Quia. omnis 
res. naturalis voluntalem 
electionis pracellit. S. 
Quia verbi gratia ais? 
Ante enim. nes ܚ‎ 
limus respirare, ri 'a- 


quod Deo est Filius con- 
substantialis , carens ut 
ille principio, et. codter- 
muiexcellentiis divinitatis οἱ 
tum genitore priesidens, 
αὐ omni creatura. inaspe- 
£tabili et aspectabili ܚ‎ 


quam Creator ܐܧ‎ dominus cum ipso cultus et ܗ‎ 


(84) Φῶς. Hzc vocula et dus seqq. 3 


tero codice; .ܬܦ‎ 


inferiores ac. posteriores. 
S. Non intelligo quod di- 
zisti. Tu. δὲ quis adiret 
regem, el diceret ܐ‎ Salve, 
rex asinorum; quod suppli- 
cium ei subeundum esse 
diceres? S. Summum. Tu, 
Et ܐܬܘ »ܐܕ‎ alteri j copue- 
diora; creatura Deo, 
nor terreno? S.. ε τα 

πὶ regi: ambo exim. eid 
ereatura,, ejusdem 
fis, et conserva. Set νά 
vespoude μὲ percum- 


tu ais, non. 
pre ? Tu, Triplices suut 
quorum aliquis- princeps p 
est vel suni mujores prin- D 
cipe, wel minores, vel ܚ‎ 
quules. Ai Deum, dicere 

tse majorum, 
5 


nim Deo majus. Minorum |, 
vero, inhonoratum δεί, 
convenienter absurdis il- 
lis que dicta sunt aupra. 
ur ut dicamus, 

alium,et pariter prii- 
equ Ec. 


Tn. In est principa- 
tus, aud iplc, Unus 
quidem φοίεϊ habebit 


οὐ ν᾿ πρὸ τὰς 
τῶν tu 
ἔδει γεγόνασι 
αὐτῷ τὰ ἐχείσματα αἱ- 
ܚ ܚ‎ ς, χεχειροτο- 
ἀν ἐρῶν ene ἀφ ih, qu 
Riese ἄρχοντα, τὸ πρὶν 
Life ρα ܚ‎ χάριν 


niet s zt‏ ܗ 


Εει αὐτῷ εἰς ܡ‎ à e 
αὑτὰ παλινδρο] ܬܬ‎ 
xoa. ἔσται, Á 
ἀρχῆς τῶν ἀρχομένων, 
κατὰ σὲ γυμνωύήστται ἂν. 
Καὶ πρὸς τοσούτοις ἁποπή- 


πα; 
ܓܠ‎ Ὅτιὴ 1 τίου 
ης ὃν της t τοῦ 


τι ܫ ܰܝ‎ 
3 ± πὸν 


χει, 


ài p 
Ὧ προς χατὰ τὰ 


ἄτοπα. λεί- 
TE ql εν ἴσων καὶ 
h oz Καὶ τίς 
ἐστὶ ἴσος καὶ 
ܗ‎ τ θῶ Y ὑπ᾽ 


& «(| 


2 850 
universos sua voluntate suscitabit, opis. non indi- 
gens: cum ejusdem potestatis opus sit, οἱ mundum 
-condere, et mortuos excitare. Ac tunc quidem ho- 
minem qui non erat, ex diversis in hominem con- 
stituit, data ei ex nihllo anima ; nunc vero resti- 
tuet existentibus animabus corpora dissoluta. Nam 
resurrectio eorum est, que jacent, non autem eo- 
rum qux. non sunt. liaque qui prima corpora ex 
nihilo effecit, et ex ipsis varia condidit ; hic etiam 
defunctos, vita reddita, suscitabit. Et quí in utero 
hominem ex semine exiguo format, et animam ex 
non ente creans ipsi indit ; sicut ipse Jeremize ail: 
Priusquam te [ormarem in utero, novi te** ; et alibiz 
Ego Dominus firmans celum, et [undans üierram, 
et fingens spiritum hominis in eo ' ^ : idem et omnes 
homines ad vitam revocabit, utpote quos fecit : βίο 
ut divína Scriptura Deum testatur Unigenito Chri- 
sto dixisse: Faciamus honünem ad imaginem et ad 
similitudinem nostram, Et fecit Deus hominem : ad 
ümagiiem Dei fccit eum : masculum et feminam fecit 
εοε **. EL maxime divinus ac tolerans Job, de quo 
Seriptura dicit: Scriptum est,eum. cum illis, cum 
quibus resurgit Dominus, resurrecturum "js ad 
Deum ait: Nonne sicut lac wulsisti me, el coagmen- 
tasti me eque ac caseum? Pelle et carne vestisti me; 
ossibusque et nervis innezuisti me; vitam autemet mi- 
sericordiam posi apud me; et visitatio (ua custo- 
divit spiritum meum, Hac cum habeam in meipso, 
scio quod omnia potes, et nihil tibi est impossibile **. 
Quare ait et noster Salvator ac Magister Jesus Chri- 
stus : Quod impossibile est apud homines, possibile est 
apud Deum". Dicit etim Deo charus David: Manus 
dug. fecerunt me, et plasmaverunt me ** ; et, iterum : 
Tu cognovisti figmentum nostrum; et deinceps : Tu for- 
masti me, et posuisti super me manum luam ; mirabi- 
lis (acta est scientia. tua ez me, con[ortataest, non po- 
"tero ad. eam 9, Imperfectum meum viderunt oculi mei, 
etin lübro (uo omnes scribentur , Sed et Isaias Deum. 
deprecans : Nos, inquit, lutum ; et tu fictor noster*!« 
Si ergo.homo creavara Dei est, per Christum fa- 


ἴῃ fine Job apud LXX. * Job x, 44.‏ ܐܕ 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.—LIB.-V. 


n. r, 36. 
cu, 15. * Psal.cxxxviu, ὅ. *' [sa, Lxiv, 8. 


ἑριφφεράποδα, ἑρπετὰ, φυτὰ, βοτάνας" τὸν. αὐτὸν πρό- A. 
"mov, καὶ πάντας ἀναστήσει θελήματι; συνεργείας μὴ 
δεόμενος" τῆς Τὰρ αὐτῆς δυνάμεώς ἐστιν ἔργον, τὸ 
δημιουργῆσαι χόσμον, καὶ τὸ νεκροὺς ἀναστῆσαι. Καὶ 
τότε μὲν μὴ ὄντα (65) τὸν ἄνθρωπον, ἐκ διαφόρων 
ἐποίησεν ἄνθρωπον (56), δοὺς αὐτῷ τὴν ψυχὴν Ex ποῦ 
μὴ ὄντος" νῦν δὲ ταῖς οὔσαις ψυχαῖς. τὰ διαλνθέντα 
σώματα ἀποτίσει. Κειμένων γάρ ἔστιν ἡ ἀνάστασις, 
οὐχὶ δὲ μὴ ὑπαρχόντων. Ὁ οὖν τὰ πρῶτα σώματα 
bx μὴ ὄντων ποιήσας, xal ἐξ αὐτῶν διάφορα δηµιουρ- 
γῆσας- (51), οὗτος καὶ τοὺς θανόντας ζωοποιήσας 
ἀναστήσει. Ὁ γὰρ ἐν τῇ χοιλίᾳ τὸν ἄνθρωπον ἐκ µι- 
xoà σπέρματος μορφῶν, καὶ ψυχὴν αὐτῷ οὔκ οὖσαν 
ἐνδημιουργῶν (58) xa) ὡς αὐτός πού φησι τῷ Ἱερεμίη" 
« Πρὸ τοῦ µε πλάσαι σε ἐν χοιλίᾳ, ἐπίσταμαί σε» 
xe ἀλλαχοῦ; « Ἐγὼ Κύριος, στερεῶν οὐρανὸν, καὶ B 
ϑεμελιῶν γῆν, καὶ πλάσσων. πνεῦμα ἀνθρώπου ἐν 
αὐτῷ"» αὐτὸς καὶ πάντας ἀνθρώπους ἀναστήσει, αὖ- 
τοῦ ὄντας ποιήματα" καθὼς χαὶ ἡ θεία Γραφὴ μαρ- 
κυρεῖ λέγοντα τὸν Θεὸν τῷ μονογενεῖ Χριστῷ" « Ποιῇ- 
σωμεν ἄνθρωπον xav' εἰκόνα καὶ χαθ' ὁμοίωσιν ἡμὲ- 
πέραν. Καὶ ἐποίησεν 6 Θεὸς τὸν ἄνθρωπον" κατ᾽ εἰ- 
χόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν' ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποέησεν 
αὑτούς.» Καὶ ὁ ϑειότατος καὶ χαρτεριχὺς Ἰὼδ, περὶ 
οὗ φησὶν ἡ Γραφὴ, ὅτι « γέγράπται αὑτὸν ἀναστῇ 
σεσθαι μεθ ὧν ὁ Κύριος ἀνίστησιν (59)"» οὗτός φησι 
πρὸς τῶν Θεύν' « Ἢ οὐχ ὥσπερ γάλα µε ἤμελξας, 
ἔπηξας (40) δὲ με ἴσα τυρῷ ; δέρμα καὶ χρέας µε 
ἐνέδυσας" ὀστέοις δὲ καὶ νεύροις µε ἐνεῖρας" ζωὴν 
δὲ καὶ ἔλεον ἔθου παρ᾽ ἐμοί" ἡ δὲ ἐπισχοπή σου ἐφύ- 
λαξέ μου τὸ πνεῦμα" Ταῦτα ἔχων ἐν ἐμαυτῷ, οἶδα C 
ὅτι πάντα δύνασαι, ἀδυνατεῖ δέ σοι οὐδέν. » Διό φη- 
σι (M) καὶ ὁ ἡμέτερος Σωτὴρ καὶ διδάσκαλος Ἴη- 
σοῦς ὁ Χριστός" «Ὅτι τὸ παρὰ ἀνθρώποις ἀδύνατον, 
δυνατὸν παρὰ τῷ Θεῷ. » Λέγει δὲ καὶ ὁ θεοφιλὴς 
Δαθίδ (42) AL χεῖρές δου ἐποίησάν µε, καὶ ἔπλασάν 
pe xai πάλιν" e Σὺ ἔγνως τὸ πλάσμα ἡμῶν" ν xat 
ἑξῆς" « Σὺ ἔπλασάς µε, ܬܘܡ‎ ἔθηχας ἐπ᾽ ἐμὲ τὴν 
χεῖρά σου: ἐθαυμαστώθη- ἡ γνῶσίς σου ἐξ, ἐμοῦ, 
ἐχραταιώθη, οὐ μὴ δύνωμαι πρὸς αὐτήν. Τὸ ἀκατέρ- 


ܝ 


9 9? Zach. τα, 1; ܡ‎ 0 
ܝ‎ 


38 Psal. cxvini, T3. 


"jer. 1, B. 
"' Luc. xvin, 27. 


VARIORUM NOTAE. 


ac terram. pro sca- D resurgit Dominus, vel, cum illis quas resuscitat Da- 


minus. Aliud ms. exemplar, teste Turrianu, inter 
αὐτὸν et ἀναστήσεσθαι insertum habebat πάλιν, ut 
vulgo legunt. Eam tamen parlieulam non videlur 
agnoscere Theophanes Cerameus, homil. 27, p. 21. 
Cor. Sie et in altero. cod. Vindob. πάλιν αὐτὸν 
δὲ, ܐܙ‎ 

(40) "Exntac. Alter codd. Vindobonensium, >; ~ 
pocas, forie rectius. Ip. 

(41) Διό φησιν. Hac et.seqq. ad τῷ Θεῷ omissa 
sunt in altero. cod. nec sane quidquam ad rem fa- 
ciunt ; neque enim sermo est. dc omnipotentia divi- 
na, sed de ereatione. In margine alierius ad hzc 
verba :,098: ταῦτα ἐν τοῖς ἄλλοις εὗρον. In. 

ae) ᾿Δαδίδ. Addit idem codex τῷ Θεῷ, quod 
et habetur in. versjone ; et re ipsa David Deum αἱ» 
loquitur. In. 


tus, quicelum pro throno habet, 
bello ; insuperque, ut prophetice dicatur, qui palmo 
celum melitur, e£. lerram pugno ; ante cujus. con- 
specium omnes gentes sunt asi momentum statera, 
εἰ quasi. stilla. de situla, (Isai. xL, 12, 15.) 


gei ὄντα, etc. In margine notatum ἃ nescio 
quo Σημ. κατὰ Ὡριγενιαστῶν, quasi his verbis op- 
pugnaretur = τῶν ψυχῶν. ܠܐܐ‎ 

(56) "Αγθρωπον. Vocula hzc ab altero codice ab- 
ἵν. 


(51) Δημιουῤγήσας εἴδη. Sic legit, altera voce 
auctior, unus Vind. cod,, nec male. lp. 
(88 Καὶ ὡς. Καθώς in utroque cod. ut hic habet 


versio, melius. Ip. 
(59) Αὐτὸν ἀναστήσεσθαι μεθ' ὧν ὁ Κύριος drl- 
στησι»" : Ipsum resurrecturum cum illis, cum quibus 


A γαστόν (48) µου εἶδον οἱ ὀφθαλμοί σον, xal ἐπὶ 48 ^ 
βιδλίον που πάντες γραφήσονται. » ᾿Αλλὰ καὶ ὁ "He > 
σαῖας λέγει προσευχόμενος αὐτῷ, ὅτι. c Ἡμεῖς ὁ πηλὸς, 
καὶ σὺ ὁ πλάστης ἡμῶν (M). » Εἰ τοίνυν αὐτοῦ δη- 
Εἰούργημα ὁ ἄνθρωπος, διὰ Χριστοῦ γενόμενος, πάν- 
τως ὅτι καὶ θανὼν, δι᾽ αὐτοῦ ἀναστήσεται: ἐπὶ τῷ ἢ 
σὐεφθῆναι (45) ἐπὶ τοῖς χατορθώμασιν, ἢ κολασθῆναι 
ἐπὶ τοῖς πλημμελήμασιν. Εἰ δὲ δικαιοσύνῃ «κρίνει, 
ὡς νομοθέτης" ὥσπερ χολάζει τοὺς ἀσεδεῖς, οὕτως 
εὐεργετῶν σώζει τοὺς πιστοὺς, xal τοὺς δι᾽ αὐτὸν ὑπ᾽ 
ἀνθρώπων σφαγέντας ἁγίους" τοὺς μὲν ὡς ἄστρα φαι- 
δρύνων, τοὺς δὲ ὡς φωστῆρας λαμπρύνων' καθὼς ὁ 
Γαδριὴλ. τῷ Δανιὴλ ἔλεγε" μαθηταὶ οὖν Χριστοῦ πάν- 
τες ὑπάρχοντες οἱ πιστοὶ, πιστεύομεν αὐτοῦ ταῖς ΄ 
ἐπαγγελίαις" ἀψευδὴς γὰρ ὁ ἐπαγγειλάμενος" λέγει 
ἐξ ὁ µαχάριος προφήτης Δαθὶδ, ὅτι c Πιστὸς Κύριος 
ἐν πᾶσι τοῖς λόγοις αὐτοῦ, xal ὅσιος (46) ἐν πᾶσι τοῖς 
ἔργοις αὐτοῦ.» Ὁ γὰρ ix παρθένου ἑαντῷ κατα- 
σκενάσας σῶμα, οὗτος καὶ τῶν ἄλλων ἀνθρώπων δὴ- 
μιουργός ἐστι" καὶ (1) ἑαυτὸν ἀναστήσας ἐκ τῶν νε- 
χρῶν, αὐτὸς καὶ πάντας τοὺς κειμένους ἀναστήσει" 
ὁ τὸν πυρὸν ἐξ ἑνὸς χόχχου πολύχουν ἐν γῆς ἀνιότῶν, 
ὁ τὸ ἐχχοπὲν δένδρον εἰς ῥάδαμνον ἀναθάλλων, ὁ τὴν 
᾿Λαρὼν ῥάθδον ξηράνασαν (48) ἐχφύσας εἰς δλαστόν" 
αὐτὸς καὶ ἡμᾶς ὀγερεῖ ἐν δόξῃ. Ὁ τὸν παραλυτιχὸν 
Φῶον ἀνεγείρας, καὶ τὸν ἐξηραμμένην ἔχοντα τὴν 
χεῖρα ἰασάμενος, καὶ τὸ λεῖπον μέρος ἐν τῷ ἐκ γενε- 
τῆς πηρῷ ἐκ γῆς καὶ σιέλον ἀποδούς" ὁ αὐτὸς καὶ 
ἡμᾶς ἀγεγερεῖ. Ὁ ἐκ πέντε ἄρτων καὶ δύο ἰχθύων 

Ὁ πεντακισχιλίονς κορέσας, καὶ περιασέύσας 
χοφίνους, ܐܘܬ‎ ἐξ ὕδατος οἶνον µεταποιήσας, καὶ ix 
στόματος ἰχθύος στατῆρα δι ἐμοῦ Πέτρου τοῖς ἆπαι- 
ποῦσι χῆνσον ἀποστείλας" οὗτος καὶ τοὺς νεκροὺς ἀνε- 
τερεῖ. Ταῦτα γὰρ ἅπαντα ἡμεῖς περὶ αὐτοῦ μαρτυ- 
ροῦμεν" τὰ δ' ἄλλα οἱ προφῆται. Ἡμεῖς οἱ συµφαγόν- 
τες αὑτῷ χαὶ συμπιόντες" καὶ θεαταὶ γενόμενοι τῶν 

-αὐτοῦ τεραστίων, καὶ τῆς ζωῆς, καὶ τῆς πολιτείας, 
καὶ τῶν λόγων, καὶ. τῶν παθημάτων, καὶ τοῦ θανά- 
που, καὶ τῆς ἐκ. ψεκρῶν αὐτοῦ ἀναστάσεως, xal συνα- 
ναατράφέντες αὐτῷ ἡμέρας τεσσαράχοντα μετὰ τὴν 
ἕγερσιν αὐτοῦ. xal λαθόντες ἐντολὴν παρ αὐτοῦ 
χηρύξαι τὸ Εὐαγγέλιον εἰς ὅλον τὸν κόσμον, καὶ µα- 
θητεῦσαι πάντα τὰ ἔθνη, καὶ βαπτίσαι εἰς τὸν αὐτοῦ 
θάνατον, ἐπὶ αὐθεντίᾳ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων, ὃς ἐστιν 
αὐτοῦ Πατὴρ, καὶ μαρτυρίᾳ Πνεύματος, ὃς ἐστι Πα- 

D ράκλητος" διδάσχομεν ὑμᾶς ταῦτα πάντα, ἃ διαταξά. 

πρὸς τὸν ἀποστείλαντα αὐτόν. Καὶ ἐὰν μὲν πιστεύ. 


ἀθῶοι ἡμεῖς εὑρεθησόμεβα xal χαθαροὶ τῆς ὑμετέρας 


7. 
Ἢ ,ܐܘܬ‎ 1,5. " Matth, xxvii, ἐδ. " Act. 1, 9. 


5: CLEMENTIS 1, ROM. PONT: OPERA-DERIA. ` 


xvn, 8. ' Mattb. ix, ὅ. V Marc. m, ὅ. 9 Joan; rt, 
10 Matth. xvii, 26. 


m. ; 
eus ; profecto étiam per eüm post niortém resur- 
get; ut vel coronetur pro.virtuibus, vel puniatur 
pro delictis, -Quod si justitia judicat, ut legislator ; 
quemadmodum 'pnnit impios, sic deles. et qui 
propter eum 80 hominibus sunt mactati sancios, 
benefieus salvàt ; partiut sicut astra splendídos ted- 
deus, partim. velut luminaria refulgentes, quod 
Danieli pholocutus est "Gabriel **,- fgitur .fideles 
omnes, qui Christi sumus discipuli, promissis: ejus 
eredimus «παπι qui promisit, mentiri non: potest : 
dicit. autem beatus p£ophetà David: Fidelis Domi- 
mus in omnibus verbis suis, εἰ sanctus in ómnibus. 
operibus suis **, Certe qui sibi corpus ex Virgine 
construxit, is et ceterorum bominum est conditor; 
οἱ qui se a mortuis excitavit, idem et omnes in 
morte jacentes ad vitam eriget: Qui frumentum ex 
uno grano numerosum e terra educit ; qui exeisam 
arborem repullulare facit in surculum ; qui Aarónig 
virgam jam siccatani, in' germen jussit prorum- 
pere ** : ipie nos quoqué suseitabit in gloria. Qui 
paralyticum sanum in pedes statuit *; ei manus 
-ariditate laborantem curavit *; et exco ἃ nati- 
vitate, quod deficiebat membrum, per terram et 
salivam reddidit" : is ipse nos quoque ad yitam 
revocabit. Qui ex quinque panibus εἰ duobus pi- 
.scibus quinque millia virorum saliavit, faciens ut 
duodecim cophini superessent * ; et ex aqua vi- 
num confecit *; et ex ore. píacis extraetum state- 
rem per me Petrum misit census exaoloribus '* : 
idem et morie sublatos vitz reddet, Hzc quippe 
omnia de eoattestamur; alia. vero prophetz. Nos 
qui cuin eo comedimus ac bibimus ; et spectavunus 
° miracula ejus, vitam, conversationem, sermones, 
passiones, mortem, atque ex moriuis resurrectió- 
nem; cum eo per quadraginta dies postquam 
rediit ad vitam ", versati sumus; οἱ mandatum 
accepimus ab eo, predicatidi ' Evangelium in uni-- 
verso mundo, docendi omnes gentes, ac haplizandi 
jn mortem ejus "', in auctoritate Déi cunctoriin ; 
qui est Pater ejus, xiec non in testimonio Spiritus, 
qui est. Paracletus : nos, inquam, hzc omnia doce- 
inus YOB ; qua cum, edixisset nobis, in conspectu 
nostro assumptus est in coslum*, ad eum qui ipsum 
miserat. Atque si credideritis, beati eritis ; si con- 
tra non credideriis, nos innocentes et mundi αἱ 
vestra incredulitate reperiemur. 
μενος ἡμῖν ἀνελήφϑη ἐπ᾽ ὄψει ἡμῶν εἰς τὸν οὐρανὸν 
σητε, μαχάριοι γενήσεσθε" εἰ δὲ μὴ πιστεύσητε, 
δυσπιστίας. 


^! Dan. xii, δ. ‫: Psal. ον. 15. "^ Num. 


ΥΑΒΙΟΒΟΝ NOTE, 


45) Στεφθῆναε, Aller cod. Vind. στεφανώθῆ- 
ܐ ܟ‎ senlenlia, sed voce paulo. frequentiore, 


:(46). Kal ὅσιος usque ad αὐτοῦ. Desumtin &a- 

liquiore sed deteriore cod. Ip. 3 

(41) Καὶ. Lege ex altero cod. Καὶ 6. ܬܐ‎ 

(48) Σπράνασαν. Alter ξηραίνουσαν ἐκφιδήδας, 
- M. 


* Matth. xiv, 90. * Joan. ni, S. 
(45) Τὸ ἀκατέργαστον. Pra in altero. καὶ 
Ev ut in versione, nec mé s os 5 
(M) καὶ σὺ ὁ πλάστης ἡμῶν. Νοι alhorrét à 
Ὑοτο, θ696 εἰϊᾶπι τῶν Ὁ, licet apud- eos jampridem 
Theodotionis, intur jn. editione Proto ee aet 
ܐ‎ B. 
Renati Marchali. Ac forie conlinebantur in codice 
quo usus fuit Theodoritus, Cor. 


"CAPUT Vl — ^ 
^» Jacobo, [fratre Domini, et Stephano, mariyre 
primo. 


De mertyribus vero precipimus vobis, ut in 
omni honore sint apud vos; sicut Jacobus episco- 
pus, et sanctus Stephanus condiaconus noster, 
apud nos honorati fuerunt. li enim sunt οἱ a Deo 
beatitudine donati, et ἃ sanctis viris honore affecti ; 
puri ab omni delicto, inflexibiles ad peccatum, im- 
mulabiles a virtute, indubitanter laudabiles; de 
quibus David dixil: Pretíosa in. conspectu "Domini 
mors sanctorum ejus"; el Salomon : Memoria 
justi cum laude" : de quibus s propheta sib: 
Viri justi tolluntur **..— 

CAPUT IX. 
De falsis martyribus. 

Atque μας dicta sunt de iis, qui vere pro Christo 
martyrium subierunt : non autem de falsis marty- 
ribus; de quibus divinum oraculum pronuntiat : 
Nomen autem impiorum ezstinguitur"', Tesis enim, 
seu martyr fidelis. nón mentitur; accendit autem. 
mendacia testis iniquus "9, Nam qui in martyrio non 
fallaciter pro veritate decessil, hie est verus mar- 
«γε ac testis, flde dignus in "quibus per proprium 
sanguinem, verbum pietatis , certando adjuvit. 

CAPUT X, 

Moralis admonitio; quod oporteat [ugere vanos ssr- 
mones, turpiloguia , dicacitates, ebrietatem, lasci- 
viam, et delicias. 

Monemus autem vos, fratres et conversi , ut fu- 
giatis sermones vanos, turpes, ac scurriles; ebrieta- 
tes, lascivias, mores eífeminatos, immoderatos 
impetus, cum stultiloquiis : quoniam neque in Do- 
minicis diebus, qui dies letitiz dicuntur , permitti- 
mus vobis quidquam inhonesti aut loqui aut. fa- 
cere : ait enim alicubi Scriptura : Servite Domiuo 
in timore ; et exsultate ei in tremore "". Oportet er- 
go exsullationes vestras cum timore ac tremore 
peragi. Christianus quippe fidelis, neque cantile- 
nam ethnicam debet effari, neque canticum mere- 
tricium ; siquidem continget ei, ut inter cantilena. 
memoret diabolica idolorum nomina; et pro Spi- 
ritu sancto, spiritus nequam invadet eum. 

CAPUT XI. 


Admonitio, docens [ugiendum esse idololatria scelus 
übominabile. 


Interdictum quoqüe est jurare per idola, et eo- 
rum exsecrabilia nomina ore proferre ; aut ea ado-. 
rare, aut ut deos vereri. Non enim dii sunt ; sed- 
vel mali dzmones , vel opera per ludibrium facta. 
Siquidem Deus alienbi de lsraelitis dicit : Dereli- 


# Proy. x, 7, "^ Prov, xi, 8, Psal. wu, 11. 


unm —HÉ. Y 


7." oa. ἀντι, 4, in LXX. 


8 ܨ‎ ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ f. ἜΝ ἐς 
Περὶ ᾿Ιακώδου τοῦ ἀδελφοῦ τοῦ Κυρίου, καὶ Στε- 
φάγου τοῦ πρωτι ܣܚ‎ 


πῶν μαρτύρων λέγομεν ὅπως ἐν πάσῃ τιμῇ‏ ܘܢܬ 
ὧσι map! ὑμῖν, ὡς καὶ map! ἡμῖν τετέμηνται ὁ μαχά-‏ 

pios Ἰάχωδος ὁ ἐπίσχοπος, καὶ ὁ ἅγιος ἡμῶν συνδιάκο- 
νος Στέφανος. Οὗτοι γάρ εἰσι καὶ ὑπὸ Θεοῦ pere 
ρισμένοι, xa ὑπὸ ὁσίων ἀνδρῶν τετιμημένοι, καβα- 

πάσης πλημμελίας, ἄτρεπτοι (49) πρὸς ἀμαρ-‏ ܘ 
«lay, ἀμετάπειστοι τῶν καλῶν, ἀνενδοίαστοι πρὸς‏ 
ἐγκώμια" περὶ ὧν καὶ ὁ Δαδὶδ ἔλεγε" « Τίμιος ἔναν-‏ 
xal ὁ Σολο-‏ ܙ «lov Κυρίου ὁ θάνατος τῶν ὁσίων αὐτοῦ.‏ 
μῶν" « Μνήμη δικαίου. μετ ἐγχωμίου"» περὶ ὧν‏ 
καὶ ὁ προφήτης ἔλεγεν" « "Άνδρες δίχαιοι αἴρονται.»‏ 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ &.‏ 
Περὶ ψευδομαρεύρων.‏ 

Ταῦτα δὲ περὶ τῶν κατὰ ἀλήθειαν ὑπὲρ Χριστοῦ 
μαρτυρησάντων εἴρηται, ἀλλ οὗ περὶ τῶν ψευδομαρ- 
τύρων, περὶ ὧν τὸ λόγιόν φησιν « Ὄνομα δὲ ἀσε- 
θῶν σδέννυται. Μάρτυς (50) γὰρ πιστὸς οὐ ψεύδεται" 
ἐχκαίει δὲ ψευδῆ μάρτυς ἄδικος. » Ὁ γὰρ ἐν μαρτυ- 
ρίῳ ἐξελθὼν ἀψευδῶς ὑπὲρ τῆς ἀληθείας, οὗτος ἀλη- 
θινὸς μάρτυς, ἀξιόπιστος ἐν οἷς συνηγωνίσατο τῷ 
λόγῳ τῆς εὐσεδείας διὰ τοῦ οἰκείου αἵματος. 


. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Υ. 
᾿Ηθικὴ παραίνεσις (5 ὅτ ku δεῖ φεύγειν στον 
οτίας, αἰσχρολογίας, εὐτραπφλίας, μέθην, Aa- 


qvelav, por. 
Παραινοῦμεν δὲ ὑμῖν, ἀδελφοὶ καὶ σύνδουλοι, φεύ- 


χειν τὰς ματαιολογίας, καὶ τὰς αἰσχρολογίας (68), c; 


καὶ τὰς εὐτραπελίας, μέθας, λαγνείας, θρύψεις, χαὶ 
πὰς ἀμέτρους ὀργὰς, σὺν ταῖς μωρολογίαις" ὅτι οὐδξ 
ἐν ταῖς Κυριακαῖς ἡμέραις τῶν εὐφροσυνῶν, ἐπιτρέ- 
ποµεν ὑμῖν ἄσεμνόν τι J| φθέγγεσθαι, ἢ πράττειν" 
λέγει γάρ που ἡ Γραφή: « Δουλεύσατε τῷ Κυρίῳ ἐν 
φόδῳ, καὶ ܹܐ‎ αὑτῷ ἐν τρόμῳ. » Καὶ τὰς 
ἀγαλλιάσεις οὖν ὑμῶν, μετὰ φόδου καὶ τρόμου γί- 
νεσθαι χρή. Ὁ γάρ τοι Χριστιανὸς ὁ πιστὸς οὐδὲ 
δὴν ἐθνικὴν ὀφείλει λέγειν, ore ἆσμα ܐܤ‎ 
ἐπεὶ συµθήσεται αὐτῷ, διὰ τῆς ᾠδῆς, εἰδώλων µνη- 
μονεύειν ὀνόματα δαιμονικὰ, xal ἀντὶ τοῦ ἁγίου 
Ἠνεύματος, εἰσφρήσει ἐν αὐτῷ τὸ πονηρόν. 
܇‎ ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ܬܐ‎ 
᾿Παραίνέσις. παιδεύουσα φεύγειν τῆς εἰδωλολα- 
τρείας τὸ μύσος. 


Ὁ 
ܙܘܕ )ܗܛ‎ δὲ καὶ τὸ ὀμνύειν ἐν αὐτοῖς, xal τὸ 


διὰ στόματος αὐτῶν προφέρειν τὰ βδελυχτὰ τὰ ὀνό- 
ματα, ἢ προακυνεῖν αὐτοῖς, ἢ φοδεῖσθαι αὐτοὺς ὡς 
θεούς. Οὐ γάρ εἰσι θεοὶ, ἀλλ᾽ # πονηροὶ δαίμονες, ἢ 
μεμωχημένα ἔργα. Λέγει γάρ που ὁ θεὸς περὶ τῶν 


"Pgal.cxv, 15. 3 Prov. x, 


NOTAE.‏ ܡ 


Vindob. quorum Muerque p» "al sd Babes ὁρ- 
i; 
os 31 tv, ᾧδὴν ἐθνιχὴν, ὀνομασίαν. 


$: 5 Καὶ peto M Desunt in altero 


(49) "Άεβεπτοι. In altero ἀνένδοτοι, eodem sensu. 
(86) Μάρτυς. Alter cod. Καὶ πάλιν μάρτυς πι- 
(81) Ἡθικὴ παραίνεσις. Desunt. in altero cod. 


: 2 3 
οὐκ οὖσι θεοῖς, » Καὶ ἑξῆς. (5 "CEjipo aie 
τὰ τῶν εἰδώλων Ex τοῦ στόματος αὐτῶν, » Καὶ ἀλ- 
AayoU* « Αὐτοὶ παρεζήλωσάν µε ἐπ' οὐ θεοῖς, παρὠρ- 
ισάν με ἐν τοῖς εἰδώλοις αὐτῶν, » Καὶ ἐν πάσαις 
δὲ ταῖς Γραφαῖς ἀπηγόρευται ταῦτα ὑπὸ Κυρίου τοῦ 
Θεοῦ. 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ 18’. 
3 ᾧ σι 
“δν οὔες rotas edo or (5 don 
τοῦτο, καὶ τῆς Θεοῦ γνώσεως ἐχθρόν. 
Οὐ µόνον δὲ περὶ εἰδώλων ἀπαγορεύουσιν, ἀλλὰ καὶ 
περὶ φωστήρων, νομοθετοῦντες παραινοῦσι, μήτε ὁμ- 
νύειν ταῦτα, μήτε μὴν λατρεύειν αὐτοῖς. Φασὶ γάρ" 
« Μὴ ἰδὼν τὸν ἥλιον xat τὴν σελήνην xat τοὺς ἀστέ- 


8 


mon diis; et. irritaverunt me in idolis suis *. Atque. 
in omnibus Scripturis exdem a Domino Deo probi- 
bentur. P 


CAPUT ΧΙ, 

Quod son liceat cantilenam ethnieam att. meretri- 
ciam canere '' ; neque per idolum jurare : impium 
enim id.esse, et cognitioni Dei repugnans. 

Non àolum autem Scripture vetant de idolis; sed 
et de. luminaribus, lege lata cavent ne quis vel 
juret per ea, vel ipsis serviat. Dicunt enim : Ne vi- 
dens solem et lunam et stellas, errore lecepius 


«dores eu **; ey. alibi : Juzta vias gentizm nolite dis- ῃ pac, πλανηθεὶς προσχυνήσῃς αὐτοῖς. » Καὶ ἀλλαχοῦ" 


Κατὰ τὰς ὁδοὺς τῶν ἐθνῶν μὴ μανθάνετε (56), καὶ‏ ܙ 
Τὰ γὰρ‏ ܐ ἀπὸ τῶν σημείων τοῦ οὐρανοῦ μὴ φοθεῖσθε.»‏ 
ἄστρα καὶ οἱ φωστῆρες εἰς φαῦσιν ἀνθρώποις, ἀλλ' οὐκ‏ 
εἰς προσχύνησὶν ἐδόθησαν" εἰ καὶ οἱ Ἰσραηλῖται μοχϑη-‏ 
ple τρόπου προσεχύνουν ἀντὶ τοῦ Κτίστου τὴν χτίσιν"‏ 
τὸν μὲν δημιουργὸν καθυθρίσαντες, τὴν δὲ χτίσιν πλεῖον‏ 
ἢ δεῖ θαυμάσαντες" καὶ ποτὲ μὲν μοσχοποιοῦντες, ὡς‏ 
ἐν ἐρήμῳ" ποτὲ δὲ τὸν Βεελφεγὼρ προσκυνοῦντες" ἄλ-‏ 
λοτε δὲ τὸν Βαὰλ, καὶ τὸν Θαμμοὺς, καὶ τὴν Σιδωνίαν‏ 
᾿Αστάρτην, xal πάλιν τὸν Μολὸχ, καὶ Χαμὸς, καὶ ἄλλοτε.‏ 
τὸνἤλιον,ὡς παρὰ τῷ Ἰεζεχεὴλ γέγραπται (57). "Ἤδη‏ 
δὲ xal ἄλογα ζῶα, ὡς παρ᾽ Αἰγυπτίοις τὸν "Amy, καὶ‏ 
τὸν Μενδήσιον τράγον, καὶ Θεοὺς ἀργυροῦς καὶ χρυ-‏ 
σοῦς, ὡς ἐν Ἰουδαίᾳ. Ar ὅπερ ἅπαντα ἀπειλῶν αὐτοῖς -‏ 


«ere; εἰ ἃ aignis celi nolite meluere 1 Nam astra 
εἰ luminaria data sunt hominibus, ut luceant, non 
auiem ut colantur : ** Jicet [sraelite morum pra- 
vitate, creaturam pro Creatore adoraverint; mun- 
di quidem fabricatorem contumelia afficientes, fa- 
Price vero plusquam oportuit admiratione capti : 
εἰ aliquando quidem vitulum facientes, ut in de- 
serto * aliquando vero adorantes Deelphegorem **; 
alias autem Baalem *', et Thammuzum , et Sido- 
niam Astarten **, rursusque Molochum ac Chamo- 
sum; et interdum *olem, ut apud "Ezechielem scri- 
pium est °' : insuperque animalia rationis expertia, 
"ut apud JEgyptos Αρίπι, atqué hireum Mendesium ; 
item deos argenteos atque aureos, ut im Juda. 


Propter que omnia minitans eis Dominus ait per C ἔλεγε διὰ τοῦ προφήτον « Μὴ μικρὸν τοῦτο τῷ οἴχῳ 


Ἰούδα, τοῦ ποιεῖν βδελύγματα ταῦτα, ἃ ἐποίησαν, ὅτι 
ἔπλησαν τὴν γῆν ἀνομίας, τοῦ παροργίσαι µε; καὶ ἰδοὺ 
αὐτοί εἰσιν ὡς μυκτηρίζοντες. Καὶ ἐγὼ ποιήσω μετὰ 
θυμοῦ, οὐ φείσεται ὁ ὀφθαλμός μου, οὐδ' οὐ μὴ ἐλεήσω" 
καὶ χεχράξονται ἐν τοῖς ὠσί μου φωνῇ μεγάλῃ, καὶ 
οὐχ εἰσᾳχούσομαι αὐτῶν. » Ὁρᾶτε, ἀγαπητοὶ, ὅσα 
κατὰ τῶν εἰδωλολατρῶν, καὶ τῶν σεδομένων ἥλιον. 
xai σελήνην ἀποφαίνεται ὁ Κύριος. Διὸ χρὴ τὸν 
ποῦ Θεοῦ ἄνθρωπον, ὡς Χριστιανὸν, μήτε ἥλιον 
ὀμνύναι (58), μῆτε σελήνην, μήτε ἄστρα, μήτε 


yrophetam : Nunquid parum est hoc domwi Jude, 
facere. abominationes istas, quas fecerunt ; quia re- 
pleverunt terram iniquitate, ut irritareni me? ΕΙ ecce 
ipsi sunt quasi. subsannantes. Et ego faciam. cum 
furore; non parcet oculus izus, neque. miserebor : 
et clamabunt in auribus meis voce magna , et non. 
exawliam eos 7, Videte, charissimi , quanta adver- 
sus idololatras,et solis ae lunz cultores pronuntiet 
Dominus. Quare oportet Dei bominem, tanquam 
Christianum, neque jurare per solem, neque. per 


*jer. v, 7. ^' Zach. xm, 2. ** Deut. xxxu, 21. “π΄ ΠΡΟ ad cap. xispectant, 9” Deut, jw, 49. 
* Jer. x, 2. ο Laudat Cedrenns. Vide Testim.. vet. Exod. xxxuü, 4. ^" Num. xxv, 3. 
“1 Judic. 1, 15. Hl Beg. x1, 5. 9 Ezech. vut, 442 "?. Ezech. vint, 17. s 


VARIORUM NOTAE. 


ἐν, p de specialibus legibus non assecutus est interpres, 


᾿Λναγέγραπταί τις (inquit alter Plato) £v τοῖς νόμοις 
τῶν ἀρχιγενῶν καὶ ἐπὶ σοφίᾳ μάλιστα θαυμασϑέν- 
των, ὀμνὺς κατὰ τοῦ φόθου τοῦ πατρὸς, ὑπὲρ ὦφε- 
λείας οἶμαι τῶν ἔπειτα, καὶ διδαχῆς. ἀναγχαίας, ἵνα 
τοὺς γονεῖς ὃν. πρόπον τιμῶσι, στέργοντες ὡς 
αμ καὶ εὐλαθούμενοι ὡς ὑπὸ φύσεως κατα- 


σταβέντας ἄρχοντας, καὶ μὴ ῥᾳδίως ἐπιχειρῶσιν ὀνο- 
μάζειν Θεόν, -el cetera zin quibus permittit jurare 
per terram, solem, astra, coelum et mundum. Verti 
debuit: In. legibus (Geneseos xxxi, 55), quidam ez 
priscis illis, quorumque sapientia maximam admira- 
tionem fecit, perscribitur jurare per. timorem patris 
sui:pro utilitate (opinor) posterorum, et propter 
necessarium documentum , uL homines honorent pa 
Tentés suos eo quo decet. modo , ament eos tanquam 
beneficos, ac revereantur. velut a vatura constitutos 


53) Kal ἑξῆς. Ambo codd. Vindob. καὶ 
mL habet et Latina versio, rectius quam ἑξῆς, quo 
significatur et catera, cuim etiam alter locus profe- 
ratur. CLER. 

54) Ἢ πορνικήν, Deest in altero: Vind. Ip. 

(55 ElBwAov. Post hane vocem alter ci 
dit οὔτε οἰωνοῖς, ἢ κληῤόσιν, ἢ παλὺ 
πηρήσεσιν Ἱουδαϊκαῖς προσανέχειν. Si 
rum nulla hic mentio. Ip. 

(56) Μανθάνοτε. Uterque God. addit, πορεύ- 
εσθαι, discite incedere, quod et vere deerat, ἔν. 

51) Γέγραπται. In utroque ἐμφέρεται, Ip. 

(88) τε ἥλιον ὀμνύναι, εἰς. 3 colum, ccele- 
stia, terram, c&eteras creaturas, perque eaput suuin 
nut charorum jurare soliti Jud:i, etlinici, Christiani. 
Que juramenta utramque librorum paginom ini- 
plent. Philonis Judiei elegantem loeunr initio operis 


vel terram, vel aliquod 'elementum, parvum sive 
magnum "^ Sí enim. Magister propter verum 
Deum edixit nobis, non jurare, ut sermo nostet ¬ 
certior sit juramento; neque quidem per ccelum 
ipsum jurare, quia gentilis impietatis est; neque 
vero per Hierosolyniam, vel per sancfa Dei, aut al- 
tare, ac donum, aut templi aurum, vel pér proprium 
caput; Judaice enim corruptionis est consuetudo 
ideoque interdicta fuit; precipit autem fidelibus 
sermonem esse: eliam, etiam, et, mon, mon; 
quodque hzc excedit, miali esse declarat : quünto 
magis rei sunt qui jurant per falso cognominata , 
tanquam ea jurijurando presideant ; et cogitatione 


tradidit, pravitatis ergo, in consilii inopiam, ut 


CAPUT XIII, 


Enunmeratio festorum Domini, que oportet observare ; 
εἰ quando eorum unumquodque debeat celebrari, 


Τὸ Dies festos observate, fratres; ac prinum qui- 
dem diem Domini Natalem; quia vobis celebretur 
vigesima quinta noni mensis. Post hunc diern, dies 


πὸ Citat. Anastasius 


ῥὴν τὸν οὐρανὸν, T. γῆν, ἢ τι τῶν στοιχείων, μιχρὸν ܛ‎ lunam, neque per astra; peque etiam per catum, 


"^ In Anast, τῶν τοῦ Κυρίου. 


μέγα. Εἰ γὰρ ὁ Διδάσχαλος περὶ τοῦ ὄντος Θεοῦ' map- - 
ܩܐ ܘܒܕܟ‎ ἡμῖν, δὴ ὀμνύειν, ὅπως ὁ λόγος ἡμῶν πι- 
στότερος Tj τοῦ ὄρχου, μήτε μὴν τὸν οὐρανὸν αὐτὸν, 
Ελληνικὸν γὰρ τὸ δυσσέδημα, μήτε μὴν Ἱερουσα- 
λὴμ, f| τὰ τοῦ Θεοῦ ἅγια, ἢ τὸ θυσιαστήριον; καὶ τὸ 
δῶρον, 1| τὴν τοῦ ναοῦ χρύσωσιν, ἢ τὴν οἰκείαν χε- 
φάλὴν, Ἰουδαϊκῆς γὰρ παραφθορᾶς ἡ συνήθεια, διὸ xal 
ἀπηγόρενται” εἶναι (59) δὲ τὸ val, val, καὶ τὸ οὔ, οὔ, 
τοῖς. πιστοῖς παρεγγυᾷ, χαὶ τὸ τούτων περισσὸν, τοῦ 
πονηροῦ εἶναι λέγει πόσῳ, μᾶλλον ὑπόδικοι, οἱ τὰ 
ψευδώνυμα ὡς ὄρχια ἐπομνύμενοι, καὶ τὰ νομιζόμενα 
ἀντὶ τῶν ἀληθῶν δοξάζοντες, οὓς ὁ Θεὸς διὰ µοχθη- 
ρίαν παρέδωχεν εἰς ἀδουλίαν, ἐνεργεῖν τὰ μὴ δέοντα, 
tanlum existentia pro veris colunt; quos Deus 
operentur quie non oportet "*, B 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ IT". 

τῶν toU Κυρίου ὧν (60), ἄς di 

mim bcn pen ὀφείλει‏ ܠ 
ἐπιτελεῖσθαι,‏ 

Τὰς ἡμέρας τῶν ἑορτῶν '* φυλάσσητε, ἀδελφοὶ, καὶ 
πρώτην γε τὴν γενέθλιον, ἥτις ὑμῶν "" ἐπιτελείσθω 
εἰκάδι “πέμπτῃ τοῦ ἐννάτου μηνὸς (61), μεθ᾽ ἣν ἡ 

τ Matth. v, 54; xxur, 16. [7 Rom. τ, 38. 
quast. 64, '* f. ὑμῖν. 


VARIORUM NOTAE. 


drinum Sirom. 1, p. 540; Epiphanium, heresi 50, 
n. 25,25, 29; Photium, codice 232 ; ymii Ρᾳ- 
-nopliam, p. 1, tit. 20; et Joannem Nieznüm, epi- 
tola de Christi nativitate ; toin. lLAuctarii Combefi- 
Quare superest ut pro more quz in mss. 
dicibus inedita reperi, in gratiam lectorum adji- 
ciam. Sunt autem dus chronologiez observationes 
hristo. Prima in libro Regio 14:4. [Lege supra 


ad cap. 14.] 
Sciri debet quod An-  Ἧστέον ὅτι ὁ εὐλγγελι- 
[e es anmo σμὸς γέγονεν ἐν ἔτειαφει, 


nuntiatio 
5505, die Dominica, Mar- ἡμέρᾳ Κυριαχῇ, Μαρτίι 
tii 25. Nativitas vero Do- xd B feros τοῦ κι, 
mini nostri Jesu Christi ρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ 
contigitlanno5506, Decem-- γέγονεν ἐν ἔτει. qua 
bris 35. At ejusdem. Do- ' χεμδρίῳ κε’. Ἢ δὲ σταύ- 
mini crucifizio euenit an- ., ρῶσις τοῦ Κυρίου. 
πο 5539, οἰτοκίοίιπα ἀδ- Ἰησοῦ Χριστοῦ γέγονεν 
cimo, solis autem circulo. ἐν ἔτει εφλθ’, χύχλῳ σε- 
vigesimo lertio. Erat porro λήγης δεχάτῳ, ἡλίου δὲ 
Pascha Judaorum Mar- xoxo xy. Ἦν δὲ τὸ πά- 
tii 94, die Sabbati. a τῶν Ἰουδαίων, Μαρ- 
πίῳ κδ, ἡμέρᾳ Σαθδάτον. 
Altera inalio libro ejusdem Bibliotheez, n. 4819. 
Idvero ab omnibus scien- Ἰστέον δὲ τοῦτο πᾶσιν, 
dum esi, quod 25 mensis ὅτι τῇ χε’ τοῦ Δεχεμ- 


Decembris, anno a. ετεα- θρίου μηνὸς ἐν ἔτει ἀπὸ 
χτίσεως χόσμου εφς’, fj 
ἔνσαρχος γέγονεν οἴκονο- 
μία τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰη- 
o dr Ἐτέχθη 

«Ey ܬܨ‎ ", ὥρᾳ ζ' τῆς 
να Ἰδαπτίσθη ἐν 
τῇ ς' τοῦ Ἰαννουαρίον 
μηνὸς, τριαχονταετὴς. ὧν, 
ὑπὸ Ἰωάννου ὥρᾳ δεχάτῃ 
τῆς νυχτὸς, διαφωσχού- 
σῆς ἡμέρας Y'. Καὶ μετὰ 
τὸ βάπτισμα ἐνήστευτεν 
ἡμέρας μ'. Καὶ κατεδέξατο 
πειρασθῆναι ὑπὸ τοῦ δια; 


tione. mundi. 55006, acci- 
derit Incarnatio Domini 
nostri Jesu Christi. -Natus 
autem est die 2, hora 10 
noctis, illuscescentedie 3. 
Ei cum essetannorumri- 
ginta baptizatus est a 
Joanve 6 Januarii mensis, 
hora "diei. Ac post ba- 
plisma jejunavit dies 40, 
alque sustinuit. tentari a 
diabolo, 44 Februarii 
mensis. Obtigit gutem 
salutaris passio. Domini 


incipes; neve temere Deum nominare audeant. In 
Posnitentialibus Judaicis: Postea admonebiur ne 
juret etiam. pro veritate, neque per legem , neque per- 
animam palrum suorum. Verum wosebil pér vitam 
«apitis sui, Apud Athenzeum vero lib. n, consuetudo 
jurandi per caput refertur ad opinionem velerem 
de'capite inter res sacras numerato. Notum illud 
Sophoclis [imo Euripidis ] in Menalippa : 

”ἝΌμννμι δ' ἱερὸν αἰθέρ' οἴχπσιν Διός. 
ܐܐܙܘ)ܐ‎ Euripidis in Medea : 

"ὌΌμνυμε γαῖαν, λαμπρὸν ἡλίου τε φῶς. 


De Christianis denique lege .sis canonem 64 con- 
cilii Carthagiuensis 1v, Epiphanium: in bzeresi Osse- 
norum, num. 1; synodum "rosleiauam, cap. 14 et 
Nicolaum papar, cap. 67 responsorum ad Bulga- 
rorum consulta, atquead hunc postremum nota de 
juramento per temiplum; quemadmodum et in li- 
bello ponitentiali Grxero qui per Joannem Mori- 
num vulgatus fuit, p. 120 B. Cor. : 

(69) Εἶναι, In duobus. codd. Vindob. κατορθοῦν, 
hoc est, ut videtur, bene esse, CLR. 

(60) Κατάλογος τῶν τοῦ Κυρίου ἑορτῶν. Alter D 
cod. περὶ ἑορτῶν. In. 

(61) ܗ‎ πέμπτῃ τοῦ ἐνγάτου µηνός. Υὶμε- 
sima quina noni mensis. loc est. Decembris, ut pa- 
tet ex cap. sequenti et 17, ac ex illo loco Constiiu- 
lionibus attributo, quem in nola preliminari ad hos 
libros posui. Ab equinoctio vernali, ait auctor θρε- 

fecti, ad Matth. xxiv, 22, duodecimi πιο εἰς 
inciplusr paulatim tepescere aeres. per sinqulos dies, 
sque ad mensem terlitni , εἰ dies fieri noctibus lon- 
giores. Item ab equinoctio autumuali mensis sepiimi 
incipiunt paulatim iterum frigescere aeres per singu- 
los dies, οἱ noctes fieri. longiores diebus, usque ad 
mensem nonum, quando celebratur Christi Natalis. 
Ka consuetudo, ea sententia, qua nunc obtinet, 
statuendi festum οἱ diem Natalis Dominici 95. De- 
cembris, seu vni Kalendas Januarias, a multis fuse 
explicata fuit, nec lucem a me exspectat. De contra- 
riis vero legere licet praesertim Clementem Alexan- 


ܝܚ 
ܚܪܡ & ὁ Κύριος: ἀνάδοιξιν Duty" τῆς οἰκείας. θεότητος‏ 
σατο" γινέσθω δὲ καὶ αὕτη ἵχτῃ τοῦ δεκάτου µηνός,‏ 
Μεθ' ὃς (66) ὑμῖν φυλαντέα ἡ νηστεία τῆς Τεο-‏ .)89( 


1-7 Dominus nobis divinitatem suam patefecit ; ἰδ au- 
^, Sem agatur sexta decimi' mensis. Post quos dies, 
servandum. vobls eit jejunium Quadragesims, con- 

τὸ ἐπιφανειῶν. .ܐ"‎ ἡμῖν, 


NARIORUM NOTAE. 


ea quie diximus, Epiphania divisa fuit in primam 
e dudum: poppe Epiphaniz , a1 lsido- 
rus, Ürigixum vi, 18: prima, in qua notus Christus 
pastoribus Hebreorum angelo παν τέμνε apparyii ; se- 


cunda, in qua ez. ium populis stella indice prazse- 
pis ο η eer dati exhibuit. Cui ܐܘܐ‎ 
tioni suffragatur Rufinus, dum Gregorii Nazianzeni 


mint, Nec praetereundum est, ap- 
posite dicitur in Ordine Romano,et in libro De 


Epiphaniorum 


ciis. divinis, quod luc vecwnda Nativitas. Christi, to 
illustrata mysteriis, honoratior ait.quam prima. Qui- 
bus haud absi Proclus oratione ín sancta Theu- 
phania, quii r Epipbanius oratione in Damini 
Assumptionem, οἱ Ambrosius in sermone 48. Vide 
clarissimum Allatium De Dominicis et hebdomadibus 
Grecorum , 14711 In. 


€ 


τῷ preti 
Jac. Üsseril 
; ܗܘܡ‎ ΗΒ. ης - 

tum Natal [uii πανί apud Hierosolymitanos, 
Orientales, ZEgyplios et Armeriios : cujus pertur- 
bationis in genere mentionem facit. auctor homiliz 
De Epi; ia. Domini, parte 1, οἱ mi Origeriis.. 
Quo et referendus forsan Ammiani. Marcellini 
lib. xxi, de Jultano Apostata locus : *Feriarum die, 


D quem celebrantes meuse Januario Christiani Epipha- 
πία diciilanl, progressus. in. eorum ecclesiam solem- 
miler numine orato discessit , collatua cum verbis 
fue τ rr ο AD 8 τῆς γενεθλίου 
ποῦ Σωτῆρος ἡμέρας ἐφεστηχυίας εἰσῆλθεν εἰς τὸν 
ναὸν, xat νέος δὶ ὁμόδοξος τοῖς στρατιώταις 

ἀπῆλθε. Ipsevero erm natali Salvatoris die, 
ecclesiam ingre ; eum adorasset, quo ejusdem eum. 
militibus. ܗ‎ videretur, dient ut idem 
dies Marcellino sit Epiphania, Zonare Natalis. 
Quanquam: quid vetat, ut a Jàliano eccleaia bis adita 
fuerit, et-in utroque festó ? cum in Galliis tune ver- 
-sarelur, ubi more occidentali diee. illi separate ob- 
servabantur. ltaqge quod atinej “δὰ Hierosolymi- 
fanos, quantum Sel. dur ex opere fabuloso 
Joannis archiepiscopi ücseni, videntur ἊΝ qoando 


365) "Ac. Alter cod. ἣν 'omiaso lv, ܐܡܡܘ‎ 


WP τὸ Φε; anno 5589 Ceterum cim-‏ ܝܗܠܟ 
μηνός, "Epi. cti ammi vil Christi in‏ :ܗ 
νετὸ δὲ ¥ σωτήριον. má- carne 55. Die Martii 35,‏ 
ܗܕܐ foc τὰῦ Κυρίου, bv ἔτει cruci steret d‏ 
ܐ 9A. Τὰ ο ιών ne‏ 
αὐτοῦ τῆς ἐν. rumi.(esto, hora 6. Resur-‏ 

τ Ποῦ Να. rezitque 25 ejusdem men- 


) 
ἧς i odi ἀνελήφθη 
[atou 
τῆς αὐτοῦ 


v. ὥρᾳ 
7 3 ܐ‎ θ᾽ 
ἡμέρας μετὰ μ' ΔΙ ܐ‎ κα 
[ 


théca Ki ἀπιφάνιον, cod. 1536, 1789, τὴν im 
Bosius φά; τὴ τὰ 


Interdu 
tuf : ut in. Codino, in libro Sacramentorum S. Gre- 
gorii in libre De divinis offittis ; qui Alcuino tri- 

ijtur, ei iri Ordine Homane. Unde codex viri cla- 
rissimi Claudii Jolit loco tituli. rationis 59, Gré- 
gorii Nazianzeii, εἰς τὰ ἅγια φῶτα τῶν ἐπιφανίων, 
v&tendit, εἰς τὰ ἅγια θεοφάνια, et ejusdem Patris 
oratio $8, εἰς τὰ θεοφάνια, inscribitur α΄ Rufino in- 
.Werprete, De. Epiphauiis, citaturque a Leone. papà, 
epist. 91, cap. 9, De.E ip ws im catologo autem. 
Gennadii, cap. 24, 40, 58, nes variant de rio- 
mine Theophanie seu Epiphanie, Interdum vero 
dicta nomina duos festos dies signillcant: Quare 
Theodorus Studita catechesim Post [umina; quie in- 
μη mn rein S ita ܗ‎ ο ροὰ 
in codice Regio 3540, αἱ ἑορταὶ ἤδη παρῆλθον, τά τε 
θεφάνια, κὰ sehr (me 576 τότε ἐκοφώκ καὶ 
ἐπιφάνεια) Hoc est, interprete Livinelo : Jam ferie 
iPansiere cum Ναὶ tum Epiphania, ap ener 
sunt Natale Domini; aliquando dies baptismi Ghristi, 
` et adorationis magorum. Sic invenias pro γενεθλίοις, 
τὰ θέρράνια εἰ θέοφάνεια apud Basilium, bomil. 35; 
Nazianzenum, orat, 59; Epiphanii, heres. 51, n. 
29; Isidorum Pelusiotam lib. vu, Spist, 110, et τὰ 
ἐπίιφάνια npud: Epipliaüium ibidem n. 16, 37, ac in 
Expositions fidei , n. 33: Chrysostomum, serm. 36, 
De-diperais, εἰ Suidam. Contra vero pro altero festo 
πὰ θεοφάνια leges in Chrysostoma, μοβ]. de B. Phi- 
legonio;; in eo qni putatur Grego ARE ra 
serm, ὁ; Ὃ e pom oratone de Christi Αά- 

;S. 


1 eum rotlo orat. 7; in Georgio Alexah- 
drino De.vita Kee ein 50; in Kalendario Grz- 
corum, et alibi; Theophaniam autem in S. Gregorio, 
-homil. δ in bvangelis; Amalario, lib, iv, cap, 
35; Martyrologi, liberti, εἰ ܐܐܘ‎ Ahyto- 
ܐܡ‎ Denique Épi| ip ét Epiphaniorum nomine 
hocieeundo sensa iil usitatius. lio juxta S. Chry- 


"baptismo Christi, dies Nafi- 


um, ho 
vi minicze poi latür ἐπιφάνεια, Εἰ S: Hie- 
^on! x do Com el E eges 0 
' 010 iorum r im 
"jare; quia in Natali fitu abscóndilus , να 
, ܘܦܕ‎ apparuit: οἱ appafiliotem, osierisionein εἰ 
ܬܬܘܗ‎ nunenparufit. Atque propter 


(οὐ Locus videtur corruptus et transpositás. Lege versionem, ܘ‎ Chron. Alex. p 833, 


ܗܡ 


. T ܣ_‎ 5 

COD CONSTITUTIONES. 3 128. V. 0‏ ܚܚ 

- supasorttic (06), μνήμην περιέχούσα τῆς τοῦ Ku- A tinensrecordationem cooveristlonis Dominica ܐܘ‎ 
| ; .  YARIORUM NOTAE. 

6 Januarii festum ipsis erst tam Natale quam ba- 


nuarii.Juzta hancergoin- τῆς ἐδα- 
ptisma Domini, cemmenti fuisse comstitutionemapo- — vestigationew: cum Paires πτίσθη ὑπὸ Ἰωάννου iv 
ftolicam Jacobi primi Hieroselymerum episcopi su- — festum divisissen!, inler τῷ, Ἰορδάνῃ. ποταμῷ, τῇ 
Ρος δὰ ΤῈ : eum vero müfaverunt errorem veritale, ܕܘܬ ܐܡܡ‎ ογίμην δαὶ πικπεῳγ. c7 τοῦ Ἰαννοναρίον μὴ" 
Aliam excogitasse fabelam , nimirum, epistolam Erat autem. Tunc temporis γός. Κατὰ τὴν ἔρευναν 
Hierosolymitani episcopi ad Julium Romanum pon- — Constantinopoli Gregorius οὖν ταύτην γνωρίσαντες οἱ 
ificém, quz causa exstiterit rautalionis ἐπ melius. Theologus: as patum ware πατέρες τὴν ἑορτὴν, γογ- 
ܟܐ‎ episcopus a Niczno Cyrillus appellatur. ΑἹ ἴῃ co- πεκγαύᾳπι εἶναι quasi ἐπ γυσμὸς ἣν τὰς πολλοῖς. 
dice Regio 696, ο quo doctissimusCombefisius Joan- — ewm qui [estum diviisset; "Hy δὲ τῷ τότε καιρῷ χαὶ 
mis illius Niceni opusculum publicavit, habetur dicebantque:(Festumdi- Γρηγόριος ὁ iv 
e;usdem rei altéranarratiunculanon paulumdiversa, — visisti, εἰ ad deorum mul | σταντι] καὶ 
wubi'episcopus ille dicitur Juvenalis : ii ΓΝ 
dem metachronismo; si tempora Juli ς ct 
in quo tamen nonnihil elueaL veritatis; Siquidem ex. μόντος τὴν ܟܡܐ‎ M- 
Basilio Seleuciensi laudatione. S. Stephani, quie Tru ὅτι ώς epa τὴν 
eiiam Combefisii opera et diligentia lucem aspexi, ορτὴν; χαὶ εἰς πολυθεῖαν 
constat ἃ fuvenali Natale Dominicum celebrari ¢®- 9 Atà τοῦτο 


6 πὸν λόγον. τοῦτον 


εἰμ (ut interpretatur) ἃ. 416 Epiphanio-‏ ܪ 
e : τέθειχεν, ὅτι" «Πάλιν τὸν‏ 0 


rum. Quocirca fs ipoque obiter monebo) necesse. 


est ut ante hoc lii encomium habita fuerit La- Χριστὸν ἑορτάζων 
tini auctoris homilia de Nativitate Domini αφ Luc. . σω, οὐ τὰ τῶν Ἑλλήνων, 
quam in Latinis Chrysostomi editionibus Pepeties : Es γάρ εἰσι καὶ ψευ- 
mam secundum illam tunc 0 adhuc εἰ sola όπλαστα, καὶ [os χα- 
Ἠογοβοι γε δᾶ provincia in lhaniis Christum: n 1 ", λῶ ταῦτα, xal πᾶς byi- 
natu:u arbitrabatur. Quia autem l» inedite me-  fwm ignorantiam homi- po »Kai Évexev τῆς αἰ- 
ex ea vero lucem accipiet tam Joannis Niceni Μπι, quod fabulis et por- τίας. ταύτης ἑστηλίτευσε 
epistola, quam Theoriani legatio ad Armenios,non  leniis attenderent, εἰ um- ταῦτα ὁ Θεολόγος Γρηγό- 
pigebit illam eubdere. D. dra Breiten Ar e M proc, τὴν era Wf. A A 
Ἀναγιαία apti.  Neswerdsareto. M reum i grim τοῦ βρέμων, Be 
Τῷ πρὸ τούτου καιρῷ, — '(a)PrioritéemporeChti- porro Christum  Dewmr τῶν ἀνθρώπων, ὅτι μύθοις 
ἐνμιᾷ ἐμέρξ ἐσρούονα atiani uno. odemque. die mostrui inler ires per- xal φάσμασι mpogslyov, 
Χριστιανοὶ Χριστοῦ γέν- celebrabani ChrisHi Na- — sonas indivise adoraníes," καὶ σχιᾷ ἐπλανῶντο, xal 
vay καὶ poete Hwitatem , δὲ Lumina. C Dowm ac lhomiwem eum τὴν πλάνην αὐτῶν καύχη- 
ὁ πατριάρχης Ἱεροσολύ- gum pairíór- ܘܟܘ‎ docenies, φίοτίβοδ- μα τῆς ἀπωλείας εἶχον. 
Ἰουδενάλιος τῷ πάπ: solymitanus Ju- — gius, cum principio ca- Ἡμεῖς, δὲ Χριστὸν τὸν 


venalis ad Julium papam 
Romanuni ea de re :«Non 
possum una die conferre 
me ad Bethlehem & ad 
Jordanem. Etenim Jor- 
danis distat ab urbe Hie: 
καί ad orientem, 


Ρώμης Ἰουλίῳ περὶ τοι 
κῶν τας «05 ܩܘܬ‎ i 
ti ἀπαντῆχααι εἰ 

[5 wis E To 

vn», xal γὰρ 3 0 
ἀπέχει τῆς πόλεως Ἱερου- 
σαλῆμ, κατὰ ἀνατολὰς, 


θεὸν ἡμῶν ἐν τρισὶν ὑπο- 
στάσεσιν ἁδιαιι 
κυνοῦντες, θεὸν xal ἄνθρω- 
πὸν αὐτὸν δογµατίζοντες, 


δοξάζωμεν, σὺν τῷ ἀνάρχῳ. αὐτοῦ Παῖρὶ, düv. τῷ 
παναγίῳ wA ἀγαθῷ καὶ ζωοτοῷ Πνεύματον vy 
χιτ. 


rente Patre illius , cum 


(0, opimo, et 


Spiritu, nunc, eic. 


san 
vivifico 


Ab Hierosolymitanis veriio ad JE; /ptios, transsul- 
tis Orientalibus, de quibus babeo nihil, prater vul- 


gare 
° (66) Ἡ ܦ ܐܦܟܘ ܡܙ‎ τῆς Τεσσαρακοστῆς. De 
mx 1 Mu quam pauca dicere; ΤῊΣ 


vero profari, brevitas in notis requisita non sinit. 
Auamen, quod vitio non vertitur, antiquos scripto- 
res qualibet data occasione corrigere , questiones 
Anástasii Grecas levi mendo absolvam, idque ex 
mss., qun certior est via. Quzstione 64, p. 420: 
Κάντεῦδεν, ὡς ἔοικε, καὶ map! ἡμῖν εἰκότως φυλάτ᾽ 
"Ae προετύπουν αἱ 


.breorum, 
modo admitunt. Corrupta quoque sunt. insuperque 
transi 


τα ܫ‎ ad ξαπεία ο ρα) πων Pascha convivia, 
io instigante festinant , accusant. 
atudia, continentia bona, ei jejunia. pescado 


milliaribus 95; sancla 
wro Bethlehem ad au- 
atrum civitatis milliaribus 
sex: mec possum eadem 


μα κε’. Ἡ δὲ ἁγία Β' 
λεὲμ χατὰ νότον τῆς 
λεως pow ri ܨ‎ οὐ n 
ναμαι ἐν έρᾳ τὶ 
μαι ἐν μιᾷ ἡμέρᾳ, 


δύο ἑορτὰς ἀποτε; πᾶ- die dwo feta peragere. 
pem οὖν us ὁσιό- Rogo itaque sanctitatem 
πητα, Πάτερ, iva ἐρευνή- tuam, Paler, ui scruteris 


commentaria, ei. des no- 
Ld im accwrata. disquisi- 
lione per scripium. (uum. 
(renerande) ejus rei noti- 
liam, quo die -nalus sit 
Christus Dominus, e! quo 
die" bapiiiaius, — Probe 
enim acimws commenta- 


lisatus est a. Joanae in 
Jordane flivio,U maniisda- 


ια) Hine supple 10 Joanpe Niczno. 


ςς τὰ ὑπὸ τα, xal 
δ ܐ‎ 
ipei διὰ γραφῆς σου, 
πίµα, τὴν περὶ τούτου 
ܘ‎ ἐν ποίᾳ ἡμέρᾳ 
ἐτέχθη Χριστὸς ὁ Κύριος, 
καὶ ἐν ποίᾳ ἡμέρᾳ ἐδα- 
πείσθη. Ὡς γὰρ ἀκριδῶς 
ἔγνωμεν, ὅτι τὰ ἐξαρχῆς 
ὑπομνήματα ἐξ Ἱεροσο- 
λύμων ἐν τῇ Ῥώμῃ ἡνέ- 
'ϑησαν ὑπὸ Τίτου xal 
ܘܡܬ‎ 9 Ταύτην 


0 ܐ ܨܐ‎ 
ὁρίου ἐγεννήθη, ὁ Κύριος 
ἡμῶν Ἰηδοῦς Χριστὸς, καὶ 
μετὰ τριάκοντα χρόνους 


(P) Initium orat. 39, ex seusu. 


πῶν ἡ κυγαλρ sem od 
ποῦτο νηστεύοντες, οὕτω 
τὰς τρεῖ ς ἑορτὰς τῇ πέµ- 
τῇ τοῦ Ἰαννουάρίου 
V αυνημµένως ܐܗܘ‎ 
λοῦσι" τὸν εὐαγγελισμόν 
φημι, τὴν ܛ‎ ἱστοῦ 
Tiv καὶ τὴν βάπτι- 
σιν, Μᾶλλόν γε μὴν ἁμυ- 
Te πως καὶ σχιωδῶς τῇ 
etg καὶ M "δόξῃ 
το ὧν αἱρεσι: ν 
ος 
τεῦθεν τιθέμενοι, φαντα- 


θείᾳ τὴν τοῦ Θεοῦ λόγου οἰκονομίαν 


O77 517 C BEGREMENTIS 1 ROM: 69:88 σοκ. 
Jegis latet : celebretur vero jejunium hoc ante ܘ[‎ A plüs πολιτείας τε καὶ νομοθεσίας - 


111. Psendo-Iqnat; ad Philipp. 15. 


VARIORUM NOTA. 


bus ante festum Luminum 
 jejunant, sicqua tria. festa. 
5 Januarii mensis conjun- 
cte celebrant : Annuntia- 
tionem , inquam, Christi 
Natale, εἰ baptismum. 
Quin potius obscure et 
adumbrate ita ponunt, ez 
impura opinione herestar- 
the swi,.nomine Icha- 
nif, qui Verbi Dei Incar- 
nalionem phantasia, non 
autem veritate [aclamesse 


dicit. 
αἱᾳ καὶ οὐχ à 
λέγοντος ¥) 


Quibus ista addit, non quidem buc facientia, sed 
spectantiá pariter ad Arinenios, necrelatu indigna : 


E reu καὶ τὴν 
πὶ τς ἀπόκρεω ἅπα- 
σαν ( ܡܫܡ‎ 
πονηρὸν ἔδος τῶν αὐτῶν 
"Άρμενίων ἀνάστατον ἐν- 
τεῦθεν τιθέμενοι’ νηστεύ- 
ουαι γὰρ οὗτοι και ταύτην, . 
διὰ τὴν ἀπώλειαν. .ܗ‎ χυ- 
νὸς, ᾧ ἐπώνυ; jM "Aj 
πζιδούρτξιος, δὰ τὸ προ: 
εέναι καὶ μηνύειν τὴν ἐν 
πόλεσιν | κώμαις ἔπιδη- 
μίαν τοῦ διδασκάλου αὖ- 
τῶν Σεργίου. Τὸ γὰρ 'Ap- 
πζιδούρτζιος τῇ τῶν ᾿ 
µενίων διαλέκτῳ μανδᾶ- 
τωρ «ρε. 
θήσας ὁ Σέργιος ὑπὸ θη- 
ρίων βρωθέντα, Ἰ πάσης 
πᾶσι τοῖς Αρμενίοὶς νη- 
ατεύειν ἐν ταύταις ταὶ 
ἡμέραις ὑπὲρ τῆς τοῦ xu- 

τελευτῆς, καὶ κατη- 
φιᾷν ἑτησίως χαὶ σχυθ 
πάζειν" εἰ χαὶ συγκαλύ- 
πτειν τὸ dieypiv µηχα- 
νώμενοι, εἰς ἀνάμνησιν 
τῆς τῶν. Νινενιτῶν νη- 
στείας ἀσχυρίζονται ταύ- 
τὴν ἐπιτελεῖν. 


Non jejunamus e 
tolam. hohdomadem que 
carmisprivium. precedit ; 
éo pacto aliam pravam 
eorundem — Armeniorum 
consuetudinem | abrogan- 
tes. Hi namque eiiam eam. 
jejunant, ob interitum ca- 
nis, cui nomen erat Arizi- 
burizius, eo quod prace- 
deret, ac adventum docto- 
ris eorum Sergii in urbi- 
bus et vicis indicarel : 

C Artsiburizius enim Arme- 
niorum lingua. mandator 
ezponitur: quem. canem 
Sergius cum a feris devo- 
ratum lugeret, injunzit 
cunctis Armeniis, ut illis 
indiebus pro. canis obitu 
jejunarent, singulisquean- 
mis mererent et contrista- 
rentur.Quanquamnituntur 
rei ܪ‎ velare, 
contendunique- e. in me- 
moriam jejunii Ninivita- 
rum istud observare jeju- 
nium. 


Atque hzc sufficiebant: si temperare mihi valuis- 
sem ab adjungendis iis, quz de tota religione Arme- 
niorum nactus sum in ms. Regio 1818, uti compo- 
nantur precipue cum alio ejusdem codicis tractatu, 
quem supra .ad capat 24 libri i collocavi, et cum 
invectivis Isaaci catholici adversus Armenios, tomo 
Ἡ Auctarii noni Greco-latine. Patrum Bibliotheca, 
Quod si cui nimium longa videbuntur ; poterit ille 
nullo negotio ea preetergredi, et δὰ sequentem notati 
properare. 


Renuntiatio hereticorum. ᾿Απόταξις τῶν αἱρετιχῶν 


Armeniorum. (uo modo Ἀρμενίων. Ἰὸ πῶς 
debeant anathematiza- ὁφείλουσιν ἀναθεματί- 
re, cum αὐ fidem ortho- ζεινἐπιστρέφοντες mi 


dozorum . Πρπιαπογμπε 
redeunt. Non baptizan- 
lur autem, sed ungun- 


iur. 
Egollle, vel nos Hle et 
Ille, accedo ad' orthodo- 


τὴν πίστιν τῶν ὀρθ᾽ 
ξων Ῥωμαίων" οὗ ob 
βαπτίζονται, ἀλλὰ μυ- 


ροῦνται. | 
“Ἐγὼ ὁ δεῖνα, ἢ ἡμεῖς ὁ 
δεῖνα καὶ ὁ δεῖνα," προσέρ- 


ire testimonium B. Chrysostomi, homilia in Nata- 
ܣ‎ Domini, tom. V. .Egyptii, referente Cassiano, 
€ollatione 40, cap. 2, cujus locus citatur ab Isidoro 
lib τ Λε offe. ecclesiast., cap. 26, diem Epiphanio- 
ruw definiebant diem baptismi Dominici et. Domi- 
mücie Nativitatis. Unde forsan Timotheus ille epi- 
open qui a Gennadio dicitur com e librum. 
De Nativitate Domini, quam credebat in Epiphania 
factam, est Timotheus Alexandrinus. Ac nescio an 
Amon ad eumdem errorem pertineat illud quod ex 
AEgypliacis constitutionibus citat Abrahamus Ec- 
chellensis in. notis ad przfai "m Arabicam con- 
cilii Niczni : In dic autem Nativitatis εἰ Epiphanic, 
eo tempore quo- concilium Nicemum coactum. est, 
preceperunt ejus Patres, ut noctu. celebretur missa, 
Sed quod JEgyptii, vivente adhuc Cassiano, rectam 
sententiam amplexi sint, et Natale Domini celebrare 
ceperint. ecembris, seu, ut ipsi computabant, 
29 mensis ; discimus ex titulo homiliz Pauli 
Emiseni, habite in civitate Alexandrina coram 
S. Cyrillo, concilii Ephesini parte in, ο. 31. De- 
nique in Armeniorum errore, corrigas velim ex 
Euthymio et aliis Nicephorum Hist. eccles. lib. xvin, 
eap. μή ᾿Αθετοῦντες δὲ χαὶ τὴν χατὰ σάρχα γέννησιν 
ποὺ Χριστοῦ, καὶ ὡς φαντασιωδῶς γεγενῆσθαι λέγον- 
τες’ οὐχ ὡς ἡμεῖς ἀνὰ μέρος, ἀλλὰ κατὰ τὴν w' (imo 
ΕἼ «ou Ἰαννουαρίαυ μηνὸς παρατείνοντες τὴν νηστείαν, 
τὸν εὐαγγελισμὸν ὁμοῦ χαὶ τὴν γέννησιν καὶ τὸ βά- 
πτισμα ἑορτάζουσι, Atque fidem eliam -nativitati. 
Christi secundum. carnem denegantes, et eam. velut. 
in speciem tantum, phantasmatis: insiar. [αειαήι esse 
dicentes; non sicul nos per intervalla. particulatim, 
sed ad quintam Januarii mensis. diem jejunium ez- 
tendentes, Annuntiationem simulet Nativitatem εἰ ba- 
piisma celebraiít. En Grzca Euthymiang Panopliz : 
᾿Αϑετοῦντες οὗτοι τὴν κατὰ σάρκα γέννησιν τοῦ Χρι- 
στοῦ, καὶ τὸ τῆς ἀληθοῦς ἐνανθρωπήσεως μυστήριον, 
xai φαντασιῶδες γεγονέναι τοῦτο λέγοντες, οὐχ ὅτε 
ἡμεῖς τὸν ο ων τῆς Όεοι ἧτορος ܘ‎ αμα 
ἑορτάζουσιν, f τοι xa τὴν εἰκοστὴν π᾿ mem coU Μαρ- 
«τίου μηνός" ὡς οἱ θεοφόροι Πατέρες ma, δεδώχασιν, 
ὁ μέγας ᾿Ἀθανάσιος, καὶ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομοξ- 
καὶ οἱ xav' ἐκείνους xai pev" ܗܬܘܬܐ‎ ἀλλὰ ἐν τῇ 
πέμπτγ τοῦ Ἰαννουαρίου μηνὸς, ἐν ες ܐ‎ πάνυ 
καιρῷ φαντασιωδῶς τε; xa ἀμυδρῶς τὸν 1 
eub ܬܘܡ‎ τὴν Χριστοῦ γέννητιν καὶ τὴν βάπτισιν 
ἐορεάζειν ὑποχρίνονεαι:, ܐܐ‎ qui. Christi ortum in 
carné, vereque humanitatis assumple mysterium re- 
jiciunt, commentitiumque ac simulatum fuisse dicunt, 
non eodem quo nos die celebramus Dei Genitricis An- 
nuntiationem celebrant, nimirum 25 mensis Martii; 


ut tradiderunt divini Patres, magnus Athauasius, el yy 


Joannes Chrysostomus, et qui eodem tempore, quique 
post eos fuerunt : sed. quinta. Januarii mensis, in 
"brevi omnino tempore imaginarie ac obscure tum 
Aununtiotionem, fum Chrisli. Nativitatem εἰ bapti- 
απ celebrare-se fingunt. Quo loco in S. Athanasio 
υἱροῖα /gyptio, errare arbitror Euthymium; de- 
pirum videlicet operepseudepigrapho Quaestionum 
Antiochum ἄρχοντα, vel ut habent. codices Regii 
1025, 1510 δοῦχα, quzstione 54 De Conceptione 25 
^Marili. Joannes episcopus Citri- in responsis ad 
¢ ܐܡܤ‎ m Dyrrachii Cabasilam,qua leguntur post 
i monachi Nomocanonem, codd. regiis 912, 

92381, 2419 οἱ codice Joliano : 

Καταχύομεν (c) καὶ τὸ Non jejunamus in do- 
δωδεχαήμερον, εἰς ἀναίρε- decahemero , ad subver- 
σιν τῆς τῶν ᾽Αρμενίωννη- sionem jejunii. Armenio- 
στείας. Οὗτοι γὰρ τὸ πρὸ rum. li enim his xu. die- 


0 Yide in Tipico, f. 106, 151. 
ἢ Italeg.1n Jure Greco-Iom., p. 588,1. 7. 


ἰας τοῦ Πάσχα (67), ápyo- A ܡܬܘ‎ - Pascha; (ncipiatque a secunda die, ܘܕ‎ dé- 


ἢ νηστεία αὕτη πρὸ τῆς νηστει 


μένη μὲν ἀπὸ δευτέρας, πληρουμένη δὲ εἰς παρασχευήγ' — sinat in'Parasceven : post quos dies finito jejunio, 


ῥου Κωνσταντινουπόλεως 
γεγονότων προέδρων, καὶ 
Μακαρίου τοῦ Αντιοχείας 
γενομένου προέδρου, Στε- 
qm τε τοῦ τούτου μᾶ- 
Ιητοῦ, xal τῶν ἐκείνοις 
συμμαχεῖν οἷοι " ܐܘܐ‎ 
τὴν ἐδϑόμην, τὴν ὑπὲρ τῶν 
00 xai σεδασμίων εἰ- 
2 ἀθ, προς ܕܗ‎ 
X οὓς ντο, 
ἀναθεματίξω ἄνεθε- 
μάτισᾶν. Ἀναθεματίζω δὲ 
καὶ Σίμωνα τὸν πρῶ 
ܕ‎ 
καὶ Μάνεντα[[.Μανι . 
f. Μανᾶν pro Min T, - 
Σαρχίωνά |l. Μαρχίωνά] 


τε καὶ σὺν αὐτῷ “Αρεόν ..- 


πε xal Εὐνόμιον, Μαχεδό- 
ܙܘ )ܙ‎ xal ᾿Απολλινάριον, 
Παῦλον τὸν Σαμοσατέα, 
Σαδέλλιον, Θεύδιυρον, Νε- 
στόριον, Ἐὐτύχιον, ἀιόσ: 
xopov, Θεοδόσιον, Τιμό- 
θεον, Ἰουλιανὸν, Πέτρον 
πὸν Μογγὸν, χαὶ Πέτρον 
τὸνκναφέα, τὸν πάθη τῇ 
θεότητι προσαρµόζοντα, 

pov τὸν: ܐ‎ 
ܗ‎ Ὧν ν τούτον 

αἱ , 

v, ὅθεν Ἰαχω-‏ ܠ 
δῖται ἐκλήθησαν, Κῦρόν‏ 
τε καὶ Μαχάριον, Σέργιον‏ 
καὶ Πύῤῥον, καὶ Πολυ-‏ 
χρόνιον τὸν νηπιόφρονα‏ 


VARIORUM NOTAE, 


disque imaginibus c. 
gataín, Ef recipio quos. 
Teceperunt, anathematizo: 
0s anathemaiizarunt A 
ed et anathema pronun- 
tio in Sinionem primum 
hereticum , Manichaeum 
sive Manem ; cumque illo 
in Marcionem , et Arium. 
ας Eunomium , Macedo- 
nium, Apollinarem, Pau- 
{μπι Samosetensem, Sa- 
bellium, Theodorum, Ne- 


scorum, Theodosium, Ti- αἱ 


molheum, Julianum, Pe- 
irum Mongum, et Petrum 
Cnapheum, qui passiones. 
divinilati adaptabat, Se- 
verum Acephalum, et Phi- 
lozenum, ejusque disci- 
pulum Jacobum Tzantza- 
lem, a quo Jacobite πο- 
men sumpserunt, Cyrum, 
Macarium, Sergium, Pyr- 
rhum, ét senem pueriliter. 
desipientem 'olychro- 
nium. Hos omnes anathe- 
maie. proscripserunt san- 
tle εἰ acumenice septem \ 


aynodi, cunctosque 'qui 
cum illis sentiunt. Quos 
diebus. singulis sancta. et 
catholica Ecclesia anathe- 


malizat, ego quoque ana- 
thematizo ; atque ita dico: 
Si quis non confitetur san- 

etam 


(67) Νηστείας τοῦ Πάσχα. Quadragesim jeju- 
bid a jejunió Paschz, seu | 


dissancte οἱ majoris separant. Quid clarius his 
Anastasit Antiocheni, niox citati, p. 424: Τεσσαρα- 
pes Beg ὗται εἰς τὴν ἑορτὴν τῶν Βαΐων" τὴν γὰρ 
μεγάλην μάδα, χάριν τοῦ πάθους τοῦ Κυρίου, 
χαὶ τοῦ 'α νηστεύομεν, xat οὐχ ἕνεχεν τεσσαρα- 
χοστῆς. ἰγαφεείπια finitur ad [estumi Palmarum. 
Magnam enim: hebdomadem jejunamus propter Ώο- 
mini passionem, et Pascha, mon propter Quadrage- 
simam. Nec minus expresse Matlhzus monachus 
Nomocanonis, cito (ut audio) edendi, auctor, ubi 
de Quadragesima: Ἡμέρας = εἰπεῖν Τεσσα- 
2 ν τούτῳ τῷ χαιρῷ 

προστοτάγμεθα " τὰς μὲν τεσσαράκοντα, χαθ' ἱστο- 
Em τῆς τοῦ Κυρίου νηστείας, fi φραξάμενος χατὰ τὸ 

θρώπινον, τὸν ἡμέτερον εἷλε πολέμιον " τὰς δὲ ἐπο- 
μένας ταύταις ὀχτὼ, χατ᾽ εὐλάδειαν τῶν σωτηρίων 
αὐτοῦ proi deri ld τὰς: Dies omnino quadraginta 
etocio jejunare hocce. in tempore jussi sumus: 
draginia quidem, ez historia jejunii Domini, (eed 
cundum humanam naturam hostem eese ܗܢ‎ eife. 
ac : oclo dutem sequentes, in-h i ܘ‎ 
52 illixs perpessiónusm. Reliquos Graecos 
mitto. Ex Latinis. Isidorus, Etymologiarum 
cap. ult.: Sicütin Evangelio dies illi, in quibus 
fus est sponsus, vel sicut. observatio Quadragesima, 
qua in uniterso orbe institutione apostolica. obser- 
vatur cirea confinium Domis pariionis. Contra 
ab aliis in . Quadragesima — involvitue - bebdomsa 
passionis, velut. illius elausula. Sic canone Laodi- 
ceno ὅθ, et passim. Οσα. 


σι, 


zam, apostolicamet catho- 
licam. Ecclesiam; atque 
relinquo, ac. anathemate 
percutio. Λατεκῖπι Arme- 
niorum, Chatzitzariorum, 
et Jacobilarum, eorumque 
mores, instituta, festa, 
Brecea, jejunia, conventus, 
εἶδος et potus sen matalia: 
et absolute. renuntio κα- 
resi eorum ; loto. autem. 
animi proposito venio ad 


Ecclesiam catholicam re- 3 
p storium, Eutychem, Dio- 


c 


cte: sentientium. Credo in 
unum Deum Patrem om- 
nipotentem factorem celi 
et terra, Dicatque ad fi- 
61η usque. (παπι vero 
naturam in saucta Trini- 
fate confiteor: αἱ in 

mini nostri Jesu. Christi 
Incarnatione. duas natu- 
ras profiteor, divinitatis 
et humanitatis : eumque 
aio salutarem passionem 
carne periulisse, non. di- 
vinitate : nam divinilas 
nihil pati potest. Suscipio 
quoque sanctas εἰ ecume- 
nicas fem  synodos : 
priviam Nicenamsancto- 
rumdivinorumque Patrum. 
518, adversus Árium con- 
gregatam; secundam Con- 
stantinopolitanam sancto- 
rum Patrum 150, in Ma- 
cedonium — Pneumatoma- 
chum, hoc est, sancti Spi- 
ritus impugnalorem ; ter- 
liam Ephesinam contra 
impium Nestorium; quar- 
tam Chalcedonensem san- 
ctorum Patrum 630, ad- 
versus impios Dioscorum, 
Eutychem εἰ Petrum; 
quintam rursus Constan- 
linopolitanam, actam in 
scripla dementis Origenis, 
Evagrii et Didymi , item 
Seceri Acephali, adliscque 
Theodori episcopi Mop- 
suestim, queque cum tia 


anathemati subjecit An- D ράχοντα xai ὀχτὼ νηστείαν ἄγειν 


thimum, Petrum, ac Zoo- 
ram; seziam deinde ite- 
rum Εως 
mam, habitam adversus 
Theodorum — episcopum 
Pharánitansm , — Hono- 
rim Romanum, Cyrum 
Alexandrinum, Paulum, 
Petrum, Sergium et Pyr- 
rhum. Constantinopolita- 
mos olim antistites , nec 


Ὁ mom Macariwm qui 


ít 
Antiochia presul, ΗΒ τὸ 
que discipulum ܠܐܘܠ‎ 
mum, εἰ eos qui parlesii- 
lorum sibi defendendas 
putaverunt: seplimam de- 
rique pro sanctiaveneran- 


& τῇ ὀρθοδόξῳ ἆπο- 
pow xaX χαθολιχῇ Ἐκ- 
κλησίᾳ καὶ ἀποτάσσομαι, 
καὶ ἀναθεματίζω τὴν 
αἵρεσιν τῶν Αρμενίων, καὶ 
τῶν ܘ‎ aplov [{.Χα- 
πζιτζαρίων), καὶ τῶν Ἴα- 
χωθιτῶν, καὶ τὰ my καὶ 
πὰ ἐπιτηδεῦματα, xal τὰς 
ἑορτὰς, καὶ εὐχὰς, καὶ νη- 
ατείας αὐτῶν, καὶτὰς συν- 
αγωγὰς, καὶ βρώματα, χαὶ 
πιηµατα, εἴτ᾽ οὖν Μαντό- 
Xa ]1. Ματᾶλια. s. p.156]- 
καὶ ἁπλῶς ἀποτάσσομαι 
ΗΝ pipes eue xal. 

ύχῳ προθέσει προσέρ- 
πμο ἢ καθολι 1 ܢܗ‎ 
ܕ )ܘ‎ τῶν ὁ, ων" xal 
ܡ‎ εἰς ἕνα Θεὸν Πα- 

pa παντοχράτορα ποιη- 
τὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς. Καὶ 
Δεγέτώ μέχριτέλους καὶ 
ταν μὲν φύσιν ἐπὶ τῆς 
"ας Τριάδος ὁμολογῶ " 
ἐπὶ δὲ τῆς ἐνσάρχου olxo- 
νοµίας τοῦ Κυρίου ἡμῶν 
Ἰησοῦ Χριστοῦ, [ok φύ- 
σεις ὁμολογῶ. τος 
καὶ ἀνθρωπότητος: xai 
πὸ σωτήριον πάθος τῇ 
σαρχὶ λέγω πεπονθέναι, 
οὐ τῇ θεύτητι" ἡ γὰρ θεό- 
της ἀπαθής ἐστιν. "Amo- 
ἔγομαι xal ἑὰς ἁγίας καὶ 
φἰκουμενικὰς ἑπτὰ συνό- 
δους τὴν ἐν Νιχαίᾳ τῶν 
πιή ἁγίων θεοφόρων Πα- 
πέρων χατὰ bises συν- 
ελθοῦσαν πρώτην - τὴν ἓν 
Χιωναταντινουπίλει δευτέ- 
pav τῶν ܨ‎ ἁγίων Πα- 
πέρων, τὴν κατὰ Μαχεδο- 
νίου τοῦ πνευματομάχου * 
τὴν ἐν Ἐφέσῳ τρίτην κα- 
πὰ Νεστορίου τοῦ δυσσε- 
δοῦς" τὴν ἐν Χαλχηδόνι 
ΠΑ Ad τῶν x ἁγίων 
κατὰ Διοσχόρου 


καὶ ὀτυχοῦς, καὶ Πέτρου 


εματίσασαν καὶ "Av- 


θιμον, καὶ Πέτρον xal Σω- 
ώραν" εἶτα πάλιν τὴν ἐν 
Κωνοταντινουπόλει ἔχτην 

ν χατὰ, ear κῶς 
τῆς Φαρᾶν χαὶ 
νεαθοῦσαν [1. συνελθοῦ- 
σαν], xa. "Ovi "Pó- 
[xil xal Κύρου ᾿Αλεξαν- 
pelac, Παύλου καὶ Πέ- 


Σεργίου τε καὶ Πύῤ-‏ ܟ 


βου καὶ τῆς. : 


ἐμὰς τη κρυ μη ܬ‎ 
αν καὶ 


4 


lncipite sanctam Ραὐέίίώ, ܝܗܘܠ ܘܣܗܬܡܬ‎ cunci per A pai" ἃς ἀπονηστεύσαννες, Δρξασθε τῆς. ἀγλας τα] 


® 


am jejunantes cum timore οἱ tremore, orantes ܦܐ‎ Πάσχα ἀδδομάδος, νηστεύοντες αὐτὴν πάντες ܫܘܢܐ‎ 


καὶ ἡ λέπρα 

τὸ καὶ ταῖς ποιναῖς 
τῶν πολιτιχῶν νόμων ε-- 
γαί μὲ ὑπεύθυνον ἆπαραι- 
πτήτως" κατὰ δὲ τὸν μέλ- 
χαὶ χατάθεμα, καὶ 


ψυχή ἐλ τοῦ Ἔα ινᾶ καὶ τῶν δα! 
0 ταχθείη μετὰ τοῦ Σατανᾶ καὶ τῶν δαι- 
ܐ‎ τας Me 


capui. inclinumte eo. qui 
converlitur, archiepisco- 
pus orationem. facit his 
verbis: 


p λοντα αἰῶνα, εἴ 


t τοῖς αἱρετικοῖς ἀνάθεμα. Καὶ ἐπιχλί- 


-6 ἀρχιετί- 


νοντος τοῦ μετερχομένου τὴν χεφαλὴν, 


σκοπος εὐχὴν λέγων οὕτως (4)" 


Ὁ ὁ ὧν ἑ 
βουλόμενος rd aep 
πους ῆναι xal εἰς ἐπί- 
Ύνωσιν à ἡδείας ἐλθεῖν, 
δεξαι τὸν δοῦλόν σού 
μόλις’ 


° ἐκ τῆς πλάνης, xal ἔπι- 


σαντα εἰς τὴν Emir vo 
σιν ἐλθεῖν τῆς ἀληθείας, 
Σὺ γρεῖπας, Κύριε" «Kal 
ἄλλα πρόδατα ἔχῶ, ἃ 
οὐχ ἔστιν ἐχ τῆς αὐλῆς 
ταύτης. χἀχεῖνά µε δεῖ 
ἀγαγεῖν, καὶ τῆς φωνῆς 
µου ἀχούσουσι, xal γενή- 
σεται μία ποίμνη, εἷς ποι- 


μήν "» Ποίμανον τοίνυν αὖ- 
m iv τῇ δόξῃ 2 ܢ‎ 

πίγνωσιν ܝ‎ 
laz, κατὰ M bilo τῶν 


ἁγίων σου xal ἐνδόξων 
* καὶ χαταξίω- 
σὸν αὐτὸν τῆς τ 


μεταλήψεως τοῦ. τιμίου 
σώματος χαὶ αἵματος, χαὶ 
ἀνάδειξον αὐτὸν τέλειον 
δοῦλόν σου " ἵνα τῇ ποί- 


μ 
ܘ‎ εἰς 3 0 
matyov τῆς ωσύνης 
σου" ppt στὶν ἡ ὩΣ 
σιλεία χαὶ ἡ δύνι 
ἐχφών. Καὶ χρίει ài 
καὶ ἐὸν 
στους, αὐτὴν 
w [ἐπίῤῥησιν Ει- 
] ποιούμενος ” xak 
πάλιν ἐπεύχεται οὕτως” 
Κύρις ὁ ܨ‎ 


ὧν, ὅ 
χαταξιώσας Sad ἄνω ܐ‎ 


δεῖξαι τὸν δοῦλόν σου τόν- 
ὃς; διὰ τῆς εἰς σὲ ὀρθοδό- 
fov πίστεως, χαὶ τῆς 


σφραγῖδος τοῦ μόρου τοῦ 


᾽ἁγιον᾽ σου, Δέσποτα τῶν 


ἁπάντων, τὴν εἰς σὲ ἀλη-᾿ : 
0% πίστιν ἐν αὐτῷ διατή-΄ 


ὑτὸν ἐν 0 


αὔξων‏ - ܗܡܕ[ 
ικαιοσύνῃ, καὶ πᾶσι τοῖς‏ 


παρὰ σοῦ χαρίφµασι κα- ' 
à ܘ‎ ον 


ταχοσμῶ 


| ἀποστόλων 
:πὸῦ θείου μι 


Ae τῷ μύρῳ, καὶ 


Deus Salvator noster, qui 
οὐπείος homines salvari 
vis, εἰ ad agnitionem vé- 
ritatis venire; suscipe ser-. 
vam (uum hunc, qui. viz 
landem ez errore. resipi- 
scit, quique desiderat ad 
agnitionem veritatis aece- 
Tu enim dizisti , 
Domine «Et alias ovesha- 
beo, que non sunt ex hoc 
ovili; et illas oportet. me 
adducere; et-vocem meam 
audient, et fiet unum oxi- 

Ὁ le, nus pastor (Jogn. x, 
16j.» Pasce itaque illum in 
doctrina tua, in agnitio- 
mem veritatis. ἵνα, juxia 
sanctorum  gloriosorum- 
que tuorum apostolorum 
eapositionem : et. largire. 
illi signaculum divini sa- 

; ac sumplionem 

εἰ corporis ܟܬ ܐܧ‎ 
guinis. et fac illum per- 
fectum. servum tuum 7: ut 

οἱ ipse ovili tuo coünume- 
retur; in gloriam et lak- 


dem majestatis ind, Ex- 


clan: Quia (uum est reg- 
mum et virtus, 

Et ungit eum chrismate 
seu uni ilo, sicut et re- 
cena illuminatos, eamdem 


T Orilio- 
doxam in: te fidem et san- 
€t ἐμὲ unguenti signdeu- 
lum dignatus es ; Dornine 
omnim, veram erga te fi- 


deri iti illo custodt ; pro- 
movens eum in justitia, 
et omnibus que ale oriun- 
tur charismatibus. donis-- 
que-exbtha. Sic pestea 
communicat. Et qui sancto 
unguento'consignanta fuit, 
accipit mandatum. αἰ se- 
vici illis diebus caries Ὁ 


lis diebus pro pereuntibus ''. φόβου xal τρόμου, προσευχόμενοι ἐν αὐταῖς περὶ τῶν 
ἀπολλυμένων "9, : 
3 Ἱ. Pseudo-Ignat. ibid. lege infra, cap. 15, 18, 49; Epiph. bar. "9, n. 42; ber. T5, ܐܡ‎ 6. μα, 
Ἰουδαίων. : T x 
. VARIORUM ΝΟΤΕΣ. 
Τούτους πάντας ctam Trinitatem, Patrem, — ma colloceturcum Satana ἐπ᾽ ἐμὲ πᾶσα ἡ κατά 
rco d and Filium et Spiritwm san- εἰ dgmonibus. :ܐܬܡ‎ καὶ pgs M Kd, 
οἰχουμενιχαὶ σύνα- cium, eneihema «it, Si — hereticis. anathema, Et ܛ ܚ‎ 


lud: Saucims ܚ‎ 
etus (ortis, sanctus im- 
mortalis, addit hoc : 
cruciiizws es nobis, 
anathema sit. Si quis non. 
veneratur sacras imagi- 
nes, sed eas idolu vocat, 
anathema sit, Si quis di- 
eim qui nom 
hebdomadem 


εἰ 
jejunaverit 


. Ptophonesimi, sew Ariai- 


burtzem , comedit autem 
carnem hebdomade lacti- 
.ciniorum, anaihema sil. 
Si quis. dicit. mitsam. el 
communionem — singulis 
diebus Quadragesima pec- 
calum esse, Sabbato. au- 
tem et Dominica vescitur. 
lacte et ovis, anathema sit, 
Si panem oblatio- 
nis: mon immittit Jermen- 
fum et sal, nec. aquam. 
eum viuo in sanctum cali- 
cem, anathema ait. Si 
quis non celebrat 
tiationem 25 Mar 
mensis Decemb; isti 
Naiale, .amathema | sit. 
Quod εἰ cum. hypocrisi 
ܨ‎ pronmniio, non wero 
fideliter, totoque. animo 
εἰ corde: aque nunc qui- 
dem simulo fieri orthodo- 


EB 


consuescens cumJ acobitis, 
sive clam,site publice; non 
autem. polius. redarguero 
illos illorumque heresim; 
in hac quidem vila veniant 
super qe ofnnes dirae, tre- 
mor Caini el Mens GM 
is, pravler panas legum. 
im, i μα, 
nec. possim assequi impu- 


,itatem: in. [uiuto, autem .. 
&qculo sit; mii quathema . 


et gatathemajmegque ani- 
μα ἢ D 


ἀναθεματίζει, μα 
τίζω Enid xa λέγω οὔ- 
πως” εἴ τις οὐχ 4| t 
2 ܐ‎ i ܡܚ‎ 
χαϊ Υἱὸν καὶ. jupe 
ἀνάθεμα. Εἴ τις οὐ λέγει 
ἄναρχον τὸν Πατέρα, ὁμοί- 
ὡς καὶ ܢ‎ τὸν 
Ὑιὸν xal τὸ ἅγιον. νεῦμα 
ἀνάϑεμα. Εἴ τις λέγει 
ἔχειν τὸν Χριστὸν δύο ὑπο- 
στάσεις, ἀνάθεμα. ον ܚ‎ 
προστίθησιν εἰς τὸ, Άγιος 
ἅγιος itio, Ri Ὁ 
, ἀθάνατος ,. τὸ, 

& ἡμᾶς, ἀνά- 


ἐσθίει 
θεμα. 
τὴν. 
εἰς] ἅγιον ρίαν 
τοῦ οἴνου, ἀνάθεμα. Εἴτις 
οὐ ποιεῖ εἰς τὰς χε' Μαρ- 
πού τὸν εὐαγγελιαμὸν, 
xav εἰς τὰς xe! Arx ἐρίου 
μηνὸς τὴν τοῦ Χριστοῦ 
Ὑέννησιν, ἀνάθεμα. Εἰ δὲ 
μεϑ' ὑποχρίσεως ταῦτά 
με, καὶ οὐκ ἐκ πίστεως 
ο όν xal ܐܩܡ‎ καὶ 
t ܝܐ ܡ‎ 
ܡ‎ 
pov δὲ θελήσῳ ἀρνήσασθαι 
xol ὑποάτρέφαι, πρὸς τὴν 
προτὶ μουαἴρεσιν, xal 
εὑρεβῶ συνεορτάζων. ἢ 
συνεσθίων τοῖς Αρμενίοις, 
ἢ συνομιλῶν τοῖς laxi. 


ταῖς, λάθρα ἢ φανερῶς, 
καὶ οὐχὶ μάλλον ܐܬܬ‎ 
τούτους καὶ τούτων 


αἴρεσιν, νῦν μὲν ἔλθόι: 


(a) Deesse puto ies Euchológ . 888: 


8:0 


im singulis diebus 
n nh ܘܐܘ‎ 
Dominus trodidit discipulis 
satramenia, Judas non intererat. 
Coperunt enim consilium adversus Dominum ca- _ 


3 ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ΄. 0 | 0 
Περὶ τοῦ πάθους τοῦ Κυρίου: καὶ τί ἂν ἑκά 

καὶ περὶ οἷ‏ * ܘ 
Lr mei οὐ pe ἀρὴν. Ἰούδας ο ως‏ 
Κύριον τοῖς μαθηταῖς. ᾿δόναι τὰ μυστήρια.‏ 
"Ho&avro γὰρ τὴν κατὰ τοῦ Κυρίου βουλὴν ποιεῖ--‏ 


VARIORUM NOTE. 
[κοινωνεῖ ex Euchologio] non comedat, reque vul- — Domihi nostri Jesu Chri-— πάθει τῷ χατ' αὐτὸ ἀπα- 
χαταχοσμεῖται. Καὶ λᾶμ- ` fum lavet, sed scui δα- — sti naturam impiedocent; θεῖ τῆς θεότητος, καὶ φυρ- 
δάνει ὁ τῷ ἁγίῳ μύι piíaati, Πα ρετηιαπεαι: αἰ- — qualia Ewiyches, Diosco- μὸν καὶ χρᾶσιν εἰαάγουσι" 
σφραγισθεὶς ݂ܘܐ‎ que octavo die ablwilur. — rws ܐܘ‎ infeliz Petrus cum. χαὶ μίαν εἶναι φύσιν 
i. [πτὰ, ἡμέραις ἐκεῖ- illia sentiunt: concurriique τὴν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰη- 


σοῦ Foi Aid ܚܘ‎ 


idmpij Severi Λατεείε; ac 
ܐ ܇‎ οἷα χαὶ ὃ 


ez illis habent. Acephali, 


ܝ ἵν, μηδὲ : νίψασθαι.‏ ܗ 
1 


pe 4 ἀπολούεται. Severiani, Jacobitg, Ργα- ἸἙὐτυχῆς καὶ Διόσκορος καὶ 
V πῆς ἁγίας καὶ ol- A sanctoetümiversalicon- — Lerea. idem impius Ἐπ- ὁ δείλαιος Πέτρος φρονοῦσι. 
χουμενικῆς συνόδου τῶν cilio sanctorum 518 Pa- B tyches, οἱ Dioscorus , σὺν. αὐτοῖς - καὶ 2 τοῦ 
em ἁγίων Πατέρων τῶνὲν irum Nice, wsque ad εἰ Peirus, εἰ Armenio- ἀθέου Σεδήρου , 

, Νικαίᾳ καὶ μέχρι τῆς à- sanctum etunfeersalecon- — rwm — ductor Maniacu- συντρέχει, xat ἐξ. αὐτῶν 
{ας καὶ οἰκουμενικῆς συν- cilium 630 Chalcedone — més. dicünt aervatorem derbi οἱ eigens, 
Tos τῶν ἐν Χαλχηδόνε congregatorum, quee gzsti- — Déumque nostrum , ante- On pavet οἱ αι. 
λ', αἱ προλαδοῦσαι αἱ ܐܐܐܧ‎ παποία at acume- ez Maria semper Ἔτι δὲ ὁ αὐτὸς ἄθεος Εὐ- 

i ται χαὶοἰχουμενιχαὶ σύν: Νέδα synodi, idem:sentien- irgine nasceretur, de ce- 1 Διόσχορος, χαὶ 
olo ὁμοφρονῄσασαι, πᾶ- ies, ommem conirariam lo carnem habuisse,simi- ΠΙ ; καὶ ὁ ἀρχη γὸς τῶν 
σαν ἐναντίαν καὶ πονηρὰν prasamque heresim expu- — litudinem enintet solun Αρμενίων. Μαντακουνῆς 
αἴρεσιν ἀπεδίωξαν, καὶ lerumt, ac eterno anaihe- — secundum speciem ac opi- λέγουσιν ὅτι πρὸ τοῦ γεν- 
αἰωνίῳ ἀναθέματι παρ- mali tradiderunt. Inqui- — mionem, mon wero secun- ᾿γηθῆναι ἐκ τῆς ἀειπαρθέ- 
ὠχασὶν. Ἔν olg καὶ à busetsancius mumineque — dum veritatem )umpsisse νοῦ Μαρίας τὸν Σωτῆρα. 
ἅγιος χαὶ θεοφόρός Πατὴρ afflatus Pater noster Gre- — de Virgine. Aiunt autem. χαὶ θεὸν ἡμῶν, ἐξ ܨ‎ 
ἡμῶν Γρηγόριος ὁ τῆς με- gorius )ܐܐ‎ Armenim, quod πες gnimam nec cor- νοῦ ἔσχε τὴν σάρκα. Τὴν 

* γάλης Αρμενίας χείροτο- ΟΓάϊπαίμε in sancti&inta — pus ex; Virgin acceperit, γὰρ' ὁμοιότηρα xal μόνην 
γηθεὶς τῇ 4 μη metropoli Cesareg, de- πες Deus manere in illius xavà φαντασίαν xal οὐ 
προπόλει Καισαρείας, creta δὶ canones wierosuslinuerit, sed 1an- κατ' ἀλήθειαν 2066 ix 


τῆς παρθένου. Λέγουσι Bb. 
ὡς οὔτε ψυχὴν οὔτε σῶμα. 
ἔλαδεν Ex. τῆς παρθένου, 


quam per tubum pertrans- 
derit; atque ex duabus 


sius (uerit, ldeoque Ar- οὔτε Θεὸς μείνας ἐν τῇ 
menii Annuntialionem suo ἘΠ ) αὑτῆς ὑπέμεινεν, 
lempore mon celebrant : Y [se διὰ σωλῆνος 


διῆλθεν, 0. Ἐν Vend 
xal εἰς μίαν qu 
σιν, ܐ‎ νι 


verum octo diebus ante 
sancta Lutnina vespere εὐ-- 
lebrant Annsnüalionis fe- 


iuam apud Cesariensium (naturis in unam: commi- 


ρους καὶ χανόνας ἔθετο 
ποῦ μὴ ἔχειν ἐξουσίαν ἆλ- 
λαχοῦ χει θῆναι τὸν 
τῆς μεγάλης ᾽Αρμενίας 
ἀρχιερέα; εἰ p ἐν τῇ ἐχ- 
᾿ησίᾳ. τῶν Καισαρέων" 

χαὶ ἀπ' αὐτὸῦ τοῦ. 
Γρηγο- 


ne magne Armenia epi- 
acapo leeat alibi ordinari, 
Vcclesiam : εἰ ita post di- 
vinum. Patrem. nostrum 
Gregorium, alii episcopi 
oclo. deiwreps ordinal 
sunt. Quando autem, ut 
praedictum. est, sancla 


Πατ iv 
Loss rie pad ܝ‎ 
εἰ 


" σαν καθεξῆς synodus in Spiritu sasielo — atum, οἱ moctem Na-, μένιοι τὸν εὐαγγελισι 
[ud Ὅτε ὃ ὡς προείρη- congregata est Chülcedo- — tale. Ghristi festum. ha- οὐχ ἑορτάζουσιν εἰς τὸν 
ται ἡ ἁγία σύνοδος ἐν me,schisma fecerwmtet ad — bent, | transcuraisque. w- καιρόν" ἀλλὰ πρὸ óx- 
Ἠγεύματι ME .4uas hgreses contulerunt diebus, ila. postea τῷ ἡμερῶν τῶν ἁγίων gl 
σϑηὲν Χαλκηδόνι, ἀπέσχι- ἐέ, ille. qui. et uminq concelebrantnul- των ρτάζουσιτῇ d 
σαν sal εἰς ἰδίας αἱρέσεις Mawtacunes ae reliqui ο» {ο modo. circumcisionis. τὴν ἑορτὴν τοῦ Ἐὐαγγελμ. 
ἐχώρησαν, ὁ Ἐχάνης ἐκεῖ- 4 Armenim profamisa- — memoriam facientes, Αά σμοῦι καὶ διὰ τῆς νυχτὸς 
νὸς “ὁ καὶ. Μαντακώνῆς «erdotes, Calerum ρτί- — hec ἐμὸ modo {Νάσος ἑορτάζουαι τὰ X, 

τῶν λοιπῶν ἀνιέ, ceps malitia: serpens in- — imitantur Armenii: atque. Γέννα, xal περιτρέχου- 
ὅλης ᾽Αρμενίας. Eó- ventis pravitatia sum in- — imipso Paschatis tempore. σιν ἑπτὰ ἡμέρας, καὶ eli" 

δὲ ὁ (κος ὄφις. sirumentis Dioicoro Ále-.— agnum sacrificant, ex εµ- οὕτως rid τὰ φῶ-- 
τῆς αὐτοῦ.σκαιω- zandrino, Pétro Antio-. jus sanguine limina por- τα, μηδ ποιοῦντες: 

ἃς, Διόσχορόν τὸν ᾿Αλε- οὗξπο, εἰ monothelita Εν) farum inungunt ; asaa igni ܗܬܐ‎ ἧς. Kali 
9 ρείας, καὶ ܬ‎ Moe, gn eapulsi e$ anc- "^ faciunt. . εἰ manducant, κατὰ τοὺς ἰδὶ "MT deest. 

Αντιοχείας, καὶ Μο- themais percussi [uerant — Suam oblationem absque τρόπους] ἰοὐδαΐζουσινν 
νοθελήτην Ἐὐτυχέα, &àmz- per sancias ecumenicas- — fermento conficiunt: wnio- οἱ ᾽Αρμένιοι" xal ἐν αὐτῷ. 
λαθέγτας xal ἀναθεματι- que symodos:is, inquam,  memsangwimetggunom τῷ καιρῷ τοῦ 
σθέντας παρὰ τῶν ἐπὴν serpens εἰ Armenii 4n ci- eraguni, -sed solo vino θύουσι τὸν ἀμνὰν, xal ἐκ. 


τοῦ αἵματος αὐτοῦ τὰς 
ܪܡ ܐܐ‎ 
ܝ‎ πυρὶ rw καὶ 
ἐσθίουσι. Καὶ τὴν 

βὰν αὐτῶν ἄζυμον mot 


μα‏ ܐ 
memqueculius legolis; non.‏ . 
intelligentes. δα Evan-‏ 


gelia, nec quod ab Aj 


[ 
καὶ os 


hi 


ἀκεῖ- "deque errorem slolo, dicitur. « Vetera. σι" καὶ ἕνωσιν τοῦ αἷμα- 
wot ἐγόμισαν Gu ' aariorum.Sicabillisezi- transierunt, ecce facia τος καὶ τοῦ ὕδατος ὁὰ ποι- 
Ex xai stimatur. Passionem. ad - suntomnia netz (II Cor, οὔσιν, ἀλλ᾽ οἶνον καὶ 


 impount εἰ ¥, 4. ν Signum autem νον χατὰ τὸ ἔθιμον. τῶν‏ ܐܐܐܧ ¦ ܢܗ 
ܢ ia‏ ܐܐܘ ܕܡܒ E αῖθεν πα : fio‏ 


thv: quod.-per δὲ ratione divi- tenet 
τῶν Χαντιζιζαρίων (4) nitatis nihtl. pati potest: : 
οὕτως ἐχείνοις ἢ ογίξεται: inducunt confusionem et (08) Kal περὶ τοῦ, etc. Hac et reliqua ad. finem 
πάθος γὰρ ἐπιφέρουσι τῷ 


mislionem; wnamqueesse — inscriptionis in utroque cod. desunt. CLER. 
(6) Videlur aliquid deesse, ; : 
! 


πός (60), καὶ τῇ ἐρίτῃ τοῦ Za66átbo 3 
σκέψις "τῇ δὲ τετράδι ὥρισαν τῷ (10) σταυρῷ ἀνο- 
λεῖν αὐτόν, Καὶ Ἰούδας γνοὺς τοῦτο, ἐκ πολλοῦ μὲν ΄ 
διαστραφεὶξ, τότε δὲ καὶ ὑπ᾽ αὐτοῦ τοῦ διαβόλου βλη- 
Φως φιλαργυρίᾳ καίτοι πάλαι τὸ γλωσσόχομον ἔγκε- 
χειριαµένος , καὶ χλέπτων τὰ τῶν πενήτων, οὐκ ἀπ- 
«θλήβη ὑπὸ τοῦ Κυρίου διὰ μακροθυμίαν" ἀλλὰ καί 
ποτε μὲν (71) ἐσθιομένων * ἡμῶν σὺν αὐτῷ, βουλό- 


3 


pite, Secunda Sabbaiorum, teenie primo, ܐܟ‎ Xan- A σθαι δευτέρᾳ ;ܘ 6@65 ݀ܬ‎ pat πρώτῳ; ὃς ἔσει aif 


ἄειδον dicitur ; οἱ tertiam Sabbati occupavit delibe- 
ratio ; quarta vero feria decreverunt eruee eum In- 
terimere **, Quam rem Judas intellexit; a multo 
quidem tempóre perversus, tunc vero etiam ἃ dia- 
volo avaritia sauciatus **. Cum enimjamdiu mar- 
supii curam suscepisset, et paupérum res furate- 
, tur; a Domino, utpote patientissimo, non est abje- 
tus: quinimo nobis cum illo comedentibus, volens 


δι ἢ. lib. vir, cap. 35. " Joan. xu, 6, *** al. ἑστιωμένων. 
VABIORUM NOTE, 


μῶν τὰς βίδλους, τὸ πῶς λεπτομερῶς σαφηνίζει 
τὰς αἱρέσεις, xal μίαν ἑχάστην Uf καὶ fe 
ἀναθεματίζει- χαὶ αὑτὰς μὲν τὰς αἰρέδεις αϑε- 
ματίζουσι, τὰς δὲ παραδόσεις αὐτῶν xal τὰς αἱ- 
ρέσεις κατέχουσι καὶ αέδονται xal πράττουσι. 
(c) Nestorianos εἰ Eu-' Νεστοριανοὺς καὶ Εὐ- 
fychianistas οροτίει [α- πυχιανιστὰς χρὴ ποιεῖν 
B cere libellos, εἰ suam ܠܐ‎ = λιθδέλλους,, καὶ ἀγαθεμα- 


"Ἰουδαίων xe τὴν παρά- νεπεραπάφ crucis πες ado- 


δοσιν τῆς νομικῆς - rantmec colunt, nec quid- 
ας, δ συνιέντες τῶν quam divine virtutis 8 
θείων Εὐαγγελίων, xol Tereprogumiur, nisi prius 


ποῦ ᾿Αποστόλου λέγοντας {απφμαπε hominem. bapti- 


«Ὅτι τὰ ἀρχαῖα παρῆλ- saverint,in medioque il- 
ὧν, δον γέγονε τὰ πάντα νε Rizerini clavum. Ante 
καινά. ἡ ܠ‎ ἴον τοῦ enim quam ded bapti- 

σταυροῦ οὔτε προσ-  &üvetinf, conculcani eam 
Rene ε τα » εἰ pro Νο ducunt, De 


sacris vero δἰ venerabili- 


resimanathematizarecum τίζειν τὴν αὐτῶν αἵρεσιν, 
Nestorio, Eutgche, Dio- xai Νεστόριον, καὶ Ἐὐτυ- 
scoro. asemtien- χέα, καὶ Διόσχορον, καὶ 
tibus, et cum omnibus αἰ- τοὺς φρονοῦντας τὰ αὐτὰ, 
latis. heresibus ; αἱ xal τὰς προφαγα- 
commwmionis βοτὲ φερο] αἱρέσεις, καὶ 
Eunomianos μδάγειν τῆς ἁγίας 
κοινωνίας. Ἐὐνομιανοὺς 

ἴτω τοὺς εἰς μίαν κατά- - 
scipiunt, et Μοπιαπίεδιαε 600: βαπτιζομένους, καὶ 
Phrygas dictos, εἰ Mani- Μοντανιστὰς τοὺς λεγο- 
ac Sabellianos ;. μέγους Φρύγας, καὶ Μανι- 
nam Patris et Filii ρότεο- χαίσυς, καὶ Σαδελλιανδὺς 
momdovenles,eLaliaqua- ποὺς Υἱοπατορίαν διδά- 
4απι perniciosa facientes, σχοντας, καὶ ἕτερά τινα 
cunctasque aujusmodi & -ܧ®‎ χαλεπὰ ποιοῦντας, καὶ πά- 


Tése5; videlicet eos, ܐܡܟ‎ αὖ 
illis volunt se odjungere 


ο veritati; velut geniiles re- τῶν ἐθέλοντας προστίθε- 
eipimus, illosque baptiza- σθαι τῇ ἀληθείᾳ, ὡς "EX- 
mss. Cor. ληνας δεχόμεθα καὶ fa- 

ἔζομεν. αὐτούς,‏ .ܝ 


(69) Νηνὶ πρώτῳ, ὃς "Consilium 
(ait aid et iosidie Judzorum, proditio et 
tompreliensio Cbristi, ac reliqua Mee consecuia 
sunt, contigerunt mense Aprili. Atqui ex fragmento 
wed protulimus nota 

i, quodque legitur 


vonatititiouibus attributo, 
prima et generali ad bos li 


ttiam in Adnotationibus collectaneis ad Clementem 
Alexandrinum, pag. 49, cruri aflikus est Dominas 
Pbamenot 


99, hoc est. Martii 25: resurrexit vero 
4, seu Martii 27. Non idem εφ 
is nostre, et fragmenti i 


9 $5, id τ Phame- 


Maii, Pachon 8; 
'Aque ita arbitrabantur qui δὰ Chronicum Alezan- 


×", Ma, χε, Ma- 
is compulalio- 

nequaquam t. I. - 
e Ἄρισαν ei Ambo cod. Vind. ὠρίσαντο, Ct. 
', Ümittitar hzc. picteuis ܘܗܐ‎ tod. 


bus imaginibus hanc ha 
8 : x s Nod ܝ ܗ‎ εἰ senten- 
Ιρωπον, καὶ - tiam sicui gentium 
λον ἐν ܐ‎ ὅσῳ ܦ :0« ܐܬ ܨܝ‎ 
T i rbv, mon loquentur, aures ha- 
arn bae! Beni ei pen sudient Psal, 
οὐδενὸς αι. περι Ομ); 1 !ܧ‎ $ sequuntur 7 
δὲ τῶν ἁγίων καὶ σεπτῶν Λο intelligenzes sacram. 
εἰχόνων τοιαύτην ἔχουσι Scripturam ܐ‎ rejicientes 
διάθεσιν, δα [E Inse? ὡς] ;ܐܬܐܐܐ‎ φμοημε Salvatorem 
τὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν «στό- bir e ܐ‎ 
4 esum wm, μπει 
pa ἔχουσι καὶ οὐ λαλήσου-. tec 


rum opificem, qui 


ܐ 
cro "mautili imaginem‏ ܐ 


ἀκούσονται, » xat τὰ ἑξῆς" 


m συνιέντες τῆς θεῖ suam ad Αὐῃαγαηι misit, 
Pagfe ἀθετοῦντες ἐκεῖ-  ejmaque morbum sanavit. 
νον αὐτὸν τὸν Σωτῆρα xai Aspermamur eiiam Deo 
diy Θεὸν ἡμῶν Ἰη- yid Mese [ord 
σουν. ριστὸν | ܝ‎ im, qui ai ܐ‎ 
ο ών τος ܚ‎ πρ 
τοῦ eov (o ινδυ- ezemplar transit. » Sed et 
Mov τὴν εἶχόνα τῷ ires cruces fdciumt, et 
ἀπέστειλε, sanctam Trinitatem ap- 


‫. pellant; quod unus Trini- 
tatis. ܡܐܠ ܘܕܐ‎ sit, wuna- 


"Πατέρα Ba- que simul crucifiza [uerii 
m 1 ὅτι Sancta Trinitas : 'an- 
* Ἡ τιμὴ τῆς εἰχόνος ἐπὶ les personarum. differen- 
e mov διαδαί- fiam, nec divinam incom- 
Mes » ᾿Αλλὰ χαὶ τρεῖς prehensibilemque deitatis 


σταυροὺς ποιοῦσι, καὶ τὴν  "aluram servantes ille- 


lav Τριάδα ὀνομάζον-  sam;sedipsósseperigno- 
pis ta εἰς τῆς raüniiam in "profs lum 
ἐσταυρώϑη, xai συνε- perdi impellentes. 
αταὐρωταιάμα χαλἡἁγία Ὠεπίφκα | quolidie 
ριάς’ μὴ σὺ ν᾿ sancti Deiferique Patria 
διαφορὰν. τῶν τῆς τὴν mostri libros, quo modo 
grum t τὴν θείαν xà) minutatim hgereses mani- 
ἀκατάληπτον φύσιν τῆς. ܐܓܡ‎ m- 
τη que peculiariter εἰ seor- 
EU ar 
ܗ ܛ‎ 

διὰ τῆς Ἓνα- amalhematisant, 3x42 ܗܘ‎ 
πνώσχηυαι δὲ xxi καθ ܦܘܐ‎ iraditiomes ac ܗܘ‎ 
|" ἡμέραντοῦ ἁγίου — reses retinent, colunt, 

xa " Πατρὸς ἡ- gunt. 


E M 


4 


docere, dixit: « Amen, amen dico vobis, quia unus 
ex vobis tradet me: el unoquoque nostrum dicente : 
iNunquid ego? » ac Domino tacente; surgens ego, 
unus ex duodecim, quem plus ezleris. adamabat, 
eLincumibens in pectus ejus, orabam: ut dicerel, 
quis esset, qui eum erat traditurus; el. neque sic 
nomen illius nobis aperuit bonus Dominus; sed duo 


signa proditoris dedit; unum quidem, dicendo : «Qui . 


intingit mecum in catino; ܐ‎ alterum vero, dicendo : 
«Cui ego tinetam bucceam porrexero 12 imo Juda in- 
terrogante ; « Nunquid ego sum, Habbi?» non re- 
spondit Dominus, «Etiam; sed, «Tu dixisti: ܐ‎ et cu- 
piens metum illi ea in re incutere,« ze, inquit, homini 
illi, per quemFiliushominis trádetur; bonum eratei, 
Si natus non fuisset;» quibus auditis abiit, dixitque 
Sacerdotibus: «Quid vultis mihi dare, et ego vobis 
eum tradam???» illi vero constitueruntei triginta ar- 
genteos; et impleta est ScripLura quz dicit :«Et acce- 


perunt triginta argenteos pretium appretiati, quem — 


appretiaverunt a filiis Israelis; et-dederunt eos in 
domurn figuli? :» et quinta feria, cum apud eum coui- 
edissemus Pascha, et Judas manum intinxisset in 


^ catino, bucceam accepisset ac nocte exisset, nobis 


dixit Dominus : «Venit liora, ut dispergamini, et me 
solum relinqualis?* :» et singulis affirmantibus quod 
non relicturi essent eum, meque Petro proniiltente 
quod eum eonori paratus essem, respondit: «Ameri 
dico tibi, priusquam gallus cantct, ter negabis me 
tibi notum esse *,» Cum autem tradidisset nobis an- 
litypa mysteria preliosi. corporis ac sanguinis sui, 
Juda nobiscum non consistente, egressus esL in 
montem Olivarum prope torrentem Ceurorum, ubi 
erat hortus '' : aderamus autem nos, et more nu- 
stro hymnum diximus ** : ille vero a. nobis remo- 
tus, multum erabat Patrem, dicens : «Pater, transfer 


a mecalicem ; verumtamen non mea voluntas fiat, - 


sed Lua *^;» quod cum tertio fecisset, nosque pre 
mestitia.in somnum decidissemus **, accedens di- 


** Luc. xxt, 58. " Joan. 


: 


CONSTITUTIONES APOSTOLIGAE.—LIB, Y. Ὁ 


Dominus eum corrigere, et nos prsseientiam suam - 


*5 Joan, xvi, 52; Matth. xxvi, 51. 
xviu, 4. Μα, xxvi, ὅ0. "* Luc. xxii, 42. Matti. xvi, 43, 44; Luc. xxii, 45. i 


ὕμενος καὶ αὐτὸν σωφρονίσαι, καὶ ἡμᾶς παιδεῦσαι (79) A. 
τὴν πρόγνωσιν αὐτοῦ, λέγει 6 « "Api, ἀμὴν λέγω 
ὑμῖν, ὅτι εἷς ἐξ ὑμῶν παραδώσει με" » καὶ ἑκάστου 
ἡμῶν λέγοντος « Μήτι ἐγώ; ( καὶ τοῦ Κυρίου σιω- 
πῶντος, ἀναστὰς ἐγὼ, εἷς ix τῶν δώδεχα , φιλούμε- 
νος πλεῖον τῶν ἄλλων ὑπ' αὐτοῦ, ἐνστερνισάμενος, 
αὐτὸν (15) ἱκέτενον εἰπεῖν τίς ἂν εἴη ὁ παραδώσων 
αὑτόν" καὶ οὐδ᾽ οὕτως ἡμῖν εἴρηκεν αὐτοῦ τὸ ὄνομα 
ὁ ἀγαθὸς Κύριος" ἀλλὰ δύο σημεῖα τοῦ προδότου ἔδω- 
χεν" ἓν μὲν, εἰπών" « Ὁ ἐμθαπτόμενος μετ᾽ ἐμοῦ ἐν 
τῷ τρυδλίῳ * » δεύτερον δὲ: «"Q ἐγὼ βάψας τὸ ψω- 
μον ἐπιδώσω" » xal τοι χἀχείνου λέγοντος * « Mit 
ἐγώ εἰμι, Ῥαδδί; ܙ‎ οὐκ εἶπεν ὁ Κύριος (72) , ὅτι 
4 Nal, ν ἅλλ' ὅτι € Σὺ εἶπας" ܙ‎ καὶ φοδῆσαι αὐτὸν ἐπὶ 
τούτῳ βουληθεὶς, φησίν " « υὐαὶ τῷ ἀνθρώπῳ ἐκείνῳ, 
δι᾽ οὗ ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται * καλῶν ἣν B 
αὐτῷ, εἰ οὐκ ἐγεννήθη" » καὶ ταῦτα ἀχούσας (75). 
ἀπελθὼν εἶπε τοῖς ἱερεῦσιν" «Τί θέλετέ μοι δοῦναι, 
καὶ ἐγὼ ὑμῖν αὐτὸν παραδώσω; » οἱ δὲ ἔστησαν αὐτῷ 
πριάκοντα ἀργύρια " καὶ ἐπληρώθη ἡ Γραφὴ ἡ λέ- 
γουσα. « Καὶ ἔλαθον (16) τὰ τριάκοντα ἀργύρια τὴν 
πιμὴν τοῦ τετιμημένου, ὃν ἐτιμήσαντο ἀπὸ υἱῶν 
Ἰσραὴλ, καὶ ἔδωχαν αὐτὰ εἰς τὸν οἴκον (77) τοῦ χερα-- 
pu καὶ τῇ πέμπτῃ, φαγόντες παρ᾽ αὐτῷ τὸ 
Πάσχα, βάψαντος ἐχείνου τὴν χεῖρα εἰς τὸ τρυδλίον, 
καὶ τὸ ψωμίον λαθόντος, καὶ ἐξελθόντος νυχτὸς, ἡμῖν 
εἶπεν ὁ Κύριος" + Ἐλήλυθεν ἡ ὥρα, ἵνα σχορπισθῆτε, 
καὶ ἐμὲ μόνον ἀφῆτε" » καὶ ἕκαστου διισχυριζομένου 
μὴ ἐγκαταλεῖψαι αὐτὸν, ἐμοῦ Πέτρου ἐπαγγελλομέ- 
νου καὶ συναποθανεῖν, εἶπεν" « ᾿Αμὴν λέγω σοὶ, πρὶν 
ἀλέκτορα φωνῆσαι, τρὶς ἀπαρνήσῃ μὴ εἰδέναι µε.» 
Παραδοὺς δὲ ἡμῖν τὰ ἀντίτυπα μυστήρια τοῦ τιμίου 
σώματος αὐτοῦ. χαὶ αἴματος (18), Ἰούδα μὴ συμπα- 
ρόντος ἡμῖν (79), ἐξῆλθεν εἰς τὸ ὅρος τῶν ἐλαιῶν 
πλησίον τοῦ χειμάῤῥου τῶν Κέδρων, ὅπου ἦν χῆπος" 
συνῆμεν δὲ καὶ ἡμεῖς, καὶ ὑμνήσαμεν κατὰ τὸ ἔθος" 
καὶ χωρισθεὶς ἡμῶν, πολὺ (80) προσηύχετα τῷ Πατρὶ, 
λέγων: «Πάτερ, παρένεγχε ἀπ᾽ ἐμοῦ τὸ ποτήριον * 
πλὴν μὴ ἐμὸν (8)θέλημα γενέσθω, ἀλλὰ τὸ σόν" ν xal 


[t 


* Matth, χανι 1. ** Matth. xxvi, 9. 


YARIORUM NOTE. 


Operum 5. Epiphanii, orat. In Christi resurrectionem : 
Tà μὴ παλαιούμενα τοῦ νέου Πάσχα ἀντὶ παλαιοῦ 
μυστήρια ἀντίτυπα. Minus ergo recle a Salmasio, 
libro De transsubstantiatione, p. 41, ἀντίτυπα µυατή- 
0 indictum esse putatur et ineptum, atque hoc 
loco ex glossa vel ex interpolatione profectum. Cor. 
"Avcizvxa μυστήρια. Sic dieuntur paniset vinum, 
qui, mystica ratione , corpus ejus el sanguinem 


ins 
quiorim interpretes, Cor. 
(80) Ποιλύ. Uterque codes οὐ πολύ, hoc est. uos 
diu. CLER. 
(81) Ἑμόν. Ip allero τὸ ἐμόν, quod melius cen- 


venit cum τὸ σόν quod sequitur, Ip. 


38 


(72) Ἡμᾶς παιδεῦσαι. Uterque ἡμῖν δεῖξαι. Cue. D. 

(13) Ἐγστερνισάμενος αὐτόν. Uterque: Ἐπι- 
πεσὼν τῷ στήθει αὐτοῦ. Quod videlur esse glos- 
sema. 1p. 

:(14) Οὐκ εἶπεν ὁ Κύριος. Voc est quod eleganter 
dicit Tertulllanus in laudem patientie Domini ; 
Etiam proditorem suum. secum habuil, ncc constan- 
ter denotavit, Cor. 

(75) Καὶ ταῦτα ἀκούσας. Imo antequam dixisset 
Dominus: Va homini illi, per quem Filius homtuis 
tradetur , cum Judaeis pactus fuerat Judas. Ip. 

(76) Καὶ δ.αδο», εἰς. Wc οἱ , usque ad x&- 

, desunt in altero codice. CLE 
(T1) Tür olxov. Melius in utroque cod. τὸν ἀγρόν. 


(78) Ἀντίευπα μυστήρια τοῦ τιμίου σώματος 
αὐτοῦ καὶ αἵματος. Sacramenta corporis εἰ sangui 
ne De ramis 
Et tomo II 


nis Domini. In Andrea Cretensis or: 
palingrum: Ἐν ἀντιτύποις συμβόλοις. 


Ῥατκοι.. Gn. f. 


καὶ ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπρυ παραδέδοται εἰς χεῖρας ἁμαῤ- 
Xy ".» καὶ ἰδοὺ Ἰούδας, καὶ μετ᾽ αὐτοῦ ὄχλος (83) 
ἀσεδῶν." καὶ σημεῖον προδοσίας αὐτοῖς δείκνυσι (85), 
δόλιον φίλημα" οἱ δὲ δεξάμενοι τὸ σύνθημα, ἔχράτη-- 
σαν τὸν Κύριον’ καὶ δέσμιον πονησάμενοι (84), ἤγαγον. 
αἰςτὴν οἰκίαν Καϊάφα τοῦ. ἀρχαρέως, ἐν ἢ πολὺς 
συγκεκρέτητο, o λαὸς, ἀλλ' ὄχλος, οὐδὲ πρεσδυτέριον 
“ιερόν, ἀλλὰ συνέδριον “παρανόμων καὶ βουλευτήρουν 
ἀσιδῶν" οἱ καὶ ολλὰ κονησάμενοι (85) κατ' αὐτοῦ, 
πᾶν εἶδος ὑδρεέῳς οὐ παρέλιπον, ἐμπτύοντες, χερτο- 
μοῦντες, τύπτοντες, ῥαπίζοντες (80), λοιδοροῦντες. 
πειράζοντες ,΄. μαντείας ἐπιζητοῦντες ἀντὶ προφη- 
πείας“ εἴρωνα, βλάσφημον, Μωσέως παραδάτην, ἱεροῦ 


B. χαϑαιρέτην, θυσιῶν ἀναιρέτην, Ῥωμαίων πολέμιον, 


Καί σᾶρος ἐναντίον ἀποχαλοῦντες " καὶ ταῦτα μέχρις 
ὄρθρου βαθέος ἐμπαροινήσαντες αὐτῷ, οἱ ταῦροι ܐܘܫ‎ 
οἱ κύνες ἀνάγουσιν αὐτὸν τἐρὸς “Άνναν (8T), ὃς ἣν πεν- 
θερὺς τοῦ Καϊάφα - χἀχεῖ τὰ ὅμοια δράσαντες, παρα- 
σχευῆς οὔσης, τῷ ἄρχοντι τῶν Ῥωμαίων παρέδωκαν 
αὐτὸν Πιλάτῳ, χατηγοροῦντες αὐτοῦ πολλὰ καὶ βα- 
plas (88), ὧν οὐδὲν ἴσχυαν ἀπελέγξαι (80) ἐφ᾽ οἷς ὁ 
ἄρχων δυσανασχετήσας, ἔλεγεν ε Οὐδεμέαν αἰτίαν 
xax! αὐτοῦ εὑρίσκω. » Οἱ δὲ μάρτυρας (90) δύο ψευ- 
δεῖς ἀγαγόντες (94), ἐδούλοντο συχοφάντεϊν τὸν Κύρων" 
ἀσυμφώνων δὲ αὐτῶν εὑρεθέντων, εἰς καϑοσίωσιν (93) 
ἀνῆγον τὸ πρᾶγμα, λέγοντες ^ εΟὗτος ἑαυτὸν λέγες 
βασιλέα εἶναι, καὶ φόρους Καίσαρι διδόναι κωλύει. » 


¿ Καὶ γίνονται αὐτοὶ κατήγοροι, xal μάρτυρες, καὶ xpe- - 


παὶν καὶ τῆς ἀποφάσεως ἀξουσιασταὶ, λέγοντες" εΣταύ- 
unco, σταύρωσον αὐτόν * »ἵνα πληρωθῇ ὅ, τι γέγρα» 
:ܘܗ‎ (95) περὶ αὐτοῦ ἐν τοῖς προφήταις '-εχυνήχθησάν 
ἐπ᾿ ἐμὲ μάρτυρες ἄδικοι, xo ἐψεύσατο ἡ ἀδιχία. 


e S. CLEMENTIS 1 BUM. PONT. OPERA: ρα...) erem 
xii ; «Approplaquàvit hora, e Filiusbominii ttadetr À τοῦτό ποιήσας ἀρίτόν, ἡμῶν ἀπὸ τῆς Minplág « 
1} ὕπνον χαταπεσόντων, ἐλθὼν λέγει" c Ἔγτικεν ἡ ὥρα, ܠ‎ 


^" 


Tu mánus pecreatorurm '' : » οἱ ecce Judás, et eum eo 
_ terba impiorum ; signumque proditionis illis iadi- 
eat, osculum friudulentum : illi vero accepta tessera, 
comprebenderunt Dominum; et vinctum ad domum 
Caiphe pontilcis duxerunt; là quam frequens con- 
. venetal, num populis, sed turba, nec seniorum ܗܘ‎ 
lüs sacer, sed eonsessus scélératorum ei senatus 
impiorum. Hi pluriina contra eum desigriantes, ܙܡ‎ 
© luin contumelis genus omiserunt, conspuenfes, ludl- 
flcanteg, verberantes, àlapis percutlentes, maledicta 
conjicientes, téntanted, divinationem loco prophetis 
requirentés; appellantes simulatoreri, blasphemum, 


versarium. Que eum &sque ad summum mane in 
eunt petulanter commísissent, tauri illi et canes '' ab - 
ducunt eüm ad Annam, socerum Caiphe; ibique 
;similia patrantes, cum esset Parasceve seu sexta [6- 
ris, Pilato magistratui Romànorum tradiderurit eum, 
multa ac gravia crimina objicientes ; quoram nul- 
Ἰάτα probare poterant. Quaptepter' egre férens ju- 
dex dixit: ܙ‎ Nullam tausam advetus éum inve- 
nio** *, ܝ‎ At illi duobus falsis. testibus adductis, 
voluerunt Dominum calumniari : verum cum horum 
testimonia dissona reperta fuissent; illi ad crimen 
"majestatis negotium retalerunt, dicentes : « Hic se 
dicit regem esse, δέ tributa Cresari dare próhibet **;» 
fruntque simul accusatores, εἴ testes, et Judices, et 
sententie auctores ac domini ; aientes : « Cruciflye, 
cruciige eum?*, » ut impleretur quod de eo seri- 
Μπ est in prephetis : € Congregati sunt super me 
festes iniqui ; et mentila est iniquitas sibi"-: » et 
herum : « Circumdederunt me canes multi. Syn- 


Matth. xxvi, 45. *! Psal. xxi, 43, 17. '* 3 Luc. xxii, 14; Joan. xvin, 58. " Lue. xxm,2. . νά. $1‏ ܐ« 


VARIORUM NOTA. — - 


(93) Καδοσίωσιν. Βιφυϊβολιίοπεα nominis χαθο- 
σίωσις, verbi καθοσιόω, et derivatorum, plurimi ho- 
die sciunt: suntque hac in parte doctiores Zonara 
et Balsamone, Nam in Codice canonum Eeclesiz., 
Africaiíce, ean. 45, concilii Carthaginensis. 10, vo- 


Dcem ἀκαθοαίωτος, Latine indevotus, hoc est non ad- 


diciws, Balsamon nequaquam intellexit, Zonaras 
yero non satis accurate interpretatus, est per ἀπει- 
θὴς xoi ἀνένδοτος. Locus Zomarz p. 8 duo- 
bus ms. Bibliothecze Regiz 
ܬܪܘ‎ : ἐκεῖνος δὲ καθ. 
ἀπειδὴς xa ἀνένδοτος. 


pet ταῦτα 
υθίας τοῦ 
οὐχ ἀπροσφόρως ἐχρήσαντο 
οἱ μάνα xal 


λέξει, Λατῖνοι ܡܬ‎ 
: ἔχοντες 


eii faciendum? 
clionis nom conveniunt; sed sententia. seriesque ora- 
lionis ejusmodi dictionem postulat ܇‎ nec incommode- 
κά sunt ea voce, cum. Latini essent. illi episcopi, in 
ܚ‎ Greca minus exercitati, 001. 

20 τι γέγραπται, Aller codex : τὸ γεγραμ- 


*! Peal. xxvi, 13. 


*Ox Aoc. Alter addit πολὺς muita turba. CLER, 
4 S delorsot. Mie τό, uterque codex, quod me- 
. Mus. videtur : Signum proditionis dans osculum ao- 
losum; hoc est, signum boc dedit capiendi Christi, 
osculum quod ei libavit; quo conspecto compre- 
liendendus erat. Ip. 

0 Ποιησάμενοι. 4 ܐ‎ eo lp, i 
Ποιησι . Uterque cod. τολμήσαντες. In. 
86) 'Paxi - Deest in altero cod. Pro se- 
quente τοῦθ habet uterque λοιδορούμενοι, transitiva 

ܩ 


(81) Πρὸς "Avvar. Α Joanne évangelista tradi- 
tur, Christum primo ductum fuisse ad Annam ܕ‎ 
deinde ad Caipham. Male itaque hic ordo inverti- 
wur. Male in Chronico Alexandrino, p. 518, Pilatus 
mittit Dominum ad Herodem, Herodes ad Pilatum, 
P.latus ad Annam, Annas ad Caipham. Cor. 1 

(88) Καὶ Deest in altero cod. Οὐξκ, 


89) ° Cod. Viud. ἀποδεῖξαι; Ip. 
02 ܚ‎ δύο. Hoc )ܘܠܬܐܬܙܘܙܐ‎ ad judicium 

qui memoriter historias referuut, in‏ ܐ 
cireumstantiis sepenumero inveniuntur aberrare.‏ 
Idque patribus non raro evenisse sciunt, qui evol-‏ 
ܢ verunt illorum scripta. Cor.‏ 

(98) ᾿Αγαγόντες. Duo cod. Vind. ἐγγύοντες. 


e Ἢ CONSTITUTIONES APOSTOLIC.E.—LIB. V. . 818 
̇ ܒܘܬ‎ καὶ πάλιν" « Περιεχύκλωσάν με κύνες πολ- A agoga malignaniium ܐܐܡܘ‎ me"; » et in allo loco : 
λοι, συναγωγὴ πονηρευομένων περιέσχον µε" » καλὲν « Facta est hereditas mea mihi, quasi leo in silva; 
ἑτέροις " « Ἐγένετο ἡ χληρονομίά μου (04) ἐμοὶ, ὡς ` dedit eontra me vocem stam "". » Pilatus ergo pra 
λέων ἐν δρυμῷ, ἔδωχεν ἐπ᾿ ἐμὲ τὴν φωνὴν αὐτῆς. ἡ fectaram suam ignavia. dedecorans, se Ipse impro- 
Ὁ οὖν Πιλάτος ἀνανδρίᾳ καταισχύνας τὴν ἀρχὴν, αὐ- — bitstis eonvicit, qui plebi favere malait quam vire. 
τὸς ἑαντὸν ἐξελέγχει κακίας (05), πρὸ ποῦ δικαίου «à — justo ; ܤܘ .ܐܘ‎ cul testimonium innocentis prebe- 
πλήθη θεραπεύσας, καὶ μαρτυρῶν μὲν αὐτῷ ὡς ἄναν- paf, tanquam mocentem supplicio crucis tradidit ; 
αἰῳ, ὡς αἴειον δὲ κολάσει τοῦτον παραδιδοὺς σταυρῷ, — quamvis Romani legibus γεµισηπἰ néin quemquam 
ܘ )ܘܡ‎ Ῥωμαίων νόμους τιθεμένων (06), μηδένα ἀνιξ- — nisi convictum, 1norte animadvertatur. Carnifices. 
ἔδεγχτην θνήσκείν. Δήμιοι δὲ παρσλαδόντες τὸν τῆς — vero sibi tráditum glori Dominum ligno confie- 
δόξης Κύριον, ξύλῳ προσήλωσαν' ἕκτῃ μὲν ὥρᾳ ὅταυ- — runt; hora sextà crucifigentes eum, cum hora ter- 
ρῶσαντες αὐτὸν, τρίτῃ δὲ ὥρᾳ τὴν ἀπόφασιν δεξάµε- | tix sententiam de,eo prolatam secepisseot, "* De- 
γόι τὴν περὶ αὐτοῦ (01). Ἔπειτα ἔδωχαν αὐτῷ ὅξος derunt ei postes acetum cum felle ad bibendum. 
πιρῖν μετὰ χολῆς. Εἶτα τὰ ita: αὐτοῦ κλήρῳ (98) — Deinde vestimenta ejus sorte facta partiti sunt. Tum 
διεμερίσαντο. Ἔπειτα δύοκαχούργους ἐσταύρωσαν σὺν duos maleficos cum) eo ex ütraque parte In crücem 
αὐτῷ, ἐξ ἑκατέρου μέρους "ἵνα πληρωθῇ τὸ γεγραµ- P sustulerunj. Ut iinpleretur quod scriptum fuit : «De- 
givov- « Ἔδωχαν εἰς τὸ βρῶμά uou χολὴν, xal εἰς — derunt in escim meam fel; οἱ ܘܐ‎ sili mea potave- 
«τὴν δίψαν μου ἐπότισάν με ὄξος" » καὶ πάλιν" € Aut Tunt me aceto! ; » οἱ rursus : « Diviserunt sibl ve- 
Βερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς, καὶ ἐπὶ τὸν ἱματι — stimenta mea; et super vestem. meam miserunt sor- 
σμόν µου ἔδαλον κλῆρον » καὶ ἐν ἄλλοις t Καὶ μιτὰ — tem * ܙ¡‎ οἱ glo In 1oco ; « Et cwm iniguia reputateb 
ἀνόμων ἑλογίσθην. » Ἔπειτα ἐγένετο τρεῖς ὥρας σχό- — sum 2 ܨ‎ Inde fuerunt, tenebre pet ires horas, a 
τος, ἀπὸ bern ἕως ἐννάτης" ܐܘܫ‎ πάλιν φῶς πρὸς δεί- — sóxia usque ad nonam ; rursusque lux sub vespe- 
δὴν" καϑὼς γέγραπται" › Καὶ οὐχ ἡμέρα (00), καὶ οὐ — ram : sicut acriptum est : «Et non dies, neque nox; 
vbE, καὶ πρὸς ἑσπέραν ἔσται φῶς. 0 ܘܡܬ‎ ἅπαντα εἴ ad veáperam erit lux *. » Que omnia cum spe- 
(400) ὀεκσάμενοι οἱ συσταυρώθέντες αὐτῷ κακοῦργοι" — ctapsent facinorosi iil, uia in etucem acti; alter 
ὅ μὲν αὐτῶν ἐδλασφήμει, ὡσανεὶ δὲ ἀσθένειαν μὴ δυ- — quidera ὅς lig convicia jaciebat, quasi Christus pre- 
νάμενον ἑαυτῷ ἐπαμύνειν" ὁ δὲ τούτῳ μὲν ἄγνοιαν pter Fürmitatom sibi ipse opétà ferre non posaet ; 
ἐπετίμα, πρὸς δὲ τὸν Κύριον σεραφεὶς, ὡς ἂν ure aller vero criminis socjum Increpabat jgnorantim , 
σϑεὶς ὑπ᾽ αὐτοῦ, καὶ γνοὺς ὃς τις ὁ πάσχων, ἠξίω aque ad Domlaum conversus, ut ab eo illustratus, 
μνήμην αὐτοῦ γενέσθαι ἐν τῇ βασιλείᾳ εἰς τὰ μντὰ ( ac sciens qui esset qui. paterelur, orabat, in poste 
ταῦτα - ὁ δ᾽ εὐθὺς ἀμνηστίαν αὐτῷ τῶν προγεγονό- — rum memoriam sui usurpari in regno : at Dominus 
τῶν χαρισάμενος, εἰς παρὀδεισον εἰσήγαγεν, ἀπολαύ- confesiim data οἱ preeteritorum venia ét oblivione, 
σοντα τῶν μυστιχῶν * ὃς καὶ πέρὶ τὴν ἐννάτην ὥραν — in paradisum introduxit, ubi-bonis mysticis fruerc- 
ἀναδοήσας εἶπε τῷ Πατρί" « Θεέ μου, Θεέ μου, ἵνα ` tur. Porro circa boram nonam Christus exclamavit, 
τί με ἐγκατέλιπες; » καὶ μετ᾽ ὀλίγον )1( χράξας φωνῇ οἱ Patri dixit : « Dous meus, Deus meus, ut quid de- 
ψεγάλῃ " «Πάτερ, ἄφες αὐτοῖς, οὐ γὰρ οἴδασι τί (2) — reliquisti ܪܘܣ‎ 7 » Et paulo post cum clámasaet voce 
ܙ ܗܢܘَܙܪܗ‎ xal ἐπαγαγών *« Εἰς χεῖράς σου xapavin- ingenti : «Pater, dignikte illis; non euim sciunt quid 


Psal. xxi, 47. ` * Jor. Yu, 8, . 1, Ignat, interpol, ad Trall. 9. ἡ Psal. Lxvin, 38, * Psal, xxt,‏ ܗ 
?]a.rnuni2, *Zéeh.xi,7, " Tiauk. xxvi, 46. 6‏ 


19. 
VARIORUM NOTAE. 


(94) Μοῦ. Deest. inaltero cod. estque revera su- καὶ ἀναμφιδόλως ἐκτίθεται ' ἐπεὶ οὖν σταυρῶσαι καὶ 


τιμωρήσασθαι ἔχτοτε οἱ δικασταὶ λέγονται, ἀφ᾽ οὗ 


Nae atque ex codice Regio 455, εχ quo 
jwibusdam interjectis, post πλέξαντες σιέφανον ἐξ 
ινθῶν, scribere oportet ἐπέθηχαν αὐτοῦ τῇ χεφα- 


100). "Axap ἅπαντα εἰ seq. ad vocem ἀγαθῶν. 
< pere ἐν ܗ‎ bi la 
7 , ¢. Frustra hic quoque la- 
bantem ܘܳܐ‎ Clemen lis memoriam fulcire. ܘܗ‎ 
tus est Turrianus. Cor. 
(3) Ti. Est $ in altero cod. Vind. 0 


pervacuum, ܐܬܝܐ‎ 
Kaxlac. Deest in altero cod, Ip. 


. In cod. Vindob. θε] in ܙ‎ 


μένων 
με ܦܘ ܘܐ‎ hic elegantior est. Vide 114. ܐܬܐ‎ D 


(97) Τρί » Horphuy un bs δεξάμενοι τὴν 
± uv 

"api pond Hallucinatur vit doctissimus Jacobus 
Usserius, dum cap. 11 dissertationis de scriptis 


8, Tgnatil, eic., non dubitandum censet quin Con- 


legerit in Joannis Evangeho cap.xix, 14:‏ )ܐܙܐܪ 
nee ὡσεὶ τρίτῃ. Quid enim, si ex eorum numero‏ 
fuit, qui "Theophylacto, cum. legerent sicut‏ 
nunc, Marc. xv, 25 1 ὥρα τρίτη, οὗ Joan, xix,‏ 
ὥρα δὲ ὡσεὶ ἔχτη, Marcum exponebant de. hora‏ ,44 
latze adversus Christum sententize, Joannem vero de‏ 
cruciüxionis tempore ? Qus quidem explicatio pro-‏ 
bàtyr Theophani Cerameo homil. 27. Hesychius‏ 
Εκ Hierosolymitanus ἃ R. P. Francisco Com-‏ 
sio Fr tom. 1 Macer movi, 1 TS 0 Τίνος‏ 
τὸν Ἆρι-‏ ܪ ὁ μὲν ς, τρίτην ὥραν‏ ܕܡ 
ἘΣ M qo ino Mm ati‏ 
gà τὴν ὥραν τῆς ἀποφάσεως τοῦ σταυροῦ, σαφῶς‏ 


PONT. OPERA ® - 0 2 Ξ 
A Βετὸ πνεῦμά μον» ἀκέξνευσειν" xd ܗܘܐ‎ ph τς 
Ἁλίου δόσεως Ev μνημτέῳ χαινῷ. Ἐπιφωπκούσης ܬ‎ 
τῆς μιᾶς Σαθδἀτων, ἀναστὰς ix νεχρῶν ἐπλέρωσεν 
ἐχεῦνα, ἃ καὶ πρὸ τοῦ πάθους ἡμῖν προέιεχε, φάσχων, 
ὅτι δεῖ τὸν Υὼν τοῦ ἀγθρώπου ποιῆσαι ἐν τῇ χαρδίᾳ 
τῆς γῆς τρεῖς ἡμέρας χαὶ τρεῖς νύχτας. Καὶ ἀναστὰς 
5x νεχρῶν, πρώτῃ, μὲν φανεροῦται Μαρίᾳ τῇ Μαγδα- 
Ἰηνῇ, καὶ Μαρίᾳ τῇ τοῦ Ἰακύδου ~ εἴτα Κλεάπᾳ ἐν 
Abi καὶ μετὰ τοῦτο ἡμῖν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ φεύ- 
:ܘܢܗ‎ μὲν διὰ τὸν φόδον τῶν Ἰουδαίων, λαθραίως δὲ 
περιεργαζομένοις τὰ κατ᾽ αὐτόν. Ταῦτα δὲ ܐܘܡ‎ ἐν τῷ 


Ἐῤαγγελίῳ ἐγράφη. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IE. 
Περὶ τῆς ἑδδομάδος - καὶ διὰ εἰ 
p reet ciis di el ieqióta 


Παρήγγειλεν οὖν ἡμῖν αὐτὸς γηστεύειν τὰς E ἡμὲ- 
pas ταύτας, διὰ τὴν τῶν Ἰουδαίων δυσσέδειαν ܬܘܡ‎ 
παρανομίαν, πενθεῖν αὐτοὺς καὶ ἐδύρεαθαι παρα- 
κελευσάμενος ἐπὶ τῇ ἀπωλείᾳ αὐτῶν" xal γὰρ 
αὐτὸς αὐτοῖς ἐπεδάκρυσεν, ἀγνοῆσασε τὸν καιρὸν τῆς 
ἐπισκοπῆς αὐτῶν, Τετράδα δὲ xol παρασχευὴν (3) 
προσέταξεν ἡ μὲν νηστεύειν» τὴν μὲν διὰ τὴν προδο- 
σίαν, τὴν δὲ διὰ πὸ πάθος - ἀπονηστεῦααι δὲ προσέ- 
ταῖς τῇ ἑθδόμῃ ἡμέρᾳ, ἀλέκτορος φωνῄσαντος (4), 
αὐτὸ δὲ νηατεῦσαι τὸ Σάδδατον - οὔχ ὅτι δεῖ τὸ Σά6- 
"Math, xu, 40. * Matth. xxvi, 9. 

| her. Th n. Ἢ. 
cloratum, iu Latinos, 


n lerpol. ad Trali. 9. 
?* Citat. Anastasius, quist, 6E 1. s. c. 15; 1. 
cap. 25; Epiyh., bzr. 75, n. 6; Nicetam 


ΒΟΥ:‏ ܐ CLEMENTIS‏ .5 . ܕܐܕ 
ܡܟܘܐ ἴω minnus‏ « : ܪܘܟܘܪܡܩܕܬܢܗ faciunt* ; » atque‏ 
commendo spiritum meum*'; » exspiravit. "Ας se-‏ 
ܙܐ *pelitur. ante solis occasum in sepulero novo,‏ 
€f9cenie vero una Sabbstorum, resurgems a mor-‏ , 
tuis, complevit ea quz ante passionem nobis pra-‏ 
dixerat, dicens, oportere Filium bominis raanere in‏ 
torde terrz ires dies et ires noctes ", Excitatusque‏ 
ἃ mertuis, primum quidem apparuit Marize Magda-‏ 
Jenze, et Mariz Jacobi* : deinde Cleophz in vi‏ 
εἰ postea nobis diseipalis suis**, fugientibus qui-‏ 
dem propler metum. Judaorum, clam vero de illo‏ 
exquirentibus. Atque hxc in Evangelio etiam scri-‏ 


pia sunt. 
CAPUT XY. 
De magna hebdomade ; et eur quaria εἰ sexta feria 
ܘܐܬܐ‎ 


"5. Christus ergo. pravepit. mobis jejunare his sex. 
diebus, propler Judsxorum impietatem et scelus ; ad- 
monens ut defleamus eos, et de eorum interitu la- 
mentemur: nam ipse etiam eis illacrymavit, igno- 

, rantibus tempus quo visitabantur!*, !In quarta vero 
ferià et in Parasceve jussit nos jejunare; in illa quidenr 
propter proditionem, in bac vero propler passionem: 
mandavit autem solvere jejunium septima die ad galli 
tani: et peripsum Sabbatum jejunare; non. quod je- 
junandum sit Sabbate, die quo a erextioneesi eessa- 

* Luc. xxn, δὲ. ** id. 46. * |. t int 
V Luc. χτιν ἐδ, 1} Marc, xvi, 14. 
*!Lac. xix, ἀφ. '* Lege cap.32, et lib. vir, 


YARIORUM NOT JE. 


quas constat 
neris ος uno verbo, ܒܢ‎ τ. 
4) 7 c φωγήσαιντος. Solvebant ju- 
nid paschsle ad Sabbati sancli vesperam; alii eirca. 
median noctem consequentem : celeri 
scente Dominica. ldque vel tardius, vel cilius. Quem- 


lum docemur per lam Dionysii Alexan- 
drint ad Basilidem, et per Eusebium Pamphili in 
Catena. Grecorum Patrum δὰ Joan. εαρ. xx, 4 ܝ‎ 


[gam ibi jue liber Reis 247 habet ἀπονηατί- 
ζεσθαι, ܐܡ ܡ‎ tom. 1 Auctarir Bibl. 
PP. Combcüsiani, p. 781. Sententia autem hoc in 
leco Clementino i2, multorum est: Romans 


Ecclesi apud laudatum Dionysium, Epipbanii hze- 
res, 73, n. 6, et i. fid. n. 22; Cassiani collat. 
21, cap. 25, auque rii Nysseni sive Hesychii 


Hierosolymitani in Dominicam resurrectionem. Ini- 
tium epistole Alexandrini Dion 
modo in ms. non paucis jacet : Ἐπέστειλάς μοι, τα- 
D στότατε χαὶ λογιώτατε υἱξ μου, πυνδανόμενος καθ᾽ 
ἣν ὥραν ἀπονηατίζεπθαι δεῖ τῇ τοῦ πάσχα περιλύσει. 
ulgo τὴν τοῦ πάσχα ἡμέραν. Est τὰ ς τοῦ πά- 
σχα, solutio pasebalis rejunii. Τὰς τῶν ἀαντιῶν ἔπι- 
λύσεις appellat Eusebius Hist. lib. v, cap. 25, fre- 
quentiaque in hune sensum apud Grecos verba 
περιλύειν, ἀπολύειν, ἐπιλύειν, χαταλύειν — Nescio 
perro an omittere debuerim morem ܕ‎ Theodoro ܕܐܐ‎ - 
samone in inlerpretatione canonis. 89 Truliani me- 
moratum, eorum qui toto Sabbato et usque ad ho- 
Tam sextam moctis permanebamt im ecclesia ; et 
hora sexta divimis sacramentis communieantes , 
gustabant panem et aquam, forsapque et modicum. 
vini ; septima vero hora. matutinas psalmodias au- 
dientes, quando ali voce pronuntitur , Christus. 
resurrezit, domum revertebantur, ubi magui Domi- 
nici sacrum exspeclarent. Vide Typicum, ΤΡ: Ax 


ii proferam , quo 


(3) Τετράδα δὲ xal παρασκευήν. Et cap. uli. et C doxium caruisse iis partibus, 


ib. vri, cap. 35, et can. apost. 64, et in pseudo- 
ܘܟܐ‎ ΓΝ 45. Jejuninm quariz οἱ sexiz feriz, 
2ut dierum Mereunii et Veneris, neenon rationem 
illius jejunii, crudele, videlicet , consilium decre- 
tumque Judzorum com traditione Jude, ac- necem 
Chrisli, passim reperire est apud veteres, tam Grz- 
tos quam Latinos, Adversatur 
ita eliam czlerorum senleutiz 


ls Mereurii et Veneris 


i 
clara. Obsevritatis nonnihil 


ad vesperam uique suma- 
io-quodam. Tokerstico (axi 
gradu presbyler erat, wacilentus vero mazime auc- 
fesione geweris) adeo jejwwatorem exm [uisse, ut 
ܘ :ܙ“‎ tempore , won per dies jurta praceptum 
memoriam Dominice passionis prejerentes... Sed his 
* tenebris nullo je emerges, si διῶν diviseris 
in δι᾿ ὧν, tunc enim nativus sensus elucescet; Eu- 


ܚ 


aro νηστιύειν, κατάπαυσιν ܕܬܕܘ ܢܡܬ‎ ὑπάρχον. A tum, ced quod illo solo ܪܘܗܐ‎ oporteat, in quo 
ἀλλ᾽ ὅτι ἐχεῖνο μόνον χρὴ νηστεύειν (5), τοῦ δη- — scilicet Creator adbuc sub terra erat, *. Dominum 


CORSTTTUTGNES APOSTOLUICE.— UH. Y. — Ὁ us 


*5 Iguat, interpol. 4d Trall. 9, ad Magn. 9; Pseudo-Igaat. ad Philipp. 13. Infra cap. 18. 
VARIORUM NOTAE. 


(S) Ἐκεῖνο µόνον γηστεύειν. Nullum mibi Αἱ 4,54 εἰ 195 us ᾿Αχεφάλεον, καθ 
ܡ‎ nulla ܫܘܕܢ‎ suficeret, siqux ad ὧν Ἠχωνίσατο Κύριλλος 04 ܡܬ‎ Φλαδιανὸς, 
jejunium Sabbati spsctant pleraque omnia, hic ap- .— καὶ ς Αντιοχείας, Λιτότος (Codex 195 Λη- 
positum irem. lt»que pro mere pauca duntaxab τότος) Μελιτινῆς (mss. 495, 781. Μελττηνῆς) καὶ "A, 
subjiciam, de quibusd»n: hac in re auctorum eccle- φιλόχιος T + οἵτινες καὶ πε συ 

σαντο κατὰ (lib. 495 τὰ χατὰ] τῆς τοιαύτης αἱρέσεως. 
Quz omnia en etiam adduxi, quia postremis addu- 
vor, mt ejusdem tomi Combefsiani p. 505, in 
Joannis Nicemi epistola, ubi cam Jacobitis, Julia- 
mitis, Caiamiis, ac Severiamis conj i Ma- 


auia per 


{ 
diaconi et ταποιδιλεὶ, si Sdes Wib.rto in Vita 
Leonis 1X, lib. vi, cap. 9). Responsioae ad Nicetam 
Pecioratem , cum disputatur pro jejunio Sabba- 
ܗܘܙ‎ Latinos cowira unius solumuodo 
Sabbsti jejaniwm Grzcorem. [ης wideamus εἰ 
won estis atium, quos cemmimoran! Patres sam- 
cue quinte. synodi. Nasa quis nescit Sabbatianorum 
atatkiami. uie Grzce contiuet. Paudecies ms. menlioaem feri in canone 7 synodi τι, non ܗܘܪܘܖ‎ 
conis monachi sermone seu capite 65, ci ulmo:  in&ynodo v, notam vero mumeri secumdi duabus 
Μαρχιανισταὶ, οἱ ἀπὸ Μαρχ:ανοῦ τοῦ τραπετέτον, καὶ lineis certo iodo distortis ἀραὶ accedere 
Μεσσαλιανοῖ, xai Εὐτυχέται (malim Εὐχξται ) xai xime ad quinarii &guram?* Scilicet Sabbatiani 


Ἐνθσυσιασταὶ, xai Χορευταὶ, καὶ Δαμπετιανοὶ, καὶ imis Graci, et vicissi Grecis Latini : quesaad- 
,ܐܙܘ ܐܘܬ‎ καὶ Εὐσταθιανοί. ἴα Apearata κατο — ܙܙܪܙܐܪܘܣ‎ de ultimo fidem facit, anonymum 
Possevini : Mercianiste, el Messaliami, ei Enchite, ς 5 à libri Περὶ τῶν καὶ τῶν χοιπῶν. 


et Enthusisste, εἰ Adelphiami, εἰ Εποιαιλακὶ, sic ^ Λατίνων ab erudilissimo bbefisio citatum ἢ 
vocali sumi, qui& keresis eorum (mit wemltiplicis — memorati omi, p. 429, Matthaeus Blastares in 

meminis : rocati quiem sunt Marcimwiste a Mer- alphabetico litt, Α, cap. 2; 
ciao irapexia, qui (mi tempore Justiniani, et δὲ, ὧν ἡγήσατο S: ἀτιός τις ὕτερος, τῆς αἱρέ- 
Justimi jwmioris. Scripsit contra heresi hanc malti — Gto; μὲν κἀχεῖνας ὧν τοῦ Ναυάτου, τῇ δὲ περὶ τὰ 
enar rip ܡ‎ 7H Flawaxus ei Theodotus epi- χείρω Meus χαὶ ܝ‎ axis. mv estem 
αροφὲ Leteius Μεἰίεπες episcopus. Exesuplari ܐܘ¡‎ ¥ ἐν τούτῳ μεττῶν, καὶ τἄλλα 

aulem Regio 9536 : ܣܐ ܐܡ‎ - χαϑὰ δὴ καὶ οἱ Λατῖνοι τανῦν. ܡܘܕܐܘ‎ 


πρότδροι, Αἰτότος Μελιτηγῆς ἐπίσκοπος, Ap- νηστεύοντες, iv τοῖς σκάμμασι καὶ ταῖς Κυριακαῖς 
᾿ φιλύχιος Ἰκονίου ἑτάσκοτος- καὶ τῆς ἁτίας Τεσσαραχοστῆς, τάλε χαὶ τυρὸν καὶ bv 
Ee Mee : ܨܒ‎ 


εἴαταα heresim, Demum ex Nicephori ܫܐܐܘܐܙܐܟܢܐ‎ — nem fidelium A 
irrhelico primo hzc profert vir doctissimis al- — motalque ideo, 3 se visos hommes qui li 

mdagalor Franci: maxm mon venerami, ei tamen Sabbato jejunabant;‏ ܙ 

iem alios qui ad sepulcrum Domini accesserant, 
ܝ‎ τῆς κατὰ Maox:x- μος tamen il . Cor. 
a Rezia, code 18 


s ܡ‎ 
αὐτῶν τῇ ἑορτῇ κατέσχον τὸν Κύριον, ὅπως πληρω- 
θῇ ἐκεῖνο τὸ φάσχαν λόγιον + ܙ‎ Ἔθεντο τὰ σημεῖα 
αὐτῶν (8) ἐν μέσῳ τῆς ἑορτῆς αὐτῶν, καὶ οὐκ ἔγνω- 
σαν. » Δεῖ οὖν πενθεῖν ὑπὲρ αὐτῶν, ὅτι ἐλθόντος τοῦ 
Κυρίου οὐκ ἐπίστευσαν αὐτῷ, ἀλλ᾽ ἄπεσείσάντο τὴν 
διδασκαλίαν αὐτοῦ, ἀναξίους κρίναντες ἑαυτοὺς σω- 
τηρίας. Ὑμεῖς οὖν μακάριοι, οἱ ποτὲ οὐ λαὺς, νῦν δὲ 
ἔθνος ἅγιον, ῥυσθὲν ἀπὸ πλάνης εἰδώλων, ἀπὸ ἀγγοίας, 
ἀπὸ δυσσεδείας" οἱ οὐκ ἠλεημένοι, νῦν δὲ ἐλεηθέντες διὰ 
τὴν ὑπακοὴν τῆς καρδίας ὑμῶν " ὑμῖν γὰρ ἠνοίγη ἡ 
πύλη τῆς ζωῆς τοῖς ἐξ ἐθνῶν, οἵ τινές ποτε θὺκ Ίγα- 
πηµένοι, νῦν δὲ πεφιλημένοι " λαὸς εἰς περιποίησιν. 
Θιοῦ τεταγμένος, τῷ τὰς ἀρετὰς αὐτοῦ ἐξαγγέλλειν" 
περὶ ὧν εἶπεν ὁ Σωτήρ (7) " « Εὐρέϑην τοῖς ἐμὲ μὴ 
ζητοῦσιν " ἐμφανὴς ἐγενόμην τοῖς ἐμὲ μὴ ἐπερωτῶ- 
σιν " εἶκα " Ἰδού εἰμι, τῷ ἔθνει, οἵ οὐχ ἐχάλεσαν τὸ 
ὄνομά μου. ܐ‎ Μὴ ζητήσαντες γὰρ αὐτὸν τότε (8) bme- 
ζητήθητε παρ' αὐτοῦ. Καὶ ὑμεῖς (9) πιστεύσαντες 
εἰς αὐτὸν, ὑπηκούσατε τῇ χλήσει αὐτοῦ, χαταλείψαν- 
τες τὴν πολύθεον μανίαν, καὶ τῇ ἀληθεῖ μοναρχίᾳ 
προσφυγόντες, τῷ παντοκράτορι (10) Θεῷ, διὰ Ἰησοῦ 
Χριστοῦ " πλήρωμα τοῦ ἀριθμοῦ «ὧν σωζομένων γε- 
νόμενοι " « Μύριαι μυριάδες, καὶ χίλιαι χιλιάδες.» 
ὡς ἐν τῷ Δαδὶδ γέγραπται * « Πεσεῖται (11) ἐκ τοῦ 
χλίτους σου χιλιὰς, καὶ μυριὰς ἐκ δεξιῶν σου " ν καὶ 
πάλιν" € Τὸ ἅρμα τοῦ Θεοῦ μυριοπλάσιον, χιλιάδες 
εὐθηνούντων (48). » Πρὸς δὲ τὸν Ἰαραὴλ, τὸν ἄπι- 
στον λέγει + € Ὅλην τὴν ἡμέραν τὰς χεῖράς µου ἑξε- 
πέτασα πρὸς λαὸν ἀπειθοῦντα, xal ἀντιλέγοντα, τοῖς 
πορευομένοις ἐν ὁδῷ οὐ καλῇ, ἀλλ᾽ ὀπίσω τῶν &uap- 


8. CLEMENTIS ΕΒΟΜ. PONT. OPERA ΒΌΒΙΑ. . 
enim comprehenderunt ín ipea die; qua festim cele- ܬ‎ μιουργοῦ ἐν αὐτῷ ἔτι ὑπὸ γῆν ὄντος 6 ἐν αὐτῇ yàp — 


brabant ; ܬܠܐ‎ illud Scripture oraculum: impleretur, 
qued αἱ Posuerunt signa.sua in medio sole- 
mnikatis sus ; et non cognoverunt '*,» Oportet ergo 
lugere de ipsis, quod eum Dominus venisset, non 
crediderunt οἱ, sed repulerunt doctrinam ejus, e se 
indignos salute judicarunt. At vos beati estis, qui 
Aliquando non populus, nunc were gens sancla '', 
liberata ab idolorum errore, ab Ignorantia, ab im- 
pietate; qui tune. non consecuti misericordiam, 
munc autem eam adepti !*, propter obedientiam 
cordis vestri : vobis enim, qui ex gentibus, aperta 
est vitz janua, qui aliquando non dilectl, nunc vero 
amati ; populus in aequisitionem: Dei ordinatus, ad 
predicandas virtutes ejus; de quibus Salvator 
dixit ܐ‎ « Inventus sim ab his qui me non quire- p 
bant; manifestus factus sum iis qui me non inter- 
rogabant; dixi : Ecce ego, genti qux» non invocavit 
nemen meum '*, » Cum enim non quzsisselis eum, 
unc ab eo inquisiti estis. Et vos credendo in eum, 
Obedistis vocatioui ejus, relicto vesano multorum 
deorum cultu, et ad veram monarchiam, hoe est, ad 
unum verum principem, omnipotentem Deum, con- 
Augientes, per Jesum Christum; effecti plenitudo 
eorum numeri, qui salvj flunt : « Dena millia de- 
num millium, et mille millia * : ܙ‎ quemsdmodum 
apud Davidem seriptum est : « Cadenta latere tuo 
mille, οἱ decem millia a dextris tuis " ;» et iterum : 
ܙ‎ Currus. Dei decem millibus multiplex, millia ܗܦܐ‎ 
tantiure **.) Ad Israelem vero infidelem, ait : «Tota 
die expandi manus meas ad populum incredulum, C 


et contradicente, qui ambulant in via nón bona, τιῶν αὐτῶν, λαὸν παροξύναντά με ἐνώπιόν μου.» 
sed post peceata sus; populum exacerbantem me in conspectu πιουν 0 
CAPUT XVI. ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ 10. 

Enwmeratio propheticarum predictionum qug Chrí- ᾿Απαρίθμησις προφητικῶν ὃν Xp. 
stum bad μὲ QUAM ics Judei intuiti, pn ܐ‎ ὧν Ἢ i E. 
propter malevolenliam. Jesum esse Christum Dei θέασι ες ἐκ lac 'av αὐτὸν εἶ» 
non crediderunt, εἰ ad. crucem. Dominum glorie γαι τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ, xal σταυρῷ κατέ- 
condemnaserunt. xpivar. τὸν τῆς δόξηᾳ Κύριον. 

Videte quo modo populus exacerbaverit Dominum, Βλέπετε πῶς παρώξυνεν ὁ λαὸς τὸν Κύριον, μὴ 
τὸ Ῥεα]. ἔχχηι, ὁ. 1} Petr, n, 1θ. ?* Rom. ix, 3δ. "Iss. ,ܫܐ‎ 1. "* Dan. γι, 10 ?! Psal, xe, 7. 
** Psal. .ܐܐܐ‎ 18. '' Isa. Lxv, 2. E 
VARIORUM NOTA. 


litterarum fautor eximius, perveni ad loeum istum, 
᾿ 86: ὰρ πάντων τοὺς λόγους ἐρευνᾷν, κατα: 
ἐδ ἐστὶ fonus au rn An ἐν ταῖς 
Ιαυματουργίαις αὐτοῦ παρ᾽ εὐθυμούμενον. 
Nan. ܘ‎ omnium ܗܐܡ‎ eat EAS 
dissolvere, εἰ Deum in suis erga nos miraculis. aese. 
oblectantem ad iram provocare. Qui quidem locus 
mihi visus est corruptus; corrigendus autem per 
mutationem participli ᾿εὐθυμούμενον in participium 
εὐθυνόμενον, ita μὲ sensus sit: ef ad iram provocare 
Deum, a nobis in suis miraculis tationem ܐܬܘܐ‎ 
alum, na MT ܨ‎ wn Tem ez. 
poscamus, Pag. 50, δὶ : DU μμ nt 
σεως παντελὰς ἀπεχόμενοι " F7 0 ύνομεν >; 
ὑπὸ πατέρων πεπιστευμένα, hoc est : Ab omni εω- 
riosa diselritions λαοί abslinentes : meque enim 
inea qua a Patribus credita dire d 
Quod autem doctissimus lomo Samuel in 
Hierosoico, p. V, |. ni, c. 45, corrigere nititnr Cy- 


Αὐτῶν et |. ad αὐτῶν. Desunt in eod. p 
. vid σι. ܚ‎ 


1). Σωτήρ. [η altero cod. Vind. Κύριος. Ip. 
Ἢ Τότε. Ποτέ, uterque codex. Conjungendum 
€um negatione qua» antecessit, quasi esset μήποτε - 
cum memquam quasissetis eum, ab eo estis inventi. 


b. 

(9) “Ὑμεῖς. Deest in cod. Vind. et quidem melius. 

(40) Τῷ παντοκράτορι, Melius cod. Vind. Τοῦ 
ܚ‎ τορος Θεοῦ. Ip. 

(11) HICETMI, εἴοι, ad εὐθηγούντων. Desunt in 
ul jue. le 

44, γτων, Abundantium. ΑΙΗ εὐθυ; 
- tert Lori θυνούνεων, Psal: xvi, 18. Multé post 
liec typis mandata, cum legerem Theodoti Ancy- 
rani Éxpositionem in symbolum Nieznum, quam 


duobus ab hinc annis orbi Christiano largitus est 
uünentissimus cardinalis Franciseus Barberinus, 


Bee 
redeas ei : quaproptér ܐܬ‎ : + Exaeerbaverunt 
Spiritum sanotum ; et conversus oat eis in inimici- 
tiam **,» Czeitas; enim eis offusa est, propter. animi . 
sui-pravitatem , quod. cernentes Jesum, noluerunt 
eredere.eum esae Christum Dei, ante omnia szcula 
ab ipso genitum, Filium. unigenitum, Verbum Deum; 
hune ob infüdelitatem non agnoveruni, neque ox 
operibus ejus; neque ex propheliis 46: 6: scriptis, 
Quod.enim ex vingine nasci deberet, legebant illud : 
«-Kece virgo-in utero concipiet, et pariet. filium, et 
vocabünt-nomen ejus Emmannel ** . Quoniam par- 
vulus patus est nobis, filius et datus est nobis, cu- 
jes principatus super humerum ejus; et vocatur 
momen.ejus magni comsilii Angelus, admirabilis, 
consiliarius, Deus, fortis, potens, princepe pacis, 
pater futuri szeuli 5”. » Quod vero per summam ma- 
litiam essent ei diffisuri, ait : t Domine, quis eredi- 
dit auditu nostro? et brachium Domini eui revo- 
Jatum est *'? ܙ‎ Et adhuc : « Auditu audietis, εἴ non 
intelligetis; et videntes videbitis, εἰ non scietis : 
incrassatum enim est cor populi hujus?*. » Quare ab 
iis sublata est cognitio, quia cuta. aspexissent, de- 
spexerunt, et cum audissent; non obedierunt: 
bis vero, qui gentiles fuistis, dalum est. regnum ;. 
quoniam, cum mon cognosceretis Deum, accepta 
praedicatione credidistis, εἰς eum cognovistis, imo 
vero cogniti estis ab eo, per Jesum Salvatorem et 
redémptorem sperautium in ipsum "=. Relicta enim 
priori consuetüdine, vani laboris plena, e$ despe- 
ciis idolis anima carentibus, οἱ spretis deemonibus, 
qui in tenébris versantur; accurrentes vero ad ve- 
rum lumen; at, per illud agnoscentes unum ac so- 
lum verum Deum et Patrem 5; designati estis 1 - 
redes regni ejus. Nam baptizati in mortem Domini, 
et in resurrectionem ejus.', tanquam infantes modo 
geniti debetis esae. ad omne peccatum inefficaces *' : 
quia non vestri estis, sed ejus qui vos sanguine suo 
eniit ?*. Siquidem de antiquo Israele dizlt Dominus, 
ob infidélitutem eorum, quod auferetur ab eis re- 
gnum Dei, οἱ dabitur genti faeiepti fructus ejus ?* :. 
scilicet, regnum dando. vobis, qui aliquando longe 
abeo eratis alieni et ablegati, recipit grati animi 
Jructus, ** Vos quippe estis, qui aliquando missi ad 


jaa. ix, 6. 
, 9. "1 Peir. n,*. 


νε 9.‏ ܦܘܐ 3 Lun, doo‏ ܦܘܐ ܗ« 
» 
"I Cor..vi, 19. 5 Maub.‏ 


; CONSTITUTIONES APOSTOLICAE..— LIB. N. 
ὑσὰς αὐτῷ “δ “λέγει + Παρῴξυναν τὸ Ilysi--À non 


qua τὸ ἅγιον, καὶ ἐστράφη αὐτοῖς εἰς ἔχθραν. ᾿Αδλε- 
ψία γὰρ αὐτοῖς κατεχύδη διὰ τὴν κακάνοιαν αὐτῶν, 
ὅτι βλέποντες τὸν Ἰησοῦν οὐκ ἐπίσιευσν αὐτὸν εἶναι 
᾿φὼν Χριστὸν σοῦ Θερῦ, τὸν πρὸ. πάντων αἰώνων ἐξ 
ܩ̈ܗܪܗ.‎ γεννηθέντα (45), Υἱὸν μογογενῆ, Λόγον. Θεὸν, 
ἂν οὐκ ἐπέγνωσαν (14) δι᾽ ἀπιστίαν; -οὔτε διὰ τῶν. 
ἐνεργειῶν αὐτοῦ, οὔτε μὴν. διὰ τῶν περὶ αὐτοῦ γε- 
γραμμένων προφητειῶν. Ὅτι γὰρ ܡܘ‎ παρθένου vs- 
νήσεταί, ἀνεγίνισσχον τόν « Ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστρὶ 
DMglesas, xal τέξεται υἱὸν, καὶ καλέαουσι τὸ ὄνομα αὖ- 
τοῦ Ἐμμανουήλ * ὅτι παιδίον ἐγεννήθη. ἡμῖν (10), 
llic xat ἐδόδη ἡμῖν, οὗ ἡ ἀρχὴ ἐπὶ τοῦ ὤμου αὐτοῦ, 
πα] καλεῖται τὸ ὄνομα αὐτοῦ, μεγάλης βουλῆς “ἄγγε- 
ος, θαυμαστὸς, σόμδουλος͵ Θεὸς, ἰσχυρὸς (16), ἔξνο- 
διαστῆς,. ἄρχων εἰρήνης, πατὴρ τοῦ μέλλοντος αἰῶ- B. 
νος.» Ὅτι δὲ διὰ χαχίἀν ὑπερθάλλουσαν ἀπειθήσου- 
σιν αὐτῷ, λέγει" « Κύριος (17), τίς ἐπέστευσε τῇ ἀκοῇ, 
ἡμῶν; καὶ ὁ βραχίων Κυρίου τίνι ἀπεχαλύφθη; »΄ 
Καὶ Ἱξῆς - ܙ‎ ᾿Αχοῇ ἀκούσετε, καὶ αὐ μὴ αυγῆτε * καὶ 
᾿ΙΒέποντες βλέψετε, καὶ οὐ μὴ) ἴδητε * ἐπαχύνθη γὰρ" 
ἢ καβδία τοῦ λαοῦ. τούτου. » Διὸ ἤρθη: ἀπ᾽ αὐτῶν ἢ 
,ܗܟ‎ ὅτι, ἰδόντες παρεῖδον, καὶ ἀκούσαντες οὐχ 
ἤκουσαν “ ὑμῖν δὲ, τοῖς ἐξ ἐθνῶν, ἐδόθη ἡ βασιλεία, 
ὅτι μὴ γινώσκοντες θεὸν, διὰ τοῦ κηρύγματος πιστεύ- 
σαντες ἔγνωτε αὐτὸν, μᾶλλον δὲ ἐγνώσθητε ὑπ᾿ αὖ- 
ποῦ, διὰ Ἰησοῦ τοῦ Σωτῆρος xal λυτρωτοῦ τῶν ἑλ- 
πιζόντων ἐπ᾽ ἀὐτόν. Μεταδάντες γὰρ ἀπὸ τῆς προ- 
πέρας μάταιοπόνου (18) συνηθείας, xal τῶν ἀψύχων 
εἰδώλων ὑπεριδόντες, χαὶ τῶν ἐν σχότει (49) δαιμό- 
νων χαταφρονήσαντες, προσδραμόντες τε τῷ φωτὶ τῷ 
ἀληθινῷ, καὶ ἐπιγνόντες δι᾽ αὐτοῦ τὸν ἕνα καὶ μόνον 
ἀληϑινὸν Θεὸν καὶ Πατέρα, χληρονόμοι τῆς αὐτοῦ 
βασιλείας ἀνεφάνητε. ᾿Βαπτισθέντες γὰρ (30) εἰς τὸν 
ποῦ Κυρίου θάνατον, καὶ εἰς τὴν ἀνάστασιν αὐτοῦ, 
ὡς ρτεγενῆ βρέφη ἀνενέῤγητα πρὸς πᾶσαν ἁμαρτίαν 
ὄφείλετε εἶναι, οὐ γάρ ἔστε ἑαυτῶν, ἀλλὰ τοῦ ἀγορά- 
σαντος ὑμᾶς τῷ ἑαυτοῦ αἵματι. "Περὶ γὰρ τοῦ ποτε 
Ἱαραῇλ, εἶπεν ὁ Κύριος, διὰ τὴν ἀπιστίαν αὐτῶν, 
ὅτι ἀρθήσεται ἀπ᾽ αὑτῶν ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ, χαὶ 
δοθήσεται ἔθνει ποιοῦντι τοὺς καρποὺς αὐτῆς" δηλαδὴ, 
ὅτι (24) ὑμῖν, τοῖς ποτ᾽ οὖσιν ἀπέξενωμένοις αὐτοῦ 
μακρὰν, δοὺς τὴν βασιλείαν, ἐκδέχεται τοὺς τῆς εὔ- 
9 ]sa; .ܦܘܐ .3 .0 ,ܐ ܐܐܮ ܐ‎ vi, 44; Μαιν. 1, 25. 
* Bal. iv, 9. 3 Joan. ܙ(‎ 9; xvn, ὅ. "Rom. wi, 
xus dS. 9 Matth. xxi, $8. 


VARIORUM NOTAE. 


eriíicus addidisae videtur ἐξ αὐτοῦ, cum Ariani con- 
tenderent Filium esse ἐν τῶν μὴ ὄντων genitum seu 


creatum, Cra. 
|: Decat 


49) Ἐν σκότει. Deest in altero. In. 
0 Fá. Melius οὖν in cod. Vind. lp. 
ἔς 


24} Δηλαδή, ὅτι. Δῆλον ὅτι melius in 
xr rdi t, Δῆλον ὅτι 05 160 utroque 


ritum Alexandrintm ad Mich. ܐ‎ 4£, ηλ ܨܐ‎ 
νοῦσαν, ubi babelur εὐσθενοῦσαν : mihi illa. emen- 
datio non ptobator, quia subjungit Cyrillus : Eó- 
ε, ὅτι xal πίων ἡ χώρα, καὶ ληΐοις. grid. 
πῶς ἔστιν ἀμφιδαλεῖν; € iia Theodoriti illud, fj 
τῶν χω ἀσφάλεια, àd εὐσθενοῦσαν pertinere vi- 


S) ros ἐξ αὑτοῦ d ἃ. hn altero 
|, Vindo! lest tantum φίώνων, in altero 
etiam ^i ER αὐτοῦ 


η "sequentia verba. τεὐνηϑέντα. 
rimus οὐήρίο. aut Soter poto: hujus libri, vi- 
: dear tantum.scriptisse : άντων αἰώνων; ne- 
qué enim negabant Arianj Filium a Patre, ante ia- 
ula, generalum, Sed rectius sentiens librarius, aut 


σταλέντες εἰς τὸν ἀμπελῶνα, χαὶ μὴ ὑπαχούσαντες 
ἐκεῖνοι δὲ, οἱ ὑπαχούσαντες * ἀλλὰ ὑμεῖς μὲν μετα- 
μεληθέντες (9) ἐπὶ τῇ ἀντιλογίᾳ, ἐργάζεσθε ἐν αὐτῷ 
γῦν * οἱ δὲ δυσχεραίνοντες ἐπὶ ταῖς ἑαυτῶν συνθή- 
xai, οὐ μόνον ἀνέργαστον κατέλειψαν τὸν ἀμτελῶνα, 
ἀλλὰ χαὶ τοὺς ἐπιτρόπους ποῦ Κυρίου τοῦ ἀμπελῶνός 
ἀπέκτειναν " ὅν μὲν λίθοις, ὃν δὲ ξίφει " καὶ τὸν μὲν 
ἔπρισαν, τὸν δὲ ἔνδον ἐν τῷ ἱερῷ ἀνεῖλον μεταξὺ τοῦ 
ναοῦ καὶ τοῦ θυσιαστηρίου * ὕστεροὐ δὲ xa αὐτὸν 
πὸν χληρονόμον ἔξω τοῦ ἀμπελῶνος ἐκθαλόντες ἀπέ- 
χτειναν “ καὶ παρ᾽ αὐτοῖς (25) ὡς λίθος ἀχρεῖος ἀπε- 
θλήθη " παρ ὑμῶν δὲ ὡς ἀκρογωνιαῖος ἐδέχϑη " διὸ 
λέγει περὶ ὑμῶν" « Λαὸς, ὃν οὐκ ἔγνων; ἐδάδλευφά. 


3 ܘ‎ ROM; PONT. 'OPERA DUBA 


P 


vwineüm, ire renuistis; illi vero jussum accepta- ܛ‎ γνωμοσύνης καρπούς. Ὑμεῖς γάρ ἔστε of ποτε ἀπό- 


runi : sed vos quidem pomituit contumaciz, et nunc 
in vinea laboratis; illi autem moleste tiflerunt pa- 
tiones suas, et non solum vineam incultam reli- 
querunt, sed etiam procuratores Domini vinez .oc- 
ciderunt !*; alium quidem lapidibus, alium vero 
gladio; et alium quidem secuerunt", at alium intus 
in sacro peremeruat inter templum et allare 5; po- 
siremo ipsum quoque hieredem, extra vineam eje- 
€tum necarunt **: et ab illis tanquam lapis inutilis 
abjectus est; a vobis vero tanquam angularis est 
susceptus ^: idcirco de vobis di. τ Populus, 
quem non cognovi, servivit mihi : in auditu auris 
obedivit milii δι ܙ‎ ) 


Μοι, εἰς ἀκοὴν (24) ὠτίου ὑπήχουσέ μου. à 
ܚ‎ 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 17’. 
"Ὅπως ὀρεί1ει γίγεσθαι τὸ Πάσχα (25). 

Δεῖ οὖν ὑμᾶς (26), ἀδελφοὶ, τοὺς τῷ τοῦ Χριστοῦ 
τιμίῳ ἐξηγορασμένους αἵματι, τὰς ἡμέρας τοῦ 
Πάσχα ἀχριθῶς ποιεῖσθαι, μετὰ πάσης ἐπιμελείας, ~ 
μετὰ τροπὴν ἰσημερινήν' ὅπως μὴ δὶς τοῦ ἐνιαυ- 
ποῦ, ἐνὸς παθήματος μνείαν ποιεῖσθε, ἀλλὰ ἅπαξ τοῦ 
ἔτους τοῦ ἅτιαξ ἀπυθανόντος ` μηκέτι Gb πάρᾳτηρρύ-. - 
μένοι μετὰ Ἰουδαίων ἑορτάζειν οὐδεμία γὰρ χοινώνία ` 
ἡμῖν νῦν πρὸς αὐτούς - πεπλάνηνται γὰρ xal αὑτὴν 
τὴν ψῆφον, ἣν νομίζουσιν ἀπιτελεῖν' ὅπως πανταχό- 
θεν ὦσε πεπλανημένοι, χαὶ τῆς ἀληθείας ἀπεσχοινι- 
σμένοι. Ὑμεῖς δὲ φυλάσσεσθε ἀκριδῶς τὴν ἰσημέριον. 


CAPUT XVII, 
Quo modo Pascha debeat "celebrari, 


Oportet ergo, fratres, ut vos qui pretioso Christi 
sanguine redempli estis, dies Pasch: accurate οἱ 
€um omni diligentia celebretis, post zequinoctium ; 
me bis in anno, passionis unius. memoriam per- 
agalis, sed semel quotannis memoriam semel 
mortui recolatis : non amplius observantes, ut 
cum Jud»is festum agitetis : nulla enim nobis 
nnne cum eis est societas; nam in ipso etiam cal« 
*ulo falluntur, quem putant se. recle ponere , ut 
omni ex parte errent et a veritate sint disjuneti. 
Vos autem observate diligenter conversionem 


Tequinoctialem verni temporis, quz contingit vice- € τροπὴν τῆς ἐαρινῆς ὥρας, ἥτις γίνεται δευτέρᾳ καὶ 


εἰχάδι τοῦ δωδεχάτου μηνὸς, ὅς ἐστι Δύστρος " ἔπιτη- 
ῥοῦντες ἕως εἰκάδος πρώτης σελήνης, ὅπως μὴ (31) ἐν 
ἑτέρᾳ ἑθδομάδι ἐμπέσοι ἡ τεσσαρεσχαιδεχάτη τῆς σε- 
λήνης" καὶ πλάνης γινομένης, ἀγνοίᾳ δὶς τοῦ ivtau- 
τοῦ ἐπιτελέσωμεν τὸ Πάσχα" ἢ ἐν ἄλλῃ ἡμέρᾳ ἑορτά- 
gue τὴν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ ἀναστάσιμον. 
ἡμέραν, ἀλλ᾽" ἐν Κυριαχῇ μόνῃ. 


πουν. YM 57. 3 Máüh. xxm. ὅ5. ?* Mouth. xi 42, " Ephes. i, 20, 


sima secunda die mensis duodecimi, hoc est Dy- 
stri; notantes usque ad vigesimam primam Tunam, 
we in aliam hebdomadam incidat dies lune. quar- 
{19 decimus; et errore oborto, per ignorantiam 
in anno Pascha peragamus; aut diem resur- 
ionis Domini nostri Jesu in alio die celebre-. 
mus, preterquam in Dominico solo. 


?! Matth, xxi, δ. 
*! Psal. xvni. 45. 


VARIORUM NOTAE. 


(34) Εἰς ἀκοήν, etc. Desunt in allera cod. miriüs 


recte. Ip. 

(25) Τὸ Πάσχα. Addit uterque cod. Vind. xal 
πότε, χαὶ ὅτι οὐ δεῖ μετὰ Ιουδαίων αὐτὸ ἑορτάζειν. Ip. 

(26) Δεῖ οὖν ὑμᾶς. Recte observarunt. docti ho- 
mines constitutionem hujus capilis diversam esse a 
Constitutione de qua S. Epiphanius in hzresi Au- 
dianorum, sect. 10, 41, 44. Lege diligentissimum 
Usserium jn prolegomenis ad S. Ignatii ep'stolas, 
cap. 9. Qui tamen in eo circa veterem illam aj epi- 
scopo Cyprio memoratam diataxim errare mihi vi- 
detur, qnod ipsam exponat de calculo Judaico quar- 
tadecimanis et Catholi communi. Sic namque 
sublata non fuisset ccelesiarum in celebrando Pas- 
vhate dissensio, quo duntaxat collimaese constitu- 
lorem primum inculcat toties Epiphanius. ΠΟΤ. 

(27) “Ὅπως μή usque ad σελήνης. Desuntin 
contextu allerius cod. Vind., sed eadem nian ad- 
dita sunt jn margine. Cuen. ܢ‎ 


ον, Ὁ 


32) Μεταμεληθέντες. "Opa γάρ μοι chus 
)ܘܪܘ 1 ܡ‎ ἐθνικὰς, ὁ πρότερον κηῖς εἰδώλοις 
ἑορτάζων, μεταστρέφει τὴν ἑορτὴν εἰς πένθος, µετα- 

* voy ἐφ᾽ οἷς καχῶς ἔπραττε, xa λέγει θρηνῶν, τὸ 
προφητικὸν ἐχεῖνο λόγιον" « Ἐπλανήθτημεν ἐν τῇ 
ὕνῃ ἡμῶν, καὶ ἐπεχάλυψεν ἡμᾶς τὰ ἁμαρτήματα 
V σθημεν ἀσεθείας ἡμῶν" ἔγνωμεν ἀδι- 

ρων ἡμῶν. » Quem de penitentia gen 
locum, sumptum ex fine horilie in Exaltati 


Gr, 


t4 


καὶ οἱ τατέρ: 
ἡμέρας ταῦ 

τῆς φωνῆς Κυρίου ἐμῶν. 

25) Παρ᾽ αὐτοῖς. Παρὰ μὲν ἐχείνοις, in altero 

Vind. réctius. Ip.‏ .ܠܗ 


890 
CAPUT X VIII. 
Constitutio de magna. Pascha; hebdomada. 


A 


*! ]n diebus ergo Pascbz jejunate , incipientes a 
feria secunda, usque ad Parasceven et Sabbatum, 
per sex dies, solo utentes pane, salé, oleripus et 
aqui potu; abstinele autem tunc vino et carne : 
dies enim sunt luctus et non festi, Et quidem in 
Parasceve ac Sabbato ex parte ommi jejunate, 
quibus sat virium suppetit, nihil penitus gustantes 
usque ad nocturnum galli cantwm : si quis vero 
duos dies continuare non valet, saltem Sabbatum 
servet. De se enim loquens Dominus, ait : « Cum 
ablatus fuerit abillis sponsus, jejunabunt in illis die- 
bus **. » In his itaque diebus, nobis ablatus fuit a 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.—LIB. Y. 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ IH. 


ro: ܐ‎ τῆι Anc τοῦ Πάσχα 
“ἐς καρ ας Μα 


Ἐν ταῖς ἡμέραις οὖν τοῦ Πάσχα νηστεύετε, ἀρ- 

μενοι ἀπὸ δευτέρας μέχρι τῆς παρασχενῆς, καὶ 
Σαδδάτου, ἐξ ἡμέρας (29), μόνῳ χρώμενοι ἄρτῳ 
xai .@ ἀλὶ καὶ λαχάνοις, xci ποτῷ ὕδατι " οἴνου δὲ 
χαὶ χρεῶν ἀπέχεσθε ἐν ταύταις- ἡμέραι γάρ εἰσι 
πένθους, ἄλλ᾽ οὐχ ἑορτῆς. Τὴν μέν τοι παρασχευὴν 
καὶ τὸ Σάδβατον (60) ὁλόχληρον νηστεύσατε, οἷς δύ- 
ναµις πρόσεστι τοιαύτη, μηδενὸς γευόμενοι μέχρις 
ἀλεχτοροφωνίας "5 νυκτός” εἰ δέ τις ἀδυνατεῖ τὰς 
᾿Σὐω συνάπτειν ὁμοῦ (61), φυλασσέσθω κἂν τὸ Σάδ- 
δατον" λέγει γάρ mou ὁ Κύριος περὶ ἑαυτοῦ φάσχων * 
ܙ‎ Ὅταν ἀπαρθῇ ἀπ᾿ αὐτῶν ὁ νυμφίος, νηστεύσουσιν 


ἓν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις. » Ἔν ταύταις οὖν ἤρθη D falso dietis Judas , et cruei conüxus et cum see- 


leratis reputatus ο). 


ἐφ' ἡμῶν ὑπὸ τῶν ψευδωνύμων ® Ἰουδαίων, καὶ 
σταυρῷ προσεπάγη, καὶ μετὰ ἀνόμων ἐλογίσθη. 


Deest in Anast. ** Anast, ἀλεχτρυοφωνίας. 3) Anast, παρανόμων, ** ital, Anastasius, quzst.‏ ܐܐ 
B4. L f. cap. 15, Ἱ. Pseudo-lgnat. ad Philipp. 15; Epiph., bxr. 75, n. 6, supra, cap. 15, infra,‏ . 


cap. 19. ** Marc. n, 40. Isa. ἐπὶ, 13. 


VARIORUM NOTA 


drinus epistola ad Basilidem, de sex diebus heb- 
domadis magna : Οἱ μὲν πάσας ὑπερτιθέααιν ἄσιτοι 
διατελοῦντες, οἱ δὲ δύο, οἱ δὲ τρεῖς, οἱ δὲ τέσσαρας. 
Alii quidem. omnes eos dies superponunt, jejuni per- 
manentes ; alij duos, alii tres, alii quatuor. Et inlra ; 
Τελευταίας 050 ρας ὑπερτιθέντες, τὴν τε παρα- 
σχευὴν καὶ τὸ Σάδδατον, wliimos duos dies suyerpo- 
nunt, Parasceven scilicet εἰ Sabbatum. Epiphanius, 
Expos. fid. cathol., n. 92, de iisdem sex diebus 
Paschatis: Οἱ σπουδαῖοι διπλᾶς, καὶ τριπλᾶς, καὶ 
πετραπλᾶς ὑπερτίθενται, καὶ ὅλην τὴν ἑδδομάδα τι- 
νὲς ἄχρι ἀλεχτρυόνων χλαγγῆς, τῆς Κυριαχῆς ἐπι- 
φωσκούσης. Qui studiosi sunt, biduum, ac triduum, 
et quatriduum superponunt ; et quidam tolam hebdo- 
sadem usque ad galli. cantu, illucescente Domi- 
nico, Unum diem 40 horarum, intellige Parasceven 
cum majore parte Sabbati ; duos dies, id est integrum 
hiduum ; tres vero et quatuor. quintam, vel quar- 
tam quintamque ferias eum Paruéeeve ae Sabbato. 
Consulatar fegula Magiatri, c.:55. Cousuetudinem 
autem hic a me observatam, diu viguisse lum in 
Occidente, tum Fierosolymis, certum est ex au- 
ctore libri De divinis officiis, testante de suis occi- 
dentalibus in cap. 17, et ex Zonara, qui de Hieroso- 
lymitanis qx suis idem tradit, ad canonem 
rullauum 89. Vide etiam de Pakestin:s in. Typico 
llierosolymitico seu 84058, ubi. Apostolicz constitu- 
tiones laudantur. Tertius mos Graecos spectat: qui 
inia Sabbatum unum in toto anno 
ierunt jejunium Sabbati saneti jejui υἱ 
rasceves. Lege'Balsamonem in can, Trull. 89, Con 
ira Latini, Sahbatis abstinere a cibo soliti 


simum habent Parasceves antepaschali i: 
1} etiam colligere licet ex Concordia Hegularum 
cap. δύ, p. 540; ubi coutra monachos qui eo die 


vescebautur. Caeterum quo sensu ljc dicitur δύο 
ἡμέρας συνάπτειν ὁμοῦ, eodein apud Tertullianum 

e patientia cap. 15, jejunia conjungere; apud Hie- 
ronymum epist. 45, liebdomadas conjungere; Sczo- 
meno, lib. vi, cap. 34* ܐ‎ ὑῶν ἐν γη- 


στείαις ἐπισυνάπτειν, lu Tgpic 

“Μᾶλλον μὲν οὖν εἰ δύνασαι, τὰς δύο μοι συνάψας, 

Παρασχευὴν καὶ Σάδδατον, ἄσιτος διαμείνας. 
Vide Tertullianum. De jejunits, cap. 14, et Sozom. 
lMistor., lib. 1, cap. 11. Cor. 

(31) Ὁμοῦ. Deest in altero cod. CL. 


(98) Ἑν ταῖς ἡμέραις οὖν τοῦ Πάσχα νη- 
στεύετε. Pretium operz fuerit ad Epiphanium adire 
hieres. 70, n. 12; heres. 75, n. 3, 6, et Ezpos. 

., n. 22; cujus posteriora duo loca cilat Halsa- 
canonem Laodicenum 50, pag. 1427. Cor. 
(29) "ΕΕ ἡμέρας. Deest in altero cod. Cr. 

(50) Τὴν μέν tot παρασχευὴν καὶ τὸ Zd66arov, 
εἰς. Multos mores ad hunc locum observo, In pri- 
mis celebrem illum transigendi unum aul plures 
dies, absque ullo penitus cibo. De vno die Metlio- 
dius martyr, orat. 5 Convivii, p. 45: ᾿Απηγόρευται 
γὰρ. σήμερον διαίτης ἐπὶμνησθῆναι τὸ σύνολον. De 
duobus et pluribus varie exprimunt, atque isto 
etiani modo, διὰ δύο, διὰ τριῶν, διὰ τεσσάρων, εἰρ., 
μεταλαμθάνειν, ἐσθέειν, εἴοι, in Vila S. Antonii 

Athanasium, in "Theodoriti Historia religiosa, 
in dlisioria Lausiaca Palladii, in. Antiochi homilia 
7, et alibi. Sed pra cazteris insiguia et elegantia sunt 
verbia postremo citati loci, diua profecto quz feli- 
Ciorem interpretem. nanciscerentur. Νηστεία οὖν 
ἐστι οὐ μόνον τὸ βραδυφαγῆσαι, ἀλλὰ xal τὸ βραχυ- 
φαγῆσαι - καὶ οὐ διὰ δύο ἐσθίειν, τοῦτο ἄ. s i- 
στιν, ἀλλὰ τὸ μὴ πολυφαγῆσαι (seu potius ut legit 
Tilmanus,. utque in Typico fol. pr habelur, ποι- 
χιλοφαγῆσαι) - ἄσχησις γάρ ἐστιν tv μονοειδεῖ τροφῇ 
συνεσταλμένη τράπεζα. Vertendum fuit boc aut si- 
mili modo : Jejunium ergo est, non solum tarde com- 
edere, sed εἰ parum comedere : nec secundo quoque 
die vesci, id ascesis, seu pietatis exercitium cat, ve- 
rum non rario cibo uli. Est enim ascesis, mensa in 
hujusmodi cibo coarctata et ad modicum redacta. Sic 
ex Alexandro Pulyhistore. refert Clemens. Alexan 
drinus Strom. n, Brachmanum nonnullos διὰ τριῶν 
ἡμερῶν vibum sumpsisse: et de Esswis Plnlo, διά 
πριὼν ἡμερῶν" B^ E deco. Videsis grave hac in 
re judicium Theodori Stnditze catechesr 55. .Secun- 
dus mos quem observo, biduana est inedi 
Parasceves et magni Sabbati. lIrenzus, apu 
hium lib, v, cap. 94, agens de paschali jejunk 
γὰρ οἴονται μίαν ἡμέραν δεῖν αὐτοὺς νηστεύειν" 

«δὲ δύο, οἱ δὲ xdi πλείονας οἱ δὲ τέσσαράχοντα ὥρας 
ἡμερινάς. τε xal νυκτερινὰς συμμετροῦσι τὴν ἡμέ- 
fav αὑτῶν. Quidam enim existimant unico die sibi 
esse jejunandum ; alii duobus, alii plvribus, non- 
nulli etiam. quadraginta horis diurnts ac noclurnis 
computatis diem suum metiuntur. Dionysius Alexan- 


ܚܝܚ 


KEPARAION 18. 

πε ἧς πανγυχίδος τοῦ. μεγάλου σαδδάτου " 

Διὸ παραινοῦμεν καὶ ὁμῖν νηστεύειν ταύτας, ως 
καὶ ἡμεῖς ἐνηστεύσαμεν ἐν τῷ ἀναληφθῆναι ** αὐτὸν 
ἀφ' ἡμῶν, μέχρις (93) ἑσπέρας iv δὲ ταῖς λοιπαῖς 
ταῖς πρὸ τῆς παρασχευῆς, ἐννάτην ὥραν ἢ ἑσπέραν (53) 
ἕκαστος ἐσθιέτω, ἢ ὅπως ἄν τὶς δύναιτο (54) τῷ δὲ 
παδδάτῳ (65) μέχρις ἀλεχτοροφωνίας παρατείνοντες, 
ἀπονηστίζεσθε ἐπιφωακούσης @ μιᾶς σαδδάτων, ἥτις 
ἐστὶ xvpiixh, ἀπὸ ἑσπέρας ἕως ἀλεκτοροφωνίας ** 
ἀγρυπνοῦντες (6), καὶ ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἐν τῇ ἐχκλησίᾳ 


A 


3. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


CAPUT XIX. 
De yermgilio magni Sabbati et de die Resurrectionis. 


Quare monemus vos, ut in his diebus jejunetis‏ ^9 ܗ 
wsque ad vesperam , quemadmoduni jejunavimus,‏ * 
quande nobis ereptus est: reliquis vero diebus‏ 
anie Parasceven, bora nona, vel vespere unus-‏ 
quisque comedat, vel prout quilibet poterit : * at‏ 
Sabbato usque, ad gallicinium permanentes; illu-‏ 
escente una. Sabbatorum, quse est dies Dominica,‏ 
jejunium solvite; à vespera usque ad galli cantum.‏ 
vigilantes; εἰ in ecclesjà congregáti in unum,‏ 


. 5 Anast,, ibid., 1. f. Cap. 15.1. Pseudo-Ignat. ad Philipp. ἐδ. ** supra, cap. 15, 19. 45, 9^ al. 


n " 
ἐπιφωσχούσης, eie. ܬ‎ 


» ἀπογηστιζόμενοι 
ίας, ἀπογηστιζόμι Fertig 


ἀλεχτοροφωνί 
, Miant.ànb τῆς δευτέρας, μέχρις ἀλεκτρυοφωνίας ἀπονηστιζόμενοι. ἐπιφωσχούσης 


5. ܐܘ‎ ᾿ἀπὸ δὲ 


ἑσπέρας πέμπτης μέχρις‏ ܥܡ 


ρνοφωνίας. 


VARIORUM NOTAE. 


B solvice illud. illusceseente una Sabbatorum , que est 


dies Dominica. Ip. 

(56) ᾽Αγρυπγοῦντες. Inter innumera loca de 
penus asch, insigniter πὰ llitutionem. 
acientia , sunt ista Lactantii lib, 


dimidinm, popu 
'hrisi 


pri gai 
catum. Lupi εἰ Euphronii iptola ad Tarasium, 
Lus 1 Conclorest 0 Ἐν : 
ia 


i 
e. In qui- 


explico τὴν Κυριαχὴν, ex Gregorio Nysseno, seu si 
mavelis, Hesychie Hierosolymilano, Oratione in Re- 
surrectionem.' Dominicam, qui Κυριαχὴν νύχτα ap- 


percit:e constitutionis psendoapostolicae in Epipla: 
nio lier, 70, n. 10, qua praczipiebatur ut Christiani 
vigihüs agerent μεσαζόντων τῶν ἀζύμων apud Jue 
ἀφοῦ. Eam lcu sublatam fuissc arbitror, quit, 


. Nam wtique 


πι ἅπερ ἂν ἔχῃ ἕκαστος ἐσθιέτω, ἢ ὅπως 
αὖς θύνανα, In boli] antem diebus ane Parase- 
ven, comedat que habuerit, .quo 
suodo » 


mee contra sensum auctoris.‏ ܝ 


xoc ἄν τις δύναιτο. Desunt hiec in al- 


μέχρις ἀλεκτοροφωνί 
pd 


(al. λε 
fic. ἕως 


σχευῆς 

πρὸς ἑσπέραν ἕχαστος ἐσθιέτω, ἐν τῷ Ξαδδάτῳ, 
ἕως ܐ‎ ἀγρυπνοῦντες, xal προσευ- 
» Xa. : 

δὲ τῷ Σαδδάτῳ ἀπὸ ἑσπέρας ἕως ἀλεχτοροφωνίας 
ܐܗܬ‎ elc., ut sped Asstasiam. Ὁ vero 
"onstitutorem hoc fere modo scripsisse suspicor : 
"Amb δὲ ἑσπέρας πέμπτης, ἢ τῷ Σαδδάτῳ μέχρις 
ἀλεχτοροφωνίας, παρατείνοντες, & ἰστίζεσθε ἐπι- 
φωσχούσης μιᾶς Σαδθάτων, ἥτις ἐστὶ Κυριαχή, εἰς, 
Ἦος est : ra vero diei quintam, aut saltem 
Sabbati, jejunium usque ad galli canum producentes, 


CONSTITUTIONES APOSTOLIC.E.—LIB. V. 


σύναθροιζόμενοι, γρηγορεῖτε, προσευχόμενοι, καὶ δεό- A vigiliis, orationibus et ad Deum preeibus vacate 


1η pernoctatione vestra, legem, proplietas, ac ܐܦܐ‎ - 
mos legite usque ad gallorum cantum, et bapti* 
smum conferte vestris catechumenis; οἱ recitato 
Evangelio in. timore ac tremore, habitaquwe ad 
populum allocutione de rebus ad salutem perti- 
nentibus , luciui vestro Ünem imponite; et orate 
Deum ut. convertatur Israel, locumque ponitentis 
quandoquidem 
judex alienigena lotis manibus, dixit: « Innocens 
sum ἃ sanguine justi hujus, vos videritis 35. » Israel 
vero exclamavit ; + Sanguis ejus super nos, εἰ 
super fios nóstros; » et' Pilato "dicente : € Re - 
gem vesiruim erucifigam ? » ipsi aeclamarunt : 
* Non habemus regem , nisi Cesarem. Crucifige, 


. Mccipiat eum venia impletolis : 


μενοι τοῦ Θεοῦ, ἐν τῇ διανυχτερεύσει ὑμῶν, “ἀναγι- 
γώσχοντες τὸν νόμον, τοὺς προφήτας, τοὺς dec 
Ροῦς, μέχρις ἀλεκτρυόνων P! κραυγῆς, καὶ βαπτί- 
φαντες ὑμῶν τοὺς κατηχουµένους , καὶ ἀναγνόντες τὸ 
Εὐαγγέλιον ἐν φόδῳ καὶ τρόμῳ, καὶ 'προσλαλή- 
σαντες (51) τῷ λαῷ τὰ πρὸς σωτηρίαν, παύσασθε τοῦ 
πένθους ὑμῶν, καὶ δεήθητε τοῦ Θεοῦ, ἐπιστραφῆναι 
τὸν Ἰσραὴλ, καὶ λαδεῖν αὐτὸν . τόπον "^ μετανοίας 
καὶ τῆς ἀσεδείας ἄφεαιν" ὅτι ὁ μὲν ἀλλόφυλος xpt- 
τὴς, νιψάμενος τὰς χεῖρας εἶπεν" « ᾿Αθῶός εἰμι ἀπὸ 
τοῦ αἵματος τοῦ δικαίου τούτον, ὑμεῖς ὄψεσθε, ν Ὁ δὲ 
Ἰσραὴλ ἐπεδόησε « Τὸ αἷμα αὐτοῦ ἐφ' ἡμᾶς, καὶ ἐπὶ 
τὰ τέχνα ἡμῶν" » καὶ Πιλάτου εἰπόντος" « Τὸν βασιλέα 
ὑμῶν σταυρῴσω ; » αὐτοὶ ἐπεδόων' « Οὐχ ἔχομεν 8! - 


Ma εἰ μὴ Καίσαρα" σταύρωσον, σταύρωσον (58) αὐτόν. B erucifigé eum. Omnis enim qui se regem facit, 


contradicit Cesari. Et si bunc dimiseris, non esami- 
cus Cesaris '*. ܙ‎ Et Pilatus przses, ac Herodes rex, 
Jussernnt eum crucifigi ; atque complementum acce- 
pit Scriptura, quie dicit ' δὲ: « Quare fremuerunt 
gentes, et populi meditati sunt inania? Astiterunt 
reges terre; ei principes convenerunt in ünuim, 
adversus Dominum, et adversus Christum ejus **, 
Et projecerunt dilectum , ,quasi mortuum abomi- 
matum **, » Atque ipso sexta feria in crucem sub- 
lato; et a mortis excitato, sub diei Dominici 
dilueulum , exitum habuit illud Scripture : « Surge, 
Deus; judica terram : quoniam tu hzreditabis in 
omuibus gentibus *' ; » et iterum : « Exsurgam, 
Dominus, ponam in salutari ; fiducialiter agam in 
eo **; » et: « Tu autem, Domine, miserere mei, et 
resuscita me; et retribuam eis **. ܐ‎ Ob hoc igitur et 
vos, resurgente Domino, offerte sacrificium ve- 
sirum, de quo vobis cónstitult per nos, dicens: 
« Hoc facite in meam commemorationem **,»Postea 
jejunium  dimittite, letantes: et diem festum 
sgentes; quoniam pignus resurrectionis. vestre 
Jesus Christus à mortuis excitatus est : atque hoc 
vobis sit legitimum sempiternum usque ad consume 
mationem seculi, quoad venerit Dominus **, Nam 
Judzis adbuc Dominus intériit; Christianis vero 
resurrexit ; illis quidem propter infdelitatem ; his 
auiem propter certissimam hanc persuasionem , 
quod sperare in eum sil vita immortalis ac :elerna, 


9! Joan. xix, 15, 6, 19, "" '@ Act, iv, 
ܨ¡ ܐܬ ,ܐܘܠ ܙ‎ 6, “ Psal, xi, 14. * Luc. 


9! Matth. xxvii, 36, 
*! Paal, Lxxxi, 8. 


Πᾶς γὰρ ὁ ποιῶν ἑαυτὸν βασιλέα, ἀντιλέγει τῷ Καίσαρι. 
Καὶ ἐὰν τοῦτον ἀπολύσῃς, οὐχ εἶ φίλος τοῦ Καίσαρος.» 
Καὶ Πιλάτος ὁ ἡγεμὼν καὶ Ἡρώδης ὁ βασιλεὺς 
Ἐχέλευσεν (59) αὐτὸν σταυρωθῆναι" καὶ πληροῦται τὸ 
φάσχον λόγιον" « "Iva τί ἐφρύαξαν ἔθνη, καὶ λαοὶ 
ἐμελέτησαν κεν; παρέστησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς, 
οἱ ἄρχοντις συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ, κατὰ τοῦ 
Κυρίου καὶ χατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ. Καὶ ἀπέῤῥιψαν 
τὸν ἀγαπητὸν, ὡς νεκρὸν ἐδδελυγμένον. » Καὶ 
αὐτοῦ σταυρωθέντος τῇ παρασχενῇ, καὶ ἀναστάντος 
ἐπιφωσκούσης Κυριακῆς, ἐπληρώθη ἡ Γραφῇ ἡ 
λέγουσα᾽ « ᾿Ανάστα, ὁ θεὺς, χρῖνον τὴν γῆν" ὅτι σὺ 
καταχχηρονομήσεις ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι. » Καὶ πάλιν" 


«ἰἈναστήσομαι, λέγει Κύριος, θήσομαι ἐν σωτηρίῳ, ܨ‎ 


παῤῥησιάσομαι ἐν αὐτῷ" » (40) xal « Σὺ δὲ, Κύριε, 
ἐλέησόν µε, καὶ ἀνάστηαόν µε, χαὶ ἀνταποδώσω 
αὐτοῖς. » Διὰ τοῦτο οὖν καὶ ὑμεῖς, ἀναστάντος τοῦ 
Κυρίου, προσενέγχατε τὴν θυσίαν (44) ὑμῶν, περὶ 
ἧς ὑμῖν διετάξατο δι ἡμῶν, λέγων: « Τοῦτο ποιεῖτε 
εἰς τὴν ἐμὴν ἀνάμνησιν. » Καὶ λοιπὸν ἀπονηστεύετε, 
εὐφραινόμενοι xal ἑορτάζοντες, ὅτι ἀῤῥαδὼν τῆς 
ἀναστάσεως ὑμῶν (43) Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς ἐγήγερται 
ἐκ νεκρῶν' xal τοῦτο ὑμῖν ἔστω νόμιμον αἰώνιον, 
ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος, μέχρις ἂν ἔλθῃ ὁ 
Κύριος. Ἰουδαίοις γὰρ ὁ Κύριος ἔτι τέθνηχε" Χρι- 
στιανοῖς δὲ ἐγήγερται" τοῖς μὲν δι᾽ ἀπιστίαν, τοῖς δὲ 
διὰ πληροφορίαν, ὅτι ἡ εἰς αὐτὸν ἐλπὶς ἀθάνατος 
ζωὴ καὶ (15) αἰώνιος" μετὰ δὲ ὀχτὼ ἡμέρας (M) 
ܘ ܝ‎ "sl . 
ή ΚΣ Iso. m, τὴν 
ܝ‎ 19. *" Exod, xn, 34: 1005. xi, 26. 


VARIORUM NOTAE. 
juxta ejusdem 8, doctoris animadversionem, non p Bien Puseni: Ἐν ἄλλοις δὲ τόποις οὐ γίνεται λα- 


μόνον ἐπιφωσχούσης 
Feu ὅτε ܠ ܫ‎ τῶν. 2 Jd 
mm ἐν ἱναστασί καὶ παν: 
t UK. πι ὧν rid vero in cia. iod 
[iS ܣܒ‎ ius non celebratur, nisi solummodo illu- 
cescente Dominica, quando ad Larson cantum jeju- 
mium solvitur, in Resurrectionis die, ac [esto, magna 
die Paschalis, Tp. 
a Τῆς ἀναστάσεως ὑμῶν. ΑΙ. ἡμῶν, et rec- 
N^ 5 
)45( Ζωὴ καί. Alter cod, καὶ ζωή, Ον. 
Met BE ܬ‎ modo a 
o in Joannem, et ab aliis accipitur iliud, 


servat ܐ‎ calculo , ἡ 
ܐ‎ ἔνι x: ܓ‎ Vind. ἀπὸ δὲ Μα 


5 ܘ‎ Latine alloqui dicitur, οἱ 
Rue? hujusmodi sermones habiti in 
vigilia ܒܫ‎ Cor. 

) . Addit alter cod. Vind. ante 
hanc vocem» : καὶ πάλιν ἐπεδόησαν, perperam et ex 
Joanne liquet. CL. - 

᾿Εχέλευσεν. 1.. ἐχέλευσαν. Cor. 
(40) λαῤῥησιώσομαι ἐν αὐτῷ. Desunt in utroque 


dil) ܬ‎ τὴν θυσίαν. Epiphanius sub 


PONT, OPERA DUBIA, ` [‏ 1808 6:¥ ܐܪܬܐ .5 ܦܕ 


Post dies vero oclo, sit voliis rursis festnim hono-À ἔστω ὑμῖν κάλεν ξορτὴ «qim, αὐτὴ ἡ δγδόη, ied 7 


randum octavus dies, in quo me Thomam de δυσπιστοῦντα ἐμὲ Θωμᾶν ἐπὶ τῇ :ܐܬܗܘܬ‎ , ἐπλη- 


ῥοφόρησε, δείξας μο: τοὺς τύπους τῶν ἥλωιν, xal τῆς 
λόγχης Ev τῇ πλευρᾷ τὴν τρῶσιν. Καὶ πάλιν., ἀπὸ 
τῆς πρώτης Κυριακῆς ἀριθμήσαντες τεσσαράκοντα 
ἡμέρας, ἀπὸ Κυριαχῆς μέχρι πέμπτης, ἑορτάζετε 
τὴν ἑορτὴν τῆς ᾿Αναλήψεως τοῦ Κυρίου, παϑ' ἦν 
πληρώσας πᾶσαν οἰχονομίαν καὶ διάταξιν, ἀνῖλθα 
πρὸς τὸν ἀποστείλαντα αὐτὸν Θεὸν καὶ Πατέρα, 


χαθίσας ἐχ' δεξιῶν τῆς δυνάμεως, χαὶ περιμένων 


ἕως ἂν τεθῶσιν οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ ὑπὸ τοὺς πόδας αὑτοῦ" 
ὃς καὶ ἐλεύσεται ἐπὶ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος μετὰ 
δυνάμεως καὶ δόξης πολλῆς, χρῖναι ζῶντας καὶ 
νεχροὺς, xal ἀποδοῦναι ἑχάστῳ χατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ. 
Καὶ τότε ὄψονται τὸν ἀγαπητὴν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ, ὃν 
ἐξεχέντησαν, καὶ ἐπιγνόντες αὐτὸν, κόψονται ἐφ᾽ 
ἑαντοῖς, φυλὴ κατὰ φυλὴν, καὶ αἱ γυναῖχες (15) aü- 
τῶν κατ᾽ ἰδίαν. 


ΚΕΦΑΚΛΙΟΝ κ. 
Ἠρόῤῥησις ܗ‎ περὶ Χριστοῦ τοῦ 


Καὶ γὰρ καὶ νῦν ܕ‎ bs ΕΝ ΜΗΚΗ μη 
συναθροιζόµενοι, τοὺς Θρήνους Ἱερεμίου ἀναγινώ- 
σκουσιν, ἐν οἷς εἴρηται" « Πνεῦμα πρὸ προσώπου 
ἡμῶν Χριστὸς Κύριος αυνελήφθη ἐν ταῖς διαφθοραῖς 
αὐτῶν: » καὶ τὸν Βαροὺχ, ἐν ip τέγραπται" › Οὗτος 
ὁ Θεὸς ἡμῶν, οὗ λονισθήσεται ἕτερος πρὸς αὐτόν" 
ἐξεῦρε πᾶσαν ὁδὸν ἐπιστήμης, καὶ ἔδειξεν (48) αὐτὴν 
ἸἸαχὼ τῷ παιδὶ αὐτοῦ, καὶ Ἰσραὴλ τῷ ἡγαϊημένῳ 
ὑπ) αὐτοῦ. Μετὰ τοῦτο ἐπὶ τῆς γῆς ὤφδη, καὶ τοῖς 
ἀνθρώποις συνανεστράφη. Καὶ ὅταν ἀναγνῶσι, ܢܰܡ‎ 
πτονται καὶ θρηνοῦσιν, ὡς μὲν αὐτοὶ νομίζουσι, τὴν 
ἐρημίαν τὴν ὑπὸ Ναβουχοδονόσορ γενομένην, ὡς δὲ 
ἡ ἀλήθεια ἔχει, προοίµια ποιοῦνται ἄχοντες τοῦ μέλ- 
λοντος αὐτοὺς καταλαμβάνειν πένθους. Μετὰ δὲ δέκα. 
ἡμέρας τῆς ᾿Αναλήψεῳς (49), ἥτις ἀπὸ τῆς πρότης 
Κυριακῆς πεντηκοστὴ γένεται, ἑαρτὴ μεγάλη ὑμῖν 
ἔστω" ἐν αὐτῇ τὰρ, ὥρᾳ τρίτῃ ἀπέστειλεν εἰς ἡμᾶς ὅ 
Κύριος Ἰησοῦς τὴν δωρεὰν τοῦ ἁγίου Πνεύματος, καὶ 
ἐπλήσθημεν αὐτοῦ τῆς ἐνεργείας, καὶ γλώσσαις ܐܧ‎ - 
ναῖς ἐλαλήσαμεν, χαθὼς ἐχεῖνο ὑπήχει ἐν ἡμῖν" καὶ 
ἐχηρύξαμεν Ἰουδαίοις τε καὶ ἔθνεσιν, αὐτὸν εἶναι τὸν 


xs Tgnat. ineo, δὲ Magnes. 
Marc. xm, 96. ^ta C "* Rom. n, 
7 Bar. ur, 56. udat. Anastasius, 


" Act. αν 5. 9 Anast. ibid. 9" Mare. xvi, 19. 
5 Heb. x, 13, 
στ Thren. i, 30. 


resurrectione vix acne vix quidem credentem, 
convicit, ostendens mihi clavorum vestigia, ilem 
lance. vulnus in latere**, Et iterum, a prima Domi- 
mca numeratis quadraginta diebus *', post Domi- 
sieum diem seu hebdomadze féria quinta celebrate 
festum Assumptionis Domini **, in quo die, com- 
pleta omni dispensatione εἰ constitutione, ascendit 
2d Deum ac Patrem δ᾽, emissorem suum "*, el sedet 
ἃ dextris virtutis "!, exspectatque donec ponantur 
inimici ejus sub ejus pedibus "*; quiet in con- 
summalione seculi veniet cura potestáte ac gloria 
multa "*, ad. judicandum vivos el. mortuos "*, et 
2d reddendum singulis secundum ea qus gesse- 
rint Τε, Tuncque videbunt dilectum Dei Filium, 
quem compunxeruni; οἱ cognoscentes eum, plan- 
gent süper seipsos, tribus ad tribum, ac mulieres 
€orüm separatim "*, 
CAPUT XX. 
Prediciio prophetig de Christo Jesu. 


Etenim, nune. quoque, decima mensis Gorpizi 
4ié, Judei congregati, Lamentationes Jeremiz 
legunt, in quibus liabetur : « Spiritus ante faciem 
nostram Christus Dominus captus est in corrup- 
tionibus eorum "', » et Baruchuim, in quo scriptum 
ἐπὶ τ x Hic est Deus noster; non zstimabitur alius 
ad eum; adinvenit omnem viam scientiz, et osten- 
4lit illam Jacobo puero suo , et Israeli dilecto sibi, 
Post hoc in terris visus est, et cum hominibus 
conversatus est^, ܐ ܙ‎ inter legendum plangunt ac 
lJamentantur, ut ipsi quidem putant, vastitatem a 
Nabuchodonosoro induciam; a revera exordium 
luetus comprehensuri eos, inviti faciunt. Ceterum 
post decem dies ab Ascensione, seu quinquagesi- 
mo post primam Dominicam die, magnum sit vobis. 
festum Pentecostes "^; jn eo quippe die Doni- 
nus Jestis.ad nos bora teria misit donum Spiritus 
s3ncli ; a6 répleti sumus ejus efficacia; et lipguis 
ϑονὶς loculi sumus, prout idem Spiritus nobis sug- 
gerébat **; εἰ praicavimus Judsis alque. genti- 
bus, Jesum esse Christum Dei, el constitutum a 

ΜΚ Joan. xx, 27. 
11, ad Sm. $. "Matth. ܐܡܟܐ‎ 6L. 


6. τὸ Zach. xn, 10; Joan. »ix, 37. 
quast, 64. ܘ‎ Act, ܕܐܐ‎ 4. 


YARIORUM NOTAE. 


M dies oclo, de die oclava, non autem mona. D Expiationum, qua Judeis animas suas 


affligere seu 

jejunare praecipitur, Levit. ܐܡܫ‎ LSU xum, 27; 

umer. Xxix, In ea poterant Judzi Helleniste 
Bsrachum: Grace legere, per synsgogas suas 


Cor. 

(6 Ἔδειξεν. Uterqne cod. ἔδωκεν. Ct. 
Recuj 

1 


Μετὰ δὲ δέχα ἧς Αναλήψεως. 
it qua -— ius, si quist, 64, 

M 
pe re iu queam 


inde Graci hanc Dorminicam octavarum Paschz 
muncupanl Κυριαχὴν τοῦ θωμᾶ. Que ipsis etiam 


est καινὴ Κυριακὴ, εἰ ἀντίπασχα. Nos Dominicam 
in Albia appellamus, et Pascha clausum, vel ut 
legitur in. Regula 1 eap. 36, Tom. 1, 


Spicilegii, ἴαμα, Paschze. Cor. 

(45) Καὶ al γυναῖχες, elc. ο in aHero cod. 
omittuntur, Cu. 

(46) Τοῦ οὔ. Adduntur hec in codd. Vind. : 
d Ἰουδαῖον | ἤτοι 


πιαίου. In. 
τὸ Ἀεκάτῃ rot jede Tog .. Decima Sep- 
Vembris, mensis δρα, sancta εἰ soleuni 


Chrislo | Moyses testimonium prebéns, aiehat: 
« Accepit Dominus ignem a Domino, et pluit **. » 
Hunc Jacobus tanquam homineni vidit, et dixit : 
« Vidi Deum facie ad faciem, et salva facta est 
anima mea *. » Hunc Abrahamus bospitio exce- 
pium, confitebatur judicem ac Dominum suum κ᾿, 
Hunc Moyses in rubo vidit ° : et de codem in Deu- 
teronomio dixit : « Prophelam suscitabit vobis 
Dominus Deus ex fratribus vestris sicut me; 
ipsum audietis, secundum ommia quz loculus 
fuerit vobis; el erit, omnis anima, qua non 
audierit Prophetam illum, exterminabitur de ܘ‎ 
pulo suo **. ܙ‎ Hunc vidit Jesus lilius Nave ducem 
exercitus ac virtutis Domini, armatum, et subsi- 
diorum in expeditione Hierichuntina ; quem et 
procidens adoravit, ut servus dominum "2 Hunc 
Samuel respiciens Christum Dei "^, sacerdotes et 
reges, christos nominavit. Hunc David cernens, 
canticum de eo psallebat, inscribens : « Canticum 

*:» alque hxc verba de persona ipsius. 
Accingere gladio tuo super femur 
tuum, potentissime, specie tus et pulchritudine tua, 
εἰ intende; εἰ prospere procede, et regna, propter 
verilatem, el mansuetudinem, et justitiam; et de- 
ducet *e mirabiliter dextera tua; Sagit:z tuze aculze, 
potentissime; populi sub te cadent, in corde inimi- 
€orum regis. Propterea unxit te Deus, Deus tuus 


.9leo exsultationis, pre participibus tuis ᾽ν. » Deeo 
C etiam, et ex ejus persona, dicebat Salomon : « do- 


minus condidit me principium viarum suarum in 
opera sua : anle seculum fundavit me, in principio, 
antequam terram faceret, antequam prodirent fontes 
aquarum, antequam montes firmarentur, el ante 
1:11165 ¢01165 generat me '* ; « et iterum : « Sapientia 
zedilicavit sibi domum "3. De eo et Isaias aiebat νὴ: 
« Egredietur virga de radice Jesse, οἱ flos de radice 
ascendet. Et eril radix. Jessz, εἰ qui consurgit, ut 
princeps sit genium, in ipso gentes sperabunt **. » 
Zacharias vero: « Ecce rex tvus venit justus εἰ 
salvans, ipse mitis, et sedens super asinam, et pul- 
lum filium aubjugalis ". » Hunc Daniel dicit esse 


35,97. *"Exod.m,2. **Deut. xvi, 45. 
4. " Prov. vin, 39. κ᾽ Prov. ܕܡܐ‎ 2 


?* bid 
*! Zach. i3, 9. 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE..—LIB. 3; 


"'Gen.xxxi,90. "Gen. xvii, 
ܘ‎ Psal. ܐܠܐܫ‎ ἡ. 
**Isa. xi, 1, 10. 


Y 


τοῦ δευῦ, τὸν ὡρισμένον ὑπ᾽ αὐτοῦ χρτὴν (00) A Deo judicem vivorám ae miortuorum "'' Huic‏ ܗܣܕ 


ζώντων ܐܩܫ‎ νεχρῶν. Τούτῳ Μωσῆς μαρτυρῶν ἔλεγεν" 
« Ἔλαδε Κύριος πῦρ παρὰ Κυρίου, xo ἔδρεξε.» 
Τοῦτον εἶδεν Ἰαχὼδ ὡς ἄνθρωπον, καὶ εἶπεν" « Εἶδον 
Θεὸν πρόσωπον πρὸς πρόσωπον, χαὶ ἐσώθη μου ἡ 
ψυχή.» Τοῦτον ᾿Αδραὰμ ξενοδοχήσας, κριτή» ὡμολόγει 
καὶ ἑαυτοῦ Κύριον. Ταῦταν Μωσῆς ἐπὶ τῆς βάτου 
τεθέαται" περὶ τούτου ἐν Δευτερονομίῳ ἔλεγε" «Προφή- 
τὴν ὑμῖν ἀναστήσει Κύριος ὁ θεὸς ἐκ τῶν ἀδελφῶν 
ὑμῶν ὡς ἐμέ" αὐτοῦ ἀχούσεαθς κατὰ πάντα ὅσα ἂν λα- 
λήσῃ πρὸς ὑμᾶς, Ἔσται δὲ, πᾶσα ψυχὴ ἥτις ἂν μὴ ἀχού- 
σῃτοῦ προφήτου ἐκείνου͵ ἐξολοῦρευθήσεταιὲχ τοῦ λαοῦ 
αὐτῆς.» Τοῦτον εἶδεν Ἰησοῦς ὁ τοῦ Ναυῆ στρατάρχην 
τῆς δυνάμεως Κυρίου, καθωπλισμένον, σύμμαχον εἰς 
Ἱεριχώ- ᾧ xal πεσὼν προσεκύνησεν (51), ὡς δοῦλος 
δεσπότην. Τοῦτον Ξαμουὴλ εἰδὼς Χριστὸν Θεοῦ 
τοὺς ἱερεῖς καὶ τοὺς βασιλεῖς, χριστοὺς ὠνόμαζι 
Τοῦτον εἰδὼς Δαδιδ, ἔψαλλε τὴν ὑπὲρ αὐτοῦ φδὴν, 
λέγων" « δὴ ὑπὲρ τοῦ ἀγαπητοῦ" » καὶ ἐπιφέρων 
εἰς πρόσωπον αὐτοῦ, ἔφασχεν" « Περίζωσαι τὴν 
ῥομφαίαν σου ܠܗܘ‎ τὸν μηρᾶν σου, δυνατὲ, τῇ ώραιό- 
τητὶ σου, xa τῷ χάλλει σου, καὶ ἔντεινον, xal κατ- 
ευοδοῦ, xai βασίλευε, ἕνεχεν ἀληθείας, καὶ πρφότη- 
τος χαὶ δικαιοσύνης” xai ὁδηγῆσει σε θαυμαστῶς ἡ 
δεξιά σου. Τὰ βέλη σου ἠχονημένα, δυνατὲ (52), λαοὶ 
ὑποχάτω σου πεσοῦνται ἐν καρδίᾳ τῶν ἐχθρῶν τοῦ 
βασιλέως (53). Auk τοῦτο ἔχρισέ σε ὁ Θεὸς, à Θεός 
σου ἔλαιον ἀγαλλιάσεως, παρὰ τοὺς μετόχους σου. » 
Περὶ. αὐτοῦ καὶ ὁ Σολομὼν ἔλεγεν ὡς ἐκ προσώπου 
αὐτοῦ: «Κύριος ἔχτισέ µε ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ εἰς 
Έργα αὐτοῦ" πρὸ τοῦ αἰῶνος ἐθεμελίωσέ us, ἐν ἀρχῇ, 
πρὸ τοῦ τὴν γῆν ποιῆσαι, πρὸ τοῦ ἐλθεῖν (54) τὰς 
πηγὰς τῶν ὑδάτων, πρὸ τοῦ ὅρη ἐδρασθῆναι, πρὸ δὲ 
πάντων βουνῶν γεννᾷ pi» xal πάλιν c 'H σοφία 
ᾠχοδόμησεν ἑαυτῇ οἶχον.» Περὶ αὐτοῦ xol Ἡσαῖας 
ἔλεγεν" ܀‎ Ἐξελεύσεται ῥάδδος ἐκ τῆς ῥίζης Ἰεσσαὶ, 
«αἱ ἄνθος ἐκ τῆς ῥίζης ἀναδήσεται. Καὶ ἔσται ἡ ῥίζα 
τοῦ Ἱεσσαὶ, καὶ ὁ ἀνιστάμενος, ἄρχειν ἐθνῶν' ἐπ' αὐ- 
δῷ ἔθνη ἐλπιοῦσι, » Ζαχαρίας δέ" « Ἰδοὺ (55) ὁ βα- 
σιλεύς σου ἔρχεται δίχαιος καὶ σώζων, αὐτὸς πρᾶος, 
χαὶ ἐπιδεδηχὼς ἐπὶ ὄνον, καὶ πῶλον υἱὸν ὑποζυ- 
Tov.» Τοῦτον Δανιὴλ υἱὸν ἀνθρώπου λέγει εἶναι (56), 
πλοιχ 44. 
"Jos. v, 45. "I Reg. xu, 3. 
*^|.lgnaL interpol. af Sa. 2. 


9 Gen. xix, 91. 


VARIORUM NOTE. J 


150) Κριτήν. Additur εἶναι in altero codice, pa- p num : Sagitta acute potentissime. Vide etiam Pa- 


Schasium. Malo autem exemplo factum ab iis qui 
priefuerunt editionibus 5. Augustini, quod non gua- 
iulerint evidens. mendum ad bunc Psalmum:; Sa- 
gite iue aculg, poteutissime: et tramsfigentes el 
efficieutes. Praese €am cernerent mox: 0 sagit- 
lam acutam potentissimam ! Unde corrigere debue- 
rant, acute potentissime. lp. 

τὴ) Bactdéue, Additur in cod. Vind. καὶ 


54) ᾿Ελθεῖν. Προελθεῖν in vtroque cod. In. 
" 55) 025 Pracedunt 8 ܝ‎ Debe in 
altero cod. : Χαῖρε σφόδρα, θύγατερ Σιών. Ib. 

(96) Εἶναι. epe [d 


rum concinne, cum jam aniecesserit. In marge 
adseriptam ± περὶ τοῦ Κυρίου προφητεῖαι. CL. 

(51) Ὦ xal πεσὼν προσεκύγησεν. De nullo 
sauctorum refertur in sacra Scriptura, quod Deum 
cadens adoraverit ; sed quicunque illicita adorat, 
cadens dicitur adorare. Übservatio est S. Hiero- 
nymi ad caput ni Danielis. Quanquam in Matthei 

vangelio de Magis legimus, procidentes infantem 
Jesum adorasse. Cor. 

(52) "Hxorngéra, δυνατέ. Notanda in hoc Da- 
idis textu varians lectio, δυνατά, tum apud Kuse- 
bium Demonstr. Evangel.. lib. v, cap. 5. tum ex Meta- 
phrasi Apóllinaris, Arnobii Comntentario, et Catena 
hic p. Firmicus De errore profanarum religio- 


καὶ τὴν τιμὴν παρ᾽ ἐπείνου ὑποδεχόμενον, καὶ ܡܬܐ‎ 
ἀπὸ ὄρους ἄνεν χειρῶν «τμηθέντα, καὶ γενόμενον εἰς 
ὅρος. μέγα, «καὶ πληρώσαντα πᾶσαν. τὴν γῆν, συν- 
ܐܘ 6) ܨܪ‎ «ὐλυαρχίαν τοπαρχιῶν, xoi ܠܠܡ‎ 
θεῶν (57), κηρύσδοντα δὲ τὸν ἕνα Θεὸν, xal χειρῳνο- 
νοῦντα τὴν Ῥωμαίων μοναρχίαν. Περὶ τούτου καὶ 
Ἱερεμίας. προφητεύων ἔλεγε" « Πνεῦμα πρὸ got 
που ἡμῶν Χριστὸς Κύριος συνελήφθη ἐν ταῖς διαφθο» 
βαῖς αὐτῶν" οὗ εἴπομεν; Ἐν τῇ σχιᾷ αὐτοῦ ζησόμεθα 


ἂν ποῖς Eyes. Καὶ Ἱεζεχιὴλ δὲ χαὶ οἱ καθεξῆς 


προφῆται πανταχοῦ τοῦταν εἶναι Χριστὸν, Κύριον, 
βασιλέα, -κριτὴν, νομοθέτην, "Αγγελον τοῦ Πατρὸς, 
μονογενῆ Θεόν. Τοῦτον οὖν xol ἡμεῖς χηρύσσομεν 
ὑμῖν, καὶ εὐαγγελιζόμεθα, Θεὸν Λόγον, ὑπηρετούμε- 


ο - ܝܗ .ܡ 6.398 ܓ‎ ~ 
-Fülen. kenlaia, venire δὰ Prem "t, enixe ܚܐܘܘܐ‎ A ἐρχόμενον ܡܗ‎ τὸν Πατέρα, ܠܕܡ‎ πᾶσαν τὴν. 


kim omnemque ܗܘܙܘܘܘܬ‎ ἂρ eo δοσίρατο, οἱ ܘܡܘ‎ 
lapidem ex imoste, sine. manibus excisum, qui 
ܕܕܗ‎ in monteni magnum; ac universam tersem 
replevit *', quique conterit variarum gentiam prín- 
cipatum, ac multorum deorum cultum, unum-veto 
"Deum pradicat, οἱ Romanorem moasrchiam eligit, 
De hoc quoque Jeremiss prepbetice dicebat : e Spi- 
ritus ahte faciem nostram Chrietus Dominns captus 
est in corrupüonibus eorum : dequo diximus : In 
wambra ejus vivemus in gentibus**, » Jam vero Ἐκο- 
ehiel, similiterque. alii prophete ubique- asserunt 
hwac esse -Christum, Dominum, regem, judicem, 
legisiatorem, Angelum Patris, unigenitum Deum, 
Hunc igitur et os przdicamus vobis, et evangeli- 


samus, Deum Sermonem, suo . Deo'ac Patri mini- B voy (58) τῷ Θεῷ αὐτοῦ καὶ Πατρὶ, εἰς τὴν νῶν ὅλων 


δημιουργίαν. Τοὐτῳ πιστεύογτες ζήσεσθε, ἀπιστοῦν- 
τες δὲ καὶ κολασθήσισθε. « Ὁ yàp ἀπειθῶν τῷ χιῷ, 


wirantem ܘܐ‎ ommiwm rerum creatione. Huic.cre- 
Üenies, vitetis; nin credentes. voro, etium punie- 


mini. « Qui enim jneredulus est Filio, non videbit; οὐκ ὄψεται τὴν ζωὴν, ἀλλ᾽ ἡ ὀργὴ τοῦ Θεοῦ μένει 


ἐπὶ αὐτόν. »" Μετὰ οὖν τὸ ἑορτάσαι ὑμᾶς τὴν Πεντη- 
worthy, ἑορεάσατε μίαν ἀδδομάδα )89( καὶ μεν 


vitam, aed ira Dei manet super eum "*, » Itaque, 
postquamr celebraveritis Pentecosten "9", .celebrate- 


° "Dan. vu; 15, 6 Dan. ii ܬܘ‎ " Threo. w. 90. "Joan. ἴων S0. "^ Amas ibid. 
VARIORUM NOTAE, 


Damianum ἃ Goes, noà meminerant 
sjarum esse 


festos quibua itentes ammi jejtrio absolvitur, 
nitur, cum lomade Paschatis, hebdomas quet 
IDtecosten ei uzque S. Spiritus hebdomas 
vocatur: Τὴν ἐἱ μάζα ποῦ Πάσχα, καὶ τὴν ἀπὸ 


| Πεντηκοστῆς, ἣν τοῦ Πνεύματος y 
|. Et p. Sol ptis. » vetatur genu prod 


ad. Cabssilam, noi 
quidem umpressis illis Juris Graco-Romani p. ܕ‎ 
eic., Βεά In compendium redactis, ac nurnero plu- 
ribus, Bibliotheca: Regie, et codicis Joliani , post 
Matthaei monachi Nomocanonem ἃ Loro δὲ 


mationia mysterium dispensatum est, Aoi us cogni« 
Typicum 
concilium Moguntiacum can. 50, ei 0; 
pitularia, lib. vi, cap. 55; ad synodum Sal. 
diéhisem, cap. 3, et ad eos qui be écclesiastt 
ficiis | ρμεγαν; Αποώσασι lib. 1, cap. 59, lib. iv, 
cap. 99; Berronem, cap. 3; Rupertum, lib. x, tap. 


Clementem D 


5 Sei. In aliero codice eleganter : ἀϑέων, 
enm ܣܘ ܟ‎ repetitienem auribus ingratam 
. Prima. enim ironte 


videtur repu 

aduiittunt,. 

Berg κα ων «qui socios habel, πο. ej 
s. 


ἐνὶ ܒܗ‎ mullum, sed ne parem quidem ullum 


Ἢ 
(58 ܐ‎ Adnotabstur hic in anti- 
Y dice urriani : Οὐ ܐ‎ ὑπηρετῆσαι τῷ 
Θνῷ xz Πατρὶ τὸν Υἱὸν, ἀλλὰ σὺν αὐτῷ πάντα 
ποιῆσαν. Non admitto ministrasse Deo et Patri Fi- 
lium; sed. una cum ipso cuncta creavisse, Et ad con« 
οἰ πη effatam lib. virt, cap, 12: Μετὰ τὴν σάρχω- 
σιν εἴποι ἄν τις τὴν ὑπηρεσίαν δι’ αὐτὸν, οὐ μὴν 
σαρχώσιως. Post incarnationem , di 

per illum (seu: ilium ministrat), 
-mOn sero aiia incérnationem. Ple admodum, εἰ. con- 
5 doctrine SS, Patrum. Nám heretici hu- 


lusmodi vocibus abatebantur contra squaliiatem 
eum Patre. |ui non desunt exempla si- 
sailium locütionum, fon modo in magistris qui 
Arium | ομως (Justinum' martyrem dico, 
Theo Antiochenum , lrengum , 
Mexandrinum, Tertullianum, et Origenem); sed et 
in illis, qui. post exortam Arianam heresim scri- 
Verbi gratis, in Hilario lib. m De Trinitate, 

ario Victorino hymno 5, ac lhanio, circa 
quem leg. sup.-ad Hermz locum. hilo Judzus De 
ܨܐ ܗܘܕ‎ ri api de Ὑπηρέτης τοῦ Θεοῦ 
λάγος. , δὲ ἴαυοι, epistolam episcoporum sex 
ad Paulum Sanfosatensem., Cot li omarginet utrius- 
qot Vind. : Ὅτι τὸ λέγειν' € ` ren 
έρι xài Θεῷ,» ιν τοῦ Υἱοῦ δείχνυάιν, 
ܢܗ‎ ὃ iv ὡς χτίσματος, ἀλλὰ ὡς 
ܕ‎ erum hec non suni scriptoris 
hojus libri, sed librarii, aut potius critici rectius 
sentieniis, Non eat hujus foci attingere quzstio- 


mem, que moveri hinc queat, cur Patres anteni- 
eni Instar Arianorum interdum locuti sint, inier- 
dum eos SPpugnanso videantur. Cien. 
|) 'Eop μίαν ἑδδομάδα. Ritum festam 
hebdoisdem qus Pentecoston consequi- 


. poet jam: jejunate eem quie 
Sequitur : squüm enlín est, ut'et de divino muere 
ketemini- et post-Intermissiónem: Jejunetis: Etenim 
Moses: ac Elias jer quadraginta dies jéjani másise- 
Tug °: et Dariel tribus hebdornadis dierum, 'pá- 
nem désidertotum non cómedit ' et eari.ac- vinim 
nón introierunt in os ejus: ne^ nom bes Anna, 
etm proobtinende Samuele précáretur : « Vinuím, » 
inquit, «et temetum nón. bibi ;- et effumdo animam 
meam corzm Domino * : ܙ‎ εἰ. Ninivitie cum. tribus 

"diebus ac; tribus-noctibus jejunassent, ܐܡܪܢܐ ܬܐ‎ 


Asi: νηστούσατε μίαν (00): ܘܫܬ‎ hp καὶ εὖ A beblomádem nam; 


πφρανθῆναι ἐπὶ τῇ × Θεοῦ δωρεᾷ, 'χαὶ γηστεῦσαι. μετὰ 
τὴν ἄνεσιν. Καὶ γὰῤ καὶ Μωσῆς καὶ Ἡλίας ἐνήστευσαν 

. δεσσαῤάχοντα ἡμέρας" ܬܘܡ‎ Δανιὴλ τρεῖς d 
ἡμερῶν, ἄρτον ἐπιθυμιῶν’ οὐκ ἔφαγε, καὶ χρέας xal 
οἶνος οὐκ ἐἰσῆλθεν εἰς τὸ στόμα αὐτοῦ' καὶ ἢ μαχα-- 
pla: Αννα αἰτουμένη. τὸν Σαμουὴλ, λέγει" ««Οἴνον 
καὶ μέθύσμα οὐ πέπωκα, καὶ ἐχχέω τὴν ψυχὴν ἑνώ- 
πίον Κυρίου" » καὶ Νινευῖται - νηστεύσαντες ἐρεῖς 
ἡμέρας καὶ τρεῖς νύχτας (61), τῆς ὀργῆς τὴν πεῖραν 
«ἀπέφυγόν' καὶ Ἐσθὴρ, καὶ Μαρδοχαῖος, καὶ Ἰουδὴθ,, 


* Deest in Απδεῖ. * Exod. xxxiv, 38 ; ΠῚ Reg. xix, 8, f Dan. x, 2. * Heg. 1, 15. 
VARIORUM NOTAE. ܇‎ 


Christianorum: οἱ 
mione alienabuntwr, ܢܡܐ ܒ‎ 


ܐ 

εἰ laici ܐܡܟ‎ εκ poste 
1 τα τυπιχοῖς 
tiarum actione digni. ha- 
bebuniar.Quiavero Morum τῆριῷ 
omnium Za&sas divinis 


"δὲ docirimi γηστεύοντες, εὐχαριστίας. 
ícriptó mandatis, "Deo aote, dolre 
favente, conftmavimis, αἰτίας τούτων πάντων 
οἱ ἐπ epistola οπ]ἡθκίπιμε, γραφιχοῖς θεῖοις δόγμασι 
quam ad ín primis vene- χαὶ diy εὐδοχοῦν- 
πι acum ἀρ: p^ s n ܝܘܗ‎ 

t xat li" ἐπιστου‏ ܣ 
s qui in valle δα» 6 θα γρα--‏ 
λῆς παβεστηςὶ res‏ 2 ܝ 
scrifsiusa, eam qiios ποῦ Ae ¬‏ ,ܐܐܟ 
ܙܠ , que lege. ΗΐΣ' enim πον. τίου ἔγχλει‏ 
posita, ui que proliza ^ τιμιώτατον χύ-‏ ܐܦ 
Eadem atem" epi- Θεοδόσιον τὸν Σαρ-‏ .ܐܐܬ 
ἀνάγνωθι καὶ‏ .| 0 ܡܡ atolà, ullo Ῥένέμκε.‏ 
γὰρ ὡς‏ ܘ : tato, ἑεγίρία εἰ! etiam ad τῆν. "Es‏ 
ἰενίςσε δὲ reliquos, ος οὗ χατεστρώ-‏ 
σωμα id θη. Ἢ αὐτὴ 8 ἀπιστρή,‏ 
ἘΠ M ἀπαραλλάχτως‏ ܐܘܐ 
καὶ πρὸς τοὺς ἐν τῷ τῆς μεγάλης 'Av-‏ 
ܒ τιοχείας, ᾿χληρικοὺς E defende.‏ 


(61). oe δὴ A CIE IE: Till; 
. ܆‎ Triduum; 
ܝ‎ ,perituri- fuerant, niai "itentiam 

issént, juxta Greebs codices , lique : sufie- 
isse ad 1 ebservát B. Chry 
s0siomüus. 


Sic Ninive monitis Jones sub tempore cladis 
Credidit, el tribus. in. Iuctu jejuna diebus, 


Promerkit morutn excidio, caniiatere regno, 


Suünt versus carminis De. dieta dentia, in 
5 ibus S. Prosperi, eo etiam notabiles, quod poeta 
ille eum Josepho ᾿Αρχαιολογίας 1x, 11, subversio- 
nem Ninives a Joria pradicatam, de amis- 


sione imperii. Ip. 


022 


0 "loci [erem ܘ‎ A 
jus loci. 
" ; Graeca auteni. in lucem τ 
accépia ܙܐܬ‎ iisdem libris: e 2 

tune dicta 
90 : aulem - cim 


postea-considerassem, 
denam et quo-modo "hdc 


ܘܡܬ ܐܬ 
sunt.‏ 


στεῖαι, xoi- ' duo jejunia tradita sunt, 
0 ܨ‎ δρα ΡΥ ΚΗ dermitionis: ian- 
X00, xal τῆς ܨ‎ εξ Deiparg, εἰ Nalivi- 
ποῦ. Χριστοῦ xal Θεοῦ fatis ειν Christi ac: Dei D 
Gv, ἀλλὰ μὴν χαὶ ἢ ܐ ܐ‎ 
ܐ‎ 4115 τῶν ᾽Αγίών πῖαπι quod peragitur 
ܢ‎ cie festum Sanctomem Aposto- 
στεία; xal ἡ πρὶ τῆς pre ܕ܀ ܗܐܡ‎ jejumium 
ταὶ ܢ‎ ᾿Ἰνηδτεία, ܗܕܘ‎ Treni Li 
Sal εἰ ἐξ ἀνάγκης 4) "εἰ un necessario debemus. ¬ 
λομὲν xavà ταί νη- ,ܣܘ‎ fejunare, et quot 
στεύειν, καὶ ών Trier din: jejunium 
ἡμέραις, λέγω, M idem horum qualuor 
νηστείαν τῶν τοιού eMorum esse. inexcusa- 
ܘܡ‎ ἑορτῶν, ἀπαρ- - bile; ejus ܗܘ)ܕܧ‎ dierum. 
αἴτητον εἶναι, τὴν δὲ πο lent MON. 68:6 ܝܬ‎ 
σύτητα τῶν, ἡμερῶν «a)- mers apud'omnes 
εὐ τῆς μὴ εἶναι εἰς leu; quod in magna 
ἰσάριθμον' ὅπερ εἰς. τὴν dragesima est: sed ante 
μεγάλην ἐστὶ Τεσσαραχο- sepiem quidem dies unjus- 
» πρὸ μὲν ἑπτὰ cujusque horum: festo- 
Ἀμερῶν ἑχάστης τῶν τοι- rum, omves fideles, 


τὸν Ὀλοφέρνου χαὶ ᾽μάν' xol Δαδὶδ λέγει" «Τὰ 
γόνατά μου ἠσθένησαν ἀπὸ νηστείας, χαὶ ἡ σάρξ μου 
Ἰλλοιώθη δι᾽ ἔλαιον. » Καὶ ὑμεῖς οὖν νηστεύοντες ai- 
τεῖσθε παρὰ τοῦ Θεοῦ τὰ αἰτήματα ὑμῶν. Μετὰ δὲ 
τὴν ἑθδομάδα (63) τῆς νηστείας ", πᾶσαν τετράδα καὶ 
παρασκευὴν προστάσσομεν ὑμῖν νηστεύειν, καὶ τὴν 
περισσείαν ὑμῶν τῆς νηστείας πένησιν ἐπιχορηγεῖν. 
Πᾶν μὲν τοι Σά6δατον (05), ἄνευ τοῦ ἑνὸς, καὶ πᾶσαν 


Εριδτὰ, et Ματ. A τὴν τῶν. ἀσεδῶν ἐπανάσεαφιν νηστεύσαντες ἀπεφύ;‏ ܗܘ 


* Anast.. ibid., 1. 6040-1618). ad 


^ 


quidem 


m ae ritus desuetudineni, omittam 


nentís periculum ܘܢܘ‎ 
dochzus, et Judithia, insultationem impiorum, Ho- 
lophernis, et Àmanis, jejünando sleclinarunt °, David 
denique ait : + Genua inea infirmata sunt a jejunio; 
et caro mea immutata est ab oleo".» Vos ergo quo- 
que, in jejunio petite a Deo quecunque petitis ^. 
Pust hanc autem hebdomadam jejunii, in omnibus 
quartis et sextis feriis vobis praecipimus jejunare; 
ac quod ob jejunium vestrum superlluit, paupe- 


3 Jon. ni, 5. " Esth. 1v, 16; Judith, vii, δ. Psal. cviu, 24. 
, l. supra cap. 15. Anast. νηστείαν ταύτην. 


Philipp. 


YARIORUM NOTJE. 


&irca ril 


B vulgaria atque edita; ponam vero ob oculos lecto- 


Bibliotheca Πιερία, in tribus mss. 


responsionibus synodicis 
multum diversis ab illis 


Ἑρωτήσεις xol ἀποχρί- 
σεῖς συνοδικαὶ τῆς ἁγίας 


συνόδου [α]. ἐρωτήσεις 
ΕΣ xal ἀποχι ἴσεις 
«τῆς ἁγίας συνόδου), ἧς 
πραΐστατα. τότε ὁ aquo 
τατος πατὶ Kopsw - 
Νικδλαῦς |: . ερώ : 
μοναχῶν ᾿Αγιορειτῶν 


πρὸς τὸν ἁγιώτατον πα- 
τριάρχην Κῦριν Νιχό- 
p ὁ θεοπρόθλητος, 7 


rum quz oc; 
ex interrogationibus et 
sub patriarcha Nicolao, 
Balsamonis, p. 227 : 


Interrogationes et respon- 
siones synodicm sancti 
concilii, cui sanctissimus 
patriarcha ἢ. Nicolaus 
& Deo promoius. praerat 
tunc, sub imperio D. Ale- 
zii Comnemi; ad inier- 
rogationes — quorumdam 
Tonachorum, extra ur- 
bem im tila religiosa se 
exercentium, ac quaren- 
lium hoc modo : 


ἐπὶ τῆς βασιλείας τοῦ βασιλέως χυροῦ * "Aletion 
qui Κομνηνοῦ πρὸς ἐρωτήσεις τινῶν μοναγῶν 


σχουμέγων, καὶ ἑπαπορησάντων 


Ἐρώτησις. 
"Anh τῆς καθ’ ἡμᾶς μο- 
vitz (al. λύρα δεσιιμς- 
«0: δεσπόται (al. ϐ 
µητε δέσποτα), ἀδελφός 


- ἀναξιότητος πὶ ν 
ἁγιωσόνην ὑμῶν (al. σου), 
ἐρωτῆσαί τινα ἐγγράπως 
ζητήματα ὄντα παρ' ἡμῖν 
ἀναγκαῖα. Ὃς καὶ ὑπο- 
στρέψας, ἔδειξεν ἡμῖν τὸ 
ὑπομνηστιχὸν ὃ- ἑποιή- 
σαμεν (αἱ. ἐποίησε) πρὸς . 
τὴν ὑμῶν (αἱ. σου) ἁγιό- 
τητα, xal τὴν ἐξελθοῦσαν 
λύσιν ὄπιθεν (al. ὄπισθεν), 
ἔχουσαν οὕτως" Ὡς οὐ δεῖ 
καταλύειν τὴν wr 
ἐν τετράδι ἢ παρασχευῇ 
(al. ἐν τετραδοπαρασ- 
eol) χάριν μνήμης ἁγίου 
ἢ ἀποστόλου τινὸς, εἰ μὴ 

όνον ἐν ταῖς δεσποτ! 


μένας νηστείας, xal ἐν 
ὑτῇ τῇ πεντηκοστῇ, κ. 

μέρῳ, χωρὶς 

τῆς διαχι- 


g 
8 
8 
κ 
8 
0 
3 
Ξ 
F 


παρήσαντες de, ἢ τὸν 
προ pins Τὰ . 


Ὁ ἔξω τῆς πόλεως 


ܚ 


E nostro monasterio, in 
Deo venerabiles domini, 
[rater quidam. jam diu 
missus est a. nobis. indi- 
gnis ad sanctitatem. ve- 
firam, 14 ihterrogaret 
&criplode quibusdam (μα 
slionibus, que apud nos 
mecessarie sunt. (Qui re- 
versus, ostendi  mobis, 
quod ad vestram sancti- 
Μαΐσπι | feceramus. ([ecit) 
commonitorium, una cum 
selutione quam emisistis, 
a tergo posita, sicque ha- 
bente : (juod non oporteat 
solvere. jejunium, in Te- 
trade εἰ Parasceve, ob 
commemorationem sancti 
wel apostoli. cujuspiam , 
misi duniazat in [estis 
Dominicis. Et quod opor- 
teal. jejunia tradita jeju- 
nare, etiam in ipsa Pen- 
lecoste, εἰ in Dodecahe- 


mero (12 diebus α Natali ¦ 


ad Epiphaniam); prater 
hebdomadem | lienovatio- 
mis (post. Pascha ). Ad 
hec dubii nos, aut mo- 
nachum menliri, aut nos 
falli exxstimavimus. Quo- 
circa et nunc scripsimus 
ista ad sanctitatem. ve- 
stram; quo de iisdem rc- 


(62) ᾿Εδδομάδα. Abest a cod. Vind, et merito, ut 
quidem videtur. CL, 

(65) Πᾶν μέν τοι Σάδδατον, etc. Multa comple- 
ctitur finis iste satis cognita. Primo, Salibatorum 
omuium excepto uno, sancto videlicet, festum, cum 
jejwnii vacuitate. Qua de re alibi Diataxes; el pas- 
sim scriptores ecclesiastici, Latini etiam, quorum 
iniqui. At S. Gregorius 
jt Antichristum celebra- 


lecta inter apostolicas ab Epiphanio in compen- 
diaria veraque doctrina de fide Ecclesiz catholi 
et apostolica : ubi dicitur usitata quibusdam in locis; 
cum Socrates, lib. v, cap. 22, et Sozoments, lib. vit, 
«αρ. 19, solos excipiant Romanos et Alexandrinos. 
Tn eodem Sozomeno, lib. 11, cap. 14, De requla S. 
Pacomii : Τῇ δὲ πρώτῃ χαὶ τελευταία ἡμέρᾳ τῆς ἐδδο- 
μάδος, ἐπὶ χοινωνίᾳ τῶν θείων ψυστηρίων τῷ θυσια- 
στηρίῳ προσιόντας, τὰς ζώνας λύειν, καὶ τὰς διφθέ- 
pac ἀποτίθεσθαι. Ut primo autem. ac postremo heb- 
domudis die, ad altare accedentes ad sacrorum mg- 
sleriorum communionem, zonas solverent, reed 
deponerent, ld est, Sabbato οἱ Dominica. Inconsi- 
derate enim ἃ Nicephoro, lib. ix : Τῇ δὲ 


πρώτῃ 


observabitque posthac quilibet, lib. xi, cap. 38, ad 
Sozormeni lib. vi, cap. 51. Addo nunc 
gens, quod nuper inveni in confessione fidei Claudii 
regis thiopum, apud lHottingerum ᾽Αρχαιολογίας 
orientalis parte τι, p. 77: Nos autem ila celebramus 
Sabbatum, ut offeramus munera ad mensam, et fa» 
viamus in ¢0 cenam, aicut preceperant nobis Patres 
ostri apostoli in Διδασχαλίχ. Tertio, hic Constitu- 
tionum agitur de festo ac de celebri conventu dici 
Dominic. Quarto, contra jejunium eodie susceptum. 
intellige stulta affectatione aut. impia ; quale hzere- 
ficorum complurium, Manich:eorum , Tessareskze- 
decatitarum, Aetianorum, Eustath rum, Priscil- 
lianistarum. Αἰἰοηϊή licet per Dominieam, non qui- 
dem solam, sed cum aliis diebus multis conjunctum 
June. Utinam, pie exclamat Hieronymus, epist. 
ܕ‎ omni lempore jejunare possimus, quod im Ac- 
tibus apostolorum, diebus Pentecostes et die Domi- 
nico apostolum Paulum, et cum eo credentes [ecisse 
legimus, Ydque magui doctoris votum sancti quidam. 
impleverunt : ut insignis ille monachus, quem per 
annos 40 50] vesceniemn non viderat. Ad hec scribit 
ad Lucianum Celerinus in Cypriano : Pro cujus 
factis ego in letitia Pasche flens die ac. necte, in 
cilicio εἰ cinere lacrymabundus dies exegi. Quinto, 
adversus jejunium in Pentecoste, 50 diebus post 
Pascha. Renmissionem Quinquagesine et Quinqua- 
gesime Paschalis nuncupant Gennadius De script, 
eccles., cap. 61, et Beda Hist. Angl., wi, 6. Ubi ego 


906 


CONSTITUTIONES APOSTOLICE.—LIB. V. 
Κυριαχὴν, ἐπιτελοῦντες συνόδους, εὐφραίνεσθε " ἔνο A ribus elargiri. Et quidem in omni Sabbato, preter 


unum 15, atque in omni Dominica 1:6108 conventus 


Ἐν ταῖς νηστίμοις τῶν 
ἡμερῶν, περὶ ἐννάτην 
ὥραν μετὰ τὰς συνήθεις 
εὐχὰς, ἐν ἄρτῳ χαὶ 
ὕδατι καὶ λαχάνοις, ἣ (al. 
καὶ) ἰσχάσιν, A, guns 
τὴν χρείαν ἀποπληροῦμεν 
τοῦ σώματος, εἰ μή τις 
ἐνοχλοίη τούτῳ ἀσθένεια. 
Ἐπεὶ τοίνυν χἂν τῇ πρὸ 
τῶν ἁγίων θέοφανίων 
ἡμέρᾳ προστεταγμένον 
νηστεύειν, μετὰ τὴν ἔσπε- 
ρινὴν ὑμνῳδείαν χαὶ τὴν 
Φυνημμένην ταύτῃ θείαν 
μυσταγωγίαν, ἐπὶ τὴν 
σωματιχὴν εἰώθαμεν 8 
γαι τροφὴν, οὐ μεταλη- 
ERNST 
γὰρ τῆς ἡμέρας ταύτης, 
τῆς παραμονῆς φημὶ τῶν 
lov θεοφανίων, ἡμᾶρ 
Κυριαχῇ doveilioto ὁ 
235 "Αλεξανδρείας, 
ἰσχάδων μόνον ἢ (al. καὶ) 
φοινίχων ἐπισχήπτει με- 
ταλαμθάνειν, ὅσον φυλά- 
ξασθαι τὸ i» Κυριαχῇ 
δειχθῆναι γηστεύειν᾽ σχο- 
ܟܐ‎ ἂν (al. δ᾽ ἂν) ἑτέρᾳ 
συμπεσούσης ἡμέρᾳ, λι- 


D é ἐ- 
war ge 


ταις ἡμέραις νενομισμέ- 
νὴν νηστείαν it pa 
ξθ' τῶν ἁγίων ἀποστό- 
λων χανόνα, ἐλαίῳ τε 
χρήσασθαι καὶ ἰχθύσι. Τὸ 
δὲ κρέατος ἢ τυροῦ φα- 
γεῖν, γαστριμαργίας ἀτε- 
χνῶς εὕρημα, οὐχ ἀπο- 
στολικῆς νομοθεσίας ἐπί- 
ταγμα. « Οὐκ ἔστι γὰρ 
ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ βρῶ- 
σις καὶ πόσις, » xal τὰ 
ἑξῆς. 


Diebus jejunii, circa ho- 
ram nonam post consue- 
tas preces, sumptione pa- 
nis duntaxat, aqua" et ole- 
rum, aut. caricarum, aut. 
dactylorum, necessitatem 
corporis explemus; pre- 
terquam si aliquo morbo 
illud affictetur. Cum igi- 
iur et.die ante sancta 
Theophania jubeamur je- 
junare, posi vespertinum 
offitium illique conjun- 
ciam divini mysterii cele - 
brationem, ad cibum cor- 
pori convenientem solemus 
accedere ; (unc sumere 
mon oporiet. oleum , aut 
pisces. Nam si eo die, 
vigilia, inguam, sanclo- 
rum Theoplianiorum, cum 
in diem. Dominicum in- 
currisset, Theophilus Ale- 
zandrie episcopus caricas 
tantum aut palnulas com- 
edere injungiL , quatenus 
caveatur ne Dominica vi- 
deamur jejunare ; temere, 
eadem vigilia in alium 
diem incidente , cibum 
pinguiorem — attigerimus. 
Quod si sanctorum Theo- 
phaniorum dies in Te- 
irade aui Parusceve (4 
aut 6 feri) institerit , 
suffitiat nobis solvere. 
quod juzta apostolorum. 
canonem 69, hisce diebus 
institutum. est jejunium ; 
uli autem óleo et piscibus. 
Ai carnem vel caseum 
manducare, ο ingluviei 
prorsus commentum est, 
won apostolice legislatio- 
nis jussum. « Neque enim 
regnum Dei est esca er 
potus. (liom. xiv, 17); » 
et qua sequuntur. 


Jgitur allocutio et lex episcopi Alexandriz Theo- 


Καὶ τὸ ἔθος καὶ τὸ πρέ- 
πον ἡμᾶς ἀπαιτεῖ πᾶσαν 


Κυριαχὴν τιμᾷν, xal ἐν 
ταύτῃ πανηγυρίζειν, ἔπει- 
δήπερ ἐν ταύτῃ 9 Κύριος 


ἡμῶν Ἰησοῦς :ܠ‎ 
ἐκ νεχρῶν 

5 Διὸ καὶ ἐν 
ταῖς ἱεραῖς Γραφαῖς, χαὶ 
πρώτη χέκληται, ὡς ἀρχὴ 
ζωῆς ἡμῖν ὑπάρχουσα, 
xax ὀγδόη, ἅτε δὴ ὑπερα. 
yatefounta τὸν τῶν "lov- 
δαίων Σαβθατισμὀν. Ἐπεὶ 
οὖν συνέδη τὴν τῶν ἁγίων 


99 


talis habetur : 

os et officii ratio a 
nobis postulat, ut omnem 
diem Dominicum honore- 
mus ܕ‎ eumque festum ܐ‎ 
beamus; cum in ἐο Domi- 
nus noster Jesus Christus 
resurrectionem. ex mor- 
iuis mobis procuraterit. 
Et ideo hic dies in sacris. 
Scripturis et. primus ap- 
pellatus est, ut qui sit 
mobis υἱίω initium; et 
octavus, ulpote qui Ju- 
deorum ^ Sabbatism: 
supergrediatur. Quia igi- 


phili, 
Kt 


905 


χος γὰρ ἁμαρτίας ἔαται ὁ τὴν Κυριακὴν νηστεύων, 
ἡμέραν ἀναστάσεως οὖσαν, ἣ τὴν Πεντηχοστὴν, ἢ — celebrate : eril enim réus péccati , qui per Domini- 


** |, [gnat. interpol. ad. Magnes. 9. Pseudo-Tgnat. ad Philipp. 13. 
VARIORUM NOTJE. 


bus edoceamur | accura- 
tius, Nam jejunium die- 
bus festis sanctorum , et 
magnorum apostolorum 
solvi debere invenimus in 
Typicis synazariis, tum 
sancti Patris nostri Saba 
εἰ Eremi moderatoris, 
tum sancli εἰ magni Eu- 
ihymii , tum S. Theodori 
Siudite, necnon D. Atha- 
nasii qui in sancto monte, 
aliorumque. plurium ma- 
gnorum sanctorum ; qua 
sanciitatem. vestram non 
lutent. Pari modo tota 
Pentecoste, εἰ Dodecahe- 
mero : de quibus δἰ ma- 
gnus Athanasius (a) hae 
ait in quodam esuis libris : 
quod monachus aut sa- 
cerdos, Domini jejunium, 
quartam feriam et Para- 
sceven omitlere non de- 
bet, nisi εἰ aliquo. morbo 
prematur, excepta. Pente- 
coste cum Epiphaniis. 


διαψεύδεσθαι) # 0| (al. 

79 ܐ‎ ἐνᾶς QE 
φάλθαι) ὑπελάθομεν. Διὸ 
χαὶ ἐγράψαμεν νῦν ταῦτα 
πρὸς τὴν ὑμῶν (al. σὴν) 
ἁγιότητα: ὡς ἂν μάδωμεν 
περὶ αὐτῶν ἀχριδέστερον, 
Tb γὰρ καταλύειν τὴν 
γηστείαν ἐν ταῖς τῶν 
ἁγίων καὶ μεγάλων ἀπο- 
στόλων (al. τῶν μεγάλων 
ἁγίων καὶ ἀξοστῶων, al. 
τῶν ἁγίων μεγάλων ἀπο- 
στόλων) ἑορταῖς εὑρίσχο- 
μενὲν τοῖς Τυπιχοῖς συν-- 
αξαρίοις, τοῦ τε ὁσίον 
TEN ἡμῶν Σάδα xai 
χαθηγητοῦ τῆς ἐρήμου 
ܟ ܐ‎ Ἐὐθυβίου 
ποῦ μεγάλου, χαὶ τοῦ 
ἁγίου Θεοδώρου τοῦ Στου- 
δίτου, καὶ τοῦ ἁγίου 09 
γασίου τοῦ ἐν τῷ ἁγίῳ 
ὄρει, καὶ ἄλλων μεγάλων 
ἁγίων πολλῶν’ ἅπερ οὗ 
διαλανθάνει τὴν ὑμῶν (al. 
σὴν) ἁγιότητα. Ὡσαύτως 


xai πᾶσαν τὴν Πεντηχοστὴν καὶ τὸ (al. ἅπαν τὸ] 
δωδοκαήμαρον. Περὶ τούτων καὶ ὁ μέγας ο] 


αν (al. 


) καὶ παρασχευὴν, 


αἲν ἔν τινι (αἱ. τισι) τῶν σνγγραµ- 
μάτων αὐτοῦ. ὅτι οὐ δεῖ ΤΟΥ ΤΟΝ Vuoi qr 
Κυρίου) τὸν μοναχὸν ἣ τὸν ἱερέα" τε- 
(al. τουτέστι τετρι 


σιος τοι 


γηστείαν 
τ 


εἰ μὴ τὶ ἐπὶ νόσῳ βεδάρηται, χωρὶς τῆς Ποντη- 
vlov. 


Responsio. 
lterum quoque. eadem de 
jejunio ἓν 4 et 6 [eria 
pronuntamus. = Divini 
enim precones apostoli 
direrunt, teneri fidelem 
jejunare οπιπὶ absolue 
quarta die εἰ Parasceve, 
si non prohibeatur aliquo 
modo ab infirmitate , non 
autem hac vel illa. In me- 
moriis vero sanctorum, 
non solvere jejunium, sed 
ab operibus vacare pra:ce- 
perunt. 


χοστῆς, καὶ τῶν Ἐπιφα 
"Απόχρισις. 
Καὶ πάλιν τὰ αὐτὰ περὶ 
νηστείας ἐν τετράδι χαὶ 
παρασχευῇ λέγομεν (al. 
ἐμοὺς Οἱ γὰρ θεο- 
χήρυχες ἀπόστολοι πᾶσαν 
ἁπλῶς τετράδα καὶ Πα- 
ρασχευὴν δεῖν εἶπον τὸν 
“πιστὸν νηστεύειν, εἰ 
δὲ ἀσθένειαν χωλύει m 
ἀλλ’ οὐχὶ τήνδε ἢ τήνδε. 
"Ev δὲ ταῖς τῶν EM 
μνήμαις, οὗ καταλύειν 
0 νηστείαν, ἄλλ᾽ ix τῶν 
ἔργων σχολάξειν ἐπέτρε- 
φαν (al. ἐπέταξαν). 


τ βοχίο damnatur pari modo jejunium festorum. At- 
que potissimum legendi intérpretes canonum, ad 
Laodicenum 51, et Trullanum 52. Item canon 47 
synodi Turonensis 11. Nec vero tacitus debeo prz- 
termiltere sententiam celebrem a Theophilo Ale- 
xandrino latam sub tempus jejunii Theophaniorum, 
apud Balsamonem pag. 1067, in Typico fol. 105, 
430, et in Matthzeo Blastare litt. K, cap. 57; quia 
cum przelara est; tum homines in re critica exer- 
citos vexavit mullum; qui male putaverunt loqui 
Thedphilum de Theophaniis, etsi manifeste satis 
vigiliam Theophaniorum indicet. Sed proponam lo- 

0 ܐ‎ fallor, ineditum, de illo 
phili. Seribit episcopus Citri, respondens epi- 

n» hyrracliii, cap. 16, jn mss. Regis atque Jo- 
lano : 


(a) L. in Typico fol. 157. 
PATROL. Gn. l. 


808 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DEBIA. 
μη, uipote diem resurrectionis, jejunaverit, aut A ὅλως ἡμέραν ἑορτῆς, Κυρίου κατηφῶν' εὐφρανθῆναι 


γὰρ δεῖ ἐν αὐταῖς, ἀλλ' οὐ πενθῆσαι, 


ܚܝ 


qui Pentecosten, vel quemlibet festum diem tristi- 
Via funestaverit : tunc enim Lletari oportet, non autem lugere !'. 


Can. Ap. 45, 56. Epiph. hzr. 70, n. 11, lizer. 75, n. 6. Nicetam Pectoratum, contra Latinos. 


qm συντελεῖται). Συνα- 
χϑῶμεν τοίνυν ἀπὸ ὥρας 
ἐννάτης ἐνταῦθα. 


VARIORUM NOTAE. 


ctantes wesperlinum con- 
ventum, qui hic, Deo vo- 
lente, peragetur. Congre- 
gemur itaque hic ab hora 
nona. 


Denique librum his verbis claudit Constitntor ; Εὺ- 
φρανθῆναι γὰρ δεῖ ἐν αὐταῖς, ἀλλ᾽ οὐ πενθῆσαι. Qui- 
bus ex adverso respondent ista Zonar:e in canonem 
Trulanum 52 : "Ev ταῖς τῶν νηστειῶν ἡμέραις 
πενθεῖν, ἀλλ' οὐ χαίρειν χρεών. Cor. 


tur. contigit, diem jejunii, 
qui ad sancta Theophania 
pertinet, in illum. Domi- 
nicum incidere; economia 
κίαπιµτ, εἰ ad. utrumque 
prudenter accedamus ; ut 
sumentes pawcas palmu- 
las, simul et horeses vi- 
temus, que diem resur- 
réciionis Domini mostri 
Jesu Christi non hono- 
rant, el quod debetur diei 
jejunii reddamus, exspe- 


Θεοφανίων νήστιμον ἡμέ, 
pav εἶναι ταύτην (vel ܬܠܐ‎ 
Jnembraig legia ταύτην 
εἶναι), οἴκονομήσωμεν,καὶ 
πρὸς d ο ώς 
νως χωρήσωμεν, ἵνα µε- 
ταλομδάν οντὸς di voy i 
vbusv, ἐχχλίνωμεν ἅμα 
xai τὰς αἱρέσεις τὰς μὴ 
πιμώσας τὴν ἀναστάσιμον 
του Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ 
Χριστοῦ ἡμέραν, καὶ τὸ 
ὀφειλόμενον τῇ νηστίμῳ 


ΚΕΦΑΛΑΙΑ TOY ΕΝΤΟΥ ΒΙΒΑΙΟΥ͂. 

α΄. Τίνες σχίσματα ποιεῖν τολμήσαντες, οὐ διέ- 
gvror τὴν τιμωρίαν. 

8’. Ὅτι οὔτε βασιλείᾳ οὔτε ἱερωσύνῃ θεμιτὸν 
ἐπανίστασθαι. E 

T. Περὶ τῆς Μωυσέως ἀρετῆς, xal ἀπιστίας τῶν 
Ἰουδαίων ἔθνους, καὶ ὧν à Θεὸς ἐθαυματούρ. 
qnas δι αὐτῶν ]1. δι αὐτόν]. 

δ'. Ὅτι ἀποσχίζει, οὐχ ὁ τῶν ἀσεθῶν χωριζύμε- 
γος, ἀλλ᾽ ὁ τῶν εὐσεδῶν ἀφιστάμενος. 

ε'. Τίνος χάριν ἀπεδ.ήθη ὁ ψευδώνυμος "legat, 
ἀπόδειξις ἐκ προφητικῶν προῤῥήσεων. 


ς΄. Ὅτι καὶ παρὰ Ἰουδαίοις συνέστη θεομισὴς δι- 
δασκαλία διαφόρων αἱρέσεων. 

€. Ὁπόθεν ἀνέφυσαν αἱ αἱρέσεις, καὶ ὅστις ab- 
τῶν ἀρχηγὲς τῆς ἀσεθείας γεγένηται. 

η΄. Τίνες τῆς Σίμωνος ἀσεδείας διάδοχοι, xai οἵων 
αἱρέσεων κατῆρξαν. 

®. Ὅπως ὁ Σίμων γοητείαις τισὶ ατῆναι θελήσας, 
εὐχαῖς Πέτρου κατεγεχθεὶς ἐξ ὕψους κάτω, 
συγετρίδη τοὺς πόδας καὶ τὼ χεῖρε τοὺς ταρ- 
σούς. 

Ὅπως αἱ αἱρέσεις καὶ πρὸς ἑαυτὰς καὶ πρὸς‏ .ܬ 


D ἀήθειαν διαρωγοῦσιν. .ܨ‎ 


i. Ἐξήτησις ἀποστολικοῦ κηρύγματος. 

16. Πρὸς τοὺς ὁμο.]ογοῦντας. ἹἸουδαΐζειν δὲ θέ- 
Aovrac. 

uy. Ὅπως χρὴ χωρίζεσθαι τῶν αἱρετικῶν. 

iP. Τίνες οἱ κηρύξαντες τὴν καθολικὴν διδα 
σκαλίαν, καὶ τίνα τὰ δ αὐτῶν παραγγέϊματα. 

“ε΄. Ὅτι οὔτε ἀνωδαπτίζειν χρὴ, οὔτε μὴν zapa- 
δέχεσθαι τὸ παρὰ τῶν ἀσεξῶν βάπτισμα δοθὲν, 
ὃ οὐκ ἔστι βάπτισμα, àAAà μόλυσμα. 

ic". Περὶ τῶν ψευδεπιγράρων βιδλίων. 

d^. Περὶ κληρικῶν γαμικὰ παραγγέλματα. 

uy. Παραίνεσις κελεύουσα φεύγειν τὴν τῶν ἆσε- 
δῶν αἱρετικῶν κοινωνίαν". 

«θ΄. Πρὸς φαυλίζοντας τὸν νόμον. 


CAPITA LIBIU 5ΕΧΤΙ. 


1. Quinam 'schismata ausi facere, non. effugerunt 
supplicium. 

Vl. Quod neque regno, ueque sacerdotio fas sit insur- 
gere. 

ΜΙ. De virtnte Moysis, εἰ de. infidelitate gentis Ju- 
daice, εἰ de miraculis que Deus per illum edi- 
ܚ‎ 

Y. Quod. schisma. [acit, non qui separat se ab im- 
piis, sed qui a piis abscedit. 

V. Qua de causa rejecius [uerit qui falso nomiuatur. 
Jsrael, demonstratio ex propheticis | pra-dictio- 
nibus. 

VI. Quod etiam. apud. Judeos ezstiterit diversarum 
Aeresium odiosa Deo doctrina. 

VII. Unde prodierint hereses , et quis. [uerit impie- 
fatis earum duz et auctor. 

ΥΙΗ. Quinam stccesserint impietati Simonis et. quas 
hareses induzerint. 

TX. Quo modo Simon cum quibusdam prestigiis vo- 
lare instituissel, precibus Petri ex. alto deorsum 
precipitatus, [regit pedum et manuum  extremi- 
tates. 

X. Qvo modo hereses et inter se et a verilate discre- 
pent. 

ΧΙ. Enarratio apostolice pradicationis. 

XII. Contra eos qui Christiane religions cum assen- 
siantur, volunt tamen Judaicos ritus observare. 

XIII. Quo modo oporteat separari ab. hereticis. 

XY. Qui predicarint catholicam doctrinam, et que 
sint illorum precepta. 

Ἁγ. Quod nec oporteat rebaptizare ; nec recipere ba- 
ptismsm ab impiis collatum, qui non «st baptismus, 
sed injuinamentum. 

XVI. De libris falso inscriptis. 

XYIL Conjugalia pracepta de clericis. 

XVII. Cohortatio, invitons ad [ugiendam impiorum 
hereticorum communionem. 

XIX. Contra improbantes legem. 


ΟΟΝΡΤΙΤΟΤΙΟΝΕΘ APOSTOLICJE.—LIB. VI. 


v. Τίς ὁ φυσικὸς νόμος, καὶ εἰς ὁ ἐπείσακτος, κα XX. Que sit lez naturalis, et que inweclitia, et quam 


ob causam inrecta fuit. 
XXI. Quod simus sub gratia, non. autem sub. servi- 
tute legis inducte, qui in Christum credimus. 


XXII. Quod. ascititia erat lez de sacrificiis, quam 
Christus adveniens sustulit. 

XXIII. Quo modo" Christus [uerit perfector legis ; et 
 quenam ez ea aboleverit, aut mutarit, aut trana- 
tulerit. 

XXIV. Quod placuit Domino, etiam per Romanos, 
legem justitig demonstrari. 

XXV. Quod Deus Judmos, propter impietatem. in 
Christum, ad captivitatem redactos, tributo subje- 
cerit. 


καὶ δὲ ἣν αἰτίαν ἐπεισήχθη. 

καὶ. Ὅτι ὑπὸ χάριν ἐσμὲν, dAA οὐχ ὑπὸ δου- 
«λείαν τοῦ ἐπεισάκτου νόμου, οἱ εἰς Χριστὸν πι- 
στεύοντες. 

κδ΄. Ὅτι ἐπείσαχτος ὁ ἐπὶ θυσιῶν γόμος, ὃν πε- 
puse Χριστὸς παραγενόμενος. 

κγ΄. Πῶς πληρωτὴς τοῦ νόμου γέγονεν à Χρι- 
στός" καὶ τίνα τούτου ἔπαυσεν, ἢ ἐγήλλαξεν, 
ἢ μετέθηχεν. 

κδ', Ὅτι καὶ διὰ Ρωμαίων εὐδόχησεν ὁ Κύριος. 
τὸν τῆς δικαιοσύνῃς γόμον ἐπιδείκνυσθαι. 

κῃ. Ὡς Θεὸς Ἰουδαίους, διὰ τὴν εἰς Χριστὸν ácé- 
δειαν, αἰχμαλώτους ποιησάμενος, ὑπὸ φόρον 
κατέστησεν. 


κς’. Ὅτι χρὴ φεύγειν τοὺς αἱρεσώτας, ὡς ψυχῶν B XXVI. Quod oporteat [ugere lreticos, ut animarum 


perditores. 
XXVII. De observationibus Judaicis ac ethnicis. 


XXVHL De nefando amore puerorum, adulterio et 
fornicatione. 

XXIX. Quo modo oporteat mulieres. subjezas. esse 
viris suis, et viros diligere uxores suas. 


XXX. Quod Judeis et gentilibus consuetudo iit, «na. 
observare naturales purgationes , et. mortuorum 
reliquias abominari; a Clristiauis vero alie- 


num, 
LIBER SEXTUS. 
DE SCHISMATIBUS. 
CAPUT PRIMUM. 
Quinam schismata ausi facere, non e[fugerunt suppli- 
cium. 


Ante omnia cavete, episcopi, importuna, szvas 
et iinpiissimas hareses, οἱ fugite eas instar ignis, 
qui accedentes urit. Vitate etiam schismala. Nec 


D eim fas est mentem ad profanas hreses declinare : 


neque licet a concordibus per ambitionem separari. 
Πῶς namque cum olim nonnulli tentare ausi. fuis- 
sent, non effugerunt supplicium. Dathan quippe et 
Abiron, quia Mosi in os restiterunt, absorpli sunt. 
terrx hiatu 11: 1" Core autem et qui cum eo ducenti 
quinquaginta, quia contra Aaronem seditiosi exsti- 
terunt, ignis pabulum faeti sunt. Et Maria cum Mo- 
sem tanquam ethnicz concubitorem increpasset , 
castris exclusa est per septem dies; dixerat enim : 
Moyses uxorem. /Etliopissam. duzit 13. Quinetiam '* 


15 Num. xr f... '' Ignat. 


** Jgnat. interpol. ad Magn. 3. 


φϑορέας. 

κζ. Περὶ παρατηρημάτων Ἰουδαϊκῶν καὶ Ἑλλη- 
γικῶν. 

κη΄. Περὶ παιδεραστίας, μοιχείας τε καὶ πορ- 
γείας. 

κὐ’. Ὅπως χρὴ τὰς γυναῖκας ὑποτάσσεσθαι τοῖς 
Ιδίοις ἀνδράσι, καὶ τοὺς ἄνδρας στέργειν τὰς 
ἑαυτῶν γαμετάς. 

2. Ὅτι ἔθος Ἰουδαίοις τε καὶ Ἕλλησι, συμπα- 
ρατηρεῖσθαι τὰς φυσικὰς καθάῤσεις, καὶ τῶν 


τεθνεώτων τὰ λείψανα βδε]ύσσεσθαι: Χρι- C 


στιανῶν δὲ ἀλλότριον. 


ΒΙΒΛΙΟΝ ΕΚΤΟΝ. 


ΠΕΡῚ ΣΧΙΣΜΑΤΩΝ (64). 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ Α΄, 
Tivec σχίσματα ποιεῖν τολμήσαντες, οὗ διέφυγον 
τὴν τιμωρίαν. 

Πρὸ πάντων φυλάσσεσθε, ὦ ἐπίσκοποι (05), τὰς 
lag καὶ χαλεπὰς καὶ ἀθεωτάτους αἱρέσεις, φεύ- 
Ίηντες αὐτὰς ὥσπερ πῦρ, φλέγον τοὺς αὐτῷ πλη- 
πάζοντας. Φεύγετε δὲ καὶ τὰ σχίσματα: οὔτε γὰρ 
τρὸς ἀνοσίους αἱρέσεις θεμιτὸν ἐχχλῖναι τὸν νοῦν, 
τε τῶν ὁμογνωμόνων χωρίζεσθαι θεμιτὸν διὰ φιλαρ- 
(iav. Ταῦτα γὰρ καὶ τὸ παλαιόν τινες τολμήσαντες 
πιχειρῆσαι, οὐ διέφυγον τὴν τιμωρίαν. Δαθὰν γὰρ 
αἱ ᾿Αθειρὼν ἀντιπρόσωποι γενόμενοι Μωσεῖ, κατε- 
τόθησαν εἰς γῆν * Κορὲ δὲ χαὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ διαχόσιοι 
τεντήκοντα, τῷ ᾿Δαρὼν (06) διαστασιάσαντες, πυρὸς 
ταρανάλωμα γεγόνασι. Μαρία δὲ "" ὀνειδίαασα Μωαῇ, 
ξω τῆς παρεμθολῆς ἀπεδλήθη ἑπτὰ ἡμέρας. Ἔλεγε 
Μάρ: « Ὅτι γυναῖκα Μωῦσῆς Αἰθιόπισσαν ἔλαθεν. × 


15. al. ὡς ἑλληνοχοίτην 306. 33 Νυπὶ, xvi, 51. 
nterpol. ad Magn. 5. 


VARIORUM NOTE. 


(65) Ἀθεωτάτους. ᾿Αθεμίτους, uterque codex et 
quidem melius, ut videtur. Ip. ܘ‎ t 
(6) Τῷ Ααρών. Deest in codice Vindob. perpe- 
ram. Ip. 


(64), Περὶ σχισμάτων. Tnutroquecod.Vind. sicex- 
»rimitur hujus libri argumentum : Ἐν ᾧ περὶ σγι- 
σµάτων, καὶ ὅτι οὔτε βασιλείᾳ, οὔτε ἱερωσύνῃ θεμιτὸν 
ἱπανίστασθαι, βαρὺ γὰρ τοῦτο καὶ μεγίστης τιμω- 
γίας ἄξιον. CLER. 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


Azarias sew Ozias, qui erat rex Judz, quando ni- A Οὐ μὴν δὲ, ἀλλὰ xal Ἀζαρίας καὶ Ὀζίας, οὗτος ἦν 


βασιλεὺς τοῦ Ἰούδα, κατατολμήσας τῆς ἱερωσύνης, 
καὶ θυμιᾶσαι βουληθεὶς τὸ θυμίαμα ὃ οὐ προσῆχον 
αὐτῷ, χωλυόμενος ὑπὸ ᾿Αζαρίου τοῦ ἀρχιερέως ܬܡ‎ 
τῶν ὀγδοήχοντα ἱερέων, καὶ μὴ ὑπακούσας, ἐξανέτει- 
λε λέπραν ἐν τῷ μετώπῳ, καὶ ἔσπευσεν ἐξελθεῖν, ὅτε 
ἤλεγξεν αὐτὸν ὁ Κύριος. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β΄. 
Ὅτι οὔτε βασιλείᾳ, οὔτε ἱερωσύνῃ θεμιτὸν ἐπαν- 
ἑατασθαι. 


Ἡροσέχωμεν οὖν, ἀγαπητοὶ, τί τὸ χλέος τῶν στα- 
σιασάντων (67), καὶ ποταπὴ ἡ ἀπόφατις αὑτῶν. Εἰ 
γὰρ ὁ βασιλεῦσιν ἐπεγειρόμενος (08), κολάσεως ἄξιος, 
χἂν υἱὸς ἧ, xàv φίλος * πόσῳ μᾶλλον ὁ ἱερεῦσιν ἔπαν- 
εστάµενος; ὅσῳ γὰρ ἱερωσύνη βασιλείας ἀμείνων, 


mia audacia in sacerdotium prorupit, voluitque suf- 
fimentum adolere, quod officium ad eum non per- 
tinebat; probibitusque ab Azaria pontifice et ab 
octoginta sacerdotibus, neglexit auscultare; tunc 
exortam in fronte lepram sensit, et egredi festina- 
vit, quoniam punierat eum Dominus '*. 
CAPUT 1. 
Quod neque regno neque. sacerdotio fas ait insur- 
gere. 

Attendamuseergo, dilecti, quae sit seditiosorum glo- 
ria, el quale de iis decretum. '*Si enim is qui contra 
reges erigit se, supplicio dignus evadit, licet filiussit, 
licet amicus : quanto magis qui adversus sacerdotes 
insurgit? Nam quanto saeerdotiuim regno prestat, 


utpote quod de anima certandum babet; tanto et Ὦ περὶ ψυχῆς ἔχουσα τὸν ἀγῶνα ” τοσούτῳ καὶ βαρυτέ- 


pav ἔχει τὴν τιμωρίαν, ὁ ταύτῃ τολμήσας ἀντομμα- 
τεῖν (09), ἥπερ ὅτι 3" βασιλείᾳ" καίτοι γε οὐδὲ εἷς 
ἀτιμώρητος. Οὔτε γὰρ ᾿Αθεσσαλὼμ καὶ ᾿Αδεδαδὰν (70) 
ἔμειναν ἀτιμώρητοι" οὐδὲ Κορὲ καὶ Δαθάν" οἱ μὲν 
γὰρ τῷ Δαθὶδ περὶ βασιλείας, οἱ δὲ τῷ Μωῦσεῖ περὶ 
πρωτείων ἐπανέστησαν ἁμλλώμενοι. Καὶ ἑκακολό-᾿ 
γουν" ὁ μὲν ᾿Αθεσσαλὼμ Δαθιὸ τὸν πατέρα ὡς ἄδιχον 
χριτὴν, λέγων ἑκάστῳ (74): « Οἱ λόγοι σου χαλοὶ, 
χαὶ οὐχ ἔστιν ὁ ἀχουσόμενός σου, καὶ δικαιώσας σε. 
Τίς με ποιήσει ἄρχοντα; » Ὁ δὲ Αθδαδάν: « Οὐκ 
ἔστι μοι, φησὶ, μέρος ἐν Δαθὶδ, οὐδὲ χληρονομία ἐν 
υἱῷ Ἵεσσαί, » δῆλον ὡς ἀναξιοπαθῶν ἄρχεσθαι ὑπὸ 
Δαβὶδ, περὶ οὗ εἶπεν ὁ Θεός" « Ὅτι εὗρον Δαδὶδ τὸν 
ποῦ Ἱεσσαὶ, ἄνδρά χατὰ τὴν καρδίαν µου, ὃς ποιήσει 
πάντα τὰ θελήµατά μου. ܙ‎ Ὁ δὲ Δαθὰν καὶ ᾿Αδειρὼν 
καὶ οἱ Κορεῖται λέγοντες Μωσεῖ (72) * « Μὴ μιχρὸν 
ὅτι ἀνῆγαγες ἡμᾶς ἐχ γῆς Αἰγύπτου, ἐχ γῆς ῥεούσης 
μέλι καὶ γάλα; καὶ τί ὅτι ἐξέχοψας τοὺς ὀφθαλμοὺς 
ἡμῶν, καὶ σὺ ἄρχεις ἡμῶν; ܙ‎ Καὶ ἐπισυνέστησαν ἐπ᾿ 
αὐτὸν ἐκκλησίαν μεγάλην’ καὶ οἱ Κορεῖται" «Μὴ Μωσεῖ 
λελάληχε μόνῳ ὁ Θεός; τί ὅτι τῷ ᾿Ααρὼν δέδωχε τὴν 
ἀρχιερωσύνην μόνῳ; οὐχὶ πᾶσα ἡ συναγωγὴ Κυρίου 
ἁγία ; καὶ τί ὅτι ܦܬܐ‎ ἱερατεύει μόνος; » Καὶ πρὸ. 
πούτων ἄλλος τις ἔλεγε" « Τίς σε κατέστησεν ἄρχοντα 
καὶ δικαστὴν ἐφ ἡμῶν; » 


6 


graviores penas dabit, qui in illud ausus fuerit 
obniti, quam qui in regnum. Quanquam neuter im- 
pune feret. Neque enim Absalom et Abedadan man- 
serunt impuniti ''; neque Core et Dathan **: quando 
illi quidem contra Davidem ob regnum *' ; hi vero 
contra Moysem ob primatum insurrexerunt et cer- 
tarunt. Maledicebant autem : Absalom quidem Da- 
vidi patri tanquam injusto judici, dicens singulis : 
« Sermones tui boni sunt ; sed non est qui audiat te, 
ei jus tibi reddat. Quis me faciet principem??? » 
Abedadan vero: « Non est, inquit, mihi pars in 
Davide, nec hzreditas in filio Jessze'*; » videlicet, 
indigne ferens parere Davidi, de quo Deus dixit : 
« Inveai Davidem filium Jessze, virum secundum cor 
meum, qui faciet omnes voluntates meas**, » At 
Dathan et Abiron et. Coritz obloquentes Mosi dice- 
bant; ii quidein : « Nunquid parum est quod eduxisti 
nos e terra Egypti, e terra lac et mel profundente? 
Et quid quod oculos nostros eruisti? Et tu imperas 
nobis '“ ? » Et coacervarunt adversus eum magnam 
concionem ; Coritze vero : « Num solum Mosem al- 
locutus est Deus?'? Quid quod Aaroni soli dedit 
pontificatum ? Nonne omnis synagoga Domini sancta 
est ? Et quare solus Aaron sacerdotio fungitur "7 ? » 
Ac ante hos alius quidam dixerat : « Quis te consti- 
tuit principem el judicem super nos**? » 


*'WiParal. xxv1,20..— *^ Ignat. interpol.ad Smyrn.9. !*IlReg. xvin, 9, 90. ** Num. xvi, δ΄. ?! Ignat. 


* Act. 318, 93, 1 Num. xvi, 15. ** Num. 


3 Ἡ Reg. xv, 5. ** ll Reg. xx, 4. 


interpol. ad Magn. 5. 


ὁ τῇ.‏ . ܐ " .14 "Num.xvi 5. "Exod.n,‏ .£ ,ܐܐܡ 


VARIORUM NOT &. 


(67) Στασιασάντων. Στασιαστῶν, in altero cod. p Σαδεαί, Σαδαῖος, Siquidem Ahedadam. alius homo ± 


nempe Obededom, apud Grecos ᾿Αθδεδόμ, ᾿Αδεῦδα- 
δόμ, Ὁδὴδ Ἔδάμ, Ὠβάδαμος, Ὠδέδαμος, ᾿Αθεδεδών, 
᾿Αδεδδαδάν, εἰ corruptius Lie ᾿Αθεδδαρά, 
᾿Αθεδδαρᾶν. Leges ᾿Αθεῦδαδάν in Procopio ad 11 
Reg. νι; ᾿Αθεδεδών in Chronico Alexandrino, p. 900. 
Vgitur σφάλμα est Const s, aut si vis corrupto- 
ris Constitutionum. Nam potuit scriptum ha- 
beri "A6sé ut in ms. Alexandr. ΠΠ Reg. xx, 1, 7, vel 
eliam Σαθεέ, wa uL. non nemo ad oram libri sui 
"Afcia Δὰν posuerit e 11 Περ. xx, 18, unde postea 
facium ᾿Αθεδαδάν. Cor. s , 
4) Ἑκάστῳ. Deest in altero cod. Vindob. Ct. 
8 Μωσεῖ. Deest perperam in altero codices 
Vindob. In. 


Cien. 
(68) Ἐπεγειρόμενος. Ἐπισυνιστάμενος, in Lnd 
ܝ‎ 


169) Ἀντομματεῖ». Lucas et post enm Barnabas, 
ac verus Clemens, Clemensque Alexandrinus, alii; 
anie vero auctor libri Sapientite, ἀντοφθαλμεῖν. 
Dionysius Pseudoareopagita cum Alex. Clem. 
Method Athanas. ἀντωπεῖν. ἀντωπῆσαι. Cor.—Alter 
0d. Vind. ἀντοφθαλμεῖν, de quo verbo vide Inst. N. 
T. ad Act. xxvi, 15, quoi etiam in Polybio fre- 
queris esse ostenderunt, CLER. 

0) ᾿Αδεδαδάν. ln B. ᾿Αθδαδάν. In Ignatio inter- 
(θεδξαδάν. Immerito ita anger Seba, 
etiam Siba, Sabe, Sabxas; Grecis Σαδεέ, 


94 


CAPUT τή. 


De υἱτιμίε Moysis, et de infidelitate. feuis Judaice, et 
de miraculis que Deus per illum edidit. 

Et rebellaverunt adversus Mosem Dei famulum ?', 
omnium mansuetissimum hominem, ac fldelem , ot 
ingratissimi. tantum virum inhonestarunt ; legisla- 
torem, custodem, pontificem ac regem, interpretem 
divinorum mysteriorum ; in modum conditoris, ope- 
rum Creatoris monstratorem ; mitissimum, minime 
ambitiosum, patientem, humanissimum; qui eos 
multis periculis liberaverat, et ex mu'tiplici mortis 
genere eripuerat sanctilate sua ; qui tot divina signa 
et prodigia populo ediderat; qui preclara et mira- 
bilia. opera in eorum beneficium ac emolumentum 
perfecerat; qui ZEgyptiis decem illas plagas intu- 
lerat; qui mare Rubrum diviserat, et instar muri 
aquas hinc inde distraxerat, et. populum per undas 
quasi per solitudinem siccam duxerat, et Pharaonem 
ac AEgyptios cateramque turbam una demerserat?*; 
qui per lignum eis fontem reddiderat dulcem, et ex 
petra dura sitientibus elicuerat aquam 335 qui ipsis 
mannam e colo dederat, et ex aere carnes college- 
ται τν; qui tribuerat illis de nocte columnam ignis?*, 


^in illuminationem ac deductionem, et de die colum- 


nam nubis, in umbraculum adversus solis ardo- 
rem °' ; qui legem Dei ex ore et manu et scriptura 
Dei in tabulis lapideis sculptam eis prabuerat, per. 
fecti numeri Decalogum ** : cum quo Deus facie ad 
faciem colloquebatur, sicut aliquis loqueretur ad 
amicum suum ?^; ac de quo dixit : « Et non surréxit 
propheta sicut Moses^*. » Adversus hunc insurrexe- 
runt Corite et Rubenitz; et lapides jecerunt in 
Mosem '* orantem ac dícentem : « Ne attendas ad sa- 
erificium eorum** » : et gloria Dei quz apparuit, 
alios quidem in terram intulit, alios vero ignecon- 
sumpsit : atque ita erroris schismatiei magistros. 
ac ductores, qui dixerant : « Constituamus nobis du- 
cem** , » terra, aperto sinu suo devoravit, una cum 
iabernaculis ac supellectile eorum, descenderunt- 
que in infernum vivi : Coritas vero per ignem Deus 
pessum dedit. 


CAPUT IV. 
Quod schisma [acit, non qui separat se ab inipiis, sed 
qui « piis abscedit, 

Si ergo schisma per ambitionem conflantibus, 
Deus confestim supplicium intulit; quanto magis 
heresium impiarum auctoribus? Nonne velemen- 
tiorem inducet vindictam in eos qui providentiam 


CONSTITUTIONES APOSTOLIC.&.—LIB. VI. 
A4 


91:5 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ T*. 
Περὶ τῆς Μωθσέως ἀρετῆς, καὶ ἀπιστίας τῶν Ἰου- 
ων ἔθνους, καὶ ὧν ὁ Θεὸς ἐθαυματούργησε 
δι αὐτῶν **. 

Καὶ ἐπανέστησαν Μωσεῖ τῷ τοῦ Θεοῦ θεράποντι, 
τῷ παρὰ πάντας πραοτάτῳ, καὶ πιστῷ, καὶ Ἠτίμη- 
σαν (75) τὸν τηλικοῦτον ἄνδρα οἱ ἀχαριστότατοι ` τὸν 
νομοθέτην, τὸν φύλακα, τὸν ἀρχιερέα xal βασιλέα, 
τὸν μύστην τῶν θείων, τὸν ὡς δημιουργὸν τὰς τοῦ 
δημιουργοῦ ἐπιδειξάμενον ἐνεργείας" τὸν πραότατον, 
πὸν ἀτυφότατον" τὸν χαρτερικὸν, τὸν φιλανθρωπότα- 
τον" τὸν πολλῶν κινδύνων αὐτοὺς ἀπαλλάξαντα, καὶ 
διαφόρων θανάτων αὐτοὺς ῥυσάμενον, τῇ παρ ἑαυτοῦ 
ὁσιότητι" τὸν τοσαῦτα παρὰ Θεοῦ σημεῖα καὶ τέρατα 
τῷ λαῷ πεποιηχότα " τὸν τὰ ἔνδοξα καὶ θαυμαστὰ 
Έργα εἰς εὐεργεαίαν αὐτῶν τετελεκότα τὸν ἐπ' Αἰγυ- p 
πτίουςδεκάπληγον πεπληρωκότα (74) bv τὴν Ἐρυθρὰν 
θάλασσαν διῃρηχότα, xal ὡς τεῖχος τὰ ὕδατα ἔνθεν 
καὶ ἔνθεν διαστήσαντα, xal ὡς δι ἐρήμον ξηρᾶς τὸν 
λαὺν ἀγηοχότα, καὶ βυθίσαντα Φαραὼ xai τοὺς Αἰγυ- 
πτίους καὶ πάντας τοὺς παρ' αὐτῶν μετ᾽ αὐτῶν (15) 
τὸν γλυχάναντα πηγὴν αὐτοῖς διὰ ξύλου, καὶ ἐᾷ πέ- 
epa ἀκροτόμου αὐτοῖς προαγαγόντα ὕδωρ διψῶσι" τὸν 
ἐξ οὐρανοῦ μαννοδοτήσαντα αὐτοῖς, καὶ ἐξ ἀέρος κρεω- 
λογήσαντα """ τὸν στῦλον πυρὸς ἐν νυχτὶ εἰς φωτισμὸν 
γαὶὀδηγίαν παρεχόμενον αὐτοῖς, καὶ στῦλον γεφέλης εἰς 
σχιασμὸν ἡμέρας διὰ τὸν ἐξ ἡλίου φλογμόν" τὸν νόμον 
Θεοῦ ἐκ στόματος καϊχειρὸς καὶ γραφῆς θεοῦ ἐν πλαξὶ 
λιθίναις κεχολαμμένον παρασχόμενον αὐτοῖς, τελείου 
«ἀριθμοῦ Δεκάλογον' ᾧ ὁ θεὸς ἐνώπιος ἐνωπίῳ ὁμιλεῖ 
}/. ὡμίλει], ὡσεί τις λαλῆσαι πρὸς ἑᾶντοῦ φίλον" περὶ C 
οὗ εἴπεν' «Καὶ οὐχ ἀνέστη προφήτης ὡς Μωσῆς. » Τούτῳ 
ἐπανέστησαν οἱ Κορεῖται καὶ oi Ῥουθηνῖται ", καὶ λέ- 
Όυυς ἔθαλλον κατὰ τοῦ Μωσέως (16) προσευχομένου καὶ 
λέγοντος" « Μὴ πρόσχῃς εἰς τὴν θυσίαν αὑτῶν. » Καὶ 
ὀφθεῖσα ἡ δύξα τοῦ Θεοῦ, τοὺς μὲν εἰς γῆν κατήνεγχε, 
τοὺς δὲ πυρὶ κατέφλεξε" καὶ οὕτω τοὺς ἀρχηγοὺς τῆς 
πλάνης τοῦ σχίσματος, λέγοντας" « Δῶμεν ἀρχηγὸν 
ἑαυτοῖς: ν ἤνοιξεν ἡ γῇ τὸ στόμα αὑτῆς καὶ κατέπιεν 
αὐτοὺς, καὶ τὰς σχηνὰς αὐτῶν, καὶ τὴν ἀποσχευὴν 
αὐτῶν, καὶ κατῆλθον εἰς δου ζῶντες" τοὺς δὲ Κορεί- 
πας ἀπώλεσε διὰ πυρός. 1 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A, ' 
“Ὅτι ἀποσχίζει, οὐχ ὁ τῶν ἀσεδῶν χωριζόμενος, d4A* 
6 τῶν εὑσεδῶν ἀφιστάμενος. 


E! οὖν τοῖς διὰ φιλαρχίαν ἀποσχίσασιν, παραντίχα 5 


Θεὸς ἐπήγαγε τὴν τιμωρίαν, πόσῳ μᾶλλον τοῖς 
αἱρέσεων ἀσεδῶν χαθηγησαμένοις ; Οὐ σφοδροτέραν 
ἐπάξει τὴν τίσιν βλασφημοῦσιν αὐτοῦ πρόνοιαν 7] τὴν 


"a BO αὐτόν. ?'Num.xn, ὅ. "Exod. νι, 8. ? Exod. xv,25. "Exod. xvi ὁ. 95 Exod. xvi, 
44. "al κρεωδοτήσαντα, sic εἰ aller cod. Vind. —?" Exod. xui, 24. ¢ Exod. xxvi, 18. ** Exod. 
xxxut, 11. ® DeuL. xxxiv, 40. . "tal. Ῥουδηλῖται. " Nuu. xi, $0. δ᾽ Num. xvi, 15. * Nem. 
xw, 4. 


YARIORUM NOTAE. 


esse prioris emendatio. Cor. 
00 Kal λίθους ἔδα1λον κατὰ τοῦ Μωσέως. In 
Josepho, lib. iv cap. 2: Καὶ βάλλειν τὸν Μωσὴν 
ὡρμήχεσαν. Tunc itaque populus , ait Rufinus inter- 
pres, ut etiam Mosen lapidaretaggressusest. lo. 


(15) Καὶ ἠτίμησαν. Hecet que sequuntur, ad 
Jyec verba: Τῇ παρ' ἑαυτοῦ ὁσιότητι" desunt in altero. 
cod. Vind. CreR. 

(14) Τὸν ἐπ᾽ Αἰγυπτίους δεκάπληγον xezAnpo- 
κότα. Desunt in altero cod. Vind. ip. 

(75) Παρ αὐτῶν μετ' αὑτῶν. Posterius. videtur 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


ejus aut creationem blasphemani 7 At vos, fratres, ex A δημιουργίαν; ᾿ΑλΧ ὑμεῖς, ἀδελφοὶ, ἐκ τῆς Γραφῆς 


παιδευόμενοι, φυλάσσεσθε μὴ ποιεῖν τὰ σχίσματα τῆς 
Ὑνώμης (77), μήτε μὴν τῆς ἐνώσεως ὑμῶν - ὅτι σκο- 
ποὶ ἀπωλείας οἱ δόξης ἀθεμίτου ἄρξαντες καθίστανται 
τοῖς λαοῖς, Ὁμοίως χαὶ οἱ λαϊκοὶ, τοῖς τῇ γνώμῃ τοῦ 
Θεοῦ ἐναντία δογματίσασι μὴ πλησιάζετε, μηδὲ χοι- 
νωνοὶ τῆς ἀσεδείας αὐτῶν γίνεσθε. λέγει γὰρ ὁ Θεός" 
«ἰἈποσχίσθητε ἐκ μέσου τῶν ἀνδρῶν τούτων, ἵνα μὴ 
συναπόλησθε αὐτοῖς» καὶ πάλιν'ε Ἐξέλθετε ἐκ μέσου 
αὐτῶν, ἀφορίσθητε, λέγει Κύριος, καὶ ἀκαθάρτου μὴ 
ἄπτεσθε, κἀγὼ εἰσδέξομαι ὑμᾶς. ν 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε΄. 


Τίνος χάριν .ἀπεδλήθη ὁ ψευδώνυμος Ἱσραὴ., 
ἀπόδειξις ἐκ προρητιχῶν προῤῥήσω», τ᾿ 


Βοηρίυτα eruditi, cavete πο opinionum schismata 
faciatis, neque vero unitatis vestre : quoniam qui 
nefarie opinioni principes se prabuerunt, populis 
speculatores ad perditionem constituuntur. Simili- 
Wei consiliis tradunt. 


:dogmata ne accedalis, nec im 
participes; aitenim Deus : « Disjungimini de medio 
horum virorum, ne cum eis pereatis **: »et iterum : 
sExite de medioeorum, separamini, dizit Dominus; et 
immundum ne teltigeritis; et ego recipiam vos **, » 
CAPUT V. 4 

réjecius. fuerit, qui [also nominatur 

NT : Aeneid τὰ 0 ΜΗ pradicatio- 
ܐܠܐܕ‎ 


Vere enim fugiendi sunt, qui Deo blasphemiam Β Φευχταῖοι γάρ εἰσιν ὡς ἀληθῶς οἱ βλασφημοῦντες 


Θεόν. Οἱ μὲν γὰρ πλεῖστοι τῶν ἀσεδῶν ἄγνοιαν 
ἔχουσι Θεοῦ: οὗτοι δὲ χαχόνοιαν ὡς θεομάχοι νοσοῦ-- 
σιν. Ἐκ γὰρ τῆς καχίας τῶν αἱρεσιωτῶν (78) « ἐξῆλθε 
μόλνσμα ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν, » ὥς φησιν Ἱερεμίας ὁ 
προφήτης. ᾿Αποδληθείσης γὰρ τῆς Συναγωγῆς τῆς 
πονηρᾶς ὑπὸ Κυρίου τοῦ Θεοῦ, καὶ τοῦ οἴχου ἀποῤ- 
ῥιφέντος ὑπ᾽ αὐτοῦ, καθώς πού φησιν" « Ἐγχαταλέ- 
λοιπα τὸν οἶκόν μον, ἀφῆνα (79) τὴν κληρονομίαν 
pov » καὶ πάλιν Ἡσαϊας «Ἀνήσω τὸν ἀμπελῶνά 
μου, καὶ οὐ μὴ τμηθῇ, οὐδ' οὐ μὴ σχαφῇ" καὶ ἀνα- 
δήσεται εἰς αὐτὸν ὡς εἰς χέρσον ἄχανθα: καὶ ταῖς 
νεφέλαις ἐντελοῦμαὶ τοῦ μὴ βρέξαι εἰς αὐτὸν ὑξτόν:» ἐγ- 
καταλιπὼν οὖν τὸν λαὸν, ὡς σχηνὴν ἐν ἀμπελῶνι, 
καὶ ὡς ὁπωροφυλάχιον ἐν συχηλάτῳ (80), καὶ ὡς πό- 
λιν πολιορκουμένην, περιελὼν δὲ ἀπ' (84) αὐτῶν καὶ 
τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον καὶ τὸν προφητικὸν ὑετὸν, ἐπλή- 
ρωσε τὴν αὐτοῦ Ἔχκλησίαν πνευματικῆς χάριτος, 
ὡς ποταμὸν Αἰγύπτου ἐν ἡμέραις νέων, χαὶ ὑπερύ- 
ψωσεν αὑτὴν ὡς οἶχον ἐπ᾽ ὄρους, # ὡς ὄρος ὑπερ- 
φερὲς,, ὡς ὄρος τετυρωμένον, xat ὄρος πῖον" civ ᾧ 
εὐδόκησεν ὁ Θεὸς κατοιχεῖν ἐν αὐτῷ" καὶ γὰρ ὁ Κύ- 
βίος καταακηνώφει εἰς τέλος (88)".» χαὶ ἓν τῷ Ἱε- 
Pula λέγει" ) θρόνος δόξης ὑψωμένος, ἁγίασμα 
ἡμῶν (83): ܙ‎ καὶ ἐν "Haátg λέγει" « Καὶ ἔσται ἐν ταῖς 
ἐσχάταις ἡμέραις ἐμφανὲς sh pog Κυρίου, καὶ ὁ οἴκος 
τοῦ Θεοῦ Em ἄκρων τῶν ὁρέων, καὶ ὑψωθήσεται ὑπεράνω 
τῶν βουνῶν. ܙ‎ Ἐπεὶ οὖν xal τὸν λαὸν ἐγχατέλιπε, καὶ 
τὸν ναὸν ἀφῆχεν ἔρημον, σχίσας τὸ καταπέτασμα τοῦ 


inquit, relinquetur. vobis D ναοῦ (84), καὶ λαδὼν ἀπ' αὐτῶν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον" 


«Ἰδοὺ γὰρ, φησὶν, ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἴκος ὑμῶν ἔρημος" » 


15. 58 Ἰρπαὶ, Interpol. ad Philad. 3, 9165. xir, 7. 
? Peal. ,ܐ¥1) .ܐ‎ 10. * Jer, xvi, 42. 9 ga, 11, 3, "t Maltb. 


*' Jer, xxui, 


inferunt. Siquidem impiorum quamplurimi, Dei 
ignorantia tenentur : at hi mala mentis vitio labo- 
rant, tanquam Dei hostes, Nam er malitia heereti- 
eorum « egressa est pollutio in omnem terram, ܐ‎ ut 
ait Jeremias propheta **- hinproba quippe Synagoga 
repudiata a Domino Deo, et abjecla ab eodem do- 
mo **; quemadmodum quodam in loco dicit : « Re- 
liqui domum meam, dimisi hzreditatem meam **; » 
etiterum Isaias: « Deseram vineam meam et non 
putabitur, neque fodielur; et ascendet in eam tan- 
quam in terram incultam spina; et nubibus man- 
dabo, ue pluant in eam imbrem derelicto, in- 
quam, populo, instar tabernacul inea, et in- 
star pomarii in cucumerario, et instar civitatis ob- 
sessie ?! ; detractoque eis Spiritu sancto ac imbre 
prophetico, implevit Ecclesiam suam gratia spiri- 
tuali, velut fluvium. Egypti in diebus novorum 
et valde exaltavit eam, sicut domum in monte si- 
tam,vel sicut montem excelsum, sicul montem coa- 
gulatum et montem. pinguem; « in quo benepla- 
citum est Deo habitare in eo : etenim Dominus in- 
habitabit in finem **; » et in Jeremia dicit: « Thro- 
rus gloriz elevatus, sanctuarium nostrum **; » et 
Et erit, inquit, in novissimis diebus 
manifestus mons Domini, et domus Dei in ver- 
tice montium et elevabitur super colles *, » Quia 
ergo et populum reliquit, ac templum dimisit deso- 
latum, velo templi scisso, ablatoque ab iis Spiritu 
: « Ecce eni 
domus vestra deserta " 


» et dedit vobis, qui estis 


9 Num. xvi, δ΄, Il Cor. vi, 47. 
* ,ܕܟܐ‎ v, 0, "152, 1,8. ** Eccli. xxiv, ὅδ. 
xxu, 58. 


VARIORUM NOTAE. 


quod non debuerunt ignorare, Cor. 

19) "Agiixa. Alter cod. καὶ ἀφῆχα. Ct. 

80) Zvxndro. Rectius sem ῳ, Cor. 

81) "Az". Deest in uno cod. Vind, Ip. 

82) Καὶ γὰρ, usque ad. τέλος, Desunt in altero 
cod. Vind. ὕκεκ. 

(86) Θρόγος et sequentia ad καί, Desunt in eo- 
dem. Ip. 


(83) Τοῦ ναοῦ. Deest in Vind. ἵν. 


918 

gentibus, spiritualem gratiam, quemadmodum‏ ܫܘ ܬ 
ait per Joelem : « Et erit post. hzec, dicit Deus, et‏ 
effundam despirita meo super omnem carnem; et‏ 
próphetabunt filii vestri, et filie vestre visio-‏ 
nés videbunt, etsenes vestri somnia somniabunt "*; $‏ 
omnem enim verbi vim οἱ eflicacitatem, et visitatio-‏ 
nem hujusmodi, Deus sublatam ex populo Judaico,‏ 
invobis, qui eratis gentiles, collocavit. Propter‏ 
hoc, inquam, diabolus, invidens sancte Dei Eccle-‏ 
sim, ad vos se contulit, suscitavitque vobis affli-‏ 
ctiones, persecutiones, seditiones, blasphemias, schi-‏ 
smata,hzreses. Illum siquidem populum per Christi‏ 
necem in potestatem redegerat."* : vos vero, qui ab‏ 
illius vanitate defecistis **, variis modis subinde‏ 
tentat, ut beatum Jobum. Etenim magno pontifici‏ 

B Jesu filio Josedeci adversabatur 5’ |ad breve tem- 
pus;] et nos sspe expetivit **, ut instar aqua dif- 
flueremus, quo deficeret fides nostra : θεά noster Do - 
minus ac magister illi in judicium statuto dixit : 
tIncrepet Dominus in te, diabole, et increpet 
Dominus in te, qui elegit Hierosolymam : nonne 
ecce hoc erutum, ut torris ? » Quique dixit tune 
iis qui summo sacerdoti assistebant : « Detrahite 
vestimenta sordida ab 00 ; » et subjunxit : « Ecce 
abstuli iniquitates tuas ἃ te; » is dicet etiam nunc, 
sicut et aliquando nobis congregatis, de nobis 
pronuntiavit: « Rogavi ul non deficiat fides ve- 
stra **. » 


CAPUT VI. 
Quod etiam apud Judaeos esatiterit diversarum he 
resium odiosa Deo. doctrina, 

Scilicet Judaicus quoque populus habuit néqui- 
τίς hzreses, Etenim Sadduczi, qui nen confitentur 
mortuorum resurrectionem **, ex Judzis orti sunt; 
et Phariszi '*, qui fortune ac. fato opera peccan- 
lium adscribunt; et Masbothei, qui providentiam 
megant, asserunt autem cuncta ex fortuito motu 
constare, atque immortalitatem animi rescindunt ; 
et Hemerohaptistze, qui quotidie, nisi abluant se, 


5.1, fgnat. interpol. ad 


Luc. xxu, 34. *'Zacb. ui 2. "Luc, xxn, 53. 


CONSTITUTIONES: APOSTOLICAE.—LIB. VI. 


