Google
This is a digita] copy of a btx>k ihal was preserved l'or general ions ori library shelves before il was carcl'ullv scaimcd by Google as pari of a project
to make the world's books discovcrable online.
Il has survived long enough l'or the copyright lo espire and the hook to enter the public domain. A public domain hook is one ihat was never subjecl
lo copyright or whose legai copyright lenii has expired. Whether a book is in the public domain may vary country lo country. Public domain books
are our galeways lo the past. representing a weallh ol'history. culture and knowledge ihat's ol'ten dillìcult lo discover.
Marks. notaiions and other marginalia present in the originai volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher lo a library and linally lo you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries lo digili/e public domain malerials and make ihem widely accessible. Public domain books belong to the
public and wc are merely their cuslodians. Neverlheless. this work is expensive. so in order lo keep providing this resource. we bave laken steps lo
prevent abuse by commercial parlics. nicliiJiiig placmg Icchnical reslriclions on aulomated querying.
We alsoasklhat you:
+ Make non -commerciai use of the fi Ics Wc designed Google Book Search for use by individuai, and we reunesl that you use these files for
personal, non -commerci al purposes.
+ Refrain from au tornateli //iicrying Dono! send aulomated (.|ueries ol'any sorl to Google's system: II' you are conducting research on machine
translation. optical characler recognilion or olher areas where access to a large amounl of lexl is helpful. please contaci us. We cncourage the
use of public domain malerials l'or illese purposes and may bc able to help.
+ Maintain attribution The Google "walermark" you see on each lìle is essenlial for informing people aboul ibis project and hclping them lind
additional malerials ihrough Google Book Search. Please do noi remove it.
+ Keep it legai Whatever your use. remember that you are responsive for ensuring ihat whal you are doing is legai. Do noi assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in ihc Uniteci Siatcs. ihat ihc work is also in the public domain for users in other
counlries. Whelhcr a book is siili in copyright varics from country lo country, and wc can'l offer guidancc on whclhcr any specilìc use of
any spccilic book is allowed. Please do noi assume ihal a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyrighl iiifriiigcmenl liability can bc quite severe.
About Google Book Search
Google 's mission is lo organize the world's information and to make it uni versiti ly accessible and useful. Google Book Search helps readers
discovcr ihc world's books wlulc liclpmg aulliors and publishcrs rcach new audicnecs. You cari scardi ihrough the full lexl ol'lhis book un the web
al |_-.:. :.-.-:: / / books . qooqle . com/|
I I
' 7 <
* 4 :
' ■ ■ • 8 VX-
i'
f i
ti
*
vf43
7
\
■ ?c*S
^fw^z^ta* .j TiZu^
TITILIVI
AB URBE CONDITA
LIBRI.
ERKLiERT
i
,
t
l
YOJi
r
i
i
i
i
i
W. WEISSENBOEN.
t
NEUNTER BANDI
r
\
BUCH XXX1X-XIXXII.
t
BERLIN,
WEIDMANNSCHE BUCHHANDLUNG.
■
1864.
Sia
/
I
5
TITI LITI
AB URBE CONDITA
LIBER XXXIX.
3
Dum haec, si modo hoc anno acta sunt, Romae aguntur, 1
consules ambo in Liguribus gerebant bellum. is hostis velutna- 2
tus ad continendam per magnorum intervalla bellorum Romanis
militarem disciplinam erat, nec alia provincia militem magi3 ad
virtutem acuebat. nam Asia et amoenitate urbium et copia ter- 3
restrium maritimarumque rerum et mollitia hostium regiisque
opibus ditiores quam fortiores exercitus faciebat. praecipue sub 4
imperio Cn. Manlii solute ac neglegenter habiti sunt. itaque aspe-
rius paulo iter in Thracia et exercitatior hostis magna clade eos
castigavit in Liguribus omnia erant, quae militem excitarent, 5
80-41* Ereignisse zwiscben
dem syrischen and dem dritten ma-
eedonischen Kriege.
89, 1-8, 3. Krieg inEtrurieo,
die Cenomanen. Diod. Sic. 29, 17.
1-4. si modo - sunt, weist auf
die 38, 56 ausgesprochenen Zweifel
zurùck. Die Bemerknng findet sich
sur in der Maiozer Haodschrift, and
die Ungewissheit betraf aUerdings
nicht blos das Jahr, sonderò vieles
Andere. — consules, s. 38, 44, 9.
Ligurib., 38, 42, 8. — natus ad, 24,
42, 6. — Romanis, fiir die R., 1, 5,
6. — dùdpl., militarische Haltung,
Geist; Tac. Agr. 16. Die Wortstel-
long istfreier, erat weit von natus
getrenot, s. § 7; 10, 39, 7: inteii-
tior - erat\ zar Sache s. Mommsen
Tit. Li*. IX.
rom. Geseh. 1, 666; znm Gedan-
ken 9, 30 a. E.; 34, 1,1. — Asia,
den verderblichen Einfluss Asiens
hat L. schon 34, 4, 3; vgl. 38, 17,
18, beriihrt, s. e. 6,7. — ditiores
q.f., s. 28, 22, 13; 30, 15,8.—
exercit., bis jetzt ist erst eins dort
gewesen , es ist also entweder auch
an die spatere Zeit gedacht, s. Sali.
C. 11, 5, oder der Plorai, wenig-
stens in Rùcksicbt anf habiti, wie
30, 41, 1; 6, 30, 7 gebraucht. —
solute e. wi., e. 6, 5; 23, 37, 6. —
asp. paulo, s. 36, 43, 12, mehrfach
post paulo u. a. — castiga, bat sie
gcziicbtigt, ihnen eine Lehre gege-
ben, vgl. Tac. Germ. 37: admo-
nuere; zur Sache 38, 40 f.
5-6. Ligurib., s. 34, 48, 1 ; For-
1
LIBER XXXIX. CAP. 1.
a. u. .567-.
loca montana et aspera, quae et ipsa capere labor erat et ex prae-
occupatis deicere hostem, itinera ardua, angusta, infesta insidiis,
6 hostis levis et velox et repentinus, qui nullum usquam tempus,
nullum locum quietum aut securum esse sineret, obpugnatio ne-
cessaria munitorum castellorum , laboriosa simul periculosaque,
inops regio, quae parsimonia adstringeret milite?, «pr&edae haud
7 multum praeberet. itaque non lixa sequebatur, non iumentorum
longus ordo agmen extendebat; nihil praeter arma et viros om-
8 nem spem in armis habentes erat. nec deerat umquam cum iis
vel materia belli vel causa, quia propter domesticaci inopiam vi-
cinos agros incursabant; nec tamen in discrimen summae rerum
pugnabatur.
biger alte Geogr. 3, 544 ff. — quae
vor et gebort der Construct. nach
nur zum ersten, dem Siane nach
erst auch zum zweitcn Satze, s. 31,
45, 13; 34, 62, 2: agrum mariti-
mum, uoten e. 40, 9. — ipsa, an sich
schon, das hdscb. ipsis fiihrt viel-
leicbt axiiipsa iis; ipsis allein wiirde
einen Gegensatz: et hostibus defen-
dere facile erat erwarten lassen,
schwerlicb ist eia verkiirzter Ge-
dankeanzunehmen. — labor er., s. 22,
57, 12 ; Ov. A. A. 1, 37. — erat, der
Relativsatz konnte diese Beschaffen-
lieit als eine wirkliche, selbstandige
an locamont. e. asp. anknupfen, wàh-
rend die folgendea Conjunctive, die
dort erwahnten als nahere aus dea
adjectivischen Attributo a folgende
Eigenthiimlichkeiteo bezeichnea:
qui - sineret; quae - adstringeret.
~ infesta ins., wo (darch leicht zu
legenden Hinterhalt) das Heer An-
griffen ausgesetzt ist. — levis et ve-
lox, Diod. Sic. 5,39 : ònktGfjiòvìsxov-
atv oi uilyvsg kkatpqÓTéQOV raiv
^Pù)[ialù)V ttj xaraaxevy; ib. 4, 20:
èla(pQol raTg evxivriotaig sìòlv. —
repentina unerwartet erscheinend,
vgl. 3, 4, 11. — seour., Tac. Agr.
30: oc ne mare quidem securum. —
casteli, 35, 3, 6 u. a. — simul- que,
28, 15, 4. — parsim. astr., durch
Sparsamkeit straff anziehen, zu
einem sparsameli, kargen Leben no-
thigen, scheint gesagt wie cupiditate
incitare , gloria incendere , wo wir
niebt dea Grund, sonderà das Ziel,
die Bestimmung bezeichnen.
7-8. non Uxa, s. Sali. I. 45, 2.
— iument.y wie 38, 40. — in arm.
hab., vgl. 21, 44, 8; Sali. I. 51, 4:
in armis omnia sita. — erat, war
da, fand sich. — materia, die ein-
zelnen Vor fa He, welche don Ziind-
stoff zum Kriege enthielten, Pliin-
derungen, Einfàlle, die, wenn sie
geracht werden sollen, Veranlas-
sung zum Kriege (causa) wurden,
Beides hier wenig verschieden, da-
ber vel - vel, man niocbte es als die-
ses oder jenes betracbten. Docb
scheint quia - incurs. sich zunachst
auf causa zu beziehen, nec tamen
etc. auf materia; weil es nie zur
Eutscheidung kam, die Kriege niebt
so weit gefuhrt wurden, class die
eine oder andere Partei unterlegeo,
die Existenz derselben in Gefahr
gekommen ware, konnten die Ligu-
rer immer wieder Feindseligkeiten
ausiiben, so dass der Stoff zum Kriege
niebt ausgieng, vgl. 28, 2, 13: ne-
quaquam tantum iam cortjlatum bel"
lum, quanta materia belli. — cum iis
gehò'rt zu beili. — in discr.etc, vgl.
Plut. Aemil. 6, 4 : ov yàq rjv SovXo-
/uévois ro^Ptofiaioig navranatiiv
ixxóipai tò Atyvtov ì&vog (aOrttQ
€QXOQ fj TTQÓpoXoV XSlfltVOV TOlS
FaXarixatg xwr\fiaGiv ÈnauuQov-
pivoig àét neqì ttjv 'Irallav , vgl.
a. Ch. 187.
LIBER XXXIX. CAP. 2.
C. Flaminius consul, cum Friniatibus Liguribus in agro 2
eorum pluribus proeliis secundis factis, in deditionem gentem
accepit et arma ademit. ea quia non sincera fide tradebant, cum 2
castigarentur, relictis vicis in montem Auginum profugerunt con- 3
festini secutus est consul. ceteri effusi rursus , et pars maxima
inermes, per invia et rupes deruptas praecipitantes fugerunt, qua
sequi hostis non posset. ita trans Apenninum abierunt. qui ca-
stris se tenuerant, circumsessiet expugnati sunt inde trans Apen- 4
ninum ductae legiones. ibi montis, quem ceperant, altitudine
paulisper se tutati , mox in deditionem concesserunt. tum con-
quisita cum intentiore cura arma et omnia adempta. translatum 5
deinde ad Apuanos Ligures bellum , qui in agrum Pisanum Bo-
noniensemque ita incursaverant, ut coli non posset. bis quoque 6
perdomitis consul pacem dedit finitimis. et quia a bello quieta
ut esset provincia eff ecera t, ne in otio militem haberet, viam a
Bononia perduxit Arretium. M. Aemilius alter consul agros Li- 7
gurum vicosque, qui in campis aut vallibus erant, ipsis montes
duos Ballistam Suismontiumque tenentibus deussit depopulatus-
jedoch 40, 38, 2; ib. 41, 3; 53, 3.
2. 1-4. Frimai., nur hier und
§ 9 erwahnt, nacb dem Fofg. in Ver-
biodong mit §3 wobnten die meisten
an der Stidseite dea Apenninus, nur
eia Theil, § 9, an der Nordseite.
Die Gonstruct Friniatibus - eorum
- gentem , wobei za ademit docb
noch ei oder ìis gedacbt werden
muss, ist etvvas schwerfàIJig; iiber
arma adimere s. e. 54, 8; 40, 16, 6;
34, 17, 5 ; 28, 34, 9. — quia tradeb.
enthalt die Veranlassung Yon cum
- castiga wofùr das Particip. stehen
konnte, weniger das Objeet von ca-
stigare, s. 41, 16, 1 ; 34, 23, 10. —
Auginum^ nur hier erwahnt. — ce-
teri, proleptiscb in Bezug auf qui
castri*, s. 24, 21, 4; 22, 51, 1 : cum
ceteri - Maharbal u. a. , es wird da-
fur celerrimi eff., oder celeriter
fusi vermuthet; rursus geht auf
§ 2. — pars m. t 37, 20, 4 u. a. —
per wit\, 38, 23, 1 ; 23, 17, 6. —
£raedpiL, wir driicken die Thatig-
eit reflexiv aus, s. 2, 51, 5; 25, 11,
5 vgl. 38, 2, 14. — castris, auf dem
Auginus. — mox wie inde, deinde,
tum, s.37, 31, 7; 21, 50, 9 u.a., nach
einem Partic., jedoch seltner, — in
dedit conc, s. 28, 7, 9; 42, 53, 7
vgl. 40, 39, 1 : ad deditionem venire,
gewohnlich in ded. venire = se de-
dere, vgl. 33, 27, 4; 28, 22, 1. —
cum intent, s. e. 14, 6; 41, 6; 32,
5,8.
5-6. Apuanos, an der West-
seite des Apenninus bis an die Miin-
dung der Macra, s. e. 32, 2 ; 40, 41,
3; nacb u. St. auch nach Bononia
bin, s. § 4 trans, - Pisan., 35, 2. —
iti olio, Tac. Ann. 1 , 35: otium ca-
stroruìn', zar Sache Marq. 3, 2,
434. — viam etc, wahrscheinlich
solite sie in die § 1 erwàhnte mun-
den und eine nahere Verbindung
mit Rom herstellen, als die via Fla-
minia darbot. — Arret, bis dahin
fuhrte von Rom wol schon eine
Strasse, welche, spater neuangelegt,
via Cassia genannt wurde, s. 42, 32;
Paul. Diac. p. 48 Cassia via a Cas-
sio sfrata; Mommsen 1,665; vgl.
Marquardt 3, 1, 47.
7-11. ipsis 9 s. 36, 25, 8. — Bal-
listam, nacb § 9 nocb diesseits des
1*
LIBER XXXIX. CAP. 2. 3.
a. u. 567.
8 que est. deinde eos, qui in montibus erant, adortus primo levi-
bus proeliis fatigavit, postremo coactos in aciem descendere iusto
9 proelio devioit, in quo et aedem Dianae vovìt. subactis cis Apen-
ninum omnibus tum transmontanos adortus — in bis et Frinia-
tes Ligures erant, quos non adierat C. Flaminius — omnes Ae-
milius subegit armaque ademit et de montibus in campos multi-
10 tttdinem deduxit. pacatis Ligurìbus exercitum in agrum Gallkum
duxit, viamque a Placentia, ut Flaminiae committeret, Ariminum
11 perduxit. proelio ultimo, quo cum Ligurìbus signis conlatis
conflixit, aedem Iunoni reginae vovit. haec in Ligurìbus eo anno
gesta.
S In Gallia M. Furius praetor insontibus Cenomanis, in pace
2 speciem belli quaerens, ademerat arma, inde Cenomani conquesti
Romae apud senatum reiectique ad consulem Àemilium, cui, ut
* cognosceret statueretque, senatus permiserat, magno certamine
Apenninus, vgl. 40, 41, 1 ; 41, 18, 1,
wo das Heer von Parma aus an den-
selben gelangt. — Suismont. anch
40, 41 neben dem Ballista erwahnt.
— vrìmo - postr., e. 9, 1 ; 22, 43,
3; o2, 36, 3. — et aed., aosser An-
derem, was er that. — omnib., es
sind wol nur alle Apuane? gemeint.
— tum , s. za 22 , 11 , 1. — trans-
mont.j nordlich and ostlich vom
Apennin, vgl. § 4. — Friniate, der
Zusatz quos - Flamin. scheint sich
anf den § 4 erwahnten, gegen Fri-
niaten gerichtetcn Zug za beziehen,
da man sonst keinen Zweck der
Bemerkung sàhe, and L. andenten
za wolien, dass ein Theil der Fri-
niaten, s. § 1, nordlich vom Apennin
gewohnt habe. Wie der Zasammen-
hang zeigt, ist dasselbe Volk wie § 1
gemeint, wol nicht versebieden von
den Briniates 41, 19. — omnes, es
bleibtnnbestimmt, welche Volker aa-
sser den angedeuteten gemeint sind,
vgl. omnibus. — in campos, dass
sie daselbst wohnen solien, wie 40,
53, 3. — agr. Gali., das friiher von
den Boiern oder Anamaren beses-
sene Gebiet, s. 36, 38; 37, 57, 8,
nicht das speciell ager Gallicus ge-
nannte Land nordlich von Picenam. -
— viam a Plac. etc, die via Aemt-
lia, s. Inscriptt. lat. ant. von Momm-
sen no 535-537; Strabo 5, 1, 11,
nach der spater auch ein Theil des
an derselben liegenden Landes ge-
nannt warde, s. Martial. 3, 4, 2;
Marq. 3 , 1 , 60 ; Mommsen 1 , 665.
— Flamin., von dem gleichnamigen
Vater des Consuls dieses Jahres in
seiner Gensnr angelegt, ». Periocha,
20, nicht, wie Strabo 1. 1. berichtet,
von dem Consul dieses Jahres, vgl.
Lange 2, 216. — commit., zusam-
menstiesse, s. 38, 7, 10. — aed. lun.,
er gelobt also in dem nnbedeaten-
den Feldzuge zwei Tempel, s. 40,
52 ; vgl. 36, 36.
8. 1-3. Furius, 38, 42; bei
Diod. 1. 1. Falvias. — insont. , sie
sind seit langer Zeit rubig gewesen,
s. 31, 10; 32, 30; 33, 23. — spec.
b., so dass es den Anschein batte,
als ob ein Krieg stattfànde; Diod.
TiaQtX&ùv eì$ rovg - Kevopavovs
cog (pttog Ticchetterò tu onXa, [irj-
&h> tycw tyxhll**» — inde, in
Folge davon, 6, 40, 1 ; 27, 42, 9. —
conquesti, 35, 12, 4. — apud sen.
wie 38, 43; 39, 54; s. Rein Crimi-
nair. 607. — reiect, s. 5, 36, 10
vgl. 40, 16, 6. — statueretq., haufig
wird die Vollmacht zar Éntschei-
dang zagleich in den cognoscere
«, Cb. 187.
LIBER XXXIX. CAP. 3.
cum praetore habito tenuenmt causam. arma recidere Cenoma- 3
nis, decedere provincia praetor iussus.
Legatis deinde sociorum Latini nominis, qui toto undique 4
ex Latio frequente» convenerant, senatus datus est. his querenti-
bus magnam multitudinem civium suorum Romam commigrasse
et ibi censos esse, Q. Terentio Culleoni praetori negotium datum 5
est, ut eos conquireret, et quem C. Claudio M. Livio censoribus
postw eos censores ipsum parentemve eius apud se censum esse
begriffcn. — tenuere caus., sie bial-
ten ihre Sache 'aufrecht, behielten
Recht; Gic. Caec. 29, 67: Scaevo-
lam dixistì - causam non tentasse;
Snet. Dom. 9; dagegen L. 8, 21, 10:
causam obtinuere u. a., haufiger be-
zeichnet tenere , absolut gebraucht:
„etwas durcbsetzen, behaupten",
8. 42, 11, 8. — reddere, s. e. 54,
11 ; die jiiogeren Hss. haben reddito.
— decedere pr., wie 32 , 7 , 7 ; aber
an u. St. handelt der Gonsul im Auf-
trag des Senates; Diod. ò ók vna-
rog itvd-ófjitvos tò ysyovós, - tòv
Mocqxov ££r]/x£u)a€ /granati iv, viell.
nach Polybius.
3, 4-6. Ausweisung der latini-
schen Bundesgenossen aus Rom.
4. soc. Lai. nom., die nocb nicht
io das volle Burgerrecht aafgenom*
mene» altlatin. Staaten und die lat.
Colonien ; doch hat L. viell. aa das
alte JLatium selbst gedacht, wenig-
steos liegt es naber ex Latio als lo-
ealen Begriff za nehmen, denn ala
Bezeichnung einer Classe von poli-
tiscb Gleicbberechtigten ; dagegea
schtiesst diesftr Ausdruck die wei-
tere Bedeutung von sodi lat nom.
aus, s. 40, 19, 7. Die lat. Staaten
waren nacb ihrem foedus, die Colo*
nien nacb ihrer formala zu gewissen
Leistungen gegen den rom. Staat
verpflichtet, diese massten im so
druckender werden, je mehr sicb die
Zabl der B urger soleher Staaten
verringerte, s. 41, 8, 7. — commigr.
~ esse, bis dahin hatten die lat. Bun-
desgenossen entweder alle, s. Momm-
sen 1, 332; 410; 797, neben dem
conubium/commercium, dem Klag-
recht, a. 35, 7, 3, auch das Recbt
gehabt, als Passivbiirger, ohne pas-
sives Wablrecht, in verbundeten
Stàdten y folglicb aueb in Rom ihren
Wobnsitz za nehmen und sicb ab-
sebatzen za lassen, s. 25, 3, 16;
oder es war dieses wenigstens den
41, 8, 9 bezeichneten , obgleich An-
dere die 41, 8 erwahnte Bestimmung
erst nach dem an u. St. bericbteten
Vorfalle eintreten lassen, gestattet
gewesen, s. Lange 2, 111; 192;
202 ff., 238. Jetzt wird nicht den
Latinern, die rechtmassig das rom,
Burgerrecht erlaogt haben, sondern
denen, welche, obgleich sie selbst
oder ihre Valer in die Censnsrolle
einer lat. Stadt eingetragen sind,
doch in Rom sich haben sebatzen
lassen, wenn sie nach dem Gensus
im J. 550 a. u. , s. 29, 37 , auf diese
Weise nacb Rom tibergesiedelt sind,
aufgegeben in ihre Heimath zuriick-
zukebren, s. Marq. 2, 3, 50; 3, 1,
43, Voigt das ius naturale 2, 204.
5-6. Terent, 38, 55, 1. — ne-
got. dat, eine ausserordentliche
quaestio, die einer besonders za
dem Zwecke gewablten Commission
unter dem Vorsitze des Prators
ìiberwiesen wird, und zwarindiesenf
Falle, da es Bundesgenossen betrifft,
vom Secate, s. e. 14, 6; 38, 55, 4.
Die so getroflene Maassregel ist also
eine voriibergehende, nur fiir jenes
Jahr die Verhaltnisse ordnende, an-
ders 41, 9. — ipsum par. eius, vgl.
ipsi maioresve eorum 41, 9, 9.
Wenn einer sui iuris war, §o war
er selbst Yerpflichtet und berechtigt
sich abgchatzen zu lassen; dieSb'hne
6
LIBER XXXIX. GAP. 3. 4.
a. n. 567.
6 probassent socii, ut redire eo cogeret, ubi censi essent bac con-
quisitione duo deci m milia Latinorum domos redierunt, iam tum
multitudine alienigenarum urbem onerante.
4 Priusquam consules redirent Romam, M. Fulvius procon-
2 sul ex Aetolia redit-, isque ad aedem Apollinis in senatu cum de
rebus in Aetolia Cephalleniaque ab se gestis disseruisset, petit a
patribus, ut aequum censerent ob rem publicam bene ac feliciter
gestam diis inmortalibus honorem haberi [iuberent], et sìbi tri-
3 umphum decernerent. M. Aburius tribunus plebis, si quid de
ea re ante M. Aemilii consulis ad ventura decerneretur, interces-
4 surum se ostendit: eum contradicere velie, proficiscentemque in
waren in der patria potestà*, alieno
turi subiecti, und wurden nicht
selbst geschatzt, sondern die Anga-
ben tiber sie macbte der, in dessen
Gewalt sie standen. Diese beiden
Glassen scheinen auch an u. St. ge-
scbieden zu werden, wie 43, 14, 8,
wahrend es 41 , 9, 9 maiores, nicht
parente* heisst; vgl. Becker 2, 2,
204. — censura esse, die latinischen
Stadte hatten damals, wie Rom
selbst, Gensoren, s. 29, 37, 7, frii-
her nicht, s. die Stadtrechte von
Salpensa und Malaga von Mommsen
S. 431. — socii ist nach § 4 za deu-
teri, vgl. zu 41, 8, 8. — redire cog.,
solche Aasweisangen sind mehrmals
erfolgt, s. 41, 9; Cic. Sest. 13, 30;
Offic. 3, 11, 47; Lange 2, 579. —
censi ess., n. selbst oder inbegriffen
in dem Gensus dessen, in dessen
Gewalt die Einzelnen standen , na-
turile h mit ihren Familien. — hac
conquis., inFolge, aufGrund u.s. w.,
s. 2, 52, 7 : quibus; t, 12, 10: stre-
pitìi a. a. — iam tum, wie zu L.'s
Zeit; s. Sali. C. 37, 7ff.
4-5. Trinmph des M. Fulvius,
Geli. 5, 6, 24.
Ir- 2. consules - procons., wol
absichtlich gegeniibergestellt; die
j ungerei! Hss. ha ben nur M. Fulvius
priusquam consules Romam rediit;
in der Mi-. Hs. ist viell. die Wort-
stellung geandert. — ApolL, s. 37,
58, 3, sonst in dem Tempel der Bel-
lona, s. 26, 21; 39, 29 u. a. — ut
aequum cens. , gewohnlich bezeich-
net aequum censere bei L. den Wil-
len selbst, ohne dass ein Verbum,
wie iuberent, denselben noch be-
sonders andeatet, vgl. e. 19, 6;
21, 4; 30, 24, 2: senatum aequum
censere - reverti eum\ 40, 16, 6;
3, 53, 5; 6, 18, 11; 9, 14, 5 n. a.,
vgl. S. C. de Bacch. in Inscriptt. lat.
ant. 196 1. 27; de Asci. ib. 203 1.
1 1 ; auch nicht so, dass si zugesetzt
und eine Bedingung fiir den Willen
ausgesprochen wtirde, s. Terent.
Adelph. 4, 3, 10; Gronov. and Hertz
hai te n deshalb iuberent fur unacht;
Drakenb. verni, ut-haberiiuberent;
Madvig: ut, si aequum censerent -
iuberent. Aber auch wenn diese
Veranderungen mit der hds. Lesart
(die Mz. Hds. hatte haberi iuberent,
die j ungeren haberi iubere) vorge-
nommen werden, weicht der Aus-
druck an u. St. doch von der Form
ab, deren sich L. sonst bei der Be-
zeichnung des Gesuches um den
Triumpb bedient; er*braucht dann
gewohnlich nur postulava, ut trium-
phanti sibi invehi in urbem Uceret
oder ahnliche Wendungen, s. 26,
21,2; 28, 9, 7 ; 31, 20, 1 ; 33, 22, 1 ;
36, 39, 5; 38, 44, 10; ib. 48, 15;
42, 21, 7, vgl. 39, 38, 5; selten po-
tere, 10, 37, 6, vgl. 41, 6, 4; iube-
rent ware gebraucht wie 42, 9, 4:
a patribus postulare, ut senatuscon-
sultum tolìi iuberent, supplicatio-
nemque decernerent.
3-7. Aburius, s. 41, 14, 5; 42,
35, 7. — contradic, s. 8, 2, 2. —
a. Ch. 187.
LIBER XXXIX. CAP. 4.
provinciali* ita sibi mandasse, uti ea disceptatio integra in adven-
tum suum servaretur. Fulvium temporis iacturam facere; sena-
tum etiam praesente consule quod vellet decreturum. tum Fui- 5
vius: si aut simultas M. Aemilii secum ignota hominibus esset,
aut qaam is eas inimicitias inpotenti ac prope regia ira exerceret,
tamen non fuisse ferendura, absentem consulem et deorum in- 6
mortaliura honori obstare et meritum debitumque triumphum
morari, imperatorem rebus egregie gestis victoremque exercitum 7
cum praeda et captivis ante portas stare , donec consuli ob hoc
ipsum m oranti redire Romam libitum esset. verum enimvero 8
cum sint nobilissimae sibi cum consule inimicitiae, quid ab eo
quemquam posse aequi expectare, qui per infrequentiam furtim
senatus consultum factum ad aerarium detulerit Ambraciam non 9
videri vi captam, quae aggere ac vineis obpugnata sit, ubi incen-
sis operibus alia de integro facta sint, ubi circa muros supra
subterque terram per dies quindecim pugnatum, ubi a prima io
luce, cum iam transcendisset muros miles, usque ad noctem diu
anceps proelium tenuerit, ubi plus tria milia hostium sint caesa.
iam de deorum inmortalium templis spoliatis in capta urbe qua- li
tempori*, nur Zeit, 36, 40, 5 : senes
puerosque. — tum ist wahrschein-
lich ausgefallen. — simultas, s. Lan-
ge 2, 207. — quam etc, nicht ohae
Harte von impotenti getrennt, der
Satz von einem za denkenden igno-
tum esset abhàngig, vgl. 38; 57, 8.
— prope reg., s. Naegelsbach Sti-
lisi. § 117 S. 327. Der Sino ist:
auch wenn man voraussetzen diirfe,
dass nicht Feindscfaaft, sondern bes-
sere Moti ve ibn bestimmten. — ante
p. st, 37, 58, 6.
8-10. verttm enimv., s. 29, 8, 7. —
nobili* s., 40, 45, 7; 27, 35, 6. —
quid etc. , so lasse sich ein billiges
Verfabren nicht erwarten, da der
Consol schon durch die That gezeigt
habe u. s. w. — perinfreq., 38, 44,
6. —furtim, Cic. Att. 10, 4, 9:
ex senatus consulto surrepto. — ad
aerar, detul. , wie friiher in den Ce-
restempel, s. 3, 55, 13, so wurden
spater Gesetze, s. Schol. Bob. zu
Cic. Sest. 64, p. 310: leges in aera"
rio condebantur, Senatsbescbliìsse
nnd andere offentliche Urkunden in
dem aerarium am Satnrnustempel,
welches zugleich das Staatsarchiv
wurde, niedergelegt, Lange 2, 364;
der Punkt ist deshalb gerade er-
wabnt, weil dieSenalsbeschliisse da-
durch, dass sie dort niedergelegt
wurden, erst volle Gultigkeit erhiel-
ten, s.Tac. Ann. 3, 51 ; 13, 28; Suet.
Caes, 28; Aug. 94. — supra s. t.,
38, 39, 17; 25, 5, 6 u. a., zur Sache
38, 6ff. — a prima l. etc, ein solcher
Kampf ist 38, 9, wo L. Polybius
folgt, nicht erwahntworden, sondern
die Stadt hat sich nacb langerer Be-
lagerung dem Consul ergeben ; es ist
viell. ein Kampf wahrend der Bela-
gerung gemeint, den auch Ennius
Annal. XV geschildert zu baben
soheint, s. Priscian 6, 95, p. 725:
obcumbunt multi letumferroque la-
pique Aut intra muros aut extra
praecipe casu, vgl. Macrob. 6, 3, 3;
Brandstater die Gesch. des àtol.
Landes 476.
11-13. iam, 40, 8, 14 ; 23, 5, 15;
31, 12, 6. — m capta u. ist, wie im
Folg. noch zweimal, absichtlicb ber-
8
LIBER XXXIX. CAP. 4. 5.
a. u. 567.
12 lem calumniam ad pontifices adtulerit? nisi Syracusarum celerà-
rumque captarum civitatium ornamentis urbem exornari fos fae-
13 rit, in Àmbracia una capta non valuerit belli ius. se et patres
conscriptos orare et ab tribuno p etere, ne se superbissimo ini-
5 mico ludibrio esse sinant. Undique omnes alii deprecali tribu-
num, alii castigare. Tiberii Gracchi collegae plurimum oratìo
2 movit: ne suas quidem simultates prò magistratu exercere boni
esempli esse, alienarum vero simultatum tribunum plebis cogni»
torem fieri turpe et indignum collegii eius potestate et sacratis
vorgehoben, tbeils gegen 38, 44, 6,
theils weil in einer eroberten Stadt
nach dem zu 25, 40, 2 angef. Grand-
satze: cum loca capta sunt ab hosti-
bus, omnia desinimi religiosa vel
sacra esse, von gepliinderten Tem-
pela gar nicht die Rede sein konnte.
Da dieses Aemilius wohl wusste, so
wird im Folg. sein Antrag (de un
nur nach diesem hatte der Senat den
Beschluss gefasst) als eia boswilli-
ger bezeichnet, calumniam etc. : er
habe mit Vorbedacht in boswilliger
Absicht die Entscbeidung den Prie-
stern iibertragen, ob von ihm (Fai-
vius) eia Tempelraab begangen wor-
den sei, vgl. Gaius 4, 178: calumniae
iudicio - nemo damnatur, nisi qui
intelligit non recte se agere, sed
vexandi adversani gratta actionem
instituit, - calumnia enim in ad-
fectu est; Digest. 48, 16, 1, 1: ca-
lumniari est falsa crimina inten-
dere-, v%\. 33, 47, 5; 6, 16, 1; dass
es heimlich geschehe, ist nicht notb-
wendig ; qualem ist binzugefiigt om
anzadeuten, dass der Antrag ganz
iinbegriindet gewesen sei, da eine
calumnia wenigsteus auf scheinbare
Griinde gestiitzt werden kann. —
adtulerit, der Redner wendet sich,
nachdem er § 9-10 nachgewiesen
hat, dass die Stadt vi capta sei, in
einer wirklichen, nicht rbetorischen
Frage (adtuìisse) an die Senatoren:
sie mbchten selbst entscbeiden, ur-
theilen, was far eine nicbtige An-
schuldiguDg er boswillig vorge-
bracht babe, s. 36, 40, 7 ; adtulerit
scheint § 8: detulerit za entspre-
chen ; iiber ad/erre s. Gic. Mar. 32,
67: quid adfers ad iudicium. Der
Satz iam etc. kann wegen qualem
nicht auf das entfernte qui bezogen
werden. — nisi = nisi forte, 40, 12,
17 ; 35, 17, 7, frihrt einen sich selbst
aufhebenden Grand ein : man miisste
denn annehmen, dass, wahrend in
alien anderen eroberten Stàdten —
gerade nur in Àmbracia a. s. w.; die
Form der Beweisfubrang wie sonst
oft mit an, s. 5 7 4, 7; ib. 42, 6; 31,
29, 4a.s.w. Die Rede wie viele
àhnliche bei Triumphen gehaltene,
s. 31, 48; 33, 22ff. 36, 39; 38, 43ff.
ist wol der Haaptsache nach den
Annalisten entlebnt, von L. rheto-
risch umgestaitet, s. Einleit. 44.
5* 1-2. castigare, vgl. 38, 53,
7. — ne su. q., s. § 5. — prò mag.,
in seiner Eigenscbaft als u.s. w., 6,
38, 9; 38, 36, 4; 9, 26, 15. — co-
gnitor, der Bevollmachtigte , Ver-
t re ter, s. Ascon. Cic. Div. in Caec.
§ 1 1 : qui defendit alterum — aut pa- .
tronus dicitur, si orator est, — aut
procurator, si absenUs negotium
suscipit, autcognitor, si praesen-
tis causam novit et sic tuetur ut
suam; Gaius, 4, 83: cognitor certis
verbis in lìtem coram adversario
substituitur- procurator vero nulUs
certis verbis in lìtem substituitur,
sed ex solo mandato et absente
et ignorante adversario constitui-
tur; Rudorff Recbtsgescb. 2, S.
71 ; L. bat also cognitor gebraucbt,
wo . procurator genaaer gewesen
ware. — sacrat leg., 5, 11, 3;
Schwegler 2, 252.
a. Ch. 187.
LIBER XXXIX. CAP. 5.
legibus esse, suo quemque iudició et homines odisse aut diligere 3
et res probare aut inprobare debere, non pendere ex alterius
vultu ac Biuta nec alieni momentis animi circumagi, adstipularique
irato consuli tribunum plebei et, quid privatine! M. ÀemiHus 4
mandaverit, mteminisse, tribunatum sibi a populo Romano man-
datura oblivisci, et mandatum prò ausilio ac libertate privatorum,
non prò consiliari regno, ne hoc quidem cernere eum fore, ut 5
memoriae ac posteritati mandetur eiusdem collegii alterum e
duobus tribunis plebis suas mimicitias remisisse rei publicae,
alterum alienas et mandatas exercuisse. his rictus castigationi- 6
bus tribunus cum tempio excessisset, referente Ser. Sulpicio
praetore triumphus M. Fulvio est decretus. is cum gratias patri- 7
bus conscriptis egisset, adiecit ludos magnos se Io vi optimo
maximo eo die, quo Ambraciam cepisset, vovisse; in eam rem sibi
centum pondo auri a civitatibus conlatum; petere, ut ex ea pe- 8
cunia, quam in triumpho latam in aerario positurus esset, id
aurum secerni iuberent. senatus pontifìcum collegium consuli 9
iussit, num omne id aurum in ludos consumi necesse esset cum 10
pontifices negassent ad religionem pertinere, quanta inpensa in
3-5. non, naml. debere', von die-
sem non debere hàngtimFolg. adsti-
pularique, meminisse, óbUvisci ab,
so dass alle Satze als eng zusam-
meogeborend, eia Ganzes bildend
erscheinen, s. 37, 53, 8; Hor. Ep. 1,
6, 21. Lucan. 2, 234, weshalb auch
et, nicht nec oderauf gebrauchtist,s.
22, 2, 6 u. a., wie es heissen wiirde,
wenn non pendere zu verbinden und
vod debere abhangig wàre. — nutu,
38, 51,4. — Tnomentù,hesl\mmnu^8-
Entscheidungsgriinde. — adstipul.,
Prisc. 8, 21 p. 792: Livius io
XXXIX ab urbe condita : nec alieni
momentis animi circumagi stipula'
rique irato consuli tribunum plebei,
wo stipulati cine fórmliche ver-
pflicb tende Angelobung bezeichnen
kb'DQte, aber das Object feblen
wiirde. — quid priv., bei- statt un-
tergeordnet: wahrend ersichu. s.w.,
s. e. 4, 12. — et mand., s. 35, 46,
6. — prò auxil. f far dasseibe, um
es zu gewahren, sebeint nur wegen
der gleichen Coostract. mit prò li-
bertate etc. : um die Freiheit zu
schiitzen, verbunden zu sein; zum
Ausdrack vgl. e. 32 , 1 1 ; zur Sacbe
2, 33, 1 ; Becker 2, 2, 264. — con*.
regno, s .3, 9, 3; 38, 51, 3. — fore
ut nur Umschreibung des inf. fut.
pass., 36, 7, 7 u. o. — memor. ac
post, hendiadyoin; zur Sache 38,
52, 9; ib. 60, 4. — remisisse, vgl.
9, 38, 12. — mandatas, das Wort
zum fìinftenmale wiederholt, s. 4,
55, 4; ib. 61, 8 u. a. —
6-10. tempio, 1, 30, 2. —
triumph. - decret, durch diesen
Bescbluss und die Feier der gerade
wegen der Einnahme Ambracias
gelobten Spiele wird der fruhere
38, 44, 6, dass Ambracia nìcht vi
capta sei, indirect aufgehoben. —
tua, magn. etc, s. e. 22, 1 . — a ci-
vitat, dieses geschieht jetzt oft, da-
mit dem Aerarium die Kosten niebt
zur Last fallen, s. e. 22, 8; Lange
1, 628; Marq. 4, 474. — secerni, s.
31 , 9, 7. < — necesse, die Form ne-
cessum ist bier noch unsicherer als
10
LIBER XXXIX. CAP. 5.
a. n. 567.
ludos fi eret, senatus Fulvio, quantum inpenderet, permisit, dum
11 ne sumraam octoginta milium excederet. triumphare mense
Ianuario statuerat; sed cum audisset consulem M. Aemilium
litteris M. Aburii tribuni plebis acceptis de remissa intercessione
12 ipsum ad inpediendum triumphum Romam vénientem aegrum in
vieTsubstitisse, ne plus in triumpho certaminum quam in bello
13 haberet, praetulit triumphi diem. triumphavit ante diém deci-
14 mum kal. Ianuarias de Aetolis et de Cephallenia. aureae coronae
centum duodecim pondo ante currum latae sunt, argenti pondo
milia octoginta tria, auri pondo ducenta quadraginta tria, te-
15 trachma Attica centum octodecim milia, Philippei nummi duo-
decim milia quadringenti viginti duo, signa aenea septingenta octo-
ginta quinque, signa marmorea ducenta triginta, arma tela cetera
16 spolia hostium magnus numerus, ad hoc catapultae balistae
tormenta omnis generis, duces aut Aetoli et Cephallenes aut regii
34, 5, 2. — inpender., n. wollte, s.
35, 45, 4; 6, 42, 9. — octog. mil.
ist die hds. Lesart, die Geldsorte
sestertium oder aeris {gratis, so
dass der As dem Sesterz gleieh
steht) ist viell. ausgefallen, vgl. 40,
38, 6 ; s. 1, 43, 4 ; 5 , wo indess ae-
ris vorausgeht. Die Angabe der
Geldsorte dem Goldpfunde gegen-
iiber setzt voraus , dass dem Gold-
pfunde eine bestimmte Anzahl Miin-
zén jener Geldsorte, n. 4000 Se-
sterze oder 1000 Denare, s. 38, 55,
9, gleieh gesetzt war. Die Summe
betrug, wenn Sesterze oder aes
grave geineint ist, 20 Pfd. Gold.
Der geringe Betrag derselben wiirde
za 40, 52, 2, vgl. 25, 12, 12, passen,
so wie auch 40, 44, 10 keine grosse
Summe angenommen ist. Fiir die
regelmassigen grossen Spiele waren
50000 Denare bestimmt, vgl. auch
22, 10, 7, und wenn die Spiele des
Fulvius, welcbe e. 22 geschildert
werden , nicht mit der verwilligten
Summe ausgerichtet werden konn-
ten, so war wol darauf gerechnet,
dass er selbst das Fehlende zu-
sebiessen werde; es ist daher be-
denklich mit Anderen octingentum
mil. zìi lesen, obgleich diese Summe,
wenn leicbte As gerechnet wer-
den, gerade 50000 Denare betragen
wiirde.
12-16. praetulit, er hielt ihn
friiher, als er bestimmt batte; die
sonst nicht leicht vorkommende fie-
deutung des Wortes ist wol aus
der ahnlichen 7, 9, 4: comitia bello
praeferre hervorgegangen ; die Ju-
risten brauchen procinto die vom
Vorausdatiren. — aureae - pondo
faat wafarscheinlich den Sinn: gol-
dene Kr., 112 Pfund an Gewicht,
so dass cent. d. pondo Apposit.
ist, s. § 16; 44, 14, 8 u. a.; doch ist
pondo viell. unacht, s. e. 7, 1 ; Cre-
vier verni, aur. e. centum, duodena
pondo, zur Sache vgl. 38, 9, 13. —
tetrach. Att. etc, s. 37, 59, 4; die
Zahl ist auch bier als Apposit. zu
nehmen, vgl. zu 38, 38, 13, Hultsch
Metrol. 222; im Folg. Philippei, s.
e. 7, 1, schliesst sich der Nominat.
an die kleinere Zahl (numerus ex-
currens) an; an der ersten Stelle
wird gewohnlich teirachmum Alii-
cum nach Gronovs Conjectur gele-
sen. — ducenta, davor haben die
spaterenHss. duxit oder diari t, viell.
eine Andeutung des Pradicats, das
bei duces fehlt. — numerus Ap-
posit., vgl. 1, 37, 5: spoliis ingenti
cumulo accensis. — Cephallenes , s.
a. Ch. 187.
LTBER XXXIX. CAP. 5. 6.
11
ab Àntiocho ibi relieti ad yiginti septem. multos eo die, prius- 17
quam in urbem inveheretar, in circo Flaminio tribunos, praefec-
tos, equites, centuriones, Romanos sociosque, donis militaribus
donavit militibus ex praeda quinos vicenos denarios divisit, du-
plex centurioni, triplex equiti.
Iam consularium comitiorum adpetebat tenipus; quibus 6
quia M. Aemilius, cuius sortis ea cura erat, obeurrere non potuit,
C. Flaminius Romam venit ab eo creati consules Sp. Postumius
Albinus Q. Marcius Philippus. praetores inde facti T. Maenìus 2
P. Cornelius Sulla C.Calpurnius Piso M.Licinius Lucullus C.Au-
relius Scaurus L. Quinctius Crispinus.
Extremo anni, magistratibus iam creatis, ante diem tertium 3
nonas Martias Cn. Manlius Vulso de Gallis qui Asiam incolunt
triumpbavit. serìus ei triumphandi causa fuit, ne Q. Terentio 4
Culleone praetore causam lege Petillia diceret et incendio alieni
iudicii, quo L. Scipio damnatus erat, conflagraret, eo infensiori- 5
bus in se quam in illum iudicibus, quod disciplinam militarem
Sii. It. 15, 305: saxa CephaUenum.
— ibi ist auf das dureh Aetoli ange-
deutete Aetolia za beziehen, von
Cephallenia ist niefats der Art er-
wahnt, s. 38, 28 f.
17. donavit, vgl. e. 7, 3. Es làsst
sich nicht erkennea, ob auf frtihere
Schenkungen oder aaf diese der Ta-
del Catos sich beziehe Geli. 5, 6,
24: M* Caio obicit M. Fulvio Nobi-
liari , quod milite* per or; bitum coro-
nis de levissimis causis dona* set. de
qua re verba ipsa appositi Catoni* :
iam principio qui* vidit corona do-
nari quamquam, cum oppidum cap-
tumnonessetaut castra ho* tium non
incensa essent, vgl. Gic. Tose. e. 1,
2, 3; de or. 2, 63, 256; bezieht er
sich aaf die an u. St. erwahnten , so
kann die Rede gegeu Fnlrius erst
spater gehalten sein , nicht bei den
Verhandlungen e. 4 und 3&, 44,
Rein Crirainalr. 662. — quin. vicen.,
s. 37, 59, 6. Die Stiftuog des Tem-
pels des Hercales Musarum, s.
Becker 1, 612 f.; Prelier Mythol.
656, und die Aufstellung der Fasten
in demselben bat L. hier und bei
der Censur des Fulvius iibergangen,
-vgl. 36, 3, 13; Macrob. 1, 12, 16:
Fulvius Nobilior vi fasti* , quo* in
aede HercuUs Musarum postati
Charis I p. 138 ed. Keil, Mommsen
Chronol. 41.
6. Magistratswahlen ; Triumph
des Manlius.
1-5. comit. adp. t, 25, 2, 3. —
sortis, die Besorgung der Wahlen
gehorte zu dem ihm zugefallenen
Geschaftskreise, 35, 6, 2 ; Marq. 2, 3,
53. — occurrere, 35, 15, 1. —
creati, 25, 2, 4. — Postum., 37, 47 ;
50; Mdrc, 38, 35. — serius, als man
batte erwarten konnen, da ihm der
Triumph seboo seit langerer Zeit
bewilligt war, s. 38, 41 1 15; ibid.
50, 3. — Terent, die Pratur des-
selben in diesem Jabre wird also
auch hier bezeugt, s. 38, 56, 2. —
lege Pet, 38, 54, 3; 6f.; 42, 21, 8.
— ne - diceret, so lange er als Pro-
consul das imperium natte und die
Stadt nicht betrat, wurde er als rei-
publicae causa absens betrachtet,
und konnte nicht belangt werden;
in den 10 Tagen vom 5. bis 14, Marz
batte das Gericht, in dem er wie L.
Scipio verurtheilt zu werden furch-
tete, nicht beendigt werden konnen.
12
LIBER XXXIX. CAP. 6.
a. u, 567. 668*
severe ab eo conservatali! successore»! ipsum omni genere licen-
6 tiae conrupisse fama adtulerai ncque ea sola iflfamiae erant,
quae ia provincia procul ab oculis facta narrabantur, sed ea
7 etiam magis, quae in militibus eros» quotidie aspiciebantur. luxu-
riae enim peregrinae origo ab exer ci tu Asiatico invecta inurbem
est. ii primum lectos aeratos, vestem stragulam pretiosam, pla-
gulas et alia textilia et, quae tum magnificae supeilectilis hahe-
8 bantur, monopodia et abacos Romana advexerunt. tunc psaltriae
. sambucistriaeque et convivala [alia] Indorimi oblectamenta addita
— conr. fama adt, wenn die Lesart
richtig ist, die jiingeren Hss. haben
corrumperat, wie es scheint auch
die Mz. successor ipse> so hat schon
das Geriicht von dem Verfahren des
Manlius den , der das Gesetz bean-
tragte, s. 38, 54, 7, und auch die
Richter bestimmt; daher wird im
Folg. an das geriichtweise Vernom-
mene als etwas Bedeutenderes das
angekniipft, was man in der Nàhe
der Stadt sab: sed etiam', zur Sache
s. Sali. C. 1 1 , 4.
6-8. magis erhoht noch die
Steigerung des zweiten Gliedes;
Cic. de or. 2, 47, 197; 3, 25, 100:
non aurium solum, sed animi iudi-
cio etiam magis u. a. — in mil. q.
asp., an den S. sichtbar wurde;
die jiingeren Hss. haben das nicht
minder passende conspiciebantur, s.