** |. Ίρπαι. interpol. ad Trall. 11, ad Philad. 6. 


ܚܝ 
καὶ δοὺς (85) ἐφ᾽ ὁμᾶς τοὺς ἐξ ἐθνῶν τὴν πνευματιχὴν‏ 
χάριν, ὡς λέγει διὰ Ἰωήλ-ε Καλξσται μετὰ ταῦτα, λέγει‏ 
ὁ Θεὺς, καὶ ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός µου ἐπὶ πᾶσαν‏ 
σάρχα, καὶ προφητεύσουσιν οἱ υἱοὶ ὑμῶν, καὶ at θυγα-‏ 
πέρες ὑμῶν ὁράσεις ὄψονται, καὶ οἱ πρεσθύτεροι ὑμῶν‏ 
πᾶσαν γὰρ δύναμιν λόγου‏ ܙ ἐνύπνια ἐνυτένιασθήσονται"‏ 
καὶ ἐγέργειαν, καὶ τὴν ποίαν (86) δὲ ἐπισχοπὴν ἀπά-‏ 
ρας ὁ θεὸς ix τοῦ λαοῦ, εἰς ὑμᾶς τοὺς ἐξ ἐθνῶν ἔθε-‏ 
το. Διὰ γὰρ τοῦτο, ζηλώσας καὶ ὁ διάδολος τὴν ἁγίαν‏ 
ποῦ Θεοῦ Ἐκκλησίαν, μετέστη εἰς ὑμᾶς, ἐπεγείρας‏ 
ὑμῖν θλίψεις, διωγμοὺς, ἀκαταστασίας, βλασφημίας,‏ 
σχίσματα, αἱρέσεις. Ἐκεῖνον γὰρ τὸν λαὸν διὰ τῆς‏ 
χριστοχτονίας εἰς ἑαυτὸν ὑπηγάγετο’ ὑμᾶς δὲ ἀπο-‏ 
στάντας αὐτοῦ τῆς ματαιότητος, ἄλλοτε ἄλλως πει-‏ 
ράζει, ὡς καὶ τὸν μαχάριον Ἰώδ. Καὶ γὰρ τῷ με-‏ 
γάλῳ ἀρχιερεῖ Ἰησοῦ τῷ τοῦ Ἰωσεδὲκ " ἀντέχειτο' xat‏ 
ἡμᾶς πολλάχις ἐξητήσατο ἐξυδαρωθῆναι (BT), ὅπως‏ 
ἐχλίπῃὴ πίστις ἡμῶν" ἀλλ' ὁ ἡμέτερος Κύριος καὶ διδά-‏ 
σχαλος, ἐν δίκῃ χαταστήσας αὐτὸν, ἔλεγεν αὐτῷ" « Ἐπι-‏ 
τιμῆσαι Κύριος ἐν σοὶ, διάθολε, καὶ ἐπιτιμήσαι Κύ-‏ 
βίος ἐν σοὶ, ὁ ἐχλεξάμενος τὴν Ἱερουσαλήμ" οὐκ ἰδοὺ‏ 
ποῦτο ἐξεσπασμένον, ὡς δαλός; » Καὶ ὁ εἰπὼν τότε‏ 
Περιέλετε τὰ ἱμάτια‏ ܙ ποῖς παρεστῶσι τῷ ἀρχι:‏ 
τὰ ῥυπαρὰ ἀπ᾽ αὐτοῦ" » καὶ ἐπειπών' « Ἰδοὺ ἀφή-‏ 
xa τὰς ἀνομίας σου ἀπὸ σοῦ" » οὗτος ἐρεῖ xal νῦν,‏ 
ὡς καὶ πάλαι συνηθροισμένων ἡμῶν, «ἔλεγεν περὶ‏ 
ἡμῶν, ὅτι" « Ἐδεήθην, ἵνα μὴ ἐκλίπῃ ἡ πίστις ὑμῶν.»‏ 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ α΄. 


“Ὅτι καὶ παρὰ Ἰουδαίοις συνέστη θεομισὴς δι- 
δασκαλία διαφόρων. ipic ἧς 


c‏ ܝ 
Εἴχε μὲν οὖν καὶ ὁ Ἰουδαϊκὸς ὄχλος αἱρέσεις xa-‏ 


κίας. Καὶ γὰρ καὶ Σαϊδουχαῖοι ἐξ αὐτῶν, οἱ μὴ ὅμο- 
λογοῦντες νεχρῶν ἀνάστασιν’ καὶ Φαρισαῖοι, οἱ τύχῃ 
χαὶ εἱμαρμένῃ ἐπιγράφοντες τὴν τῶν ἁμαρτανόντων 
πρᾶξιν (88)" καὶ Βασμώθεοι (89), οἱ πρόνοιαν ἀρνού- 
μενοι, ἐξ αὐτομάτου δὲ φορᾶς λέγοντες τὰ ὄντα συν- 
εστάναι, καὶ ψυχῆς τὴν ἀθανασίαν περικόπτοντες. 
καὶ Ἡμεροθαπτισταὶ (90), οἵτινες καθ" ἑχάστην ἡμέ- 


# joel. ἡ, 38. 


VARIORUM ΝΟΤΕΣ. 


D rito (quidquid senseri 
adbuc sunt. Legendus lranius. Cor. 
(89) Βασμώθεοι. Per litterarum transpositionem. 
De Masbotleis, Masbotlieánis, et Masbotheo vide 
Hegesippum in Hist. Eusebii, lib. iv, cap. 22, et Nice- 
Bes lih. ,ܡܐ‎ cap. 7; Theodoritum, Heretic. [abul., 
lib. 1,cap. 1; Sophrouium, Epistola ad Sergium, ac- 
lione u coni generalis vi. ltem. /ndiculum. ᾖα- 
reseon Hieronymo tributum, Isidorum Originum vit, 
4; Rabanum, 11 Je instit. cleric., 58; Honorium Au- 
gustodunensem De licresibus; quibue in locis pei 
peram Marboni, Marbonei, Marbonenses. Faci 
autem sunt voces a Sabbati vocabulo, ܐܠܐ‎ et ܒܐܠܐ‎ 
men Φιλοσαδδάτιος zpud Epiphanium heres. 54, 
n. 8. Sabbatum euim colebant isti. l:eretici : quod 
ex Indiculo discimus. Unde et Sabbatini vocantur, 
in Prefatione Arabica ad concilium Nieznum , 
quam Abrahamus Ecchellensis Latine interpretatus 
est. Ip. 
(90) ἩΗμεροδιιπεισταί. Nominantur Baptiste ; ἃ 


ων ,Suspecti exstitere, alque 


fmyrn. 7. ^ al. add. 0. "Zach. m, 4. '% 
@ Math, xxn, 95. ὁ: ες δ, ‫: 
Καὶ δούς. Alter ἔπεμψεν. Οικ. 


8 
0 Ποίαν. Alter cod. 
gy Nondad 5 
(87) ᾿Εξυδαρωθῆγαι, Non ineleganter cribrationem 
Ah Luc. xxu, δὲ, transtulit ad aque efflu- 
vium ; velut in Danaidum fabula. Cor. — Alter cod. 
Vindob. habet σινιάσαι, desuntque in eo verba : 

ὅπως, ἐχλίπῃ siens ἡμῶν. & 
) Tóyn ܨ ܐܝ‎ πιγράφοντες τὴν τῶν 
( όντων ΡΣ ἴῃ PI 1 est. ps super- 
cilium, ul peccala: proprie voluntatis referant ad 
Conditoris injuriam; et iliius justitiam calumnien- 
tur, inquit Hieronymus, n ádversus Pelagianos, 10. 
Scio Phariszos, Josephi Antiq. Jud. xm, 9; xvin, 
2 : Dell. Aud, n, 12, quedam humana fato tribuere, 
non omnia; eL ita fato euncta assignare, ut liberum 
arbitrium tolli nolint, utque fato ad singula adju- 
vante, manere dicant in nohis plerumque potesta- 
lem bene aut male agendi. Verum illi quoque qui 
adeo perplexim proposuerunt doctrinam suaim mie- 


ind. τοίαν, ut legit Int. 


920 


βαν, ἐὰν μὴ βαπτίσωνται, οὐχ ἐσθίουσιν, ἀλλὰ καὶ 
τὰς χλίνας καὶ τοὺς πίναχας ἤτοι χρατῆρας xal πο- 
τήρια καὶ χαθίσματα ἐὰν μὴ καθάρωσιν ὕδατι. 
οὐδενὶ χρῶνται. Καὶ οἱ ἐφ ἡμῶν νῦν φανέντες 
Ἐθιωναῖοι (94), τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ ψιλὸν ἄνθρωπον 
εἶναι βουλόμενοι, ἐξ ἡδονῆς ἀνδρὸς καὶ συμπλοχῆς 
Ἰωσὴφ καὶ Μαρίας αὐτὸν γεννῶντες. Οἱ δὲ τούτων 
πάντων ἑαυτοὺς χωρίσαντες, καὶ τὰ πάτρια φυλάσ- 
σοντες (92), εἰσὶν Ἔσσαῖοι, Ταῦτο μὲν οὖν ἐν τῷ 
προτέρῳ λαῷ. Καὶ νῦν ὁ πονηρὸς, σοφὸς Qv τοῦ xa- 
κοποιῆσαι, καὶ τὸ καλὸν ὅ τι ποτέ ἔστιν ἀγνοῶν, ἐξ 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA, 


919 
non comedunt, imo et lectis, catinis, crateribus, po- A 
culis ac sedilibus nisi aqua purgaverint, nullatenus 
utuntur, et Ebionzi nostra zate nunc exorti, qui 
Filium Dei volunt esse nihil aliud. quam hominem, 
ex voluptate viri, et Josephi ac Marize conjunctione 
natum, affirmantes. Qui vero ab iis omnibus separa- 
runt se, ac patrios ritus servant, Esszi sunt. Atque 
hzc in priore populo. Nunc autem malus seu dia- 
bolus, utpote ad malefaciendum sapiens, at boni 
omnino ignarus 7, ex nobis quosdam excussit, at- 
que in iis hiereses ac schismata operatus est °. 


ἡμῶν τινας ἐκδαλὼν, ἐνήργησεν ἐν αὐτοῖς αἱρέσεις xai σχίσματα. 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ Ζ΄. 
'Οπόθεν ἀνέφυσαν αἱ αἱρέσεις (95-94), καὶ ὅς τις 
αὐτῶν ἀρχηγὸς τῆς ἀσεδείας γεγένηται. 
Ἡ δὲ καταρχὴ τῶν νέων αἱρέσεων γέγονεν οὕτως, 
Σίμωνά τινα ἀπὸ Γιτθῶν (95) οὕτω καλουμένης κώ- 


CAPUT VII. 


Unde prodierint hereses, εἰ quis [uerit impietatis 
earum duz et auctor. 


* Hzresesvero nova initium babuere isto modo. P 
Simonem quemdam, ex vico Gitthorum dicto, Sa- 


"jerem. iv, 92. 3]. Pseudo-!gnat. ad Philip. 4. *" Citat. Cedrenus. VideTestim. vet. 
YXARIORUM NOTJE. 


mittentur eum his Josephi, De bello Jud. b. 

cap. 12, p. 786, e quibus expressa su equa 
exstant etiam in. Porphyrio, lib. 1v, de abstinentia 
ἃ rebus animatis, indeque apud. Eusebium Prepar. 
evangel. ix. ὅ : Καὶ τοῖς ἔξωθεν ὡς μυστήριόν τι 
φρικτὸν, ἢ τῶν ἔνδον σιωπὴ καταφαίνεται. Τούτου δὲ 
αἴτιον, ἡ διηνεχὴς Vries. Eorumque silentium, vertit. 
Rufinus, eztra tectum constitutis, arcanum quoddam 
videatur horribile. Cujus quidem rei perpetua sobrie- 
las causa est. Etenim in loco Josephi de somno ne 
"s lamen sobrielas dicitur 


nibus abstinuisse, aut quotidie jejunasse : imo con- 
trarium edocet. Περὶ ἁλώσεως, lib. n, cap. 42. Sed 
qui Esseni perpetuo jejunabanL, nec unquam carne 
et vino utebantur, sunt illi a Philone Judzeo litteris 


commendati. Cor. 
(95-94) Αἱρέσεις. Addit. alter cod. Vindob. παρὰ 


Χριστιαναῖς. CL. 

(95) ᾿Απὸ Γιτθῶν. E Giulis, Nam Γιαθῶν malim; 
quamvis apud Georgium Syncellun p. 581, Γητθὼν 
legatur. Nomen loci puto fuisse nz, unde scriptori- 
bus ecclesiasticis xm Τίττων, vel Γιττῶν, Γιτθῶν, 
Γητθῶν; p. 505 Syncelli, Γητῶν, Γαιτθίων. In Euse- 
bii autem chronicis TU. pro quo male excude- 
runt Γηθῶ. Et in Timotheo presbytero de receptione 
liacreticorum, eod. Reg. 2556. Γετθῶν, ut Clementi- 
norum 11, 22, necnon apud Palladium dialogo De vita 
S. Chrysostomi paulo post initium, pag. 6, editionis 
quam sub prelo babet Bigotius noster, variz do- 
etrinz et felicis. euriositatis. nominibus celeberri- 
mus. Sic Josephus nz Palestine urbem , qua ipsi, 
et apud Stephanum Polybio, Γίττα, Bibliorum in- 
terpretibus Γὲθ, ac Geth, Plinio Getta , appellat etiam 
Γιντῶν πόλιν. ἵν. 


Justino Martyre in Dialogo, p. 501. Joannes Niez- 
nus Epistola ad Zachariam, tom. 11 Auctarii Com- 
belisiani, p. 300 : Τῶν δὲ ἑπτὰ αἱρέσεων ὀνόματα, 
παῦτα᾽ πι τρί- 


01114 , 
ideoque mo- 


παπάστ, εἰ Nicolaus, et ceteri, quos fama recondit 
obscura. (Quid posterioribus temporibus Ebion, et 
Apelles et Marcion, et Valentinus, et Cerdon; nec 
longe post eos, Calaphryges, et. Novati Hujus 
secte princeps Ebion docuit suos, pari modo atque 
Cerinthus οἱ Carpocrates, Christum ex Josepho οἱ 
Maria, instar czterorum hominum, genitum fuisse. 
Ubi corrigere oportet Irenzewm, lib. 1, δὰ 0, 
tollendo particulam neganlem ex his verbis : Qui 
autem. dicuntur. Εὐίοπαϊ, consentiunt. quidem. nun- 
dum a Deo factum : ea autem. que suni. erga Domi: 
mum, non similiter ut. Cerintlus. et Carpocrates οἱ 
mantur. Patet per alia lrenzi loca. Postea div 
sunt Ebionzi, quia illerum nonnulli partus Mi 
mei miraculum agnoverunt. Joculari porro menda, 
jn Paschasio Ratberto ad Matth. xxvi, 17, p. 1088, 
excusum invenies Obionit pro Ebionita. lp. 

(92) Τὰ πάτρια φυλάσσοντες. Philo, describens 
Essabos actioni deditos : Τὸ ἡθιχὸν εὖ μάλα δ'α πονοῦ. 


̈ܘ 


σιν, ἀλείπτοις χρώμενοι τοῖς πατρίοις νόμοις ; οἱ in 
descriptione Ésscorum contemplatorum , Φίλοσο- 
φοῦσι τὴν πάτριον φιλοσοφίαν. Notabuntur a lectore 
studioso verba Georgii Cedreni, edil, Basil. p. 104, 
Regia vero p. 199 : Μετὰ iz συνήθους σιωπῆς καὶ 
σεμνοπρεποῦς καταστάσεως, ἐπ' εὐχὰς πάλιν ἐπὶ τὸ 
αὐτὸ συνέρχονται, τοὺς βραχυτάτους ὕπνους xal κου- 
φοτάτους ἐχτιναξόμενοι. Οὗπέρ ἐστιν αἴτιον ἡ διηνε- 
xh vrbi, etc., lioc :ܬ8ܧ‎ Esseni cum solito silen- 
lio. et decora gravitale, rursus ad preces conveniunt, 
brevissimum ac levissiium. somnum ezcussuri 
jus quidem rei causa est sobrietas continua ; et com- 


maritanum, arte magum diabolus cum invasisset, 
ministrum suz prave voluntatis effecit. Quando 
enim Philippus coapostolus noster, Domini munere 
alque Dominici Spiritus virtute miracula sanatio- 
mum in Samaria perpetrabat, ita ut Samaritani 
olistupefaeti, ad credendum in omnium rerum Deum 
ac in Dominum Jesum adducerentur, et in nomine 
ejus baptizarentur "° : cumque jam ipse quoque Si- 
mon signa et prodigia sine ullis prestigiis magicis 
perfici intuitus ac admiratus, credidisset, et bapti- 
zatus l'uisset, et perseveraret in jejunio ac oratione z 
Ίππο nos, audientes de gratia Dei Samaritanis per 
Philippum concessa, ad eos venimus, multumque 
adauximus sermonem doctrinze, ac impositis mani- 
bus super omnes baptizatos, per preces Spiritum 
sanctum illis communicabamus. Cernens autem 
Simon, quod nostrarum manuum impositione da- 
retur credentibus Spiritus sanctus, accipiens pecu- 
niam, nolis obtulit, dicens : « Date et mihi hane 
potestatem, ut cuicunque etiam ego imposuero 
manum, accipiat Spiritum sanetum ":» volens 
(diabolus), ut quemadmodum Adamum per gusta- 
ium arboris pomum, promissa immortalitate pri- 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE.—LIB. VI. 


93: 


µης, Ἑαμαρέα, τῇ τέχνῃ μάγον, ἐνδυσάμενος ὁ διά- A, 
θολος, ὑπηρέτην αὐτοῦ τῆς μοχθηρᾶς γνώμης ἐποιή- 
σατο. Ἡνίχα δὲ Φίλιππος, ὁ συναπόστολος ἡμῶν (96), 
τῇ τοῦ Κυρίου δόσει, καὶ τῇ τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ 
ἐνεργείᾳ, δυνόμεις ἰαμάτων (97) ἐπετέλει ἐν Σαμαρείᾳ, 
ὡς καταπλαγέντας τοὺς Σαμαρεῖς, εἰς πίστιν ἐλθεῖν τοῦ 
τῶν ὅλων Θεοῦ xal τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, καὶ βαπτίσασθαι 
εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ: ἤδη δὲ xal αὐτοῦ τοῦ Σίμωνας 
σημεῖα ܐܧ‎ τέρατα θεασαµένου ἄνευ μαγγανείας τινὸς 
γοητικῆς ἐπιτελούμενα, χαὶ εἰς θαῦμα καταπεαόντος, 
ܠܘܡ‎ πιστεύσαντος, καὶ βαπτιαθέντος, καὶ προσχαρτε- 
ροῦντος τῇ νηστείᾳ καὶ τῇ προσευχῇ" ἀχούσαντες 
ἡμεῖς τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ τὴν ὑπάρξασαν Σαμαρεῦσι 
διὰ Φιλίππου, παρεγενόμεθα πρὸς αὐτοὺς, καὶ πολὺ 


συμδαλλόμενοι τῷ λόγῳ τῆς διδασκαλίας, πᾶσι τοῖς 
βεδαπτισµένοις ἐπιτιθέντες τὰς χεῖρας, εὐχαῖς τὴν B 


τοῦ Πνεύματος μετουσίαν ἐδωρούμεθα. Ἰδὼν δὲ Σί- 
μων ὅτι διὰ τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν ἡμῶν δίδοται 
τὸ Πνεῦμα τοῖς πιστεύουσι, λαδὼν χρήματα Ἱεροσ- 
ἥνεγκεν ἡμῖν, λέγων « Δότε κἀμοὶ τὴν ἐξουσίαν ταύ- 
την, ἵνα κὀγὼ ᾧ ἂν ἐπιθῶ τὴν χεῖρα λαμθάνῃ Πνεῦ- 
μα ἅγιον" » βουλόμενος ὡς τὸν ᾿Αδὰμ τῇ γεύσει τοῦ 
ξύλον, τῆς κατ᾽ ἐπαγγελίαν ἀθανασίας ἐστέρησεν (θ8), 


τὸ Act, vir, 16. '! Act. vim, 19. 


VARIORUM NOTE. 


S. dur ius tractatu 6in Joannem dubitat de Phi- 
lippo Christi pracone in Samaria et Simonis ad fidem 
deductore, Act, vtt: luerine unus ex apostolis, sive 


ex diaconis ; et initio operis De doctrina Cli 
eum apostolum vocat: at sermone ἐπὶ Vigiliis Pen- 
lecostes, re diligentius expensa, favet verc senten- 
tie. Creteros memoratos in fraudem manifesto egit 
dHistorig ecclesiastica: auctoritas, et Catalogi Hiero- 
nymiani in Polycrate. Libellus cui titulus : Τοῦ 
ἁγίου Ἐπιφανίου ἐπισκόπου Κύπρου περὶ τῶν ἁγίων 
ἀποστόλων, ποῦ ἔχαστος ἐχήρυξε, χαὶ πῶς καὶ ποῦ 
ἐτελεύτησαν, καὶ τὰ ἅγια αὑτῶν σώματα ποῦ κεῖνται 
xa ἐν ποίοις τόποις, codice 1020 egi Biblio- 
theca : Φίλιππος δὲ ὁ ἀπόστολος οὗτος ἦν ἀπὸ Βηθ- 
σαϊρᾶ bx τῆς χώμης Πέτρον καὶ ᾿Ανδρέου" ἐν δὲ τῇ 
ἄνω Φρυγίᾳ ἑκήρυξε τὸ Εὐαγγέλιον: θνήσχει δὲ ἐν 
Ἱεραπόλει, καὶ ἐχεῖ θάπτεται ἐνδόξως μετὰ τῶν 
αὐτοῦ. Dictus Dorotheus, in membranis Regiis : ®) 
Άνππος δὲ ὁ ἀπόστολος ἐν Φρυγίᾳ χηρύξας τὸ Εὐαγ- 
γέλιον, θάπτεται ἐν Ἱεραπόλει μετὰ τῶν ἑπτὰ θυγα- 
πέρων αἱ ὧν Λουχᾶς ὁ εὐαγγελιστὴς ἐν ταῖς 
Πράξεσι ὧν ἀπυστόλων ἀπεμνημόνενσε. Non anim- 
advertit, quezmadmodum nec Eusebius lib. t, eap. 
51, quod recte objicitur à Notkero Martyrologo, ac 
E se palet, Lucam Act. xxi, 8, 9, loqui. de Phi- 
ippo uno e septem diaconis. Unde a Dorotheo 

Latino abest Lucie allegatio : atque Nicephorus lib. 
nt, cap. 44, verba Eusebii contrarium. sensum 
deduxít. Porro suspectus mihi semper fuit inter- 
lationis locus Adonis libro De festivitatibus, ubi 

Dhitippus apostolus dicitur dormisse apud Hierapo- 
lim Asie civitatem. cum patribus suis beato fine se 
pulus, ldque duas ob causas. Quarum prima, si- 
milesloci: Dorothei (nt Hieronymum et Abdiam 
omittam): Hierapoli vero cum filiabus suis honorifice 
sepultus est. Quae Grace habentur in Catalogi am- 
plificatione, Ruüni vertentis. Eusebium : cujus se- 
pulcrum 


Tn altero cod. Vind, deest. CreR. 
In utroque cod, Vind. sequitur 
legitur ἀπατήσῃ. Cun. 


(97) Ἱωμάτων. 
(98) ᾿Εστέρησεν. 
ὁ διάδηλος οἱ pro θέλξας 


(96) Ὁ συγαπόστολος ἡμῶν. Eorum qui Eecle- 
sie magistros temere aui absolutos volunt, aut 
condemnant, insigne exemplum suppeditatur nobis 
per Rufinum, Cedrenum, et Nicephorum, in iis qu y 
apud Eusebium ad Novi Testamenti Philippos, apo- 
solum et diaconum pertinent. Etenim Kufinus in- 
lerpretans. illud Polycrat ihesiorum ου P 
relatum Historie Eusebiane lib. nt, cap. 31, et lib. 

v, eap. 34 : Φίλιππον τὸν τῶν δώδεχα ἀποστόλων, 
quo tegeret errorem confusorum in unum duorum 
Philipporum, datarumque apostolo filiarum , que 
erant diaconi, in primo loco suppressit numerum : 
Qui fuit, inquit, unus ex apostolis, et in allero-multo 
pejus unum e duodecim apostolis mutavit in evan- 
gelistam, Atque majori facinore idem hunc ad mo- 
flum citatur a Cedreno edit. Basil., p. 203, Reg. 
11: Φίλιππος ὁ ἐκ τῶν ἑπτὰ διαχύνων, Unus de se- 
ptem. diuconis. Contra Nicephorus Hist., lib. ut, 
cap. 20, non intellectis verbis Eusebii lib. t, cap. 
wit, que etiam Rufinus contaminavit more 510. 
Papiam accusat, et cum Luca commitlil, quasi 
Philippum patrem filiarum prophetidum scripserit 
fuisse nnum duodecim apostolorum, non autein, ut 
Lucas in Actis refert, unum € diaconis s"plem. Ve- 
Μο jam ad constitutionem ; et dico quod, cum cer- 
ium sit et a mullis etiam veteribus observatum, 
apostoli nomen indi quoque viris apostolicis. qualis 
exstitit Philippus diaconus et. Evangelii preuicator ; 
erroris forsan immunes fuerunt Constitutor hic, 
Clemens Alexandrinus Strom., n, p. 448; Tertullia- 
nus, cap. 18, lib. De baptismo; Chrysostomus homil. 
33 in Genesim; Burchardus im Description ferra: 
sancte, el si qui si nempe Philippum diaco- 
mum intelligentes, appellavere apostolum, οἱ eum. 
majoribus apostolis conjunxere. Infra eerte lib. ult 
cap. ult., qui eunuchum Candaces reginz baptizavit 
Philippus, diaconus dicilur : ul ne awplius post 
Bellarminum asseratur noster ideo Philippum bapti- 
zatorem Simonis Magi, fecisse apostolum, quia per 
solos sacerdotes baptismum conferri volebaL. Alia 
ratio est cum Augustini Lum ܐ¡‎ 
do-D.rothei, pseudo-fsidori, 
nonnulla inseruit Catalogo Hieronymiano 


9 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT, OPERA DUBIA. 


avit "*, ܘܐܘ‎ nos captura pecuniz delinitos, e dono A οὕτω καὶ ἡμᾶς τῇ λήψει τῶν χρημάτων θέλξας, τῆς 


δόσεως τοῦ Θεοῦ περιγράψαι (99), ὅπως ἀντιχαταλ- 
λαξάμενοι ἀποδώμεθα αὐτῷ χρημάτων τὴν ἀτίμητον 
τοῦ Πνεύματος δωρεάν. Πάντων δὲ ἡμῶν ἐπὶ τουτῳ 
ταραχθέντων, ἀτενίσας ἐγὼ Πέτρος. εἰς τὸν ἐν αὐτῷ 
χαχοῦργον ὄφιν, εἶπον τῷ Σίμωνι" ε Τὸ ἀργύριόν σου 
σὺν σοὶ εἴη εἰς ἀπώλειαν, ὅτι τὴν δωῤέὰν τοῦ Θεοῦ 
ἑνόμισας διὰ χρημάτων κτᾶσθαι' οὐχ ἔστι σοι μερὶς 


, ἐν τῷ λόγῳ τούτῳ, οὐδὲ χλῆρος ἐν τῇ πίστει ταύτῃ" 


ἡ γὰρ καρδία σου οὐκ ἔστιν εὐθεῖα ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. 
Μετανόησον οὖν ἀπὸ τῆς καχίας σου ταύτης, καὶ 
δεήθητι τοῦ Κυρίου, εἰ ἄρα ἀφεθήσεταί σοι ἡ ἐπίνοια. 
τῆς καρδίας cov: εἰς γὰρ χολὴν πιχρίας xal σύνδε-- 
«pov. ἁδικίας θεωρῶ σε ὄντα. » "AX τότε μὲν ὁ Σί- 
tov ἔμφοδος γενόμενος, φησί" « Παρακαλῶ, δεήθητε 


Dei expungeret, dum, permutatione facta, tradere- 
musei pro pecunia inzstimabilem Spiritus gratiam. 
Caterum nobis omnibus hanc ob rem; commotis, 
ego Petrus intuens, in maleücum serpentem qui 
hominem occupabat, dixi Simoni: « Argentum 
tuum Lecum: sit in perditionem ;: quoniam donum 
Dei existimasti pecunia possideri : non est tibi pars 
ἐπ᾿ sermone isto, neque sors in ista fide : cor-enim 
iuum non Θὲ reclum coram Deo. Ponitentiam ila- 
que age de hac nequitia 1ua; et roga Deum, si 
forle remiMatur tibi hec cogitatio cordis tui : in 
felle enim amaritudinis et, obligatione iniquitatis 
cerno te esse "'. » Quo quidem tempore Simon 
perterritus.: « Obsecro, inquit, precamini vos pro 


Tue ad Dóminum, ut nihil veniat super me horum B ὑμεῖς ὑπὲρ ἐμοῦ πρὸς τὸν Κύριον, ὅπως μηδὲν ἐπέλθῃ 


- bm ἐμὲ, ὧν εἰρήκατε. » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ¥. 
Τίνες τῆς Σίμωνος ἀσεδείας διάδοχοι, καὶ οἵων 
αἱρέσεων κατῆρξαν. 

νίκα δὲ ἐξήλθομεν ἐν τοῖς ἔθνεσι (100) χηρύσσειν 
τὸν λόγον τῆς ζωῆς, τότε ἐνήργησεν ὁ διάδολος εἰς τὸν 
λαὸν ἀποστεῖλαι ὀπίσω ἡμῶν ψευδαποστόλους εἰς βε- 
δήλωσιν τοῦ λόγον" καὶ πρδεδάλοντο (1) Κλεόδιόν τινα, 
καὶ παρέζευξαν τῷ Σίμωνι" οὗτοι δὲ μαθητεύουσιν (2) 
Δοσιθέῳ τινὶ, ὃν καὶ παρευδοκιµήσαντες ἐξώσαντο 
τῆς ἀρχῆς. Εἶτα καὶ ἕτεροι ἑτέρων κατῆρξαν ἐκτό- 


qua dixistis τν,» 
CAPUT VII. 
Quinam successerint Simonis impietati', et quas ܝܪܐ‎ 
: .reses induxerint. 

Cum wero digressi sumus ad predicandum in 
gentibus verbum vitz, tunc diabolus effecit in po- 
pulo, wt post nos mitleret pseudoapostolos ad 
verbi profanationem. Ac przmissus est Cleobius 
quidam, εἰ Simoni adjunctus : ii antem discipuli 
*erant cujusdam Dosihei, quem et supératum e 
primatu ejecerunt. Postea alii quoque aliorum ab- 


"* Gen. ur. 85, Act, vin, 90. "* Ibid., 24. 


VARIORUM NOTAE. 


pulcrum. esi apud. ο ρα Asie urbem, una cum (C datione alíquandiu hzsi, nescius quo me pacto ex- 
e 


pedirem : donec non infeliciter, ni fallor, subierunt 
mentem famosi impostores Varjesus, Barjesus, et 
Varchostvas, Barchosibas, Barchozibas, aliter Bar- 
Chochebas. Cor. 

a Δοσιθέῳ, Qui εἰ Δοσθής ab Eulogio vocatur 
apud Photium : unde Δοσθηνοί ibidem, et in Da- 
masceni libro De heresibus membraneo Bibliothecue 
Regim. Super Dositheo et Dositheanis conciliabun - 
lurlevi negotio qua in speciem pugnantia occur- 
runt apud scriptores * varies , pseudo-Clementem , 
Tertullianum , Origenem, Eusebium, Pacianum, 
Epiphanium, NT TRUM DRE in Catena ad. Mat- 
theum, pseudo-Chrysostomum in eumdem Evan- 
gelistam, Hieronymum, Theodoritum, Vigilium Tap- 
sensem, Sophronium, Damascenum, Photium, Theo- 
phanem Cerameum, Theophylactum, Nicetam Clio- 
niatem Nicephorum, et auctorem Chronici Samari- 
lani cilatum ab Ecchellensi ad Hebedjesu; si duo 
admittantur Dosithei, uterque heresiarcha, impu- 


Bliabus. suis : Isidori vila et morle sanctorum 
cap. 75, et Freculfi in Cbronicis : simul cum filia- 
bus suis ibidem requiescit. Secunda causa, ejusdem. 
Adonis verba hec in Philippo diacono : Apud Ca- 
saream requievit. Juxta quem Ires virgines fi 
prophelisse tumulate jacent : nam quarta filia illius 
plena Spirii sancto in Epheso occubuit. Quidam ta- 
men putant apud Hierapolim eas tumulatas, ubi apo- 
siolus Philippus unus de duodecim. quiescit ; cujus 
[uisse filim ab aliquibus. scriptoribus putate sunt. 
Conjectabam, a recentiore quodam expunctum fi- 
liabus, inductumque patribus. Sed dociiorum ac 
μι ο ܠ‎ Cor. 
Il: ς Uterque στερῆσαι, et sequitur: 

idi REN 1009 χαὶ ὁ Σίμων λνηδῶς προς 
ἤνεγχε χρήματα, ὅπως, elc. Quae re vera ἃ librariis 
omissa videntur. Ip. 

100) Κηρύσσειν, Addit alter εἰς τὸν. κόσμον. I». 

i (ἀεύδιον., Ad loca que de Cleobio sive Cleo- 


bulo doctissimus Usserius citat in Epistolam Igna- D gnator librorum ανα , ei.saere Stri- 


Lure corruptor, Primus ante Christum, ex Judzo 
amarilanus, et origo Sadduczorum, qui resi 
rectionem carnis agnoverit, docderitque :severita - 
Lem morum, absiinentiam ab animatis, jejunium, 
virginitatem et conlinentiam. Aller post ortum 
Christi, pseudo-Christus, Samarita, Simonis Magi 
primo miagister, postea discipulus, qui negaverit 
nem corporum, animz immortalitatem, 
substantiam angelorum ac daunonum, asseruerit 
vero mundum esse ineorrepübilem. His ita consti- 

tutis, erroris arguemus Pi 


hilastrium, quod veteri 
Dositheo ea assignet zs recentiori fuerant tri- 
bueuda. Quin etiam a "heodorito ac Sophronio mi- 
nus accurale Dositheus-et Dositheani. ponuntur 
post Simonem et Simonianos. Ip, 


tianam ad Trallianos, adde duo Theodoritj, Hare- 
licarum. fabularum hib, 1,cap. 1, ybi non scripse- 
rium ut vulgo KAsoavol Κλεοδιανοί, quod eliam. 
apud Éusebium legebant Rufinus ac Nicephori 
el lib. n in prafatione. liem alium. Sophronii in 
synodo generali sexta, et alium Niceie Pecto- 
rali libro contra Latinos. Auctor Operis imperfecti, 
0 Matth. xxiv, § : Hoc εἰ, Apostolus. dizit his qui 
werunt antequam caperetur Jerusalem, quia prius 
venturi. fuerant .pseudo-Christi. Etenim Ph. Mid 
num primum destruciionis Jerusalem. Quod were 
acium est. Venerunt enim Dositheus, et. Simon, et. 
Cleonius, et Varisuas in nomine Christi, et alii multi, 
4: Apostolus ܐܠܐ‎ Epistolis suis tangit, Quis non vi- 
leat. statim veram leetionem, Cleovius, qui ést Cleo- 
bius? Scd in nominis sequentis reconditiori emen- 


CONSTITUTIONES APOSTOLIC.E.—LIB. VI. 


πων δογμάτων, (3) Κήρυθος, καὶ (4) Μάρχος, καὶ A surdorum dogmatum auctores exstiterunt, Cerin- 


thus, Marcus, Menander, Basilides, et Saturnitus. 
Ex iis alii quidem celebrant plures deos; alii vero 


Μένανδρος, καὶ (5) Βασιλείδης, xaW8) Σατορνῖλος '**(T). 
Τούτων οἱ μὲν πολλοὺς θεοὺς (8), οἱ δὲ τρεῖς 


9* al, Στρατόνιχος. 


YARIORUM NOTAE. 


gelium confecerat, fortissime disseruit, prodens ejus 
wniversa mysteria, et prophetas enumerans, Barca- 
bam, et Barcop; εἰ ad terrorem audientium. alia 
quedam barbara nomina ; εἰ Deum. mazimum ejus 
Abrazas, qui quasi annum continens, juzta Graco- 
rum numerum supputetur. Moratus. est autem Βαεί- 
lides, a quo Gnostici, in Alezandria, temporibus Ha- 
driani : qua tempesiate εἰ Chochebas (ms. Germani 
Chozehas ut in Historia Miscella), dux Judaice fac- 
lionís, Christianos variis suppliciis enecavit. Posui 


martyris opere Ad- ῃ primo Barcop. loco Marcob. Barchub, vel Barchon 


1n Freculío; ut responderet Βαρχώφ Eusebii Hist, iv, 
7, ac Tüeodoriti Heret. fabul. 1, 4, quod ex Euse- 
bio Prapar. evang. x. 5; et Hieronymo epist. 455, 
interpretari licet /ilium vocationis. "ndo posui 
moratus est, non ul vulgo iortuus est; quia sic 
reperi in quinque codicibus manu exaratis, Regiis 
quatuor, e uno Bibliothec:e monachorum S. Ger- 
mani; et quia idem Hieronymus vertens Chronica 
Eusebii hoc modo loquitur : Basilides ha'resiarches 
in Alexandria commoratur : a quo Gnosi 

i Ci 


slianos adversum Romanum militem ferre subsidium, 
imodis cruciatibus necat. Nec enim. ovum ovo 
similius, quam b:zec duo loca inter se sunt. Quia 
denique ex Stromateo Clemente colligi datur lib. 
wu, p. 764, Basilidem usque ad tempora Antonini 
Pii vitam produxisse. Atque Jing: patet, queinad- 
modum legi debeat in. Ha'reseon indiculo, qui Hie- 
ronymo tribuitur; scilicet : Contra hunc Basilidem 
Agrippa, cognomento Castor, vir valde doctus, scri- 
bit, prodeus universa ejus mysteria, et prophetas emu- 
merans, Barcabbam, et Darcop, et ad terrorem. au- 
dientium alia etiam nomina barbara, religione com- 
posita; nominans eliam Deum mazimum Abrazas, 


1o. Ip. 

, (8) Οἱ μὲν πολλοὺς θεούς. ld est, αἰῶνας, cap. 
10. Epiphanius baresi 51, n. 2 De Valentino, τριά- 
χοντα αἰῶνα. ς xal θεοὺς ὀνομάζει, Ante Epipha- 
nium, Origenes Honilia in [γη βεβπογωπα: Here - 
ticorum quidam derelinquentes Crealorem. mundi, ei 
Filium ejus, fingunt sibi alium, nescio quem, ekcelsio- 
rem Deum, et alios similiter introductnt, sive quos 
αἰῶνας, sive quos deos appellant. Vide Tertullianum ܐ‎ 
adversus Marcionem 5, (t ni adversus Prazeam. Vide. 


. etiam Ambrosium libro De incarnationis Dominice 


mysterio, cap. 4, et epistola 17. 
Tantos esse deos Basilidem credere jussit, 
Quantos... et dies annus habet 
Poeta incertus lib. 1 contra. Marcionem. Emendahis 
autem ces Tertulliano. et Philastrio Augustinum $ 


` Chochebas dux Judaicee [actionis nolentes. sil 


(5) Κήρινθος. Nescit S. Epiphanius an Merinthus 
idem sitcum Cerintho, analter ab illo ejusdem 
senlenlie hereticus. Suspicari vero quis possel, 
Cerínthum per ludibrium et opprobrium accepisse 
nomen Merinthi, Μηρίνθου, id est, laquei, Sed ar- 
bitrarium hoc sit : Haud dubium certe, quin Cerinthi 
nomen exciderit e scholis Maximi ad Dionysii epi- 
stolam 8, quod paraphrasis Georgii Pachymerze, 
retinet, atque etiam mss. codices. Cor. 

(4) Μάρκος, De multis quz ad Marcum hunc Magum 
pertinentia discimus ex Iri 
mersus hereses, unum est, deceptio complurium fe- 
,minarum ad Rhodanum per illius discipulos. ld 
mirum in modum vérbis auget €! amplilicat Hiero- 
nymus Epistola 29, et sub finem 17 Commenta- 
riorum in 1saiam : nimiumque confidens memori 
swe, cum alia [renzo affingil, lum profectionem 
Marci Jgyptii in Gallias et Hispanias. Jam quod 
heresim Gnosticorum primus TWispanis intulerit 
Marcus Memphites; cujus auditores Agape et flel- 
pidius Priscillianum instituerint, refertur a Severo : 
magna incuria temporum, si magum nostrum intel- 
ligit : incerta vero ac falsz propiori fama, sialium : 
cum longe verisimilius liat, imo tantuin non con- 
Stel, eam h:eresima Marci discipulis aut aliis Gno- 
sticis in Ilispania seminatam, forsanque ibi conser- 
vatam latenter, pravo Agapes, Helpidii, Priscillia- 
ni, necnon aliorum studio repullulasse. Adeo ut 
occasione veteris Marci non satis cognili, recentior 
iste Marcus ivpobstimus prodierit ` nescio an cre« 
ditus quoque ldacio apud Isidorum cap. t. libri De C 
Viris illustribus, tanquam. Memphiticus, magie 
seientissimus, discipulus Manis, et magister Pris- 
cilliani : ita enim quidam codices Isidori; cum alii 
nonnulli codices ejusdem tractatus faciant Marcum 
Manis et Priscilliani magistrum, quod de antiquo 
dici queat. Confirmatur nostra opinio auctoritate 
Hieronymi, in locis citatis; itemque in. Catalogo 
scriptorum ecclesiasticorum, ubi Priscillianus dici- 
tur accusari Gnotiez, id est, Basilidis et Marci 
(ifà veteres editiones cum libris Regiis) haereseos , 
de quibus Irenzus scripsit» Caeterum a Marco hi- 
relici, Justino sunt Marciani, Epiphanio Marcosii, 
Augustino Marcite, Marcumii àn canone Niczno 


sai Damasceno S Timotheo presbytero. Ip. 


Grece ܛ‎ 


παραττέας, 


i. 
ltem Menandrianist ab Hegesippo Eusebiane hi- 
storie lib. cap. 22 : ἀπὸ τούτων Μενανδριανι- 
σταξ: cujus vocis divisio in duas, quasi prima syl- 
laba esset particula μέν, peperit Adrianistas hire- 
ticos, cum Adriano hzresiarcha; ul videre est 
apud Theéodorilum, Hereticarum fabularum, lib. 1, 
cap. 1; lib. 11 in prefatione, apud' Sophronium 
Epistola ad Sergium, et apud Nicephorum Hist. ec- 
cles. 1v, 7. lp. 

(8) Βασιλείδης. Accipe verba S. Hieronymi libro 
De scriptoribus Ecclesiasticis, sed emendatiora, meo: 
quidem indicios quam excisa sinl. Agrippa cogno- 
mento Castor, vir valde doctus, adversum viginti 
quatuor. Dasilidis hayetici volumina, que in Evan- 


928 


δὲ ἀπείρους (10) καὶ ἀγνώστους δοξάζουσι” χαὶ οἱ 
μὲν τὸν γάμον ἀθετοῦσιν )11(, οὐχ εἶναι τοῦ Θεοῦ ἔργον 
δοξάζοντες “ἄλλοι δέ τινα τῶν βρωμάτων βδελύσσονται" 
οἱ δὲ (19) ἀναίδην ἐχπορνεύουσιν, οἷοι οἱ νῦν ψευδώνυ- 
μοι Νικολαῖται (15). Ὁ μέντοι Σίμων (14) ἐμοὶ Πέ- 
"po πρῶτον ἐν Καισαρείᾳ τῇ Στράτωνος, ἔνθα Kop 
νήλιος ὁ πιστὸς ἐπίστευσεν, ὧν ἐθνιχὸς, ἐπὶ τὸν Κύ- 
piov Ἰησοῦν, δι’ ἐμοῦ, αυντυχών μοι ἐπειρᾶτο δια- 
στρέφειν τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ, συμπαρόντων μοι τῶν 
ἱερῶν τέχνων, Ζακχαίου τοῦ ποτε τελώνου, καὶ Βαρ- 
νάδα, καὶ Νικήτου καὶ ᾿Αχύλα, ἀδελφῶν Κλήμεντος. 
τοῦ Ῥωμαίων ἐπισχόπου τε xol πολίτου, µαθητευθέν- 


8. CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ. OPERA DUBIA. 


δὲ xxi Παύλῳ (15) τῷ συναποστόλῳ ἡμῶν xol‏ ܡ 


" Laudat Cedrenus, 


5 ܚ 
ires, contrarios, principio carentes, semper una À ἑναντίους (9), ἀνάρχους, ἀεὶ συνόντας ἑαυτοῖς, οἱ‏ 


existentes; at alii innumeros ac ignotos : el non- 
nulli quidem nuptias rejiciunt, opinati eas non esse 
epus Dei?*, alii autem quedam ciborum genera 
abominantur; quidam vero impudenter fornican- 
quales qui nunc falso nomine dicti Nicolai- 
ti. Porro Simon cum mihi. Petro primum obvius 
fuisset in. Czesarea Stratonis, ubi ille fidelis Cor- 
nelius "*, qui.antea gentilis erat, in Dominum Je- 
sum per me eredidiL "*, verbum Dei conabatur per- 
verlere; mecum àutem aderant sancti filii; Zac- 
cheus olim püblicanus *, et Barnabas, el Nicetas 
atque Aquila fratres Clementis Romanorum epi- 
φουρὶ οἱ civis, quique edoctus fuit ἃ Paulo coapo- 


111, [gnat. interpol. ad Philad. 6. — '* Ignat. interpol. ad Trall. 11, ad Philad. 6. 


ubi supra. δ Act. x. "* Luc. xix, 2. 


VARIORUM NOTE. 


(42) οἱ δέ, etc, Aller quod Vindob, xoi ἀναίδην 
πορνεύουσι. CL. 

85) Ψευδώνυμοι Νικολαῖται. Habuit. Nicolaus 
diaconus accusatores suos, habuit οἱ defensores : 
ο ος ον ex parte dictos Stephano Gobaro in Biblio- 
theca Photii : priores quidem, Hippolytum, et Epi- 
ἐν posteriores vero, Ignatium "Fheophorum, 


interpolatum, videlicet, ex hisce constitutionibus), 
Zlementem Stromateum , Eusebium Pamphili, ac 
"Theodoritum, Addi possunt criminantibus multi, 
lreneus, Tertullianus, Hilarius, Pacianus, Grego- 
rius Nyssenus, Philaster, Hieronymus, Gelasius , 
Gildas, Anastasius, pseudo-Dorotlieus, Agobardus, 
iliusque exscriptor Rabanus, auctor Catalogi hee- 
resium per Sirmendum publici juris factus, Hum- 
bertus Sylvie Candidze, et alii plerique. Patronorum 
avtem numerus crescit Victorino Pelabionensi, Hay- 
mone Halberstatensi, Nicephoro, et quibusdam aliis 
a Cassiano meinoratis collaL, 18, cap. 16. Sed et 
mitius cum Nicolao agere videntur Augustinus, Isi- 
dorus, ac Patres concilii Turonensis 11, can. 19, in- 
ser Sophronius, dum in h:retieis omittit Ni- 
colaum, collocatis inter hzereses Nicolaitis. Itaque 
juxta benigniorem opinionem, Nicolaite falso as- 
sumpto nomine Nicolai, erant ψευδώνυμοι, ficti ho - 
mines, ut loquar cum Victorino in Apocatypsim , 
qui sub nomine Nicolai ministri (eceruut sibi havresim, 
aut ut cum Theodorito Heret. faul. lib. 18, cap. 4, 
φευδῶς σφᾶς αὐτοὺς Ex τῆς τοὺδε (Νικολάου) προσ- 
ἠἹορίας ἐπονομάζοντες. Porro inter legendum au- 
ctores citatos in hae nota, observavi tria, seitu forte 
non indigna. Primum est, levicula menda apud Gre- 
gorium Nyssenum oratione 11 contra. Eunomium 
edit. Paris. an. 1658, tom. Il, pag. 704: Μανιχαῖον, 
Νιχόλαον, ᾿Αχόλουθον (scrib. Κόλουθον ex summariis 
Un prefixis, ex Athanasio aliisque), 'A£ 
“Αρειον. Secundum, varians lectio in epistolis Hie- 
ronymi 1 el 48, ubi docetur, ex Nicolao ortam hz 
resim Nicolaitarum, vel Ophitarum : sic enim non- 
nulli codices, rectius quam alii am, ANeophyto- 
nius, Indieuli 
auctor, οἱ Augustinus a Nicolaitis Opliitas deducant. 
Tertium, error Humberti cardinalis, qui adversus 
Grecum Nieetam profert tanquam Potris Graci 
Epiphanii, testimonium hominis Latini ac. futilis , 
Anonymi Sirmondiani, hzresi 4 nimirum, Litulo 
mendacis liliri deceptus. Cor. 

(14) Ὁ μέντοι Σίμων, etc. Indiligens ad hacCe- 
drenus. lp. 

(458) Μαθητευθέντος δὲ καὶ Παύλῳ. Respicicbat 
a hune locum Blastares, quando in prafanone 
Nomocanonis exarabat de Clemente: Πέτρου δὲ ἣν 


c 


.rum, aut Neophytarum; cum Epp ܕ‎ 
ܐ¡‎ 


Piolomas quatuor /onas, et alios quatuor asserere 
maluit. Quod si splenem exercere utile est, leges 
inepta hzec inepli libelli quem Synodicum vocant, 
cap. 6 : Σύνοδος θεία καὶ ἱεραμερικὴ, συναθροι- 


σθεῖσα ὑπὸ τοῦ ὁσιωτάτου ἐπισχόπου ᾿Αχιλῶν "a 
luit dicere ᾿Αγχιάλου. Euseb. Hist, eccl. v , 19}: 


Σωτᾶ, καὶ ἑτέρων δυοχαίδεχα ἐπισκόπων - ἥτις ἑλέη- 
ξασα ἀπεχήρυξε τὸν σκυτέα Θεόδοτον, καὶ Μόντανον 
σὺν Μαξιμίλλῃ, ὀχταχοσίους καὶ ἑδδομήκοντα ὀχτὼ 
αἰῶνας δογμωατίζοντα, καὶ Πνεῦμα ἅγιον ἑαυτὸν 
εἶναι ἐπιφημίζοντα. Quoi verba, in Josularin fig- 
menta. Et ad rem praesentem, confunduntur Theo- 
dolus Coriarius, Theodotus Montanista, εἰ "Theo- 
dotus Valentinianus, producunturque. Zones 878, 
quia plures vel pauciores non placebat. Cor. 
(9) que ἐναντίους. Marcion, Marcionistze, Lucia- 
nist, PLolemaits, Syneros, Setianus, aut forte Se- 
thiani, Theodotus, Manichzi, et Euchit:zein ea fuisse 
lieresi dicuntur ab auctore Dialogorum apud Orige- 
mem; Eusebio Her. v, ἐδ; Athanasio De deeretis 
Nicene synodi, p. 275, et Oratione 4 adversus Aria- 
mos, p. 467; Cyrillo Hierosol. cotechesi 10 ; Epi- 
pianto, Augustiuo.et Anonymo, De heresibus; Gen- 
nadio, eap. 52 De dogmutibus, eL Alcuino parte 11 
Confessionis fidei, n. 45; Psello sub initium Dialogi 
36 operatione demonum, atque scriptore Prifationis. 
Arabic in concilium Niceuum. Sed in. meudo cu- 
lot anonymus Sirmondi, haeresi 21. Habet. quippe 
Syrinum pro Augusuni. Syuerum, qui Eusebio, T üeu- 
i Nicephoro, Σύνερως, Sopuronio Ἀννερός in 
libris impressis: ( Συνέρως iu codice Regio ), Kufino. 
quoque Synerus, Ip. 

4140) Ἀπείρους, Secundus, /Eonas si; 
[actos, asserit tamen infinitos. Philastr 

(14) τὸν γάμον ἀθετοῦσι». Saturninianos intel- 
ligit hoc. et Sap 10, 26. Nam, teste lrenzo, et 
post eum Epiphanio, nuptiis conjungi ac liberos 
gignere, a Satana esse dixit Saturninus. ldque pri- 
mus; ex TheodoriL , opinor, Simoniani, Me- 
nandriani, Nicolaitz, matrimonium impugnabant , 
non studio ficte castitatis, ut Saturniliani, sed li- 
bidinis gratia, invehendo, scilicet, promiscuos cou- 
cubitus cominunitatemque feminarum, quo quid 
connubio magis adversum? Quocirca in commen- 
tariis in Apocalypsim inter Opera S. Ambrosii, ubi 
de Nicolailis, reete coujunguntur nuptiarum dete- 
siatio, aque obvia copula. Quanquam, ut dicam 
auod verisimillimum arbitror, edoctus a Tertullia- 
no De prescriplione hereticorum, cap. 99, haeresis 
nuptiis interdicentium, aut sub apostolis fuit, aut 
ex dosis que jam tune fuerunt, sumpsit semi- 
nium. Ip. - 


920 
atolo nostro et ad evangelium adjulore: cumque 
ler coram iis disceptassem questionem de pro- 
phela, et de monarchia, seu unitate Dei, atque je 
lum virtute Domini devicissem, prostratumque ob- 
mutescere coegissem, effeei ut in Italiam fugeret. 


CAPUT IX. 

Quo modo Simon cum quibusdam. prastiatis volare 
instituisset, precibus Petri ex alto. deorsum pre- 
cipitatus, pedum et. manuum extremitates [regit, 
89 Romam autem adveniens, Ecclesiam magno- 

pere vexavit, multos evertens, ac sibi comparans, 

gentilesque peritia magica percellens : ita ܬܠܐ‎ ali- 
quando, cum in eorum theatrum meridie proces- 
sisset, precepissetque mulütudini ut me quoque 
p in theatrum raperent, se promitteret in aere vola- 
turum : cunctis vero eam in rem intendentibus , 
ego apud me precabar : jamque a daemonibus in 
altum sublatus, volabat sublimis per aerem, dicens 
se in ecelum ascendere, indeque ipsis bona suppe- 
ditaturum : eumque universa turba illum faustis 
acclamationibus ut deum prosequeretur, ego mente 
ac manibus ad celum protentis, supplicabam Deo 
per Jesum Dominum, ut exitiosum liominem detur- 


A 


CONSTITUTIONES APOSTOLICA. — 118. VI. 


929 


συνεργῷ ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ" καὶ τρίτον (16) ἐπ᾿ αὐτῶν 
διαλεχθεὶς αὑτῷ εἰς τὸν περὶ προφήτου λόγον, χαὶ 
περὶ Θεοῦ μοναρχίας, ἡττήσας αὐτὸν δυνάμει Κυρίου, 
χαὶ εἰς ἀφωνίαν χαταδαλὼν (17), φυγάδα κατέστησα, 
εἰς τὴν Ἰταλίαν. 

ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ Θ΄. 

OE Adr V eT ac AR Bye nde rui 

ετρίθη τοὺς πόδας καὶ τὼ χεῖρε (18) τοὺς tap- 

σούς (19). 

Γενόμενος δὲ ἐν ᾿Ῥώμῃ (20), πολὺ τὴν Ἐκκλησίαν 
ἔσχυλε, πολλοὺς ἀνατρέπων (24), καὶ ἑαυτῷ περι- 
ποιούμενος, τὰ δὲ ἔθνη ἐξιατῶν μαγικῇ ἐμπειρίᾳ (29): 
ὡς καί ποτε μέσης ἡμέρας προελθὼν εἰς τὸ θέατρον 
αὐτῶν, κελεύσας τοῖς δήμοις ἁρπαγῆναι κἀμὲ ἐν τῷ 
θεάτρῳ, ἐπηγγέλλετο πτῆναι δι᾽ ἀέρος" πάντων δὲ ἐπὶ 
τούτῳ μετεώρων τυγχανόντων, ἐγὼ προσηυχόµην (25) 
xaT ἐμαυτόν" xat δὴ μετεωρισθεὶς ὑπὸ δαιμόνων 
ἵπτατο (24) μετάρσιος εἰς ἀέρα, λέγων εἰς οὐρανοὺς 
ἀνιέναι, κἀκεῖθεν αὐτοῖς τὰ ἀγαθὰ ἐπιχορηγήσειν" 
τῶν δὲ δήμων (35) ἐπευφημούντων ὡς θεὸν, ἐκτείνας. 
ἐγὼ τὰς χεῖρας εἰς οὐρανὸν σὺν (26) αὐτῇ διανοίᾳ, 
ἱκέτευον τὸν Θεὸν διὰ Ἰησοῦ τοῦ Κυρίου ῥῆξαι τὸν 
λυμεῶνα, καὶ τὴν ἰσχὺν τῶν δαιμόνων περικόψαι, Ex? 


*' Hoc caput vide in Cedreno, ibid. 


VARIORUM ΝΟΤΑΕ. 


(23) Ἐγὼ προσηυχόμην. Wa eum aliis Phil 
in Simone Mago, Ambrosius Hezaemeron 
fuuinus lib. De haresibus, hier. 1; Auctor incertus 

C libri contra. Fulgentium. Donatistam , cap. 25; et 
Anonymus citatus nota antepenult., hzeresi 4. Sed 
multis placuit Paulum Petro adjungere : Cyrillo 
Hierosolym. catechesi 6, Severo Sulpitio in. Histo- 
ria sacra, Prospero in libello cui titulus Dimidium 
temporis, cap. 15; Gregorio Turonensi Historiarum, 
lib. ܐ‎ ep 95, et Miraculorum lib. 1, cap. 28; 
Isidoro in hironico ; Abboni, serm. 5, tom. IX Spi- 
cilegii ; fabricatori Actorum Petri et Pauli, et Mar 


cello cum apud Sigebertum De viris illustribus , 
et 


tum apud Surium 12 Maii in Vita Nérei 
. Consule Maximum —Taurinensem homi 

δ, in Natali Petri. et Pauli, quam. inseruerunt 

que sermonibus Ambrosii et Augustini ; Frecdlfum 

105 n, lib. 1, cap. 'etrum Damiani epist, 20 

ib. » epist. 14 lib. v; Nicephorum, etc. Legito 

etidm Dungalum ad finem libri adversus Claudium 

"Taurinensem, ubi solius Pauli mentionem facit. Pari 

modo addiium per nonnullos orationi jejunium : 
Dut videre est in Augustino, epist. 86; Cassiano De 

institutis. cenobiorum 1, 10; et Scriptore περὶ 

Φράγκων xa τῶν λοιπῶν Λατίνι αἱ tamen minus 

ας dier eumdem statuit jejunii atque con- 

lictus, opinionem amplexus Glycie el Cedreni, Me- 
lius interpunge locum Ratramni lib; tv contra Grz- 
tos, cap. ὅ, Spicilegii 1l, p. 120. Cor. 

(24) Ἵπτατο. Alis sibi ad lcarium modum apta- 
tis, si fldes Hegesippo lib. ur De bello Judaico , 
cap. 2; Abdire Historie apostolice lib. 1, non multo 
anle fitem; Patribus ΥἹ synodi ad imperatorem Con- 
siantinum actione 18; Maximo Taurinensi : vel 
conscensis quadra igneis, aul fabricalo curru, 
juxta Arnobium lib. rr, et Praefationem. Arabicam 
concilii Niceni. lp. " 

(35) Τῶν δὲ δήμων. ΑΡΑ Cedrenum, τῶν δὲ ὅαι- 
μόνων, manifesto vitio, Ip. 

(26) Σύν. Ἕν, in Vind. codice melius. ܐܝܐ‎ 


cap. 1 
A 


ἄρα ὁμιλητὴς τοῦ μεγάλου * ἀλλὰ δὴ xat Παύλου τοῦ 
θείου: ὡς αὐτὸς δήπου περὶ ἑαυτοῦ ἱστορεῖ. COT. 
Legitur in altero Vindob. cod. μαθητεύσαντι, quod 
relertur ad Paulum, qui Clementem discipulunt fe- 
cerat. Cen. 

0 Καὶ τρίτον. Alter cod. τρίτον οὖν. Ct. 

41) Εἰς ἀφωνίαν καταδαλών. Pacianus epist, 3, 
de uno e certaminibus Petri cum Simone ; Nonne 
ܡܓ‎ Petrus, judice αφριἰαπίε, confundit ? 

oT. 

18) Τὼ χεῖρε. Melius τῶν χειρῶν. CL. 

19) Ταρσούς. Additum est in margine utriusque 
codicis : ἱστορεῖ Κλήμης, Ἡγήσιππος, Ἰουστῖνος, 
Εἰρηναῖος. Ib. 

(20) Γενόμενος δὲ ἐν Ῥώμῃ, etc. Womam ve- 


nisse Petrum apostolum, vt Simoni Mago obsiste- 
rel, docent Eusebius Historia lib. it, ca| 14, Hie- 
ronymus in Catalogo, Ado in Chronicis, alii. Cle- 


mens Romanus episcopus, Petri discipulus, Christi 
dignissimus martyr, Simonis harestm a Petro apo- 
stolo cum ipso Simone superatam edocuit. Verba ano- 
nymi Predestinatorum oppugnatoris, in przfatione. 
Cor. — Codd. Vind. ἐχεῖνος δὲ γενόμενος. CL. 
(234) Πολλοὺς ἀνατρέπων. Male in Cedreno 
. A74 edit, Dasil., 211 Reg., πολλὰ ἀνατρέπων. 


D. - 

(49) Μαγικῇ ἐμπειρίᾳ. Titulus, γοητείαις, Nihil 
hic esset adnotandum, nisi imperiti librarii corru- 
pissent barbaram inscitamque interpretationem ve- 
lerem Libelli monachorum ratori Justiniano 
oblati, et lecti actione 1 co: Zonstantinopolitani 
sub Menna, ad finem istorum Grzcorüm : Ἑξαπέ- 
στειλεν ὁ Θεὸς τῇδε τῇ πόλει, ᾿Αγαπητὸν, τὸν ὄντως, 
ܬ‎ Θεῷ καὶ ἀνθρώποις, ἀρχιερέα τῆς πρεσόυ- 
πέρας Ῥώμης, ἐπὶ καθαιρέσει τοῦ ᾿Ανθίμου τε καὶ 
τῶν εἰρημένων αἱρετικῶν, ὥσπερ ποτὲ igi τὸν 
μέγαν, τοῖς Ῥωμαίοις, ἐπὶ καθαιρέσει τῆς Σίμωνος 
ἱτείας, in depositione Simonis Goetiani, vel Goe- 
tici , typis mandando :'Simonis Cretiam, εἰ δὰ margi- 
nem: Zoetiei, Cor,— Legimus in Vind. codd. μαγικῇν 
καὶ δαιμόνων ἐνεργείᾳ. CL. 


9:2 

A ἀπάτῃ καὶ ἀπωλείᾳ ἀνθρώπων κεχρημένων αὐτῇ, 
ῥάξαντα " (27) δὲ μὴ θανατῶσαι, ἀλλὰ συντρίψαι" 
καὶ ὑπολαδὼν, ἀτενίσας εἶπον τῷ Σίμωνι" Εἰ Θεοῦ 
ἄνθρωπος ἐγὼ, ἀπόστολος δὲ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἀληθὴς, 
χαλδιδάσκαλος εὐσεδείας, ἀλλ᾽ οὐ πλάνης (38), οἷος σὺ, 
Σίμων, προστάσσω ταῖς πονηραῖς. δυνάμεσι τοῦ τῆς 
εὐσεδείας ἀποστάτου, ἐφ' αἷς ὀχεῖται Σίμων ὁ Μά. 
Yos, ἀφεῖναι τῆς κρατήσεως, ὅπως ἐξ ὕψους χατε- 
νεχθῇ εἰς γέλωτα τῶν ἀπατηθέντων ὑπ αὐτοῦ. Καὶ 
εἰπόντος µου ταῦτα, περικοπεὶς τῶν δυνάμεων ὁ £) 
µων, κατηνέχθη μετὰ μεγάλου ἤχου, καὶ ῥαγεὶς ἐξαί- 
σιον 5", συντρίδεται τὸ ἰσχίον xal τῶν ποδῶν τοὺς 
ταρδούς (29). Καὶ φωνὴ τῶν ὄχλων λέγουσα" Εἷς ὁ 
θεὺς, ὃν Πέτρος δικαίως καταγγέλλει τῇ ἀληθείᾳ μό- 
voy* καὶ πολλοὶ ἀπέστησαν ἀπ) αὐτοῦ - τινὲς δὲ ἄξιοι 

Β τῆς ἀπωλείας αὐτοῦ ὄντες, παρέμειναν αὐτοῦ τῇ μο- 
χθηρᾷ διδασκαλίᾳ. Καὶ οὕτω πρώτη ἐπάγη (66) ἡ 
τῶν Σιμωνιανῶν ἀθεωτάτη αἵρεσις ἐν Ῥώμῃ, καὶ διὰ 
πῶν λοιπῶν ψευδαποστόλων ἐνήργει ὁ διάδολος. 


8. CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ: OPERA DUBIA. 


beret, οἱ demonum vim accideret, qui viribus ad 
hominum fraudem ac interitum uterentur; detur- 
lando autem non occideret, sed confringeret; et 
subjiciens ac intuitu$, ad Simonem dixi : Si ego 
homo Dei sum, et verus apostolus Jesu Christi , ac 
pietatis doctar, non autem erroris, qualis tu Simon, 
jubeo malis potestatibus. illius qui a pietate desci- 
vit, Simonem Magum vehentibus, ut vectionem et 
occupationem dimitlant, quo ex alto collabatur, οἱ 
Jis quos deceperat, habeatur ludibrio. His ἃ me pro- 
nuntiátis, Simon spoliatus potestatibus, cum magno 
fragore corruit, ac vehementi casu elisus, coxam et 
pedum extrema frangit, Tune vulgus exclamavit : 
Unus Deus, quem Petrus juste annuntiat revera 
solum; et multi a Simone defecerunt; aliqui. ta- 
men, digni illius interitu, in doctrina ejus nefaria 
perseverarunt. Atque hoc pacto prima et impiissima 
Simoniaborum hz»resis recepta est Romz. Sed et per 
reliquos pseudoapostolos diabolus operabatur, 


al. ῥήξαντα. ** al. add. πτῶμα.‏ ܐܧ 


VARIORUM NOTAE. 


σεν εἰς τόπον χαλούμενον Σάχρα βία, 5 ἔστιν ἱερὰ 
ὁδός * καὶ τέσσαρα μέρη γενόμενος, τέσσαρας σήλι- 
xag συγήνωσεν " οἵ εἰσιν εἰς μαρτύριον τῆς τῶν ἀπο- 

λων νικήσεως, ἕως τῆς oni ἡμέρας. Lege f. 
συνήμωτεν, hoc est, cruore conspersit, quanquam 
Actà Latina nomine Marcelli, quz Lucz anno 1668 
in publicum protulit Franciscus Maria Florentinus 
ad vetustius Eeclesize Occidentalis martyrologium : 
Cecidit in locum, qui Sacra Via dicitur; et in qua- 
tuor partes fractus (vel potius. factus) quatuor iili- 
tes adunavit, qui sunt ad testimonium victori apo- 
stolorum, usque in hodiernum diem. lp. 

(90) "Ezárn. A πήγω, πηγνύω. Veram Cedrenus 
accepisse videlur quasi esset ab ἐπάγω, ἐπάγνυμι : 
non parvo errore. Ita enim nostrum exscribit : 00- 
τως 
Ῥώμῃ 


c 


nulla: Occidentis Ecclesie. Certe obscuram valde ac 
inceriam Romze fuisse eam famam innuit satis Libcr 


(27) Ῥάξαντα, vel ῥήξαντα. Perinde est. Ideo- 
que hac ipsa in narratione pseudo-Chrysostomus 
erm. de pseudo-prophetis, toi. VI, ῥήξας, Basilius 
Seleuciensis lib. ܐ‎ De Vita S. Theclm,edit. Pari 
p. 308, χαταῤῥήξας, Nicephorus Callisti filius lib. 
cap. 36, et Anonymus qui de Francis aliisque La 
nis scripsit tom. 11 Auctarii Combelisiani p. 429 , 
διεῤῥάγη" Cedrenus vero, καταῤῥάξαι, Theodoritug 
Haret. [fabularum 1, 3, κατέῤῥαξε, Cor. 

(28) "A44" οὐ πλάνης. Noianda varia lectio Geor- 
gii Cedreni loco citato, neenon Michaelis Glycz Απ. 
nalium parte 1n, p. 235, D, πλάνος, Ip E 

(39) Συντρίδεται τὸ ἰσχίον καὶ τῶν ποδῶν τοὺς 
ταρσούς. Lib. n, cap. 14. Cedrenus, Glycas, συν- 
ετρίθη. Capitis hujus lemma, hic, συνετρίδη τοὺς 
πόδας καὶ τὼ χεῖρε τοὺς ταρσούς : in versione Bovii, 
ftegit pedes et manus, Narrat Clemens, Hegesippus, 
Jiitinus, lrencus, de Justino ac lrenzo, falso : de 
udo-Clemente, en locum : at pseudo-Hegesippus 


r hzc, sumpta 
g. 1045 : Ἔπε- 


(a) Festus : « Ambro, lorpis vite homo. ܐ‎ 


95 
CAPUT X. 
Quomodo hereses et inter se et a veritate discre- 
pent. 

Ms autem omnibus unus ac idem pariter erat 
scopus impietatis, ut omnipotentéim Deum blasphe- 
marent, censendo ignotum esse, et non esse Patrem 
Christi, neque mundi conditorem **; sed inelfabi- 
lem, impronuntiabilem, innominabilem , a se na- 
Lum ; lege ac prophetis non esse utendum ; nullam 
existere providentiam; resurrectionem non cre- 
dendam; non futurum judicium, nec retributionem; 
non esse animam immortalem; sola voluptate le- 
tandum; atque licere ad omnem religionem indiife- 
renter dellectere. Et alii quidem multos esse deos 
asserunt: alii vero tres principii expertes ; alii au- 
tem duos ingenitos; et alii innumeros JEones. 
Quidam etiam eorum docent non esse nubendum, 
ei abstinendum esse a carne et vino ; affirmantes 
nuptias liberorumque procreationem , οἱ ciborum. 
sumptionem res esse abominabiles : ut tanquam 
viri graves 30 severi pravam suam opinionem qua- 
5i fide dignam suscipi faciant. Ex iis autem non- 
nulli sanciunt abslinere a carnibus : non tanquam 
es sint animalium ratione carentium ; sed veluti 
animam rationalem habentium; et quasi qui ea 
maclare audent, penas daturi sint homicidii. Alii 


A 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE. — LIB. VI. 


ܚ 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 1, 
“Ὅπως (51) αἱ αἱρέσεις xal πρὸς ἑαυτὰς καὶ πρὸς 
ἀλήθειαν διωαφρωνοῦσιν. 

Ἰούτοις δὲ πᾶσιν ἐπίσης ακοπὺς ἦν εἷς καὶ ὁ αὐ- 
τὸς ἀθεότητος, τὸν μὲν παντοχράτορα Θεὸν βλασφη- 
μεῖν (23), ἄγνωστον δοξάζειν, καὶ μὴ εἶναι Πατέρα 
ποῦ Χριστοῦ, μηδὲ τοῦ χόσμου δημιουργὸν, ἀλλ᾽ ἅλε- 
xzov, ἄῤῥητον, ἀκατονόμαστον, αὐτογένεθλον' νόμῳ 
καὶ προφήταις μὴ χρᾶσθαι" πρόνοιαν μὴ εἶναι" ἀνά- 
στασιν μὴ πιστεύειν" χρίσιν μὴ εἶναι καὶ ἀνταπόδοσιν" 
ψυχὴν ἀθάνατον μὴ ὑπάρχειν (55): ἡδονῇ χαίρειν μόνῃ" 
καὶ πρὸς πᾶσανθρησκείαν ἀδιαφόρως ἐκκλίνειν (54). 
Οἱ μὲν γὰρ, πλείους εἶναι θεοὺς λέγουσιν' οἱ δὲ, τρεῖς 
ἀνάρχους" οἱ δὲ, δύο ἀγεννήτους" οἱ δὲ, αἰῶνας ἀπεί- 
ρους. Καὶ οἱ μὲν αὐτῶν ἀγαμίαν διδάσχουσι, καὶ χρεῶν 
ἀποχὴν καὶ οἴνου" βδελυχτὰ λέγοντες εἶναι καὶ γάμον xal 
παίδων γένεσιν, xax βρωμάτων μετάληψιν' ἵν᾽ ὡς σεµ- 
νοί τινες τὴν πονηρὰν αὐτῶν γνώμην ὡς ἀξιόπιστον 
παραδεχθῆναι ποιήσωσι" τινὲς δὲ ἐξ αὐτῶν νομοθετοῦσι 
κρεῶν ἀπέχεσθαι οὐχ ὡς ἀλόγων ζώων (35), ἀλλ ὡς 
λογικὴν ἐχόντων ψυχὴν, καὶ φόνου δίκην εἰσπράσ- 
σεσθαι μελλόντων τῶν ταῦτα κατατολμώντων (36) 
σφάζειν' ἕτεροι δὲ ἐξ αὐτῶν, ἔλεγον μόνου δεῖν φάσ- 
κοντες χοιρείου ἀπέχεσθαι (67)" τὰ δὲ χατὰ νόμον 
καθαρὰ ἐσθίειν" xxi περιτέμνεσθαι νομίμως" πι- 
στεύειν δὲ εἰς Ἰησοῦν ὡς εἰς ὅσιον ἄνδρα (38) καὶ 


111, Ignat. interpol. ad 11, 6, ad Philad, 6, ad Srh. 6. 
VARIORUM NOTE, 


dogmata pro veris habenda; quo quid absurdius? 
6 0 duelo res B. Augustino incredibilis visa est. 

Mentionem facit Rhetorii S. Anastasius libro De 

Incarnatione adversus Apollinarium. Lege anony- 

mum crebro a me citatum, heresi 72. Ip. 

(66) Οὐχ ὡς ἁΊόγων ζώων. Epiphanium consule 
hzresi 26, n. 10; zr. 42, p. 330, et Philastrium 
me ܐܐܐ‎ hzresi 54. Gennadius De dogmatibus cap. 

7: Animalium anime non suni substantive, sed 
cum carne ipsacarnis in nativitate nascuntur, et cum. 
carnis morte finiuntur et moriuntur : et ideo nec ra- 
tione reguntur ; sicut Plato et Alezander putant; sed 
ad omnid nature incitamento. Quem locum pluri- 
mis abjectis, ideo protuli, ut indicarem, Alexandri 
in.eo memorati causa Philonem Judzum libro suo 
Quod bruta animalia ratione sunt. praedita, titulum 
etiam fecisse ᾿Αλέξανδρος, De Alexandro, in Euse- 
bii. Historia. οἱ Catalogo Hieronymi. Ip. 

(86) Τῶν ταῦτα κατατολμώντων. Cod. Vind. 
ποὺς ταῦτα τολμῶντας, Vitose. CL. 

(37) "EAeycr μόνου δεῖν φάσχρντες χοιρείου 
ἀπέχεσθαι. Àn deest aliquid? Post multum tempus 
Moameth (quemadmodum leges in Euthymii Pano- 
plia) laudato. esu ezterorum animalium, porcum 
solum aboniinatus est. Et ridentur a S. Basilio ca- 
none 28, qui abstinentiam a carne suilla vovebant. 
Vide Julianum Apostatam orat. 5, p. 532. Cor. 

(98) Ὡς εἰς ὅσιον. ἄνδρα. Dicti idcirco, ut vide- 
tur, Anthropiani a Cypriano epist. 72, et Lactan- 
tio lib. 1v, cap. ult. liem Homuncionite: quod li- 
quet per Prudentium in Apotheosi; pseudo-Hiero- 
nymi Indiculum, ubi De Pneumatomachis seu Mace- 
donianis; Bedam ad Philipp. 11, 6 ; necnon per Vi- 
gilium Tapsensem lib. 111 De Trinitate, circa me- 
dium. Chiffletii quippe lectio Homousionista, aperte 
pugnat cum sensu et verbis Vigilii loco dispu- 
lantis adversus Photinum, qui (inquit) Christum 
verum Deum abnegat, et hominem purum tantum- 
modo confitetur. Sed et codex Hegius 558 Homun- 
cionita retinet. Objiciuntur a doctissimo Chifülctio 


pontificalis, cum habet duntaxat in Petro; idque 
juxta quiedam exemplaria; alia enim iis carent: Et 
dum diutius altercarentur, Simon divino nutu inter- 
emplus est. Similia Simonianis leges in Historia ec- 
clesiastica Eusebii lib. v, cap. 16 de Theodoto Mon- 
tani socio. Cor. 

(51) “Ὅπως. Sequuntur bzc in utroque cod. 
Vind.: Ὁ διάδολος σχοπὸν ἐδίδου ἀθεότητος, Ct. Ὁ 

(32) Τὸν μὲν παντοχράτυρα, etc. Primi hzretici 
Deum verum et omnipotenlem blasphemiis appe- 
tebant; quia inficiabantur esse Patrem Christi, 
mundique opificem; superducebant vero falsum 
Déum, quem dicebant ignotum, ineffabilem, etc. 
Habent sensui hunc obscuriora verba, interpositu 
wtrissque numinis, minus bene constructa. De 
ignoto Deo eadem impietas hzresi E[ceszeorum tri- 
buitir in Jure Graco-Homano p. 480, ubi ᾿Αλχεσίων 
perperam leges. Sed et ibidem manifesto pugnat 
€um veritate quod dicitur ; Οὐαλεντῖνος καὶ Κέρδων 
ἐλθόντες ἐν τῇ Ῥώμῃ, ἐδίδασχον τὸν τῆς Παλαιᾶς 
Θεόν. Proinde locus depravatus est οἱ imperfectu: 
Serihendum forsan, χατὰ τοῦ τῆς Παλαιᾶς θει 
Valentinus et Cerdon Romam profecti , docebant ad- 
yersus Veteris Testamenti Deum. Cor. 

(55) Ψυχὴν ἀθάνατον μὴ ὑπάρχειν. Permirum. 
mihi videtur quod refert vir doctissimus Gilhertus 
Gaulminus lib. τ Notarum ad opus Hebraicum De 
vita et morie. Mosis, cap. 49 , historicos Arabes 
sententiam, quz animas cum corporibus exstingui 
affirmat, Origeni ascribere; cum ex Eusebii Hist 
ria, lib. vr, Sp $7, constet eum errorem de animi 
morle, in Arabia ortum, ab Origene fuisse confuta- 
tum. Ut taceam scripta Origenis, in quibus anime 
immortalitas docetur, In. 

(68) Πρὸς πᾶσαν θρησκεία» ἀδιαρόρως ἐκκαί- 
νειν, Apelles apud Eusebium, nullius in Clristum 
sperantis fidem examinari vult, aut mutari, Idem- 
que, ni fallor, fuit error Rhetorii cunctarum hare- 
sium approbatoris; sed male expressus a Phila- 
siio, quasi dixeril Rhetorius omuia liereticorum 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUDBIA. 


936 


vero ex iis aiebant sola suilla abstinendum ; com- Α προφήτην. "Άλλοι Ok ἀναίδην (59) ἐκπορνεύειν (40), 


xal παραχρᾶσθαι τὴ σαρχὶ ἐδίδασχον, xal διὰ πάσης 
ἀνοσιουργίας )41( ἱέναι, ὡς οὕτω χαὶ μόνως ἐχφεύ- 
ξεσθαι τὴν ψυχὴν τοὺς κοσμικοὺς ἄρχοντας" οὗτοι δὲ 
πάντες τοῦ διαθόλου ὄργανα τυγχάνουσι, χαὶ υἱοὶ ὀργῆς. 


edenda qu secundum legem munda habentur; 
circumcisionem ex lege usurpandam; et credi opor- 
tere in Jesum, ut in virum sanctum ac prophetam. 
Alteri scortari sine verecundia, et carne abuti do- 


Cebant, et per omne nequiter factum volutari, quod hac selum ratione anima mundanos princi- 
pes elfugeret. Atque hi omnes sunt diaboli instrumenta, et filii irze. 


ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ ΙΑ’. 
᾿Εξήγησις ἀποστολικοῦ κηρύγματος. 
Ἡμεῖς δὲ τέκνα Θεοῦ καὶ υἱοὶ εἰρήνης (42), τὸν [ε- 
ῥὸν καὶ εὐθῇ λόγον κηρύσσοντες τῆς εὐσεθείας, ἕνα 
μόνον Θεὸν χαταγγέλλομεν, νόμον χαὶ προφητῶν 
Κύριον, τῶν ὄντων δημιουργὸν, τοῦ Χριστοῦ Πατέρα" 
οὐχ αὐταίτιον καὶ αὐτογένεθλον (45), ὡς ἐκεῖνοι οἵον- 


CAPUT XI. 
Enarratio apostolice predicationis. 

Nos vero Dei proles, et filii pacis, qui sacrum 
ac rectum pietatis verbum praedicamus, unum so- 
lum Deum annuntianius, legis ac prophetarum Do- 
minum, rerum creatorem, Christi Patre ; non sui 
causam, nec a se genitum, quod illi arbitrantur, 


sed zternum, et principio carentem, et lumen inac- py ται, ἀλλ᾽ ἀΐδιον al ἄναρχον, xal φῶς οἰκοῦντα ἀπρόσ- 


vzoy* οὐ δεύτερον ὄντα, ἣ τρίτον, ἢ πολλοστὸν, ἀλλὰ 
μόνον ἀϊδίως" οὐκ ἄγνωστον, ἢ ἄλεχτον, ἀλλὰ διὰ νό- 
µου xaX προφητῶν κηρυσσόμενον παντοκράτορα, 
παντάρχην, παντεξούσιον’ Θεὸν καὶ Πατέρα τοῦ Πο- 
νογενοῦς, καὶ (44) πρωτοτόκου πάσης δημιουργίας 
(51: ἕνα Θεὸν, ἑνὸς Υἱοῦ Πατέρα, οὗ πλειόνων, ἑνὸς 
Παρακλήτου (40) διὰ Χριστοῦ, τῶν ἄλλων ταγ- 


cessibile labitantem ** ; non secundum, aut tertium, 
aut multiplicem , sed solum zterne; non ignotum 
vel ineffabilem, sed per legem et prophetas predi 
catum ; omnipotentem , omnibus imperantem, cun- 
ctorum dominium habentem ; Deum ac Patrem Uni- 
geniti, ei omnis creature primogeniti 555 unum 
Deum, unius Filii Patrem, non plurium, unius 


51 Tim, vi, 16. *^Col. 1, 15. 


VARIORUM NOTAE. 


ttores qua sacros m profanos, appellari solet, a5. 
πραίτιος, αὐτογένεθλος, αὐτογενῆς, αὐτογένητος, abe 
τογέννητος, αὐτόγονος, αὐτὸς ἐξ αὑτοῦ γενόμενος, 


le cum ex jecore suo sapit, nun- ( αὐτολόχευτος, αὐτοπάτωρ, αὐτομήτωρ, αὐτοφυὴς, αὖ- 


πόφυτος, αὐτοπάραχτος, αὐτοποίητος, ete. Sed qui 
eas voces usurpant, ostendere volunt Deum a nul- 
lo esse. Unde in Hesychio αὐτογένεθλος, αὐτογέν- 
γητος αὐτογενὴς, αὐτολόχευτος, exponuntur : οὐχ ἔχ 
τινας γεννώμενος, Θεὸς ἀγέννητος. Vide Hilarium 
De synodis, ad anathematismum 12, p. 566; et 
Faustum ep. 5 ad Ruricium. Legito quoque Reco- 
dt, m, 5, ὁ, 14, necnon Clementin. xvi, 46. 
OT. 

(44) Kat. Omittitur in cod.Vind. .ܟܐ‎ 

(45) Δημιοῦργίας. Κτίσεως in altero Vind. et sie 
loquitur Paulus. Hic queque sunt Arianjsmi aut 
semi-Arianismi sat clara vestigia, quamvis caule 
propositi. Scriptor enim libri semetipse prodidisset, 
si nimis aperte essel locutus, Ip. 7 

(46) οὐ πλειόνων, ἑγὸς Παρακχλήτου. Contra 
h:reticos. Valentiniani quippe et Marcion duos 
filios, duos christos inducebant.-De primis docet 
Trenzus lib. 1, eap. 1; de Marcione Justinus ܣ‎ 
logetico2, Tertullianus , v adversus illum 6, Atha- 
nasius in Sabellianos, et Optatus lib. wv. Pratterea 
feriuntur anathemate Gnostici cap. 2 concilii Bra- 
carensis 4, quod in divinitate Trinitatem Trinitatis 
ponerent. Et infra canone apostolico 41 , al. 49, 
damnatur qui baptizaverit in ires filios, aut in tres 
paracletos: ubi vide qud» adnotabimus. Non sum 
nescius Origenem lib. 1t De princi; cap. 7, ci- 
tatum etiam in Apologia Pamphili , ita loqui : Et 
duos quidem Deos ausos esse hereticos ¢, ei duos 
Christos audivimus; duos aulem Spiritus zanctos 
mwuquam cognovimus ab aliquo pene Verum 
idem Origenes ad Titi. ni, 40, referente Pamphilo, 
contra scripserat: Sed et suni qui Spiritum san- 
ctum alium quidem dicant esse, qui fuit in prophetis, 
alium. autem μι fuit in apostolis. Domini. nostri 
Jesu Christi. Porro hune Constitutionum. loeum 
Graecus a Turriano memoratus tanquam rejicien- 


verba Anonymi Sirmondiani : Septwagesimam. et 
sextam heresim. fecerunt Homuncionite, qui dicunt 
in corpore hominis esse imaginem Dei, non in anima. 
Verum tenebrio 


: hie vero rem mutuatus a Phila- 


(68) ᾿Αναίδην ἐχπορνεύειν, καὶ παραχρᾶσθαι τῇ 
eid. Eadem Clemens Alexandrinus, ubi de Nico- 
lao et Nicolaitis. In Lexico Suidze : Παραχρᾶται, πολὺ 
σφοδρῶς συνουσιάζει, ἀχολάστως μίγνυται. Εἴρηται 
δὲ xal περὶ ἑχάστου πράγματος Ex περιουσίας γενο- 
μένου, Περὶ Ὠριγένους" Σοὶ δὲ κακομηχανία εἰς 
αἰσχρότατον ἄνδρα ἐπενοήθη. Αἰθίοπα γὰρ αὐτῷ παρ΄ 
εσκεύασᾶν εἰς παράχρησιν τοῦ σώματος. Sic lego 
e mss. Περίΐ5, ex ipso Suida in voce Ὡριγένης, ex 
< hzresi 64, n. 3 et Georgio Cedreno. 


T. 
(40) ᾿Εχπορνεύειν. Cod. Vind. ἐχπορνεύουσι. 


R. 

(44) Διὰ ܼܐ‎ ἀνοσιουργίας, ete. Simoni 
Carpocratiani, Caiani, Gnostici. Corrige Praelati 
nemr Arabicam concilii Niczeni : Octava secta Bar- 
barorum dicitur, qui obscenitatibus, adulteriis , [or- 
nicationibus, et omnis immuxditie generibus suni de- 
diti, etc. Ista sunt Borbororuim ; qui Borboriani, et 


Borboritz. Cor. 
(42) Ei Cod. Vind. ὄντες. CreR. 
45) Οὐκ αὐταίτιον καὶ αὑτογέγεθ.Ίον. Quia ni- 


bil sui ipsius causa et ¡1316 6886 potest; et quia 
quod ingenitum est, nec a se, nec ab alio est. gei 
lum: ut liquido constat ܕ‎ observaturque a plu 
bus, etiam antiquis. Verumtamen Deus, apud au- 


958 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE. — ΗΝ. VI." 


937 


μάτων (41) ποιητὴν, Ένα δημιουργὸν, διαφόρου κτίσεως A Paracleti per Christum , aliorum ordinum effecto- 


rem, unum mundi fabricatorem ; factorem diversa- 
rum creaturarum , per Christum, item provisorem ; 
legislaturem , per eumdem Christum **; auctorem 
resurréctionis, judicii, ac remunerationis, quie per 
eumdem fiunt. *' Huic ipsi Filio placuisse hominem 
se faeere, pradicamus; eumque sine peccato vi- 
xisse, tum passum esse, et rcsurrexisse a mortyis, 
et ascendisse ad illum a quo missus fuerat. Di- 
cimus quoque omnem Dei creaturam esse bona; 
nihil abominari oportere; quidquid ad suslentan- 
dos mos sumimus juste, optimum 6858 : omnia 
enim, secundum Scripturam , valde bona sunt **. 
Credimus legitimum matrimonium et liberorum pro- 
creationem , honorem mereri , atque inquitíamento 
vacare δ᾽ : ad augmentum enim huiani generis, in 
Adamo ac Eva diversitas sexuuim formata fuit, Ani- 
mam nostram incorpoream et immortalem confite- 
mur, non autem interitui obnoxiam ut corpora, 
imo mortis expertem, utpote ralionalem ac libe« 
re potestatis. Omnem concubitum legibüs adver- 
sum, una cum eo quem contra naturam nonnulli 
usurpant, tanquam nefandum et impium exsecra- 
mur. Futuram justorum ac injustorum resurrec- 
lionem, atque mercedis solutionem confitemur. 
Christum non tantummodo hominem profitemur, 
sed Deum Verbum, et hominem, niediatorem Dei et. 
hominum, pontificem Patris **. Neque vero cum 


διὰ Χριστοῦ ποιητὴν, τὸν αὐτὸν προνοητὴν, νοµοθέ- 
τὴν δι' αὐτοῦ" ἀναστάσεως αἴτιον, καὶ χρίσεως, xal 
ἀνταποδόσεως, δι αὐτοῦ γινομένων’ τοῦτον αὐτὸν 
(48) καὶ ἄνθρωπον εὐδοχήσαντα γενέσθαι, καὶ πολι- 
πτευσάμενον ἄνευ ἁμαρτίας, καὶ παθόντα, καὶ ἀνα- 
στάντα ἐχ νεχρῶν, χαὶ ἀνελθόντα πρὸς τὸν ἀποστεί- 
λαντα" καὶ πᾶν χτίσμα Θεοῦ καλόν φαμεν, καὶ οὐδὲν 
βδελυχτόν" πᾶν τὸ πρὸς σύστασιν δικαίως (49) µετα- 
λαμθανόμενον, ἄριστον πάντα γὰρ, κατὰ τὴν Γρα- 
φὴν, χαλὰ λίαν. Γάμον νόμιμον, καὶ παίδων γένε-- 
σιν τίμιον καὶ ἀμόλυντον εἶναι πιστεύομεν" ἐπ᾽ αὐξή- 
σει γὰρ τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων, διαφορὰ σχημά- 
τῶν (50) διεπλάσθη ἐν τῷ ᾿Αδὰμ. καὶ τῇ Εὔᾳ. Wo- 
χὴν ἀσώματον ἐν ἡμῖν καὶ ἀθάνατον ὁμολογοῦμεν, ἀλλ᾽ 
οὗ φθαρτὴν ὡς τὰ σώματα, ἀλλ' ἀθάνατον, ὡς λογικὴν 
καὶ αὐτεξούσιον" πᾶσαν μίξιν παράνομον, καὶ τὴν παρὰ 
φύσιν γινομένην ὑπό τινων, βδελυσσόμεθα ὡς ἀθέ- 
µιτον καὶ ἀνοσίαν. ᾿Ανάστασιν γενέσθαι ὁμολογοῦμεν 
δικαίων τε καὶ ἀδίχων, καὶ μισθαποδοσίαν, Τὸν Χρι- 
στὸν οὐ ψιλὸν ἄνθρωπον ὁμολογοῦμεν, ἀλλὰ Θεὸν ܬܬ‎ 
γον χαὶ ἄνθρωπον, μεσίτην Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων, ἀρ- 
χιερέα τοῦ Πατρός. Οὔτε μὴν μετὰ Ἰουδαίων περι- 
τεμνόμεθα, εἰδότες, ὅτι ἐλήλυθεν, ᾧ ἀπέκειτο (51), 
καὶ δι' ὃν ἐφυλάσσετο τὰ γένη (52), ἡ προσδοχία τῶν 
ἐθνῶν, Ἰησοῦς ὁ Χριατὸς, ὁ ἐξ Ἰούδα ἀνατείλας, ὁ 
ܬ‎ βλαστοῦ υἱὸς, τὸ ἐξ Ἱεσσαὶ ἄνθος" οὗ ἡ ἀρχὴ ἐπὶ 
ποῦ ὥμου. 


1:1015 ceumcidimur; scientes quod venerit is, cui repositum erat, et propter quem servaban- 


pol. ad Magnes. 14, all Trall. 9, et 10, ad Smyrn. 


** |. [gnat. inter| 
", 9. 


l. ad Philad. 9. 


55 |, lynat. inter] 
Ey *' Hebr. xiii, 4. 


Gen. 1, δὲ. ? 1 Tim. 


VARIORUM ΝΟΤΑ. 


dum atque fugiendum nota marginali proscribit : C 548, utuntur Origenes , Eusebius, Athanasius, Ru- 


finus, Augustinus et Cyrillus Alexandrinus. Ali 
lectiones sunt : — 1. ᾧ τὰ ἀποχείμενα. Epiphanius 

resi 20, n. 1: Ἕως àv Boy ᾧ ἀπόχεισαι' ὡς δὲ 
ἔχει τὰ ἄλλα ἀντίγραι , ἕως Ἐλθῃ ᾧ τὰ ἀποχείμενα. 
Leg. hires. 29, n. 5; lier. 42, p. 552, D. — Il. ᾧ ἀπό- 
κεῖνται; in Jüstini dialogo p. 549, 1. t. Vetus lnter- 
pres epistole aero lgnatii ad Philadelphenos 
cap. 9, in codice Petaviano, Donec venial cui repo- 
sita sunt, alque ita apud S. Leonem serm, 5 in Epi- 
phania; at serm. 5 in eadem solemnitate, cui re- 
positum est. ---Π|. Ὃ ἀπόχειται apud Ignatium mter- 
pun loco Lo, ex ms. Joliano; Justinum p. 

et 89, in exemplari ; Origenem ad Matth, xiv, 5; 
Epiphanium heresi i. 74; Gregorium. Nysse- 
num in libro Testimoniorum , tom. Il, edit. Paris., 
ann. 1638, p. 154; Theodoritum. ad hune Genes. 
locum, in ms. teste Nobilio ; Hesychium presbyte- 
rum Hierosolymz serm. 1, De Deipara, sub finem 
Cedrenum edit. Basil. p. 451, 1. xn ; et Gregentium. 
f. 45, p.2.— 1V. Si ad verbum et non potius ex sensu 
citatur, οὗ ἐστι; infra Clementinorum lib. n, cap. 
49. Denique simili modo, ὃς ἔστιν; aut à ἐστι: ἢ 
Disputatione Archelai adversus Manichaeum , q 
ad caleem Socratis et Sozomeni edendam cur: 
clarissimus Valesius, p. 202, col. 2 : Ait enim , iu- 
tellige: Non deficiet princeps de Juda, neque dux de 
femore ejus, usquequo veniat qui est, et ipse erit ez- 
spectatio ώς, In. 

(52) ᾿Εφυλάσσετο τὰ γένη. losephus de vita 
sua, ipso statim libri exordio, et 1 adtersus Apio- 
nem, paulo post initium : Africanus apud Eusebium, 
Hist. eccl., lib. 1, cap. 7. Cor. 

30 


cum tamen, si mutilus non est, obscuritate laborare 
videatur, non errore. Cor. E 


(47) Διὰ Χριστοῦ. M. cod. Xp. προδολέα, x. τ. λ., 
ita ub Pater dicatur τοῦ Παραχλήτου ; διὰ Xp- 
στοῦ, προδολεὺς, καὶ τῶν ἄλλων ταγμάτων ποιητῆς. 
Est autem προθολή quod ἐκ τῆς τοῦ προθολέως suli- 
stantia erumpit; sed ποίημα, aut χτίσις, quod, 
Creatore volente, ἐκ τῶν μὴ ὄντων fit. Qua [^ re 
consulendus Dionys. Petavius in Dogmat. theol., t. 
1, De Trinitate. li eodem cod. deest ποιητήν, οἱ δι᾿ 
αὐτοῦ versu seqq. CLR. 

(48) Τοῦτον αὐτόν. Melius cod., Vind. τὸν ai- 
τόν. lp. 

(49) Δικαίως. Deest in altero, Ip. 

, (80) Διαρορὰ cr rov. Pari modo σχῆμα acci- 
fiendum puto in 1312 prophetia cap. i, vers. 47: 
αἱ ταπεινώσει «ὁ Θεὸς ἀρχούσας θυγατέρας Σιών" 


καὶ Κύριος ἀνακαλύψει τὸ σχῆμα αὑτῶν, ut respondeat D 


Hebraico mro. Atque.de sexu locum intellexerunt 
Syrus et Arabs interpretes. Cor. 

(51) Ὧ ἀπέκειτο. Et cap. 25. Legebat Gen. ,ܫ ܐܐ ܫ‎ 
iof ἀπόκειται, quaest. verisimilior scriptura, et 
apud veteres usitatior, nec non ad Christum ma- 
xime accommodata, ideoque a Juliano Apostata 
apud Cyrillum lib. vin contra eum, fraudi Christia- 
morum ascripta, Nolim tamen rejicere penitus c:e- 
teras, presertim frequentem quoque in seriptis SS. 
Patrum, τὰ ἀποχείμενα αὐτῷ, licet a Judaeis orta 
videri possit, ex Justini mart: dialogo p. 548, 
549. Certe utraque utitur Justinus ipse p. 75, 271 

Parnor. Gn. 1. 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


ܚ 


lur Ρτοβεπίεδ, qui erat exspectatio gentium, Jesus Christus, qui ex Juda originem duxit, fllius ex. 
germine, flos ex Jesse ** : « Cujus principatus super huinerum ο. » 


A KESAAAION 17. 


CAPUT XH. 


Contra eos qui Christiane: religioni cum assentiantur, Πρὸς τοὺς ܝ‎ (53), ἰουδαῖζει δὲ θέ- 
lovcac. 


"AX ἔπεὶ τότε αὕτη ἡ αἵρεσις ἰσχυροτέρα πρὸς 
πλάνην ἔδοξεν εἶναι, καὶ τῆς Ἐκκλησίας ὅλης χινδυ- 
νεύονσης, ἡμεῖς οἱ δώδεχα, συνελθόντες εἰς "lepou- 
σαλὴμ (ἀντὶ γὰρ τοῦ προδότου Ματθίας. σὺν ἡμῖν 
καπεψηφίσθη ἀπόστολος εἶναι, λαδὼν τὸ χλῆρον Ἰού- 
δα, ὡς εἴρηται" ܀‎ Τὴν ἐπισχοπὴν αὐτοῦ λάδοι ἔτε- 
ρα) ἐπεσχεπτόμεθα ἅμα Ἰακώδῳ τῷ τοῦ Κυρίου 
ἀδελφῷ, τί γένηται" καὶ ἔδοξεν αὐτῷ τε xal τοῖς 
πρεσδυτέροις, λόγους διδασχαλίας προσλαλῆσαι τῷ 
λαῷ. Καὶ γὰρ καί τινες κατελθόντες ἀπὸ τῆς Ἴου- 
δαίας εἰς ᾿Αντιόχειαν ἐδίδασχον τοὺς ἐχεῖ ἀδελφοὺς, 
λέγοντες" ὅτι c Ἐὰν μὴ περιτμηθῆτε τῷ ἔθει Μωῦ- 
σέως, καὶ τοῖς ἄλλοις ἔθεσιν (54) οἷς διετάξατο πε- 
ριπατῆτε, οὐ δύνασθε σωθῆναι.» Γενομένης οὖν στά- 
σεως xaX ζητήσεως οὐκ ὀλίγης, οἱ ἐν ᾿Αὐτιοχείᾳ ἀδελ- 
qoi, γνόντες ὅτι συνεληλύθαμεν πάντες περὶ τούτου 
ζητήσανεες (66), ἑξαπέστειλαν πρὸς ἡμᾶς ἄνδρας 
πιστοὺς καὶ τῶν Γραφῶν εἰδήμονας, μαθεῖν περὶ τοῦ 
ζητήματος τούτου" οἱ δὲ, παραγενόμενοι εἰς Ἱερου- 
σαλὴμ, ἀνήγγειλαν ἡμῖν τὰ ζητηθέντα καὶ ἐν τῇ ܚܬܐ‎ 
τιόχέων Ἐκχλησίᾳ, ὡς ὅτι τινὲς ἔλεγον, ὅτι δεῖ περι- 
τέμνεσθαι, καὶ τὰς ἄλλας ἁγνείας παραφυλάττειν. 
"λλλων δὲ ἄλλοτι χεγόντων, ἐγὼ Πέτρος ἀναστὰς εἷ- 
moy πρὸς αὐτούς: «άνδρες ἀδελφοὶ, ὑμεῖς ἐπίστασθε, 
ὅτι ἀφ' ἡμερῶν ἀρχαίων, ἐν ὑμῖν (ὅθ) ἐξελέξατο ὁ 
Θεὸς, διὰ τοῦ στόματός μου ἀχοῦσαι τὰ ἔθνη τὸν λό- 


ܗ= 


Y C oy τοῦ Εὐαγγελίου, καὶ πιστεῦσαι' καὶ ὁ καρδιογνώ- 


στης Θεὸς ἐμαρτύρησεν αὐτοῖς. » Κορνηλίῳ γάρ 
mote ἑκατόντάρχὴ Ῥωμαϊκῆς ἀρχῆς ὥφθη ἄγγελος 
Κυρίου, καὶ περὶ ἐμοῦ εἶπεν ἀὐτῷ, ὅπως gataecet- 
ληταί με, καὶ ἀχούσῃ ῥῆμα ζωῆς ἐκ τοῦ στόματός 
μου. Ὁ δὲ, μετεπέμψατό με ἀπὸ Ἰόππης εἰς Και- 
σἀρεϊαν τὴν Στράτωνος. "Οπότε δὲ ἔμελλον πρὸς αὖ- 
τὸν ἐκπορεύεσθαι, ἐδουλήθην τροφῆς μεταλαθεῖν" 
xax παρασχεναζόντων, ἤμην ἐν τῷ ὑπερώψ᾽ mpossu- 
χόμένος- καὶ θεωρῶ τὸν οὐρανὸν ἀνεῴγύτα, καὶ τέσ- 
σαρσιν ἀρχαῖς δεδὲμένον σκεῦός τι, ὡς ὀθόγην λαμ- 
ππρὰν, καὶ χαθιέμενον ἐτὰ τῆς γῆς» ἓν ᾧ ὑπῆρχε πάντα 
τὰ τετράποδα, «καὶ ἑρπετὰ τῆς γῆς. καὶ τὰ πετεινὰ 
τοῦ οὐρανοῦ. Καὶ ἐγένετο φωνῇ. ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πρός 
µε λέγουσα" «Ἀναστὰς, Πέτρε, θῦσον, καὶ φάγε. » 
D Καγὼ εἴπον «Μηδαμῶς, Κύριε, ὅτι οὐδέποτέ ἔφαγον 
πᾶν χοινὸν καὶ ἀκάϑαρτον: » Καὶ ἐγένετο φωνὴ (7) 
ὃν δευτέρου, λέγουσα" + ὁ Θεὸς ἐχαθάρισε, σὺ μὴ 


* δα], cvm, ἡ. "5 Act xv, ܐ‎ 


; 52; xt, 1. ** ܦܐ‎ , 1x, δ. Act; i. 


volunt tamen Judaicos ritus observare. 

Verum quia tunc ea heresis ad fraudem validior 
visa est, et universa Ecolesia perielitabatur; con- 
gregati. Hierosolymis nos duodecim (nam loco Pro- 
ditoris Matthias electus fuit, ut nobiscum esset 
apostolus, actepta sorte Jude "* ; sicut dixit Scri- 
ptura : « Episcopatum ejns accipiat alter**), » diepi- 
eiebamus una cum Jacobo fratre Domini, quid fleri 
oporteret : placuitque illi ac presbyteris, ut de 
sermonibus ducirinz allocutig; haberetur ad popu- 
lum. Etenim quidam ex Judza Antiochiam degressi, 
docebant fratres ibi cunsistentes, his verbis : t Nisi 
circumcidamini ritu Mosaico, et in aliis ritibus quos 
ádem constituit incedatis, non potestis: salvi fle- 
ri "5, »- Orta igitur contentione εἰ questione nou 
parva, Antiochenses fratres certiores facti quod 
omnes ea de re disquisituri convenerafmus , mise- 
runt nobis viros fideles ac Scripturarum peritos, 
ut de hac quzstione edocerentur : at illi Hieroso- 
lymam advenientes , nuntiaverunt nobis ea que in 
Eeclesia quoque Antiochená disputabantur, scilicet; 
quod quidam dicerent , oportere circumcidi, et re- 
liquas ceremonias ác sanctimonias legis observare, 
Cumque aliud alii proferrent, ego Petrus surgens 
dixi ad eos : « Viri fratres, vos scilis, quoniam ab 
antiquis diebus, Deus in vobis elegit, per os meum 
audire gentes verbum Évangelii, et credere **; εἰ 
«qui novit corda Deus, testimonium perhibujt ipsi 
Cornelio enim", qui erat Romani imperii Centürio, 
Avgelus Doinlni ápparuit ; ede me dixit ei , ut ar- 
cesüere me, οἱ ες ore. meo audiret. verbum τί, 
llle vero accersivit fne a Joppe in Cesaréam Stra- 
tonis: Cum aatem ad οὐπί essem perventurus , vo- 
lui cibum:cápere; quem dum pararent, éram in 
vcmnaculo ofans; et video colum apertum ; atque 
quatuor initiis illigatum vas. quoddam, velut lin- 
teum splendidum , in terram. demiiti, in quo erant 
vmnia quadrupedia, et terrz reptilia, εἰ volatilia 
cli: Exstititque vox e ܘ!®¢܂‎ ad me dicetis: « Sur- 
e, Ρείτει occide, οἱ inanduca *", ܐ‎ Ego autem re- 
spondi: « Nequaquam, Domine; quia nunquam 
maanducavi quidquam commune et immundum, ? 
Tum vox secundo edila ést, dicens: « Que Deus 
périücavit, tu commuijia ne pulato ;» Hoc autem 
factum esi ter:et recoptum esi vas in &elum, 


"1 Gen. xtiz, 10; 9, in LXX. 
"Ibid. 7. "Ac. x, *'lbid. 


35." lbid. 15. 


VARIQRUM. NOT. 


terrimus. lta Irenzeus lib. ;ܐܐܐ‎ cap. 42. Sic etiam 
b mus : ܒ‎ i iz editiones OEcu- 


(57) eic. ln altero cod. ee, 'πάλιν φωνὴ 
ἐκ τοῦ οὐρανοῦ; ܡܐ‎ ^ PS 


“πρὸς τούς, ete. Deest inscriptio "in: eod. 
Pier ΟΝ 5 0 

“Ἀπᾶσι in cod; Vind. Cuz.‏ ,ܟܕܘ 

8 3 ας. Vir doctus Joannes Dalieus , 


"Ev ὑμῖν. lta Alexandrinus codex omnium‏ )86( ܘ 


911 
A Dumque hzsitarem, quid sibi vellet illud visum, 
dixit mihi Spiritus : « Ecce viri querunt te. Surge 
ilaque et vade cum eis, niliil dubitans; quia ego 
misi illos ^^. ܙ‎ Ii autem erant illi qui a centurione 
veniebant. Atque ita rcecum reputans, intellexi yer- 
bum Domini quod seriptum est : « Omnis qui in- 
` vocaverit nomen Domini, salvus erit'; » et. ite- 
rum ; y Reminiscentür, et. convertentur ad Domi- 
num omnes fines terras, ¢£ adorabunt in conspectu. 
ejus universz familie gentium ; quoniam Domini 
est regnum et ipse dominabitur gentibus *..» Et 
Cogitans, ubique de vocatione. gentium mentionem. 
fieri, surrexi, ac ivi cum eis; et intravi in domum 
cumque adhue verbum annuntiarem , cecidit 
Spiritus sanctus in eum atque in illos qui cuni eo 
aderant, quemadmodum in nos initio * nihilque. 
discrevit inter nos ac illos, flde purificans corda 
illorum *. Et ego agnovi quod Deus non est acce- 
plor personarum; sed in omni gente, qui timet 
eum, ac operatur justitiam , apceptus erit illi : et 
de hoc olstupuerunt etiam qui.ex eircumcisione 
fideles ". Nunc ergo quid tentatis Deum, impo- 
nerejugumgrave super cervices discipuloruni, quod 
nequenos neque patres nostri portare poluimus?sed 
pergratiam Domini crediraus salvari, sicut et illi * : 
solvit enim nos Dominus ex vinculis, et. onus no- 
strum leve effecit, et jugum gravitatis ac molestiz 
dissolvit a nobis lenitate sua. » Haec πιο dicente, 
wniversa multitudo silentium tenuit. Atque Jaco- 


C bus frater Domini respondit, dicens: « Viri fratrés, 


audite 1ne. Simon. narravit, quemadmodum pri- 
mum Deus visitavit sumere ex gentibus populum 
uo :,et huic concordant verba propheta- 
rum; βίου! scriptum est* : — Post baee revertar, et 
rezdificabo tabernaculum Davidis, quod decidit , et 
diruta ejus rezdi(lcabo,. et erigam illud; ut requi- 
rant ceteri hominum Dominum; et omnes gentes, 
super quas invocatum est nomen meum , dicit Do- 
minus, faciens haec. — Nota ἃ &eculo. aunt Domino 
omnis opera sua. Propter quod ego judicavi, non 
inquietandos eos qui ex gentibus convertuntur ad 
Deum; sed scribendum ad eos, ut abstineant se a 
contaminationibus gentilis idolothyti, et sanguine, 
et sulfocatis, οἱ fornicatione !^;» qua etiam anli- 
D quis illis, qui ante legem. secundum naturam vive- 
bant, sancita [uerant, Enoso, Henocho, Nox, Mel- 
€hisedeco, Jobo, et si quis hujusmodi fuit. Tunc 
placuit nobis apostolis, οἱ episcopo Jacobo, et se- 


? Act, xf, 9. * Act. x, 54. 


CONSTITUTIONES APOSTOLICE, — LIB. VI. 


8 


κοίνου. » Τοῦτο δὲ ἐγένετο ἐπὶ τρίς" καὶ ἀνελήφθη τὸ 
σχεῦος εἰς τὸν οὐρανόν. Ὡς δὲ διηπόρουν, τί ἂν εἴη τὸ 
ὅραμα, εἶπέ μοι τὸ Πνεῦμα" £ Ἰδοὺ ἄνδρες ζητοῦσί 
σε" ἀλλὰ ἀναστὰς πορεύθητι σὺν αὐτοῖς, μηδὲν δια- 
χρινόμενος, διότι ἐγὼ ἀπέστειλα αὐτούς. » Θὗτοι δὲ 
ἦσαν οἱ παρὰ ἐοῦ ἑχατοντάρχου. Καὶ οὕτως ἀναλο. 
γισάμενος, ἔγνων τὸ ῥῆμα Κυρίου (58) τὸ γεγραμμέ- 
νον, ὅτι « Πᾶς ὃς ἂν ἐπικαλέσηται τὸ ὄνομα Κυρίω, 
σωθήσεται" » καὶ πάλιν" «Μνησθήσεται, καὶ ἐπιστρα- 
φήσεται πρὸς Κύριον πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς, καὶ 
προσχυνήσουσιν ἐνώπιον αὐτοῦ πᾶσαι αἱ πατριαὶ τῶν 
ἐθνῶν" ὅτι τοῦ Κυρίου ἡ βασιλεία, xal αὐτὸς δεσπό- 
ζει τῶν ἐθνῶν. » Καὶ ὡς πανταχοῦ περὶ τῆς χλή- 
σεως τῶν ἐθνῶν εἴρηται, ἐννοήσας, ἀναστὰς ἐπορεύ- 
θην σὺν αὐτοῖς, καὶ εἰσῆλθον εἰς τὸν οἶχον τοῦ ἀν- 
δρόςφ' καὶ ἔτι μου διαγγέλλογτος τὸν λόγον, ἔπεσε τὸ 
Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐπ' αὐτὸν χαὶ ἐπὶ τοὺς παρόντας 
σὺν αὐτῷ, καθὼς καὶ ἐφ᾽ ἡμᾶς ἐν ἀρχῇ, xal οὐδὲν 
διέχρινε μεταξὺ ἡμῶν τε χαὶ αὐτῶν, τῇ πίστει κα- 
θαρίσας (59) τὰς καρδίας αὐτῶν. Καὶ ἔγνων ἐγὼ ὅτε 
οὐχ ἔστι προσωπολήπτης ὁ-θεὺς, ἀλλ᾽ ἐν παντὶ ἔθνει 
$ φοβούμενος αὐτὸν καὶ ἐργαζόμενος, δικαιοσύνην, 
δεχτὸς αὐτῷ ἔσται (60)" ἐξέστησαν δὲ ἐπὶ τούτῳ καὶ 
οἱ ix περιτομῆς πιστοί. Νῦν οὖν τί πειράζετε τὸν 
Θεὸν, ἐπιθεῖναι ζυγὸν βαρὺν ἐπὶ τὸν τράχηλον τῶν 
μαθητῶν, ὃν οὔτε ἡμεῖς, οὔτεοἱ πατέρες ἡμῶν ἰσχύσα- 
pev βαστάσαι ; ἀλλὰ διὰ τῆς χάριτος τοῦ Κυρίου πιστεύο- 
μεν σωθῆναι, καθ' ὃν τρόπον χἀχεῖνοι" ἔλυσε γὰρ ἡμᾶς 
ὁ Κύριος ἐκ τῶν δεσμῶν, καὶ ἡλάφρυνρ τὸ φορτίον ἡ- 
μῶν, καὶ τὸν ζυγὸν τοῦ βάρους πραότητι ἔλυσεν ἀφ᾽ 
ἡμῶν,» Ταῦτα δὲ μου εἰπόντος, ἐσίγησεν ἅπαν τὸ 
πλῆθος" ἀπεχρίθη δὲ Ἰάχωδος ὁ τοῦ Κυρίου ἀδελ- 
φὸς, λέγων " «Ἄνδρες ἀδελφοὶ, ἀχούσατε. Συμεὼν 
ἐξηγήσατο, καθὼς πρῶτον ὁ Θεὸς ἐπεσκέψατο λαδεῖν 
i ἐὐνῶν. λαὸν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ (δ1)" καὶ τούτῳ 
συμφωνοῦαιν ol λόγοι τῶν προφητῶν, καθὼς γέγρα- 
πται"---Μετὰ ταῦτα ἀναστρέψω, καὶ ἀνοιχοδομήσω 
τὴν σχηνὴν Δαθὶδ τὴν πεπτωκυῖαν, καὶ τὰ χατεσχαμ- 
μένα αὑτῆς ἀνοιχοδομήσω, ܬܘܡ‎ ἀνορθώσω αὐτὴν, 
ὅπως ἂν ἐχζητήσωσιν οἱ χατάλοιποι τῶν ἀνθρώπων 
τὸν Κύριον, καὶ πάντα τὰ ἔθνη, ἐφ' οὓς ἐπικέχληται 
πὸ ὄνομά µου ἐπ᾽ αὐτοὺς, λέγει Κύριος ὁ ποιῶν 
ταῦτα.---Γνωστὰ ἀπ' αἰῶνός ἐστι τῷ' Θεῷ πάντα τὰ 
ἔργα αὐτοῦ. Διὸ ἐγὼ ἔκρινα (68) μὴ παρενοχλεῖν 
ποῖς ἀπὸ τῶν ἐθνῶν ἐπιστρέφουσιν ἐπὶ τὸν Θεόν 
ἀλλ᾽ (05) ἐπιστεῖλαι αὐτοῖς τοῦ ἀπέχεσθαι ἀπὸ τῶν 
ἁλισγημάτων τῶν ἐθνῶν εἰδωλοθύτου, xa αἵματος, 
καὶ πνικτοῦ, xal πορνείας' »ἅπερ καὶ τοῖς πάλαι 


t )ܙܐ‎ 4, 11. t .20ε}, 1.52. *Psal. χτι, 28. * Act. xi, 12, -* Act. τι, A5. 
* ܐܐܐ‎ «XV, 15. 


lbid. 4$. 3 Aet. xv, 10. 5 Amos. ix, 41." !* Act, 


VARIORUM NOTAE. 


eoque forsàn OEcumenio reddenda ; Teobbylacto 
autem non forsan, sed ommino, quod. ex ipsius 
expositione manifestim fil. Alias hujus capitis va- 
riante& Scripturas similiter nota: meque enim 
exemplis carent. Gor. 

` (0 Eur In altero cod: κρίνω. CL. 

᾿ (63). Δ.1.΄. In eodem ἀλλ᾽ ἢ, misi. In. 


8 Κυρίου. Τοῦ Κυρίου, ܕ .ܐܧ‎ 
-, (88) Καθαρίδας. Auer cod., καθαρίσαν, ut refe- 
ܐܐܬ‎ δὰ πνεῦμα. ip. 
(60) "Ἔσται. In altero cod, ἔστί, Io. z 
1) Λαὸν τῷ ὀγύματι αὐτοῦ. Lectio quorumdam 
interpretum, quorumdam πι58., quarumdam editio- 
num, nonnullorum Pátrum, in ís B. Chrysostomi, 


914 


8. CLEMENTIS ܐ‎ ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


nlotibus cum omni Ecclesia, eligere viros ex nobis, A νενομοθέτητο (64) τοῖς πρὸ τοῦ νόμου φυσικοῖς, 


Ἑνὼς, Ἑνὼχ, Νῶε, Μελχισεδὲκ, Ἰὼδ, καὶ εἴ τις 
τοιοῦτος ἐγεγόνει" τότε ἔδοξεν ἡμῖν (65) τοῖς ἀπο- 
στόλοις, καὶ τῷ ἐπισκόπῳ Ἰαχώδῳ, καὶ τοῖς πρε- 
σδυτέροις σὺν ὅλῃ τῇ Ἐκκλησίᾳ, ἐκλεξαμένους ἄνδρας 
ἐξ ἡμῶν (60) αὐτῶν πέμψαι σὺν τοῖς περὶ Βαρνά- 
θαν, καὶ Παῦλον, τὸν τῶν ἐθνῶν ἀπόστολον, τὸν Ταρ- 
Gia, καὶ Ἰούδαν τὸν καλούμενον Βαρσαθθᾶν, xol 
Σίλαν, ἄνδρας ἡγουμένους ἐν τοῖς ἀδελφοῖς, Υρά- 
ψαντες διὰ χειρὸς αὐτῶν τάδε " «Οἱ ἀπόστολοι καὶ οἱ 
πρεσδύτεροι xal οἱ ἀδελφοὶ, τοῖς κατὰ τὴν Αντιό- 
χειαν καὶ Συρίαν ܐܘܡ‎ Κιλικίαν ἀδελφοῖς τοῖς ἐξ 
ἐθνῶν, χαίρειν. Ἐπειδὴ ἠκούσαμεν ὅτι τινὲς ἐξ 
ἡμῶν ἐτάραξαν ὑμᾶς λόγοις, ἀνασχευάζοντες τὰς 
ψυχὰς ὑμῶν, οἷς οὐ διεστειλάμεθα" ἔδοξεν (67) γενο- 


οἱ mittere cum ,ܐܩܙܘ‎ et cum Paulo gentium 
apostolo ac Tarsensi, Judam qui vocatur Barsab- 
bas, et Silam, viros primarios in fratribus, atque 
&cribere per manus eorum hzc: € Apostoli et se- 
niores, et fratres, his qui. sunt Antiochiz et Syrize 
εἰ Cilicis fratribus ex gentibus, salutem. Quoniam 
sudivimus quod quidam ex nobis turbaverunt vos 
verbis, evertentes animas vestras; quibus non 
manda vimus ; placuit collectis in unum, eligere vi- 
108, ἐξ mittere ad vos cum charissimis nostris Bar- 
παρα εἰ Paulo, hominibus qui tradiderunt animas 
suas pro Domino nostro Jesu Christo, per quos 
scripsistis. Misimus autem cum ipsis Judam et Si- 
làm, quiet ipsi verbis referent eadem. Visum est 


enim Spiritui sanéto et nobis, nihil ultra. imponere Β μένοις ὁμοθυμαδὸν, ἐχλεξαμένους ἄνδρας ἐχπέμψαι 


πρὸς ὑμᾶς, αὖν τοῖς ἀγαπητοῖς ἡμῶν Βαρνάδᾳ καὶ 
Παύλῳ, ἀνθρώποις παραδεδωχόσι τὰς ψυχὰς αὑτῶν 
ὑπὲρ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, δι ὧν ἔπε- 
στείλατε. ᾿Απεστάλχαμεν δὲ μετ᾽ αὐτῶν Ἰούδαν καὶ 
Σίλαν, καὶ αὐτοὺς διὰ λόγου ἀπαγγέλλοντας τὰ αὐτά, 
Ἔδοξε γὰρ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι καὶ ἡμῖν, μηϑὲν πλέον 
ἐπιτίθεσθαι ὑμῖν βάρος, πλὴν τούτων τῶν ἐπ᾽ ἀνάγο 


vobis oneris, quam hzc necessaria; ut abstineatis 
vos ab immolatis simulacrorum, et sunguine, et 
suffotato, et. fornicatione; a quibus custodienles 
vos, bene agelis. Valete '*.» Hanc igitur epistolam 
misimus; ipsi autem sat multis diebus remansimus 
Hierosolymis, una eonquirentes quie ad commu- 
nem utilitatem et ad censuram pertinerent. 


παις, ἀπέχεσθαι εἰδωλοθύτων, καὶ αἵματος, καὶ πνικτοῦ, xa πορνείας. Ἕξ ὧν διατηροῦντες ἑαυτοὺς, 
εὖ πράξετε. Ἔῤῥωσθε.» Τὴν μὲν οὖν ἐπιστολὴν ἐξαπεστείλαμεν αὐτοὶ δὲ ἐν ἱκαναῖς ἡμέραις ἐν 
Ἱεροσολύμοις ἐπεμείναμεν ἅμα συζητοῦντες πρὸς τὸ χοινωφελὲς εἰς διόρθωσιν. 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ IT*. 
"Οπως χρὴ χωρίζεσθαι τῶν αἱρετικῶν. 


vimus fra- C Μετὰ δὲ χρόνον ܠܐܦܐ‎ ἐπισχεψάμενοι τοὺς ἀδελ- 


φοὺς, καὶ στηρίξαντες αὐτοὺς τῷ λόγῳ τῆς εὐσιδείας, 
καὶ παρεγγυησάµενοι φεύγειν αὐτοὺς, οἵ . ἐπ᾽ ὀνό- 
μαύϊ Χριστοῦ καὶ Μωσέως, πολεμοῦσι Χριστῷ καὶ 
Μωσεῖ, καὶ ἐν δορᾷ προθάτων τὸν λύχον καταχρύ- 
πτουσιν. Οὗτοι γάρ εἰσι ψευδόχριστοι, καὶ ψευδο- 
προφῆται, καὶ φευδαπόστολοι, πλάνοι καὶ φθορεῖς, 
ἀλωπέχων μερίδες xe χαμαιζήλων ἀμπελώνων 
ἀφανισταί: δι οὓς « ψυχθήσεται ἡ τῶν πολλῶν 
ἀγάπη" ὁ δὲ ὑπομείνας εἰς τέλος ἁδιάστροφος, οὗτος 
σωθήσεται" » περὶ ὧν ἀσφαλιζόμενος ἡμᾶς ὁ Κύριος, 
παρήγγειλεν' ) Ἔλεύσονται,» λέγων, « πρὸς ὑμᾶς ἄν- 
θρωποι ἐν ἐνδύμασι προδάτων᾽ ἔσωθεν δέ εἰσι λύχοι 


CAPUT ΧΠῚ. 

Quomodo opo:«eal separari αὐ hereticis. 

Post vero satis longum tempus, vi. 
tres, et confirmavimus eos verbo pietatis, et hor- 
tati sumus ut hzreticos fugerent, qui in. nomine 
Christi ac Mosis, cum Christo ac Mose bellant, et 
an ovium pelle lupum occulunt. '' Hi namque sunt 
pseudocbristi, οἱ pseudoprophetz, et pseudoapo- 
stoli, fallaces et corruptores ; vulpium partes, et 
vinearum humiliorum vastatores '' ; per quos « re- 
frigescet charitas mullorum; qui autem perseve- 
raverit usque in finem » indellexus '' , « hic salvus 
erit "ον De iisdem Dominus nos caulos reddens, 
ista denuntiavit: « Venient ad vos viri in vesti- 
mentis evium; intrinsecus autem sunt lupi rapa- 


668: ἃ ruetibus eorum cognoscetis eos: auendite D ἅρπαγες ‹ ἀπὸ τῶν xapmüw αὐτῶν ἐπιγνώσεσθε 


"Aet, xv, 95. '' Ignat. interpol. ad Trall. 6. "Psal. χα, 41; Cant. τι, 15. **1, Hgnat. interpol. 


ad Philad. 5. '* Matth, xxiv, 42. 


VARIORUM NOTAE. 


interdietione autem sanguinis continetur interdi- 
ctum suffocati, juxta illud Chrysostomi loco lau- 
dato: Τί ἐστι χρέας bv αἵματι ܛ‎ πουτέστι, 
πνιχτόν" τοῦ γὰρ ἀλόγου $ ψυχὴ αἷμα τυγ- 
χάνει. Tertullianus. Apologetici cap. 9 : Propter- 
θα quoque suffocatis, et morticinis abstinemus, wl 


quo sanguine contaminemur, vel inira viscera se- 
pulto. Consulantur quz inferius in Recognit. 1, $0. 
Cor. 


Ἡμῖν. Deest in allero. CLER. 
Ἡμῶν: Deest etiam in eodem, Ip. 
Ἔδοξεν. Addit aller cod. ἡμῖν. b. 


8 


X64) περ καὶ τοῖς πάλαι evo, ο. Ut 
homines sanetos qui ante Moysen vixerunt, nemo 
dixerit comedisse idolothyla, aut fuisse fornica- 
tores; 118 non abhorret a vero, eosdern abstinuisse 
sanguine et suffocato. Siquidem ante diluvium. 
vescende carnis copiam non esse factam docetur 
2 Tertulliano iv De jejuniis; Origene ad © 
29; Basilio, orat. 1 De jejunio; Ührysostomo, 
mil, 41, ἐπ᾿ Genesim; Hieronymo adversus Jovinia- 
mum lib. 1, cap. 10; lib. 11, cap. 10; Theodoro ac 
"Theodorito in hujus Questionibus in Genesim, num. 
59, δὲ, 85. Et post diluvium audierunt Noe ac filii 
ejus a Deo: Carnem cui sanguine non comedetis, ln 


ܚ 


prophete, et seducent multos 1 » 


CAPUT XIV. 


Qui predicarint. catholicam. doctrinam, εἰ que aint 
illorum precepta. 


Propter quos, nunc in unum congregati nos, 
Petrus et Andreas, Jacobus et Joannes fllii Zebe- 
dii, Philippus et. Bartholomzeus, Thomas et Mat- 
Vhzeus, Jacobus Alphzi et Lebbzus cognomento 
"Thaddeus, ac Simon Chanangus '* et Matthias loco 
Judi annumeratus nobiscum !* ; item Jacobus fra- 
ter Domini, episcopus Hierosolymitanus, nec non 
Paulus gentium. doctor *, vas electionis 33, una 
omnes congregati, hanc catholicam doctrinam scrí- 

B psimus vobis, ad confirmandos οἱ corroborandos 
vos, quibus universalis episcopatos creditus est: 
in qua significamus vobis, Deum omnipotentem 
wnum duntaxat existere, preter quem non ait 
alius; hunc solum colendum ac adorandum, per 
Jesum Christum Dominum nostrum, in sanclissimo 
Spiritu; utendum sacris Scripturis, lege ac pro- 
phetis; honorandos parentes; fugiendam omnem 
actionem iniquam ; eredendum resurrectionem 86 
judicium fore; exspeciandam retributionem ; cum 
gratiarum aclione utendum in cibo cunctis. Dei 
creaturis, utpote 4 Deo factis, nihilque pravi in. se 
habentibus ; matrimonium legitime contrahendum ; 
tale enim culpa vacat ; quia et « a Domino aptatur 
uxor viro **; » et Dominus ait: ܙ‎ Qui fecit. ab initio, 
maaculum οἱ feminam feciteos, et dixit: Propler 
μος relinque Fomo patrem suum ac matrem, et 
adhzrebit uxori su; εἰ erunt duo in carne 
una 9.» Non ergo, post nuptias liceat ejicere in- 
culpatam. « Custodies enim, inquit, spiritum tuum; 
et uxorem adolescentis tus ne derelinquas; quo- 
niam hac particeps tum vium, et reliquiz spirilus 
tui ; et ego feci, et non alius **.» Nam Dominus di- 
cit: «Qux Deus junxit, homo mon separet ".» 
Uxor quippe, consors est vitie, ex duobus in unum 
corpusa Deo adunala : qui autem unum rursus in 
Quo dirimit, hostis. est creationis Dei, οἱ diving 
providentis àdversarius, Similiter qui corruptam 
retinet, naturz legem. violat ; quandoquidem « qui 
ἢ relinet adulteram. stultus est. et impiu " Abscinda 


15 Act, 1, 36. 1" al, σὺν ἡμῖν. "1 Tim. u, 7, 
m* al λῆμμα ρτῸ λεῖμμα. — "^ Mal. ܕܬܐ‎ 48, 44. 


CONSTITUTIOXES APOSTOLICA. — LIB. VI. 
᾽Αναστήσονται γὰρ A ab eis '*. Exsurgent enim pseudochristi, et paeudo- 


18 Matth. x, 2. 
? Matth, xix, 4. 


915 
αὐτούς. Προσέχετε ἀπ' αὐτῶν. 
ψευδόχριστοι xal ψευδοπροφῆται, 
πολλούς.» 


καὶ πλανήσουσι 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 14’. 
Τίνες οἱ κηρύξαντες τὴν καθολικὴν διδασκαλίαν, 
καὶ τίνα τὰ δι αὐτῶν στ. ματα. 

Af οὓς καὶ ἡμεῖς νῦν ἐπὶ τὸ αὐτὸ γενόμενοι, Hi- 
προς καὶ ᾿Ανδρέας, ᾿Ἰάχωδος χαὶ Ἰωάννης υἱοὶ 7ε- 
δεδαίου, Φίλιππος καὶ Βαρθολομαῖος, Θωμᾶς καὶ 
Ματθαῖος, Ἰάκωδος ᾿Αλφαίου καὶ Λεθδαῖος ὁ ἔπικλη- 
θεὶς Θαδδαῖος, καὶ Σίμων ὁ Κανανίτης, καὶ Ματθίας 
ὁ ἀντὶ Ἰούδα καταψηφισθεὶς ἡμῖν '''' Ἰάκωθός τε ὁ 
τοῦ Κυρίου ἀδελφὸς καὶ Ἱεροσολύμων ἐπίσχοπος, 
καὶ Παῦλος ὁ τῶν ἐθνῶν διδάσχαλος, τὸ σχεῦος τῆς 
ἐκλογῆς, ἅμα πάντες καὶ ἐπὶ τὸ αὐτὸ γενόμενοι, 
ἐγράψαμεν ὑμῖν τὴν καθολικὴν ταύτην διδασκαλίαν, 
εἰς ἐπιστηριγμὸν ὑμῶν, τῶν τὴν καθόλου ἐπισχοπὴν 
(68) πεπιστευµένων * ἐν fj δηλοῦμεν ὑμῖν, Θεὸν 
παντοκράτορα ἕνα μόνον ὑπάρχειν, map. ἣν ἄλλος 
οὐκ ἔστι" χαὶ αὐτὸν μόνον σέδειν καὶ προσκὐγεῖν, διὰ 
Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ (69) Κυρίου ἡμῶν, ἓν τῷ ܡܘ‎ 
αγίῳ Πνεύματι" καὶ ταῖς ἱεραῖς Γραφαῖς χρῆσθαι, 
νόμῳ καὶ προφήταις γονεῖς τιμᾷν' ἅπασαν ἔχϑεσμον 
πρᾶξιν φεύγειν " ἀνάστασιν πιστεύειν, καὶ χρίσιν" ναὶ 
ἀνταπόδοσιν προσδοκᾷν ' καὶ τοῖς χτίσμασιν αὐτοῦ πᾶ- 
σιν εὐχαρίστως προσέρχεσθαι, ὡς θεοῦ ἔργοις, χαὶ 
μηδὲν ἐν ἑαυτεῖς ἔχουσι φαῦλον" καὶ γαμεῖν νομί- 
pax, ἄμεμπτος γὰρ ὁ τοιοῦτος γάμος | ὅτι καὶ 
«παρὰ Κυρίου ἁρμόζεται γυνὴ ἀνδρί" » xal ὁ Kü- 
puo λέγει " € Ὁ ποιήσας ἀπ' ἀρχῆς, ἄρσεν καὶ θῆλυ 
ἐποίησεν αὐτοὺς, xol εἶπεν: Ἔνεχεν τούτου Χατα- 
λείψει ἄνθρωπος τὸν πατέρα αὐτοῦ xal τὴν μητέρα, 
γαλ προσκολληθήσεται τῇ γυναιχὶ αὐτοῦ, xa ἔσονται 
οἱ δύο εἰς σάρχα μίαν.» Μήτε μὴν μετὰ γάμον ἐκδάλ- 
λειν ἀκατάγνωστον ἐξέστω. « Φυλάξῃ γὰρ, φησὶ, τῷ 
πνεύματί σου" καὶ γυναῖκα νεότητός σου μὴ ἔγχα- 
ταλίπῃς ὅτι αὐτὴ κοινωνὸς(Ἴ0)βίουσου, καὶ ὑπόλειμμα 
ܕ‎ πνεύματός σου 'χαὶ ἐγὼ ἐποίησα, καὶ οὐκ ἄλλος.» 
φάσχει γὰρ ὁ Κύριος, ὅτι, « ὁ θεὸς ἔζευξεν (1), 
ἄνθρωπος μὴ χωριζέτω.» Ἡ γὰρ τυνὴ χοινωνός ἔστι 
βίο, ἑνουμένη εἰς ἕν σῶμα Ex δύο παρὰ (12) Θεοῦ - 
ὁ δὲ τὸ ἓν ἀνάπαλιν διαιρῶν εἰς δύο, ἐχθρὸς δηµιουρ- 
γίας Θεοῦ, καὶ προνοίας τῆς ἐχείνου ἀντίπαλος. 
Ὡσαύτως ὁ χατέχων τὴν παραφθαρεῖσαν (75), φύσεως 
θεσμοῦ παράνομος (14)}" ἐπείπερ « ὁ χατέχων μοι- 
;, "* Matth, vu, 7 Matth, xxiv, 24. 


0! Act, ix, ἰδ. Prov. xix, 14. 
τ Math, xix, 0, '* Prov, xvii, 22. 


VARIORUM NOTAE. 


0) "Οτε αὐτὴ κοινωνός. Hec εἰ seqq. usquead- 
800 desunt in 4190 pha Vind. Ib. 
74) "Εζευξεν. Συνέζευξεν, in altero cod. In. 
9) Παρά. Ὑπό, melius, ul videtur, iu allero 


eod. Ip. 

15) Παραφθαρεῖσαν. Alter codex j'en Ip. 

ἢ Φύσεως θεσμοῦ μος. Subjicitur ra- 
tio; quod adultera sit eliam insidiatrix, et ut aiebat 
ille, veneflca. Addo ex lsidoro Pelusiola epist. 
T6, lib. nr: Ἡ μοιχεία πάντα τὸν βίον ἀνατρέπει 
τὸν ἀνθρώπινον. Cretera superius (Patr. Gr. t. M) δὰ 
Herm: Mand. 1v, cap. 1. Cor. 


(68) Τὴν καθόλου ἐπισκοπήν. ἴῃ liturgiis, etiam 
Clernentis inira, πάσης ἐπισχοπῆς. Quia episcopatus. 
wmus est aique indivisus, episcoporum multorum. 
eoncordi numerosilate diffusus et unum per diversos 
uniissites sacerdotium, CLER. 

(69) Aux τοῦ, eic. Sic loqui solebant Ariani, cum 
dicerent se adorare Patrem, per Filium et Spiri- 
tum sanctum , ut veluti innuerent non eodem cultu 
eum Patre coli Filium et Sp. S. lleeqne,. ut hoc 
librarius emendaret. scripsit in altero cod. Vind.: Καὶ 
τὸν Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν καὶ τὸ πανάγιον Πνεῦ- 

Vereor ne orthodoxi, studio orthodoxiz, in an- 
liquissimis Patribus multa emendaverint. Cura. 


948 


"S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


ܝ 


enim eam, inquit; a "carnibus tuis **.» Nam adju- A χαλίδα, ἄφρων ܐܘܕ‎ ἀσεδής. ᾿Απότεμε γὰρ αὐτὴν, 


φησὶν, ἀπὸ τῶν (T5) σαρχῶν 5ου.» Οὐ γάρ ἐστι βοη-- 
θὸς, ἀλλ ἐπίθουλος, πρὸς ἄλλον ἀπηχλίνασα τὴν 
διάνοιαν. Μήτε δὲ περιτέμνεσθαι τὴν σάρχα, ἀρ- 
χεῖσθαι δὲ πιστοῖς τὴν τῆς χαρδίας περιτομὴν ἐν 
πνεύματι. «Περιτμήθητε γὰρ, φησὶ, τῷ Θεῷ ὑμῶν, 
καὶ περιτέμνεσθε τὴν ἀχροδυστίαν τῆς καρδίας 
ὑμῶν.» 
ΚΕΦΑΛΑ͂ΙΟΝ ܬܐ‎ 

"Ὅτι οὔτε ܝ‎ ü 

iat τὸ παρὸ var GU, Bini gar odi ΡῈ 

οὐκ ἔστι βάπεισμα, ἀλλὰ μόλυσμα. 
T Ὁμοίως καὶ βαπτίσματι ἑνὶ ἀρχεῖσθαι μόνῳ, τῷ 
εἰς τὸν τοῦ Κυρίου θάνατον δεδομέγῳ" οὐ τῷ παρὰ- 
τῶν δυσωνύμων αἱρετικῶν, ἀλλὰ τῷ παρὰ τῶν ἀμέμ-- 


ατὶχ non est, sed insidiatríx, quz nientem ad aliam 
declinarit. Signiflcamus etiam carnem nen oportere 
circumeidi, sed fidelibus sufficere circumcisionem 
"cordis in spiritu **. «Cireumcidimini enim, inquit; 
Deo vestro, et circumcidite preputium cordis ve- 
sri a 


CAPUT XV. 

Quod nec oporteat. rebuptizare; nec recipere. baptis- 
mum ab impiis collatum, qui non est baptismus 
seu lavatio, sed inquinamentum. 
πιο contentos esse debere uno baptismo solo, 

in mortem Bomini traditos ** , non illo quem in- 

fausti haeretici, sed quem irreprehensi sacerdotes 


conferunt-in nomine Patris et Filii ei Spieitus p πτων ἱερέων δεδομένῳ εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ 


τοῦ ΥἹοῦ xa τοῦ ἁγίον Πνεύματος. Μήτε δὲ τὸ παρὰ 
πῶν ἀσεδῶν, δεχτὸν ὑμῖν £ μήτε τὸ παρὰ τῶν 
ὁσίων ἀχυρούσθω διὰ δευτέρου. Ὡς γὰρ εἷς ὁ θεὸς, 
εἷς ὁ Χριστὸς, καὶ εἷς ὁ Παράχλητος, εἷς δὲ καὶ ὁ τοῦ 
Κυρίου ἐν σώματι θάνάτος" οὕτως ἕν ἔστω xal τὸ εἰς 
αὐτὸν διδόμενον βάπτισμα. Οἱ δὲ παρὰ ἀσεδῶν δεχό- 
μενοι μόλυσμα, χοινωνοὶ τῆς γνώμης αὐτῶν γενήσον- 
ται. Οὐ γάρ εἰσιν ἐκεῖνοι ἱερεῖς (16). Λέγει γὰρ πρὸς 
αὐτοὺς ὁ Θεός: « Ἐπεὶ καὶ σὺ ἀπώσω γνῶσιν, ἀπώ- 
σομαί σε κἀγὼ" τοῦ ἱερατεύειν μοι. ܕ‎ Οὔτε μὴν οἱ 
βαπτισθέντες ὑπ᾽ αὐτῶν, μεμύηνται, ἀλλὰ μεμο- 
λυαμένοι ὑπάρχουσιν, οὐκ ἄφεσιν ἁμαρτιῶν λαμξά- 
νογτες, ἀλλὰ δεσμὸν ἀσεδείας Οὐ. μὴν δὲ, ἀλλὰ καὶ 
"τοὺς μεμνημένους, Ex δευτέραν βαπτίζειν πειρώμενοι, 


sancti. Neque igitur, ab impiis datus, vobis probe- 
tür; nequea sanctis concessus, per secundum ba- 
ptismum infirmetur. Sicut enim unus Deus est ** , 
unus Christus, et unus Paracletus, una quoque 
mors Domini in corpore; ita et unum sit baptisma 
jn eam mortem datum. Qui autem ab impiis ilJis 
inquinamestum accipiunt, participes eorum damna- 
tionis flent. llli enim non sunt sacerdotes, Dicit 
quippe Dominus ad eos : + Quoniam et tu scientiam 
repulisti, repellam et ego-te, ne sacerdotio fungaris 
mihi **, ܙ‎ Nec. vero qui ab iis baptizati sunt, initiati 
fuerunt, sed &unt inquinai, accipiuntque non re- 
»nissionem peccatorum ,. sed vinculum impietatis. 
Neque hoc solumi , verum etiam qui baptismo ini- 


tiatos secundo nituntur baptizare, iterum Dominum C ἀνασταυροῦσι τὸν Κύριον, ἀναιροῦσιν (77) αὐτὸν ἐκ 


δευτέρου," γελῶσι τὰ θεῖα, μυχτηρίζουσι τὰ ἅγια, 
ὑδρίζουσι τὸ Πνεῦμα (78), τὸ αἷμα τὸ ἅγιον ὡς χοι- 
νὸν ἀτιμάζουσιν, ἀσεθοῦσιν εἰς τὸν ἀποαπείλαντα, εἰς. 


-πὸν παθόντα, εἰς τὸν μαρτυρήσαντα" ἀλλὰ καὶ ὁ ἐχ 


καταφρονήσεως (79) μὴ βουλόμενος βαπτισθῆναι, ὡς 
ἄπιστος καταχριθήσεται, καὶ ὀνειδισθήσεται ὡς ἀχά- 
βίστος xol ἀγνώμων’ λέγει γὰρ. ὁ Κύριος", « Ἐὰν 
μή τις βαπεισθῇ (80) ἐξ ὕδατος καὶ Πνεύματος, οὐ μὴ 
εἰσέλθῃ εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. » Καὶ πάλιν" 
€ Ὁ πιστεύσας, xal βαπτισθεὶς, σωθήσεται - ὁ δὲ 
ἀπιστήσας, κατακριθήσεται.» Ὁ δὲ λέγων, ὅτι « Ὅταν 
πελευτῶ, βαπτίζομαι (8), ἵνα μὴ ἁμαρτήσω, καὶ ῥυ- 


" Rom, νι, -ᾱ- " Ephes. ܕܡܐ‎ ὅ, " 06; 1v, 6, 


crucifigunt **, iteruni eum interíciunt , divinà irri- 
dent, deludunt. sancta , contumelia afficiunt Spiri- 
tum, sauctum illum-sanguinem ut. communem in- 
"honestant; impie agunt in-eum qui -misit, in eum 
«i passus est, in eum qui testimonium perhibuit, 
Quinetiam qui propter contemptum noluerit. bapti- 
zari, lanquam infidelis condemnabitur, et probrum 
feret tanquam ingratus ac incogitans. Dicit enim 
Dominus: ܧ‎ Nisi. quis baptizatus fuerit ex aqua et 
Spiritu, non ingredietur in regnum celorum**; » 
et rursus : «Qui crediderit, ot baptizatos: fuerit , 
salvus erit qui vero non crediderit, condemnabi- 


Eccli. xxv, 66, "" Rom. m, 99, — * Jer. iv, 4. 


md 
τ Hebr. vi, 6. ** Joan. in, 5. 


^ YARIORUM NOTAE, 


D posted ἀντὶ τοῦ ἅγιον legitur τίμιον. Qui lectio 


praferénda Vulgate videtur, Ip. 

(19) Ὁ ἐκ καταφρονήσεως, etc. In eodem cod, 
Vind. πληθυντικῶς, exprimuntur : Οἱ ἐκ κατα- 
φρονήσεως μὴ βουλόμενοι, χαὶ τὰ ἑξῆς. Ip. 

(80) Βαπεισθῇ, Alter cod. γεννηθῇ. Ip. 

]81( Ὅταν τελευέῶ, ᾿βαπείζομαι. In dilationem 
tum Daplismi, luni pcenitentie ad mortem usque, 
SS. Patres passim inveliuntar ; ` com quibus -jun- 
θὰ Tertullianus De penitentia, cap. 6 , licet li- 

ο De baptismo , cap. 18, utiliorém esse putet ba- 
μα cünclationem. Hinc clinicom, seu zgros in 
leclo perfusds baptizatosque , ad sacerdotium et ad 
clerum hon ος wü docemur per 
canonem 12 syuodi Neoczesariensig, perque episto- 
lam Cornelii in Eusebio, lib. νι, eap. 45: Cor. 


(75) ᾿Απὸ τῶν. Ante hzc habet alter cod. τὴν 
καρδίαν, reseca qnim eam, que est cor (tuum) a car- 
nibus twis. Nec sane inepte. Ct. 

(76). οὐ εἰσιν ἐκεῖνοι ἱερεῖς. Et can. apost. 
σας ELT 4 0 ο ὦ b έντες, λαϊναὶ 
Te ܬܬ‎ ποῦ βαπτίζειν, οὔτε τοῦ χειροτονεῖν 
doi τὴν ἐξουσίαν, et reliqua , qua peo et nos 
1ata hic supra. Praeermitio, ne longior sim, loca 
χρυ! veterum, jn quibus aut generaliter bapti- 
;smus haereticorum impugnatur, ayt de eo velut de 
ze ιο discipling agilur. Pauci quippe ad 
ima profun juzstionis penefraruni, qudd.müra 
solertia fecit ܐ‎ Cor. 3 

(11) ᾿Αναιροῦσιν. In altero eod. prafigiur καὶ. 


€. 
(78) Τὸ Πνεῦμα. ln eodem additur τὸ ἅγιον, et 


950 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE. — LIB. VI. 


919 


πάνω τὸ βάπτισμα,» οὕτος ἄγνοιαν ἔχει Θεοῦ, καὶ τῆς A tur t. » Qui autem dicit: Cum moriar, curabo ut 


baptizer, ne interim peccem , et baptismum conta- 
minem, is Deum ignorat, el nature st est. imme- 
mor. ܙ‎ Ne dilferas enim converti ad Dominum "ον 
nescis enim quid superventura pariet dies ", » Sed 
et baptizale vestros pueros , alque eos educate in 
disciplina ae monitis Dei. « Sinite enim , inquit, 
parvulos venire ad me, et nolite eos prohibere "a 
CAPUT XVI. 
De libris falso inscriptis. 

*! Hzc omnia scripsimus vobis , ut notum habe- 
retis qualis sit nostra sententia, et ne libros qui ab 
impiis, nominis nostri inscriptione, sunt firmati, re- 
ciperetis. " Non enim attendere deletis nomina 
apostolorum ; sed naturam rerum, et rectam inde- 

p flexamque sententiam. Scimus quippe Simonem et 
Cleobium venenatos libros nomine Christi acdiscipu- 
lorum ejus composuisse, atque cireumferre, ad deci- 


? Matth. xix, H4, — '' al, ὑμετέραν γνῶσιν. 
qui accedunt ad Ecclesiam, *' Citat Nicetas 


97 Prov, xxvi, 4 
Di 


ξαυτοῦ φύσεως ἐπιλήσμων τυγχάνει. « Μὴ ἀναδάλλου 
γὰρξἐπιστρέψαι (82) πρὸς Κύριον’ οὐ γὰρ οἶδας τί τέ- 
ξεται ἡ ἐπιοῦσα. ܙ‎ Βαπτίζετε δὲ ὑμῶν καὶ τὰ νή- 
πια (83), καὶ ἐχτρέφετε αὐτὰ ἐν παιδείᾳ xal νουθε- 
alg Θεοῦ. «΄Άφετε γὰρ, φησὶ, τὰ παιδία ἔρχεσθαι 
πρός με, καὶ μὴ χωλύετε αὐτά. » 


KEPAAAION Ισ’. 
Περὶ τῶν ψευδεπιγράρων βιδλίων. 

Ταῦτα πάντα ἐπεστείλαμεν ὑμῖν, ἵνα εἰδέναι ἔχοιτε 
πὴν ἡμετέραν γνώμην "", οἵα (84) τίς ἔστι, "καὶ τὰ 
ἐπ' ὀνόματι ἡμῶν παρὰ τῶν ἀσεδῶν κρατυθέντα (85) 
βιδλία μὴ παραδέχεσθαι. Οὐ γὰρ τοῖς ὀνόμασι χρὴ 
ὑμᾶς προσέχειν τῶν ἀποστόλων, ἀλλὰ τῇ φύσει τῶν 
πραγμάτων, καὶ τῇ γνώμῃ τῇ ἀδιαδτρόφῳ" οἴδαμεν 
γὰρ ὅτι οἱ περὶ Σίμωνα xa Κλεόδιον (86), ἰώδη συν- 
τάξαντες βιδλία ἐπ᾽ ὀνόματι Χριστοῦ (87) καὶ τῶν 

× Marc. xvi ων. Eccli. . 

1 4o Eccli. v. 8. 


** Timoth. ópi * Citat Timoth. presbyt. li 
Pectoratus, libro cóntra Latinos ; v. in test. vet. 


VARIORUM NOTE, 


witate. Salvatoris, Centimetrum de. Christo ; apud 
S. Augustinum epist. ad [Ceretinum , Hymnus + 
mini ; etlib. 1 De consensu evangelistarum , cap. 9, 
Christi epistole-ad Petrum εἰ Paulum. De magicis 
artibus ; actione 3 concilii Romani auno 745 habiti, 
Epistola Jesu Christi, 9s de celo cecidit. Praterea 
ediderunt ex Suida Philologia historiam apocry- 
? pham De Jesu Christo Filio Dei, mundi Salvaiore, 
qui habetur jn ejus Lezico, voce Ἰησοῦς. Denique 
iu Anastasii Ὁδηγῷ, cap. 15, p. 260 , ui falsa re- 
jiciuntur τὰ λεγόμενα Παιδικὰ θαύματα τοῦ Χριστοῦ, 
que vocantur Puerilia Christi miracula. Atque hujus 
vel congeneris apocryphi iniliuui extrema Lenet 
regii ms. 2279 , hoc pacto : 


Liber de pueritia et mira- Λόγος εἰς τὰ παιδικὰ καὶ 


xal τὰ νήπια. "Apostoli € 


culis Domini et Salva- μεγαλεῖα coU Kuplou xat 
toris nostri Jesu Chri- Ἶρος ἡμῶν Ἰησοῦ 
sti. Χριστοῦ. 


᾽Αναγκαῖον ἡγησάμην 
ἐγὼ Θωμᾶς ὁ Ἰσραηλί: 0 
πᾶσι τοῖς ἐξ ἐθνῶν ἀδελ- 
φοῖς 0 τὰ παιδιχὰ 
χαὶ μεγαλεῖα τοῦ Χριστοῦ, 
ὅσα ἐποίησεν ὁ Κύριος ἡ- 
μῶν καὶ θεὸς Ἰησοῦς Χρι- 
στὸς γεννηθεὶς ἐν τῇ χώ 
ἡμῶν ἐν τῇ Βηθλεέμ. rs 
στάμενος", ὧν ἡ ἀρχή ἐστιν 
αὕτη. 


Τὸ γὰρ παιδίον Ἰησοῦς 
πενταετὴς γενόμενος" βρο- 
χῆς δὲ γενομένης, xa 
παυσάσης τῆς βροχῆς, ὁ 

Ἰησοῦς ἔπαιζεν ἐπὶ διο- 
δεύσει τινὸς ῥύαχος, xal 
τὰ παραῤῥέοντα ὕδατα 
συνηγάνετο εἰς λάκκους, 
μεθ" ἑτέρων παίδων τῶν 
Ἑθραίων. Καὶ αὐτὰ τὰῦ- 
στα παρα iua ἐγένοντο 
γαθαρὰ χαὶ ἐνάρετα. Λόγῳ 
δὲ μόνῳ ἐπάταξεν αὐτὰ, 
χαὶ πάντως ὑπετάσσοντὸ 
αὐτῷ. Ἑπάραντος δὲ ix 


ποῦ χείλεος αὐτῶν πηλὰν 


Necessarium. duxi ego 
Thomas lsraelita, cun- 
ctis inter gentes [ratribus 
nota facere pueriliaet ma- 
gnifica Christi opera, qua 
edidit Dominus noster ac 
Deus Jesus Christus, na- 
tus inregione nostra. apud 
Bethlehemam : ego iis ob- 
stupefactus; quorum hoc 
esi initium, 


praterfluentes. congrega- 
bantur in fassus. Tune 
ipse aque con[estim fa- 
cte sunt purae ac efficaces. 
Solo autem sermone per- 
cussil eas, atque omnino 
ei obtemperabant. Cumque 
ez ipsarumripa molle lu- 
tum sustulisset, ez illo 
formavit. passerculos nu- 


(82) weiten In eodem praeponitur φησί. 
Citator Écclesiasiicus, quamvis suppresso nomine 
εἰ φησί refertur ad eum qui verba, quae leguntur hic, 
scripsit. Sic sepe fit apud scriptores.ecclesiasticus, 
wt viri docti notarunt in epistol. Barnabe. Sic el 
Latini, inquit, non addito nomine inquientis , quod 
sape in Seneca occurriL.. CL! 

(83) Βαπείζετε δὲ ὑμῶν. 
οἱ apostolici viri in périculo mortis constitutos i 
fantes bantizabant statim; ceteros tardius aut ci 
lius, pro arbitrio parentum, certisque cireumstan- 
liis : quo factum ut variz postea viguerint consue- 
iudiues in ztale baptirandorum puerorum. Eas 
colliges ex Tertulliano , lib. De baptismo, cap. an- 
tepenult.; Cypriano epist. 59 et Gregorio Nazianzeno 
orat. 40, p. 658. Sane ab Origene el Augustino 
baptismus parvulorum apostolica dicitur tradiio. 
Cor. 

84) Ota. Ὁποία, in ms. Vind. Cr. 
85) Κρατυθέντα. Idem χαττυθέντα. Ip. 
i86) Οἱ περὶ Σίμωνα καὶ Κλδόδιον. Recognit. , 
Jib. n, n. 58. Hieronymus in Matthei xxi, δὲ 
Quorum unus est Simon Samaritanus, quem in Acti- 
bus apostolorum legimus, qui se magnam dicebat esse 
wirtulem : hcc quoque inter catera in suis volumini- 
bus scripla dimittens; Ego sum sermo Dei, ego aum 
eciósus, ego Puracletus, ego omnipotens, ego omnia 
[*i Auctor libri De divinis nominibus, cap. 6: 
Σίμωνος ἀντιῤῥητωσὴ λόγοι. Et in Prefatione Ari 
bica ad concilium Nieznum : Sibi atuem perfidi isti 
Simonit& Evangelium effinzerunt, quod in. quatuor 
tomos secantes, librum. quatuor angulorum et cardi- 
mwm mundi appellarunt. De Cleobiíi scriptis alibi 
mon légi ; sed vero simile est ipsum quoque venenis 
suis chartas infecisse ; ut a Dositheo factum auéto- 
res sunt Origenes. in' Joannis iv, 95 , ac- Eulogius 
apud Photium, cod. cct. Cor. 

(87) Ἐπ᾿ ὀνόματι Χριστοῦ. Salvator nullum vo- 
lumeu doctrine sum proprium dereliquit : quod in 
plerisque apocrypliorum deliramenta confingunt, Hie- 
ronymus ad Ézech. αν, 29. Scilicet, Domi 
Servatoris nostri Jesu Cl nomen pleraque apo- 
erypha gerebant in fronte : verbi gratia, Epistola 
“ἐπ ad. Abgarum regem, a multis post Euseblum 
memorata ; et in synodo Romana Gelagii, cum ἀῑσία 
epistola, liber De ἠπ[ακιία Salvatoris, liber De nati- 


952 


πον" Πόθεν τοῦτο τὸ παι- 
δίον ἐγεννήθη, ὅτι πᾶν ῥῆ- 
μα αὐτοῦ ἔργον ἐστὶν ἔτοι- 
μον; Καὶ προσελθόντες οἱ 
ονεῖς τοῦ τεθνεῶτος τῷ 
Ἰωσὴφ, κατεμέμφοντο; 
Ὄντες" Σὺ τοῦτο τὸ παι- 
ܩ‎ ἔχων, οὐ δύνασαι μεθ᾽ 
ἡμῶν οἰκεῖν ἐν τῇ πόλει 
ἡμῶν. Ἢ δίδασχε τὸ παι- 
δίον σου αὐτῷ εὐλογεῖν καὶ 
μὴ καταρᾶσθαι, ἢ ἔξελθε 
σὺν αὐτῷ τῶν Ode τὰ γὰρ 
παιδία ἡ μῶν θανατοῖ. Προσ- 
χαλεσάμενος δὲ ὁ Ἰωσὴφ 
τὸ παιδίον xac ἰδίαν, &- 
νουβέτει αὐτὸ λέγων’ Ἵνα 
ai τοιαῦτα χατεργάζῃ, καὶ 
πάσχουσιν οὕτως, χαὶ μι- 
σοῦσιν ἡμᾶς καὶ διώχου- 
σιν; Εἶπεν δὲ ὁ Ἰησοῦς" 
Ἐτὼ οἶδα ὅτι τὰ ῥήματά 
σου ταῦτα obx εἰσὶν τὰ δὰ, 
λλὰ διὰ σὲ σιγήσω" ἐ- 
κεῖνοι δὲ οἱ εἰρηχότες σοι 
ταῦτα, οἴσουσιτὴν γόλασιν 
τὴν αἰώνιον. Καὶ εὐθέως 
οἱ ἐγχαλοῦντες αὐτὸν ἐτυ- 
φλώθησαν" xat οἱ ἰδόντες 
ἐφοδήθησαν πάντες σφό- 
ὅρα, καὶ ἠπόρουν, xai #- 
λέγον περὶ αὑτοῦ, ὅτι πᾶν 
ῥῆμα ὃ λέγει, εἴτε χαλὸν, 
εἴτε χαχὸν, ἔργον γίνεται" 
χαὶ 1 δόντες" 
δὲ ὅτι τοῦτο ἐποίησεν ὁ 
Ἱησοῦς, ἐγερθεὶς ὁ Ἰω- 
Gho, ἐπελάβετο αὐτοῦ τὸ 
τῷ i καὶ ved edi 
παιδίον Ίγανι σε, xal 
εἶπεν μαι Ἄρτον σοί 
ἐστι, ζητεῖν χαὶ μὴ εὑρί- 
σχειν αὐτοὺς, καὶ μάλιστα 
οὐ σοφῶς ἔπραξας. Οὐκ 
οἶδας ὅτι σός εἰμι ; μή µε 
λύπει, Μαθητὴς δὲ τις ὁ- 
νόµατι Zaxyatog ἑστὼς ἐν 
μέρειτινὶιηχουσετοῦ Ἰησοῦ 
ταῦτα λαλοῦντος ed πα- 
τρὸς αὐτοῦ, καὶ ἐθαύμασε 
ρα , ὅτι παιδίον dv 
ποιαῦτα φθέγγεται. Καὶ 
2 δλίγας ἡμέρας, προς. 
[roe τῷ Ἰωσὴφ, καὶ 
εἶπεν αὐτῷ" Ὅτι παιδίος 
koy ἔχεις, καὶ νοῦν 
0 Δεῦρο οὖν, παράδος 
μὴν αὐτὸ, ὅπως μάθῃ 
Ἰράμματα. Καθίσαντος 
αὐτοῦ τοῦ διδάξαι γράμμα- 
πατῷ Ἰησοῦ, ἤρξατοτὸ πρῶ- 
τον στοιχεῖον τὸ "Άλεφ. Ὁ 
δὲ Ἰησοῦς λέγει τὸ δεύτε- 
gov στοιχεῖον, M", Γχι- 
μέλ: καὶ εἶπεν αὐτῷ πάν- 
πα τὰ στοιχεῖα ἕως τέλους. 
Καὶ ἀναπτύξας βιδλίον, 
τοὺς προφήτας ἐδίδασχε 
τὸν καθηγητήν. Αὐτὸς δὲ 
αἰσχυνθεὶς ἠπόρησεν ὅτε 
οὐκ οἷδε πόθεν αὑτὸς οἷδε 
τὰ γράμματα: καὶ ἔγερ- 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


piendos vos, qui Christum nosque servos ejus dilexi- A μαθητῶν αὐτοῦ, περιφέρουσιν εἰς ἀπάτην ὑμῶν τῶν 
περιληκότων Χριστὸν xal ἡμᾶς τοὺς αὐτοῦ δούλους. 


VARIORUM NOTA. 


ipsius,opusestpromptum? 
it accedentes ad Josephum 
parentes illius qui interie- 
Tut, conquerebantur di- 
centes : Tu cum. puerum 
hunc habeas, mon potes 
nobiscum habitare in ci- 
viale nostra. Aut. doce 
puerum iuum ܐܬܐ‎ ipse be- 
medicat, non autem. im- 
precetur, aut cum eo egre- 
dere ex his locis. Nam 
pueros nostros interficit. 
Advocato igitur puero se- 
orsum, Josephws illum 
admonebat dicens : Quare 
"rujusmodi facis, et sic 
patiuntur, oderuntque nos 
ac persequuntur ? Hespon- 
dit Jesus : Ego novi lec 
(ua verba iua non. 6ss6 ; 
verum propter #ܐ‎ tacabo ; 
illi autem. qui hec. tibi 
suggesseruns , penas da- 
bunt sempiternas. Et con- 
tinuo accusatores ipsius 
oculis ܐ‎ suni. Quique 
hoc viderunt, valde cuncti 
sunt perte εἰ hasita- 
bant, dicebaniqua de illo, 
omnem sermonem qui ab 
ipso proferretur , sive bo- 
mum sive malum in opus 
procedefe; aique  miru- 
baniur. Viso autem hoc 
Jesu opere, surgens Jose- 
phus auriculam ejus ap- 
orehensam tellicavit. Puer 
vero indignatus est, aitque 
illi : Suficiat tibi quod 
illi quarant et uon. inve- 
niant. Minime [ecisti sa- 
pienter, Nonue scis me 
iuum esse ? Ne me mole- 
stia affióias. Porro qui- 
dam preceptor nomine 
Zacchams, cum. starat in 
uliquo loco, audivit zc 
de Jesu, ex ore patris i- 
psius; et miratus est val- 
de, quod qui puer erat ta- 
lia loquerer Paucosque 
ies accessit ad Jo- 


post 


stis. Et veru apud veleres nonnulli conscripserunt 


meroduodecim. Erant ita- 
que una cum eo pueri ܚܐ‎ 
dentes. Quidam vero Ju- 
deus, postquam vidit qua 
(ecerat Jesus die Sabbati 
fn fingendo luto, statim 
discessit, nuntiavilque pa- 
tri ejus Josepho, dicens : 
Ecce filius tuus, dum se- 
cus rivos ludit, tulit lu- 
lum , finzitque ez eo pas- 
seres duodecim, el Sabba- 
tum profanat. Igitur. ac- 
cedens Josephus ad locum, 
εἰ cernens, inclamavit i- 
psum his verbis : Qua de 
causa hec agis in Sabba- 
to, quando non licel? Je- 
sus autem complosis ma- 
nibus suis, acclamatit 
passeribus, dizitque illis : 
Tte, volate, ac mei viven- 
fes memores sitis. Tunc 
avolaverunt passerculi, εἰ 
eum clamore egressi sunt. 
14 vero videntes Judei, 
valde admirati sunt; atque 
abeuntes, narraverunt pri- 
moribus inter ipsos mira- 
culum quod coram ipsis 
ediderat Jesus. Porro fi- 
lius Anre scrib siabat 
dilic cum. Josepho; acce- 
pio ramo salicis , effudit 
aquas quas congregaverai C 
Jesus. Hoc ab ipso per- 
petratum. aspiciens puer 
Jesus, moleste tulit, dizit- 
que illi : Stulle, qua te 
iujuria affecerunt fosse, 
ut aquas diffunderes? Ecce 
jam tu quoque tanquam 
arbor arescas, nec ajferas 
folia, neque ramos, ne 
[ructum. Et illico totus 
aridus (actus est. At Jesus 
secessit, abiilque in do- 
mum suam. Ceterum pa- 
rentes illius qui aruerat, 
sublatum poriaverant eum. 
lugentes tpsius juventu- 
tem ; et duzerunt ad. Jo- 
sephum, quemincusabant; 


cur ejusmodi habes pue- [) sephum, eique aizit : Pue- 


rum cordutum habes , qui 
mente praditus est : Age 
ergo, trade mihi illum, ut 
discat literas. El cum se- 
deret magister quo Jesum 
docerel litteras , cepit a 
primo elemento Aleph. Je- 
sus vero pronuniiavit .se- 
eundum elementum Beth, 
ܐܧ‎ Ghimel, reliquasque lit- 
leras ad finem τι ei 
protulit. Atque aperto. li- 
bro, prophétas docebat 
prasceptorem. Qui pudore 
affectus ασ, quod. ne- 
sciret unde is litlerds co- 
gnovisset : surgensque re- 
versus est domum, admi- 


rum lalia operantem? Ρ.- 
siea Jesus obsecratus a 
cunctis, sanavit. illum ¿ 
reliquit tamen. aliquod 
parvum membrum motus 
ac operationis expers, ut 
di attenderent. Rursus ita- 
que Jesus per vicum pro- 
ficiscebatur ; εἰ puer cur- 
Tens imi in ejus hu- 
merum. Unae ezacerbatus 
Jesus dizit illi : Non abi- 
bis viam tuam, Statimque 
cecidit puer ac mortuus 
est, Aspicientes aulem 
nonnulli vem gestam,dixe- 
runt : Unde natus est iste 
PWer, auod omne verbum 


τ ρυφερὸν, ἔπλασεν ἐξ αὐ- 
Ξ εις πὸν ἀρώμν 
16." Haay οὖν xai τὰ παι- 
δία παίζοντα σὺν αὐτῷ. 
Ἰδὼν δέ τις Ἰουδαῖος ἃ 
ἐποίησεν Ἰησοῦς ἐν Σα6- 
Gái πλάττων τὸν πηλὸν, 
ἀπῆλθεν εὐθέως, καὶ d- 
“πέγγειλε τῷ πατρὶ αὐτοῦ 
Ἰωσὴφ, λέγων" Ἰδοὺ τὸ 
“παιδίον σου rd in 
ποὺς ῥύαχας, xa Ἶρε 
Aw, ἊΝ ἔπλασεν αὐτοῦ 


στρουθία ιδ', καὶ βεθηλοῖ 
τὸ Σάδθατον. 0 ἐλθὼν 


7 
συγχροτήσας τὰς παλ 
µας αὐτοῦ, ἀνέκραξε τοῖς 
στρουθίοις, χαὶ εἶπεν αὐ- 
ποῖς' Ὑπάγετε,πετάσθητε, 
xit μέμνησθέ µου ζῶν. 
πες: χαὶ πετασθέντων τῷ 
στρουθίων, ἐξῆλθον × 
ζοντα. Ἱδόντες δὲ οἱ Ἴου- 
δαῖοι, ἐθαμθήθησαν, καὶ ἀ- 
“πελθάντες διηγήσαντο τοῖς 
πρώτοις αὐτῶν ὅπερ εἶδον, 
σημεῖον πεποιηχὼς ὁ Ἵ 
σοῦς. Ὁ δὲ ܘ‎ "Άννα τοῦ 
Ὑραμματέως ἦν ἑστὼς ἐ- 
χεῖ μετὰ Ἰωσὴφ, χαὶ λα- 
δὼν κλάδον ἱτέας, ἐξέχεε 
πὰ ὕδατα ἃ συνήγαγεν ὁ 
Ἰησοῦς. Ἰδὼν δὲ τὸ mat- 
δίον Ἱτ τοῦς τὸ γινόμενον 
ὑπ᾽ αὐτοῦ, ἡγανάκτησε, 
καὶ εἶπεν αὐτῷ * ᾿Ανόητε, 
τί ἠδίκησάν σε οἱ λάχχοι, 
χαὶ ἐξέχεας τὰ ὕδατα; Ἰ- 
δοὺ νῦν καὶ σὺ ὡς δένδρον 
ἀποξηρανθῇς, καὶ οὐ μὴ 
ἐνέγχῃς φύλλα, οὔτε κλά- 
δους, οὔτε χαρπόν. Καὶ 
εὐθέως ἐξηράνθη ὅλος. Ὁ 
δὲ Ἰησοῦς ἀνεχώρησε χαὶ 
ἀπῆλθεν εἰς τὸν οἶκον αὖ- 
ποῦ- οἱ δὲ γονεῖς τοῦ ξη- 
ῥανθέντος ἐθάστασαν $ 
βοντες αὐτὸν θρηνοῦντες 
τὴν νεότητα αὐτοῦ: καὶ 
ἤγοντο πρὸς τὸν dosis 
xai ἐνεχάλουν αὐτὸν, ὅτι 
Τοιοῦτον ἔχεις παιδίον Ep- 
Ὑαζόμενον τοιαῦτα ; Εἶτα 
ὁ Ἰησοῦς παραχληθεὶς πα- 
px πάντων, ἰάτρευσεν ab- 
τὸν, ἑάσαντός τι μέλος 
πινὰ ἀργὸν ὀλίγον,εἰς τὸ 
προσέχειν αὐτοὺς. Πάλιν 
οὖν ὁ Ἰησοῦς ἐπορεύετο 
διὰ τῆς χώμης, χαὶ παι- 
δίον τρέχον διεῤῥάγη εἰς 

ὤμον αὐτοῦ" xal πι- 
χρανθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν 
αὐτῷ“ Οὐχ ἀπελέύσῃ τὴν 
ὁδόν σου. Καὶ παραχρῆμα 
πεσὼν ἀπέθανεν. ες 
δέ τινες τὸ γινόμενον, εἷ- 


95 
A Mosis, Enochi, Adami, Isae, Davidis , Elie et. 
trium patriarcharum libros apoeryphos, exitiales , 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE.— LIB. VI. 


953 
Καὶ ἐν ταῖς παλαιοῖς (88) δέ τινες συνέγραψαν βιθλία 
ἀπόκρυφα Μωσέως (89),κχαὶ Ἑνὼχ (90) καὶ ᾿Αδὰμ (91), 


VARIORUM NOTAE. 


m ejus liberorum, Abrahami, Moysis, atiorum, 
tradente Epiphanio. Cor. 

(89) Μωσέως. Gaudebant illustri nomine quatuor 
gecreie ap occulie scripture : Sermones mystiei , 
"Testamentum, Assumptio vel Ascensio atque Reve- 
latio. Habes βίδλον Λόγων μυστιχῶν Μωσέως in Actis 
concilii Niezni editionis Morellianz in-8*, p. 140, 
111, Commelinianz 'in-fol. p. 28, |. vr; Διαθήχην 
Μωῦσέως in Synopsi Athanasiana, in Nicephori 
Constantinopolitani Stichometra, et in laterculo 
supra posito initio notarum ad hoc opus Consti- 
ܐܐܡܘ )ܐ :ܙܬ‎ ? ilem. ᾿Ανάληψιν apud Origenem Περὶ 
ἀρχῶν 11, 2; Athanasium et Nicephorum ubi mox; 
Acta concilii Niczeni Morcll., p 110, 131, 154; 

3 Commel., p. 28 ei 25; eamque intelligere videtur 
Evodius epistola ad S. Augustinum , inter Augusti 
nianas 258. Denique ᾿Αποχάλυψιν Mosis citat Geor- 

jus Cedrenus, in Compendio historiarum : atque 
inde sumptum vult versiculum {ὅ, cap. vi Epistolae 
ad Galatas Georgius Syncellus, Chronograpliia: 
p. 27, ad jun Pauli testimonium in cod. Heg. 607 
et 4255 adnotatur esse ex. Moysis apocrypho. Ob- 
servabis precipue verba Cedreni, edit. Basil., p. 5, 
1. ܐ ܐܫܮܫ‎ : Ὡς ἐν λεπτῇ φέρεται Γενέσει, ἣν καὶ Μωσέως 
εἶναί φασί τινες “Απονόῤηήηνιοἳ δ. 6,1. ܦܐ‎ : Ὡς ἡ 
λεπτὴ Μωσέως Γένεσίς φησιν. Nam parva Genesis, 
λεπτὴ Γένεσις, Λεπτογένεσις, Μιχρογένεσις memora- 
tur a Hieronymo, epist, 127, mans. 18 οἱ 34, qui 
id Geneseos apocryphum Hebraice legerat. Memo- 
ratur ἃ Gelasio his verbis : Liber de Ailiabus Ade, 


hoc est Mogenesis , apocryplius. Item a Georgio 
Syncello, Zouara, Glyca. Sed insigniter ab Epi- 
anio hzresi 29, n. 6, nec sine diflicullate : Ὡς 


8 ἐν Ἰωθηλαίοις εὑρίσχεται, τῇ καὶ Λεπτογενέσει 
χαλουμένῃ, elc, Obscurum quippe, cur «fj λεπτῇ 
Γενέσει nomen τὰ Ἰωθηλαῖα inditum fuerit; lacuit- 
que qui docere poterat dóclissimus Petavius. Con- 
jecerim , quia verbum V5» significal deducere, et 
nomen 5zw rivum, aquarum processum : quz Genesi 
atque originibus conveniunt, ut fusius videre esl in 
R. Mose Naehmanide, ubi de jubilaeo disserit. Vide 
Jos. Scaligerum Anim. in Euseb., p. 16. Ip. 

(90) ᾿Εγώχ. Aliquid ne ad hunc locum observa- 
remus , effecit doctorum bominum diligentia. Quz 
enim subjunctum imus, observationum nomen non 
merentur. Duo autem sunt: 1. Citatio ejusdem loci 
" Clementem Alexandrinum , ejusque discipulum 

rigenem : Ὁμοδοξῶν τῷ Ἐνώχ, ait primus, p. 804, 
col. 2, in Hypotyposibus, τῷ εἰρηχότι: Καὶ εἶδον τὰς 
ὕλας πάσας. Alter vero, τν De principiis, cap.ult. ex 
versione Rufini : Dicente Enoch , universas materias 
perspexi. ML. Collatio verborum S. Hilarii ad psal. 
cxxxn, 5: Hermon mons est in. Phoznice, cujus in- 
D terpretatio anathema est : quod enim nobis anathema 

nuncupatur, id Hebraice Hermon dicitur. Fertur au - 
tem id, de quo etiam nescio cujus liber exstat, quod 
angeli concupiscentes filias lominum , cum. de celo 
dexcenderent, in liunc. montem. mazime. convenirent 
excelsum. Horum , inquam, comparatio.cum istis 
libri Henoch : Ἦσαν δὲ οὗτοι ἀγρῆγοροῦ διακόσιοι, 
οἱ χαταξάντες ἐν ταῖς ἡμέραις Ἱάρεῦ εἰς τὴν χορυ- 
φὴν Ἑρμονιὲμ ὄρους" χαὶ ἐχάλεσαν τὸ ὅρος Ἑρμὼν, 
χαθότι σαν xai ἀνεθεμάτισαν ἀλλήλους ἐν αὐτῷ. 

Georgii Syncelli, p. 12, A. Vides nescio quem illum, 

esse supposititium Henochun. ln. 

(91) ᾿᾿Αδι 


c 


. Hujus reconditi scripti menfio in 
exemplaris e 789 indiculo; Epiphanius hz- 
resi 96, n. 8, ᾿ἀποχαλύψεις τοῦ ᾿Αδάμ. Apud Gela- 
sium, Peaitentia Ade. ldem enim esse opus colligi 
datur ex Cedreno, non mullo post initium; unde 
nugatorii volu specimen accipies. Seil et libro 
Adami, hoc aut llis farine alio, se adhuc jaclie 


θὲς ἀνεχώρησεν οἴκαδε, rans, fupeacius. de re 
θαυμάζων, ἐξιστάμενος τὸ incredibili, Poslea cum 
παράδοξον. Πορευομένον Jesusiter faceret, vidit ο[- 
δὲ τοῦ Ἰησοῦ, εἶδέ τι ficinam,el juvenem quem- 
ἔργα! ,xalewa νεα- ἄαπι qui in lebetes immer- 
νίσχον βάπτοντα εἰς λέ- gebal vestes, et s0ccos di- 


versos coloris fusci, sin- 
gula peragens juxta unius- 
cujusque voluntatem. In- 
gressus itaque. puer Jesus, 
ad juvenem sic facientem, 
ipse etiam accepit de ap- 
positis pannis ***** 

αὑτὸς ix τῶν προσκειμένων ὑφασμά- 


δητας ἱμάτια καὶ τζόχας᾽ 
τινὰς διαφόρους < τὸ 
καθέκαστον ἐκτελῶντα χα- 
τὰ τὴν τοῦ ἑνὸς ἑκάστου 
βούλησιν, Εἰσελθὼν οὖν τὸ 
παιδίον Ἰησοῦς, οὕτως 
ποιοῦντα τὸν νεανίαν, λα- 
δὼν 

των" 


Non enim unus duntaxat nebuló circa Salvatoris 
infantiam comminisei sibi permisit; sed ejusdem 
Bibliothec:z codice 9276 legitur : Incipit Historia 
de Joachim et Αμα. εἰ de nativitate B. Dei genitricis 
semperque Virgims Μανία, et de infantia Salvatoris. 
En Jacobus, filius Joseph, etc.; finitoque opere : 

licit liber de infantia Salpatoris. Codice vero 
1697 exstat liber lanquam | Matthei evangeliste de 
infantia Salvatoris, narrationis cum precedentibus 
rüm similis, partim dissimilis; ineptus 4 iuidem 
instar illorum, in eo tamen consideratione dignus, 
quod etiam continet, non tamen absque interpola- 
tione, responsionem Christi pueri litteras discentis 
ad magistrum , relatam ex falsa. Scriptura ab Ire- 
neo, lib. 1, cap. 41. Sed et (dem àpocrypho 
refertur quoque fabella de passeribus; quami lectam 
fuisse- a Mohamede discimus per Nicetam Choni: 
tem, alque adeo per imposlorem ipsum, Alcorani 
Sur. 5 οἱ 5. Caeterum nuper bic Parisiis doctissimus 
Dominicanus Vanslehius publico proposuit edendam 
cum aliis operibus JEthiopicis liturgiam D. N. Jesu 
Christo ascriptam. Cor. 


(88) Ἐν τοῖς παλαιοῖς. Talis liber, prophetia 
Clami, quam a Pherecyde expressam refert Cle- 
mens Alexandrinus centone 6, p. 642. Quod autem, 
ait Tertullianus, De anima, cap. 2, si philosophi etiam. 
illa incursaverunt, qua penes nos apocryphorum con- 
fessione damnantur, eic. Talis quoque τῶν map 
"Eógalog φερομένων ἀποκρύφων ἡ ἐπιγραφομένη 
Ἰωσὴφ προσευχή, apud Origenem tom. V in Joan- 
nis Evangelium ; qui alibi sepe secretorum, apud 
Judzos, voluminum mentionem facit. Additur a 
S. Epiphanio in libro De mensuris et ponderibus ; 
quam vere, non excutio nunc; per LXX in Greecum 
sermonen translatos fuisse libros apocryphos 72, 
seu potius 22, prohauilius enim corrigetur nume- 
rus capitis decimi per numerum capitis quinti, of 

r ×6', quam vice versa, Sed cogitent viri docti de 
loco deplorato in dieto cap. 5: Αὗται αἱ βίδλοι τὸν 
πρόπον ὃν εἴπομεν ἡρμηνεύθησαν, χατὰ περίοδον 
ἑκάστῃ ζυγῇ ἑρμηνευτῶν ἐπιδιδόμεναι, καὶ ἀπὸ τῆς 
πρώτης ζυγῆς τῇ δευτέρᾳ, καὶ πάλιν ἀπὸ τῆς δευ- 

ρας τῇ τρίτῃ, χαὶ οὕτως παρῆλθον χελεύουσαι 
ἐχάστῃ τριαχόνταεξάχις ξρμηνευθε σαι, ὡς ἄδεται λό- 
,ܕܘ‎ Xa εἴχοσι δύο τῶν ἀποχρύφων. Nihil suceur- 
Tit, preter χέλλῃ ἐνοῦσαι ἑκάστῃ. Hi ܐܶܐܬܳܙܳܐ‎ 880 
Scriptura eo quem dizimus modo translati sunt, ἐπὶ 
orbem unicuique pari interpretum. tributi, a primo 
pari ad secundum, rursusque a secundo ad tertium ? 
aique ita per singulas cellas [uerunt uc transierunt, 
irigesies sexies conversi, ut [ama percrebuit. Una cum 
. Quid si quis harioletur 
χελλευώσει ἐχάστῃ,, hoc est per unamquamque, ut 
zque barbare loquar, cellationem ? Preter hzc apo- 
ypha confixere alia heretici, et maximis , anti- 

simisque nominibus donavere, Eva, Sethi ac 


viginti duobus apocr, 


er 
qui 


956 


5. CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ. OPERA DUBIA. 


ac repugnaméés veritati. -Consimiles libros punc A Ἡσαῖου (92) τε καὶ Δαδιδ (96), καὶ Ἤλία " (94), καὶ 


τῶν τριῶν πατριαρχῶν (95), φθοροποιὰ, καὶ ** τῆς 
ἀληθείας "" ἐχθρά. Τοιαῦτα καὶ νῦν ἐποίησαν νε οἱ 
δυσώνυμοι, διαδάλλοντες δημιουργίαν, γάμον, πρό- 
νοιαν, τεχνογονίαν, νόμον, προφήτας" βάρδαρά τινα 
ὀνόματα (96) ἐγγράφοντες, καὶ, ὡς αὐτοί φασιν, ἀγ- 
γέλων, τὸ δ᾽ ἀληθὲς εἰπεῖν, δαιμόνων, τῶν αὐτοῖς 
ὑπηχούντων' ὧν ἀποφεύγετε τὴν διδασκαλίαν, ἵνα 
μὴ μετάσχητε τῆς τιμωρίας τῶν αὐτὰ συγγραψαμέ- 
νων ἐπ᾿ ἀπάτῃ καὶ ἀπωλείᾳ τῶν πιότῶν xal ἁμέμ- 
πτων τοῦ Κυρίου ** Ἰησοῦ μαθητῶν *9, 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ 17’. 
Περὶ κληρικῶν γαμιχὰ παραγγέλματα. 
Ἐπίσκοπον xai πρεσθύτερον (97) καὶ διάχονον εἴ- 


quoque ediderumt inauspicati bomines , calumnian- 
les creationem , nuplias, providentiam, procrea- 
lionem liberorum, legem, :prophelas ,  ascribentes 
barbara quedam nomina, scilicet, uL ipsi dicunt 
angelorum, ut verum autem proferatur, demonum, 
quorum. afflatu loquuntur. *" Fugite doctrinam 
eorum , ne participes efficiamini supplicii parati iis 
qui hzc, ut. fallerent ac perderent fideles-et incul- 
pates Christi Jesu discipulos, [filios ac hzredes,] 
eonscripserunt, 
CAPUT XVII. 
De clericis conjugalia precepta. 


In:episcopum, presbyterum et diaconum consli- n 


interpol. ad‏ .1 ܐܬܘܡܐ " Tim. ιἀντίθητα, ^ Tim. ἐπενόησαν,‏ " ,)ܘܡ Tim. Ἠλίου. *" Tim. δὲ‏ ܕܙ 


ν καὶ χληρονόμων. 


add. xa vi 


T 
Philad. 6. *' al. 


** Deest in Timotheo, 


VARIORUM NOTAE, 


gebatur Ἡλίου προφητεία. Verum :Hieronymus, 
epist. 401 ad Pammachium De optimo genere in- 
terpretandi cap. 4, et lib. xvit Commentariorum in 
Ἰκαίπ non multo ante nem, Apocalgpsim Elie 
appellat; quo etiam nomine donatur in ms. canone, 
seu indiculo s:pe citato. Ceterum positum fuisse 
€o in apocrypho testimonium quod exstat I Corinth. 
1t, 9, docent Origenes , Hieronymus, Syncellus et 
cod. Reg. 607, 1525, idemque de altero testimonio 
pe. v, 14, colligitur ex Epiphanii verbis, hzeresi 
43, quz est Marcionistarum, p. 572, qnod tamen 
ἃ Georgio Syncelo et in dictis mss. tribuitur 
»pseudo-Jeremiz, sed poluit ad ütrumque apocry- 
1: pertünere, ܬܠܐ‎ de priori apostoli lexiu. ait 
lieronymus. An autem ex hoc libro, vel unde He- 
brai hauserint fabulam ab Origene relatam in 
Joan. 1, 1, quod Phinees sit etiam Elias, quis va- 
leat divinare? Ip. 

(95) Τριῶν πατριαρχῶν. Opinor, Abrahami, 
Isaaci et Jacobi. Atque is est forsan liber qui 
scribitur Πατριάρχαι, in Athanasii Synopsi. in Nice- 
phori. GP. Canone, et in mis. Laterculo. ΕἸ si tibi 
placuerit, Hieronymus Vigilantio, legito ficlas reve- 
lationes omnium patriarcharum. et prophetarum. Ip. 

(96) Βάρδαρά τινα ὀνόμωτα. Hzc fuerunt. pi 
morum hereticorum delifamenta , Simontanoru, 
Nieolaitarum, -Basilidianorum , Gnosticorum, Phi- 
bionitarum , Ophitarum, ete., compilantium tum 
la. Hebraica :sacra: ρα tum nemina 
magicis libris inserta : -uti discimus ab Origene 
tomo vi Contra. Celsum, p. 306, Augustan:z edi- 
; quem tamen locum Fullerus Miscellaneo- 
Tum sacrorum lib. 1v, cap. 15, ac post eum Caj 


Ξε θείων Γ ιφῶν, καὶ τοῦ opes λέγοντος: Maxá- D lus oratione De nomine tetragrammato, ex mendaci 


ibuunt éjusdem Patris operi Περὶ ἀρχῶν. Át- 
que. hine lux oritur Gennadii verbis Je dogmatibus 
ecclesiastici. 2 52 : ὅκο principia sibi ignota 
introducuni, ut Cerdon et Marcion : vel contraria, ut 
Manicheeus : vel tria.et barbara, wt Sethianus et 
Theodoius : vel mulia, ut Valentinus. Pari modo 
nomina angelorum habent Esseni apud Josephum 
i De bello Judaico, cap. 12, multaque invenies 
ho-Henocbi , in oratione Aldeberti , Act. 
οοι 'omani ni, anno. 745, in libris magorum, 
Webraorum, Mahometanorun. Ip. 

(9) "Exicxoxor wal πρεσδύτερον, ete, Imitatur 
atque. explicat. pseudoapostolica lex. praceptum 
spostolicum de ordinandis.monogamis : quos vult 
manére caelibes. si uxorem ante ordinationem ami- 
serint, vel postea amittant. Verum constitutionem 
Nicetas Pectoratus libro contra Latinos detorquet ad 
Grecorum morem ; apud quos prohibentur quidem 
a nuptiis qui antequam uxorem ducerent. órdinuti 


tapt qui appellantur Chaldzi, Mandaite, Sabaite, 
et Christiani .S. Joannis Baptiste , referente Abra- 
hamo Ecchellensi ad prefationem concilii Niczni , 
οἱ ad Hebedjesu catalogum Cor: 

(92) Ἡσαΐου. Generatim, Origenes in Matth. 
xii, 57; xxii, 37, cujus et videnda epistola ad Ju- 
lium Africanum. Specialiter, nomine τοῦ ἀναδατιχοῦ 
Ἡσαϊου, Epiphanius hmr. 40, 2; 67, 5, Hiero- 
mymo in lsaim μπιν, ἃ : Ascensio Jsaie. ltem no- 
mine Ἡσαῖου ὁράσεως, in paulo ante laudato cata- 
logo exemplaris δαὶ! 1189. Quia vero (ut id obiter 
yuonean)) teste Hieronymo legebatur in Ascensione 
saize illud quod ab Apostolo citatur 1 Corinth. i1, 

1 Quod oculus non δία, elc., acousat autem He- 
gen Stephanus Gobarus apud Photium, quod € 

106 esse falsum. putaverit , suspicari quis posset ita 
Í»ctum ἂν Hegesippe in contemptum voluminis 
zyoeryphi. Verui aliter ego conjicio. ac Hegesip- 
pum éulpa carere arbitror : ut qui non negel veruin 
aliquando exstitisse, ea qua: Deus suis prseparavit, 
invisa esse, inaudita eL. incogn sed qui velit, 
amplius verum non esse post incarnationem Chri- 
sii, et nissionem S. Ὃ με Subjungente Paulo : 
INcbis autem revelavit per Spiritum suum , at- 
que Hegesippo confirma lentiam suam per 
testimonium Matth. xiu, 16. Eu verba: Stephani 
/Tritbeitz cum aliquantülo exactiori versione : Ὅτε 
πὰ Ἠτοιμασμένα τοῖς διχαίοις ἀγαθὰ ὀὔτε ὀφθαλ- 
0 εἴδων, οὔτε οὖς ἤχουσεν, οὔτε ἐπὶ καρδίαν ἀν- 
ἡρώπου ἀνέδη. Ἡγήσιππος μέντοι, ἀρχαῖός τε ἀνὴρ 
καὶ ἀπύστολιχὸς, Ev τῷ πέμπτῳ τῶν ὑπομνημάτων, 
οὐκ οἶδα ὅ τι καὶ παθὼν, piu. μὲν εἰρῆσθαι ταῦτα 
λέγει, χαὶ καταψεύδεσθαι τοὺς ταῦτα φαμένους τῶν 


ἴοι οἱ ὀφθαλμοὶ ὑμῶν οἱ βλέποντες, χαὶ τὰ ὦτα 
μῶν τὰ ἀχούοντα, xal τὰ ἑξῆς, Quod ῥοπα que ρτά- 
parata sunt justis riec oculus vidit, nec auris audivit, 
mec in cor hommiá ascenderunt. Quanquam Hegesip- 
pus vir antiquus et apostolicus, libro quintu Commen- 
tariorum, haud scio,quid in animo habens aut qua- 
nam ratione permàtus, frustra harc dici ail, εἰ eos 
i μας loquuntur mentiri adversus sacram Scripiu- 
ram, εἰ conira. Chtistum dicentem : Beati oculi vestri 
qui vident, et aures vestre que atdiunt, etc. Ib. 
Δαθδίδ. Ut psalmus qui apud Grecos sequi- 
-tut.cenlesimun) quinguagésimum. Quo de psalmo 
dicemus forsan aliquid ín notis ad Ígnaliznas epi- 
stolas. Ip. E 
"(94) "Hala. Meminit: iüs Syncellus, Chronici 
» post Origenem ad Matthzi xxvit, 9,et Atha- 
masium in Synopsi sacre Scriptura. Canone. Scri- 
ptararam Nicephori patriaréh;e , Ἠλίας προφήτης, 
310 quo ab Anastasio hibliothecarie interprete js 


958 
tui precipimus viros unius matrimonii **, she vi- 
vant eorum uxores , sive obierint **; non licere au- 
tem illis post ordinationem, sí uxores non habeant, 
matrimonium contrahere, aul si uxores habeant, 
eum aliis copulari; sed contentos esse ea, quam 
habentes, ad ordinationem venerunt. Ministros 
vero , cantores, lectores et. osliarios , ipsos quoque 
monogamos esse jubemus : quod si ante conjugium 
ad clerum accesserint, permittimus eis uxores ac- 
cipere, si quidem ad id propensionem habent, ne, 
cum deliquerint , in castigationem incurrant. Nulli 
autem clerico permittimus ducere aut meretricem , 
aut ancillam, aut viduam, aut repudiatam, sicut 
etiam lex ait **. Diaconissa vero eligatur virgo pu- 
dica, sin minns, sallem vidua, unius quondam viri 
uxor, fidelis et digna honore ^. 
CAPUT XVIII. 


Cohortatio invitans ad fugiendam impiorum haretico- 
rum communionen., 


Porro suscipite peenitentes : hzc est enim vo- 
luntas Dei in Christo. Catechumenos elementa reli« 


"alf vel ἧ. 7* Levit xxt, 


CONSTITUTIONES APOSTOL'C.£.— LIB. VI. 


951 
πομὲν μονογάμους καθίστασθαι, x&v ζῶσιν αὐτῶν al A 
γαμεταὶ, χὰν (08) «εθνᾶσι' μὴ ἐξεῖναι δὲ αὑτοῖς µε- 
πὰ χειροτονίαν ἀγάμοις (99) οὖσιν, ἔτι ἐπὶ γάμον ܨ‎ 
χεσθαι, ἢ γεγαμηχόσιν, ἑτέραις συμπλέχεσθαι, ἀλλ᾽ 
ἀρχεῖσθαι, f^ ἔχοντες ἦλθον ἐπὶ τὴν χειροτονίαν. 
Ὑπηρέτας δὲ, καὶ ψαλτῳδοὺς, καὶ ἀναγνώστας, καὶ 
πυλωροὺς, καὶ αὐτοὺς μονογάμους εἶναι κελεύομεν" 
εἰ δὲ πρὸ γάμου εἰς κλῆρον παρέλθωσιν, ἐπιτρέπομεν 
αὐτοῖς γαμεῖν (100), εἴγε πρὸς τοῦτο πρόσθεσιν 
ἔχουσιν, ἵνα μὴ ἁμαρτήσαντες, χολάσεως τύχωσιν. 
Οὐδενὶ δὲ τῶν ἐν τῷ κλήρῳ κελεύομέν ἢ ἑταίραν, ¶ 
οἰκέτω, ἢ χήραν, καὶ ἐχδεδλημένην λαμδάνειν, ὡς 
χαὶ ὁ νόμος λέγει. Διακόνισσα δὲ (1) γινέσθω παρ- 
θένος ἀγνῆ᾽ εἰ δὲ μήγε, κἂν χήρα μονόγαμος, πιστὴ 
καὶ τιμία. 

B 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ 1Η’. 


Παραίνεσις κελεύουσα φεύγει» τὴν τῶν ἀσεδῶν 
αἱρετικῶν κοινωνίαν. 


Τοὺς δὲ μετανοοῦντας προσδέχεσθε: τοῦτο γὰρ 
θέλημα Θεοῦ ἐν Χριστῷ", τοὺς χατηχουµένους, στοι- 


Citat Nicetas. Pectoratus contra Latinos.‏ '" .0 ,ܐ Tim. i, 2; Tit.‏ | ܘ ܙ 


7,14. " E Tin. v, 9. 


VARIORUM NOTAE. 


Ergo non licet aliquem post manus. impositionem, 
aine uxore esse? Si ia est, ipse Joannes. apostolus, 
εἰ Paulus, εἰ Barnabas, et omnis continens in gradu 
ecclesiastico in culpa: est procul dubio. Unde necesse 
esi, ut futuris episcopus, presbyter, diaconus, ei suli- 
diaconus prius uxorem sorlialur quc sibi sufficere. 
debeat ad carnales amplexus. Nunquid laicis non su[- 
ficit una ? nisi [orte discipulus (ita lego) maligni Mu- 
hamed, cujus: farine: totus es, tu quoque, quia presby- 
ter es, sine uxore esse non debes, secundum assertiones 
tuas, Ceterum notabilis 69: varia leclio cod. Reg. 
4336, ἀλλ᾽ ἀρχεῖσθαι εἰ ἔχοντες ἦλθον ἐπὶ τὴν χειρο- 
πονίαν. Cor. 

(98) Κάἄν. Aller Vindob. x&v τε, melius. CLER. 

99) ᾿Αγάμοις. In eodem cod. ἢ ἀγάμοις, hoc 
est, sive poslquam erant presbyteri conjuges erant, 
sive cxlibes, non licebit eis alteram conjugem du- 
cere. lp. 

(100) “᾿Επιτρέπομεν αὑτοῖς ܝ‎ tri sive 
subdiaconi ab ineundo matrimonio arcentur, per 
antiquam traditionem , in Sozomeno, Hist. eccl. 
lib. 1, eap. 23; Canones, Apostolicum 26, hic 19; 
Trullanum 0 ; plurima Ecclesie Latinz decreta; le- 

res Justiniani εἰ Leonis Sapientis, Epip.ianium in 

"zpositione fidei cap. 21; auctores qui de canoni- 
bus aut ordinibus sacris: scripsere, et alios. Verum 
mos contrarius hoc loco demonstratus', innuitur a 
S. Basilio canone 69, quanquam Zonaras, Balsa- 
mon , et Rlastarius eum canonem aliter explicent , 
Harmenopolus vero, Aristinus et Simeon cauda 
truncent. Eo etiam duci potest Socrates lib. 1, cap. 
41. Cor. 

(4) Διακόνισσα δέ, etc. Justinianus. Novella 6 : 
Ἢ παρθένους χαθεστώσας, Ἡ ἑνὸς ἀνδρὸς γαμετὰς ve 
νομένας. ΕἸ, εἴτε ἐκ χηρείας, εἴτε Ex παρθενίας. At- 
qui prater has diaconissas , vel virgines, vel unius 
matrimonii viduas; tertium genus habes apud Epi- 
phanium in Ezpositione fidei num. 21, scilicet in 
nuptiis unicis continentes : Καὶ αὗται δὲ, inquit, 

αμοι ἐγχρατευσάμεναι, ἢ χηρεύσασαι ἀπὸ po- 
νογαμίας, ἢ ἀξιπάρθενοι οὖσαι. Quarum Lertiarum 
mentio canone Trullano 48, et alibi , sicut eliarum 
multis in. locis. Ip. 


sunt, sed permittitur in conjugio ordinatis, uti 
conjugibus suis. Injuria sane, quod. spectat ad poste- 
riorem partem : cum niliil a nostro de licentia ma- 
ritali dicatur. Hic ést, quantum ex ipsa re conje- 
eturam facio, sensus Nicelze, pessime expressus a 
barharo ei inepto inlerprete, ad hune modum : 
Quis ille est, qui tradidit vobis prohibere et abscindere 
nuptias sacerdotum ? quis ex doctoribus Ecclesie hanc 
vobis tradidit pravitatem? δὲ quidem nisi [al. ποπ] 
nupserit, manus impositionis accipiet, εἰ ita ad nup- 
tius ruit, qui ordinatus est innuptus, legitime, hoc el 
secundum canones facitis, hujusmodi nuptias prohi- 
bentes. Si autem ante. habuerit uxorem ille qui ordi- 
malus est sacerdos, perseveraveritque im castitate , 
magnaque vita, nuptias ejus sotvitis, Iransgredimini; 
μι [8]. εἰ] ex pracepto apostoficorum canonum os- 
1endam vobis. Jn sezio. enim libro Clementis Ordina- 
"tionum, que ab eo conicripte sunt, juzta XVI! ca- 
put, apostoli lec. dicunt: Episcopum et presbyte- 
rum et diaconum dicimus qui unam habent uxorem 
ordinari , quamvis vivan! eorum conjvjes, quamvis 
defuncte; nom licet eos pust manus ir:positionem 
innwptos esse, nec insuper ad nuptias inc, aut simu 
pserint, alteras. amplecti, sed nn quas habent 
rum ad ordinationem venerunt. Proinde mirum vi- 
deri non debet, quod res aliler accepta fuerit ab 
lumberto Silve-Candidz, in Responsione ad Nice- 
tani : Ánte omnia autem, inquit, comprobeinus te esse 
meniitumipsi veritati, in eo quod dixisti. nostros prius 
ordinari, deinde uxores sortiri. Quia nos nec ad. 
auübdiaconatus gradum quisquam admillitur ܕ‎ nisi 
perpetuam continentiam etiam a propria conjuge pro- 
fileatur; nec post gradum. cuiquam. wzorem ducere 
nguam conceditur. Sed tu Ecclesiam Dei volens ef- 
ficeré Synagogam Salana, et prostibulum Balaam et 
Jezabel, cum Nicolao dicis : Episcopum et presbyle- 
rum et digconum dicimus, qui unam habet uxorem , 
ordinari, quamvis vivant eorum conjuges, quamvis 
defuncte : nec licet eos post manus imposilionem. 
ánnuptos:esse, nec insuper ad nuptias ire, au sí nup- 
aerint, alteras amplecti, sed sufficere eis quas habent, 
ewm ad ordinationem -tenerunt. Ὁ aboniinabilis cy- 
mice, quomodo non erubuisti tantum ne(us ezomere ? 


PONT. OPERA DÜBIA. 900 


959 8. CLEMENTIS I ROM, 


gionis docete, ac postea baptizate. Impios hzre- A χειώσαντες βαπτίσατε. Τοὺς ἀθέους αἱρεσιώτας ἀμε- 


πανοήτως ἔχοντας διαστείλαγτες, ἀφορίσατε ἀπὸ 
τῶν πιστῶν, καὶ τῆς Ἐχχλησίας τοῦ Θεοῦ ἐχχηρύχτους 
ποιήσατε, καὶ παραγγείλατε τοῖς πιστοῖς παντοίως. 
αὐτῶν ἀπέχεσθαι, xol μήτε λόγοις (3), μήτε προσευ- 
χαῖς κοινωνεῖν αὐτοῖς" οὗτοι γάρ εἰσιν ἀντίδιχοι καὶ 
ἐπίδουλοι τῆς Ἐχχλησίας, οἱ διαφθείροντες τὸ ποι- 
μνίον, xal μολύνοντες τὴν χληρονομίαν, αἱ δοξόσο- 
φοι, xal παμπόνηροι" περὶ ὧν ἔλεγε Σολομὼν ὁ σο- 
φὸς, ὅτι δυσσεδοῦντες ὑποχρίνονται εὐσεδεῖν. « Ἔστι 
γὰρ, φησὶν, ὁδὸς ἢ δοχεῖ τισιν ὀρθὴ εἶναι, τὰ δὲ τελευ- 
ταῖα αὐτῆς βλέπει εἰς πυθμένα δου. » Οὗτοί (5) 
εἰσι περὶ ὧν ὁ Κύριος πιχρῶς καὶ ἀποτόμως ἀπεφή- 
vato, λέγων ὅτι εἰσὶ ψευδόχριστοι καὶ ψευδοδιδάσκα- 
λοι" οἱ βλασφημήσαντες τὸ Πνεῦμα τῆς χάριτος, καὶ 
ἀποπτύσαντες τὴν παρ' αὐτοῦ δωρεὰν μετὰ τὴν χά- 
piv* οἷς οὐχ ἀφεθήσεται οὔτε ἐν τῷ αἰῶνι τούτῳ, 
οὔτε ἐν τῷ μέλλοντι" οἱ καὶ Ἰουδαίων δυσσεθέστεροι, 
καὶ Ἑλλήνων ἀθεώτεροι (4)" οἱ Θεὸν τὸν ἐπὶ πάντων 
βλασφημοῦντες, xa τὸν Υἱὸν αὐτοῦ καταπατοῦντες, 
καὶ τὴν διδασχαλίαν τοῦ Πνεύματος διαπτύοντες " οἱ 
ποὺς θείους λόγους ἀρνούμενοι, ἢ μεθ' ὑποκρίσεως 
προσποιούμενοι δέχεσθαι, ἐφ᾽ ὕδρει Θεοῦ xal ἀπάτῃ 
τῶν αὐτοῖς προσιόντων * οἱ τὰς ἱερὰς Γραφὰς ἐνυδρί- 
ζοντες, καὶ τὴν δικαιοσύνην ὅ τι ποτέ ἐστιν ἀγνοοῦν- 
πες" οἱ τὴν ἘἜχχλησίαν Θεοῦ διαφθείροντες, ὡς ἁλώ- 
πεχες μιχροὶ ἀμπελῶνα (6) οὖς φεύγειν ὑμᾶς παρα- 
καλοῦμεν, ἵνα μὴ λάδητε βρόχους ταῖς ἑαυτῶν ψυχαῖς. 
« Ὁ συμπορευόµενος μὲν (6) σοφοῖς, σοφὸς ἔσται, ὁ 
( δὲ συμπορενόμενος ἄφροδι, γνωσθήσεται. ܙ‎ Οὔτε γὰρ 
κλέπτῃ δεῖ συντρέχειν, οὐδὲ μετὰ μοιχοῦ τὴν (1) µε- 
Ρίδα τίθεσθαι" ἐπείπερ καὶ ὁ ὅσιός (8) φησι Δαδίδ" 
« Κύριε, τοὺς μισοῦντάς σε. ἐμίσησα, xai ἐπὶ τοὺς 
ἐχθρούς σου ἐξετηχόμην, τέλειον μῖσος ἐμίσουν αὐ- 
τοὺς, εἰς ἐχθροὺᾳ ἐγένοντό μοι. » Καὶ τῷ Ἰωσαφὰτ (9) 
ὁ Θεὸς ὀνειδίζει διὰ τὴν πρὸς ᾿Αχαὰδ φιλίαν χαὶ 
συμμαχίαν, καὶ ' τὴν. πρὸς Ὀχοζίαν, λέγων διὸ 
᾿Ἰωνᾶ Ἡ (10) τοῦ προφήτου"ΕἸ ἁμαρτωλῷ αὐφιλιάζεις, 


9 Cant. νι, 18. *' |, Ίρπαι, interpol. 
18. . ** Laudatur ah Anastasio, ques. δ. * Pral: 


"lof. Anagt. Ἡσαΐου. 


" Matth. xu, 52. 


ticos resipigcere nolentes diducite, et a fidelibus 
separate, et. Ecclesia Dei palam expellite; simul- 
que denuntiate fidelibus , ut eos devitent, neve cum. 
eis vel in sermone, vel in precibus habeant com- 
munionem. lli enim sunt adversami et insidia- 
tores Ecclesie, corruptores gregis, haereditatis con- 
taminatores, opinione sua sapientes, et. omni ex 
parie improbi; de quibus sapiens Salomon aie- 
bat, quod cum impii sint, pietatem colere simu- 
lant, ܙ‎ Est enim, inquit, via, quz videtur qui- 
husdam recta esse; extrema vero ejus spectant ad 
profundum inferni -*".» Hi sunt, de quibus Dominus 
acerbe ac rigide pronuntiavit, dicens eos esse pseu- 
dochristos οἱ falsós doctores ** : qui spiritum gratie 
blasphemia affecerunt, ejusque donum post gratiam 
contempserunt ; quibus non remittetur neque in hoc 
smeulo, neque in futuro "' : qui magis irreligiosi 
suni quam Judzi, et magis impii acathei quam gen- 
tiles: qui Deum super omnia existentem maledi- 
* etis appetunt, et Filium ejus conculcant, et Spiritus 
doctrinam despuunt : qui-divinos sermones negant, 
aut per simulationem recipere se profltentur, in con- 
tumeliam Dei, ac fraudem ad eos accedentium ; qui 
sacras Scripturas contumeliose tractant, et justitia 
quid sit ignorant; qui Dei Ecclesiam devastant, 
sicut parve vulpes vineam ^; quos ut fugiatis hor- 
vomur, ne animabus vestris laqueos inji ^. Nam. 
« qui cum sapientibus graditur, sapiens erit; qui 
vero graditur cum insipientibus, asgnoscelur **, » 
Neque enim oportet cum fure currere, neque cum 
adultero portionem ponere ", quandoquidem οί 
sanctus David aii * : + Domine, eos qui te oderunt, 
odio liabui ; et super inimicos tuos tabescebam, per- 
fecto odio oderam illos ; inimici facii sunt mihi **. » 
Et Josaphato Deus exprobrat, ob amiciliam et eom- 
militium eum Achabo et Ochozia, dicens per Jehum 
filium Haaanis, prophetam : e Tune cum peccatore 


9-9 proy, xiv, (2, δὲ Matth, xxiv, 21. 
3d Philad. 2. *' Prov. xur, 20. — *' Psal. τες, 
cxxxvun 924. ¬ Non habentur in Anast. **al. 


VARIORUM NOTE. 


m Λότοις, Alter Vind. cod. λόγῳ, quod est per- D proximé καὶ ἀλωπέχων μερίδες γενόμενοι, quibus 
. CLER. ur, sed de 


decepil. Ip. 


verbis non deceplores describuntur, 
ira- 


(6) Mév.-Est in altero Vind. γάρ, non male 
ditur hic ratio fuge. Ip. T 

7) Trv. Deest in altero cod. Vindob., melius, 
Habet enim hie artieulus vim. quamdam ὀεικτικήν, 
cui nullus est hic locus; vull enim. hic seriptor 
nullam societatem cum ejusmodi hominibus esse 
oportere. 1p. 

0 “Ὅσιος. Alter Vind. θεῖος, Ip. 

(8) Καὶ τῷ ᾿Ιωσαφάς, eic. Excuso hic ét aécuso 
catholic doctringe patrem. Excuso in nomine pro- 
pheta; quia arbitror positum fuisse primitus που 
᾿Ανανί, sed id postea ob lectu diílicilenr aut com- 
pendiosam seripturam mutatum ab imperitis libra- 
riis in Ἰωνᾶ, "lof et Ἡσαΐου. Accuso aulem quod 
prophetas et loca: Seriptur confuderit. Cor. 

(10) "Iova. In. ms. Vind. tov, lineola imposita, 
pro Ἱεοῦ, Hebraice vt! Jehou, CL. 


(8) Οὗτοι. In margine Vind. eod. ascriptum est : 
Ttyb; εἰσὶν οἷς οὐχ ἀφεθήσεται, 00689 τῷ νῦν, οὔτε 


ἂν τῷ μέλλοντι αἰῶνι. Ip. 

4 Ελλήνων ἀθδώτεροι. Hanc ob rationem ex 
B. Irenzo lib. n, cap. 9, quia ethnici primam divi- 
mitalis locum attribuunt Creatori; hzretiéi vero 
(majorem partem primarum hzereseon intellige) 
alium superiorem Deum comminiscuntur. Hareticos 
gentibus esse pejores dubitat nemo. Primum, quia: 
gentiles per ignoraniiam Christum 6lasphemant, hae 
tici axtem scientes Cliristi laniant veritatem: Deinde, 
quia in illis vel zpes (f. species] fidei eit, in istis ܚܬܐ‎ 
lem incessabili pugua οἱ discordia, Auclor Operis. 
Wmperfecti in Mattheum, ad eap. xu, vers, 45. Cor. 
Verba tamen -hgc desunt: in altero cod. Vindob. 
quie δυδῖ hyperbolica, CL. 

(5) 'Apaelara. Rertius ἀμπελῶνας, Scquitur 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.— LIB. VI. 


ἢ μισουμένῳ ὑπὸ Κυρίου βοηθεῖς ; Διὰ τοῦτο ἐξαί- A amicitiam ungis, vel el qul odio habetur à Domino, 


auxiliaris? Ideirco confestim ira Domini facta esset 
super te, niei quod inventum est perfectum cor 
tuum erga Dominum : propter hoc pepercit tibi Do- 
minus ' : verumtamen inlerrupla sunt opera tua, 
et contritz sunt naves tuc '*. » Fugite ergo corumu- 
nionem hereticorum, et ne faciatis pacem cum illis. 
Nam de ipsis propheta enuntiavit dicens : « Non 
est gaudere impiis, dicit Dominus 5.5 Hi enim sunt. 
occulti lupi, canes muti non valentes latrare **.: 
qui nunc quidem pauci sunt ; procedente vero tem- 
pore, et mundi consummatione appropinquante, plu- 
res ac molestiores erunt. De quibus Dominus aiebat : 
«Putas Filius hominis veniens inveniel fidem in 
terra 111 Et quoniam abundabit iniquitas, refrigescet 
charitas multorum. Et venient pseudochristi et pseu « 
doprophets ; et dahunt signa in colo, ita ut, si fieri 
potest, etiam electi decipiantur 1312 4 quorum fraude. 
eripiet nos Deus per Jesum Christum, spem nostram. 
Etenim nos quoque cum per gentes proficiscere- 
mur "*, et Ecclesias confirmaremus 7*-*, alios qui- 
dem in multa admonitione et sermone salubri ad sa- 
nitatem revocavimus, atque fraude mox interituros. 
restituimus ; alios vero qui immedicabili morbo la- 
Lborabant, a grege ejecimus, ne agnos suos scabie 
contagiosa inficerent, utque agni puri, immaculati, 
sani et illibati Domino Deo servarentur. Atque liz 
per civitates in tolo orbe terrarum gessimus; et 
vobis episcopis ceterisque sacerdotibus hancce do- 


φνης ὀργὴ Κυρίου ἐγένετο ἐπὶ σὲ, εἰ μὴ ὅτι εὑρέθη 
ἡ καρδία σου τελεία πρὸς Κύριον "'' διὰ τοῦτο ἐφεί- 
σατό σου Κύριος" πλὴν ὅτι διεκόπη τὰ ἔργα σου, ܚ‎ 
συνετρίδησαν αἱ νῆές σου. » Φεύγετε οὖν τῆς xot 
ψίας αὐτῶν, καὶ τῆς πρὸς αὐτοὺς εἰρήνης ἀλλότριοι 
πυγχάνετε" περὶ αὐτῶν γὰρ ὁ προφήτης ἀπεφήνατο 
λέγων, ὅτι « Οὐχ ἔστι χαίρειν τοῖς ἀσεθέσι, λέγει Κύ- 
ριος. » Οὗτοι γάρ εἰσιν οἱ χρύφιοι λύκοι, οἱ ἐννεοὶ 
χύνες, οἱ οὐ δυνάμενοι ὑλακτεῖν, ot νῦν μέν εἰσιν ὀλί- 
qot, προχόψαντος δὲ τοῦ χρόνου, καὶ τῆς συντελείας 
ἐγγιζούσης, πλείονες xal χαλεπώτεροι. KEcoviac* περὶ 
ὧν ὁ Κύριος ἔλεγεν, ὅτι" «Δρα ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου 
ἐλθὼν εὑρῆσει τὴν πίστιν ἐπὶ τῆς γῆς; Καὶ διὰ τὸ 
πληϑυνθῆναι τὴν ἀνομίαν, ψυγήσεται ἡ ἀγάπη τῶν 
πολλῶν. Καὶ ἐλεύσονται ψευδόχριστοι καὶ ψευδοπρο- 
φῆται, καὶ δώσονσι σημεῖα ἐν οὐρανῷ, ὥστε, εἰ δύνα- 
τὸν, καὶ τοὺς ἐχλεχτοὺς ἀπατῆσαι.» ὧν τῆς ἀπά- 
της ῥύσεται ἡμᾶς ὁ Θεὸς διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ, τῆς ἕλ- 
πίδος ἡμῶν. Καὶ γὰρ καὶ ἡμεῖς διερχόμενοι τὰ ἔθνη, 
καὶ ἐπιστηρίζοντες τὰς ἐχκλησίας, τοὺς μὲν ἐν πολλῇ 
νουθεσίᾳ καὶ λόγῳ ἰατικῷ ὑγιάσαντες, ἐπανηγάγομεν, 
μέλλοντας ὅσον οὐδέπω θνήσχειν ἀπάτῃ" τοὺς δὲ ἀνιά- 
πως ὕχοντας, ἐξεδάλομεν ἀπὸ τῆς ποίμνης, ἵνα μὴ 
Ψωραλέας νόσου μεταδῶσι καὶ τοῖς ὑγιαίνουσιν &p- 
νίοις, ἀλλὰ καθαρὰ καὶ ἄχραντα, ὑγιᾶ καὶ ἄσπιλα δια- 
μείνῃ Κυρίῳ τῷ Θεῷ. Καὶ ταῦτα κατὰ πόλιν παντα- 
χοῦ εἰς ὅλην τὴν οἰχουμένην τοῦ χόσμου πεποιήχαμεν, 
χαταλιπόντες ὑμῖν τοῖς ἐπισχόποις, καὶ λοιποῖς ἰε- 


ρεῦσι τήνδε τὴν καθολικὴν διδασκαλίαν, ἀξίως καὶ ὃν- (, ctrinam catholicam reliquimus, merito et juste, in 


monumentum corroborationis eorum qui Deo cre- 
dideruni: quam misimus per commiuistrum no- 
strum Clementem fidelissimum ac unanimem filium 
nostrum in Domino, una eum Darnaba, el exoptatis- 
simo filio Timotlieo, et Marco noslro ; cum quibus. 
notos ac commendatos vobis esse volumus, Titum, 
Lucam, Jasonsm, Lucium et Sosipatrum "*; per 
quos et hortamur vos in Domino, uL abstinealis ve- 
tere consueludine, vanis vinculis, separationibus, 
Observaonibus, ciborum distinctiene, baptismati- 
bus quotidianis. Nam « velera transierunt; ecce 
facta sunt omnia nova 17. » 
CAPUT XIX. 
Contra improbantes legem. 


χαίως, εἰς μνημόσυνον ἐπιστηριγμοῦ τοῖς πεπιστευ- 
xóm Θεῷ' διαπεμψάμενοι διὰ τοῦ συλλειτουργοῦ 
ἡμῶν Κλήμεντος τοῦ πιστοτάτου xal ὁμοψύχον τέκνου 
ἡμῶν ἐν Κυρίῳ, ἅμα καὶ Βαρνάδᾳ, χαὶ Τιμοθέῳ τῷ 
ποθεινοτάτῳ υἱῷ, καὶ Μάρχῳ τῷ γνησίῳ, σὺν οἷς καὶ 
Tizoy ὑμῖν γνωρίζομεν, καὶ Λουχᾶν, Ἰάσονά τε χαὶ 
Λούκιον, καὶ Σωσίπατρον " δι᾽ ὧν καὶ παρακαλοῦμεν 
ὑμᾶς ἐν Κυρίῳ, ἀπέχεσθαι παλαιᾶς συνηθείας, δε- 
σμῶν ματαίων, ἀφορισμῶν, παρατηρήσεων, βρωμά-- 
πὼν διορισμοῦ, βαπτισμάτων (14) καθημερινῶν. 


« Τὰ ἀρχαῖα γὰρ παρῆλθεν " ἰδοὺ γέγονε καινὰ τὰ. 


πάντα. ܝ‎ 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 16’. 
Πρὸς (13) φαυλίζοντας τὸν νόμον. 


Τνόντες γὰρ θεὸν διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ τὴν σύμ- D Deum enim per Jesum Christum cognovislis, om- 


memque ejus dispensalionem a prineipio factam, 
quemadmodum simplicem legem dederit in subsi- 
dium legis naturalis, puram, salutarem, sanclam*, 
*'][ Paralip. xix, 2. 4 Π Paral, xz, 57. 


τ Mauh. xxiv, 12, 94. "' I, Jgnat, interpol. 
πα Rom. xvi. %1, '' 11 Cor. v, 7. ?* ܐܠܦܐ‎ 


πασαν αὐτοῦ οἰκονομίαν ἀρχῆθεν γεγενημένην, ὅτι 
Δίδωχεν νόμον ἁπλοῦν εἰς βοήθειαν τοῦ φυσικοῦ, καβα- 
phy, σωτήριον, ἅγιον, ἐν ᾧ xal τὸ ἴδιον ὄνομα ἔγχατ- 


*' ἴῃ Anastasio additur καὶ λόγοι καλοὶ εὑρέθησαν ἐν σοί. 


uc. xvm, B. 
ἡ τὸ ad Philad. 5, ad Sm. 7. 


Lyn, 40: i‏ ܘܐ ο‏ 810 )ܐܝܐ da.‏ ܗ 
ὃ, "‏ ܝ 
vint, 20 in LXX.‏ 


YARIORUM NOTAE. 


πος τοῦ Bpou ἀπολνόμενος, κατὰ ψοχὴν ἰατρευθεὶς, 
οὕτω λοιπὸν εἰς τὸν ναὸν ἀδεῶς ή ἐπιτελεῖ 
τὰς λατρείας αὐτοῦ. Quis non videt certam lectio- 
nem ἀπολονόμενος! Cor. 

(12) Πρός. Περὶ πούς, hoc est, circa eos, qul con« 
temnunt legem. CL. 


ἐχρημάτιζον πάντοτε" νόμος δὲ ἔχειτο, να 
ܘ‎ 3 ἐπί τινι πράγματι, αὶ βουληθεὶς µετα- 
ܐ‎ ναι, λέγει τοῖς ἱερεῦσι, καὶ πρὸς Th eetloga 

Ιφοβίζεται τοῦ εἰς τὸν ναὸν εἰσιέναι " καὶ πληρωθέν - 


964 

ἀνελλιπῇ, δέχα λογίων πλήρη, 
ἅμωμον, ἐπιστρέφοντα ψυχάς. οὗπερ xa ἐπίλα- 
θομένους Ἑδραίους ὑπομιμνήσχει διὰ Μαλαχίου τοῦ 
προφήτου λέγων" εΜνήσθητε νόμου Μωσέως, ἀνθρώ- 
που τοῦ Θεοῦ, ὃς ἐνετείλατο ὑμῖν προστάγματα ܬܦ‎ 
δικαιώματα. » Ὃς τοσοῦτόν ἐστιν ἅγιος καὶ δίχαιος, 
ὡς καὶ τὸν Σωτῆρά ποτε θεραπεύσαντα λεπρὸν ἕνα, 
καὶ πάλιν ἐννέα (45), εἰπεῖν τῷ πρώτῳ" « Πορευϑεὶς 
δεῖξον σεαυτὸν ἀρχιερεῖ, καὶ προσένεγχε τὸ δῶρον & 
προσέταξε Μωσῆς εἰς μαρτύριον αὐτοῖς" » τοῖς δὲ 
ἐννέα πάλιν" « Πορευθέντες ἐπιδείξατε ἑαυτοὺς τοῖς 
ἱερεῦσιν. » Οὐ γάρ που κατέλυσε τὸν νόμον, ὡς Σί- 
μων δοξάζει, ἀλλ' ἐπλήρωσε" λέγει γάρ" + Ἰῶτα ἕν, 
ἡ µία χεραία οὐ μὴ παρέλθῃ ἀπὸ τοῦ νόμου, ἕως ἂν 
πάντα (14) γένηται. Οὐ γὰρ ἦλθον, φησὶ, καταλῦσαι 

Β τὸν νόμον (45), ἀλλὰ πληρῶσαι, » Καὶ γὰρ καὶ Μωσῆς 
νομοθέτης ὁμοῦ, xai ἀρχιερεὺς, καὶ προφήτης, xat 
βασιλεὺς, καὶ Ἡλίας ὁ ζηλωτὴς τῶν προφητῶν, συν- 
ἦσαν iv τῇ μεταμορφώσει τοῦ Κυρίου ἐν τῷ ὄρει, 
μάρτυρες αὐτοῦ τῆς ἐνανθρωπήσεως xal τῶν, παθη- 
μάπων , ὡς φίλοι Χριστοῦ xa οἰκεῖοι, dXX οὐχ ὡς 
ἐχθροὶ ἢ ἀλλότριοι. Ἐξ ὧν δείκνυται, ὅτι καὶ ὁ νόμος 
καλὸς χαὶ ἅγιος, χαὶ οἱ προφῆται. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ K'. 


γόμος, xal τὶς ὁ ἐπείσακτος, xal 

ων αἰκίαν ἐπεισήχυη. ὦ‏ ̈ܝ 
Νόμος δέ ἐστιν ἡ Δεχάλογος, ἣν πρὸ τοῦ τὸν λαὸν‏ 
μοσχοποιῆσαι τὸν παρ' Αἰγυπτίοις "Απιν, Θεὸς αὖ-‏ 
τοῖς ἐνομοθέτησεν ἀχουστῇ φωνῇ" οὗτος δὲ δίκαιός‏ 
ἔστι, διὸ xal νόμος λέγεται (16), διὰ τὸ φύσει δικαίως.‏ 
τὰς χρίσεις ποιεῖσθαι ὃν οἱ περὶ Σίμωνα φαυλίζου-‏ 
σιν (11), οἰόμενοι μὴ κριθέντες ὑπ' αὐτοῦ, τὴν χό-‏ 
λασιν ἐχφεύγειν" οὗτος ὁ νόμος ἀγαθὸς, ὅσιος, ἀκατ-‏ 
ανάγκαστος φησὶ γάρ" « Ἐὰν δὲ ποιήσῃς μοι θυ-‏ 
σιαστήριον, ἐκ γῆς ποιήσεις μοι αὐτό. » Οὐχ εἶπε,‏ 
ποίησον (18), ἀλλὰ, ἐὰν ποιήσῃς" οὐχ ἀνάγχην περιέ-‏ 
ϑηχεν (19), ἀλλὰ τῇ ἐξουσίᾳ ἐπέτρεψεν, ἅτε ἐλευθέρᾳ.‏ 


Matth. vn, 4; Marc. τ, 44, ^ Luc. xvit,‏ ܗܡ 
Laudat Anastasius, quaest, 4, ** Exod,‏ !* 


. PUNT. UPERA DUBIA. 
perfectam, A ἔθετο, τέλειον, 


*! Mal, iv, ὁ, 
*' Luc.ix, 50. 


συσ D. ܐܣ ܐܝܙ ܝܙ‎ \ 5 E RUM 


in qua et nomen proprium reposuerit " 
nullo preditam defectu, per decem illa mandata 
plenam, immaeulatam, animas convertentem. ν᾽, 
cujus quidem oblitos Hebrzos commonefacit per 
Malachiam prophetam, dicens : « Mementote legis 
Moysi, hominis Dei, qui mandavit vobis przecepta et 
justificationes **. ܙ‎ Qua» adeo sancta est ac justa, ut, 
cum Salvator aliquando unum leprosum curasset, 
εἰ rursus novem alios, dixerit primo: € Abi, os- 
tende te summo sacerdoti, et offer munus quod prz- 
cepit. Moses, in testimoniam il';s **-9 ; ܙ‎ novem au- 
tem illis iterum: « Ite, ostendite vos sacerdotibua?*. » 
Non enim solvit legem, ut Simon arbitratur , scd 
adimplevit; ait en lota unum aut unus apex 
non preteribit a lege, donec-smnia flant. Non 
euim, inquit, veni solvere legem, sed adim 
plere **. ܙ‎ Quandoquidem Moses, legislator simul et 
pontifex, et propheta, ac rex, atque Elias, iHe pro- 
phetarum zelotes **, adfuerunt transfigurationi Do-- 
mini in monte "', testes incurnationis ac passionum 
lius, tariquam amici et familiares Christi, non au- 
lem tanquam hostes et alieni; Ex quibus rehus pa- 
lam fit legem bonam esse'et sanctam, atque etiam 
prophetas. 


CAPUT XX. 
Que sit lex naturalis, οἱ qua: invectitia, et quam ob 
causam invecta [uit, 
* Lex vero esi Decalogus, decem illa prece- 
pta que, antequam populus vitujum conflaret ", 


Apim scilicet Jgyptiorum, Deus illis sonora voce (; 


sanxit. Hzc autem lex justa est, quare et lex dici- 
Jur, quod. secundum naturam juste juditia ant. 
Quam legem Simon improbat ac deridet, existimans 
quod ab ea non judicatus, supplicium elugiet, Hac 
bona est, sancia, minime coacta: Deus enim ait: 
« S; sutem feceris mihi allare, ex terra facies mihi 
iMlud"* : » non dixit, fac; sed, ai feceris : non im- 
posuit necessitatem ; sed potestati permisit, utpote 


7 Deut. xu, δ. ** Psal. ,)ܫ‎ 8. 
14. " Matth, v, 48, 17. 


** [li Reg. xix, 10. 
Xxebxxxu. **Exod. 


. Xx, 24. 


VARIORUM NOTA 


D gaverat : Vade, offer munus tuum ,-sicut precepit 


Moyses. Cor. 
4) Πάντα. Cod. Vind. ταῦτα πάντα. Ct. 
0: Νόμον. Addit cod. Vind. ἢ τοὺς προφήτας, 
D. 


16) Διὸ καὶ νόμος: 
ad : Ὁ νόμος ἀπὸ 


ται. Basilicon li tit. 
τῆς δικαιοσύνης ὠνόμασται. 
E γὰρ 7 ܗ‎ Vi τοῦ χαλοῦ xal ἴσου, ἃ νέμω, 
Md est μερίζω, τοῦ μερισμοῦ τῆς δικαιοσύνης, 
ait Sclollostes ibidem. Quad Sequitur, διὰ τὸ ܐܠܘܗ‎ 
δικαίως τὰς χρίσεις ποιεῖσθαι, verli eliam potest, 
quod ex natura et proprietate sua. juite [aciat judicia, 


ܩ 
VIT) "Or εἰ περὶ Σίμωνα φαυλίζουσι. Cod, Vind,‏ 
ο, π. X. τὰς χρίσεις φαυλίζονσι. CL,‏ 90 
Ovx εἶπε, ποίησον. ΟΜ ατὶ magna incuria tex«‏ 9 
ium. Ézod. xx, 24, et assumi ἐάν ex. sequenti vergi«‏ 
culo 35, observatum est a viris dociis. Cor.‏ 
Περιέθηκεν. Ἐπέθηχε, id. cod. CL.‏ )19( 


(43) Λεπρὸν ἕνα, καὶ πάλιν ἐννέα. Verum per- 
ܐܘ ܘܟ ܐܡ‎ historias : nempe unius leprosi-Matth. vin; 
Marc. ܐ‎ , Luc. v, et aliorum decem eodem morbo la- 
borantium l.uc. xvn. De prima exstat locus Epipha- 
ετεκ. 06, sect. 57, valde. obscurus, ab inter- 
pretibus in mendo cubare. judicalus, eoque minus 
plene conversus, cum potiissel saltem ex saltu ma- 


is integre Lransferri. Atque" eccum. : Μαχάριαι 
ἧμον αἱ ἐλπίδες, ὅτι ἄρχοντι τοῦ σχότους ὁ ος 
iy προσφέρειν. ἠνάγχαζε- χαθαρίσας γὰρ τὸν λε- 


πρὸν τὸν ἐν τῷ vé ντα ὑπ' αὐτοῦ λαλήσαν- 
πο, ο τὰν ΔΊΑ ρα ek δῶρον, « Ἀποιθὼν 
προσένεγχε τὸ δῶρόν σου,» τῷ καθαρισθέντι ὑπ' αὐ- 
ποῦ λεπρῷ λέγων, «καθὼς προσέταξε Μωῦσῆς, » Hoc 
est, ni fallor : O felices spes nostrus! quod principi 
tenebrarum Christus veniens offerre coegerit : purgato 
acilicet leproso, qui in. lege eodem loquente Domino 
descriptus est; ac voles ut. munus quod lege pra- 
seriptum (uit exhibeatur, dicensque leproso quem pur- 


906 
liberz **. Non enira sacrifleiis eget Deus, qui na- 
tura-sua nullius rei e&t indiguus; sed-eum sciret 
quod jam antea Dei amans Abel , et Noé , et Abra- 
ham, et alii deinceps, non jussi, sed naturali lege 
moti , sponte Deo' obtulerant sacrificium ex grato 
animo ; eodem modo et-nunc id permittit Hebrzis ; 
nou praecipiens , sed. si voluerint, concedens ; at- 
que si recto animo obtulerint, aeceptans eorum sa- 
crificia. Ideo ait : SI sacrificare cupis, mibi non in- 
digenii sacrifica ; in nullius quippe rei inopià sum 
constitutus : > Meus enim est orbis terrz, et pleni- 
tudo ejus "*. » Postquam vero hujus rei immemor 
fuit populus ; et pro Deo vitulum vocaverunt Deum, 
eique causam egressionis ex AEgypto aseripse- 
runt, dicentes : « Hi dii tui, erae, qui te eduxe- 
runt de terra AEgypti** ; » et impie adoralo simus 
lacro vituli fenum comedentis, negaverunt Deum, 
qui per Mosem eos, dum affligerentur, visitaverat "5 
qui signa in manu et. virga ediderat, ac AEgyptios 
plagis decem percusserat ; qui mare Rubrum divise- 
rat in aquarum divisiones ; qui eos traduxerat per 
medium unde, ut equum in campo ; qui hostes eo- 
rum ac insidiatores demerserat ; qui in "ara fon- 
tem amarum effecerat dulcem ; qui ex pejra dura 
aquam ad satietatem -elicuerat; qui per columnam 
nubiseos a nimio estu protexerat, et per columnant 
iguis illuminaverat, nescientesque quo proficisce- 
rentur, deduxerat; qui mannam ex ccelo ipsis de- 
derat, et ex mari carnem seu ortygometram pra- 
buerai **; qui in monte legem illis tulerat **; eujus 
vocem audire digni facti fuerant : hünc postquam 
abnegarunt, dicentes Aaroni:« Fac nobis deos, 
qui precedent nos '' ; » οἱ fecerunt vitulum confla- 
tilem, et idolo sacrificaverunt : imc iratus Deus, 
quod, nempe, ab iis gratiam non ferret, ligavit eos 
vineulis insolubilibus, oppressione oneris, et duri- 
tia catenz ; neque amplius dixit: «Si autem feceris; » 
$ed : + Fac altare, et wacriflca continue*', » oblivio- 
sus enim es ac ingratus; vffer igitur assidue holo- 
caustum, ut memineris mei : quia enim libera po- 
testate male abusus es, impono tibi posthac neces" 


9! Exod, xxxi, ὁ. '* Exod. 1v, eic. 
94. ** Vide in Cedreno et Anastasio. 


' Exod. xi, 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.— LIR. VI. 


? Psal, xiix, $. 


965 
οὐ γὰρ θυσιῶν δέεται Θεὸς, ἀνενδεὴς ὑπάρχων τῇ φύ- A 
ce. ἀλλὰ γινώσχων, χαθάπερ καὶ ἤδη (30) πρότερον 
τὸν φιλόθεον “Αδελ, καὶ Νῶε (21), καὶ ᾿Αδραὰμ, xal 
ποὺς καθεξῆς, οὐχ αἰτηθέντας, φυσιχῷ δὲ νόμῳ ܚܪܡ‎ 
γηθέντας ἀφ᾽ ἑαυτῶν, προσενέγκαι θυσίαν Θεῷ ἀπὸ 
γνώμης εὐχαρίστου, ἐπιτρέπει καὶ νῦν Ἑδραίοις, οὐ 
προστάσσων, ἀλλ᾽ εἰ βουληθῶσι, συγχωρῶν καὶ εἰ 
ἀπὸ' ὀρθῆς προσοίσωσι (22) γνώμης, εὐδοχῶν ἐπὶ 
παῖς θυσίαις αὐτῶν. Διὰ τοῦτό: φησιν" Εἰ θύειν (25) 
ἐπιθυμεῖς, οὐ δεομένῳ μοι θύε " οὐδενὸς γὰρ ἐν χρείᾳ 
χαθέστηκα " « Ἐμὴ γάρ ἐστιν ἡ οἰκουμένη χαὶ τὸ 
“πλήρωμα αὐτῆς.» Ὁπότε δὲ οἱ τοῦ λαοῦ τούτου 
(24) ἀμνήμονες ὑπῆρξαν, καὶ μόσχον ἀντὶ Θεοῦ θεὸν 
ἐπεκαλέσαντο, καὶ τούτῳ τὴν αἰτίαν τῆς ἐξ Αἰγύπτου. 
πορείας ἐπέγραψαν, λέγοντες " «Οὗτοι οἱ θεοί σου, 
Ἰσραὴλ, οἱ ἐξαγαγόντες σε Ex γῆς Αἰγύπτου" ܐ‎ xai B 
δυασεδήσαντες εἰς ὁμοίωμα μόσχου ἐσθίοντος χόρτον, 
ἐπηρνήσαντο (38) Θεὸν, τὸν διὰ Μωσέως ἐπισχεψά- 
μενον αὐτοὺς ἐν τῇ θλίψει αὐτῶν " τὸν τὰ σημεῖα ἐπὶ 
χειρὸς χαὶ ῥάδδου ποιησάμενον, καὶ τοὺς Αἰγυπτίους 
δεκαπλήγῳ πατάξαντα * τὸν τὴν Ἐρυθρὰν διελόντα θά- 
λασσαν εἰς διαιρέσεις ὑδάτων' τὸν διαγαγόντα αὐτοὺς 
ἂν μέσῳ ὕδατος, ὡς ἵππον Ev πεδίῳ " τὸν τοὺς ἐχθροὺς 
αὐτῶν καὶ ἐπιδούλους βυθίσαντα - τὸν εἰς Μεῤῥὰν (36) 
τὴν πικρὰν πηγὴν γλυχάναντα " πὸν ἐκ πέτρας ἀχρο- 
πόμου καταγαγόντα ὕδωρ εἰς πλησμονήν " τὸν στύλῳ 
γεφέλης χαὶ στύλῳ πυρὸς σχιάζοντα αὐτοῖς διὰ θάλ- 
πος ἄμετρον, xal φωτίζοντα xai ὁδηγοῦντα τοὺς οὐκ 
εἰδότας ὅπου πορευθῶσι " τὸν ἐξ οὐρανοῦ μαννοδοτῇ- 
σαντα αὑτοῖς, καὶ ἐκ θαλάσσης χρεωδοτήσαντα ὀῤρτυ- 
γομήτραν" τὸν ἐν τῷ ὄρεϊ νομοθετήσαντα αὐτοῖς" οὗ 
τῆς φωνῆς ἠξιώθησαν ἐπακοῦσαι 3 τοῦτον ἀπηρνή- 
σαντο, εἰπόντες τῷ ᾿Ααρών " « Ποίησον ἡμῖν θεοὺς, 
οἳ προπβρεύσονται ἡμῶν" » καὶ ἐμοσχοποίησαν χω- 
νευτὸν, xa ἔθυσαν τῷ εἰδώλῳ * τότε (21) ὀργισθεὶς ὁ 
Θεὺς, ἅτε. ἀχαριστηθεὶς ὑπ) αὐτῶν, ἔδησεν αὐτοὺς 
δεσμοῖς ἄλύτοις '', στιδώσει (28) φορτισμοῦ, καὶ 
σχλὴρότητι χλοιοῦ “ καὶ οὐχέτι εἶπεν: ᾿Ἐὰν δὲ ποιῇς, 
ἀλλὰ, « Ποίησον θυσιαστήριον, καὶ θύς διηνεχῶς" ܐ‎ 
ἐπιλήσμων γὰρ τυγχάνεις καὶ ἀχάριστος. Ὁλοκαύτει 
οὖν συνεχῶς, ἵν᾽ ὑπομιμνήσχῃς μου, Ἐπειδὴ γὰρ τῇ 
5, Citat Cedrenus. Vide testimonia veterum. 
* Num. xi, 51. **'Exod.ix,l. *" Exod, xxxit, 1. 


VARIORUM NOTAE. 


485 et Epiphanio agigpolita, de Syria et sacris lo- 
cis; ΤΥ ΠΗ sive ܬܠ‎ valgo. Hoc nescientes 
plerique librorum Latinorum exscriplores , notum 
autem habentes myrrhze amarorem, quando-memo- 


rari inveniebant merrhz amaritudinem , myrrhze 
nomen substituendum arbitrabantur: uli cernere est 
rianum, sub finem libri De zelo et livore, 
irmicum Maternum, De errore profanarum 
Hieronymum, epist. # ad 
8.Di- 
Cor. 


apad €; 
Julium 
religionum ante. flnem 
Rusticum, 151 ad Algasiam, et in Nahum ti, 
sces reliqua ex notis ad Paulini carmen, 50. 
a7) Τότε. Διό in cod. Υἱνά.. forte r 

) Σειδώσει. lta codices Regii Anai 
Quastionum. Emendandus igitur Georgius Cedre- 
mus. Postea noiabis varias lectiones, χαϑαροῦ loco 
χαλοῦ in Anastasio, et διχἀτισμούς pro ῥαντισμούς 
apud Cedrenum. Cor. 


D 
94) "A651 καὶ Νῶε. Nihil certius. Et tamen a 
Philastrio parte 111, heres. 62 scribitur τ Vitactiam 
non alía priores illi sancti visi. hdc, ἐπ. qua nos vivi- 
mus utebantur ; usque αὐ Abraham enim non cir- 
cumcisionem habentes, non sacrificiis gat » Deo 
placebant. Cór. 
42) Προσοίσωσι. Cod. Vind. προσοίσονσι. Cu. 
45) Θύειν. Θυσίαν, cod. Vind. minus couuno- 


(a4) Τούτου. Τούτων, col, Vind. 
tur, plorium enim quz antécesserunt, 
benda.Ct. * 


0 Ἤδη. δει, cod. Vind. €. .ܦ‎ 


melius, ut vide- 
ratio est ha- 
(255) Ἐππργήσαντο. ᾿Ἀπαρνήσαντο, quod verbum 
isque «est in Scriptura. I». 
(36) Εἰς Mappdr. trit Latine Mara. Graecis esl atit. 
Μερά seu Μερᾶ, in Macario homil. 47 Gregentio fol. 


908 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA 11:14. 


961 


sitatem; atque talibus cibis interdico, et denuntio A ἐξουσίᾳ καχῶς ἀπεχρήσω, ἀνάγκην ἐπιτίθη μ σοι λοι- 


πὸν, xal βρωμάτων ἀφιστῶ τοιῶνδε, καὶ ζώων σοι 
διαφορὰς χαθαρῶν χαὶ ἀκαθάρτων διαστέλλομαι, καί 
τοι παντὸς ζώου χαλοῦ (29) τυγχάνοντος, ἅτε ὑπ᾽ 
ἐμοῦ γενομένου" καὶ ἀφοριαμοὺς τοιούσὸς σοι προσ- 
τάσσω, καθαρισμοὺς, συνεχῆ βαπτίσματα, ῥαντι- 
σμοὺς, ἁγνείας τοιάσδε, ἀργίας διαφόρους: καὶ τού- 
τῶν bg" ἑκάστῳ ἐὰν παραχούσῃς, τιμωρίαν ὀρίζω, 
ὡς ἔοικε, τῷ ἀπειθεῖ (50) ” ὅπως πιεζόμενος καὶ ὑπὸ 
τοῦ κλοιοῦ ἀγχόμενος, τῆς πολυθέου πλάνης ἐχστῇς" 
καὶ παρεὶς τὸ « Οὗτοι οἱ θεοί σου Ἰσραὴλ, ܙ‎ ὑπο- 
μνησθῇς τὸ « ΓἌχους, Ἰσραὴλ, Κύριος ὁ Θεός σου, 
Κύριος εἲς ἐστι, » xai ἀναδράμῃς ἐπ᾿ ἐχεῖνον τὸν νό- 
μον τὸν ὑπ᾽ ἐμοῦ τῇ φύσει χαταθληθέντα τοῖς (51) 
πᾶσιν ἀνθρώποις" ἕνα μόνον ὑπάρχειν θεὺν ἐν οὐρανῷ 
xa ἐπὶ γῆς : xal τοῦτον ἀγαπᾷν ἐξ ὅλης τῆς χαρ- 
δίας, ܐܧ‎ ἐξ ὅλης τῆς ἰσχύος, καὶ ἐξ ὅλης τῆς δια- 
wolag* xal πλὴν αὐτοῦ μὴ φοθεῖσθαι ἄλλον 6 μήτε 
ὄνομα θεῶν ἑτέρων ἐπὶ διανοίας λαμθάνειν, μήτε προ- 
φέρειν γλώσσῃ διὰ στόματος. Διὰ τὴν (52) σκληρο- 
χαρδίαν αὐτῶν ἐπέδησεν (55) αὐτοὺς, ἵνα διὰ τοῦ 
θύειν, καὶ ἀργεῖν, καὶ ἀγνίζεσθαι, xai τὰ τοιάδε πα- 


tibi differentias animalium , mundorum et immun- 
dorum, licet omne animal bonumsit, utpote a me 
factum ; item precipio tibi tales separationes, pu- 
rificationes, continua baptismata, aspersiones, tales 
lustrationes , vacationes diversas; quod si in sin- 
gulis horum nom obedieris, supplicium definio, ut 
«decet, contumaci; quo pressus, et a collari con- 
strictus, errorem de multitudine deorum relinquas; 
ac pratermisso illo dicte : ܙ‎ lli dii tui, Israel !**, ܙ‎ 
illud memineris: «Audi, Israel : Dominus Deus tuus, 
Dominus unus est, » recurrasque ad eam legem, 
3 me cunctis hominibus natura insitam ; unum tan- 
tum existere Deum in colo et in terra; eum dili- 
gendum ex toto corde, εἰ ex totis viribus, et ex tota 
mente ; excepto illo alium non timendum; nomen 
exterorum deorum neque cogitatione perciplendum, 
meque lingua et ore proferendum. Propter cordis 
eorum duritiem, alligavit eos ; ut sacrificando, fe- 
riando, purgando se, ac observando similia, veni- 
rent ad cogitationem de Deo, qui hac illis ρτα- 
cepit. ‫. 


ρατηρεῖσθαι, εἰς ἔννοιαν ἔλθωσι τοῦ θεοῦ, τοῦ ταῦτα διαταξαμένου αὐτοῖς. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΑ΄. 

Ὅτι ὑπὸ χάριν ἐσμὲν, ἀ.1.1" οὐχ ὑπὸ δουλείαν" τοῦ 
ἐπεισάχτου γόμου, οἱ εἰς Χριστὸν πιστεύοντες. 

Ὑμῶν δὲ, τῶν πιστευσάντων εἰς τὸν ἕνα Θεὸν οὐκ 

ἀπὸ ἀνάγκης, ἀλλὰ ἀπὸ γνώμης ὑγιοῦς ὑπακουσάντων 


€ τῷ καλέσαντι, µακάριοι οἱ ὀφθαλμοὶ, ὅτι βλέπουσι, 


καὶ τὰ ὦτα ὑμῶν, ὅτι ἀκούουσιν " ἀνείθητε γὰρ τῶν 
δεσμῶν, καὶ ἠλευθερώθητε δουλείας (54). « Οὐχέτι 
γὰρ, φησὶν, λέγω ὑμᾶς δούλους, ἀλλὰ φίλους, ὅτι 
πάντα ἃ ἤχουσα παρὰ τοῦ Πατρός μου, ἐγνώρισα. 
ὑμῖν. » Ἐχείνοις γὰρ μὴ θελήσασιν ἰδεῖν, μήτε ὁμοῦ- 
σαι, οὐ στερήσει μορίων, ἀλλὰ κακίας ὑπερδολῇ, 
«ἔδωχα προστάγματα οὐ καλὰ, xal δικαιώµατα, ἐν 
οἷς οὐ ζήσονται ἐν αὐτοῖς" » οὐ καλὰ δὲ, τῷ σχοπῷ 
αὐτῶν * ἐπειδὴ καὶ οἱ χαρτῆρες xal τὸ ξίφος (58) καὶ 
τὰ φάρμαχα, ἐχθρὰ τοῖς οὐχ ὑγιαίνουσιν" ἀφύλαχτα 
δὲ διὰ τὴν αὐτῶν παραχοήν " ὅθεν καὶ θάνατον αὐτοῖς 
ἐπάγει μὴ φυλασσόμενα. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΒ’. 


CAPUT XXI. 
Quod simus sub gratia, non autem stib serzíute ἴδ. 
gis induci, qui in Christum credimus. 

Vestri autem , qui in unum Deum, non necessi- 
tate credidistis, sed sano arbitrio, vocanti obtempe- 
rastis, beati sunt oculi, quia vident; item aures ve- 
sirz, quoniam audiunt * : nam relaxati estis a vin- 
culis, et liberati a servitute. « Jam » euim, inquit, 
*non dico vos servos, sed amicos; quia omnia 
quacunque audivi à Patre meo, nola feci vobis *.» 
hlis quippe qui videre noluerunt, neque audire , 
non ob partium defectum, sed ob excessum mali- 
liz; « dedi precepta non bona; et justiflcationes , 
in quibus non vivent in ei » mon bona auten, 
proposito eorum ; quandoquidem et cautería el scal- 
pellum et medicamenta, inimica sunt male se ha- 
bentibus : « non etiam servantur, » propter eorum 
*oniumaciam ; unde et ipsis morlem non servata 
inferunt. 


CAPUT XXII, 


Quod ascititia erat lez de sacrificiis, quam Christus p) Ὅτι ἐπείσαχτος ὁ ἐπὶ (36) θυσιῶν νόμος, ὃν πε- 


pielde Χριστὸς παραγενόμενος. 
Ὑμεῖς οὖν μακάριοι, οἱ λυθέντες τῆς χατάρας * 
Χριστὸς γὰρ παραγενόμενος, ὁ τοῦ Θεοῦ Υἱὸς, τὸν 


Joan, xv, ἐδ. * Ezech. xx, 25. 


' Deut. vi, 4, * Matth. xin, 16, 


adveniens. sustulit. 
Vos ergo beati, qui soluti estis maledicto : adve- 
niens enim Christus , Dei Filius, legem ratam la- 


99 Exod, xxxii, 4. 


YARIORUM NOTAE, 


malim eum Vind. ἐπαίδευσε, sic enim legendnra 
in eo pro ἐπαίδησε, quod vitiosum esi. Ip. 
(54) AovAelac. Οὕτω xal ὁ Κύριος πρὸς ἡμᾶς τοὺς 
αὐτοῦ μαθητὰς εἶπεν. Haec adduntur in codice Vin- 
lob. Ip. 


d 
(99) Elgoc. Vind. cod. σιδήριον. Ip. 

8 Ἐπί. Περί in Vind. n rectius, et pro πε- 
ριεῖλε πέρᾳνε ἃ nspalwo, finio Ip. 


Καλοῦ. Cod. Vini. καθαροῦ, quod malim. Cr. 
(90) Ὡς ἔοικε, τῷ ἀπειθεῖ. Idem codex : ὡς olxé- 
τῃ ἀπειθεῖ, quod melius. Ip. 
(54) Τοῖς. Dele cum cod. Vind. Ip. 
58) Aux τήν. ldem διὰ γὰρ τήν, ut ratio superio- 
rum reddatur. Ip. 
(53) Ἐπήδησεν. Quamvis ritus Mosaici vera sint 
vincula, nt possit esse hic huic verbo locus : tamen 


ܚ 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE, — LIB. VI.' 


969 


νόμον κυρώσας ἐπλήρωσε" τὰ ἐπείσακτα περιεῖλεν, A buit, et implevit; ascita amputavit, etsi non omnia, 


sed graviora ; illa quidem confirmata, his vero ab- 
dicatis. Rursusque potestatem hominum dimisit li- 
beram, non temporarize morti condemnans, scd in 
&ltero statu rationem ab eo reposcens : qnapropter 
ait: « Si quis vult post. me venire, veniat? ; » ct 
iterum : «Nunquid ei vos vultis abire *? ܙ‎ Jam 
vero eliam ante adventum suum aversabalur sa- 
erificia populi, qui spe in eum peccabat, et arbi- 
irahatur per sacrificia, οἱ non polius per peeniten- 
liam eum placari. Ita enim loquitur : «Utquid mili 
thus de Saba affers, et cinnamonmum de terra lon- 
ginqua? Holocautomata vestra nom sunt accepta, 
el sacrificia vestra non mihi fuerunt jucunda? ; » et 
deinceps : « Holocautomala vestra congregale 
€um sacrificiis vestris, οἱ comedite carnes : quia 
non precepi vobis, quando eduxi vos ex ter- 
ra JEgypü, de holocautomatihus et  sacrifi- 
ciis*. » Et per Isaiam dicit : « Quo milii uultitu- 
dinem sacrificiorum vestrorum , dicit Dominus ? 
plenus sum holocaustis arietum ; el adipem agno- 
TUI, ac sanguinem (aurorum atque hircorum nole; 
neque si veuiatis, ul appareatis mihi. Quis enim. 
quasivit hec de manibus vestris ? Caleare atri 
meum non apponetis amplius. Si afferatis mihi 
milam, vanum; incensum abominatio mili est. 
Neomenias vestras, et Sabbata vestra, et diem ma-- 
gnum non fero : jejunium, et otium, et solemnita- 
les vestras odit anima mea. Facli estis mihi in δὰ - 
tietatem '*, ܙ‎ Et. per alium dicit : € Amove 8 me 
sonitum carminum tuorum : et psalmum organo- 
rum taorum non audiam '*. » Et Samuel Sauli, qui 
sacrificium se obiulisse putabat, ait : « Bona est 
obedientia super sacrificium; οἱ audilio, super adi- 
pem arietum, Ecce enim non vult Dominus saerifi- 
cium, sicut ut obediamus οἱ **. » Et per. Davidem 
ajt : « Non accipiam de domo (ua vitulos; neque 
de gregibus tuis hircos. Si esuriero, non dit ü- 
bi : meus est enim orbis ferre, el plenitudo ejus. 
Nunquid manducabo carnes taurorum, aul. sangui- 
mem hircorum potabo? Immola Deo sacrificium lau- 
dis, et redde Aliissimo vota tua ". » Et. vero in 
omnibus Scripturis similiter eorum sacrificia re- 
nuit; quia in eum ipsi peccarant. + Sacrificia enim. 
impiorum, abominatio apud Dominum : etenim ini- 
que offerunt ea et iterum : « Sacrificia eorum, 
quasi panis luetus eis : omnes qui comedentea, in- 
quinabuntur 15. » Si ergo etiam ante adventum 
suum, super sacrificia querebat cor mundum, οἱ 
spiritum contritum **; multo magis, postquam ve- 
mit, illa abrogavit; sacrificia, dicimus, cruenia : 


* Jer. vi, 20. 


* Jer. vni, 21. 
ἌΣ Proy, xxi, 27. 


*5 se. τς, ὁ. 


xix, 9, 12. 


sal. 


7 Citat Cedrenus, Vide testim. vet. 
" [Reg αν, 22. UP. 


εἰ καὶ μὴ πάντα, ἀλλά γε τὰ βαρύτερα, τὰ ubv Be- 
δαιώσας, τὰ δὲ παύσας " καὶ τὸ αὐτεξούσιον τῶν -ܙܧ‎ 
θρώπων πάλιν ἀφῆχεν ἐλεύθερον, οὐ προσκαίρῳ θα- 
νάτῳ δικάζων, ἀλλ' ἐν ἑτέρᾳ καταστάσει λογοθετῶν 
αὐτό - διὸ λέγει = «Εἴ τις θέλῃ ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἐρ- 
χέρθω- » καὶ πάλιν: «Μὴ καὶ ὑμεῖς θέλετε ὑπάγειν;» 
[Ἤδη δὲ καὶ πρὸ (51) τῆς παρουσίας αὐτοῦ παρῃ- 
τεῖτο τὰς τοῦ λαοῦ θυσίας, πολλάχις εἰς αὐτὸν ἐξαμαρ- 
πόντος, χαὶ οἰομένου διὰ θυσιῶν ἀλλ᾽ οὐ διὰ μετα- 
νοίας αὐτὸν ἐξευμενίζεσθαι * λέγει γὰρ οὕτως: «Ἵνα 
τί μοι λίθανον ἐκ Σαδᾶ φέρεις, καὶ χιννάμωμον ἐκ 
Ὑῆς μακρόθεν; τὰ ὁλοχαντώματα ὑμῶν οὐχ ἔστι δεχτὰ, 
xaX αἱ θυσίαι ὑμῶν οὐχ ἤδυνάν μοι" » καὶ ἑξῆς + «Τὰ 
ὁλοχαυτώματα ὑμῶν συναγάγετε μετὰ τῶν θυσιῶν 
ὑμῶν, καὶ φάγετε χρέα (68) " ὅτι οὐχ ἐνετειλάμην 
ὑμῖν, ἡνίχα ἐξήγαγον ὑμᾶς ἐκ γῆς Αἰγύπτου, περὶ ὁλο- 
γαντωμάτων καὶ θυσιῶν. » Καὶ διὰ Ἡσαΐου λέγει: 
«Τίμοι πλῆθος τῶν θυσιῶν ὑμῶν, λέγει Κύριος; πλή- 
gne εἰμὶ ὁλοχαυτωμάτων χρίῶν" καὶ στέαρ ἀρνῶν, καὶ 
αἷμα ταύρων καὶ τράγων οὐ βούλομαι, οὐδ᾽ ἂν ἕρ- 
χῆσθε ὀφθῆναί μοι. Τίς γὰρ ἐξεζήτησεταῦταἐχ τῶνχει- 
ρῶν ὑμῶν; Πατεῖν τὴν αὐλήν μου οὐ προσθήσεσθε ἔτι. 
Ἐὰν φέρητέ μοι σεμίδαλιν, μάταιον" θυμίαμα, βδέλυγμά 
μοι ἐστί, Τὰς νεομηνίας ὑμῶν, καὶ τὰ Σάδδατα ὑμῶν, 
καὶ ἡμέραν μεγάλην οὐχ ἀνέχομαι" νηστείαν, χαὶ ἀρ- 
¥), καὶ τὰς ἑορτὰς ὑμῶν μισεῖ ἡ ψυχὴ µου. Ἐγενήθη- 
πέ μοι εἰς πλησμονήν.» Καὶ δι' ἑτέρου λέγει“ε ᾿Απόστη- 
σον ἀπ΄ ἐμοῦ ἦχον ᾧδῶν σον, καὶ ψαλμὸν ὀργάνων σου 
οὐκ ἀκούσομαι. »Κ αὶ τῷ Σαοὺλ ὁ Σαμουῇλ λέγει θῦσαι ᾳ 
νενομικότε" ἑ. ᾿Αγαθὴ ἀχοὴ ὑπὲρ θυσίσν" καὶ ἀχρόαμα, 
ὑπὲρ στἐαρκριῶν. Ἰδοὺ γὰροὺ θέλει Κύριος θυσίαν, ὡς 
πὸ εἰσακούειν αὐτοῦ, » Καὶ διὰ τοῦ Δαδὶδ λέγει" « Οὐ 
δέξομαι ἐκ τοῦ οἴχου σου μόσχους" οὐδὲ ἐκ τῶν ποι- 
µνίων σου χιμάρους. "Eàv (39) πεινάσω, οὐ μή σοι 
tiro ἐμὴ γάρ ἐστιν ἡ οἰχουμένη καὶ τὸ πλήρωμα 
αὐτῆς. Μὴ φάγομαι χρέα ταύρων, Ἡ αἷμα τράγων 
πίομαι ; θῦσον τῷ Θεῷ θυσίαν αἰνέσεως, καὶ ἀπόδος 
τῷ Ὑψίστῳ τὰς εὐχάς σου. » Καὶ ἐν πάσαις δὲ ταῖς 
Τραφαῖς ὁμοίως αὑτῶν τὰς θυσίας ἀπαναίνεται, διὰ 
τὸ ἐξαμαρτεῖν αὑτοὺς εἰς αὐτόν. « θυσίαι γὰρ ἀσε- 
θῶν, βδέλυγμα παρὰ Κυρίῳ" xai γὰρ παρανόμως 
προσφέρουσιν αὑτάς" » καὶ πάλιν" « Αἱ θυσίαι αὐτῶν 
ὡς ἄρτος πένθους αὐτοῖς" πάντες οἱ ἐσθίοντες αὐ- 
τὰς µολυνθήσονται, » Εἰ οὖν χαὶ πρὸ τῆς παρουσίας 
αὐτοῦ, ὑπὲρ θυσίας καρδίαν καθαρὰν ἐπεζήτει, χαὶ 
πνεῦμα: συντετριμμένον, πολλῷ μᾶλλον ἐλθὼν ἔπαυσε 
ταύτας, φαμὲν (40) τὰς δι αἱμάτων" ἔπαυσε δὲ 
αὐτὰς, διὰ τοῦ πρότερον πληρῶσαι' xal γὰρ πε- 
ριετμήθη, καὶ ἐῤῥαντίσθη, θυσίας τε προσήνεγκε 
καὶ ὁλοχαντώσεις, xat τοῖς ἄλλοις ἐθισμοῖς ἐχρήσατο" 


* Matth, xvi, 94. * Joan. νὰ, 67. 
"dsa. ܐ‎ 11. 5} Amos v, 35. 
* Psal. ,ܝܐ‎ 49. 


VYARIORUM NOTAE, 


cod. Vind. Ip. 
(40) Φαμέν. Addit codex Vind. δή. Ip. 


ܝ 


Πρό. Corrupte in Cedreno περί. Cor. 
Κρέα. Τὰ χρέα rectius in cod. Vind. Cun. 
Ἐάν. Hiec vox et quinque. seqq. desunt in 


P^raoL. Gn. 1. 


8 


911 
καὶ Ἐγένετο ὁ νομοθέτης αὐτὸς, ἀλήρωμα τοῦ νόμου" 
οὐχ ἀνελὼν τὸν φυσικὸν νόμον, ἀλλὰ παύσας τὰ διὰ 
τῆς Δευτερώσεως ἐπείσαχτα, εἰ καὶ μὴ πάντα. 


S. CLEMENTIS | ROM, PONT. OPERA DUBIA. 


ܚܝ 
vero cessare fecit, implendo illa prius,: siquidem A‏ ܘܘ 
circumcisus est, εἰ aspersus "'; ilem sacrilicia‏ ܪ 
holocausta obtulit, aliosque ritus usurpavit;‏ ܐܘ 


fuitque ipse legislator, plenitudo legis; non sublata lere haturali sed abolitis iis, que per Deuterosim 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ KI". 
ὥς πληρωτὴς τοῦ rj ὁ Χριστός" καὶ 
tiva τούτου ἔπαυσεν, ἢ 0 etn pueri 


Τόν τε γὰρ φυσιχὸν νόμον οὐχ &veDav, ἀλλ᾽ ἐδε- 
θαΐωσεν: Ὁ γὰρ εἰρηχὼς ἐν τῷ Νόμῳ" «Κύριος ὁ 
Θεός σου, Κύριος εἷς ἐστιν" ܐ‎ # αὐτὸς ἐν τῷ ܪܘ‎ 
Mp λέγει" € Ἵνα γινώσχωσέ σε τὸν μόνον ἀληθινὸν 
Θεόν. » Καὶ ὁ εἰρηχώς" « ᾿Αγάπήσεις τὸν πλησίον 
σου ὡς σεαυτόν" » ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ λέγει ἀνανεού- 
μένος" ܙ‎ “Ἐντολὴν (M) δίδωμι ὑμῖν, ἵνα ἀγαπᾶτε ὁλ- 
λήλους. » Ὁ φόνον τότε ἀπαγορεύσας, νῦν εἰκαίαν 
ὀργήν" à μοιχείαν, νῦν καὶ ἐπιθυμίαν ἔχνομον' ὅ 
λῃστείαν, νῦν ἐμαχάρισε μᾶλλον τὸν ἐξ οἰκείων πό- 
νων ἐπιχορηγοῦντα τοῖς δεομένοίς" ὁ μῖσος (43), νῦν 
καὶ πρὸς ἐχθροὺς ἀγάπην' ὁ ἄμυναν, γῦν ἄνεξικα- 
xlav, οὐκ ἀδίχου τῆς δικαίας ἀμύνης οὔσης, ἀλλὰ 
χρείττονος τῆς ἀνεξιχακίας. Οὔτε δὲ τὰ φυσικὰ πάθη 
ἐχκόπτειν ἐνομοθέτησεν, ἀλλὰ τὴν τούτων ἀμετρίαν. 
Ὁ γονεῖς προστάξας τιμᾷν, αὐτὸς τούτοις ὑπετάγη" 
ὁ σαθδατίζειν δύ ἀργίας νόμοθετήσας διὰ τὴν τῶν 
νόμων μελέτην, νῦν χαθημέραν ἐκέλευσεν ἡμᾶς 
ἀναλογιζομένους δημιουργίας καὶ προνοίας νόμον, 
εὐχαριστεῖν Θεῷ; Τὴν περιτομὴν ἔπαυσεν, εἰς ἑαυτὸν 
πληρώσας: αὐτὸς γὰρ ἦν ᾧ ἀπέκειτὸ ἡ προθδοκία 
τῶν ἐϑνῶν. Ὁ εὐορχεῖν νομοθετήσας, xal τὸ ἐπιορ- 
κεῖν ἀπαγορεύσας, τὸ μηδ᾽ (45) ὀμνύναι παρήγγειλε, 
Τὸ βάπτισμα , τὴν θυσίαν, τὴν ἱερωσύνην, τὴν τοπι- 
χὴν λατρείαν, ἑτέρως μετεποίησεν" ἀντὶ μὲν καθη- 
μερινοῦ, ἓν μόνον δοὺς, βάπτισμα, τὸ εἰς τὸν αὐτοῦ 
θάνατον’ ἀντὶ δὲ μιᾶς φυλῆς, ἀφ᾽ ἑχάστου ἔθνους 
προστάξας τοὺς ἀρίστους εἰς ἱερωσύνην προχειρίζε- 
σθαι, καὶ οὐ τὰ σώματα͵ μωμοσχοπεῖσθαι, ἀλλὰ 0% - 
σχείαν καὶ βίους" ἀντὶ ϑυσίας τῆς δι᾽ αἱμάτων, Aort- 
χὴν (14) καὶ ἀναίμακτον καὶ τὴν μυστικὴν, ἥτις εἰς 


9 Levitxix, 18. ο Joan, xirí, 34, ** Μα, v, 32. 


m, 54. "1. gnat. interpol. ad Magn, ὃ '" Gen. 


ascita erant, tamelgi non omnibus. 


CAPUT XXI. 


Quo modo Christus [uerit per[ectór legis ; et quenaim 
ez ta abolevérit, aut mutarit, aut transtulerit. 


Legem enim naturalem non sustulit, sed confir-‏ ܇ 
mavit. Nam qui in lege dixerat : « Dominus Deus‏ 
tuus, Dominus unus est !5; » iderh in Evangelio‏ 
sit: « Ut cognoscant te. solum verum Deum '*. »‏ 
Et qui dixerat : « Diliges proximum tuum, sicut‏ 
teipsum **; » in Evangelio id renovans ait : + Man- Β‏ 
datum do vobis, ut diligatis invicem Ἡ. » Qui tunc‏ 
vetuit homicidium; nuné etiam iram immerito sus-‏ 
eeptam vetat ''; qui adulterium, nunc pravam quo-‏ 
que cupiditatem; qui furfum, nuric beatiorem prz-‏ 
dieavit eum, qui ex suis laboribus suppeditat pau-‏ 
peribus **; qui tunc odium inimicorum precepit,‏ 
nunc eorum amorem jubet; qui ultionem, nunc to-‏ 
lerantiam 3: non quod injusta sit omnis. ultio, sed‏ 
quod przstantior est tolerantia. Nequé vero per‏ 
has leges volultaffectus naturales exscindere, sed‏ 
eorum Immoderationem. Qui preséripsit, honorem‏ 
parentibus tribuere, ipse iis subjectus fuit **; qui‏ 
legem sanxit de Sabbati vacatione propier legum me-‏ 
ditationem habenda, nunc jussit nos quotidie leges‏ 
ereationis ac providentie reputantes, gratias Deo‏ 
agere?*. Circumcisionem abolevit, implendo eam in‏ 
&eipso; ipseenim erat iscui erat repositum , exspe-‏ 
tatiogentium*", Qui lege sanxit uLsancte juraretür,‏ 
et pejerare vetuit, nunc neque jürare admonuit **,‏ 
Baptisma, sacrificium, sacerdotium, cultum certo‏ 
loco addictum, aliter mutavit : siquidem pro quoti-‏ 
diana lavatione, unum sólummodo baptisma dedit,‏ 
quod in ipsius mortem peragitur : et pro una tribu,‏ 
jussit ex unaquaque gente optimos ad sacerdotium‏ 
eligi; et non inspici an corpora labem contraxerint,‏ 


“9 joan. xvit, 5. 


7 Luc. 11. 91. ' Deut. vi, 4. ܝܚ‎ 
uc. 


" Act. xx, ὅδ, ^ Matth. v, 7, 45. 30. 
xix, 10. ?" Matth, v, 35. 


VARIORUM NOTE. 


riori parte : quo modo explicant 
evangelistam Hilarins canone 4, et Augustinus lib, 
1, desermone Dei in monte, cap. 21. Castigandus 
autem bic venit Casaubonus, duin Gregorium Nys- 
senum ipse vult castigare, sic scribentem in Epi- 
stola ad Eustathiam, Ambrosiam et Basilissam, 
paulo post. initium : Κατὰ τοῦ τὴν ἐντολὴν δεδωχό- 
τος. Ὁ μὲν γάρ φησιν σεις τὸν πλησίον σου, 
xai μισήσεις 9 póv. 


mis verbo, in 


Me enim per dato- 
rem mandati Nyssenus intelligit Christum, quod ντ 
sum Casaubono, sed Deum, ut ex antecedentibus 
facile datur colligi. Cor. 

(45) Mn£". Codice Vindobonensi μηδ᾽ ὅλως, mo- 
lius. ὦ 


ius. CLER. . ܝ‎ 
(44) Λογικήν. Prafügit cod. Vind. δεικτωκῶς are 
ticulum τήν, rectius. ο. — ^ 


3 


(44) Εντολή». Addit codex Vind, καινὴν, recte. D 


LER. 
(42) Ὁ μῖσος. Locus plane ἐλλειπτιχός. ܠܐܬ ܐܟܐ‎ 
I ante me interpretati sunt, repetito ex superio- 
ribus verbo vetandi in odio, suppleverunt verbum 
ην jn dilectione inimicorum. Ego vero propter 
latthzei cap. v, quo manifeste respicitur, aliter ver- 
tendum pulavi, et adjeci utrobique verbum prz- 
ceptionis : juxta illud auctoris qui dicitur, nec est 
Eusebius Emisenus, hom. 2 de Epiph: Bonum 
vinum, id est bonum preceptum est legis, quando au- 
i iges prozimum iuum, οἱ odio habebis ini- 
quum, » Sed. melius el fortius vinum est E- 
vangelii, quand» eudis:« Ego autem diso vobis, 
diligite inimicos vestros, et benefacite his qui oderunt 
τος, » Forsan tamen melius usus fuissem permissio- 


91 
A sed qum sit eorum qui deliguntur religio ac vita : 
pro sacrificio eruenlo, rationale, incruentum ct 
mysticum instituit quod in mortem ejus propter 
symbola celebratur, sacrificium corporis et sangui- 
nis Domini; denique pro cultu ad loeum quemdam 
astricto, precepit ac quum censuit, ut a solis 
Οὐ usque ad oceasum in omni loco dominationis 
sue eum laudibus prosequamur *'. Non ergo legem 
ἃ nobis abstulit, sed vincula. Nam de lege Moses 
dicit :« Meditaberis verbum quod ego priecipio tibi, 
sedens in domo, el surgens, et anibulans in via ?*. » 
David quoque ait : « In lege Domini voluntas ejus; 
et in lege ejus meditabitur die ac nocte ?', » Übi- 
que enim vult nos legi obtemperare, non legem 
transgredi. « Deati enim, inquit, immaculati in via, 
5 qui ambulant in lege Domini : beati qui serutantue 
testimonia ejus; in toto corde exquirent eum ?*; » 
€t rursus ; « Beati sumus, Israel, quia qua placita 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.— LIB. VI. 


915 
τὸν θάνατον τοῦ Κυρίου συµδόλων χάριν (45) ὄπιτε- 
λεῖται, τοῦ σώματος αὐτοῦ xal τοῦ αἵματος: ἀντὶ δὲ 
ποπικῆς λατρείας, ἀπὸ ἀνατολῶν καὶ (46) µέχρι 608 
σμῶν ἐν παντὶ τόπῳτῆς δεσποτείας αὐτοῦ προσέταξε 
δοξάζεσθαι αὐτὸν, καὶ ἐδικαίωσεν (47). Οὐ νόμον οὖν 
περιεῖλεν ἀφ᾽ ἡμῶν, ἀλλὰ δεσμά, Περὶ γὰρ τοῦ νόμου 
Μωσῆς λέγει" ε Μελετήσεις τὸ ῥῆμα ὃ ἐγώ σοι ἐν- 
τέλλομαι, καθήμενος ἐν οἴχῳ, καὶ ἀνιστάμενος, καὶ 
περιπατῶν ἐν ὁδῷ. ν Καὶ ὁ Δαθὶδ λέγει « Ἔν τῷ 
νόμῳ Κυρίου τὸ θέλημα αὐτοῦ" ν καὶ ἐν τῷ νόμῳ αὖ- 
ποῦ μελετήσει ἡμέρας καὶ νυχτός. Πανταχοῦ γὰρ 
ἐννόμους ἡμᾶς εἶναι βούλεται, ἀλλ᾽ οὐχὶ παρανόμους. 
« Μαχάριοι γὰρ, φησὶν, οἱ ἄμωμοι ἐν ὁδῷ, οἱ πορευ- 
όμενοι ἐν νόμῳ Κυρίου" μαχάριοι οἱ ἐξερευνῶντες τὰ 
μαρτύρια αὐτοῦ, ἐν ὅλῃ καρδίᾳ ἐκζητοῦσιν αὐτόν: ν 
καὶ πάλιν" « Μαχάριοί ἐσμεν, Ἰσραὴλ, ὅτι τὰ ἀρεστὰ 
τῷ Θεῷ ἡμῖν γνωστά ἔστι" » καὶ ὁ Κύριός φησιν" « Εἰ 
παῦτα οἴδατε, μακάριοί ἔστε ἐὰν ποιῆτε αὐτά. » 


sun Deo manifesta sunt. nobis ?*, » et Dominus ai: « Si lec. scitis, beati eritis si feceritis ea 5 » 


CAPUT XXIV. 
Quod placuit Domino, etiam per Romanos legem 
justitiee demonstrari. 

Non modo autem justitize legem per nos vult ma- 
nifestam fieri; verum eliam per Romanos eam con- 
spici ac resplendere cupivit. Etenim illi quoque fide 
in Dominum suscepta, desciverunt a multorum 
deorum cultu,et ab injustitia; atque bonos laudant, 
et pravos puniunt ; Judzos vero tributarios habenl, 


ποφόρους ἔχουσι, xai τοῖς ἰδίοις διχαιώ- C ac propriis juribus uti non sinunt, 


CAPUT XXV. 


Quod Deus Juda:os, propter impieiatem in Christum 
ad captivitatem redacios, tributo subjecerit. 


Quoniam servitutem ultro sibi attraxerunt, αἱ - 
? Dar, iv, 4. 


"Psal, ,ܐ‎ ἢ. ** Psal, cxvit, 4. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ .ܠܬܐ‎ 


"Οτι καὶ 44 ° lu «εὑδόχησεν ὁ Κύριος τὸν 
τῆς δικαιοσύνης γόμον ἐπιδείχνυσθαι. 

Οὐ μόνον δὲ τῆς δικαιοσύνης νόμον δι ἡμῶν (48) 
ἐπιδείχνυσθαι βούλεται, ἀλλὰ καὶ διὰ Ῥωμαίων (49) 
εὐδόχησεν αὐτὸν φαίνεσθαι xci λάμπειν. Καὶ γὰρ 
καὶ οὗτοι πιστεύσαντες ἐπὶ τὸν Κύριον (50), καὶ mo- 
λυθεῖας ἀπέστησαν καὶ ἀδιχίας" xai τοὺς ἀγαθοὺς 
ἀποδέχονται, καὶ τοὺς φαύλους κολάζουσιν' "ou 
δαίους δὲ 
μασιν οὐχ ἑῶσι χεχρῆσθαι. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΕ’, 
Ὡς Θεὸς Ἰουδαίους διὰ τὴν εἰς Χριστὸν ἀσέ- 


δειαν αἰχμαλώτους ποιησάμενος, ὑπὸ φόρον 
κατέστησεν. 


Ἐπειδὴ ܐܘܡ‎ ἐχούσιον ἐπεσπάσαντο τὴν δουλείαν, 


3. Psal. cxn, ὃς Malach. ,ܐ‎ 11. 9 Deut, vi, 6. 


# Joan, xin, 17. 


VARIORUM NOTAE. 


perator Severus (ibid. cap. 4); cum 
lei, post. expugnatiunem  Jerosolymas, 
i, palabundi, cceli el soli sui extorres vaga- 
bantur :per orbem, sine homine, sine Deo. Rege; 
prohibiti etiam vcl advenarum jure terram patriam 
D ingredi, οἱ saltem vestigio salutare (Apologet. 21 ; 
Adbersus Juduos 45); inquam, in pace ac lio 
nore Ecclosi:, Romani dici utcunque poterant jus- 
Vitize legem conspicuam reddere, fidem suscepisse, 
descivisse ab idololatria, bonos laudare, in malos 
animadvertere, Judzos habere veciigales proprii 
que legibus privatos. Cor.— Sed quod Romani 
cuntur non sinere Judzeos suis legibus vivere, vide- 
iur potius convenire Christianis, quam ethnicis. 
Ac sane captivitas, de qua hic serio est, est major 
dispersio Judxorum, deleta Jerosolyma, quam pau- 
ci apostoli viderunt; qui tamen hie omnes loquen- 
tes inducuntur ab impostore, qui satis apte eorum 
ersonam agere nesciviL. ldem eliam, sui instituti 
immemor, disciplinam et vitia seculi 1v, uhi de 
Christianis agit, imprudens describiL passim in 
hoc 0:0 €. 
(501 Κύριον. 


dispei 


Addit, cod. Vind. Ἰησοῦν. l2. 


(45) Συµβόλων χάριν. Quia quod est symbolicum 
et sacramentale in eucharistia, mortis Dominice 
signum est : juxta illud S, Chrysostomi ad Matth: 
xxvi, 98 : Εἰ γὰρ μὴ ἀπέθανεν ὁ Ἰησοῦς, τίνος σύμ- 
δολα τὰ τελούμενα; et Eusebii Hiat, Eccl. lib. x, cap. 
$: Σωτηρίου πάθους ἀπόῤῥητα σύμδολα. Cor. 

40) Καί, Ahest a cod. Vind, CL. 

0 Καὶ ἐδικαίωσεν. Deest in. cod. Vind. nec 
sane necessarium est. Τρ. 

(48) AC ἡμῶν. In margine habet cod. Vind. τῶν 
ἀποστόλων δηλονότι, Vere. lp. 

(49) Διὰ Ρωμαίων. Certum ac manifestum. est. 
mon potuisse lizc ah apostolis scribi. Sed an de- 
duci debeant usque ad tempora imperatorum Chri- 
stianorum, id vero ut parvi momenti, ità ambiguum, 
obscurumque mibi videtur. Quidni enim conve- 
niant μή Tertulliani , verbi gratia? Cum ethnici 
m«erebant omnem sexum, | etatem, conditione, et 
dignitatem transgredi ad Christianum nomen (Apo- 
logetici cap, 4) ; Christiani impleverant urbes, insu- 
las, castella, munieipia, conciliabula, castra ipsa, 
tribus, decurias, palatium, senatum, forum ( cap. 
37), erantque pars pene major civilatis cujusque 
(ad Scapulam 2) ; cum praesides multi favebant-uo- 


PONT. OPERA DUDIA. 976 


98 S. CLEMENTIS 1 ROM. 


entes :*«'Non habemus regem, nisi Ccesarém "δ: Α εἰπόντες" « Οὐκ ἔχομεν βασιλέα, εἰ μὴ Καίσαρα" » 


καὶ, ᾿Ἐὰν μὴ ἀποχτείνωμεν, φησὶ, τὸν Χριστὸν, « πάν- 
τες εἰς αὑτὸν πιστεύσουσι" καὶ ἐλεύσονται οἱ Ῥωμαῖοι, 
xul ἀροῦσιν ἡμῶν καὶ τὸν τόπον καὶ τὸ ἔθνος" » καὶ 
ἄχοντες προεφήτευσαν' xal γὰρ xal ἐπίστευσαν εἰς 
αὐτὸν τὰ ἔθνη, xal αὐτοὶ ὑπὸ Ῥωμαίων τῆς ἐξου- 
σίας περιηρέθησαν, χαὶ τῆς νομικῆς λατρείας: xe- 
χωλυμένοι δέ εἶσι, καὶ ἀναιρεῖν οὓς ἂν θέλωσι, καὶ 
θύειν ὅταν θέλωσι" διὸ καὶ εἰσιν ἐπικατάρατοι, μὴ 
δυνάμενοι ποιεῖν τὰ διατεταγμένα" « Ἐπικατάρατος 
γὰρ, φησὶν, ὃς (51) οὐκ ἐμμένει ἐν πᾶσι τοῖς γεγραμ- 
μένοις ἐν τῷ βιθλίῳ τοῦ νόμου, τοῦ ποιῆσαι αὐτά" » 
ἀδύνατον δέ ἐστιν ἐν διασπορᾷ μεταξὺ ἐθνῶν ὄντας, 
πάντα τὰ τοῦ νόμον ἐπιτελεῖν αὐτούς. ᾿Απαγορεύει 
γὰρ αὑτοῖς ὁ θεῖος Μωσῆς καὶ (53) θυσιαστήριον ἕξω, 


Β “Ἱερουσαλὴμ ἱστᾷν, καὶ τὸν νόμον ἔξω τῶν ὅρων 


τῆς Ἰουδαίας ἀναγινώσχειν (33). Ἑπόμενοι οὖν ἡμεῖς 
Χριστῷ, τὰς εὐλογίας χληρονομήσωμεν * νόμῳ καὶ 
προφήταις διὰ τοῦ Εὐαγγελίου στοιχήσωμεν' φύγω- 
μὲν τοὺς πολυθέους (54), καὶ τοὺς χριστοκτόνους καὶ 
τοὺς προφητοφόντας, καὶ τοὺς δυσωνύμους xat ἀθέους 
αἰἱρεσιώτας" πειθαρχήσωμεν (55) ὡς Bacüst, ὡς ἔξου- 
σίαν ἔχοντι μετατιθέναι διατάξεις διαφόρους, xal 
ἔχοντι,ὡς νομοθέτῃ, σοφίαν τοῦ διατάσσεσθαιδιαφόρως, 
πανταγοῦ τῶν φυαικῶν ἀμεταθέτων φυλαττομένων. 
ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ κα». 
Ὅτι Iv τοῦ. ܘ‎ 
χρὴ φεύγει p 50 ܡ‎ ὡς ψυχι 

'ΑἈπέχεσθε οὖν αἱρεσιωτῶν πάντων, ὦ ἐπίσχοποι 
xaX λαϊχοὶ, τῶν φαυλιζόντων τὸν νόμον καὶ τοὺς προ- 
φῄτας" Θεῷ γὰρ παντοχράτορι ἐχθραίνοντες, ἀπει- 
θοῦσι" xe Χριστὸν οὐχ ὁμολογοῦσιν ΥἹὸν Θεοῦ" &p- 
νοῦνται γὰρ (67) καὶ τὴν χατὰ σάρχα αὐτοῦ γέννη- 
26. 3 Deut. xn. 


Xxvil, 1:0812 


10; Deut. 


et: Nisi eccidamus Christum, inquit Synagoga, 
ܫ‎ omnes in eum credent; et venient Romani, et tol- 
lent nostrum locush et gentem nostram ?*; » atque 
inviti — *ophetarunL : siquidem et crediderunt in 
rum g.^tes; οἱ ipsi a Romanis potestate, ac legis 
cultu suni privati; prohibiti etiam sunt, et interi- 
mere quos vellent, et sacrificare quando vellent : 
quocirca maledicti exsistunt, cuui non possint im- 
perata facere. « Maledictus enim, inquit, qui non 
permanserit in omnibus quz scripta sunt in libro 
legis, ut faciat ea*'; » fleri autem nequit, ut qui in 
dispersione inter gentes versantur, omnia legis 
"mandata perficiant. Nam interdicit eis divinus Mo- 
ses et altare extra Hierosolymam statuere, el legem 
etra terminos Judez legere**. Nos igitur Christum 
sequentes, benedictiones In hzreditatem consequa- 
iur; legi ac prophetis per Evangelium adhzrea- 
mns ; fugiamus, tum deorum multitudini addictos, 
tum Christi ac prophetarum interfectores, tum. in- 
fames ac impios hzereticos; Christo pareamus, ut 
regi, ut przedito potestate retractandi diversas con- 
stitutiones ; el, quatenus legislator, liabenti sapiea- 
tiam constituendi varie ; naturalibus ubique absque 
vlla mutatione servatis **. 
CAPUT XXVI. 
Quod oporteat fugere Menticos, ut animarum perdi- 
ܚ‎ 


Abstinete igilur, episcopi et laici, ab omnibus 
hereticis ; qui legem ac prophetas improbant ** : 
nam omnipotenti Deo infesti, non credunt ; οἱ Chri- 
sium non confitentur Filium Dei; negant enim ge- 
merationem ejus secundum carnem, crucem erube- 


9 Joan. xi, 43, "7 Gal. 


” Joan. xix, 15. πὶ, 


Lee a Philad. 6, ad Tral. 41. Pseudo-lgnat. ad Her. 3, δὰ Philipp. vni. ** 1 ܐ ܡܘܕܐ‎ 


VARIORUM ¥01⁄. 


σαντο ὁμολογίας.» Josnnes Chrysostomn libro Quod 
Christus sit Deus cap. ult. ; cujus et legi debet ora- 
Aio 5 adversus Judas, paulo m lium, Sel 
Sti Am debet Melbodius, n Virginum convi- 
"sp » edit. Par. Ip. 
) Πολυθέους. Longe Ὃ pe Tib; codex 
3 ut pnm res ad Judzos. Ip. 
᾿χήσωμον.. Addit alter codex Χριστῷ, 
wx ined res, et quidein recte, Ip. 
] sont. Καὶ τί ἐχάστη αἵρεσις δοξάζει 
mo καὶ. ἐν τῷ η, καὶ 0', xal κεφ. Hiec addun- 
δε in cod. Vindobonensi bujus capitis inscriptioni. 


(97) Ἀρνοῦνται γάρ, etc. De Simone Mago ad- 
ditamentun ad apostolorum canonem δύ, in colle- 
ctione Joannis ως ο uel me δὲ χαὶ τὸ πά- 
θος τοῦ Χριστοῦ, καὶ ch χόψας. Et in 
epistola apocrypha Coriuliordm a ri aulum, quam 
una cum responsione Apostoli seu epistola - tertia 
τὰ Corinthios, pariter pseudepigrapba, ferri apud 
Armenios testatur, Jacobus (jsserius, in epistolam 
Ignatii ad Trallianos. Simoni κο hi tribuun- 
tur errores, citante eodem viro doctissimo : Pro- 
phetas non esse legendos ; Deum non esse omnipoten- 
Tem; non esse [uuram corporis resurrectionem ; homie 
nem a ܦܗ‎ non ως erealum ; ܢ‎ Christum ez 
corpore Maria Virginis nium. mon fuisse; neque a 
Deo creatum. rM sed a quib'udam ange- 


ܚܝ 


(51) Ὅς. Cod. Vind. πᾶς ὃς, ut est in textu. Ct. 
(52) Καί. Καὶ θυσιαστήριον, οἱ seqq. usque ad 
ἀναγινώσκειν desunt in cod. Vind. Certe falsa sunt 
jua ignificaniur, nec usquam leguntur in V. T. 
ü ünxit has constitutiones, in Scripturis versa- 
d) κα. 7 00005 10. 85 
τὸν νόμον ἔξω τῶν ὅρων τῆς Ἰουδαίας 
ἀναγινώσκειν. ܐ@1016,‎ 11:10 est legis Mosaic; quod 
discere licet ex D. Chrysostomu conira Ji 
ܬܪ‎ 3, πα Ad. ον dece Sus 
aginta Y ΙΥΥεἴλαι τοῦ Θεοῦ τὴν 
ܐ ܐܐܐ ܨ‎ ó s νόμον ἐπαινῶν 
οἰκείων συγχιωρούµενος: τοῦτο γὰρ 
pen “Ἀμὼν ὁ τ ὁ αρ iyi isi ܡ « ܕ‎ ἀνέγνωσαν. 
ἔξω νόμον, χαὶ ..» Quo modo 
enim populus Judeorum να μον ܡ‎ gloriam 
Dei inter. gentes, qui no legem. reris exira proprios 
terminos oc iprim enim Amos. 


τῶν προθύρων ἐχείνων dyes Et 
ϑύειν καὶ rivi; οὐδὲ Enc 
Pu wien tei PESE 


ps 
m 


n 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.— LIB. VI. 


971 


σιν, τὸν στὰνρὸν ἐπαϊσχύνονται, τὸ πάθος xai τὸν A scunt, inhonestam pntant passionem ae mortem,. 


resurrectionem iggorant, ejus nativitatem, quz ante- 
secula resecant"*. Quidam vero eorum alio modo- 
impii sunt, Dominum imaginati hominem tantum- 
modo, ex corpore et anima eum conslare existi- 
mantes**..AL ex lis alii eumdem Jesum esse Deum 
super omnia existentem suspicantur, eum, sui. ip- 
sius Patrem opinati, eum Filium simul et Paracle- 
tum conjicientes; quibus quid potest esse exsecra- 
bilius? Alii rursus eorum, damnant quosdanr cibos; 
et nuptias eum procreatione liberorum malas esse 
ac diaboli commenium dicent : et. propter mali- 
liam suam impii cum sint, nolunt a mortuis exci- 
lari, ideoque resurreclionem. criminantur 
« Sancti et casi vir sumus; » eomedere ac. bibere 
nolunt ; imaginantur vero se daemonia carne carentia 
suseitandos a mortuis. Qui omnes in perpetuum et 
ad ignem zternum damnabuntur. Fugite igitur ab 
eis, ne pariter corum impietatibus pereatis. | 


*! Pseudo-giiat, ad Tars, 2. 


θάνατον ἀδοξοῦσι, τὴν ἀνάστασιν ἀγνοοῦσι, τὴν πρὸ 
αἰώνων αὐτοῦ γέννησιν περιχόπτουσι (58). Τινὲς δὲ 
ἐξ αὐτῶν ἑτέρως (59) ἀσεδοῦσι, ψιλὸν ἄνθρωπον φαν- 
πταζόμενοι τὸν Κύριον, Ex ψυχῆς καὶ σώματος αὐτὸν 
εἶναι νομίζοντες (60). Ἕτεροι δὲ ἐξ αὐτῶν, αὐτὸν el- 
γαι τὸν Ἰησοῦν τὸν ἐπὶ πάντων θεὸν (61) ὑποπτεύου- 
σιν, αὐτὸν ἑαυτοῦ Πατέρα δοξάζοντες, αὐτὸν ΥἹὸν καὶ 
Παράκλητον ὑποπτεύοντες ὧν τί ἂν εἴη ἑναγέστερον; 
"Άλλοι δ' αὖ πάλιν αὐτῶν, βρώματά τινα φαυλίζουσι" 
καὶ γάμον κακὸν σὺν παιδοποιίᾳ λέγουσιν εἶναι, δια- 
θόλου τε μηχάνημα' χαὶ διὰ τὴν πονηρίαν αὐτῶν ἆσε- 
δεῖς ὄντες, οὐ θέλουσιν ἐκ νεκρῶν ἀναστῆναι, διὸ. καὶ 
τὴν ἀνάστασιν διαδάλλουσι" φάσχοντες, ὅτι «Σεμνοί τι- 
νές ἐσμεν’ » ἐσθίειν xal πίνειν μὴ βουλόμενοι, δαιμόνια 
δὲ ἄσαρχα φανταζόμενοι Ex νεκρῶν ἀναστήσεσθαι. Οἵ- 
τινες χαταδιχασθήσονται δι αἰῶνος ἐν τῷ αἰωνίῳ 
πυρί. Φεύγετε οὖν àm' αὐτῶν, ἵνα μὴ συναπόλησθε 
ταῖς αὐτῶν ἀσεδείαις. 


*' Ίρηαε. Interpol. ad Trall. 6 et 11; ad Philad. ὃ, ad 85). ἃ, 7. 


Mgaat. interpol. ad Phjtad. 6. 


VARIORUM NOTAE. 


(01) Αὐεὺν εἶναι τὸν Ἰησοῦν τὸν ἐπὶ πάντων 
Θεόν. Sane etiam accipio, ex more nolissimo theo- 
logorum, 14111 veterum quam receütiorum, juxta 
quem nomina quzdam toti Trinitati conimunia, uni 

rsone acco.nmodantur : exempli gratia, Patri 

leus, ὁ τῶν ὅλων Θεός, omnipotens, aliaque, et in iis 
ὁ ἐπὶ πάντων Θεός. Gregorius Nyssenus Περὶ διαφο- 
ρᾶς οὐσίας καὶ ὑποστάσεως, 31116 medium : Ὃ δὲ ἐπὶ 
πάντων Θεὸς, ἑξαίρετόν τι γνώρισμα τῆς ἑαυτοῦ ὑπο- 
στάσεως, τὸ Πατὴρ εἶναι, τὸ Ex. ܐ‎ αἰτίας ὑφε- 
στάναι, μόνος ἔχει. lius frater in sanclum baptisma, 
Los 0 τε οἷν ο τῆς τοῦ Θεοῦ δόξης 
νεῦμα, Ex του τος ἀῤῥήτως ἐκ- 
med εἶτα αὐτὰς ὁ oie, ἀλλὰ Θεοῦ ܡ‎ χαὶ 
παρὰ Θεῷ, ἀποστελλόμενον δὲ παρὰ Θεοῦ, καὶ διὰ 
Υἱοῦ χορηγούμενον. Ecce, maguo Basilio Spiritus 
sanctus non est Deus, ut nostro Filius non est Qui 
super omnia exsistit Deus : quia. neuler est. prima 
sanctissime Trinitatis persona. Videtur autem Cou- 
stitutio jugulum petere Sinionis. Magi; ulpote per- 
sonas conlundentis, quod colligere datur ex lrenzo, 
Augustino ac-Theodorito. In Appendice canonis 50 
apostolici, de qua in adnotatione proximam przce- 
dente : Ἐφ' ἡμῶν γὰρ Σίμων ὁ Μάγος ἐξηῤεύξατο 
στιάσας τὸ ἄλαλον ( codex Seguerianus τῷ λαῳ), πλά- 
γον καὶ ἄστατον καὶ πονηρὸν εἰς ἑαυτὸν πνεῦμα, καὶ 
ἕνα τριώνυμον εἶναι φλυαρήσας τὸν Θεόν. ld est; 
Temporibus enim nostris Simon Magus eructavit, αἰ- 
iracio im seipsum. apiritu loquendi ignaro, erroneo, 
instabili et malo, atque Deum esse unum trinominem 
deblateravii. Sed forle legi debeat λάλον, aut. potius, 
quo manu ducimur per ms. Segu., λαοπλάνον, ut 
apud Ignatium interpolatum ad. Ephes, ix, ad Phila- 
delph. 5, favente eliam Cedreno, p. 173, l. xxxvi. 
Consule Epiphanium hzresi 62, sectione 2, ubi de 
Sabellianismo ex 2 evangelico. Cor.— Hac 
multo aptius ex calamo Ariani fluxisse intelligau- 
tur, cum illi negarent aperte Jesu Christi divinita- 
lem esse τὸν ἐπὶ πᾶσι Θεόν. Vid. lib. m, cay. 17. 
Quando alii similiter sunt locuti, Arianoruni style 
aliquo modo sese accommodarunt. CLR. 


€ 


υ 


lis. Lege epistolam ad Philippenses p martyri 

tributam cap. 5. Post 1:0 exarata. 2b illu- 

strissimo archiepiscopo Armeno, qui in hac regia 

urbe versabatur, haberi apud suos dictas epistolas, 

et apneryphias haberi. Cor. 

8 (53) Περικόπτουσι. Cod. Vind. περιγράφουσι. 
1. 


ER. 

(9) Ἑτέρως. ldem cod. καὶ ἑτέρως. In. 

(60) WiAóv ἄγθρωπον φανταζόμενοι τὺν Κύριον, 
ἐκ ψυχῆς καὶ σώματος αὐτὸν εἶναι νομίζοντες. 
Sensum catholicum admittunt ha:c, et sensum Aria- 
num ; quia adversus Ebion:os similesque pestes di- 
ci possunt ab orthodoxo et ab Ariomanita. A primo 
quidem, qui videlicet arbitretur in Christo preter 
corpus et animam esse etiam Dei Verbum. À poste- 
riori vero, qui existimet loco anim: in Domino ex- 
stitisse patibilem divinitatem. Ario quippe ac Aria- 
nis a pluribus Lribuitur js error; qui, lempore S. 
Augustini, apud Latinos minus erat notus, videlur- 
que ab eruditissimo et diligentissimo Usserio igno- 
ratus, aut non. animadversus, illustrante B. lgua- 
tium. Obiter emenda in Operibus S, Hieronymi au- 
etorem Commentariorum ad Paulinas epistolas, in 
1,8 : Hoc loco ad. defensionem perversi 
duc hereses abutuntur, Apollinarti, scili- 
cel, et Arii. Una ut per[ectam assumpti hominis natu- 
ram destruat : alia ul Dei Verbum asserat esse passi- 
bile, Neque erat [lego ea] intelligens, májestatis Do- 
mínum eliam assumptum. hominem 
ista sciens, non divinitatis, sed humani 
lem esse. naturam. Observatu quoque dignum est; 
quod eum idem error Eumomio ascribatur, per 

heodoritum, in fine interpretationis psalmi xv, 
epistola 145, dialogo 2, et Hereticarum. fabularum 
lib. v, cap. 11, qued ultimum testimonium Nicetas 
Choniates transcribit Thesauri lib. n1, cap. 39, 
itemque per Gennadium cap. 2 De ecclesiasticis 
dogmatibus ; Eunomius tame ipse in fidei sue ex- 
positione, a Valesio τῷ πάνυ ad Socratem publicata, 
Christum suum proponit ἀναλαθόντα τὸν ἐκ ψυχῆς 
καὶ σώματος ἄνθρωπον. (Qni hominem ez anima con- 
siantem et corpore césumpsit, Cor 


980 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ KZ', 
Περὶπαρατηρημάτων Ἰουδαϊκῶν καὶ EAAnyodw (62) 

Εἰ δὲ τινες παρατηρρύμενοι, φυλάσσουσιν ἔθιμα 
Ιουδαϊκὰ, γονοῤῥύας, ὀνειρώξεις (69), πλησιασμοὺς 
τοὺς κατὰ νόμον, λεγέτωσαν ὑμῖν, εἰ ἐν αἷς ὥραις 
# ἡμέραις ἕν τι τούτων ὑπομείνωαι, παρατηροῦνται 
προσεύξασθαι, 1 βιδλίον θιγεῖν" (64), καὶ ἐὰν συν- 
θῶνται, δῆλον ὡς τοῦ ἁγίου Πνεύματος κενοὶ τυγχά- 
γουσι, τοῦ ἀεὶ παραμένοντος τοῖς πιστοῖς. Περὶ γὰρ. 
τῶν ὁσίων λέγει ὁ Σολομών" ܙܐ‎ ἕκαστος ἑαυτὸν εὐ- 
τρεπίζῃ, ὅπως ὅταν χαθεύδῃ, φυλάσσῃ αὐτὸν, καὶ 
ὅταν ἐγείρηται, συλλαλῇ αὐτῷ. El γὰρ νομίζεις, ὦ 
γύναι, ἑπτὰ ἡμέρας ἐν ἀφέδρῳ οὖσα, τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
ματος χενὴ τυγχάνειν, ἄρα Εελευτήσασα ἐξαίφνης, 
χενὴ Πνεύματος, xa ἁπαῤῥησίαστος τῆς πρὸς Θεὸν 


B dato, ἀπελεύσῃ" ἢ μὲν τὸ πνεῦμά ἔχεις πάντως 


ἀχώριστον, ὅτε μὴ ἐν tóm ὄν" δεῖ δέ σοι προσεν- 
Xhe* καὶ τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐπιφοιτήσεως, 
ὡς οὐδὲν ἐν τούτῳ παρανομοῦσα. Οὔτε γὰρ νόμιμος 
pl, οὔτε λέχος, οὔτε αἵματος φορὰ, οὐκ ὀνείρωξις, 
Μιᾶνα: δύναται ἀνθρώπου φύσιν, ἣ τὸ ἅγιον Πνεῦμα 
χωρίσαι " ἡ μόνη δὲ ἀαέδεια, xal παράνομος πρᾶξις, 
Τὸ γὰρ ἅγιον Πνεῦμα τοῖς χεχτημένοις αὐτὸ ἀεὶ πα- 
ραμένον (05) ἐστὶν, ἕως ἂν ὦσιν ἄξιοι " καὶ ὧν ἂν χω- 
pis, τούτους ἐρήμους καθίστησι, καὶ τῷ πονηρῷ 
πνεύματι ἐκδότους. Πᾶς δὲ ἄνθρωπος, ὁ μὲν τῷ 
Ἠνεύματι πεπλήρωται τῷ ἁγίῳ, ὁ δὲ τῷ ἀχαθάρτῳ" 
καὶ οὐχ οἷόν ἐε φυγεῖν αὐτῶν ἑκάτερον, εἰ μὴ ἕναν- 
τίον τι πάθωσιν * δ τε γὰρ Παράκλητος μισεῖ πᾶν 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


ܗ 
CAPUT XXVI.‏ 
De observationibus Judatcis ac ethnicis.‏ 

Si qui vero éuperstitiose observantes, custodiunt 
ritus Judaicos, fluxus seminis, pollutiones in som- 
no, legitimos concübitus*'; dicant nobis, utrum ho- 
ris aut diebus quibus quidpiam horum patiuntur, a 

. precibus abeistant, aut a taclione sacri libri, [aut a 
sumplione éucharisti :] atque si faleantur, patet. 
eus Spiritu sancto, qui semper cum fidelibus ma- 
met, vacuos esse. De sanctis enim ait Salomon * ; 
ܬܠܐ‎ se quisque proparet, quo quando dormierit, 
custodia eum, et quando-evigilaverit, loquatur cum 
»eo. Nam si existimas, mulier, cum per seplem dies 
ob menstiruum separala es, Spi 
€ua *; ergo si repente moriaris, decedes vacua Spi- 
xii, ac nullam fiduciam et spem in Deum habens ; 
sed spiritum quidem omuino indiscretum possides, 
wipole qui loco non comprehenditur; indiges au- 
xem oratione, [et eucharistja,] et Spiritus saneti ad- 
ventu, ut quz nihil hàc in re peccaveris. Neque 
enim legitimus concubitus, neque puerperium, ne- 
;ue sanguinis menstruus eursus, neque in somniis 
pollutio *, naturam hominis inquinare possunt, aut. 
Syiritum sanctum dirimere; sed. sola impietas, et 
actio iniqua. Sanctus quippe Spiritus perpetuo ma- 
met iu illis qui eum obtinuerunt; quandiu digni 
fuerint : a quibus autem separatus est, hos. vacuos 
et níalo spiritui dediticios exhibet. Porro hominum, 
alji quidem pleni: sunt Spiritu sancto, alli vero spi- 


giu immundo; neque'fieri potest, ut. alterutrum ψεῦδος, ὅ τε διάδολος πᾶσαν ἀλήθειαν" πᾶς δὲ βεδα- 


πτισµένος κατὰ ἀλήθειαν, τοῦ μὲν διαδολιχοῦ πνεύ- 
ματος χεχώρισται, τοῦ δὲ ἁγίου Πνεύματος ἐντὸς χαθ- 
ἐστηχε" καὶ ἀχαθοεργοῦντι μὲν παραμένει τὸ Πνεῦμα 
τὸ ἅγιον, πληροῦν αὐτὸν σοφίας καὶ συνέσεως, χαὶ τὸ 
πονηρὸν πνεῦμα οὐκ ἐᾷ αὐτῷ πλησιάσαι, ἐπιτηροῦν 


eorum viteiit; nisi aliquid. sibiínel contrarium pa- 
nidem Paracletus odit quodlibet men- 
«acium; diabolus quamlibet veritatem ;; quicunque 
sutem vere bapiizatus fuit, a spiritu quidem dia- 
bolico separatus est, intra. vero. Spiritum sanctum 


" Levit, xv." aladd. ἢ εὐχαριστίας μεταλαδεῖν. " Prov. vi, 33. *" Levit; xv, 16. 4 al. add. 


παὶ εὐχαριστίας. "Ὁ Levit, xii. 


᾿ΝΑΒΙΟΒΌΜ NOTE. 


κλησίας, φέρε, f| ἀγορᾶς ἤχοντα ἑωθινὸν, ἀλεχτρυό- 
νος ὀχεύειν δίχην, ὁπηνίχα εὐχῆς καὶ ἀναγνώσεως 
καὶ τῶν μεθ᾽ ἡμέραν εὐεργῶν ἔργων ὁ καιρός. Vide 
Chrysostomum, homil. 5, 46 Lazaro, necnon Hiero - 
nymum multis satque cognitis in locis. Quod addi 
tur bic de eucharistia, in quibusdam exemplarili 
forte in aliis preteritum fuit ab hominibus, qui 
"contrariam consuetudinem etate sua observari cer- 


P nebant, Obiter moneo ut vilia duo leclionis tollas 


€ loco hac in re celebrato Theodori Balsamonis re- 
sont. ad interroy. 9. Marci Alexandrini, Juris 

reco-Romani, p. 567 : Φησὶ γὰρ τοῦ ἁγίου Διονυ- 
σίου ἀπόχρισις, imo Τιμοθέου, que in collectione 
canonica Balsamonis exstat p. 1064, D. Et infra : 
Τῇ νυχτὶ γὰρ συντριθείη, pro quo bene mss. eodi- 
ces, τηνικαῦτα yel τηνιχαῦτα γάρ. Joannes, Citrius 
«d Coristantinum Cabasilam ܕ‎ 49 in-mss. 
quaa Jure Graco-Homane, p. 525, étc., abest ; 1ε- 
ܐ‎ ἢ λαϊκοῖς ὀνειρώξασι, xa" ἐχείνην pw τὴν 
Hi πώ tà τὸ τῆς 


μέραν τῶν ἁγιασμάτων ἀπέχεσθαι θέμις, 
h ms Pone ἐοὺ Εἰ δὲ τίνευνον. ἢ ὑπέρϑεσις 
πειλεῖ, ܘ‎ ατηκε πε, ις ἀπαι τὸν 
Fere τὴν ἱερουργίαν, ܒ ܦ‎ 
παγὶς τοῦ δ’ ᾿αστοῦ͵ ܡ‎ 
1 ܬ‎ (la j ܡܝ‎ "e 
c Hapapérov. In. atero Vindob. παράνομον. 


(04) ΒιδΊίου ϑιγεῖν. Solebant veteres meliores- 


Christiani libros sacros singulis diebus lectita- 
.. Sie Gnostico Clementis Alexandrini lib. vi, p. 


198 : Εὐχαί τε καὶ αἴνοι, xal al πρὸ τὸ ἑστιάσεως 


ἐντεύξεις τῶν Γραφῶν. ldem Clenrens Pedagogi Ἡ, 
cap. 10, pag. 194 :᾿Αλλ' οἷς γε συγκεχώρηται γῆμαι, 
πούτοις ἐδέησεν Παί ὡς μὴ μεθ’ ἡμέραν τὰ 


"πυστιχὰ τῆς φύσεως ἐχτελεῖσθαι [3m μηδὲ ἐξ ἐχ- 


983 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.— LIB. VI. 


αὐτοῦ τὰς ἐφόδους. Σὺ οὖν, ὦ γύναι, καθὼς λέγεις (66), A consistit; et in eo quidem qui bona opera exercet, 


sanctus Spiritus permanet, implens eum sapientia 
et intellectu, nec sinit spiritum malignum ei appro- 
pinquare, observans illius hostiles accessus. Tu ita 
que mulier, αἱ, ` quemadmodum dicis, in diebus 
mensirui vacua es Spiritu sancto, debes plena esse 
immundo spiritu.Nam dum non precaris, nec legis; 
vel nolentem eum advocas : amat enim ille, si qi 
alius, ingratos, segnes, negligentes, somniculosos ; 
quandoquidem et ipse eum per ingratum animum 
malevolentia laboraret, a Deo spoliatus est digni- 
tate, elegitque pro archangelo esse diabolus. Qua- 
proptera vanis sermonibus abstine, mulier; sem- 
perque memineris Dei, Creatoris lui, ac eum pre- 
care; Dominus quippe tuus est, atque omnium 
rerum : meditare etiam leges illius, nihil obser- 
vans, nen purgationem naturalem, non copulalio- 
nem legitimam, non partum aut abortionem, non 
corporis máeulam **: siquidem hujusmodi obser- 
vationes, sunt bominum stultorum inventa inania, 
et ratione carentia. Neque vero hominis funus, ne- 
que ossa mortui, neque sepulcruni**, neque certus 
quidam cibus 55, neque nocturnum seminis pro(lu- 
ium, polluere animam hominis possunt; verum 
ܕܐܘ‎ impietas in Deum, et iniquitas, et erga proxi- 
mum injustitia; rapina, inquam, vis, vel si quid 
justitie divine repugnat, adullerium aut fornica- 
tio. Quare has observationes vitate ac fugite, dilecti: 
quoniam ad gentiles pertinen; neque enim mor- 


εἰ ἐν ταῖς ἡμέραις (67) τῆς ἀφέδρου χενὴ τυγχάνεις, 
ποῦ ἁγίου Πνεύματος, τοῦ ἀχαθάρτου πεπλήρωσαι. 
Μὴ προσευχομένη γὰρ, μηδὲ ἀναγινώσχουσα, 
ἄκοντα 5. αὐτὸν προσχαλέσῃ᾽ φιλεῖ γὰρ οὗτος τοὺς 
ἀχαρίστους, εἰ καί τις ἄλλος, τοὺς ῥᾳθύμους, τοὺς 
ἀμελεῖς, τοὺς ὑπνώδεις" ἐπειδὴ καὶ αὐτὰς ἀχαριστίᾳ 
κακόνοιαν νοσήσας, ἐγυμνώθη παρὰ Θεοῦ τῆς ἀξίας 
ἀντὶ ἀρχαγγέλου διάδολος (68) αἱρετησάμενος (69) 
εἶναι. Διὸ τῶν ματαίων ἀπόσχου λόγων, ὦ γύναι " xal 
ἔσο μεμνημένη πάντοτε Θεοῦ (70), τοῦ σὲ δηµιουργή- 
σαντος, xal προσεύχου τούτῳ" ἔστι γὰρ σοῦ καὶ τῶν 
ὅλων Κύριος: καὶ μελέτα τοὺς αὐτοῦ νόμους, μηθὲν 
παρατηρουμένη, μὴ χάθαρσιν φυσικὴν, μὴ μίξιν 
γόμιμον, μὴ τοχετὸν ἢ ἀποθολὴν, μὴ μῶμον σώμα- 
τος’ ἐπείπερ τὰ τοιαῦτα παρατηρήματα, μωρῶν 
ἀνθρώπων ἐφευρέματα μάταια, καὶ νοῦν οὐχ ἔχοντα. 
Οὔτε δὲ χῆδος ἀνθρώπου, οὔτε ὀστέον νεχροῦ, οὔτε 
μνῆμα, οὔτε τοιόνδε βρῶμα, οὔτε ὀνειρωγμὸς (74), 
μιᾶναι δύναται ἀνθρώπου ψυχήν" ἀλλὰ μόνη ἀσέδεια 
ἡ εἰς Θεὸν, καὶ παρανομία, καὶ εἰς τὸν πλησίον ἀ- 
δικία" λέγω δὴ ἁρπαγὴ, ἢ βία, ἢ εἴ τι ἐναντίον τῆς 
αὐτοῦ δικαιοσύνης, μοιχεία, ἢ πορνεία. Ὅθεν τὰ 
τοιαῦτα περιιστάμενοι παρατηρήματα, φεύγετε ἀγα- 
πητοί Ἑλληνικὰ yàp τυγχάνει (13): οὔτε γὰρ τὸν 
πεθνεῶτα βδελυσσόμεθα, ὡς ἐχεῖνοι" ἐλπίζοντες αὐτὸν 
πάλιν ἀναθιῶναι" οὔτε τὴν νόμιμον μίξιν χακίζομεν" 
ἔθος γὰρ αὐτοῖς τὰ τοιαῦτα ἀσεδεῖν. Θεοῦ γὰρ Twü- 
pm, ἀνδρὸς καὶ γυναιχὸς συνέλευσις γίνεται, ἡ με- 


τὰ δικαιοσύνης" « Ὁ ποιῄσας γὰρ ἀπ' ἀρχῆς, ἄρσεν C tuum abominamur, ut illi; cum speremus eum 


rursus victurum ; neque legilimam conjunctionem 
accusamus : solent enim illi in. hujusmodi rebus 
impie agere **, Nam Dei voluntate, viri ae mulieris 
fit illa copula, quz justa est : siquidem « Qui fecit 
ab initio, masculum et feminam fecit eos, Et bene- 


καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς" καὶ εὐλόγησεν αὐτοὺς, καὶ 
εἶπεν" Αὐξάνεσθε, καὶ πληθύνεσθε, καὶ πληρώσατε τὴν 
γῆν.» ΕΙ τοίνυν Θεοῦ βουλήσει παραλλαγὴ σχημάτων 
γέγονε, πρὸς γένεσιν πλήθους ἄρα χατὰ τὴν αὐτοῦ 
γνώμην, χαὶ ἡ συνέλευσις τοῦ ἄῤῥενος πρὸς τὸ θῆλν. 


dixit eis, ac dixit : Crescite, et multiplicamini, et replete terram **, » Atqui. si voluntate Dei differen- 
fia sexuum facta est, ad propagandam sobolem; ergo et congressus maris ac feminze concordat cum 


Alius proposito. 


* {, ἀπόντα, vel ἑκόντα. " Levit. xir, etc. 9 Num. xix, 16, P" Levit. xi. "Levit. xvin, 24. 


#* Gen. i, 28; Matth. xix, 4. 


VARIORUM NOTAE. 


riani. Ip. 
(69) Αἱρετησάμενος. Alter cod. Vindob. αἱρεσά- 


lib. 1, cap. 81, tom. X (660 Ache-‏ ܕܠܐܬ 


D Ie melius, hoc est cum esset angelus lucis, 
ܪ‎ 


abusum, factum esse tenebrarum angc-‏ ݂ܒ 
lum. Ip.‏ 

(70) Θεοῦ. Abesta cod. Vindob. et sequentia 
verba τοῦ σὲ δημιουργήσαντος, nstendunt satis de 
quo agatur. I». 

0 ἸΟγειρωγμός, Cod. Vind. ὀνεί 


(60). Καθὼς λέγεις. Deest in altero cod. Vindob. 
ܝ‎ 
"δὴ Ταῖς ἡμέραις. ldem. legit τῷ καιρῷ minus 


apte. lp. 

Pa) "Avrl ἀρχαγγέλου διάδολος. Dorent SS. 
Paites diabolum archangelum fuisse, πρωτοστάτην, 
ἐπίσημον tv ἀγγέλοις καὶ ἐν ταῖς ἄνω δυνάμεσιν me 
Ριφανη, πρώτην ἀρχὴν mag ἀγγέλοις ἔχοντα͵ ἕνα τῶν 
Tp ἀρχόντων, eminentissiimum angelorum, do- 
minum novem ordinum angelorum, primum om- 
nium angelorum, angelorum primogenitum, ܣܝ‎ 
quis angelis. eminentiorem, et. cunctis agminibus 
angelorum prelatum. lta Cyrillus Hierosolymita- 
nus, Gregorius Nyssenus, Czesarius, Theodoritus, 
Jobius, Cyrillus Alexandrinus, Theophylactus, non- 
mulli in Catena ad Jobum, Tertullianus, Augusti- 
nus; inter Qper ronymi auctor commentariorum 
in Psalmos, quippe in Jobum scripsit; cum Fausto 
Rejensi et Gregorio papa. Cesarius Arelatensis, jn 
homilia De humilitate ܐܧ‎ superbia, editore V. CL. 
Stephano Baluzio : Ipsum archangelum. auperbia de 
«wlo deposuit Vide.ctiam Consultationes ichaeí et 


PONT. OPERA DEBIA. 984 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ KH. 
Περ 6 οιχείας το xal 
73 ܗ‎ PHA lac πορ- 

Οὐχέτι δὲ καὶ ἡ παρὰ φύσιν βδελυχτὴ μίξις, ἢ ἡ 
παράνομος πρᾶξις, ἐχθρὰ γὰρ Θεοῦ ὑπάρχουσα" καὶ 
γὰρ παρὰ φύσιν ἐστὶν fj Σοδόμων ἁμαρτία "", καὶ % 
πρὸς ἄλογα’ παράνομον δὲ, μοιχεία καὶ πορνεία" ὧν 
τὰ μὲν, ἀσεδήματα" τὰ " δὲ, ἀδικία' καὶ τὸ τελευ- 
ταῖον, ἁμάρτημα" οὐδέτερον δὲ αὐτῶν ἀτιμώρητον, 
κατὰ τὴν οἰκείαν διάθεσιν. Ὀΐ τε γὰρ πρῶτοι διάλυ- 
σιν χόσμου μηχανῶνται, τὰ κατὰ φύσιν παρὰ φύσιν 
ἐπιχειροῦντες ποιεῖν οἱ δὲ δεύτεροι, οἱ μὲν ἀδικοῦσιν, 
ἀλλοτρίους γάμους φθείροντες, καὶ τὸ ὑπὸ Θεοῦ γενό- 
μένον ἕν, διαιροῦσιν εἰς δύο, τούς τε παῖδας ὑπό- 
πτους, χαὶ τὸν φυσιχὸν ἄνδρα εὐεπιδούλευτον " ἢ τε 
πορνεία, φθορὰ τῆς οἰχείας ἐστὶ σαρχὸς, οὐχ ἐπὶ παι- 
δοποιίᾳ γινομένη, ἀλλ᾽ ἡδονῇ χαριζομένη τὸ πᾶν" 
ὅπερ ἐστὶν ἀκρασίας σύμβολον, ἀλλ' οὐχ ἀρετῆς ση- 
μεῖον. ᾿Απηγόρενται δὲ τοῖς νόμοις ἅπαντα ταῦτα. 
Φησὶ γὰρ τὰ λόγια οὕτως" «Οὐ κοιμηθήσῃ μετὰ ἄῤῥε- 
νος χοίτην γυναιχείαν' ἐπιχατάρατος γὰρ ὁ τοιοῦ- 
τος" καὶ λίθοις λιθοδολήσατε αὐτούς (74): βδέλνγ- 
μα (15) ἐποίησαν" πάντα χοιμώμενον μετὰ χτήνους, 
ἀποχτείνατε αὐτὸν, ἀνομίαν ἐποίησεν ἐν τῷ λαῷ. 
Καὶ ἐάν τις γυναῖχα ὕπανδρον μιάνῃ, ἀποχτείνατε 
ἀμφοτέρους" ἀνομίαν ἐποίησαν, ἔνοχοί εἰσιν, ἀπο- 
θανέτωδαν.» Καὶ ἑξῆς" « Οὐχ ἔσται πορνεύων ἐν 
υἱοῖς Ἰσραήλ' καὶ οὐχ ἔσται πορνεύουσα ἀπὸ θυγα- 
πέρων Ἱσραήλ. Οὐ προσοίσεις μίσθωμα πόρνης Kü- 
plo τῷ Θεῷ σου ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον, οὔτε ἄλλαγμα 
χυνός. υὐ γὰρ ἀγναλ, φησὶν, εὐχαὶ ἐχ μισθώματος 
ἑταίρας.» Ταῦτα μὲν ἀπηγόρευσαν οἱ νόμοι: τὸν δὲ 
γάμον ἐσέμνυναν, εὐλογημένον αὐτὸν ἀποχαλέσαντες * 
ἐπειδὴ καὶ εὐλόγησεν (10) ὁ Θεὸς ὁ συζεύξας τὸ θῆλυ 
τῷ ἄῤῥενι. Λέγει δέ που xal ὁ σοφὸς Σολομών (17) " 
܀‎ Παρὰ Κυρίου ἁῤμόζεται γυνὴ ἀνδρί" » καὶ ὁ Δαδὶδ 
λέγει" € 'H γυνὴ σου ὡς ἄμπελος εὐθηνοῦσα ἐν τοῖς 
χλίτεσι τῆς οἰχίας σου: οἱ υἱοί που ὡς νεόφυτα ἐλαιῶν, 
χύχλῳ τῆς τραπέζης σου. “Ἰδοὺ οὕτως εὐλογηθήσεται 
ἄνθρωπος ὁ φοδούμενος τὸν Κύριον.» Οὐχοῦν ὁ γά- 
μος τίμιος καὶ σεμνὸς, καὶ ἡ τῶν παίδων γένεσις, 
καθαρά οὐδὲν γὰρ κακὸν ἐν καλῷ ὑπάρχει. Οὔτε οὖν 
ἡφυσικὴ κάθαρσις, βδελυχτὴ παρὰ (18) Θεῷ, ὃς αὐτὴν 
ᾠχονόμησε συμθαίνειν γυναιξὶν ἐν τριαχονθημέρῳ, 


S. CLEMENTIS 1 ROM. 


CAPET XXVIII. 


De nefando amore. puerorum, adx!terio ei [ornica- 
tione. 


Contra vero exseerabiis illa ac nature repu- 
gnans conjunctio, aut illa iniqua actio, utpote Deo 
invisa. Etenim naturz adversaiur nequitia Sodo- 
morum, et illa que cum bestiis patratur; zquitati 
autem repugnat adulterium, et fornicatio 
flagitiorum, illa quidem, impietates sunt; istud 
yero, injuria; at ultimum, peccatum : nullum auteni 
eorum impunitum manet, secundum propriam ra- 
lionem. Nam primi dissolutioném ac finem mundi 
procuránt, dum quz naturalia sunt, contra nalu- 
ram nituntur perpetrare; secundi vero injuriosi 
sunt, eum aliorum matrimonia corrumpunt; el 
quod a Deo factum fuit unum, dividunt in duo; ét 
efficiunt ut liberi suspecti habeantur, virque na- 
turalis ae legitimus insidiis pereal : fornicatio au- 
Tem, corruptio esL propria carnis; non enim spe- 
etat generationem prolis, sed. soli indulget volu- 
ptati'; quud incontinenti:e est indicium, non signum 
virtutis. Legibus autem hec omnia interdicuntur. 
Jta enim pronuntiant Scripture : « Non. eubabis 
cum masculo concubitum muliebrem "* ; maledictus. 
euim cst lalis vir; et lapidibus lapidabitis eos; 
abominationem fecerunt?*. Omnem concumbentem _ 
eum jumento, occidite eum ; iniquitatem fecit in 
populo **, Et si quis 1nulierem viro traditam, in- 
quinaverit, occidite utrumque ; iniquitatem fece- 
runt, rei sunt, moriantur *!, » Et. deinceps : « Non 
erit fornicator in filiis Israelis; es non erit fornica- € 
irix ex filiabus Israelis. Non -offeres mercedem 
prostibuli Domino Deo tuo super altare, neque 
pretium canis**, Non enim pura sunt, inquit, vota 
ex mercede meretricis. » Hec quidem leges ve- 
Tuerunt; conmubium vero extulerunt, benedictum 
appellantes, quandoquidem benedixit Deus , qui 
conjunxit feminam cum masculo *!-**, Dicit autem 
sapiens Salomon : « A Domino aptatur uxor viro? ;» 
εἰ David ait : « Uxor tua, sicut vitis abundans, in 
lateribus domus tuz : filii tui, sicut novellze oliva- 
rum, in eireuitu mens. Ecce sic benedicetur ܘܢܐ‎ 
mo, qui timet Dominum "δ, » jtaque connubium 
honorabile est ac venerandum "' ; et generatio filio- 


rum pura: nihil enim moli inest in bono. Neque p συστάσεως χάριν καὶ εὑρωστίας, ἀχινητοτέραις ὑπαρ- 


' Exod. xxu, 19. 


P Levit. xx, 15. 
55 Prov. xix, 14, “ὁ Psal, 


17. en. 1, 28. 


1’ αἱ. ἀσέλγεια, Sie cod. Vind. "f, τό, *5 Levit xvm, 33. 


"Levit ax, 10; Deut xxu, 23. 


*' Deut, xxu, 
Έκανε, ὅ. *' Hebr. xni, 4. ܪ‎ 


VARIORUM NOTAE. 


Ἡ 3» 7, et cum Joseplio contra 
. Cor. 

gilur ὅτι in cod. Vindob, 
lur ἐν τῷ λαῷ. Sed πάντα 
id asy desunt. i. 

( Additur αὐτόν incod. Vindob.lp, 
, (17) Καὶ ὁ σορὸς Σολομών. Hec omissa sunt 
jn )ܬܬ‎ Vind, lp. ο 

(78) Παρά. Deest ἴῃ altero cod. Vind. Ip. 


5) Πορνείας. Addit Vindobonensis codex, xal 
μίξεως ἀλόγων, ὅτι τὰ μὲν ἔστι παρὰ φύσιν ἀσέθημα, 
τὰ δὲ παρὰ νόμον ἀδιχία, χαὶ διὰ τί τούτων ἕκαστον 
ορ χαὶ κολάζεται. Ct. 

(74) Αίθοις «λιθοδολήσατε αὐτούς. Secundum 
sensum et verba Scriptura Levitici xx, ubi θανάτῳ, 
θανατούσθωσαν morte. moriantur et λίθοις 1:006015- 
σετε αὐτούς, lapidibus lapidabitis eos idem signi- 
liant; quemadinodum colligere est ex eodem ca- 
pite, presertim si conferatur cum. Ezech. xvi, 58, 


ܚ 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE. — LIB. VI. 


ܚ 


χούσαις, ὅτε ἐν οἰκία χαθημέναις τὸ πλεῖον. Οὐ μὴν A igitur purgatio naturalis horrorem Deo incutit, qui 


sapienter constituit ut ea omnibus tricenis diebus, 
firmitatis ac sanitatis gratia, mulieribus accideret; 
qus, scilicet, minus inoveniur, quod domi pluri- 
mum sedeant. Quinetiam in Evangelio Dominus, 
cum salutarem fimbriam mulier sanguinis proflu- 
vio laborans tetigisset, αἱ sanarelur; non succen- 
suit illi, neque ullatenus accusavil; imo vero 
curavit eam, dicens : «Fides tua te salvam fe- 
cit**, » Verumtamen quando uxoribus naturalia illa, 
seu menstrua prodeunt **, mariti ad eas non acce- 
dant, ut gigneridorum saluti provideatur, Mque lex 
prohibuit. Ait enim : « Ad mulierem quz propter 


» Neque etiam cum gravidis uxoribus consuetudinem 


non oportel autem‏ ܐ 


CAPUT XXIX. 


Quo modo oporteat mulieres subjectas esse viris suis, 
el viros diligere uxores suas. 


Mulieres, estote subjecta viris vestris "*, eosque 
in honore habete, ac in. tiniore et charitate servite 
illis: quemadmodum sancta mulier Sara Abraha- 
mum honorabat,ne ex nomine quidem eum ausa 
appellare, sed dominum euni vocans?*, dicendo "^ : 
ܙ‎ Dominus aulem meus senex est"*, » Similiter 
viri, amate uxores vestras, ut propria membra 
αἱ vite socias, et ad liberorum susceplionem ad.- 
jutrices". ܙ‎ Laetare enim, inquit, cum uxore ado- 
lescentiz tue : cerva tue amicitiz, εἰ pullus gra- 
tiarum tuarum converselur tecum ; propria vero 
ducat te, et adsit tibi in omni tempore; in ejus 


6. ΠΠ Τη, nt, 4. 7* Coloss, im, 18. 
.xviu, 12, "' Ephes, v, 25, 98, " Pseudo- 


xv 
τὸ Οἱ 


το Ezech. 
1. ad Antioch. 9. 