5, 23, 5; 21, 4, 8. — luomr. etc,
von Sallust C. 9ff. wird der Anfang
des Sittenverderbens spater gesetzt,
vgl. L. 39, 1, 3; praef. 12: nuper;
Hermann Culturgesch. 82. — lectos
aer., Speisesophas von Bronze òder
mit Ftissen und Gestellen ans kunst-
reich gearbeiteter Bronze, Plin. 34,
3, 14: triclinia aerata abacosque et
monopodia Cn. Manlium Asia deri-
da primum invexisse triumpho suo,
quem duxit anno urbis DLXVIl L.
Piso auctor est, s. ib. § 9 ; Koner 2,
183; Becker Gallus 2, 302. —
veste slr., 21, 15, 2; 34, 7, 3. —
plagulas, Noniusdegen.vest. p. 537 :
plagae grande linteum tegmen, quod
nunc forale vel lectuanam sindonem
dicimus, quorum deminutivum est
plagulae-y id. de var. sign. vérb.
p. 378: plaga aliquando pars lecti,
aìiquando omnis, gewohnlich wer-
den so die Vorh&nge der lectiea ge-
nannt; zwar steht es nicht fest, ob
in der hier besproehenen Zeit (2, 30,
7 ist wol anticipirt oder lectiea nur
Tragbahre, vgl. 24, 42, 5) schon die
lectiea in Gebrauch gewesen sei,
aber L. scheint es angenommen zu
haben, Becker a. a. 0. 3, 7; 2; An-
dare verstehen plagulae von den
kostbaren Vorhangen an Wànden
und Betten. — aita text, Plin. 37,
1, 12: Victoria - mores inclinava,
sicutL. Scipionis et Cn. ManUi ad
caelatum argentum (bei L. supellsc-
tiUs) et vesti* AttaUcas et triclinia
aerata f ib. 33, 1 1, 148 ; Plant. Stich.
2, 2, 54: lectos eburatos, aeratos
- tum Babilonica peripetasmata
consuiaque tapetia. — monop,,
Tische von kostbarem Holze, oft
mit Fiissea von Elfenbein; abacos
Schenktiscbe sum Ausstelien des
Silbergeschirrc, Cic. Verr.4, 17, 37;
Becker und Koner a. a. O. — psaltr. r
Macrob. Sat. 2, 1,5: psaltriam in-
tromitti, ut puella esc industria
supra naturata mollior canora dui-
cedine et saltationis lubrico exerce-
ret inlecebris pkilosophantes. —
sambucistr., von sambuca, einem
harfenahnlichen lustramente, Athe-
naeus p. 033: hm - òZvip&oyyoY
eìvtxt oQyavov tijv aaftfivxrjv. Da»
nach dem Griech. , s. Plut. Cleom.
35, 2, gebildete Wort scheint nur
hier vorzukommen ; Plaut. Stich. 1.
1. 57: sambucinas advexit, — alia
a. Ch. 187. 186.
LIBER XXXIX. CAP. 6. 7.
13
epulis; epulae quoque ipsae et cura et sumptu maiore adparari 9
coeptae. tura coquus, vilissimum antiquis mancipium et aesti-
matione et usti, in pretto esse et, quod ministerium fuerat, ars ha-
berieoepta. vistameli iUa, quaetumeonspiciebantur, seminaerant
futurae luxuriae.
In triumpho tulit Cn. ManKus coronas aureas ducentas duo- 7
cleckn [pondo] , argenti pondo ducenta viginti milia, auri pondo
duo nrilia centum tria, tetrachmum Àtticum centum viginti sep-
tem milia, cistopbori ducenta quinquaginta, Philippeorum aure-
orum nummorum sedecim milia trecentos viginti; et arma spo- t
liaque multa Gallica carpentis travecta; duces hostium duo et
quinquaginta ducti ante currum. militibus quadragenos binos
denarios divisit, duplex centurioni, triplex equiti, et stipendium
duplex m pedites et in equites dedit; multi omnium ordinum 3
donati militarìbus donis currum secuti sunt. carminaque a mi-
scheint nur Wiederholang der letz-
ten Sylben des vorherg. Wortes ; es
wiirde sonst, wenn aach der Gleich-
klang sich entsclraldigen lasst, s.
40, 8, 8, der fiedeutang wegen wol
vor convivaUa stehen. — ludor. obl. 9
Tanzer, Mimen, Gaakler, Possenrei-
sser, Becker 3, 262; Koner 2, 279.
9. ipsae, im Gegensatze za der
Unterhaltang bei denselben. — vi-
liss.j Plin. 18, 11, 108 : neccocosvero
habebant in servitiis, eosque ex ma-
cello condueebant; Becker 3, 223;
indess fin de t sich scben in alteren
plautiniseben Stìieken die Einrich-
tung, wie sie L. angiebt, Mommsen
1, 871. — aestim., 37, 59, 2; 26,
16, 4. — conspicieb., in die Aagen
fiel, § 6. — semina y nur schwache
Anfànge, vgl. 7, 2, 13: parva prin-
cipia; die gegen diesen Laxas ge-
ricbtete lex Orchia bat L. irber-
gangen, Lange 2, 226. Zar Sache
a. Dio Cass. frg. 64: rrp (xGwtCccv
avTwv (t<Sv rftrri&ìhnùDv) Sta ($Qa-
%éos l£r)X(ooav xcà rà nàrgia $&rj
ov &ia uaXQov xartnarriaav.
7» 1-2. duerni, duod.y wie e.
29, 6; 42, 3; 40, 34, 8; ib. 43, 6;
in der Mz. Hds. steht nach duodecim
noch pondo, s. e. 5, 14. — tetrack.,
^J. 5, 14. — cistopk., 37, 46, 3. —
Philipp., 34, 52, 7; Mommsen G. d.
Miinzw. 52. — carpenU, 31, 21, 17,
im galli sch. Kriege sind sie nicht er- 4
wahnt. — mik't., dengemeioen Solda-
ten, s. 33, 23, 9; 36, 40, 13; 40, 43,
7; sonst anch pedites, s. 33, 37, 12;
45, 40, 5 n, a. — triplex findet sich
in den Hss. hinter duplex inpedit. ;
allein sonst sprichtL. nur von einem
duplex stipendium, s. za 5, 4, 7 ; 23,
20, 2; 29, 3, 5; 30, 16, 12; 37, 59,
6; 40, 43, 7: militibus - dedit, du-
plex centurionibus triplex equiti -
et stipendium omnibus duplex, wah-
rend wie an dieser Stelle die Rei-
ter gewobnlich das dreifache Ge-
schenk der pedites erhalten, s. je-
doch za 33, 23, 7; desbalb scblagt
Drak. vor* die Worte tripl. in eq.
nach centurioni zu setzen, mit glei-
chem Wechsel der Constract. wie
34, 52, 11 : in pedites - centurioni ;
45, 34, 5. Doch kann es auch tri-
plex equiti and im Folg. * tip, in pe-
dites et in equites geheissen haben,
da in pedites allein nicht richtig,
and es eben so bedenklich ist, das-
selbe mit Madvig za tilgen als es
mit Drak. in militibus, da miìites in
aoderer Bedeatung vorhergeht, (eher
erwartet man omnibus) za veran-
dern.
14
LIBER XXXIX. CAP. 7.
a. u. 567. 568.
litibus ea in imperatorem dieta, ut facile adpareret in ducem in-
dulgentem ambitiosumque ea dici, triumphum esse militari
4 magis favore quara populari celebrem. sed ad populi quoque
5 gratiam conciliandam amici Manlii valuerunt, quibus adnitentibus
senatus consultum factum est, ut ex pecunia, quae in triumpho
translata esset, stipendium coniatimi a populo in publicum, quod
eius solutum antea non esset, solveretur. vicenos quinos et se-
misses in milia aeris quaestores urbani cum cura et fide solverunt.
6 Per idem tempus tribuni militum duo ex duabus Hispaniis
cum litteris C. Atinii et L. Manlii, qui eas provincias obtinebant,
7 venerunt. ex iis litteris cognitum est Celtiberos Lusitanosque
in armis esse et sociorum agros populari. de ea re consultatio-
nem integrarli senatus ad novos magistratus reiecit
8 Ludis Romanis eo anno, quos P. Cornelius Cethegus A.
Postumius Albinus faciebant, malus in circo instabilis in signum
9 Pollentiae procidit atque id deiecit. ea religione moti patres et
diem unum adiciendum ludorum celebritati censuerunt et signa
3 — 5. populari, das Volk gab zu
erkennen , dass es keine Freude aa
dem Betragen der Soldaten habe.
Der Gedanke bildet nur den Ueber-
gang zumFolg. — stìpend. hier statt
tributimi, tributimi in stipendium
datura, s.2, 9, 6; 29, 15, 7. Da das
tributum keine regelmassige Steuer,
sondern eine, wenn die Mittel der
Staat scasse nicht ausreichten, vom
Volke gegebene gezwungene An-
leihe von 1 prò mille, s. e. 44, 3;
29, 15, 9, war, so musste diese,
wenn das aerarium es vermochte,
wie ein Darlehen zuriickgezahlt
werden. Nach dem Folg. waren,
vieil. noch aus der Zeitjdes punì-
schen Krieges (die Zahiung 33, 47
betraf eigentliche Darlehen von
Privaten), 25J tributum dem Volke
noch nicht zuriickgezahlt worden
und werden jetzt erst abgetragen,
s. Huschke Serv. Tuli. 504 f.; 489;
Mommsen die Tribus 29; Gesch. 1,
794; INitzsch die Gracchen 121. —
quod eius, e. 45, 7 ; 31, 4, 2 ; 38, 54,
4. — antea, die iibrigen tributa wa-
ren bereits zuriickgezahlt, Lange 2,
175; 377.
6-7. AUn. et Mani, 38, 35,
2. — In ahnlicher Weise werden
nicht selten Berichte der Magistrate
aus den Provinzen erwàhnt, die L.
wol bei den Annalisten als Quelle
ihrer Nachrichtea angegeben fand,
s.c. 21, 1;40, 1,3; ib. 25,7; 28,
8; 35, 3; 53, 3; 41, 5, 10; ib. 10, 6;
12, 2 u. a., ebenso Anfragen 40, 16,
6; ib. 17, 7 u. s. w. — Celtib., 35,
7; Lusit. 37, 46; ib. 57; wahr-
scheinlich war der Zweck der Sen-
dung nur Verstarkung der Heere zu
fordern. — reiect, s. e. 3, 2.
8-10. Cornei. -Post, dass aie
Curuladilen waren, ist aus dem Folg.
ersichtlich, s. 27, 6, 19; 28, 10, 6
u. a. — malus, viell. eine der Stan-
gen, an welchen Tiicher iiber den
Circus ausgespannt wurden, um Re-
gen und dieSonnenhitze abzubalten ;
nach Anderen dagegen ein in der
Mitte des Circus, wo spater Aagu-
stus den Obelisk aufrichten liess,
immer stehender Mastbaum, Marq.
4, 502. — instab., nicht feststebend.
— Pollentiae, Aer Name scheint
sonst niebt vorzukommen, die Gò't-
tin nicht versebieden zu sein von
der Potentia, deren Bild ira Circus
aufgestellt war, Preller 581. — diem
a. Oh. 187. 186.
LIBER XXXIX. CAP. 7. 8.
15
duo prò uno reponenda et novum auratum faciendum. et plebeii 10
ludi ab aedilibus C. Sempronio Blaeso et M. Furio Lusco diem
unum instaurati sunt.
Insequens annus Sp. Postumium Albinum et Q. tyfarcium 8
Philippum consules ab exercitu beliorumque et provinciarum
cura ad intestinae coniurationis vindictam avertit. praetores 2
provincias sortiti sunt, T. Maenius urbanam, M. Licinius Lucul-
lus inter cives et peregrinos, C. Aurelius Scaurus Sardiniam, P.
Cornelius Sulla Siciliani, L. Quinctius Crispinus Hispaniam ci-
teriorem, C. Calpamius Piso Hispaniam ulteriorem. consu- a
libus ambobus quaestio de clandestinis coniurationibus decreta
est. Graecus ignobilis in Etruriam primum venit nulla cum
arte earum, quaà multas ad animorum corporumque cultum
nobis eruditissima omnium gensinvexit, sacrificulus et vates,
unum adi., da L. nicht wie sonst,
wenn die Spiele io Folge von Sto-
rungen nm einen oder inebrerò Tage
verìangert werdeo , instaurare
braocht, s. 2, 36, 1 ; 23, 30, 16; 4P,
59, 6; 30, 26, 11; 31, 50, 2: ludos
Romano* - diem unum mstaura-
runt, sonderà adieere wie 6, 42,
1 2, so ist es wenigstens wahrschein-
licb, dass er eine bleibende Verlan-
gerung der Spiele nm eiaen Tag be-
zeichnen wiU, vgl. 24, 43, 6; Mara;.
4, 476; Preller 199; nicht ganz si-
cher ist dieses, weiJ durch das folg.
et das instaurare dem adieere
gleichgestellt zn werden scheint,
wenn dieses nicht der weniger ge-
naueo Ausdrucksweise L\s zuzu-
schreiben ist. — celebritati feblt in
den Hss. , ausser, wie es scheint,
der Mz. (nnr eine faat ca - nauta);
viell. ist es nor erklarend zugesetzt.
— et nov., nnd zwar das neue ver-
goldet, das zweite ist also das alte,
welches wieder aufgestellt wird. —
Luseus scheint sich sonst ala Bei-
name derFnrier, vgl. 45, 17, 2, nicht
za finden ; die den Namen fahrende
Familie mosste, da der hier genannte
plebejischer Aedil ist, eine plebeji-
sche gewesen sein.
8-19* Die Bacchanalien in Rom
und in Italien, Val. Max. 1, 3, 1 ; 6,
3, 7 ; Cic. Legg. 2, 15,37.
1-2. coniurat, Complott, Ver-
schwb'rnng, § 3 ; e. 1 7, 6 ; 1 8, 3, weil
die zunachst gegen die Reiigion nnd
Sittlichkeit gerichtete Verbindung
aoch den Staat bedrohte. Wabr-
scheiolich bezog sich auf diese, nicht
auf die 32, 26 erwahoten Verhalt-
nisse eine Rode Catos, s. j^estus
p. 242: praecem singularìter Cato
in ea, quae est de coniuratione. —
Hispaniam vor ulteriorem will Grò-
nov tilgen, s. jedoch e. 38, 3 ; 37, 50,
8; 34, 55, 6; das Genauere iiber die
Heere folgt erst e. 20, 2.
3-4. quaestio s. e. 14, 6; die
Untersnchung wird, wie 25, 1 ; 4, 30,
von dem Senato, als der hochsten
Aufsichtsbehòrde iiber den Caltus,
s. Lange 2, 383, den politìschen Ma-
gistraten, nicht den Priestern, iiber-
tragen, s. Marq. 4, 244. — Graecus,
genereU, ein Grieche, s. e. 14, 3:
clientem. — primum, das durch
deinde Einzufiihrende folgt e. 9, 1,
vgl* § 6: corruptelae primum. —
nulla e. a. earum statt cum nulla
earum arttum, ohne eine - mitzu-
bringen, vgl. 30, 14, 5: nulla earum
virtus est-, Cic. Inv. 2, 5, 18: horum
in genus alter utrum; ib. 1, 50, 94:
horum aliquo in vitto. — corporum,
kòrperliche Uebungen, Tanz n. a.
— nobis freier Dativ. — erudii, om.
16
LIBER XXXIX. CAP. 8.
a. u. 563.
4 nec is, qui aperta religione, propalarli et quaestum et disci-
plinam profitendo, animos errore, imbueret, sed occuUorum
5 et nocturnorum antistes sacrorum. initia erant, 4$uae primo
paucis tradita sunt, deinde vulgari coepta per viros mulieresque.
additae voluptates religioni vini et epularum, quo plurium pnimi
6 inlicerentur. cum vinum animos * et nox et mixti feminis
mares, aetatis tenerae maioribus, disorimen omne pudoris ex-
stinxisservt, corruptelae primum omnis generis fieri coeptae, cum
ad id quisque, quo natura proniorìs Jibidinis esset, paratam vo-
7 luptatem haberet. nec unum genus noxae, stupra promiscua in-
genuorum feminarumque erant, sed falsi testes falsa signa testi-
g. y vgl. Veli. 1, 8: clarissimum om-
nium ludicrum certamen ; gens er-
klart sich aus Graecus. — invexit,
s. praef. 12 : divitiae avaritiam - in-
vexere. — sacri/. , (sondern nur) eia
Winkelpriester, s. 1, 25, 3; 36, 19,
10; sacrif. etvateswìe e. 16, 8 vgl.
25, 1,8. — aperta ohne Geheim-
nisskramerei; im Folg. prop, -
profitendo umschrieben ; wabr-
scheinlich hat L. die als Bettelprie-
ster in Griecbenland herumzieben-
den Orpheotelestea oder die Cy-
belepriester, s. zu 29, 14, 10, im
Auge. — quaestum , s. 4, 30, 9. —
discipl., seine Wissenschaft (Ge-
werbe) za siihnea and wahrzusagen.
— errore das unmittelbare Object
za imbuere, wahrend aperta- prò-
fit. das Verfahren and Mittel be-
zeiebnet; error amfasst die ver-
kehrten, voa den vaterlandischen
abweichenden Aasichten iiber die
Religioni, s. 25, 1, 7 f.
5-6. initia, was vorher occulta
et nocturna sacra genannt ist, s. 31,
14, 7; 22, 34, 8; nicht die Cic. Legg.
2, 14, 36 erwahnten Dionysosmyste-
rien, sondern orgiastische, s. § 6,
and ekstatische, wie sie besonders
in Thracien und Kieinasien gefeiert
wurden, s. e. 13, 12; Preller 715f.
— per tir. mul. , die dem Priester
als Mittelspersonen dienten. — ani-
mos kann hier nicht Besonnenheit
oder gate Gesjnnnng bedeuten oder
darch ein Zeugma erklart werden,
sondern wahrscheinlich ist das re-
gierende Zeitwort: infiammasse^
ineendisset oder ein abnl. ausge-
fallen, vgl. Tac. A. 4, 14: ubi n'ode
et laetitia incaluisse videt. — aeta-
tis tenerae ohne Bezeiohnang der
Person, weil minoribus natu nicht
passte, vgl. e. 15, 13; 26, 25, 11:
ab quindecìm ad LX annos missis;
21, 62, 5: hominum specie-candida
veste visos. — corruptelae, § 7:
stupra - erant', e. 9, 3; 10, 6; Tac.
G. 19: corrumpere et corrumpi;
Cic. Tose. 4, 35, 75 : stupra dico et
corruptelas et adulteria. — ad id,
dem entsprechend, Sali. C. 14, 6:
utt cuiusque studium - flagrabat
etc. — quisque, s. 24, 45, 4 konnte
man nach quo erwarten. — pronior.
Ub. freierer genit. quàl. = pronior,
wonach mehr Neigung war, nicht:
je.
7-8. nec unum etc, es blieben
nicht blos Orgien, sondern es folg-
ten Verbrechen gegen die Gesetze
des Staates; noxae, s. 2, 54, 10. —
sed, statt sed eiiam alterum oder
plura folgt sogleich das Specielle.
— falsi testes - testimonia, Quint
5, 7, 32: saepe inter se collidi solent
inde testatio hinc testes - kaec enim
per se pars iure turando , illa con-
sensu signantium tuetur; Sali. C.
16, 2: ex illis testes signatoresque
f als os commodare\ Madvig halt
falsi testes far unacht, statt testi-
moniaque wird testamentaque, s. e.
a. Ch. 186.
LIBER XXXIX. CAP. 8. 9.
17
i
moniaque et iodici» ex eadem officina exibant, venena indidem 8
intestinaeque caedes , ita ut ne corpora quidem interdum ad se-
pulturam exstarent. multa dolo , pleraque per vim audebant.
occulebat vim quod prae ululatibus tympanorumque et cymbalo-
rum strepita nulla vox quiritantium inter stupra et caedes exau-
dirì poterat.
Huius mali labes ex Etruria Romam veluti contagione morbi 9
penetravi! primo urbis magnitudo capacior patientiorque talium
malorum ea celavit; tandem indicium hoc maxime modo ad
Postumium consulem pervenit P. Aebutius, cuius pater publico 2
equo stipendia fecerat, pupillus relictus. mortuis deinde tutori-
bus sub tutela Duroniae matris et vitrici T. Sempronii Rutili
18, 4, verna uth et. — indiato, zu
denen man sich verabredete. — offi-
cina in ubelem Sinne, wie e. 10, 6,
vgl. Cic. Legg. 1, 13, 36; Fìd. 5, 3,
7. — indidem findet sich mehrfach
bei L., s. 23, 46, 12; 25, 15, 7>i. a.
— intest., in den Familien; caedes
in Bezug auf venena Mordtbaten an-
derer Art, Beides noch gesteigert
dnrch ita ut età, so dass den Er-
mordeten niebt einmal die Ietzte
Ehre erwiesen werden konnté. —
audebant, das Subject ergiebt der
Sinn dea Satzes. — occuleb. - exau-
diri pot. bat oar die Mz. Hs., es
ware an Mordtbaten in den Ver-
sammlangen za denken, wàhrend
so eben in venena - caedes nur die
Vorbereitungen zu den Verbrecben
als in den Versammlnngen gemacbt,
a. § 7, bezeiebnet sind, nnd e. 9, 1
andere Grande der Verborgenbeit
angefuhrt werden, an der vorliegen-
den Stelle nar die Art der Orgien
geschildert werden soli; auch ist
die Znsammenstellung per vim- vim
nicht obne Hàrte ; es ist daher nicht
anwabrscheinlicb , dass die Worte
a us e. 10, 7 hierher gekommen sind.
— tympan. - cymb. wurden beson-
ders bei der Verebrung der Cybele
gebraacht, s. Lacret. 2, 618; Verg.
G. 4, 64; Ov. Fast. 5, 183 f., dann
anoh bei dem Baccbuscultns, s.
Strabo 10, 3, 13 p. 469; Ov. Met. 4,
19 ff. — quirit, 33, 28, 3; 40, 9, 7.
TU. Liv. IX.
9. 1. labes, s. 40, 8, 7; 2, 44, 8;
da velut erst vor contagio steht, so
ist die Lesart spaterer Hss. tabes
weniger passend, vgl. 2, 23, 6; 7,
22, 5; Sali. C. 36, 5 ; 10, 6 vis morbi
uti tabes. Nicht obne Absiebt scheint
L. an die e. 7 erwahnten Anfànge
der Sittenyerderbniss die hier ge-
schilderten Vorgange angekniipft zn
haben. — capac. patient, als Etra-
rien oder uberbaupt andere Orte.
— celav., nach e. 10, 7; 13, 8; 12;
15, 6 wird die Feier als nicht so
verborgen dargestellt, nar die wah-
re Besohaffenheit und der Zweck
derselben war nich^ bekannt. — ea
nach malorum ani dieses nach mali
ist niebt oboe Hàrte. — tandem
nach primo s. e. 2, 8. • — maxime,
38, 17, 1.
2-3. equo, er batte als Riiter ge-
dientund warvermogendgewesen, s.
e. 44, 1 ;27, 11, 14f.,Becker2, 1, 251 ;
267 f., ein besonderer Censns der
Bitter soli niebt gerade bezejchnet
werden. — tutorib., die von dem
Vater oder dem Magistrate einge-
setzten (tutela legiUma). — sub tut.
-educ.f., L. scheint damitandeu-
ten zu wollen , dass nach dem Tode
der tutores die Vormundschaft auf
die Mutter und den Stiefvater: quia
tutelata ita gesserat, iibergegangen,
ein neuer Vorranno! nicht bestellt
worden sei; indess kann auch die
der Mutter (oder anderen Verwand-
18
LIBER XXXIX. CAP. 9.
a. n. 568.
3 eductus fuerat et mater dedita viro erat, et vitricus, quia tute-
larli ita gesserat, ut rationem reddere non posset, aut tolli pu-
pillum aut obnoxium sibi rinculo aliquo fieri cupiebat. via una
4 corruptelae Bacchanalia erant. mater adulescentulum adpellat:
se prò aegro eo vovisse, ubi primum convaluisset, Bacchia eum
se initiaturam, damnatam voti deum benignitate exsolvere id velie,
decem dierura castimonia opus esse; decimo die cenatum, deinde
5 pure lautum in sacrarium deducturam. scortum nobile libertina
Hispala Fecenia, non digna quaestu, cui anciliula adsuerat, etiam
ten) obliegende von dea tutore*
nicht geleitete Erziehung (educ-
tus), in Riicksicht auf den Stiefvater,
der auch Cic. Pljil.2, 7, 18 als bei der
Erziehung thatig erwahnt wird, za-
gleich die n ego ti o rum gestio far den
Stiefsohn , nicbt die tutela im stren-
gen Sinne gemeint sein, vgl. 4, 9;
Senec. ad Marc. 24, 1 : pupillus re-
Uctus sub tutorum cura usque ad
quartum decimum annumfuit, sub
matris tutela semper, Re in Rom.
Privatrecht 523. — Rutti, sonst ein
Zuname der Nautti und Marcii. —
ut radon, -poss., der Miindel kann,
wenn er miindig geworden ist, Re-
chenscbaft iiber die Verwaltang der
Vormandschaft fordern and diese
gerichtlich erzwingen, 8. Gaias 1,
191 : ubi pupillorum - negotia tuto-
re* tractantf eis post pubertatem tu-
telae iudido rationem reddunt, Rein
a. a. 0. 529; der Stiefvater will
also Aebutius durch dasBewusstsein
einer Schoid abhalten gerichtliche
Rechenschaftsablegung za fordern.
— corruptelae, ihn sittlich za
Grande za richten, za Verbrechen
za verfuhren and so abbangig (ob-
noxium) za machen, s. Cic. Deiot.
1 1, 30. — erant hat sich an Baccha-
nalia angeschlossen , welches auch
als Subject betrachtet werden kann,
s. 45, 39, 12; eine andere Lesart ist
Bacchanalium, bei der aber via =
M ittel dieses za erreichen, den Sohn
abhangig za machen, bezeichnen
musate, was nicht wohl in dem Wort
liegen kann.
4-7. adpellat = adpellans dicit,
vgl. 40, 9, 2. — Bacchis - init, der
Sinn ist: sie wolle ihn in die Bac-
chusmysterien einweihen lassen ;
aber Bacchis scheint der dat. piar,
von Baocha za sein, vgl. e. 13, 12,
SC. de Racch.: Bacas tir ne quis
adiese velet, vgi. e. 10, 2; 13, 8;
14, 8: far die B., den B. einweihen,
da ursprunglich nur Frauen anfge-
nonunen warden, e. 13, 8, s. Cic.
Legg. 2, 15, 37: initientur eo ritu
Cereri, quoRomae initiantur; dage-
gen ist e. 10,6 der Ort bezeichnet,
u. e. 11, 7: sacri* initiari. — ca-
stim., aas e. 10, 1 za erklaren. —
puret., Paul. Diac. p. 248 : pure lau-
tum, aqua pura lautum, s. 1, 45, 6.
— sacrar., ein besonderes Heilig-
thum, eine Capelle, s. 25, 1, 12 a. E.
— scort nob. y bekannt, s. Doeder-
lein Synonym. 5, 242. — non digna
hat nar die Mz. Hs., die ubrigen no-
mine digna, and allerdings ist non
digna auftaUend, da sogleich folgt:
eodem - tuebatur, was erwarten
lasst, dass L. eine Aendernng in dem
Leben der Hispala angedeutet habe,
wie es sich in den spatern Hss. An-
de t: adsuerat libera huie uni ado-
lescenti animum applicuit Doch
haben diese an d. St. eine Liicke,
die vieti, schon in einer alteren Hs.
sich fand and auch in der Me, der
die Lesart im Texte entnommen ist,
nicht genau ausgefullt war. Wenig-
stens ist iuxta vicinitatem erst nach
spaterem Sprachgebrauch = in Folge
usw. gesagt, nar Aehniiches hat L.
27, 27, 12: circa, vgl. 35, 37, 4; s.
Iustin. 1, 7, 1 ; 12, 3, 11 ; Heerwagen
a. Ch. 186.
UBER XXXIX. CAP. 9. IO.
19
postquam manumissa erat, eodem se genere tuebatur. huic con- 6
suetudo iuxta vicinitatem cum Aebutio fuit, minime adulescentis
rei aut famae damnosa; ultro enim amatus adpetitusque erat et
maligne omnia praebentibus suis meretriculae mpriifìcentia sus-
tinebatur. quin eo processerat consuetudine capta, ut post pa- 7
troni mortem, quia in nullius manu erat, tutore ab tribunis et
praetore petito, cum testamentum faceret, unum Aebutium in-
stitueret heredem. Haec amoris pignora cum essent, nec quic- 10
quam secretum alter ab altero haberent, per iocum adulescens
vetat eam mirari, si per aliquot noctes secubuisset : religionis se 2
causa, ut voto prò valetudine sua Cacto liberetur, Bacchis initiari
velie, id ubi mulier audivit perturbata „du meliora!" inquit:
morì et sibi et fili satius esse, quam id faceret, et in caput
eorum detestari minas periculaque, qui id suasissent. admi- 3
ratus cum verba tum perturbationem tantam adulescens par-
cere exsecvationibus iubet: matrem id sibi adsentiente vitrico
imperasse. „vitricus ergo" inquit „tuus — matrem enim rasi- 4
mulare forsitan fas non sit — pudicitiam famam spem vitam-
verm. iuncta vicinitate. — manum.,
s. e. 12, 6; e. 10, 5: Uberam. —
damnosa, Plaut. Ctst. 1,1,51: multi*
damnosa eris, wie oft erwahnt wird,
dass die meretrices ihre Liebhaber
auspliindern, s. ib. Menaech. 1,3, 1 1 ;
Truc. 1, 2, 9 a. a. — vitro - erat
scheint den Grand za non damnosa
famae , vgl. iiber die Beurtbeilang
«oleber Verbaltnisse bei den Ro-
mero Becker Gallus 3, 59 f., dage-
gen maligne etc. Gegensatz and Be-
gruodang von non damnosa rei za
enthalteu. — patroni, der die Vor-
mundschaft iiber sie gehabt batte.
— in n, m, erat, sie war nicht ver-
beirathet and batte keinen Ver-
wanjltea, der Vormnnd batte sein
kb'nnen, s. 34 ,2, 1 1. — tutore- pei.,
nacb derlex Atilia, s. Gaius 1, 185:
si cui nuUus omnino tutor sit, ei da-
tur in urbe Roma ex lege Attila a
praetore urbano et motore parte
tribunorum ptebiSf qui AtiUanus tu-
tor voeatur Kein 517; 520; Momm-
aen 1 , * 870. — testam. fac. , sie
koonte iiber ibr Vermogen verfugen,
aber ihre Anordnung wurde erst
rechtsgiiitig dorch die von dem Vor-
munde gegebene Bekraftiguog, au~
ctoritas, 34, 2, 11: sine tutore au-
etore.
10* 1-2. amor. pign. , das Te-
stament and das vorher Érwabnte
gaben dem Verbaltnisse ein Unter-
pfand (der Dauer), anders als sonst
bei solchen Liebschaften. — alter a.
alt. , das mascal. ist das genus po-
tias. — per ioc. , er weiss also voi
der ganzen Sacbe nocb nicbts , e. 9,
1 . — liberaretur, durch das Geliibde
der Motter ist auch er, als anter
ibrem Schutze stehend, gebanden.
— DU mei., 9, 9, 6. — quam i.f, 9
28, 22, 10. — in cap. -detestati,
verwiinschend, darcb Verwunscbun-
gen (ab and aaf das Haupt derer)
— wenden; der Àasdrack ist unge-
wb'bnlich, da es sonst heisst dete-
stari aliquem, aber nacb der Analo-
gie von exsecrariin caput e. 51, 12;
26, 25, 12; exsecrationem in popu-
laris; 1, 51, 1: increpare in aliquem
u. a. gebildet, daher im Folg. ewse~
erationibus, vgl. 10, 38, lOf. — mi"
nas per., 2, 36, 6.
2*
20
LIBER XXXIX. CAP.10.lt.
a. a. 668.
5 que tuam perditum ire hoc facto properat. eo raagis mirabundo
quaerentique, quid rei esset, pacem veniaraque p recata deorum
dearumque, si coacta caritate eius silenda enuntiasset, ancillam
se ait dominae comitem id sacrarium intrasse, ttberam numquam
6 eo accessisse : scire corruptelarum omnis generis eara officinam
esse, et iam biennio constare neminem initiatutn ibi maiorem
7 annis viginti. ut quisque introductus sit, velut victimam tradi
sacerdotibus; eos deducere in locum qui circumsonet ululatibus
cantuque symphoniae et cymbalorum et tympanorum pulsu, ne
vox quiritantis, cum per vini stuprum inferatur, exaucUri possit.
8 orare inde atque obsecrare, ut eam rem quocumque modo dis-
cuterei, nec se eo praecipitaret, ubi omnia infanda patienda pri-
9 mum, deinde facienda essent. neque ante dimisit eum, quam
11 fìdem dedit adulescens ab his sacris se temperaturum. Postquam
doraum venit, et mater mentionem intulit, quid eo die,. quid
deinceps ceteris, quae ad sacra pertinerent, faciendum esset, ne-
gat eorum se quicquam facturum nec initiari sibi in animo esse.
2 aderat sermoni vitricus. confestim mulier exclamat Hispalae
concubitu carere eum decem noctes non posse, illius excetrae
delenimentis et venenis imbutum nec parentis nec vitrici nec
deorum verecundiam habere. iurgantes hinc mater, hinc vitricus
3 cum quattuor eum servis domo exegerunt. adulescens inde ad
Àebutiam se amitam contulit causamque ei, cur esfeet a matre
eiectus, narravit, deinde ex auctoritate eius postero die ad con-
4-8. properat, so schneil als
moglich, er nimrat sich nicht einmal
Zeit dazu. — quid r. es. 3, 4, 5. —
pac.ven., ì, 31, 7; 23, 11, 1. — si-
lenda - quae silenda essent, wie vi-
senda, optanda u. a., s. 38, 15, 5.
— vel vieti 10» 38, 9. — deducer.,
allgemein, das Object wird leicht
aus dem Zusammenhang genommen,
die Wiederholung von ts vermieden.
— cantu symph., Cic. Verr. 5, 13,
31: muUerum voci bus cantuque
symphoniae; S. Rose. 46, 134: can-
tu vocum et nervorum et tibiarum,
oft auch nur symphonia. — quirite
8. e. 8, 8. — nec, 40, 9, 5.
Il* 1-3. quae -pertinerent kann
als frei binzngefògter Satz betrach-
tet werden, der den in quid— facien-
dum 6»-;ef liegenden Begriffgenauer
begrenzt; eorum dayor zu denken
scheint nicht nSthig, vgl. e. 16, 13.
— initiari, sich einweihen lassen.
— excetrae, nach Servius Verg.
Aen. 6, 287:, hydra serpens imma-
ni* magnitudinis, quaefuit in Lor-
na, Argivorum palude, haufiger tro-
pisch von bosen, verderblichen
Frauen. — delenim., 30, 13, 12:
iìlarn furiant pestemque omnibus
delenimentis animum suum aver-
fisse, ebenso venena, Zaubermittel,
Zanbertranke , an a. St. bildlich,
S-slxTriQttt. — hinc - hinc, 1, 13,
2. — a matre, s. § 7. — ad cons. -
det, nach dem Folg. macht er nicht
allein voji dem ibm widerfabrenen
Ungliick, sonderò besonders von den
Bacchanalies Anzeige; eineAnklage
vor dem Prator kann er als*nnmtin-
dig and oh ne Vormund nicht erhe-
ben.
a. Ch. 186.
LIBBR XXXIX. CAP. 11. 12.
21
sulem Postumium arbitris remotis rem detuiit. consul post diem 4
tertium redire ad se iussum dimisi! , ipse Sulpiciam gravem fe-
minam, socrum suam, percunctatus est, ecquam anum Aebutiam
ex Aventino nosset. cum eam nosse probam et antiqui moria fé- *
minam respondisset, opus esse sibi ea conventa dixit: mitteret
nuntium ad eam, ut veniret. Aebutia accita ad Sulpiciam venit, 6
et consul paulo post, velut forte intervenisse!, sermonem de Ae-
butio fratrìs eius filio infert. lacrimae mulieri obortae, et mise- 7
rari casum adulescentis coepit, qui spoliatus fortunis a quibus
minime oporteret apud se tunc esset, eiectus a matre, quod pro-
bus adulesceos -- dii propitii essent — obscenis, ut fama esset,
sacris initiari nollet.
Satis exploratum de Aebutio ratus consul non vanum auc- 12
torem esse, dimissa Aebutia socrum rogat, ut Uispalam indidem
ex Aventino libertinam, non ignotam viciniae, arcesseret ad sese:
eam quoque esse quae percunctari vellet. ad cuius nuntium 2
perturbata JfJispala, quod ad tam nobilem et gravem feminam
ignara causae arcesseretur, postquaro lictores in vestibulo tur-
bamque consularem et consulem ipsum conspexit , prope exani-
4 — 7. gravem, ebrwiirdig, e. 12,
2; 13, 3 vgl. 38, 24, 11. — ex
Avent, attributi v, 3. e. 12, 1; 30,
38, 5: commeatue ex Sardinia; 45,
43, 10; vgl. 1, 50, 3: Herdoniue ab
Arida, 2, 28, 1: in Aventino. —
eam n.pr., Cic. de or. 2, 6, 25 : Lae-
lium, quem cognovimus virum bo-
num; Fava. 11, 22, 1: cumfortissi-
mue cognito*- sis. — ant, morii, 42,
47, 4: veteres et antiqui mori» me»
more*. — velut, 2, 36, 1 ; 40, 12, 1
u. oft; warum der Schein des Zu-
falligen gesuebt wird naca dem § 3
Bemerkten ist sicht klar. Der Con-
sul befolgt uni die Sache im Senate
ala eine siebere zur Sprache bringen
zu konnen, das damala, anders io
friiherer Zeit, g. Mommsen 1, 139,
io CriminaluntersuohuDgen sonst
niebt gewohnlicbe inquisitorisebe
Verfafaren, s. e. 14, 3. — spot., da
die Eltern sein ganzes Vermogen
zuriickbehaltea haben. — a quib. -
oport., a. e. 24, 11; 31, 3, 2; 29,
30, 11, vgl. 42, 37, 8; Cic. Fara. 5,
1,1: video illum cireumventum —
a ambu* minime cohveniebat. u. a.
— dii pr. e*., um ibren Zorn iiber
die folg. Aeusserung abzuwenden,
vgl. 9, 19, 15.
12# 1. de Aebutio hat sich an
exploratum angescblossen , statt
dass es in dem abhangigen aee. e.
inf. stehen solite, vgl. Cic. Brut. 15,
57 : de quo sit memoriae proditum
eloquentetnf tasse ; ib. 28, 109; Fin.
1, 2, 5: de quo Licinius ferreum
seriptorem ; es ist dieselbe Attrae-
tion wie 42, 40, 1: expectari noe
arbilror e te; 23, 10, 3: eum postu-
lare ut ; etwas verschieden sind die
Falle, wo is folgt, s. Cic. Verr. 4,
18, 38: de hoc Ferri dicitur habere
eum, vgl. zu 29, 2t, 8. — indid., e.
8, 8; die nàbere fiestimmung , wie
25, 15, 7; Cic. S. Rose. 27, 74: m-
didemne Amerio, Geli. 7 (6), 10:
Euclidee indidem Megaris erat, vgl.
41, 17, 8. — non ign., 8. e. 9, 5:
nobile. — quoque gehort za eam,
wie die Aebutia, in or. recta: sunt
quae eam quoque etc.
22
LIBER XXXIX. CAP. 12. 13,
a. u. 568,
3 mata est. in interiorem partem aedium abductam socru adhibi-
ta consul, si rara dicere inducere in animum posset, negat per-
4 turbari debere: fidem vel a Sulpicia, tali femina, vel ab se acci-
«peret; exproraeret sibi, quae in luco Similae Baccbanalibus in
5 «acro nocturno solerent fieri, hoc ubi audivit, tantus pavor
tremorque omnium membrorum mulierem cepit, ut diu hiscere
6 non posset. tandem confirmata puellam admodum se ancillam
initiatam cum domina ait; aliquot annis, ex quo manumissa sit,
- 7 nihil quid ibi fiat scire. iam id ipsum consul laudare, cum initia-
8 tam se non infitiaretur; sed et cetera eadem fide expr ornerei ne-
ganti ultra quicquam scire, non eandèm dicere, si coarguatur ab
alio , ac per se fetenti veniam aut gratiam fore : eum sibi omnia
13 exposuisse, qui ab illa audisset. Mulier haud dubie, id quod erat,
Aebutium indicem arcani rata esse, ad pedes Sulpiciae procidit
2 et eam primo orare coepit, ne mulieris libertinae cum amatore
2-4. ad, 31, 37, 9. — lictores,
s. 6, 34, 6ff. — vestib., 2, 49, 3. —
turò, consul., die Umgebung, das
Gefolge des Consilia. — in ter. part.
wahrscheinlich ein Zimmer hinter
dematriam, am cavaedium, s. Becker
Gailas 2, 225. — induc. in an., s. 2,
5, 7. — fidem, die Zusage, dass sie
sicher sein, ohoe Gefahr die Eroff-
nung machen konne , wie fides pu-
blica, 34, 19, 5; 40, 49, 5. — ex-
prom., s. § 7; 37, 52, 10. — Simi-
lae scheint die altere Aussprache
von Semelae, wie auch an u. St. ge-
lesen wird, zu sein, welche mit der
latin. Stimula identificirt wurde, s.
Or. Fast. 6, 497 : lucus erat; dubium
S emela e Stimulaene vocetur; da sie
die Mutter des mit Liber gleichge-
stellten Baccbus war, so lag es nahe,
in ih rem Haine die Mysterien zu
feiern. Dieser selbst lag in der
Nahe der Tiberam Aventinus, da-
her e. 13, 12: decurrere; Ov. 1. 1.
512; 496: verticibus densi Tibri-
dis ora tenent - clamor Jventini
saxa propinqua ferit; weniger
wahrscheinlich ist, dass er an der
Miindang selbst bei dem iiber 3 Mei-
len vom Rom eutfernten Ostia zu
suchen sei, s. Preller 531 ; 717. —
Bacchan. in sacr. noct, das erste
ist wie ludis u. a. gesagt, in s. noct
wie nahere Bestiinmungen zu Stad-
tenamen im Ablat. zngesetzt, s. Cic.
Verr. 2, 66, 110: Leontinis, misera
in urbe, Z. § 399, vgl. zu 3, 5, 8;
Voss. verni. Bacehanaiium. — sacro,
die Feier, sollemne.
5-8. cepit ist auch auf das mit
pavor, wozu es zunachst passt, ver-
bundene tremor omn. membr. bezo-
gen. — puellam adm., s. 31 , 28, 5,
steht mit se, anciUam mit dem Pra-
dicat in naherer Beziehung; das
letztere deutet den Grund an. —
cum - infiUar. ist hier Epexegese
zu id, vgl. 34, 6, 15, wabrend cum
sonst bisweilen unmittelbar das Ob-
ject von Verben des Geffihls ein-
fiihrt, s. 8, 33, 10; 34, 7, 5; Cic.
Fam. 15, 7, 1 : maxima laetitia sum
affectus, cum audivi; ib. 9, 14, 3;
13, 24; Att. 14, 17 A, 3; Mil. 36, 99
u. a. — per se, s. 38, 26, 1. — ve-
niamo., gr., sie wiirde nicht so ieicht,
in gleicher Weise usw., grafia in
Bezug auf e. 19, 3ff.
13* 1-4. haud dub. -rata e.,
36, 24, 2. — id q. erat, 30, 12, 11.
— mul. libert.,. die ungebundener
lebten, noch jetzt: Libertin; die
Verbindung ist wie homo adulo-
scens\ Sali. I. 12, 4: mulier ondila.
a. Ch. 186.
LI BER XXXIX. CAP.13.
23
sermonem in rem non seriam modo, sed capitalem etiam verti
vellet: se terrendi eius causa, non quod sciret quicquam, ea lo*
cutam esse, hic Posturaius accensus ira, tum quoque ait eam 3
cum Àebutio se amatore cavillali credere, non in domo gravis-
simae feminae et cum consule loqui; et Sulpicia adtollere paven-
tem , simul illam adhortari , simul iram generi lenire, tandem 4
.confirmata, multum incusata perfidia Aebutii, qui optime in eo
ipso meritae talem gratiam rettulisset, magnum sibi metum deo- 5
rum, quorum occulta initia enuntiaret, maiorem multo dixit
hominum esse, qui se indicem manibus suis discerpturì essent.
itaque hoc se Sulpiciam, hoc consulem orare, ut se extra Italiana 6
aliquo ablegarent, ubi reliquum vitae degere tuto gosset bono 7
animo esse iubere eaiQ consul, et sibi curae fore dicere, ut Ro-
mae tuto habitaret. tum Hispala originem sacrorum expromit:
primo sacrarium id feminarum fuisse, nec quemquam eo virum 8
admitti solitum; tres in anno statos dies habuisse, quibus inter-
diu Bacchis initiarentur, sacerdotes in vicem matronas creari
solitas. Pacullam Anniam Campanam sacerdotem omnia , tam- 9
quam deum monitu, inmutasse; nam et viros eam primam filios
suos initiasse, Minium et Herennium Cerrinios, et nocturnum
— primo oboe deinde, viell. in Be-
zieonng za tandem § 4, vgl. e. 9, 1.
capital., 3, 13, 4 a. a., hier: bochst
gefàhrlich. — hic, da, bei dieser
Aeassening. — cavili., ihren Scberz
treibe. — et fugt einen nenen, ver-
sebiedenen UmsCand binzu: ande-
rerseits. — simul - simul, s. 31,
42, 1; 29, 2, 12 n. oft, die Sàtze
stehen asyndetisch. — multum,
vielfacb, s. 30, 30, 27. — meo ipso,
gérade io der Sacbe , um die es sicb
bandele, dass aie den Àebut. auf die
Gefahr aofmerksam gemacht habe,
ygl. Qaint. 10, 5, 11 : in hoc optime
facient infinita* quaestiones. Da die
Mz. Hs. optimi - meriti hat, was
aber niebt richtig sein kann, weil
optimum meritum nicht leiebt ge-
sagt and ebea so ungewobnlich gra-
tiam re/erre mit dem Geoitiv ver-
bnoden ware, so ist an der Richtig-
keit der Stelle zu zweifeln.
/ 5-6. occulta initia, 8. 37, 54, 21 :
medium umbilicum, oder es ist: ge-
beime Weihen, ygl. 1, 31, 8, oben
e. 10, 5: silenda; wabrscbeinlich
mnsste jeder, der aofgenoramea
wurde, geloben, tiber Alles Stili-
schweigen za beobachten, vgl. e.
18, 3; 10, 38, 9. — discerpt., wie
deo Lycurgus, s. Ov. Fast. 6, 484 ff.,
das vortaergeh. indicem ist bedingt,
wenn sie werden wurde. — ablega-
rent, nor die Mz. Hs. hat amanda-
rent, was L. sonst niebt, Cicero in
anderer Bedeatang brauebt.
8-11. in anno wie § 9; Cic. S.
Rose. 40, 132: ter in anno. — staU
dies, s. 23, 35, 3; die jungeren Hss.
baben statutos, Tage, die jedesmal
vorber angesagt, festgesetzt wer-
den, s. 23, 25, 3, was bier auch
richtig sein konnte. — Pacullam von
Pacus, Paccius, s. 10, 38; 27, 13,
vgl. Sii. It. 11, 58; 313: PacuUus,
vgl. zu 26, 33, 8; Mommsen Unter-
ital. Dial. 284. — Anniam scheint
sich nur bier als Narae za finden.
— Camp., vgl. e. 17, 6, vgl. 38, 36,
5. — Minium ware bier e. 17 n. 19
Vornarae, wie sonst Minacius, s. zu
24
LIBBR XXXIX. CAP. 13. 14.
a. u. 568.
sacrum ex diurno et prò tribus in anno diebus quinos singulis
10 mensibus dies initiorum fecisse. ex quo in promiscuo sacra aint
et permixti viri feminis , et noctis licentia accesserit, nihil ibi
facinoris, nihil flagitii praetermissum. plura virorum inter sese
11 quam feminarum esse stupra, si qui minus patientes dedecoris
sint et pigriores ad facinus, prò victimis inmolari. nihil nefas
12 ducere, hanc summam inter eos religionem esse, viros velut
mente capta cum iactatione fanatica corporis vaticinari; matrona»
Baccharum habitu crinibus sparsis cum ardentibus facibus
decurrere ad Tiberini demissasque in aquam faces, quia vivum
13 sulphur cum calce insit, integra fiamma efferre. raptos a diis
homines dici, quos machinae inligatos ex conspectu in abditos
specus abripiant; eos esse, qui aut coniurare aut sociari facino-
14 ribus aut stuprum pati noluerint. multitudinem ingentem,
alterum iam prope populum esse , in his nobiles quosdam viros
feminasque. biennio proximo institutum esse, ne quis maior
viginti annis initiaretur; captari aetates et erroris et stupri pa-
14 tientes. Peracto indicio ad voluta rursus genibus preces easdem,
2 ut se ablegaret, repetivit. consul rogat socrum, ut aliquam par-
tem aedium vacuam faceret, quo Hispala inmigraret. cenaculum
super aedes datum est scalis ferentibus in publicum obseratis,
3 aditu in aedes verso, res oranes Feceniae extemplo translatae
et familia arcessita; et Aebutius migrare ad consulis clientem
iussus.