δε, ἀλλὰ καὶ ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ ὁ Κύριος, τῆς alpop- 
ῥοούσης ἁψαμένης τοῦ σωτηρίου χρασπέδου ὑγιείας 
χάριν, οὐκ ἠχθέσθη ἐπ᾽ αὐτῇ, οὔτε μὴν ὅλως ἡτιά- 
σατο" τοὐναντίον δὲ ܐܘ‎ ἰάσατο αὐτὴν, φήσας" « Ἢ 
πίστις σου σέσωχέ σε. ܙ‎ Καὶ φυσικῶν μὲν φαινομένων 
ταῖς γυναιξὶν, οἱ ἄνδρες μὴ συνερχέσθωσαν, προνοίας 
Ένεχα τῶν γεννωμένων (19). ᾿Απεῖπε γὰρ ὁ νόμος. 
«Πρὸς γυναῖχα γὰρ, φησὶν, ἐν ἀφέδρῳ οὖσαν, οὐ προσ- 
εγγιεῖ (80). ܙ‎ Μήτε μὴν ἐγκυμονούσαις ὁμιλείτωσαν 
αὐταῖς (RA): οὐκ ἐπὶ παίδων γὰρ γενέσει τοῦτο ποιοῦ- 
avv, ἀλλ' ἡδονῆς χάριν" οὐ δεῖ δὲ φιλήδονον, τὸν φιλό- 
θεον ὑπάρχειν. 

menstruum separata est, non appropinquabis "°. 


habeant; id enim non ad suscipiendos liberos faciunt, sed voluptatis causa ἢ 


ut qui Dei studiosus est, ducatur studio voluptatis. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ K&. 

“Ὅπως χρὴ τὰς γυναῖκας ὑποτάσσεσθαι τοῖς 
ἰδίοις ἀγδράσι, καὶ τοὺς ἄνδρας στέργειν τὰς 
ἑαυτῶν γαμετὰς (83). 

ΑἹ γυναῖκες, ὑποτάασεσθε τοῖς ἰδίοις ἀνδράσι, 
καὶ διὰ τιμῆς αὐτοὺς ἔχετε, καὶ φόδῳ καὶ ἀγάπῃ 
δουλεύετε αὐτοῖς: ὡς fj ἁγία Σάῤῥα τὸν ᾿Αθραὰμ 
ἐτίμα, οὐδὲ ἐξ ὀνόματος αὐτὸν ὑπομένουσα καλεῖν, 
ἀλλὰ κύριον αὐτὸν προσαγορεύουσα, ἐν τῷ λέγειν" 
€ Ὁ δὲ κύριός µου, πρεσδύτης. » Ὁμοίως οἱ (86) ἄν- 
δρες, στέργετε τὰς ἑαυτῶν γυναῖκας, ὡς ἴδια μέλη, 
ὡς χοινωνοὺς βίου, καὶ συνεργοὺς πρὸς γένεσιν παί- 
δων. « Συνευφραίνου γὰρ, φησὶ, μετὰ γυναικὸς τῆς 
ἐκ νεότητός σου" ἔλαφος σῆς (84) φιλίας, καὶ πῶλος 
σῶν γαρίτων ὁμιλείτω σοι" ἡ δὲ ἰδία ἡγείσθω σου, xal 
συνέστω σοι ἐν παντὶ χαιρῷ" ἐν γὰρ τῇ ταύτης φιλίᾳ 


7 Matth. ix, 33, '* Lev, xvin, 19. 


5 | Petr. i, 6. 7* 1. Pseudo- 
lgnay ad Philipp. 13, ad Heron. 4 


VARIORUM NOTJE 


. Hunc et C illud. gravia atque torpentia No ad respondet ver- 


pis nostri auetoris, ἀχινητοτέραις ὑπαρχούσαις, 
qua allata paulo praicedunt. Cot. 

δὴ ᾿Προσεγγιεῖ. in secunda persona legitur in 
cod, Vind. προσεγγιεῖς. CLER. 

(81) Μήτε μὴν ἐγκυμογούσαις ὁμιαείτωσαν αὖ- 
ταῖς. Ut omittam satis nota non paucorum Patrum 
el canonum testimonia, quc ad Christianos spe- 
etant; habes de Abrahamo, Jacobo, Amramo patre 
Aaronis et. Mosis, levitiea tribu, veteribus Hebraeis 

airibus sen patriarchis, apud. Philonem Judaruin 
ibro De Abrahamo, Clementem Alexandrinum 
Pedagogi τι. cap. 10, p. 192; Stromatei 1i, p. 656; 
Joannem Chrysostomum  homil. 33 im Geneseos 
tap. 16; Procopium Gazieum ad idem caput, et Jo- 
nam Aurelianensem De instititione laicali, lih. 1, 
cap. 7. ltem liabes de Essenis sive Essais, in Jose- 
pho, lib. Asie cap. i12,et in Historia. Hie- 
rosolymituna Jacobi de Vitriaco, cap. 81 ; De Seri- 
bus, Recognitionum viu, 48; de Pescennio denique 
E: Zenobia, apud scriptores Hislorie Augusta. 
oT. 


qustác. Additur in ms. Vind. :Ka ὅτι 
συνερχόμενοι ἀλλήλοις, χἂν μὴ λούσωνται, καθαροί 
εἰσιν, μοιχὸν δὲ ἢ πόρνον λουτρὸν οὐ καθαρεῖ. CL. 
80) Ol. In ins. Vind. xai οἱ. lp. 
81) Ec. Omittitur in cod. Vind. Iv. 


(19) Προνοίας ἕνεχα τῶν ܒ‎ 
superiorem locum illustrabunt verba Αποῦ 091 
(vel Αἰνέου σοφιστοῦ et Ἠλατωνικοῦ Χριστιανοῦ, si 
ου duobus libris mss. Regize Bibliothecz) in dia- 
logo, ante medium : Ἐπεὶ καὶ τῶν Ἑδραίων τὸν 
νόμον προσίεμαι, ὃς τοῦ λελωθημένου τὸν πατέρα 
κατέλενσεν, ὅτι 6) ἀκρασίαν τῆς γυναιχὸς τὸν χαθαρ- 

ὃν οὐχ ὑπέμεινεν, ὅθεν ἡ τῆς ὕλης πλεονεξία, καὶ 
 αἰσχ στη τοῦ παιδὸς νόσος. Hoc est: Nam εἰ He- 
breorum legem admitto, qua c: itiati 
hominis patrem adjudicavit lapi 
intemperantiam purgaliouem conjugis non exspecta- 
verit; unde materie redundantia, εἰ turpissimus 
prolis morbus exstitit. Que confer cum Levit. xx, 
48, et Theodorito quest. 21 im Levwiticum, Appo- 
site etiam prre ceteris ad constitutionem Hierony- 
ius in Ezechielis xvii, 0 : Per singulos. menses, 
gravia aique 1orpenlia mulierum corpora, im nundi 
sanguinis effusione relevantur. Quo. lempore si vir 
coieril cum. muliere, dicuntur concepti fetus. vitium 
seminis trahere ; ita wt leprosi εἰ elephantiaci ex hac 
conceplione nascantur, et [eda (f. εἰ bt [ieda) in utro- 
que sezu corpora parvitate (al; pravitete) vel enor- 
mitate membrorum, sanies corrupta degeneret, Nam. 
preter explicatam liberorum sortem (de qua Philo 
πίνουν De legibus specialibus, p. 733, Isidorus Pe- 
lusiota multis epistolis, Augustinus, 111 super Le- 
vilicum 64, et sermone 24 lempore, atquc alii) 


f. CLEMENTIS { ROM. PONT.-OPERA DUBIA, 


enixa emieltia oblectatus, diuturnus eris "5, » Diligite A συμπεριφερόμενος, πολλοστὸς ἔσῃ. » ᾿Αγαπᾶτε οὖν 


αὐτὰς, ᾧς οἰχεῖα μέλη, ὡς ὑμέτερα σώματα. Γέγρα- 
mac γὰρ οὕτω" › Κύριος διεμάρτύρατο ἀνὰ μέσον σου 
καὶ ἀνὰ μέσον γυναικὸς νεότητής σου" καὶ αὕτη κοινω- 
νὸς σου" καὶ οὐκ ἄλλος ἐποίησε' καὶ ὑπόλειμμα πνεύ- 
ματός σον" χαὶ φυλάξασθε τῷ (85) πνεύματι ὑμῶν, καὶ 
γυναῖχα νεότητός dou μὴ ἐγχαταλίπῃς.» ᾿Ανὴρ οὖν 
καὶ γυνὴ, νομίμω (86) γάμῳ συνερχόμενοι, xdi 
ἀπ' ἀλλήλων ἐγειρόμενοι, ἀπαρατηρήτως προσευχέ- 
σθωσαν (87): καὶ μὴ λουσάμενοι (88), καθαροί εἰσιν" 
ὃς V ἂν ἀλλοτρίαν γυναῖχα ὑποφθείρας µιάνῃ, ἢ cupa 
μιανθῇ πόρνῃ, ἀναστὰς ἀπ' αὐτῆς, οὐδ' ἂν τὸ πέλα- 
Ὕος ὅλον xal τοὺς ποταμοὺς πάντας ἀπολούσηται, 
καθαρὸς εἶναι δυνήσεται, 


ΚΕΦΑΛΑΙῸΝ Δ. 


Β 
"Οτι ἔθος "Ιουδαίοις τε καὶ “Ἔλλησι, συμ: τη- 


0 × καὶ τῶν 
ܐ‎ 

γῶν δὲ ἀλλότριον (90). 

Μὴ παρατηρεῖσϑε οὖν τὰ ἔννομα καὶ φυσικὰ (91), 
γομίζοντες μολύνεσθαι δι' αὐτῶν: μηδὲ ἐπιζητεῖτε 
Ιουδαϊχοὺς ἀφορισμοὺς, ἢ συνεχῃ βαπτίσματα, ἢ 
καθαριαμοὺς ἐπὶ θίξει νεκροῦ: ἀπαρατηρήτως δὲ 
σνναθροίζεσθε ἐν τοῖς χοιµητηρίοις (98), τὴν. ἀνά- 
ὕνωσιν τῶν ἱερῶν βιδλίων ποιούμενοι, χαὶ ψάλλοντες 
ὑπὲρ τῶν χεχοιμημένων μαρτύρων (95) καὶ πάντων 
πῶν ἀπ᾽ αἰῶνος ἁγίων, xai τῶν ἀδελφῶν ὑμῶν τῶν 
ἐν Κυρίῳ χεχοιμημένων' καὶ τὴν ἀντίτυπον τοῦ βα- 
σιλείου σώματος Χριστοῦ δεχτὴν εὐχαριστίαν προσ- 
φέρετε Ev τε ταῖς ἐχχλησίαις ὑμῶν, καὶ ἐν τοῖς χοι- 


*! Num. xix. 


iguar eos, tanquam. vestra membra, lanquam 
wesira. corpora. la enini.scriptum est : « Dominus 
testificatrs eot inter ἰ6, εἰ inter uxorem adolescen- 
Aid-iue; ܐܘ‎ ipsa socin tua, el non alius. fecit; eL 
reliquie spiritus tui, et custodite spirituro vestrum, 
etuxorem adolescentiz uz ne derelinquas ''; ܐ‎ lg.tur 
^*ir ac mulier, cum in legitimo ibatrimonio liberis 
operam dant, et á communi lecto. exsurgunt, pre- 
'eentur, nalla superstitione deterrili; etsi non lave- 
rint, puri sunt : qui vero alienam uxorem corrüpe- 
rit δὰ maculaverit, vel cum meretrice se comma- 
*ulrit:ab ea surgens, neque si loto. pelago, et 
fluviis omnibus.abluerit se, purus esse poterit. 


CAPUT XXX. 


Quod Judmis ac geutilibus consuetudo sit, una ob- 
servare naturales putgationes et moriuorum reli- 
. quias abominari ; a Ghrisiianis vero alienum. 


Ne igitur observetis hujusmodi legalia et natura- 
Via, existimantes contaminari per ea; neque requi- 
ratis Judaicas separationes, aut assiduas lavatio« 
nies **, aut expiatiories de taciu mortui ; sed abs- 


4685 ulla observatione congregamini in ccemeteriis, - 


lectionem sacrorum librorum facientes, alque 
peallentes pro defunctis martyribus et omnibus a. 
sxxulo sanciis, et pro fratribus vestris qui in Do- 
mine dormierant : item antitypam regalis corporis 
Christi et aeceptam seu gratam eucharistiam offerte 
in ecclesiis vestris, et in coemeteriis; atque in fu- 


15 Prov. v, 18; '* Mal. n, 14. * Levit. xii, étc. 


VARIORUM NOTA. 


€ solebant meminit Eusebius Hist. eccl. lib. 1x, eap. 2, 


estque mos ille longe notissimus. Sed nolim eo trahi 
locum S. Athanasii A ἡ ὧν de fuga εκὰ p. 704: Τῇ 
γὰρ ἐδδομάδι μετὰ τὴν ἁγίαν ών ἃ λαὸς 
νηστεύσας ἐξῆλθε περὶ 1109 quoque apud Socratem 
ac Theodoritum, at in Nicephoro za, |) τὸ κουµητή- 
ριον εὔξασθαι. Nam περί illud θεά παρά, quod Hi- 
ܐܘܐ‎ iripartite lib. v, ܗ‎ ὅ, vertitur ad , signi- 
ficat prope sive juzia; ἐν ἐρήμῳ τόπῳ πλησίον τοῦ 
κοιμητηρίου, dicitur ab eodem magno Patre Apolo- 
< imperatorem, Dee: Cor. J 
ΨῬάλλοντες ὑπὲρ τῶν κεχοιμημένων .ܨ‎ 
κύρων. Pro martyribus ceterisque bealitdiae 
fruenübus psallere ac offerre, non est. précari ut. 
remissionem delictorum consequantur et salvi flant, 
quie preces illos injuria afficerent : est tum orare 
nt eorum meriti flamus particij utque ipsorum 
deprecalionibus mostre exauiiantür, t v oram 


agere Deó in-memoriam illorum, laudem, gloriam 
atque honorem. Sic explicant liturgiee, n Clemen- 
lis. nostri ; Constantinus iurperator oratione ad san- 
ctorum cetum cap. 12, quo Joei memorantur ὕμνοι 
xa ψαλτήρια xal εὐφημίαι xal εὐχαριστίας θυ- 
σία " Cyrillus MierosoL, catechesi nystagogica ὃ; 
Epiphanius haresi 75, quz est Aerii, sect, 7; 
Chrysosiomuwy in. Acta, homil. 20 ; Augustinus Tra- 
ciatu Bá ín Joawnem, et sermone 11 de verbis 
Apostoli; Dionysius, Je ecclesiasica hierarchia 
cap. 3; Innocentius PP. Ill, Nicolaus Cabasilas ; 
Symeon Thessalonicensis, cum aliis. Noti sunt ver- 
345 Hildeberti : 


Nam dum pro justo sacris assistitur aris, 
Pro justo graies ipse minister agit. Cor. 


(85). Τῷ. Est ἐν τῷ in ms. Vind. Cien. 

(86) optio. Legit idem) cod. νομίμων, eodem 
sensu. Ib. 

(8T) ᾽Απαρατηρήτως προσευχέσόωσαν, Thea- 
mus Pythagoricee elegans fertur apophthegma, lauda- 
tin a Clemente Alexandrino, postque eum a Theo- 
)ܘܠܙ‎ : quee interrogata, ποσταία γυνὴ ἀπὸ ἀνδρὸς 
εἰς τὸ ών Ἀάτεισιν, respondit :- ᾿Απὸ ἐν 
ποῦ ἰδίου, καὶ παραχρῆμα, ἀπὸ δὲ τοῦ ἀλλοτρίου, 
οὐδεπώποτε. Quod βεησίϊηγ de lavatione, accipiet 
lucém ex B. Chrysostomi, 18; inl ad 
Corinthios : Τοῦτο δὲ xal ἡμῖν ἔθος ἀπὸ μὲν và 

lae καὶ ܐܡܬ‎ οὐκ ἄν τις σπουδάσειεν E 
ινεῖον ἐλϑεῖν, ἀλλ᾽ ἀδιαφόρως ἐπὶ τὴν οἰχίαν 
σιν" ἀπὸ δὲ μέξεως πόρνης, καθάπερ ὅλως γενό- 
μενος ἀχάθαρτος, ἐπὶ τὸ λούσασθαι ἔρχεται. Est 
ܐܬܐܘ‎ hic quoque noster mos : nam ab avaritia qui- 
dem, fraude, εἴ rapina non curarit. quixquam ire in 
,ܡ ܕܐܘܪ‎ sed citra «ullum discrimen redii domum : a 
zoncubiti autem cum. meretrice, tanquam lotus effec- 
fus immwwdws, venit ad ἰαναπάωμ. Vide Luciani 
Amores. Tertullianus de Oratione cap.1$: Omnibus 
licel membris lavet quotidie Israel, wuuquam. Lamen 
mandas est. Cor. 

(88) Α. . Cod, Vind., λελουμόνοι, CLER. 

00 Συμπαρατηρεῖσθαι. Sine preposilione σύν, 
«εἰ παρατηρεῖσθαι in cod. Vind. Ip. 

190) ܐ‎ In eodem cod. : τοῦτο ἀλλότριον" 
οὐ δεῖ χαὶ- ουνιέναι ἐν τοῖς χριμητηρίοις τῶν χαὶ 
ψάλλειν ὑπὲρ τῶν ἐν πίστει i νων. Ip. 

(81) Φυσικά. Τὰ φυσικά. Cod. Vind. Ip. 

(02) Απαραεηρήτως δὲ συναθροίζεσθε ἐν τοῖς 
κοὶµητηρίοις. Conventuum qui in cemeteriis lieri 


ܨ 
5 


ܚܝ 


CONSTITUTIONES 4006101.1)'. — LIB. VI. 


ψιυτηρίοις καὶ ἐν ταῖς ἐξόδοις τῶν κεχοιμημένων, Α neribus mortuorum, eum. psalmis deducilo.eos, si 


fuerint üdeles in Domino : « Preliosa enim in con- 
spectu Domini mors sanctorum ejus**;» et iterum : 
« Convertere, anima mea, ia. requiem $uam; quia 
Dowinus benefecit tibi **; » et alio in locoz « Μυ- 
moria justorum cum laudibus **; ܙ‎ et : « Justorum 
anime in manu Dei*!, » Nam qui Deo crediderunt, 
licet. oberint, mortui non censentur; ait quippe 
Salvator Sadducais :« De resurrectione autem 
mortuorum non legistis quod scriptum est **: Ego 
sum Deus Abrahami, et Deus Isaaci, et. Deus .Ja- 
cobi? Non est igitur Deus, mortuorum Deus, sed 
vivorum : omnes enim vivunt ei ^, » lgitur eorum 
qui apud Deum vivunt -nec, reliquia pretio ac ha- 
nore earent, Etenim propheta Eliseus, postquam 
morte sublatus est, suscilavit moriuum, a prado- 
, nibus Syri. trucidatum ; tetigit. enim, corpus ejus 
ossa Elisei, et excitatus vixit "* ; quod certe -non 
accidisset, nisi corpus Eliszi sanctum! essel, Et 
Josephus, ille. castus, Jacobum, post mortem in 
lecto posium complerus est'"*. Et Moses*!, dc 
Jesus filjus Navi '' deferebant. reliquias Josephi, 
hoc non arbitrati esse inquinamentum, Quocirca ܬܘ‎ 
,vos,.episcopi, ac reliqui. sine religione -ac metu 
contingite mortuos, nec putetis vos ideo pollui, nec 
eorum reliquias àbominemiai; et dedlinate gb hu- 
jusmodi observationibus slultis; ac ornate vos 
sanctitate atque. continentia , ut participes immor- 
lalitatis, ae regnk Dei : consortes efficiamini, átque 


ψάλλοντες προπέμπετε αὐτοὺς (94), ἐὰν ὧσι πιστοὶ 
ἐν Κυρίῳ" « Τίμιος γὰρ ἐναντίον Κυρίου ὁ θάνατος 
τῶν ὁσίων αὐτοῦ" » καὶ πάλιν ε Ἐπίσερεψον ἡ 
ψυχή µου εἰς τὴν ἀνάπαυσίν σου, ὅτι Κῦριος εὐηργέ- 
πησέ σε" »"καὶ ἐν ἄλλοις" ܙ‎ Μνήμη δικαίων μετ' ἐγ- 
κωμίων" » καί" « Διχαίων ψυχαὶ ἐν χειρὶ Θεοῦ. » Οἱ 
γὰρ Θεῷ πεπιστευχύτες, ἐὰν χαὶ χοιμηθῶσιν, οὐχ. 
εἰσὶν νεχροί" λέγειγὰρ à Σωτὴρτοῖς Σάδδουχαίοις“ «Περὶ 
δὲ τῆς ἀναστάσεως τῶν νεκρῶν οὐχ ἀνέγνωτε τὸ ζεγραμ- 
μένον, ὅτι Ἐγὼ ὁ Θεὸς ᾿Αδραὰμ, καὶ ὁθιὸς Ἰσαὰχ, 
καὶ ὁ Θεὸς Ἰαχώδ ; Οὐχ ἔστιν οὖν ὁ θεὸς, Θεὸς νεχρῶν, 
ἀλλὰ ζώντων πάντες γὰρ αὐτῷ ζῶσιν. » Οὐχοῦν 
πῶν παρὰ Θεῷ ζώντων οὐδὲ τὰ λείψανα ἄτιμα. Καὶ 
Ὑὰρ xol Ἑλισσαῖος ὁ προφήτηφ μετὰ τὸ χοιμηθῆναι 
αὐτὸν, νεκρὸν ἤγειρε. πεφονευμένον ὑπὸ πειρατῶν 
«Ἀνρίας (95)" ἔψαυσε γὰρ τὸ σῶμα αὐτοῦ τῶν Ἔλις- 
σαίου ὀστέων, χαὶ ἀναστὰς ἔζησεν οὐκ ἂν δὲ ἐγεγό- 
νει τοῦτο, εἰ μὴ ἦν τὸ σῶμα Ἑλισσαίου ἅγιον. Καὶ 
Ἱωσὴφ ὁ σώφρων ᾿περιξπλέχετο τῷ Ἰαχὼδ μετὰ τὸ 
ἀποθανεῖν ὄντι ἐπὶ τῆς κλίνης, Καὶ Μωσῆς, καὶ 
Ἰησοῦς ὁ τοῦ Ναυῆ ἐπεφέροντο τὰ λείψανα Ἰω- 
σὴ (96), μελυαμὸν οὖχ ἡγούμενοι τοῦτο. "Ὅθεν xat 
ὑμεῖς, ὦ ἐπίσκοποι, καὶ οἱ λοιποὶ, ἀπαρατηρήτως 
Απτόμενοι τῶν. χεχοιμημένων, μὴ νοµίσητε μιαίνε- 
σθαι, μηδέ βδελύασεσθε τὰ τούτων λείψανα' πέρι- 
τστάμενοι τὰς τοιαύτας παρατηρήσεις, μωρὰς οὔσας: 
καὶ κοσμεῖτε αὐτοὺς (97) ἐν ἀγιασμῷ καὶ σωφροσύνῃ, 
ὅπως μέτοχοι τῆς ἀθανασίας xal χοινωγοὶ τῆς βατι- 


λείας τοῦ Θεοῦ τένησθε, καί τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ C promissionem θεῖ ,)ܙܐܘ‎ reqdiescentes perpetuo 


per Jesum Chriatum Salvatorem, Adlierete ergo ei 
. mn, 1, "* Matth, xxr, 31. +" Exod, wi, 6 


l.cxiv, 7, ^** Prov. x, 7, ** Sap. 
"^ Luc. x1,58. "IV Reg. xiu, 24, " Gen, ,ܐ‎ 1. *! Exod. xin, 19. "! Jos. xxiv, 32. 


Θεοῦ (98) λάδητε, ἀναπανάμενοι διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ 
"P, 


P Psal. cxv, 15. 


YARIORUM NOTA, 


5 | melius In cod. Yind. Cc. 
sine dubio ῥαυτούς, ἐπ cod. 
Vindob. In. E 


, (08) Τοῦ Θεοῦ. Αὐτοῦ, in. cod, Vind, rectius. ut. 
^vitetur repetitio vocis Θεοῦ, Ip." 


, In. . 
40) abs: Mae ἡἱ 


docetür a. 


προκέμπετε αὐτούς. Bocrates‏ ܢܘܗ 
P e eee ni Vp ἄχρι τὸν μνάματος‏ 
σὺν ψαλι ie παρέπεμπον, Chrysostomus homil.‏ 
ὦ in Epistolam. Hebrios, ὡς ἀθλητὰς αὐτοῦ‏ 
προυπέμπομέν, ; 6! sermone in iextum:; Apostoli‏ 
sal. iv, 46, tom. V, καθάπιρ τοὺς iv M ν‏ 
καλουμένους. Unde Gregorio Nysseno ἐπ Vita Ma-‏ 
εγίκα, μυστιχὴ “πομπὴ dieitur. Scilicet, Christiu-‏ 
ܚ wo est η eed ανν‏ 
Chryaestomo mulis ín locis , οἱ‏ 
να in Éptaphio Fabiole ,‏ 
iur mos canendi‏ 


ificatur per 


εὐμένον ὑπὸ 0 Συρίας. 
Beg. xw, 20: Kal ἀπέθανεν "EA- 
αὐτόν. καὶ μονόζωνοι Μωὰδ 


5. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPFRA DUBIA. 


qui potest aperire. sures cordium vestrorum ad'A τὸῦ Σωτῆρος, αἰωνίως. Τῷ οὖν δυναμέγῳ (99) ἀνοῖ- 


ξαι τὰ ὦτα τῶν καρδιῶν ὑμῶν εἰς τὸ χαταδέχε- 
ὅθαι (100) τὰ διηχονημένα τοῦ Θεοῦ λόγια διά τε τοῦ 
Εὐαγγελίου χαὶ διὰ τῆς διδασχαλίας Ἰησοῦ Χριστοῦ 
τοῦ Ναζωραίου, τοῦ σταυρωθέντος ἐπὶ Ποντίου Πιλά- 
που καὶ Ἡρώδου, καὶ χοιµηθέντος καὶ ἀναστάντος ἐκ 
νεχρῶν, καὶ πάλιν ἐρχομένου ἐπὶ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος 
μετὰ δόξης καὶ δυνάμεως πολλῆς, xal τοὺς μὲν νεχροὺς 
ἀνεγείροντος, τῷ χόσμῳ δὲ τέλος ἐπάγοντος, ἑκά- 
στῳ δὲ τὰ πρὸς ἀξίαν ἀπονέμοντος" τῷ δόντι ἡμῖν 
ἀῤῥαδῶνα τῆς ἀναστάσεως ἑαυτὸν, xal εἰς οὐρανοὺς 
ἀναληφθέντι διὰ τῆς δυνάμεως τοῦ Θεοῦ χαὶ Πατρὸς 
αὐτοῦ ἐπ᾽ ὄψεσιν ἡμετέραις, τοῖς συμφαγοῦσιν αὑτῷ xol 
συμπιοῦσιν ἐπὶ ἡμέρας τεσσαράχοντα μετὰ τὸ ἀνα- 
στῆναι αὐτὸν ἐκ νεχρῶν, xal καθεσθέντι ἐκ δεξιῶν 
Β τοῦ θρόνου τῆς μεγαλωσύνης τοῦ παντοχράτορος 
Θιοῦ ἐπὶ τῶν Χερουδὶμ, τῷ ἀχούσαντι" « Κάθου ἐκ 
δεξιῶν μον, ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον 
τῶν ποδῶν σον" » ὃν ἐθεάσατο Στέφανος ὁ μακαριώ- 
τατος ἑστῶτα ἐκ δεξιῶν τῆς δυνάμεως, xal ἀναδοή- 
σας εἶπεν: « Ἰδοὺ θεωρῶ τοὺς οὐρανοὺς ἀνεῳγμέ- 
νους, καὶ τὸν Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐκ δεξιῶν ἑστῶτα 


recipienda Dei eloquia, ministrata per Evangelium 
et per doctrinam Jesu Christi Nazareni, sub Pontio 
Pilato ac Herode crucifixi, mortui atque a mortuis 
excitati, ilerum. venturi cum gloria et virtute mul- 
1a? in seculi consummatione, Buscilaturi mortuos, 
inducturi flnem mundo, et retributuri unicuique 
pro meritis : item el qui dedit nobis seipsum pi- 
£nus resurrectionis; qui in ccelum per potestatem 
Dei ac Patris sui assumptus est in conspectu no- 
eiro**, eum postquam a mortuis resurrexissel coim- 
edissemus ac bihissemus cum eo per dies qua- 
éraginta*'; qui sedet a dextris throni majestatis 
Dei omnipotentis "°, super Cherubinos"'; qui audi- 
vit : « Sede a dextris meis, donec ponam inimicos 
(uos scabellum pedum tuorum**; » quem vidit 
beatissimus Stephanus stantem a dextris. virtutis, 
)ܗ‎ exclamans dixit : « Ecce video celos apertos, et 
Vilium hominis.stantem a dextris Dei**, » tanqnam 
qontileem — universorum - rationalium ordinum : 
per quem adoratio, et maguilcentia οἱ gloria 
omnipotenti Deo, et nune, et in ssecula. Amen. 


ποῦ Θεοῦ,» ὡς ἀρχιερέα πάντων τῶν λογικῶν - ταγμάτων (1) & οὗ (3) τὸ σέδας, καὶ ἢ μεγαλωσύνη, 
παὶ ἡ δόξα τῷ παντοχράτορι (5) Θεῷ, καὶ νῦν, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας. Αμήν. 


** Hebr.viu, #. "Psal. txxix, 3. Psal. 


'* Act: 1, 3, elc, 


9 Marc. xit, 36, " Marc. xvi, 19, 
€m,1. 9 Act. vir, ὅδ, 


VARIORUM NOTE, 


Ὁ ἀλλὰ καὶ παντὸς λογιχοῦ, τὴν ἅπαξ θυσίαν προσενε- 
χθεῖσαν ἑαυτὸν ἀνενεγχών. Christus magnus est 
pontifez, mou pro solis hominibus, sed eliam pro 
omni quod rationi . el oblatam 
seipsum. offerens. clarissimi- 
que viri Danielis lluetii Origeniana : et nos 
infra. Cor. 

(2) Δὲ ob. Ejusmodi loquendi genere libenter 
utebantur Ariani. Sed est in cod. Vind. αὐτῷ ex 
orthodoxorum sententia. CLER. 

(5) Τῷ παντοκράτορι. |n eodem, ex eorumdem 
consuetudine : Σὺν τῷ Πατέρι xal τῷ αυναϊδίῳ. 
Ἠνεύματι εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ip. 


ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΟΥ ΕΒΔΟΜΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ. 

«΄. Ὅτι δύο ὁδοί εἰσι, µία τῆς ζωῆς, ἡ φυσικὴ, 
καὶ µία τοῦ θανάτου, ἡ ἐπείσακτος: καὶ ὅτι ἡ 
μὲν ἐκ Θεοῦ, ἡ δὲ ἐκ τροπῆς κατ ἐπιδουϊὴν 
τοῦ ἀλλοτρίου. 

Jf Ἡθικαὶ παραινέσεις Κυριακῶν διατάξεων, 
συμφωνοῦσαι τῇ παλαιᾷ παραχελεύσει τῶν 
θείων γόμων. Απαγόρευσις θυμοῦ, φθόνου 1, 
διαφθορᾶς, μοιχείας, καὶ πάσης ἀπηγορευ- 
μένης πράξεως. 

T. ᾿Απαγόρευσις γοητείας, τεκγοκτογίας, ἐπιορ- 
κίας, Ψευδοµαρτυρίας. 

δ. ᾽Απαχόρευσις χακολογίας, μήνιδος, καὶ 
ἤθους ὑπούλου, ἀργολογίας, ψεύδους, πλευ- 
γεξίας, ὑποκρίσεως. 

8. ᾿Απαγόρευσις καχοηθείας, apoconzoAnyiac , 
ὀργῆς, µισανθρωπίας, βασκανίας. 

τ΄. Περὶ οἰωνοσχοπικῆς, ἐπαοιδῆς, κ.τ.λ. 


9), τῷ οὖν δυναμένῳ, etc. Desideratur ad sen- 
sum hae, longa periodo nonnihil. Ac forte, 
quod contingere solet scribentibus negligenter, nec 
semel scripta relegentibus, nostro usu venit, ut 
Junglus abreptus, superiorum immemor putaverit 
se dixisso quod non dixerat. ᾿Αναχόλουθον el ἀνα- 
Toce grammaticum fiti. Cor, 

(100) Καταδέχεσθαι. Magis placel εἰσδέχεσθαι, 
quod est in cod. Vind. CLe&. 

(f) ᾿Αρχιερέα πάντων τῶν Jopmür ταγµά- 
των. Nisi sobrie intelligatur, ad Origenisimum ac- 
ܘ«‎ affine his Origenis tomo t ἐν Joannem ; 
Μέγας ἐστὶν ἀρχιερεὺς, οὐχ ὑπὲρ ἀνθρώπων μόνων, 


CAPITA LIBRI SEPTIMI. 

Y. Qvod due sint vim :una vite, naturalis; altera 
morlís, adscititia : et quod illa quidem ez Deo est; 
Acc vero ez. depravalione, secundum insidias ad- 
versari. 

11, Morales. admonitiones: Dominicarum constitu- 
tionum, comcordantes. cum. antiqua exhorlatione 
divinarum legum. Interdictio ire, homicidii, abo- 
miwandg Veneris, adwlierii, omnisque ܐܠ‎ 
actionis, ܨ‎ 

(|, Interdictio magicarum. artium, interéctionis δ- 
liorum, perjurii, falsi testimonii. 

IV. Interdictio maledicentie, ire permanentis, mo- 
ris subdoli, otiosi sermonis, mendacii, fraudis, si- 
mulationis, 

V. Juterdictio malignitatis, accepuonia personarum, 
ire, odii erga homines, invidie. 

ΤΙ. De arte auguráli, iricantatione, οἷς, 


" ,ܢܐ‎ φόνου. 


904 

io murmurationis, pervicacig, super 
bia, feritatis, 

VH. De longanimitate, innocentia, mansuetudine, 
patientia, 

IX. Quod oporteat doctrine Christi magistros pluria 
ducere quam parentes : illi siquidem, bene esse : bi 
vero 2816 lantum prestant, 

X. Quod non oporteat. disjungere se a sanctis, sed 
pacificare contendentes, et judicare juste, et per- 
sonas non accipere. 

XL. De homine duplicis animi, seu modice: fidei. 

ΧΙΙ. De beneficentia. 

XML. Quales se exhibere debeant [amulis domini , et 
quo modo oporteat famulos esse subjectos. 


CONSTITUTIONES APOZTOLICAE. — LID. Vil. 
ὅὉ. Απαγόρευσις γογγυσμοῦ, καὶ αὐθαδείας, xal Α VI. Inte: 


ὑπερηρανίας, xal θρασύτητος. 
π΄. Περὶ μαχροθυμίας, ἀκακίας, 
ὑπομονῆς. 

6. "Οτι χρὴ τοὺς κατὰ Χριστὸν διδασχάλους, 
γογέων πλεῖον ἡγεῖσθαι" οἱ μὲν γὰρ τὸ εὖ εἷ- 
γαι, οἱ δὲ τὸ εἴγαι μόνον παρέχουσιν. 

"Ὅτι χρὴ μὴ ἀποσχίζειν τῶν ἁγίων, àAA' εἰ-‏ ܙ 
Ῥηνεύδιν μαχομένους, κρίνειν; τᾶ δικαίως, καὶ‏ 
μὴ προσωποληπτεῖν.‏ 

τώ. Περὶ διψύχου, ὀλιροπίστου ". 

«δ΄. Περὶ εὐποιίας. 

“Ὅπως δεῖ προσφέρεσθαι τοῖς οἰκέταις τοὺς‏ ."ܙ 
κυρίους" καὶ ὅπως χρὴ ὑποτάσσεσθαι τοὺς οἱ-‏ 
κέτας.‏ 


πραότητος, 


:8'. Περὶ ὑποχρίσεως, καὶ προσοχῆς vójur , καὶ B XIV. De hypocrisi, εἰ legum observantia, εἰ confes- 


^ sionibus, 
XV. De culiu erga parentes. 
XVI. De subjectione erga regem et magistratus. 


XVII. De munda conscientia precantium. 


XVill. Quod via que ez insidiis adversarii adecita 
[uit, impietate ac iniquitate sit plena. 


XIX. Quod non oporteat a pietate declinare deziror- 
sum vel sinistrorsum, admonet legislator. 

XX. Quod non oporteat improbare cibum quemlibet 
usui accommodatum, sed cum gratiarum actione δὲ 
ordinate sumere. 

XXI. Quod oporteat abstinere ab esu idolothytorum. 


XXII. Constitutio Dominica, quo modo oporteat bap- 
tizare, et in cujus mortem. j 

XXIII. Quibus diebus hebdomadis jejunandum sit, εἰ 
quibus non jejunandum ; et cujus rei gratia. 

ΧΧΙΥ. Quales esse oporteat eos qui orani a Domino 
traditam orationem. 

XXV. Gratiarum. actio sacramentalis. 

XXVI. Graiiarum actio super divina communtone. 

XXVII, Gratiarum actio pro mystico εἰ sacrameutcli 
unguento. 

XXVIII. Quod non eporteat indifferenter ad comunu- 
nionem adwittere, 


D XXIX. De oblationibus constitutio. 


XXX. Quo modo oporteat diem. Dominicum nostri 
Salvatoris resurrectioni dicatum, congregatos cele- 
brare. 

ΧΧΧΙ. Quales esse oporteat eos, qui ordinantur. 

ΧΧΧΙΙ, Denuntiatio de [uturis. 

XXXIII. Oratio variam providentiam predicans. 

XXXIV. Oratio variam creationem pra dicana, 


XXXV. Oratio eum gratiarum. actione. pradicans 
Dei erga creaturas sollicitudinem. 

XXXVI. Oratio commemorans incarnationem Christi, 
et variam erga sanctos providentiam. 


ἐξομοΛογήσεων. 

i£. Περὶ τῆς πρὸς γονέας θεραπείας. 

«ς΄. Περὶ τῆς πρὸς βασιλέα καὶ ἄρχοντας ὑπο- 
ταγῆς. 

ip. Περὶ καθαροῦ συγειδύτος τῶν προσευχοµέ- 
vow. 

tn. Ὅτι ἡ ἐξ ἐπιδουλῆς τοῦ ἀ 1οτῥίου ἐπεισαχ- 
θεῖσα ὁδὸς, ἀσεδείας xal παρανομίας πεπλή- 
ρωται, 

τ. Ὅτι μὴ χρὴ τῆς εὐσεθείας ἐχκ.λίνειν δεξιὰ # 
εὐώνυμα, παραινεῖ ὁ νομοθέτης. 

κ΄. "Οτι μὴ χρὴ gavdiGur τι τῶν προσφέρων 
βρωμάτων, dA εὐχαρίστως μεταλαμδάνειν 
κσὶ τεταγμένως. 

κα. Ὅτι χρὴ φεύγειν τὴν τῶν εἰδω]οθύτων 
βρῶσιν. 

κθ΄. Διάταξις Κυριαχὴ, ὅπως χρὴ βαπτίζειν", καὶ 
εἰς τὸν τίνος θάνατον. 

αγ’. Ποίας νηστευτέον τῆς ἑδδομάδος ἡμέρας, 3] 
τίνας οὗ γηστευτέον" καὶ οὔ χάριν. 

κδ'. Οἴους εἶναι χρὴ τοὺς προσευχομένους τὴν 
ὑπὸ τοῦ Κυρίου δοθεῖσαν προσευχήν. 

κα Εὐχαρισεία μυστική. 

κς΄. Εὐχαριστία ἐπὶ τῇ θείᾳ μεταλήψει. 

κῷ. Εὐχαριστία περὶ τοῦ μυστικοῦ μύρου. 


κη΄. Ὅτι οὐ χρὴ ἁδιαρορεῖν περὶ τὴν κοινωνίαν. 


κθ΄. Περὶ καρποφοριῶν διάταξις. 
4. “Ὅπως χρὴ τὴν ἀναστάσιμον τοῦ Σωτῆρυς 
ἡμῶν ἡμέραν, συναθροιζομένους,, ἑορτάζειν. 


Οἴους εἶναι χρὴ τοὺς χειροτονουμένους.‏ . ܐܐ 

16. Ἱρόῤῥησις περὶ τῶν μελλόντων. 

Ar. Προσευχὴ ἐξαγγελτικὴ προνοίας διαφόρου. 

AU. Προσευχὴ ἐξαγγελτικὴ δημιουργίας δια- 
φόρου. 

Ae. Προσευχὴ μετὰ εὐχαριστίας ἐξαγγέλλουσα 
τοῦ Θεοῦ τὴν περὶ τὰ ὄντα κηδεμονίαν. 

«ς΄. Προσευχὴ ὑπομιμνήσκουσα τὴν γενομένην 
Χριστοῇ ἐναγθρώπησιν, καὶ τὴν εἰς τοὺς 
ἀγίους διάφορον πρόνοιαν. 

5.41. ολιγοψύχου. 


996 

AD. Προσευχὴ περιέχουσα μνήμην προνοίας», 
καὶ ἀπαρίθμησιν εὐεργεσιῶν διαφόρων τῶν 
προνοίᾳ Θεοῦ διὰ Χριστοῦ παρασχεθεισῶ» τοῖς 
ἁγίοις. 

An'. Προσευχὴ ἀντιλήψεως δικαίων. 

AU. “Ὅπως χρὴ τοὺς κατηχουµέγους στοιχειοῦ- 
ܚ‎ 

μ’. Διάταξις, ὅπως χρὴ τοὺς κατηχουμένους ὑπὸ 
τῶν ἱερέων ἐν τῇ μυήσει εὐλογεῖσθαι, καὶ τίνα 
διδάσκεσθαι αὐτούς. 

μα”. ᾿Αποταγὴ πρὸς τὲν ἐναντίον, καὶ συντσγὴ 
πρὸς τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ. 

μ6.. Περὶ χρίσματος τοῦ μυστικοῦ ἐλαίου εὐχα- 
ριστία. 

αγ’. Περὶ τοῦ μυστικοῦ ὕδατος εὐχαρισεία. 

μδ'. Περὶ τοῦ μυστικοῦ μύρου εὐχαριστία, 

με'. Προσευχὴ τῶν γεοτελῶν. 

απ’. Τίνας πέμποντες ἐχειροτόνησαν οἱ vios. 
ἀκόστολοι. 

40. Προσευχὴ ἑωθινή. 

μη’ ᾿Ἑσπερινή. 

pU. Εὐχὴ ἐπ' ἀρίστῳ. 


S. CLEMENTIS ! ROM. PONT. OPERA 01114. 


XXXVII. Oratio continens memoriam providentia, A 
ac enumerationem variorum beneficiorum, qua: Dei 
providentia sanctis collata sunt per Christum. 


XXXVII. Oratio pro ope juxtis allata, 
XXXIX. Quo. modo óporteat catechumenos institui, 


XL. Constitutio, quo modo oporteat catechumenos a 
sacerdotibwa im initialiome benedici, et quaenam 
os doceri conveniat. 

XLI. Renuntiatio in. adversarium , et ascriptio ad 
Christum Dei. 

XLI. De unctione elei mystici áctio gratiarum. 


XLIIL. Gratiarum actio de mystica aqua. 

ΧΙ. De mystico unguento actio gratiarum 

XLV. Oraiio recenter initiatorum. 

XLVI.. Quosnam sancti apostoli miserunt et ordina- 
runt. 

ΧΙ ΥΠ. Oratio matutina. 

ΧΙΙ. Oratio tespertína. 

XLIX. Oratio in prandio. 


BIBAION EBAOMON. 


ΠΕΡΙ. ΘΉΡΑΣ ΤΕΙΑΣ, ΚΑΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ, ΚΑΙ 
ἫΣ ΚΑΤΑ ΧΡΙΣΤΟΝ ΜΥΗΣΕΩΣ. 


ἘΕΦΑΛΛΑΙΟΝ A', 
"Ότι δύο ὁδοὶ εἰσι, μία τῆς ζωῆς, ἡ φυσικὴ, καὶ 


μία τοῦ θανάτου, ἡ ἐπείσακεος" καὶ ὅτι v 
ἐκ Θεοῦ, ἡ δὲ ἐκ τροπῆς xac datos 2 
ἀλλοτρίου. 


Τοῦ νομοθέτου ܬܘܐ‎ εἰρηχότος τοῖς Ἰσραη- 
Meng: «Ἰδοὺ δέξωχα πρὸ προσώπου ὑμῶν τὴν 
ὁδὸν τῆς ζωῆς, xxi τὴν ὁδὸν τοῦ θανάτου" » καὶ 
ἐπιφέροντος" « Ἔχλεξαι τὴν ζωὴν (5) ἵνα one 
xal τοῦ προφήτον Ἠλία * (8) )έγοντος τῷ λαῷ" « Ἕως 
πότε χωλανεῖτε ἐπ᾽ ἀμφοχέραις ταῖς ἰγγύαις (1) 
ὑμῶν; εἰ Θεός ἐστι Κύριος, πορεύεσθε ὀπίσω αὐτοῦ.» 
εἰκότως ἔλεγε καὶ ὁ Κύριος Ἰησοῦς" « Οὐδεὶς δύναται, 
δυσὶ κυρίοις δουλεύειν" ἡ γὰρ τὸν ἕνα μισήσει, καὶ 
τὸν ἕτερον. ἀγαπήσει" ἢ ἑνὸς ἀνθέξεται, χαὶ τοῦ 
ἑτέρου χαταφρονήσει" » ἀναγχαίως xal ἡμεῖς, ἐπό- 
μενοι τῷ διδασκάλῳ Χριστῷ, « ὃς ἔστι σωτὴρ πάντων 
ἀνθρώπων, μάλιστα πιστῶν, » φαμὲν, ὡς δύο ὁδοί 
εἰσι, μία τῆς ζωῆς, καὶ μία τοῦ θανάτον; οὐδεμίαν 
, 19. *in Anast, Ἡλιού, 5 1] Reg. xviu, 94, 


LIBER SEPTIMUS. 


DE RATIONE VITE , ACTIONE GRA TIARUM, 
ET CHRISTIANA INITIATIONE. 


CAPUT PRIMUM. 

Quod dua sint vim :una vitz, naturalis; alicra 
mortia, adscititia; et.quod illa quidem ez Deo est: 
hec vero ex depravalione secundum insidias ad- 
versari, τ 
Οὐπε legislator Moses dixerit Israelitis ' : « Ecce 

dedi ante faciem vestram, viam vite, et viam 

moris; » ac subjunxerit : « Elige vitam, ut 
vivas, * » Et propheta Elias populo denuntiarit : 

* Usquequo claudicabitis in ambobus poplitibus 

WcMris; si Deus est Dominus, ite post eum *;» 

merito dixit quoque Dominus Je: ܙ‎ Nemo po- 

lest duobus dominis sérvire; aut enim unum odio 
habebit, et alterum dilige; aut uni adhzrebit, et 
allerum contemnet *; » necessario et n08, secuti 
magistrum Christum , « qui est salvator omnium 

hominum , maxime fidelium ", » pronuntiamus , 

quod duz sunt. viz, vite una, morlis altera; ille 

autem nullam habenl inter se convenientiam, &ed D 


c 


" Citat Anastasius, quest. 45, 3 Deut, 


xxx, 15, 
*Matth.vi, 24, ΤΊ Tiu. iv, 40. 


VARIORUM NOTAE. 


ritus librarius 1n oratione Nicete de archangelis 
Michaele εἰ Gabriele exarasset Ἡλίου, putavit vir 
doclus Petrus Possinus corrigendum esse Ἠλίας, 


oT, 

(7) γνύαις. Vox ambigua videtur, uti est He- 
bDraiea. Hesychius; ἰγνύα" Ψυχὴ, ἢ τὸ τοῦ γόνατος 
ἔπισθεν μέρος. Unde in dubium revocari poicat 
quod conjiciunt, Luciferum, quia lib. 1, pro Atba- 
masio, p. ὅδ, vertit M vestro, legisse ἐννοίαις 
(non ἰγνύαις) ὑμῶν. il Reg. xvin 21, Ip, 


M Περί, εἰς Ἐν ᾧ περὶ τῆς κατὰ θεὸν ἀκριδοῦς 
«τείας, xal εὐχαριστίας καὶ μυήσεως ὑποτύπωσις, 
8 Ned ‫̄ Ms. Vind. 1 

err. ^ ς, Ms. Vind. Ip. 

0 Τοῦ προφήτου ui 1n Anastasii, Questio- 
mibws, Bibliothece Regin mss. 900 , 1789, 9906, 
"Hia : ubi impressz Ἡλιοῦ, οἱ nis. 1107, ἩἨλιοῦ. 
Greci enim quoque in hoc nomine sspe aspiratio- 
nem ponunt, minus bene: soleutque genitivum facere 
"Hia, aut Ἠλιού, Ἡλιοῦ εἰ Ἡλίου, tiominativum. 
vero Ἠλίας aut Ἡλιού : pro quo ultimo cum impe- 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE. — LIB. VII. 


δὲ σύγκρισιν ἔχουσιν πρὸς ἑαυτάς" πολὺ. γὰρ τὸ A magnum discrimen, imo vero prorsus disjunctz 


consistunt; ac natürale quidem est vite iter, 
adscitum autem iter mortis, non illius qua ex 
voluntate Dei exstitit, verum illius quz ex insidiis 


adversarii ^. 
CAPUT Tl. 
Morales admonitiones  Dominicarum | constutto- 
mum, concordanies cum antique .exhorlalioe. 


divimarum legum. Inlerdiciio irm, homicidii, 

abominande Veneris, adulterii, omnisque vetita 

nctionis. 

Prima igitur est via vitze ^* ; eaque est, quam et 
lex precipit : « Diligere Dominum Deum ex tota 
mente et ex tota anima '', unum ac solüm ܙ‎ praeter 
quem alius non est'', εἰ proximum sicul se- 
ipsum **; » &: « Omne quod non vis tibi fleri, et 
tu lioc alteri ne facias '*.' Benedicite iis qui vobis 
maledicunt ; orate pro calumniantibus vos; dilig'te 
inimicos vestros '!. Qus enim vobis gratia, sí 
amatis eos qui vos amant "'? etenim ethnici quo- 
ue hoc faciunt J^; vos autém amate eos qui vos 
oderwrít. » Et. ininiicum non habebitic; ait énlm-: 
« Ne oderis ullum hominem, non ZEgyptium, nom 
Idumeum nam omnes suht Dei opus. Caeterum 
fugite non naturas, sed voluntates improborum, 
« Abstine a carnalibus et mundanis cupiditatibus **. 
Siquis Incusserit tibi colaphum in dexteram maxil- 
lam, obverte illi e£ alteram '' ; ܐ‎ noh quod mala sit 
ultio, sed quod pluris fleri debeat patientia; David 
enim dicit : « Si reddidi retribuentibus mihi mala "*. 


διάφορον, μᾶλλον δὲ πάντη χεχωρισμέναι τυγχάνουσι" 

καὶ φυσιχὴ μέν ἔστιν ἡ τῆς ζωῆς ὁδὸς, ἐπείσαχτος 

δὲ ἡ τοῦ θανάτου, οὐ τοῦ κατὰ γνώμην Θεοῦ ὑπάρ- 

ἔαντος, ἀλλὰ τοῦ ἐξ ἐπιδουλῆς τοῦ ἀλλοτρίου (8). 

ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ Β΄. 

"Hüixal παραινέσεις Κυριακῶν διατάξεων, συμ- 
φωνοῦσαι τῇ ܘܐܬܐ‎ Agenten. τόνδε 
γνόμων.. ρευσις θυμοῦ, φθόνου", διαφ. 
ρᾶς, µοιχείας, καὶ πάσης ἀπηγορευμένης (θ) 
πράξεως. 

Πρώτη οὖν τυγχάνει ἡ ὁδὸς τῆς ζωῆς: xa ἔστιν 
αὕτη ἣν καὶ ὁ νόμος διαγορεύει' « ᾿Αγαπᾷν Κύριον 
τὸν Θεὸν ἐξ ὅλης τῆς διανοίας (10), καὶ ἐξ ὅλης τῆς 
ψυχῆς, τὸν ἕνα καὶ μόνον, παρ᾽ ὃν ἄλλος οὐκ ἔστὶ, 


καὶ τὸν Πλησίον ὡς ἑαυτόν" » καί" « Πᾶν ὃ μὴ θέλεις ῃ 


Τενέαθαι σοι, καὶ σὺ (11) τοῦτο ἄλλῳ οὐ ποιήσεις. 
Εὐλογεῖτε τοὺς καταρωμένους ὑμᾶς" προσεύχεσθε 
ὑπὲρ τῶν ἐπηρεαζόντων ὁμᾶς- ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς 
ὑμῶν + ποία γὰρ '* ὑμῖν χάρις, ἐὰν φιλῆτε τοὺς 
φιλοῦντας ὑμᾶς; xal γὰρ xal αἱ ἐθνιχοὶ !@' τοῦτο 
πρφιοῦσιν" ὑμεῖς δὲ φιλεῖτε τοὺς μισοῦντας ὑμᾶς. » 
Καὶ ἐχθρὸν οὐχ ἕξετε" « Οὐ μισήσεις γὰρ, φησὶ, 
πάντα ἄνθρωπον, οὐκ Αἰγύπτιον, οὐχ Ἰδουμαῖον" » 
ἅπαντες γάρ εἰσι τοῦ Θεοῦ ἔργα. Φεύγετε δὲ οὐ τὰς 
φύσεις, ἀλλὰ τὰς γνώμας τῶν πονηρῶν. « ᾿Απέχου 
τῶν σαρχιχῶν xul χοσμιχῶν ἐπιθυμιῶν. "E&y τίς ܘ‎ 
δῷ ῥάπιαμα εἰς τὴν δεβίὰν (19) σιαγόνα, στρέψον 
αὐτῷ καὶ τὴν ἄλλην’ » οὗ φαύλης οὔσης τῆς ἀμύνης, 
ἀλλὰ τιμιωτέρας τῆς ἀνεξικακίας" λέγει γὰρ.ὁ Δαδίδ᾽ 


€ Εἰ ἀνταπέδωχα τοῖς ἀνταποδιδοῦσί μοι κακά. Ἐὰν C Si angariaverit te aliquis unum milliare, vade cuim 


illo duo; et ei qui vult. tecum judicio contendere, 
et tunicam tuam tollere, 'dimitle ei et pallium 
ei qui aufert que tua sunt, ne repelas. Pele 
afe, da; οἱ volenti mutuari a le, ne aversus 
elaudas' manum *5; » vir enim justus miseretur ef 
commodat ** ; siquidem omnibus vult tribui Pater, 
qui solem suum eriri facil super malos et bonos, 
et pluviam suam demittit super justos et injustos **.. 
JEquum igitur est, ut omnibus demus, ex pro- 
priis laboribus : « Honora enim, inquil, Dominum 
de tuis justis laboribus 35; » oportet 2utem prze- 
ferre sanctos **. « Non occides "^; » id est, non 
destrues similem tibi hominem ; dissolvis enin qua 
recte facta suni; non quod omnis cedes it vitiosa ; 
sed innocentis solius; cum justa c&des magis- 
tratibus solis reservetur. « Non moechaberis; ܐ‎ di- 


ἁγγαρεύσῃ σὲ τὶς μίλιον Bv, ὕπαγε μετ᾽ αὐτοῦ δύο, 
καὶ τῷ θέλοντέ σοι χριθῆναι, καὶ τὸν χιτῶνά σου. 
λαθεῖν, ἄφες αὐτῷ καὶ τὸ ἱμάτιον" xal ἀπὸ τοῦ αἵ- 
ροντος τὰ σὰ, μὴ ἀπαίτει. Τῷ (15). αἰτοῦντί σε, 
δίδου" καὶ ἀπὸ τοῦ θέλοντος δανείσασθαι παρὰ σοῦ, 
μὴ ἀποστραφεὶς (14) ἀποχλείσῃς τὴν χεῖρα:» δίκαιος 
γὰρ ἀνὴρ οἰχτείρει xol χιχρᾷ" πᾶσι γὰρ θέλει δίδο- 
σθαι ὁ Πατὴρ, ὁ τὸν ἥλιον αὑτοῦ ἀνατέλλων ἐπὶ πονη- 
ροὺς, xal ἀγαθοὺς, καὶ τὸν ὑετὸν αὐτοῦ βρέχων ἐπὶ 
δικαίους καὶ ἀδίχους. Πᾶσιν οὖν δίκαιον διδόναι ἐξ 
οἰκείων πόνων. « Τίμα γὰρ, φησὶ, τὸν Κύριον ἀπὸ 
σῶν δικαίων πόνων " » προτιμητέον δὲ τοὺς ἁγίους. 
« Οὐ φονεύσεις" » τουτέστιν, οὐ φβερεῖς τὸν ὅμοιόν 
σοι ἄνθρωπον" διαλύεις γὰρ τὰ καλῶς γινόμενα" οὐχ 
ὡς παντὸς φόνου φαύλου τυγχάνοντος, ἀλλὰ μόνου 
τοῦ ἀθώον, τοῦδ' ἐνδίκου ἄρχουσι μόγοις ἀφωρισμέ- 


* Sap. t, 15; 1,24. ' 1 φόνου. "^ Anast. ibid. 5 Deut, vi, 5. '* Marc. xr, 53, ' Lev. xi, "18. 
** Tob. iv, 16. Malth: y, 44. '* Anast, inserit πέψυχεν, !' Lue. ví, 59, ` ' Matth, v, 47. !* Anast. 
φελῶναι. " DeuL xxi *5pPetr. n, 44. Matth. v, 59, " Psal.yr, 5, ** Mattb. τ, 4, 40. Luc. 


wi 50; Matth, v, 42, "*Psal. cxi, δ. " Matth. v, 45. **Prov.ni, 9. “ Gal, vi, 10. ?* Exod. xx, 13. 


VYARIORUM NOTAE, 


Vindob.: τουτέστιν ὃ σὺ μισεῖς ἄλλῳ ob ποιήσεις. Tp. 
(12) Εἰς τὴν δεξιάν. Ηπ voces. εἰ proxime se- 
quens absunt in cod. Vind. Ip. 
o Τῷ, P3 Deest integrum hoc preceptum in 
, Vind. k^ 
(14) ᾽Αποσεραρείς. Deest in eodem cod. 1n. 


(8) 'A.Ltorplov. In margine cod. Vindob. est. hoc 
scholium : Ὁ γὰρ Θεὸς θάνατον οὐκ ἐποίησε, φθόνῳ 
δὲ διαόλου θάνατος εἰς τὸν κόσμον εἰσῆλθεν. μα, 
xD ᾿Απηγορευμένης. Cod. Vind. ἀνοσίας πράξεως 

οὐ γα qua Glossema redolent. Ip. 
) Διαγοίας. Cod, Vind. καρδίας, Ip. 
44) Καὶ σύ, etc. Scholium boc legitur in cod. 


Li 


1000 


εἰς δύο" « Ἔσονται γὰρ, φησὶν, οἱ δύο εἰς σάρκα 
μίαν" » ἕν γάρ εἰσιν ἀνὴρ καὶ γυνὴ τῇ φύσει, τῇ 
συμπνοίᾳ, τῇ ἐνιύσει, τῇ διαθέσει, τῷ βίῳ, τῷ τρόπῳ" 
Χεχωρισμένοι δέ εἰσι τῷ σχήματι καὶ τῷ ἀριθμῷ" 
οὐ παιδοφθορήσεις (15): παρὰ φύσιν γὰρ τὸ καχὰν 
ἐκ Σοδόμων φυὲν, ἥτις πυρὸς θεηλάτου παρανάλωμα 
γέγονεν" ἐπικατάρατος δὲ ὁ τοιοῦτος" χαὶ ἐρεῖ πᾶς ὁ 

᾿ λαός" Γένοιτο. Οὐ πορνεύσεις" « Οὐχ ἔσται γὰρ, φησὶ, 
πορνεύων ἐν υἱοῖς Ἰσραήλ. » — « Οὐ χλέψεις" ν 
"Ayap " γὰρ, κλέψας ἐν τῷ Ἰσραὴλ ἐν Ἱεριχὼ, 
λίθοις βληθεὶς τοῦ ζὴν ὑπεξῆλθε" καὶ Γιεζεῖ "9, κλέ- 
Vas xxi ψευσάμενος, ἐχληρονόμησε τοῦ Νεέμὰν 
τὴν λέπραν (16): καὶ Ἰούδας, κλέπτων τὰ τῶν πενή- 
των, τὸν Κύριον τῆς δόξης παρέδωχεν Ἰουδαίοις, 
καὶ μεταμεληθεὶς ἀπήγξατο, καὶ ἐλάκησε μέσος, καὶ 
ἐξεχύθη πάντα τὰ σπλάγχνα αὐτοῦ" xal ᾿Ανανίας, 
καὶ Σαπφείρα fj τούτου γυνὴ, χλέψαντες τὰ ἴδια, 
xai πειράσαντες τὸ Πνεῦμα Κυρίου, παραχρῆμα 
ἀποφάσει Πέτρου τοῦ συναποστόλου ἡμῶν, ἐθανα- 
τώθησαν. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ I. 
᾽Απαγόρευσις γοητείας, τεχνοκτονίας (37), ἐπιορ- 
κίας, ψευδοµαρτυρίας. 
Οὐ µαγεύσεις" οὗ φαρμαχεύσεις" « Φαρμαχοὺς γὰρ, 
φησὶν, οὐ περιδιώσετε. » Οὐ φονεύσεις τέχνον δου ἐν 
φθορᾷ (18), οὐδὲ τὸ γεννηθὲν ἀποκτενεῖς: πᾶν γὰρ 


. PONT. OPERA ΡΌΡΙΑ. 
ܠܐ ܐ‎ νου. ε Οὐ μοιχεύσεις" » διαιρεῖς γὰρ μίαν σάρκα 


990 S. CLEMENTIS 1 ROM. 


vidis enim unam carnem in duo, ait quippe 
« Erunt duo in carnem unam ?'; » siquidem mari- 
'1us et uxor unum sunt nalura, conspiratione , 
unione, affectu , vita, more; separantur vero sexu 
πο numero 3". Non corrumpes pueros ?*; naturse 
enim adversatur vilium ex Sodomis orlum, quie 
civitas igne divinitus immisso consumpta fuit ?*; 
maledicius antem qui jalis est; et dicet omnis 
populus : Fiat **, Non. fornicaberis. τ « Non erit 
* enim, inquit, fornicatorin filiis Israelis "5, »—« Non 
' furaberis 3". » Achar namque cum in Israele, apud 
Hierichuntem furatus esset, lapidibus obrütus ex- 
cessit e vita 3): et Giezis, quod furtum ac menda- 
cium commisisset, Naamanis lepram in hzreditatem 
accepit*'; et Judas, res pauperum surripiens *, 
Dominum glorie prodidit Judeis, ac poenitentia 
ductus laqueo se suspendit "", et crepuit medius, 
diffusaque sunt omnia viscera ejus **; et Ananias, 
atque Sapphira uxor ejus, quoniam propria bonà 
rapuerant, et tentaverant Spiritum Domini, statim 
senteniia Pelri coapostoli nostri, morte mulctati 
fuetunt "i, 


CAPUT Iii. 


Tnierdictio magicarum artium, interfectionis filiorum, 
perjurii , falsi testimoxii. 


Non uteris magia, neque przstigiis δὲ; ait enim : 
* Prestigiatores non sinetis vivere "7. » Non inter- 
ficies fllium tuum in abortione, neque quod natum 


'' Ger. n, 24. Ερίδι, Barn. cap. 19. ?*Levit, xvi, 39. Gen. χιτ. 34 Deut, xxvi, 39 Deut. 


5 


δ al, Γιεζηνία Anast. T 
® Exoil. xxi, 


os. vi. . ΠΗ IV Reg. v. 
ro 


9 Act.v. Anast. ibid. 


xxn, 47. "7 Exod. xx, 15, '' Anast, "Ayav. δ} 


9 joan. zi, 0. ` Matth. xxvii, " Act. 1. 


VARIORUM NOTE, 


ἐπιχαλύμματι (vel ἐπὶ χαλύμματι) τοῖς ἐς παντελῆ. 
κατασπῶσι φθορὰν φθορίοις συγχρώμεναι. ψαρμάχοιςν 
ἐξαναλίσκονσιν ἅμα τῷ ἐμδρύῳ En φιλανθρωπίαν. 
Basilii canone 3: Φθείρασα χατ' ἐπιτήδευσιν, φένου 
δίκην ὑπέχει, εἰο., Lexici Graco-Latini veteres : 
εΔιαφθορὰ, ἐπὶ ἀμθλώσεως. Aborius. ܙ‎ Concilii Ancy- 
rani can. 21 : Περὶ τῶν γυναιχῶν τῶν ἐκπορνευουσῶν, 
xal ἀναιρουσῶν τὰ γεννώμενα, xal σπουδαζουσῦν 
τὰ φθόρια ποιεῖν. Suida , ἀμδλωθρίδια - ἐχτρώματα 
ܗ‎ constituo etjam ex veteribus libris), τὰ ܐܐ $ ܐ‎ 

μένα ἕμθρνα, Καὶ ἀμδλωθρίδιον, αὐτό τε τὸ 
φθόριον φάρμαχον, χαὶ δὴ χαὶ τὸ διαφθαρέν. Hesy- 


Chii : ᾿Αμθλώσσειν ' ὠμοτοχεῖν. ᾿Αμδλωθρίδια - τὰ 
πλωμένα (pro ἐξημθλωμένα) ἕμδρυα. Denique 
ο μην, » psy Apionem , p. 00 : Ὁ νόμος 


Τυναιξὶν ἀπεῖπεν, μήτε ἀμφιδάλλειν ποτὲ ἕν τινι 
πῶν αὑτῆς, μήτε διαφθείρειν ἀλλὰ μηχανῇ τινε 
προαέπεαθαι αὐτοῦ (vel αὐτῷ), τεκνοκτόνος γὰρ ἂν 
εἴη, ψυχὴν ἀφανίζουσα, xal τὸ γένος ἑλαττοῦσα, 


Τοιγαροῦν εἴτις ἐπὶ λέχος ἢ φθορὰν παρέλθοι, χαθα- 
jr δύναται. Ἢ 3 sek μον PURUS 


D ρὸς εἶναι οὐ Ix υ 
clay ἀνδρὸς καὶ 16 ἱπολούσασθαι χελεύει ὁ 
νόμος. Ψυχῆς τε γὰρ καὶ σώματος ἐγγίνεται μολυ- 
σμὸς, ὡς πρὸς ἄλλην χώραν ὑποθαλόντων, Καὶ γὰρ 


ἑφφυο; σώμασι καχοπαθεῖ ἡ ψυχὴ, καὶ τούτων 
Er" ὡς θανάτῳ ܢ‎ [dm ἁγνείας 
ἐπίτασιν τοῖς τοιούτοις προσέταξεν. Latime Rufino 
interprete : Lez mulieribus interdizit vel celare quod 
statum est. (cod. Reg. statutum) tel aliam. machina 
tionem corrumpere [ilii. Namque mechatriz est anima. 
demoliens, εἰ genus imminuens. Igitur si quis ad 
concubitum corruptionemque iransierit , immundus 
(add. in mss. est). Oportet autem eiiam (abest a 


(45) Οὐ παιδοφθορήσεις. Infandum scelus dici- 
Vor διαφθορά in titulo, proprie, ex dictato Hesychii 


magni magistri, διαφθορᾶς, ἐχθρᾶς βδελυρίας. Lexi- 
conCyri Ἠλλνρ es poseen n m.» 
᾿Αῤῥενοφθορεῖν apud Gregorium Nyssenum De Viia 
Mosis, et Ciesarium 


questione 109. Alio seusu 
donat μις m anonario eene del 
nit, ν παρθένον νεᾶνιν πρὸ τῆς |ς, ἤγουν 
πῶν εὐ προ πόνων διαφθαρῆναι. aso ܚ‎ 
παι ᾿ορήσεις junctum cum οὐ μοιχεύσεις ct 
οὐ πορνεύσεις, a Barnaba habet quoque Clemens 
Alexandrinus Admonitione ad gentes, p. 67, et Ρα- 
ܝ‎ cap. 10. Cos. 
κι 7 Τοῦ Νεεμὰν τὴν λέπραν. 110¢ nomen, quod 
scribitur etiam Ναιμὰν, Νεαιμὰν, Νααμὰν, Νεεμ- 
5 εἰ Νεεμᾶν, restituendum videtur, in formula. 
wramenti Judaici lib. (( Juris Greco-Romaxi , 


η μη: Κύριος ὁ Θεὸς τὴν λέπραν τοῦ Γιεζῆ, 
καὶ τοῦ ᾿Αμμᾶ. lp. 

(47) Τεκνοχτονίας. Ῥεύδους, 
abest ψευδομαρτυρίας. Ct. 

(18) Οὐ φονεύσεις τέχνον σου ἐν φθορᾷ. Optime, 
SEDENS: ME, Anita end manu- 
sci exhibeant : ονεύσεις βρέφος ἐν διαφθορᾷ" 
πἂν γὰρ τὸ ἐξειχονισμένον, map παρὰ [3 

νευθὲν ἀδίχως, ἐχδικηθήσεται. Voces θορὰ, 

ιαφθορὰ, φθείρειν, διαφθείρειν, φθορεὺς, Brod 
tic. in explicando abortu frequenter occurrere, 
apud sacros et profanos auctores, notius est quam 
μὲ loca proferre sil necesse , si demas pauca, quz 
aut il:ustría sunt, aut opis crilicze videntui gere. 
a pri oculis habeo ista Clementis Alexan- 
Ραάαρ. ti, 40, p. 494 : Αὗται γὰρ πορνείας 


Tn cod. Vind, e quo 


1002 

omne enim formatum, quod anim;un 

2 Deo accep perimatur, vindicahitur, utpote in- 

juste occisu Non concupisces qua: ad proximum 

luum pertinent, ut uxorem, aut servum, au bovem, 
2ut agrum *'. » Non pejerabis, dictum euim est : 

«Non jurabis omnino ?* ; ܐ‎ sin minus, saltem pie ac 

verejura; quia « Laudabitur omnis qui jurat in 

eo 13, , —« Non dices falsum testimonium **; » quo- 
niam « Qvi calumniatur pauperem, lacessit eum 

qui illum fecit '*, ܙ‎ 

CAPUT IV. 

Interdictio maledicentic, ir permanentis, moris sub- 
doli, otiosi sermonis, mendacii, [raudis, simula- 
lionis. 

3! Non maledices : « Ne diligas eniin, inquit, ma- 
eque injuriag recordaberis : 
* Viz enim eorum qui memores sunt injuriarum, in 
mortem 37. » ** Non eris duplicis sententize, neque 
duplicis linguz : + Laqueus enim fortis viro propria 
labia** ; »et:«Vir linguosus non dirigetur in terra 9.» 
Non erit sermo tuus vanus : « Be omni enim verho 
otioso reddetis rationem δ". » Non mentieris ** : 
« Perdes enim, inquit, omnes qui loquuntur men- 
dacium Non eris fraudator, neque rapax : «Vie 
enim, inquit, ei qui proximum fraudat. fraude ma- 
la δὶ ܙ‎ Non eris hypocrita, ne partem tuam cuiu 
cis ponas **, 


CAPUT V. 
Interdictio malignitatis, acceptionis personarum, ire', 
edii erga. homines, invidia. 
*' Non eris malignus, neque superbis :« Superbis 
enim Deus resistit*'. »—« Non accipies personam in. 


4. " Exod. xx, 47, ' Matth, v, 24- 
»astasium ibidem, et coner, *?' Prov. 
* Math. xi, 50, "Li xix, 1. 
Hoe quoque capul Lrauscribit. Anastasius, iid. 


a5 Le 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE. — LIB. Vil. 
τὸ ἐξεικονιαμένον, ψυχὴν λαδὺν παρὰ θεοῦ, φονευθὲν, A est necabís 


* Anast. ὁμό 
^! Prov, xiv, 51. 
ο Psal, cxxxix, 42. 


1001 


ἐχδικηθήσεται, ἀδίκως ἀναιρεθέν. « Οὐκ ἐπιθυμήσεις 
τὰ τοῦ πλησίον σου, οἷον τὴν γυναῖχα, ἣ τὸν παῖ- 
δα, ἢ τὸν βοῦν, ἣ τὸν ἀγρόν, » Οὐχ ἐπιορκήσεις " 
ἐῤῥέθη γὰρ, μὴ ὁμῶσαι 5 ὅλως" εἰ δὲ μήγε, xàv 
εὐορχήσῃς ὅτι" ε Ἐπαινεθήσεται πᾶς ὁ ὀμνύων ἐν 
αὑτῷ. ν--- «Οὐ ψευδομαρτυρήσεις » ὅτι € ὁ συχοφαν- 
πῶν πένητα, παροξύνει τὸν ποιήσαντα αὑτόν. » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A. 

'απαγόρευσις κακο.ογίας, μήνιδος, xal ἤθους 
ὑπούλου, ἀργολογίας (19), ψεύδους, α.ἱεονεξίας, 
ὑποκρίσεως. 

Οὐ κακολογήσεις * « Μὴ ἀγάπα γὰρ, φησὶ, κακολο- 


γεῖν (20), ἵνα μὴ ἐξαρθῇς.» Οὐδὲ μνησικαχήσεις" ܙ‎ Ὅδοι Β ledicere, ne tollaris. 


γὰρ μνησικάχων εἰς θάνατον. » Οὐχ ἔσῃ δίγνωµος, 
οὐδὲ δίγλωσσος " « Παγὶς γὰρ ἰσχυρὰ ἀνδρὶ τὰ ἴδια 
χείλη: νκαί € Ανὴρ γλωσσώδης οὐ κατευθυνθήσεται 
ἐπὶ τῆς γῆς. » Οὐχ ἔσται ὁ λόγος σου κενός" «Περὶ 
παντὸς γὰρ λόγου ἀργοῦ δώσετε λόγον. » Οὐ ψεύσῃ " 
«ἰΑπολεῖςγὰρ, φησὶ, πάντας τοὺς λαλοῦντας τὸ ψεῦ- 
δος. ܐ‎ Οὐχ ἔσῃ πλεονέκτης, οὐδὲ ἅρπαξ" « Οὐαὶ (21) 
γὰρ, φησὶν (99), ὁ πλεονεχτῶν τὸν πλησίον πλεονεξίαν 
xaxfw. » Οὐκ ἔσῃ ὑποχριτὴς, ἵνα μὴ τὸ μέρος σου 
μετ αὑτῶν θῇς. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ E. 
Ἀπαγόρευσις κακοηθείας, προσωποληψίας, 
ὀργῆς, μισανθρωπίας, βασκανίας. 


Οὐχ ἔσῃ κακοήθης, οὐδὲ ὑπερήφανος" ܙ‎ Ὑπερηφάνοις ὦ 


γὰρ ὁ θεὸς ἀντιτάσσεται. »---ε Οὐ λήψῃ πρόσωπον (35) 


** Exod, xxi, 95, in. LXX. ** Barn. 
15 Psal. xu, 43, ** Exod. xx, 16. 
xu, 98. "* |, Barn., cap. 19. 
? Psal. v, 7. ** Barn, xix. 
1 Jac. 1v, 6; Prov. wu, 54. 


ܝܚ 


Prov, νι‏ ܘ 
Matth. xxiv, 51.‏ !* 


VARIORUM NOTAE. 


luere judicatit, Inflata. (ἐμφνσωμένη) vel innata 

namque corporibus, vulueratur. Dum hoc fit, aliqua 

propler purtficationis causam (alibus imperavil 
reterniütti debent ista Balsamonis ad c 
asilii citatum : Μὴ ὑποχεῖσθαι δὲ φόνου Ex: 


εσπότου. ἢ ἄλλου τινὸς χίνδυνον ἀπειλοῦντος 
διαφυρά ἔστι (ista sensus exigit, et habent codices 
Regii, non διαφθορά, quod inepte ediderunt ac inter- 
prelati 61) τοῦ κνοφορουµένου, καὶ τοῦ εἰς φῶς 
ἐξελθόντος βρέφους, δῆλόν ἐστιν ἀπὸ τῆς βίθλου τῆς 
Ἔξόδονυ. CoT. 

(19) "Apyoloríac. Yn cod. Vind. ἀντιλογίας, per- 
peram. 0158. 

(20) KaxoAoyeiv. In LXX. Proverb. xx, 15, χατα- 
λαλεῖν. Cor. Sic et ms. Vindob. Cr. 

(81) Οὐαὶ ὁ πλεονεκτῶν τὸν πλησίον πΊεονε- 
ξίαν κακήν. Ex Habac. n, 9. Cor. 

(23) Φησίν. Perperam omittitur in cod. Vind. e 
quod caret nominativo. Sed subaudiendum, ut in 
antecedentibus, γραφή, aul simile quidpiam. Cr. 

(35) Πρόσωπον. Addit. cod. Vind. δυνάστον, Ρο” 
tentis. Ct. 

32 


ms.) post legalem commistionem. viri, mulieres (co- 
dex, et ni is) lavari. Moe euim partem anima 
polisere judicavit, Inflata namque corporibus vulue- 
ratur. Dum hoe (ms. ob hoc) fit aliquam (ms. aliqua) 
propter purificationis causam talibus imperavit. Vi- 
delur in Graeco emendandum, ἢ ἄλλῃ μηχανῇ τινι 
προσεχθέσθαι αὐτό. UL sensus sit hujusmodi : Lex 


mulieribus interdizit, vel hesitare aliquando in quo- p 


quam eorum que in illis concepta. sunt, vel illud 
corrumpere ac interimere, aut alia. quapiam machi. 


ilii namque necatriz est, ani- 
ntam demoliens, et genus. imminuens, Igitur si quis 
d concubitum corruptionemque transierit, immundus 
esl. Oportet autem etiam post legalem commistionem 
viri et mulieris lavari, Hoc enim partem anime pol- 


Ῥατιοι Gm I 


natione corrumpere. 


PONT. OPERA DUDIA, 1004 
ἐν χρίσει, ὅτι τοῦ Κυρίου ἡ κρίσις. Οὐ µισήσεις 
πάντα ἄνθρωπον“, Ἐλεγμῷ ἐλέγξεις τὸν ἀδελφόν σου, 
καὶ οὐ λήψῃ δι’ αὐτὸν ἁμαρτίαν" » καί" « Ἔλεγχε 
συφὸν, καὶ ἀγαπήσει σε. ܙ‎ Φεῦγε ἀπὸ παντὸς κακοῦ, 
καὶ ἀπὸ παντὸς ὁμοίου αὐτῷ: « "Ameys γὰρ, φησὶν, 
ἀπὸ ἀδίχου " καὶ τρόμος οὐκ ἐγγιεῖ σοι. ܙ‎ Μὴ γίνου 
ὀργίλος, μηδὲ βάσχανος, μηδὲ ζηλωτὴς, μηδὲ μανι- 
κὸς, μηδὲ θρασύς - μὴ πάθῃς (24) τὰ τοῦ Κάϊν, καὶ 
τὰ τοῦ Σαοὺλ, καὶ τὰ τοῦ Ἰωάδ 6 ὅτι ὃς (25) μὲν 
ἀπέκτεινε τὸν ἀδελφὸν αὑτοῦ τὸν “Αδελ, διὰ τὸ πρό- 
χριτον αὐτὸν εὑρεθῆναι παρὰ Θεῷ, καὶ διὰ τὸ προ- 
χριθῆναι (26) τὴν θυσίαν αὐτοῦ" ὃς δὲ τὸν ὅσιον Δα- 
€ ἐδίωκε, νιχήσαντα τὸν Γολιὰδ 15 (27) τὸν Φιλι. 
στιαῖον, ζηλώσας ἐπὶ τῇ τῶν χορευτριῶν εὐφῃμίᾳ " 
ὃς δὲ τοὺς δύο στρατάρχας ἀνεῖλε, τὸν ᾿Αδεγγὴρ "* 
τὸν τοῦ Ἰσραὴλ, καὶ ᾿Αμεσσὰ 7) τὸν τοῦ Ἰούδά. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ σ’. 
Περὶ οἰωνοσκοπικῆς, ἐπαοιδῆς , κτλ. (8.1 

Μὴ γίνου οἰωγοσκόπος" ὅτι ὁδηγεῖ πρὸς εἰδωλολα- 
τρείαν- «Οἰώνισμα δὲ, φησὶν ὁ Σαμουὴλ, ἁμαρτία 
ἐστί. » Καί " « Οὐχ ἔσται οἰωνισμὸς ἐν Ἰαχὼδ, οὐδὲ 
μαντεία ἐν Ἰσραήλ. » Οὐχ ἔσῃ ἐπάδων, 1| περιχα- 
θαΐρων τὸν υἱόν σου. 00 χλῃδονιεῖς" οὐδὲ οἰωνισθήσῃ" 
οὐδὲ ὀρνεοσκοπήσεις" οὐδὲ μαθήσῃ μαθήματα πο- 
νηρά (29): ταῦτα γὰρ ἅπαντα xal ὁ νόμος ἀπεῖπε. 
Μὴ γίνου ἐπιθυμητὴς κακῶν, ὁδηγηθήσῃ γὰρ εἰς 
ἀμετρίαν ἁμαρτημάτων. Οὐκ ἔσῃ αἰσχρώόγος " οὐδὲ 
ῥιψόφθαλιμος " οὐδὲ μέθοσος " ix γὰρ τούτων πορνεῖαι 
καὶ μοιχεῖαι γίνονται, Μὴ γίνου φιλάργυρος" ἵνα μὴ 
ἀντὶ Θεοῦ δουλεύσῃς τῷ μαμωνᾶ. Μὴ γίνου κενόδοξος, 
μηδὲ μετέωρος, μηδὲ ὑψηλόφρων ἐκ γὰρ τούτων 
ἁπάντων ἀλαζονεῖαι γίνονται" μνήσθητι τοῦ εὐπόντος * 
«Κύριε, οὐχ ὑψώθη ἡ καρδία μου" οὐδὲ ἐμετεωρίαθη- 
σαν οἱ ὀφθαλμοί μου " οὐδὲ ἐπορεύθην ἐν μεγάλοις, 
οὐδὲ ἐν θαυμασίοις ὑπὲρ ἐμέ. Εἰ μὴ ἐταπεινοφρό- 
viov (30)... » | 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Z. 

Ἀπαγόρευσις γογγυσμοῦ, xal αὐθαδείας, xal 

ὑπερηφανίας, καὶ θρασύτητος. 

Μὴ γίνου γόγγυσος ", μνησθεὶς τῆς τιμωρίας ἧς ὑπέ- 

στησαν οἱ χαταγογγύσαντες Μωσέως. Μὴ ἔσο αὐθά- 


.Xxix, 17. "' Prov. ܕܬܐ‎ 8. "* 158. Liv, 14. Gen. 
στ Anast. "Apealav- 
ܐܧ‎ Anastasius, ibid. ** Deut. xvi, 11, 10. 

1. Vide Anastasium, in eadem quaestione. 


NOTAE, 


(28) "Exacibüc. Addit hisce cod. Vind. xApSov- 
σμοῦ, ἐπιθυμίας κακῶνκαὶ. Mn ἀπηγορευμένων. CL. 

29) Μαθήματα zornpá. Hoc in singulari expri- 
mitur, μάθημα πονηρόν. CL. 

(80) Εἰ η ES EU AA Data utcunque oc- 
casione, admouitum velim lectorem, ut Davidici 
dicti S anam versionem pelat potius ex 
Catena Corderii, in qua el μὴ ἐξίσωσα, εἰ ποπ er- 
®$ ܐܐܘ‎ positum habetur, quam ex Tlieodoriti libris, 
jn quibus, indeque in notis 70, legitur εἰ μὴ ἠξίωσα. 
Quanquam hoc qnoque tolerari polest, sensu. δω, 
8i non censui et constitui. Cor. 


"5 | Reg. xvit δἰ τν. * Anast. ᾿Αδδενήρ, 


?' Psal. cxxx, 1. 


1005 8. CLEMENTIS I ROM. 
judicio: quia Donini est judicium '*. Non odio A 
habebis ullam hominem. Arguendo argues fratrem 
iuum;et non accipies propter eum peccatum ?* ; » 
€t: Άτρις sapientem, et dili "t, » Fuge ab 
omui malo, et ab omni re si lius : « Recede 
enim, inquit, ab iniquo; et tremor non appropin- 
quabit tibi '*, ܙ‎ Νο sis iracundus, neque invidus, 
meque smulator, neque furiosus, neque ferox, ne 
tibi accidant, qua Caino ?*, Sauli, Joabo; quoniam. 
primus quidem occidit fratrem suum Abelem, quod 
is apud Deum praestantior esset inventus, quodque 
ejusdem sacrificiam przlatum fuisset; secundus 
vero sanctum Davidem persequebatur, victorem 
Goliathi Philistzi "*, invidens ob saltatricum fau- 
Stant acclanationem ; tertius denique duos exerci- 
lus duces coufodit, Abnerem .ducem lsraelis, et B 
Amasam ducem Judz "*, 

CAPUT VI. 
Ρε arte augurali, incantatione, etc. 
Ne sis augur, quia id ducit ad idololatriam : 
* Augurium enim, inquit Samuel, peccalum est"*;» 
ܐ‎ : « Non erit auguratio in Jacobeis, neque divina- 
lio in Israelitis **. ܙ‎ * Non eris incantator, aut filium 
luum lustrans **, Non ominaberis; neque augura- 
neque auspicaberis *' ; neque disces pravas 
linas : liac enim omnia etiam lex prohibuit. 
Ne sis cupitor malorum : deduceris enim in pecca- 
torum nünjetatem. Non eris turpiloquus; neque 
emissitiis oculis; neque vinolentus : iude enim 
fornicationes et adulteria oriuntur. Ne sis avarus; € 
ut non, vice Dei, servias mammonz **; ne sis inanis 
gloriz cupidus, neque elatus, neque allum sapiens : 
ex lis quippe ibus superbie prodeunt : me- 
mento illius qui «Domine, non est exaltatum 
cor meum ; neque elati sunt oculi mei ; neque am- 
bulavi in magnis, neque i irabilibus super me. 
Si non humiliter sentiebam "..... » 
CAPUT VII. 
luterdictio murmurationis. pervicacie, superbia, 
feritatis. 

Ne sis murmurator ** ; memor penarum quas 

dederunt qui Mosi obmurmurarunt 3). Ne sis per- 


® Deut. 1, 47. ** Anast. τὸν ἀδελφόν σου. 19 Levit. 
αν, 1. * al, Γολιάς, ut in Anast. 
76 ||| Reg. ܐ *' 59 ,ܐܐ‎ Ri 
P Levit. xix, 36, 81, ^^ 
*' Num. xii, ete. 


xv, 95. " Nun. xsii 
latth. vr, 24, 


VARIORUM 


(24) Μὴ πάθῃς. Pr:epone ἵνα ex Anastasio. Cor. p 

(25) "Oc. Est in Vind. cod. ὁ, sed oportet sequi 
ὁ δέ, in seqq. CL. 

(36) Ἡροκριθῆναι, lu. cod, Vind, τιροδεχθῆναι, 
quod melius est, quia vitatur ον qui est ἴῃ 
verbis πρόχριτον εἰ προχριθῆναι. ld. 

(21) Γολιάδ. In quibusdam exemplaribus sacris cor. 
rupte scriptum fuisse olim Goliad, loco Goliath, fidem 
faciunt versiones Syriaca et Arabica, hodierni codi- 
Greci psal. ¢& 1.111, 1 ; cti, 4, una cum Gregorio 
Naziauzeno orat. 30 ; Chrysostomo, orat. 4 De pre- 
catione, ac Theodorito quest. 4l in Gen. At Apol- 
linari Goliatus dicitur, Cyprianoaliisque Golias.Cor. 


1006 


A vicax, nec imalitiosus, nec duro corde, nec iracun- 
dus, nec pusilli animi : omnia enitn liec ducunt ad. 
blasphemiam: sis vero mitis, ut Moyses et David **, 
quandoquidem « mites possidebunt terram "δον 

* CAPUT VIII. 


De longanimitate , innocentia, mansuetudine, pa- 
tientia. 


Sis longaniinis : qui enim talis est, € multus est 
in prudentia ; siquidem pusillanimis vehementi stul- 
litia tenelur **. ܙ‎ ᾽ Sis misericors : « Beati enim 
misericordes : quoniam jpsi misericordiam consc- 
quentur **, » ** Esto innocens, quietus, bonus, tre- 
mens serniones Dei "5, 5" Non te exaltabis, ut Phari- 
sus, quia ¥ Ounnis qui se exaltat, huiniliabitur "'; » 
et : « Quod altum est in hominibus, abuminatio est. 
B apud Deuin "*. ܙ‎ *? Non dabis animi tug audacia; 
x incidel in mala 99, ; Non gra- 
dieris eum insipientibus, sed cum sapientibus ae 
justis : «Qui eniin graditur cuin sapientibus, sapiens 
erit; qui vero graditur cum insipientibus, agnoscé- 
tur *, » * Morbos et casus qui tibi acciderint, pla- 
cide aceipito ; et adversa fer absque xgritudine ; 
sciens quod tibi a Deo dabitur merces, quemadmo- 
dum Jobo et Lazaro. . 

* CAPUT IX. 


Quod oporteat doctrina Christi magistros pluris du- 
cere quam parentes : illi siquidem, bene esse; hi 
vero, esse lantum, prasiant, 

* Eum qui sermonem Dei tibi loquitur coles : ejus- 


queeris memor die ac nocle: honorabis autem eum 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE. — LIB. VII 


' quia vir « aui 


1005 

δης, μηδὲ πονηρόφρων, μηδὲ "* σχληροχάρδιος, μτδὲ 

θυμώδης, μηδὲ μιχρόψυχος * πάντα γὰρ ταῦτα ὁδηγεῖ 

πρὸς βλασφημίαν " ἴσθι δὲ πρᾶος, ὡς Μωῦσῆς καὶ 

Δαδίδ" ἐπεὶ « οἱ πραεῖς χληρονομήέσουσι γῆν. » 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ H'. 

Περὶ μαχροθυμίας, ἀκακίας, πραότητος, ὑπο- 

μονῆς. 

Γίνου μαχρόϑυμος * ὁ γὰρ τοιοῦτος, « πολὺς ἐν φρο- 
νήσει" ν ἐπείπερ « ὀλιγόψυχος ἰσχυρὺς ἄφρων. » Γίνου 
ἐλεήμων" « Μαχάριοι γὰρ οἱ ἐλεήμονες, ὅτι αὐτοὶ 
ἐλεηθήσονται. » Ἔοο ἄκακος, ἥσυχος, ἀγαθὸς , 
μὼν τοὺς λόγους τοῦ Θεοῦ. Οὐχ ὑψώσεις σεαυτὸν, 
ὁ Φαρισαῖος * « Ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν, ταπεινωθή- 
σεται" o καί: « Τὸ ὑψηλὸν ἐν ἀνθρώποις, βδέλυγμα 
παρὰ τῷ θεῷ. » Οὐ δώσεις τῇ ψυχῇ σου θράσος" ὅτι 
«θρασὺς ἀνὴρ ἐμπεσεῖται εἰς xaxá. » Οὐ συμπορεύσῃ 
μετὰ ἀφρόνων, ἀλλὰ μετὰ σοφῶν xal δικαίων" « Ὁ 
συμπορενόμενος γὰο σοφοῖς, σοφὸς ἔσται " 6 δὲ συμπο- 
ρευόμενος (31) ἄφροοι, γνωσθήσεται. ν Τὰ συμδαίνοντά 
σοι πάθη, εὐμενῶς ὀέχου, καὶ τὰς περιστάσεις ἁλύ- 
πως" εἰδὼς ὅτι μισθὸς παρὰ Θεοῦ σοι δοθήσεται, ὡς 
τῷ Ἰὼδ xai zip Λαζάρῳ., 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ΄. 

"Oct χρὴ τοὺς κατὰ Χριστὸν διδασκάλους, γονέων: 
πλείον' ἡγεῖσθαι " οἱ μὲν γὰρ τὸ οὗ (59) εἶναι, οἱ 
δὲ τὸ εἶναι µόνον παρέχουσιν. 

Τὸν λαλοῦντά σοι τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ δοξάσει" μνη- 
σθήσῃ δὲ αὐτοῦ ἡμέρας καὶ νὑχτός " τιμήσεις δὲ αὐ- 


τὸν, οὐχ ὡς γενέσεως αἴτιον, ἀλλ' ὡς τοῦ εὖ εἶναί σοι C non tanquam originis auctórem, sed tanquam illum 


qui tibi ut bene esses conciliator exstitit : ubi enim 
: doctrina de Deo, ibi Deus adest, * Exquires quoli- 
die faciem sanctorum, ut acquiescas sermonibus 
eorum. 
CAPUT X. 

Quod non oporteat disjungere se a sanctis, sed pa- 
cificare contendentes, et judicare juste, et personas 
non accipere. 

* Non facies schismata adversum sanctos; recor- 
datus Coritaruin", Pacem inter dissidentes compo- 
nes, ut Moses, eosque in amicitiam reconciliabis', 
? Judicabis juste : « Domini enim est judicium 
** Non accipies personam in arguendo de peccato; 
ܬܙ‎ Elias et Michzess Achabum arguerunt?*, Abde- 

p melechus Athiops Sedeciam "5, Nathan. Davidem 15, 

et Joannes Herodem '*. ܨ‎ 

CAPUT χι, 
De honine duplicis animi, seu morica fidei. 

@ Ne sis duplici animo in precatione tua, utrum 

futurum sit, an non : !* dixit enim Dominus ܨܠܐܬܐ‎ 
" Matth. v, Δ. ?! Prov, xiv, 99. " 1, Pseudo- 
"^ Isa. Lxyr, 3. ?* Barn, xix; 1, Anastasijm, 
1.9 Prov, xin, 17, Hd LXX. 

rn. ibid, 


. xvi 
n. XIX. 


% Barn, xix; Anast, ibid," * 


' al. ὀλιγοψύχου: ' ܬ‎ . supra, 


Barn. cap, 19. 
Bara, xix; Anast, ibid. 
?Job xui; Luc. xvi. 
* Barn. xix. . Deut, |; 17, !! Barn. xix. "" ΠῚ 

" Matth. xiv. : 


πρόξενον γινόμενον " ὅπου γὰρ ἡ περὶ Θεοῦ διδασχα- 
Ma, ἐκεῖ ὁ Θεὸς πάρεστιν. Ἑκζητήσεις καθημέραν 
τὸ πρόσωπον τῶν ἁγίων, ἵν᾿ ἐπαναπαύῃ τοῖς λόγοις 
αὐτῶν. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ΄. 
"Ort χρὴ μὴ ἀποσχίῶιν τῶν ἁγίων, ἀ11' εἰρη- 


γεύειν μαχομένους, κρίνειν τε δικαίως, καὶ μὴ 
προσωποληπτεῖν. 


Οὐ ποιήσεις σχίσματα πρὸς τοὺς ἁγίους, μνησθεὶς 
τῶν Κορειτῶν. Εἰρηνεύσεις μαχομένους, ὡς Μωσῆς, 
συναλλάσσων (838) εἰς φιλίαν. Κρινεῖς δικαίως" « Τοῦ 
γὰρ Κυρίου ἡ χρίσις. » Οὐ λήψῃ πρόσωπον ἐλέγξαι 
ἐπὶ παραπτώματι, ὡς Ἠλίας καὶ Μιχαίας τὸν ᾿Αχαὰδ, 
καὶ ᾿Αὐδεμέλεχ ὁ ΑΙθίού τὸν Σεδεχίαν, καὶ Νάθαν τὸν 
Δαδὶδ, καὶ Ἰωάννης τὸν Ἡρώδην. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΙΑ’. 
. Περὶ διψύχου, ἤτοι ὀλιγοπίστου 1. 
Μὴ γίνου δίψυχος ἐν προσευχῇ σον, εἰ ἔσται, ἢ οὔ" 
λέγει γὰρ ὁ Κύριος ἐμοὶ Πέτρῳ ἐπὶ τῆς θαλάσσης: 
** Vide ,ܐܦܘܩܠ‎ "" Num. xu, 5 ; Psal. cxxxi, 4. 


? Matth. v, 7. 
i "' Luc. xvin, 14. ? Luc, xvi, 4. 
* Prov. xii, 20... * Barn, x; Anast. ibid. 
* Bai xm. "Num. xvi. 5. Exod. ii. 
13 Jerem, xxxvi. !* 
Pseudó-Hguat. ad Hieron. 7, 


M Reg. xu. 


VARIORUM NOTE. 


mum bene. T visa‏ ܗ 
ιΔλάσσων. . Vind.‏ 
NL ἜΡΩΣ tc wv. 1n ms. Vind. καταλλάσσων,‏ 


(54) Ὁ δὲ συμπορευόμενος. Hec et duo : 
lia vocabula desunt in codice Vindob. CL. md 


(53) Τὸ εὖ. Cod. Vind. τοῦ Θεοῦ, εἰ postea παρ- 


1008 


5. CLEMENTIS ܐ‎ ROM. PONT. OPERA DUBIA, 


40] 


Petro, in mari : « Modice fidei, quare dubitasti '*?» A € Ὀλιγόπιστε (34), εἰς τί ἐδίστασας ; ܙ‎ Μὴ Ὑῖνον πρὸς 


μὲν τὸ λαδεῖν ἐχτείνων τὴν χεῖρα, πρὸς δὲ τὸ δοῦναι. 
συστέλλων. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 18’, 

Περὶ εὐποιίας. 

Ἐὰν ἔχῃς, διὰ τῶν χειρῶν σου δὸς, ἵνα ἐργάσῃ εἰς 
λύτρωσιν ἁμαρτιῶν σου" € Ἐλεημοσύναις γὰρ xa 
πίστεσιν ἀποχαθαίρονται ἁμαρτίαι. » Οὐ διστάσεις 
δοῦναι πτωχῷ" οὐδὲ διδοὺς, Υογγύσεις, γνώσῃ γὰρ 
εἰς ἔστιν ὁ τοῦ μισθοῦ ἀνταποδότης. « Ὁ ἐλεῶν γὰρ, 
φησὶ, πτωχὸν, Κυρίῳ δανείζει κατὰ δὲ τὸ δόμα αὖ- 
τοῦ, οὕτως ἀνταποδοθήσεται αὐτῷ. » Οὐχ ἀποστρα 
φήσῃ ἐνδεόμενον. € Ὃς φράσσει γὰρ, φησὶ, τὰ ὦτα 
αὐτοῦ μὴ εἰσαχοῦσαι (55) τοῦ δεομένου, xal αὐτὸς 
ἐπικαλέσεται, χαὶ οὐχ ἔσται ὁ εἰσαχούων αὐτοῦ. » 


Β Κοινωνήσεις εἰς πάντα τῷ ἀδελφῷ σου, καὶ οὐχ ἐρεῖς 


ἴδια εἶναι: χοινὴ γὰρ ἡ μετάληψις παρὰ Θεοῦ πᾶσιν 
ἀνθρώποις παρεσχευάσθη. Οὐχ ἀρεῖς τὴν χεῖρά σου 
ἀπὸ τοῦ υἱοῦ σου, ἢ ἀπὸ τῆς θυγατρός σου" ἀλλὰ ἀπὸ 
νεότητος (56) διδάξεις αὐτοὺς τὸν φόδον τοῦ Θεοῦ. 
« Παίδενε γὰρ, φησὶ, τὸν υἱόν σου’ οὕτω γὰρ ἔσται 


σοι εὔελπις. » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ΄. 

Ὅπως δεῖ προσφέρεσθαι τοῖς οἰκέταις τοὺς 
κυρίους" καὶ ὅπως χρὴ ὑποτάσσεσθαι τοὺς οἱ- 
κέτας. 

Οὐκ ἐπιτάξεις δούλῳ σον 1| παιδίσχῃ, τοῖς ἐπὶ τὸν 
αὐτὸν Θεὸν πεποιθόσιν, ἐν πικρίᾳ ψυχῆς" μήποτε στα- 
νάξωσιν ἐπὶ τοὶ, καὶ ἔσται σοι ὀργὴ παρὰ θεοῦ" καὶ 
ὑμεῖς οἱ δοῦλοι ὑποτάγητε τοῖς κυρίοις ὑμῶν, ὡς τύ- 
ποις θεοῦ, ἐν προσοχῇ (51) καὶ φόδῳ, ὡς τῷ Κυρίῳ, 
χαὶ οὐχ ἀνθρώποις. 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ 14’. 


Περὶ ὑποκρίσεως, καὶ προσοχῆς γόμων, καὶ é£o- 
µολογήσεων 3». 

Μισήσεις πᾶσαν ὑπόχρισιν' xal πᾶν ὃ ἐὰν fj ἀρεστὸν 
Κυρίῳ, ποιήσεις" οὐ μὴ ἐγκαταλίπῃς ἐντηλὰς Κυρίου" 
φυλάξεις δὲ ἃ παρέλαδες παρ' αὐτοῦ, μήτε προστιθεὶς 
ἐπ' αὐτοῖς, μήτε ἀφαιρῶν ἀπ᾽ αὐτῶν" « Οὐ προσθή- 
σεις γὰρ τοῖς λόγοις αὐτοῦ, ἵνα μὴ ἐλέγξῃ σε, καὶ 
ψευδὴς γένῃ. » Ἐξομολογήσῃ Κυρίῳ τῷ θεῷ σου τὰ 
ἁμαρτήματά σον" καὶ οὐκέτι προσθήσεις ἐπ᾽ αὐτοῖς" 
ἵνα εὖ σοι γένηται παρὰ Κυρίῳ τῷ Θεῷ σου, ὃς οὐ 
βούλεται τὸν θάνατον τοῦ ἁμαρτωλοῦ, ἀλλὰ τὴν μὲ- 
τάνοιαν. 

ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ IE. 
Περὶ τῆς πρὸς γονέας θεραπείας. 

Τὸν πατέρα σου xmi τὴν μητέρα θεραπεύσεις, ὡς 
αἰτίους σοι γενέσεως, ἵνα γένῃ μαχροχρόνιος ἐπὶ τῇ 


Noli ad accipiendum quidem manum porrigere, ad 
daudum vero contrahere **. 
. CAPUT XII. 
De beneficentia. 

αι Si babes, manibus tuis praebe, ut opereris in re- 
demptionem peccatorum tuorum: «Eleemosynis enim 
ac fide purgantur peccata **.»"! Non dubitabis largiri 
pauperi; neque largiens, murmurabis : cognosces 
enim quis sit qui mercedem retribuit : ait quippe : 
«Qui miseretur pauperis, Domino fenerat: secundum 
autem datum illius, sic retribuetur ei Neaver- 
tas te ab indigente : « Qui obturat enim , inquit, 
aures suas, ne audiat egentem, et ipse invocabit, et 
nouerit quiexaudiateum**, » ** Communicabis omnia 
euu fratre tuo, eL non dices propria esse : commu- 
nis enim participatio a Deo omnibus hominibus 
praparata fuit. 3) Non tolles manum tuam a filio 
tuo, aut a filia tua; sed a juventute doce eos timo- 
rem Dei : « Castiga. eniin , inquil, filium tuum ; sic 
euim erit tibi bong spei**, » 


CAPUT XIII. 


Quales se exhibere debeant. [amulis domini; εἰ quo 
modo oporieat famulos esse aubjecios. 


3 Servo tuo aut ancille, in eumdem Deum fidem 
ac fiduciani habentibus, non imperabis in amaritu- 
dine animz; ne forte ingemiscant adversus te: 
et tibi ira a Deo incumbet. Et vos, servi, dominis 


veslris, tanquam Deum reprzsentantibus estote C 


subjecti cum attentione, reverentia et metu ; sicut. 
Domino, ¢! non hominibus, 
CAPUT XIV. 
De hypocrisi , εἰ ܡ‎ et. confessio- 
nibus. 

?! Odio habebis omnem hypocrisim ; et quidquid 
Doniiuo fuerit placitum, facies. ** Ne deseras man- 
data Domini : servabis autem quz accepisti ab eo, 
neque addens in iis, neque ab iis detrahens ; « Non 
addes onim verbis illius, ne arguat te, et mendax 
4s ^, » " Confiteberis Domino Deo peccata tua; 
ct non amplius adjicies ad ea; ut bene sit tibi 
8 Domino Deo tuo, qui non vult mortem peccatoris, 
sed penitentiam ?*, 

CAPUT XV. 
De cultu erga parentes. 

Patrem tuum et matrem coles, tanquam tibi ortus 
auctores, ut fias longevus super terram ?*, quam 


Dominus Deus tuus dat tibi. ' Fratres tuos et co- D γῆς, ἧς Κύριος ὁ Θεὸς σου δίδωσί σοι. Τοὺς ἀδελφούς 


" Barn. xix. 91 
** Barnab. xi; Anast, ibid. 
܀܀‎ Barn. xix. !* Ezech. 


^ Jpid. ? Prov. xxx, 6. 


(36) Νεότητος. Addit ms, Vind. αὐτῶν. In." 
(57) Προσοχῇ. Vind. cod. αἰοχύνῃ. Utraque vox 
rei probe convenit. Ct. 


* Barn. xix. °' Prov. xv, 27; xvi, 6. 
εἶ "ܘ‎ ]bid. '* Prov. xix, 18. 

arn, XxiX. 
** Exod. xx, 19. Anastasius, eodem in loco. 


5 Matth, xiv, 51. ** Eccli. τν, 36. 
17. '' Prov. xxi, 15. 


.. ἐξομολογήσεως. Sic cod. 
xvi, sos etl Petr. 


" Barn. xux. 
. Vind. 


YARIORUM NOTAE. 


1 otia. Ms. ὀλιγόφυχε. Male. Vide Matth. 
xiv, δὲ. CL. 
(05) Εἰσακοῦσαι. Ἐνακοῦσαι, ms. Vind. Ip. 


4010 
Domesticos enim semi 


nis tui ne despeseris ^. » 
CAPUT XVI. 
De subjectione erga regem εἰ magistratus. 

Regem vereberis, sciens a Domino esse electio- 
nem; magistratus ejus honorabis, ut mini 
vindices enim sunt omnis injure" 
animo exsolvite vectigal, tributum, omnemque col- 
lationem. 


CAPUT XVII. 
De munda conscientia precantium. 
** Non accedas ad precationem tnam, in die im- 
probitatis tum, priusquam amaritudinem tuam de- 
ponas. Hzc est via vitz; inira quam vos vtinaui 


Binveniamini, per Jesum Christum Dominuu: no- 


strum. 
CAPUT XVIII. 

Quod via que ex ins adversarii adscua fuit, 

impietate ac iniquitate sit plena. 

*! At via mortis in pravis actionibus cernitur : in 
ea enim est ignoratio Dei; et introductio multorum 
analorum, turbinum ac tumullyum : unde czdes, 
11416 13, scortationes, perjuria, cupiditates iniqui, 
furta, idololatrie, magiz, prastigiz, rapinz, falsa 
testimonia, simulationes, corda duplicia, dolus, su- 
perbia, malitia, pervicacia, alieni aviditas, turpi- 
loquium, zelotypia, feritas, elatio mentis, superbia, 
timoris vacuitas, bonorum vexatio, veritatis odium, 
mendacii amor, ignorantia jusiitiz. lorum quippe 
factores οἱ affectatores, non adhzerent bono, neque 
justo judicio; vigilant, non ad bonum,sed ad ma- 
lum : a quibus longe est mansuetudo et patientia : 
vana diligentes, consectantes remunerationem, nou 
miserantes pauperem, non dolentes de afflicto, non 
agnoscentes creatorem suum, interfectores libero- 
rum, per embryonis czedem corruptores plasmalis 
Dei, aversantes egenum, opprimentes calamitu- 
sum, divitum advocati, pauperum contemptores, 
omni ex parte peccatores. Liberernini , filii, ab his 
omnibus. 


CAPUT XIX. 
Quod: non oporteat α pietate declinare dextrorsum. 
tel sinistrorsum , admonet legislator 
Vide ne quis te faciat a pietate aberrare : « Ne 
declines enim , inquit, ab ea ad dexteram , vel ad 
sinistram; » uLin omnibus que fece: 
nisi enim a via recta delleclas , uon eris impius. 


" Darn. xx; Anasb, lbid. ** al. ἄντι- 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE. — LID. VII. 
σου καὶ τοὺς συγγενεῖς σου μὴ ὑπερίδῃς" « Τοὺς γὰρ A gnatos tuos ne despiclas : 


? Rom, χη, 4, ἡ Barn., et Anast., ibid. 


1009 


υἱκείους τοῦ σπέρματός σου οὐχ ὑπερόψει. » 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ IG. 
Περὶ τῆς πρὸς βασιλέα καὶ ἄρχοντας ὑποταγῆς. 
Τὸν βασιλέα φοδηθήσῃ, εἰδὼς ὅτι τοῦ Κυρίου ἐστὶν 
ἡ χειροτονία’ τοὺς ἄρχοντας αὐτοῦ τιμήσεις, ὡς λει- 
τουργοὺς θεοῦ" ἔχδιχοι γάρ εἰσι πάσης ἀδιχίας" οἷς 
ἀποτίσατε τέλος, φόρον, καὶ πᾶσαν εἰσφορὰν, εὐγνω- 
μόνως. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ 1’. 
Περὶ καθαροῦ συνειδότος τῶν προσευχοµένων. 
Οὐ πρασελεύσῃ ἐπὶ προσευχὴν σου, ἐν ἡμέρᾳ πο- 
νηρίας σον, πρὶν ἂν λύσῃς τὴν πιχρίαν δου. Αὕτη 
ἐσιὶν ἡ ὁδὸς τῆς ζωῆς. Ἧς γένοιτο ἐντὸς ὑμᾶς εὑρε- 
θῆναι, διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν. 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ 1Η’, 

"οτι ἡ ἐξ ἐπιδουϊῆς τοῦ ἀλλοτρίου ἐπεισαχθεῖσα 
ὁδὸς, ἀσεδείας xul παρανοµίας πεπλήρωται. 
Ἡ δὲ ὁδὸς τοῦ θανάτου ἐστὶν ἐν πράξεσιν πονηραῖς 

θεωρουμένη" ἐν αὐτῇ γὰρ ἄγνοια Θεοῦ, χαὶ πολλῶν (58) 

xaxiy καὶ θολῶν καὶ ταραχῶν ἐπεισαγωγήῆ᾽ δι' ὧν φό- 

νοι, μοιχεῖαι,πορνεῖαι,ἐπιορχίαι,ἐπιϑυμίαι παράνομοι, 
χλοπαὶ, εἰδωλολατρεῖαι, μαγεῖαι, φαρμαχεῖαι, ἁρπα- 
γαὶ, ψευδομαρτυρίαι, ὑποχρίσεις, διπλοχαρδίαι, δόλος, 
ὑπερηφανία, καχία, αὐθάδεια, πλεονεξία, αἰσχρολο- 
vla, ζηλοτυπία, θρασύτης, ὑψηλοφροσύνη, ἀλαζονεία, 
ἀφοδία, διωγμὸς ἀγαθῶν, ἀληθείας ἔχθρα, ψευδους 
ἀγάπη, ἄγνοια δικαιοσύνης. Οἱ γὰρ τούτων ποιηταὶ", 
εὖ χολλῶνται ἀγαθῷ, οὐδὲ κρίσει δικαίῳ" ἀγρυπνοῦ- 
σιν, οὐχ εἰς τὸ. ἀγαθὸν, ἀλλ᾽ εἰς τὸ πονηρόν" ὧν 
μαχρὰν πραότης xal ὑπομονή" μάταια ἀγαπῶντες, 
διώχοντες ἀνταπόδομα, οὐχ ἐλεοῦντες πτωχὸν, οὐ πὀ- 
νοῦντες ἐπὶ χαταπονουμένῳ, οὐ γινώσχοντες τὸν 
ποιήσαντα αὐτοὺς, φονεῖς τέχνων, φθορεῖς πλάσματος 

Θεοῦ, ἀποστρεφόμενοι ἐνδεόμενον, καταπονοῦντες (59) 

θλιθόµενον, πλουσίων παράχλητοι, πενήτων ὑπερ- 

όπται, πανθαμάρτητοι. Ῥυσθείητε, τέχνα, ἀπὸ τού- 
τῶν ἀπάντων. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 18’. 


"Orc μὴ vp τῆς εὐσεδείας ἐκκλίνειν δεξιὰ ¶ 
3 Ῥνυμά, παραιγεῖ ὁ νομοθέτης. 


"Opa μὴ τίς σε πλανήσῃ ἀπὸ τῆς εὐσεδείας- «Οὐχ D 


ἐχχλίνῃς γὰῤ, φησὶν, ἀπ᾽ αὐτῆς δεξιὰ f] εὐώνυ- 
μα (40) » ἵνα συνῇς ἐν πᾶσιν οἷς ἐὰν πράσσῃς, οὐ 
γὰρ ἐὰν (M) μὴ ἐχτραπῇς ἔξω τῆς εὐθείας ὁδοῦ, 
δυσσεδήσεις. ὃ 


9 sa, Lvin, T. 
ποιηταί. " Deut. v, 52. 


VARIORUM NOTAE. 


las , si deflectas a via 
contorta est ratio loquendi. Ip. 


cla, impius eris. Alioqui 


(58) Πολλῶν. Pro hae voce et tribus seqq., est. 
in altero Vind. cod. θεῶν, ac revera θεῶν ἔπεισα- 
γωγή est via mortis, qua omnis generis mala intro- 
mittuntur. CL. 

Καταπογοῦντες. 11 ¢ vox et sequens desunt‏ ܗ 
Án todice Vind.. quz praeteriit librarius, proper si-‏ 
milenr terminationem vocis antecedentis. 1p.‏ 


PONT. OPERA DUBIA, 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ κ’. 
Ὅτι T 0 
μάτων ΑΔ  εὐχαρίστας parade ad 
ταγµέγως. 

Περὶ δὲ βρωµάτων λέγει σοι ὁ Κύριος" «Τὰ ἀγαθὰ 
τῆς γῆς φάγεσθε * 0 καί" «Πᾶν κρέας ἔδεσθε, ὡς λά- 
yava χλόης" τὸ δὲ αἷμα ἐκχεεῖς" οὗ γὰρ τὰ εἰσερχό- 
uzva εἰς τὸ στόμα χοινοῖ τὸν ἄνθρωπον, ἀλλὰ τὰ 
ἐκπορευόμενα" » λέγω δὴ, βλασφημίαι, καταλα- 
Jal, καὶ ef τι τοιοῦτον. Σὺ δὲ φάγῃ τὸν μυελὸν τῆς 
γῆς μετὰ δικαιοσύνης" ε Ὅτι εἴ τι καλὸν, αὐτοῦ 49). 


. καὶ εἴ τι ἀγαθὸν, αὐτοῦ" σῖτος νεανίσχοις, καὶ οἶνος 


εὐωδιάζων παρθένοις" τίς γὰρ φάγεται, ἢ τίς πίεται, 
παρὲξ αὐτοῦ ; ܙ‎ Παραινεῖ (45) δέ σοι χαὶ ὁ σοφὸς 


Ἔσδρας, λέγων" «Πορεύεσθε, xal φάγετε λιπάσμα- 
τα, χαὶ πίετε γλυκάσµατα,, καὶ μὴ λυπεῖσθε. » 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ ΚΛ’, 
"οτι χρὴ φεύγειν τὴν τῶν εἰδωλοθύτων» βρῶσιν. 
Ἀπὸ δὲ τῶν εἰδωλοθύτων φεύγετε" ἐπὶ τιμῇ γὰρ 
δαιμόνων θύουσι ταῦτα" ἐφ᾽ ὕδρει δηλαδὴ τοῦ μόνου 
Θεοῦ: ὅπως μὴ γένησθε κοινωνοὶ δαιμόνων. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΕ’ 


διάταξις Κυριακὴ, ὅπως (44) χρὴ βαπτίζειν, 
€ aal aie De ταν ο 


Περὶ δὲ βαπτίσματος, ὦ ἐπίσχοπε | πρεσδύτερε, 
ἤδη μὲν καὶ πρότερον διεταξάμεθα’ xal νῦν δέ φα- 
μεν, ὅτι οὕτω βαπτίσεις, ὡς ὁ Κύριος διετάξατο ἡμῖν, 
λέγων ܙ‎ Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη" 
βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς, καὶ τοῦ 
ΥἹοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος" διδάσκοντες αὐτοὺ 
τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην piv» τοῦ ἀποστ 
λαντος Πατρός" τοῦ ἐλθόντος Χριστοῦ: τοῦ μαρτυρή-. 
σαντος Παρακλήτου. Χρίσεις δὲ πρῶτον ἐλαίῳ’ ἔπειτα 
βαπτίσεις ὕδατι, καὶ (48) τελενταῖον σφραγίσεις μύρῳ" 
ἵνα τὸ μὲν χρίσμα μετοχὴ ᾗ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, τὸ 
δὲ ὕδωρ σύμθολον τοῦ θανάτου, τὸ δὲ μύρον σφραγὶς 
τῶν συνθηκῶν. Εἰ δὲ μήτε ἔλαιον ᾗ, μήτε μύρον, ἀρ-. 
χεῖ ὕδωρ, καὶ ἱερὸς χρίσιν, καὶ πρὸς σφραγῖδα, καὶ 
πρὸς ὁμολογίαν τοῦ ἀποθανόντος, ἧτοι συναποθνήσχον- 
τος. Πρὸ δὲ τοῦ βαπτίσματος (46), νηστευσάτω ὁ βα- 

; Deut, xv, 36. * Matih.xv, 11. Mare, 
LXX. "ll Esdr. vun. 107. 9 1 Cor. x, 90; 


58 Gen, 1,3 
5.1 Eccle.11, 25, in 


8. CLEMENTIS 1 ROM. 


CAPUT XX. A 

Quod nen oporteat improbare cibum ullum usui ac- 

commodalum , sed cum gratiarum actione et or- 
dinate sumere. 

De ciliis vero tibi ait Doninus : « Bona terra ** 
cenmedetis  ; » e: > Omnem carnem edetis, ut 
olera herbe : sanguinem vero effundes ** ; Non 
enim que intrant in os, coinquinant hominem *' , 
sed: quie ex ore procedunt ; » hlasphemiz **, in- 
quam, obtrectationes, et si quid hujusmodi. Tu 
vero comede medullam Ίντα in justitia ** : « Quo- 
niamsi quid pulehrum, ejus est; et si quid bonum, 
ejusdem : frumentum juvenibus , et vinum odora- 
ium virginibus *^, ܙ‎ — « Quis enim comedet , aut. 
quis bibet, sine ipso "' ? ܙ‎ Sed et admonet te ss- 
piens Esdras , dicens : « lie, οἱ comedite pingue- 
lines, et bibite dulcedines, et nolite contristari **.» 

CAPUT XXI. 

Quod oporteat abstinere ab csu idolothytorum. 

Porro ab idolothytis abstinete : in honorem enim 
demonum immolant ea 11: ad contumeliam, sci- 
licet, solius Dei : ut non efficiamini participes die- 
monum. 


100 


I 


CAPUT XXII, 


Constitutio Dominica, quomodo oporteat baptizare, 
et in cujus mortem. 


De baptismo aiitem, episcope aut presbyter, jam 
quidem antea constituimus ; et nunc vero dicimus, 
quod ita baptizabis, sicut'Dominus injunxit nobis 
dicens : « Euntes, docete omnes gentes, baptizantes 
cos in nomine Patris , et Filii, et Spiritus sancti ; € 
locentes eos servare omnia quecunque mandavi- 
vobis ** ; ܙ‎ in nomine Patris, qui misit ; Christi , 
qui venit ; Spiritus sancli, qui testimonium per- 
libuit. Unges autem prius oleo saneto ; deinde 
baptizabis aqua ; et tandem signabis unguento ; ut 
veleum quidem sit participatio Spiritus sancti , 
aqna vero symbolum moi inguentum autem 
sigillum pactionum. Quod si neque oleum adsit , 
weque unguentum , suflicit aqua , eL ad unctionem, 
εἰ ad sigillum , et ad confessionem morientis , seu 
Commorientis, Ceterum ante baptisma, jejunet. 


ad Heron. i. **Isa, 1, 49. 


** 1. Pseudo-Ifgnar, 
en. Xv, ἐδ, ?* Zach, ix, 47, 


«0 


VABIORUM 110. 


»ulis conveniat calechumenis , nec solis sacerdoti - 
bus aut 


» Copulet , 


atqui ; 
fidelibus 


3) ΕἸ τι καλὸν, αὐτοῦ. Corrige ex vel. cod. p 
um ad.caput 2 libri De divmis nominibus ; 
αν vitiose ἐστί editum est, pro εἴ τι. Cor. 

45) Παραινεῖ. Mac vox et Reqq. ad linem ca- 
pitis omiss:e sunt in cod. Vindob. Crrn. 

44) "ὅπως. Ante hanc vocem est in utroque 
cod, Vindobon. τῶν περὶ τὸ βάπτισμα. In. 

(48) Kal. Καὶ τό iu Vind. cod. recte. Ip. 

(46) Πρὸ δὲ τοῦ βαπτίσματος, γηστευσίτω d 
“βαπτιζόμενος. Antiquissima consuetudo, à Justino 
1wnartyre et Tertull; indeque a pluribus memo- 
Tata ; jejunio assignant diem 
vel tri iebdomadas , quadra- 
pro prudentia, videlicet , 


uo 
ju €i ante baptismum 

iuum , unam vel duas 
ginta aut. plures dies ; 
baptizantium ac fide baptizandorum , et. seeundum 


varios usus. Eo "trahunt. multijuga eruditione ce- 
lebres viri versus Paschales Ausonii : 
Sencta salutiferi redeunt solemnia Christi , 


1014 


CONSTITUTIONES APOSTOLIC/E, — LIB. VII. 


4015 


πτιζόμενος" καὶ γὰρ ὁ Κύριος (47) πρῶτον βαπτισθεὶς A qui baptizatur : etenim Dominus primum a Joanne 


baptizatus 5, et ia deserlo commorátus postea, 
jejunavit quadraginta diebns et quadraginta. nocti 
bus; baptizstus autem fuit ac jejunavit '' ; non 
quod ipse opus haberet ablutione sordium , vel je- 
junio, vel purgatione , qui natura purus et sanctus 
fest; sed partim ut. Joanni veritatem attestaretur, 
partim ut nobis prescriptum ac exemplum prabe- 
ret, δ᾽ Igitur Dominus non equidem baptizatus est 
in passionem suam , aut mortem, aut resurrectin- 
mem: nondum enim quidpiam horum accideral ; 
sed in aliam ordinationem. Quapropter ex potestate 
jejunat post baptisma, ut Dominus Joannis : qui 
vero in mortem illius per baptismum initiatur, 
debet prius jejunare, et tum baptizari. Aquum 
quippe non est , ut qui consepultus est el consur- 
rexit, sub ipsam resurreclionem mereat, Nom 
dominus est : quandoquidem Christus, Dominus 


CAPUT XXIM. 

Quibus diebus hebdomadis jejunar.dum 
non jejuncndum ; et cujus rei gi . 

** jejunia vero vestra ne sint cum hypocritis ; 
jejimant enim secunda. et quinta Sabbatorum ἢ : 
vos vero aul quinque diebus jejunate, aut quarta 
feria et Parasceve ; quoniam quarto quidem heb- 
domadis die, judicium Dominum ceondemnans pro- 


et quibus 


1" fgnat., interpol. ad Ephes. xvm leg. Chrysost. II. de baptismo Christi. 

cap. 15, 44. L..Pseudo-lgnat ad Philipp. 15, Kpiph., her. 

ad Magn. 9 TPseudo-Ignat. ad Philipp. 15; Nicctam Pectoratum, con.- 
ܘܙ‎ Anast, δευτέραν καὶ πέμπτην, καὶ Σάθθατον. 


*' Deest in Ánast. 


ὑπὸ Ἰωάννου, καὶ εἰς τὴν ἔρημον αὐλισθεὶς μετέπειτα 
ἐνήστευσε τεσσαράκοντα ἡμέρας καὶ τεσσαράχοντα 
νύχτας" ἐθαπτίσθη δὲ καὶ ἐνήστευσεν" οὐχ αὐτὸς ἀπο- 
ρυπώσεως, ἢ νηστείας χρείαν ἔχων, ἢ καθάρσεως, ὁ 
τῇ φύσει καθαρὸς καὶ ἅγιος" ἀλλ᾽ ἵνα καὶ Ἰωάννῃ ἀλή- 
θειαν προσμαρτυρῆσῃ, καὶ ἡμῖν ὑπογραμμὸν παρά- 
σχηται. Οὐκοῦν ὁ μὲν Κύριος, o5x εἰς ἑαυτοῦ πάθος 
ἐἰαπτίσατο, ἢ θάνατον, ἢ ἀνάστασιν' οὐδέπω γὰρ 
οὐδὲν τούτων ἐγεγόνει" ἀλλ' εἰς διάταξιν ἑτέραν. Διὸ 
καὶ ἀπ᾽ ἐξουσίας μετὰ τὸ βάπτισμα νηστεύει, ὡς 
Κύριος Ἰωάννου" ὁ δὲ εἰς τὸν αὐτοῦ θάνατον μνούμε- 
νος, πρότερον ὀφείλει νηστεῦσαι, καὶ τότε βαπτίσα- 
σθαι (48). Οὐ γὰρ δίκαιον τὸν ἀυνταφέντα xal συνα- 
γαστάντα, παρ᾽ αὐτὴν τὴν ἀνάστασιν χατηφεῖν' οὗ 
γὰρ κύριος ὁ ἄνθρωπος τῆς διατάξεως τῆς τοῦ Σω- 
πῆρος" ἐπείπερ ὁ μὲν Δεσπότης, ὁ δὲ ὑπήχοος. 

enm homo constitutionis ad Servatorem pertinentis 
est ; homo vero, subjectus. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KT. — — 
Ποίας νηστευτέον τῆς ἑδδομάδος ἡμέρας, ἣ τίνας 
οὐ νηστευτέον" καὶ οὗ χάριν. 

ΑΙ δὲ νηστεῖαι ὑμῶν μὴ ἔστωσαν μετὰ τῶν ὑπο- 
κριτῶν' νηστεύουσι γὰρ δευτέρᾳ Σαθθάτων “ καὶ " 
πέμπτῃ (49) "" ὑμεῖς δὲ ἢ τὰς πέντε νηστεύσατε 
ἡμέρας (50), ἡ τετράδα ×! παρασχευήν᾽ ὅτι τῇ μὲν 
πετράδι ἡ χρίσις ἐξῆλθεν ἡ χατὰ τοῦ Κυρίου (54), 


# Matth, τι. "Matth. αν. 
#' CitaL Anastasius, quzst. 64, 1. lib. v, 
xxv, n. 6, 1, lgnat., interpol. 
«γα Latinos; Matth. vi, 5. 
. ὑπὸ τῶν Ἰουδαίων ἐμελετήθη. 


VARIORUM NOTAE. 


Post hzc edita, cum incidissém in locum apud 
Chrysostomum . Grece seu Saviliane editionis 
tom. V, p. 821 , in eoque legerem ]. xiv, xv, πενθη- 
ác, stalim arbitrabar imitationem 
inam; sed re examinata, visoque in$. 
i numeratur 1010, comperi , initium 
In: venerandam ctucem ; ^ 
p.819 usque ad nomen ἐδέσματα |. xvi. xvn, 
. 890, esse principium rationis Josephi Thess 
Trnicensis . quam edidit Grelserus tom. Il. opei 
De cruce; quod vero ἐδέσματα sequitur, πᾶσιν. 
ὁμοίως ἐπιτρέπει, eic., usque ad γηφαλίου p. 821, 
1: x, ad Basilii homiliam secundam Be io φει- 
tinere, ubi habetur edit. Paris.:enn. 1658, tom. ἵ 
a pag. 391 B, 7, 8, ad p. 292 ὃ, 8, 9, et quod 
νηφαλίου excipi, τῶν πεμμάτων, εἰο., asque 
χολάζουσά σε p. 893, 1. Χμ, esse pariter 
homilia 1 Dejejunio, p. 281 D, 11, elc. , usque adt 
. 984 D, 4; reliqua demum , τοῦ εὑρεῖν, elc, 
rrationem De sacris imaginibus. et festo 
n Auciario Combefisiano, t. Il, p. 743 


illo regio, 
illius boil im 126, 


E, ὁ. εἰς, dn. 
(δ) Ἡ χρίσις ἐξῆλθεν ἡ κατὰ τοῦ Κυρίου. 


v, cap. 14: Ὥρισαν τῷ σταυ- 
pip ἀνελεῖν αὐτόν. Εἰ per Anastasium lic: Ἢ χατὰ 
τοῦ Κυρίου χρίσις ὑπὸ τῶν Ἰουδαίων ἐμελετήθη" 
quo etiam modo in Typico S. Sabe. B. Augustings 
epist. 86: Quarta Sabbati, quam vulgo quartam [e-* 
fiam rocant, consilium reperiuntur ad occidendwm 
Dominum fecisse Juda, Ἐῇ μὲν κατὰ τοῦ λυτρωτοῦ 
πὸ παράνομον συνήχθη συνέδριον, Leo Augustus Ora- 
lione in luudem 5. Nicolui. 1v. 


Expoue per illud 


(4T) Καὶ γὰρ ὁ Κύριος. Ommino Tertullianum 0 


vide-cap. ult. De baptismo. Ip. 

(48) Βαπείσασθαι. Alter cod. Vindob. βαπτι- 
σθῆναι. Eodem sensu, nisi quod prius cat 
ἀντιπεπονθότα, hoc esi, curare se baptizari; po- 
sterius vero simpliciter baptizari. Ct. 

(89) Νηστεύουσι γὰρ δευτέρᾳ Σαβδάτων xal 
πέμπτῃ. jejunare secunda et quinta Sabbati, se- 
cunda et quinta feria, seu die Lunze ac die Jovis , 
jejunium est Pbarisaicum atque Judaicum , de quo 
Nabbini sepe; ex nostris qiphanies heresi 16, 
quz esi Phariseorum cap. 1, Theophylactus ad 
textum. Luc. xvin , 12 : Jejuno bis in Sabbato ; Ni- 
celas in Matth. ni, 7. Sed εἰ Manichzos 2 feria in 
lionorem Luhz jejunssse constat testimonio Leo- 
εἷς PP. serm. 4 De Quadragesima, cap. 5. Paganas 


exceptis. 
(60) Τὰς πέντε γηστεύσατε ἡμέρας, Eleganter 
hane πέντε ἡμερῶν νηστείαν appellat 8, Basilius 
μέρους σπονδάς, quinque dierum inducias, Te- 
statur vero.B. Augustinus epist. 86 ad Casulanum , 
mullos, presertim monachos, per, totam vitam 
jejunasse quinquies. in hebdomade, ac semper, 
dempto Sabbato οἱ Dominica ; quod et legere est 
apud Cassianum lib. 111 De instit, cenob.,. cap. 9. 


1016 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


1015 


diit, cum Judas pecunia proditionem esset polli- A Ἰούδα χρήμασιν ἐπαγγειλαμένου τὴν προδοσίαν" τὴν 


δὲ παρασκευὴν, ὅτι ἔπαθεν ὁ Κύρὼς ἐν αὐτῇ πάθος 
τὸ διὰ σταυροῦ, ὑπὸ Ποντίου Πιλάτου. Τὸ Σάδδατον 
μέντοι καὶ τὴν Κυριαχὴν ἑορτάζετε, ὅτι τὸ μὲν t, 
δημιουργίας ἐστὶν ὑπόμνημα, ἡ δὲ (52), ἀναστάσεως- 
ἓν δὲ μόνον Σάδδατον ὑμῖν φυλαχτέον ** ἐν ὅλῳ τῷ 
ἐνιαυτῷ, τὸ τῆς τοῦ Κυρίου ταφῆς (53), ὅπερ νη- 
στεύειν προσῆχεν, ἀλλ' οὐχ ἑορτάζειν" ἐν ὅσῳ γὰρ ὁ 
Δημιουργὸς ὑπὸ γῆν τυγχάνει, ἰσχυρότερον τὸ περὶ 
αὐτοῦ πένθος, τῆς χατὰ τὴν δημιουργίαν χαρᾶς" ὅτι 
ὁ Δημιουργὸς τῶν ἑαυτοῦ δημιουργημάτων φύσει τε 
καὶ ἀξίᾳ τιµιώτερος. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ κά’. 


Οἵους εἶναι χρὴ τοὺς προσευχοµένους τὴν ὑπὸ 
τοῦ Κυρίου δοθεῖσαν προσευχήν. 


Ὅταν δὲ προσεύχητϑε, μὴ γίνεσθε ὡς οἱ ὑποχρι- 
ܐܦܟ‎ ἀλλ' ὡς ὁ Κύριος ἡμῖν ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ διετά- 
ξατο, οὕτω προσεύχεσθε- « Πάτερ ἡμῶν, ὁ ἐν τοῖς 
οὐρανοῖς, ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά σου" ἐλθέτω ἡ βασι- 
λεία σον" γενηθήτω τὸ θέλημά σου, ὡς ἐν οὐρανῷ, 
καὶ ἐπὶ τῆς γῆς" τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς 
Ἀμῖν σήμερον’ καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, 
ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν' καὶ μὴ 
εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμὸν, ἀλλὰ ῥῦσαι ἡμᾶς 
ἀπὸ τοῦ πονηροῦ’ ὅτι σοῦ ἐστιν ἡ βασιλεία, εἰς τοὺς 
αἰῶνας. Αμήν. » Τρὶς τῆς ἡμέρας (84) οὕτω προσ. 
εὔχεσθε, προπαρασχευάζοντες ἑαυτοὺς ἀξίους τῆς 
υἱοθεσίας τοῦ Πατρὸς, ἵνα μὴ ἀναξίως ὑμῶν αὐτὸν 
Πατέρα χαλούντων, ὀνειδισθητε ὑπ' αὐτοῦ: ὡς καὶ 


€itus: Parasceve autem , quia eo die Dominus 
mortem crucis passus est, sub Pontio Pilato. At- 
qui Sabbatum et Dominicam , festos dies habete : 
quia illud quidem Creationis recordatio est; hzc 
vero, Resurrectionis. Unum vero duntaxat Sab- 
balum vobis observandum est in toto anno; illud 
quo Dominus sepultus fuit; quo jejunare decuit, 
non autem festum agere: quamdiu enim Creator 
sub terra degit , plus valet luctus de eo susceptus , 
quam letitia de ereatione : quoniam Creator erea- 
turis suis natura ac diguitate przstat. 
CAPUT XXIV. 


Quales esse oporteat eos qui orant a. Domino tradi- 
fam orationem. 


Cum autem oraveritis, ne sitig quemadmodum 
hypocrite; sed, sicut l'ominus nobis in Evangelio 
przcepit, ita orate : « Pater noster qui es in coelis, 
sanctificetur nomen tuum ; adveniat regnum tuum ; 
liat voluntas tua, sicut in celo, et in lerra : panem 
nostrum quotidianum da nobis bodie : et. dimitte 
nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debi- 
toribus nostris : et ne nos inducas in tentationes ; 
sed libera nos ἃ malo; quia tuum est regnum , in 
secula. Amen **. » * Ter in die sic orate : et prze- 
parate. vos, ul sitis digni adoptione Patris; ue, eum 
eum indigne Patrem appellabitis, probrum ab e« re- 
feratis ; sicul el Israel, qui olim erat p imogeuitus 
fllius, audivit : « Si pater ego sum , ubi est. honor 


eus? et si dominus sum , υἱὲ cst timor meus 1» C ὁ Ἰσραὴλ ὁπότε πρωτότοχος υἱὸς ἤχουσεν, ὅτι *'* « El 


πατήρ εἰμι ἐγὼ, ποῦ ἐστιν ἡ δόξα μου; καὶ εἰ κύριός 
εἰμι, ποῦ ἔστιν ὁ φόδος μου; » δόξα γὰρ πατέρων, 
ὁσιότης παίδων, xal τιμὴ δεσποτῶν, οἰχετῶν φόδος " 
ὥσπερ οὖν τὸ ἐναντίον ἀδοξία καὶ ἀναρχία. « Ac ὑμᾶς 
γὰρ, φησὶ (93), τὸ ὄνομά μου βλασφημεῖται ἐν τοῖς 
ἔθνεσι. » 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ κε’. 
Εὐχαριστία μυστική (56). 

Γίνεσθε δὲ πάντοτε εὐχάριστοι͵ ὡς πιστοὶ καὶ eó- 
Ὑνώμονες δοῦλοι" περὶ μὲν τῆς εὐχαριστίας οὕτω 
λέγοντες" Εὐχαριστοῦμέν (87). σοι, Πάτερ ἡμῶν, ὑπὲρ 
** Matth. vi, 9-15, “ Citatur ab 
ν xüptov αὐτοῦ φοδηθήσεται, xal εἰ, etc. 


** Honor enim patrum est. sanctitas filiorum ; et ho- 
Cor herorum, famulorum inetus : quemadmodum 
wlique quod. contrarium est, despeciio et imperii 
abjeclio censetur. « Propter vos enim, inquit, no- 
men meum blasphematur in gentibus **, » 


CAPUT XXY. 
Gratiarum aetio sacramentalis, 
Τὸ Estote autem semper ad gratias agendas. in- 
tenti, ut. fideles et grati servi : et de eucharistia 
quidem ita dicite: Gratias agimus tibi, Pater noster, 


*' hoc comma non liabet Anastasius. δ᾽ Anast, inserit ὡς εἴρηται. 
ρα, καὶ δοῦλος. 
1. Hguat. interpol. ad Philad. 9. 


*' Anast. υἱὸς δοξάζει πατι 


Anastasio, quzst. 1. 
? Ίνα, Lit, 5. 


** Mal, 1, 6. 


VARIORUM NOTA. 


Ἢ δέ. Alter cod. Τὸ δέ, minus commode , [) vicibus oret, mane, scilicet, et vespere , dicens Sym- 


bolum, vel. Orationem Dominicam, eic. Quee verba 
Capitularis Theodulfi capitulo 25, ideo apposui, ut 
monerem capitulum illud et sequentia duo c 
precedentibus septem, in conciliorum Collectio- 
nibus subjiri canonibus Trullanis, nec indicari 
cujus sint. Ip. 

(53) Φησί. Deest in altero, sed rectius subaudi- 
tur Γραφή, ut et infra animadvertimus. CLER 

J| Μυστιχή. Deest in altero Vind. Scd perinde 

esl, sive addatur, sive detrahatur; res enim ipsa 
bg de grata commemoratione mortis Christi 
agi. lp. 

(97) Εὐχαριστοῦμεν, etc. Confer sodes eun li 
bro Athanasiano De virginitate, p. 1051; piget enim 
transcribere, Cor. 


(5: 


respieitur enim ἡ Κυριαχὴ ἡμέρα. Crea. 

6» Τὸ τῆς τοῦ Wuploy ταφῆς. lta expresserat 
Walsamon ad canonem Trullanu u 89: Ὅτι τότε 
χατέχειτο ἐν τῷ τάφῳ τὸ τεθεωμένον σώμα αὐτοῦ 
(Χριστοῦ scilicel), concordante in banc lectionem 
sensu cum exaratis manu codicibus. Unde ejici de- 
bet e Theodoro edito inconcinnum planeillud, τεθεα-- 
μένον. Sequitur in Constitutione : ὅπερ 
προσῆκεν, ἀλλ' οὐχ ἑορτάζειν, quod inepte et co 
wa fidem mss. llegiorum adjecerunt loco ra 

oT. 


'uthymium con- 
illis, lidelibus, wt 


CONSTITUTIONES APOSTOLIGAE. — LIB. VII. 


1017 


ζωῆς ἧς ἐγνώρισας ἡμῖν διὰ Ἰησοῦ τοῦ Παιδός σον" Α pro vila quam maunifestasti nobis per Jesum Filium: 


(uum; per quem tum omnia creasti, tum. uni- 
versis provides; quem et misisti, ul ad satu- 
tem nostram homo fieret; quem eliam permi- 
αἰδί pati εἰ mori; quem οἱ resuscitans gloriflcare 
voluisti, et sedere fecisti ad dexteram &uam : per 
quem et promisisti nobis resurrectionem mortuo- 
rum, Tu, Domine omi tens, Deus zelérne : queuu- 
admodum hoc erat dispersum, et cum fuit con- 
gregatum, factus est unus panis, ita congrega Ec- 
clesiam tuam a finibus terree in regnum. Adhuc 
gratias agimus , Pater noster, pro prelioso san- 
guine Jesu Christi effuso nostra causa; εἰ pro pre- 
11050 corpore, cujus et hzc antitypa celebramus, 
cum ipse nobis constitueril mortem illius annun - 
liare *!: per ipsum enim tibi gloria in szcula. 
Amen, Nullus porro ex iis qui initiati seu baptizati 
non sunt, ex eis comedat ; sed soli ii qui baptizati 
fuerunt in Domini mortem. $i quis vero non ini- 
tiatus, celaverit se ipsum, et sic communicaverit ; 
judicium zternum. manducabit'* ; quod non addi- 


, ctus fidei in Cliristum ܙ‎ que fas non erat sumpsit, 


in supplicium suum. Si quis autem per ignoran- 
tiam participaverit , bunc cito instruite, ac bapti- 
sino initiate, ne contemptor exeat. 
CAPUT XXVI. 
Gratiarsmi actio super divina communione, 

Post communionem vero, sic gratias agite: Gra- 
tias agimus tibi, Deus et Pater Jesu Salvatoris 
nostri, pro sancto nomine tuo, quod habitare fe- 
cisti in nobis; et pro coguitione, fide, charitate οἱ 
immortalitate quz dedisti nobie per Jesum Filium 
tuum. Tu, Domine omnipotens, Deus universóruu, 
creasti mundum et quz sunl in eo, per ipsum ; et le- 
gem insevisti in animabus nostris ; et victui accom-, 
moda proparasti hominibus. Deus sanctorum et 
ineulpatorum patrum nostrorum, Abrahan.i, Isaaci 
et Jacobi, fidelium servorum tuorum. Deus potens, 
fidelis εἰ verax, et in promissis" non mendax ; qui 
misisti in terram Jesum Christum tuum, ut cum 
hominibus conversaretur tanquam homo, cum sil 
et Deus Verbum, et homo, utque errorem radicitus 
evelleret. Ipse et nunc. per eum memento hujusce 


bv οὗ καὶ τὰ πάντα ἐποίησας, καὶ τῶν ὅλων mpo- 
νοεῖς ὃν xa ἀπέστειλας περὶ (58) σωτηρίᾳ τῇ 
ἡμετέρᾳ γενέσθαι ἄνθρωπον" ὃν χαὶ συνεχώρησας 
παθεῖν καὶ ἀποθανεῖν’ ὃν xat ἀναστήσας εὐδόχησας 
δοξάσαι, καὶ ἐχάθισας ἐκ δεξιῶν σου" δι᾽ οὗ καὶ 
ἐπηγγείλω ἡμῖν τὴν ἀνάστασιν τῶν νεκρῶν. Σὺ, Ad- 
απητα παντόκρατορ, θεὲ αἰώνιε" ὥσπερ ἦν τοῦτο 
διεσχορπισµένον, καὶ ανναχθὲν ἐγένετο εἷς ἄρτος, 
οὕτω συνάγαγέ σου τὴν Ἐκκλησίαν ἀπὸ τῶν περάτων 
τῆς γῆς εἰς τὴν )89( βασιλείαν. Ἔτι εὐχαριστοῦμεν, 
Πάτερ ἡμῶν, ὑπὲρ τοῦ τιμίου αἵματος Ἰησοῦ Χριστοῦ 
τοῦ ἐχχυθέντος ὑπὲρ ἡμῶν" καὶ τοῦ τιμίου σώμα- 
τος" οὗ καὶ ἀντίτυπα ταῦτα ἐπιτελοῦμεν , αὐτοῦ δια- 
παξαµένου ἡμῖν καταγγέλλειν τὸν αὐτοῦ θάνατον" 
Bí αὐτοῦ γάρ σοι καὶ’ ἡ δόξα, εἰς τοὺς αἰῶνας. Αμήν. 
Μηδεὶς δὲ ἐσθιέτω ἐξ αὐτῶν, τῶν ἁμυήτων ἀλλὰ 
μόνοι οἱ βεδαπτισμένοι εἰς τὸν τοῦ Κυρίου θάνατον. 
Εἰ δέ τις ἀμύητος χρύψας ἑαυτὸν µεταλάθῃ, κρῖμα 
αἰώνιον φάγεται" ὅτι μὴ ὧν τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως, 

τέλαδεν ὧν οὐ θέμις, εἰς τιμωρίαν ἑαντοῦ. Εἰ δέ 
τις κατὰ ἄγνοιαν μεταλάδοι (60), τοῦτον τάχιον 
στοιχειώσαντες μυήσατε, ὅπως μὴ καταφρονητὴς 
ἐξέλθοι, 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Κα’. 
Εὐχαριστία ἐπὶ τῇ θείᾳ μεταλήψει. 

Μετὰ δὲ τὴν μετάληψιν, οὕτως εὐχαριστήσατε" 
Εὐχαριστοῦμέν σοι, ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ Ἰησοῦ τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν, ὑπὲρ τοῦ ἁγίου ὀνόματός 13 σου, οὗ 
χατεσχήνωσας ἐν ἡμῖν, καὶ ὑπὲρ τῆς γνώσεως, xol 
πίστεως, καὶ ἀγάπης, καὶ ἀθανασίας. ἧς ἔδωχας 
ἡμῖν διὰ Ἰησοῦ τοῦ. Παιδός σου. Σὺ, Δέσποτα παντό- 
χρατορ, ὁ Θεὸς τῶν ὅλων, ἔκτισας (61) τὸν χόσμον, 
καὶ τὰ ἐν αὐτῷ, δι' αὐτοῦ: xal νόμον χατεφύτευσας ἐν 
ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν" καὶ τὰ πρὸς μετάληψιν προευτρέ- 
πισας (02) ἀνθρώποις. Ὁ Θεὸς τῶν ἁγίων xat ἀμέμ- 
πτων πατέρων ἡμῶν, ᾿Αθρῥαὰμ, xal Ἰσχὰχ,καὶ Ἰαχὼθ, 
τῶν πιστῶν δούλων σου. Ὁ δυνατὸς θεὸς, ὁ πιστὸς 
xal ἀληθινὸς, καὶ ἀφευδῆς ἐν ταῖς ἐπαγγελίαις" ὁ 
ἀποστείλας ἐπὶ γῆς Ἰησοῦν τὸν Χριστόν σον, ἀνθρώ- 
ποις συναναστραφῆναι ὡς ἄνθρωπον, θεὸν ὄντα Λόγαν 
καὶ ἄνθρωπον, καὶ τὴν πλάνην πρόῤῥιζον ἀνελεῖν. 


Αὐτὸς καὶ νῦν v αὐτοῦ μνήσθητι τῆς ἁγίας σου p sancte Ecclesie tue, quam acquisiisti pretioso 


sanguine Christi tui; alque eam ab omni malo 


τὸ Deest in alio codice. 


Ἐκκλησίας ταύτης, ἣν περιεποιήσω τῷ τιμίῳ αἵματι 
"!FCor. xi, $$; '' Ibid., 99. 


VARIORUM NOTAE. 


[uerit, ejusque nescius. factus sit. particeps, respon- 
detur baptizandum *eum esse, utpote a Deo voca- 
tum, Sed cuin ratione Constitutoris ne contemptor 
exeat, congruit. canon 57 synodi Toletane v, quo 
decernitur ut Judzi qui per vim baptizati fuerant, 
aliisque sacramentis donati, Christianam religionem 
retinere cogantur, ne nomen divinum blasphemetur, 
et fides quam susceperunt vilis ac contemplibilis ha- 
beatur. Cor. 

(61) "Ἔκτισας. Ὁ χτίσας in altero eod. Vindob. 
et rad rectius. CLeR. 

(62) Προευτρέπισας. ldem εὐτρέπισας, lp. 


(58) Περί. "Exi rectius in coa. Vindobonensi , 
hoc est, propter salutem nostram; nec περί finem 
significare solet. CLER. 

(59) Τήν., Melius σήν in ms. Vind. in regnum 
tuu. Regnum Dei aut celorum non solet simpli- 
titer βασιλεία dici. Vide infra c. 96, suh finem. In. 

(60) £! δέ τις κατὰ ἄγνοιαν µεταλάδοι. 1n Re- 
sponsis canonicis Timothei Alexandrini δὰ inter- 
rogationes ipsi per episcopos et clericos propositas 
vap. 1, apud. Balsamonem , p. 1059, ad. interroga- 
tionem Quid agendum ài puer cateclumenus, 
aut homo adultus, dum. oblgiio fieret, opportune ad- 


1000 


5. ΟΙ ΕΜΕΝΤΙΣ 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


4019 


livera; et perfice illam in charitate tua, et veritate A τοῦ Χριστοῦ σου" xal ῥῦσαι αὐτὴν ἀπὸ παντὸς mu- 


νηροῦ" καὶ τελείωσον αὐτὴν ἐν τῇ ἀγάπῃ σου, καὶ τῇ 
ἀληθείᾳ σου’ καὶ συνάγαγε πάντας ἡμᾶς εἰς τὴν σὴν 
βασιλείαν, ἣν ἡτοίμασας: αὕτη Μαραναϑά (63). 
Ὡσαννὰ τῷ Υἱῷ Δαδίδ’ εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν 
ὀνόματι Κυρίου" Θεὸς Κύριος ὁ ἐπιφανεὶς ἡμῖν ἐν σαρχί. 
Εἴ τις ἅγιος, προσερχέσθω" εἰ δέ τις οὐχ ἔστι, γινέσθω 
διὰ μετανοίας, Ἐπιτρέπετε δὲ χαὶ τοῖς πρεσδυτέροις 
ὑμῶν, εὐχαριστεῖν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΖ'. 


Εὐχαριστία περὶ τοῦ μυσεικοῦ (68) μύρου. 


Περὶ δὲ τοῦ μύρου οὕτως εὐχαριστήσατε: Εὐχα- 
βιστοῦμέν σοι, Θεὲ δημιουργὲ τῶν ὅλων, καὶ ὑπὲρ 
τῆς εὐωδίας τοῦ μύρου, χαὶ ὑπὲρ τοῦ ἀθανάτου 

5 αἰῶνος, οὗ ἐγνώρισας ἡμῖν διὰ Ἰησοῦ τοῦ Παιδός 
σου. Ὅτι σοῦ ἐστιν ἡ δύξα, καὶ ἡ δύναμις, εἰς τοὺς 
αἰῶνας. μήν. Ὃς ἐὰν ἐλθὼν οὕτως εὐχαριστῇ, 
προσδέξασθε αὐτὸν ὡς Χριστοῦ µαθητήν: ἐὰν δὲ 
ἄλλην διδαχὴν κηρύσσῃ, mao ἣν ὑμῖν παρέδωχεν ὁ 
Χριστὸς δι᾽ ἡμῶν, τῷ τοιούτῳ μὴ συγχωρεῖτε εὖχα- 
Ριστεῖν" ὑδρίζει γὰρ ὁ τοιοῦτος τὸν Θεὸν, ἥπερ δο- 
ξάζει. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΗ.. 
“Ὅτι οὗ χρὴ ἁδιαφορεῖν περὶ τὴν κοινωνίαν (65). 


Πᾶς δὲ ὁ ἐρχόμενος πρὸς ὑμᾶς, δοκιμασθεὶς, οὕτω 
δεχέσθω’ σύνεσιν γὰρ ἔχετε, καὶ δύνασθε γνῶναι (66) 
δεξιὰν, # ἀριστερὰν, καὶ διακρῖναι ψευδοδιδασχάλους 

( διδασκάλων. Ἑλθόντι μέντοι τῷ διδασκάλῳ, ἐκ ψυχῆς 
ἐπιχορηγήσατε τὰ δέοντα" τῷ δὲ ψενδοδιδασχάλῳ δώ- 
σετε μὲν τὰ (07) πρὸς χρείαν, οὐ παραδέξεσθε δὲ αὐτοῦ 
τὴν πλάνην" οὔτε μὴν συμπροσεύξησθε αὐτῷ, ἵνα 
μὴ συμμιανθῆτε αὐτῷ" πᾶς προφήτης ἀληθινὸς, ἢ δν- 
δάσκαλος, ἐρχόμενος πρὸς ὑμᾶς, ἄξιός ἐστι τῆς τρο- 
φῆς, ὡς ἐργάτης λόγου διχαιοσύνης. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ K&, 
Περὶ καρποφοριῶν διάταξις. 

Πᾶσαν ἀπαρχὴν γεννημάτων ληνοῦ, ἅλωνος, βοῶν 
τε xdi προβάτων, δώσεις τοῖς ἱερεῦσιν, ἵνα εὐλογη᾽ 
θῶσιν αἱ ἀποθῆχαι τῶν ταμείων σου, καὶ τὰ ἐκφόρια 
τῆς γῆς σου, καὶ στηριχθῇς σίτῳ χαὶ οἴνῳ χαὶ ἐλαίῳ, 
καὶ αὐξηθῇ τὰ βουχόλια τῶν βοῶν cou, καὶ τὰ πὰ- 

D μνια τῶν προδάτων σου. Πᾶσαν δεχάτην δώσεις ἰῷ 
ὀρφανῷ καὶ τῇ χήρᾷ, τῷ πτωχῷ καὶ τῷ προσηλύτῳ» 


"# Matth. xxi, 9; Marc. xi, 10. "6 Jon. iv, 11. " Num. xvii. 


tua ; nosque oinnes congrega in regnum tuum, quod 
prepa :ܐ‎ hoc Maranatha ?*. Hosanna filio Davi- 
dis. Benedictus qui venit in nomine Domini στ: 
Deus Dominus, qui apparuit nobis in carne. Si quis 
sanctus est, accedat : si quis vero talis non est, fiat 
per penitentiam, Committite aulem et presbyteris 
vestris, ut gratias agant, 


CAPUT XXVII. 

Gratiarum. actio pro. mystico. et. sacramentali 

unguento. 

Pro unguento autem , hunc.in modum gratias 
agite : Gratias agimus tibi, Deus creator omnium, 
eiiam pro fragrantia unguenti; el pro immortali 
sxculo, quod notiflcasti nobis per Jesum Filium 
iuum. Quoniam ad te pertinet gloria, et potestas 
in szcula. Amen. Qui accedens, huc modo gratias 
egerit, recipite illum ut discipulum Christi; sin 
vero aliam doctrinam przdicet, preter eam. quam 
vobis per nos Christus tradidit , huic ne permittatis 
gratias agere: is enim contumelia afficit Deum ܕ‎ 
potius quam honorat. 

CAPUT XXVIII. 
Quod uon oporteat tudifferenter ad communionem 
admittere. 

Quicunque wero ad vos venit, probetur, et sic 
admittatur : ifielligentiam enim babelis, et po- 
lestis agnoscere dexteram vel sinistram **, atque 
discernere fálsos dociores ἃ docloribus. Venienti 
equidem doctori, ex animo suppeditale necessaria : 
falso autem doctori tribuetis quidem que opus 
Bunt; at non reeipietis errorem illius : neque 
éliam una cum 60 orelis, ne ejus societate inqui- 
nemini. Omnis propheta verus, vel magister, qui 
veuit ad vos, dignus est cibo, ut operarius sermo- 
nis justitia. 


CAPUT XXIX. 
De oblationibus constitutio. 

Omnes primitias provenientes e torculari , area , 
εἰ bobus atque ovibus, sacerdotibus dabis "'; ut 
benedicantur reposita in cellariis tuis, el fructus 

-. erre tw»; utque innilaris frumento, vino et oleo, 
augeanturque armenia boum tuorum, e$ greges 
evium tuarum, Omnem decimam dabis pupillo ac 
viduz, pauperi et advenz! : omnes primitias pa- 


" I Cor. xvi, 22. 


VARIORUM NOTE. 


venit Dominus. Apostoli veri sic non essent locuti, 
qui noverant vocis significatum δὲ usum; ved 
liomo Grzcus, quisquis fueril, perperam loquentes 
eos induxit, CLER. Y 
- (64) Μυστικοῦ. Alter codex habet θείου. Tp. 
5) Κοινωνίαν. Addit uterque codex Vindobo- 
nensi ὰ σχοπεῖν εἴ ἔστι πρεσδύτερος, f| διάκο- 
νὸς ὁ, τοὺς γὰρ μὴ τοιούτους ἐχχλίνειν. Ip. 
Γ; .. Melius cod. Vind. διαγνῶναι. Ip. 
(67) Τά. Addit idem codex δέοντα, ut antea. Ip. 


(65) Αὕτη Hoe est, Regnum Det, Do- 
mimus noster. ', 80ϊ si vis, veniet, vel veniat. Cor. 
— Est in cod, Vind, αὐτήν, quod vitiosum ; sed nec 
vulgatae Lectionis sensus placet, qualem commi- 
niscitur Gotelerius, Vox ܬܐܐܐ ܗܗ‎ due 
RD TO Dominus venit, adhihebatur in anathema- 
tibus, quibus poene delinquentis ad Deum refere- 
bantur. Vide 1 Cor. xvi, 33, et quz» ad eum lo- 
eum in . Non potest dici περὶ τῆς Θεοῦ 
Βασιλείας quod hic habetur αὕτη : 


aut fructuum, uva, aut aliorum primitias dabis 
argenli vero et vestimenti , omnise 
nis, orphano ac viduz. 


CAPUT XXX. 


Quomodo vporteat diem. Dominicum , nostri Salsa- 
iru resurreciioni dicatum, congregatos , cele- 
rare. 


Die resurrectionis Domini, hoc est Dominica, 
convenite assidue, gratias àgentes Deo, et confi- 
lentes de beneficiis que in vos contulit Deus per 
Christum, liberando ignorantia, errore, vinculis ; 
ut sacrificium vestrum sit irreprehensum , et Dee 
acceptum, qui de Ecclesia sua cecumenica, seu per 
totum orbem diffusa dixit : + In omni loco mihi 


P offeretur incensum, εἰ sacrificium mundum : quia 


rex magnus ego sum, dicit Dominus omnipotens ; 
et nomen meum admirabile in gentibus "*, » 
CAPUT XXXI. 
Quales esse oporteat eos qui ordinantur. 

Eligite autem episcopos dignos Domino, et pre- 
sbyteros, ac diaconos, viros pios, justos, mites, non 
avaros, amantes veritalis , probátos, sanctos, non 
accepiores personarum, qui valeant docere sermo- 
nem pietalis, qui recle sécent ac tractent dogmata 
Domini. Yos vero hos honorate ut patres, ut do- 
minos, ut beneficos, ut auctores qupd bene estis, 
Arguite eliam vos mutuo, non in ira, sed in zequa- 
nimitate, cum benignitate ac pace; Omnia vobis a 
Domino precepta servate. Vigilate pro vita vesiwa. 
* Sint lumbi vestri przecincti, et lucerng ardentes; 
eL vos similes hominibus exspectantibus dominum 
suum, quando veniet, vespere an mane, galli canta 
an media nocte : qua enim hora non exspectant, 
venie& Dominus : et ei si aperuerint, beati servi 
illi, quia inventi sunt vigilantes : quoniam prz- 
eing& e, et faciet illos discumbere, et transiens 
ministrabit illis **. » Vigilate igitur, et orate ne 
dormiatis in mortem δ΄ : non enim juvabunt vos 
priora recte faeta, si in extremis vestris a file vera 
aberraveritis. 


CAPUT XXXII. 
Denuntiatio de futuris, 

In ultimis enim diebus multiplicabuntur falsi 
prophetz εἰ corruptores sermonis ; et convertentur 
oves in lupos, εἰ charitas in odium : nam multi- 
plicata iniquitate, refrigescet charitas multorum"! : 
scilicet homines odio se invicem babebunt, et 
persequentur, εἰ prodenl. Ac tunc apparebit órbis 


" Luc. xu, ὅδ. *"" Morc, xm, 55. 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE, — LIB. VII. 
πᾶσαν ἀπαρχὴν ἄρτων θερμῶν, κεραμίου (68) οἴνου, A num calidorum, vini e dolio, aut olei, aut melli; 


? al, εὐλαδεῖς, Sic el cod. Vind. 


μοι 


ἢ ἐλαίου, ἢ μέλιτος, ἢ ἀχροδρύων, σταφυλῆς, ἢ τῶν 
ἄλλων τὴν ἀπαρχὴν δώσεις τοῖς ἱερεῦσιν " ἀργυρίου 
δὲ xal ἱματισμοῦ, καὶ παντὸς χτήματος, τῷ ὀρφανῷ 
καὶ τῇ χήρᾳ. 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ ΛΔ’. 
Ὅπως | ἀναστάσιμον τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
ἀρ συναθροιζοµένους ἑορτάζειν. 


τὴν ἀναστάσιμον τοῦ Κυρίου ἡμέραν, τὴν Κυρια- 
χῆν φαμεν, συνέρχεσθε ἀδιαλείπτως, εὐχαριστοῦντες 
τῷ Θεῷ, καὶ ἐξομολογούμενοι ἐφ᾽ οἷς εὐηργέτησεν 
ὑμᾶς (60) ὁ Θεὸς διὰ Χριστοῦ, ῥυσάμενος ἀγνοίας, 
πλάνης, δεσμῶν" ὅπως ἄμεμπτος ᾗ ἡ θυσία ὑμῶν, 
xal εὐανάφορος θεῷ, τῷ εἰπόντι περὶ τῆς οἰχουμενι- 
κῆς αὐτοῦ Ἐκχλησίας, ὅτι « ἐν παντὶ τόπῳ μοι 
προσενεχθήσεται θυμίαμα, καὶ θυσία καθαρά" ὅτι 
βασιλεὺς μέγας ἐγώ εἰμι, λέγει Κύριός παντοχρά- 
τωρ, xal τὸ ὄνομά μου θαυμαστὸν ἑν τοῖς ἔθνεσι. » 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΑΛ’. 

~ οἵους εἶναι χρὴ τοὺς χειροτονουµένους. 

Προχειρίσασθε δὲ ἐπισχόπους ἀξίους τοῦ Κυρίου, 
καὶ πρεσθυτέρους, καὶ διαχόνους, ἄνδρας εὐσεθεῖς 1", 
δικαίους, πραεῖς, ἀφιλαργύρους, φιλαλήθεις, δεδοχι- 
μασμένους, ὁσίους, ἀπροσωπολήπτους, δυναμένους 
διδάσχειν τὸν λόγον τῆς εὐσεδείας, ὀρθοτομοῦντας ἐν 
τοῖς τοῦ Κυρίου δόγμασιν. Ὑμεῖς δὲ τιμᾶτε τούτους 
ὡς πατέρας, ὡς χυρίους, ὡς εὐεργέτας, ὡς τοῦ εὖ 
εἶναι αἰτίους. Ἐλέγχετε δὲ ἀλλήλους, μὴ ἐν ὀργῇ, 
ἀλλ᾽ ἐν μαχροθυμίᾳ, μετὰ χρηστότητος καὶ εἰρήνης. 
Πάντα τὰ προστεταγμένα ὑμῖν ὑπὸ τοῦ Κυρίου φυ- 
λάξατε. Γρηγορεῖτε ὑπὲρ τῆς ζωῆς ὑμῶν. € Ἔστω- 
σαν αἱ ὀσφύες ὑμῶν περιεζωσμέναι, καὶ οἱ λύχνοι 
καιόμενοι" καὶ ὑμεῖς ὅμοιοι ἀνθρώποις προσδεχοµέ- 
νοις τὸν κύριον ἑαυτῶν, πότε ἥξει, ἑσπέρας ἢ mput 
(70), ἀλεχτοροφωνίας ἢ μεσονυχτίου ` f γὰρ ὥρᾳ οὐ 
προσδοχῶσιν, ἐλεύσεται ὁ Κύριος" χαὶ ἐὰν αὑτῷ 
ἀνοίξωσι, μακάριοι οἱ δοῦλοι ἐκεῖνοι, ὅτε εὑρέθησαν 
γρηγοροῦντες᾽ ὅτι περιζώσεται, ܬܘܡ‎ ἀναχλινεῖ αὐ- 
τοὺς, xal παρελθὼν (11) διαχονήσει αὐτοῖς. » Νήφετε 
οὖν, xal προσεύχεσθε μὴ ὑπνῶσαι εἰς θάνατον οὐ 
γὰρ ὀνήσει ὁμᾶς τὰ πρότερα κατορθώματα, ἐὰν εἰς 
τὰ ἔσχατα ὑμῶν ἀποπλανηθῆτε τῆς πίστεως τῆς 
ἀληθοῦς. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AP'. 
Πρόῤῥησις περὶ τῶν μειλιλόντων. 


D 
Ἐν yàp ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις πληθυνθήσονται ol 


ψευδοπροφῆται xat οἱ φθορεῖς τοῦ λόγου xai στρα- 
φήσονται πρόδατα εἰς λύχους χαὶ ἡ ἀγάπη εἰς μῖ- 
σος" πληθυνθείσης γὰρ τῆς ἀνομίας, Ψψυγήσεται ἡ 
ἀγάπη τῶν πολλῶν" μισήσουσι γὰρ ἀλλήλους οἱ ἄν- 
ὕρωποι, καὶ διώξουσι, xal προδώσουαι. Καὶ τότε 


7! Mil. 1, 11, 14. 
*! Math. xxiv, 


VARIORUM NOTE. 


(70) Πρωτ. Addit codex Vind. fj, manP, aut galli 
P Καὶ παρελδών, ο. He οι à 
ܐ‎ , εἴς, Hie ܐܘ‎ dum ܝ‎ 
voces desunt ja ond. Vindob. Ip. ΕΗ 


(68) Κεραμίου. ln altero cod. Vind. est χεράμιον, 
minusrecle (μεν. 

(69) pac. Alter codex Vindobon, liabet ἡμᾶς, 
sque bene, ip. 


1021 


8. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


1023 


deceptor, inimieus veritatis, propugnator menda- À φανήσεται 6 κοσµοπλάνος, ὁ τῆς ἀληθείας ἐχθρὸς, 0 


τοῦ ψεύδους προστάτης: ὃν ὁ Κύριος Ἰησοῦς ἀνελεῖ 
τῷ πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ, ὁ διὰ χειλέων 
ἀναιρῶν ἀσεδῃ. Καὶ πολλοὶ σχανδαλισϑήσονται ἐπ᾿ 
αὐτῷ" οἱ δὲ (78) ὑπομείναντες εἰς τέλος, οὗτοι σω- 
θήσονται. Καὶ τότε φανήσεται τὸ σημεῖον τοῦ Υἱοῦ 
(75) τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῷ οὐρανῷ" εἶτα φωνὴ cd 
πιγγος ἔσται δι' ἀρχαγγέλον " xol μεταξὺ ἀναθίωσις 
τῶν χεχοιμημένων" καὶ τότε ἥξει ὁ Κύριος, καὶ 
πάντες οἱ ἅγιοι (14) μετ᾽ αὐτοῦ, ἐν συσσεισμῷ, 
ἐπάνω τῶν νεφελῶν, μετ᾽ ἀγγέλων δυνάμεως αὐτοῦ, 
ἐπὶ θρόνου βασιλείας, κατακρῖναι τὸν χοσμοπλάνον 
διάδολον, καὶ ἀποδοῦναι ἑκάστῳ κατὰ πρᾶξιν αὐτοῦ. 
Τότε ἀπελεύσονται οἱ μὲν πονηροὶ, εἰς αἰώνιον κόλα- 
σιν" οἱ δὲ δίκαιοι πορεύσονται εἰς ζωὴν αἰώνιον, κλη- 
ῥονομοῦντες ἐκεῖνα « ἃ ὀφθαλμὸς οὐκ εἶδε, xal οὓς 
οὐκ ἤχουσε, καὶ ἐπὶ καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέδη, ἃ 
ἡτοίμασεν ὁ Θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν" » xal χαρή- 
φονται ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ θεοῦ, τῇ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ. 
Τοσούτων δὲ ἠξιωμένοι τῶν παρ᾽ αὐτοῦ ἀγαθῶν, γεν 
νώμεθα αὑτοῦ ἱκέται, ἐπικαλούμενοι αὐτὸν διὰ συνε- 
χοῦς δεήσεως, χαὶ λέγοντες " 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΑΓ. 

Προσευχὴ ἐξαγγελτικὴ προνοίας διαφόρου. 

Αἰώνιε Σῶτερ ἡμῶν, ὁ βασιλεὺς τῶν θεῶν" ὁ ὧγ 
μόνος παντοκράτωρ καὶ Κύριος" ὁ Θεὸς πάντων τῶν 
ὄντων, xal Θεὸς τῶν ἁγίων xal ἀμέμπτων πατέρων 
ἡμῶν καὶ τῶν (15) πρὸ ἡμῶν, ὁ Θεὸς ᾿Αδραὰμ, καὶ 
Ἰσαὰκ, καὶ Ἰαχώδ' ὁ ἐλεήμων καὶ οἰκτίρμων, ὁ 
μακρόθυμος καὶ πολυέλεος " ᾧ πᾶσα γυμνοφανὴς βλέ- 
πεται (70) καρδία, χαὶ πᾶν χρύφιον ἐνθύμημα ἀπο- 
καλύπτεται, πρὸς σὲ βοῶσι ψυχαὶ δικαίων " ἐπὶ σοὶ 
πεποίθασιν ἐλπίδες ὁσίων. Ὁ τῶν ἀμέμπτων Πατὴρ. 
ὁ τῶν μετ' εὐθύτητος ἐπικαλουμένων σε ἐπήκοος, ὁ 
καὶ σιωπωμένας ἐπιστάμενος ἐντεύξεις" χωρεῖ γὰρ 
μέχρι σπλάγχνων ἀνθρωπίνων (77) ἡ σὴ πρόνοια, 
xai διὰ συνειδήσεως ἐρευνᾷς ἑχάστου τὴν γνώμην. 
Καὶ κατὰ πᾶν χλίμα τῆς οἰχουμένης τὸ διὰ προσευ- 
χῆς καὶ λόγων ἀναπέμταταί σοι θυμίαμα. Ὁ τὸν 
παρόντα αἰῶνα, στάδιον δικαιοσύνης ἐνστησάμενος 
πᾶσι δὲ ἀνοίξας πύλην ἐλεημοσύνης" ὑποδείξας δὲ 
ἑκάστῳ τῶν ἀνθρώπων, διὰ τῆς ἐμφύτου γνώσεως 
χαὶ φυσιχῆς χρίσεως, καὶ ἐχ τῆς τοῦ νόμου ὑπο- 


cii; quem spiritu oris sui interflciet Jesus **, qui 
per labia interimet impium. Et multi in eo scan- 
dalum patientur : qui autem perseveraverint usque 
jn finem, hi salvi erunt. Tuncque apparebit signum 
Filii bominis in ccelo **, Deinde vox tube erit per 
archangelum : et interea reviviscent qui obierunt : 
el tunc veniet Dominus, ac ommes sancti cum 


60, in terre motu, super nubes, cum angelis vir- . 


tutis suz, in solio regni **, ad condemnandum or- 
bis deceptorem diabolum, et ad reddendum uni- 
cuique pro operibus *5, Tunc abibunt ; mali quidem, 
Ín zternum supplicium ; justi autem ibunt in vitam 
selernam δ”, haereditatem adeunles eorum « que 
oculus non vidit, et auris non audivit, et in cor 
hominis non ascenderunt, quz przeparavit Deus iis 
qui diligunt illum *' ; » et gaudebunt in regno Dei, 
quod est in Cbristo Jeu. Porro tot tantisque ejus 
bonis dignati, supplices ei efficiainur, invocantes 
itlum assidua deprecatione, ac dicentes : 


CAPUT XXXIII, 
Oratio pradicans variam providentiam. 

AEterne Salvator noster, Rex deorum; qui solus 
es omnipotens ac Dominus ^; Deus omnium rerum, 
et Deus sanetorum ac inculpatorum patrum no- 
strorum, ac majorum ; Deus Abrahami, et Isaaci, 
et Jacobi **; misericors εἰ miserator, longanimis et 
multe misericordie; cui omne cor patet nudum, 
et omnis occulta cogitatio apparet : ad te clamant 
animz justorum ; in te spes sanctorum nituntur. 
Pater irreprehensorum, te recte invocantium au- 
ditor, qui etiam tacitas appellationes intelligis : 
pertingit enim. usque ad humana viscera provi- 
dentia Lua, et per conscientiam scrularis uniuscu- 
jusque voluntatem. Atque per omnem regionem 
orbis mittitur tibi tbymiama precationis ac sermo- 
num. Qui seculum przsens, stadium justitiz in- 
isti *, omnibus autem aperuisti januam mise- 
ricordie; singulis vere hominibus, per insitam 
cognitionem ac naturale judicium, et ex legis in- 
stigatione, ostendisti quod divitiarum non est per- 


petua possessio, venustatis non perenne decus; D φωνήσεως, ὡς πλούτου μὲν οὐκ ἀΐδιον τὸ κτῆμα, 


εὐπρεπείας οὐχ ἀένναον τὸ κάλλος" δυνάμεως εἰ- 
διάλυτος ἡ ἰσχύς" ܬܘ‎ ἀτμὸς μὲν xa ματαιότης 
τὰ σύνολα, μόνη δὲ συνείδησις πίστεως ἀνύπου- 
log " διαθαίνει, διὰ μέσον οὐρανῶν μετ᾽ ἁλη- 
.. Matth, xvi, 31, ** Matth. xxv, 46. 


** | Thess. iv, 16. 
** Esth, xiv, 13, ** Exod. 11, 0. ον Εως. 1x, 2j. "-" Eccle. 1,2: Jac. iv, 14. "5 al. 


quod virium facile dissolvitur firmitudo; quod- 
que cuncta quidem sunt vapor ac vanitas *'-", 
sola vero conscientia fldei non subdole evadit per 
medios colos eum verilate ascendens, futurarum 

5. Il Thess. ܐܐ‎ ; 152. τι, ὁ. Matth. xxiv. 


411 Cor. ut, 9. 
ανυπούλου. 


VARIORUM NOTE. 


anctorilate, nam οἱ πρὸ ἡμῶν iidem sunt hie ac 
πατέρες ἡμῶν. In. 

(16) Β.λέπεται. In eodem est φαίνεται. Ir. 

177) Ἀγθρωπίνων. Abest in allero. codice, nee 
fane necessarium est ; satis enim ος ipea re inlel- 
ligitur, lo. 


(73) Οἱ δὲ. Cod. Vind. à δὲ ὑπομείνας, 
οὗτος σωθήσεται. Chen. ܟ‎ 
(15) Τὸ σημεῖον τοῦ ΥἹοῦ. ln eodem cod. ὁ 
Υυς. ܬܐ‎ 
(74) οἱ ἅγιοι, Melius ἄγγελοι in cod, Vind. Ip. 
(75) Kal τῶν, Dele. καί € codicis Vindobonensis 


1026 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE, — LIB. VIL 


1085 


θείας ἀνερχομένη, τῆς μελλούσης τροφῆς ** δεξιὰν A deliciarum dexteram prehendit ; simul et antequam 


promissum: ilerate per resurrectionem nativitatis 
prestetur, ipsa anima spe exsullans lelatur. Ab 
initio enim, progenitore nostro Abrahamo ** viam 
veritatis capessente, eum apparendo duxisti, docens 
quidnam esset hoc seculum : et illius quidem fidei 
praivit cognitio, cognitioni autem consequens fuit. 
fides, fidei vero consequentia exstiti& pactum; 
dixisti enim : « Faciam semen tuum sieut. stellaa 
coli, el sicut arenam quz est in littore mari: "a 
Sed et Isaacum illi donans, sciensque eum illi mo- 
ribus similem, ejus quoque Deus appellatus es, 
cens : ܙ‎ Ero Deus tuus, et seminis tui post le "'. 
Atqui cum paler noster Jacobus in Mesopotamiam 
iret, per Christum quem ei ostendisti, loculus es, 
FKece ego sum lecum; et augebo te, et 
multiplicabote. valde**, » Et Moysi fideli ac saneto 
famulo tuo sic dixisti, in rubi viso ; « Ego sum qui 
sum. Hoc mihi nomen est ternum, et memoriale 
generationibus generationum » Propugnator 
generis Abrahami, benedictus es in szcula, 


ἀπολαμδάνει" ἅμα καὶ πρὸ τοῦ παραστῆναι ὑπό- 
σχεσιν (18) τῆς παλιγγενεσίας, αὐτὴ ἡ ψυχὴ τῇ ἐλπί- 
δι γαυρουμένη εὐφραίνεται. Ἔξ ὑπαρχῆς ** γὰρ, τοῦ 
προπάτορος ἡμῶν ᾿Αδραὰμ μεταπονουμένου τὴν ὁδὸν 
τῆς ἀληθείας, ὁραματισμῷ ὡδήγησας, διδάξας, ὅ τι 
ποτέ ἐστιν ὁ αἰὼν οὗτος * xal τῆς μὲν πίστεως αὐτοῦ 
προώδευσεν ἡ γνῶσις (79), τῆς δὲ γνώσεως ἀχόλουβος 
Ὑέγονεν ἡ πίστις, τῆς δὲ πίστεως ἦν ἐπακολούθη- 
μα (80) ἡ συνθήκη: εἶπας γάρ " « Ποιήσω τὸ σπέρ- 
μα σου ὡς τοὺς ἀστέρας τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ὡς τὴν 
ἄμμον τὴν παρὰ τὸ χεῖλος τῆς θαλάσσης. » ᾿Αλλὰ 
μὴν καὶ τὸν Ἰσαὰχ αὐτῷ δωρησάμενος, καὶ ὅμοιον 
αὐτὸν εἰδὼς ἐχείνου τῷ τρόπῳ, xal αὐτοῦ ἐπεχλήθης 
Θεὺς, εἰπών * «Ἔσομαί σου Θεὸς, καὶ τοῦ σπέρματός 


σου μετὰ σέ, » Καὶ τοῦ πατρὸς ἡμῶν Ἰαχὼδ ἐπὶ p dicen 


Μεροποταμίαν στελλομένου, δείξας τὸν Χριστὸν, δι᾿ 
αὐτοῦ ἐλάλησας, εἰπών 6 « Ἰδοὺ ἐγώ εἰμι μετὰ σοῦ, 
καὶ αὐξανῶ σε, καὶ πληθυνῶ σε σφόδρα. » Καὶ οὕτως 
εἶπας πρὸς Μωῦσῆν τὸν πιστὸν xoi ἅγιόν σου θερά- 
ποντα, ἐπὶ τῆς ὀπτασίας τῆς βάτου « Ἐγώ εἶμι ὁ 


ὧν - τοῦτό μοι ὄνομά ἐστιν αἰώνιον, καὶ μνημόσυνον γενεαῖς γενεῶν. » Ὑπέρμαχε γένους "Aópaàp, εὖλο- 


CAPUT XXXIV 
Oratio predicans variam creationem, 
Benedictus es, Domine, rex seculorum ; qui per 
Christum fecisti universa, εἰ per eum in principio 
ornasti informia; qu: aquas ab aquis firmamento 
separasti, et his spiritum vitalem indidisti ; qui ter- 
ram stabilisti, et coelum extendisti, eL singulas crea- 


γητὸς et εἰς τοὺς αἰῶνας. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 1 

Προσευχὴ ἐξαγγεϊτικὴ δημιουργίας διαφόρου. 

Εὐλογητὸς εἶ, Κύριε βασιλεῦ τῶν αἰώνων * ὁ διὰ 
Χριστοῦ ποιήσας τὰ ὅλα, καὶ δι᾿ αὑτοῦ ἐν ἀρχῇ χο- 
σμήσας τὰ ἀχατασχεύαστα " ὁ διαχωρίσας ὕδατα ὑδά- 
τῶν στερεώματι, xal πνεῦμα ζωτιχὸν τούτοις ἐμδα- 
λών" ὁ γῆν ἑδράσας, καὶ οὐρανὸν ἐχτείνας, xaX τὴν 


ἑκάστου τῶν χτισμάτων ἀχριδῇ διάταξιν χοσμήσας. C turas exacta. dispositione ornasti ', Tua enim po- 


tentia, Domine, mundus in hunc nitorem constitu" 
τὰ est ; ccelum vero instar camera: compactum '", 
astris illustratum est, ad solatium in tenebris; lu- 
men autem et sol propter dies et fructuum genera- 
tiones prodierunt; al luna, in conversionem Leu 
porum, dum crescit ac decrescit : el nox vocabae 
tur, et dies appellabatur, firmamentum vero jn me- 
dio abyssorum patebat, Et dixisti, ut congregaren- 
turaque, et appareret arida, Ipsum autem mare 
quomodo quis enarraret? quod quidem venit a 
pelago furens, recurrit. autem, ab arena jussu tuo. 
prohibitum ; dixisti enim, quod in ipsa.confringen- 


Xj γὰρ δυνάμει *, Δέσποτα, χόσμος πεφαίδρυται" 
οὐρανὸς δὲ ὡς καμάρα πεπηγμένος, Ἠγλάϊσταιᾶστροις, 
Ένεχεν παραμυθίας τοῦ σχότους " φῶς δὲ καὶ ἥλιος 
εἰς ἡμέρας καὶ καρπῶν γονὰς γεγέννηνται “ σελήνη 
δὲ εἲς καιρῶν τροπὴν, αὔξουσα καὶ μειουμένη " καὶ 
νὺξ ὠνομάζετο, xal ἡμέρα προσηγορεύετο, στερέωμα, 
δὲ διὰ μέσον (81) τῶν ἀδύσσων ἐδείκνυτο " καὶ εἴπας 
συναχθῆναι τὰ ὕδατα, καὶ ὀφθῆναι τὴν ξηράν. Αὐτὴν 
δὲ τὴν θάλασσαν πῶς ἄν τις ἐχφράσειεν ; ἥτις ἔρχε- 
ται μὲν ἀπὸ πελάγους μαινομένη (88) " παλινδρομεῖ δὲ, 
ἀπὸ ψάμμου τῇ σῇ προσταγῇ χωλνομένη " εἶπες γὰρ, 
ἓν αὐτῇ συντριδήσεσθαι αὐτῆς τὰ χύματα " ζώοις δὲ 


μικροῖς καὶ μεγάλοις, καὶ πλοίοις (85) πορευτὴν αὐ- D tur fluctus ejus # ν animalibus vero parvis ei. ma- 


9 Gen. xvn, 7. ** Gon. 


" Gen, xint, 16, et xxi, 17. 
Gen. αν, 1 IV Esd. xvi, θ0. * al, ἐνθυμῆσει. Sie cte 


91 f, τρυφῆς. 33 αἱ. ὑπαρχούσης. "Gen. xui. 
Xx, ܡܣ‎ xivi, 4. wh Sod. m, 14, 15. 


Vind. * Job xxxvi, 14. 


VARIORUM NOTAE. ` 


(83) Μαινομένη. Onittitur in eodem cod. perpe- 
ram. "Amb πελάγους, verti debuerat ab alio mari, 
hzc est enim vocis polestas, quando opponitur 
liMori, marique ei vicino; quod optimorum scri- 
ptorum auctoritatibus probari queat. Vide Matth. 
xviut, 6, et interpretes ad locum. Ip. 

(83) Καὶ πλοίοις. Desunt hac verba in cod. 
Vindob. et fieri quidem possit ut addita sint ; ne- 
que enim necessaria sunt, in descriptione ereatio- 
nis. Sed post ἐποίησας addiL idem codex : Βροτοῖς 
δὲ βατὴν αὐτὴν εἶναι τοῖς πλοίοις ἐκέλευσας. Ip. 


(18) ᾿Ὑπόσχεσιν. Ῥταβρίις τὴν in eod. Vind. 
quod babet vim quamdam δειχτιχήν. CreR. 

(19) Τῆς μὲν πίστεως αὐτοῦ προώδευσεν ἡ 
γνῶσις. ln cod. Vindob. est τῆς μὲν γνώσεως et 
1 πίστις. incommode, nam fides est ex auditu, 
In eodem desunt sequentia : Τῆς δὲ γνώσεως ἀχό- 
Ἄουθος γέγογεν ἡ πίστις, nec sane sunt necessaria, 
quippe qu: antecedentibus verbis satis continen- 
iur nec repetenda sunt. Ip. 

(80) Ἑπακολούθημα. |n cod. Vind. ἀχόλονθος. 


lp. 
(81) Μέσον. In eod. Vind. µέσων. Ip. 


108 

A τὴν ἐποίησας. Εἶτ᾽ ἐχλοαίνετο γῇ, παντοίοις ἄνθεσι 
χαταγραφομένη, xal ποιχιλίᾳ δένδρων διαφόρων - 
παμφαεῖς τε φωστῆρες τούτων τιθηνοὶ, ἀπαράθατον 
σώζοντες τὸν δολιχὸν, καὶ κατ ` οὐδὲν παραλλάσσοντες. 
τῆς σῆς προσταγῆς " ἀλλ᾽ ὅπη ἂν χελεύσῃς, ταύτῃ 
ἀνίσχουσι καὶ δύουσιν, εἰς σημεῖα χαιρῶν xal ἔνιαυ- 
τῶν, ἀμειδόμενοι τὴν τῶν ἀνθρώπων ὑπηρεσίαν. Ἔ- 
πειτα διαφόρων ζώων κατεσχευάζετο γένη, χερσαίων, 
ἐνύδρων, ἀεροπόρων, ἀμφιδίων + καὶ τῆς σῆς προ- 
νοίας ἡ ἔντεχνος σοφία τὴν κατάλληλον ἑκάστῳ πρὀ- 
Νοιαν δωρεῖται * ὥσπερ γὰρ διάφορα γένη οὐκ ἡτό- 
wise παραγαγεῖν, οὕτως οὐδὲ διάφορον πρόνοιαν 
ἑκάστον ποιήσασθαι κατωλιγώρησε. Καὶ τέλος τῆς 
δημιουργίας, τὸ λογικὸν ζῶον, τὸν χοσμοπολίτην, τῇ 
σὴ σοφίᾳ διαταξάμενος, κατεσχεύασας, εἰπών" « Ποιή- 
σωμεν ἄνθρωπον κατ᾽ εἰκόνα καὶ καθ᾽ ὁμοίωσιν 
ἡμετέραν, » χόσμου κόσμον (B) αὐτὸν ἀνανείξας: 
ἓκ μὲν τῶν τεσσάρων στοιχείων, πρώτων (85) σω- 
μάτων, διαπλάσας αὐτῷ σῶμα, κατασχευάσας δ᾽ αὐ- 
τῷ τὴν Ψυχὴν ἐκ τοῦ μὴ ὄντος, αἴσθησιν δ᾽ αὐτῷ 
πένταθλον χαρισάμενος, καὶ νοῦν τὸν τῆς ψυχῆς ἡνίο- 
χον ταῖς (86) αἰσθήσεσιν ἐπιστήσας. Καὶ ἐπὶ πᾶσι 
τούτοις, Δέσποτα Κύριε, τίς ἐπαξίως διηγήσεται ve- 
φῶν ὁμδροτόχων φορὰν, ἀστραπῆς ἔχλαμψιν, βροντῶν 
πάταγον, εἰς τροφῆς χαταλλήλον χορηγίαν, καὶ xpi- 
σιν ἀέρων παναρμόνιον; Παραχούσαντα δὲ τὸν ἄν- 
θρωπον, ἐμμίσθου ζωῆς ἑστέρησας- οὐκ εἰς τὸ παν- 
τελὲς ἀφανίσας, ἀλλὰ χρόνῳ πρὸς ὀλίγον χοιμίσας, 
ὄρκῳ εἰς παλιγγενεσίαν ἐχάλεσας, Ὅρον θανάτου 

6 ἔλυσας, ὁ ζωοποιὸς τῶν νεκρῶν διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ, 
τῆς ἐλπίδος ἡμῶν, 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AE; 
ܓ‎ εὐχαριστίας ἐξαγγέλλουσα τοῦ 
7 Αρ ὄνομα (81 
Μέγας εἴ, Κύριε παντόκρατορ, καὶ μεγάλη ἡ 
ἰσχύς σου, καὶ τῆς συνέσεώς σου οὐκ ἔστιν ἀριθμός - 
χτίστα, σῶτερ, πλούσιε ἐν χάρισι, µακρόθυµε, xal 
ἐλέους χορηγέ * ὁ μὴ ἀφιστῶν (88) τῶν σῶν χτισμά- 
τῶν τὴν σωτηρίαν" φύσει γὰρ ἀγαθὸς ὑπάρχεις - 
φείδῃ δὲ ἁμαρτανόντων, εἰς μετάνοιαν προσχα- 
λούμενος: οἰκτιρμῶν γάρ σου ἡ νονθέτησις. Πῶς 
p Ὑὰρ ἂν ὑπέστημεν 3, ἐπειχομένην ἀπαιτούμενοι xpi- 
$t, ὁπότε μαχροθυμούμενοι, μόλις ἀνανεύομεν τῆς 
ἀσθενείας; Σοῦ τὸ χράτος ἀνήγγειλαν οἱ οὐρανοὶ, χαὶ 
Tf κραδαινοµένη τὴν ἀσφάλειαν,ἐπ᾿ οὐδενὸς xpipa- 


5 al ὑποστῶμεν. 


S. CLEMENTIS | ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


¥ Psal. extvi, 5. 


1027 
gnis, item navigiis lllud fecisti pervium. Postea 
germinabat terra, omnigenis floribus, ac varietate 
arborum multiplicium depicta ; et cunctis lucentia 
luminaria horum nutritii, eumdem semper cursum 
Wnent nec ullatenus a tuo mandato variant; sed 
quacunque jusseris, ibi oriuntur αρ occidunt, in 

igna temporum atque annorum, et hominum mi- 
nisterium alternant. Deinde animalium diversorum 
conflciebantur genera, terrestrium, aquatiltum, vo« 
lucrum, amphibiorum : tueque providentiz artifi- 
ciosa sapientia idoneam unicuique provisionem lar- 
gitur: sicut enim ad varía genera producenda non 
fuit invalida, sic neque diversam "uniuscujusque 
curam suscipere neglexit, Atque ad extremum crea- 
tionis, mandans tuz Sapientize, contidisti rationale 
animal, mundi civem, dicens : € Faciamus hoi 
nem ad imaginem et ad similitudinem nostram *; » 
mundi mundum, seu ornamenti ornatum, con 
tuens illum; ex quatuor quidem elementis, primis 
corporibus, formando corpus illius, creando autem 
€i animam ex nihilo , et donando ei quinquertium 
sensuum , mentemque aurigam anims praticiendo 
sensibus. Jam ad hac ommia, dominator Domine, 
quis condigne explicabit nubium imbribus feracium 
molum, fulguris splendorem, tonitruum lragorem ; 
nd convenientis alimenti suppeditationem, et ad ae- 
ris temperationem maxime concinnam? Hominem 
vero inobsequentem factuni, vita ad mercedem pro- 
posita privasti ; nec ex toto exstinxisti illum, sed 
brevi tempore morte soporatum, jurejurando ad se- 
undam naüivitatem vocasti *. Decretum mortis sol- 
visti, -qui mortuos ad vilam reducis per Jesum 
Christum, spem nostram *. 


CAPUT XXXV. 


Oratio cum gratiarum. actione praedicans Dei erga 
ereaturas sollicitudi . ܝ‎ 


Mognus es, Domine omnipotens, et magna virtus 
188, et sapientie tuz non est numerus 7; creator, 
salvator, dives in gratiis, longanimis, et misericor- 
dig largitor ; qui creaturarum tuarum salutem non 


deseris ; natura enim bonus es : parcis autem de-* 


linquentibus, eos ad penitentiam provocans : tua- 
rum quippe miserationum effectus est admonitio, 
Etenim quomodo sustineremus, si ad causam di- 
cendam statim repeiéremur, quando longa patien- 
Via exspectati, vix ab infirmitate respiramus ? Tuam 
potentiam annuntiaverunt coli; et terra concussa, 


* Gen. 1, 36. * Hebr. ,ܡ‎ * ETim. i, 4. 


YARIORUM ΝΟΤΗΣ, 


30 στοιχεῖα πρῶ Ὁ haec Ἰ 1 M 
Lar A | d ul posteriora glossema ha. 
(80) Ταῖς, Addit idem: codex αὐτοῦ, nec. male. 


` (8T) ᾿Κηδεμονίαμ: Vindob, ced. οἰκονόμίαν, mie 
musrecte. ]p. ܨ‎ 
y 69 ΑἈφιστῶν. Cod. Vind. ἀφείς; eodem sensu. 


[pe Cor. line 
τοι, a le 
ep 2 omittuntur in cod. 


Vindobonensi, sane ρα σώματα sut idem 


4050 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE. — LIB. VII. - 


3023 


μένη (89). Θάλασσα χυμαινομένη, χαὶ μυρίαν βό- A firmata ac suspensa super nihilum, Mare fluctibus 


agitatum, ac innumerabiles nutriens animalium co- 
pias, arena constringitur, tuam voluntatem veri- 
ium; omnesque cogit vociferari : + Quam magnili- 
cata sunt opera tua, Domine! omnia in sapientia 
fecisti ; impleta est lerra creatura tua *. » Et exer- 
citus angelorum ardens, ac intelligentes spiritus 
dicunt: « Unus sanctus, Phelmoni ** : » et sancu 
seraphini, una cum cherubinis, sex alas habenti 
bus, üibi vieloriz canticum psallentes, vocibus 
nunquam cessantibus clamant : « Sanctus, sanctus, 
sanctus, Dominus Sabaoth ; pleni sunt coi et lerra 
gloria tua !'; » et ali ordinurh multitudines, au- 
geli, archangeli, throni, dominationes, principatus, 
potestates, virtutes, exclamantes dicunt : > Bene- 
dieta gloria Domini de loco suo **. » 18861 vero, - 
terrena Ecclesia tua, ex gentibus congregata, cer- 
tans eum celestibus virtutibus, nocte ac die, iu 
corde pleno et anima volente, canit : « Currus pei 
decem millibus multiplex, millia lztantium ; Do- 
minus in eis, in Sinai, in sancto !*, » Novit coelum. 
eum, qui super nihilum cameravit illud, tanquam 
lapideum cubum; qui terram et aquam. inter se 
adunavit; qui aerem, animalium nutritium, diffu- 
dit, eique ignem connexuit, ad calorem, et ad so- 
latium de tenebris !*, Obstupefacit chorus stella- 
rum, qui numerantem eas significat, et nominan- 
tem ostendit ; ut animalia demonstrant eum a quo 
animata sun, et arbores eum qui illas produxit. 


σχουσα ζώων ἀγέλην, πεπέδηται ἄμμῳ, τὴν σὴν 
βούλησιν πεφρικυῖα * καὶ πάντας ἀναγκάζει βοᾷν " 
«Ὡς ἐμεγαλύνθη τὰ ἔργα σου, Κύριε' πάντα ἐν σοφίᾳ 
ἐποίησας * ἐπληρώθη ἡ γῆ τῆς χτίσεώς σου. » Καὶ 
στρατὸς ἀγγέλων φλεγόμενος, καὶ πνεύματα νοερὰ, 
λέγουσιν“ « Εἷς ἅγιος τῷ Φελμονεί (90) * » καὶ σε- 
ραφὶμ ἅγια, ἅμα τοῖς χερουδὶμ, τοῖς ἑξαπτερύγοις, 
σοὶ τὴν ἐπινίχιον ᾠδὴν ψάλλοντα, ἀσιγήτοις φωναῖς 
βοῶσιν ܆(01)‎ « "Άγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος Σαθαώθ' 
πλήρης ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῇ τῆς δόξης σου" » χαὶ τὰ 
ἕτερα τῶν ταγμάτων πλήθη, ἄγγελοι, ἀρχάγγελοι, 
ϑρόνοι, χυριότητες, ἀρχαὶ, ἐξουσίαι, δυνάμεις, ἐπι- 
βοῶντα λέγουσιν" « Εὐλογημένη ἡ δόξα Κυρίου ix 
τοῦ τόπου αὐτοῦ. » Ἰσραὴλ δὲ, ἡ ἐπίγειός σου Ἐκ- 
αλησία, ἡ ἐξ ἐθνῶν, ταῖς κατ’ οὐρανὸν δυνάμεσιν 
ἁμιλλωμένη, νυχτὶ καὶ ἡμέρᾳ, ἐν καρδίᾳ πλήρει καὶ 
ψυχῇ θελούσῃ, ψάλλει "«Τὸ ἅρμα τοῦ Θεοῦ μυριοπλά- 
σιον, χιλιάδες εὐθηνούντων, Κύριος ἐν αὐτοῖς, ἐν Σι- 
ναῖν, ἐν τῷ ἁγίῳ. » Οἶδεν οὐρανὸς τὸν ἐπὶ μηδενὸς 
αὐτὸν χαμαρώσαντα, ὡς λιθόχυθον " καὶ γῆν καὶ 
ὕδωρ ἑαντοῖς ἑνώσαντα καὶ ἀέρα ψαχέαντα, ζωο- 
πρόφον, καὶ τούτῳ πῦρ συμπλέξαντα, εἰς θάλπος, 
καὶ σκότους παραμυθίαν. Ἐκπλήσσει χορὸς ἀστέρων, 
τὸν ἀριθμήσαντα σημαίνων, χαὶ τὸν ὀνομάσαντα 
δειχνύων ζῶα τὸν ψυχώσαντα δένδρα τὸν ἐχφύ- 
σαντα. "Απερ ἅπαντα, τῷ σῷ λόγῳ γενόμενα, παρ- 
ἱστᾷ τῆς σῆς δυνάμεως τὸ χράτος " διὸ xol ὀφείλει 
πᾶς ἄνθρωπος, ἐξ αὐτῶν στέρνων, σοὶ διὰ Χρι- 


στοῦ τῶν @ ὑπὲρ πάντων ὕμνον ἀναπέμπειν, c Qui omnia, verbo tuo facta, potestatis tuz vim γο» 


presentant, Atque ideo debet omnis homo, utpote 
per te dominus universorum , ex pectore tibi lau- 
dem pro cunctis mittere per Christum, Tu enim es 
facilis in beneficentiis et munificus in commisera- 
tionibus; qui solus es omnipotens : cum enim vis, 
adest tibi potestas ; nari aeternum tuum robur et 
flammam refrigerat, et leonibus os constringit '*, 
,et cetos demulcet !", el :egrotantes erigit, et facul- 
tales rerum convertit ; et hostium copias, populum- 
que numeratum, dum superbia exoritur, proster - 
nit "5, Tu es qui in ccelo exsistis, qui in terra, qui 
jn mari , jn terminatis, a nullo terminatus : 
magnitudinis enim tuz non est terminus **. Neque 
vero nostrum est illud, Domine; famuli-tui ora 


διὰ σὲ τῶν ἀπάντων χρατῶν. Σὺ γὰρ εἶ ὁ χρηστὸς ἐν 
εὐεργεσίαις, xal φιλόδωρος ἐν οἰκτιρμοῖς " ὁ μόνος 
παντοχράτωρ * ὅτε γὰρ θέλεις, πάρεστί σοι τὸ δύνα- 
σθαι" τὸ γὰρ σὸν αἰώνιον κράτος xai φλόγα χατα- 
ψύχει, καὶ λέοντας φιμοῖ, καὶ χήτη καταπραῦνει, 
χαὶ νοσοῦντας ἐγείρει, χαὶ δυνάμεις μετατρέπει" χαὶ 
στρατὸν ἐχθρῶν, καὶ λαὸν ἀριθμούμενον. Ey τῷ ὑπερ- 
ηφανεύεσθαι, καταστρώννυσι, Σὺ el ὁ ἐν οὐρανῷ, ὁ 
Ami γῆς, ὁ ἐν θαλάσσῃ, ὁ Ev περατουμέγοις (93), 
ὑπὸ μηδενὸς περατούμενος " τῆς γὰρ μεγαλωσύνης σου 
οὖχ ἔστι πέρας. Μὴ γὰρ ἡμέτερόν ἔστι τοῦτο , Δέ- 
σποτα' τοῦ θερἀποντός σού ἑστιλόγιον, φάσχοντος" «Καὶ 
γνώσῃ τῇ καρδίᾳ σου, ὅτι (90) ὁ Κύριος ὁ Θεός σου, 
Θεὸς ἐν οὐρανῷ ἄνω, καὶ ἐπὶ τῆς γῆς κάτω, χαὶ 


οὐχ ἔστιν ἔτι πλὴν αὐτοῦ. » Οὐδὲ γάρ ἐστι Θεὸς πλὴν D lum est, dicentis : « Et cognosces corde tuo, quod 


Dominus Deus tuus, Deus in ccelo sursum, et in 


1. Psal. xvi, 18. 5158. xL, 22; 
* Dan. vi. ?" Jon, n. δ ΠῚ 


1 Ezech. im, 12. 
15 f. τόν. Sic cod. Vind. 


σοῦ μόνου " ἅγιος οὐχ ἔστι πλὴν σοῦ., Κύριος Θεὸς 


Psal. οἱ, 3. 19 Dan. νι, 15. 
1V Kid. xvi, 60; Job. xxxvi, 28, in LXX. 


Reg. xix. ' Psal. οκμίγ, 3. 


'@ Isa. γι, 3. 


VARIORUM NOT.£. 


tom. V, serm. 10 : ᾿Ασιγήτοις βοῶντα χραυγαῖς εἰς, 
προ tus Portuensis in Colleclaneis Anastasii 

iliothecarii p. 209 : ἀσιγήτῳ φωνῇ βοῶντα. 1». 

(92) Περᾳτουμένοις. 1n C. Virid. est περαιου- 
μένοις εἰ mox περαιούμενος : eodem Lamen. sensu, 
qui est : quies in rebus quas trimsgrederis, εἰ ] 
ܐܪܙ‎ transgreditur, quamvis περαιοῦμαι apud Grae- 
cos accuraliores transitivam vim obtineat. CL. 

(95) "Ori. Promititur in :cod. Vindob. xal 
συνήσεις, ܐܧ‎ scies, lv. 


(89) Kpepapévn. Habet codex Vind. κεκρέµα- 
σναι in | minus commode. Cor. 

(90) Εἰς ἅγιος τῷ Φελμογεί. Petita hac ex ver- 
sone Danielis, cap. vni, 45, ab homine, qui ne- 
Sciebat Hebraice; alioqui vertisset τῷ δεῖνι, quae 
mota est significatio vocis Hebraicae *; Phalmoni, 
vel τινί πότε, αἱ habebat ܐ‎ alteri nescio 
cui, ut recte Hieronymus. 

(04) Ἀσιγήτοις φωναῖς βοῶσιν, etc. S. Joannes 
Chrysostomus, De instituenda secundum Deum vita, 


1058 


S. CLEMENTIS ܐ‎ ROM. PONT. OPERA DUBIA 


1090 


terra deotsurh, et non est amplius preter eum **. » A γνώσεων , Θεὸς ἁγίων, ἅγιος ὑπὲρ πάντας ἁγίους - 


οἱ γὰρ ἡγιασμένοι, ὑπὸ τὰς χεῖράς σου εἰσίν. "Ev- 
ὅοξος xal ὑπεροψούμενος (94), ἀόρατος τῇ φύσει, ἀνεξ- 
εχνίαστος κρίμασιν " οὗ ἀνενδεῆς ἡ ζωὴ, ἄτρεπτος 
καὶ ἀνελλιπῆς ἡ διαµονὴ, ἀκάματος ἡ ἐνέργεια, ἀπε- 
ρίγραπτος ἡ μεγαλειότης, ἀένναος ἡ εὐπρέπεια, 
ἀπρόσιτος ἡ χατοιχία, ἀμετανάστευτος ἡ κατασχήνω- 
σις, ἄναρχος ἡ «γνῶσις, ἀναλλοίωτος ἡ ἀλήθεια, 
ἀμεσίτευτον τὸ ἔργον (95), ἀνεπιθούλευτον τὸ κράτος, 
ἀδιάδοχος ἡ μοναρχία, ἀτελεύτητος ἡ βασιλεία, 
ἀνανταγώνιστος ἡ ἰσχὺς, πολυάριθμος ἡ στρατιά. Σὺ 
γὰρ εἴ ὁ Σοφίας Πατὴρ, ὁ δημιουργίας τῆς διὰ µε- 
σίτου χτίστης, ὡς αἴτιος * ὁ προνοίας χορηγὸς, ὁ νό- 
μων δοτὴρ, ὁ ἐνδείας πληρωτής " ὁ τῶν ἀσεδῶν τιμω- 
phe, καὶ τῶν δικαίων μισθαποδότης (96) * ὁ τοῦ Χρι- 


Β στοῦ Θεὸς καὶ Πατὴρ, χαὶ τῶν εἰς αὐτὸν εὐσεδούντων 


Κύριος - οὗ ἀδιάψευστος ἡ ἐπαγγελία, ἀδωροδόχητος 
ἡ χρίσις, ἀμετάπειστος ἡ γνώμη, ἄπαυστος ἡ εὐσέ- 
θεια, ἀΐδιος ἡ εὐχαριστία " δὲ οὗ σοι καὶ. (97) ἡ ἐπά- 
ξιος προσκύνησις ὀφείλεται παρὰ πάσης λογικῆς καὶ 
ἁγίας φύσεως. 


Neque enim est Deus, prater te solum ; sanctus non 
est preter te, Dominus Deus scientiarum *!, Deus 
sanctorum, sanctus supra omnes sanctos : nam 
sanctiflcati sub manibus tuis sunt '*, Gloriosus et 
superexaltatus, natura invisibilis, impervestigabilis 
in Judicis ** ; cujus vita non indiga, duratio immu- 
tal ac indeficiens , operatio infatigabilis, incir- 
cumscripta magnitudo, perennis decor, inaccessa 
habitatio, intransmigrabilis mansio, cognitio eterna, 
veritas permanens, opus nullo interventu factum, 
potentia nullis insidiis 'exposita, monarchia sine 
successione, regnum sine fine, robur inexpugna- 
bile, exercitus numerosissimus. Tu enim es Sa- 
pientie Pater, creationis per medialorem ἴδοις 
conditor, tanquam causa; providentim largitor, 
legum dator, indigentim expletor ; ultor impio- 
rum et justorum remunerator ; Christi Deus et 
Pater, atque pie erga eum se gerentium Domi- 
nus : cujus Christi non fallit promissio, muneri- 
bus non corrumpitur judicium, nulla persuasione 


inulatur sententia, nunquam cessat 'pietas, graliarum aclio nen finitur : per quem tibi ado- 
ralio condigna debetur ab omni rationali-et sancta natura, 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΟ’. 


Προσευχὴ ὑπομιμγήσκουσα τὴν γενοµένην Χρι- 
στοῦ ἐνανθρώπησιν, καὶ τὴν εἰς τοὺς ἁγίους 
διάφορον πρόνοιαν. 


Κύριε (08) παντόκρατορ, κόσμον ἔκτισας διὰ Χρι- 
στοῦ, χαὶ Σάδδατον ὥρισας εἰς μνήμην -τούτου " 
ὅτι ἐν αὑτῷ κατέπαυσας ἀπὸ τῶν ἔργων, εἰς μελέ-- 
την τῶν σῶν νόμων + καὶ ἑορτὰς διετάξω, εἰς εὖ- 
φροσύνην τῶν ἡμετέρων ψυχῶν, ὅπως εἰς μνήμην 
ἐρχώμεθα τῆς ὑπὸ σοῦ κτισθείσης σοφίας“ ὡς δι ἐμᾶς 
γένεσιν ὑπέστη τὴν διὰ γυναιχός - ἐπεφάνη τῷ βίῳ, 
ἀναδειχνὺς ἑαυτὸν ἐν τῷ βαπτίσματι, ὡς Θεός ἐστε 
καὶ ἄνθρωπος ὁ φανείς ` ἔπαθε δι’ ἡμᾶς σῇ συγχω-. 
ρήσει, καὶ ἀπέθανε, καὶ ἀνέστη σῷ κράτει. διὸ καὶ τὴν 
ἀναστάσιμον ἑορτὴν πανηγυρίζοντες τῇ Κυριαχῇ, 
χαίρομεν ἐπὶ τῷ νικήσαντι μὲν τὸν θάνατον, φωτί- 
σαντι δὲ ζωὴν xal ἀφθαρσίαν " δι᾽ αὐτοῦ γὰρ προσή- 
Ύαγες τὰ ἔθνη ἑαυτῷ, εἰς λαὸν περιούσιον, τὸν ἀληθι- 
νὸν Ἰσραὴλ, τὸν θεοφιλῇ, τὸν ὁρῶντα Θεόν (99). X 


? Rom. xi, ὅ5. "1, lgnat. interpol. ad Magn. 9. 


CAPUT XXXVI, 


Oratio commemorans- incarnationem Christi, et vae 
riam erga aancios providentiam. 


"Domine omnipotens, mundum creasti per 
Christum, et Sabbatum in hujus rei memoriam 
sansisti; quia in eo ab operibus quiescere fecisti, 
ad meditationem legum tuarum : et festos dies con- 
Stituisti, in ketitiam animarum nostrarum, ut in 
recordationem veniremus Sapienti:e a te conditze 13: 
quomodo propter nos nasci ex muliere sustinuit ; 
apparuit in vita hac, ostendens in baptismo suo 
quod ipse qui apparebat, esset Deus ac homo ; 
passus est propter nos permissione Lua, el mortuus 
€sl, ac polestale tua resurrexit : ideoque festum 
Resurrectionis, Dominica die celebrantes, 1898 
mur de eo qui vicit quidem mortem, patefecit au- 
Vem vitam ac immortalitatem : per ipsum enim 
gentes ad 16 adduxisti, in. populum peculiarem, 


"Deut. iv, ὅ9. "1 Reg. n, ὅ. " Dan. ui. 
spe wy πο ΕΝ 


VARIORUM NOTAE. 


(96) Μισθαποδότης. Vind. ced. µιαθότης. In. 
0 Kal. Addit coil, Vind. μεθ᾽ οὗ, cuin eo, quod 
est Doxologiarum orthodoxarum. non Arianicarum, 
ut jam alibi observavimus. Ip. 

0 Κύριε. Est scholium in cod. Vindob. hic 
additum : "Οτι Κύριος ἔχτισέ με, σαφῶς εἰς τὸν ἐκ. 
Παρθένου τεχθέντα Χριστὸν ἀναφέρεται. Quo erat 
ܘܘ‎ senlenlia | objectionem desum« 
plam ex crealione sapientiz: rewinderent, Sed re« 
vera de neuira sapientia, lioc est, creata ante 
mundum, ant nata. ex virgine agitnr apud Salomo- 
nem, wt viri docti viderunt, et nos ad Proverbia 
pluribus osteudemus. Ip. 

(99) Tiv ὁρῶντα Θεόν. Intwentur ac tradunt 
Sepe sancti Patres Graci et Latini hane etymologiae 
rationem, secuti Philonem Judzum , qua lsrael 
exponilur tidens Dex flomo,aul meus cerueus 


(94) 3 όμος, Emenda (γροινοί men- ἢ nitum ἀμεσιτεύτως. Ct. 


dui e cod, bonensi Ὑπερυψούμενος. CL. 

95) ᾿Αμεσίτευτον τὸ ἔργον. Et quibusdam inter- 
positis, ὁ δημιουργίας τῆς διὰ μεσίτου χτίστης. Quie- 
[0.10 creatio intermedio careat, qui 1116 = 
«aiatorem, seu medium habet Filium Dei? Respon- 
Veri. potest ܙ‎ creationem esse quidem absque medio 
alieno a divinitate; agnoscere tamen personam di- 
viuitatis mediam, Filium : mediatorem productionis, 
per quem scilicet. Pater omnia creavit; sed non 
mediatorem nature, id est, participem incrcati et. 
«reati , quod exstitit. pn assumptam naturam lni- 
manam, Cor.— Crediderim ἀμεσίτευτον ἔργον esse, 
gu. nullis instrumentis aliunde desumplis γετ- 
ect est, ul sit idem ac ἄμεσον ἔργον, seu, ut 
loqu r hodie, immediatum opus. Adi Dionys. 
Pelavium De Trinitate, lib. vit, cap. 4. Vide et 
cap. 12 ubi Constit, auctor ait. Filium a Patre ge- 


L^ 


A verum lsraelem, Deo charum, quique Deum vi- 
det **, Nam tu, Domine, etiam patres'nostros edu- 
xisti de terra. Agypti, et eripuisli ex fornace fer- 
rea "', atque ex luto, et laterum confectione : libe- 
rasti de manu Pharaonis et subjectorum ei; ac per 
ware quasi per aridam eos deduxisti; et morem 
gessisti eis iu deserto per multiplicia bona ** : le- 
gem, scilicet Decalogi, tua voce pronuntiatam , ac 
tua manu descripLam donasti * ; Sabbatum servare 
precepisüi, non dans occasionem vacationis, sed 
opportunitatem pietatis, ad cognitionem potenti 
tuz, alque eos tanquam in sacro septo concludens, 
ut male agere prohiberentur , et ut docerentur, υἱ- 
que de septenario exsullarent : propter hoc una 
hebdomas, et hebdomades septem , et mensis 

B septimus, et annus septimus ?'; et bujus anni. se- 
ptimi reciproca seu septima revolutio, jubilaeui lioc 
est, annus quinquagesimus, qui remissionis : ut 
mullam haberent homines occasionem excusandi 
ignorantiam, idcirco in orani Sabbato feriari voluit, 
quo ne verbum quidem irate quisquam ex ore suo 
vel'et emittere in die Sabbatorum. ?* Sabbatum enim 
est requies a creatione, mundi absolutio, legum 
inquisitio; laus Dei grata , pro iis que hominibus 
donavit. Supra qui omnia eminet Dominicus dies ; 
wtpote qui representet ipsum mediatorem, pro- 
visorem, legislatorem, auctorem resurrectionis, 
primogenitum omnis creature ; Deum Verbum, ac 
hominem, ex Maria natum solum sine viro, sancte 
in vita versatum, crucifxum sub Pontío Pilato, 
mortuum eta mortuis excitatum. " Quare Domi- 
nica dies, tibi, Domine, gratiarum actionem pro 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE. — LIB. VII. 


T 
yàp, Κύριε, καὶ τοὺς πατέρας ἡμῶν ἐξήγαγες Ex γῆς 
Αἰγύπτου, καὶ ἐῤῥύσω ἐκ χαμίνου σιδηρᾶς, καὶ ἐχ 
πηλοῦ, καὶ πλινθουργίας ˆ ἐλυτρώσω ἐκ χειρὸς Φαραὼ 
ܐܗܡ‎ τῶν ὑπ᾽ αὐτὸν, καὶ διὰ θαλάσσης ὡς διὰ ξηρᾶς 
αὐτοὺς παρήγαγες ˆ καὶ ἐτροποφόρησας αὐτοὺς ἐν τῇ 
ἐρήμῳ παντοίοις ἀγαθοῖς - νόμον αὑτοῖς ἐδωρήσω, ἢ 
δέχα λογίων '',σῇ φωνῇ φθεγχθέντα, καὶ χειρὶ χατα- 
γραφέντα" σαθθατίζειν ἐνετείλω, οὐ πρόφασιν ἀργίας 
διδοὺς, ἀλλ᾽ ἀφορμὴν εὐσεδείας, εἰς γνῶσιν τῆς σῆς 
δυνάμεως, εἰς κώλναιν καχῶν ὡς ἐν ἱερῷ καθείρξας 
περιδόλῳ, διδασκαλίας χάριν, εἰς ἀγαλλίαμα ἐθδο- 
μάδος - διὰ τοῦτο ἑδδομὰς μία, καὶ ἑθδομάδες ἑπτὰ, 
xa μὴν ἕδδομος καὶ ἐνιαυτὸς ἕθδομος" χαὶ τούτου 
ἀντανακύχλησις (100), ἰοδηλαῖος, 6 ἔστιν ἔτοςπεντη- 
χοστὸν, εἰς ἄφεσιν" ὅπως μηδεμίαν ἔχωσι πρόφασιν 
οἱ ἄνθρωποι ἄγνοιαν σχήψασθαι, τούτου χάριν πᾶν 
Σάδδατον ἐπέτρεψεν ἀργεῖν, ὅπως μηδὲ λόγον τις ἐν 
ὀργῇ ἐκ τοῦ στόματος αὐτοῦ προέσθαι θελήσῃ ἐν τῇ 
ἡμέρᾳ τῶν Σαθθάτων. Σάδθατον γάρ ἐστι κατάπαυ- 
σις δημιουργίας, τελείωσις χόσµου, νόμων ζήτησις, 
αἶνος εἰς θεὸν εὐχάριστος ὑπὲρ ὧν ἀνθρώποις ἐδωρή- 
σατο. Ὧν ἁπάντων ἡ Κυριαχῇ προύχουσα " αὐτὸν τὸν 
μεσίτην, τὸν προνοητὴν, τὸν νομοθέτην, τὸν ἀναστά- 
σσως αἴτιον, τὸν πρωτότοχον πάσης χτίσεως, τὸν 
Θεὸν Λόγον, καὶ ἄνθρωπον, τὸν ἐκ Μαρίας γεννη- 
θέντα μόνον δίχα ἀνδρὸς, τὸν πολιτευσάμενον ὁσίως, 
τὸν σταυρωθέντα ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου, καὶ ἀποθανόν- 
τα, καὶ ἀναστάντα ix νεχρῶν ὑποδειχνύουσα. Ὡς 
Κυριακὴ παραχελεύεται, σοὶ, Δέσποτα, τὴν ὑπὲρ 
πάντων εὐχαριστίαν προσφέρειν" αὕτη γὰρ ἡ ὑπὸ 
τοῦ (1) παρασχεθεῖσα χάρις, ficte διὰ μέγεθος πᾶσαν 
εὐεργεσίαν ἐχάλυψεν. 


cunctis offerre suadet: hzc quippe est a le exhibita gratia, qux magnitudine sua one beneficium 


CAPUT XXXVII. 

Oratio continens memoriam providentie ac enumera- 
tionem variorum beneficiorum, quc Dei providentia 
sanctis collata sunt per Christum. 

Qui promissa per prophetas implevisti, δὲ mise- 
ratus es Sionem, et Hierosolym: misertus 68. ex- 
iollendo solium Davidis pueri tui in medio ejus, 
per nativitatem Christi, qui ex genere Davidis sc- 
cundum carnem matus est ex sola virgine ^. 
Tu, Domine Deus, nunc quoque suscipe preees 
ΝΤ. 


et v; Deut, 1, 51. Act. xin, 18, ܚܝ‎ 
V. ,ܐܬܪܐ‎ in- 


fgnat. interpol. ibid.‏ .| ܐܕ 


5! Levit. xxii, 25. 


obtexil. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AZ. 
Προσευχὴ περιέχουσα μνήμην προνοίας, xal àz- 
αρίθµησιν δὐεργεσιῶν διαφόρων τῶν προνοίᾳ 
Θεοῦ διὰ Χριστοῦ παρασχεθεισῶν τοῖς ἁγίοις. 


Ὁ τὰς ἐπαγγελίας τὰς διὰ τῶν προφητῶν πλη- 
ρώσας, καὶ ἐλεήσας τὴν Σιὼν, καὶ οἰκτειρήσας τὴν 
Ἱερουσαλὴμ, τῷ τὸν θρόνον Δαθὶδ τοῦ παιδός σὺν 
ἀνυψῶσαι ἐν μέσῳ αὐτῆς, τῇ γενέσει τοῦ Χριστοῦ, 
τοῦ ἐκ σπέρματος αὐτοῦ τὸ κατὰ σάρχα γεννηθέντος ἐκ 
ψόνης παρθένου (2). Αὐτὸς καὶ νῦν, Δέσποτα ὁ Θεὸς, 

*' Deut. vit, 6, " Deut. 1v, 90, ** Exod. ܕܐ‎ 


391, Ignat. Interpol. ad Magnes. 9. 
2. ad Magnes. 41, ad. ܡ‎ 5 Lue. 1, 32. 


VARIORUM NOTE. 


D est. Parum feliciter vir doctus Mericus Casaubo- 
nus primam et postremam notalionem conjungere 
tentavit in Optato Milevitano sub fineni libri n, sul- 
licitando prol lectionem, Jsrael, id est qui me ie 


Deum videat, ut hanc non nauci induceren, qui recie 
vel erecte Deum videat, Cor. lsrael est ܚ‎ 
ܕܙܒ‎ nw? iüschrah-el contendet cum Deo , ut pluribus 
ostendimus ad Gen. xxxn, 28. CLER. ὃ 

(100) ᾽Ανταγακύχλησις. ἴῃ cod. Vindob. κατα- 
ναχύχλησις, hoc est, revolutio septies septenarii 
numeri annorum. Verba sequentia Ἰοδηλαῖος, 6 ἐσ- 
τιν ἔτος, perperam. Ip. A. 

4) 'Ὑπὸ σοῦ. Desunt in cod. Vindobon. In. 

3) Παρθένου. Τῆς παρθένου cod. Vindob. In, 

33 


Deum, a verbo rixa. Sei longe prestat alia e sacris 
Scripturis petila, a verbo rri et nomine "y , se- 
eundum quam lsrael Josepho est ἀντιστὰς ἀγγέλῳ 
θείῳ, Feltictans angelo sacro. Adversus angelum di- 
einum staus. Justino mariyri ἄνθρωπος νιχῶν δύ- 
νᾶμιν, homo vincens virlutem. "lertulliano, cum 
Deo invalescens. Hieronymo, princeps cum Deo, 
princeps Dei. Qui Hieronymus aliam quoque profert 
Signiflcationem, εὐθύτατος Θεοῦ, reclissimus Dei, 
directus Dei, rectus Dei, ab ^m. Locum Justini 
Dialogi, p. 554, me vindice, ita supplebis : Τὸ 11 

ὄνομα τουτο σημαίνει, ἄνθρωπος νιχῶν δύναμιν. Τὸ 
γὰρ Ἰάρά ἄνθρωπος νικῶν ἐστι" τὸ δὲ "ELI δύναμις. 
Repeti quippe participium νικῶν plane necessarium 

ParROL. Gm. 1. 


ܚ 


S. CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ. OPERA DUBIA, 


1015 


labiis prolatas populi tui congregati ex gentibus, A πρόσδεξαι τὰς διὰ χειλέων δεήσεις τοῦ λαυῦ σου τοῦ 


ἐξ ἐθνῶν, τῶν ἐπικαλουμένων σε ἐν ἀληθείᾳ, χαθὼς 
προσεδέξω τὰ δῶρα τῶν δικαίων ἐν ταῖς γενεαῖς αὐ- 
τῶν. “Αδελ ἐν πρώτοις τὴν θυσίαν ἐπεῖδες xal προσ- 
εδέξω, Νῶε ἐξελθόντος τῆς χιδωτοῦ, ᾿Αδραὰμ μετὰ 
τὸ ἐξελθεῖν ἐκ (5) γῆς Χαλδαίων, Ἰπαὰκ ἐν τῷ φρέατι 
τοῦ ὄρχου, Ἰαχὼδ ἐν Βηθλεὲμ (4), Μωσέως ἐν τῇ ~ 
Jap, ᾿λαρὼν ἀνὰ μέσον τῶν ζώντων καὶ τῶν τεθνεώτων, 
Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ ἐν Γαλγάλοις, Γεδεὼν ἐπὶ τῆς πέ- 
τρας καὶ τῶν πόχων πρὸ τῆς ἁμαρτίας, Μανωὲ xal 
τῆς αὐτοῦ γυναικὸς ἐν τῷ πεδίῳ, Σαμψὼν ἐν τῷ δίψει 
πρὸ τῆς πλημμελείας, Ἱεφθαὲ ἐν τῷ πολέμῳ πρὸ τῆς 
ἀχρίτου ἐπαγγελίας, Βαρὰκ καὶ Δεδδόρας ἐπὶ τοῦ Σι- 
σάρα, Σαμουὴλ ἐν Μασσηφᾷ, Δαδὶδ ἐν ἅλῳ Ὀρνᾶ 
τοῦ Ἱεδουσαίον, Σολομῶντος ἐν Γαθαὼν καὶ ἐν Ἱερου- 
σαλὴμ, Ἡλία ἐν τῷ ὄρει τῷ Καρμηλίῳ, ᾿Ελισσαίου 
ἐπὶ τῆς ἀτεχνούσης πηγῆς, Ἰωσαφὰτ ἐν πολέμῳ, 
Ἐζεκία ἐν ἀῤῥωστίᾳ καὶ ἐπὶ τοῦ Σεναχηρεὶμ (5), Ma- 
νασσῇ iv γῇ Χαλδαίων μετὰ τὴν πλημμέλειαν, Ἰω- 
σία ἐν τῷ Φασσᾷ (6) ', Ἔσδρα ἐν τῇ ἐπανόδῳ, Δανιὴλ 
ἐν τῷ Mooup τῶν λεόντων, Ἰωνᾶ ἐν τῇ χοιλίᾳ τοῦ 
κήτους, τῶν τριῶν παίδων ἐν τῇ καμίνῳ τοῦ πυρὸς, 
"Άννης ἐν τῇ σκηνῇ ἐνώπιον τῆς κιθωτοῦ, Νεεμία 
᾿ἐπὶ τῇ ἀνεγέρσει τῶν τειχῶν καὶ τοῦ Ζοροδάδελ, Ματ- 
ταθία xal τῶν υἱῶν αὐτοῦ ἐν τῷ ζήλῳ σου, Ἰαδὴλ (7) 
ἐν εὐλογίαις. Καὶ νῦν οὖν πρόσδεξαι τὰς τοῦ λαοῦ σου 
προσευχὰς, μετ᾽ ἐπιγνώσεώς σοι διὰ Χριστοῦ προσ- 
φερομένας ἐν τῷ Πνεύματι. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΗ’. 
Προσευχὴ ἀντιλήψεως δικαίων. 
Εὐχαριστοῦμέν σοι περὶ πάντων, Δέσποτα παντό- 
xpazop* ὅτι οὐχ ἐγκατέλιπες τὰ ἐλέη σου xal τοὺς 
οἰκτιρμούς σου ἀφ' ἡμῶν' ἀλλὰ καθ) ἑκάστην γενεὰν 
καὶ γενεὰν σώζεις, ῥύῃ, ἀντιλαμδάνῃ, σχεπάζεις. 
ἸΑγτελάδου γὰρ ἐν ἡμέραις Ἑνὼς καὶ "Ewby, ἐν 
ἡμέραις Μωσῇ καὶ «Ἰησοῦ, ἐν ἡμέραις τῶν κριτῶν, 
ἐν ἡμέραις Δανῖδ xal τῶν βασιλέων, ἐν ἡμέραις Σα- 
μονὴλ καὶ Ἠλία xal τῶν προφητῶν, ἐν ἡμέραις 
Ἐσθὴρ χαὶ Μαρδοχαίου, ἐν ἡμέραις ᾿Ἰουδεὶθ, ἐν 
ἡμέραις Ἰούδα Μακκαδαίου καὶ τῶν ἀδελφῶν αὐτοῦ 
Καὶ ἐν ταῖς ἡμέραις ἡμῶν ἀντελάδον ἡμῶν διὰ τοῦ 
μεγάλου σου ἀρχιερέως Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Παιδός 
σον. Καὶ ἀπὸ μαχαίρας γὰρ ἐῤῥύσατο, καὶ ἐχ λιμοῦ 


€ 


quz te in veritate invocant; sicut suscepisti mu- 
mera justorum in eorum seculis, Abelis in primis 
respexisti ac suscepisti sacrificium 3", et Noz ex 
arca egressi 3", Abrahami postquam exiissetex terra 
Cbaldzgorum *', Isaaci in puteo juramenti **, Jacobi 
in Bethlehema **, Mosis in solitudine ^, Aaronis 
inter viventes ac mortuos *! , Jesu Nave in Galga- 
lis **, Gedeonis in petra et velleribus apte pecca- 


tum **, Manoz et uxoris ejus in campo **, Samsonis . 


Ἐπ siti ante. delictum **, Jephtze in bello ante incon- 
Sideralam promisstonem **, Baraci et Deborz in 
Sisara *' , Samuelis in Maspha ** , Davidis in area 
Ornz Jebuszi *^, Salomonis in Gabaone et in Hie- 
rosolymis **, Eli: in monte Carmelo *', Eliszi in 
fonte sterili ", Josaphati in bello ** , Ezechiz in 
morbo et in Senacheribo ",, Manassis in terra 
Chaldzorum post delictum **, Josiz in Pascha "*, 
Esdrz in reditu "5, Danielis in lacu leonum 53, Jo- 
mz in ventre ceti ", trium puerorum in fornace 
ignis *, Annz in tabernaculo coram arca **, Nehe- 
:mis-ac Zorobabelis in exstruclione murorum **, 
Matathi et filiorum ejus in zelo tuo '*, Jaelis in 
benedictionibus **. Et nunc ergo suscipe pepuli tui 
preces, tibi cum scientia, per Christum in Spiritu 
oblatas. 


CAPUT XXXVII. 
Oratio pro ope justis allata. 

Agimus tibi gratias de universis, Doniine emni- 
potens; quod misericordias tuas el miserationes 
nen removisti a nobis; sed per singulas πίωϊθβ ac 
generationes servas, eripis, opitularis, protegi 
Üpem enim tulisti in diebus Enosi et Henochi, in 
diebus Mosis ac Jesu, in diebus judicum, in diebus 
Samuelis et Eliz atque prophetarum, in diebus 
Davidis ac regum, in diebus Estherze et Mardochzi, 
in diebus Judith, in diebus Jude Machabzi et 
fratrum ejus. Eliam in diebus nostris auxilium 
nobis tulisti, per magnum tuum pontificem Jesum 
Christum Filium tuum. Etenim ex gladio liberavit, 
εἰ alendo eripuit a fame, ex morbo sanavit, a lin- 


"Gen. v. "Gen.vm, 5 Gen.xir. 8 Gen, ,ܐܫܡ‎ "' Gen. xxxv, Exod.xn. ' Num. xvi. ** Jos, 
v. 4 Judic. vret σι. ** Judic. Judic. xv et xvi. ** Judic. xi. " Judic. αν. 381 Reg. γι. 
"E Paral. xxi. *? Hl Reg. ni 1Η Reg. xvii. *' IV Reg. .ܐܙ‎ * Il Poral. xvii. "* IV. Reg. xx 
£i xu. 56 HParal. ,ܙܐ ܫܫ‎ δὲ Hl Paral. xxxv." f. dáoxg. "IÉsdr. viu." Dan. γι οἱ κιν. δ Jon. ni. 


® Judic. v, 24. 


δν ας. μα, [Regis  EEsdz.nn.—  EMach. n. 


VARIORUM NOTAE. 


Beihlehem, domus Ephrata, » etc. Cor. 

(8) Σεναχηρείμ. Cod. Vind. Σεναχιρίν. Ct. 

(6) Ἐν τῷ Φασσᾷ. Non infeliciter mihi videor vo- 
cem nihili Φασσά hoc loce mutasse in preclarum 
vocabulum Φάσχα, quod est Φασέκ 1I Paralip. xxxv 
ei xxx , seu Pascha, docente magno tfieologo Gre- 
forie Nazianzeno in oratione 42, p. 682, 685. Ata 

loctissimo Turriane, qui vertit, in Savpha, intelli- 
gitur, ni fállor, Saphan Σαφάν, sive Σαπφάν, scriba 
templi Domini temporibus Josiz regis. Cor. 
ܨܢ‎ τς ) 5. Est "IafA, Jael, aut. Jahel, Josepho 
η. Ip. 


0 Ἐκ. Αὐτὸν ix. Sic idem cod. CLen. 
4) Ἰακὼδ ἐν Βηθλεέμ: Bovius, in Bethel, optime, 
sive ita repererit, sive emendari. Notum hzc duo 
a ubi per compendium seribuntur, confundi 
facile ac librariis fraudi esse : quod cernere licet in 
Chronico Alexandrino, p. 918. Sane ob eumdem 
errorem S. Ambrosius lib. n De Jacob, cap. 7, pro 
Dethel, Gen. xxxv, dum legit Bethlehem, sic loqui- 
Vur: Ezsurgens ascende in locum Bethlehem ( eo 
modo prorsus scribi debere docent sequentia ), hoc 
est in. domum panis, ubi natus eat Chri sicut 
Micheas propheta iesaius. esi, dicens ; «Ei f, 


4057 CONSTITUTIONES ΑΡΟΘΤΟΜΙΟΑΕ. --- Σ1Β, VIL. 1928 
ἔξεΏκτο διαθρέψας, bx νόσου ἰάσατο, ἐκ γλώσσης A fua mila protexit. De omnibus ibi per Christum. 
πονηρᾶς ἐσχέπασε. Περὶ πάντων σοι διὰ Χριστοῦ — gratias agimus. Qui et vocem articulatam. dedisti 
εὐχαριστοῦμεν. Ὁ xal φωνὴν ἔναρθρον εἰς ἐξομολό. ad confessionem; et linguam aptam, pleetri sie 
Τησιν δωρησάμενος" καὶ γλῶσσαν εὐάρμσστον, δίκην — milem, tanquam organum subjecisti; et gustum. 
πλήκτρου, ὡς ὄργανον ὑποθείς. Kal γεῦσιν πρόσφο- commodum, et tactum converiléntem, et visum ad 
pov, καὶ ἁφὴν χατάλληλον, καὶ ὅρασιν “θέας, καὶ spectandum, εἰ auditum ad percipiendam vocem, 
ἀχοὴν φωνῆς, xal ὄσφρησιν ἀτμῶν, καὶ χεῖρας εἰς οἳ odoratum ad odores hauriendos, et manus ad 
ἔργον, καὶ πόδας πρὸς (8) ὁδοιπορίαν. Καὶ ταῦτα opus, et pedes ad ambulationem. Atque bxc omhila 
πάντα Ex μικρᾶς σταγόνος διαπλάττεις (9) ἐν μήτρᾳ, ex parva guia. formas in utero, ac post figuratio- 
καὶ φυχὴν ἀθάνατον μετὰ τὴν μόρφωσυ χαρίζῃ, καὶ — nem animam immortalem donas, εἰ in lucem pro- 
προάγεις εἰς φῶς. Τὸ λογικὸν ζῶον, τὸν ἄνθρωπον, ducis. Animal rationale, hominem, legibus erudi- 
νόμοις ἐπαίδευσας, δικαιώμασιν ἐφαίδρυνας" πρὸς — visti, justificationibus illustrasti : Ιπάποσας disso- 
ὀλίγον ἐπάγων διάλυσιν, τὴν ἀνάστασιν ἐπηγγείλω. — lutionem ad breve tempus, resurrectionem promi« 
Ποῖός τοιγαροῦν αὐτάρχης βίος, αἰώνων δὲ μῆχος sisti. Qum igitur vita suffüciens et széulorum 
πόσον διαρχέσει ἀνθρώποις πρὸς εὐχαριστίαν; ἢ τὸ quanta longinquitas bominibus satis erit ad gratis» 
μὲν πρὸς ἀξίαν ἀδύνατον, τὸ δὲ κατὰ δύναμιν εὐαγές, B rum actionem ? Sed id quidem pto dignitate agere, 
Ἐῤῥύσῳ γὰρ ἀσεδείας πολυθέων, καὶ χριστοκτόνων impossibile est ; pro viribus autem przstare, san- 
αἱρέσεως ἐξείλου, πεπλανημένης ἀγνοίας ἠλευθέρω- — ctum ac pium. ** Nam exemisti nos ex impietate 
σας" τὸν, Χριστὸν ἀπέστειλας εἰς ἀνθρώπους ὡς (10) eorum qui plures deos colunt, et eripuisii a secta 
ἄνθρωπον, Θεὸν ὄντα μονογενῆ" τὸν Παράκλητον illorum qui Christum occiderunt, liberasti ab jgno- 


rantiz errore : Christum ad homines, quasi homi- 
nem misisti, qui etiam est Deus unigenitus : Para- 
cletum in nobis fecisti habitare; angelos mobis 
prefecisti ; diabolum dedecore aspersisti; nos, cum 
non essemus, fecisti, factos conservas; vitam ad-. 
meliris, suppeditas nutrimentum ; penitentiam. 
pollicitus es. Pro omnibus tibi gloria et veneratio, 
per Jesum Christum, nunc, et semper, et in secula. 

Amen. Hzc meditamini, fratres, et jit Dominus 


ο Vobiscum in terra, et in regno Patris ejus, qui et 


illum misit, et nos per eum liberavit ex servitute 
corruplionis in libertatem gloriz *', ac promisit 
vitam iis qui per eumdem in Deum universitatis 
crediderunt. Quemadmodum igitur vivere debeant 
quí in Christi religione sunt initiati, et quas gratia- 
rum 'aetiones Deo per Christum destinare , dictum 


Ἰνῴκισας ἡμῖν: ἀγγέλους ἐπέστησας, τὸν διάδολον 
ἔσχυνας" οὐχ ὄντας ἐποΐησας, γενομένους φυλάσσεις" 
ζωὴν ἐπιμετρεῖς, χορηγεῖς τροφήν" μετάνοιαν ἔπητ- 
γείλω. Ὑπὲρ ἁπάντων σοι ἡ δόξα xal τὸ σέδας, διὰ 
Ἰησοῦ Χριστοῦ (11), νῦν, καὶ ἀεὶ (19), καὶ εἰς τοὺς 
αἰῶνας. ᾽Αμήν. Ταῦτα μελετᾶτε, ἀδελφοί" καὶ εἴη 
ἁ Κύριος μεθ’ ὑμῶν ἐπὶ γῆς; καὶ ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ 
Πατρὸς αὐτοῦ, τοῦ xal αὐτὸν ἀποστείλαντος, καὶ 
ἡμᾶς δι᾽ αὐτοῦ ἐλευθερώσαντος ἐκ τῆς δουλείας τῆς 
φθορᾶς εἰς τὴν ἐλευθερίαν τῆς δύξης, καὶ ζωὴν 
ἐπαγγειλαμένου τοῖς δι' αὐτοῦ πιστεύσασιν εἰς τὸν 
τῶν ὅλων Θεόν. “Ὅπως μὲν οὖν ὀφείλουσι ζῇν οἱ κατὰ 
Χριστὸν μεμνημένοι, χαὶ οἵας εὐχαριστίας ἀναπέμπειν 
τῷ Θεῷ διὰ Χριστοῦ, εἴρηται διὰ τῶν προλαθόντων" 
δίκαιον δὲ, μηδὲ τοὺς ἀμυήτους καταλιπεῖν ἀδοηθή- 
ποὺς. 


εί in superioribus : equum vero est, ut et eos, qui initiati non sunt, auxilio destitutos non relin- 


CAPUT XXXIX. 


Quomodo oporteat catechumenos institui. 
Qui ergo ad doctrinam pietatis Instruendus est, 


'érudiatur ante baptismum | in scientia de Ingenito, 


in cognitione de Filio unigenito, in persuasione 


quamus. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Αθ. 
Ὅπως χρὴ τοὺς κατηχουμένους στοιχειοῦσθαι. 
Ὁ μέλλων τοίνυν κατηχεῖσθαι τὸν λόγον τῆς εὐ- 
σεδείας, παιδενέσθω πρὸ τοῦ βαπτίσματος τὴν περὶ 
τοῦ ἀγεννήτου γνῶσιν, τὴν περὶ Ὑἱοῦ μονογενοῦς 


ἐπίγνωσιν, τὴν περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος πληροφο- p ceris de Spiritu sancto. Discat creationis diverse 


ordinem, providentiz seriem, varia: legislationig 
tribunalia. Erudiatur quare mundus sit factus, et 
cur mundi civis homo constitutus sit. Agnoscat 
maturam suam, quaenam sit. Doéeatur quomodo 


ρίαν. Μανθανέψω δημιουργίας διαφόρου τάξιν, προ- 
νηίας εἱρμὸν, νομοθεσίας διαφάρου δικαστήρια. Παι- 
βενέσθω διατί κόσμος γέγονε, xaX bv ὃ χοσμοπολί-- 
της (48) ὁ ἄνθρωπος κατέστη. Ἐπιγινωσχέτω τὴν 


** |. lgnat. interpol. ad Trail. 6, ad Philad. 6. “ Rom. viri, 94, 
YARIORUM NOTE. ܇‎ 


exprimunt. Ip. 

15) Κοσμοπολίξης. Hoc est, juxta Ciceronem 
¥ Tusculanarum , et S. rosium Knarratione 
ad Sabinum, totius mundi. incola οἱ civis; κόσμιος 
Socrati apud Plutarchum, libro De ezeilio; πικπάα- 
nus, interprete Tullio ubi supra. Tertullianus Apolo- 
getici cap. 58: Unam omnium Hempublicavs agnosel- 
mus mundum, Cor. 


Διαπιλάττεις. God. Vind. διαπλάσας. lo. 
1 Ὡς. Ὀεεδὲ ܙ ܐ‎ cod. Vind. Ip. 
4) λιὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Cod. Vind. μετὰ Χρι- 
"ποῦ xa Πνεύματος "too. Doxologia erthodoxa, pro 
Arianica, ut et alibi. ἵν. 
κοὐ Καὶ ἀεὶ. Omittuntur, et quidem merito, in 
|. Vindobonensi ; sequentia enim verba id ipsum 


1 Πρός. Cod. Vind. εἰς. Cuzn. 
1 


A040 


B. CLEMENTIS I-ROM, PONT. OPERA DUBIA. 


4039 


Deus improbos aqua et igne punierit*; sanctos ἃ ἑαυτοῦ φύσιν, ofa “τις ὑπάρχει. Παιδενέσθω ὅπως 


ὁθεὺς τοὺς πονηροὺς ἐχόλασεν ὕδατι καὶ πυρὶ, τοὺς 
ܬ‎ ἁγίους ἐδόξασε καθ' ἑχάστην γενεάν" λέγω δὴ τὸν 
Σὴθ, τὸν Ἑνὼς, τὸν νὼχ, τὸν Νῶε, τὸν ᾿Αδραὰμ 
χαὶ τοὺς ἐχγόνους αὐτοῦ, τὸν Μελχισεδὲχ, xal τὸν 
Ἰὼδ, καὶ τὸν Μωσέα, Ἰησοῦν τε, χαὶ. Χαλὶδ, καὶ 
Φινεὲς τὸν ἱερέα, xal τοὺς xaü' ἐχάστην γενεὰν 
ῥσίους. Ὅπως τε προνοούμενος οὐκ ἀπεστράφη ὁ Θεὸς 
πὸ τῶν ἀνθρώπων γένος" ἀλλὰ ἀπὸ πλάνης xal μα 

παιότητος εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐχάλει κατὰ δια 

φόρους καιροὺς, ἀπὸ τῆς δουλείας καὶ ἀσεδείας εἰ; 
ἐλενθερίαν καὶ εὐσέδειαν ἐπανάγων (14), ἀπὸ ἀδιχίας 
εἰς δικαιοσύνην, ἀπὸ θανάτου αἰωνίου εἰς ζωὴν 
ἀῑδιον. Ταῦτα xai τὰ τούτοις ἀχόλουθα μανθανέτω àv 
τῇ κατηχήσει ὁ προσιών. Προσκυνείτω δὲ 4 χειρο- 


vero, per singulas states, honore ac gloria deco- 
raveri : Sethum dico, Enosum, Henochum, 
.Noam, Abrahamum et posjeros ejus, Melchisede- 
cum, Jobum, Mosem, Jesum, Chalebum, et Phi- 
neem sacerdotem, sanctosque singularum statum. 
Meta edoceatur quemadmodum per providentiam, 
Deus humanum genus non aversatua fueril; imo 
ab errore ac vanitate ad agnitionem veritatis di- 
versis temporibus vocarit, reduceng a servitute 
Ac impietate ad libertatem et pletatem, ab injustitia 
ad justitiam, a morte zeterna ad vitam perpetuam. 
Hzc et his consentanea discat in cátechesi, qui ac- 
cedit. Qui autem manus ei imponit, adoret Deum, 
waiversorum Dominum, gratias agens pro creatura 


ejus; quod miserit Filium suum unigenitum Chri- B βετῶν (45) αὐτὸν, τὸν Θεὸν τὸν τῶν ὅλων Δεσπότην, 


εὐχαριστῶν ὑπὲρ τοῦ πλάσματος" ὅτι χατέπεμψε 
τὸν Υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ Χριστὸν, ἵνα σώσῃ τὸν 
ἄνθρωπον, ἐξαλείψας τὰς ἀνομίας, καὶ ἵνα ἀφῇ τὰς 
ἀσεβείας καὶ τὰς ἁμαρτίας, καὶ χαθαρίσῃ ἀπὸ παντὸς 
μολυσμοῦ ααρχὸς ܐܘܡ‎ πνεύματος" ἁγιάσῃ δὲ τὸν 
ἄνθρωπον κατ εὐδοχίαν τῆς χρηστότητος αὐτοῦ, 
συνετίσῃ (16) δὲ τὸ θέλημα αὐτοῦ, καὶ φωτίσῃ τοὺς 
ὀφθαλμοὺς τῆς καρδίας αὐτοῦ εἰς κατανάησι, τῶν 
θαυμασίων αὐτοῦ" γνωρίσῃ αὐτῷ τὰ κρίματα τῆς 
δικαιοσύνης, ὅπως ἂν μισήσῃ πᾶσαν ὁδὸν ἀδιχίας, πο- 
Ρεύηται δὲ τὴν ὀδὸν τῆς ἀληθείας" εἰς τὸ καταξιωθῆναι 
αὐτὸν τοῦ λουτροῦ τῆς πκαλιγγινεσίας, εἰς υἱοθεσίαν 
τὴν ἐν Χριστῷ" ἵνα σύμφντος γενόμενος τῇ ὁμοιό- 
ܘܕܪ‎ τοῦ θανάτου (11) τοῦ Χριστοῦ, ἐπ᾽ (18) ἐλπίδι 


sum, ut salvet hominem, deletis iniquitatibus, 
wique remittat impielates ac peccata, et purget ab 
owni inquinamento carnis et spiritus **, hominem- 
que sanclifücet, secundum beneplacitum bonitatis 
. ,ܐܐܘ‎ atque indicet voluntatem suam, ac illuminet 
culos cordis ejus ad consideranda mirabilia ejus; 
mecmon manifestet ei judicia justitie, ut odio ha- 
beat omnem viam injustitiz, ambulet autem viam 
veritatis : quo ille dignus habeatur regenerationis 
lavacro, in adoptienem in Christo; ut complantatus 
Similitudini mortis Christi "°; in spe gloriosz so- 
cielatis, necetur quidem peccato, vivat autem Deo 
secandum mentem, sermonem, et actionem, alqué 
agnumeretur in libro viventium, Post vero gratia- 


rum actionem hanc, doceat eum de Domini incar- C τῆς ἐνδόξου χαινωνίας, νεχρωθῇ μὲν τῇ ἁμαρτίᾳ, 


ζήσῃ δὲ τῷ Θεῷ χατά τε (19) νοῦν καὶ λόγον καὶ 
πρᾶξιν, καὶ ἐν τῇ βίδλῳ τῶν ζώντων συναριθµηθῇ. 


natione, et de passione ejus, resurrectione ex mor- 
tuis, et assumptione, 


Καὶ μετὰ τὴν εὐχαριστίαν ταύτῃν, παιδευσάτω αὐτὸν τὰ περὶ τῆς τοῦ Κυρίου ἐνανθρωπήσεως, τά τε περὶ 
ποῦ πάθους αὑτοῦ, καὶ τῆς ἐκ νεκρῶν ἀναστάσεως, καὶ ἀναλήψεως. 


“ΤΠ σος. «11 " Rom. vi, 5. 


'! Gen, vi et xix. 


VARIORUM NOTAE. 


verba non sint, que eodem loei a Morino laudantur: 
Qui aliquando (uerit catechumenus, et. per infinita 
tempora nunquam ad Ecclesiam accesserit, si eum 
de clero quisque. cognoverit esse. Christianum , aut 
testea aliqui βῆ ἢ fideles, ܐ|‎ ei baptirmum 
mon megari, eo quod in seterem hominem deliquisse 
uod Graci ex canone CP. 7, eum 
qui accelit ad Ecclesiam antequam bapiizent, fa- 
€iunt primo Christianum, boc est Χριστιανὸν ἀδά- 
ve οἷα S a τῶν “Χριστιανῶν m 
τὶ ovra βαπτίζεσθαι, docetur Euchelogii pa- 
Mera ac indc catechumenum ? Preterea ma- 
nus imponebant calechumeuis, inier tempus initi 
catechumenstus, et iqmpus baptismi ; qua de ma- 
nus impositione, vel quotidiana, vel crebra, vel 
ceriis Quadrágeshum diebus, agitur precipue in 
Clementinis, lib. n, cap. ult., in concilio Carthagi- 
mensi v, «πρ. 85, et in concilio Matisconensi 1». 


can. ὅ, Cor. 
48) Συνετίσῃ. In éod. ܝ‎ 
4 ܣ‎ τὸ θέλημα αὐτοῦ, ܐܬܗ ܗܕܗ ܇‎ δὲ àuem ܐܬܐ ܐܙ‎ 


? 0 [6εὐα! eoluntotem. Cua. 


Τοῦ θαγάτου: ܘܐܬ ܡܪܐ‎ jn cod. Vind- 1ο. 
Ἐν, Omissum in eodemln. > 
Deest ih cod, Vind. Ip. 


0 


ܚ 0 


48) Ἑπανάγων. Ἑνάγων, cod. Vind. CLER. 

45) Ὁ χειροθετῶν. Manus imponebant catechu- 
menis, quando eos faciebant catechumenos. Seve- 
rus, dialogo 2, cap. 5: Νεο cuaciatws Marlinus, in 
mediowterat. campo, C&ncios, universis manu, 
catechumenos fecit. Videin libris Rilualibus orationes. 


ad faciendum catechumerium, Α΄ si mecum sentire Ὁ videatur. Quid 


vis, hunc ritum intellige exj um i eoncillis 
Arelatensi. et Eliberiano, frustra digladiantur 
interpretes, alii accipientes de baptismo, alii de 
vonürmatione. Aiunt Pares Arelatenses in Epi- 
slóla ad Silvestrum PP.: De his qui in infirmi- 
tae sunt constituti, et credere volumi, placuit. eis 
manum imponi; et canone 6 : De Ais qui in infir- 
milate credere. volunt, placuit eis. debere manum 
imponi. Eliberitani vero can. 39: Gentiles si in 
infirmitate desideraverint sibi manwm imponi, si (ue - 
ril eorum ex aliqua parie vita honesta, placuit: eis 
tuarum imponi, et fieri Christianos, Neque enim di- 
citur, in gravi infirmitate, aut in periculo mortis, sed 
ἐπ ܡ‎ tantum. Baro. ܡ‎ vir κο τὰ 

| la parte us Joannes Morinus 
De pizniténtiá NX cap. 8, dogma esse in Ecclesia 
inauditüm., aliquem nou baptizatum esse posse 
Christianum. Quasi vero canonis Eliberitani "45 


122 
CAPUT XL. 

Constitutio, quomodo oporteat cateckwmenos a sacer- 
dotibus in initiatione benedici, et.quanam eos do- 
ceri conteniat. 

Cunique jamjam erit baptizandus catechumenus, 
discat que ad renuntiandum diabolo, et quz ad se 
ascribendum Christe pertinent. Oportet enim illum 
primo quidem absüiere a contrariis; εἰ deince 
ingredi δὰ mysteria, cum prius cor suum purgave- 
rit ab omni perversitàte, macula ei ruga; atque 
tunc demum aü sacramenta percipienda accedere. 
Nam ut optimus dgricola repurgat prius arvum 
ἃ supercrescentibus in eo spinis, tuncque serit tr - 
ticum ; ita oportet etiam vos, prius omni. impietate 
ab eis extracia, tunc pietatemi inseminare, et ba- 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE..— LIB; VII. 


1041 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ Μ΄, 
Διάταξις, ὅπως χρὴ τοὺς κατηχουμένους (30) ὑπὸ 
ܢ‎ 0 καὶ τίνα 
Miele aite PEN 
Καὶ ὅταν fj πρὸς αὐτὸ λοιπὸν τὸ βαπτισθῆναι ὁ 
κατηχηϑεὶς, μανθανέτω τὰ περὶ τῆς ἀποταγῆς τοῦ 
διαδόλου, χαὶ τὰ περὶ τῆς συνταγῆς τοῦ Χριστοῦ. 
Δεῖ γὰρ αὐτὸν πρῶτον μὲν ἀποσχέσθαι τῶν ἐναντίων" 
καὶ τότε ἐντὸς γενέσθαι τῶν μυστηρίων, προκαθά- 
ρᾶντα ἑαυτοῦ τὴν χαρδίαν πάσης χαχοηθείας (3), 
σπίλου τε xal ῥυτίδος" καὶ τότε τῶν ἁγίων µεταλα- 
χεῖν' ὡς γὰρ γεωργὸς ἄριστος ἐχχαθαίρει τὴν ἄρου- 
pav πρότερον τῶν ὑπερφυουσῶν 3 ἐν αὐτῇ ἀκανθῶν, 
καὶ τότε σπείρει τὸν πυρόν" οὕτω δεῖ καὶ ὑμᾶς πρό- 
περον πᾶσαν ἀσέδειαν ἐξελόντας ám αὐτῶν, τότε. 


τὴν εὐσέδειαν αὐτοῖς ἐγχαταδάλλεσθαι, ܬܘܡ‎ τοῦ p plismo donare. Sic etenim Dominus noster nobis 


precepit, dicens : « Docete» prius « omnes gentes : × 
post: quod subjunxit illud: « Et baptizate 608 in 
nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti "*, ܐ‎ Cum 
ergo renuntiat qui baptizatur, ita recite: 


βαπτίσματος ἀξιῶσαι (22). Kal γὰρ xal ὁ Κύριος 
ὑμῶν (23) οὕτως ἡμῖν παρῄνεσεν, εἰπών" « Μαθη- 
πεύσατε πρότερον (34) πάντα τὰ ἔθνη" » χαὶ τότε 
ἐπήγαγε, τὸ, «Καὶ βαπτίσατε αὐτοὺς, εἰς τὸ ὄνομα 


ποῦ Πατρὸς, καὶ τοῦ ΥἹοῦ, xal τοῦ ἁγίου Πνεύματος. » ᾿Απαγγελλέτω οὖν ὁ βαπτιζόμενος ἐν τῷ ἀπο- 


CAPUT XLI. 
Rexuntiatío in ܗ‎ εἰ ascriptio ad Christum 


τ Renuntio Satansz, et operibus ejus, et pompia 
ejus, et cultibus ejus, et angelis ejus, et inventis 
ejus, ac omnibus quz» sub eo sunt. Post renuntia- 
tionem vero, dum ascribit se, dicat : Et ascribor 


€ Christo, et credo, et baptizor in unum Ingenitum, 


solum verum Deum omnipotentem, Patrem Christi, 
creatorem atque opifücem universorum , ex quo 
omnià ; ܐܘ‎ in Dominum Jesum Christum, unigeni- 
tum illius Filium , primogenitum omnis creatura , 
qui ante secula beneplacito Patris genitus est 
[non creatus], per quem omnia facta sunt quz in 
celis et in terra, visibilia et invisibilia ; qui in no- 
vissimis diebus descendit de celis, et carnem as- 
sumpsit, ac ex sancta Virgine Maria matus est, 
sancteque se gessit in vita secundum leges Dei ac 
Patris gui, et crucifixus est sub Pontio Pilato, ct 


σα Matth. xxvur, 19, 351. lgnat. interpol, ad Magn. 44. 1" Deest in al. ut in αἰ-- 


τάσεεσθαι" 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ ΜΑ’, 
Ἅποτα c τὸν ἐναντίον καὶ συνταγὴ 
τὴ πρὸς τὸν parcis ὧν led 


Αποτάσσομαι (36) τῷ Σατανᾷ, xat τοῖς ἔργοις αὖ- 
τοῦ, καὶ ταῖς πομπαῖς αὐτοῦ, καὶ ταῖς λατρείαις αὖ- 
τοῦ, καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ, xal ταῖς ἐφευρέσεσιν 
αὐτοῦ, καὶ πᾶσι τοῖς ὑπ᾽ αὐτόν. Μετὰ δὲ τὴν ἆποτα- 
γῆν, συντασσόµενος λεγέτω, ὅτι καὶ συντάσαοµαι τῷ 
Χριστῷ, καὶ πιστεύω, καὶ βαπτίζοµαι εἰς ἕνα ἀγέν- 
νητον, µόνον ἀληθινὸν Θεὸν παντοκράτορα, τὸν πα- 
πέρα τοῦ Χριστοῦ, κτίστην καὶ δημιουργὸν τῶν ἀπάν- 
των, ἐξ οὗ τὰ πάντα " xal εἰς τὸν Κύριον Ἰησοῦν τὸν 
Χριστὸν, τὸν μονογενῆ αὐτοῦ Υἱὸν, τὸν πρωτότοχον 
πάσης κτίσεως, τὸν πρὸ αἰώνων εὐδοχίᾳ τοῦ Πατρὸς 
γεννηθέντα '' (27) οὐ κτισθέντα, δι’ οὗ τὰ πάντα ἐγένετο. 
τὰ ἐν οὐρανοῖς xal ἐπὶ γῆς, ὁρατά τε xo ἀόρατα, τὸν 
ἐπ) ἐσχάτων ἡμερῶν χατελθόντα ἐξ οὐρανῶν, χαὶ 
σάρχα ἀναλαδόντα, χαὶ ἐχ τῆς ἀγίας παρθένου Μα- 
plac γεννηθέντα, xal πολιτευσάμενον ὁσίως χατὰ 

7 " 
ܒܚ ` 


VARIORUM NOTAE. 


in occidente. est, nobisque moritur cum pec- 
calis, εἰ sic versi ad orientem, pactum inimus cum. 
Sole justitieet ei servituros nos esse promittimus, cunr 
juibus Hieronymi conferri debent quie habet Isaac 
Catholicus, Invectiva 1 in Armenios, cap. 8. Cor. 
(27) Οὐ κτισθέντα. Videtur e margine irrepsisse 
in textum. Legito quz notabo 40 Recognit. lib. ut, 
ΩΝ 8. Quod autein solerent baptizandi recitare ac 
reddere Symbolum, res est longe notissima ex ca- 
nonibus, Patribus, et rituum libris. Paulo ante 
vitatus Isaac : Ὁ Χριστὸς τὸ Σύμθολον τῆς πίστεως 
τῶν τιη ἁγίων πατέρων οὐκ εἶπε μέλλων βαπτισθῆ- 
γαι” um αὐτοὶ ὁμολογήσωσιν. Auctarii Combeflsiani 
10m. ll, col. 548. Ip. — In aécuratiore cod. Vindobo- 
nensi xii βου !ο. seripto leguntur hzc verba; in 
uiltero antiquiore, sed minua accurato, non compa- 
Videntur orthodoxi librarii, aut eritici Arioni- 
nes hinc tollere voluisse, additis aut mue 
iatis verbis, prout videbatur, CLER. 


χου; c. Addit uterque. cod. Vind, D ei 


(20) Κατη; 
μέλλοντας βαπτίζεσθαι. Ip. 

(31) Κακοηθείας. 1n cod. Vind, legere est xaxo« 
vola, eodem sensu. lp. 

a ᾿Αξιῶσαι. Premittitur huic vocula αὐτούς 
in cod, Vind. recte, In. 

23) 'Ὑμῶν. Ἡμῶν in cod. Vind. Ip. 

94) Πρότερον. Non legitur in tod. Vind. Ip. 

35) Ἐναντίον. Addit tod. Vind. uterque τοῦ 
χατηχουμένου. 1p. 

40) Ἀποτάσσομαε, ete. Juverit fortassis ad 
illustrationem aliquam celeberrimi ritus, ex innu- 
meris locis duo decerpere, insignia et brevia, unum 
Graci doctoris, alterum Latini. Ergo apud Joannem 
0 Η, homil, 21, ad populum Antiochenum 
in fína dicitur : ᾿Αποτάσσομαί σοι, Σατανᾶ, καὶ τῇ 
πομπῇ σου" xa τῇ λατρείᾳ σου, καὶ συντάσσομα! 
σοι, Ἀριστέ. Hierouymws vero ad finem capitis νι 
Amos : [n mysteriis, inquit, primum. τοπία 


1044 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


mortuus est pro nobis; et postquam passus est, A τοὺς νόμους τοῦ Θεοῦ xal Πατρὸς αὐτοῦ, xal ܘܗ‎ 


ρωθέντα ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου, καὶ ἀποθανόντα ὑπὲρ 
ἡμῶν, καὶ ἀναστάντα ἐχ νεχρῶν μετὰ. τὸ παθεῖν τῇ 
τρίτῃ ἡμέρᾳ, χαὶ ἀνελθόντα εἰς τοὺς οὐρανοὺς, καὶ 
καθεσθέντα ἐν δεξιᾷ τοῦ Πατρὸς, καὶ πάλιν ἐρχόμενον 
ἐπὶ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος μετὰ δόξης χρῖναι ζῶντας 
καὶ νεκροὺς, οὗ τῆς βασιλείας οὐχ ἔσται τέλος * βα- 
πτίζομαι καὶ εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, τουτέστι τὸν 
Παράκλητον, τὸ ἐνεργῆσαν ἐν πᾶσιν τοῖς ἀπ᾽ αἰῶνος. 
ἁγίοις, ὕστερον δὲ ἀποσταλὲν καὶ τοῖς ἀποστόλοις (38)13 
παρὰ τοῦ Πατρὸς χατὰ τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ μετὰ τοὺς ἀπο- 
στόλους δὲ πᾶσι τοῖς πιστεύουσιν, ἐν τῇ ἁγίᾳ χαϑολιχῇ 
Ἐχχλησίᾳ (29), εἰς σαρχὸς ἀνάστασιν (50), καὶ εἰς 
ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, χαὶ εἰς βασιλείαν οὐρανῶν, καὶ εἰς 
ταύτην, κατ’ ἀχολουθίαν ἔρχεται καὶ εἰς τὴν τοῦ 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΒ’. 


Β Περὶ χρίσματος τοῦ μυστικοῦ ἐλαίου εὐχαριστία. 


Εὐλογεῖται δὲ τοῦτο παρὰ τοῦ ἀρχιερέως εἰς ἄφεσιν 
ἁμαρτιῶν, καὶ προχατασχευὴν τοῦ βαπτίσματος. 
Ἐπικαλεῖται γὰρ οὕτω (54) τὸν ἀγέννητον Θεὸν, τὸν 
Πατέρα τοῦ Χριστοῦ, τὸν βασιλέα πάσης αἰσθητῆς 
xal νοητῆς φύσεως, ἵνα ἁγιάσῃ τὸ ἔλαιον τῷ ὀνόματι 
τοῦ Κυρίαν Ἰησοῦ, καὶ δώσῃ χάριν πνευματιχὴν, καὶ 
δύναμιν ἐνεργητικὴν, ἄφεσίν τε ἁμαρτιῶν, καὶ προ- 
παρασχευὴν ὁμολογίας βαπτίσματος, ὥστε τὸν χριόμε- 
νογιἀπολυθέντα πάσης ἀσεδείας, ἄξιον γενέσθαι τῆς 
μνήσεως κατ’ ἐντολὴν τοῦ Μονογενοῦς. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΙ". 
Περὶ τοῦ μυστικοῦ ὕδατος εὐχαριστία. 

Εἴτα ἔρχεται εἰς τὸ ὕδωρ. Εὐλογεῖ καὶ δοξάζει τὸν 
Δεσπότην Θεὸν τὸν παντοχράτορα, τὸν Πατέρα τοῦ 
Μανογενοῦς Θεοῦ (58), εὐχαριστῶν, à ἱερεύς " ὅτι 
ἀπέστειλεν ἐνανθρωπῆσαι τὸν Υἱὸν αὐτοῦ δι’ ἡμᾶς, 
ἵνα ἡμᾶς σώσῃ ὅτι ἠνέσχετο τῆς . ἐνανθρωπήσεως 
ὑπήχοον αὐτὸν γενέσθαι ἐν πᾶσι, χηρύξαι βασιλείαν 
οὐρανῶν, ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, νεκρῶν ἀνάστασιν. Ἐπὶ 
τούτοις προσχυνεῖ αὐτὸν τὸν μονογενῆ Θεὰν μετ αὖ- 

«πὸν, καὶ δι) αὐτὸν εὐχαριστῶν αὐτῷ, τῷ ἀναδέξασθαι 
αὐτὸν τῶν 7" ὑπὲρ πάντων θάνατον διὰ τοῦ σταυροῦ, 
οὗ τύπον ἔδωχε τὸ βάπτισμα τῆς παλιγγενεσίας, Δο- 
ξάζει τε ὅτι ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Χριστοῦ, Θεὸς ὁ τῶν 
ὅλων Κύριος, ἐν ἁγίῳ Πνεύματι οὐχ ἀπέῤῥιψε τὸ τῶν 
ἀνθρώπων γένος, ἀλλὰ διαφόροις καιροῖς διαφόρους 


tertia die resurrexit a mortuis ; ascendit ad colos, 
ܐܘ‎ sedet ad dexteram Patris, et iterum venturus est 
ln consummatione szeuli cum gloria, ad judicandos 
vivos ac mortuos, cujus regni-non erit finis : bapti- ܆‎ 
gor etiam in Spiritum sanctum, id est Paracletum, 
qui Spiritus operatus es! in omnibus ab initio mundi 
"sanctis, postea véro missus quoque est apostolis a 
Paire, secundum promissionem Salvatoris nostri 
Dornini Jesu Christi, et post apostolos etiam omni- 
büs, qui in sancta catholiéa Ecclesia credunt in 
carnis resurrectionem, in remissionem peccatorum, 
Án regnum colorum, et ip vitam futuri szculi. Post 
banc autem professionem, ordine venit ad olei un- 
ctionem. . z 

ζωὴν τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. Καὶ μετὰ τὴν ἐπαγγελίαν 
αίου χρίαιν. 

CAPUT XLI. 
De unctione mystici olei actio gratiarum. 
Benedicitur autem hoc a pontifice in remissionem 
peccatorum, et praparationem: baptismi. Sic enim 
invocat ingenitum Deum, Patrem Christi, regem 
omnis nature in sensum ac intelligentiam ca- 
dentis ; ut sanctificet oleum nomine Domini Jesu, 
αἰ det. gratiam spirituzlem, et vim efficacem, ac 
remissionem delictorum, atque praparationem con- 
fessionis baptismi ; ut is qui ungitur, solutus omni 
impietate, flat dignus initiatione secundum Unige- 
niti preceplum. 
CAPUT χω. 
Gratiarum actio de mystica aqua. 
lleinde venit ad aquam. Sacerdos autem benedi- 

tit ac laudat Dominum Deum omnipotentem , Pa- 
trem Unigeniti Dei, et gratias agit ; quia misit Filium 
suum, qui homo fleret propler 1105; ut nos salvaret ; 
quia sustinuit ut ille in lacarnatione fleret per omnia 
obediens, pradicaret regnum ccelorum, remissionem 
peccatorum, mortuorum resurrectionem. Ad hec 
adorát ipsum unigenilum Deum post eum, ei per 
illum gratia& huic agens, quod ille mortem pro 
omnibus per crucem subierit, cujus mortis figuram 
dedit baptismum regenerationis. Laudat etiam. quia 
in nomine Christi, Deus cunctorum Dominus, in 
Spiritu sancto non abjecit humanum genus; sed 
variis temporibus variam providentiam adhibuit: 


τὸ 4], αλά, ἡμῖν. "f, τόν, 


VARIORUM NOTAE. 


8) Τοῖς ἀποστόλοις. Deest ܐܐܐ‎ altero cod. Vin- p p. 128, A.) Οὐδ enim laudantur, hzc, ἵνα καὶ τὴν 
dobon. Cus. 


εἰχόνα σώσῃ, xal τὴν σάρχα ἀθανατίσῃ, exstant in 
Grej xi + orat. 38, p. 630^ C; orat. 48, 
p. 682, C. Cor. 

(51) Οὕεω. Alter codex οὗτος. Quod sen ܘ‎ 
ἀγέννητος Θεός est etiam loquendi formula Ariano- 
rum, quamvis czleroqui sit vera. CLER. 

(53) Θεοῦ. Etiam hoc μονογενὴς Θεός alienum est 
3 stylo apostolico, sed proprium Arianorum, qui 
Patrem ἀγέννητον vocabant, ut vidimus paulo antea ; 

Filium vero. γεννητόν et μονογενῆ θεόν. Quod cum 
offenderet scriptorem librarium alterius cod. Vindob. 
pro Θεοῦ hic seripsit ΥἹοῦ. 


(29) Καθολικῇ Ἑ: la. Satis constat aposto- 
florum zvo usitatum non fuisse hoc loquendi genus. 
"Alter codex habei pro »a0oAxfj voces xai ἀποστο- 
λικῇ. Sed nec apostoli ipsi solebant sui Φνὶ Eccle- 
im εἰς vocare. 118 loonta sunt sequentia secula. 

p. 

(80) Εἰς σαρκὸς ἀνάστασεν. Frustra asserit Fran- 
ciscus Turrianus respexisse ad hzec verba Sophro- 
nium Hierosolymitanum, in epistola illasua qu pe- 
ferturactione xi sextz synodi, ubi aliquem sapientum. 
citat. (Editionis Biniang ann. 1618, tom, Ill, part. 1, 


1046 


iunc ipsi Adamo in paradiso; primum quidem τὰν 
tione deliciarum dedit illi paradisum in habitatio- 
nem; deinde ratione providentie mandatum tradi- 
dit; post peccatum autem , per justitiam eum ex- 
pulit, per bonitatem vero non ex toto abjecit, àed 
et posteros ejus vicissim erudivit diversis modis ÷ 
propter quem in extremo swculi misit Filium suum, 
ܬܠܐ‎ homo fieret hominum causa, et omnes humanos 
affectus, excepto peccato, susciperet. Ipsum ergo εἴ 
nunc invocet sacerdos sub baptismum , ac dicat : 
Respice de coelo, et sanctifica hanc aquam ; da vero 
gratiam et virtutem, ut quí baptizatur, secundum 
mandátum Christi tui, cum eodem erucifigatur, et 
commoriatur, et consepeliatur, et consuscitetur in 
adoptionem qua in eo fit, ܬܠܐ‎ perimatur quidem 
beccato, vivat aütem justitiz. Et post hoc, cum 


Β boptizaverit eum in nomine Patris, et Filii, et Spi- 


ritus sancti, linat unguento, ac di 


CAPUT XLIV. 
De mysuco unguento actio gratiarum. 

Domine Deus, qui ingenitus es, et dominüm non 
habes, ipse omnium Dominus; qui odorem cogni« 
tionis Evangelii in omnibus gentibus suavem prze- 
buisti : tu et nune przsta ut hoc unguentum efficax 
fiat in baptizato; quo firma et stabilis maneat in 
ipso fragrantia Christi twi, cui ipse commortuus, 
consuscitetur ac convivat. Hac εἰ his consentanea 
proferat, Nam hzc est potestas impositionis ma- 
nuum unicuique faciz : nisi enim in unumquodque 
eorum talis quzpiam invocalio a pio sacerdote ade 
hibeatur, qui baptizatur, in aquam tantum descene 
dit, ut Judzi, et corporis tantum sordes, non autem. 
anima deponit, Post hoc, stans dical orationem, 
quam docuit nos Dominus "^ : scilicet, qui resur- 
rexit, necessario debet stare ac orare, quoniam 
qui exsurgit, erectus est: eL ipse igitur, qui una 
€um Christo mortuus est ac. resurrexit, stet. Pre- 
cetur vero ad orientem : etenim hoc quoque scri- 
pium est in secundo Paraliporienon, quad, post- 
quam templum Domini a rege Salomone consum- 
matum fuit, in ipsa dedicatione sacerdotes, e£ 
levite, e cantores, cum cymbalis οἱ psalteriis ste- 
lerunt ad orientem, laudantes, et confitentes, ae 


CONSTITUTIONES APOSTOLICE. — LIB. Vil. 


4945 
προνυίας ἐποιήσατο * τότε (55) ᾿Αδὰμ αὐτῷ Ev παρα- A 
δείσῳ, πρῶτον μὲν τρυφῆς λόγῳ τὸν παράδεισον ol- 
κητήριον δοὺς, ἔπειτα προνοίας λόγῳ ἐντολὴν ποιησά- 
μενος * ἁμαρτόντα δὲ, δικαιοσύνῃ ἑξώσας, ἀγαθότητι 
δὲ μὴ ἀποῤῥίψας εἰς τὸ παντελὲς, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐξ 
αὐτοῦ κατὰ διαδοχὴν διαφόρως παιδεύσας" δι ὃν ἐπὶ 
τὸ τέρμα τοῦ αἰῶνος ἀπέστειλε τὸν Υἱὸν αὐτοῦ ἄνθρω- 
mov γενέσθαι δι ἀνθρώπους, καὶ πάντα τὰ ἀνθρώ- 
πινα πάθη ἀναδέξασθαι, χωρὶς ἁμαρτίας. Αὐτὸν 
οὖν καὶ νῦν παραχαλείτω ὁ ἱερεὺς πρὸς τῷ βα- 
πτίσματι, καὶ λεγέτω, ὅτι" Κάτιδε ἐξ οὐρανοῦ, καὶ 
ἁγίασον τὸ ὕδωρ τοῦτο: δὸς δὲ (54) χάριν καὶ δύ- 
ναμιν, ὥστε τὸν βαπτιζόµενον, xaz' ἐντολὴν τοῦ Χρι- 
στοῦ σου, αὐτῷ συσταυρωθῆναι, εἰς συναποθανεῖν, 
xal συνταφῆναι, xal συναναστῆναι εἰς υἱοθεσίαν τὴν 
ἐν αὐτῷ, τῷ νεκρωθῆναι μὲν τῇ ἁμαρτίᾳ, ζῆσαι δὲ τῇ 
δικαιοσύνῃ. Καὶ μετὰ τοῦτο, βαπτίσας αὐτὸν ἐν τῷ 
ὀνόματι τοῦ Πατρὸς, καὶ τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος, χρισάτω μύρῳ, ἐπιλέγων" 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΑ’. 
Περὶ τοῦ μυστικοῦ μύρου εὐχαριστία. 

Ἑύριε ὁ Θεὸς, ὁ ἀγέννητος 17, καὶ ἀδέσποτος, ὁ τῶν 
ὅλων Κύριος, ὁ τὴν ὀσμὴν τῆς γνώσεως τοῦ Ἐὐαγγε- 
λίου ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν εὔοσμον παρασχόμενος" σὺ 
καὶ νῦν τοῦτο τὸ μύρον δὸς ἐνεργὲς γενέσθαι ἐπὶ τῷ 
βαπτιζομένῳ, ὥστε βεδαίαν καὶ πάγιον ἐν αὐτῷ τὴν 
εὐωδίαν μεῖναι τοῦ Χριστοῦ σου, καὶ συναποθανόντα 
αὐτὸν συναναστῆναι καὶ συζῆσαι αὐτῷ (35). Ταῦτα 
καὶ τὰ τούτοις ἀχόλουθα λεγέτω, Ἑκάστου γὰρ ἡ 
δύναμις τῆς χειροθεσίας ἐστὶν αὕτη" ἐὰν γὰρ μὴ εἰς 
ἕκαστον (56) τούτων ἐπίχλησις γένηται παρὰ (57) c. 
τοῦ εὐσεθοῦς ἱερέως τοιαύτη τις, εἰς ὕδωρ μόνον χα- 
τωθαίνει ὁ βαπτιζόμενος, ὡς Ἰουδαῖοι (58), καὶ ἀπο- 
τίθεται μόνον τὸν ῥύπον τοῦ σώματος, οὐ τὸν ῥύπον 
τῆς ψυχῆς. Μετὰ τοῦτο, ἑστὼς προσευχέσθω τὴν εὐ- 
χὴν fjv ἐδίδαξεν ἡμᾶς ὁ Κύριος (59)" ἀναγκαίως δὲ 
τὸν ἀναστάντα δεῖ ἑστάναι χαὶ προσεύχεσθαι, διὰ τὸ 
ܐܤ‎ ἐγειρόμενον ὄρθιον εἶναι" xal αὐτὸς οὖν συν- 
αποθανὼν τῷ Χριστῷ καὶ συνεγερθεὶς, στηχέτω. Προσ- 
εὐχέσθω δὲ κατὰ ἀνατολάς (40)" xal γὰρ καὶ τοῦτο γέ- 
Ύραπται ἐν τῇ δευτέρᾳ τῶν Παραλειπομένων, ὅτι μετὰ 
τὸ συντελεσθῆναι τὸν ναὸν τοῦ Κυρίου ὑπὸ τοῦ βασιλέως. 
Σολομῶντος, ἐν αὐτῷ τῷ ἐγχαινισμῷ οἱ ἱερεῖς, καὶ οἱ 
Λευῖται, καὶ οἱ ψαλτῳδοὶ, μετὰ κυμδάλων καὶ ψαλ- 


7 31, ἀγένητος. ἵ5 Matth. νι, 9. 


VARIORUM NOTAE. 


ἡμῶν 6 ἕν τοῖς οὐρανοῖς, etc., ubi (boe wt obiter 
mioneam) quod üitur: Οὐχ ἐπ᾽ ὄψιν πίπτει τὲ 
παιδίον, οὐ ξύλον δρᾷς, οὐδὲ πηγήν, corruptum vi- 
detur, atque corrigendum scribendo πεδίον, quia ad 

radisum alludit S. doctor. Et vero solis fidelibus 
licebat orationem Dominicam proferre, nondum ini- 
liatis non licebat : ut exserte docet Theodoritus, 
Hier. fab., lib v, can 28, post Chrysostomum 8 
Matth. vi, 12, et homil. 2, in posteriorem ad Corin- 
thios, utque colligitur ex Augustini sermonibus, 
Quanquam id orationis recitatum fuisse ἃ catechu- 
aulo ante baptismum, legimus in Ritualibus 


libris. Cor 
(40) Κατὰ ἀνατολάς. Wa in ms. Alexandrino, Hl 
Paralip. v, 12. Ip. 


(55) «Τότε. Alter cod. Vindob. habet τῷ δέ, quod D 
melius; CLER. 

(64) A&. Est in altero Vind. τέ melius. In. 

(58) Kal συναποθανόντα αὐτόν, etc. Recte cum 
ΊΦιο loco conjunges interpretationem Balsamonis ad. 
m αι ܨ‎ Cor. jc Logülpurd 

"Ei "μὴ εἰς ἔκαστο», etc. uitur de 
bands ordinario adultorum; quod nisi sedulo 
ac rite juxta totam czeremoniam tradatur a pio sa- 
€erdote, et suscipiatur a pio catechumeno, anim 
sordes non depellit, nec suum obtinet effectura. Ip. 

Παρά. Alter Vindob. habet hic ὑπό, CER. 

(58) Ιουδαῖοι. Rectius in eodem οἱ Ἰουδαῖοι. Ip. 

39) Μετὰ τοῦτο ἑστώς, etc. Joannes Chrysosto- 
mus, hom. 6 in Epistolam ad Colossenses : Ἑὐθέως 
Yàp ἀνελθὼν, ταῦτα. φθέγγεται τὰ ῥήματα" Πάτερ. 


8. CLEMENTIS 1 ROM, PONT. OPERA DUBIA. 


1947 


dicentes : « Laudate Dominum , quoniam bonus, A τηρίων εἰστήχεισαν χατὰ ἀνατολὰς, αἰνοῦντες, ܬܦ‎ 


ἐξομολογούμενοι, καὶ λέγοντες" « Αἰνεῖτε τὸν Κύριον, 
ὅτι ἀγαθὸς, ὅτὶ εἰς τὸν αἰῶνα τὸ ἔλεος αὐτοῦ. » 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΕ’. 
Προσευχὴ τῶν νευτελῶν. 
Ἡροσευχέσθω δὲ ταῦτα μετὰ τὴν προτέραν εὐχὴν, 
“λέγων Ὁ θεὸς ὁ πανταχράτωρ, ὁ Πατὴρ τοῦ Χρι- 
στοῦ σου, τοῦ μονογενοῦς ΥἹοῦ σου, δός μοι σῶμα 
ἄσπιλον, καρδίαν καθαρὰν, νοῦν γρήγορον (44), 
νῶσιν ἀπλανῆ, Πνεύματος ἁγίου ἐπιφοίτησιν 
πρὸς χτῆσιν καὶ πληροφορίαν τῆς ἀληθείας, 
διὰ τοῦ Χριστοῦ. σου" δι (42) οὗ σοι δόξα ἐν ἁγίῳ 
Πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾿Αμήν. Ταῦτα χαὶ περὶ 
τῶν χατηχουμένων δίχαιόν ἡγησάμεθα διατάξασθαι, 
(ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ MG'. 


Β Tirac (4$) πέμποντες ἐχειροτόνησαν οἱ ἅγιοι 
ἀπόστολοι. 


Περὶ δὲ τῶν ὑφ ἡμῶν χειροτονηθέντων ἐπισκόπὼν 
ἐν τῇ ζωῇ ἡμετέρᾳ (44), γνωρίζομεν ὑμῖν, ὅτι εἰσὶν 
οὗτοι: Ἱεροσολύμων μὲν Ἰάχωδος (48), ὁ τοῦ Κυρίου 
ἀδελφὸς, οὗ τελευτήσᾶντος, δεύτερος Συμεὼν ὁτοῦ Κλεό- 
πα (46), μεθ ὃν τρίτος Ἰούδας Ἰαχώδου (AT) Και- 


quoniam in seculum misericordia ejus **. » 


CAPUT XLY. 
Üratio recenter initiatorum, 
; Precetur vero hzc, post priorem orationem, di- 
€:ns: Deus omnipotens, Pater Christi tui, unige- 
mii Filii toi; da mihi corpus immaculatum, cor 
niundum, mentem vigilem, cognitionem non erran- 
tem, Spiritus sancti adventum ad possessionem et 
eeriam fidem veritatis, per Christum tuum; per 
quem tibi gloria in sancto Spiritu, in szecula. Amen. 
Atque hzc de catechumenis constituere zequum 
durimus. 
CAPUT XLVI. 
Quosnam sancii ápostoli miserunt el ordinarunt.. « 


Be episcopis vero, qui nobis ih vita nostra or- 
dinati sunt, indicamus vobis, quód hi sunt : Hiero- 
solymorum quidem Jacobus ftater Domini, quo mor- 
tuo secundus fuit Simeon Cleophz fllius, post-quem 
Vertius Jüdas Jacobi ; Caesares autem Palastinz pri- 


* Jl Paral. v, 15. 


VARIORUM NOTAE. 


vog, xat Seisk poc ἐπίσποπος Tegosoh opu, 
τὶ 


ἴδεν αὐτὸν μετὰ τὸ ἀναστῆναι αἱ 
roris 
(41) Ἰούδας Ἰακώδου. Terüium Hierosolym:e 


D episcopum Judam nuucupat Eusebius, lib. 1 Chro- 


vicorum, p. 80, ultima editionis ; Epiphanius , hze- 
resi 66, seu. Maniclieorum, sect. 20, εἰ Georgius 
Syneellus in Chronograplia : Justum. idem Euse- 
bius in Chronicis οι in. Historia, ambo Nicephori 
ehronograplius et historicus, auctor Raderiani Chro- 
Zonaras, εἰ alii : Judum Jacobi. nullus, send 
sciam, praeler Constitutorem bune, et. pseudo-Epi. 
phanium in Apostolorum ἀνεχδότῳ Indiculo : Ἴοι 
Gas, ὁ ἀδελφὸς τοῦ Κυρίου μετὰ Ἰάχωδον τὸν ἑαυ- 
τοῦ ἀδελφὸν, xai Συμεὼν ἐξάδελφον τοῦ Κυρίου. Λι- 
T [Γ. λίπον m 3 e ἐπι σκοπὸν ἐν 

ἱεροαολύμοις. ᾿ ܬ‎ τὸ Εὐαγγέλιον τοῦ 
Χριστοῦ ^3 phu ܪ‎ ΠΝ xal ܐ ܨܐ‎ 
δὲ χαὶ καθολικὴν ἐπιστολήν" xal πρῴην ἔσχε δύο 
υἱοὺς, Ἰάκιωδον xal Ζωχήρ' ἀπέθανε δὲ ἐν Ἱερουσα- 
λὴμ ἐνδόξως. lino. adversari videtur ei sententia 
Hegesippus, apud Eusebium Historie lib. wn, cap. 
90 et 52. Innuit enim Judam e vita migrasse ante 
Simeonem. 1p. 


(M) ΓΙ Aller cod. Vindob. t: 3 
e jum véra.lectio esse Videt, lai pp 
sit vox inferioris αγ]. CL. 


possent. Ip. 

( "lk . Ex placitis veterum, Jacobus 
consütutus est Hierosolymorum episcopus, vel. ab 
ipso Domino. vel ab apostolis, vel a Christo et apo- 
stolis, vel a Petro, aut denique a Petro, Jacobo el 
Joanne. Quod cui doctorum hominum disputatio- 
nibus satis superque fuerit ventilatum, restat mihi 

rairingendus locus Chrenici Alexandrini, p. 580 : 

' αὐτῷ ἔτει ὁ ἅγιος Ἰάκωδος à ἀπόστολος καὶ πα- 
τριάρχης Ἱεροσολύμων, ὃν ἐνεθρόνιδεν ὁ ἅγιος Πέ- 
προς εἰς τόπον ἑαυτοῦ ἀνιὼν ἐπὶ τὴν Ῥώμην, ἔτε- 
λεύτησεν, χαὶ παρέλαβε τὸ σχῆμα τῆς ἐπισχοπῆς 1 - 
ροδολύμων Συμεὼν, ὁ xal Σίμων, xai γέγονε πα- 
πριάρχης, qui sic interpungi debet, verti autem ad 
hunc modum : Eodem anno sanctus Jacobus apo- 
stolus, εἰ patriarcha Hierosolymitanus quem sanctus 
Petrus Romam petiturus, in locum. suum in sede 
sua collocaserat, nortus est : εἰ dignitalem episco- 
palem Hierosolymorum swscepit Simeon, qui et Si- 
mon, fact&sque (uit patriarcha. Cor. 

(40) Συμεὼν, ὁ τοῦ Κλεόπα. Quiet apud Grie- 
cos appellatus re Σίμων, ὁ τοῦ Κλεοπᾶ, 
Κλεώπα, Κλεωπᾶ, Κλωπᾶ, d; apud Latinos, 
Simeon, aut Symeon, et Simon, lilius Cleopa, vel 
Cleophz, vel Clopoe. Hune pseudo Dorotheu agens 
49 aposiolis vocat Judam, et eumdem laci eum ܙܠ‎ 
cóbo Alpbei : accepta forsan occasione, partim ex 
iis qui Simeoni C'»sophe dant Jude nomen, in quam 
sententiam discedunt. pseudo-Hippolytus in Catalo- 
[4 apestolorwn, auctor: adhotaltonis Je 12 aposto- 
iis adductze supra ad cap. ull., lib. εἰ qui. Indi- 
ulum apostolorum composuit initia OÉcur venii ex- 


. 4059 
A mum quidem Zaechzeus olim publicanus, post quem 
Cornelius, et tertius. Theophilus ; i vero 
Evodius quidem a me Petro, lgnatius autem a 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE — LIB. VII. 


1019 
«αρείας τε τῆς Παλαιστίνης (48) πρότερον μὲν Ζαχ- 
χαῖος ὃς ποτε τελώνης, μεθ᾽ ὃν Κορνήλιος, καὶ τρίτος 
Θεόφιλος. ᾿Αντιοχείας δὲ Εὐόδιος (49) μὲν ὑπ' ἐμοῦ 


VARIORUM NOTAE. 


Ubi Latina versio impresso : Evodus. Meminit etiam 

hujus Paulus, Primus post Peirum apostolorum cory- 
phawm Antiochim episcopus [uit. Apud Usuardum 
supple ex aliis Mariyrologiis nomen Lucii illius, 
de 20 Act. xini, 4. Pridie Nonas Maii, Antiochi 
S. Évodii ; qui, ut B. Ignatius acribit, primus ibidem 

opus ἃ SS. apostolis institutus eat, quem im 
ctibus apostolorum Β. Lucas commemoral. 'Sed ad 
rem veniamus, Evodium Antiochi episcopum col- 
locatum et ordimatum fuisse a Petro aiunt etiani 
xci, memoriam illius celebrantes, itera Balsa«- 

Igi ét Suidas in Να: 

d. Regii, non Ναζηραῖος) et Χριστια. 
B νοί : ab apostolis géneratim, Martyrología, et psendo- 


impoaüisse innuii; atque 


Chrysostomum ex uitur auctor CÁromic 

» qui dicit lgaatium 
Antiochenz Ecclesize um ab apostolis fuisue 
constitutum. 4 czteris id Petro tribuitur; a Theo- 


mem aut per apos 
cato, non pauca exstant antiquorum testimonia.Jam 
vero ex apostolici 
viri docti, Evodium et 1 

chic episcopos, illum gentibus datum, 


hunc Judzis; 
qui et cesserit primo, iterumque post illius obitum 


Sederit ; adeo ut ante et post Evodium ρα έως, 
secundus pariter ac teriius a Pelro : 1 
de Timotheoet Joanne Ephesinis paulo po: 
loco memoratis, quod simul episcopatum gesserint, 
affirmare debent. Subtiliter profecio el igeniose 
Ίο, ac si vis etiam verisimililer ; mihi tamen res 
non persuadetur facile. Quia quod volunt non dicit 
αρετίο Constitutio ; imo magis videtur exponenda, 
r communem successionis morem. Εἰ quia tum 
ρίδος istius, tum. sionis, antiquorum nullus 
meminit : successisse vero Ignatium Evodio passim. 
legas. Cur ergo, inquies, Origenes, hom. 6,im Lucam, 
Orientales opud Facundum, lib. viu, €ap. 4, necnon. 
"Thomas Meiropolita Tyri protothronus Antiochiz, 
et Helias preshyter legatus Theodosii Hierosolymi- 
tani, finitione quz refertur actione 4 syno- 
di 8, lgnatium po episcopum Ántiochim se- 
€undum,; post eirum? Cur Athanasius Epistola 
De sytiodis Arimini et Seleucia, p. 932, eumdem vult 
post apostolos Antiochie episcopum fuisse conati- 
tutum? Cur Chrysostomus laudans eum, Maximus dd 
D caput libri De dininis nominibus, et Hincmarus 
Remensisadversus Hincmarum Laudunensem,cap.16, 
affirmant, in Pei discessu lgnatio Antiochie 
Ecclesiam foisse commissam ? Cur a Petro Damiani, 
lih. 1, epist. 20, scribitur quod Petrus postquam 
ipsesein Àntiochena sede fidei posuit fundamentum, 
lgnatium vice sua mox ordinavit episcopum ܐ‎ Et 
uare a plerisque ordinalor Jgnatit dicitur Petrus? 
is objectionibus occurretur, Si Evodii mors pona- 
tur ante principis apostolorum mortem ; juxta nar- 
rationem Joannis Malele Antiocheni : Ἐν τῷ δὲ 
ἀνιέναι αὐτὸν ἐν τῇ Ῥώμῃ, διερχομένου αὐτοῦ δὺ 
"Αντιοχείας τῆς μεγάλης, αυνέδη τελευτῆσαι Εὔοδον 
τὸν ἐπίσχοπον καὶ πατριάρχην "Ἀντιοχείας, καὶ ἔλαθε 
τὸ σχῆμα τῆς ἐπισχοπῆς Αντιοχείας μεγάλης Ἰγνά- 
πιος, τοῦ ἁγίου Πέτρου τοῦ ἀποστόλου χειροτονήσαν- 
τος αὐτὸν χαὶ ἐνθρονίσαντος, Pelro Romam conten- 
dente, et per Antiochiam magnam iter faciente, Evo- 
dum episcopum οἱ patriarcham. Antiochenum. mors 


oux εἰς πόλιν Ἑμμασῦς. Οὗτος δεύτερος 
ܡܐ‎ Ἱεροσλύμω Cleopas 


nuptiis 
eumdem. 


Κλεόπας υἱ Ἰωσὴφ τοῦ μν! 
erat ipod hes ܘ‎ do ην καὶ Σν- 
ghe Ἰαχώδου. 


lum ei Symeonem episcopum pro‏ ܠܠܝ 
eodem habent. Ab aliis autem noster Symeon, Ja-‏ 
cobi Justi cui successit, aut patruelis licitur, aut.‏ 
frater. Tolle leve mendum, δισκληθείς pro διαδλη-‏ 
θείς, e Chronici Alexandrini loco, p. 594, sic edito:‏ 
Τραϊανοῦ χατὰ Χριστιανῶν Bust ee Σίμων‏ 
ὁτουκλεώπατῆς ἐν Ἱεροσολύμοις Εκκλησίας ἐπίσκοπος‏ 
γενόμενος ἐμαρτύρησε, γενόμενος ἐτῶν ρχ', ἐπὶ 'Αττι-‏ 
χοῦ ὑπατικοῦ δισχληθεὶς ὑπὸ τῶν τῆς μοίρας Κορίν-‏ 
θου xai τῶν λεγομένων Νικολαϊτῶν, etc. CoT.‏ 

48) Καισαρείας δὲ τῆς Παλαιστίνης. Concor- 
dant in Zacchzo alia Clementi pariter ascripta, 
itemque Rufinus praefatione ad Heco mitiones. ac 
baresiographus Sirmondianus, her. 41, 15. In Cor- 
melio. Mariyrologia, necnon Hegesippus , tractatu 
De distantiis. locorum Terre Sancte. Theophili au- 
iem episcopi, bujus aut alterius, ad quem evange- 
lista Lucas scripserit, mentio fit ab Isidoro, Origi- 
mum lib. vi. cap. 3. Verum pseudo-Clen entis apo- 

phos libros au! non legit, aut potius lectos 
sprevit Eusebius Cesariensis; alias tanta Ecclesie 
ܐ‎ ornamenta nequaquam in operi is omis- 
surus. Vide in epistola tertia supposititii Anacleti, 
de Zacchzo, primo episcopo Antiochensi , falsam 
totique antiquitati contrariam opinionem. Apud 
Metaphrastem Petrus apostolus dicitür in 1110 ci- 
vitate Hellesponti Cornelium centurionem consti- 
tuisse episcopum. Ip. 

(49) Εὐόδιος, etc. À multis Ἐὔοδος, minus be- 
p lem, Ἐδωδος οἱ Εὐώδιος, quemadmodum 
lom. 
δία τῆς Ἐκκλησίας. Pari modo, 
habetur Εὐοδίαν, aut Εὐωδίαν. Etenim 
libris euis Ritualibus et ecclesiasticis, ac L: 
nulli, Evodium Antiochenum et Evodi 
uno homine ducunt : fitque verisi 
loco quaedam exeiplaria cum Greca tum Latifio, 
Evodiam. Certe in Meng 

J 


forte debeat oratione De pseudoprophetis. 
VI B. Chrysostorni, ubi nunc, Εὐόδιος, ἢ εὖω- 
p. iv, 2, 
reci, in 


juo Phili 


ὕοδος τὰ Πέτρον τὸν ἀπό- 
στολον ἐπίσκόπος γέγονεν ἐν ᾿Αντιοχείτ᾽ οὗ καὶ aü- 
ποῦ ὁ ἀπόστολος μέμνηται. At in lib. 607, habelur 
tantum : Εὐόδος (Εὐόδιος, vol. 030), ὃς μετὰ Πέ- 
ποον τὸν ἀπόστολον ᾿Αντιοχείας ἐπίσχοπος γέγονεν. 


105 
A Πέτρου, Ἰγνάτιος δὲ ὑπὸ Παύλου. Τῆς δὲ Άλεξαν- 
δρέων ᾿Αννιανὸς πρῶτος ἀπὸ (50) Μάρκου τοῦ εὔαγγε- 
λιστοῦ κεχειροτόνηται, δεύτερος δὲ ᾿Αδίλλιος (54) 
ὑπὸ Λουκᾶ καὶ αὐτοῦ εὐαγγελιστοῦ. Τῆς δὲ Ῥω- 
μαΐων Ἐκκλησίας (68) Αἴνος μὲν ὁ Κλανδίας πρῶτος 


S. CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ. OPERA 11814. 


1051 
Paulo. Αἱ urbis Alexandrinorum Annianus pri- 
musa Maárco evangelista ordinatus est, secundus 
vero Avilius a Luca et ipso evangelista. Romanorum 
Ecclesi primus quidem Linus Claudiz filius , ἃ 
Paulo; secundus autem, a me Petro post mortem 


VARIORUM NOTAE. 


Quibus titulis consona reperi scholia in codicibu, 
Regio Hübliothoc 1 1182 i) 006 
στὶ pes α τῆς ἀναλῆ ας τοῦ Kop , € ܝ‎ 
ܡ‎ μεγάλην. Evangelium μισο Grace 
scriptum [uit post. quindecim annos ab Ascensione 
J)omini, in Alezandria magna, Et : Ἐὐαγγέλων xa- 
τὰ Λουχᾶν ἐγράφη Συριστὶ εἰς ᾿Αλεξάνδρειαν τὴν 
γάλην μετὰ τε ἔτη τῆς ᾿Αναλήψεως τοῦ Κυρίου. Vide 
ὑπόμνημα ad eum evangelistam in fine OEcumenii.Ip. 
(52) Τῆς δὲ 'Ρωμαίων ᾿Εκκλησίας. Linum.a Ρο. 
iro primum Romanz Ecclesie pontiflcem collocant 
veteres ac recentiores ; Claudiz filium fuisse, ill;us 
(ut videtur) que in salutatione i; ngitur Il Tim, 
1v, 21, et a Paulo esse ordinatum, dicit alius nemo, 
5i bene memini : quinimo qui Librum pontíficalem 
composuil,et Nicephorus, aliique, sed parvz fidei scri- 
pone Lini, quemadmódum Cleti seu Anacleti et 
lementis, consecrátorem faciunt Petrum, At Ire- 
nzus lib. ur, cap. 5, scribit Petrum et Paulum a, 
stolos Lino episcopatus officium tradidisse; Zo- 
maras autem et Balsamon , ad canones Cartha- 
ginenses, Linum a Petro pontificem fuisse consti- 
lutum. Jam quod Linus mortem oppetierit ante 
Petrum, affirmatur a multis, negatur ab Eusebio, 
Hist. eccl., lib. m, cap. 2 (quod caput in sua inter- 
Melanono omit ufaus, forte de industria), in me- 
lio relinquitur per. Epiphanium. h:eresi xxvii, cap. 
6. Hactenus de Lino. Fjus successor, ex mente 


rperam ᾿Ανιχήτου ); auctoris nostri, exstitii Clemens, a Petro ordinatus. 


Εἰ quidem in ordinatione consentiunt vulgo, exstat- 
que insigne hujusce rei testimonium in Tertulliani 
libro De prescriptione hereticorum , . 32. Addi- 
lur ab aliis post pseudo-Clementis Epistolam. ad 
Jacobum, quam Rufinus in Latinum sermone 
iranstulit, et post Epitomen Recoynitionum, id con- 
ligisse paulo ante quam apostolorum coryphzus 
migraret e vita. Quanquam Epiphanii consimilis 
priori dubitatio est, fueritne Clemens a Petro vel a 
Clelo consecratus ponufex. Circa successionem 
jer oritur difficultas : multis multzque auctoritatis 
docioribus Linum inter et Clemente interponen- 
tibus Cletum, seu Anacletum, aut Anencletuim (sen- 
lentiz enim unum eumdemque esse affiemanti calcu- 
Jum meum addo) ; quorum agmen ducit martyr lre- 
12208 ; nec parte nostri magnis vindicibus destituta, 
utpote etiam. Optati lib. it. et Augustini epist. 165; 
Pseudo-Tertulliano autem ita numerante in carmine 
D 5, adversus Mareionem , Linus, Cletus, Anaclelus, 
Clemens, sed parum probabiliter ; Tertulliano deni- 
ܨ‎ ubi supra, falao Clemente jam citato et apud 
icephorum Hint. ui, 55, Proclo in tractatu De tradi- 
tione diving misse, Rufino. De adulteratione libro- 
rum Origenis, Hieronymo 1 in Jovinianum, 7, etad 
caput xi [raiz plerisque Latínórum apud eumdem 
Hieronymum in Catalogo ubi de Clemente, qui lo- 
cus et Photii cod. 443, 445, conferendi sunt, Eu- 
cherio in Epistola Parenetica ; Beda Hisi., lib. 
cap. ὁ ; Adhelmo De laudibus virginitatis, cap. 4 
Goaltero Laudunensi, epistola ad Petrum Ab. 
dim  Spicilegii tomo IIl, auctore Chronici episcoporum. 
Metens; paulo post initium, ejusdem optima 
collectionis tomo Vl, et Paschali II. Epistola ad No- 
rigaudum, quam hoc anno einisit in lucem Stepha- 
nus Baluzius clarissimus vir, dicentibus aut innuen- 
tibus Clementem primum fuisse Petri successorem, 
€t secundum ab eo pontificem ; juxta titulum sepul- 
cralem, qui exstat in Chronico Casauriensi ad an« 


contigit : et aíus magne Antiochie dignita- 
tem suscepit Ignátius, eodem 8. Petro apostolo ordi. 
sante illum ac in sedem collocante. Eo quippe posi- 
1o, przdicta omnia nullam parient diflicullatem ; 
atque poterit B. Ignatius nuncupari Antiochiz epi - 
scopus primus, aut secundus, aut tertius, diversa 
ratione : lerlius, numeratis Petro ac Evodio; se- 
€undus, sive przterito Evodio, quod episcopa- 
ium solus non tenuerit, sed tantum una cum 
Peiro; sive omisso Petro, propter causam mox 
dicendam; primus, expunctis e catalogo Evo- 
dio ob prolatam rationem, et Petro tanquam αἱ 

$iolo : quandoquidem celebris mos esl apostolos, 
pro potestate eorum ordina el extraordinaria, 
episcopali vel apostolica, indiculis antistitum pra- 
figere, aut ex iis eximere. Quo factum arbitror, ut 
"Theophilus, qui Hieronymo in libro Je viris illus- 


tribus, post. Eusebium Hist. 1v, 20, sextus Antio- 
chensis Ecclesie episcopus est, ab eodem Hierony- 
mo epistola 151, ad Algasiam, quast. 6 (quem ܚ‎ 

itriaco), 


juuntur Guillelmus Tyrius et Jacobus de 
1 t Petrum aposto- 
lum episcopus vocetur. Sicuti, juxta Ireneum, i 
ginus papa octavum et nonum locum ab apostolis 
inter Rorhanos episcopos obtinet, Posterius enim do- 
cet beatus Martyr, lib. i, cap. 28, in eamque loquendi 
formam ducit S. pnis epist. 74, et S. Epi- 
anium bzres. 41, 42, ediuonis Petavianz, p. 
, 902, 364, quo ultimo loco E 
pro Ὑγίνου scriptum invenies. Prius autem tradi- 
lur ab lrenzo, lib. iu, wh ὅ et 4, licet. Eusebius, 
Hist, eccl. lib. iv, cap. 11, in posterioris capitis 
verbis referat ἕνατος, sive corruptis deceptus exem- 
plaribus, sive dum vult Irenzum Irenzo conciliare, 
$e jugulat eam lectionem, quod ibidem decimus 
episcopatus locus assignatur Aniceto, inter quem 
ei Hyginum sedit Pius; ut nihil dicam de expres- 
sissimo testimonio capitis 3, relato quoque per Eu- 
sebium, lib. v, cap. 6. Longioris notz finem facio, 
errorem per superiora facilem confulatu; Greco- 
rum 10 quorum apud Anastasium bibliotheca- 
rium in Scholio ad locum citatum octave synodi, 
juod apostoli ausi non fuerint Ignatio, cum ad Ec- 
clesie presulatum promoveretur, amplius nianus 
imponere; nimirum, quem ore Dei laudatum, et 
ipsius tactu sanctificatum cognoverint. Matth. xvin, 
Li : Et advocans Jesus parvulum, etc., quem puerum 
E lgnatium comminiscuntur posteriores Graci. 
oT. 
(90) ᾿Από. Ms. Vindob. melius ὑπό, cum ܐ‎ 
lur κεχειροτόγηται, quod si abesset, poluisset dici 
Annianus primus a Marco, hoc est post Marcum. 


CR. 
70) ᾿Αδίλλιος. Ita Nicephorus Callisti. 
λιος. [Sic aller cod. Vind.] Sic Flaccus Avilius Eu- 
Sebio ᾿Αθίλιος, Philoni est "AouDOtoc. In martyrio 
autem Pelri Alexandrini Μίλιος legitur pro 86) 
ax ingenü quidem corrupiione, sed non insueta 
in hoc nomine. Nam Milo dicitur, lib. ix, cap. 49 
Catalogi Petri de Natalibus ; et ad calcem Regit ms. 
2425, in Patriarcharum tndiculo. scriptum habetur 
Αἰμιλιανός. Quod sequitur hic de Luca erdinatore 
Avilii illustrari polest per titulum Evangelii secun- 
dum Lucam, in versione Syriaca : Evangelium Luca 
evangeliste, quod protulit et evangelizavit Grace in 
Alexoudria magna; ei in Persica : Evangelium Luca: 
quod lingua Graca 4ggptiaca in Alexandria scripsit. 


ntiochene Ecclesiz septimus 


ΟΟΝΘΤΙΤΥΤΙΟΝΕΣ .ΑΡΟΦΤΟΙΑΟΕΕ, — 18. VII. 


ܚ 


ὑπὸ Παύλου, Κλήμης δὲ μετὰ τὸν Λίνου θάνατον ὑπ᾽ A Lini ordinatus fuit Clemens : et Ephesi Timotheug 


a Paulo, Joannes ἃ me Joanne : Smyrnz Aristo 
primus , post quem Stratzas Loidis fllius, et ter- 
lius Aristo : Pergami Gaius, Philadelphie Deme- 
trius a me : ἃ Paulo autem Lucius, Cenchrearum : 
Crete Titus : Dionysius Athenis * : Tripoleos in 
Phenicia Maroones : Lodicez in Phrygia Archip- 
pus : Colossensium Philemon : Bercez apud Mace- 


ἐμοῦ Πέτρου, δεύτερος χεχειροτόνηται" τῆς δὲ Ἐφέ- 
σου (55) Τιμόθεος μὲν ὑπὸ Παύλου, Ἰωάννης δὲ ὑπ᾽ 
ἐμοῦ Ἰωάννου" Σμύρνης (54) δὲ ᾿Αρίστών πρῶτος, 
μεθ’ ὃν Στραταίας ὁ Λώϊδος, xat τρίτος. ᾿Αρίστων" 
Περγάμον δὲ Γάϊος (55), καὶ Φιλαδελφίας Δημήτριος 
ὑπ' ἐμοῦ (56)" ὑπὸ δὲ Παύλου Λούκιος Κεγχρεῶν (51): 
καὶ τῆς Κρήτης Τίτος" Διονύσιος (58) δὲ ἐν ᾿Αθήναις" 


3. Maximus ad Dionysii epist. 8,Patr, Gr. t. 1V. 


VARIORUM. NOTE. 


apud Ephesum sepulcra, καὶ ἑκάτερον Ἰωάννου ἔτι νῦν 
εσθαι, δι urrumque Joannis hactenus nominari. 
At Hieronymus his postremis non perpensis, quod 
Joan- 
nem apostolum et evangelistam detorsit, scribens 
libro De viris illustribus : Joannis presbyteri et ho- 
die allerum sepulcrum apud Ephesum ostenditur : et 
nonnulli putant duas memorias ejusdem Joannis 
evangeliste esse. Alia'conjectura seu polius mera 
divinatione, ex Nicephori Historia lib. iv, cap. 44, 
utabitur Joannes Senior idem esse cum anonymo 
illo seniore seu presbytero apostolico, cujus verba 
non raro laudat B. Irenzus. Quod vero tradit ca- 
tholicus noster doctorJoannem minorem a majori ac- 
cepisse episcopatus ordinem, verisimile admodum fit; 
quoniam, ut refertur, totius Asiz Ecclesias potissi- 
mumque Ephesinam rexit theologus. Ceterum ne- 
Scio απόμωνυμίᾳ evenerit ut apostolus Joannes suc- 
cessor habitus sit. Timolhei, in Meraphraste apud 
Surium 94 Januarii, etin Martyrio Timothei, codice 
ccLiv Bibliotheca Photii, Ip. 
(64) Σμύρνης. Suspicio oriri potest , alterum: ex 
Ai fiierapolitani 
Aristionem, in Eusebio, Hieronymo (apud quem co- 
dex Gemblacensis scriptum habet, Ariston), et Mar- 
tyrologiis. Post sécundum Aristonem numerare li- 
cet Bucolum, indeque Polycarpum ab. apostolo 
Joanne Smyrnzis prepositum, inquiunt veteres , 
Quique ideo polerat hoc loco mernorari. Verum 
recorum ad 6 Februarii calculus fert secundum 
a primo Bucolo Polycarpum Smyrn:zorurm episco- 
mm exstitisse. Lege Suidam in Πολύκαρπος. Mitto 
pellem. χαχοπλαστοῦ et χαχοπλάστου Dorotlei, 
iow plscopum ante Polycarpum. lp, 
) Γάϊος. Non Caius Corinthius Rom. xvi, 23; 
I Corinth. 1; 14, quem traditio episcopum Theasa- 
lonieensis Ecclesie facit apud Origenem. Ambro- 
siaster vero, Reda, Ado, etc., eumdem arbitrantur 
cum illo ad quem Joanies apostolus scripsit episto- 
lam ἃ; sed vel Caius Macedo Acl. xm, 99; vel 
Caius Derhensis Act. xx, 4, si duo homines fuerunt, 


p aut alius ejusdem nomi 


(56) Δημήέριος ὑπ ἐμοῦ. Demetrius aste.— Joanne 
repetendum ex superioribus. Demetrii | ujus, vel al- 
lerius mentio cum laude babetur epist. ὅ Joannis, 
versu 12. lp. 

(87) Ὑπὸ δὲ Παύλου Λούχιος Κεγχρεῶν. Forte 
Lucius Pauli cognatus, et Corinthi sectator illius, 
cum Apostolus ad Romanos scriberet, Rom, xvi , 
21; alius a Luca evangelista (quidquid videatur 
nonnullis apud Origenem, aique adeo ipsi Origeni) 
supra lib. vi, cap. 18, in (ine. À fabulatore Dorotheo 
Lucius (mss. 2 Λουχᾶς) Pauli in Laodicea Syri 
episcopus collocatur. Lucium quoque Cyrenzum 
nominat Lucas, Áct, xri, 1, quem quidam eumdem 
credunt ac apostoli affinem , alii alium; Latini 6 
Maii Cyrenarum episcopum. ܐܬ‎ Λευκίου, Leucii sive 
Lucii, apostolici hominis, meminit Epiphanius hze- 
resi 54, cap. 6. Ip. 

(68) Διονύσιος. S. Maximus in Prologo ad 
Dionysii crediti istius: Καθίσταται κατὰ «b oi 


pelago mersus. B de nomine Joannis in genere dictum erat 


num 1103, Spicilegii laudati tomo V, p. 475 : Hic 
jacet sanctus. Clemens. Petri discipulus, et a. Ῥειτο 
papa secundus, qui jussu Trajani imperatoris , an- 
€hora ad ejus collum ligata, [wt 
Quie opinio potest subsistere, et cum sententia Con- 
slitutoris, δὶ Linus preteritus credatur, quod -su- 
perstite Petro decesserit ; et cum sententia lrenzi, 
Sive Linus et Cletus putentur omissi, quod ex non- 
nullorum veterum placito, cum Petro t sub Petro 
tenueririt episcopatum urbis, qua de re al sive 
stpositi Clementi existimentur, ex opinione apud 
ܗ[‎ anium, a Petro ordinatum Clementem ces- 
sisse Lino, Liuo successisse Cletum, Cleto Clemen- 
tem resumpto pontificatu. Atque dummodo illa ces- 
sio statuatur, post obitum Lini, una cum resum- 
itioneCleto mortuo ; conciliabuniur due sententiz, 
'onstitutoris, et lrenzi, hunc ad modum seriem ac 
supputationem componendo: Petrus, Linus,Clemens 
(a nostro hic positus ob ordinationem , a martyre 
retermissus cessionis ergo), Gletus, idem Clemens 
in Irenzo locum istum nactus, propter episcopatus 
Tesumplionem et functionem). Nec velim diclam 


cessionem, si vera est, ad ignominiam cum Cle- ᾳ bis Aristonibus esse celebrem Papi 


mentis, tum Principis apostolorum trahi, quasi re- 
liqui apostoli illius electionem ab hoc factam impro- 
baverint, ut pudore omni abjecto dicitur a Joanne 
Antiocheno, in opusculo quod vontinet Appendiz 
concilii Basileensis; sed omnino accipi cum Epipha- 
nio in laudem et Peiri, qui tantum virum promo- 
verit, et Clementis, qui humiliter deposuerit suscep - 
tum officium; necnon in opprobrium quorumdam 
seditiosorum, cum quibus contendere benigne no- 
Juerint sanctissimi homines. Porro celebre Τοῦ πα- 
ναρίου capul, sepius hac nota imemoratum, una 

laba , copula καί redundare videtur, in his ver- 
bis: Ἡ τῶν ἐν Ῥώμι ἐπισκόπων διαδοχὴ ταύτην 
ܢܢ‎ τὴν ἀχολουθίαν' Πέτρος xai Παῦλος , Λῖνος καὶ 

τος, Κλήμης: scripsisse enim Epiphanium , 
Αΐνος, Κλῆτος, suadent quz initio capitis habentur : 
ἐν Ῥώμῃ γὰρ γεγόνασι πρῶτοι Πέτρος xal Παῦλος 
οἱ ἀπόστολοι αὐτοὶ χαὶ ἐπίσχοποι, εἶτα Λῖνος, εἶτα 
Κλῆτος, εἶτα Κλήμης, et multis interjectis, Aivov 
xal Κλῆτον ἐπισχοπεύσαντας πρὸς δεχαδύο ἔτη ἔχα- 
στὸν μετὰ τὴν τοῦ ἁγίου Πέτρου χαὶ Παύλου τελευ- 
τήν. Denique tacere non-ebeo supplementum quod 
reperi in mss. codicibus Scholiorum Maximi,ad cap. v 
libri -De divinis nominibus , ubi de Clemente, post 
voces, οὗ μέμνηταιὸ ᾿Απόστολος, ecce illud : Τὸν καὶ ἐν 
ζώνη τρίτον ἀπὸ τοῦ ἁγίου Πέτρου ἐπισχοπεύσαντα. 


στ. 

65) Τῆς δὲ ᾿Εφέσου. Timotheum primum Ephe- 
ἢ n pare ura loquitu. Theodoritus, 
'aulo factum, pluribus ve- 
Aerum testimoniis accepimus; Joannem a Joanne 
apostoloeidem Ecclesize praefectum non ilem. Est qui- 
dem Joannes hic mea conjectura Joannes ille presby- 
ter apud Eusebium, atque ex eo apud Hieronymum. 
ἃ quo tamen S. doctore mens ensis capta 
non fuit..Comprobat hic lib. m Hist., cap. 59, 
parrationem illorum qui duos eodem Joannis no- 
mine appellatos inAsia vixisse dixerant, duoque esse 


5, CLEMENTIS E ROM, PONT. OPERA 01081. 


1055 


doniam. Onesimus Philemonis °! : ecelesiarum Ga- A τῆς δὲ ἐν Φοινίκῃ Τριπόλεως Μαραθόνης"' (59): τῆς δὲ 


ἐν Φρυγίᾳ Λαοδικείας Αρχυπτοης (00): Κολοσσαέων δὲ 
Φιλήμων (648): Βεροίας δὲ τῆς κατὰ Μακεδογίαν Ὀνή- 
σιµος ὁ Φιλήμονος Κρήσκης δὲ τῶν κατὰ Γαλατίαν 
ἐχχλησιῶν. ᾿Αχύλας δὲ καὶ Νικήτης (63) τῶν κατὰ 
᾿Ασίαν παροικιῶν' Κρίαπος δὲ τῆς κατὰ Αἴγιναν Ἐν» 
χλησίας οὗτοι ol ὑφ᾽ ἡμῶν ἐμπιστευθέντες τὰς ἐν 
Κυρίῳ, παροικίας ὧν τῆς διξασκαλίας μνημονεύ- 
οντες πάντοτε παραφυλάασεσθε τοὺς ἡμετέρους λόγους» 
χαὶ εἴη ὁ Κύριος μεθ᾽ ὑμῶν, νῦν τε καὶ εἰς τόὺς ἀτε - 
λεντήτους χρόνους" ὡς αὐτὸς εἴρηχεν ἡμῖν, μέλλων 


Tate Crescens : ܧܐܙܬ‎ parceclarum Aquila et. Nice- 
Tad : ® Ecclesiis Aginensis Crispus. Hi sint quibus 
parceisrum cura à pobis coneredita est : quorum 
Moetrins meniores, semper observate sermones 
hostros : et sit Dominus vobiscum, nune et in tem- 
pera infinita ; quemádmodum ipse nobis dixit, eura. 
esset ad suüm Deum ac: Patrem ΄ assumendus : 
« Ecce enim, inquit, ego vobiscum sum omni- 
bus diebus, usque ad consummationem seculi. 
Amen,» 


ἀναλαμδάνεσθαι πρὸς τὸν ἑαυτοῦ, Θεὸν καὶ Πατέρα" « Ἰδοὺ yàp, φησὶν, ἐγὼ μεθ᾽ ὁμῶν εἰμι πάσας τὰς 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MZ. (65). 
. Προσευχὴ ἑωθινή: 

Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ, xol ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν‏ ܙ 
ἀνθρώποις εὐδοχία, » Αἰνοῦμέν σε, ὑμνοῦμέν σε,‏ 
εὐλοτοῦμέν σε, δοξολογοῦμέν (84) σε, προσχυνοῦμέν‏ 
σε, διὰ τοῦ μέγάλου ἀρχιερέως" σὲ τὸν ὄντα Θεὸν,‏ 
ἀγέννητον ἕνα, ἀπρόσιτον μόνον' διὰ τὴν μεγάλην σου‏ 
ἐόξαν- Κύριε βασιλεῦ ἐπουράνιε, Θεὲ Πάτερ παντό-‏ 
xpazop- Κύριε ὁ Θεὸς ὁ Πατὴρ τοῦ Χριστοῦ, τοῦ ἁμώ-‏ 
μου ἀμνοῦ (05), ὃς αἴρει τὴν ἁμαρτίαν τοῦ χόσμου"‏ 


ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος. Αμήν.» 
CAPUT XLVII. 
' Oratio matuíina, 

1 Gloria in excelsis Deo, ét in terra par, in ho- 
münibué bona voluntas **, ». Laudamus te, hymnis 
celebramuste, benedicimus te, glorificamus te, udo- 
ramus te, per magnui pontificem, te verum Deum, 
ingenitum unum, solum inaceessum ¡ propter ma« 
gnam gloriam tuam : Domine rex ccelestis, Deus Pater 
ornipotens; Domine Deus, Pater Christi, Agni imana- 
culati, qui tollit peccatum mundi : suscipe depreca- 


*! philem, 10. ** f. Μάροώνης, cod. Vind. Μαρθόνης. "^ Matth. xxvi, 30, "Luc; ܕܐܐ‎ 14. 
VARIORUM NOTE. 


) Uo», καὶ πρὸς E pin διάχογον. 4 ܘ‎ 


Ἐκκλησίας, ἐγράφη ܠܡܘ‎ “Ῥώμης 


lp. 
£o» ᾿Ακύλας δὲ καὶ Νικήτης. Ut Petri comites, 
a Petro ordinatos fuisse crediderim. Ip. 


. 1057: Π 
ܗ‎ 
διάφαν͵ 
πάντὰ τι Tora ἄνρίον 
στοις Θεῷ, καὶ ἐπὶ 


( 


) Δοξολογοῦμεν. In cod. Vindob. εὐχαριστοῦ- 
μεν, quod idem ferme est, cum doxologia atque 
ܠ‎ seu gratiarum actio sejungi nequeant. 
LER. 
(65) Κύριε, etc. Hac verba ad orthodoxorum for- 
mulam sunt reficta in cod. Vindobon, hoc modo : Kó- 
xe ΥἹὲ Lover Ἰησοῦ Χριστὲ, καὶ ἅγιον Πνεῦμα" 


ὕριε ὁ Θεὸς, ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ ΥἹὸς τοῦ Πατέρος, 
7 αἴρων τὰς ἁμαρτίας τοῦ χόσμου, πράσδεξαι Bep 
ܐܦ‎ ἡμῶν, ὁ καθήµανος ἐν δεξιᾷ τοῦ Πατέρος, ἐλέ- 


τῶν ἐν ᾿Αθήνῃσι πιστευσάντων, Et ad ἐν 
epiatolse 8 : Ἱεροθέτην δὲ καλεῖ τὸν ἅγιον ἀπόστο) 
[αὔλον, ὡς χειροτονήσαντα (hoc est ad verbum, eum 


qui suffragio suo detulerat, et in manus tradiderat) 

ῷ τὴν Ὀχιερωσύνην τῆς Ἐκκληαίας τῶν: ᾿Αθηνῶν, 
καὶ ν ταῖς ἱεραῖς τῶν ἀποστόλων γέγραπται 
διαταγαῖς. Verum aperte non dicitar in Constilu- 
Mone, Dionysium a Paulo fuisse ordinatum; nec 
mecesse est ui cuncta quz sequuntur postremum 
ὑπὸ Παύλου ad Paulum referantur, sufficit ut ad 
aliquem ex apostolis. Pari modo verbo Dionysii 
"Corinthii apud Eusebium non intelligentes Rufinus 
et Nicephorus eamdem Dionysii Areopagitze ab apn- 
stolo promotionem ex eo retulerunt. Atque hec cum 
ita se habehnt, non negaverim tamen rem ipsam; 
quam scio et verisimilem, et a multis medie infl- 
meque ziatis scriptoribus traditam. Vide subse- 
quentia, Cor. 

59) Μαραθόνης. Imo Μαροόνης, seu potius Ma- 
ροώνης, ex Recognitionibus, Epitome, et Clementinis : 
episcopus Tripolitanus creatus a Petro apostolo. 

aronem bunc aut Maroonem vitiose appellatum 
Marcum invenies in fragmento quod sub nomine So- 
phronii Hierosolymitani exstat tomo VII Biblio- 
thecae Patrum , quodque.non adverterunt viri docti 
excerptum fuisse per Epitomen ex Commentario de 
ceriaminibus , peregrinationibus , οἰ consummatione 
SS. Peiriet. Pauli apud Surium die Junii 29. Nec 
rectius ipse Commentarius Marsonem prefert. De 
Marone Flavig Domitillz, Latini 15 Aprilis, necnon 
Acta. Nerei et Achillei in Surio 12 Maii; Ip. 

(60) "Αρχίππος. Coloss. iv, 16 : ΕἸ eum lecla 
ΓΙ Epistola hec, faciteut et in Laodicen- 
gium Ecclesia legatur; et ea ܨ‎ Laedicensium πὶ 
vobis legatur. ite Archippo : Vide ministerium 
fuod accepisti in. Domino, ut illud impleas. Quo in 
loco intei indo variantes antiqui, alii Archippum 
Colossensium Ecclesie addixerunt, ut episcopum 
quidam, ut diaconum nonnulli, ut clericum aliqui ; 
alii Laodicensium fecerc antistitem, quod cernere 


1058 
tionem nostram : qui sedes super cherubinos. 
Quoniam tu solus sanctus ; t solus Dominus Jesus, 
Christus Dei unlversz nature create, regis nostri, 
per illum ܐܐܐ‎ gloria, honor, et adoratio. 
CAPUT XLVIII. 
Oratio vesperlina. 

« Laudate pueri Dominum ; laudate nomen Do» 
mini **, » Laudamus te, hymnis celebramus te, be« 
nedicimus te, propter magnam gloriam tuam : Do- 
mine rex, Pater Christi, Agni immaculati, qui tollil 
peccatum mundi ; te decet laus ; te decet hymnus; 
te decet gloria Deum et Patrem ; per Filium, in 
Spiritu sanctissimo, in s«cula swculorüm. Amen. 
« Nunc dimittis servum tuum, Domine, secundum 
verbum tnum, in,pace : quia viderunt oculi mei 
B salutare tuum, quod parasti ante. faciem. omnium 

populorum ; lumen ad revelationem gentium, et 
, gloriam populi tui. Israelis **, » 

CAPUT XLIX. 
Oratio in prandio, 

« Benedictus es, Domine*', » qui nutris me ἃ 
pueritia mea **, qui das escam omni carni * : ܚܝܚ‎ 
ple gaudio ¢! lietitia corda nostra, ut, semper om- 
nem sufficientiam habentes, abundemus in omne 
opus bonum **, in Christo Jesu Domino nostro ; per 
quem iibi gloria, henor, et imperium in ssecula. 
Amen. 


4 


, 18, *'Gen ,)ܐܡܐ‎ ἰδ. "Pel. cxxxv, 35.. ΜΗ 


CONSTITUTIONES-APOSTOLICAE. — LIB. Vlil. 


8057 
πρό νδεξαι τὴν δέησιν ἡμῶν" ὁ καθήµενος ἐπὶ τῶν 
χέρονδίμ. Ὅτι σὺ μόνος ἅγιος" σὺ μόνος Κύριος Ἰη- 
σοῦς, Χριστὸς τοῦ θεοῦ (66) πάσης γενητῆς φύσεως, 
τοῦ βασιλέως ἡμῶν" δὲ οὗ σοι δόξα, τιμὴ, καὶ clas. 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ ME. 
Ἑσπερινός (67). 