10, 20, 13, Gron. verm. Ninnhtm,
was 23, 8, 1 Name ist, and vorher
Ninniam statt Armiamo s. Momm-
sen a. a. 0. 279. — Herenn., 9, 3;
23, 44. — * Cerrin.^ e. 17; snders
23, 46. — ex -pro, der Wechsel
der Praposs. war nothwendig, vgl.
4, 56, 4; 10, 39, 7; die Stellane der
B egriffe chiastisch. — viri, e. 8, 6:
mares. — facinor. hier allgemein:
Frevelhaftcs, Gesetzwidriges, vgl. e.
16; 1 ; prò vict, s. e. 10, 7.
12-14. mente wie 8, 18, 11. —
fonai, 37, 9, 9; 38, 18, 9. — de-
currere a. T., s. e. 12, 4; za e. 13, 2.
-— viv. sulph., Plin. 35, 15, 174 ff.:
in Italia quoque invenitur (sulphur)
- genera quattuor, vivom, quod
Graeci apyron vocant, nascitur so-
Udum, hoc est glaeba. solum- vivom
effoditur tralucetque et viret, vgl.
Non. Marc. p. 112 aus Varrò: con-
Jluit muUerum tota Roma: quae no*
ctu imita fieri solita etiam nuno pi*
neafax indicat. — machinae ini., wie
auf dem Theater. — coniur., e. 8, 3;
sociari, die wirklichen Theilneh-
mer, vgl. e. 18, 3. — alter., ein
zweites, dem roraischen gleich za
stellendes, s. e. 16, 4. — bien.prox.,
wie e. 12, 6: aliquot annis oder:
nacb; e. 10, 6: seit usw. — mai.
vig. an., 22, 11 , 9. — aetates statt
der Menschen auf dee friiheren Al-
te rsstufen.
14* 1-3. cenacul., Pan). Diae.
p. 54: cenacula dieuntur, ad quae
scalis ascenditur, also Raume im
oberen Stock werke, wo aoch sonst
Aermere wohoten ; die Treppe gieng,
wie u. St. zeigt, von der Strasse
hinauf, s. 21, 62, 3, konnte aber nacb
innen verlegt (aditu - verso) wer-
den, Becker Gallus 2, 238. — /a-
a. Ch. 186.
UBER XXXIX. CAP. 14.
25
Ita eum indkes ambo in potestate essent, rem ad senatum
Postumius defert, omnibus ordine expositis, quae delata primo,
quae deinde ab se inquisita forcai patres pavor ingens cepit, cum 4
publico nomine, ne quid eaè coniurationes coetusque nocturni
fraudis occultae aut periculi inportarent, tum privatim suorum
quemque vicem , ne quis adfinis ei noxae esset. censuit antera 5
senatus gratias consuli agendas, quod eam rem et cum singulari
cura et sine ulio tumultu investigasse! quaestionem deinde de 6
Bacchanalibas sacrisque nocturnis extra ordinem consulibus
miL, ihre Selaven, die bier voo res
gesehieden werden , wie sonst auch
famiUa et pecunia sich findet. —
ad e. cUent., s. e. 8, 3, um ihn wie
die Hispala sicher za stellen and in
scine r Gewalt za haben.
3-4. in potest., die Persoa za be-
zeichnen war nicht nothig, s. 8, 15
8 n. a., eher konnte maa dieselbe
§ 1 bei genibus vermissen. — deferì
- delata, s. 2, 28, 2, er bringt die
Sache zur Anzeige, hier aber wenig
von re/erre, s. e. 39, 6, verschieden,
da eioe fierathung and Beschluss-
fassaag beabsichtigt wird, s. Lan-
gè 2, 351 ff., Becker 2, 2, 423. —
ab se zeigt, dass omnibus etc. nicht,
wie es friiher geschab, mit patres -
eepit verbunden werden kann;
omnib. ord. expositis ist also za
nehmen wie 21, 1,5; 27, 5, 5; 4,
10, 7 a. a. — inquisita, a. e. 11,7,
die j unge re n Hss. baben investigata.
— pubi, nom., in RUcksicht auf dea
Staat, dea der Seoat vertritt. —
quemque ist unsieber, da die Hss.
quisque haben, was aber, da eepit
nicht darauf bezogen werden kann,
obne Pradicat seiu wiirde; eben so
wenig kann, da pavor cepit vor cum
- tum sleht, ein zweites Pradicat,
das za quisque gehorte, ausgefallen
seio, Doeriog und Madvig verm.
cuiusque, wornach aber, wenn auch
ne Dicht stori, s. e. 12, 1 ; 29, 21, 8,
quis im Folg. nicht erwartet wiirde ;
der Gedanke ersebeint io anderer
Form e. 16, 5. — vicem, 40, 9,8.
— affini*, £3, 16, -2.
5-7. censuit, nachdem die relatio
beendigt ist § 3 ; das folg. mandant
a. iubent, s. e. 33, 4; 36, 39 9 a- a.,
geht auf die Einzeluen. — quae-
sUon., nacb der Darlegung der Ver-
aaltnisse geht die Erzàhlung auf e.
8, 3 zoriick; zur Sache s. 38, 54, 4,
doch hat L. an .3. St. einen Volks-
beschluss nicht erwahnt und selbst
nicht angenoinmen , sonst batte das
Volk schon vor der contio e. 16 von
der Sache Kenntniss haben miissen,
und der Consul nicht. wie e. 16, 12
sprechen konnen ; ebenso wenig ist
e. 17, 1; 4; 18, 7; 19, 1; 38, 3; 41,
5; 40, 37, 4: ex senatus consulto
ein Volksbeschluss erwahnt, wohl
aber e. 19, 7; 42, 21, S, s. 4, 50, 4.
Entweder hat L. denselben iiber-
gangen, oder der Senat hat die Sa-
che als eine die Religion und viele
Bundesgenossen betreffende allein
entschieden, ohne einen Antrag an
das Volk gelaogen zu lassen die
quaestio eingesetzt, und die Znstim-
mung des Volks ist von den Tribu-
nen nicht gefordert worden, s.
Becker 2, 2, 451 f., Marq. 2, 3, 180;
Lange 2, 383; da immer nur eine
quaestio erwahnt wird, so ist es
weniger wahrscheinlich , dass den
Gons. der Auftrag: videant consules
' etc. sei gegeben worden. — sacrisq.
n. , eine allgemeinere Bestimmung,
da Bacchanal. nicht auszureieben
schien. — extraord. , die Processe
werden nicht in der Volksversamm-
lung verhandelt, s. 26, 33, 10; die
Gonsuln iiben so ihr sonst rubendes
ricateriiches imperium aus, Becker
26
LIBER XXXIX. CAP. 14.
a. u. 568.
mandant; indicibus Aebutio ac Feceniae ne fraudi ea res sit cu-
rare et alios indices praemiis invitare iubent; sacerdotes eorum
7 sacrorum, seu viri seu feminae essent, non Romae modo, sed
per omnia fora et conciliabula conquiri, ut in consulum potestate
essent; edici praeterea in urbe Roma et per totam Italiani edicta
8 mittì, ne quis, qui Bacchis initiatus esset, coisse aut convenisse
sacrorum causa velit neu quid talis rei divinae fecisse; ante om-
nia ut quaestio de iis habeatur, qui coierint coniuraverintve, quo
9 stuprum flagitiumve inferretur. haec senatus decrevit consules
aedilibus curulibus imperarunt, ut sacerdotes eius sacri omnes
conquirerent, comprehensosque libero conclavi ad quaestionem
servarent; aediles plebis viderent, ne qua sacra in operto fie-
le rent. triumviris capitalibus mandatum est, ut vigilias disponerent
per urbem servarentque, ne qui nocturni coetus fierent, utque
ab incendiis caveretur, adiutores triumviris quinqueviri uti cis
Tiberini suae quisque regionis aedificiis praeessent
2, 2, 107. — curare Zusammenstel-
lung mit dem inf. pass. — conquiri
3, 51, 2; 25, 9, 17 u. a. Uebrigens
sind die Worte alios - iubent unsi-
cher, da die Mz. Hs. iubet hat, die
iibrigen meist et alios iltìcere prae-
miis invitari iubent , so dass leicht
iudices und invitare Glossem, das
letztere zur Erklàrnog des seltene-
ren inlicere, 8. 5, 33, 3; 10, 17, 6,
gesetzt sein kann. — sedohneetiam,
s. 41, 5, 4; 31, 22, 7 ; iiber die/ora
et conciliabula, in denen hier aus-
nahmsweise Gericht gehalten wird,
g.7, 15, 13; 29,37y.3; 40,19,3;
ib. 37, 3. — per tot. It. , der Senat
verfugt iiber die Bundesgenossen
nnd greift in ihre Gesetzgebung ein,
weil Religion und Staat in Gefabr
sind, s. jedoch 35, 7, 5. Dass das
Edict nur ein Verbo t, nicht die Àn-
ordnung von Untersuchungen durch
die betreffenden Behorden der Bun-
desgenossen entbalt, zeigt das folg.
ne etc., vgl. zn e. 18, 7.
8. ne - coisse - velit, s. 32, 21,
32; der inf. wie in dem sogen. SC.
de Baccb. 1. Uff. neve posthac in-
ter se coniourase neve comvovise
neve conspondise - vélet. - sacra
in oquoltod ne quisquamfecise velet
etc. — ante omn., Worte des Se-
natsbescblusses , nicht des zu er-
lassenden Edictes; iiber dea Wech-
sel der Coustruct. s. 33, 31, 11 u. a.
9-10. aediL curul, diese, wie im
Folg. die aediles pi. erscheinen aìs
Organe, Gehulfen der Consuln, vgl.
4, 30, 11 ; 25, 1, 10. — sacri, e. 12,
4. — libero conci. , wahrscheinlich :
in Gewabrsam wie und wo sie woll-
ten, nach ibrem Ermessen, verschie-
den von libera custodia, 24, 45, 8,
Donat zu Ter. Eun. 3, 5, 35: con-
clave est separatior locus in interio-
ribus tectis, von clavis. — viderent
ne , das hds. ridere ne ist wol nieht
richtig, da imperare, nacb dem nicht
leiebt der inf. act. mit dem accus.
folgt, vorangeht, nicht iubere, nach
dem der WechselderConstruct. ein-
tritt. — triumv. cap. , es sind nach
demFolg.die auch triumviri noctur-
ni genannten, vgl. e. 16, 12; 17, 5;
25, 1, 10; 32, 26, 17; 9,46,3.—
servar. = observarent, 3, 36, 3. —
utque - et ut- caveretur, mandatum
est, uti. — adiutores mit triumviris
verbunden, s. 41, 15, 6, wie legatus
aUcui, 38, 58, 8 ; amicus, hostis u. a.
Die quinqueviri selbst werden sonst
in friiherer Zeit nicht leicht er-
a. Ch. 186.
LIBER XXXIX. GAP. 15.
27
Ad haec officia dimissis magistratibus consules in rostra 15
escenderunt, et contione advocata cum sollemne Carmen preca-
tionis, quod praefarì solent prìusqaam populum adloquantur
magistratus, peregisset consul, ita coepit „nulli umquam con- 2
tioni, Quirites, tam non solum apta, sed etiam necessaria haec
sollemnis deorum comprecatio fuit, quae vos admoneret hos esse
deos, quos colere, venerali precarique maiores vestri instituissent,
non illos, qui pravis et externis religionibus captas mentes velut 3
furialibus stimulis ad orane scelus et ad omnem libidinem age-
rent. equidem nec qnid taceam nec quatenus proloquar invenio. 4
si aliquid ignorabitis, ne locum neglegentiae dem, si omnia nu~
davero, ne nimiam terroris obfundam vobis, vereor. quidquid 5
dixero, minas quam prò atrocitate et magnitudine rei dictum
scitote esse; ut ad cavendum satis sit, dabitur opera a nobis.
Bacchanalia tota iam pridem Italia et nunc per urbem etiam 6
w&hnt und scheinen nar io besonde-
ren Fallen den triumviri als Gebiil-
fen beigegebeo zu sein, s. Becker 2,
2, 363; Lange 1, 652; vgl. aacb25,
7; anders spater, s. Digest. 1, 2, 31 :
quia magistratibus vespertini* tem^
poribus in pubHco esse inconveniens
erat, quinqueviri constituti sunt di
Tiberini et ultra Tiberim t quipossint
prò magistratibus fungi; oacb die-
ser Stelle verm. Crevier uls et cis
statt uti cis. — suae q. reg. der ibm
angewiesenen, sonst ist die Stadi in
vier Regionen, s. 1, 43, 13, von
Aagn9tus,in 14 getbeilt.
15« 1. consules, obgleicb nur
etner der Consalo spricht, so stehen
docb beide aaf den rostra, s. 8, 33,
9. — adloquantur, s. 1, 17, 9: prius-
quam - ineat\ 22, 39, 6 ; 23, 3, 6 ; 3,
53, 7 u. a. — soli. Carmen pr. , ein
feierlicbes, jedesmal gesprochenes
Gebet, in welcbem nacb § 2 meh-
rere Getter angerofen wurden, s. 6,
35, 7; Pira. Paneg. 63: perpessus
es longum Ulud Carmen e orni Ho -
rum, Geli. 13, 23, welches von dem
vor denContioaen gesprochenen wol
nicht wesentlich verschieden war,
s. Becker 2, 1, 361 ; 2, 3, 93 ; Lange
2, 604. — praefari - mag. sol., dass
es der pontifex max., wie 5, 41, 3
«. a., s. 22, 1, 6, vorgesprochen habe,
ist nicht angedentet, s. Gic. Mur. 1,
1 : quae precatus sum etc. , wenn
aneh Angora bei der Handlnng zu-
gegen waren , s. Dion. Hai. 10, 32 ;
57; Preller 125. — yereg., 1, 24, 9.
2. tam, absolat, wie oft, kann bier
niebt wohl fehlen, obgleicb es die
Mz. Hs. niebt hat ; getrennt von dem
Adjectiv ist es aneti 7, 8, 4: ncque
tam vires pares; 44, 6, 9: tam
suapte natuta infestus, vgl. 26, 18,
9 : omnes non centuriae modo ; 38,
32, 4 u. a. — comprec., Geli. 13, 23
(22), 1: comprecationes deorum
immortaKum, quae ritu Romano
fiunt, expositae sunt in Ubris sacer-
dotum p. R. — colere allgemein, ve-
nerari dorch Geberden, precari
dnrch Worte, vgl. Cic. N. D. 1, 42,
119: colere precari venerarique,
dieselbe Wprtstellaog baben meh-
rere spatere Hss. an u. St. — insti-
tuiss., far die offentliche Verehrong;
die Religion ist eine Institution des
Staates. — exter., s. 25, 1, 12: ex-
terno ritu. '—furialib., die Eiowir-
kang der den Geist bethbrenden Ra-
cbegb'ttinnen, 1, 59, 13. — si aHq.,
24, 8, 15; 42, 37, 2. — otfund. 28,
29, 9 a. a.
6-7. tota-It., in Grossgriechen-
land, besonders in Tarent, in Cam-
panien, Etrnrien war der Bacchns-
28
LIBER XXXIX. CAP. 15.
a. u. 568.
multis locis esse, non fama solum accepisse vos, sed crepitibus
etiam ululatibusque nocturnis, qui personant tota urbe, certum
7 habeo, ceterum, quae ea res sit, ignorare; alios deorum aliquem
cultum, alios concessum ludum et lasciviam credere esse et,
8 qualecumque sit, ad paucos pertinere. quod ad multittldinem
eorum adtinet, si diserò, multa milia hominum esse, ilico ne-
9 cesse est exterreamini , nisi adiunxero, qui qualesque sint pri-
rnum igitur mulierum magna pars est, et is fons mali huiusce
fuit; deinde simillimi feminis mares, stuprati et constupratores,
fanatici, vigiliis vino strepitibus clamoribusque nocturnis adtoniti.
10 nullas adhuc vires coniuratio, ceterum incrementum ingens vi-
li rium habet, quod in dies plures fiunt maiores vestii ne vos
quidem, nisi cum aut vexillo in arce posito comitiorum causa
exercitus eductus esset, aut plebi concilium tribuni edixissent,
dienst in der e. 8, 5 bezeichneten,
orgiastischen Weisewol schon lange
gefeiert worden, daher aoch sehwe-
rer aaszurotteo, s. e. 41, 6; 40, 19,
9. — nane p, t urb., die fruher ge-
feierten Liberalien waren einfach
nnd national geweseo, oboe Verbin-
dungund Aehnlichkeit mit dem jetzt
eingerissenen Dionysosdienste. —
accepisse ist in verschiedener Be-
deutung zìi fama und zu crepitio.
etc. za nehmen. — crepitio,, von
Metallinstrnmenten , hier wie e. 8,
8, wo aber strepitìi steht, von den
cymbala u. sambucae, s. § 9. — per*
son., s. Cic. S. Rose. 46, 134; wenn
die Schilderung genau ware, bliebe
es sehp auffa Ile nd, dass man das Un-
wesen so lange geduldet batte, vgl.
e. 9, 1. — concess., Tac. Germ. 9.
— lud. bue, s. 1, 5, 2; 24, 16, 14,
wie die comisatio.
8-10. ittico findet sicb ausser bei
den Komikern selten im Nacbsatze,
L. bat sonst extemplo, s. 23, 44, 7 ;
derSatz erYàutert ad paucos ', dage-
gen qui qualesque - attoniti bezieht
sich auf ludum lasciv. , wahrend ce-
terum etc. wieder auf das Erstere
znriickgeht. — pritnum etc. , ahn-
licb Cic. Cat. 2, 2, 5; ib. 5, 10; 8.
— mulier. , bestebt aus. — fanat,
e. 13, 12, wird besser fur sicb ge-
nommen als mit dem Folg. verbun-
den. — vigiliis, das hds. vigiles
scheint nicht passend ametwanacht-
liche Schwarmer oder schwarmeri-
sebe Nachtwacher za bezeichnen,
vgl. e. 8, 6. — clamorib. bat nnr die
Mz. Hs., es kann das laute Gesebrei,
e. 8, 8; 10, 7; ululatus, neben dem
verwerreneo und dem Gelo a der
Instrumente bezeichnen. — attoniti,
ibres Verstandes nicht machtig, ver-
stort.
1 1 . maiores v. etc, vgl. zum Ge-
dankeu und Ausdruck 34, 2, Uff.
— vacillo etc., Dio Cass. 37, 28:
noXXùiv rò àqxalov nolepicov rrj
nÓku TTQOGOIXOVVTWV <fiopovf*€-
voiy urj non ÌxxXtiaia£óvT(ov oywv
xcvta tqvq Xóyovg Intà&VTut rivsg
rij nóXu rò IavCxovXov xaraXa-
fioVTég, èvófiioav, ^f\ nàvrtg Sfjta
xpi1<f>(Ceo&eci, alla nvag àù Ivo-
nXovg rò %ia{>tov ixtìvo ix òitcóo-
XV $ <pvkàTTuv\ aus der aìten Zeit
war die Sitte beibebalten ; die arx
ist also nicht die capitolinische, son-
derà das Ianicuium, s. 2, 10, 3;
Becker 1, 654; 2, 3, 93; Lange 1,
410 ff. — exereit., die Centuriatco-
mitien, in denen das Volk urspriing-
licb als Kriegsheer erschien, s. 1,
43, 6; Lange 2, 451. — plebi conc,
genau genommen Versammlungen
der Plebs a Ilei d, hier aber wol Ver-
sammlungen des ganzen Volkes in
a. Ch. 186.
LIBER XXXIX. CAP. 15. 16.
29
aut aliquis ex magistratibus ad contionem vocasset, forte temere
coire voluerunt; et ubieumque multitudo esset, ibi et legitimum
rectorem multìtudints censebant debere esse, quales primum 12
nocturnos eoetus, deinde promiscuo© mulierum ac virorum esse
creditis? si qutbus aetatibus initientur mares sciatis, non mise- 13
reat vos eorum solum, sed etiara pudeat. hoc sacramento ini-
tiatos iavenes milites faciendos censetis, Quirites? iis ex obsceno
sacrario eductis arma commi ttenda? hi cooperti stuprìs suis 14
alienisque prò pudicitia coniugum ac liberorum vestrorum ferro
decernent?"
„Minus tamen esset, si flagitiis tantum effeminati forent — 16
ipsorum id magna ex parte dedecus erat — , a facinoribus manus,
mentem a fraudibus abstinaissent; numquam tantum malum in 2
re publica fuit nec ad plures nec ad plura pertinens. quidquid
his annis libidine, quidquid fraude, quidquid scelere pecca tum
est, ex ilio uno sacrario scitote ortum esse, necdum omnia, in 3
quae coniurarunt, edita facinora habent. adhuc privatis noxiis,
quia nondum ad rem publicam obprimendam satis virium est,
Tribatcomitien , s. 2, 56, 15; 3, 71,
3; Lange 2, 404, die also, wie die
centuriata durch eia Edict bernfen
wurden. — contion., Geli. 13, 16
{1 5), 2 : aliud esse cum populo agere
aliud contionem hobere. nam cum
populo agei'e est rogare qutdpopu-
lum, quod suffragiis suis aut in*
beat aut vetet, contionem autem hà-
bere est verbo f onere ad populum
sine ulta rogaUone, Becker 2, 1,
358; Lange 2, 390 ff.; 602. -—forte
tem., s. 41, 2, 7 ; 25, 38, 12 ; es kann
in Rom keioe Versamoilnng frir po-
litisene Zweeke gehalten werden,
die nicht von einem Magistrat bera-
fen und geleitet wird, (legitim. rec-
torem), t. e. 16, 4; 2, -28, 3.
12-14. primum, Znsammen-
krinfte, die zuerst nScbtliche sind,
dann usw. — mares, die Perso-
ne n maonlichen Gescbleehtes, § 9;
e. 10, 6. — hoc sacram., da aie ira
Junglingsalter beretts durch einen
Eid za Schandtichkeiten sicb ver-
pflichtet baben, s. e. 18, 3, so sind
tie zum Fahneneide gar nicht zuzu-
lassen. — prò pudic. etc. , dass sie
nicht von Feinden gemissbandelt
werden.
16* 1-2. minus t es., es ware
etwas Geringeres, Unbedeutende-
res, vgl. Cic. Fam. 15, 10, 2: si mi-
ni tecum minus esset. — flagitia -
ipsorum bezeichnet scharf die/teg-t-
tia als den Fehlendea selbst schàn-
dend, s. Tae. Genn. 12, von den
facinora n, fraudes, offenen oder
verbo rgeneti scblechten Handlun-
gen, durch welcbe Andere verletzt
werden, s. e. 13,*11; 17, 7. — eroi,
als sie das Schandliche thaten, and
wiire es jezt noch. — afacinor., da-
vor ist wieder si za denken , s. 38,
48, 15; vor numquam wie § 3 vor
crescit dagegen sed. — quidq. - sce-
lere p. e., 8. Cic. Cat. 1, 7, 18; 2, 2,
7; libidine geht aaf flagitiis, im
Folg. ist facinora statt scelera ge-
setzt.
3-4. edita - habent eine eigen-
thiimliche Verbindung, obgleich L.
habere nicht selten mit dem part.
praet. verbindet, s. e. 29, 9; 31, 42,
1; 25,28,5; 9,20,2 a. a. — pri-
vata nox., Vergehen in Privatver-
haltnissen, gegen Privatleute; pri-
vata fori., Privatverhaltnisse, gè-
30
UBER XXXIX. GAP. 10.
a. u. 568,
coniuratio sese inpia tenet crescit et serpit quotidie malum.
iam maius est, quam ut capere id privata fortuna possit, ad sum-
4 mam rem publicam spectat. nisi praecavetis, Quirites, iam buie
diurnae, legitime ab consule vocatae, par nocturna contio esse
poterit. nunc ìlli vos, singuli universos contionantes timent; iam
. ubi vos dilapsi domos et in rura vestra erìtis, ìlli coierint, consulta-
bunt de sua salute siraul ac vestra perni eie; tura singulis vobis
5 universi timendi erunt optare igitur unusquisque vestrum debet,
ut bona mens suis omnibus fuerit. si quem libido, si furor in
illum gurgitem abripuit, illorum eum>, cum quibus in omne fla-
ti gitium et facinus coniuravit, non suum iudicet esse, ne quis
etiam errore labatur vestrum quoque, non sum securus. nihil
7 enim in speciem fallacius est quam prava religio, ubi deorum
numen praetenditur sceleribus, subit animum timor, ne fraudibus
humanis vindicandis divini iuris aliquid inmixtum violemus. hac
vos religione innumerabilia decreta pontificum, senatus consulta,
8 haruspicum denique responsa liberant. quotiens hoc patrum
avorumque aetate negotium est magistratibus datum , uti sacra
externa fieri vetarent, sacrifìculos vatesque foro circo urbe prò-
hiberent, vaticinios libro s conquirerent comburerentque, omnem
geniiber der Existenz odor Wohl-
fahrt des Staates: summam remp.
— diurnae, dazu wird leichtausdem
Folg. contio gedacbt, s. 23, 37, 2:
adversus Ugneam - aìiam turrem —
esccitavit; 25, 10, 10: discrimen pa-
catele ab hostili domo; Vellei. 2,
88: aequetur praedictae iam Auti-
sta Servilia Lepidi- uxor. — Mi vos
ttehea einander ebenso entgegen
wie singuli univ,, vgl. Cic. Sest. 1,
2: per vos nobis, per opUmos viros
optimis civibus; im Folg. singulis
vobis universi findet nur ein eiofa-
cher Gegensatz statt. — contionant,
wàhrend ihr in der contio anwesend
seid. — in rura, die Burger vom
Lande gegeniiber den Stadtbewoh-
nern: domos, vgl. 4, 36, 3.
5-9. bona mens, verniinftiger
Sino, im Gegensatze za furor. —
fuerit eigentliches Perfectum, wie
abripuit — ne quis von non sum
securus abbangig, wie von einem
Verbam der Furcht, s. 38, 7, 7. —
etiam bezieht sich auf errore*, aicht
allein aus Liebe za den Seinen, fion-
derà auch darch eine falsche Ansicbt
von der Sache; quoque aaf quis ve-
strum, ausser dea bereits Verirrten
aucbihn, Cic. Tusc. 4, 1, 3: quin
etiam arbitror - Numam quoque,
doch ist die Zasammenstellung an
a. St. etwas anders und bàrter; da
die meisten Hss. quidem statt quo-
que baben, so ist viell. dafiir Quirites
za iesen. — ùmumerab., L. bat nur
zweierwahnt 4, 30; 25, 1, and denkt
wol zagieieb an die spatere Zeit.
Das Folg. zeigt, dass neben den
geistlieben aneli die weltlicben Be-
bordea und besonders der Senat, s.
5, 50, 8, die Aafsicbt ùber den Cai*
tus batten. — patrum av. , e. 42, 6.
— externa, namlicb dann, weon sie
don gesetzlicben rom. Cultus stor-
teli, oder sonst verderblich waren,
Privatgottesdienst war erlaobt, s.
25, 1 ; Marq. 4, 37. — sacrtf. vat,
e. 8,3. — circo, wo sich, wie aaf
dem foram, viele Menschen versam-
melten nnd beromtrieben. urbe
6. Ch. 186.
LIBER XXXIX. CAP. 16. 17.
31
disciplinam sacrifìcandi praeterquam more Romano abolerent!
iudicabant enim prudentissimi viri omiiìs divini humanique iuris 9
nihil aeque dissolvendae religionis esse, quam ubi non patrio,
sed externo ritu sacrificaretur. haec vobis praedicenda ratus io
sum, ne qua sliperstitio agitaret animos vestros, cum demolieotes ,
nos Bacchanalia discutientesque nefarios coetus cerneretis. om-; il
nia diis propitiis volentibusque ea faciemus; qui quia suum
numen sceleribus libidmibusque contaminari indigne ferebant, ex
occultis ea tenebris in lucem extraxerunt, nec patefieri, ut inpu-
nita essent, sed ut vindicarentur et obprimerentur, voluerunt.
senatus quaestionem extra ordinero de ea re mini collegaeque 12
meo mandavit. nos, quae ipsis nobis agenda sunt, inpigre ex-
sequemur; vigiliarum nocturnarum curam per urbem minoribus
magistratibus mandavimus; vos quoque aequum est, quae vestra 13
munia sunt, quo quisque loco positus erit, quod imperabitur, -
inpigre praestare et dare operam, ne quid fraude noxiorum peri-
culi aut tumultus oriatur."
Recitari deinde senatus consulta iusserunt indicique prae- 17
mium proposuerunt, si quis quem ad se de/luxisset nomenve
absentis detulisset; qui nominatus profugisset, diem certam se 2
finituros, ad quam nìsi citatus respondisset, absens damnaretur;
steigerndes Àsyndeton. — vatici-
nio*, diese Form deuten mehrere
His. aù, wie 25, 1, 12, gewohnlich
wird vaticino* gelesen. — disdpl.
sacri f., Opferritns. — praeterq,
kurz st. pr. eam, quae -fieret, mit
Ausnahme usw. — iudicab. etc.,
s. 43, 13, 2. — dissolv. rei., s. 40,
29, 11. — quam ubi etc. statt eines
abstracten Begriffes.
10-13. super* t , § 6 : error. —
demol. Bacch,, die Cultusstatten,
sacrario, dann den ganzen Cultas,
s. e. 18, 7; 34, 3, 5: si quod cwque
- officici ius, id destruet oc demo-
lietur. — ea ist zwar hart von omnia
getrennt, kann aber nicht wol za
volmtib. gezogen werdeji, da diis
prop. volentibusque cine stehende
Formel ist, s. 1 , 16, 3; 7, 26, 4 u.
a. ; Manche wollen ea tilgen. — nu-
men, a. Einl. S. 20; zar Sache vgl.
Cic. Cat, 3, 8 ; 2, 13. — senatus etc,
a. e. 14, 6. — minor, mag., za de-
oen hier nach e. 14, 10 nur die
triumviri aod quinqueviri gerechnet
werden, s. 32, 26, 17; 36, 3, 3; die
Aedileo sind nicht damit beauftragt
fur die Robe aod Sicherheit wàhrend
der Nacht za sorgen. — quae vestra
mi s. and quo - erit scheinen freie
Relativsatze, s. e. 11, 1, za sein, die
das nachste Objeet voq praestare
n. quod imperabitur nur vorberei-
ten: ao weit sich eaere Obliegen-
heiten eratrecken; obgleich aoch
quae - sunt wie quod imper. unmit-
telbar auf praestare bezogen and
quod imper ab. als Bestimmung be-
traebtet werdeo konnte.
17* 1-3. senatus cs., die e. 14,
5; 6; 7 erwahnten; s. Cic. Cat. 3, 6,
13f., § 4 scheint das die Untersu-
charig oder das die Aufhebung der
Bacchanaliea anordnende Senats-
cons., e. 14, 8, gemeint zu sein. —
indici, allgemein: Jedem, der eine
Anzeige machen wiirde, wie si quis
etc: zeigt. — nominai, als schuldig,
bei den Bacchen betheiligt. — fini-
32
L1BER XXXIX. GAP. 17. 18.
a. u. 568.
si quis eorum, qui tum extra terram Italiam essent, nominaretur,
ei laxiorem diem daturos, si venire ad causam dicendam vellet
3 edixerunt deinde, ne qui» quid fugae causa vendidisse neve
emisse vellet; ne quis reciperet, càaret, ope ulla iuvaret fu-
gientes.
4 Gonfione dimissa terror magnus urbe tota fuit; nec moe-
nibus se tantum urbis aut finibus Romanis continuit, sed pas-
sim per totani Italiani litteris hospitum de senatus consulto et
5 contione et edicto consultisi acceptis trepidari coeptum est. multi
ea nocte, quae diem insecuta est, quo in contione res palam
facta est, custodiis circa portas positis fugieotes a triumviris
comprehensi et reducti sunt; multorum nomina delata, quidam
6 ex iis viri feminaeque mortem sibi consciverunt. coniurasse
supra septern milia vìrorum ac mulierum dicebantur. capita
autem coniurationis constabat esse M. et C. Atinios de plebe
Romana et Faliscum L. Opiternium et Minium Cerrinium Cam-
7 panum: ab his omnia facinora et flagitia orta, eos maximos
sacerdotes conditoresque eius sacri esse, data opera, ut primo
quoque tempore ^omprehenderentur. adducti ad cohsules fas-
18 sique de se nullam moram indicio fecerunt Geterum tanta fuga
ex urbe facta erat, ut, quia multis actiones et res peribant, coge-
tur., 42, 47, 5. — ad quam, so dass,
wenn er ao (bis zu) diesem osw.
— citat. resp., 38, 51, 5. — terr.
It., 25, 7, 4. — laxiorem, 38, 52, 1 :
Àongiorem. - si venire etc. enthalt
die Bedingung zu dem ganzen Satze
** qms - nominar,, ei - daturos:
fiir den Fall , dass er usw. — ven-
didisse - em. vel- altertbiimlich , s.
e. 14, 8. — ne quis ree, viell. et ne
quis i\, oder neve q. r. — redp. cel.
etc, das Asyndeton wie 38, 34, 6 ; 8,
33, 19 u. a.; in dem vorlieg. Falle
wird das Verhehlen aosdriicklich
verbo te n, der Hebler kaon bestraft
werdea , was sonst in der friiberen
Zeit selten geschieht, s. Reio Grimi-
ualr. 348.
4-7. nec - contin., s. 1, 10, 1. —
hospit. , die sie zu Rom hatteo. —
diem ist dnrch èa nocte bestimmt,
wir wiirden nocte - eam diem er-
warten. — est- est, 35, 1, 12. —
triumv., e. 16, 10, sie bandeln im
Auftrage der hoheren Magistrate, 8.
e. 14, 9. — sept, m., e. 13, 14. —
sjtinios, s. e. 21, 2} 34, 46; 47 ; 33,
22 u. a. — de plebe soli wol nur
den Stand, die Abkunft angeben, s.
2, 36, 2, entsprechend Faliscum,
Campanum, nicht dass sie far infima
plebs angehort habeo ? s. 2, 55, 4;
8, 33, 12 u. a. — Min. Cerr., e. 13,
9. — max. eoe., wie 27, 6, 17 vgl.
37, 51, 1. — indicio baben die mei-
sten Hss. : das Gestaadniss iiber die
ganze Aogelegenheit nnd andere
Theilnehmer; Andère baben iudicio,
was bedeuten wiirde: durch ihr Ge-
stàndniss maebten sie es moglicb,
dass sogleich das Urtheil iiber sie
gefallt werden konnte, wie es e. 19,
2 vgl. e. 13, 2 vorausgesetzt wird.
18» 1-2. tanta = tammultorum.
— fuga -facta «r., s. 8, 9, 12.\—
actiones et res perib., sie verloren
die actio, wenn es ihnen niebt mog~
lich war eine Klage zu rechter Zeit
anzustellen, z. B. wenn der Prozess
in einer bestimmten Zeit entschic-
a. Ch. 186.
LIBER XXXIX. GAP. 18.
33
rentar praetores T. Maenius et M. Licinius per senatum res in
diem tricesimum differre, donec quaestiones a consulibus perfice-
rentur. eadem solitudo, quia Romae non respondebant nec In- 2
veniebantur, quorum nomina delata erant, coegit sonsules circa
fora proficisci ibique quaerere et iudicia exercere. qui tantum 3
initiati erant et ex cannine sacro praeeunte verba sacerdote
precationes fecerant, in quibus nefanda coniuratio in omne fe-
cinus ac libidinem continebatur, nec earum rerum ullam, in quas
iure iurando obligati erant, in se aut alios admiserant, eos in
vinculis relinquebant; qui stuj|ris aut caedibus violati erant, qui 4
den werden musste , damit die For-
derung nicbt ve rj ah re, da nach der
lex Furia die Haftpflicht der Biirgen
nicht tiber zwei Jahre dauerte, s.Ru-
dorff Rechtsgesch. 1, 51 ; sie verlo-
rea die res, Recbte and Gegenstande
(res corporale* et Jncorporales),
wenn der Beklagte sein Versprechen
vor dem Ricbter za erscheinen nicht
erfòllte, vadimonium deserebat, vgl.
e. 41, 7 ; Radorf. a. a.O. 2, 250 u. lex
Aciliap. 531 ; actionis duplici via ex-
ire diem constai: una, si temporali*
actio sit, velut honoraria, aut spen-
toti* et fidepromi**ori* obligalio,
qui lege Furia biennio liberantur;
attera, si absens actor ad vadimo-
nium non occurrit. itaque ilio qùi-
demmodo actiones, hoc vero re*
periturae erant. — per senat. , die
Massregel wird dureh ein Senats-
consult, Cic. Legg. 2, 15: senatus
vetu* auctorita* de Bacchanaìibus,
das also in die Rechtspflege eingreift,
aogeordnet. — res - differ*, die
GerichtsverbandluDgen verschieben,
anssetzen, bit nsw., eia dreissig-
tagiges iastithim; ebeoso wird die
Vertagnng der Verhandlangen , die
den Staat betreffeo , re* pjcoferre
od. differre genannt, s. die. Mar.
13, 28; ad Q. fr. 3, 8, 4; Att.
7, 12, 2; Tac. Ann. 2, 35 u. a.
— diem trig., eioe Frist, die sich
anch sonst bei recbtlicben Verhait-
nissen findet, so bei der maoas
iniectio nacb den 12 Tafeln, Geli.
15, 13; 20, 1; bei der legis actio
per condictionem , Gai. 4, 18, der
Tit. Liv. IX.
legis actio sacramento,. Gai. 4, 15
a. a. , ebenso in anderen Beziebun-
gen, vgl. e. 44, 4; 1, 32, 9. — donec
e te, wabrscbeinlicb hoffte man, dass
bis dahin die Consuln die Untersu-
chungen wiirden beendigen konnen.
— • eadem, die solitudo veranlasste
aucb, gleichfalls die folg. Massregel.
— respond,, e. 17, 2. — nomen del.,
38, 55, 4. — fora sind hier allei u
genannt, es sind aber wol nach e. 14,
7 ancb die conciUabula zu denken.
Die in beiden lebenden Scbuldigen
hatten nacb der ang. St. nacb Rom
gebracbt werden sollen, dieses ist
nicbt geschehen ; docb sebeint durch
die Verbindong, in welche das Folg.
mit solitudo , ygl. § 1 : tanta fuga,
gesetzt ist, angedentet zu werden,
dass aucb Bewohner Roms, an die
4>ei Romae non resp. zunacbst zu
denken ist, sich gefliichtet baben.
3-5. carm. sac., die Schworfor-
mel, s. e. 15, 1; 10, 38, 10. — prae-
eunte v. *., s. 8, 9, 4; 31, 16, 8. —
precatione*, eigentlich die Bitte,
dass die Gotter den strafen mogen,
der den Eid nicht halt, dann anch
das eidliche Gelobniss, s. 9, 5, 3;
21, 45, 8; es ist der Tnhalt des Car-
men, daher im Folg. coniuratio und
iurewrando obligatio. — coniurat.,
s. e. 8, 3 ; erst bier wird die Bedeu-
tung des Wortes klar. — ullam, die
Mz. Hs. hat ulta res, vieti, batte L.
einen anderen Begriff hinzugefugt.
— violati er., entehrt waren, sich
hatten' entehren lassen, i. e. 15, 9;
1,-58, 7: violatum, wie sogleich
3
34
LIBER XXXIX. CAP. 18.
a. u. 568.
falsis testimoniis, sigais adulterinis, subiectione testamentorum,
5 fraudibus aliis contaminati, eos capitali poena adfjciebant plures
necati quam in vincala coniecti sunt. magna vis in utraque
6 causa virorum mulierumque fuit. mulieres damnatas cognatis
aut in quorum manu essent tradebant, ut ipsi in privato ani-
madverterent in eas; si nemo érat idoneus supplì cii exactor, in
7 publico animadvertebatur. datum deinde consulibus negotium
est, ut omnia Bacchanalia Romae primum, deinde per totam
Italiani diruerent, extra quam si qua ibi vetusta ara aut signum
8 consecratum esset. in reliquum (feinde senatus consulto cautum
est, ne qua Bacchanalia Romae neve in Italia essent; si quis tale
contaminati, — Jais, test, etc, e. 8,
7. « — subiect. test, Tac. Ann. 14,
40: subdidit testamentum; dagegen
Cic. Legg. 1, 16, 43: testamento
falsa supp onere. — capii, poena,
als quaestore.s, wie 4, 51, 3; die
provocatio ist bei diesen ausge-
schlossen. — utraq. causa, die bei-
den eben in plures - coni, sunt be-
zeichneten Verhaltnisse.
6-7. damnatas, sie werdennicht
in dem Familienratbe verurtbeilt,
aondern nnr die Execntion ist dem-
selben iiberlassen, Val. Max. 6, 3,
7:,ìb omnes (damnatas) cognati in-
tra domus animadverterunt etc,
Tac. Ann. 13, 32; 2, 50; Rudorff
Rechtsgesch. 2, 326. — cognatis,
diese bilden das Familiengericht, s.
Periocha 48; die Stelle aos Val.
Max. ; Rein Privati*. 416 f. — in quo-
rum m. ess. t so allgemein gesagt,
wie 34, 2, 11 ; s. Rein a. a. 0. 372.
— in priv., s. 9, 7, 17; in publico
< geschieht es durch die Behorden, s.
Tac. 1. 1. — datum deinde etc, L.
erwahnt hier u. § 8 das Non. Octobr.
* abgefasste Senatsconsult. Dieses
scheint wie das e 14, 7 vgl. e 17, 4
erwahnte Edict, von den Consuln in
Abschrift und mit der Anweisung
versehen, wie es bekannt gemacht
werden solle, an die einzelnen ver-
biindeten Staaten (quei foideratei
esent) gesebickt worden zn sein.
Ein Exemplar dieser Zaschrift hat
sich erhalten in dem sogenannten
senatusconsultum deBacchanaUbus>
welcbes an die Magistrate in agro
Teurano gesebickt, bei Tirioli, in
dem alten firuttierlande zwischen
Catanzaro und Nicastro 1640 gefan-
den worden ist und jetzt in Wien
aafbewabrt wird, s. Mommsen In-
scriptt. lat. ant. 196 p. 44 f. • —
Bacch.4iruer., s. e 16, 10. — > pri*
mum deinde absicbtlich neben ein**
ander gestellt. — extra quam si, in
der Anweisung der Consuln beisst
es: utei ea Bacanalia, sei qua sunt,
extrad quam sei quid ibei sacri est,
ita utei suprad scriptum est, in die-'
bus X — faciatis utei dismota sient
in agro Teurano ; so dass ibi pas-
seri d auf den im Folg. genannten
ager Teuranus bezogen werden
kann, wabrend es bei L. nach per
totam Italiam unklar ist; friiber
wurde extraq. sicubi gelesen ; uber
extra quam si s. 38, 36, 9. — vetu-
sta ara, des Bacchus oder Liber, s.
e 12, 4, sowol diese Worte als aut
— esset scheint L. zugesetzt zu ha-
ben. — in rei., s. 3, 21, 2 ; 23, 20, 6.
8-9. senatus e, L. giebt aus dem-
selben nur einen Auszug, beriihrt
aber die wichtigsten Punkte. — in
Ital., vgl. e 20, 1, das SC. greift
also auch in die Verhaltnisse der
Bundesgfenossen ein , wie 35, 7, 5;
vgl. Becker 2, 2, 451; 3, 1, 30; 4,
158 ; 50. — ne -essent, im SC. beisst
es: nei quis eorum (foideratorum)
Bacanal habuise velet, dann: Baca*
a. Ch. 186.
LIBER XXXIX. CÀP. 18. 19.
35
sacrum sollemne et necessarium ducerei, nec sine religione et
piaculo se id dimittere posse, apud praetorem urbanum profitere-
tur, praetor senatum consuleret; si ei permissum esset, cum in 9
senatu centum non minus essent, ita id sacrum faceret, dum ne
plus quinque sacrificio interessent, neu qua pecunia ^mmunis
neu quis magister sacrorum aut sacerdos essèt.
Àliud deinde huic coniunctum referente Q. Marcio consule 19
senatus consultum factum est, ut de iis, quos prò indicibus con-
sules habuissent, integra res ad senatum referretur, cum Sp.
vir ne quis adiese velet ceivit Roma'
nus neve nominus Latinìneve socium
^ quisquam nisei pr. {praetorem) ur-
' banum adiesent etc. — soìlemne, als
regelmassige Feier. — necessar., tei
ques esent, queìsibei deicerent nece-
sus ese Bacanal habere, eeis utei ad
pr. urbanum Romani venirent deque
eeis rebus, ubei eorum verba audita
esent, utei senatus nostèr decorne-
rei, dum ne minus senatorbus €.
adésent, quom ea res consoleretur ;
dami weiter bin : saera in oquoltod
ne quisquam feeise velet — nisei pr.
urbanum adieset isque de senatuos
sententiad, dum ne minus senatori-
bus C. adesent, quom ea res conso-
leretur, iousiset censuere, die Worte
nec - posse fiat also L. oder sein
Gewahrsmann zugezetzt; piaculo,
ein Vergehen, das eine Siinne nò'tbig
macht, s. 40, 13, 4. — profiter. im
SC. nur adiesent und venirent, —
ei, dem Petenten. — cum -non mi-
nus, wShrend im SC. dum ne minus
steht, weil bei L. keine Willensrieh-
tang in dem Satze liegt wie bei dem
folg. dum ne minus, vgl. jedoch 38,
24, 5; iiber die NacbstelluDg ven
non minus s. e. 41, 9; 42, 28, 9; die
Zahl der za einera Bescblusse er-
forderlichen Seaatoren war in den
einzelneo Fàllen verschieden, 8. 42,
28; Becker 2, 2, 442; Lange 2, 340.
— dum ne p. quinq. etc. Nach dem
das SC schliessenden censuere, s.
o., folgt: homines plous V oinvorsi
virei atque mulieres sacra ne quis-
quom feeise velet etc. — neu qua
pec. - esset, keine gemeinscbaftliche
Kasse, wie sie die Gollegion und an-
dere Societaten haben. — magister
sacror. a. sacerdos scheinen nicht
wesentlich yersebieden, jener der
Vorsteber, Leiter der heiligen Hand-
lungen, dieser der Priester, der sie
verricbtet, ygl 23, 24 \ 12: sacer-
doti ac templi antisHUbus ; im SC.
dagegen faeisst es : sacerdos ne quis
vir eset, vgl. e. 13, 8f., magister nc-
que vir ncque mulier quisquam eset.
neve pecuniam quisquam eorum
comoinem habuise velet neve magi-
stratum, neve promagistratud neque
virum neque mulierem quiquam
feeise velet ì es ist also neben dem
sacerdos der Vorsteber der religio'-
sea Gemeinscbaft, der dieselbe ver-
tritt, mit magister bezeichnet, wie
der magister SàUorum, mag. fra-
trum Arvalium und anderer Colle*
gien, nicht, wie es L. verstauden bat,
eine Art Oberpriester. Das Verbot
der coniuratio bat L. ubergangen.
Dass die Baeebanalien ungeachtet
dieser Anordonngen doch fortbe-
standen zeigt e. 41, 6; 40, 19, 9,
vgl. die SteUe aus Nonius zu e. 13,
12: Mommsen 1, 860.
i9. 1-2. Marcio, dieser wird in
dem SC. de Baecb. zuerst genannt ;
hier erscheint er allein, da Posta -
mias nach dem Polg. abwesend ist;
der Senatsbeschluss ist also nieht
nnmittelbar nach dem vorher er-
wabnteB gefasst worden. — prò in-
die., da sie, wenigstens Hispala, die
Anzeige nicht gerade von selbst ge-
3*
36
LIBER XXXIX. CAP. 19.
a. u. 568.
2 Postuihiù» quaestionibus perfectis Romam redisset Minium
Cerrinium Campanum Ardeam in vincula mittendum censuerunt
magistratibusque Ardeatium praedicendum, ut intentiore eum
custodia adservarent, non solum ne effugeret, sed ne raortis con-
3 sciscendaj locum haberet. Sp. Postumius aliquanto post Romam
venit; eo referente de P. Aebutii gì Hispalae Feceniae praemio,
quod eorum opera indicata Bacchanalia essent, senatus consul-
4 tum factum est, uti singulis his centena milia aeris quaestorès
urbani ex aerario darent; utique consul cum tribunis plebis
ageret, uti ad plebem primo quoque tempore ferrent, ut P. Ae-
butio emerita stipendia essent, ne invitus militaret neve censores
5 equum publicum adsignarent; utique Feceniae Hispalae datio
macht hatten, s. § 3. — Post. —
rediss. , Marcius hat seine Gerichte
friiher beendigt, s. e. 18, 2 ; 7. — in
fine, wahrscbeinlich. als Strafe, s.
e. 18, 5; 34, 44, 6; Sali. C. 51, 43,
nicht um ihn bis zum Gerichte, das
wol schon gehalten war, in Gewahr-
sam za haben ; doch ist es auffallend,
dass er nicht bereits, wie so viele
Andere, s, e. 18, 4, hingerichtet ist.