«Αἰνεῖτε, παῖδες, Κύριον" αἰνεῖτε τὸ ὄνομα Κυρίου.» 
Δινοῦμέν σε, ὑμνοῦμέν σε, εὐλογοῦμέν σε, διὰ τὴν 
μεγάλην σου δόξαν’ Κύριε βασιλεῦ, ὁ Πατὴρ τοῦ 
Χριστοῦ, τοῦ ἀμώμου ἀμνοῦ, ὃς αἴρει τὴν ἁμαρτίαν 
τοῦ χόσμαν" σοὶ πρέπει αἶνος \ σοὶ πρέπει ὕμνος" 
σοὶ δόξα πρέπει τῷ θεῷ καὶ Πατρὶ, διὰ τοῦ ΥἹοῦ, ἐν 
Πνεύματι τῷ παναγίῳ (68), εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώ- 
voy. Αμήν, «Νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, Δέσποτα, 
χατὰ τὸ ῥῆμά σου, ἐν εἰρήνῃ" ὅτι εἶδον ol ὀφθαλμοί 
μῶν τὰ σωτήριόν σου, ὃ ἡτοίμασας κατὰ πρόσωπον 
πάντων τῶν λαῶν, φῶς εἰς ἀποχάλυψιν ἐθνῶν, καὶ 
δόξαν λαοῦ σου Ἰσραήλ.» 

ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ Me. 
Εὐχὴ éx' ἀρίστῳ. 

Εὐλογητὸς εἶ, Κύριε,» ὁ τρέφων µε ix νεότητός‏ ܙ 
μον, ὁ διδοὺς τροφὴν πάσῃ σαρχί' πλήρωσαν χαρᾶς‏ 
xa εὐφροσύνης τὰς καρδίας ἡμῶν" ἵνα πάντοτε πᾶ-‏ 
ܗ σαν αὐτάρχειαν ἔχοντες, περισσεύωμεν εἰς πᾶν‏ 
γον ἀγαθὸν, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν' br‏ 
οὖ (89) σοι δόξα, τιμὴν καὶ κράτὸς, εἰς τοὺς αἰῶνας.‏ 
αμήν (70),‏ 


9! Psal, cxu, 4. 


" Luc, n, 99." Psal, ουσ, 
Cor. ix, 8. 


VARIORUM ΝΟΤΑ 


€ 86d rectius apud Porphyrium De abstinentia ab anl- 
matis, lib. 1 ἐπεύχεται πάλιν’ 
ἀρχόμενοί τε xal πανόμενοι. γεραίρουσι τὸν Θεόν. 


ܝ 
Θεῷ καί.. Desunt in cod. Vind. et sequentia‏ )68( 
verba διὰ τοῦ Υἱοῦ, Bes eB παναγίῳ, Sunt sic‏ 
μας ην .in utroque x ΤᾺ d τῷ Υἱῷ καὶ τῷ‏ 
ܝ ,ܬܝܐ20 ܐܐܐ ἰγεύματι, υἱ et‏ 
Μεθ' οὗ. ut passim alibi, πὸ divinitas‏ ܕܨ .ܗ 


9) 
Filii ܘܐ‎ jnferior esse videatur. 
(10). Αμήν. Ad calcem hujus libri adscriptum est : 
Διαταγαὶ τῶν τω ἀποστόλων, διὰ Κλήμεντος ἀπο" 
σταλεῖσαι τοῖς ἔθνεσι. Βιδλίον ζ. Cor. 


ὅτι σὺ εἴ μόνος ἅγιος, σὺ εἶ, μόνος Χρι-‏ , ܡܚ 
Toe Χριστὸς, εἰς δόξαν τοῦ el epic.‏ 
αμήν. s‏ 
Σὺ βάρος Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς τοῦ‏ . 
Pe etc. Tola orationis series pr EN‏ 
idquam mutare ; pra‏ ܐ Χριστοῦ. Non ausim tamen‏ 
sertim ob illud eap: 45, lib. vir : Εἷς ἅγιος, εἷς‏ 
Κύριος, εἷς Ἰησοῦς Χριστός, Co.‏ 
Eamdei orationem leges apud Athanasium‏ 
Περὶ παβθενίας, ἤτοι περὶ ἀσκήσεως, p. 1054. De‏ 
Eesenis Josephus Belli Juduici lib. 1, cap. 12:‏ 
Ἡροχατεύχεται δὲ ὁ ἱερεὺς τῆς "| ¢, καὶ γεύσα-‏ 
αἱ τινα πρὶν τῆς εὐχῆς ἀθέμιτον ἀριστοποιησαμό-‏ 
δι‏ ܕܐ Prep. evang.,‏ ,)ܐܐܐܠ wow (τὰ quoque in‏ 


ο μια μμ ο ܢܢ ܢ + ܡܢ‎ 


"CAPITA 1881. OCTAVI.. 


1. Quare et preptér quosnam edantur signa et ni- 
racula. 
11. De episcopis et preabyteria indignis. 


D 


Wl. Quod constitwereea qua dn Ecclesiis peraguntur. 
summum ac potissimum ait, 

IN. De ordinationibus. 

¥. Invocatio in ordinatione episcoporum. 

VL.Divia Hirgia, im qua oralio pr catechtte 
menis.- 

VIL. ratio pro enargumenis, Β 

ΗΝ. Óratio pro iis qui jamjam baptizandi sut. 

IX. Imporitio manuum, atoralio pro penitenjibuas. 


ΚΕΦΑΛΑΙΑ TOY OTAO0Y BIBAIOY. 

α΄. Τίνων, χάριν ἐπιξελοῦνται al τῶν σημείων δυ- 
γάμεις. 

B. Περὶ τῶν ἐπισκόπων καὶ πρεσδυτέρων ἀνα- 
ξίων. 

q^. Ὅτι τὸ διατάσσεσθαι τὰ ἐν ταῖς ἐκκλησίαις 
ἐπιτελεούμενα κορυφαιότατόν' ἔστι. 

®. Περὶ χειροτογιῶν. 

τ. Ἑπίαλησις ἐπὶ χειροτονίας ἐπισκόπων. 

ς΄. Ἡ fala Δειεουργία, ἐν ἢ προσφώνησις ὑπὲρ 

Q. Ὑπὲρ εν ἐνεργουμένων. 

η΄. Ὑπὲρ τῶν βαπειζομένων. 

€. Χειροθεσία, καὶ οὐχὴ ὑπὲρ τῶν ἐν μεταγοίᾳ. 


1069 ܢ 
A v. Προσφώνησις ὑπὲρ τῶν πιστῶν.‏ 

ια΄. Ἐπίκλησις τῶν πιστῶν. 

(6. Διάταξις Ἰαχώδου, τοῦ ἀδελφοῦ Ἰωάννου 
τοῦ Ζεδεδαίου. 

tr Προσφώνησις ἐπὶ τῶν πιστῶν μετὰ τὴν θείαν 
ἀναφοράν. 

ib. Προσφώγησις μετὰ τὴν μετάληψιν. 

uw. Ἐπίκλησις μετὰ τὴν μετάληψιν. 

ες’. Περὶ χειροτονίας πρεσδυτέρων, διάταξις 
Ἰωάννου τοῦ φιλουμένου ὑπὸ Κυρίου. 

iD. Περὶ χειροτονίας διακόγων, τοῦ Φιλίππου 
διάταξις. 

μη’. Ἐπίκλησις χειροτονίας διαχόνου. 

«6... Περὶ διακονίσσης, Βαρθολομαίου διάταξις. 

κ΄. Ἐπίκλησις ἐπὶ χειροτονίας. διακογίσσης. 

καὶ. Περὶ ὑποδιακόνων, διάταξις τοῦ Θωμᾶ. 

x6'. Περὶ ἀναγγωστῶν, τοῦ Ματθαίου διάταξις. 

ΑΥ.. Ἰακώδου τοῦ AAgalov περὶ ὁμολογητῶν διά- 
ταξις. 

xb. Τοῦ αὐτοῦ περὶ παρθένων. 

xe. Λεδδαίου τοῦ ἐπικληθέντος Θαδδαίου περὶ 
χηρῶν διάταξις. 

ας’. Ὁ αὐτὸς περὶ ἐπορκιστοῦ. 

κῷ. Σίμων ὁ Κανανίτης, περὶ τοῦ ὑπὸ πόσων. .ܐܧ‎ 
si χειροτονεῖσθαι ὁ ἐπίσκοπὸς. 

κη΄. Τοῦ αὐτοῦ κανόνες περὶ ἐπισκόπων, πρεσδυ- 
τέρων, διακόνων, καὶ λοιπῶν, κληρικῶν. 

36’. Περὶ εὐλογίας ὕδατος xal ἐλαίου, τοῦ Mat- 
θαίου διάταξις. 

C 2. Τοῦ αὐτοῦ περὶ ἀπαρχῶν καὶ δεκατῶν. 

Au. Τοῦ αὐτοῦ περὶ περισσευμάτων. 

46. Κανόνες διάφοροι Παύλου τοῦ ἀποστόλου, 
ܐܦ‎ τῶν προσιόντων τῷ βαπτίσματι, τίνας δεῖ 
προσδέχεσθαι, xal τίνας ἀποδάλλεσθαι. 

0lac ἡμέρας δεῖ ἀργεῖν τοὺς οἰκέτας.‏ ,"ܨܐ 

A. Ποίας ὥρας, καὶ διατί ἐν ταύταις δεῖ προσεύ- 
ζεσθαι. 

46’. Ἰωκώδου τοῦ ἀδελφοῦ Χριστοῦ διάταξις περὶ 
ἐσπερινοῦ. 

ας’. Προσρώνηδις ἐπειλύχνιος. 

40. Εὐχαριστία ἐπιλύχνιος. 

“η΄. Εὐχαρισεία ὀρθρινή. 

48. Χειροθεσία ἐρθρινή. 

D M. Ἐπίκλησις ἐπὶ ἀπαρχῶν. 

μα’. Προσφώνησις ὑπὲρ τῶν κεκοιμημένων. 

μδ'. Πῶς δεῖ καὶ πότε γίνεσθαι τὰς τῶν κοιμηθέν. 
τῶν πιστῶν pyelac* καὶ ὅτι ἐκ τῶν ὑπαρχόντων 
αὐτοῖς δεῖ παρέχεσθαι πένησι. 

ΑΥ̓͂. Ὅτι τοὺς ἀσεδεῖς τελευτῶγτας οὐδὲν ¢ 
ἰοῦσι μγεῖαι, ἢ ἐντολαί. 

L9. Περὶ μεθύσων. 

ne. Περὶ τοῦ ὑποδέχεσθαι τοὺς διὰ Χριστὸν διω- 
κομέγους. Η 

ας’. Ὅτι ἔχαστος ἐν ᾧ ἐτάχθη κλήρῳ, ὀφείλει ἐμ- 
μένειν, καὶ φυλάττειν τὴν τάξιν, ἀλλὰ μὴ 
ἑαυτῷ ἁρπάζειν τὰ μὴ ἐγχειρισθέντα, 


μζ. Κανόνες ἐκκληφιαστικοί. 


5. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


1009 

X. Oratio pro fidelibus, ° 
ΧΙ. Invocatio pro fidelibus. 
XII. Constitutio Jacobi, fratris Joannis Zebedei. 


XH. Oratto pro fidelibus, post diwinem oblatio- 
nem. 

XIV. Oratio post communionem, 

XV. Invocatio post communionem. Β 

XVI Dé ordinatione presbyterorum , ܘܐܬܐ ܕ܀ܓ‎ 
Joannis a Domino dilecti. 

XVII. De ordinatione diaconorum; consti 
lippi. 

XVII. Invocatio ordinationis diaconi. 

XIX Dediaconissa, constitutio Bartholomei, 

«XX. Invocatio in ordinatione diaconisse. 

XXI. De subdiaconis, constitutio Thome. 

XXII. De lectoribus, constitutio Matthei. 

XXI. Jacobi Alphai constitutio de confessoribus. 


tio Phi- 


XXIV. Ejusdem de virginibus. 

XXV. Lebbei cognomento Thaddai comstitwiio de 
viduis. 

XXVI. Idem de ezorcista. 

XXVII. Simon Cananita, de episcopo , a quot debeat 
ordinari. 

XXVIII. Ejusdem canones de episcopis, presbyteris, 
diaconis, et reliquis clericis. " 

XXIX. De benedictione aque et olei, Matthei con- 
atititio. 

XXX. Ejusdem, de primitiis et decimis. 

XXXI. Ejusdem, de iis que supersunt. 

XXXI. Varii canones Pauli apostoli, de iis qui ac- 
ceduni ad baptismum, quos oporteat admittere, et 
quos rejicere. 

XXXIII. Quibus diebus famuli debeant feriari. 

XXXIV. Quibus horis, et quare in eis precandum 
sit. 

XXXV. Jacobi [ratris Domini constitutio de sesper- 
tino officio. 

XXXVI. Oratio [ucernalis, 

XXXVII. Gratiarum actio lucernalis. 

XXXVII. Gratiarum actio matutina. 

XXXIX. Impositio manus mattina. 

XL. Invocutio pro primitiis, 

XLI. Oratio pro mortuis. 

XLII. Quomodo et quando. oporteat fidelium defun- 
ctorum fieri memorias, et quod ex eorum [acultati- 
bus sit pauperibus largiendum, E 

ΧΜΙΗ. Quod. impios ez vita decedentes nihil juvent 
memorie, vel mandata. 

XLIV.. De ebrioiis. 

XLV. De recipienais iis. qui propter Christum. pa- 
tiuntur persecutionem. 

XLVI. Quod unusquisque, in eo gradu cleri, in quo 
est constitutus , debeat permanere et ordinem 


Servare ; non vero ad se rapere qug commissa non 
sunt. 


XLVII. Canones ecclesiastici. 


1062 
LIBER OCTAVUS. 


DECHARISMATIBUS, ET ORDINATIONIBUS, 
ET ECCLESIASTICIS CANONIBUS. — — 


CAPUT PRIMUM. 
Quare et propter ܡܡ‎ edantur signa et. mira- 
ܚ‎ 


Cum Deus et Salvator noster Jesus Christus 
magnum pietatis sacramentum nobis tradat, et Ju- 
daos gentilesque invitet ad agnitionemi unius ac 
solius veri Dei Patris sui " ; quemadmodum ipse 
alieubi, gratias de salute credentium agens, ait 3 
« Manifestavi nomen'tuum hominibus; opus quod 
dedisti mihi, consummavi **; » cumque de nobis 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE. ,— LIB. VIII. 


1061 
ΒΙΒΛΙΟΝ ΟΓΔΟΟΝ. 


ΠΕΡῚ ΧΑΡΙΣΜΑΤΩΝ, ΚΑΙ ΧΕΙΡΟΤΟΝΙΩΝ, ΚΑΙ 
ΚΑΝΟΝΩΝ ἘΚΚΛΗΣΙΑΣΤΊΚΩΝ. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α΄. 
Τίγων χάριν (11) ἐπιτελοῦνται αἱ τῶν σημείων 
δυνάμεις. 


Τοῦ θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τὸ 
μέγα τῆς εὐσεδείας ἡμῖν παραδιδόντος μυστήριον, 
καὶ προσχαλουμένου Ἰουδαίους τε xal Ἕλληνας εἰς 
Ἐπίγνωσιν τοῦ ἑνὸς καὶ μόνου ἀληθινοῦ Θεοῦ Πατρὸς 
αὐτοῦ (72), καθὼς αὐτός πού φησιν εὐχαριστῶν ἐπὶ 
τῇ σωτηρίᾳ τῶν πιστευσάντων" « Ἐφανέρωσά σου τὸ 
ὄνομα τοῖς ἀνθρώποις, τὸ ἔργον ὃ ἔδωχάς μοι, ἕτε- 


λείωσα᾽ » καὶ περὶ ἡμῶν λέγοντος τῷ Πατρί" «Πά- p dicat Potri : « Pater sancte, etsi mundus te non co- 
περ ἅγιε, εἰ καὶ ὁ κόσμος σε οὐκ ἔγνω, ἀλλ᾽ ἐγώ cs — gnovit ; at égo te cognovi, et hi te cognoverunt ܣ‎ 


merito omhibus simul, utpote qui simus con- 
summali, ait de charismatibus, quz ipse per Spi» 
ritum dedit : « Signa antem eos qui credide- 
rint, h»c sequentur: In nomine meo daemonia 
ejicient ; linguis novis loquentur ; serpentes tollent ; 
et si mortiferum quid biberint, non eis nocebit ; 
super gros manos imponent, et bene habebunt **. » 
Quse charismata seu dona prius quidem nobis apo- 
stolis tradita sunt, qui omni creaturz pradicaturi 
eramus:Evangelium ; postea vero necessario iis, 
qui per nos crediderunt, prabentur ; non ad utili- 
tatem ea operantium, sed' ad infidelium assensio^ 
nem ; ut quibus non persuasit sermo, hos virtus si- 


ἔγνων, καὶ οὗτοί σε ἔγνωσαν (75)"» εἰκότως, ὡς ἂν 
πετελειωμένων ἡμῶν, φησὶ πᾶσιν ἅμα, περὶ τῶν ἐξ 
αὐτοῦ διὰ τοῦ Πνεύματος διδομένων χαρισμάτων" 
«Σημεῖα δὲ τοῖς πιστεύσασιν, ταῦτα παραχολουθήσει" 
ἐν τῷ ὀνόματί µου δαιμόνια ἐχδαλοῦσι" γλώσσαις 
° χαιναῖς λαλήσουσιν" ὄφεις ἀροῦσι' χἂν θανάσιμόν τι 
πίωσιν, οὗ μὴ αὐτοὺς βλάψει" ἐπὶ ἀῤῥώστους χεῖρας 
ἐπιθήσουσι, καὶ χαλῶς ἕξουσι. ν Τούτων τῶν χαρισμά- 
πων πρότερον μὲν ἡ μῖν δοθέντων τοῖς ὁποστόλοις, μέλ- 
λουσι τὸ Εὐαγγέλιον χαταγγέλλειν πάσῃ τῇ κτίσει" 
ἔπειτα δὲ τοῖς δι᾽ ἡμῶν πιστεύσασιν ἀναγκαίως χο- 
ρηγουμένων' οὐχ εἰς τὴν τῶν ἐνεργούντων ὠφέλειαν, 
ἀλλ᾽ εἰς τὴν τῶν ἀπίστων συγχατάθεσιν, ἵνα οὓς οὐχ 


ἔπεισεν ὁ λόγος, τούτους ἡ τῶν σημείων δυσωπήσῃ δύ-- C gnorum flectat ac pudore alficiat. Sigua enim non 


nobis fidelibus eduntur, sed infidelibus, cum Ju- 
deorum, tum Grecorum. Neque enim demones 
ejicere nostrum emolumentum est, sed eorum. qui 
per Domini operationem purgantur ; sicul ipse 
Dominus, nos erudiens, ostendit, dicendo : « Nolite 
gaudere, quia spiritus vobis obediunt; sed gaudete, 
quod nomina vestra scripta sunt in celo *";» 
quando illud quideri ipsius virtute fit; hoc auiem 
mostro affectu ac sludio, nobis, videlicet, ab ea 
adjutis. Non ergo necesse est ut. omnis fidelis da- 
mones expellat, aut suscite mortuos , aut linguis 
loquatur, sed is qui charismate dignatus est propter 
aliquam causam utilem, ad salutem infidelium, qui 
sz»pe non sermonum demonstratione, sed signorum 


ναμις’ τὰ γὰρ σημεῖα οὐ τοῖς πιστοῖς ἡμῖν, ἀλλὰ τοῖς 
ἀπίστοις, Ἰουδαίων τε xai Ἑλλήνων: οὔτε γὰρ τὸ 
δαίμονας ἐκθάλλειν ἡμέτερον χέρδος, ἀλλὰ τῶν ἑνερ- 
γείᾳ Κυρίου καθαιραµένων' χαθὼς αὐτός. που παι- 
δεύων ἡμᾶς ὁ Κύριος δείχνυσι λέγων" « Μὴ χαίρετε 
ὅτι τὰ πνεύματα ὑμῖν ὑπαχούεται, ἀλλὰ χαίρετε ὅτι 
τὰ ὀνόματα ὑμῶν γέγραπται ἐν τῷ οὐρανῷ" ܙ‎ ἐπειδὴ 
τὸ μὲν αὐτοῦ δυνάμει γίνεται, τὸ δὲ ἡμετέρᾳ εὐνοίᾳ 
xal σπουδῇ, δῆλον ὅτι βοηθουμένοις ὑπ' αὐτοῦ. Οὐκ 
ἐπάναγχες οὖν πάντα πιστὸν δαίμονας ἐχθάλλειν, ἢ 
νεχροὺς ἀνιστᾷν, ἢ γλώσσαις λαλεῖν" ἀλλὰ τὸν ἀξιω- 
θέντα γαρίσματος ἐπί τινι αἰτίᾳ χρησίμῃ, εἰς σωτη- 
ρίαν τῶν ἀπίστων, δυσωπουμένων πολλάκις οὐ τῇ (74) 
πῶν λόγων ἀποδείξει, ἀλλὰ τῇ τῶν σημείων ἐνεργείᾳ, 


ἀξίων ὄντων σωτηρίας" οὐδὲ γὰρ πάντες οἱ ἀσεθεῖς D operatione commoventur, quique digni sunt salute ; 


non enim omnes impii miraculis convertuntur : 


* Marc. xvi, 17, 18. *** Luc. x, 20. 


? Ibid. 11, 25. 


ὅπὸ τῶν θαυμάτων ἐντρέπονται' xal τούτου μάρτυς 


P D Tim. ,ܐܐ‎ 16 '' Joan, xvi, 6, ὁ. 


VARIORUM NOTAE, 


gnoverunt quia tu. me misisti. At enim Nonni Para- 
< ܐ ܐ‎ & δεδ. al 

Καὶ σὲ σοφὸς χορὸς οὗτος ἐμῶν δεδάηχεν ἑταίρων. 
Chrysostontus T Catena positis Καὶ οὗτοι δὲ ας 
ἔγνωσαν, ἅτι σύ με ἀπέστειλας, ubi in editionibus S. 
doctoris, σέ illud non cemparet. Cor. 

(74) Τῇ. Altercod. τὴν ei postea ἀπόδειξιν 6 
τὴν ἐνέργειαν. Revera δυσωπέομαι accusativum 
regere apud bonos scriptores solet. Sed ele- 
gantiorum usum mon semper sequitur hic scri- 
ptor. Cien. 


(11) Τίνων χάριν, etc. Habent gemini codd. : ὅτι 
τὰ χαρίσματα τῶν ἰαμάτων, καὶ τῶν λοιπῶν σημείων 
ܗ‎ δὲ ὠφέλειαν τῶν ἐγεργούντων δίδοται, ܬ‎ πρὸς 
πληροφορίαν τῶν ἀπίστων, χαὶ ὅτι οὐχ ἀνάγκη πᾶν- 
τα πιστὸν σημεῖον ποιεῖν. CLER. 

(13) Πατρὸς αὐτοῦ. Desunt in altero cod., nec. 
fecessaria sunt, nam ὁ εἷς xoi μόνος ἀληθινὸς 
Θεός ex sententia Arianorum solus est Pater Jesu 
Christi. Ip. 

(15) Καὶ οὗτοί σε ἔγνωσαν. Joannis xvi, 95: 
Καὶ οὗτοι ἔγνωσαν ὅτ! σύ µε ἀπέστειλας. Et hi co- 


100 


. PONT. OPERA DUBIA. 


4100 S. CLEMENTIS I ROM. 


cujus rei testis ipse Deus ¡ ut dum dicit in lege: A αὐτὸς ὁ θεὸς, ὡς ὅταν λέγῃ ἐν τῷ νόμῳ «Ὅτι ἐν 


ἑτερεγλώσσοις λαλήσω τῷ λαῷ τούτῳ, καὶ ἐν χείλεσιν 
ἑτέροις, xal οὐ μὴ πιστεύσωσιν. » Οὔτε γὰρ οἱ Αἰ- 
ύπτιοι ἐπίστευσαν τῷ Θεῷ, Μωῦσέως τοσαῦτα 
σημεῖα καὶ τέρατα πεποιηκότος" οὔτε τὰ πλήθη τῶν 
"Ἰουδαίων τῷ ὡς Μωῦσεῖ Χριστῷ, πᾶσαν νόσον καὶ 
πᾶσαν μαλαχίαν ἐν αὐτοῖς θεραπεύσαντι χαὶ οὔτε 
ἐχείνους ἐδυσώπησε ῥάθδος ἐμψυχουμένη (16) εἰς 
ὄφιν, καὶ χεὶρ λευχαινομένη, xat Νεῖλος αἱματούμε- 
νος" οὔτε τούτους τυφλοὶ ἀναθλέποντες, xal χωλοὶ 
περιπατοῦντες, καὶ νεκροὶ ἀνιστάμενοι (16), καὶ τῷ 
μὲν ἀνθίσταντο Ἰαννὴς "" καὶ Μαμθρῆς (77): τῷ δὲ 
ΚΆννας καὶ Καϊάφας" οὕτως οὐ πάντας δυσωπεῖ τὰ 
σημεῖα, ἀλλὰ μόνους τοὺς εὐγνώμονας, ὧν χαὶ χάριν 
εὐδοχεῖ ὁ Θεὸς ἐπιτελεῖσθαι δυνάμεις, ὡς σοφὸς οἱ- 
χονόμος" οὐ τῇ τῶν ἀνθρώπων ἰσχύϊ, ἀλλὰ τῇ ἑαυτοῦ 
βουλήσει. Ταῦτα δέ φαμεν, ἐπὶ τὸ μὴ ἐπαίρεσθαι τοὺς 
λαθόντας χαρίσματα τοιάδε, κατὰ τῶν μὴ λαδόντων" 
χαρίσματα δὲ λέγομεν, τὰ διὰ τῶν σημείων" ἐπεὶ 
οὐκ ἔστιν ἄνθρωπος πιστεύσας διὰ Χριστοῦ εἰς τὸν 
Θεὸν, ὃς οὐκ εἴληφε, χάρισμα πνευματικόν" αὐτό τε 
γὰρ τὸ ἀπαλλαγῆναι πολυθέου ἀσεδείας, καὶ πιστεῦ- 
σαι θεῷ Πατρὶ διὰ Χριστοῦ, χάρισμά ἔστι Θεοῦ" τό 
τε ἀποῤῥίψαι τὸ Ἰουδαϊκὸν κάλυμμα, xal πιστεῦσαι 
ὅτι εὐδοκίᾳ Θεοῦ ὁ πρὸ αἰώνων Μονογενῆς, ἐν ὑστέ- 
Qu καιρῷ ἐκ παρθένου γεγένηται, δίχα ὁμιλίας ἀν- 
δρός" καὶ ὅτι ἐπολιτεύσατο ὡς ἄνθρωπος ἄνευ &pap- 
πίας, πληρώσας πᾶσαν διχαιοσύνην τὴν τοῦ νόμου" 
καὶ ὅτι συγχωρήσει Θεοῦ σταυρὸν ὑπέμεινεν, αἰσχύ- 
νης καταφρονήσας ὁ Θεὸς Λόγος: καὶ ὅτι ἀπέθανε, 
xal ἐτάφη, καὶ ἀνέστη διὰ τριῶν ἡμερῶν, ܐܦܬ‎ μετὰ 
τὴν ἀνάστασιν τεσσαράχοντα ἡμέρας παραμείνας 
τοῖς ἀποστόλοις, καὶ πληρώσας πᾶσαν διάταξιν ἄνε- 
λήφθη ἐπ᾽ ὄψεσιν αὐτῶν πρὸς τὸν ἀποστείλαντα αὖ- 
τὸν Θεὸν καὶ Πατέρα. Ὃ ταῦτα πιστεύσας, οὐχ 
ἁπλῶς, οὐδὲ ἀλόγως, ἀλλὰ χρίτει καὶ πληροφορίᾳ, 
χάρισμα εἴληφεν ἐκ Θεοῦ: ὡσαύτως δὲ καὶ ὁ πάσης 
αἱρέσεως ἀπαλλαγείς. Μὴ οὖν τις τῶν ποιούντων ση- 
μεῖα, καὶ τέρατα, χρινέτω τινὰ τῶν πιττῶν μὴ ἀξιω- 
θέντα ἐνεργεῖν" διάφορα γάρ ἔστι τὰ τοῦ Θεοῦ χαρί- 
σματα, παρ' αὐτοῦ διὰ Χριστοῦ διδόμενα: xui σὺ 
μὲν εἴληφας τοῦτο: ἐχεῖνος δὲ ἄλλο τι" ἢ γὰρ λόγον 
σοφίας, 3| γνώσεως, ἢ διαχρίσεως πνευμάτων, ἢ πρό- 


* Quoniam in aliis linguis loquar populo huic, et 
in labiis aliis; et non eredent '', » Nec enim JEgi- 
pui crediderunt Deo, cum Moyses tot tantaque 
- signa et prodigia faceret : neque multitudo Judzo- 
rum credidit Christo, Moysis simili **, cum omnem 
morbum omnemque infirmitatem curaret : et neque 
illos permovil virga in serpentem animata, οἱ ma- 
nus alba facta, Nilus in sanguinem versus "' ; neque 
hos cxci videntes, claudi ambulantes, ét mortui 
suscitati c illi quidem resistebant Jannes et 
Mambres '' ¡ huic vero Annas et Caiphas. Sic 
mon omnibus signa persuadent, sed iis duntaxat 
qui candide de rebus judicant ; quorum et causa 
Deo tanquam sapienti moderatori placet ut mira- 
cula perpetrentur ; non hominum viribus, sed sua 
voluntate. * Haec autem ideo niemoramus, ut qui 
charismata hujusmodi acceperunt, non se in eos 
qui non acceperunt efferant; charismata dicimus, 
qui per miracula : quoniam nemo est per Christum 
in Deum credéns, qui non acceperit charisma spi- 
τίνα! : ipsum etenim hoc, liberatum esse impio 
multorum deorum cultu, et credidisse Deo Patri per 
Christum, eharisma Dei est; ut et, abjecisse Judaicum 
velamen, ac credidisse quod Dei beneplacito Unige- 
nitus quiante secula exsistebat, in extremo tem- 
pore ex virgine natus est, sine viri concubitu ; et 
quod in vita tanquam homo versatus est, absque 
jeecato, impleta omni justitia legis ; quodque per- 
1nissione Dei Deus Verbum, spreto dedecore, cru- € 
cem sustinuit; et. quod mortuus est ac sepultus, 
et resurrexit in triduo, atque post. resurrectionem 
cum apostolis diebus quadraginta permansit, com- 
pletaque omni constitutione , assumptus est in eo- 
rum conspectu ad Deum et Patrem qui eum mise- 
rat. Qui hzc credidit, non stolide ac citra ratio- 
mem, sed cum judicio ac certitudine, is charisma 
A Deo consecutus est : similiter etiam qui ab omni 
haeresi servatus fuit. Non ergo quispiam eorum qui 
signa et portenta faciunt, judicet ac damnet quem- 
quam fidelium, qui donum ea operandi non sit ade- 
ptus : diversa quippe sunt Dei eharismata, ab ipso 
per Christum tributa : ac tu quidem accepisti lioc ; 


ille vero aliud quoddam ; aut enim sermonem sa- D Ύνωσιν τῶν μελλόντων, Ἡ λόγον διδακτικὸν, B ἀνεξυ- 


"« Exod. vii, 4. 3. Matth. xi, 5. " Ἡ Tim. 


** Deut, xvin, 
* |, Ignat. interpol. ad Magn. 11. 


35 ,ܟܐ‎ xxvin, 11; ECor. xiv, 21. 
,)ܐܙ‎ 8, '" al, Ἰαμθρής. Sic εἰ alter Vind. 


VARIORUM NOT.£. 


Ἰαννῆς, Ἰαννὶς, Ἰωά! 


ς, Ἰάμνης εἰ Ἰαμθρὴς, Ἱάι 
Άρης, Ἰαμθρῆς, Tout μὲ 0 
9 


ς, Μαμδρής iisdem accen- 
tibus, Μαμί jj Glycam Ζαμθρῆς inversa 
forte prima littera M, sicque mutata in Z. Jannes, 
Jamnes, Joannes, et Mambres, Jambres, Emendan- 
dum forsan initium conflictus Arnobii cum Sera- 
pione : Supervenientes ZEgyptii, qui wt ostenderent 
se antiquorum provincie sue magistrorum discipu- 
los, Januis videlicet et Mambris (non Jannes Mam- 
bres) quos. memorat Apostolus famulo Dei Moseo 
quibusdam prasligiis restifisse, εἰς. 007. 


(16) ᾿Εμψυχουμένη. In altero. cod. Vind.Qoyou- 
. CLER. 


(16) ᾿Αγισεάμενοι. Mem : ἐγειρόμενοι, solemni 
i p eed aree ii ἂν 
7) "Ia: αι . Apud Niconem ms. 
in us Mara. 45, e pon Titum locum eum 
hoc titnlo : "Ex τῶν διατάξεων τῶν ἁγίων ἀποστό- 
λων, διὰ Κλήμεντος, περὶ χαρισμάτωγ, legitur Ἴαν- 
ῆς καὶ Ἰαμθρῆς. Magno certe cum discrimine, no- 
magorum istorum efferunt scribuntque au- 
etores, Hebraei, Greci et Latini ; his fere modis ; 
Joanne , Janne et Mamre, Jamre. Ἰαννὴς, Ἰάννης» 


1066 


Α pientiz, vel scientize.*, aut. rationem discernendo- 
rum spirituum, aut przecognitionem futurorum, aut. 
sermonem aptum ad docendum, aut patientiam, aut 
continentiam legitimam. Etenim Moyses homo Dei, 
cum in Zgypto signa perficeret, non se in popu- 
lares suos extulit; cumque deus appellatus fuisset ; 
mon superbivit in suum prophetam Aaronem ?. Sed 
et Jesus Nave fllius, qui post Moysem ductor fuit 
populi, quamvis in bello adversum Jebus:eos, quod. 
non sufficeret dies ad victoriam, solem stitisset ad. 
Gabaonem, et lunam ad vallem Aialonem; non ta- 
men in Phineem aut Chalebum arrogantia elatus 
est*. Neque Samuel, qui tot mira et inopinata fecit, 
pium ac Deo. charum Davidem nihili duxit: sed 
ambo erant prophetz ; et ille quidem: pontifex, hi. 
vero rex. Et cum in Israele essent septem 
sanctorum, qui non curvaverant genu Boa!i *. 
ipsis aolus Elias, ejusque discipulus Eliseus mira- 
culorum effectores fuerunt : non tamen Elias de- 
risit Abdiam ceconomum, timentem quidem Deum, 
at signa nen facientem ; neque Eliszus discipulum 
suum hostes perhorrescentem despexit". Sed enim 
neque sapiens Daniel, bis ex ore leonum ereptus, 
meque tres pueri ex ignis fornace liberati*, nihili 
fecerunt reliquos suz gentis homines. Sciebant enim. 
se non suis viribus pericula evasisse, sed Dei vir- 
tute cum signa peregisse, tum ab angustiis fuisse 
servatos. Itaque nemo vestrum , licet sit propheta, 
licet. miraculorum operator, se adversus fratrem 

6 extollat. Si enim id detur, ut nullus amplius sit in- 
fidelis, superflua deinceps erit omnis signorum ope- 
ratio. Etenim esse plum, ex bona cujuspiam volun- 
tate oritur; at miracula patrare, ex virtute illius 
qui operatur : quorum primum quidem nos ipsos 
respicit, secundum vero Deum, ob causas supra di- 
etas operantem. Igitur neque imperator nihili pen- 
dat exercitus duces qui sub'ipso sunt ; neque pre- 
fecti eos qui ipsis parent. Nam si non sint. quibus. 
praficiantur, supervacui erant prefecti; et si non. 
Sint duces exercitus, non stabit imperium. Quin 
etiam nec episcopus in diaconos vel presbyreros 
extollat se, nec presbyteri in plebem : ex' utrisque 
enim cetus compositio exstat. Episcopi quippe ac 
vresbyteri, quorumdam sunt sacerdotes, et laici, 

D quorumdam sunt laici ; ac esse quidem Christianum, 
jn nostra consistit potestate; àt esse apostolum , 


CONSTITUTIONES APOSTOLICA. -- LIB. VIII. 


4065 
καχίαν, 3| ἐγχράτειαν ἔννομον. Καὶ γὰρ xal Μωυσῆς 
ὁ τοῦ θεοῦ ἄνθρωπος, ἐν Αἰγύπτῳ ἐπιτελῶν τὰ ση- 
pela, οὐ κατεπήρθη τῶν ὁμοφύλων" καὶ θεὸς κληνεὶς, 
οὐκ ἡλαζονεύσατο μετὰ τοῦ ἰδίου προφήτου ᾿Ααρών. 
᾿Αλλ οὔτε ὁ τοῦ Nav Ἰησοῦς, ἡγησάμενος μετ 
αὐτὸν τοῦ λαοῦ, χἂν τῷ πρὸς τοὺς Ἱεθουσίους πολέ- 
pup στήσας τὸν ἥλιον κατὰ Γαθαὼν, καὶ τὴν σελήνην 
κατὰ φάραγγα Αἰλὼν, διὰ τὸ μὴ αὐταρχεῖν πρὸς τὴν. 
νίχην τὴν ἡμέραν, ἐπήρθη χατὰ τοῦ Φινεὲς, ἢ τοῦ 
Χαλέδ. Οὔτε Σαμουὴλ, τοσαῦτα παράδοξα ποιήσας, 
«ag! οὐδὲν ἡγήσατο τὸν θεοφιλῇ Δαβίδ: καί τοι dp- 
φότεροι προφῆται" xal ὁ μὲν, ἀρχιερεὺς (78), ὁ δὲ, 
βασιλεύς. Καὶ ἑπτὰ χιλιάδων ὑπαρχουσῶν ἐν Ἰσραὴλ 
ἁγίων, τῶν μὴ καμψάντων γόνυ τῇ Βάαλ, μόνος 
λίας ἐν αὐτοῖς, καὶ ὁ τούτου μαθητὴς Ἔλισ- 
σαῖος θαυματοποιοὶ γεγένηνται" ἀλλ᾽ οὔτε Ἡλίας 
ο ܠܡ‎ οἰκονόμον ᾿Αὐδιοὺ ἐξεμυχτήρισε, φοδοῦμε- 
νὸν μὲν τὸν Θεὸν, οὐ ποιοῦντα δὲ σημεῖα" οὔτε 
Ἑλισσαῖος τὸν ἑαυτοῦ μαθητὴν φρῤίττοντα τοὺς πο- 
λεμίους ὑπερεῖδεν. ᾿Αλλὰ γὰρ οὔτε Δανιὴλ ὁ σο- 
,]ܐܤ‎ ῥυσθεὶς δεύτερον ix στόματος λεόντων, οὔτε 
οἱ τρεῖς παῖδες Ex χαμίνου πυρὸς, ἐξουδένωσαν τοὺς. 
λοιποὺς τῶν ὁμοφύλων. Ἡπίσταντο γὰρ ὅτι οὗ τῇ 
οἰκείᾳ δυνάμει περιεγένοντο τῶν δεινῶν, ἀλλὰ τῇ τοῦ 
Θεοῦ ἰσχύϊ, καὶ σημεῖα ἐπετέλουν, καὶ τῶν δυσχε- 
ρῶν ἀπηλλάττοντο. Οὐχοῦν μηδεὶς ὑμῶν ἐπαιρέσθω 
κατὰ τοῦ ἀδελφοῦ, x&v προφήτης fj, κἂν θαυματο- 
ποιός, Εἰ γὰρ δοθῇ μηχέτι εἶναί που ἄπιστον, πε- 
ριττὴ λοιπὸν ἔσται πᾶσα σημείων ἐνέργεια. Τὸ μὲν 
γὰρ εἶναι εὐσεθῆ, ἑκτῆς τοῦ τινος εὐνοίας * τὸ δὲ θαυ- 
ματοποιεῖν, ἐκ τῆς τοῦ ἐνεργοῦντος δυνάμεως " ὧν 
τὸ μὲν- πρῶτον ἡμᾶς αὑτοὺς ὁρᾷ, τὸ δὲ δεύτερον Θεὸν 
τὸν ἐνεργοῦντα, δι᾽ ἃς προείπομεν αἰτίας. Οὐχοῦν 
μήτε βασιλεὺς ἐξουθενείτω τοὺς ὑπ᾽ αὐτὸν στρατη- 
τούς” μήτε ἄρχοντες τοὺς ὑπηχόους. Μὴ ὄντων γὰρ 
τῶν ἀρχομένων, περιττοὶ οἱ ἄρχοντές ° καὶ μὴ ὄντων 
στρατηγῶν, οὐ στήσεται βασιλεία. ᾿Αλλὰ μηδὲ ἐπί- 
σκοπος ἐπαιρέσθω χατὰ τῶν διαχόνων, ἢ τῶν πρε- 
σθδυτέρων᾽ µήτε μὴν οἱ πρεσθύτεροι κατὰ τοῦ λαοῦ * 
ἐξ ἀλλήλων γάρ ἐστιν ἡ σύστασις τοῦ συναθροίσμα- 
τος. Οἵ τε γὰρ ἐπίσχοποι, χαὶ οἱ πρεσδύτεροι, τινῶν 
εἶσιν ἱερεῖς " καὶ οἱ λαϊκοὶ, τινῶν εἰσι λαϊκοί * καὶ 
τὸ μὲν εἶναι Χριστιανὸν, ἐφ᾽ ἡμῖν: τὸ δὲ ἀπόστολον, 
δεὲπίσκοπον, ἢ ἄλλο τι, οὐχ ἐφ᾽ ἡμῖν, ἀλλ' ἐπὶ τῷ διδόντι, 
Θεῷ τὰ χαρίσματα. Ταῦτα μὲν οὖν ἐπὶ τοσοῦτον εἰ- 
ρήσθω διὰ τοὺς ἀξιωθέντας χαρισμάτων ἢ ἀξιωμάτων. 


aut episeopum, aut quid simile, mostre: non.est potestatis, verum ad Deur largitorem charismatum 
perünet. Hzc igitur hactenus dicta sint, propter eos qui digni habiti sunt. ut. charismata vel dignitates 


CAPUT 1l, 
De episcopis et presbyteris indignu 


Illud vero sermoni addimus; quod nec omnis. qui. 
ΣΙ Reg. v. * Dan. vi 


*- ΠΠ Reg. xix, 18; Rom, xi, 4. 


acciperent, 
KEPAAAION Β΄. 
Περὶ τῶν ἐπισκόπων καὶ πρεσθυτέρων 
ἀναξίων (19). 
Ἐχεῖνο δὲ προστίθεμεν τῷ λόγῳ, ὅτι οὔτε πᾶς ὁ προ- 
*lCor.xm 8. 3 Εχοά, νιν, 1. "208. x. 
XIV, nn. 


VYARIORUM NOTAE. 


(19) Περὶ τῶν. etc. Uterque Vind. codex : Ὅτ; οὗ 
πάντως πᾶς ὁ προφητεύων ἢ δαίμονας ἐχθάλλων εὖ- 
σεδής. Cun. 


δὲ 


(78) Καὶ ὁ μὲν, ἀρχιερεύς. Super celebri qu:e- 
stione, fueritne Samuel summus pontifex, sacer- 
405 tantum. an levita merus, mulla a mullis seri- 
|a sunt, quie proferre nihil est necesse, Cor. 


ParnoL. Gn. 1, 


5. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


1057 


prophetat, pius est ;: nec omnis qui daemónes expel- A φητεύων, ὅσιος' οὔτε πᾶς ὁ δαίμονας ἐλαύνων, ἅγιος. 


Καὶ yàp καὶ Βαλαὰμ ὁ τοῦ Βεὼρ ὁ μάντις προεφή- 
τευσεν, δυσσεδὴς ὧν " !! καὶ Καϊάφας, ὁ ψευδώνυμος 
ἀρχιερεύς * πολλὰ δὲ Καὶ ὁ διάδολος προλέγει, xal ol 
ἀμφ᾽ αὐτὸν δαίμονες " καὶ οὐ παρὰ τοῦτο μὲν ἔστιν" 
αὐτοῖς εὐσεδείας σπινθήρ - ἀγνοίᾳ γάρ εἰσι πεπιεσμέ- 
wot δι᾽ ἐχούσιον μοχθηρίαν. Δῆλον '" οὖν ὅτι οἱ ἀσεδεῖς 
x&v προφητεύωσιν, οὐ καλύπτουσι διὰ τῆς προφητείας 
τὴν ἑαυτῶν ἀσέδειαν (80) οὐδὲ οἱ δαίμονας ἑλαύνον- 
τες, Ἐκ τῆς τούτων ὑποχωρήσεως ὁσιωθήσονται * ἆλ- 
λήλους γὰρ ἁπατῶσι " καθάπερ οἱ τὰς παιδιὰς γέλω- 
τος ἕνεχα ἐπιδεικνύμενοι" καὶ τοὺς προσάνέχοντας 
αὐτοῖς, ἀπολλύουσιν. Οὔτε δὲ βασιλεὺς δυσσεδὴς, ἔτι 
βασιλεὺς ὑπάρχει, ἀλλὰ τύραννος οὔτε ἐπίσκοπος (81) 
ἀγνοίᾳ ἢ κακονοίᾳ πεπιεσµένος, "7 ἐπίσχοπός ἔστιν, 


πων προθληθείς- ὡς ᾿Ανανίας (83)," καὶ Σαμαίας"" 
ἐν Ἱερουσαλὴμ", καὶ Σεδεκίας καὶ ᾿Αχίας ol ἐν Ba- 
θυλῶνι ψενδοπροφῆται. ᾿Αλλὰ καὶ Βαλαὰμ. ὁ μάντις 
τιμωρίαν ἔτισε διαφθείρας τὸν Ἰσραὴλ ἐν τῷ Βεέλ- 
φεγώρ᾽ καὶ 33 Καϊάφας ὕστερον αὐτοφονευτὴς ἑαυτοῦ 
ἐγένετο : καὶ οἱ υἱοὶ Σχευᾶ“ἐπιχαιροῦντες δαίμονας 
ἐλαύνειν, ὑπ᾽ αὐτῶν: τραυματίαι γενόμενοι, ἔφυγον 
ἀπρεπῶς " καὶ οἱ βασιλεῖς τοῦ Ἰσραὴλ, xx τοῦ 
Ἰούδα ἀσεδήσαντες, παντοίας τιμωρίας ἔτισαν. ἀῇ- 
λεν οὖν ὡς καὶ οἱ φευδώνυμοι ἐπίσχοποι, χαὶ πρε- 
αθύτεροι, οὐχ ἐχφεύξονται τὴν παρὰ Θεοῦ δίχην" pn- 
θήσεται γὰρ αὐτοῖς καὶ νῦν " « Ὑμεῖς ol ἱερεῖς, οἱ 
φαυλίζοντές μον τὸ, ὄνομα" παραδώσω ὑμᾶς εἰς σφα- 
τὴν ὡς Σεδεχίάν, καὶ ᾿Αχίαν, οὓς ἀπετηγάνισε βα- 
σιλεὺς Βαδύχῶνος,νῶς φησιν. Ἱερεμίας ὁ προφήτης. 
Ταῦτα δέ φαμεν, οὐ τὰς ἀχηθεῖς προφητείας ἔξουθες 
νοῦντες, ἴσμεν γὰρ αὐτὰς κατ᾽ ἐπίπνοιαν θεοῦ ἐν 
τοῖς ὁσίοις ἐνεργεῖσθαι, ἀλλὰ τὸ θράσος τῶν ἀλαζο- 
νευομένων χαταστέλλοντες " καὶ. προστιθέντες ἐκεῖνο, 
ὅτι τῶν τοιούτων Θεὸς περιαιρεῖ τὴν χάριν" « Ὑπερη- 
φάνοις γὰρ ὁ θεὸς. ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δί- 
δωσι χάριν. » Σίλας μὲν οὖν καὶ "Άγαδος ἐφ᾽ ἡμῶν 
προφητεύσαντες, οὐ παρεξέτειναν ἑαυτοὺς τοῖς ἀπο- 
στόλοις, οὐδὲ ὑπερέδησαν τὰ ἑαυτῶν μέτρα, xal τοι 


Anasl καὶ Σαοὺλ, xaL — !'Joan. xi, 51.‏ ܐܠ 
aliter in Anat 1. Citatur ab Anastasio,‏ .15 


sius inserit ἔτι. 39 Anast. 
" Num. xxv, xxi. — !* Anast. Σαοὺλ καὶ Καϊάφας 
** Act, xix, 4. 1 Mal, 1,6, ?* Jer. xxix, 93. 5 Jac. 


10 Nam. xxn, xriv. 


ad Philipp. 4. 
mperf. in Matth. ad. auth, x 


lit; sanctus*. Etenim et Balaamus filius Beoris va- 
tes, propheiavit, licet impius 15, et Caiphas, falso 
nominatus pontifex '' : multa quoque diabolus prz 
dieit, et illius dzemones; neque idéo quidem inest 
illis pietatis scintilla; igaorantia quippe opprimun- 
tur, propter voluntariam improbitatem, '* Liquet 
Agitur quod impii, quamvis propheteni, non obdu- 
cunt per prophetiam impietatem suam; quodque 
qui dzemones expellunt, ex eorum discessu non ef- 
ficiuntur sancti : nam se mntuo decipiunt; sicul 
qui ludicra risus causa ostentant ; eosque qui ad 
11166 advertunt animum, perdunt. 1 Neque vero rex 
impius, amplius rex οὐδ, sed tyrannus; neque epi- 


scopus inscitia vel animi pravitate constrictus, epi- ` 
B ἀλλὰ ψευδώνυμος, οὐ παρὰ Θεοῦ, ἀλλὰ παρὰ ἀνθρώ- 


Scopus est, sed falsum nomen gerit, non a Deo, 
verum ab hominibus promotus ; ut Ananias, et Sa- 
mzas Hierosolymis, et Sedecias atque Achiag pseu- 
deprophetz Babylone ''. Sed et Balaamus vates ρῶ- 
nas dedit, eum Israelem in Beelphegore "' corrupis- 
set : et Caiphas postea sui ipsius intérlector exsti- 
tit? : ac filii Seovze aggressi expellere demones, 
ab iis vulnerati fugerunt turpiter **: οἱ reges Ierae- 
lis ac Judz, cum impie viverent, diversa supplicia. 
pependerunt. Constat igitur ementiti nominis epi- 
&COpos ἃς presbyteros, uon evasuros Dei vindictam : 
dicetur enim illis nune quoqüe : « Vos sacerdotes, 
qui despicitis nomen meum : tradam vos in occi- 
Sionem?*; ut Sedeciam el Achiam, quos frixit rex Ba- 
bylonis; » sicuti ait Jeremias propheta**. Hgc au- 
tem dicimus, non quod veras prophetias contemna- 
mus, quas scimus Dej afllatu in sanctis fleri, sed ut 
confidentiam arrogantium cohibeamus : illud adden- 
les, Deum auferre gratiam lhis : « Superbis enim 
Deus resistit; humilibus autem dat gratiam ^". » 
Sane quidem 5.128, ei Agabus,- nostri temporia 
prophetz, non se cozquarunt apostolis, neque. sü- 
pergressi sunt. (nes suos, etsi a Deo amarentur **. 
fed et mulieres prophetaverunt : olim quidem Ma- 
ria Moysis οἱ Aaronis sorór' ; post eam vero De- 
st. 90. 

Pseudo-l, 


*Laudat Anastasius, 
?? Anas. ιν. o» 


VARIORUM NOTAE. 


Φορ, episcopi sunt, interpositisque nonnullis : 
on facit ecctesiastica dignitas Christianum. Ac ea- 
dem: ratione, ut innumeros omittam, negatur a Nilo 
Sacerdos esse, qui pro sacerdotis dignitate non vi- 
vit. Ip. 

89) Ὡς 'Arav(ac καὶ Σαμαίας ἐν Ἱερουσα- 
Ps 1. Anastasius in ms. Regiis 200, 96, 1789. 
At in 1407 et 3900 : Ὡς ᾿Ανανίας καὶ Σαμαίας vel 
Σαμέας ἐν Ἰσραήλ. Apud. Niconem scriptorem ine- 
ditum Πανδέκτου serm. 4: Σαμαίας ἐν ps vay 
Σεδεχίας, καὶ Ἀχίας, καὶ οἱ ἐν Βαδυλῶνι ψευδοπρο- 
φῆται. Et vero Samzas eum czteris Babylogem ab- 
ductus, illic populum Israeliticum falsis prophetis 
vanaque spe lactabat. In. 


(80) Οὐ καλύπτουσι διὰ τῆς προφητείας τὴν D 


ἑαυτῶν ἀσέδειαν. Pari modo Anastasii quzstiones 
manu descripie, ac ns mandate, oix ἀποχαλύ- 
πτουσι διὰ τῆς προφητείας αὐτῶν εὐσέδειαν. Cor. 
(81) Οὔτε ἐπίσκοπος, etc. Hunc locum indicat 
magis quam citat auctor Operis imper[ecti in Mat- 
ilueum, relatus in testimoniis veterum. Quid porro 
frequentius apud omnis generis scriptores, quam 608 
qui indigne in aliqua vivunt. dignitate, nomine ho- 
norifico privare? Nonne solemus flagitiosum homi- 
Lem negare liominem esse? similiterque. loquimur 
de malis Christianis, aut monáchis, aut clericis, etc. 
Athanasius : Οἱ παρ᾽ αὐτοῖς χατάσκοποι, οὗ γὰρ ἐπί- 
. Et alibi : Καχοήθεις κατασκόπους 3 οὐ γὰρ 
κόπους εἴποι, Hieronymus : Non onmes 


1070 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE. — LIB. VIII, 


θεοφιλεῖς ὄντες. Προεφήτευσαν δὲ καὶ γυναῖκες" τὸ A bora ?*; postque illas Holda?"* et Juditha?', illa sub 


Josia, heec sub Dario. Mater etiam Domini prophe- 
tavit; et Elisabeta cognata ejus, et Anna 5: ac πο. 
stra zetate βία Philippi**. Verumtamen illa non 50 
adversum viros extulerunt ; sed custodierunt mo- 
dum suum. Itaque si et in vobis vir quispiam sit, 
ant mulier, alieujus hujusmodi gratis. particeps ܙ‎ 
humiliter de se sentiat , ut Deum habeat. benevo- 
lum: « Super quem enim, inquit, respiciam, niai 
super humilem et quietum, et trementem sermones 
meos**? » 


CAPUT .ܐܐܐ‎ 


μὲν παλαιὸν Μαριὰμ ἡ Μωῦσέως καὶ ᾿Ααρὼν ἀδελφή * 
μετὰ δὲ ταύτην Δεδδόῤῥα" καὶ μετὰ ταύτας, 088 
καὶ Ἰουδὴθ, ἡ μὲν ἐπὶ Ἰωσίου, ἡ δὲ ἐπὶ Δαρείου (85). 
Καὶ ἡ μήτηρ δὲ τοῦ Κυρίου προεφήτευσε, καὶ Ἑλι- 
αάθετ ἡ συγγενὴς αὑτῆς, καὶ "Ava καὶ ἐφ᾽ ἡμῶν αἱ 
Φιλίππου θυγατέρες. "AXI οὐκ à τήρθησαν κατὰ τῶν 
ἀνδρῶν αὗται, ἀλλ᾽ ἐφύλαξαν τὰ οἰχεῖα µέτρα. Οὐχ- 
οὖν καὶ ἐν ὑμῖν κἂν ἀνήρ τις Tj, κἂν γυνὴ, καὶ τύχῃ 
τοιαύτης τινὸς χάριτος, ταπεινοφρονείτω, ἵνα ἐπ᾿ 
αὐτῷ εὐδοχῇ ὁ θεός; « Ἐπὶ τίνα γὰρ, φησὶν, ἐπιδλέ- 
ψω, ἀλλ᾽ ἢ ἐπὶ τὸν ταπεινὸν καὶ ἡσύχιον. καὶ τρέ- 
μοντά μον τοὺς λόγους ; » 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ T'. 


Ὅτι ® τὸ διατάσσεσθαι τὰ ἐν ταῖς ἐκκλησίαις B Quod constituere ca. que in. Ecclesiis peraguntur. 


summum ac potissimum ait. 

Quz igitur prima erant hujus orationis exposui- 
mus, de charismatibus, quecunque Deus juxta vo- 
luntatem suam prebuit horainibus ; et. quo. modo 
eorumiqui mendacia loqui aggrediebantur, aut alieno 
spiritu -movebantur, mores confutavit; εἰ quod 
spe Deus improbis-ad prophetiam et miraculorum 
editionem elargitus est** gratiam suam. Nunc vero 
ad precipuum ecclesiastice dispositionis, oratio 
1,08 pertrahit; ut et hanc a nobis discentes consti- 
tutionem, vos qui Christi nutu per nos ordinati estis 
episcopi, omnia faciatis secundum mandata a nobis 
tradita ; scientes quod qui nos audit, Christum au- 
dit ; qui vero Christum audit, Deum ejus ac Patrem 
audit?" ; eui gloria in szecula. Amen. 

CAPUT IV. 
De ordinationibus. 

Simul igilur exsistertes, nos duodecim Domini 
aposloli, hasce divinas Constitutiones nostras de 
omni écclesiastico ordine injungimus; una pra- 
sentibus, tum electionis vase Paulo coapostolo 
nostro, tum Jacobo episcópo, tum reliquis ΄ pre- 
sbyteris, ac. septem diaconis. -Primus igitur ego 
Petrus aio, ordinandum esse episcopum , ut in 
superioribus omnes pariter conatituintus, inculpa- 
tum in omnibus, electum a cuncto populo ut prae 
Btantissimum. Quo nominato et placerite, congre- 


πιτελούμενα κορυφαιότατόν ἐστι. 

Τὰ μὲν οὖν πρῶτα τοῦ λόγου ἐξεθέμεθα, περὶ τῶν 
χαρισμάτων, ὅδαπερ ὁ Θεὸς κατ ἰδίαν βούλησιν παρ- 
ἐσχεν ἀνθρώποις * καὶ ὅπως τῶν ψευδῆ ἐπιχειρούν- 
τῶν λέγειν, ἢ ἀλλοτρίῳ πνεύματι χινουμένων, ἤλεγξε 
τὸὺντρόπον᾽ καὶ ὅτι πονηροῖς πολλάχις ἀπεχαρίσατο᾽" 
(85) ὁ θεὸς πρός τε προφητείαν καὶ τερατοποιίαν. Νυνὶ 
δὲ ἐπὶ τὸ κορυφαιότατον τῆς ἐχχλησιαστικῆς διατυ- 
πώσεως ὁ λόγος ἡμᾶς ἐπείγει" ὅπως καὶ ταύτην παρ᾽ 
ἡμῶν μαθόντες τὴν διάταξιν, οἱ ταχθέντες δι᾽ ἡμῶν 
γνώμῃ Χριστοῦ ἐπίσκοποι, πάντα κατὰ τὰς παραδο- 
θείσας ἡμῖν ἐντολὰς ποιῆσθε" εἰδότες ὅτι ὁ ἡμῶν 
ἀχούων, Χριστοῦ ἀκούει" ὁ δὲ Χριστοῦ ἀχηύων, τοῦ 
Θεοῦ αὐτοῦ καὶ Πατρὸς ἀχούει " ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς 
αἰῶνας. Αμήν. 

ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ Δ'. 
Περὶ χειροτονιῶν. 

"Άμα τοίνυν ὑπάρχοντες ἡμεῖς οἱ δεχαδύο τοῦ Κυ- 
Ρίου΄ ἀπόστολοι τάσδε τὰς θείας ἡμῶν (36) ἐντελλό- 
μεθα διατάξεις περὶ παντὸς ἐκκλησιαστικοῦ τύπου, 
συμπαρόντων ἡμῖν καὶ τοῦ τῆς ἐκλογῆς σχεύους Παύ- 
λου τοῦ αυναποστόλου ἡμῶν, ܬܘܡ‎ Ἰακώδου τοῦ ἐπι- 
αχόπου, xal τῶν λοιπῶν πρεσθυτέρων, καὶ τῶν ἑπτὰ 
διακόνων " πρῶτος οὖν ἐγώ φημι Πέτρος (87), ἐπίσκο- 
πον χειροτονεῖσθαι ὡς ἐν τοῖς προλαθοῦσιν ἅμα πάν- 
τες διεταξάμοθα, ἐν πᾶσιν ἄμεμπτον, ἀριστίνδην (88) 
ὑπὸ παντὸς τοῦ λαοῦ ἐχλελεγμένον. 00 ὀνομασθέντος 


? judic. iv, &, ΤῊ Reg, xxn, 12. ?! Judith. νιν. "" Luc. 1, n. ? Acl. xx 9. Ίσα. 1xvi, 2. 


"Luc. x, 


" al. ἀπεχρήσατο: Bic οἱ alter Vind. — "usus est. 


VARIORUM NOTAE. 


δὴ Ὅει, etc. Deest inscriptio tota in. utroque 


Vindob, .ܦܐ‎ 
(85) ᾿Απεχρήσατο. Sic melius legas, vertasque : 
Abusus est Deus ad prophetiam, etc. Est enim veluti 


2busus, pravis instrumentis ad rem bonam uti. Ver. 
bum eniin ἀποχράομαι non tantum cum accusativo, 
sed ei cum: dativo.conjungitur; Ip. 

(86) Τὰς θείας ἡμῶν. Aliter ὑμῖν. Cor. 

87) Πρῶτοςι εἰς. Sic in altero. cod. Vind. in- 
Choatur, caput : Πέτρος ὁ τῶν ἀποστόλων πρόχριτος 
006 τὸ Εὐαγγέλιον Πόντῳ, Γαλλατίᾳ, Καππα- 
δοχίᾳ, "Aaía, Βιθυνίᾳ, καὶ τελευταῖον ἐν Ῥώμῃ ἐν ᾗ 
καὶ ἐσταυρώθη ὑπὸ πραιφέκτου βασιλεύοντος Νέρω- 
νος, εἰς ἣν καὶ θάπτετοι. CL. 

(88) ᾿Αριστίνδην. Deest in altero'eod. Vind, Ip. 


(83) Ἐπὶ aapelov. Wüé specialiter, in diffeii 
multumque ac varie agitata quzestione chronologic: 
pertinet ingens.error Cedreni, ubi de Judithze tem- 
poribus ac historia, quod Cambyses Cyri filius Da- 
rius etiam appellatus fuerit. ideo quippe ita con- 
finxisse videtur, ut sententiam apostolici Constitu- 
toris conciliaret cum Julii Africani opinione. Euse- 
bius: Καμδύσην τινές φασι εἶναι Ναδουχοδονόσορ 
δεύτερον, τὸν χατὰ ܐ‎ xai τὴν “Ἰουδίθ. Ὢσ- 
περ ᾿Ἀφρικανός. Eademque Georgius Syncéllus ; ex 
quihus emaculabis Suidam in voce Ἰουδίθ, ad hunc. 
modum : Ἰούλιος δὲ ᾿λφριχανὸς λέγει, ὅτι Ναδουχοδο- 
νόσορ ὁ Καμβύσης (vel ὁ xai Καμδύσης) (male vulgo 
ὁ Καμβύσην) ἀναιρεῖται ὑπ᾽ αὐτῆς. Atque Ίνα vele- 
res codicesRegii. Cor. 


40:3 

A καὶ ἀρέσαντος, συνελθὼν ὁ λαὸς ἅμα τῷ πρεσδυτε- 
Ῥίῳ καὶ τοῖς παροῦσιν ᾿ἐπισχόκοις. ἐν ἡμέρᾳ Κυ- 
ριαχῇ (89), συνευδοχείτω. Ὁ δὲ πρόχριτος τῶν Αοι- 
πῶν, ἐρωτάτω πρεαθυτέριον καὶ τὸν λαὺν, εἰ αὐτός 
ἐστιν, ὃν αἰτοῦνται εἰς ἄρχοντα , καὶ ἐπινευσάντων, 
προσεπερωτάτω εἰ μαρτυρεῖται ὑπὸ πάντων ἄξιος 
εἶναι τῆς μεγάλης ταύτης (90) καὶ λαμπρᾶς ἦγεμο- 
νίας, εἰ τὰ χατὰ τὴν εἰς Θεὸν αὐτῷ εὐσέδειαν χατ- 
ὦρϑωται, εἰ τὰ πρὸς ἀνθρώπους δίχαια πεφύλα- 
χται, εἰ τὰ κατὰ τὸν οἶχον αὐτοῦ χαλῶς ᾠχονόμηται, 
εἰ τὰ κατὰ τὸν βίον ἀνεπιλήπτως. Καὶ πάντων ἅμα 
χατὰ ἀλήθειαν, ἀλλ' οὐ xarà πρόληψιν μαρτυρη- 
σάντων τοιοῦτον αὐτὸν εἶναι, ὡς ἐπὶ διχαστῇ Θεῷ 
xai Χριστῷ ܙ‎ παρόντος δηλαδὴ καὶ τοῦ ἁγίον Πνεύ- - 
ματος, xai πάντων τῶν ἁγίων xai λειτουργικῶν 

B πνευμάτων (91), ἐκ τρίτου πάλιν πυθέσθωσαν, εἰ 
ἄξιός ἐστιν ἀληθῶς τῆς λειτουργίας" ἵνα ἐπὶ στόμα- 
πος δύο # τριῶν μαρτύρων σταθῇ πᾶν ῥῆμα" καὶ 
δυνθεμένων αὐτῶν ἐκ τρίτον ἄξιον εἶναι, ἀπαιτεί- 
σθωσαν οἱ πάντες σύνθημα (93): καὶ δόντες προθύ- 
quoc, ἀχουέσθωσαν" xal σιωπῆς γενομένης, εἷς τῶν 
πρώτων ἐπισχόπων ἅμα καὶ δυσὶν ἑτέροις, πλησίον 
ποῦ θυσιαστηρίου ἑστὼς, τῶν λοιπῶν ἐπισχόπων χαὶ 
πρεσδυτέρων σιωπῇ προσευχομένων, τῶν δὲ διαχό- 
γων τὰ θεῖα Εὐαγγέλια ἐπὶ τῆς τοῦ χειροτονουμένου 
χεφαλῆς ἀνεπτυγμένα κατεχόντων, λεγέτω πρὸς 
Θεόν" 


8. CLEMENTIS.I ROM. PONT. OPERA DUBIA, 


102 
gatus populus una cum presbyterio ac episcopis qui 
presentes erunt, in die. Dominica, consentiat. Qui 
vero inter reliquos praecipuus est, interroget pre- 
&hyterium.-ae plebem, an ipse est, quem in prasi- 
dem postulant : etillis annuentibus, iterum roget, 
απ ab omnibus testimonium habeat, quod dignus 
sit magna. hac et illustri praefectura; an qui ad 
pietatem in Deum spectant, ab ipso sint recte facta; 
an jura erga homines servata; an domestic res 
pulchre, dispénsatzs, an vitz instituta sine repre- 
hensione. Cumque universi pariler, secundum ve- 
ritatem, non autem secundum anticipatam opinio- 
nem, testificati fuerint talem eum esse; quasi ante 
judicem Deum, ac-Christum, prasente, scilicet, 
etiarn sancto Spiritu, et omnibus sanctis ac admi- 
mistratoriis spiritibus ; rursus tertio sciscitentur, 
n vere dignus sit ministerio ; ut in ore duorum vel 
trium testium stet omne verbum" ; atque iis tertio 
assenlientibus, dignum esse; a cunctis petatur 
signum assensionis, et alacriter dantes, audiantur : 
silentioque facto, unus ex primis episcopis una 
um duobus aliis prope altare stans, reliquis epi- 
scopis ac presbyteris tacite orantibus, atque diaco- 
mis divina Evangelia super caput ejus qui ordina- 
Wr aperta tenentibus, dicat ad Deum : 


^! Mattb. xvin, 10. 


VARIORUM NOTAE. 


€ sug, et rursum unusquisque Ecclesie sue, et reliqua, 
ue lege, si vacat; homil. 20 : Secundum ea que 
ounnes in Apocalypsi scribit, unicuique Ecclesie 
generaliter angelus praest, Homilia 10 in Lucam 
binos episcopos singulis ecclesiis praeponit, visibi- 
lem ac invisibilem, hominem atque angelum. Mitto 
alia loca, alios auctores. Adjungo duntaxat gemella 
Basilii οἱ Palladii : illius, epist. 191 : Καὶ ὁ ἄγγε- 
λος ὁ τῆς ἐχχλησίας ἔφορος συναπῆλθεν ὑμῖν; hujus, 
in Vita Chrysostomi: Egressus est cum tllo angelus 
oque ecclesim, Jam de angelis altarium, praeter 
Pratum spirituale cap. à, testatur S, Epiphanius 
hzresi 25, cap. 3, hisce verbis : ᾿Απὸ τῆς τοῦ ἁγίου 
᾿Ιωάννου ᾿Αποχαλύψεως, ὃς γράφων μιᾷ τῶν Ἐχκλησιῶν 
ἐχ προσώπου Κυρίου, τουτέστι τῷ ἐπισχόπῳ τῷ ἐκεῖσε 
χατασταθέντι, σὺν τῇ δυνάμει τοῦ ἁγίου ἀγγέλου 
ποῦ ἐπὶ τοῦ θυσιαστηρίου, φησίν, Et sancii Joannis 
Apocalypsi; qui ad simam ecelesiarum ez Domini 
persona scribens, id est, àd episcopum illic constitu- 
D fum, cum angeli sancti virtute qui est. super altare, 
ait : De templo Hierosolymitano ista B. rii sunt 
in Matthzum canone ult. : Velum templi scinditur ; 
quia exinde populus est divisus in partes, et veli ho- 
mor cum custodia angeli protegentis aufertur. Aucto- 
ris vero sermonis 9, ἐπ Dominicam Ascensionem, 
apud Chrysostomum, tom. VI : Άγγελος ἐξήλατο 
ποταραγμένος bx τοῦ ναοῦ, περιεσχισµένου τοῦ xa- 
παπετάσματος τοῦ MU ad e-lemplo, conscisso 
velo edis, territus exsiluit. Ip. 
(93) Σύνι 


. In preclara illa. Synesii episcopi 
epistola 67 : Σύνθημα τῆς χειροτονίας. Semel autem 
lectorem scire velim, a me de multis ritibus ideo 
pauca vel nihil adnotari, quia per homines doctos 
preventus, eorum scripta compilore nequaquam 
sustineo. Cor. à 


(89) Ἕν Κυριακῇ. In tritis et vulgatis non 
est immorandum. Itaque proponam solummodo cor- 
ruptum canonem concilii Cesarauguslani tertii, ut 
emendem. Legitur : In sanctum et satis venerabile 
concilium residentibus nuntiatum est nobis, eo quod 
aliqwi pontifices regulam veritatis pretermittentes, 
ecclesias quee α fidelibus pia devotione construuntur, 
extra diebus Dominicis consecrent. Si ergo cum quis- 

nostrum mortalium ad sacerdolale promovetur. 
officium, nullatenus patimur ܐܬܐ‎ in reliquis diebus, 
nisi tantum. Dominicis. festivitatibus, ii qui honoris 
digni habentur officio, 1n ordine praficiantur eccle- 
siastico, quanto magis ut deificata sancta templa, que 
ab hominibus fidelibus censentur honorificanda, sine 
diebus Dominicis perhibeantur consecranda ? cujusque 
mon lalium prasumptiomes pontificum, nom solum. 
sanctorum Patrum cohiberemur prohibere sententiam, 
sed propria deliberatione censemus, ut nulli penitus 
pontificum, in quibuscunque provinciis constitutis, 
amodo liceat, prater certis diebus Dominicis, eccle- 
sias sancias consecrare, Scribi debet : Cujusque nos 
talium prasumptiones pontificum, non solum sancto- 
rum Patrum cohibemur prohibere sententia; sed pro- 
pria deliberatione censemus, ut. nuili penitus, ete. 

Ταύτης. Alter cod. τοῦ 60.0 


Cor. 

δὲ Καὶ πάντων τῶν ἁγίων καὶ Δειτουργικῶν 
αγευµάτων. Etenim, juxta sententiam SS, Patrum , 
angelis Dee sunt ecclesie, presertim tempore 
divini officii, et in solemnitatibus : quos inter prin- 
cipem obtinent locum angeli presides ac patroni 
ecclesiarum, angeli altaribus assistentes atque pre- 
sidentes. insigniter Tertullianus Je pudicitia, 
cap. 14: Lusit gitur et de auo spiritu οἱ de Ecclesia: 
Angelo, etc. Origenes bomil, 44, in Numeros: Offe- 
runt et. angeli primitias, wswsquisque credo. gentis 


101 
CAPUT ¥. 
Invocatio in ordinatione episcoporum, 

Qui es, here Domine, Deus, omnipotens, solus. 
ingenitus ac regem non habens; qui semper es, et 
ante secula exsistis; qui nullo indiges, omnemque 
causam atque ortum superas; solus verus, solus 
sapiens ; qui solus Altissimus es, natura invisibilis; 
cujus cognitio, expers principii ; solus bonus, 86 
incomparabilis ; qui omnia nosti ante quam flant"; 
occultorum cognitor, inaccessus; domino carens ; 
Deus et Pater unigeniti Filii tui, Dei ac Servatoris 
nostri, conditor universorum per ipsum , provisor, 
lutor; Pater misericordiarum, et. Deus tolius cou- 
solationis*'; qui in allis habitas, et humilia re- 
spicis". Tu qui dedisti leges ac regulas Ecclesia, 


B per Christi tui adventum in carne, sub teste Para- 


cleto, per apostolos tuos, ac nos gratia tua astan- 
tes episcopos; qui ob initio pr:stitisti sacerdotes 
in populi tui. curationem. Abelem in primis, Se- 
thum, Enosum, Henochum, Noam, Melchisedecum 
et Jobum; qui constituisti Abrahamuin. εἰ czeteros 
patriarcbas, cum fidelibus tuis famulis, Moyse, Aa» 
rone, Eleazaro, Phinee; qui in ipsis desumpsisti 
principes, et sacerdotes in tabernaculo testimonii ; 
qui Samuelem elegisti in sacerdotem ac prophetam; 
qui sanctuarium Luum sine ministris non reliqujsli ; 
qui benevolentia prosecutus es eos in quibus νυ-. 
luisü celebrari. Ipse nunc quoque, intercessu 
Christi tui, per nos infunde virtutem principalis tui 


CONSTiTUTIONES APOSTOLICAE. — LIB. VIII. ` 


1075 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε’. 
᾿Ἐπίχλησις ἐπὶ χειροτονίας ἐπισκόπων. 

Ὁ ὧν, Δέσποτα, Κύριε, ὁ Θεὸς, ὁ παντοχράτωρ, 

ὁ μόνος ἀγέννητος, καὶ ἀδασίλευτος" ὁ ἀεὶ ὧν, xal 
πρὸ τῶν αἰώνων ὑπάρχων' ὁ παντὶ "" ἀνενδεὴς,, καὶ 

πάσης αἰτίας καὶ γενέσεως κρείττων' ὁ μόνος ἀλη- 

θινὸς, ὁ μόνος σοφός" ὁ ὧν μόνος Ὕψιστος" ὁ τῇ φύσει 

ἀόρατος" οὗ ἡ γνῶσις ἄναρχος" ὁ μόνος ἀγαθὸς, καὶ 
ἀσύγκριτος, ὁ τὰ πάντα εἰδὼς πρὶν γενέσεως αὐ- 
τῶν" ὁ τῶν κρυπτῶν γνώστης" ὁ ἀπρόσιτος" ὁ ἀδέσπο- 
πος" à Θεὸς καὶ Πατὴρ τοῦ μονογενοῦς ΥἹοῦ σου, 
ποῦ Θεοῦ xal Σωτῆρος ἡμῶν' ὁ δημιουργὸς τῶν ὅλων 
δι) αὐτοῦ. ὁ προνοητὴς, ὁ χηδεμών' ὁ Πατὴρ τῶν 
«οἰκτιρμῶν, καὶ θεὸς πάσης παραχλήσεως" ὁ ἐν ὑψη- 
λοῖς χατοιχῶν, καὶ τὰ ταπεινὰ ἐφορῶν. Σὺ ὁ δοὺς 
ὅρους Ἐκκλησίας, διὰ τῆς ἐνσάρχου παρουσίας τοῦ 
Χριστοῦ σου, ὑπὸ μάρτυρι τῷ Παρακλήτῳ, διὰ τῶν 
Gv ἀποστόλων, καὶ ἡμῶν τῶν χάριτι σῇ παρεστώ- 

τῶν ἐπισχόπων' ὁ προορίαας ἐξ ἀρχῆς ἱερεῖς εἰς 
ἐπιστασίαν λαοῦ σου, "Αδελ ἐν πρώτοις, Σὴθ, καὶ 
Ἐνὼς, καὶ Ἑνὼχ, xai Νῶε, καὶ Μελχισεδὲχ, καὶ 

Ἰώδ' ὁ ἀναδείξας ᾿Αδραὰμ xal τοὺς λοιποὺς πα- 

τριάρχας σὺν τοῖς πιστοῖς σου θεράπουσιν Μωῦσεϊ 
καὶ ᾿λαρὼν, xai Ἐλμαζάρῳ καὶ Φινεές" ὁ ἐξ αὐτῶν 
προχειρισάμενος ἄρχοντας, καὶ ἱερεῖς ἐν τῇ σκηνῇ 
τοῦ μαρτυρίου" ὁ τὸν Σαμονὴλ ἐκλεξάμενος εἰς ἱερέα 
καὶ προφήτην" τῷ ἁγιάσματί"" σου ἀλειτούργητον 
μὴ ἐγκαταλιπώγ' ὁ εὐδοχήσας ἐν οἷς ἠρετίσω δοξα- 
σθῆναι. Αὐτὸς καὶ νῦν μεσιτείᾳ τοῦ Χριστοῦ σου, 


δι ἡμῶν ἐπίχεε τὴν δύναμιν τοῦ ἡγεμονιχοῦ σου ( Spiritus, qui subministratur per dilectum Filium 


tuum Jesum Christum, quemque voluntate tua do- 
mavit sanctis apostolis ad te :eternum Deum perti- 
nentibus. Da in nomine tuo, Deus cognitor cordis, 
huic servo tuo, electo a te in episcopum, pascere 
sanctum tuum gregem, et pontiflcem tuum agere, 
inculpate ministrantem nocte ac die; et placando 
faciem tuam, congregare numerum eorum qui salvi 
flunt, ac offerre tibi dona sanct: tu: Εοοϊθεία,, Da 
illi, Domine omnipolens, per Christum tuum par- 
ticipationem sancti Spiritus ; ut habeat potestatem 
remittendi peccata secundum mandatum luum, 
dandi cleros seu ordines ecclesiasticos juxta ργῶ- 
ceptum iuum, et solvendi omne vinculum secun- 
dum potestatem quam tribuisti apostolis "*; utque 


Πνεύματος, ὅπερ διακονεῖται τῷ ἠγαπημένῳ σου. 
Παιδὶ Ἰησοῦ Χριστῷ, ὅπερ ἐδωρήσατο γνώμῃ σου 
τοῖς ἁγίοις ἀποστόλοις σου τοῦ αἰωνίου Θεοῦ. Δὸς 
ἐν τῷ ὀνόματί σου, χαρδιογνῶστα Θεὲ, ἐπὶ τὸν δοῦ- 
λόν σου τόνδε, ὃν ἐξελέξω εἰς ἐπίσχοπον, ποιμαίνειν 
τὴν ἁγίαν σου ποίμνην, xal ἀρχιερατεύειν σοι, 
ἀμέμπτως λειτουργοῦντα νυχτὸς καὶ ἡμέρας, καὶ 
ἐξιλασκόμενόν σου τὸ πρόσωπον, ἐπισυναγαγεῖν τὸν 
ἀριθμὸν τῶν σωζομένων, xal προσφέρειν σοι τὰ 
δῶρα τῆς ἁγίας σου. Ἐχκλησίας. Δὸς αὐτῷ, Δέσποτα 
παγτόχρατορ, διὰ τοῦ Χριστοῦ σου, τὴν μετουσίαν 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος" ὥστε ἔχειν ἐξουσίαν ἀφιέναι 
ἁμαρτίας κατὰ τὴν ἐντολὴν σου, διδόναι κλήρους (05) 
κατὰ τὸ πρόσταγμά σου, λύειν δὲ πάντα σύνδεσμον χατὰ 


τὴν ἐξουσίαν ἣν ἔδωχας τοῖς ἀποστόλοις" εὐαρεστεῖν δέ D tibi placeat in mansuetudine, et mundo corde, 


constanter, inculpate ac irreprehensibiliter offe- 
rendo tibi purum et. ineruentum sacrificium, quod 
per Christum constituisti mysterium Novi Testa- 
menti, in odorem suavitatis; per sanctum Filium 
tuum Jesum Christum, Deum ac Salvatorem no- 


9$ f, τὸ ἁγίασμα, Sic et alter Vind; 


9 Dan. xui, 48. *! HE Cor. 1, δι * Psal. cxi, 5. 


σοι ἐν πραότητι, χαὶ καθαρᾷ καρδίᾳ, ἀτρέπτως, ἀμέμ- 
πτως, ἀνεγχλήτως, προσφέροντά σοι καθαρὰν καὶ ἀναί- 
µακτον θυσίαν, ἣν διὰ Χριστοῦ διετάξω τὸ μυστήριον 
τῆς Καινῆς Διαθήχης, εἰς ὀσμὴν εὐωδίας, διὰ τοῦ ἁγίου 
Παιδός cou Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος 


9 ἢ πι . 
9 Matth. xvirt, 18. 


YARIORUM NOTAE. 


sessionem aliaque. Atque bic κλῆροι sunt, vel 
speciatim ordines et gradus clericorum ; vel gene- 
ratim loca Christianorum, inter clericos, laicos ܢ¿‎ 


÷ stantes, lapsos ; virgines, viduas, elc, 6οτ. 


(95) Διδόναι κλήρους. Primitus ae sorte ac sor- 
titione usurpata vox χλῆρος, pue ad multa qua 
sortito obtingebant, significationem suam extendit ; 
8d dignitatem, locum , numerum, ordinem, pos- 


1016 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA, 


1075 


strum; per quem tibi gloria, honor οἱ eultus, in A ἡμῶν" δι᾽ οὗ (94) σοι δόξα, τιμὴ καὶ σέδας, ἐν ἁγίῳ 


Πνεύματι, νῦν, καὶ ἀεὶ, xai εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν 
αἰώνων (95), Καὶ ταῦτα ἐπευξαμένου, οἱ λοιποὶ ἵε- 
ρεῖς ἐπιλεγέτωσαν, ᾽Αμήν (96): καὶ σὺν αὐτοῖς ἅπας 
ὁλαός. Καὶ μετὰ τὴν προσευχὴν, εἷς τῶν ἐπισχό- 
πων ἀναφερέτω τὴν θυσίαν ἐπὶ τῶν χειρῶν τοῦ χει- 
ροτονηθέντος (97): καὶ τῇ ἕωθεν ἐνθρονιζέσθω εἰς 
πὸν αὐτῷ διαφέροντα τόπον παρὰ τῶν λοιπῶν ἐπισχό 
πων, πάντων αὐτὸν φιλησάντωντῷ ἐν Κυρίῳ φιλήματι, 
Καὶ μετὰ τὴν ἀνάγνωσιν τοῦ νόμου καὶ τῶν προ- 
φητῶν , τῶν τε ἐπιστολῶν ἡμῶν καὶ τῶν πράξεων 


° καὶ τῶν εὐαγγελίων, ἀσπασάσθω ὁ χειροτονηθεὶς τὴν 


ἐκκλησίαν, λέγων" Ἡ χάρις τοῦ Κυρίου (08) ἡμῶν 
Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς, 
καὶ ἡ κοινωνία τοῦ ἁγίου Πνεύματος, μετὰ πάντων 


sancto Spiritu, nunc, et semper, et in saecula sz- 
culorum. Et postquam ita oráverit; reliqui sacer- 
dotes respondeant, Amen; atque eum eis omnis 
populus. Et post precationem , unus ex episcopis 
hóstiam offerat in manus ordinati. Et mane in loco 
ac «hrono ad ipsum pertinente a ceteris episcopis 
collocetur, cunctis eum osculantibus, osculo in Do- 
mino. Postque lectionem legis, et prophetarum, ac 
epistolarum nostrarum, ei actorum, atque Evange- 
liorum, ordinatus ecclesiam salutet, dicens : Gra- 
tia Domini nostri Jesu Christi, charitas Dei ac Pa- 
tris, et communicatio Spiritus sancti, cum omni- 
bus vobis. Ac universi respondeant : Et eum spi- 
ritu tuo. Et post salutationem , populum alloquatur 


verbis exhortationis. Cumque doctrinz sermonem B ὑμῶν’ καὶ πάντες ἀποχρινέσθωσαν" Καὶ μετὰ τοῦ 


πνεύματός σου. Καὶ μετὰ τὴν πρόσρησιν, προσλα- 
λησάτω τῷ λαῷ λόγους παραχλήσεως (99). Καὶ πλη- 
ρώσαντος αὐτοῦ τὸν τῆς διδασκαλίας λόγον, φημὶ 
ἐγὼ ᾿Ανδρέας (100) ὁ ἀδελφὸς Πέτρου, ἀναστάντων 


linierit, aio ego Andreas [rater Petri , ut, universis 
consurgentibus, diaconus, in excelsum locum 3s- 
&endens, proclamet :« Ne quis audientium ; Ne 
quis infidelium, » Ac silentio facto, dical : 


ἁπάντωνι ὁ διάκονος (1), ἐφ᾽ ὑψηλοῦ τινος ἀνελθὼν, κηρυττέτω * « Mf τις τῶν ἀκροωμένων" Μὴ τις τῶν ^ 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ σ’. 
Ἡ θεία Λειτουργία, ἐν dj προσφώνησις ὑπὲρ τῶν 
πατηχουµόγων (8). 
Ἐθξασθε, οἱ κατηχούµενοι, Καὶ πάντες οἱ πιστοὶ 


ἀπίστων. » Καὶ ἡσυχίας γενομένης, λεγέτω" 
CAPUT VI. 
Divina liturgia, in qua. ora.io pro catéchumenis. 


Orate, catechumeni. Et 01111108 fideles pro illis cum 


VARIORUM NOTAE. 


Üiocheni, que ab eo dicta est ini Inthronismo ;'sicut 
Enthronisticas epistolas merhorat Evagrius lib. tv, 
tip. 4, agens de eodem Severo. Adi ad Socratem 


(94) Ac οὗ. Μεϑ' οὗ xal col, pro solemni muta- 
tione doxologiz Arianicz. Cr. 
(95) Alóvcv. Additur eliam ᾿Αμήν. Ip. 


96) Ἁμήν. Concilium Toletanum: iv, can. 4C lib. it, cap. 45; et lib. vir, cap. 29. Ip. 


[0 Ανδρέας. Additur liic, in altero: Vindob, 
codice, hoc scholium : ᾿Ανδρέας ὁ ἀδελφὸς Πέτρου 
ܐ‎ τὸ Εὐαγγέλιον Σκύθαις, Σογδιαγοῖς, Θρᾳξὶν, 
ὃς διὰ τὸ Χριστοῦ κήρυγμα σταυρῷ τελειοῦται ὑπὸ 
Αἰγαία, ποῦ ἀνθυπάτου, χαὶ ἐτάφη ἐν Πάτραις, 
ὕστερον δὲ μετετέθη ἐν Κωνσταντίνου πόλει ὑπὸ Κων. 
σταντίνου αὐτοκράτορος, Vide Abdim Babylonici 
Act. apost., lib. 11. CLER. 

(0 Ὁ διάκονος ἐφ᾽ ὑψημοῦ, etc. Et cap. 12: Ἵν' 
εὐθὺς ὁ διάκονος λέγῃ" Μή τις τῶν κατηχονυµέγων 
μένων’ Μή τις τῶν ἀπίστων' Μή τις τῶν 
ἑτεροδόξων. Apud Chrysostomum Homilia de filio 
prodigo : Tv λειτουργῶν τῆς θείας ἱερουργίας, ἐν τῇ 
Ἐχκλησίᾳ περιτρεχόντων καὶ βοώντων. πὴ τὰς τῶν κατ) 
χρυμένων, etc., supra δὰ cap. 55, lib. i. Vox autem 

προώμενοι, ex usu scriptorum ecclesiasticorum, 
Significat tum omnes eos quibus placebat verbum 
Dei lectum vel. przedicatum in ecclesia audire, nec 
licebat mysteriis interesse : tum catechumenos ge- ˆ 
neratim sumptos pro omnibus iis qui Christianam 
religionem ainbiebant, etsi nomen EcclesiS non- 
dum dedissent; tum catechumenos proprie dictos, 
ad quos missa catecbumenorum pertinebat ; tum 
denique peenitentes in auditione, que est secunda 
ponitentiz statio, positos. Sed hic in primo sensu 
acceperim : quemadmodum et canone Laodiceno 5, 
A Grecis inlerpretatoribus non inlellecto : Περὶ 
τοῦ μὴ δεῖν τὰς χει; lag ἐπὶ παρουσίᾳ ἀκροωμέ- 
νων γίνεσθαι. (Quod ποπ oporteat ordinationes sub 
ntium celebrari. ᾿Αχροωμένους etiam 
i non intellexit Rufinus, suaque ver- 
sione alios in fraudem egit. Caterum Latinis au- 
ditores et audientes sunl catechumeni, sive pér- 
fecliores sive imperfectiores, jutta illud tractatus 
de non rebaptizandis semel tinctis, quem Rigaltus 
in Observationibus ad S. Cuprianum edidit, p. 430: 
Vel audiens, aut audire incipiens. Cor. 

(2) 'H θεία ἀξιτουρτία, etc. Proclus. De divina 


τις τῶν dx poto 


0 Ἡ. χάρις τοῦ Κυρίου, etc, να etiam. Litur- _ 


Unus ex. ΠΡ senioribus surgens, orationem pa- 
lam fundat ad Dominum, cunctis adhuc iu terra ja- 
centibus. Finita autem oralione, et responso ab om- 
mibus Amen, eic. Legenda Hinemari Epistola ad 
Adyentium. Cor. 

(97) Εἰς τῶν ἐπισκόπων ἀναφερέτω, etc, Ali- 
quatenus similia continent ordinationes presbylo- 
rorum Grecs. et episcoporum ac presbyterurum 
Latinze. Lege Fulberti epistolam 2, qua est. ad 
nardum ; ac si in ms. codicem illius Patris ium 
deris, videin isto loco depravato : Ad Aoc episcopi 
responsum, cum ego familiaritatis ausu studiosus 
perquirerem, num idem mysterium. supplere potuisset 
panis a presbytero quolidiana celebratione sacratus, 
wii in eo passionis Dominice et resuscitati corporis 
εἰ manifestat discipulis speciem, salis[uisset nobis, 
Perpende, ait, etc.;. vide, inquam, scriptum ne sit. 
pro salisfuisset, satisfecit, uti. suspicor emendan- 
dum. Sed et absque ins, fidenter ita constitue, ac 
restitue Epistoke finem : Hac pauca de multis; qua 
repelità memoria, et multo ex tempore dissula licet , 
recitasse ad prasens sufficiat, dum ego codicem de 
ejusmodi exemplaribus a Romano scrinio prolatum 
perlegam. Vobis facile est de paucis multa cogitare, 
aut ccrte quod. irrationabiliter [actum videtur, sa- 
nioris consilii. ratione corrigere. ln. 


Βία. Ex Apostolo, II Corinth. xu 15. [n Ordi- 
Rationibus : Εἰρηνεύει τὸν ἀπόστολον, aut εἰς τὸν 
ἀπόστολον. Δίδωσιν εἰρήνην εἰς τὸν ἀπόστολον, de 
ܡ ܗ‎ salutatione. lp. ——— 

(99) Προσλαλησάτω τῷ «λαῷ Ἰόγους zapaxAt- 
σεως, Rituale Cophtitarum in Ordinatione sacer- 
dotis : Ez juramenio prestito osculetur. aliare, ερί- 
scopum, et prasentes. Deinde explanet. cliquid de 
mysteriis. Huic primo novi antistitis serinoni no- 
men Enthronistici dari potest ex Liberato cap. 19 
Breviarii : F:rtar, inquil, expositio ejus, Severi An- 


4018 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE. — LIB. Vili. 


1071 


κατὰ διάνοιαν ὑπὲρ αὐτῶν προσευχέσθωσαν, λέγοντες" A attentione orent dicentes : Kyrie eleison. Diaconus 


vero pro eis preeetur, dicens : Pro catechumenis 
omnes Deum invocemus; ut, qui bonus ac bomi- 
num amans est, benigne exoudiat eorum obsecra- 
tiones ac preces ; et, suscepta eorum supplicatione, 
opem illis ferat, detque petitiones cordis ipsorum, 
prout eis expedit; revelet eisdem — Evangelium. 
Christi sui; illuminet eos ac instituat ; erudiat co- 
gnitione ae religione divina; doceat mandata sua 
et justificationes; inserat in eis castum ae saluta- 
rem timorem suum; aperiat 88765 cordis eorum, 
ut in ejus lege die ac nocte occupentur; et confir- 
met eos in pietate; adunet atque annumeret eos 
sancto suo gregi, donatis iis lavacro regeperatio- 
nis, indumento immortalitatis, vera vita; * liberet 
vero illos ab omni impietate, et non det locum ad- 
versario contra illos; mundet autem ipsos ab omn: 
inquinamento carnis et spirítus ^ ; inhabitelque in 
eis ac inambulet, per Clristum suum**; benedicat. 
introitus ac exitus eorum *', atque proposita mode- 
retur iis ad commodum, Adhuc intente pro illis 
supplicemus, ut, remissionem delictorum consecuti 
per baptismi initiationem, digni fiant sanctis my- 
steriis, et permansione cum sanctis. Surgite, eate- 
chumeni. Pacem Dei. per Christum ejus petite; 
diem quietum, ac sine peccato, itidem omne tem- 
pus vitze vestre; mortem Christianam ; propitium 
2c benevolum Deum; veniam delictorum. Vos ipsos 
soli Ingenito Deo, per Christum ejus, commendate. 
Inclinate, et accipite benedictionem. Porro, in sin- 
gulis horum qua diaconus proloquitur, ut jam 
diximus, populus respondeat : Kyrie, eleison; et 
ante cunctos pueri, Catechumenis autem capita ܚܐ‎ 
elinantibus, episcopus ordinatus benedicat eis bene« 
dictione hujusmodi : Deus omnipotens, ingenitus 
et inaccessus, solus verus Deus, Deus ei Pater 
Christi tui umgeniti Filii tui, Deus Paracleti, ac 


* IL Cor. vi, 16, Psal. cxx, 8. 


Κύριε ἐλέησον. Διαχονείτω δὲ ὑπὲρ αὐτῶν, λέγων: 
Ὑπὲρ τῶν κατηχουµένων πάντες (3) τὸν Θεὸν παρα- 
καλέσωμεν, ἵνα ὁ ἀγαθὸς, φιλάνθρωπος, εὐμενῶς ela- 
ακούσῃ τῶν δεήσεων αὐτῶν καὶ τῶν παρακλήσεων, 
καὶ προσδεξάμενος αὐτῶν τὴν ἱκεσίαν ἀντιλάδηται 
αὐτῶν, καὶ δῷ αὐτοῖς τὰ αἰτήματα τῶν καρδιῶν αὖ- 
τῶν πρὸς τὸ συμφέρον, ἀποκαλύψῃ αὐτοῖς τὸ Εὐαγ- 
Τέλιον τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ, φωτίσῃ αὐτοὺς καὶ συνε- 
τίσῃ, παιδεύαῃ αὐτοὺς τὴν δεογνωσίαν, διδάξῃ αὐτοὺς 
τὰ προστάγματα αὐτοῦ xal τὰ δικαιώµατα, ἔγκατα- 
φυτεύσῃ ἐν αὐτοῖς τὸν ἁγνὸν αὐτοῦ χαὶ σωτήριον φό- 
6ον, διανοίξῃ τὰ ὦτα τῶν καρδιῶν αὐτῶν πρὸς τὸ ἐν 
τῷ νόμῳ αὐτοῦ καταγίνεσθαι ἡμέρας xa νυχτὸς, βε- 
θαιώσῃ δὲ αὐτοὺς ἐν τῇ εὐσεδείᾳ, ἑνώσῃ καὶ ἔγκατα- 
ριθµήσῃ αὐτοὺς τῷ ἁγίῳ αὐτοῦ ποιμνίῳ, καταξιώσας 
αὐτοὺς τοῦ λουτροῦ τῆς παλιγγενεσίας, τοῦ ἐνδύμα- 
«og τῆς ἀφθαρσίας (4), τῆς ὄντως ζωῆς, ῥύσηται δὲ 
αὐτοὺς ἀπὸ πάσης ἀσεθείας, καὶ μὴ δῷ τόπον τῷ ἀλ- 
λοτρίῳ κατ᾽ αὐτῶν, καθαρίσῃ δὲ αὐτοὺς ἀπὸ παντὸς 
μολυσμοῦ σαρχὸς καὶ πνεύματος, ἐνοικήσῃ τε ἐν αὐ- 
τοῖς καὶ ἑμπεριπατήσῃ διὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ, εὔλο- 
qim τὰς εἰσόδους αὐτῶν καὶ τὰς ἐξόδους, καὶ κατ- 
ευθύνῃ αὐτοῖς τὰ προκείµενα εἰς τὸ συμφέρον. Ἔτι 
ἐχτενῶς ὑπὲρ αὐτῶν ἰκετεύσωμεν, ἵνα ἀφέσεως τυ- 
χόντες τῶν πλημμελημάτων διὰ τῆς μυήσεως, ἀξιω- 
θῶσι τῶν ἁγίων μυστηρίων, καὶ τῆς μετὰ τῶν ἁγίων 
διαμονῆς. Ἐγείρεσθε, οἱ χατηχούµενοι. Τὴν εἰρήνην 
τοῦ Θεοῦ διὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ αἰτήσασθε, εἰρηνι- 
χὴν (5) ἡμέραν καὶ ἀναμάρτητον καὶ πάντα τὸν χρό- 
νον τῆς ζωῆς ὑμῶν, χριστιανὰ ὑμῶν τὰ τέλη, ἴλεων 
καὶ εὐμενῆ τὸν Θεὸν, ἄφεσιν πλημμελημάτων, ἑαυ- 
ποὺς τῷ μόνῳ ἀγεννήτῳ Θεῷ διὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ 
παράθεσθε. Κλίνατε, xal εὐλογεῖσθε. Ἐφ' ἑκάστῳ δὲ 
πούτων ὧν ὁ διάκονος προσφωνεῖ, ὡς προείπομεν, λε- 
τέτω ὁλαός' Κύριε, ἐλέησον" καὶ πρὸ πάντων τὰ παι- 
δία (6). Κλινόντων δὲ αὐτῶν τὰς κεφαλὰς, εὐλογείτω 


Ὁ Citat Nicetas Serronius. Vide Vet. test. “ IlCor. vu, 4. 


VARIORUM NOTJE. 


ἐν ji. Desunt hire in cod. Vind. Cen. 

(5) Πάντες. Addit cod. Vind. ἐχτενῶς. Ip, 

0 Τοῦ ἐνδύματος τῆς ἀφθαρσίας. Hine Grego- 
rium Nazianzenum accepisse suum ἔνδυμα ἀφθαρ- 
σίας orat. 42, pag. 685, adnotat Nicetas : an vere, 
dubito : poluit enim habere ab aliis liturgiis; verbi 
gratia ab illa apud Chrysostomum homi. 2, in 1I 
ad Corinthios. En Graeca: Nicet:e e codicibus Regiis : 
Εὔληπται δὲ τὸ ἔνδυμα τῆς ἀφθαρσίας, ἀπὸ τῆς 4×- 
ταδίδλου τῆς διὰ Κλήμεντος" ἵνα γὰρ, φησὶ, χαταξιώ- 
σῃ αὐτοὺς τοῦ λουτροῦ τῆς παλιγγενεσίας, τοῦ ἐνδύ- 
µατος τῆς ἀφθαρσίας. Idem Theologi explanator ad. 
orat. 40, n. 4, sic. loquitur : ᾿Αφθαρσίας δὲ ἔνδυμα, 
κατὰ τὰς ἀποστολιχὰς διατάξεις, ὡς τῆς αἰσχύνης 
συγχάλυμμα. Συγκαλύπτων γὰρ ταύτην, ἀφθαρσίας 
ἐνδύει, διὰ τὸ ἀποφαίνειν τὴν ψυχὴν ἄφθαρτον ἀπὸ. 
ἁμαρτίας, καὶ χαθαρὰν ὡς τὸ ἀπαρχῆς. 00Τ. 

® Εἰρηνικήν. Addit cod, Vin , non male. 


LER. τ 

(6) Τὰ παιδία. Vel pueri omnes : quemadmodum 
apud Basilium,Homilia in famem et siccitatem, item- 
que Chrysostomum homil. 72 im Mattlaum, vet 
pueri sacre symphonie; de quibus multi docuc- 
runt, quique in Éuchologio K. P. virique dortissi- 


missa : Πολλοὶ μέν τινες xol ἄλλοι τῶν τοὺς ἱεροὺς 
ἀποστόλους διαδεξαμένων θεῖοι ποιμένες xal διδάσκα- 
λοι τῆς Ἔχαλησίας, τὴν τῆς μυστικῆς λειτουργίας Ex- 
θεσιν ἐγγράφως χαταλιπόντες, τῇ ᾿Εκκλησίᾳ παραδε- 
δώχασιν’ ἐξ ὧν δὲ πρῶτοι οὗτοι xal διαπρύσιοι τυγ- 
χάνουσιν, ὃ τε μαχάριος Κλήμης, ἀτοῦ χορυφαίου τῶν 
ἀποστόλων μαθητὴς καὶ διάδοχος, αὐτῷ τῶν ἱερῶν 
ἀποστόλων ὑπαγορευσάντων, elc. Ἠπία quidem εἰ 
alii divini Ecclesi pastores et ἀοείογες qui sacris 
successerunt apostolis, mysticae misse expositionem. 
scriptis demandantes tradiderunt Ecclesie * quorum 
primi iique preclarissimi sunt hi ; beatus. nimirum 
5; principis apostolorum discipulus et succes- 

stolis εἰ dictantibus, illam. edidit,‏ ܳܐ 

etc. Similiaque Nicolaus Methonensis. At cardi 
lis Bessarion, seribens de sacramento eucharistiz, 
profitetur "liturgiam Clementis inter apocrypha 
commemorari solere, Et vero quia monitore nemo 
indiget. de-conferendis inter 86 variis liturgiis, sua- 
debo tantum ut. in hoc capite adeatur Chrysosto- 
1us homil. 2, in 11 ad Corinthios, cum Augustino 
epist. 107 et 419, necnon Basilius ep. 244, ubi κη- 
oi ἐχχλησιαστιχά nuncupat, qua hie et alibi 
cuntur πιροσφωνήσεις. Cor.— Ἐ θεία Aercovprla 


1080 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


omnium Dominus; qui per Christum discipulos in A αὐτοὺς ܘ‎ χειροτονηθεὶς ἐπίσχοπος εὐλογίαν τοιάνδε" Ὁ 


Θεὸς (T) 6 παντοκράτωρ, ὁ ἀγέννητος καὶ ἀπρόσιτος, 
ὁ μόνος ἀληθινὸς Θεὸς, ὁ Θεὸς χαὶ Πατὴρ τοῦ Χρι- 
στοῦ σου τοῦ μονογενοῦς ΥἹοῦ σου, ὁ Θεὸς τοῦ Παρα- 
χλήτου (8), καὶ τῶν ὅλων Κύριος" ὁ διὰ Χριστοῦ δε- 
δααχάλους τοὺς μαθητὰς ἐπιστήσας πρὸς μάθησιν τῆς 
εὐσεδείας" αὐτὸς καὶ νῦν ἔπιδε ἐπὶ τοὺς δούλους Gov, 
τοὺς κατηχουµένους τὸ Εὐαγγέλιον τοῦ Χριστοῦ σου" 
xal δὸς αὐτοῖς καρδίαν καινὴν, καὶ Πνεῦμα εὐθὲς ἐγ- 
καίνισον ἐν τοῖς ἐγχάτοις αὐτῶν, πρὸς τὸ εἰδέναι καὶ 
ποιεῖν τὰ θέλημά σου, ἐν χαρδίᾳ πλήρει καὶ ψυχῇ θε- 
λούσῃ" καταξίωσον αὐτοὺς τῆς ἁγίας μυήσεως, xat 
Ένωσον αὐτοὺς τῇ ἁγίᾳ cov Ἐκκλησίᾳ, καὶ μετόχους 
ποίησον τῶν θείων μυστηρίων, διὰ Χριστοῦ, τῆς ἑλ- 
πίδος ἡμῶν, τοῦ ὑπὲρ αὐτῶν ἀποθανάντας - Bv οὗ »ܗ‎ 


doctores constitiíisti, ad pietatis disciplinam : ipse 
eLnunc respice super servos tuos, calechizatos in 
Christi tui Evangelio; et da eis cor novum, et spi- 
ritum rectum innova in visceribus eorum **, ut co- 
gnoscant ac faciant voluntatem tuam, in.corde ple- 
no ei anima volente : dignare illos initiatione san- 
cta ; et sduna illos ad sanctam Ecclesiam tuam, et. 
fac participes divinorum mysteriorum; per Chri- 
sium, spem nostram, qui pro ipsis morluus est; 
per quem tibi gloria et adoratio, in sancto Spiritu, 
1η szcula, Amen. Et post hoc diaconus dicat : Exite, 
catechwmeni, im pace. Cumque ii exierint, dicat : 
Orate, energumeni et vexati a apiritibus immundis. 
lntente cuncti pro ipsis deprecemur ; ut benignus 


Deus, per Christum increpet immundos ac malos Β δόξα καὶ τὸ σέδας, iv ἁγίῳ Πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶ- 


νας. Αμήν. Καὶ μετὰ τοῦτο ὁ διάκονος λεγέτω" Προέλ- 
θετε, οἱ κατηχούμενοι, ἐν εἰρήνῃ" καὶ μετὰ τὸ ἐξελ- 
θεῖν αὐτοὺς, λεγέτω’ (9) Εὔξασθε, οἱ ἐνεργούμενος 
ὑπὰ πνευμάτων ἀχαθάρτων. Ἐκτενῶς πάντες ὑπὲρ 
αὐτῶν δεηθῶμεν" ὅπως ὁ φιλάνθρωπος θεὺς, διὰ 
Χριστοῦ ἐπιτιμήσῃ τοῖς ἀκαθάρτοις xal πονηροῖς 
πνεύμασι, καὶ ῥύσηται τοὺς αὐτοῦ ἱκέτας (40) ἀπὸ 
τῆς τοῦ ἀλλοτρίου χαταδυναστείας' ὁ ἐπιτιμήσας τῷ 
λεγεῶνι τῶν δαιμόνων, καὶ τῷ ἀρχεκάκῳ διαδόλῳ, 


spiritus, et. liberel supplices suos ab oppressiome 
ac tyrannide adversarii : qui. inerepavit legionem. 
demonum", et originem mali diabolum ; increpet 
ipse nunc quoque apostatas pietatis "^, et liberet 
creaturas suas a diaboli vexatione, et mundet eas, 
quas magna cum sapientia condidit**. Adhuc inten- 
te pro ipsis precemur. Serva et erige illos, Deus, in 
viriute tua. Inclinate, energumeni, aique benedi- 
etionem accipite. Et episcopus deprecetur, dicens : 


ἐπιτιμήσῃ αὐτὸς xa νῦν τοῖς ἀποστάταις τῆς εὐσεδείας, xai ῥύσηται τὰ ἑαυτοῦ πλάσματα ἀπὸ τῆς 
ἐνεργείας αὐτοῦ, xai χαθαρίσῃ αὐτὰ & μετὰ πολλῆς σοφίας ἐποίησεν, Ἔτι ἐχτενῶς ὑπὲρ αὐτῶν δεηθῶμεν. 
Xov xal ἀνάστησον αὐτοὺς ὁ Θεὸς, ἐν τῇ δυνάμει σου. Κλίνατε, οἱ ἐνεργούμενοι, καὶ εὐλογεῖσθε, Καὶ ὁ 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Z (11). 
Ὑπὲρ τῶν ἐνεργουμένων. 

Ὁ τὸν ἰαχυρὸν δήσας, χαὶ πάντα τὰ σκεύη αὐτοῦ 
διαρπάσας" ὁ δοὺς ἡμῖν ἐξουσίαν ἐπάνω ὄφεων xal 
σχορπίων πατεῖν, καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναμιν τοῦ 
ἐχθροῦ" ὁ τὸν ἀνθρωποκτύνον ὄφιν, δεσμώτην παρα- 
δοὺς ἡμῖν, ὡς στρουθίον παιδίοις" ὃν πάντα φρίττει 
καὶ τρέμει, ἀπὸ προσώπου δυνάμεώς σου: ὁ ῥήξας 
αὐτὸν ὡς ἀστραπὴν ἐξ οὐρανοῦ εἰς γῆν, αὐ τοπικῷ 
ῥήγματι, ἀλλὰ ἀπὸ τιμῆς εἰς ἀτιμίαν, δι ἐχούσιον αὐτοῦ 
κακόνοιαν᾽ οὗ τὸ βλέμμα ξηραίνει ἀδύσσους, καὶ ἡ 
ἀπειλὴ τήχει ὄρη, καὶ ἡ ἀλήθεια μένει εἰς τὸν αἰῶνα" 
ὃν αἰνεῖ τὰ νήπια, καὶ εὐλογεῖ τὰ θηλάζοντα’ ὃν ὑμ- 
γοῦσι xal προσκυνοῦσιν ἄγγελοι" ὁ ἐπιδλέπων ἐπὶ τὴν 
γῆν, καὶ ποιῶν αὐτὴν τρέμειν' ὁ ἁπτόμενος τῶν ὀρέων, 


ἐπίσχοπος ἐπευχέσθω, λέγων" 
0 CAPUT VII. 
Oratio pro energumenis. 

Qui fortem ligasti, et cuncta vasa. ejus diripui- 
δεῖ"; qui dedisti nobis potestatem caleandi supra 
sérpentes e£ scorpiones, et super omnem viriulem 
inimici** ; qui hcmicidam serpentem vinctum tradi- 
disti nobis, sicut passerem pueris"; quem omnia 
horrent, ac tremunt a facie potestatis tuse; quí 
eumdem e celo in terram sient fulgur decidere fe- 
cisti 35, non casu locali?*, sed ab honore in igno- 
am, propter voluntariam ipsius malijam; cu- 
jus aspecius exsiccat abyssos"'; et ποπ: liquefa- 
ciunt montes", et veritas manet in zternurm ο 
quem laudant infantes, et benedicunt lactentes * 
quem celebrant atque adorant angeli*'; qui respi- 


cis super terram, et facis eam tremere; qui langis D χαὶ καπνίζονται' ὁ ἀπειλῶν θάλασσαν, χαὶ ξηραίνων 


αὐτὴν, καὶ πάντας τοὺς ποταμοὺς αὐτοὺς (13) ἐξερη- 


31]. 1, interpol. ad.Smyrn. 1. "* Mattb. xir, 


* Pseudo-lgnat. ad Philipp. x, 4, 


d LXX. ** Luc. x, 18. 
?* Psal. xcvi, 5; 15a. ܐܐ‎ ¥, ἢ. Psal. cxvi, $, * Psal. vini, 


montes, et fumant** ; qui increpas mare, et exsic- 


** Psal. ,ܐ‎ 13. Marc. v, 9. ^ Zach. τ, 2. 
99. "* Lue. x, 19. Iob xL, 24 ἃ! 
9; xi, xu.— ο Psal. cv, 9; Isa. μι, 10. 
$, *' Psal. xcvi 8, " Psal. cui, 53, 


VARIORUM NOTAE, 


vii opus De Trinitate, tom. II; Dogm. theol., lib, V, 
€;vit, 7, 8, 9; et lib. VIII, Peru : : 
9) Additur hic in.cod.Vind. Keg. QC. Προσφώνη- 
ܗ‎ 0 τῶν ܐ‎ Cum." .ܨ ܕ‎ 
an Ἱκέτας. Alter cod. οἰχέτας, servos domesti- 
σε. lp, 
mu Tn utroqus codice hoc caput inscribitur Χει- 
εσία ἐπὶ τῶν ἐνεργουμένων. Ip. 
412) Αὐτούς. Deest in cod. Vind. Ip. 


mi Jacobi Goar., p. 559, appellantur ὀρφανοί, pro- 
ου] dubio quod e pupitis ac destitutis Écclesizeque 
eleemosyna indigentibus assumi solerent. Cor. 

(7) Ὁ θεός. ἴα cod. Vind. przügitur : Keg. ς΄, 
mem τῶν ܐ‎ additi e. Lodi 
ribus ris : τῆς ναι ποὺ ἁγίου ἀπο- 
στόλοὺ ܙܬ‎ ὃς δει, ܚ‎ 

B) Τοῦ Παρακλήτου. Additur in cod. Vind. προ- 
θολεύς et omittitur Θεός: nam Filius et Spiritus san- 
«tus dicebantur προθολαὶ Πατρός. Vide Dion. Peta- 


1088 
cas illud, et omnia flumina ipsa deseria reddis ; ca- 
jus nubes, pulvis pedum; qui ambulas guper mare, 
tanquam super pavimentum* : unigenite Deus, 
magni Patris Fili : increpa malos spiritus; et li» 
bera opera manuum tuarum ab alieni spiritus vexa- 
tione: quia tibi gloria, honor ac veneratio, et per 
te Patri tuo, in sancto Spiritu, in secula, Amen, 
Tum diaconus dicat: Exite, energumeni. Et iis 
egressis, proclamet : Orate, illuminandi baptismo, 
seu competentes. Intente cuncti fideles pro ipsis de- 
precemur; ut Dominus dignos eos faciat, qui ba- 
ptismate initiati in Christi mortem cum ipso resur- 
gant, fiantque. participes regni ipsius, ac mysterio- 
rum ejus consortes ; adunet et annumeret eos cum 
iis qui salvi fiunt in sancta ipsius Ecclesia. Serva 
et suscita eos in gratia tua. Consignati Deo per 
Christum ejus, inclinantes se, benedicantur ab epi- 
stopo hac benedictione : 


CAPUT VII. 


Oratio pro iis qui jamjam baptizandi sunt, 

Qui per sanctos prophetas tuos predixisti iis 
qui initiantur ac baptizantur : « Lavamini, mwndi 
estote **; » et per Christum sanxisti spiritualem 
regenerationem : ipse nunc etiam respice in hos 
baptizandos, et benedic eis, et sanctiflca, ac pras- 
para ut digni fiant spirituali dono luo, ac vera ado- 
ptione, tuisque spiritualibus mysteriis , atque ag- 
gregatione cum iis qui salvantur, per Christum 
Salvatorem nostrum; per quem tibi gloria, honor 
et reverentia, in. sancto Spiritu, in szcula. Amen. 
Et dicat diaconus : Exite qui illuminandi estis. Et 
post hoe edicat : Orate, penitentes. Intente universi 
pro fratribus nostris in penitentia versantibus pre- 
cemur, ut misericordiz studiosus Deus illis osten- 
dat viam ponitentiz ; admittat eorum palinodiam, 
geu retraciationem , alque confessionem, et « con- 


- CONSTITUTIONES APOSTOLICAS. — LIB. VIII. 


1084 
μῶν, οὗ νεφέλαι, χονιορτὸς τῶν ποδῶν" ὁ περιπατῶν Α 
ἐπὶ θαλάσσης, ὡς ἐπ᾽ ἐδάφους" μονογενὲς Θεὲ, με- 
γάλον Πατρὸς Yl ἐπιτίμησον τοῖς πονηροῖς πνεύ- 
μασι, καὶ ῥῦσαι τὰ ἔργα τῶν χξιρῶν σου ἐκ τῆς τοῦ 
ἀλλοτρίου πνεύματος ἐνεργείας" ὅτε σοι δόξα, τιμὴ χαὶ 
σέδας, καὶ διὰ σοῦ τῷ σῷ Πατρὶ, ἐν ἁγίῳ Πνεύματι, 
εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾿Αμήν. Καὶ ὁ διάκονος λεγέτω" Προέλ- 
θετε (15) οἱ ἐνεργούμενοι" καὶ μετ αὐτοὺς, προσφω- 
γείτω - Εὔξασθε (14), οἱ φωτιζόμενοι (15). Ἐκτενῶς 
οἱ πιστοὶ πάντες ὑπὲρ αὐτῶν παραχαλέσωμεν; ὅπως 
ὁ Κύριος καταξιώσῃ αὐτοὺς µυηθέντας εἰς τὸν τοῦ 
Χριστοῦ θάνατον συναναστῆναι αὐτῷ, καὶ μετόχους 
γενέσθαι τῆς βασιλείας αὐτοῦ, καὶ κοινωνοὺς τῶν μυ- 
στηρίων αὐτοῦ, ἐνώσῃ καὶ συγκαταλέξῃ αὐτοὺς μετὰ 
πῶν σωζομένων ἐν τῇ ἁγίᾳ αὐτοῦ Ἐκκλησίᾳ. Σῶ- 
σον (10) xal ἀνάστησον αὐτοὺς ἐν τῇ σῇ χάριτι. Ka- 
πααφραγισάµενοι τῷ θεῷ διὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ, κλἰ- 
γαντες εὐλογείσθωσαν παρὰ τοῦ ἐπισχόπου τήνδε τὴν 
εὐλογίαν " 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ¥. 
Ὑπὲρ (17) τῶν βαπειζοµένων. 

Ὁ προειπὼν διὰ τῶν ἁγίων σου προφητῶν τοῖς 
Βνουμένοις" « Λούσασθς, καθαροὶ γίνεσθε. » Καὶ διὰ 
ποῦ Χριστοῦ ναµοθετῄσας τὴν πνευματικὴν ἀναέν- 
νησιν’ αὐτὸς xat νῦν ἔπιδε ἐπὶ τοὺς βαπτιζοµένους, 
χαὶ εὐλόγησον αὐτοὺς, καὶ ἁγίασον, καὶ παρασκεύασον 
ἀξίους γενέσθαι τῆς πνευματικῆς σου δωρεᾶς, καὶ 
τῆς ἀληθινῆς υἱοθεσίας, τῶν πνευματιχῶν σου μυστη 
ρίων, τῆς μετὰ τῶν σωζομένων ἐπισυναγωγῆς, διὰ 
Χριστοῦ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν δι᾽ οὗ σοι δόξα, τιμὴ χαὶ C 
σέδας, ἐν ἁγίῳ Πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾿Αμήν. 
Καὶ λεγέτω ὁ διάκονος" Προέλθετε οἱ φωτιζόμενοι. 
Καὶ μετὰ τοῦτο κηρυττέτω' Εὔξασθε οἱ ἐν τῇ µε- 
πανοίᾳ (18). Ἐκτανῶς πάντες ὑπὲρ τῶν ἐν μετανοίᾳ 
ἀδελφῶν (49) παρακαλέόωμεν ὅπως ὁ φιλοιχτίρμων 
Θεὸς ὑποδείξῃ αὐτοῖς ὁδὸν μετανοίας" προσδέξηται 
αὐτῶν τὴν παλινῳδίαν καὶ τὴν ἐξομολόγησιν, χαὶ 


*3 Nah. 1, 4, 5; Job ix, 8, apud LXX. ° 158. 1, 16. 


VARIORUM NOTE. 


inter sexcenta ritus longe celeberrimi. testimonia, 
succurrunt duo depravata leviter, qua corrigere 
eem pretium fuerit. Theodori Balsamonis alterum 
ad canonem Laodicenum 19 : Κατηχούμενοι μὲν 


λέγανται, οἱ πρὺς τὸ πια ἐποιμαζόμενοι , ἐν 
τανοίᾳ δὲ εἰσιν, οἱ διά τινα ἆμαι τα ἐπιτιμη- 
έντες πιστοὶ, οἱ ἀξιούμενοι xal τῆς ἁγίας µεταλή- 


ψεως ; alterum Nicephori Callisti lib. xii, cap 28: 
*H νηστείαις καὶ ἀγρυπνίαις, καὶ πυκναῖς προσευ- 
χαῖς τε χαὶ μετανοίαις, ἢ ἀλουσίαις χαὶ ἀποχαῖς τρυ- 
iv. Ego priori loco legerim per modieam tra- 
lectionem : Οἱ διά τινα ἁμαρτήματα 1 
καὶ πιατοὶ, οἱ ἀξιούμενοι τῆς ἁγίας μεταλήψεως, 
Panitentes vero sunt, quibus propter peccata pena 
injuncta est : at fideles, qui sancta communione digi 
habentur; vel ut in lib. . 9491: Ἐπιτιμηθέντες - 
πιστοὶ, οἱ ἀξιώμενοι χαὶ τῆς ἁγίας μεταλήψεως, 
posteriori autem scripserim : καὶ ἀποχαῖς τροφῶν, 
ut respondeat ἐδεσμάτων ἀποχῇ apud Sozomenun 
lib. vu, cap. 16, quo loci Epiphanius Scholasticus 
invenerat forte, ἐποχῇ ; verüt enim , sxspensione 
ciborum. Cot. 
(19) ᾿Αδειϊρῶν.. Addit. cod, Vind. ἡμῶν. ܬܝܐ‎ 


mu Προέλθετε. Cod. Vind, προσέλθετέ accedite. 


(14) Εὔξασθε. Fit initium hic tap. 1x, quod in- 
scribitur προσφώνησις τῶν phe e Cien. 

(15) Οἱ ρωτιζόμενοι. Distinguuntur apud Cyrillum D 
Hierosolymitanum φωτιζόμενοι ἃ χατηχουμένοις, ek 
γεοφωτίστοις, εἰ πιστοῖς, appellanturque etiam, οἱ τῷ 
βαπτίσματι προερχόμενο, qui ad bapiismum acce- 
duni. luterpreie vero Zonara ad canone Trullanum 
Ἴβ,συηί οἱ πρὸς τὸ φώτισμα ἑτοιμαζόμενοι, qui ad il- 
[nminationeim et baptismum ܬ‎ pra parant. lu. .Eucho- 
logio autem, απο δαν Cariae es 199,545, 

ιζόμενοι diesntur, ol πὶ φώτισμα, ol 
πρὸς δά πτίομα εὐτρεπιξόμενοι. qui ad illumina- 
tionem, qui ad sancium baptisma se disponunt ; insu- 

rque assignatur tenipus istius eorum officii, nempe 
poen Es ς τῆς μα, Respondent Gr» 
€ogum φωτιζομένοις Latinorum Competentes. Cor. 
" (16) es FM intur κε dn cod. Vind. 
κτενῶς. αὐτῶν δεηθῶμεν. ܬܝܐ‎ 
un 4 In utroque B x ροθεσία ἐπὶ τῶν. etc. 
8) Εὔξασθε. In iisdem hic est cap. 11 inscri- 
ptum ; Προσφώγησις ὑπὲρ τῶν ἐν μεταγοίᾳ. Cuen.— 


τι 


8. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


4085 


terat Satanam sub pedibus eorum velociter **, » A « συντρίψῃ τὸν Σατανᾶν ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτῶν ἐν 


πάχει, » καὶ λυτρώσηται αὐτοὺς ἀπὸ τῆς παγίδος τοῦ 
διαδόλου καὶ τῆς ἐπηρείας τῶν δαιμόνων, καὶ ἐξέλη- 
ται αὑτοὺς ἀπὸ παντὸς ἀθεμίτου λόγον, καὶ πάσης 
ἀτόπου πράξεως, καὶ πονηρᾶς ἐννοίας" συγχωρήσῃ 
δὲ αὐτοῖς πάντα τὰ παραπτώματα αὐτῶν, τάτε ἐχού- 
cui, καὶ τὰ ἀχούόια, καὶ ἐξαλείψῃ τὸ κατ αὐτῶν. 
χειρόγραφον, καὶ ἐγγράψηται αὐτοὺς ἐν βίδλῳ ζωῆς: 
καθάρῃ δὲ αὐτοὺς ἀπὸ παντὸς μολυσμοῦ σαρχὸς καὶ 
πνεύματος, καὶ ἐνώσῃ αὐτοὺς ἀποχαταστήσας εἰς τὴν 
ἁγίαν αὐτοῦ ποίμνην. Ὅτι αὐτὸς γινώσχει τὸ πλάσμα. 
ἡμῶν. Ὅτι ετίς καυχήσεται ἀγνὴν ἔχειν καρδίαν; f| 
αἰς παῤῥησιάσεται καθαρὸς εἶναι ἀπὸ ἁμαρτίας; » 
πάντες γάρ ἐσμεν ἐν ἐπιτιμίοις, Ἔτι ὑπὲρ αὐτῶν 
ἐχτενέστερον δεηθῶμεν" ὅτι « χαρὰ γίνεται ἐν οὐρανῷ 


liberetque illos a laqueo diaboli , et violentia da- 
monum, atque ipsés eripiat ab omni sermone illicito, 
et omni actione turpi, ei mala cogitatione; condo- 
met vero illis omnia delicta eorum, voluntaria pariter 
2c involuntaría , et deleat quod adversum eos erat, 
chirographum-**, et ascribat eos in libro vite; 
mundet autem ipsos ab omni inquinamento carnis 
ac spiritus*', atque uniat illos, restituens in san- 
etum ovile suum, Quia ipse cognoscit conformatio- 
πει» nostram, Quoniam « quis gloriabitur mundum 
se habere cor; aut quis poterit dicere purum se 
esse a peceato **1- Universi namque ponis subja- 
cemus. Adhuc pro iisdem intentius deprecemur; 
quia + gaudium oritur in eclo super uno peccatore 


penitentiam agente*'; » ut. aversi ab omni opere B ἐπὶ ἑνὶ ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι, » ὅπως ἀποστραφέντες 


πᾶν ἔργον ἀθέμιτον, προσοιχειωθῶσι πάσῃ πράξει 
ἀγαθῇ" ἵνα ὁ φιλάνθρωπος Θεὺς ᾗ τάχος εὐμενῶς 
προσδεξάμενος αὐτῶν τὰς λιτὰς, ἀποχαταστήσῃ 
αὐτοῖς (20) ἀγαλλίασιν τοῦ σωτηρίου, xal πνεύματι 
ἡγεμονικῷ στηρίξῃ αὐτοὺς, ἵνα μηχέτι σαλευθῶσι(φ4), 
κοὐνωνοὶ γενέσθαι τῶν ἁγίων αὐτοῦ ἱερῶν, καὶ μέτοχοι 
τῶν θείων μυστηρίων" ἵνα ἄξιοι ἀποφανθέντες τῆς 
υἱοθεσίας, τύχωσι τῆς αἰωνίας ζωῆς. Ἔτι ἐχτενῶς 
πάντες ὑπὲρ αὐτῶν εἴπωμεν" Κύριε ἐλέησον. Σῶσον 
αὐτοὺς ὁ Θεὰς,, xal ἀνάστησον τῷ ἐλέει σου. "Ava- 
στάντες τῷ Θεῷ διὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ, κλίνατε καὶ 
Ξὐλογεῖσθε. Ἐπενχέσθω οὖν ὁ ἐπίσκοπος τοιάδε" 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ Θ΄. 


€ Χειροθεσία (22), καὶ εὐχὴ ὑπὲρ τῶν ἐν μετανοίᾳ. 


Παντόκρατορ θεὲ αἰώνιε, Δέσποτα τῶν ὅλων. χτίστα 
καὶ πρύτανι τῶν πάντων" ὁ τὸν ἄνθρωπον (κόσμου 


* Prov,xx, 9. δ᾽ Luc. xv, 1. ὁ Psal. 


“ΜΙ Cor. v, 1. 


illicito, adjungapt se ad omnem actionem bonam; 
quo hominum amator Deus obsecrationem eorum 
€ito suscipiat placide, restituat eis lzetiliam salutaris, 
ei spiritu principali confirmet illos '°, ne amplius 
labantur : consortes fiant sacrosanctorum ejus, et 
participes divinorum mysieriorum : ܐܐܐ‎ redditi digni 
adoptione, eonsequantur vitam zternam. Aübuc in- 
tente omnes pro ipsis dicamus : Kyrie eleison. Salva 
eos, Deus, et erige misericordia tua. Suscilati Deo 
per Christum ejus, inclinate, et accipite benedietio- 
° nem. Episcopus igitur has preces fundat: 


CAPUT 1X. 
Impositio manuum , δὲ oratio pro. pornitentibus, 
Omnipotens Deus zterne, Domine universorum, 
€realor et rector cunctorum ; qui bominem inundi 


3 Rom. xvi, 20. ** Col. n, 15, 14. 
1, 14. 


VARIORUM NOT&. 


ἐπ᾽ εὐλογίας, ait Tarasius patriarcha actione 1, sv- 
modi 7, qua de re videnda precipue epistola 59 
S. Augustini : notarique debet istud citati Clemen- 
tis cap. 11, Pedagogi 3, p. 248 : Τίνι γὰρ ὁ πρεσδύ-- 
περος ἐπιτίθησι χεῖρα ; τίνα δὲ εὐλογήσεις: οὐ τὴν 
γυναῖκα τὴν χεχοσμι |V, ἀλλὰ τὰς ρίας τρί- 
χας, καὶ τὴν αὐτῶν ἄλλην κεφαλήν. Partim denique 
9b notissimam consuetudinem, peniteiitibus manus 
imponendi-in missa ante celebrationem mysterio- 
ܝ‎ infra cap. 57, 38, 59, et supra lib vir, 
cap 44. Exstat. hujusmodi Oratío manus impositio 
nis, seu Oraljo : manus imposi ad penitentiam 
pertinens, ex Romano pomitentiali , apud Halitga- 
Tium; sed corrupta, atque restituenda sic ope ἆπ- 
tiquorum poniteniialium -Joannis Morini, pag. 70, 
col. 2 : Domine sancte, Pater omnipotens, terne 
Deus, qui per Jesum Christum Filium tuum. Domi- 
mum nosirum vulmera nosira curare dignatus es, ta 
supplices. rogamus et petimus nos humiles tui sacer- 
doles, ut precibus nosiris aurem tue petitionis incli- 
nare digneris, remittasque omuia crimina, et peccata 
universa condones, desque huic. [amulo two pro. sup- 
licis veniam, pro maerore laetitiam, pro morte vi- 
lam.Ipse a ρε celestis apicis devolutus esi : et de (ua 
misericordia confidens, ad bonam pacem. (vel ad $o- 
num pacis sive ad bona paciferi) praemii tui, atque 
celestia (vel-adque celestia dena) pervenire merea- 
tur, ad vitam eternam. Per Dominum. Cor. 


D rum. Lege 


Tim quia ín benedictione manus impenebatur. 
Genes, stvur, 14, 15, Marc. x, 46 : τὴν χειροθεσίαν 


1086 


lve ornamenti ornamentum effecisti per 
Christum, et legem ei dedisti innatam et $¢ ,ܐܐܐ !ܐܐ‎ 
ut legitiie viveret, tànquam ratione preditus; qui- 
que ei postquam peceavit, tribuisti bonitatem tuam, 
incitamentum ad pcenitentiam : respice in eos qui 
cervicem animz et corporis inclinaverunt tibi : quia 
non vis mortem peccatoris, sed poenitentiam; ut 
avertat 86 “ἃ via gua mala,et vivat ''. Qui Ninivita- 
rum penitentiam recepisti "3: qui vis omnes homi- 
nes salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire "^; 
qui paternis visceribus suscepisti filiui illum , bo- 
norum suorum decoctorem prodigum ac luxurio- 
sum, quod eum poeniterej facti '* : ipse nunc quoque 
accipe supplicum tuorum penitentiam ; quia non 
est qui non peccet tibi '* : « Sienim iniquitates ob- 
servaveris, Domine, Domine, quis sustinebit? quo- 
niam apud le propitiatio est δ; » et festitue illos 
sancta Ecclesie tus, in priorem dignitatem ac ho- 


, morem, per Christum Deum ac Salvatorem nostrum ܕ‎ 


per quem tibi gloria et adoratio, in saneto Spiritu, 
in secula. Amen. Et diaconus dieat : Abite, qui 
estis in penitentia, Et addat : Nemo eorum quibus 
non licet, exeat, Qui fideles sumus, flectamus genu. 
Precemur Deum per Christum ejus. Omnes contente 
Deum per Christum ejus appellemus. 
CAPUT X. 
Oratio pro fidelibus, 

Pro pace et tranquillitate mundi atque sanctarum 

Ecclesiarum oremus, ut Deus universitatis, perpe 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE.—LIB. VIII. 
Ἀόσμον ἀναδείξας διὰ Χριστοῦ, καὶ νόμον. δοὺς αὐτῷ A mundum, 


Έμφυτον καὶ γραπτὸν, πρὸς τὸ ζῇν αὐτὸν ἐνθέσμως, 
ὡς λογικόν" καὶ ἁμαρτόντι ὑποθήχην δοὺς πρὸς µε- 
πάνοιαν τὴν σαυτοῦ ἀγαθότητα" ἔπιδε ἐπὶ τοὺς χεχλι- 
κότας σοι αὐχένα ψυχῆς καὶ σώματος: ὅτι οὐ βούλει 
ܕܬܐ‎ θάνατον τοῦ ἁμαρτωλοῦ, ἀλλὰ τὴν μετάνοιαν, 
ὥστε ἀποστρέψαι αὐτὸν ἀπὸ τῆς ὁδοῦ αὐτοῦ τῆς πο- 
νηρᾶς, καὶ ζῇν. 0 Νινευϊτῶν προσδεξάμενος τὴν 
μετάνοιαν" ὁ θέλων πάντας ἀνθρῴπους σωθῆναι, xal 
εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν’ ὁ τὸν υἱὸν προσδεξά- 
μένος, τὸν χαταφαγόντα τὸν βίον αὐτοῦ ἀσώτως, πα- 
τρικοῖς σπλάγχνοις, διὰ τὴν μετάνοιαν" αὐτὸς xal νῦν 
πρόσδεξαι τῶν ἱκετῶν σου τὴν µετάγνωσιν’ ὅτι οὐχ 
ἔστιν ὃς οὐχ ἁμαρτήσεταί σοι" « Ἐὰν γὰρ ἀνομίας 
παράϊτηῤήσῃ, Κύριε, Κύρις, τίς ὑποστήσεται ; ὅτι 
παρὰ σοὶ ὁ ἱλασμός ἐστι" » καὶ ἀποχατάστησον αὐ- 
ποὺς τῇ ἁγίᾳ σου Ἐκκλησίᾳ, ἐν τῇ προτέρᾳ ἀξίᾳ καὶ 
τιμῇ, διὰ τοῦ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν" 
δὲ οὗ σοι δόξα καὶ προσχύνησις, ἐν τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, 
εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾿Αμήν. Καὶ ὁ διάκονος λεγέτω" Απο 
χύεσθε οἱ ἐν μετανοίᾳ. Καὶ προστιθέτω' Μήτις τῶν 
μὴ δυναμένων' προελθέτω (35)" ὅσοι πιστοὶ (34), κλί- 
νωμεν γόνυ' δεηθῶμεν τοῦ Θεοῦ διὰ τοῦ Χριστοῦ αὐ- 
ποῦ, Πάντες συντόνως τὸν Θεὸν διὰ τοῦ Χριστοῦ αὐ- 
ποῦ παραχαλέσωμεν. 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ Τ. 
Προσφώνησις ὑπὲρ τῶν πιστῶν. 

Ὑπὲρ τῆς εἰρήνης καὶ τῆς εὐσταθείας τοῦ χόσμου 

καὶ τῶν ἁγίων Ἐκχλησιῶν δεηθῶμεν, ὅπως ὁ τῶν 


ὅλων Θεὸς ἀΐδιον καὶ ἀναφαίρετον τὴν ἑαυτοῦ εἰρήνην C tuam οἱ stabilem suam pacem nobis tribuat; ut 


nos conservel'perseverantes in plenitudine piz ac 
religiose virtutis, Pro sancta catholica et apostolica 
Ecclesia, a finibus usque ad fines extensa, oremus; 
ut Dominus eam inconeussam et flictibus non agi. 
tatam conservet atque tueatur, usque ad consum- 
mationem szculi, fundatam super petram. Et pro 
sancta hac parecia oremus, ut cunctorum Dominus 
nobis donet consectari sine remissione celestem 
ipsius spem , et reddere ipsi assiduum precationis 
debitum, Pro univer$o suh ccelis existente episco- 
patu eorum, qui recte dispertiunt verbum veritatis 
tue, oremus : et pro episcopo nostro Jacóbo ac 
paroxiis ejus oremus : pro episcopo nostro Cle- 
mente ac parceciis ejus oremus : pro episcopo nostro 


τὸ Luc.-xv. ΠῚ Reg. vin, 46. 7* Psal, 


ἡμῖν παράσχοιτο, ἵνα ἐν πληροφορίᾳ τῆς κατ᾽ εὐσέ- 
θειαν ἀρετῆς διατελοῦντας ἡμᾶς συντηρήσῃ’ ὑπὲρ 
τῆς ἁγίας καθολιχῆς καὶ ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας τῆς 
ἐπὸ περάτων ἕως περάτων δεηθῶμεν" ὅπως ὁ Κύριος 
ἄσειστον αὐτὴν καὶ ἀχλυδώνιστον διαφυλάξῃ καὶ δια- 
τηρήσῃ µέχρι τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος, τεθεµε- 
λιωμένην ἐπὶ τὴν πέτραν. Καὶ ὑπὲρ τῆς ἐνθάδε ἁγίας 
παροικίας δεηθῶμεν ὅπως καταξιώσῃ ἡμᾶς ὁ τῶν 
ὅλων Κύριος ἀνενδότως τὴν ἐπουράνιον αὐτοῦ ἐλπίδα 
μεταδιώκειν, καὶ ἀδιάλειπτον αὐτῷ τῆς δεήσεως ἀπο- 
διδόναι τὴν ὀφειλήν. Ὑπὲρ πάσης ἐπισχοπῆς τῆς 
ὑπὸ τὸν οὐρανὸν τῶν ὀρθοτομούντων τὸν λόγον τῆς 
σῆς ἀληθείας δεηθῶμεν καὶ ὑπὲρ τοῦ ἐπισχόπου ἡμῶν 
Ἰαχώδου xal τῶν παροιχιῶν αὐτοῦ δεηθῶμεν (35): 


7! Ezech; xvf, et xxxii, 15 Jon. 111, 151 Tim, i1, 4. 


cxtix, 9. 


VARIORUM NOTAE. 


D (25) Ὑπὲρ τοῦ ἐπισκόπου ἡμῶν "1axd60v, elc. 


Per occasionem corrigo Simeonem Thessalonicen- 
sem eap. 6 libri. De sacris ordinationibus : Καὶ τῶν 
βασιλέων μνησθεὶς, ὡς ἐχδίχων τῆς Ἐκκλησίας, xa 
ποῦ ἀρχιεπισχόπου, ὡς ποιμαίνοντος ἐν Χριστῷ, εἰο., 
wbi doctissimus Morinus edidit, ὡς πηνὴν ὄντος ἐν 
Χριστῷ ; vertilque, imperatorum quoque meminit, 
wt Ecclesie defensorum ; et archiepiscopi, ut in Christo 
pauperis, legendo πένητος. Quod autem hic oratur 
βο senectule episcopi, cernere etiam est apud 
00 mura Boll De prophetarum obscuritate, 
tom. . lp. 


θέτω, ἴπ- 
έτω. Nullus, 


(85) Μή τις τῶν μὴ δυναμένων 
terpres Bovius legisse videtur προσελθι 
inquit, ez. prohibitis accedat. Quie 
quam est aspernanda. Lib. it, cap. 57 : $' 
σαν δὲ αἱ θύραι, μή στος εἰσέλθοι, ἢ ἀμύητος; 
et lib που uft., cap. 14 : UL δὲ διάκονοι ἱστάσθωσαν 
εἰς τὰς τῶν ἀνδρῶν θύρας, καὶ οἱ ὑποδιάχονοι εἰς 
πὰς τῶν γυναικὼν’ ὅπως ܐ‎ τις ἐξέλθοι, Lege can. 
apost. 9, et supra ad ,ܐܐ‎ 54. Cor. 

(24) Ὅσοι πιστοί. Non solum diaconi et sub- 
diaconi μὰ edicubt : quod observatum multis; sed 
eliam lectores, in. Euchologio Allatiano, apud Mo- 
riuuni De ordingticnibus Grecorum, p. 100. Ip. 


A ὑπὲρ τοῦ ἐπισχόπου ἡμῶν Κλήμεντος καὶ τῶν παραι- 
χιῶν αὐτοῦ, δεηθῶμεν" ὑπὲρ τοῦ ἐπισχόπου ἡμῶν 
Ἐθοδίου (26) καὶ τῶν παροικιῶν αὐτοῦ δεηθῶμεν" 
ὅπως ὁ οἰχτέρμων Θεὸς χαρίσηται αὑτοὺς ταῖς ἁγίαις 
αὐτοῦ Ἐκκλησίαις σώους, ἐντίμους, μαχροημε- - 
ρεύοντας" καὶ τίμιον αὐτοῖς τὸ γῆρας παράσχηται 
ἐν εὐσεδείᾳ καὶ δικαιοσύνῃ" καὶ ὑπὲρ τῶν πρεσδυ- 
πέρων ἡμῶν δεηθῷμεν' ὅπως ὁ Κύριος ῥύτηται αὐ- 
τοὺς ἀπὸ παντὸς ἀτόπου καὶ πονηροῦ πράγματος, 
καὶ σῶον καὶ ἔντιμον τὸ πρεσδυτέριον αὐτοῖς πα- 
ράσχοι. Ὑπὲρ πάσης τῆς ἐν Χριστῷ διαχονίας χαὶ 
ὑπηρεσίας δεηθῶμεν" ὅπως ὁ Κύριος ἄμεμπτον τὴν 
διαχονίαν αὐτοῖς παράσχηται. Ὑπὲρ ἀναγνωστῶν» 
ψαλτῶν, παρθένων, χηρῶν τε καὶ ὀρφανῶν δεηθῶμεν" 
ὑπὲρ τῶν ἐν συζυγίαις χαὶ τεχνογονίαις δεηθῶμεν * 
ὅπως ὁ Κύριος τοὺς πάντας αὐτοὺς ἐλεήσῃ. Ὑπὲρ 
εὐνούχων ὁσίως πορευομένων δεηθῶμεν. Ὑπὲρ τῶν 
ἐν ἐγχρατείᾳ, καὶ εὐλαδείᾳ δεηθῶμεν. Ὑπὲρ τῶν 
καρποφορούντων ἐν τῇ ἁγίᾳ Ἐκκλησίᾳ, καὶ ποιούν- 
τῶν τοῖς πένησι τὰς ἐλεημοσύνας δεηθῶμεν + καὶ 
ὑπὲρ τῶν τὰς θυσίας χαὶ τὰς ἀπαρχὰς προσφερόντων 
Κυρίῳ τῷ Θεῷ ἡμῶν δεηθῶμεν " ὅπως ὁ πανάγαθος 
Θεὸς ἀμείψηται αὑτοὺς ταῖς ἐπουρανίαις αὐτοῦ δω- 
μεαῖς, καὶ δῷ αὐτοῖς ἐν τῷ παρόντι ἐχατονταπλα- 
σίονα, καὶ ἐν τῷ μέλλοντι ζωὴν αἰώνιον, καὶ χαρίση- 
ται αὐτοῖς ἀντὶ τῶν προσκαίρων τὰ αἰώνια, ἀντὶ 
τῶν ἐπιγείων τὰ ἐπουράνια. Ὑπὲρ τῶν νεοφωτίστων. 
ἀδελφῶν ἡμῶν δεηθῶμεν " ὅπως ὁ Κύριος στηρίξῃ 
αὐτοὺς καὶ βεθαιώσῃ. Ὑπὲρ τῶν ἐν ἀῤῥωστίᾳ 

ἃ ἐξεταζομένων ἀδελφῶν ἡμῶν δεηθῶμεν" ὅπως ὁ Κύ- 
pus ῥύσηται αὐτοὺς πάσης νόσου xal πάσης μαλα- 
κίας, xai σώους ἀποκαταστῆσῃ τῇ ἁγίᾳ αὐτοῦ Ἐκ- 
Χλησίᾳ. Ὑπὲρ πλεόντων xal ὁδοιπορούντων δεηθῶ- 
μεν" ὑπὲρ τῶν ἐν μετάλλοις καὶ ἑξορίαις καὶ φυλα- 
χαῖς καὶ δεσμοῖς ὄντων διὰ τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου, 
δεηθῶμεν " ὑπὲρ τῶν ἐν πικρᾷ δουλείᾳ καταπονου- 
μένων δεηθῶμεν " ὑπὲρ ἐχθρῶν καὶ μισούντων ἡμᾶς 
δεηθῶμέν " ὑπὲρ τῶν διωχόντων ἡμᾶς διὰ τὸ ὄνομα 
ποῦ Κυρίου, δεηθῶμεν " ὅπως ὁ Κύριος πραῦνας τὸν. 
θυμὸν αὐτῶν διασκεδάσῃ τὴν καθ' ἡμῶν ὀργήν (27) ". 
ὑπὲρ τῶν ἔξω ὄντων καὶ πεπλανημένων δεηθῶμεν " 
ὅπως ὁ Κύριος αὐτοὺς ἐπιστρέψῃ. Τῶν νηπίων τῆς 
Ἐκκλησίας μνημονεύσωμεν " ὅπως ὁ Κύριος τε- 
λευύσας αὐτὰ ἐν τῷ φόδῳ αὐτοῦ, εἰς μέτρον ἡλιχίας 

Ὁ ἀγάγῃ" ὑπὲρ ἀλλήλων δεηθῶμεν" ὅπως ὁ Κύριος. 
τηρήσῃ (28) ἡμᾶς καὶ φυλάξῃ τῇ αὐτοῦ χάριτι εἰς 
πέλος, καὶ ῥύσηται ἡμᾶς τοῦ πονηροῦ καὶ πάντων 
τῶν σκανδάλων τῶν ἐργαζομένων τὴν ἀνομίαν, καὶ 

p πάσης ψυχῆς χριστιανῆς δεηθῶμεν, Σῶσον καὶ ἀνά- 

Δεηθέντες ἐχτενῶς ἑαυτοὺς καὶ ἀλλήλους τῷ ζῶντι 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA, 


4081 
Ἑνοάϊο et parcciis ejus oremus : ut misericors 
Deus illos Ecclesiis sanctis suis praestet incolumes, 
honoratos, longevos, et prebeat eig honoratam 
seneclutem in pielate ac justitia. Eliam pro pre- 
sbyteris nostris oremus ܙ‎ ut. Dominus liberet illos 
ab oni turpi ac prava re, et concedat illis inte- 
grum et honoratum presbyterium, Pro universo 
Christi diaconio ae ministerio oremus, ut Do- 
minus inculpatam ipsis largiatur ministrationem. 
Pro lectoribus, cantoribus, virginibus, viduis 
el pupillis oremus : pro.iis qui in matrimonio et 
liberorum prooreatione vivunt, oremus, ut Domi- 
nus misereahur eorum omnium. Pro eunuchis in 
sanctilate ambulantibus oremus. Pro iis qui con 
tinentem et religiosam agunt vitam, oremus. Pro 
lisqui in sancta Ecclesia oblationes faciunt, ac 
eleemosynas pauperibus dant, oremus: et pro iis 
qui Domino Deo nostro hostias et primitias offe- 
runt, oremus, ut Deus optimus remuneretur eog 
calestibus suis gratiis ܕ‎ detque iis in presenti cen- 
tuplum, et in futuro vitam eternam; atque donet 
ipsis pro temporariis 2erna, pro terrenis .ccele- 
stia 17. Oremus pro recens baptizatis fratribus no- 
stris , ut Dominus eos stabiliat ac firmet. Pro fratri- 
bus nostris mala valetudine afflictis oremus ; ut Do- 
minus liberet illos omni morbo et omni languore, 
sanosque restituat sancla» suz Ecclesiz, Pro navi- 
gantibus ac iter babentibus oremus. Pro iis qui in 
metallis, exsiliis, custodiis et vinculis, propter no- 
men Domini, versantur, oremus. Pro-acerba ser- 
vitute oppressis oremus. Pro inimicis et odio ha- 
bentibus nos, oremus : pro persequentibus nos 
propter nomen Domini, oremus : ut Dominus, mi- 
ligalo eorum furore, dissipet iram adversus nos 
concitatam, Pro iis qui foris sunt, ac errore du- 
cuntur, oremus; ut Dominus illos convertat, Infan- 
iium Ecclesie recordemur; uti Dominus, eos in 
timore suo reddat perfectos, et ad mensuram sla- 
tis perducat. Pro nobis invicem oremus; ut Domi 
Tus gralia sua servet nos ac custodiat usque ad 
finem, et liberet nos a malo, et ab omnibus scan- 
dalis operautium iniquitatem ?*, et salvos nos due 
* eat iu regnum suum coeleste. Pro omni anima 
Christiana oremus. Salva et erige nos, Deus, mi- 
sericordia tua. Surgamus. Orantes intente, nos 
ipsos aique mutuo, viventi Deo, per Christum 
ejus commendemus. Precetur autem pontifex, et 
dicat : 
σώσῃ εἰς τὴν βασιλείαν αὐτοῦ τὴν ἐπουράνιον. Ὑπὲ, 
στησον ἡμᾶς ὁ Θιὸς τῷ ἐλέει σου. Ἐγειρώμεθα, 


θεῷ διὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ παραθώμεθα. Ἐπευχέσθω δὲ (39) ὁ ἀρχιερεὺς, καὶ λεγέτω" 


ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ 14’. 
Ἐπίκλησις τῶν πιστῶν. 
Κύρις παντόχρατορ, ὕψιστε, ὁ ἐν ὑψηλοῖς κατ. 


CAPUT ΧΙ. 
Invocatio pro fidelibus. 
Domine omnipotens, celsissime, qui in altis ha- 


τ Matth. xix, 49. "Ὁ Psal, οχι, 9. 


VARIORUM NOTE, 


38) . Δι » Cod. ܝ‎ 
0 ων την 


(30) Εὐοδίου. Μα. Vind. ᾿Αννιανοῦ. ΟιΕΝ. 
(27) Ὁργήν. Addit cod. Vind. δεηθῶμεν, Ip. 


1000 

A bitas, sancte, qui in sanctis requiescls, originis 
expers, monarcha ; qui per Christum dedisti nobis 
cognitionis predicationem in agnitlonení glorie 
tus ac nominis tui, quod manifestavit nobis ad 
comprehensionem : ipse nunc quoque respice per 
ipsum in hoc ovile tuum ; et libera illud omni igno- 
rantía, et prava actione; et da ut te timore timeat, 
ac dilectione te diligat, et contremiscat a facie'glo- 
riz tug : sis-eis clemens, propitius, ac .exauditor 
in precibus eorum ; et custodi -illos immutabiles, 
irreprehensos, inculpatos : ut sint sancti corpore 
atque anima, non habentes maculam, aut rugam, 
aut aliquid hujusmodi; sed ut sint integri, nullus- 
que Inter eos sil mutilus, vel imperfeclus. Defen- 
sor, potens, personarum-non acceptor; sis auxilia- 
tor populi tui hujus, quem redemisti pretioso Chri- 
sti tui sanguine : patronus, adjutor, propugnator, 
custos, murus tutissimus, vallum, firmum presi- 
dium, quoniam ex manu tua nemo polest rapere "* : 
non enim est alius Deus sicut tu, quia in. te est 
nostra exspectatio. « Sanctiflca eos in veritate tua ; 
quoniam sermo tuus veritas est νο Qui gratis 
causa nihil agis, qui decipi non potes; libera eos 
omni morbo et omni infirmitate, omni delicto, omni 
injuria et fraude, a timore inimici 3", a sagitta 
volante per diem, a negotio in lenebris perambu- 
lante **; et dignare illos eterna vita, quz in Chri- 
sto Filio tuo. unigenito, Deo ac Salvatore nostro; 
perquem tibi gloria et cultus, in sancto Spiritu, 

( nunc, et semper, et in secula seculorum, Amen, 
Postea diaconus dieat : Attendamus. Et salulet 
episcopus ecclesiarü, ac dicat: Pax Dei, cum om- 
nibus vobis. Et populus respondeat : £t cum spi- 
ritu tuo. Diaconus vero dicat omnibus : Salutate 
vos invicem in osculo sancto : et elerici osculentur 
episcopum, laici viri laicos, feminz feminas. Pueri 
autem stent ad suggestum. Ae diaconus alius ipsis 
presit, ne inordinate se gerant, At alii diaconi de- 
ambulent,inspiciantqueviros ac mulieres, ne strepi- 
ius aliquis oriatur, et ne quis nutum faciat, vel 
susurrét, vel dormitet, Diaconi vero stent ad januas 
virorum, et subdiaconi ad januss mulierum ; ut 
nemo egrediatur, neve aperiatur janua tempore 
oblationis, licet. adveniat quispiam (delis. Unus 
autem subdiaconus det sacerdotibus aquam, ad la- 
vandum manus; quz res signum est puritatis ani- 
marum Deo consecratarum. 


CONSTITUTIONES APOSTOLICZE.—LIB. VIIT. 


1089 
οικῶν, ἅγιε ἐν ἁγίοις ἀναπανόμενε, ἄναρχε, μόναρχε" 
6 διὰ Χριστοῦ χήρυγμα γνώσεως δοὺς ἡμῖν εἰς 
ἐπίγνωσιν τῆς σῆς δόξης καὶ τοῦ ὀνόματός σου, οὗ 
ἐφανέρωσεν ἡμῖν εἰς χατάληψιν " αὐτὸς καὶ νῦν 
ἔπιδε δι’ αὐτοῦ ἐπὶ τὸ ποίμνιόν σον τοῦτο" καὶ λύ- 
τρωσαι αὐτὸ πάσης ἀγνοίας, καὶ πονηρᾶς πράξεως” 
καὶ δὺς φόδῳ φοβεῖσθαί σε, καὶ ἀγάπῃ ἀγαπᾷν ct, 
καὶ στέλλεσθαι ἀπὸ προσώπου δόξης σου" εὐμενὴς 
αὐτοῖς γενοῦ, καὶ Deme, καὶ ἐπήχοος ἐν ταῖς προα- 
ευχαῖς αὐτῶν" χαὶ φύλαξον αὐτοὺς ἀτρέπτους, 
ἀμέμπτους, ἀνεγκλήτους " ἵνα ὧσιν ἅγιοι σώματι 
καὶ ψυχῇ, μὴ ἔχοντες σπῖλαν ἢ ῥυτίδα ἢ τι τῶν 
ποιούτων * ἀλλ' ἵνα ὦσιν ἄρτιοι, καὶ μηδεὶς ἐν αὐτοῖς. 
fi κολὸδὸς ἢ ἀτελής. ᾿Αρωγὲ, δυνατὲ, ἀπροσωπόληπτε, 
γενοῦ ἀντιλήπτωρ τοῦ λαοῦ σου τούτον, ὃν ἐξηγόρα- 
σας (50) τῷ τιμίῳ τοῦ Χριστοῦ σου αἵματι. Προστά- 
πης, ἐπίχουρος, ταμίας, φύλαξ, τεῖχος ἐρυμνότατον, 
φραγμὸς, ἀσφάλεια (61), ὅτι ix τῆς σῆς χειρὸς 
οὐδεὶς ἁρπάσαι δύναται" οὐδὲ γάρ ἔστι Θεὸς ὥσπερ 
σὺ ἕτερος " ὅτι ἐν σοὶ ἡ ὑπομονὴ ἡμῶν. € ᾿Αγίασον 
αὐτοὺς ἐν τῇ ἀληθείᾳ σου, ὅτι ὁ λόγος ὁ σὸς ἀλήθειά 
ἐστιν.» ᾿Απροσχάριστε, ἀπαραλόγιστε " ῥῦσαι αὐτοὺς 
πάσης νόσου καὶ πάσης μαλακίας, παντὸς παραπτώ- 
ματος, πάσης ἐπηρείας καὶ ἀπάτης, ἀπὸ φόδου 
ἐχθροῦ, ἀπὸ βέλους πετομένου ἡμέρας, ἀπὸ πράγμα- 
τὸς ἐν σχότει διαπορευομένου * ܬܘ‎ χαταξίωσον 
αὐτοὺς τῆς αἰωνίον ζωῆς, τῆς ἐν Χριστῷ τῷ Υἱῷ 
σου τῷ μονογενεῖ, τῷ Θεῷ καὶ Σωτῆρι ἡμῶν " δι οὗ 
σοι δόξα xal σέδας, ἐν ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν, καὶ ἀεὶ, 
καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Αμήν. Καὶ μετά 
ποῦτο λεγέτω ὁ διάχονος " Πρόσχωμεν. Καὶ ἀσπα- 
ζέσθω ὁ ἐπίσκοπος τὴν ἐκκλησίαν, καὶ λεγέτω" Ἡ 
εἰρήνη τοῦ Θεοῦ μετὰ πάντων ὑμῶν" καὶ ὁ λαὸς 
ἀποχρινάσθιν" Καὶ μετὰ τοῦ πνεύματός σου. Καὶ ὁ 
διάκονος εἰπάτω πᾶσιν" ᾿Ασπάσασθε ἀλλήλους ἐν 
φιλήματι ἁγίῳ, Καὶ ἀσπαζέσθωσαν οἱ τοῦ χλήρου 
τὸν ἐπίσκοπον (32), οἱ λαϊχοὶ ἄνδρες τοὺς λαϊχοὺς, 
αἱ γυναῖχες τὰς γυναῖχας. Τὰ παιδία δὲ στηχέτωσαν 
πρὸς τῷ βήματι, καὶ διάκονος αὐτοῖς ἕτερος ἔστω 
ἐφεστὼς, ὅπως μὴ ἀταχτῶσι. Καὶ ἄλλοι διάχονοι πε- 
Ριπατείτωσαν, xal σχοπείτωσαν τοὺς ἄνδρας xal τὰς 
γυναῖκας, ὅπως μὴ θόρυδός τις (65) γένηται, xal 
μὴ τις νεύσῃ, ἢ ψιθυρίσῃ, ἢ νυστάξῃ. Οἱ δὲ διάκονοι 
Ἱστάσθωσαν εἰς τὰς τῶν ἀνδρῶν θύρας, καὶ οἱ ὑπο- 
διάχονοι εἰς τὰς τῶν γυναιχῶν' ὅπως μήτις ἐξέλθοι, 
μήτε ἀνοιχθῇ ἡ θύρα, xàv πιστός τις ἧ, κατὰ τὸν 
καιρὸν τῆς ἀναφορᾶς, Εἷς δὲ ὑποδιάκονος διδότω 


ἀπόνίψιν χειρῶν τοῖς ἱερεῦσι (64), σύμδολον καβαρὀτητος ψυχῶν θεῷ ἀνακειμένων. 


1. Psal. xc, ὅ. 


δε Psal. Lxii, 2. 


1 Joan. x, 99. "5 Joan. xvit, 47. 


VARIORUM NOTAE. 


sins Exiguus De salulatione laicorum inter se; 
wirumque autem faetum fuisse salis constat. 


Cor. 

55) Tic. Deest in cod. Vind. Cun. 

54) Εἰς δὲ ὑποδιάκονος, etc. Rem, idemque rei 
symbolum tradit Cyrillus Hierosolymitanus initio 
ultime Catecheseos Mystagogice; sed ministrum 
facit diaconum. Ut autem, ait auclor. Quaestionum. 
Veteris εἰ Νουὶ Testamenti, tom. ΕΥ̓ Operum S. Au- 
gustini, questione 104 , non omnia  ninisteria obses 


(80) ᾿Βξηγέρασας. Vind: codites: Ὃν ἐξελέξω 


ἐκ μυριάδων. (εκ. 

(61) Φραγμὸς, ἀσφάλεια. Idem : φραγμὸς ἀσφα- 
λείας, paries securitatis. lp. 

(82) ᾿Ασπαζέσθωσαν οἱ τοῦ wA τὺν' ὁπί- 
σκοπο». Canone Laodiceno 19: εἶθ' οὕτως τὴν 


εἰρήνην δίδοσθαι, καὶ μετὰ τὸ πρεσδυτέρους δοῦναι 
κα τὴν εἰρήνην, τότε τῶν λαϊκοὺς τὴν 
εἰρήνην διδόναι, quod postremum Zonaras inter- 
pretatur De salutatione. sacerdotum a laicis, Diony- 


PONT. OPERA DUBIA. 
A ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IP'. 
Διάταξις "Iaxó6ov, τοῦ ἀδελφοῦ Ἰωάννου τοῦ 
Zs6ebalc 
Φημὶ δὴ χἀγὼ Ἰάκωδος (25), ὁ ἀδελφὸς Ἰωάννου 
τοῦ Ζεδεδαίου, ἵν᾽ εὐθὺς ὁ διάκονος λέγῃ" Μή τις 
τῶν κατηχουµένων. Μή τις τῶν ἀχροωμένων" 
Mf; τις τῶν ἀπίστων. Μή τις τῶν ἑτεροδόξων, Οἱ 
τὴν πρώτην εὐχὴν εὐχόμενοι προέλθετε (50). Τὰ παι- 
δια προσλαμθάνεσθε αἱ μητέρες" μή τις κατά τι- 
vog. Μὴ τις ἐν ὑποχρίσει. ᾿Ορθοὶ πρὸς Κύριον μετὰ 
φόδου καὶ τρόμου ἑστῶτες ὤμεν προσφέρειν. Ὧν γε- 
νομένων. οἱ διάχονοι προσαγέτωσαν τὰ δῶρα τῷ ἐπι- 
σκόπῳ πρὸς τὸ θυδιαστήριον" καὶ οἱ πρεσθύτεροι ἐκ. 
δεξιῶν αὐτοῦ xal ἐξ εὐωνύμων στηχέτωσαν, ὡς ἂν 
μαθηταὶ παρεστῶτες διδασκἀλγ. Δύο δὲ διάκονοι ἐξ 
B ἑκατέρὼν τῶν μερῶν τοῦ θυσιασξηρίου κατεχέτωσαν 
ἐξ ὑμένων λεπεῶν ῥιπίδιον (67), ἢ πτερῶν ταῶνος, 
ἢ ὀθόνης; καὶ ἠρέμα ἀποσοθείτωσαν τὰ μιχῥὰ τῶν 
Ἱπταμένων ζώων, ὅπως ἂν μὴ ἐγχρίμπτωνται εἰς τὰ 
κύπελλα (38). Εὐξάμενος οὖν καθ ἑαυτὸν ὁ ἀρχιερεὺς 
ἅμα τοῖς ἱερεῦσι, καὶ λαμπρὰν ἐσθῆτα μετενδὺς, 
καὶ στὰς πρὸς τῷ θυσιαστηρίῳ, τὸ- τρόπαιον τοῦ 
σταυροῦ χατὰ τοῦ μετώπου τῇ χειρὶ ποιησάμενος εἰς 
πάντας (59), εἰπάτω" Ἡ χάρις τὸῦ παντοχράτορος 
θεοῦ, καὶ ἡ ἀγάπη τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, 
xa fj χοινωνία τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἔστω μετὰ πάν- 
τὼν ὑμῶν’ καὶ πάντες συμφώνως λεγέτωσαν, ὅτι καὶ 
μετὰ τοῦ πνεύματός σου. Καὶ ὁ ἀρχιερεύς" "Ανω τὸν 
νοῦν' καὶ πάντες; Ἔχομεν πρὸς τὸν Κύριον, Καὶ ὁ ἀρ- 
χιερεύς" Ἐὐχαριστήσωμεν τῷ Κυρίῳ" καὶ πάντες" 


S. CLEMENTIS I ROM.‏ ܚ 


CAPUT XII. 
Constitutio Jacobi, fratris Joannis Zebederi, 


Porro ego Jacobus, frater Joannis Zebedzl,aio £ 
slatim diaconus dicat: Ne quis ex catechumenis. 
Ne quis ex audientibus, Ne quis ex infidelibus. 
Me quis ex heterodoxis. Qui priorem precationem 
fecistis, exite: Matres, assumite pueros. Ne quié 
coütra aliquem. Ne quis in hypocrisi. Erecii ad 
Dominum cum timore ac tremore stemus ad offe- 
rendum. (uibus peractis, diaconi donà ad altaré 
admoveant episcopo : ac presbyteri a dextris illius 
et a sinistris stent, ut discipuli magistro assisten- 
tes. Duo autem diaconi ex utraque parte altaris, 
teneant flabellum ex tenuibus membranis, aut ex 
pennis pavonis, aut ex linteo; et. sensim  abigant 
parva animalia volitantia, ne in calices incidant. 
Orans igitur apud se pontifex, una cum sacerdoti- 
bus, et splendidam vestem indutus, stansque ad 
altare, tropum crucis in fronte manu faciat co- 
ram omnibus, ac dicat : Gratia omnipotentis Dei, 
etcbaritas Domini nostri Jesu Christi, et communi- 
catio sanct! Spiritus, sit cum ómnibus vobis, At- 
Que omnes unà voce respondeant: Et cum spiritu 
tuo. Tum poritifex : Sursum mentem; et omnes : 
Habemus ad Dominum, Et pontifex : Gratias aga- 
sus Domino; et cuncti : Dignum et justum est, Et 
pontifex dieat.: Vere dignum οἱ. justum est, ante 
Omnia laudare te verum Deum, ante creaturas 
existentem, iex quo omnis paternitas ih cclp et 


VARIORUM NOTAE. 


C σθαι 


στίχον 
τοῦ χοινωνικοῦ. Λέγεται καὶ τοῦτο τὸ τροπάριογ' Πλη- 


ζίων xa τὴν διάδοσιν ἀποτεθῆναι χαὶ πάντα, post, 
λέγεται δὲ τοῦτο, Ac vertendum : Sub Sergio pairiar- 
tha Constantimopolitane institutum δεί paallevà , 
postquam a cunciís sancta.mysteria percepta sumt, 
cum per clericos in sacrarium ferenda sunt vene- 
randé ffabella, disci, calices, a aque sqcya. vasa, 
m 4 mensulis δἰ distributionis. reliquie, et 
D omnia in sacram mensam sunl reposita, atque ulti- 
mus communionis versus. cantatus. fuit,- Dicitur ag- 
lem hoc troparium seu modulus: Impleatur 0s ho- 
strum laude, Domine, ut. celebremus. glori&m tuam, 
quia nos participes [acere sanctorum tiorum. wigste- 
Tiorum dignatus es. Serva nos in tua. sanctificatione 
toto die meditantes justitiam tam. Alleluia. Παρα- 
τράπεζον habes i Liturgia Jacobo ἀδελφσθέῳ tri- 
buta : utet de tropario illo ibidem, atque in lie 
iurgiis aliis. Cor. 

Εἰς τὰ χύπελλα. Sic in liturgiis et in or- 
dinalionum ritibus invenies, τὰ ποτήρια, τοὺς κρα- 
τῆρας, τὰ ἅγια ποτήρια, τὸ πρῶτον ποτήριον, - δύο 
ποτήρια. Interdum enim. non, unum ealicem adhi- 
bebant Greci sacrnm celebrantes. Ip. 

($9) Eic πάντας. Deest in altero cod, Vind. Cep 


quiorum per ordinem agant. Rotoanee Ecclesiz dia- 
toni, multitudo: facit clericorum. Nam wtique et aL- 
tare portarent et vasa ejus, et aquam in. manus [ἀπ- 
derent sacerdoti, sicut videmus per omnes Ecclesias. 
In Vita S. Marcelli auctore Fortunato apud Surium, 
4 Novembr., - subdiaconale ministerium esse dici- 
tur, aquam episcopo manibus abluendis offerre. Cor. 
(85) ᾿Ιάκωδος. ln Vind. scholium hoc additur in 
Verbi: Ἰάχωδος ὁ τοῦ Ζεδεδαίου, ἀδελφὸς 
Ἰωάννου, 7 ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ τὸ Εὐαγγέλιον, 
ܬ‎ μαχαίρᾳ ὑπὸ Ἡρώδου τοῦ τετράρχου, καὶ 
κεῖται ἐν Καισαρείᾳ. CugR. 

Οἱ τὴν x εὐχόμενοι προέλθετε. Ἱη- 
telligi debent preces eorum, qui mysteriis adesse 
non sinuntur. Nam sl accipere velis de oratione fl- 
delium mox pracedente, ut sumitur capita 35 προσ- 
ἔλθετε legendum.tibi erit, accedite : quia- munera 
offerebantur coram-fdelibus. Cor. - _ 

(87) Ῥωϊδιον. Abstinebo imwtili expesitione et 
citatione erga consuetudinem a non paucis descri- 

Lar, a plurimis memoratam, ut Grzcis familiarem, 
ita Latinis nón omnino ignotam : contentus addu- 
xisse.duo loca, Latinum unum, quo cum illo" Hil- 
deberti conjungatur, alterum Graecum, quia obseu- 
rus, a docto interprete "minus bene convérsus, 
atque in mendo cubans, ope nostra indiget. lgitur 
dm Consseiudinibus: monasteri Chiniacensis lib. 11, 
cap. 20, Spicilegii Acheri, 13, p. 442, scri- 
rorum, quj sem- 


ptum habetur : Ünus asiem minist 
Der duo debent esse, stans cum. flabello prope sacer- 
totem, ex quo muscarum in[estatio exsurgere incipit, 
donec finiatur, eas arcete a sacrificio, ei àb- altari, 
&eu ab ipso sacerdote nom negligit. ln Chronico autem. 
qued Alexandrinum vocant, p. 892 : Ἐπὶ Σεργίου 
p Κωνοταντινουπόλεως ἐπενοήθη φάλλε- 


1088 
selum ingenitem, princie 
pii expertem, rege ac domino-carentem, nullu indi- 
gentem, omnis boni largitorem, omni eausa et ori- 
gine superiorem, semper uno eodemque modo te 
habentem;.a quo cuncta tanquani'e earceribus qui- 
busdam ad existendum processerunt. f" enim es 
originis expers cognitio, perpetuus visus, auditus 
ingenitus, sapientia non edocta; primus nalura, e£ 
lex existesdi, ac omnem numerum $uperaus. Qui 
omnia ex nililo in rerum naturam protulisti, per 
unigenitum Filium tuum : ipsum vero ante omnia 
szoula genuisti voluntate, et. potentia, et.-bonilate, 
absque intermedio, Filium unigenitum ,. Verbum 
Deus, Sapientiam viventem, primogenitum omaig 
ereaurrze **, Angelum magni consilii tui **, pontili- 


CONSTITUTIONES APOSTOLIC.E,—LIB. Vill. 
"λξιων καὶ δίκαιον. Καὶ ὁ ἀρχιερεὺς εἰπάτω" "Άξιον A in Lerra nominatur 


ὡς ἀληθῶς καὶ δίκαιον, πρὸ πάντων ἀνυμνεῖν σε τὸν 
ὄντως ὄντα Θεὸν, τὸν πρὸ τῶν γεννητῶν ὄντα, εἐξ οὗ 
πᾶσα πατριὰ ἂν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς ὀνομάζεται" ν τὸν 
μόνον ἀγέννητον, καὶ ἄναρχον, καὶ ἀδασίλευτον, καὶ 
ἀδέσποτον, τὸν ἀνενδεῆ, τὸν παντὸς ἀγαϑοῦ χορηγὸν» 
τὸν πάσης αἰτίας καὶ γενέσεως xpeisvova, τὸν πάν- 
τοτε χατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἔχοντα" ἐξ οὗ νὰ 
πάντα, καθάπερ ἔχ τινος ἀφετηρίας, εἰς τὸ εἶναι παρ- 
ἤλθεν. Σὺ γὰρ εἴ ἡ ἄναρχος γνῶσις, ἡ ἀΐδιος ὅρασις, 
ἡ ἀγέννητος ἀκοὴ, ἡ ἀδίδαχτος σοφία" ὁ πρῶτος τῇ 
φύσει(40), καὶ νόμος (41) τῷ εἶναι, χαὶ κρείττων παν- 
τὸς ἀριθμοῦ, Τὰ (42) πάντα ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ 
εἶναι παραγαγὼν διὰ τοῦ μονογενοῦς σου ΥἹαῦ" αὐτὸν 
δὲ πρὸ πάντων αἰώνων γεννήσας βουλήσει; xal δυνά- 


µει (45), καὶ ἀγαθότητι, ἀμεσιτεύτωφ 44), ΥἹὸν μονο- ἢ cer tuuns, regeni autem οἱ dominum eninis ܐܠ‎ 


qua intelligi ac sentiri polest, quique ante omnia, 
et per quem omnia. Tu narique, Deus: eterne, 
euncta per ipsum condidisti, et per ipsum cuncta 
dignaris eonvenienti providentia. Per quem euim 
ut essent, donasti, per eumdem eliam ut bene essent 
dedisti. ** Deus et Pater unigeniti Filii tui; qui per 
eum ante omnia fecisti cherubimos eb seraphinog, 
ssecula et-exercitus, viriules ei potestates, princi- 
patus «δὲ thronos, arehangelos ei. amgelos; aique 
post bzec o:xnia, per eum fabricasti. hune qui: ap- 


γενῆ, Λόγον Θεοῦ, Σοφίαν ζῶσαν, πρωτότοκον πάσης 
χτίσεως, "Άγγελον τῆς μεγάλης βουλῆς σου, ἀρχιερέα 
σὸν, βααιλέα δὲ xal κύριον πάσης νοητῆς καὶ αἰσθητῆς 
φύσεως, τὸν πρὸ πάντων (45), δι᾽ οὗ τὰ πάντα. Σὺ γάρ 
Θεὲ αἰώνιε, δι’ αὐτοῦ τὰ πάντα πεποίηχας, xai δι) αὐ- 
ποῦ τῆς προσηχούσης προνοίας τὰ ὅλα ἀξιοῖς" δι᾽ ob 
γὰρ τὸ εἶναι ἐχαρίσω, δι᾽ αὐτοῦ xal τὸ εὖ εἶναι ἔδω- 
ρήσω, Ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ τοῦ μονογενοῦς YloU σου, 
ὁ δὺ αὐτοῦ πρὰ πάντων ποιήσας (46) τὰ χερουδὶμ. καὶ 
τὰ σεραφὶμ, αἰῶνάς τε χαὶ στρατιὰς (47), δυνάμεις 


"Ephes. iu, 45. #* Οὐ]. 1,15. ** Ioa: mx, 6 ex LXX. ** Tgn. interpol. ad Trall. δ. 


YARIORUM NOTAE. 
(10) Πρῶτος τῇ φύσει, καὶ γόμος τῷ οἴναι. Juxta C invisibilium, spiritualium ܐܧ‎ corporalium, qur sua 


omnipotenti virtute simul ab initio lemporis, uiram- 
que de nitilo condidit creaturam, spiritualem el cor» 
poralem, σε videlicet εἰ mundanam. Dnacu. 


mum primum genus sünt dii. Locum illius i::signem 
apponam, sumptum ex Lomo 1 in. Joannem, editio- 
mis ultimt ac Greco-Latinz p. 53 : Ὁ τοίνυν τῶν 
ὅλών Θεὸς πρῶτόν τι τῇ τιμῇ γένος λογιχὸν πεποίη- 
κεν, ὅπερ οἶμαι τοὺς καλουμένους θεοὺς, καὶ δεύτε- 


vulgivagum exioma; Quod εί primum, regula. est 
eaterorum. Male itaque Petrus Faber doctissimus 
vir Dodecameri cap. 18, id lectionis sollicital, ut 
sufficiat μόνος τῷ εἶναί, quod ad πρῶτος τῇ φύσει, 
minime quadrat. Cor. 

(44) Νόμος. ln Vindob. cod. μόνος, hoc est quí solus 
€5, 60, nempe, modo quo es; hoc est necessario, 
ita ut non possis non'esse. Cuen. 

(43) Τά, Vind. cod. ὁ τά, recte. 19. 

(45) Βουλήσει καὶ δυνάμει: Simili modo Justinus 
martyr cum discipulo e&o Tatiano. Quod simplicius 
dictum in orthodoxo earet ione; uti docet S. 
Athanasius oratione 4 contra o5, p. 508, 510; 
sed cavenda est, addit prudentissimus Pater, h:- 
resis, ܚ‎ 1 Ime 
λεμαῖος, y. Οὐαλεντίνου ἔφη, υγοὺς ἔχειν 
A bred), rior. xai Süd, etc.. ulii rescripse- 
rim, συξύγους, ex lrenzo lib. 1, cap. 6; Tertulliano 
adversus Valentinianos, cap. ὃν et. Epiphanio ha-- 
πώ num. 4. Cor. 3 

᾿Αμεσιτεύτως. Gregorius Nazianzenus ora- 
tione 29 : ν ὅταν εἴπω, μὴ χρόνον παρενθῇς, 
μηδὲ μέσον τι ἑάξῃς τοῦ πως πὰς xal τοῦ γεν- 


ματος, μηδὲ διέλῃς τὴν φύσιν τῷ χαχῶς παρενῖε- 


τοῖς συναϊδίοις, καὶ συν" vote. El γὰρ χρόνος 
υἱοῦ πρεσθύτερον", Ἰαίνου δηλοῖ spo Tot 
e codicibusReg.] ἂν ᾗ αἴτιος ὁ πατήρ’ καὶ πῶς ποιη- 
τῆς v ὁ ὑπὸ χρόνον ; Ip. 

(45) Πρὸ πάντων, x. τ.λ. Ex sententia maltorum 
Patrum, angeli ante mundum exstiterunt. Per 8®- 
cula plurima, additur a Hieronymo ad Tit. », 2. 
Veruin dogma contrarium sanctorum quóque Pa- 
trum przvaluit, ut existimentur angeli creati primo 
mundi die una cum ccelo, terra et luce. Ip.— Hanc 
veritatem esse doctrinam Ecclesiz docet Lateranen- 
^is concilii τν decretum ab Innocentio 111 confirma- 
tum, quo dicitur Deus creator omnium visibilium et 


1096 


S. CLEMENTIS I ROM, PONT. OPERA ΡΌΠΛ. 


paret mundum, cunctaque quz in eo sunt *', Nam A τε xal ἐξουσίας, ἀρχάς τε xal θρόνους, ἀρχαγγέλους 


τε xal ἀγγέλους * καὶ μετὰ ταῦτα πάντα, ποιέσας δι᾿ 
αὐτοῦ τὸν φαινόμενον τοῦτον χόσμον, χαὶ πάντα τὰ 
ἐν αὐτῷ. Σὺ γὰρ el ὁ τὸν οὐρανὸν ὡς χαμάραν στήσας, 
καὶ ὡς δέῤῥιν ἐκτείνας, καὶ τὴν γῆν ἐπ᾽ οὐδενὸς ἐδρύ- 
σας γνώμῃ μόνῃ" ὁ πήξας στερέωμα, xal νύχτα xal 
ἡμέραν κατασκευάσας" ὁ ἐξαγαγὼν φῶς Ex θησαυρῶν, 
καὶ τῇ τούτου στολῇ (48) ἐπαγαγὼν τὸ σχότος, εἰς 
ἀνάπαυλαν τῶν ἐν τῷ κόσμῳ κινουμένων ζώων’ ὁ τὸν 
ἥλιον τάξας εἰς ἀρχὰς τῆς ἡμέρας, ἐν οὐρανῷ, καὶ. 
τὴν σελήνην εἰς ἀρχὰς τῆς νυχτὸς, καὶ τὸν χορὸν τῶν 
ἀστέρων ἐν οὐρανῷ χαταγράψας, εἰς αἶνον τῆς σῆς 
μεγαλοπρεπείας" ὁ ποιήσας ὕδωρ πρὸς πόσιν καὶ κά- 
θαρσιν, ἀέρα ζωτιχὸν πρὸς εἰσπνοὴν (49) καὶ φωνῆς 
ἀπόδοσιν διὰ γλώττης πληττούσης τὸν ἀέρα, καὶ ἀκοὴν 
συνεργουμένην ὑπ αὐτοῦ ὡς ἐπαῖειν εἰσδεχομένην 
τὴν προσπίπτουσαν αὐτῇ λαλιάν' ὁ ποιήσας πῦρ πρὸς 
σχότους παραμυθίαν, πρὸς ἐνδείας ἀναπλήρωσιν, καὶ 
τὸ θερμαίνεσθαι ἡμᾶς καὶ φωτίζεσθαι ὑπ' αὐτοῦ" ὁ 
τὴν μεγάλην θάλασσαν χωρίσας τῆς τῆς, καὶ τὴν μὲν 
ἀναδείξας πλωτὴν. τὴν δὲ ποσὶ βάσιμον ποιήσας, 
καὶ τὴν μὲν ζώοις μικροῖς καὶ μεγάλοις πληθύνας, 
τὴν δὲ ἡμέροις καὶ ἀτιθάσσοις πληρώσας, φυτοῖς τε 
διαφόροις στέψας, καὶ βοτάναις στεφανώσας, xal &v- 
θεσι καλλύνας, καὶ σπέρμασι πλουτίσας: ὁ συστησά- 
µενος ἄβυσσον, καὶ μέγα χῆτος (50) '' αὐτῇ πε- 
Ριθεὶς, ἀλμυρῶν ὑδάτων σεσωρευμένα πελάγη, περι- 
φράξας δὲ αὐτὴν πύλαις ἄμμου λεπτοτάτης" ὁ πνεύ- 
ματι ποτὲ μὲν αὐτὴν χορυφῶν εἰς ὀρέων μέγεθος, 


" κύτος. Sic habet Vind. cod. 3: Job ;ܠܡ‎ 


tu es qui. celum ut cameram staluisti *5, ac ut 
pellem extendisti; et terram supra nihilum collo- 
casti sola voluntate : qui fixisti. (ürmamentum; et 
noctem ac diem fabricatus es : qui lucem ex the- 
Sauris eduxisti; et illius amictui induxisti tene- 
bras 5, ad requiem animalium quie in mundo mo- 
ventur: qui in ¢®10 solem posuisti ad dominium 
diei, et lunam ad dominium noctis; atque cho- 
rum stellarum in écelo delineasti, in laudem magni- 
fiventiz tuz : qui fecisti aquam ad potum ac ex- 
purgationem; vitalem aerem, ad aspirationem et ad 
€ 'itionem vocis, dum lingua aerem ferit, et ad au- 
ditum quem adjuvat in sentienda loquela incumbente 
πο penetrante : qui fecisti ignem ad solatium de 
tenebris, ad indigentiz expletionem, et ut calefie- 
remus ac illuminaremur ab eo : qui mare magnum 
3 terra separasti; et illud quidem reüdidisti navi- 
gabile, hanc vero pedibus perviam effecisti; et illud 
quidem animalibus parvis ac magnis refersisti, 
hanc autem cicuribus ac indomitis replevisti, va- 
riis stirpibus redemisti, herbis coronasti, floribus 
decorasii, seminibus ditasti : qui constituisti abys- 
sum, e ingentem molem ei cireumposuisti, acer- 
vata salsarum aquarum sequora; eamque cireum- 
Bepsisti tenuissimze arenz portis : qui abyssum eam- 
dem seu pelagum modo ventis in altitudinem 
montium attollis, modo in planitiem sternis *!; modo 
in furorem tempestatis agis, modo, ut navigio cur- 


V Gen... [V Esd. xvi, 60. 9 Psal. cm, 2. 
Jerem. v. 


VARBIORUM NOTAE. 
ρὸν ἐπὶ τοῦ παρόντος χαλείσθωσαν θρόνοι, xal τρίτον C gorius Nyssenus homil, 15 in Canticum canticorum. 


Δαμπρότητες,ἀναβάσεις, νοεραὶ δυνάμεις ἢ νόες,πριιά 
Gregorium Nazianzenum oratione 34 extrema, loco 
notando, quia ἀναθάσεις ilz, Ascensiones et. Ascen« 
sus ex famosa Origenis doctrina descendunt. Στρα- 
πιαί, hoc capite, indeque epistola interpolata lgna- 
Wi ad Trallianos, n 5. Αἰῶνες, αἰώνια, ibidem et 
alibi. Hilarius n De Trinitate, ante medium : Ar- 
changeli nesciunt, angeli non. audigrunt, sccula non 
tenent.* Eusebio De la 


cgen-‏ ܗ 
st capaciialem, amplitudinem, ex.‏ 


cod. Vind. Cien. 


fradus inve- 
εῖαι, in Cle- 


χωρὶς διατάσεως ἀρχαί. Reddit Ferrarius»: Univer- 
Sorum ergo. Deus, genus primum quoddam rationale, 
quod ceteris honore ezcelleret, [ecit; quod mea sen- 
tentia eos complectatur qui vocantur. dii; alterum in. 


voresentia vocentur Ihroni; terlium. vero. principatus 
aine dissidio. Legebat χωρὶς διαστάσεως, quemad- 
absque ullo intermedio 


1098 


CONSTITUTIONES ^POSTOLICAE. — LIB. VIII. 


1097 


ποτὲ δὲ στρωννύων αὐτὴν εἰς (54) πεδίον, καὶ ποτὲ A sum facientibus sit ad navigationem facilis, in le- 


nitatem serenitatis ducis : qui mundum creatum a 
te per Christum, fluviis cinxisti, torrentibus pro- 
luisti, perennibus foi is perfudisti, et, ad terrae 
inconcussam ac firmissimam sedem, muntibus con- 
strinxisti. Implevisti mundum tuum ac exornasti 
herbis odoratis et salubribus; multis variisque ani- 
mantibus, robustis ac infirinioribus, esculentis ac 
operariis, cicuribus ac feris; et serpentum sibilis, 
atque diversarum volucrum clangoribus; annorum 
circulis, mensium ac dierum numeris, tempesta- 
tum serie; nubium imbres procreantium cursi- 
bus, ad fructuum fetus, ad animalium conserva- 
tionem, libramentum ventorum flantium cum a te 
jubentur **, multitudinem stirpium ae herbarum. 
Neque solum condidisti mundum, sed et in ipso, 
mundi civem hominem effecisti, ac eum mundi 
mundum, seu ornatus ornatum constituisti. Di- 
xisti enim Sapientiz tuz : « Faciamus hominem ad 
imaginem nostram, et ad similitudinem : et domi- 
nentur piscibus maris, et volatilibus coli » Ideo- 
que fecisti eum ex anima immortali et corpore dis- 
sipabili; illa quidem ex nihilo effecta, hoc vero ex 
quatuor elementis, et dedisti ei, in anima quidem 
rationalem dijudieationem, pietatis ac impietatis 
discretionem, justi ac injusti animadversionei; in 
corpore autem donasti quinquertium sensuum at- 
que motum progressivum. Tu namque, Deus om- 
nipotens, per Christum, in Edene ad orientem 


διὰ C plantasti paradisum '', omni. genere esculentarum 


plantarum ornatum, et iu eum tanquam in opipa- 
ram domum induxisti hominem; quem, cum effi- 
ceres, lege naturali ac insita donasti, quo intus 
ac ex se- haberet cognitionis Dei semina. Introdu- 
cens autem eum in paradisum deliciarum, polesta- 
tem quidem omnium ad participandum concessisli, 
unius vero solius gustatum in spem: meliorum re- 
rum interdixisti, ut si mandatum custodjret, illius 
servati mercedem ferret immortalitatem. Cum au- 
tem mandatum neglexit, et fraude serpentis, mu- 
lierisque consilio, gustavit prohibitum fructum; ex 
paradiso quidem juste illum expulisti **, bonitate 
vero tua, funditus pereuntem non despexisti : erat 


μὲν ἐκμαίνων χειμῶνι, ποτὲ δὲ πραῦνων γαλήνῃ, ὡς 


γαυσιπόροις πλωτῆρσιν εὔχολον εἶναι πρὸς πορείαν" 


ὁ ποταμοῖς διαζώσας τὸν ἀπὸ σοῦ διὰ Χριστοῦ γε- 
νόμενον χόσμον, xal χειμάῤῥοις ἐπιχλύσας, καὶ 
πηγαῖς ἀεννάοις μεθύσας, ὄρεσι δὲ περισφίγξας εἰς 
΄Ἔδραν ἀτρεμῇ γῆς ἀσφαλεστάτην. Ἐπλήρωσας γάρ 
σου τὸν κόσμον, καὶ διεκόσμησας αὑτὸν βοτάναις εὖ- 
ὅσμοις καὶ ἰασίμοις" ζώοις πολλοῖς καὶ διαφόροις, 
ἀλχίμοις καὶ ἀσθενεστέροις, ἐδωδίμοις καὶ ἐνεργοῖς, 
ἡμέροις χαὶ ἀτιθάσσοις" ἑρπετῶν συριγμοῖς, πτηνῶν 
ποικίλων χλαγγαῖς" ἐνιαυτῶν χύχλοις, μηνῶν καὶ 
ἡμερῶν ἀριθμοῖς, τροπῶν τάξεσι" γεφῶν ὀμθροτύ- 
xov διαδρομαῖς, εἰς χαρπῶν γονὰς, xai ζώων σύ- 


στασιν, σταθμὸν ἀνέμων διαπνεόντων ὅτε προσ- p 


παχθῶσι παρὰ σοῦ, τῶν φυτῶν καὶ τῶν βοτανῶν τὸ 
πλῆθος. Καὶ οὐ μόνον τὸν χέσµον ἐδημιούργησας" 
ἀλλὰ καὶ τὸν χοσμοπολίτην ἄνθρωπον ἐν αὐτῷ ἐ- 
ποίησας, κόσμου χόσμον αὐτὸν (52) ἀναδείξας. Εἴπας 
γὰρ τῇ σῇ Σοφίᾳ" « Ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾽ εἰκό- 
να ἡμετέραν, καὶ καθ ὁμοίωσιν' xol ἀρχέτωσαν 
τῶν ἰχθύων τῆς θαλάσσης, xol τῶν πετεινῶν τοῦ 
οὐρανοῦ. » Διὸ καὶ πεποίηχας αὐτὸν ἐκ ψυχῆς ἆθα- 
νάτου xol σώματος σχεδαστοῦ: τῆς μὲν Ex τοῦ μὴ 
ὄντος, τοῦ δὲ ἐκ τῶν τεσσάρων στοιχείων" xal δὲ- 
Buxag αὐτῷ, κατὰ μὲν τὴν ψυχὴν, τὴν λογι- 
χὴν διάγνωσιν, εὐσεθείας καὶ ἀσεθείας διάκρισιν, 
δικαίου καὶ ἀδίχου παρατήρησιν" κατὰ δὲ τὸ σῶμα 
τὴν πένταθλον ἐχαρίσω αἴσθησιν, χαὶ τὴν μετα- 
θατικὴν xivpsw. Σὺ γὰρ, θεὲ παντόχρατορ, 
Χριστοῦ παράδεισον ἐν Ἔδεμ κατὰ ἀνατολὰς ἐφύτεν- 
σας, παντοίων ἐδωδίμων κόσμῳ, καὶ ἐν αὐτῷ ὡς 
ἂν ἐν ἑστίᾳ πολυτελεῖ εἰσήγαγες αὐτόν κάν τῷ 
ποιεῖν νόμον δέδυκας αὐτῷ ἔμφυτον, ὅπως οἴκοθεν 
καὶ παρ᾽ ἑαυτοῦ ἔχοι τὰ σπέρματα τῆς θεογνωσίας. 
Εἰσαγαγὼν δὲ εἰς τὸν τῆς τρυφῆς παράδεισον, πάν- 
τῶν μὲν ἀνῆχας αὐτῷ τὴν ἐξουσίαν πρὸς μετάλη- 
Φιν, ἑνὸς δὲ μόνου τὴν γεῦσιν ἀπεῖπας ἐπ) ἐλπίδι 
κρειττόνων, ἵνα, ἐὰν φυλάξῃ τὴν ἐντολὴν, μισθὸν 
ταύτης τὴν ἀθανασίαν χομίσηται. ᾿Αμελήσαντα δὲ 
«ἧς ἐντολῆς, καὶ γευσάμενον ἀπηγορευμένου καρποῦ 
ἀπάτῃ ὄφεως καὶ συμδουλίᾳ γυναικὸς, τοῦ μὲν πα- 
ραδεΐσου δικαίως ἔξωσας αὐτὸν, ἀγαθότητι δὲ εἰς τὸ 


παντελὲς ἀπολλύμενον οὐχ ὑπερεῖδες" σὺν γὰρ ἦν δη- ܙ¡‎ enim opificium tuum ; sed qui ei subjeceras creatu- 


ram, dedisti ut suis sudoribus ac laboribus sibi 
pararet victum, te emnia producente, augenle ac 
maturante: atque eum brevi sommo affectum, per 
jusjurandum ad regenerationem vocasti; decrelo 
mortis soluto, vitam ex resuerectione promisisti ** 
Neque hoc solum; verum etiam ex posteris ejus, a 
τὸ in multitudinem impsmerabilem effusis, eos. qui 
tibi adhzserunt, glerificasti, eos vero qui a te de- 


^" Gen. ui, 


τε Gen. n. 


** pseudo-lgnat. , ad Heron. 4. 


µιούργηµα" ἀλλὰ καθυποτάξας αὐτῷ τὴν κτέσιν, δὲ- 
δωχας αὐτῷ οἰκείοις ἱδρῶσι καὶ πόνοις πορίζειν ἑαυ- 
πῷ τὴν τροφὴν, σοῦ πάντα φύοντος καὶ αὔξοντος 
καὶ πεπαίνοντος" χρόνῳ δὲ πρὸς ὀλίγον αὐτὸν κδι- 
μίσας, ὄρχῳ εἰς παλιγγενεσίαν ἐχάλεσας" ὅρον θα- 
νάτου λύσας, ζωὴν ἐξ ἀναστάσεως ἐπηγγείλω" xai 
οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐξ αὐτοῦ εἰς πλῆθος. 
ἀνάριθμον (85) χέας, τοὺς ἐμμείναντάς σοι ἐδόξα- 


"^ Joh xxvm, 95. "" Gen. 1, 26. 


τ Hebr. vt. 


VARIORUM NOTAE. 


59) Αὐτόν. Omittiturin cod. Vindob., sed ܐܘܐ‎ 
inde est. Ip. 
(59) ᾿Αγάριθμον. Vind. cod. ἀναρίθμητον. Vr 
3 


(51) Εἰς. Quamvis minime inepta sit hzc lectio, 
aMtamen nequaquam spernenda est cod. Vindob. 
lectio ὡς, sternens ut planitiem, CLER. 


PaTBor, Gn. I, 


1100 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA, 


fecerunt, punivisti; admisso quidem Abelis sacri- A σας, τοὺς δὲ ἀποστάντας σου ἐχόλασας" xol ποῦ μὲν 


δελ, ὡς ὁσίου προσδεξάμενος τὴν θυσίαν, τοῦ δὲ 
ἀδελφοχτόνου Κάϊν ἀποστραφεὶς τὸ δῶρον, ὡς ἐνα- 
γοῦς. Καὶ πρὸς τούτοις τὸν Σήθ,]χαὶ τὸν Ἑνὼς προσ- 
ελάθου, καὶ τὸν "Evi μετατέθεικας. Σὺ γὰρ el à 
δημιουργὸς τῶν ἀνθρώπων, καὶ τῆς ζωῆς χορηγὸς», 
xm τῆς ἐνδείας πληρωτής: καὶ τῶν γόμων δοτὴρ, 
καὶ τῶν φυλαττόντων' αὐτοὺς μισθαποδότης, καὶ τῶν 
παραθαινόντων αὐτοὺς ἔχδικος. Ὁ τὸν μέγαν χατα- 
χλυσμὸν ἐπαγαγὼν τῷ χόσμῳ διὰ τὸ πλῆθος τῶν 
ἀσεθησάντων, καὶ τὸν δίκαιον Νῶε ῥυσάμενος ἐχ τοῦ 
καταχλυσμοῦ ἐν λάρνακι σὺν ὀχτὼ ψύχαϊς, τέλος μὲν 
τῶν παρῳχηκότων, ἀρχὴν δὲ τῶν μελλόντων ἐπιγί- 
νεσθαι. Ὃ τὸ φοδερὸν πῦρ κατὰ τῆς Σοδομηνῆς πεν- 
παπόλεως ἐξάψας, καὶ γῆν καρποφόρον εἰς ἅλμην 
θέμενος ἀπὸ καχίας τῶν κατοικούντων ἐν αὐτῇ, καὶ 
τὸν ὅσιον Λὼτ ἐξαρπάσας τοῦ ἐμπρησμοῦ. Σὺ εἶ ὁ 
τὸν ᾿Αθραὰμ ῥυσάμενος προγονικῆς ἀσεδείας, χαὶ 
κληρονόμον τοῦ χόσμου καταστήσας, χαὶ ἐμφανίσας 
αὐτῷ τὸν Χριστόν σον. Ὃ τὸν Μελχισεδὲχ, ἀρχιερέα. 
τῆς λατρείας προχειρισάμενος, Ὁ τὸν πολύτλαντα θε- 
ράποντά σου Ἰὼδ νιχητὴν τοῦ ἀρχεχάχου ὄφεως àya- 
δείξας, Ὁ τὸν ᾿Ισαὰχ ἐπαγγελίας υἱὸν ποιησάμενος" 
ὁ τὸν Ἰαχὼδ πατέρα δώδεχα παίδων, xal τοὺς ἐξ a5- 
τοῦ εἰς πλῆθος χέας, καὶ εἰσαγαγὼν εἰς Αἴγυπτον ἐν 
ἑθδομήχοντα πέντε ψυχαῖς, Σὺ Κύριε, Ἰωσὴφ (54) 
οὐχ ὑπερεῖδες" ἀλλὰ μισθὸν τῆς διὰ σὲ σωφροσύνης 
ἔδωχας αὐτῷ τὸ τῶν Αἰγυπτίων ἄρχειν. Σὺ Κύριε, 
Ἑθραίους ὑπὸ Αἰγυπτίων χαταπονουμένους οὗ πε- 
ριεῖδες, διὰ τὰς πρὸς τοὺς πατέρας αὑτῶν ἐπαγγε- 
Mag: ἀλλ’ ἐῤῥύσω, χολάσας Αἰγυπτίους. Παραφθει- 
ράντων δὲ τῶν ἀνθρώπῳν τὸν φυσιχὸν νόμον, xal 
τὴν κείσιν, ποτὲ μὲν αὐτόματον νομισάντων, ποτὲ 
δὲ πλεῖον J| δεῖ τιμησάντων, καὶ σοὶ τῷ Θεῷ τῶν 
πάντων συνταττόντων' οὐκ εἴασας πλανᾶσθαι', ἀλλὰ 
ἀναδείξας τὸν ἅγιόν σου θεράποντα Μωῦσῖν, δι αὐτοῦ 
πρὸς βοήθειαν τοῦ φυσικοῦ τὸν γραπτὸν νόμον δέδω- 
xag, καὶ τὴν χτίσιν ἔδέιξας σὸν ἔργον εἶναι, τὴν δὲ 
πολύθεον πλάνην ἑξώρισας. Τὸν "Aapüw καὶ τοὺς ἐξ 
αὐτοῦ ἱερατικῇ τιμῇ ἐδόξασας" Ἑδραίους ἁμαρτόν- 
τας ἐχόλασας, ἐπιστρέφοντας ἑδέξω" τοὺς Αἰγυπ- 
τίους δεκαπλήγῳ ἐτιμωρήσω" θάλασσαν διελὼν, ܗܐ‎ 
ραηλίτας διεθίδασας" Αἰγυπτίους ἐπιδιώξαντας ὑπο- 
θρυχίους ἀπώλεσας (58): ξύλῳ πικρὸν ὕδωρ ἐγλύ- 
xavag ix πέτρας ἀκροτόμου ὕδωρ ἀνέχεας" ἐξ’ οὐ- 
ρανοῦ τὸ μάννα ὕσας' τροφὴν ἐξ ἀέρος ὀρτυγομή- 
πρᾶν: στῦλον πυρὸς τὴν νύχτα πρὸς φωτισμὸν, xal 
στῦλον νεφέλης ἡμέραν πρὸς σκιασμὸν θάλπους. Τὸν 
Ἰησοῦν στρατηγὸν ἀναδείξας, ἐπτὰ ἔθνη Χαναναίων 
D χαθεῖλες, Ἰορδάνην διέῤῥηξας, τοὺς ποτα- 
μοὺς Ἠθὰμ ἐξήρανας, τείχη κατέῤῥιψας (56) ἄνευ 

! Gen. xix ; Sap. x, 6. 
* Gen. χυνι, 27 apud LXX. 


ad Trall. 40 ad Sm. 7. 


100. Gen, vr, vir; 1 Petr. 11, 20. 


ficio, ut innocentis *5; fratricide autem Caini mu- 
nere, ut detestandi, fastidio. Et ad hzc Sethum 
ac Enosum suscepisti, atque Henochum transtu- 
listi ^, Tu enim es opifex hominum, vitz largitor, 
indigenti: expletor; legum dator, easque servan- 
tium remunerator, transgredientium vindex. Qui 
diluvium ingens mundo propler impie viventium 
multitudinem intulisti, eLeo ex diluvio in arca eripui- 
sti una cum octo animabus justum Noam δν, finem 
quidem eorum qui preterierant, originem vero 
successurorum. Qui horrendum ignem adversus 
Sodomitanam pentapolim concitasti ', et. terram 
frugiferam in salsuginem *, propter nequitiam illius 
incolarum, redegisti, ac sanctum Lotum ex in- 
cendio eruisti *, Tu es qui Abrahamum liberasti 
avita impietate, et mundi haredem constituisti, 
ipsique Christum tuum apparere fecisti. Qui Mel- 
chisedecum pontilücem divini cultus desiguasti. Qui 
multa passum famulum tuum Jobum, victorem 
serpentis, originis malorum, declarasti *. Qui Isaa- 
€um effecisti flium promissionis. Qui Jacobum 
duodecim flliorum patrem, ejusque postremos in 
xnultitudinem propagasti, et ad JEgyptum in se- 
piuaginta quinque animabus introduxisti . Tu, 
Domine, non despexisti Josephum; sed illi, pro 
mercede castitalis tua eausa servale, dedisti ut 
AEgyptiis praeesset, Tu, Domine, Hebreos ab JEgy- 
ptiis oppressos, ob promissa patribus eorum facta, 
non neglexisti ; verum, JEgyptiis punitis, liberasti*. C 


B 


Cumque homines legem naturalem corrupissent, et 
creaturam, modo quidem fortuitam arbitrarentur, 
modo au:em plusquam oportet honorarent, ac tibi 
omnium Deo compararent; non sivisti errore duci ; 
quin potius edito sancto famulo tuo Moyse, per 
eum legem scriptam in naturalis adjutorium tri- 
buisti*; et creaturas ostendisti opus tuum esse, 
errorem vero de multitudine deorum, exterminasti. 
'Aaronem et posteros ejus honore sacerdotali de- 
corasti : Hebrzos, cum peccarent , castigasti; cum 
reverterentur, suscepisti: AEgyptios decem plagis 
ultus es : mari diviso trajecisti lsraelitas : inse- 
cutos ZEgyptios delevisti submersione : ligno ama- 
ram aquam duleescere fecisti : ex petra dura 
aquam profudisti : e celo mannam depluisti : prze- 
Luisti ex aere escam, ortygoetram : constituisti 
nocte columnam ignis ad illustrationem, et die co- 
Jumnam nubis ad umbraculum in zstu. Per Jesum 
ducem exercitusa te declaratum, seplem gentes 


D 


Chananzorum evertisti*, Jordanem dirupisti, flu- 

** Gen. rv, * Eccli. xix, 19; Gen. iv, v. 
? Psal. cvi, 34. * Gen. xui, ete. 1. Ignat. interpol. 
* Exod. ܕܐ‎ εἰς. 7], 1sa. vini 90 in LXX. cya ui, 10. 


VARIORUM NOTAE. 


perstitibus poluit contingere, sed funditus perie- 
rint. Ip. 

(56) Κατέῤῥιγας, Recte quidem, sed nec male in 
cod. Vind. χατέῤῥηξας perrupisti. lp. 


8 ῥ') Ἰωσήφ. Melius τὸν Ἰωσήφ, ܐܐ‎ cod. Vind. 
'LEÍ 


ܬ 
᾽Απώλεσας. Ἑκόλασας, C. V. minus bene,‏ )55( 
eum AEgyptii non penas tantum dederint, quod su-‏ 


1102 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE.— LIB. VIIJ, 


iot 


μηχανημάτων καὶ χειρὸς ἀνθρωπίνης, Ὑπὲρ ἀπάν- A vios Ethan siccasti*, muros prostravisti absque ma- 


chinis et absque manu humana "ἢ, Pro omnibus 
tibi gloria, Domine omnipotens, '! Te adorant in- 
numerabiles copie angelorum, archangelorum , 
ihronorum, dominotionum, principatuum, pote- 
siatum, virtutum, exercituum, sculorur seu 
siernorum; et cherubini; item seraphini senis 
alis predii, binis quidem velantes pedes suos, 
binis vero capita, et duabus aliis volantes !*, ac 
dicentes una cum mille millibus archangelorum et 
denis millibus denum millium angelorum 13, inde- 
sinenter ac sine vocis intermissione clamantibus 
(et omnis populus simul dicat) : « Sanctus, sanctus, 
sanctus, Dominus Sabaoth : pleni sunt celi et 
terra gloria ejus : Benedictus in secula. Amen '*. » 
Et pontifex postea dicat : Sanctus enim vere es, ac 
sanctissimus, altissimus et superexaltatus in sa- 
cula. Sanctus quoque unigenitus tuus: Filius, Do- 
minus noster et Deus, Jesus Christus ; qui ad om- 
nia' tibi Deo suo οἱ Patri, tum in varia creatione, 
ium in providentia convenienti , ministrans, non 
despexit genus humanum quod peribat: sed post 
naturalem legem, post legalem admonitionem, post 
propheticas reprehensiones, et angelorum prefe- 
cturas; cum legem naturalem una cum lege scripta 
seu posita vioclarent, atque e memoria abjicerent 
diluvium, conflagrationem Sodomiticam, plagas 
AEgyptiis, el cedes Palestinis illatas, cumque il- 
lico perituri essent ommes; ex sententia tua ipse 


τῶν σοι ἡ δόξα,.Δέσποτα παντόχρατορ. Σὲ; προσχν- 
νοῦσιν ἀνάριθμοι “στρατιαὶ ἀγγέλων, ἀρχαγγέλων, 
θρόνων, χυριοτήτων, ἀρχῶν, ἐξουσιῶν, δυνάμεων, 
στρατιῶν, αἰώνων’ τὰ χερουδὶμ, καὶ τὰ ἑξαπτέρυγα 
ܨ‎ “ἐραφὶμ, ταῖς μὲν δυσὶ κατακαλύπτοντα τοὺς πόδας, 
ταῖς δὲ δυσὶ τὰς χεφαλὰς, ταῖς δὲ δυσὶ πετόμενα, καὶ 
λέγοντα, ἅμα χιλίαις χιλιάσιν ἀρχαγγέλων, καὶ pu- 
ρίαις μυριάσιν ἀγγέλων, ἀχαταπαύστως χαὶ ἀσιγή- 
τως βοώσαις" καὶ πᾶς. ὁ λαὸς ἅμα εἰπάτω" « Ἅγιος, 
ἅγιος, ἅγιος, Κύριος Σαδαώθ' πλήρης ὁ οὐρανὸς καὶ 
ἡ γῆ τῆς δόξης αὐτοῦ: εὐλογητὸς εἰς τοὺς αἰῶνας. 
᾿Αμήν, ܙ‎ Καὶ ὁ ἀρχιερεὺς ἑξῆς λεγέτω" "Άγιος γὰρ εἴ 
ὡς ἀληθῶς, καὶ πανάγιος, ὕψιστος καὶ ὑπερυψού- 
μένος εἰς τοὺς αἰῶνας. Άγιος δὲ χαὶ ὁ μονογενής σον. 


Υἱὸς ὁ Κύριος ἡμῶν καὶ Θεὸς Ἰησοῦς ὁ Χριστός" ὃς B 


εἰς πάντα ὑπηρετησάμενός σοι τῷ Θεῷ αὐτοῦ καὶ 
Πατρὶ, εἴς;τε δημιουργίαν διάφορον, καὶ πρόνοιαν χατ- 
ἀλληλον, οὐ περιεῖδε τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων ἀπολ- 
λύμενον, ἀλλὰ μετὰ φυσικὸν νόμον, μετὰ νομιχὴν 
παραίνεσιν, μετὰ προφητιχοὺς ἐλέγχους, καὶ τὰς 
τῶν ἀγγέλων ἐπιστασίας, παραφθειρόντων σὺν τῷ 
θετῷ καὶ τὸν φυσιχὸν νόμον, καὶ τῆς μνήμης ἐχ- 
Θαλλόντων τὸν καταχλυσμὸν, τὴν ἐχπύρωσιν, τὰς 
κατ᾽ Αἰγυπτίων πληγὰς, τὰς χατὰ Παλαιστηνῶν σφα- 
γὰς, καὶ μελλόντων ὅσον οὐδέπω ἀπόλλυσθαι πάν- 
των, εὐδόχησεν αὐτὸς γνώμῃ σῇ ὁ δημιουργὸς ἀν- 
θρώπου, ἄνθρωπος γενέσθαι, ὁ νομοθέτης ὑπὸ νό- 
Βους, ὁ ἀρχιερεὺς ἱερεῖον, ὁ ποιμὴν πρόθατον, xal 


ἐξευμενίσατό σε τὸν ἑαυτοῦ Θεὸν χαὶ Πατέρα, χαὶ τῷ c elegit, ογεαίος hominis, homo fieri ; legislator, sub 


legibus; pontifex, hostia ; pastor, ovis ; et te suum 
Deum ae Patrem placavit atque mundo reconci- 
liavit, cunctosque ab imminente ira liberavit, fa- 
ctus ex virgine, factus in carne, Deus Verbum, 
dilectus Filius, primogenitus onimis creature, eL 
secundum prophetias ab ipso de se predictas or- 
lus ex semine Davidis et Abrahami ac de tribu 
Jude : '' οἱ factus est. in utero Virginis, formator 
omnium qui gignuntur; incarnatus est, qui carnis 
expers; qui sine tempore genilus, in lempore 
matus est : sanete vixit, et legitime docuit; omnem 
morbum et omnem inürmitatem ab hominibus 
expulit; signa et prodigia in populo edidit : 
tibum, potum, somnum cepit is, qui cunclos 
alimento indigentes. nutrit, omneque animal int- 
plet beneplacilo '' : manifestavit nomen tuum iis 
qui illud ignorabant; fugavit ignorantiam; pie- 
tatem exsuscitavit; voluntatem tuam implevit ; 
opus quod ei dedisti, consummavit !*': atque his 
omnibus feliciter gestis, per proditionem illius qui 
malitiz morbo languebat, comprehensus est mani- 
bus flagitiosorum, nempe falso nomine gaudentium 
sacerdotum ac pontificum, et populi iniqui ; a qui- 
bus multa passus est, el omnem !* ignominiam sus- 


18 ܘܐ‎ γι, 2... Dan. vir, 10. 


ἢ j *! lgnat. interpol. ad Trall. 5. 
'* Ignat. interpol. ad Trall, 10; ad Sm. 1; δὰ Magn.1l. ** Psal. ολων, 10, '" Joan. xvii. 


κόσμῳ κατήλλαξε, καὶ τῆς ἐπιχειμένης ὀργῆς τοὺς 
mávta; ἠλευθέρωσε, γενόμενος ἐκ παρθένου, γενό- 
μένος ἐν σαρχὶ, ὁ Θεὸς Λόγος, ὁ ἀγαπητὸς Υἱὸς, ὁ 
πρωτότοχος πάσης χτίσεως, χατὰ τὰς περὶ αὑτοῦ 
ὑπ᾽ αὐτοῦ προῤῥηθείσας προφητείας Ex σπέρματος 
Δαθὶδ, καὶ 'A6paku, φυλῆς ἹἸούδα" καὶ γέγονεν iv 
μήτρᾳ παρθένου ὁ διαπλάσσων πάντας τοὺς γεννω- 
μένους, καὶ ἐνεσαρχώθη ὁ ἄσαρχος, ὁ ἀχρόνως γεννη- 
θεὶς ἐν χρόνῳ γεγένηται" πολιτευσάμενος ὁσίως χαὶ 
παιδεύσας ἐνθέσμως, πᾶσαν νόσον xal πᾶσαν μαλα- 
xíav ἐξ ἀνθρώπων ἀπελάσας, σημεῖά τε καὶ τέρατα 
ἐν τῷ λαῷ ποιήσας" τροφῆς καὶ ποτοῦ χαὶ ὕπνου με- 
παλαθὼν, ὁ τρέφων πάντας τοὺς χρῄζοντας τροφῆς, 
καὶ ἐμπιμπλῶν πᾶν ζῶον εὐδοκίας" ἐφανέρωσέ σου 
πὸ ὄνομα τοῖς ἀγνοοῦσιν αὐτὸ, τὴν ἄγνοιαν ἐφυγά- 
δευσε, τὴν εὐσέδειαν ἀνεζωπύρωσε, τὸ θέλημά σου 
ἐπλήρωσε, τὸ ἔργον ὃ ἔδωκας αὐτῷ ἐτελείωσε. Καὶ 
παῦτα πάντα κατορθώσας, χεροὶν ἀνόμων κατασχε- 
θεὶς, ἱερέων καὶ ἀρχιερέων ψενδωνύμων καὶ λαοῦ 
παρανόμου, προδοσίᾳ τοῦ τὴν χαχίαν νοσήσαντος, xa 
πολλὰ παθὼν ὑπ' αὐτῶν, καὶ πᾶσαν ἀτιμίαν ὑποστὰς 
δῇ συγχωρήσει, παραδυθεὶς Πιλάτῳ τῷ ἡγεμόνι, καὶ 
«ριθεὶς ὁ χριτὴς, καὶ κατακριθεὶς ὁ Σωτὴρ, σταυρῷ 
προσηλώθη ὁ ἀπαθὴς, xal ἀπέθανεν ὁ τῇ φύσει ἀθάνα- 


* Psal. -1xxut, 45, 
δν θα. vi, δ, 
'* |gnat. interp. ad Trall. 10. 


19. Jos, vi. 


104 


5, CLEMENTIS 1 ROM, PONT, OPERA DUBIA. 


14105 


tinuit, permissu tuo; traditus est. Pilato przesidi ; A τὸς, xal ἐτάφη ὁ ζωοποιὸς, ἵνα πάθους λύσῃ καὶ θα- 


νάτου ἐξέληται τούτους τοὺς (57) δι’ οὓς παρεγένετο, 
καὶ ῥήξῃ τὰ δεσμὰ τοῦ διαδόλου, καὶ ῥύσηται τοὺς 
ἀνθρώπους ἐχ τῆς ἀπάτης αὐτοῦ. καὶ ἀνέστη ix 
νεχρῶν τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ" καὶ τεσσαράχοντα ἡμέρας 
ἐνδιατρίψας (58) τοῖς μαθηταῖς, ἀνελήφθη εἰς τοὺς 
οὐρανοὺς, καὶ ἐκαθέσθη ἐκ δεξιῶν σου τοῦ Θεοῦ καὶ 
Πατρὸς αὐτοῦ. Μεμνημένοι οὖν ὧν δι ἡμᾶς ὑπέμεινε, 
εὐχαριστοῦμάν σοι, Θεὲ παντόχρατορ, οὐχ ὅσον ὀφεί- 
λομεν, ἀλλ᾽ ὅσον δυνάμεθα, καὶ τὴν διάταξιν αὐτοῦ. 
πληροῦμεν. Ἐν f| γὰρ νυκτὶ περεδίδοτο, λαδὼν ἄρτον 
παῖς ἁγίαις καὶ ἁμώμοις αὐτοῦ χερσὶ, καὶ ἀναθλέφας 
πρὸς σὲ τὸν Θεὸν αὐτοῦ καὶ Πατέρα, xat χλάσας, 
ἔδωχε τοῖς μαθηταῖς εἰπών " « Τοῦτο τὸ μυστήριον 
τῆς Καινῆς Διαθήκης "λάδετε ἐξ αὐτοῦ, φάγετε * τοῦτά 


B ἔσει τὸ σῶμά μου, τὸ περὶ πολλῶν θρυπτόμενον εἰς 


ἄφεσιν ἁμαρτιῶν " ὡσαύτως xal τὸ ποτήριον χεράσας 
ἐξ οἴνου xal ὕδατος (59), xal ἁγιάσας, ἐπέδωχεν 33" 
αὐτοῖς, λέγων ' Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες " τοῦτό ἐστι τὸ 
αἷμά μου, τὸ περὶ πολλῶν ἐχχυνόμενον εἰς ἄφεσιν 
ἁμαρτιῶν. Τοῦτο ποιεῖτε εἰς τὴν ἐμὴν ἀνάμνησιν. 
Ὁσάκις γὰρ ἐὰν ἐσθίητε τὸν ἄρτον τοῦτον, καὶ πί- 
νητε τὸ ποτήριον τοῦτο, τὸν θάνατον τὸν ἐμὸν 
καταγγέλλετε, ἄχρις ἂν ἔλθω. » Μεμνημένοι ܟ‎ 
γυν τοῦ πάθους αὐτοῦ, καὶ τοῦ θανάτου, καὶ τῆς ἐκ 
νεχρῶν ἀναστάσεως, καὶ τῆς εἰς οὐρανοὺς ἐπανό- 
δον, καὶ τῆς μελλούσης αὐτοῦ δευτέρας παρουσίας, 
ἐν ᾗ ἔρχεται μετὰ δόξης καὶ δυνάμεως κρῖναι ζῶντας 
καὶ νεχροὺς, καὶ ἀποδοῦναι ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα 


judiestus est, judex ; condemnatus est, Salvator ; 
cruci affixus est, qui pati non potest; mortuus est, 
natura immortalis; sepultus est, viue effector ; ut 
illos propter quos advenerat, a paseione solveret, 
et à merte eriperet, ut diaboll vincula rutperet, il- 
liusque ex fallacia liberaret homines : resurrexit e 
mortuis tertia die : quadraginta diebus commoratus 
cuim discipulis, assumptus est in ccelos ; et ad dexte- 
rànr assidet tibi, Deo ac Patri suo. '* Memores igi- 
tur eorum quie propter. nos pertulit, gratias agimus 
tibi, Deus omnipotens, non quantum debemus, at 
quantum possumus ; et constitutionem ejds imple- 
mus. In qua enim nocte tradebatur, pane sanctis ac 
itmmaculatis manibus suis accepto, et elevatis ocu- 
lis ad te Deum suum ac Patrem, fregit, et dedit di- 
scipulis, dicens : « Hoc est mysterium Novi Testa- 
menti, accipite ex eo, manducate : hoc est corpus 
meum, quod pro multis frangitur, in remissionem. 
peccatorum, Similiter calicem miscuit ex vino et 
aqua, sanctificavit, ac dellit iisdem, dicens :'Bibite 
ex eo omnes : hic est sanguis meus, qui pro multis 
effunditur in remissionem peccatorum. Hec facite in 
meam commemorationem. Quotiescunque enim 
manducabitis panem hunc, et bibetis hunc calicem, 
morlem meam annuniiabitis, donec veniam "*. » 
31 [taque memores passionis cjus, et mortis, et ἃ 
moriuia resurrectionis, atque In colüm reditus ; 
necnon secundi adventus, quem idem facturus est, 


inquo cum gloria et potestate veniet judicare vivos ϱᾳ αὐτοῦ, προσφέρομέν σοι τῷ βασιλεῖ καὶ Θεῷ, χατὰ 


τὴν αὐτοῦ διάταξιν, τὸν. ἄρτον τοῦτον, xal τὸ ποτήριον 
τοῦτο, εὐχαριστοῦντές σοι δι' αὐτοῦ, ἐφ᾽ οἷς κατηξίω- 
σας ἡμᾶς ἑστάναι ἐνώπιόν σου, καὶ ἱερατεύειν σοι, 
χαὶ ἀξιοῦμέν σε, ὅπως εὐμενῶς. ἐπιδλέψῃς ἐπὶ τὰ 
προχείμενα δῶρα ταῦτα ἐνώπιόν σου, σὺ ὁ ἀνενδεὴς 
Θεὺς, καὶ εὐδοχήσῃς ἐπ) αὐτοῖς εἰς τιμὴν τοῦ Χριστοῦ 
σου, καὶ καταπέμψῃς τὸ ἅγιόν σου Πνεῦμα ἐπὶ τὴν 
θυσίαν ταύτην, τὸν μάῤτυρα τῶν παθημάτων τοῦ Κυ- 
ρίου Ἰησοῦ, ὅπως ἀποφήνῃ τὸν ἄρτον τοῦτον σῶμα τοῦ 
Χριστοῦ σου, καὶ τὸ ποτήριον τοῦτο αἷμα τοῦ Χρι- 
στοῦ σου, ἵνα οἱ μεταλαδόντες αὐτοῖ, βεδαιωθῶσι 
πρὸς εὐαέδειαν, ἀφέσεως ἁμαρτημάτων τύχωσι, τοῦ 
διαδόλου καὶ τῆς πλάνης αὐτοῦ ῥυσθῶσι, Πνεύματος. 
ἁγίου πληρωθῶσιν, ἄξιοι τοῦ Χριστοῦ σοὺ γένωνται, 


et mortuos 3, et reddere singulis juxta opera eo- 
rum *; tibi regi ac Deo panem hunc et calicem 
hunc offerimus, secundum constitutionem ejus, 
gratias libi per eum agentes, quia nos dignos ha- 
buisti, qui staremus coram te, ac sacerdotio fun- 
geremur tibi ; et poscimus: te, ut super hac dona in 
conspectu tuo proposita placate respicias, tu qui 
nullius indiges Deus, et beneplaceas in eis ad ho- 
morem Christi tui, aique supra hoc sacrificium 
mittas sapctum tuum Spiritum, testem passionum 
Domini Jesu, ot exhibeat panem hunc corpus Chri- 
sti tui, et calicem hunc sanguinem Christi tui, quo 
participes illius, ad pietatem con(irmentur, remis- 
sionem peccatorum consequantur, diabolo ejusque 


errore liberentur; Spiritu sancto repleantur, digni D ζωῆς αἰωνίου τύχωσι, σοῦ χαταλλαγέντος αὐτοῖς, 
Christo tuo fiant, vitam sempiternam impetrent, te Δέσποταᾳ παντόκρατορ. "Est δεόμεθά σου, Κύριε, καὶ 
illis reoonciliato, Domine omnipotens. Adhuc ora- ὑπὲρ τῆς ἁγίας σου Ἐκκλησίας τῆς ἀπὸ περάτων 


αι; Matth. xiv; Marc. xiv; Luc. xxu. 


1? Nj ܝ‎ ti, 3 Τρος, 
icol. Methon De corpore et sanguine Christi. ** I Cor. TM zi, 96, ] Tim. wv, J. Δ Rom. 


Me Methon. ἡμῖν. δ Iguat. interpol. ad Magn. 41.‏ ܗ 
.6 ܕܠܐ 


VARIORUM NOTE. 


"parastatas, et Hgdrophobos: primá in Novellis; altera 
Titante eben d alio 68] Uis lib. eontra Judeos : 
quz explicari potest per Épiphanium ubi de Ebio- 
neis : docet enim eos hireticos aquam pro-Deo ha- 
buisse, illamque meram in sanctum calicem immi- 
sisse. Erunt itaque riesce vel hbydrophobi, qui 
aquam reverentur. Hydrotheitas habes apud anony- 
mum Je heresibus scriptorem a.Sirinondo in lucem 
emissum, hzresi 75. Cor. 


(δὲ Tirdiaspifur. Eovbaspijan melio i co 
ar, » ܚ‎ ius . 
Vindob. Ip. ܝ‎ F 
(89) Τὸ ποτήριον κεράσας ἐξ οἴνου καὶ ὕδατος. 
Conira duas hzreses ex adverso pugnantes ; Mono- 
physitarum et Armeniorum solo vino in mysteriis 
utenlium, atque aquariorum sive hydroparastata- 
rum sola aqua. De his observahilis el varia lectio 
ad Leg. Notell. Theodosii ti. 5 De Judgis, Hydro- 


1106 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.— LIB. VIN. 


ἕως περάτων, ἣν περιεποιήσω τῷ τιμίῳ αἵματι ποῦ A mus te, Domine, pro sancta Ecclesia tu2, quie a 


finibus ad üines extenditur, quam acquieisti pretioso 
sanguine Christi tui; ut eam inconcussam ac mi- 
"nime fluctuantem conserves usque in seculi con- 
summationem : item pro universo episcopatu, recte 
verbum veritatis tractante ac distribuente. Adhuc 
rogamus te pro me nullius pretii homine, qui tibi 
offero; et pro omni presbyterio, pro diaconis, ac 
universo clero; ut omnes sapientiam ἃ te edoctos, 
Spiritu sancto impleas. Adhuc rogamus te, Domine, 
pro rege, et iis qui in sublimitate sunt **, et pro 
cuncto exercitu ; ut res nostre in pace versentur ; 
quo totum vite nóstrz tempus in quiete et concore 
dia trajicientes, te per Jesum Christum spem no- 
stram gloria afficiamus, "Adhuc offerimus tibi pro 
omnibus sanctis, qui 8 seculo placuerunt tibi, pa- 
triarchis, prophetis, justis, apostolis, martyribua, 
corífessoribus, episcopis, presbyteris, diaconis , 
subdiaconis, lectoribus, cantoribus, virginibus, vi- 
duis, leicir'et omnibus quorum tu nosti nomina. 
Adhuc offerimus tibi pro populo hoc; ut eum in 
laudem Christi tui. exhibeas regale sacerdotium, 
gentem sanctam: : pro 119 qui in virginitate et casli- 
tate vivunt; pro viduis Ecclesim; pro iis qui in 
nuptiis honestis, ac In progeneratione liberorum 
egunt; pro infantibus plebis tui, uti nostrum Πο 
minem rejiciendum habeas. Adhuc poscimus te pro 
urbe hac, et habitantibus in ea; pro ggrotis, pro 
dura servitute afflictis ; pro exsulibus; pro proscri- 


Χριστοῦ σου, ὅπως αὐτὴν διαφυλάξῃς ἄσειστον χρὶ 
ἀχλυδώνιστον, ἄχρι τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος " καὶ 
ὑπὲρ πάσης ἐπισκοπῆς τῆς ὀρθοτομούσης τὸν λόγον 
τῆς ἀληθείας. Ἔτι παρακαλοῦμέν σε καὶ ὑπὲρ τῆς 
ἐμῆς τοῦ προσφέροντός σοι οὐδενίας, καὶ ὑπὲρ παν” 
τὸς τοῦ πρεσδυτερίου, ὑπὲρ τῶν δικχόνων καὶ παν- 
τὸς τοῦ χλήρου, ἵνα πάντας σοφίσας, Πνεύματος ἁγίου 
πὸλρώσῃς. Ἔτι παρακαλοῦμέν σε, Κύριε, ὑπὲρ τοῦ 
βασιλέως, καὶ τῶν ἐν ὑπεροχῇ καὶ παντὸς τοῦ στρα- 
ποπέδου, ἵνα εἰρηνεύωνται τὰ πρὸς ἡμᾶς, ὅπως ἐν 
ἡσυχίᾳ καὶ ὁμονοίᾳ διάγοντες τὸν πάντα χρόνον τῆς 
ζωῆς ἡμῶν, δοξάζωμέν σε διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ τῆς 
ἐλπίδος ἡμῶν. Ἔτι προσφέρομέν σοι χαὶ ὑπὲρ πάν- 
των τῶν ἀπ) αἰῶνος εὐαρεστησάντων σοι ἁγίων, πα- 
τριαρχῶν, προφητῶν, δυιαίων, ἀποστόλων,. μαρτύ- 
pov, ὁμολογητῶν, ἐπισκόπων, πρεσδυτέρων, διακό- 
γων, ὑποδιαχόνων, ἀναγνωστῶν, ψαλτῶν, παρθένων, 
χηρῶν, λαϊκῶν, xat πάντων ὧν αὐτὸς ἐπίστασαι τὰ 
ὀνόματα. Ἔτι προαφἑρομέν σοι ὑπὲρ τοῦ λαοῦ τούτου, 
ἵνα ἀναδείξῃς αὐτὸν εἰς ἔπαινον τοῦ Χριστοῦ σου βασί- 
λεῖον ἱεράτευμα, ἔθνος ἅγιον' ὑπὲρ τῶν ἐν παρθενίᾳ 
καὶ ἀγνείᾳ, ὑπὲρ τῶν χηρῶν τῆς Ἐκκληαίας, ὑπὲρ 
τῶν ἐν σεμνοῖς γάμοις καὶ τεχνογονίαις, ὑπὲρ τῶν νη- 
πίων τοῦ λαοῦ σον, ὅπως μηδένα ἡμῶν ἀπόθλητον ποιη- 
σῃς. Ἔτι ἀξιοῦμέν σε καὶ ὑπὲρ τῆς πόλεως ταύτης καὶ 
τῶν ἐνοικούντων, ὑπὲρ τῶν ἐν ἀῤῥωστίαις, ὑπὲρ τῶν 
ἐν πιχρᾷ δουλείᾳ, ὑπὲρ τῶν ἐν ἑξορίαις, ὑπὲρ τῶν ἐν 
δημεύσει, ὑπὲρ πλεόντων καὶ ὁδοιπορούντων " ὅπως 


Επίκουρος (60) γένῃ πάντων βοηθὸς xal ἀντιλήπτωρ. C plis ; pro navigantibus, et iter facientibus; ut sis 


auxiliator, omnium adjutor ac defensór. Adhuc ro- 
gamus te pro iis qui oderunt nos, et propter nomen 
fuum nos persequuntur; pro iis qui foris sunt, ac 
errant : ut adducas eos ad bonum, et furorem eorum 
miütiges. Iterum rogamüs te pro Ecclesie catechu- 
Tenis; et pro iis qui ab adversario jaetantur; et 
pro ponitentiam agentibus fratribus nostris : ut 
primos quidem perficias in fide ; alteros vero mun- 
des ἃ vexatione mali ; tertiorum autem penitentiam 
suscipias, condonesque cum 119, tum nobis quz de- 
liquimus. Offerimus quoque tibi pro aeris tempera- 
tura, et frugum ubertate ; ut indesinenter bona a te 
collata percipientes, assidue laudemus te, qui das. 
escam omni carni. Etiam rogamus te pro iis, qui ob. 
causam probabilem absentes sunt : ut omnes nos in 
pietate conservatos a te, in Christi tui, Dei universe 
mature sub sensum et intelligentiam cadentis, re- 
gisque nostri regno congreges, immutabiles, incul- 
patos, irreprehensos : quoniam tibi omnis gloria, 
veneratio, gratiarum actio, honor, adoratio, Patri, 
et Filio, ei Spiritui sanclo, nunc, et semper, et in 


Ἔτι παρακαλοῦμέν σε χαὶ ὑπὲρ τῶν μισούντων ἡμᾶς 
xal διωχόντων ἡμᾶς διὰ τὸ ὄνομά σου, ὑπὲρ τῶν ἕξω 
ὄντων xal πεπλανημένων, ὅπως ἐπιστρέψῃς αὐτοὺς 
εἰς ἀγαθὸν, χαὶ τὸν θυμὸν αὐτῶν πραῦνῃς. Ἔτι πα- 
ραχαλοῦμέν σε καὶ ὑπὲρ τῶν κατηχουµένων τῆς ܫܬ‎ 
πλησίας, καὶ ὑπὲρ τῶν χευμαζομένων ὑπὸ τοῦ ἀλλο- 
τρἰου (61), καὶ ὑπὲρ τῶν ἐν μετανοίᾳ ἀδελφῶν ἡμῶν" 
ὅπως τοὺς μὲν τελειώσῃς ἐν τῇ πίστει, τοὺς δὲ χαθα- 
piens ἐκ τῆς ἐνεργείας τοῦ πονηροῦ, τῶν δὲ τὴν με- 
πάνοιαν προσδέξῃ, xai συγχωρήσῃς καὶ αὐτοῖς καὶ 
ἡμῖν τὰ παραπτώματα ἡμῶν. Ἔτι προσφἐρομὲν aot. 
καὶ ὑπὲρ τῆς εὐκρασίας τοῦ ἀέρος καὶ τῆς εὐφορίας 
τῶν καρπῶν : ὅπως ἀνελλιπῶς µεταλαμθάνονίες τῶν 
παρὰ σοῦ ἀγαθῶν, αἰνῶμέν σε ἀπαύστως, τὸν διδόντα 
τροφὴν πάσῃ σαρχί. Ἔτι παρακαλοῦμέν σε καὶ ὑπὲρ 
τῶν δι εὔλογον αἰτίαν ἀπόντων " ὅπως ἅπαντας ἡμᾶς 
διατηρήσας ἐν τῇ εὐσεδείᾳ, ἐπισυναγάγῃς ἐν τῇ βα- 
σιλείᾳ τοῦ Χριστοῦ σου, τοῦ Θεοῦ πάσης αἰσθητῆς 
καὶ γοητῆς φύσεως, τοῦ βασιλέως ἡμῶν, ἀτρέπτους, 
ἀμέμπτους, ἀνεγχλήτους " ὅτι σοι πᾶσα δόξα, σέδας 
χαὶ εὐχαριστία, τιμὴ χαὶ προσχύγησις, τῷ Πατρὶ, 


* ] Tim. αν 2. 


VARIORUM NOTE. 


aiaaticee hierarchie. Χειμαζόμενοι ὑπὸ πνευμάτων 
ἀχαθάρτων, aul ὑπὸ πνεύματος ἀκαθάρτου, in Eucho- 
logis. Sic eosdem énergumenos invenies appellatos 
ἐνοχλουμένους ét ὑπὸ πνευμάτων ἀκαθάρτων Évoyluue 
μένους, Cor. 


(60) Ἐπίκουρος. Πάντων ἐπίχουρος, in Vindob. 
0) χι Ὃ μην Ley CLER. Qui 

αὶ "μένων ὁ᾿ τοῦ ἀλλοτρίου. Qui cap. 

58 εἰ 57 porc eimipiieior- duntur, i τὰς 

nonc Ancyrano 47, et a Maximo ad caput νι Εεείο- 


41108 

Α καὶ τῷ ΥἹῷ, καὶ τῷ ἀγίῳ Πνεύματι, καὶ νῦν, καὶ ἀελ, 
xal εἰς τοὺς ἀνελλιπεῖς xal ἀτελευτήτους αἰῶνας τῶν 
αἰώνων. Καὶ πᾶς ὁ λαὸς λεγέτω" ᾿Αμήν. Καὶ ὁ ἐπί- 
σχοπος εἰπάτω' Ἡ εἰρήνη τοῦ θεοῦ εἴη μετὰ πάντων 
ὑμῶν, Καὶ πᾶς ὁ λαὸς λεγέτω" Καὶ μετὰ τοῦ πνεύ- 
ματός σου. Καὶ ὁ διάχονος χηρυσσέτω. πάλιν" 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ IT". 
Ἡροσφώνησις ἐπὶ τῶν πιστῶν μετὰ τὴν θείαν ἆνα- 
φοράν. 

Ἔτι καὶ ἔτι δεηθῶμεν τοῦ Θεοῦ διὰ τοῦ Χριστοῦ 
αὐτοῦ, ὑπὲρ τοῦ δώρου τοῦ προσκοµιαθέντος Κυρίῳ 
τῷ Θεῷ, ὅπως ὁ ἀγαθὸς Θεὸς προσδέξηται αὐτὸ διὰ 
τῆς μεσιτείας τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ εἰς τὸ ἐπουράνιον 
αὐτοῦ θυσιαστήριον, εἰς ὀσμὴν εὐωδίας. Ὑπὲρ τῆς 
Ἐκκλησίας ταύτης καὶ τοῦ λαοῦ δεηθῶμεν, ὑπὲρ πά- 
σης ἐπισχοπῆς, παντὸς πρεσθυτερίου, πάσης τῆς ἐν 
Χριστῷ διαχονίας xài ὑπηρεσίας (02), παντὸς τοῦ 
πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας δεηθῶμεν * ὅπως ὁ Κύ- 
pug πάντας διατηρήσῃ xai διαφνλάξῃ. Ὑπὲρ βασι- 
λέων καὶ τῶν ἐν ὑπεροχῇ δεηθῶμεν: ἵνα εἰρηνεύων- 
ται τὰ πρὸς ἡμᾶς, ὅπως ἤρεμον καὶ ἡσύχιον βίον 
ἔχοντες, διάγωμεν ἐν πάσῃ εὐσεδείᾳ xa σεμνότητι. 
Τῶν ἁγίων μαρτύρων μνημονεύσωμεν’ ὅπως χοινωνοῖ, 
γενέσθαι τῆς ἀθλήσεως αὐτῶν χαταξιωθῶμεν. Ὑπὲρ 
τῶν ἐν πίστει ἀναπαυσαμένων δεηθῶμεν. Ὑπὲρ τῆς 
εὐχρασίας τῶν ἀέρων xal τελεσφορίας τῶν χαρπῶν 
δεηθῶμεν. Ὑπὲρ τῶν νεοφωτίστων δεηθῶμεν: ὅπως 
βεθαιωθῶσιν ἐν τῇ πίστει, πάντες ὑπ᾽ ἄλλων παρα- 
καλέσθωσαν (65). ᾿Ανάστησον ἡμᾶς ὁ Θεὸς ἐν τῇ 

6 χάριτί σου’ ἀναστάντες ἑαυτοὺς τῷ Θεῷ διὰ τοῦ 
Χριστοῦ αὐτοῦ παραθώμεθα. Καὶ ὁ ἐπίσχοπος λεγέ- 
τω" Ὃ Θεὸς ὁ μέγας χαὶ μεγαλώνυμος, ὁ μέγας τῇ 
βουλῇ, χαὶ χραταιὸς τοῖς ἔργοις, ὁ Θεὸς χαὶ Πατὴρ 
τοῦ ἁγίου Παιδός σου Ἰησοῦ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, 
ἐπίδλεψον ἐφ᾽ ἡμᾶς καὶ ἐπὶ τὸ ποίμνιόν σου τοῦτο, 
ὃ δι᾽ αὐτοῦ ἐξελέξω εἰς δόξαν τοῦ ὀνόματός σου, χαὶ 
ἁγιάσας ἡμῶν τὸ σῶμα (64) καὶ τὴν ψυχὴν καταξίω- 
σον χαθαροὺς γενομένους ἀπὸ παντὸς μολυσμοῦ σαρ- 
χὸς xal πνεύματος, τυχεῖν τῶν προχειμένων ἀγαθῶν, 
καὶ μηδένα ἡμῶν ἀνάξιον χρίνῃς, ἀλλὰ βοηθὸς ἡμῶν 
γενοῦ, ἀντιλήπτωρ, ὑπερασπιστὴς, διὰ τοῦ Χριστοῦ 
σου" μεθ) οὗ σοι δόξα, τιμὴ, αἶνος, δοξολογία, εὖχα- 
ριστία, καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶνας. 
Ἁμήν, Καὶ μετὰ τὸ πάντας εἰπεῖν, ᾽Αμήν' ὁ διά- 

D χονος λεγέτω" Πρόσχωμεν. Καὶ ὁ ἐπίσχοπος προσ- 
φωνησάτω τῷ λαῷ οὕτω" Τὰ ἅγια τοῖς ἁγίοις. Καὶ 
ὁ λαὸς ὑπαχουέτω" (05) Εἷς ἅγιος, εἷς Κύριος, εἷς 


"ΠῚ: Cor. νι, 1, 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA, 


1101 
(11118 ac sempiterna secula seculorum, Atque 
omnis populus Amen respondeat. Et dicat episco- 
pus : Pax Dei sit cum omnibus "vobis. Cunctusque 
populus respondeat: Ei cum spiritu tuo. Ac dia- 
tonus iterum przedicet : 


CAPUT XIII. 
Oratio pro fidelibus post divinam oblationem. 


Adhuc atque adhuc oremus Deum per Chri. 
sium ejus, pro munere, quod Domino Deo obla- 
lum est αἱ Deus, qui bonus est, illud, mediante 
Christo suo, recipiet in ceeleste suum altare, ad 
odorem suavitatis. Pro Ecclesia hae, el populo 
oremus; pro universo episcopatu, omni pres- 
byterio, cuncto Christi diaconioac ministerio, omni 
Ecclesize coetu eremus ; ut Dominus universos con- 
servet atque custodiat. Pro regibus, et in sublimi 
potestate constitutis oremus; ut res nostra: paci- 
lic: sint; quo vitam quietam et tranquillam nacti, 
in omni pielate ac morum castitate degamus **. 
Sanctorum martyrüm memores simus, ut digni ha- 
Lbeamur participes fieri eorum certaminis. Pro iis 
qui in fide requieverunt oremus. Pro coli tempe- 
ratura et frugum meturitate oremus. Pro recenter 
baptismo illuminatis oremus, ut confirmentur in lide; 
omnes, alii ab aliis incitentur. Suscita nos, Deus, 
in gratia tua. Suscitati, nos ipsos Deo per Christum 
ejus commendemus. Et episcopus dicat ; Deus, qui 
magnus et magni nomiuis es, magnus consilio **, 
οἱ potens operibus; Deus et Pater sancti Filii tui 
Jesu Salvatoris nostri, respice supér nos ac super 
gregem tuum hune, quem per eum delegisti ad 
nominis tui gloriam; et sanctificans corpus nostrum 
et animam nostrám , concede, ut effecti puri ab 
omni inquinamento carnis ac spiritus ", proposita 
(bona consequamur; neminemque nostrum indi- 
gnum judices, verum sis noster adjutor, opitulator, 
propugnator, per Christum tuum; cum quo tibi 
gloria, honor, 'aus, glorificatio , gratiarum actio, 
et sancto Spiritui, in secula. Amen, Εἰ postquam 
omnes dixerint, Amen; diaconus dicat : Attenda- 
1118, Λο episcopus ita ad populum proloquatur : 
Saneta sanclis. Populusque respondeat : Unus 
sanctus, unus Dominus, unus Jesus Christus, in 
gloriam Dei Patris, benedictus in saecula. Amen. 
« Gloria in altissimis Deo, et in lerra pax, in ho- 


PI Tim, 9. ** Jer, xxxu, 19. 


VARIORUM NOTAE. 


Constantium imperat., p. 685: Ποῦ πρέπον ἦν xal 
ὅσιον ὑπαχοῦσαι τὸν λαὸν τὸ ᾿Αμήν; Ubi conveniens 
erat el sanctum, ut populus responderet. Amen? non. 
ἐπαχοῦσαι, ut audiret, Patel ex eo quod sequitur 
eadem pag.: ἐὰν τοσούτων λαῶν συνελθόντων μία 
γένηται φωνὴν λεγόντων τῷ Θεῷ τὸ Αμήν" ubi ex tot 
lantisque populis in wnmum congregatis, una 80 
oriatur, dicentium Deo : Amen, 


(02) Καὶ ὑπηρεσίας. Desunt in cod. Vind. ac 
sane abesse hinc possunt, CLER. 

ὦ "Yx ἄλλων παρακαλέσθωσαν. | eodem 
codice ὑπὲρ ἀλλήλων παραχαλέσωμεν. Quod rectius, 
sl legas ὑπ᾽ ἀλλήλων. Tn. 

(64) Τὸ σῶμα. Τὰ σώματα in cod. Vindob.,quod 
melius. I». « 

(65) ᾿Ὑπακουέτω. Dixi nonnihil supra. Nunc οἱ - 

- ficio cmendationem in S. Athanasio, Apologia ad 


110 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE. — LIB. VII. 


"HysoUc Χριστὸς, εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρὸς, εὐλογητὸς A minibus bona voluntas **. Hosanna filio Davidis : 


benedictus qui venit in nomine Domini ** » Deus 
Dominus; et apparuit nobis: « Hosanna in altis- 
simis. » Post hoc sumat et comnunicel episcopus ; 
deinde presbyteri, diacont, subdiaconi, lectores, 
cantores el ascetz; οἱ in feminis diaconissz, vir- 
gines εἰ vidus; postea pueri; tuncque omnis po- 
pulus ordine, cum pudore et reverenlia, absque 
Strepitu. Ac episcopus quidem tribuat oblatam , 
dicens : Corpus Christi; et qui recipit, respondeat, 
Amen ; diaconus vero teneat. calicem, ac tradendo 
dicat : Sanguis Christi, calix vite; et qui bibit, 
Amen respondeat. Psalmus autem tricesimus tertius 
dicatur, dum reliqui omnes communicant. Cumque 
universi el universe communicaverint, accipientes 
diaconi quz supersunt, inferant in pastophoria. Et. 
diaconus, quando qui psallit fecerit finem, pronun- 


εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾿λμήν. + Δόξα Ev ὑψίστοις Θεῷ, xol 
ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοχία. Ὡσαννὰ τῷ 
Ὑἱῷ Δαδίδ' εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματε 
Κυρίου, » θεὸς Κύριος, καὶ ἐπεφάνη ἡμῖν’ € Ὡσαννὰ 
ἐν τοῖς ὑψίστοις. ܙ‎ Καὶ μετὰ τοῦτο μεταλαμθανέτω 
ὁ ἐπίσχοπος, ἔπειτα οἱ πρεσεύτεροι, xal οἱ διάχονοι, 
καὶ ὑποδιάκονοι, καὶ οἱ ἀναγνῶσται, xai οἱ ψάλται, 
xai οἱ ἀσχηταὶ (66), καὶ ἐν ταῖς γυναιξὶν αἱ διακό- 
νισσαι, καὶ αἱ παρθένοι, καὶ αἱ χῆραι, εἶτα τὰ παιδία, 
xai τότε πᾶς ὁ λαὸς κατὰ τάξιν μετὰ αἰδοῦς xal £0- 
λαθείας ἄνευ θορύθου. Καὶ ὁ μὲν ἐπίσκοπος (67) δι- 
δότω τὴν προσφορὰν, λέγων (88) Σῶμα Χριστοῦ * 
καὶ ὁ δεχόμενος λεγέτω" Αμήν. Ὁ δὲ διάκονος κατ- 
ἐχέτω τὸ ποτήριον, καὶ ἐπιδιδοὺς λεγέτω" Αἷμα 
Χριστοῦ, ποτήριον ζωῆς" χαὶ ὁ πίνων λεγέτω" ᾿Αμήν. 
Ψαλμὸς δὲ λεγέσθω τριακοστὸς τρίτος (68), ἐν τῷ 


βεταλαμθάνειν πάντας τοὺς λοιπούς. Καὶ ὅταν πάντες B. tiet £ 
Βεταλάθωσι καὶ πᾶσαι, λαβόντες οἱ διάχονοι τὰ περισσεύσαντα, εἰσφερέτωσαν εἰς τὰ παστοφόρια. Καὶ ὁ 


CAPUT XIV 
Oratio post communionem, 

Percepto pretioso corpore, et pretioso sanguine 
Christi, agamus gratias ei, qui dignos effecit nos, ut 
participes essemus sanctorum ejus mysteriorum; ro- 
gemusque id nobis non in judicium ac damnationem 
fieri, sed in salutem, in utilitatem anima et. corpo- 


διάχονος λεγέτω, παυσαμένου τοῦ ψάλλοντος" 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 14’. 

Ἡροσφώνησις μετὰ τὴν μετάληψιν. 
Μεταλαδόντες τοῦ τιμίου σώματος, καὶ τοῦ τιμίου 
αἵματος τοῦ Χριστοῦ,εὐχαριστήσωμεν τῷ καταξιώσαντι 
ἡμᾶς μεταλαθεῖν τῶν ἁγίων αὐτοῦ μυστηρίων, xal πα- 
ραχαλέσωμεν, μὴ εἰς κρῖμα, ἀλλ᾽ εἰς σωτηρίαν ἡ μῖν γε- 
νέσθαι, εἰς ὠφέλειαν ψυχῆς καὶ σώματος, εἰς φυλαχὴν 


3. Luc. i, 14. ' Matth, xxi, 9. 


VARIORUM NOTAE. 


ris; cujus exstat in- 
Signe testimonium apologia 2; sed po: id pote- 
statis restrictum fuit canone 15 concilii Arelaten- 
518 1t, canone 38 Carthaginensis 1v, Gelasii Decre- 
1o, etc. Lege S. B: epistolam 289; Hugo a S. Vi- 
ctore De sacramentis, cap. 38: Horum diaconorum 
officium est, corpus et sanguinem Domini distribuere ; 
licet non ubique hoc observetur. Pratereo usum et 
abusum laicorum, repressamque quarumdam feini - 
marum insolentiam ; que ab aliis fuse explicata 
sunt. Ip. 

(68) Αέγων. Simplici formule sequens ztas varie 
addidit, lam apud Graecos, quam apud Latinos. 
lusignem inter alia locum S. Augustini Sermone 
ad infantes De sacramento; invenies quoque in 
Hinemari Opusculo 2, ܨ‎ 12, p. 97, et in Ber- 
tramo paulo ante finem. Ip. 

(59) faic δὲ λεγέσθω τριακοστὸς τρίτος. ΟΥ: 
rillus Catechesi Mystagogica ult. Μετὰ ταῦτα áxoüete 

έλους θείο, προτρεπομένου 


ψάλλοντος μετὰ μι 
ὑμᾶς εἰς τὴν χοινωνίαν τῶν ἁγίων μυστηρίων, xal 
λέγοντος " Γεύσασθε καὶ ἴδετε, ὅτι 
toc (PS. ἀχχηι, 9). In missa Appen i 
Sacramentorum S. Gregorii p. 2865, canitur tune 
epp psalmus cxxxviu : Domine, probasti me; 
in Marci autem Liturgia psalinus xti, Καὶ μετα- 
λαμδάνει ὁ ἱερεὺς εὐχ. τῆς χατὰ φιλανθρωπίας ἅλ- 
Jac. Ὃν τρόπον ἐπιποθεῖ ἡ ἔλαρος ἐπὶ τῆς πη- 
τῆς. Legunt, ebyLene , vertuntque , Ηΐπὸ parüicipat 
sacerdos euchites,, seu oralor, pro humauitate alius. 
Quemadmodum desiderat cervus. ad fontes. aqua- 
rum, elc. Rectius forsan : Καὶ µεταλαμθάνει ὁ ἱερεύς. 
Εὐχ. (pro εὐχή). Τῆς κατὰ φιλανθρωπίας. Ψαλμός: 
Ὃν τρόπον. ÉL communicat sacerdos. Oratio. Pro. 
humanitate. Psalmus : Quemadmodum, etc. Cor, 


(68) Οἱ ἀσκηταί. Non monachi ascetze ; sed laici, € diaconi tempore Justini mart 


in severioribus pietatis officiis sese exercentes : 
quales semper inter Christianos exstitisse duhi- 
tari non debel; ul et ecclesiasticas virgines, ne- 
quaquam moniales ascetrias. Nam opus, quod 
notis imus illustratum, ante exortum vite monasti- 
cx conseriptum fuit : unde in eo nulla illius men- 
lio, multa habenda, si per tempus licuisset. Voca- 
bulorum autem ἀσκήσεως et ἀσκητῶν in austeriori 
vita absque monachatu tamen exempla sunt obvia. 
Ut, ταῦτα γνωστικῆς ἀσχήσεως προγυμνάσματα, apud. 
Clementem. Alexandrinum Strom. 1ν; τῶν ἐν ἡμῖν 
ἀσχητῶν, in Origene t. Y, contra Celsum , p. 309. 
Consulenda ejusdem homilia 19. in Jeremiam, ulti- 
πιο editionis p. 193. E; sic Hierosolymitano Cyrillo 
Catechesi 10, Anna prophetissa filia Phanuelis est 
ἀσχήτρια. Parique modo populus Alexandrinus , 
referente Alexandrina synodo, Athanasium in epi- 
scopum flagitans , appellabat ἕνα τῶν ἀσκητῶν. Et 


in Synopseos Athanasianz (ine, Lucianus martyr D τοῦ 


vocatur magnus ascela. Hzec plus satis. Cor. 

(67) Kai ὁ μὲν ἐπίσκοπος. Dant corpus Christi, 
encharisticum panem , jure. ordinario sacerdotes , 
sive primi sive secunili ordinis, hoc est, episcopi 
aut presbyteri. Post mille seriptores Incertus a 
R. P. Francisco Combelisio editus De captivitate 
Persica, p. 546 : Ἱερεῖς, οἱ τῶν σεραφὶμ µειζότερον 
ἀξίωμα περιχείμενοι. Ἐκεῖνος οὐχ ἐτόλμησεν τῇ χειρὶ 
ποῦ ἄνθρακος ἄψασίαι, ἀλλ᾽ ἐν τῇ λαθίδι τούτῳ προῦ- 
ἐψαυσεν - σὺ δὲ ταῖς χεραίν σου ταῖς πηλίναις τὰ τοῖς 
σεραφὶμ ἄθιχτα (hoe malim quam ἀθέατα) διαδιδοῖς 
μυστήρια, Secerdoles., qui pra: seraphim. majorem 
dignitatem consecuti estis (158. v1, 6). flle non ausus 
est carbonem manu contingere, sed επι forcipe striu- 
Xi: Πε vero luteis tuis manibus, intacta. seraphimis 
musteria distribuis, Simili jure, dabant quoque 


ΡΟΝΤ. OPERA .DUBIA. 113 
εὐσεδείας, εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, els ζωὴν τοῦ μέλλοντος 
αἰῶνος. Ἐγειρώμεθα. Ἐν χάριτι Χριστοῦ ἑαυτοὺς τῷ 
Θεῷ (10), τῷ μόνῳ ἀγεννήτῳ Θεῷ, καὶ τῷ Χριστῷ 
αὐτοῦ παραθώμεθα. Καὶ ὁ ἐπίσκοπος εὐχαριστείτω, 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΤΕ’. 


Ἐπίκλησις μετὰ τὴν μετάληψιν». 

Δέσποτα ὁ Θεὸς ὁ παντοκράτωρ, ὁ Πατὴρ τοῦ Χρι- 
στοῦ σου τοῦ εὐλογητοῦ Παιδὸς, ὁ τῶν μετ᾽ εὐθύτητος 
ἐπικαλουμένων σε ἐπήχοος, ὁ xal τῶν σιωπώντων bre 
στάμενος τὰς ἐντεύξεις" εὐχαριστοῦμέν σοι, ὅτι κατη- 
ξίωσας ἡμᾶς μεταλαδεῖν τῶν ἁγίων σου μνατηρίων, & 
παρέσχου ἡμῖν, πληροφορίαν τῶν καλῶς ἐγνωσμένων, 
εἰς φυλαχὴν τῆς εὐσεδείας, εἰς ἄφεσιν πλημμελημά- - 
των" ὅτι τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ σου ἐπιχέχληται ἐφ᾽ 
ἡμᾶς, καὶ σοὶ προσῳχειώμεθα. Ὁ χωρίσας ἡμᾶς τῆς 
πῶν ἀσεθῶν κοινωνίας, ἔνωσον ἡμᾶς μετὰ τῶν χαθ- 
ωσιωμάνων σοι, στήριξον ἡμᾶς ἐν τῇ ἀληθείᾳ τῇ 
ποῦ ἁγίου Πνεύματος ἐπιφοιτήσει, τὰ ἀγνοούμενα 
ἀποχάλυψου, τὰ λείποντα (1) προσαναπλήρωσον, τὰ 
ἐγνωσμένα κράτυνον. Τοὺς ἱερεῖς ἀμώμους διαφύλα- 
Ew ἐν τῇ λατρείᾳ σου" τοὺς βασιλεῖς διατήρησον ἐν 
εἰρήνῃ, τοὺς ἄρχοντας ἐν δικαιοσύνῃ, τοὺς ἀέρας ἐν 
εὐχρασίᾳ, τοὺς χαρποὺς ἐν εὐφορίᾳ, τὸν χόσμον ἐν 
παναλχεῖ (72) προνοίᾳ, Τὰ ἔθνη τὰ πολεμιχὰ πράῦνον" 
τὰ πεπλανημένα ἐπίστρεψον" τὸν λαόν σου ἁγίασον" 
τοὺς ἐνπαρθενίᾳ διατήρησον" τοὺς ἓν γάμῳ διαφύλαξον 
ἂν πίστει” τοὺς ἐν ἀγνείᾳ ἐνδυνάμωσον' τὰ νήπια ἄδρν- 
νον’ τοὺς νεοτελεῖς βεδαίωσον" τοὺς ἐν χατηχήσει παί- 
δευσον, καὶ τῆς μυήσεως ἀξίους ἀνάδειξον" καὶ πάν- 
πας ἡμᾶς ἐπισυνάγαγς εἰς τὴν τῶν οὐρανῶν βασιλείαν, 
ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν" μεθ᾽ οὗ σοι δόξα, 
τιμὴ καὶ σέδας, xat τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶ-- 
νας. Αμήν. Καὶ ὁ διάκονος λεγέτω" Τῷ Θεῷ διὰ τοῦ 
Χριστοῦ αὐτοῦ χλίνατε, καὶ εὐλογεῖσθε. Καὶ ὁ ἐπί- 
σχοπος ἐπευχέσθω, λέγων" Ὃ θεὸς (T5) ὁ παντοχρά- 
«up, ὁ ἀληθινὸς καὶ ἀσύγάριτος, ὁ πανταχοῦ ὧν καὶ 
ποῖς πᾶσι παρὼν καὶ ἐν οὐδενὶ ὡς ἑνόντι ὑπάρχων, à 
τόποις μὴ περιγραφόμενος, ὁ χρόνοις μὴ παλαιούμε- 
νος, ὁ αἰῶσι μὴ περατούμενος, ὁ λόγοις μὴ παραγό- 
μένος, ὁ γενέσει μὴ ὑποχείμενος, ὁ φυλακῆς μὴ δεό- 
μενος, ὁ φθορᾶς ἀνώτερος, ὁ τροπῆς ἀνεπίδεχτος, ὁ 
φύσει ἀναλλοίωτος, ὁ φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον, ὁ τῇ φύσει. 
ἀόρατος, ὁ γνωστὸς πάσαις ταῖς μετ᾽ εὐνοίας ἐχζη- 
πούσαις σε λογικαῖς φύσεσιν, ὁ χαταλαμδανόμεγος 
ὑπὸ τῶν ἐν εὐνοίᾳ ἐπιζητούντων σε” ὁ Θεὸς Ἰσραὴλ, 
τοῦ ἀληθινῶς ὁρῶντος, τοῦ εἰς Χριστὸν πιστεύσαντος 


4: S. CLEMENTIS 1 ROM. 
Tis, in custodiam pietatis, in remissionem pecca- A 
torum, in vitam futuri szculi *^. Surgamus. In gra- 
tia Christi, nos ipsos Deo, soli ingenito Deo, et 
Christo ejus commendemus. Atque episcopus gra- 
tiarum actionem proferat : 
CAPUT XV. 
Invocatio post communionem. 

Domine Deus omnipotens, Pater Christi tui, be- 
medicti Filii; exauditor eorum qui recte invocant 
te, cognitor precum eliam eorum qui tacent; gra- 
lias agimus tibi, quod nos dignos censuisti qui 
participaremus sancta tua mysteria, quz prabuisti 
mobis ad plenam eorum quz bene cognovimus 
persuasionem, ad custodiam piétalis , ad remissio- 
nem delictorum ; quoniam nomen Christi tui invo- B 
catum est super nos, et tibi adjuncli sumus. Qui 
segregasti nos ab impiorum communione, aduna 
cum iis qui tibi sunt consecrati, firma nos in veri- 
ταις per sancti Spiritus adventum, qua ignoramus 
revela, quz deficiunt supple, quz& novimus corro- 
bora. Sacerdotes inculpatos conserva in cultu tuo : 
reges Luere in pace ; magistratus jn justi 
in temperie ; fruges in ubertate; mundum jn omni- 
potente providentia. Gentes bellicosas seda : erran- 
les converte : populum tuum sanctifica : virgines 
conserva : conjuges custodi in fide : castos robora : 
infantes ad maturam zlatem perduc : nuper initia- 
ios lrma : eatechumenos.erudi, ac dignos initia- 
lione redde: nosque omnes congrega in regnum 
celorum, in Christo Jesu Domino nostro; cum 
quo tibi gloria, honor ac veneratio, et sancto Spi- 
ritui, in secula, Amen. Et diaconus dicat : Deo per 
Christum ejus inclinate, et accipite benedictionem. 
Tum episcopus precelur, his verbis: Deus omni- 
potens, verax οἱ incomparabilis, qui ubique ex- 
sistis, ac omnibus presens es, et in nullo instar 
eorum quz insunt contineris: qui locis non circum- 
scriberis, temporibus non. vetustescis, szculis non 
terminaris, verbis non seduceris ; qui ortui non es 
subjectus, et eustodia non indiges, et supra extra- 
que interitum es, ac conversionem recipere nequis, 
atque nalura es immutabilis ; qui lucem. habitas 
inaccessam "', et. natura invisibilis es; qui omni- 


Tus naturis rationalibus te benevole requirentibus 1) 


notus es, et deprehenderis ab iis qui in benevo- 
lentia vestigant te : Deus lsraelis, vere videntis, in 
Christum credentis populi tui : propitius. faetus, 


9 [ Cor. xi, 39. 31 Tim. vi, 16. 


VARIORUM NOTAE. 


nibus sufficiente. Nihil interest, utrum sequamur. 
Utramque vocem babet Suidas, et posteriorem de 
sole dici observat, interpretaturque ἡλίου παναρ- 
χάος, τοῦ πανταχῇ λάμποντος, Recte quidem, sed 
aptius vim vocis expressisset πάσῃ τῇ γῇ ἀρχοῦντος, 
toti terra: sufficientis. Ip. 

(73) Ὁ Θεός. In cod. Vind. incipit hinc cap. 10, 
addita hae inscriptione : Ἐπίχλησις ܐ‎ 
πιστῶν ἀπολυτική. ib. 


(30) Τῷ Θεῷ. Rectius absunt jn cod. Vindob. 
verba τῷ μόνῳ ἀγεννήτῳ Θεῷ. Quamvis cum recepta 
sententia non pugnent, nescio quomodo Arianis 
mum redolent ; olebant enim Ariani frequen 
loqui, ut discrimen naturarum in persóuis di 
junuerent, .ܬܝܐܝ‎ 

(74) Λείποντα. Cod. Vind. non mutato sensu 
τὰ λειπόμενα. ὕει 

(13) Παναλκεῖ. 


ist in col. Vind, zavzpxzt, ome 


114 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE.— LIB. VIII. 


,1u$5 


λαοῦ σον’ εὐμενὴς γενόμενος ἐπάχουσόν µου διὰ τὸ A exaudi me propter nomen tuum: ac benedic iis.qui 


tibi inelinarunt cervices suas ; atque da eis cordis 
eorum petiliones, que utiles sunt, el. neminem 
eorum abjici facias a regno tuo; verum sancliflca 
illos, custodi, protege, adjuva, libera ab adversario, 
ab omni inimico; domos eorum serva; eorum in- 
iroitus etexitus tuere? : quoniam tibi gloria, laus, 
majestas, cultus, adoratio; et Filio tuo Jesu, 
Christo tuo, nostro Domino, Deo, ac regi; et sancto 
Spiritui ; nunc, et semper, et in szcula sgculorum. 
Amen. Et diaconus dicat: lle in pace. Mec de 
mystico cultu nos apostoli constituimus vobis epi- 
scopis, presbyteris et diaconis. 


δνομά obo, καὶ εὐλόγησον τούς σοι κεχλικότας τοὺς 
ἑαυτῶν αὐχένας καὶ δὸς αὐτοῖς τὰ αἰτήματα τῶν 
χαρδιῶν αὐτῶν τὰ ἐπὶ συμφέροντι, καὶ μηδένα αὐ- 
᾿πῶν ἀπόθλητον ποιήσῃς ἐκ τῆς βασιλείας σου" ἀλλὰ 
ἁγίασον αὐτοὺς, φρούρησον, σκέπασον, ἀντιλαδοῦ , 
ῥῦσαι τοῦ ἀλλοτρίου, παντὸς ἐχθροῦ, τοὺς οἴκους 
αὐτῶν φύλαξον, τὰς εἰσόδους αὐτῶν καὶ τὰς ἐξόδους 
φρούρησον' ὅτι σοὶ δόξα, αἶνος, μεγαλοπρέπεια, 
σέδας, προσχύνησις, xa τῷ σῷ Παιδὶ Ἰησοῦ τῷ 
Χριστῷ σου τῷ Κυρίῳ ἡμῶν καὶ Θεῷ καὶ βασιλεῖ, 
χαὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν, καὶ ἐεὶ, καὶ εἰς τοὺς 
αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν. Καὶ ὁ διάκονος ἐρεῖ" 


᾽Απολύεαθε ἐν εἰρήνῃ (74). Ταῦτα περὶ τῆς μυστικῆς λατρείας (78) διατασσό"ιεθα ἡμεῖς οἱ ἀπόστολοι 


CAPUT XVI. 


De ordinatione presbyterorum. constitutio Joannis & 
Domino dilecti, 

?! Porrodeordinatione presbyterorum, ego dile- 
etus a Domino, constituo vobis episcopis. Cui pre- 
sbyterum ordinas, episcope, manum super caput 
ejus ipse impone, astante tibi presbyterio, necnon 
diaconis ; et orans, dic : Dolnine omnipotens, Deus. 
moster, qui per Christum universa condidisti, 
et per ipsum cunctis provides convenienler. In quo 
enim polestas est efficiendi varia, in eo el inest 
potestas providendi variis modis. Nam idcirco, Deus, 
provides; immortalibus quidem, sola conservatione ;. 
mortalibus vero, successione; anims, cura legum; 
eorpori, expletione indigentiz. Ipse igitur et nunc 


ὑμῖν τοῖς ἐπισκόποις, καὶ τοῖς πρεσδυτέροις, xa τοῖς διακόνοις. 
Β 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ I4, 
Περὶ χειροτονίας πρεσθυτέρω» διάταξις Ἰωάν- 
vov τοῦ φιλουμένου ὑπὸ Κυρίου (70). 

Περὶ δὲ χειροτονίας πρεσβυτέρων, ἐγὼ ὁ φιλούμε- 
νος ὑπὸ τοῦ Κυρίου (T7), διατάσσομαι ὑμῖν τοῖς ἐπι- 
αχόποις. Πρεσδύτερον χειροτονῶν, ὦ ἐπίσκοπε, τὴν 
χεῖρα ἐπὶ τῆς κεφαλῆς ἐπιτίθει αὐτὸς, τοῦ πρεσθν- 

Ἱπερίου παρεστῶτός σοι xal τῶν διακόνων" καὶ εὐχό- 
μενος λέγε" Κύριε (78) παντόχρατορ, ὁ θεὸς ἡμῶν, ὁ 
διὰ Χριστοῦ τὰ πάντα δημιουργήσας, xdi δι' αὐτοῦ 
πῶν ὅλων προνοῶν καταλλήλως. Ὧ γὰρ δύναμις διά- 
φορα ποιῆσαι, τούτῳ δύναμις καὶ διαφόρως προνοῇ- 
σαι. Διὰ γὰρ τοῦτο ὁ Θεὸς προνοεῖς, τῶν μὲν ἀθανά- 
τῶν φυλαχῇ μόνῃ, τῶν δὲ θνητῶν, διαδοχῇ, τῆς ψυ- 
χῆς φροντίδι νόμων, τοῦ σώματος ἀναπληρώσει τῆς 


ἐνδείας. Αὐτὸς οὖν καὶ νῦν ἐπίθλεψον ἐπὶ τὴν ἁγίαν € respice in sanctam tuam Ecclesiam ; auge illam; 


ac eos qui in ea przsunt multiplica, virtutemque 
da ut ii verbo ac opere ad seificationem populi Lui 
laborent. Ipse nunc quoque respice super hunc fa- 
mulum tuum, qui suffragio ac judicio totius cleri 
in preabyterium cooplatus est; et imple illum spi- 


σου Ἐκκλησίαν, xa αὔξησον αὐτὴν, xai πλήθυνον 
τοὺς ἐν αὐτῇ προεστῶτας, καὶ δὸς δύναμιν πρὸς τὸ 
κοπιᾷν αὐτοὺς λόγῳ xat ἔργῳ εἰς οἰκοδομὴν τὸῦ λαοῦ 
σοῦ. Αὐτὸς καὶ νῦν ἔπιδε ἐπὶ τὸν δοῦλόν σου τοῦτον, 
τὸν ψήφῳ καὶ κρίσει τοῦ κλήρου παντὸς (19) πρε- 


"Psal, cxx, 8. 51. lgnat. interrol. ad Philad. 9. 


VARIORUM NOTAE. 


(76) Deest. hzc inscriptio in. cod. Vind., et que 
sequuntur, usque ad ἐπισχόποις, habentur tituli 
instar. CLtn. 

(τη) "Ej ὁ φιλούμενος ὑπὸ τοῦ Κυρίου. Imi- 
tationem Constitutionum in ordinationibus presby- 
teri, diaconi et subdiaconi, circa nomina apostolu- 
rum Joannis, Philippi ac Thom, exhibebit Eucho- 
logium Allatianum.Cor.—Ad hac verba ascriptum. 
hoc scholion in Vindob. cod. : Ἰωάννης ὁ ܦܘܐ‎ 

λιστῆς, ὁ ἀδελφὸς Ἰαχώδου, φυγαδευθεὶς ὑπὸ 

ἰομετιανοῦ ἐν Πατμῷ τῇ νήσῳ συνεγράψατο τὸ χατ᾽ 
αὑτὸν Ei τον ἐν Y' Τραϊανοῦ χρόνῳ, xat ἐν 
Ἐφέσῳ ἰδίῳ τέλει ܡ‎ οὗ τὸ λείψανον ζητη- 
θὲν οὐχ εὕρηται. p. . 

(18) Κύριε, καὶ τὰ ἑξῆς. Tn codice Vindob. hac 
vocantur ἐπίχλησις χειροτονίας πρεσδυτέρου. Ip. 

3 ψήρῳ καὶ κρίσει τοῦ κλήρου παντός. Me- 
morahilis est hanc in rem canon Theophili Alexan- 
drini, quo formam ordinandis istam prascribil : 
Πᾶν τὸ ἱΞξρατεῖον συ εἶν καὶ αἱρεῖσθαι, καὶ τότε 
πὸν ἐπίσχοπον δοχιμάζειν, T| καὶ συναινοῦντος αὐτῷ 
ποῦ ἱερατείου, χειροτονεῖν ἐν μέτῃ τῇ ἐχχλησίᾳ, 
παρόντος τοῦ λαοῦ, χαὶ προαφωνοῦντος τοῦ ἐπισκί 
του, εἰ καὶ ὁ λαὸς δύναται αὐτῷ μαρτυρεῖν. En cleri 
electio, et populi ώς Auctor vero Qua- 
slionum. Veleris εἰ Novi Testamenti, tomo ΕΥ̓͂ 8 


(19) ᾿Απολύεσθε ἐν εἰρήνῃ. Verbum ἀπολύειν 
hoc sensu solet usurpari. Atque ita sumo, p. 100 
Ordinationum Gracarum, uhi de diaconissa : Μετὰ 
δὲ τὸ μεταλαδεῖν αὐτὴν ἐπιδίδωσιν αὐτῇ ὁ ἱερεὺς τὸ 
ἅγιον ποτήριον, ὅπερ δεχομένη οὐδεν μεταδίδω- 
σιν ἐξ αὐτοῦ, ἀλλ᾽ ἐν τῇ ἁγίᾳ τραπέζῃ ἀποτίθησι' 
καὶ ἀπολύει. Postquam aulem ipsa communicavit, 
tradit ipsi sacerdos sanctum poculum; quod accipiens, 
impertitur, sed in. sancta mensa reponit : 
Hoc est, dat diaconisse veniam disce- 
dendi is qui ordinat. Cor. 

(18) Μυστικῆς «λατρείας. Cyrillus Bierosolymi- 
tanus, cntechesi Mystag. 5: ᾿Απαρτισθῆναι τὴν πνευ- 

coy θυσίαν, τὴν ἀναίμαχτον λατρείαν ἐπὶ τῆς 

alas ἐχείνης τοῦ ἱλασμοῦ. Dicitur etiam, λατρεία, 
λογικῇ καὶ ἀναίμακτος λατρεία, λογικὴ λατρεία, 
ἀναίμαχτος θυσία, οἰχονομία λατρείας, εἰ λατρεία 
οἰχηνομίας. Eusebio, cap. 71, lib. iw. Devita Con- 
stantini ; ἔνθεός λατρεία, atque μυστιχὴ λειτουργία. 
In epistola synodica Cyrilli Alexandrini ad Nesto- 
rium ; Τὴν ἀναίμαχτον ἐν ταῖς ἐκκλησίαις τελοῦμεν 
θυσίαν * (vel juxta aliam lectionem quam sequitur 
Macarius Antiochenus, actione 8 concilii genera: 
lis γι, λατρείαν ; vel quod vertitur a Dionysio Exi- 
guo, θυσίας λατρείαν, sacrificii servitutem) 8698 
ὑμὴν τε οὕτω ταῖς μυστικαῖς εὐλογίαις. Ib. 


S. CLEMENTIS I ROM. ΡΟΝΤ. OPERA 0:14. 


ritu grali et consilii, ut adjuvet ac gubernet-po- A σδυτέριον ἐπιδοθέντα, xat ἔμπλησον αὐτὸν πνεύματος 


χάριτος καὶ συμδουλίας, τοῦ ἀντιλαμδάνεσθαι καὶ 
κυδερνᾷν τὸν λαόν σου ἐν καθαρᾷ καρδίᾳ" ὃν τρόπον 
ἐπίδες ἐπὶ λαὸν ἐκλογῆς σου, xal προσέταξας Μωῦσεῖ 
αἱρεῖσθαι πρεσδυτέρους, οὖς ἔπλησας πνεύματος. Καὶ 
νῦν, Κύριε, παράσχου, ἀνελλιπὲς τηρῶν ἐν ἡμῖν τὸ 
πνεῦμα τῆς χάριτός σον" ὅπως πλησθεὶς ἐνεργημά- 
τῶν ἰατιχῶν, καὶ λόγου διδακτικοῦ, ἐν πραότητι παι- 
δεύῃ σου τὸν λαὸν, καὶ δουλεύῃ σοι εἰλιχρινῶς ἐν 
καθαρᾷ διανοίᾳ καὶ ψυχῇ θελούσῃ, καὶ τὰς ὑπὲρ τοῦ 
λαοῦ ἱερουργίας ἀμώμους ἐχτελῇ, διὰ τοῦ Χριστοῦ 
σου" μεθ᾽ οὗ σοι δόξα, τιμὴ καὶ σέδας, καὶ τῷ ἁγίῳ 
Πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾿Αμήν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IZ 
, τοῦ Φιλίππου διά- 
Περὶ χειροτονίας or (à 60. 

Περὶ δὲ χειροτονίας διακόνων, ἐγὼ Φίλιππος δια- 
τάσσομαι.. Διάχονον καταστήσεις, ὦ ἐπίσχοπε, ἔπι- 
θεὶς αὐτῷ τὰς χεῖρας, παρεστῶτός σοι παντὸς τοῦ 
πρεσθυτερίου χαὶ τῶν διαχόνων, χαὶ ἐπευξάμενος 
ἐρεῖς" 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 1Η’. 
᾿Ἐπίκλησις χειροτονίας διακόγου. 

Ὁ θεὸς, ὁ παντοκράτωρ, ὁ ἀληθινὸς καὶ ἀψευδὴς, 
ὁ πλουτῶν εἰς πάντας τοὺς ἐπικαλουμένους σε ἐν" 
ἀληθείᾳ, ὁ φοδερὸς ἐν βουλαῖς, ὁ σοφὸς διανοίᾳ, ὁ 
κραταιὸς χαὶ μέγας" εἰσάχουσον προσευχῆς ἡμῶν, 
Κύριε, καὶ ἐνώτισαι τὴν δέησιν ἡμῶν, καὶ ἐπίφανον 
τὸ πρότωπόν σου ἐπὶ τὸν δοῦλόν σου τόνδε, τὸν προ- 
χειριζόμενόν σοι εἰς διαχονίαν, καὶ πλῆσον αὐτὸν 


pulum tuum in corde mundo : quemadmodum τε- 
spexisti in populum electam tuuni, et sicut Moysi 
przcepisti eligere seniores, quos implevisti spi- 
ritu **, Et nunc, Domine, przsta, servans in nobis 
spiritum. gratie luz. non deficientem : ut repletus 
operationibus vim sanandi habentibus,ac sermone 
ad docendum apto, erudiat cum mansuetudine po- 
pulam tuum; serviat tibi sincere, mente pura et 
anima volente atque saera ; quz pro populo cele- 
brantur, inculpate perficiat; per Christum tuum, 
€um quo tibi gloria, honor, ac veneratio, et san- 
€to Spiritui, in szcula. Amen. 


CAPUT XVII. 
De ordinatione diaconorum constitutio Philippi. 


De ordinatione vero. diaconorum, ego Philippus 
constituo. Diaconum eflicies, episcope, imponens 
ei manus, astante tibi cuncto presbylerio cum 
diaconis ; et orans, dices: 


CAPUT XVilI. 
Invocatio ordinationis diaconi. 

Deus omnipotens , verax, et neque fallens neque 
falsus, dives erga omnes te in veritate invocantes, 
terribilis in consiliis; sapiens cogitatione, fortis 
et magnus : exaudi orationem nostram, Domine, et 
auribus percipe deprecationem nostram ; et ostende 
faciem tuam super servum tuum hunc, electum tibi 
in diaconatus ministerium; et imple eum Spiritu 


Sancto, el virlute, sicut implevisti Stephanum, C Πνεύματος ἁγίου, καὶ δυνάμεως, ὡς ἔπλησας Στέ- 


Φανον τὸν μάρτυρα καὶ μιμητὴν τῶν παθημάτων τοῦ 
Χριστοῦ δου, χαὶ χαταξίωσον αὐτὸν εὐαρέστως λει- 
τουργήσαντα τὴν ἐγχειρισθεῖσαν αὐτῷ διαχονίαν, 
ἀτρέπτως, ἀμέμπτως, ἀνεγχλήτως, μείζονος ἀξιω- 
θῆναι βαθμοῦ, διὰ τῆς μεσιτείας τοῦ μονογενοῦς σου 
Υἱοῦ" μεθ᾽ οὗ σοι δόξα, τιμὴ καὶ αἴδας, καὶ τῷ 
ἁγίῳ Πνεύματι, εἰς τοὺξ αἰῶνας, ᾿Αμήν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 16’. 
Περὶ διακογίσσης, Βαρθολομαίου διάταξις. 
Περὶ δὲ διαχονίσσης, Βαρθολομαῖος (81) διατάσσο- 
μαι" ὦ ἐπίσχοπε, ἐπιθήσεις αὐτῇ τὰς χεῖρας (82), 
παρεστῶτος τοῦ πρεσδυτερίου xal τῶν διαχόνων καὶ 
τῶν διαχονισσῶν, καὶ ἐρεῖς" 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ K'. 
Ἐπίκλησις ἐπὶ χειροτονίας διακονίσσης. 
'O ܐܧ‎ ὁ αἰώνιος, ὁ Πατὴρ τοῦ Κυρίου ἡμῶν 


martyrem, ac passionum Christi tui imitatorem **; 
et concede ei, ut cum sibi traditum ministerium 
probe, constanter, innocue, ac inculpaliliter admi- 
nistraverii, majore gradu dignus habeatur; me- 
dia:ore wuigenito Filio tuo ; cum quo tibi gloria, 
honor ac veneratio, et sancto Spiritui, in. szcula. 
Amen. 
CAPUT XIX. 
De diaconissa constitutio Bartholomei. 
De diaconissa vero, Bartholomeus constituo : 
Episcope, impones ei manus, astante presbyterio 
una:cum diaconis ac diaconissis ; et dices : 


° CAPUT XX. 
Invocatio in ordinatione diaconisse. 
* Deus sterne, Pater Domini nostri Jesu. Christi, 


^ Exod. xvin, xxiv, ܠ‎ 111, 95 Act, VI, vil. 


VARIORUM NOT/E. 


τὰς θυγατέρας ἔχων Φίλιππος ix τῶν ζ’ ἐστίν. Ὁ καὶ 
τὸν Εὐνοῦχον βαπτίσας. CLER. 

(81) Βαρθολομαῖος. In cod. Vind. hic legitur hoc 
seliolion : Βαρθολομαῖος Ἰνδοῖς τὸ χατὰ Ματθαῖον 
ix: TE Εὐαγγέλιον, ὃς καὶ τέθαπται ἐν Ἰνδίᾳ, Ip. 

) Ἔπι c αὐτῇ τὰς χεῖρας. Y'requentissi- 
me Graci, rarissime Latini. Preler Wormalienscs 
Patres ex concilio Chalcedonensi, FortunaLus in 
Vita eunti Manu 1 consecratit dia- 
tonam Medardus episcopus. Vide supra. Cor. 


° Àu 


tini, quest. 104, dicit testimonio diaconi 
lieri 'sbyterum : quam consuetudinem unius ur- 
bis Rom esse docemur ab Hieronymo epist. 85. 


Vide si. lubet conéilium Carthag. wv, can. 32. Cor. 

(80) Deest. hzc inscriptio in cod. Vindob. ejus- 
que loco hzc leguntur; Περὶ δὲ τῆς χειροτονίας, 
καὶ τὰ ἑξῆς, addito hoc scholio : Φίλιππος ᾿Ασιανῇ 
διοικήσει χηρύξας τὸν ζωοποιὸν λόγον, ἐν Ἱεραπόλει 
τῆς Φρυγίας τέθαπται, ἅμὰ ταῖς ϑυγατράσιν, μαρ- 
τυρίῳ τελειωβεὶς ἐπὶ Δομετιανοῦ αὐτοχοήτενος. Ὁ 


1118 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE. — LIB. VIII. 


411 


Ἴησοῦ Χριστοῦ, ὁ ἀνδρὸς xa γυναιχὸς δημιουργὸς, A creator viri ac mulieris; qui Spiritu implevistl 


Mariam 3”, Deboram 37, Annam "*, et Holdam** ; qui 
mon dedignatus es, ex muliere nasci unigenituu 
Filium tuum *^; qui in tabernaculo testimonii etin 
templo feminas custodes sanctarum januarum tua- 
rum instiluisti : ipse nune quoque respice in fa- 
mulam tuam hanc, eleciam ad. ministerium ; et 44 
ei Spiritum sanctum ; et munda eam ab omni in- 
quinamento carnis et spiritus *!; ut opus sibi com- 
missum perficiat condigne, in gloriam tuam et 
laudem Christi tui ; cum quo tibi gloria atque ado- 
ratio, et sancto Spiritui, in s:zecula; Amen. 


CAPUT XXI. 
De subdiaconis constitutio Thome. 


B pe subiiaconis autem, ego Thomas vobis episco- 


pis constituo. Quando subdiaconum ordinas, epi- 
scope, impones super eum manus, et dices : Do- 
mine Deus,conditor 00011 et terrz, omniumque quz in 
eis continentur, qui in tabernaculo testimohii zedituos. 
designasti, custodes sanctorum vasorum tuorum ** ; 
ipse nunc etiam aspice super hunc famulum tuum, 
qui subdiaconus ereatus est; et da illi Spiritum 
sanctum, ut vasa ministerio tuo dicata attrectel pro 
dignitate, semperque voluntatem Luani facial ; per 
Christum tuum, cum quo tibi gloria, honor ac 
veneratio, et sancto Spiritui, in secula, Amen. 
CAPUT XXII. 
De lectoribus constitutio Matthei. 


ὁ πληρώσας Πνεύματος Μαριὰμ καὶ Δεθόῤῥαν (85), 
καὶ ἴλνναν, καὶ Ὁλδὰν, ὁ μὴ ἀπαξιώσας τὸν μονο- 
γενῆ σου Υἱὸν γεννηθῆναι Ex γυναιχὰς, ὁ καὶ ἐν τῇ, 
ακηνῇ τοῦ μαρτυρίου xal ἐν τῷ ναῷ προχειρισάµε- 
νος τὰς φρουροὺς τῶν ἁγίων σου πυλῶν' αὐτὸς xal 
νῦν ἔπιδε ἐπὶ τὴν δούλην σου τήνδε, τὴν προχειριζο- 
Βένην εἰς διαχονίαν, xal δὸς αὐτῇ Πνεῦμα ἅγιον, 
xal χαθάρισον αὐτὴν ἀπὸ παντὸς μολυσμοῦ σαρχὸς 
καὶ πνεύματος, πρὸς τὸ ἐπαξίως ἐπιτελεῖν αὑτὴν τὸ 
ἐγχειρισθὲν αὐτῇ ἔργον, εἰς δόξαν σὴν, καὶ ἔπαινον 
τοῦ Χριστοῦ σον" μεθ᾽ οὗ σοι δόξα καὶ προσκύνη- 
σις, καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾽Αμήν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΑ. 
Περὶ ὑποδιακόχων διάταξις τοῦ Θωμᾶ (84). 

Περὶ δὲ ὑποδιαχόνων, ἐγὼ Θωμᾶς διατάσαυµαι 
ἡμῖν τοῖς ἐπισχόποις. Ὑ ποδιάχονον χειροτονῶν, ὦ 
ἐπίσκοπε, ἐπιθήσεις ἐπ' αὐτῷ τὰς χεῖρας, καὶ ἐρεῖς" 
Δέσποτα (85) Θεὲ, οὐρανοῦ καὶ γῆς δημιουργὲ καὶ 
πάντων τῶν ἐν αὐτοῖς, ὁ καὶ ἐν τῇ σχηνῇ τοῦ μαρ- 
τυρίον τοὺς νεωχόρους ἀναδείξας τῶν ἁγίων σου 
σχευῶν φύλακας: αὐτὸς καὶ νῦν ἐπίθλεψον ἐπὶ τὸν 
δοῦλόν cou τόνδε, τὸν προχειρισθέντα (86) ὑποδιάχο- 
voy, χαὶ δὸς αὐτῷ Πνεῦμα ἅγιον, πρὸς τὸ ἐπαξίως. 
ἐφάπτεσθαι τῶν λειτουργικῶν (87) σου αχενῶν, καὶ 
ποιεῖν τὸ θέλημά σου διαπαντὸς, διὰ τοῦ Χριστοῦ σου" 
μεθ' οὗ σοι δόξα, τιμὴ καὶ σέδας, καὶ τῷ ἁγίῳ Ἠνεύ- 
ματι, εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾽Αμήν. 

ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ KP'. 


Περὶ ἀναγνωστῶν, τοῦ Ματθαίου διάταξις (88). ο lectoribus vero, ego Matilieus, qui el Levis, 


olim publicanus, constituo. Lectorem crea, im- 
ponens ei manum ; et Deum orans, dicito : Deus 


"IV Reg. xxn, 14: " pseudo-lgnat. ad Antioch. 


Περὶ δὲ ἀναγνωστῶν, ἐγὼ Ματθαῖος, ὁ καὶ Λευὶς 
(89), 6 ποτε τελώνης, διατάσσομαι. ᾿Αναγνώστην 


** Exod. xv, 20. ? Judice, 1v, ἐ. ** Luc. 11, δῦ, 7. 


μα Num. Paral. is. 


43." IL Cor. vii, 1. 


VARIORUM ΝΟΤΗ. 


exemplaria sécundum Marcum Evangelii, Explican- 
dus videtur per concessionem, ac de nomine, hoc in 
sensu : Detur Levin publicanum asseclam Christi, 
alium esse a Mattlieo pariter, publicano : al nomei 
Levis in Catalogis. dpostoloum non exstat, 8j exei- 
pias*quosiam Marci e-angelistze codices. Qui codi- 
ces, ni fallor, cap. 3. vers. 48, Levin Alphai, non 
Jacobum ΑΙ hiei exliibebant, aut. potius 001 pro 
As66alov: quemadmodum in editione Greca Tlieo- 
doriti Guastionum, quast. 16, in Numeros, babetur 
Θαδδαῖος, ὁ καὶ Λεθί, ubi in Graeco- Latino, Θαδδαῖος, 
ὁ καὶ Ae66alog. Grxci posteriores Λευαῖον dicunt. 
Opponit adhuc Grotius lleracleonem Valentinianum - 
hereticum, cui in Clementis Alexandrini Stromat. 
ανν p. 502, Ματθαῖος et Λευίς duo sunt. Sed forsan 
leracleone non intelligitur Levi publicanus, 
Marc. n, 44, et Luc. v, 27, memoratus ; intelligitur 
autem Levi Lebbzus, ut. dictum est Certe auctor 
Laterculi apostolorum supra positi ad libri n finezn, 
Levin τὸν καθήμενον ἐπὶ τὸ τελώνιον confundit cum 
Ἰμερνφο, qui et. Τιδάδαυθ ac Judas Jacobi. Atque 
ita defendi possunt Origenes et Heracleon. Verum 
excusationem nullam admittit quod in codice 1048, 
uno e multis Regiis Commentariorum Victoris An- 
liocheni in Marci Evangelium, nactus sum, ad tex- 
lum laudatum n, 14 : Máxpoz μὲν xai Λουκᾶς Mr 
χαλύπτουσι τὸ ὄνομα τῇ ἀρχαίᾳ προσηγορίᾳ. Αὐτὸς 
δὲ Ματθαῖος εὐαγγελιζόμενος τὰ καθ᾽ ἑαυτὸν ἀπαγ- 
γέλλων λέγει" Καὶ ἐθεάσατο Ματθαῖον τὸν τελώνην. 


0 Δεδόῤῥαν. Varieeffertur hoc nomen : Δεβώρα, 
Δεῤθόρα, Δεθθῶρα, Δεθθώρα, Δεθόῤῥα, Δεθώῤῥα, 
Δεθθόῤῥα, e Δεῤθώῥῥα, Cor. ᾿ 

(84) Deest titulus, ejusque loco legitur in cod. 
Vindob. : θωμᾶς ipu Παρθαῖς, Μήδοις, Πέρσαις, 
Τερμανοῖς (pro Καρμάνοις) Ὑρχανοῖς, Βαχτριανοῖς, 
Βαρσοῖς, ὃς καὶ μαρτυρήσας xz Ἐδέσᾳ τῆς 


᾿ὐσδροηνῆς. CLER. 
(85) Δέσποτα. In eod. Vind. inscribuntur hee : 


Ἐπίκλησις χειροτογίας ὑποδιακόνου. Κεφ. x. p 


86) Προχειρισθέντα. In ms. cod. Vind. χειροτο- 
νηθέντα, Ip. 

87) Λειτουργικῶν. Ἱερῶν. Ibidem legitur. Ip. 

88) Περὶ, καὶ và ἑξῆς. Deest titulus in eodem cod. 
ejusque loco sunt duodecim prima capitis hujus 
verba, Ip. 

(89) Ματθαῖος, à καὶ Λευίΐς, Consentiunt antiqui 
οἱ recentiores, id reete, ex Evangeliorum compara- 
tione colligentes. Etiam Origenes, cum loco relato in 
Catena. Matthei, tum. prelatione explafationis in 
Epistolam àd Romanos. Quocirca ejus locus tom. T 
in Celsum, p. 48, a docto Scripturarum interprete 
Hugone Grotio objecius : Ἔστω δὲ καὶ ὁ Λεδὴς τε- 
λώνης ἀχολουθήσας τῷ Ἰησοῦ: ἀλλ οὔτι γε τοῦ 
ἀριθιμοῦ τῶν ἀποστόλων αὐτοῦ ἦν, εἰ μὴ κατά τινα 
πῶν ἀντιγράφων τοῦ κατὰ Μάρκην Εὐαγγελίου. Sit 
et Levi publicanus, qui Jesum secutus est : non erat 
lamen ea apostclorum numero, nisi juxia. quadam 


1190 


8. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


31119 


multus in misericordia et miserationibus ; A προχείρισαι, ἐπιϑεὶς αὐτῷ τὴν χεῖρα, καὶ ἐπευξάμε-‏ ,ܘܡܙܬܪܡܐ 


vog πρὸς τὸν Θιὸν, λέγε" ' 0 θεὸς (90) ὁ αἰώνιος, 6 
πολὺς ἐν ἐλέει καὶ οἰχτιρμοῖς, ὁ τὴν τοῦ χόσμον σύ- 
στασιν διὰ τῶν ἐνεργουμένων φανεροκοιήσας, xal τὸν 
ἀριθμὸν τῶν ἐχλεχτῶν σον διαφυλάττων" αὐτὸς xal 
γῦν ἔπιδε ἐπὶ τὸν δοῦλόν σου τὸν (04) ἐγχειριζόμενον 
τὰς ἁγίας σου Γραφὰς ἀναγινώσκειν τῷ λαῷ σου, καὶ 
δὸς αὐτῷ Πνεῦμα ἅγιον, Πνεῦμα προφητιχόν. Ὁ σο- 
φίσας Ἔσδραν τὸν θεράποντά σου ἐπὶ τὸ ἀναγινώ- 
σκειν τοὺς νόμους σου τῷ λαῷ σου" καὶ νῦν παραχα- 
λούμενος ὑφ᾽ ἡμῶν, σόφισον τὸν δοῦλόν σου, καὶ δὸς 
αὐτῷ, ἔργον ἀχατάγνωστον διανύσαντα τὸ ἐγχειριαθὲν 
αὐτῷ, ἄξιον ἀναδειχθῆναι μείζονος βαθμοῦ" διὰ Χρι- 
στοῦ, μεθ' οὗ σοι ἡ δόξα καὶ τὸ σέδας, καὶ τῷ ἁγίῳ 


Πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾿Αμήν. 
Β 


ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ ΚΓ΄. 
Ἱακώδου τοῦ ᾿Αλφαίου περὶ ὁμολογητῶν διά- 
ταξις. 


Ἰάκωδος δὲ ὁ ᾿Αλφαίου, κἀγὼ διατάσσομαι περὶ 
ὁμολογητῶν. Ὁμολογητὴς οὐ χειροτονεῖται" γνώμης 
γὰρ τοῦτο καὶ ὑπομονῆς 3’ δὲ μεγάλης ἐπάξιος, ὡς 
ὁμολογήσας τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ χαὶ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ 
ἐνώπιον ἐθνῶν καὶ βασιλέων. Ἐὰν δὲ χρεία (98) αὐ- 
ποῦ fj εἰς ἐπίσχοπον, ἢ πρεσδύτερον, ἢ διάχονον, 
χειροτονεῖται, Εἰ δέ τις ὁμολογητῆς, μὴ χειροτονη- 
θεὶς, ἀρπάσῃ ἑαντῷ ἀξίωμά τι τοιοῦτον, ὡς διὰ τὴν 
ὀμολογίαν, οὗτος καθαιρείσθῳ καὶ ἀποδαλλέσθω- οὐ 
áp ἐστιν" ἐπείπερ ἤρνηται τὴν Χριστοῦ διάταξιν, 
xa ἔστιν ἀπίστου χείρων. 


« ὑπομονῆς" τιμῆς δὲ 
; 8. 


'* pseudo-lgnat. ad Antioch. 48. ^^ Lege )ܘ‎ interpunge sic. 
μεγάλης, supplendo voculam qui deesse videtur. Epit. ParnoL. "Ὁ 1 Tim. 


qui mupdi structuram per ea. qui facta sunt pate- 
fecisti, quique numerum electorum tuorum conser- 
yas : ipse et nunc respice super famulum tuum, cui 
eommitlitur ut sanetas tuas Scripturas legat populo 
tuo, et da ei Spiritum sanctum, Spiritum propheti- 
eum. Qui Esdram famulum tuum instruxisti ad le- 
gendas populo tuo leges tuas ** ; nunc quoque a no- 
bis rogatus, instrue famulum tuum; et da ei, ut 
epus traditum perficiendo sine reprehensione, di- 
gnus majore gradu declaretur; per Christum, cum 
quo tibi gloria, et cultus, ac Spiritui sanete, in sz- 
cula. Amen. 


CAPUT XXIII. 
Jacobi Alphuri constitutio de confessoribus, 


* Ego vero Jacobus Alphzi-constituo de confes- 
soribus. Confessor non fii ordinatione ; res enim est 
voluntatià ac tolerantie : magno aulem honore di- 
gnus est, ut qui coram gentibus et regibus confes- 
sus sit nomen Dei et Christi ejus. Quod si opus eo 
fuerit, in episcopum, aut presbyterum, aut diaconum, 
ordinatur. Si vero aliquis confessor, non ordinatus; 
aliquam hujusmodi dignitatem sibi pretextu eonfes 
sionis vindicaverit et arripuerit, is deponatur οἱ eJi- 
ciatur. Non enim est confessor ; quandoquidem nega- 
vit Christi constitutionem, ac est Infideli deterior **, 


Ἡ Esdr; vut,‏ ܐܪ 


VARIORUM NOTAE. 


Ὅμα. Ζητητέον οὖν εἰ ὁ αὐ- C, Mattieum εἰ Jacobum Alphari : quod ita non se habet 


wnus enim idemque esi. En ul. gravissimo errore, 
directe contra Απο as apostolorum Acta mi- 
litante, Jacobus Alphei a Matthzo seu Levi non 
distinguitur. Errandi occasionem dedit mendosa 
lectio, apud Marcum, εἶδε 1 τὸν τοῦ ᾿Αλ- 

lou καθήμενον ἐπὶ τὸ τελώνιον, a Victore indicata, 

διογαπὶ de Vietoris presbyteri Antiocheni Com- 
mentariis in Marci Evangelium, preter ea que viri 
.erudili docuere, notandum est exstare eam inter- 
Bretatipnem in Biblioth. Czesarea Vindobonensi co- 
lice ma. inter Lambecianos lib. 11, 58, sed sine au 
etoris nomine. Cor. 


(80) Ὁ Θεός. Scholium additum est in cod. Vind. 
"Ent τς 1 ἀναγνωστῶν. CLER. 
(91) Τὸν δουλόν σου τόν. Desunt hec perperam 


in cod, Vindob. In. 

(92) ᾿Εὰν δὲ χρεία, etc. Ad sacrorum ordinum 
honores promoveri solebant confessores, teste Cy- 
priano epist, ὅδ, 54, 35; et ante illum Tertulliano 
adversus. Valentianos, cap. 4. Cujus locum , utpote 
memorabilem brevemque ascribam : Speraeerat 
episcopatum Valentinus, quia et ingenio poterat et 
eloquio ; sed alium. ez. martyrii prerogativa loci po- 
titum indignatus, de Ecclesia authentica regule ub- 
rupit. Ex constilutione vir multe doctrine Joannes 
Morinus De sacris ordinationibus, exercitatione 44, 
€ap. 2, n. ult., concludere nititur, confessores ordi- 
natos fuisse in diaconos et presbyteros, absque aus - 
ceptione inferiorum. graduum; iteinque exorcistas, 
ex Contiitut, cap. 26, conclusurus eodem modo de 
Qpiscopotu, voluisset : cum mihi! tale noster. 


᾿ἰλέγχων ἑαυτοῦ τὸ τι 
τὸς τελώνης ἐστὶ παρὰ τοῖς τρισὶ καλούμενος Ματ- 
θαῖος, Λευὶς, Ἰάχωδος" καὶ εἰ υἱὸς ἦν ᾿Αλφαίου. 


Δυωνυμίας δὲ κατὰ τὴν Τραφὴν καὶ ἐπ᾽ ἄλλων ἐστὶν 
εὑρεῖν. Ὡς ἐπὶ τοῦ πενθεροῦ Μωσέως, ποτὲ μὲν ὀνο- 
με νου Ἰοθὸρ, ποτὲ δὲ Ραγουήλ. Ὁμοίως δὲ χαὶ 
iy τῇ τρίτῃ τῶν Βασιλειῶν περὶ ᾿Αδὲρ καὶ Ἱεροδοάμ" 
οὐ γάρ εἰσι δύο, ἀλλ᾽ εἷς ἀμφοτέροις ὀνόμασι κἁλού- 
, Ἔχ τοῦ οὖν διαφωνίαν ἔχειν τὸ κατὰ Μάρχον 
(ον τῶν καταλόγων τῶν ιδ΄ ἀ ποστόλων, καὶ 
ὡς ἕν τισι μὲν, παράγων εἶδε Ἰάχωδον τὸν τοῦ ᾿Αλ- 
lou χαθήµενον ἐπὶ τὸ τελώνιον, ἔν τισι δὲ, Ματ- 
ܬ‎ τὸν τελώνην, ܰܝ‎ τις ὅτι δύο ἧσαν ἐχ τῶν 
δώδεκα τελῶναι, Ma: ]ܘܐ ܘܐ‎ καὶ Ἰάκωδας ᾿Αλφαίου" 
ὅπερ οὐχ ἔστιν' εἷς γὰρ καὶ ὁ αὐτός ἐστι. Hoc 
est : Marcus quidem εἰ Lucas. nomen veteri. ap- 
pellatione obtegunt. Ipse vero. Mattheus in. Evan- 
gelio suo qum ad. se pertinebant enuntiam, ait : « Et. 
idit Mattheum. publicanum. (MaltÁ; 1x, 9), » mani- 
festando vulnus suum. Quari ergo debet an idem pu- 
blicanus sil, α tribus appellatus, Mattheus, Levis, 
Jacobw, ܐܧ‎ wirum. filia fuerit. Alphari, Enim vero 
duo nomina in aliis etiam. hominibus apud Si 
ram μα πι y: docere Manto ἌΝ nun- 
ewputur Jethro, interdum . Simili quoque 
000 ἐπ ΠῚ Regum libro ܘ‎ εἰ Jeroboa- 
mum ܇‎ non enim duo sunt, aed umus μίγογμε nomine 
tocaiws, [laque ez eo quod Evangelium aecundum 
Marcum contineat discrepantiam ab enumerationibus 
apostolorum duodecim ; et quia in quibusdam quidem, 
am pretzrirel, vidit Javobwn Aiphei sedentem. ad 
telonium, in quibusdam vero, publicanum Matthaum ; 
dicet aliqnis. duos. exstitisse ο duodenis publicanos, 


CAPUT XXIV. 
Ejusdem de virginibiis 2 
Ipse ego constituo de virginibus. Non ordii 
wirgo. Preceptum enim Domini non habemus 
Siquidem voluntatis est hec certaminis gloria ; non 
ad eriminandum matrimonium, sed ad vacandum 
pietati. 


CAPUT ¥. 
Lebbei cognomento Thaddei constitutio de viduis. 


Et ego Lebbeus, cognominatus Thaddeus, bac 
de viduis' constituo. Vidua non ordinatur : sed οἱ 
multo ante amisit virum, et caste ac Inculpabiliter 
vixit, ac domesticorum optime curam gessit, ut Ju- 
ditha *' et Anna **, sanctissime feminz, cooptetur 
in gradum vidualem. Quod si nuper amisit conju- 
gem, ne illl credatur, sed tempore adolescentia di- 
judicetür. Perturbationes eoim interdum cum ho- 
minibus consenescunt, nisl potiori freno: coercea- 
mur. 

CAPUT XXVI. 
Idem de exorcista, 

?! [pse egomet, de exorcista constjtuo. Exorcista 
non ordinatur. Hzc enim certaminis Jaus pendet a 
libera et bona voluntate, et a gratia Dei per Chri- 
stum, adventu Spiritus sancti. Qui enim accepit 
charisma, seu donum sanationum, per revelationem 
ἃ Deo declaratur, cuncüiaque manifesta est gratia 
quie est inipso, Si autem opus eo fuerit, in episco- 
pum, vel presbyterum, vel diaconum ordinatur. 

CAPUT XXVII. 
Simon Cananita de episcopo, a quol debeat ordinari. 


Et vero ego Simon Canansus constituo, a quot 


al. συνηγορεῖ ἀνθρώποις μή, " al, εἰργόμενα. Sic 


.ܐ 


pascerentur; hdew. Sepuiniius De 
priescriptione hereticorum, cap. 41, procacitàtem 
mulierum bieréticarum insectatur, qua exorcismos 
agere audebant. Postea charisma expellendi dienio- 
nes paucioribus ἃ Deo concessum est, sive ex clero, 
sive de plebe : Origenes, lib. vi, contra Celoum , 
paulo post initium. Alque hos solos exorcistas 
agnoscebat Ecclesia psoudo-Clementis nostri, ca- 
rens, instar plurimarum, ezorcistis certo genere cle- 
ticorum. Cor. 

(100) Σίμων, εἰς, Deest hic titulus in cod. Vind. 
Sed loco tituli est Σίμων ὁ | χήρυξ τοῦ λό- 
γῆν, σταυρῷ τελειοῦται, ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ, ἐπὶ Δομε- 
πιανοῦ. CLER. τὰ 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE. — LIB. Vill. 


CT 
` 


121 


KEPAAAIUN ΚΔ', A 


Τοῦ αὐτοῦ (05) περὶ παρθένων. 

Ὁ αὐτὸς, περὶ παρθένων διατάσσομαι (94): Παρϑέ- 
νος οὐ χειροτονεῖται, Ἐπιταγὴν γὰρ Κυρίου οὐκ ἔχο- 
μεν" γνώμης γάρ ἔστι τὸ ἔπαθλον" οὐκ ἐπὶ διαδολῇ 
ποῦ τάμου, ἀλλ' ἐπὶ σχολῇ τῆς εὐσεδείας. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΕ’, 
Λεδϑαίου (95) τοῦ ᾿ἐπιιληθέντος Θαδδαίου περὶ 
χηρῶν διάταξις 


Κἀγὼ Λεδδαῖος ὁ ἐπιχληθεὶς Θαῤδαΐος, τάδε περὶ 
χηρῶν (96) διἀτάσσοµαι., Χἡρα οὐ χειροτονεῖται" ἀλλ᾽ 
εἰ μὲν ἐχ πολλοῦ ἀπέδαλε τὸν ἄνδρα, καὶ σωφρόνως 
καὶ ἀχαταγνώστως ἔζησε, xal τῶν οἰκείων ἄριστα. 
ἐπεμελήθη, ὡς Ἰουδίθ καὶ "Άννα, αἱ σεμνόταται, 
κατατασσέσθω εἰς τὸ χηρικόν. Εἰ δὲ νεωστὶ ἀπέδαλε p 
by ὁμόζυγον , μὴ πιστευέσθω, ἀλλὰ χρόνῳ νεότης 
κρινέσθω. Τὰ γὰρ πάθη ἔσθ' ὅτε καὶ συγγηρᾷ (97) 
ἀνθρώποις, εἰ μὴ " ὑπὸ κρείττονος χαλινοῦ εἰργό- 
μεθα ",, 

ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ κα’. 
Ὁ αὐτὸς περὶ ἐπορκιστοῦ. 

Ὃ αὐτὸς (98), περὶ ἐπορχιστοῦ διατάσσομαι. Έπορ- 
κιατῆς (99) οὐ χειροτονεῖται. Ἐθνοίας γὰρ ἐχουσίου 
τὸ ἔπαθλον, xal χάριτος Θεοῦ διὰ Χριστοῦ, ἐπιφοι- 
τήσει τοῦ ἁγίου Πνεύμάτος' ὁ γὰρ λαθὼν χάρισμα 
ἰαμάτων, δι ἀποκαλύψεως ὑπὸ Θεοῦ ἀναδείχνυται, 
φανιρᾶς οὔσης πᾶσι τῆς ἐν αὐτῷ χάριτος. Ἐὰν δὲ 
χρεία αὐτοῦ γένηται εἰς ἐπίσχοπον, ἢ πρεσδύτερον, 
ἢ διάχονον, χειροτογεῖται. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΖ'. 
400) ὁ Καγανίτης, περὶ τοῦ ὑπὸ πόσων 
kpelAst χειροτονεῖσθαι ὁ ἐπίσκοπος. 
Σίμων δὲ ὁ Κανανίτης, κἀγὼ διατάσσομαι ὑπὸ πό- 


c 
Σίμων 


Vind. cod. ** pseudo-Ignat. ad Antioch. 18, 
Διατάσσομαι. Deest In eodem, Ip. 

ἐπικαλοῦ; Ἰούδας ζηλώτης Ἐδαισήνοις κηρύξας 

νίκης. 1», 


Μ [Cor σι, 35, " Judith. .)ܡ‎ ® Luc, n, 9 
VARIORUM 
0 Τοῦ αὑτοῦ. Desunt in cod. Vind. 0 %2ܧܐ‎ 
95) Αεδδαίου. Deest inscriptio hzec in eodem. In 
wtroque ܘܡܐ‎ adduntur: Θαδδαῖος ὁ καὶ Asf6aloc, ὁ 
τὸν λόγον καὶ τοῦ ἐν τῇ μέσῃ τῶν ποταμῶν "AI 
Ἐδίσης τοπαρχοῦντος, τέθαπται ἐν Βηρύτῳ τῆ! 
(0 Περὶ χηρῶν. Ἰπίετ multa decreta ad hasce 
viduss pertinentia, eat quoque canon 41 conci 


Arausieani 1, ita habens in editione Sirmondana..... 
De viduis professis, ai nupserint aut rapte fuerint... 
Viduitatis servande professionem, coram episcopo in 
secretario habitam, imposita ab episcopo veste-viduali 
indicandam. Raptorés vero talium, vel ipsam "talis 
pro(essionis desertricem, merito esse damnandam. 
` Ubi indicandam exponet aliüs: ego autem mu- 
tábo in vindicandam, cujus loco ceetere editiones, 
won ease. vielandam ; legamque, impoiita ab episcopo 
vesté viduali, vindicandam. Cor. 

(97) Συγγηρᾷ. Lectio diversa, συνηγορεῖ, corrupta 
est ex πηρα lp, 

(98) Ὁ αὐτός. Ho οἱ τος sequentes voces absunt 
in cod. Vind. ܐܐܐ‎ 

(99) Ἑπορκιστής. Initio fungebantur hoc munere 
«mnes Christiani. In Tertulliano De idololatria , 


1194 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


ordinari episcopus debeat. Episcopus a tribus vel A cov ὀφείλει χειροτονεῖσθαι ὁ ἐπίσχοπος Ἐπίσχοπος 


ὑπὸ τριῶν ἢ δύο ἐπισχόπων χειροτονείσθω. Ἔὰν δέ 
τις ὑπὸ ἑνὸς χειροτονηθῇ ἐπισχόπου, καβαιρείσθω, 
xa αὐτὸς, καὶ ὁ χειροτονήσας αὐτόν. Ἑὰν δὲ ἀνάγχη 
καταλάδῃ ὑπὸ ἑνὸς χειροτονηθῆναι, διὰ τὸ μὴ δύνα- 
σθαι πλείονας παραγενέσθαι διωγμοῦ ὄντος, 1| ἄλλης 
τοιαύτης αἰτίας, ψήφισμα χομιζέσθω τῆς ἐπιτροπῆς 
πλειόνων ἐπισχόπων. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΗ͂', 


Τοῦ αὐτοῦ (1) κανόνες περὶ ἐπισκόπων, πρεσϑυ- 
τέρων, δίαλόγων, καὶ λοιπῶν κληρικῶν. 


Ὁ αὐτὸς (2), διατάσσομαι περὶ χανόνων. Ἐπίσχοπος 
εὐλογεῖ, οὐχεὐλογεῖται" χειροθετεῖ, χειροτονεῖ, προσ- 
φέρει, εὐλογίαν παρὰ ἐπισχόπων λαμθάνει, παρὰ δὲ πρε- 
αθυτέρων οὐδαμῶς (5): ἐπίσχοπος καθαιρεῖ πάντακλη- 
ρικὸν (4) ἄξιον ὄντα καθαιρέσεως, πλὴν ἐπιακόπων: μό- 
νος γὰρ οὐχ οἷός τε (5). Πρεσθύτερος εὐλογεῖ, οὐκ εὖλο- 
γεῖται" εὐλογίας δέχεται παρὰ ἐπισχόπου, καὶ (8) συμ- 
πρεσθυτέρου, ὡσαύτως ἐπιδίδωσι συμπρεσδυτέρῳ' χει- 
ροθετεῖ, οὗ χειροτονεῖ' οὐ χαθαιρεῖ, ἀφορίζει δὲ τοὺς 


duobus episcopis ordinetur, Si quis autem ordinatus 
fuerit ab uno episcopo, deponatur, et ipse, et is 
qui ordinavit eum. Quod si necessitas incidens 
coegerit ab uno ordinari, eo quod propter perse- 
cutionem, aut aliam. similem causam plures inter- 
esse non possint, aíferat auctoritatem mandati 
plurium episcoporum. 


CAPUT XXVIII. 


Ejusdem canones de episcopis , presbyteris, diaconis, 
et reliquis clericis. 


"Idem ipse, constitüo de canonibus. Episcopus 
benedicit, non benedicitur; manus imponit, ordi- 
mat, offert; benedictionem ab episcopis accipit, a 
presbyteris vero nequaquam. Episcopus deponit 
Oonmem clericum dignum qui deponatur, excepto 
episcopo : id enim solus non potest. Presbyter be- 
edicit, non benedicitur; benedictionem recipit ab 
episcopo, et ἃ compresbylero; eamque pariter 
Compresbytero dat: manus imponit, non ordinat ; 


# 1. pseudo-Tgnat. ad Ποτοη. 5. 


VARIORUM NOTAE. 


El καὶ φθάσαντες ὑπε- 
γράψατε οἷς ἐπέστειλα τοῖς 
περὶ Ἄρειον, προτρέπων 
αὑτοῖς |f. αὐτοὺς] ἀρνή- 
aac?^at μὲν τὴν ἀσέδε 
πεισθῆναι δὲ τῇ ὑγιαινού- 
σῃ χαὶ καθολιχῇ πίστει, 
χαὶ ἐδείξατε ἑαντῶν ἐρθὴν 
τὴν προαίρεσιν, χαὶ τὴν 
ἐν τοῖς δόγμασι συµφω- 
νίαν τῆς χαθολιχῆς Ἐκκλη- 
σίας, "ὅμως ἐπειδὴ καὶ 
πρὸς τοὺς ἁπανταχοῦ συλ- 
λειτουργοὺς ἐπέστειλα πε- 
θὰ τῶν περὶ "Άρειον, á- 
ναγκαῖον ἡγησάμην ὑμᾶς 
τοὺς τῆς πόλεως 
χληριχοὺς συναγαγεῖν, ὗ-- 
μᾶς δὲ τοὺς ἀπὸ τοῦ Μα- 
ρεώτου μεταπέμψασθαι, 

ἁλιστα ὅτι καὶ ἀφ' ὑμῶν 
Χάρης xa Πιστὸς πρε- 
σθύτεροι, καὶ Σαραπίων, 
καὶ Παράµµων, xal Ζώ- 
σιµος, καὶ Ἑἱρηναῖος διά- 
xovot , ἐπηχολούθησαν 
τοῖς περὶ Ἄρειον, xa ᾿ 
Ἰάπησαν σὺν αὐτοῖς xat 
αἱρεθῆναι: ἵνα καὶ τὰ 
νῦν γραφόμενα γνῶτε, 
τήν τε ἐν τούτοις συμφω- 
νίαν ἑαυτῶν ἐπιδείξησθε, 
καὶ τῇ καθαιρέσει τῶν 
περὶ "Ἄρειον καὶ τῶν περὶ. 
Πιστὸν giunge γένη- 
σθε. Πρέπει γὰρ τὰ παρ' 
ἐμοῦ γραφόμενα γινώ- 
σχειν ὑμᾶς, καὶ Έκαστον 
ὡς παρ αὐτοῦ γραφόμενα, 
ἐν τῇ καρδίᾳ κατέχει. 


Licet jam subseripse- 
ritis illis quee ad Arium 
el Árianos misi , adhor- 


*lams eos ad negandam 


impietatem et ad assen- 
liendum san: atque ca- 
tholicze fidei, rectamque 
Senlentiam vestram 088 
lenderitis, necnon in do- 
gmatibus consonantiam 
€um Eeclesia catholica ; 
famen quia el ad omues 
ubique terrarum commi- 
mnisiros de Ariana secta 
litteras dedi, necessarium 
censui, ut vos quidem ci- 


vitatis clericos congrega- μὲν 


rem, vos vero qui de Ma- 
reola estis arcesserem , 
precipue cum ex vobis 
quoque Chares et Pistus 
presbyteri, Serapio, Pa- 
rammon, Zosimus et Ire- 
neus diaconi, Arianos 
assectati fuerint, atque 
cum illis deponi volue- 
rint; quo tum quz nunc 
Scriptis mandata sunt co- 
gnoscatis, tum vestrum 
iniis consensum demon- 
Sirelis , itemque Arii , 
Pisti, sociorumque dej 
sitioni suffragemini. De- 
Cel enim vos qu» a me 
Scripla sunt scie, et 
unumquemque ea quasi 
Ά seessent exarata, corde 
relinere, 


Vide Lambecium Biblioth. Cesar., tib. i, ms. 7, 


pag. 87. Cor. 


(8) Olóc τε. Additur ἐστίν in codice Yindobo- 
LER. 


neusi. Ὁ 


(0) Καὶ. Καὶ παρᾶ, idem cod, 


(4) Τοῦ αὐτοῦ, etc. Deest titulus in cod. Vind, 

ER. 

(2) Ὁ αὐτός. Hic et hic seqq. verba sunt loco 
inscriptionis, in cod. Vind. Ip. 

(5) Παρὰ δὲ πρεσυτέρων οὐδαμως. Sine ulla 
€ontradictione, ne minus est, a meliore benedicitur. 
Hebr. vit, 7. Additur a Nicolao papa, epist. 8, nul- 
lum jus inferiores habere ut. benedicant przpositis 
suis. Interdum tamen per humilitatem majores mi- 
moribus virtute praestantibus caput submittebant. 
Ut de quodam sancto monacho refertur apud Seve- 
rum,dialogo 1, cap. 14 : Episcopi quoque sanctissimi, 
inquit, sacerdotali auctoritate deposita , contingi se 
ab eo, atque benedici humiliter postulantes, sanctifi- 
€alos se, cc divino munere illustratos, quoties manum 
illius vestemque contigerant , non immerito credide- 
runt. Cor. 

(4) Ἐπίσχοπος καύαιρει πάντα κ.Ἰηρικόν. Hoc 
jus primum fuisse discimus etiam ex epist. Cypriani 
65, et Hieronymi 53, 61. 884 ei postea derogatum 
est, ob quoi im Lyrannicam licentiam ; juxta 
effatum coi ispalensis i1: Episcopus sacerdoti- 
bus ac ministris solus honorem dare. potest, auferre 
solus non potest, can. 6, cujus canonis extrema 
mutile «€ depravate leguntur apud Reginonem, Ap- 

ndice 1, cap. 31, sic : Sed prestanti synodali 
judicio quod canon de illis preceperit ; pro, sed pra- 
sentati synodali judicio, quod canon de illis pracepe- D 
rit, definiri (repete ex pracedentibus , poterit). Ge- 
lerum circa celeberrimam | depositionem Arii pre- 
sbyleri, et sociorum , nactus inBibliotheca Regis, 

lice 2417, Alexandri Alexandrini allocutionen - 
ineditam , dignissimam qui hic.atlex.retur judi- 


cavi. 

Καθαίρεσις Ἀρείου καὶ Depositio Arii εἰ eorum 
τῶν σὺν αὑτῷ, ὑπὸ "i cum illo, per Α- 
Ἀλεξάνδρου, dpyi- lezandrum arcluepisco- 
Επισκόπου Ἀλεξαν- > | pum Alezandrie. 
δρείας. 


ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ πρε- ΑΓΕΧΑΝΡΕΝ, presby- 
σδυτέροις χαὶδιαχόνοις Ἂ- teris et. diaconis Alexan- 
λεξανδρείας καὶ Μαρτώ- driz atque Mareolze prae- 
του παρὼν παροῦσιν, ἀγα- Sens presentibus. dileclis 
πητοῖς ἀδελροῖς ἐν Κυρίῳ fratribus in Domino sa- 
χαίρειν. lutem. 


1126 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE. — LIB. VIII. 


n5 


ὑποδεδηκότας, ἐὰν ὥσιν ὑπεύθυνοι τῇ τοιαύτῃ τιμωρίᾳ. A non deponit, segregat autem 86 excommunicat in- 


feriores, si eam poenam mereantur. Diaconus non 
benedicit, non dat benedictionem , accipit vero ab 
episcopo et presbytero; non baptizat ; non offert ; 
ipse vero, cum episcopus aut presbyter obtulit, dat 
populo, non tanquam sacerdos, sed tanquam mi- 
nistrans sacerdotibus. Nulli autem ex reliquis ele- 
ricis licet opus diaconi facere'*. Diaconissa non 
benedicit; sed nec peragit quidquam eorum quie 
presbyleri aut diaconi faciunt; duntaxat janmas 
custodit; et presbyteris, quando baplizantur mu- 
lieres, ministrat, propter decorum. Diaconus ex- 
communieat subdiaconum , lectorem , cantorem , 
diaconissam ; si absente presbytero res id postulet. 
Subdiacono non licet segregare, neque lectorem, 
neque cantorem, neque diaconissam ; non clericum, 
non laicum : ministri enim sunt diaconorum. 
CAPUT XXIX, 
Ρε benedictione aqua et olei, Matthei constitutio. 


De aqua autem et oleo, constituo ego Mattheus. 
Benedicat episcopus aquam et oleum. Sin vero non 
adsit, benedicat presbyter, presente diacono. 
Quando autem aderit episcopus, assistant presbyter, 
εἰ diaconus; hunc vero in modum dicat : Domine 
Sabaoth, Deus virtutum ; creator aquarum, et lar- 
gitor olei; misericors, ei hominum studiose; qui 
dedisti aquam ad potum ac expurgationem, οἱ oleum 
ad exhilarandum vultum in exsultationem letiliz : 
ipse et nunc per Christum sanctifica hanc aquam 
aique hoc oleum, nomine illius qui obtulit, aut 
illius que obtulit; et da vim effectricem sanitatis, 
morborum expultricem, dzemonum fugatrieem, om - 
nium insidiarum profligatricem, per Christum spem 
nostram ; eum quo tibi gloria, honor, ac veneratio, 
et sancto Spiritui, in secula. Amen. 


CAPUT XXX. 
Ejusdem ; de primitiis et decimis. 
dem, de primitiis et decimis, Adhuc injungo, ut 
omnes primitiz afferantur episcopo, et presbyteris, 
et diaconis, ad eorum alimentum; utque omnes 
décimz offerantur, ad alendos reliquos clericos, et 
virgines, ac viduas, et paupertate afllictos. Primitiae 
enim, sacerdotum sunt, atque iis ministrantium 
diaconorum. E 


Διάκονος οὐκ εὐλογεῖ, οὗ δίδωσιν εὐλογίαν, λαμβάνει δὲ. 
παρὰ ἐπισκόπου καὶ πρεσδυτέρου" 0 βαπτίζει (7)" 
οὐ προσφέρει, τοῦ δὲ ἐπισχόπου προσενεγχόντος ¶ 
ποῦ πρεσδυτέρου, αὐτὸς ἐπιδίδωσι τῷ λαῷ, οὐχ ὡς 
ἱεροὺς, ἀλλ᾽ ὡς διαχονούμενος ἱερεῦσι. Tv δὲ ἄλλων 
χληριχῶν τὸ τοῦ διαχόνου ἔργον ποιῆσαι οὐδενὶ ἐξόν. 
Διακόνισσα οὐκ εὐλογεῖ“ ἀλλ᾽ οὐδέ τι ὧν ποιοῦσιν οἱ 
πρεσδύτεροι, ἣ οἱ διάχονοι, ἐπιτελεῖ, ἀλλ᾽ ἢ τοῦ φυ- 
λάττειν τὰς θύρας, καὶ ἐξυπηρετεῖσθαι τοῖς πρε- 
σδυτέροις ἐν τῷ βαπτίζεσθαι τὰς γυναῖκας, διὰ τὸ 
εὐπρεπές. Διάκονος ἀφορίζει ὑποδιάκονον, ἀναγνώ- 
στην, ψάλτην, διαχόνισσαν, ἐὰν ᾗ τι τοιοῦτον μὴ παρ- 
ὄντος πρεσδυτέρου. Ὑποδιαχόνῳ οὐχ ἔξεστιν ἀφορί- 
xat, οὔτε μὴν (8) ἀναγνώστην, οὔτε ψάλτην, οὔτε 


διαχόνισσαν (9), οὐ χληριχὸν, οὗ λαῖχόν. Ὑπηρέται B. 


τὰρ εἰσι διαχόνων. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Κθ’. 
Περὶ εὐλογίας (10) ὕδατος καὶ" ἐλαίου, τοῦ 
Ματθαίου διάταξις. 

Περὶ δὲ ὕδατος xai ἐλαίου, ἐγὼ Ματθαῖος διατάσ- 
φομαι. Εὐλογείτω ὁ ἐπίσχοπος τὸ ὕδωρ, 7| τὸ ἔλαιον" 
ἐὰν δὲ μὴ παρῇ, εὐλογείτω ὁ πρεσδύτερος, παρε- 
στῶτος τοῦ διαχόνου. Ἐπὰν δὲ ὁ ἐπίσχοπος παρῇ, 
παριστάσθω ὁ πρεσδύτερος καὶ ὁ διάχονος" λεγέτω 
δὲ οὕτως’ Κύριε Σαδαὼθ, ὁ Θεὸς τῶν δυνάμεων, 
κτίστα τῶν ὑδάτων καὶ χορηγὲ τοῦ ἐλαίου, οἴκτιρμον 
καὶ φιλάνθρωπε, ὁ δοὺς τὸ ὕδωρ πρὸς πόσιν xal χά- 
θαρσιν, καὶ ἔλαιον τοῦ ἱλαρῦναι πρόσωπον εἰς ἀγαλ- 
λίαμα εὐφροσύνης" αὐτὸς καὶ νῦν διὰ Χριστοῦ ἁγί- 
ασον τὸ ὕδωρ τοῦτο xol ἔλαιον, ἐπ' ὀνόματι τοῦ 
προσκομίσαντος, ἣ τῆς προσχοµισάσης, xal δὸς δύνα- 
μιν ὑγιείας ἐμποιητικὴν, νόσων ἀπελαστικὴν, δαιμό- 
γῶν φυγαδευτικὴν, πάσης ἐπιθουλῆς διωχτικὴν, διὰ 
Χριστοῦ, τῆς ἐλπῖδος ἡμῶν: μεθ) οὗ σοι δόξα, τιμὴ 
καὶ σέθας, καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶνας. 
Αμήν, 

ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ ΛΜ. 
Τοῦ αὐτοῦ περὶ ἀπαρχῶν καὶ δεκατῶν. 

(11) Ὁ αὐτὸς, περὶ ἀπαρχῶν καὶ δεχατῶν. Ἔτι 
προστάσσω, πᾶσαν ἀπαρχὴν προσχοµίζεσθαι τῷ ἔπι- 
σκόπῳ καὶ τοῖς. πρεσθυτέροις xal τοῖς διαχόνοις, εἰς 
διατροφὴν αὐτῶν: πᾶσαν δὲ δεκάτην προσφέρεσθαι, 
εἰς διατροφὴν τῶν λοιπῶν χληριχῶν, καὶ τῶν παρθέ- 
νων, xal τῶν χηρῶν, καὶ τῶν ἓν πενίᾳ ἐξεταζομένων. 
Αἱ γὰρ ἀπαρχαὶ τῶν ἱερέων εἰαὶ, καὶ τῶν αὐτοῖς 
ἐξυπηρετουμένων διακόνων. 