— magistrata 24, 45, 9. — prae-
dic., e. 51, 11; 2, 10, 4. — intent.
e. e, 32, 16, 17; 23, 19, 11: inten-
tiore cura cautum. — ads errare, s.
40, 23, 4; 4, 55, 3.
3-4. Postum. - venit, s. e. 20,
1. — singulis, obgleich nur zwei
sind, und utrique batte gesetzt wer-
den konnen; da die spateren t Hss.
ut in singuìis haben , kann L. 'auch
ut in singulos, s. e. 7, 2 geschrieben
haben. — cent. mil. aer., s. 32, 26,
14, es sollen wol Liberalasse ver-
standen, also der Gensas der ersten
Glasse bezeichnet werden, s. 1 , 43,
1 ; Mommsen, Gesch.desrom.Mdnz-
wes. 302 f., Lange 1, 360. — utique
- uti - ut, s. 42, 28, 7 ; Cic. Att. 9,
7 , 3 n. a. — primo q. t., sobald als
moglich. — consul, der dea Antrag
gestellt hat. — plebem, auch sonst
werden bisweilen in dieser Weise
Belohnungen durch einen Volksbe-
schluss ertheilt, s. Lange 2, 600;
obgleich auch durch den Senat,
Marq. 2, 3, 177; hier erfolgt das
Erstere, weil Aebutius von dem
Kriegsdienste, der gesetzlich be-
stimmt war, befreit werden soli, s.
10, 13, 9. — emer. stip., es soli so
angesehen werden, als ob er alle
gesetzlichen Feldziige gema eh t
batte, d. h. er soli vom K ri egs dice-
ste frei sein, wenn er niebt freiwil-
lig dienen will (invitus), Marq. 3, 2,
289. — censores haben nur die spa-
teren Hss., die Mz. censor Lieinius,
wofiir Hertz verm. censor et inscio,
Madvig censor ei ullus oder et dvi.
— eq. public, dieser wird also hier,
wie vorher derftriegsdienst, alseine
Last bezeichnet, bei den Senatoren
und deren Sohnen erscheint er als
Ehre, s. e. 44, 1; vgl. 1, 43, 10;
Suet. Aug. 38; Becker 2, 1, 251 ff.;
Lange 1, 405; 2, 18; 255. Dass der
equus publicus wegen des census
von 100000 As sei gegeben wor-
den, sagt L. nicht; auch batte schon
der Vater des Aebutius denselben,
8. e. 9, 2 ; Mommsen ì, 784.
5-7. datio deminut, das Recht
ihr Vermogen zu veraussern, ver-
schenken, wovon in deminutio die
Folge angegeben ist, wie Aehnliches
in dem Stil der Gesetze vorkommt.
Da sonst datio nicht leicht ohne Ob-
ject wie datio dotis, pignoris u. a.,
oder im Gegensatz, s. Digest. 35, 1,
82 : in datione — in facto, gebrauebt
wird, so vermuthet Huscbke capitis
deminutio, namlich die cap. dem.
a. Ch. 186.
LIBER XXXIX. CAP. 19.
37
deminutio gentis enuptio tutoris optio item esset, quasi ei vir
testamento dedisset, utique ei ingenuo nubere liceret; neu quid
ei, qui eam duxisset, ob id fraudi ignominiaeve esset, utique 6
consules praetoresque , qui nunc essent, quive postea futuri
minima, welche dnrch den Austri tt
aus einer Familie end den Ueber-
gang in eine andere z. B. in Folge
einer Heirath, die mit in manum con-
ventio geschlossen wurde, eintrat;
also das Recht ein iustnm matrimo-
nium dnrch die coemptio einzugè-
hen; doch ist zu bezweifeln, dass
dieses so dunkel uod unbestimmt, da
die capitis dem. min. nicht allein
jenen Grand, sondern auch andere
haben konnte, s. Gaius 1, 1^2: mi-
nima capitis deminutio est, cum Ci-
vita* et ìibertas retinetur, sed status
hominis commutatur, quod accidit in
his, qui a do pian tur, item in his
qui coemptionem faciunt. — gentis
enuptio, vgl. iiber enubere 4, 4, 7;
10, 23, 4; 26, 34, 3: die Erlaubniss
aus der gens zu heirathen wird ge-
wohnlich daranf beschrankt, dass
dieses Recht nnr den Libertinen
nicht zngestanden habe; doch findet
sich dafiir sonst kein Beispiel oder
Beweis, s. Becker 2, 1, 130; Lange
1, 195; Rein 402, auch erhàlt Fece-
nia in den iibrigen genannten Punk-
ten Rechte, die io der Regel freige-
borene Frauen nicht hatten, es lasst
sich daher wol nicht annebmen, dass
aie in dem einen nnr vor den Liber-
tinen sei ausgezeichnet worden.
Wahrscheinlicber ist daher die An-
nabme von Th. Moramsen Rora.
Forschungen 1, 9f. , dass bberbaopt
den Franen die Ausbeirathung aus
der gens nicht gestattet gewesen
sei, nnd dieses Hinderniss nur durch
einen Bescblnss der Gentilen oder
auf die hier bezeichnete Weise sei
aufgehoben worden. — tutoris optio
das Recht, welches cine Wittwe,
die in der Gewalt (manus) ihres
Maones gestanden hatte., dnrch das
Testament desselben erhàlt, sich
selbst einen Voraund zu wablen,
tutor optivus, im Gegensatze za
einem in dem Testamento bestimm-
ten, s. Gaius 1, 150: m persona uxo-
ri*, quae in manu est, recepta est
etiam tutoris optio, id est, ut liceat
ei permitterè quem vetit ipsa tufo-
rem sibi optare e te, Lange 1, 177,
198; Rein 537; da ùbrigens der
Fecenia freie Verfugung iiber ihr
Vermogen gestattet war (datio de-
minutio), so konnte dem Vormunde
nur die Verbindlichkeit obgelegen
haben seine Glientin zu vertreten
und die Verhandluogen fùr sie vor
Gericht oder sonst zu fìibren, s. 34,
2, 11 ; Rein 541 ; ob der friiher be-
stellte Yorraund, s. e. 9, 7, dadurch
entlassen wird, ist nicht zu erken-
nen. — item - quasi alter thìimlicb,
s. Plaut. Rud. 3, 4, 27; Poen. 1, 2,
31. Der Satz item - dedisset ist
wol nicht auf den zuìetzt genannten
Punkt, die tutoris optio, allein, son-
dern auf alle zu beziehen, wenig-
stens liegt ein Grand jener Be-
schrankung nicht in der Zusammen-
stellung der Satze. — vir = maritus.
— ingenuo n. I. etc, ein iustum
matrimonium mit einem Freigebo-
renen eingehen, obne dass usw.,
da das conubium mit ingenuis den
Libertinen wol niebt gerade verbo-
te n war, aber in der offentlichen
Meinung als fùr den^ ingenuus ent-
ehrend angesehen wnrde, s. Cic.
Sest. 52, 110; Phil. 2, 2,3; Plut.
Cat. m. 24; comp. Arist. 6 u. a.,
so liegt der Nachdruck auf dem Zu-
satze: neu - esset, so dass Fecenia
einer ingenua gleicbgestellt wird, s.
Becker 2, 1, 197; Lange 1, 195,
380 ; Rein 402. — utique zum vier-
tenmale. — qui nunc ~ essent eine
in Gesetzen und Senatsbescblusseu
nicht seltene Formel, s. 41, 9, 11;
Fest. sacrarne ntum p. 347 u. a., um
38
LIBER XXXIX. CAP. 19. 20.
a. u. 568.
essent, curarent, ne quid ei milìeri iniuriae fìeret, utique tuto
7 esset. id senatura velie et aequum censere, ut ita fìeret. ea om-
nia lata ad plebem factaque sunt ex senatus consulto ; et de cetero-
rum indicum inpunitate praemiisque permissum est consulibus.
20 Et iam Q. Marcius quaestionibus suae regionis perfectis in
Ligures provinciam proferisci parabat, tribus milibus peditum
Romanorum , centum quinquaginta eqaitibus et quinque milibus
Latini nominis peditum, ducentis equitibus in supplementum
2 acceptis. eadem provincia, idem numerus peditum equitumque
et collegae decretus erat. exercitus acceperunt, quos priore
S anno G. Flaminius et M. Aémilius consules habuerunt duas
praeterea legiones novas ex senatus consulto scribere iussi sunt,
et vigniti milia peditum sociis et nomini Latino imperarunt et
equites octingentos, et tria milia peditum Romanorum, ducentos
4 equites. totum hunc exercitum praeter legiones in supplemen-
tum Hispaniensis exercitus duci placebat. itaque consules, dum
ipsi quaestionibus inpediebantur, T. Maenium dilectui babendo
5 praefecerunt. perfectis quaestionibus prior Q. Marcius in Ligu-
6 res Apuanos est profectus. dum penitus in abditos saltus, quae
latebrae receptaculaque illis semper fuerant, persequitur, in prae 1
7 occupatis angustiis loco iniquo est circumventus. quattuor milia
militum amissa, et legionis secundae signa tria, undecim vexilla
socium Latini nominis in potestatem hostium venerunt et.arma
die Dauer der Bestimmung iiber das
laufende Jahr hinaus za bezeichnen.
— iniuriae, s. e. 12, 3. — tuto, Cic.
Att. 14, 12, 2; ib. 8, 11 A. u.a., da-
gegen 3, 45, 9: in tuto sit. — in-
dicum, s. e. 14, 6, wo der Erfolg
nicht angegeben ist. — inpunit. , s.
e. 17, ìipraemia.
20-21. Krieg io Ligurien and
Hispanien.
1-4. quaest. - perf., dieses war
wol schon e. 19, 1 gesebehen. ~
suae reg: , erst hier sieht man, dass
die Consulti verschiedene Gegenden
Italiens bereist baben, s. e. 18, 7. —
Ligur. geht auf e. 2 zuriick. — Fla-
min.y e. 2., — decret. erat, ebe die
Untersuchungen begannen. — equi-
tes octing. baben die'spateren Hss.,
und dieses Verhàltniss zwischen der
Reiterei und den Fusssoldaten der
sodi findet sich mehrfach, s. 35, 20,
4; ib. 41, 7; vgl. zu 40, 36, 6; die
Mz. Hs. hat mille trecentos, eine
Zabl, die nicht leicht vorkonimt,
wohl MCC, s. 38, 35, 9. — tria -
Rom. - eq. kann, da Biirger gemeint
aind , nicht von imperarunt abban-
gen, s. 36, 1,6, sondern gebt auf
scribere iussi sunt zuriick. — Hi-
spaniensis, 23, 28, 8. — itaque, die
Gedanken sind zusammen gezogen:
consules iussi erant dilectum ha-
bere; interim quaestiones iis man-
datae sunt, iiaque oder sed ipsi
propter quaestiones non potuerant,
itaque etc. — Maenium, den praet.
urbanus, e. 8, 2; der also auch von
den Gonsuln beauftragt werden
kann, s. e. 38, 10; 42, 35, 4; vgl.
32, 8, 5; 33, 43, 7; Becker 2, 2,
187.
5-10. perfectis - prof., nachdem
L. das Nothige Uber die Vertbeilung
a. Ch. 186.
LIBER XXXIX. CAP. 20. 21.
39
multa, quae quia inpedimento fugientibus per silvestres semitas
erant passim iactabantur. prius sequendi Ligures finem quam a
fugae Romani fecerunt. consul ubi prìmum ex hostium agro 9 '
evasit, ne, quantum deminutae copiae forent, adpareret, in locis
pacatis exercitum dimisit. non tamen oblitterare famam rei male 10
gestae potuit; nam saltus, unde eum Ligures fugaverant, Mareius
est adpellatus.
Sub hunc nuntium ex Ligustinis vulgatum litterae ex Hi- 21
spania mixtam gaudio tristitiam adferentes recitatae sunt. C. 2
Atinius, qui biennio ante praetor in eam provinciam profectus
erat, cum Lusitanis in agro Astensi signis conlatis pugnavit; ad
sex milia hostium sunt caesa, ceteri fusi et fugati castrisque ex-
utL ad oppidum deinde Astam obpugnandum legiones ducit; id 3
quoque haud multo maiore certamine cepit quam castra, sed,
der Heere und die Ausbebung, was
e. 8 iibergangen ist, nacbgeholt hat,
gebt er ohne eine Partikel wie igi-
iur u. a. auf § 1 zuriick, vgl. 40, 7,
9 0. a. — prior bczieht sicb niebt
auf in Apuanos, sondern nur auf
das Pradicat. L. scheint bei prior
gedacht zu haben, dass Postumius
folgen werde, was nach e. 23, 9
nìcht geschehen ist. — Apuan., s.
e. 2 , 5. — signa - vexilla werden
hier aro geschieden, wie 25, 14, 4 u.
7, sonst baben die Coborten, d. h.
die sodi auch signa, s. 27, 12, 17;
ib. 13, 11; 9; 14, 3 u. a.; wie um-
gekebrt, s. 8, 8, 10, die Legionssol-
daten vexilla, die besonders dea
Reitern angehoren, s. 4, 38, 3; 8,
39, 6; Marq. 3, 2, 268. — prius, da-
vor bat die Mz. Hs. noch nec, viell.
ae od. et. — sequendi -fugae, s. 1,
14, 9. — dimisit, wenn es ricbtig
ist, bedeutet woi nicht, dass er das
Heer entlassen habe, was er, da er
seine Aufgabe niebt erfrillt hatte
(provincia confecta) und die Feinde
in der ISahe waren, oboe Senatsbe-
scbluss niebt durfte, Tgl. 36, 40, 6;
40, 17, 7 ; ìb. 28, 8; 39, 56, 3, son-
dern : er entliess es an versebiedene
Orte , was besser durch divisit aus-
gedruckt ware, wie Duker lieber
lesen wollte und eine Hs. bietet. —
saltus —Marc*, wo dieser gewesen
sei, lasst sicb niebt ermittéln.
21. 1-5. sub k. ?i.j s. 35, 31,
13; 29, 15, 4. — ex Ligustinis u.
ex Hisp. sind wol attributiv, niebt
mit den Verben zu verbinden. Li-
gustini brauebt L. bisweiien, s. 31,
10, 1: ceteris Ligustinis populis;
32, 31, 4 u. a., wie Polybius meist,
s. 34, 10 extr., ^iiyvariVùC sagt,
gewohnlich aber Ligures, aber bel-
lum Ligustinum, kostis, ager Ligu-
stinus u. a., s. 34, 8, 6; 40, 27, 13.
— Hispan. , das folg. Lusitani und
§ 6 zeigen, dass ulteriore zu denken
oder ausgefallen ist. — mixta, s.
10, 16, 3: mixtis terrore precibus,
dagegen 9, 22, 10: rrrìxto cum do-
lore laetitia, vgl. 4, 25, 12. — reci"
tot. s., im Senato, die Mz. Hs, hat
venerunt, 23 , 48 , 4. — Atin, , 38,
35, 2; 10. — Astensi, (die Mz. Hs.
hat das bekanntere, aber bier nicht
passende scensi) in Baetica, ostlich
von Gades, s. Plin. 3, 1, 11: inter
aestuaria Baetis coloniae Asta, quae
Regia appellatur e te, Uckert. 2,1,
356. — Lusit., diese sebeinen nach
Siiden vorgedrungan zu sein. — le*
giones, nach 38, 36, 3 steht nur
eine Legion dort. — quoque haud,
22, 42, 8. — haud m. m., (und zwar)
unter niebt viel grosserem u. s. w.,
40
LIBER XXXIX. GAP. 21. 22.
a. u. 568.
dum incautius subit rauros, ictus, ex vulnera post dies paucos
4 moritur. litteris de morte propraetoris recitatis senatus censuit.
mittendum, qui ad Lunae portum C. Calpurnium praetorem con-
sequeretur nuntiaretque senatum aequum censere, ne sine im~
5 perio provincia esset, maturare eum profìcisci. quarto die, qui
missus erat, Lunara venit; paucis ante diebus Calpurnius pro-
6 fectus erat. et in citeriore Hispania L. Manlius Acidinus, qui
eodem tempore quo C. Atinius in provinciam ierat, cum Celtibe-
7 ris arie conflixit. incerta Victoria discessum est, nisi quod Celti*
beri castra inde nocte proxima moverunt, Romanis et suos se-
8 peliendi et spolia legendi ex hostibus potestas facta est. paucos
post dies maiore coacto exercitu Celtiberi ad Calagurrim oppi-
9 dum ultro lacessiverunt proelio Romanos. nihil traditur, quae
causa numero aucto infirmiores eos fecerit. superati proelio
sunt; ad duodecim milia hominum caesa, plus duo capta, et
10 castris Romanus potitur. et nisi successor adventu suo inhibu-
isset inpetum victoris, subacti Celtiberi forent. novi praetores
ambo exercitus in hiberna deduxerunt.
22 Per eos dies, quibus haec ex Hispania nuntiata sunt, ludi
Taurii per biduum facti religionis causa, [decem] adparatos
da quoque auf id nicht auf das Folg.
sich bezieht. — ictus ist von ex
vuhteremn trennen. — Luna ep., 34,
8, 4. — aeq. cens., e. 4, 2. — matur.
prof., 40, 26, 4; 34, 46, 5 u. a.
6-10. Manlius, 38, 35, 2; das
Folg. schliesst sich an e. 7, 6 an. —
citer., zìi dem nach der Tbeilnng
32, 28, 1 1 Celtiberien gehort. — pau-
cos p. d., dagegen § 5 : paucis a. die-
bus ohne wesentlichen (Jnterschied.
— Calagurrim, nordlich von dem
G'ebiete derCeltiberer, im Lande der
Basken, Pamplnna; Strabo 3,4, 10
p. 161 : tv KaXayovqi Ovatfxoovcov;
Plin. 3, 3, 24 erwahnt Calagurrita-
nos, qui N ossici (j. Calao orra) nnd
Calag. , qui Fibularenses cognomi-
nante; Liv. frg. 1. 91 : ad Calagur-
rim Nasicam, Val. Max. 7, 6 -Ext.
3; Oros. 4, 20; Caes. B. C. 1, 60;
welche der beiden Stadte an u. St.
gemeint sai, lasst sich nicht ent-
scheiden. — ambo kann un? praeto-
res nnd exercitus bezogen werden.
22-23, 4. Spiele, religiose An-
gelegenheiten, die Gallier, Golonien.
Plin. 33, 10, 138.
1-2. ludi Taurii ist die hs. Lei-
art, nicht ludi Taurilia, vgl. 29, 14,
14: ludifuere, Megalesta adpellata,
zur Sa che s. Paul. Diac. p. 350 : Tau-
rii appellabantur ludi in honorem
deorum inferorum facti, instituti
-regnante Tarquinio, nach Servias
ex Hbris fatalibus; Varrò L. L.
5, 154: ibi quoque (in circo Fla-
minio) ludis Tauriis equi circum
metas currunt; Marq. 4, 340. —
relig. causa, aus einer besonderen
religiosen Veranlassung, also nicht
regelmassig, s. Preller 478, aneli
nicht blos znr fielastigung. — ad-
par. d. lud., vor adparatos haben
die Hs. noch decem, weshalb Sigo-
nius verm. per dies decem adpar»
deinde, wodurch aber deinde an eine
unpassende Stelle kame ; ob decem,
denn 10 Tage dauerten damals re-
gelmassig die Votivspiele, s. § 8;
36, 2, 4; ib. 36, 2; 40, 45/6; 42,
20, 3; ib. 28, 9; Marq. 4, 474,
». Ch. 186.
LIBER XXXIX. CAP. 22.
41
deinde ludos M. Fulvius, quos voverat Aetolico bello fecit. multi 2
artifices ex Graecia venerunt honoris eius causa, athletarum
quoque certamen tum primo Romanis speptaculo fuit, et venatio
data leonum et pantherarum, et prope huius saeculi copia ac
varietate ludicrum celebratum est. novemdiale deinde sacrum 3
tenuit, quod in Piceno per triduum lapidibus più ver at, ignesque
caelestes multifariam orti adussisse complurium levi adflatu ve-
stimenta maxime dicebantur. , addita et unum diem supplicalo 4
est ex decreto pontifìcum, quod aedis Opis in Capitolio de caelo
tacta erat. Irostiis maioribus consules procurarunt urbemque
lustraverunt. sub idem tempus et ex Umbria nuntiatum est 5
semimarem duodecim ferme annos natum inventum. id pro-
digium abominantes arceri Romano agro necarique quam primum
iusserunt.
Eodem anno Galli Transalpini transgressi in Yenetiam sine 6
457, richtig und etwas ausgefallen
ist, l'àsst sich DÌcht sicher entschei-
den. — adpar,, 32, 7, 14: ludi Ro-
mani magno adparatu facti. — -
Aetol: b., s. e. 5, 7. — ariific,
Schauspieltr, § 10; 41, 20, 10; 7, 2,
6; aucb wol Tànzer, Musiker u. a.,
Tac. 14, 21 ; Mommsen 1 , 607 f. —
athletf griech. Ringer; Momnisen 1,
874; Marq. 4, 481; dieses wie die
vorher angedeuteten mnsischea
Spiele und die Erbauung des Tem-'
pels des Hercules Musarum, e. 5,
17, zeigen die griech. Bildong des
Fulvius, vgl. zu 36, 3, 13. — vena-
tio e te, aucb darauf seheint sich
primo, 42, 22, 7, zu beziehen; zar
Sache s. 42, 27, 6 ; Mommsen a. a.
0., Marq. 4, 522; 566. — huius
saec., vgl. praef. 10; 7, 2, 13.
3—5. novemd. s, , 1, 31, 4. —
pluverat haben mehrere Hss., andere
pluerat; lui. Obs. 3 (56): quod in
Piceno lapidibus pluit ignesque cae-
lestes mult(fariam orti;levi adflatu
complurium vestimento usserunt.
— levi adjl., leicbte Beriihruog durch
die Fiamme; 28, 23: 4: ambusti ad-
flatu vaporis. — unum d. supp. , =
quae unum diem fuitx auf eiuen
Tag, eintagig, der Accusat. ist mit
dem Subst. verbunden,. wie Caes. B.
G. 2, 35, 4: dies quindecim suppli-
cano decreta est, sonst gehort der-
selbe gewohnlich zum Verbum, be-
sonders esse, s. 27, 37, 4 ; 40, 45, 5 ;
41, 9, 7; ib. 13, 3; 21, 11. — Opis,
der Gemahlin des Saturnus, wes-
halb der Tem pel eigentlich aedis
opis et Saturni biess ; er stand auf
dem Gapitolium nacb dem Fwura zu,
s. Cic. Pbil. 1, 7, 17 ; Becker 1, 404;
Inserì ptt. latt. p. 409. — host. maior.,
33, 26, 9; 37, 47, 4. — procur., das
Subject sind die prodigio; iiber die
lustratio urbis s. 42, 20, 2; 21, 62,
7; 35, 9, 5. — semimar., 31, 12, 8.
— Rom. agro, 27, 5, 15; 28, 11, 4.
— iusserunt kb'nnte wie procura-
runt - lustraverunt sich nur auf die
Gonsuln beziehen, die aucb dieses
im Auftrage der pontifices hatten
vollziehen lassen, da es aber bei lui.
Obs. heisst: aruspicum iussu neca-
tus, so ist es niebt unwahrschein-
lich , dass aruspices ausgefallen sei,
wie Drakenb. vermuthet.
6-7. GalU etc, der erste Ver-
such von Galliern an der Ostseite
der Alpen in Italie n einzudringen, s.
Strabo 4, 6, 12 p. 209, vgl. unten e.
45, 6;- 40, 53, 5; 43, 5, 2; 7; nach
§ 7 ; e. 54, 5 ; 55, 1 seheint L. anzu-
nehmen, dass sie aus dem eigentli-
42
LIBER XXXIX. CAP. 22. 23.
a. u. 568. 569;'
populatione aut bello haud procul inde, ubi nunc Aquileia est,
7 locum oppido condendo ceperunt. legatis Romanis de ea re
trans Àlpes missis responsum est neque profectos ex auctoritate
gentis eos nee in Italia, quid facerent, sese scire.
8 L. Scipio ludos eo tempore, quos bello Antiochi vovisse sese
dicebat, ex conlata ad id pecunia ab regibus civitatibusque per
9 dies decem fecit. legatum eum post damnationem et bona yen-
dita missum in Asiam ad dirimenda inter Antiochum et Eume-
10 nem reges certamina Valerius Antias est auctor; tum conlatas ei
pecunias congregatosque per Asiam artifices, et quorum ludorum
post bellum, in quo votos diceret, mentionem non fecisset, de iis
post legationem demum in senatu actum.