? Citat Harmenopulus, in Epit. can. sect. 2, tit. 4; 1. pseudo-Iguat. ad Antioch. 12. 
VARIORUM NOTJE. 


ψάλτῃ, T] διαχονίσσῃ. 008. 

(40) Περὶ εὐ.λογίας, x. t. X. Tola inscriptio deest, 
ejusque loco legitur : Ματθαῖος ἐν Ἰουδαίᾳ διδάσχων 
τὸν Χριστοῦ λόγον, τῶν ἑθδομήκοντα γεγονὼς μαθητῶν, 
ὁ μετὰ τὴν Χριστοῦ ἄνοδον συγκατηρίθµητο τοῖς δώ- 
üexa ᾽Αποστόλοις ἀντὶ Ἰούδα τοῦ ενομένου προδό- 
που; χεῖται ἐν Ἱερουσαλήμ. . Sed pro Matthao legen- 
dum erat Matthiam, VideAct. 1, 35. CLER. 

(11) Ὁ αὐτός, etc. Deest inscriptio, cujus loco 
sunt sex verba sequentia, 


(1) οὐ βαπτίζει, etc., usque ad οὐδενὶ ἐξόν. Ci- 
tatur in fine Respousionui Nicetze lHeracleensis ad 
Interrogationes Constantini episcopi, prout exstant 
jn mss. tribus ad calcem Matthaei Blastaris, duobus 
Regiis, tertio Juliano. Cor. 

(8) Οὔτε μὴν. καὶ τὰ ἑξῆς, Cod. Vindob. habet 
in dativo “ἀναγνώστῃ, ψάλτῃ εἰ διακονίσση, ut res 
ice cantori et diaconisse. CLER. 

y PEG. οὔτε Y, οὔτε. διαχό- 
γισσαν. Silentio tegi non peus lectio codicis 
Megii qui notatur. numero 2392 : ᾿Αναγνώστῃ, ἢ 


1138 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ ΛΑ’, 
Τοῦ αὐτοῦ (12) περὶ περισσευµάτω». 

Ὁ αὐτὸς, περὶ περισσευµάτων διατάσσοµαι, Τὰς 
περισσενούσας ἐν τοῖς μυστιχοῖς εὐλογίας (15), xaxa. 
Ὑνώμην τοῦ ἐπισχόπου ἢ τῶν πρεσθυτέρων οἱ διά- 
Ἄονοι διανεµέτωσαν τῷ κλήρῳ: τῷ ἐπισκόπῳ µέρη 
τέσσαρα, πρεσθυτέρῳ µέρη τρία, διακόνῳ µέρη δύο" 
τοῖς δὲ ἄλλοις, ὑποδιαχόνοις, ἢ ἀναγνώσταις, ἢ φά)- 
ταις, | διακονίασαις, µέρος ἕν. Τοῦτο γὰρ καλὺν 
χαὶ ἀπόδεκτον ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ἕκαστον τιμᾶσθαι 
κατὰ τὴν αὐτοῦ ἀξίαν' ἡ γὰρ Ἐκκληαία οὐκ ἀτα- 
ξίας, ἀλλ᾽ εὐταξίας ἐστὶ διδασκαλεῖον. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AB'. 

Κανόνες (44) διάφοροι Παύλου τοῦ ἀποστόλου, 
περὶ τῶν προσιόγτων τῷ βαπτίσματι, τίνας 
δεῖ προσδέχεσθαι, καὶ τείνας ἀποδάλλεσθαι. 
Κἀγὼ Παῦλος ὁ τῶν ἀποστόλων ἐλάχιστος, τάδε 

διατάσσοµαι ὑμῖν τοῖς ἐπισκόποις καὶ πρεσδυτέροις, 

περὶ κανόνων. Οἱ πρώτως προσιόντες τῷ μυστηρίῳ 
τῆς εὐσεθείας, διὰ τῶν διαχόνων προσαγέσθωσαν 
τῷ ἐπισχόπῳ ἢ τοῖς πρεσδυτέροις" καὶ τὰς αἰτίας 
ἐξεταζέσθωσαν, οὗ χάριν προσῆλθον τῷ Κυριαχῷ 
λόγῳ" οἵ τε προσενεγχόντες μαρτυρείτωσαν αὐτοῖς» 
ἀχριδώσαντες τὰ xav' αὐτούς. ᾿Εξεταζέσθωσαν δὲ 
αὐτῶν καὶ οἱ τρόποι, καὶ ὁ βίος, καὶ εἰ δοῦλοί εἰσιν 

ἢ ἐλεύθεροι. Καὶ ἐὰν πιστοῦ δοῦλος fj, ἐρωτάσθω ὁ 

κύριος αὐτοῦ, εἰ μαρτυρεῖ αὐτῷ: ἐὰν δὲ μὴ, ἀποθαλ- 

λέσθω, ἕως ἂν ἑαυτὸν ἄξιον ἐπιδείξῃ τῷ δεσπότῃ" εἰ 

δὲ μαρτυρεῖ αὐτῷ, προσδεχέσθω. Εἰ δὲ ἐθνικοῦ (15) 

ἧ οἰκέτης, διδασχέσθω εὐαρεστεῖν τῷ δεσπότῃ, ἵνα 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 
A 


uer 
CAPUT XXXI. 
Ejusdem, de iis que supersunt. 

ldem, de reliquiis constituo. Eulogias que in 
mysticis oblationibus supersunt , diaconi ex volun- 
tate episcopi aut presbyterorum distribuant clero ; 
episcopo partes-quatuor, presbytero partes tres, 
diacono partes duas; ceteris vero, subdiaconis, vel 
lectoribus, vel cantoribus, vel diaconissis, partem 
unam. 10 enim pulehrum et coram Deo acceptum 
est, unumquemque secundum suam dignitatem ho- 
norari : nam Ecclesia non confusionis, sed ordinis 
est schola. 

CAPUT XXXII. 

Varii canones Pauli apostoli de. iis qui accedunt ad 
baptismum; quos. oporieat admittere, et quos re- 
Jicere. 

Et ego Paulus, apostolorum minimus **, hzec de 
canoniljus constituo vobis episcopis et preshyteris, 
Qui primo ad mysterium pietatis accedunt, epi- 
scopo vel presbyteris per diaconos adducantur; et 
causas exquirantur quare se ad verbum Domini 
adjunxerint ; quique obtulerunt, lestimonium eis 
praebeant, diligenter exploratis que ad eos spe- 
ciant. Examinentur aulem eorum mores ac vita; 
et an servi sint, vel Eberi. Atque si fidelis seu 
Christiani servus fuerit , interrogetur dominus ejus, 
utrum ei testimonium perhibeat : si non perhibet, 
rejiciatur, donec domino probaverit dignum se 
esse; si vero ei perhibet testimonium, admittatur. 
Quod si ethnici sit famulus, doceatur placere do- 


mino, ut Verbum et Cliristiana religio non asper- C μὴ βλασφημῆται ὁ Λόγος. Εἰ μὲν οὖν ἔχει γυναῖκα, 


ἢ ἡ γυνὴ ἄνδρα, διδασκέσθωσαν ἀρχεῖσθαι ἑαντοῖς" el 
8 ἄγαμοί εἰσι, µανθανέτωσαν μὴ πορνεύειν, ἀλλὰ 
γαμεῖν νόμῳ. Εἰ δ᾽ ὁ δεσπότης αὐτοῦ πιστὸς ὧν, χαὶ 
εἰδὼς" ὅτι πορνεύει, οὐ δίδωσιν αὐτῷ γυναῖχα, ἢ 
τῇ γυναικὶ ἄνδρα, ἀφοριζέσθω. Ἐὰν δέ τις δαίμονα 
ἔχῃ» διδασκέσθω μὲν τὴν εὐσέδειαν, μὴ προτδεχέσθω 
δὲ εἰς χοινωνίαν (40) πρὶν ἂν χαθαρισθῇ᾽ εἰ δὲ θά- 


gatur infamia **, ** Rursus si habet uxorem, aut 
mulier virum ; edoceantur se mutuo, conjuges, esse 
contenti; sin vero non sunt matrimonio conjuncti, 
discant non scortari, sed legitimo sociari connubio, 
Si autem dominus ejus, cum sit fidelis, et sciat 
quod ille scortetur, non dat ei uxorem, aut mulieri 
virum, excommunicetur. Si quis vero dzemonem 


^ [Cor xv, 9. * Tit. i... ^ gnat. δὰ Polyc. ὃ; pseudo-lgnat. ad. Heron. 5. 
VARIORUM NOTAE, 


es χαταγγείλας τὸ τοῦ Χριστοῦ Εὐαγγέλιον τοῖς 

θνεσιν ἐν Ῥώμῃ διδάσχων τὸν λόγον ἀνήρθη ὑπὸ 

Νέρωνος καὶ ᾿Αγρίππα βασιλέως, κεφαλῇ χολασθεὶς 
4 αὐτῇ Ῥώμῃ. CLER. 

(45) "Evixov. Recte, uon ἐθνικός, ut habet cod. 
Vindob. 1». 

(46) Εἰς κοινωνία». 10 est, fidelium societatem 
per baptismum, ut legenti patebit. Falluntur itaque 
monachi illi apud Balsamoneni p. 229, qui de com- 
munione eucharistim accipiunl; sic interrogantes 
Constantinopolitanam synodum sub Nicolao patriar« 
Cha habitam : Εἰ δεῖ τὸν δαιμονιζόμενον μεταλαμ- 
Εάνειν τῶν ἁγιασμάτων. Ὃ ܦܝ‎ γὰρ ἅγιος Τιμόθεος 
εἰς τὰς πρὸς αὐτὸν ἐρωτήσεις εἶπεν ἄλλως, χαὶ οἱ 
ἅγιοι ἀπόστολοι ἄλλως, καὶ οἱ μεταγενέστεροι ἅλ- 
Qux, An oporieat demoniacwm; commtnicare sacra- 
mentis. Sancius enim Timotheus in sibi propositis 
Quastionibus aliter dizit (quxst. 8), et sancli apostoli 
aliter, et recentiores aliter. De baptismo energume- 
morum agituretiam, canone Eliberitano 37, quzstione 
2 laudati Timothei, pag. 1060 Balsamonis; canone 
15 concilii Arausicani 1, et cap. 76 Capitularis 
Attonis,tom. VIII. Acheriani Spicilegii. 001. 


(42) Τοῦ αὐτοῦ. Locum hujus inscriptionis obti- 
neut quinque prim capitis voces. CLER. ܘ‎ 
(15) Τὰς περισσευούσας ἐν τοῖς μυστικοῖς εὖ- 


“Δογίας. Intellige quidquid panis et vini oblatum p) καὶ τέθαπται ἐν 


fuerit a populo, nec fuerit a sacerdote consecratum. 
Joannes Moschus, Prati spiritualis cap. 25 : Ἐπέμ- 
φθη ἐνέγχαι εὐλογίας ἀπὸ Ἱεριχὼ, καὶ βαστάζων 
πὰς εὐλογίας, et cetera, quie velim legas. In 80- 
crate, Hist. lib. vn, cap. 2, de Chrysantho Nova- 
tiano episcopo : "Arb τών ἐχχλησιῶν οὐδὲν ἐδέξατο, 
πλὴν κατὰ Κυριαχὴν δύο ἄρτους τῶν ad ἐλάμ- 
ὅανε. Ab ecclesiis nihil accepit, preter duos panes 
Eulogiarum, singulis diebus Dominicis. Τὰ προσφε- 
Ῥόμενα εἰς λόγον θυσίας, μετὰ τὰ ἀναλισχόμενα εἰς 
τὴν τῶν μυστηρίων χρείαν, οἱ χληριχοὶ διανειµά- 
σί ν, elc. Qua ad sacrificium. offeruntur, post ea 
que in mysteriorum usum consumuntur , clerici divi- 
dant, est canon 7 Theophili Alexandrini; ad quem 
opere prelium fuerit consulere Theodorum Balsa- 
monem. Cor. 

(44) Κανόνες, ×... Deest tota inscripti, cod. 
Viudob. pro qua hzc leguntur . Παῦλος ὁ τῶν ἐθνῶν 
διδάσκαλος ἀπὸ Ἱερουσάλὴμ καὶ μέχρι τοῦ Ἰλλυ- 


4150 

A habeat : doceatur quidem pietatem, sed non reci- 
piatur ad communionem , antequam mundetur : 
tamen si mors urgeat, recipiatur. Si quis est leno , 
aut desinat perductorem agere, aut repellatur. Me- 
retrix que accedit, aut desistat, aut rejiciatur. 
Idolorum artifex, cum accedit, aut. desistat, aut 
rejiciatur. Scenicorum si quia accedat, vir sive fe- 
mina , vel auriga, vel gladiator, vel stadii cursor, 
vel lanista seu ludorum curator, vel Olympicus, vel 
choraules, vel citharista , vel lyristes, vel saltatio- 
nem ostentans, vel caupo; hi aut finem faciant, aut 
rejiciantur. Miles accedens, doceatur nemini inju- 
riam inferre, non calumniari , contentus esse sibi 
datis stipendiis." : obtemperans his, admittatur; ` 
repugnans, rejieiatur, Nefandz libidinis perpetra- 
tor, cinzdus, lascivus, magus, incantator, astrolo- 


CONSTITÜTIONES APOSTOLICAE. — LIB. Vlil. 


1123 
νατὸς χαταπνίγοι, προσδεχέσθω. Εξ τις πορνοδοσχός" 
j| παυσάσθω τοῦ μαστροπεύειν, | ἀποδαλλέσθω. 
Πόρνη προσιοῦσα, 7j παυσάσθω, ἢ ἀποδαλλέσθω. Εἰ- 
δωλοποιὸς προσιὼν, ἢ παυσάσθω, ἢ ἀποδαλλέσϑω. 
Τῶν ἐπὶ σχηνῆς ἐάν τις προσίῃ ὀνὴρ, ἢ γυνὴ, ἢ 
ἡνίοχος (17), ἢ μονομάχος, ἢ σταδιοδρόμος, ἢ λου- 
δεμπιστὴς (18), ἢ Ὀλυμπιχὸς, ἢ χοραύλης, ἢ κιθα- 
guts, ἢ λυριστὴς (49), ἢ ὁ τὴν ὄρχησιν ἐπιδεικνύ- 
μενος, ἢ ܕܐ ܡܬܡ‎ 1| παυσάσθωσαν, ἢ ἀποθαλλέσθω- 
σαν. Στρατιώτης προσιὼν, διδασχέσθω μὴ ἀδιχεῖν, 
μὴ συχοφαντεῖν, ἀρχεῖσθαι δὲ τοῖς διδομένοις ὀψω- 
νίοις" πειθόμενος (20), προαδεχέσθω" ἀντιλέγων δὲ, 
ἀποδαλλέσθω. ᾿Αῤῥητοποιὸς κίναιδος, βλὰξ (24), 
μάγος, ἐπαοιδὸς, ἀστρολόγος, μάντις, θηρεπῳδὸς, 
λώταξ (22), ὀχλαγωγὸς, περιάμματα ποιῶν (23), πε-- 
Ρικαθαίρων, οἰωνιστὴς, αυµθολοδείκτης (34), παλ- 


# Luc. m, 44. 


VARIORUM NOTAE. 


ἐλεοῦμεν ; ἀλλ᾽ ὅμως τούτοις οὐδὲ συγγνώμη τίς 
ἐστιν. Οὐδὲ γὰρ poney φαγί αὑτοῖς ὅταν κυδεύον- 
πες ἑαυτῶν τὰ ἱμάτια & ύωσι. Non vides 4os 
mendicos, quos solemus vocare lotagas? quomodo 
circumeant, quomodo eliam eorum misereamur? Sed 
tamen iis non datur ulla venia. Neque enim iis 
ܨ‎ »quando alea ludentes, suas. vestes per- 
unt, Chrysostomus, homilia 15 in Epistolam ad 
Ephesios. ܐ‎ Scholiis nostris ad λώταξ adnolatur, 
8i bene tantum non deleta lego : Καὶ οἷόν τις παι- 
γνώτης ϑυμελικὸς GU εὐτραπελίαν γέλωτα ποιῶν. At 
alterius Graci eodem in ms, 2592, alibi 00%6£¥311 
( est: 'H δὲ «ώταξ φωνὴ ποιά τίςεστιν ἐκ τοῦ nos: 
λουμένου λεγομένη. “Ἔστι δὲ τοιοῦτόν τι τὸ λεγόμε- 
wov* ἐπιδειχνύμενοί τινες τὸ παλαιὴν τὴν πρὸς ἀλ- 
λήλους ἀγάπην, βοχόλια (lege. aut intellige βαυχάλια) 
στρογγύλα πληροῦντες οἴνου, εἰς ὕψος ἀνέπεμπον. 
Καὶ εἴπερ ἡχή τις ἐγένετο τῷ ἀναφέρεσθαι τὸ xau- 
χάλιον, σημεῖον τοῦτο ἐποιοῦντο ἀγάπης, τῷ ποιῷ 
ποῦ ἤχου τὸ ποσὸν συμμετροῦντες αὐτῆς. Lexicon 
Favorini : Λώταξ, ὁ 3 στῆς, ἢ ὁ μύρα ἀλειφόμενος, 
ἢ ὁ καταδαπανῶν ἐν ία αχροῖς τὸν βίον αὐτοῦ, ὡς 
ὃ πόρνας, xal ὁ ἀνδρόγυνος, ἢ ὁ αὐλητής, εἰς, Aliud 
Lexicon Graco-Latinum eod. Reg. "s : Λωτοφάγο:, 
delicate viventes. Apud Hesychium : Aucóc τράγημά 
τι, xat αὐλός, etc. Ip. 

(83) Περιάμματα ποιῶν. Corrige etiam e ms. Ke- 
gio 18, 8, locum in Euchologio, seu Grecorum Ri- 
teal, pog: 544 : ταῖς γοητείαις, καὶ ταῖς ἐπῳδαῖς, 
καὶ τοῖς περιάσ᾽ 


σι, χαὶ τοῖς φυλαχαρίοις [leg. πε- 
ριάμμασι, εἰ φυλακτηρίοις]. Quid sint περιάμματα, 
p ut et φυλακτήρια,5ὶ tgnores, docebunt te plurimi 

Scholiaste memorato Regii codicis, περιάµµατα‏ ܬ 

ποιῶν fzponitur, περικρεμάσας ἕν νόσοις ܕ‎ ἐν φῇ- 
τροις. Ip. i 

P) Συμδολοδείκτης. Commemorat S. Gregorius 
Nyssenus συμθολομαντείας, in. Epistola de Pytho- 
nissa : οἰωνοσχοπίας, συμθολομαντείας, χρηστήρια, 
# πατοσχοπίας, νεχυίας, ἐνθουσιασμοὺς, κατὰ κωλὰς 
ἐμπνεύσεις, quo loci doctissimus. interpres frustra 
sollicitat κατὰ χωλάς, ut substituat xataxyác πῶ- 
minis instinctus, χατὰ χωλάς enim per a si- 
gnificat. Auguria, divinationes per symbola, oracula, 
aruspicia, moriworum evocationes, furiosos affatus, 
per pudenda inspirationes. Aperta sunt verba Ürige- 
nis, tom. 111 in P ri : Διὰ τοῦ ναι σον οὶ 
περιχαθεζομένῃ τ ουμένῃ προφήτιδι πνεῦμα 
τῶν ανα) ed ܘܳܐ‎ μαντιχὸν ὁ ᾿Απόλ- 
Ίων τῷ χαθαρὸν ἀπὸ rive σώματος. Vide Chryso- 
stomum initio Catenz in Jeremiam apud Ghislerium, 
Συμθολιχός, συμθολικῶς μαντεύεσθαι, in Cyrillo 


80 


(47) Ἡνίοχος. Ad hunc canonem, et Eliberita- 
mum, ac Arelatenses, apposite adjungetur elegans 
Historia ex Vita Hilarionis per Hierouymum : Au- 

iga Gazensis, in curru percussus a demone , totus 
riguit, ita ut nec manus'agitare, nec cervicem pos- 
set τεβεείετε. Delatus ergo in. lecto , cum solam lin- 
guam moveret ad preces, audivit mom prius posse 
sanari, quam crederet in. Jesum, etse sponderet arii 
vristinz: renuntiaturum. Credidit, spopondit, sanatus 
est, magisque de anime quam de corporis salute ez- 
sultavit. Augustinus, De opere monachorum, cap. 15: 
Nec effractor aut latro erat, nec auriga, aut venator, 
aut histrio, aut turpilucrus. Tertullianum praetereo, 
cum aliis. Cor. 

(48) Δουδεμπιστής. (Codice Regio 772, qui con- 
tinet λέξεις ἐκ τῶν Διατάξεων, cum acuto in penul- 
tima λουδεμπίστης.) Estlaut lanista, qui Glossis λου- 
ܗܘܬ‎ » aut potius ludi procurator, ut appellatur 
a Tacito, is cni ludorum ac munerum publicorum 
cura εἰ est. Lexicon. Favorini: Λουδεμπιστὴς , 
δ ἄρχων τῶν παιγνίων. Λαῦδοι γὰρ τὰ παίγνια παρὰ 
Ῥωμαίοις. Hinc glossa marginalis libri Regii 2093, 
ad locum Constitutionum, quantum fugientem seri- 
puram sssequi mihi licuit : τουτέστι ὁ πρῶτος τῶν 
παιγνιωτῶν, ὁ καὶ τινα θεάματα ποιῶν πρὸς γέλω- 
τα, λοῦδα τοῖς Ῥωμᾶίοις εἰρημένα. Vide supra Con- 
stit. lib. v. Nimirum errant Grzci, qui ad libidinem. 
hoc Y wstunt In Lexivo ean apud ΠΝ 
sium : Λουδεμπιστῆς, ἀῤῥητοποιάς Εἰ ms. Regio 
3592 : d ܨܣ‎ ὁ διαχοριστὴς, 
ἤγουν ὁ παρθενορθόρος, "culos γὰρ παρὰ τῇ Ῥω- 
µαίων διαλέχτῳ fj φθορά. Ip. 

(19) Κιθαριστὴς, ἢ «υριστής. Notat Helladius 
apud Photium ibliothece codice penult. Graecos 
dicere χιθάραν εἰ χιθαριστήν, dicere λύραν, sed non 
dicere λυριστήν. Hoc de prima Gracia, lea enim 


Ἀυριστής quoque in usu fuit. Lexicon Graco-Lati- 
mum velus : Λυριστής, fidicinarius. Pari modo La- 
tini medize ztatis [yristen usurpant. Unde lyristria 
Augustino 111 contra Julianwm, cap. 11. Ip. 

ος. Praponitur huie voci copula 
iot. nec male. CrEn. 


. Πειθόι 
καί n cod. 


τούτους τοὺς προσαιτοῦντας, οὓς λώταγας 
ος χαλεῖν ; πῶς περιϊᾶσι, πῶς καὶ αὐτοὺς 
ParnoL. Gn. I. 


ἡμῖν 


1159 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


ܝܚ 


gus, vates, captator carminum magicorum, mendi- A μῶν ἑρμηνεὺς (25), φυλαττόμενος Ev συναντήσει (26) 


λώδας ὄψεως (27), ἢ ποδῶν, ἢ ὀρνίθων, γαλῶν, ἢ 
ἐπιφωνήσεων, fj παρακροαμάτων αυμδολικῶν' χρόνῳ 
δοχιμαζέσθωσαν. Δυσέκνιπτος γὰρ ἡ κακία" παυσά- 
µενον οὖν προσδεχέσθωσαν, μὴ πειθόμενοι δὲ ἀπο- 
δαλλέσθωσαν' παλλαχή τινος ἀπίστου δούλη (28), 
ἐχείνῳ μόνῳ σχολάζουσα, προσδεχέσθω-“ εἰ δὲ xal 
πρὸς ἄλλους ἀσελγαίνει, ἀποδαλλέσθω. Πιστὸς ἐὰν 
ἔχῃ παλλακὴν, εἰ μὲν δούλην, παυσάσθω, καὶ νόμῳ 
Ἰαμείτω" (29) εἰ δὲ ἐλευθέραν, ἐχγαμείτω αὐτὴν 
νόμῳ" εἰ δὲ μὴ, ἀποδαλλέσθω" Ἑλληνικοῖς τις ἔθε- 
σιν ἐξαχολουθῶν, ἢ Ἱουδαϊκοῖς μύθοις, ἢ μεταθέσθω, 
# ἀποδαλλέσθω. Θεατρομανίᾳ εἴ τις πρόσχειται, ἢ 
κυνηγίοις, ἣ ἱπποδρομίοις, jj ἀγῶσιν' (60) ἢ παν- 
σάσθω, 1| ἀποδαλλέσθω. Ὁ μέλλων κατηχεῖσθαι, τρία. 
ἔτη χατηχείσθω" εἰ δὲ σπουδαῖός τις fj, καὶ εὔνοιαν 
ἔχει περὶ τὸ πρᾶγμα, προσδεχέσθω" ὅτι οὐχ ὁ χρό- 
γος, ἀλλ’ ὁ τρόπος κρίνεται. Ὁ διδάσκων (31), εἰ καὶ 
λαϊκὸς f, ἔμπειρος δὲ τοῦ λόγου, καὶ τὸν τρόπον 
σεμνὸς, διδασχέτω᾽ « ἔσονται γὰρ πάντες διδαχτοὶ 


cus, agyria, circulator, amuleta faciens , lustrans, 
augur, ominum et signorum monstrator, palpita- 
tionum interpres; in occursu observans vitia ocu- 
lorum aut pedum, vel observans aves, aut mustelas, 
aut voces, aut symbolicas áuditiones, probentur 
lempore : vix enim elui potest malitia : cum igitur 
desierint, admittantur; si non pareant, rejician- 
tur. Concubina cujuspiam infidelis mancipium, illi 
soli dedita, admittatur; si autem etiam cum aliis 
petulanter agit, rejiciatur. Fidelis, qui habet concu- 
binam; si servam, desinat, οἱ legitime ducat uxo- 
rem; siliberam, eam in uxorem legitimam acci- 
piat ; si nolit, rej iciatur. Qui gentilium mores se- 
ctatur, vel Judaicas fabulas, aut mutet vitam, aut 
repellatur, Si quis animum addicit insaniz theatri, 
aut venationibus, aut equestribus cursibus, aut lu- 
dorum certaminibus; vel cesset, vel rejiciatur. 
Qui erit catechumenus , per tres annos catechesi 
informetur : quod si studiose se gerit, et rei desi- 


VARIORUM NOTAE. 


utrum ad κ ο baptismum non debeat α- 
mitti, cap. 19 Lib. de fide et operibus. Cor. 

(29) Παυσάσθω, καὶ γόμῳ γαμείτω. Ancillam a 
toro abjicere, et uzorem cerie ingenwitatis. accipere, 
mon duplicatio conjugii, sed profectus est honestatis, " 
respondet Leo papa inquirenti Rustico Narbonensi, 
PUO) esoapeplous ἢ ἀγῶσι. Tres νοίοτε libri 

Ἱπποδρομίοις, ον. Tres veteres libri 
habent in hoc fragmento , ἱπποδρομικοῖς ἀγῶσιν. Et. 
infra, εἰ δέ τις λόγος κατηχήσεως γίνεται, προτιμη- 
σάτωσαν, etc. Ας postea unus ex illis, εὐμενῶς 
προσχείσθωσαν. Cor. 

(91) Ὁ διδάσκων, etc. Codice Regio 1026 :^Ex 
τῶν διατάξεων Παύλου τοῦ ἁγίου ἀποστόλου " περὶ 
κανόνων ἐχχλησιαστιχῶν. --- Ὁ διδάσχων, εἰ καὶ 
«αϊκὸς εἴη, eic. Hic canon canoni 64 Trullano op- 
μαμα in alio ms. Regis 4818, his verbis : Τούτῳ 

τινες ἀντιτύπτοντεςι χανόνα παραφέρουσιν ἕτερον, 
ἐκτεθειμένον, ὥς φασι, ὑπὸ τοῦ lavou τῶν ἀπο- 
στόλων Παύλου, οὕτως ἔχοντα " ιδάσχων εἰ καὶ 
λαϊκὸς εἴη, εἴς., usque ad διδαχτοὶ Θεοῦ. Hoc est: 
liuic autem canoni sextz synodi quidam repugnan- 
tes, canonem. alium proferunt, expositum, ut asunt , 
4 mazimo apostolorum Paulo, sic habentem : Qui 
docet, etsi laicus sit, etc. Respondet ille nescio quis, 
diversitatem oriri ex temporum diversitate : quando 
pauci erant Christiani, iique inter alia. charismatar 
accipiebant donum doctrinz ; et quando multi facti 
sunt Christiani, et charisma illud cessavit cum aliis 
donis. Subdit posteriores canones legesque pravva- 
lere prioribus? Nicon monachus in Pandecte, opere 
inedito, ejusdem Gazze είς e cap. Sos 
"Ex τῆς διατάξεως τοῦ ἁγίου ἀποστόλου Παύλου: Ὁ 
διδάσχων εἰ καὶ λαϊκὸς εἴη, ele... Σχόλιον..... ὅρα 
πῶς ἐπιτρέπει λαϊχοὺς διδάσχειν, ὅπερ ἡ ἔχτη σύνο- 
δὸς ἐν τῷ ἑξηχοστῷ τετάρτῳ χανόνι χωλύει, καὶ 
ient τοὺς φιλαρχίαν νοσοῦντας, xal ἄνευ ἐπιτρο- 
πῆς αὐθαδῶς τῷ ἤξδάσχειν δημοσίᾳ ἐπιπηδῶντας, 
Legere potes super ea quzstione, in utramque par- 
lem, Eusebii Historiam eccles., lib. vt, cap. 19; 
concilii Carthaginensis 4, canonem 98 ; et is 
PP. epistolas 62 et 65, qui ulimus locus citatur in 
Capitularibus, addit. tv, cap. 19; atqui lib. i, eap. 
ult. docere presbyterorum esse officium noster dicil. 
lnterpretor de jure ordinario, aut de concionibus 
publicis in Ecclesia, ad fideles. lp. 


lib. x contra Julianum, ad finem. Porro nihil fre- 
quentius in libris omnium gentium linguarumque 
omnium occurrit symbolis, seu signis superstitio 
sis. Scholiastes noster ad περιχαθαίρων, διὰ θυσιῶν 
δοχῶν χωλύειν νόσους ἢ à ας; ad οἰωνιστής, 
ἤτοι ὀρνεοσχόπος: ad ᾿συμδολοῤείχτης, ὁ διὰ συμ 
λου τι ὑποδειχνύων enm pn. Cor. 

(25) Παλμῶν ἑρμηνεὺς. Epiphanius in Ezposi- 
tione fidei, num. 21, παλμῶν παρατηρήσεις Quae 
duo loca infeliciter tractavit infelix Magnus Miscel- 
laneorum lib. 1v, cap. vlt. exponens de extispicibus, 
extorum inspectione ac palpitatione. Nec felicius 
in editione Petaviana Epiphanii, παλμῶν παρατη- 
ρήδεις vertitur sorttiones. Παλμός est alicujus 
membri palpitatio et subsultatio, dicta saltus, sal- 
tio et salissatio : unde salitores et salissatores, qui 
inde aliquid fausti vel infausti augurabantur, au- 
gurio quod appelans παλμιχόν, παλμωτιχόν, et 
παλμαστιχόν. Scripserant ea de re sibylla Erythrza, 
Posidonius, et ali! multi : citatque Meursius Ezer- 
citationum criticarum, parte 1, p. 115, 115 , verba 
Melampodis Hierogrammatei ex Opere inscripto, 
περὶ παλμῶν μαντιχὴ, πρὸς Πτολεμαῖον Pasa! 
De παλμῶν παρατηρήσει optime omnium auctor 
Quaestionum αά orthodozos, inter Opera Justini 
πας + | 19. x 6 

Φυ.λαττόμενος ἐν σ' eeu Ao) 
[al. ὄψεων), ἢ ποδῶν. Pari modo S. Chrysostomus 


homil. 21 ad opum Antiochenum : Πολλάχις ἐξελ- D 


θών τις τὴν οἰχίαν τὴν ἑαυτοῦ, εἶδεν ἄνθρωπον ἔτε- 
ρόφθαλμον, 3| χωλεύοντα, καὶ οἰωνίσατο Supe do- 
Tum quis'suam egressus hominem vidit unoculum, 


vel claudicantbm, et ominatus est. Mem S. Basilius - 


ος ܕܐ‎ 6. ron Vind. 8j 

Ὄγψεως. |. Vind. ὄψιν, 

8 παλλαχή rwoc ἀπίστου D: 4n. Nota sunt 
ex mulis auctoribus, eoque non pluribus expli- 
canda, duo concubinarum genera : illicitum plane, 
earum qua clam, ad tempus, libidinis solius causa 
assumuntur : aliudque permissum aliquando atque 
ioleratum,"feminarum publice in perpetuum ad 
suscipiendos liberos ductarum, absque tamen do- 
talibus instrumentis. Sed culpe Ie esset non 
ascribere B. Augustini locum, qui singulariter ad 
Constitutionem facit. De concubina quoque, si pro- 
fessa [uerit nullum se alium cognituram, etiam si ab 
illo cui subdita est, dimittatur; merito dubitatur, 


ram, CLER. 


1154 


CONSTITUTIONES .08101.16£"ܐ ܪ‎ — LIB. VIII. 


1123 


Θεοῦ. ܙ‎ Πᾶς πιστὸς ἣ πιστὴ, ἕωθεν ἀναστάντες ἐξ A derio tenetur, admittatur : quia non tempus, sed 


vite institutum perpenditur. Qui docet, quamvis 
laicus sit, modo peritus in sermone, ac morum 
probitate ornatus, doceat: « Erunt enim omnes a 
Deo docti **, » Omnis Christianus , vel Christiana , 
mane ex somno surgentes, antequam opus faciant, 
lavent ac precentur : si autem aliqua sermonis ca- 
ieehesis agatur, operi quisque anleponat verbum 


ὕπνου, πρὸ τοῦ ἔργον ἐπιτελέσαι, νιψάμενοι (03), 

προσευχέσθωσαν" εἰ δέ τις λόγου κατήχησις γένη- 

ται, προτιμησάτω "" τοῦ ἔργου τὸν λόγον τῆς εὑ- 

σεδείας. Ὁ πιστὸς, ἢ ἡ πιστὴ, τοῖς οἰκέταις εὐ- 

μενῶς προσεχέτωσαν- καθὼς καὶ ἐν τοῖς προλα- 

θοῦσι διεταξάμεθα, xal ἐν ταῖς ἐπιστολαῖς ἐδιδά- 
܇‎ ξαμεν. 


pietatis ;** Fidelis vir, vel fidelis mulier, benigne se habeant erga famulos : sicut et in precedentibus 


CAPUT XXXIII. 
Quibus diebus famuli debeant feriari. 
** Ego Paulus, et ego Petrus, constituimus. Servi 


constituimus, et in epistolis docuimus *', 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AI". 


Otac ἡμέρας δεῖ ἀργεῖν τοὺς οἰκέτας. 
Ἐγὼ Παῦλος, καὶ ἐγὼ Πέτρος", (28) διατασσό- 


μεθα. Ἐργαζέσθωσαν οἱ δοῦλοι (4) πέντε ἡμέρας" operentur quinque diebus : Sabbato autem et Do- 
Σάδδατον δὲ καὶ Κυριαχὴν σχολαζέτωσαν (35) ἐν | minica, vacent in ecclesia, propter doctrinam pie- 
τῇ Ἐκκλησίᾳ διὰ τὴν διδασκαλίαν τῆς εὐσεδείας. Tb ^^ tatis. Dicimus enim Sabbatum quidem rationem 


habere creationis ; Dominicam vero, resurrectionis. 
Magna hebdomade tota, et ea quz illam sequitur, 
servi olientur : quia illa, passionis est; hzc, re- 
surrectionis ; et opus est doceri, quis sit qui passus 
est ac resurrexit, item. quis sit qui pati permisit, 


*! Ephes. vi; 
** Anas. 


10. 


'* L pseudo-Ignat. ad. Antioch. 
* Laudatur ab Anastasio, quzst. 64; 1. ἴξπαι. jinterpol. ad Magnes. 9. 


μὲν γὰρ Σάδδατον εἴπομεν", δημιουργίας λόγον 
ἔχειν" τὴν δὲ Κυριαχὴν, ἀναστάσεως. Τὴν μεγάλην 
ἑθδομάδα πᾶσαν, καὶ τὴν μετ αὑτὴν ἀργείτωσαν (36) 
οἱ δοῦλοι" ὅτι ἡ μὲν πάθους ἐστὶν, ἡ δὲ ἀναστάσεως, 
καὶ χρεία διδασκαλίας, τίς ὁ παθὼν καὶ ἀναστὰς, ¶ 


9* Joan. vi, 45. 
Col. w;Philem.; 
ἡμεῖς Πέτρος καὶ Παῦλος. ** al. εἴπωμεν διὰ τό. 


“5 al. προτιμήσάσθωσαν. 


VARIORUM NOTA. 


Gregorium Nazianzenum, orat. 16, sub finem, Chry- 
&ostomum lib. De virginitate cap. 82. et serm. 
mansuetudine , non multo ante finer. Paulus Silen- 
tiarius De magna ecclesia, seu Sancta Sophia, editus 
à μας lectionis viro stupendzque doctrinze 
ἌΓΟΙ. Du Fresue, 2 notas ad Historiam Joau- 
nis Cinnami, p. 51 
Ἱστάμεγοι δ' ἑκάτερθε δύω κήρυκε Θεοῖο, 
Παῦ Ίος ὅλης σοφίης θεοδέγμονος ἔμπ.]εος ἀγὴρ, 
Καὶ σθεναρὸς κλειδοῦχος ἐπουρώγίων πυλεώ- 
vuv; 
Αἰθερίοις δεσμοῖσιν ἐπιχθονίοις τε e : 
Ab utraque parte stant duo Dei precones, 
Paulus vir omni divina sapientia plenus, 
Et celestium januarum fortis claviger, 
Calestibus et terrestribus imperans vinculis. 1020 


54) 'Ej σθωσαν οἱ δοῦ.Ίοι. (οὐ, Reg. 2399, 
3 1 Pandectes, ἐργάζεσθαι τὰς λαούς. 
Membrane notate num. 6 : ἐργάζεσθα: τοὺς 
λαϊκούς, al. ἐργάζεσθαι τοὺς δούλους. lbid. 

(95) Σάθδατον δὲ σχολαζέτωσαν. Aliter visum. 
Patribus Laodicenis can. 29. Lege 11811 Epist. 
interpol. ad Magnes. cap. 9, ibique diligentissimum 
Usserium. Pro eo quod sequitur, & τὴν διδασχα- 
λίαν τῆς εὐσεδείας, Anastasii libri impressi exhi- 
bent, διὰ τὴν διδασχαλίαν τῆς Ἐχχλησίας ὑπὲρ τῆς 
εὐσεδείας. Manifesto vitio, nam ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας 
correctio 1narginolis esL. vocis corrupte, τῆς "Ex- 
Χλησίας. Mox ex varia lectione scribi potest, τὸ μὲν 
pe Σάδδατον εἴπομεν; διὰ τὸ δημιουργίας λόγον 

χειν. Ip. 

(66) Τὴν μεγάλην ἑδδομάδα πᾶσαν, κ.τ.λ. Huc 
prater leges imperatorum, pertinent loca Epipha- 


.nii heresi 70, cap. 12; Chrysostomi, Homilia in 


magnam hebdomadam tom. Η1, et Augustini sermone 
habito Dominica in Albis, 49, Sirmondianorum ; 
item canones concilii Malisconensis 2, 2, Trulla- 
nus 66, cum interpretatione Bals s, Melden- 
8is 77, Triburiensis 13, Engelenheimensis 6, Theo- 
dulfi 41, Nicephori cónfessoris 9. Hebdomas autem 
passionis appollatur magna, major, authentica, san: 
618, aurea, ponosa, et simpliciter hebdomas. Ip. 


Et quis facie non lavata ΤΣ Sie ܘ‎ S. Augu- 
omini in monte, cap. τν 

dicitur, faciem quotidiana eonsuetudine lavari. At- 
ue eodem trahitur a. Livineio locus Theodori Stu- 
it» in catechesi 5, quem sic scriptum reperit : 
Εὐθὺς τὸ πρωῖ ἐξανιστάμενοι προθύμως, καὶ τὸν 
ὕπνον ἀποτινασσόμενοι, καὶ νίψει προσευχόμενοι, 
correxit autem. hoc modo: ἀποτινασσόμενοι νίψει, 
καὶ προσευχόμενοι, ac vertit: statim prima luce 
alacres surgentes , et somno lotione discusso compre- 
cantes. Verum mutandum duntaxat e codiceHegio, 
ψίψει in νήψει ; unde exsurgit elegans sensus ; som- 
num ezcultentes, et vigilanter orantes. In Actís Elie 
Junioris quz debentur μις viri doctissimi 
Francisci Combelisii, pag. 160 : ᾿Αναστὰς τῷ πρωΐ, 
περιζώννυται χατὰ τὸ ἔθος τῆς Χριστιανιχῆς πολι- 
τείας τὴν ἰδίαν αὑτοῦ ζώνην, καὶ νιψάμενος τὸ πρό- 
σωπον, ἐξήει τοῦ οἴχον, πορευόμενος Θεῷ προσεύ- 
ξασθαι. Áristeas : Ὡς δὲ ἔθος ἐστὶ πᾶσι τοῖς Ἰου- 


δαίοις, ἀπονιψάμενοι τῇ θαλάσσῃ τὰς χεῖρας, ὡς 
ἂν ηὔξαντο πρὸς τὸν Θεὸν, ܬ‎ πρὸς τὴν ἄνά- 
ὕνωσιν. Cor. 


᾿Εγὼ Παῦλος καὶ Πέτρος. Anastasius 

5 d pes καὶ 00 σσ» in 
Typico S. Sabe, fol. 435, in Regis mss. 1110, 3006, 
9592, 9430, et in Niconis inedito Pandecte serm. 
51 et 58. Interdum licet rarius, Paulus nominatur 
ante Petrum. Sic in Ignatio interpolato ad Magne- 
sianos 10, ad Trallianos 5, in pseudo-Iguatio ad. 
Antiochenos 7. Sic etiam apud alios, verbi gratia 
Origenem homil. 25 in Numeros , 2 in Judices, ἃ 
in. Ezechielem ; Eusebium Hist. lib. vit, cap. 18, ubi 
tamen a Rufino οἱ Nicephoro Paulus postponitur; 


S. ULEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA ΡὔΒΙΑ, 


quique resuscitavit. Ascensio sit. dies feriatus; A. τίς ὁ συγχωρήσας, ἢ xal ἀναστήσας °*. Τὴν ܗ‎ νάλη- 


ψιν ἀργείτωσαν, διὰ τὸ πέρας τῆς χατὰ Χριστὸν ol- 
χονομίας. Τὴν Πεντηχοστὴν ἀργείτωσαν, διὰ τὴν 
παρουσίαν ποῦ ἁγίου Πνεύματος τὴν δωρηθεῖσαν 
τοῖς πιστεύσασιν εἰς Χριστόν. Τὴν τῶν γενεθλίων " 
ἑορτὴν ἀργείτωσαν, διὰ τὸ ἐν αὐτῇ τὴν ἀπροσδόχητον 
χάριν "" δεδόσθαι ἀνθρώποις, γεννηθῆναι τὸν τοῦ 
Θεοῦ Λόγον Ἰησοῦν Χριστὸν ἐκ Μαρίας τῆς παρθό- 
νου ἐπὶ σωτηρίᾳ τοῦ χόσμου. Τὴν τῶν '᾿Ἐπιφανίων "* 
ἑορτὴν (57) ἀργείτωσαν, διὰ τὸ ἐν αὐτῇ ἀνάδειξιν 
γεγενῆσθαι τῆς τοῦ Χριστοῦ θεότητος, μαρτυρήσαν- 
τὸς αὐτῷ τοῦ Πατρὸς ἐν τῷ βαπτίσματι, καὶ τοῦ 


propter finitam tune. ceconomiam Christi. In Pen- 
fecoste ferientur; ob Spiritus sancti adventum, 
eoncessum iis qui in Christum crediderunt, Festo 
Natalis cessent ab opere; eo quod tunc hominibus 
tributum fuit inexspectatum beneficium "*, ut, 
nempe, Dei Verbum Jesus Christus ex Maria Virgine 
nasceretur ad mundi salutem. 1n Epiphanie festo 
vacent; quia in eo demonstrata est Christi divini- 
tas, quando Pater testimonium ei prebuit in ha- 
pismo, et Paracletus in specie columbze ostendit 
eum, cui perhibitum erat testimonium "*. In apo- 


.Slolorum diebus opus non faciant : doctores enim- Παραχλήτου ἐν εἴδει περιστερᾶς ὑποδείξαντος τοῖς 


παρεστῶσι τὸν μαρτυρηθέντα. Τὰς ἡμέρας τῶν ± 
ἀποστόλων ἀργείτωσαν" (38) διδάσχαλοι γὰρ ὑμῶν 
εἰς Χριστὸν κατέστησαν "*, καὶ Πνεύματος" ὑμᾶς 
ἠξίωσαν (59). Τὴν ἡμέραν Στεφάνου τοῦ πρωτομάρ- 
τυρὸς ἀργείτωσαν, xal τῶν λοιπῶν ἁγίων μαρτύρων, 
τῶν προτιμησάντων Χριστὸν τῆς ἑαυτῶν ζωῆς. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ AA' (40). 
διατί ἐν ταύταις δεῖ προσ- 
Ποίας ὥρας, καὶ ridi αις δεῖ προ. 


Ἐὐχὰς ἐπιτελεῖτε ὄρθρου (41), xal τρίτῃ ὥρᾳ, καὶ 
Έκτῃ, καὶ -ἐννάτῃ, καὶ ἑσπέρᾳ, καὶ ἀλεχτοροφωνίᾳ. 
Ὄρθρου μὲν, εὐχαριστοῦντες ὅτι ἐφώτισεν ὑμῖν '' ὁ 
Κύριος, παραγαγὼν τὴν νύχτα, καὶ ἐπαγαγὼν τὴν 
ἡμέραν. Τρίτῃ δὲ, ὅτι ἀπόφασιν ἐν αὐτῇ ὑπὸ Πιλάτου 
ἔλαδεν ὁ Κύριος. Ἔκτῃ 8, ὅτι ἐν αὐτῇ ἐσταυρώθη. 
Ἐννάτῃ δὲ, ὅτι πάντα χεχίνητο τοῦ Δεσπότου ἐσταν- 
ρωμένου, φρίπτοντα τὴν τόλμαν τῶν δυασεθῶν Ἴου- 
δαίων, μὴ φέροντα τοῦ Κυρίου τὴν ὕδριν. Ἑσπέρᾳ 
δὲ, εὐχαριστοῦντες ὅτι ὑμῖν T ἀνάπαυσιν ἔδωχε τῶν 
μεθημερινῶν κόπων, τὴν νύκτα" ἀλεχτρυόνων δὲ 
χραυγῇ, διὰ τὸ τὴν ὥραν "t εὐαγγελίζεσθαι τὴν παρ- 
ουσίαν τῆς ἡμέρας, εἰς ἐργασίαν τῶν τοῦ φωτὸς, 
ἔργων. El μὴ " δυνατὸν ἐν Ἐκκλησίᾳ προϊέναι " διὰ 
ποὺς ἀπίστους", κατ᾽ οἶχον συνάξεις, ὦ ἐπίσχοπε" 
ἵνα μὴ εἰσέρχηται εὐσεθῆς εἰς Ἐκκλησίαν ἀσεδῶν" 
οὐχ ὁ τόπος γὰρ τὸν ἄνθρωπον ἁγιάζει, ἀλλ' ὁ ἄνθρω- 
πας τὸν τόπον, Ἐὰν δὲ ἀσεδεῖς χατέχωσι τὸν τόπον, 
φευχταῖός σοι ἔστω, διὰ τὸ βεδηλῶσθαι ὑπ' αὐτῶν" 


e. V Anast. τρίτον, τὴν. 37 Anast. γενέθλιον. ^al. χαράν. “ ܐܧ‎ gaudium. "* Anast, 
τὸ Luc. ni.  Anast. inserit ἁγίων. 
?* Citat Anastasius, qusest. eadem ; 1. lgnat. interpol. ad Trall- 
σὲ Anast. ἡμῖν, nobis. 8 Anast, ὥραν ἐχείνην. 


1 a]. χατεστάθησαν. Anast. 
το Ànast. xol 


vestri fuerunt in Christo, vosque Spiritu donarunt, 
In die Stephani primi martyris ferientur, atque in 
diebus czterorum sanctorum martyrum, qui Chri- 
stum pretulerunt vite sus. 


CAPUT XXXIV. 
Quibus horis, et quare in eis precandum sit, 


"Precationes facite mane, et terlia hora, ac 
sexta, el nona, ef vespere, atque in gallicinio. 
Mane : gratias agentes, quod Dominus, abducta 
nocte, et inducto die, illuminavit vos. Tertia hora : 
quoniam in ea Dominns sententiam damnationis 
excepit a Pilato. Sexta : quod in ea crucifixus est. 
Nona: quia cuncta, crucifixo Domino, commota 
sunt, dum horrent" impiorum Judzorum: temerita- 
lem, nec ferre possunt contumeliam Domino illa- 
tam. Vespere : gratias agentes, quod vobis noctem. 
dederit, laborum diurnorum requietem. Ín gallo- 
rum cantu: eo quod illa hora nuntiet adventum 
diei,ad facienda opera lucis. Si propter infideles 
impüssibile est ad ecclesiam procedere, in dou 
aligüa congregationem facies, episcope; ne pius 
ingrediatur in ecclesiam impiorum : non enim 
locus hominem sanctifica, sed homo locum. Quod 
5i impii locum delineant ; fugiendus tibi sit, utpote 
ab iis profanatus : quemadmodum enim pii sacer- 


*5 al. ἀναστήσας 
ἐπι. ανν μάς 


3 


ind. θεοφανίων. 
'* Anast. Πνεύματος ἁγίου. 
al. ἡμᾶς, nos, et ita Anastasius. 
Anast. προσιέναι. 


*! Anast. καχοπίστους. 


NARIORUM NOTAE. 


similiterque epist. 7 
et 8. Idem aut alius, exponens psalm. cxix sub 
finem Commeniariorum im Psaímos: Hera tertia 
oramus : hora sexta oramus : nona lucernarium [α- 
cimus ( prestat sic distinguere, quam cum Me- 
nardo, Concord. regul., p. 968, legere, Nona ora- 
mus, vespera lucernarium [acimus, aut post Goarum. 
Ewchologii p. 30 nona explicare, post nonam) me- 
dia nocte consurgimus : deinde gallicinio oranus. Mox- 
que : Hora, tertia, sexta, nona, lucernorium , medio 
nociis, gallicinio, maneprimo.ad eum modum punxi, 
ut hzc precedentibus responderent, quod non aliter 
fiel, ni mane primum sit velut explicatio gallicinii. 
Vide Cassianum lib. 1n De cemob. iniit, cap. 
4. De horis canonicis viri docti plures accurate 
disputarunt, I». 


» etc. Vide, 


(37) Τὴν τῶν ixicaviov ἑορτήν. Anastas. im- D mem. Psalterium. cahtabant ; 


press.et cod. Reg. 200, ut in Typico, τὴν ἐπιφά- 

γειαν. Cod. vero Reg. 4110, 4789, τὴν ἐπιφανίαν. 

Supra mss. 2556, 2592, 9450, θεοφανίων, ut. Nicon 

monachus: et Jiber synodicus ms. Reipublicze Au- 

gustan citatus ab Ἠωκομε[ίο in Notatiunculis ad 

Ὁμιχίας quorumdam Patrum p. 550, 551. Cor. 
τῶν 


supra. Ip. 
59 ᾿Ἠξίωσαν. Addit codex Yindobonensis 
ἁγίου, et quidein recte. Ip. . 
(401 Κεφάλαιον" Hec vox et duo vereus sequen- 
) Εὐχε ܡܳܐ‎ » Χ.τ.λ. Hieronymus 
το Epid Paule epist, 9 , cap. 10 : Mane, hora 
tertia, sexta, nona, vespere, noctis medio, per. ordi- 


1158 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE. — LIB: ΥἹΗ͂. 


4151 


ὡς γὰρ ot ὅσιοι Ἱερεῖς ἁγιάζουσιν, οὕτως οἱ ἐναγεῖς A dotes sanctificant, ita impuri polluunt. Si neque in 


domo, neque in ecclesia congregatio potest agitari , 
unusquisque apud se psallat, legat, precetur; vel 
duo aut tres simul: « Ubi enim sunt duo vel tres 
congregati in nomine meo, ibi sum in medio eo- 
rum**. ܐ‎ Fidelis, ne domi quidem oret cum cate- 
Chumeno :non enim zquum est, inítiatum cum 
non initiato coinquinari, Pius, cum hzretico nec 
domi comprecetur : + Que enim societas luci ad 
tenebras*^? » Christianus vel Christiana, condi- 
tionis servilis, conjuncti, aut. separentur, aut reji- 
ciantur. 
CAPUT XXXV. 


Jacobi fratris Christi constitutio de vesperlimo 
officio. 


Et ego Jacobus, frater quidem Christi secundum 
carnem, servus autem ejus ut Del unigeniti, epi- 
scopus vero Hierosolymorum ab ipso Domino et ab 
apostolis ordinatus, bzc dico : Cum fuerit vespera, 
congregabis ecclesiam, o episcope; et posiquam 
dictus fuerit psalmus lucernalis, recitabit diaconüs \ 
orationes pro catechumenis, energumenis, compe- 
tentibus, et penitentibus, ut supra diximus "*. 
Cumque ii dimissi, fuerint, diaconus dicet : Q 
fideles sumus, oremus Dominum. Et postquam reci- 
taverit illa, que in prima oratione, dicet : 


CAPUT XXXVI. 
Oratio lucernalis. 

Serva eisuscita nos, Deus, per Christum tuum. 
Suscitati, posuulemus misericordias Domini, atque 
miserationes ejus, angelum paci prepositum, bona 
οἱ conducibilia, flnem vite Christianum. Vesperam 
noctemque pacatam ac peccato vacuam, cunctumque 
vitz nostre tempus irreprehensum postulemus. Nos. 
ipsos, atque invicem viventi Deo, per Christum ejus. 
commendemus. Λο episcopus oraps, dicat.: 


μιαίνουσιν. Εἰ μήτε ἐν οἴχῳ (82), μήτε ἐν ἐχχλησίᾳ 
συναϑρηυσθῆναι δυνατὸν, ἕχαατος παρ' ἑαυτῷ ψαλλέτω, 
ἀναγινωσχέτω, προσευχέσθω f| xax ἅμα δύο, ἢ τρεῖς" 
ὅπου γάρ εἰσι (83), δύο ἢ τρεΐς συνηγμένοι ἐν τῷ 
ὀνόματί µου, ἐχεῖ εἰμι ἐν μέσῳ αὐτῶν. » Πιστὸς, 
μετὰ χατηχουμένου μήτε κατ' οἶκον προσευχέσθω" οὗ 
γὰρ δίκαιον τὸν μεμνημένον μετὰ τοῦ ἀμνήτου συμ- 
μολύνεσθαι" εὐσεθὴς μετὰ αἱρετικοῦ, μήτε κατ] οἶκον 
συμπροσευχέσθω: «Τίς γὰρ χοινωνία φωτὶ πρὸς σχό- 
τος;» Πιστὸς ἢ πιστὴ δοῦλοι συναφθέντες (44), ἢ 
ἀφιατάσθωσαν, ἢ ἀποδαλλέσθωσαν. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΔΕ’. 
ܐܬܡܘܐ‎ τοῦ ἀδελφοῦ. Χριστοῦ διάταξις περὶ 
ὁσπερινοῦ (19). 


Κἀγὼ (46) Ἰάκωθος, ἀδελφὸς μὲν κατὰ σάρκα τοῦ 
Χριστοῦ, δοῦλος δὲ ὡς Θεοῦ μονογενοῦς, ἐπίσκοπος 
δὲ ὑπ᾽ αὐτοῦ τοῦ Κυρίου xal τῶν ἀποστόλων Ἱεροσο- 
λύμων χειροτονηθεὶς, τάδε ܐܬܐܤ‎ Ἑσπέρας Ὑγενο- 
μένης, συναθροίσεις τὴν ἐχχλησίαν, ὦ ἐπίσκοπε, καὶ 
μετὰ τὸ ῥηθῆναι τὸν ἐπιλύχνιον ψαλμὸν (43), προσ- 
φωνήσει (48) ὁ διάχονος ὑπὲρ τῶν χατηχουμένων, 
καὶ χειμαζομένων, χαὶ τῶν φωτιζομένων, καὶ τῶν 
ἐν μιτανοίᾳ, ὡς προείπομεν, Μετὰ δὲ τὸ ἀπολυθῆναι. 
αὐτοὺς, ὁ διάκονος ἐρεξ' "Όσοι πιστοὶ, δεηθῶμεν τοῦ 
Κυρίου.- Καὶ μετὰ τὸ προσφωνῆσαι αὐτὸν τὰ τῆς 
πρώτης εὐχῆς, ἐροῖ" 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Αα. 
Ἡροσφώγησις ἐπιλύχγιος. 

Σῶαον καὶ ἀνάστησον ἡμᾶς, ὁ Θιὸς, διὰ Χριστοῦ 
σου. Ἀναστάντες αἰτησώμαθα τὰ ἐλέη τοῦ Κυρίου 
καὶ τοὺς οἰχτιρμοὺς αὐτοῦ, τὸν ἄγγελον τὸν ἐπὶ τῆς 
εἰρήνης (49), τὰ καλὰ καὶ τὰ συμφέροντα, Χριστια- 
νὰ τὰ τέλη. Τὴν ἑσπέραν xal τὴν νύχτα εἰρηνιχὴν 
καὶ ἀναμάρτητον, καὶ πάντα τὸν χρόνον τῆς ζωῆς 
ἡμῶν ἀκατάγνωστον αἰτησώμεθα. Ἑαυτοὺς καὶ ἀλ- 
λήλους τῷ ζῶντι Θεῷ, διὰ Χριστοῦ. (60) αὐτοῦ παρα- 
θῶμεν, καὶ ὁ ἐπίσκοπος ἐπευχόμενος, λεγέτω" 


“" Matth. xvin, 30. * Il Cor. vi, 14. * Cap. 5, etc. 
" VARIORUM -NOT A. 


cuntur preces, upaque cum aliis.oratur. Ip, 

(49) Τὸν ἄγγελον τὸν ἐπὶ τῆς εἰρήγης. Cele- 
uis ἃ Basilio epist. 
439, a Chrysostomo sepe, a Liturgiis passim. In 
Antiquis penitentialibus Jo. Morini, p. 22 : Det iibi 
Joninus angelum pacis custodem, etc. Similes vero 
angeles ex SS. Patribus disces : angelum oratio- 
nis, ex Tertulliano. De ίσο e 12; angelos 
soatrimonii, ex eodem Ad wzorem lib. n, cap. ult.; 
angelum baptismi, lib, De baptismo, cap. 4, 5 ; puer- 
μα seu Βυιπιδι; struciurz in utero, ex eodem 

ima, cap. 51, consentientibus rabbinis; an- 
gelos vocationis gentium, ex Origene ad Matthei 
xxu, 8; εὐ γώ gratie Hanaelem, ab eodem Ada- 
maniio ad Rom. xui, 5. S. Basilii Liturgia er Ára- 
bico versa, sub finem : Et angelus hujus diei bene- 
dicti. Lege quod notavi ad finem procmii libri 1 
Herma (Paw. t. Hl). Ip. 
(50) Χριστοῦ. 0οὰ, Vindob. : Τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ 


παραθώμεθα, CLER. 


(8) ϑίκῳ. Additur ἅμα In cod. Vind. Cien. 
M3) Εἰσί. Cod. Vind. ἂν ὧσί φησιν ὁ Κύριος. Ip. 


M vorne: Haud dubitandum quin lo- D bratur angelus paciíicus seu 


quatur de illicita conjunctione, qui precepit, cap. 32, 
wt domini servis scortantibus conjuges dent. Sed 
perplacet lectio duorum codicum, δούλοις συνα- 


φθέντες. Cor. 
(45) ܡܘܐ'‎ 066: , eic. Deest inscriptio in cod. 
ܫܡ‎ ἃ τάδε φημί; 
1 ac voce εἰ seqq. ad τάδε φημί, 
leguntur hzc in cod, Vind. "| dad ὁ τοῦ Koploo 
ἀδελφὸς λίθοις, n cod. ξύλοις) ὑπὸ Ἰουδαίων ἐν 
Ἱεροσολύμοις, διὰ τὸν Χριστοῦ λόγον drea 1». 
4 Τὸν ἐπιλόχνιο» ψαλμόν. Dixi ad lib, ܕܐܐ‎ 
«ap. 59. Nec assentior magnze 1001) {122 viro Usse- 
rio, quiin Diatriba de symbolis eic non galis 
distinxit psalmum lucernalem ab hymno vesper- 

tino. Cor. 

| (48) Προσφωγήσει. Intelligit edicta: precesque 
diaconi cum orationibus episcopl: Ita szpe in hoc 
Opere προσφωνεῖν et προσφώνησις, quando indi- 


1140 
ΚΕΦΑΛΑΙ͂ΟΝ AZ'. 
Εὐχαριστία ἐπιλύχνιος. 

"0 ἄναρχος Θεὸς καὶ ἀτελεύτητος, ὁ τῶν ὅλων ποιη- 
τὴς διὰ Χριστοῦ καὶ χηδεμὼν, πρὸ δὲ πάντων (51) 
αὑτοῦ Θεὸς καὶ Πατὴρ, ὁ τοῦ Πνεύματος (59) Κύ- 
pios (55), καὶ τῶν νοητῶν καὶ αἰσθητῶγ βασιλεὺς, 
ποιήσας ἡμέραν πρὸς ἔργα φωτὸς, xal νύχτα εἰς ἀνά- 
πανσιν τῆς ἀσθεγείας ἡμῶν" « Eh γάρ ἐστιν ἡμέρα, 
καὶ σή ἐστιν ἡ νῦξ, σὺ κατηρτίσω φαῦσιν καὶ 
ἥλιον + » αὐτὸς νῦν, δέσποτα, φιλάνθρωπε καὶ 
πανάγαθε, εὐμενῶς πρόσδεξαι τὴν ἑσπερινὴν εὐχαρυ- 
στίαν ἡμῶν ταύτην. Ὁ διαγαγὼν ἡμᾶς τὸ μῆχος τῆς 
ἡμέρας, καὶ ἀγαγὼν ἐπὶ τὰς ἀρχὰς τῆς νυχτὸς, φύ- 
λαξον ἡμᾶς διὰ τοῦ Χριστοῦ σου, εἰρηνικὴν παράτχου 
τὴν ἑσπέραν, καὶ τὴν νύχτα ἀναμάρτητον, καὶ χαταξίω- 
σον ἡμᾶς τῆς αἰωνίου ζωῆς, διὰ τοῦ Χριστοῦ σου" “δι᾽ 
οὔσοιδόξα, τιμὴ καὶ σέδας, ἐν ἁγίῳ (54) Πνεύματι, εἰς 
ποὺς αἰῶνας. ᾿Αμήν. Καὶ ὁ διάκονος λεγέτω" Κλίνατε 
τῇ χειροθεσίᾳ. Καὶ ὁ ἐπίσχοπος λεγέτω" Θεὲ πατέ- 
pov (55), καὶ Κύριε τοῦ ἐλέους, ὁ τῇ σοφίᾳ σου xa- 
πασχευάσας ἄνθρωπον τὸ λογιχὸν ζῶον, τὸ θεοφιλὲς 
τῶν ἐπὶ γῆς, καὶ δοὺς αὐτῷ τῶν ἐπὶ τῆς χθονὸς &p- 
χει, καὶ καταστήσας γνώμῃ σῇ ἄρχοντας ܐܧ‎ ἱερεῖς, 
τοὺς μὲν πρὸς ἀσφάλειαν τῆς ζωῆς, τοὺς δὲ πρὸς λα- 
τρείαν ἔννομον" αὐτὸς xal νῦν ἐπικάμφθητι, Κύριε 
παντόχρατορ, χαὶ ἐπίφανον τὸ πρόσωπόν σοὺ ἐπὶ τὸν 
λαόν σον, τοὺς χάμψαντας αὐχένα καρδίας αὐτῶν, 
καὶ εὐλόγησον αὐτοὺς διὰ Χριστοῦ, δι᾿ οὗ ἐφώτισας 
ἡμᾶς φῶς γνώσεως, καὶ ἀπεκάλυψας ἡμῖν σαυτόν" 
μεθ) οὗ σοι καὶ ἡ ἐπάξιος ὀφείλεται προσχύγησις 
παρὰ πάσης λογιχῆς καὶ ἁγίας φύσεως, καὶ Πνεύματε 
τῷ Παρακλήτῳ, εἰς τοὺς αἰῶνας. 'Αμήν. Καὶ ὁ διά- 
xovg λεγέτω" Προέλθετε ἐν εἰρήνῃ. Ὡσαύτως ὅρ- 
θρου, ὁ διάκονος, μετὰ τὸ ῥηθῆναι τὸν ὀρθρινὸν, καὶ 
ἀπολῦσαι αὐτὸν τοὺς χατηχουμένους, καὶ χειμαζομέ- 
νους, καὶ βαπτιζομένους, καὶ τοὺς ἐν μετανοίᾳ, καὶ 
τὴν ὀφειλομένην ποιήσασθαι προσφώνησιν, ἵνα μὴ 
πάλιν λέγωμεν τὰ αὐτὰ, ἐπιφερέτω μετὰ τό: Σῶαον. 
αὐτοὺς ὁ Θεὸς, καὶ ἀνάστησον ἐν τῇ χάριτί σου" Al. 
τησώμεθα (86) παρὰ Κυρίου τὰ ἐλέη αὐτοῦ xai τοὺς 
οἰχτιρμοὺς, τὸν ὄρθρον τοῦτον xal τὴν ἡμέραν, εἰ- 
ρηνικὴν καὶ ἀναμάρτητον, καὶ πάντα τὸν χρόνον τῆς 
παρεπιδημίας ἡμῶν, τὸν ἄγγελον τὸν ἐπὶ τῆς εἰρήνης, 
χριστιανὰ τὰ τέλη, ἵλεων καὶ εὐμενῆ τὸν Θεόν: ξαυ- 


S. CLEMENTIS ܐ‎ ROM. ΡΟΝΤ. OPERA DUDIA. 
4 


41109 
CAPUT XXXVII. 
Gratiarum actio lucernalis. 

Deus, principii expers ac fine carens, omnium 
per Christum opifex et rector, ante cuncta vero 
ilius Deus ac Pater, Spiritus Dominus, et corum 
qua intelligi ac sentiri possunt rex ; fecisti diem 
ad opera lucis, et. noctem ad requiem infirmitatis 
nósire : « Tuus enim est dies, et Qua est nox; tu 
aptasti lucem et solem **; » ipse et nune, Domine, 
hominum amator, ac optime, suseipe clementer 
hane nostram gratiarum actionem vespertinam. 
Qui traduxisti nos per diei longitudinem, ej duxisti 
ad noctis initis; custodi nos, per Christum tuum; 
tranquillam prebe vesperam, εἰ noctem pecozto li- 
beram ; atque nos vita eterna dignare, per Christum 
tuum ; per quem tibi gloria, honor ac veneratio, in 
sancto Spiritu, in s:zcula. Amen. Εἰ diaconus dicat : 
Inclinate ad manuum impositionem. Ac dicat epi- 
scopus: Deus patrum, ace Domine misericordiz, 
qui sapientia tua. fabricatus es hominem, animal 
ratione preditum, maxime ex iis quz in terra sunt 
charum Deo; et tribuistiei ut imperaret rebus ter- 
restribus ; quique voluntate tua principes ac sacer- 
doles constituisti ; illos quidem ad vita securitatem; 
hos vero ad legitimum cultum : ipse nunc etiam in- 
flectere, Domine omnipotens, et ostende faciem 
tuam super populum tuum, eos qui cervicem cordis 
sui incurvarunt; et benedic eis per Christum, 
per quem illustrasti nos lumine cognitionis, ac re- 
velasti nobis teipsum; cum 'quo ab omni rationali € 
οἱ sancta natura debetur tibi adoratio condigna, et 
Spiritui Paracleto, in secula, Amen. Et diaconus 
dicat : Exite in pace. Similem in modum mane, dia- 
conus, cum dictus fuerit psalmus matutinus, cum- 
que ipse dimiserit catechumenos , energamenos ܙ‎ 
competentes, ac prenilentes, feceritque solemnem 
precationem (ne iterum eadem referamus); post 
illud : Serva nos, Deus, et suscita in gratia tu; 
subjungat : Postulemus a Domino misericordias 
ejus atque miserationes, hoc matutinum et hune 
diem, cunctumque peregrinationis nostre lempus 
pacatum ac peccato vacuum, angelum paci przpo- 
situm, finem vit Christianum, Deum propitium et- 
clementem. Nos ipsos, et mutuo, viventi Deo com- 


*5 Ρε]. Lxx, 16. 


VARIORUM NOTAE. 


ut antea observavímus, ad lib. vi, c. 11, quasi 
vero ejusmodi vocibus res ἀχατάληπτος clarior fie- 
ret! Αἱ quanto melius fuisset una cum Scriptura 
loqui, omissa omni καινολογίᾳ, quz» periculosa esi! 


ΕΝ. 

184) Ἐκ ἁγίῳ. Alter codex habet σὺν ἁγίῳ. Sic 
pes mutata est δοξολογία, ne ei Arianisinus sub- 
esset, Ip. 
εὖ δὲ πατέρων. ܘ ܡܡ‎ invocatio in al- 

€od. προσφώνησις tos. Ip. 

(66) Αἰτησώμεθα. ponas hec in eodem coa. 
πρησφώνησις ὄρθριος. Ip. 


(51) Πρὸ δὲ πάντων. Wec verba omissa sunt in D λεύς, 


altero codice Vindobonensi, quod Arianismo fa- 
veant; nam ex sententia Arianorum, Deus Pater 
ante omnium creationem, ac proinde antequam ea- 
set natura humana Christi, erat Deus ejus natur 
diving ; cum ex sententia Niceenz synodi sit tantum 
Deus Pater humane naturz Deus, cui ait ei Filius, 
ܣ‎ αλα ὃ ύσιος, hoc ied μα 
Ὁ τοῦ Ίματος Κύριος. Durissima lo 

cutio, Macedonianismum rédolens. Cor. 
53) Κύριος. Est in altero cod. Vindobonensi, 
Ue. Filius et Spiritus sanctus dicuntur a 


Πατρὺς προδολαί, ipse vero Πατὴρ προδο- 


fi 
multis 


na 


A mendemus per Unigenitum ejus. Ac episcopus 
orans, dieat : 


CAPUT XXXVIII. 
Gratiarum actio matutina, 

Spiritum et omnis carnis Deus, incomparabilis 
ac nullius rei indigus; qui dedisti solem, ut. pres- 
set diei; lunam vero et stellas, ut proessent. nocti, 
ipse et nunc respice super nos oculis benevolis ; ac 
suscipe matulinas "nostras gratiarum actiones; et 
miserere nostri : non enim expandimus manus no- 
stras ad deum alienum ; siquidem non est in nobis 
deus recens **, sod tu zeternus ac. immnorlalis.. Qui 
nobis per Christum przbuisti ut essemus, quippe 
per eumdem donasti ut bene essemus; ipse nos 

B per eum dignare zterna vita, cum quo libi gloria, 
honor, veneratio, et sancto Spiritui, in secula. 
Amen. Tum diaconus dicat ; Inclinate ad manus 
impositionem, Ac episcopus oret, his verbis : 


CAPUT XXXIX. 
Impositio manus matutina. 

Deus fidelis et verax "' , qui facis misericordiam 
in millia, et dena millia, diligentibus te; amicus 
humilium, et pauperum defensor; quo universa 
opus habent, quia cuncta tibi serva sunt : respice in 
populum tuum hune, in hos qui inclinarunt. tibi 
Capita sua,et benedie eis benedictione spiritvali ; 
custodi eos, ut pupillam oculi 33-34": conserva eos in 
pietate ac juslilia; et eos vita zterna dignare; in 

C Christo Jesu dilecto Filio tuo; cum quo tibi gloria, 
honor, atque cultus, et sancto Spiritui, nune, et 
semper, et in szcula seculorum. Amen. Et diaco- 
nus dicat : Exite in paee. Ceterum pro primitiis 
quz offeruntur, episcopus gratias agit hune in 
modum : 


CAPUT XL. 
Invocatio pro primitiis. 

Gratias agimus tibi, Domine omnipotens, om« 
nium opifexac provisor, per unigenitum Filium 
tunm Jesum Christum. Dominum nostrum, pro 
oblatis tibi primitiis; non quantum debemus, sed 
quantum possumus. Quis enim hominum condigne 
potest gratias tibi agere, pro iis quie dedisti ipsis ad 

p participandum? Deus Abrahami et Isaaci et Jacobi, 
omniumque sanclorum : qui cuncta ad perfectio- 
nem ac maturitatem perduxisti, per Verbum tuum, 
et terra jussisti progignere omnis generis frr tus 
ad ketitiam εἰ alimoniam nostram : qui dedisti he- 
betioribus ac stupidioribus pabulum feni, herbi- 
voris herbam :et aliis quidem carnes, aliis. vero 
semina, nobis autem frumentum ad cibum aptum 
ac convenientem : item diversa alia, partim ad 
usum, partim ad sanitatem, partim ad oblectalio- 


# Exod. xxxiv, 6, | 999 Psal; xvi, 8. 


CONSTITUTIONES APOSTOLIC/E. — ΗΒ. VIII, 


1:41 
τοὺς καὶ ἀλλήλους τῷ ζῶντι Θεῷ διὰ τοῦ Μονογενοῦς 
αὐτοῦ πασαθώμεθα. Καὶ ὁ ἐπίσκοπος ἐπευχόμενος, 
λεγέτω" 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ ΛΗ’. 
Εὐχαριστία ὀρθρινή. 

Ὃ θεὺς ὁ τῶν πνευμάτων καὶ πάσης σαρχὸς, ὁ 
ἀαύγκριτος καὶ ἀπροσδεὴς, ὁ δοὺς τὸν ἥλιον εἰς ἔξου- 
σίαν τῆς ἡμέρας, τὴν δὲ σελήνην καὶ τὰ ἄστρα εἰς 
ξξουσίαν τῆς νυκτός" αὐτὸς καὶ νῦν ἔπιδε ἐφ᾽ ἡμᾶς 
εὐμενέσιν ὀφθαλμοῖς, καὶ πρόσδεξαι τὰς ἑωθινὰς 
ἡμῶν εὐχαριστίας, καὶ ἐλέησον ἡμᾶς" οὐ γὰρ διεπε- 
τάσαμεν τὰς χεῖρας ἡμῶν πρὺς θεὸν ἀλλότριον" οὐ 
γάρ ἔστιν ἐν ἡμῖν θεὺς πρόσφατος, ἀλλὰ σὺ ὁ αἰώ- 
γιος καὶ ἀτελεύτητος. Ὁ τὸ εἶναι ἡμῖν διὰ Χριστοῦ 
παρασχόμενος, καὶ τὸ εὖ εἶναι δι᾽ αὐτοῦ δωρησάµε- 
νος" αὐτὸς ἡμᾶς δι᾽ αὐτοῦ καταξίωσον καὶ τῆς αἰω- 
νίου ζωῆς" μεθ᾽ οὗ σοι δόξα, καὶ τιμὴ, καὶ σέθας, 
καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶνας. μήν. Καὶ 
ὁ διάκονος λεγέτω" Κλίνατε τῇ χειροθεσίᾳ. Καὶ ὁ 
ἐπίσχοπος ἐπευχέσθω, λέγων" 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΘ’. 
Χειροθεσία ὀρθρινή. 

Ὁ θεὺς ὁ πιστὸς καὶ ἀληθινὸς, ὁ ποιῶν ἔλεος εἰς 
χιλιάδας καὶ μυριάδας τοῖς ἀγαπῶσί σε, ὁ φίλος τα- 
πεινῶν, καὶ πενήτων προστάτης, οὗ πάντα ἐν χρείᾳ 
χαθέστηχεν, ὅτι τὰ σύμπαντα δοῦλά σου" ἔπιδε τὸν 
λαόν σου τοῦτον, τοὺς χεχλιχότας σοι τὰς ἑαυτῶν 
χεφαλὰς, καὶ εὐλόγησον αὐτοὺς εὐλογίαν πνευματι- 
χὴν, φύλαξον αὑτοὺς ὡς κόρην ὀφθαλμοῦ, διατήρησον 
αὐτοὺς ἐν εὐσεδείᾳ καὶ δικαιοσύνῃ, xal καταξίωσαν 
αὐτοὺς τῆς αἰωνίου ζωῆς, ἐν Χριστῷ Ἰησὸῦ τῷ Ίγα- 
πημένῳ σου παιδί" μεθ᾽ οὗ σοι δόξα, τιμὴ xal σέ- 
6ac, καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, "νῦν, καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς 
ποὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Αμήν. Καὶ ὁ διάχονος λε- 
χέτω" Προέλθετε ἐν εἰρήνῃ. "Emi δὲ ταῖς προσφερο- 
μέναις ἀπαρχαῖς, οὕτως εὐχαριστεῖ ὁ ἐπίσκοπος. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ M'. 
Ἐπίκλησις ἐπὶ ἀπαρχῶν. 

Εὐχαριστοῦμέν σοι, Κύριε παντόχρατορ, δημιουργὲ 
τῶν ὅλων xal προνοητὰ, διὰ τοῦ μονογενοῦς σου Παι- 
δὸς Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν, ἐπὶ ταῖς προσε- 
γεχθείσαις σοι ἀπαρχαῖς, οὐχ ὅσον ὀφείλομεν, ἀλλ᾽ 
ὅσον δυνάμεθα. Τίς γὰρ ἀνθρώπων ἐπαξίως εὐχαρι- 
στῆσαί σοι δύναται, ὑπὲρ ὧν δέδωκας αὐτοῖς εἰς µετά- 
ληψιν; ὁ Θεὸς ᾿Αθραὰμ, καὶ Ἰσαὰχ, καὶ Ἰαχὼδ, 
καὶ πάντων τῶν ἁγίων" ὁ πάντα τελεσφορήσας, διὰ 
τοῦ Λόγου σου, καὶ χελεύσας τῇ γῇ παντοδαποὺς ἐκ- 
φῦσαικαρποὺς εἰς εὐφροσύνην xal τροφὴν ἡμετέραν" ὁ 
δοὺς τοῖς νωθεστέροις καὶ βληχώδεσι χειλὸν, χλοη- 
φάγοις χλόην, καὶ τοῖς μὲν χρέα , τοῖς δὲ σπέρματα, 
ἡμῖν δὲ σῖτον πρὸς τροφὴν πρόσφορον xal κατάλλη- 
λον, xal ἕτερα διάφορα, “τὰ μὲν πρὸς χρῆσιν, τὰ δὲ 
πρὸς ὑγίειαν, τὰ δὲ πρὸς τέρψιν. "Emi τούτοις οὖν 
ἅτασιν ὑπερύμνητος (97) ὑπάρχεις, τῆς εἰς πάντας 


Psal, Lxxx, 10.‏ ܧܘ 


VARIORUM NOTE. 


(E) Ὑπερύμνητος, In altero cod. ὑμνητός. In. 


1 

A εὐεργεσίας, διὰ Χριστοῦ: δι οὗ (58) σοι δόξα, τιμὴ 
xal σέδας, ἐν ἁγίῳ Πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶνας" ᾽Αμήν, 
Ἐπὶ δὲ τῶν ἐν Χριστῷ ἀναπαυσαμένων, μετὰ τὸ 
φωνῆσαι τὰ τῆς προσευχῆς (59), ἵνα μὴ πάλιν λέ- 
γωμεν, ὁ διάχονος προσθήσει χαὶ ταῦτα" 


ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ ΜΑ’. 
Ἡροσφώνησις ὑπὲρ τῶν κεκοιµηµένω» (60). 

Ὑπὲρ ἀναπαυσαμένων iv Χριστῷ ἀδελφῶν ἡμῶν 
δεηθῶμεν" ὅπως ὁ φιλάνθρωπος Θεὸς, 6 προσδεξά- 
μενος αὐτοῦ τὴν ψυχὴν, παρίδῃ "" (61) αὐτῷ πᾶν 
ἁμάρτημα ἑχούσιον, καὶ ἀχούσιον, καὶ ἴλεως καὶ εὐ- 
μενὴς γενόμενος, κατατάξῃ εἰς χώραν εὐσεδῶν, ἄνει-- 
Β µένων εἰς κόλπον ᾿Αδραὰμ. καὶ Ἰσαὰχ xal 18806, 
μετὰ πάντων τῶν ἀπ' αἰῶνος εὐαρεστησάντων τῷ θεῷ, 
καὶ ποιησάντων τὸ θέλημα αὐτοῦ" ἔνθα ἀπέδρα, ὀδύνη, 
καὶ λύπη καὶ στεναγμός. Ἐγειρώμεβα, Ἑαντοὺς 
καὶ ἀλλήλους τῷ ἀῑδίῳ Θεῷ διὰ τοῦ ἐν ἀρχῇ Λόγου 
παραθώμεθα. Καὶ ὁ ἐπίσκοπος λεγέτω: Ὁ τῇ φύσει 
(63) ἀθάνατος καὶ ἀτελεύτητος, παρ᾽ οὗ πᾶν ἀθάνα-- 
τον καὶ θνητὸν γέγονεν" ὁ τὸ λογιχὸν ζῶον τὸν ἄνθρω- 
πον τὸν χοσμοπολίτην, θνητὸν ἐν χατασχευῇ (65) 
ποιήσας, καὶ ἀναστασίαν (64) ἐπαγγειλάμενος" ὁ τὸν 
Ἐνὼχ καὶ τὸν λίαν θανάτου πεῖραν μὴ ἐάσας λα- 
θεῖν: ὁ Θεὸς ᾿Αδραὰμ, ὁ θεὺς "Icakx, χαὶ ὁ Θεὸς 
Ἰακὼθ, οὐχ ὡς νεχρῶν, ἀλλ᾽ ὡς ζώντων θεὸς εἴ. 
ὅτι πάντων αἱ ψυχαὶ παρὰ δοὶ ζῶσι, καὶ τῶν δικαίων. 
τὰ πνεύματα ἐν τῇ χειρί σού εἰσιν, ὧν οὐ μὴ ἅψηται 
βάσανος. πάντες γὰρ ἡγιασμένοι ὑπὸ τὰς χεῖράς σού 
εἰσιν’ αὐτὸς xai νῦν ἔπιδε ἐπὶ τὸν δοῦλόν σου πόνδε, 
ὃν ἐξελέξω, καὶ προσελάδου εἰς ἑτέραν λῆξιν, καὶ 
συγχώρησον αὐτῷ εἴ τι ἑκὼν ἢ ἄχων ἐξήμαρτεν, 
ἀγγέλους εὐμενεῖς παράστησον αὐτῷ (66), καὶ χατά- 
ταξον αὐτὸν bv τῷ χόλπῳ τῶν πατριαρχῶν καὶ τῶν 
προφητῶν xal τῶν ἀποστόλων καὶ πάντων τῶν ἀπ᾽ 
αἰῶνός σοι εὐαρεστησάντων, ὅπου οὐχ ἕνι λύπη, ὀδύνη 
καὶ στεναγμὸς, ἀλλὰ χῶρρς εὐσεθῶν ἀνειμένος, xal 
γῇ εὐθέων συνανειμένη (66), καὶ τῶν ἐν αὐτῇ ὁρώντων 
τὴν δόξαν τοῦ Χριστοῦ σου" & οὗ (67) σοι δόξα, τι- 


355 Deut, xxxin, 5. 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


145 
nem. Pro his igitur omnibus summe laudandus es, 
de tua erga omnes beneficentia, per Christum; per 
quem tibi gloria, honor et veneratio, in sancto Spi- 
ritu, in secula. Amen. Porro de iis qui in Christo 
requieverunt; postquam diaconus elara voce protu- 
lerit ea qu: oratio complectitur (ne eadem repeta- 
Tus), adjiciet etiam luec : 
CAPUT XLI. 
Oratio pro mortuis, 

Pro fratribus nostris, qui in Christo requieverunt, 
oremus; ut hominum amans Deus, qui animam 
defuncti suscepit, ei remittat omne peccatum volun- 
tarium ac non voluntarium, et propitius clemens-. 
"que factus, collocet eum in regione piorum , quie- 
scentíum in sinu Abrahami , Isaaci et Jacobi, cum 
omnibus qui a seculo placuerunt Deo, ac ejus vo- 
luntatem fecerunt; unde aufugit dolor, tristitia et 
gemitus. Surgamus. Nos ipsos , et invicem, zlerno 
Beo commendemus, per Verbum quod erat in. prin- 
cipio. Ac episcopus dicat : Qui natura es immortalis 
30 fine carens; a quo cuncta immortalia et morta- 
lia orta sunt; qui animal rationale hominem, civem 
mundi, in fabricatione effecisti mortalem, et resur- 
rectionem promi: 3 qui Henochum ac Eliam non 
sivisti mortis experimentum capere : Deus Abra- 
hami, Deus Isaaci et, Deus Jacobi; non tanquam 
mortuorum, sed tanquam viventium es Deus; 
quia cunctorum anima. apud te vivunt , et spiritus 
justorum in manu tua sunt, quos non tanget. cru- 


ciatus * ; omnes enim sanctificati, sub manibus tuis C 


sunt?! : ipse et .nunc respice super servum tuum 
hunc, quem selegisti, et assumpsisti in aliam sor- 
tem ; et condona ei, si quid volens aut invitus deli- 
quii; atque angelos ei exhibe placidos ; atque 
enlloca eum in sinu patriarcharum, propheta- 
rum, apostolorum, omniumque qui tibi a sz- 
culo placuerunt; ubj non est tristitia, dolor, ge- 
mitos, imo locus piorum sedetus, et pariter quieta 
lerra rectorum, eorumque qui inea vident gloriam 
Christi tui; per quem. tibi gloria, honor, cultus, 


"Ὁ παρίῃ. '' Matth. xxu, 39." Sap. im, f, 


VARIORUM NOTAE. 


D eam corrupübile corporis indumentum, in ccelum 
portantes, ad Deum deducentes, δορυφοροῦντας, 
viz duces ac comites, propugnatores, occursatores ; 
impiis vero tristes, horribiles, ἀπειληφόρους, exa- 
€tores, et raptores, ad judiciuan acerbe pertrahentes, 
Ab Anastasio Sinaita, orat, in psalmum vi, usurpa- 
lur nomen ἐχσπηλευτῶν" aut mea quidem suspi- 
cione, factum a verbo ezpilo, significans expilatores; 
aut, juxta conjecturam doctissimi Combefisii, for- 
Inatum ex voce σπήλαιον. Prztereo externe sapien- 
li ψυχοπομπούς, cum Mercurio πομπαίῳ, cumque 
angelo mortis Samaele, seu Adriele, Asraele. Quem 
mortis spem commemorat auctor Operis imper- 
fecti in. Mattheum, ad xxiv, 43. Cor. 

(66) Συναγειμένη. In altero, δοὶ ἀναχειμένη, tibi 
consecrata, Forte reclius. CLR. 

(67) Δι) οὗ. Μεθ' οὗ in altero cod. quasi ad Aría- 
nicam doxologiam emendandam , ut passim alibi, 
Vide ad finem capitis xc. Ip. 


8 Ac οὗ. Πάρτι legitur μεθ᾽ οὗ, Vide ad 
cap. 57. Sic et in sequentibus vero pro ἐν ἁγίῳ, in 
eodem legere est σὺν ἁγίῳ. CER. 

(89) Φωνῆσαι τὰ τῆς προσευχῆς. In altero cod, 
προσφωνῆσαι τὰ τῆς πρώτης εὐχῆς. Quod melius, 
respiciuntur enim preces antea memorate. lp. . 

(60) Κεχοιμημένων, ln altero cod. ἐν Χριστῷ 
ἀναπαυσα; ܨ‎ 

0 Παρίδῃ. μι altero ἀφήσῃ, quod glossema 
redolet. Ip. 

(62) Ὁ τῇ φύσει, εἰς, Hzc in altero vocantur 
Ἐπίκλησις ὑπὲρ τῶν ἐν Χριστῷ ἀναπαυσαμένων. Ip. 


(65) Ἔν χατασ) Ibidem ἐκ. κατασχευῆς. Ip. 

(0 ᾿Αγαστασίαν. Rectius in altero ἀνάστασιν. 
ܝ‎ 

(65) ᾿Αγγέλους εὐμενεῖς παράστησον αὐτῷ. 
Be που τος in hominum morte, ex dociriua 


SS. Patrum sunt: assistere morientibus, eosque 
pro viribus adjuvare"; piis esse ἀγγέλους εἰρήνης, 
placidos animz evocatores , acceptores ܙ‎ exuentes 


41146 


CONSTITUTIONES ἈΡΟΒΤΟΙΟ ΞΕ. — LIB. VIII. 


1145 


μὴ καὶ σέθας, εὐχαριστία, προσχύνησις (68), ἐν ἁγίῳ A actio gratiarum, adoratio, n sancto Spiritu, in 


ssecala, Amen. Et diaconus dicat : Inclinate, et ac- 
οἱρίίο benedictionem. At episcopus gratias pro eis 
agat, hzc dicens: « Salvum fac, Domine, populum 
iuum et benedic hareditati tuie**,» quam acquisiisti 
pretioso Christi tui sanguine; pasce illos sub 
dextera tua , protege illos sub alis tuis; et tribue 
illis, ut certamen bonum certent, cursum consum- 
ment?*, fidem servent, absque mutatione, culpa et 
crimine; per Dominum nostrum Jesum Christum 
dilectum Filium tuum ; cum quo tibi gloria, honor, 
et veneratio, atque sancto Spiritui, in szcula. 
Amen. 
CAPUT XLII. 

defunctorum 
fieri memorias; et quod ez eorum facultatibus sit 
pauperibus largiendum. 

"πού spectat ad mortuos, celebretur dies tertius, 


" Anast, ἐπιτελεῖσθε. "Hoc caput profert Anastasius, quest, 99. 


Πνεόματι, εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾿Αμήν. Καὶ à διάκονος 
λεγέτω" Κλίνατε, xai εὐλογεῖσθε. Καὶ ὁ ἐπίσχοπος 
εὐχαριστείτω ὑπὲρ αὐτῶν, λέγων τοιάδε" « Σῶσον (69), 
Κύριε, τὸν λαόν σου, xa εὐλόγησον τὴν χληρονο- 
μίαν σου, » ἣν περιεποιήσω τῷ τιμίῳ αἵματι τοῦ 
Χριστοῦ σου" ποίµανον αὐτοὺς ὑπὸ τὴν δεξιάν σου, 
καὶ σχέπασον αὐτοὺς ὑπὸ τὰς πτέρυγάς σου, xat δὸς 
αὐτοῖς τὸν ἀγῶνα ἀγωνίσασθαι (Ἴθ)καλὸν, τὸν δρόμον 
πελέσαι (71), τὴν πίστιν τηρῆσαι ἀτρέπτως, ἀμέμ- 
πτως, ἀνεγχλήτως, διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χρι- 
στοῦ τοῦ ἀγαπητοῦ cou Παιδός: μεθ' οὗ δοι δόξα, 
τιμὴ καὶ αέδας, καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, εἰς τοὺς 
αἰῶνας. Αμήν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MB. 


Πῶς (79) δεῖ καὶ πότε γίνεσθαι τὰς τῶν κοιµη- B Quomodo εἰ quando oporteat. fidelium. 
2 μ 


βέντωγν πιστῶν μνείας" καὶ ἔτι; ἐχ τῶν ὑπαρ- 
χόντων αὑτοῖς, δεῖ παρέχεσθαι πένησι. 
Ἐπιτελείσθω '' δὲ τρίτα τῶν χεχοιμημένων (73), 


9 Psal, χχνι,9. "11 Tim. iv, 7. 


VARIORUM NOTE. 


xovza ἡμέρας τοῦ πα- 
λαιοῦ πένθους τριχῇ διε- 
λόντες οἱ ἀπόστολοι, εἰς 
τρίτα, καὶ ἕννατα, χαὶτεσ- 
σαραχηστά. Οὕτω γὰρ καὶ 
αὐτὸς ὁ Κύριος peti Y 
τριήμε! εραιν ἔφανι 
ῥωσεν ἑαυτὸν τοῖς μαθη- 
ταῖς τῶν θυρῶν χεχλει- 
σμένων, καὶ ἑἐνεφύ! 
αὐτοῖς λέγων + Λάδετε 
Πνεῦμα ἅγιον. Καὶ μεθ᾽ 
ἡμέρας ὀχτὼ, πάλιν ἰδοὺ 
μετὰ τὴν ἀνάστασιν ἐντὸς 
τῶν ὀχτὼ ἡμερῶν, δεύτε- 
pov ἐφάνη αὐτοῖς. Εἰπὼν 
οὖν ὁ εὐαγγελιστὴς, pg, 
ܐ‎ 


ἡμέρας ὀκτὼ 
στάσι εν οὐ 
συνηρίθμησε. Μετ’ ἐχεί- 


νης γοῦν, ἐννέα χαταριθ- 
μοῦνται. Κατὰ γοῦν τὸν 
τύπον τοῦτον, ἡμεῖς ἀπὸ 
τῆς ταφῆς ἕως τῶν ἑννά- 
τῶν δεύτερον τὰς µνείας 
τῶν ὁσίως χεχοιμηµένων. 
ἐπιτελοῦμεν. Ὁμοίως δὲ 
καὶ τὰ τεασαραχοστὰ, ἑ- 


πει τεασαραχο: 
δη prex 3 
pios. 


veteris luctus in tria di- 
viserint apostoli; in ter- 
lium diem, et nonum, et 
quadragesimum. Ita enim 
ipse Dominus post resur- 
rectionem tertia die fac- 
tam, seipsum ostendit 
discipulis, januis clausis, 
et insufflavit eis dicens : 
« Accipite Spiritum san- 
ctum. » Et post dies octo, 
iterum ecce post resur- 
rectionem intra octo dies, 
secundo ipsis apparuit. 
Maque evangelista di- 
cens, « Post dies octo ,» 
diem resurrectionis non 
numeravit cum aliis die- 
bus. Quare ctum illo 
novem numerantur. Ad 
hanc ergo formam , nos 
a sepultura ad nonum 
diem secundo memorias 
eorum celebramus qui 
sancte obiormierunt. Et 
vero pari ratione quadra- 
gesimum peragimus, quia 
die quadragesimo assum- 
p Ptus est Dominus. 


Quem locum frustra queras in versione Jacobi 
Pontani. Ad hzc corrigi debent ista apud Hincma- 
rum capite 44 : Capitulorum presbyteris datorum , 
anuo 852 : Ut nullus presbyterorum ad anr:versariam 
diem, vel tricesimam tertiam , vel genna alicujus 
defuncti, aut quacunque vocatione ad collectam pre- 
abyteri convenerint, se inebriare praseumat. Scribo , 
etiam ex Reginone, Burehardo, Ivone, Gratiano : Ut 
mullus presbyterorum , ad anniversariam diem vel 
tricesimam , tertiam vel septimam, etc. Denique in- 


dicatum capitulum 19 Theodori accipe, prout legen- 


dum et constituendum videtur ; Pro defancto mona- 
cho missa agitur in die sepullure ejus, tertia die, et 
postea quandiu voluerit abbas : pro laico bono tertia 
vel septima [5 vel 7 unde factum, tres vel septem] ܕ‎ 
post jejunium : pro penitente trigesima die vel sep- 


(68) Προσκύνησις. In altero : xat προσκύνησις, 
xi din etc. Quod eadem de causa mutatum vi- 
detur. Cen. 

(69) Σῶσον, etc. Ascribitur in altero cod. χειρο- 
θεσία πιστῶν. Ip. 

(10) Ἁγωνίσασθαι. In altero cod. τέλεσθαι, a 
τελέθω, perficio, barbarice. Ip. 

(11) Τε, In eodem ἀνύσαι, absolvere, eodem 
sensu. Sic passim miscentur συνώνυμα. Ip. 

72) Πῶς. Ibidem : ὅπως. Ip. 

Ἐπιτελείσθω δὲ τρίτα τῶν κεκοιµημέ- 
vuv, etc. Hinc ista et. sequentia sumpta esse ab 
Orientalibus, Melchitis, Maronitis, Cophtitis et Jaco- 
bitis, prafixaque Collectionibus conciliorum apud 
os, discere est ex Abrahami Ecchellensis Maronite 
Notis ad Catalogum librorum Chaldzeorum , quem 
Hebedjesu composuit, p. 167, etc. Eadem cum aliis 
itidem Apostolicarum constitutionum cernere est, 
in Codicibus conciliorum et canonum, Arabico et 
Grecis, penes Christianissimum regem. Citantur 
autem ab Anastasio abeque ulla diversitate .prima- 
rum linearum jn ms. Regio 2406, Ad rem ipsam 
$i attinet, plurima congeri 1; ܗܘ‎ ego, in- 

icatis potioribus locis, illa sotummodo describam, 
qua aut novitatem habent, aut lucem. ii 
exspectant. Igitur consulat qui volet Pallad 
riam Lawsiacam, cap. 26, sub linem; Isidorum 
Pelusiotam, lib. », epist. 144; Justiniani Novellam 
455: Damascenum Oratione de nw defunctis, 
editionis Graecze fol. 447, 150; Eustrátium in Bi- 
bliotheca: Photianz codice 171; Niconem De erro- 
ribus Armeniorum apud Balsamonem, pag. 1098, et. 


supra ad lib. cap. 24; Ambrosium Concione de 
obitu Theodosii, Epistolam inter Augusti as 258; 
Aleuinum aut alium lib. De di officiis, cap, 50, 
5 ; Capitula selecta "Theodori C; is, n. 19, 
31,90; ih ΙΧ Spicilegio, Meletii epistolam Ώε Βο- 
σας; Meursii Glossarium voce Τριτεννάται' Hu- 

nem Menardum, Concordig regu 418, et 


m p. 
lacobum Goar, Euchologii p. . Jam Philippus 
Solitarius, lib. rv. Dioptre manu seriplz in Regia 

Bibliotheca, ad hunc modum loquitur : 

Περὶ τοῦ πῶς ἐπιτελοῦ- De modo quo celebramus 
μὲν τρίτα, ἔνγατα, καὶ  ἀἶέδ tertium, nonum, et 
τεσσαρακοστά. quadragesimum. 

Χρὴ καὶ τοῦτο γινώ- ΕἸ hoc sciendum est , 
σχειν, ὅτι τὰς τεσσαρά- quod quadraginta dies" 


1148 


S, CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA 14. 


1141 


in psalmis, leotionibus et precibus, ob eum qui A ἐν ψαλμοῖς, καὶ ἀναγνώσεσι, καὶ προσευχαῖς, διὰ τὸν 


διὰ τριῶν ἡμερῶν ἐγερθέντα" καὶ ἕννατα (73), εἰς 
ὑπόμνησιν τῶν περιόντων xal τῶν χεχοιμημένων' xal 
πεσσαρακοστὰ " (15), κατὰ τὸν παλαιὸν τύπον "". Μω- 
env γὰρ οὕτως ὁ λαὸς ἐπένθησε' καὶ ἐνιαύσια, ὑπὲρ 
μνείας αὐτοῦ. Καὶ διδόσθω ἐκ τῶν ὑπαρχόντων αὐτοῦ 
πένησιν εἰς ἀνάμνησιν αὐτοῦ. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΙ". 


“Ὅτι τοὺς ἀσεδεῖς τελευτῶντας οὐδὲν ὀφελοῦσι 
μνεῖαι, ἢ ἐντολαί. 


Ταῦτα δὲ περὶ εὐσεδῶν λέγομεν. Περὶ γὰρ ἀσεδῶν, 
τὰ τοῦ χόσμου δῷς πένησιν, οὐδὲν ὀνήσεις αὐτόν ". 
"Q γὰρ περιόντι ἐχθρὸν ἦν τὸ Θεῖον, δῆλον ὅτι καὶ με- 
ταστάντι" οὐ γάρ ἐστιν ἀδιχία παρ᾽ αὐτῷ" ε Δίκαιος 
γὰρ ὁ Κύριος, καὶ διχαιοσύνας ἢγάπησε"» καί" « ᾿Ιδοὺ 


tertia die resurrexit ; item dies nonus , in γεοογάδ- 
lionem superstitum et defunctorum; atque etiam 
dies quadragesimus ܙ‎ juxta veterem typum ; Mosem 
enim ita luxit populus ''' ¡ denique anniversarius 
dies, pro memoria ipsius. Ex bonis vero ejusdem 
detur pauperibus, ad illius commemorationem. 
CAPUT XLIII. 
Quod impios ex vita decedentes, nihil juzent memorie, 
vel. mandata. 
! Porro hzec de piis dicimus. Nam de impiis ; licet 
omnia mundi bona pauperibus dederis, nibil juvabis 
impium. Cui enim superstiti inimicum erat Numen, 
manifestum est quod etiam defuncto, sit infensum : 
meque enim injustitia est apud Deum* : + Quoniam 


justus Dominus, et justitias dilexit * : » Et : « Ecce B ἄνθρωπος, καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ 7.» 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MA'. 
Περὶ µεθύσων (16). 

Ἐν δὲ ταῖς μνείαις αὐτῶν καλούμενοι (71), μετὰ 
εὐταξίας ἑστιᾶσθε καὶ φόδον Θεοῦ, ὡς δυνάμενος 
χαὶ πρεσδεύειν ὑπὲρ τῶν μεταστάντων. Πρεσθύτε- 
pot (78) καὶ διάχονοι Χριστοῦ ὑπάρχοντες, " νήφειν 
ὀφείλετε πάντοτε, καὶ πρὸς ἑαυτοὺς καὶ πρὸς ἐτέ- 
ρους, ἵνα δύνησθε τοὺς ἀταχτοῦντας νουθετεῖν. λέγει 
δὲ ἡ Γραφή ** « Οἱ δυνάσται θυμώδεις εἰσίν" οἶνον δὲ 
μὴ πινέτωσαν, ἵνα μὴ πιόντες ἐπιλάθωνται τῆς σο- 
φίας, καὶ ὀρθὰ κρίνειν οὐ μὴ δύνωνται. » Οὐκοῦν καὶ 
οἱ πρεαθύτεροι xal (19) οἱ διάχονοι '5, μετὰ Θεὸν 
' Anastasius ibidem. 3 Anast- 
* [sa. rxu, 11. " Vide Anastasium. 3 In 


x, 8. 
? Prov. xxxi, ὁ ex μα, 510. 


199 Deut. xxxiv , 8. 


homo, et opus ejus*. » 
CAPUT XLIV. 
De ebriosis. 

"In mortuorum vero memoriis , invitati, cum mo- 
deratione ac Dei metu epulamini, ut possilis etiam 
deprecari pro iis qui e vila migrarunt. Qui presby- 
leri et diaconi Christi estis , semper debetjs esse 
Bobrii, tam vobis quam aliis; ut eos qui flagitiose 
vivunt valeatis admonere. Ait quippe Scriptura : 
« Potentes,, iracundi sunt : vinum autem non bi- 
bant ; ne bibentes obliviscantur sapientiz , et recta 
judicare non possint*. » Et certe presbyteri ac 
diaconi, post Deum omnipotentem , illiusque dile- 

99 al. apaxoszá. ?"Anast. νόμον καὶ τύπον. 
αὑτῶν. * Anast, τῷ Θεῷ. " Joan. vir, 18. 


* Psal. 


Eclogis Mazar. additur : Περὶ τοῦ μὴ πολλῷ οἴνῳ χρῆσθαι τοὺς ἱερεῖς. 


add. σὺν τοῖς ἐπισχόποις. 


VARIORUM NOTA. 


agnoscunt. Ad Deuteronomium respondeo, quosdam 
codices Graecos en loci habuisse τεσσαράχοντα, pro 
τριάκοντα. ld vero ostenditur per verba S. Chry- 
sostomi Panegyrico Bernices el Prosdoces (quie con 
ferenda cum. Ambrosianis initio Concionis in ohitu 
Theodosii) : "Exlaucav τὸν Taxi τεσσαράκοντα ἡμέ- 
ρας" ἔχλαυσαν καὶ τὸν Μωῦσῆν ἑτέρας τοσαύτας ol 
Ἰουδαῖοι. ΕΙευετωπὶ Jacob quadraginta diebus; fleve- 
runt et Moysem totidem aliis Judzi. Übi vides re- 
spici ad Gen, t, 3. et Deuteron. xxxiv, 8. ldem 

lirysostomus, ut id obiter moneam, videtur inve- 
nisse cap. x1 Judicum, vers. 40, τεσσαράχοντα cor- 
rupte, non τέσσαρας, quando homil. 14 , ad popu- 
lum Antiochenum scribebat de filia Jephthae ; "Eyé- 
νετο νόμος τοῖς Ἰουδαίοις, συνερχομένας τὰς παρθέ- 
vovg κατὰ τὸν χαιρὸν ἐχεῖνον ἡμέρας τεσσαράχοντα 
πενθεῖν τὴν γεγενημένην σφαγήν. Apud Judeos lex 
est lata, ut virgines illo tempore convenientes quadra- 
ginta diebus commissam. cedem deplorarent; nisi si 
error memorize est in sancto doctore, aut τέσδαρας 
mutatum fuit in τεσσαράχοντα vitio librariorum. Ip. 

(28) Περὶ µεθύσων. ln altero cod. sic inscribi- 
tur caput : Ὅτι οὐ δεῖ παροινεῖν. ἀλλὰ γήφειν ἔστιω- 
μένους. CLER., 

(T1) Ἔν δὲ ταῖς μνείαις αὐτῶν καλούμενοι. Ni- 
hil dico de funebribus epulis , ritu etiam minus do- 
ctis notissimo. Cor. 

(78) Πρεσδύτεροι. Additur γάρ in altero Vindo- 
bonensi, forte melius. Cuen. 

(79) Οἱ διάκονοι. Additamentum Eclogarum Ma- 
zarinianarum, nunc codicisRegii2347, babet quoque 
liber 2592. Eadem exemplaria et tertium ܙ‎ Ρο! οὐχ. 
ἔστιν ὑδρίσαι, et μὴ πίνειν οἶνον εἰς μέθην. Cor. 


ptima, εἰ 1 [aut propinquos] ejus oportet C 
jejunare quinta die, εἰ oblationem offerre ad. altare : 
sicut in Jesu filio Sirach legitur; et pro Saül filii 
Jarael jejunaverunt : postea quandiu voluerit presby- 
ier. Respici puto ad verba Ecclesiastici xil, 
A5 : Luctus mortui septem dies; et xxxvii, 16, 7, 
18, quod magis patebit lecto cap. 50 libri citati 
De divinis officiis. Cor. 

e "Evvara. Ratio q profert Philippus, 

i Eustratium, evertitur a S. Cyrillo, lib. xit. in 

'vanmem, p. 1404, ubi docet, μεθ᾽ ἡμέρας ὀχτώ, 
Joan. xx, ignifleare diem octavum, non vero 
diem nonu [ua de re dixi supra. Nicephorus ta- 
men consentit errori, scribens, lib. ܐ‎ Hiat. eccl. , 
cap. δέ, p. 148, C : Ἐπεὶ δ' ὀγδόη ἐξ ἐχείνης ἡμέρα 
διέδραμε. Hoc est, juxia meam versionem : Post- 
ne autem octavus ab illo dies prateriit. Malo more, 
loctus interpres in contrarium sensum reddidit ; 

Postquam autem. deine octava advenit dies. Porro. 
ritus iste ignotus fuit Áugustino , ut patet ex illius p. 
libro Quustionum super Genesim, quist. penult.; 
nolus Ambrosio, el plerisque Latinorum ; dam- 
matus aulem ab eo qui putatur Alcüinus, ex loco 
memorato S, Augustini, ܘܳܐ‎ 

e» Τεσσαρακοστά. Lectio marginalis τριαχο- 
τά, mn sequuntur orientales nationes , et colle 
ctio Arabica, conlirmawr testimonio Deulerono- 
mii, xxxiv, 8, inquo legimus triginta, legebantque 
Philo, Josephus, οἱ alii : concordantibus Scriptura: 
locis duobus, Num. xx , ult., Deut. xxi, 45, necnon 
Josepho, lib. 1v,cap.4, p.109, ὦ, et Procopio Gazzeo ad 
Genes. 1. Nihilommus tamen τεσσαραχοστά praefero; 
quia Graci antiqui cum recentioribus diem quadra- 
&esimum in mortuis celebraut, tricesimum non 


1150 


Actum Filium, sunt potentes ac'dynastz Ecclesiz. 
Hoc autem dicimus, non ut vinum nequaquam bi- 
bant;eo enim modo contumelia afficerent id quod 
2 Deo factumest ad letitiam ; sed ut non inebrientur. 
Siquidem non t Scriptura, vinum non biben- 
dum; sed quid ait t « Ne bibe vinum ad ebrieta- 
tem, » et iterum : «Spinz nascuntur in manu te- 
mulenti **, » Id vero non de iis tantum, qui sunt 
in clero, dicimus; verum etiam de omni laico 
Christiano, super quem invocatum est nomen Do- 
mini nostri Jesu Christi '^; nam ipsis quoque di- 
ctum est: « Cui ve? cui tumullus? cui tedia et 
garzulitas ? cujus oculi lividi 7 cui contusiones fru- 
Stra? Nonne heceorum sunt, qui in vino immo- 

B rantur, quique explorant, ubi flant compotationes '*, » 

CAPUT XLV. 
De recipiendis iis qui propter. Christum patiuntur 
persecutionem, 

Eos qui persecutionem patiuntur fidei causa, 
et de civitate in civitatem fugiunt quod memine- 
rint verborum Domini, suscipite. Cum enim no- 
rint spiritum quidem promptum esse, carnem vero 
infirmam !* , aufugiunt, οἱ faeullatum suarum di- 
replionem permittant ac negligunt, ut in seipsis 
nomen Christi illibatum et negatione non proditm 
conservent, Suppeditate ergu illis que sunt neces- 
saria, mandatum Dominicum adimplentes. 


CAPUT XLVI. 

C Quod unusquisque, in eo gradu cleri, in quo est con- 
stitutus, debeat permanere, εἰ ordinem servare; 
ΠΟΛ vero ad se rapere qua commissa non sunt. 
lllud autem communiter omnes precipimus ; ut. 

wnusquisque in ordine sibi dato permaneat , neque 
regularum terminos transcendat : non enim nostri 
sunt, sed Dei. « Qui enim vos, inquit Dominus, 
audit,me audit; et qui me audit, audit eum qui 
misit me: et qui vos spernit, me spernit; qui 
autem me spernit, spernit eum qui misit me !*, » 
Nam si ea que inanima condita sunt, pul 
chrum ordinem conservant; ut nox, dies, sol, 
luna, stelle, elementa, tempestates, menses, 
hebdomades, dies, hore; ac usui constituto ser- 
viunt; juxta illud dictum: ¥ Terminum posuisti , 
D quemnon transgredientur '' ; » et iterum, de mari : 
«Posui ei terminos, et circumposui claustra et 
ostia ; dixi autem ei : Hucusque venies, et non trans- 
ibis**;» quanto magis vos non debetis audere 


7 Jac. 1, 7. Prov. xxin, 39. "Ὁ Matth. x, 


CONSTITUTIONES APOSTOLICJE. — LIB. VIII 


"Prov. xxvi, 9. 
ܐ‎ Luc. x, 16; Matth. x, 40; Joan. xii, 30, '* Psal, cui, 9. 


1149 
«bw παντοχράτορα καὶ τὸν ἢγαπημένον αὐτοῦ ܠܐ(‎ 
δυνάσται ὑπάρχουσι τῆς Ἐκκλησίας. Τοῦτο δέ φαμεν, 
οὐχ ἵνα μὴ πίνωσιν" ἄλλως γὰρ καὶ (80) ἔστιν ὑθρί- 
σαι τὸ ὑπὸ θεοῦ γενόμενον εἰς εὐφροσύνην᾽ ἀλλὰ ἵνα 
μὴ παροινῶσε. Οὐ γὰρ εἶπεν ἡ Γραφὴ, μὴ πίνειν ol- 
νον, ἀλλὰ τί φησιν ; « Μὴ πῖνε οἶνον εἰς μέθην 3 » 
Καὶ πάλιν" «”Άκανθαι φύονται By χειρὶ μεθύσου. » 
Τοῦτο δὲ οὐ περὶ τῶν ἐν χλήρῳ μόνον φαμὲν, ἀλλὰ 
καὶ περὶ παντὸς λαϊχοῦ Χριστιανοῦ, ἐφ᾽ οὗ ἐπιχέχλη- 
τσι τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ" καὶ 
αὑτοῖς γὰρ εἴρηται" « Τίνι οὐαί ; τίνι θόρυβος ; τίνι 
ἀηδίαι καὶ λέσχαι ; τίνος πελιδνοὶ (84) οἱ ὀφθαλμοί ; 
πίνι συντρίμματα διακενῆς ; οὐ τῶν ἐγχρονιζόντων ἐν 
οἴνῳ, καὶ τῶν κατασχοπουμένων (82) ποῦ πότοι γί- 


0 × ;ܐܪܘܡ 
ΚΕΦΆΛΑΙΟΝ ME'.‏ 
Περὶ τοῦ (85) ὑποδέχεσθαι τοὺς διὰ Χριστὸν διω-‏ 
κομέγους.‏ 


Τοὺς διωχομένους διὰ πίστιν, χαὶ εἰς πόλιν ἐκ πό- 
λεως φεύγοντας, διὰ τὸ μεμνῆσθαι τῶν λόγων τοῦ 
Κυρίου, προσλαμθάνεσθε. Ἐπιστάμενοι γὰρ, ὅτι τὸ 
μὲν πνεῦμα πρόθυμον, ἡ δὲ σὰρξ ἀσθενὴς, ἀποδι- 

, δράσχουσι, καὶ τὴν ἁρπαγὴν τῶν ὑπαρχόντων mpo- 
ἵενται, ἔνα ἀνεξάρνητον ἐν ἑαυτοῖς τὸ ὄνομα τοῦ Χρι- 
στοῦ διατηρήσωσιν. Ἐπιχουρεῖτε οὖν αὐτοῖς τὰ πρὸς 
χρείαν, ἐντολὴν Κυριαχὴν πληροῦντες. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Μα». 
ܕ‎ 
ἁρπάζειν τὰ μὴ ἐγχειρισθέντα. 

Ἐκεῖνο δὲ χοινῇ πάντες (84) παραγγέλλομεν, ἔχα- 
στον (85) ἐμμένειν τάξει τῇ δοθείσῃ αὐτῷ, καὶ μὴ 
ὑπερδαίνειν τοὺς ὄρους" οὐ γάρ εἰσιν ἡμέτεροι, ἀλλὰ 
τοῦ θεοῦ. « Ὁ ὑμῶν γὰρ, φησὶν ὁ Κύριος, ἀκούων, 
ἐμοῦ ἀχούει" xal ὁ ἐμοῦ ἀχούων, ἀκούει τοῦ ἀπο- 
στείλαντός µε" καὶ ὁ ὑμᾶς ἀθετῶν, ἐμὲ ἀθετεῖ - ὁ δὲ 
ἐμὲ ἀθετῶν, ἀθετεῖ τὸν ἀποστείλαντά με. ܙ‎ El γὰρ 
τὸ ἄψυχα γενόμενα, τὴν εὐταξίαν ἀποσώζει " οἷον 
νὺξ, ἡμέρα, ἥλιος (86), σελήνη, ἄστρα, στοιχεῖα, τρο- 
παὶ, μῆνες, ἑθδομάδες', ἡμέραι, ὧραι, καὶ δουλεύει 
τῇ διατυπωθείσῃ χρείᾳ, κατὰ τὸ εἰρημένον" « Ὅ- 
ριον ἔθου, ὃ οὐ παρελεύσονται" » καὶ πάλιν, περὶ 
τῆς θαλάσσης. « Ἐθέμην αὐτῇ ὅρια, περιθεὶς καὶ 
κλεῖθρα, καὶ πύλας’ εἶπα δὲ αὐτῇ Μέχρι τούτου 
ἐλεύσῃ, καὶ οὐχ ὑπερδήσῃ * » πόσῳ μᾶλλον ὑμεῖς οὐ- 
δὲν ὀφεῖλετε τολμᾷν (87) παραχινεῖν τῶν ὑμῖν κατὰ 


! Prov, xxr; Eecli. xxxi; Ephes. v. 
95. '@ Matth. xxvi, 41, ! al, προσίενται. 
?Job xxxvur, 14. 


VARIORUM NOTAE. 


(83) "Exuo'zov. Addit alter cod. μέν. CrER. 

(86 aes Scholion ad hzc verba habet : Ὅτι 
ἥλιος, καὶ σελήνη, καὶ ἄστρα, χαὶ τὰ λοιπὰ ἄψυχα. 
contra Origenem, qui astra animata esse putabat, 
Eum vide lib. v. contra Celsum, p. 238, ed, Cantab. 
et libro De oratione, cap. 24. Ip. 

(87) Τοιϊμᾷν. Deest in altero codice; ac sane 
abundat. Ip. 


d πᾶσι Cor. 


(80) Καί Delecum altero cod. Vind. εκ. 

: 8n Πελιδγοί. 1n altero. cod. πέλιοι, quod idem 
est. Ip. 

(82) Κατασχοπουμέγων. Sie quoque citatur »n 
Antiocho hómilia B. Unum exemplar ms, χατασχο- 
πενόντων ; aliud, κατασκοπούντων. Cor. 

(85) Περὶ τοῦ, etc. Deest inscriptio in altero cod. 


LER. 
(84) Κοινῇ πάντες. In duobus scripts libris, 


1188 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


ܬܚ 


quidquam eorum dimovere, quie vobia secundum A γνώμην Θεοῦ παρ ἡμῶν ὀρισθέντων ; ἀλλ᾽ ἐπειδὴ 


πάρεργον οἱ πολλοὶ χαὶ τοῦτο ἡγήσαντο εἶναι, αυγ- 
χέειν δὲ τὰς τάξεις καὶ τὴν ἐφ' ἑκάστου χειροτονίαν 
παραχινεῖν τολμῶσιν, ὑφαρπάζοντες ἑαυτοῖς ἀξιώ- 
ματα τὰ μὴ διδόμενα, καὶ ἐπιτρέποντες ἑαυτοῖς τυ- 
ραννικῶς ἃ μὴ ἔχουσιν ἐξουσίαν διδόναι, καὶ διὰ τοῦ- 
το παροργίζουσι μὲν θεὸν, ὥσπερ οἱ Κορεῖται, χαὶ ὁ 
βασιλεὺς Ὀζίας, παρ) ἀξίαν ἐπιθέμενοι ἄνευ Θεοῦ τῇ 
ἀρχιερωσύνῃ, καὶ γενόμενοι, οἱ μὲν πυρίφλεχτοι, ὁ δὲ 
χατὰ τοῦ μετώπου λεπρός" παροξύνουσι δὲ Χριστὸν 
(88) ᾿Ιησοῦν τὸν διαταξάμενον, λυποῦσι δὲ χαὶ τὸ 
Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ἀκυροῦντες αὐτοῦ τὴν μαρτυρίαν * 
εἰκότως, τὸν ἐπηρτημένον (89) χένδυνον τοῖς τὰ τοιαῦτα. 
πράττουσι προειδόμενοι, xal τὴν εἰς τὰς θυσίας καὶ 
εὐχαριστίας ἀμέλειαν, ἐχ τοῦ ὑφ' ὧν μὴ χρὴ προσ- 
ἀγομένας ἀπεθῶς, παιδιὰν ἡγουμένων τὴν ἀρχιερατι- 
χὴν, ἥτις μίμησιν περιέχει τοῦ μεγάλον ἀρχιερέως 
Ἰησοῦ Χριστοῦ βασιλέως ἡμῶν, ἀνάγχην ἔσχομεν xal 
ποῦτο παραινέσαι " ἤδη γάρ τινες ἐξετράπησαν ὀπίσω 
τῆς ἑαυτῶν ματαιότητος " λέγομεν (90) ὡς Μωσῆς, 
ὁ τοῦ Θεοῦ θεράπων, ᾧ ὁ θεὸς ἐνώπιος ἐνωπίῳ ὠμί- 
λει, ὡς εἴ τις λαλήσῃ πρὸς ἑαυτοῦ φίλον, ᾧ εἶπεν" 
«ΟΙδά σε παρὰ πάντας" » ᾧ κατὰ πρόσωπον ὡμίλει 
καὶ οὐ δι) ἀδήλων "9, ἢ ἐνυπνίων, ἢ ἀγγέλων, ἢ αἰνιγ- 
μάτων " οὗτος ἡνίκα τὴν θείαν νομοθεσίαν διετάσσετο, 
διεῖλε τίνα μὲν χρὴ ὑπὸ τῶν ἀρχιερέων ἐπιτελεῖσθαι, 
τίνα δὲ ὑπὸ τῶν ἱερέων, τίνα δὲ ὑπὸ τῶν λευιτῶν, 
ἑκάστῳ τὴν οἰκείαν καὶ ἀνήκουσαν τῇ λειτουργίᾳ 


voluntatem Dei per nos definita sunt? Verum quia 
mawlü hoc non esse necessarium putaverunt; imo 
confundere ordines , ac unieuique tributam ordina- 
tionem labefactare audent, sibi arripientes non tra- 
ditas dignitates, ac tyrannice permittente sibi ea , 
quorum dandorum potestatem non habent ; ac pro- 
plerea, tum Deum irritant, quemadmodum Cori- 
1", et rex Οίας", qui preter dignitatem , ac sine 
Deo usurparunt pontificatum, atque illi quidem 
facti sunt ignis pabulum, hie vero in fronte lepro- 
$us; Lum exasperant Christum Jesum, qui ita con- 
süituit ; tum constristant Spiritum sanctum, infir- 
mantes illius testimonium : idcirco jure, pericu- 
lum iis qui hac designant impendens prospicienteg, 
et negligentiam in sacrificiis ac gratiarum actioni- 
bus, eo quod impie offerantur ab iis a quibus nom 
oportet, quique honorem pontiflealem , complexum 
magni pontiflcis Jesu Christi regis nostri imitatio- 
nem, pro ludo habent; ideo, inquam, necesse (uit de 
9ο quoque admonere : jam enim quidam conversi 
sunt retro post vanitatem suam **, Itaque dicimus , 
quod Moses, Dei famulus, cum quo Deus facie ad 
faciem colloquebatur, αἱ οἱ quis loquatur ad ami- 
cum suum **; cui dixit : « Novi te pre omnibus ; » 
cum quo ad os loquebatur, et non per obscura, vel 
somnia, vel angelos, vel enigmata **, hic Moses, cum. 
divinam legislationem constitueret , distinxit que- 


mam oporteret peragia pontillcibus, quenam a sa- θρησχείαν ἀπονείμας, xal ἅπερ μὲν τοῖς ἀρχιερεῦσι 
cerdotibus, quanam a levitis , ac distribuit unicui- (; προστέταχτο ἐπιτελεῖν, τούτοις τοὺς ἱερέας οὐ θε- 
quecultum proprium suoque ministerio convenien- μιτὸν ἦν προσιέναι " ἅπερ δὲ τοῖς ἱερεῦσιν ὥριστα, 


τούτοις οἱ λευῖται οὐ προσίεσαν" ἀλλ' ἕχαστοι ἅπερ (94) 
παρειλήφεισαν ὑπηρεσίας περιγεγραμμένας, ἐφύλατ- 
πον" εἰ δέ τις πέρα τῆς παραδόσεως προσιέναι ἐ- 


tem; οἱ δὰ ea quidem qua jussit pontifices perfl- 
cere, fas non erat ut. accederent sacerdotes ; ad ea 
vero quz sacerdotibus definita erant, levite non 


admittebantur; sed singuli ministeria praescripta δούλετο, θάνατος (93) ἦν τὸ ἐπιτίμιον. Τοῦτο δὲ μά- 
quie acceperant servabant; si quis autem ullra sibi λιστα διέδειξε xal ἡ χατὰ τὸν Σαοὺλ πεῖρα " ὃς θῦσαι 
traditum officium progredi nitebatur, morteluebat — γενομιχὼς δίχα τοῦ προφήτου xal ἀρχιερέως Σαμονὴλ, 
penas". Hoc vero praecipue demonstravit id, quod ἔσπασεν εἰς ἑαυτὸν ἁμαρτίαν καὶ χατάραν ἀναπό- 
Sauli conti,it ; qui cum existimassetse absque pro- ὄλητον" καὶ οὐδὲ τὸ χεχρῖσθαι ὑπ' αὐτοῦ εἰς βασιλέα, 
püeta et poniiüce Samuele sacrificare posse, ad ἐδυσώπηας τὸν προφήτην. Ἐνεργεστέρᾳ "° δὲ τῇ πράξει 
86 peccatum εἰ maledictum nunquam abjiciendum διέδειξεν ὁ Θεὸς ἐν τοῖς κατὰ τὸν Ὀζίαν, οὐκ ἐν με- 
attraxit; neque prophetam movit ac flexit, quod ab λισμῷ ?! τὰς ἐπὶ τῇ παρανομίᾳ εἰσπράξαμενος δίχας" 
ipao Saul in regem unctus fuisset '', Hoc etiam evie — καὶ ὁτῆς ἀρχιερωσύνης καταμανεὶς, xal τῆς βασιλείας 
dentiori operatione demonstravit Deus per ea qui ἀλλότριος κατέστη. Τὰ δὲ ἐφ᾽ ἡμῶν ἴσως οὐκ ἀγνοεῖτε. 
Ozie acciderunt, de cujus prevaricatione exegu ἢ Ἴστε γὰρ πάντως ἐπισχόπους παρ) ἡμῶν ὀνομα- 
ponas absque mora; et qui contra pontificatum in» σθέντας, xal πρεσδυτέρους, χαὶ διαχόνους, εὐχῇ καὶ 
sanierat, regno quoque pulsus est **. Ceterum qua χειρῶν ἐπιθέσει, τῇ διαφορᾷ τῶν ὀνομάτων καὶ (95) 
sub nobis acia sint, forsitan non ignoratis. Scitis τὴν διαφορὰν τῶν πραγμάτων δειχνύοντας. Οὐ γὰρ 
enim omnino episcopos, presbyteros et diaconos a ὁ βουλόμενος παρ' ἡμῖν ἐπλήρου τὴν χεῖρα, ὥσπερ 


? Num.xvi. '' !ܐ‎ Paral. xxvi. "1.1 Tim. v, 45. Num. χιΐ, 8; Exod.xxxi, 44, 47, 3 Num. 
ܢܐ ܚ ܡ‎ 9 # Νο, τν, * T Reg. τι. *]JIParal.xivi , 9 ἢ ἐναργεστέρᾳ. 9 f. μελ- 


VARIORUM NOTJE. 


(88) Χριστόν. In altero καὶ τὸν Χριστόν. Ip. d ὑπηρεσίας. Ip. 


189) "Exnprnpévov. In altero cod. Vindob. ἐπηρ- (92) voc. Scnpüüra codicum unius: ἀνά- 
πισμένον, quasi ab ἐπαρτίζω perficio, sed prius θεμα. Cor. 
malim, Ip. (98) Καί. Dele hanc voculam ex auctoritate cod, 
Vind.CugR. | 


b) Λέγομεν. Addit. alter cod, δέ, In. 


"Απερ. Melius cod. Vindob. ἄς, ut referatur. 


1108 


A nobis prece ac manuum impositione nominatos esse, 
qui differentia nominum differentiam quoque rerum 
ostendant. Non enim qui volebat, apud nos ἱπιρίε- 
bat manum 3", sicut in falso οἱ adulterino vitularum 
sacerdotio , tempore Jeroboami ; sed qui vocabatur 
2 Deo. Nam si nulla lex posita esset, nec ulla ordi- 
num differentia; ` suffecisset , cuncta per unum πο” 
men perfici, Verum, a Domino edocti rerum conse- 
quentiam, episcopis quidem quz ad pontificatum 
pertinent assignavimus, presbyteris vero qu ad 
sacerdotium, diaconis autem que ad ministeria 
utrisque impendenda , ut que ad cultum Dei spe- 
ctant, pure celebrentur. Neque enim diacono licet 
Sacrificium offerre, aut baptizare, aut benedictio 
nem seu parvam, seu magnam facere ; neque pre- 
Sbytero, ordinationes peragere; quia :equum non 
est, ordinem inverti : « Non enim est; Deus dissen- 
sionis 13: » ne inferiores, que sunt superiorum, iy- 
rannice sibi vindicent, novam legum regulam refin- 
gentes in malum suum, ignorantes durum esse si- 
hi contra stimulum calcitrare 3). Et vero isti homi- 
nes non oppugnant nos, aut episcopos ; sed omnium. 
episcopom , Patrisque pontificem Christum Jesum 
Dominum nostrum. Siquidem per Mosem Deo cha- 
rissimum constituti sunt pontifices , sacerdotes ac 
levita: **; 8 nostro autem Salvatore nos tredecim 
aposioli gb apostolis vero ego Jacobus, et ego Cle- 
mens et alii nobiscum ** ; ne omnes iterum recen- 
seamus ; communiter autem ab omnibus nobis pre 

α 9byteri , diaconi , subdiaconi et lectores, " Primus 
igitur natura pontifex umgenitus Christus, non sibi 
honorem rapuit, sed a Patre constitutus est * : ille 
propter nos factus homo, et spirituale sacrificium. 
offerens Deo suo ac Patri, ante passionem, nobis 
constituit solis, hoc facere ??; licet nobiscum essent 
alii quoque qui in eum crediderant : verum non 
statim ac aliquis credidit, jam et sacerdos consti- 
tutusfuit, aut dignitatem pontiflcalem obtinuit. 
Post illius vero assumptionem, nos juxta ejusdem 
constitutionem offerentes sacrificium mundum ac 


9! ICor. xiv, 55. 9! Exod. 


? Luc. xxi. 


9 Act, τς, ἃ. 


CONSTITUTIONES APOSTOLICAE. — LIB. VIII. 


lgnát. interpol. ad Magn. 5; ad Sm. 9. 3 Heb. v. 


1155 
ἐπὶ τῆς χιδδήλου τῶν ῥαμάλεων ἐπὶ τοῦ Ἱεροθοὰμ 
παραχεχομμένης ἱερωσύνης, ἀλλ' ὁ χαλούμενος ὑπὸ 
τοῦ Θεοῦ, Εἰ μὲν γὰρ μὴ θεσμός τις ἦν, καὶ τάξεων 
“διαφορὰ, ἤρχει ἂν δι' ἑνὸς ὀνόματος τὰ ὅλα τελεῖσθαι. 
᾿Αλλ ὑπὸ τοῦ Κυρίου διδαχθέντες ἀκολουθίαν πραγ- 
μάτων, τοῖς μὲν ἐπισκόποις τὰ τῆς ἀρχιερωσύνης ἑνεί- 
΄μαμεν (94), τοῖς δὲ πρεσδυτέροις τὰ τῆς ἱερωσύνης, τοῖς 
δὲ διαχόνοις τὰ τῆς πρὸς ἀμφοτέρους διαχονίας" I ἧχα- 
θαρῶς τὰ τῆς θρησχείας ἐπιτελούμενα. Οὔτε γὰρ διακό- 
νῳ προσφέρειν θυσίανθεμιτὸν, ἢ βαπτίζειν, ἢ εὐλογίαν 
μικρὰν ᾗ μεγάλην ποιεῖσθαι, οὔτε πρισδύτερον ܤ*‎ 
χειροτονίας ἐπιτελεῖν " οὐ γὰρ ὅσιον, ἐνεστράφθαι τὴν 
τάξιν * € Οὐ γάρ ἐστιν ὁ θεὸς ἀκαταστασίας, » ἵνα οἱ 
ὑποδεδηχότες τὰ τῶν χρειττόνων τυραννιχῶς σφε- 
περίζωνται, νομοθεσίαν χαινὴν ἀναπλάττοντες ἐπὶ 
κακῷ τῷ ἑαυτῶν, ἀγνοοῦντες ὅτι σχληρὸν αὐτοῖς τὸ 
πρὸς χένερα λακτίζειν. Οὐ γὰρ ἡμᾶς, ἢ τοὺς ἐπισκό- 
ποὺς πολεμοῦτιν οἱ τοιοῦτοι, ἀλλὰ τὸν πάντων ἐπί- 
σχοπον καὶ τοῦ Πατρὸς ἀρχιερέα Χριστὸν Ἰησοῦν τὸν 
Κύριον ἡμῶν. Ὑπὸ Μωσέως μὲν γὰρ τοῦ θεοφιλεστά- 
του ἀρχιερεῖς χατεσξάθησαν, καὶ ἱερεῖς, καὶ λευῖται, 
ὑπὸ δὲ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἡμεῖς, οἱ δεκατρεῖς ἀπό- 
στολοι (95) " ὑπὸ δὲ τῶν ἀποστόλων ἐγὼ Ἰάχωδος" 
καὶ ἐγὼ Κλήμης, χαὶ σὺν ἡμῖν ἕτεροι" ἵνα μὴ πάν- 
τας πάλιν χαταλέγωμεν᾽ χοινῇ δὲ ὑπὸ πάντων ἡμῶν 
πρεσθύτεροι, xal διάκονοι, καὶ ὑποδιάκονοι, xal 
ἀναγνῶσται, Πρῶτος τοίνυν τῇ φύσει ἀρχιερεὺς (96) 
ὁ μονογενὴς ¥} ιστὸς, οὐχ ἑαντῷ τὴν τιμὴν ἁρπάσας, 
ἀλλὰ παρὰ τοῦ Πατρὸς χκατασταθείς" ὃς γενόμενος. 
ἄνθρωπος δι᾽ ἡμᾶς, xal τὴν πνευματιχὴν θυσίαν 
προσφέρων τῷ Θεῷ αὐτοῦ καὶ Πατρὶ, πρὸ toU πάθους, 
ἡμῖν διετάξατο μόνοις τοῦτο ποιεῖν" xal τοι ὄντων 
σὺν ἡμῖν καὶ ἑτέρων τῶν εἰς αὐτὸν πεπιατευχότων" 
ἀλλ᾽ οὐ πάντως ὁ πιστεύσας (97), ἤδη καὶ ἱερεὺς κατ- 
ἔστη, # ἀρχιερατικῆς ἀξίας ἔτυχε. Μετὰ δὲ τὴν 
ἀνάληψιν αὐτοῦ, ἡμεῖς προσενεγχόντες κατὰ τὴν 
διάταξιν αὐτοῦ θυσίαν καθαρὰν καὶ ἀναίμακτον, 
προεχειρισάμεθα ἐπισχόπους, xal πρεσδυτέρους, 
καὶ διακόνους ἑπτὰ τὸν ἀριθμόν: ὧν εἷς ἦν Στέ- 
φανος (98) ὁ μακάριος μάρτυς, οὐκ ἀπολειπόμενος 


^ ΤΠ Reg. xin, ὅδ.. ''° πρεσθυτέρῳ rectius legeretur 


xxvin, xxix. δ]. lib. vii, c. 46. 


VARIORUM NOTAE. 


p ab auctore sermonis De uno legislatore, tom. VI B. 
Chrysostomi ; sed per carnem, ut ait idem seriptor, 
secius S. Athanasium in majore oratione ὃς fide, 
apud Theodorituim logo 2. Dixi proprie loquendo ; 
quia, latius acceptum nomen pontificis, Verbo Dei 
non impietribueretur, et Christo nondum incarnato, 
ut charismatum paternorum , donorum Dei univer- 
sali distributori, Catholicum Patris sacerdotem ap- 
pu Tertullianus tv citati Operis lib. cap. 9. Certe 

yl 


rillus Hierosolymitanus, incatechesi 10, Christi 
sacerdotium vull esse eternum, absque initio ac fine, 
In Anastasii Collectaneis p. 125 : Unius natura regia 
cunctorum. Dei, natura. etiam ob salutem nostram 
cor [acti, unus erat typus. Melchisedech. 1p. 

(91) 'O πιστεύσας. Cod. Vind. πᾶς ὁ πιστεύ- 
σας. CLER. 

(98) Στέφανος, Schelion hic additur : Ποίαν δια. 
κονίαν ܨ‎ ἐγχειρισθῆναι τὸν ἅγιον μάρτυρα 368 
φανον, lp. 


0 ᾿Ενείμαμεν. Auctior est idem liber, voce 
ρεσθεῖα. Cor. 
(95):0ἱ δεκατρεῖς ἀπόστολοι. Eodem modo S. 
Ambrosius initio libri De benedictionibus patriar- 
charum, Paulum appellat tertium decimum apostu- 
lum. Αἱ quibusdam , apud Hieronymuin ad caput 
xvi Isaiz , tertius decimus apostolus est Jacobus 
frater Domini, decimus quartus Paulus : qua de re 
videndus Procopius ad idem caput. Mitto quod S. 
Basilius elogio τρισχαιδεχάτον ἀποστόλου invenitur 
ornatus, aliique. Ip. Ἴ 

(96) Τῇ φύσει ἀρχιερεύς. Homines gratia Dei εἰ 
adoptione pontifles flunt : Christus autem vocari 
potest natura pontifex, hoc est proprietate ac aucto- 
ritate, juxtà illud Tertulliani αν adversus Marcionem 
95: Authentieus pontifez Dei Patris, etlib. v, «ap. 9: 
Christus proprius οι legitimus Dei antistes, non quidem. 
r divinitatem, proprieloquendo : quod Arianiceab 
'usebio post Origenem asseritur, Catholice negatur 


1186 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA 10114. 


incruentum, elegimus episcopos, et presbyteros, et A ἡμῶν κατὰ τὴν πρὸς Θεὸν εὔνοιαν' ὃς τοσοῦτον τὴν 


θεοσέδειαν τῇ πίστει ἐνεδείξατο, καὶ τὴν εἰς τὸν Κύ- 
ριον ἡμῶν᾽ Ἰησοῦν Χριστὸν ἀγάπην, ὡς ὑπὲρ αὐτοῦ 
δοῦναι χαὶ τὴν ψυχὴν, πρὸς τῶν κυριοχτόνων Ἴου- 
δαίων λίθοις βληθείς. ᾿Αλλ' ὅμως ὁ τοιοῦτος καὶ τη- 
λικοῦτος ἀνῇρ, ὁ τῷ πνεύματι ζέων, ὁ τὸν Χριστὸν 
ὁρῶν ἐκ δεξιῶν τοῦ Θεοῦ xa τὰς οὐρανίας πύλας 
ἀνεφγμένας, οὐδαμοῦ φαίνεται τοῖς μὴ ἀνήχουσι τῇ 
διαχονίᾳ χρησάμενος, ἢ θυσίαν ἀνενεγχὼν, ἢ χεῖρας 
ἐπιθείς. τινι, ἀλλὰ τὸ τῆς διακονίας τάγμα φυλάξας 
µέχρι τέλους: οὕτω γὰρ ἔπρεπε τῷ τοῦ Χριστοῦ 
μάρτυρι, τὴν εὐταξίαν ἀποσώζειν. Εἰ δὲ Φίλιππον (99) 
τὸν διάχονον ἡμῶν καὶ ᾿Ανανίαν τὸν πιστὸν ἀδελ- 
φὸν (100) αἰτιῶνταί τινες, ὅτι ὁ μὲν τὸν εὐνοῦχον 
ἐθάπτισεν, ὁ δὲ ἐμὲ Παῦλον ἀγνοοῦσιν αὐτοὶ, ὃ λέγο- 


diaconos numero septem. Ex his septem unus erat 
Stephanus beatus martyr**, in amore erga Deum 
nobis nequaquam inferior; qui adeo in Deum 
pietatem fide ostendit et. charitatem in Dominum 
nosirum Jesum Christum , ut pro eo animam quo- 
que daret, a Judgis Domini interfectoribus jactu 
lapidum occisus, Verumtamen talis ac tantus vir, 
qui spiritu fervebat, qui Christum a dextris Dei 
εἰ celestes januas apertas vidit; nusquam cerni- 
Tur iis "sus esse, 40 ad diaconorum ministerium 
non pertinent, vel sacrificium offerendo, vel manus 
alicui imponendo; sed diaconi ordinem usque ad 
finem custodisse: ita quippe decebat Christi mar- 
iyrem, ordinem ac disciplinam servare. Si vero 


Philippum diaconum, et Ananiam (idelem fratrem, Β pev ἡμεῖς - εἴπομεν γὰρ ὅτι οὐχ ἑαυτῷ τις ἁρπάζει τὸ 


ἱερατικὸν ἀξίωμα, ἀλλ᾽ ἣ παρὰ τοῦ Θεοῦ λαμϑάνει, 

ὡς Μελχισεδεκ, καὶ Ἰὼδ, 4 παρὰ ἀρχιερέως, ὡς 

᾿Ααρὼν παρὰ Μωσέως - οὐχοῦν xal Φίλιππος καὶ 

᾿Αναγίας οὐχ ἑαυτοὺς προείλοντο, ἀλλ᾽ ὑπὸ τοῦ Χρι-- 
στοῦ προεχειρίσθησαν τοῦ ἀρχιερέως, τοῦ ἀσυγχρί- 

που Θεοῦ (1). 


quidam ¢ ܐܐܬ ܬܦܐܐ‎ '*; quod ille quidem eunuchum 
baptizavit, hic vero me Paulum ; ii non intelligunt 
quod dicimus : siquidem inquimus,, neminem sibi 
rapere sacerdotalem dignitatem ; sed vel a Deo ac- 
cipere, ut Melchisedecus et Jobus ; vel a pontifice , 


wt Aion a Mose: igitur etiam Philippus et Ana- 7 


mias non seipsos constituerunt, sed electi sunt a Chrislo pontiflce, Deo incomparabili. 


* Aet. vi, τι, * 1, lgnat, interpol. ad Trall. 44; peeudo-lgnat, ad Tars. 5 ** Act. vini, ix. 


VARIORUM NOTAE. 


debet verti : 4 Ch 
parendi, vel cum quo nullus conferri queat. Hoc 
enim fuit Arianorum sententia, quam auclor, lama 
apostolorum tectus, caute ܕ‎ inserit, 
ܣܚ‎ 


(99) Φίλιππον. In. ine cod. Vindobon. legi- € Kavéct. 


tur hoc Scholion : Ὅτι 


1 
Λουκᾶς ἕν ταῖς Πράξεσι. CLER. 


————M——M———— 


CANONES APOSTOLICI. 


(Vide Conciliorum Collectionem, nostra editionis tom, I. Epir. Para.) 


1157 RECOGNITIONES.— PROOEMIA. n58 


RECOGNITIONES S. CLEMENTIS. 


VETERUM TESTIMONIA 
'DE RECOGNITIONIBUS CLEMENTIN 


(Gattamp., Vet, Patr. Biblioth., |, 211.) 


1. 
OnicENEs, tomo 111 Commentariorum in Genesim , in Philocalie cap. 22. 


Καὶ Κλήμης δὲ ὁ Ῥωμαῖος, Πέτρου ἀποστόλου μάᾶ- A — Et vero Clemens Romanus , Petri apostoli disci- 


pulus, his consentanea de presenti quistione, ad 
Patrem, Laodicez in Periodis (seu Circuitionibus) 
locutus; ad finem hujusmodi sermonum , aliquid 
maxime necessarium profert, de iis-qua» per genitu- 
ram videntur evenisse; oratione decima quarta : 
Et Pater, etc, Recognit. lib. x, cap. 10. 


θητὴς, συνῳδὰ τούτοις ἐν τῷ παρόντι προθλήµατι, 
πρὸς τὸν Πατέρα, ἐν Λαοδιχείᾳ εἰπὼν ἐν ταῖς Περιό- 
δοις, ἀναγκαιότατόν τι ἐπὶ τέλει τῶν τοιούτων λόγων 
φησὶ, περὶ τῶν τῆς γενέσεως δοχούντων ἐμδεδηχέναι 
(2), λόγῳ τεσσαρεσκαιδεχάτῳ Καὶ ὁ Πατήρ, κ. τ. V. 


ad Matthei xxvi, 6, εἰς,‏ ,ܦܬܐ 


manam. Qui autem propter Deum faciunt, id est 
fideles; non solum in hoc seculo proficit eis, sed et 
inillo ; magis autem in illo. Recogn. lib. vit, cap. 
58. 


"Tale aliquid dicit et Petrus ad Clementem ; quo- 
niam opera bona qua fiunt ab infidelibus, in hoc sa- 
€ulo eis prosunt; non et in illo, ad consequendam 
vitam zternám, Et convenienter ; quia nec illi pro- 
pter Deum faciunt, sed propter ipsam naturam hue 


Ez versione Rufini. 

1116 vero libellus qui dicitur Ae- 
tus Petri, εἰ quod nomine ejus 
Evangelium nuncupatur, sed et qui 
dicitur ejus Przdicatio vel Bevela- 
tio, in Scripturis prorsus canoni- 
cis non habentur. Sed ne aliquis 
quidem scriptorum veterum, uti 
eorum testimoniis invenitur. Lege 
Nicephorum, lib. n, cap. 46. 


item de aliis ejusdem. nominis, con- 
epist. 99; Philastrius, De hzresibus, cap. 40; 
Photius, cum infra tum cod, cxiv, et 


Τὸ μὲν τῶν ἐπιχεχλημένων ad- 
ποῦ Πράξεων, καὶ τὸ κατ᾽ αὐτὸν 
ὠνομασμένον Εὐαγγέλιον; τό τε λε- 
γόμενον αὐτοῦ Κήρυγμα, καὶ τὴν 
χαλουμένην Αποχάλυψιν, οὐδ᾽ 
ὅλως ἐν καθολιχοῖς ἴσμεν παραδε- 
δομένα" ὅτι μήτε ἀρχαίων, μήτε 
πῶν καθ᾽ ἡμᾶς τις ἐχχλησιαστιχὸς 
συγγραφεὺς, ταῖς ἐξ αὐτῶν συνε- 
χρήσατο μαρτυρίαις. 


Ευβεπιῦς, Histor. eccl. lib. tn, cap. ὅ. 


Librum vero qui Actus Petri di- 
citur, et Evangelium ejus nomine 
inscriptum, ejusdem quoque Pre- 
dicationis et Revelalionis libros , 
pro catholicis scriptis nunquam 
esse habitos constat; quandoqui- 
dem nec velustiorum quisquam, 
nec recentiorum Ecclesiz scripto- 
rum, desumpto ex iis libris testi- 
monio usus fuit. 


De his Actibus Petri, in quibus contenti videntur libri Recognitionum, 


suli debent ܇‎ Hieronymus, infra, Isidorus Pelusiota, lib. i1. 
Innocentius M epist. 3, cap. 1; Gelasius, in concilio Romano; 
viris illustribus, cap. 1. 


Sigebertus, 


(3) Ἐμδεδηκέναι, Forte ἐκθεδηκέναι 


4160 
Ez buterpr. Rufini, 

Sed et alia ejus opuscula non 
minima a nonnullis haberi perhi- 
bentur; velut Petri et Apionis dis-. 
putatio; quz im usu a veteribus 
habita minime reperimus; quia 
mec pura in eis εἰ incorrupta apo- 
silice fldei regula mansisse de-, 
prehenditur. Lege Niceph. lib. ur, 
cip. 18. 


ὧν οὐδ᾽ ὅλως 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 
ldem Ecsgeits, lib. ni, cap 38. 
Ἤδη δὲ καὶ ἕτερα πολυεπῆ xal 
μαχρὰ συγγράμματα, ὡς τοῦ ab- 
ποῦ, χθὲς καὶ πρώην τινὲς προήγα- 
qv, Πέτρου δὴ καὶ Απίωνος διαλό- 


βνήμη τις παρὰ τοῖς παλαιοῖς φέ- 
ρεται. Οὐδὲ γὰρ καθαρὸν τῆς ἀπο- 
στολικῆς ὀρθοδοξίας ἀτοσώζει τὸν 


Quidam porro alia etiam opera 
prolixa et copiosa sub ejus ne- 
mine heri ac nudiustertius in lu- 
cem protulerunt: puta Petri et 
Apionis disputationes ; 'quorum 
apud antiquos nulla omnino ex- 
stat mentio. Neque enim sincera 
rece fldei ܢܐܬ‎ apostolis traditm 
mota in illis expressa reperitur. 
Lege Maximi Prologum in Opera 
Dionysii. 


ἴους περιέχοντα " 


χαραχτῆρα. 


De Disputatione Petri οἱ Apionis, que videtur fuisse vel pars ܐܐܐ‎ appendiz Clemeniis Recognilionum et 
Actuum Pelri vide infra in Hieronymo, Photio et Honorio Augustodunensi. 


ni. 


S. Ατβανλβιῦβ, in Synopsi aacre Scriptura. 


Τῆς Νέας πάλιν Διαθήχης ἀντιλεγόμενα ταῦτα 
Περίοδοι Πέτρου, etc. Ἐξ ὧν μετεφράσθησαν ἐχλε- 
γέντα τὰ ἀληθέστερα καὶ θεόπνευστα. Ταῦτα τὰ ἀνα-- 
γινωσχόμενα, etc. 


Iterum libri Novi Testamenti quibus contradici- A 
tur, sunt : Circuitus Petri, etc. Ex quibus veriora 
et a Deo inspirata, electa sunt ac translata. Haec 
sunt quie leguntur, etc. 


Iv. 


e 
Ebiongorum, num. 45. 


Χρῶνται δὲ xal ἄλλαις τισὶ βίδλοις, δῆθεν ταῖς Πε- 
Ριόδοις καλουμέναις Πέτρου, ταῖς διὰ Κλήμεντος γρα- 
φείσαις : νοθεύσαντες μὲν τὰ ἐν αὐταῖς, ὀλίγα δὲ ἀλη- 
ϑινὰ ἐάσαντες" ὡς αὐτὸς Κλήμης αὐτοὺς κατὰ πάντα. 
ἐλέγχει, ἀφ᾽ ὧν ἔγραψεν Ἐπιστολῶν ἐγχυχλίων τῶν 
ἐν ταῖς ἁγίαις ἐχκλησίαις ἀναγινωσκομένων: ὅτι ἅλ- 
λον ἔχει χαρακτῆρα ἡ ἑαυτοῦ πίστις καὶ ὁ λόγος, 
παρὰ τὰ ὑπὸ πούτων εἰς ὄνομα αὐτοῦ ἐν ταῖς Περιό- 
δοις νενοθευμένα. Αὐτὸς γὰρ παρθενίαν διδάσκει, xat 
αὐτοὶ οὐ δέχονται. Αὐτὸς γὰρ ἐγχωμιάζει Ἡλίαν, χαὶ 
Δαδὶδ, καὶ Σαμψὼν, καὶ πάντας τοὺς προφήτας, οὓς 
οὗτοι βδελύττονται. "Ev ταῖς οὖν Περιόδοις τὸ πᾶν εἰς 
ἑαυτοὺς μετήνεγχαν, χαταψευσάμενοι Πέτρου χατὰ 
πολλοὺς τρόπους " ὡς αὐτοῦ χαθ᾽ ἡμέραν βαπτῖζο- 
μένου ἀννισμοῦ ἕνεχεν, καθάπερ καὶ οὗτοι. Ἑμψύ- 
χων τε τὸν αὐτὸν ἀπέχεσθαι χαὶ χρεῶν, ὡς καὶ οὗτοι, 
καὶ πάσης ἄλλης ἐδωδῆς τῆς ἀπὸ σαρχῶν πεποιημέ- 
νης λέγουσιν, ἐπειδήπερ καὶ αὐτὸς Ἔδίων xaX Ἔδιω- 
νῖται παντελῶς ἀπέχονται τούτων. 


S. ܐܧ ܐܬܐ‎ 108, heresi xxx, 


tuntur autem et aliis quibusdàm libris, nempe 
lis qui vocantur Circuitus Petri, a Clemente con- 
scripti : atque ea. quidem que in illis continentur 
corruperunt, pauca autem vera reliquerunt : quem- 
admodum eos ipse Clemens omnibus modis redar- 
guit, per epistolas circulares quz, ab eo.scripLze, in 
sanctis ecclesiis leguntur. Quia alium babet chara- p. 
cterem fides illius ac oratic, ab iis quze sub nomine 
ejus isti in Circuitibur supposueru»t. Ille enim vir- 
ginitatem docet; at isti repudiaut. Ille Eliam, Davi- 
dem, Sampsonem omnesque prophetas commendat; 
quos isti detestantur. ltaque in. Circuitibus omnia 
ad suum institutum accommodarunt , ac de Petro 
multa mendacia confinxerunt : quasi is quotidie ca- 
siimoniz causa laverit, sicut et isti faciunt. Eum- 
dem etiam ܬܐܐܐ‎ abstinuisse ab animatis et carni- 
bus, ut ipsi solent; et ab omni alio cibo qui came 
«constet ; quandoquidem εἰ ipse Ebion , et Ebionitze 
omnino ab iis abstinent. Lege Recognit. lib. 1v, cap. 
5; lib. v, cap. 36 ; lib. vit, cap. 6, et lib. vin, cap. 
4 εἰ 9. 

¥ 


S. Βιεκοπυμυβ, De vir. illustr., cap. 4. 


Ex antiqua versione. 

Τὰ δὲ συγγράμματα, τοῦτ᾽ ἔστι πρῶτον, ὃ ἐπιγό- 
γραπται, Πράξεις αὐτοῦ: δεύτερον, Εὐαγγέλιον" τρὶ- 
τον, Κήρυγμα- τέταρτον, ᾿Αποχάλυψις + πέμπτον, 
Κρίσις ` ὡς ἀπόχρυφα ὄντα ἀποδοχιμάζεται. 


c 
Libri autem, e quibus unus Actorum ejus (Petri) 
inscribitur, alius Evangelii , tertius Przdicationis , 
quartus Apocalypseos, quintus Judicii, inter apo- 
eryphas scripturas reputantur (5). Lege Freculfum, 
iom. 1], lib. 1, cap. 30, et Honorium August., 
eap. 1. 


(3) Reputantur. ΑΙ. repudiantwr. 


RECOGNITIONES.— PROOEMIA: ΠῚ 


ibid., cap. 15.‏ ܙܐ 


1651 


Καὶ Διάλογος Πέτρου καὶ ᾿Απίωνος μαχρῷ λόγῳ A — Et Disputatio Petri et Apionis longo sermone 
συνταγεῖσα, ἣν τινα Εὐσέδιος εὐθύνει, ἐν τῷ τρίτῳ — COnscripta, quam Eusebius in tertio Historic eccle- 


siastice volumine coarguit. Lege Freculfum, tom. Il, 
lib. it, cap. 10. 


τῆς Ἐκκλησιασεικῆς ἱστορίας τεύχει. 


lib. 1 adversus Jovinianum, cap. 44.‏ ܙܐ 


certamen est. In Hecognitionibus, uxor Petri me- 
moratur lib. vt, cap. 25, 26, et lib. ix, cap. 58; β- 
lia vero, nusquam. 


Possumus autem de Petro dicere, quod babuerit 
Bocrum eo tempore quo credidit, et uxorem jam 
uon habuerit : quanquam legatur in Περιόδοις, et 
ܐܙ‎ ¢ ejus, et filia. Sed nunc nobis de canone omne 


1DEM lib. 1 Commentariorum in Epistolam ad Galatas, 1, 18. 


rei coma ; an, ut Clemens in Periodis ejus refert, 
ealvitiem haberet in capite. Hoc nunc in Recoguitio- 


Non ut oculos, genas vultumque ejus (Petri Pau- 
lus) aspiceret : utrum macilentus, an pinguis, ad- 


unco naso esset, an recto : et utrum Írontem vesti- B nibus non invenitur. 


VI. 


Ἀσεινῦς, De adulteratione librorum Origenis. 


inserta quz ecclesiastica Regula omnino non reci- 
pit. Quid, quzso, de his sentiendum est? quod apo- 
8tolicus vir, imo pene apostolus, non ea scribit quz 
apostoli dicunt; cui Paulus apostolus testimonium 
dedit, dicens : Cum Clemente. et adjutoribus meis 
ceteris, quorum nomina sunt in libro vite ; et scri 
bat hoc quod libris vitze contrarium est ! Απ id po- 
tius credendum est, quod supra diximus ; quod per- 
versi homines, ad assertionem dogmatum suorum, 
sub virorum sanctorum nomine, tanquam facilius 
credenda inseruerunt ea quz illi nec sensisse , nec 
scripsisse credendi sunt, Lege Hieronymum, Apolo- 
gus adversus Rufinum lib. cap. 4 ; et Prafatie- 
nem Rufini ad hos Recognitionum libros. Lege etiam 
Recognit., lib. ,ܐܐܐ‎ eap. 8. 


Clemens , apostolorum discipulus, qui Romane 
Ecélesiw post aposlolos, et episcopus et martyr 
praefuit, libros edidit qui Grzece appellantur ἀναγνω- 
ψιαμός, id est Recoguitio: in quibus,cum ex. per- 
sona Petri apostoli doctrina quasi vere apostolica 
in quamplurimis exponatur , in aliquibus ita Euno- 
inl dogma scribitur (4) ut nihil aliud quam ipse 
Eunomius disputare credatur, Filium Dei creatum. 
ex nullis exstantibus asseverans. Tum deinde etiam 
illud adulterii inseritur genus, ut naturam diaboli, 
eCamterorumque d:monum, non propositi voluntatis- 
que malitia, sed excepta ac separata creaturz pro- 
duxerit qualitas; qui utique in ezteris omnem ra- 
Uionabilem creaturam docuerat liberi arbitrii facul- 
tate donatam. Sunt etiam alia nonnulla libris ejus 


lex, in peroratione translationis sue πρ μια ܨ‎ p in τὰ pn ad Romanos. 


dit., tom. 


opere bene nóvi; quod laborem labor. multiplicat , 
si soriém suscipiat, Satisfaciams dae in eo amicis 
meis; dabo titulo 1 nomen meum, andtasis nihilomi- 
nas vocabulopermasente. Nam Rufi Clemens scri« 
betur. 


(Ex novis. Origenis Opp. 


- Post hoc sane vocat nos opus, quod olim quidem 
iujunetum est, sed nunc a beato Caudentio episcopo 
vehementius perurgetur ; Clementis, scilicet, Romani 
episcopi, apostolorum comitis ac successoris, de 
Recognitione libri, ut in Latinum vertantur. ln quo 


γι. Us ܨ‎ 
S. ܐܐܐ‎ NoLaRUs epistola 46 ad Rufpem, nef. 4, 
Sane quod adnionere dignaris affectu illo quo nos p quo ignorata condiscam? Üredo enim in transla - 


tione sancti Clementis, przter alias ipgenli mei de — 
fectiones, hand te petissimum ix peritis ܗܘܙ‎ penu- = 
riam considerasse, quod aliqua in qgibus inteHi- 
gere vel'exprimere verba non potui, énsu potius 
apprehenso, vel (ut verius dicam) opinata transtule- - 


3; 


sicut4e diligis; nt atudium in Graecas Mtteras aiten- 
iius simam, lHbenler wccipio; sed implere non 
valeo i forte desideria mea adjuvat Dominus, 
ut diutius consortio tuo períruar. Nam quo modo 
profectum-capere potero sermonis ignoti, si desit ἃ 


*! Philipp. iv, 3. 


(4) Scribitur. ΑἹ. inseritur, 
ParROL. Ga. L. 


1164 


tus Rosweydus de Recognitionibus explicat. 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT, OPERA DUBIA. 
egeo misericordia Dei, ut plenio- A famelici cordis ore colligere. Hunc !ocum lleriber- 


M63 

ανα, Quo magis 
rem mihi tui copiam tribuat; quia pro divitiis erit 
pauperi, ut micas a divitis mensa cadentes, avido 


vi. 


Auctor Operis imperfecti in Matlleum, hom, 27, ad Matth. x, M. 
(Inter Opp. S. Joan. Chrysost., tom. Vl, pag. 415 edit. BB.) 


nihil ei prodest opus ipsius : mec enim‏ ܘܐܐܣ 
collocatur inter ezteros fideles propter opus suum:‏ 
et juste; quia naturali bono motus, fecit bonum,‏ 
mon propter Deum : ideo in corpus suum recipit.‏ 
mercedem operis sui, non in anima sua. Recognit.‏ 
lib. vn, cap. 08.‏ 


Sed audi mysterium, quod Petrus apud Clemen- 
iem exposuit. Si fidelis fecerit opus bonum; et 
heic ei prodesj, liberans eum ἃ malis; εἰ in illo 
szculo, ad percipiendum regnum celeste : magis 
autem ibi, quam heic. Si autem infidelis fecerit 
opus bonum; heic ei prodest opus ipsius : et heic 
εἰ reddit Deus. bona pro opere suo. In illo autem B. 


Ip. ad Mottbzi xxiv, 15, 


exponit. Lege Recognit. lib, 1, cap. 39, 45; Clemen- 
tina, hom. 5, num. 45; Lactantium, Divin. iusti. 
Jib. 1v, cap. 21. 


Fuit enim exercitus alienigenarum et Romani 
imperatoris stans cirea Hierusalem, quie usque 
tune fuerat sancta. Hoc et Petrus apud Clementem 


Ip. ad ejusdem capitis versum 16. 


est danda potestas. Recognit., lib. nt, cap. 60, 


Sicut autem Petrus apud Clementem exponit, 
Antichristo etiam plenorum signorum faciendorum 


1». ad versum 24. 


inter ministros Christi, et ministros diaboli, ex hoe 
judicare, qui inutilia et qui utilia facerent signa. [π᾿ 
fine autem temporis concedenda est potestas diabolo 
(sicut in Historia Clementis Petrus exponil) ut fa- 
ciant signa utilia, et ex ea parte qua prius facere 
consueverant sancti; ut jaun ministros Christi non 
per hoc cognoscamus, quia utilia faciunt signa, 
sed quia omnia non hzc faciunt signa. Recognit. 
lib. nt, cap. 59, 60. 


Signa magna. Non inutilia, neque vana, que C 
münistri diaboli facere solent; sed magna, id est 
utilia οἱ plena, qua sancti facere solebant. Nam in 
tempore quidem apostolorum, et postmodum, mi- 
nistri quidem Christi, utilia et plena signa facie- 
Pant ex parte dextra; qualia sunt, ezcos illumi- 
mare, et alia hujusmodi facere; ministri autem. 
diaboli, inutilia faciebant et.vana, ex parle sinistra; 
qui admirationem quidem videntibus excitarent, 
sd utiliiatem antem nullius proficeren. Et erat 


I». ad versum 42, 


eupata, Malus non invenit locum ad mentem. 
Recognit., lib. ,ܐܐܐ‎ cap. 31. 


Unde et sapienter Petrus dicit apud Clementem, 
quomodo debet quis incessanter que Dei sunt. co- 
gitare et loqui; quoniam si mens fuerit in his oc- 


nx. 


Θενκανιῦβ, libro De viris illustribus, cap. 17. 


tissimi hominis, Clementis Romani Hecognitionum 
libros, ete. Horum omnium quecunque premissis 
Prologis a Latinis leguntur, a Rufino interpretata 
sunt: quz sunt siue Prologo, ab alio translata sunt 
qui Prologum facere noluil, etc. Lege Honorium 
Augustodun. 


Rufinus, Aquileiensis ecclesie presbyter, non b 
minima pars fuit doctorum Ecclesiz; et in transfe- 
rendo de Greco in Latinum, elegans ingenium 
habuit. Denique maxima parteGraecorum bibliothe- 
cam Latinis exhibuit : Basilii, scilicet, Caesariensis 
Cappadocize episcopi, Gregorii Nazianzeni eloquen- 


X. 


Concilium Romanum, sub Gelasio. 


lünerarium nomine Petri apostoli, quod appellatur sancti Clementis libri decem i5), apocryphutn. 


(5) Decem. ΑΙ. octo, vel novem. Male. 


1166 


RECOGNITIONES.— PROOEMIA. 


6 


ΧΙ. 
Chronicum dictum Alexandrinum, editionis Raderi, pag. 50. 


Ὅθεν xal Πέτρος ὁ ἀπόστολος ἀφηγεῖται Κλη- A — Unde οἱ Petrus apostolus exponit Clementi, di- 


cens : Uni viro justo Noe, cum filiis suis (cumque 
illorum uxoribus), ut in arca servarentur prennn- 
tiavit: quo, cunctis pravis importunisque hommni- 
bus peremptis, purificationem mundus acciperet; 
etis qui ad secundam humani generis vitam fue- 
rat reservatus, purus mundusque efficeretur. Sed, 
his omnibus gestis, rursus homines ad impietatem 
vertuntur. Leg. Recognit., lib. 1v, cap. 42, 15; 
Clementina, hom. 8. num. 17. 


Ulo (6), λέγων: Ἔν τινι (7) δικαίῳ μετὰ τῶν ἐξ αὐ- 
τοῦ, Νῶε, σὺν τοῖς ἐξ αὐτοῦ [{. χαὶ ταῖς αὐτῶν] ἐν 
λάρνακι διασώζεσθαι προανήγγειλεν * ἵνα πάντων τῶν 
ἀκαίρων ὀλοθρευθέντων, ὁ χόσμος καθαρισθῇ, ἐν 
αὐτῇ (8) τῇ λάρναχι διασωθεὶς εἰς δευτέραν περιου- 
σίαν, καθαρῶς (9) ἀποθῇ, Ὅμως xa τούτων γενο- 
μένων, οἱ ἄνθρωποι (10) ἤρξαντο ἀπεθεῖν. 


Ibid., pag. 62, de Mesraimo seu Zoroastre. 


Hunc innuit Petrus, eum dicit, quod post dilu- 
vium, fursus homines impie agere cceperunt. Re- 
cogn. lib. 1v, cap. 13. 


Τοῦτον ἠνίξατο Πέτρος, εἰπὼν, ὅτι μετὰ τὸν χατα- 
κλυσμὸν, πάλιν οἱ ἄνθρωποι ἀσεδεῖν ἤρξαντο. 


Ibid., pag. 64. 
Λέγει δὲ περὶ τούτου Πέτρος ὁ ἀπόστολος εἰς τὰ p Dicit autem de hoc (Nembrodo) Petrus apostolus 


in Clemeniinis, quomodo Babylone imperarit, cum 
Jgyptum sortitus esset, Ait enim Petrus : Hic 
Nembrodus ex Jgypto ad Assyrios demigravit, et 
Niniven habitavit quam Assur condidit; atque zdi- 
ficata urbe quz erat Babylon, de nomine eivitalis 
appellavit. Nembrodum Assyrii Ninum vocaverunt. 
Hic Assyrios docuit ignem colere. Unde post dilu- 
vium hunc ipsum primum Assyrii crearunt regem, 
quem Ninum transnominarunt. Ίδια Petrus de illo. 
Lege Recognit., lib. 1, cap.30; lib.:v, eap 99; 
Glementina, homil, 9, num. 4, etc. 


Κλημέντια, πῶς ἦρξεν εἰς Βαθυλῶνα Ev Αἰγύπτῳ 
χληρωθείς, Φησὶ γὰρ Πέτρος: Οὗτος ὁ Νεδρὼδ µετ- 
οικήσας ἀπὸ Αἰγύπτου εἰς ᾿Ασσυρίους εἰς Νίνον πό- 
λεν, ἦν ἔκτισεν ᾿Ασσοὺρ, xal χτίσας τὴν πόλιν, Ἶτις 
Tiv Βαδυλῶνος, πρὸς τὸ ὄνομα τῆς πόλεως ἐχάλεσεν. 
Αὐτὸν Νίνον τὸν Νεθρὼδ οἱ ᾿Ασσύριοι προσηγόρευσαν. 
Οὗτος διδάσκει ᾿Ασσυρίους σέθειν τὸ πῦρ. Ἔνθεν χαὶ 
πρῶτον αὐτὸν βασιλέα μετὰ τὸν καταχλυσμὸν ἐποίη- 
σαν οἱ Ασσύριοι τοῦτον, ὃν μετωνόμασαν Νίνον. Ταῦτα 
Πέτρος περὶ τούτου. 


ΧΙ. 


De laudibus virginitatis, cap. 19.‏ ܕ8ܐܐܝܐܬܠܐ ܐܬܬ 


Clemens (14) celestis clavicularii primus. suc- C credere fasest eum post accepta fidei rudimenta. 


spreto gentilium ritu, dum per provincias Petrum 
sequeretur, divini verbi semina serentem, et pro- 
pagines evangelica vitis credentium scrobibus pa- 
Slinantem, atque Simonicz lethiferas necromantize 
labruscas radicitus exstirpantem ; plenius ac perfe- 
tius servavisse: qui deinceps liinerarium Petri, 
decem voluminibus digestum, luce clarius elimavit, 
Hufino in Latinum ex Grecorum bibliothecis ver- 
tente. Lege Recogn., lib. 1, cap. 4. Adeundum ejusdem 
carmen De laude virginum, co loco in. quo de Cle- 
mente agit, 


cessor, et secundus Romane Ecclesise dispensator, 
(quanquam nonnulli Linum et Cletum in pontifi- 
catus regimine, nequidquam sine causa, przferant) 
quod celibatus castimoniam, etiam antequam salu- 
lifero lavacro baptismi mersus, ab originali piaculo 
purgaretur, medullitus dilexerit, ipse propriis lit- 
terarum apicibus propalam testatur, dicens: Ego 
Clemens in. urbe Roma natus, a prima atate. pudi- 
citie studium gessi. Ergo si quod prestantissimum 
esse constat in cunclis virtutum gradibus, et mor- 
talium nature difficillimum, nondum  regeneratus, 
sibi usurpans tantopere taxaverat, quanto magis 


i‏ ܥܠ 
rna, in Hezaemeron, sive, ut alii falso inscribunt, Juwizius, in priora Geneseos : ad Gen. 1, 6, 7,8.‏ 
"Ue his sane qux hactenus exposila sunt, id etiam D cti Clementis ita refertur (12) dixisse apostolum Pe-‏ 


trum: 7n principio, cum fecisset, etc., inferior vero 


(41) HocAldhelmi testimonium quod mendis sca- 
tet in editis, Grabius in Spicil, PP. tom. l, p. 380, 
egregie restituit ex ms. cod. biblioth. Bodl, quem 

roinde secuti sumus, 

(42) Helertur, ΑΙ, referunt. 


de creatione diei primi et secundi in Historia san- 


Ὁ Leg. Evi τινι. 
(8) Ἐν αὐτῇ. Ῥταροπο καὶ. 
(8) Καθαρῶς. Forte καθαρός. 
(10)01 ἄνθρωποι.Εοτίε preemitteudum πάλιν. 


(6) ΚιΔημίῳ. Forte Κλήμεντι. 
ἢ Ἐν ܒܡ‎ 


1168 


S. CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ. OPERA DUBIA. 


1107 


praberet hominibus, Hzc nostro operi paucis inse- A det, lector agnoscat. Becognitiomum lib. 1, cap. 27. 


rere libuit, ut quantum hoc Patrum sensul concore 


Mem bzba, in Actorum v, S4. 


apud Judmos, ut eorum in tali turbine posset 
sedare furorem. 


Hic Gamaliei, vt Clemens indicat, apostolorum 
erat in fide socius, sed eorum consilio permanens 


Ίψεν in Retractatione in Acla, ad eumdem locum. 


positione facta est, Apparuit namque. in visione 
sancto Dei famulo et presbytéro Luciano, vut idem 
Lucianus presbyter postmodum omníbus Ecclesiis 
scripsit ; et ubi sanctus Stephanus esset tumulatus, 
simul et Nicodemus, qui Dominum cum Joseph se- 
pelivit, necnon et ipse Gamaliel cum filio suo Abi- 
ban, suavissima ostensione perdocuit. Recognit. 
lib, Y, cap. 56, etc. 


De hoc Gamaliele et in libro sancti Clementis le- 
gimus, quia discipulus apostolorum occulte fuerit ; 
sed eorum consilio inter Judeos, ad mitigandum 
eorum furorem, ubi necessitas ingruerit, sit manere 
praceptus. Sed hoc ita esse veraciter gestum, cer- 
tissime,hodie per revelationem reliquiarum beatis- 
simi protomartyris Stephani cunctis late Christi Ec- 
clesiis innotuit, quz per eumdem virum divina dis- 


lib. De ratione temporsm, cap. 5.‏ ܙܐ 


scopus, 1n sexto Historiarum suarum libro ita scri- 
bit : In principio fecit Deus, etc. Recogn., lib. v1. 


Denique sanctus Clemens apostolorum aiscipu- 
lus, et Romanz Ecclesi tertius. post Petrum epi- 


xiv. 
Nicerionvs CP., in. fine Chronographiz. 


Ez veraione Anastasii. Bibliothecarii, 


Et qua Novi (Testamenti) sunt apocrypha: ltine- C Καὶ ὅσα τῆς Νέας εἰσὶν ἀπόκρυφα. Περίοδος (15) 


Πέτρου, στίχοι i (14). 


rarium Petri, versus προς, ete. 


Xv. 


Acosanpus libro De Judaicis superstitionibus, cap. 10 edit. Baluz., tom. I, pag. 85. 


post: Nemo ergo vestrum contristetur, ait, α convieio 
nostro separatus. Parvo enim tempore sequestrater, 
quicito voluerit baptizari ; multo autem, qui tardius, 
Et ideo in vobis est, quando velitis, ad nostram con- 
venire mensam; et Νο in nobis, quibus permissum 
mon est sumere cum. aliquo cibum, wisi prius. [uerit 
baptizatws. H:ec de scriptis Clementis necessario a 
nobis prolata. sint ; volentibus evidenter ostendere, 
ab apostolis traditam hujus rei antiquissimam ob- 
servationem. Vera enim et ista ducenda sunt ; et eo 
máxime, quo ab apostolicis Actibus in nullo viden- 
lur discrepare. Leg. Recogn., lib. Ἡ, cap. 71, 72. 


Sed etin libris Clementis, Ecclesie Romans 
pontificis, inveniuntur aliqua a supra memorato 
apostolo (Petro) de hujus rei observatione dicta, 
quz in bis inserere non in"ongruum existimavi- 
mus. Nam, licet iidem libri judicentur apocryphi ; 
pleraque tamen ex his testimonia inveniuntur ἃ 
doctoribus usarpata. Introducit ergo Clemens, cum 
necdum esset baptismi gratia purificatus, et ob hoc 
ἃ mensá Petri cum cseteris similibus sequestratus, 
eumdem apostolum loquentem sibi his verbis : Non 
pro euperbia, o Glemena, convivium món ago cum his 
qui nondum purificati sunt ; sed vereor, πε [orte mihi 
quidem noceam, ipsis. autem nihil prosim.. Ex paulo 


XVI. 
Fascutrus, tom, 11, lib. n, cep. 10 Chronicorum. 


enim inter eztera : Dum esset mihi comes. optima, 
Immortalitatis cupido, etc. Recognit., lib. 1; capp. 2, 
B, 7, 12, eic. 


ldem namque beatissimus Clemens suis refert 
scriptis, qualiter ad fldem perveniret Christi, et 
discipulus Petri ac individuus comes haeret (15). Ait. 


xvi. 
Puorive, Bibliotheca codd. cxi, ΟΧΙ. 


᾿Ανεγνώσθη Κλήμεντος τοῦ Ῥώμης τεύχη βιδλίων 
δύο: ὧν τὸ μὲν, etc., τὸ δὲ τὴν προσφώνησιν, ὡς ἐν 
(45 Πατεῖ. Forte haeret, 


Lecta sunt Clementis Romani duo vorumina libro- 
rum : quorum aliud, etc., alterum vero. dedicatio 


( 15) Περίοδος. ΛΙ. περίοδοι. 
14) By". Al. yn. 


1170 


RECOGN.TIONES.— PROOEMIA. 


1169 


ἐπιστολῆς εἴδει, πρὸς Ἰάχωδον τὸν ἀδελφόθεον A nem et allocutionem, velut in forma Episto.se, habet 


ad Jacobum fratrem llemini. ln hoc continentur 
Acta quz dicuntur Pétri apostoli, et cum Simune 
Mago disputationes ; ad hac Recognitio Clementis, 
ejusque patris ac aliorum fratrum. Quare in qui- 
busdam codicibus inscriptio preflgitur , Clementis 
Romani Hecognitio. In nonnullis autem, ut diximus, 
Epistola preponitur, tanquam ad Jacobum fratrem 
Domini:Atque hec quidem, non eadem, neque vel- 
uti ab eodem homine profecta : sed in quibusdam 
quidem libris, quasi a Petro apostolo ad Jacobum 
missa; in aliis autem, ut a Clemente ad Jacobum ; 
alia atque alia, quemadmodum jam diximus. Et illa 
quidem declarat, Petrum propria gesta conscri- 
psisse, ac Jacobo postulanti ea misisse; hac vero 
refert, Clementem eadem gesta jussu Petri scri- 
psisse; ac postquam ille ad vitam immortalem com- 
migrasset, transmisisse ad Jacobum. Itaque conje- 
ctura deprehendere lieet, Actuum Petri duas edi- 
Viones factas fuisse; sed cum temporis lenginqui- 
tate altera periisset, illam Clementis superasse. lu 
omnibus enim codicibus quos vidimus, iisque certe 
non paucis, post diversas illas Epistolas atque in- 
scriptiones, idem omnino sine variatione opus inve- 
nimus, incipiens sic: Ego Clemens; et quz ordine 
deinceps sequuntur. Referium autem est hoc Opus 
innumeris absurde dictis; plenumque blasphemia 
in Filium, juxta Arii opinionem, Εἰ iufra: Czete- 
rum liber Actorum Petri, splendore et majestate, 


ποιεῖται. Ἐν ᾧ at τε λεγόμεναι τοῦ ἀποστόλου Πέτρου 
Πράξεις, καὶ αἱ πρὸς Σίμωνα τὸν Μάγον διαλέξεις, 
καὶ ἔτι ὁ ᾿Αναγνωρισμὸς Κλήμεντος, χαὶ τοῦ πατρὸς, 
καὶ τῶν ἄλλων ἀδελφῶν. Διὸ χαὶ ἔν τισι τῶν βιδλίων 
ἡ ἐπιγραφή, Κλήμεντος τοῦ ᾿Ῥωμαίου ᾿λγαγγω- 
ρισμὸς, ἐπιγράφεται. Ἔν τισι δὲ, ὡς ἔφημεν, Ἐπι- 
στολὴ προτάττεται, ὡς πρὸς τὸν ἀδελφόθεον Ἰάχω- 
δον. Καὶ αὕτη δὲ, οὐχ ἡ αὐτὴ, οὐδὲ ὡς ἀπὸ τοῦ αὐ- 
ποῦ προσώπου προενηνεγμένη " ἀλλ' ἐπὶ μέν τινων 
βιδλίων, ὡς ἀπὸ Πέτρον τοῦ ἀποστόλου πρὸς Ἰάκω- 
6ον ἐπεσταλμένη" Eg! ἑτέρων δὲ, ὡς ἀπὸ Κλήμεντος 
πρὸς Ἰάχωδον " ἄλλη χαὶ ἄλλη, καϑὼς προείπομεν. 
Καὶ ἡ μὲν δηλοῖ, Πέτρον τὰς οἰκείας συγγράψαι πρά- 
ξεις, καὶ πρὸς Ἰάκωδον αἰτησάμενον ταύτας ἀπο- 
στεῖλαι" ἡ δὲ διαλαμδάνει, ὡς Κλήμης ταύτας χατὰ 
πρόσταγμα Πέτρου ανγγράψειε, κἀχείνου πρὸς τὴν 
ἀγήρω μεταστάντος, ἀποστεῆοι Κλήμης πρὸς Ἰά- 
χωδον. Ἔστιν οὖν εἰκασμῷ διαλαθεῖν, ὡς δύο μὲν 
εἴησαν τῶν Πέτρου Πράξεων ἐκδόσεις γεγενημέναι" 
τῷ δὲ χρόνῳ τῆς ἑτέρας διαῤῥνείσης, ἐπεχράτησεν ἡ 
ποῦ Κλήμεντος. Ἐν πᾶσι γὰρ τοῖς βιθλίοις ἃ εἴδο- 
μεν, καί τοι οὐχ ὀλίγων ὄντων, μετὰ τὰς διαφόρους 
ἐκείνας Ἐπιστολὰς καὶ ἐπιγραφὰς, τὴν αὐτὴν εὕρομεν 
ἀπαραλλάχτως πραγματείαν, ἀρχομένην" Ἑτὼ Καή- 
µης * καὶ τὰ ἑξῆς ἐνταττόμενα. Μνρίων (16) δὲ ἀτο- 
πημάτων ἡ πραγματεία γέμει αὕτη, καὶ τῆς εἰς τὸν 
Υἱὸν βλασφημίας κατὰ τὴν "Apeiou δόξαν ἐστὶν ἀνά- 
πλεως. Paucis deindecirca Constitutiones aposto- 


licas interjectis, subdit: Ἡ μέντοιγε τῶν τοῦ Πέτρου ); ad haee puritate et. vehementia, aliisque orationis 


dotibus atque multiplici doctrina, tantum Constitu- 
tiones superat, nulla ut hos. inter libros conipara- 
iio, ad litteras quod attinet, institui debeat. Et 
paulo post: At qua.-secunda (Epistola) ad eosdem 
(Corinthios) dicitur, rejicitur ut notha : quemadmo- 
dum et longa illa disputatio, beali Petri et Apionis 
nomen praferens. 


Πράξεων βίδλος, τῷ τε λαμπρῷ καὶ τῇ σεμνότητι, 
καὶ ἔτι τῷ χαθαρῷ xal συντόνῳ, xal τῇ ἄλλῃ ἀρετῇ 
ποῦ λόγου, καὶ πολυμαθείᾳ,, τοσοῦτο ἔχει πρὸς τὰς 
διαταγὰς τὸ παραλλάττον, ὡς μηδὲ συγκρίσει τῇ κατὰ 
τοὺς λόγους πρὸς ἀλλήλας παραδάλλεσθαι τὰς βίδλους. 
Et infra; Ἡ δὲ λεγομένη δευτέρα πρὸς τοὺς αὐτοὺς, 
ὡς νόθος ἀποδοχιμάζεται * ὥσπερ ἐπιγραφόμενος ἐπ᾿ 
ὀνόματι αὐτοῦ Πέτρου καὶ ᾿Απίωνος πολύστιχος διά- 
λογος. 


.ܐܐܠܕ 


cap. 9.‏ ܝ 


Et in Petri Itinerario, de Clementis patre legitur; D Petrus eum qui eral intuebalur : et orans, discipu- 


los ad eorum oculos revocavit; et deluso phanlas- 
mate, intuentium ohlutibus speciem propriam red-, 
didit, Rtecognit. lib. x, cap. 53, etc. 


quod ut a fidelibus interüceretur, ἃ Simone Mago 
quem deseruerat, unguento perunctus, ejusdem Si- 
monis imagiaem omniuni oculis referebat; solus 


XIX. 


υκυεατυς, episcopus Sylva Candidz, in Responeions ad Nicela librum. 


apocrypha. Vide Decreti primam partem , dist. 16, 
cap. ὅ. 


πότητα τῇ Θεοῦ Ἐχκλησίᾳ ἀπέθετο. Sic ad. margi- 
nem eod. Maximi Margunit. 11068), 


Nam Clementis liber, id est lMinerarium Petri 
apostoli, εἰ Canones apostolorum numerantur inter 


(46) Μυρίων ἀτοπημάτων γέμει. ΔΙ. ἸΑλλ' ἐπαν- 
ωρθωχὼς ταύτην ὁ μεταφραστὴς, πλαῦτον καὶ τα»- 


72 


5. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


un 


xx. 
GronciUs Cepaexvs, in Compendio Historiarum, edit. Basil., p. 170. 


Alia quoque miracula (Petrus et Simon Magus) A Καὶ μέν τοι χαὶ ἄλλα σημεῖα ἐποίησαν πολλὰ οὗ 


μόνον ἐν Ῥώμῃ, ἀλλὰ χαὶ ἐν Συρίᾳ πρότερον " ἅ τινα 
Κλήμης ὁ Ῥωμαῖος καὶ πάνσοφος μαθητὴς Πέτρου 
xa συνέχδημος διηγήσατο" ἀφ᾽ ὧν ὀλίγα συντάξομεν 
ἐνταῦθα. Quibus interpositis, subjungit, pag. 173: 
Ταῦτα μέντοι καὶ ἕτερα τοιαῦτα γεγράφηχεν, ὡς (17) 
ἔφη, Κλήμης λεχθῆναι χαὶ πραχθῆναι ἐν Συρίᾳ. 
Lege Απκθτλβιῦν, quest. 20, NicePmonux, Histor. 
eccl., lib. n, eap. 27; ssEUpo-Aspiau, lib. ܝܐ‎ 


ediderunt: neque id Rome modo, sed ante etiam 
in Syria; que Clemens Romanus, sapientissimus 
Petri discipulus atque comes, recitavit: ex quibus 
pauca hie ponemus. Quibus prolatis addit: Hec 
igitur et alia similia Clemens, quemadmodum dixi, 
scripsit dicta atque facla fuisse in Syria, Lege Re- 
cegnit. lib. i, cap. 37, etc.; lib. πὶ, cap. 47; lib. x, 
cap. 55; Clement, hom. 5, n. 38, etc. 


XXI. 


Hononius AucusropuwzNsis, lib. De luminaribus Ecclesie, cap. 15. 


Clemens scripsit epistolam ad Corinthiorum Ec- B inter apocrypha numerantur. Adi Vitam Clemeniis, 


in. Pontificali libro. 


clesiam, valde utilem ; et Itinerarium Petri, et Dis- 
putationem Petri et. Apionis; etmulta alia, que 


(47) "Egn. Leg. ἔφην. 


DISSERTATIO 


De decem libris Recognitionum S. Clementis, ad Jacobum fratrem Domini, a Rufino 
presbytero Aquileiens) in Latinum versis. 


lfDom. Le Novnnr, Apparatus σά Bibliothecam maz. V et. Patr., p. 214; Paris., 1705, in-fol.) 


Ὁ trus tam dilucide probavit, ac insuper tanta clari- 


tate quis esset verus Propheta, ostendit ; ut Clemens, 
Christianam &üdem amplexatus, librum De vero 
Propheta, quem Hierosolymam misit ad Jacobum, 
statim composuerit. 

Die sequenti, nuntiis acceptis Simonem Magum 
indictam a se cum Petro disputationem post se- 
ptem dies distulisse, Clemeng, rogante Petro, quid- 
quid hesterna die ab eo audierat, memoriter red- 
didit. Tum Petrus, laudata ejus memori tenaci- 
tate, ipsi quacunque notatu digniora a creatione 
mundi sd extrema usque veri Prophete -tempora 
evenerant, narravit, planumque fecit qua ratione 
primus et secundus Christi adventus prenuntiatus 
fuerit, et quem in locum anifüe hominum post eo- 


ARTICULUS PRIMUS. 
Analysis horum librorum. 

Auctor hujus operis ab ipso libri primi exordio 
sibi nomen Clementi, Romam vero patriam fuisse 
dicit: narratque quo ipse modo, et ἃ quibus in 
Christi qognitionem sit adductus. Ait autem se cum 
frustra philosophorum scholas, ut de immortalitate 
anim:e, mundique ereatione et duratione doceretur; 
frequentasset, ad Barnabam Christi discipulum, qui 
tunc Romam advenerat, sese contulisse. Hunc porro 
wt ipse fatur, publicos ad populum sermones ha- 
bentem offendit, eumque adversus philosophos, ru- 
dem et impolitum illius dicendi morem irridentes, 
tuitus est, ac in domum suam posteá deduxit. Inde 
illum in Judzam, magni Judzorum festi celebrandi 


causa, revertentem quindecim post diebvs secutus, P rum mortem sint congregandz. 


Longam post hzc disputationem, quam omnes 
et singuli quique apostoli in Hierosolymitano tem- 
plo per ocio dies cum Judais inierant, integram 
totamque exponit, declaratque quomodo in fine 
ilius, seditione oría, ipsi Hiericho secesserint. 
Inde autem Jacobus Pelruim, ut. Simonem, qui se 
Christum et summam excelsi Dei virtutem esse 
jactabat, confutaret, Gasaream direxit. Ad. extre- 
mium Clemens de his omnibus qux a Petr? ae- 


Cesare Stratonis consecutus est. Barnabas vero. 
eum confestim ducit ad Petrum, a quo benignis- 
sime excipitur, jubeturque sermenes el disputa- 
tiones omnes, quas deinceps, donec Romam perve- 
merint, habiturus erat, aitente audiat. Spondet 
Clemens, rogatque Petrum, ut anim nosire in 
Christi judicium post mortem adducende immor- 
talitatem, ac mundum flnem aliquando accepturum. 
esse sibi demonstret. Qua quidem dereperite Pc- 


AU. 

A consuetum disputationis locum accessit: Ibi autem 
salutato populo, et paucis de ordine in discepta- 
tionibus tenendo praemissis, immortalitatem animz 
ex iis que Deus unicuique homini post mortem 
redditurus est, primum demonstravit. Dehinc Si- 

moni, nonnulla variis argutiis contra objicienti , 

confestim respondit illum de hac anima immorta- 

litate ez pueri violenter necati imagine, quam in in- 
teriori suo cubiculo asservabat, posse fleri ceriio- 
rem, His dietis Simon, conscientia percussus, ve- 

niam a Petro, quem istud prophetico spiritu didi- 

cisse credebat, supplex poposcit. Sed ubi Pelrus 

id ab iis qui cum eo vixerant se accepisse palam 

professus fuisset, tunc Simon, ira percitus, et va- 

riis contumeliis vexans apostolum : Fortune, in- 
B quit, non veritatis est ista victoria. Petrus vero ex 
iis que imprudens confessus erat, illum magum 
esse plane convicit. Quibus Simon commotior fa- 
ctus, repelitis conviciis seditionem frustra exci- 
tare tentavit, Nam ab astante plebe ejectus, et 
derélictus ab omnibus, unum tantummodo habuit 
su: fugz comitem. Post hxc Petrus brevi sermone 
docuit et irrogatas ab hominibus injurias, et ipsos 
pravos homines patienter esse tolerandos. Denique, 
pro populo precatus, omnes ut maturius die se- 
quenti convenirent, admonuit. 

1116 vero ante lucem ortam, ut Nicetz petitioni 
faceret satis, quid inter falsa et vera miracula 
esset discriminis, fuse ostendit. Primo autem di- 
luculo Simonem navim, ut Romam petere, cone 
scendisse, et omnia magis sug secreta in mare pro- 
jecisse, certo accepit nuntio. Hzc populo jam coacto 
ille actutum nuntiat, additque se, quamvis fugien- 
tem Magum, ne hominum mentes depravaret, in- 
sequi cogeretur; apud eos tamen donec in fidei 
doctrina essent confirmati, commoraturum 

Per hoc.ilaque temporis spatium, sermones ad 
eos consolandos, et fidei doctrina morumque pi 
tate imbuendos, singulis quibusque diebus habui! 
Zacheum episcopum, duodecim presbyteros, qu: 
(uorque creavit diaconos; duodecim sociis suis 
tres alios adjunxit; atque ex. iis omnibus duodecim 
ad predicandam Chrisü fidem, Simonemque de- 
bellandum premisit, ac supra duodecim hominum 
millia sacris regeneravit bapiismi aquis. Tribus 
demum elapsis mensibus, Clemens, eodem Petro. 
jubente, sermones quos ab eo concionante Czsa- 
rem exceperat, decem redegit in libros, eosque 
misit ad Jacobum. Petrus vero Tripolim, ubi hie- 
maret, profectus est. 

Lii initio narrat idem Clemens quo‏ ܐܐ 
itinere Petrus Tripolim venerit, quos, in urbibus‏ 
per quas transivit, adduxerit ad Christi fidem, qua‏ 
denique pompa Tripoli exceptus sit. Ibi,altera post‏ 
adventum scum die, Petrus, premissis, uti dixi-‏ 
mus, sociis suis, quecunque posteorum discessu‏ 
egerat, ante lucem ortam retulit, ab iisque ea omnia‏ 
didicit quz a Simone Tripoli fuerant patrata. Prima‏ 
autein luce, nuntiatur Petro eumdem Magua, de‏ 


D 


RECOGNITIONES.— PROGEMIA, 


us 
ceperat, actis gratiis, primum hunc librum ab- 
solvit. 

in sEcxbo autem Limo narrat quomodo, stata 
disputationis Petri adversus Simonem die, ipse 
apostolus, primis gallorum cantibus e lecto sur- 
gens, et pauca quedam de vi consuetudinis matu- 
rius surgendi przfatus, ab Aquila et Niceta, quon- 
dum Simonis discipulis, τωπο autem ad fldem Chri- 
stianam conversis, quis ille magus, et quibus mo- 
vibus et actibus esset, certior fieri voluerit. Sic ita- 
que Petrus ad disputationem instructus, ad atrium 
domus, in.quo erat multitudo cum Simone congre- 
gata, progreditur. Ibi apostolus, post brevem. depace 
a Christo in mundum allata disputationem, Deum 
exeli et terre creatorem esse inviclis. probavit ar- 
gumentis; atque omnes Simonis objectiones, cum 
ex Scriptura sacra, tum ex ratione pelitas diluit et 
evertit. His autem illud adjecif, quod immense 
lucis zternitas ex lege possit ostendi. Tunc Siinon 
apostolo respondit magna eum polliceri, spopondit.- 
que fore ut si die crastina et factum mundum ei 
animas immortales esse demonstrare voluerit, ad 
disputationem ipse esset reversurus, His diclis, 
Simon cum populi, qui secum venerat, teria tan- 
tum parte abiit: ceteri omnes Petrum, qui plurimos 
mirabiliter sanavit, ultro secuti sunt, 

Τεκτιῦβ LipER secundam et tertiam Petri cum Si- 
mone disceptationem exhibet. Sed antequam ad ea- 
rum priorem aggrederetur, summo mane de maximis 


coram confusa plebis multitudine disputandi diffi- ܨ‎ 


eultatibus, et de tribus sanctissime Trinitatis per- 
sonis apud suos breviter disseruit, Orta luce, in 
emndem hesterme disputationis locum se contulit, 
ibique Simon postquam apostolo magicas artes, 
.queis tot populorum animos tam cito sibi conci- 
liaverat, frustra exprobrasset, ab ipso petiit ut fi- 
dem, qua de immensitate [ucis lerne acturum se 
esse promiserat, jam liberaret, 

Sed adaliam questionem continuo digressus, 
postulat ab eo, cum Deus [ecerit omnia, ut ipse 
aiebat, unde sit malum. Quod quidem cum Petrus 
contra rectum disputationis ordinem postulari de- 
monstravisset, tune Simon unumquemque fato, 
aicut ej decernitur, pertrahi quibusdam rationum 
momentis probare nisus est, Contra vero Petrus 
liberum hominis arbitrium certissimis argumentis 
asseruit, Post hzc ab ipso Simon quaesivit, si visi- 
bile istud celum resolvetur, cur ab initio factum est. 
Et rursus ab eodem paulo post rogavit cur ille 
Deum, quem Scriptura a nullo videri posse dicit, a 
justis tanen. post eorum mortem , videndum fore 
affirmaret. Quibus clare a Petro explicatis, iterum 
petit Magug utrum immortalis esset anima. Sed, 
hujus questionis examine in diem crastinum di- 
lato, populus projecit se ad pedes Petri, qui plures 
cum zgrotos, tum obsessos a daemone, sanos re- 
misit et incolumes. 

Sequenti igitur die, cvm Petrus ea quz prilie 
disputata fuerant, comitibus suis recitasset, ad 


1118 


Α bere. 11106 autem qui hoc regenerationis sacra- 
mento initiati erant, commonefecit, ipsis non so- 
lum emnia opera boma quz hactenus egerant con- 
tinuo esse facienda, sed ad sublimiores perfecliorit 
virtutis gradus semper esse ascendendum. Hec et 
his similia, inquit Clemens, cum dixisset. Petrus, 
dimisit turbas. Per τε autem integros menses apud 
Tripolitanos, quorum plurimos adduxit ad üdem, 
eodem modo concionatus est. Post hzc, Clemente 
aliisque pluribus sacro baptismate ablutis, Tripoli 
Maronem episcopum, et duodecim presbyteros, ac 
quosdam diaconos creavit, atque, inde tandem egres- 
sus, venit Antiochiam. 

ϑΕΡΤΙΜΙ rint initio narratur Petrum, cum Tri- 
poli Ablaradum accessisset, socios suos, quorum 
major ereverat numerus, duas, que ipsum pra- 
cederent, divisisse in turmas; atque uni Nicetam, 
Aquilam alteri prefecisse. Clemens vero, grati 
Petro, quia eum apud se retinuerat, actis, ipsi 
poscenti quomodo patrem, et matrem, ac fratres 
amisisset, confestim declaravit. Die subsequenti, 
Petrus in insulam Aradum, viteas immense ma- 
guitudinis columnas videndi gratia, se contulit, 
ibique Clemens agnovit matrem suam Mathidiam. 
iluc naufragio expulsam, atque eleemosynis vi« 
elum quzrentem. llla vero eum uxore Petri ܘ‎ 
lerisque omnibus Laodieeam ducitur, qua in urbe 
a duobus aliis filiis suis, quibuscum naufragium. 
fecerat, agnita quoque est. Hi autem narraverunt 
se post naufragium Caesaream delatos, et cuidam 
viduz, cui nomen Justa eral, venditos, ejus po- 
5tea cura litteris et philosophi cum Simone Mago 
operam dedisse, illiusque imbibisse errores; sed, 
Zachzi ope, fide Christi suscepta, se Pelro tandem 
fuisse oblatos. Quibus auditis, Petrus Mathidiam, 
baptismi gratia,donari postulantem, post unius 
diei jejunium eo regenerationis sacramento 1n mark 
initiavit. 

Die subsequenti, ut in 1810 ocrAvo auctor nar- 
rat, Petrus, Clemente duobusque aliis fratribus 
suis comitibus, lavat in mari, atque in secretum 
locum ad orationem secedii. Inde illi egredienti 
occurrit senex quidam pauper, ea habitu operarius, 
qui preces ad Deum perperam fundi, et mundum 
D non secundum Dei providentiam. gubernari sed 

genesin esse qui& omnia agit e$ continet, audacter 
asseruit, Fit interim magnus populi concursus, et 
Nicetas, data a Petro, qui seni respondere volebat, 
dicendi facultate, docuit mundum a Deo factum, 
etab ipso quandoque solvendum, nec ex indivi- 
duis corpusculis seu atomis, ut ferebat Epicuri 
sententia, qu:elibet eorpora, mentesque intelligentia 
preditas, fieri. Variis deinde argumentis probavit 
mundum ab ipsa sapientia et. ratione, quando ipsi 
plácuit, fuisse conditum, 

Postridie, cctu in primarii cujusdam civis do- 
mum coacio, senex ea quz Nicetas dixerat suni 
matim repetit, atque, adversus illa disputans, con- 
tendit quedam injuste εἰ inordinate faeta. csse; ex 


5. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


sȟventu ejus certiorem factam, in Syriam ten- 
dentem aufugisse; et populum frequentem ad ja- 
muam, ut sermones ejus audiret, ipsi avidissiie 
prestolari. 

Quamobrem opportunum ille nactus locum, 88 
que ex iis quos ab corporis wgritudinibus vel a 
demonis possessione liberaverat, argumentum du- 
cenis, planum omnibus fecit zgrotationes morbos- 
que- hominum, iisdem quibus a vero Dei eultu re- 
eesserant, ad eos accessisse gradibus; ac tandem 
eo cultu penitus derelicto, atque idololatria, cujus 
sicuti et magie originem pandit, introducta, dalam 
d:zmonibus animas eorum possidendi facultatem. 
Subinde se suosque ad verum summi Dei cultum 
restituendum missos esse suis annuntiavit audito- 
ribus, ipsisque quid inter falsas verasque prophe- 
lias el visiones, inter sanationem vero aut falso 
miraculo redditam intersit discriminis , patefecit. 
Denique illos ad veram religionem amplexandam; 
apostolis Christi gerendum morem, vitamque pure 
εἰ religiose institucndam, adhortatus, ut die se- 
quenti ad eumdem locum maturius se conferrent , 
admonuit. 

Exorta igitur die, idem ipse Peirus, premissa 
mentali eratione, aliam quz 11080 QuiwTO exhibe- 
μις, ad populum babuit concionem. In ea ob om- 
mium oculos ponit hominem, ad imaginem Dei 
factum, tandiu in res terrenas habuisse domina- 
tum, quandiu ipse justitizm legibus vobtemperarit ; 
ubi vero ab iis discessit, continuo fragilitati, animi 
perturbationibus, tentationibus, vexationibus dz- 
monum, miserisque ommibus obnoxium factum 
esse. Monet tamen parvo fidei grano morbos omnes 
posse sanari. Hanc igitur fidem ab omnibas susci- 
piendam esse concludit, et vero Prophetze, quem, 
sicuti prenuntiatum fuerat, jam adventasse nove- 
rant, unice serviendum, Deinde docet non au- 
diendas esse, quas ille singulatim recenset, sug- 
gestas a dzemone tentationes. Dimissis porro om- 
nibus, ad sua ipse revertilur, ubl sociis suis con- 
cedit quodcunque libuisset, sciscitandi facultatem, 
εἰ continuo ad singula quique respondit eorum in- 
terrogata. Clemens vero cuncta quz ab eo pronun- 
tiata fuerant, in librum, quem misit ad Jacobum, 
accuratissime redegit. 

StxTUs Ρεν aliam. quoque Petri concionem 
tontinet. ls eum tardius solito ob noctium brevi- 
tatem surrexissel, ad consuetum concionis locum 
perrexit. Atque ibi primo explicuit quomodo ho- 
mines possint falsas opiniones deponere, et in ve- 
ritatis verique Dei pervenire notitiam. Manifestum 
deinde fecit illos haud difficuller scire potuisse 
non quidem quid sit Dews, sed quod mon sit, ac 
proinde illum in idolis, humana arte fabricatis, 
mon includi. At vero quia οπιπία gignuntur er 
qua, que creata est ab. initio per Unigenitum, per 
quem pervenitur ad. Patrem, exinde intulit genita- 
libus baptismi, cujus necessitatem utilitatemque 
demonstrare conatus est, nos aquis renasci. de- 


41:18 


RECOGNITIONES, — PROOEMIA, 


um 


is autem? quie juxta ordinem fiunt, quzdam αἳ A rum sepulcra. Ad hzc Aquila respondit illas deo- 


rum fabulas a philosophis aliisque viris sapien- 
tibus allegorice fuisse explicatas. Contra autem Ni- 
cetas illi continuo ostendit hzec deorum crimina 3 
pictoribus, sculptoribus et poetis non allegorice, 
sed reapse et ad litteram poni ante omnium oculos, 
Nicetas tamen has allegoricas fabularum exposi- 
tiones, rogante Clemente, est prosecutus. Tum Pe- 
trus Scripturam sacram nom eo sensu allegorico, 
sed alia, quam ipse docuit, methodo explicandam 
esse demonstravit. Deinde ad Faustinianum con- 
versus, ipsum ad profitendam religionem Christia" 
nam, quze nihil nisi sangtum et honestum pracipit, 
summopere adhortatus est, Denique, reddita zgrotis 
atque a demone obsessis sanilate, populum gau- 


alio quam ab ulla mente fuisse creata, Contra vero 
Aquila éx iis quie secundum ordinem fleri senex 
concesserat, agnoscendam esse Dei providentiam 
demonstravit. Porro ex iis quz inordinate fiunt, 
luculenter ostendit, ab origine mundi nihi! eorum 
fuisse, θεά ex impietate hominum suum mala sum- 
psisse initium. Denique cum omnibus quz sibi ob- 
Jiciebantur, fuse respondisset, ultimam senis ob- 
jectionem qua omnia-ez necessitate genesis sibi acci- 
disse dicebat, fratri suo- Clementi, postero die sol- 
vendam reliquit. His dictis, Petrus nulli hominum, 
nisi soli vero prophetz, quze a Deo vel fieri vel non 
fieri non possint, comperta esse dixil; nec quem- 
quam ab illo propheta hac de re, nisi, variis phi- 


losophorum subtilitatibus missis, sincero veritalis B dentem letumque dimisit. 


Post hzc autem inter prandii apparatus Fausti- 
nianus, annuente Petro, Appionem et Anubio- 
nem, qui Antiochia Laodiceam cum Simone vene- 
rant, invisit. Tum Simon, ut ministri Cesaris, qui 
eum ad necem quzrebant, Faustinianum in. locum 
suum morti traderent, ipsi magicis artibus faciem 
vultumque suum imposuit. Tam stupenda vero 
Faustiniani transformatione uxore filiisque ejus 


- ohstupefactis , promisit Peirus se Faustiniano , 


postquam Simonis vultu ad errores ejus destruen- 
dos usus esset, prisinam faciem redditurum. 
Quamobrem eumdem Faustiniunum Antiochiam. 
1uisit, quo turhas omnes a Mago adversum se ca- 
lumniis acerbissimis concitatas ܕ‎ simulata ejusdem 
veri Simonis penitentia sedaret, Quod quidem 
Faustinianus varlis flctionibus et. mendaciis prz- 
stitit, ac postea wultus pristinus a Petro illi om- 
nino restitutus est. Dehinc Petrus creatis Laodiceze 
episcopo εἰ presbyteris, ac reddita zgris obsessis- 
que sanitate, Antiochiam, qua Simon pulsus fue- 
τα, contendit, atque illi urbem ingredienti omnis. 
populus, et onines majores natu, ac nobiles peeni- 
tenliam agentes, iverun! obviam. Ipse vero de tot 
hominum conversione gratias leo retulit, omnes. 
zgroios sanavit, atque intra septem dies duodecim 
millia hominum sacro abluit baptismate. Hos inter 
Theophilus, vir populi primarius, domus suc ii 
gentem basilicam ecclesig nomine consecravit, in 


amore ducatur, fore unquam docendum. Ceterum 
ad investigandam veritatem id tantummodo requiri, 
«t homines num propheta ille vera semper preedi- 
xerit, diligenter inquirant. 

vom initio traditur sequenti die more solito‏ !ܪܙܝܐ 
disputatum fuisse, utrum nihil extra. genesin fieret.‏ 
Quamobrem Clemens variis rationum momentis de-‏ 
monstravit hominem libero voluntatis arbitrio, quo‏ 
quidlibet agere potest vel non agere, esse przdi-‏ 
tum. Senex vero arguit ex constellationibus τα-‏ 
riisque astrorum aspectibus, quos accurate recen-‏ 
suit, homines vel bonos fleri, vel malos. Contra‏ 
Clemens longa inductione, qua variz nationes eas-‏ 
dem semper leges et consuetudines quantumcun-‏ 
que aspectus siderum varii fuerint, inviolate ser-‏ 
vaverunt, id falsum esse convicit, Summam argu-‏ 
menti illius vim et pondus agnowt senex. Qua-‏ 
propter ut id experientia sua falsum esse magis‏ 
magisque persuaderet, sibi nomen esse Faustiniano‏ 
confessus est, et quecunque sibi acciderant, bre-‏ 
viter narravit, Ab uxore itaque sua Matbidia filiis-‏ 
que suia agnitus est, iique, dimisso populo, una cum‏ 
Petro, in eadem, ubi disceptatum fuerat, domo re-‏ 
manserunt.‏ 

Decmtus LimgR docet quomodo Pelrus, exorio 
sole, Faustinianoque adhue dormiente, Clementem 
[fratresque ejus de ineunda cum illo disputatione 
erudierit, statueritque eidem Faustiniano, ut ad 


amplexandam religionem Christianam sese compa- p qua Petro apostolo constituta est ab omni populo 


cathedra. Denique Fausiinianum baptismo initiari 
postulantem, Petrus, indicto plebi jejunio, bapti- 
zavit, et quecunque hactenus ei contigerant, omni 
populo exposuit. 
ARTICULUS 1l. 
Quid veteres de his libris senserint. 

Auetori hujusce operis si fides habeatur, Roma« 
nus ille fuit, e Cesdris familia, nomine Clemens, 
cui pater Faustinianus , mater Matbhidia , fratres 
Nicetas et Aquila, ipse praecipuus charissimusque 
Petri discipulus; qui plures ejusdem apostolici 
conciones disputationesque scripiis tradidit, va- 
riosque redegit in libros. Hiec ille tanta. fiducia 
tantaque asseveralione affirmat, ut multi scriptores 


raret, dandum esse unius anni spatium, Cum au- 
tem Faustinianus electo surrexisset, ab iis quz- 
sivit an sit in substantia et actibus bonum el ma- 
lum. Huic questioni respondit Clemens, atque ex- 
positis de bono et malo stellarum aspectu princi- 
piis, probavit nullam inde hominibus imponi posse 
necessitatem. Porro autem cum hzc utrinque dis- 
ceptarentur, Petrus, coactum videns populum , 
deinceps de idololatria falsisque deorum numinibus 
jussit disputari. Quocirca Clemens originem idolo- 
latris evolvit, dixitque vera falsorum deorum cri- 
mina, in primisque Jovis stupra et adulleria om- 
nibus esse notissima, ac tandem eliamnum stare 
plura filiorum ejus, hominum utique nequissimo- 


1180 

Α nota in illis ezpressa. reperitur. Et Clementis quidam 
qua genuina, et omnium consensu recepta. sint acri- 
pta jam satis.liquet.. Unde Valesius his verbis Petri 
et Apionis disputationes libros Recognitionum αυ 
Eusebio xesignatos opinatur. Quod si dixeris im iig 
non inveniri quas Eusebius '*. dicit Petri εἰ Αρίο- 
nis.disputationes, respondet Rufinum, hujus operis 
interpretem, alia penes se habuisse eorumdem li- 
brorum exemplaria in quibus plura, quie in nostris 
occurrunt, non reprzsentabantur, 

Verumtamen quandiu non exsfabunt illa exem« 
plaria, a nostris tantopere-discrepantia, tandiu in- 
certum erit utrum in eis vel in aliis ejusdem .scri- 
pioris libris ha disputationes contineantur, aut 
landem iile &olz speciale aliquod volumen consti- 

B tgerint. Ut ut. sit, nonnullis forsitan idem Eusebius 
libros Recognilionum nomine Actus Peiri. appellasse 
videbitur, cum scripsit "δ : Librum vero, qui Actus 
Petri dicitur, et Evangelium ejus.nomine inscriptum, 
Predicationis quaque et Revelationis ejusdem. libros 
pro catholicis scriptis nunquam habitos esse constat. 
Nec vetustiorum siquidem, nec recentiorum Eccle- 
sim scriptorum quisquam, desumplo ex jis libris 
testimonio usus unquam fuisse legitur. Non sumus 
quidem nescii, eos de quibus Eusebius disputat 
libros, «b antiquis, ut paulo ante vidimus, scripto- 
Tibus fuisse citatos, Attamen non inde. continuo. 
inferri debet, illum, non de Clementis, sed de 
alterius cujusdam libris locutum esse. Nam , ut 

€ prudenter observat Valesius, ibi erravit, οἱ memo- 
ria lapsus est Eusebius; quippe qui eamdem Àpo- 
calypsin, seu Revelationem Petri, quam hic ab anti- 
quis citatam negat, alibi a Clemente laudari testa-- 
tur ° : Glemens ἐπ libris Hypotyposeon Petri Apoca- 
lypsin. laudat, Certum est preteréa librum, qui, 
Pradicgtio Peiri inscribitur, ab Origerie 5 οί αἱ 
nonnullis fuisse eitatum. Potuit ergo Eusebius etin 
aliis duobus libris,.quos commemorat, similiter 
decipi, His tamen opponi potest, illum de libria 
a Petro, non autem a Clemente scriptis ibi dispu- 
tare. Ceterum si-Eusebius in.allatis locis. libros 
Recognitionum. Clementis. laudat, illos genuinum. 
Cleméntis opus esse penitus inflciatur. Si vero 
eorum non meminit, idem ex ejus silentio ducitur 

D argumentum. Neque enim ille tam longas lucu- 
brationes, quas a Clemente profectas esse novisset, 
lam alto potuit unquam praeterire silentio. 

Quibas autem accuratiori diligentia hoc Clemeu- 
lis opus examinare licuit, ii certiorem de illo sen- 
tentiam ferunt. Hos inter Epiphanius memoriz pro- 
didit Clementem nostrum de Petri Circuitibus ali- 
quid revera acriptia tradidisse, sed ejus scripta ab. 
Ebionitis haereticis adeo fuisse corrupta, ut paucia 
veris relietis, caetera ipsi falso supposuerint "*: Sung 
εἰ alii. libri, inquit, quibus utuntur, velut Petri Cir- 


ded in fine. ** Cap. 10-34. Lib. qoi 


b. De lumine Eccles., cap. 15. 3. In 
ܟ‎ ., eap. 58. δ᾽ |n eumd. Eus. LE. " Lib, 
. * Tom. xii, Exposit. in Evang, Joamn. — " .ܘܬܐ‎ 


8. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


αν 
varias ܙܘ ܠ ܡܨܘ‎ ορετῖα φρηϊεπείβα ipsius. nomine 
absque υἱἱ9 scrupulo citare non dubitaverint. Pri- 
mus inter eos mobis occurrit Origenes, qui hos.li- 
bros sic laudat : Tale. aliquid dicit et Petrus. apud. 
Clementem, quonim bona opera qua βαπὶ ἃ fideli- 
bus in hoccseculo eis prosunt "*, elc, Alibi vero 
aliud fragmentum, superiore longe prolixius, in hac. 
exseripsit verba '! : Εἰ Clemens Romanus, Petri 
apostoli discipulus, in hanc questionem εἰ sententiam 
cui patre Laodiceg in Circuitionibus, ἐν ταῖς Περιό- 
Sow locutus, etc. Ab aucióre autem Operis imperf(e- 
ctí in Maithewm idem titulus his libris przügitur **z 
Peirus apud Clementem , vel : Sicut in Historia Cle- 
mentis Petrus. exponit. His adjungi possunt Aldhel- 
maus, Venerabilis Beda, auctor Chromici Alezan- 
drini, Freculfus, Nicephorus, Georgius Cedrenus, et 
alii nennulli, a quibus hoc opus eodem nomine in- 
signitum est. 

ΑΙ vero illud inter apocrypha rejiciunt. lta 
énim de eo Patres concilii Romani sub Gelasio sa- 
wuunt : Tlinerarium nomine. Peiri apostoli, quod gp- 
pellatur sancti. Clementis. libri. octo, spocryphum., 
Pro octo critici scriptores putant legendum esse 
decem. Auctor vero Stickometrig, post Nicephori 
Cpnstantinopolitani Clironographiam, addite ; Et 
que Novi, scilicet Testamenti, sunt apocrypha : Iti» 
nerarium Petri versui 2100. Agobardus quoque "' ; 
Licet iidem libri, iuquit, sim epocryphi; plera- 
que tamen ez: iis testimonia inveniunlur a doctoribus 
wssrpata; Humbertus eliam episcopus Sylva Can- 
didzm @ : Clementis. liber, id esi linerarium Peiri 
apostóli et Canones. apostolorum. numerantur. intet 
apocrypha. His accedit Hohorius Augustodunen- 
si8** : Clemens scripsit... Itinerarium Patri et dispu- 
tationem Petri, εἰ ΑΠοπίε, εἰ multa alia; qua inter 
apoerypha numerantur. Ante eos vero Athanasius 
dizisee ferbur *. Iterum libri Novi Testamenti, qui 
bus contradicitur, sunt Circulus Petri, etc. 

ARTICULUS πι. 


Quid Eusebius, Hieronymus, et Epiphanius de his 
libris senserint. 


Arbitrantur nonnulli Hieronymum eamdem de 
ibis libris tulisse sententiam, ubi dixit" ; Libri au- 
iem e quibus unus Actorum ejus inscribitur, alius Evan- 
geli, tertius. Pra-dicationis... inter epocryphas acri- 
piuras reputamwr. Rursus vero ubi de ipsomet 
Cleinente disserit 5": Et disputatio Petri ef. Aplonis, 
inquit, quam Eusebius in tertio Historim. ecclesia- 
stice volumine coarguit. Et re quidem ipsa Euse-- 
bius in eodem, quem Hieronymus citat, libro ܘܢܐ‎ 
habet ""; Quidam porro alia etiam opera proliza 
sub ejus nomine heri ac mudiwsteriius tm [umen 
proiulerunt, pula: Petri. et - Apionis disputationes, 
quarum apud axiíiquos nulla omnino ezstat mentio. 
— anim sincera recta fidei, ab apostolis tradite, 


M οι, 5 
d Nice 


RECOGNITIONES. — ΡΑΟ(ΕΜΙΑ, 


uet 


cutus a Clemente comscripti , ITepió&ov καλούμεναι. A homines ad asserüonem dogmatum suorum, aub 


virorem sanctorum momime lamquam facilius cra- 
denda inseruerunt ea, qum illi nec - sensisse mec 
scripsisse: cemsendi sunt, |n prefatione vero suam 
eorumdem librorum interpretationis hzc. habet: 
Sunt et quedam de ingenito Deo genitoque disserta, 
et de aliis nonnullis, que, ut nihil emplius dicam, 
excesyerunt. intelliqentiam. nostram. Hac ergo tan- 
quam supra vires meas essent , aliis reservare malui, 
quam minus plena proferre. Quibus ille posteriori- 
bus verbis nom obscure innuit, hzc omnia a se 
omissa, nec Latine reddita. Varios inguper ille 
habuit manuscriptos codices, a se invicem longe 
diversos, atque in quibusdam nonnulla, ac ea prz- 
sertim qux de transformatione vultus Faustiniani 
dicuntur, non occurrisse observat : Ῥαίο, inquit, 
quod te non lateat Clementis hujus in Graco ejusdem. 
operis ᾿Αναγνώσεων, hoc est Recognitionum, duas 
editiones haben, et duo corpora esse librorum, in 
aliquantis quidem diversa, in multis tamen ejusdem 
narrationis : denique pars wltima. hujus operis, im 
qua de trans(ormatione Simonis refertur, in uno cor- 
pote habetur, in alio non habetur. Monet denique 
epistolam Clementis ad Jacobum. fratrem Domini, 
qua huic operi prefxa erat, a se fuisse preter- 
Ῥλίβδαπι ; Epistolam sane in qua: idem Clemens, ad 
Jacobum [fratrem Domini scribens... ideo huic operi 
sion pramisi,... quia e! tempore posterior est, et olim 
ἃ me interpretata atque edita. 

Photius vero, 411 plures etiam habuerat hujus 
operis codices manu exaratos, de eo sic definit ° : 
Epistola prafigitur tanquam ad Jacobum fratrem 
Domini, at hzc neque eadem, neque ut ab eodem pro- 
[ecta, sed. im libria nonnullis veluti a Petro apostofo 
ad Jasobum missa : in aliis rursus tanquam a Cle- 
mente ad Jacobum... harum prior ostendit ipsummet 
Petrum fes a so: gestas. conscripsisse , et Jacobo eas 
postulanti misisse : altera. vero. refert. Clementem 
Petri jussu easdem res gesias litteris. proditas, 
postquam. ille jam. ad: immortalem. commígrasset 
vitam,Jacoboltansmisisse. ΕΖ quo conjectura capi- 
tur fuisse res gestas S, Peiri editas; at cum temporia 
longinquitate periisset altera, illam Clementis solam 
perdurasse, In ommibus enim libris, quos quidem 


Πέτρου. Quo in libro, paucis veris relictis , catera. 
supposuerant ; quemadmodum Clemens. ipse omnibua 
illos modis redarguit iis "epistolis circularibus, quae 
ab eo scripte, in sacrosanctis Ecclesiis leguntur, Ez. 
quibus constat longe. αὖ iis, que. in Circuitibus illis 
sub ejus. nomine adulterina exstant, illius fidem ac 
sermonem abhorruisse. Etenim virginitatem Clemens 
docti, isti repudiant : ille. Eliam, Davidem et Sam- 
asonem , ommesque prophetas commendat , Εδίσπίια 
detestantur. Quare in Circuitibus istis suum ad 
atitulum accommodarunt omnia, ac de Petra plurima 
mendacia confinzerunt, Cujusmodi est inter cetera 
ium castimonie causa lavisse, quod isi facere 
consueverunt. Tum ab anímatis omnibus, et earnibui 
reliquoque omni, quod carne conatel, abstinuisse ; 
quoniam ab iia tam. Ebion olim quam hodie Ebionite 
omnes abhorrent. Re autem vera, in his liliris dili- 
genter observatur" Petrum mane lavisse. In his 
etiam Peirus dixisse fertur "* : Panis mihi solus cum 
olivis, et raro etiam cum oleribus. in usu est. la 
his denique Christus solus ubique verus Propheta 
fuisse asseritur. Pórro si Epiphanius nonnulla, 
que in hislibris minime gccurrunt, retulisse vi- 
dealur, ille profecto in diver&os ab iis, quibus Ru- 
finus suam edidit versionem, codices incidisse di- 
cendus est. 


ARTICULUS IV. 
Sententia. Rufini et Photii de his libris 


Opinia ejusdem quoque Rufini est, hos libros (. 


ἃ Clemente Romano pontifice exaratos, eosque de- 
pravatos fuisse ab hzreticis; sed plura quam pulat 
Epiphanius, integra, et ab ipso Clemente vera pro- 
fecta, in ii$ suo tempore occurrisse feslatur. Ejus 
verba, licet paulo prolixiora, quia ad rem nostràm 
ποπ parum faciunt, hic transerilenda esse putark- 
mus **:: Clemens, inquit, apostolorum discipulus, - 
qui Romane Ecclesie post. apostolos et episeopus at 
martyr pra[uit, libros edidit, qui Grece appellaniur 
᾿Αναγνὼρισμός, id est Recognitio;in quibus cum e£ 
persona Petri apostoli doctrina quasi vere aposiolisa 
in quam plurimis exponatur, in aliquibus ita Euno- 
mii dogma scribitur , wt nihil aliud quam ipse Euno- 
mius disputare credatur, Filium. Dei creaturam εξ 


nullis exstantibus asseverans, Tum deinde etiam illud D mihi videre contigit (non paucos illos certe), post 


diversas illas epistolas, atque inscriptiones idem 
ominino sime variatione hoc operis initium reperi: 
«Ego Ciemens ,». et:que ordine deinceps sequuntur. 
Refertum est autem hoé opus absurdis nugis non sine 
plurimis ex Arii opinione in Filium blasphemiis...... 
liber tamen Actorum Petri perspicuitate ac gravitate, 
adhuc puritate et vehementia aliisque orationis doti- 
bus, rerum ilem variarum doctrina tantum Consti- 
tutiones superat, mulla wi hos inter £omparatio , 
ad sermonem quod attinet, fieri. debeat. .... Hune 


° Clementem. alterum α Peiro urbis Rome. episcopum 


fuisse. quidam autumant, alii vero quartum ; Linum 
enim et Anacletum inter utrumque pontifices. ezsli- 


adulterii genus inseritur, ut naturam diaboli ceteto- 
rumque demonum mon propositi voluntatisque ma- 
litia, sed excepta ac separata creature produzerit 
qualitas, qui utique in ceteris omnem rationabilem 
docuerat liberi arbitrii. facultate donatam. Sunt 
etiam nonnulla libris ejus inserta, qua ecclesiastica 
regula omnino non recipit, Quid, queso, apostolicus 
sir, imo pene apostolus non ea scribit que apostoli 
dicunt; cui Paulus apostolus testimonium dedit di- 
cens : « Cum Clemente et adjutoribus meis. ceteris, 
quorum nomina sunt in libro vite; » εἰ scribat lioc 
quod libris wit contrarium est? An. id. potius cre- 
dendum eit, quod supra dizimus, quad perversi 


P Lib. vir Recog. " Lib. De adult. [ib. Origen. Biblioth, cod. cxu. 
7 


4182 
A Petrus dialecticum sophistamque ibi agit, ipso 
Simone Mago longe subtiliorem? Quid vero de ejus 
ratione vivendi, mane surgendi, disputationes in- 
stituendi et ordinandi, in urbes ingrediendi, atque 
ab iis qui baptizati non erant, sese separandi, dici 
potest? Nonne hzc omnia operis. hujus suppositio- 
nem evidenter arguunt? Quid adhuc magis fabulo- 
sum.quam ea disputatio qua singuli apostoli, suo. 
quique ordine, contra Caipham, Samaritanus, 
Scribas, aliosque Judeos decertasse fingunturt 
Denique in toto illo opere nullas deprehendunus , 
ejus cui ascribitur, i£mirum Clementis Romanl 
pontificis, apostolorum discipuli, notas nullosque 
characteres. Quod quidem ex sola quam dedimus 
liujus operis analysl cuilibet zequo rerum sestina- 
tori facile probabitur. 
ARTICULUS VI. 


Num alíguid a Clemente profectum his ܡܐ‎ libris a 
εἰ quis eorum auctor, ac quo tempore sint 


. ܚ 

Verum, inquies, nihilne quod ab ipso Clemente 
profectum sit, toto in opere reliquum est amplius? 
Ut huic quastion; fat satis, animadvertas velim 
eriís que protulimus rationum momentis colligi, 
ε08 ἃ vero longe aberrare qui maximam hujus 
operis partem, iisque tantum quae hzrelicorum 
pravitate adjecta sunt, exceptis, Clementi nostro 
adjudicandam esse arbitrantur, 

De Epiphanii autem sententia, que hzreticos 
pauca his in libris, a Clemente scriptis, intacta re- 
liquisse pronuntiat, certi aliquid deflnire diflleila 
est. Cum enim epistole quibus Clemens de sui 
Operis facta ab hareticis corruptione conquere- 
batur, ad nos pervenerint, divinare utique non 
possumus quze sint illa pauca qui haeretici integra 
reliquerunt. Quapropter nisi ea. pauca clare sigil- 
latimque demonstrentur, nobis facilins persuade- 
bitur nihil in toto opere sanum, sed omnia cor- 
Συρία esse εἰ depravata, Ceterum si Epiphanius 
pauca quxdam suo tempore sincera et genuina 
compererit, ille in alios, ab iis, qui nunc supersunt, 
Codices manuscriptos incidisse baud immerito vi- 
detur. 

Porro autem quamvis auctoris, a quo opus illud 

D corruptum prodiit, nomen hactenus incognitum 
atque incompertum fuerit, quia tamen illud Grace 
primum composuit, eum Graecum quemdam homi- 
nem fuisse vero certe est perquam simillimum. 1g 
porro dialecticus fuit disputatorque acerrimus , 
qui varias philosophorum opiniones, astrologiam, 
mythologiam, omnes paganorum fabulas allegori- 
casque earum interpretationes, ac varias tandem 
variorum populorum leges, mores, consuetudines- 
que apprime 'callebat. Sed ille hereticorum ac 
precipue Ebionitarum erroribus omnino addictus 
erat, alque eos in suis lucubrationibus facilius ut 
propinaret, easdem ementito Clementis, apostolo- 
rum discipuli , magno nomine inscribi voluit, 


5. CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ, OPERA DUBIA. 


4185 
tisse, ac teríio demum Trajani anno vitam finisie. 
Hinc colligas in omnibus Pbotii codicibus idem. ae 
In editis nostris fuisse operis hujus initium. Porro 
autem nullus, uli opinamur, sibi facile persuadebit 
hoc idem opus ab eruditissimo illo viro fuisse Cle- 
menti adjudicatum ; υἱ pote qui illud ipsum absur- 
dis nugis et Arlanorum blasphemiis oppletum esse 
testetur. 


ARTICULUS V. 
Sententie recentiorum auctorum de his libris, et quid 
de iisdem sii sentiendum. 

Neque vero scriptorum recentiorum sententie 
minus quam antiquiorum a se invicem dissident 
secumque discordant. Quidam enim a Rufini opi- 
mione non longe abeunt, ut Lambertus Grüterus 
Venradius , qui de his libris sic sentit : Quantum 
«d Mecognitionum Clementinarum libros. attinet, 
ܘܙ‎ vere Clemenii nostro ascribo, tameisi corruptos 
esie agnoscam, vt dicetur. infra, Et certe quasdam. 
ille notat corruptiones, quibus ea omnia subjungit 
quie de Faustiniani vultus transformalione ibidem 
leguntur. Quidam autem cum Bellarmino ad Epi- 
phanii sententiam magis inclinant ; atque hos libros 
ab hereticis fode co:ruptos esse asserunt. Bed 
communior aliorum hojusce temporis criticorum 
opinio Clementem librorum illorum auctorem esse 
negat, affirmatque illos ab aliquo secundi sxculi 
seriptore fuisse depravatos, eosque replelós esse 
fabulis, nugis, somniis, mendaciis, atque sermoni- 
bus disputationibusque ineptis, absürdis et ridicu- 
lis ; ae denique in iis reperiri fragmentum ex libro 
Bardesanis Syri, adversus Abydam astronomum 
edito, totidem verbis transcriptum, Fragmentum 
autem illud ab his verbis incipit ** ; Denique primi 
Seres, qui initio orbis terre, etc, 

Jam vero de his libris quid sentiendum, vel cui 
opinioni adbzrendum sit, si rogetur, dicemus illos 
eo modo, quo nunc, et a tot. seculis representan- 
fur, ab Clemente Homano profectos non esse. 
Constat enim quecunque de mutatione vultus Fau- 
süiniani, et postea ibi narrantur, omnino (ictitia 
esse, et aperte falsa, Et vero vel sola mendacia 
ἡ Petro apostolorum principi ibidem tribuuntur, 
id invictissime demonstrant, Neque etiam csetera 
omnia, que in reliquo opere legimus, magis Cle- 
menti adjudicanda nobis videntur. Nam iter Ma- 
Vhidie, illiusque cum fllii suis Niceta et Aquila 
naufragium, illi tandem fortuiti occursus, quibus 
sese invicem ac patrem suum Faustinianum ipsum- 
que Clementem agnovisse feruntur, plane fabulosa 
εἰ gratis fleta sunt, Fac tamen ea esse. verissima ; 
«uid autem magis a verisimilitudine abhorret ܕ‎ 
«uam verba ei sermones quos Petrus ad suos et 
δὰ populum habuisse perhibetur? Quam multe 
enim, Deus bone, ibi occurrunt πυρά, ineptize, fa- 
bul! quam multa puerilia, perridicula et insulsal 
quam mulli errores atque mendacia? quam belle 


3. Apud Euseb. lib. vt Prep. evangel. 


1190 

A lis qui illos eitarunt, varii tituli prefiguntur. Ali- 
quando enim Clementis Recognitio, vel Recognitiones, 
Clementis Itinerarium, liber tinerarius Praxdicatio- 
nis Petri, Clementis gesta, vel Historia, aut Ghro- 
nica, vel Narrütio, aliquando vero Petri Periodi, 
vel Circuitus, vel /tinerarium, vel Actus appellantur. 
li porro ex duobus mss. cum variis summorual 
quorumdam pontificum epistolis, curante Joanne 
Sichardo, anno 1526 typis editi sunt; Postea Lam- 
bertus Gruterus Venradius eosdém rursus typis 
excudit, atque in eis quaedam se emendasse afílr- 
mat. Verum eum ille has emendationes non ex 
manuscriptis se hausisse dixerit, eas suis duntaxat 
conjecturis videtur fuisse assecutus. Ex hae tamen 
editione in Bibliotheca Lugdunensi hi libri rursus 

Β emissi sunt In lucem. Cotelerius autem illos eum 
operibus Patrum, qui temporibus apostolicis Δυ- 
ruerung, publicari voluit, haneque editionem ope 
sex mss. codicum , Sorbonz nimirum, Thuaneo, 
Petri Candelerii, Regis, Petri Petiti, et Carmeli- 
tarum Discaleeatorum sé adornasse testificatur. 
Alium preterea codicem, ante annos quadringentos 
exaratum , ex bibliotheca Colberiina penes nos 
habuimus. 

ARTICULUS VIII. 


JDe variis in hos libros notis et observationibus, et de 
aliis libris ab eodem auctore editis. 

Gruterus quidam in hos libros edidit scholia, 
qua nec magni sunt momenti, nec multe utilitatis. 
At Cotelerius doctiores ulilioresque in hos libros 

C scripsit notas et observationes , quibus aucloris 
textus corrigitur et enodatur. Monet tamen majorem 
Recognitüonum partem, quod ad humamas polius 
disciplinas specteni, quam ad iheologiam, notis il- 
lustratum se non ivisse, Non paucas tamen in res 
philosophicas edidit anlmadversiones. Neque forsan 
alia plura ab eo observata lectoribus minus essent 
jucunda et utilia, si a proposito auctoris textu rarius 
digrederetur. 

Unurn his:omnibus addendum, nempe auctorem 
nostrum, si fldem aliquam mereatur, plures alios 
ex iip qua a Petro audierat libros confecisse. Hos 
àutem ille accürate enumerat (lib. 1, ni, v), librum 
De vero Propheta, librum δὲ prafinitione Dài, et 
decern alios ob editis, Recogmitionum libros, quo- 
rum singula promit argumenta : 81108 autem libellos 
ex Petri ad discipulorum suorum "interrogata re- 
sponsis compositos. Utram tamen hi libri in lucem 
sliquando emiósi fuerint vel vana tantummodo 
meudacis scriptoris ostentatione ficte fallaciterque 
venditentur, in dubium merito revocarl potest. At 
si aliquando prodierunt in publicum, hi non minus 
quam illi de quibus hactenus disputavimus, ܨ‎ 
positi sunt οἱ adulteriui. 


RECOGNITIONES, — ΡΑΟ(ΕΜΙΑ. 


4185 

Denique quo tempore eosdem: illos libros in lu- 
cem ipse emiserit, paulo proclivius est dellnire. 
Verum enimvero cum Origenes non solum illos cita- 
verit, sed lonyum etiam ex iis transcripseril frag- 
mentum, constat eosdem Origene ipso esse antiquio- 
es, Non temere Igitur illi secundo Ecclesiz seculo 
in vulgus prodiisse dicuntur. Quod quidem inde 
rursus confirmari polest, quod Bardesanes Syrus 
aliud quoque, uti diximus, fragmentum non ininus 
prolixum, in suum adversus Marcionem librum 
transtulit, Nam Bardesanes ille hunc eumdem li- 
brum sub Soteris pontificatu, paulo post secundum 
sfculum medium Antonio imperatori nuncupavit. 
Jat ergo pervulgati erant illi. Recognitionum Cle- 
mentinarum libri. 

ARTICULUS VII. 

Num hilibri ad nos, quales ab auctore prodierunt 
pervenerint; ac de eorum utilitate , titulis et. edi- 
tionibus, . 

Ceterum hi libri, quamtumvis adulterini fuerint 
et corrupti, ad nostamen quales ab auctore suo 
scripti fuerant non pervenere. Nulli siquidem nunc 
oceurrunt eorum Greci codices manuscripti, quos 
auo tempore frequentes fuisse Rufinus Photiusque 
testantur ** : solam habemus hujus operis Latinam 
versionem Rutini, qui plures, ut. monuimus, lócos 
se omisisse, nec Latine reddere voluisse ingenue 
confessus est, Et re quidem vera Cotelerius in sua 
horum librorum editione ex tribus mss. Sorbonico, 
"Thuoneo,, et Candeleriano reatituit fragmentum, 
quod illud ipsum esse putat, quo auctor noster, 
teste Rufino, de ingenito Deo genitoque disseruit ; 
atque ideo quod Arianis faveret, ab eodein Rufino 
de industria fuerat praetermissum. Przterea si ei- 
dem Rufino Photioque fides habeatur , hi libri- ab 
Eunomianis et Arianis, primigenio illorum auctore 
longe posterioribus, depravati sunt et adulterati. 

Quapropter quamvis lidem libri. maxime sint 
anüquitatis, cantis tamen prudentibusque oculis 
legendi sunt, quippe qui ab iis qul errorea suos 
quoquo tandem modo disseminare tentabant, varils 
temporibus nequiter corrupti fuerint. Possunt 
tamen aliquibus, nón omnino imprudentibus, non- 
mibil utilitatis" idéirco adferre, quod Christianae 
religionis apologia sint et defensio, qua fabulze pa- 
ganorum; idololatria, cultusque falsorum numinum, 
atque eorum qui astris influentibus fatalem homini 
necessitatem imponi dicunt , errores impugnantur 
et destruuntur. Nec etiam inutiles omnino iis esse 
poterunt qui varias philosophorem opiniones, va- 
rios diversorum populorum mores consuetudines- 
que atque allegoricas fabularum explicationes 
voluerint addiscere, 

"Mis libris et in manuscripis codicibus, etab 


*' [n Billioth. cod. 112 et 113. 


1185 


S. CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ. OPERA DUBIA. 


1187 


——————————— M 


J. B. COTELERII JUDICIUM 


DE LIBRIS RECOGNITIONUM. 
(Patres epostolici, t. I, p. 490, ed. Amstalod, 4724, in-fol.) 


Quantum es re ipsa, veterum testimoniis, ac re- A Chronicis Clementis, Rufinus. vero perorans ad 


translationem suam Commentariorum Origenis in 
Epistolam ad Romanos non quidem juxta editiones, 
verum ex optimo ms. bibliothec Thuanz, sic lo- 
quitur: Post hoc sawe vocat mos opus, quod olim. 
quidem injunctum est, sed nunc a beato Gaudentio 
episcopo. vehementius perurgetur, Clementis scilicet 
Romani episcopi, apostolorum comitis ac succes- 
doris, de. Recognitione libri, ܐܬܐ‎ in Latinum vertan- 
tur. In quo opere, bene movi quod laborem labor 
multiplicata sorte suscipiet, Satisfaciam sane in eo 
amicis meis. Dabo titulo nomen meum, auctoris 
nihilominus vocabulo permanente, Nam Rufini Cle- 
mena inscribetur. Accedit ad nominis varietatem, 
mulló majoris momenti diversitas textus ac per- 
versio : varie quippe et miseris modis distractus, 
divisus, interpolatus, auctus, minutus, atque in 
conpendium redactus fuit, nec non per haereticos 
corruptus, insertis multis erroribus ; quorum par- 
lem tollere labor exstitit cum Rufini interpretis, 
tumillius qui Epitomen fecit. 

Rufini Torani, sive, ut alii appellant, Turanii, 
Torannii, Turraniü, Tyrannii, esse praefationem 
cum sequenti versione stylus clamat, ostenduntque 
Gennadius, Adhelmus, Anastasius Bibliothecarius, 
atque ipse Rufinus : itemque Excalceatorum Car- 
melitarum liber, qui sic incipit ; Rufini presbyteri 
pre[atio ad Gaudentium. pontificem. in Itinerarium 
Clementis, ab eo ez Graco in. Latinum conversum. Et. 


centiorum judiciis colligere licet, libri isti pseude- 
pigraphi sunt et apocryphi, secundo szculo compo- 
aiti a viro docto quidem juxta ac diserto, sed. plii- 
losopho magis et philologo quam theologo, in 
excogitandis autem conneclendisque fictis narra- 
Monibus plane rudi. Isque videtur plerorumque 
aut saltem quorumdam apocryphorum parens, quae 
nomen Petri vel Clemens preferebant: qualia 
etiam Actus Petri, Doctrina Pelri, Judicium Petri, 
Apocalypsis seu. Revelalio Petri, Pradicatio Petri, 
Evangelium | Petri, Clementina, atque Disputatio 
Petri εἰ Apionis. Quibus nunc adde ex conspectu 
Operum R. P. Joannis Michaelis Vanslebii ord. 
Pradicatorum, Epistolam. Petri ad Clementem lin- 
gua Athiopica. Inscribitur opus ex toto et ex par- 
tibus, idque vel a Clemente, vel a Petro, A Cle- 
mente vocalur, Clementis Recognitiones οἱ Reco- 
gnitio ; Clementis. ünerarium, | Gesta, Bistoria, 
Historie, Chronica , et Clemens. À Petro, Petri Pe- 
riodi el Iinerarium ; Petri Actus, per Clementem 
scilicel, alii ab Actibus Petri quasi Petro actore ; 
et Disputatio Petri cum Apione, recte enim putatur 
pars esse operis. Codex Oxoniensis : B. Clententis 
Romani Itinerarium ad Jacobum [ratrem. Domini. 
Carmelitarum discaleeatorum in hac urbe : Itine- 
rarium Cl*mentis. Bibliothece Thuanez : Liber Iti- 
nerarius Predicationis Petri. Ms. V. cl. Petri Can- 
deleri : Gesta Clementis. Regis Christianissimi, 


et Sorbonz nostr, atque Petri. Petiti iypographi c; post praefationem, Clementisque ad Jacobum ορί- 


stolam, scriptum habet < Itinerarii Clementis Petri 
apostoli successoris. liber primus incipit α Rufino 
Ιγαάμοια. Quod si quis objecerit epistolam Paulini 
41, is responsum feret nec illam esse indubize au- 
etoritatis, necinea mentionem fieri Recognitionum, 


Tegii : Historia. Clementis. Liber Monachensis bi- 
bliotheeze : S. Mariyris. Clementis episcopi Roma: 
S. Petri discipuli Narratio missa ad Jacobum [ra- 
trem. Domini, episcopum flierosolymorum. Joannes 
Antiochenus in Appendice concilii Basileensis, in 


—————————— 


DE AUCTORE ANONYMO 
RECOGNITIONUM CLEMENTINARUM. 


(Gariimo., Vet. Patr. Ἡ, xxxi, ez Hütoria Lie Aquileiensi V. C, Justi Fontanini, lib. v, 
cap. 10. 


SYNOPSIS CAPITUM. 


Y. Auctor Recognitionum inquiritur. 


M. Ejusdem «tas statuitur, Cur opus titulo Recognitionum inscriptum, 


E 


1190 


RECOGNITIONES. — PROOEMIA. 


in. Censura Gelasii papz de Recognitionibus. Operis pretium. Aucior catholicus. Aliquot. recenHorum 


a Paulino Nolano frustra tentatam, Rufinus Latine 


sororis, opus aggreditur, quod Gaudentio Brisiano 


judicium. 

IV. Recognitiones Graecas post earum translationem, 
converiit, 

V. Rogatw sancte Salvim, Rufini prefecti. pretorio 
episcopo nuncupat, 


Yl. Verus pra(ationis auctor, et Recognitionum interpres, Rufinus. 
VII. Bellarmini locus circa Clementis Recognitiones exenditur. 


nexa. Operis editio quomodo adornata. 


tem illuc eum convolasse animadvertit Huetius (25). 
Prius Origenis iter in Palestinam, ubi Czesareze 
pedem fixit, sanctoque Alexandro Hierosolymorum 
episcopo innotuit, ab Huetio illigatur anno Do- 
miui 215. Ex hoc itinere, post czesum Caracallam 
anno 217, Origenes Hierosolymis Alexandriam re- 
dux, secum Recognitiones lulisse dicendus est, 
uüdé ipse illarum sententias suis Commentariis 
admiscuit ; quorum octo priores tomos in Genesim 
Eusebius ex tomo eorüm nono ostendit (26) Ale- 
xandrie fuisse conscriptos, et quidem post Ori- 
genis iter illud primum in Pakestinam. Recogni- 
trones vero in Palestina concinnatas, cum Blon- 
dello facile credimus, quandoquidem in illis thro- 
mus Hierosolymitang Ecclesie supra csteros ex- 
tollitur. 

Ceterum operi ex argumento vox Recognitionum 
adlizsit, Recognitio enim, sive Agnitio, ex Aristotele 
in Arte poetica, oritur, cum homines olim inter se 
conjunctissimi, tandem muültos post casus in tra- 
gediis et comediis se mutuo nec opinato agno- 
scunt. Ita plane in hac pseudo-Clementis commen- 
tatione Faustiniano , Mathidie ac 6liis, Clementi, 
Fausto et Faustino contingit. taque cum inscri- 
ptione, formam etiam, poelicam opus accepisse, 
vero perquam simile fit Dodwello (27). 

lH. Gelasius pontifex in Decreto genuino, ex 
veterrimo codice Vaticano, olim a me edito (28), 
hanc censuram de flecognitionibus a Rufino con- 
versis pronuntiavit : ltinerarium , nomine Petri 
apostoli, quod appellatur sancti Clementis, apo- 
eryphum, Nullus hic, ut in cxteris editionibus, 
librorum numerus explicatur, quia is pendebat ex 
arbitrio librariorum, Gelasius, sancti Clementis 
opus quidem appellari, non esse, dixit ; eique pu- 
blicam lectionem et canonicam auctoritatem vo- 
cabulo apocryphi abjudicavit. Gelasium in concilio 
Romano ixx episcoporum sic definientem, Cle- 
mentinas Recognitiones a Rufino translatas ܐܐ‎ 
nomine Jtinera: indicasse, bsud dubitandum. 
Non ideo tamen privata auctoritas apud plurimos 
Ecclesie Latine scriptores illis defuit. De Grecis 


(25) Dodw., Dissert. vt im Iren. αι, 3 
«Ὁ , » ὃ τι, pag. 


(84) Allix., Dia 
pai. 8. ܚܒ‎ ; 
ܨ‎ tinet: Origenian. lib. 1, capit. 2, ὁ, $ vr, 
ag. 10. 
᾿ 8 Euseb., Hist. eccl., lib. vi, cap. 19. 
27) Dodw., {. c.. pag. 444. 
(38) Fontan. Antijq. Hort., pagg. 917-951. 


: de ann. et mens, natal. Dom , 


VIE. De epistola Hecognitionum | libris 


1. Libri Recognitionum alium plane a sancto Cle- A. 
mente, post Petrum tertio vel quarto Romane 
Ecclesie pontifice, architectum habuerunt. 0 ejus 
selatem quod attinet, eum ante Origenem floruisse 
in comperto est. Origenes enim, qui sub Elagabalo 
florere cepit, primus omnium testimonia ex illo, 
tanquam scriptorejam noto, οἱ Clementís nomine 
quidem distincto, semel atque iterum proniit (18). 
Quamobrem Clementini operis artifex Origene ju- 
nior dici non potest, sed paulo senior ; quod ni- 
mirum ad tempus scriptionis pertinet. Ante Orige- 
nem, seu tertium Christi Domini $zculum, nemo 
unquam Recognitiones laudavit, nemo  Clementi- 
norum mentionem fecit, Libri auctorem tertio 
demuui Christi seculo vixisse, duo produnt. Unum, 
quod ex Bardesanis Syri- dialogo De fato contra B 
Abidam astrologum, laciniam bene longam suffu- 
ratus, suam fecit. Alterum, quod de civitate Ro- 
mana, universo orbi dominata, mon obscure lo- 
quatur. Atqui Bardesanes sub M. Aurelio Augusto 
Moruit eirea annum 171, eui Dialogum euum nin- 
cupavit. Caracalla vero cirea annum 215, gentes 
Romano imperio subjectas, propriisque antea le- 
gibus usas, in Urbis rerum dominz jura, constitu- 
tione edila, primus omnium transire jussit. Ex his 
perspicimus quantopere fallantur, qui Clementini 
scriptoris etatem seculo 11 préünire voluerunt. 
Horum agmen ducit Blondellus (19), cui accesse- 
runt Cotelerius (20) et Grabius (21). Cunctis tamen 
2d hauc eamdem sententiam prziverat Sixtus Se- 
nensis (22). 

11. Dodwellus compactas censet Recognitiones (35) 
inter ann. zr vulgaris 218 et 251. Verius dixisset 
inter ann. 211 οἱ 217. Etenim. anno 211 solus im- 
perare ccpit Caracalla, nove, quam dixi, con- 
Stitutionisauctor, in Recognitionum libris Jaudatze. 
Mox eodem anno 217, Caracalla occiditur. His re- 
pellitur maximus Petri Allixii lapsus, aientis (24), 
pseudo-Clementem vixisse non diu ante Sulpicium, 
ante quem tamen cc annos vixit, Origenes, primus 
Recognitionum praeco, Caracalle iram fugiens, 
Alexandria in Palestinam primo secessit. Bis au- 


(18) Origen., tom. πὶ Comment. in Genes, ad ἢ 
cap. 1, 14; in Philocal, cap. 92, et in Comment. ad 
Matth. xxvi, 6. 

(19) Blondell., Prolegom. ad  pseudo-Isidor., 
pag. 59, et Censur. Epist. 4 Clem- por. 28. 
an Coteler. Judic. de libr. Recognit., pag. 


(31) Grab. Spicil. tom. 1, pag. 277-279, 
(32) Sixt, Sen., Bibl, lib. u^ 


1194 


8, CLEMENTIS 1 ΠΟΔΙ. PONT. OPERA DUDIA. 


{ΠῚ} 


non ioquor. (Verum hac de re mox agendum $ vi, A quis fallatur, ejusmodi hec sunt numeris. notata 


auis locis, wt quis observare. possit. Hi nzvi a Gru- 
Vero explieati, sez numero sunt, qui apud ipsunt 
videri possunt. (In eamdem Gruteri sententiam vide- 
sis quie inferius ex Marano viro doctissimo sunt 
adnotata, ubi sermo de Clementinis (55). Postremo 
loco adjungamus Hugonis Grotii de his libris judi- 
cium (64) : Recognitionum, ait, qui. dicuntur libri, 
eatenus apud me valent, quatenus. aliorum: dictis 
congruunt. Ceteroquin probo cardinalis Baronii de 
iis judicium, qui ez. Epiphanio, Rufino aliisque, di- 
cit, illia. libris. plurima fuisse assuta, et inter ea 
omnes illas fabulas de iis, que Casaree [ecisse di- 
citur Petrus contra Simonem. 

Ceterum omnium -ferme ordinum catholicorum 
scriptores Clementi Romano fecogritiomes abju- 
dicant. 

Primo ex cardinalium senatu Baronius, prudeu- 
Via et gravitate admirandus (35). Baronium subse- 
quitur Bellarminus (36). 

Ex ordine episcoporum Carolus Bovius Ostunensis 
antistes (57). 

Ex ordiwe Predicatorum — Franciscus — Victo- 
ria (38). 

Ex presbyteris Societatis Jesu Benedictus Pererius 
(39), Joannes Lorinus (40), Nicolaus Serarius (44), 
Antonius Possevinus (42). 

Ex Academia Lovaniensi Joannes Driedo (45). 

Ex - Academia Parisiensi: Natalis Beda (&4). 

IV. Nunc vero de Latina Recognitionum versione 
agendum. Paulinus Nolanus Rufinum ex cenobio 
Pineti Romam iturum, per litteras humanissime 
salutavit (45), gratiis amico habitis, quod se de 
Grecis litteris attentius. perdiscendis commonuis- 
set, postquam, Latinam Operum sancti Clementis 
ab se adornatam editionem, ad eumdem Rufinui 
iransmiserat. Virsanctus et modestissimus impe- 
ritiz sux tribuit, quod alicubi sensum magis quam 
verba, quippe ab se noy intellecta, converterit. 
Sed Paulinum ipsum loquentem audiamus : Sene 
inquit, quod admonere dignaris affectu illo, quo mos 
sicul te diligis, ut studium. in Gracis litteris atien- 
tius sumam, libenter accipio : sed implere mon valeo ; 
nisi forie desideria men adjusat Dominus, ut diu- 
tiws consoriio two per[ruar. Nam quomodo profe- 
ciwm capere potero. sermonis ignoti, si desit a quo 
ignorata condiscam? Credo enim iW translatione 
sancti Clementis, preter alias. ingenii mel defactio- 


($7) Bov., Przefat. ad Const; opost. 

(δν Yictor., tom. ll, Χα, De art. magic., 

xxxv. Qs o. 
1 ia iin, , quest. 4, pag. 40 
etis. m. 

40) Lorin., in Act. os UA xm jx. 

(M) Serar., tom. 1, opu&e. de aposi., δ 1, pog 
37, edit. Mogunt, 1611. 

(2) ) Possev.,in Apparat. 

(43) Dried., tom. 1 De ecol. doym., part. v, 


5 fol, A, edit. Lovan. 4 
, conir. Jac, Fabr., 


lib. iv, cap. os. 
s. 
0 Paulin., Epist. 46, ul. 09 2. 


ubi de Rui versione Latina.) Caeterum hos li- 
brus, quanquam apocryphos, id est publice au- 
etoritatis expertes, cum sint maxima antiquitatis, 
mon parum fructus ideirco adferre posse, cum 
Nourryo (28) sentimus. Nam Christiane reli- 
gionis Apologia sunt ; et gentilium fabule, cultus- 
que ethnici, fatique assertorum errores, in ,eis 
refutantur. Neque inutile opus iis esse poterit, qui 
philosophorumi opiniones, gentium mores, con- 
suetudines allegorieasque fabularum explicationes 
scire voluerint, Nec sane facile esset plurima La- 
tinorum loca intelligere, si his Recognitionibus 
Careremus. Hoc etiam fatetur auctor praefationis 
^d novam Cotelerii editionem, qui alias de more 
suo non pauca perporam dicit, Librorum analysi B. 
pertexenda supersedemus, cum id prestiterit lau- 
datus Nourryus (50) (vide supra). 

Quamvis autem genuinum et primarium Recogni- 
tionum arüflcem, doctrina rerumque varietate et 
copia abundare non diffiteamur; philosuphum ta- 
men se prodere, nemo non videi: at catholicum 
certe, quamvis philologum magis quam theologum. 
Coteleril verba non preteribo, totius commenta- 
tionis argumenta complexi in suz editionis prefa- 
Hone, ubi vocat syniagma theologicis, historicis, 
philosophicis et astrologicis rebus.  referium. Accedat 
etiam Barthius, qui libros ait (5i) entiquos esse, et 
bonarum rerum plenos. Eosdem sxpenumero illu- 
sirat, et acri eliam censura perstringit, veius 
fragmentum appellans, et Latine. conversum, eum € 
nondum genus dicendi barbarismis admodum inqui- 
natum essel, nec. mistam. olim. Gothorum aut talium 
illuvm οἶεαί, etsi. suis. etiam navis. non careat. 
Rem concludit, bonorum monitorum gratia se talia 
libenter perlegere : tam, inquit, de eorum veritate 
securi, quam ai Apuleium, aut. Apollonium aliquem, 
tel Philostratum volveremus. Recte quidem ita cen- 
set Barthius de veritate historica, si hanc interdum 
spectes. Non ita de dogmate, de quo aliter Lam- 
bertus Gruterus (53) : Nusquam non, inquit, in hoc 
libro defenditur liberum koninis arbitrium, baptismi 
et eucharistiz- via, necessitas ac. dignitas. Preterea 
drimitas personarum unius Dei, providentiaque 
asiruuniur. Doceiur item non contemnenda esse mi- 
racula ad martyrum sepulcra edita, Sed sunt hic ta- 
men loci quidam, veluti navi, quos pium lectorem 
vel caute. legere, vel. suspectos "habere. oportet, Νε 


(39) Nuurr., ^ Appar. ad Bibl, PP., tom. I, Dis- 


Seri. xi, art. . 335. 
30) Nour S 24, 
51) Barth., Advers, lib, τιν, cap. δ. 
n r^c Praefat. ad Clemeui edit. Colon. 
MS ia In Promis ad Clementina, huiusce Patr, t. 
n 006 Im. 
r01., Opp. tom, IIl, pag. 488. 
ܨܡ‎ ann. 58, μετ et ccxci ; ann. 


pes, ^H, ἃ xxxviiann. 51, gun; ann. 


Los 
Ubi 
) Bellarm.. De script. ec 52, et lib. 
Tom. pont., cap. ἴων ܝ‎ 


1104 
Α cui eamdem ipse Brixis in sede Gau- 
denüi diem obiisset, uli ejus corpus quiescit in 
1de Sancti Laurentii, recoliturque momoria die 15 
Decembris (47). Palladius, qui in Historia Lausiaca 
se:cum Silvia Lx annos agente JEgyptum pe- 
-iiisse testatur (48), Salsiam, alias Silpaniasi, et 
Rufini ex-pre[scii sororem vocat. In. veteri tamen 
éjusdem Hiütorim sus versione, qux Paradisus 
Heraclidis inscribitur, non Sileauiam aux Salvia, 
sed Silsiam dicit. (49). Dterque -vero , Palladius et 
Heraclides, initio. cap'tis subsequentis ll. cé. au- 
etor est, sahctam Olympiadem ecclesie CP. diaco- 
nissim, Sim egregias virtutes sibi imitandas 
preposuisse. Tánta nimirum Silyle fuit claritudo 
εἰ fama sanctitatis, ut aliis in exemplum daretur! 
P vocabulum va-prefecti, Grace τοῦ ܠܗܘ‎ ἐπάρχων, 
non est cur Tillemontius ad tempus itineris Palla- 
dii eum Silvia in. JEgyptum, sive 30 annum 588, 
referendum dicat (60), cum vere ad annum 420, 
quo. scribebat Palladius, referri debeat. Rufinus 
enim, Silviz frater, et prefectus pretorio in Oriente 
sub Arcadio Augusto, affeciate tyrannidis penas 
luit Constantinopoli, v Kal. Decembris, a. d. 595, 
adeoque post. annum $88, ex Philostorgio (51) e 
et Socrate (52). Rulno fratre 4ublato, Silvia soror 
in Italiam trajecit, ubi aderat anno 598, ex Paulino 
(53). Hoc enim anno post féstumSanclorum apo- 
stolorum Petri et Pauli, ut. diximus (BÀ) Paulinus 
Victorem in. Áquitaniam ad Severum dimisit. cum 
( citata epistola 34, cui pro consecralione nove basi- 
C ܪܐ‎ addidit particulam sanctissimm crucis, ex Me- 
lania impetratam. Sed. non. itz addidil sacros eine- 
res a Sever expetilos, quibus carere se dixit. Vi- 
ctorem lamen ait, spem ejusdem. gratig | copiosam. 
habere. ܘ‎ sancta: Silvia, quie illi de weuliorum in 
Oriente. mariyrum: reliquiis spopondisset. Ergo Sil- 
via ex Oriente in Italiam ad illud tempas reverte- 
rat. Hac vero circa finem sseculi ܐ‎ ¥ Brizüe demor- 
tua, Gaudentius urbis episcopus jure herediterio 
Clementinas Recogritiones poposcit, quas Rufinus 
moster Silvim viventi pridem spoponderat. ldem 
Rufinus sub finem perorationis. commentariorum 
Origenis in Pauli Epistolam ad Romanos, his ver- 
bis üdem suam Gaudentio obligaverat : Post hoc 
Ὁ same vocat uos opus, quod olim. quidem injunctum 
κεἰ (ἃ Silvia). Sed mune (post Silvie mortem) a 
bealo Gamdenlio episcopo vehementius perurgeiur, 


Clementia seilicet Bomani episcopi, apostolorum co-- 


anitis ܇‎ quorum ut. successoribus! daram cognitionem, 
libri a nobis in Latinum vertuntur. 

Rosweydus- in notis ad Paylini epistolam 47, 
qui in nova editione -est 46, postque eum Cotele- 


rius. ad Recognitiones, zqaé ancipiws sunt, Cau- 


aD Philostorg., lib. ܕܡܐ‎ cap. 5, edit. Go- 


pend lib. v, caj . 
1 ist. 94, 2 M. 
54) Fontan., Hist. Liter. Aquil., lib. iv, cap. 
δ, $ ui, pag. ση 


38 


-BECOGNITIRES. — PROUE 


ni; lom D potissimum. deperit: ܘܘܗ‎ penuriam. 
comsiderasse, quód aliqua m quibus itelligere vel 
esprimere verla non potul; μπέκ potius ἀρρτελέπεῦ, 
vel κί verius dicam, eyinata tranztxlerim : quo wa- 
dis egeo misericordia Dei, ui pleniorem mibi ܐܡܐ‎ co- 
Sae iribest ; quia pro djoidin crit μενα, ܝܚ‎ 
ܦܘܐ‎ á.diritis menta. cadentes, arido [amelici cordis 
ré colligere. De Clemente, Romano Paulinum bic 
loqui non est cur. quisquam dubitet: cuni Heriberio 
^ Resweydo. Suo enim is nomine ab Alexandrino 
aliisque, apud veteres antonounastice 88 distingue- 
bat. Rufinus, qui Clementinas Recognitiones in libros 
xdisüncias una cum aliis beue multis Grecorum 
eodieibus ex Oriente secum aMulerat, in Kialiam 
Ῥοδεχ, Paulino . hospiti interpretandas commoda- 
werot. Sed Paulimus interpretationem aggressus, 


ultimam ei manum nequaquam imposuit, quod Ru- 


finus ex specimine ad se misso, eam minus accu- 
rate confeétam deprehendisset, sanetum. virum ut 
majus studium in Gracis literis poneret, benevole 
hortatus. Hzc omnia nobis prodit Paulinus. Roswey - 
dus mopet in nolis, Rufinum vel- Paulinum interpre- 
3 tationem interpolasse, vel de novo. Glementinos illos 
` ܬܘܬ‎ Nir.doetus in re clara. borrere non debuit, 
BHocenim posteriws certissimum est. Neque Rufi- 
nus aliesam interpretationem, et ab se non proba- 
tam, sibi usurpasset. Hanc Rosweydi dubitationem 
illud satis convellit, quod Paulinus, aliqua in. qui- 
fnis intelligere verba. non potuit, sensu potius ap- 
prehenso sé vertisse dicat. Rufinus vero, mom so- 
him a sententiis, sed nec a sermonibus quidem satis 
elocmionibusque, se discessisse profitetur : qua res, 
inquit, quamwis minus ornaittm , magis tamen fidele 
- merrationis reddit eloquium. 

X,Ruünus hunc sue Clementünz translationis 
laborem :eusceperat, rogatus olim a sancta Silvia 
virgine, quar Paulinus laudat scribens ad Seve- 
rum (46), eam testatus, muliorum. ex Oriente mar- 
grum reliquias in Italiam converisse. De illa Rufi- 
mus in prologo operis Clementini ad Gaudentium 
Brixanum episcopum : Nos; inquit, quos εἰ in- 
genii tenuitas minus proniptos, et senecta. jam tardos 
reddit ac segnes, opus quod olim venerande: memorie 
Sileia injuxxerat, wt Clementem nostre: lingua red-. 

deinceps jure huzreditario poseebas,‏ :ܐ ܐܫܡܗ 
licet multas post moras, tamen. aliquando restitui-‏ - 
mus. Predam ποπ parvam, Grecorum bibliothecis‏ 
eréplam, nosirorum. usibus εἰ suililatibus: converia-‏ 
mus, ΔΙ quos propriis nom possumws, peregrinis‏ 
matriamus alimentis. Nam εἰ solent suaviora videri‏ 
peregrina, interdum εἰ uliliora. Ait Ruflnus, Gau-‏ 
dentiummá hereditario. jure ab $e poposeisse hanc‏ 
translationem, propterea quod sancía Silvia virgo,‏ 


uo Paul, Fw ἘΣ 3t. al. 41. 
1) Bolland., Act. SS. April, tom. HI, pag. 


i5 

Hist. Laus., T4 112.‏ ܓ 
feret Heracl., cap. 42, pag. 977, edit. $‏ 9 
ABosweyd.‏ 
Tillem., Mem. eccl., tom. XI, pag. 059.‏ )150 


Parzot, Gm. 1. 


Α superest: dalilíatio: ܘܗ :ܙܟ‎ epicopaa eui 
Rufus Clementem sium ܬܘܡ ;)ܪܟܕ ܩܕܕ‎ 
ains, non alius. 

YI. Hz füsius prosecütus sum propter doctissi- 
mios viros, Sixtum Senensem (57) et Robertum Bel-. 
larminum (58) venerabilem cardinalem, qui Rufini 
prafationeni ad Gaudentium pro commentitia nimis 
propere babuerunt. Bellarmini: proferam verba ob 
glossam quam Labbeus illis. adnectit: Sicut ipse 
Recognitiones (also fortasse tribuunt&r Clementi,, ita 
etiam non eit incredibile (also illis adjunctam fuisse 
prefationem Rufini quasi interpretis. Ad hzc sic.scri- 
Bit Labbeus (59): Verum imposturam nen agnovit 
Gennadius, nec ejusssequaces Honorius et Trithemius. 
Post Joannem Rainoldum, nosttorum exscriptoren, 

B in Cénsuta apocrgphorum, eodem ac Sixtus et Bellar- 
"minus speetavit.Gerardus Joannes Vossius, Rwfmi 
vel alterius. sub ejus nomine praefationem appel- 
lans (60). Imo infra nedum praefationem prorsus 
fictitiam, sed et libros ipsos Recognitionum ab alio 
quam a Rufino. translatos, se credere malle: áignifi- 
cat. Vossio ad errorem prziverat Gaspar Barthius 
his verbia (61) : Recognitionum Clementis titulo in-.. 
acripti dbri, Clementem ne auctorem et Rufinum in- 
terpretem. habeant, non est. facile decidere; Viris lit- 
teratura excultissimis nollem hzc excidissent. Nun- 
quid difficile est. decidere, quod spissa. δὶ locuples 
velerum monumentorum auctoritas conprobat?. 
Nibili ergo est Ruflnus ipse in peroratione Commen- 
isriorum Origenis in Pauli Epistolam ad Romanos, ° 

C nbi, Gaudentio episcopo perurgente, se operam dare 
ait, ut Clementem Latinum faciat? Nihili Genna- 
dius (62), Clementis Romani Recognitionum libros a 
Ruüno Latine redditos narrans? Longum fit iter 
conficiendum, si alios deinde rem eamdem tesiantes ^ 
percurrere velim. At indictos abire nom pátiar non- 
mullos. Anastasius Bibliothecarius in epistola ad 
Joannem Biaconum (65): Clementem, ait, quem Hu- 
ἅπας nostr lingua: redditum, restitutum et redeun- 
tem, ad Gaudenwum scribens, innuit. De versione 
iem Rufni agens sanctus Jsidorus, Hispalensis 
episcopus, ex ea testimonium adducit (64). Sanctus 
Aldhelmus laudat (65) Itinerarium Petri (eunt, Cle- 
mentis Recognitiones), Rufino in Latinum ez Grecorum 
bibliothecis vertente. Ad hzc Beda Recognitionibus 

D. uitur (66). Mtem Agobardus (67), Freculfus (88), 
Hincmarus (69) et Honorius (70). Tam disertis te- 
stibus consonant. Recognitionum.cedices mss. plane 
omnes, Rufini interpretis nomen przferentes. Quo 


48. 
ης e nat, rer., capp. 17 et 51, εἰ Ori- 


LAS Adicin., De laud. Virgin., pag. 316 edit. 
. (66) Bed., fn. Hezaem., 
;in Act. apost, Y, 


ad capp. 4, 6, 7, 8, 
$95; Ῥείταει, ad. eumd. 
lee ον Berat. Temp., eap. 5, 

Agobard., ubi peer c e p 16. 

0 Freculü | Chron. tom. 1}, lib. p. fo. 

e. lMincmar., De.disort. Lothar. a ܐܐܬ‎ 


Tio) "Bonor., De Iumin, Eccles. cap. 13. 


3105 S 
dentio: Briziano shade m ; ܐܗܐ‎ Refans 
iliud opus inscripserit. Alio-abíit prhinus Jibri νοΐ - 
gator Jacobus Faber Stapulensis, Gaudentium glo- 
florum. Christi martyrem pariter et Ariminensem 
epücepüm. yr: oculis habens :.qui tamen sub Con- 
stàntio Augusto, tanto ante, pro Christo sanguinera 
fuderat, Varie variis. hoc pacto serram ducentibus, 
ܘܐ ܘܙ‎ melius David Blondellus de .Brisiensi om- 
π]πο intellexit (55)!. Rufinum in przfatione ad 
Gaudentium hoc diserte comprobantem audiamus : 
Tibi quidem Gaudenti, nostrorym decus insigne do- 
ciorum, (amius imgenii vigor, imo tamta spirilus 


^ gratig es, πὶ εἰ quid a te etiam quotidiani eloquii 


more dicitur; si guid in ecclesia declamatur, id. in 
libris baberi, st ad instructionem tradi posteris de- 
beat. lnfra vero : Zquum est sane tibi; qui hec etiam. 
Grace legeris (ne forte in. aliquibus a nobis sersa- 
tum. iramslationis ordinem putes), interpretationis 
πρε/γα indicare consilium. Haec elogia in Gaudentium 
episcopum ἃ. Rufino congesta, uni Briziano aptari 
possunt; preterea nemini. Is enim fuit. doctor vel 
éraciator insignis. Ita enim qui verbum Déi sa- 
erasque litteras vel voce vel scripto exponerent ac 
docerent, ab ecclesiasticis peripuoríbus passim dici, 
adnotavit Franciscus Bernardinus Ferrarius (66), 
ex Gaudentio Brixiano exemplum etiam adducens, 
ἃ quo Sermones sui, in. ecclesia declamati, ut Rufi- 
nus loqui amat, tractatus dicuntur in prafatione ad 
Benivolum. Idem exímius antistes se comperisse 
ait, a notariis latenter appositis, tractatus. suos. ex 
ore loquentis collectos, Hoc idem inquit Rufinus 
his verbis: Si quid a te, etiam quotidiani eloquii 
more dicitur, si quid in ecclesia; declamatur, et ad 
düstructionem. tradi videmus τ ab. iis nimirum qui 
notarios, ea omnia clam excepturos, submittebant. 
Gaudentius, teste. Rufino, Gracas litleras -calluit. 
Quidni vero, qui sacras. peregriuationes per Orien- 
lem se suscepisse testatur, ubi eousque fama ejus 
virtutum pervenit, ut Orientalium presulum suasu 


episcopali oneri, post Philastrit obitum, a suis. per 


legationem 60 missam sibi denuntiato, humeros 
supposuerit? Ibidem Joanni Chrysostomo nondum 
episcopo stricta necessitudine adhzsit; proque 
εο, postmodum episcopatu dejecto, legatus Eccle- 
sie Romane Constantinopolim missus est. Ad 
ejusdem Gaudentii sermonem 16, Chrysostomi. 
epistolam 184, Palladii Dialogum, cap. &, et Nice- 
phorum Callistum lib. xmi, eap. 22. Mtaque nulla 


(55) Blondell., Pseudo-Isidor.., pag. 28. 
a Férrar., Je rit. sacrar. conz., lib. 1, 


Bibl. lih. n, pag. 85, ubi de Cle-‏ ,ܘܬ Sixt.‏ ܕܗ 
ment. Hecognit.‏ 

(δὲ) Bellarai., Catal., ad aun. 590; pag. 155, ubi 
de Kufino. 

ma Lab., Dissert. philol. de script. eccl., tom. ΤΙ, 


ig. 509. 
Poo) Voss., De Hist. Gr., lib. Ἡν eap. 9: 
181) Barth, Adrers., lib. xtv, cap. 
(62) Gennad., De script. ecci., cap. 11. 
(63) Ansst.. , fuer Opp. Sirinond., tom. TII, pg. 


‫: ܡ(‎ 2 - 3 > 86 
ܕ ܕܕܗ ܕܘܡ‎ insigniter doctos, ad alia prope- A; theologo Dionysio ܘܪܕܟܘܬ‎ (78), Photiat.os eodices 
'amtes bmc fegerint, non est ambigendum : dlias ΄ magis fuissc dcpravatos, quare si ipterpretatio Rufini 
rem certéüm pro commerilo non:habuissent. E ju- — qui éa sustuleril, quz'ab hzretjeis, presertim Eu- 
nioribus Colelerius, Rufini esse preístiomem 3d  memianis, ingesta, idem Rufinus monuerat ín opu- 
Gaudentium juxta ac versionem totius operis, ex ' semlo De aduiteraiiome librorum Origenis, quippe 
stylo etiam probari ait (71)::e£ eodicum vetustió- . qum, cadem Rnüno teste, ecclesiastica regula omnino 
rum przesidio utramque Παβπο vindicaL. Unus enim men recipiat. Sed memoria repetendum ext, binas 
quem laudat, sic imcipit :- Hwfmi presbgieri pre&- — Recognitiomum weteres editiones ἃ Runo indieari 
"fatio sd Gewdextium pontifcem ἐπ᾿ ltmerarism ܘܐ‎ prafatiope ad Gaudentium : Puto, inquit, quod 
Clementis; αὖ eo ex Greco in Latimum comsersmum. ` mom te (Gaudenti) laieat, Clementis hujus. in Greco 
Et post prifationem, Clementisque ad Jacobum ejusdem operis ᾿Αναγνώσεων, hoc est Recognitionum, 
epistolam, ita habet ::Jtimerarii Clementis, Petri γαλ xsrrioms. haberi, ἐπ aliquantis quidem ܐܪܘ‎ 
aposoli successoris, liber primus incipit,a Refmo sas; im maltis tamen, ejusdem norrationis. Denique 
traductus.Czterum Bellarminus agnovit, Clemen- — pers uliima hujus eperia, in qua de trans(ormatione 
Όπλα Hecogmitiomes à. Rufino cónversas: nam, Ba- — Simomis refertur, in. uno conrong habetur. Sunt au- 
roaio judice (72), nemo est qui dubitare debeat, cum D tem οἱ quedam in uruoQux comronz. de ingexito Deo 
Gennadius hoc ipsumi de ܘܩ ܕܬ‎ testetur. Et lamen — genitoque disserta, et de. aliis nounullis, quas, ut ni- 
Dupinium audire nobis contingit (73), omnimo aliam — kil amplius dicam, excesserunt intelligentiam nbstram. 
sententiam Bellarmino tribuentem, eam scilicet — Jam dispice, quasmnam Clemeatini operis editionem 
quam refutavimus. Nec minus spisso errore tano — Epiphanius εἰ Photius censura perstrinxerint. Noa 
anie irretitum deprehendimus Anastásium Biblio- — certe quàm HRuffnus Latine convertit. Hzc enim ab 
thecarium in'episto'a modo adducta, cumque illoe — hzretiborum depravationibus vacat; éamdemque 
junioribus Petrum Danielem Huetium (74), quando — eliam Crzce scriptam vaczsse, nos credere jubent 
με verba, quibus Rufinus przíationem suam ad viri sancti Paulinns et Gandentius, qui eam per ami- 
Gaudeatium auspicatar, «t Clementem nostrae linguae cum Latio donandam studnerunt. 
vedderemus, ita acceperunt, quasi Recognitiones ips Czierum Jacobus Faber im margine przíationis 
Latime scripue primum faissent, poshmodum de- Maui sd Camdéssium, ubi de imgemito gemitoque 
perdite, et demum 'a Rufüo e Grecia in Latium δ agitur, hzc verba adnotavit : Pars illa: de in- 
reslilute, non e Greco translate. AL plane aliud, — gemito gemitoque Dee, coguoscitur αὖ Kunomio aut ab 
non hoc scripsit Rufinus, apad quem viri decti pri- aliis qui Eunomil sequebantur errores, vitiata ; nt et 
miis tantum vocalis, uti fit, raptim perlectis in erro- C epislolá Pauli ad'Corinikios a Marcioné corrrpia 
rem adducti sunt. ܕܘܡ‎ Meriio igitur illpd Eunomii interpretandum 
VH. Nec. penitus nobis prziereundus est aMer — mom fuit, xt meque Marcion ἐπ Paxlo. lstud scholion 
Bellarminilocus, ubi hzc' de Clementis Recegmi- — in ceteris editionibus, ei in ipsa Coteleriana, desi- 
tionibus scribit (75) : Teste Epiphanio, heresi XYX, — deralur; eiamsi im Coloniensi ammi 1547 seholion 
Clemens ipse testatur Circuitus Pelri, α ܘܘ‎ comicri- — persimile ad oram legeretur his verbis: Corrupia 
ptos; db hereticis depraváton [uisse. Vir purpurbinS ܘܗܕ‎ fuisse euspicor ab Eunomio, quemadmodum εφί- 
hac hausit e-magnis Annalibüs (76). Verum L&cas μοία Ρακ δὲ Corinthies ܘ‎ Marcionc, ἔτος tamen 
Holstenius non hoc dicere Epiphanium detexit, sed qus ig Clémeale sno, ut ab bhzreticis corrupta, 
ex encyclicis epistolis beati. Clementis que in .ܘܐܘ‎ prtermisit ufinus, reliquz cjus. versioni inserta 
siis leguntur, Periodos istas. falsitatis comsinci. Ne- — reperit Cotelerius in tribus codicibes, Candeleriano, 
que eim congruere cum stylo sancti Clementis, neque Sorbónico e& Thuano : suntque decem capita inter 
cum ejus docendi woo. Verba ܙ ܙܘܕ‎ Holstenii in mo- — primumiet duodecimum clausa, de quibus ait: Ne- 
tis mss. ad Bellarmini Cat,logum, "im Museo BostrO — scio quis igiiur, quod a ftufno pretermissum. fuerat, 
servatum, Lapsum tanti viri indicavi, ne ulli am- py sibi swepsil, wt ixierpretareiwr. Hoc' assumenteu 


prodit, ni fallor, versionem -Rullni aaüiquites ad 
"Greca exemplaria recognitam εἰ collatam. 

VIII, Nunc 4d epistolam Recognitionum libris sub- 
jecinm devemiamus. Romz ex zdibus Populi Ro- 
mani, anmo 1591, prodierent episioke summorum 
,pontifcum, tribus tomis disiinctz : in quorum pri 
mo ante omnes alias exstat quz dicitur Clementisa 
ad Jacobum fratrem Domimi Ruáno inteipreie. 


ad ann. . 41, $ x, οἱ δὰ aun. 102,‏ .ܡ 


δε PUR" pai. cob cun 


Petav., Dosm.Theol., lib. ܐ‎ De Trin., cag. 8, 


plius ob dicentis auctoritatem sit causa offensionis, 
wt nuper fuit aleri viró docto, quem corrigeus no- 
minare non debeo, ne amicitiam quz mihi cum eo 
intercedit, ledere videar. ldem Epiphanius Glemen- 
iimes: libros fuisse, ab Ebionitis corruptos testa- 
tme (ΤῊ). Photius etiam vocat (78) refertum opus 
absurdis nugis, non sine pluribus ez Arii opinione in 
F.lium. blasphemiis. Hac suaserunt magni nominis 


mo Cotel., in Judic. de libris Hecogmit, pag. 
edit. nov. 
(72) Baron., ad ann. 102, ܓ‎ 
[u Dupin., tom, HI Biblioth. 
71) Huet, De clar. interpr., pag. 151. 
) Bellarm., iridis iis Hn, Mh 


ܘܘܗ 
poni solitam. Postponltür t&men i;‏ 
sine spuria appendice. Epistole ipst‏ 
lectionibus Vaticanis Isidori cod, 629, fol. 127, et‏ 

τοί. 650, fol, 6. 

Quin ergo Clementis epistola ad Jacobum: quam 
Rafinus Latinam fecit, ea sit pura puta que omnium 
manibus teritur, jure ambigi nequit ; nec sanedubi- 
tat Bellarminus (84). Ipsemet Blondellus hoc ldem 
satis evincit, quamvis sus sectze virus censure im- 
misceat. Cotelerius eum: post Recognitiones eam- 
dem epistolam Géce et Latine sine-ullo addita- 
mento edidisset, mox Rufini interpretatlonom sub - 
jecit, ad veteres editiones et codices mss. de more 
collatam, et in capita 20 distinetam : quoretir 


auno 442 celebrato, can.. 6 (85), in. Capitularibus 
regum Francorum (86), inque concilio Metensi eap. 
12 (87). Citator quoque a Nicolao 1, epist. 49, a 
Joanne VIII, epist. 234, et a Gregorio VII, lib. vur, 
epist. 21. Ad ejus epigraphen tanto ante allusit Βἰ- 
donius lib. vr, epist. 1, eamdemque Bibliothecarius 
in Clemente laudavit. Antiquiselma esse creditur pór-. 
iude ac sunt libri Recogaitionum. At Clemenil ܘܥܡ‎ 
Blondellum, quinque insignes 8. R. E. cérdimwée — 
abjudicaverant: Turrecremata (88), Cusanus (89), ὁ 
Baronius (90), Bellarminus (91) et Perronius (92). 
Ἐν antiquioribus idem sanxerant Peirus Come- 
βίος (95), ac postea Marsilius Patavinus (94), et Go- 


codice; Vatican — belinus Persona (95). De epistola $ Clementina, 


itamen Faber snie disjunxerat. Theodorus B devicesimum citàri observavit in concilio ܐ‎ Vasensi + 


Hule pog; T aduenlitir eparía appetdix cum epigra- yx 
phe-àd oram : Compendiolum fidei Christiana. La-* 
beus, qui tomo 1 Conciliorum, pag. 89, illam in- 
seruit, de additaniento 1t scribit : Hic desinif epi- 
lola in quibusdam codicibus : cetera sunt vice appon- 
dicis addita cirea annum 800, wt videtwr. ldem 

"ferma ܬܐܘ‎ Mabillonius-(80). Petrus. Grabbe- assu- 

Tàento conjunctam epistolam inseruerat tomo ἵ 0 ܗܘ‎ - 

iliorum, pag. 14 edit, Colon. 1558. At. Sichardus 

in prima sua fucognitionum editione anni 1526 

quar ex epistolis Clementis, appendicem ita in- 

scriptam subJecerat : Compendium. fidei. Quie in 
altera ejus editione anni 1536 ipsi epistola eonjun- 
gitur. Gruterus quaque, Sichardum secutus, con- 

]naxit post  Cosstjtuiones apostolicas, pag. 945, 


z libro inscripto, Christiana et catholica 
'docirina, Basilee per Jacobum Parcum 1550, pag. 
441, eamdem epistolam Rufino interprete inseruit, 
sei ablata appendice, Ea tamen sine nomíne inter- 
'prelis, et sine appendice (ludum Inserta fuerat 
pag. 7 alterius: libri, αἷς prenota : Epistola ali- 
quot illustres, graves et erudita, exira bibliorum ca- 
monem licet, apostolice. tamen et ple. Auguste Vin- 
delicorum, per Alexandrum Weyssenhorm 1539, in 8". 

Primam inter epistolas pseudo-lsidori temere 
statuit, qui eam virulents notis de more confit, 
Blondellus. Quanti eam fecerit Franciscus Turria. 
mus, inde constat quod eam et pro vera tueatur, 
et Latine versioni roborando», ex 


Gracum ejus. contextum non semel advocet (81). At C eujus interpretatio Rufino etiam tribuitur, nihil 


dicam, cum liqueat eam ad Isidori merces de tolo 
spectare. 

Hactenus eruditissimus Fontaninus : ex cujus ts- 
men opere illa tantum excerpsimus, quie ad rem no- 
stram potissimum pertinebant, esque: pro insti) ον 
nostri; ratione. digetalmüs. Porro: ad-flacognitlóng ` 
editionem nostram quod attinet, exemplar Cotele- 
rianum, omnium praestantissimum, typis excuden- 
dvm tradidimus. Lectiones variantes poliores mar- 
gini apposita, suis locis restituimus. Editoris ob- ' 
servationes textui subdidinius, Qua autem suis no- 

Us intexuit V. C. vetera monumenta, ne operis 
lectio nimis impediretur, in Appendicem Heroic - 
tionibus subjectam rejecimus, 


88) Turrecr., Summ. Eécl., n n, cap. 466 
89) Cusan., Concord. cathol., n, cap. 


S) Bellar Meieret. ἢ Ἀν 98, pag. Bl. 
nh, De ann. 
ἢ Perron., in iterat, Mod ad reg. Vra. 


eap. $1, pag. 159. 
95) Comest., Hist. Act, apost., eap. 104. 
ἮΝ Marsil, Patav. Defensor. pac., part. M, 


"is 


(95) Gobel., Cosmord., tetat, vr, cap. Ἰ. 


Rufipum versionis auctorem esse, cum careat pro- 
logo, non admittit (82). Quis vero ignorat, Rufinum 
longioribus tantum Graecorum scriptis, non brevi 
80 simplici epistole, ex Gennadii sententia, prologos 
dare debuisse? Epistol antiquitatem astruit testi- 
monium Rufini, ab se olim iuterpretatam, atque edi- 
iam asseverantis in praefatione ad Gaudentium; Re- 
cognitionibus non preemissam, quia tempore posterior 
est, hegpe Recognitionibus ἃ Clemente, ut. putaba- 
tur, antea conscriptis. Istud Ruflni consilium Cote- 
lerius secutus, eam et ipse operi Clementino postpo- 
suit, licet codici Carmelitico insertam inter praefa- 
tionem et. Recognitiones reperisset, lla sane etiam 
odices quibus usus fuit Stapulensis, insertam ha- 


bueruni: οἱ Phoüus quoque aperte ait (85), in D 


Mabill., Analect. tom. 1, pag. 142. 
E Turrian., lib. nt, capp. τῇ 15, pro Canon. 


M. ibid., lib. m eap. 24.‏ ܇ 
Phot., cod, cx‏ 0 
De n. pontif., lib, wu, cap. 14,‏ ܓ 
τὶς‏ ܓ 
IIl, pag. 4458.‏ ܗ Labb.,‏ ܠܙ 


IF apitul, reg. Franc., tom. ll. 


Apnd Labb., tom. IX, pag. 


j 4427. 


τ ἢ 908‏ ܬ 


 : ܟ‎ CLEMENTIS ROMANI 
Ua RECOGNITIONES 
RUFINO -'AQUILEIENSI PRESB. INTERPRETE 


AD 
LIBRORUM MSS. ET ED. FIDEM EXPRESSE, 


CUBANTE 


E. G. GERSDORF 


* Ph. D. AA, M. Bibliothecm Univ. Litt. Lips. Pref. prinr., eic. 
(Lipsiee, sumptibus Bernh, Tauchnitz Jun., 1828, in-8.) 


E. G. GERSDORF PRJEFATIO 


ecclesiasticorum. Latinorum selecta, od lib . .‏ 1 ܝ 
ܕ ο να A selecta,‏ ܡܣܡ 


Recegniiones, qua S. Clementis Romani nomine circumferuntur, cum inter. se mazime diversa ἐς lis oi 
pronsutiata essent judicia, S. V. Moshemio auctore inter prestantissima veteris φυὶ monumenis a plerisqué- ὁ 
iris antiquitatis et scriptorum veterum Christianorum Hiterate peritis relatz sunt. Nam elsi Ci xi 
seculo primo exeunte episcopi-loco Romane pre(uit Ecclesie Petri. apostoli discipulus, auctorem Aortm 
Hibrorsm [uisse nulla possit ratione comprobari, imo seculo secundo extremo aut tertio ineunte demum come 
qoeitos eos esae mulis ex causis εἰ verisimile εἰ probabile videntur, a viro tamen docto et librorum sacrorum 
studiis et rum Gracorum disciplinis liberaliter erudito.editos, εἰ tum ad. consuetudines. inatiiata- ` 
eÁí Christianorum, qui sacculo secundo vizerwnt pernoscenda, tum ad cvi illius rationes etfuereticorum commenta: 
intelligenda cum mazime eos idoneos exse vatares et recentiores ܐ‎ δὲ ܡܗ‎ 
tendas illius acsi falsae de numine divino opiniones fabulam ingeniose ezcogitavit auctor, quà Petrus apostolus inte 

Ium socio sibi ascito Clemente cive Romano, viro doctrina atque optimarum, artium atudis a printa 
«etate erudito, Simonis Magi hareticorum principis commenta scelerateque. facta consinéil, et ez ipsa Clementia 
historia, qui parentes charissimos et fratres duos uterinos sorte iniqua jam. multis abhinc annia sibi b 
etinler se sejunctos salvos paulatim recipit et recognoscit, (uii diram necessitatem nonesseab hominibus cone ' 

, consuli a Deo rebus humanis et fiduciam Christi, evulsis ex mentibus hominum vanis istis aique 
perperais. opinionibus vere salutarem argumentis comprobat gravinsimis, Cum vero. adversarii, quotquot tum 
Gut simulacrorum cultum, aut philos m opiniones, eut Judaeorum decreta, aut h 
commenta amplezi sacris. Christianis infensi erant, subtili hac disputatione et tno volumirie castigarentur. 
omnes, narraiionis autem genus quo usus est auctor novum plane atque inusitatum haud displiceret legenti- 
bus, jam seculo tertio exstiterunt, qui in sectatorum. f site augerqnt sive diminuerent aite alig quavis 

ἐς ici, νοθεύσαντες μὲν τὰ ἐν αὐτοῖς, ὀλίγα δὲ ἀληθινὰ 


, εις, ἀναγγῴσει 6 

aub finem adeuli quarti ἐπ Latinam linguam converse diversis modis in codd. inscribuntur, v. c. C 
hinerarium ad Jacobum fratrem Domini, Liber iünerarius predicationls Petri, Gesta s. Historia 0 
mentis, Cie nh de 10 utatione dd μον Mago, εἰς. i ܕܡܐ 1 ܐ .ܠܐ‎ 
µεντος τῶν. Πέτρου ἐπιδημιῶν κηρυγμάτων Exito, orum homilias ܗ‎ res εἰ 
gerimem b arie gd primus Ti tod. ird πια Cotelerius Ὃ ρα ~ Es 

is Peli µεντος περὶ τῶν πράξεων τῶν τε καὶ 2 ܘ ܐܘܐ ܘܟ ܗ‎ 
ܡ ܬܐܡ[‎ ἐπιτοι ον, τι λ.), cujus ab Αἱ 3 Turnebo pine ipse Mc res teste Cotelerio. 
fecensioncs inter se haud parum diversa ὑπ bibliotheca regia Parisina asservantur, Jam vero Recognitionum 
libros δὲ cum  Clementinis istis et Epitome curiose conferuntur, utrisque antiquiorem Περιόδων τοῦ. 
Πέτρου editionem exhibere probabili rationa dicitur, quamvis nec ipsos ab omni vilio εἰ errore vacuos αἰφμᾷ. 


πιω, in pxef. 0ܘ‎ Gaudentium, οἱ Id. De adulter. libr. Origenis, Photius in Biblipth,. 


que ite quidem 

icum religiowis genus inde prodiret, 
Grecos auctores inlerpretandi 

d σ )ܬ‎ ignoratur. Quid vero, si in 
Latinam Mterum illata essent vana insipienlis cujusdam hominis commenta? Etenim 

*  ibri scripti multis in locis adeo inier sc di (v. c. libr. nt, c. 2-42, 51-65 ܐܧ‎ sepius), ut de eo opinor, 
quin. Hufni atate openino recentiora et ali eorum nonnulla invecta sint, qua in hoc illowe veteri libro 
eddita leguntur, in alio desilerantur, dabitari — Lections autem horum librorum haud. injucunda 
weedio arvo delectaías esse multas testem habemus 8 codicum was. numerum, qui in. bibliothecis 


Oxonirusi, Bernensi, Paulina ei in aliis 
'arisinos codices, Regium, Thuaucum, Sorbonicum, P. Petiti et it adhibuit in editione sua (ο- 


cod. num. sigmato, scc. x, decus libri un, c. 2-12, deest, in 

leguur, Sed maximo miki in curamdo hoc opere. adjumento [uerunt libri duo 
ibliothece Pauline, membranacei, quorum. alter, calal. mum. 90, olim | lensis, xh 
, ammo Chr. 1318 in Sereno. monie IAE OE Rufini manum ul. restituerem, ped ignorans 
Sichardi Basileensis 4536, Parisinarum 4541 εἰ 1508, Cotelerii, et Cle- 
3 “οὶ. 156), Gallandii denique (Biblioth. vet. Patrum tom. 11, 
eura adhibendas esse censui. Quibus presidiis ubi sim usus, cum quevis fere pagina 
emenda d etamnume resicat aliqui [oct quoa codicum mass. ope ܕܘܐ ܡܬܐ‎ Iniectea velimpnape 
quam temere wuiars malui, hic pro iustiíula raiione noa veca! exponere, ܐܧ‎ qualia in tanta labe et corru-- 
ptela scriptura: singulis allata sit locis. madela,magis est aliorum existimare meum. profieri. Neque 
pot sd wugna codicibus mss. Lipsiensibus im emendandis atque con[o is Recoguitionum libris tri- 
ܘܐܗ‎ zit exctoritas, unquam dubilavi, cum optimis codicibus eos consenlire viderem; in eo autem, quid de 
dis siatuendum sit locis, quipassim in codd. Lipss. desunt, neque a librario negligenle pretermissi-neque ad 
ܫ‎ seriem senientiarumque concinniiaiem οπεκῖπο necessarii, incertus horreo. Querentibus qua hujus 
probabilis ratio reddi possit, tria mazime respici videntur, nempe eorum, quz in antiquissimis qui- 
busdam libris desunt, alia ab haereticis aut insuisis hominibus Hufini tute racentivribus temere illata, alia a 
' fei orthodoxa: culloribus strensmis deleta, αἰδὲ demique ul wisum. est brevitatis quodam studio contracta 


πὰ‏ ,ܘܐܬ 


ἘΣ 


extra 
0 > 
Arebicem 


werem, me frasirata esi. Codez ms. 
mentum Christi Domini ad Peirum εἰ ousia mysteriz quz ei revelavit, auctore S. Clemente Romano, etc; 


actionibus haud pawca quidem conlinet, quas ex ibus excerpia esse videntur, pre 
ܗ‎ cum imepiis affi 

Hec de ütionibus dicia sunto. Pisra sero alia in aliud lempus. differenda esse video. Cum επ - 
Bernhardus Tauckuilius, Caroli Tauchniti x. [ratre filius, vir honestissimus, iterwm ac sepius à me petie- 
δεῖ, ul seleciam Patrum ecclesiasticorum bibliothecam quam primum edendam curarem, qua. contextu difi- 
genter ilo, modice empturis parabilis , quamquam me xon prateribat quam. arduum hoc 
esset. εἰ dificil "amen librario eperam meam quanilomcunque non puiawi diuiius esse 
recusandaw, Socios in hoc opere per| i viros litteris et aniiquitatis Christiana sisdits. 


ν s 5 haud commodis inserwet homimum theologie operam. dantium, qui 

* -weüarem librorum sacrorum. inierpretalionem, veteris Ecclesie. dogmata, discipline weteris ecclesinsticar for- 

«ο, ritum lese αγίας δ gesias ήταν Chvitiaiprum probe pérspletre εἰ αμίήψην νέων 
4 Scr. Lipsia d. S. Martini A. C. GI9I)CCCXIXVII. 

: ܝ‎ - E. G. GERSDORF. 

ΟΣ Le Nourry ..ad bibl. max. PP.,I, p. 398 — 495. Οἱ Spic. PP. I. p. 210 — 502. 
οκ eet m eal eodd, correpta: p ΠΝ Bh. Lardner crei of e gospel ην 11, 
Ῥ' 769—817. Moshemii Diss. ad hist. eer gen 1, p. 171—192. Fogginii De | πὸ Peiri itin. exercit. 

14—48. Rosenmüller Hist. interpret. . sacr. l, p. 15— 144. Neander Genet. Extwickel. d. φομ. 
^ P. 361—421. Tzschirper Fall d. IHeidenth. herausgeg. von Nieduer, p. 581 sq, — Kesteer Agapc 
p. 26 sqq. Oudinus, Caveus,all, .ܝ‎ 


ܕ 


AQUILEIENSIS PRESBYTERI 


$. CLEMENTIS RECOGNITIONUM LIBROS 


PRJEFATIO 


AD GAUDENTIUM EPISCOPUM. 


i quidem, Gaudenti (98), nostrorum decus insigne doctorum, tantus ingenii vigor, imo tanta spiritus 


declamatur, id in 


ani eloquii more dicitur, si quid in eccl 


gratia est, ut si quid a te etiam quoti 


libris haberi et ad instructionem tradi posteris debeat, Nos tamen, quos et ingenii Lenuitas minus prom- 
" ptos, et senecta jam tardos reddit ac segnes, opus quod olim venerande memoriz virgo Silvia (99) ia- 
junxerat, ut Clementem nostra: linguz redderemus (100), et tu deinceps jure bzreditario poscebas, licet 
multas post moras, tamen aliquando restituimus, predamque, ut opinor, non parvam, Grecorum: bibliu- 
thecis ereptam,. nostrorum usibus et utilitatibus convectamus, ut quos propriis non possumus, peregrinis 
nuiriamus, alimoniis, Nam et solent suaviora videri peregrina, interdum vero et utilior. Denique peregri- 
num est pene omne quod medelam corporibus confert, quod morbis occurrit, quod venena depellit. Judea 
balsami lacrymam, Creta comam dictamni mittit, Arabia aromatum flores, εἰ spicarum nardi India sege- 
tem metit, quz apud nos, etiamsi aliquantulo quam proprius ager attulit, fractiora perveniunt, odori& 


Suscipe igitur, anime mi, redeuntem ad te Clemen- 


forte tibi in eo minus solito floridus eloquentim 


tamen gratiam vimque medendi integram. servant. 


iles appareat. Nibil interest, dummodo sensus idern sapiat. Peregrinas ergo merces multo in patriam 
sudore transvehimus. Et nescio quam graíus me civium vultus accipit, magna sibi Grecis spolia defe- 
rentem, et occultos sapientie thesauros nostr: lingue clave reserantom. Sed votis tuis faveat Deus, vt. 
nullug-nobis sinister oculus, nec cujusquam lividus occurrat aspectus, ne extremo prodigii genere, cum 
nibil invideant illi quibus aufertur, livescant tamen isti quibus confertur. quum est. sane, tibi qui hzc 
etiam (1) Grace legeris (ne forte in aliquibus minus a nobis sérvalui translationis ordinem putes), 
interpretationis nostrz indicare consilium. Puto quod non te lateat, Clementis hujus in reco ejusdem 
eperis ᾿Αναγνώσεων, hoc est Recognitionum, duas editiones haberi, et duo corpora esse librorum, in ali- 
quantis quidem diversa (3), in multis tamen ejusdem narrationis. Denique' pars ultima liujus operis, in 


qua de transformatione Simonis refertur, in uno corpore habetor, im.alio penitus non babetur. Sunt 
'enito Deo genitoque (3) diserta, et de aliis nonnullis, quz, ut nibil: 


autemet quaedam in utroque corpore de i 


amplius dicam, excesserunt intelligentiam nostram, H:ec ergo egn, tanquam quzsupra vires meas essent, 
aliis reservare malui, quam minus plena proferre. In czteris autem,quantum potuimus, operam dedimus, 


* COTELERII NOTJE. 


scribit : Quinimo sicut et ipsum. quoque Clementem 
quem Ilufinus nosira li redditum , restitutum , 
et redeuntem ad Gaudentium scribens innuit ; et quod 
Laine scriptus fuerit, et amissus, rursusque rece- ^ 
pius, signThter ostendit : oum. Rufinus contra. noa 
obscure signilicet id quod res est, Hecognitioreg 
primitus Grece scriptas fuisse. Postea Carmel., 
magna sibi gratie spolia de[erentem. 5 

(1) Ms. Pet. jam. 

(2) Ms. Can. et P. diversa. . ον 

(9) De ingenito Deo, ganitoque, etc. In sublimis- 
sima hac quzstione, quemadmodum appellatur a 
Claudiano Mamerto; et in aliis quibusdam depra. 
vatas fuisse Clementinas Recognilttones per hae 
€os, Ebionitas , Árianos , et Eunomianos , discimus 
ab Fptplinio, Rufino, Photio. Vide infra, lib. 11 
cap. 2, etc. 


(98), Gaudenti. Omnes codices manu exarati , 
quos videre mihi contigit; sex,. scilicet , habent , 
Gaudenti. Intellige Gaudentium Novariensem, 

geu potius Bi nsem. 
499) Virgo Sylvia. Etiam mss. Candeler. εἰ Car- 
elit. Virgo nomine Silvia. Apud Palladium, Histo- 
ric Lawsiace eap. 111. Σαλδία, minus bene, recte 
Sileia in Heraclidis Paradiso, cap. 42, οἱ epistola 
M S. Paulini. Alia a Silvana vidua, de qua scri- 

res Vite S. Chrysostomi. Y 

(400) Ut Clementem nostre lingue redderemus. 
Romanum lingue Romanorum. Inferius : Suscipe 
igitur. anime mi (ms. Candel. magnanime, Carmel. 
i Domine, Pet. mi amice), redeuntem ad te Clemen- 
tem: nostrum ܇‎ suscipe jam Romanum. Gravi siqui 
dem errore Anastasius Bibliothecarius, Epistola ad 
Joannem diaconum Romanum, nec intellecto Ru(ino, 


PONT.OPEEAR ܬ‎ 


eloquium. Epistolam sáne, in qua idein Clémema: 
Ῥοιὰ (Δ), etquod se reliquerit successorem ܡܥܘ ܘܘ‎ 


Jacobum fratrem Domini scribens de obitu tiuntiat 


et doctrinz εὐ, in qua etiam de omni ordine ecélésiasticó continetur, ideo nunc hüic operi nos ,ܢܘܪܡ ܡܙܡ‎ 
quia et tempore posterior est, et olim ἃ me interpretata et edita. Sed quod in ea nonnullis fortasae vide 
bitat imconsequens, si hic explanetur, non puto absurdum videri. Quidam enim requirunt, quomodo cum 
«πα et Cletus (5) in urbe Roma ante Clementem hunc fuerint episcopi, ipse Clemens ad Jacobum scri- 
Jens, sibi dicat a Petro docendi cathedram traditam, Cvjus rei hanc accepimusesse rationem, quod Linus. 
εἰ Cletus fuerunt quidem ante Clementem episcopi in urbe Roma, sed superstite Petro, videlicet ut ill 
episcopatus curam gererent, ipse vero apostolatus impleret offeium, sicut invenitur etiam apud Czesaream 
fecisse, ubi cum ipse esset presens, &acchzeum tamen ἃ se. ordinatum habebat episcopum. Et hoc modo 
wtrumque verum videbitur, ut et illi ante Clementem numerentur episcopi, et Clemens tamen post obitum 
Petri docendi. susceperil sedem. Sed jam videamus, scribens Jacobo fratri Domini, operis sui Clemens 


ipsc quod sumat narrationis initium. 


Ἢ — ω ܝܡ‎ 


RECOGNITIONUM LIBER PRIMUS. 


A Ex quo faciem est, ut lugerem postmodum .eos, - 
quos prius ignorans beatos credebam. — - 

MH. Jgitur eum a prima ztate in bujuscemodi 
animorum jntenlione versarer, cupiens aliquid. di- 
scere, philosophorum frequentabam scholas, ubi 
nibil aliud, quam dogmatum assertjiones et impu- 
guationes videbam agi sine fine, certamina, artes 
syllogismorum conclusionumque agitari versutias. 
Et;gi;gnando quidem obtinebat hic sermo, qued. 
imiiorialis esset anima, gratulabar ; si quando vero 
arguebatur quasi mortalis, com tristitia discede- 
bam. Neutrum tamen in corde πιο firmitudinem. 
veritatis tenebat, sed hoc tantum intelligebam, quod. 
sententiz ἃς definitiones rerum, non pro natura sai 
Ac veritate causarum, sed pro ingeniis defendeiie- 

B um, falsz imaginarentur, aut yere, eóque magis 
in proféndo pectórie étueishar, quod neque: aliquid 
£x his, qua dicebantur, tanquam ἤχων tenere po- 
teram, neque abjicere desiderium requirendi ; sed 
quanto magis negligere conabar ac spernere, tanta. 
ardentius, ut supra dixi, velut cum quadam volue 
piate latenter irrepens hujuscemodi cogitatio, mene 
tem atque animum possidebat, 

IV. Coangusiatus igitur jnventione rerum, aie- 
bam apud memetipsum : Quid inaniter laboramus, 
cum manifestus sit terminus rerum? Si enim post 
mortem non ero, nunc superfluo crucior; si vero 
erit. mihi vita post obitum, servemus illi vite sui 
temporis motus, ne forte his, quz» nunc patior, 

Cqua me ibi tristiora excipiant, nisi pie ac sobrie 


L Ego Clemens in urbe Roma natus, ος prima 
sale pudicim studium gessi (6), dum me animi 
intentio velut vinculis quibusdam sollicitudinis et 
ܐܟܐ ܐܡ‎ a puero inpexum teneret, Inerat enim mibi 
eógitatio (incertum sane undelnitium sumpserit), 
erébro ad memoriam meam conditionem mortalita- 

τἰῶξ adducens, simulque discurens : utrumne sit 
cibi aliqua vita post mortem, an nihil-omnino 
, posten sim futurus, si non fuerim antequam nasce« 
zer, vel si nulla prorsus vitz: hujus erit post obitünr 
recordatio, et ila immensitas temporis cuneta obli- 
vieni ac silentio dabit, ut nou solum non simus, 
sed neque quod fuerimus, habeatur in memoria, 
Sed εἰ illud versabatur in pectore, quando factus 
sit mundus, vel antequam flerét, quid erat, aut ve- 
ro semper fuerit. Nam certum videbatur, quod si 
esset factus, esset εἰ profecto solvendus, οἱ οἱ sol-: 
vatur, quid iterum erit? Nisi. fórte oblitio cuiicia et 
T T sat ferie -sfiquid erit, quod nunc 
ἡ potest mens: 
1 ia, nescio unde, indesinenter 
ܘܪܕܘ‎ revolvens, nimietate maroris incredibiliter 
Sabescebam, et quod est gravius, si quando respue- 
Te a me hujuscemodi curas velut minus uliles cogi- 
tabam, validiores in me fluctus sollicitudinum con- 
surgebant. Ínerat enim mihi comes optima, quz me 
quiescere non sineret, immortalitatis cupido, Ut 
enim post rerum exitas docuit, et gratia Dei omni- 
potentis ostendit, bec me animi intentio ad inquisi- 
3ionem veritatis, ei agnitionem verz lucis adduxit, 


COTELENI NOTAE. 


vitis Romanorum pontificum scripserunt, auctor 
Chronici episcoporum Metensium, aliique. Lege 
Epiphanium hzresi 27, 6, et qux: nolavimus ad 
caput 46 libri vn Constit. apost., item. Marianum 
Scotum, ac epistolam Joanni Ill tributam. ܒ‎ 
(6) Pudicitig studium gessi. Et lgnatil interpolator 
Epist. ad Philadelphinos, n? δ, Clementem cum vir- 
ginibus collocat. Quod tum prosa, tum carmine 
Aldhelmus celebravit. 


^. (8) De obitu nuntiat. Petri. Ita omnes. eodices. 
Hye Clementis ad Jacobum przponi solitam 
Vibris; Recognitionwm , aperte dicit Photius. Atque 
eadem in codice Carmeliticze Bibliotheca: inseritur, 
inter Rufini Prafationem sc ipsas [lecognitiones. 

(5) Linus et Cletus, seu potius Anacletus, ut ha- 


bent'quoque Cand., Carm. et Pet, Fuisse hos dnos, ` 


mtbis Romz. episcopos; sub Petro 


apostolo, existi 
mant cum Rufino Beda , Rabanus, ΓΝ qui de 


partibus. sumpto, pervenit ܩܘ‎ mos, εἰ per singula 
€onvalescens, velut ἃ Deo bomus quidam nuntius 
müssus, universum replebat órbem, nec patiebatur 
divinam voluntatem silentio tegi (7). Diffundebatar 
etgo per singula loca, annuntianb, quod esset qui- 
dam ín Judza, qui sumpto. a (tempore veris exore 3 
dio (8), regnum Det evangelizaret Judei, idqne per- 
cepturos diceret eos, qui mandatórum suoram et 
doctrine instituta servassent, Ut autem sermo ejus 
846 dignus, ac divinitatis plenus esse crederetur, 
virteles multas, ei signa ac prodigia mira efücere 
jusaione sola dicebatur, ita ut, tanquam a Deo po- 
testatem babens, surdos faceret audire et czecos vi 
dere, claudos erigeret, atque omnem infirmitatem. 


t'melosque daemones ex hominibüs efluparet, sed 0 


εἰ oblatos sibi mortuos suscitaret, leprosos quoque ܆‎ 
eminus videns curaret, et nihil omninb esset, quod 
ei impossibile videretur. Hzc et horum similia pro- 
vessu temporis, crebris jam non rumoribus, sed 
manifestis quodasrmodo adventàntium ex illis pare 
εις nuntlis firmabantur, et ipsa jam per dies sin- 
gulos rei veritas patéstebat. 

YI. Denique in urbe per loca conventus fieri et 
de hoc sermone tractari, atque in admiratione res 
haberi copit, quisnam is esset, qui apparuerit, vel 
quid ܕܡ‎ a Deo hominibus detulisset ; donee sub. 
eodem anno vir quidam astans in urbis loco cele- 
berrimo, proclamaret ad populum, dicens : Audite 
me, Ὁ civeg Romani; Filius Dei adest in partibus. 
Judex, promittens omnibus volentibes audire sé, 
vitànt 2fernam, si quis tamen (9) secundum volun- 
tatem ejus, a quo missus est Dei Patris, actus suos 
direxerit. Propter quod convertimini ἃ malis ad be- 
na, a temporalibus ad eterna. Agnoscite unum esse 
Deum colli terrzque rettorem, in cujus justis aspe- 
Cibus vos injusti mundum ejus hajitatis. Sed si 
convertimini et seeundum voluntatem ejus agitis, ad 
futárui seculut venientes et zterni effecti, Itef- 
fabilibes ejus bonis ac praemiis perfruemini, Erag. 
autem yir iste, qui hzc loquebatur ad populàm, ex 
Orientis partibus, natione Hebrzus (10), nomine 
Barnabas, qui se etim unum ex ejus discipulis (14). 
esse dicebat, mtssumque ob hoc, ut hzc voleaübug ` 


Alexandrinum, Eusebium οἱ Epiphanium. Sic quo- 
que in Chronico vocato Alezandrino, Dorothei 

σρεὶ, e Laudalione Alesaudri. Sed. Beda nega, in- 
frmo nixus fundamento. Mirum, inquit, Retracta- 
lione in Ácta apostolorum, ad cap, 4, qwomodo 
tinc Barnabam, qui postea cum. Paulo gentium est 
erdinatw: apostolus , ac post longum ejus contuber- 
nium Cyprum unde ortws fuerat, pradicaturus rediit, 
Eusebius in Historia ecclesiastica, de mumero esse 
αἰαὶ discipulorum Domini Salvatoris arbitratur, cum. 
muanifeste scribat B. Lucas eum post ascemsionem 
Domini ad discipulatum apostolorum venisse : misi 
forie putandum est, eum prius iia discipulatum 
Christi secutum, ut. necdum renuntiaverit omnibus 
qua possidebat , wirum evungelicm docirina 
convenerit, cuivis facillime patet, i 


ο -- 


1 ܡܪܕ‎ ek secundum ܢܚܕ ܗܪܗ ܡܘܝ‎ À οι ἐκ finjerio Tiberll Cesaris; dido ex Orientis 


COTELERH NOTE. 


sophore, Pyripliegethoati ܘܙܬ‎ vel Tartaro, )ܕ‎ 
Máayphus et. Tityss, et ut Ixion ac Tanéalus eter- 
his iu inferno amppliciia tradar, Εἰ rursus mihi ipst 
Tespondehbom : Sed bac fabula sunt, aut οἱ ita est, 
in rebus dubiis przstat pie vivere, Sed iterum re- 
putabam mecum, quomodo possem sub incerto ju- 
μμ premio, a peccati me libidine continere? 
Maxime cdm etiam, que Φἱ8 ipsa Justitia, quie Deo 
pláceat, apud me habeatur incerium, ei neque si 
immortalis sit amima, ac sit, qux aliquid sperare 
^ possit, ageoácam, neque quid. ceri futurum sit no- 
verim. Nec tamen quiescere ab hujuscemodi cogita- 
Wenibus possum. 
^^ ¥. Quid igitur faciam? JEgyptum petam, atque 
νὰ hierophantis vel prophetis qui adytis presunt, B 
amicus efüciar, et pecunia ab eis imvitatu mage 
pretabor; ut educat. mihi animam de infernis, jer 
eam quam neeromantiam vocant, tanquam de ali 
quo negotio consulere oupienti. Mihi vero πῶς erit 
"consultatio : οἱ imnnortalis est anima. Probatio au- 
- tema animse, quod immortalis sit, non ex eo quod 
* loquitur, erit mihi certa, vel ex eo quod audio, sed 
ex po:quod video; ut oculis meis cernems eara, cer- 
'Sissimàm de reliquo irmmortatttatis ejus sententiam 
teneam. Neque enim ultra poterit veritatem: visus, 
verborum féllacla ei auditio incefta turbare. Ve- 
rumtamen liane ipsa deliberationem méem retuli 
»d quemdam familiarem meum philosophum; qui 
mihi consilium dedit, ne hec facere auderem, Sive 
enim, inquit; evocanti imago ܡܘܡ‎ obediar anima, tu C 
post hae tanquam nihil esse putans post mortem, 
desperabilius vives, quippe qui et illicita tentave- 
218. 8ὶ vero et aliquid ibi videre tibi visus fueris, 
que tili religio, ܐܢܙ‎ que pietas ex illicitis tradetur 
et lmpijs? Exosuim námque Divinitati hujuscemodi 
ܙܘ ܐܐܘ ܕܘܡ‎ ferunt, et adversári Desm his quiani- 
mas post absolutionem corperum verant. Ego vero, 
Bis auditis, pigrior quidem sum redditus ad hoc 
quod patabam, nec lamen usquequaque aut deside - 
riàm ponere poteram, aut míolestiam cogitationis 


abjicere. 
VI. Et ne longa utar narratione, cum bis ego co- 
quedám ܗܕ‎ 


. iptstionis mex sestibus agitarer, fama 


(T) Το. In Freeulfo, tegere, quod respondet D 
Graco - στέγειν. x 

(8) llo a tewpore beris exordio. Marterologium 
Hieronymi dictura : Kalend, Mai. Initium pradi- 
cationis Domini nouri Jesu, Christi. Wandalbertus : 


Maias prima sacrat Christi doctrima Kalendas. 
(Si iamen, etc. Freeulfus : δὲ qui temen, 
ef direzerint, quemadmodum in Graco. Simili modo 
postea ac pramiis abest à Freculfo et a Graecis. No- 


landa quoque varia lectio docendi pro dicendi : εἰ 
utraque. δή eum Graecis Epitomes ac Cle« 
.  wenlinorum," 
3 . 40) Natione Hebrews. Barnabam Cyprium fa- 

. emat tes ad Act. 1v, 36, necnon Epiphanius 


E heme 30, c. 25, Hieronymus in Catalogo, et 


Alexander monachus in Encomio S. Barnabe. 
(M) Ünum ez ejus discipulis. lta apud Clementem 


sgnitione sui previdit indignos, βἰσας ex bia que 
nunc agitis, sanum sapientibus polami est. Nam eum 


A Ἔ }ܝ‎ t ܝ‎ jx DNE 
ἘΣ B. CLEMENTIS 1 OM. PONT. ÜPEHA DÜBIA. - - i 
indicárek. (uibus ego auditis, cum reliqua multitu- 4 omnipotens abscondit a vobis voluntatem suam, quos 


- videatis prexlicatores voluntatis Dei advenisse, quia 


nullam sermo eorum grammatice artis scientiaig* 
profitetur, sed simplicibus et impolitis sermonibus 
perferunt ad vos divina mandata, ita ut omnes qui 
audiunt, sequi possint et intelligere qua dicuntur; 
ridelis salutis vestro ministros et nuntios, jgnoran- 
tes quia vestra, qui vobis perii οἱ eloquentes vi- 
demini, condemnatie est, quod apud agrestes et bar- 


τ baros habetur veritátis agnitio.Quze cuim ad vos ad- 


. venerit, nec quisi bospita suscipitur, qu:e nisi in- 


temperantia vestra et libido obsisteret, civis esse et 
vernacula debuisset ; ut ex bis arguamini, quod non 
veritatis: amici et philosophi, 864 jactantiz secta- 
tores, et variloqui estis, qui veriratem non in sim« ` 
plicibus verbis, sed in versutis et callidis creditis 
habitare, et innumerabilia verborum profertis, uniug . 
verbi nequaquam pretio. pensitanda. Quid ergo pu- 
tatis futurum de vobis, vos ο omnis turba Greco- 
rum, si erit judicium Dei, sicut iste dicit? Sed nune, 
omittentes ridere in perniciem vestri virum burie, 
respondeat mihi qui vult ex vobis, quoniam quidéta 
solo latratu vestro. obturbalis 'etiara eorumi aures, 
qui salvi esse volunt,'et mentes que ad fidem pa- 
rate sunt, ad infidelitatis lapsum | véstris oblurba« 
tionibus .declinatis : qux vobis erit unquam venia, 
qui Divinitatis nuntium, promittentem vobis agni- 
tionem Dei, ridetis et injuriis afficitis? quem utique 
etiamsi nihil veritatis afferret, pro ipso. tamen be- 
nignitatis erga vos proposito, gratum acceptumque 
habere deberetis. 

X. Hac et his similia cum prosequerer, plurimüs 0 
astantis popali fremitus concitabatur, dum alii vel- 
ui erga hospitem miseratione moverentur, meum- 
que sermonem vt consequenter babiturh probarent, 
alii petulantes et stolidi, in me quoque pariter, ut 
in Barnabam, efirenati 2nimi iracundiam concita- 
rent. Sed cum ad vesperam jam declinaret dies,.ap- 
prehensa Barnabz dextera, obluctantem licet eum, 
ad meam tamen adduxi domum, atque ibi manere 
feci, ne quis forte ex indocili vulgo injiceret ei rua- 
nus. Aliquantulis igitur diebus una positi, disseren- _ 


swénsu, indisciplinato ore omnes simul risum dede- ἢ te eo [paucis], sermonem veritatis libenter audie- 


bam ; urgebat tamen profectionem, dicens se diem 
festum) religionis suz, qui immineret, omnimodis 
apud Judzeam celebraturum, ibique de reliquo eum. 
suis civibus. ac fratribus permansurum. evidenter 
indicans injuris se horrore perculsum. 4 

XL Denique cum ego dicerem : Tu mihi tantum 


muc. 


dine. sequi éum copi et audire, quz diceret, Intel- 
ligebam sáne quod mhil dislectiez artis esset in 
homine, sed aimpliciter et absque ullo dicendi foco, 
quz audisset a Filio Dei vel vidisset, exponeret. 
Assertiones enim suss mon argumentorum virtute 
müniebat, sed verborum et mirabilium, que an- 
muntisbat, tesles multos, ex ipso. etiam cireum- 
stante populo, producebat. 

VIL. Verum quoniam ad ea, que sincere dice- 
bantur, libentér annuere populus e£ amplecti ser- 
monem simplicem. ccpit, hi qui sibi eruditi vide- 
bantur vel philosophi, ridere hominem ac spernere 
eeepere, et syllogismoruim in eum tendiculas velat 
validissima arma proferre.Atille interitus et vel- 
wt deliramenta argutias eorum ducens, ne respon- 
siene quidem dignos judicabat, sed ea quz propo- 
süerat, exsequebatur intrepidus./Denique cum lo- 
quenti ei quidam proposuisset, cur ita factus esset 
eulex (12), ut cum sit animal exiguum, et sex ha- 
beat pedes, insuper additg.sint ei et ale, elephan- 
tus vero eum δἰ! immare animal neque alas habeat, 
quatnor tantum. pedes babeat : ad hzc ille ne respi- 
eiens quidem, sermonem suum, quem importuna 
propositio interruperat, continuata intentione per- 
agebat, hac sola admonitione per singulas quasque 
interruptiones addita : Nes ejus qui misit nos ver- 
Jia factaque mirabilia annunliare vobis in manda- 
tis babemus, fidemque eorum quz dicimus, non ex 


argumentis arie. quzsilis, sed ex vobis ipsis pro- ܨ‎ 


duetis testibus confirmare. Agaosco enim plurimos 
astare in medio vestrum ex his, quos una nobiscum 
memini audisse quz audivimus, et vidisse quz vi- 
dimus. Sit autem in vestra potestate, vel recipere 
quz annuntiamus, vel spernere. Nos enim quod ex- 
pedire-vobis novimus, tacere non. possumus, quia 
nobis, si tacearüus, damnum est, vobis vero, quie 
dicünus, ai non recipiatis ܙ‎ pernicies. Sed et stultis 
propositionibus vestris respondere perfacile possim, 
si:veritatis discende causa quareretis, de culicis 
dico atque elephantis differentia ; sed nunc de crea- 
Aurig dicere vobis aliquid absurdum est, cum ἃ vo- 
ipse ownium Creator et Conditor ignoretur. 
Hie autem cum dixisset, velut ex uno con- 


re, incutere ei vereeundiam sc silentium imponere 
cupientes, barbarumque et minus sanz mentis eum 
acclamantes. Ego vero cum hzc ita fieri cernerem, 
zelo quodam nescio unde repletus, ac religioso fu- 
ποτε succensus, silere non potui, sed cum omui li- 
bértste proclamans : Rectissime Deus, inquam , 


COTELERII NOTAE. 


scateant , ut innumerabiles simul motus nulla acies 
comprehendat. Et n1, contra Rufinum, ὃ : Ergo nisi 
libi rationem rzddidero, quare [ormica, parvum. ami- 
mal et punctum, ui ita dicam, corporis, sex pedes ha- 
beat. n cum elephantus , tanta moles, quattor pedibus 
incedat. ; : 


incedant, cum muse culicesque, et cetera . 


(12) Cur ita factus. esset culez. Wieronymus, 1.1 
&düersus Pelagianos, 7 : Elephapti tante molis, et 
p! in sua gravitate causentur, cur quaternis pe- 

us 

ο Anjusmodi animantia sub pennulis senos pedes. ha- 
beant ; εἰ oliqui vermiculi aint, qui lantis pedibus 


ܚ 


RECOCNITNUM ܬܐܐ‎ £ 0 


ܚ 


ejus viri, quem ajparalsso didis, expoue doctrinam, A XH. At beninissimus Peitus, audito nomine, 


accurrens protinus inhzsit osculis mejs, εἰ post 
bac cum sedere ne fecisset, ait : Bene fecisti pra- 
dicatorem veritatis hospitio recipere Barnabam, nibil 
veritus populi insamientis. furorem ; bealus eris. 
1u legatum veritatis omni bonore dignum 


veritas ipsa suscipiet, et civem propriae urbis ascri- 
bet, et tunc tibi erit gaudium magnum, quod exl- 
guam nune impartiens gratiam, zternorum bono- 
rum hzres scriberis, Nunc ergo ne labores expo- 
ποτό mihi animum tuum; cuncta enim de te el do 
moribus tuis Barnabas fideli sermone edocuit, quo- 
tidie pene et indesinenter. bonorum tuorum memo- 
riam repetens. Et ut tibi breviter, tanquam unanimi 


et ego meis sermonibius.tua dicta componens, om- 
mipotentis Dei regnum. justitiamque przdicabo, et 
post Hzc si. volueris, etiam navigabo tecum, valde 


' enim videre cupio Judzam, vobiscum fortassis per« 


petuo permansurus. Ad hzc ille : Tu, inquit, οἱ 
quide videre vis patriam nostram, et discere quse 
desideras, jam nunc inecum pariter naviga ; 8i vero 
te aliquid tenet, signa tibi habiiationis nostra: de- 
relinquam, ut cum venire volueris, invenire nos fa- 
cile possis ; ego enim crastino iter aggrediar. Quem 
ubi immobilem vidi, descendi cum ipso usque ad 
igna, quz dixerat, ha- 
Bitationis accepi, diceis ei : quia nisi aliquantulum 
pecuniz necessario mihi esset a debitoribus repo- 


; scendum, nihil omnine differrem , velociter tamen B jam amico, quod in re est de(lniam, si nihil est quod 


te impediat, iter age nobiscun, et audi sermonem 
veritatis, quem habituri sumus per loca singula, 
usquequo ad ipsam nobis: perveniendum sit urbem 
Romam; et nunc ἴα, δἰ quid desideras, dicito. 

XIV. Cumque ei exposuissem, quid ab initio pro- 
positi gesserim, et quomodo per inanes effusus sim 
quzstiones [et illa omnia, quz tibi, domine ti Ja- 
cobe, in principiis indicavi, uti neeadem repetam**], - 
libenter promisi, cum ipso me iter acturum ; hoc 
est enim, aio, quod cupidissime exspectabam, Ve- 
rumtamen prius mihi cupio rationem veritatis ex- 
poni, ut sciam, si mortalis, an immortalis sit ani- 
ma, et si immortalis, utrum pro his que hic agit, 
ducatur ad judicium. Sed et quz sit justitia, qux 
Dec placeat, scire desidero.Tum praterea, si factus 
est mundus, vel quare factus, aut si solvendus est, 
an in melius renovandus, aut si omnino post hec 
non erit mundus, et ne per singula progrediar, hzc 
atque horum similia ut sc habeant, discere me velle 
respondi. Ad μας Petrus : Breviter, inquit, libi, o 
Clemens, rerum scientiam tradam, et ausculta jam 
nuac. 

XV. Voluntas Dei et consilium latuit homines 
multis ex causis. Primo quidem pro institutione 
mala, pro sodalitatibus pessimis, pro consuetudine 
nequam, pro colloquiis non bonis, pro presum- 
ptionibus minus rectis*', pro bis, inquam, omni- 
bus, primum error, deinde contemptus, tum infide- 
litas et malitia (44), avaritia quoque el vana jactan- 
tia, aliaque his similia mala, velut fumus quidam 
immensus, universam domum bujus mundi reple- 
vit, et habitantibus intrinsecus intuendi, Condito- 
rem suum, aspectum liberum non dedit, neque quz 


** Codd. Lipss. his 


insequar iter tuum, Cum hiec dixissem, commen- 
dato eo attentius his, qui navi pr:eerant, regressus 


"sum tristis. Habebat enim me recordatio consuetu- 


dinis boni hospitis et optimi amici. 
ΧΙ. Diebus auterà paucis remoratus, et his quze 
debefantur ex parte aliqua profligatis ( plurima 


© wnimi featinandi studio neglexi, ne a proposito im- 
^ pedirer), enavigavi continuo in Judzam, et post 


dies quindecim Czsaream Stratonis, quz est Palie- 
stine urbs maxima, appulsus sum. Cumque navi 
egressus, hospitium quzrerem, rumore populi com- 
peri quod Petrus quidam, illius qui in Judza ap- 
paruit, et signa multa ac prodigir divinitus gesta 
inter homines ostendit, discipulüs probatissimus, 
erastino euni Simone quodam Samaritano ex ca- 
stello Gethonum (13), habiturus esset verborum 
quzstionumque certamen. Quibus ego auditis, ro- 
gabam demonstrari mihi ejus hospitium ; quod cum 
reperissem, atque: ante fores constitissem, ingere- 
bam janitori, quisnam essem atque unde adventa- 
rem; et ecce Barnabas procedens, statim ut me vi- 
dit, in complexus meos cucurrit, gaudio lacrymans, 
atque apprehensum me manu introducebat ad Ρο» 
trum. Quem cum mihi eminus ostendisset : Hic est, 
inquit, Petrus, quem tibi maximum esse in Dei sa- 
pientia dicebam, cuique de te rursus sine cessatione 
locutus sum. ingredere igitur tanquam bene ei 
€ognitus. Omnia enim quz in te. sunt. bona, veris- 
sime comperit, et religiosum propositum tuum dili- 
genter agnovit, ex quo et summo desiderio agitur 
videndi τε, Unde magnum ei hodie munus meis te 


"manibus offero ; simulque oblato me, ait : Hic est 
-Clemens, Petre. 


**. Quz uncis inclusimus, desunt in utroque codd. Lipss. et in quibusdam aliis; 


pergunt cap. sen. vocabulis : Impossibile ergo de rebus divinis, εἰο.; reliqua desunt. 
COTELERII NOTA. 


rupte apud Philastrium, in Simone : De villa gum 
est Citheus vocitata. Porro scribére presatot per 4 vel 
€, quam per y; et per r quam pei 

(14) Tum infidelitas et malitia. Rufinus legebat, 
πονηρία, non πορνεία, 


den. Ex castello Getkonum, De nomine hujus 
Greco diximus ad Constitutiones. Latinz autem 
E varietates videbis hic, et afe capite 
libus adde aliam Freculii tem. 

tío, inquit , mi dicilur p 


I, lib. i, 


. Cor- 


.. portum, ac diligenter ab e: 


(16) Qui appellatur verus περαίας, . Locutio ܨܐ‎ D Grece Epitemes ista omisit , Católica vero ܝ ܢܘܬܕ‎ 


de vero propheta eonctig 
Ad te, ipso jubente; trengmisi, Dicebat enixa inan- 
datum se accepisse abs.lé; ul per singules annos, 
si qua essent a se dicta gestaque, ad 4& descripta 
transmitteret *, Interea initio sermonis sul,-quem 
prima die habuit ad me de vero propheta et de aiiig. 
plurimis, cam me insiruxisset- plenissime , addidit- 
eliam hzc : Vide, inquit, de reliquo, et interesto 
tractatibus meis ; quos, 81 quando necessitas attu- 
leri, habebo eum his qui contradicunt ; adversus 
quos disputans, etiam sl forte inferior visus fuero, 
non verebor, ne forte tu dé bis, quz tibi ἃ me sunt. 
tradita, ip dubium venísa, qyja etiamsi ego visus 
fuero superari, non tamen Ιἀείγοο et ea, quz nobis. 


$i Soie placa μισή sunt ἃ ܗ‎ [v 


Jattinsecná conveni 1] msi. wt er intimis ܠܐܘܗ ܩܡ‎ 
cjamore prolato, auxilium invocent ejus, quem # ~ 
Wein dosisus. fumo repleta Bon claudit, nt accedens 
,mperiat januam dimus, quo possit [umus quidem 
qui intrinsecus babetur, excludi, lux vero solis que 
extrinsecus reaplendet, induci. 

XN, Hunc ergo qui ad auxilium domus, caligine 
WMnorsntis, οἱ vitierum fumo repleti, perquiritur, 
Sum ܘܦܗ‎ dicimus, qui appellatur verus prophe- 
ta (15), qui solus illuminare animas bominum po- 
test, it ut oculis suis viam salutis evidenter inspi- 
eiant. Aliter enim impossibile est , de rebus divinis 
seiernisque cognoscere, anis qui ab isto vero pro- 
pbeta didicerit; ** quia sicut ipse paulo ante memo- 


rabas, (des rerum eausarumque sententie, pro in- B verus propbeta tradidit, infirma videbuntur;-Spero 


tamen quod nec ín disputationibus superemur, sl 
modo rationabiles sint auditores et amici verilatis, 


qui discernere valeánt vim speclemque verborum, . 


Θὲ agnoscere qui sermo ex arte soplistica veniat, 
mon veritatem continens, sed imaginer veritais, 
et qui ei qui simpliciter ac sine fuco prolalus , 
omnem vin: non 1n specie et ürnatu, sed ig ܘܢܐܡ‎ 
et ratione possideat. 


XVII. Ad bac ego: Omnipoteni, lnquami, Deo. 7 


gratias ago, quia ut desideravi, instructus sum, Ve- 
rumtamen de me in lantum esse debes securus, 
quod de his quie didici abs te, in dubium venire non 
possim, ut si tu ipse velis aliquando fldem meam ἃ. 
vero propheta transferre , omnino non possis; {ία 
pleno spiritu hausl, qua trodidisti,- Et ne pules.** 
magnum tibi me aliquid polliceri, quod ab bae ide 
negem me posse transferri, certum est apud me, 
quia quieunque homimum bane de vero pi 


acceperit ralionem, dubitare ultra de veritatemulla dus 
tenus poterit. Et 1160. confldo de.hoc divino dogm x 


«litus deflaito, n quo omnis ars malitiz supera- 


-tur..Adversus prophetiam elenim neque ars ulla 


stare sufficiet, neque sophismatum .syllogismorum- 
que versutiz, Sed omnis qui audierit da vero pro- 
pheta, necesse esi ut statim desiderium capiat ipsius 
veritatis, nec ultra sub occasione veri quaerendi , 
diversos patietur errores. Propter quod, domine uii, 


9 Petre, nolo sis ultra sollicitus, tanquam de «9. 


genis magis defendentium. ponderantur, Unde εἰ 
eadem causa munc justa, nune putatur injusta, et 
«od modo verum videbatur, alterius assertione 
- falsum videtur. Ista de "causa religionis 80 ` pieta- 
ὡς fides yeri prophet presentiam postulavit, ut 
ipse nobis diceret de singulis, prout se ipes verias 
babet, et doceret quomodo oporteat de singuis 
᾿ς eredi, Et ideo ante olania fidem prophete, omni 
cum examinatione oportet probari; quem cum coguo- 
veris vere esae próphetam, de reliquo cuncta ei cre- 
ἄρα opartet, nee ultra disentere eum per singula 
quis docuerit, sed habere (irma et sancta quie dieit, 
qeequé quunvis fide suscipl videantur, antebahita 
iamen jeobetione creduntur. Cum enim semel ex. 


jalo prophet veritas examinata constiterit, reli. 6 


qua démum fide audienda sunt et tenenda, qua eum 
doctorem veritatis esse jam constat. Εἰ sicut certum. 
est, cuncta secundum veritatis regulam teneri opor- 
tere, qui ad divinam scientiam spectant, ita indu 
bitàium est, a nullo alio nisi ab ipso 84:0 sciri po&- 
sé, quod verum est. 

XVIL. Et bis dictis, tam mlbl apertéet tàm dilu- 
€ide, quis ! 11 esset propbeia, et quomodo inveni- 
retur, exposuit, utego mihi anie oculos habere, δὲ 


defigerer, quomodo ea qum omnes querunt, anta 
ecules pobita nullus videt, Unde jubente eo, ea 


"Que sequusiur usque 3d finem 3 pe rg desunt 39 utroque codd. ܡܪܬ‎ ** Vocabula : Unde /κδοία 


Ἐν νο putes — perveniat desunt in utróque 


.89 — iramemilerel non leguntur in 


eodd. Lipss. 


COTELERI NOTE. 


iuit. Atque ex istis. casti igabis errorem, seu potids, 
iorantiam. hac in me ܨ‎ avidis Blondelli , viri 
lias docttiimly in Prolegómenis ad peeudo-lsido« 
rum, éap. 11, p. 56. Denique huc facere videtur lo- 
us corruptus Pisidori lib. vir, Origisum, cap. B: 
Ebionite Christum per. prophetam solum, verum, ἐπα 
stum putant effecium,]nisi doceret Historia ecclasia-. 
stica ἃ Rufino versa, debere, Christum per pre- 
fectum solum, virum justum ΓΝ effectum ,- quo. 
modo etiam quidam veteres libri mas. a "n 
Eplisis Lentuli ; in Orthodoxographis : qxi di 


, a gentibus prophela veritatis. 


pata quidem ab Ambrosio 


pei 2 
3b auctore Commentariorum 


0 lib. 1, epist, 441, on. 
Bionem Esseuorum apud Philastrium, Ünde auctor 


qui neselat-quid )ܘ ,1 ܗܡܘܣܘ̄‎ ivanium sibi com--A et a quo, «t per ܡܗܒ‎ vel-prapler quest; aitum sb 


uno, am ἃ duobes, an: a mullis accepere qubstan- 
Ham; et utrum ex nullis substantibus,, an ex ali- 
quibus sumpta sint, et adormxta; tum si aliqua 
virtus est in altissimis, aut in inferis; si est ali- 
quid melius omnibus, aut cunctis inferius; si sunt 
aliqui motus, aut nulli; si hzc qui videntur, erant 
semper, εἰ erunt; si exslitere nullo. operante, et 
nullo solvente dilabentur. Si, inquam, ex his ini- 
tium acceperit disputatio, puto quod ea quze @®@ ` 
rentur, diligenti examinatione díseussa facile cla- 
reseant, Cum autem hze claruerint , eorum quie 
sequuntur, in promptu reperietur agnitio. Ego qnid 
senserim protuli ; quid etiam tibi videsisr, indicare 
ne yigeat. IU δαν ܝ‎ 

XXI. Ad hiec Petrus 1 Dic, iuquit, interità Si- 
moni, faciat ut libet, certus. quod, divina Provi- 
dentia largiente , semper nos inveniet paratos. ἘΠ 
Zaccheus quidem quz audierat, egressus est Si- 
moni nuniare. Petrus vero respiciens ad nos, et 
Intelligens contristatum me esse pro dilatione cer- 
taminis, ait: Qui credit summi Dei providentia 
dispensari mundum, non debet, o amice Clemens, 
de singulis qui quoquo modo accidunt, aspernan- 
ter accipere, certus quod justitia Dei, etiam ea, que 
superflua videntur aut contraria, in unoquoque πο- 
gotio opportuno exitu competenlque dispeiisat , 
precipue tamen erga eos. qui eum familiarius co- 
lunt; et ideo?* qui de his, ut dixi, certus est, si 


EUR 


missum. δέ mireris; certus esto, quod seienti et 
intelligenti: gratiam: contuliéti, nec facile possum 
decipi, pro eo quod, quz diu desiderabam, cito 
videor sdeptus. Polest enim fleri ut alius deside- 
rans cito adipiscatur, alius nec tarde ad desiderata 
perveniat. 

XIX. Et Peirus, his a me auditis : Gratias ago, 
"inquit, Deo meo, et pro salute tua, et pro requie 
mea; valde enim delector, quia intellexisse te vi- 
deo, quauta sit virtutis propheticze magnitudo, et 
quia, ut ais, nec si ego ipse cupiam , quod absit! 
petero-te transvertere in aliam fldem. Ex hoc jam 
jaeipe esse nobiscum, et crastina die interesio 
"disputationibus nostris ; erit enim mihi certamen 
eum Simone Mago. Cumque hzc dixisset, secessit, 
ut cibum caperet cum suis (16), me auteim seorsum 
vesci jussit, Et post cibum cum laudem dedisset 
Deo et gratias egisset, etiam hujus ipsius facti mihi 
reddidit rationem, et addidit, dicens: Det tibi Do- 
minus exequari nobis in omnibus, ut percepto 
baptismate possis ad eamdem nobiscum convenire 
mensam. Et his dictis, quiescere me jussit; jam 


E enim. ad somnum el natura corporis, et ratio tem- 
*7  Weris.invitabat. 


XX, Posterá vero die matutinus ad nos ingredie- 
ναῦν Zacchzus, et cum salutasset, ait. ad Peirum : 
Differt Simon certaminis diem in undecimam men- 
si& przsentis, que est post septem dies, Tunc 


enim magis vacuum sibi .disceptandi tempus atfir- €, quid eveniat contra sententiam, novit pro eo 1no- 


rorem de animis expellere, meliori sententia mani- 
festum habens, quod dispensatione boni Dei, etiam 
quod contrarium putetur, vertatur n melius. Pro- 
pter quod, o Clemens, etiamnunc non te contristet 
Magi Simonis ista dilatio. Credo enim quod per Dei 
providentiam gestum sib ad ulililatem tuam, ut 
póssim tibi rationem fidei nostre, in hac septem. 
dierum comperendinatione, absque aliquo strepitu. 
per ordinem conse juenter exponere secundum tra- 
ditionem '* veri prophet, qui solus scit, quz facta 
sunt ܕ‎ ut facta sint, et quz fiunt, ܬܠܐ‎ flant, queque, 
erunt, ui erunt; que iamen manifeste quidem 
dicta, non tamen manifeste scripta sunt, in tantum, 
αἱ cum leguntur, intelligi sine expositore non pos- 
sint propier peccatum quod coadolevit hominibus, 
Sicut superius diximus. Idcirco igitur explanabun- 
tur ibi per me omnia, ut in bis quie scripta sunt, 


s. "* Μὲ ideo—in melius desunt in 
Àpss. 


mat. Sed et mihi videtur comperendinatio ejus etiam 
nobis esse necessaria, ut plures conveniant, qui 
disputationis nostra vel aüditores vel judices flant. 
Nerumtamen si probabile tibi videtur, inter moras 
éd, que in controversiam venire posse opinamur, 
dntet nosmelipaos prius discutiamus, et unusquisque 
inostrom, cux que proponenda sint et quie respon- 
denda, cognoverit, apud semetipsum pertractel, si 
recte se habeant, aut εἰ invenire poterit aliquid ad- 
versarius quod objiciat, aut quo objecta frustretur, 
Si vero ex omni latere, qu: a nobis dicenda sunt, 
€laruerit esse munita, ita demum confidenter que- 
süionis ineatur exordium. Et quidem κ᾽ mea haec 
est sententia, quod ante omnia requiri oporteat, 
Auid.sit omnlum primum, quidve immediatum, 
quod etlam causam esse omnium quie sunt, docen- 
dum est; deinde cuncta qua suni, si facta sunt, 


*9 Et quidem — reperietur agnitio non iegunturin vtroque codd. Li, 
T! Secundum. iaditionem. agnoscos desunl jm odd. T 


codd. Lipss. 


9 COTELERII "NOTE. 


"tino imperatore nondum baptizato epulatos fuisse 


testis est fide dignus Eusebius, quamvis ei nolit 
credere Nicephorus Callistus. Sed et ChrisWani 
multi non adeo a paganis refugiebarn- Unde 

mam matrem suam laudat Gregorius Nazianzenus, 
quod cibum eum idolorum cultoribus communem 
nunquam habuerit, nec gentilis femipe manibus 
dextram injecerit, aut labra labris miscuerit. 


sum hic. ἊΝ 
p. 1052 : Ἐὰν δὲ εὑρεθῇ κατηχου 
μὴ Covent ὰ τῶν πιστῶν, 


excommuwnicalis ab. ερίκεφρο,‏ ܕܬܐ 
ibus ? Episcopos tamen cum Constan -‏ 


jam nünc quis dicta sunt in memoriam revocabo ; 
ín quo me plurimum juvat ordo disputationis tus. 
Etenim quia consequenter directa sunt et librate 
ordinata, quz dicis, ideirco et facile.ad memoriam 
ordinis sui lineis revocantur, Multum namque ad 
recordandum prodest ordo diclorum ; cum enim 
recolere singula per consequentiam coperis, ubi 


id temporis, quo ad eum Caesaream devolutus sum. 
Heec mibi dicens, .dilatio Simonis contulit, ut per 
erdinem emncta cognoscerém. Alias, inquit, secun- 
dosi ea que opportunitas sermonis allulerit, de 
singulis quibusque, quz nunc corpeudiosius dixi- 
sous, latíus disseremus, ut secundum ea quz pol- 
licitus sum tibi, plenius de omuibus perfectiusque 


aliquid deest, statim sensus inquirit, et cum inve- 
nerit, servat, aut certe, si investigare nequierit, a 


1 . Quia ergo bodierna adhuc nobis su- 
perest dies, ex his quz dilata sunt, volo tibi rursus 
“4 qui dicta suni breviter iterare, ut magis tili ad — magistro requirere non pigebit, Sed aá moram fa- 
revoeetur, Fi exin cepit hoc modo ܣܘܪܘ‎ in reddendo ea quz poscis a me, retexisini! 0 
Indis innovare ܤܘܟ‎ dixerat : Meminigti, B viter quz de veritatis definitione tradidisti: 
o ámice Clemens, quz mibi faerit de sterno se- ܝ‎ ` XXIV. Erat semper, et est, et erit illad a quo 
culo, ac finem nesciente, narratio? Tum ego : Nihil, prima volunta; genita sempiternitate constat, et ex 
inquam, o Petre, aliquindo retinebo,s| hoc omit- prima voluntate Verum .veluntos (17). Post. hzc 
tere aut oblivisci potnero. ronndus, ex mundo tempos, ex hoc hominum mül- 
ΧΧΠΙ, Et Petrus libenter hac mea responsione — titudo, ex multitudine electio amicorum, ex quorum 
' suscepta : Gratulor tbi, inquit, quod ܦܬܐ‎ fesponde- wunaniiüitaté pacificum construitur Dei regnum. Re- 
Tis, et non quod hzc ipsa. facile dicas '', 4 ܬܐ‎ me- . liqua j qus bwc consequi deberent, alias te 
minisse protuleris; quz enim summa cunt, silentio — mibi dicturam esse promiserss. Ῥόψ hee, ܡܗ‎ de. 
honorari volunt. Ad fem tamen eorum, qum de — creatura mundi exposulsses, deflaitienen: Dé; quim: 
ineffabilibus meministi, dic quz retines ex his, quee ἴῃ conspectu omnium primorum angelorum de:sus 
laloco tecundo a nobis dicta sunt, qum proferri — voluntate promisit, quamque zternam légem cun- 
-faüle queunt, ut pervidens tenacitatem memorig — ctis statuit, iptimasti, et quod duo regna (18) posuit, 
lus; de quibus volo, promptius tibi indicem, et li- — presentis dico temporis et futuri, et tempora utri- 
enter aperiam. Tum ego, ubi adverti eum auditorum , que constituit, statuitque exspectari judicii diem, 
memoria gaudere, Non solum, inquam, definitionis ^ quam ipse definivit, in qua babenda sit rerum, ani- | 
lur memor sum, sed. εἰ proünitionis illius, que — marumque discretio, ܬܠܐ‎ impii quidesir pro peccatis 
ante definitionem posita est, et omninm péne que suis igni Lradantur zterno, lil vero. qui secundum 
exposuisti, sensum integrum servo, etiamsi verba. voluntatein conditoris Dei vixerint , pro bonis épe- 
?* Ut secundum—coguoscas. desunt in codd. Lips. "* εἰ mon |... libenter aperiam desunt in codd. - 
ips: quod. aperi ܘܡܐ‎ 


ὯΙ " 0 ^" 
Mile prati sequuntur usque ad illa cap. 55 vocabula t Mat ergo, sop legeniurin " 4 Tn. 


COTELERI NOTAE. 


θα ud telle ; hoc velle, quod. sapere, et reli- 
quà. Quod ad Spiritum wise eno commodum 
in Bibliotheca Regia cod. ms. 1026, istud fragmen- 
tum nostro scriptum inveni. lllud rejeeimus infra 
jn sübjectam ܡܝ‎ Appendicem Mommen- 
dorum, num. 1. 


01 Et ez prima υοἰμπιαίε iterum. voluntas. De 
petras xpi i Pet. n, cap. ἘΠῚ 

ῦ Πατ, οὐ * Strom. v, p. 841: 
θέλημα παντοχρατοριχάν" "Te tullianus, "De olatione, 
cap. & : Jpse erat voluntas et potestas Patris. In Ori- 
gene, ἧς principiis , εἰ alibi : Naíus ez Patre, velut 
voluntas ex mente procede: Fs Athanasium, 
orat. 5 ei ὁ, contra Arianos, ܕ‎ 


τινας, ὡς ἔφην, συνιστῶσιν Ex Θεοῦ ceca: υς" 


τὸν 
μὲν Χριστὸν λέγουσι τοῦ αἰῶνός £D: 
3 ας 
αἰῶνα" ἐκ προσταγῆς δῆθεν τοῦ παντοχράτορος, xad 
αἴτησιν ἑκατέρων αὐτῶν. Duos, ut jam dizi, a Deo 
constitutos asserunt ; Christum et diabolum. Quorum 


0 iK 
Cyrilli Alexandrini contra Anthropomorphitas, 
4, et aliorum, de. quibus Hieronymus 
Commentariorum in Epistolam ad Ephesios, εἰ Au- 
gustinus xv, De Trinitate, 20, necnon duarum syn- 
odorum Toletanarum , . decima quinte ac: deciinze 
sexta. Prioris locus in binis levibus mendis cubat : 


illi futuri, huic presentis seculi potestas est com- 
missa : idque adeo omnipotesiis illius mandato, ad 
wiriusquepostulationem esse facium. Quo ex loco Tux 
oritur akeri capitis 5, quem interpres indiligenter 
jn Latinum convertit : Πάντων τε χυριεύοντα, καὶ 
Χριστὸν λέγεσθαι, τὸν ἐχεῖσε δὲ αἰῶνα χεχληρῶαθαι, 
Hoc esi : Atque omnium rerum ܐܦܐ ܘܙ ܐܗܘ‎ teners, 
εἰ appellari Güristum : in sortem vero a. 
culum quod illic erit. 


Dizimus: Voluntas genuit voluntatem , sicut et sa- 
pientia sapientiam, (uod vir ille incuriosa lectionis 
transcuratone preteriena, existimavit hec ipsa nomi- 
πα, id. ܐ‎ in aut potius juzta,errandi occasio fuit. 
brevians Scriptura) relativum, aut secundum compa- 
rationem humane sentis nos posuisse, etc. Nos au- 
dem mom secundwm hahc comparationm. hwma;c 
mentis, nec secundum relativum, &ed secundum essen- 
tiam dizimus : Voluntas ex voluntate , sicul et sa- 
pieutia ez sapientia, Hoc eyim ex (dubio procul eat) 


ribus bexélictióne suscepta, elarissima luce ful- À εἰ de memoria ruyit, tiam ai velit salvari mon po- 


terit ; perdit enim víam, qua pervenitur ad vitam. 
Propter.quod- 90 magis repetamus que dicla eunt, 
οἱ eonfirmemus ea in corde tuo; id. est, quomodo 
vel a quo factus sit mundus, υἱ tendamus ad ami- 
eiiam Conditoris. Amicitia autem efficitur bene 
vivendo et volunjati ejus obedjendo, quz' voluntas 
omnium vivenüum lex est. Breviler ergo tibi 
hzc eadem firmioris causa memorie retexemus. 

XXVI. [m principio.cum fecisset Deus ccelum 
et 4erram '*; tanquam domum unam, ipsa :qug ex 
corporibus mundi reddita est umbra, hi& quz in- 
trinsecus clausa fuerant, tenebrasex se dedit, Sed 
cum voluntas Dei introduxisset lucem, tenebrze illae 
que ex umbra corporum facte fuerant (19), conti- 
nuo devoratz sunt ; tunc deinde lux in diem, tene- 
bre depulantur in noctem. Jam vero aqua, que 
erat intra mundum, in medio primi illius. cceli ter- 
reque spalio, quasi gelu concrela et crystallo 
solidata distenditur, et hujusmodi firmamento velut 
intercluduntar media ecli ac terrz spatia ; idque 
firmamentum ecelum Conditor appellavit, antiquio- 
ris illius vocabulo nuncupatum. Et ita totius mundi, 
machinam, eum. una domus esset, jn. duas dividit 
regiones. Divisionis autem hzc fuit causa, ut. su- 
perna regio angelis habitaculum, inferior-vero prz- 
beret heminibus. Post hsc quod. reliquum fuit 
jn inferioribus aquarum, jussu voluntas «εσας, 
locus maris et. chaos: effectum recepit, eisque ad 


'"RECUGMTIÓNUM LiB... - 


gentes, "introducti ad sternam sédem, εἰ in incor- 
muptione dürantes , ineffabilium ` bonorum munera 
seterna percipiant. ο... 

"XXV. Hac me prosequente, gaudio perfusus Pe- 
trus et tanquanr super filio tripudians,:ne forte in 
reliquorum meraoria titubens, erubescerem propter 
eos qui aderant : Sufficit, inquit, 0 Clemens ; évi- 
dentius enini bzec quam a me ipso exposita fuerant, 
edidisti. Et ego aio : Narrandi ordinem, et lucidius 
ea quie res expetit proferendi, eruditio nobis con- 
tulit liberatis, qua si vtamur in antiquitatis errori 
bus, in perniciem vilze verborum decore ac suavi- 
Jate decidímus; si vero ad asserendam veritatem 
eruditionem sermonis et gratiam conferamus , puto 
;ex hoc non parum utilitatis acquiri. Verumtamen, 
mi domine Petre, quanta me arbitraris gratula- 
tione sublatum, cum in ceeteris omnibus, tum prz- 
cipue in illius doctrinz sententia, qua ais : Unus 
est Deus, cujus opus mundus est, quique, quia 
justus est omnimodis , unicuique pro actibus suis 
reddet. Et post hzc addidisti , dicens: Pro cujus 
/dogmatis assertione innumera verborum millia mo- 
vebuntur; sed in his, quibus veri prophete con- 
cesáa est scientia, omnis ista verborum silva succisa 
est. Et propter hoc cum mihi tradideris de vero 
propheta sermonem, omni me assertionum firmitate 
roborasti. Inde denique ego cum advertisséin in hoc. 
summam tolius religionis piétatisque consistere , 


illico respondi : Optime prosecutus ἔ5, Petre, pro- (; demersa et concava defluentibué, arida quidem ap- 


paruit terra. Congregationes autem aquarum, effeetz 
sunt maria. Et post hac ierra, qux apparuerat, 
herbarum et virguliorum diversa genera produxit, 
fontes quoque et fluvios non solum jn planis, 
sed et in montibus protulit ; οἱ & cuncta preparata 
sunt, ut hominibus qui habitarent !n ea, esset fa- 
cultas. his omnibus pro arbitrio uti, id est sive ad 
bona velint, sive etiam ad mala. 

XXVII. Post hzc stellis adornat. ccelum istud 
visibile; Solem quoque et lunam: poujtin-eo, ut^ 
alterius lumine dies, et nox uteretur alterius, sk 
"mulque ut éssent indicio rerum preteritarum, prz- 
sentium οἱ futurarum, Pro signis enim temporum 
facta sunt ac dierum, qu: videntur quidem aij om- 
nibus, intelliguntur autem ab erudilis et intell;gen- 
tibus solis. Cumque post hec de terra et aquis 
produci jussisaet. animantia, paradisum fecit, quem 
et delicisrum loeum nominavit. Post hzc aulem 
omnia hominem fecit, propter quem cunclà prz-pa- 
raverat, cujus interna species est antiquior (20), 


Fons mandi dede Quid si legarnus, χατά loco xal, 
hoc sensu : Tenebrae enim, cali extensione super ea 
que ab;illo tegebantur exatiteruni ? 

(20) Cujus Tna species est antiquior. Codes 
Carmel. qui notis níarginalibus in. textum relatis 


pier quod dé:reliquo jam tanquam scienti; qua sint 
fuudamnenta fidei et pietatis, veri propheiz traditio- 
mes incunctanter expone, cui soli credendum esse 
evidenter probatum est, Illam vero expositionem, 
qux assertionibus et argumentis indigeat, infideli- 
bus serva, quibus nondum committere propheticze 
gratiz indubitabilem judicaveris fidem. Et cum haec 
dixissem, tu utrumque , inquam, pollicitus es, et 
hane te mihi simplicem expositionem ac totius erro- 
rig expertem, et illam quz? per singulas quasque 
quzstiones explicatur, qua movebuntur, in tempore 
traditurum, Et post ܐܐܐ‎ ¢ exposuisli per ordinem, a 
principio mandi usque ad presens tempus' conse- 
quentiam rerum; et si placet, possum memoriter 
universa retexere, 

XXVL Ad bzc Petrus : Magnifice, itiquit, dele- 
ctor, o'Clemens, quod tam tuto cordi verba cotn- 
miültam ; memorem namque esse eorum qua d 
cuntur, indicium est in promptu habere-operum 
Édew: cui vero malus dzemon salutis verba furatur 


? Gen, 1. 


COTELERII: NOTAE. 


(19) Tenzbra: ille, que ez umbra corporum [acta 
furrant, Consulendi Lied Hexaemeri In: ‫ 
cum Casarlo quas, 64 εἰ 144, Cedreno aliisque. 
Gedreni verba corrupta videnture Τὸ yàp σχότος tx 
τῆς τοῦ οὐρανοῦ ἐφαπλώσεως, καὶ τὰ ὑπὸ τούτου 


perent precepüun, ܘܡ‎ sxlpsinem degesarént (85); 
propter hec onim étiam ܘܫܡܘ‎ facium est. ܬܐ‎ 
tia ܘܗܐ ܘܘ‎ generatióse cum ex tribes (llis Nee, 
unus qui erat medíus, patri fecisset injuriam, poséc- 


τα sum ox maledicté conditionem servitutis jn- 


duxit. Cujus interim. senior frater (24) babitationis 
sortem eam, que estin medio terr, suscepit, in 
qua est regio Judzez ; junior vero erientis. plagám. 
sortitus est, ipse antem occidentis acéepit." Quarta 
decim veré generatione ex maledicia progenie, 
quidam, propter artem magicam, primus ܗ ܗܐܕ‎ 


B tuit daemonibus, honorem sanguinis litan«. 


decima generatione, primo omnium homines ido- 
lum statuentes adoraverunt, ét usque ad illud 
tempus divinitus bumano generi data Bebrzorum 
lingua tenujt monarchjam. Sexta decima genera- 
lione moverunt se ab oriente lij hominum, et ves 
nientes ad terras patrum suorüur, upnsquisque 
soris suc locum, proprii vocabuli appellatione 
signavit. Beptima decima generatieme apud Raby-- 


Ma: dire S emat, facta iuit αὶ 


, Siem quicum, iioi ܗ‎ τὰς 


ko ܒܢܩܕܕܘܗܗ ܡܐܨ‎ omnibus qum in ܘܐܘ‎ 
€t ܬ‎ terris sunt, alque in aquis, inultiplicato etiam 
ܡܕܬ‎ geaere, octava generatione homines justi 
qui angelorum vixerant vitam (21), iflecti pulchri 
Sedine mulierum, ad promiscuos et illicitos con 
cubites declinaveruni 7", et inde jam indiscrete et 
Smutra erdinem cuncta agentes, statura reram hu- 
measrum et divinitus traditum vit ordinem  per- 
smutarant, Ma ut omnes liomines, vel persuasione, 
| ταὶ vi peccare in Creatorem ewum cogerent. Deum. 
Exin nons generslione nascuntur gigantes, illi qu 
a sreculo. nominantar , nou. δραχοντόποδες (38), ut 
Griecorum fabulz ferunt, sed immensis corporibus 
edití, quorum adhuc ad indicium in nonnullis locis 
0552 immense magnitudinis ostenduntur, Sed adver- 
sum hos justa Dei providentia dilavium mundo in- 
,)ܠܘܟ‎ ut orbis quidera terrarum ab eorum con- 
δέοι dilaeretur, omnis vero locus ab impiorum 
ܗܘܕ‎ verteretur in pelagus. Unus tamen tunc inven- 
tus est justus, nomine Noé, qui in arca cum tribus 
fis eorumque uroribus liberatus, post aquarum 


"* Sen, vj, $. " Gen. ix. 


COTELERI NOTAE. 


ddbusdat, post ܗ‎ de anima, quoniam hic C. caro )ܡ ܬܙ‎ : eruxtque dies eorum annorum centum vi 


m Gigantes astem erant. super terram. in diebus 
et ultra. Cumque iniroissent angeli Dei-ad filias 
ܕܡܘ ܗܘܬ‎ ille que generen αἰ ilz fuerunt gigauies, 
p seculo homines. proe i. Sed rescribendum eet. 
we genuerunt. terunt Jantes. 
ee Kon δρακοντοαυδι fm ܣܣ‎ Non dracon- 
"d Latine amquipedes. Ὃ noster, quam 
5 ܠܐܬ )| ܐ‎ sacra profanis eris Ὶ 
vers er frin 


502 


que processu in 
; et cum stis Servii ad. Zneid.' rd 1 
uos ad: montes con| 
stea bello ab kis qui 
(acile ex. locis superio- 


ine potus erat, casorum: viscera entm 
ασ, laceras prebebant (asicibus escas. 
Insuper et quadrupes, propria m morie necaluf, 
Savior axi certe quem vincena bestia cepit, 
xulla fides, lex mulla vetabat, 

(34) Senior |raier, etc. Contra Severus : Sed | 
filiis Noe ita divisus orbis fuit, ut Sem intra Orien- 
tem, Japheth Gccidentem, ham mediis contineratut; 
asipulante Philagirio buie aententiz. 


Pasius erat, 


asseritur anima corpore antiquior, juxia unam e 
quatuor sententiis Pátrun. Ali ein docuerunt 
eréstam fuisse aniniam ante corpus, alii post, alii 
siseal eum eo ; czeleri nihil volverunt affirmare. 


Y locum 3 Serm. dé clima, 
ns 1 ὶ τ 


prie ος ܬ‎ εὐαίπῆν ܕ‎ 
αὐτὴν, 


τῇ διανοίᾳ τῆς ym αὖ- 
τῶν, ἔτεχον ως 3 p^ f. αὖ- 
παῖς; οἱ γρήγορο: Έως τοῦ οὐρανοῦ φθ. ua 
is Coutroversiz, esque 1 plurima, dabunt ἴα. 
bid ad beim 4, etc., qui locus ls sols 
versus legilur, in εἰς ckronologicis ex Euse- 
No, Africano οἱ aliis : E Cuey rd cum homines 
mmaltiplicarentur er irr εἰ ra rocreassent ; 
ܐ‎ μα ܒ‎ 
simt Ores ex 
Magen Εἰ dii amines Deua Non pernaiatt 
ue meus. in hominibus istis. in clernum, quia 


1246 


RECOGNITIONUM LIB, 1. 


1225 


loniam Nemrod primus regnavit, urbemque con- A XXXI. Vicesima prima generatione exstitit vir 


quidam sapiens, ex genere eorum qui fuerunt ex- 
pulsi, ex semine primogeniti flliorum Noe, nomine 
Abrahani, a quo nostrum Hebrzorum ducitur genus. 
Hic cum universus iterum mundus diversis errori- 
bus esset oppressus,et pro immanitate scelerum 
maturum ei pararetur excidium non jam per aquam, 
sed per ignem, cumque jam plaga initio a Sodomis 
sumpto immineret et universo orbi terrarum ; pro 
amicitiis, quibus erat ei familiaritas cum Deo cui 
bene placuerat, universum mundum ne pariter pe- 
rire eripuit, Ab initio tamen ceteris omnibus 
errantibus, ipse cum arte esset astrologus (31), ex 
ratione et ordine stellarum agnoscere potuit Con- 
ditorem, ejusque. providentia intellexit cuncta mo- 


B derari. Unde οἱ angelus ?? assistens ei per visionem, 


struxit (25),el inde migravit ad Persas, eosque ignem. 
colere docuit (26). 

XXXI. Octava decima generatione muratze urbes 
facte sunt, et exercitus instituti arinaque (27), et 
judices legesque sancit» , templa constructa, et 
principes gentium tanquam dii adorati sunt (28). 
Nona decima generatione posteri illius, qui post 
diluvium maledictus est(29), proprios terminos 
excedentes, quos in occidentalibus partibus sorte 
susceperant, eos qui medium terre fuerant sortiti 
locum, in terras orientales expellunt et. usque ad 
Persidem fugant, ipsique in expulsorum locis ini- 
qua sorte succedunt, Vicesima generatione ob in- 
cest crimen, primus morte propria filius ante pa- 
trem defunctus est 7’ (50). 


τὸ Gen. xi... ? Gen, xv, χχη. 


COTELERII NOTAE. 


(20) Et inde migravit ad Persas, eosque ignem 
colere docuit. Victor Massiliensis 111 in Genesim ܐ‎ 

Inque nefanda. prior descendit crimina Nimroth, 

lmpietatis apex, Cham 8ervo e semine natus, 

Mole et mente gigas, Babylonia regna. qubernans? 

Persarum hic animos capiens, venator iniquus, 

A veris Domini sacris traduzil ad ignem. 
Rufintm esscribit Isidorus in Chrontco et in Origi- 
nibus : ilem Ado ac monachus Altissiodorensis in 
Chronicis suis. Πυρολατρεία Persarum, et pueris 
notissima est. 

(27) Exercitus instituti , armaque. Videantur Se- 
verus, lib. 1, p. 27, edit, Lugduno-Batavze ; Orosius, 
lib. 1, cap. 4; Augustinus, iv. De civit. Dei, 6 ; Isido- 
rus Hispalensis in. Chronico; Georgius Cedrenus, 
edit. Basil, p. 21, cum aliis. Qui omnes non 
niultum dissident sententiis. 

(38) Templa constructa, et principes gentium tan- 
quam dii adorati sunt. Rufini verba in Chronica; su 
retulerunt Beda et Isidorus. In re autem ipsa, non 
us est inter auctores controversia. 

(39) Posteri illius qui post diluvium maledictus est. 
Hanc veterem traditionem firmant Eusebius , Epi- 
phanius, Augustinus, Cassianus, 

(30) Vicesima generatione... defunctus est. Vicesima 
deneratione Aran ante patrem, primus, vel seeun- 
dus a Lamecho, vel tertius post Lamechum ét Pha- 
legum, aut Lamechum et Arpliasadum, vel quintus 
si illis annumerentur Abel ex Seriptura, οἱ filius 
Nemrodi ex Victore seu Victorino Massiliensi lib. 
nr in Genesim, mortem aut naturalem oppetiit ob 

atris idololatriam, aut violentam, combustus vela 

haldzis, pietatis ergo, quod ignem nollet adorare, 
vel ab Abrabamo fratre nolente, propter impieta- 
tem, cum idola patris ex igne quem Abrahamus 
accenderat vellet eripere. Genes. σι, 29. Ilebrai, 
Epiphanius, lib. 1, tom. 1, p. 8, Hieronymus in Tra- 
ditionibus. llebraicis et iu Locis Hebraicis, Eusta- 
Ες in Hezaemeron , Procepius Gazeus ad Gen. 
cap. 11, Nicephorus CP. in Chronograpliia , Geor- 
gius Syncellus, Georgius Cedrenus, cum aliis; nec- 
non auctor orationis, Τίνι ὁμοιοῦται ὁ ἀνθρώπινος 
βίος, quam Fredericus Morellus e codice Reg. 1040, 
iypis mandavit tanquam Theophili Alexandrini ܆‎ 
cum sit Christophori Alexandrini, quemadmodum. 
edoctus sum ex Leonis Allatii notis ad Eustathium. 
De incesto, nihil memini me legere. 

(91) Cum arte esset astrologus. Consentanea Be- 
rosus, Eupolemus, Artapanus, Philo. Josephus, 
Eusebius, Eustathius, Caesarius, Ambrosius et alii 
plerique. 

39 


C 


(25) Urbemque construxit, Puta Babylonem : cu- 
jus conditorem Nemrodum faciunt multi apud Oro- 
sium lib, 11, cap. 6; item Severus, Sacre historia 
lib. 1; Augustinus, xvi. De civitate Dei, 4; auctor 
Chronici Alexandrini, p. 8&; Gregorius Turonensis, 
lsidorus Hispalensis, Cedrenus, alii. Atque ea de 
re accipio loeum diffieilem ac forte corruptum, 
supra in Testimoniis veterum ad ARecognitiones re- 
latum ex Chronico laudato : Οὗτος ὁ Νεδρὼδ μετοι- 
κῆσας ἀπὸ Αἰγύπτου εἰς ᾿Ασσυρίους, καὶ οἰκήσας εἰς 
Νίνον πόλιν, ἣν ἔχτισεν ᾿Ασσοὺρ, καὶ χτίσας τὴν πό- 
λιν, ἥτις ἦν Βαδυλῶνος, πρὸς τὸ ἤνομα τῆς πόλεως 
ἐχάλεσεν.. Hoc est, nisi etiam nunc male interpre- 
Vor : Hic Nebrodus, cum ez ZEgypto ad Assyrios de- 
migrasset, et in urbe No quam Assur. condiderat 
habitavisset, atque civitatem cdificasset qua erat Ba- 


bylonis. ad hoc civitati nomen dedit : πρὸς τό loco . 


D 


πρὸς τοῦτο. Ex nomine Babylonis regionis, lecit nomen 
Babylonis urbis. Propter τὸν Νεθρώδ, opinor, quia in 
LXX γίγας dicitur, hyle seu materia a Manichzeis 
vocabatur ἡ Νεθ, in Anathematismis | Mani- 
chaicis infra edendis : ᾿Αναθεματίζω τὸν ληρώδη 
Μάνεντος μῦθον. ἐν ᾧ φησι μὴ ὅμοιον ἡμῖν διαπεπλά- 
σθαι ὑπὸ τοῦ θεοῦ τὸν πρῶτον ἄνθρω τον, τουτέστι τὸν 
᾿Αδὰμ, ἀλλὰ ὑπὸ τοῦ Σαχλᾶ τοῦ τῆς πορνείας ἄρχον- 
τος, χαὶ τῆς Νεδρὼδ, ἣν εἶναι τὴν ὕλην φησὶ, γε- 
νέσθαι τὸν ᾿Αδὰμ xa τὴν Εὔαν' καὺτὸν μὲν θηριόμορ. 
ψφονκτισθῆναι, τὴν δὲ ἁψυχον, καὶ τὴν ν Εὔαν ὑπὸ τῆς 
ipee λεγομένης παρθένου μεταλαβεῖν ζωῆς, τὸν 
᾿λδὰμ δὲ ὑπὸ τῆς Εὔας ἀπαλλαγῆναι τῆς θηριωδίας. 
Quo ex loco, quemadmodum εἰ per "T'heodoritum 
Πατεῖ. (abul. lib. 1, cap. ult., mecum velim corrigas 
anathema Euchologii Goariani, pag. 886 : 'Aval 
ματίζω xal ὅσαπερ Ἱπεύλης, καὶ Ἑκότος, καὶ ὁ καλού- 
μενος Σακλακαίΐτης Νεδρὼδ περὶ διαφόρων οὐρανῶν 
κατ' ἰδίαν μυθολογοῦσιν. Lego siquidem : Ὅσα περί τε 
ὕλης xai σκότους xal τοῦ χαλουμένου Σαχλᾶ καὶ τῆς 
Νεθρὼδ, περὶ διαφόρων, ele. Sed et τοῦ Νεδρώδ 
Theodoriti mutandum videtur in τῆς Ne6pó5. Totus 
Euchologii tractatulus, p. 885, 886, hunc ad mo- 
dum a fc δ ιἰογβάφοις codicum Regiorum 1090, 1027, 
concinnatus fuit. ᾿Ανάθεμα Μάνεντι ἧτοι Μανιχαίῳ., 
τῷ καὶ Κονθρίκῳ, ܬܘ‎ τοῖς δόγμασι, θἱο., προεῖπον 
ܗ‎ αὐτοῦ, ele., βιθλίοις, & καὶ ἐκάλεσεν οὕτως" εἴο., 
καὶ τὴν τῶν ἐπιστολῶν ὁμάδα, elc., τῶν γιγάντων 
378 elc. Ζαράδην καὶ Βοδδᾶν, εἰ Βουᾶ- 
» εἰς, ᾿Αδδᾶν τὸν καὶ ᾿Αδείμαντον, ele., ἀνοσίου 
καὶ βεδήλου, elc. Ζαρουᾶν, etc. Οὐαλεντῖνον, εἰο., ἢ 
φύσει τὰ χαχά, elc., ὅσα περὶ τε ὕλης καὶ σχότους, 
καὶ τοῦ χαλουμένου Σάχλα, καὶ τῆς Νεδρὼδ, καὶ περὶ 
διαφόρων οὐρανῶν, ܬܘ‎ αἰώνων μυθολογοῦσιν, elc. 


Ῥατπος. Gn. I. 


τῆς 


1228 


. PONT. OPERA DUBI4. 


um 5. CLEMENTIS ܐ‎ ROM. 


plenius eum de his qué sentire crepit, edocuit, Sed A patriam ierram, decem plagis celestibus affecit, 


popalum vero Dei eduxit ex Egypte. Sed qui su- 
perfuerant ex. AEgypliis, conspirati cum .animosi- 
tate regis sui, insecuti sunt. Hebreos; quos cum 
reperissent super littus maris, et interimere omnes, 
ac delere cogitarent, Moyses oratione ad Deum 
fusa mare jn duas partes divisil, ita ut aqua dex- 
tera levaque quasi gelu concreta temeretür, et 
populus quidem Dei transiret velut iter aridum, 
insequentes vero eos /Egyptii temere ingressi ne- 
carentur. Ubi enim ultimus ex Hebrzeorum populo 
ascendit, JEgypüiorum quoque ultimus descendit 
in mare, et continuo aquz maris quz ut gelu con- 
stricize tenebantur, precepto ejus qui constrinxerat 
relaxaiz, peenas de impiorum populo recepta na- 
B turz suz liberiote sumpserunt. 

XXXV. Post bec Moyses, Dei omnia providen- 
tis praecepto Hebrzeorum populum eduxit in deser- 
tum, et iler brevissimum, quod fert.de AEgypto ad 
Judzam, relinquens, per longos eremi (35) plebem 
duxit anfractus, ut quadraginta annorum exercitiis 
mola quz eis ex AEgypüorum moribus usu longi 
temporis inoleverant, innovalione mutat consue- 
tudinis abolere. Intered venitur ad montem Sina, 
et inde lex els, vocibus et visionibus celestibus 
traditur decem conscripta praeceptis; quorum 
primum et maximum fuit, ut ipsum solom cole- 
rent Deum, nec ullam sibi aliam speciem. vel for- 
maim staluerent ad colendum. Sed cum Moyses 
ascendisset ad montem, ibique diebus quadraginta 
moraretur, populus qui decem plagis percussam 
viderat A&&gyptum, et disruptum mare ae pedibus 
digressum, manna quoque sibi pro pane celitus 
datum et ex sequenti petra poculum ministralum ** 
(quz species cibi(36)per virtutem. Dei, in quem 
quisque desiderassel, verteretur saporem), cumque 
sub plaga cceli ardentiore positi essent, ne zstibus 
coquerentur, nube obumbrabantur in die, nocte vero 
columna ignis illuminabantur, ne aderemi vasli- 
latem horror quoque accederet tenebrarum : cum, 
inquam, moraretur Moyses , ipsi secundun) spe- 
ciem Apidis, quem coli in. JEgypto viderant, au- 
reum "caput vituli facientes adoraverunt (97), e& 


αἱ quid generi ejus ac posteritati deberetur, osten- 
dit, οἱ nontam eis danda bzc loca, quam reddenda 
promisit. 

XXXIIf. Igitur Abraham cum rerum causas desi- 
deraret agnoscere, idque secum intenta mente per- 
vwolveret, apparuit ei verus Propbeta, qui solus 
hominum corda et propositum novit, et omnia ei 
quz desiderabat aperuit, Divinitatis scientiam do- 
cuit, mundi originem finemque pariter indicavit, 
anima immortalitatem ac vivendi instituta quibus 
Deo placeretur, ostendit, resurrecturos quoque 
mortuos, ac judicium futurum, bonorum remunera- 
Monem, malorum ponas, justo cuncta moderanda 
judicio declaravit, omnibusque rite ac sufficienter 
edoctis ad sedes rursus invisibiles secessit. Verum 
eum adhuc Abraham in ignorantia versaretur, sic- 
ut tibi εἰ antea jam diximus, nati sunt ei filii duo, 
quorum unus Igmael, alius Heliesdros (52) appellati 
sunt. Er alio barbare gentes, ex alio Persarum 
populi descendunt, E quibus nonnulli Brachmano- 
rum vitam et vicina institula seclati sunt, alii apud 
Arabiam consederunt, ex quorum posteris nonnulli 
etiam jn AEgyptum dispersi sunt. Inde denique et 
Indorum quidam et &gyptiorum circumcidi didi- 
eere ac purioris observantie esse quam esteri, 
licet processu temporis quamplurimi eorum ad 
impietatem verterent argumentum et indicium ca- 
slitatis. 

XXXiV. Verumtamen ewm nos dues filios tera- 
pore, quo adhuc in ignorantia rerum vixerat, 
suscepisset. Dei agnilione percepta petit ab eo, quia 
erat justus, ut ex Sara qua ei erat conjux legitima, 
cum esset sterilis, habere progeniem mereretur; 
etaccepit, quem el Isaac nominavit, ex quo natus 
est Jacob, de Jacob autem duodecim patriarche, 
εἰ ex ipsis duodecim septuaginta duo (25). Hi fame 
exorta in /Egyplum veniunt cum omni domo sua, 
et intra annos quadringentos (34) benedictione et 
promissione Dei multiplicati, affligebantur ab JEgy- 
ptis. Cumque affligerentur, apparuit verus Pro- 
pheta Moysi 3», et JEgyptios quidem resistentes, ne 
Hebreorum populus exiret ab eis et rediret ad 


* Exod. m." 1 Cor. x. 


COTELERII NOTE. 


D fes vestigia commeantium , extremo suorum bara- 
ihrum ingresse (non ingressi), novissimoque plebis 
Dei ad naturale littus transgresso, ita sunt montibus 
aquarum involuti , ut nullus remaneret qui factum. 
domi residentibus referre potuisset, Et cap. 6 : Sic 
eos per desertum. quadraginta annos ad lerram pro- 
missionis circumduzit, donec desuescerent idololatriam 
de qua erant educti, εἰ quam ubicunque venirent erant 
iuventuri. ᾿ 

(50) Qua species cibi, etc. Respicit ad locum li- 
bri Sapientis, cap. xvi, vers. 20, 21. 

(37) Ipsi secundum apeciem Apidis... ndoraverunt. 
Scribit tamen hunc in modum Joannes Damascenus, 
m, contra. Iconomachos : Οὐ γὰρ ἐποίησαν Διὸς et- 

οὐδε, ἢ τοῦδε, ἀλλ᾽ ὡς ἔτυχεν ἔδωκαν τὸν 

i τὸ ποιῆσαι εἴδωλον ὅπερ ἂν τύχῃ, καὶ 


(53) Heliesaros. Ἔστιν Candelerianum, Elies- 
dros. Carmeliticum , Helimesdros. Petiti , Helihes- 
drus. Puto esse idem nomen ac Ἑλιέζερος, Eliezerus, 
Damascus Eliezer, Genes. xv, 2, per quem locum 
everlitur fabula hec, a pseudo-Clemente ες apo- 
crypho vetustiori, ut videtur, desumpta. Lege lib. n, 
cap. 1s Clementina homil, 2, n. 4, et. Épitomes 
cap. 90. 

(53) Septuaginta duo. Numerus iste non con- 
stat, Constaret 62, quia 62, cum duodecim patriar- 
chis et Jacobo, faciunt. 75, quot ponuntur a LXX. 
Genes. xcvi, 27, et Exod, 1, 5, indeque Act. vit, 14. 

$4) Intra annos quadringentos. Geneseos. xv, 1, 
ubi consulendi interpretes. 

(55). Per longos eremi, etc. Ma lego in sermone 
S. Calli confessoris , cap. 5 : Omnes igilur sequen- 


1950. 


RECOGNITIONUM LIB. 1. 


1239 


post tob ac tanta quz viderant mirabilia, veteris À — XXXVIIL. lgitur Moyses**, his administratis, Au» 


sen quemdam nomine przponens popujo, qui eos 
révocare ad patriam terram, ipse ad montem 
quemdam przcepto Dei viventis ascendens, illic 
defunctus est; cujus tamen talis fuit mors, ut 
usque in hodiernum diem sepulluram ejus nullus 
invenerit. Ut ergo populus patrium contigit solum , 
per providentiam Dei primo statim ingressu ini» 
quarum gentium habitatores fugantur, et ipsi lize- 
reditatem paternam judice sorte suscipiunt. Tum 
deinde per aliquantum temporis judicibus, non 
regibus gubernati , statu tranquilliore duràrunt *, 
Ubi vero tyrannos sibi magis quesivere quam re- 
ges, tunc eliam in loco, qui eis orationis causa 
fuerat predestinatus , templüm pro ambitione re- 
gia construxere, et sic per ordinem regibus impiis 
sibi invicem succedentibus , ad majores impietates 
etiam populus declinavit. 

XXXIX. Ut autem tempus adesse capit, quo id 
quod deesse Moysis institutis diximus impleretur, 
el propheta quem pracinuerat appareret, qui eos 
primo per misericordiam Dei monerel cessare a 
sacrificiis, et ne forte putarent cessantibus hostiis 
remissionem sibi non fleri peccatorum, baptisma 
eis per aquam statuit, in quo ab omnibus peccatis. 
invocato ejus nomine solverentur, et de reliquo 
perfectata vitam sequentes in immortaliiate dura- 
rent, non pecudum sanguine sed sápientim Dei 
purificatione purgati. Denique eliam hoc ponitur 
evidens magui mysterii hujus indicium (39), ut 
omnis qui credens prophett huie, qui ἃ Moyse 
predictus est, baptizatur in nomine ipsius, ab 
excidio belli quod incredulz genti imminet ac loco 
ipsi, servetur ill&sus, non credentes vero extorres 
loco et regno flant , uL vel inviti intelligant et obe- 
diant volunt: lei. 

XL. His igitur ita przordinatis, adest qui exspe- 
ctahatur, indicia sui quibus lierct manifestus, si- 
gna οἱ prodigia deferens. Sed ne sic quidem po- 
pulus credidit, qui ad hzc credehda lot szculig 
eruditus est ; et non solum non credidit, sed ad- 
didit inlüdelitati blasphemidm, voracem homineni 
εἰ ventri- servientem **, ac dzemone agi eum , qui 
οὗ salutem suam venerat, dicens, In tantum ne- 


consuetudinis sordes elimare a se atque abster- 
gere nequiverunt. Et ob hoc brevis spatii iter quod 
ex ΡΥΡΙΟ ducit ad Judieam relinquens, immenso 
eremi ambita egit eos Moyses, si forte possit, ut 
superius memoravimus, veluste consuetudinis 
mala novelle institutionis permutatione discu- 
tere. 

XXXVÍ. Cum interim fidelis et prudens dispen- 
sator Moyses pervidens, populo ex JEgyptiorum 
consortio altius inolevisse vilium idolis immolandi, 
mec posse de eis radicem mali hujus excidi, immo- 
lare quidem eis concessit, sed Deo soli hoc fleri 
permisit, ut mediam quodammodo partem vitii al- 
tius inoliti resecaret ; aliara vero mediam, per alium. 
εἰ ad aliud tempus reservaret emendandam , per 
illum scilicet, de quo ipse dixit: Prophetam vobis 
suscitabit (38) Dominus Deus vester sicul me, ipsum 
audite secundum. omnia que dizerit vobis. Quicun- 
que enim non audierit prophetam illum, ezterminabitur. 
anima ejus de populo suo "᾿ς 

XXXVII Ad hacautem etiam locum statuit; in 
quo solo liceret eis immolare Deo'!, Hoc autem 
iom eo prospectu gerebatur, ul cam tempus op- 
portunum venisset et didicissent per prophelam, 
quia Deus misericordiam vult et non sacrificium **, 
viderent eum qui eos docéret locum Dei electum 
6956 sapientiam ejus, in quo conveniret offerri ho- 
slias Deo, hunc autem locum , qui ad tempus vide- 
batur electue, incursionibus hostium et excidiis 
&xpe vexatum, et ad ultimum quoque audirent 
penitus excidendum*". In cujus rei fidem etiam 
ante adventum veri prophete, qui esset hostias 
cum loco pariter repudialurus, szpe ab hostibus 
Populatus est et igne incensus ; atque in captivi- 
latem populus abductus in exteras mationes, et 
exinde cum ad misericordiam Dei confugeret revo- 
calüs esi, ut per hzc doceretur, quia sacriticia 
oflerens expellüur et in manus hestium iraditur, 
misericordiam vero faciens el justitiam, sine sa- 
erificiis de captivitate liberatur δι iu terram patriam 
restiluitur. Sed hoc intelligere paucos admodum 
accidit, Plures enim eliamsi sentire hec et adver- 
lere poterant, vulgi tamen irrationali opinione tene- 


bantur. Paucorum namque est. recta cum libertate D quitia malorum ministeriis valet, quod nisi Sa- 


pientia Dei adfuisset his qui diligunt veritatem , 


^ Matth, ix, 15; xu, 7. 


" ܐ‎ Reg. vin. ^ Matth, ix; Joan, vii. 


xu, ἐφ; 11 Paral. vr, 42. 
1. Deut, xxxt, Xxxil, XXXIV. 


sententia, 


Det. xvin, 15; Act. 11, 92, 95, *? Deut,‏ ܙ 
Mattb. xxiv, 2; Luc. xix, 44.‏ !" 


COTELERI NOTAE. 


εἴπῃ πρὸς ὑμᾶς. Ἔσται δὲ, πᾶσα ψυχὴ, ἥτις οὐχ ἀκούει 
τοῦ προφήτου ἐκείνου, ἐξολοθρευθήσεται Dx τοῦ λαοῦ 


αὐτῆς. Versiones etiam Syriaca et Arabica agnos- 
cunt, ^ opulo suo. 
(59) Hoc ponitur evidens magni mysterii hujus in- 


dicium, etc. Si cüi ista sunt obscura , legat Eusc- 
bium, Hist. lib. 11, cap. 5; Epiphanium, haeresi 29, 
num. 7; ler. 50, num. Lib. de mens. et pond., 
cap. {ὃς Theodoritum ad Zacharie x:v, ὃ; Niceplio- 
rum, Cedrenum, Freculfum, etc. Ab iis lucem 
petat, 


Ἀνῆλθεν ἐκτύπωμα βουκῤάνου. Id est : Non enim fe- 
terunt Jovis, aut hujus illiusve simulacrum, sed abs- 
jue certo consilio aurum dederwst ut. fieret. idolum 
Tuodcunque soss obtulisset ; atque ita exiit bovini ca- 
vis effigies. 

($8) Proplielam vobis suscitabit, etc. Recte mem- 
orauz Regieet P. Petiti, quas pr:e oculis i.aheo : JJeus 
ster sicut me : ipsum audite secundum omnia, etc. 
In Chronico Raderianoseu Alexandrino, p. 180 : Προ- 
βήτην ὑμῖν ἀναστήσει Κύριος ὁ θεὸς ἐκ τῶν ἀδελ- 
ܢܘܕ‎ ὡς ἐμέ. Αὐτοῦ ἀκούσεαθε χατὰ πάντα, ὅσα àv 


ΡΟΝΤ. OPERA DUBIA. 4252 


A locum, quem non potuere resurgemlem tenere, 
magum dicebant ; alii finxerunt furatum **, 

XLI. Verumtamen veritas ubique vincebat. Ad 
indicium enim , quod hzc divina virtute agerentur, 
mos qui fueramus paucissimi, processu dierum , 
astipulante Deo, multo plures quam illi efficieba- 
mur, ita ut aliquando pertimescerent sacerdotes, 
ne forte per Dei providentiam ad confusionem ipso- 
rum, in fidem nostram universus populus con- 
veniret ; frequenter mitlentes ad nos rogabant, ut 
eis de Jesu dissereremus, si ipse essel propheta 
quem Moyses przedixit , qui est Christus eternus '' - 
De hoc enim solo nobis qui credidimus in Jesum , 
adversum non credentes Judzos videtur esse dif- 
ferentia, Verum cum frequenter super hoc roga- 

Brent, nos autem opportunum tempus requirere- 
mus, septimana jam una ex passione Domini com- 
plebatur annorum , ecclesia Domini in Hierusalem 
constituta copiosissime multiplicata crescebat per 
lacobum, qui a Domino ordinatus est in ea epi- 
scopus , rectissimis dispensationibus gubernata. 

XLIV. Cum autem nos duodecim apostoli ad 
diem Pasch: cum ingenti multitudine convenis- 
semus, ingressi ecclesiam fratrum. unusquisque 
nostrum , Jacobo interrogante qui a nobis per loca 
singula gesta sint , audiente populo breviter expo- 
nimus. In quibus Caiphas pontifex , missis ad nos 
sacerdotibus, rogat venire ad se, ul aut ratione 
doceamus eum ܙ‎ quia Jesus :eternus est Christus, 
aut ipse nos doceat, quia non est, quo in utram- 
libet fidem universus populus conveniret ; et hoc 
facere nos frequenter exorat. Nos vero sepe distu- 
limus , tempus semper opportunius requirentes. Et 
ego Clemens respondi ad hoe: Puto quod et hoc 
ipsum quod quzritur, utrum ipse sit Christus , 
multum prosit ad fidei rationem (41) , alioqui nun- 
quam pontifex pro hoc tam frequenter rogaret , ut 
de Christo vel disceret.vel doceret, Et Petrus : Re- 
ete respondisti , o Clemens, Sicut enim sine oculis 
cernere nemo potest, nec sine auribus capere au- 
ditum , vel absque naribus odoratum, neque sine 


μα Matth, xxvit, 45, 51, 88. Gen. 


*' Joan. xit, 34. 


?* Deut. Σν, 15. 
Matth. xxvii, 15. 


1231 S. CLEMENTIS ! ROM. 


emnes pene simul impius error involveret. Nos 
ergo primos elegit duodecim sibi credentes, 
apostolos nominavit '*, posunodum alios septua- 
ginta duos (40) probatissimos discipulos **, ut vel 
hoc modo recognita imagine Moysis crederet mul- 
titudc "", quia hic est, quem przedixit Moyses ven- 
turum prophetam **, 

XLI. Sed fortassis dicat aliquis , quia imitari nu- 
merum cuicunque possibile est ; ct quid de signis 
eb virtutibus dicet, que iste faciebat? Etenim 
Moyses virtutes et sanitates fecerat in. /Egypto. 15 
quoque , quem ipse praedixit sicut se ipsum surre- 
etuürum prophetam , eum omnem languorem εἰ om- 
nem infirmitatem curaret in plebe , virtutes faceret 
innumeras , vitam evangelizaret ziernam , ab im- 
piis actus est in crucem ; quod lamen factum vir- 
tule ejus conversum est in bonum. Denique cum 
pateretur, omnis ei compassus est mundus ; nam 
εἰ so! obscuratus est, montesque disrupli, οἱ se 
pulera patefacta sunt, velum templi scissum est ἢ, 
velut lamentans excidiuin loco imminens. Et tamen 
cum on mundus commotus sit, ipsi etiamnunc 
ad inquisitionem tantarum rerum nullatenus com- 
moventur. 

XLI. Verum quoniam necessarium erat ut in 
locum eorum qui inereduli permanebant , vocaren- 
tur gentes , ut repleretur ille numerus qui demon- 
Stratus fuerat Abralhz "5, mittitur in universum 
mundum salutaris regni Dei prxdicatio. Perturban- 
tur ob lioc mundani spiritus , qui libertatem qua- 
rentibus semper obsistunt, et ad destruendam Dei 
zdificationem errorum machinas quxrunt, quibus 
» qui ad salutis et libertatis gloriam tendunt, 
obsistentes et agones adversum eos non minimos 
desudantes , fortióres effecti, ad salutis coronam 
veniant non sine palma victoriz. Interim cum pas- 
sus esset, et ab hora sexta usque ad nonam mun- 
dum tenebrz pressissent 53, sole reddito ac rebus in 
ordinem restitulis, eliam bomines nequam ad se 
atque ad mores suos metu cessante regressi sunt. 
Nam quidam eorum cum omni custodia servantes 


Matth. x.‏ ܀ 


*" Luc. x. '°' Num. xt, 16. 
xv; Act, xi 9 


*! Matth. χανι, 45. 


COTELERI NOTAE. 


Ὁ cionem, 94; Eusebio, Demonstr. evangel., lib. ni, cap. 
9; Eusebio ac Theophane in Catena Gracorum Pa- 
trum ad Lucam; Gregorio Nysseno, De Vita Moais, 
p. 215; llieronymo, epist. 127, num. 6, aliisque το- 
centioribus , in figuram Lxx discipulorum ponan- 
iur Lxx seniores lsraelitici, Lxx palin ad Elm, 
el Lxx nationes a Lxx posteris Noe ducentes origi- 
nem. Porro numerus Lxxi per numerum Lxx ex- 
primi potest, ut dictum fuit ad Herme 1, 5, non au- 
lem Lxx per ܐ‎ 

64) Fidei rationem. Codicum Sorbonici, Thuani 
et Candeleriani, est πιστοποίησιν, ἃ verbo πιστο- 
ποιεῖν el πιστοποιεῖσθαι, quo utuntur Jgnatii inter- 
polator Epist. ad Ephesios, n. 48, Auctor Conatitu- 
tionum apostol., lib. v, cap. 6, et Cyrillus Hieroso- 
lymitanus, tum in fine prfationis ad Catecheses, 
tum in principio catechesis 14. 


(40) Septuag. duos. Varia lectio Luc. x, 1,17, apud 
Graecos et Latinos, ἑθδομήχοντα et ἑδδομήχοντα δύο, 
LXX et Lxxi. Verum quonian, inquitOrigenes hom. 
$7, in Numeros, non solum illos duodecim elegit Domi- 
mus et Salvator noster, sed et alios septuaginta. duos; 
1dcirco non solum duodecim fontes, sed et septuaginta. 
dua: arbores scribuntur esse palmarum. Kt. hoi 7 
in Exodum : Jbietiam arbores reperientur Lx: 
marum, Non enim soli xi apostoli fidem. Christi 
pradicaverunt, sed et alii xx. missi ad pre'dicandum 
terbum Dei referuntur,per quos palmas victoric Christi 
mundus agnosceret, Sic apud 5. Augustinum, tom. 
Wi. Auctor Operis de mirabilibus sacre Scripture, 
lib. ,ܙ‎ cap. 9, confert cum Lxxn discipulis linguas 
ܙܫܫܫ‎ orlas a ܐܐ ܦܐ‎ viris ad zdiflcationem turris 
Babylonicze congreg: et Lsxn seniores per Moy- 
sem electos : cum a Tertulliano, 1v adveraus Mar- 


1234 


RECOGNITIONUM LIB. I. 


1235 


lingua gustum sumere, aut absque manibus ali- A Spiritu sancto repteti immortalitate doaentur, Vir- 


Ευ] vero hujus, ex quo sumptum est istud un- 
guentum, universam naturam libi suffücienter ex- 
posuisse me memini. 

XLVI. Sed et nunc per brevissimam speciem de 
omnibus te in memoriam revocabo. In presenti 
vita primus pontifex Aaron chrismatis composi- 
lione perunctus 35, quod ad imaginem illiusde quo 
supra diximus spiritalis unguenti factum est, 
princeps populi fuit, et tanquam rex primitias et 
iributum per capita accepit a populo, et judicandi 
plebem sorte suscepta de mundis immundisque ju- 
dicabat. Sed et si quis.alius ex ipso unguento per- 
unctus est, tanquam virtute inde concepta, jam 
ipse rex, aut propheta flebat, aut pontifex. Quod 


quid contrectare : ita impossibile est, absque vero 
Propheta quz Deo placeant noscere. Et ego τὸς 
spondi : Quod ipse sit verus propheta Christus , te 
docente, jam didici ; sed quid sit hoc ipsum, Chri- 
stus , aut cur ita appelletur, velim discere , uti ne 
vaga mihi sit et incerta rei tantz notitia. 

XLV. Tunc Petrus docere me hoc modo ccpit : 
Deus cum fecisset mundum, tanquam universila- 
tis Dominus singulis quibusque creaturis principes 
statuit (42) , ipsis quoque arboribus , montibusque 
ac fontibus, et fluminibus, et universis, ut dixi- 
mus , que fecerat. Multum enim est ire per sin- 
gula. Statuit ergo angelis angelum principem , et 
spiritibus spiritum, sideribus sidus, dzemonibus 


damonem , avibus avem, bestiis bestiam, serpen- Ὦ si temporalis bzc gratia ab hominibus composita 


tantum potuit , intellige jam tu , quantum sit illud 
unguentum, quod a Deo de virgulto vitz prolatum 
est, cum hoc quod ab hominibus factum est, tam 
eximias inter homines conferat dignitates. Quid 
enim in praesenti szeulo propheta gloriosius , pon- 
tifice clarius , rege sublimius ? 

XLVIL. Et ego ad h:ec respondi : Memini, Pe- 
tre, dixisse te de primo homine, quia propheta 
fuit ; quod autem unctus fuerit, non dixisti. Si 
ergo sine unguento propheta nullus est, quo modo 
primus homo, cum non esset unctus, fuit pro« 
pheta ? Tum subridens Petrus : Si primus , inquit , 
homo prophetaviL, certum est quod et unctus δἰ, 
Licet enim unctionem illius siluerit ille, qui le- 


tem serpentibus, piscem piscibus , hominibus ho- 
minem, qui est Christus Jesus. Christus autem 
dicitur eximio quodam religionis ritu; nam sicut 
regum sunt quadam communia nomina, ita ut 
apud Persas Arsaces , apud Romanos Cesar, apud 
AEgyptios Plarao , ita apud Judzos Christus com- 
muifí nomine rex appellatur. Causa autem hujus 
appellationis Ίο est : quoniam quidem cum esset 
Filius Dei δὲ initium omnium, homo facetus est, 
hune primum Pater oleo perunxit, quod ex ligno 
vite fuerat sumptum (43). Ex illo ergo unguento 
Christus appellatur. Inde denique etiam ipse se- 
cundum pradestinationem Patris, pios quosque, 
cum ad regnum ejus pervenerint, velut qui aspe- 


ram superaverint viam , pro laborum refectione C gem ܐܐܐ‎ paginis condidit, nobis tamen intelligenda 


hac evidenter reliquit; Sicut enim, si unctum 


simili oleo perunget, ut et ipsorum lux luceat, et 


9 Exod, xxix; Lev. viu 


COTELERII NOTJE. 


temporibus, nisi quando completi [uerint. quinque 
millia et quingenti anni : (unc. veniet super terram 
amantissimus Dei Filius Christus resuscitare corpus 
humanum Ade, el conresuscitare corpora mortuo- 
rum: el ipse veniens in Jordanis aqua baplizabitur. 
Et cum egressus [uerit de aqua Jordanis, iunc de 
oleo misericordie sue umget επ eo omnes credentes 
in se, et erit oleum. misericordie suc. in. generatio- 
nem eorum qui nascituri sunt ex aqua et Spiritu san- 
εἰο in vilam. clernam. Tunc descendens im terras 
amantissinus Dei Filius Christus. Jesus, introducet 
patrem nostrum Adam in paradisum ad arborem mi- 
sericordim. Catholice Theodorus Abucara, opuscu- 
lo 35:A. Διατί λέγεται Χριστὸς ὁ Χριστός; B. Ὅτι 
ἔχρισεν αὐτὸν ὁ Θεὸς Πνεύματι ἁγίῳ. A. Τίς οὖν ὁ 
χρισθείς: ὁ Θεὸς Λόγος, ἢ ὁ ἄνθρωπος; B. Μὴ γέ- 
γοιτο λέγειν ἡμᾶς, ὅτιθεὸς Λόγος ἐχρίσθη, ἀλλ᾽ ὁ ἄν- 
ὁρωνος A. ἀνθρωπας οὖν ܕܘ‎ El γὰρ 
ὁ χρισθεὶς αὑτὸς ἐστιν ὁ Χριστὸς, ἄνθρωπος δὲ ὁ 
ܗ‎ xai ἕτερος δέ ἔστιν ὁ θεὸς Λόγος παρὰ τὸν 
νθρωπον καθ᾽ ὑμᾶς. ὁ ἄνθρωπος ἄρα ἐστὶν ἀναμέ- 

ς ὁ Χριστός. Τί οὖν ξαυτοὺς χαὶ ἄλλους ἀπατῶντες 
ἀέγετε, ὅτι ὁ Χριατὸς Θεός ἐστι καὶ ἄνθρωπος; Αἱ- 
que hac desiderantur in Grzeeis editionis Gretse- 
rianz, addique deben! e chartis codicum Regiorum 
2180, 572, in quibus (id quoque dicere liceat) pau- 
lo ante laudata verba scriptum habetur, εἰπέ μοι οὖν, 
ὁ Χριστός, etc. non ut in lib. impr. εἰπέ μοι, ὁ οὖν 
Χριστός 


D 


42) Singulis quibusque creuturis principes. sta- 
Pes bula: λόγοι. Cave erras Ebioniticas. 
(45) Oleo perunzit, quod ez ligno vite [uerat 
sumpium, ete. Huc valde pertinent duo loci insi- 
gnes in nugis. Alter Origenis tomo vi, contra Cel- 
aum, p. 302, ex Celso : Ἑξῆς δὲ τοῖς περὶ τοῦ δια- 
γράμματος, μηδ᾽ ἐκ παραχουσμάτων περὶ τῆς χα- 
λ νης παρὰ τοῖς ἐκχλησιαστικοῖς ρα δας; ἑαυ- 
τινα ἐκτίθεται ἀλλόκοτα καὶ ἀμειθαίας φωνὰς, ὡς 
ܠܙ‎ μὲν m σφραγῖδα περιτιθέντος xaloupévou πα- 
πρὸς, τοῦ δὲ σφραγιζομένου λεγομένου νέου καὶ υἱοῦ, 
καὶ ἀποκρινομένου, › Κέχρισμα: χρίσματι λευχῷ ἐκ 
ξύλου ζωῆς. » Ὅπερ οὐδ᾽ ἐν τοῖς ἀπὸ τῶν αἱρέσεων 
Meissner γίγνεσθαι, etc, Alter apoeryphi libri qui 
icodemi nomen gerit: Cum autem hec audisset 
protoplastus Adam pater, quia in Jordane baptiza- 
(us est Jesus, exclamavit ad. filium. suum. Selh 2( 
Enarra filiis ταῖς patriarchis et prophetis omnia 
quecunque audisti a Michaele archangelo, quando te 
transmisi ad portas paradisi, w deprecareris Deum, 
el ungeres caput meum cum essem infirmus. Tunc 
Seth Fj urges sanctis patriarchis et. prophetis, 
0 igo Selh cum essem orans Dominum ad por- 
tas paradisi, ecce angelus Domini Michael apparuiz 
mihidicens : Ego missus sum αά t€ a Domino, ego 


sum constitutus. super corpus humanum, Tibi dico, 
Seth, noli in. lacrymis Deum orare et deprecari pro- 


pter oleum misericordia liqni, ut perungas patrem 
;ܐܪܐ‎ Adam pro dolore capitis ejus, quia uullo moda. 
poleris ex co accipere, uisi in notissimis diebus et 


ΡΟΝΤ. OPERA DUBIA, 1256 
A hi vero qui nihil de ipso penitus audierant, et ve^ 
nisse credunt , et venturum sperant. Et ita in om- 
nibus prophetia fidelis apparuit, qua dixit ipsum 
esse exspectationem gentium, Erraverunt ergo Ju- 
ἀαὶ de primo Domini adventu ; et inter nos atque 
ipsos de hoe est solo dissidium. Nam quod ventu- 
rus sit Christus, norunt etiam ipsi el exspectant; 
quod autem jam venerit in humilitate hic qui di- 
citur Jesus, ignorant. Et in hoc maxime ejus con- 
firmatur adventus, quod ei non omnes credunt. 
Ll. Hune ergo Deus destinavit in fine mundi, 
quia impossibile erat mortalium mala purgari per 
alium , integra duntaxat permanente humani gene- 
ris creatura, hoc est salva arbitrii libertate. Hoc. 
igitur statu incolumi reservato, invitare venit ad 
B regnum justos quosque et eos qui lacere studue- 
runt ei, quibus bona ineffabilia prieparavit et Hie- 
rusalem civitatem coelestem, quz super splendorem 
solis fulgebit in habitatione sanctorum. Injustos 
vero et impios, et qui pro nihilo habuerunt Deum, 
commissamque sibi vitam diversa ad flagitia con- 
tulerunt , ac tempus operis justi, exercitium fecere 
malitie, competentibus ipsisque dignis ultionibus 
tradet. Cetera vero quz ibi gerenrur proferri et 
eloqui, neque angelis neque hominibus fas est; sed 
hoc tantum scire nos sufficit, quod bonis eternam. 
bonorum possessionem conferet Deus. 

Ll. His ab eo diclis ego respondi : Si Christi 
regno Íruentur hi, quos justos invenerit ejus ad- 
ventus, ergo qui ante adventum ejus defuncti sunt, 
regno penitus carebunt? Tum Petrus : Cogis me, 
inquit, o Clemens, aliqua de ineffabilibus publi- 
care. Verumtamen quoadusque proferri licet, fa- 
cere non pigebit. Christus , qui ab initio et semper 
erat, per singulas quasque generationes piis, laten- 
ter licet, semper tamen aderat, his precipue, a qui- 
bus exspectabatur, quibusque frequenter apparüit. 
Sed non erat tempus, ut tunc resolutis corporibus 

- fleret resurrectio; sed hzc magis remuneratio vi- 
debatur a Deo, ut qui inveniretur Justus , diutius 
permaneret in corpore, aut certe, sicut de quodam 
justo evidenter referlur in litteris legis *, quod 
transtulerit eum Deus. Simili exemplo etiam cum 
emteris gestum est qui ejus voluntati placuerunt, 

put ad paradisum translati serventur ad regnum, 
eorum vero qui non ad integrum potuere explere 
normam justitiz, sed aliquas in sua carne malitia: 
reliquias habuere, corpora quidem resolverentur, 
animz vero servarentur in bonis letisque regioni- 
bus, ut in resurfectione mortuorum, cum sua re- 
ceperint, ipsa jam resolutione purgati, pro his 
que bene gesserant, eterna hzreditate potiantur. 
Et ideo beati sunt omnes qui regnum Christi fue- 
rint adepti, quia non solum inferni penas effu- 
gient, sed et incorruptibiles permanebunt, et primi 
Deum Patrem videbunt, atque inter primos apud 
Deum honoris ordinem consequentur. 
LIII. Propter quod non minima de Christo qui- 


1255 8. CLEMENTIS 1 ROM. 


eum dixisset, non dubitaretur et prophetam eum 
fuisse, etiamsi scriptum mon esset in lege: ita 
eum certum sit eum prophetam fuisse, similiter 
cerium est et quod unctus sit, quia sine unguenta 
prephelare non poterat. Verum hoe magis dicere 
te oportuit, si chrisma arte myropolica composi- 
ium estab Aaron, quomodo primus homo per- 
wngi potuit unguento ante, compositionis artibus 
nondum repertis? Εἰ ego respondi: Non me tra- 
ducas, Petre; non enim de unguento composito 
et temporali oleo loquor, sed de illo simplici et 
zierno, quod a Deo factum esse docuisti, ad 
cujus similitudinem istud compositum esse ab 
hominibus dicis. 

ΧΙΙ. Εἰ Petrus ad liee, ut videbatur, indi- 
guans: Quid putas, Clemens, quia omnes omnia 
unte tempus scire possumus? Sed nunc uli ne a 
proposito sermone recedamus, alias tibi cum pro- 
fectus tuug manifestus fuerit, de his apertius ex- 
ponemus. Tunc autem unguento coniposito perunc- 
tus pontifex vel propheta:, Dei altare succendens in 
omni mundo clarus habebatur. Sed post Aaron qui 
pontifex fuit, alius ex aquis assumitur, non Moysen 
dico, sed illum qui in aquis baptismi Filius a Deo 
appellatus: est, ^. Jesus namque est, qui ignem 
illum quem accendebat pontifex pro peccatis, re- 
skinxit per baptismi gratiam; ex quo enim hie appa - 
ruit, cessavit chrisma, per quod pontificatus przebe- 
batur, vel prophetia, vel regnum. 

XLIX. Hunc igitur adfuturum predixit Moyses, 
qui legem Dei hominibus tradidit ; sed et alius ante 
ipsum, sicut tibi et ante jam tradidi. Ipse ergo 
judicavit eum venturum primo quidem adventu 
humilem , secundo vero gloriosum. Et primus qui- 
dem jam impletus est, cum venit et docuit, et [= 
dex omnium judicatus est, ac peremptus. Secundo 
vero adventa judicaturus adveniet, et impios qui- 
dem condemnabit, pios vero in consortium regai 
societatemque suscipiet. Fides vero secundi adven. 
tus constat ex primo. Prophet enim de primo lo- 
euii sunt, εἰ precipue Jacob et Moyses, nonnulli 
tamen etiam de secundo. Sed magnificentia prophe- 
ti in hoe maxime comprobatur, quod nihil secun- 
dum consequentiam rerum de futuris dixerunt; 
alioqui estimasse potius sapientes v.ri, quod rerum 
consequentia dictaverat, viderentur. 

L. Quod antem dico, tale cst : Christum suscipi 
a Judeig ad quos venerat, el credi ei, qui exspec- 
tabatur ad salulem populi secundum: traditiones 
patrum, consequens erat, gentes vero alienas ab eo 
fore, quibus neque promigsum quidquam de eo 
meque annuntiatum fuergt, imo quibus ne nomine 
quidem ipso aliquando inno(uerat. Et tamen pro- 
phelz , contra ordinem et consequentiam rerum 4i- 
xere eum exspectationem gentium '°', et non. Ju- 
daorum futurum, lta denique et gestum est. Cum 
enim venisset , ab his qui eum exspectare videban- 
Furex traditione majorum, omnino agnitus non est ; 


* Mattb. μι, 17. * Gen, xtix, 10, Gen. v, 24. 


4258 


RECOGNITIONUM LIB. 1. 


1σπ 


siio habetur, et inüdeles quique ex Judzis immensa A cipulis Joannis (46), qui videbantur esse magni, 


segregarunt se a populo et magistrum suum veluti 
Christum predicarunt. Hec autem omnia prepa- 
rata sunt sclismata, ut et fides Christi per hzec ܐܐܐ‎ 
pediretur, et baptisina. 

LV. Verumtamen, ut dicere exeperamus, cum 
frequenter nos pontifex per sacerdotes rogasset, 
wt de Jesu sermo nobis haberetur ad alterutrum, 
ubi oppontunum visum est et omni Ecclesie pla- 
uit, ascendimus ad templum, et stantes in gradi- 
bus una cum fidelibus fratribus nostris, facto po- 
puli summo silentio, prior pontifex ccepit adhortari 
populum, ut patienter et cam quiete audiant, simul- 
que eorum quz dicenda sunt testes et judices flant. 
Tum deinde multis laudibus efferens sacrificiorum 


adversum nos insania commoveniur, verentes ne 
forte ipse sit, in quem peccaverunt; ei eo magis 
τορίυς increseit, quod sciunt, statim ut eum cruci 
aflixere, universum ei compassum esse mundum, 
corpusque ejus diligenti a se eustodia conservatum 
nusquam comparuisse, atque ad fldem nominis 
ejus innumeras multitudines convenire. Unde et 
compulsi sunt una cum pontifice Caipha, sepius 
millere ad nos, ut de nominis ejus veritate qua- 
vérelur. Cumque crebro deposcerent ut de Jesu 
aut discerent aut docerent, si ipse esset Christus, 
visum nobis est ascendere ad templum, et coram 
omni populo protestari de eo, simul et arguere 
Judaos de multis, qu ab eis absurde gerebantur. 


In multas etenim jam partes populus scindebatur, B ritum, qui ad remissionem peccatorum humano 


generi divinitus esset indultus, causabatur Jesu 
nostri baptisma. velut contra hzc nuper inductum. 
Sed propositionibus ejus occurrens Mattheus, evi- 
denter ostendit quod si quis Jesu baptisma non 
fuerit consecutus, is non solum coelorum regno 
fraudabitur , verum et in resurrectione mortuorum 
non absque periculo erit, etiamsi bone vitz et 
rect mentis praerogativa muniatur. Hzc et his si- 
milia prosecutus siluit Matthaeus. 

Sed Sadduczorum pars, qua negat esse‏ .¥ ܝ 
resurrectionem mortuorum, indignata est, ita ut‏ 
quidam ex ipsis de medio populi exclamaret,‏ 
dicens multum errare eos qui putent. mortuos ali-‏ 
quando resurgere. Contra hunc Andreas meus fra-‏ 
ter respendens, docuit errorem non esse, sed cer-‏ 
tissimam fldem, quod mortui resurgant, secundum‏ 
ea quz docuit is, quem Moyses pradixit venturum‏ 
prophetam; aut si non videretur eis ipse esse quem‏ 
praedixit Moyses, de hoc, inquit, primo requiratur,‏ 
ut cum evidenter. ipse fuerit probatus, nihil de‏ 
reliquo super his qua docuit ambigatur. Hzc‏ 
autem et his similja plura protestatus siluit Andreas.‏ 

LVW. Samarzus vero quidam, contraria populo 
et Deo loquens, et neque mortuos asserens resur- 
récturos, neque-eum qui est in Hierusalem cultum 
Dei tenendum ,. sed montem Garizin venerandum » 


initio sumpto a Joanne Baptista. 

LV. Cum enim jam immineret ortus Christi ad 
sacrificia quidem reprimenda, baptismi vero gra- 
tiam largiendam, inimicus ex his qui przdicta 
fuerant adesse tempus intelligens, |diversa schi- 
mata operabatur in populo (44), ut si forte prius 
peccatum potuisset aboleri, secunda corrigi culpa 
on posset. Erat ergo primum schisma eorum qui 
Jicebantur Sadduczi, initio Joannis jam pene 
temporibus sumpto. Hique ut caeteris justiores (45), 
segregare se coepere a populi ccu, et mortuorum 
wesurrectionem negare? idque argumento infide- 
ܬܦܬܐ‎ ($ asserere, dicentes non esse dignum ut 
quasi sub mercede proposita colatur Deus. Auctor 
vero sententi: hujus primus Dositheus, secundus 
Simon fuit, Aliud Samarzum schisma est ; ipsi enim 
resurrectionem mortuorum negantes asserunt, non 
in Hierosolymis, sed in monte Garizin adorandum 
esse Deum. Qui tamen unum verum prophetam ex 
Moysis vaticinationibus recte exspectantes, pravi- 
tate. Dosithei impediti sunt, ne hune quem exspec- 
labant, crederent esse Jesum. Scribe quoque et 
Phariszi in aliud schisma deducuntur. Sed hi bapti- 
zati a Joanne, et velut clavem regni celorum ver- 
bum veriatis tenentes ex Moysis traditione susce- 
ptum, occultarunt-auribus populi *, Sed et ex dis- 


* Majth. xxn, 45. * Luc. xi, 52. 


COTELERI NOTAE. 


(4) Diversa schismata operabatur in popuJo. Pro- D nii, corrigere debemus Suidam : Σαδδουχαῖος ἀπὸ 


πόπου. Séripserat, ἀπὸ τρόπου, a moribus, Remo- 
tior est emendatio Drusii, 11 De sectis Judeorum 4, 
ܨܘ“‎ εἰ] Vigilius Τε 

/z. disci] 'oannis; etc, Vigilius Tapgen- 
sis r4 1 ἀπο ATi. Sahellium et Photinum. eap. 
Et quia multi dogmatum notorum auctores οἳ- 
aüiterant, dociring οδυϊαπίεε apostolice , omséeque 
sectatores suos discipulos nominabant, nec erat. ulla 
mominis discretio inler veros [alsosque discipulos, 
sive qui Chrisii, sive qui Dosithei, sive Theoder, sive 
Jude cujusdam, sive etiam Joannis sectatores, qui 
$e quasi Christo (ita membranz Regie n. 358, οἱ 
editio Cassandri) credere fatebantur; moluerum£ ut 
uno discipulorum nomine censerentur. : 


fero in re vulgata aliquid non omni ex poe vul- 
gaium : formulam Graecam renuntiandi Judaice 
religioni, Hebrzoruinque ritibus e£ sectis; amplio- 
rem illa quz habetur Euchologii p. 544. Eam com- 
plectitur codex Regius 1818. — Exstat vero infra. in 
ΑΙ d Monum. his Hecognit. libris. subjecta , 
mum. 

(45). Ut ceteris justiores. Allusio ad nomen  Hie- 


ronymus, sub finem libri ni! Commentariorum in 
Mailrum : δαάάκοαὶ awtem qui interpretaniur 
jaati, et ipsi vindicabant sibi mon.erant. Theo- 
phylactus ai 1, 7, θε Sadduceis : Ἕρμη- 


γεύονται δὲ, δίκαιοι. Σεδὲχ γὰρ ἡ δικαιοσύνη. Δι- 
χαίους γὰρ ἑαυτοὺς ὠνόμαζον. Ἡ ἀπὸ αἱρεσιάρχου 
Ψαδὼκ ὀνομάζογται. Unde, 36 ex similibus Epipha- 


1340 
ܨ‎ major ille sine dubio, qui et propheta et Christus 
est, quam ille qui solum propheta est. Hac et his 
similia plura proseculus siluit. Post hunc Jacobus 
Alphzi sermonem fecit ad populum, quo osten- 
deret, non ideo credendum esse Jesu ܙ‎ quia de eo 
prophete proedixerint, sed ideo magis credendum 
esse prophetis, quod vere prophetz sinl, quia eis 
testimonium Christus reddat. Nam presentia et 
adventus Christi illos vere prophetas fuisse desi- 
gnat. Dicebat enim non ab inferioribus majori, 
sed a majore inferioribus fidei testimonium dari. 
Hac et multa his similia prosecutus, etiam Jaco- 
bus siluit. Post hunc Lebbzus populum οωρίε ve- 
hementer arguere , quod non crederent Jesu *, qui 
eis tantum profuerit, docendo quz Dei sunt, so- 
p lando afflictos , medendo infirmis, pauperes conso- 
lando, sed pro his omnibus bonis odia mortemque 
reddiderint, Hzc et his similia plura cum essel 
populo protestatus, siluit. 

LX. Et ecce unus ex discipulis Joannis affirma- 
bat, Christum Joannem fuisse, et non Jesum ; in 
tantum ܕ‎ inquit, ut et ipse Jesus omnibus homi- 
nibus et prophetis majorem esse pronuntiaverit 
Joannem *. Si ergo , inquit, major est omnibus , 
sine dubio et Moyse et ipso Jesu major habendus 
est. Quod si omnium majorest, ipse est Christus. Ad 
hzc Canangus Simon respondens , asseruit Joan- 
nem majorem quidem fuisse omnibus prophclis, 
et omnibus qui sunt filii mulierum, non tamen 
majorem esse Filio hominis. Et ideo Jesus quidem 
et Christus est , Joannes vero solum propheta , et 
tantum interest inter ipsum et Jesum (47), quan- 
tum inter pracursorem οἱ eum cui pracurritur, et 
quantum inter eum qui legem. dat et eum qui le- 
gem servat. Ha οἱ his similia prosecutus siluit 
eliam Canangus, Post quem Barnabas qui et Mat- 
thias (48), qui in locum Jude subrogatus est apo- 


, 9, 1t. 


6 


. PONT. OPERA DUBIA. 


1239 5. CLEMENTIS 1 ROM. 


addidit eontra nos etiam hie, quod Jesus noster 
non esset ipse, quem Moyses prophetam venturum 
esse predixerit. Adversum hunc et alium qui cum 
ipso hzc eadem prosequebatur Zebedzi filii 
Jacobus et Joannes vehementer obnisi sunt, et 
quamvis haberent mandatum, me ingrederentur 
civitates eorum neque verbum eis przdicationis in- 
ferrent *, tamen ne sermo eorum, si confutatus non 
esset, aliorum lederet fidem , ita prudenter et for- 
titer responderunt, ut perpetuum eis silentium 
darent. Nam Jacobus de resurrectione mortuorum 
eum totius populi favore. peroravit , Joannes vero 
ostendit, quia si cessarent ab errore montis Ga- 
rizin, consequenter agnoscerent ipsum esse Je- 
sum, qui secundum propheliam Moysis exspecta- 
batur esse venturus, quoniam quidem signa et 
prodigia, ut fecit Moyses, ita fecit etiam Jesus, 
el dubium non est quin similitudo signorum ipsum 
esse testetur, quem sicut se dixit esse venturum, 
Mac et alia plura his similia protestati siluere. 

LVIII. Et ecce quidam de Scribis de medio po- 
puli exclamans ait: Jesus vester signa et prodigia 
que fecit, ut magus non vt propheta fecit. Huic 
Philippus vehementer occurrit ostendens , quia hac 
ratione accusaret etiam Moysen. Cum enim Moyses 
signa et prodigia fecerit in /Egypto, simililer au- 
tem et Jesus in Judza , dubitari non possit, quin 
quod de Jesu diceretur, hoc etiam de Moyse dici 
videretur. Πως ei his similia plura protestatus si- 
luit Philippus. 

LIX. Phariseus autem quidam audiens hiec, in- 
simulabat Philippum, quod Moysen zqualem dice- 
ret Jesu, Cui Barlholomzus respondens, constanter 
edocuit, quia non dicimus Jesum solum zqualem 
Moysi, sed majorem ; quia Moyses quidem pro- 
phela fuit, quod fuit et Jesus, quod autem fuit 
Jesus, Moyses non fuit ܙ‎ hoc est Christus , et ideo 


* Matib. x, 5." Ibid., 5, in Greco. * Matth. xi, 


COTELERI NOTE. 


etitur hc velut S. Epiphanii codex Regius 1026 : 
Ἰάκωθος ὁ ἐπιχληθεὶς Θαδδαῖος, ἀδελφὸς τοῦ Κυρίου 
γενόμενος τὸ κατὰ σάρχα. Ὃς καὶ πρῶτος ἐν "lego- 
σολύμοις κατεστάθη ἐπίσχοπος ὑπὸ τῶν ἀποστόλων, 
Προφάσεως δὲ γενομένης ζητημάτων τοῖς ᾿Ιουδαίοις, 
D λίδοις ὑπ᾽ αὐτῶν βληθεὶς ἐκοιμήθη ἐν Ἱερουσαλὴμ, 
καὶ ἐκεῖ ἐτάφη πλησίον τοῦ τάφου τῶν ἱερέων ἐνδό- 
ξως....... Θαδδαῖος δὲ, ὁ καὶ Λεδδαῖος, ὁ ἀδελφὸς αὖ- 
τοῦ, ὁ ἐπικληθεὶς Ἰούδας Ἰακώδου, etc. Ft de Juda 
Jacobo in Manuelis Comneni Novella de feriis, 
quam edidit integram Carolus Labbaus, quaque 
ex parte legitur in Jure Orientali, in Jure Graco- 
Romano, post Synopsim Basilicorum, ac in. Balsa- 
monis Scholiis ad Photiani Nomocanonis titulum 7 : 
Διὰ τὸν ἀπόστολον Ἰούδαν τὸν xai Θαδδαῖον, καὶ Λε- 
βαῖον aut Λεθθαῖον, καὶ Ἰάνωδον, quanquam 
Ἰακώθου forsan scribi debeat, Judam Jacobi. Deni- 
ue de Thaddzo Barsoba, Clironici Alexandr. p. 504: 
ὅδαϊος ὁ καὶ Λεθαῖος ὁ ἐπικληθεὶς Βαρσαβάς. Quid 
si scriptum a subdititio Clemente, ὁ Βαρσαθᾶ, ille 
Barsabe; eodem sensu quo de Justo Act. 1, 25, in 
Chrysostomo, ὁ μετὰ Ματθίου, qui cum Matthia z 
Rufinus vero legerit aut legendum putaverik ὁ 
Βαρσαθᾷς, Barsabas? 


(47) Tantum interest inter ipsum et Jesum. Re- 
fert Christophorus Sandius in tractatu De veteribus 
scriptoribus ecclesiasticis, subjungi in ms. Bodleia- 
mo, quantum inter stellas et solem. Qux absunt a 
libris editis et a nostris codicibus : recte. 

. (48) Barnabas, qui et Matthias, Cod. R. et P. 
Barsabas, iw. Carm. Barsabbas, in S autem, 
Barnabas cum sa supra na, Certe vicinitas nomi- 
num Barnabz et. Barsabe, fraudi spe fuit indili- 
gentiorihus librorum exscriptoribus. imo arbitran- 
iur apud Bedam nonnulli, Pauli collegam de quo 
Act. 1v, 56, esse eum qui cum Matthia ad aposto- 
Jatus sortem est statutus, Act. 1, 25, confundentes 
ܐܙ ܙܐܬ ܐܐ ܬܐܐ‎ cum Barsaba; eo magis, opinor, quod 
wterque diceretur Joses seu Joseph : illamque sen- 
tentiam rejicit quoque S. Chrysostomus. At Mat- 
ihiz datum fuisse nomen Barnabe aut Barsabz, 
hoc duntaxat in loco, si bene memini, refertur 

quemadmodum de Thoma dicto etiam Juda, 
cwm forie exstat impressum testimonium, apud 
Eusebium, Hist, eccl., li cap. ull. Cui addo hzec 
ex apostoli Thom:e Peri, ᾿Ανεχδότοις. Cod. Reg. 
3594: Ἔλαχεν Ἰνδία Ἰούδᾳ Θωμᾷ τῷ καὶ Διδύμῳ, 
et paulo post, Ἰούδαν ὀνόματι; moxque, Ἰούδαν τὶ 
καὶ Θωμᾶν. De Jacobo autem οἱ Thaddzeo comple- 


1242 


mortuorum, samamtas de consecratione Hierusa- 
lem, non tamen ingressi civitatem ipsorum, sed 
publice disputantes, Seribas vero et Phariszos de 
regno celorum, discipulos Joannis, ne scandalum 
paterentur in Joanne, omnem vero populum, quia 
Jesus est Christus ziernus. Ad ullimum autem 
monui eos, ut priusquam progrederemur ad gentes 
praedicare eis agnitionem Dei Patris, ipsi reconci- 
liarentur Deo. suscipientes Filium ejus. Aliter enim 
nullo modo cos ostendi posse salvari, nisi per san- 
cti Spirilus gratiam trinz invocationis dilui bapli- 
smate properarent, et Eucharisiiam Christi Domini 
surmerent?, cui soli, de liis que docuit. credere de- 
berent, ut sic zeternam salutem consequi mereren- 
iur, aliter vero impossibile prorsus esse reconci- 
liari eos Deo, etiam si mille ei aras et altaria mille 
succendant, 

LXIV. Nos enim, inquam, pro certo comperi- 
mus, quod super sacrificiis quz offerlis, multo 
magis exasperatur Deus, sacrificiorum tempore 
duntaxat expleto. Et quia vos non vultis agnoscere, 
emensum esse jam tempus hostias offerendi, ob 
hoc destruetur et templum (49), et abominatio de- 
solationis statuetur in loco sancto?, et tunc genti- 
bus Evangelium  predicabitur ad testimonium 
vestri, ut ex illorum fide vestra infidelitas judice- 
tur. Omnis etenim mundus diversis temporibus di- 
versas malitiz zegritudines patitur, vel per omnes 
generaliter, vel per singulos quosque specialiter, et 
ideo indiget medico, qui eum visitet ad salutem. 
Nos ergo protestamur vobis, et quod unumquemque 
vestrum latuit nuntiamus, Vestrum est deliberare, 
quid expediat vobis. 

LXV. His a me dictis, ingemuit omnis multitudo 
sacerdotum, quod eis de templi subversione pre- 
dixerim, Quod cum vidisset Gamaliel princeps po- 
puli (qui latenter frater noster erat in fide, sed 
consilio nostro inter eos erat [50] ), quia valde fre- 
merent et ingenti adversum nos furore moverentur, 
assurgens ait '* : Quiescite paulisper, 6 viri Ierae- 
lite, non enim advertitis tentationem qua immi- 
net vobis, propter quod desinite ab hominibus istis, 
et si quidem humani consilii est quod agunt, cilo 
cessabit, si autem a Deo est, cur sine causa pecca 
tis nec proficitis quidquam? Dei enim voluntatem 
quis potest superare? Nunc ergo, quoniam quidem 
in vesperam vergitur dies, crastino hoc ipso in loca 
audientibus vobis, ego ipse cum istis disputabo, ut 
omnem errorem palam arguam, dilucideque confu- 
tem. Εἰ his dictis repressus est eorum aliquatenus 
furor,ea precipue spe, quod dié crastina erroris 


RECOGNITIONUM LIB. 1. 


124 
stolus , monere populum cepit, ne odio haberent A 
Jesum neque blasphemarent eum. Multo enim esse 
rectius, etiam ignoranti vel dubitanü de Jesu, 
amare eum quam odisse, Charitati enim Deus pra 

` mium posuit , odiis ponam. Hoc ipsum enim , in- 
quit, quod Judaicum corpus assumpsil et inter 
Judeos natus est , quo modo non omnibus vobis 
incentiva sui amoris incussit? 1126 et his similia 
cum perorasset , dicendi finem fecit. 

LXI. Tunc Caiphas doctrinam Jesu culpare ten - 
tabat, dicens eum res vanas locutum : beatos enim 
pauperes dixiL", et terrenas fore remunerationes 
promisit, ac summam muneris in terrena liereditate 
constituit, cibisque ac potu eos qui justitiam serva- 
rint, promisit esse saturandos ; et his similia multa 
docuisse deprehenditur, Cui Thomas respondens 
arguit eum frustra causantem, ostendens, quia pro- 
pheie magis, quibus eliam ipse credit, ita docue- 
rint, nec tamen quomodo erunt hzc aut quomodo 
percipientur, ostenderint, Jesus vero qualiter accipi 
hac debeant, demonsiraverit. Et cum hec atque 
his similia plura dixisset, siluit etiam Thomas. 

LXII. Post hec rursum Caiphas me intuens, et nunc. 
ut monens, nunc vero ut eulpans, dicebat, cessare 
me debere de reliquo a praedicatione Christi Jesu, 
ne in perniciem mei hoc agerem, neve ipse errore 
deceptus alios quoque meo errore deciperem. Tum 
praterea arguebat me temeritatis, quod cum essem 
ipse imperitus, piscator et rusticus, officium subire 
doctoris auderem. Haec et alia plura his similia di- 
centi, ego quoque in hec verba respondi : Mihi 
quidem minus esse, periculi, si, ut ipse ail, iste 
mon sit Christus, quia doctorem legis receperim; 
ipsi vero ingens esse discrimen, si hic ipse sit 
Christus, sicut et. certe est, Ego enim eredo huic 
qui apparuit; ipse autem cui alii fidem servare se 
eredit, qui nullus apparuit? Si vero et idiota, ut 
ais, et imperitus ac piscator et rusticus, super pre- 
sbyteros sapientes intelligam, hoc tibi, inquam, 
magis metum debet incutere. Nam si ex eruditione 
aliqua disputans obtinerem vos sapientes et erudi- 
tos, videretur utique doctrina hoc mibi longi temporis 
οἱ hon divinz virtuti$ gratia contulisse, nunc au- 
tem cum, ut dixi, nos imperiti vos sapientes convin- 
cimus et superamus, cui sensum habenti non pa- 
lam est, quia hoc non humana: argutiz opus est, 
sed diving. voluntotis et. muneris? 

LXI. Hzc igitur et alia hujusmodi prosequen- 
tes, consequenter protestali sumus ac docuimus 
mos imperiti et piscavores, sacerdotes quidem de 
uno solo Deo coli, Sadduczos de resurrectione 


c 


D 


* Matth. v; Luc. κ. * Et μονη ܡܐ ܐܙܘܠ‎ codd. Lips.1. "Deut. ix, 27; Mattb. xxiv, 15. 


V? Act. v, 35-59. 


COTELERII ΝΟΤΑΡ. 


(50) Sed consilio nostro inter eos erat. Vulpinum 
hoc consilium, apostolis indignum est. Decepit 18- 
men Bedam pseudo-Clemens Rufini. At non ego 
credulus illis, 


0 Destruetur et templum. Similes 11 
complectebatur alius liber αρ αυ scriptus de 
rzedicatione Petri et. Pauli in urbe Roma. Auctor 
Taciantius lib. tv, cap, 21. 


413. 

A dicere quod sentitis apertius, ego ut vos etiam hu- 
jus occasione timoris absolvam, juro vobis per om - 
nipotentem Deum et viventem in szcula, quia nul- 
Jum permittam injicere vobis manus. Habentes ergo 
hujus juramenti mei omnem hunc populum tes-* 
lem, el idoneum pignus sacramenti nostri foedus. 
tenentes, absque u!la cunctatione unusquisque ve- 
strum quod didicit proferat, et nos fratres intente 
et cum silentio audiamus. 

LXVIII Hac dicens Gamaliel non valde place- 
bat Caiphz, et, ut. videbatur, suspectum habens 
eum, ipse magis inserere se subtiliter disputatio- 
mibus ccpit: subridens enim ad ea quz Gamaliel 
dixerat, Jacobum episcoporum principem (54) sa- 
cerdotum princeps orabat, ut de Christo non alium- 

B de sermo quam de soripturis fieret, ut sciamus, in- 
quit, utrum Jesus ipse sit Christus, an non. Tum 
Jacobus, primo, inquit, requiramus, ex quibus scri- 
pluris potissimum disputationem haberi oporteat. 
At ille vix aliquando ratione ipsa superatus respon- 
dit, ex lege habendam, et post hoc etiam prophe- 
larum addidit mentionem. 

LXIX. Cui Jacobus noster ¢ ®}! ostendere, quia 
€t prophetz quz dicunt, ex lege sumpserint et legi 
consona sint locuti. Sed et delibris Regnorum dis- 
seruit aliqua, quomodo, et quando,-et ἃ quo scri- 
pti sint, et quomodo eis uti oporteat. Cumque et de 
lege plenissime disputasset, ac singula quzde Chri- 
&to sunt, purissima expositione proLulisset in lucem, 
ostendit abundantissimis probationibus, quia Jesus 

C est Christus, et in ipso universa que de humili 
ejus adventu. fuerant predicta, complentur. Duos 
enim ejus predictos esse docuit adventus, unum 
humilitatis quem adimplevit, alium glorie qui 
speratur implendus, cum veniet dare regnum cre- 
dentibus in se et servantibus orhnia qu: precepit. 
Cumque de bis evidenter populum docuisset, 
debat eliam hoc; quia nisi quis baptizatus t 
in aqua sub appellatione trine beatitudinis, sicut 
docuit verus proplieta, neque remissionem accipe 
ret peccatorum, neque introiret in regna colorum : 
t hanc esse Dei [ingeniti] preefi inem confirma- 
vit. Quibus eliam " hec addidit : Nolite putare 
nos duos ingenitos dicere deos, aut unum divisum 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


4245 
565 publice arguendos sperarent, Et sic cum pace 
populum dimisit. 

LXVL Nos vero cum venissemus ad Jacobum 
nostrum, omnia qu: dieta gestaque fuerant expo- 
nentes, apud eum cibo sumpto mansimus, omnipo- 
tenti Deo per totam noctem supplicantes, ut futu- 
ται disputationis sermo indubitatam fidei nostr 
Oslenderet veritatem. lgitur postera die Jacobus 
episcopus nobiscum simul et cum omni ecclesia 
ascendit ad templum, ubi ingentem reperimus mul- 
titudinem, a inedi noctis exspectantem nos. Steti- 
mus ergo in locis, quibus οἱ prius, ut eminentius 
siantes ab universo populo cerneremur. Gumque 
esset summum silentium faetum, Gamaliel, qui, nt 
supra diximus, nostrze fidei erat, dispensatione vero 
manebat inter ipsos, υἱ si quando iniquum aliquid 
adversum nos aut impium molirentur, vel ipsos 
cossilio reprimeret prudenter aptato, vel nos com- 
moneret ut aut curare aul declinare possemus; is 
ergo tanquam adversum nos agens, prior omnium 

iscopum Jacobum intuens hoc modo allocutus 
es: 

LXVII. Si ego Gamaliel neque eruditionis mez, 
neque senectutis opprobrium duco, discere aliquid 
ἃ parvulis et ab imperitis, si quid forte est utilita- 
tis aut acquirere (qui enim rationabiliter 
vivit, scit quia nihil est anima pretiosius), quomodo 
mon omnibus amabile est, cunctisque exoptatum, 
wt quz ignorat discat, quz didicerit doceat? Cer- 
tissimum namque eit, quoque neque awicitia, neque 
propinquitas generis, neque regni sublimitas ho- 
ܐܐܡܐ‎ debet esse pretiosior veritate. Et vos ergo fra 

tres, $i quid amplius nostis, populo Dei qui adest, 
Wemque fratribus vestris proferre non pigeat, omni 
popule libenter εἰ tota conquiete quz dicitis au- 
diente. Quomodo enim non hoc faciat populus, cum. 
meipsum vileat secum pariter velle a vobis discere, 
5i quid forte amplius vobis revelavit Deus? Si vero 
we in aliquo indigetis, similiter etiam vos a nobis 
mon pigeat doceri,ut erga utramque partem, si 
quid deest, adimpleat Deus. Quod si aliquis forte 
τος nunc sollicitat metus, propter nonnullos: no- 
strorum qui przjudicatis adversum vos animis 
uiuntur, et insidias eorum verenies, non audetis 


νι Vocabula Qaibus etiam — de Paracle(o dicimus non leguntur in codd, Lips., qui etiam voc. inge- 


πίε, quod.uncis includimus, non agnoscunt. 


COTELERII NOTAE. 


inci 
(tomes. 


(sk Jacobum epitcoporuni priücipem. Candeleria- 
ܠܡ‎ dum [tr im épiscopum ; Petri Petiti, 
Jacobum nostrum principem ; infra cap. penult, Ja- 


cobus archiepiscoma. ln concilio Ephesino parte t, 
e. 50: "axdé [oe xal à urina. Apad 
fous Peu: Fs ܒ‎ | 
lierosolymitanus, τὸν ἐῶν μόνα, τῶν ἄπο-- 
στόλων τὸν ἕξαρχον, iy χει ܡ ܠ‎ ln 
f quod zii uotarum 

ὑπίσχοπος. Unde a'Niceplioro 

réhárümy Hiéro&olymiraporum 


43:0 


RECOGNITIONUM LIB. I. 


esse in duos (53), vel sicut. impii dicunt, eumdem A mortuum credidisset, ultra mulctare neglexit. 


LXXI. Nostri vero sublatum eum collegerunt; 
erant enim et numero plures quam illi et virtute 
majores, sed propter reverentiam: Dei ipsi magis 
interimi se a paucioribus, quam interlmere alios 
patiebantur. Cum autem vespera adfuisset, tem- 
plum quidem sacerdotes claudunt; nos vero ad 
domum:Jacobi regressi et pernoctantes ibi in ora- 
lione,.ante lucem descendimus Hiericho ad quin- 
que millia viri. Post triduum autem venit ad eos 
ex fratribus quidam a Gamaliele, de quo supra 
diximus, occultos nobis nuntios deferens, quod 
inimicus ille homo legationem suscepissel a Caiplia 
pontifice, ut omnes qui erederent in Jesum, per- 
sequeretut et Damascum pergeret eum epistolis 
ejus, ut etiam inibl auxilio usus inüdelium, fideli- 
bus inferret exitium; idcirco autem precipue Da- 
mascum festinaret, quod illuc confugisse crederet 
Petrum !*, Et post dies fere triginta digressus est 
per Hiericho Damascum tendens, cum per idem 
lemporis progressi essemus nos ad sepulera duo- 
rum fratrum quorumdam, qua sponte sua per an- 
nossingulos dealbabantur (56); quo miraculo mul- 
torum adversum nos repressus est furor, videntium 
haberi nostros in memoria apud Deum. 

LXXII. Positis itaque nobis in Hiericho, ibique 
orationibus et jejuniis operam dantibus, Jacobus 
episcopus aecersitum me inde huc Czsaream mit- 
iit, dicens : quia Zaechaus de Caesarea scripserit 


waasculum et feminam :sui effectum (53); sed Fi- 
Hum Dei unigenitum dicimus, non ex alio ini 
sed ex ipso ineffabiliter natum. Similiter etiam de 
Paracleto dieimus (54). Sed et de baptismate cum 
aliquanta dixisset, per septem. continuos dies per- 
suasit omni populo et pontifici, ut. confestim ad 
percipiendum baptismum festinarent, 

LXX. Cumque in eo jam res esset (55), ut veni- 
rent et haptizarentur, homo quidam inimicus, tunc 
eum paucis admodum ingrediens templum, clamare 
ccpit et dicere: Quid facitis, o viri Israelite? cur 
vobis tam facile subripitur? cur praecipites duci- 
mini ab hominibus infelicissimis, et a [Simone] 
Mago deceptis? Cumque ܐܐ‎ diceret et ad hac ad- 
deret ac superaretur ab episcopo Jacobo, contur- 
bare populum et seditiones suscitare coepit, uti ne 
ea quz dicebantur plebs posset audire. Igitur exa- 
gitare cuncta clamoribus, et que fuerant mul, 
labore ordinata convellere, simulque incusare sa- 
cerdotes, et opprobriis atque increpationibus capit 
accendere, et velut furibundus singulos quosque ad 
czdem concitare, dicens : Quid agilis? quid cessa- 
tis? 0 segnes οἱ desides, cur non manibus nostris 
invadimus et discerpimus omnes hos? Et cum hiec 
dixisset, primus rapto ex ara torre robusto cadis 
fecit exordium. Tum deinde el exteri videntes eum, 
simili efferebantur insania; fiL omnium clamor, 
emdenüum pariter οἱ cxsorum, sanguis pluri- 


mus funditur, fuga permista habetur, cum inte- (; sibi, Simonem quemdam Samarzum magum plu- 


rimos nostrorum subvertere, asserenlem 86 esse 
quemdam Siantem (57), hoc est alio nomine, Chri- 


rim ille- inimicus homo Jacobum aggressus, de 
summis gradibus precipitem dedit, quem cuim 


τε Act, xxit, S. 


COTELERII NOTAE. 


awnorwm ܇‎ ut ex comparatione intelligatur opinio 
mosiri, que eliam aliorum quorumdam exslitit, de 
conversione Pauli faela post annum a Christi morte 


septimum. 

(56) Dealbabantur. Math. xxir, 7 : Similes 
estis sepulcris dealbaiis. Optatus Milevitanus lib. n : 
In loco Octavensi occisi aunt plurimi, detruncati sunt 
multi ; quorum corpora usque in hodiernum, per deal- 
batas aras aut mensas polerunt numerari, 

(57) Se esse quemdam. Stantem. Lib. n, eap. 7, 


(58) Aut wnem divisum esse ἀκ duos. rius. 
Nazianzenus orat. 95, p. 444 : Φεύξονται Οὐαλεντί- 
vou τὴν τοῦ ἑνὸς εἰς δύο χατατομῆν, οὐχ ἄλλον“ τοῦ 
ἀγαθοῦ τὸν δημιουργὸν πιστεύοντες " quem locum 
pm excuderunt ; ἄλλον eorrectionem et ἄλ- 

vitium scripture, simul in textunr adniittentes. 
un Vel sicut. impii dicunt, eic, Adversus Gno- 
slice bzresis consectaneos, hac etiam in parte se- 
quaces. philosophorum fabularumque eihnicarum. 

(84) Similiter etiam de Paracleio dicimus. Si Pa- 


racletum natum vult dicere, ἀρχαϊχῶς et improprie [. " 5 lib, wt, cap. &7 ; Clement, hom. 2, cap. 22, 924; 


om. 18, eap. 6, 7, 19, 14; Epitom., num. 25. 
Intelligitur hine quare Dositheus et Simon Stantig 
momen sibi assumerent, De primo Origenes tom. 
xiv in Joannem pag. 149, 420 : Οὕτως ἀπὸ Σαμα- 
ρέων Δοσίθεός E ἀναστὰς ΠΕΡῚ ἘΡΩ͂Ν εἶναι κ 
προεφητευµένον Χριστόν * ἐφ᾽ οὗ 60) x εἰσὶν. 
μετὰ Macte xai ܗ‎ pies e xai 
μύθους τινὰς περὶ αὐτοῦ διηγούμενοι, ὡς μὴ Ύευσα- 

D Sie 
2 


vou θανάτου, "ἐν τῷ που τυγχάνοντος. 
ositheus quidam ezstitit ez Samaritants, qui se ip- 
sum díceret Christum prophetatum ? a quo wsque 
nunc Dositheini sunt, libros Dosilhei circumferentes, 
et fabulas quasdam. enarrantes. de eo, perinde ques 
mortem non degustarit, sed alicubi in hac vita degat. 
De altero Clemens Alexandrinus Varii operis lib. 11, 
. 585 : 0! δὲ ἀμφὶ τὸν Σίμωνα, τῷ Ἑστῶτι, ὃν σέ- 
οναιν, ἐξομοιοῦσθαι τρόπον βούλονται. Simonis aw- 
tem sectatores, Stanti colunt, volunt assimilari 
moribus, Qui Stromatei locus difficultatem peperit 


loquitut. Tum deinde honore ac dignitate Patri ac 
Filio sociatum Iradiderumt Spiritum. sanctum. In 
hoc non jam manifeste discernitur, utrum natus ait 
an ínnaius. Verba sunt 8rigenis, in procmio libro- 
rum De μας Dionysius De divinis nominibus 
cap. 8 : Πάλιν, ὅτι μὲν ἔστι πηγαία θεότης ὁ Πατὴρ, 
δὰ Ἰησοῦς χαὶ τὸ Πνεῦμα τῆς θευγόνου θεότητός, 
εἰ οὕτω χρὴ φάναι, βλαδτοὶ ντοι. Sic- Nennus 
πάν in Joannem cap. En) vers, θᾷ: Παρά- 

yov, Χριστῷ σύγγονον |), et quemado - 
μι ἃ t va. 64, scri] dug ἰδίως μὰ oit, ita 
cap: vers. 33, cani νεύματος αὐτογόνοιο. in 
Methodii ἐν orat. 10, sub finem, τὰς δύο 


ܝ 
(xs‏ 


υνάμεις., 

ἣν eo jam res essef. Ms. Carmel. 
esset Saulus; ubi Saulus nota est marginali, sum- 
pià aut e re ipsa, aut ex Abdia suppositio. Conferri 
autem debet totus locus cum lis verbis cap. ἐδ: 
Seplimana jam una ex passione Dowini complebatur 


128 . 


8. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


120 


stum, εἰ virtutem. summam excelsi Dei (98), qui A eo baptizarentur in nomine Jesu, inimicus homo 


effecerit illa omnia, qua supra diximus, ut ne ea- 
dem iterum dicamus. 

LXXIV. Quibus cognitis Zaccheus rursus mihi 
qua a Simone agerentur exponit; et inter hac, 
nescio unde cognito adventu meo, ipse mandat ad 
me Simon : Audiente, inquit, populo die crastina 
disputemus, Cui ego: Fiat, inquam, ut libet, Et 
hec pollicitatio mea. universe innotuit civitati, ita 
ut etiam tu qui ipsa die adverieras, disceres me die 
postera cum Simone habiturum esse certamen, et 
requisita mansione nbstra secundum indicia quae à 
Barnaba acceperas, venires ad nos. Ego vero in- 
gressu tuo ita gratulatus suin , uL nescio unde mo- 
tus, festinaverit animus meus exponere tibi cuncta 
velociter, precipue tamen quod estin flde maxi- 
mum de vero propheta, quod unum ἃς totius do- 
etrinz fundamentum süllicere. posse non ambi; 
Vom etiam ** scripta legis per singula quzque capi- 
iula quorum ratio poscebat, secretiorem tibi i 
ligentiam patefeci, non oceullansa te nec tradi 
num bona, Quo vero supersunt incipiens a die cra- 
Slina, ex his quz im quzstionibus cum Simone 
movebuntur, per dies singulos audies, usquequo 
Deo favente perveniatur ad ipsam quo iter nostrum 
dirigendum credimus urbem Romam. Cumque ad 
haec ab eo dicta, omnem gratiam me ei debere pro- 
fiterer, facturumque omnia me que preciperet 
promplissime pollicerer, cibo sumpto quiescere nog 


sit supra conditorem mundi, simulque mirabilia 
plurima ostendens alios dubitare, alios. declinare 
fecerit ad se; cunctaque diligenter comperta ab 
his, qui prius vel socii ejus, yel discipuli fuerant, 
et post hoe ad Zacchzeum conversi sunt, indicavit, 
Multi sunt. ergo, inquit Jacobus, o Petre, quorum 
salutis causa. proficisci Le oportet, et arguere nia- 
gum, ac sermonem veritatis docere; sed nihil mo- 
reris, neque te contristet. quod solus proficisceris, 
sciens comitem libi et adjutorem Deum per Jesum, 
€t cito per ejus gratiam multos tibi socios et una- 
nimés fore. Dato sane operan, ut per singulos an- 
nos precipua quaque ex diclis gestisque tuis 
Scripla millas ad me, ct maxime per septimanas 
annorum. Et his dictis dimissus ab eo, sex diebus 
perveni Ciesaream, 

LXXIIL Ingredienti autem mihi occurrit Zac- 
€heus dilectissimus fraler noster, et inhaerens am- 
plexibus meis perduxit ad hoc in quo ipse comma- 
nebat hospitium, requirens a me de singulis qui- 
busque fratribus, precipue tamen de honorabili 
fratre nostro Jacobo. Cumque audisset a me, quod 
uno adhuc claudicaret pede, percontanti continuo 
causam, omnia liec. que nunc tibi exposuimus, ei 
enarravi; quomodo !* evocali essemus a sacerdo- 
tibus et pontiflce Caipha ad templum, εἰ Jacobus 
archiepiscopus stans in. summis gradibus, per se- 
ptem continuos dies universo populo de Scripturis 


Dominicis assignaverit, quod Jesus esset Christus, ܟ‎ jussit sibique ipse quietem dedit. 


** Tum ctiam—traditionum bona pariter desunt 


quove modo omnibus jam acquiescentibus, u& ab 


9! Quomodo—dicamus desunt in utroque cod. Lips. 


jn utroque cod. Lips. 


COTELERII NOTJE. 


Infandos omni magic dementia plenos 

Persuasit, sese virtutem dicere summam; 

Fingere cum meretrice, nefas peragrare, volare; 
Sine dubio scribi debet. : 

nfando Simoni magica dementia pleno 

Persuasit, sese virtutem dicere summam : 

Fingere, cum meretrice, nefas, peragrare, volare, 


duobus Societatis Jesu insignibus theol is, Dio- 
nysio Petavio ad Epiphanium in heresi Simonia- 
norum, et Francisco Vigero in Euseb. Preparat. 
evangel. lib. 11, eap. 18. PE 

(58) Virtutem summam excelsi Dei. Miseris mo- 
dis deformati sunt. versus Auctoris V gri d et 
ἀνωνύμου, post Tertulliani Opera, lib. r, adversus 
Marcionem ; 


—————————————————————À 


LIBER SECUNDUS. 


1. Cum autem dies, αυ δὰ disceptandum cum D Eliesdros et Phinees, Lazarus et Eliseus; post hos 


ego Clemens et Nicodemus, deinde Niceta et Aquila, 
qui fuerant prius discipuli Simonis, et docente 
Zacchzeo conversi sunt ad fldem Christi. Mulierum 
sane nulla prorsus aderat. Cumque adhuc vesper- 
linum lumen duraret (59), omnes resedimus , et 


Bimone statuta fuerat, illacesceret , Petrus primis 
gallorum cantibus surgens excitavit etiam nos; 
eramus enim in eodem conclavi cubitantes simul 
omnes tredecim, in quibus primus post Petrum 
Zacchzus, deinde Sophonias, Joseplius, et Michaas, 


COTELERII NOTA. 


nec ultro consumeretur, videndus Plutarchus in- 
Quastionibus: Romanis p. 281, F. Monachos etiam. 
solitos ad lumen dormire, discimus ex eorum He- 
gulis. 


$9) Cumque adhuc vespertinum. lumen. duraret. 
ܐ‎ berg eni Ut Clementinorum homil, ui, 
m. i: Εὔρομεν τὸν μὲν λύχνον ἔτι φαίνοντα. Do 
more lucernam mon exstinguendi, sed sinendi do- 


1250 


RECOGNITIONUM LIB. 1l. 


1219 


Petrus videns vigilare nos δὲ sibi intendere, salue A noscere, quis, qualisve sitis eui immortalitatis 


verba credenda sunt? Solliciti enim et valde solli- 
citi esse debemus, ne margaritas nostras mittamus 
ante porcos '*, 

IV. Sedet alias ob. causas utile est, viri hujus 
habere me notitiam, Si enim sciam, quia im bis, 
de quibus non potest dubitari quod bona sint, emen- 
datus est et inculpabilis, hoe est, si sobrius, si 
misericors, si justus, si mitis et humanus est, quie 
utique bona esse nullus ambigil, tune eonsequens 
videbitur, ut ei qui obtinel bona. virtutum, etiam 
quod deest fidei et scienti. conferatur, et in qui- 
bus maculari videtur ejus vita, quie est in reliquis 
probabilis, emendetur.. Si vero in his qua palam 
sunt, peccatis involutus permanet et inquinatus, 
non me oportet ei aliquid de secretioribus et remo- 
tis divinz scientiz proloqui, sed magis protestari 
el convenire eum, ut peccare desinal et actus suos 
ἃ vitiis emendet, Quod si ingesseril se el. provo- 
caverit nos dicere, quie eum minus recte agentem 
non oportet audire, prudeuter eum debemus elu« 
dere; nam nihil omnino respondere auditorum 
causa utile non videlur, ne forle existiment nos 
responsionis penuria declinare certamen, et fides 
eorum ledatur, non intelligentium propositum no- 
strum. 

V. Cumque hsc Petrus dixisset ad nos, Niceta 
rogat permitti sibi dicerc aliquid, atque indulgente 
Petro cum venia inquit: Üpsecro te, domine mi 


C Petre, audias me valde sollicitum tui et verentem, 


ne forte in certamine quod tibi est cum Simone, 
superari videaris.-Solot enim frequenter accidere, 
ut qui veritatem defendit, non semper obtineat, dum 
aut in aliquo praventi sunt auditores, aut non gran- 
dem curam melioris sententia. gerunt. Super lice 
autem omnia et ipse Simon vehementissimus est 
orator, in arte dialectica et syllogismorum tendicu- 
lis enutritus, quod autem est omnibus gravius, et 
in arte magica valde exercitatus; el ideo meluo, ne 
forte tam valide ex omni parte munitus, apud eos 
qui ignorant eum, falsa allegans putelur vera de- 
fendere, Neque enim vel nos ipsi eum potuissemus 
effugere et converti ad Dominum, nisi dum adjuto- 
res ejus eL errorum socii fuimus, agnovissemus quod 


collaudans me adhoriandi οἱ incitandi D deceptor esset ac magus 


VI. Cum hzc Niceta dixisset, Aquila quoque ro- 
gons sibi dicendi facultatem dari, hoc modo etiam 
ipse prosecutus est : Suscipe, queso, εἰ mei erga 
1e amoris curam, optime Petre; et ego enim valde 
sollicitus sum pro te. Nec reprehendas nos in hoc, 
quia curam gerere alicujus ex affeciu venit, negli- 
gere autem non minus est quam odisse. Testem 
vero invoco Deum, quia non ut segniorem te In cep- 
tamine sciens metuo pro te, quippe qui nec unqua 


tatis nobis continuo dat sermonis exordium. Mirari 
me equidem fateor, fratres , humane nature vim, 
quam ad omnia aptam habilemque esse video. Που 
autem dicere in memoriam venit ex hig qux rebus 
ipsis expertus sum. Ut enim transierit medium no- 
etis, ego sponte Jam suscitor et ultra somnus nequa- 
quam venit ad me; quod mihi accidit ex eo, quia 
1n consuetudine habui verba Domini mei, qua ab 
ipso audieram, revocare ad memoriam, et pro ipso- 
rum desiderio suscitari animis meis οἱ cogitationi- 
bus imperavi, ut evigilans ad ea et singula quaque 
recolens ac retexens possim memoriter retinere. Ex 
hoc ergo , dum omiii cum dulcedine sermones Do- 
mini versare in meo corde desidero, consuetudo 
obtinuit vigilandi, etiam si nihil sit quod cogitare 
velim. lta ergo ineffabili quadam ratione, iniro- 
ducta alia consuetudine, vetus consuetudo mutatur, 
οἱ id revera si non supra modum cogas. sed quan- 
tum recipit mensura nature, Neque enim penitus 
somno carere possibile est, alioqui nec facta nox 
fuisset ad quietem. 5 

II. Et ego cum audissem: Optime, inquam, di- 
xisti, Petre, quia consuetudo consuetudine commu- 
tatur. Nam et ego cum navigarem primo turbabar 
et intra me mihi omnia vertebantur, ita ut suggil- 
lari viderer nec ferre possem brumam (60) et mole- 
stiam maris, post paucos autem dies ubi consuetudo 
facta est, tolerabiliter ferre ccpi,ita ut mane sla- 
tim una cum nautis cibum sumere delectarer, cum 
prius ante horam septimam capiendi cibi consue- 
tudo non esset. Nune ergo exista sola consuetu- 
dine, circa illud. tempus quo comedere cum naulis 
solebam, esuries admonet me, quod tamen rursus 
depellendum spero, cum alia fuerit consuetudo su- 
scepta. Credo ergo etiam tibi vigiliarum consueiu- 
dinem, ut perhibes, institutam; et opportune hoc 
exponere voluisti, ut et nos aliquantulum somni a 
nobis abjicere atque effugare non pigeat, ut. possi- 
mus doctring viventis instituta suscipere. Ubi enim 
decocti fuerint cibi et mens acceperit nocturna si- 
lentia, opportunissime qui docentur insident. 

Wil. Et Petrus libenter accipiens, quod intellexe- 
rim przfationis ejus causam ad utilitatem nostram 
prolatam, 
sine dubio gratia, consequentem ccpit expedire ser- 
monem: Opportunum mihi nunc et necessarium 
videlur, de his quz imminent aliqua. discutere, id 
est de Simone. Scire enim velim , quibus sit mo- 
ribus et quibus actibus, quod mibi, si quis scit, 
indicare non cesset ; referl enim ista prenoscere. 
Nam si in mandatis habemus, ut venientes ad civi- 
tatem discamus prius, quis in ea dignus sit ut apud 
eum cibum sumamus 5; quanto magis convenit 


Mattb. x; Luc, x. "" Mitth. 1 6.‏ ܙ 


COTELERI NOTAE. 


est, βρόμον, [remitum. 


(60) Brumam. Candel., εἰ Carmel. quoque, bromwm, quod 


S: CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ. OPERA DUBIA. 


ibi prasto fuerim disputanti, sed qui illius impie- A in numero dierum positi videbantur), Simon hic 


male, ut diximus, gloriz cupidus accedit ad Dosi- 
theum et simulatis amicitiis exoral, ut si quando 
aliquis ex illis triginta. obisset, in locum defuncti 
se continuo subrogaret; quia neque statutum nu- 
merum excedere apud eos fas erat, neque igtiotum 
3liquem inserere aut nondum probatum; ünde et 
ceteri studentes digni loco ac numero fleri, secun- 
dum secte sue instituta placere per omnia gesliunt, 
quo possit unusquisque ex bis qui illum nemeruni 
sequuntur, cum forte aliquis, ut diximus, decesse- 
rit, dignus videri, qi i^ locum defuncti substitui 
debeat. lgitur Dosithetts plurimis ab hot exoratus, 
vbi locus intra numerum factus est, introduxit Si« 
monem. 


tates beue noverm, existimationem tuam cogito 
simul et animos auditorum, et ipsius ante omnia 
veritalis statum. Vehemens etenim est bic magus 
ad omnia quzcunque voluerit et supra modum sce- 
lestus ; in omnibus enim eunt diligenter agnovimus, 
"tpote qui a puero matorum ejus auditores fueri- 
mus et ministri, et nisi nos Dei amor abrupisset ab 
fo, in eisdem cum ipsoetiam nunc versaremur 
malis ; sed ingenitus quidam nobis erga Deum at- 
fectus, scelera quidem ejus exosa, cultum vero Dei 
amabilem fecit, Unde et arbitror opus fuisse divina 
providentie, ut nos primo familiares ejus effecti 
notitiam caperemus quomodo, vel quali arte prodi- 
gia, que facere videtur efficiat. Quis enim est, qui 


nen obstupescat super his, quze facit, mirabilibus, p ΙΧ. Sed hic non multo post incidit in amorem" 


mulieris illius quam Lunam vocant, nobisque utpoté 
familiaribus suis omnia concredebat, quod magus 
esset, et quod amaret Lunam, quodque glorize ουρὶ- 
dus nollet ea inglorius frui, sed exspectare patiens 
ler donec houeste ea uti licere , si amen eant 
nos conspiraremus ei ad omnia qux velit, Sed et 
mercedem ministerii hujus daturum se ܐܐ ;ܳܐ‎ polli« 
cebatur. summis ut honoribus affici, et dii esse ab 
hominibus crederemvr, tantum ut mibi, inquit, Si- 
1noni deferatis primatus, qui possum magica arte 
multa signa οἱ prodigia ostendere, per qua possit 
vel glori vel sectae nostre ratio constare. Possunt 
enim facere (65) ut volentibus me comprehendere 
non appaream, et rursus volens videri palam sim, 
si fugere velim montes perforem et saxa quasi lutum 
pertranseam, si me de monte excelso. przcipitem, 
lanquam subveclus ad terras illesus deferar. Vin« 
ctus memetipsum solvam, eos vero qui vincula in- 
jecerint vinctos reddam, in carcere colligatus clau« 
stra sponte patefleri faciam, statuas animatas red« 
dam, ita ut putentur ab his qui vident homines esse, 
novas arbores subito oriri faciam, et repentina vir- 
gulta producam , in ignem memetipsum injiciens 
non ardeam. Vultum meum commuto, ut non agno- 
Scar, sed et duas facies habere me, possum houi- 
nibus ostendere. Ovis aut capra efflciar, pueris par^ 


vut patet eum de ccelis Deum ad salutem bominum 
descendisse? Ego de meipso fateor, nisi interius 
eum scissem, et interfuissem actibus ejus, subripi 
mibi facile potuisset ; unde non fuit magnum nos ab 
ejus consortio separari, scientes eum magicis arti- 
bus ct commentis scelerum niti. Quod si vis etiam 
ipse de eo cuncta cognoscere, quis ipse sit, qua« 
lisve, ܬܘ‎ unde, vel qualiler patrentur quie gerit, 
ausculta, 

VH. Simon hic, patre Antonio, matre Rachel 
natus est, gente Samarzeus ex vico Gethonum, arte 
magus, Grecis tamen litteris liheralibus apprime 
eruditus, gloriz ac jactantiz supra omne genus ho» 
minum cupidus, ila ut excelsam virtutem quae 
supra creatorem Deum sit, credi se velit, et Chri- C 
stum putari, atque. Stantem nominari. 1186 autem 
appellatione utitur quasi qui neget posse se ali- 
quando dissolvi, asserens carnem. suam ita divini- 
latis suz virtute compactam, ut possit in eternum. 
durare. Hinc ergo Stans appellatur, lanquam qui 
non possit ulla corruptione decidere. 

VUL. 1-terfecto etenim, sicut scis et ipse, Bapti- 
sla Joanne (61), cum Dositheus lizreseos sug iniiss 
Set exordium, cum aliis triginta principalibus di- 
Scipulis (02) et una muliere que Luna vocitata est 
Vunde et illi triginta quasi secundum lunz cursuin 


COTELERII NOT.E, 


(63) Possum enim facere, ete. 
diam vocant 


bulare; aut £ommisceri flamme. et non comburi ; et 
alia, qualia Sion jecit. 


(61) Baptista Joanne. ln Clementinis homil. ,ܐܙ‎ Ὦ. 


n. 25; ܐܘ‎ Epitomes cap. 96, Ἰωάννης Ἡμεροδαπτι- 

|& Quemadmodum Justino martyri Dialogi pag. 
501, Βαπτισταί dicuntur, qui ceris Ἡμεροδαπτι: 
eal. 


oret 
ν δὲ 


sillieeni vero nec superiori tempore floruerunt : nunc 
vero omnino de[ecerunt, adeo ut totus illorum uume- 
rus referatur non esse in triyinta, Et tom, l, Ρ 45: 
Νυνὶ δὲ τοὺς πάντας ἐν τῇ οἰκουμένῃ οὐκ ἔστι Σιµω- 
νιαγοὺς εὑρεῖν τὸν ἀριθμὸν οἶμαι τριάκοντα. Nunc 
autcm omues Simoniunos in orbe reperire non (icct 
wwmero, opinor, triginta. 


RECOGNITIONUM LIB. II. 


ܚ 


via barbam preducam, ܡܐ‎ aerem volando invehar, ܬ‎ virga transire ; super quo obstupefactus Dositheua, 


ait ad eum : Dic mihi, si tu es Stans, u$ adorem 1e, 
Cumque Simon respondisset, ego sum , Desitheus 
videns se non esse' Stantem, cecidit et adoravif 
eum, et Simoni quidem cedit principstum suum, 
ipsique obedire omnem triginta virorum ordinem 
jubet, semetipsum vero in locum Simonis statuit 
et non multo post defunctus est (85). 

XII. Igitur post obitum Dosithei Simon accepit 
Lunam, cum qua usque ad presens circuit, ut vi- 
detis decipiens turbas et asserens, semetipsum qui- 
dem virtutem esse quamdam, quz sit supra condi- 
lorem Deum, Lunam vero qua secum esl, esse de 
superioribus celis deductam, eamdemque cuncto 
rum genilricem asserit esse. sapientiam, pro qua, 


Binquit, Greci et barbari confligentes, imaginem 


quidem ejus (66) aliqua ex parte videre potuerunt, 
ipsam vero ut est, penitus ignorarunt, quippe quae 
apud illum primum omnium et solum habitaret 
Deum. Et hzc atque alia his'similia eum verborum 
pompa proferens, decepit multos. Sed et boc in- 
dieare debeo, quod ipse ego vidisse me memini, 
cum esset aliquando Luna illa ejus in turri quadam, 
multitudo ingens ad eam convenerat pervidendam 
et undique cirea turrim stabat; at illa per omnes 
fenestras turris illius omni populo procumbere ac 
prospicere videbatur. Et multa alia mirabilia fecit 
et facit, ita ut stupentes pro his homines putent 
eum ipsum esse summum Deum. 

ΧΙΙ. Nam mihi aliquando et Nicetz rogantibus, 
ait exponeret quomodo hzc possint arte magica ef- 
fici, et qua esset hujus rei natura, Simon tanquam 
familiaribus suis explanare ita epit: Pueri, in- 
quit, incorrupti et violenter necati, animain. (67) 
adjuramentis ineffabilibus evocatam assistere mihi 


aurum. plurimum. ostendam, reges faciam eosque 
dejiciam. Adorabor ut Deus, publice divinis donabor 
benoribus, ita ut simulacrum mihi statuentes (64) 
tanquam Deum colant et adorent. Et quid opus est 
multa dicere? quidquid voluero facere, potero. 
Multa etenin! jam mihi experimenti causa consum- 
mata sunt. Denique aliquando, inquit, cum mater 
mea Rachel juberet me exire ad agrum, ut meterem, 
ego faleem videns positam precepi ei ut iret et 
meterel, et messuit decuplo amplius czteris. Multa 
jam nova virgulta produxi de terra et convalescere 
ea feci, sub momento temporis apparere feci et 
montem proximum, ego secundo perforavi. 

X. Sed hzc cum diceret de virgultis productis 
ei monte perforatc, stupescebam pro eo, quod etiam 
nos circumvenire velit, quibus se commendare et 
eoncredere videbatur; sciebamus enim quod a 
proavis hzc fuissent, quz a se nuper facta perhibe- 
bet. Hzc ergo nos ab eo flagitia audientes, et horum 
deteriora, sequebamur tamen et ipsi ejus scelera, 
εἰ alios ab eo decipi patiebamur, multa etiam men- 
tentes pro eo, et hoe priusquam aliquid faceret 
eerum qua promiserat, ita ut nullis adhuc gestis, 
2 nonnullis tamen putaretur Deus. 

ΧΙ. Interim in initio cum adhuc inter triginta 
DBosithei discipulos haberetur, ccepit ipsi Dositheo 
derogare, tanquam qui non integre nec perfecle 
doceret, idque eum non invidia facere sed in scien- 
tia. Verum Dositheus ubi sibi derogari sensita Si- 
mone, verens neopinio sua obseuraretur apud ho- 
mines, qui eum pntabant ipsum esse Stantem, 
furore commotus, cum ad scholam solito convenis- 
sent, virga correpta verberare Simonem cepit, et 
repente per corpus ejus quasi per fumum, visa est 


COTELERII NOTE. 


crum, pro quo conflatum [uit bellum decem annorum. 
Caterum quando Celsus apud Origenem Simonianis 
vult impositum luisse nonien Helenianorum ab He- 
lena, vel przceptore Heleno, in Heleuo non jocatur, 
opinor, sed errat. 

(01) Pueri incorrupti et violenter necati animam. 
Justinus martyr apologetico 2, p. 65 : Αἱ ἀδιαφθό- 
ρων παίδων ἐποπτεύσεις. Παῖδας ἀφθόρους, in 80- 
crate, lib. nt, cap. 15. Horatius epod.v, puer, im- 
pube corpus. Apud Eusebium, Hist. lib. vni, cap. 40: 
σπλάγχνα γεογενῇ, lib. vin, cap. 15, et De vita 
Constantini l, 36, νεογενῶν σπλάγχνα Βρεφῶν. Chry- 
sostomus, tom. V, concione 2 De Lazaro, νέων ἆπα- 
λῶν δώματα χατασφάττειν, quem et vide homili 
98 in Matheum. Augustinus lib. xvin. De civitate 
JDei cap. 55: Puer anniculus occisus , εἰ dilaniatus, 
et ritu nefario sepultus est, Alii innumeri. Quis enim 
non memoravit quam vocant Psychagogiam, Psy- 
chomantiam, Necyomantiam, Necromantiam, seu 
juxta Barbarorum filios, Nigromantiam, peritiam 
ciendi animas ab inferis, Manes sepuleris eliciendit 
Nec prateriri debet de Simonianis locus Tertul- 
liani eap. penult. lib. De anima : Ecce hodie ejus- 
dem Simonis hereticos tanta presumptio artis extol- 
lit, ut etiam prophetarum animas ab inferis v:overe se 
spondeant. Et credo quia mendacio possunt. Quod au- 
lem doctissimus Gronovius Observator. in. Scripin- 
ribus ccclesiusticis cap. & legit in Aldhelini loeo su- 


(64) Ita wt simulacrum. mili 
S. Irenzo lib. 1. cap. 20, publica statua Simonis 
Magi Roma posita, secernitur ab imagine privata 
Simonis specie Jovis, quam Simoniani cum imagine 
Selenes seu Helenz facta ad figuram Minerva ado- 
rabant. ld monui, quia B. Augustinus in libro Je 
heresibus videlur niünus distinete loqui, dicens de 
Simone : Jovem se credi volebat, Minervam vero me- 
retricem. quamdam Selenen; quam sibi sociam scele- 
rum fecerat ܇‎ imaginesque et suam et ejusdem. mere- 
tricis discipulis suis pra:bebat adorandas, quas εἰ Ro- 
πια lanquam deorum simulacra auctoritate publica 
constituerat, 

0 Et non multo pu defunctus est. Mortem Do- 
sitlrei describit post Epiphanium heresi 1, Nicetzs 
Choniates lib. 1 Thesauri, c. 55. Pauló aliter in Ne- 
tis Abrahami Ecchellensis Maronitz ad Catalogum 
Hebedjesu, p. 164. 

NL pie quidem ejus, etc. Haud dubium 
4 in Simon commentum hoc de Luna séu Selene, 

icta etiam Helena, hauserit ab ethnicis; cum Pla-- 
louis insignia verba exstent, lib. 1x De republica : 
Τὸ τῆς Ἑλένης εἴδωλον ὑπὸ τῶν ἐν Τροίᾳ Στησίχο- 
ρός φησι γενέσθαι περιμάχητον, ἀγνοίᾳ τοῦ ἀληθοῦς. 
De Πείεπα imagine Stesichorus. ἄῑ Trojanos veri 
iignorutione decertasse. Mem Sexti Empirici adversus 
Alathiematicos lib. vri, p. 184, 485 : Ἑλένης εἴδωλον, 
περὶ οὗ δεχαέτης συνέστη πόλεμος, Heleng simula- 


lafwentes, Recte a 


1956 
cum esset in potestate mea, vel parvum esse, vel 
magnum, et hominem inter homines apparere, 
Tentandi ergo gratia vos primos assumpsi amicos, 
ut in celestibus et ineffabilibus locis meis primos 
vos collocem, cum probavero. Humana ergo de 
meipso mentitus sum, ut vos manifestius compro- 
barem, si integrum erga me servatis affectum. Ego 
vero hzec audiens, ipsum quidem miserum judicans, 
impudentiam tamen ejus admirans, et. pro eo ipse 
erubescens, simul el veritus ne quid in nos moli- 
retur mali, innuo Nietz, paulisper una mecum simu- 
lare, et aio ad eum : Non nobis indigneris hominibus 
Corruptibilibus, incorruptibilis Deus; sed suscipe 
magis affectum nostrum, et animum volentem scire 
qui sit Deus ; nondum enim sciebamus quis esses, οἱ 
nec adveriebamus quia tu es quem  quzrebamus. 

Χγ. Heec et his similia vultu pro re aptato pre- 
sequentibus nobis, vanissimus credidit nos. de- 
Ceptos, et eo magis elatus addiditetiam hzc : Pro- 
pitius vobis jam sum, pro affectu quem erga me 
Deum geritis, me enim diligentes nesciebatis, eL me 
quirentes ignorabatis, Sed nolo dubitetis, quia hoc 
est vere Deum esse, cum polest quis parvus effici, 
vel magnus, si voluerit, nam quoquo modo appa- 
rere hominibus poteram. Nunc ergo incipiam vobis 
aperire quod verum est, Ego virtute mea quodam 
lempore aefem verlens in aquam (70), et. aquai 
rursus in sanguinem, carnemque solidans, novum 
hominem puerum formavi, el opus conditore Deo 
multo nobilius protuli. llle enim creavit hominem 
8 terra, ego autem, quod est diílicilius, ex aere, 
quemque rursus resolvens aeri reddidi, speciera 
lemen ejus imaginemque depictam in interiore cu- 
biculo collocavi, ut esset indicium ac memoria 
operis mei. χες autem  intelligebamus eum dicere. 
pro puero illo, cujus vi necati anima, ad ea. quie 
volebat ministeria, utebatur. 

XVI. Petrus vero haec audiens cum lacrymis 
ait : Miror admodum immensam Dei patientiam, et 
€ contrario in nonnullis humana temeritatis auda- 
ciam. Quz enim ratio inveniri ultra poterit, qua Si- 
moni suadeat, quod Deus judicet iniquos ; cum ipse 
sibi persuadet, quod animarum obedientia ad scele- 
Tum suorum utatur minislerium? re aulem vera a 
deimonibus illuditur ; tamen?! cum per baec ipsa cer- 


NOTAE. 


92, Terebinthus, seu Buddas natum se ex virgine 
affirmat : propter veterem, ni fallor, Buddam (Cle- 
menti Alexandrino Buttam, Strom. 1, p. 305) de 
quo post alios Ratramnus libro De nativitate Chri- 
sti cap. 3, Spicilegii Acheriani t. 1. An certe. Bra. 
manorum sequemur opinionem, ut quemadmodum illi 
secie sua: auctorem. Bubdam (1. Buddam) per virgi- 
nis latus narrant exortum , ita nos Christum [uisse 
pradicemus? 

10) Aerem vertens in aquam. Clement. homil. 2, 
c. 26. Hoc quoque e media philosophia Simon. Vide- 
sis Diogenem Laertium lib. vit in. Zenone, Clem. 
2075 trom. V, p. 599, Theodoritum Haeret. (a- 


8. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA, 


feci, ¢) per Ipsam fit omne quod j]ubeo. Et A 
ego : Estne, inquam, possibile animx hzc facere? 
lile respondit : Hoc vos scire volo, quia secundum 
locum post Deum obtinet anima hominis, eum. 
exuta fuerit a corporis sui tenebris. Statim deni- 
que et prescientiam habet, propter quod evocatur 
ad necromantiam. Et ego respondi : Cur ergo in- 
lerfectorum anima: non ulciscuntur interfectores 
suos (68) 2 At ille: Non meministi, inquit, quod dixi, 
quia cum exierit de corpore, etiam przscientiam 
habet? Memini inquam, Ob hoc ergo, inquit, eum 
excedit e corpore, statim prznoscit futurum esse 
judicium. et unumquemque pro his quz hie egerit 
malis pcenas daturum, et ideo nolunt ulcisci inter- 
fectores suos, quia et ipse proe suis malis qu: hic 
commiserant, perferunt cruciatus, et illis sciunt 
in judicio graviora manere supplicia. Super hzc 
autem omnia nec permittitur eis exire, aut facere 
quidquam ab angelis qui eis prxesunt. Et ego res- 
pondi : Si non permittitur eis ab angelis huc venire 
aut facere quod volunt, quomodo mago evocanti 
obtemperant anim:e? Ipsis, inquit, animabus ve- 
nire volentibus nonindulgent, cum vero hi qui 
presunt angeli adjurati fuerint per majorem suum, 
excusationem habent nostre, qui eos adjuramus, 
violenti, ut perniitant exire animas quas evoca- 
mus; non enim illi peccant qui vim patiuntur, sed 
nos qui inferimus necessitatem. Ad hsc Niceta, 
ultra non ferens prepropere respondit, quod et ego 
quidem facturus eram, sed prius eum expiscari de 
singulis cupiebam ; sed, ut dixi, Niceta preveniens : 
Et tu, inquit, non times diem judicii, qui vim απ. 
gelis facis, et animas evocas, et homines deci 
et honorem tibi divinum ab hominibus mercaris? 
et quomodo nobis persuades quod neque judicium 
erit, ut nonnulli Jud:zorum fatentur, neque anime 
immortales sint, quod videtur pluribus, cum ipsis 
oculis tuis videas eas, et commotionem divini judi- 
cii capias ex ipsis? 

XIV. His ab eo dictis impalluit Simon, et tamen 
post paululum recolligens «e, ita respondit : Ne 
putetis, inquit, quod generis vestri homo sim ; ego 
neque magus sum, neque amator Lunze, neque An- 
tonii fllius. Ante enim quam maler mea Rachel 
conveniret cum eo (69), adhuc virgo concepit me, p 


1. Tamen — substantiam desunt in codd. Lipss. 
COTELERII 


ra relato cum testimoniis veterum : Atque Simo- 
mim lethiferas necromantia labruscas radicitus ex- 
stirpantem, pro lethiferas necnon Ποπιαπία labru- 
scns ; vereor πὶ sit necessarium : cum Romania ex- 
poni possit Romana religio seu ethnica ܕ‎ quemad- 
modum Simouia heresis Simonis 

(68) Cur ergo interfectorum anima non ulciscun- 
tur interfectores suos? ldem argumentuim urget Ta- 
tianus Üratione contra Grecos, p. 156. 

(69) Ante enim quam mater mea Rachel conveni- 
ret cum eo. Abutitur impius Simon loco Scripture 
Matth. 1, 18, quia se esse Christum credi voluit; 
quod et de se ipsis dixerunt quidam post illum he- 
resiarche. Pari modo apud Socratem lib. 1, cap. 


1253 


fideles a fidelibus et pii discernantur ab impiis, per- 
missum est maligno uti his artibus, quibus singulo- 
rum erga verum parentem probentur affectus. Quod 
8i * vere esset aliquis deus alienus, tamen ab eo. 
qui nos ereaverat quique nobis pater οἱ conditor 
fuerat, recturine erat, relicto. proprio transire ad 
alienum? Et. Aquila : Absit ! inquit, Tum Pétrus : 
Quomodo ergo dicemus malignum esse causam pec- 
cati nostri, cum hoc permissu Dei fiat, uL per ipsum 
probentur et in die judicii arguantur hi qui majo- 
ribus pollicitationibus invitati, veri patris οἱ con- 
ditoris sui reliquerint pietatem, hi vero qui fidem. 
et charitatem proprii patris, etiam cum paupertate, 
5i acciderit, eL eum tribulatione servaverint, donis 
calestibus in regno ejus et immortalibus muneri- 


B pus perfruantur? Sed hac alias diligentius expone- 


mus. Quid autem Simon egerit post hze, scire 
cupio, 

XIX. Et Niceta respondit : Ubi intellexisse eum 
sensimus, quod deprehensus esset a nobis, collo- 
cuti inter nos de sceleribus ejus reliquimus eum οἱ 
ad Zacecheum venimus, hac ipsa éi, qus et tibi 
nunc protulimus, indieantes. At ille benignissime 
mos suscipiens, et de fide Domini nostri Jesu 
Christi edocens, fidelium numero sociavit. Cum- 
que hiec. Niceta dixisset, Zacchzeus qui pulo ante 
egressus fuerat, ingrediebatur dicens : Tempus est, 
ܬܠܐ‎ procedas ad disputandum, Petre; turba enim 
multa in atrio domus cengregata te opperitur, quo- 
rum in medio muliis fultus asseclis consistit Si- 
mon. Tum Petrus ut hac audivit, orationis gratia 
secedere me jubens (nondum enim eram dilutus a 
peccatis, quz in ignorantia commiseram),ait ad re- 
liquos : Oremus fratres, ut. Deus per Christum 
suum pro ineffabili misericordia sua adjuvet me 
exeuntem pro salute hominum, qui ab ipso creati 
sunt. EL hzc cum dixisset, oratione facia processit 
ad atrium domus, in quo erat multitudo. populi 
plurima congregata; quos ubi omnes summo si- 
lentio ad se intentos vidit, οἱ magum Simonem in 
medio eorum velut signiferum slantem, lioc modo 
€ epit : 

XX. Pax vobis sit omnibus, qui parati estis dex- 
leras dare veritati; quicunque enim obediunt ei, 
videntur quidem sibi aliquid gratiz conferre Deo, 
porro autem ipsi :') eo donum summi muneris con- 
sequuntur justitize ejus semitis incedentes, Propter 
quod primum est omnium, justitiam Dei regnum- 
que ejus inquirere?! ; justitiam quidem wt recte 
agere doceamur, regnum vero, ut qua sit merces 
posita laboris et patiente noverimus, in quo est 
bonis quidem zternorum bonorum remuneratio, 
liis autem, qui contra voluntatem Dei egerint, pro 
uniuscujusque gestis penarum digna restitutio, Hic 
ergo, hoc est in presenti vita positos oportet vos. 
agnoscere voluntatem Dei, ubi οἱ agendi loeus est. 


permittitur ratione desideranturin utroque 


“ΠῚ Cor. xt, ἐν. 1? Quod si—muneribus Perfruantur non leguntur in codd. Lipss. *' Maui. 


40 


RECOGNITIONUM LIB. Ἡ. 


1257 0 
tus sit, quod immorlales sunt animze et judicantur A 
pro his quz gesserint, et qui seputet re ipsa videre ca 
quz nos fide credimus, quamvis, ut dixi, illudatur 
a dzmonibus, tamen arbitratur se ipsam anima vi- 
dere substantiam. Quando hic, inquam, fatebitur vel 
male se agere in tanto malo positus, vel judican- 
dum se pro his que egerit, qui sciens Dei judicium 
contemnit et inimicum se exhibet Deo, et audet 
tani nefanda committere? Unde certum est, fratres 
mei, nonnullos veritati ac religioni Dei non ideo ad- 
versari, quod eis fidei ratio nequaquam constare 
videatur, sed quia aut nimietate peccatorum invo- 
luti, aut malis suis préventi et Lumore cordis elati 
sunt, 11 6 11! nec ea quidem credant, quz oe'ilis suis 
8e videre arbitrantur. 


XVII. Verum quoniam ingenita erga Deum con- 
ditorem sufficere ad salutem videbatur affectio his, 
qui diligerent eum, studet. inimicus hanc affectio- 
nem in hominibus pervertere, et. inimicos eos effi- 
cere atque ingratos Conditori suo. Testor autem 
«clum ac. terram, quod si quantum. cupit inimiens 
desovire, permitteretur etiam ἃ Deo, olim omnes 
homines deperisseni; sed misericordiz causa non 
sinit Deus. Quod si'* affectum suum homines con- 
verterent ad Deum, omnes sine dubio salvarentur, 
etiam si pro aliquibus delictis ob justitiam corripi 
viderentur. Sed nunc plurimi hominum inimici ef- 
fecti sunt Dei, quorum malignus corda penetravit, 
et afectum quem eis copditor Deus inseruerat, 
wterga se haberent, in semetipsum deflexit. Alio- ( 
rum vero, qui aliquantulum vigilare videbantur, 
in phantasia glorim et splendoris apparens, et 
magna quadam aique ingentia repromittens, eva- 
gari nihilominus a Deo vero mentem atque animum 
fecit; que tamen perpetrare ei justa quadam per- 
mittitur ratione. 


XVIII. Ad lizc Aquila respondit : Quid ergo de- 
linquunt homines, si malignus transformans se in 
splendorem lucis!* majora repromiuit hominibus, 
quam ipse conditor Deus ? Et Petrus : Puto, inquit, 
hoc injustius nihil esse, et quatenus injustum sit 
audi. Si filius tuus, qui ἃ 16 omni diligentia erudi- 
lus est ei nutritus, atque ad virilem perductus 
zelatem, ingratus tibi sit, et relinquens te ad alium, 
quem forte ditiorem viderit, eat, et honorem que'u 
tibi debebat illi exhibeat, ac spe majoris lucri na- 
iuram neget et jura paterna defugiat, rectum tibi 
videtur, an impium? Et Aquila respondit : Omni- 
bus palam est, quod impium sit, Et Petrus : Si 

. rgo in hominibus hoc impium dicis, quanto magis 
in Deo, quisupra omnes homines honore ab ho- 
minibus dignus est? cujus non solum beneficiis 
fruimur, verum et ope ac virtule esse cepimus 
cum non essemus, cuique si placeamus merebimur 
ab eo, ut etiam aeterni in bonis simus. Ut ergo in- 


?* Quo si — viderentur et qua sequuntur : Aliorum tero — 


odd. Lipss. 
vi, ὅδ. . 


Parnor. Gn. I. 


4959 S, CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 1380 
Nam si quis velit (74) antequam actus suos emen- Α positi veritatis, verum prophetam invenire possi- 
det, de his requirere quz non potest invenire, mus, non velocitate pedum, sed operum: bonitate 
stulta et inefficax erit hujuscemodi inquisitio. Tem- — currentes; ut ipso duce usi, nullum vie hujus pa- 
pus enim breve est, et judicium Dei gestorum — tiamor errorem. Si enim ipsum sequentes ingredi 
eausa agetur, non questionum. Ideoque ante omnia — meruerimus illam, quo pervenire cupimus, civita- 
hoc quaramus, quid nos, aut qualiter agere opor- em, omnia jam de quibus quzritur, oculis videbi- 
teat, ut zternam vitam consequi mereamur. mus, tanquam heredes omnium facti. Intelligite 
ΧΧΙ. Nam si exiguum hoc vite tempus perina- itaque viam esse hunc vite nostr cursum, viato- 
nes oceupemus el inutiles quzstiones, inanes sine — res eos, qui bona opera gerunt, portam verum 
dubio et vacui ab operibus bonis pergemus ad prophetam, de quo dicimus, urbem regnum esse, 
Deum, ubi judicium **, ut dixi, operum nostrorum — in quo residet omnipolens pater, quem soli videre 
fiet, Unaqueeque etenim res suum tempus habet et — possunt hi qui mundo sunt corde **. Non ergo no- 
locum. Operum hic locus, boc tempus est seculum — bis dillicilis videatur hujus itineris labor, quia in 
futurum. Ne ergo impediamur ordinem locorum ac — [ine ejus requies erit**; nam et ipse verus pro- 
lemporum permntantes, primo quie sit Dei justitia — pheta ab initio mundi per szecolum currens festinat 
requiramus, ut tanquam iter acturi, abundanti via- P ad requiem. Adest enim nobis omnibus diebus, et si 
lico bonis operibus repleamur, quo possimus ad — quando necesse est apparet et corrigit nos, ut ob- 
regnum Dei,tanquam ad urbem maximam perve-  temperantes sibi ad vitam perducat eternam. Mea 
nire. Deus enim his, qui recte sentiunt, per ipsa — ergo ista sentenlia est, sicut εἰ vero prophelz vi- 
opera mundi, que fecit manifestus esl, ipsius crea- — sum est, ut primo de justitia requiratur, ab his 
lura sus utens testimonio**, et ideo cum de Beo maxime qui Deum se nosse profitentur. Si ergc 
dubitatio esse non debeat,de sola nunc ejus justi- — habet aliquis quod esse rectius putet, dical et cum 
tia requiramus et regno. Quod si aliquid nobis de — dixerit audiat, sed cum patientia et quiete. Propter 
secretis et reconditis inquirendum suggerit mens — hocemim ab initio, salutationis specie (72) pacem 
nostra, antequam de operibus justitiz: requiramus, cunctis precatus sum. 
rationem reddere nobismetipsis debemus; quia si XXIII. Ad hzc Simon respondit: Nos pace t&a 
bene agentes salutem consequi meruerimus, tan- — opus non habemus, si enim pax sil et concordia „ 
quam casti et mundi euntes ad Deum Spiritu δὰ inveniendam veritatem nihi! proficere poterimus; 
sancto replebimur, οἱ omnia que sunLsecreta et — habent enim inler se pacem et latrones , et scorta- 
occulta, sine ulla. questionum cavillatione nosce- c. fores, et omnis nequitia cum semetipsa concordat, 
mus, qua nune, etiam si totum quis vile sux tem- εἰ nos ergo si ob hoc convenimus , ut pacis causa 
pus in inquirendo consumat, non solum non poterit omnibus quz dicuntur przbeamus assensum, nihil 
invenire, sed et majoribus se erroribus inseret, auditoribus conferemus ; sed € contrario illusis eis, 
quia non per viam prius justiti incedens, ad por- — nos amici discedemus. Propter quod noli invocare 
tum vitz pervenire contenllit. pacem, sed magis pugnam matrem ejus, et si potes 
XXII. Et propterea suadeo primo justitiam ejus — expugna errores. Nec requiras amicitiam inj 
requirendam, ut per hauc iler agentes, εἰ in via — assentationibus partam ; hoc enim ante omnia scire 


[bi judicium—pervenire non. leguntur in utroque codd. Lipss. '' Rom. » 20. ** Matth, v, 8.‏ ܘܘ 
fequies erit, Pergit uterque codd. Lipss. ita : Mea erqo ista est sententia. Si ergo, elc. :‏ 5 


COTELERII NO1 £. 


jusdem libri 
ܙܙܙ‎ : Ἐὰν πρὸ τῶν ἀγαθῶν πράξεων ζητῶμεν. ζητήματά expressa est ex 16260 lib. 19, 21, apud 
τινα ἀνωφελῇ καὶ ἀνεύρετα, ὡς ἐνδεεῖς φρενῶν πὶ 

θα xai ἐνεδρευόμεθα. "O τε γὰρ ἐχάστου χρόνος 

ς, καὶ τὸ χρίνεσθαι ἡμῖν ἔστι περὶ ἔργων, οὗ 

περὶ γνώσεως ἀποῤῥήτων. Διὸ μὴ καταλείψωμεν ζη- 
πεῖν, τί χρὴ ποιήσαντας ζωῆς αἰωνίου τυχεῖν. Εἰ và; 
7 ντες τὸν βραχὺν χρόνον εἰς δυσεύρετα bes r 0 
ἀνωφελῆ ζητήματα τὰς ἡμέ ἰς τοῦ παρόντος βίου fine. Nili certe non paucze epistolze; forsan non sine 
χαταδαπαγήσωμεν, ἐνεδρευθέντες ἀπερχόμεθα ἔνθεν fraude, aul saltem errore Graculorum. Conferas 
xevatc χερσί. Et infra : "Exaazov γὰρ ® ἔχει χαι- — eliam velim illam 190 lib. n cum 6 vlt. epistola S 
βὸν, τὸ πράττειν τὰ δίκαια ἐνταῦθα, τὸ δὲ ἀπολαδεῖν ܨ‎ pseudo-Areopagilz, de Carpo, — 
τὴν μισθαποδοσίαν ἐν τῷ μέλλοντι αἰῶνι. "Iva οὖν μὴ (13) Salutationis specie, pacem cunctis precatus 
ἐνεδρευθῶμεν μᾶλλον τὴν διχαιοσύνην ἰχνεύσωμέν «e — sum. Ad Matth. x, 12, Hieronymus : Occulie salu- 
xai πράξωμεν, ὅπως χαθάπερ τινὲς χάλλιστοι ὁδοι- — lationem. Hebrei ac Syri sermonis expressit. Quod 
πόροι, 2 ܳܐ‎ τῶν ܐ‎ eiim πράξεων, enim Grece dicitur χαῖρε, εἰ Latine Ave, hoc He- 
ὥσπερ εἰς τινα πόλιν «ὃ τοῦ Θεοῦ βασίλειον εἰ 5 Salon 
Κων. δῷ γὰρ τοι θεὺς τοῖς αὐγνωμονοῦσι, διὰ τὸν ὑπὸ ina SU e d appellatur 2x erba i: " 
αὐτοῦ γενόμενον χόσμην, πρόδηλός ἔστιν ὑπὸ πάσης lach, sie Yo ܕܐܐܐ‎ id es, pax tecum. Quo. loci 
ατίσεως αὐτοῦ μαρτυρούμενος. Pari modo epistolam — in codice Regio 230, litteris solummodo Latinis ex- 
ud Xenonem acceptam fuisse a Basilio edocti sumus — aratum habetur, chere et appellant Salomlach sive. 
per Emerieum Pigotium eximiz erudiionis homi- — Salamalach, 


Intelligo versutias tuas; vis enim tibi ea ipse pro- 
ponere, quorum absolutio bene tibi meditata est, 
ut igrorantibus turbis videaris recte aliquid dicere; 
sed apud me non tibi erit horum locus. Nunc ergo, 
quoniam ut vir fortis polliceris, te omni volenti 
proponere responsurum, mihi interim primo re- 
spondelo. Et Petrus : Paratus, inquit, sum, tantum 
ut cum pace sit sermo. Tum Simon : Non vides, 
inquit, imperitissime, quod contraria agis magistro 
1uo, pacem deposcens, quod utique non convenit ei, 
qui expugnaturum se promittit ignorantiam ? Aut si 
tu recle pacem ab auditoribus poscis, non reete 
magister tuus.dixit : (uia non veni pacem mittere in 
terram, sed gladium"*. Aut enim tu bene dicis, e£ 
illenon bene, aut si nragister tuus bene, tü pessime, 
qui non intellexisti contraria te proferre ei, cujus 
te discipulum profiteris. 

XXVII. Ad hzc Petrus : Neque qui misit me male 
fecit gladium mittere in terram, neque ego contra- ˆ 
ria ei ago, auditorum pacem requirens. Sed tu et 
imperite et temere reprehendis ea qu: non intelli- 
gis; etenim quia pacem non venil mittere in terram. 
magister, audisti, quod autem dixerit : Beati paci- 
Bici, quoniam ipsi filii Dei vocabuytur*?!, non audisti, 
Propter quod non ego magistro diversa sentio, pa- 
eem persuadens, quam ille servantibus beatitudinem 
posuit, Et Simon ait : Pro magistro respondere cu- 
piens, o Petre, multo eum gravius accusasli, si cum 
ipse non venerit pacem facere, hanc aliis servare 
preceperit. Et quomodo alius ille ejus sermo con- 
stabit quem dixit ? Quia sufficit discipulo, ut. sit sicut 
magister eju; 

XXVIII. Petrus ad hec : Magister, inquil, noster, 
qui erat verus propheta et sui in omnibus memor, 
neque sibi contraria locutus est, neque nobis ab his 
quee ipse gerebat diversa mandavit. Quod enim ait : 
Non veni pacem mittere in. terram , sed gladium, et 
ex hoc videbitis separari patrem a filio, filium a pa- 
tre, virum ab uxore , et uxorem a viro, et matrem a 
filia, filiam a matre, [γαίτεπι a [ratre, socrum a nura, 
m ab amico '*, hiec omnia continent doctrinam 
pacis, et quomodo , audi. Initio praedicationis su, 
utpote qui velit omnes invitare et adducere ad sa- 
lutem, ac palientiam laborum tentationumque lia- 
bendam suaderet, pauperes beatificabat, eosque 
pro penuriz tolerantia adepluros esse pollicebatur 
regna celorum, ut sub tsnta spe zquanimitor 
paupertatis pondus, spreta cupiditate portarent. Est. 
enim unum el maximum ex perniciosissimis pecca- 
^is, cupiditas. Sed et esurientes et sitientes zeternis 
bonis justitiz saturandos esse promisit ܙ‎ nt egesta- 
tem tolerabiliter ferentes, nihil pro hac injusti ope- 
ris molirentur. Mundos quoque corde similiter bea- 
tos dicebat, et per hoc Deum visuros, ut unus- 
quisqueadjpisci tantum cupiens bonum, semetipsum 
a pessimis, et pollutis cogitationibus contineret. 

XXIX. Sic ergo magister mosler discipulos ad 
? [bid. 34, 23; Luc. xti, 52. 


RECOGRITIONUM LIB. 1I. 


te volo, quia duobus inter se dimicantibus tunc erit A 
pax, cum alter ceciderit superatus ; et ideo pugna- 
ut potes , nec requiras pacem sine bello, quod im- 
possibile est, aut αἱ potest fleri, ostende. 

XXIV. Ad hzc Petrus : Attentius audite, o viri, 
que dicimus. Ponamus mundum hunc campum 
esse aliquem magnum, et ex duabus civitatibus , 
quarum reges sibi invicem sint contrarii, missos 
esse singulos ad dimicandum duces, et illum qui - 

' dem boni regis ducem consilium dare, ut uterque 
exercitais absque sanguinis profusione , melloris in 
regis jura concedat, quo sine periculo omnes salvi 
flant, illum vero contrarium dicere : Non, sed pu- 
gnuetur, ut non qui dignos est, sed qui fortior ipse 
eum his qui evaserint regnet. Quzso vos, quid ma- 
gis eligeretis? Non dubito quin, ut cum incolumi- B 
tate omnium , regi meliori manus darentur. £t ego 
nunc non, ut Simon ait, pacis causa assensum volo 
€ommodari his que male dicuntur, sed ut eum 
quiete et ordine veritas requiratur. 

XXV. Nonnulli enim in disputationum certamine 
vbi errorem suum senserint confutari , causa per- 
fagii conturbare continuo incipiunt, et movere lites, 
me palam flat omhibus quod superantur; et pro- 
pterea ego frequenter exoro, ti cum omni patientia 
οἱ qoiete indago disputationis habeatur, ut ܗ‎ εἱ 
forte aliquid minus recte dictum vidéatur, repetere 
idet apertius liceat explanare. Solet enim interdum 
aliter dici quid et aliter audiri , dum aut minus lu- 
«ide profertar, aut. minus vigilanter advertitur, et 
0b hoc patienter cupio haberi sermonem, ut neque 
subripiat alter alteri , neque sermonem: dicentis in- 
tempestivus sernio contradicentis interrumpat, ne- 
que reprehendendi studium geramus, sed liceat ut 3 
dixi , minus plane dicta repetere , ut examinatione 
justissima clarescat veritatis agnitio. Scire enim 
debemus, quia si quis a veritate vincatur, non ipse 
vincitur , sed ignorantia quz in ipso est, quz est 
dimon pessimus, quam qui potuerit effugare, sa- 
lutis accipit palmam, Propositum namque nobis est 
prodesse auditoribus, non ut male vincamus, sed 
wt pro agnitione vertatis bene vincamur. Si enim 
veritatis inquirendz studio sermo moveatur, etiatusi 
quid minus plene pro humana fragilitate dicemus, 
Deus pro ineffabili sua bonitate, ea qu: desunt la- 
tenter auditorum sensibus adimplebit, Justus est 
enim, et secundum uniuscujusque propositum, aliis 
quidem in promptu facit esse.quod quzritur, aliis 
vero obscurum reddit, etiam quod palam positum est. 
Quia ergo via Dei, via pacis est, cum pace quz Dei 
sunt requiramus. 44 hic si quis habet quod. pro- 
sequatur, locus est; si vero nullus est qui respon- 
dere velit, ego dicere inciplam, et qua mihi ab 
alio possunt objici, ipse in mediumi prolata dis- 
solvam. 

XXVL.Cum ergo Pettus ccpisset continuare 
sermonem , Simon interrupta. oratione ejus : Cur, 
inquit , festinas ipse tihi dicere, quz tibi videntur? 

** Math. x, δὲ. Μαιν, 9, " Math. x, 25. 


c 


p» 


1263 S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 1304 


patientiam invitans, bonum pacis etiam eum labore Α. des a temelipso, quomodo stabis? Necesse est ut 
patientiz suadebat esse servandum.Econtrariovero — cadat, qui in semetipso dividitur. Omne enim re- 
eos qui in divitiis ac luxuria versabantur, lugebat, gnum in semetipsum divisum, non stabit δν. Ad hec 
qui niliil pauperibus largiebantur, arguens eos ra- — Si quid videtur, dicito, 
ticnem reddituros, quia proximos suos quos dili- XXXI. Et Simon : Stultitiam tuam demiror. Sic 
gere sicut seipsos debuerant, ne in egestate quidem — nobis magistri tui verba proponis, quasi certum de 
positos miserati sunt. Ilaec autem dicens alios qui- 60 habeatur quod propheta sit, quem ego perfacile. 
dem obedire fecit, alios vero reddidit inimicos, demonstrare possum, multa sibi contraria locutuut, 
Credentibus ergo et obedientibus pacem habere Denique ex his, quie ipse protulisti, arguani te, 
ipsis dicit : Beati pacifici, — Ais enim dixisse eum , omne regnum vel omnis 
quia ipsi filii Dei vocabuntur ?. Mis autem, qui non — vitae divisa in semetipsa non stabit. Et alibi iterum 
soluin non eredidere, verum et adversarii doctrine — ais eum dixisse, quia ipse miserit gladium , ut se- 
ejus facti sunt, bellum verbi et confutationis indicit — pararet eos qui in domo sunt, ita ut dividatur filius 
ct ait: Quia ex hoc videbitis separari filium a patre, ἃ patre, οἱ Πα a matre, et frater a fratre, ܬܠܐ‎ si 
εἰ virum ab uzore ܕ‎ et filiam a matre, et fratrem a — [uerint in una domo quinque, dividantur tres ad- 
[raire, et nurum a sccru , οἱ inimici hominis dome- B versum duos, et duo adversum tres. Si ergo omne 
stici ejus?', In unaquaque enim domo, cum inter — quod dividitur, cadit, iste qui divisiones facit ca- 
credentem et non credentem ceperit esse diversi- — dendi pezstitit causas, et si talis est, utique malus 
las, necessario pugna fit, incredulis quidem contra — est. Ad hzec responde si potes. 
fidem dimieantibus , fidelibus vero in illis errorem. XXXIII. Et Petrus : Non temere deroges, ο Simon, 
veterem, et peccatorum vitia confutantibus. liis quie non intelligis. Primo ergo respondeam pro 
XXX. Simililer quoque etiam erga scribas, et 60 quod ais, me magistri inei verba proponere, 
Phariseos ultimo doctrinz su tempore bellum ge- — que ex ipsis ea, de quibus dubitutur, absolve 
rit, arguens eos super actibus non bonis et non — Dominus noster mittens nos apostolos ad pradi- 
recla doctrina, et quod clavem scientie quam a — candum, precepit nobis, ut doceamus omnes gentes 
Moyse traditam susceperunt, occullarent, per quam — de his quie mandata sunt. nobis?*, Noque ergo di- 
possit janua regni celestis aperiri 4, Sed eL nos ad — cere ea, υἱ ah ipso dicta sunt, possumus. Non enim 
praXieandum mittens Dominus noster precepit — dicere, sed 40006 ea in mandatis habemus, οἱ ex 
nobis, utin quamcunque civitatem vel domum in- — ipsis ostendere, quomodo unumquodque eorum Υο- 
troierimus,dieamus ; Paz huic domui ; et si quidem, c, ritate. subnixum sit. Neque rursus proprium nobis 
inquit, fuerit ibi filius pacis, veniet super eum. paz aliquid dicere permissum est, Sumus eni: missi ; 
westra; si vero non fuerit, paz vestra ad vos rever- οἱ necessario qui missus est, illud quod jussus est 
tetur; exeuntes autem de domo vel de civitate illa, — nuntiat, et voluntatem. mittentis exponil, Nam si 
ut etiam pulverem, qui adlieserit pedibus nostris, — aliud dicam, quam przcepit mihi ille qui me misit, 
€xcutiamus super eos. Tolerabil.us autem erit terre — falsus ero apostolus, qui non illud dico quod jussus 
Sodomorum et Gomorrleorum in die judicii, quam sum dicere, sed quod mihi videtur. Quod qui facit, 
illi civitati vel domui ". Quod utique ila demum — vtique se meliorem ostendere vult quam est ille ἃ 
pracepit (ieri, si prius in civitate vel domo verita- quo missus est, et est sine. dubio pravaricator. Si 
tis sermo pradicetur, ex quo vel recipientes verita- — vero ea qua jussus est prosequatur, eorumque as- 
tis fidem filii pacis et filii Dei fiant, vel non reci- — sertiones manifestissimos proferat, apostoli opus 
pientes arguantur quasi inimici pacis et Dei, exsequi videbilur, quod ego nunc implere conten- 
ΧΧΣΙ. lta ergo et nos magistri instituta servan-— dens non tibi placeo. Non ergo reprelendas, quod. 
les, pacem primo proponimus auditoribus, ut abs- — ejus qui me misit proferam verba ; sed si est in illis 
«ue ulla perturbatione possit via salutis agnosci. aliquid, quod non sit integre dictum , inde me ut 
Quod si quis pacis verba non suscipit neque ac- D arguas licet; quod tamen nullo modo fieri potcst. 
quiescit veritati, scimus adversum eum pugnam  (Prophela euim est, et sibi esse contrarius non po- 
verbi movere, οἱ arguere acrius confutando igno-  test"".) Aut si non putas eum prophetam esse, hoc 
rantiam et redarguendo peccata. Necessario igitur — primo requiratur. 
pacem proponimus, ut si quis est filius pacis, pax > XXXIV. Et Simon : Non opus habeo hoc dicere 
nostra veniat super eum, ab eo autem qui'se alie- abs te, sed quomodo sibi ista conveniant, Si enim 
num pacis effecerit, regredietur ad nos pax nostra. — inconsonans ostendetur, simul etiam propheta non 
Non ergo, ut ais, consensu inalorum pacem pro-  essedocebitur. Tum Petrus : Sed si prius , inquit , 
ponimus; nam utique continuo tibi dexteram de-  ostendero eum prophetam , hoc quod videtur esse 
dissemus, sed ut per quietem et patientiam disse- —inconsonans, non erit, neque enim ex consonantia 
rentibus nobis, qui sit sermo verus, facilius ab au- — quis propheta esse probatur, quia hoc multis pos- 
ditoribus dignoscatur.Si autem dissideas et discor- — sibile est facere; quod si consonantia prophetam 
? Matth. ν,9. ?* Matth. x, 54,25; Luc. xn, 55. ?* Matth, xxi Lue, xi. 39 Mattb. ¥, 12-15; 


Luc. x, 5, δ. ὃν Matth. xn, 95. - ? Luc. xn, ὃ 5 Maub, xxvn, 19, 80. 9 Vocabula uncis inclusa 
in te recepimus ex codd. Thuan.,Sorh., pss. et all. 


1960 


4908 RECOGN;TIONUM LIB. Wl 


mon facit, mulio magis nec inconsonantia, Quia A quod pro assertione horum innumera verborum 


millia movebuntur; nulli enim concordat professio 
fidei tux. Denique quod unus sit Deus, cujus sit 
opus mundus, hoc primum quis recipiat? puto 
quia neque paganorum quisquam, quamvis ille sit 
idiota, philosophorum autem omnino nullus, sed 
nec Jud:orum quidem imperitissimus quisquam et 
miserrimus, neque ego ipse qui eorum legem bene 
novi. Et Petrus : Omitte, inquit, opiniones absen- 
tium, tibi quid videtur, presens prasenti dicilo. 
Tum Simon : Possum, inquit, exponere quod vere 
sentio, sed pigriorem me facit illa consideratio, 
quia si dixero, quod neque tibi sit consonum neque 
vulgo huic imperito rectum videlur, τὰ quidem. 
quasi obstupefactus, aures continuo obcludens 
velut ne blasphemia polluantur, verteris in fugam, 
quia quod respondeas non invenies, populus autem 
irrationabilis assentatus tibi, te quidem ampleete- 
lur, quasi ea docentem quz in usu eis sunt, ine 
vero exsecrabuintur, veluti nova quzdam atque in- 
audita profitentemi, meumque errorem alienis ruen- 
tilius inferentem, 

XXXVII. Tum Petrus : Nunquid. non tu, in quo 
nos aecusabis, ipse ambagibus uteris, nihil hahens 
quod afferas veritatis ? aut si habes, incipe absque 
circuitionibus, si tantum confidis : et si quidem 
non plaeuerint alicui auditorum quz dicis, absce- 
det, qui vero permanserint, cogentur assertionibus 
iuis probare quod verum est. Incipe igitur quod 
libi rectum videtur, exponere. Et Simon aii: Ego 
dico multos esse deos, unum tamen esse incom- 
prehensibilem atque omnibus incognitum, horum- 
que omnium deorum Deum. Tum Petrus : Hunc, 
inquit, quem dieis esse. inco:nprehensibilem et in- 
cogaitum omnibus Deuin, ex Scripturis Judaurum 
qua in auctoritate habentur, probare potes, an ex 
allis aliquibus, quas omnes ignoramus, an ex Gracis 
auctoribus, an ex tuis scripturis propriis? 6 
ex quibuscunque vis, dicito, ita tamen ut ostendas 
eas prius esse propheticas; ita enimi fiet, ut earum 
indubitata habeatur auctoritas. 

XXXIX. Et Simon ait: Ex lege Judeorum sola 
assertiones adhibebo. Omnibus enim qui religionis 
curam gerunt, manifestum esi tolius esse auctori- 
tatis hanc legem, unumquemque tamen secundum 
proprium sensum intelligentiam legis hujus aeci- 
pere. Ita enim ab eo qui mundum condidit, scripta 
est, ܬܠܐ‎ in ipsa rerum fides habeatur. Unde sive 
quis vera, sive etiam falsa proferre velit, absque 
hac lege nulla recipietur assertio. Quia igitur 
scientia mea plenissime cum lege concordat, recte 
multos esse pronuntiavi deos, quorum unus est 
eminentior οἱ incompreliensibilis, ipse qui est Deus 
deorum. Quod autem multi sint dii, ipsa me 
edocuit lex. Primo quidem ubi ex persona serpen- 
lis dicitur ad Evam, primam mulierem : Quacunque 
die manducaveritis de liqno sciendi bonum et malum 
eritis sicut dii "5, hoc est, sicut hi qui hominem fe- 


ergo mulia sunt, qua videntur quidem inconsona 
esse nonnullis, habent tamen profundiore ratione in 
semetipsis consonantiam, sicut et alia quie videntur 
habere consonantiam, discussa diligentius inve- 
miuntur inconsona, hac de causa aliam non puto 
recliorem esse viam ad horum discrimen, nisi ut 
prius cognoscamus, si is. qui locutus est ea qug vi- 
dentur inconsona , propheta sit, Si enim invenitur 
propheta esse, omnia illa quz videntur sibi esse 
contraria, constat liabere consonantiam , sed non 
jntelligi. De his ergo probamenta rectius requiren- 
tur. Nos enim apostoli illius qui nos misit, verba 
exponere missi sumus et aflirmare sententias, pro- 
prium vero dicere aliquid non habemus in mandatis, 
Sed verborum illius, ut dixi, aperire veritatem. 

XXXV. Ει $imon ait : Doce ergo nos, quomodo 
conveniat, ut is qui divisiones facit, quz divisiones 
cadere faciant eos qui dividuntur, vel bonus videa- 
tur, vel δὰ hominum salutem venisse. Et Petrus : 
Audi, quomodo magisler noster omne regnum, et 
omnem domum divisam adversum semetipsam, di- 
xit stare non posse. Hoc autem cum ipse fecit, 
vide quomodo ad salutem cedat. In errore positum 
mundi regnum. vel unamquamque in eo domum 
verbo veritatis dividit, procul dubio ut cadat error 
et veritas regnet. Quod si alicui accidat. domui, ut 
error introductus per aliquem dividat veritatem, 
vum errcz obtinnerit, certum est veritatem stare 
non posse. Et Simon: Sed incertum est, utrum 
magister vester errorem dividat an veritatem, Et 
Petrus : Istud alterius questionis est. Sed si constat 
apud te, quia omne quod divisum fuerit ca 
perest ut ostendam, si tantum cum pace audire vi 
quod Jesus noster errorem diviserit ac resolverit, 
docendo veritatem. 

XXXVI. Tum Simon : mitte, iuquit, sermone 
pacis frequenter iterare, quid vero sit quod sentis 
ܬ !ܐܐܐ‎ redis, breviter expone. Et Pelrus ait : Quid 
Vimes crebro audire de pace? aut ignoras quia 
perfectio legis pax est? ex peccatis enim bella na- 
scuntur et certamina, ubi autem peccatum non lit, 
pax est aninise : ubi vero pax est, in disputationibus 
veritas, in operibus justitia invenitur. Et Simon: 
Videris mibi non posse profiteri quod sentis. Et 
Petrus : Dicam, ex arbitrio tamen, non tuis ver- 
sutiis coactus. Cupio. enim quod salutare et utile 
est omnibus adduci in notitiam, et ideo proferre 
quam brevissime non morabor. Unus est Deus, 
idemque conditor mundi, justus judex, et uni- 
cuique pro actibus suis quandoque restituens. Jam 
vero pro assertione horum, scio innumera posse 
verborum millia coumoveri. 

XXXVII. Et Simon ait : Miror quidem velocita 
tem ingenii tui, non tamen amplector errorem fidei 
Lue; prudenter enim previdisti, quod tibi contra- 
dici possit, et urbane id otiam ipse professus.es 


# Gen. a, ον 


ΡΟΝΤ. OPERA DUBIA. 1968 


1967 S CLEMENTIS I ROM. 


cere. Postea enim quam gustavere de ligno, ipse A quod etiam si ulti sunt dii, ut dicis, Judzorum 


Deo subditi sunt, eui neque mqualis quisquam, 
neque major esse potest; scriptum est enim, quod 
ita dicat ad Judzos Moyses propheta : Dominus 
Deus vester hic est Deus deorum, εἰ Dominus domi- 
norum, Deus magnus δ, Ita etiamsi multi sunt qui 
dicuntur dii, umus es! tamen omnium Judzorum 
Deus, qui et deorum Deus dictus est, Neque enim. 
quicunque dietus fuerit Deus, continuo Deus est. 
Deniqué et Moyses deus dicitur Pharaonis 
cerlum est eum hominem fuisse. Et judices dii ap- 
pellati sunt, et constat eos fuisse mortales. Simu- 
laera quoque gentium dii appellantur, οἱ omnes. 
scimus, quia non sunt, sed impiis quasi pro peena 
hoc datum est, ut quia verum Deum cognoscere 

D noluerunt, quecunque eis forma et imago óccur- 
risset, haberetur ab eis Deus. Quontam "' unius, 
ut dixi, qui est omnium Deus, agnitionem suscipere 
recusarunt, ideo ergo conceditur eis illos habere 
deos, qui prestare supplicantibus nihi) possunt. 
Quid enim aut exanima simulacra conferre homi- 
nibus queant aut animantia, cum potestas omnium 
apnd unum sit? 

XLI. Tribus igitur modis Deus quis dicitur, vel 
quia vere est, vel -quia ei qui vere est, ministrat, et 
ob honorem miltentis, ut plena sit ejus auctoritas. 
hoc dicitur iste qui missus est, quod est ille qui 
misit, ut sepe factum est de angelis, qui tamen 
cum apparuerint homini "δ, si sit. prudens et eru- 
ditus vir, interrogat ejus qui apparuit nomen, ut 
simul et honorem missi et auctoritatem miltentis 
agnoscat. Est enim uniuscujusque gentis ange- 
lus (14), cui credita est gentis ipsius dispensatio 
a Deo, qui tamen cum apparuerit, quamvis putetur 


M Exod. xxi, 38. 5) Deut, xxxi, 


" Gen. xi, 7. 


τ Quoniam — apud wnwm sit desunt in ulroque cod. 


Deus testatur direns ad reliquos deos : Ecce Adam 
ܐܬܘܐ‎ est. sicut unus. ex nobis **. Sic ergo constat 
multos esse deos qui hominem fecerint, quia et 
initio ita dicit Deus ad ceteros deos : Faciamus 
hominem ad imaginem et similitudinem nosiram **. 
Sed et quod ait : Ejiciauts eum ** (75). Et iterum : 
γεπί:ε descendentes con[undamus linguas eorum *. 
Omnia hzc mültos esse indicant deos. Sed et illud 
scriptum est : Deos non maledices, «t principem po- 
puli tui non maledices **. Et rursum quod seriptum 
est: Dominus solus ducebat cos, et non erat cum. 
illis Deus alienus **, inultos esse ostendit deos. Sunt 
et alia pluriina quz proferri possunt ex lege testi- 
monia, non solum obscuriora, sed et manifesta, 
quibus multi esse doceantur dii, Ex quibus unus, 
ut Judzorum populo Deus esset, sorte electus est. 
Ego autem non hunc assero, sed illum qui 
hujus Deus est, quem. nec ipsi quidem Judei no- 
runt. Neque enim ipsorum est Deus, sed eorum 
qui agnoverint eum. 

XL. His auditis Petrus : Nihil, inquit, verearís 
Simon; ecce enim neque aures clansimus ; neque 
fugimus, sed ad ea qua falso prosecutus es, veri- 
fatis sermonibus respondemus, illud primo asse- 
rentes, quia unus est Deus, hic ipse Judeorum, 
qui est solus Deus, cali creator ac terre, qui et 
emnium etiam quos dicis deorum Deus est, Si ergo 
estendero nullum esse hoo superiorem, sed ipsum 
esse super omnia, fateberis errorem tuum esse 
super omnia. Et Simon : Quid enim, inquit, 
etiamsi ego nolim fateri, qui assistunt. auditores, 
nonne arguent me nolentem quz vera sunt profiteri * 

XLI. Ausculta ergo, ait Petrus, ut scias primo, 


* ]bid. 22. 3 Gen. 1, 96. "' Gen. m, 92. 
# Dent. x, 1. ! Exod. vit, 4. 


** Codd. Lipss. : qui tamen apparwere hominibus Sed et sancti, etc. Reliqua desunt. 0 
COTELÉRII NOTAE. 


num tamen epistola 2. adeersus Novatianos, ponere 

linguas ¢, nisi sit rescribendum parva mutatione, 

Lxx. Euphoro autem, vel Ephoro aliisque mul 

sloricis. apud Clementem Alexandrii 

με $98, gentes et linguas esse Lx: 

llum in archangelis maximum, cui dai ispen- 
satio populi Dei, videri esse Michaelem ; ex Dani 

1, ac ex Dionysio De celesti hi 

rarchia cap. 9. Ὧ Μιχαὴλ πρωτάγγελε, inquit Mi- 

eliael Syncellus. Laudatione in celestes virtutes. Et 

in Oratione Nicetz De laudibus Michaelis et Gabrie- 
lis, vocantur illi , τῆς ἀρχαγγελικῆς τάξεως ταξιά 
αι, xal πάσης ἀγγέλων δημαγωγοὶ χοροστασίας. IV. 
erba citata e Deuteronomio leviter depravata legi 
in Vietorino ad Apocalypsim; Theodorito Heret. 
fabul., lib. v, cap. 7, et Maximo ibi supr V. Dei 

09 observari meretur frignentum egii codicis 
648, De linguis et gentibus 12, et conferri cum Eu- 

sebio, Epipliani hronico Alexandrino, Georgio 

Syncello, etc. Subjicio illud, levibus vitiis purga- 

tum. 

Κωνσταντῖνος ὁ χαρτοφύλαξ £& τῷ ἐγκωμίῳ τῶν 
ἁγίων πάντων τὰς o6' γλώσσας ὠνόμασεν 
οὕτω" 

Ἕλληνες ἅμα καὶ βάρδαροι, Μακεδόνες καὶ Θεττα- 

λ ωνες καὶ. νι ᾿Αθηναῖοι καὶ ᾿Αργεῖοι καὶ 

τὰ καὶ οἳ τὸν Εὔξεινον πόντον περικαθήµενα: 


(75) Ejiciamus eum. Clementin. m, 39; Epitom. 
37, Cedren. p. 171, |. 20. Facile mihi persuaserim, 
additum id fuisse loco Genes. in, 92, ob pendentem. 
sententiam : fNuuc ergo ne fortemittat manum suam, 
et sumat etiam de ligno vite, εἰ comedat, ei vivat in 
le quippe additamentum complecti 
ica : Oportet ut exeut ez horto. 


(74) Est enim. uniuscujusque gentis angclus. Ad D lis x, 15, 21; x. 


hzc et sequentia observare oportet non pauca. I. 
Quod angeli ἐθνάρχαι hic dicantur angeli boni, et. 
lib. vin, cap. 51, 56, angeli mali, id esse ex doetriua 
Origenis et Hieronymi, qui gentibus utrosque ange- 
los prz;ponunt. Certe textum LXX, Deuteron. xxxit, 
8 : Ὅτε διεμέριζεν ὁ “Ὕψιστος ἔθνη, ὡς διέσπειρεν 
υἱοὺς ᾿Αδάμ, ἔστησεν ὅρια ἐθνῶν κατὰ ἀριθμὸν ἀγγέ- 
λων θεοῦ" Quando dividebut Altissimus gentes, quan- 
do disseminavit filios Ade ; constituit terminos gen- 
dium secundum nunerum angelorum Dei; ad quem 
ju hoc capite respicitur, Maxiinus enarraus cap. 9 
Celestis hierarchie, cum aliis pluribus explicat de 
sanctis angelis; auclor vero Operis imper(ecti in 
Matthicum ad cap. xxiv, vers. 9, seu homilia 48, 
De malignis; nec multum diverse Rufinus Exposi- 
tione in. Symbolum apostolorum. M. De Lxx seu 
uxxn nationibus (de quibus Horus Apollo lib. 1, 
cap. 14), totidemque angelis przlectis, et linguis, 
veleres. Christianos et Judieos conscutire : Pacia- 


441 


RECOGNITIONUM LIB. 1! 


1209 


εἰ dicatur ab his quibus pra:est, deus, tamen interro- A — XLIV. Quod et si sint alii, ut diximus, qui di- 


cuntur dii, sub polestate sunt Judeorum Dei, quia 
jta dixit Scriptura Judaeis : Dominus Deus noster, 
hic est Deus deàxum, et Dominus dominorum 35. unc 
etiam solum colendum monet Scriptura, dicens : 
Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies *. 
Et: Audi Israel, Dominus Deus tuus Dews unus cst". 
Denique et sancti Spiritu Dei repleti, οἱ. guttis 
misericordiz ejus. irrorati exclamabant, dicentes : 
Qui similis tibi in diis, Domine, quis similis tibi ^? 
Et iterum : Quis. Deus preter. Dominum, et. quis 
Deus preter Dominum. nostrum " ?. Itaque Moyses 
ubi proficere populum vidit, paulatim eos ad intel- 
ligentiam monarchiz, et fidem Dei unius initiavit, 
utin consequentibus dicit: Nomina deorum alio- 
rum non commemorabis "*, recordalus sine dubio, 
quali pena. damnatus sit serpens, qui primus no- 
minaverant deos *'. Terram denique comedere con- 
demnatur, οἱ tali cibo dignus judicatur ob id, quod 
primum omnium appellationum deorum introduxit 
inmundum. Quod si et tu multos deos vs intro- 
ducere, vide ne exitum serpentis similem 'sor- 
Ματίς. 

XLV. Cerius autem esto, quod nos hujus ausi 
socios non habebis, nec decipi nos patiemur abs 
te. Neque enim proderit nobis ad exeusationem in 
judicio, si dicamus. quod τὰ deceperis nos, quia nec 
primam mulierem excusare potuit male credidisse 
serpenti, sed morte quia male crediderit, conderi- 
mata est, Hae ergo de causa οἱ Moyses unius. Dei 
fidem populo commerrdans, ait : Observa tibi ipsi (16 
ne seducaris a Domino Deo tuo **. Vide quia ecdem. 
verbo utitur, quo οἱ prima mulier in excusatione 
utebatur, seductam se dicens, sed nihil profuit, 
Super omnia autem etiamsi verts aliquis surgeret. 
propheta, qui signa et prodigia faceret, suadere au 
iem velit; ut. coleremus. deos alios. preter Jude- 
orum Deum, nunquam ei credere possemus. Sie 
enim nos docuit lex divina, secretum sermonem 
purius ex traditione commendans. Àit ergo : Si sur- 
rezerit in tc propheta, aut somnians somnium, et de- 
derit signa vel prodigia, et evenerint. signa illa vel 
prodigia, εἰ dixerit ad. te, eamus εἰ colamus. deos 


5 Et nobiles—qui fecit. non leguntur in utroque 'eodd. Lipss. *' Deut. 

Quz sequuntur usque ad illa ps sequ. Vocshula : Dem Ἢ rd‏ :ܐ 
δ᾽ Deut. x, 14, 45. * Deut. x, 4‏ 
Pgal. Lxxxv, 8; Lxx, 19. κ᾽ Psal. xvii, 32, “ Jos. x‏ ܘܘ 


et sancti, elc., deaide- 
x,90. "'Deut. vi, &. 
*! Deut. viu, 44. 


" Deut, vi, 1 
QTinLXX. 9 


gatus non sibi dabit ipse tale testimonium. Deus enim 
excelsus, qui solus potestatem omnium tenet , in 
septuaginta οι duas partes divisi tolius terra natio- 
nes, eisque principes angelos situit. Uni vero qui 
in archangelis erat maximus, sorte dat» est. dis- 
pensatio eorum , qui prz ceteris omnibus excelsi 
Dei cultum atque scientiam receperunt. Sed et 
sancli homines, ut diximus, impiorum efficiuntur 
dii, tanquam qui potestatem acceperint in eos vite 
ac necis, ut de Moyse et judicibus supra memora- 
vimus. Propter quod scriptum est de'eis: Deos non 
maledices, et principem populi tui non maledices **. 
Principes ergo singularum gentium dii appellan- 
tur. Principum autem Deus Christus est, qui est 
omnium judex. Vere ergo neque angeli, neque 
bomines, neque ulla creatura dii esse possunt, 
quippe qui sub potestate sunt positi, lanquam 
ereati et mobiles *; angeli quidem, ut qui. non 
fuere οἱ sint, homines autem ut mortales, om- 
mis vero creatura ; ut qus solvi possit, sed re- 
vera si solverit ille qui fecit, Et ideo ille solus ve- 
rus est Deus qui non solum ipse vivit, sed el aliis 
vitam praestat, quam et auferre potest cum vult. 
XLI. Propterea ergo clamat Scriplura ex per 
sona Dei Judzeorum, et dicit: Videie, videte, que- 
miam ego sum Deus, et nou est. alius prier me. Ego 
eccidam, et vivere [aciam ; percutiam, et ego sanabo, 
ܐܧ‎ non est. qui eripiat de manibus. meis "". Videas 
ergo quomodo ineffabili quadam virtute Scriptura 
eccurrens futuris erroribus eorum qui alium Deum, 
prater eum qui est Judeorum, vel.in ccelis esse, 
vel in terris aífirmarent, pronuntiat dicens : Domi- 
mus Dens uus. (15) Deus unus est, in celo sursum, 
et in terra deorsum, et preter ipsum alius non est "*, 
Quomodo ergoausus es dicere alium esse Deum, 
preter eum qui Jud:orum est. Deus? ' Et iterum 
dicit Seriptura : Ecce Domini Dei tui celum, et ca- 
lum celi, terra et omnia. qua in eis sunt, Verumta- 
men patres (uos. elegi, κι diligerem eos, et vos. post 
ipsos'*. Ita ex omni parte ab Scriptura munitur ista 
sententia, quia ipse qui mundum creavit, verus et. 
. &0lus est Deus. 


** Exod. xxu, 28. 
# Deut. iv, 39. 
rantur in cod. Lips. 


COTELERII NOTAE. 


ταῖοι καὶ ᾿Αμοῤῥαῖοι xal Φερεζαῖοι, Εὐαῖοι καὶ Περ. 

1 καὶ ἐπ ῥα σατος αὶ οἱ κατοικοῦντες. ¥ τς 

καὶ τὰ Γάδειρα. Ὅτας Μωῦσῆς iue‏ ܐ 

( orte ἔξεισι), Leg. conc. vn. Nicenum , ܕܬܐ‎ act. 5, 
sí 


(73) Dominus Deus tuus, Deus unus est. Sic in 
Vulgata Marc. xit, 29, concordantibus. Hieronymo, 
Augustino, etc. Aliter ab Irenzo; aliter ab aliis, 
Videatur Fronto Duczus ad homiliam Chrysostemi 

Phoca martyre. 

(76) Observa tibi ipsi, ne seducaris a Domino Deo 
two, Lege Dent, vt, 12 ; vin, 14; xi, 10 et xvin, 5.. 


ἄχέξ τε xa Βυζάντιοι, xol οἱ πρὸς τῷ Βοσπό, 

Κιμμέριοι, Βιθυνοί τε xat ܐ‎ ὀρύγες χαὶ 
Κᾶρες xal Λύχιοι, Γαλάται καὶ Ἴσανροι, Λυδοὶ καὶ 
Πισίδαι: καὶ Πάμφυλοι, Λυχόονές τε. καὶ Κίλιχες, Σχύ- 
θαι καὶ Πέρσαι καὶ Βάκτριοι, Κόλχοι καὶ ᾿Ασσύριοι, 
Πάρθοι καὶ Μῆδοι καὶ Ἐλαμῖται, Ὀσροηνοίτε καὶ Βλέμ- 
µνες, Ἰνδοὶ xai Αἰθίοπες, Ἱσμαηλῖται καὶ Αἰγύπ- 
"trot, Σύροι καὶ Παλαιστινοὶ, Κύπριοι καὶ Κρῆτες καὶ 
Ῥόδιοι, Αἰολεῖς καὶ Ἴωνες, Γότθοι καὶ "Αδασγοί τε καὶ 
Χάλυδες, Φοίνικές τε χαὶΑραθες, Ῥωμαῖοι xat "lou- 
δαῖοι, Κυρηναῖοί τε καὶ Λίθυες, λάχες καὶ Γέται καὶ 
Σαυρομάται, Κέλτοι τε καὶ Βάνδηλοι, Ἴδηρες, Κ. 

01 καὶ Μωαδῖται καὶ ᾿Αμμωνῖται. Χαναναῖοι καὶ Χετ- 


dixisti habere Deum, quod est injuriz ; quomodo‏ ܬ 
enim habere filium potest, nisi similia hominibus aut.‏ 
animalibus patiatur ? Sed de his non est nunc tempus.‏ 
arguere profundam stultitiam tuam, festino enim de‏ 
immensitate summz lucis exponere, et jam nunc‏ 
audi, Puto esse aliquam virtutem immensz οἱ ineffa-‏ 
bilis lucis, cujus magnitudo incomprehensibilis ha-‏ 
beatur, quam virtutem etiam mundi conditor ignoret,‏ 
εἰ legislator Moyses, et magister vester Jesus.‏ 

L. Tum Petrus : Non tibi videtur amentie res 
esse, asserere velle quempiam, quod sit alius Deus 
quam Deus omnium, et dicere, puto. esse virtutem 
quamdam, et priusquam ipsi certum sit quod lo- 
quitur, hoc velle aliis confjrmare? Estne aliquis ita 
preceps, qui verbis tuis eredat, in quibus te ipsum 

B videat dubitantem ; et ádmittat esse aliquam virtu- 

tem incognitam creatori Deo, et Moysi, et proplie- 

lis, et legi, et Jesu etiam magisiro nostro, que 
virtus ita bona sit, ut nulli velit innotescere, nisi 
uni tantum, et hoc tibi tali? Tum deinde si nova est 

1514 virtus, quomodo nobis non dat novum aliquem 

sensum pr:ter hos quos gerimus quinque, ܬܠܐ‎ ex 

ipso ab ea nobis largito novo sensu, ipsam qua 
nova est capere et intelligere possimus ? aut si non 
polest largiri, quomodo tibi largita est? aut si tibi 
revelavit, cur non et nobis? Si vero a temetipso in- 
tellexisti, que ne prophete quidem sentire aut in- 
telligere potuerunt, dic age nobis nunc quid unus- 
quisque nostrum cogitat : Si enim tantus est in te 
spiritus, ut ea qui super ccelos sunt, incognita om- 

nibus et omnibus incomprehensibilia cognoscas , 

multo facilius cogitationes humanas qus in terris 

habentur agnoscis. Quod si cogitationes nostras qui 
hic stamus non potes scire, quomodo ea quz nullis 
etse cognita affirmas, scire te dicis? 

LI. Crede autem mihi, quia nunquam scires quid 
est lux, nisi ab ipsa luce accepisses et visum et in- 
tellectum. videndi; sic δὲ in cztei Hinc accepta 
intelligentia, majus aliquid et sublimius somnii in- 
star excogilas, occasione tamen ex istis quinque 
sensibus sumpta, quorum largitori ingratus es. Cer- 
tus autem esto, quod donec non invenis novum ali- 
quem sensum, qui extra hos quinque sit quibus om- 
nes utimur, novum asserere non poteris Deum. Et 
D Simon : Cum quinque sensibus constent omnia quie 

sunt, nihil novum addere virtus illa cunctis emi- 

nentior potest. Et Petrus ait : Falsum est. Est enim. 
et alius sextus sensus, id .est przmnoscendi; isti 
enim quinque sensus scientie capaces sunt, sextus 
autem prascientie est, quem habuere prophetz. 

Tu ergo quomodo potes Deum omnibus incognitum 

nosse, qui nec propheticum sensum, qui est pre 

scientie, cognovisti? Tum Simon capit dicere : 

Hanc quam dico virtutem. incomprehensibilem et 

eminentiorem cunclis, etiam ipso qui mundum 

condidit Deo, neque angelorum quisquam nequo 
d:emonum novit neque Jud:orum, neque ulla om- 


52. 9 Matti. xi, 97. Joan, v, 95. 


EMENTIS ! ROM. PONT. OPERA DUB!A4. 


1311 5.0 
wlieuos quos nesciis, non audietis verba propheta: 
il'ius, neque somnium somniatoris illius, quia tentaus 
lentavit vos, ut videat si diligitis Dominum Deum 
vestrum ο. 

XLVI. Propterea ergo et Dominus noster signa et 
prodigia, faciens, Denm predicabat Judsorum, et 
ideo recte przdicationi ejus ereditur. Tu autem 
eliam si vere propheta esses, οἱ signa faceres ae 
prodigia, sicut promittis, οἱ alios annuntiares deos 
prater eum qui verus est, manifestum esset te ad 
tentationem populo Dei suscitatum, et ideo credi 
libi omnino non potest. Unus est enim verus, qui 
est Judieorum Deus, οἱ ob hoc Dominus noster Jesus 
Christus docebat querendum esse non Beum quem 
bene noverant, sed regnum et justitiam ejus **, 
quam Seribe et. Pharisci, suscepta seientiz οἶστε, 
non concluserant, sed exeluserant 0". Nam si igno- 
rassent verum Deum, nunquam utique hujus rei 
scientiam relinquens, qua erat omnium caput, cul- 
paret eos de parvis et minimis, id est quod dilata- 
rent funbrias suas, et primos accubitus in conviviis 
vindicarent, et quod in quadriviis stantes orarent, 
et alia his similia, quz utique ex comparatione ma- 
gni hujus capitis, ignorantic Dei, exigua videntur 
et parva, η 

XLVII. Et Simon ad hrec ait : Ex verbis magistri 
Vui convincam te, quia etiam ipse ignoratum quem- 
dam omnibus introducit Deum. Cum enim et Adam 
€reatorem suum scierit Deum, mundique condito- 


xem, et Enoch, quippe qui ab eo translatus est, et 6 


Noe, utpote ab eo jussus arcam construere, cum - 
que et Abraham, et Isaac, et Jacob, et Moyses, εἰ 
omnes, omnisque populus atque. omnes gentes no- 
verint conditorem mundi, et fateantur Deum, Jesus 
vester, qui longe posterior Patribus apparuit, dicit : 
Nemo novit Filium, nisi Patcz, neque Patrem quis, 
nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare **, Ita ergo 
εἰ Jesus vester alium esse Deum incomprehensibi- 
Jem omnibus el incognitum fatetur, 

XLVIII. Tum Petrus : Contraria, inquit, tibimet 
ipsi te proferre non sentis. Si enim et Jesus noster 
sciL istum, quen dicis incognitum Deum, ergo jam 
non a te solo est cognitus. Imo si Jesus noster eum 
novit, Moyses quoque, qui et Jesum venturum esse 
prophetavit sine dubio nec ipse ignoravit eum ; pro- 
phita enim erat, et qui de Filio prophetavit, sine 
dubio cognoverat Patrem. Si enim in voluntate est 
Filii revelare Patrem cui voluerit, Filius, qui ab 
initio el semper cum Patre fuit per singulas quas- 
que generationes, sicut revelavit Moysi Patrem, ita 
€t aliis prophetis; quod si est, nulli Patrem fuisse 
incognitum constat. Tibi vero qui Filium non cre- 
dis, quomodo potuit revelari Pater, qui nulli notus 
est, nisi cui voluerit Filius revelare? Revelat autem 
Filius Patrem his qui ita honorilicant. Filium, sicut 
honorificant Patrem "7. 

XLIX. Tcm Simon : Memento, inquit, quia filium 


Nh 


"Deut, xm, L5. — * Matth, v,58. " Lue. 


1114 


A causam in paradiso posuit? Si vero bonum erat 
quod in paradiso posuit, non est boni prohibere a 
bono. 

LIV. Sic ergo cum is qui hominem fecit et 1nun- 
dum, secundum ea quz lex refert imperfectus. sit, 
alium sine dubio dat intelligi qui perfectus sit. Ne- 
cesse est enim esse aliquem omnium prazstantio- 
rem, propter quem et omnis creatura ordinem suum 
servat. Unde et ego sciens, quia omnimodo necesse 
estesse aliquem benigniorem et potenliorem eo, 
qui legem. dedit, imperfecto deo, ex comparatione 
imperfecti perfectum quid sit intelligens, ex ipsa 
Scriptura Deum illum de quo scriptum non erat, 
intellexi. Et hoc modo potui, o Petre, ex lee discere 
quod nesciebat lex. Quod et si lex non dedisset 
indicia, quibus colligeretur imperfectus esse Deus 
qui condidit mundum, mihi possibile erat, etiam ex 
his qure in hoc mundo geruntur malis nec emen- 
dantur, colligere, vel quia impossibilis est creator 
ejus, qui male gesta non corrigit, si non potest, vel 
si non vult auferre mala, ipse malus sit, si vero ne- 
que potest neque vull, nec polens nec bonus sit, 
Etex his necesse est colligi, quod alius sit Deus 
omnium prestantioret potentior. Ad hc si quid 
habes dicere, non moreris. 

LV. Petrus respondit : Solent ista, o Simon, ab- 
surda adversus Deum meditari hi qui legem. non 
magistris tradentibus legunt, sed semetipsos do- 
ctores habent et putant se intelligere posse legem , 
quam sibi non exposuit ille qui a magistro didicerit. 
Verumtamennunc, ut et nos secundum tuum sensum 
Scripturam legis sequi videamur, quia et impossi- 
bilem et non bonum dicis ostendi Conditorem mun- 
di, quomodo non vidisti quod iisdem ipsis repre- 
hensionibus succumbit εἰ subjacet etiam ista virtus 
1ua, quam dicis esse eminentiorem omnium? Eo- 
dem namque modo de ipsa dici potest, quia omnia 
qua hic male geruntur, aut impossibilis est que non 
corrigit, aut si potest et non vult, mala est. Si vero 
neque potest neque vulL, et impossibilis et imper- 
fecta est. Unde non solum simili culpa virtus ista 
iua nova, sed εἰ deteriori invenitur obnoxia, si su- 
per hec omnia etiam cum non sit, esse credatur, 
Nain is qui mundum creavit, hoc ipsum quod sub- 
D sistitex opereejus quo mundum condidit, palam est, 

sicut etiam ipse confiteris. lsta vero virtus quam 

te solum scire dicis, nullum de se indicium praebet, 

per quod hoc ipsum saltem quod est et. subsistit , 

possimus advertere. 

LVI. Quale esl ergo, ut derelinquamus Deum, in 
cujus mundo vivimus et omnibus ad vitam necessa- 
riis fruimur, et sequamur nescio quem, cujus non 
solum nihil consequimur boni, sed ne hoc ipsum 
quidem , quod sit, seire possumus, scilicel quia 
mec est; sive enim eum lucem appelles et luce ista 
quam cernimus ciariorem , nomen ipsum a mundi 
Conditore mutuaris ; sive substantiam dixe:is super 


n 


RECOGNITIONUM LIB. 1i, 


1975 
nino que ἃ conditore Deo substitit ereatura. Quo- 
modo enim poterat, quam Creator ipse non nove- 
rat,- lex me ipsius Creatoris edocere, cum nec ipsa 
scirel 4110) ἢ 

LI. Et Petrus: Miror, inquit, quomodo tu ex 
lege plus. potueris discere, quam docere vel scire 
lex potbrat? ¢£ quomodo horum quee asserere vis 
probationes dicas te ex lege proferre, cum neqne 
legem asseras nosse ea quz dicis, neque eum qui 
legem dedit, 14 est mundi Creatorem ? Sed et hoc 
miror, quomodo tu qui solus hzc nosti, hic modo 
cmm omnibus stes brevis atrii hujus ambitu cir- 
cumdatus. Et Simon videns cum omni populo ri- 
dentem Petrum : Rides, inquit, Petre, cum sermo 
de tantis rebus et tam eminentibus habeatur? Tum 
Petrus : Noli, inquit, indignari Simon, nihil enim 
preter promissionem nostram gerimus, neque au-- 
res nostras cloudimus, ut dicebas, neque statim ut 
audivimus a {ο ineffabilia proferri in fugam versi 
sumus, sed ne loco quidem moti. Neque enim veri- 
similia saltem aliqua proferuntur abs te, qu nos 
possint aliquatenus deterrere, aut certe aperi nobis 
jntelligentiam dicti hujus, quomodo tu ex lege di- 
diceris Deum, quem lex ipsa nescit, et quem ipse 
qui legem posuit ignoret. Et Simon : Si, inquit, ri- 
dendo cessasti, evidentibus assertionibus compro - 
babo. Et Petrus ait : Quin. desinam, ut possim di- 
scerea 16, quomodo tu a lege didiceris, quee lex 
nescit et quz ipse Deus legis ignoret. 

LIII. Et Simon : Audi, inquit, manifestum est om- 
nibus et ineffabili quadam ratione compertum , 
wnum esse Deum, qui sit omnium melior, a quo 
omne quod est, sumpsit exordium, unde et. neces- 
sario subjecta sunt ei omnia qu:e post ipsum sunt, 
velut principi omnium et eminentiori. Ego ergo 
cum cognovissem Deum hunc qui creaverat mun- 
dum, secundum quod lex docet, in multis esse in- 
firmum, longe autem abhorret inlirmitas a perfecto 
Deo, et huuc viderem non esse perfectum, necessa- 
rio aliumr esse intellexi qui esset perfectus. Hic 
enim, ut dixi, secundum quod Scriptura legis do- 
cet, in multis infirmus esse deprehenditur. ** Primo 
quod homo quem plasmavit, non potuit permanere 
talis qualem ipse voluerat, et quia nec bonus est, 
qui primo homini posuit legen, ut ab omnibusqui- 
dem lignis paradisi ederet, de ligno autem scientie 
mon contingeret, sed si gusiasset moreretur. Cur 
enim vetaret. eum vesci οἱ scire quid essel bonum 
velquid malum, ut seiens mala quidem vitaret, 
bona vero eligeret? Sed. neque ipse lioc concessit, 
et quia ille preter mandatum gustavit et aguovit 
quid esset bonum, ac didicit honoris gratia verenda 
contegere (indecorum enin sensit revelatis puden- 
dis stare ante Creatorem suum), ille eum qui ho- 
norem Deo déferre didicerat, morte condemnat et 
serpei ui heec ostenderat, maledicil. Sed utique 
51 ledendus ex hoc erat omo, eur omnino lzedendi 


| ܣܬ‎ sequuntur vocabula usque ad illa cap. seq. ez comparatione, €tc., desunt im utroque cod. 
Lips. 


4216 


8, CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ. OPERA DUBIA.. 


1215 


omnia, intelligentiam binc profers cum sermonis A ditor exigit etiam legem impleri. Et Petrus : Ergo 


eiadulteros et homicidas salvat, si cognoverint 
eum, bonos autem et sobrios vel misericordes, si 
nullum de eo indicium capientes ignoraverint eum, 
non salvat. Magnum et bonum przdicas, qui non 
lam malos salvet, quam qui bonis nullam miseri- 
cerdiam praestet. Et Simon : Magnus sane labor 
est agnoscere eum homini in éarne posito. Omni- 
bus enim tenebris telrius, el omni luto gravius est. 
corpus hoc, quo circumdatur anima, Et Petrus : 
Ergo bonus iste Deus quz difficilia sunt, querit. 
Qui autem vere Deus est , faciliora expetit. Dimit- 
tat ilaque nos quasi bonus apud Patreu et Creato- 
rem nostrum, et quando discesserimus e corpore, 
el istas quas dicis lenebras reliquerimus, tune eum 
facilius aguoscemvs, et tunc magis anima condito- 
rem suum esseintelliget Deum, et apud ipsum per- 
manebit, nec ultra diversis cogitationibus fatiga- 
bitur, neque volet ad aliam confugere virtutem, que 
nulli cognita est nisi Simoni soli ; que tante boni- 
tatis est, ut nisi quis prius impius exstiterit in pa- 
rentem Suum , ad ipsam venire non possit, Nescio 
quomodo bzc virtus vel bona vel justa appellanda 
sit, cui placere non potest, nisi quis impie se ges- 
serit in eum a quo factus est. 

ΜΗΧ. Et Simon : Non est impium, utilitatis gra- 
tia et lucri majoris confugere ad eum , qui opulen- 
tioris est gloriz. Et Petrus : Si, ut tu ais, non est. 
impium confugere ad alienum , multo magis pium 


augmento; sive mentem, sive bonitalem, sive vitam, 
sive aliud quid memoraveris, hinc vocabula mu- 
tuaris. Cum ergo nihil novi de illa virtute quam 
dicis, non solum ad intelligendum, verum ne ad 
nominandum quidem habeas, quomodo introducis 
novum Deum, cujus nec appellationem quidem in- 
venis novam? Virtus enim non solum Creator mun- 
di dicitur, sed et ministri glori: ejus omnisque 
militia ccelestis. Non tibi ergo melius videlur esse , 
ut sequamur factorem nostrum Deum, tanquam pa- 
trem erudientem nos οἱ imbuentem sieut ipse no- 
vit? Quod et si sit aliquis, vt tu dicis benignior om- 
nium Deus, certum est quia non irascitur nobis, si 
wero irascilur malus est. Noster autem Deus si 
irascitur et vindicet, non est malus sed justus, pro- 
prios enim fllios corripit et emendat. Ille vero ἢ 
nihil nobiscum habet negotii, si vindicare velit in 
nos, quomodo bonus erit? supplicia sumens de no- 
bis, quod non derelicto patre nostro ipsum secuti 
sumus inanibus suspicionibus tracti, quomodo er- 
go iste talis bonus a te asseritur, qui nec justus 
intelligi potest. 

LVII. Tum Simon : Tantumne erras, Petre, ut 
mescias, quia anima nostra a bono Deo sunt illo 
omnium przstantiore, sed captive. deductz sunt in 
hunc mundum? Et Petrus : Ergo non est omnibus 
incognitus, sicut paulo ante dicebas ; et tamen quo- 
modo indulsit bonus Deus captivitatem fleri anima- 


` rum suarum, si erat super omnes potentior virtus? ( est permanere apud proprium patrem, etiamsi pau- 


per sit. Aut si " non putas esse impium, ut relicto 
patre nostro confugiamus ad alium quasi meliorem, 
neque indignari credis pro hoc creatorem nostrum, 
multo magis bonus Deus non indignabitur , quod 
cum essemus ab eo alieni, non confugimus ad eum, 
sed permánsimus apud Creatorem nostrum ; et pu- 
to quod-ex hoc magis collaudabit nos, quia fidem 
servamus Creatori nostro Deo, considerans quia si 
sui ipsius fuissemus, nunquam relinquentes ipsum 
seduci illecebris potuissemus alienis. Nam si quis 
opulentioribus illectus pollicitationibus, relicto pro- 
prio parente confugiat ad alienum , potest fieri, ut 
iterum relicto eo , ad alium pergat qui majora pro- 
miserit, eo magis quod ipsius propriws non erat 
filius, quippe qui etiam eum, qui ei natura pater 
erat, relinquere potuit. Et Simon (78) : Quid εἰ 
ab illo sunt anime, εἰ ignorant eum, εἰ ille est vere 
pater ipsarum? 

LX. Et Petrus : Satis, inquit, ostendis eum in- 
validum. Nam si potentior, ut ais, omnibus est, 
nunquam potentiori invalidior spolia '* detraxisse 
credendus est '', aut si potuit vi ab eo animas de- 


Et Simon: Ipse misit creatorem Deum, ut conde- 
τοι mundum, , sed ille, mundo condito, semetipsum 
pronuntiavit Deum. Et Peirus : Ergo non ignora- 
tur ab eo qui condidit mundüm , ut supei dixe- 
ras, sed neque anime ignorant eum , siquidem ab. 
ipso abinctz sunt. Cui ergo janí erit incognitus, si 
et mundi Creator novit eum, ut ab ipso missus, 8e- 
eundum ea que τὰ dicis, ος omnes anims tanquam 
ab ipso huc violenter abatractz: ? Tum deinde dicas 
velim, qui mittebat conditorem mundi, non sciebat 
eum qui mitehatur, fidem non servaturum? si ne- 
sciebat preescius non eral, si vero przsciit et pas- 
sus est, facti hujus ipse reus est, qui non vetuit; 
quod si non potuit , omnipotens non est. Si vero 
quasi bonum id sciens non prohibuit, invenitur ille 
esse melior qui praesumpsit facere id, quod ille qui 
mittebat ignoravit bonum. 

10 Ύ}}. Εἰ Simon : Volentes, inquit, ad se venire 
suscipit et ipsis benelacit. Et Petrus : Nec hoc no- 
vun est, hoc enim facit οἱ hic quem mundi creato- 
vem fateris, Et Simon : Sed bonus Deus tantum si 
agnoscatur salutem prestat (77), mundi autem con- 


* Aut si—Trelinguere. pw nonlegunturin cod. Lips, "*Luc. x1,22. — ' Detrazisset, Videris mihi, etc. 
ips. 


Reliqua desunt in cod. 


XCOTELERII NOTAE. 


lium : Creator mundi corpora condidit, in quibus ani- 
mas qua sunt Dei magni. violenter inclusit : et ideo 
anime non ad alienum, sed. ad patrem suum dum 
redierint, ad istum redire non possunt. 


(77) Bonus Deus tantum si agnoscatur, salutem. 
prestat, Eadem docet Simon, apud. lrenzeum lib. 1, 


cup. 20. 
(78) Et Simon. Adllityr in codicc Carmelii. sclio- 


1278 


RECOGNITIONUM 118. 1I. 


ܚ 


ducere in hunc mundum creator Deus, quomodo A mihi videbar, εἰ cogitabam de ea qna» conveniret 


de civitate magna cogitari, portas, muros, lavacra, 
plateas . angiportus , fora et horum consequentia , 
secundum ea scilicet quz in aliis urbibus videram , 
etin tantum intentione hujuscemodi intuitus de- 
lectabar, ut vere, sicut ipse dixisti, nec praesentem 
alque astantem viderem , nec ipse ubi sederem , 
nossem. Et Simon : Modo, inquil, recte dicis. 

LXIII. Et Petrus : Denique cum piscem maximum 
qui hamo inheserat, mente occupatus habere mi- 
nime sentirem, et id quidem cum hami lineam de 
manibus meis violenter arriperet, stupentem me 
videns frater meus Andreas qui mecum sedebat, ac 
pene casurum, latus fodiens cubito velut dormien- 
tem excitat dicens : Non vides, Pere, quam magnum 
piscem ceperis? nunquidnam mente excidisti, quod 
Sie attonitus stupes? quid est quod pateris? dic mi- 
hi. Atego indignatus ei paululum, quod me a dul- 
cedine eorum quz intuebar abstraxerit, respondi 
nihil me mali pati , sed animo desiderabilem mihi 
intueri Jerusalem, simulque Czesaream, et corpore 
quidem eum ipso esse, mente vero illue penitus 
auferri. Αἱ ille nescio unde inspiratus, reconditum 
et secretum veritatis protulit verbum. 

LXIV. Desine, inquit, Petre; quid est quod agis? 
hi enim qui dzmone incipiunt repleri vel moveri 
mente, hujuscemodi initia habent, per phantasias 
primo ad jucunda quzque et delectabilia transfe- 
runtur; deinde ad ea qua non sunt, vanis et inani- 


eas corpore emissas et captivitatis vinculis resolu- 
tas, bonus Deus vocabit ad poenam, que per ipsius 
vel desidiam vel inürmitatem, abstrahi ad hunc 
locum et involvi corpore quasi tenebris ignoranti 
potuerunt? Videris mihi ignorare quid sit Pater et 
Deus, verum ei animz unde sint vel quando et quo- 
modo facie, possem dicere, sed hzc nune tibi 
aperire fas non est, in tanto errore posito de scien- 
tia Dei. Tum Simon: Erit, inquit, tempus quo ρ- 
nitebit te, quod dicentem me de ineffabili virtute 
non Intellexeris. Et Petrus : Da ergo nobis, ut sepe 
jam dixi, tanquam novus Deus aut qui ab illo 
descenderis sensum aliquem novum, per quem 
novum quem dicis Deum possimus agnoscere; isti 
enim quinque sensus, quos nobis dedit creator 
Deus, Creatori suo fidem servant, nec alium quem- 
quam esse sentiunt, Deum, hoc eis ipsa sui pre- 
stante natura, 

LXI. Ad hzc, Simon: Adhibe, inquit, animum 
ad ea que dicturus sum, et facito eum invisibili- 
bus semitis incedentem , pervenire ad ea qu:e tibi 
demonstravero. Ausculla ergo nune : nunquamne 
in cogitatione positus extendisti mentem tuam in 
regiones vel insulas porro positas, et ita ineis fixus 
animo mansisli, ut ne presentes quidem videre 
aut temetipsum scire ubi sederes, pre suavitate 
eorum qua habebantur in oculis, posses? Et Pe- 
trus ait : Verum est, Simon, hoc mihi írequenter 


accidit. Εἰ Simon : lia et nunc sensum tuum ex- C bus motibus effunduntur. Hoc autem accidit ex 


languore quodam anim, quo ea quidem qui sunt 
non vident, desiderant vero adducere ad conspectus 
suos ea quz non sunt. Sed et illis ita accidit, qui 
phrenesin patiuntur et videntur sibi multas ima- 
gines videre, pro eo quod niniietate frigoris vel ca- 
loris anima ipsorum convulsa et emota locis suis, 
errorem patitur ministerii naturalis. Sed εἰ hi qui 
laborant siti; eum in soporem venerint , flumina et 
fontes videre sibi videntur ac bibere; hoc autem 
patiuntur ariditate intemperati corporis laborantes. 
Propter quod certum est, haec vitio quodam vel 
anim: vel corporis fieri. 


LXV. Denique ut accipias rei fidem de Jerusalem 


tende in celum, et iterum auper celum, et vide 
quia debet esse aliquis locus qui sit ultra mundum. 
velextra mundum, in quo neque ccelum sit, neque ter- 
ra, neque umbra horum etiam ibi tenebras operetur, 
et obhoccum neque corpora aliquain eo sint, neque 
ex corporibus tenebrz, necessario sit. lumen im- 
mensum ; et lumen considera cujusmodi esse pos- 
sit, cui tenebrae nulle succedunt. Nam si univer- 
sum hunc mundum solis hujus replet lux, quantum 
sestimas esse illud incorporeum lumen et infinitum? 
tantum sine dubio, ut istud solis lumen ad illud 
tenebre et non lux esse videatur. 


LXI. Hzc cum diceret Simon, Peirus respondit : 


De utroque ergo patienter ausculla , id est et de p quam sape videram, dicebam fratri meo, qua loca 


quosve conventus visus mihi fuissem videre. Sed et 
de Caesarea: quam nunquam videram , nihilominus 
contendebam , quod esset (alis, qualem mente et 
cogitatione conceperam. Cum autem venissem huc, 
nihil omnino simile respiciens eorum quz per 
phantasias videram , reprehendi menmetipsum et 
notavi valde, quia ex aliis quze videram , portas ei 
et muros aliasque ades, revera similitudinem ex 
aliis capiens dederam. Neque enim quis potest 
novum aliquid, et cujus forma nulla unguam exsti- 
terit, cogitare. Nam οἱ si. velit aliquis tauros eum 
quinis capitibus ex sua cogilatione formare, ex istis 
quos vidit eum singulis capitibus, illos quinis capi- 
fibus fingit. Et tu ergo. nunc, si veie. aliquid tibr 


exemplo eztendendi sensus et de immensitate lucis. 
Scio meipsum, o Simon, aliquando in cogitatione 
positum extendisse sensum meum in regiones ܕ‎ ut 
et insulas procul positàs , easque mente non 
minus quam oculis perspexisse. Cum essem apud 
Capharnaum in captura piscium positus, et scde- 
rem supra saxum, hamum δεί innexum ét deci- 
piendis piscibus aptatum habens in manu, ita ut 
hzerentem ei non senserim piscem, dum mens mea 
per desidefabilem mihi Jerusalem distenta percur- 
reret,ad quam sane oblationum gratia el oratio- 
mum vigilans frequenter ascenderam, Verum et Ca- 
saream hanc mirari ab aliis audiens ܙ‎ et desiderare 
solebam , ct. eam in qua nondum fucram , videre 


1380 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT, OPERA, DUBIA. 


127 


videris tua cogitatione perspicere, εἰ supra ¢@108 A qui ab eo facti sunt, sicut et lex dicit, quorum 


unum celum sit superius, quo continetur etiam vi- 
sibile firmamentum, illud esse perpetuum οἱ :eter- 
num cum his qui habitant ibi ; istud autem visibile 
in consummatione szculi resolvendum esse et trans- 
ire, ut illud celum quod est antiquius et excel- 
sius post judicium sanctis et dignis appareat. Ad 
hec Simon respondit : 1160 ita esse, ut tu dicis, 
credentibus possint videri, ei autem qui horum 
exspectat rationes, impossibile est ex lege proferri 
et pricipue de immensitate lucis, 

LXIX. Et Petrus : Noli, inquit, putare nos quod 
liec fide sola recipienda esse dicamus, sed et ra- 
tione asserenda. Neque enim tutum est nudz h»c 
fidei absque ratione committere, cum utique veri- 
tas ratione non careat, Et ideo 13 qui hiec. ratione 
munita susceperit, perdere ea nunquam polest, 
qüi vero absque assertionibus ea suscipit simplicis 
sermonis assensu, neque servare ea Lulo potest, ne- 
que si vera sint certus est, quia qui facile credit fa- 
Cile et recedit : qui autem rationem quaesivit eorum 
que credidit, et accepit, quasi vinculis quibusdam 
ralionis ipsius colligatus, nunquam ab liis que 
credidit, divelli aut separari potest, Et ideo quanto 
quis propensior fuerit in. expetenda ratione, tanto 
erit firinior in conservanda fide, 

LXX. Ad hiec Simon : Magnum est, inquit, quod 
repromittis ut immense lucis zternitas ex lege 
possit ostendi. Cumque Petrus dixisset : Quando 
volueris, Simon ait : Quoniam hora jam multa est, 
crastino aslanti mihi et renitenti, si probare potue- 
ris faetum esse hune mundum et animas esse im- 
mortales, habebis me adjutorem pr:wdicotionis tu: 
Et cum hacc dixisset, egressus est, secuta autem est 
€um ex omni populo qui cum ipso venerat pars 
tertia, qui erant quasi mille viri; caeteri vero flexis 
genibus prostrabant se Petro, super quos ille invo- 
cato Dei nomine, alios dzemonia habentes curavit, 
alios etiain languentes sanavit, οἱ ita letantem po- 
pulum dimisit, mandans cis, ut in crastinum diem 
inaturius convenirent, Petrus vero cum recessis- 
seut Lurbze, slerni jussit humni sub aere atrii nudo 
ubi fuerat disputatum, et. recubuit una cum illis 
wndecim, ego vero cum aliis quibusdam, qui et 
D ipsi initia audiendi verbi Dei acceperant et erant 

charissimi, recumbens sumebam cibum. 

LXXI. Sed beniguissimus Petrus considerans, ne 
forte tristitiam mihi inferret ista sequestratio, ait 
ad me: Non pro superbia, o Clemens, convivium 
non ago cum his qui nondum purificati sunt, sed 
vercor ne forie mihi quidem noceai, ipsis autem. 


intueri, non dubium quin ex his ea consideres qua 
in terris positus vides. Aut si putas facilem menti 
1199 accessum esse super celos, el considerare le 
posse que illic sunt, atque immense illius lucis 
scientiam capere, puto ei qui illa potest compre- 
lhendere, facilius esse ut sensum suum qui illuc 
novit ascendere, in alicujus nostrum qui assistimus, 
cor et pectus injiciat et dicat, quas in eo cogitationes 
gerat, Si ergo potes alicujus nostrum , qui tamen 
mon sit erga favorem tuum occupatus, enuntiare 
cogitationes cordis, poterimus tibi fortasse eredere, 
quod et ea qua super 03105 sunt, scire potueris , 
licet illa multo sint celsiora 

LXVI. Ad hzc Simon : Qui vero, inquit, multas 
nenias texuisti, audi jam nunc. Impossibile est 
omne quod ad cogitationem hominis venerit, non 
etiam re ipsa ae veritate subsistere; que enim non 
subsistunt, nec speciem habent, quz autem speciem 
non habent, nec cogitationi possunt occurrere. Et 
Petrus : Si omne, inquit, quod ad cogitationem 
venire potest, subsistil, istum quem dicis extra 
mundum esse immensitatis locum, si eum quis in 
corde suo lumen esse cogitet, alius vero tenebras, 
quomodo poterit unus atque idem locus secundum 
eos, qui diversa de eo cogitarunt, et lumen esse 
ei tenebre? Et Simon ; Omitte nunc ista que 
ego dixi, tu quid esse putes super calos dicito ? 

LXVI, Κι Petrus : Si de vero, inquit, fonte 
luminis crederes, possem te docere, quid et quo- 
odo essel quod immensum est, et non. phanta- 
siam vanam, sed cousequentem el necessariam 
rationem redderem veritatis, nec assertionibus 50- 
phisticis, sed legis et nature testimoniis uterer, ut 
scires quia immensilalis filem pracipue continet 
lex, Quod si immensitatis ratio non latet legem, 
nihil profecto aliud eam latere potest, et ideo fal- 
sum est, quod putasti esse aliquid quod ignoret 
lex. Mult, autem amplius nihil latebit euin, qui le- 
gem dedit, Nec tamen possum libi aliquid de im- 
mensitate et his qua sine fine sunt loqui, nisi prius 
de his, qui certo line terminantur colis, rationem 
vel receperis mosiram, vel ipse protuleris tuam. 
Quod si dehis qua certis finibus concludunturintel- 
ligere non potes, multo magis de his quesine fine 
sunt, neque scire aliquid poteris neque discere. 

LXVIII. Àd hzc Simon ; Melius, ait, mihi videtur 
simpliciter credere, quia Deus est, et quia solum 
istud quod videmus, ait ccelum in universo mundo, 
Et Petrus : Nonita, inquit, sed unum quidem confiteri 
convenit Deum qui vere est; coelos autem esse (79) 


1. Et ideo — separari potest desiderantur in utroque cod. Lips. 


COTELERII NOTAE. 


pine potius spectent, quam ad theologiam, notis. 
llustratum non íinus. 


(19) Οσίου autem esse. De colo et celis multa 
sancii Patres, atque contraria : scd ea,ut et majo- 
ren: iecoguitionum partem, quod ad limmanas disci- 


1282 


wa voluntatem ejus -babitat in eo damon, ct 
1060 '' si eum quis fugare velit et expellere ab 
80, eum sit inseparabilis, et, ut ita dicam, anima 
jam ejus effectus, videbitur magis necare eum ct 
homicidii crimen incurrere. Nemo ergo vestrum 
contristetur à convivio nostre separatus, tempore 
enim aliquo observare debel unusquisque sane 
quanto ipse voluerit, Parvo enim lempore seque- 
stratur qui cito voluerit baptizari, multo autem qui 
tardius. Unusquisque ergo in sua habet potestate, 
breve aut longum penitentie sum tempus exi- 
gere, et ideo in vobis est, quando velilis ad nostram 
convenire mensam, el non in nobis, quibus per- 
missum non est sumere cum aliquo cibum, nisi 
fuerit baptizatus. Vos ergo magis nos prohibelis 
a vestro convivio, si ad purificondum moras lia- 
beatis et tardius baptizemini. His dictis cum bene- 
dixisset, cibum sumpsit. Et post haec cum gratias 
egisset Deo, ingressus quievit, simililer aulem et 
nos omnes, erat enim jam nox. 


em hujus cap. desunt in codd. Lips. omnia. 


Lip: 


RECOGNITIONUM LIB. Π1, 


1281 
nihil prosim. Hoc enim pro certo scire te volo, quia A 
omnis qui idola coluit aliquando, et eos quos pa- 
gani nominant deos, adoravit vcl deimmolatis eorum 
degustavit, spiritu immundo mon earet; conviva 
enim factus est demonum, et. pàrticipium sumpsit 
ejus demonis cujus in mente sua speciem, vel ti- 
more vel amore formavit 1". Et per hec mundus 
non est ἃ spiritu immundo, et ideo purificatione 
indiget baptismi, ut exeat ab eo spiritus immundus, 
qui Interiores anima ipsius insedil affectus "*, el 
quod est deterius, nec quod intrinsecus lateat indi- 
catur, uti ne publicatus fugetur, 

LXXII. Amant erim isti spiritus immundi in- 
lierere corporibus hominum, ut ipsorum ministerio 
eupiditates suas expleant, et ad ea que ipsi deside- 
rant inclinantes anim: motus, suis eos parere li- B. 
bidinibus cogant, ut efliciantur ex integro vasa ἀξ- 
monum. Ex quibus unus est Simon hic, qui tali 
quodam morbo comprehensus nec sanari jam po- 
test, quia voluntate οἱ proposito zgrotat. Nec con- 


"*[ Cor. x, 90. " Quz sequuntur vocabula usque ad fii 


15 Et ideo—crimen incurrete non inveniuntur in οἱ 


d. 


LIBER TERTIUS. 


rumpant et fatigent przedieatores verbi Dei. Propter 
quod et ego in plurimis circuitu quodam verbi utens 
tentare nitebar, ne principalem de summa Divi 
tate intelligentiam minus dignis auribus pubiica- 
rem, Et post hzc incipiens (80) de Patre et Filio ct 
Spiritu sancto, breviter nobis et evidenter exposuit, 
ut omnes audientes miraremur quomodo homines, 
derelicta veritate, conversi sunt ad vanitatem. 

JI. (Hec Petro dicente '' (81) Aquila ait ; Recte 
dixisti, propterea nobis dicito qua veritatis sunt 
propria, Et Petrus : De quibus vultis interrogate 
me. Et Aquila ait; De principio εἰ principiis ver- 
bum disputa, et de eo quod reprehendit Simon 
quasi inconveniens , Filium Dei dici Christum , ne 
similis plantationibus ei esteris inanimatis pati 
videatur Deus. Peirus autem videns omnes hoc 
ipsum volentes audire, omnem rationem ita expo- 
suit : 

IHE. Principii nomen (82) in multis et. diversis 


1. Interea. Petrus gallorum cantibus surgens et C 
excitare nos voleus invenit vigilantes, vespertino 
adhue lumine perdurante, cumque ex. more saluta- 
visset οἱ resedissernus omnes, ita exorsus est : Ni- 
hil est dillicilius, fratres mei, quam de veritate 
apud permisti populi multitudinem disputare. Quod 
enim est, omnibus ut est diei non licet, propter 
eos qui maligne et insilliose audiunt; fallere vero 
non expedit proptereos qui sincere audiredesiderant 
veritatem. Quid ergo faciet eui ad indiscretum 
populum sermo est; occuliet quod verum est? Et 
quomodo instruet eos qui digni sunt? Sed si meram 
proferat veritatem his qui salutem" consequi non 
desiderant, illi 8 quo missus est injuriam faeit, a 
quo οἱ mandatum accepit, ne mittat verborum 
ejus margaritas ante porcos et canes ἴδ, qui adver- D 
sum eas argumentis ac sophismatibus reluctantes, 
11538 quidem cceno intelligenti: carnalis involvant, 
latratibus autem suis et responsionibus sordidis 


Matth. vi, 6." Ista quee sequuntur usque ad finem cap. 12, im. cod. mss. ἐγ ον iisdem optime 


erroris ut spuria ea essc et ab heretico quodam. 


mote desunt, et tantum habenl vel obscuritatis vel 
recentioris tatis intrusa non dubitemus. 


COTELERII NOT.E. 


intrusa , Eunomiana; qumque veteres Ebionitica 
censuerunt, Ariana, οἱ addititia. Nescio quis igitur 
quod a Rulino praetermissum fuerat, sibi sumpsit 
ut interpretaretur. Vide Clementina, hom. 16, cap. 
16. Ίδια vero usque ad cap. 12 desunt in impressis: 
desumpta autem sunt ex cod. Sorb. et Th. 

(82) Principii nomen, eic. In marg. ms. Th. hzec 
leguntur : Caute legi. oportet hanc scripturam , quia 
nescientibus facile error subrepere potest. Usque ad 
simile signum. legere noli. Vid. infra notam ejusdem 
cod, ad cep. 12. 


) Et post hec incipiens... ad vamitatem. Hac 
periodus exstat in libris editis et in ms. Reg. ;.at in 
bg et Th. transfertur ad finem cap. 11, ubi eam 
vide. 

(81) Hiec. Petro dicente. Codex Candelerianus hoc 
caput ct sequentia novem continet, quemadmodum 
Sorlonieus et Tliuanus : Carmeliticus autem et ille 
Petri Petiti Regio similes sunt, librisque impressis. 
Nec dubium, quin ad illa pertineant que Rufinus 
abstulit, de ingenito Dee genitoque dieserta, de Fi- 
lio creato, de aliis nonnullis, periculosa , obscura, 


138 
gnum? Audes autem factum dicere ἃ semetipso 
illud quod ineffectüm est? Putaverunt autem hujus- 
modi eur) disciplina se hoc dicere, sicut ebrii, qui 
umbras pro foveis existimant, Propter quod ante 
omnia oportet nos immortalium scrutationem fa- 
cientesinciperea Dominicis traditionibus, ubi mor- 
talium conditionem ab immortalibus separans, do- 
cuitnos pericula et tentationes usque ad ipsain mor- 
lem sustinere propter spem bonorum regni, diceng: 
Nolite timere eos qui occidunt corpus, animas autem. 
mon possunt. occidere, timele autem eum qui potest et 
torpus et animam perdere in gehennam "*, Et vere si 
non commoritar corpori anima, non utique dividitur 
nec aliud aliquid patitur de bis quz patitur corpus, 
verbi gratia influxionem vel defluxionem, tenuitatem 


D aut crassitudinem, sanitatem vel infirmitatem, absci- 


Sionem aut conjunctionem. Sed et in ipsa homi- 
num procreatione nihil committit anima secundum 
defluxionem, sed in omni quidem motu stat videlicet 
substantia immutabilis, diverso autem motu ad aliud 
et aliud corpus incitat pati. Fluit ergo et patitur sub- 
stantialiter corpus, sicuti experimento cognoseitur, 
post illam natorum coagulatiónem exinanitione uteri 
facia, propter erementum infantis impellentis et 
impulsi velut in luctamine, verbo Conditoris : Quod 


. enim coagulatum est. festinat egredi ; quod autem 


voagulavit cupit exponere. Causa vero hzec transfert 
jpsas passiones. ad successionem ejusdem rei, facta 
autem passione commune periculum. sepius quam 
speciale contingit. 

V. Sed et omne quod servit muliebribus deside- 
riis, promovetur et premeditatur naturaliter se- 
cundum- uniuscujusque ztatem, verbi causa aliter 
puer, aliter vero adolescens, aliter autem vir. Nam 
infans quidem in virtute habet horum operationem, 
nondum autem in virtute habet eliam animz mo- 
ius; adolescens vero paratus quidem ad destina- 
ium, nondum vero*digestionis habet usum; vir 
autem conspirans possidet. perfectionis propositum. 
Et non ex illis solis dicendum est, animam im- 
mortalem , corpus vero fluens, sed etiam ex his, 
qua ad eam constant in eommuriem personam man- 
datis, quie ait Dominus : Dictum est antiquis : Non 
machaberis; ego autem dico : Nec in aspectum. desi- 
derio servies **, nimis caute loquens. Si enim cor- 
pus naturaliter obligatum est femineis commistio- 
nibus, magis autem servire coactum his qua acce- 
pit, üt esset et in schemate (85) haberet, quod et 
principale est carnalis procreationis , quó modo 
quis suspicetur corpori esse dicium : Non macka- 
beris, ego. autem dico mec desiderio servies, οἱ non 
potius ei; qua libera est substantia, talium passio- 
num potestatem babens laxare vel refrenare secun- 
dum operationem corpus, hic melioris rei manda- 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


1255 
muncupatur rebus, sensibilibus scilicet οἱ intelligi A. 
bilibus. Sed ne ante experimentum sensibilium ad 
intelligibilia declinare videamur, decet primo a vi- 
sibilibus incipere, ut de pruximo sumentes exem- 
plum ilerum ad intelligibilium veniamus eompre- 
hensionemà, Quo modo sol verbi gratia in princi- 
pium vel principatum diei constitutus est, luna 
vero e contrario noctis ** ; hzc autem ut principa- 
tum gerant constituta sunt, a quo etiam ut essent. 
In principio acceperünt. Qui autem liec composuit, 
clum et terram prius condidit, preter b» autem. 
terrestria et inaquosà et volatilia animalia compo- 
Suit, arbores quoque et herbas et post bec homi- 
Bem, non ut essent liec tantum principium sumens, 
/sed etiam ut viverent secundum mandatum Dei. 
Ma ergo multa quidem possunt esse principia, ei 
autem qui est, principia non sunt, Unum est enim 
principiam et unum sine principlo principium, que 
àutem post baec sunt, abusive dicuntur (si quidem 
dicuntur) principia, Preveniens autem exposui 
causam bujus exempli,a sensibilibus scilicet ad in- 
telligibilia, ut bac via usi firmam et certam de intelli- 
gibiliumiraditione possideamus tuitionem. Sine prin- 
cipio ergo dicimus Deum ineffabili providentia de- 
monstrante, qui non à se ipso factus est.nec a seipso 
genitus ; est enim sine principio et ingenitus, Ingeniti 
autem appellatio non quid sit, nobis intelligere dat, 
aed quod non est factus; αὐτοπάτορα vero οἱ αὑτογέ- 
νητον, hoc. est ipsum sibi Patrem ipsumque sibi Fi- 
lium qui vocaverunt. illud quod ingenitum, contu- 
meliam facere conati sunt dubiis deservientes ra- 
Monibus, Indigere enim nativiiate illud quod erat 
priusquam nasceretur, parvulorum more intelli- 
gentes putarunt, et illud quod fuerat, pro eo quod 
faerit ponentes, quasi per se ipsum factum dicere 
insania 'insanierunt, εἰ plantationibus "comparare 
illud quod est ingenitum, ut damomiosi ausi sunt. 
Hec autem "omnia in impietate consiituta conse- 
quentem habent ignorantiam. Non enim intellexe- 
run: boc ipsum dicentes et fuisse et nom fuisse. Qua- 
tenus genuit, fuit, quatenus vero natum est, 
men (ἠέ, Non fuisse ergo eum comstat quatenus 
natum esi, fuisse autem eum constat quatenus ge- 
muit. πο autem utraque dicere simul eumdem 
sustinuisse, non permittit pietatis professio. 

IV. Deinde etiam communes cogitationes sollicite 
8 50 repellunt tantam blasphemiam, dignum hono- 
rem ingenito defeentes. Quidnam: igitur quis inter- 
rogaius dicat eoruim qui impie appellaverunt? nisi 
quia fuit priusquam 'esset, ipee sibi Pater, qui esse 
habuit amtequam sibi ܬܠܐ‎ esset prestitissel, Αὐτο- 
πάτωρ εἰ αὐτογενής, hoc est ipse sibi Pater et ipse 
3ibi Filius, qua ratione dicatur, δὲ cum quidem non 
fuisset quod esset, anle exstans intelligentiz si- 


πε Gen.1 10, τ Matth. x, 98. 5 Matth. v, 21. 


COTELERII NOTAE. 
(B5) In schemate. 1d est. in sexu. Vide Constit. vi, 14. infra cap. 8. 


RECOGNITIONUM LIB. IIl. 


tum insinuatur? Sic enim et futura sperantes non:A se dividens ܙ‎ non defluens , non extendens sliquid, 


Mementote enim quia hac corporum sunt passio- 
mes, quas etiam anima tribuere subterfugimus , 
timore ne forte immortalitas ei his attributis aufe- 
ratur. Genuit ergo Deus, quod et facturam vocare 
didicimus (84), hoc ipsum ergo vocare et geniiu- 
ram et facturam et reliqua horum vocabulorum , 
illud quod sine schemate conslat genitoris speci- 
men, ponere permittit. Quibus enim est differentia 
schematum , in ipsis necesse est observanda geni- 
tura et factura. .Manendo ergo genuit Deus, non 
passus divisionem aliquam. Non enim honorabilius 
est Deo et hoc Ingenito illud quod est, eo quod non 
est velut genitum. Volens enim non tardam habuit 
virtutem ad quod voluit, nec excessit virtus volun- 


drascimur, et furorem cohibemus et mulieres deapi- 
cimus spe futurorum sensum: gublevantes, ut dixi, 
non omne quod sumus servile habentes femineis 
operationibus, sed aliud quidem serviens nature 
quod est corpus, sicut ostendimus, aliud vero 
liberum , mentem , qued est motus, anim: immor- 
talis. 

VI. His igitur ita se habentibus, vestigium opti- 
mum ad intelligibilium comprehensionem invenimus 
cum Deo dicente, Incedamus ergo per eum sine 
periculo, utentes anim immortali gubernaculo, 
ultra non sinentes irruere passionem carnalem illi 
immortali et intelligibili substantiz , honorem. tan- 
tum unicuique intelligibilium sequestrantes, quan- 


tum eiis quem esse vel preesse constat Deo per- D tatem; sed secundum mensuram, qualem voluit, 


talem οἱ genuit. Si enim manendo , non patiendo, 
necessitati crassitudinis corpora servientia umbras 
exstare faciunt, quanto magis ingenite virtuti sub- 
sequentem demus Unigenitum voluntate proceden- 
tem. Sicuti autem rursus przintelliguntur umbris 
corpora, ita et plus przintelligilur et ingenita sub- 
stantia genite , etiam si ex eo quod erat, ut esset 
accepit. Idcirco igitur vere et genitura et factura 
et creatura competenter appellatur, quia subsian- 
tia non est Ingenitum. Memor sum sane Simonem 
aecusasse nos blasphemis, eo quod diceremus Fi- 
lium Dei Christum, tanquam hominibus et planta- 
tionibus Deum zquantes; vos vero ex desiderio 
discere feslinate,. 

IX. Omnibus autem libenter annuentibus ait Pe- 
trus : Manifesta est hujus incredulitatis. via , ο 
Aquila et ceteri. Qui enim pro certo nescierit, 
opinionem autem usque ad auditum susceperil, 
credere timet, cum facile possit excusationem ipsius 
incredulitatis a se abjjicere pra gaudio ejus qued 
promittifur, assumptus publicare illam quam ba- 
buit de eo quod quzritur incredulitatem, cupiditate 
discendi non dubitat. Sed in secundo de hac re 
sermo, ne quando abstrahens vos incerta fldei spes 
excipiatur pro fide in inquisitionem. Ubique autem 
preferatur nobis Deus et de ipso cogitatus. Ultro 
inviolabilis exstans Deus ingenilus, operationem- 
que voluntate virginaliter custodivit. Quod autem 
non est ingenitum, ultro virgo esse non polest. 
Factum est enim, tanquam sub tactum genitoris et 
factoris adductum. Intelligatur autem qualiter Deum 
decuit Unigenitum generare et primogenitum omnis 
ereaturz, sed non quasi ex aliquo; hzc enim ani- 
mantium et inanimantium est servitus. Sed nec in 
operationem veniens ipse aliquid genuit; pon 
enim maneret inviolabilis et impassibilis, operatus 


milit, Est enim primum, quod est ingenitum, cui 
e propheta testimonium perhibent : Ego Deus 
primus, εἰ ego post hac, εἰ preter me Deus. non 
ܐܧ‎ ''; hoc vero subauditur esse sine initio et in- 
genitum. " 0 " 
VII. viemens vero et csetéri interrogaverunt, quid 
est hoc Ingenitum , audire volentes. Et Petrus 
animadvertens ait : Non, modicum periculum est 
de eo, quod sine principio est loqui vel audire, vos 
vero pro desiderio eorum quz dicta sunt, immen- 
&itatem irruere periclitamini; et me hoc jati ut 
video captalis, qui putatis posse mibi de illo quod 
ineffabile est subripere. Moneo autem vos fratreg 
et conservi, non quid sit quaerere, sed. quia est 


tantummodo audire desiderare. Et de hoc plus ali- C 


quid dicere nou oportet. Est ingenitum non sola 
appellatione honorandum, est enim et sine initio; 
hoc autem sine initio et Ingenitum est Deus, quod 
3 sola opinione eorum quz facta sunt annuntiatur, 
a 86 ipso autem comprehenditur. Non enim inve- 
miei aliquid sui primo fuisse, et, aliquid. postea 
factum conspicere sui, eo quod sine principio eum 
*sse constet ; bae autem eorum que facta sunt vi- 
sitatio, propter quod illud quod est ineffabile, ad 
inquisitionem sui, quod fuerit ante'previdere quam 
fuerit, spatium non babet; non enim secundatur 
ab eo qui est ipsius essentiz curiositas. Novit igitur 
se ipsum, qui non interrogat se de sa ipso. Sed 
haze quidem etiam plus quam oportet diximus, amat 
enim illud quod est Ingenitum, silentio honorari 
AJantummodo, Sine principio ergo hanc substan- 
tiam, secundum quod sentire potuimus, absque pe- 
riculo suscepistis. 2 

VIII. Qui ergo esse non inchoavit predictus. Deus, 
genuit primogenitum omnis creature, sicuti Deum 
decuit; non se immutans, non se convertens, non 


*! Ίρα, xtv, ¢. 


COTELERII NOTAE. 


observatum fuit a viris doctis, non abstinuisse ante 
Arium quosdam antiquos Patres tribus postremis 
locutionibus, et consimilibus aliis, De substantia ge 
nita diximus ad fgnatium. 


B4) Genuit ergo Deus, quod et factu di- 
me: Arii fva, rin ܐ‎ 
confundebant, eaque nomina t: buebant Fillo, uem 
ei subsiantiam genitam solebant appellare. Aue 


1288 


issensionem surrexit et hoc numero distans, nec 
enim est Autopator, hoc est sibi ipsi pater, quo- 
modo non magis innascibili consensu permanere 
diligeret, quod ingenitum quidem erat substantia, 
genitura vero in dualitatem dinumerata, Hujus nam- 
que inconvenientiz mater quidem est ignorantia de 
Deo, cooperatrix vero et soror negligentia de Spi- 
ritu sancto. Spiritus autem sanctus pignus ad con- 
servationem eorum quz a Domino data sunt nobis 
(quem non post multos dies assumptionis ejus ac- 
cepimus), habet quod est ab. Unigenito, plenissima 
declaratio virtutis ejus; sieut unigenitus et omnium 
primogenitus imago est immutabilis ingenitze virtu 
lis, imago scilicet unica, immaculata manens, vi 
sionem ingeniti cum sit visibilis, przstat intelligi- 
bilibus et sensibilibus; quo modo si quis solem 
verbi gratia ostendere volens aut aliud aliquid , his 
qni non possunt per se ipsos eum videre, sit autem 
illis necessitas videre solem, temperans obtutibus 
ipsam necessitatem , per speculum quidem solem 
oslendere festinat, et non solem afferens injicit 
speculo; ita et Unigenitus ipse quidem ingenilus 
non est, ingenitum vero totam in se demonstrat vir- 
lutem cum sit talis ac tantus deitate; ab his v 
qui non diligenter inquisierunt ingenitus suspica- 
batur, apud quos vero przcedit ipsa inquisilio ti- 
morem Dei (86), non solum dicere aliquid tale re- 
cusant, sed etiam cogitare cavent. Cum ergo unus 
sit ingenitus et. unus genitus, Spiritus sanctus 
Filius dici non potest, nec primogenitus; factus 
est enim per factum (87), subeonnumeratur autem 
Patri et Filio, tanquam primum secundi per fa- 
ctum virtutis signaculum. Etenim ipse Patris ferens 
wquipondera voluntate, innat& perseveranti& in 
imagine operationem, post ingenitum consequenter 
bene connumerátus est. Multa autem et alia de 
Patre, εἰ Filio, et Spiritu sancto breviter nobis οι 
evidenter exposuit, ut omnes audientes mirare- 
mur, quomodo homines derelicta veritate cunversi 
sunt-ad vanitatem.] 

XII. Sed cum illuxisset dies (88), ingressus est 
quidam dicens: Multitudo plurima exspectat in 
atrio, in quorum medio stat Simon, persuasionibus 
pessimis prevenire aures populi cupiens. Εἰ Pe- 
p trus statim egressus stetit in loco quo pridie dispu- 

taverat, omnisque ad ipsum populüs conversus cum 

gaudio intendebat in eum. Simon vero ubi sensit 
gavisum esse populum de conspectu Petri, et erga 
alfectum ejus moveri, obstupefactus ait : Miror ho- 
minum stultitiam, qui me magum dicunt et Petru 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


1281 


in seipso; impietatis autem plena sunt hee de in- A 
impiorum ' 


genito suspicari, pericliantur enim fil 
pie se putantes. intelligere, magnam blasphemiam 
Ingenito ingerendo, masculofeminam eum existi- 
mantes. Memor sum sane ejus qui commonuit nos, 
fratres. 

X. Manendo ergo genuit Deus voluntate prece- 
dente (85), sicut. praedictum est. Propterea Unige- 
nitus vere appellatur; ex ingenito enim habet quod 
est et Filius vere appellatur, ab innato enim natus 
est. Sed tamen voluntate controversiam noxiam 
mansuete paulatim relaxantes eorum, qui audent 
dicere infectum a facto appellatione sola distare, et 
illud quod genite distinctum est, adversus innatum 
esse substantiam ingenitum. affirmare. Quod si ita 
dicitur, quod quidem dicitur non est, quod autem est 
non dicitur. Est enim infectum substantia, si autem. 
dicitur factum, detestatur quod non est appellatum, 
maxime autem ultro rationabili exstante Deo οἱ 
ultro sine principio, quod modo non sit impossi- 
bile; magis autem impium est, et id quod ultro est 
rationabile ultroque ingenitum ܙ‎ non sibi ipsi ma- 
gis vellet esse conjunctum , quam dualitatis subire 
ordinem ܙ‎ honorabiliorem existimans nativitatem 
innatz perseverantie, Unum enim non est, neque 
ipsum sibi precipit dicens : Sede a dextris meis, 
donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuo- 
rum **, Sed neque contendit adversus se ipsum, ut 
aliquid videlicet ejus permaneret ingenitum, aliquid 


vero nalivitati subjiceretur : scire quoque atque € 


prxscire ingenite aliquid. sui nasciturum, aliquid 
vero generaturum; omnino videlicet. honorabilio- 
rem se sibimetipsi non ignorans esse futurum, ali- 
quid quidem praecipientem, aliquid vern preceptum 
accipientem , illud verbi gratia quod dictum est : 
Sede a dextris meis, vel etiam illud quod ad missiu- 
nem. pertinet aut. quod ipse semetipsum praeferens 
collaudaverit,dicens : Et vidit Deus, quia bona**, post- 
quar ab Uiiigenito sex diebus effecta sunt qua facta 
esse constat, immutabilem videns suam voluntatem 
in consummationibus Unigeniti divine operationis. 

ΧΙ, Si autem ingenitus non est factus Pater aut 
sui ipsius factor, sicut ostendimus ; quomodo uti- 
que faceret aut. generaret ex se ipso aliquid, quod 
mativitatem et facturam usque ad appellationem 
mon recepit? Non enim quod est per hzc habet; 
ista autem de Deo dicere impium est. Manifesta 
enim est his qui vel modicum quidpiam videre pos- 
sunt, illa ingeniti, impassibilis , innata substantia. 
Si vero et post nativitatem substantia nunquam ad 


*! Psal, cix, d... " Gen. i, 31. 


COTELERII NOT.E. 


Dei. Sic ms. Cand. 

(81) Facius est enim per factum. Forsan Greve ha - 
bebatur γέγονε γὰρ διὰ τοῦ γενητοῦ, quod melius 
verti potuisset: Ézstiit enim per eum qui οτίμς 
est. 

(88) Sed cum, etc. In marg. ms. Th. : Ab isto 
loco secure legere potes. 


(85) Genuit Deus voluntate pra'cedente. Dicere de- 
puit, voluntale comitante, aut concomitante, ut 
loquuutur theologi. Pari modo paulo post, recte 
scripsisset : Unus enim non est, neque ipse sibi pra- 
cipit, pro, unum enim non est, neque ipsum sibi pre- 
cipit, 

(86) Ipsa inquisitio. Forte, ipsam inquisitionem timor 


1300 


RECOGNITIONUM LIB. 1Π. 


1289 


diligunt, cum utique olim habentes notitiam mei, A Petrus ; Video te sentire qued arguendus sis, et via 


urbane subierfugere certamen ; nam quid vidisti 
me iratum fecisse in te hominem tantum populum 
decipere cupientem, et cuim nihil habeas quod di- 
eas, modestiam simulantem? qui et auctoritate lua 
jubes, ut quomodo ipse vis οἱ non quomodo ordo 
postulat, controversia moveatur. Et Simon : Impe- 
rabo mihi ipsi patientia uti ad imperitiam tuam, ut 
ostendam te quidem velle populum seducere; me 
aulem docere qua vera sunt. Sed nune omitto de 
immensa luce discutere, quod inerrogo te, hoc 
mihi responde : Cum Deus fecerit universa , ut tu 
dicis, unde est malum ? Et Petrus: Hoc modo in- 
terrogare non est adversantis, sed discentis. Si ergo 
vis discere, confitere, δὲ prius te doceam quomodo 

Β qebeas discere, et cum didieeris audire, tunc jam 
te incipiam consequenter docere. $i vero non vis 
discere tanquam sciens omnia, ego prius expono 
fidem quam przdico, expone et tu quod tibi verum 
videiur, et eum manifesta fuerit utriusque profes- 
sio, judieeiur ab. auditoribus eujus nostrum sermo 
'sit veritate subnixus. Et Simon ad hzc respondit : 
Risus mihi est, ecce qui promittit quod me doceat. 
Verumtamen patiar te et imperitiam tuam alque 
arrogantiam feram. Confiteor, discere volo, videa- 
mus quemodo me poteris docere. 

XVI. Et Petrus : Si, inquit, vere vis discere, disce 
hoc primum, quam imperite interrogavcris ; ais 
enim, enm Deus universa creaverit, unde est ma- 

6 lum? Ante enim quam hoc rogares, tres inter- 
rogandi species precedebant. Primo, si est 
malum; secundo, quid sit malum ; tertio, cui 
sil, et unde, Ad hec Simon: Ὁ imperitissime, 
inquit, et ineruditissime, estne hominum quis- 
quam qui non confiteajur, quia sit im hae vila 
malum? Unde et ego putans te vel communem 
omnium habere sensum , interrogavi unde sit ya- 
lum, non ut discere voleus, qui ommia sciam, ahs 
te pracipue qui nihil noveris, sed ut te ostendam 
ignarum esse omnium. Et ne putes quia iratus sum. 
quod ita teeum austerius loquor, miseratio me 
habet horum qui adsunt, quos tu decipere conaris. - 
Et Petrus ait : Multum malus es, si tantas injurias 
non iras facis; sed impossibile est fumum 
D uon consurgere, ubi ignis est. Verumtamen dicam, 
ne 16 verbis videar occupare, quominus ad ea qua: 
abste inconvenienter sunt dicia, respondeam. Ais 
omnes fateri quia sit malum, quod utique falsum 
est; nam primo omnium quia subsistat malum , 
universa Hebrzorum negat géus. 

XVII, Et Simon, interrupro ejus sermone : Recte, 
inquit, faciunt qui dicunt non esse malum. Et Pc- 
irus: Non de hoc mune proposuimus dicere, 61 
quia non omnes dicunt esse malum. Secundum 
autem erat interrogare te, quid est malum, suh- 
stantia, an accidens, an actus? sed et alia multa 
hujusmodi. Et post. hiec, erga quid vel quomodo 


M 


me magis ciligere deberent. Et ideo ex hoc indi- 
€io, qui habent sensum possunt intelligere, quia 
magis Petrus magus videri potest, cum mihi, cui 
ex consuetudine debitus propemodum est, non de- 
fertur affectus, illi autem, cui nullo usu debetur, 
abundanter expenditur. 

XIII. Et cum multa hujuscemodi Simon diceret, 
Petrus salutato ex more populo ita respondit : Suf- 
Ἠοῖι unicuique, o Simon, ad confutandum con- 
scientia sua; quod si hoc miraris, quod noti non 
solum te nom diligunt sed et oderunt tui, causam 
disce a me. Cum sis seductor, veritatem te przdi- 
*are profiteris,'ob hoc plures desiderium gerentes 
discende veritatis amicos habuisti. Sed hi ubi con- 
iraria in te quam profitebaris viderunt, quia ama- 
lores erant, ut dixi, veritatis, non solum non di! 
gere te, sed εἰ odisse coeperunt. Non auteni statim. 
'abeis desertus es, quia vel pollicebaris adhuc te 
οἱς ostendere posse, quod verum est. Donec ergo 
nondum aderat qui posset ostendere, patiebantur te, 
aibi vero spes:eis doctrinz melioris arrisit, te con- 
A4emnentes quod melius intelligunt nosse deside- 
3ant, Et tu quidem nefariis artibus agens, ab exor- 
4lio latére te. posse credidisti, sed non lates ; urge- 
ris enim et.conira spem publiearis, quia non solui 
ignorasti veritatem, sed nec audire voluisti ab his 
«ui eam sciebani. Si enim audire voluisses, inno- 
inisset ulique tibi jlle sermo ejus qui ait, quia xi 
Ail est occultum quod non agsescetur, neque opertum 
quod won xexeletur ** 

XIV. Hzc ei his similia dicente Petro, Simon 
respondit: Nolo me verbis eecupes, Pelre, repeto 
abs te quz hesterno promiseras ; dicebas eniin os- 
tendere'te posse, quia lex doceat de immensitale 
Jucis zelernz, et quod duo tantum sint cceli ct ij 
ezeali, sed superius esse lucis illius sedem, in qua 
solus in :iernum residet ineffabilis Pater; ad illius 
véro ΘΟ similitudinem factum esse eliam istud 
visibile celum, quod et transiturum. eonfirinabas. 
Unum ergo dixisti esse Patrem omnium, quia non 
possunt duo esse immensi, alioqui neuter eorum 
immensus erit, quia in eo quo alter subsistit, alteri 
Ainem subsistendi facit. Si ergo hec non tantum 
polliceris, sed et ostendere poles ex lege, omittens 
plura loqui hinc incipe. FA Petrus : Si prnpter te, 
inquit, qui ad contradicendum tantummodo venis, 
Fogarer de his dicere, nunquam a me unüm saltem 
posses audire sermonem, sed quoniam necesse est 
agricalam, qui vult bonam terram seminare, non- 
mulla semina perdere aut in petrosis, au& in lis 
quie 2b hominibus coneulcanda sunt, vel in dumo- 
sis ac repletis sentibus locis, sjeut et Magister no- 
ster es posuit diversitatem prepositi uniuscujusque 
anim»'per hzc indicans'*, non morabor. 

, XV. Tum Simon : Videris mihi, inquit, irasci ; 
(quod si est, non necesse es inire conflictum. Et 


*^ Matth. κ, 96. 5) Luc. vm, 5. 
ParRoL. Gn. 1. 


1292 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA. DUBIA. 


sit, au cui sit malum, utrum Deo an augelis , an A Si quidem ut mihi videtur facere vis, ego secundum 


magistri mei preceptum fieri volo, qui primo om- 
nium Hebrzz: genti, quam sciebal babere cogni- 
tionem Dei οἱ quod ipse esset qui fecerit mundum, 
precepit, non nt eum quzreret quem sciebat, sed 
voluntatem ejus justitiamque perquirerel sciens ° 
quia in hominum arbitrio positum est, ut hoe quz- 
rentes inveniant et faciant atque observent ea de 
quibus judicandi sunt. Et ideo jussit nos quzerere, 
non unde sit malum, ut tu paulo ante requirebas, 
sed justitiam. boni Dei regnumque ejus, εἰ omnia , 
inquit, /uzc adjicientur vobis". Et Simon : Quo- 
niam, inquit, Hebrzis ista mandantur ve'ul recte 
scientibus Deum et opinantibus, quod unusquisque 
in suo arbitrio liabeat agere ea, de quibus judi- 


B candus est, mihi autem ab illis discrepat sententia, 


unde vis ut incipiam ? 

XXL. Tum Petrus: Ego, inquit, suadeo primo 
querendum essc, si in potestate nostra est scire 
unde judicandi simus. Et Simon : Non ita, inquit, 
sed de Deo, unde et omnes qui prasto sunt audire 
cupiunt. Et Petrus : Constal ergo apud te, quia est 
atiquid in arbitrii potestate ; fatere hoc tantum si 
est, et requiramus ut dicis, de Deo. Simon ad hsec 
respondit : Nequaquam. Et Petrus : Si ergo nihil 
est in nostra potestate, superfluum est nos quaerere 
aliquid de Deo, cum in potestate non sit quaren- 
tibus invenire. Unde bene dixeram hoc primo quz- 
rendum esse, si est aliquid in arbitrii polestale. 
Tum Simon : Non possumus, inquit, ne hoc ipsum 
quidem intelligere quod dicis, si est aliquid in are 
bitrii potestate. At Petrus videus quod ad partem 
se contenliosiorem declinat, superari metuens, ut 
quasi incertum confundat. omnia, respondit : Quo- 
modo ergo scis, quia non est in hominis polestale 
scire aliquid, cum hoc ipsum scias? 

XXIL Et Simon: Nescio, inquit, si vel hec 
ipsum sciam ; unusquisque enim sicut ei fato de- 
cernitur , vel agit aliquid vel intelligit vel patitur, 
Tum Petrus : Videte, inquit, fratres , in qua: 
surda deciderit Simon, qui ante. meum adventum 
docebat, quod homines in potestale haberent et 
sapere el facere qua vellent, nune in angustum 
redactus necessitate verborum, negat esse in ho- 
minis potestate aut sentiendi aliquid aut sgendi, ct 
tamen audet se doctorem profiteri. Sed dic, quo- 
modo ergo Deus judicat secundum veritatem ununi 
quemque pro actibus suis, si agerc aliquid in po- 
testate non liabuit ? Hoc si teneatur, convulsa sent 
omnia, frustra erit studium sectandi meliora , sed 
et judices saeculi frustra legibus pra:sunt el puniunt 
tos qui male agunt; non enim in sua potestato 


hominibus, piis an impiis, omnibus an aliquibus , 
an sibi ipsi, an nulli. Et tunc interrogares unde sit, 
wtrumnam a Deo, an ex nihilo, semperne fuerit, 
2u ex Lempore ceperit , utile sil an inulile, et alia 
multa que hujuscemodi propositio exigit. Ad hzc 
Simon respondit: lgnosce mihi, erravi de prima 
interrogatione, sed puta me nunc primum interro- 
gare, est malum an non? 

XVIil. Et Petrus ait : Quomodo interrogas, quasi 
discere volems an docere, an quasstionis movendz 
gratia? Si quidem quasi discere volens, habeo quod 
te prius doceam, vt per cónsequentiam et ordinem 
doctrine veniens, ex te. ipso inleligas quid sit 
malum. Si vero ut docens proponis, non indigeo 
abs te doceri, habeo enim magistrum a quo omnia 
didici. Quod si quastionis movendz el disputandi 
gratia, uterque nostrum prius quod sibi videtur, 
exponat οἱ ita certamen habeatur. Neque enim ve- 
rum est (89) ut interroges quasi discere volens, et 
contradicas ut docens, ul posl responsionem meam. 
in tuo judicio sit dicere, si benean male dixerim. 
Propter quod men potes in loco contradicentis 
stans judex esse eorum quz dicimus; et ideo, ut 
dixi, si certamen habendum est, uterque nostrum 
quod sebtit exponat, ei nobis in conflictu. positis 
religiosi auditores hi justi judices erunt. 


XIX. Et Simon : Non tibi videtur absurdum ut 
imperitus populus de nostris dictis habeat judi- 


eium ? Et Petrus : Non ita est, quod enim uni for- € 


fasse minus liquet, investigari a plurimis poterit, 
nam sepe etiam fama vulgi propletiz: speciem 
tenct. Super hzc autem omnia, przsens hic omnis 
populus amore Dei constrictus hic astat , verique 
cognoscendi gratia, el ideo omnes isti quasi unus 
habendus est, pro uno eodemque erga amorem ve- 
ritatis affectu, sicut c contrario duo inter se si 
dissentiant , multi sunt et diversi. Si autem vis 
i um capere, quomodo omnis hie populus qui 
stat quasi unus sit humo, ex silentio ejus ipso οἱ 
quiete considera, quomodo cum omni patientia nt 
vides, etiam antequam discant, veritati Dei hono- 
rem deferunt. Nondum enim rajorem cultum , 
quem ei deferre debeant, didicerunt. Propter quod 
spero de clementia Dei, quod religiosum proposi- 
tum mentis eorum amplectetur erga se, et veritateia 
prudicanti victori& palmam dabit, ut mauifestum. 
tis faciat veritatis precouem. 


XX. Tum Sinon : De quo, inquit, vis haberi 
certamen? dic, ut et ego definiam quod mihi vide- 
lur, eL ita quistio incipiat, Et Petrus respondit : 


** Vocabn!a sciens — judicandi sunt et qux. paulo post. sequuntur. et opinantibus — judicandus. cst 


desunt in utroque cod. Lips, δ᾽ Matth. vi, 53. 


COTELERIH NOT.K 


exemplis firmant gronmistiet, veleres 3C recen- 
di Moratius, Epist. V, vit, 98 : 
queue suo mudula uc pede verum 6st. 


(89) Neque entm verum est. ᾿Αληθές ἔστε pro δέ- 
καιόν ἔστι, Oratio Attica, Verum est pro justum est, 
equum est, oratio Romanas, Docenl , adductisque 


1204 


RECOGNITIONUM LID. 11. 


120 


habuerunt, ut non peccarent, Vana erunt et jura Α coeli et ministeria necessarfis motibus constaut. 


Hoo vero aetuum suorum motus voluntarios gerit, 
Et ideo alia sunt, quz ob hoc creata sunt, nt in 
ministeriis suis necessitate deserviant, nec facere 
aliud quidpiam possint nisi qued eis statutum est, 
€um autem ** expleverint ministerium , Creator 
omnium qui ita constituit ea prcut voluerit, conser- 
vat ea. Alia vero eunt, ubi potestas est voluntatis, 
εὐ jn quibus agendi quz velint liberum habetur 
arbitrium; Hiec, ut. dixi, non semper in eo ordine" 
Quo créata sunk permanent, sed prout voluntas 
duxerit et animi judicium declinaverit, sive bonis 
sive malis studebunt; e& ideo bene agen&ibus mu- 
nera posuit, male agentibus poenas. 

XXV. Ais ergo tu, si Deus vult aliquid esse et est. 
el si non vult. non est; scilicet ut si responderenr 
quia quod vult el est, quod àutem non vult non est, 
diceres : Ergo ipse vult esse mala quz in hoc mundo 
geruntur, quia onme quod vull hoe et est, quod 
autem non vult non est. Si vero respondissem non 
esse hoc, ut quod vult Deus sit, et qued non vult 
non sit, tum retorio sermone diceres : Ergo impos- 
sibilis est Deus, si quod vult non potest, et existeres 
pelulantier, u& qui nihil rectum dixeris, vicisse te 
erederes. Et ideo ignoras, o Simon, et valde ignoras, 
quomodo in singulis quibusque voluntas sit Dei. 
Quidam? enim voluit, ut diximus, ita esse, ut aliud 
esse non possent quam id quod ab ipso instituta 
sunt, et his neque premia neque supplicia statuit ; 
ea vero quz ita esse voluit, ut in sua potestate 
habeant agere quod velint, his pro actibus ac vo- 
luntatibus suis statuit, ut aut remunerationes me- 
reantur aut penas, Cum ergo in duas ut edocui 
partes dividantur euncta que moventur, secundum 
eam quam supra diximus distinctionem, omne quod 
vult Deus est, quod autem non vult non est. 

XXVI. Et Simon ad hzc: Nonne poterat nos 
emnes facere tales ut essemus boni, et aliud esse 
non possemus ? Petrus respondet : Et hoc absurde 
interrogas. Si enim nos inconvertibilis naturz fe- 
eissel et immobiles a bono, non essemus vere boni, 
quia aliud esse non possemus; es mom erat nostri 
propositi quod eramus boni, nec nostrum erat 
quod agebamws sed necessitatis natur. Quomodo 


populorum, qu:e malis actibus ponas statuunt; 
miseri erunt. et lii qui servant cum labore justi- 
tiam, beati véro illi qui in deliciis positi, cum 
lüxuria et scelere viventes tyrannidem tenent. Sc- 
cundum hzc ergo nec justitia erit, nec bonitas, nec 
ulla virtus, et, ut vis, nec Deus. Sed h:ec, ο Simon, 
cur dixeris scio; volens prefecto effugere αιίᾷ:- 
slones, ne possis manifestius eonfutari, e& ideo 
ais non esse in polestate hominis sentire aliquid 
aut invenire. Si enim vere boc ita sensisses, non 
utique etiam ante adventum meum apud populum 
te profitereris doctorem. Ego igitur dico esse 
arbitrii hominem. Et Simon : Quid est sui arbiirii ? 
dic nobis. Petrus ad hze : Si nihil potest disci, cur 
€t audire vis? Et Simon : Nihil habes ad hoc quod B. 
respondeas ? 

XXIII. Tum Petrus: Dicam, nom a te compul- 
sus, sed ab auditoribus rogatus. Arbitrii potestas. 
est sensus auima, habens virtutem, qua possit ad 
«quos velit actus inclinari (90). Tum Simon collau- 
dans Petrum super his quz dixeral : Vere, inquit, 
magnilice et incomparabiliter exposuisti, bene enim 
*icenti tibi debeo testimonium dare : hoc. tamen 
uod te interrogo. nüne si exposueris ihi, in. cg- 
ieris omnibus obtemperabo tibi; quod ergo volo 
discere hoc est : Si quod Deus vult esse, est; et si 
quod non vuli esse, non est? de hoc responde mihi, 
Et Petrus : Si ignoras quod absurde et incompe- 
tenter interroges, ignoscens libi ipse exponam; si 
autem scis quod inconsequenter interrogas , non 
recte facis. Tum Simon : Juro, inquit, ipsam qua- 
cunque illa est summam Divinitatem, quz habet ju- 
dicium et vindietam in eos qui peccant, quia ignoro 
quid incompetenter dixerim et quid in verbis meis 
babeatur absurdum, in his duntaxat quz propo- 
sui. 

XXIV. Ad lice Petrus : Quoniàm, inquit, te igno- 
rare confessus es, disce. Interrogatio tua. duobus 
sibi invicem ceatrariis unam sententiam postulavit. 
Etenim ommis motus im duas partes dividitur, ut 
quxdam necessitate, quedam voluntate movean- 
Aur, et ea quidem qux necessitas movet semper in 
motu sunt, quz vero voluntas non semper. Ut 


verbi gratia dicam, selis motus necessitate ducitnr^D ergo hoc bonum dicetur, quod ex proposito non 


agitur? Ob hoc autem (01) et prolixioribus indiguit 


uL statutum cempleat cursum, omnisque slatus 


"' Vocabula Cum autem—eonservat ea δὲ hec πὶ dizi—studebunt non leguntur in codd. Lips. ' Que'- 


dam-—aut panas desunt in eod. Lips. 


COTELERII NOTE. 


λόγου τῶν Περιύδων...., Διὰ τοῦτο μακροῦ ἐδέησε 
χρόνου ὁ χόσµος, μέχρις ἂν ὁ τῷ Θεῷ προοριαθεῖς 
τῶν ἀγαθῶν ψυχῶν ἀριθμὸς ἀναπλήρωσιν λάθῃ. Καὶ 


τότε αἴ τῶν ἀγαθῶν ψυχαὶ, ὡς φῶς τὰ σώματα ἀμ- 


ὑφιέσονται" al δὲ τῶν ἀσεθῶν, διὰ τῶν ἀχαθάρτων 


πράξεων πυρινῷ πνεύματι ἀναχεχραμέναι, εἰς τὸν 
υθὸν τοῦ ἀσδέστου πυρὸς ἐνεχθεῖσαι, εἰς αἰῶνα χλυ- 
δωνισθήσονται. Vide superius lib. 1, cap. 24. 


(00) Arbitripotestasest... inclinari. Gregorius Nys- 
senus: Αὐτεξουσιότης ἐστὶ ψυχῆς λογικῆς θέλησις, 
ἑτοίμως χινουμένη εἰς ὅπερ ἂν θέλῃ: atque ex Graco 
Diadochus, De perfectione spirituali. 

(91) Ob Λος autem, etc. Collectanea sacra 8. Da- 
masceni, quie in multis diversa ab excisis, οἱ au- 
etiora servantur apud Patres Societatis Jesu, capite. 
Περὶ ἆμοιβ νά) κρίσεως, ele. 
Τοῦ ἁγίου πιαχόπου Ῥώμης ἐκ τοῦ ܐܘ‎ 


1296 


per incorruptibilia, sed prout voluefit creator 
Deus, ita et erunt illa que creat, Neque enim sub 
lege est virtus Dei, sed lex creaturis suis voluntas 
ejus est. Respondit et Simon: Revoco te, inquit, 
ad primam quzstionem, dixisti Deum nunc quidem 
nulli esse visibilem, cum vero resolutum fuerit cc- 
lum istud et supernus ille status regni ccelestis 
obfulserit, tunc eos qui mundi sunt corde "", etiam. 
Deum visuros; que sentontia contraria est legi, 
ibi enim scriptum est Deum dixisse : Nemo videbit 
faciem meamet viver **, 

XXX. Et Petrus respondit : His qui legem. non 
ex traditione Moysi legunt, contrarius videtur ser- 
mo meus, sed audi quomodo non sit contrarius.- 
Deus videtur mente non corpore, spirilu non carne. 
Unde et angeli qui sunt. spiritus, vident Deum, et 
homines ergo donec homines sunt, Deum videre 
mon possunt. Ex resurrectione autem mortuorum, 
cum facti fuerint sicut angeli, videre poterunt 
Deum ". Et hoc modo non est sermo meus legi 
contrarius, neque illud quod magister meus dixi 
Deati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt 
Futurum enim tempus ostendit, in quo ex homini- 
bus angeli fient, qui** in spiritu. mentis Deum 
videbunt. Post hzc autem verba multaque alia his 
similia, cum juramentis pluribus affirmare Simon 
ccpit dicens : De lioe. mihi solo rationem redde, 
si immortalis est anima, et obsequar in omnibus 
voluntati tus, sed crastino, inquit, nam liodie jam 
tardum est. Ubi ergo copit dicere Petrus, Simon 
egressus est et cum ipso perpauci ex sodalibus 
ejus, et hoc pre verecundia. Cateri vere. omnes 
ad Petrum conversi, geuibus positis, prosternebant 
se ante euin, ex quibus aliquanti diversis languo- 
ribus astricti aut. daemonibus incursati, oratione 
Petri sanabantur et discedebant gaudentes, quasi 
veri Dei doctrinam, simul et misericordiam conse- 
cuti. Cum ergo abscessissent turbz, el. soli fami- 
liares ejus remansissemus cum eo, stratis humi 
redditis aceubuimus solitum unusquisque recogno- 
scens locum, sumptoque cibo cum gratias egisse- 
mus Dee, quievimus. 

ΧΧΣΙ. Sequenti vero die Petrus ex more ante 
lucem surgens, jam nos invenit vigilantes et. para- 
tos ad audiendum, atque ita exorsus est : Depreeor 
vos, fralres et censervi mei, ut si quis forte ve- 
Strum non potest vigilare, non sibi extorqueat eru- 
bescens przsentiam meam, quia diflicilis est subita 
permutatio, longo autem tempore si paulatim as- 
suefiat, labor non erit quod ex usu venit, Non enim 
omnes ejusdem institutionis fuimus, lieet processu 
temporis in unam temperari consuetudinem poteri- 
mus; aiunt enim, quod secundum nalure locum 
obtineat consuetudo. Testem autem Deum invoco, 
quod non indignor, si quis forte non potest vigi- 
lare, sed lioc magis, δὶ cum totam quis noctem dor- 


Mattb. xxu, 20. ' Matth. v, 8 *. Vocabb. ez 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA .ܬܐ(‎ 


1295 


mundus iste temporibus, donec animarum que A 
predestinate sunt, ad expletionem ejus numcrus 
impleretur, et tunc. istud quidem visibile coelum. 
revolveretur ut liber, illud vero quod est superius 
appareret, et animae beatorum corporibus suis red- 
dite inducerentur in lucem, impiorum vero anime 
pro immundis actibus suis spiritu flamifieo cireum- 
date, in profundum igni bilis merge- 
renlur, per seculum expensurs supplicia. lkec 
autem ita esse verus nobis propheta testatus est, 
de quo si vis agnoscere quia propheta sit, innumeris 
asserlionibus edocebo. Ex his enim qua ab eo 
dicta sunt, et nunc singula quz dixit implentur ; 
eliam ea qua futura dixit, creduntur implenda, 
fides enim futuris ex his quz jam gesta sunt datur. 

XXVII. At Simon cui compertuni erat, Petrum de 
prophet; titulo dilucide assignare rationem, ex 
quo questio omnis absolvitur, serinonem de hoc 
dieri declinavit, et respondens ait: Ad ea quz volo 
responde mihi et dic,si visibile istud, ut ais, celum 
resolvetur, cur ex initio factum est? Respondit 
Petrus : Propter hominuni presentem hanc factum 
est vitam, ut esset interjectio qu:edam et divisio, 
ne quis forte. indignus habitationem celestium et 
Dei ipsius sedem videret, qua his solis qui mundo 
corde sunt '° videnda preparantur. Nunc autem, id 
est agonis tempore, invisibilia esse placuit ea, 
que vincentibus ad premium destinata sunt. Et 
Simon ait : Si conditor bonus est εἰ mundus bonus, 
quomodo bonus bona dissolvet aliquando? Si autem € 
vissolvet quod bonum est, quomodo ipse bonus 
videbitur? Si autem quasi malum resolvet et de- 
siruet, quomodo non videbitur malus qui malum 
fecit? 

XXVIII. Petrus ad baec : Quoniam, inquit, spopon- 
dimus tibi, ne blasphemantem te fugiamus, ipso 
cnim reddes pro his qux loqueris rationem, pa- 
enter ferimus. Audi ergo nunc : Colum istud 
quod visibile est et. pertransit, si quidem propter 
semelipsum factum esset, haberet fortasse quud 
dicis aliquid rationis, quia resolvi minime deberet. 
Si vero propter aliud quid factum est et non propter 
se, necessario solvetur, ut illud pro quo factum 
videtur appareat. Sient verbi gratia dixerim, testa 
ovorum quamvis pulchre facta et diligenter formata D 
videatur, necesse est tamen eam frangi et resolvi, 
wt inde pullus procedat et illud, pro quo totius ovi 
forma expressa videtur, appareat. Ita ergo et hujus 
mundi necesse est transire statum, ut status ille 
sublinior regni coelestis effulgeat. 

XXiX.. Et Simon : Non mihi videtur quia resolvi 
possit colum, quod a Deo factum est. Ab eterno 
enim zterfia fiunt, a corruptibili temporalia et ca- 
duea. Et Petrus : Non ita est, sed a mortalibus qui- 
dem omnimodis corruptibilia fiunt οἱ temporalia ; 
ab zterno vero non semper corruptibilia neque sem- 


^ Matth. v, 8, '' Ibid. ?* Exod. xxxm, 80, ** 
hom. angeli fient qui desunt ἰδ codd. Lips. . 


1298 


RECOGNITIONUM ΜΒ. Hi. 


1297 


miat, per diem non replet id quod omisit in nocte. A siderat ürbem perveniat veritatis. Qui vere impe- 


ritus est et quierendi. viam nescit, sicut peregrinus 
viator, ignorans et errans, si cive et indigena nolit 
"uti duce, sine dubio cum aberraverit a vía verita- 
tis, extra vit januas remanebit, et ita noctis atre 
lenebris involutus per semitas. perditionis incedel. 
Quia ergo si per ordinem quee quarenda sunt in- 
quirantur, inveniri facillime possunt, ordinem vero 
requirendi imperitus ignorat, recium est ut scienti 
cedat ignarus et primo quirendi ordinem discat, 
ut ita demum interrogandi et respondendi inveniat. 
disciplinam, 

XXXV. Ει Simon ad hec: Non ergo omniüm 
est veritas, sed eorum tantummodo-qui artem πο- 
verint disputandi, quod utique absurdum est, cum 


Necessarium namque est doctrinz studiis intente 
et indesinenter operam dare, ut mens nostra Dei 
solius memoria repleatur, quia mentem quam re- 
pleverit memoria Dei, maligno in ea non dabitur 
locus. 

ΧΧΧΠ. Cum hzc diceret ad nos Petrus, unus- 
quisque nostrum sollicite satisfaciebat ei, quod olim 
brevi somno satiati vigilaremus, sed vereremur 
excitare eum, quia nec deceret discipulos magistro 
imperare; quod tamen pene, ὃ Petre, ausi fueramus 
presumere, dum cor nostrum nimio verborum tuo- 
rum desiderio tripudians, somnum penitus fugaret 
ab oculis, Sed iterum affectus erga te noster obsti- 
iit, ét violenter te a nobis non tulit excitari. Tum 


Petrus : Quoniam igitur audiendi, inquit, desiderio D zequaliler sit. Deus omnium, non omnes equaliter 


posse voluntatem ejus agnoscere. Et Petrus : Jqua- 
les, inquit, omnes ab 60 facti sunt, et equaliter 
cunctis dedit capaces esse veritatis, Verum quod 
nullus eorum qui nati sunt, eruditus natus sit, sed 
posterior sit nativitate eruditio, nulli dubium -est, 
Cum igicur nativitas hominum in eo teneat zqui- 
latem, ut omnes similiter percipiend& disciplinae 
capaces. sint, non est. in natura, sed ir eruditfone 
diversitas. Aut quis nescit, quod ea qua» unus- 
quisque didicit, priusquam disceret, ignorabat? Et 
Simon : Vere, inquit, dicis. Tum Petrus: Si ergo 
in hisartibus quas usus communis habet, primo 
discitur, deinde docetur, quanto magis oportet eos 
qui eruditores se profitentur animarum, primo di- 
scere, et ita docere, ne, eum sint ipsi imperiti, ri- 
dieulum videatur, si aliis se. prostituros scientiam 
repromittant. Tum Simon : In artibus, inquit, bis 
qua usus communis habet, verum est, quod unus- 
quisque nisi didicerit, mesciat, in verbo vero. 
scientiz statim ut audierit quis, didicit. 

XXXVI. Et Petrus : Si quidem per ordinem et 
consequenter audiat, potest scire quod verum est, 
sed qui emendatioris vite regulam conversationis- 
que castioris suscipere recusat, quz utique sequela 
est scientiz veritatis, scire se quod acil, non vult 
fateri. Sicut etiam nonnullos videmus, qui artibus 
quas a puero didicerant derelictis, ad alios se actus 
conferunt, ei ut excusatio sit eis desidiz suz, cul- 


p Pare incipiunt artem velut infructuosam. Et Simon : 


Deberent omnes audientes credere verum esse, 
quod audiunt? Tum Petrus : Qui audierint per or- 
dinem sermonem veritalis, contradicere. omnino 
non possunt, sed sciunt verum esse quod dicilur, 
εἰ tamen libenter etiam vila» instituta. suscipiant, 
Hos vero quos audientes ad bona opera conferre 
se piget, male agendi libido acquiescere his quas 
recta judicant, non sini. Unde ostenditur positunt 
esse in auditorum potestate, eligere utrum malint. 
Quod si omnes qui audiunt, obedirent, natura: 
magis esset necessitas, qus una omnes agerel via. 
Sicut enim suaderi quis non potest, ut fiet breviot 
autlougior, quia non sinit vis natur; ita et ad 
verititem, si oinnes verbo converferentur aul em- 


libenter vos asseritis vigilare, volo vobis ea tantum 
qua hesterno sparsim dicta sunt, repetere diligene 
tius et cum suo ordine explicare. Quod et per sin- 
gulas quasque dispulationea diurnas facere dispo- 
no, ut per noctem ubi secretum loci et temporis 
datur, si quid forte utpote in certamine minus 
plene dictum est, id integro ordine et linea directa 
explanationis aperiam. Et post hzc ccepit nobis 
ostendere quomodo hesterno haberi debuerit dis- 
pulatio, e propter contentionem vel imperitiam 
contradicentis haberi non potuerit, et ideo sola pro- 
fessione usus sit, atque ea quz àb adversarió dice- 
bantur, tantum destruxerit, sua vero neque omnia 
meque manifeste exposuerit; et singula nobis repe- 
tens integro ordine 6! plena ratione disseruit. 

XXXIIL. Cum vero jam albescere! dies, egressus 
ad turbas post orationem solito ad disputandum 
constitit loco, et videns Simonem in m: ܚ‎ 
stantem ex more prius salutato populo, ait : Dolori 
mihi esse fateor de nonnullis. hominibus, qui cum 
fta ad nos veniant ut discant aliquid, ubi eos doce- 
re ccperimus, ipsi rursus magistros 86 esse profi- 
tentur, et interrogant quidem ut ignorantes, contra- 
dicunt autem ut scientes, Sed fortasse dicat ali- 
quis, quia qui interrogat, ob hoc quidem ut discat 
interrogat, ubi vero id quod audierit non ei recte 
dietum videtur, necesse est ut. respondeat, et haec 
videtur esse contradictio, quz non est contradictio, 
sed reinterrogatio. 

XXXIV. Audiat ergo hrec : Totius doctrina di- 
sciplina certum habet ordinem, et sunt. quzdam 
qus prima tradenda sunt, alia vero quz» secundo 
in loco, et alia tertio, et sic singula quaque per 
Ordinem, que utique si per consequentiam tradan- 
Lur, manifesta fiunt; extra ordinem vero si proferan- 
iur,etiam contra rationem dicta videbuntur, Et 
ideo in primis brdo servandus est, si tamen hoc pro- 
posito queramus, ut possimus quod quirimus in- 
venire. Etenim qui rectum initium vig aeceperit, 
etiam secundum locum consequenter advertet, et 
ex secundo tertium facilius inveniet; et quanto 
elira processerit, tanto magis ei via agnitionis 
apertior fiet, usquequo ad ipsam quo tendit et de- 


4500 


S. CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ. ΟΡΕΝᾺ DUDIA, 


1299 


wes non converlerentur, naturg esset vis, quie A quum videretur, ul justi et injus. uno. apud eun 


haberentur ordine meritorum. 

XXXIX, Εἰ Simon : Unum est de quo milii velim 
satisfleri, si immortalis est anima ; non enim pos- 
sum onus subire justitiz, nisi prius de immorta- 
litate animz sciam, quz utique.si immortalis non 
est, nec praicationis Luz poterit stare professio. 
Tom Petrus : Quzramus, inquit, prius, si justus 
est Deus; quod si clarueril, integer profecto reli- 
gionis ordo constabit, Et Simon : Videris mihi tu 
quite jaclas disputandi ordinem nosse, nunc 
Contra ordinem respondisse; me enim rogante ut. 
oslendas , si immortalis est anima, tu ais, primo. 
mos querere oporlet si justus cst Deus. Et Petrus 
ait; Valde consequeater el recte se habet. Simon : 


cogebal verbo omnes. converti aut nullum omuino 
converti. 

XXXVII. Ex Simen : Doce.ergo nos, quid primo 
oportet discere eura. qui veritatem scire desiderat? 
Ἐν Peurus : Ante ommia, imquit, ܐܧ ܐܐܟ‎ oportet, 
quid sit bomini quserenti invenire possibile. Necesse 
est enim judicium Dei in hoc stare, si potuil homo 
bonum facere, et. non fecit; et ideo querendum est 
bo«ainibus, si-habeant in potestale sua quzrentes 
Invenire quid est.bonum, et cum invenerint facere; 
hoc enim est pro quo judicandi sunt. Amplius 
mule his solum scire fas est. prophetam, et me- 
rito; quid enim opus est hominibus scire, quomodo 
factus s mundüs? Hc.enim discenda necessario 


videreatur, si simile ineundum nobis esset .ܐܬܙܘ‎ D Velim discere. 


XL. Petrus : Audi, inquit, nonnulli bominum 
blasphemantes Deum et omnem vitam suam iu in- 
justitia eL voluptate ducentes, in lectulis suis de- 
functi suni, conseculi finem vitz inter suos et 
honorabilem sepulturam ; alii vero Deum colentes 
et cum omni justilia e£ sobrietate vitam suam in 
parcimonia conservantes, pro justitie observantia 
in deserlis interiere, ila ut. ne sepultura quidem 
haberentur digni. Ubi est ergo justitia Dei, si 
anima immortalis pon.est, qus vel si impie egerit 
pcenas in futuro, vel οἱ pie et juste premia consc- 
quatur? Et Simon ait : lloc utique est quod nos 
incredulos facit, quia muli bene agentes male 


cium. Nunc autem sufücit nobis ad cultum Dei ut 
sciamus, quis ipse, fecit mundum ; quomodo autem 
fecerit qumrendum non est, quia, ut dixi, non nobis 
hmminet, tanquam simile aliquid facturis, artis 
ipsius scientiam discere. Sed neque pro hoc judi- 
candi sumas, eur non didicerimus quomodo factas 
it mundus, sed pro eo tautum, si. iguoremus Con- 
ἀμδτεπι ejus. Sciemus autem conditorem mundi" 
justum et bonum Deum, si eum semitis justiliz 
requiramus. Nam si hoc tantum sciamus de eo 
«uod bonus est, hujusmodi scientia non sufficit 
3d saluiem. In presenti enim tempore, bonitate 
ejus et beneficiis perfruuntur non. solum digni, sed 


*líam indigni. Si vero non tantum bonum, sed, pereunt, el rursum  rmaulli impie agentes longi 


lemporis vitam cum beatitüdine finiunt. 

XLI. Et Petrus : Hoc ipsum, inquit, quod te 
ad incredulitatem trahit, nobis certam fidem facit, 
«uia judicium erit. Etenim. cum certum sit Deum 
justum esse, necessarium et consequens est aliud 
esse Φου] μπι, in quo unusquisque pro meritis re- 
cipiena justitiam Dei probet, Quod si nunc omnes 
homines pro meritis suis reciperent, vere nos fa:- 
lere videbamur dicentes futurum esse judicium, 
et ideo boc ipsum quod in presenti vita non red- 
ditur unicuique pro actibus suis, fidem indubital 
lem facit scientibus Deum esse justum, quia ju 
cium erit. Et Simon : Cur ergo mihi non pers: 
detur? Pelrus: Quia verum prophetam non audisti 


liam justin eum credamus, εἰ secundum hoe quod 
4e Deo credimus, in omni vita nostra justitiam 
1eneamus, etiam bonitate ejus in zeteraum fruemur. 
Denique Mebrzis qui de Deo ita opinabantur, 
«uod wolum bonus essel, dicebat Magister noster, 
wie justitiam ejus quererent **, hoc est, ut sci- 
rent eum przsenli quidem tempore bonum esse, 
«it omnes in bonilate ejus vivant, justum vero eum 
futurum in die judicii, ut dignis premia a4erna 
restituat, a quibus exeludet indignos. 

XXXVII. Et Simon: Quomodo potest unum a£- 
que idem, et bonum esse et justum? Petrus ait: 
Quia sine justitia, bonum injustum quodammodo , 
videbitur; boni est enim, solem suum et pluviam 


ex sequo justis et injustis prabere *!, sed boc vide- D dicentem : Quaerite primo jusüitiam. ejus, et hec 


omnia eppomentur vobis ". Et Simon : Indulge, in- 
quit, mibi nolenti primo justitiam quaere, ante- 
quam sciam si immortalis sit anima. Et Petrus: 
Εξ τὰ mihi hoc unum indulge, quia non possum fa- 
cere aliter quam. me propheta veritatis edocuil. 
Tum Simon : Certum est, inquit, non posse te as- 
serere quod immortalis sit anima, et ob hoc cavil- 
laris, sciens quia οἱ mortalis. probetur, radicitus 
convellatur religionis istius quam conaris asserere 
loia professio; ei ideo laudo quidem prudentiam 
tram, non i»men probo persuasionem; multis 
enim persuades suscipere religionem et libidinis 


?! Matth. νι, 35. 


? Mattb. wj 13. 


retur injustum, si bonos malosque squali semper 
sorte censeret, et nisi frugum causa hoc faceret, 
quibus perfrui zqualiter omnes qui in hoe mundo 
mati sunt, conveniret. Sed sicut data a Deo pluvia 
ex equo οἱ fruges nutrit et lolium, messis autem 
tempore frumenta quidem. congregantur in hor- 
reum, palez vero vel lolium igni consumuntur *: 
ita. in die judicii cum, justi introducentur in re- 
gnum Dei, injusti aulem abjicientur foras, tunc 
etium justitia Dei ostendetur. Nam si zqualis per- 
ananeret perpetuo malis εἰ bonis, jam hoc non so- 
lum bonum non esset, sed et injustum. atque ini- 


Mani, vi, 36.0 ἡ" Maub. v, 43.‏ ܕ 


13502 

XLIV. Εἰ Petrus : Dicam ita ut pre ceteris 
omnibus tibi magis probetur. Responde ergo milii, 
quid est quod incredulum magis suadere polest, 
visus an auditus? Et Simon : Visus: Tum Petrus . 
Quomodo ergo a me vis discere verbo, quod tihi 
re ipsa probatur et visu? Et Simon : Nescio, inquit, 
quomodo dicas. Et Petrus : Si nescis, perge nuuc 
in domum tuam, et ingressus interius cubiculum 
videbis imaginem positam, continentem pueri vio- 
lenter necati eflügiem purpura coopertam, ipsum 
interroga, et docebit te vel responsione yel visu. 
Quid enim opus est audire ab eo si inmortalis sit 
anima, cum astare eam videas presentem? Si enim 
mon esset, nec videri utique poterat. Quod si ne- 
scis quam dico imaginem, hine e vestigio cum aliis 
decem viris, ex bis qui prosentes sunt, eamus ad 
domum tuam. 

XLV. At Simon hzc audiens et conscientia per- 
cussus, colore mutato exsanguis effectus esl; ex- 
timuit enim πο forte si negaret perscrutaretur 
domus ejus, aut ne indignans Petrus manifestius 
eum proderet, et omnibus quis esset innotesceret, 
ita respondit : Obsecro te, Petre, per illum bonunt 
Deum qui in te est, ut vincas malitiam qu:e in 1e 
est, suscipe me ad penitentiam et habebis me ad- 
jutorem praedicationis tum. Nunc enim vere rebus 
ipsis didici, quia Dei veri propheta es, et ideo se- 
creta hominum solus atque arcana cognoscis. Et 
Petrus ait : Videtis, fratres, Simonem penitentiam 
quzrentem, paulo post videbitis eum rursus ad in- 
fidelitatem suam reverti. Putans enim me prophe- 
tam esse, pro eo quod publicavi mala ejus, quz in 
secretis habebat et in occultis, poenitentiam se 
aclurum promisit; me autem mentiri fas non est, 
neque ut infidelis hic salvetur aut non salvetur, 
ego fallere debeo. Testor enim celum et terram, 
quia non prophetice dixi, quz dixi vel que, quan- 
tum possibile erat, turbis audientibus indicavi, sed 
a quibusdam qui tunc ei socii fuerant in operibua 
suis, nune autem conversi sunt ad fidem nostram, 
quid ei in secreto gestum sit, didici; cognita ergo 
non precognita locutus sum, 

XLVI. Simon vero ut lyec audivit maledictis his 
et conviciis aggreditur Petrum, dicens : 0 nefan- 
dissime omnium et dolosissime, cui victoriam for- 
1vn2, non veritas dedit, Verum ego non pro penu- 
ria scienti penitentiam pelii, sed ut tu, putans 
me per penitentiam discipulum tuum fore, omnia 
secreià professionis tuz concrederes mihi, ut ila 
demum te cunctis agnitis confutarem. Sed ut calli- 
dus intellexisti quam ob causam penitudinem δἷ- 
mulassem, et acquievisti tanquam meum non intelli- 
gens dolum, ut prius me apud populum exponeres, 
quasi imperitum, ium deinde previdens, quod ego 
ita populo expositus necesse habeo indignari οἰ. 
confiteri me non vere peenitudinem gerere, przve- 
nisti, ut diceres me ad infidelitatem meam post 
penitentiam regreseurum, ut omni ex parte vicisse 
videreris, et si permanerem in poenitentia quam 


RECOGNITIONUM LIB. ΠΙ. 


` 


4301 
subire continentiam, sub spe luturorun bonorum, A 
quibus evenit, ut neque prasentibus perfruantur 
εἰ decipiantur futuris, Simul enim ut mortui. fue- 
rint, etiam anima pariter exstinguelur. 

XLI. Petrus vero Ίο audiens, dentibus fren- 
dens frontemque aíterens manu, et profundo dolore 
suspirans ait : Astutia serpentis antiqui ad homi- 
num decipiendas animas armatus assistis, et ideo 
uL serpens sapientior cxteris bestis, ab initio 
doctorem te esse professus es. ΕἸ rursus, uj ser- 
pens multos introduceré deos volebas, super quo 
eonfutatus nullum omnino nunc esse asseris Deum. 
Nam per occasienem nescio cujus ignoti Dei, con- 
ditorem mundi Deum negasti, sed eum vel malum 
esse, vel multos habere sibi quales, vel omnino, 
wt diximus, non esse Deum confirmabas. Post hzc p. 
cum etiam in hoc superatus fuisses, animam nunc 
asseveras esse mortalem, uti ne futurorum spe 
reete justeque vivatur. Nam utique si desperantur 
futura, quidni si abscidalur misericordia, luxuria 
indulgeatur et voluptatibus , €x quibus omnem 
consurgere injustitiam constat? Et eum lante im- 
pietatis doctrinam misere huic introducas morta- 
lium vite, te ipsum pium, me impium vocas, quasi 
qui homines non sinam sub spe futurorum. bono- 
rum arma corripere et impugnare se invicer, diri- 
pere ac subvertere universa et moliri omnia qua 
libido dielaverit. Et quis erit ist vita: status, qui 
ἢ 4e introducitur, wt pugnent homines et impu- 
gnentur, ut irascantur et perturbentur et seniper in 
metu vivant? Necesse est enim eos qui. aliis infe- 
runt mala etiam ipsos sperare similia, Videsno te 
ducem perturbationis et non pacis, iniquitatis et 
non zquitalis existere? Verum ego, non quasi qui 
estendere non possim immortalem esse animam, 
simulavi iracundiam, sed misereor animabus ho- 
minum, quas tu decipere conaris. Dicam ergo, sed 
non quasi te cogente; scio enim quomodo dicam, 
et solus eris qui de hoc non tam persasione indi- 
geàs, quam commonilione; eos autem hoc qui 
vere- ignorant, docebo ut convenit. 

ΧΜ. Tum Simon : Si irasceris, inquit, non in- 
terrogabo nec audire volo. Et Petrus : Tu siquidem 
mune. occasionem quaris subterfugiendi ; habes li- 
centiam, et sine occasione cujusquam. Omnes 
chim audierunt te nihil recte dicentem, nec po- 
tuisse aliquid confirmare, sed ob hoc tantum inter- 
rogasse ut contradiceres, quod quivis facere potest. 
Quid enim difficile est post evidentes assertiones 
respondere, nihil dixisti. Ut autem seias quia pos- 
-sum (ibi uno sermone ostendere, quod immortalis 
est anima, interrogabo te verbum quod omnes no- 
runt, responde mihi, eL uno sermone immortalem 
esse comprobabo, Tum Simon, qui Jam occasionem 
sibi visus fuerat invenisse ex iracundia Petri ܬܠܐ‎ 
discederet, restitit pro eo quod mirum ei aliquid 
promittebatur, et ait: Interroga me, ut tibi respon- 
deam quod omnes norunt, et audiam uno ut polli- 
citus es sermone, quomodo. anima jmmortalis siL? 


c 


1504 

A magis deflendus est Simon, quod vas. electionis fa- 
clus est maligno; quod utique non fuisset, nisi 
potestatem in eum pro peccatis prioribus accepis- 
set, Nam inde quid dicam, quod et Jesu nostro cre- 
diderat 3, et quod immortales esse animas sibi ipse 
persuasi? Quamvis in eo ludatur a dx»monibus, 
tamen persuasit sibi, quod pueri violenier necati 
habeat animam  ministrantem sibi ad quxcunque 
voluerit; in que vere, ut dixi, a daemonibus illudi- 
iur. Et ideo ego secundum ea quz ipsi videbantur 
locutus sum ad eum ; nam et a Juilzis didicit, quia 
*sit judicium et ultio proferenda adversum eos, qui 
contra veram fldem veniunt nec püenitudinem ge- 
runt; sed isti sunt quibus malignus tanquam. per- 
fectis in sceleribus apparet, ut decipiat eos, ne 

B aliquando ad penitentiam convertantur. 

L. Vos ergo qui ad Dominum convertimini per 
penitentiam, enevate ei genua. Hiec cum. dixisset, 
omnis multitudo genua flexit Deo. Et Petrus respi- 
ciens ad celum, cum lacrymis orabat super eos, 
ܬܠܐ‎ Deus pro sua bonitate suscipere eos digiiaretur 
confugientes ad se. Et postquam oravit et. praecepit 
ut posterà die maturius convehirent, multitudinem. 
missam fecit (93). Tum deinde secundum consue- 
tudinem, cibo sumpto, quievimus. 

Ll. Igitur Peirus solita noctis hora consurgens, 
imvemit nos vigilantes, et cum ex more salutaus 
consedisset, primus Niceta ° ait : Si periittis, mi 
domine Petre, habeo quod rogem, Et Petrus : Per- 
mitto, inquit, non solum tibi sed et omnibus, et non 
Solum modo sed et. semper, ut unusquisque quod 
eum movet, οἱ parlem quam dolet in animo falea- 
lar, ܬܠܐ‎ possit consequi. medicinam. Qua enim si- 
lentio conteguatur nec inmolescunt nobis, velut 
multi temporis vitia difficile curaitur, et ideo quo- 
niam tacentibus non facile potest medela oppor- 
luni el necessarii sermonis adhiberi, proferre de- 
bet unusquisque in quo animus per ignorantiam. 
languet; tacenli vero-dare remedium solius est 
Dei; possumus autem εἰ nos, sed. circuitu multi 
lemporis. Necesse est. enim ut sermo doctrinze ab. 
luitio per ordinem currens, et singulis. quibusque 
quastionibus obvians cuncta aperiat, et cuncta 
dissolvat et perveniat etiam ad hoc quod unusquis- 

p que in animo suo requirit; sed hoc, ut dixi, per 
multum tempus fleri polest. Nunc. autem quod de- 
sideras roga. 

11. Et Nicela ait: Überes tibi gratias ago, o 
clementissime Petre, verum hoc est quod discere. 
cupio : Cur Simon qvi adversatur Deo, facere tauta 
hac et talia potuit? Non enim mentitus est aliquid 
exis, quz se fecisse professus est. Ad ha:t bea- 


que ad illa cap. 63 
quidem, ut videtuf. 


S. CLEMENTIS 1 ROM. ΤΟΝΤ. OPERA DUDIA. 


Act, vir, 45. 9 Primus Niceta et quz» sequuntur vocabula us; 


1305 
professus fueram, et si non permanerem, ut tu 
sapiens credereris, qui ista pravideris, ego autem 
deceptus viderer, quia tuum non previdi dolum; 
vero meum pravidens, calliditate usus circuni- 
scripsisti me, Sed, ut dixi, fortunz est, non verita 
tis ista vietoria, scio tamen cur ego ista non prze- 
viderim, quia astans locmtus sum tibi per bonita- 
1601 meam, et patienter egi Lecum. Nunc autem tibi 
ostendam divinitatis mez polemiiam, ut repente 
procidas et adores me. 

XLVII. Ego sum prima virtus, qui semper et sine 
initio sum. Ingressus autem uterum Rachel, natus 
sum ut homo ex ea, quo ab hominibus videri 'pos- 
sem; ego per aerem. volavi, igni commistus unum 
€orpus effectus suin, statuas moveri feci, animavi 
exanima, lapides panes feci, de monte in montem 
volavi, transmeavi, manibus angelorum sustentatus 
ad terras descendi. Ha« non solum feci, sed ei nunc 
facere possum, ut rebus ipsis probem omnibus, quia 
ego sum Filius Dei stans in zeternum, et credentes 
mihi similiter stare in perpetuum faciam (92). Tua 
autem verba vana sunt omnia, nec ullum potes opus 
ostendere veritalis, sicut.et ille qui misit ta magus, 
«ui nec se ipsum potuit liberare de crucis poena, 

XLVIL. His dictis ἃ Simone, Petrus respondit : 
Ne agas aliena, tu enim quod sis magus ex ipsis 
quce gessisti, confessus es et manuifestatus, nosler 
autem magister qui est Filius Dei et hominis, ma- 
nifeste bonus est; quod autem vere sit us Dei, 
quibus oportuit, dictum est et dicetur. Tu autem si 
mon vis confiteri quod magus es, cum omni hae turba 
pérgamus ad domum tuam, et tunc apparebit quis sit. 
mwagus: Hac gutem Petro dicente, Simon blasphe- 
miis et maledictis agere coepit, ut. seditione facta, 
perturbalis omnibus argui non posset, ei Pelrus 
quasi blasphemiz causa seeedens, victus videretur. 
Sed perslitit et arguere euin vehementius coepit. 

XLIX. Tunc. populus indignatus Simonem atrio 
ejectum extra januam domus pepulit, eumque de- 
pulsum unus secutus est solus. Facto autem silentio 
Petrus alloqui populum hoe. modo cepit : Patien- 
1er, fratres, malos ferre debetis, scientes quia Deus 
cum possit eos excidere, patitur tamen. durarc 
usque ad przstilutam diem, in qua de omnibus ju- 
diciuui fih; quomodo ergo nos non patiemur, quos 
patitur Deus ? Cur autem. non forti animo illatas 
ab eis toleramus injurias, cum suas ille qui potcst 
omaia non ulciscatur, ut et ipsius bonitas, et 
lorum noscatur impietas? Yerum si non invenisset 
Siaionen, malignus ministrum sibi, invenisset aliuin 
siue dui necesse est enim szculo huic venire 
scandala; ve tamen illi per quem veniunt 138, Εἰ ideo 


Matth. xviit, 7. 3‏ ܘܙ 
exortus est et, eic. in cod. Lips. desui‏ 


iec male 


 COTELEIUI NOTAE. 


(95) Multitudinem missam fecit. Risum tenere non 
potui, eum pro his, in impostore pseudo-Alulia legi, 
sacrificium fecil, quasi scriptum esset. duntaxat , 
wissam [ccit. 


(92) Et credentes mihi, similiter stare in perpe- 
Iun faciam. Mine Menander Simonis discipulus, cos 
«qui baptismum suuu acceperant, dicebat immorta- 
les permausuros. 


1306 


autem Deus zternus, e. inuemutabilis permaneus. 
Qui ergo non vult inquirere quod sibi utile est, 
malus est, in tantum ut malitia sua ipsum imple- 
tatis principem superet. Ille enim bonitate Dei ab- 
utitur ad propositum malitiz: suz, et sibi placet; 
hic autem salutis suz& bona negligit, ut perditione 
sui malo placeat. 

LV. Propter hos ergo, qui salutis sux neglectu 
placent malo, et eos qui studio utilitatis suze pla- 
cere cupiunt bono, paria quadam ad tentationem 
presenti huic seculo statula sunt. decem, secun- 
dum numerum decem plagarum qua illate sunt 
JEgypto. Cum enim Moyses secundum przcepium 
Dei peteret a Pharaone, ut. emitterct. populum, et 
ad testimonium coelestis imperii signa ostenderet, 
projecta in terram virga conversa est in serpen- 
iem 3. Cumque ób hac Pharao non vellet acquie- 
scere, utpote habens arbitrii libertatem, rursum 
magi similia signa facere visi sunt, permittente 
Deo, ut propositum regis probaretur ex. arbitrii 
libertate, si magis crederet signis Moysi qui a Deo 
missus est, quam his que magi videbantur potius 
facere, quam faciebant; quos ipsos utique nomine 
intelligere. debuerat non esse operarios veritatis, 
quod nona Deo missi sed magi appellabantur, 
Sicut et traditio indicat. Denique usque ad aliquem 
locum visi sunt habere certamen, et post hec con- 
fessi de se cessere meliori *. Inducitur ergo plaga 
vitima *, interitus primitivorum, et tunc Moyses" 
jubelur populum eonspersione sanguinis conse- 
crare, atque ita niagua eum prece oblatis etiam 
muneribus, cum populo rogatur abscedere, 

LVI. Simili ergo modu etiam nunc per nie video 
geri. Sicut enim. lunc Moyse hortante regem ut 
crederet Deo, obsistebant magi quasi ostentatione 
similium signoruin, et a salute incredulos prohibe- 
bant, ita et. nunc eum ego exierim docere omnes 
gentes ut credant. vero Deo, Simon Magus resistit, 
eadem agens adversum me, quee et illi tunc egerunt 
adversum Moysen, ut si qui sunt ex. gentibus, qui 
non recto judicio utuntur, appareant, salv.ntur 
autem qui signorum reetum discrimen habuerint. 
liec dicente Petro, Niceta respondit : Obsecro te, 
uL si quid ad memoria venit, permittas mihi pro« 
ferre. Tum Petrus delectatus super studio discipu- 
lorum: Dic, inquit, quod vis. 

LVII. Et Niceta ait: Quid peccavere AEgyptii, si 
non crediderunt Moysi, cum et magi similia signa. 
fecerint, etiamsi viderentur potius fieri quam veri- 
Late fierent? Nain et si ego fuissem tunc, ex eo quod 
magi similia faciebant, nonne aut. Moysen magum 
eredidissem, aut magos quz ostendebant, divinitus 
facere putassem? quia non mihi verisimile videre 
tur, licet per phantasiam, eadem tamen effici a ma- 
gis posse, qua ille qui a Deo missus est, perpetra- 
bat. Et nunc ergo quid peccant hi qui Simoni cre- 
dunt, cum videant eum tanta facere mirabilia ᾽ Aut. 


RECOCNITIONUM LIB. 1 


1305 
ius Petrus ita respondit: Deus. qui unus et verus À 
est, Primogenito suo amicos bonos et fideles insti- 
luit preparare; sciens autem quia boni esse non 
possunt, nisi habeant in potestate sensum quo 
fiant boni, ut ex suo proposito hoc sint quod vo- 
lunt, alioqui non possunt esse vere boni, si non 
proposito sed necessitate tenerentur jn bono, po- 
iestalem dedit unicuique arbitrii sui, ut hoc esse 
possit quod vult. Et rursum pravidens quia ista po- 
lestas arbitrii, alios quidem faceret eligere bona, 
alios vero mala, et per hoc in duos ordines neces- 
sario propagandum esset hominum genus, wnicui- 
que ordini concessit εἰ locum et. regem, quem vel- 
let eligere; bonus enim rex bonis gaudet, et mali- 
gnus malis, Et quamvis liec tibi, o Clemens, in eo 
tráctatu, quem de przfinitioneet fine disserueram, 
plenius exposuerim, tamen δὲ nunc requirenti Ni- 
cete maniféstare me convenit qua sit ratio, quod 
Simon qui contra Deum sentit, tanta. facere mira- 
ilia potuit, 

1111. lgitar primo omnium, malus esse judicatur 
apud Deum is, qui requirere non vult, quod sibi 
expedit, Quomodo enim talis iste alium diliget, qui 
semetipsum non diligit? Aut. cui non iste inimicus 
erit, qui sibi ipsi amicus esse non potuit ? Ut ergo 
distinguerentur qui bona et qui eligunt mala, Deus 
quod utile est occultavit hominibus, id esL, posses- 
sionem regni celorum, eamque velut thesaurum 
secretum reposuit εἰ abscondit, ut ad eanr non fa- 
eile quis possit virtute et scientia pervenire pro- 
pria, famam tamen ejus, diversis nominibus et opi- 
nionibus per generationes singulas ad omnium per- 
duxit auditum, ut si qui forte essent amatores bu- 
ni, audientes quod sibi essel utile et salutare re- 
quirerent et invenirenL; requirerent autem non a 
βοπιόι]ρεῖς, sed ab eo qui occultavit, darique sibi 
accedendi aditum οἱ viam scienliz precarentur, 
quz illissolis panditur qui eam super omnia mun- 
di hujus diligerent bona, nec alio quis pacto vel 
intelligere eam possit etiamsi prudentissimus vide- 
retur; hi vero, qui neglexissent quod sibi utile et 
salutare esset inquirere, tanquam se ipsos odio lia- 
bentes et. semetipsis inimici fraudarentur ejus bo- 
nis, velut qui diligerent mala. 

LIV. Oportet ergo bonos diligere eam super om- D. 
nia, id est, super divitias, gloriam, requiem, pa- 
rentes, propinquos, amicos et omne quodin hoe 
mundo est. Qui vero perfecte diligit possessionem 
hanc regni colorum, abjiciet sine dubio omnem. 
malz consuetudinis usum, negligentiam, desidiam, 
malitiam, iram, cunctaque his similia. Nam si quid 
horum pretuleris ei, tanquam qui plus dilexeris 
propriz libidinis vitia quam Deum, ad possessionem 
regni eclestis pervenire non poteris, quia et vere 
stultum est; aliquid plus amare quam Deum. Sive 
enim parentes sunt, moriuntur; sive propinqui, - 
mon permanent; sive amici, mutantur. Solus est 


? Exod. vui, viu. ὁ Exod. vini, 49... * Exod. xit. 


1568 


S. CLEMENTIS ܐ‎ ΠΟΝ. PONT, OPERA 1:1111. 


501 


non est mirabile per aerem volare, igui admistum Α gmentis virtutum movebitur ad secundum, el ex 


comparatione quz sint poliora deprehendet, quam- 
vis manifesta habeantür indicia apud eruditos quos- 
que, sicut per ordinis consequentiam demonstravi - 
mus. Si vero tanquam tanus quis et qui medico 
ligeat, non est. commotus ad. primum , rei 
ipsius perseverantia suscitabitur ad secundum, dis- 
linetionemque signorum et mirabilium faciet in 
hunc modum (94): llle qui a malo est, signa quz 
Tacit, nulli prosunt ; illa vero quz faeit bonus, ho- 
minibus prosunt. 

LX. Nam dic, quzso, quz utilitas est estendere 
statuas ambulantes, latrare reos aut lapideos ca- 
nes,salire montes, volare per acrem, et alia hig 
similia, quz dicitis fecisse Simonem? Quz auiem 
2 bono sunt, ad hominum salutem. deferuntur, ut 
sunt illa quz fecit Dominus: noster, qui fecit caecos 
videre, fecit surdos audire, debiles οἱ claudos ere- 
xit, languores et dzemones eflugavit, mortuos fecit 
resurgere, οἱ alia bis similia quz etiam per me fleri 
videtis. Ista ergo signa quz ad salutem hominum 
prosunt et aliquid boni hominibus conferunt, ma- 
lignus facere non potest, nisi in fine mundi tan- 
tum (95). Tuncenim admiscere ei concedetur aliqua 
etiam de déxtris signis, id est, ut vel dzmones 
fuget, vel aegritudines sanet, et propter hoc, tan- 
quam qui excesserit terminos suos ct in semetipsum 
divisus sit, ae semetipsum  iimpugnaverit, destrue- 
wr. Et propterea Dominus. przdixit, in novissimis 


vmuin corpus eflici, facere statuas ingredi, canes 
aereos latrare, et alia lis similia, quz utique dis- 
cretionem meccientibus satis mira sunt? Sed et de 
lapidibus visus est panes facere. Quod si peccat qui 
signa facientibus credit, quemodo mon peccasse 
videbitur et is, qui Domino nosiro pro signis 
ܙܘ‎ virtetibus credidit? 

LV. Et Petrus ait: Libenter accipio quod de 
veritate ad amussim requiris, et impedimenta fidei 
jn. anima tua latere non pateris. Unde et medelam 
*onsequi facile potes. Meministi quod pejus omniuin 
esse dixi, cum quis negligit quod sibi expedit di- 
scere? Et. Niceta. respondit: Memini. Petrus: Et 
rursum quod Deus occultavit veritatem suam, ut 
*eam his qui se fideliter sectantur, aperiat ? Et Ni- 
ουσία: Ne hoc quidem oblitus sum, Tum Petrus : 
Qnid ergo putas, quia in terram defossam abscon- 
derit Déus veritatem et montes ei superposuerit, ut 
ab his qui in profundum fodere valent, tantummodo 
inveniri possit? Non ita est, sed sieut montes οἱ 
ierram celi ambitu circumdedit, ita et veritatem 
charitatis suz vela contexit, ut ille ad eam 
solus pervenire possit, qui prius januam dilectionis 
divinse pulsaverit. 

LIX. Eienim quod prius dicere ceperam, paria 
quaedam huic mundo destinasse. Deum: ille qui 
primus ex paribus venil, a malo est, qui secundus, 
3 bono, In quo unicuique hominum justi occasio 


jndicii datur, sive simplex ille sit, sive prudens. € temporibus tentationem futuram talem in'qua deci- 


piantur, si. fieri potest, etiam electi; confusis sci- 
licet indiciis signorum perturbari necesse est etiam 
eos, qui in discernendis spiritibus, ac distinguendis 
virtutibus videntur eruditi, 

LXI. Decem ergo qu:e diximus paria, huic mundo 
destinata sunt ab inilio sa:culi. Cain et Abel unum 
fuit par; secundum vero gigantüm et Noe , tertium 
Pharaonis et Abraham; quartum Plilistinorum et 
lsaac ; quintum Esau. ct:Jacob; sextum. magorum 
ei legislatoris Moysi; septimum tenlatoris οἱ Filii 
hom octavum Simonis et meum, Petri; nonum 
omnium gentium, et illius qui mittetur seminare 
verbum inter gentes ; decimum Antich t Chi 
sli, de quibus paribus alias vobis per singul: 
exponemus? Et cum hzc diceret Petrus, Aquila ait: 
Vere assidua dociriiia opus est, ut de singulis pos- 
Sit quis scire rationem. 


Nam si simplex est. et crediderit illi qui primus 
venil, signis enim et predigiis motus, necesse est 
eadem ratione, ut etiam qui secundo venerit, 
credat ; signis enim οἱ prodigiis suadebitur et nunc, 
sicut prius. Cum vero cr.diderit huie secundo, 
discet ab eo quod. primo ill a malo venit, cre- 
«ere non debeat, et ita prioris error secundi emen- 
datione corrigitur. Si vero quia primo credidit, se- 
cundum recipere noluerii, merito ut. injustus con- 
demnabitur; inj "m enim est, ut cum priuio 
propter signa crediderit, seeundo eadem aut. etiam. 
potiora ferenti signa non credat, Si vero non cre- 
didit primo, consequens es!, ut vel in secundo mo- 
veatur ad credendum. Neque enita in tantum animo 
stetit, ut ingeminatis mirabilibus non valeat usci- 
lari. Si vero prudens est, discretionem potest ca- 
pere signorum. Et si quidem primo credidit, au- 


COTELERII NOTAE. 


$ δοχιμάζειν τοὺς γνη- 
ὁ χαρακτήρ: ἐν τούτῳ 
μαθηταί ἔστε, ἐὰν 


(5) Nisi in fine mundi tautum. Signa quie ab An- 


lures imagi ria. 
sequitur auctor Operis in 
ܕ‎ ad vm, 16; xxiv; 10, 24; 


perfe 
foul 19 


(94) Disiinctionemque signorum, et mirabilium [α- 
iet, in nunc modum. Quem modum hinc hausit au- 
ctor Operis imperfecti in Matheum, ad vu, 16, et. 
xxiv, 24, seu homil. 49 et 49. Idemque profertur ab. 
Origene, n in Celsum, p. θὰ, st a Procopio Gazzeo ad 
Num. xxiv, 8. N:c aliud sonant ista Theodori Stu- 
dite, catecliesi 149 : Πολλοὶ προφῆται ἐξεληλύθασιν 
εἰς τὸν κόσμον’ ἀλλὰ γὰρ καὶ ܐܬܠܬ‎ αἱρετικοί τε καὶ 
πὰς θείας ἐντολὰς διακραυόµενοι, πάλαι τε καὶ νῦν 
παρεχωρήθησαν, καθ᾽ οὓς οἷδε τρόπους ἡ πρόνοια, 
σημείά τε χαὶ τέρατα ἀπεργάζεσθαι: ὥστε οὐ δεῖ 
τούτοις συναρπάζεσθαι, ἐχ δὲ τοῦ παραδεδομένου ἡμῖν 


ܚ 


RECOGNITIONUM LIB. ια. 


LXI. At Peirus : Quis est, qui assiduus sil erga, A inquit, te emnibus divitiis repletum, si huc redire 


placuerit, et pluribus fulam ministeriis waittam. 
Haec ego audiens, et nibil in eo secundum hanc pro- 
fessionem videns, sed magum et deceptorem esse 
intelligens, respondi: Quzso te, ignoscewibi, quia 
pedes doleo, et propterea exire a Caesarea non và- 
leo; praterea est mibi uxor, sunt parvuli liberi, 
quosrelinquere omnino non possum Αἱ ille hec 
audiens et ignavis me incusans, profectus est con- 
tra Doram dicens; Cum audieris quanta mihi gloria 
erit in urbe Roma, poenitebit/e. Et post liec ipsc 
quidem, ui aiebat, Romam" petiil, ego autem confe- 
stim redii buc, orans. ut me suscipias ad peeniten- 
tiam, quia ab eo deceptus sum, 

LXIV. Cum bsc dixisset {5 qi a. Simone regres- 
sus est, jussit eum Petrus in atrio residere. Proce- 
dens autem ipse εἰ Lurbas. plurimas yidens , mulio 
plures quam superioribus diebus, stetit in loco ܟ‎ 
lito δὲ ostendens eum qui venerat, sermonem facere 
hoc modo cepit : Iste, fratres, quem ostendo vobis, 
paulo ante venit ad me, de Simonis inibi malis ar- 
tibus nuntians, quomodo ipsam sceleris offici- 
nam projecerit in profundum, non quasi poenitentia 
ductus, sed metuens ne deprehensus publicis Jegi- 
bus subjaceret. Rogabat autom hunc, ut dicit, mu- 
nera pollicens immensa, secum manere. Quem cum 
suadere minime potuisset, tanquam ignavum incre- 
pons dereliquit, ipse Romam petens. Cumque hzc 
Petrus ' indicasset turbis, ipse qui regressus ἃ Si- 
mone fuerat, publice stans singula quzque coepit 
populo exponere de sceleribus Simonis. Et cum 
graviter ferrent.de his, que audiebant per artes 
magicas gesta a S mone, ait Petrus : 

LXV. Nolite, fratres, graviter ferre de liis quz 
transacta sunt, sed observate de futuris ; quae enim 
transierunt jam finita sunt, qui vero imminent pe- 
riculosa sunt his qui incurrerint; scaadala enim 
nunquam deerunt hnic mundo* donec. permittitur 
inimico agere pro voluntate soa, uL prudentes qui- 
que et intelligentes astutias ejus. suscitatos sibi ab 
eo superent agones, hi vero qui negligunt discere 
qua ad salutem. pertinent animz suz, justis ab eo 
deceptionibus capiantur. Quia ergo ut ipsi audistis, 
Simon egressus est aures gertilium qui ad salutem 
vocati sunt prevenire, wecesse estet me vestigia 
ejus insequi, ut si quid forte ab illo disputatum 
fuerit, corrigatur a nobis. Sed quoniam justum est 
de vobis majorem sollicitudinem geri, qui jam intra 
muros vite continemini, quia quod acquisitum est. 
8i pereat, damnum infert, quod autem ' nondum si 
quidem inveniri potuerit, lucrum est, si minus hoc 
solum damni est quod lucrum factum ron est; ut 
ergo et vos magis ac magis in veritate firmemini, 
et gentes quz ad salutem. vocantur non usquequa- 
que possint nequitia Simonis preveniri, cogitavi 
Zaccheum vobis ordinare pastorem, &go vero ips: 


hec Petrus, et quz sequuntur vocabula, usque ad illa cap. 65: deceptioni- 


7; Luc. xvii, 4, * Quod autem — [actum non est non 


doctrinam οἱ shwdiose singula queque perquirat , 
misi qui animam suam diligit ad salutem et omnibus 
renuntiat hujus mundi negotiis, ut soli verbo Dei 
,ܘܡܫ‎ quem solum prudemtem jmdicat verus pro- 
pheta, vendentem omnia quz sua sunt, et ementem. 
wuam veram margaritam °, et intelligentem qua: sit 
differentia a temporalibus ad sierna, parvis ad 
magna, hominibus ad Deum? Intelligit enim qug sit 
zelerna Spes apud verum et bouum Deum. Quis au- 
1e est qui diligit Deum, nisi qui sapientiam ejus 
eognovit! quomodo autem quis agnoscere polerit 
sapientium Dei, nisi assiduus sil ad audiendum 
werbum ejus?.ex quo accidit uL amore ejus con- 
«ipiat εἰ digno eum honore. veneretur, hymuis.et 
orationibus ad eum fusis, et in his libentissime re- 
«quiescens, summumque deputans detrimentum, si 
quando aliquid aliud vel ad momentum temporis 
loquatur aut agat, quia revera nec potest anima quie 
Dei amore repleta est, aliud aliquid intueri nisi 
quod ad Deum pertinet, nec satiari polest preamore 
ejus, ea que ipsi scit esse placita meditando. Hi 
vero qui affeclum ejus minime concepere, nec illu- 
minatam charitatem ejus gerunt mente, velut in 1e- 
nebris positi lucem videre non possunt. Et ideo 
etiam priusquam incipiant acquirere de Deo, quasi 
labore oppressi statim deficiunt, ac tzdio repleti 
continuo a propria consuetudine rapiuntur ad ea 
verba quibus delectantur. Nam de Deo audire ali- 
qutd talibus tzdiosum et. οἱ molestum, pro ευ ut C 
divi, quia mens eorum nulla dulcedinem divine 
«eharitatis accepit. 

ΧΙΙ. Hac Petro dicente dies exortus est, εἰ 
ecce veniens quidam ex discipulis Simonis clania- 
bat dicens: Obsecro te, Petre, suscipe me miserum 
a Mago Simoue deceplum, cui ego velut coelesti 
D«o intendebam, pro his que ab eo fieri mirabilibus 
videbam. Auditis tamen sermonibus luis capit jam. 
mihi home videri, εἰ quidem malus. Verumtamen 
cum hine exiret , ego eum subseculus sum solus, 
nondum enim ad liquiduin impielàtes ejus agnove- 
ram. Cum autem vidisset me subsequentem, beatum 
me dicens perduxit ad domum suam, circa medium 
vero noctis ait ad me: Omnium te hominum faciam 
meliorem, si volueris usque ad finem perseverare D 
tecum; cui cum promisissem, exegit a me juramen- 
lum perseveranti&, eoque acceplo imposuit super 
humeros meos polluta quzdam οἱ exsecrabilia se- 
creta sua ut portarem, et sequi me jussit. Ubi vero 
ventum est ad mare, navigium quod forte aderat 
jngressus, id a cervicibus meis quod portare me 
jusserat, sumpsit, Et. paulo post egressus nihil ex- 
iulit, cerium quod in mare id jecerat. Rogabat au- 
tem me, ut cum ipso proficiscerer, dicens se Romam 
petere, ibi enim in tantum placiturum, ut Deus pu- 
tetur et divjnis publice donetur henoribus. Tune, 

* Matth. xin, 46. ' Ci 
bus. capiantur, desiut in 
leguntur in codd. Lipss. 


d. Lipss.. * Mauth. xvin, 


PONT. .OPERA DUDIA. δια 
per orationem sanctlíicato, ܬܠܐ‎ ita demum per luec 
consecratus possit percipere de sanctis (97). 

LXVIII. — Et cum multa dixisset de ratione ba- 
pismi, dimissis turbis ad-solitam se recepit man- 
sionem, ibique astantibus sibi duodecim, id est, 
Zaechzo et Sophonia, Josepho et Michza, Eleazaro 
εἰ Phinees, Lazaro et Eliseo, me Clemente et Nico- 
Αοπιο, Niceta et Aquila, hoc modo prolocutus est : 
Consideremus fratres , quod justum est; debemus 
enim auxilium aliquod ferre gentibus, qui ad salu- 
lem vocate sunt. lpsi audistig quod Simon prs»ce- 
dere volens iter nostrum profectus est, quem opor- 
iuerat e vestigio insequi, ut sicubi aliquos subver- 
lere tentaret. continuo confularetur a nobis. Sed 
quoniau injustum mibi videtur, ut derelictis his 
qui jam conversi sunt ad Deum, eorum qui adbuc 
longe sunt curam proferamus, rectum puto tribus 
mensibus permanere me cum bis qui in hac civitatc 
conversi sunt ad fidein, et firmiores eos eflicere, nec 
tamen illos qui adhuc longe sunt penitus negligere, 
ne forte, si diu venenis pessima doctrinz inlician- 
tur, difficilius revocentur. Et ideo volo, si tamen 
eliam vobis justum videtur, ut pro Zacchizo quem 
hic ordinavimus episcopum, subjiciatur in numero 
Benjamim filius Saba, et pro Clemente quem decrevi 
mecum semper esse, quia ex gentibus veniens au- 
diendi verbi Dei grande desiderium gerit, Ananias 
filius Safra, pro Niceta vero et Aquila, qui nuper 
oonversi sunt ad. fidem Christi, Rubelus Zacchzi 
ster et Zacharias structor. [5118 ergo quatuor pro 
quatuor substitutis expleri volo duodecim nu- 
merum,'ut me in ipsis semper secum esse sentiat 
Simon. 


LXIX. Sequestratis iglter ne Clemente et Ni- 
ceta el Aquila, ad illos duodecim ait: Volo vos 
post diem crastinum proficisci ad gentes et vesti; 
Simonis insequi, ut omnia quie agit manifesta mihi 
faciatis, Sed et propositum singulorum diligenter 
requirite et me adiuturum sine mora eis annun- 
Viale, et ne multa vobis dicam, per omnia instruite 
gentilcs exspectare adventum meum. Cumque hac 
atque his similia dixisset : Etiam vos, inquit, fratres, 
si quid vobis ad hac, videtur, dicite, ne ferte non 
sit rectum quod mihi soli placet. Tum omnes una 


D voce collaudantes eum : Rogamus magis, aiebant, 


wt pro arbitrio two cuncta. disponas et quod. tilii 
ipsi videtur jubeas; hoc enim putamus esse opu» 
integuum pietatis, si quie tu jusseris impleamus. 


51 5. CLEMENTIS 1 ROM, 
wes vobiscum permanere enses el ita proficisci A 
ad gentes, ue amplius morantibus nobis et scele- 
ribus Simonis usquequaque grassontibus, insana- 
Dile flant, 

LXVI. Hzc illo dicente wniversus populus flevit, 
audiens qued profecturus esset. At Peirus compas- 
$us eis, etizm ipse lacrymas fudit, et in ccelum 
respiciens ait : Tibi, Deus, qui ccelum terramque fe- 
cisti el omnia que in eis sunt, precem. supplicem 
fundimus, ut confugientes ad te in tribulatione sua 
soléris; propter affectum enim. quem habent erga 
te, diligunt me, qui veritatem tuam annuntiavi eis. 
Propter quod miserationis tuz de»tera custodi eos; 
non enim Zacchzus nec alius quisquam hominum 
€ustos esse eis idoneus potest. Hac aulem et his 
similla cum dixisset Petrus, manibus superpositis 
Yacchmo oravit, ut inculpabiliter episcopatus sui 
servaret officium. Post hzc duodecim presbyteros 
ordinavit οἱ diacones qualuor, et ait: Zaccheum 
hune vobis ordiuavi episcopum, sciens eum timo- 
rem Dei habere et eruditum esse in Scripturis, 
quem quasi Christi locum servantem honorare de- 
εί, obedientes ei ad salutem vestram, εἰ scientes, 
quod sive homur sive ijuria quz ei defertur, ad 
Christum redundat εἰ ἃ Christo ad Deum. Audite 
ergo eum attentius. et ab ipso suscipile doctrinam 
fidei, monita autem vitz a presbyteris, a diaconi- 
bus vero ordinem discipling. Viduarum religiosam 
curam gerite, pupillos enixius juvate, pauperibus 
müsericordiam facite, juvenes pudicitiam docete, c 
εἰ ut. breviter totum dicam, allerutrum vos in qui- 
bus res poposcerit sustentate. Deum colite qui crea- 
vit calum et terram, Christo credite, invicem dili- 
gite, misericordes estote ad omnes, non verbo solo 
sed et opere et rebus implete charitatem. 5 

LXVIL Et cum hzc eique. his similia precepis- 
set, pronuutiavit ad populum dicens : Quoniam tres 
menses statui facere vobiscum, si quis vestrum de- 
siderat, baptizetar, ut exutus prioribus malis, de 
reliquo pro bonis actibus heres bonorum celestium 
ex gestis propriis flat. Accedatergo qui vult ad 
Taccheum, et ipsi det. nomen suum (96), atque ab 
60 audiat mysteria regni celorum. Jejunii: Irequen- 
libus operam impendat ac semetipsum in omnibus 
probet, ut tribus his mensibus consummatis in die 
Testo possit baptizari. Baptizabitur autem unusquis- 
que vestrum in aquis perennibus nomineTrinze Bea- 
litudinis invocato super se, perunctus primo oleo 


COTELERII NOTAE. 


criticus Gracus : Σαφῶς ἡμῖν δείχνυσι 6 xapaxcho 

ποῦ προχειμένου λόγου, ὅτι οὐχ ἔστι τοῦ ἀγίου Βασι- 

λείου. In concilio Constantinopolitano sub Mena : 

Στέφανος διάχονος, ὁ xa τὰς προσηγορίας τῶν εἰς 

" ܘܐ‎ βάπτισμα προσιόντων ἐγγράφειν τεταγ- 
νος. 

(91) Possit percipere de sanctis, Hoc est, corpus et 
sanguinem Christi. Id vero magna ignorantia non 
int ns consarcinator tertiz Pecrelalis Clemen- 
tis, sic Rufini verba interpolavit: possit percipere io- 
cum cum sanctis. 


(96) Et ipsi det nomen suum. Qui Christiani fieri 
volebant, dabant suum nomen ad baptismum, quod 
scriberetur a clero , posteaque ὀνοματογραφέντες εἰ 
wubseripti dicebantur. Celebrem ritum docent cum 
iultis Si 8 papa, epist. 1, cap. 2, et Cyrillus 
Hierosolymitanus, catechesi 5, atque in Πρόχατη- 
χήσει. Ea Procatechesis, ut id obiter moneam, vel- 
ܐܪܐ‎ homilia S. Basilii De baptismo, Περὶ φωτίσμα-. 
πος, exstat, sed mulia cum diversitate, in antiquis 
membranis Bibliothecze Regie cod. 1260 et 9403, 
ad cujus posterioris codicis marginem sic notavil 


M LIE. ilf. ασια 


ΠῚ RECOGNITIÓNU 


LXX. — Igitur statuto. díe cum stetissent ante A relinquets quos non oportet; vel uxorem fidelein, 


vel si que '' sunt hujusmodi person; quibue 
propter Deum. deferri-solotium convenit Interea 
per dies singulos disputans ei docens, prcpositum 
tempus in doctrine labore complevit. Et eum ad- 
venisset die festus ;} »uper decem millia baptizoti 
sunt. 

LXXIIL. in illis autem diebus episiola mittitur a ` 
fratribus qui: przecesserant, in qua Simonis scelera 
€ontinebantur, quomodo per civitates deciperet 
Wurbas et Petrum per singula laceraret, ut cum 
Torte advenisset , nullus ei accommodaret atiditum, 
Asserebat enim eum magum esse et sine Deo, 
injuriosum , callidum , imperitum et inipossibilia 
profitentem, Mortuos enim resurrecturos asserit , 
quod est, inquit, impossibile. Si qui vero eum con- 
futare'velit, occultis ab eo insidiis perimitur per 
satellites ejus; propter quod , inquit, etego cum 
eum superassem εἰ triumphassem , insidias ejus 
veritus fugi, ne forte. maleficiis me perimeret aut 
mortem meam per insidias elocaret. Indicabant au- 
tem maxime eum apud Tripolim demorari. 

LXXIV. lgitur Petrus epistolam recitari populo 
jubet, et post lectionem allocutus eos de omnibus 
plenissime instruxit , praecipue tamen ut obedirent 
Zacchzo, quem 'ordinavit eis episcopum. Sed el 
presbyteros et diaconos populo, et ipsis nibilomi- 
nus populum commendavit. Simulque denuntiaus 
quod apud Tripolim biematurus esset, Commendo 
vos, inquit, gratie Dei, crastino cum voluntati 
Domini profecturus. Per totos '' autem tres menses 
quos apud Casaream doctrine causa .exegimus , 
quacunque apud populum disserebat per diem, hac 
nobis sécreto lucubrantibus secum plenius οἱ per- 
fectius explanabat , 4anquam fidelioribus ac li- 
quido probatis. Simul et imperat mihi, quia intel- 
lexit me studiosius que audirem memoria commen- 
dare, libris singula queque qua memoratu digua 
videbantur comprehendere et mittere ad te, mi do- 
aine Jacobe, sicut et feci parens ejus praceplis. 

LXV. Primus ergo liber ex his quos prius misi 
ad te (98) continet de vero propheta et de proprie- 
tate intelligenti legis, secundum id quod Moysi 
traditio docet. Secuudus.de principio continet, 


D atrum unum sit principium, an mulla, et. quod non 


ignoret Hebreorum lex, quid sit immensitas. Ter- 
tius, de Deo et his quz ab eo instiluta-sunt, Quar- 
tus, quod cum multi dicantur dii , unus sit verus 
Deus secundum testimonia Scripturarum. Quintus, 


Petrum, Nearbitreris, aiunt, Petre, parvum nobis 
indici merorem, quod fraudamur non audientes te 
per menses tres; séd quoniam hoc expedit agere 
quod tu jubes, obediemus promptissIme; semper 
ergo vultum tuum in nostro corde retinentes sicut 
jussisti alacres proficiscimur. Αἱ ille oratione pro 
eis ad Dominum fusa emisit eos. Et cum profecti 
fuissent illi duodecim qui premissi sunt, Peirus 
jngressus ex more in loco disputationis stetit. Con 
venerat autem populi multitudo, copiosior nume- 
rus quam solebal, et omnes cum laerymis intueban- 
tur eum, pro eo quod pridie ab eo audissent, pro- 
feciuruim se Simonis gratia. Sed et ipse lacrymantes 
eos videns similia patiebatur, licet conaretur occul- 
lare et inhibere lacrymas; prodebatur tamen ex B 
tremore vocis οἱ interruptione sermonis, quod simili 
angeretur affectu. 

'LXXI. Verumtamen manu conlricans frontem, 
AEquo animo, inquit, estote, fratres, et misericordes 
animas vestras consilii ratione solamini, referentes 
omnia ad Deum, cujus solius implenda et in omni- 
Jus. praferenda voluntas est. Nam si verbi gratia 
ponamus, quod pro affectu quem erga vos gerimus, 
contra voluntatem ejus agentes resideamus vobis- 
€um, nunquid non potest missa in me morte, pro- 
fectionem mi vobis indicere longiorem? Et ideo 
melius est ut bane breviorem cum voluntate ipsius 
impleamus, vtpote quibus definitum est in omni- 
bus .obedire Deo; unde et vos debetis simili obe- (c 
dientia parere ei, quippe qui eliam me non ali ex 
causa, nisi pro ipsius amore diligatis. Ut ergo amici 
Dei, voluntati ejus. obtempérate; sed et vos ipsi 
probate quod justum est. Nunquid non impium vi- 
debatur, si cum vos Simon deciperet, ego non 
venissem ad vos detentus a fratribus qui erant in 
Hierusalem, et quidem cum baberetis apud vos 
Zaccheum, virum bonum et in sermone expedi- 
tum? Ita ergo et nunc impium judicate, si cum ex - 
ierit Simon ad gentes impugnandas, quibus nullus 
omnino defensor est, ego non subsequar detentus a 
vobis. Propter quod observemus, ne forte affectu 
injusto voluntatem maligni faciamus 

LXXII. interim tribus, ut dixi, mensibus per- 
manebo apud vos; estote assidui ad audiendum 
verbum, et consummatis his, si qui possunt et volunt. 
sequi nos, permittitur eis ealva pietate. Quod autem 
dico $alva pietate, hoc est, ne quem discessu suo 
contristet qui contristari non debet, vel parentes 


19 Vel si que—convenit desunt in cod. utroque Lips. *' Per totos——esse nen poterat (cap. 75) non legan- 


ܟܣ 


Carmelitarum legitur : Distinctiones librorum ἀφ’ 
cem presentis operis. Eumdemque errorem seculus 
videtur tum scriptor ms. Sorbonici, toti namque 
Operi ea lemmata prazponit; tum ms. Thuani exa- 
(ralor, qui similiter illa praefixit, ac praterea ex 
Ίφιο capite 75 libri tertii sustulit 


wur in codd. Lipss. 
COTELERII 


(98) Primis ergo liber ex his quos prius misi ad 
te, etc. gitur decem illi libri antea ad Jacobu 
missi (si-unquam in rerum matura exstitere) di: 
tingui debent ab istis decem Recognitionum libris, 
qui nunc. ad eumdem Jacobum post eos scribuntur. 
Et tamen hoc loco in margine codicis RR. PP. 


PCNT. OPERA DUBIA. 4318 


4515 S. CLEMENTIS I RCM. 


quod duo sint celi, quorum unwm sit istud visi- A posila est, justa sit et perfecta, et quz 13 possit 


facere pacem. Decimus, de nativitate hominum 
carnali εἰ de generatione quae est per baptismum, 
et quz sit ia hominecarnalis seminis successio, et 
quz animz. ejus ratio, et quomodo in ipsa est li- 
bertas arbitrii; qus quoniam non est ingenita sed 
facta est, immobilis a beno esse nen poterat. De 
his ergo singulis que apud Czsaream disserta sunt 
a Petro, jubente, ut dixi, ipso decem eonscripta ad 
te transmisi volumina. Nos autem die postera, ut 
statuum fuerat, cum aliquantis qui Petrum sequi 
decreveramt tidelibus viris, a Caesarea proficiscimur. 


bile firmamentum qued et transibit, aliud vero 
ziesnunr ét invisibile. Sextus, de bono et malo et 
quod bono cuncta subjiciantur a Patre, malum au- 
tem quarz et quomodo, et unde si, ei quod coope- 
retur quidem bomo, sed nom proposito bono; et 
que sint signa boni, quie vero mali, et qua sit dif- 
ferentia dualitatis et conjugationis. Septinus, qux 
ιά 
populum in templo. Octavus, de verbis Domini φις 
Sibi videntur esse contraria, sed nom sunt , et quz 
sit borum absolutio. Nonus, quia lex qux a Deo 


LIBER QUARTUS. 


1. Profecti a Czsarea ul Tripolim pergeremus, B tribus qui przemissi sunt, qmia a civibus pro desi- 


derio quod erga Petrum conceperant, non solum 
hospitiis sed et onini huuanitate suscepti sint, in 
iantum ut οἱ contristarentur aliquanti, quibus de- 
fuere quos susciperent; ita enim omnes parate 
fuisse, ut si mullo plures venissent , adhue tam. m 
suscipiendos magis quam suscipientes fuisse delu- 
ܚ‎ 1 
Ili. Super his Petrus valde delectatus, collanda- 
wit οἱ benedisit eos ae secum manere jussit, bpse 
vero cum lavisset in mari (99), cibo sumplo quievit 
iu vespera. Et ex more pullorum cantibus surgens, 
vespertine adhue lumine perdurante, cunctos inve- 
nit vigilantes; eramus autem omnes cum eo scde- 
eim, Peirus et ego Clemens, Niceta οἱ Aquila, et 
illi qui precesserant duodecim. Salutans itaque u$ 
solebat Petrus ait : Hodie quia aliis occupati mon 
Sumus, nobis simus, Et ego quidem vobis , qu: 
apud Cusaream post digressum vestrum gesta 
8unt, enarrabo; vos autem mihi qux hic a Simone 
perpetrata sunt, indicate. Et cum de his ab alter 
utro sermo ederetur, illucescente die ingressi qui- 
dam de familiaribus nuntiant Petro, quod Simon 
ubi eum didicisset ingressum, per noctem profectus 
esset Syriam tendens. Turbx autem diem hane, 
inquiunt, quam interposuisti eis, desiderio twi 
longissimum sibi esse tempus opinantur, deniqme 
non ferentes stant ante januam , inter se invicem 
de his que audire eupiunt conferentes, Εξ te ante 
przefinitum tempus omnimodis se visuros spera 
quantoque magis dies clarescit multitudines colli- 
guntur, et auditmos se sermonem tuum, nescio 


apnd Doram breve oppidum primam fecimus man- 
sionem, quia nec longe aberat. Et omnes pene qui 
per sermonem Petri crediderant, divelli ab eo satis. 
τοῦτο habebant, sed pariter incedentes, dum iterum 
videre, iterum complecti juval, ilerum conferre 
sermonem , ad diversorium pervenunus. Sequenti 
vero die venimus Ptolomaidem, ubi decem dies de- 
morati cum aliquanti verbum Dei recepissent, non- 
nullis eorum , qui attentiores videbantur et diutius 
detinere nos. doctrinze gratia cupiebant, Tripolim si 
hoc velint , ut sequerentur indicavimus. Similiter 
εἰ apud Tyrum ac Sidonem et Beryimn fecimus, et 
lis qui plenius desiderabant audire sermonem, 
apud Tripolim nobis hiemandum denuntiavimus. 
Igitur cum ex singulis civitatibus studiosi quique C 
conitarentur Petrum. electorum multitudo plurima 
ingredimur Tripolim. Continuo autem ante portas 
civitatis fr. Lres qui preemissi fuerant, occurrunt et 
suscipientes nos adducunt. per hospitia , que pre- 
paraverant. Commotio autem et concursus pluri- 
mus fiebat im eivitale, desilerantium videre Pe- 
irum. 

M. Ft cum venissemus ad. demum Maronis, in 
qua. Petro fuerat praeparatum, conversus ad turbas, 
post diem crastinum sermonem se ad eos promisit 
facturum, Igitur qui praemissi fuerant fratres, omni- 
bus qui nobiscum venerant hospitia dividunt. Ῥο- 
irus vero Maronis domum ingressus cum rogaretur 
cibum surere, nequaquam se facturum respondit, 
nisi prius scisset, si omnes qui eum fuerant comi- 
tati bospitiis requiescerent. Comperit autem a fra- 


€OTELERII NOTAE. 


ante preces, ante reconciliationem in poenitentia, 
ante sumptionem Eucharistie : hec, inquam, ome 
nia, ad consuetudines ritusque gentium et. Ec 
siarum pertinentia, quemadmodum notum est 
eig non laedunt, imo adjuvare possunt, si ad 

nun finem dirigantur, nec superstitiose ac vel- 
uti ad salutem necessaria usurpentur. 


, 91, et ab eo 
us, Ebioniliea hzc et similia quae non raro 
orcurrunt in Hecognitionibus, Epitome et. Clemen- 
tinis, caute legito. Alias lavare manus, faci. 
pedes, totum corpus, certis diebus, aut. singulis, 
iut sepius in d'e, ac definitis horis, idque post 
Simnum, post concubitum, ante et post cibum, 


4518 


εἰ prudentibus, εἰ revelasti ea parvwlis ". Per. quod 
utique deelaratur, quia Hebrzorum.populus qui ex 
lege eruditus est, ignoravit eum, populus autem 
gentium agnovit Jesum εἰ veneratur, propter quod 
οἱ salvabitur, nom solum agnoscems eum, sed εἰ. 
voluntatem ejus .ܘܗܘ( ܘܐ‎ Debet autem is qui ex 
gentibes est, et ex Deo babet, ut diligat Jesum ,. 
proprii habere propositi , ut credat εἰ Moysi. Et rur- 
sus Hebrees qui ex Dee habet, ut. credat Moysi, 
habere debetet ex proposito suo, ut credat in Je- 
sum, ut unusquisque eorum babens in se aliud 
divini muneris, alind proprie industrim, sil ex 
utroque perfectus. De tali enim dicebat Dominus. 
noster viro divite * (Qui proferi de thesauris ouis. 
moe et vetera ?*, 

VI. Sed de his satis dictum; urget enim tempws 
et populi religiosa devotio invitat nos, ad ipsos fa- 
cere sermonem. Et cun hzc dixisset , requirebat ubi 
opportunuseseet locus ad disputandum. Et Maro ail : 
Est mihi zdes amplissima, qua plus quam quingen- 
tos recipiat viros, est el hortus intra domum ; aut 
si in publico aliquo placel loco, hoc magis omnes 
desiderant , nemo enim est, qui non cupiat vel 
ciem tuam videre tantum. Et Petrus : Ostende mi 
inquit, edem vel hortum, Et cum vidisset zedeni, 
ingrediebatur ut et hortum perspiceret, οἱ subito 
em ultitudo quasi ab aliquo evocata, cum fe- 
stinatione ingressa est domum, atque inde ad hor-. 
tum prorupit , ubi jam stabat Petrus , eousiderans. 
quis esset aptus ad disputandum locns. 

VIT. Ut autem vidit turbas. velut ingentis δον: 
inundasse lenem meatum , ascendens supra basim 
quamdam , quz forte juxta horti parietem. stabat , 
primo religionis more populum salutavit. Quidam 
autem ex hisqui aderant, et multo tempore a dzenio- 
nibus fuerant fatigati, in terra proruunt obsecranti- 
bus spiritibus immundis, ut vel uno die indulgeretue. 
eis in obsessis. corporibus permanere ; quos Pelrus 
increpans jussit abscedere, et sine mora discesse- 
runt. Post hos alii longis afflicti languoribus roga- 
bant Petrum , ut reciperent sanitatem , pro quibus 
se supplicaturum Domino pollicetur, cum prius, 
sermo doctrine fuisset expletus. Sed statim ut pro- 
misit, languoribus resoluti sunt, et jussit eos scor- 
im residere cum his, qul ἃ damonibus fuerant 
curati, quasi post laboris fatigationem. Juterea 
dum hae aguntur, plurima multitudo 'convenit , 
quos non solum desiderium Petri, sed et sanita- 


1* Desiderium ergo ex sqq. usque ad finem enp. 


Luc, γι, 46. " Matth. xí, 386. “ἢ Matth, xin, 52. 


RECOGNITIONUM .LID. IV. 


11 , 99; Matth.vir, 11. 


4517 
unde presumentes certissime conüduni. Nunc ergo A 
quod tibi videtur, jube ut dicamus eis; absurdum 
namque esi tantam multitudinem convenisse εἰ 
discedere cum muestiia, quippe si responea eis 
mulla reddantur. Non emim cogitabunt quod ipsi 
statutum non exspeclaverint diem , sed. quod a te 
magis videantnr esse contempti. 

IV. Tum Petrus sdmirans ait: Videtis, fratres, 
quomodo. unusquisque sermo Domini prophetice 
dictus impletur. Memini enim dixisse eum : Messis. 
quidem. mula , operarii autem. pauci. Rogate ergo 
domimum messis, si ejiciat operarios im messem 
sxam'*, Ecce ergo nunc quz in mysterio predicta 
sunt, adimplentur. Sed et quod dixit : Multi venient 
ab oriente εἰ occidenie , a septentrione et meridie, et 
rerumbent in. sinibus Abraham ei Ίιααε et Jacob '* ; 
eliam hoe pariter, ܬܐܐ‎ videiis, expletur. Propter 
quod deprecor vos conservos et adjutores meos, ut 
discatis attentius praedicandi ordinem et absolunio- 
mum vias, uL possitis salvare anima; hominum, 
qua occulta Dei virtute quem debeant diligere, 
prius etiam quam doceantur agnoscunt. Videtis 
enim eos quasi bonos servos desiderare eum, quem 
sihi sperant. adventum sui Domini nuntiare, ut pos- 
sint voluntatem ejus cum didicerint implere. Desi- 
derium ergo'* audiendi verbi Dei et voluntatem 
ejus querendi ex Deo babent, et hoc est. initium 
doni Dei quod. gentibus datur, ut possint per hoc 
doctrinam recipere veritatis. 

V. Sic enim et Hebrzorum populo ex initio da- C 
ium est, ut diligerent Moysen et crederent verbe 
ejus. [Unde et scriptum est : Credidit populss Deo et 
Moysi (amulo ejus '*. ] Quod ergo fuit proprii mu- 
neris a Deo erga Hebraeorum gentem, hoc nunc 
videmus dari etiam his qui ex gentibus convocam- 
tur ad fidem. Operum vero ratio potestati et arbi- 
trio uniuscujusque permittitur, et boc ipsorum est 
proprium , [desiderium vero habere erga docto- 
8} hoc a Patre coelesti donatum est. 
eoest ut voluntatem ejus, cujus anio- 
iderium Deo largiente conceperis, fa- 
€ia8; ne dicatur ad te ille sermo ejus quem dixil : 
Quid autem dicitis mihi : Domine, Domine, εἰ nox 
facitis quas dico '* (100) Est ergo proprii muneris 
a Deo concessi Hebreis, ut Moysi credant , genti- 
bus autem , ut Jesum diligant. Hoc enim indicabat 
et Magister, ubi ait : Confitebor tibi, Pater, Domine 
celi οἱ terra (1), quia occullasti hec α sapientibus 


Mauh, ix, 57, ὅ8. '* Luc.‏ ܙ 
ὅ non leguntur in codd. Lipss.‏ 


Exod. xiv, δ᾽. '* 


COTELERII NOTZE. 


S. Augustinus; serm. 58, ie sanctis $ Illud. valde 
timendum est, quod iterum Dominus dicil : Quid pro- 
dest quod dicitis : Domine, Domine, et nun. facitis 
qua dico vobis? 

(4) Pater, Domine celi et terre. Candeler, nis., 
Domine Pater, quo modo citatur ab Hilario, Uie- 
ronymo, aliis. 


(400) Quid atem dicitis mihi, Domime, etc. 
Luce vi, 46 : ΤΊ δέ µε χαλεῖτε, Κύριε, Κύριε, καὶ οὐ 
ποιεῖτε ἃ λέγω; Quid autem vocatis me: Dumine, 
Domine; εἰ non [acilis que dico? seu ex alia ver- 
sione apud Cesarium Arelatensem, οπή]. 4, 9 et 
42, earum quas eure viri clarissimi Stepliani Ba- 
lu*ii debemus : Quid prodest quod dicitis mihi, Do- 
wine, Dymine, et non. facitis qu vel ea que dico? 


4030 


B. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA (1814. 


74519 


tum , quz perpetrate fueraut , fama pertraxerat. AL A divina. Et ita factum est, ut cultum Dei quem pro 


bonis neglexerant ; recuperarent pro malis , et co- 
gixationes in Deum quas perverterat indulgentia ܕ‎ 
emendaret afflictio. Sic ergo divina Providentia 
hoc esse utilius hominibus videns, vias beuigni- 
tatis et abundantie , tanquam qui Lkederent, sab- 
trahit ab hominibus , et vexationis iter ac tribula- 
tionis inducit. 

ΧΙΙ. Sed ut ostenderet quia 1:60 pro ingratis 
agereniur, unum quemdam ex illis qui primitus 
ccperant esse mortales, quod eum gratis sux 
non immemorem vidit, et quia speravit invocare 
nomen Domini (2), ad immortales transtulit, cz- 
teris qui in tantum ingrati exstitere, ut nec labo- 
ribus et tribulationihus emendari et corrigi pos- 
sint, gravissima morte damnatis. Invenit tamen et 
inter ipsos unum quemdam cum domo sua justum , 
quem reservaret, preceplo ei dato ut fabricaret 
afcam, et in ea, cum diluvio cuncta necarentur, 
ipse eum his quibus preceptum fuerat, posset 
evadere, quo impiis inundationem aquarum per- 
emptis purificationem mundus acciperet, et is 
qui ad posteritatem generis fuerat reservatus , per 
aquam mundus effectus, mundum denuo repararet. 

ΧΗ]. Sed his omnibus gestis rursus homines zd 
inipietatem vertuntur, et propter hoc a Deo poni- 
tur lex qui vivendi modum doceret ; sed processu 
temporis , Dei quidem cultus οἱ justitia ab infideli- 
bus et impiis corrumpitur, sicut paulo post aper- 
tius ostendemus. Perversz autem et erraticz reli- 
giones introducuntdr, quibus se plurima pars ho- 
minum per occasionem feriarum et solemnitatum 
dederunt, potus instaurantes et convivia, tibias- 
que ac fistulas et citliaras ac diversa genera mu- 
Sicorum sectantes , et semetipsos per omnia temu- 
lenti: ac luxurie propinantes. Hine omnis error 
accepit originem , hinc lucos et arag, hinc coronzu. 
et victimas reperere, et post ebrietatem quasi 
lymphaticis motibus agi ; ex hoc jam potestas dae 
moniis data'ingrediendi hujuscemodi mentes , ut 
choros ducere insanos et Baccho furere viderentur; 
hinc fremere dentibus, et niugire de profundis vi- 
sceribus inventum, hinc terribilis vultus et ferus 
in hominibus aspectus, ut is quem temulentia 

D subverterat ac demon instigaverat , numine reple- 
tus a deceptis et errantibus crederentur. 

XIV. Unde cum tam multe in hunc mundum 
falsz et erraticz religiones essent introducta, missi 
sumus nos deferentes vobis tanquam boni nego- 
Vialores, a patribus traditum et conservatum veri 
Dei cultum , cujus quasi semina quaedam vobis 
hac verba respergimus , et in vestro judicio poni- 


desunt ip codd. Lipss.; cohzrent autem antecedentia 


componens, cum aliqua ἐσεμίμε «εκεί, procepit nt postera 


Petrüs manu quiescere populum docens , et turbas 
in.tranquillitate conmiponens "ἢ, hoc modo fecit 
exordium: ᾿ 

VIII. Incipienti de vero Dei cultu facere sermo- 
mem necessarium mihi videtur, eos qui nondum 
de hoc aliquid scientiz consecuti sunt, primo om- 
nium doceré, per omnia inculpabilem ponendam 
6096 divinam Providentiam , per quam mundus re- 
gitur et gubernatur. Hunc autem nobis exordii ti 
iulum dedit presentis operis ratio, et eorum quos 
Dei virtus sanavit occasio, ut ostendamus, quod 
recta ratione quamplurimi a diverbis dzemonibis 
obtinentur, ut per hoe appareat justitia Dei. Inve- 
mielur enim omnium pene malórum mater esse 
ignorantia, Sed jam veniamus ad causam. 

1X. Deus cum fecisset hominem ad imaginem οἱ 
similitudinem suam , operi suo spiramen quoddam 
et odorem suz divinitatis inseruit , ut per hoc par- 
ticipes facii mortales U ejus, per ipsum 
etiam amici Dei et filii adoptienis existerent ; unde 
ei qua via id possint adipisci , ipse eos ut propheta 
verus edocuit , sciens quibus actibus homincm dele- 
etaretur Pater. Unus itaque apud homines tunc Dci 
eultus erat, mens pura et spiritus incorruptus. Et ob 
hoc omnis creatura humano generi foedus inviolabile 
cónservabat. Ob reverentiam namque Creatoris 
mulla zgritudo in'éos, nullum vitium eorporis, 
nulla ciborum dominata corruptio est, ex quo fie- 
bat, ut mille ànnorum ztas in fragilitatem non 
incideret senectutis. , 

X. Sed ubi vita laboris expers bonorum perse- 
verantiam non puíavit divina largitione, sed rerum 
forte concessam , et sine ullo sudore divinzz amc- 
nitatis deliciis perfrui , naturz debitum et non Dei 
bonitatis munus accepit. In contrarias per hzc 
homines eL impias cogitationes otio docente per- 
veniunt , putantes deorum sibi vitam nullis labori- 
bus nullisque meritis natam. Hirc proficiunt in 
delerius, ܬܠܐ‎ neque providentia Dei mundum regi 
erederent, neque. virtutibus esse aliquem loeum, 
quandoquidem semetipsos scirent nullis prius bonis 
operibus assignatis otii ac delíciarum summam te- 
nere, et amicos Dei absque ullis laboribus haberi. 

XI. .Justissimo itaque Dei judicio in hujusmodi 
,cogitationum vanitate languentibus , labores et af- 
flictiones pro remedio conferuntur. Ubi ergo adfuit 
labor ac tribulatio , deliciarum et amenitatis ex- 
clusi.sunt loco, Terra autem cepit xihil eis sine 
labore producere; et tuuc conversa in hominibus 
cogitatio, creatoris sui requirere commonelur 
auxilium, et orationibus ac votis prasidia imvitare 


!* Quo sequuntur vocabula usque ad (nem cap. 36, 


cum iis, qu: eap. 37 leguntur, hi ܕ‎ 
4ie, etc: s » κε ܡ‎ 


COTELERII NOTAE, 


applicat quod de hoc dictum luerat. Genes. αν, 25, 
justa LXX interpretes, 


(2) Et quia. speravit insocare ܗܗܘܕ‎ Domini, Yel 
eonfundii Henochum cum Euoso; seu potius illi 


1392 


RECOGNITIONUM LIB. IV. 


(531 


mus quod rectum videlur eligere. Si énim reci- A fide credunt, absque' ulla remoratione discedunt, 


Anima enim cum venerit ad fidem Dei, ccelestis 
aquo virtutem consequitur, per quam dzmonem 
tanijuam scintillam ignis exstinguat. 

XVIII. Est ergo fidei mensura, que si integra 
sit, ex integro de aniura dzenionem fugat ; si vero 
minus aliquid habeat, residet adhue aliquid de 
portione dzmonis in portione infidelitatis, el est 
plurimus labor, ut intelligat anima quando aut 
qualiter, si plene aut. minus plene ex se fugatus 
sit demon. Si enim in aliqua parte resederit , cum 
tempus inveniet , cogitationes subjicit cordibus ho- 
minum , et illi nescientes unde hec veniant, sug- 
gestíonibus demonum quasi anima? suz sensibus 
credunt. Suggerunt ergo aliis occasione corpore 
necessitatis delicias sequi, aliorum iracundiam 
excusant per «hundantiam fellis , aliorum insaniam 
nigri fellis vehementia colorant, sed et stultitiam 
quorumdam pro multitudine phlegmatis extenuant. 
Quod etsi ita esset, tamen hzc singula molesta 
corpori esse non possent, nisi ex ciborum potirum- 
que nimielale, qui eum justo amplius sumun- 
iur, abundantia corum quam decoquere naturalis 
non siíflicit calor, crudescit in venenum quoddam, 
idque visceribus venisque omnibus sentine In mo- 
dum redundans , motus corporis insanos reddit et 
turpes. Propter quod in ommibus est oblinenda 
parcimonia , ut neque d:emonibus locus detur, ne- 
que anima ab eis. obsessa uua cum ipsis tradatur 
?eternis ignibus erucianda. 

XIX. Est et alius error demonum , quem sulji- 
ciunt sensibus hominum , ut putent se ab his qui 
dicuntur dii perpeti quz patiuntur, quo per hzc, 
sacrificia offerentes e munera , quasi repropitian- 
tes eos, cultum false religionis affirment, nos 
vero refugiant qi pro salule eorum satagünus , ut 
ab errore liberentur; sed hoc, ut dixi, faciunt 
ignorantes quod darmones ista sibi suggerant, ne 
salventur. Est ergó im potestate uniuscujusque, 
quia liberi arbitrii factus est homo, utrum nobis 
velit audire ad vitam , an dzzmonibus ad interitum. 
Aliis etiam diemones in visu per diversas imagines 
apparentes , interdum minas intendunt, interdum 
sanitates incommoditatibus pollicentur, ut his quos 

D decipiunt deorum nihilominus de se inserant opi- 
nionem, et quod sint dzemones ignoretur. Sed nos 
non latent, scientes mysterium creatura , et quam 
ob causam d:monibus hec agere in presenti 5@- 
culo permittatur, ut vel transformari eis liceat in 
quas volunt imagines , vel suggerere pravas eogità- 
tiones , vel inserere se per eibos οἱ potum sibi con- 
secratum mentibus vel corporibus eorum , qui ex 
eo sumpserint , vel ad idoli alicujus venerationem 
somnia vana confingere. 

XX. Et tamen quis ita sine sensu invenitur, cui 
persuaderi debeat, ut idolum colat, sive illud ex 
auro sive ex quolibet metallo factum sit? Cui non 


ܚ 


piatis quz nostra sunt , non solum ipsi ineursiones 
dzemonis effugere , sed et ex aliis eas effugare po- 
teritis, simul et :tternorum bonorum przmia con- 
sequemini, Qui autem conteipserint recipere quie 
dicuntur a nobis , in presenti quidem vila diversis 
domonibus et zgritudinum vitiis subjacebunt, post. 
excessum autem corporis etiam animz eorum 
cruciabuntur in perpetuum. Deus enim non solum 
bonus, sed et justus est ; nam si semper bonus sit 
et nunquam justus , ut reddat uniculque pro gestis 
suis, bonum invenietur injustum. Injustum nam- 
que est, si ita apud eum habeatur impius ܙ‎ sicut. 
et pius. 

XV. Igitur demones ܙ‎ sicut paulo ante diximus , 
cum occasionibus aeceplis ingerere se potuerunt 
per malos et turpes actus corporibus hominum , si 
multo tempore permanent in eis per negligentiam 
ipsorum, quia anim: sux quod est utile non re- 
quirunt, necessario cogunt eos habitantium in se 
damonum de reliquo facere voluntates. Quod au- 
tem est omnium deterius, in consummatione s2- 
culi, cum demon ille igni tradetur zterno, neces- 
sario εἰ anima qu: ei paruit, cum ipso zternis 
ignibus cruciabitur, una cum corpore suo quod 
polluit. 

XVI. Dzmones autem habere desiderium immer- 
gendi se corporibus hominum hzec causa est, Spi- 
ritus sunt habentes propositum conversum ad 
malitiam ; per cibos ergo et potus immoderatos ac 
libidinem perurgent homines ad peccatum ; eos ta- 
men qui peccandi propositum. gerunt, qui dum 
videntur necessaria nature velle complere, non 
tenentes modum per nimietatem , ingrediendi in 
semetipsos dzemonibus faciunt loeum. Donec au 
tem nalure mensura servatur et modus legitimus 
custoditur, Dei clementia ingrediendi in honrines 
non eis tribuit facultatem. Ubi vero aut mens ad 
impietalem declinaverit, aut corpus immoderatis 
ibis ac potibus adimplebitur, tanquam voluntate 
εἰ proposito eorum qui se ita negligunt invitati , 
quasi adversum eos qui a Deo positam legem sol- 
verint, accipiunt facultatem. 

XVII, Videtis ergo quantum valeat agnitio Dei 
et divine religionis obserranti^, que non solum 
defendit eredentes ab incursionibus d&monii, ve- 
rum et imperare eos facit his qui czleris domi- 
nantur. Et ideo necessarium vobis esl, qui estis ex 
gentibus, confugere ad Deum et observare vos ab 
omni immunditia , uL expulsis dzemonibus Dei ha- 
bitatio fiat in vobis. Simul et orationibus coinmen- 
date vos Deo, et interpellate eum adversum im- 
pudentiam dzemonum ; credentes enim quzcunque 
petieritis , accipietis **, Sed et ipsi demones quanto 
viderint fidem erescere in homine, tanto ab eo re- 
fugiunt in ea solum parte residentes , in qua adhuc 
aliquid infidelitatis resederlt ; ab his vero qui plena 


*?' Να, xxi, 22. 
ParROL. Gn. I. 


1526 

A agendi tanlum adversum nos, et nihil loquendi 
faculas eis concessa videreiur. Nune autem ubi 
aliquando vera, aliquando falsa dicuntur, debe- 
mus agnoscere, ut superius dixi , damonum et non 
Dei esse responsa, apud quem mendacium nun- 
quam est. 

XXIII. Quod si curiosius quis progrediens dicat : 
Quid euim opus erat hujusmodi mala a Deo fieri, 
quibus ad subvertendas mentes humanas tanta esset 
imtentio? Hzc proponenti respondebimus : requi- 
rendum esse primo omnium, si εδ aliquid in 
substantia malum. Et quamvis sufficeret dicere ad 
eum, quia non est cenveniens ut creatura judicet 
Creatorem , sed illius est judicare opus alienum qui 
ut similis artificii aut similis potentize est ; Lanen 
ne circuitionibus utamur, absolute dicimus in sub- 
stantia nihil esse mali, Quod si ila est, substan- 
liarum conditor frustra culpatur ? 

XXÍV. Sed occurres mihi et dices : Etiamsi ex 
arbitrii libertate in hoc ventum est , unquid igno- 
robat ille qui creabat eos , quod in malum declina» 
iuri essent quos creabat ? Oportuit ergo nec creari 
608, quos deviaturos ab itinere jusiitiz previdebat. 
Audiant ad bic qui ita. proponunt , quod hujusce» 
modi assertionibus illud voluit ostendere , cur non 
malitia eorum qui nondum erant, bonitatem γίσε- 
rit Creatoris. Si enim volens implere numerum ct 
mensuram creationis suz , extimuisset eorum qui 
futuri erant malitiam, et quasi qui aliam nullam 

C invenire viam remedii ac medicinz potuisset , nisi 
hoc solum ut retraheret se a proposito creandi , ne 
sibi aseriberetur malitia eorum qui futuri erant ; 
quid aliud per hzc.doceretur, nisi indigna passio 
εἰ indecora fragilitas Conditoris, qui ita perti- 
muerit eorum actus qui nondum erant, ut a pro- 
posita conditione cessaret? 

XXV. Sed his proculamotis illud animo contem- 
plemur, quia Deus universitatis conditor conditio- 
nis sus futuras differentias previdens , unicuique 
creature secundum proprios motus , quos ex arbi- 
trii libertate proferebat, prospexit εἰ przevidit di- 
versos ordines atqué officia diflerentia, ut cum unius 
essent substantim omnes secondum creatura ra- 
tionem, essei lamen diversilas in ordinibus ei 

D ofüciis secundum proprios animorum motus, ex 
arbitrii libertate proferendos. Pravidebat ergo fu- 
turas in creaturis culpas, et justiti& ejus ratio 
poscebat, ui emendationis causa culpas pena sé- 
queretur. Oporiuit ergo esse et penarum mini- 
ΒΙΓΟΒ, quos tamen libertas arbitrii in hunc ordi- 
mem irahere; preter hec autem οἱ debuerunt 


ΙΤ NOTAE. 


quoniam diabolus interdum verum dicit, sanctus ܬܘ‎ 
lem Spiritus nunquam. interdum. mentitur. Conces- 
sum est autem diabolo el interdum veritatem dicere, 
xt mendacium suum rara veritate ܡ‎ Si ܙܘ‎ 
lem nungbam diceret serum, nec tentationem po- 
terat sufacere, vel proficere seductio ejus. Vide Herm 
mandatum 40. 


5. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


1315. 


palam est id esse illud metallum , quod artifex vo- 
luit? Quomodo érgo inesse ibi divinitas putanda 
est, quod si noluisset artifex, omnino non esset ? 
aut quomodo inde futura sibi annuntiari sperent, 
ubi nec presentium aliquis intellectus est? Quam- 

vis etiamsi aliquid divinarent, non continuo dii 
haberi possent ; quia aliud est divinatio, aliud divi- 
nitas. Nam et Pythones divinare videntur, et non 
continuo dii sunt, demique a Christianis homini- 
bus effuganiur (5) ; et quomodo Deus est, qui fu- 
gatur ab hemine? Sed dicis fertasse : quid quod 
sanitates efficiunt , et quoinodo quis curelur osten- 
duni? Hac ralione colendi sunt etiam medici ul 
dii, multos enim sanant, et quanto quia peritior 
fuerit, tanto plures samabit. 

XXI. Unde constat, istos cum sint dzenonici spi- 
ritus , et multo citius scire aliqua εἰ multo perfe- 
etins; non enim ad discendum tarditate corporis 
degravantur. Εἰ ideo quz medici longo tempore et 
labore plurimo assequntur, μος i]li tanquam spi- 
ritus, absque mora ulla et absque difficultate co- 
gnoscunt. Non ergo mirum est, si plug aliquid 
Quam homines sciunt; sed hoc intuendum est, 
quad.ea quz sciunt, non ad salutem sed ad de- 
eeplionem proferunt animarum , ui per hsc eas 
culum falsz religionis edoceant. Sed Deus, ne 
tantz deceptionis error lateret εἰ errantibus ipse 
Causa videretur existere, qui tantum eis licere per- 
misit, ut per divinatione, per curationes et per 
somnia decipere homines possint, clementim sua: 
vesedium providit hominibus, et distinctionem falsi 
werique scire cupientibus in propatulo posuit. 
Est ergo ista distinetio (4) : Quod a vero Deo di- 
Citur sive per prophelas, sive per visiones diver- 
$35, semper verum est: quod autem a dsemonibus 
Predicilur, non semper verum esi Est ergo evi- 
dentis indicii , non.a vero Deo dici ea, in quibus. 
aliquando mendacium esl, im veritate enim nun- 
«uam mendacium est, in his autem qui mentiun- 
War, potest. aliquando εἰ veritatis aliquid adiis- 
ceri, per quod mendacia condiantur. 

: ,)ܠܬ‎ Quod si diea aliquis: Quid euim opus 
erat hec ipsum , ut eis permiteretur vel aliquando 
verum dicere, et per hoc tantum errorem moria- 
libus introduci, audiat ad hec : Si eis; nunquam 
fuisset indultum veri aliquid dicere, omnino nec 
pradicerent aliquid ; non predicentes autem, nec 
«uod essent. dz:nones cognoscerontur. Quod si 
Mnorareatur esee dzmones in hoc mundo, agonis 
noatri et certaminis nos causa latuisset, et pate- 
ܐܣܘܝ‎ palam quz geruntur in occullo : quippe si 


COTELE 


(5) Α Christians hominibus effugantur. Lege )ܦ‎ 
torum xvi, 16 et ibique interpretes; 
> (4) Est ergo ista distinctio, etc. Hinc auctor Ope- 
tis imperfecti in. Mattheum, alius a. Joanne Chry- 
sbsiomo, hum. 49, ad cap. vnu, vers. 48 : £rgo 
ΗΝ ἐπ nomine. Christi, in spiritu autem ἀῑα- 
boli. Quales sunt divinatores. Sed sic discernuntur : 


RECOGNITIONUM LIB. IV 


habere quos vincerent hi , qui agones susceperant A digna ministeria, docuerunt homines (5), quod 


damones artibus quibusdam obedire mortalibus, iJ 
est, magicis invocationibus possent, ac velut ex 
"fornace quadam et officina malitize totum mundum, ` 
subtracto pietatis. lumine, impietatis fumo reple- 
verunt. 

XXVIL. Prohis -εἰ eliis nonnullis causis dilu- 
vium mundo introductum est, sicut jam im aliis 
dictum est et dicemus ; et omnes qui erahl-super 
terras, deleti sunt, excepta Noe familia, qui οὐδὲ 
tribus flliis eorumque uxoribus superfuit. Ex qui» 
bus unus Cham. nomine, cuidam ex filiis $uis qui 
Mesraim appellabatur, ἃ quo JEgyptiórum' et Ba- 
byloniorum et Persarum dueitur genus (0), male 
tompertam  magiczé artis tradidit disciplinam ; 


eclestium premiorum. Sie ergo ncc ea que pu- 
tantur mala, vacant ab utilitate, dum -vicli his a 
quibus vincuntur, licet inviti premia zeerna con- 
quirunt, Sed de his ista. sufficiant, processu enim 
temporia etiam secretiora pandentur. 


ΧΧΥΙ. Nunc ergo quoniam nondum intelligitis, 
quanta vos ignorantie caligo circumstel, interim 
vobis volo exponere, unde colendi idola exordium 
mundo huic datum sit. 10018 autem dico exanima 
simulacra quz colitis, sive lignea, sive fictilia, 
Sive lapidea, vel »rea vel ex quibuscunque aliis 
sumpta sunt metallis ; horum, ergo initium tale est. 
Angeli quidam relicto proprii ordinis cursu, ho- 


minum favere vitiis cepere εἰ libidini eorum quo- Β hunc gentes que tune erant. Zoroastrem (7) appél- 


laverunt, admirantes primum magice artis au- 
ctorem, cujus nomine etiam libri stper hoc plu« 
rimi habentur (8). Hic ergo astris multum ac fre 


dammodo indignum  prabere ministerium, quo. 
iMierum. opera suis magis voluptatibus morem gere- 
rent, quique ne sponte. inclinati viderentur ad jn- 


COTELERII NOTA. 


et. ille conveniat, eujus Ctesias res gestas Flistoria- 


fum expomit in. primo, Armenius mi (molé 
corna; 0i cum. Zostriani fa 
ciat Porphyrius Yita Plotini) nepos, liaris 
Pamph Cyri, num legi debeat : Zostrii 


ü d 
ei fami , Pamphylus Er. Bed et constat muitos 
vixisse Roroasires, et confusam fuisse illurum hi« 
sloriam. Nec solum in homine mago magiz-jue in- 
ventore varialim, verum el in nomiue illius. Di- 
eltur:quippe eliam Zoróastres, Oxysries Diodori 
Siculi; Zaras vel Nazaratus Alexandri Polyhistotis 


C apud. Cyrillum Alexandrinum 1v contra. Juliauvi 


pag. 195; Clementem Alex., Stromateo 1, pag. 30. 
jn cujus verbis opere pretium fuerit euuferre 
um Gregorii Barhebizi de Zoroastre, citatum. 
iu notis Abrahami Ecchellensis ad cataleguim. lle- 
ljesu, pag. 267, 268) ; Zavratus Malchi sive Por- 
[Ip iu ܘ ܐܙ‎ Pylhagorg, p. 9; Zaraias Plutarchi 
ερὶ τῆς àv Τιμαίῳ Ψυχογονίας statim ab initio, et 
auctoris. Φιλοσοφουμένων 2s Origeni ascribuntur ; 
Zares. Suidas j^ voce ܢ‎ Σάμιος. Et ju 
omittam flctum ex istis a Ποιο Abdia Zaroem 
miagum) Zoroadus et Zarades memoratus in Agd- 
πα, lib. ni, Hist. et apud Theodoritum ser, 9 
De legibus Zarades dictus, Zasrades vero forsan 
corrupte apud Photium cod. 81, ex Theodoro Mo- 
psuesteno : Ἐχτίθεται τὸ μιαρὸν τῶν. Περσῶν 
Ὑμα,. ὃ Ζασράδης εἰσὴγήσατο, ἤτοι. περὶ τοῦ 
ρουὰμ ὃν ἀρχηγὸν πάντων εἰσάγει, εἰς, Unde sui 
cor debere corrigi finem epistole 3235 S. Basilii. 


416 Maguszis : Ταρνούαν τινὰ ἑαυτοῖς ἀρχηγὸν τοῦ 
γένους ἐπιφη! ἕξουσι, scribendumque, Ζαρονάμ, vel 
᾿αρούαν. radem. redeo, qni fuit eiiam per 


Manichzos celebratus, et appellatur a Victorino 


Afro adversus ο ρα anle, Zoradis; a Petro Si- 
culo Historie p. 30, Zaranes, Zaj s, sed le, 
Ζαράδης. ut bi r in Éuchologio Goarigno, 


et in Analhematismis ܕ‎ quos scriptos M; 
quando resiliebaut ab haresi, offerre Eccl. 
mebaniur. 11105 anathenatismos wl ad cogi 
telius Manichaic:e historig admodum uliles, lecuun 
ὁ Megia librorum supellecule, ms. 1818, commu- 
ico. — Habes infra. hoc monumentum in Appeu- 
dice his Recegnitionwm libris subjecta, num. 3. 
mu Cujus nomina etiam. à awpér hoc plurimi 
eniur, Verum "paeudepigraphi, ut et omnes aJii 
qui Zoroasiri. wibuli reperiuntür. lum in antiquo- 
rd scri y" ܕ 0 ܨ‎ Ἐν locum 
mentis Alex., lib. 1 Stroim., pag. 4 Apocry- 
phis Zoroastris magi icum Gnostica. Mares; 


(S) Docueruni homines, ete, Ab angelis deserto- 
ribus inventam fuisse anie diluvium magiam, εἰπῇ 
aliia ` ww velitis -ac supérvacaneis arlibus, digo- 
ταν Patres post librum Henochi; quemadmodum 
colligere est ex fragmento fllius Operis, εἰ ex: hoc 
Clementis Alexandrini testimonio in Hypotgposibus 


908 : δὲ καὶ Εώς , τοὺς παραδάντας 
Eris Md uc ܘ‎ μας dp lay, καὶ 
μαντι 


nulli, Te Cham scelestas artes, ne diluvio per- 
jrent, ` ܐܡܙܬܐ‎ i 
Cassia: 


μετέπειτα ἐπὶ τὰ ἀνατολικὰ µέρη οἰχήσας, οἰπήτωρ 

ἕνεται Βάχτρων, τὴν ἐσωτέραν Περσίδος λέγει ᾿λ- 
Tia τῶν prr ܕ‎ set 
Alexi ino, p. 63. 

(1) Zoroestrem. Bic etiam Mesraimum εἰ Zoroa- 
strem eodem homine liabet auctor Chronici 
Alezawdrimi app-llati, citata moz pag. Ast ei qui 
compewuu Historiam stholasiicam in Genes. cap. 
$9. Zocoastres est Chum : Gregorio Turoneusi, 
lib. ܙ‎ Histor , cap. 5, est Chus : scriptori Clemeuii- 
morum, ix, 4, Newrod Ab autem apud Epipha- 
nium, initio Panarii, p. 7, indeque apud Procopium 
Gazzum ad Genes. xi, Zoroaster. putatur eise ܗܟܠ‎ 
sur; ab aliis alius. Ὁ δὲ αὐτός, ait de Platone 
Clemens Alexandrinus, Strom. v, pag. 508, 599, ἐν 


protuli, ut ex eo ae ex con 
archi Sympos. x, 4, prout a viris doc! 
Aus feit, probabilior lectio reddatur, cuui Origeni, 
lib. n contra Celsum, pug. 72, uin. Aue Garzeo 

heophrasto ante finem, τὸν ᾿Αρμενίου, pro vul- 
^hv "kopáviav, Nam quid cogit dicere Pralu- 
isse i :sicul videtur 


pes 
M 


füi Oro a; 
Cegitent. 
σον 


per igneam ܝ‎ 


atres, Hermipyo ut assentiamur auctcri, Bacirianus ; 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


4531 


quenter intentus (9), et volens apud homines videri A quoniam difficile erat "humsnum genus ab amore 


Dei abstrahi, et ad surda atque exanima simulacra 
deduei, idcirco excelsioribus usi sunt. magi moli- 
Uionibus, ut astrorum signis ac motibus , tanquam 
coelitus et voluntate Dei delatis, ad suadendos 
cultus erraticos. verterentur. Et ejus quem supra 
diximus indignatione daemonis, cui niniis molestus 
fuerat conflagrasse, busti cineres (13), tanquam 
fulminei ignis reliquias colligentes hi, qui erant 
primitus decepti, deferunt ad Persas, ut ab eig 
lanquam divinus e colo lapsus ignis, perpetuis 
conservaretur excublis, atque ut celestis Deus co- 
leretur, 

XXX. Simili exemplo (14) etiam per caetera loca 
reliqui homines his, quos vel in artibus aliquibus 


Deus, velut scintillas quasdam ex stellis producere 
οἱ hominibus ostentare ccpit, quo rudes atque 
ignari in stuporem miraculi traherentur, cupiens- 
que augere de se hujusmodi opinionem, sepius ista 
meliebatur usquequo ab ipso demone, quem im- 
portunius frequentabat, igni succensus concre- 
maretur. : 

, XXVIII, Sed siulti homines qui tunc erant, cum 
debuissent utique opinionem, qvam, de οὐ con- 
ceperant ahjicore, quippe quam p«nali morte ejus 
viderant confutatam, in majus eum extollunt, Ex- 
sSirucio enim sepulego ad honorem ejus, tanquam 
amicum Dei ac fulminis ad clum vehieulo sub- 
levatum, adorare ausi sunt el quas) vivens 


astrum colere. Hinc enim et nomen post mortem B vel in virtute fuerant admirati, vel certc in amore 


plurimo habuerant, templa construere, imagines 
Collocare, mysteria et ceremonias ac sacrifleia in« 
slitaere (15), et per omnia deorum de bis famam. 
posteris iradere gestierunt, eo przecipue quod ut 
Supra diximus, phantasiis aliquibus magice artis 
futi videbantur, ut invocatione "demonum agi ab 
his aliquid ad deceptionem hominum moverique 
videretur. His adjiciunt et solemnitales quasdam 
ac temulenta convivia, quibus et homines libentius 
indulgerent, et diemones crapulis tanquam vehi- 
culis illati, ipsis eorum visceribus miscerentur, in 
quibus collocati àd omnem voluntatem suam actus 
hominum .cogitationesque deflecterent, Hujusinodi 
igitur ex initio erroribus introductis, cisque libidine 


ejus Zoroaster, hoc est vivum sidus (10), appella- 
um est ab his, qui post unam generationem Grecs 
linguz loquela fuerant repleti, Hoc denique exem- 
pló etiam nunc multi eos. qui fulmine obierint, se« 
pulcris honóratos tanquam amicos Dei colunt (11). 
Hic ergo cum quartadecima generatione coepisset, 
quintadecima defunctus est, in. qua turris sdifi- 
eata est, et. lingüs hominum. multiplielter divise 
sunt. 

XIIX. Inter quos primus magica nihilominus 
arte quas| corusco ad eum delata, rex appellatur 
quidam Nomrod, quem et ipsum Greci Ninum voca- 
verunt, ex cujus nomine Ninive civitas vocabulum 
sumpeit(13). Sic ergo divers: et erralicaa super- 


siitiones ab arte magica initium sumpsere. Etenim { et temulentia, qua carnales homines maxime dele- 


COTELERII NOTJ£ 


natis ܇‎ Λαμπρὰ δὲ ἱμάτια αὐτοῖς περιτίθεται, ὡς ὑπὸ 
Διὸς τετιμημένοις. Splendida autem. vestimenta eis 
circumdantur, velut honore a Jove affectis; et multis. 
interpositis : Οὐδεὶς χεραυνωθεὶς ἄτιμός ἐστιν" ὅθεν 
γε καὶ ὡς θεὸς τιμᾶται. Nullus fulmine ictus infamis 
εἰ ignominiosus exsistit : unde etiam velut deus. coli- 
tur. Fes Pullus Jovis "dicebatur Q. Fabius, cui 
Eburno cognomen erat propter candorem, quod. ejus 
natia fulmine icta erat. Antigui autem puerum, quem. 
quis amabat, pullum ejus dicebant. 

43) Graci. Ninum vocaverunt, εἰς, Si jungatur 
iste locus cum illo Clementinorum in Chronici 
Alexandrini p. (4, dicelur, Assyrios, ac postea 


in D Grecos, Nemrodum nomine Nini appellasse ; ex eo 


nutem nomine dictam fuisse urbem Niniven, quam 
Assur condidit. 

43) )ܐܕܕ ܬ‎ cineres, tanquam fulminei ignis reli- 
quias, eic. De superstitione Persarum erga Zoroa- 
stris reliquias et iguem e ccelo lapsum, prseter. He- 
togniliones οἱ Clementina, Chronicum  Alezandr., 
0 88, 94; Suidas in Zoroasire ; Cedrenus, p.. 15, 
8; Gl ege 139, 140 ; Tzetzes, Hiütor. Chil, 11, 
cap.6; et Ammianus Marcellinus, Rerum:geatarum 
lib. xxu, edit. Vales., p. 255. 

(14) Simili exemplo, eic. Victorinus Massiliensis, 
lib. 11 Commentariorum in Genesim, ἃ Nemrodo 
filium unicum amissum, statua, aris et divinis ho« 
noribus donatum fuisse canit, 

(45) Sacrificia instituere. Ridicule in. Cedreno, 
ubi de Cecrope, ediderunt, οὗτος πρῶτος βοῦν ἐθαύ- 

ασε, 0 ἐθυσίασε, vel quemadmodum apud Euse- 
iüm, ἔθυσε. ܢܝ‎ 


Prodici, cum loco Porplryrii in Vita Plotini de libro 
adulterino Zorosstris nomine inseripto apud Gno- 
sticos. Addo ex recenti lectione, in nario 
Latino-Persico, p. 6, mentionem fleri Exegeseos 
libri Zind dicti, quo religionis magicze seu colendi 
ignis precepta tradidit Zoroastres. 

(9) Hic ܣ‎ astris multum ac [requenter. inten- 
tus, etc. De Zoroastreo igne varii varia, Dio nn 
sostomus, orat. 56; Nicolaus Damascenus in 
Collectaneis. Constantini Porphyrogenete ; Ammia- 
nus Marcellinus lib. xxi; auctor Clementinorum, 
hom. 9, cap. 5, seq. ; Arnobius lib. 1; qui Chroi 
cum a Radero editum ܨ‎ p. 88; Gregori 
Turonensis Historsarum lib. 1, cap. 5; Suidas 
Zorossire; Cedrenus, p. 15, et Glycas, p. 139. 

(40) Zoroaster, hoc δεὶ vivum "sidus. Gregorius 
Turonensis pari modo interpretalur, viventem stel- 
lam. Apud Laertium autem in Proomio, Dinon 
Bisteriarum lib. v : ᾿Αστροθύτην, astrorum sacri- 
Riculum. In Clementinis, tx, 5 : Ζωροάστρης, διὰ τὴν 
ποῦ ἀστέρος χατ' αὐτοῦ ζῶσαν ἐνεχθῆναι Ἴδην, Mito 
recentiores. qui more majorum in hujusmodi no- 
minum explicationibus, re omnino incerta, mirum 
quantum sihi pt ie Consulere potes Scalige- 
rwm ad Eusebii Chronologica, ubi de Zoroasire ; 
Croium in quzdam loca. Origenis, Irenzi, Tertul- 
Jani οἱ Epiphanii, p. 51, illiusque antagonistam 
Petavium Appendicis αὐ Synesianas notas cap. ὁ; 
Salmasium De lingua Hellenistica p. 568; et Bo- 
Chartum, Geographiz sacra parte 1, lib. iv, cap. 4. 
Vid. et Thomam Hyde in Hist. vet, Persar. ὕνει 

(14) Tanquam amicos Dei colunt. 1n Clemeni 
ὡς θεοφιλεῖς. Artemidorys lib. i1, cap. 8, De fi 


ܚ 
viribus, tamen dicit huic vade, οἱ vadit, et'alii veni,‏ 
et venit, εἰ alii fac hoc, et facit!, boc autem po-‏ 
test non propria virtute, sed Csesaris metu : ita ἢ -‏ 
delis quisque demonibus imperat, etiamsi videan-‏ 
tur illi multo esse hominibus fortiores, non propter‏ 
suam virtutem, sed propter Dei qui eos subjecit‏ 
potestatem, Nam et quod diximus, ut César apud‏ 
omnes milites et in omnibus castris atque 10 omni‏ 
regno limeatur, cum sit unus et fortassis exiguus‏ 
viribus, nonnisi potestate Del agitur, qui timorem‏ 

dat omnibus ut uni obtemperent, 

XXXIV. Hoc sane scire vos volumus quod de- 
mon, nisi quis voluntatibus ejus se sponte subdi- 
derit, potestatem adversum hominem non habet. 
Unde et ipse qui est princeps malitie, δὰ hunc 
quem diximus a Deo destinatum regem pacis ac- 
cessit tentans, et polliceri ei caepit omnem glorium 
mundi, quod cum aliis obtulisset decipiendi causa, 
adoratum se noverat. Impius et immemor aui, quod 
est proprium et speciale malitie, adorandum se ab 
eo presumebat, a quo se noverat destruendum. 
Dominus ergo noster unius Del cultum confirmans, 
respondit ei : Scriptum est : Dominum. Deum tuum 
adorabis et illi soli servies '' ; qua. responsione 
deterritus, et metuens ne unius et veri Dei repara- 
retur vera religio, festinat continuo emittere in 
hunc mundum pseudoprophetas et pseudoaposto- 
los falsosque doclores, qui sub nomine quidem Chri- 
sti loquerentur, daemonis autem facerent volun- 
tatem. 

XXXV. Propter quod observate cautius, ut. nulli 
doctorum credatis, nisi qui Jacobi fratris Domini 
ex Hierusalem detulerit testimonium, vel ejus qui- 
cunque post ipsum fuerit. Nisi enim quis illuc 
ascenderit, et ibi fuerit probatus quod sit doctor 
idoneus et fidelis ad preedicandum Christi verbum ; 
nisi, inquam, inde detulerit testimonium, recipien- 
dus omnino non est ; sed neque prophela, neque 
apostolus in hoc tempore speretur a vobis aliquis 
alius preter nos. Unus enim est verus propheta, 
cujus nos duodecim apostoli verba praedicamus. 
lpse enim est annus Dei acceplus, nos apostolos 
habens duodecim menses". Qua autem causa vel 
mundus ipse factus sit, vel diversitates qua sunt 
4n eo acciderini, οἱ cur ad reparationem ejus ve« 
niens Dominus noster, elegerit nos duodecim apo- 
slolos et miserit, alias latius explanabitur. 18 
terim nos jussit exire ad praddicandum εἰ invitare 
vos ad coenam Regis ccelestis, quam prmparavit 
Pater in nuptiisFilii sui, et ut demus vobis indu- , 
menta nuptialia **, quod est. gratia baptismi, quam 
qui fuerit consecutus, tanquam vestimentum mun- 
dum, cum quo ei ingrediendum est. ad cenam 
regis, observare debel, ne peccato aliqua ex parta 
maculetur, et ob hoc tanquam indignus οἱ reprobus 
abjiciatur. 0 

ΧΧΧΥΙ. Cause autem quibus maculetur istud 


5 Math, xxu, 2-14. 


RECOGNITIONUM LIB. IV. 


35 Luc, 1v, 19. 


1529 
ctantur, adjutis, religio Dei quae per continentiam A 
sobrictatemque constabat, rarescere inter homines 
atque aboleri propemodum cepit. 

XXXI. Nam cum ex initio homines, utpote ju- 
sjum et omnia contuentem Deum colentes, neque 1 
peccare auderent noque injuriam facere proximis 
Suis, certi quod uniuscujusque δοίυβ. εἰ motus 
aspiceret Deus : ubi religionis cultus ad simulacra 
exanima conversus est, tanquam de quibus certi 
éssent, quod neque viderent neque audirent neque 
mioverentur in aliquo, licenter peccare et in omne 
facinus progredi coepere, quippe qui nihil pati ve- 
rereniur ab his quos colebant ut deos. Hinc bello- 
rum rabies exarsit, hinc prode, rapinse, captivi- 
tates, et libertas in servitutem redacta, prout quis- 
que potuit libidini et cupiditali sum satisfecit, 
quamvis satisfacere cupiditati nulla vis possit. Sic- 
wl enim ignis quanto magis ligna acceperit, tanto 
amplius accenditur et invalescit, ita et cupiditatis 
rabies, per ea qua adipiscilur, auctior et vehemen- 
Μος efficitur. 

XXXII. Propter quod incipite jam meliore intelle- 
elu vobismelipsis resistere in his que non recte 
cupitis, sl quo forie modo reparare in vobis ac re- 
stiluere possitis illam, qui ex initio mortalibus a 
Deo tradita est, religionis puritatem et Inocentiam 
vite, ut per eam vobis etiam spes bonorum im- 
mortalium reparetur ; et agatis gratias largitori 
omnium pátri, pereum quem posuit regem pacis et 
thesaurum ineffabilium bonorum, ut in presenti c. 
quidem tempore diluantur peccata vestra per 
aquam fontis, aut fluminis, aut etiam maris, in- 
wocato super vos trino beatitudinis nomine, ut per 
hoc non solum fugentur, si intra vos habi spi- 
Titus maligni, verum eliam cum destiteritis ἃ 
peccatis, et tota flde totaque mentis puritate Deo 
crediderilis, etiam ex aliis vos malignos spiritus εἰ 
ἀΦιαοπεβ effugetis, atque a passionibus et longuo- 
ribus alios liberare possitis. Ipsi enim dzemones 
sciunt et agnoscunt. eos qui se tradiderit Deo, et 
Interdum sola eorum presentià propelluntur, sicut 
paulo ante vidistis, quomodo cum vocem tantum 
salutationis fecissemus ad vos, continuo dzemones 
propter honorem religionis nostre exclamare cce- 
perunt, et ne parum quidem temporis potuerunt D 
ferre presentiam nostram. 

XXXIII, Nunquid nos alterius sumus naturg su- 
périoris alicujus, el propterea nos demones li- 
ment? Uniws ejusdem vobiscum nalure sumus, 
sed religione differimus. Quod et si vos esse vultis, 
non invidemus, quin polius et hortamur cerlosque 
esse vos volu ,us, quod cum fuerit in vobis eadem 
qua in nobis est fldes et religio ac vitae. innocen- 
Via, remunerante Deo fidem vestram, erit par 
vobis &tque eadem eliam coutra dzemones potestas 
οἱ virtus. Sicut enim is qui acceperit sub se mi- 
lites, etiamsi ipse inferior, el illi superiores sint 


9 Matth, vin, ἢ. ? Matth, iv, 10. 


4555 


la, tertius qui centum, sicut ilias vobis de 
bis plenius exponemus, 

XXXVII. Et hzc cum dixisset, ac przcepisset ut 
die postera ad eumdem locum maturius conveni- 
rent, Lurbas dimisit; quibus recedere nolentibus, 
ait Petrus : Donate. mihi hanc gratiam propter he- 
Sierni itineris labores; et nunc discedentes die 
crastina maturius convenite ; et ita cum letitia 
discessere. At Petrus paululum roe secedere proxi- 
piens orationis causa, jubet post hiec In loco horti 
quem umbra: contegebat, accubitüm sterni, et 
unusquisque ex inore. recognoscens proprii ordinis 
locum, cibum sumpsimus. Tum deinde quia su- 
pererat adhue aliquantulum diei, de mirabilibus 
Domini collocutus nobíscum, vespere facto ingres- 
sus cubiculum quievit. 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DEDIA. 
indumentum he gunt:si quis recedat a patre et A sexa, 


1234 


conditore omnium Deo, alium. recipiens doctorem 
preter Christum, qui est solus fldelis ae verus pro- 
pheia, quique nos duodecim apostolos misil ad 
predicandum verbum ; et si quis de substantia di- 
winitais quz cuncta pracelli, aliter quam di- 
gnum est sentiat, hzc sunt que usque ad mortem 
baptismi polluunt indumentum. Quz vero in acii- 
bus polluunt, ista sunt : homicidia, adulteria, odia, 
avaritia, cupiditas mala. Quie autem animam simul 
εἰ corpus polluunt, ista sunt : participare dzemo- 
num mensz, hec est, immolata degustare, vel san- 
guinem, vel morticinium quod est suffocatum, et si 
quid aliud est quod dzmonibus oblatum est. Ilic 
ergo vobis sit primus gradus ex tribus, qui gradus 
Vriginta ex se gignit mandata "^, secundus vero qui 


?! Matth, xim, 25. 


——————————————————————— 


LIBER QUINTUS. 


pietate passibiles facti sunt, ita per pietatem pos- 
sunt esse impassibiles (16), et non solum impassi- 
biles, verum et parva in Deui fide aliorum passio- 
nes curantes, lia enim verus propheta nobis pro- 
mísit dicens ; Amen. dico vobis, quia si habueritis 
[idem sicut granum sinapis, dicetis monti huic, Transi 
hine, et transibit *, Hujus vocis eliam vos ipsi 
docunrenta accepislis ; hesterno enim die vidistis 
quomodo astantibus nobis, demones cum pas: 
nibus quas hominibus invexerant, transierunt eL 
fugati sunt. 

Ill. Quia ergo alii quidem homines patiuntur, alii 
palientes sanant, causa sine dubio vel. patiendi vel 
curandi noscenda esi, qua mon alia esse, quam 
patentibus quidem infidelitatis, curantibus vero 
fidei demonstratur. Infidelitas eniin dum non credit 
Tuturuw judicium. Dei, peccandi licentiam prabet, 
peccatum vero honfinem passionibus obnoxium fa- 
cit. Fides autem futurum esse Dei judicium cre- 
dens continet liomines a peccato; non peccantes 
vero non solum liberi sunt 4 dzemonibus et passio- 
nibus, verum et aliorum daemones et passiones fu- 


gare possunt. 


ea que sequuntur cum superioribus hoc 


Y. Sequenti autem die, paulo citius quam solebat 
consurgens Petrus, invenit nos dormientes ; quod 
bi sensit, quasi ipse adhuc dorinire volens, silen 
tiuw fieri jussit, ut nobis quiescendi faculta- 
tem daret, Ubi autem refecti somno exsurreximus, 
invenimus eum oratione factaintra cubiculum oppe- 
rientem nos. Et cum jam esset crepusculum, sa'u- 
lans ex more breviter allocutus est, et continuo ad 
€onsuelum locum docendi gratia procedit, ubi 
eum vidisset ad. audiendum plurimos convenisse, 
primo religionis ritu pace eis invocata, dicere hoc 
modo cepit : 

Il. ** Deus creator omnium ες initio ad imagi- 
nem suam hominem fecit, eique dominationem" 
terree marisque et aeris ipsius dedit, sicut el verus 
nobis propheta narravit, et ipsa rerum ratio docet ; 
solus enim est rationabilis, et consequens est ut 
ratio irrationabilibus dominetur, Hic ergo ab initio 
€um adhuc justus esset, cunctis vitiis eL omni. fra- 
gilitate superior erat ; ubi autem peccavit, sicut 
hesterno die docuimus, el factus est servus peccati, 
simul et fragilitati efficitur obnoxius. Quod idcirco 
scriptum est, ut sciant homines quia- sicut ex im- 


* Cap. 2- 33 desunt in codd. Lipss Coherent autem 1 
aliqua illis de hominis creutione ei lapsu exposuit. Et post. hec jussit. sibi eos, 


modo : pace eis invocata, 
εἰς, — " Maub. xvii, 49. 


COTELERII NOTAE. 


tur anima erga malitiam, δυσχίνητος, non ἀχίνητος. 
Reddi autem. debet vox ἀπαθεῖς Clementi Alexan- 
drino Strom, vi, p. 750, ubi ἀπειθεῖς ediderunt, 
εὐπειθεῖς correxerunt ac verlerunt. Kal εἶναι μὲν 
τῶν προτέρων τοὺς δευτέρους ἀμείνους, οὐδέπω δὲ 
ἀπαθεῖς, ἣν μὴ ἀμνησίκακοι τέλεον γενόμενοι, χατὰ 
τὴν τοῦ Κυρίου διατκαλίαν προσεύξωνται χαὶ ὑπὲρ 
πῶν ἐχθρῶν. Porro auctor Hecognitionum impassibi- 
µε cos appellat, qui propter innocentiam vitae nec 
incursantur ἃ daemonibus, nec morbis affliguntur. 


(10) Impassibiles. ᾿Απάθεια et ἀναμαρτησία, si 
διείοιο sumantur, sunt imperturbabililas et impec- 
eabilitas, impertwrbatio et impeccantia. Verum laxius 
interdum usurpantur a sanctis Patribus, pro eo 
siat in quo positug vir sanctus, per gratiam. Dei 
minus crebris minoribusque tentationibus obnoxius 
,ܬ‎ nec gravioribus. peccatis succumbit : Ἀπάθεια, 
inquit Maximus, De charitate, centuria 4, cap. 56, 
ἐστὶν tiem κατάστασις ψυχῆς, καθ ἣν δυσχί" 
νητος γίνεται ψυχὴ πρὸς καχίαν. Est ἀπάθεια, Ρα- 
«aius anime. status, sccundum quem diffculicr move- 


133 


quirit intentius et discere non desinit, usquequo 
cognoseat, si est vere aliud szculum, in quo bonis 
premia preparata sunt; et cum certus de hoc fue- 
rit,gratias agens Deo, quod sibi veritatis lumen 
ostenderit, de caitero dirigit actus suos in omnibus 
operibus bonis, quorum sibi in. futuro mercedem 
certus est. preparatam, per omnia demirans εἰ stu- 
pens ceterorum hominum errores, et quod ante 
oculos positam veritatem nemo videat, [pse tamen 
gaudens super divitiis sapientiz quas invenit, in- 
satiabiliter eis. perfrui cupit et exercitio bonorum 
operum delectatur, festinans ad seculum futurum 
mundo corde εἰ pura conscientia pervenire, ubi 
etiam videre Deum regem omnium possit. 

VIII. His autem omnibus carere nos et fraudari, 
sola facit ignorantia. Dum enim ignorant homines 
quantum boni habeat scientia, ignorantiae malum de 
se non patiuntur excludi ; nesciunt enim quanta sit 
in horum permutatione diversitas. Propter quod 
consilium do unicuique discent:um, libenter ρα” 
bere aurem verbo Dei, et cum. amore veritatis au- 
dire que dicimus, ut mens optimo semine susce- 
pio, per bonos actus letos afferat fructus. Nam si 
me docenteea quz ad salutem pertinent, recipere 
quis abnuit, οἱ animo pravis opi ionibus occupato 
obsistere nititur, non ex nobis, sed ex semolipso 
habebit pereundi causam. Debet enim justo judicio 
examinare qux dicimus, et intelligere quia verba. 
αἱ cognitis bis quz sunt ut 
sunt, et in bonis aclibus dirigens vitam suam, re- 
colorum possit particeps inveniri, subjiciens 
sibi carnis desideria, et dominus eorum factus, ut 
jta demum etiam ipse fiat. dominatoris omnium ju- 
eunda possessio. 

]X. Nam qui permanet in malo et servus est mali, 
mon potest effici portio boni, donec permanet in 
talo, quia ab 3nitio, ut ante diximus, duo regna 
statuit Deus, et potestatem dedit unicuique homi- 
nuin, nt illius regni flat portio, cui se ad obedien- 
dum ipse subjecerit. ΕΔ quia definitum est apud 
Deum, non posse unum hominem vtriusque regni 
esse servum, omni studio date operam, in boni re- 
gis fredus ac jura concurrere. Propter hoc denique 


D verus propheta cwm essel presens mobiscum, et 


quosdam ος divitibus negligentes. erga Dei cultum. 
videret, hujus rei ita anperuit veritatem : Nemo 
potest, inquit, duobus dominis servire, non. potestis 
Deo servire et. mammona " ; mammona patria eo- 
rum voce divitias vocans. 


X. Hic ergo est verus propheta, qui in Juda 
nobis apparuit ut audistis; qui stans publice sola 
jussione faciebat czcos videre, surdos audire, fu- 
gübat dzmones, gris sanitatem reddebat et mor- 
tuis vitam, Cumque nihil ei esset impossibile, eliam 
cogitationes hominum pervidebat , quod mulli est. 
possibile nisi soli. Deo. Πίο annuntiavit regnum 


RECOGNITIONUM LIB. V. 
quod origo A latur bonorum sibi deetrinam fuisse delatam, re- 


4055 

IV. Ex his ergo omnibus colligitur, 
totius mali ab ignorantia descendat, et ipsa sit ma- 
lorum ommium mater, que incuria quidem et 
ignavia gignitur, negligentia vero alitur et augetur. 
alque in sensibus hominum radicatur, quam si quis 
forte doceat effugandam, velut. antiquis et hzredi- 
tariis sedibus moleste εἰ indígnanter avellitur, Et 
ideo paulutum laborandum nobis est, ut indagantes 
igaorantie przsumptiones scientiz. ratione rese- 
cemus, in bis precipue qui in aliquibus. minus re- 
ctis opinionibus preventi sunt, per quas quasi sub 
specie alicujus scientiz, ignorantia in eis vehemen- 
tius radicata est; nihil enim gravius quam si id 
quod ignorat quis, scire se eredat, et defendat ve- 
rum esse quod falsum est, quod tale est, quale si 


quis ebrius sobrium se pulet et agat quidem cun- B 


€ta utebrius, sobrium se tamen et ipse putet et 
dici a cateris velit. Ita aunt ergo et hi qui ignoran- 
tes quod verum est, speciem tamen alicujus scien- 
tim tenent, οἱ mala quasi bona gerunt, atque ad 
perniciem quasi ad salutem festinant. 

V. Propter quod aüte omnia properandum est ad 
agnitionem veritatis, ut possimus quasi lumine no- 
bis inde succenso, errorum tenebras depellere; 
grande enim malum est, ut. diximus, ignorantia; 
sed quia substantiam non habet, facile ab his qui 
studiosi sunt, effugatur. Non enim aliud est quidem 
ignorantia, nisi non agnovisse quod expedit; ubi 
autem agnoeris, perit ignorantia. Queri ergo ma- 


gnopere debet veritatis agnitio, quam nemo alius (; loquimur veritatis, 


potest assignare, nisi verus propheta. Hzc enim 
porta est vitas volentibus ingredi, et iter operum 
bonorum pergentibus ad civitatem salutis. 

Vi. Si quis. sane andiens sermonem veri pro- 
phetm, velit recipere aut nolit, et amplecti onus 
ejus, id est mandata vitre, habel in sua potestàte ; 
liberi enim sumus arbitrii. Nam δὶ hoc esset, ut 
audientes eum jam non haberent in potestate aliud 
facere quam audierant, vis erat quiedam nature, 
per quam liberum non esset-ad aliam migrare sen- 
tentiam. ΑΟἱ si rursus ες sudientibus nullus om- 
mino reciperet, et hoc nature vis erat, quáe unum 
aliquid fleri cogeret, et alteri parti non daret lo- 
eurn. Nunc autem quia liberum est animo, in quam 
velit partem declinare judicium suum, et quam pro- 
baverit eligere viam, constat evidenter inesse homi- 
mübus arbitrii libertatem. 


VIL. gitur priusquam | audiat. quis quod ei expe- 


dit, certum est quia ignorat, el ignorans vult et . 


desiderii quod non expedit agere, propter quod 
pro hoc non judicatur. Cum vero audierit causas 
erroria sui, et rationem veritalis acceperit, lunc si 
permanserit in his erroribus quibus dudum fuerat 
pravenitus, recte jam vocabitur ad judicium penas 
daturus, cur vitz ejus spatium quod ad bene vi- 
vendum aecepil, in ludibriis consumpsit errorum. 
Qui vero audieus hac libenter accipit, et gratu- 


?! Matth. vi, 21. 


159 


S CLEMENTIS ] ROM. PONT. OPERA DUBIA, 


4555 


Dei, cui nos de omaibug quz dicebat, tanquam vero A ipse dixit, quia unusquisque illius flt servus cui se 


ipse subjecerit **. 

XIII. Propterea érgo evigilate, et Dominum Deum- 
que nostrum vobis ascribite, Dominum qui et celi 
acterra: Domiuus est, et ad ipsius vos imaginem ac 
similitudinem reformate, sicut ipse verus propheta 
flocet, dicens: Estote misericordes sicut εἰ Pater 
vester celestis. misericors est, qui oriri facit solem 
suum super bonos et malos, et pluit super justos. et 
injustos 3". Hune ergo imitamini et hunc timete, sic- 
ut mandatum. datur hominibus: Dominum Deum 
tuum adorabis, et ipsi soli. servies "'. Expedit enim 
vobis buic uni Domino servire, ut per ipsum co- 
guoscentes unum Deum, a τη εἷς quos inutiliter 
limebatis, liberemini. Qui enim ereatorem omnium 


B non timet. Deum, sed eos timetquos ipse manibus 


suis fecit, quid nisi vano et inutili semetipsum 
obnoxium facit timori? vilioremque se οἱ abjectio- 
rem reddit quam sunt illa ipsa, quorum timorem 
mente concepit. Quin potius per bonilatem ejus qui 
vosinvilat, redile ad priorem nobilitatem vestram, 
εἰ ex bonis actibus, quod ipsius crealoris vestri 
imaginem portetis, ostendite, ut ex. contemplatione 
similitudinis ipsius eliam filii ejus esse creda- 
mini. 

XIV. Incipite ergo a sensibus vestris aljicere va- 
nas idolo: species atque inutiles οἱ inanes timo- 
res, ut simul eliam conditionem possitis iniquze 
servitulis effugere. Domini etenim vestri effecti sunt 


propheta credinus , firmitarem fidei nusuve non so- 
lum. ex verbis ejus, aed el ex operibus assumentes, 
quia et dicta legis, quz ante multas geuerationes de 
prassentia ejus exposuerant, in ipso consignabantur, 
αἰ imagines gestorum Moysi el. ante ipsum patriar- 
che Jacob, ipsius per omnia typum ferebant, Tem- 
pus quoque ajventue ejus, boc est, ipsum in quo 
venerat, c. edictum ab eis constat, el super omnia 
«uodesset a genlibus exspectandus , sacris litteris 
cenprelensum est, quz in eo pariter universa com- 
ylela sunt, 

ΧΙ. Quod autem Judzxorum propheta predixit 
eum a gentibus exspeclandum "ἢ, supra inodum in 
eo fidem veri confirmat, Si enim dixisset a Judeis 
exspectandum, non aliquid eximium prophetasse 
videretur, quod a contribuli populo et a propria 
gente speraretur is, eujus adventus ad salutem 
mundi fuerat repromissus; videretur enim magis 
consequealim ralio esse, uL boc fiere, quam magni- 
licentia prophetalis. Nunc autem cum prophet: di- 
cunt, omnem illam spem quz de salute mundi re- 
promittitur, et novitatem regui quae instituenda per 
Christum est, atque omnia quie de eo indicanur, 
ud gentes esse transferenda, jam non secundum 
consequentiam rerum, sed incredibili quodam va- 
iieinationis evenly magnificentia prophetica con- 
firmalur. Judei namque ex initio adfore aliquando 
hunc virum per quem cuncia repararenlur, ve- 


rissiue traditione susceperant, et quolidie meditan- € illi, qui ne servi quidem utiles vobis esse potuissent. 


Quomodo enim simulaera exanima vel ad servitu- 
lem vobis viderentur idonea, cum neque audiant, 
neque videant, neque aliquid sentiant? nisi quod 
ipsa saltem materia ex qua facta sunt, sive auri, sive, 
argenti, vel etiam zris ant ligni, cum possit vobis 
ad usus necessar:os prodesse, vos ex ea formando 
deos, otiosam per omnia eam aique inutilem reddi- 
distis. Nos ergo annuntíamus vobis verum Dei 
cullum, simulque monemüs οἱ bortamur cultores, 
ut per bonos actus imitentur eum quem colunt, οἱ ad. 
imaginem ac similitudinem ejus, ut superius dixi- 
* mus, redire festinent. 
XY. Velim autem dicerent milii hi qui idola co- 
lunt, si optant similes fieri his quos colunt. Vuluie 
videre quomodo illi vident? et 
sic audire quomodo illi audiunt? sic habere sensuin 
quomodo illi habent? Absit hocab unoquoque au- 
dientium; hoc enim maledictum potius et convicium. 
credendum est (17) homini, qui imagine Dei in se 
gerit, etiamsi similitudinem perdidit. Quales ergo 
dii habendi sunt isti, quos imitari exsecrabile sit 


"Luc. vi, 56; Math. v, 48. ? Deut, vi, 15; 


? Joan. viu, 34. 


les ac prospicientes , quando ejus fleret adventus, 
ubi adesse eum viderunt et signa ac prodigia, sicut 
de eo scriptum fuerat , adimplentem, invidia exce 
cati agnoscere nequiverunt presentem, in cujus spe 
ketabantur absentis; intelleximus tamen pauci nos 
qui abeo electi sumus. 

XII. Hoc autem providentia. Dei factum est, ut 
agnitio boni hujus etam gentibus traderetur, et hi 
qui nunquam de eo audierant nec a prophetis di- 
dicerant, agnoscerent eum, illi vero qui quotidianis 
meditationibus agnoverant, ignorarent. Ecce enim 
per vos nunc qui praesentes estis , et desideratis au- 
dire doctrinam fidei ejus εἰ agnoscere quis, et quo 
modo, et qualis sit ejus adventus , prophetica veri- 


tas adimple:ur. Hoc est enim quod predixerunt D 


propbhetz, quia a vobis quzrendus csset, qui de co 
nunquam audistis *, Et ideo videntes in vobis ipsis 
prophetiea dicta compleri, buic uni recte ereditis, 
hunc recte. exspeciatis, de hoc recte inquiritis, ut 
non solum exspectelis eum, sed et bareditatem re- 
gni ejus credentes consequamini, secundum quod 


* Gen. xix, 10, " Isa. Lxv, 4. 


Matth. tv, 49. 


COTELERII NOTAE. 


crederes? nunquid non injurias. ܐ‎ ? Et illum 
te nor. pudet veuerari, cujus te nolles similitudinem. 
dici, cui te erubesceres comparari? ΕἸ illi tribuis Dei 


cultum, cui (e asssmiceri gravissimum. putares esse 
meledictum 2 


(17) Hoc enim maledictum potius et convicium 
credendum esi. Qui solet appellari Eusebius Emi: 
nus, homilia quod idula coti non debeant ἢ 
cum lignum veneraris ac lapidem, si iibi diceretur : 
Talis sis qualis deus tuns; nunquid non convicium 


BECOGNITIONUM LIB. V. 1158 
- A stiones, qui quasi per prudentiam ἀοοῖρίι vos, et 


velut ralione quadam serpit per sensus vestros, 
atque ab ipso vertice incipiens per interiores dila- 
bitur medullas, luerum magnum computans dece- 
ptionem vestram. Interserib ergo sensibus vestris 
opiniones quorumeunque deorum, tantum ut vos 
ab unius Dei revocet fide, sciens peccatum vestrum 
suum esse solatium. Jlle enim pro nequitia sua ab 
jnilio terram edere condemnatus. est, propler eum 
quem de terra assumptum, iterum resolvi fecit in 
terram, usque ad tempus quo animz vesir£ per 
ignem traductz reparentur, sicut alias de hoc ple- 
nius edocebimus. Ex ipso ergo sunt omnes errores 
εἰ ambiguitales, quibus ab unius Dei fide et oredu- 
litate conturbamini. 

XVIII. Et primo omnium subjicit cogitationibus 
hominum, ui ne audjiany verba veritatis, per qua 
malorum ignorantiam fugent, Et hoc facit quasi 
occasione allerius scientie, asseverans eis illam 
opinionem qua utuntur plurimi, uL putent se reos 
futuros non esse si in ignorantia fuerint, nec reddi- 
turos esàe rationem pro his que nón uudierint, et 
ideo a verbo declinare eos suadet auditum. Sed ac- 
cipite contra hzc : ipsa per semetipsum ignorantia 
validissimum venenum est, quod sufliciat animam, 
nulla extrinsecus quaesita adjectione , perimere. Et 
ideo nemo est qui ignorans, per hoc quod ignorat, 
evadat, sed certum est quod intereat, Naturaliter 
enim peccatorum vis interimit peccatorem. Sed 
in rationabile erit, tam ignofantiz, 
quam uniuscujusque peccati causa el origo require- 
tur. Is ergo qui scire noluit quomodo possit venire 
δὰ vitam, sed maluit ignorare ne per boc reus fleri 
videretur, ex hoc ipsc jam, quasi qui scierit οἳ lia- 
buerit scientiam, judicatur, Agnovit enim quid esset 
quod nolebat audire, et nihil i conferet ad excusa- 
lionem rerpentis arlificie quzsita calliditas; cum 
ܘܘ‎ enim erit ei ratio quem non latet cor. Ut autem 
scias quia ignorantia pér semetipsam generat inter- 
itum, anima cum discesserit a corpore, si talis 
exeat que ignore eum a quo crcata est, a quo in 
hoc mundo omnia qui usibus suis erant necessaria 
consecuta est, tanquam ingrata οἱ infidelis a regni 
ejus luce projicitur. 


1551 
cultoribus suis. quorum similitudinem habere ct 
tumelia est ? Quid ergo? Solvite simulacra jnu! 
οἱ facile vasa utilia (18) ; solvite otiosam pigramque 
materiam, el facite humano usui apta ministeria. 
Sed non sinunt, inquit, leges humanz. Bene, quia 
humanz leges, et non ipsorum virtus. Quomodo ergo 
diisunt qui humanis legibus et non suis viribus 
defenduntur? sicque et a furibus canum vigiliis et 
claustrorum munitionibus conservantur, et hoc si 
fuerint argentea vel aurea vel etiam zrea ; nam la- 
pidea et fictilia ipsa. sui vilitaie muniuntur, nemo 
enim lapideum aut fletilem deum furatur. Unde 
miserabiliores videntur hi, quibus pretiosius me- 
tallum pericula viciniora conquirit, Qui ergo furari 
possunt, qui ab hominibus custodiri, qui conflari.et 
appendi eL malleis czdi, isti hominibus sensum ha- 
bentibus dii debent videri ? 

XVI. O in quantam miseriam mortalium decidit 
intelligentia! Nam si mortuos timere summze stul- 
αἰτία ducitur, quid judicemus de his qui deterius 
aliquid, quam sunt mortui, timent? ista enim simu- 
lacra nec in mortuorum numero habenda sunt, quia 
nunquam vixerunt. Praferenda sunt eis eliam se- 
pvlera mortuorum, quoniam, lieet nunc mortui &ünt, 
habuerunt tamen aliquando vitam ; isti autem quos 
colitis, nec eam quidem quie est in omnibus teter- 
rima, ranarum ac.bubonum vitam aliquando gesse- 
runt. Sed quid opus est de his plura memorare, cum 
suflicia. dicere ei qui adorat ea : Non vides quia 


quem adoras, non videt? audi quia quem adoras, ϱ quoniam judi 


mon audit, et intellige quia non intelligit; opus 
enim mortalis manus est, εἰ necessario sensu ca- 
ret. Tuergo adoras insensibilem , cum unusquisque 
habens sensum, nec ea quidem credat adoranda, 
quaa Deo facta sunt et; habent sensum (19), id est 
so;em et lunam, vel stellas, omniaque qua in colo 
sunt εἰ super terram. Justum enim pulant, non ea 
que pro mundi ministerio faeta sunt, sed ipsorum 
et mundi totius Creatorem debere venerari ; gau- 
dent enim etiam hzec, cum ille adoratur et colitur, 
που libenter accipiunt, ut honor Creatoris creatura 
deferatur. Exceptus enim est Dei solius culLus, 
qui solus increatus est, omnia autem cztera factura 
ejus sunt. Sicut ergo proprium est ejus qui tolus 


non est factus, Deum esse, ita omne quod actum D xy. Subjicit iterum nequissimus serpens aliam 


hominibus opinionem, quam plures vestrum pro- 
ferre solent : Unum esse et nos dicimus Deum, qui 
est omnium Dominus; sed et isti, inquiunt, dii 


est, Deus vere non est. 


XVIL. Ante omnia ergo intelligere debetis dece- 
ptionem "serpentis antiqui et callidas ejus sugge- 


COTELERII NOTAE, 


bemus sane libellos sez: sancti Hilarii episcopi Picta- 
viensis, quos de Graco Origenis in. Latinum vertit; 
sed non ommia secundum ordinem libri sancti Job 
exposuit, Et satís miror hominem doctissimwm et 
sanctum, ut de stellis παπίας Origenis transferret. 
Mihi, sanctissime Pater, nullo pacto suaderi polest, 
ut credam astra. celi spirilus rationales, qua neque 
cum angelis, neque cum hominibus. [acta esse. Scri- 
piura sancia declarat. Sunt verba Liciniani epi- 
scopi, ad Gregorium papam. 


(18) Solvile simulacra snutilia, et facite vasa uti- 
lia. Huic. germanus est locus Commodiani, instru- 
*Aione 20: 

Ei deos audetis eeramine dicere [us0s. 
Solverilis eos magis in vascula vobis. — , x 

(19) Et habent sensum. Astra animata esse pauci 
Pairum existimaverunt, secuti philosoplios. ltem. 
p'erique Hebrsorum. Contra, Constitutionum. scri- 

r, lib. vi, cap. 46, et. reliqui. Junge cum hoc 
loco loca. Clementinorum, x, 9: m, 35. Ac relege 
mccum iusignia has Spicilegii 11, pag. στι : Ha- 


1520 


S, CLEMENTIS 1 ROM, PONT. OPERA (014. 


1539 


sunt. Sicul enim unus est Cesar, et habet sub se A diebamus. Et Petrus: Ridelis, inquit, vos alioruuy 


dedecora, quia longa consuetudine propria non vi- 
detis. Nam AEgyptiorum quidem stultitiam merito 
ridetis, qui muta animalia, ipsi cum sint rationabi- 
les, colunt. Audite tamen quomodo et illi. vos irri- 
deant, aiunt enim : Nos viventia colimius animalia, 
licel moritura, vos vero quz nunquam omnino 
vixere, hzc colitis et adoratis. Addunt preterea 
etiam illud, figuras esse et allegorias virtutum qua- 
rumdam, quibus adjutricibus regatur hominum ge- 
nus; sed pudoris perfugio hzc. et nonnulla his ai- 
milia connectentes, errorem suum velare nituntur. 
Sed non est nunc tempus Agyptiis respondere, et 
derelicta cura presentium, absentium medicari 
languores. Certum namque indicium est vos ab 
hujusmodi zgritudine haberi alienos, qui eam non 
doluistis ut propriam, sed risistis ut alienam. 

XXII. Sed redeamus ad vos, quibus placet haberi 
Deum ut Cesarem, deos autem ut ministros et pro- 
Curatores Cesaris; sequimini nie attentius, et 
modo vobis ostendam latebras serpentis, in argu- 
menti hujus curvis aníractibus collocatas. Certum 
apud omnes esse debet,et indubitatum, Deo, quia a 
nullo factus est sed ipse fecit universa , nihil ex 
facturis suis posse cozquari; neque enim ita quis 
irrationalis inveniri potest, qui putet quod conferri 
possit faclura factori. Si ergo humana mens non 
solum ratione sed et naturali quodam motu, recte 
hanc opinionem tenet, illud dici Deum, cui conferri 
aut exzequari nihil polest, sed quod cunctis emineat 
εἰ cuncta przcellat : quomodo nomen illud quod 
super omnia esse creditur, recte liis. creditur dari, 
quos ad ministerium et procurationem. humanz 
vitz putatis esse dispositos? Sed et illud addemus : 
mundus hic sine dubio factus est et est corruptibie 
lis, sicut etiam postmodum latius ostendemus ; in- 
terim et factum eum et corruptibilem constat. Si 
ergo mundus Deus dici non potest, et recte non 
potest quia corruptibilis est, quomodo partes mundi 
Dei nomen accipient? quod enim totus non potest 
esse mundus, mulio magis non erit pars ejus. Igi- 
tur si redeamus ad exemplum Csesaris, videte quam 


multos judices, verbi gratia przfectos, consules, 
tribunos εἰ czteras potestates, simili: arbitramur 
modo, cum unus sit major omnium Deus, etiam 
istos ad similitudinem earum quas diximus, pote- 
statum erdinatos esse in hor mundo deos, illi 
quidem majori subjectos, nos tamen et quz in hoc 
mundo sunt dispensantes. Audite ergo ad hzc, 
quomodo in bis ipsis quie ad deceptionem propo- 
nitis, veritatis rationibus confutemini, Dicitis quia 
Jocum Cesaris teneat Deus, judicum vero ejus et 
potestatum speciem servent hi qui dicuntur dii ; 
servate ergo, ut proposuistis, exemplum Czsaris, et 
scitote quia sicut nulli ex judicibus vel admini- 
stratoribus Cesaris, id est praefectis, vel procou- 
sulibus, vel ducibus, vel tribunis, fas est Cesaris 
nomen imponi; alioquin et ille qui susceperit et 
illi qui detulerint, pariter interibunt : ita et de hoc 
- debetis advertere, quod si quis nomen Dei alicui 
quam przter ipsum imposuerit, et ille receperit, 
unum eumdemque sortientur interitum , multo de- 
teriore sorte quam ministri Cesaris Hic enim qui 
deliquit in Cesarem, interitum suscipie temporalem; 
quiveroin unum qui soluset verusest Deus delinquit, 
in saeculum luet penas, et merito, ut qtii nomen 
quod est unicum injuriosa conditione violaverit. 
XX. Quamvis hoc ipsum, Deus, non nomen sit 
Dei (20), sed hominibus interim vocabulum istud 
quasi pro nomine ejus concessum est; quod tamen, 
wt dixi, eum contumeliose tractatur, ad veri ejus 
nominis refertur injuriam. Denique veteres JEgy- 
ptiorum (34), qui de celesti cursu et astrorum na- 
tura rationem sibi visi sunl reperisse, obsidente 
sensus eorum dzmone, omnibus nihilominus con- 
tumeliis nomen incommunicabile subjecerunt. Nain 
alii eorum bovem, qui Apis dicitur, cflendum tra- 
didere, alii hircum, alii eattas (22), nonnulli ibim, 
quidam serpentem, piscem quoque, et czpas, et 
cloacas, crepitus ventris (25), pro numinibus ha- 
bendos esse docuerunt, εἰ alia innumerabilia quie 
pudet eliam nominare, 
XXI. Hac dicente Petro, riserunt omnes qui au- 


COTELERII NOTAE. 


(20) Quamvis hoc ipsum, Deus, non omen sit Dei. D tarchum, libro. De Isideet. Osiride, convenientias 


physicas felem inter et lunam. 

(5) Ceepas εἰ cloacas, crepitus ventris. De ,ܐܗܘ‎ 
superstitio est need notissima : quz (αἱ discinius 
ex Hieronymo, m adversus Jovinianum, 6, et ad [sai.e 
caput xLvt ; Luciano in Jove tragedo, ac Sexto Em- 
pirico Pyrrhonianurum. Hypotyposeon lib. mi, c. 24) 
proprie ad Pelusiotas periiuebat. De cloacis vero 
(ὀχετούς appellat scriptor Clementinorum) nihil uunc 
succurrit, quoJ ad Zgyptios spectet. Nam Cloacina 
dea, et Deus Stercutus, aut. Sterculus , Stereutius, 
Sterculius, sive Sierczs, Homauorum sunt numina. 
Denique eirca ullimum notaruut. critici loca Festi 
in Prohibere comitia; Theophili Antiocheni lib. 1 
ad Autolycum ; Minucii Felicis in Octavio ; Origenis 
tom. Υ contra Celsum ; Lactautii, v, 20 ; Hieronymi 
ad isaie cap. xLvi; οἱ Caesarii dialogo 1. respons. 
ad interrog. 19, Quibus addentur nuuc Clemextine, 
lib. x, cap. 16. 


Deum Deique naturam nomine carere doctrina est 
Patrum, et opinio philosophorum. Tegtimonia 
omittimus, ubique obvi 0 

)?1( Veteres /Egyptiorum, etc. Sideralis scientiz 
inventionem Agyptiis multi, alii aliis assignant : 
uti fere variatur in rerum repertoribus : quorum 
enumeraliones exhibent codices Hegii 949, 1769, 
Z216 duas. — Eas habes in Append, Monum., 
n. 4, infra, : 

(22, Alii catas. Fuit cultüs felis , generalis 
AEgyptiorum omuium religio, teste Strabone lib. xvit. 
Fuil et peculiaris quorumdam : ul. Bubastitarum. 
ἨἩούδαστος enim ex Stephano, vox AEgyptiaca αἴλου- 
gov signillcat : et in urbe Bubasto sive Bübasti, 
Sepeliebantur feles, inquit Herodotus in. Euterpe * 
nec won erat Dianz templum, qu.e οἱ Bubastis no- 
inen accepit, estque luna, Fabulantur autem Dia- 
mam in (;igantomachia ae in cattum traustormisse, 

-*discere cát ab Hygino. Leges etiam apud Plu- 


1542 


quistis, quud non adorastis ¥ solem, lunam, stellas, 
aquam, terram, montes, arbores, lapides, hoinines, 
nihil horum est quod non adorastis. Oportuit ergo 
juxta vocem vestram nihil horum fleri a Deo, ne 
haberetis quod possetis adorare; sed ne homines 
quidem ipsos esse oportuit, qui adorarent. Vere 
hoc est quod desiderat ille qui intra vos latet ser- 
pens, nulli vestrum parcit, nullum vult. effugere de 
interitu; sed non ita erit. Audite enim, quia non 
delinquit illud quod adoratur, sed ille qui adorat. 
Justum namque est apud. Deum judicium, et aliler 
injuriam patientem judicat, aliter inferentem. 
XXV. Sed dicis : Oportebat ergo eos qui adorant 
quod non licet adorari, statim perimi a Deo, ne et 
alius hoc faceret. Sed nonne es tu prudentior Dea, 
ut ei consilia suggeras ?*? scit ille quid faciat. 0m- 
nibus etenim in ignorantia positis patientiam prg- 
stat, quia misericors el pius est, et pravidet, quia. 
ex impiis multi efficiuntur pii, et ex ipsis qui im- 
pura figmenta et pollutas imagines venerantur, non- 
nulli conversi ad Deum, et revocantes se à peccatis 
et agentes bona opera, perveniunt ad salutem. Sed 
debuimus, inquit, omnino nec ad cogilationem is 
tam venire, ܬܠܐ‎ hzc faceremus. Ignoratis quid est 
liberis arbitrii, et latet vos quia ille vere bonus 
est, qui suo proposito bonus est; qui autem neces- 
sitate retinetur in bono, bonus non potest dici, quia 
non est suum quod est. Quia ergo in unoquoque 
libertas est in electione bonorum vel malorum, ipse 
sibi vel premia vel interitum quzrit. Imo, inquit, 
quidquid cogitamus, Deus nobis adducit ad men- 
tem. Quid agitis, ο homines? blasphematis ; si enim 
omne quod cogitamus, ipse nobis adducit ad nien- 
tem, ipse ergo nobis cogitationes adulterii suggerit, 
et avaritis, et blasphemiz, omnisque luxurie? De- 
sinite, quzso, ab hujusmodi blasphemiis, et qui sit. 
Deo dignus honor intelligite. Nec dicatis, ut solent 
quidam vestrum, quia Deus mortalium honore non 
indiget..llle quidem vere nullius indiget, sed vos 
debetis agnoscere, quia vobis prodest honor quem. 
Deo defertis. Quid enim tam exsecrabile, quam $i 
gratiam referre nesciat homo proprio conditori ? 
XXVI. Sed melius, inquit, facimus nos, qui el ipsi 


RECOGNITIONUM LIB. V. 
A rum erat in lioc mundo. Quid. enim est quod reliz 


1341 
longe ertelis. Cesari, ejusdem licet naturz homi- 
nem cujus ipse est, conferri tamen neminem licet ; 
Deo, qui hoc ipso quod a nullo factus, sed ipse fecit 
omnia, euncta supereminet, conferri debere aliquem 
creditis? Sed Ciesaris quidem nomen nulli alii au 
detis imponere , quia reum suum statim punit ; Dei. 
vero audetis, quia reum suum punire propler 
penitentiam differt ? 

XXIII. Per alios item serpens ille proferre verba 
hujuscemodi solet : Nos ad honorem invisibilis Dei 
imagines visibiles adoramus ; quod certissime fal- 
tum est. Si enim vere velitis Dei imaginem €olere, 
homini benefacientes veram in eo Dei imaginem co- 
leretis. In omni enim homine est imago Dei, non in 
emnibus vero similitudo, sed ubi benigna anima 
est et mens pura (24). Si ergo vere vultis honorare 
imaginem Dei , nos vobis quod verum est aperimus, 
ut homini qui ad imaginem Dei factus est henefa- 
ciatis, honorem et reverentiam deferatis, esurienti 
cibum, sitienti poculum, nudo indumentum, στὸ 
ministerium, peregrino hospitium, et in carcere 
posito necessaria ministretis, et. hoc est quod vere 
Deo delatum reputabitur. Hec autem in tantum ad 
lonorem Dei imaginis cedunt, ut qui ista non fece- 
rit, contumeliam imagimi divinz intulisse eredatur. 
Quis ergo iste honor Dei est, per lapideas et ligneas 
formas discurrere, et inanes atque exanimes figuras 
tanquam numina venerari, οἱ hominem in quo vere 
imago Dei est spernere? imo potius certi estote, 
quod qui homicidium facit aut adulterium, et quid- 
quid in hominum ponam vel injuriam geritur, in 
his omnibus Dei imago violatur. Ma3na enim im- 
pietas in Deum est, ledere hominem : omne ergo 
quod ipse pati non vis, cum facis alii, imaginem Dei 
iniquis meroribus fedas. Intelligite ergo, quia la- 
tentis intrinsecus serpentis est. ista suggestio, quie 
persuadet pios vos videri posse, cum insensibilia 
colitis, et non videri impios, cum sensibiles et ra- 
tionabiles lzditis. 

XXIV. Sed ad hzc alio nobis serpens ore respon- 
det et dicit: Si nolebat hzc esse Deus, utique non 
erant, Nondum vobis dico, quomodo ad uniuscujus- 
que mentis probationem in hoc mundo permittun- 
lur esse multa contraria; sed illud est quod nune 


c 


interim convenit dici, si secundum vos omne quod D et omnibus cum ipso gratias agimüs. ἔπ hoc sub- 


versionem salutis vestro .non intelligitis. Tale est 


adorandum erat esse non debuit, nihil pene futu- 
? Rom. χι, 54. 


COTELERII NOTAE. 


flatum ez. aerea, aut humorem ez aquatica, aut cras- 
siludinem et soliditatem ex lerrena materia haberet ; 
sed quia his omnibus. caret, incorpoream illam. esse 
conditam convenit ; et per ipsam incorporalitatem, et 
elerniütem, et mutabilitatem, et liberi arbitrii po- 
lestatem, eamdem cwm angelis habere substantiam 
creandique ordinem dignoscitur. Hec autem, Dei 
imago non [leg. imaginem] in aernitate, similitud 
mem im arbitrio libero (sic restituo) possider ; de 
qua imaginis Dei similitudine impressa propheta cum- 
memorat, dicens: «Signatum auper nos lwmen vultus 
tui, » 


(24) In omni enim homine... et mens pura, Cle- 
smentin. x, 7. Juxta sententiam B. Maximi. cen- 
tuvia 5, De charitate, n. 95 : Κατ' εἰχόνα μὲν, πᾶσα 
αὖσις λογική ἔστι τοῦ Θεοῦ. Καϑ' ὁμοίωσιν δὲ, μόνοι 
ἰγαθοὶ καὶ σοφοί. Α non paucis amen imago et si- 
militudo Dei in homine, idem esse, putantur. 
KEmenda obiter Isidorum Hispalensem, libro De or- 
dine creaturarum, cap. wlt., tom. 1 Spicilegii. Ache- 
riani p. 506 : Si enim de semetipso eam (animam) 
Deus. [ecissct, nequaquam pas: et mulabilis et 
misera esset. Item si ex creaturis corporalibus illam 
€reasset, et corporale aliquid in sua natura haberel ; 
aut, inauam (male ntaiquam), calorem de ignea, aui 


134 


8. CLEMENTIS 1 ROM, PONT. OPERA DUBIA. 


ܚ 


elim hoe, qnate si quis syer δὰ medelam sui me- Α vobis dicemus qui ἐπ re sust? nunquid tacentes 


annunfiare possumus veritatem ? Quee sunt, aliter 
quam sunt, proferre nescimus, Quod si taceamus, 
€2usam vobis perniciosz ignorantis nos dabimus, 
et satisfaciemus latenti intra vos et obsidenti sensus 
vestros serpenti, qui bec vobis callide suggerit, ut 
semper vos inimicos facial Deo. Sed nos ad hoc 
missi sumus, ut prodamus vobis latebras ejus, et 
absolventes inimicitins reconciliemus vos Deo, ut 
ad ipsum convertamini εἰ placealis ei in operibus 
bonis. Inimicitia namque suni bomini ad Deum, 
irrationabilis et impius sensus pravumque propo- 
situm, maxime cum videtur sibi scire aliquid et 
est in ignorantia. Uhi autem abjectis his eadem 
vobis placere coeperint quz Deo placent, et eadem 
Jisplicere vobis, atque ea coeperitis velle quie vult 
Deus, tunc vere amici ejus dicemini. 

XXIX. Sed fortassis aliqui ex vobis dicent ; Nibil 
cur: est Deo de rebus humanis, et cujus ne ad no- 
Vitiam quidem possumug pervenire, quomodo. ad 
amicitias perveniemus! Quod Deus curam gerat 
humanarum rerum, ipsius mundi gubernatio testis 
est, cui sol quotidie deservit, cul imbres mini« 
strant, cui. fontes, flumina, ventique et omnia fa- 
mulantur elementa, que quanto notiora hominibus 
videntur, tanto curam Dei esse erga homiues indi- 
cant. Nisi enim potestate Excelsi, nunquam potiora 
inferioribus minigtrarent; εἰ. per hoc non solum 
curam Deus erga homines, sed grandem quemdam 
habere docetur affectum, quorum ministerio tam 
preclara mancipavit elementa, Quod autem etiam 


^ad amicitias Dei perveniant homines, exemplo no- 


bis sunt hi quorum precibus tantum indulsit ?*, ut 
clauderet imbribus ccelum eum vellent, et rursum 
cum pelerent relaxaret; et multa alia voluntatem 
uam facientibus przstitit, que non nisi amicissi- 
mis prestarentur. Sed dices: Quid enim leditur 
Deus, si et ista. colantur a nobis? Si quis vestrum 
honorem patri debitum, a quo plurima beneflcia 
consecutus est, alii deferat, et alienum atque extra- 
eum quasi patrem colat, non tibi videtur impius 
existere in patrem, et exheeredatione dignissimus ? 

XXX. Alii dicunt : lmpium est (26), si non cola« 
mus ea qui nobis tradita sunt a patribus nostris, 
et religionem praevaricamur a majoribus datam. 
Hac ratione, si cujus paler latro fuit, aut si cujus 
leno, a patribus sibi traditam consuetudinem mu- 
lare non debet, nec ad. meliorem. viam a paternis 
erroribus revocari, et impium ducitur, si quis non 
€um parentibus peccet, aut. non cum ipsis impius 


dicum pariter et venenarios invitet, cum illi nocere 
quidem possint, curare non possint, verus autem 
medicus venenis illorum recuset: sus medicamenta 
miscere, ne aut. pernicies bono aut &anitas nocen- 
Vibus ascrihatur; Diéls: Ergo indignatur avt invidet 
Deus, st cum ipse benefaciat, aliis gratie referan- 
tur? Etiamsi non indignetür, non vult tamen er- 
roris auctor existere, uL eui operis benelieio inani 
idolo fides detur. Qvid certe tam impium, tam in- 
gratum, quam ἃ Deo berieflcium consequi , et red- 
dere lignis ac lapidibus gratiam? Propter quod 
expergiscimini et Intelligite salutem vestram ; Deus 
enim nullius indiget, neque aliquid requiril, neque 
in aliquo laeditur; sed nos sumus qui aut juvamur 
aot-ledimur in eo. quod grati aut ingrati sumus. 
Nam Deo quid confertur ex laudibus nostris aut 
quid aufertur ex blasphemiis? nisi quod Deus ani- 
mam sibi gratias agentem, proximam sibi et fami- 
liarem facit, ingratam vero malus possidet diemon. 

XXVII, Sed et illud scire vos. volo, quod adver- 
sum hujusmodi animas non ipse Deus per se ultio- 
nem profert, sed universa creatura ejus insurgit et 
penas de impiis sumit; et quamvis in presenti 
saeculo Dei bonitas equaliter piis et impiis: mundi 
lucem ac terre ministeria largiatur, tamen nen 
absque dolore sui lucem sol impiis praebet, οπίου 
que elementa exbibent servitutem. Denique inter- 
"dum etiam contra bonitatem Conditoris , fatigata 
sceleribus impiorum vincuntur elementa, et. indé 
est quod aut terrz fructus corrumpitur, aut aeris 
temperies temeratur, aut supra modum ardor s0- 
Jis incenditur, vel imbrium ac frigorum vis im- 
mensa diffunditur, Inde lues, el fames , et morus 
facies diversa. percurrit, festinat enim crealura in 
impios movere vindictam, Dei tamen bonitas re- 
primit eam, et ab indignatione impiorum refrenat, 
80 ܐܐܘ‎ misericordiz obedire cogit, magis quam 
peccatis hominum et sceleribus inflammari ; exspe- 
ciat enim patientia Del, dum in hoc corpore sunt, 
lominum conversionem. 

XXVIIÍ. Quod si qui ad exitum vite in impielata 
perstiterint, tum jam discedens anima que iuumor- 
talis est, pro impietatis sug perseverantia luet pe- 
mas. lmmortales namque sunt etiam impiorum ani- 
me, quas ipsi fortasse velint pariter cum corpori- 
bus suis finiri (25); sed non ita est » perferunt 
enim ignis zlerni sine fine suppl et ad perni- 
ciem sui naturam non habent moriendi, Sed for- 
tasse dicetis mibi : Terres nos, Petre. Et quomodo 


ΜῊ] Reg. xvi, xvin ; Jac, v, 17, 18. 


COTELERII NOTAE. 


reparari, Ad quem lncum doctus interpres apponit. 
consimilem Hieruclia in Carmina Pythagorica. 

(36) Alii dicunt : Impium est, etc. Clementin. 
i 15. Videnda omnino Epluola S. Nili 92, 
ib. n, 


(25) Quas ipsi (ortasse velint pariter cum corpo- 
vibus suis finiri. Elegunter, ut solet, Minucius Fe- 
Vix ; Nec ignoro plerosque conscientia meritorum, ni- 
hil se esse post. mortem. magis optare quam credere. 
Malunt enim exstingui. penitus, quam ad. supplicia 


1340 


RECOGNITIONUM LIB. Y. 


ܚ 


perseveret, Alii dicunt : Non debemus molesti esse A quid nisi qua libidinis, quse ánjustitie, que crude- 


litatis sunt operentur, et ad omnia vos quibus ipsi 
delectantur, subigant obedire? permiltente revera 
hoc Deo pati vos ab eis justo quodam Judicio, ut ex 
ipso dedecore actuum sensuumque vestrorum intel- 
ligatis, quam indignum sit demnonibus et non Deo 
esse subjectos. Hine et ad indecoros et foedos actus 
per amicitias d:emonum pervenitur; hinc usque ad 
ipsius vite perniciem vel per flammam libidinis ac- 
ceditur, vel per'iracundie rabiem aut nimietalemi 
tristitig pervenitur, ut ssepe notum est, etiam manus 
sibi intulisse nonnullos; quod, ut diximus, just» 
quadam Dei sententia fleri ab his non. prohibetur, 
ut et quibus se subdiderint, intelligant, et quem de» 
seruerint recognoscant. 

XXXIV. Sed dicet aliquis: Passiones istz Inter 
dum accidunt etiam his qui Deum colunt. Non est 
verum ; etenim nos illum Dei dicimus esse culto- 
rem, qui voluntatem Dei facit et legis precepta cu- 
stodit, Apud Deum enim non ille qui apud homines 
Judzus dicitur, Judzeus est, neque qui gentilis vo- 
catur, ille gentilis est'*, sed qui Deo credens legem 
impleverit ac voluntatem ejus fecerit, etiamsi non 
sit circumcisus. Verus Dei cultor est is, qui non 80. 
lum ipse a passionibus liber cst, verum et alios ak 
eis liberos reddit, etiamsi sint ita graves ut monti- 
bus cozquentur; per fidem qua credit Deo, trans- 
fert eas, sed et montes vere cum arboribus suis, si 
necesse 511, per fidem transferi". Qui autem vide- 
lur quidem colere Deum, sed neque fide plena neque 
operibus mandatorum munitur, sed est peccator, 
pro peccatis locum dedit in semetipso passionibus, 
quie ad penam peccantium constitute sunt a Deo, 
ut ab eis per illata supplicia exigant debita pecca- 
torum, et purgatiores eos ad judicium illud om- 
nium generale perducant, si tamen castigationem 
eorum non deserat fides. Nam infidelium castigatio 
in presenti vita judicium est, quo alieni existere. 
incipiunt a futuris bonis; Deum vero colentium ca- 
sligatlo cum pro peccatis quee acciderint eis infer- 
tur, commissi ab eis exigit debitum, ut prsvenien- 
teg judicium in presenti seculo peccati debitum sol- 
vant, et liberentur velex parte media ab ternis, 
qua illic prparatz sunt, pcenis. 


Deo, et ipsum semper aut miseriarum querelis, aut 
petitionum nostrarum necessitatibus onerare. Quam. 


stulta el absque omni sale responsio! Molestum 


Deo putas, si οἱ pro beneficiis gratias agas, 
exi molestum non pulas, si pro ipsius muneribus, 
lMignis-et lapidibus gratias referas? Et quomodo, 
cum forte imber longa serenitate suspenditur, om- 
mes δὰ ccelum oculos tendimus, οἱ ab omnipotente 
Deo pluviarum munera flagitamus, omnesque cum 
parvulis, ad Deum fusis precibus, miserationes 
ipsius exoramus? Sed revera ingráte animse cuin 
impetraverint, cito obliviscuntur; collectis. enim 
messibus aut vindemiis, continuo ad surda et mula 
simulacra primitias frugum delerunt, et pro his 
que Deus concessit, in templis aut lucis vota per- 
solvunt, et. ibi saerificia doemoniis offerunt, atque 
accepta gratia permutant gratiz largitorem 

XXXI. Sel quidam dicunt : Hec letitie gratia οἱ 
ad relevandos animos instituta , οἱ ad hoc inventa, 
ut humana mens aliquantulura ουσία et meroribus 
relexetur. Videte: quomodo ipsi accusatores. estis 
eorum que geritis. Si hec Jevandi mororis et le- 
Viti capiendas.causa reperta sunt, quomodo in lucis 
εἰ silvis invocationes demonum flunt? quomodo in- 
sani rotatus hominum, sectionesque membroruni, 
et abscisiones verendorum ? quomodo in his furor 
rabidus concipitur? quomodo invitatur insana? 
quomodo mulieres sparsis crinibus furibunda ja- 
etantur? unde stridor οἱ fremitus. dentium? unde 
mugitus cord:s et viscerum, et omnia illa qus vel 
simulata, vel etiam ministerio demonum compagi- 
nata, ad terrorem stultorum et ignorantium homi- 
num proferuntur! hac levandi animi gratia (lunt, an 
potius opprimendi? Nondum sentitis neque intelligi- 
tis latentis intra vos serpentis liec esse consilia? 
qui vos per irrationabiles errorum suggesliones a ra- 
tione veritatis abducit, ut vos libidinis et concupis- 
centig ac tolius dedecoris servos teneat ac ministros, 

ΧΧΧΙΙ. Sed ego clara vos omnes praedicationis 
voce contestor, quod e contrario. religio Dei ad so- 
brietatem vos revocat et pudicitiam, a luxuria ac 
furore jubet esse continentes, ei per patientiam ac 
mansuetudinem resecare lapsus iracundize, propriis 


esse contentos, et virtute parcimonis, ne egestate D — XXXV. Sed heec ita esse non recipit, qui non cre- 


dit futurum esse judicium Dei, et ob hoc presentis 
szculi voluptatibus obligatus, ab zternis excluditur 
bonis. Et ideo nos non negligimus predicare vobis, 
quze saluti vestrae scimus esse necessaria, εἰ qui sit 
verus Dei cultüs ostendere, ui credentes Deo per 
opera bona possitis una nobiscum futuri seculi lue 
redes existere. Quod si nondum apud vos certum est, 
vera esse qu dicimus, interim pro hoc primo non 
debetis :egre accipere et infesti esse, quia quie puta- 
mus bona, hec vobis aununtiamus, οἱ quod nobis 
salutare esse credimus, hoc ctiam vobis conferre 
non invidemus, omni, ut dixi, studio laborantes, quo 


Rom, i, 28; Apoc, n, 9, '' Matth. xvi, 19 ; Luc. xvii, 6.‏ ܀ 


quidem compulsos aliena. diripere, sed in omnibus 
servare justitiam, ab idolorum vos immolatione pe- 
witus removere; per nzc enim invitatis demones 
md vosmetipsos, eL introeundi eis aditum sponte 
prabetis, 6ἱ ex hoc jam vel furoris causas vel illi- 
Ni amoris accipitis. 

XXXIII Hinc omnis impietatis origo descendit, 
Vinc homicidia, adulteria, furta, et seminarium ma- 
lorum omnium flgitiorumque concipitur, dum pro- 
lanis. libaminipus ex odoribus indulgetis, ac locum 
dominandi in vos ei jus quodammodo obtinendi ma- 

1 lignis upirilibus «alis. Ingressi enim sensus vestros, 


151 
isit, admonens ut ad au- 
diendum verbum diebus quibus inibi detaoraturus 
esset, frequentarent. Jgitur ubi turbze abscessere, 
Petrus aquis qux in horto fluebsnt corpus dilueus 
una cuim ceteris volentibus, humi sterni jussit sub. 
arbore quadam cujüs umbre erat plurima, et re- 
cumbere nos secundum ordinem apud Caesaream 
stalutum praecepit, Atque ita cibo sumpto, Hebrzo- 
rum ritu gratias agens Deo, quia adhuc aliquautu- 
lum diei supererat, jubet. nos ἐδ quibus velimus 
percontari. Cumque essemus omnes cum eo vigin- 
ti, unicuique de quo quierere voluit explanavit, quc* 
Tum singula quzque libellis comprehensa tibi ante 
jam misi. Vespere autem jam facto ingressi hospi- 


S. CLEMENTIS ܐ‎ ROM. PONT. OPERA DUDBIA. 
cahieredes vos bonorum, que ipsi nobis eventura A tione, atque ila turbas di 


4141 


credimus, habeamus. Utrum autem pro certo vera 
tint quz annuntiamus vobis, non aliter scire poteri- 
lis, nisi ut. obedientes his quis mandantur, ipso 
rum ezitu et beatitudinis certissimo flne doceamini, 

XXXVL Et ideo etiamsi latens intrinsecus ser- 
pens sensus vestros mille depravandi artibus occu- 
pet, et impedimenta mille subjiciat, quibus a saln- 
lari doctrina vestrum declinet auditum, eo magis 
Obsistere ei dcbelis, et spretis ejus suggestionibus 
»d audiendum a nobis verbum ipiendamque 
doctrinam frequentius convenire, quia nemo potest 
discere aliquid qui non docetur, Cumque hzc dixis- 
set, jussit sibi.eos qui languoribus vel demonibus 


urgebantur offerri, et imposuit eis manus cum ora- D tium cum ipso, suis quique loeis requievimus. 


LIBER SEXTUS. 


εἰ ideo festinandum est ad salutem, ne forte cun» 
ctantem mors repentina prevenial. 

Ill. Et ob hoc ucrius intendendum est, ut dum est 
temporis spatitm, collecta male consuetudinis vilia 
resecentur. Quod non alter facere poteritis, nisi ut 
irascamini quodanimodo adversum vosmetipsos pro 
his quz inutiliter gessistis ac turpiter. Hgc enim 
est justa et necessaria iracundia, qua. unusquisque 
dn his quibus erravit et perperam gessit, indignatur 


l. Ubi vero rarescentibus tenebris primum dies 
ccepit proferre crepusculum, Peirus orationis gra- 
tia hortum ingressus, ei inde egrediens atque ingre- 
diens velut excusare nobis videbatur, quod tardius 
solito evigllans venisset ad nos. Aiebat ergo : Ubi 
veris tempus longiorem fecerit diem, necesse est ut 
nox brevior fiat ; si quis ergo studiorum causa no- 
ctis aliquid occupare desiderat, non in omni tem- 
pore easdem horas observare debet ad vigilandum, 


sed eadem temporis spatia, sive brevior sive longior C et semetipsum incusat, ex qua indignatione accen- 


ditur in nobis ignis quidam, qui velut agro sterili 
immissus, consumptis et excoctis radicibus pessi- 
mz voluptatis, bono semini verbi Dei feeundiorem 
cordis preparat glebam. Puto autem quod satis 
dignas habeatis causas iracundiw, ex quibus jusiis- 
simus igi le coalescat, si consideretis in quan- 
105 vos errores deduxit ignorantiz malum, quantos- 
que lapsus et quanta precipitia ad peccandum de- 
dit, a quantis vos bonis 2bstraxit et in quz przci- 
pitavit mala, et quod est super omnia gravius, quod 
vos in futuro szeulo aeternis penis obnoxios fecit. 
Nonne pro his omnibus, ubi vobis veritatis lumen 
obfalsit, ignis Justissimz indignationis accenditur, et 
jracundiz Deo placite intra vos consurgit incen- 
dium, quo consumatur et radicis inlereat omne 
germen, si quod forte inira vos mali concupiscen- 
ܐܐ‎ pullulavit t 

IV. ** Unde et ipse qui misit nos, cum. venisset 
et omnem mundum ridisset ad malitiam declinasse, 
non continuo pacem ei in erroribus posito dedii, ne 
eum confirmaret in malis, sed ignorantise ejus rui« 
nis scientiam veritatis opposuit, ut, si forte resipi- 
scerent el. lumen veritatis aspicerent, deceptos se et 
In pracipitia erroris abstractos merito dolerent, et 
iracundiz salutaris ignem adversum deceptricem 
sui conciperent ignorantiam. Ob hoc itaque dicebat : 
gnem veni mittere in lerram, et quam volo ut accom 


Lus interiorem sensum confusum red-. 


àit noz, dormiendo consumere, et curare magnopere, 
ne prasumens ex his spatiis qu: habére ad studen- 
dum solet, addat somno et vigilandi tempus inimi- 
uat, Observandum namque et illud est, ne forte 
3i nondum decoctis cihis interrumpatur somnus, in- 
digestum corpus aggravet mentem, etcrudos adbuc 


4dat ac turbidum. Rectum ergo est ut compelenti 
etiam pars ista quiete foveatur, quo possit sufficien- 
ter his que sibi debentur corpus expletis, justum 
in reliquis menti exhibere ministerium, 

M. Et cum h»c dixisset, plurimis jam consueto* 
jn horti loco ad audiendum congregatis, processit 
Petrus, ei aslutatis ex more turbis dicere boc modo 
pii : Quosiam quidem, sicut terra a cultore ne- 
glecta spinas εἰ tribulos necessario producit, ita 
sensus vesier longi lemporis incuria, multas et 
noxias opiniones rerum δὲ intelligentias false scien- 
lie germinavi; opus est nunc multa diligentia ad 
excolendum rus menlis vestra, ut id sermo veri- 
tatis, qui est verus et diligens cordis colonus, assi- 
duis excolat disciplinis, Vestrum ergo est praebere 
εἰ obedientiam, et occupationes ac sollicitudines su- 
perüuas ampulare, ne bonum verbi semen enecct 
noxium germen. Potest enim (leri, υἱ multi tempo- 
ris negligentiam brevis et assidua reparet diligentia; 
incertum. namque est uniuscujusque vitze tempus, 


** Quae esp. 4-14 in edd. leguntur, desunt in codd, mss. Lipss. 


1350 


RECOGNITIONUM LIB. VI. 


1549 


datur " (27). Est ergo pugna quxdam, quz gerenda Α causa ignorantia est. Propterea deuique ipse. Ma- 


gister, cum ab his qui ignorabant eum duceretur 
ad crucem, orabat Patrem pro interfectoribus suis 
el dicebat ; Pater, remilte eis peccatum, nesciunt 
enim quid faciunt, Lnitantes quoque discipuli ma- 
gistrum, etiam ipsi eum paterentur, similiter pro 
interfectoribus suis orabant". Quod si disciplina 
nobis est, orare etiam pro interfectoribus et perse- 
cutoribus nostris, quomodo non etiam parentum et 
propinquorum perseculiones ferre, eL pro conver- 
sione eorum orare debemus? ܗ‎ 

VI. Tum deinde etiam illud diligentius conside- 
remus, que sit nobis causa parentes diligendi. Pro 
eo, inquit, quod vits» nostr videntur auctores. Aus 


. clores quidem vite nostre parentes non sunt, sed 


ministri; non enim vitam praebent, sed ingrediendi 
nobis ad hane vitam exhibent ministerium, auctor 
autem vite unus et solus est Deus. Si ergo aucto- 
rem vite diligere voluerimus, illum nobis sciamus 
esse diligendum. Sed illum, inquit, cognpscere non 
potuimus, istos autem et novimus et in affectu ha- 
beunus. Esto, non potueris cognoscere quid sit Deus, 
quid tamen non sit Deus perfacile scire potuisti (29). 
Nan quomodo latere potuit hominem quod lignum, 
sut lapis, aut ze, vel alia bujusmodi materia Deus 
mon si! Quod si in bis quz facile deprehendere 
potuistis, animum ad discutiendum noluistis inten- 
dere, certum est quia in agnitione Dei impediti estis 
mon impossibilitatis sed ignaviz vizio, nam si vo- 


nobis est in hac vita ; sermo enim veritatis et scien- 
tim necessario separat homines ab errore el igno- 
rantia, sicut sepe vidimus pütrefactas el emoriuas 
corporis carnes, a connexione viventium membro- 
rum ferro secante separari. Tale ergo aliquid est 
quod agil veritatis agnilio ; necesse est enim ut sa- 
lutis causa filius, verbi gratia, qui sermonem rece- 
perit veritatis, a parentibus separetur incredulis, 
aut rursum pater separetur à filio, aut filia a matre. 
Et hoc modo inter propinquos et consanguinens 
eredentes atque incredulos, scientiz et jgnorantize 
veritatisque et erroris pugna consurgil. Et ob hoc 
iterum dicebat qui nos misit : Non veni paeem mit- 
kere in terram, sed gladium", 

V. Quod si dicit aliquis, et quo modo justum vi- 
detur seporaria parentibus! audi quo modo , quia, 
si cum ipsis in errore permaneant, neque illis prod- 
erunt, et ipsi cum illis pariter interibunt, Justum 
igitur et valde justum est. separari eum qui salvari 
vult, ab eo qui non vult (28). Sed et illud adverte, 
quia noner illis quireciius intelligunt, venit isla se- 
paratio; illi enim volunt esse pariter et prodesse eis 
et docere meliora, sed est istud proprium jgnoran- 
tiz vitium, ut confutantem se veritatis lucem non 
ferat habere de proximo, et iden ex illis ista nasci- 
tur separatio, Nam qui scientiam veritatis acci- 
piunt, quia bonitatis plena est, tanquam a bono Dee 
datam cupiunt eam, si fleri potest, cum omnibus ha- 


bere communem, etiam cum bis qui oderunt eos et ϱ luissetis, ex his ipsis inutilibus simulacris profecto 


accepis: intelligenti viam. 


95 Act. τας 59. 


Μ Luc. κκ, 54. 


persequwatur; sciunt enim quia peccali ipsorum 
? Loc. xu, 49. ° Matth. x, 55. 


COTELERH NOTAE. 


|, baptizari] quod vos nescitis, Et quumodo urgeor, 
μμ secundo ad psal. cxvii, 47 : 


Justum et valde Justum est, separari eum qui salvari 
vult, ab eo qui non tul 

(29) Esto..... poiuisti, Eleganter ad rem magnus 
Athanasius, ferme principio epistole ad Solitarios ; 


7) Et volo ui. accendatsr. Hanc quippe 
leciionem Carmelitici codicis, vel istam Candele- 
riani, et quid volo, wu accendutur, pretulerim, ut 
cum Graco magis congruentes. Luc. ` xii, 49. Phi- 
lastrius, heresi ull. : Ignem veni mittere in. mun- 
dum, quam volo ut accendalur ocius. In Hilario ad 
psalmum cxix, οἱ Paulino, epistola 31 : Jgnem veni 
Ἠήμετε in lerram, ei quid volo si jam accensus esi? 
Ἐκ Hieronymo spe : Apes veni miltere super ler- 

leat, vel εἰ quem volo ut ατ- 


.Methodii apud "Photium | cod. 
lia 25 : Καὶ τί θέλω 
localis capite 36 : 


7; Macario, homi- 
ἤδη, ἀνήφθη * Origene, in Phi- 
! αἱ εἴθε δὲ ἐχάη : et ut vide- 
iur posuisse homil. ܕܘ‎ in Jsaiam, et homil. 5, 
ín Exechielem, καὶ εἴθς ἤδη ἐχάη, versum e 
pridem utrobique, et wtinam jam ardeat : Basilio 
denique ubi supra, εἰ ἤδη ixér. Reliqua ex Inter- 
preiibus, Huc autem pertinet magna sacrorum le- 
stimoniorum sio, faeta- tum per Marcionem 
apud Epiphanium in lizresi illius sect, 5, sic : Φῃσί" 
Βαπτισθεὶς ὁ Κύριος ὑπὸ τοῦ Ἰωάννου, ἔλεγε τοῖς µα- 
(quete Nass Po απτισθῆναι, xa τί θέλω ἢ 
«ἤδη τετέλεχα αὐτό; καὶ πάλιν" Ποτήριον ᾿ἔχω πιεῖν, 
xat τί θέλω εἰ ἤδη πληρώσω αὐτό; Lum per ipsum 
Epiphanium, hzres. 69, sect. 58, hoc modo : Λέγει, 
«ὅτι ποτήριον ἔχω πιεῖν, καὶ τί σπεύδω ἕως οὗ πίω 


1303 
pletis heres efficitur ejus a quo in incorruptione γε” 
generatus est. Propter quod paratis animis accedite 
quasi filii ad patrem, ut peecata vestra diluantur ct 
Causa eorum sola ignorantia fuisse probetur apud 
Deum. Nam si post agnitionem horum permanetis 
in incredulitate, vobis jam pebdilionis vestre causa 
€t non ignorantiz reputabitur.Néc pu es quod etiam- 
Αἱ omnem pietatem colas omnemque justitiam, ba« 
ptismum vero non accipias, spem possis habere apud 
Deum; imo potius majore poma dignus erit qui 
bona opera non bene operatur, confertur enim me» 
ritum homini ex bonis gestis, sed si ita gerantur sic- 
ut Deus jubet. Deus autem jussit omnem colentem 
se baptismo consignari, quod si tu reniteris οἱ tue 
voluntati magis quam Dei obtemperas, contrarius 
sine dubio et inimicus es voluntati ejus. 

IX. Sed dices fortasse : Quid confert aqux ba- 
plismus ad Dei cultum? Primo quidem, quia quod 
Deo placuit impletur; secundo, quía regenerato ex 
aquis et Deo renato, fragilitas prioris nativitatis, 
qua tibi per hominem facta est, amputatur, et iia 
demum pervenire poleris ad salutem, aliter vero 
impossibile est. Sic eni nobis cum sacramento 
verus Propheta testatus est, dicens : Amen dico vo- 
bis, nisi quis denuo renatus [uerit ez aqua, non intro- 
ibit ἐπ regna celorum *', Et ideo accelerate, est enim 
jn aquis istis misericordiz vis quzdam, qus ex ini- 
Wio ferebatur super eas, et agnoscit eus qui bapti- 
zaniur sub appellatione triplicis sacramenti, et e. i- 
pit eos de suppliciis futuris, quasi donum quoddam 
offerens Deo animas per baptismum consecralas. 
Confugite ergo ad aquas istas, sol: sunt enim quae 
possint vim futuri ignis exstinguere; ad quas qui 
moratur accedere, constat in eo infidelitatis adhue 
idolum permanere, et ab ipso prohiberi ad aquas 
que salutem conferunt, properare.Sive enim justus 


NOTE. 


equalis habet ; el cwm Ipse ait omnium caput, ipsius 
tamen caput est Pater. Sic enim scriptum est (1 Cor. 
XI, 3), Quia. caput ἔπι Deus. Prudenter tamen 
monemur a S, Ambrosio, De fide, cap. 2. non 
dixisse Apostolum, caput Christi, Pater; sed, caput 
fhristi, Dews. Consulantur interpretes ad locum 
Apostoli, itemque S. Basilius in paalm. xxvn, 6. 


(53) Per aquasqua prime creata sunt. Et paulo 
ante, Omnia gignunturez aquis. Clement. xi, 34 : Τὰ 
πάντα τὸ ὕδωρ ποιεῖ" εἰ πρωτογόνῳ ὕδατι. Equidem 


Ebionitse Recognitionum ܗ‎ ab Epiphani 
55, aquam pro Deo coluisse dicuntur. De Sampsee 
vero seu Elceszis, qui eadem heresis est, idem 
Pater scribit, p. 461 : Τετίμηται δὲ καὶ τὸ ὕδωρ: xal 
τοῦτο ὡς Θεὸν ἡγοῦνται, σχεδὸν φάσχοντες εἶναι τὴν 
Cum ἐκ τούτου. Hine Hydrotheilze, aquam. minime 
faciam putantes : quam creavit Deus in principio 
vna eum calo et terra, et, ut loquuntur Optatus 
lib. vi, atque. Ambrosius in Luc? caput. xxu, ante 
3nundi natalem, hoc est, ante munduin ordine dispo- 
5itum : phrasi Tertullianea, ante mundi suggestum. 
Cyrillus Hierosolynitanus, catechesi 3 : Ἐξ ὑδάτων 
οὗρανοί) ἐξ ὑδάτων ἡ γῆ. Καὶ πρὸ πάσης τῶν γενητῶν 

| ἐξαημέρου χατασκενῆς, πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἐπε- 
t peto ἐπάνω) τοῦ ὕδατος. ᾿Αρχὴ τοῦ χόσμου τὸ ὕδωρ. 

ege Augustinum, lib. t De Genesi ud litteram,cap. 43. 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


moa 

VII. Ceriem est enim quia per fertum facta sunt A 
simulacra, ferrum vero per ignem confectum est, 
qui ignis aqua exstinguitur, aqua antem per spiri- 
tum movetur, spiritus autem a Deo initium habet. 
Sic euim dicit Moyses propheta : In principio fecit 
Deus celum. et terram, terra autem εται invisibilis 
el incomposita, εἰ tenebra erant. super abyssum, et 
Spiritus - Dei. erat super aquas **. Qui spiritus jussu 
Dei, quasl ipsa Conditoris manus lucem separavit 
a tenebris (50), et post illud Invisibile ccelum istud 
visibile produxit, ut strperlora quidem habitaculum 
faceret angelis, inferiora vero hominibus. Propter 
te ergo Dei jussu, aqua quze erat super faciem terre 
secessit, ut terra tibi produceret fructus, cul etiara 
humorum venas latenter inseruit, ut tibi ex ea pro- 
fluerent fontes et flánina.Propter te producere jussa 
est animantia, et omnia quz (uo usui voluntatique 
servirent. Απ non propter te venti spirant, ul ex 
ipsis concipiens fruclus tibi terra parturiat? Non 
propter te imbres. profluunt et tempora vicissitudi- 
nes mutant? Non propter te sol oritur et occidit εἰ 
mutationes luna perpetitur? Propter te mare exhi- 
be: famulatum suum, ut tibi ingrato cuncta eubja- 
ceant. Nonne pro his omnibus justa erit ultionis 
pena, quia horum. omnium largitorem, quem ante 
omnia et agnoscere et venerari debuistis, solum pre 
caeteris lgnorastis? 

VII. Sed et nune eisdem vos ad intelligentiam 
viis duco; videtis etenim quod omnia gignuntur ex 
aquis, aqua vero per Unigenitam ex initio facta est, € 
Unigeniti vero omnipotens Deus caput est (31), per 
quem tali ordine, quo supra diximus, pervenitur ad 
Pairem; cum autem perveneris ad Patrem, agno- 
sces hanc esse voluntatem ejus, ut per aquas quae 
prime creat sunt (52), denuo renascaris.Qui enim. 
regeneratus fuerit per aquam, bonis operibus adim- 

9 Gen. 1,1,2.. Joan. uir, δ. 


COTELERII 


Τοῖς πιστοῖς, ἡ τῆς ἀσεδείας χατάγνωσις, αὐτάρχης 
ܐ‎ 3 εἰ μὴ δυνατὴν 
τς ἰδέσθαι τί ἐστι Θεὸς, ἀλλὰ δυνατὸν εἰπεῖν, τί 
οὖκ ἔστιν. 


(50) Qui spiritus jussu. Dei, quasi ipsa Conditoris. 
manus (ita recte etiam libri scripti: Clementinorum 
xi 22, χείρ) lucem. separavit a tenebris. Mitius in 
Clementinis, xaX λέγοντος τοῦ Θεοῦ, sed forte Ruünus D 


legebat χελεύοντος τοῦ Θεοῦ. Apud Irenzeum lib. ut, 
verius horeses, cap. 8: Quoniam ipse pracepit, et 
creata sunt : ipse dixit, et facla sunt. Cui ergo pre- 
cepit ? Verbo, scilicet : per quod, inquit, celi firmati 
sunt, εἰ Spiritu oris ejus. omnis virius eorum. (Psal. 
xxxii, 9, 6.) ldem legendus lib. rv, cap. 75. Libroau- 
lem v, cap. 6, dicit : Per manus enim Patris, id est, 
per Fillum εἰ Spiriium, fil homo secundum similitu- 
dinem Dei. Sed memoriz mandanda est Chrysostomi 
aurea obáervatio de Spiritu sancto, ad Cor. xit,14 : 
Καθὼς βούλεται, οὐ καθὼς χελεύεται οἱ ἐπιτάττεται, 
'rout vult. non prout jubetur ac pracipitur. Vide supra, 
(81) Unigeniti vero omnipotens Deus caput est. 
Fn verba Rufini, Ezpositione in Symbolum apostolo- 
fum : ÜUnicus ergo Filius est : et cum sit. gloria, 
sempilermitate, virtute, regno, potestate, hoc quod 
Pater esi; omnia tamen hgc non aine auctore, sicut 
Pater, sed. ez Patre tanquam Filius sine inilio εἰ 


IE 
A et Deum colentibus observetur,In tantum autem ca« 
stimonia verum Dei cultum tenentibus, per has quas 
supra diximus aliasque liorum similes species conser- 
vanda est, ut etiam apud eos qui a diabolo adhuc in 
erroribus delinentur, attentius observetur; est enim. 
apud illos nonnulla observantia castimoniz. Quid 
ergo, quod errantes custodiebatis, hoc non obser- 
vabitis emendati ? 

XIII. Sed fortasse dicet aliquis vestrum : Oportet 
ergo nos omnia, quz fecimus dum coleremus idola, 
custodire? Non omnia; sed quzcunque bene fiebant, 
hzc etiam nune convenit observare, quia si quid 
recte (it ab his qui. in errore sunt, certum est id a 
veritate sumptum. Quia et si quid in vera religione 
non recte fit, non est dubium quin ab errore mu- 
luatum sit; bonum namque etiamsi ab errantibus 
gestum fuerit, bonum est, et malum etiamsi ab his 
qvi veritatem sequuntur gestum fuerit, malum est. 
Aut nunquid ita desipiemus, ut si videamus eum 
qui idola colit ésse sobrium, nos qui Deum colimus, 
sobrii esse recusemus , ne eadem facere, quz ille 
qui colit idola, videamur ? Non ita est, sed sit nobis 
studium , ut si illi qui errant, homicidium non fa- 
ciunt, nos ne irascamur quidem; et si illi adulte- 
rium non admiltunt, nos ne concupiscamus quidem 
alienam mulierem ; si illi amant proximos suos, nos. 
diligamus etiam inimicos nostros ; **; si illi mutuo 
dant bis qui habent unde reddont, nos etiam his 
demus a quibus recipere non speramus. Et per oni- 
nia nos qui eterni seculi hxreditatem speramus , 
( debemus pracellere eos qui presens tantum sacu- 

lum norunt, scientes quia, si opera illorum nostris 

operibus collata, in die j similia inveniantur 
ac paria, confusio nobis erit, quod zquales inveni- 
mur in operibus his qui propter ignorantiam con- 
demnantur, et nullam spem futuri szculi babuerunt. 

XIV. Et vere digna confusio est, ubi niliil amplius 
gessimus ab,his quibus amplius intelleximus. Quod. 
8i confusio nobis erit zequales eis inveniri in operi- 
bus bonis, quid erit nobis, si inferiores nos ac de- 
leriores examinatio futura reperiat? Audite ergo 
quomodo de his nos ipse verus Propheta docuerit ; 

ad eos enim qui negligunt audire verba sapientize , 

ita ait : Regina austri surget in judicio cum genera- 

tione hac εἰ condemnabit eam , quia tenit a. finibus 
D terre audire sapientiam Salomonis, et ecce plus quam 

Salomon hic , et non audiunt". Ad 908 vero qui de 

malis actibus gerere penitentiam Jetrectabant, ita 

ait: Viri Ninieitm surgent im judicio cum genera- 
tione hac et condemnabunt eam, quia pcuitentiam 
egerunt im pradicatione Jonm, et ecce plus quam 

Jonas hic **-", Vides ergo quomodo eos qui erudie- 

bantur ex lege, adductis ad exemplum illis qui ex gen- 

tili ignorantia veniebant, et ostendens eos nec illis 
aequales esse qui in errore posili videbantur, ex ipsa 
tantum eomparatione condemnat. Ex quibus omni- 
bus aermo quem proposuimus approbatur, ut casti- 


c 


RECOGNITIONUM LIB. VI. 


A552 
sis sive injustus, baptismus tibi per omnia neces- 
sarius est. Justo quidem, ut adimpleatur in eo per- 
fectio et regeneretur Deo; injuslo vero, ut pecca- 
torum quz gessit in ignorantia remissio concedatur. 
Ümnibus ergo festinandum est sine mora renasci 
Deo, quia incertus est uniuscujusque exitus vitze. 

X. Cum autem regeneratus fueris per aquam, ex 
operibus bonis ostende in te similitudinem ejus, 
qui te genuit Patris. Agnovisti enim Deum, honora 
patrem ; honor autem ejus est, ut ita vivas sicut 
ipse vult. Vult autem te ita vivere, ut homicidium, 
adulterium nescias,odium,avaritiam fugias, iram, su- 
perbiam, jactantiam respuas, et exsecreris invidiam, 
exteráque his similia penitus a te ducas aliena. Est 
sane propria quzdam nostre religionis observantia, 
qua non tam imponitur hominibus, quam proprie 
ab unoquoque Deum colente eausa puritatis expeti 
tur. Castimonis dico eausa, cujus species multe 
Sunt; sed primo ut observet unusquisque, ne men- 
siruate mulieri misceatur, hoc enim exsecrabile 
duxit lex Dei. Quod etsi lex de his non admonuisset, 
nos ut canthari libenter volveremur in stercore? De- 
bemus amplius aliquid habere animalibus, utpote 
rationabiles homines et ccelestium sensuum capaces, 
quibus summi. studii esse debet, ab omni inquina- 
mento cordis conscientiam custodire. 

ΧΙ. Bonum est autem el puritati conveniens , 
eliam corpus aqua diluere. Bonum vero dico, non 
quasi principale illud in quo mens purificatur, sed 
quod sequela sit illius boni hoc in quo caro dilui- 
tur. Sic enim et Magister noster. quosdam Phari- 
szoruim et Scribarum, qui videbantur esse ceteris 
meliores eL a vulgo separati, increpabat, dicens eos 
. hypocritas, quia ea solum quz liominibus videban- 
iur, pucifieabant, corda vero quze solus Deus aspi- 
cit, inquinata relinquebant et sordida. Ad quosdam 
ergo ex ipsis, non ad omnes dicebat : Ve vobis, Scri- 
be et Pharisei hypocritm, quia mundatis calicis 
et puropsidis quod deforis est, intus autem. plena 
sunt sordibus. Pharisce cece, επιµµάα prixs. quod 
intus est, ܐܧ‎ quod de[oris est. erit mundum". Vere. 
enim si inens mundetur luce scientiz, cum ipsa fue- 
rit munda ac splendida, Lunc etiam ejus qui defo- 
ris est hominis ipsa necessario curam gerit, id est 
carnis sus, ul οἱ ipsa purificetur. Ubi autem ista 
qua deforis est purilicatio carnis negligitur, certum 
οεἰ ibi neque de puritate mentis, ac munditia cordis 
curam geri. lta ergo fit, ut is quidem qui intrinse- 
cus mundus est, mundetur sine dubio el extrinse- 
cus, nos semper autem is qui mundatur extrinsecus, 
etiam intrinsecus mundus est, videlicet. cum agit. 
hiec ut omnibus placeat. 

XI. Sed.et illa species castimonie observanda 
est, ut ne, passim et libidinis solius causa feminis 
coeatur, sed posteritatis reparandz gratia. Quz ob + 
seryantia cum in nonnullis etiam pecudibus invenia- 
tur,pudorisest si non ab hominibus rationabilibus 


ἡ Matth. xxm, 25, 96. ** Matth, v, 21,82, 28; Luc, vi, 27, δ Matth. xn42; Luc. xi 51. "9 Luc, 


A3 


κι, 52; Matth. xi, M. 
PATROL. Gn. I. 


1500 


5. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


4555 


monia, quz aliquatenus etiam ab his qui in errore A procedendum fuerant ordinati, proficisci Antiochiam ΄ 


jubet atque ibi tres alios exspectare menses. Quibus 
profectis , ipse eos qui fidem Domini plene recepe- 
rant, deducens ad fontes quos mari conliguos supra 
diximus baptizavit , et eucharistiam frangens cum 
eis, Maronem qui eum hospitio receperat perfectum 
jam in omnibus , constituit eis episcopum, et duo- 
decim cum eo presbyteros, simulque diaconos or- 
dinat. Instituit etiam ordinem viduarum atque 
omnia Ecclesiz ministeria disponit, universosque 
admonet Maroni episcopo in omnibus quz przci- 
peret obedire. Et ita cunctis eompctenter dispositis, 
€um trium mensium tempus fuisset expletum, va- 
ledicentes lis qui erant apud Tripolim, Antiochiam 
proficiscimur. 


sunt positi custoditur, multo purius et altentius per 
singulas quasque, sicut supra ostendimus, species 
ἃ nobis qui veritatem sequimur teneatur, eu magis 
quo apud nos observantiz ejus praemia zterna po- 
iita sunt. 

XV. Hac et his similia cum dixisset, turbas dimi- 
4it, et ex more cum familiaribus suis cibo sumpto 
quievit. Hoc autem modo per tres continuos menses 
cum verbum Dei doceret et plurimos converteret ad 
fidem, ad ultimum jejunare me jussit, et post je- 
junium in fontibus qui contigui habentur mari, 
perennis aque mihi: baptismum dedit, Cumque pro 
regenerationis gratia divinitus mihi collata , feriati 
cum fratribus leti egissemus, Peirus eos qui ad 


LIBER SEPTIMUS. 


1. Egressi iandem etiam Tripolim Phenicis ur- B triduum quantum ad propositum meum spectat , 


insequar vos. Opperiemini autem me ad proximum 
portz civitatis stabulum, et inde iterum similiter, 
cum díes ibi aliquot transegerimus, przcedetis me 
ad ulteriores civitates; et hoc vos facere per singulas 
cupio, declinandz quantum in nobis est invidi gra- 
tia, et ut fratres qui nobiscum sunt, vestri providentia. 
per singulas civitates parata invenientes hospitia , 
minus vagari videantur. 

ΠΠ. Hzc dicente Petro, necessario acquiescunt, 
dicentes : Non valde nos contristat hoc agere quia 
8 te jubemur, qui omnia et bene agere et bene con- 
sulere per Christi providentiam electus es, sed ες 
una die aut si multum biduo, quamvis grande sit, 
in hoc omni spatio non videre dominum nostrum 
Petrum, tamen tolerabile est. Consideramus enim 
quid patiantur illi duodecim fratres nostri, qui 
procedunt nos, et mensem pene integrum ex tribus 
mensibus, quibus per unamquamque urbem resides, 
tanto bono auditus tui visionisque fraudantur. Ut 
ergo jubes, quia recte onmia jubes, agere non me- 
rabimur. Et his dictis precessere, acceptis mam- 
datis, ut extra urbem alloquerentur fratres qui 
secum iter agebant, ne constipati εἰ quasi cum 
tumultu, sed sparsim et in binos divisi ingrediantur 
civitates. 

IV. Verum (33) ubi illi profecti sunt, ego Clemens 
valde gavisus sum quod me secum esse fecit, et 
aio ad eum : Deo gratias ago, quod me non przemi- 


» primam in Ortosiade haud procul a Tripoli 
fecimus mansionem, ubi sequenti quoque die re- 
morati, quia omnes pene qui Domino crediderant , 
dum dive!li a Petro nequeunt, illo usque secuti sunt; 
inde Antharadur venimus, Sed quod multi nos 
comitarentur, ait Petrus ad Nicetam simul atque 
Aquilam : Quoniam quidem plurimz fratrum turbae 
nobiseum sunt, et ingredientes singulas quasque 
urbes non parum invidize contrahimus, videtur mihi 
providendum, ut neque ipsis ingratum sit si prohi- 
beantur sequi, neque nobis pompe alicujus excitet 
malignus invidiam. Censeo *taque te Nicetam atque 
Aquilam precedere nos cum ipsis, ita ut etiam vos 
in duas Bartes divisam multitudinem ducatis, ut 
&pàrsim magis quam sub una congregalione iter 
agentes, singulas quasque introeamus gentium civi- 
tates. 

M. Scio autem quia triste vobis videtur, quod 


amplior mihi quoque erga vos affectus est,‏ ܗܐ 
sed si pro affectu, quem adinvicem gerimus, non‏ 
faciamus qua convenientia et honesia sunt, irra-‏ 
tionabilis hujusmodi amor videbitur. Et ideo ne-‏ 
*Quaquam titulo charitatis imminuto, quz utilia‏ 
videntur ac necessaria procuremus, maxime cum‏ 
nullus dies possit intercedere, quo non disputatio-‏ 
mibus meis interesse possitis. Per singulas enim‏ 


quasque nobiliores provinciarum civitates proposui, p sisti eum aliis; nam tristitia interissem. Tum Petrus : 
Sicut etiam vos scitis; ternis docendi gratia residere Εἰ quid fiet, inquit, si neceasilas exegerit mitti té 
mensibus. Nunc ergo Laediciam, que est urbs — aliquo doctrinze gratia? separatus a me jiro utilitate 
proxima, precedite me, et ego post biduum aut morieris? nec tibimetipsi imperabis ferre patienter 


COTELERII NOTAE. 
(S5) Verum, etc. Preponuntur in codice PP. Car- 


raelitarum hie intrusa: In oct. [pro sept.] sancti 
Glementis. Ego Clemens dum. essem cum beatissimo 


Petro apostolo, quodam die dizi ad eum : Gratias 
ago Deo, quod me non permittas separari a te; nam 
tristitia interissem, 


4358 


RECOGNITIONUM LIB. 1 


1357 


quz necessitas imposuerit? aut ignoras, quia amici A cum oleribus in usu est (5), indumentum autem boc 


est mihi quod vides, tunica cum pallio, et hac ha- 
bens, aliud nihil requiro. Hoc mihi sufficit, quia 
mens mea non ad hzc prasentia, sed ad illa qua 
selerna sunt aspicit, et ideo nihil me rerum preesen- 
tium visibiliumque delectat. Unde tuum quidem 
erga me bonum animum amplector et mirer, ac te 
magis laudo, quomodo cum sis vir ex, consuetudine 
muliz: abundantiz veniens, tam cito transferre et 
aptare te potueris ad hanc vitam nostram, quz solis 
necessariis utitur. Nos enim a puero, id est, ego et 
frater germanus meus Andreas, non solum orphani, 
sed et valde pauperes crevimus et necessitate ope- 
rarii esse consuevimus, unde et nunc facile vexa- 
tiones itinerum ferimus. Sed potius si mihi acqate- 
Sceres et permilteres, ego magis homo operarius, 
facilius tibi possem servi implere ministerium. 
VII. At ego hzc audiens contremui, et lacrymas 
mihi tontinuo proruperunt, quod talem mihi ser- 
monem dixerit vir tantus, quo omnis inundds bha- 
betur inferior. Tum ille lacrymantem me videns, 
causam percontatur. Cui ego respondi : Quid tantum 
in te peccavi ut me tali sermone onerares? ej.Pe- 
trus : Si malum est, inquit, quod dixi ut serviam 
libi, tu prior peccasti hoc müihi dicendo. Et ego : 
Non est, inquam, simile; me enim decet hoc tibi 
facere, tu gutem qui Dei summi preco ad salvandas 
animas hominum missus es ܙ‎ grave est ul hoc.mihi 
dicas. Et Petrus : Acquieacerem tibi, inquit, nisi 


semper simul sunt , et licet corporibus separeptur, 
memoria tamen junguntur? sicut econtrario non- 
nulli corporibus una positi, animis dividuntur. 

V. Et ego respondi : Non putes, mi domine, h»c 
me irrationabililer pati, sed certa et causa et ratio 
est hujus erga te affeetus mei, Te enim solum pro 
πω ης meis alfectibus habeo, pro patre, pro matre, 
pro fratribus; super 1:60 autein omnia est, quod mihi 
salutiscausaetagnoscenda veritatis tu solus existis. 
Sed et illud non mihi in postremo habetur loco, 
quod juvenilís :etas quie in me est, éoncupiscentia- 
rum insidiis subjacet, et vereor esse sine le, cujus 
sola presentia omnis luxuria quamvis ratione ca- 
reat, erubescit ; licet confidam de misericordia Dei, 
quod etiam sensus meus ex liis quie per doctrinam 
tuam concepil , aliud jam aliquid ad cogitationem 
recipere non possit. Preterea memini te apud. Ca- 
saream dixisse, ut si quis vult me salva pietate co- 
mitari, comitetur, Salva autem pietate dicebas, ut 
neminem contristaret cui secundum Deum deberet 
adüzrere , verbi gratia, ne uxorem fidelem relin- 
queret vel parentes vel alias hujuscemodi personas, 
ἃ quibus ego valde liber sum et ideo aptus ad se- 
quendum te; atque ulinam mihi conéedss ut tibi 
eliam servi ministerium exhibeam. 

NI. Tum Petrus ad hac ridens ait: Et quid putas, 
Clemens, quod non te ipsa necessitas mihi faciat 
servum? Nam quis mihi poterit alius &ternere'sin- 


dones et stragula pulchra componere 1 Quis servare C Dominus noster qui ad salutem totius mundi venit, 


et qui erat omni'creatura nobilior, servire passus 
essel, ul nos suaderet non erubescere fratribus 
nostris servorum exhibere ministerium, Tum ego : 
Si puto quod possim te vincere, valde stultus sum; 
verumtamen ago gratias providentiz Dei , quod pa- 
rentum loco habere te merui. ! 
VIII. Tum Petrus : Nemo enim, inquit, vere ex^ 
genere tibi superest? Respondi : Sunt quidem multi 
potentes viri ex Cesaris prosapia (36) venientes ; 


annulos et imdumenta qui assidue mutare de- 
beam (34), preparabit? Quis etiam coeis imperabit 
εἰ diversa atque electa pulmenta providebit , que 
arte scilissima δὲ varia przparentur, el omnia illa 
que hominibus molliter institutis, imo potius cupi- 
ditati eorum velut immanissimz cuidam bestize in- 
justis quaesita sumptibus conveetantur? Sed fortasse 
quamvis mecum positus videaris, non agnoveris vi- 
tam meam; panis mihi solus cum olivis et raro etiam. 


COTELERII NOTAE. 


c, 48; lib. ix, c. 6 et 30, Potuit nihilominus apo* 
stolerum princeps carnibus animantium non vesci, 
instar Matthai in Clemente Alexandrino Pedag. it 
€. 1, et instarJacobi Justi apud Eusebium, Histor. n1, 


(S4) Indumenta, quae assidue mwtare debeam. 
Ὑποδύματα forie aut ἐνδύματα, nou ὑποδήματα, 
ὑποδῄσεις. Clementin. xu, 6, epist. T4. 

( Paris mihi solus cum olivis, etc. Ob 006 


milem pariterque apoeryphum locum nescio quem, D 25; Fpiphenium, bares. 78, nuin. 13; Hieronymum 


in Catalogo, ex Hegesippo. Est quippe przter Ebio- 
niticam aliorumque hzreticorum, necnon Pythago- 
re abstinentiam, superbam, superstitiosa, Deo 
quasi malorum auctori injuriosam, animae ut in be- 
stiarum corpora devolubili contumeliosam; alia abs- 
linentia, pia, Christiana, humilis, non Deo, aut 
creaturis, sed concupiscentig inimica. 

(86) Ex Cesaris prosapia, etc. Tiberii, Clementin. 
1v, 7; epist, cap. 46 εἰ 142. Hinc, hoc est ex apo- 
cryphis et incertis, Clemens Eucherio ad Valeria 
num scribenti dicilur, verusta prosapia. senatorum, 


b. . 18. 
ܣܚ‎ 


ris som- 


Petro victus e lupinis tribuitur per Gregorium Ν᾿ 
zianzenum, carmine 18 : Τὸν ἐχ θέρμων μόνων τρυ- 
φῶντα Πέτρον, el oratione 10 : Πέτρος ἀσσαρίου θέρ- 
ιοις τρεφόμενος. Ubi cur Nicetas ἀσσάριον, nummu« 
ium, emendis lupinis vilis pretii mereimonio ido- 
meum, metiotur decern numinis, quot ἀργυρίῳ le- 
pnr assignata νομίσματα, id vero clam tme est. 
έτρος, inquil, ὁ ἐχ θέρμων μόνων τρυφῶν ἀσσαρίου 
ἑωνημένων [al. ἑνὸς ὠνουμένων], ἤγουν δεκανού, 
[vel δεχανούμμου]. Τοῦτο δὲ ἔχ τινος τῶν μὴ ἐκκλη- 
σιαζοµένων. ܨ‎ ἀνείληπται. Habet. tamen forsan 
aatipulatores nonnullos, in Catena, Matth. x, 29, dum 
ἀσασάριον Decalogum allegorice interpretantur. ܠ‎ 
Gregorio dissentire videtur Epiphanius, haeresi 30, 
ο. 15, ac existimare abslinentiam Petri ab animatis 
€t carne, figmentum esse Ebionitarum, qui. Periodis 
Petri depravarint. Atque hanc sententia aiiquan- 
ium fortassis adjuvant qug hic halentur lib. vii, 


ܐ 
108 
aliquando ante quatuor annos corpus mulieris cum‏ 
duobus parvulis ejectum, Cum multi multa dicerent,‏ 
nec aliquid nobis rati elucesceret tam immensum‏ 
pelagus perserutantibus, pro multo tamen affectu‏ 
paler quem erga. suos gerebat, pascebatur- vanis.‏ 
spebus, donec yisum est ei, ut me sub procurato‏ 
ribus ordinatum Romz relinqueret , annorum cum.‏ 
essem duodecim, et jpse pergeretad requirendum,‏ 
Flens itaque descendit ad portum , et navein con-‏ 
scendens profectus est, Ex eo usque in hodiernum‏ 
neque literas ejus accepi, neque si vivat aut. de-‏ 
functus sit novi. Sed magis. suspicor, uia et ipse‏ 
Obierit aut tristitia. victus aut naufragio; ammi‏ 
etenim viginti elapsi suut quibus μος geruntur, et‏ 
nuntius quidem de eo ad me aliquis venit.‏ 86 

ΧΙ. Petrus hzc audiers ex affectu lacrymas fudit, 
et ad eos qui aderant familiares ait : Hec si quis 
in Dei cultu positus pertulisset quz hujus pertulit 
pater, statim bomines religioni ascriberent ܚ ܐܐܡ ܐܧ‎ 
narum causam; qua cum accidunt miserie gentili- 
bus, malorum causam fato ascribunt, Miseros autem 
dico eos, quia et hic vexantur erroribus et ab spe 
futura fraudantur ; Dei cuHores.cum lec patiumtur, 
ad purgationcln peccatoruyn- eedit eis, quod perfe- 
runt patienter. 

ΧΙΙ. Post hzc dicta.unus ex. astantibus Pelrum 
rogare cepit , ut die.crastina maturius ad insulam 
proximam qua sex non amplius stadiis aberat , 


5. CLEMENTIS 1 ROM, PONT. OPERA DUBIA, 
nam pátri utpote propinquo suo el ung educato, A ccpit, sicubi aliquis eorum vidisset. ai 


τ 


nobilis adzeque familie Casar ipse junxit uxorem, 
e£ qua duos geminos ante me filios suscepit , non 
valde, ut aiebat pater, aibi invicem similes (57), ego 
enim eos-non 3460 sciebam. Sed ne matris quidem 
valde memor sum, sed quasi per somniumi ita te- 
nuiter vultus ejus speciem recolo. Maler ergo inea 
Matthigja, pater Faustinianus vocitatus est, Iratrum 
autem meorum alter Faustinus, alter Faustus dice- 
batur (38). Interea cum ego quinque vixduni essem 
annorum,mater, sicuta patre didici, somnium vidil, 
quo moneretur, nisi cum duobus filiis suis gemi 
confestim Urbem fuisset cgréssa el abfuisset annis 
decem, ipsam pariter cum liberis interitu exitialiili 
perituram. 

ΙΧ. Tum pater, qui tenere diligerel filios, ad- 
junctis servis et ancillis ac sumptibus sufficienter 
prebitis, navi impositos cum matre filios Athenas 
mittit erudiendos, me sibi solum (lium ad solatium 
relinens et in hoc quidem gratias agens (39), quia 
non etiam me imperavit somnium pariter cum matre 
discedere, Anno autem completo pater misit ad eos 
Athenas homines et sumptus, scire simul cupiens 
quid agant, nec tamen redeunt qui missi sunt, 
Tertio rursus anno moesiissimus paler-mittit alios 
cum pecuniis , qui quarto anno regressi nuntiant 
neque matrem se neque fratres vidisse, sed meque 
Athenas eos omnino pervenisse, neque usquam alicu- 
jue salem aui cum ipsis-fuerant vestigiut repertum, 


X. Pater hzc audiens et multa tristitia obstupe- (; Aradum nomine. (40), .pergeremus, videndi. in.ea 


gratia mirum aliquod opus, columnas viteas magni 
tudinis-immensz (41). Cui Petrus, ut.erat clemen- 


factus, nesciens quo tenderet ܬܐܐܐ‎ ubi quiereret, una 
mecum descenditad' portum, et requirere a nautis 


COTELERII NOT.E: 


tiam a Strabone notàtam, viginti stadiorum. Quid si 
Rufinus loci ambitum, qui juxta illum geográphvm. 
εἰ Plinium seplemi est stadiorum; pro distàntia ac- 
t? Jam Aradi et Antatadi voces librariorum 

vitio confusae habes non:solum in his Operibus Cle- 
menti suppositis, sed et alibi, ut apud Plinium lib. 
v, cap. 20; et in concitio Chaleedonensi, ubi- repe- 
ries Paulum modo Aradi, modo. Antaradi episco- 
pum; eum ibidem Alexander. Antaradi antistes me- 
inorelur. Tolle vero, Sussore me, duo menda : al- 
ilerum ex Auselmo. monacho in Deseriptione 
aenctz, tom. Vl, Antique lectionis Henrici Canisii: 
De. Arathas (imo Marathos,Geographias: vide), sque 
ἐπ Antherádum. (in marg, Anteradum. sive Aniara- 
dum) &unt octo leuce, ubi B. Petrus pr&dicavit, dum 
ἡγεῖ Antiochiam: aliud ex Athanasio Epistola ad so- 
Wtariam. vitam agentes, p. 812, Κυμάτιος ὁ ἓν Τα- 
pálxp, ubi corrigi malo, àv ᾿Αράδῳ, quam ἐν ,'Avea- 
1 in Apologia de fuga sua, non multo 
initium sanctus docior' Antaradi episcopum 
Carterium. ܕ‎ 

Qu Columnas viteas magnitudinis immensa. Sic 
legendum etiám in Abdia, ex Grecis τὰ ex Nice- 
phoro lib, 1, cap; ὅδ : Vites jure apud priscos ma- 
gritudine quoque inter. arbores numerabantur, Jovis 
"simulacrum ἐπ urbe Populonia ex una conspicimus, 
Tot ievis incorrupium ;. item. Massilie- , Me- 
faponti templum: Junonis. vitigineis: columnis. stetit, 
ܘܐܬ‎ rrr posi ܝ‎ να acanditur 
tita μπα a, Εἰ ferunt, quoniam. ܘ‎ 
aviplitudinem exeunt. Verba Ῥηη] 16. xw, ε. 4, φαΐ 
EN atur lib. xvi, eap. 40. Vide mox infra cap. 
sub lin. 


icit 


nium magis resipiunt, quam C:esaream Romanam- 
ie mobifitatem, nisi ego fallor. Fundus fabulm, 
lavius Clemens-consul patruelis Domitiani, nemini 
nom notus. Cui si Clemens noster genere fuit con- 
jean cognatus erat. Domitiani, non Tiberii. In. 
nardo Serm. de Clemente : Acceperat B. Clemens 
mobile genus, araplas possessiones, etc, 

(97) Non valde sibi invicem similes. Nulla varie- 
tas in codicibus manu exaratis, quod mirum est, 
eum Greca Clementinorum ac Epitomes coritrarium 
plane habeant; et guiden o probabilius, quo res 
est memoratu dignior, magna similitudo gemello- 
rum, quam paulula. 

(58) Pater Fuwstinianus vocintus esi : fratrum 
antem meorum, etc. Ex similitudine nominum ori- 

nem sumpsit dissimilitudo scripturarum. Siqui- 

lem Grace, ut el apud Nicephorum, Φαῦστος, Φαυ- 
στῖνος Οἱ Φαυστινιανὸς sunt pater cum duobus libe- 
ris Niceia et Aquila. Tantum Clementinorum xin, 11, 
Faustini nomen Aquis datur; itemque in pseüdo- 
Abdias. At Rufinus interpres fictitiam gradá(ionem 
invertit, ab incremento nempe ad .decrementum, fa- 
ciendo Faustinianum, Faifstinum, et Faustum ex 
Fausto, Fáustino οἱ Faustiniano, Denique pater Ce- 
dreno, atque monacho Allissiodorensi scriptori 
€hronol est Faustus, auctori Libri pontificalis 
ܪܘܬ‎ falso le Faustinus; Nicetam vero idem (11 - 

ostor Faustum appellat. P 

(89) Gratias agens. Legebat, εὐχαριστῶν, pro εὖ- 

Tan 
Y Inzulam proximam. . . . Aradum nomine. In 
Clementinis ac .Epilome abesse dicilur stadiis tri- 
ginta non totis : quod propius accedit ad. disfan- 


1... 


RECOGNITIONUN. LIB. VII. 


1301 


lissimus, acquieecit, sed monuit nos, cum navem A alius sane filius quatenos- patri. maneret δὰ gola- 


tium,.cogitavi. 

XVI Sed ut hzc ita fleri possent, somnium 
lluxi, quasi assistente mihi per. visum quodam nu- 
mine et dicente, ut confestim eum. geminis meis 
Urbe discederem et tandiu abessem,,donec.redire 
1e ipse preciperei; quad si mon facerem, cum 
liberis omnibus. me pariter periluram, Εἰ ila fa- 
etum est. Statim enim ut. somnium viro enarràvi, 
.extimuit, et aociatis-mihi duobus filiis, servis quo- 
que et ancillis, pecunia etiam abundanti data, na- 
vigare Athenas Jubei-ubi simul: et; erudire, liberos 
possem, marisura, inquit, ibi usquequo visum fue- 
rit ei qui praecepit exire, ut'redeas ad nos. Interea 
navigans una cum meis natis- ventorum yiolentia 

B ad hos infelix nocturno. naufragio depulsa sum lo- 
cos, et eum omnes interissent, arreptam me crue 
delem supra saxum quoddam vehementior fluctus 
ejecit, ubi cum sederem ea sola spe qua meos 
possem forte natos invenire, in profundum me non 
precipitavi, tunc cem adhuc perturbata anima 
et doloribus ebria faeere hoe et audebat et po- 
ferat. 

XVII. Verum ubi dies exortus est, et ego cum 
clamore et ululatu infelicium natorum circumspi- 
cerem sicubi vel ejecta possim videre cadavera, 
iniserationa commoti quidam.ex liis qui me vide- 
rant, prifo per pelagus, tum etiam circa littora 
requirunt, si quem 10116 de meis infantibus in- 
venirent, Sed ubi nusquam ullus inventus est, mi- 
serantes me mulieres loci consolari coeperunt, enar- 
rantes singula suas quaque miserias, ut. ex simi- 
litudine calamitatum solatium caperem; quod me 
1oagis contristabat, non enim tale mihi erat inge- 
nium, ut aliorum mala mea esse solatia ducerem. 
Et cum me mult hospitio cuperent recipere, una 
quadam paupercula hic habilans exlorsit mihi tu- 
gurio ejus succedere, dicens fuisse sibi virum 
nautam eumque in mari adolescentem defunctum, 
sibique ex eo die eum multi eam accipere in con- 
jugium cuperent, amore viri viduitatem fuisse cha- 
riorem, Erunt ergo, inquit, nobis communia, que- 
cunque manibus nostris operantes quirere pole- 
rimus. 

p XV Et ne longa ac minus utili narratione 
utar, libenter habilavi cum ea. propter affectum {|- 
dei quam servaverat viro. Sed non multo post mihi 
infelici, lacerata dudum morsibus, resolute sunt 
manus, et illaque me susceperat, incurrit para- 
lysin et doni in lecto Jacet. lllarum 3utem mulierum 
qua prius miserabantur, refrixit affectus; nos 
ambe debiles, ego ut vides sedeo stipem. petens, 
et si quid forle quasiero fit unus duarum infeli- 
«σπα cibus. Ecce jam «que mea suni sufficienter 
audisti, Lu nunequid moraris implere quod promi- 
seras, et dare medicamentum quo possit absque 
eruciatu, ut ais, utraque nostrum miserabilis vito: 
sortem finire? 

XIX, Hoc dicente iuuliere, mulia Petrus cogita 


üescendissemus , non una omnes concurrere ad vi- 
dendum; nolo enim, inquit, notari vos a urbe. 
Qum erge die postera navi sub momento hore ve- 
missemus ad insulam, continuo ad locum in quo 
erant columnz mirabiles, properamus. Erant autem 
in zde quadam posite, in qua Phidie opera per- 
magniflca habebantur, quibus intento unusquisque 
nostrum detinebatur aspectu, 

XIII. Petrus vero ubi solas columnas miratus est 
viteas, nequaquanr raptus picture gratia, egressus 
vidit pro foribus mulierculam quamdam stipem ab 
introeuntibus deposcentem ܕ‎ quam altentius consi- 
derans ait : Dic, ulier, quod tibi membrum corpo- 
ris deest, quod huie te Injuria subjecisli ut stipem 
petas, et non potius manibus tuis. quas a Deo acce- 
pisi operans cibum quaras ? At illa suspirans ail» 
Unam mihi quidem essent manus quie moveri 
possent, nunc auiem species lantum servata est 
manuum, nam ipsz sunt emortu:z, et meis morsibus 
debiles et sine sensu reddite, Et Petrus : Qua, àa- 
quii, fuit causa, ut hoc. tibi tantum mali. ipsa con- 
ferres? Ignavia, inquit, necaliud quidquam ; si 
enim fuisse. in me aliquid virtutis, potui vel praci- 
pitio uti vel profundo maris injicere memeltipsam, 
δἰ finem dare doloribus m 


XIV. Tum Petrus: Ecquid pütas, ait, mulier, quod 
qui semelipsos perimunt, a suppliciis libetantur ? 
nisi quia majoribus subjacent. peeniá anims eorum 
qui sibi ipsis intulerint manus. At illa : Utinam , 
inquit, istud mihi certum fieret, quia vivunt animae 
in inferno, libenter amplecterer etiam poenas ferre 
mortis illae, tantum ut dulees mibi natos horam. 
saltem unam viderem, Et Petrüs : Quid taritunt is- 
ἰυὰ est, quod te tani gravi afficit tristitia, scire ve- 
lim. Si enim doceres me causam, possem tili et 
ego evidenter ostendere, o mulier, quod in inferno 
vivant animz, et pro. przcipitio, vel profundo pos- 
sem tibi dare medicamentum aliquod, ut sine eru- 
ciatu valeas vitam finire. 


XV. Tunc mulier promissione hac gratanter ac- 
cepta cepit. dicere; Genus quidém mihi el palria 
qua sit, nec credi facile, nec dici necessarium puto, 
sed causamitantüm sufficiL doloris exponere, cur 
morsibus meis meas ipsa debiles reddiderim manus, 
Fso generosis orla parentibus et potentis adeque 
viri sortita matrimonium, duos suscepi geminos 
liberos et post hos unum alium, Sed frater viri 
mei illicito in me amore vehementer exarsit. mihi 
autem cum super omnia cura esset pudiciliz, et 
neque tanto sceleri acquiescere neque viro vellem 
flagitium fratris aperire, cogitavi quatenus el ego 
impolluta evaderem, et fratrem inimicum et ho- 
stem non facerem fratri, ne genus omne quod erat 
mobilis famili: in opprobrium darem, Patrià ergo 
et urbe cum duobus meis geminis discedere statui, 
donec incestus amor cCenquiesceret, quem forte 
presente mes  palparet et inflammaret aspectus ; 


PONT. OPERA DUBIA. 1364 

A XXIL Et tenens manum ejus Petrus adducebat 
eam ad navem. Quem ego videns: marium dantem 
mulieri ridere coepi, sccedens tamen honoris ejus 
gratia, pro ipso cepi velle subjicere manum meam 
et sustentare mulierem; simul autem ut manum 
ejus contigi, ululatu ingenti reddito in amplexus 
meos irruit, et maternis me consectari osculis cee- 
pit. At ego ignorans omne negotium quasi insa- 
nientem mulierem repellebam, simul et, cum vere- 
€undia licet, indignabar tamen quodarimodo ad- 
versum Petrum. 

XXIII. At ille : Desine, inquit, quid agis, o: flli 
Clemens? noli repellere tuam matrem. Ego vero 
ubi hac audivi ܙ‎ continuo laerymis suffusus concidi 
supra jacentem matrem et osculari eam cepi. Si- 
mul enim ut audivi, paulatim vultum ejus revóca- 
bam ad memoriam et noiior mibi intuenti tanto 
magis fiebat. Multitudo interim conveniebat plu- 
rima, audiens quod mulier quz ad stipem petendam 
sedebat, recognita esset a filio suo viro, quodam 
bono. Et cum velimus confestim enavigare ex in- 
sula , mater ait ad me : Fili dulcissime, rectum est 
ut valedicam mulierculie que me suscepit, est enim. 
egens et paralytica, jacens in lectulo. Quibus audi- 
lis Petrus et omnes qui aderant, admirati sunt bo- 
nitatem ac prudentiam feminz, et continuo jussit 
Petrus abire quosdam et deferre mulierem in le- 
etulo ubi jacebat. Cumque fuisset allata et in me- 
dio turbg astantis la, in conspectu omnium 

2 Petrus ait : Si veritatis ego sum praeco, ad conlir- 
mandam fidem horum omnium qui assistunt, ut 
sciant el credant quia unus est Deus qui ccelum fe- 
cit ac terram , in nomine Jesu Christi Filii ejus, 
surgat hzec mulier. Et statim ut hac dixisset, sur- 
rexit sana et procidit ad pedes Petri, atque amicam 
suam ac familiarem osculis petens, percontabatur 
3b ea quid istud esset megotii. At illa breviter 
omnem ei ordinem agnitionis exposuit, ita ut etiam 
turba astantes mirarentur, 

XXIV. Tum Petrus (43), de fide Dei ac religionis 
institutis, quod ad se pertinebat, in quantum tempus 
patiebatur loeutus ad turbas, addit etiam hoc, ut si 
quis vellet de his diligentius noscere, Antiochiam 
veniret, ubi tribus, inquit, mensibus statuimus re- 

D sidereetqua ad salutem pertinent edocere. Si enim, 
inquit, negotiandi causa aut militandi patriam re- 
Tinquunt homines ac parentes, et longas peregrina 
tiones subire non metuunt, pro vita terna tribus 
saltem mensibus peregrinari, cur onerosum videa- 
iurac difficile? Cumque hzc et alia his similia 
dixisset, ego mulieri quz susceperat matrem et 
sanitatem receperat per Petrum, mille drachmas 
donavi, et. presentibus cunctis commendavi eam 
cuidam viro bono, primario illius oppidi ܙ‎ qui et li- 


Hi NOTAE. 


forsitan fuit a pseudo-Abdia. Aitenim lib. 1: Tum 
apprehensis Peirus manibus ejus aanavil eas. 


1565 S. CLEMENTIS I ROM, 


tione distractus velut attonitus stabat, ét ego Cle- 
smens superveniens, Düdum, inquam, per omnia 
discurrens quaerebam te, et nunc quid facimus? 
At ille precepit-mihi ut ad naviculam precederem, 
ibi me, inquit, opperire, et. quia contradici ei non 
poterat, quod jussit implevi. Ipse vero, ut. mihi 
cuncta posterius enarravit, suspicione quadam pul- 
satus requirebat a muliere genus et . patriam simul 
et nomina flliorum, que si mibi, inquit, iS, 
dabo continuo medicamentum. ALilla quosi vim 
sustinens, quiz neque fateri bac volebat et medi- 
ܐܐ ܘܙܘ‎ cupida erat, fünxit alia ex aliis, etait se 
quidem esse Ephesiam, virum autem Siculum, sed. 
et filiorum nomina similiter immutavit, Tum Petrus 
putans eam. verum respondisse ait: Heu! mulier, 
putabam, inquit, grande aliquod gaudium hodierna 
vobis die oriturum, suspicabar enim te 6886 quam- 
dam mulierem, de qua similia quedam nuper ad 
fidem didici. At illa adjurabat eum dicens: Rogo 
le ut indices mihi que isla sit, ut sciam, si est ulla 
inter mulieres me infelicior. 

XX. Tum Petrus fallere nesciens et miseratione 
commotus coepit dicere : Est quidam adolescens in- 
ter eos qui me sequuntur religionis et sectae gra- 
Via, Romanus civis, qui mihi enarravit quod patrem 
habuerit et duos geminos fratres, ex quibus nullus 
el supereit. Mater, inquit, mea sicut a patre didici, 
somnium vidit, ut. Romana urbe ad tempus exce- 
deret cum duobus geminis natis, ne forte exitiali 
Interitu deperirent ; que cum discessisset nusquam 
Verrarum ultra comparuit. Pater vero suus post 
hec ad inquisitionem uxoris ac flliorum profectus 
nec ipse invenitur. 


XXL. Hzc edm dixisset Petrus, mulier stupore 
pereussa corruit. Tum Petrus continere cam et 
consolari ccepit, ac requirere quid esset causz aut. 
quid pateretur. At illa vix aliquando spiritum re- 
wocans, ac semetipsam ad gaudii quod sperabat 
magnitudinem reparans simulque affricans vultum, 
Hic, inquit , est quem dicis adolescens? At Petrus 
"ibi rem intellexit, Dic, inquit, mihitu prior, nam 
videre eum non poteris. Tum illa : Ego, ínquit, sum 
adolescentis mater, Et Petrus : Quod ei nomen est? 
At illa : Clemens, ait. Petrus : lpse est, et ipse erat, 
qui paulo ante mecum loquebatur et quem jussi ad 
mavem precedere. Tum illa procidens ad pedes 
Petri rogare cepit, ut festinaret ad navem. Et 
Pet Si mili, inquit, servas fldem ut facias 
quod dico. At illa : Omnia , inquit , facio; tantum 
mihi ostende unicum meum natum, puto enim me 
per ipsum et geminos meos videre. Ex Petrus : Cum 
videris, inquit, eum, modo interim dissimula pau- 
lulum, usquequo egrediamur ab insula. lto, inquit, 
faciam. 


COTELEI 


(42) Tum Petrus. Ante. hiec miraculum sanate 
Mauhidiz videtur excidisse e codicibus : quod lia- 
bes Clemenlin. xn, 25, Epit. 91, quodque lectum. 


1366 


RECOGNITIONUM LIB. VIL 


1365 


benter se facturum quod imperabamus spopondit. A mire magnitudinis ; aequievi, ventum est ad lo- 


€um, ceteri omnes interiora edis ingressi, mihi 
an'mus nescio ob quam causam ingrediendl ultra 
non fuit. 

XXVII. Sed dum illos foris opperior, mulierem 
hane considerare cepi qua parte membrorum esset 
debilis, ut non labore manuum vielum qüzreret , 
sed mendicitatis pudorem subiret; requiro ergo ab 
ea causas, lla nobili se ortam genere, et nobili 
nihilominus viro in matrimonio fuisse junctam fa- 
tetur, cujus frater, inquit, in me illicito amore in- 
flammatus fraternum torum polluere cupiebat. Quod 
ego abhorrens, et rursum de tanto scelere viro in- 
dicare non audens, ne bellum fratribus et oppro- 
brium generi indicerem, magis ex patria discedere 

B judieavi cum duobus geminis filiis meis, juniore 
puero ad solatium patri relicto. Et ut hzc, inquit, 
honesta specie flerent, cogitavi somnium fingere et 
dieere viro, astitisse mihi numen quoddam per vi- 
sum et dixisse, ut cum duobus geminis meis con- 
festim ex Urbe proficiscerer, usquequo ab ipso au- 
direm, quando redire deberem. Quibus audilis, 
credidisse aiebat virum, et Athenas se geminis cum 
liberis emisisse inibi erudiendis, sed tempestate 
gravi ad hanc insulam fuisse depulsos, ubi, con- 
fracta navi; se fluclu excussam supra saxum quod- 
dam, ob hoc solum mortem distulisse , donec , in- 
quit, infelicium natorum meorum saliem emortüa 
membra complecterer, 86 sepulture mandarem. Sed 
cum dies fuisset exortus et turba: convenissent, 
miseratione moti projecerunt mihi indumentum. At 
ego infelix fletibus multis rogabam ut requirerent, 
sicubi infelicium natorum possint invenire cor- 
puscula. Ego autem omne corpus meum dentibus 
lanians, planctibus et ululatibus nihil aliud elama- 
bam nisi , Ubi mihi infelici Faustus est, ubi Fau- 
stinus? 

XXVII, Et eum hzc dicéret Petrus, Niceta et 
Aquila subito assurgunt et stupefacti perturbari 
eosperunt dicentes : Dominator Domine et Deus 
omnium, verane hzc sunt, an somnium est quod 
agitur? Tum Petrus : Nisi, inquit, nos insani su- 
mus, hzc vera sunt. At illi paululum remorati et 
confricantes faciem , aiunt : Nos sumus Faustinus 


Sed. et aliis quibusdam aliquantulum pecuniz dis- 
tribui, et illis. mulieribus qua aliquando solate 
dicebantur in miseriis matrem meam, quibus et 
gratias retuli, Et post haec una cum matre enaviga- 
vimus Antaradum. 

XXV. Cumque venissemus ad hospitium, maler 
requirere ccpit a me, quonam devenisset pater. 
Cui ego: Ad te, inquam , requirendam proféetus 
ultra non rediit. At illa audiens suspiravit tantum, 
grande enim pro me gaudium babens reliquos so- 
labatur mcrores. Die autem postera sedens una 
cum uxorePetri (45) iteragebat nobiscum, et venimus 
Balaneas (44), ubi triduo remorati, inde accessimus 
Patho (40) εἰ post hoc Gabala (46), et sic Laodiciam 
pervenimus, ubi ante portas occurrunt nobis Niceta 
et Aquila et osculantes nos abducunt in hospitium. 
Petrus autem videns amplam civitatem et splendi- 
dam, Dignum est, inquit, remorari nos in hac die- 
bus decem aut etiam amplius. Tum Niceta cum 
Aquila requirebant ἃ me, qua esset mulier bzec 
ignota. Et ego respondi : Mater mea est quam mihi 
redonavit Deus per dominum meum Petrum. 

XXVI. Hzc cum ego dixissem, cuncta eis Petrus 
per ordinem ccpit exponere et ait : Cum venisse- 
mus Aradum et ego vos priecedere jussissem ܙ‎ pro- 
fecüs vobis, eadem die Clemens cum incidisset 
sermonis occasio, genus suum mihi exposuit ac 
familiam, et quod parentibus esset. orbatus duosque 
habuisset priores se geminos fratres; et sicut mibi, 
inquit, pater enarravit, somnium vidit aliquando 
mater, quo jussa est cum geminis suis ex urbe 
Roma proficisci, ne subito et pariter interirent. 
Cumque.somnium patri indicasset, ille qui tenero 
filios diligeret affectu , ne quid forte mali pateren- 
iur, uxorem pariter ac filios navi cum omnibus ne- 
cessariis impositos, emitit Athenas erudiendos,. 
Post hec misit semel et itorum qui requirerent, et 
nusquam illius ne vestigium quidem reperit. ܝ‎ 
ad ulimum pater ܠ‎ inquirendum proficiscitur, et 
usque ad presens néc ipse quidem usquam est. 
Hiec cum mihi Clemens enarrasset, aecessit ad nos 
quidam rogans, ut ad insulam Áradum que vicina 
erat. accederemus, videndi gratia columnas viteas 


COTELERII NOTAE. 


Ὁ notissimum oppidum est : cujus epistopus Euphra- 
tion laudatur a 8. Athanasio, Apologia de fuga sua, 
paulo post initium, οἱ Epistola ad Solitarios. p. 813, 
quanquam postremo in loco perperam ediderunt, 6 
ἐν Καλαναῖς. Lege ὁ ἐν Βαλανέαις, 

(48) Inde accessimus. Patlio [Palton Cot.]. Palti 
quoque episcopum celebrat magnus Ecclesia Magi- 
ster locis citatis, necnon. Ep stola ad Antiochenses. 
Sed apud Theodoritum, Hístor. lib. tt, eap. 12, in 
verbis Athanasii, et.episcopus el civitas non suo 
nomine appellantur. 

(46) Gabala. Hinc, et 
corrigetur Sophonius 
Bibliothecae Patrum Parisiensis, 
29 Junii, num. 5. 


r superiora, nullo negotio 
le Petro et Paulo, tom. VIL 
et apud Surium ad. 


Petri. Testatur Hieronymus con- 
tra Jovinianum: scribens, legi in Periodis et uxo- 
rem Petri οἱ filiam. Ea igitur Circuituwm pars, in. 
qua de Petri filia ( Petrunillam vocant ) sermo erat, 
nunc desideratur. Üxorem autem memorant preter- 


Cum uxore‏ ܐ( 


xorem 
a Clemens Alexandrinus, Strom. vn, pag. 150, ubi 
martyrium illius refert. verbis quz citantur ab Eu- 
sebio, Histor. nm, 30 ; Origenes, ad Matth, xix, 27; 
Epiphanius, heresi 50, num.92; Hieronymus, epist. 
EN atque Hineinarus, Epistola ad Rodulfum et Fro- 
larium, sect. 8. Appellatur in Martyrologiis Perpe- 
iua in Chronico Simeonis Metaphrastz, loco ad 
Constitut. n, 6, allato, Joanna ; quod etiam nomen 
matri Petri tribuit Indjeulus positus ad Constit. n, 


66. 
(44) Venimus Balaueas, Balaneg: aut Balanza, 


PONT. OPERA. DUBIA. 1568 


A Polerunt et una lecum etiam nos audiemus. Ubi 
hzc Petrus dixit, mater nimio gaudio intercepta 
corruit, et tandem aliquando reparata atque in se- 
mnelipsam regressa, ait : Obsecro vos, dulcissimi 
filii, dicite mihi, que aceiderint vobis post illara 
feralem et crudelissimam noctem. 

ΧΧΧΗ. Tum Niceta cepit. dicere : In illa nocte, 
6 mater, cum navis fuisset resoluta et nos inniten- 
les fragmento cuidam tabularum per pelagus jacta- 
remur , viri quidam quibus per profundum latroci- 
mari artfieium est, repertos imposuerunt nos 
navieulz suz, εἰ remis undarum vortices superan- 
les, diversis itineribus Caesaream Stratonis per- 
duxerunt , ibique affligentes nos. fame, verberibug, 
metu, uti ne quod esset in vero proderemus, im- 

B mütatis eliam nominibus nostris vendiderunt nos 
cuidam vidue, honeste admodum femine, Juste 
nemine; que cum emisset, habuit loco filiorum , 
jta ut etiam Gracis nos litteris et liberalibus atten- 
tissime erudiret. Ubi vero adolevimus, etiam ܚ‎ 
sophorum studiis operam dedimus, quo possemus 
religionis diving dogmata philosophicis disputatio- 
nibus asserentes confutare gentiles. 

XXXIII. Simoni autem cuidam mago qui nobis- . 
cum una educatus est , pro amicitiis et puerili con- 
suetudiue adhasimus, ita ut pene ab eo decipi 
possemus. Fertur enim in religione nostra sermo de 
propheta quodam , cujus ab omnibus qui religioni 
huic deserviunt speraretur adventus, per quem im- 
mortalis et beata vita credentibus danda promitti- 
ur. Hunc ergo nos putabamus esse Simonem. Sed 
hiec tibi, mater, opporiunius exponentur. Nos inte- 
rim cum pene jam deciperemur a Simone, quidam 
cóllega domini mei Petri,Zacchzeus nomine, monuit 
ne falleremur a mago , 864 obtulit nos advenienti 
Petro ut ab ipso quz erant sana et perfectà doce- 
remur ; quod et tibi optamus evenire, sicut et nobis 
oncessit Deus, ut possimus etiam cibum et mensam 
habere communem. Hinc ergo fuit, mater, quod 
nos a piratis raplos, tu in mari defunctos esse cre- 
didisti. 

XXXIV. Cum hiec dixisset Niceta, mater nostra 
procidit ad pedes Petri, rogans et obsecrans, ut et 
seipsam et hospitam suam evocaret sine mora ac 

D bapiizarel, uti ne una , inquit , die damnum patiar 
consorti et socielatis natorum meorum. Similiter 
autem et nos filii ejus rogabamus Petrum. At ille : 
Quid putatis, inquit, quia ego immisericors sum 
solus, et nolo vos matris convivio sociari? Sed ne- 
cesse est eam vel una die jejunare prius et ita ba- 
plizari, et hoc quia sermonem ab ea quemdam au 
divi, per quem mihi fides ejus claruit et qui 
indicium dedit credulitatis ejus, alioqui multis eam: 
diebus oportebat ante instrui et doceri. 

XXXV. Et ego: Quoso te, inquam, domine mi 
Petre, dic quis est iste sermo quem dicis dedisse 
tibi indicium fidei ejus? Et Petrus : Ille sermo est 
quo rogavit, ut et hospita sua cujus heneflciis vie 
cem reddere desiderat, simul baptizetur cum ipsa. 


1507 $. CLEMENTIS I ROM. 


οἱ Faustus. Sed et ab initio cum narrare coepisti , 
statim in suspicionem incidimus, ne forte ad nos 
pertinerent quz dicebantur; rursus tamen consi- 
derantes multa similia accidere in vita hominum, 
relicuimus, licet cor nostrum spe aliqua pulsaretur. 
Aspiciebamus ergo ad finem sermonis, ut, si ad in- 
tegrum de nobis esse constaret, tum fateremur. Et 
eum hiec dixissent, lacrymantes ingrediebantur ad 
matrem. Quam cum reperissent quiescentem et 
«omplecti vellent, prohibuit Petrus dicens : Sinite 
me prius przeparare animos matris et ita vos offerre 
ei, ne forte multo et subito gaudio mente excidat 
εἰ sensus ejus Lurbetur , maxime quia nunc etiam 
somno occupata stupet. 

XXIX. Igitur ubi maler exsurrexit e somno, 
alloqui eam Petrus co»pit dicens : Scire te volo, 
mulier, religionis nostre observantiam. Nos unum 
olimus Deum qui fecit mundum, hujus et legem 
servamus, qua mandat in primis ipsum colendum 
εἰ nomen ejus venerandum, parentes lionorandos, 
pudicitiam justitiamque servandam. Sed et illud 
Observamus, mensam cum gentilibus non habere 
eommunem , nisi cum crediderint et recepta veri- 
tate baptizati fuerint , ac trina quadam beati nomi- 
nis invocatione consecràti, et tunc cum eis cibum 
sumimus, Alioquin etiam si pater aut mater sint, 
auj uxor aut filii aut fratres, non possumus cum 
els mensam habere communem. Quia ergo religio- 
mis causa precipua hoc facimus, non libi injurio- 
sum videatur, quod non potest filius tuus una te- 
€um sumere cibum, usquequo eadem tibi sit quse 
illi sententia üdei. 

XXX. Quibus illa auditis, Et quid, inquit, vetat 
hodie me baptizari? quze etiam priusquam te vide- 
rem, illos quos dicunt deos penitus aversata sum, 
quod mihi frequenter εἰ pene quotidie sacrificanti 
sibi prestare poluerunt nibil. Nam de pudicitia 
quid dicam? cum me neque tune deliciz deceperint, 
neque nunc egestas peccare compulerit, Satis au- 
tem puto innotuisse libi, quantus mihi exinde fue- 
rit amor pudicitiz, quze ut evaderem li amoris 
insidias somnium finxi, ut eum duobus meis geni- 
nis peregrinarer, εἰ hunc. solum filium meum Cle- 
mentem ad solatium patri reliqui. Si enim milii 
duo vix sufficiebant, quanto magis contristasset 
patrem, si nullum penitus habuisset? Erat enim 
miser grandi affectu erga filios, ita ut vix ei somnii 
auctoritas extorqueret, Faustinum et Faustum Cle- 
inentis bujus fratres. wihi concedere, et ipse solo 
contentus esset Clemente. 

XXXI. Hac illa cum diceret , vltra non ferentes 
fratres mei irruunt in complexus matris cum multis 
lacrymis, et osculantur eam. At illa : Quid vult, in- 
quit, hoc esse? Tum Petrus : Noloturberis, mulier, 
constans esto; isti sunt. Faustinus et Faustus filii 
twi quos in profundo perisse dicebas ; quoinodo au- 
lem vivant et quomodo in illa horribili nocte de 
profundo evaserint, et quemadmodum alius ipsorum 
Niceta et alius. Aquila dicatur, ipsi tibi exponere 


1570 


RECOGNITIONUM LIB. VII. 


1509 


Non autem rogaret, ut illi quam diligit przstaretur À jam mochaius est eam in eorde 140. Et his addidit: 


Si oculus tuus. dezter scandalizat te, erue eum et 
übjice abs te; expedit enim libi ui unum membrorum 
tuorum pereat, quam totum corpus tuum mittatur im 
gehennam ignis ". Non dixit : scandalizavit te, ut 
posteaquam peccaveris tunc abjicias causam peccati, 
sed : si scandalizat te, hoc est, ut antequam pécces, 
causam peccati provocantis te et irritantis abscidas. 
Nequis autem vestrum putet, fratres, quod membro- 
rum amputationem mandaverit Dominus : propositum. 
1n hoc vult resecari, non membra et causas qua ad 
peccandum illiciant, quo cogitatio nostra aspectus 
vehiculo subvecta, ad amorem Dei sensibus corpo- 
reis invisa contendat, nec carnalibus oculis, velut 
lasciyientibus equis et exira mandatorum viam 
B currum declinare cupientibus, relaxet frena et ha- 
henas indulgeat ; sed revocet aspectum corporis ad 
arbitrium mentis, et oculos nostros quos Deus operis 
sti inspectores esse voluitet testes, non patiatur fleri 
lenones mali desiderii: Et 1060 cedant legi Dei tam 
corporei sensus quam interna cogitatio, et illius 
voluntati ministrent cujus se opera esse intelligunt, 
XXXVII. Tgitur αἱ ordo mysierii poscebat et ra- 
tio, die postera baptizatur In mari, et regressa ad 
hospitium omnibus consequenter mysteriis religio- 
nis imbuitur. Aderamus aulem et nos fllii sui, Ni- 
cela εἰ Aquila et ego Clemens. Et post hzc simul 
cum ea prandimus, et simul gloriflcavimus Deum, 
referentes gratias studiis et doctrinz Petri, qui no- 
bis ostendit per occasionem matris, quoinodo pudi- 
citiz bonuri non pereat apud Deum, sicut econtra- 
rio impudicitia, inquit, etiamsi non statim, tamen 
licét tarde non effugit penam. In. tantum autera 
pudicitia, inquit, Deo placita est, ut etiam his qui 
in errore sunt positi, nonnihil gratiz in presenti 
conferat vita. Nam futura beatitudo illis solum ré- 
posila est, qui per gratiam baptismi pudicitiam 
justitiamque servaverint. Denique exemplo est huie 
rei.etiani hóc, quod erga matrem vestram gestum 
est, cui salus bzc omnis pro mercede pudicitia 
reparata est, ad quam custodiendam et conservan- 
dam non suffieit sola continentia, sed ubi senserit 
quis insidias εἰ deceptionem parari, continuo sicut 
ab ignis impetu aut incursu canis rabidi refugiat, 
p nec confidat quod hujusmodi insidias possit facile 
aliquis philosophando aut palpando cohibere; sed, 
wi dixi, effugiendum est et longe abscedendum, 
sicut fecit et vestra mater vere et integre bonum 
diligens pudicitim. Propter qitod et conservata vo- 
bis est ac vos illi, insuper autem ét alernz vita 
agnitione donata. Cum hzc et mulla alia his simi- 
lia dixissét, vespere facto requievimus. 


hzc gratia, nisi credidisset quod magnum aliquod 
jn baptismate unus esset. Unde et ego "' repre- 
hendo plurimos qui cum ipsi baptizentur et cze- 
dant, nihil tamen dignum fide agunt cum his quos. 
diligunt, id est uxoribus vel filiis vel amicis, quos 
non ad hoc horlantur quod ipsi assecuti sunt, si 
quidem vere crediderint quod zterna vita per hoc 
donatur. Denique si eos zegrotare videant aut peri- 
culo alicui carnaliter subjacere, dolent el lugent, 
quia in hoc certi sunt eis imminere perniciem. Ita 
ergo, si et de hoc certi essent quod qui Deum non 
colunt, manet eos. peena ignis seterni, quando ces- 
sarent menentes et cohortantes? Aut si obsiste- 
rent, quomodo :non lugerent eos. et plangerent, 
edrti zterna-eis imminere supplicia? Nunc ergo 
illam quidém mulierem evocabimus postmodum, et. 
videbimus si -amat fidem religionis nostrz, et prout. 
eonsequens fuerit agemus. Hzc autem quoniam fide- 
liter sensit de baptismo, jejunet vel una die ante 
baptismum, 

XXXVI. At illa cirm juramento satisfaciebat prz- 
sente uxore domini mei Petri, quia ex quo recogno- 
verit lilium, pr. multe gaudio cibum eapere om- 
Ἠἱπο mequiverk, nisl hesternd die ealicem' aquae 
solum biberit. Testabstur autern et uxor Petri, di- 
cens ita esse, Et Aquila ait: Quid" ergo obstat cur 
mon baptizétur? Tum Petrus subridens: Sed non 
est, inquit, hoc jejunium baptismi, quod non pro- 
pter baptismum jejunatum est, Et Niceta : Sed forte, 
inquit, volens.Deus matrem nostram tiéc una die 
agnilis nobis separari a consortio mens nosirz, 
praordinavit hoc ut ante jejunaret. Sicut enim pu- 
dieitiam servavit in ignorantia, ut proficeret ei 4d 
baptismi gratiam, ita jejünarit anfequam sciret je- 
junii rationem, ut proficeret ei ad baptismum, et 
slatim ab initio agnitionis nostre nobiscum pariter 
meris: consortio frueretur. — 

XXXVIL Tum Petrus : Non nos, inquit, vineat 
malignus oceasione accepta per affeetum matris, 
sed magis vos-et égo vobiscum hodie jejunemua. 
cum ipsa, et crastino baptizabitür (41): neque 
enim jusium ést ad gratiam personz alieujos et 
amíeitim, resolvi et extenuari precepta veritatis. 
Non ergo pigeat nos magis laborare cüm illa, quia 
omné mandatum preterire peccatum est. Doceamus 
autemr-sensus nostros corporales qui extrinsecus 
sunt, ire interioribus sensibus, et non interiores 
sensus, qui quo Dei sunt sapiunt, ebgamus sequi 
exteriores, qui qui carnis sunt sapiunt. Propter 
hoc*' enim et Dominus mandatum dedit, dicens : 
Quicunque viderit mulierem ad concupiscendam- eam, 


19 Unde et ego—imminere supplicia non ܒܪ‎ in codd. Lipss. *! Propter hoc—lenones mali desiderii 


Gesunt in codd. Lipss. - ** Math. v, 38, 9! 


COTELERII NOTE. 


mentis baptizaturus, indicit jejunium omni plebl, 
quo de ritu in Apologia 2 Justini Martyris, p. 95. 


(41) Ὑσά et ego vobiscum hodie jejunemus cum 
ψια, 8 Sie liba x, eap. uit. Peirus parem Cle- 


S. CLEMENTIS I ROM, PONT. OPERA DUBIA. 


154 


LIBER OCTAVUS. 


I. Postera autem die Petrus mane assumptis fra- A mus ipse incipit, nec contemptum senis habuit, 


neque despexit quod vilis ei amictus esset εἰ sordi- 
dus. Ait ergo: Quoniam quidem videris mihi vir 
eruditus esse et misericors ex eo quod adisti nos, 
et quod tibi bonum videbatur celatum nobis esse 
noluisti, volumus et nos tibi quz: nobis bona ct 
recta creduntur exponere, qui si libi minus vera 
videbuntur, etiam tu nostrum erga te bonum pro- 
positum libenter suscipe, sicutet nos tuum. Et cum 
hec diceret Petrus, plurima multitudo conveuit, 
Tum senex : Fortassis, inquit, contristat vos pre- 
sentia multitudinis. Et Petrus : Nequaquam, inquit, 
nisi hoc solum vereor, ne forte disputantibus nobis 
cum palam facta fuerit veritas tu verecundiam pa- 
Viris pro presentia multitudinis cedere et acquie- 


tribus meis εἰ me, descenditad portum, ut in mari 
lavaremus, et post hoc ad locum quemdam secre- 
tiorem secessimus orationis gratia. Senex autem 
quidam pauper, el ut apparebat ex babitu opera- 
rius, curiose ex occulto observare nos capit, ut 
viderel quid ageremus in secreto positi. Cunque 
mos orantes vidisset, exspectavit donec exiremus, 
et solutans nos ait : Si non egre accipitis, et quasi 
euriosum me aui importunum notatis, velim vo- 
biscum conferre sermonem, quia habens misera- 
tionem vestri, sub specie veritatis errare vos nol- 
Jem et habere metum de his quie non sunt; aul si 
putatis esse aliquid veri, tradite eliam mihi. Si 
ergo patienter accipitis, possum vos paucis edocere 


quz recta sunt; si vero molestum, pergam el ineos Β scere hls que vera dici intellexeris, Ad haec senex 


ait : Ego non ita stullus consenui, ut intelligens 
quod verum est, abnuam id ad vulgi graliam, " 

IV. Capit ergo Petrus dicere : Videntur mihi bi, 
qui loquuntur verbum veritatis et qui illuminant 
animas bominum, similes esse radiis solis, qui ut 
processerint et apparuerint mundo, celari ullra aut 
occultari nullatenus possunt, dum non tam viden- 
tur ab hominibus, qnam videre omnibus prewstant. 
Unde et bene a quodam dictum est ad veritatis 
precones : Vos estis lux. mundi, εἰ mon potest civi- 
tas abscondi supra montem posita, neque accendunt 
lucernam et ponunt eam sub modio, sed super can- 
delabrum ܐܘ‎ omnibus luceat qui in domo sux "*. Ἐπ 
senex : Bene valde dixit, quisquis ille est, Sed ex- 
ponat aliquis vestrum, quod sibi sequendum vide- 
tur, uL ad. certum prospectum einitiamus sermones 
nostros. Nou enim sullicit ad inveniendam verita- 
teni destruere ea, qua: e diverso dicuntur, sed et 
ipsum proferre in medium, quod possit qui e di- 
verso est impugnare. Ut ergo partium sit equa 
congressio, rectum mihi videtur ut prius, quid 
uterque nostrum defendat, enuntiet; el δὶ placet, 
ipse primus incipiam. Ego dico, non.secundum Dei 
providentiam gubernari mundum, quía multa in eo 
injuste et inordinate geri videmus, sed βεπεσίπι 
dico esse, quz omnia agit et continet. 

V. Ad hic cum Petrus respondere vellet, Niceta 
preveniens ait : Indulgeat milii dominus meus Pe- 


actus agam. Cui Pelrus respondit : Dic age quod 
tibi videtur bonum, et libenter accipimus sive id 
verum sive etiam falsuin sit; amplectendus enim 
es, quia quod tibi bonum videlur, lanquam pater 
pro filiis sollicitus comutonere voluisti. 

M. Tum senior copit dicere : In mari vos lavisse 
vidi, et post hoc ad secretum secessisse locum; 
observans ergo de occulto quid in secreto ageretis, 
rantes inspexi ; miseratus igitur errorem vestrum, 
opperiri capi, usquequo egressos alloquerer et 
docerem, ne erretis in hujusmodi observantia, quia 
meque Deus est neque cultus hic aliquis est, neque 
providentia in mundo, sed fortuitus casus et gene- 
sis agunt omnia, sicut ego ex ineipso manifestis- 
sime comperi in disciplina matheseos pre czeteris 
eruditus. Nolite ergo errare; sive enim oretis, sive 
non oretis, quod genesis vestra conlinet, hoc erit 
vobis. Et égo Clemens nescio quid corde pulsabar, 
mulia quasi nota mihi recolens in eo; lene enim 
ait quidam, quia quod ex aliquo natum est, etiamsi 
muto tempore abfuerit, nuaquam tawen scintilla 
propinquitatis exstinguitur. Ccepi ergo interrogare 
ah eo, quis et unde essel, vel quomodo ortus, At 
ille ad hzc respondere nolens : Quid, ait, hac per- 
lineLad ea quz dixi vobis? Sed primo, si videtur, 
sermo de his qua proposuimus habeatur, et post 
hzc si ita res poposcerit, nomen et genus ac patriam 
etcetera qua hec sequuntur, invicem nobis ut 


amici amicis poterimus aperire. Mirabamur tamen p trus ad hzc respondere, et non videatur protervum 


quod juvenis eum sene conflictum habeam, sed ut 
filius eum patre colloquar. Et senex : Non solum 
iu, inquit, fli, quod tibi videtur ut. prosequaris 
volo, sed et si qui ex sodalibus tuis, si qui etiam 
dé astantibus videuir scire aliquid, incunctanter 
proferat, libenter accipimus; collatio enim pluri- 


omnes eloquentiam viri, el gravitatem. morum 
uianquillitatemque sermonis, 

Mi. Péwus autem sensim sermocinando ince- 
dens, oppoftunum ad colloquesidum prospicit lo- 
eum. Et cum pervidisset juxla. portum recessum 

\ quemdam secretum, residere nos fecit, et ita pri- 


* Matth, v, 14, 45. 


132 
A prius dicere, sive hoc magis placet ut ego dicam, 
nihil interest, apud eos precipue, qui bona venia 
disputant, Die tamen tu prior, libenier aecipio, 
atque utinam possis etiam quz a me dicenda sunt. 
prosequi, atque his quz contraria sunt objicere, et 
ex utrorumque collatione osleüdere veritatem. Ni- 
ceta respondit : Si vis, inquit, possum etiam tuas 
partes dicere, et ad hec respondere. Et senex: 
Ostende mihi prius, quomodo potes scire ea que 
, nondum locutus sum, et ita tibi credam, quod par- 
tes meas prosequi possis. Et Nicela : Secta, inquit, 
tua et sententia quam definisti, manifesta est his 
qui eruditi sunt in hujusmodi disciplinis, certaque 
est ejus consequentia. Et quia ego non sum ignarus 
que sinl deflnitiones philosophorum, ex his qu 
B proposuisti, quid consequatur agnosco, maxime 
quia pre ceteris philosophis Epicuri scholas fre- 
quentavi. Frater autem. meus Aquila, magis Pyr- 
rhonios secutus est, alius autem frater noster Pla- 
1onicos et Aristotelicos (48); itaque cum eruditis 
tibi auditoribus sermo est. Tum senex : Bene, inquit, 
et consequenter docuisti, quomodo ex bis quz propo" 
sitze sunt de(initipnibus, eliam ea quie consequuntur 
adverteres, Sed ego ampius aliquid professus sum, 
quam sentit Epicurus, quia introduxi genesim, 
eamque causam omnium gestorum hominibus. posui. 
VIII. Cumque hzc sene£ dixisset, ego Clemens 
aio ad eum : Audi, Pater, si ate (rater meus Niceta 
obtinuerit, quia non sine Dei providentia mundus 
agitur, in ista parte qu:e superest de genesi, ego 
libi potero respondere; est enim mihi notitia hujus 
scientis. El cum hzc dixissem, frater meus Aquila : 
Quid necesse est, Inquit, ut eum palzem vocemus, 
cum in mandatis habeamus neminem super lerram. 
patrem vocare? Et post hzc respiciens ad senem : 
Non injuriose, inquit, accipias, Pater, quod fra- 
trem meum culpavi, quia te patrem vocaret; ha- 
bemus enim tale mandatum, ne aliquem nomine 
isto vocitemus "*, Cumque hzc dixisset Aquila, 
risit 'omnium astantium ccetus una cum sene et 
"Petro. Aquila autem requirente causam, cur omnes 
riserint, aio ad eum : Quod tu in quo alios culpas, 
id ipse facis, qui senem appellaveris patrem. At ille 
negabat, dicens : Vere nescio si eum patrem vocavi. 


D Interea Petrus movebatur suspicionibus quibusdam, 


sieut ipse nobis enarravit postmodum, el respi- 


RECOGNITIONUM LiB. VII. 


4515 
miorum facilius ea qua ignorantur inveniet "'. Tum. 
ergo Niceta respondit: Non. me stimes, Pater, 
temere fecisse, quod inserui me sermonibus do- 
inini mei Petri, sed inagis pro honore ejus hoc 
mihi.facere visus sum. Homo enim Dei est, plenus 
totius scientie, quem ne Greca quidem latet erudi- 
tio, quia Spiritu Dei repletus est quem nihil latet. 
Sed quia ipsi de celestibus loqui convenit, ego de 
his que ad Grecorum loquacitatem pertinent, re- 
spondebo. Postea vero quam a nobis Grecorum 
more fuerit disputatum, atque ad id ventum, ubi 
exitus nullus appareat, tunc ipse quasi scientia 
Dei repletus, aperte οἱ dilucide rerum nobis om- 
nium patefaeiet veritatem, ut non solum nos, sed 
εἰ omnes qui presto sunt auditores, viam verita- 
εἷς agnoscant. Et ideo nunc ipse quasi arbiter se- 
deat, ut cum unus aliquis ex nobis cesserit, tunc 
ipse suscipiens indubitatam sententiam ferat. 

¥]. Hec cum dixisset Niceta, hi qui convene- 
rant inter semetipsos colloquebantur : Hicne est 
ille quem audiebamus Petrus, illius qui in Jude 
apparuit et signa ac virtules plurimas fecit, disci- 
pulus probatissimus? Et intendentes in eum, cum 
timore ac veneratione ingenti stabant, tanquam 
boni servi honorem domino deferentes. Quod ubi 
Petrus sensit, ait ad eos : Attentius audiamus, re- 
.etum tenentes judicium de his quz dicentur ab utro- 
que, et post ipsorum conflictum, quod necessarium 
visum fuerit, addemus et nos. Εἰ cum hiec dixisset 
Peirus, gaviste sunt turbz. Niceta veto dicere hoc 
modo aggressus est: Definisi, Paler, quod non 
per Dei providentiam mundus regatur, sed omnia 
genesi subjaceant, vel quie ad mores uniuscu- 
jusque vel qui ad gesta pertinent. Ad quae statim. 
quidem potui respondete, sed quia justum est ser- 


ware ordinem, definimus et nos quid teneamus, . 


sicut ipse flerl rogasti. Ego dico providentia Dei 
gubernari mundum, in his duntaxat quz guberna- 
Mone ejus indigent. Unus est eniin omnia tenens 
qui et mundum fecit, justus Deus, unicuique se- 
cundum gesta sua quandoque redditurus. Ecce ha- 
bes et nostram definitionem; nunc quod vis prose- 
quere, vel mea destruens, vel tua asserens, ut ego 
his que a te prusequentur, occurram. Aut si me 
vis priorem dicere, non morabor. 

Vid; Eb senex respondit : Sive tibi placet, fili, 


sequuntur usque ad (inem hujus libri, breviter tantammodo et 1n compendium redacta in.codu.‏ ܗ ܚܝ 
mss, Lipss. continentur. Vid. prefat, "Matth. xxu, 9.‏ 


COTELER!'I NOTAE. 


σοφίᾳ xal γνώσει. Anastasius, Hui cap. 1. EtCle. 
mentem philesophum Dionysio laudiaum De divinis 
nominibws, cap. 5; Maximus εἰ Pachymeres hune 
Romanum interpretantur. Verba S. Nili gunt, lib. ,ܐܐ‎ 


epist, 49, p. 140 : Οὐχ ᾿Απολλὼς ὁ ᾿Αλεξανδρεὺς λό- 
qus ὁ ποτιστὴς τῶν Χριστοῦ δον οὐ μις 0 
Ῥωμαίων φιλόσοφος, quie sic verto : Non. Apollo 
Alezandrimus vir ei , rigator discipulorum. 


Christi ὁ won Clemens, Romanus philosophus. 


(48) Alius autem frater noster, Platonicos et Ari- 
siotelicos. Elogia Clementis in litteris humanis hec 
sunt : Clemens ez philosopho magne doctrine tir; 
Commentario Epist. ad Philippenses, in ¢. ,ܐ‎ t. VIII 
Hieronymi : Clemens omui scientia refertus, omnium- 
que liberalium. ariium peritissimus; Eucherius, Pa- 
renesi De contemptu mundi : Acceperat B. Clemens 
scientiam quamplurimam, ila wt optimus quidem il- 
liws temporis philosophus haberetur, apud Bernar- 
dum Sermone de S. Clemente Κλήμης ὁ πολὺς ἐν 


4510 


S. CLEMENTIS I ROM. ΡΟΝΤ.ΟΡΕΒΑ DUDIA. 


4$13 


ciens ad Nicetam : Expedi, inquit, quod: proposuisti, A vocatur, frustra justitia custoditur, quippe si non 


est qui justo pro meritis aliquando restituat. Sed 
ne anima quidem ipsa immortalis videbitur, si eam 
post absolutionem eorporis nullius. providentiz 
excipiat dispensatio. 

XI. Jam si doceatur esse Providentia, et per ipsam 
facius esse mundus , alia rursus quz discutiantur 
occurrunt; requiretur enim quo modo sit Providen- 
lia, uirum generaliter erga omnia, an specialiter 
erga partes, an el generaliter erga partes, an et ge- 
neraliter erga omnia etspecialiter erga partes. Ge- 
neralis autem intelligitur hoc inodo,' quasi ab initio 
Deus faciens mundum ordinem dederit.rebus ei 
cursum statuerit, el ulira eorum curam quz gerun- 
lur, habere cessaverit. Specialis vero erga partes 
hoc modo est, ut quorumdam quidem vel hominum 
vel locorum providentiam gerat, quorumdam vero 
non gerat. Generalis autem omnium el specialis 
parüum simul hoc modo est, quasi et ab initio 
omnia fecerit Deus., et usque ad finem per singu- 
los quosque providentiam gerat, εἰ unicuique red- 
dat pro actibus suis. 

ΧΙΙ, Prima ergo illa propositio, quz dicit, quin ab 
initio Deus fecerit omnia, et cursu atque ordine 
rebus imposito de reliquo nihil ad se revocet, se- 
Cnndum genesim geri cuncta confirmat. Ad hoc 
«rgo primo respondebimus, et his praecipue qui deos 
colunt et genesim defendunt, qui utique cum immo- 
lant diis el exorant eos, sine dubio contra genesim 
96 impetraturos aliquid sperant, et per hoc-genesiui 
solvunt. Cum vero rident. qui ` ad virtutem provo- 
cant et ad continentiam cohortantur, et dieunt, quia 
nemo potest facere aliquid aut pati, nisi quod ei 
fato dceretum est, omnes profecto cultum Divinita- 
Vis abscindunt. Quid enim colas eos, a quibus pro- 
mereri niliil possis, quod non patiatur ratio decretif 
Hec interim adversus illos dicia sunt. Ego vero 
snundum dico (50) a Deo factum, et ab ipso quan- 
doque esse solvendum, ut ille appareat qui ster- 
mus est el ad hoc factus, ut semper sit et dignos 
53 recipiat judicio Dei, Quod autem sit alius inyi- 
sibilis mundus, :qui hunc visibilem intra semet. 
ipsum contineat, posteaquam de visibili mundo 
discusserimus, tunc et ad illum veniemus, 


€ 


αχ. Tum Niceta hoc modo exorsus est : Omne 
quod est, aut simplex est aut compositum. Quod 
simplex est (49), caret , numero, divisione, colore, 
differenti, asperilate, lenitate, pondere, levitate, 
qualitate; quantilale, et ob hoc etiam fine. Quod 
vero cómposilum est, aut ex duobus aut ex tribus 
aut etiam ex quatuor compositum 081, aut certe ex 
pluribus, el que composita sunt, necessario: etiam 
dividi possunt. Et senex audiens heec : Optime, in- 
quit, et doctissine di; i. Et Niceta : lgitur il- 
lud quod simplex est et omnibus caret, quibus 
solvi quod: subsistit, potest, sine dubio  incompre- 
hensibile et immensum.est, neque initium ullum 
neque finem: sciens, et ideo unum εἰ solum.est, οἱ 
sine-auctore subsistens. Quod autem compositum 
est, δὲ numere ac diversitali divisionique subjacet, 
necessario auctore: fliquo compositum est, atque in 
wnai speciem. diversitas. congregata, Quod ergo 
immensur est, bonitate pater est, virtute conditor. 
Neque-ergo condendi virtus in immenso. cessare 
potuit, nequa benitas otiari, sed ad substiluenda ea 
qüa sunt, bonitafe , a1 componenda et firmanda, 
° virtute prevocatur. Substituuntur ergo et. compo- 
nuntur quedam, ut diximus, ex duobus. vel ex tri- 
bue, quxdam vero ex: quatuor, alia ex pluribus, 
Sed quoniam nunc nobis de mundi ratione qua 
luret.de substantia ejus, quam ex quatuor ele- 
mentis esse. compositam constat, cui omnes illae 
decem differentiz quas supra comprehendimus ac- 
idunt, ab his inferioribus incipientes gradibus, ad 
superiora veniemus. Via enim nobis ad intellectua- 
lia.et invisibijia ab his qui videmus et contrecta- 
mus datur, sicut continetur in arilluacticis disci- 
plinis, ubi cum de divinis queritur, ab iuferioribus 
ad superiores numeros ascenditur, cum vero de 
presentibus et visibilibus ratio exponitur, de su- 
perioribus ad inferiores numeros ordo dirigitur. 
Απά nop ita est? 

X. Et senex ait : Valde bene prosequeris. Et Ni- 
€eía : De mundi nunc, ergo ratione prosequendum 
est, cujus prima quzstio in duas partes dividitur, 
Quaritur enim utrum factus sit, an non ; et si qui- 
dein non est. factus, ipse erit illud ingenitum, ex 


quo omnia. Si vero factus est, de hoc rursusque- D — Xlll. Nunc interim, quià faetus. sit mundus iste 


visibilis, testantur etiam philosophorum plurimi 
sapientes viri, Sed ne videamur quasi egenteà as- 
serlionibus uti voluisse testibus, de principiis ejus, 
si videtur, qusramus. Corporeum esse munduin 


atio in duas partes scinditur, utrumnam ex se ipso 
factus est, an ab alio. Et si quidem a semetipso 
est, excluditur. sine dubio Providentia, Si Providen- 
tia non recipitur, frustra animus ad virtutem pro- 


COTELERII NOTAE. 


Lege Constit, apestol , vi, 14, ac Epitom. 47. 

(50) Ego vero mundum, etc. De luplici inundo re- 
mitto te ad Platonicos et Philonem : ex nostris vero 
ad Clementem Alexandr. Strom. v, pag. 595, 599; 
Origenem, homil. 5 in Canticum canticorum, οἱ tom. 
XU inJoanmem ; Eusebium, Preparat. evangel. 
lib. xi, cap. 25,24 ; Augustinum, £ Retractationum, 5, 
et falsum Ambrosium in / Corinth. vi, 2. 


(49) Quod simplez. est, etc. Ad hac et sequentia 
forte respiciens auctor Disputationis contr: 
is TEM S. Athanasii, un 2 
τί 3 . μοι ] ἀΐδιον συντίθεσθαι τὸ θεῖ οὐχ 
ܐ‎ ποτὲ i εντος τοῦ παραχολουθήσαντος 
Πέτρῳ τῷ ἀποστόλῳ, ὃς καθαίρεῖ τὴν τοιαύτην δόξαν; 
Tu vero quid ais mihi, aternum i, 
tibus. constitui? Ammon audivisti Clementem. Petri 
avostoii sectatorem, qui hujusmodi opinionem aubruit? 


1518 
A plex nec haberet intra sealiud a quo resolvi ὃς 
dividi posset? Quod si ex duobus aut tribus ܝ‎ %! 
etiam ex quatuor constare corpora videnlur,- cui 
nonetiam exiguum'habenti sensum manifestum sil, 
quod fuerit aliquis qui in umum plura collegerit, ei 
temperamenti moderatione servata, ex diversis par- 
tibus solidum corpus effecerit? Hunc igitur nos eon- 
ditorem mundi dicimus Deum, hunc agnoscimus 
universitatis auctorem. 
XV. Nam Grecorum philosophi de principiis 
"mundi querentes, aliue alia incessit via. Denique 
Pyihágoras elementa principiorum mumeros esse 
dicit, Caltistratus qualitates (52), Alemzeon conira- 
rietates (55), Anaximandrus immensitatem, Anaxa- 
goras mqualitates partium (54), Epicurus atomos, 
Β piodorus amere (55), hoc est ex his in quibus partes 
non sunt, Asclepias ὄγχους (56), quod nos tumores 
vel elationes possumus dicere, Geometrz fines (δ ἢ, 
Democritus ideas (58), Thales aquam, Heraclitus 
ignem, Diogenes aerem (59), Parmenides terram (80), 
Zenon, Empedocles, Plato ignem, aquam , aerem, 
terram ; Aristoteles etiam quintum introducit ele- 
mentum, quod ἀχατονόμαστον, id est incompella- 
bile nominavit (61), sine dubio illum indicans, qui 
jnunum quatuor elementa conjungens mundum fe« 
cerit. Sive igitur duo sive tria sive quatuor aut 


RECOGNITIONUM LIB. VIII. 


1377 
hunc visibilem, eo ipso quod ést visibilis , satis 
eonstat, Omne aulem corpus duas recipit differen- 
tias; aut enim connexum est et solidum, aut divi- 
sum et separatum, Et si quidem connexum fuit et 
solidum corpus ex quo mundus factus est, et fer 
diversas species partesque secundum differentias 
sui corpus illud partitum est et divisum, necesse 
est intelligi fuisse aliquem qui corpus quod erat 
connexum et solidum dirimeret, atque in partes 
multas duceret formasque diversas. ܇‎ Aut si'ex di- 
versis dispersisque corporum partibus omnis mundl 
heec moles composita esl et compaginata, necesse eat 
nihilominus intelligi fuisse aliquem qui in unum di- 
spersas colligeret οἱ diversas rebus species indueret. 

XIV. Et quidem plures philosophorum hoc magis 
sensisse scio, quod ex 11110 corpore, quam illi ma- 
teriam vocant, divisiones ac discretionos conditor 
fecerit Deus; quod lamen ex quatuor simplicibus, 
etinunum temperamento quodam divine Provi- 
dentis admistis constaret elementis. Nam illud su- 
perfluo a quibusdam dictum puto (51), quod sim- 
plex corpus, id est absque ulla conjunctione sit 
mundi, cum constetnéc corpus posse esse quod 
simplex est, neque misceri posse aut propagari vel 
solvi ; que omnia utique mundi corporibus videmus 
accidere. Quo modo enim solveretur, si esset sim- 


CÓTELERII NOTE 


Clemens Alexandrinus Peotreptici p. 45.‏ ܐ 
d est, opinor : Leucippus awtem Milesius, εἰ Chius‏ 
Meirodorus, duplicia, ut. widelwr, ipsi quoque reli-‏ 
quere principia, plenum et inane. Adjecit autem, mu-‏ 
natus, duobus illis imagines Democritus Abd "‏ 
Mitto Ciceronem, et Minutium Felicem, cun alii‏ 

(59) Heraclitus ignem, Diogenes aerem. lta &ex co- 
dices mss. quibus usi sumus. Intellige vero Dioge- 
nem Apolloniatem. 

(00) Parmenides terram. Cum igne : ut materiam 
€um opifice. Diogenes Laertius, Clemens Alexan- 
drinus, Theodoritus, Cicero. 

(61) Aristoteles etiam. quintum introducit elemen- 
fum, quod acatonomastox (ἀχατονόμαστον], id est in- 
compellabile nominavit, etc.Cicero Tusculan. queat. 
lib. 1; Aristoteles quintum genus. adhibet, racans no- 
míne. Apud Laertium et lllustrium, in Aristotele : 
Εἶναι δὲ παρὰ τὰ τέσσαρα στοιχεῖα χαὶ ἄλλο πέμπτον, 
ἐξ οὗ τὰ αἰθέρια δυνεστάναι. . Quibus similia in Theo- 
doriti sermone De materia εἰ mundo, in Justino Mar- 
Vri attributis pe 445 et 497; ex Philosopho lib. t 
De celo,cap. 2, 5, in Stobzi Eclogis physicii,c. 15: 
in Attici Platonici opere adrersus Aristotelem apud 
Eusebium Prep. evang. xv, 1, 8; in Sexti ܣ‎ 
posibus ubi supra, et opere in Mathemalicos p. 455, 
neenon in Plutarcho lib. 1 De placitis philosophorum, 
cap. 5. Atque hzc posui, cum ut illustrarem locum 
presentem, ο exponerem sentenliam- Aristotelis 
alio per nostrum traductam, Lum ut ab accusatione 
docti animadversoris Desiderii Heraldi defenderem 
verba Arnobii lib. n : Qui quintum elementum prin-. 
cipalibus applicat causis, món Aristoteli tetico- 
fum patri credit. Lege Philostratum,ur là Apol- 
lonii 44, Strabonem lib. xv, paulo post medium, 
De Brackmanibus, et Julianum imperat., orat. 5, 

. 505; item clarissimum Huetium in motís ad 
pag. 111. Rufinus contra Hieronymam : 
Nesciebah (6 ἀκατονόμαστον dici et incompellabilem 
nominari. 


(51) Nam illud superftuo a quibisdam dictum pu- @ 


to. À Xenophane, Parmenide ac Melisso. 

(5) Callistratus. qualitates. In. Sexti. Emprrici 
Pyrrhoniis: Hypotyposibus, lib. m, cap. 4 , id Stralo- 
ni physico tribuitur. 

(55) Alemaon contrarietates, ᾿Αλχμαίων vulgo; qui 
Theodorito ᾿Αλχμάν, eodem vel simillimo nomine, 
Philosophi hujus ἐναντιότητας explicatas habes apud 
Aristotelera, lib. i Metaphysicorum, cap. 5. 

(94) Anazagoras equalliaies partium. "Opowpé- 
pexay, vel ὁμοιομερείας. 

(55) Diodorus AwkRE. Forte scripserat Rufinus 
Grzce : ἀμερῇ. In Eclogia physicis Stobzi, eap. 151 
Διόδωρος ἐπίχλην Κρόνος, τὰ ἀμερῇ σώματα, ἄπειρα, 
τὰ δὲ αὐτὰ λεγόμενα χαὶ ἐλάχιστα, ἄπειρα xac. 
posi ὡρισμένα δὲ κατὰ τὸ ος Dionysius 
Alexandrinus episcopus, in οἱ natura , apud 
Eusebium Preparat. Evangel., lib. xiv, c. 25 : Καὶ 
τούτων φασὶ τῶν ἀμερῶν ὀνοματοποιὸν Διόδωρον γε- 

ναι. Lege Sextum Empiricum Pyrrhonigrum 

ܕܬܐ ,ܐܐ lib. ui, c. 4 ; in Mathematicos‏ ܕ 
p. 567; et Chalcidium in Timeum Platonis.‏ 

(56) Αιειερίράει ὄγχους. Pergit Dionysius Alexan- 
drinus, post citata verba, aic: ὄνοι , φασὶν, aó- 
ποῖς ἄλλο Ἡραχλείδης θέμενος, ܕܠܘܐ‎ ὄγκους, παρ᾽ 
οὖ καὶ ᾿Ασχληπιάδης ὁ ἰατρὸς ἐχληρονόμησε τὸ ὄνομα. 
Hoc est : Nomine autem, aiunt, alio. illis. imposito, 
Heraclides vocavit ὄγχους, hoc est moles seu masmas; 
a quo εἰ Asclepiades medicus nomen velut hereditate 
Mir ov Cietera apud Sextum Empiricum. 

(δ) Geometre fines. 0! μαθηματικοὶ τὰ πέρατα 
πῶν οωµάτων. Sextus. 

Demoeritis ἑάρα!. Primus enim Democritus, 

teste 8. reno lib. it, cap. 19, dixit, multas ef va- 

rias ab universitate 'as expresaas descendisse in 


hunc mundum. Ὁ δὲ Μιλήσιος Λεύχιππος, καὶ ὁ Χζος: 
poc, διττὰς; ὡς" ἔονκεν, καὶ αὐτοὶ ἀρχὰς ἀπε- 
λειπέτην, τὸ mere καὶ τὸ χενόν, Προσέθηκε δὲ λα-- 
ιν τοῖν δυεῖν τὰ εἴδωλα ὁ Αδδηρίτης Δη- 


13580 


S. CLEMENTIS ܐ‎ ROM. PONT. OPERA DUDIA 


eiiam plura sint, vel. innumera ex quibus mundus A semper veniunt, et rebus qnarum jam-mensura in- 


tegra constat,.adduntur, quomodo stare universitas 
potest, cum tam immensis ponderibus nova semper 
pondera cumulentur? Sed et illud requiro, si pau- 
latim coeuntibus corpusculis exstruebatur liie quem 
videmus ambitus celi, quomodo non in eo illico 
eum consurgeret corruit? si quidem hians machinzs 
ipsius summitas, nullis suffulta repagulis stringex 
retur. Sicut enim qui edificiorum tholos in eircu- 
lum instruunt, nisi conclusionem medii vertieis 
strinxerint, universum pariler solvitur; ita et 
mundi circulus, quem tam decora spécie collectum 
videmus, si non subito et sub uno divine virtutis 
rotatu potentia conditoris effectus est, sed paulatim 
concurrentibus atomis et instruentibus, non ut ratio 


«onstat, omni ex parte, qui plura in unum college- 
rit et rursus collecta in diversas species duxerit, 
ostenditur Deus, οἱ probatur per hzc non. potuisse 
machinam mundi sine opifice et provisore constare. 

XVI. Sed et hoc ipso quod in conjunctione ele- 
mentorum, deficiente allero aut. abundante, cztera 
resolvuntur et concidunt, ostenditur ex nihilo ea 
accepisse principium, Nam verbi gratia si deficiat 
in aliquo humor, nec aridum stabit; humore enim 
pascitur aridum sicut et frigus calido, in. quibus, 
wt. diximus, si alterum deficiat, penitus cuncia sol- 
vuntur,'et in hoc originis sue qua ex nihilo facla 
sunt, produntur indicia. Quod si materia ipsa pro- 
batur esse facta, quomodo partes ejus et species ex 


quibus mundus constat, videbuntur infecte? Sed B petebat, sed ut fortuitus incidissel eventus, quo- 


modo non prius quam colligi posset. et concludi, 
dilopsus est et dissolutus? Ad hzc eliam illud re- 
quiro,.quod sit munimen, super quod tam immensae 
molis jacta sint fundamenta? Et rursus illud ipsum 
quod dixeris munimen, super quid jaceat? Et item 
illud aliud, super quid ? et eousque interrogando pro- 
grediar, donec responsio ad nihil et inane perveniat, 

XIX. Quod si dicat aliquis, quia atomi. igneze 
qualitatis conjuncta sibi corpus unum fecerunt, et 
quia ignis qualitas non deorsum sed sursum tendit, 
impositam mundi molem ad superiora semper nitens 
ignisnatura subvectat ; ad hzc respondebimus : Quo- 
modo potuerunt atoini igneze qualitatis, que semper 
ad superiora.contendunt, in inferiora descendere, 
etin profundo ac sub omnia demerso inveniri loco? 
Cum utique graviores quzque , id est terrenze vel 
humidz qualitates praveniant, ut diximus, leviores, 
unde εἰ emlum velut superiorum fabricam igneis 
atomis, quz el leviores sunt εἰ sursum semper fu- 
giunt, asserunt structam. Neque ergo fundamenta 
ignis aut alia vlla habere mundus potest, neque: 
atomis gravioribus cum.levioribus, id est liis quxe 
deorsum semper przcipitantur et his quz sempee 
sursum fugiunt, societas aut compaginatio ulia con- 
veniat. Igitur quod impossibile sit ex atomorum 
tonjunctione corpora mundi solidari, sufficienter. 
dictum, et quod non potuerint insensibilia. torpora, 
etiamsi ulla ratione coire et connecli potuissent, 


4e materiaet qualitatibus non est nunc dicendi locus; 
hoc solum docuisse suffieiat, Deum esse omnium 
conditorem, quia neque si solidum et connexum 
fuit corpusex quo mundus constat, dirimi et discerni 
sine conditore, noquesi ex diversis el digcretis parti- 
bus in unumcollectum est, congregari et misceri sine 
artifice potuit, Igitur οἱ mundi conditor Deus esse 
tam evidenter ostenditur, qui erit Epicuro locus 
introducendi atomos, et asserendi quod ex corpu- 
seulis insensibilibus non solum sensibilia corpora, 
sed οἱ mentes intellectuales ac rationales flant? 
XVII. Sed dices, ut Epicuro visum est: Continua- 
tiones atomorum indesinenti cursu venientium, per 
immensa et sine fine tempora miscentium se atque 
in unum conglobantium, corpora sofida efficiuntur. 
Non venio ad hac, nt rem fabulosam et jnepte com- 
positam dicam; videamus magis si qualecunque 
istud est, potest stare quod dicitur. Aiunt enim 
corpuscula ipsa que atomos appellant (62), diversis 
esse qualitatibus, et alia quidem humida et ob hoc 


rena atque ob hoc nihilominus gravia, alia autem 
ignea et ob loc sursum semper nitentia, alia. vero 
frigida et ob hoc pigra et semper media. Quomodo 
erga cum alia semper sursum tendant utpote ignea, 


etalia semper deorsum utpote humida et arida, " 


alia vero media et non zquali cursu incedant, coire 
Simul potuerunt et unum corpus efücere? Si quis 


enim de superioribus, verbi gratia minutissimas D formas dare corporibus, et mensuras, membra fin- 


gere, vel qualitates efficere, vel exprimere quanti- 
tates ; quee utique omnia modulatione sui, manum 
Vestantur artilicis et opus rationis ostendunt, quam 
rationem ego Venbum et Deum appello. 

XX. Sed dicet aliquis hiec a natura fieri, Jam in 
hoc de nomine eontroversia est, Cum enim constet 
menlis esse et rationis opus, hoc quod Lu riaturam 
vocas, ego Deum conditorem voco; constat nec po- 
Vuisse nec posse vel corporum species tam neces- 
sariis distinctionibus institutas, vel anitorum sen- 


paleas, et ad eamdem magnitudinem minutissimi 
plumbi particulas deorsum jaciat, nunquid poterunt 
quamvis equales sint magnitudine, leves palea 
partes plumbi particulas consequi ? longe enim ve- 
locius ad imum graviora perveniunt. lta ergo et 
atomi, etiamsi magnitudine zquales sint, pondere 
lamen Inzequales, nunquam poterunt qua leves sunt 
consequi graviores ; quod si consequi non possunt, 
sine dubio nec misceri nec corpus efficere. 

XVII. Tum deinde si. indesinenter feruntur et 


COTELERII NOT/E. 


iribucbat solummodo figuram , mognitudinem et 
pondus, 


(62) Aiunt enim corpuscula psa que atomos ap- 
pellant, etc. Non hoc dicebat. Epicurus ; imo atoniis 


1582 

A ΧΧΠ. Sed ne dé his que non omnibus palam 
sunt, incerta videatur assertio, ad ea veniamus quae 
neminem latent. Quis astrorum cursus tanta ratione 
disposuit, ortusque eorum et occasus instituit, eer- 
lisque et demensis temporibus unicuique tenere 
eveli ambitum dedit? Quis ad.occasum aliis semper. 
tendere, aliis etiam redire in ortum permisit? Quis 
imposuit modum cursibus solis, ut horas et dies et 
menses et temporum vicissitudines diversis moti- 

bus signet, et nunc hiemem, inde ver, zstatem , 

post et autumnum certa cursus sui dimensione dis- 

cernat, ܬܘ‎ semper eisdem vicibus anni orbem. 

ineonfusa varietate constringat? Quis, inquam, 

tanti ordinis moderatricem , nom ipsam Dei pro- 

nuntiel sapientiam ? Et bic. quidem secundum illa 
B nobis dieta sint, quas de excelsorum disciplinis tra- 
duntur ἃ Gracis. 

XXIII. Quid autem et de his, quz vel in terris 
vel in mari videmus ? nonne evidenter edocemur, 
Dei in his non. solum opus esse, sed et providen- 
tiam ? Nam quod in terra montes excelsi (65) certis. 
quibusque habentur in locis , ut ex his velut com- 
pressus et coangustatus aer ordinatione Dei coga- 
tur et exprimatur in ventos , ex quibus et fructus 
germen concipiant, et zslivus ardor temperiein. 
sumat, cum Pleiades (66) ignitse solis ardoribus 
incanduerint, Sed dices: Cur et ardor solis, ut 
temperies requiratur? Et quomodo fruges humanis 
usibus necessariz: maturescerent ? Sed et illud ad- 
vwerle, quod ad axem meridianum, ubi plus est 
caloris, non multa datur nubium constipalio, nec 
abundans copia imbrium funditur, ne morbus 
habitantibus generetur ; humide enim nubes, si 
calore rapido coquantur, aerem corruptum et pe- 
stiferum reddunt, Sed et lerra calidum imbrem 
suscipiens , non nutrimenta segelibus, sed perni- 
ciem przbet ; in quo quis dubitat opys esse divinae 
Providentiz ἢ Denique /Egyptus, quia Zthiopicis e 
vicino flagrat ardoribus, ne insanabiles corrupte- 
lasaeris imbrium necessitate susciperet , campi 
ejus non pluviam nubibus minlstratam, sed er- 
renum quodammodo imbrem Nilo inundante susci- 
piunt (61). 


RECOGNITIONEM LIB. VIII. 


sus, irrationabili opere et quod sensu careat effici. 
Quod si idonei tibi testes videntur philosophi, Plato 
de his testatur in Timeo (65), ubi de mundi factura 
discutiens requirit, utrumnam semper fuerit, an 
initium sumpserit, et pronuntiat quia factus sil : 
Visibilis enim, inquit, est et. palpabilis atque cor- 
poreus, omnia autem quz hujusmodi sunt, facta 
esse constat ; quod autem faetum est, aliquem ha- 
bet sine dubio auctorem , a quo factum est. Hunc 
ergo, inquit, factorem parentemque omnium, et in- 
venire diflicile est εἰ inventum vulgo enarrare im- 
possibile. lec quidem Plato dicit; sed et si ipse 
aliique Grecorum philosophi de factura mundi si 

lere voluissent, nonne omnibus intellectum haben- 
tibus palam esset? Quis enim est. exigui saltem 
sensus homo, qui eum cernat domum omnia qu 
ad usus necessaria sunt habentem, cujus cameram 
im sphere gyrum videat collectam, eamque vario 
splendore et diversis imaginibus depictam, lumina- 
ribus praecipuis et maximis adornatam ; quis, in- 
quam, est, qui hujusmodi fabricam videns, non 
stalim pronuntiet ἃ sapientissimo οἱ potentissimo 
artifice constructam? Et. ita quis invenietur insi- 
piens, ut cum cceli opus inspiciat, splendorem solis 
cernat ac lunze, astrorum cursus et species et. vias 
eertis rationibus el temporibus videat definitas, non 
tam a sapiente hzc artifice et ralionabili , quam ab 
ipia sapientia et ratione clamet effecta? 

XXI. Quod et si secundum alios Grecorum philo- 
Sophos audire vis, et mechanicis imbutus es disci 
plinis, de excelsis quz traduntur, non te sine dubio 
latent, Ponunt enim. aphzram zqualiter ος omni 
parte collectam, et ad omnia similiter respicientem, 
atque a centro terre zquis spatiis distinctam, ipsa- 
que sui zqualitate ita stabilem, ut eam in nullam 
partem declinare undique equalitas collecta per- 
mitt; οἱ ita a nullo fulcimento subvecta susten- 
tstur sphzra. Quod si vere hanc habeat similitudi- 
nem mundi machina, evidens est opus in ea divi- 
num Si vero, ut aliis visum est, super aquas posita 
sphaa (64) vel super ipsas fertür, vel in ipsis vol- 
vitur, etiam sic magni in ea artificis opus decla- 
ratur. 


COTELERII NOTAE. 


p et celum empyrzum. 

(88) Nam quod in terra montes excelsi, etc. Cita- 
tur a Beda, libro De natura rerum, cap. 26, ubi vi- 
dende Glossz incerti auctoris. 

(66) Pleiades. Editio Bosileensis, et libri R. et P. 
Pliades. Quà de lectione in Etgmologico suo doctis- 
simus Vossius, voce Virgilie., 

(61) Terrenum quodammodo imbrem Nilo inun- 


dante suscipiunt, 
pie ampe iiis ὧν Celoque vacante. 
Terrestrem pluviam diffusus porrigit amnis, 
de Nilo Alcimus Avitus Poematum I apud 


0 rR- 
cos vero Philo Judzus 1 Devita Mosis, p. 034 ; Ἐπεὶ 
xal γῆ πολλάκις ὑετὸν ἤνεγχεν. Ὁ γὰρ ἐν Αἰγύπτῳ 
ποταμὸς καθ ἕκαστον ἐνιαυτὸν ταῖς ἐπιδάσεσι πλημν 
μνρῶν, ὅταν ἀρδεύῃ τὰς ἀρούρας, τὶ ἕτερον ἢ ὑετὸς 


(65) In Timeo. Accipe integrum Platonis locum, 
non quidem ut citatur ab Eusebio, Theodorito, aliis- 
ue, sed quo modo legitur apud ipsum Platonem : 
Σχεπτέον οὖν δὴ περὶ αὐτοῦ (χόσμου) πρῶτον, ὅπερ 
ὑπόχειται περὶ παντὸς ἐν ἀρχῇ δεῖν σχοπεῖν, πότερον 
ἣν ἀεὶ, γενέσεως ἀρχὴν ἔχων οὐδεμίαν, ἢ γέγονεν, 
ἀπ' ἀρχῆς τινος ἀρξάμενος. Féyovev* Ὁρατὸς γὰρ, 
ἁπτός τέ ἔστι καὶ σῶμα ἔχων" πάντα δὲ τὰ τοιαῦτα, 
αἰσθητά. τὰ δὲ αἰσθητὰ, δέξῃ περιληπτὰ E αἰσθή" 
σεως, γιγνόμενα χαὶ γενητὰ ἐφάγη. Τῷ δ' αὖ γενο- 
μὸν gu ὑπ) αἰτίου τινὸς ἀνάγχην εἶναι γενέσθαι. 
ὃν μὲν οὖν ποιητὴν καὶ πατέρα τοῦδε τοῦ παντὸς, 
εὑρεῖν τε ἔργον, χαὶ εὑρόντα, εἰς πάντας ἀδύνατον 
ty. 
(64) Si vero, ut aliis visum est, super aquas posi- 
ta sphüra, etc. Aquas intellige inler firmamentum 


: 


PONT. OPERA DUBIA. 4284 

» verbi gratia 
ut per 05 conciperet corvus, et per aurem mustela. 
generaret (68), ut aves nonnullze sicut galline, in- 
terdum ova vel vento. vel pulvere concepta (69) 
parerent, alia quadam animalia marem vicibus 
alternis in feminam verterent el sexum per annos 
singulos commutarent, uL lepores εἰ hyenz, quas 
belluas (70) vocant, alia etiam ex terra ntur 
atque inde sumerent carnem , ut talpa, alia ex ci- 
mere, ut vipere, alia ex putrefactis carnibus, ut 
vespe quidem equinis (71), apes aulem bubulis, 
alia ex fimo boum (72), ut scarabzi, alia ex lier- 
bis, ut de ocimo scorpius (75), et rursus herba 
ex animalibus, ut ex cornu cervi vel capra apii et 
asparagi. 

B XXVI. Et quid opus est plura enumerare , in 
Quibus divina Providentia mutato ordine eo qui ἃ 
matura datus putatur, multimodis differentiis nati- 
vitatem animalium constare voluit, ex quibus non 
irrationabilis rerumi cursus, sed ipsius dispensa- 
"tus ratione doceretur? Aut non et in Hioc plenissi- 
mnm demonstratur opus divinz Providentiz, ubi 
ex terra et aqua ad vitxm bominum semina jacta 
reparartur ? que cum terra fuerint mandata, vo- 
luniote Dei humorem quem susceperit gleba , velut 
uberibus suis seminibus immulget. Aquis enim 
inest quedam vis spiritus a Deo dati εκ initio, 
eujus opere habitus futuri corporis, ín ipso sta- 
tim semine formari incipit et per culmum spicam- 

€ que restitui ; turgefacto etenim ex humore semi- 
num grano, per angustos quosdam venarum meatus 


1385 S, CLEMENTIS I ROM. 


XXIV. Quid de fontibus dicemus ct fluviis, qui A ordine genus servare jussit in terris 


perermi in mare fluunt meatu? Et per divinam Provi- 
dentiam nec illis abundans aeücitcursus, nec mare 
tanta$ aquarum recipiens copias ullum sentit au- 
gmentum , sed in eadem mensura et ea qua con- 
ferunt, et ea quie ibi conferuntur elementa per- 
durant. Sed dicis mihi: Salsa aqua maturaliter 
consumit fluentum dulce, quod οἱ fuerit infu- 
sum. Et in hoc ergo manifestum est Provi- 
*entim opus; ut salsum faceret illud elementum , 
in quód cursus omnium aquarum, quas ad usum 
ominibus prestiterat, declinavit; uti ne per 
anta. seculi spatia , repletus maris alveus inunda- 
Honem perniciosam terris et hominibus redderet. 
Nec ܘܙܐ‎ quisquam insipiens erit, ut hanc tantam 
rationetr tantamque providentiam ab irrationabili 
maiura arbitretur esse dispositam. 

XXV. Quid autem de virgultis, quid de anima- 
libus dicam ! Nonne per providentiam factum est , 
ܬܠܐ‎ cuni senecta temporis resolverentur , virgulta 
quidem vel plantis vel seminibus quz ipsa de- 
derint, animalia vero per progeniem reparentur? 
Et mira quadam dispensatione Providentiz nascí- 
(uro pecori lac praeparatur in uberibus, ac sta- 
Vm ut natum fuerit, nullo docente scit ubi ali- 
monis. suz horrea requirat. Gignuntur autem non 
solum mares, sed et feminz, ut ex utroque poesit 
Fursus constare posteritas. Sed ne ut putant homi- 
nes , viderentur hiec naturz quodam ordine et non 
dispensatione fleri Conditoris, pauca quzdam δὰ 
Andicium et documentum providontiz sue, mulato 


COTELERII NOTAE. 


prabeat imitationi illorum, e! redemptios‏ ܐܡ 
mem illorum consecutus est. Quem ego loeuin aliter‏ 
soleo legere, ad hune modum : Si autem alijuis‏ 
quasi pravum ovum eifitum, semetiprum ipsis prebeat,‏ 
initiatior? illorum : xaxbv ὠὸν, juxta adagium κα-‏ 
χοῦ χόραχος xaxh ὡόν, Mali corei malum ovum.‏ 
Epiphanius hzresi 26, num. 1 De iisdem hereticis‏ 
de quibus Irenzus, ἀπὸ Νικολάου ὡς ἀπὸ οὐρίου ὡοῦ‏ 
ὄφεως σχορπίοι ἢ ἐξ ἀσπίδων γεγεννηµένοι. 4 Nico-‏ 
lao velut subventaneo serpentis ovo scorpii, sive aspi-‏ 
dibus prognati.‏ 

m» Belluas. Vide not. ad S. Barnabe epistulam, 

p ο- 10, Patr. Gr.. t. Il. Epir. 

(7l), Vespe quidem equinis. Sic vulgo. Sed tur- 
bant Servius ad Georgicon iv, et 1 /neidos, atque 
Isidorus Originum lib. x1 et cap. ult. 

(72) Ez Άπιο boum. Eadem est senientia Hori 
Apollinis lib. 1 Hierogli cap. 40, atque Eu*ta- 
tbii in Hezaemeron, P Alii scarabzorum seu ean- 
tharorum oriwm ad asini stercus et cadaver refe- 
Tun; unde et χάνθαρον ἀπὸ τοῦ χάνθωνος dictum 
yolunt. Οἱ lamen in-fimo possunt, ex Ari- 


stotele Ks nes SPAN Pi. 19, τὴ τῇ 
μηλολόνθαις εἰ χα! e. Omitto Hispalensém [οί 
dorum, qui crabrones eum scarabzis videlur con- 


fudisse, Àpud S. Angustinnm eap. 7 libri primi Re- 
traciation«m, ἃ multis stercorea origo vocatur 
in dubium, a multis ignoratur. 

ocimo scorpius. Traditur quoque apud 
Plinium Neturaliz historic lib. xx, cap. 13. Mox de 
asparagis ( codex Regius a«faragi ἀσφάραγοι) lege 
idem magnum opus lib. xix, cap. 8. 


ܥ 
xal εἰς ἔτος ἀεὶ τεταγ|‏ 


Ut per os conciperet corrus, et per aurem mu- 
generaret. Licet ista lerti& conürmari possit 
per ea .quz in Aristotele ni De generatione anima- 
lium, 6, Plinio, lib. x, cap. 12; et Martiali Kpigram- 
maium xiv, 74, de corvo leguntur : quia tamen vox. 
«οσον abest a sex libris mss. quos cum editis con- 
Vuli, videtur scripsisse Ruünus : Ut per os.concipe- 
ret, ei per aurem mustela. generaret ; qua. de fabula 
== 
vento vel pui concepta. Ανεμιαῖα, 
artis ὑπηνέμια, ζεφύρια, οὔρια εἰ οὔρινα, ven- 
4eta, aubrentanea, urina. οἱ inania, Ut. intelligunt 
m omm in his S. Ireozi verbis lib. ui, c. 15: 
autem aliquis quasi pervum ovum deditum semet - 


RECOGNITIONUM LIB. VIII. 


1585 


vis illa spiritus, quz iuesse aquis data est, utpole À opere cuncta effici et universa censtare. Sed venia- 


mus adhuc, si videtur, etiam ad nostram, id est. 
^d hominis substantiam, qui est parvus in alio 
mundus (74), et consideremus quanta sit ratione 
compositus; et ex hoc precipue sapientiam Con« 
ditoris intelliges, qui cum ex diversis substantiis 
constet, id est mortali et immortali, per artificem 
providentiam Conditoris societatem diversitas non 
refugit,et quidem longe a se substantiis 11-57 [alienis 
et diversis]. Alia namque de terra assumitur et a 
Conditore formatur, alia vero ex immortalibus sub- 
stantiis datur, nec tamen ei per hujuscemodi con- 
junctionem honor immortalitatis infringitur, nec 
ut quibusdam videtur [ex rationabili et concupisci- 
bili et irascibili subsistit, sed magis inesse ei tales 
quidam videntur] affectus, quibus ad liec singula mo- 
veri possit. Nam corpus quod ex ossibus et carnibus 
constat, initium sumit ex semine viri, quod e me- 
dullis ealor elieiens vulvee quasi terrae consignat, 
cui inhzrens ex fonte sanguinis paulatim rigatum , 
in carnem et ossa producitur, atque in speciem au- 
cloris jacti seminis reformatur. 

XXIX. Et vide in hoc Artificis opus (75), quo- 
modo ossa velut columnas quasdam, quibus caro 
sustentetür ac portetur, inseruit. Tum deinde zqua- 
lis ex utraque parte , id est dextera et leva , mes- 
sura servetur, ut congruat pes pedi, et manus ma- 
nui, digiti quoque digitis, ut singuli ad singulos 
lota a;quolitate concordent ; sed et oculus oculo, et 


incorporea transcurrens, ad incrementum semina 
suscitat el crescentium species format. Ministerio 
igitur humidi elementi, cui vitalis ille spiritus 
insitus semper et ingenitus est, efficitur ut non 
solum reparetur, sed ut per omnia similis spe- 
cies et forma his quz jacta fuerint seminibus red- 
eat. Qui ratio cui vel brevem sensum hahenti, 
per irrationabilem naturam, et non per divinam 
sapientiam constare videbitur? Denique etiam hac 
ad similitudinem humanz nativitatis formata sunl; 
videtur enim terra vulva locum tenere, cui se- 
men injectum per aqua et spiritus vim, sicut 
supra diximus, et formatur et alitur. 

XXVII. Sed et in hoc admiranda esl divina Provi- 
dentia, quod. videre nos quidem et agnoscere fic 
que fiunt, quo modo autem et quiliter. fiant , in 
secreto posuit et occulto, ut non indignis ad agni- 
tionem subjaceant ,-sed dignis et fidelibus cum 
ruerint , pateflant, Ut autem rebus ipsis et exemplis 
probemus; nihil omnino ex terrena substantia semi- 
nibus dari, sed totum ex elemento aquze et spiritus 
qui inest ei virtute constare, pone mihi verbi gratia 
in cratere aliquo. amplissimz magnitudinis injici 
terrz talenta centum , et seminentur in eo diverse 
species seminum vel olerum vel etiam virgultorum, 
his praebeatur ad rigandum aqua sufficiens, et per 
annos plures habeatur ista diligentia, congregentur 
autem semina que collecta fuerint, verbi gratia 


frumenti vel hordei alisrumque specierum per sin- ; auris auri, quz non solum consona sibi et concor- 


dantia, sed et usibus necessariis apta formantur. 
Manus quidem ut operi commodi sint, pedes ut 
gressibus, oculi ut visibus serviant. superciliorum 
excubiis eustoditi, aures ad audiendum lta formate 
ut cymbalo similes suscepti verbi repercussum so- 
mitum altius réddant, et usque ad sensum cordis 
emittant, lingua autem ad loquendum illisa denti- 
bus plectri teddat officium , ipsi vero dentes alii ut 
incidant et dividant cibos et interioribus tradant, 
interióres vero ut in modum molz conficiant et com- 
minuant, quo opportunius stomaclio traditi coquan- 
tur, unde et molares appellati sunt. 

XXX. Sed et nares, commeandi flatus et red- 
dendi ac recipiendi gratia facte sunt, ui innova- 


D tione spiritus calor naturalis qui In corde cst, vel 


accendi vel refrigerari, cum res poposcerit, queat 
pulmonis offici», qui pectori. inhzrere datus est 


gulos annos seorsim, donee uniuscujusque semi- 
nis acervus ad centum talentorum pondus ascen- 
dot, tum eliam arbores avulsz radicitus appendan- 
tur, et his omnibus ex cratere sumptis appendatur 
terra, centum sua nihilominus lalenta salva re- 
Stituet. Unde ergo dicemus omne illud pondus, 
omnemque quantitatem seminum diversorum atque 
arborum surrexisse? nonne evidenter apparet, quia 
ex aquis? Terra enim quod suum est, integrum 
tenet , aqua vero qua per singula injecta est , nus- 
quam prorsus est, ob potentem divinz conditionis 
virtutem, quz per unam aqua speciem tantorum 
seminum virgultorumque et substantias reparot , et. 
species format, et genus fenore muliiplieato cu- 
stodit. 

XXVIII. Ex quibus omnibus satis abundeque pa- 
tere puto, artifici sensu el non irrationabili nature 


9! Quz auctoritate "οὐ, Parisinorum vetustissimorum in textum recepimus, in uncis ea includenda cu- 


ravimus. 


COTELERII NOTJE. 


leges. 

S Et vide in hoc artificis opus, etc. Totum Ἰο-- 
cum confer cumResponsionead interrogationem 140, 
in Caesarii Dialogis : nec dubitabis asserere a Cz- 
sario illo suppilatas fuisse fecognitiones. Minus 
commode Arnobíus lib. 1Η : Nam quid in homine 
pulchrum est, quid, queso, admirabile, vel decorum. 
nisi quod et velerino ( legunt. cluriuo e mss. Regio, 
cum etiam scribi potuisset verrino) eum pecore ο: 
cio quis auctor voluit esse commune 


A 


pressum: est a Philone Judzeo 
libro. Quis rerum divinarum heres, p. 502 : Ἐναλ- 
λάττοντες, βραχὺν μὲν xósuov τὸν ἄνθρωπον, μέγαν 
δὲ ἄνθρωπον ἔφαταν τὸν χόσμον εἶναι. De. nomine 
ܡ‎ minori mundo, χόσμῳ συντόμῳ ubique 


ParRot. Gn. I. 


1388 


. PONT. OPERA DLBIA. 


1387 S. CLEMENTIS ] ROM 


wt mollitie sui palpet et foveat cordis vigorem, in A et quare tam tarde? Hoc possis oblendere etiamsi 


ante factus fuisset ; diceres enim, Cur non et ante 
hoc? etita immensa secula transcendens semper 
possis requirere, cur non et ante hoc? Sed nobis 
nunc sermo non deeo est. [cur non sit ante factus 
quam factus est], sed si omnino faétusest. Si enim 
factum constat, necessario potentis et. summi arti- 
"flcis opus est ; quod si constat, quando eum facere 
voluerit, sapientis artificis arbitrio judicioque re- 
linquendum esj.. Nisi videatur tibi omnis hzc sa- 
pientia, qua tam immanem mundi machinam 
struxit, et singulis quibusque rebus formas et spe- 
cies dedit, quarum habitum non decori solum con- 
venientem, sed et futuris usibus aptissimum et ne- 
cessariuin poneret, hoc eam solum fugerit, quo tam 

B magnificze conditionis opportunum tempus assume- 
ret. Est apud illum profecto certa ralio, sunt evi- 
dentes causze, cur et quando et qualiter fecerit mun- 
dum, quas hominibus, quibus hzc quz ante oculos 
posita sunt et de ejus providentia contestantur, in- 
quirere et intelligere pigrum fuit, aperiri. utique 
non oportuit; quz enim in occullo habentur et 
intra sapientie sensus, velut intra regios thesauros 
recondita sunt, nemini patent, nisi his qui ab illo 
didicerint, apud quem signata sunt hec et repo- 
sita. Deus ergo est qui fecit omnia, et ipse a ne- 
mine factus est. Qui autem naturam pro Deo nomi- 
nant, et per naturam facta esse cuncia testantur, 
latet eos appellationis sue error, Si enim naturam 
irrationabilem putant, stultissimum est rationabi- 
lem facturam ab irrationabili factore progredi. Si 
vero ratio est, id est logos, per quam facta constat 
universa, superfluo nomen immutant, ubi de Condi- 
toris ratione profitentur. Ad hzc si quid habes, Pa- 
ler, prosequere, 

XXXV. Hec. cum Niceta dixisset, senex ita. 
respondit: Tu quidem, fili, prudenter ei fortier 
proseculus es, in tantum ut melius dici posse de 
Providentia nen putem. Sed quoniam hora jam 
mulla est, crastino ad hzc que prosecutus es, 
respondere aliqua volo, de quibus si mihi satisfe- 
ceris gratie me fateor debitorem. Et his a sene di- 
elis, surrexit Petrus. Quidam vero ex astantibus 
Laodicensium primus rogabat Petrum et nos, ut se- 

pnis indumenta quz habebat sordida οἱ scissa mu- 
taret ; quem Petrus et nos. ainplexi, et collaudautes 
pro honesta et optima voluntate sua, dicebamus : 
Quia nece nos ita insipientes sumus et iripii, ut cui 
tami pretiosa verba concredimus, non multo magis 
eliam hzc quie ad usus corporeos sunt necessaria 
prabeamus, que eum el libenter suscepturum cre- 
dimus, tanquam a filiis patrem, sed et tectum nobis 
etvitam communem fore credimus. Hac cum nos 
diceremus, οἱ ille primarius civitatis summa vi et 
blandimentis plurimis avellere a nobis cuperet se- 
nem, nds vero eo vehementius relineremus, omnis 
populus acelamavit ut. illud magis fiat, quod ipsi 
placet seni ; et eum silentium factum fuisset, senex 
juramento provenit, dicens : Hodie apud nullum 


quo videtur vita consistere, vila dico, non anima. 
Nam quid dicam de substantia sanguinis , qui velut 
fluvius ex fonte procedens, et uno prius alveo in- 
vectus tum deinde per innumeras venas , quasi per 
areas derivatus, tolam humani corporis terram 
vitalibus rigat fluentis, jecoris opere ministratus , 
quod ad efficaciam digestionis ciborum, atque in 
sanguinem mutandorum in dextro latere jacet. In 
siuistro vero splenis est locus, qui trahere ad se et 
purgare quodammodo sordes sanguinis possit. 

XXXI. Intestinorum quoque ratio quanta est! 
fuz idcirco longis nexibus in circulorum ordinata 
sunt modum, ut susceptas digestiones ciborum 
paulatim egerant, quo neque ad subitum inanes 
efliciant locos, et his qui superadditi fuerint non 
impediantur cibis. Membranz autem in modum id- 
circo facta sunt, ut ex ipsis ea qui extrinsecus 
sunt, humorem sensim suscipiant, qui neque su- 
bito effusus exinaniret interna, neque densiore cute 
prohibitus, arida quz extrinsecus habentur effi- 
ceret, el totam hominis fabricam sitis necessitate 
turbaret, 

XXXII. Porro vero feminea positio, et vulvz εἰ 
mus ad recipiendum germen et confovendum vivifi- 
camdumque commodissimus, quem non ratione et 
prudentia effect esse quae facta sunt, suadeat, quod 
inea solum parte membrorum a virili specie fe- 
maina discrepal, qua posteritas sala suscipilur et 
fovetur, et rursus virilis habitus ea. tantummode 
membrorum parie immutatur, qua ei vis serendi 
οἱ generandi hominis inest? Et in hoc magnum 
quidem testimonium Providentiz datur, ex neces- 
saria diversitate membrorum, sed ibi majus, ubi in 
habitus similitudine, usus diversitas εἰ officii va- 
rietas invenitur. Nam mamilie viris zque sunt ac 
feminis, sed feminarum sole sunt quz lactis mu- 
mere replentur, ut statim ubi genuerint, apta sibi 
parvulus inveniat nutrimenia. Quod si anta ratione 
videmus.in homine membra disposila, ut in czte- 
ris omnibus similis habitus videatur, in his tan- 
tummodo discrepent, in quibus usus diversitatem 
requirit, et neque in viro aliquid superfluum aut 
egens, neque in femina quod desit videamus vel 
quod abundet, quis ex his omnibus non eviden- 
ter agnoscat ralionis opus et sapientiam Condi- 
toris? 

XXXI. His astipulatur etiam cslerorum ani- 
malium rationabilis diversitas, et suo quodque usui 
miünisterioque conveniens. Hzc testatur et arbo- 
rum varietas herbarumque diversitas, tam specie 
variala quam succis. Hec asserit el permutatio 
iemporum in quatuor distincta "vicissitudines, et 
certis horis, diebus, mensibus, annum circulus 
claudens, et ne unam quidem horam statute rationis 
excedens; hine denique etiam mundi ipsius ztas, 
«erta et stabili ratione, concepto anmorum numero 
vensetu 

XXNIV. Sed diecs, Quando mundus. factus est, 


439) 


RECOGNITIONUM LIB. VIII. 


1389 


manebo neque ab aliquo quidquam suscipiam, uti ne À mam possidens, cur in occulto lateg et. verecundia 


contegeris ? accede huc magis, et quie tibi videntur 
exsequere. 

XXXIX. Ubi bsec dixit. Petrus, statim turbee lo-: 
cum.dare ceperunt seni. Cumque accessisset, itn 
cepit: Eorum quz die hesterno prosecutus est ju- 
venis, etiamsi verba non memini, sensum tamen et 
ordinem teneo, et ideo necessarium puto proptet- 
eos qui hesterno non adfuerunt, anacephaleosin 
facere eorum qua dicta sunt, et. breviter cuncta 
répetere, ut etiamsi me aliquid effugerit, ab eo qui 
prosecutus est presente commonear, Hic ergo fuit 
hesternz; disputationis sensus, quod omnia quie vi- 
déniur, quoniam certa mensura εἰ arte formaque 
ae specie constant, sine dubio a sapiente virtute 
facta esse [credenda sunt; quod si mens et ratio 
est. quz hec condidit, consequens esse] ut rationis 
ipsis providentia mundus regatur, etiamsi nobis 
ea que geruntur. in mundo, minus recte geri vi- 
deantur. Consequitur autem, ut si creator omnium 
Deus est ac mens, sit etiam justus; quod si justus 
est, necessario judicat; si judicat, necesse est ut 
homines desuis actibus judicentur ; et si de actibus 
suis unusquisque judicatur, erit ergo inter justos 
etpeecatores justum quandoque discrimen. ἕως 
fuit, ut opinor, totius verbi continentia. 

XL. Si ergo ostendi potest quod mens ac ratio 


^euncta-condiderit, consequens est et ea quie se- 


quunt&r ratione et providentia geri. Si vero natura 


alterius dilectio alterius tristitia flat; haec enim 
posumodum si visum fuerit, fleri possunt, ܪ‎ 

XXXVI. Et eum bec dixisset senex, Petrus ait 
ad primarium civitatis : Quoniam nostri presentia 
bonam voluntatem tuam ostendistl, tristem te non 
oportet abscedere, sed: actipiemus abs te gratiam 
pro gratia, domum tuam nobis ostende, et prepara 
eam ut crastino disputatio quz futura est ibi ha- 
beatur,et si qui volunt adesse ad audiendum per- 
mittantur. Quz cum audisset primus civitatis valde 
gavisus est, sed et omnis populus libenter audivit, 
Cumque discéssissent turbz, domum suam osten- 
dit ; discedere autem et senex cepit. Ego tamen uni 
ex pedissequis meis imperavi clam subsequi vesti- 
iium senis, et.discere ubi maneret. Nos autem 

, eum redisselnus ad hospitium , enarravimus omnia 
Tratribus'qui nobis cum sene habita sunt, et ita ex 
more cibo sumpto requievimus. 

XXXVII, Die autem postera Petrus mature sur- 
yens suscitavit nes, et perreximus pariter ad locum 
secretum, in quo et pridie orationis causa fuéra- 
mus; aique indé post orationem dum veniremus ad 
constitutam domum, in itinere monebat nos, dicens: 
Audite me, conservi dilectissimi, bonum est ut 
unusquisque vestrum secundum quod potest, prosit 
accedentibus ad fidem religionis nostre, εἰ ideo 
non vos. pigeat seeundum sapientiam, quie vobis 
per Dei-providentiam eollata est disserentes, 


instruere ignaros et docere, ita tamen uthis qua C imprudens et esca gignit universa, perimitur sine 


dubio judicii ratio, nec. discussio peceatorum. ac 
benéfactorum.remuneratio sperabitur, ubi judex 
non est. Quia ergo omnia in hoc pendent et huic 
capiti adherent, non indignemini, si forte pfulo- 
latius discuti hec οὲ pertràetari voluero. In. hoc 
enim mihi ad omnia qüz proponuntur, velut prima 
janua clauditur, et ideo hanc mihi ante omnia ape- 
riri volo. Nunc ergo audite quie doceo, et respon- 
deat mihi si quis vestrutn volet ; non enim erubescam 
discere, si audiero quod verum est, et.recte dicenti 
acquiescere. lgitur hesterno a te babitus sermo, 
qui asserebat quod arte et mensura el ralione cun- 
δία constarent, non valde me suadci, mentem ra- 
tionemque esse quae fecerit mundüm; multa enim 
habeo, qua ostendam cómpetenti mensura δὲ forma 
et specie-constare, nec tamen per mentem condita 
at rationem. Tum-preeterea video multa incondite, 
jàconsequenter, injuste geri in. mundo, et sine ge- 
mesis cursu nihll fleri posse; quod post omnia 
etiam ex me ipso manifestissime approbabo. 

XLI. Hzc cum senex diceret, Aquila respondit : 
Quoniam ipse proposuisti, ut ad ea qua diceres ha- 
beret copiam respondendi qui velit, concedit mibi 
frater meus Niceta hodie facere sermonem. Et se- 
πας : Prosequere, ait, fili, ut vis. Et Aquila respon- 
dii : ܇‎ Promisisti- quod ostenderes mulla esse in 
mundo, que formam ac speciem zquali ratione 
collectam gerant, que tamen constet non ε[βοὶ per 
conditorem Deum. Nunc ergo quod promisisti, 


ame audisiis et, tradita: sunt vobis, vestri tantum 
sermonis eloquentiam societis. Mee aliquid pro- 
prium et quod vobis non est traditum proloqua- 
mini,'etiams) vobis verisimile videatur, sed ea, ut 
.dixi, que ipse a vero propheta suscepta "vobis 
tradidi; prosequamini, etismsi. minus plenz asser- 
tionis esse videbuntur. Hinc enim spo: contingit 
declinare quosdam ἃ veritate, dum speciem sibi ve- 
rioris et. validioris veritatis, propriis cogitationibus 
reperisse se credunt. 

. XXXVII. His a Petro. dictis libenter annuimus, 
dicentes ei, nihil nos acturos,.nisi quod ipsi vide- 
retur. Tum ille : Ut ergo, inquit, sire periculo exer- 
ceamini, me coram disputale singuli, ita ut unus 
alii succedat ac suas unusquisque explicet quzstio- 

.nes. Nunc ergo quoniam hesterno die Niceta. suffi- 
cienter disseruit, hodie sermonem faciat Aquila, et 
post Aquilam Clemeris, inde ego, si tamen etiam me 
Tes poposcerit aliquid addere. Interea dum hujusce- 
modi sermones cadimus, ad domum ventum est in 
qua suscipiens nos paterfamilias, inttoduelt, ad lo- 
tum quemdam in similitudinem theatri collectum 
εἰ pulchre exzxdiüicatum,. in quo turbas plurimias 
ex tempore noclis opperientes nos reperimus, inter 
quos et senéx. qui pridie nobiscum disputaverat, 
Itaque medium haBentes Petrum ingredimur etiam 

: n05, cireumspicientes sicubi. cerneremus Benem; 
quem jridr Petrus videns in medio iurbz latitan- 
tem evocavit ad se, dicens ÷ Clorioreía multis aui- 


PONT. OPERA DUBIA. 102 

Aliorum textura et de parvis animalibus colligis, 
quod ex his fides etiam melioribus deroganda sit; 
sed non te ista decipiant, ut putes quasi duabus solis 
manibus operantem Deum non posse universa com- 
plere que (iunt, sed memento quomodo hesterno 
tibi frater meus Niceta respondit, el mysterium ante 
tempus aperuit vere quasi cum patre loquens, et 
cur et quomodo liant hzc quz inutilia videntur, ex- 
posuit. 

XLIV. Et senex : Cur ista inutilia voluntate illius 
summe mentis flant, velim a te audire. Si, inquit, 
liquido apud te constat, quod mentis et rationis 
opus in ipsis est, demum tibi etiam eur facia 
sunt, dicere non pigebit et quod juste facla sint 
edocere. Ad bac senex respondit: Non possum, 

B fili, ea que videntur ex arte formata, dicere per 
mentem fleri, propler cztera quz injuste οἱ inor- 
dinate fleri videmus in. mundo. Si te, inquit Aquila, 
ea que inordinate fiunt, dicere quod per Providen- 
tiam Dei facta sint non sinunt, cur non ea que or- 
dinate flunt, dicere te quod a Deo facta sint cogunt, 
et quia irrationabilis natura opus rationabile pro- 
ferre non possit? Certum est enim, nec omnino 
negamus, quia in hoc mundo quidam ordinate, 
quedam inordinate flant; ea ergo qua rationa- 
biliter flunt, erede quod per Provideutiam fiaat, 
que vero irrationabiliter et inordinate , quia ܡ‎ ~ 
turaliter eveniant et- fortuito accidant, Miror au- 
tem non advertere homines, quià ubi sensus est, 
possunt res ordinate fleri et inordinate, ubi autem 
nullus est sensus, neutrum omnino effici; nam ra- 
lio ordinem facit, ordinis autem cursus, si contra- 
rium quid acciderit quod ordinem turlet, necessa- 
Tio inordinatum aliquid profert. Et senex: Hoc 
ipsum mihi a te ostendi volo. . t 

XLV. Non, inquit, morabor Aquila. Duo visibilia 
signa monstrantur in ccelo, unum solis, aliud lu- 
ne; hzc sequuntur et aliz quinque stelle, diversos 
eL proprios singulie explicanles cursus. Hac ergo 
Deus posuit in celo, quibus aeris temperies pro ra- 
lione temporum dispensetur, et ordo vicissitudinum 
permutationumque servetur. Horum autem Ipsorum 
ministerio, et si quando pro peccatis hominum 
plaga et corruptio terris injicitur, perturbatur aer, 

D lues animantibus, corruptio frugibus, pestilens per 
omnia mortalibus annus inducitur, et ita fit, ut uno 
eodemque ministerio et servetur ordo δὲ corrum- 
patur. Etenim palam est incredulis et. imperitis, 
quod cursus solis utilis et necessarius mundo, per 
Providentiam datus, semper ordinatus habeatur; 
luna: vero ad comporationem cursus solis, in 
augmenlis et detrimentis suis apud imperitos inor- 
dinali cursus videntur et incompositi, Nam sol 


S. CLEMENTIS I ROM. 


estende, Et senex: Ecce arcum videmus in calo 
eireulum tenere omni mensura collectum (76), et 
babere speciem veri, quam fortassis nec mens con- 
dere nec describere ratio potuisset, nec tamem hic 
ahaliqua mente fit. Ecce in brevi totum proposvi, 
responde ad h:zec. 

XLI. Tum Aquila: Non continuo, inquit, si 
quid ex typo et forma exprimitur, id intelligitur a 
ratione esse ac sine mente non fleri posse, quoniam 
typus ipse qui exprimit figuras ac formas, non sine 
mente factus est. Verbi cousa, cera si affipatur 
sculpto annulo, "imaginem quidem εἰ figuram gumit 
ex aüaulo, qui sine dubio sensu caret, sed annu- 
lus qui. exprimit effigiem, manu artiflcis sculptus 
est, et mens fuit ac ratio, qua typum annulo de- 
dit. Ita ergo et arcus exprimitur in aere; so] enim 
nubibus rarescentibus radios suos imprimens, et 
humori nubilo velut cere molli affigens orbis sui 
typum, arcus speciem reddit, εἰ efficit hoc ipsa, ut 
dixi, repercussio splendoris solis in nubibi «ique 
ex ilis fulgorem circuli ejus reddens. Fit autem 
hoc non semper, sed cum opportunitatem sui 
humecte nubes rarescendo prestiterint. Unde et 
rursus cum densantur nubes et coeunt, arcus forma 
resolvitur et exolescit, denique nunquam sine &ole 
et nubibus arcus apparet, sicut nec sine typo et 
cera vel alia hujusmodi materia exprimitur imago. 
Non ergo mirum est, si conditor Dous ex initio fe- 
cit typos, ex quibus nunc forme exprimantur ac 
species. Simile autem hoc et illi, quod ab initio 
Deus elementa insensibilia creavit, quibus ad reli- 
qua omnia formanda et explicanda uteretur. Sed et 
qui statuas formant , typum prius luti vel cerz fin- 
gunt, et ex ipso redditur statue effigies; tum deinde 
et umbra redditur ex statua, quz umbra per omnia 
formam ac similitudinem statuz gerit. Quid ergo 
dicemus insensibilem statuam formare umbram, tam 
diligenti quam ipsa slalua est ratione collectam ? an 
ili sine dubio ascribetur umbrz collectio, qui et 
statuam finxit? 

XLIII. Si ergo tibi videtur hoc ita se habere et 
sufficit quod de hoc dictum est, ad alia inquirenda 
veniamus; ant si aliquid. adhuc deesse putas, repe- 
tamus. Et senex ait : Volo ut. repetas de hoc, sunt 
enim et alia multa quz siniliter fieri video; nam et 
fructus arborum simili modo pulchre formati et in 
rotundum mire collecti nascuntur, et foliorum 
species ingenti decore formatur, atque exquisita 
arte viridis membrana contexitur; tum preterea 
pulices, mures, lacertas et his similia, nunquid et 
bhecdicemus a Deo fleri? Unde ex his vilioribus 
conjectura capitur meliorum, quod nequaquam 
«entis arte formentur. Bene, inquit Aquila, de fo- 


COTELERII NOTE. 


μὲν ὑπ' οὐδενὸς αὐτὴν γινομένην, ἀλλ' αὐτομάτως 
συνισταμένην. Àd caput autem sequens legito re- 
sponsionem ejusdem quastionis , οἱ sequenteta 
questionem 114. 


(16) Ecce arcum videmus in celo, etc. Grzeca si 
mavis, et cur 46 ο gat Henn μις 
interrogatione 1 Ἰδοὺ τῆς ἴρεως ὁρωμένης ἀχρι- 
τῇ τορι φέρειαν ἐχούσης, χαὶ ολ ην, du diy 
θῶς οὐδὲ νοῦς περιγράψαι δύναται: xal ὅμως ὁρῶ- 


1394 


RECOGNITIONUM LIB, Vill, 


1305 


«certis distinctionibus et ordinatis movetur ; ex ipso A etiam tremoris languor.advenerit, et quod hac ab 


initio fuerit vindicta parricidii **, 

XLVIII, Nam ab origine mundi nihil horum fuit, 
βιὰ ex impietate hominum inilium mala ista sum- 
psere, et inde semper crescentibus iniquitatibus et 
malorum numerus crevit, Sed ideirco divina Provi- 
dentia judicium erga omnes statuit, quia presens 
saeculum non erat tale, in quo unusquisque possit 
pro meritis dispensari. Non ergo ex his, que pro 
peccatis hominum mundo acciderunt malis, illa 
contemplanda sunt, que ab inilio cum nullte mali 
cause existerent, bene el ordinate instituta sunt. 
Denique ad indicium eorum qua ab inilio fuere, in- 
veniuntur nonnulle gentes aliene ab hujusmodi 
malis. Nam Seres (77) quia caste vivunt, expertes 


enim sunt horz, ex ipsu dies cum ascenderit, ex 
ipso etiam nox cum occiderit, ex ipso menses et. 
anni numerantur, ex ipso vicissitudines Lemporum 
flunt, dum ad superiora conscendens ver tempe- 
rat, ubi autem ad summum coli venerit, cstivos 
accendit calores; decidens rursus autumni tempe- 
riem reddit, ubi vero ad inferiorem redierit circu- 
lum, ex glaciali compage cceli rigorem nobis hiberni 
frigoris derelinquit. 

XLVL. Sed de his alias latius disseremus. Nunc 
interim, cum sit iste minister bonus, ad vicissitu- 
dines temporum moderandas, tamen ubi secundum 
voluntatem Dei correptio mortalibus datur, incan- 
descit acrius et urit mundum vehementioribus 


flammis. Similiter et lung cursus, atque hzc qua P habentur horum omnium, quia neque post conce- 


ptum adiri ultra apud eos feminam fas est, neque 
€um purgatur ; carnibus ibi immundis nemo vesci- 
tur, sacrificia nemo novil, secundum justitiam om- 
nes sibi ipsis judices flunt, Idcirco igitur neque ca- 
stigantur istis plagis quas supra diximus, et pluri- 
mum tetnporis in vita durantes, absque egritudine 
finiunt vitam, Nos autem miseri, velut cum serpen- 
tibus pessimis habitantes, cum hominibus dico 
iniquis, perferimus necessario cum ipsis afflictio- 
num plagas in hoc mundo, sed spem gerimus ex 
consolatione futurorum bonorum. 

XLIX. $i propter iniquitates, inquit senex, 2lio- 
rum cruciantur etiam justi, oportuit Deum tanquam 
provisorem jubere hominibus, ut non facere,t ea, 
ex quibus necesse esset cum injustis aflligi etiam 
justos, aut. εἰ facerent emendationem aliquam, aut 
purifücationem mundo adhiberent. Jussit, inquit 
Aquila, Deus hec εἰ dedil precepta per prophetas, 
quomodo homines vivere deberent ; sed et hzc con- 
tempserunt, imo vero et eos si qui forte observare 
cupiebant, diversis injuriis afflixerunt, donec eliam 
ipsos a proposita observatione dejicerent, et ad in- 
credulitatis mibilominus verterent turbam sibique 
Similes efflcerent. 

L. Propterea denique ab initio cum fuisset om- 
nis terra maculata peccatis, Deus diluvium mundo 
induxit, quod vos sub Deucalione faetum dicilis, el 
tunc unum quemdam justum cum filiis suis in arca 


imperitis videtur. inordinata permutatio, incremen- 
lis frugum et pecudum omniumque animantium 
commoda esL; augmentis enim ejus detrimentisque 
mira quadam Providentiz arte omne quod gignitur, 
alituret crescit, de quibus latius prosequi posse- 
mus et aperire de singulis rationem, nisi nos pro-« 
posita questionis ordo revocaret. His tamen ipsis 
eisdemque ministeriis quibus gignuntur, aluntur, 
augentur universa; cum fuerit justa aliqua ex 
causa ordinis instituti mutata temperies, corru- 
ptio oritur et intemperantia, ut in homines, sic- 
ut supra diximus, castigatio Dei voluntate pro- 
cedat, 

XLVIL. Sed fortasse dices: Quid, quod in ista 
communi castigatione similia impii patiuntur et 
pii? Verum est, etiam nos fatemur ; sed piis casli- 
gatio ad profectum cedit, ut in present vita affti- 
οἱ) purgatiores veniant ad futuram, in qua per- 
petua eis requies preparata est, simul autem ut et 
impii aliquantulum ex ipsorum castigatione profi- 
ciant, awt justa in eos feratar judicii futuri sen- 
lentia, cum in eisdem castigationibus justi quidem. 
gratias egerint Deo, injusti autem blasphemave- 
rint. Igitur eum. in duas partes rerum dividatur 
opinio, quod alia per ordinem, alia contra ordinem 
fiant : ex his quidem quz secundum ordinem sunt, 
oportuit credi esse Providentiam ; de his vero qua& 
contra ordinem geruntur, causas requirere ab his, 


qui eas per doctrinam propheticam didicere; qui- D reservavit, οἱ cum eo omnium seminum omniuni- 


que animantium genus. Et tamen etiam qui ex ipsis 
nati sunt, tempore intercedente, rursus similia prio- 
ribus agunt; oblivioni enim qua acciderant data 
sunt, ita ut posteri ne hoc ipsuin quidem crederent, 
, quod diluvium factum est. Unde et statuit Deus in 
praesenti seculo ullra non fleri diluvium, alioqui 


bus enim innotescere potuit sermo propheticus, 
sciunt quando et ob quam causam zrugo, grando, 
pestilentia, et horum similia per singulas quasque 
generationes exorta sint, et ex quibus peccatis liec 
ad vindictam data sint, unde humano generi causa 
μία, unde gemitus ac dolores acciderint, unde 


5. Gen, iv, 18 in LXX, ' Ezech. ii, 6. 


COTELERII NOT.£. 


pss ac pietatis, Quo magis mirandum scribi a 
Epiphanio in Ezpositione- fidei , n. 10, apud Se- 
ras, virorum consuetudinem fuisse muliebriter 1 
vere, feminarum vero viril'ter. Scilicet. attribuit 
Epiphanius Seribus quod: ad. Gelos pertinet; de qul 
bis infra lib. ix; cap. 2: 


(T1) Seres. Quos ex lectione Strabonis, Plinii, 
Mele, Solini, Luciani, Ammiani Marcellini, Orige- 
nis, Eusebii, Cesaríi, Cedreni, Eustathii, elc., di- 
scimus celebres exstitisse tum salubritate el vite 
diuturnitate ad trecentos annos productze, Lum lau- 
dibus lenilatis, quietis, frugalitatis, castimoniat, 


1506 


5. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


4395 


secundum rationem peccatorum necesse erat etiam 4 apostolis pseudoapostoli, et doctoribus falsi docto- 


res, Et inde est unde apud philosophos alii asserunt 
providentiam, alii negant, alii unum Deüm,. alii 
Plures defendunt. Usque ad.hoc res denique acces- 
sit, ut cum verbo Dei fugentur demones, per quod 
esse Providentia declaratur, invenerit ars magica 
ad infidelitatem confirmandam; quomodo etiam hoc 
ex contrariis imitetur, Sic serpentum venena miti- 
gare carminibus inventum, et verbo ac. potestati 
Dei contra: inducere sanitates, Angelis quoque 
Dei contraria reperit ars magica miüisteria, anima- 
Tum suscitationes contra hmc et figmenta d:emo- 
num ponens. Et ne multa. enumerando sermonem. 
longius traham, nihil omnino est quod fidem Provi- 
dentia faciat, et non babeat econtrario aliud ad in- 
fidelitatem paratum ; et ideo qui Ignorant istam di- 
visionem rerum, pro his que a semetipsis discor- 
dant in mundo, non putant esse Providentiam. Sed 
tu, Pater, quasi vir sapiens ex ista divisione elige 
partem; qua: ordinem servat et fidem providentise 
facit, οἱ nen solum sequaris illam partém, que 
contra ordinem currit et Providentiz derogal fidem. 

LIV. Ad hzc senex respondit : Da mihi viam, 
fili, qua possim ex duobus istis ordinibus; quorum 
alter asserit, alter refutat Providentiam, unum ali- 
quem in meis sensibus confirmare. Rectum, inquit 
Aquila, habenti judicium facile discrimen est: nam 
et hoc ipsum quod ais, ordo et inordinatio, ab ar- 
tifice fleri potest, ἃ natura vero insensibili non po- 


per singulas generationes hoc fleri infidelitatis gra- 
tia; sed. magis indulsit per singulas gentes angelos 
quosdam agere principatum qui malis gaudent, qui- 
bns tamen ea conditione potestas adversum unum- 
quemque mortalium data est, οἱ prius se ipse quis 
peccando eis fecisset obnoxium, donec adveniret 
ille qui bonis gaudet, et compleretur per ipsum nu-. 
merus justorum, et per omnem mundum crescente 
mulüitudine piorum, aliqua ex parte reprimeretur 
impietas et innotesceret omnibus, quia omne quod 
bonum est a Deo δὲ, 

LI. Ex arbitrii autem libertate unusquisque ho- 
minum dum incredulus est de futuris, per malos 
actus ineurrit in mala. ΕἸ hzc sunt que videntur 
in mundo contra ordinem geri, quibus causas, ut 
essent, infidelitas dedit. Miranda igitur per.omnia 
est divine Providentiz dispensatio, que his qui 
initio fuerint, bonam quidem viam vitz incedenti- 
bus, bonis incorruptibilibus dedit perfrui ; ubi vero 
peccaverunt [ mali originem peccato pariente sum- 
pserunt |, et unicuique bono quasi quodam conjugii 
federe ex parie peccati sociatum est malum , quo- 
siam quidem humano sanguine terra polluta est, et 
are dzrmonibus succense, aerem quoque ipsum in- 
esto sacrificiorum fumo temerarunt, et ita demum 
corrupta prius elementa hominibus corruptelbe vi- 
tium, velut radices ramis ac fructibus tradiderust. 

ΜΙ. Vide ergo in hoe, ut dixi, quai juste vitiatis 


rebus Providentia divina succurrit, ut quoniam bo- ϱ les!; nam verbi gratia ponamus de excelsa rupe 


abruptum saxum in preceps ferri, idque illisum solo 
in multa fragmenta comminui, nunquid evenire ullo 
modo potest, ut in illa multitudine fragmentorum 
inveniatur unurn saltem fragméntum, in quo pere 
fecta aliqua species per omnia habeatur ac forma? 
ܐܬ‎ senex respondit : Non potest. Quod si adsit, in- 
quit Aquila, signorum artífex, excisum de monte 
saxum manu artifici et sensu rationabili formare in. 
quam velit speciem potest. Et senex : Verum, in- 
quit, istud eat. Ergo, ait Aquila, ubi sensus nog 
est rationabilis, nulla species ex integro formari 
potest, ubi autem sensus est artifex, ibi et forma 
et informitas esae potest : verbi gratia, ai excidat e 
monte saxum arüifex cui formam velit imponere, 


nis Dei, mala quz ex peccato originem sumpseraat 
&ociata sunt, duabus his partibus duos principes 
poneret, et οἱ qui bonis gaudet-bonorum: ordinem, 
qui ad fldem providentiz su: credentes &dduceret, 
statuit, ei vero qui mális gaudet, ea quz contra or- 
dinem et inutiliter geruntur, ex quibus sine dubio 
etiam providentiz fldes in dubium veniat; οἱ babita 
est per hoc a justo Deo justa divisio. Hino érgo est, 
quod cum ordinatus astrorum cursus fidem faciat 
manu arü(icis conditum muridum, rursum contur- 
batio aeris, aura pestilens, fulminum vagi ignes, 
Providentis opus refellant. Habent enim, ut dixi- 
mus, singula queque bona, contraria et conjuncta 
sibi mala, οἱ fecundis imbribus grando inimica est, 


wt rori placido rubiginis est sociata corruptio, αἱ p) necesse est ut id primo informe cedat et barba- 


rum, tum deinde paulatim excudens et ad libram 
sus artis exsculpens, exprimat formiam quam mente 
conceperit. Ita ergo ex informitate vel deformitate, 
artificis manu pervenitur ad formam, et utrumque 
b ártifice. procedit ; simili igitur modo et ea quae 
jn mundo geruntur, per artificis providentiam flot, 
etiamsi minus ordinata videantur. Et ideo quia tibi 
duse iste innotuerunt vie, earumque accepisti di- 
visiones, fuge infidelitatis vjam, ne forte perducat 
te ad illum principem qui mális gaudet, sequere (i- 
déi«iam, ut pervenire passig ad: regem illum qui 
bonis hominibus gaudet. : 

LV. Ad hec senex respondit ; Cur autem et 
princeps ille qui malis gaudet. factus. est, οἱ unde 


ventis lenibus procellarum turbines jumeti sunt, 
íruciuosis arboribus infructuosm, herbj& utilibus 
moxis, animalibus mitibus fera et perniciosa can- 
nexa sunt, Heec autem omnia posita sunt a Deo, pro 
eo quod hominibus voluntas arbitrii.a bonorum 
proposito discessit et; declinavit ad mala. - 

LIII. Igitur in omnibus mundi rebus habetur isía 
divisio, et sicut sunt pii, ita et im ut sunt pro- 
phelze, ita εἰ falsi prophete; sed et apud gentiléc 
sunt philosophi, sunt et falsi philogophi ; Jud:eo- 
Tum quoque circumcisionem Arabici gentes aliz- 
que plurima ad ministerium sue impietatis imitati 
sunt. Sic et divino cultui est contrarius daemonum 
cultus, et baptismo baptísmus, et legi leges, et 


1593 


aliquid posse extra genesim. Scio enim omnia 
mecessitate genesis accidisse,el ideo suaderi mihi 
non potest, quia vel bene vel male agere in nostra 
potestate si; et si actus nostros in potestate non 
habemus, non potest credi futurum esse judicium, 
per quod vel malis poenz: vel bonis praemia tribuan- 
tur. Denique quoniam te imbutum video in hujusce- 
modi disciplinis, pauca tibi ex ipsa arte proferam. 
Si, inquit Aquila, ex ipsa disciplina astruere ali- 
quid cupis, frater meus Clemens tibi diligentius re- 
spondebit, qui plenius scientiam mathesis attigit ; 
ego enim aliis viis asserere possum, quod actus no- 
stri in nostra sint positi poteslale, ista aulem qui 
non didici, presumere non debeo. 


RECOGNITIONUM. — LIB. VIII. 
factus est aut non est factus? Aquila ait : Alterius A sint, non possunt tamen flectere me ut credam fieri 


1591 


temporis est iste tractatus ; verum ne expers abeas 
etiam hujus responsionis, pauca tibi de hoc quoque 
insinuabo. Przscius omnium Deus ante constitu- 
tionem mundi, sciens quia futuri homines, alii qui- 
dem ad bona, alii vero ad contraria declinabunt, 
eos qui bona elegerint, suo principatui et suae curae 
soci: atque hereditatem sibi eus. propriam no- 
eos vero qui ad mala declinarint, angelis 
regendos permisit his. qui non per substantiam , 
sed per oppositum cum Deo permanere noluerunt 
invidie et superbie vitio corrupti; dignos ergo 
dignorum principes fecit. Ita tamen eos tradidit,'ut 
non habeant potestatem in eos faciendi quod volunt, 
misi statutum sibi ab initio terminum transeant. 


Hic est autem statotus terminus, ut nisi quis prius 8 , Vl. Cum hsec Aquila dixisset, ego Clemens : 


Crastino, inquam, dices, Pater, ut voles. et audie- 
mus libenter, nam ette puto grate habiturum, quod 
cum his tibi erit sermo, qui expertes non sunt ejus 
quam protuleris disciplinz. Cum ergo placuisset i 
ter me et senem, ut sequenti die disputatio nobis 
de ratione genesis haberetur, utrum omnia ex ea 
fierent, an esset aliquid in nobis, quod non genesis 
sed animi judicium gereret, Petrus surrexit et ser- 
monem.facere hoc modo cepit: Mirum mihi ad- 
modum est, quod res qua facile inveniri possuni, 
homines exquisitis cogitationibus ac verbis diffici- 
les faciunt, el hi maxime qui. videntur sibi sapien- 
tes, quique volentes Dei voluntatem comprehendere, 
quasi homine utuntur Deo, imo et ai quid minus ; 
nam hominis consilium vel sensum scire nemo po- 
test, nisi ipse prodat qui cogitaverit, sed neque ar- 
tem quis discere potest, nisi multo tempore a ma- 
gistro fuerit imbutus; quanto magis invisibilis et 
incomprehensi 5 Dei neque sensum neque opus 
scire quis polest, nisi ipse mittat prophetam, qui 
enarrei consilium suum et. viam conditionis expo- 
nat, in quantum discere hominibus fas est, Unde 
ridiculum puto, cum naturalibus viis de virtute Dei 
homines judicant, et putant hoc quidem ei esse 
possibile, illud vero impossibile, aut hoc majus, il- 
lud minus, ignari omnium, qui cum sint homines 
injusti, judicant Deum justum, artificem imperi- 
V (79), incorruptibilem corrupti, factura factoreni. 


fecerit demonum voluntatem, demones ín eo non 
habeant potestatem. 

LVI. Et senex ait : Magnifice prosecutus es, lili ; 
superest nunc ut dicas unde est substantia mali; 
si enim a Deo facta est, fructus malus radicem 
culpabilem docet, videtur enim et ipsa male natu- 
τῷ : δὶ vero cozterna fuit hec substantia Deo, quo- 
modo polest quod zqualiter ingenitum et comter- 
num est, alteri esse subjectum ? Non semper fuit, 
inquit Aquila; sed neque si ex Deo facta est, con- 
tinuo necesse est eliam conditorem ejus talem vi- 
derl, quale est illud quod ab eo factum est. Nam 
substantias quidem Deus fecit omnium, sed si ra- 
tionabilis mens quz a Deo facta est, nequaquam 
couditoris sui legibus acquiescit, et modum statute 
sibi temperantie excedit, quid hoc ad conditorem 
speciat? Vel si aliqua est ratio hec superior (78), 
ignoramus; neque enim de singulis ad perfectum 
scire possumus, et de his precipue pro quibus non 
sumus judicandi, cur ignoremus. Ea vero pro qui- 
bus judicandi sumus, facillima sunt ad intelligen- 
dum, et pene uno sermone absolvuntur. Omnis 
enim propemodum actuum nostrorum in eo colligi- 
tur observantia, ut quod ipsi pati nolumus, ne hoc 
aliis inferamus ; sicut enim ipse occidi non vis, ca- 
veas oportet ne alium occidas; et sicut-Luum non 
vis violari matrimonium, nec tu alterius macules 
torum; furtum pati non vis, nec ipse facias; et in- 


tra hanc regulam numanorum gestorum singula p — LIX. Et noló putetis, quia hzc dicens judicandi 


de rebus perimo facultatem, sed consilium do ne 
per devia quis incedens, sine fine incurrat errores. 
Et ideo non solum sapientihus, sed el omnibus ho- 


Quaque concurrunt, 
LYII. Tum senex : Ne zgre, inquif, accipias, fi- 
li, quod dicturus sum; sermones tui quamvis validi 


* Deut. xxxii, 8 in LXX. 


COTELERII NOTE. 


χνῖται, κρίνουσι δὲ ol: μὴ τεχνῖται. Et apud Plutar- 
hum in Solone : Ἔφη χἀχεῖνο θαυμάζειν ὁ ᾿Ανά- 
χαρσις, ἐχχλησίᾳ παραγενόμενος, ὅτι λέγουσι μὲν οἱ 
σοφοὶ παρ' Ἕλλησι, κρίνουσι δὲ οἱ ἀμαθεῖς. Recto 
Julius Firmieus lib. 1, c. 2 : Injusti sunt enim sem- 
per (sicut poma) judices, qui de incognitis sibi 
pronuntiant rebus, Non habent etiam. judicandi au- 
cloritatem, qui ad statueudum aliquid imparita liceu- 
lia temeritatis adducuntur. 


(78) Vel si aliqua est ratio hac superior.Vide Co- . 


teler. notas ad Clementinorum hom. xix,.num. 12, 
Patr. Gr. t. ll. Epi. 


απ Qui cum sint homines injusti, etc. Huc perti» 
met illad Tertullianeum : (juanto hi ina- 
charsis denolasset, imprudentes de prudentibus judi- 


~ eantes, quam immusicos de musicis. Apologetici c. 1, 
ex dicto ejus Scythe apud Laertiu αυμάζειν δὲ 
ἔφη πῶς παρὰ τοῖς Ἕλλησιν ἀγωνίζονται μὲν οἱ τε- 


1400 


A mum eredi eis de omnibus quibus dixerint et re- 
sponderint , debet, 
LXI. Etenim consideremus diligentius opus di- 
vinze Providentiz.. Nam quod philosophi introduxe- 
runt verba subtilia quzedam et difficilia, ita ut ne 
ipsa quidem vocabula sermonum nota esse omnibus 
possent et intelligibilia, Deus eos qui sibi artifices 
verborum videbantur, per omnià imperitos erga 
agnitionem veritatis ostendit. Simplex enim est er. 
manifesta ac brevis rerum scientia, quz per verum 
prophetam traditur, quam isti per devia incedentes 
el serupeas verborum difficultates, tota ignorave- 
runt via. Igitur verecundis et simplicibus mentibus, 
cum viderinL fieri que praedicta sunt, satis abun - 
deque sufficit, ut de certissima prescientia certis- 
B simam scientiam capiant, et de eztero requiescant 
evidenti agnitione veritatis assumpta; ezetera omnia 
zslimatione tractantur, in quibus firmum nihil 
esse polest. Quis enim sermo est, qui non reci- 
piat contradictionem ? et. quz argumentatio est, 
qua non possit alia argumentatione subverti ? ΕἸ 
inde est quod ad nullum finem scientie et agni- 
tionis per hujusmodi disputationem pervenire ho- 
mnes possunt, priusque finem vitz inveniunt 
quam quzstionum. 

LXIL. Et ideo eum in his omniá. habeantur in- 
certa, ad verum prophetam veniendum est , quem 
Deus Pater volens ab omnibus diligi, hzc quz ho- 
mines induxerunt, in quibus nihil potest appre- 
hendi , voluit penitus exstinguere , ut 60 magis iste 
quereretur, et quem illi obcluserant, hie homi- 
nibus viam veritatis aperiret. Propter hunc emim 
Deus etiam mundum feeit δὲ ab ipso mundus reple- 
tur, unde et querentibus se adest ubique, eliamsi 
in ultimis terr finibus qu:eratur. Si vero non pure 
eum quis nec. sancte neque fideliter quarat, intra 
ipsum quidem est, quia ubique est et intra sensus 
omnium invenitur; sed,-ut supra diximus , infide- 
libus dormit et absens habetur his, a quibus esse 
non creditur. Cumque hzc et alia hujusmodi Petrus 
de vero propheta prosecutus esset , turbas dimisit, 
senem vero cum rogasset plurimum permanere no- 

° biscum , obtinere non potuit , sed et ipse discessit , 

alia die sieut placuerat rediturus. Et post hec nos 

p una cum Petro ingressi hospitium, cibo et quieta 
solito utimur. 


NONUS. 


nihil extra genesim fieri , aut Clemens doceret ge- 
nesim non esse [sed in nobis et in nostra potestate 
haberi que gerimus]. Ad hzec senex respondit : Et 
quid placuerit memini, et tua verba leneo quae 
post pactiones locutus es**; quibus docuisti impos- 
sibile esse homini scire aliquid , nisi a vero Pro- 


usque ad cap. 16 med. sequuntur, sic legitur : Locu« 


S. CLEMENTIS I ROM, PONT. OPERA DUBIA, 


1599 
minibus qui desilerinm gerunt agnoscendi quod 
sibi expedit, suadeo ut requirant verum Prophetam, 
quia ipse solus est, qui novit omnia, et scit quid et. 
quomodo unusquisque querat,' nest enim intra 
uniuscujusque nostrum mentem, sed in illis qui- 
dem, qui desiderium Dei agnitionis et justitize ejus 
nullum gerunt, otiatur, in his vero qui quod anima 
Bue expedit quxrunt, operatur οἱ scientize lumen 
accendit, Propter quod primo omnium hunc requi- 
rite, quem si non inveneritis, ab alio vos agnituros 
aliquid non speretis. Invenitur autem cito ab his qui 
veritalis amore perquirunt, et quorum anima pra- 
occupata non tenetur in malitia. Ades enim his qui 
eum in innocentia spiritus sui desiderant, qui per 
patientiam sustinent, et suspiria de profundo cor- 
dis veritatis amore producunt; fugit autem male- 
volas mentes**, quia ut prophela cognoscit cogita- 
liones uniuscujusque. Et ideo nemo putet eum per 
prudentiamsuam invenire posse, nisi, ut supra dixi- 
mus, mentem suam omni nequitia vacuam effecerit, 
atque agnitionis ejus desiderium purum et fidele 
conceperit. Übi enim talem se quis przparaverit, 
jpse ut propheta, videns preparatam mentem sponte 
*e adhibet ad agnoseendum. 


LX. Si quis igitur vuit omnia. discere, non per 
singula disculiens; neque enim poterit, cum sit 
mortalis , Dei investigare consilium et ipsam im- 
mensitatem perscrutari : sed si discere, ut dixi- 
mus, omnia desiderat, verum prophetam requirat, 
Quem cum invenerit, non quz'stionibus et disputa- 
'"ionibus neque argumentis cum eo agat, sed si 
quid responderit , si quid pronuntiaverit , hoc cer- 
ium esse non polest dubitari. Et iden queratur 
verus propheta ante omnia, et ejus verba tenean- 
iur; in quibus illud. tantummodo discutiendum 
unicuique est, ut satisfaciat sibi sí vere prophetica 
ejus verba sunt, id est, si indubitatam fidem con- 
lirient futurorum , si tempora definita consignant, 
$i rerum ordinem servant , si non que prima sunt, 
novissima, οἱ quz in novissimis gesta sunt, prima 
narrarunt , si nihil versutum , nihil magica arte ad 
decipiendum compositum continent, aut si non 
quz aliis revelata sunt, ad se transtulerit admistis 
mendaciis. Et cum his omnibus recto judicio dis- 
€ussis, verba constiterib esse prophetica , ita de- 


LIBER 


I. Sequenti die Petrus una nohiscum mature ad 
locum, in quo pridie babita fuerat disputatio, pro- 
peravit, atque ibi cum plurimas jam ad audiendum 
convenisse turbas et senem cum eis videret, ait ad 
eum : Hesterna die, ὁ senex, cum Ciemente pla- 
cuerat ut hodie sermo fieret , et aut tu ostenderes 


^ Sap.: &, "' In codd. Lipss. omissis iis, quz 


tus es. Deinde prosecutus senex adjecit ; Certum est mihi et bene novi quia compaginatione, etc. 


1201 


RECOGNITIONUM LIB. IX, 


1401 


pneta didicerit. Et Petrus : Nescis, inquit, quo- A mentes hominum corrumpit ac violat, et ἃ deuide- 


rio veri Sponsi seducens, illicit ad aliena desideria, 

IV. Sed dicet aliqi Quid érgo necesse erat 
istum principem fleri, qui a vero principe mentes 
hominum declinaret ? Quoniam Deus qui, ut dixi, 
Filio suo amicos voluit preparare, non eos tales 
esse voluit, qui necessitate natur aliud quid esse 
non possent, sed qui arbitrio suo et voluntate boni 
esse desiderarent ; quia nec laudabile esl,.quod non 
est desiderabile, nec. bonum judicatur, quod non 
proposito expetitur : nibil enim laudis est 14 esse, 
a quo te mutari naturg necessilas non sinat. Pro- 
videntia ergo Dei hominum multitudinem nasci'in 
hoc mundo voluit, ut ex pluribus eligerentur qui 
justam diligerent vitam, Et quia prasentem mun- 
dum pravidit non aliter posse nisi diversitate et 
inzequalitate constare, secundum presentium rerum 
diversitates unicuique menti libertatem moluum 
dedil, et hunc principem posuit, quo ea qua con- 
traria widentur agilante, electio meliorum virtutis 
opere constaret. 

V. Sed ut planius flat quod dicimus, per singula ex- 
ponemus.Nunquid omnes, verbi gratia, oportebat esse 
in boe mundo reges, aut principes, aut. dominos, 
aut pedagogos, aut legisperitos, aut geometras, aut 
aurifices, aut pistores, aut fabros, aut grammaticos, 
aut divites, aut agricolas, auL ol:tores, aut piscatores 
aut pauperes? lieccertum est quia omnes esse non 
poterant. Omnia tamen hzc officia et iulio plura 
presens vita hominum requirit, et sine his transigi. 
non potest; est ergo nocessaria in hoe mundo ing- 
qualitas. Non enim potest esse rex, nisi habeat quos 
regat et quibus imperet, neque potes! esse domi- 
nus, nii habeat cui dominetur, el ezetera similiter. 

WI. Sciens ergo Conditor a nullo sponte veniri ad 
agonem, dum refugitur labor, hoc est ad exercen- 
das artes islas quas supra diximus, per quas vel 
justitia uniugcojusque vel ricordia manifestari 
polest, corpus homini fecit, quod famem et sitim 
et frigus reciperet, ut reficiendi corporis causa com- 
pulsi homines, ad omnes quas supra exposuimus 
artes victus necessitate descenderent, Cibi enim et 
potus atque indumenti gratia, singulas quasque artes 
expetere edocemur, Et hic jam uniuscujusque men- 
tis propositum declaratur, utrum necessitatem fa- 
mis eL frigoris per furta et homicidia ac perjuria 
sarciat, perque alia hujusmodi scelera, an justi- 
tiam, misericordiam, continentiamque custodiens, 
artis studio et manuum labore imminentis neces- 
sitatis expleat ministerium. Si enim cum justitia et 
pietate ac misericordia necessitatem corporis trans- 
igat, velut propositi agonis victor, amieus Filii Dei 
et electus abscedit; si vero per fraudes, per iniqui- 
tates et scelera concupiscentiis deservil corporali- 
bus, principis hujus mundi atqueomnium daemonum 
amicus efficitur, a quibus etiam hoc edocetur, ut 
stellarum cursibus malorum suorum ascribat erro- 
res, quos nonnisi proposito ac voluntate delegit. 
Eicnim artes, cogente, ut diximus, cibi ac potus 


modo dixerim, sed nunc te ego commonebo, de 
voluntate dixi et consilio Dei, quam habuit prius- 
quam mundus esset, ei quo consilio fecerit mun- 
dum, tempora statuerit, legem dederit , justis ad 
bonorum remunerationem futurum szeulum promi- 
serit , injusis pcenas ex judicii sententia statueril ; 
lioc ego dixi consilium, et hanc voluntatem Dei ab 
hominibus inveniri non posse, quia nemo hominum 
potest sensum Dei conjecturis et zslimatione col- 
ligere, nisi prophela ab eo imissus enuntiet. Non. 
ergo de quibuscunque disciplinis aut studiis dixi , 
quia inveniri sine propheta aut sciri non possint; 
quippe qui sciam et artilicia et disciplinas sciri et 
exerceri ab hominibus, quas hon 2 vero propheta, 
sed a magistris hominibus didicerint. 

W. Quoniam ergo Le professus es gnarum esse 

-positionis siderum et stellarum cursus, ex quibus 
convinceres Clementem quod genesi omnia subja- 
ceant, aut ab ipso disceres quod per Providentiam 
reguntur universa, et est eliam aliquid in nobis, hoc 
expedire vos convenit. Ad hac senex respondit : 
Jam quidem necessarium/non erai hujusmodi mo« 
vere quzstiones, si possibile esset nobis a vero pro- 
pheta discere εἰ audire definita sententia, quia sit 
aliquid in nobis et inarbitrií positum libertate ; valde 
enim re sermo uus movit hesternus, in quo de 
virtute prophetica disputasti, Unde et ego assentio 
et confirmo sententiam tuam, quia nihil potest ab 
homine cerium indubitatumque. cognosci, cui et 
exiguum vile tempus est εἰ breve ac tenue spira- 
men, quo retineri videtur in vila. Verumtamen quo- 
niam priusquam de prophetica virtute aliquid au- 
direm, pollicitus videor Clementi, ut ostenderem, 
quia omnia subjecta sunt genesi, aut ab ipso disce- 
rem, quia est aliquid et in nobis, prestel mihi ipse 
in hoc gratiam ut primus incipiat et quz objici pos- 
sunt, proponat et absolvat; ego enim, ex quo pau 
cis ἃ te audivi de virtute prophetiz, magnitudinem. 
prescientie considerans obstupui, fateor, nec om- 
nino recipiendum quidquam censeo, quod conje- 
cturis et zstimatione colligitur. 

M, Et cum hzc senex dixisset, ego Clemens di- 
cere ita copi : Deus per Filium suum creavit mun- 
dum tanquam duplicem domum, interjectu firma- 
menti hujus quod celum appellatur distinctam, et 
in superiori quidem angelicas" babitare virtutes, in 
isto autem visibili mundo nasci hominum multitu- 
dinem dedit, ος quibus eligeret amicos Filio suo, 
cum quibus letaretur, et qui ei tanquam sponso ut 
dilecta sponsa pararentur. Verum usque ad nuptia- 
rum tempus, quod est praesentia seculi vebturi , 
statuit viriutem quamdam, quz ες, his quz in:hoc 
mundo nascuntur, eligat et. custodiat meliores, ac. 
servet Filio &uo sequestratos in loco quodam mundi 
cui extra peccatum est, in quo jam sunt aliquanli, 
qui ibi velut sponsa, ul dixi, decora ad sponsi pra- 
sentiam przparantur. Nam mundi bujus et presen- 
tis temporis princeps adultero similis est, qui 


uos 


5. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DDUBIA. 


(205 


voluptate, discuntur et exercentur; quz: voluptas, A sunt, ut ex earum certamine oriatur justis polina 


victoriz et meritum praemiorum. 

IX, Ex istis ergo accidit interdum , ut si qui in- 
continenter egerint , et non tantum obsistere quam 
cedere atque in semetipsis dare eis voluerint lo- 
cum, noxia earum aspiratione generetur intempe- 
rata et vitiosa progenies. Dum enim totum libidini 
indulgelur et observatio nulla coeundi est, illo- 
rum sine dubio demonum , quibus hzc perurgen- 
tibus flunt, vitia et fragilitates suscipit importuna 
generatio. Et ideo pro hujusmodi natorum 
obnoxii erunt parentes ܙ‎ qui legem servare coneu- 
bitus noluerunt, licet sint et alize caus:e secretiores, 
quibus his malis obnoxiz efficiuntur anima, quas 
muuc proferre temporis non est. Tamen oportet 


eum accesserit unicuique veritatis agnitio, infirmior 
efücilur succedente parcimonia, Quantus enim 
sumptus est, aqua et pane ulentibus et hunc a Deo 
sperantibus ? 

VII. Est ergo, ut diximus, necessaria quzdam in 
dispensatione mundi inzqualitas, dum omnes qui- 
dem homines non omnia possunt scire vel implere 
artificia, usu tamen et ministerio omnium pene 
omnes indigent, et ob hoc necesse est alium ope- 
ium operanti praebere mercedem, alium ser- 
ium dominari, alium regi, alium regere. Sed 
hanc inzqualitatem quze mortalium vitam necessa- 
rio subsecuta est, divina Providentia in occasionem. 
justitie , misericordia humanitatisque convertit , 


ut dum hzc inter homines aguntur, sit unicuique g unumquemque agnoscere legem Dei , ut ex ea ge- 


nerandi observantiam sumat et immunditiz causas 
declinet, ut possit mundum esse quod gignitur. 
Neque enim fas est, ut in plantandis quidem 
virgultis vel in seminandis frugibus opportunum 
lempus queratur, terra purgetur atque omnia 
que convenit preparentur, ne forte semen jactum 
ledatur et pereat , et in solo homiue, qui est su- 
per hac omnia, serendi observatio nulla habeatur, 
nulla cautela, 

X. Sed quid, quod nonnulli, inquit, cum in 
prima ztate absque vitio fuerint corporali, pro- 
cessu temporis incurrunt hzc mala, ita ut ali- 
quanti etiam violenter pracipitentur in mortem ? 
Etiam de his vicina et pene eadem ratio est; ill 
enim , quas diximus contrarias humano generi po- 
lestates, ad uniuscujusque cor per multas et di- 
versas concupiscentias invitantur quodammodo et 
ingrediendi accipiunt locum, estque hzc in illis 
vis et potestas, qus hortetur et incitet tantum , 
non quz cogat et perficiat. Si ergo quis acquiescat 
eis, αἱ eliam agat ea qux male desiderat, consensus 
et actus mercedem perditionis et pessime mor- 
tis inveniet. Si vero "futurum judicium cogitans, 
metu ipso fuerii repressus et revocaverit se, ne 
actu impleat quod mala cogitatione concepit , effu- 
gie non solum perniciem presentem, sed et futura 
supplicia. Omnis euim causa peccati similis videtur 
esse stuppze pice oblite, que ubi calorem ignis 
acceperit statim inflammatur : hujus vero ignis in- 


causa juste agendi cum eo, cui merces operis ex- 
solvenda est, eL faciendi misericordiam cum eo, qui, 
debilitate fortassis aut. penuria intercedente, debi- 
tum solvere non potest, sed et humane agendi cum 
his qui conditione videntur obnoxii, mansuetudi- 
nem quoque conservandi erga subjectos, et omnia 
prorsus gerendi secundum legem Dei. Dedit enim 
legen, juvans per hoc humanas mentes, ut facilius 
erga unumquodque qualiter agi deberet, adverte- 
rent, qua via effugerent malum et qua ad futura 
tenderent bona, et ut in aqua regenerati per opera 
bona, ignem vetustz nativitatis exstinguerent, Prima 
enim nostra nativitas per'ignem concupiscenliz 
descendit, et ideo dispensatione divina secunda hec 
per aquam introducitur, que restinguat ignis na- 
turam, οἱ celesti spiritu anima illuminata (80), 
metum prima nàltivitatis abjiciat, si tamen ita de reli- 
quo vivat, ut nullas omnino mundi hujus voluptates 
requirat, sed sit tanquam peregrinus εἰ advena **, 
atque alterius civitatis civis. 

VIII. Sed fortasse dicas , quia in his quidem, in 
quibus naturális necessitas exigit artium operum- 
que ministerium, potest unusquisque babere in 
potestate , servare justitiam et modum vel desideriis 
vel actibus quem velit imponere; quid de egritu- 
dinibus dicemus et inürmitatibus, qua accidunt 
hominibus, et quod dzemonibus nonnulli urgentur 
εἰ febribus et frigoribus, nonnulli etiam furore 
aguntur et mente excidunt ; et omnia illa, qua in- 


numeris casibus premunt mortalium genus? Ad D cendium opera esse di&monum intelliguntur. Si 


ergo inveniatur quis peccatis et concupiscentiis 
tanquam pice oblitus, ignis ei facillime domina- 
tur. Si vero non peccati pice, sed aqua purificatio- 
nis et regenerationis infusa sit stuppa , ignis in ea 
dazmonum non valebit accendi. 

ΧΙ. Sed dicet aliquis : Et quid faciemus jam nos 
quos contigit peccatis sicut pice oblitos ? Respon- 
debo : Nihil aliud nisi ut festinetis ablui, quo ex- 
purgetur a vobis ignis materia per invocationem 


hzc dicemus, si consideret quis totius mysterii 
rationem , bec illis que supra exposuimus, justiora 
esse pronuntiabit, Deus enim hominibus naturam 
dedit, per quam et doceri possint de bono et ob- 
sistere malo, id est, ut et artes possint discere et 
obsistere voluptatibus ܙ‎ ac preferre in omnibus le- 
gem Dei, et ob hoc virtutes quasdam contrarias 
oberrare mundum hunc et obluetari nobiscum per- 
misit, propter causas que jam superius dicte 


*! Psal, xxxvii, 15. 


COTELERI NOTE. 


(80) Et colesti spiritu auima illuminata, Fortc ut, quemadmodum correctum cernitur in ms. Regis atque 


habet editio Coloniensis. 


1406. 

A scit quomodo et quare peccet. qui pec-at, et que 
unumquemque causa ducat ad peccatum. Hoc tamen 
generaliter agnoscendum est; quod si qui non ita 
mente, ot actibus wali sunt, nec proposito incitati ad 
peccandum devolvuntur, his velocior et magis in prse 
senti vita redditur poena; ubique enim et semper 
Deus prout competere judicat, unicuique pro acti- 
bus suis reddit, Eorum vero qui proposito exercent 
malitiam, ita uL interdum etiam in eos seviant, 
ἃ quibus bona consecuti sunt, et nullam recorda- 
tionem capiunt ad penitentiam , differt pcen: 
futurum ; non enim merentur isti, sicut illi de qui- 
bus supra diximus , in- presenti vita scelerum suo - 
rum finire vindictam , sed permittitur eis praesens 
tempus implere ut volunt, quia emendatio eorum 

B non est jam talis, quze temporalibus indigeat ca- 
stigationibus , sed quz eterni ignis in inferno exi- 
»gat penas, quorum anima ibi penitentiam quz- 
rent , ubi invenire non poterunt. 

XIV. Quod si in hac vita positi illas quas ibi pa- 
tientur penas, ante oculos posuissenl, refrenas- 
sent utique desideria et nullo pacto. decidissent in 
peccatum. Multum enim potest sensus in anima ad 
resecandas omnes ejus cupiditates, maxime cum 
celestium scienliam ceperit, per quam lumine 
veritatis accepto , ab omni obscuritate malorum 
actumm declinabit. Sicut enim sol omnes stellas 
splendore sui fulgoris obtundit et contegit ܙ‎ ita et 
Tmuens per scientie lucem omnes concupiscentias 
anims inefficaces reddit et otiosas, futuri judicii 
memoriam super eas tanquam radios suos emil- 
tens, ita ut ne apparere quidem ulira in anima 
queant. 

XV. Quod autem timor Dei mulum valeat ad 
reprimendas concupiscentias , cape humani timoris 
exemplum. Quotusquisque est, qui non inter ho- 
mines concupiscat aliena? et tamen melu pene 
quz legibus:statuta est, refrenatur et continentius 
agit. Begi propter metum gentes subjacent et ar- 
malus paret exercitus. Servi cum sint validiores 

- dominis suis, propter metum tamen imperia per- 
ferunt dominorum. Bestie ipse ferz, metu mile- 
scunt : tauri validissimi jugo colla submittunt, et 
immanes elephanti magistris obtemperant per ti- 
morem, Sed cur humanis utamur exemplis, cum 


° etiam divina non desint? Nonne terra ipsa sub 


precepti metu permanet, quod etiam motu' gui 
εἰ tremere testatur? Mare statutum" terminum 
servak, angeli pacem custodiunt, stelle or- 
dinem tenent et fluvii meatus, dzmonés quo- 
que certum est timore in fugam verti. Et ne per 


RECOGNITIONUM LIB. 1X. 


1405 
sancti nominis, et de reliquo futuri judicii metu 
eoncupiscentias refrenetis, atque adversarias pote- 
states, cum forte ad sensus vestros accesserint, tola 
obstinatione pellatis. Sed dicis : ii 
inciderit, quomodo se poterit continere, etiamsi ante 
oculos suos ipsum ignis fluvium quem Pyriphlege- 
thonta nominant , videat? Hsec excusatio est eorum 
qui converti ad penitentiam nolunt. Denique-nunc 
nolo Pyriphlegethonta adducas in medjum ; homi- 
num tibi propone ponas, et vide quantum valeat 
metus ; potestne quisquam , eum pro amoris cri- 
mine ad supplicium ducitur e£ ad stipitem colliga- 
tut urendus (81), in illo tempore ejus quam ama- 
vit vel desiderium capere vel speciem ante oculos 
proponere ? Nequaquam , inquies, Vides ergo , quia 
presens metus resecat iniqua desideria. Quod si 
credentes Deo, et futurum judicium panamque 
ignis aeterni confitentes non se continent ἃ pecca- 
to, certum est quod noh plena fide credunt : si enim 
certa sit fides, certus (it et timor; si vero minus 
aliquid est in fide , relaxatur et metus, et tune 10- 
eum jnveniunt introeundi contraris potestates , 
quarum persuasionibus cum acquieverint, necesse 
est ut et potestati earum obnoxii fiant et ipsis per- 
Suadentibus agantur ad precipitia peccati. 

ΧΙΙ. Igitur astrologi, ignorantes hujusmodi my- 
Steria, putant stellarum cursibus ista contingere , 
unde et his qui accedunt ad eos , ut de futuris ali- 
quid consulant, respondentes falluntur in pluri- 
mis; nec mirum, non enim sun! prophete, sed 
usu. multi temporis, auctores errorum perfugium 
quoddam in his quibus decipiebantur inveniunt, οἱ 
climaoteras quosdam introducunt, ut de rebus in- 
.eertis scientiam fingant. Climacteras enim dicunt 
quasi. periculi tempus (82) , in quo interdum peri- 
matur quia, interdum non perimatur; ignoranies 
quod non stellarum cursus hzc, sed dzemonum ge- 
rit operatio , qui ad astrologi: errorem conflrman- 
dum deservientes , calculis mathesis decipiunt ho- 
mines ad peccandum , ut cum , vel Deo permittente 
vel legibus exigentibus ܕ‎ peccati dederint poenas, 
verum dixisse videatur astrologus, Et tamen fal- 
luntur etiam in hoc; si enim cito conversi fuerint. 
ad penitentiam , et future poene recordationem 
eonceperint ac metum, conversis ad Deum per 
yratiam baptismi resolvitur poena mortis. 

XII. Sed dicet quis; Multi et homicidium εἰ 
adulterium εἰ 418 scelera commiserunt, et nihil 
mali passi sunt. Hoc quidem raro accidit homini- 
bus, tamen nescientibus consilium Dei frequenter 
videtur accidere ; Deus aulem qui novit universa , 


COTELERII NOTE, 


piando Valentiniani lex exstat in codice Theodo- 
siano, 
(82) Climacteras enim dicunt, quasi. periculi tem- 
ide quos hac in re citat doctissimus Savaro 
ad Sidonii epist. 11, lib. viri, nec non Nili abbatis 
epistolam 258, lib. u. 


(81) Cum pro amoris crimine ad supplicium duci- 
fur, εἰ ad- stipitem colligatur urendus. Julius Capite» 
linus de Macrino : Adulterii reos semper vivos simul 
incendit, junctis corporibus. Nota postea: variam le» 
Clionem *etiam codicis Regii, quem, ad puerorum 
stuprum spectantem, de quo flammis vindicibus ex- 


1108 

A stellarum homines aut homicide aut adulteri 
funt, ceteraque perpetrant mala. Similiter au- 
lem et honesiz ac pudicze femine, ut bene agaut 
inde coguntur. 

XVII. ** Denique cum Mars centrum tenens (85). 
in domo sua cx tetragono respexerit Saturnum cum 
Mercurio ad cenirum, Luna veniente super eum 
plena , in yenesi diurna, efficit lomieidas et gladio 
casuros (84), sanguinarios , ebriosos, libidinosos , 
damoniosos (85), secretorum perscrutatores , ma- 
leficos , sacrilegos, εἰ si qua sunt his similia, pre- 
cipue cum bonarum stellarum nulla respexerit. 
Sed et ipse (86) rursus Mará ad Venerem schema 
letragonum babens, ex parte ad centrum, non 
respiciente aliquo bonorum , adulteros efficit et 80- 

B rores et filias et matres in conjugium adducit. Ve- 
nus cum Luna in finibus et domibus Saturni, cum 
Saturno si fuerit, attestante Marte (87-88), efficit mu- 
lieres quidem viragines ܙ‎ ad agriculturam , ad stru- 
cturam, et ad omne opus virile promptas , misceri 
quibuscunque voluerint et non argui a viris pro 
adulterio, nulla uti mollitie, non unguentis , non 
vestibus, non calceamentis muliebribus , sed viro- 
rum sorle agenies; viros aulem esse ut feminas 
nec quidquam virile gerere, cacodemon Venus 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUDBIA. 


401 


singula sermonem longius producamus, intuere 
quomodo unumquodque Limor Dei continens, cun- 
eta in harmonia propria et ordinis sui compage cu- 
stodiat, Quanto magis ergo certi esse debetis, quia 
et dzemonuni concupiscentie quz in eordibus ve- 
stris oriuntur, admonitione timoris Dei exstingui 
possunt et penitus aboleri, cum eliam ipsi incen- 
lores coneupiscentie metu sibi dominante diffu- 
giant? Hzc ita se habere sciens, si quid tibi re- 
spondendum videtur, incipe. 

XVI. Tum senex : Sapienter, inquit , fllius meus 
Clemens aptavit prosecutionem suam , ita ut nihil 
nobis ad hac dicendum reliquerit ; verum omnis 
ejus sermo, quem de matura hominis disseruit, 
hanc habet continentiam, quia cum eo quod inest 
libertas arbitrii, est extrinsecus et aliqua causa 
mali, ex qua per diversas concupiscentias incitan- 
nr quidem: homines , non tamen coguntur ad pec- 
catum ; pro eo, inquit, quod multo his validior est 
umor, qui obsistat et impetus desideriorum refre- 
net, ut cum naturales motus acciderint, effugatis 
his qui eos incitant et inflammant dgmonibus, pec- 
catuni non possit admitti. Sed me hsec non addu- 
cuut ad fidem : conscius enim mihi sum quorum- 
!jam, ex quibus bene novi, quia compaginatione 


**. Denique... aut Aquario desunt in codd. Lipss. Grreca ex Bardesanis libro de fato excerpta leguntur 


» interrog. 109; Cf. Gallandii Bibl. Patr. Vl, p.60 


npud Euseb. Prep. evang vt, 10; et ap, Cesar. dial, 2 


sun. 


COTELERII NOTAE. 


€ omnium virilium operum peritas, atque misceri ac 
dormire eum quibus voluerint, ¢) a. vi i; 
prohiberi, Viragines itaque efficit femin: 
corno, in Aquario Cacodzmon Venus : 
lem e contrario, si cum Marte sit in Ariete. 
impossibile est, timore, aut cujusquam minis, aut 
arie relrenare concupiscentias, propter astrorum 
fatalem sortem. » 

(84) Gladio casuros. Male videtur Ruflnus acce- 
pisse vocem χτεινομένους in sensu passivo, Quid si 
gladio cesuros? Quod additur in Cresario ἐπωμώ- 
τας vel ἐτιωμότας verli eliam possel perjuros. 

485) Demoniosos. Δαιμονοῦντας, qui Proclo δαι- 
µονιόπληκτοι. Firmico, laborantes demonum incur- 
ione homines. 

(86) Sed et ipse, εἰς, Sie interpungo: aliquo δο-- 
norum, adulteros efficit. Et sorores. . . adducit Ve- 
nus. . . Marte, Elficit, Similiter in Greco Caesa 
ἀποτελεῖ. ᾿Αδελφαὶς χαὶ μητράσι μιγνυμένους Κύ- 
Tfi. . . . Ἄρεος. ᾿Αποτελεῖ, . . .. ἀνδρῶν " ἀν- 
δρείους, elc. 

(87-88) ΑΠεείαπίε Marte. Ἐπιμαρτνροῦντος τοῦ 
ρεος apud  Cesarium. Codex Candelerianus 
&siante, quod eodem recidit. Infra cap. 91, atte- 
stante. Marte, ubi Bardesanes citatus in Prupar. 
Evang, Eusebii lib. vt, cap. 10 : Ἐφομαρτοῦντος τοῦ 
"Apsoc, vel ut duo codices legii ἐπομαρτοῦντος, vel 
ܬܠܐ‎ terlius pariter fecus ἐπιμαρτυροῦντος. Hujus 
Recognitionum operis lib. ult, cap. 9 : δὲ ad[werit 
Mars. Nimirum, ab astrologis in simili sensu usur- 
pantur verba, μαρτυρεῖν, ἐπιμαρτυρεῖν, συ pp 
pet, συνεπιμαρτυρεῖν, προσμαρτυρεῖν, ἕπεσθαι, ἔφο- 
μαρτεῖν, συμπαρεῖναι. Consule Ptolemaeum et Pro- 
clum, queque Vetui Valentis proferuntur a Seldeno, 
in Syntagmate primo dc diis Syris, cap. 4, et ad Mar 
mora Arundelliana. 


D 


(88 Denique cum Mars centrum tenens. Czesarius, 
Dialogo ἃ, interrogatione 109 : Αὐτίχα γοῦν "Apre 
κέντρον λαδὼν, οἰκείῳ οἴκῳ ἐκ τετραγώνου ἐπιθεω- 
ρῶν Κρόνον, σὺν Ἑρμῇ ἐπὶ κέντρον, Σελήνης ἐπ' αὐ- 
τὸν πλήρους ἀρχομένης (leg. ἀρχομένης), ἐπὶ ἡμερι- 
νῆς γεννήσεως, ἔχτελεῖ ἀνδροφόνους xal αἱμοπότας, 
μεθύσους, λάγνους, δαιμονοῦντας, μυστηρίων ἀποχρύ- 
e ἴστορας, μάγους, θύτας, xal τὰ τούτοις ἀχόλου- 

a, ἐξαιρέτως μηδενὺς τῶν ἀγαθοποιῶν ἀστέρων ἐπι- 
θεωροῦντο . Αὐτὸς δὲ πάλιν "Αρης πρὸς ᾿Αφροδίτην σχῇ- 
μα τετράγωνον ἔχων, μοιριχῶς ἐπὶ χέντρον μὴ ἐπιθεω- 
ροῦντος τινὸς ἀγαθοποιοῦ, μοιχοὺς ἀποτελεῖ, ἀδελφαῖς 
καὶ μητράτι μιγνυμένους. Κύπρις σὺν Μήνῃ ἐν ὁρίοις 
καὶ οἴχοις Κρόνου, σὺν Κρόνῳ, ἐπιμαρτυροῦντως τοῦ 
"Aptos, ἀποτελεῖ γυναῖχας γεωργοὺς, οἰχοδόμους, xal 
πάντων ἀνδρείων ἔργων ἐπιστήμονας, καὶ χοινοῦσθαι 
xal συγκαθεύδειν οἷς δ᾽ ἂν βούλοιντο, καὶ μὴ χωλύε- 
σθαι ὑπὸ τῶν οἰκείων ἀνδρῶν. ᾿Ανδρείους οὖν ἀποτελεῖ 
χυναῖχας ἐν ο να Ὑδροχόῳ, καχοδαίµονας ἓν 

αι 


«Ἀφροδίτῃ (1. κακοδαιμονοῦσα ᾿Ἀφροδίτη). Em' ἀν- 
ܫ‎ ον οὖν "Aet οἶδέ, ἐν ιῷ, Ὅθεν 
n οἴονται (f. οἷόν τε) 


pi 

feo τινος ἀπειλῇ # μηχα- 
νῇ ἐπισχεῖν τὰς ἐπιθυμίας, 1 τὴν τῶν νι ἀπο- 
κλήρωσιν. « Cum igitur Mars centrum tenens, in do- 
mo sua ex letragono respexerit Saturnum, cum 
Mercurio ad centrum, Luna veniente super eum 
plena, in genesi diurna, ellicit homicidas et interfe- 
Clores, crudeles ac sanguinis avidos, ebriosos, libi- 
dinosos, demoniosos, absconditorum m 
gnaros, magos, sacrificos, et qua sunt his similia; 
praecipue cum beneficarum stellarum nulla respexe- 
rit. Sed et ipse rursus Mars ad Venerem schema 
letragonum habens, ex parte-ad centrum non respi- 
ciente aliqua benefica, adulleros efficit, cum sorori- 
bus ac matribus coeuntes. Venus cum Luna in fini- 
bus et domibus Saturni, cum. Saturno, attestante 
Marte, efficit mulieres agrieolas, et structrices, et 


uto 
Seres legum metus vehementior q iam genesis cou- 
stellatio. 

XX. Sunt similiter et apud Bactros in regionibus 
Indorum immense multitudines Bragmanorum, qui 
et ipsi ex traditione majorum, moribus legibusque 
concordibus, neque honilcidium neque adulterium 
committunt, neque simulacra colunt neque anj- 
maniia edere In usu babent, numquam inebriantur, 
nunquam malitiose aliquid gerunt, sed Deum .sem- 
per timent; et quidem hzc illi, cum ezeteri Indorum 
et homicidia et adulteria éomnittant, οἱ simulacra 
colant, et inebrientur, atque alia-hujusmodi flagitia 
exerceant. Sed et in ipsius Indie nihilominus oeci- 
duis partibus regio quadam est (94), ubi hospites 
cum inciderint, capti immolantur et. comeduntur, 
et neque bonz slellee veluerunt eos ub hujusmedi 
flagitiis et ab exsecrandis cibis, neque maligne 
stelle compulerunt Bragmanas, ut aliquid agerent 
mali. Est rursus uos apud Persas, matres accipere 
in eonjugium ef sorores et ülias, et sub illo omni 
axe incesta Pers ineunt matrimonia. 

XXI. Ac ne forte liceat his qui mathesim sequun- 
tur uti illo perfugio quo dicun, certas quasdam 
esse plagas cceli, quibus propria qu:dam habere 
conceditur, ex ipsa Persarum gente aliquanti ad 
peregrina profecti sunt, qui Magus:ei (2) appel- 
lantur, ex quibus usque in hodiernum sant alii in 
Media, alii in Parthia, sed εἰ in ZEgypto nonnulli, 
plures autem in Galatia et Phrygia, qui omnes in- 
ceste hujus traditionis formam  indeclinabilemm 
servani, ac posteris custodiendam transmiltant 
etiam cum plagam coli mutaverint, ** nec tamen 
eos Venus cum Luna in finibus et domibus Saturni, 
cum Salurno attestante etiam Marte, compulit ha- 
bere inter ceteros genesim (95). 

XXII. Apud Gelos (94) quoque mos est, ut mulie- 


ΑΕΟΟΟΝΙΤΙΟΝΟΜ LIB. IX. 


1109 


vum Marte si sit in Ariete; efficit e contrario mu- A 
lieres , si sit in Capraecornu aut Aquario. 


XVIII. Cumque multa de his senex prosecutus 
esset, et unumquodque schema mathesis, stellarum 
quoque positiones enumerasset, volens per hzc 
ostendere, quia timor non sufficiat refrenare con- 
cupiscentias, ego rursus respondi : Vere, Pater, 
doctissime el eruditissime prosecutus es, et ipsa 
me ratio invitat aliquid ad ea qux ἃ te disserta 
sunt respondere, quoniam quidem scientia mihi 
mathesis nota est, et libenter cum erudito viro ha- 
beo sermonem. Accipe ergo ad ea qui dixisti, ut 
evidenter agnoscas genesim ex slellis omnino non 
csse, et quia possibile sit obsisti adversum impu- 
gnationem daemonum ab his qui confugiunt ad p 
Deum, ac, sicut predixi, non solum per timorem 
Dei naturales cohiberi concupiscentias posse, sed 
οἱ per timorem hominum, sicut jam nunc edoce- 
bimus. 


XIX, Leges sunt (89) in unaquaque regione vel 
regno ab hominibus posile, sive scriptura sive 
etiam usu durantes, quas nemo facile transgreditur. 
Denique primi Seres, qui initio orbis terre habi- 
taut, legem habent neque homicidium (90) neque 
adulterium neque scortum nosse, neque furtum come 
mittere, ueque idola venerari ; et in illa omni regio- 
me, quz est maxima, neque templum invenitur, neque 
Simulacrum, neque meretrix, neque adultera, neque 
fur ad judicium deducitur, sed neque occisus ibi 
homo fertur aliquando, et tamen nullius libertus ar- 
bitrii compulsa est seeundum vosa stella Martis 
ignita, ut ferro uteretur ad hoiinis necem, nec Ve- 
nus eum Marte posila alienum matrimonium com«- 
pulit vitiari, eum utique apud eos per singulos dies 
Mars medium cceli circulum tenest. Sed est apud 


* Nec. tamen... genesim non leguntur in codd, Lipss. 
COTELERII NOTAE. 


in duobus codicibus Regi bibliothecz, didier cor- 
rigendum esse, ὡς xóvec. Alias conjicerem Herodóti 
Callatias vel Padzos. Vide Glycam parte νι, p, 143. 

(92) Maguszi. Nomen equivocum. Siguiflcat {α- 
«estam hane Bardesanis gentem : cujus mentionem 
quoque facit S. Basilius epistola 325. Significat 
omnes Persas, apud Suiófim in vocibus γοητεία, 
Πέρσαι οἱ Μαγώγ; uo ultimo loco. uno ductu le- 
endum : Μαγὼγ, ὁ Πέρσης, μαγεία xax ἀστρολογία, 
πὸ Μαγουσαίων ἠρξατο. ÜL γάρ τοι Πέρεαι Μαγὼν 
ὑπὸ τῶν ἐγχωρίων ὀνομάζονται - καὶ Μαγουσαῖοι, οἱ 
αὐτοί. Atque ia cod. Reg. 2080, ubi alter. 151, 
Μαγώγ. Ὁ Πέρσης. Ὅτι μαγεία, etc. Sed εἰ Magu- 
seus sive Maguseus de Mago dicitur, in yita S. Epi- 
phanii cap. 40, et ἃ Basilio Seleuciensi orat. 58, 
pag. 202, ubi frustra corrigere tentat doctus inter- 


pres. 

(95) Compulit habere inter ceteros genesim. Minus 
conimode Groca convertit Rufinus, ἐν ταῖς τῶν máv- 
των γενέσεσιν εὑρίσκετο. Hoc est, in omnium Magu- 
sorum genituris reperta esi. Apud Cisarium, ἐν 
ταῖς πάντων αὐτῶν γενέσεσιν εὑρίσκεσθαι ofa τε. 

(94) Apud Gelos. Corrupte in Glyca, Annalium 
me n, p. 143, παρ' ᾿Αγιλαίοις. Scribi debet παρὰ 

ἥλοις, uti habeiur in Bardesane apud Eusebiuin 
P. E., p. 215, D; quo ex loco, et ex duobus codici« 


(89) Leges sunt, etc. Hoc caput, et sequentia de- 
cem accepit auctor vel interpolator Recognitionum 
ex Bardesonis Dialogis, loco qui legitur apud Euse- 
bium Prapar. evang. lib. vi, c. 10'editionis Graco- 
Lating a p. 274, D, ad p. 280, A, Ex utroque autem 
opere sua collegit Cresarius quaestione 109 et 110, 
citatus etiam a Cedreno pag. 126, 127, edit. Basil. 
Quas omnia inter se conferre operz pretium fuerit. 
Nos pauca subnutabimus, quia doctus Eusebii in- 
lerpres 'Cesarianas lectiones ad Eusebianas appo- 
suil.— (Conler, si libet, tom. I nostre Bibliotlt., 
pag. 082-688, οἱ Prolegorm. cap. 26, 8 5, pag. 611 


NC 

(90) Primi Seres, qui 
legem habent, neque homicidium, etc. In Caesari 
πὸ ἄχρον τῆς χέρσου οἰκοῦντες. liaque sic intelligi 
debet illud Bardesanis, ἐκ τῆς τοῦ χόσμου ἀρχῆς, 
hoc est, a principio orbis, non autem ab orbis con- 
ditu. Patet etiam ex Plinio et Mela. 

(91) Hegio quedam est. Ξενοδόρων Csesnrio : Νε- 
χροφάγων Epiphanio Ezposi!, fid., num. 10, Cedre- 
nus: Ἕν δὲ τοῖς ἐνδοτέροις μέρεσι τούτων, ἀνθρωπο- 
δοροῦντες καὶ τοὺς ἐπιξενωμένους ἀναιροῦντες χατε- 
αθι ουσιν, ὡς Κάδες. Quo loco una cuim. Xylandro 
ignoro quinàm sint Cubes, Sed ex Georgio Hamar- 
lolo inedito chronographo, qui manuscriptus exstat 


1.1. 
nec opprobrium ex hoc aliquod duci; et nunquid 
possibile est, ut omnes qui tam turpiter succum- 
bunt apud Gallos , Luciferum cum Mercurio in do- 
mibus Saturni et finibus Martis babuerint ¥ 

XXIV. 1n Britannize partibus (96) plures viri unam 
babent uxorem, in Parthia multz mulieres unum 
habent virum, et utraque orbis pars moribus suis 
atque institutis obsequitur. Amazones omnes non 
babent viros, sed sicut animalia semel in anno 
εἶτοα vernale equinoctium proprios egressa termi- 
n05 ,'finitimze gentis viris miscentur, solemnitatem 
quamdam per hóc observantes, ex quibus cum con- 
ceperint redeunt , et si marem pepererint abjiciunt , 
feminas nutriunt. * Cumque unius temporis sit 
emnium partus urdum est, ut in maribus qui- 
dem putetur Mars cum Saturno in tempore equis 
esse portionibus, in feminarum vero genesi nun- 
quam. Sed neque Mercuriuni (97) cum Venere ha- 
buisse in domibus propriis positum , ut vel picto- 
res ibi vel sculplores vel trapezitas efliciat, aut 
in domibus Veneris, ut unguentarios vel'vocales 
vel poetas prodücat. Apud Saracenos et superiores 
Libes et Mauros et circa ora maris Occani habi- 
tantes, sed ei in extremis-Germanie partibus et 


apud Sarmatas et Scythas atque omnes qua sub - 


axe septentrionis jacent Pontici littoris gentes, et 
in Chrysea (98) insula, nunquam invenitur trape- 
sita nec sculptor, aut pictor, aut. architectus, aut 
geometres, aut tragodus , aut. poeta ; ergo deficit. 
apud eos Mercurii Venerisque constellatio, 

XXV. Ex onni orbe terrarum Medi (99) tantum- 


5’ Nec tamen... habent , οὐ paulo infra : et munquid,.. 
' Cumque... poetas producai et in fine hujus Cap. ergo... 


S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


utt 
res agricolentur, zdificent et «mne opus virile per- A 
ficiant, sed et misceri quibus volunt licet, nec in- 
€usantur a viris aut adulter appellantur, passim 
enim concubitus miscent et precipue cum hospiti- 
bus, unguenta nesciunt, non induuntur veste fu- 
cata, non calceis; econtra viri Gelonum ornantur, 
pectuntar, indumentis mollibus οἱ variis induuntur, 
auro compositi unguentisque delibuti, et hzc non 
pro dissolutione virium , sunt enim bellicosissimi 
et venalores acerrimi ; "" nec tamen universe Ge- 
lonum mulieres, in Caprzcornu aut Aquario caco- 
(monem Ὑεπογοιῶ nascentes habuere, neque viri 
eorum in Ariete cum Marte Venerem positam, per 
quod schema effeminatos et dissolutos nasci asse- 
Tit viros Chaldaica disciplina, 

XXIII. Porro vero in Susis mulieres unguentis B 
et quidem optimis utubtur, oruamenti comple ex 
lapidibus pretiosis , ministeriis quoque ancillarum 
fuite procedunt mulio majore ambitione quam 
viri , nec tamen pudicitiam colunt, sed indifferens 
eis cum quibuscenque voluerint usus est et servis 
εἰ hospitibus, tali licentia a viris permissa; et 
son solum non culpaniur pro hoc, sed et domi- 
nantur in viros, *" Nec tamen omnium genesis mu- 
Kerum Susidarum in medietate cceli, eum Jove et 
Marte Venerem in Jovis domibus habent, In vlte- 
rioribus Orientis partibus, si puer muliebri se sub- 
sernat injuri$ , cum agnitum fuerit, a fratribus 
Aut parentibus vel quibuslibet proximis interficitur, 
nec sepultura donatur. Et rursus apud Gallos (95) C 
lex prisca constituit nuptum tradi publice pueros, 

** Nec tamen... disciplina desunt in codd. Lipss. 


habuerint pariter desunt in utroque codd. Lipss. 
constellatio desiderantur in codd. Lips. 


COTELERII NOTAE. 


(87) Sed neque Mercurium, elc. Hiec carent semsu, 
nec possunt construi. Equidem re attente conside- 
rata, comparatisque inter se tribus auctoribus, Bar- 
desane, pseudo-Clemente et Cesario, arbitror m 
Graeco hic scriptum fuisse ἀλλὰ μήν, Rufinum vero 
transtulisse sed et, aut si transtulerit sed neque, 
perperam legisse ἀλλὰ μή. Dein wt particulam esse 
Concedentis existimo. 


(98) Chrysea. De Chryse consule geographos, nec- ܪ‎ 


non Salmasii Exercitationes Plinianas. 

(99) Medi. Narrat hoc de Bactrianis Onesicritus 
» ud Strabonem lib. xi. De iisdem Bactriis seu Ba- 
ctrís, εἰ de Hyrcanis Porphyrius, iv Περὶ ἀποχῆς 
μψύχων num. 21 ac post. eum Eusebius Prepar. 
evang. lib. 1, cap. 14, et Hieronymus τὶ in Jevinia- 
mum, 6. Qui postremus, ut id obiter moneam, mi« 
nus commode Porphyrii χαταχρημνίζουσιν convertit. 
suspendunt in. patibulis, uti etiam patet ex Theodo- 
riti sermone De legibus, p. 015. Ab aliis autem re- 
fertur usitatum fuisse apud. Bactrianos, Hyrcanos, 
Persas, Assyrios, Caspios, Indorum ali; uos, Parthos 
aliosque, mortuorum eadavera canibus, bestiis, 
vulturibus, volueribus devoranda projicere. Unde 
dictum Diogenis in Stobel sermone 499. Ὅτι ἂν 

Y χύνες αὐτὸν σπαράξωσιν, Ὑρχανία ἔστα. ἡ τάφῃ" 
πες, Ῥάχτρων. lta enim emendo in voce 
ἱπτέον, adductus auctoritate Plutarchi, qui 
An vitibsitas ad infelicitatem sufficiat, hiec 
habet : Ὑρκάνων δὲ κύνες, Βαχτριανῶν δὲ ὄρνιθες 
νεχροὺς ܐ‎ νόμους, ὅταν μαχαρίου τέλους 
τυγχάνωσιν. 


v δὲ 
nihili 
in libell 


bus Regiis emendandus venit baruesanes, ibidem, 
T0. Α, παρὰ Βάχτροις καὶ Γήλοις, non Γάλλοις, 
diligenter autem Bardesanem ac Recagnitiones hic 
legit Casarius, Rufinus vero habebat in codice suo 
ἀνανδρείους, non ἀνδρείους. Corrige obiter Scylacis 
Periplum capite de Liburnis : Οὗτοι γυναικοκρατοῦν- 
ται" καὶ εἰσὶν αἱ γυναῖχες ἀνδρῶν ἐλευθέρων + μί- 
σγονται δὲ τοῖς ἑαυτῶν δούλοις, χαὶ τοῖς πλησιοχώ- 
ܚ‎ ο, Legendum, ἐλεύθεραι. Hi muliebri im- 
perio subjecti sunt : et mulieres a viris sunt libera ; 
miscentur autem cum suis servis, vicinarumque regio- 
mum viris, 
(95) Apud Gallos. 1d etiam testantur Diodorus. 
Siculus, lib. v, et Athenzus, lib. xin. 

) In Britannie partibus , etc. De antiquis Bri- 
Yannis verba sunt Cesaris lib. v De lello Gallico 
tap. δ : Uzores habent deni duodenique inter se com- 
munes, ܐܧ‎ mazime [reins cum (ratribus, et parentes 
eum liberis. De multo recentioribus autem. sui tem- 
nm ait Gildas, in Epistola de excidio Britannie ¿ 

5 habet Britannia, sed tyrannos ; judices habet, 

impios, sepe pradantes, et concutientes innocen- 
les; vindicantes, et protegentes, sed reos et latrones ; 
qupanmes conjuges habentes, sed. scoriantes. Apud. 

los vero gentein. Britannicam, communes exsti- 
tisse uxores discimus a Hieronymo lif. n adsersus 
Jovinianum c. 6. Nec dissimiliter Hiberni in Stra- 
bone lib. 1v. Quod spectat ad Parthos , uxores dul- 
cedine varie libi πρι]! plures habebant ; ut 
verbis Justini Historici lib. xvi, utar. Hoc porro in 
ioco, et Noster ܕ‎ deflesit ἃ Bardesane, et 
diligentia defuit ario. 


144 


RECOGNITIONUM LIB. IX. 


quls 


inodo summa observantia .adbue spirantes homines A signórum, neque triginta et sex secundum nume- 


rum decanorum ܙ‎ sed sunt innumeree. 

XXVII. Meminisse autem debemus eorum que 
supra enumerata sunt, quod in una Indiz regione 
sunt et qui hominum carnibus vescantur, ct sunt 
qui etiam a pecudibus vel avibus omnibusque ani- 
mantibus abstineant, et quia Magusei non solum 
in Perside matres ac fllias accipiunt. in matrimo- 
nium, sed οἱ in omni gente ubicunque habitaverint, 
malorum suorum incesta instituta custodiunt. Tum 
praterea et innumeras gentes memoravimus, qua 
penitus studia nesciunt litterarum. Sed et aliquanti 
sapientes virí ipsas leges in nonnullis commutave- 
runt locis, aliz vero etiam sponte pro sui vel im- 
possibilitate vel inhonestate derelicte sunt. Certe, 


canibus devorandos abjiciunt, ** et. non ob hoc 
Martem cum Luna per diurnam genesim in Cancro 
positos habent. Indi mortuos suos incendunt , cum 
quibus et uxores defunctorum sponte se offerentes 
exuruntur, Sed non ideo omnes que vive incen- 
duntur Indorum mulieres, in nocturna genesi sub 
terra habent Solem cum Marte in partibus Martis. 
Germanorum plurimi laqueo vitam finiunt, nec 
idcirco omnes Lunam cum hora, Saturno et Marte 
cireumcinctas habent. Sed non in omni gente, et in 
emni die per omnem diversilatem genesis nascun- 
iur homines? Ex quibus omnibus apparet, quia 
metus legum in unaquaque regione dominatur, et 
arbitrii libertas qua» est hominibus insita per spi- 


ritum , obtemperat legibus, nec cogere potest ge- B quod in promptu est noscere, quanti imperatores 


gentium quas vicerant leges et instituta mutarunt, 
et suis-eas legibus subjecerunt! Quod. evidenter a 
Romanis factum docetur, qui omnem pene orbem 
omnesque nationes propriis primo et variis legibus 
iustitutisque viventes, in Romanorum jus et ci 
scita verterunt. 7" Superest ergo ut et stellae gen- 
tium, que a Romanis victz sunt, climata sua par- 
tesque perdiderint.. 

XXVII. Addam adhuc rem, que possit etiam 
valde incredulis satisfacere. Judei omnes (1) qui 
sub lege Moysi vivunt, filios suos octava die absque 
vlla dilatione circumcidunt, et infantis teneri san 
guinem fundunt; a seculo autem nullus ex genti- 
bus hoc die octava perpessus est, et econtra Judo- 
rum nullus omisit. Quomodo ergo in hoc ratio ge- 
mesis stabit! cum per cunctas orbis terre partes 
omnes Judaei adínisti gentibus vivant, εἰ octava 
ferrum perferant die unius in membri loco, et nemo 
gentilium, sed ipsi soli, ut dixi, hoc faciunt, "* non 
stella cogente nec perfusione sanguinis perurgente, 
sed lege religionis adducti, et in quocunque órbis 
loco fuerint hoc est eis insigne vernaculum. Sed et 
quod unum "nomen omnibus inest ubicunque fub- 
rint, nunquid et hoe per genesim venit? et quod 


nesis aut Seres homicidium committere, aut Brag- 
manos carnibus vesci, aut Persas incesta vitare, 
vel Indos non exuri , aut Medos non a canibus de- 
vorari, Parthos non habere plures uxores, aut 
mulieres Mesopotamiz non servare pudicitiam , 
Gracos non exerceri palestris, Gallorum pueros 
non pati muliebria, vel gentes barbaras Grecorum 
studiis iustitui, sed, ut diximus, unaquaeque gens 
suis legibus utitur pro libertatis arbitrio, et de- 
ereta genesis legum severitate depellit. 

XXVI. "9 Sed dicet aliquis eorum qui. in disci- 
plina mathesis eruditi it, genesim in septem. 
parles dirimi, que illi climata appellant (100), 
dominari vero unicuique climati unam ex septem 
stellis, et istas quas exposuimus diversas leges 
non ab bominibus positas, sed ab istis principi- 
bus secundum uniuscujusque voluntatem ; et hoc 
«uod stelle visum est, legem ab hominibus obser- 
vatam, 4 hzc ergo respondebimus, quod primo 
quidem non est in septem partes orbis terrz divi- 
sus, tum deinde et si ita esset , in una parte et in 
una regíone invenimus multas differentias legum , 
et ideo neque septem sunt secundum numerum 
stellarum , neque duodecim secundum numerum 


* Et non..habent atque illa qua in sequentibus ad astrologiam spectant omnia sed mem... Martis 


τὸ Sed dicet .. instituta custodiunt (cap. 27) de- 


ei mec idcirco... Martis non leguntur in. codd. Lipss. 


suntin codd. Lipss. "' Superest... perdiderint desunt in codd. Lipss. 73 Nom stella... aut emere non le- 


guntur in codd, Lipss. 


COTELERII NOTAE. 
(100) Genesim. in septem. partes dirimi, qua illi D lib. m, c. 4. Verum forsan Homeritz post tempora 


nostri Auctoris ritum suum mutavere, edocti a Ju- 
dis inquilinis. Flenim Arabes erant : circumcide- 
bantur porro Arabes anno 13; teste Origene apud 
Eusebium Pr. evang. lib. vi, cap. 11, p. 295, et in 
Philocalim cap. 22, pag. 365, necnon Eustathio in 
Hezxaemeron ubi de hamo. Μετὰ ἔτος τρισκαι- 
δέκατον, post decimum tertium annum, inquit 0668 
phus Antiquitatum lib. 1, cap. 15, quod eodem re- 
cidit, ܬܠܐ‎ constat ex. icm libri e M, hoc est, 
anno 15 completo. Certe Ambrosius, tib. Ab 
hamo, t. 11, refert ab JEgyptiis cireumcisos fuisse 
pues annui agentes quariumdecimum. Atque ex 

is suspectum habeo tocum Procopii Gazzi ad Gen. 
1, 44 : Quare. apud 1smaelitas. sacerdotes. ubi nat 
[uerint annos decem, circumcisione signantur ? ne t, 
detrito, ¥, transierit in 1. 


llant. Difficile est de hoc loco statuere. 
Nam siexigatur ad Cesarium, mutilus apparebit ; 
si vero ad Bardésanem, videbitur Rufinus legisse Υε- 
νέσιν pro γῆν. Verba prioris sunt : ᾿Αλλ᾽ ἑπτὰ ὄντων 
τῇ γενέσει ἡμῶν ἀναχειμένων ἀστέρων, εἰς ἑπτὰ λέ- 
Ὕομεν oss τὴν γῆν διαιρεῖσθαι. Posterioris au- 
tem : Οἱ δὲ ἀστρονόμοι φασὶ τὴν γῆν ταύτην µεμερί- 
οθαι εἰς ἑπτὰ χλίματα. Gterum septem quoque cli- 
mata ponit Servius ad 1 ὕδογσίσοπ, enumeratque 
Isidorus Originum lib. m, cap. |uze tamen ocio. 
leges apud Martianam Capellam lib. vm, p. 296. 

4) Judei omnes. Idem argumentum.vulgo urgent. 
sancti Patres. Quod autem hic dicitur nullum gen- 
tilium unquam-circumcisionem octavo die passum 
fuisse, confulari posse videtur per narrationem Phi- 
TOstoraii de Homerítis ea die circumcidi solitis , 


elimata 


146 


8. CLEMENTIS 1 KOM. PONT. OPERA DUBIA. 


4415 


nunquam apud eos infans natus exponitur, et quod A cuisset ille qui apparuit, nuntiaret. Sed ne multa 


enumerare videamur, dicam quo debeant cuncta 
concludi : Cum Deus justus sit et ipse fecerit ho- 
minum naturam, quomodo poterat fieri, ut ipse 
poneret genesim contrariam nobis, quz ΠΟ coge- 
ret ad peccatum et rursus ulcisceretur ipse pec- 
cantes ? Unde certum est, quod non aliam ob cau- 
sam Deus sive in presenti sive in futuro szculo 
peccatorem punit, nisi quia scit eum potuisse vin- 
cere, sed neglexisse victoriam ; infert enim et in 
presenti seculo vindictam in honfines, sicut in eos 
fecit qui diluvio perierunt, qui utique omnes una 
die, imo una hora exstincti sunt, cum certum sit 
meneos esse »ecundum genesis ordinem una hora 
matos. Absurdissimum est autem dicere, quia ex 


B pátura nobis accidat pati mala, si non prius pec- 


cata precesserint. 

XXXI. Et ideo si salutis. curam gerimus, ante 
omnia scientie debemus operam dare, certi quod 
si mens nostra in ignorantia perseveret, non solum 
genesis mala, sed et alia extrinsecus quaecunque 
demonibus visa fuerint perferemus, misi metus 
legum et futuri judicii obsistat omnibus desideriis, 
el impetum peccandi refrenet. Nam δὲ humanus 
timor multa bona, multa etiam mala agi 
mesis nescit, sicut supra ostendimus. 'l' 
1ur modo mens nostra erroribus subjacet : 
que per malam consuetudinem veniunt, vel ex his 
quz corpus naturaliter suggerit desideriis, vel «x 
his qui contrarie potestates perurgent; sed his 


septimo quoque die omnes ubicunque fuerint, 
otium gerunt nec iter incedunt nec igni utuntur (2) ? 
Quid est ergo, quod nullum Judzorum in illa die 
eogit genesis aut iter agere (3), aut wdificare, aut 
vendere aliquid, aut emere? 

XXIX. Quinimo et majorem fidem rerum pre- 
sentium dabo, Ecce enim ex adventu justi οἱ veri 
Prophetz vixdum septem anni sunt, in quibus ex 
omnibus gentibus convenientes homines ad Judeam, 
et signis ac virtutibus qui viderant, sed et doctri- 
nz majestate permoti, ubi receperunt fidem ejus, 
abeuntes ad regiones suas illicitos quosque genti- 
lium ritus etiücesta sprevere eonjugia. Denique 
apud Parthos, sicut nobis Thomas, qui apud illos 
Evangelium praedicat, scripsit (4), non multi jam 
erga plurima matrimonia diffunduntur, nec multi 
apud Medos canibus objiciunt mortuos suos, neque 
Perse matrum conjugiis aut flliarum incestis ma- 
trimoniis delectantur, nec mulieres Susides licita 
ducunt adulteria; nec potuit ad crimina genesis 
campellere, quos religionis doctrina prohibebat. 


XXX. '' Ecce ex hoc ipso conjice, et de his in 
quibus sumus locis, conjecturam cape, quomodo 
fama tantum perferente ad aures hominum, quod 
Propheta in Judza apparuit, qui signiset virtutibus 
doceret homíaes unum colere Deum, oimnes para- 
tis intenlisque animis exspectabant, etiam ante ad- 
ventum domini mei Petri, ut. sibi aliquis quz do- 


15 Ecce... enumerare videamur desunt in utroque eodd, Lipss. 


COTELERII NOTJE. - 


Nec igni utuntur. Propter legem Dei Ex. xxxv, C discimus ex canone 38 concilii Aurelianensis πὶ et‏ 8 ܨ 


Vernensi xiv. 

14) Denique d Parthos; sicut nobis Thomas 
qui apud illos Evangelium praedicat, scripsit. Anti- 
qua traditio est apud" Eusebium Hist. eccl. lib. ni, 
cap. 1, οἱ opinio communis, Thoinz Parthiam, in 

wa Christi fidem annuntiaret, sortito obtigiss: 

ddunt alii ab eodem apostolo Evangelium przedi 
catim etiam Indis, Medis, Persis, llyrcanis, Bactris, 
Magis, Germanis seu potius Cai nis el ZEtliopi- 
bus, necnon incolis extrema Orientis orz ac ultimi 
Oceani leue Taprobanes. Sed notari precipue 
ܬܘܐܘ ܠܙ‎ versus S. Paulini, Natali xi : 


Parthia Mattheum complectitur, India Thomam, 


[uia Thome Indiam peculiariter assignant quoque 
Qregorius Nazianzenus oratione 95, Hieronymus 
epistola 148, Metaphrastes εἰ Abdias; Mattlieum 
vero Parthos etiam prewicatione sua illustrasse 
juoque dignus 
est locus Hippolyti, libello De duodecim apostolis, 
ORE in ms.Regio 1789 - Θωμᾶς δὲ Πάρθοις, 
Mis Πέρσαις, Ὑῤκανοῖς, Βάχτροις, Μάργοις (1. 


ες eliam ex cod.Heg. 1026) χηρύξας, ἐλαχι- 
δάσϑη᾽ (in marg. eadem manu Bene Oy) τοῖς τέ- 
τρασι (pro τέτταρσι) μὲ εσιν αὐτοῦ. ἐν πόλει Καλα- 
μήνῃ τῆς Ἱνδιχῆς, καὶ θάπτεται ἐχεῖ. Inde enim ap- 
paret cur in alio codice,et in editione Combeltisiana 
exhibeatur, ἐλαχήδη ἑλογχιάσθη. Scilicet, 618 
corruptum ex ἐλαχίδι in textum irfepsiL, quod ai 
marginem designabat variam lectionem ἐλαχιδιάσθη. 
Significal autem ἐλακιδιάσθη͵ laceratus est. 


προσ- p memori traditum esl. Observatu 


'on succendetis ignem in omnibus habitaculis ve- 
siris per diem Sabbati. Quo factum su 
be » ul Rutilius Jtinerarii lib. 1, v. 98! 

udieorum frigida appellàvei 


Cui Sabbata [rigida cordi. 


Atque binc eliam forle originem sumpsit celebris 
ܐܐ‎ ganorum opinio de Sabbatico jejunio Judzorum. 

acile enim sibi persuadebant eos Jejunare, apud 
quos focum igne lucentem cernere non erat. 

(S) dte agere. Arbitror scriptum fuisse in Graco 
ex Bardesane χαταλῦσαι, qu perperam apud Eu- 
sebium per verbum demoliri interpretantur. Rem 
verbo significatam illustrarunt inulti, presertimque 
sacra Scriptura interpretes ad Act. i, 12, Sed ne- 
scio an a quoquam expensa tuerint ista Suidg : Σαδ- 
βάτου ἔχων ὁδόν " Δισχιλίων πήχεων Tv. Τοσοῦτον γὰρ 

χιδωτὸς δάσο προελάµθανε τὴν παρεμδολήν. 

αἱ ἀπὸ τοσούτου δια. τὸς ἐχίνουν οἷς ἑξῆν 
χυνεῖν τὴν σχηνὴν ἐν Ἰδάτῳ βαδίζειν. Que vi- 
deniur ex Theophylacto et "umenio hoc pacto 
concinnanda : άτου ἔχων (sic ms. Reg. 150) 
ὅδόν " δισχιλίων πήχεων ἦν. Τοσοῦτον γὰρ ἡ κιδωτὸς 
προελά; ps τὴν παρεμβολὴν χαὶ ὅτ σαν ἢ 
ματος ἐσχήνουν" ὃ ἐξῆν, προσχυνεῖν τὴν ν ἐν 
ܡ‎ βαδίζειν. Hoc est : Sabbati ri habens . via 
erat vis mille cubitorum. Tanto enim intervallo arca. 
castra pracedebal ; εἰ a tanto spatio tentoria figebant 
qud licebat, ad. adorandum tabernaculum, in Sab- 
ato obire. Consuetudines autem huie et superiori 
Comsimiles irrepsisse aliquindo inter Christianos, 


148 


RECOGNITIONUM LIB. TX. 


1417 


singulis obsistere et repugnare babet in natura sua 4 tibi hodie conjugem tuam cum tribus vestris li- 


beris viventem pudicissime traditurum ; et jam 
nunc accipe fidem rerum ex eo, quod omnem cau- 
sam miulto diligentius scio quam tu, cunctaque 
tbi per ordinem qua gesta sunt enarrabo, ul et 
tu cognoscas et qui presentes sunt discant, 
XXXV. Et eum hiec dixisset, conversus ad tur- 
bas ita ccpit: Hic quem videtis, o viri, in hac 
veste pauperrima ܙ‎ Romanz urbis est civis, ex ge- 
nere ipsius Caesaris descendens ; nomen ei Fausti- 
nianus, uxorem quoque nobilissimam Matthidiam 
nomine sortitus est, ex qua tres filios suscepit, 
quorum duo gemini, unus autem qui erat junior, 
cui nomen Clemens, hic ést. Et cum hoc dixisset , 
digito me ostendit. Gemini aulem filii ejus sunt 


mens, cum ei obfulserit veritatis agnitio, per'quam 
scientiam timor futuri judicii datur, qui sit idoneus 
anime gubernator et qui eam possit à concupis- 
centiarum pracipitiis revocare; Quia ergo sint haec 
in nostra potestate, sufficienter dictum est. 

XXXI Nunc et tu senex, si quid habes quod 
ad hec respondeas, incipe. Senex ad hec : Ple- 
nissime, aiL, ostendisti, fili ; sed ego, sicut dixi ex 
initio, omni huie incomparabili assertioni tum, a 
propria conscientia probibeor accommodare con- 
sensum. Novi enim el meam genesim et conjugis 
mez, el scio ea qui unicuique. nostrum dictabat 
genesis accidisse, et ab his qua rebus et operi- 
bus comperta sunt mihi , nune verbis transferri non 


possum. Denique quoniam te apprime imbutum vi- B isti, Niceta et Aquila, quorum alius Faustinus vo- 


cabatur prius, et alius Faustus. Simul autem ut. 
nomina nosira enuntiavit Petrus, senex resolutis 
membris omnibus , quasi interceptus concidit. Nos 
autem filii irruentes super eum, compleétebamur 
et osculabamur, verentes simul ne spiritum revo- 
core non posset. Et eum hzc fierent , populus qui- 
dem admiratione ipsa olistupefactus est. 

XXXVI. Petrus autem surgere nos a complexi- 
bus patris, ne eum necaremus jubet, et ipse ap- 
preliensa manu ejus , quasi de somno quodam pro- 
fundo elevans eum et paululum recreans, omnia quae 
gesta fuerant secundum veritatem capit exponere : 
quomodo frater ejus in amorem inciderit Matthidiz , 
et illa cum esset pudicissima, illicitum fratris aio - 
rem viro indicare noluerit, ne vel bellum fratribus 
vel opprobrium generi indiceret, sed sapieriter 
somnium finxerit, quo ex Urbe juberétur excedere 
eom geminís filiis, juniore apud patrem relicto ; 
utque navigantes naufragium vi tempestalis ineur - 
rerint, et ad insulam Antaradum nomine expulsi , 
Matthidia quidem supra saxum quoddam fluctu 
jactante projecta sit, gemini vero: liberi rapti a 
piratis et Ciesaream perducti, religiosz cuidam fe- 
mini venundali sint, que eos in filiorum loco 
habens liberaliter educawerit ei erudiri fecerit, 
eorumque nomina piratz immiutaverint et Nicetam 
alium , alium Aquilám vocitaverint ἢ ulque. post 
hzc studiorum et consuetudinis causa Simoni ad- 


deo in hujuscemodi disciplinis , audi conjugis mea 
thema, et invenies schema cujus exitus accidit, 
Hahuit enim Martem cum Venere super centrum, 
Lunam vero in occasu in domibus Martis et fini- 
bus Saturni, quod schema adulteras facit et ser- 
vwos proprios amare ܙ‎ in peregrinatione el in aquis 
defungi, quod et iia faclum est ; incidit namque 
in amorem servi, et periculum simul atque oppro- 
brium metuens fugit cum ipso, et peregre profe- 
ta ubi.amori suo satisfecit , periit in mari. 
XXXIII. Et ego respondi : Unde scis quia pere- 
gre servo suo gociata est et in ejus consortio po- 
sita defungitur? Et senex»: Certissime, inquit, 
Scio, revera non quia nupserit servo, quippe qui 
neque hoc quidem quod eum amaret agnoveram, 
sed postquam profecta est, frater meus mihi enar- 
ravit, dicens , quod primo quidem ipsum adamas- 
set; sed ille quia erat honestus, utpole frater, 
noluit torum fratris incesti macula polluere. Sed 
illa et me verens, et opprobrium non ferens infelix 
(neque enim imputandum ei esl, quod eam gene- 
sis facere compulit), finxit omnium et ait ad me: 
Astitit mihi quidam per visum, qui jussit me eum 
duobus gemihis meis sine mora ex Urbe proficisci. 
Hac ergo cum audissem, pro salute ejus fllioruni- 
que sollicitus, confestim ipsarn et liberos exire fecl ; 
unum quí erat junior, mibi retinui ; hoc enim eum 
qui responsà in sofnnis dederat, permisisse dicebat; 


XXXIV. Tum ego Clemens, intelligens quod ipse p heserint,atque ab eo, ubi magum et deceptorem vi- 


derunt , aversi accesserint ad Zacchaeum , οἱ ut post 
hic sociati sunt sibi; sed et Clemens quomodo ex 
Urbe agnoscende veritatis causa profectus, per Bar- 
nab: notitiam Caesaream venerit sibique innotuerit. 
et adhzserit, utque ab eo sit de lide religionis edo- 
ctus; sed et qualiter apud Antaradum mendicantem 
repererit et recognoverit.matrem , utque omfijé in- 
sula in ejus,recognitione gavisa sit, et de pudicissi- 
ma hospitze contubernio atqué ejus per semetipsum 
coHata sanitate , et de liberalitate Clementis in eos 
qui erga matrem beneflci exstilerant ; utque post 
hzc Niceta et Aquila requirentes quenam esset pe- 
regrina inuller, euni audissent ἃ Clemente omne 
negotium , se esaà gemines ejus Λίο P'austinum 
ܚ‎ 


fortsssis esset pater meus , lacrymis opplehis sum; 
fratres-quoque meos volentes prosilire ek perire 
réin , prohibuit Petrus: dicens : (uiescite quoadus- 
que mibi placuerit. Respondens ergo Petrus ait 
ad senem : Quod nomen 'erat juniori 8110 tuo? At 
lemens, Ef Petras : Si tibi , inquit , ho- 
die cohjugem tuam castissimam consignavero-eum 
tribus llis tujs, credis quia potest pudica mens 


3 nobis .dicta sunt; vei 
Et senex - διουϊΐ impossibile est, inquit, te exlii- 
όσο quod promisisti , ita impossibil 
nesim fleri aliquid. Tum Petrus : "Testes, inquit, 
habere volo omnes hos qui presentes sunt, me 
Paraor. Ga. 1. : 


31480 
conclave clausa, effugato a se demone et ostiis 
patefactis cum cátenis suis veniens procidit ad 
pedes Petri, dicens: Rectum est, mi domine, ut 
gas hodie hic salutaria mea (5), et non contristes 
neque me neque parentes meos. Petro autem re- 
quirente catenarum sermonumque ejus causam, 
parentes prater spem leti effecti de filize sanitate, 
velut stupore quodam attoniti ipsi quidem dicere 
nequeunt, astantes autem famuli aiunt: Hzc a 
seplimo zlatis anno a daemone occupata, omnes 
qui accedere tentassent ad eam, scindere, dila- 
niare morsibus, etiam disrumpere, et hoc per vi- 
pinti annos usque ad presens facere nunquam: de- 
Stitit, nec ab aliquo potuit curari, sed ne ac- 
cedere ad eam quisquam valebat; multos enim 
inutiles reddidit, alios et peremit, omnibus enim. 
viris validior erat, sine dubio viribus dzemonis nisa. 
Nunc autem, ut vides, ex presentia tua dzemon 
quidem fugit, ostia vero que summo cum muni- 
mento clausa fuerant, aperta sunt, et ipsa sana 
stat ante.te rogans, ut diem salutarium suorum 
ketum et ipsi et parentibus facias, et maneas apud 
eos. Hae cum ita unus ex famulis enarrasset, et 
ipse catene de manibus ejus ac pedibus fuissemt 
sponte resolute, Petrus certus quod per ipsum 
sanitas hec reddita sit puelle, acquievit manere 
apud eos. Sed et illos qui remanserant in hospitio 
una cum uxore sua transire jussit, et unusquis- 
que acceptis seorsum cubiculis mansimus,, atque 
ex more cibo sumpto redditisque laudibus Deo, 
suis singuli requievimus locis. 


5. CLEMENTIS ܐ‎ ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


149 
exelamaverunt e£. Faustum , omnemque historiam A 
quie eos egerit patefecerint ; utque post hzc matri 
cautius, ne subito gaudio interciperetur, ipso insi- 
nuante , oblati sint,Petro. 
XXXVII. Sed cum hec in auditu senis narratione 
"gralissima turbis exponeret Peirus, ita ut audicn- 
tes gestorum miraculis et humanitatis miseratione 
laerymarent, nescio unde audiens mater de reco- 
gnitione palris, cursu concito irruit in medium 
nostri, cum clamore dicens : Ubi est meus vir, 
meus dominus Faustinianus, qui tam multis lempo- 
ribus affligitur, ambulans per urbes singulas et me 
querens? Hac cum illa quasi amens clamaret et 
eircumspiceret , senex accurrens cum multis lacry- 
mis amplecti et. constringere eam ccpit. Et cum 
hzc gererentar, Petrus rogavit turbas ut discede- B 
rent, dicens inverecundum esse ultra persistere , 
sed dandum eis locum familiarius invicem se vi- 
dendi ; crastino autem hic , inquit , si qui vestrum 
volunt , conveniant ad audiendum verbum. 
XXXVII. His a Petro dictis secesserunt ܐܐܐ‎ , 
et cum vellemus nos quoque ire ad hospitium , do- 
minus domus ait ad nos: Turpe est et impium 
tales ac tantos viros manere in stabulo, cum ego 
emnem pene domum vacantem habeam, lectosque 
stratos quamplurimos et quie necessaria sunt pa- 
rata, Sed Petro contradicente , uxor patrisfamilias 
una cum liberis suis prostrabat se ante eum et 
exorabat dicens : Obsecro te, mane apud nos. Sed 
ne sic quidem acquiescebat Petrus , donec filia eo- 
*um qui rogsbant, ab immundo spiritu temporibus ¢ 
multis vexata ei catenis vincta, qua fuekat intra 


LIBER DECIMUS. 


cipere, permaneat amicus. Hi enim qui non id ex 
corde suscipiunt, eum caperint ferre non posse, 
non solum abjiciunt quod susceperant, sed quasi 
pro excusatione infirmitatis sue, incipiunt viam 
religionis blasphemare ,.et male loqui de his quos 
nequaquam sequi aut imitari potuerunt. 

Π. Ad hzc Niceta respondit : Non contradico , 


.domine mi Petre, rectis et bonis consiliis tuis, sed 


dicere aliquid volo, ut per hoc discam quod nescio. 
Quid si intra annum hunc , quo differ: eum jubes, 
moriatur pater noster ? descendet in infernum va- 
cuus et cruciandus in zternum. Tum Petrus : Am- 
plector, inquit, benignum erga patrem propositum 
tuum, et ignosco tibi de his quz ignoras. Quid enim 
censes, quia si quis putatur juste vixisse, iste con- 
tinuo salvabitur? Non putas eum discutiendum ab 
eo qui occulta hominum novit, quomodo juste vi- 
xerit , ne forte ritu gentilium (6), institutis eorum 


1. Mane autem, exorto sole, ego Clemens et Ni- 
veta atque Aquila una cum Petro venimus δὰ locum 
in quo pater simul cum matre requiescebat; et 
eum adhuc eos dormientes reperissemus, pro fori- 
bus consedimus , ubi Petrus talibus apud nos ser- 
monibus utitur : Audite me, dilectissimi conservi, 
scio quia grandem habetis affectum erga patrem 
vestrum, vereor ergo ne ante lempus eum perur- 
geatis jugum religionis suscipere , nondum ad id 
paratum , ad quod forte pro vestri gratia videatur 
acquiescere. Sed hoc non est. firmum; quod enim 
propter homines fit , probabile non est et cito dila- 
bitur. Ideoque videtur mihi , ut concedatis ei anno 
uno vivere pro arbitrio, in quo potest iter agens 
nobiscum, dum nos alios:docemus, etiam ipse sim- 
pliciter audire; et audiens, siquidem agnoscende 
veritatis rectum propositum gerit, ipse rogabit ut 
suscipiat religionis jugum, aut si non placet ei re- 


b 


COTELERII NOTE. 
(5) Salutaria mea. Τὰ σωτήρια, Res satis nota vel mediocriter eruditis, 


(6) Gentilium, hoc est ὁμοεθνῶν, non Ἑλλήνων. 


13 

A sicut prius dixi , permittite eum Iter agentem nóbis- 
cum audire nos aliquid disputantes; sed quoniam 
festinantes vos vidi, idcirco dixi opportunitatem 
quirendam ; quam eum dederit. Deus, vos quoque 
ad ea qus» dixero obtemperate.mihi. Hzc nobis 
sermocinantibus, venit puer dicens vigilare jam pa- 
trem ; ei cum vellemus ingredi ad eum , ipse venit 
ad nos, et osculo nes salulans, cum resedissemus , 
ait: Licetne pereunctari, si quid volet quis, an 
secundum Pylhagoricos tacendum seriper est? Et 
Petrus : INos ec. silere: semper, neque percunctari 
cogimus accedentes ad nos, sed relinquimus ipsorum. 
libertati facere nt volunt, scientes quod qui curam 
gerit salutis suz, si in parte aliqua sentit anime 
suz dolorem, tacere non patitur. Qui vero negligit 

B saluteri suani, εἰ interrogare cogatur, nihil ex hoc 
utilitati ejus confertur, nisi hoc solum, ut studiusug. 
esse videatur et. diligens. Quamobrem tu si quid 
discere vis, require. 

V. Εἰ senex ait : Est quidam sermo apud Greco- 
rum philosophos (7) vehemens valde, qui dicit, in 
vita hominum re ipsa neque bonum esse aliquid, 
neque malum; sed quz videntur hominibus usu et 
consuetudine pravenlis vite, hzc aut mala dicuut 
aut bona. Nam neque homicidium revera malum 
est, quia animam vinculis carnis absolvit; denique, 
aiunt, et justi quique judices peccantes perimunt, 
Quod si homicidium scirent malum esse, non uti- 
que id justi homines facerent. Neque aduiterium 
malum esse dicunt : si enim ignoret vir aut non cu« 

C rei, nibil, aiunt, mali est. Sed neque furtum. ma- 
lum esse: quod enim deest alicui, aufert οἳ alio 
qui habet, quod quidem oportebat libere sumi et 
publice; sed quia cceulte fit, in hoc magis illius ἃ 
quo clam aufertur inhemanitas redarguitur. Com- 
munis enim usus omnium quz sunt in hoc mundo, 
omnibus esse hominibus debuit ; sed per iniquitatem 
alius hoc suum dicit esse, et alius illud, et sic inter 
mortales divisio facta est, Denique Grecorum qui- 
dam. sepientissimus (8) hac ita sciens esse, ait, 
communia debere esse amicorum omnia ; in omni- 
bus autem sunt sine dubio et conjuges. Et sicut 
non potest, inquit, dividi aer neque splendor solis, 
jta nec reliqua quz: communiter in hoc mundo data 
sunt omnibus ad habendum, dividi debere, sed 
habenda esse communia. Hc autem. dicere volul, 


BECOGNITIONUM LIB. X. 


usn 
et legibus parens, vel pro amicitiis hominum , aut 
pro sola consuetudine aut qualibet alia ex causa 
wel necessitate, et non propter ipsam justitiam 
meque propler Deum? Qui enim propter solum 
Deum et justitiam ejus juste virerint, ipsi ad 
Tternam requiem venient εἰ perpetuitatem regni 
€olestis accipient, Salus enim non vi acquiritur, 
sed libertate, nec per hominum gratiam, sed per 
Dei fidem. Tum preterea cogitare debes, quia Deus 
prescius est. et novit si hic suus est ; quod si no- 
vit eum non esse, quid faciemus ad ea qua ex 
Tnitio statuta sunt ab eo? In quo autem possum, 
consilium do ; cum evigilaverit et sederimus, vos 
quasi aliquid discere volentes, proponite ex his 
duntaxat quie illi expedit discere, et dum nos lo- 
quimur inter nos , ille instruetur. Sed tamen primo 
quiescile , ut si forte ipse videatur aliquid interro- 
gare ; quod si fecerit, aptior erit sermonis occa- 
sio; si vero ipse nihil quzrit, nos ab alterutro, 
sicut dixi, discere aliquid volentes rogemus vi- 
cissim. Mihi ita videlur, etiam vobis quid placeat 
dicite. 

ΠΠ. Cumque collaudassemus ejus rectum con- 
silium , ego Clemens aio : In omnibus rebus plu- 
rima ex parte ad initium respicit finis , similisque 
principiis rerum exitus datur; spero ergo etiam 
circa patrem nostrum , quoniam per e Deus bona 
initia dedit, his congruum seque dignum largietur 
et finem. Verumtamen etiam illud suggero, si, ut di- 
xisti, ceperimus, prassente patre , quasi inter nos 
aliquid tractandi vel discendi gratia loqui, tu mi 
domine Petre, non debes eum locum agere , quasi 
qui discere aliquid debeas ; hoc enim si videat , for- 
[2856 magis offendetar, certus est enim te omnia 
scire diligenter, sicut et vere est. Quale ergo erit, 
5i te videat ignorantiam simulantem ? Hoc eum , ut 
dixi, magis ledere poterit, nescientem consilium 
tuum. Sed nos quidem fratres inter nos sermonem 
habentes, si in aliquo dubitemus, a te quzstioni 
nostre finis congruus detur; nam et si te cun- 
ctantem videat aut dubitantem , tunc vere putabit , 
quod apud nullum erit scientia veritatis. 

IV. Et Petrus ad hac respondit: Omittamus 
hec,et si quidem dignum est ut ingrediatur ja- 
nuam vit, Deus occasionem competentem dabit, 
eritque initium ex Deo et non ex homine. Et ideo, 


COTELERII NOTAE. 


ingenii magnzque doctrinz Joanni Pearsono in Pro- - 
legomenis ad Hieroclem videtur coi deiere : 
"Ἡδονὴ τέλος: πόρνης δόγμα. Οὐχ ἔστι πρόνοια οὐδέν" 
πόρνης δόγμα. Ejusque lectionem firmat codex Tor- 
mesianus. 

(8) Grecorum quidam sapientissimus. Socrates 
apud Platonem in opere De republica. Quos ideo 
arguunt plurimi : defendere vero conantur alii ; ut 
discere est ex lectione Clementis Alexandrini Strom. 
m, pag. 430, Arriani in Epicieto lib, n, ο. 4; 
Luciani in Fugitivis; Eusebii Prep. evan3. lib.x in, 
ο. 19; Theodoriti Sermone De legibus, ac. Niceist 
Choniatze lib. 1v Thesauri, c. 10, 


(7) Est quidam sermo apud Graecorum philosophos, 
Arclielaum, Cyrenaicos, Theodorum ἄθεον, et Pyr- 
rhonios : quorum insaniam seculi sunt postea Gno- 


Blici. Atque huc pertinebit elegans A pophthegma Hie- 
l^ [s 


roclis rélatum in Agellii Noctibus "lib. ix, c. 5, his 
verbis : Taurus. aulem noster, quolies [acta mentio 
Epicuri esset, in. ore atque tn lingua. habebat verba 
dec Hiercclis Stoici, viri suncti et gravis : Ἡδονῆς 
πέλος πόρνης δόγμα, Οὐχ ἔστι πορνεία οὐδὲν πόρνης 
δόγμα. Dummodo ex mea opinione ita legatur : 
"Hóovh τέλος" πόρνης δόγμα. Οὐκ ἔστι ρος οὗ- 
δέν" πόρνης μα, Voluplas finis ; meretricis dogma. 
Stuprum nihil est : meretricis dogma. Αἱ viro magni 


144 


. PONT. OPERA DUBIA. 


1115 5. CLEMENTIS 1 ΛΟΝΜ. 


quoniam quidem eupio me inclinare ad bene agen- A. que mala esso apud neminem dubitantur. Non tibi 


videtur malum esse febris, incendium, seditio, rul- 
πα, czdes, vincula, supplicia, dolores , lucius, et 
his similia? Et pater : Verum est, inquit, fili, hzc 
mala esse et valde mala; aut eerte qui negat hzec 
esse mala, patiatur ea. 

TX. Et ego respondi : Quia ergo cum eo mihi ser- 
mo est, qui in astrologica disciplina eruditus est, 
secundum ipsam tecum agam, ut de his quz tibl 
in usu sunt accipiens ralionem, citius acquiescas. 
Audi nune ergo. Confessus es mala esse ea qua 
supra diximus, id est febres, incendia, et his simi- 
lia; ο secundum vos a.malitiosis stellis fleri di- 
cuntur, id est ab humido Saturno (9) οἱ calido 
Marte; horum vero contraria a benignis fieri stellis, 
id est a temperato Jove et humida Venere ; aut non 
ita est? Et pater respondit : lta est, lili, nec aliter 
fleri potest, Tum ego : Quia ergo a bonis stellis, 
Jove dico et Venere, bona fieri dicitis, videamus. 
unaquzque malarum stellarum cum admista fuerit 
bonis, quid est quod efficit; et illud esse intelliga- 
mus malum. Etenim nupiias facere Venerem po- 
nitis; que si Jovem habeat in schemate suo, pu- 
dicas efficiat, Jove autem non respiciente, si ad- 
fuerit Mars, corrumpi nuptias per adullerium pro- 
nuntiatis. Et pater : lta se, inquit, habet. Ego re- 
spondi : Ergo malum est adulterium , quandoqui- 
dem ex malarum stellarum admistione committitur ; 
et ut compendiosius explicemus, gmnia quz dicitis 

Cx malarum odmistione stellarum bonas perpeti 
stellas, mala esse sine dubio pronuntianda sunt. 
ܐܪܐ‎ ergo stelle quarum admistione diximus febres, 
incendia, et ccetera his similia effici mala, ipsa se- 
cundum vos etiam homicidia, adulteria, furta ope- 
rantur, protervos etiam et stolidos ipse efficiunt. 
X. Et pater : Vere, inquit, breviter εἰ incompa- 
rabililer ostendisti, quia sint mala in actibus, sed 
hoc adbuc velim discere, quomodo juste judicat 
Deus eos qui peccant, δου! vos dicitis, si peccare 
€os genesis cogit? Tum ego respondi : Vereor di- 
cere tibi aliquid, pater, quia in omni te honore 
haberi a me decet, alioquin erat quod possim di« 
cere si deceret. Et pater ait : Dic quod tibi occur- 
rit, fili , etiamsi injuriosum videtur ; non enim tu, 
sed quzslionis ratio injuriam facit, sicut pudica 
mulier intemperanti viro, si pro salute indignetur 
ethonestate. Εἰ ego respondi : Si prima quaque 
inter no$ confirmata et confessa non bene retinea- 
mus, sed semper quz definita sunt resolvantur per 
oblivionem, videbimur telam texere Penelopes, ea 
qua texuimus resolventes ; et 1060 debemus aut non 


dum, et non possum bene agere, nisi prius didi- 
cero quid sit bonum; quod si intelligere potuero, 
ex ipso etiam quid sit malum, hoc est huic contra- 
rium, advertam. 

VK. Verum ad hzc qua dixi, unum e vobis re- 
spondere volo, non Petrum; non enin dignum est, 
ab illo verba et doctrinam cum quaestionibus ca 
pere, sed ille si quid pronuntiaverit , hoc absque 
aliqua retraetatione teneatur, Et ideo ipse nobis 
servetur quasi arbiter, ut sicubi disputatio nostra 
exitum non invenerit, ipse quod aibi visum fuerit 
pronuniians, indubitatum nem rebus dubiis im- 
ponat. Et nunc ergo possem 8018 ejus sententia 
contentus credere, si quid ei videretur, quod et ad 
ultimum faciam; volo lamen prius videre, si est 
possibile disputando invenire quod queritur. Pla- 
ܐܘ‎ ergo ut Clemens primus incipiat, et osleudat, 
siest aliquid in substantia el actibus bonum vel 
malum, 

Vll. Ad hzc ego respondi : Quoniam quidem a 
me vis discere, si est aliquid natura aut actu bo- 
nuni vel malum, an potius usu preventis hominibus. 
bona quedam et alia videntur mala, pro eo quod 
divisionem inter se rerum fecere communium, que 
deberent, ut ais, ita esse communia, ut aer et 
splendor solis; puto quod non debeam tibi aliunde 
assertiones adhibere, nisi ex his disciplinis quibus 
ipse uteris et quas ipse coníirmas, et indubitata 
libi sint quz» dicuntur, Omnium elementorum et 
stellarum certos ponitis fines, quasque stellas di- 
eitis in quibusdam absque noxa coire sicut in con- 
jugiis, in aliis vero noxie misceri sicut in adulteriis, 
^E dicitis quedam generalia esse omnium , que- 
dam vero non omnium neque generalia, Sed ne 
prolixa disputatio flat, breviter et de re dicam. 
Terra que arida est, conjugio et admistione indiget 
aqua, ut possit. generare fructus, sine quibus vita 
hominibus non est; est ergo hac legitima conjun- 
etio. Econtra si aut pruinz frigus terre misceatur 
aut calor aquis, hujusmodi conjunctio corruptelam 
facit ; et hoc in talibus adulterium est, 

VIII. Et pater respondit : Sed sicut elementorum 
vel stellarum inconsonz conjunctionis statim pro- 
ditur noxa, ita deberet et adulterium statim ostendi 
quant malum est. Et ego aio : Hoc mihi primo con- 
firma, si, ut etiam ipse confessus es, ex incongrua 
et inconsona. admistione elficiuntur' mala, et istud 
in consequentibus requiretur, Et. pater ait : Ut se 
habet rei natura, ita. ais, flli. Tum ego respondi : 
Quia ergo discere cupis de his, vide quanta sint 


COTELERII NOTE. 


Verum Julio Firmico lib. i1, c. 40, est : Saturnus 

naiura. quidem frigidus et siccus, επ accidenti vero 

quandoque humidus, Eidemque Κρόνῳ tribuit &npbv 

[grad Proclus lib. 1 in. Tetrabiblum ܘܐܬܐ‎ 
ο. ὁ. 


) Humido Saturno. Ilem de Saturno, humidam 
stellam esse, sentiunt Clemens Alexandrinus Strom. 
v, p. 564; Nonnus Διονυσιακῶν lib. ,ܐܫ‎ p. 500; 
Servius ad Georgic. 1, 12, 15, et Platonici quidam 
apud Macrobium lib. t in Somnium Bcipionis c. 11. 


4186. 


ἈΒΟΟΟΝΙΤΙΟΝῸΝ LIB. X. 


1µ5 


facile acquiescere, priusquam diligenterexaminetur A $ine dubio, quia tempora tua mnlitlogus suscepit 


Mars aut Saturnus, aut aliquis eorum apocatasta- 
ticus fuit (18), aut aliquis annum tuum aspexit (15) 
ex diametro aut conjunctus aut in centro, vel alia 
his similia respondebit, addens, quia in his omni- 
bus aliquis aut asyndetus fuit cum malo (14), aut 
invisibilis, aut in schemate, aut extra hzresim, aut 
deficiens (15), aut non contingens, aut in obscuris 
stellis, et multa alia his similia secundum rationes 
proprias respondebit εἰ de singulis assignabit, Post 
hunc alium adito mathematicum et dicito contraria, 
quia illud mihi boni contigit in illo tempore ; tem- 
pus autem hoc idem dicito, el require ex quibus 
partibus genesis hoc tibi evenerit boni, et tempora 
vut dixi, eadem quz de malis inlerrogaveras, custo- 
dito, Cumque tu fefelleris de temporibus, vide 


P quanta tibi inveniet schemata, per qua ostendat 


quod tibi in illis ipsis temporibus evenire debue- 
rint bona. Impossibile enim est hominum genesim 
lractantibus, non in omni quam dicunt regione 
stellarum (16) semper invenire quasdam bene po- 
sitas stellas, et quasdam male; circulus enim est 
:equaliter ex omni parte collectus secundum ma- 
lhesim, diversas et varias accipiens causas, ex 
quibus occasionem capiant dicendi quod volunt. 


sermo propositus, aut si jam acquievimus et con- 
firmata sententia est, servare semper quod semel 
definitum est, ut possimus el de aliis quzrere. 
Et pater (10) ait : Bene dicis, fili, et scio quam ob 
causam dicis, quia hesterno die de naturalibus di- 
putans causis, ostendisti quia virtus quadam ma- 
ligna transformans 86 in ordinem stellarum huma- 
mas concupiscentias exagitat, diversis modis pro- 
vocans ad peccatum, non tamen cogens aut efficiens 
peccatum, Cui ego respondi : Bene, quia et me- 
ministi et cum memineris errasti. Et pater : lgno- 
sce, inquit, fili : nondum enim usum multum in his 
habeo; nam et heslerni sermones tui veritate ipsa 
concluserunt me ut tibi acquiescerem, in conscien- 
lia tamen mea sunt quasi quedam reliquize febrium, 
quz paululum me a fide quasi a sanitate retrahunt. 
Discrueior enim, quía scio multa mihi, imo pene 
omnia accidisse secundum genesim. 

Xl. Et ego respondi : Audi ergo, pater, que sit 
mathesis natura, et facito secundum ea quz; dico 
libi, Vide mathematicum (11) et dic ei primo, quia 
falia quedam mihi acciderunt mala in illo tem- 
pore; unde ergo aut quo modo aut per-quas mihi 
acciderint stellas, discere volo. Respondebit tibl 


COTELERT NOTAE, 


α Um apud Siloninm lib. virt, epist. 41, tum deni- 


que loco Philocalie superius allato; in quo e Re- 
Ε1ἱ5 mss. restilui ἀποκαταστατιχός pro ἀποκαταστι- 
κός vulgato. Sei Sidonii verba non debeo przteri 
Tilud sane non solum culpabile in viro fuit, sed per- 
emplorium; quod mathematicos quondam de vite 
suc [ine consuluit, urbium cives A[ricanarum ; qui- 
bus ut est regio, sic animus ardentior : qui constella- 
(ione percunciantis inspecta, pariter annum , mensem, 
diemque dixerunt, quos (ut. verbo Matheseos μίαν ) 
climactericos esset habiturus : utpote quibus themate 
oblato, quasi sanguinarie geuiture schema patuisset, 
quia videlicet amici nascentis auno, quemcunque. cle- 
mentem. ploneticorum. siderum gon in diastemate 
Zodiaco prosper ortus erexerat, hunc in occasu cruen- 
tis ignibus inrubescentes, seu super diametro Mercu- 
rius asyndetus, seu. super tetragonu Saturnus retro- 
fradus, seu super centro Mars. apocatasticus exacer- 
assent. De ἀποχαταστάσει, hioc est. reditu planeta: - 
leste, agunt. Maximus in ο, 8 
fibri De divinis nominibus, Columella lib. v, c. 6, e 
alii. 
(5) Aspezit, Graece ἐπεθεώρησεν. Ignur in Actis 
Sebastiani, susceptus corruptum est ex suspectus. 
(44) In his omnibus aliquis aut asyndetus [uit cum 
malo. Legebat, ἀσύνδετος, quod sensu idem est ac 
ἀσύνθετος. Qui antem hic et in Gestis Sebastiani 
syndetus scripserunt, dum corrigere conantur, ob 
imperitiam lapsi sunt. Neque vero omitti debuit a. 
Rufino vox ἀγαθοποιός. 
(18) Aut deficiens. Ἢ ἐν ἐχλείψει, Manilius lib. 1v. 
Astronomicón : 
Percipe nunc euam, qua sint Ecliptica Graio 
Nomine, que certos quasi delassata per annos 
Nonnunquam cessant sterili torpentia motu. 
Atque hinc patet cur in. Actis Sebastiani habeatur : 
Aut imnobilis circa te ezstitit cursus in stellis. 
(16) In omni quem dicunt regione stellarum. )ܐ‎ 
nen. 


(10) Εἰ pater. Tota περιοχή, ex lib. xiv Periodo- 
rum laudata ab Origene tom, 11 Ezplanationum in 
Genesim, ac. Geneseos 1, 44, exstat Philocalic c. 99, 
Et quidem citantis verba protuli in Testimoniis Ve- 
lerum Σ ubi recte. legebain, ἐκδεδηχέναι, quod. re- 
peri postea. iu duobus Regiis codicibus. Nunc vero 
ut. intelligatur us quid hoc loco.non usquequa- 
que Greco respoudeat, utque nolis sequentibus 
yeluti fax praderatur, placet citata ab Origene et 
Rufinianam versionem nostram sub unum cun- 
pectum dare. — Quie liic exhibet. Cotelerius, hi 
Les infra in. Appendice [tecognitionibus suljecta , 
num. 5. 

(11) Vide mathematictum, etc. Espressit ista scri- 
ptor Actorum. S. Sebastiani, mea Sue Sententia 
alius a S. Ambrosin. Pravipe hedie, inquit, ad te 
Mathesis venire doctorem ; cui dicas, illo lempore te 
asperis casibus laborasse ; εἰ inquire per quas stellas 
hoc tibi evenerit sali, ftesponsa ejus erunt procul 


dubio talia; quod lempus tuum a malitioso Marte ܨ(‎ 30 idem signum 


susceptum est, aul Saturnus apocatasiuticus | 
aut annus tits ex diametro susceplus est, aul clima: 
cteríca libi in centro suut nata, aut syndetus [uit cum. 
malo, aui. inrisibilis, aut in schemate, aut immobilis 
circa le exstitit cursus in stellis. Hac et his similia 
cum dixerit, rationis tibi verisimile assignare nititur 
aliquid et probare. Age nunc, interroga alterum ma- 
lhematicum ; cui ipsas loras, ipsumque tempus in bo- 
nis tibi exuberasse casibus dicas : illico videbis eum 
rationabilia acliemata infmita afferre, quibus ap- 
probet, quia in ipsis tibi temporibus evenire debuerint. 
bona. Circulum etenim tenet ex omni parte collectum, 
in quo diversus et varias causas. accipit, ex quibus 
occasionem capiat dicendi quod voluerit. Nam [ulura 
penitus prasvidere non possunt, climactericas dicunt, 
1d est natura: rei incerta profugia. € si lubet no- 
las sequentes, 

(42) Aut. aliquis. eorum apccatastaticus uit. Non 
mürandum si ignolam vocem in aposiaticus mi 
rint librari, tum hie, tum. in. Gestis ¢ Sebast 


1498 


Α fecit omnia. Si enlm Magister noster diem et horam, 
cujus etiam signa przüixit, nescire se professus est, 
ut totum revocaret ad Patrem, quomodo nos turpe 
ducemus, si aliqua nos ignorare fateamur, cum Ma- 
gistri inhoc habeamus exemplum ? Hoc tamen unum 
profitemur ea nos scire, quz a vero propheta didi- 
cimus ; ea autem a vero propheta nobis esse tradita, 
quz sufficere humanz scientiz judicavit. 

XV. Tum ego Clemens dicere ita copi : Apud 
Tripolim cum contra gentiles disputares, domine 
mi Petre, valde miratus sum te, qui a patribus He- 
ܘܢܐ‎ ritu et observanliis propriz legis imbutus, 
Greez eruditionis studiis in nullo inquinatus es ܕ‎ 
quomodo tam magnifice et tam incomparabiliter 
prosecutus sis, ita uL etiam quzdam de historiis 

p deorum ܐܟ‎ in theatris decantari solent, contiuge- 
res, Verum quoniam sensi tibi ipsas fabulas et blas- 
phemias eorum minus esse notas, de his, si placet, 
aliqua in audilu tuo repetens ab ipsa origine diase- 
ram. Et Petrus : Dic, inquit, bene facis juvare pre- 
dicationem nostram. Tum ego : Dicam igitur quia 
jubes, non ut docens, sed quam stultas de diis 
suis opiniones habeant gentiles, in medium profe- 
rens. 

XVI. Cumque vellem: dicere, Niceta labrum mor- 
dicus stringens, innuebat mihi,ut tacerem ; queu 
cum vidisset Petrus, ait: Cur ingenium liberale et 
generosam ledere vis naturam, ut in honorem mei, 
qui nullus est, tacere eum velis? Aut nescis, quia 
si omnes gentes, postquam audierint ܦ‎ me préedi- 

C cationem veritatis et crediderint, velint se ad do- 
cendum conferre, mihi majorem pariunt gloriam, 
siquidem gloriz me cupidum putas? Quid enim tam 
gloriosum quarg Christo discipulos preparasse, non 
qui taceant et soli salvi fiant, sed qui loquantur 
que didicerunt, ét multis prosint? Utinam quidem 
et tu, Niceta, sed et tu, dulcissime Aquila, juvaretis 
me ad predicandum verbum Dei, eo magis quo,ea 
in quibus errant gentiles, bene vobis comperta sunt: 
et non solum vos, sed et omnes qui audiunt me, 
Opto, ut dixi,jita audire et discere, ul et docere 
possint; multis namque adjutoribus indiget mun- 
dus, quibus homines ab errore revocentur. Cumque 
hzc dixisset, ait ad me: Tu ergo, Clemens, exse- 
quere qug capisti. : 

XVII. Et ego continuo subjunxi : Quoniam, ut 
dixi, apud Tripolim disputans, multa de diis gentium. 
wtiliter et necessario disseruisti, cupio de origine 
eorum ridicula te coram exponere, ut neque te 
lateat vanze hujus superstitionis commentum, et au- 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA 


us 


XII. Sicut enim fleri solet ubi somnia obliqua vi- 
derint homines, et nibil;certi iatelligunt, cum aliquis 
occurrerit exitus rerum, tunc ad ea qua acciderint 
apiant eliam somnii visum, ita est et mathesis ; 
antequam aliquid flat, certi nihil. pronuntiatur, 
postea vero quam aliquid acciderit, rei jam geste 
colligunt causas, Denique frequenter cum errave- 
rint et aliter.res acciderit, semetipsos increpant.di- 
«entes quia illa fuit stella quz impedivit, quz oc- 
eurrit,.et non vidimus, ignorantes quia error eorum 
non ex artis imprudentia, sed ex. totius causz in- 
convenientia deseendit : ignorant enim qua sint, 
quz facere quidem concupiscamus, non tamen .in- 
dulgeamus concupiscentiis. Nos autem qui mysterii 
hujus didicimus rationem, scimus et causam, quia 
libertatem habentes arbitrii interdum concupiscen- 
tiis. obaistimus, interdum cedimus : et ideo huma- 
norum gestorum (17) incertus est. exitus, quia in 
libertate pendet arbitrii. Nam concupiscentiam qui- 
dem, quam operatur maligna virtus, potest indicare 
mathemaiieus; sed si concupiscentie hujus actus 
vel exitus impleri possit necne, quia in arbitrii li- 
bertate est, sciri ante effecium rei a nullo potest. Et 
boc est quod ignorantes. astrologi invenerunt sibi ut. 
climacteras dicerent, rei scilicetincertze perfugia (18), 
sicut hesterno plenissime ostendimus. 

Xill. Ad hzcsi quid tibi dicendum videtur, dicito. 
Et pater : Nihil verius, inquit, fili, his quie prose- 
cutus es (19). Cumque hzc loqueremur inter nos, 
nuntiavit quidam plurimum stare populum foris qui 
audiendi gratia convenerint, et Petrus jussit his in- 
grediendi copiam dari ; erat enim locus opportunus 
eétamplus, Cumque ingressi fuissent, ait ad nos Pe- 
trus : Si quis vult vestrum, faciat ad populum ser- 
monem et de idololatria disserat. Cui ego Clemens 
respondi : Multa beniguitas tua et erga omnes leni- 
tas ac patientia indulget nobis, ܬܠܐ‎ audeamus loqui 
coram te et rogare quz volumus ; et ideo, ut dixi, 
morum: tuorum mansuetudo invitat omnes et adhor- 
tatur salutaris doctrinz precepta suscipere. Hoc ego 
usque ad przsens ápud nullum alium vidi, nisi apud 
tesolum, apud quem invidia nulla est neque indigna- 
tio; aut quid tibi videtur? 

XIV. Εἰ Petrus : Nen solum hzc ex invidia aut 
indignatione veniunt, sed intérdum inest aliquibus 
verecundia, ne forte de his quas proponuntur, plene 
respondere non possint, et fugiunt imperitiz notam. 
Bed uon debet pro hoc quis verecundiam pati, quia 
nec est aliquis hominum qui profiteri debeat omnia 
de scire ; unus enim est qui scit ominia, ipse qui et. 


COTELERI NOTAE. 


μένοι τὴν προαίρεσιν. Nempe : Glimacteras commenti 
sunt, liberam hominis voluntatem in incerto ponentes, 
aul in rem incerlam commutantes 

0 Nihil verius, inquit, fili, his que prosecutus 
es. Alicujus momenti est lectio Greca duorum Re- 
grorum codicum, ἀπεχρίνατο, μηδὲν τούτων ἀληθέ. 
στερον εἶναι ὧν εἶπεν. 


(47) Et ideo humanorum gestorum, etc. Hic Rufi- 
nus Rufinum agit, hoc est, lasum malumque pr- 
serlim in obscurioribus interpretem. 

(48) Ut climacieras. dicerent, rei. scilicet. incertae 
ver(uaia, Hinc scribi forte debeat in S. Sebastiani 
a limacires dicuy, id at natora rei inert 

iud sonant Greca : Τοὺς χλιμακτῆ, 
8 , εἰς ἀδηλότητα ποιούμενοι vel 1 


ܒܚ 


A tior ipso fulurus esset regnoque eum depelleret, 
omnes qui ei nascerentur filios devorare, instituit. 
Huic ergo primus nascitur filius, quem Aiden ap- 
pellarunt, qui apud nos Orcus nominatur, quem pro 
causis quibus supra diximus, assumptum devorat 
pater. Post hunc secundum genuit, quem Neptanum 
dicunt, quemque simili modo devoravit. Novissi- 
mum genuiteum, quem Jovem appellant, sed hunc 
maler miserans Rhea, per artem devoraturo sub- 
trabit patri, et primo quidem ne vagitus pueri in- 
notésceret, Corybantas quosdam cymbala fecit ae 
iympana percutere, ut obstrepente sonitu vagitus 
non audiretur infantis. ; 

XIX. Sed cum ex uteri imminutione intellexisset 
pater editum partum, expelebat ad devorandum ; 

B iuc ܘܐܬܐ‎ lapidem ei offerens magnum, Hunc genui, 
inquit, AL ille accipiens absorbuit, et lapis devora- 
tus eos quos primo absorbuerat filios, Lusit et coegit 
exire. Primus ergo procedens descendit Orcus, et 
inferiora, hoc est inferna occupat loca. Secundus 
utpote illo superiorsuper aquas detruditur, is qucm 
Neplunum vocant. Terius qui arte matris ܘܐܬܐ‎ 
superfuit, ab ipsa capre superpositus in ccelum 
emissus est. 

XX. Hactenus auilis gentilium fabula et genealo- 
gia processerit; sine.fIne enim est, si velim omnes 
generationes eorum quos deos appellant, et impia 
gesta proferre. Sed exempli gratia, omissis caeteris, 
unius quem maximum et przcipuum habent, quem- 

) que Jovem nominant, flagitiosa gesta replicabo. 
Hune enim colum dieunt lenere tanquam ceteris 
meliorem, qut statim ut adolevit, sororem pre- 
priam, quam Junonem dicunt, duxit uxorem, 
in quo utique statim flt similis pecudi. Juno 
Vulcanum parit, sed, ut tradunt, non ex Jove 


RECOGNITIONUM LIB. X. 


unm 
ditores qui assistunt erroris sul probra cognoscant. 
Aiunt. ergo qui sapientiores sunt inter gentiles, pri- 
mo omnium chaos fuissé: hoc per multum tempus 
exteriores sui solidans partes, fines sibi et fundum 
quemdam fecisse tanquam in ovi immanis modum 
formamque collectum, intra quod multo nihilomi- 
nus tempore, quasi intra ovi testam, fotum vivifica- 
tumque esse animal quoddaim ; disruptoque post haec 
immani illo globo processisse speciem quamdam 
bominis duplicis formz, quam illi masculo-feminam 
vocant; hunc etiam Phanetam (20) nominarunt, ab 
apparendo, quia cum apparuisset, inquiunt, tunc 
eliam lux effulsit. Et ex hoc dicunt progenitam 
esse substantiam, prudentiam, motum, coitum: ex 
his factum colum et terram. Ex colo sex pro- 
genitos mares, quos et Titanas (21) appellant ; si- 
militer et de terra sex feminas, quas Titanidas vo- 
citarunt, et sunt nomina eorum quidem qui ex 
ecelu orti sunt hzc : Oceanus, Ceus, Crios, Hype- 
rion, Iapetos, Cronos, qui apud nos Saturnus nomi- 
matur. Similiter et earum quz e terra orke sunt 
nomina sunt hzc : Theia, Rhea, Themis, Mnemo- 
syne, Tethys (22), Hebe (25). 

XVIII. Ex his omnibus qui primus fuerat e ccelo 
natus, primam terre filiam accepit uxorem, secun- 
dus secundam et ceteri similiter per ordinem, Pri- 
mus ergo qui primam duxerat, propter eam deductus 
est deorsum; secunda vero propter eum cui nupse- 
rat, ascendit sursum; et ita singuli per ordinem 
facientes, manserunt in his qui eis nuptiali sorte 
obrenerant locis. Ex-istorum conjunetionibus alios 
quoque innumeros asserunt progenitos. Sed de illis 
sex maribus unus, qui dieitur Sáturnus, in conju- 
gium accepit Rheam, et cum responso quodam 
commonitus esset, quod qui ex ea nasceretur for- 


COTELERII NOTAE. 


riam facit, Uugmpios et Titantos, qui de Celo et Terra. 
Etenim Gotholredus edidit, Actesilaus, correxit au- 
lem in nolis, Arcesilaus : adeoque emendatio pla- 
cuit Rigaliio, ut. eam in textum insereret ; pravo 
sane exemplo: cum longe verisimilior lectio sit, 
Acusilaus. Colligo id ex Migmologici magi verbis ܕ‎ 
Κοῖος δ΄ τοῦς παρὰ τὸ χοεῖν, ὃ ἔστι νοεῖν 
καὶ συνιέναι" 6 ἐστι συνετός. Κοῖόν τε Κρεῖόν 0" Imp 
(ονά τ᾽ Ἰαπετόν τε. Οἱ Αἰολεῖς τῷ x ἀντὶ τοῦ zt χέ- 
νται. Οὗτοι δὲ Τιτᾶνες καὶ Τιτανίδες καλοῦνται, ὡς 
οουαίλαος. ᾿Αλληγορία δὲ, Κοῖον τὴν ποιότητα, Κρεῖον 
δὲ τὴν χρίσιν, Ὑπερίονα κουφότητα, τὸν δὲ Ἰαπετὸν 
βαρύτητα. Ἡσίοδος ἐν Θεογονίᾳ. Tradita hacab Acu- 
silao in celebri opere Πὲρὶ ܐ‎ . Vide, si lu- 
bet, diligentissimum Vossium De historicis Grecis. 
(39) Teiys. lta scribendum. Graxce Τηθύς. Sed 
frequenter in hoc nomine labuntur opera. Sic in 
Theophilo Antiocheno lib. m, ediderunt Τηθήν, 
Θηθύν, Thetym. Tteizes extrema Chiliade, 6 : 
Ὧν ᾿Αχιλεὺς τῆς Θέτιδος καὶ τοῦ Πηλέως γόνος, 

Οὐ E ϑαλάντης Θέτιδος, ἀλλά τινος γυναίου. 
Mare non est Thetis, sed Tethys. Scripsit ergo, aut 
Scribere debuit, θαλάττης Τηθύος. 2 

(23) Hebe. Legendum videretur mihi, Phobe, ex 
Orpheo, Hesiodo, Diodoro Siculo et Apollodoro ; 
nisi scirem deorum in genealogiis nihil esse xum 
ac siabile. Quocirca in Clementinis locum hujus 
feminz occupat Ceres. 


p 


(20) Phanetam. Phanes. ܠ‎ Orpheo in Hgm- 
mis, ἔχ τοῦ 000 προχυθείς Apud Athenagoram Le- 
atione pro Christianis; quia masculofemina, ideo 
ior) in Orphicis carminibus inducebatur habens 
ἴον ὀπίσω περὶ τὴν πυγήν, leste Elia Cretonsi 
Gregorii Nazianzeni orst. 5 (ubi male legunt ac 
jnterpretantur πηγὴν) et 37; Nonno ad eamdem 
orationem ὅ, et Suida in Lezico. Cum autem 13 
men Φάνης deducatur a verbo φαίνειν, diversa ἃ 
diversis elymologiz ratio affertur. Orpheus initio 
Arggnaxticoruin ᾳ πρῶτος γὰρ ἐφάνθη: Hymno Πρω- 


πογόνου: 

Λαμπρὸν ἄγων φάος ἁγνὸν; ἀφ᾽ οὗ σε Φάνητα χικλήσκω, 
Jn Clementinis : Ὅτι αὐτοῦ φανέντος, τὸ πᾶν ἐξ αὖ- 
τοῦ ἔλαμψεν. Lactantius lib. 1, €. 5 : Quod, eum 
adhuc nihil esset, primus ez infinito apparuerit et 
zstiterit ; Proclus in Timeum : Ὡς ἐχφαίνοντα τὰς 

τὰς ἑνάδας. Macrobius denique lib 1 Saturnal. , 
€. 11: Phaneta. appellunt. ἀπὸ ποῦ φαίνειν, et Φα- 
ναῖον, ἐπειδὴ φαίνεται νέος, el ¢, 18: Phaneta ἀπὸ 
ποῦ φωτὸς xa. φανεροῦ. ως ad istius loci illustra- 
Monem. ., 

(31) Titanas, Titanidas. Animadversione dignus 
est locus Tertulliani lib. 11 ad. Nationes, cap. 2: 
4&que Aclesilaus trinam. [formam divinitatis, ducit, 
ÜOlympios, Astra, Titaneos, de Celo et Terra : ez 
his, Saturno et Opc, Neptunum, Jovem, et-Orcum, et 
«ateram successionem, Xenocrates Academicus bifa- 


5. CLEMENTIS I ROM; PONT, OPERA DUBIA. 


eoncepium, Ex ipso autem Jove Medeam genuit, À nanti, ex qua nascitur Belus; Latonam, ex qua na- 


scitur Apollo et Didna; Leanidam Eurymedontis, ex 
qua nascitur Coron; Lysitheam Eveni, ex qua na- 
scitur Helenus; Hippodamiam (30) Bellerophontis, 
ex qua nascitur Sarpedon; Megacliten Macarei, ex 
qua nascitur Thebe et Locrus; Nioben Phorunei, 
exqua nascitur Argus etPelasgus; Olympiadam (31) 
Neoptolemi, ex qua nascitur Alexander; Pyrrham 
Promethei. (52), ex qua nascitur Helmetheus(33) ; 
Protogeniam et Pandoram Deucalionis filias, ex 
quibus genuit ZEthelium (54) et Dorum et Meleram 
σι Pandorum; Thaicruciam Protei, ex qua nasci- 
tur Nympheus; Salaminam Asopi (35), ex qua na- 
scitur Saracon : Taygeten, Electram, Maiam, Plu- 
liden (36), Atlantis filias, ex qujbus genuit ex 


quam responso acceplo, quod qui ex ea nasceretur 
fortior ipso esset et regno eum depelleret, assumens 
etiam ipse devorat; et rursum genuit de cerebro 
quidem Minervam, de femore vero Liberum. Post 
hzc Thetidem eum adamasset, aiunt Prometheum 
pronuntiasseei, quod si concubuisset cum ea, qui ex 
€a nasceretur fortior esset patre, et ob hoc veritus 
Peleo cuidam dat eam in matrimonium ; dehinc Per- 
sephong, qua ei ex Cerere fuerat suscepla, mi- 
scetur, ex qua Dionysium genuit qui a Titanis di- 
scerplus est. Sed recordatus, inquit, ne forte pater 
suus Saturnus alium filium generaret, qui etiam se 
fortior nasceretur regnoque depelleret, oppugnare 
aggreditur patrem una cum fratribus ejus Titanis; 


quibus oppressis, ad ultimum etiam patrem in vin- B Taygete quidem Lacedemonem, ex Electra Darda- 


num, ex Maia Mercurium, ex Plutide Tantalum ; 
Phthiam Phoronei, ex qua genuit Achzum; [Choniam 
Ararani, exqua genuit Laconem;] Chaleeim nym- 
pliam, ex qua nascitur Olympus; Charidiam nym- 
pham ex qua nascitur Alchanus; Clorida; qua fuit 
Ampyci, ex qua nascitur Mopsus; Cotoniam Lesbi, 
ex qua nascitur Polymedes ; Hippodainiam Aniceti : 
Chrysogeniam Penei, ος qua nascitur Thiss:zeus. 
XXII. Sed et alia sunt plurima ejus adulteria, ex 
quibus nec progeniem suscepit, qu» enumerare 
satis longum est. Vérum ex his omnibus quas enu- 
meravimus, nonnullas transformatus, utpote magus, 
vitiavit, Denique Antiopen Nyctei versus in satyruui 
Corrupit, ex qua nascuntur Amplion et Zethus; 


C Alcmenam mutatus in virum ejus Amphitryonem , 


ες quà nascilur Hercules; /ginam Asopi mutatus 
in aquilam, ex qua nascitur ZEacus. Sed ei Gany- 
medem Dardani, mulatus nihilominus in aquilam 
stupfat; Mantheam Phoci mutatus in. ursum, ex 
qua naseitur Arctos; Danaen Acrisii mutatus in au- 
rum, ex qua nascitur Perseus; Europen Phoenicis 
mulatus in taurum, ex qua nascitur Minos et Rlia- 
damantus, Sarpedonque; Eurymedusam Achelai (57) 


cula conjecit, desectaque ejus genitalia in mare pro- 
jecit. Sed cruor qui defluxit. ex vulnere, susceptus 
fluctibus et frequenti collisionen spumam versus, 
procreavit eam quam dicunt Aphroditen , quamque 
apud nos Venerem appellant, Ex hujus concubitu 
qua erát utique soror, hunc ipsum Jovem ferunt 
genuisse Cyprin, ex qua aiunt et Cupidinem natum, 

XXI. Hzc quidem de incestis ejus; andi nunc et 
46 adulteriis (24). Europam Oceani conjugem vitiat, 
ex qua nascitur Dodonzus (25); Helenam Pandionis, 
exqua nascitur Museus; Eurynomen Asopi , ex qua 
nascitur Ogygias; Hermionen Oceani,.ex qua na- 
scuntur Charites, Thalia, Euphrosyife, Aglaia; Tlie- 
min sororem suam, ex qua nascuntur Horz, Eury- 
omia (26), Dice, Irene; Themisto (27) Inachi, ex 
qua nascitur Arcas; Ideam Minois, ex qua nasci- 
lur Aslerion ; Phenissam Alphionis, ex qua nasciti 
Endymion; lo lnachi, ex qua )ܪܐ ¢ ܙ‎ Epaphus ; 
Hippodamiam ¢) lsionen Danai filias, quarum unam 
Mippodamiam Olenus, Isionen vero Orchomenus sive 
Chryses habuit; Carmen Phonicis, ex qua nascitür 
Britomartis (28), quz. fuit sodalis Diauz ; Callisto 
Lycaonis, ex qua nascitur Orcas; Lybeen (29) Mu- 


COTELERII NOTAE. 


'esse librariorum idem auclor observat : pejusque. 


apud Celium Rhodiginum lib. xvii, c. 26 : Creio- 
marlin, Κρητόμαρτιν legere est. 

(29) Lubeen. Malim, Liby 

(50) Hippodamiam. Alii 
Biculus Δηϊδάμειαν. 

($4) meten. Pro Olympiadem. ᾿Ολυμπιάδα, 

92) Pyrrham Promethei. Al. Erimethei pro Epi- 
methei, Apollodorus lib. 1, Πύῤῥαν τὴν Ἐπιμηθέως 
καὶ Πανδώρας. ὰ 

(65) Helr:ethius. Videtur iste esse Hellen, a quo 
Ἕλληνες dicti, 

(94) AEthelium. Optima scriptura, Athlium; 'Aé- 


aodamiam. Diodorus 


ἴον. 
(35) Salaminem Asopi. Σαλαμῖνα. Pausanias in 


Atticis, 

(96) Plutiden. Plutide. Infra c. 25, Pluten. Táv- 
τᾶλος Διός τε xal ῦς, Pausanias in Corinthia- 
cis. 


(97) Eurymedusan Achelai. Ex Clementinis, Acha- 
loi. A Clementi. Alexandrino, Κλήτορος : indeque 
Arnobio, Clitoris. —' 


iu non ex- D 


(24) Audi mwnc et de adulteriis, In. Catalogo se- 
quenti prater volgaria, multa , sunt nomina igno- 
ora: non pauca (quod etiam lectionum varietas 
indicat) depravata : queam forsan 
stant alibi. Ego vero difliciliorum nonnullis illustra 
lis εἰ correctis, cetera doclioribus ét minus occus 
patis hominibus reliqui expendenda quecendaque, 

(25) Dodoncus.'Arà Δωδώνου τοῦ Διὸς xal Εὐρώ- 
πης. Stephanus De urbibus, in Δωδώνῃ. 

(26) Eurynomia. Codex Fej εἰ Petiti Liber 
d Io UM 
( isio. Stephanus in " v" Ἴστρος 

otv, θεμιστοῦς καὶ Διὸς ὁ ΑΙ ἐγένετο. 

ὯΙ) Ci sen. etra Did rue Siculus et. 
Pausanias Britomartin Dianz sociam, filiam faciuat 
Jovis e Carme Eubuli filia; Virgilii vero in Ciri 
hia e i Opp Phone f 

ugrm aimi iemiris 
"Sane in Supplemento Thesourí εἰ 
veaio a Ja Nicolao Loeusi lib.-vitt, c. 26 : Cle- 
sims Romanus Brüomariin Charmes.ei Jovis filíam 
[nisse dicit. Et Cromartis pyo Britomartis errorem 


conüteri deum non erubeseunt; unde mlrum mihi 
et.valde mirum videtur, quomodo is qui super om- 
nes mortales scelere et flagitiis emiuel, sanctum et. 
quod est super omne bonum nomen acceperit, ut 
pater deorum atque hominum vocaretur ; nisi lorte 
ille qui malis hominum gaudel, eum quem scele- 
ribus eminere supra czleros vidil, supra caeros 
ei honorem conferre infelices animas suasit, ut ad 
imitationem malorum invitaret universos. 

XXIV. Sed et filiorum ejus, qui apud eos dii putan- 
tur, sepulera singulis quibusque in locis manife- 
stissime demonstrantur : Mercurii apud Hermopo- 
lim (43), Cypriz Veneris apud Cyprum (44), Martis. 
in Thraeia (45), Liberi apud Thebas (46), ubi 
scerptus traditur, Herculis apud Tyrum, ubi igni 
erematus est (47), in Epidauro 4Esculapii (48) ; 
quique omnes non solum ut homines defuncti, sed 
ut nequam homines puniti pro sceleribne docen- 
tur, et tamen ab. stultis hominibus ut dii adoran- 
tur. 

XXV. Quod si argumentari volunt, et magis hzc 
loca ort&s eorum quam sepulture vel mortis afliz- 
mant, ex vicinis et adhuc recentibus gestis priora 
et vetera convincentur, eum docuerimus adorari ab 
eis eos, quos etiam homines ipsi et defunctos vel 
potius punitos esse profitentur, verbi graiia ut Syri 
Adenem, Zgyptii Osirin (49), lenses Hectorem (50), 
apud Leuconessum Achillem (51), apud Pontum Pa- 
troclum (52), apud. Rhodum Alexaudrum Macedo- 


RECOGNITIONUM LIB. Y. 


ܚ 
mutatus In formicam, ex qua nascitur Myrmidon ; A‏ 
Thaliara (A&tnam) (58) nympham mutatus in vultu-‏ 
rem, ex qua nascuntur apud Siciliam Palisci; Iman--‏ 
dram Geneani (39) apud Rhodum, mutatus in im-‏ 
brem ; Cassiopeiam (40) mutatus in virum ejus Phos-‏ 
nicem, ex qua nascitur Anchinos; Ledam Thestii‏ 
mutatus in cycnum, ex qua nascitur Helena; et ite-‏ 
rum eamdem mutatus in stellam, ex qua nascuntur‏ 
Castor et Pollux ; Lamiam mutatus in upupam ; Mne-‏ 
mosynen mutatus in pastorem, ex qua nascuntur‏ 
Muse novem; Nemesin mutatus in anserem; Se-‏ 
melen Cadmiam mutatus in ignem, ex qua nascitur‏ 
Dionysius. Ex filia autem sua Cerere genuit Persepho-‏ 
nen, quam el ipsam corrupit mutatus in draconem.‏ 
XXIII. Sed et Europam patrui.sui Oceani uxorem‏ 

et sororem ejus Eurynomen adulterat, οἱ patrem 
punit, et Platen Atlantis filii sui adulterat filiam, ος. 
qua natum sibi filium Tantalum damnat. Ex La- 
risse (41) etiam Orchomeni genuit Tityonem, quem 
οἱ ipsum suppliciis tradidit, Diam 11 filii sui 
diripiens uxorem, ipsum perennibus subjicit poenis, 
el pene omnes quos ex adulteriis genuit filios, vio- ° 
-Jente mortis conditione damnavit, quorum et se- 
pulcra pene omnium manifesta sunt. Ipsius deni- 
que parricide (49), qui et patruos peremit et uxores 
eorum viliavit, sororibus stuprum intulit, multfor- 
mis magi sepulcrum evidens est apud Cretenses, 
qui tamen scientes εἰ confitentes infanda ejus atque 
incesta opera, el omnibus enarrantes ipsi eum 


COTELERII NOTAE. 


ένην. Martyrium S. Ignatii : ᾿Αφροδίτης ὁ τάφος ἐν 

άφῳ δείχνυται. 
8 (45) Nous E e nar irt ܐ‎ s ἘΝ δὲ 

xm "Άρην, τὸν τῆς ς ἐπώνυμον. In. Chronico 

λα, pag. 83: Καὶ ἐλθὼν ἐν τῇ θράχῃ ἐχτὶ 
τελευτήσας χεῖται. 

An Liberi apud Thebus. Cosarius : Ἐν θήδαις 
Διόνυσος. VideClementina, hom. 5, c. 

)47( Herculis, apud Tyrum ubi 
Tn Vita S. :ܐ‎ apud Bnlland Hercules igne 
consumptus est in Tyro. Arnobius lib. 1 : Thebanus 
aut Tyrius Hercules; hic in finibus sepultus Hispa- 
nie, emm alter concrematus ΟΕ εἴα. Apud C:esa- 
rium : "Ev Τύρῳ Ἡρακλῆς, μᾶλλον δὲ Ἡράχλης πυ- 

ιάλωτος γενόμενος διὰ χαχίαν, ὑπὸ τῶν ἀθέων ἐχθειά- 
Ea qui locus, niodo sanus sit, ila ex E'ymelogico 
magno intelligendus videtur, quod Ἡραχλῆς potius 
sit ἐν ἤρᾳ seu Épz ἀχλεῆς, in lerra inglorius, quam 
ρας sen ἔρας κλέος, terra gloria. 

(48) In Epidauro, Αἰ εομαρῖϊ. Ἑν Ἐπιδαύρῳ ᾿Ασχλή- 
toc. Caesarius. Lege Pausaniz Corinthiaca. 

(49) Syri Adonem. AEgyptii Üsirin. Caesario.: Kat 
Σύροι μὲν ol φερώνυμοι συρφετοὶ, τὸν τοῦ ἄδου ἐπώ- 
νυµον "Αδωνιν ἐξεθείασαν καχῶς, Αἰγύπτιοι. δὲ τὸν 
συρόμενον καὶ γεωπετῆ Ὄσιριν. 

[Cy llienses Hectorem. 14 quoqüe traditur ab 
Αα in Legatione pro Christianis ; et a Cze- 
sario. Sed apud hunc τὸν Néxzopa. pro τὸν "Ἕκτορα 


ῬΑ ediderunt: 
(51) Apud Leuconessum Achillem. In Clementinis. 
᾿Αχιλλέα ἐν λεύχῃ τῇ V . Notissima est liec Achil- 
lis insula. Leuce, seu [chillea, et -Macaron, Maxá- 
pov. Non intelligo autem quid sit "Ixzybv in his 
Uesarii, οἱ ἐν Λεύκῃ τῇ νήσῳ τὸν Ἰχαχὸν Αχιλλέα. 
Substitui posset, ἀείκαχον. 
(68) Apud Ponium Paiíroclum: Simili modo lege- 
Caisarius, Πόντιοι, inquit, τὸν παέραλοίαν Πά- 


rematus est. 


(58) Thaliam tnam. Palicorum, non Palisco- C 
rum, matrem dictam fuisse ab aliis Thaliam, ab 
aliis JEtnam discimus ex, Stephauo in Παλική, et 
Servio ad Zneid, 1x. Quare videlur hoc loco alter- 
utrum solummodo nomen ad textum pertinere, aliud 
vero esse glossema marginale. Certe Gallica inter- 
pretatio solius Thali: mentionem facit. 

(59) Imandram Geneani. Codd. Sorb. et Th., 
Maudam Gegeneam. Reg. et Pet, Imandam Geneam, 
Candel. Immandam Gegeneam. Clementinorum. v, 43, 
Εἴμᾳ τῇ γηγενεῖ. Ex quibus suspicor Rufinum audien- 
tem a lectore suo Εἶμαν τὴν γηγενέα, vertisse Iman- 
dam ο εισαι, cum debuissel, /mam terrigenam. 

(40) Cassiopeiam. Addunt codd. nostri 5cx : mu- 
talus ín virum ejus Phonicem; recte, ut patet ex 
Clementinis, ac ex Scholiaste Apollonii ad Argo- 
naut. lib. n, 478. 

(4) Ex Lartsse. Tityonis, seu potius Tityi ma- 
trem alii Elaram vocant. 

(42) ΠΥ denique parricide, etc. 0) locus y 
Dialogo 2, Respons. ad Interrbgat. 112, qui ex hoc 
formatus videtur, pessime acceptus fuit a librariis: 
Οὐ Θεῷ, ἀλλὰ. σποδῷ προσχυνοῦσι, διὰ τοῦ πατρα- 
λοίον, xaX τῶν οἰκείων τέκνων τοὺς γάμους φθείραν- 
πος, καὶ ἐν τάφῳ παρὰ κρίσει φθαρέντος, ὅπερ οὐχ ἔστι 
Θεοῦ. Adeone le erat videre, παρὰ Κρησί 
Non Deum, sed cinerem. adorant, in. parricida, eo 
qui liberorum suorum matrimonia corrupit, atque in 
sepulcro upud Cretenses computruit ; id quod non est. 
Dei. Sed et forsan legendum Διὸς pro διά. 

(45) Mercurii, apud. Herimopolim. Hine: Ciesarius 
loco citalo : Ἐν μὲν τῇ Ἑρμουπόλει τὸν ἐπὶ τὸ χεῖρον 
ἀνερμήνευτον Ἑρμῆν εἰς κόνιν διαλυθέντα. Hermopoli 
quidem Mercurium cujus exponi oratione. flagitia ne- 
Queunt, redactum in pulverem. 

(44) Cyprim Veneris apud. Cyprum. Caesarius ibl- 
dem: Ἐν δὲ Κύπρῳ τὴν Κύπριν, Κύπρῳ ἐν τάφῳ κει- 


1456 


8. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA. 


nem (55), multosque alios per diversa loca singuli A placare velint, pro honore omnium abstinere se ab 
' ommibus oportebat, ut ante diem judicii justa ܦ‎ 


semetipsis sententia condemnati, morte miserrima 
per inediam deperirent. 

XXVIII. Verum ad propositum revertamur. Qua, 
malum! ratio est, imo quiz amentia mortalium 
possidet mentes, ut hominem quem impium, sce- 
lestum, profanum, Jovem dico, incestum, parrici- 
dam, adulterum non solum sciunt esse, sed et pu- 
blice in theatris cantant, hunc ut deum colant et 
adorent? Aut si pro liis gestis deus esse meruit, 
ergo et si quós audiunt homicidas, adulteros, par- 
ricidas, incestos eliam nunc débent ut deos adorare, 
Sed quod in alijs exsecrantur, scire omnino non 
possum cur in 1110 venerentur. Et Petrus respondit: 


ut deos colunt et adorant, quos homines niortuos 
fuisse non dubitant. Unde consequens est etiam 
priores simili errore prolapsos, mortuis homini- 
bus, qui forte potentize aliquid vel artis habuerant, 
maximeque si phantasiis magicis ir stuporem stoli- 
dos homines adduxerant, honorém contulisse di- 
vinum. 

XXVI. Jam hinc additum est, ut et poetze elegan- 
tia verborum commenta erroris ornarent, et suavi- 
tate dicendi immortales effectos esse ex mortalibus 
persuaderent; imo et amplius aliquid, ex homini- 
bus aiunt stellas fieri, et arbores, ei animalia, et 
flures, et aves fontesque ac fluvíos, et ni verbositas 
videretur, omnes pene stellas, quas ex hominibus 


effectas asserunt enumerare ve] arbores velfontes ac B Quoniam te nescire dicis, disce a me cur in illo 


facinorosa gesta venerentur; primo quidem, u& 
eum ipsi similia egerint, acceptos se ei futurus 
sciant, utpote quem imitantur in flagitiis; secundo, 
quod hzc litteris 0116 recondita et versibus elegan- 
ter inserta veteres reliquerunt. Et nunc puerilis 
eruditionis obtentu, cum eorum nolilia teneris et. 
simplicibus adhzeserit mentibus, revelli ex eis atque 
abjici dilliculter potest. 

XXIX. Haec cum diaissel Petrus, Niceta respon- 
dit : Non putes, domine mi Petre, non habere eru- 
ditos quosquie gentilium verisimilitudines quasdam, 
quibus astruant hzc que culpabilia videntur ei 
probrosa : quie quidem ego non ut confirmans erro- 
res eorum dico (absit enim a me , ul hoc vel ad 
cogitationem meam veniat), sed tamen scio esse 
apud prudentiores ipsorum defensiones quasdam, 
quibus astruere et colorare solent hzc que videntur 
absurda. Et si tibi placet, ut aliqua ex his profe- 
ram, quz ex parte aliqua retineo, ut jubes faciam, 
Cumque Petrus permisisset, Niceta hoc modo copit : 

XXX.-Omnis sermo apud Gracos, qui de antiqui- 
iatis origine conscribitur, cum alios multos, tum 
duos precipuos auctores habet, Orpheum et Hesio- 
dum. Horum ergo scripta in duas partes intelligen- 
tie dividuntur, id est, secundum litteram el secun- 
dum allegoriam; et ad ea quidem que secundum 
literam sunt, ignobilis vulgi turba confluxit, ea 
vero qui secundum. allegoriam constant, omnis 
philosophorum et eruditorum loquacitas admirata 
€st. Orpheus igitur (56) est, qui dicit primo fuisse 


c 


fluvios possem ; exempli tamen causa singula saltem 
ex singulis memorabo.Andromedam|Cepbei in stellam 
dicunt esse conversam, Daphnen Ladonis fluvii fi- 
liam in arborem commntatam , Hyacinthum Apolli- 
nis dilectum in florem, Callisto in sidus quod Arc- 
ton vocant, Prognen ét Philomelam cum Tereo (54) 
In aves, Thysben apud Ciliciam in fontem, οἱ Pyra- 
mum inibi in fluvium resolutos, omnesque pene, ut 
dixtj vel stellas, vel arbores, fontesque ac fluvios, 
floresqne et animalia, vel aves, aliquando homines 
fuisse confimmant. — , 

XXVII. At Pétrus hzc audiens ait: Ergo secun- 
dum ipsos, antequam homines mutarentur in stellas, 
vel cetera quie enumeras, et ccelum sinestellis erat 
et terra sine arboribus et'animalibus, nec fontes, 
nec flumina, nec aves erant; et quomodo ipsi ho- 
mines vixerunt sine his, qui in hec posumodum mu- 
tatisunt, eum constet nec potuisse prorsus sine his 
vitam ducere homines in terris? Et ego respondi: Sed 
ne ipsum quidem cultum deorum suorum obseryare 
consequenter norunt ; unusquisque enim eorum quos 
€olunt, habet aliquid sibi dicatum, a quo debent se 
continere cullores, utpote Minerve olivam, Jovi 
capram ferunt dicatam, Cereri semina, Libero vi- 
num, Osiri aquam (55), Hammoni arietem, Dian 
cervum, Syrorum demoni piscem et columbam , 
Vulcano ignem; et unicuique, ut. dixi, est. aliquid 
proprie dicatum, a quo oportebat abatinere secul- 
lores ad honorem eoruin quibus ἀῑσαία sunt. Nunc 
zütem singuli ab uno aliquo se observantes, pro unius 


honore ceteros omnes iratos habent; quosulique si D chaos sempiternum, immenswm, ingenilum, ex 
COTELERII NOTAE. 


(55) Osiri aquam. Quia per Osiridem àquam in- 
μη : µεταλαμδάνουσι, τὸν μὲν "Ὄσιριν εἰς 
ὕδωρ, τὴν δὲ “ἴσιν εἰς γῆγ. ,ܘܨ‎ ¥ in Celsum, 
p. 65 ; seu τὸ ὕγρον, in Sallustio philosopho De diis 
εἰ mundo c. 4; seu Nilum , teste Heliodoro lih. 1x, 
st Alianum 1). Σ, De natura animalium, c. 46, 
lutarchum De /side uc Osiride, atque. Eusebium 
Preparat. evang. lib. 11, c. 14. Videantur Clemen- 
lina hom, vi, n. 9. 
(56) Oen igitwr.. De Orphei doctrina inter 
alia lege Graecum fragmentum Timothei Chronogra- 
phi in Eusebii. Chronicis paulo post initium, atque ex. 
ου corrige Cedrenum pa ubi padendo scriptura 
errato Orpheus dicituró ὡσιος, qui Ὀδρύσιος erat. 


τροχλον ἀπεθέωσαν, Sed malim, Opuntum. aut Opun- 
tem, ex Clementinis, Πάτροχλον Ὁ πούντιοι. Opuntlus 
enim erat Patroclus, 

(53) Apud Rhoüum Alexandrum Macedonem. Yo- 
culariter apud Czsarium, Ῥόδιοι τὸν εἰχ! Ma- 

ova, verterunt, Rhodii Icemachum Macedonem. 
Tu serio, temerarium pugnatorem intellige. 

94) Prognem et Philomelam cum Tereo. Legatur 
velim elegans Epistola Gregorii Nazianzeni, prima 
numero, noteturque eam epistolam in codice Vindo- 
bonensi, Lambeciano 75, Theologicorum Grecorum, 
tribui Basilio, perperam : m& autem Regio 1474 
titulum habere : Πρὸς Κελεύσιον ἄρχοντα, ἡνίκα iv 
Γλαμίδι (f. τῇ Δαμίδι 99) ἡσύχασεν, 


ς ܢ‎ 
€x epist. 


458 


Hanc ergo aquarum libertatem, quae prius bulla 
obtegente premebatur, postquam illa inferni sortita 
est locum, Neptunum esse appellatam. Post hoc 
cum elementum frigidum per concretionem glacia- * 
lis bulla ad inferiora fuisset absorptum, εἰ aridum 
fuisset humidumque discretum, nullo jam impe- 
diente, elementum calidum ignis utpote vigore et 
levitate ad superiora convolavit ueris, spiritu et pro- 
cella subveclum. Hanc ergo procellam, quie καται- 
γίς Grece appellatur, zgem , id est capram dixe- 
runt, οἱ ignem qui ad superna conscendit, Jove 
et ideo eum capra subvectum conscendisse Olym- 
pum dicunt, 

XXXIII. Ipsum vero Jovem Graci quidem a vi- 
vendo vel vitam dando, nostri a juvando nomina- 
ium volunt. Hanc ergo esse viventem substantian: 
ferunt, quie in superioribus posita, vi caloris velut 
cerebri ambitu ad se trahens cunela. el cujusdam 
temperamenti moderatione componens, de capile 
dicitur genuisse sapientiam, quam Minervam vocaut, 
qui α΄ Grecis ᾿Αθήνη propter immortalitatem (58) 
nominata es; qui quia paler omnium per &apien- 
liai suam cuncta condidit, et ex ipso capite ejus 
et principali omnium genita dicitur loco, el tempe- 
raia admistione elementorum universum formasse 
mundum et adornasse perhibetur. Jgitur species 
que materie indite sunt, ut fleret mundus, quia 
wi caloris constringuntur, Jovis viribus contineri 
dicuntur. Quz: quoniam sufficienter se habent, nec 
ultra addi sibi indigent aliquid novi, sed ununi- 
quodque seminis sui posteritate reparatur, vince 
esse a Jove Saturni manus dicuntur : quia nibil 
novi jam, ut [dixi, ex materia tempus producit, sed 
calor semiaum secundum sui speciem cuncta 
restituit, nec ultra Rhec partus, hoc est propago 
materiz fluentis, ascendit, et ideo ipsam primam 
elementorum divisionem abscisionem Saturni no- 
minant, quasi qui ultra mundum generare mon 
possit. 

XXXIV. Nam de Venere hoc modo allegoriam 
tradunt : Ubi, aiunt, stheri subjectum est pelagus, 
cum repercussus aquis splendor celi gratior reful- 
sissel, venustas rerum quz ex aquis pulchrior appa- 
ruerat, Venus nominata est (59), quz οτί tau- 
quam fratri suo sociata, quod concupiscibile decus 
effecerit, Cupidinem genuisse memorata est. Hoc 


RECOGNITIONUM LIB. X 


EL 
quo omnia facta sunt; hoc sane ipsum chaos non ἃ 
tenebras dixit esse, non lucem, non humidum, non 
aridum, non calidum, non frigidum, sed omnia 
simul mista, et semper unum fuisse informe; ali- 
quando tamen quasi ad ovi immanis modum, per 
immensa tempora effectam peperisse ac protulisse 
ex se duplicem quamdam speciem, quam illi mas- 
culofeminam vocant, ex contraria admistione hujus- 
modi diversitatis speciem concretam; et hoc esse 
principium omnium, quod primum ex materia pu- 
riore processerit, quodque procedens discrelionem 
quatuor elementorum dederit, et ex duobus qua 
prima sunt elementis fecerit ccelum, ex aliis autem 
terram, ex quibus jam omnia participatione sui 
invicem nasci dicit et yigni. Hec quidem Orpheus. 

XXXI. Subjungit autem .his et Hesiodus, post B 
€haos statim ccelum dicens factum esse et terram, 
ex quibus ait progenitos illos undecim, quos inter- 
dum et duodecim dicit (57), ex quibus sex mares, 
quinque feminas ponit; nomina autem dat mari- 
bus ; Oceanus, Cous, Crius, Hyperion, lapetus, 
Cronus, qui et Saturnus ; item feminis : Thia, Rhea, 
Themis, Mnemosyne, Thetys, quz nomina per alle- 
goriam hoc modo interpretantur : numerum quidem. 
undecim vel duodecim, ipsam dicunt primam na- 
iuram, quam et Rheam ἃ fluendo dictam volunt ; 
reliquos autem decem accidentia ejus dicunt quas 
et qualitates appellant ; duodecimum tamen addunt 
et Cronum quem apud nós Saturnum dicunt ; hunc 
pro tempore accipiunt. Saturnum ergo et Rheam c 
tempus ponunt et materiam, que ubi cum humido. 
ει arido et calido et frigido tempore fuerint admi- 
sla, omnia generant. 

XXXII. Hac ergo, inquit, primo omnium tempore 
multo concretam genuit quamdam quasi bullam, 
qui ex spiritu qui in aquis erat, paulatim collecta 
intumuit, ét aliquanto tempore circumacta per super- 
flciem materie, ex qua quasi ex vulva processerat, 
rigore frigoris obdurata et glacialibus augmentis 
semper increscens, abrupta tandem demergitur in 
profundum, ac pondere ipso pertracta in infernum 
descendit, et quia invisibilis facta est, Aides ap- 
pellata est, qui et Orcus vel Pluto nominatur, Cum- 
que de superioribus mergerelur in inferna, locum 
confluendi humido przbuit elemento, et pars cras- D 
sior, qua est terra, aquis cedentibus patefacta est. 


COTELERII NOTAE. 


(58) ᾿Αθήνη, proptér immortalitatem. Fulgentius : 
Minerva denique et ᾿Αθήνη Grace dicitur, quas 
ἀθάνατος παρθένος, id est inmortalis virgo. 

(59) Venusias rerum, que ez aquis pulchrior ap 

druerat, Venus nominata est. labes hic quoque 
ina Glementinis, Greca Latinis non inscite, 
ieet in interpretatione facinore, permista. 
Venus a venustate dicatur, quod etiam 
us, refellit vero Cicero ; ᾿Αφροδίτη al- 
est, ab ἀφρῷ spuma, ut vulgo sentiu 
ur ex cap. 20 hujus libri, Macrobiu: 

prin unde coaluit, 

lementina, hom, 6, 


utque colligi 
Salurnal. 8 : Venerem, qua a 
μα. nomen accepit, Vide 
ܫ‎ 


(81) Hlos undecim, quos interdum ει duodecim di- 
cit. Theogoniz vers. 4135, élc. Ὠκεανὸν, Koiov, 
Κρεῖον, Ὑπερίονα, Ἰαπετὸν, Θείαν, "Pelav, Θέμιν, 
Μνημοσύνην, Φοίθην, Τηθὺν, Κρόνον. Supra c. 17 et 
Clementinorum homil. vi, n. 2, duodecim ponuntur. 
Diodorus Siculus lib. v enumerat undecim, K póvov, 
Ὑπερίονα, Κοῖον, Ἰαπετὸν, Κριὸν, Ὠχεανὸν, Ῥέαν, 
Θέμιν, Μνημοσύνην, Φοίδην, Τηθύν. Apollodorus 
lib. 1, tredecim, Ὡχεανὸν, Κοῖον, 'Ύπε ; Κρῖον, 
᾿Ἰαπετὸν, Καὶ ρόνον, Τηθὺν, Ῥέαν, Θέμιν, ]ܘܗܐ‎ M 
μα Διώνην, θείαν. Orpheus denique quatuorde- 
i pn T λος ν, Θείαν, Διώνην, Φοί- 

|w» Ῥείην, Kotov, ܡ‎ ων, Κρόνον, Ὥχεα- 
γὸν, Ὑπερίονα, Ἰαπετόν. κο 


dus 


B, CLEMENTIS 1 ROM. ΡΟΝΤ, OPERA DUBIA. 


1.9 


ergo modo per allegoriam Cronum quidem, qui est A vorantis, οἱ  occultati pueri per Corybantum et 


cymbala et tympanorum sonitus, ezprimuntur 
imagines. Do- abscisione vero Saturni, qui major 
erit probatio veritatis, quam ut in henorem dei 
sui, simili infelicitatis sorte abscindantur etiam 
cultores? Cum ergo bzc manifeste cernantur, quis 
tam exigui sensus, imo tam stolidi invenietur, cui 
non palam sit, hzec magis vera esse de infelicibus 
diis, quz infeliciores cultores etiam corporum suo- 
rum vulneribus et abscisione testantur? 

ΧΧΧΥΙΙ. Quod si, ut dicunt, hiec ita honeste et 
pie gesta tam inhonesto ritu ministrantur et impio, 
sacrilegus profecto est, quisquis ille vel ος initio 
hac tradidit, vel nunc male tradita persistit im- 
plere. Quid autem et de libris dicimus poetarum? 
Nonne oportuerat eos, si honesta et pia deorum 
gesta turpibus fabulis infamarunt, ai protinus 
atque in ignem dari, ne persvaderent tenera adhue 
lati puerorum , Jovem ipsum deorum principem, 
parricidam erga parentes, incestum erga sorores 
εἰ filias, impurum etiam in pueros exstitisse , Vene- 
rem cum Marte adulteros, et omuia illa quz jam 
Buperius dicta sunt? Aut quid tibi videtur, domine 
mi Petre? 

XXXIX. Tunc ille respondit ; Certus esto, dulcis- 
sime Aquila, quia omnia per bonam Dei providen- 
tiam gesta sunt, ut non solum infirma et frag:lia, 
verum et Lurpis esset causa qua futura erat con- 
iraria veritati. Si enim validior et verisimilior 


Saturnus, tempus esse, ut diximus, tradunt, Rheam 
materiam, Aiden, id est Orcum, inferni profundum, 
Neptunum aquam, Jovem zetherem, id est caloris 
tlementum, Venerem venustatem rerum, Cupidi- 
nem concupiscentiam, quz inest rebus omnibus, per 
quam posteritas reparatur, vel etiam rerum ratio 
quz sapienter inspecta delectat. Hera, id est Juno, 
aer iste medius, qui de ccelo usque ad terram des- 
tendit, ponitur. Diame, quam ipsam Proserpinam 
dicunt, aerem inferne tradunt. Apollinem ipsum 
*tiam solem dicunt, circumeuntem polum ; Mercu- 
rium verbum, quo ratio de singulis quibusque 
reddatur; Martem intemperatum ignem, qui cuncta 
consumat. Sed ne singula enumerando immore- 
mr, ad hanc allegorie speciem de unoquoque 
eorum quos colunt, hi quibus seeretior de talibus 
inest peritia, honestas sibi videntur et justas red- 
dere rationes. 

XXXV. Hzc cum Niceta dixisset, Aquila respon- 
dit : Valde mihi videtur, quisquis ille est auctor et 
inventor horum, impius exstilisse, si hec que 
grata et honesta videntur abscondit, et superstitio- 
nis sug ritum in dedecorosis et turpibus observan- 
Vis collocavit, cum ea qui secundum litteram 
scripta sunt, manifeste inhonesta sint et turpia, et 
tota religionis eorum observantia in ipsis constet, 
ut per hujusmodi scelera et impietates deos suos 
quos colunt, doceant imitari, Nam in istis allego- 


Tlis qua eis utilitas erit? quz quamvis honesta C fuisset erroris assertio, haud facile quisquam qui 


in eo deceptus esset, ad iter veritatis rediret, Si 
enim nunc,cum lam mulla probra et dedecora de 
diis gentium proferuntur, vix aliquis turpem dere- 
linquit errorem, quanto magis si essel ibi aliquid 
honestum et verisimile? Difficuller namque irans- 
fertur animus ab his, in quibus a prima zlale 
praeventus est; et ob hoc, ut dixi, divinaProviden- 
tia facium est ut erroris substantia et infirma esset 
εἰ turpis. Sed et cantera omnia simili modo compe- 
lenter et. commode dispensat. divina Providentia, 
licet nobis ignorantibus rerum causas bong et op- 
Μις dispensationis diving non liqueat ratio. 

XL. Cum hec Peuus dixissel, ego Clemens. 
Nicetam rogabam, ut aliqua de allegoriis gentilium 
quas diligenter attigerat, aguoscendi gratia expone- 
rei; ulile enim esl, ut quando cum gentilibus dispu- 
iamus, eliam ista nos minime lateant. Et Niceta : 
Si, inquit, permittit dominus meus Petrus, possum 
dicere. Tum Petrus : Hodie , inquit, permisi vobis 
dicere adversum gentiles, αἱ nostis. Et Niceta ait : 
Dic ergo, Clemens, de quibus audire velis. Cui ego 
aio: Quomodo tradunt de deorum ccena gentiles, 

* quam in Pelei nuptiis habuerunt et Thetidis, quem 
flicunt esse Paridem pastorem, et quas ponunt Ju- 
nonem, Minervam et Venerem, que apud eum 
judicantur, quemve Mercurium, vel quod malum, et 
cera qua per ordinem consequuntur, enarra 
nobis. 

XLI. Tum Niceia : Cona deorum eausa hoc 


finguntur, nullus tamen ex eis aut usus ad culium 
pervenit aut ad mores emendatio 

XXXVL Unde magis constat, quod prudentes 
viri cum viderent communem superstitionem tam 
probrosam esse, tam turpem, nec tamen corrigendi 
modum aliquem vel scientiam didicissent, quibus 
potuerunt argumentis, et interpretationibus conati 
sunt res inhonestas honesto sermone velare, et non, 
ܐܐܐ‎ dicunt, honestas rationes inhonestis fabulis oc- 
Cultare; quod si esset, nunquam utique ipsa eo- 
rum simulacra atque ipse de eis picture cum sui; 
vitiis et criminibus formarentur. Non cyenus adul- 
ter Lede, nec taurus formaretur Europe, et in 
mille monstra eum, quem putant meliorem omni- 
bus, verterent. Quod. utique si magni et sapientes 
qui sunt apud eos viri, (ictum scirent esse, non 
verum, nonne impietatis arguerent et sacrilegii eos, 
qui ad injuriam deorum hujusmodi aut. picturam 
ponerent aut sculperent simulacra ? Denique regem 
temporis sui depingant in bovis forma, vel anseris, 
vel formicz, vel vulturis, et scribant super regis sui 
nomen, atque hujusmodi vel statuam. vel imaginem 
Collocent; εἰ injuriam facti sentient el vindicta: 
magnitudinem, 

XXXVII Sed quoniam vera hac magis sunt, 
qui publica turpitudo testatur, et ad excusationem. 


A viris prudentibus sermonibus honeslis quzsita ` 


sunt et concinnata velamina, ideirco non solum non 
probibentur, sed et ipsis mysteriis Saturni filios de- 


1449 
modo ܘܦ‎ babet. Convivium mundum tradunt, dis- A tia. attigil, ad assertionem veri dogmatis conferat, 


ita tamen ut ubi vera didicit, falsa et simulata 
declinet. 


ΧΙ. Et cum haec dixisset, ad patrem nostrum 
respiciens, ait : Tu ergo, senex, si quidem saluti 
animz tuz consulis, ut cum corpore fuerit resoluta, 
pro brevi bac conversione requiem inveniat sem- 
piternam , require de quibusvis et cousule , ut pos- 
sis si quid in te est dubitationis abjicere. Incertum 
enim est etiam juvenibus vite tempus, senibus 
autem jam nec incertum esL; non enim dubitatur , 
quin quantumeunque est quod putatur superesse, 
breve sit. Et ideo tam juvenes quam senes oportet 
de conversione et pemitentia valde esse sollicitos, 
et satagere ut de reliquo ornent animam suam or- 
namentis dignissimis, id est dogmatibus veritatis, 
decore pudicitie, splendore justitie, candore pie- 
tatis, aliisque omnibus quibus comptam decet esse 
rationabilem mentem; tum przlerea declinare a 
consortis inhonestis et infidelibus, οἱ societates 
habere fidelium a illos frequentare conveutus, 
in quibus de pudicitia, de justitia, de pielate tra» 
ctatur; orare semper Deum ex corde et ab ipso 
petere qui decet a Deo posci; ipsi gratias agere, 
veram peenitudinem gerere praeteritorum gestorum ; 
aliquantulum. etiam, si possibile est, per miseri- 
cordias pauperum juvare penitentiam; per hac 
enim facilior venia dabitur et indulgenti cilius 
indulgebitur. 

C  XLIV. Quod si provectioris zetatis sit is qui ad 
poenitentiam venit, eo magis gratias agere debet 
Deo, quod postquam íractus est omnis impetus 
concupiscentiz carnalis, scientia veritatis accepta, 
nulla ei imminet pugna certaminis, per quam iu- 
surgentes adversus animum  reprimal corporis 
voluptates, Superest ergo in agnitione veritatis et 
misericordie operibus exerceri, ut afferat fructus 
dignos penitentiz, nec putet quia in temporis lon- 
gitudine decumentum conversionis ostenditur, et 
mon in devotionis ac propositi firmitate, Deo enim 
manifeste sunt mentes, qui non temporum ratio- 
mem colligit, sed. animorum: ipse enim probat, si 
quis agnita veritatis predicatione non distulit neque 
tempus negligendo consumpsit, sed statim et si di- 

D ci potest eodem momento, praterita perhorrescens, 
futurorum desiderium ccpit et in amorem regni 
ccelestis exarsit. 

XLV. Propter quod nemo vestrum ultra dissimu- 
let nec retro respiciat, sed ad Evangelium regni 
Dei libenter accedat. Non dicat pauper, quia cum 
dives factus fuero, tunc convertar; non requirit a 
te Deus pecuniam, sed animum misericordem et 
piam mentem. Neque dives conversionem suam dií- 
ferat pro sollicitudine &zeulari, dum cogitat quo- 
modo dispenset abundantiam frugum ; neque dicat 
intra semetipsum , Quid faciam , ubi recóndam fru- 
eius meos? Neque dicat anime sue, Habes mulia 
bona reposita ín amnos multos , epulere, latare; 
nam dic&türei : Stulte, hac mocte auferetur abs t€ 


BAECOGNITIONUM L5. X. 


τ" 


eumbendi ordinem deorum stellarum positionem ; 
quos Hesiodus coeli et terra primos filios nominat, 
in quibus sex mares et sex feminas ad duodecim 
signorum numerum referunt, que universum cir- 
cumeunt mundum. Dapes autem convivii rationes 
esse et causas rerum tradunt dulces et concupis- 
cibiles, quae qualiter regatur et gubernetur hic 
mundus, ex signorum positione et astrorum cursi- 
bus colliguntur. Ad libertatis tamen convivii modum 
dicunt ista constare, pro eo quod potestatem habeat 
uniuscujusque sensus, si; velit degustare aliquid ex 
hujusmodi scientia aut si nolit; et sicut in convivio 
nemo cogitur, sed vescendi libertas penes unum- 
quemque est, ita et philosoplandi ratio pendet in 


voluntatis arbitrio. Discordiam concupiscentiam B 


carnis dicunt, quz» insurgit adversum proposiium 
mentis et philosophandi impedit studium; ideo 
denique et. Lempus illud esse aiunt, in quo de nu- 
ptis agitur. Peleum vero et Thetidem nympham, 
aridum ét humidum ponunt elementum, ex quorum 
admistione substantia corporum constat. Mereu- 
rium verbum esse tradunt, per quod sensui doc- 
trina confertur, Junonem pudicitiam, Minervam 
fortitudinem , Venerem libidinem dicunt, Paridem 
sensum. Si ergo, aiunt, accidat in homine barba- 
rum esse et imperitum sensum, et rectum judicium 
nescientem, spreta pudicitia et virtute, libidini pal- 
mam, quod est malum, dabit, per quod non solum 
sibi, sed et civibus el universe genti subversio et 
pernicies aderit. Hzc ergo licet illis componere ex 
qualibet materia visum sil, tamen aptari ad omnem 
hominem possunt, quía si quis pastoralem et rusticum 
atque imperitum babeat sensum nec velit erudiri, ubi 
corporis calor de libidinis suavitate suggesseril, 
continuo, spretis:studiorum virtutibus el scienti 
bonis, ad voluptales corporis animum confert. Et 
hinc est unde impacata bella consurgunt, urbes 
ruunt, patrie. concidunt, sicut et Paris, rapta Ile- 
lena, ad mutuum Grecos et barbaros armavit 
exitium, E 

XLII. EtPetrus, collaudans prosecutionem ejus, 
ait: Multas, ut video, ingeniosi homines ex his que 
legunt verisimilitudines capiunt, et ideo diligenter 
observandum est, ut lex Dei cum legitur, non se- 
eundum proprii ingenii intelligentiam legatur. Sunt. 
enim multa verba in Scripturis divinis, quz possunt 
trabi ad eum sensum, quem sibi unusquisque sponte 
presumpsit; quol fleri non oportet. Non enim 
sensum quem extrinsecus attuleris alienum et extra- 
neum debes querere, quem ex Scripturarum au- 
toritate confirmes, sed. ex ipsis Scripturis sensum 
capere veritatis; et ideo" oporte| ab eo intelligen- 
tiam discere Scripturarum, qui eam a majoribus 
secendum veritatem sibi traditam servat, ut et 
ipse possit ea qu: recte suscepit, competenter as- 
serere. Cum euim ex divinis Scripturis integram 
quia susceperit et firmam regulam veritatis, absur- 
dum non erit, si aliquid etlam ex eruditione com- 
muni &c de liberalibus studils, qu: forte in pueri- 


1949 


^S. CLEMENTIS { ROM, ΡΟΝΤ. OPERA. ΒΌΔΙΑ. 


15 


emma (wa, et que preparosti cujus erunt "Itaque A rectum consilium perdat; illa vero qui malos pu- 


nit, perturbationem menti non infert, sed unus, 'ut 
jta dixerim, idemque afféctus est, qui et Bonis pra- 
mia et malis retribuit poenam ; nam si bonis et ma- 
lis bona restituat, et:simili remuneratione erga pios 
utatur et impios, injustus potius quam honus vide- 
bitur. 

XLIX. Sed ais: nec Deus debuit facere malum. 
Verum dicis; neque fecit. Sed qui ab eo creati 
sunt, dum judicandos se esse non credunt, indul- 
gentes voluptatibus suis, a pietate et justitia devo- 
luti sunt. Sed dices : Sj justum est punire malos, 
slatim ut male agunt puniri debent. Tu quideni bene 
festinas ; sed ille qui seternus est et quem nihil la- 


B tet, quanto nullus ei finis, tante ct prolixa patien- 


ia est, et non ad velocitatem vindicte, sed ad sa- 
lutis respicit causas; deleciatur enim non tam 
morte, quam conversione peccantis "*, Ideo denique 
et sanctum baptisma largitus est hominibus, ad 
quod si quis venire festinet, et de reliquo maneat 
emendatus, delentur ex eo omnia peccala, quz per 
ignorantiam commissa sunt. 

L. Nam philosophi quid contulerunt vite morta- 
lium, dicendo hominibus non irasci Peum ? nempe 
ut docerent eos nullum habere vindicta alicujus 
vel judicii metum, et per hoc tota peccantibus 
frena laxarent, Aut quid illi humanum genus Ίνα” 
runt, qui dixerunt nor. esse Deum, sed casu omnia 
et fortuito agi? nonne ut hzc audientes homines et. 


festinet ad paenitentiam omnis: ztas, omnis sexus, 
omnisque conditio, ut vitam consequatur zternam. 
Juvenes quidem in eo grati sint, quod in ipso im- 
petu desideriorum cervices suas jugo subjiciunt 
disciplinz. Senes et ipsi laudabiles, quia multi tem- 
. poris consuetudinem, in qua male przventi sunt, 
pro Dei timore commulant. 

XLVI. Nemo ergo differat, nemo cunctetur; quz 
enim causa cunctandi estad bene agendum ? aut ti- 
mes, ne cum bene feceris, ibi remunerationem non 
invenias ut putasti? Et quid senties deirimenti si 
lene feceris gratis, nonne eliam sola in his suflice- 
rei conscientia? Quod si inveneris ut presumis, 
nonne pro parvis magna, et pro temporalibus zeterna 
recipies? verum ego hzc propter incredulos dixi. 
Nos autem quo predicamus, ita se habent, quia 
mec aiiler esse possunt, qu prophetica voce pro- 
missa sunt, 

XLVII. Si quis vero cupit examussim veritatem 
mostre predicationis agnoscere, conveniat ad au- 
diendum, et quid sit verus propheta cognoscat, et 
tunc demum omnis in eo cessabit ambiguitas ;si La- 
men non obstinatis animis resistat his, quz vera 
essecompererit, Sunt enim quidam qui quolibet modo 
2d hoc tantum respiciunt ut vincant, et laudem pro 
hoc magis quam salutem quirant, quibus non eve- 
niat vel dici aliquid, ne et sermo nobilis patiatur 
jujuriam, et jnjurie suz reum :elerna morte con- 


demnet. Quid enim est in quo adversari przdica- (; arbitrantes nullum esse judicem, nullum proviso- 


rem rerum, ad omne facinus, quod vel furor vel 
avaritia vel libido dictasset, neminem verendo 
precipites agerentur? Nam illi mullum revera juve- 
runt mortalium vitam, qui dixerunt nihil posse 
sine genesi fieri, scilicet ut unusquisque peccati sul 
causam genesi ascribens, semetipsum in sceleribus 
suis pronuntiarel innoxium, dum crimen suum non 
penitendo diluit, sed fatum culpando congeminat. 
Nam de illis quid dícam philosophis, qui deos co- 
lendos esse introduxerunt. et tales deos, quales 
paulo ante audistis? Quid fuit aliud decernere, nisi 
ut vitia, nisi ut crimina, nisi ut flagitia colerentur? 
Pudet miseretque me vestri, si creditis quod. indi- 
gna hzc essent οἱ impia atque exsecrabilia , auf 


D non deprehendisiis hactenus, aut deprehensa et 


intellecta mala pro bonis et optimis coluistis. 

LI. Tum prseterea et illud quale est, quod pre- 
sumpserunt nonnulli philosophorum vel de Deo lo- 
qui, cum sint mortales, et opinione sola de invisi- 
bilibus dicere vel de mundi origine, ubi non ade- 
rant cum fieret, vel de fine ejus vel de animarum 
in infernis dispensatione et judicio, nescientes quia 
presentia quidem et. visibilia nosse hominis est ra- 
tionabilis, preterita vero et futura et invisibilia 
scire, solius prophelicze przescientia est, Non ergo 
hec conjecturis et opinionibus colligenda sunt, in 
quibus valde falluntur homines, sed fide prophelicze 


tioni nostre. quis debeat! aul in quo contra veri 
honestique fldem sermo praedicationis nostre de- 
prehenditur? qui dicit honorandum esse Deum et 
Patrem omnium conditorem, ejusque Filium, qui 
solus eum et voluntatem ejus novit, cuique soli de 
omnibus credendum est que precepit; solus enim 
est lex εἰ legislator et judex justus, cujus lex decer- 
nit honor:ndum esse Deum Dominum omnium per 
vitam sobriam ܕ‎ castam, justam, misericordem, et. 
in ipso solo omnem collocandam spem. 

XLVII. Sed dicet aliquis, etiam a philosophis 
hujusmodi precepta dari. Nihil est simile; nam de 
iustitia quidem ab eis et sobrietate mandalur, sed 
remuneralorem Deum gestorum bonorum malorum- 
que non morunt, et ideo leges et praecepta. eorum 
accusatorem tantummodo publicum vitant, conscien- 
tiani vero purificare non possunt. Quid enim timeat 
in occulto peccare, qui occultorum esse arbitrum 
et judicem nescit? Addunt preterea philosophi in 
preceptis suis, etiam deos qui sunt dzemones hono- 
randos, quod solum, etiamsi in aliis probabiles vi- 
derentur, gravissima eos potest impielatis arguere 
et propriis condemnare sententiis, qui unum quidem 
esse pronuntiant Deum, pro assentatione tamen er- 
roris bumani plures mandent colendos. Aiunt autem 
et illud philosophi, Deum non irasci, nescientes 
quid dicant. Ira enim mala est, uhi mentem turbat, ut. 


" Lue. xu, 17, 49, 0, "* Ezech. xvi, 59 


ܐܬܪ 


ΛΕΟΟσΝΙΤΙΟΝΌΝ LIB. X. 


145 


veritatis, sicut se habet hse nostra doctrina. Nos A lectatione ipsa doctrinz et suavitate verborum per- 


vigiles mansimus. Et cum jam auroresceret, Peires 
intuens me ac fratres meos, ait : Miror quid visum 
sit patri vestro. Cumque hzc diceret, supervenit 
pater etQinvenit Pétrum nobis de se loquentem. 
Cumque salutasset, salisfacere coepit εἰ causam. 
exponere, ob quam foris mansisset. Nos autem re- 
spicientes ad eum expavimus, vuluum in eo Simonis 
videales (61), vocem tamen palris nostri audieba- 
mus. Cumque refugeremus eum et exsecraremur, 
stupebat paler quod tam austere cum eo ageremus 
et barbare. Solus tamen Petrus erat, qui vultum 
ejus naturalem videbat: qui et ait ad nos : Cur 
exsecramini patrem vestrum? Cui nos una cum 
matre respondimus : Hic nobis Simon videtur, vo- 
cem habens patris nostri. Et Petrus : Vobis quidem 
vox ejus quze maleficiis mulata nom est, sola nota 
est; mihi autem eliam vultus ejus, qui aliis arte 
Simonis mutatus apparet, Faustiniani patris ves! 
notus est. Et intuens patrem ait : Causa quz conju- 
gem tuam conturbat ac filios, hzc est, species vul- 
tus in te non videtur illa quz fuit, sed facies exse- 
erandi Simonis in te apparet. 

LIV. Et cunr hzc diceret, regressus quidam ex 
his qui Antiochiam pracesserunt, dicebat ad Pe- 
trum : Scire te volo, domine mi Petre, quia Simon. 
apud Antiochiam publice multa faciens Signa et pro- 
digia, nihil aliud populo persuasit nisi quz ad tui 
odium. pertinent, magum te nominans, maleficum, 


enim nihil ex nobis loquimur, nec humana zstima- 
tione collecta annuntiamus, hoc enim decipere est 
auditores ; sed veri prophetz: auctoritate nobis tra- 
dita et manifestata predicamus. De cujus przescientia 
εἰ virtute prophetica, si quis, ut dixi, ad liquidum 
vult documenta suscipere, sollicitus conveniat, et 
impiger sit ad audiendum, et evidentes dabimus 
probationes, quibus vim. propheticze prascientiz 
mon solum auribus audire, sed et oculis etiam vi- 
dere ac manu contrectare se credat. De quo cum 
certam fidem conceperit, jugum justitize et pietatis 
absque ullo labore suscipiet "", tantamque in eo 
*sentiet suavitatem, àt non solum nibil ei laboris in- 
esse couselur, verum et amplius aliquid addi sibi 
desideret et imponi. 

LII. Cumque hzc εἰ alia his similia dixisset, et 
nonnullos ex his qui aderant infirmos et dzemoni- 
bus obsessos curasset, gratulantes et Deum collau- 
dantes turbas dimisit, praripiens eis ut ad eumdem 
locum etiam consequentibus diebus audiendi gratia 
xonvenirent. Cumque domi jam inter nos essemus 
ac,prepararemus ad edendum, ingressus quidam 
nuntiat Appionem Plistonicensem (60) cum Anu- 
bione nuper venisse ab Antiochia, et hospitari eum 
Simone. Tum pater audiens gavisus est, et ait Pe- 
tro : Si permittis, volo ire et salutare Appionem et 
Anubionem, quia valde amici mihi sunt; fortassis 
autem Anubionem etiam suadere potero disputare 


eum Clemente de genesi. Εἰ Petrus : Permilto, in- C homicidam, et in tantum eos adversum te odium 


concitavit, ut. magnopere desiderent, si te usquam. 
invenire queant, etiam carnes tuas devorare ; et pb. 
hoc nos qui pramissi sumus , videntes valde com- 
motam contra te civitatem, occulte in unum con- 
venientes considerabamus quid fieri oporteret. 
LV. Cumque nullum videremus exitum rei, su- 
pervenit Cornelius centurio, missus a Caesare ad 
przsidem Cesarez publici negotii gratia ; honc ac- 
cersimus ad nos solum, causamque ei qua nicesti 


COTELERH NOTE. 


de cognomento. Πλειστονίχην non verterim Plistoni- 
censem, quasi ex patria; sed Plistonicem, secuius 
Plinium et Agellium. autem Apionem cognomi- 
marunt quod in certamine lillerario sepe victor 
exstitisse ; que est niultorum sententia : vel a pa- 
tre Plistonice; juxta doctissimum Salmasium ad 
Inscriptionem Regille, p. 90 et pra-fatione in librum 
De homonymis ܗ‎ atrice, p. 40 ex his, opinor, 
Suid:e, Απίων, à Πλειστονίχου. Verum cum Suida. 
Salmasium refellunt Justinus Martyr Cohortatione 
ad Grecos, p. 9, et Africanus apud Eusebium cum 
lib. x Preparat. evang., €. 10, tum Χρονιχῶν λόγῳ 
πρώτῳ, pag. 20, dum Ap:oni patrem dant Posido- 
nium. 
(01) Vultum in eo Simonis videntes, etc. Indili- 
ens est in hujus loci et fabella commemoratione 
incmarus, relatus. iu Testimoniis Veterum. iae 
etiam Cedrenum p. 173, et Anastasium, qu&st. 20, 
p. 242. 


irem Plistonicensem. Epitomes ο. 153 : p 


quit, et laudo quod amicos colis; verumtamen con- 
sidera, quomodo per providentiam Dei omnia tibi 
εκ sententia concurrant; ecce enim non solum af- 
fectio tibi propria, Deo prestante, reparata est, sed 
εἰ amicorum przsentia procuratur. Et pater : Vere, 
inquit, adverto ita esse, ut dicis. Et cum hzc dixis- 
set, abiit ad Anubionem. 

LIII. Nos autem eum Petro positi per totam no- 
*elem interrogando de diversis et discendo ab eo, de- 


«= Mattb. αι, 50. 


(60) 
Dd Πλειστονίχης ; Clementinorum tv, 6 : Απ: 
πίωνα τὸν Πλειστονίχην .Insigni tamen isti gramma- 
tico, qui a Tiberio cymbalum mundi dicebatur, pro- 
cul'dubio nomen fuit ᾽Απίων, Apion, ut interdum 
exhibent codices mss. quibus usi sumus, utque fere 
semper in Grzcis libris scriptum inveni er- 
rarunt aliquando Greci etiam antiquarii. Unde in 
Tatiano recte quidem p. 164 legitur ᾿Απίωνος, at 
10575 p. 112 excusum 05 ܬ‎ ᾿ἀππίων, cum apud 

isebium Prepar. evang., lib. x, c. 11, in eodem 
Tatiani loco ᾽Απίων cernatur. Quod ad Latinos spe- 
«tat, Appion potest esse auelorum error, potesl esse 
iibrariorum. Certe. in. Plinio Apion scribitur. ltem 
in Adonis Chronico, in Honorii Augustodunensis Ca- 
talogo, et in quibusdam mss. ac editionibus Histo- 
Tie Eusebiane a Rufino iranslate, lib. 1, €. 38. 
Apud Senecam vero, Agellium, Tertullianum, Hie- 
Tonyumum, Josephum Rufini, Haymonem aliosque, 
cum duplici p ediderunt. Hactenus de nomine. Nunc 


1438 


5 CLEMENTIS | ROM, PONT. OPERA DUBIA. 


141 


essemus expommus, ae si quid posset, ut juvaret A tibi amicos a püero fuisse dixeras, non tamen ut 


cun Simone loquereris. Et pater : Peccavi, inquit, 
fateor. Tum Anubion: Et ego, inquit, cum. ipso 
rogo et deprecor te, ut ignoscas seni, viro bono et 
generoso ; seduclus est infelix et ludibrio factus ἃ 
nominato mago ; dicam enim quomodo res gesta est : 
Ubi venit ad salutandos nos, contigit ut in ipsa 
hora cireumstaremus Simonem, audientes eum di- 
centem quod fugere velit in ipsa nocte; audisse 
enim se, quod venerint quidam etiam ad hanc Lao- 
dicie civitatem, qui eum ex pracepto imperatoris 
comprehenderent; velle autem se in-hunc qui nuper 
ingressus est Faust]nianum omnem convertere fu- 
rorem. Et ait ad nos : Tantum, inquit, vos facite 
eum cenare nobiscum, et ego unguentum quoddam 


hortamur. Tum ille promptissime repromittit se 
eum protinus fugaturum, si tamen com ejus 
etiam nos adniteremur. Cumque nos polliceremur 
impigre enneta gesluros, ait : Caesar in urbe Roma 
et per provincias maleficos inquiri jussit ac perimi, 
ex quibus plurimi jam perempti sunt. Ego 'gitur di- 
vulgabo per amicos, me utjstum magum caperem 
venisse, et ob hoc missum a Cesare, quo eliam hic 
c&m celeris suis sociis puniatur. Vestri ergo qui 
€um ipso sunt occulte quasi undecunque audierint, 
indicenL ei quod ego ad ipsum capiendum missus 
sim, ét certum est, quod cum audierit, fugiat : aut 
si vos aliquid melius videtis, dicile. Quid plura? ita 
factum esta nostris qui cum ipso erant, explorandi 


gratia simulati. Ubi didieit Simon ventum esse ad B componam, quo cenatus perungat faciem suam, ut 


ex eo meum vultum omnibus habere videatur; vos 
aulem herbz cujusdam suceo facies perungemni 
prius, ut non fallamini de immutatione vultus ejus, 
ita ut, exceptis vobis, aliis omnibus Simon esse vi- 
deatur. 

LIX. Et.cum ille hec diceret aio ad eum : Et 
quid tibi ex hoc facro confertur lucri? Tum Sinon : 
Primo, inquit, ut'ípsum 'comprehendant qui me 
quzrunt, et me desinant quaerere. Si vero punitus 
fuerit a Caesare, ut luctum maximum habeant filii 
sui, qui, me.-derelicto, confugerunt ad Petrum et 
in modo adjutores ipsius, Ego autemi.confiteor 
tibi; Petre, quod verum est ; timui tunc Faustiniano ` 

indicare hzc, sed neque. spa nobis ipse Simon, 
dedit, ut possemus secretius loqui et plenius ei con- 
silium Simonis aperire. Interea circa mediam noc- 
tem, Simon Judzam petens aufugit. Deduxit autezn 
eum Alhenodorus εἰ Appion, ego autem simulávl 
inzqualitatem corporis, ut domi remanens facerem 
hunc velocius ad vos redire, si forte possit aliquo 
modo occultari αριά vos, ne ab his qui Simonem 
quarunt eomprehensug, ad Cesarem. perducatur et. 
pereat gratis, εἰ nunc sollicitus pro ipso. veni viders. 
'eum εἰ redire antequam superveniant illi , qui dedu- 
xerunt Simonem. Et conversus ad nos Anubion ait : 
Ego Anubion patris vestri verum vultum video revera, 
quia perunctus sum prius ab ipso Simone sicut nar 
ravi vobis, ut oculis meis vera Faustiniáni facies appa- 


se, tanquam ingens sibi beneficium collatum ab eis 
accipiens, in fugam versus est. Discedtns igitur ex 
Antiochia, cum Athenodoro huc venit si;ut audi- 
vimus. 

LVI. Hoc ergo visum est nobis omnibus qui pre 
cessimus, ut interimnuncnon ascendas Antiochiam, 
usquequo videamus si illo discedente odium quod 
dete populo semi aliqua ex parte vacuetur, 
Cum hzc insinuasset is. qui de Antiochia venerat, 
Petrus respiciens ad patrem nostrum ait : Fausti- 
nlane, a Simone Mago transformetus est vultus 
tuus, eicut apparet; putans enim quod a Cesare 
quereretur ad penam, territus fugit eL suum vul- 
tum tibi imposuit, si forte tu pro ipso capereris εἰ 
ad mortem duci posses, ut filiis tuis tristitiam mo- 
veret, Pater vero ubi hec audivit, cum lacrymis 
exclamans : Recte, inquit, aestimasti, Petre, nam et 
Anubion quia mihi valde amicus:erat, sub mysterio 
quodam mihi indicare ccperat de insidiis ejus, sed 
infelix nou credebam, quia nihil in eum commíse- 
ram mali. 

LVII. Cumque omnes una. cum, patre tristilia et 
ܐܡܟܘܐ‎ ageremur, interea »t Anubion venit ad no&, 
indicans nobis Simonem fügisse per noctém, Ju- 

:deam petentem. Videns autem pairem nostrum 
plangentem et lamentantem se ac dicentem : Infeli- 
cem me, qui eum magum audiens. non credebain; 
quid mihi misero accidit, ut una die recognitusab 


uxore et (iliis, latari non potuerim cum eis, sed ad p reret, unde satis stupeo et admiror aftem Síionis 


Magi, quod vos stantes modo non agnoscilià patrem 
vestrum. Flentibus autem patre et matre ac yobís 
omnibus pro his quz acciderant, molus miseratione 
eliam Anubion flebat. 

LX. Tum Petrus, misericordia permotus, restitu- 
turüm se promittit faciem patris rosiri, dicens ad 
eum : Audi, Faustiniane, cuni nobis prius utilitatis 
aliquid contulerit error iste transformati vulius tuf 
€t ministraverlt ad eà quz volumué, tuneego ve- 
ramtibi vultüs tui imaginem reddám, s! tamesi: prius 
qus a me tihi- fuerint itmpérata, profligaveris, Cum- 
que pàter meus inypleterurh se ouncta qus juberet 
omni promitteret nisu, tantüm αἱ propríam reespa- 
rare effgiem, Petrüg ita cepit : Ipqe auribus tuis 


priores miserias quas in errore pertuli, revoluius 
sim? Mater autem mülto gravius sparsis εἰ lacera- 
tis crinibus plangebat ; nos quoque in permutatione 
wultus patris stupentes quasi atoniti eramus eL 
amentes, nec quid. rel essét intelligere poteramus. 
Sed et Anubion omnes nos ita videns affligi, veluk 
mutus st2bat, Tunc Petrus nos intuens. filios ejus 
vit : Mibi credite, quod hic ipse est paler vester; 
yropter quod et nioneo vos, ut quasi patrem serve- 
lis eum. Dabit.enim Deus occasionem aliquam, qua 
deposito Simonis vultu evidentent patris vestri, id 
eit sunm , recuperare possit eligiem, 
'LVIII. Et'ad patrém conversus ait : Ego tibi pere 
. miseram salutare Appionem et Anubionem, quos 


100 

A tres meos proficisci cum ipso jubet, ac Matthidiam 
matrem nostram et quosdam ex familiaribus simul. 
Sed mater recusabat proficisci simul et aiebat : 
Quasi adultera mihi futura videor, si vultui Simo« 
nis conjuneta sim ; quod etsi cogar simul ire, im- 
possibile tamen est ut in eodem lectulo cum ipso 
jaceam, sed nescio si vel proficisci simul acquies- 
cam, Et cum valde rénueret, Anubion hortari eam 
cepit, dicens : Crede mihi et Petro, sed et ipsa vox 
non tibi Faustinianum esse persuadet conjugem 
luum? quem vere non minus ego diligo quam tu: 
Denique etiam ego ipse vobiscum veniam. Et cum. 
heec dixisset Anubion, promisit mater simul se pro- 
fecturam. 

LXIII. Tum ego, Competenter, aio, Deus negotia 

B nostra componit; habemus enim nobiscum et Anu- 
bionem astrologum, cum quo si Antiochiam vene- 
rimus, de genesi attentius disputabimus, Cumque 
post medium noctis pater noster cum his quos jus- 
serat Peirus, οἱ Anubione profectus essei; mane 
priusquam procederet ad disputandum Petrus, re- 
gressi sunt illi qui deduxerunt Simonem , id. est 
Appion et Athenodorus, et venerunt ad nos requi- 
rentes patrem meum. Petrus vero ubi cognovit, 
jussit eos introire. Et cum consedissent, Ubi est, 
aiunt, Faustinianus? Petrus respondit : Nescimus : 
vwespere enim postquam ad vos venit, ultra nulli 
suorum visus est; hesterno tamen die mane Si- 
mon venit querens eum, et quia nihil illi respondi 
mus, nescio quid ei visum sit, Faustinianum se esse 
dicebat. Quod cum ei nemo erederet, flens et dolens 
comminabatur perempturum semetipsum, et post 
hzc abiit ad mare versus. 

LXIV. Hzc cum audisset Appion et qui cum ipso 
erant, ululatum dederunt grandem; dicentes : Quid 
hoc fecistis, eur non recepistis eum? Et cum vellet. 
Athenodorus dicere mihi quia ipse erat Fausti- 
nianus pater tuus, Appion preveniens eum : Com- 
perimus, inquit, a quodam qui cum Simone pro- 
fectus est, ipso Faustiniano deprecante eum, pro 
eo quod nollet. filios suos videre, quia Judei 
erant (65-64). Nos ergo cum audissemus hzc, venimus 
eum hic requirere, sed quia hic non est, apparet 
quia vere dixit qui nuntiavit cum Simone profe- 

p ctum; hoc ergo nuntiamus vobis, Ego autem Cle- 
mens ubi intellexi consilium Petri, quia voluerit 


RECOGNITIONUM LIB. X. 


1449 
audisti quod unus ex his qui praemissi fuerant, re- 
gressus ex Ántlochia, nuntiaverit, quomodo Simon 
ibi positus, turbas adversum me concilaverit, atque 
in odium mei totam inflammaverit civitatem; magum 
me et homicidam ac deceptorem confirmans, in tan- 
tum ut desiderent, si me videant, etiam carnes meas 
devorare. Fac ergo quod dico tibi: relinquens apud 
me Clementem, precede nos Antiochiam cum con- 
juge tua et Fausto. ac Faustino filiis tuis. Sed et 
alios mittam tecum, quos mihi videbitur, qui ob- 
temperent his quz pracepero. 

LXI. Cum ergo una eum ipsis Antiochiam vene- 
ris, quandoquidem Simon videris, publice stans 
predica penitentiam tuam et dic ; Ego Simon de- 
muntio. vobis et confiteor me omnia fefellisse de 
Petro; ille enim neque seductor est, neque magus, 
neque homicida, neque horum aliquid quacunque 
contra eum locutus sum, sed dixi illa omnia furore 
commotus. Obsecro ergo vos ipse ego, qui dudum 
causas odii vobis contra eum dederam, ut nihil tale 
de eo sentiatis; sed deponite odium, cessate ab in- 
dignatione, quia vere a Deo ad salutem mundi mis- 
5085 est discipulus veri Prophetaet apostolus. Propter 
quod suadeo, hortor et moneo ut ipsum audiatis, 
ipsi credatis predicanti vobis veritatem, ne forte 
si spreveritis eum, ipsa etiam subito civitas vestra 
pereat. Quam vero ob causam hzc nunc vobis con- 
fear, indicabo. Hac nocte angelus Dei corripuit me 
impium, et cur inimicus essem veritatis przconi, 
vehementissime flagellavit (62). Deprecor ergo vos, ut 
etiamsi ego ipse post hac veniens ad vos aliquid 
tentavero adversum Petrum dicere, ne suscipiatis, 
mec credatis. Confiteor enim vobis, ego magus, 
ego seductor, ego deceptor fui, sed penitentiam 
ago; licet enim per penitentiam priora male gesta 
delere. 

LXII. Cum hee Petrus intimaret patri, ille respon- 
dit ; Scio quid velis, ne labores ultra ; intellexi enim 
et novi, quid oporteat cum ad loeum venero, prose- 
qui. Et Petrus iterum suggerebat ei, dicens : Cum 
ergo veneris ad locum ܬܘ‎ videris populum ex ser- 
mone tuo converti, et depositis odiis recipere de- 
siderium nostri, mitte e mandá inihi, et statim 
veniam. Cum autem venero, sine mora alienum 
hunc a te vultum effugabo, et tuum proprium qui 
tuis omnibus notus est reddam. Et his dictis fra- 


' COTELERII NOT.F, 


cus exstat c. 7. Ibi de Clemente dicitur : Ὑπὸ βαρ- 
θάρου τινὸς, τὴν προσηγορίαν Πέτρου, τὰ Ἰουδαίων 
ποιεῖν καὶ λέγειν ἡπάτηται. Metaphrastes vero posuit 
Epitomes c. 46, τὰ Χριστιανῶν. Secundum locum 
hahes ο, 45, ὁ δὲ τῶν, ὡς ὑμεῖς φατε, βαρθάρων "T 
δαίων λόγος, e quo vocem [7 ων Simeon abstuli 
ο, 50. Tertium c. 43, quem simili modo circumei- 
dit, c. 51. In quarto denique loco c, 24, Apion no- 
tat Clementem προσομιλοῦντα Ἰουδαίοις" al ex 
emendatione breviantis ο, B5, Χριστιανοῖς. Lege 
homil. xi, c. 16, et alibi. 


46 


(63) Vehementissime flagellavit. Conferri* potest 
hac flagellatio cum illa famosa Hieronymi. 

(63 Quia Judeierant. Ut benigne exponi potest 
per satis cognitum errorem, quo ethnici- primis 
temporibus in nomine Judzorum Christianos quo- 

iue comprehendebant : ita et suspectum esse queat 

bioniticz labis ápocryphis Clementinis inspergz. 
Confundebant enim Ebionzi Christianismum cum. 
Judaismo. Quocirca prudenter faetum a Simeone 
Metaphraste in Vita Clementis Romani, seu Cle- 
mentina Epitome, cum quatuor loca homiliz quar- 


Ὡς Clementinorum. mutavit et correxit. Primus lo-- 


PATROL. Gn. |. 


1453 

A ne crederetis Petro, qui et languentes in nomine 
ejus a quo missus est curat, et dzemonas fugat, ac 
ܘܐܗ‎ illuminat, et.paralyticis salutem reddit, et 
mortuos suscitat. 

LXVH. Hac et his similia multa eo prosequente, 
exsecrarl eum coepit populus, et dabant fletum et 
gemitum, quia peccassent in Petrum credentes eum 
esse magum οἱ impium: Eodem vero die ad vespe- 
ram restituta est in Faustiniano facies propria, e* 
abecessit ab eo aspectus Simonis Magi. Audiens 
autem Simon vultum suum in eo ad Petri gloriam 
profecisse, festinus prevenit Petrum et agere cu- 
piens ae. sua, ut a Faustiniano ejus similitudo 
recederet, cum jam hoc juxta verbum apostoli su 
Christus implesset. Videntes autem Niceta et Aquila 

B.post prodicationem necessariam paternum faciem 
resüitutam, gratias agentes Deo, non eum permise- 
runt ulterius alloqui populum. 

LXVI. Simon autem coepit licet. occulte. per 
amicos suos et familiares ambulare, et amplius 
Petro derogare quam aniea. Tunc omnes exspuenies 
in faciem ejus, expulerunt eum de civitale, dicen- 
tes: Tu eris reus mortis tum, si ulterius locotus 
contra Petrum huc tibi credideris esse veniendum. 
Quibus cognitis, Petrus postera die convenire po- 
pulos jubet, ܐܧ‎ uno ex bis qui sequebantur eum or- 
dinato:eis episcopo, aliis etiam presbyteris, bapti- 
xatis queque plurimis, et omnibus qui erant vexati 
langueribus vel diemonibus, sanitati redditis, de- 
moratus ibi aliud triduum, cunctis rite compositis, 

( valedicens eis, proficiscitur a Laodicia :aultum de- 
siderabilis Antiochensinm plebi; et ccepit per Nice- 
iam et Aquilam tota civitas audire, quia Petrus 
adventaret, Omnis autem. populus Antiochie civi- 
tatis. audiens Petrum venire, occurrerunt ei, et 
pene omnes majores natu et nobiles, cinere as- 
pers in.capite, pomnitéatiam agentes, qui ουπίτα 
predicationem ejus magum Simenem suscepis- 
sent. 

LXIX. Hac οἱ his similia: prosequentes, offerunt 
ei vexatos languoribus et damoniis fatigalos, parae 
lyticos quoque et diversa pericula palieutes ; et erat 
infinita multitudo simul languentium. (sos videns 
Peirus non solum poxnitudinem agere, quod de eo 
male sensissent per Simonem, verum ét tam inte- 

D gram fidem exhibere Ueo,-ut etiam omnes diversas 
aegritudines patientes crederent per eum posse sal- 
vari, expandit ad celum manus suas, et cum la- 
erymis orationem effündens, gratias referens Deo 
dicebat : Benedieo te, Pater predicande, qui omne 
verbum et promissum Filii tui. adimplere dignaris, 
wt cognoscat οπώπἰδ ereatüra, quia tu solus Deus 
jn copo et in. terra, 

LXX, Hec εἰ his similia dicens, ascendit in emi- 
nentioriloco et jussit ante se pohi orinem multjiu- 
dinem egrotantium, quós omnes hac voce allocutus. 
est ; Bimilem vobis hominem-mé esse videnfés, πο” 
lite putare quod a me poseitis recuperare salutem 
vestram, sed pér-eum qui de ccló descendens, 0s- 
tendit credentibus sibi integram animse et corporis 


S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA 


qst 
eis suspicionem dare, quod ab ipsis qusérendus 
esset senex, ut timerent οἱ fugerent, coepi juvare 
consilium ejus et aio ad Appionem : Audi, charis- 
sime Appion, mos quod bonum credimus, étiam 
patri tradere volumus; quod si noluerit recipere, 
sed magis, ut dicis, exhorrescens nos fugit, aspe- 
rum sit fortasse qued dico, nec nos de eo curamus. 
Et cum hzc dixissem, quasi exsecrantes cradelita- 
tem meam discedunt, vestigia Simonis, ut sequenti 
die comperTmus, insequentes. 

LXV. Interea cum Petrus ex more quotidie po- 
pulum doceret et virtutes multas ܘܘ‎ sanitotes effi- 
ceret, post dies decem venit quidam nostrorum ab 
Antiochia missus a patre, annuntians "nobis quo- 
modo publice staret pater, Simonem quidem qui in 
vultu videbalur, accusans, Petrum vere immensis 
Jaudibus przferens et omni populo cemmendatis ac 
esiderabilem faciens, ita ut omnes ex ejus ser- 
mone mutati desiderarent eum videre; mulos au 
tem iautum iy Petri amerem: venisse, ut. sevirent. 
in patrem quasi in Simonem, et manus ei vellent. 
injicere, velut. qui tantum miali commisisset in Pe- 
trum; propter quod, ajebat, appropera, ne forte 
perimatur; in timore enim magno posius velo- 
citer misit me, ut sine mora venias, quo vivéntem 
fum occupes, simul et crescenti erga tui deside- 
riwm civitati opportunus appareas. Aiebat etium. 
quomodo mox ut urbem Antiochiam peter ingressus 
esset, quasi ad Simonem omnis populus ad eum 
collectus est, εἰ ccpit omnibus confiteri. publice 
&ecundum ea quz popoli restauratio flagilabat ; 
mam quicunque. omnes simul nobiles et diversi si- 
ܐܕܡ‎ | divites ac pauperes comvenissenL, sperantes 
aliqua ab eo more solito prodigia gosse fieri, omnes 
hac voce alloquitur : 

LXVi. Diu est quod me Simonem infelicissimum 
bominum patientia divina sustimet; nam quidquid 
im me mirati estis, non veritauis ministerio, sed 
dsmonum mendaciis et artibus gestum est, ut ve- 
stram fidem everierem et meam animam condem- 
narem. Confiteor me ommia de Petro fuisse men- 
titum; ille eniu neque.magus neque homicida un- 
quam fuit, sed a Deo ad salutem vestrum omnium 
iuissus est, qüem si ex hac bora contemnendum 
putiveritis, certum sit apud vos quod possit ipsa 
eivitas vestra repente deperire. Qus autem causa 
sit, ut hac vobis ulkro con(ltear : ab angelo Dei hac 
nocte vehementer correptus sum, et cur ei inimicus 
exstiterim, vehementissime flagellátus. Deprecor 
ergo vos, ܬܠܐ‎ si ego ipse ex hae hora aperuemo 05 
meum contra eum, projieiatis mie mb aspectu ve- 
siro; ille enim immundus demon saluti hominum 
inimicus per os meum contra ipsum loquitur, ne 
per eum vos pertingatis ad vitam. Quid enim ars 
magica per me, vobi poluit virtutis ostendere ? 
Canes feci zreos latrare et btatüas moveri, figuras 
mutari hominum et subito ab aspectibus bominum 
absentari; et per hzc debuistis artem magicam 
exsecrari, qui ut vobis miraculum inane praten- 
derem, animas vestras diabolicis laqueis innodabat, 


LXXH. Tum ego Clemens eum fratribus meis et 
matre patrem alloquimur, utrum aliqua infidelitatis 
in eo reliquis. remansissent. At ille : Venite, ait, et 
videbitis coram Petro, quantum in me fldei creverit. 
incrementum. Tunc accedens Faustinianus, pro- 
cidit ad pedes Petri dicens : Semina verbi tui qua 
ager mez menlis accepit, jam nata sunt, atque ita 


. ad fecundam maturitalem provecta sunt, ut nihil 


desit, nisi ut a paleis me spiritali illa tua deseces 
falce et reponas mé in horreo Dominico, faciens ma 
mensz divine participem. Tum Petrus cum omni 
alaeritate apprehendens manum ejus, tradidit eum 
mihi Clementi et fratribus meis , dicens : Sicut tibi 
patri filios restituit Deus, ita et patrem filii resti- 
tuunt Deo. ladixit autem jejunium omni plebi, &t 
veniente die Dominica baptizavit eum, atque in 
medio popuio ex. conversione" ejus materiam su- 
mens, omnes casus ejus exposuit, ita ut omnis ci- 
vitas quasi angelum eum susciperet, eL non mino- 
rem ei gratiam quam apostolo exhiberet.['^ Quibus 
cognitis, Petrus postera die convenire populos ju« 
bet, et uno ex his qui sequebantur eum, ordinato 
episcopo, et aliis presbyteris, plurimum quoque po- 
pulum baptizavit, omnesque qui erant vexati lan- 
guoribus sanitati réstituit. ] 


RECOGNITIONUM LIB. X. 


ܚ 
waedicinam; unde vox vestra testem habeat hunc A‏ 
omnem populum, quia ex toto corde creditis in Do-‏ 
mino Jesu Christo, ut sciant etiam se ipsos ab ipso‏ 
posse salvari. Cumque omnis multitudo infirman-‏ 
iium uma voce clamaret, hunc esse verum Deum‏ 
quem Peirus annuntiat, subito immensum lumen‏ 
gram Dei in medio plebis apparuit, et. cceperunt‏ 
paralytici currere ad pedes Petri sani, c:eci recu-‏ 
perato visu clamare, claudi restaurato gressu.gra-‏ 
lias agere, languentes recepla sanitaté gaudere,‏ 
nonnulli etiam solo flatu viventes jam sine sensu‏ 
εἰ sine voce recuperati sunt, omnes quoque luna-‏ 

tici et pleni dzemoniis liberati sunt. 

LXXI. Tantam itaque Spiritus sanctus in illa die 
gratiam sue virtutis ostendit, ut. onines a minimo 
usque ad maximum una voce confiterentur Domi- 
num; et ne multis immorer, intra septem dies plus 
quam decem millia hominum credentes Deo bapti- 
sati sunt et. sanctificatione consecrati, ita ut omni 
aviditatis desiderio Theophilus (65), qui erat cunctis. 
potentibus in civitate sublimior, domus sus ingen- 
tem basilicam eeclesie nomine consecraret, in qua 
Petro apostolo constituta est ab omni populo ca- 
tbedra (66), et omnis multitudo quotidie ad audien- 
dum verbum conveniens, credebat sanz docirinze 
quam sanitatum efficacitas affirmabat, 


τὸ Addita legitur hzc periodus in cod. antiquissimo Bodlej. num. 405, ap. Grabium in Spicileg. SS. 


Patr., t. 1, p. 299. 


COTELERII NOTAE. 


chis monstratur: cathedra B. Petri. Inveni quoque 
hunc-üitulum in catalogo miss. ecclesie S. Peiri 
Bellovacensis : Sermo S. Clementis papa in Petri 
apostolorum principis sessione, qua cathedram. in- 
stauravit Aniiochie. Eum autem catalogum 

viro natalibus ac virtutibus illustri Antonio Vioni 
Herovallio, cujus indefessum pro re litteraria pro- 
movenda et pro demerendis litteratis studium ome 
mes hodie predicant, omnes mirantur, nulla 2488 - 
non celebrabit atque demirabitur. 


(65) Theophilus. Qui magna temporum confusione C 
seplimus Antiochis episcopus esse putatur a Guil- 
imo Tyrio lib. ܙ‎ Historie belli aacri cap. 9, et à 
Jac. de Vitriaco cap. 58 Historic Hierosolymitane, 
(86) Petro Apostolo constituta. est αὐ. omni populo 
cathedra. De rac Antiochena Petri cathedra, ejus- 
que festo agunt Martyrologia ad 33 Februarii, Le- 
genda Sanctorum cap. 4; Gemma anime lib. ut, 
tap. 26; lvo Carnotensis, aliique. In lünerario 
li ab Oldenborg; Jm hac Ecclesia Antio- 


ΡΟΝΤ. OPERA DUBIA. usb 


3455 S. CLEMENTIS 1 ROM. 


APPENDIX MONUMENTORUM 


AD 


RECOGNITIONES CLEMENTINAS 


(Gattax», Vet, Ῥαἱγ., 11,522.) 


T. Ad lib. 1, cap. 94. 


ostolum A Τοῦ ἁγίου Κλήμεντος ἐπισκόπου Ῥώμης, μετὰ 


τὸν ἀπόστολον Πέτρον τοῦ ἀποστολικοῦ 
θρόνου ἡγησαμένου, εἰς τὸ ἅγιον Πγεῦμα. 


Μακάριος ὁ χεχλεισμένους ὀφθαλμοὺς ἀνοίξας, χ.τ.λ. 


Clementis. episcopi Rome, qui post‏ ,ܠ 
Petrum sedi ομης pre[uit, de. Spiritu sau-‏ 
cto.‏ 


Bealus qui oculos clausos aperuit, εἰς, (67). 


TE. Ad lib. 1, cap. δὲ (ez cedice Tegio 1818). 


Ἔκθεσις ἀκριθεστάτη περὶ τοῦ πῶς δεῖ δέχεσθαι 
τὸν ἐξ Ἑδραίων τῇ τῶν Χριστιανών αἰστει 
ροσερχόμεγον. 1 
Ἐξαγορεύειν αὑτὸν χρὴ πρότερον καὶ 0 )ܐܐ £$ )¦ ܫ:‎ 

πᾶν νόμιμον Ἑδραϊχὸν, xai ἔθος, καὶ ἐπιτῆδτυμα" 

κἀντεῦθεν δειχνύειν, ὡς ἐξ ὅλης καρδίας καὶ πἰ- 
στεως εἰλικρινοῦς, Χριστιανίσαι ἠθέλησε" καὶ ἀπο- 
τάσσεσθαι μὲν φανερῶς ἐπ᾽ ἐχχλησίας πάσῃ τῇ 

Ἰουδαϊχῇ θρησχείᾳ, καὶ τοῖς νομίμοις πᾶσιν' ἀνα- 

θεματίζειν δὲ ὕστερον τὰ ἐπινενοημένα παρὰ γνώ- 

μὴν Θεοῦ ἐπιτηδεύματα, καὶ ἔθη" xo οὕτως συν- 
τάσσεσθαι τῷ Χριστῷ, καὶ τῇ πίστει τῇ κατ' ܚܘ‎ 
πόν" τοῦ ἱερέως δηλαδὴ προτέρου λέγοντος, καὶ αὖ- 
ποῦ ἀποχρινομένου χατὰ στίχον, | τοῦ ἀναδόχου 
αὐτοῦ, εἴπερ ὑπάρχει παιδίον, 

Ἔχει δὲ ταῦτα οὕτως, 

Ὁ δεῖνα ὁ ἐξ Ἑβραίων σήμερον προσιὼν τῇ πί- 
στει τῶν Χριστιανῶν, οὐ διά {τινα βίαν, ἢ ἀνάγκην, 
ἢ φόδον, ἢ ἐπήρειαν, ἢ πενίαν, ἢ διὰ χρέος, ἢ 8 
ܘܬܐ(‎ xa! ἐμοῦ κινούμενον, ἣ διὰ τιμὴν χοσμιχὴν, 
3| εὐεργεσίας τινὰς, | χρήματα, ἢ πράγματα παρά 
τινος ὑπισχνούμενα, ἢ ὅλως διὰ οἰανδήποτε ὠφέ- 
λειαν, ἢ προστασίαν ἀνθρωπίνην, ἢ δι ἔριν ἢ φιλο- 
γειχίαν πρός τινα γενομένην τῶν ὁμοπίστων μον, ¶ 
ὡς βουλόμενος ἐντεῦθεν ἀμύνασθαι Χριστιανοὺς, ὡς 


ζηλωτὴς δῆθεν τοῦ νόµου, f| καὶ παρ' αὐτῶν ἀδιχη- 
θείς" ἀλλ᾽ ὡς ἐξ ὅλης ψυχῆς καὶ καρδίας τὸν Χρι- 
στὸν ἀγαπήσας καὶ τὴν αὐτοῦ πίστιν ἀποτόασομαι 
πάσῃ τῇ Ἑθραϊκῇ θρησκείᾳ, καὶ τῇ περιτομῇ, καὶ 
τοῖς νομίμοις πᾶσι, xal τοῖς ᾿Αζύμοις, κα. τῷ Πά- 


σχα, καὶ τῇ Θυσίᾳ τοῦ ἀμνοῦ, καὶ τῇ τῶν Ἐθδο- 
μάδων ἑορτῇ, καὶ τῷ Ἰωθηλαίῳ, καὶ ταῖς Σάλπιγξι, 
xd τῷ Ἱλασμῷ, καὶ ταῖς Σχηνοπηγίαις, καὶ ταῖς 
λοιπαῖς ἁπάσαις ἑορταῖς τῶν Ἑθραίων, καὶ ταῖς 
θυσίαις, καὶ ταῖς προσευχαῖς, καὶ τοῖς ῥαντισμοῖς, 
καὶ τοῖς καθαριαμοῖς, καὶ τοῖς ἀγνιαμαῖς, καὶ ταῖς 


ΕΣ ο ζω» 
accedit, 

1. Oportet ut primo publicet ac proscribat quod 
cunque Περὶ pro legitimo, pro consuetudine et 
institulo est : deinde ostendat velle se ex toto cor- 
de, ac sincera fideChristianismum amplecti : et qui« 
dem palam in Ecclesia renuntiet omni cultui Ju- 
4aico, el cunctis legalibus : anathematizet vero 
postea quz excogitata fuerunt contra voluntatem 
Dei instituta atque mores : sicque aggreget se 
Christo, et fidei juxta illum : scilicel, sacerdote 
prius verba faciente; ipso autem per versuum ordi- 
nem respondente, aut ipsius, si sit parvulus, susce 
ptore. 


Hac porro ita habent : 


Ego ille, qui hodie ex Ηεῦγαία accedo ad fidem 
Christianorum ; non per vim aliquam , vel necessi- 
tatem, timorem, vexationem aut paupertatem, nec 
ob debitum vel crimen mihi inlentatum, neque 
propter mundanum honorem, beneficia quedam, 
pecunias aut res mihi a quoquam promissas, non 
omnino eujuseunque utilitatis causa humanive pa- 
Lrocinii, vel ob rixam et contentionem cum quo- 
piam ex hominibus ejusdem mecum fidei susce- 
plam, sive quasi inde volens sumere ultionem de 
Christianis, tanquam nimirum legis emulator, vel 
eL ah ipsis injuria affectus ; sed ut ex tolo animo 
et corde Christum ipsiusque fidem diligens ; renun- 
tio universo llebraico cultui, et circumcisioni, om- 
nibusque legalibus, necnon Azymis, Paschze, sacri- 
ficio Agni, festo Hebdomadarum , Jubilo, Tubis, 
Propitiationi, Scennpegiis ac reliquis omnibus He- 
braorum festivitatibus; item sacrificiis, precibus, 
aspersionibus, purificationibus, expiationibus, jeju- 
niis, Sabbatis Neomeniisque, et cibis ac potibus 


(67) Fragmentum istud post Coutantium suhjecimus Clementis Epistolis ad Corinthios, supra. 


Epir. ܒܐ‎ 


Aus 


RECOGNITIONES. — APPENDIX. 


1451 


νηστείαις, καὶ τοῖς Σαθβάτοις, καὶ ταῖς Νεομηνίαις, A eorum ; et absolute: rénuntio omni Judaicorum le- 


gitimorum tum mori, tum inslitulo. Ad hzc ana- 
themate ferio 61 hireses quz apud Judxos inve- 
niuntur, et ipsos hareticos; Sadduezos , qui justi 
vocantur, quiquo Spiritum sanclum blasphemant, - 
mortuorum resurrectionem inficiantur, atque an- 
gelos rejiciunt; Phariszos, segregatos qui secunda 
et quinta feria jejunant, virginitatem per definita 
tempora simulant, posteaque omnem solvunt con- 
tinentiam, fatum autem praedicant, et vacant astro- 
logie ; Nazarwos, refractarios, qui legem a Moyse 
de sacrifleiis latam non admittunt , ideoque anima- 
tis abstinent, nec ullatenus saerificant ; Osssos, 
procacissimos, qui aliis a Lege Scripturis usi, et. 
plerosque prophetarum rejicientes, magistro glo- 
riantur homine, cui nomen Elxai, hoc est, virtus 
abscondita, atque ex genere ipsius ortas mulieres, 
Marthonem et Martbanam veluti deas colunt ; Hero-- 
dianos, qui alienigenam regem Judzorum Herodem, 
ἃ vermibus exesum, tanquam Christum celebrant ; 
Hemerobaptistas, qui eadem sentientes. cum Pha- 
riszis, preterea decent, neminem salvum fleri pos- 
86, nisi quotidie lavet : Scribas seu legis doctores, 
qui non contenti juxta legem vivere, sed voleníes 
plura facere quam illa prescribat, intinctiones ure 
ceorum, calicum , discorum ac relique — supelle- 
etilis excogitant, simulque manus. frequenter lava- 
re, el vasa abluere, atque omnino multis traditio- 
nibus suis δὰ legem additis, eas appellant Deute- 
TOses, quàsi secundas Dei legislaliones; et primam 
quidem falso referunt ad Moysem, secundam vero 
ad Rabbi Akibam, tertiam ad Annam qui et Judas 
dicitur, quartam autem ad Asamonzi filios, qui 
etiam Sabbatum in preliis violrunt. las ergo ana- 
thematizans Judaicas omnes lzreses et hzresiar- 
chas, itemque Deuteroses cum-Deuterotis , anathe- 
matizo cum illis etiam eos qui festum vocati Mar- 
dochei celebrant ad. práimum Sabbatum Christiani 
jejunii ; et utique ligne. Amanem clavis affigunt , 
deinde ej miscent crucis signum "unaque combu- 
runt, ac omnis generis imprecationibus et anàthe- 
mati Christianos subjiciuut. 


καὶ τοῖς βρώμασι, xal τοῖς πόμασιν. αὐτῶν: καὶ 
ἁπλῶς ἀποτάσσομαι παντὶ Ἰουδαϊχῶν νομίμων καὶ 
ἔθει, καὶ ἐπιτηδεύματι" καὶ ἐπὶ τούτοις ἀναθεμα- 
τίζω τὰς παρὰ Ἰονδαίοις αἱρέσεις καὶ τοὺς αἱρετι- 
κούς" Σαδδουκαίους, τοὺς λεγομένους δικαίους, οἵτι- 
νες τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον βλασφημοῦσι, καὶ τὴν τῶν 
νεχρῶν, ἀνάστασιν ἀθετοῦσι, καὶ τοὺς ἀγγέλους ἀπο- 
βάλλονται: Φαρισαίους, τοὺς ἀφωρισμένους, οἵ κατὰ 
δευτέραν καὶ πέμπτῃ νηστεύοντες, καὶ παρθενίαν 
ἐπὶ χαιροὺς ὡρισμένους ὑποχρινόμενοι, μετέπειτα 
λύουσι πᾶσαν ἐγχράτειαν, δοξάζουσι δὲ εἱμαρμένην, 
καὶ τῇ ἀστρολογίᾳ σχολάζουσι" Νασαραίους, τοὺς 
ἀφηνιαστὰς, οἵ τὸν περὶ θυσιῶν οὐ παραδέχονται τοῦ 
Μωσέως νόμον, καὶ διὰ τοῦτο ἐμψύχων ἀπέχονται, καὶ 
ὅλως οὐ θύουσι: Ὀσσαίους, τοὺς ἱταμωτάτους, οἵ 
γραφαῖς ἑτέραις παρὰ τὸν νόμον χρώμενοι, καὶ τοὺς 
πλείους τῶν προφητῶν ἀποδαλλόμενοι, διδάσκαλον 
αὐχοῦσιν ἄνθρωπον, Ἠλξαὶ χαλούμενον, εἴτ᾽ οὖν 
δύναμιν κεκαλυµµένη», καὶ Μαρθὼ, va ΜΙαρθάνην 
τὰς ἀπὸ τοῦ Ὑένους αὐτοῦ καταγοµένας, ὡς θεὰς 
πιμῶσιν' Ἡρωδιανοὺς, οἵ τινες τὸν ἀλλόφυλον βασι- 
Ma τῶν Ἰουδαίων, ᾿Ηρώδην τὸν σκωληκάδρωτον, ὡς 
Χριστὸν δοξάζουσιν - Ἡμεροξαπτιστὰς, ol τὰ αὐτὰ 
φρονοῦντες τοῖς Φαρισαίοις, δογματίζουσι κατὰ προσ- 
θήχην τὸ μὴ δύνασθαι ἄνθρωπον σωθῆναι, ἐὰν μὴ 
xa0' ἐχάστην ἡμέραν βαπτίζεται' Τραμματεῖς ἤτοι 
νομοδιδασχάλους, οἵ μὴ θέλοντες κατὰ τὸν νόμον 
ζῇν, ἀλλὰ περισσεύειν αὐτοῦ, ξεστῶν καὶ ποτηρίων, 
καὶ πινάκων, καὶ τῶν ἄλλων σχευῶν βαπτιαμοὺς, 
καὶ πυγμῇ τὰς χεῖρας νίπτειν xal τὰ σκεύη πλύνειν 
ἐπινοοῦσι, καὶ ἁπλῶς πολλὰς παραδόσεις ἰδίας τῷ 
νόμῳ προστιθέντες, Δευτερώσεις ταύτας καλοῦσιν, 
οἷον δευτέρας Θεοῦ νομοθεσίας, καὶ τὴν μὲν πρώτην. 
ψευδῶς ἀναφέρουσιν εἰς τὸν Μωσέα, τὴν δὲ δευτέραν 
εἰς τὸν Ῥαδδὶ ᾿Αχιθᾶν, τὴν δὲ τρίτην εἰς ᾿Αννᾶν 
τὸν καὶ Ἰούδαν, τὴν δὲ τετάρτην εἰς τοὺς Νασαμω- 
ναίου (68) υἱοὺς, οἵ τινες xal τὸ Σάδδατον ἐν τοῖς 
πολέμοις ἠθέτησαν, Ταύτας οὖν ἀναθεματίζων τὰς 
Ἰουδαϊχὰς πάσας αἱρέσεις, καὶ τοὺς αἱρεσιάρχας, 
xal τὰς Δευτερώσεις, xal τοὺς Δευτερωτὰς, ἀναθε- 
µατίζω μετὰ τούτων καὶ τοὺς τὴν ἑορτὴν τελοῦντας 


ποῦ λεγομένου Μαρδοχαίου κατὰ τὸ πρῶτον Σάδδατον τῶν Χριστιανιχῶν νηστειῶν, καὶ ξύλῳ δῆθεν 
τὸν ᾿Αμᾶν προσηλαῦντας, εἶτα μιγνύντας αὐτῷ τὸ σταυροῦ σημεῖον, καὶ συγχατακαίοντας. ἀραῖς τε 
παντοίαις καὶ ἀναθέματι τοὺς Χριστιανοὺς ὑποξάλλοντας. 


Ji. Anathematizo preter veteres , Archirabbitas. 
quoque δἰ novos Judeorum malos doctores; Laza- 
rum, inquam, inventorem mefarii festi quod apud 
11108 appellatur Monopodaria; item Eliam illi in. 
impietate nullatenus cedentem ; Benjaminum pari- 
Ver ac Zebedeum, Abramium, Symbatium, reli- 
quosque. Ad hac omnia anathema et catzuathema. 
pronuntio in eum qui a Judzis. venturus, ut Chri- 
8lus exspectatur, Messiam seu unctum, magis vero. 
Anti-Chrisium : et renuntians ei, me confero ad 
verum solumque Christum ac Deum. Credo in Fa. 


rent, Vel a mensis monopodiis. Ip. 
(70) Εἰλημμόνον. Leg, ἡλειμμένον. lp. 


᾿Αναθεματίζω πρὸς τοῖς παλαιοῖς, ᾿Αρχιραδδίτας Ὁ 


καὶ τοὺς νέους τῶν Ἰουδαίων χαχοδιδασχάλους, Λά- 
ζαρόν ᾧημι, τὸν τὴν ἄθεσμον ἑορτὴν ἐξευρόντα τῆς 
λεγομένης παρ' αὐτοῖς Μονοποδαρίας (69), χαὶ Ἡλίαν 
τὸν ἐχείνον. κατὰ τὴν δυσσέδειαν οὐκ ἐλάττονα, Βε- 
νιαμίν τε καὶ Ίεθεδαῖον, καὶ ᾿Αδράμιον, καὶ Συμδά- 
σῶν, καὶ τοὺς λοιπούς. Καὶ ἐπὶ πᾶσι τούτοις ἀναθε-- 
Κατίζω, καὶ καταναθεµατίζω τὸν παρὰ τῶν ou- 
δαίων προσδοχώµενον ὡς Χριστὸν ἐλεύσεσθαι Μεσίαν, 
εἴτ᾽ οὖν εἰλημμένον (10), μᾶλλον, δὲ Αντίχριστον" 
χαὶ ἁποτασσόμενος αὐτῷ αυντάσαοµαι τῷ ἀληθινῷ 


0 Νασαμ. ܨ‎ Ἄσαμ, COTEL. 
(89) Μονοκοδ. Forte quod super uno pede salta- 


1400 


S. CLEMENTIS I ROM, PONT. OPERA DUBH. 


A459 


trem, Filium εἰ Spiritum sanctum , sanctam, con- Α καὶ μόνῳ Χριστῷ καὶ θεῷ, Καὶ πιστεύω εἰς Πατέρα 


χαὶ Υἱὸν καὶ ἅγιον Πνεῦμα, τὴν ἁγίαν καὶ ὁμοούσιον 
xal ἀχώριστον Τριάδα. Καὶ τὴν Ἔνσαρχον οἰχονο- 
μίαν, καὶ πρὸς ἀνθρώπους ἐπιδημίαν ὁμολογῶν τοῦ 
πῆς ἁγίας Τριάδος ἑνὸς, τοῦ μονογενοῦς ΥἹοῦ καὶ 
Λόγου τοῦ Θεοῦ, ταῦ ἐκ Πατρὸς πρὸ πάντων τῶν 
αἰώνων γεννηθέντος, δι' οὗ τὰ πάντα ἐγένετο, αὐτὸν 
ὑπάρχειν πιστεύω τὸν παρὰ τοῦ νόμου καὶ τῶν 
προφητῶν προχηρυχθέντα Μεσίαν' ὃν καὶ ἤδη ἐλθεῖν 
ἐπὶ γῆς πληροφοροῦμαι, διὰ τὴν σωτηρίαν τοῦ ἀν- 
θρωπίνου γένους, καὶ γενέσθαι χατὰ ἀλήθειαν ἄν- 
θρωπον, μὴ ἑκστάντα τῆς οἰχείας θεότητος, καὶ εἷ- 
ναι τὸν αὐτὸν Θεὸν ἀληθῶς, καὶ ἄνθρωπον ἀληθῶς, 
ἀσυγχύτως, ἀτρέπτως χαὶ ἀναλλοιώτως, ἐν ὑποστάσει 
μιᾷ καὶ δυσὶ φύσεσιν, ἑκουσίως τε πάντα παθεῖν, καὶ 


B σταυρωθῆναι σαρχὶ, τῆς θεότητος ἀπαθοῦς μεινάσης, 


καὶ ταφῆναι, καὶ τριήμερον ἀναστῆναι, καὶ εἰς οὐρα-- 
γνοὺς ἀναληφθῆναι, xal ἥξειν ἐν δόξῃ μέλλοντα χρῖναι 
ζῶντας καὶ νεκρούς’ καὶ τὴν κατὰ σάρχα τοῦτον τε- 
κοῦσαν ἁγίαν παρθένον Μαρίαν, καὶ µείνασαν μετὰ 
τόχον παρθένον, xuplue καὶ ἀληθῶς Θεοτόχον καὶ 
πιστεύω καὶ λέγω, καὶ ὡς κατὰ ἀλήθειαν μητέρα 
Θεοῦ ἐνανθρωπήσαντος καὶ διὰ τοῦτο χυρίαν καὶ δό- 
αποιναν ἐν χάριτι γεγενημένην πάσης τῆς κτίσεως 
προσχυνῶ καὶ τιμῶ. Καὶ τὸν παρὰ Σριστιανοῖς pue 
ατικῶς ἱερουργούμενον ἄρτον ܬܘܡ‎ τὸν οἶνον, ὡς ἐν 
ταῖς θείαις τελεταῖς μεταλαμβάνουσι, πείθομαι, καὶ 
ὁμολογῶ, καὶ πιστεύω, σῶμα καὶ αἷμα κατὰ ἀλήθειαν 
εἶναι τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, μεταδαλλόμενα τῇ 
ἐκείνου θεϊχῇ δυνάμει νοερῶς τε χαὶ ἀοράτως ὑπὲρ 
πᾶσαν φυσιχὴν ἔννοιαν, ὡς οἶδε μόνος αὐτός " χαὶ 
οὕτω χἀγὼ μεταλήψεσθαι τούτων συντίθεμαι, ὡς 
χατὰ ἀλήθειαν ὄντως σαρχός τε αἱ αἵματος αὐτοῦ, 
καὶ εἰς ἁγιασμὸν ψυχῆς τε καὶ αὔματος, καὶ ζωὴν 
αἰώνιον, καὶ βασιλείαν οὐρανῶν χληρονομίαν µετα- 
λαμθανομένων, τοῖς αὑτῶν ἐν πίστει τελείᾳ μετέ- 
χουσι. Καὶ τὸ ἅγιον τοῦ Χριστοῦ βάπτισμα, μετὰ 
χαθαρᾶς καὶ ἀδόλου ψγχῆς καὶ καρδίας, πίστεως εἰ- 
λικρινοῦς ἐπιζητῶ δέξασθαι, πληροφορούμενος ἀλη- 
θῶς κάθαρσιν αὐτὸ νοητὴν εἶναι, καὶ ἀναγέννησιν 
ψυχῆς τε καὶ σώματος. 

Καὶ τὸν σεδάσμιον δὲ σταυρὸν τοῦ αὐτοῦ ἀληθινοῦ 
Χριστοῦ καὶ θεοῦ ἡμῶν ὡς οὐκ ἔτι φθορᾶς καὶ ἀρᾶς 
ὄργανον, ἄλλ᾽ ἐλευθερίας καὶ ζωῆς αἰωνίου, καὶ ση- 


substantialem εἰ individuam Trinitatem, Conüteor 
Incarnationem et ad homines adventum unius e 
sancta Trinitate, scilicet. Filii unigeniti ac Verbi 
Dei, ἃ Patre ante omnia secula geniti, per quem 
omnia facta sunt : eum credo esse Messiam qui a 
Lege et prophetis przdictus fuit; certumque habeo 


quod jam in terram venerit propter humani gene- . 


ris salutem ; quod vere factus sit homo, nec tamen 
ἃ propria divinitate excesserit; quod idem vere 
Deus sit, ac vere homo, absque confusione, muta- 
lione et alieratione, in una persona et duabus na- 
turis; quodque sponte cuncta passus fuerit, et 
carne crucifixus, divinitate impassibili permanente, 
sepultus fuerit, ac tertia die resurrexerit, postea in 
ccelum ascenderit, venturusque sit in gloria, ut ju- 
dicet vivos et mortuos. Credo ac profiteor, sanctam 
virginem Mariam, quz secundum carnem illum pe- 
perit, et post parium virgo permansil, vere ac pro- 
prie esse Dei genilricem, eamque veneror et ho- 
noroianquam vere matrem Dei incarnati, ideoque 
dominam el heram in gratia factam universz crea- 
turz. Adhuc panem et vinum, quz apud Christianos 
mystice. consecrantur, quemadmodum in divinis sa- 
eris sumunt, certus sum, confiteor, credo esse re- 
vera corpus et sanguinem Domini Jesu Christi, 
transmutala per divinam illius potentiam intelle- 
ciualiter et invisibiliter super omnem naturalem 
cogitationem, quemadmodum solus ipse novit ; sic- 


que ego horum participem me fore assentior, ut c 


were ac reapse carnis et sanguinis illius, et in san- 
€titatem animz et corporis, vitauque zternam, ac 
regnum colorum atque hereditatem eorum qui 
sumunt, si in fide perfecta communicent, Sanctum. 
preterea Christi baptisma, ex puro candidoque 
animo et corde, fideque sincera accipere flayito, 
plene persuasus illud vere esse lustrationem quz 
mente percipitur, et regenerationem ànimg et 
corporis. 


111. Et vero culiu dignam crucem ejusdem veri 
Christi Deique nostri, velut non amplius interitus 
c maledicti instrumentum, sed libertatis viteque 


perpetuz, signumque victori adversus mortem et [) μεῖον τῆς κατὰ τοῦ θανάτου xal τοῦ διαθόλου νίκης" 


ἔτι δὲ καὶ τὰς σεδασμίους εἰχόνας τῆς τε χατὰ σάρχα 
πρὸς ἀνθρώπους ἐπιφανείας τοῦ Θεοῦ Λόγον, καὶ τῆς 
ἀφράστως αὐτὸν τεκούσης ἀγνῆς παρθένον καὶ Θεο- 
μήτορος, καὶ τῶν θεοειδῶν ἀγγέλων, καὶ τῶν ἁγίων 
ἁπάντων, ὡς σύμδολα τῶν πρωτοτύπων καὶ δέχομαι 
xal τιμῶ καὶ ἀσπάζομαι" καὶ αὐτοὺς δὲ τοὺς ἱεροὺς 
ἀγγέλους καὶ τοὺς ἁγίους ἅπαντας, οὐ μόνον προπά- 
τορᾶς xal προφήτας, ἀλλὰ καὶ ἀποστόλους καὶ μάρ- 
τυρας xai ὁμολογητὰς καὶ διδασχάλους καὶ ὁσίους 
καὶ πάντας ide τοὺς τῷ ἤδη ἐλθόντι Χριστῷ εὖὐ- 
αρεστῄσαντας, ὡς δούλους ἐχείνου xal πιστοὺς θερά- 
ποντας τιμῶ καὶ σέδοµαι, διὰ τὴν πρὸς ἐκεῖνον τι- 
μὴν. Καὶ οὕτως ἐξ ὅλης ψυχῆς καὶ καρδίας καὶ 
προαιρέσεως ἀληθοῦς, προσέρχομαι τῇ πίστει τῶν 


diabolum part; atque adhue venerandas imagines 
fum presentis Dei Verbi secundum carnem inter 
homines, tum purissimz virginis Dei. Matris que 
ineffabiliter eum genuit, tum divinorum angelorum, 
tum denique sanctorum omnium, recipio, honoro, 
amplector velut symbola et indicia prótotyporum 
seu exemplarium: ipsos autem sacros angelos, 
omnesque sanctos, non solum antiquos patres cum 
prophetis, sed et apostolos , martyres , confessores, 
dociores, sancios, item omnes omnino qui jam 
orto Christo placuerunt, tanquam illius servos ac 
fideles famulos honoro, veneror, propler honorem 
illi debitum. Et ita ex toto animo et corde, vero- 
que proposito venio ad fidem Christianorum. Quod 


1409 
si per simulationem et dolum ista dico, non autem 
ex fide tetius animi teste, ej corde Christum. qui 
jam advenit diligente; verum propler quamdam 
vim, necessitatem, metum, damnum , paupertatem, 
debitum, accusationem adversus me motam, siecu- 
larem dignitatem, beneficii quedam , pecunias, res 
a quoquam promissas; aut plame cujuslibet utili- 
talis ergo, vel humani presidii, vel dissidii causa, 
vel contentionis cum nonnullis fldei mex homini- 
bus, aut quasi volens hinc ultionem eapere de Chri- 
slianis, tanquam videlicet legis zmulator, sive 
et ab ipsis injuriam passus, nunc- quidem fingo 
Christianus fleri, posthac autem megare voluero, 
iterumque ad Judaicam religionem reverti, vel in- 
ventus fuero una: cum Judeis manducare, festa 
peragere, jejunare, clam cum illis colloqui, Chri- 
slianamque fidem infamare, aut ad eorum synagu- 
gas et proseuchas prolicisci , easve instaurare seu« 
tutari : et non potius predictos, Judzos eorumque. 
aetus palam reprehendo, vanamque illorum fidem 
improbo :nunc quidem veniant super mo omnes. 
dirz quas in Deuteronomio Moses scripsit, item 
tremor Caini, et lepra Giezis, insuperque penis 
quas leges civiles decernunt, sim absque ulla spe 
veniz obnoxius; in futuro. autem saeculo sit mihi 
anathema et catathema, animaque mea collocetur 
cum Satana et üzmonibus, 


. — APPENDIX. 


1101 RECOGNITIONES. 


Χριστιανῶν. Ei δὲ μεθ᾽ ὑτοκρίσεως καὶ δόλου ταῦτά A 
φημι, καὶ οὐχ ἐκ πίστεως ὀλοψύχου καὶ καρδίας τὸν 
Ίδη ἐλθόντα Χριστὸν ἀγαπώσης, ἀλλὰ διά τινα βίαν, 
ἢ ἀνάγχην, ἢ φόθον, ἢ ἐπήρειαν, fj πενίαν, ἢ χρέος, 
j| ἔγχλημα xav ἐμοῦ κινούµενον, ἢ διὰ πιμὴν xo- 
σμικὴν, ἢ εὐεργεσίας τινὰς, ἢ χρήματα, ἢ πράγματα; 
παρά τινος ὑπισχνούμενα, ἢ ὅλως διὰ οἰανδήποτε 
ὠφέλειαν, ἣ προστασίαν ἀνθρωπίνην, ἢ δι᾿ ἔριν ἢ 
φιλονειχίαν πρός τινας γενομένην τῶν ὁμοπίστων 
ἐμοῦ, # ὡς βουλόμενος ἐντεῦθεν ἀμύνασθαι Χριατια- 
νοὺς ὡς ζηλωτὴς ὅηθεν τοῦ νόμου, ἣ καὶ map" αὐτῶν 
ἀδικηθεὶς, ἄρτι μὲν σχηματίζομαι γίνεσθαι Χριστια- 
νὸς, ὕστερον δὲ θελήσω ἀρνήσασθαι, καὶ πρὸς τὴν 
Ἰουδαϊχὴν ὑποστρέψαι πάλιν θρησχείαν, ¶ εὑρεθῶ 
συνεσθίων τοῖς Ἰουδαίοις, ἢ συνεορτάζων, Tj συννη- 
στεύων, ἢ συνομιλῶν αὐτοῖς λάθρα, καὶ τὸν Χριστια- B 
νισμὸν διαδάλλων, ἢ πρὸς τὰς συναγωγὰς καὶ τὰς 
προσευχὰς αὐτῶν ἀπιὼν, καὶ ἀνανεῶν, ἢ περιποιού- 
μένος ταύτας, καὶ οὐχὶ μᾶλλον φανερῶς ἐλέγχω τού - 
πους, τὰς τούτων πράξεις, καὶ ἀθετῶ τὴν ματαίαν 
πίστιν αὐτῶν" νῦν μὲνἔλθοιεν m" ἐμὲ πᾶσαι αἱ κατᾶραι 
ἃς ἐν τῷ Δευτερονομίῳ Μωσῆς ἔγραψε, χαὶ ὁ τρόμος 
ποῦ Κάϊν, καὶ ἡ λέπρα τοῦ Γιεζη, πρὸς τῷ καὶ ταῖς 
ποιναῖς τῶν πολιτικῶν νόμων εἶναί με ὑπεύθυνον 
ἀπαραιτήτως," χατὰ δὲ τὸν μέλλοντα αἰῶνα εἴη μοι 
ἀνάθεμα καὶ χατάθεµα, καὶ ἡ ψυχή μου ταχθείη μετὰ 
ποῦ Σατανᾶ καὶ τῶν δαιμόνων. 


ΠΙ. Ad lib, τυ, cap. 27 (ex eodem codice). 


uo modo lieresim suam scriptis oporteat anathema 
tizare eos qui e Manicheis accedunt ad sanctam 
Dei catholicam et apostolicam Ecclesiam. 


0 


1. Anathemate ferio Manetem, seu. Manicheum 
et Cubricum, qui se ausus est Paracletum οἱ Apo- 
stolum Jesu Christi appellare. Anathematizo Scy- 
thianum ac Terebinthum qui εἰ Budas, Manetis 
praceptores.. Anathematizo Zaradem , quem Manes 
deum dixit ante se apparuisse apud Indos et Per- 
888, quemque Solem vocavit : eum illo autem etiam 
anathematizo preces Zaradeas dietas. Anathema- 
tizo cunctos a Mane fabricatos deos : videlicet qua- 
driformem patrem magnitudinis, et eum qui pri- 
mus homo dicitur, et Coronigerum, ac eum qui 
neminatur Virgo lucis, tum lumine afflatum, et 


D quinque intelligentiis praeditos splendores, voca- 


tumque Opificem, et ab hoc prelatum justum judi- 
cem, necnon bajulum qui portat !erram, item Se 

nem, cunctosque prorsus quos Manes configit 
deos, Jones, ac Aonum /Eones, quacunque de- 
mum ab eo elaborata sunt.de gigantibus et aborti- 
vis. Anathemalizo. omnes qui dixerunt aut dicunt. 
aut dicturi sunt. duo principia ingenita, sibi invicem. 
opposita : alterum bonum, alterum malum. Anathe- 
matizo Marcionemi cum Valentino et Basilide, om- 
nemque hominem qui ausus fuit, audet vel ausurus. 


(72) derroxáccoyor. Leg. φεγγοχάτοχον. lp, 


Ὅπως χρὴ ἀναθεματίζειν ἐγγράφως τὴν αἵρεσιν C 


αὑτῶν, τοὺς ἀπὸ Μανιχαίων προσιόντας τῇ 

ἁγίᾳ τοῦ Θεοῦ καθολικῇ καὶ ἀποστολικῇ Ἕκ- 

κλησίᾳ. 

ἐΑναθεματίζω Μάνεντα τὸν καὶ Μανιχαῖον xal 
Κούδρικον, ὃς ἐτόλμησεν ἑαυτὸν Παράκλητον ὀνομά- 
ζειν, καὶ ᾿Απόστολον Ἰησοῦ Χριστοῦ. ᾿Αναθεματίζω 
Σαυθϑιανὸν, καὶ Τερέδινθον τὸν καὶ Κουδᾶν (11), τοὺς 
Μάνεντος διδασκάλους. ᾿Αναθεματίζω Ἰαράδην, ὃν 
ὁ Μάνης θεὸν Έλεγε πρὸ αὐτοῦ φανέντα mag" Ἰνδοῖς 
καὶ Πέρσαις, καὶ "Ἠλιον ἀπεχάλει " σὺν αὐτῷ δὲ xal 
τὰς Ζαραδείους ὀνομαζομένας εὐχάς. ᾿Αναθεματίζω 
πάντας οὓς ὁ Μάνης ἀνέπλασε θεούς " ἤτοι τὸν τε” 
πραπρόσωπον πατέρα τοῦ μεγέθους, καὶ τὸν λεγόμε- 
νὸν πρῶτον ἄνθρωπον, xal τὸν Στεφανηφόρον, καὶ 
Δὸν ὀνομαζόμενον Παρθένον τοῦ φωτὸς, καὶ τὸν qey- 
χοκάστοχον (12), καὶ πέντε νοερὰ φέγγη, καὶ τὸν xa 
λούμένον Δημιουργὸν, καὶ τὸν ὑπ' αὐτοῦ προβληθέντα, 
δίκαιον κριτὴν ; καὶ τὸν ὠμοφόρον τὸν βαστάζοντα. 
τὴν γῆν, καὶ τὸν Πρεσβύτην, καὶ πάντας ἁπλῶς 
οὓς ὁ Μάνης πλάττει θεοὺς xal Αἰῶνας καὶ τῶν 
Αἰώνων Αἰῶνας, xx ὅσα αὐτῷ ἐπραγματεύθη περὶ 
γιγάντων καὶ ἔχτρωμάτων. ᾿Ἀναθεματίζω πάντας 
ποὺς εἰπόντας ἥ λέγοντας ἢ λέξαντας δύο ἀρχὰς ἀγεν- 
νήτους ἀντικαθεστώσας ἀλλήλαις, τὴν μὲν ἀγαθὴν», 
τὴν δὲ πονηράν. ᾿Αναθεματίζω Μαρχίωνα, καὶ Οὐαλεν- 
πἴνον, καὶ Βασιλείδην, καὶ πάντα ἄνθρωπον τὸν τολ- 


(11). Κουδᾶν. Leg. Βουδᾶν. 006. 


quu 


S. CLEMENTIS ܐ‎ ROM, PONT. OPERA: DUDIA, 


185 


esi blasphemare adversus Velas aut. Novum Testa- A μήσαντα ἢ τολμῶντα ἢ τολμήσοντᾳ βλασφημεῖν κατὰ 


τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἢ τῆς Καινῆς, καὶ ἀθετεῖν καὶ 
ὑδρίζειν ᾿Αδραὰμ, καὶ Ἰσαὰκ, καὶ "axi, καὶ Ἴη- 
σοῦν τὸν τοῦ Νανὴ, καὶ Σαμουὴλ, καὶ Δαθιδ, καὶ 
Ἡλίαν, καὶ τοὺς λοιποὺς πάντας προφήτας, καὶ τὰ 
παρ' αὐτῶν συγγραφέντα. Καὶ ἁπλῶς, ἀναθεματίζω 
τοὺς βλασφημοῦντας τὸν ἀληθινὸν τοῦ παντὸς ποιητὴν, 
καὶ μὴ ὁμολογοῦντας ἕνα xal τὸν αὐτὸν εἶναι παλαιᾶς. 
καὶ καινῆς Διαθήχης θεὸν, καὶ τοὺς ἐν ἑκατέρᾳ δια- 
λάμψαντας, ἁγίους εἶναι πιστεύοντας χαὶ φίλους Θεοῦ.. 
᾿Αναθεματίζω πάντα ἄνθρωπον τὸν μὲ ὁμολογοῦντα. 
ἕνα μόνον εἶναι θεὸν ἀληθινὸν, ἀγαθόν τε xa δηµιουρ-. 
qu καὶ παντοχράτορα, τὸν Πατέρα τοῦ Κυρίου ἡμῶν 
Ἰησοῦ Χριστοῦ, τὸν σὺν αὐτῷ καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύ- 
pam ἐκ μὴ ὄντων καὶ μηδαμῇ μηδαμῶς ὄντων, τῇ 
ῥοπῇ τοῦ θελήματος προαγαγόντα τὸν οὐρανὸν καὶ 
τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσαν καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς, 
xal μὴ δεηθέντα ὕλης τῆς μηδέπω οὔσης, μήτε Bup- 
σῶν xal νεύρων καὶ σωμάτων χαὶ ἱδρώτων τῶν mo- 
γηρῶν ἀρχόντων, οὓς ὁ Μάνης ἀνέπλασεν. ᾽Αναθε- 
ματίζω τοὺς λέγοντας ὅτι τὸ σῶμα ἐχ τῆς πονηρᾶς 
ἀρχῆς ὑπέστη, καὶ ὅτι φύσει ἔστι τὰ καχά, Ἄναθε- 
µατίζω τὸν ληρώδη Μάνεντος μῦθον, ἐν ᾧ φησι μὴ 
ὅμοιον ἡμῖν διαπεπλάσθαι ὑπὸ τοῦ Θεοῦ τὸν πρῶτον 
ἄνθρωπον, τουτέστι τὸν ᾿Αδὰμ, ἀλλὰ ὑπὸ τοῦ Σαχλᾶ, 
τοῦ τῆς πορνείας ἄρχοντος, xal τῆς Νεδρὼδ, ἣν εἶναι 
τὴν ὕλην φησὶ, γενέσθαι τὸν ᾿Αδὰμ καὶ τὴν Εὔαν" 
καὶ τὸν μὲν θηριόμορφον κειαθῆναι, τὴν δὲ ἄψυχον" 
καὶ τὴν μὲν Εὔαν ὑπὸ τῆς ἀῤῥενικῆς λεγαμένης παρ- 
θένου μεταλαδεῖν ζωῆς, τὸν. Ἀδὰμ δὲ ὑπὸ τῆς Εὔας 
ἀπαλλαγῆναι τῆς θηριωδίας. ᾿Αναθεματίζω τοὺς λέ- 
Ύοντας τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὰν δοχήφει 
πεφανερῶσθαι τῷ χόσμῳ, χαὶ μὴ ὁμολογοῦντας αὐτὸν 
σεσαρκῶσθαι ἀληθῶς ἐκ τῆς ἁγίας παρθένου Μαρίας 
τῆς ix Δαδὶδ καταγομένης, σάρχα τὴν ἀνθρωπίνην 
καὶ ἡμῖν ὁμοούσιον, καὶ τελείως ἐνανθρωπῆσαι, καὶ 
πεχθῆναι ἐξ αὐτῆς ἂι᾽ ἐνναμηνιαίου χρόνου, καὶ ἐπὶ 
τριαχοστὸν ἔτος ἀνθρώδτοις συναναστραφῆναι, xat Ba- 
πτισθῆναι ὑπὰ Ἰωάννου τοῦ ἁγιωτάτου προδρόμου 
καὶ Βαπτιστοῦ ἐν τῷ Ἰορδάνῃ, καὶ ὑπὸ τοῦ οὐρανίου 
καὶ ἀληθινοῦ χαὶ ἀγαθοῦ μαρτυρηθῆναι Πατρὸς, ὡς 
αὐτὸς εἴη ὁ ΥἹὸς αὐτοῦ ὁ ἀληθινὸς Θεὸς καὶ ὁμοούσια 
αὐτῷ, σαρχώσει τῇ ἐκ Παρθένου γενόμενος ἄνθρωπος 
μετὰ τοῦ μεῖναι Θεάς, 0 

᾿Αναθεματίζω οὖν, ὡς εἴρηται, τοὺς παρὰ ταῦτα 
φρονοῦντας, καὶ ἄλλον μὲν λέγοντας εἶναι τὸν γεννη- 
ϑέντα ἐκ Μαρίας, καὶ βαπτισθέντα, μᾶλλον δὲ ὡς αὖ- 
τοὶ χηροῦσι βυθισθέντα, ἄλλον δὲ τὸν ἐκ τοῦ ὕδατος 
ἀνελθόντα καὶ µαρτυρηθέντα, ὃν καὶ ἀγέννητον Ἰησοῦν 
καὶ Φέγγος ὀνομάζουσιν, ἐν σχήματι ἀνθρώπου φα- 
γέντα, καὶ τὸν μὲν εἶναι τῆς χαχῆς ἀρχῆς, τὸν δὲ τῆς 
ἀγαθῆς μυθολογοῦσιν. ᾿Αναθεματίζω τοὺς λέγοντας 
δοκήσει παθεῖν τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν; xal 
ἄλλον μὲν εἶναι τὸν ἐν στανρῷ, ἕτερον δὲ τὸν πόῤῥω- 
θεν ἑστῶτα καὶ γελῶντα, ὡς ἄλλου ἀντ αὑτοῦ παθόν- 
τος. ᾿Αναθεματίζω τοίνυν τοὺς μὴ ὁμολογοῦντας αὐ- 
τὸν εἶναι τὸν ἐκ τῆς ἁγίας θεοτόχου xal ἀειπαρθένου 
Μαρίας σαρχωθέντα Θεὸν Λόγον, καὶ γεννηθέντα, καὶ 
κατ᾽ ἀλήθειαν σταυρωθέντα σαρχὶ, καὶ ἀποθανόντα 


mentum, et aspernari ac contumelia affücere Abra- 
bemum, lsaacum, Jacobum, Jesum lium Nave, 
Samuelem, Davidem, Eliam, czterosque omnes pro- 
phetas eorumque scripta. Ad. summam, anathema- 
Wizo cos qui obtrectánt "vero universi Condüori, 
meque confitentur unum eumdemque 6652 veteris ac: 
xovi Testamenti Deum, nec sanclos Deique amicos. 
esse. credunt eos qui in utroque Testamento efful- 
serunt. Anathemalizo omnem eum, qui non confite- 
turununisolum esse verum Deum, bonum et mundi 
epilicem, atque omnipotentem, Domini sostri Jesu 
Christi Patrem; qui eum illo et eum Spirits saneto 
ex non exstantibus, et nullo prorsus modo exsisten- 
bus, nutu voluntatis produxit celum, terram, 
mare, cunctaque iis contenta ; quique materia, que 
mempe nondum erat, non indiguit, nec pellibus, 
merwis, corporibus, sudoribusque malorum princi- 
pum, quos Manes eommentus est, Anathemalize 
dicentes corpus ἃ malo principio editum fuisse, et 
mala naiura éase, Ansthematizo deliram Mauetis 
fabulam, in qua dicit nequaquam similem nobis a 
JJeo formatum esse primum hominem; hoc est, Ada» 
1num, sed a Sacla stupri principe et Nebroda, quam: 
ait esse materiam, factos fuisse Adamum et Evam; 
acillum quidem creatum esse ferina forma, hano 
vero inanimam ; atque Evam quidem a mascula vo- 
cata virgine vitam accepisse, Adamum autem per 
Evam feritate liberatum. Anathematixo eos qui 
asserunt Dominum nostrum Jesum Christum opi- 
nione manifestatum fuisse mundo, nec profitentur 
ipsum vere carnem.assumpaisse ex aancta virgin 
Maria α΄ Davide oria, carnem humanam nobisque 
consubstantialem, atque perfecte hominem facium 
esae; ab eaque Virgine genitum fuisse post tempus 
novem miensium, item ad trigesimum annum cum 
hominibus versatum fuisse, dein baptizatum in 
Jordane.a sanctissimo przcursore et Baptista Joax- 
ne, ac'testimonium retulisse: a ceelesti, vero bono- 
que Paire, quod ipse ejus. esset Filius, verus Deus 
atque εἰ consubstantialis, per incarnationem ex Vir- 
gine factus homo, remanens tamen Deus; 


M. Anathematizo igitur, ut dictum est, eos qui D 
contra hac sentiwmt, et alium quidem volunt esse 
eum qui natus sit ex Maria, quique baptizatus seu 
jntinetus sit, imo, ut ipsi delirant, demersus ; alium 
véro eum qui ex aqua ascenderit, testimoniumque 
acceperit, queri οἱ ingenitum Jesum ac bumen nun- 
eupant, qui in flgurs hominis apparuerit; atque 
Mlum quidem fabulantur esse ἃ malo principio, 
hune auteni ἃ bono, Anathematizo eos qui aiunt Do- 
mium nostrum Jesum Christum existimatione sola 
passum. essé, et alium quidem esse eum qui in 
cruce, alium vero qui procul ab ea stabat; ridebat- 
que tanquam alio pro 86 perpetiente. Ansthematizo 
jtaque illos, qui non confitentur ipsum esse Verbum 
Deum e sancta Deipara semperque virgine Maria 


— APPENDIX, 1406 


inearnátám,'et genituns, necnon revera carne cru- 
cifizum, vere carne inoriuum, tertioque die susci- 
tatums, utpóte Deum. Anathematizo eos qul ܐܐܡ ܙܬ‎ 
Christum essesolem, et ad solem, vel lunam, vel astra 
preces. deferunt, omninoque illià t diis attendusit, 
vocantque deos lucidissimos : ltem eos qui non 
modo ad Orlentem vero Deo supplicant, sed juxta 
motum solis circumferunt se in suls innumeris ora- 
tionibus. Anatbematizo illos qui Zaradem ef Budam 
et Ghristum et Mariicheum: ei solem, unum eum- 
demque esse dicunt. Anathematizo cos qui Paracle- 
tum quem Dominus missurum se promisit, audeht 
dicere miserum Manetem, neque confllentur verum 
Paraeletum Spiritum veritatis, qui in sanctos Christi 
discipulos ac apostolos descendit die Periteéostes , 
per quem et totius orbis linguas notas habüerunt, 
ac mortuos suscitarunt, aliaque miracula operati 
sunt, Ánathematizo eos qui bumanas animas Deo 
*onsubstantiales dicunt, et ἃ materia absorberi, 
nuneque sedere Deum ac eas haurire ab imo per 
solem et lunam, quie etiam navigia vocant. Anathe- 
matizo eos qui metempsychosim admittunt, quam 
ipsi nominant animarum de vase in vas migratio- 
nem: pratérea eos qui herbis, plantas, aquam, 
emteraqüe omnia putant esse ànimala, aiunique 
eorum secfores aut collectores in illa transmutan- 
dos; Ros autem Christianos, qui .bujusmodi fabu- 
losos sermones minime.recipimus, appellant Sim- 
plíces. Anathematizo eos tum qui inficiarur carnis 
resurrectionem ; tum qui inhumanitatem docent, 
nec concedunt quidquam dari pauperibus ; tum qui 
tollunt liberüm arbitrium, pronuitiantque non esse 
in nostra potestate ut: boni 2üt mali simus, tum 
qui preeiplunt abstinere cibis, quós Deus ut su- 
mantur ereavit, Anathematizo eos qui 86 sua urina 
sordidarit, nec sustinent aqua suas sordes abluere , 
ne, ingi , aqua polluatur. Anathematizo eos qui 
mature contrariam. turpitudinem :perpetrant, non 
$olum viros, sed οἱ feminas; nuptias vero rcjiciunt, 
et legitima cum mulieribus consuetudine abstinent, 
ne liljeros suscipiant, inquiunt, animasquead conum 
humanarum animarum deducant. 


ΠΙ. Anathemate et eatathemate perculio omnes 
Manicheos, eorumque sentenlias et dogmata, cum 
ipsis animabus et corporibus, et abominanda, im- 
pura'prestigiarumque plena mysteria, et-vocatum 
illorum Bema ; omniaque qua impie peragunt, qua 
in Maniehaicis, magis autem prastigiatoriis eorum 
libris continentur. Anajhemalizo omnes opiniones 
ac libros Manetis, atque Epistolarum illius volu- 
meu, cunctaque scripta Manicbaica : veluli morti« 
ferum "eorum Evangelium , quod vivum appellant 1 
80 Thesaurum. mortis, quem dicunt Thesaurum wi- 
tw; et librum titulo Mysteriorum, in quo legem ao 
prophetas evertere nituntur ; et librum Apocryphos 


RECOGNITIONES.‏ ܠܐܕ 


ἀληθῶς σαρχὶ, xal τριήμερον ἀναστάντα ὡς Suv. ἃ 
ἈἈναθεματίζω τοὺς τὸν Χριστὸν λέγοντας εἶναι τὸν ¬ 
ἥλιον, καὶ εὐχομένους τῷ ἡλίῳ, ἢ τῇ σελήνῃ, ἢ τοῖς 
ἄστροις, καὶ ὅλως αὐτοῖς ὡς θεοῖς προσέχοντας, καὶ 
φανοτάτους θεοὺς ἀποχαλοῦντας" καὶ τοὺς μὴ πρὸς 
ἀνατολὰς μόνον τῷ ἀληθεῖ Θεῷ εὐχομένους, ἀλλὰ τῇ 
τοῦ ἡλίου κινήσει συμπεριφερομένους ἐν ταῖς μυρίαις 
αὑτῶν προσευχαῖς. ᾿Αναθεματίζω τοὺς τὸν Ζαράδην, 
καὶ τὸν Βουδᾶν, καὶ τὸν Χριστὸν, καὶ τὸν Μανιχαῖον, 
καὶ τὸν ἥλιον, ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν εἶναι λέγοντας. Ἄνα- 
θεµατίζω τοὺς τὸν Παράκλητον, ὃν ἐπηγγείλατο 
πέμπειν ὁ Κύριος, τολμῶντας λέγειν τὸν δεβλαιον Μά- 
νεντα, xal μὴ ὁμολογοῦντας τὸν ἀληθινὸν Παράκλη- 
τον τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὃ τοῖς ἀγίοις Χριστοῦ 
μαϑηταῖς καὶ ἀποστόλοις ἐπεφοίτησεν ἐν τῇ τῆς Πεν- 
τηκοστῆς ἡμέρᾳ, δι οὗ καὶ τὰς ὑπὸ τὸν οὐρανὸν δια- 
λέκτους ἔγνωσαν, καὶ νεχροὺς ἤγειραν, xal τὰ ἄλλα 
παράδοξα εἰργάσαντο. ᾿Αναθεματίζω τοὺς τὰς ἀνθρω- 
πίνας ψυχὰς λέγοντας ὁμοουσίους εἶναι τῷ Θεῷ, xal 
ὑπὸ τῆς ὕλης καταποθῆναι, xal καθέζεσθαι νῦν τὸν 
Θεὸν, καὶ ταύτας ἐξαντλεῖν κάτωθεν διὰ τοῦ ἡλίου καὶ 
τῆς σελήνης, ἃ xal πλοῖα χαλοῦσιν. ᾿Αναθεματίξω 
ποὺς τὴν μετεμψύχωσιν δοξάζοντας ἣν αὐτοὶ ܐܘܡ‎ 
σιν μεταγγισμὸν ψυχῶν, καὶ τοὺς τὰς βοτάνας καὶ τὰ 
φυτὰ xal τὸ ὕδωρ χαὶ τὰ ἄλλα πάντα, ἔμψυχα εἶναι 
ὑπολαμδάνοντας, καὶ τοὺς ταῦτα κόπτοντας, ἤτοι λέ- 
τοντας, εἰς ἐχεῖνα μεταδληθήσεσθαι φάσχοντας, καὶ 
ἡμᾶς τοὺς Χριστιανοὺς τοὺς μὴ παραδεχομένους τὰς 
ποιαύτας μυθολογίας καλοῦντας 'Απλαρίους. ᾿Άναθε- 
ματίζω τοὺς ἀρνουμένους τὴν τῶν σαρκῶν ἀνάστασιν, ᾳ 
καὶ τοὺς ἀπανθρωπίαν διδάσχοντας, καὶ μὴ συγχω- 
Ῥοῦντας ἐίδασθαι πένησι, καὶ τοὺς τὸ αὐτεξούσιον ἀναι- 
ροῦντας,καὶ μὴ ἐφ᾽ ἡμῖν εἶναι λέγοντας τὸ εἶναι καλοῖς ἢ 
καχοῖς, καὶ τοὺς βρωμάτων ἀπέχεσθαι προστάττοντας, 
ἃ ὀθεὺς ἔχτισεν εἰς μετάληψιν. ᾿Αναθεματίζω τοὺς τοῖς 
οἰχείοις οὔροις ἑαυτοὺς μιαίνοντας, καὶ μὴ ἀνεχομό- 
νους τὰς ῥυπαρίας αὑτῶν ὕδατι ἀποπλύνειν, ἵνα μὴ 
μολυνθῇ, φασὶ, τὸ ὕδωρ. ᾿Αναθεματίζω τοὺς τὴν παρὰ 
φύσιν ἀσχημοσύνην χατεργαζομένους, οὐ μόνον ἄν- 
ὥρας, ἀλλὰ καὶ γυναῖκας, τὸν δὲ γάμον ἀποθαλλομέ- 
νους, καὶ τῆς νενομισμένης πρὸς τὰς γυναῖκας συνου- 
σίας ἀπεχομένους, ἵνα μὴ παιδοποιῄσωαι, φασὶ, καὶ 
ψυχὰς εἷς τὸν βόρδηρον τῶν ἀνθρωπίνων ψυχῶν χατ- 
αγάγωσιν. 

᾽Αναθεματίζω καὶ καταθεµατίζω πάντας τοὺς Μα- 
νιχαίους, καὶ τὰ τούτων φρονήματα καὶ δόγματα, 
σὺν αὐταῖς ψυχαῖς τε καὶ σώμασι, καὶ τὰ μυσαρὰ, 
καὶ ἀχάθαρτα, καὶ γαητείας πλήρη μυστήρια, χαὶ τὸ 
καλούμενον αὐτῶν Βῆμα, καὶ πάντα ὅσα τελοῦσιν 
ἀθέως, ἃ ταῖς Μανιχαϊκαῖς, μᾶλλον δὲ γοητευτικαῖς 
αὐτῶν περιέχεται Diosc. Αναθεματίζω πάντα τὰ 
δόγματα καὶ συγγράμματα τοῦ Μάνεντος, καὶ τὸ τῶν 
Ἐπιστολῶν αὐτοῦ βιθλίον, καὶ πάσας τὰς Μανιχαῖ- 
κὰς  βίθλαυς" οἷον τὸ νεκροποιὸν αὐτῷ (15) Εὐαγ- 
γέλιον, ὅπερ ζῶν καλοῦσι. xci τὸν θησαυρὸν τοῦ 
θανάτου, ὃν λέγουσι θησαυρὸν ζωῆς" καὶ τὴν καλον- 
μένην Μυστηρίων βίθλον, ἐν f, ἀνατρέπειν πειρῶν- 


D 


(75) Avr. Leg, αὐτῶν. Όοτει.. 


S. CLEMENTIS I ROM. ῬΟΝΤ. ΟΡΕΒΑ DUBIA. 


140 


Tum, et alum Commentariorum ; item ab Ada οἱ A ται νόμην καὶ προφήτας ˆ xal τὴν τῶν Ἀποκρύφων» 


καὶ τὴν τῶν Ἀκομνημονευμάτων "καὶ τὴν γεγραµ- 
μένην "Abg: καὶ ᾽Αδειμάντῳ; κατὰ Μωῦσέως xal τῶν 
ἄλλων προφητῶν καὶ τὴν λεγομένην Ἑπτάλογον 
᾿Αγαπίου- καὶ τὴν ᾿Αριστοχρίτου βίθλον, ἣν ἐνέγραψε 
Θεοσοφίαν", ky f; πειρᾶται δειχνύναι τὸν Ἰουδαϊσμὸν 
καὶ τὰν Ἑλληνισμὸν καὶ τὸν Χριστιανισμὸν. χαὶ τὸν 
Μανιχαϊσμὸν ἕν εἶναι καὶ τὸ αὐτὸ δόγμα, καὶ ἵνα πι- 
θανὰ δόξῃ λέγειν, καθάπτεται καὶ τοῦ Μάνεντος ὡς 
πονηροῦ. ᾿Αναθεματίζω. χαὶ χαταθεματίζω πάντας 
τοὺς Μανιχαίους, καὶ πᾶσαν αὐτῶν βίδλον, καὶ πᾶ- 
σαν εὐχὴν, μᾶλλον δὲ γοητείαν, καὶ πάντας τοὺς ἀρ- 
χηγοὺς αὐτῶν, καὶ διδασχάλους, καὶ ἐπισκόπους, χαὶ 
πρεσδυτέρους, καὶ ἐκλεχτοὺς, καὶ ἐχλεκτὰς, καὶ 
ἀχροατὰς, καὶ μαθητὰς, μετὰ τῶν ψυχῶν αὐτῶν καὶ 


Adimanto conscriptum adversus Moysem prophe- 
tasque alios; nec non librum Agapii HepLalogum 
nomine, Aristocritique Opus quod Theosopkiem, id 
est, Dei sapientiam inscripsit; in quo ostendere co- 
nalur Judaismum, paganismum, Christianismum et 
Manichaismum unum esse idemque dogma ; utque 
probabilia videatur dicere, Manetem quoque arguit 
tanquam "malum. Anathema et catathema prefero 
adversus omnes Manichzos, omnes eorum libros, 
omnes preces, imo przestigias, omnes eorum duces, 
magistros, episcopos, presbyteros , electos, electas, 
auditores, discipulos, cum animabuset corporibus, 
impiaque traditione. Anathematizo patrem Manetia 
Patecium, ut mendacem et mendacii patrem ; iidem 


ipsius matrem Carossam, et Hieracem, Heraclidem, p σωμάτων, xal τῆς ἀθέου παραδόσεως. ᾿Ἀναθεματίζω. 


^y πατέρα Μάνεντος, Πατέχιον, ola ψευστὴν xal τοῦ 
ψευδοῦς πατέρα, καὶ τὴν αὐτοῦ μητέρα Κάροσσαν, 
καὶ Ἱέραχα, καὶ ᾿Ηράχλείδην, καὶ ᾿Αφθόνιον, τοὺς 
ὑπομνηματιστὰς χαὶ ἐξηγητὰς τῶν τούτου συγγραμ- 
μάτων, καὶ τοὺς λοιποὺς αὑτοῦ μαθητὰς ἅπαντας, 
Σισίννιον τὸν διάδοχον τῆς τούτου μανίας, Θωμᾶν 
τὸν συνταξάμενον τὸ κατ' αὐτὸν λεγόμενον Εὐαγγέ- 
Xov, Βουδᾶν, Ἑρμᾶν, Ἀδὰμ, ᾿Αδείμαντον, Ζαρούαν, 
Ταθριάδιον, ᾿Αγάπιον, Ἰλάριον, Ὀλύμπιον, ᾿Αριστό- 
χριτον, Σαλμαῖον, Ἱνναῖον, Πάαπιν, Βαραίαν, καὶ 
προσέτι τοὺς ἐσχάτοις ὕστερον χρόνοις προστατήσαν- 
πας τῆς αἱρέσεως Παῦλον καὶ Ἰωάννην τοὺς Καλλινί-- 
xn; παῖδας, Κωνσταντῖνον τὸν καὶ Σιλουανὸν, Συ- 
μεῶνα τὸν καὶ Τῖτον, Τενέαιον τὸν καὶ Τιμόθεον, 
Ζαχαρίαν, τὸν μισθωτὸν, Ἰωσὴφ τὸν καὶ Ἐπαφρόδι- 
τον, Βαάννην τὸν ῥυπαρὸν, Σέργιον τὸν καὶ Τυχιχὸν, 
xat τοὺς τούτου μαθητὰς τοὺς καὶ φυνεχδήμους αὖ- 
τοῦ καλουµένους Μιχαὴλ, Καναχάριον, Ἰωάννην, 
Θεόδοτον, Βασίλειον xal Ζώσιμον, ὧν αἱ δῆθεν προ- 
θαθμιώτεροι, νοτάριοι (14) κατονομαζόμενοι, τὴν 


Aphthonium, qui commentarios ac expositiones in 
ilius libros conscripserunt; et reliquos ejus discipu- 
los omnes, Sisinnium Manetis insanis successorem, 
Thomam qui Thom: dictum Evangelium composuit, 
Budam, Herman, Adam, Adimantum , Zaruam, Ga- 
briabium, Agapium, Hilarium, Olympium, Aristocri- 
tum, Salmzum, Innzum, Paapim, Baream ; preter- 
eaque eos qui uliimis demum temporibus hzresi 
prefuerunt, Paulum Joannemque Callinice filios, 
Constantinum qui et Silvanus, Simeonem qui et Ti- 
tus, Genesium qui et Timotheus, Zachariam, merce- 
narium, Josephum qui et Epaphroditus, Baannem 
spurcum, Sergium qui et Tychicus; ejusque disti- 
pulos pariter et. comites vocitatos, Michaelem; Ca- 
nacarium, Joannem, Theodotum, Basilium et Zosi- 
mum ; quorum, scilicet, superiores gradu, Notarii 
nuncupati, abominabilium orgiorum sive sacrorum 
curam susceperant. Praeler hos autem anathemati- 
10 sceleratissimum Carbeam, et genere quidem ipsi 
aflinem, in filia vero generum Chrysocherem. 


τῶν βδελυχτῶν ὀργίων ἐνεχειρίζοντο ἐπιμέλειαν. Πρὸς δὲ τούτοις ἀναθεματίζω τὸν τρισαλιτήριον Καρ- 
βέαν, καὶ τὸν Ex γένους μὲν αὐτῷ ἀνεψιὸν, ἐπὶ παιδὶ δὲ γαμδρὸν Χρυσόχειρα. 


᾿Ανάθεμα ταῖς λεγομέναις τῶν Μανιχαίων Ἔχχλη- 
σίαις. Αἴ αινές εἰσιν αὗται - Ἡ Μακεδονία, ἤτοι ἡ ἐν 
Κολωνείᾳ Κίδοσσα * ἡ ᾿Αχαῖα (75), ἤτοι ἡ κατὰ Λυ- 
χίαν ᾿Αργαῖς" ἡ Κολοσσαέων, ἤτοι ἡ Κυνοχωρητῶν + 
ἡ Ἐφεσίων, ἤτοι ἡ ἐν Μοψουηστίᾳ, καὶ ἡ Φιλιππη- 
σίων, ᾿Ανάθεμα τοῖς μὴ λέγουσι Πατέρα παντοχράτο- 


IV. Anathema Manichzorum αυ dicuntur Ec- 
clesiis; sunt autem hz : Macedonia, sive Cibossa 
in Colonia; Achaia (seu Mananolis, Laodicea), sive 
Argais qua in Lycia; Colossensium, seu Cynocho- 
ritarum ; Ephesiorum, sive quz Mopsuestize est; et 
Ecclesia Philippensium. Anathema negantibus Pa- 


trem omnipotentem factorem caeli et terrz, euncto- p pa ποιητὴν οὐρανοῦ xal γῆς καὶ τῶν ἐν αὐτοῖς ópa- 


τῶν τε πάντων καὶ ἀοράτων, ἀλλὰ μόνον Πατέρα 
ἐπουράνιον, ἔχοντα μόνην τὴν τοῦ μέλλοντος ἔξου- 
σίαν͵ ὡς τοῦ παρόντος αἰῶνος xal τοῦ κόσμου παντὸς 
οὐχ ὑπ' αὐτοῦ γενομένων, ἀλλὰ ὑπὸ τοῦ ἐναντίου ab- 
τῷ τοῦ πονηροῦ κοσµοκράτορας. Ἀνάθεμα τοῖς ὑθρί- 
ζουσι μὲν τὴν ἁγίαν θεοτόχον Μαρίαν, προσποιουμέ- 
νοις δὲ τιμᾷν αὐτὴν, καὶ νοοῦσιν ἀντὶ ταύτης τὴν 
ἄνω Ἱερουσαλὴμ, εἰς ἣν, φασὶ, εἰσῆλθε καὶ ἐξῆλθεν 
ὁ Κύριος " καὶ τοῖς δυσφημοῦσι μὲν τὸν σεδάσµιον 
σταυρὸν, ὑποχρινομένοις δὲ σέδεσθαι τοῦτον, καὶ 
νοοῦσιν ἀντ᾽ αὐτοῦ τὸν Χριστὸν, ὃς ἐχτείνας, φασὶ, 
τὰς χεῖρας τὸν σταυρικὸν τύπον διέγραψε καὶ τοῖς 


(18) Ἡ ᾿Αχαΐα, x. £. λ. Leg. Petr. Sic. p. 4& et 
66, Locus mutilus, Ip. Ἔ ܝ‎ 


rumque in illis visibilium ac invisibilium, dicenti- 
bus vero solum Patrem coelestem, qui habeat so- 
lam futuri seculi potestatem, tanquam presens s2- 
culum atque universus orbis ab eo non sint, sed ab 
ei contrario malo mundi principe. Anathema iis qui 
contumelia quidem afficiunt sanctam Deiparam 
Mariam, simulant aulem eam honorare, proque ea 
intelligunt. supernam Hierusalem, in quam, in- 
quiunt, intravit ἃς e qua egressus est Dominus ; ijs 
etiam qui venerandam crucem infamant, fingunt 
vero illam colere, at pro ea intelligunt Christum, 
qui, inquiunt, manus extendens, crucis figuram de- 


(74) Νοτάριοι, x. τι ,ܬ‎ Leg. Petri Siculi Histo- 
riam, p. 72, Cor. 


um 


RECOGNITIONES, — APPENDIX. 


1409 


ἀποατρεφομένοις μὲν τοῦ τιμίου αἵματος καὶ σώμα- A signavit; lis quoque qui fastidiunt quidem pretiosi 


sanguinis et corporis Christi communionem, appro" 
bare autem eam confngunt, εἰ loco. illius intelli- 
gunt verba Christi doctrinze, que, inquiunt, tradens 
apostolis, dixit : Accipite, mandwcate, bibite : simi- 
liter iis qui quidem baptisma delestantur, simulant 
tamen illud plurimi facere, atque pro eo intelligunt. 
Christum, qui, inquiunt, dixit: Ego sum aqua viva ; 
tum iis qui Ecclesiam quidem catholicam aversan- 
tur, eam vero in pretio habere aiunt, intelliguntque 
pro illa consegsus suos atque conventus, εἰ Joan- 
nem fratrem Pauli bzreseos illorum ducis. 


V. Anathema ergo omnibus dictis, item iis qui 
similia opinantur ; et Christianorum quos ipsi Ro- 


B manos vocant, Ecclesias rejiciunt ; suntque contu- 


meliosi in sanctam Dei genitricem Mariam, in ve- 
nerandam crucem, sacras imagines, εἰ salutarem 
baptismum ; denique sumptionem quidem divino- 
rum mysteriorum, oderunt, umbilieis autem infan« 
tium combustis utuntur ad animarum purificatio- 
nem, seu potius inquinamentum, atque suos cibos. 
iis conspurcant. Anathema iis qui esu morticino- 
rum se polluunt; quique omne quidem Christi 
mum jejunium respuunt, tempore vero ab ipsis 
existimatz Quadragesimze, caseo et lacte se explent. 
Anathema iis qui aut negant, aut corrumpunt qua- 
«ποῦ Chrisü Evangelia, sanctique apostoli Pauli 
Epistolas; quique loco quidem cunctorum opificis 
Dei, colunt enm qui princeps hujus mundi dicitur ; 
loco vero apostoli- Pauli, Paulum filium. Callinicz 
honorant, et cum quatuor ejus discipulos in figu- 
ram quatuor Evangeliorum suscipiunt, Lum czteros 
tres Trinitatis nomine insigniunt. Anathema iis qui 
concumbunt cum sorore, et socru, et nuru; nec 
non iis qui primo mensis lanuarii die ad festmn 
congregati, post vesperlinam temulentiam exslin- 
guunt lumina, et inter se carne lasciviunt, nec ulli 
omnino parcunt sexui, propinquitati, 9) 81141 - 
ihema iis qui nunquam in juramento vera predi- 
cant, sed de industria semper mentiuntur ac peje- 
rant, juxta doctrinam maxime exsecrandi Manetis, 
qui sic loquitur : Non sum immisericors, sicut 
Christus, nec negabo eum qui me coram hominibus 
negaverit; quinimo eum qui proprie salutis causa 
mentitus fuerit, eumque qui per timorem negaverit 
suam fidem, cum gaudio recipiam. Quod si hiec toto 
ex animo non sentio ac dico, ego ille, verum cum 
simulatione przpositos anathematismos feci, mihi 
sit anathema et catathema, tam in hoc seculo quam 
in futuro, animaque mea condemnetur ac pereat ef 
perpetim in Tartaro puniatur. 


¥]. Hac dicente eo qui accedit coram ecclesia, 
facimus eum Christianum, sive habemus pro Chri- 
stiano nondum baptizato, quales fere sunt Chrislia- 


το; τοῦ Χριατοῦ χοινωνίαν, ἀποδέχεσθαι δὲ ταύτην 
σχηματζομένοις, καὶ νοοῦσιν ἀντὶ ταύτης τὰ ῥήμα- 
τα τῆς τοῦ Χριστοῦ διδασκαλίας, ὧν, φασὶ, μεταδιδοὺς 
ποῖς ἀποστόλοις ἔλεγε" Λάδετε, φάγετε, πίετε" καὶ 
μυσατντομένοις μὲν τὸ βάπτισμα, ὑποχρινομένοις δὲ 
φοῦτο περὶ πολλοῦ τίθεσθαι, xal νοοῦσὶ ἀντ᾽ αὐτοῦ 
τὸν Χριστὸν τὸν λέγοντα, φασὶν, ὅτι Ἐγώ εἰμι τὸ 
ὕδωρ τὸ ζῶν" καὶ τοῖς ἐχτρεπομένοις μὲν τὴν xatio- 
λικὴν Ἐχκλησίαν, τιμᾷν δὲ λέγουσι ταύτην καὶ νοοῦ-- 
σιν ἀντ' αὐτῆς τά τε ἴδια συνέδρια καὶ συναχτήρια, 
xal Ἰωάννην (76) τὸν ἀδελφὸν Παύλου τοῦ τῆς αἱρέσεως. 
αὐτῶν ἀρχηγοῦ. 

᾿Ανάθεμα τοῖνυν πᾶσι τοῖς εἰρημένοις, καὶ τοῖς τὰ 
ὅμοια φρονοῦσι * καὶ ἀποδαλλομένοις μὲν τὰς Ἔχκλη- 
σίας τῶν Χριστιανῶν, οὓς αὐτοὶ χαλοῦσι Ῥωμαίους * 
καὶ ὑδρίζουσι μὲν τὴν ἁγίαν Θεοτόχον Μαρίαν, καὶ 
τὸν τίμιον σταυρὸν, καὶ τὰς ἱερὰς εἰκόνας, καὶ τὸ σω- 
τῆριον βάπτισμα: καὶ ἀποστρεφομένοις μὲν τὴν τῶν 
θείων μυστηρίων μετάληψιν, ὀμφαλοῖς δὲ βρεφῶν 
χεχαυμένοις εἰς κάθαρσιν, μᾶλλον δὲ μολυσμὸν ψυ- 
χῶν, χεχρηµένοις, καὶ τὰ ἴδια βρώματα τούτοις χα- 
παμιαίνουσιν. ᾿Ανάθεμα τοῖς τῇ βρώσει τῶν θνησι- 
μαίων μολυνομένοις καὶ τοῖς πᾶσαν μὲν ἐχτρεπομέ- 
γοις Χριστιανιχὴν νηστείαν, κατὰ δὲ τὸν καιρὸν τῆς 
ξοκούσης αὐτοῖς Τεσσαραχοστῆς, τυροῦ τε καὶ γά- 
λαχτος ἐμφορουμένοις. ᾿Ανάθεμα τοῖς ἀρνουμένοις ἢ 
νοθεύουσι τὰ τέσσαρα τοῦ Χριστοῦ Εὐαγγέλια, καὶ 
τὰς τοῦ ἁγίοι Παύλου τοῦ ἀποστόλου Ἐπιστολάς " 


καὶ ἀντὶ μὲν τοῦ δημιουργοῦ τῶν ἁπάντων Θεοῦ, as- ܨ‎ 


θομένοις τὸν λεγομένον ἄρχοντα τοῦ χόσμου τούτου" 
ἀντὶ δὲ τοῦ ἀποστόλου Παύλου, τὸν τῆς Καλλινίχης 
νἱὸν Παῦλον τιμῶσι, καὶ τοὺς μὲν τέσσαρας αὐτοῦ 
μαθητὰς εἰς τύπον τῶν Εὐαγγελίων δεχομένοις, τοῖς 
δὲ ἑτέροις τρισὶ τὸ τῆς Τριάδος ἐπιφημίζουσιν ὄνομα. 
Ἀνάθεμα τοῖς συμφθειρομένοις ἀδελφῇ καὶ πενθερᾷ 
καὶ νύμφῃ" καὶ τοῖς κατὰ τὴν πρώτην τοῦ Ἰαννονα- 
ρίου μηνὸς, εἰς ἑορτὴν δῆθεν ἀθροιζομένοις, μετὰ δὲ 
τὴν ἐσπερινὴν μέθην ἀποσθεννύουαι τὰ φῶτα, σαρ- 
χικῶς τε ἀλλήλοις ἐνασελγαίνουσι, καὶ μηδεμιᾶς ὅλως 
φειδομένοις φύσεως ἢ συγγενείας 1| ἡλικίας. Ἀγάθεμα 
ποῖς μηδέποτε δι ὄρχου ἀληθεύουσιν, ἀλλ' ἐξεπίτηδες, 
ἀεὶ ψευδομένοις καὶ ἐπιορχοῦσι, χατὰ τὴν τοῦ τρι- 
καταράτου Μάνεντος διδααχαλίαν, οὕτω λέγοντος " 
Οὐκ εἰμὶ ἄσπλαγχνος ὥσπερ ὁ Χριστὸς, οὐδὲ ἀρνήσο- 
μαι τὸν ἀρνησάμενόν με ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, 
ἀλλὰ χαὶ τὸν ψευδόμενον διὰ τὴν οἰχείαν σωτηρίαν, 
xal τὸν διὰ φόδον ἀρνούμεναν τὴν ἰδίαν πίστιν, μετὰ 
χαρᾶς προσδέξομαι. Ἐὰν δὲ μὴ ἐξ ὅλης ψυχῆς ταῦτα 
φρονῶ καὶ λέγω, ἐγὼ ὁ δεῖνα, ἀλλὰ μεθ' ὑποκρίσεως 
ἐποίησα τοὺς προχειμένους ἀναθεματισμοὺς, ἀνάθε- 
μά μοι εἴη καὶ κατάθεµα, ἕν τε τῷ νῦν αἰῶνι, xat ἐν 
up μέλλοντι, καὶ κατακριθείη xe ἀπόλοιτο ἡ ψυχή 
μου, xdi διηνεχῶς ταρταρωθείη. 

Ταῦτα τοῦ προσερχοµένου λέγοντος ἐπ᾽ ἐκκλησίας, 
ποιοῦμεν αὐτὸν Χριστιανὸν, εἴτ᾽ οὖν ἡγούμεθα ὡς 
ἁδάπτιστον Χριστιανὸν, οἷα τυχόν ἔστι τὰ τῶν Χρι- 


(76) Καὶ ܙܐ(‎ +. Forte aliquid ἀοοδι. Vide Petr. Sic., p. 50. In. 


Am 


. PONT. OPERA DUBIA. 


3147: S. CLEMENTIS 1 ROM. 


norum pueri qui baptizandi sunt : secunda vero die A στιανῶν παιδία τὰ μέλλοντα βαπτίζεσθαι" τῇ δὲ δευ- 


πέρᾳ ἡμέρᾳ τοῖς χατηχουμένοις συναριθμοῦμεν, λέ- 
Ύοντες ἐπ᾽ αὐτῷ τὴν εὐχὴν ἣν ἐπὶ τῶν χατηχουμένων 
παίδων φαμέν " καὶ τῇ ἑξῆς χρώμεθα ταῖς τῶν ἐξορ- 
κισμῶν εὐχαῖς" καὶ οὕτως ἀκολούθως ἐπιτελοῦμεν. 
πάντα τὰ ἐπὶ τῷ βαπτίσματι νενομισμένα. 


adnumeramus catechumenis, pronuntiantes super 
eum orationem, quam s»rper pueros catechumenos 
solemus dicere: dein sequenti die precibus exome 
cCismorum utimur : sicque ordine peragimus cune 
ctos baptismi ritus, 


ΟΥ̓. Ad lib. v, cap. 80. (ez codd. Heg. 949, 1269, 2210). 


1. Ὁ Ζεὺς ἐφεῦρε πλευστικήν (TT) Ποσειδῶν, κυ-. 
δερνητιχὴν * φαιστος, χαλχευτιχήν" ᾿Ασχληπιὸς, 
ἰατρικήν" ᾿Απόλλων, µουσιχήν: ᾿Αθηνᾶ, ὑφαντικήν * 
ἤρτεμις, κυνηγετιχήν " "Hoa, στολισμόν" Δημήτηρ, 
γεωργίαν " Φοίνικες, γράμματα ` Ὅμηρος, ποίησιν" 
Ζήνων ὁ Ἐλεάτης, διαλεκτικἠν" Κόραξ ὁ Συρακού- 
σιος, ῥητοριχήν " ᾿Αρισταῖος, μελισσῶν χαρπόν" Τρι- 
πτόλεμος, σίτου σπόρον' Σόλων ὁ ᾿Αθηναῖος χαὶ ὁ 
Σπαρτιάτης Auxoüpyoc, νόμους" ὁ Παλαμήδης, γραμ- 
μάτων σύνταξιν, ἀριθμοὺς, μέτρα χαὶ σταθμούς" Al- 
γύπτιοι, γεωμετρίαν" Χαλδαῖοι, ἀστρολογίαν καὶ γε- 
Νεθλιαλογίαν" ΓΑραδες καὶ Φρύγες, οἰωνοσκοπίαν" 
Μῆδοι καὶ Πέρσαι, μαγείαν καὶ γοητείαν καὶ φαρμα- 
κείαγ' Τυῤῥηνοὶ, τειχίζειν πόλεις. 

2. Σημείωσαι, τίνες γεγόνασιν ἀρχηγοὶ τεχνῶν καὶ 
ἐπιστημῶν " ᾿Απελλῆς, βοταγιχῆς Δημοσθένης, ῥη- 
ποριχῆς " Παπινιανὸς, νομοθερίας " "Avzlvog (al. ܙܬ‎ 
τύλος), λογχοποιίας (al. λοχοποιίας)" Εὐρύνοος, τοξι- 
χῆς (al. τοξοσύνης)" Εὐρύδαμνος Μεσήνιος, θώραχος 
πολεμικοῦ: Ἐὔανδρος, χνημῖδος ܐܘܬ‎ ἀσπίδος - 'Um- 


α "ιανὸς, ἀλιευτικῆς" Τριπτόλεμος, σπορᾶς σίτου " 


Πάμφιλος, ζωγραφικῆς" Τίφυς, ναυτικῆς" Αργος, 
γαυπηγίας, ἐξ οὗ καὶ ᾿Αργοναῦται' Αρχιμήδης, μη- 
χανικῆς. 


Jupiter adinvenit artem navigatoriam ; Neptu- 
mus, gubernatoriam; Vulcanus, fabrilem; Zscula- 
pius, medicam; Apollo, musicam ; Minerva, texto- 
riam; Diana, venaticam; Juna, vestitum ; Ceres, 
agriculturam ; Phomnices, litteras; Homerus, poe- 
sim ; Zeno Eleates, dialeciicam ; Corax Sjracusius, 
rhetoricam; Aristzus, apum fructum ; Triptolemus, 
frumenti sementim ; Solon Atheniensis et Lycurgus 
Spartiata, leges; Palamedes, constructionem litte- 
Tarum, numeros, mensuras et pondera; AEgyptii, 
geometriam ; Chaldezi, astrologiam et genethlialo- 
giam ; Arabes ac Phryges, augurium; Medi et Per- 
se, magiam, préstigias atque veneficium ; Tyrrhe- 
ni, urbes muris cingere. 

Nota, quinam exstiterint artium et scientiarum 
auctores. Apelles, herbaris ; Demosthenes, rheto- 
rice; Papinianus, jurisprudentiz ; Antinus vel An- 
tylus, fabricationis lancearum ; Eurynous, sagitta- 
rie ; Eurydamnus Messenius, bellici thoracis ; Evan- 
der, ocrez οἱ ε]γρεί; Oppianus, piscatoriz ; Tripto- 
lemus, sationis tritici ; Pamphilus, pictura ; Typhis, 
nauticze; Argus, constructionis: navium, a quo et 
Argonautz ; Archimedes, mechanicze. 


V. Ad lib, x, cap. 40. 


Καὶ ὁ πατήρ: Σύγγνωθί μοι, ὦ τέκνον" ol μὲν γὰρ 
χθές σου λόγοι ἀληθεῖς ὄντες συνελογίσαντό µηι συν- 
θέσθαι σοι" ἡ δὲ ἐμὴ συνείδησις μικρά µε ὥσπερ 
πυρετοῦ ἔλλειμμα πρὸς ἀπιστίαν βραχέα βασανίζει " 
σύνοιδα γὰρ ἐμαντῷ τὰ τῆφ γενέσεως πάντα μοι ἄπο- 
πελεσθέντα. Κἀγὼ ἀπεκρινάμην: Συννόησόν μοι, 6 
πάτερ, οἵαν φύσιν ἔχει τὸ μάθημα, ἐξ ὧν ἐγώ σοι 
συμδουλεύω. Μαθηματικῷ συμδαλὼν, εἰπὲ πρῶτεν 
αὐτῷ ὅτι τάδε μοι φαῦλα ἐν τῷδε τῷ χρόνῳ γέγονεν" 

p ἐκ τίνος ἄρα μοι τῶν ἀστέρων γέγονε μαθεῖν ἤθελον. 
Καὶ ἐρεῖ ὅτι τοὺς χρόνους χακοποιὸς διεδέξατο "Apns 
ἢ Κρόνος ἢ τούτων τις ἀποκαταστατιχὸς ἐγένετο" ἢ 
τὸν ἐνιαυτὸν τοῦτόν τις ἐπεθεώρησεν ἐχ τετραγώνου, 
ἢ διαμέτρου, ἢ συνὼν, ἢ χεχεντρωμένος 7| παρὰ at- 
ρέσιν, ὁμῶς καὶ ἄλλα μυρία εἰπεῖν ἔχει + πρὸς τού-- 
τοις δὲ, ἢ ἀγαθοποιὸς κακῷ ἀσύνετος ἦν, ἢ ἀνεπι- 
θεώρητος, ἢ ἐν σχήματι, f παρὰ αἴρεσιν, ἣ ἐν ἐκλεί-- 
Ves ἢ ἀνεπισύναφος, ἢ ἐν ἀμαυροῖς ἀστροῖς ܓ‎ καὶ 
ὁμῶς πολλῶν προφάσεων οὐσῶν, πρὸς ἃ ἤχουσε τὰς 
ἀποδείξεις παρασχεῖν ἔχει. Μετὰ τοῦτον οὖν τὸν μα- 
θηματικὸν ἑτέρῳ προσελθὼν, τὰ ἐναντία εἰπέ" ܚ‎ 
τόδε μοι τὸ ἀγαθὸν ἐν τῷδε τῷ χρόνῳ γέγονε" σὺ δὲ 
τὸν χρόνον τὸν αὐτὸν λέγε" ἀπαίτει δὲ ἐχ τίνος ἄρα 


Εἰ pater : lgnosce, inquil, fili : nondum enim 
usum multum in his habeo : nam el hesterni ser- 
mones tui veritate ipsa concluserunt me, ut tibi ac- 
quiescerem ; in conscientia lamen mea sunt quasi 
quzdam reliqui febrium, qux paululum me a fide 
quasi a sanitate retrabunt; discrueior enim quia 
scio multa mihi, imo pene omnia accidisse secun- 
dum genesim. Et ego respondi : Audi ergo, pater, 
quz sit mathesis natura, el facito secundum ea quie 
dico tibi. Vide mathematicum, et dic ei primo, quia 
talia quedam inihi acciderunt mala in illo lempore ; 
unde ergo, aut quomodo, aut per quas mihi acci- 
derint stellas, discere volo. Respondebit tibi sine 
dubio, quia tempora tua malitiosus suscepit Mars, 
Bub Saturnus; aut aliquis eorum apocatastaticus 
fuit; aut aliquis annum tuum aspexit ex diametro, 
aut conjunctus, aut in centro; vel alia his similia 
respondebit : addens quia in his omnibus aliquis 
nut asyndetus fuit cum malo, aut invisibilis, auLin 
schemate, aut extra hzresim, aut deficiens, aut non 
contingens, aut in obscuris stellis ; et multa alia his 
sitni Secundum rationes proprias respondebit, 
€. de singulis assignabit. Post hunc alium adito 


(17) Πλευστικήν. Forte πλαστιχήν, 


— APPENDIX, una 


RECOGNITIONES. 


1115 


τῆς γενέσεως τοῦτο γέγονε" xal ὅμως, ὡς προεῖπον, A mathematicum, et dicito contraria : Quia illud mihi 


boni contigit in illo tempore; tempus autem hoc 
idem dicito : et require ex quibus partibus genesis 
hoc tibi evenerit boni; et tempora, ut dixi, eadem 
quz de malis interrogaveras, custodilo : cumque tu 
fefelleris de temporibus, vide quanta tibi inveniet 
schemata, per quz ostendat quod tibi in illis ipsis 
"temporibus evenire debuerint bona:: impossibile 
enim est hominum genesim tractantibus, non in 
omni quam dicunt regione stellarum semper inve- 
nire quasdam bene positas stellas, et quasdam ma« 
le: circulus enim est equaliter ex omni parte col- 
lectus secundum mathesim, diversas et varias acci- 
piens causas, ex quibus occasionem capiant dicendi 
quod volunt. Sicut enim fleri solet ubi somnia obli« 
qua viderint homines, et nihil certi intelligunt ; 
cum aliquis occurrerit exitus rerum, tunc ad ea 
qua acciderint aptant etiam somnii visum ; ita est 
et nfathesis : antequam aliquid flat, certi nihil pro« 
nuntiatur; postea vero quam allquid acciderit, rei 
jam gesta colligunt causas. Denique frequenter cum 
erraverint, eL aliter res acciderit, semetipsos in- 
erepant, dicentes quia illa fuit stella qua impedivit, 
que occurrit, et non vidimus; ignorantes quia er- 
ror eorum non ex artis imprudentia, sed ex totius 
cause inconvenientia descendit : ignorant enim qua 
sint, que facere quidem concupiscamus, non tamen 
indvlgeamus concupiscentiis..Nos autem qui my- 
sterii bujus didicimus rationem, scimus et causam; 


ἔχει, σοῦ χαταψευσαμένου, αὐτὸς Ex πολλῶν σχημά- 
τῶν ἕν τι εὑρεῖν σχῆμα , xal δεύτερον, xal τρίτον, 
καὶ πλείονα, ὡς αὐτὸ ἐνεργῆσαν, ὅθεν τὰ ἀγαθὰ 
ἐρεῖ γεγενῆσθαι" ἀδύνατον γὰρ ἐν πάσῃ γενέσει ἀν- 
θρώπων, μὴ ἐν πάσῃ ὥρᾳ τῶν ἀστέρων, τοὺς μὲν 
καλῶς χεῖσθαι, τοὺς δὲ χαχῶς " κύχλος γάρ ἔστιν 
Ἰσομερῆς ποιχίλος, ἀπείρους ἔχων τὰς προφάσεις, 
mph; ἃς ἕχαστος εἰπεῖν ἔχει ὃ θέλει " ὃν γὰρ τρόπον 
ἐπὶ τῶν λοξῶν ὀνείρων ἐνίοτε οὐδὲν νοοῦμεν, ἀπτ- 
Θάντων δὲ οἰκειοτάτην πρηαφέροµεν ἐπίλυσιν - οὕτως 
καὶ τὸ μάθημα" πρὸ τοῦ τι ἀποτελεσθῆναι, οὐδὲν 
σαφὲς ἡμῖν μηνῦσαι δύναται" μετὰ δὲ τὴν τοῦ γενο- 
Βένου ἱστορίαν, τότε πρόδηλος ἡ τῆς ἐκθάσεως αἰτία 
φαίνεται" πολλάχις μὲν οὖν οἱ προλέγοντες πταίουσι, 
καὶ μετὰ τὴν ἔχδασιν ἑαυτοὺς μέμφονται, λέγοντες. 
ὅτι τόδε ἣν τὸ ποιῆσαν, καὶ οὐχ εἴδομεν. Τὸ μὲν οὖν 
καὶ τοὺς πάνυ ἐπιστήμονας πταίειν, γίνεται διὰ τὸ 
μὴ εἰδέναι, ὡς χθὲς ἔφην, ποῖα πάντως τῆς γενέ- 
σεως αἴτια (78) γίνεται, ποῖα δὲ οὐ πάντως, xal ποῖα, 
πάντως ποιῆσαι ἐπιθυμοῦμεν, οὐ πάντως δὲ ποιοῦ- 
μεν; ὅτι δε ἡ αἰτία ἡμῖν τοῖς μυστήριον μεμαθη- 
κόσι, σαφής ἔστιν * ὅτι ἐλεύθερον ἔχοντες λογισμὸν, 
ἐνίοτε ἐπέχειν ταύτην βουλευσάμενοι, νενιχήχαμεν * 
οἱ δὲ ἀστρολόγοι τοῦτφ αὐτὸ τὸ μυστήριον, περὶ πά- 
σης προαιρέσεως ἀποφηνάμενοι ἐξ ἀρχῆς, πταίσαντες 
ποὺς χλιμακτῆρας ἐπενόησαν, εἰς ἀδηλότητα ποιού- 
µενοι τὴν προαίρεσιν, ὡς χθὲς ἀπεδείξαμεν. Σὺ δὲ 
ποῦ λοιποῦ πρὸς ταῦτα εἴ τι ἔχεις εἰπεῖν, λέγε. Καὶ 


ὀμύσας (19) ἀπεχρίνατο, μηδὲν τούτων ἀληθέστερον (; quia libertatem habentes arbitrii, interdum concu- 


piscentiis obsistimus, interdum: cedimus : et ideo 


εἶναι ὧν εἶπας. 


humanorum gestorum incertus est exitus; quia in libertate pendet arbitrii. Nam concupiscentiam qui- 


: sed si concupiscentie hujus actus 


dem, quam operatur maligna virlus, potest indicare mathematicus 


vel exitus impleri possit, nec ne, quia in arbitrii libertate est, sciri ante effectum rei a nullo potest : 
et hoc est quod ignorantes astrologi invenerunt sibi, ut climácteras dicerent, rei scilicet incertze 
perfugia, sicut hesterno plenissime ostendimus, Ad hac si quid tibi dicendum videtur, dicito, Et pa» 
Ver ; Nihil verius, inquit, fili, his qua prosecutus es. 


(18) Αἴεια, AL, αἰτία. (19) Καὶ dpdc. ΔΙ. καὶ ὁ πατὴρ, 


4416 


ORDO RERUM 


1415 


£ = ܝ 


ADDENDA 


Hujus tomi col, 459-460, post fragmentum num. IX prznoiatum. 


X 


(Leontii et Joannis Rer. sacr. lib. wt, ap. Mar, Script. vel. nova Collectio, VIT, 88.) 


Sancti Clementis Romani, ex epistola 9. 

Tta ut et eo volente fieremus, qui-non eramus an- 
tequam fleremus, et facti rebus in usum nostrum 
creatis frueremur; propterea homines sumus et sa- 
pientiam habemus, ratione ab ipso accepta. 


διὰ τοῦτο ἐσμὲν ἄνθρωποι, καὶ 


Τοῦ ἁγίου Κλήμεντος ἹΡώμης ἐκ τῆς ¢ ἐπιστολῆς. 
Ἵνα καὶ γενώμεθα βουληθέντος αὐτοῦ, οὐκ ὄντες 
πρὶν γενέσθαι, καὶ γενόμενοι ἀπολαύσωμεν τῶν δι᾽ 
ἡμᾶς γενομένων " 
φρόνησιν ἔχομεν xal λόγον παρ' αὐτοῦ λαθόντες. 


ADNOTATIO. 


Clementis Romani non exstat nisi prima ad Corinthios epistola et pars secunde. Et quidem in codice 
nun. locus ex Lad Cor, cap.xxxir, quem exseribere supersedeo, quanquam variat a lectione quz est edita 


Jam de epistola Clementis nona, quam hic 
iria, ἴα quibus Hieron us Adv. Jov. 1, 12, 
itis duabus occurrunt? Hic locus nonae sub- 


lercatoris collectione quinque sunt Clementis epistole, Sed 
ed. Flor., p. 595, dicit Leoutium in lioc opere citaie 


id Cotelerium, necnon apud Damascenum, Paral., p. 510. 
Num est ex illis Clemen! 
laudes virginitatis mnlto ampliores legebat qum qua in edi 


: tat Leontius, quid dicam 
Certe in 
lih. v, cap. 20, 
id. Corinthios. 


sequitur in codice locum prim: 
tamen Turrianus Pro epp. ponti 
primam et secundam Οἱ lemeni 


ORDO RERUM 
QUAE IN HOC TOMO CONTINENTUR. 


Π.--- Ex κοιτίοπε Ῥεται 0000 !ܡܬ‎ . — Quando et quan 
diu sederit S. Clemens. [3 
Admonitio in epistolam primam ad Corinthios. ΤΊ 
Admonitio in STi αιμα, 8L 
ΤΠ. — Ex ܐܐܬ 0 ܐܐܐܧ‎ πι 85 
Dissertatio de duabus "epistolis ad Corinthios. 85 

1 ds de duabus epistolis ad virgines. 107 
Ἰωσαρεημ misronta. PATRUM CRiTICA.. 121 

Cas. I. — Articalus'unicus. — Vite S. Clementis histo. 


ria. 121 
Car. Π. — Dé scriptis S. Clementis primi Romani pon 


leis, 

Articulus I. — De prima ejus ad Corinthios seri) 
epistola. 35 
Articulus Il. — De secunda ad Corinthios μμ 
19 


Articulus B ia tempore quo utraque epistola Co- 
rinthiis tibiis scripta fo 
us IV. ܘܡܡ‎ epistole brevis analysis. 


Ca». ΠΠ. — Articalus unicos. — Quid de duabus Cle- 
BI r3 ܿܒ‎ ies epistolis sit sentiendum. 14t 
le supposititiis S. Clementis nomen ari 
ܡ‎ ipiis. 145 

Artículus I. — De quinque psendo-Clementinis ܣܡ‎ 


Artieulus IT. — De Recognitionum libris, liturgia Cle- 
mentina, Meme s S Clemen operibus. 
Articulus II e Clementinis et. ܘܢ‎ aliis Kn 


1δ1 
155 


Cap. V. lentis. 
Articulus I. ολο ή dogmauce in divi ὡς 
mentis Romani epistolas genuinas. 
— De sancta Scriptura et traditione. 
1i.— De SS. Trinitatis mysterio, Filio Del L3 


bn ejüsque gralia. 
"ΣΡ De resurrectione. ΠΗ 
De hierarchia ecclesiastica. 166 


0 
Articulus II. — Observationes morales. 172 
$1 — De humilitate, et charitate, vitioque eidem a 

posito, semulatione. 44 


emnibus generatim prim! Ecclesise‏ ݂ܓ ܠ 


aut Ls - pauca supersint scriptorum primi Ec- 
cor. Deus plura interire permiserit ; 

FEDT ταν tractándum sit. $ 
Cur: 1I. lf. — Quod fuerit scriptorum primi seculi inge- 


= qua studia, occupationes et occasiones d ܐ‎ 


ΠΠ. — De hsresum primi #0011 ortu, progressu,‏ ܕ 
δὲ interitu, earuwque expugnatoribus ; ae primum de ha-‏ 
resi Simonis Magi. 1a‏ 


16 
s iT 
Car. VL. 19 
Car. VII. — De heresi Nanreorum. E 
Ca». VILI. — De heresi Nicolaitarum. ܝ‎ 
Cur. IX. — Que ος hac hereseon descriptione utilitas 


Ca». X. — De scholarum Christianarum origine. ܟ‎ 
S. CLEMENS I PONTIFEX ROMANUS. 


Notitia ex libro pontiücali Damasi pape. δὲ 

YARIORUM ΡΑΌΟΕΜΙΑ. historico-litteraria ad episto- 
Jas sancti Clementis papse. 

I. — Ex κριτίονκ Coreuzau, — Veterum tesümonia de 
sancti Clementis epistolis. 

Judicia recentiorum et primum quidem Patricii Junii 
pretio, 45 


πρισημάίεσις. 45 
ΕΝ Mierooymi Bignoni ad Hugonem Grollom. 


Hugonis Grotii ej ad Hieronymum Biguonium. ri 
Epistola altera ποσα ܝ‎ 49 
Hermanni Co nripgil epistola 4 Joschimnm. e 


Joachimi Joannis Maderi ad Jeciorem praefatio. 
Godefridi Yendelini de Clementis et ejus trium 
tempore divinatio. 

4. B. Cotelerif judicium de priore epistola S. ener; 


tis. 
1. B. Cotelerii judicium de posjeriore epistola S. Cle- 
mentis 69 


17 QUAE TN HOC ΤΟΝΟ CONTINENTUR. 4118 
II. — De officiis Christianorum. 175 Car. IX. — Quod mulier non debet 'eam viris lavare. 
rüiculus 111, — De erratis veris vel falsis S. Clemen- . 588 

tis. 176 Ca». X. — De multere contentioss et loguace. ܐܛܝܐ‎ 
Articulos IV. — Variz editiones. epistolaram S. qu ܣ‎ SECUNDUS. — Je episcopis, et dia- 


πας 1. — Qnod oporteat episcoj iditum, εἰ 
in sermone est, ση ΓΗ 


Cie i — Qualem esse oporteat episcopum, et reli« 
quos οἱ 
Ca. in. ΠῚ ibus probandus sit qui. designatur in 
episcopum. 99 ܒ ܒ ܢ‎ 598 
Car. IV. — Quod non cuilibet vidus sit largiendum ; 


sed quandoque siLanteponenda nupta; et quod voraci, 
ebrióso, pigro, eleemesyna non sit prebenda. d 
Ca». Y. — Quod non oportet ej 
acceptorem personarum ; ܓ‎ 
ܬ‎ et Eu frugal 602 
us ne sii turpi lucro deditus, nec fi- 

ο ων esse i per bapti‏ ܡ ܗ 
iw. VII. — Qual eum quí per -‏ 
̈ܝ smum est initiatus. TP‏ 
Car. VIII. — De eo qui in calumniam, vel reprehensio-‏ 
nem fneurrit. 601‏ 
ce IX.— Episcopum non debere esse haus ]‏ 


loo E Yo Quod episcopus, qu: temere parcit. ܦܫ‎ 
to euer (3 non careat. 


luomodo teat peccatores ab ej 
judicari. τῷ ܝ ܒ‎ 


ait ΧΙΙ. — Doctrina de modo quo peenitentes teas 
di sunt. 
Car. XIII. — Fugiendam esse delictorum ܬ‎ 


Cae. XIV. — De iis qui affirmant non debere rect 
penitentem : et de justo, quod licet cum peccatore ver- 
Selur, non tamen cüm eo pereal. 

Car: XV. — Quod sacerdos nec peccata negligere ΤΩΣ 
beat, nec promptus esse ad vindictam. 

Ca». XVI. — De poriltentia, et quis. illius tik ex et 
quo pacto peragatur. 626 


m in judicio esse 
t esse moribus 


7 — Epi im debere esse ܝ‎ 
= ut ims SUN lectorum. 
ܬܛ ܬ‎ Oportet episcopum curare 3 
peccet plebs, ܒ‎ est. Specultor. 830 
Car. — Qui islor ovium negligens; penas [^ 
00 s ovis, non cbedieny νο, eat. 


Quomodo Bubjecti przpositis sibí ene 
pis. 6 debeant. 

Car. XXI. — Quod pericatàm sit, unà tantum parte τς 
dita, judicare, et po»nam ἀθεεγποτο΄ contra eum qui non- 
dum convictus est. 

Ca». XXII. — Quod ma, poniteniis exemplum ín 
Davide proponatur ; ΠΡ ΥΥ in "Nulivius, in Ezechia,et in 
filio illius Manasse. 6ia 

Car. XXIII. — In eos, qui ex contemptu peccant, exem- 
plum sit Amon. 450 

Car. XXIV. — Quod Christus Jesus Domíinüs ideo adü- 
venit, ut per penitentiam servaret peccatores. est 


Cir. XXY. — De primitiis et. decimis ; et quomodo de- 
bet aL episcopus, ex eis vel ipse accipere, vel aliis Lr 


o XXVI. — Ad cujus formam et dignitatem uns 
que de clero, a Deo sít ordinatus. 

Car. XXVI. — Quod horrenda res sit, bominem im- 
mittere se in aliquam dignitatem sacerdotalem; ut ώς 


πο ut EG ut Ὡς ܬܬ‎ 

con et'qua ratione. quilibet‏ ܬ 

Gleri ΩΝ a caloribus fhonorandus sit. t 
Cir. XXIX. — 0019 εἰς dignitas episcopi, et ܚ‎ 


pr. XXX. — Quomodo oportet laicos obedire ܗ‎ 


Car. ΧΧΧ]. — Quod ποῃ oporteat diaconum sine ej 
scopo quidquam facere. 

3 |. — Quod non oporteat diaconum praeter γος 
luntatem MID dare cuipiam; id enim.in calumniam. 
episeopi cessurum. 618 

Ca». XXXIII. — Quomodo gerer cerdo on ipee 
petes spirituales, honorare ἃς veneratione dignos habe- 


79 
Car. XXXIV. — Quod principibus: ac regibus prestan- 
tíores sint. ܡ ܫܡ ܘ‎ 
Cap. XXXV. — Quod Judaies leges, et Evangelium, 
prepa m munerum oblationem. ^83 
. XXXVI. — Commemoratio net Dei mandato 

τάπη, et μα ea hic unl 
"Car. M. — De accosaloribus εἰ delatoribus ; 


mentis. 

D. Hefelit praefatio. 

S. CLEMENTIS OPERA GENUINA. 

EPISTOLA I AD CORINTHIOS, 

Argumentum. 

Index capitum. 

30 ej 

EPISTOLA. uy ÀD CORINTHOS. 

'ntum..‏ ܚ 

Index aas, 

Tncipit epistola. 

S. C MENTIS. EPISTOLAE DUJE AD VIRGINES EM 
riace et Latine, interprete D. Cl; Villecourt, Rupellensi 
«s 6 épiscopo. 


[5 


retis epistola à dedicatoria. 819 
lem dissertatio praevia. S55 
ܡܝ‎ novae publicationis. E 


Pretium bujus monumenti antiqui. 
Moneso. que asiruunt utriusque epistolae abe 


Es 

Responsio invectivis Wetstinl. $62 
Compensatio injustitizs praecedentis. 364 
Expenduntur el refe!luntur rationes quibus D. de Pre- 
8 y in dinem een authenticitatem ambarum epi- 


m S. 364 
ܝ‎ ̣ A PRIOR" 'S. CLEMENTIS AD παρε 


asulse "Wetstini invectiva. 


nO SECUNDA. Pu 
riorum epistolarum fraj 405 
.EMENTIS OPERA 7 

EPISTOLAE DECRETALES. 

Monitum D. Coustantíi in epistolam I. 459 


Epist. I. — Ad Jacobum fratrem Domini. 465 
&pist. IL —-Ad eumdem, — De sacratis vestibus 2 


"vasis, 
Epist. II. — Ad episcopos, resti diaconos, etc., 
5 ܢܢ‎ fideles. — 


Icio. sacerdotis et Siti 


IV. — Ad discipulos suos. Julium et Julisnum,‏ ܝ 
qui malorum hominum persuasionibus aliquatenus a recta‏ 
yi» declinaverant, οἱ his alque gentibus, inter qua ba ἢ‏ 
directa.‏ ,)6 ܐܦܐܐܐ 

Epist. V. — De communi vila et "reli 
di 0 pulis seripta, Hierosolymitanísque 


Fragmenta. 
CONSTITUTIONES APOSTOLICA. 

'rocemia, 809 
Judicium J. B. Cotelerii de Constitotionibus. "e 
Judicium Francisci Pagi de Constitatlonibus et. ܗ‎ 


|uis causis, ܝܣ‎ 
cla. 


bus apostolicis. 
Adnoltio critica et chronologica im Constitutiones 
apostolicas. σαι 
Disserlatio de Constituliosibus apostolicis editis ab 
ܰܕ ܒܝ‎ episcopo Portuensi. 
Titulus iu Constitutionibus apostolicis corru» 
ptus restibuitur. Clemens Romanus εἰ Hippolytus in his 


coliigendis adlaborarünt. Paulus Samosatenus Constitu- 
tonum μα ὅ35 
Car. .ܐ‎ — Qois primus Constitutionum Ni 


Car. li, — Quinam causa Hippolytum ad hoc ys in- 
eitaverit. Constitutiones potissimum Tertulliano et. 
nistis opposite. 

Velerum testimonia de Constitntionibus apostolis. 


CONSTITUTIONES SANCTORUM APOSTOLORUM 
rue Clementem episcopum εἰ civem Romanum seu catho- 


Ica doctrina. 
05 PRIMUS. — De laicis. RT 
Cap. I, — De avaritia. 
xd. II, — De non reddends contumelia, nec Nd 
qui injuriam fecit 801 
— De ornatu, et peccato inde proficiscente. 
Car. IV. — Quod uon oportet de lis qui. ωμή e 


tagere, sed operi suo vacare. 
i. ¥, —'Quos Scripture libros oporteat 16) 569 
Cis. VÍ. — Quod oporteat abstinere ab οἱ Genti- 
Xam libri: 
Car. VH, — De muliere prava. 515 
Cir. ΥΠΙ, --- De uxoris virum 4iligentis et castse sub- 
jectione erga maritum. "BT 


1480 


ezterorum clericorum liceaL quie sunt. sacerdotum.‏ | ܐܐܡ 
ܘܘܗ exercere: et quod ordinare, soli episcopo‏ 


nulli vero alii. 
Cae. XI. — Dehortatio ab invidia. T 
. — Quomodo oporteat viduas orare. pro i 


"Car. XIT 
qui necessaria tribuunt 
Cav. XIV. — Quod seeundum Domini constitutionem, 
non debeat jactare se, nec nomen suum praedicare, qna 
munus tribuit. 19L 
Car. XV. — Quod non deceat conviciari proximo: alie- 
num enim esse a Christianis, maledicere. 794 
C». XVI. — De divina sancti. baptismatis 1 


Ca». XVII. — Quam causam habeat baptismus in Chri- 
L quare singula in eo οἱ dieantur,etfiant. — 799 
Qualis esse debeat baptismo initiatus. 799 
Qualis esse debeat diaconus. 802 
Car. XX. — Quod episcopus a tribus vel duobus epi- 
scopis debeat ordinari, non antem ab uno; id enim 6558 
irritum. 803 
LIBER QUARTUS. — De orphanis. 807 


807 : ܗ 
ܡ Car. II. — Quomodo episcopus debeat pupillis‏ 


το. 
Ca». ΠΠ. — Quinam adjuvandi sint, secundum consti- 
lutionem Dominicam. 807 
Ca». IV. — De avaritia. 810 
Ca. V. — 'um quanto Μπιοτο oporteat collationes Do- 
minicas sumere. 810 
Car. VI. — Quorum oblationes recipiende οἱ quorum 
rejicienda. 811 
. Cir. ΥἹΙ. --- Quod índignorum hominnm cblatiunes, 
quandiu ii tales sunt, non modo nom. placant Deum, s: 
'ontra ad indignationem eum provocant. 818 
Ci». VIII. — Quod prastet ex proprio labore prebere 
viduis, quamvis exilia et pauca sint, quam ex donis im- 
piorum, etsi multa et magna exsistant; fame enim perire 
prastat, quam ab impiis collationem accipere. 819 
Ὅλ». IX. — Quod oporteat provocari populum a sacer- 
dotead benefaciendum pauperibus, exemplo sapientis 
Salomonis, : 819 
Car. X. — Constitutio, uLsi quis impius ví pecuniam 


sacerdotibus projecerit, inligna et carbones eam "gus 
mant, non autem in escas. 39 
Γι. ΧΙ. — De parentibus, et filiis. 822 
Ca». XII. — De famulis et dominis. 825 

. Cur. XII. —In quibus oporteat subjici sacularibus prin- 
ܣܣ‎ 826 
Cv, XIV. — De virginibus. ܢ‎ 826 
LIBER QUINTUS. — Pe martyribus. 8237 


Cav. I. — Quod iis, qui propter Christum ab infidelibus 
aflliguntur, equum sit ut fideles necessaria prabeant, 
secundum Domini constitutionem. 

Cir. II. — Quod fugienda sit eum falsis fratribus con- 
suetudo, dum in malitia perseverant. 851 

fap. 111. — Quod propter Christum oppressis oportet 
manum adjutricem pórrigere, quamvis adsit. periclum. 


Cip. IV.—Quod horrendum ac exitíale sit negare eu 


Car. V. — Quod imitari oporteat Christum in patiendo, 
' aemulari illius tolerantiam. δὲ" 
Cav. VI. — Quod decet fidelem neque temerarium es- 
se propter securitatem, neque meticulosum propter igna- 
viam : sed fugere propter cautionem ; et cum in pericu- 
]um inciderit, decertare ob repositam coronam. 855 
Ca». ΥΠ. — De resurrectione variz demonsiraliones ; 
de sibylla; et quid stoici de pheenice ave. 858 
Cir. VIII. — De Jacobo fratre Domini, et Stephano 
martyre ps 854 
Cae. IX. — De talsis martyribus. 85i 
Car. X, — Moralis admonitio ; qud Oporleat fugere 
vanos sermones, turpiloquia, dicacitates, ebrietatem, la- 
sciviam et delicias. ܛ‎ 
Car. XI. — Admonitio, docens fogiendum esse idoloia- 
tris scelus abominabile. δ, 
Cae. XII. — Quod non liceat cantilenam ethnicam aut 
meretriciam canere; neque per idolum jurare : implum 
enim id esse, et cognitioni Dei repugnans. 885 
Ca». ΧΕΙ. — Enumeratio festorum Domim, qus opor- 
tet observare; el quando eorum unumquodque debeat 
celebrari. , 898 
Ci». XIV. — De passtone Domini etquid in singulis 
diebus actum sit eorum, quz ad passionem pertinent; 
etde Juda; et quod quando Dominos tradidit discipulis 
sacramenta, Judas non intererat. 870 
Cae. XY. — De magna hebdomade; etcur quarts eL 
sexta feria mandant jejunzre. 979 


ÜRDO BERUM 


1479 


quod judex non debeat illis facile credere, vel non crede- 
re, sed adhibita diligenti inquisitione. 690 
Car. XXXVIN. — Quod leat delinquentes pinum 
arguere, et peenitentes recipere, secundum constiLutio- 
adn Doni! ii 891 
Ca». XXXIX. — Exempla penitentim. 691 
Car. XL. — Quod non oporteat. hostiliter affici erga il- 
lum qui semel vel Kérum perravit. 69; 
Ca». XLL.— Quomodo oporteat recipere penitentem, ܐܧ‎ 
[uomodo agere cum peccaloribns, et quando ab Ecclesia 
indere. 695 
` Car. XLII. — Judicem non debere esse acceptatorem 
personarum. 699 
Car. XLIII. — Quomodo oporteat punire ܗܡ‎ 
Tes. 
ELT. ܗܫ‎ Quod. geteilt. diconm sublevare 20 
ej et leviora queque re. 
"Cae XLV. τα Quod non conveniant Christianis contro- 
versis et altercationes. 


Ca». XLVI. — Quod non opor«--' 06168 apud infideles. 
Mtigare ; neque ex his quempian. ` care in testimonium. 
adversus Christianos. : 706 

CA». XLVII, — Quod oporteat in Secunda Sabbatorum, 
forum agere. τοὶ 


Ca». XLVIII. — Quod non oporteat eamdem poenam in 
oraní delicto irrogare, sed variam, pro varietate. delin- 
quentis. 707 
Car. XLIX. —Quales esse. decet. accusatores, et Ei 


Ca». L. — Quód usu veniat, ut eonjectnra ex prioribus 
ma'is ducla, aliquis facile credatur posteriora desigussse, 


Ca». LI. — Quod non oporteat in judicando, uni. parti 
favere, τι 
Ca». ΠΠ. --- Exemplum justi judicii capiatur de cautio- 
ne, quam in sententiis judíces gentiles adhibent. τι 
AP. LIU. — Quod non oporteat fldeles inter se ܝ‎ 


ܘ 
Car. LIV. — Quod oporteat episcopos de pace per dia--‏ 
conum [8 ulo in memoriam suggerere. °” 8‏ 
(αν. LV. — Enumeratio ¥311® providentite, et quemad-‏ 
modum ab initio Deus per singulas generationes ad poni‏ 
tentiam omnes homines vocavit. 719‏ 
Car. 1071. — Quod voluntas Dei sit, vt omnes homines‏ 
in pietale consentant, inslar colestium virtutum.‏ 


Ci». ΥΠ. — Descriptio Ecclesia , et. cleri ; et quid 
Tacere debeat unusquisque clericus vel laicus, in synaxi 
congregatus. 195 

(av. LVIII. — De hominibus commendalis, peregrinis 
scilicet, Isicis, elericis, aul episcopis; et quod sine dil- 
ferentii sint' recipiendi qui Ecdleslam ingrediuntur. 


Ar; VIX. — Quod debeat onusquísque mane οἱ vespe- 
re collectarum esse studiosus. ii 4a 
Cav. LX. — Exemplum ad emulationer Indücens; va- 


nus Gentiifam et Judeorum ad delubra el syna| 
concursus. 
Ca». LXI. — Quod non sit 135 anteponere divinis sec 


laria, 
Cu 


4T 
LXII.— Quod oporteat omnes impletstes Gentilium 
versari. Ἴσι 
Car. LXIIT. — Quod Inter fideles qui otiosus fuerit, 
mon debeat comedere : Pelrus eriim fuit piseator, et re- 
liqui apostoli ; Paulus antem et Aquila artifices taberna- 
culorum ; Judas vero Jacobi, agricola. 754 
LIBER TERTIUS. — De viduis. 1709 
Car. I. — De viduis earumque tate, 159 
Car. II. — Quod cavendum sit, ne quis viduas juniores 
constituat, propter suspicionem. 162 
Cae. IIT, — Quales esse c porteat viduas, et. quomodo 
ab episcopo debeant adjuvari. 
Cav. IV. — Quod oporteat unicuique indigenti benefi 


tere. 
Car. V. — Quod vidus probilas morum curs esse de- 
beat. 787 
Ca». VI. — Quod non oporteat mulieres docendi ofücio 
fungi; indecorum enim esse: εἰ quales mulieres Domi- 
num sequebantur. x 10 
Car. VII. — Quales sint [4181 vidua. 778 
Car. 111}, --- Quod non oporteat ut ab iudignis ρα 
vidua, vel episcopus, vel alius fidelis. 79 
Cav. IX. — Quod non oporteat ut mulieres baptizen! : 
14 enim impium, et a doctrina Christi alienum. 782 
Car. X. — Quod non. debeat laicus opus sacerdotale 
facere; baptisma, aut sacrificium, aut manus imposilio- 
nem, aut benedictionem. 
Car. XI, — Quod preterquam episcopo aut presbytero, 


ug 


Car. III. — Interdietio magicarum artium, Interfectia- 
nis Π]ίοταπι, perjurii, falsi ολο. : 999 


Car. IV. — Interdictio maledicentim, ire permanen- 
tis, moris subdoli, otiosi sermonis, mendacii, udis, si- 
mulationis. 1o 


Car. V. — Interdietio malignitatis, acceptlonis pes 
narum, irm, odii erga homines, invidize. 
Cap. VI. — De arte augurali, íncantatione, ete. 1003 
ὧν τῇ τας -— 0 νὼ murmurationis, pervicacim, ὡς 
perbiz, fei 
Cav. vina — "e longanimitate, innocentia, mansueta- 
dine, patient 1006 
Cav. IX. — Quod oporteat doetrinze Christi magistros 
pus ducere quam 1:5 0 illi siquidem, bene esse : 
ܘܘܫ‎ esse tantum priestan 1006 
Ca». X. — Quod non tat disjungere se a sanclis, 
sed pacificare contendentes, et judicare juste, el personas 
non roro Tad 1006 


De homine duplicis animi, seu modice 
1006 


ܛ 
Car. ΧΙΙ. — De beneficentia. 1007‏ 
Cae. XII[. — Quales se exhibere debeaht famulis‏ 

domini , et quomodo oporteat, famulos denar] 


tar. XIV. — De bypocrisi, et legum. stadiis, c e 
confessionibus. 

Car. XV. — De culta erga parentes, ἴω 
;ܪ‎ XVI. — De subjectione erga regem et magii 


"ao. XVII. —De munda conscientia precantlum. 1010 

Ca». XVII. — Quod via qué ex insidiis adversarii 
ascita fuit, impietate ac iniquilate sit plena. 10 

Car. XIX. — Quod non oporteat. a pietate declinare 
dextrorsum vel sinistrorsum, admonet legislator. 1010 

Car. XX. —Quod non oporteat improbare cibum quem- 
libet usui accommodatum, sed cum gratiarum ܚ‎ 0 
ordinate sumere. 

Cap. XXI. — Quod oporteat abstinere ab esu ܝܝ‎ 
torum. 


Cap. XXII. — Constitutio Dominica, quomodo oponen 
bapti; et in eujus mortem. 011 

XXIIL — Quibus diebus hebdomadis γόνος 
dum sit, et quibus uon jejunandum; et cujus rei ή 


Cav. XXIV. — Quales esse oporteat eos qvi orant a 
Domino traditam orationem. 

Cav. XXV. — Gratiarum 30110 sacramentalis. 1015 
Ca» XXVI. — Gratiarum actio super divina commu- 
nione. 1018 

Cae. XXVII. — Gratiarum aclio pro mystico et sacra- 
mentali 10] iun 1019 

Car. XX — Quod non oporteat ~ un 
Nes admittere. 

Car. XXIX. — De oblationibus constitutio. 1019 

Cap. XXX. — Quomodo oj diem Dominicum 
Icd Salvatoris resurrectioni dicatum, congregatos. Er 


ܒ XXXI. — Quales esse oporteat eos, qui‏ ܗ 


XXXII. — Denuntistio de futuris. 1023‏ ܝ 
Car. XXXIII. — Oratio variam providentiam pedem.‏ 
Car. XXXIV, — Oratio variam creationem pe‏ 
Cav. XXXV. — Oratio cum gratiarum actione praedicans‏ 
Dei erga creaturas sollicitudinem, 1027‏ 
Cae. XXXVI. — Oratio commemorans incarnationem‏ 
Christi, et. Yariam e erga sanctos providentiam. 1081‏ 


Car, XXXVII. ratio conlinens memorlam provi- 
dentis, ac enumerationem variorum beneficlorum, da 
Dei providentia sanctis collata sunt per Christum. 1 

Cae. XXXVIII. — Oratio pro ope justis allata. — 1055 
Ur XXXIX. — Quomodo oportest Lech ܗ‎ 
stitui 


Car. XL. — Constitutio, quomodo oporteat me 
mos a sacerdotibus in iniliatione benedici, et quxenam. 
os doceri conveniat. 1012 

Car. XLI. — Renuntiatio in adversarium, et ascriptio 
ad Christum Dei. 1042 

Car. XLII.— De unctione olei mystici actio ܠܗܐ‎ 


Car. XLIII. — Gratiaram actio de mystica aqua. 1045 
Cap. XLIV. — De inystíco unguento actio ιν, 


Cap. XLV. Oratio recenter initiatorum. 1047 
. XLVI. Quosnam sancti apostoli miserunt et 8 


1055 


norunt. 
Car. XLVII. — Oratio matutitia. 


4T 


ου IN HOC TOMO CGCNTINENTUR. 


1481 


Car. XVI. — Enumerstio predíetionum prophetlearum, 
qus Christum praedicant; quarum eventum Judai intuiti, 
Load malevolentiam eum esse Christum Dei non cre- 

lid runt, et ad ence. Dominum glorie ܡܐ‎ 


3] 
Car. XVTI. — Quomodo iomodo Pascha debeatcelebrari. 887 
Cas. XVII. — Constitutio de magna hebdomade ܗ‎ 
Car. XIX. — ne privilegio magni Sabbali; et de die 
ο πο 391 
X. — Praeedietio prophetis de Christo Jesu. Er] 
5 SEXTUS. — De aci 
Cu — Quinam schísmata ausi facere, Bon D 
E im. 10 
3 Quod neque regno, nequé sacerdotio fas sit 
insurgere. 911 
Cav. III. — De virtute Moysis, et de infidelitate ܙܐܘ‎ 
Ei Judace, εἰ de miraculis que Deus per illum e 
t. 
Cap. IV. — Quod schisma facit, non qui separat 'se UM 
impiis, sed qui a piis abscedit. 91: 
P. V, — Qua δὲ causa rejectus faerit qui falso nomi- 
3 Israel, demonstratio ex propheticis ܚ‎ i 
nibus. 5 
Ca, VI. — Quod etiam apud Judaos esstilerit. diver. 
sarum hxresium odiosa Deo doctrina. 918 
Car. VII. — Unde prodierint hzreses, οἱ quis. fuerit 
impietatis earum dux et auctor. 919 
P. VIII. — Quinam successerint impietati Simonis et 
quas hzreses induxerint. 925 
Cie. IX. — Quomodo Simon cum quibusdam pra- 
süigiis volare institoisse, precibus Petri ex alto 
deorum pracipitauus, fregit pedum εἰ manuum extremí- 


Car. X. — Quomodo hereses et Inter se eta. ܡ‎ 
nt. 


discre; 
Car. XI. — Enarratio apostolicae ενα 935 
Car. XII. — Contra eos qui Christíamm religioni cum 
rare 


assentiantur, volunt tamen Judaicos ritus 


ue XIII. — Quomodo oporteat separari ab n 


ἘΠΕ XIV. — Qui praedicarint catholicam doctrinam, et 
qub sin illorum precepta. 946 
e. XV. — Quod nec oporteat rebaplizare ; nec reci- 
2m "sptismum. ab jmplis collatum, qui non ܗ‎ 
mus, sed inc imentum. 
pr. 3100 De libris falso inscriptis. 950 
I. — Conjugalia precepta de clericis. 905 
uns ΕΗ — Coboriztio, invitans ad fugiendam im- 
piorum à hereticorum communionem. 95s 
Car. XIX. — Contra improbantes legem. 962 
Ca». XX. — Οὐ sit lex naturalis, et que Invectitia, et 
quam ob causam invecta fuit. 965 
Car. XXI. — Quod. simus sub 
servitute legis inducta, qui in Christum credimus. 967 
Car. XXII. — Quod ascititia erat lex de sacrifciis, 
quam Christos adveniens sostulit. 907 
Car. XXIII. — Quomodo Christus serit perfector 
legis; et quanam ex ea aboleverii, aut mutarit, aut 
transtulerit. 
Car. XXIV. — Quod plaeuit Domino, eiiam per Roma- 
mos, legem justitize demonstrari. 974 
». XAV. — Quod Deus Judzos, propter impleta- 
em in Christam, ad capüivitatem redactos, tributo s 
0 


atia, non autem sub 


ce 
Car. XXVI. — Quod oporteat fugere bzreticos, ut ani- 
marum perdiiores. ܒ‎ ' 8 
^ ܢ‎ XXVII — De observationibus Judaicis ac emis 
is. 
Car. XXVIII. — De nefando amore puerorum, adulte- 
rio et fornicatione. 985 
». XXIX. — Quomodo oporteat mulieres subjects 

esse Vis suis, et viros diligere uxores suas. 986 
Cae, XXX. — Quod Judsis οἱ gentilibus consuetudo 
sil una observare naturales purgationes, et mor- 
0 reliquias abominari; a (Christianis vero aes 


SEPTIMUS. — De ratione vit, actione gratia-‏ ܗ 
rum, et Chrisliana initiatione. 995‏ 
Car. 1. — Quod dus sint ye : una vite, nataralis;‏ 
altera mortis, adseititia : et quod illa quidem. ex Deo‏ 
hec vero ex depravaione, secundum insidias ES‏ ܐܘ 


versari 
Cas. 1]. — Morales admonitiones Dominicarum Με: 
μα exhortatione ιο. 


lutionum, concordantes cum ant 
rum legum. Interdietio ire, homicidii, abominagde Vc- 
neris, adn!terii, omnisque vette actionis, 908 


PavnoL, Gn. I. 


mmi 

Cav. XXXVII — Gratiarum setio lucernalis. 15 
Cie: XXXVII. — Cratarum acto matus. 1 
XXXIX. — impositio manus matutina. 1142 
X: — Ipocalio pro prinitis. 1149 
B lio pro mortuis. 1143 


ei quan!o oporteat fidelíam.‏ ܘ 
RAE fieri queries el quod ex lorum facultalt.‏ 
bus sit. T Trin lendu 1146‏ 
Gr. XL ru Quo impias ex vita decedentes sinit‏ 1 
vel mandata.‏ ܚ 
Cs». XLIV. — De ebriosis. 18‏ 
Cx». XLV. — De recipiendis iis qui propter Christum‏ 
pica iuntur τ gea one qn 1150‏ 
Quod unusquisque, in eo gradu clerl, in‏ 
constitutus, debgat permanere οἱ ordinem serva-‏ ܗ quo‏ 
Te, DOn ad se rapere qus non sunt. 150‏ 
ies apostolici (memorantur tautum, ut alias "s‏ 
.1155 


'RECOGNITIONES S. CLEMENTIS. 
Yeterum testimonia. 1151 
1: Nourry Dissertatio de decem libris ܝ‎ ΤῊ 


nam. 
Articulus primus. — Analysis horum librorum. — $471 
Articulus ]J. — Quid veteres de his libris ܡܗ‎ 


Articulus III. — Quid Eusebius, Hieronymus, el 7 38 
phanius de his libris senserint. 9 
Articulus IV. — Sententia Rofini el Photii de 0 ἢ 


Articulus Y. — Sententis recentiorum auciorum 0 Ns 
libris, et quid de iisdem sit sentiendum. 

Articulus VI. — Num aliquid a Clemente S p" 
jn libris supersit; et quis eorum auclor, ac quo bm 
sint. 

Articulus VII. — Num hi libri ad nns, quales ab aucto- 
re prodierunt, pervenerint; ac de eorum utilitate, titu- 
lis μὴ editionibus. 

Articulus VIII. — De variis in. hos libros notls et. oh- 
servatiunibus, et de alíís libris ab eodem auetore li 


Judicium J. B. Cotelerii de libris Resina, 


Gallandii Procl 1187 
NECOGNITIONES 'S. CLEMENTIS, ex editione E. 6. 
Gersdorf. 

Praefatio E. 6. Gersdorf. 1201 
Przfatio Rufini presbyteri ad Gaudentium RU. 

i 
Liber primus. 1207 
Liber secundus. 19310 
Liber tertius. 1281 
Liber quartus. 1515 
Liber quintus. 1551 
Liber sextus. 1541 
Liber septimus. 4555 
Liher octavus. 1571 
Liber nonus. 1599 
Ετών 

ix monumentorum ad Recognitiones. 

Alflenda- ܚ‎ 


0800 RERUM 004 IN IIOC ΤΟΝΟ CONTINENTUR. 


XLVIIL. — Oratio vespertina. 108 

(ap. XLIX. — Oratio in b pridie. 1008 
Tibe OCTAYUS. — De. charismatibus εἰ ܚ‎ 
fus, εἰ ecclesiasticis. ܬܗ‎ 008 


—- Quare et propter quosnam .edantur "E. 0 


Cap. 1f. — De episcopis ܐܧ‎ preshyteris indi, 
Car. IIT. ܡ‎ constituere ea qua ín ος, p 
guntur summum ac potissimum sit. 

Car. IV. nibus. dro 
ܐ‎ in ordinatione episenporum. 1674 
|, — Divina liturgia, in qua oratio pro D 


VII. — Oratio pro energumenis. 1079 
VIIT. — Oratio pro iis qui jamjam baptizandi. E 


— Impositio manuum, et oratio pro positen- 
— Oratio pro fidelibus ® 

X], — Invocatio pro üdelibus.‏ ܬ 
Cir: XI[; — Constitutio Jacobi, fratris Joandis tele‏ 


Car. XIII. — Oratio pro fidellbus, post. divinam obla- 
tionem. im 


Cap. XV. — Invocatio post. communionem. 1111 
Cap. XVI De ordinatione presbyterorum, constitu- 
lio Joannis a Domino dilecti. 1114 
Cap, ]¥1] — De ordinatione diaconorum, constitutio 
Phitippl. 115 
XVIII. — Invocatio ordinationis diaconi. 
Car. XIX. — De diaconissa, constitutio ܒܗܘܡ‎ 


Car. XX, — Invocatio ἐπ ordinatione diaconisss. i115 
Can. XXL. — De subdisconis, constitutio Thoma. 1118 
e XXII. — De lectoribus, constitutio Matthei, 1118. 

Cap. XXIII. — Jacobi Alphzi constitutio de conos 


. XIV. — Oratio post communionem. 


ὧν». XXIV. — Ejusdem 4e virginibus. 1122 
Car. XXV. — Lebboi cognomento Thaddei τος 
de viduis. 


Cap. XXVI. — Idem de exorcista. (8 
Cap. XXVII. — Simon Cananlla, de. episcopo, a na 
1lebeat ordinari. 


Car. XXVIlL. — Fjusdem canones de episcopis, presby 
ims diaconis, et reliquis clericis. 
IX. — Dc benedictione aquam οἱ olei, m 


jusdem, de primitiis et decimis. 1126 
; jusdem, de lis quie supersunt. 1187 
¥). τῆ canones Pauli apostoli, de iis qui 
den ad baplismum, qvos oporteat admittere, εἰ s 


τοῦ! 
ἐῶν ܐܬܐܬ‎ Quibus diebus famuli debeant feta. 


Car. XXXIV. — Quibus horis, et quare. in eis vorm 
dum sit, 1135 
Car. < — Jacobi fratris Ὡοιαία] constitutio de 99 

4 


sperti 
. 168 


Oratio lucernalis. 


FINIS TOMI PRIMI. 


ܥܢ ܝܢܢ ܣܥ  )‏ 2 ܢܢ 11. .ܢ ܢ ܢ .ܢܢ 


Ex ὑμῖν 1.. MIGNE, au Petit-Montreuge,