SS Cum iam in exitu annus esset, Q. Marcius absens magistrata,
abiturus erat; Sp.Postumius quaestionibus cum summafidecura-
que perfectis comitia habuit. creati consules sunt Ap. Claudius
2 Pulcher M. Sempronius Tuditanus. postero die praetores facti
P. Cornelius Cethegus A. Postumius Albinus C. Afranius Stellio
cfaen Galileo gekomraen seien, ob-
gleich es naher liegt anzanehmen,
dass sie ibre Wohnsitze in der Do-
naagegend und Illyrien gehabt ha-
ben, s. Tac. Germ. 28; Zeoss die
Deatscben 172 ff. — in Venet., 41,
27, 3; Plin. 2, 72, 182: in parte
Italiae, quae genetta appellatur,
gewohnlicher wird der Volksname
gebraucht, s. 1, 1, 3; die Veneter
sind scbon lange rait den Romern
verbuodet, s. 41, 27; Polyb. 2, 23 f.,
die letzteren betrachten sich als die
Oberherren des Landes, wie alles
dessen, was siidiich von den Alpen
liegt, s. e. 54, 12, Mommsan 1, 548.
Da nicht langt vorher die Gallier
in Italien unterworfen worden sind,
s. 36, 38, so sollen sich nicht nene
Stamme daselbst ansiedeln, vieti,
nahm man auch RUcksicht anf die
Piane Philipp», s. e. 35, 4. — trans
Alp*, es ist an eine Sendung in das
eigentliebe Gallien za denken; zur
Sache s. Mommsen 1, 663.
8-10. conlata etc, wie e. 5, 7.
— per dee, § 1. — post damn., 38,
54; 60. — dirim., die Veranlassung
za Streitigkeiten ist schon 38, 39,
17 erwfihnt. — artifici wie § 2. —
in senatu, Scipio war also nacb sei*
ner Verurtheilung and Verarmang
noch im Sonate und nach e. 44, 1
noch in den Rittercentnrien, selbst
die nachsten Censoren scheinen ihn
nicht aosgestossen za haben. —
menti on. nonfec. etc, dieses Ver-
fahren weicht von dem gewohnlichen
ab; die Spiele selbst erwahnt auch
Plinius 33, 10, 138, aber nicht die
Gesandtschaft : populus Romanus
stipem spargere coepit Sp. Postu-
mio Q. Marcio coss., tanta abun-
dantia pecuniae erat, ut eam con-
ferret L. Scipioni, ex qua is ludos
fecit,
23* 1-2. absens , er scheut sich
nach der Niederlage e. 20 als Con-
sul in Rom za erscheinen. — quae-
stion,, diese haben ihn also vom Oc-
tober, s. e. 18, 8, bis in' den Februar
in Ansproch genommen. — Claudius,
38, 42; 36, 10; 22; 30.— Sempron.
37,47 ; 35, 7.— Cornei., s.c. 32, 14.
— Stellio, s. e. 55, 9, fiodet sich als
Znnarae eben so selten als Tempsa-
fttt£,obdieser nach der Colonie Temp-
sa so genannt worden sei, ist nicht za
ermitteln, da 34, 45, 5 die Hss. lù-
ckenhaft sind ; es wird nach 34, 47,
p. Ch. 186. 185.
LIBER XXXIX. CAP. 23.
43
C Àtìlius Serranus L. Postumius Tempsanus M. Claudius Mar-
cellus. extremo anni, quia Sp. Postumius eonsul renuntiaverat 3
peragrantem se propter quaestiones utruroque litus Italiae deser-
tas colonias Sipontum supero, Buxentum infero mari in venisse,
triumviri ad colonos eo scribendos ex senatus consulto ab T. Mae- 4
ilio praetore urbano ereati sunt L. Scrìbonius Libo M. Tuccius Cn.
Baebius Tamphilus.
Cum Perseo rege et Macedonibus bellum quod inminebat, 5
2 Tympanus vermuthet. — . Serran-,
35, 10, 11. — Marcella*, stadere
Hss. habeu QfarceUtnus , dann aber
miìsste angenommen werden, dass
er, von eioem plebejischen Claudier
adoptirt, nicbt, wie es Sitte war, das
nomeo gentile in Claudianus, son-
dern den Zunamen MarceUus ver-
àodert habe, wie eia Cn. Cornetto*
Lentulus Marcellinus erwahnt wird
Cic. Fam. 15, 10, vgl. Marq. 4, 17 f.
Ob der bier genannte der«. 45 oder
der 38, 35 erwahnte sei, ist nicht
za entscheiden. Die Vertheilung
der Provinzen uod Heere hat L., da
er sicb sogleich za den,Verhaltnis-
sen in Macedonica wendet, iiber-
gangen, s. e. 20, 1 ; e. 33, 1 ; Einzel-
nes làsst sich aus e. 29 5 32; 41 ab-
nebmen.
3-4. peragr.y er bat also nicht
allein die fora und conciliabula, son-
derà die ganze Sudseite Italiens, s.
e. 20, 1 , bereist. — Sipont. - Bu~
xent., beide erst 560 gegriindet
aind sebon verodet, 8. Lange 2, 183.
— supero - inf. mari, freier Ge-
brauch des locativen Abiativs. — eo
scrib., vgl. 31, 49, 6. — praef. urb,,
in Tributcomitien. — Libo 35, 10;
20: Tuccius 37, 50; Baebius 32, 1.
23, 5-29,2. Ursachen desKrie-
ges mit Perseus. Polyb. 22, 22 a ;
23, 4; 6; Diod. Sic. 29, 19; Appian.
Maced. 9.
5. Cum Perseo, die folgende Er-
orternng ist obne alle Verbindang
angereiht und von L. so gestellt,
dass es nicbt za erkennen ist, in
welcbes Jahr er die erwàhnten Er-
eigaisse gesetzt bat. Sie werden
erzahlt, «he der Beginn des neuen
GonsttlaUjahres 569 gemeldet ist,
sebeinen also nocb in das Jabr 568
gerecbnet za werden ; aber e. 29, 4
u. 8 spriebt er sa, als ob das von e.
23, 5 an Erzahlte bereits in das Jahr
569 falle. Wabrscheinlich bat er
den Amtsantritt der Consuln za be-
merkea vergessen, wie 40, 44, 3; an
anderea Stellen, wo ahnlicbe Unter-
breebungen vorkommen, ist derselbe
angegeben, vgl. 39, 33, 1 und 38;
ib. 46, 6 a. 54, 1 ; 8, 1 u. 16 ; 40, 2,
5 u. 16*; 4: ib. 20, 3 a. 25 u. a.
Das zuletzt aus Griecbenland Be-
ricbtete, 38, 30-35 war im J. 566,
in der 6. Strategie Pbilopoemens ge-
schehen; darauf haben die Laceda-
monier Gesandte nach Rom gè-
schickt, welcbe vom Consul M. Ae-
milius Lepidus, s. 38, 42, also im
Jahre 567 Bescheid erbalten, s. Po-
lyb. 23 , 1 , dann beisst es bei ihm
£v&i(og 6 <Pilo7io{{i7]v (also als
Strateg) ngsafieviàg xctTaaTrjaag
tovg n€QÌ tòv Nixódrn*ov - £|£-
ne/uìpsv tìg t^v P(óf47)v; wenn die-
se 7. Strategie Philopoemens unmit-
telbar an die sechste, s. 38, 33, sich
angeschlossen batte, so natte L. die
Verhanalangen 23-29 a. 33 f. je ein
Jahr za spat 569 a. 570 statt 568 a.
569 gesetzt, wie JNissen Crit. Unters.
231 ff. annimmt. Allein es wàre un-
ge wohnlich, wenn Philop., was nur
bei Aratus vorgekommen war, drei-
mal nach einander Strateg gewesen
w'are; dann wird Polyb. 23, 10 «:
<Piko7tolfi7iv nqbg 'liQX(ova tòv
OTQaTqyòv lóyoig rial #u<péQe-
To,Archon,s.c.9;28,3;L. 41,24,1,
44
LLBER XXXIX. CAP. 23.
a. u. 569*
non unde plerique opinantur, nec ab ipso Perseo causas cepit:
inchoata initia a Philippo sunt, et is ipse, si diutius yixisset, id
6 bellum gessisset. una eum res, cum vieto leges inponerentur, '
maxime angebat, quod qui Macedonum ab se defecerant in bello,
1 in eos ius saeviendi ademptum ei ab senatu erat, cum, quia rem
integram Quinctius in condicionibus pacis distillerai, non despe-
8 rasset impetrari posse. Antiocho rege deinde bello superato ad
Thermopylas, divisis partibus, cum per eosdem dies consul Àci-
9 bus Heracleam, Philippus Lamìam obpugnasset, capta Heraclea
quia iussus abscedere a moenibus Lamiae erat Romanisque oppi-
io dura deditum est, aegre eam rem tulerat. permulsit iram eius
consul, quod ad Naupactum ipse festinans, quo se ex fuga Aetoli
als Strateg genannt; cine zweite
Strategie desselben, welche Polyb.
28, 6 anzudeuten scheint, die aìso
nach dem Tode Philopoemens fallen
wiirde, kann nicht gemeint sein;
wahrend die 23, 10 a erwàbDte, da
die Strategen vor und nach 567-568
bekaDnt sind, am einfachsten zwi-
schen die 6. u. 7. Strategie Philo-
poemens gesetzt wiirde. Io diese
ware dann die von Polyb. 23, 1
bezeichnete Gesandtschaft, in das
nàchste Jahr568-569; 01. 148, 3/4
das von L. e. 23 ff. Erzàhlte zu se-
tzen und ein Irrthum desselben niebt
anzunehmen, ygl. zu e. 50, 10;
Schorn Geseh. Griechenlands S.
414; Manso 3, 420; Merlecker
Achaica 352; 394; Clinton znm J.
187. — inmineb., (aus der Farne)
drohte, denn der Krieg beginnt erst
1 4 Jahre spater, s. 42, 28 ; auf densel-
beo, als das nàchste wichtige Ereig-
niss, bereitet L. , Polyb. folgend,
schcm bier vor; doch ist <$ie fol-
gende Darstellung ohne Beziehung
auf das Vorhergeh. — unde = inde,
unde. — causas cep. wird nieht oft
verbnnden, s. Terent. Andr. 1, 3, 8;
vg1.ib.4,l,19;Eun.5,5,30. Dievon
Anderen angenommenen Ursaehen
sind wahfscheinlich die vonL. selbst
42, 13 ; 40 vgl. 17 ; 25 ; 28 nacb den
rom. Annalen angegebenen. — in-
choat. in., ein hàufiger Pleonasmus,
s. praef. 12; 1, 46, 7; zur Sacbe 40,
16, 3. — et is ipse, s. 40, 26, 4; die
spateren Hss. haben et ipse, was
bier, wo Philipp, eben genannt ist,
nicht verwerfliefi schei nt, s. za 36,
8, 4; 5,43,4.
6-7. angeb., 21, 1, 5; 39, 53, 5
u. a. — leges imp., 31 , 11, 17; 33,
30. — qui Maced. , da an die Mace-
donien unterworfenen griech. Staa-
ten nicht gedacht werden kann, so
'sind die Oresten gemeint, s. e. 28,
2; 42, 38, 1; 33, 34, 6; Polyb. 18,
30: ^OqéoxttS xaìov/uévove &ià tÒ
ngoa^toQrjaai oiploi xaxà xòv nó-
XsfLiov otvxovòfxovg à(peìaav. —
absedefecer., ungenau ausgedriickt,
da man defecissent oder eum erwar-
tet, s. 2, 43, 6; 24, 33, 6; Sali. I. 61,
1 : MarceUus - in urbibus, quae ad
se defecerant; Cic. S. Rose. 2,6;
Verr. 5, 49, 128. — in condicionib.,
bei der Verhandlung iiber densel-
ben; doch ist das hier Erwàhnte
weder 33, 12 noch 33, 30 erwàhnt;
far and ere Verhaltnisse ist 33, 13,
15; ib. 35, 12 die Verweisungan
den Senat erwabat.
8-13. ad Therm., 36, 19. — di-
vi*, pari., 25 , 30, 6 ; znr Sacbe 36,
25. — quia - erat, s. 34, 23, 10. —
dedit a., 36, 25.— Naupact, 36, 33.
— permisit, vgl. e. 28, 4 ; 36, 33, 1 ;
als der Consul nacb Naop. zog, batte
Phil. Atbamanien, s. 36, 14, und
mehrere Stadte in Thessalien, s. e.
25, 3, vgl. 36, 14, bereits einge-
\
A. Ch. 185.
LIBER XXXIX. GAP. 23. 24.
45
contulerant, Philippo perraisit, ut Athamaniae et Amynandro bel-
lum infenret et urbes, quas Thessalis Aetoli ademerant, regno
adiceret baud magno certamine et Amynandrum Atbamania ex- li
pulerat et urbes receperat aliquot. Demetriadem quoque, urbem 12
validam et ad omnia opportunam, et Magnetum gentem suae di-
cionis fecit. inde et in Thracia quasdam urbes, novae atque in- 13
suetae libertatis vitio seditionibus principum turbatas, partibus,
quae domestico certamine vincerentur, adiungendo sese cepit His 24
sedata in praesentia regis ira in Romanos est. numquam tamen
remisit animum a colligendis in pace viribus, quibus, quandoque
data fortuna esset, ad bellum uteretur. vectigalia regni non fructi- 2
bus tantum agrorum portoriisque maritimis auxit, sed metalla
etiam et veterà intermissa recoluit et nova multis locis instituit
ut vero antiquam multitudinem hominum, quae belli cladibus amis- 3
sa erat, restitueret, non subolem tantum stirpis parabat cogendis
omnibus procreare atque educare liberos, sed Thracum etiam ma- 4
gnam multitudinem in Macedoniam traduxerat quietusque aliquam-
diu a bellis omni cura in augendas regni opes intentus fuerat. .
nommen, nach der beriihrten Zu-
sammenkunft nimmt er Magnesien,
Dolopien, Aperantia und einige
Stadte io Perrhàbien, 36, 33, 1;
7 ; wenn er auf dem Zuge nach Do-
lopien Athamanien anch wieder~be-
riihrt haben solite, so bat er es doch
auf demselben nicht eiogenommen,
s. Nissen 223. — ut wiirde hier we-
niger passend feblen als 33, 45, 3;
40, 26, 6, es kann ansgefallen oder
inferro - adicere geschrieben gewe-
sen sein. — > recep., s. 36, 10, 2. —
opport, e. 25, 9. -7- in Tkrac, e. 24,
6. — novae a. iris., sie waren lange
Konigen, fràber denen von Aegyp-
ten, s. 31, 16, 4, dann dea macedo-
nisebeo uaterworfen gewesen. —
vitio, eia Uebelstand, der mit der
Freiheit, wenn sie noch neu ist, ver-
bunden erscheint, vgl. Tac. Germ.
1 1 : illud ex liberiate viUum. — *&*
dit, Erklarung von vitio. — cepit,
das war spater gesebeben als das §
11 Erwahnte.
24. 1-4. in praes. in Bezug auf
§ 5: rf«j integro. — quandoque -
quandocumque , 1, 31, 4; ib. 24, 3.
— fruct.agr., nach der Verbindung
mit portoriis konnen Abgaben von
dem erhohten Bodenertrag, der er-
hohte Betrag des Zebnten , den Wor-
ten nacb aucb der hobere Ertrag
der Domane verstanden werden. —
portor. marit, Abgaben in den Ha-
fen, Ein= und Ansgangszb'lìe ; por-
torta allein hat meist eine weitere
Bedeutung, s. 32, 7, 3, vgl. 40, 51,
8 ; Scblosser Gesch. d. alt. Welt 2,
2, 131. — metalla, s. 42, 12, 9; ib.
52, 12; 45, 18, 3: metalli quoque
Macedonici, quod ingens vectigal
erat; ib. 29, 11. — velerà int, alte,
abèr aufgegebene Bergwerke. « —
subol. stirp., Nachwucbs aus dem
Stamine, gleichsam nene Zweige, s.
42, 11, 6; Schora 327. — procreare,
L. hat wahrscheinlich an Gesetze
wie die Papia Poppaea a. a. gedacht.
— quietusque etc. fogt den Um-
stand hinzu, durch den die Ausfiih-
rung der Massregeln moglicb wurde ;
die Kriege sind wol die gegen
Thraker, Dardaner n. a., s. 42, 52,
11. — in-augend. intentus, sonst
ad oder der dativ. gerundivi.
46
LIBER XXXIX. CAP. 24.
a. u. 569.
5 rediere deinde causae, quae de integro iram moverent in Roma-
6 nos. Thessalorum et Perrhaeborum querellae de urbibué suis ab
eo possessis et legatorum Eumenis regis de Thraciis oppidis per
vim occupatis traductaque in Macedoniam multitudine ita auditae
7 erant, ut eas non neglegi satìs adpareret maxime moverat sena-
tum, quod iam Aeni et Maroneae adfectari possessionem audierant ;
8 minus Thessalos curabant Àthamanes quoque venerant legati,
non partis amissae, non finium iacturam querentes, sed totam
9 Àthamaniam sub ius iudiciumque regis venisse; et Maronitarum
exules — erant pulsi, quia Jibertatis causam defendissent ab regio
praesidio — , ii non Maroneam modo, sed etiam Aenum in potè-
10 state narrabant esse Philippi. venerant et a Philippo legati ad pur-
ganda ea, qui nihil nisi permissu Romanorum imperatorum fa-
ll ctum adfirmabant: civitates Thessalorum et Perrhaeborum et Ma-
gnetum et cum Amynandro Athamanum gentem in eadem causa
12 qua Aetolos fuisse; Antioeho rege pulso occupatum obpugnandis
Aetolicis urbibus eonsulem ad reeipiendas eas civitates Philippum
13 misisse; armis subactos parere, senatus ne quid absenteregesta-
tueret, legatos ad 6ts controversias disceptandas misit Q. Caeci-
s
5-7. rediere ) es traten wieder
ein. — non negl., kaam ist derKrieg
mit Antiochas beendigt, so wird
Phil. wieder geschwacbt, s. 36, 34,
9f.; Mommsen 1, 750 ff. — keni-
Maron., e. 27 f., wicbtige Ktisten-
ponkte in Thracien , wohin der Ko-
nig seine Macht nicht ausdehnea
solite, s. 38, 41, 4. — adfectari, 28,
18, 10.
8-9. parti* n. agri sui, — sed
tot, s. e. 14, 7; 2, 52, 2; 31, 22, 7;
zar Sache e. 25, 17. — - sub ius
iudic, 36, 39, 9: illi cogantur in
ius iudiciumque popuìi R. ; 41 , 22,
4. — et Mar. - u haben die meiaten
Hss., ii wiederbolt dann nach der
Parenthese das Sobj. za nunUabant,
s. 1, 49, 9; 40, 56, 4; 42, 3,7; da je-
doch einige Hss. qui erant st.u erant
baben, so ist wah r schei nlich, dass
L. venerant geschrieben babe, wie
Crevier u. Drak. vermathen. — li-
bert. caus., sie trateo far die Unab-
tangigkeit und republikaniscbe Ver-
fassang io die Schranken, e. 27, 9.
— Gpusam def. ab reg. pr., s. 9, 4,
13; 32, 2 1,9 und so gewohnlich nicht
alleili L. sonderò auch Cicero und
Caesar. — Aenum, Polyb. 1. 1.: ctvv-
éfieuve òè rovg Aìviovg nàlai
fiìv cfraaiàteiv, nQoaq>cix(og óè
ànovsvuv rovg fxìv nqòg "Ev^iévn
rovg Sk nQÒg MaxtdovCav.
10- 14. purgando, 27, 20, 12, vgl.
41, 19, 5. — imperator., des Bae-
bius § 13 und Acilius 36, 33, vgl.
35, 31, 5; ib. 37, 3 a. E. — in ea-
dem -qua, s. e. 11, 7; Cic. Fio. 4,
20, 56: eadem esse in causa, qua
tyrannum Dionysium. — AetoL, da
sie wie diese za Antiochus aberge-
gangen waren. — armis sub., nach
Kriegsrechte. — absente r. etc, Po-
lyb. : Mo$e rij OvyxXriTtp nagavrl-
xa xecTccorijoai ngtofieiav rtjv ini-
OxiipojuévTjv Tff xaxà tòv 'Pikm-
nov xaì naqi^ovaav àù(pàXstctv
tolg flovXofiivoig xarà ngóatonov
Xiyuv tò (paivófisvov xcà xwti\yo-
Qtlv tov fiaOilécog. — discept. , e.
25, 1. — Caecil.) 35, 8 ; 28, 45. Bae-
bius, mitdem zusammen Philipp, eine
Zeit lang Krieg gefìibrt batte, 36,
«.Oh. 185.
LIBER XXXIX. CAP. 24. 25.^
47
lium Metellum M. Baebium Tamphilum Ti. Sempronium. quo- 14
rum sub adventum ad Thessalica Tempe omnibus iis civitatibus,
quibus cum rege disceptatio erat, concilium indictum est.
Ibi cum Romani legati disceptatorum loco, Thessali Per- 25
rhaebique et Àthamanes haud dubii accusatores, Philippus ad au-
dienda crimina tamquam reus consedissent, prò ingenio quisque
eorum, qui principes legationum èrant, et gratia cum Philippo 2
aut odio acerbius leniusve egerunt. in controversiam autem ve- 3
niebant Philippopolis, Tricca, Phaloria et Eurymenae et cetera
circa [eas] oppida, utrum Thessalorum iuris, cum vi ademptae 4
possessaeque ab Aetolis forent — namPhilippum Aetolis ademisse
eas constabat — , an Aetolica antiquitus ea oppida fuissent: ita 5
13ff., — Sempron. kann der 38, 52
oder der 29, 38 genannte sein. —
Thessal. T., s. 33, 35, 7; Plin. 16,
44, 244; Hor. Carni. 1, 7, 4: T fles-
sala Tempe.
25. 1-2. discept, vgl. 38, 32, 7;
40, 17, 1. — consed. von den Rich-
tern auf die disceptatores ùberge-
tragen, die bier, wie accusatores -
reus zeigt, als Richter auftreten. —
et gratia fugt an ingenio einen zwei-
ten Grnnd der verschiedenen Aeusse-
rungen an , nnd die Ablativo gratia
— odio geben entweder die Motivo
an, wie 35, 12, 9: conscientia; 29,
29, 9: invidia; 6, 36, 2: verecundia
u. a. ; so dass es auch et aut gratia
etc. heissen konnte, oder es ist za
grat. od* wieder prò sa denken, vgl.
e. 27, 4; et zu tilgen oder aut dafiir
zu lesen ware nicht passead, da das
ingenium niebt der Grand der gra-
fia and dea odium ist, sondern ne-
ben denselben wirkt, niebt durch
dieselben aosgeschlossen wird; zam
Gedanken s. 35, 17, 3f.; 5, 8, 13.
3-5. Philipp, ist 36, 13f. niebt
erwahnt, vgl. 28, 7, 12; Polyb. 5,
100: yivófjityog oh xvqloq (tplXin-
nog) rav Qrjpàiv tovs fihv vnàg-
Xovrag oìx^roQdtg lZr\v$Qanodfott-
ro, Maxeóóvag <f * tìaoixiaag <Pil-
Innov Tfjv nóXiv àvTÌ Brip&v xa-
Tcovópaotv; doch sebeint der Name
niebt in Aufnahme gekommen z»
sein. — veniebant, s. 42, 40, 1 : ex-
pectari nos. — Tricca Phal. hat
Phil. mit Baebins erobert, 36, 13, 6.
— etEurym., s. 29, 4, 6; Euryme-
nae wird von Plin. 4, 9, 32 neben
Meliboea in Magnesia (am ostlichen
Abbange des Ossa) erwahnt, s. Bur-
sian 1, 98; 36, 13 ist die Stadt niebt
genannt. — circa [eas] nacb Grevier,
s. 36, 14, 12; im Folg. ist viell.
naeb der Andeatang der Mz. Hds.
ademisse ea za lesen. — iuris wie
potestatis dicionis esse u. a. gesagt:
gehorig za dem Kreise, in dem die
Thessaler Recbt baben, herrschen,
s. 6, 10, 3; 38, 11, 9, vgl. e. 24, 8:
ius iudiciumque. — possessaeq. wie
§ 6; e. 24, 6, von possido; dieses
and ademptae ist gesagt als ob ur-
bes vorbergienge. — antiquitus, von
weleber Zeit an gerecbnet wird, ist
niebt klar, da die Aetoler erst nacb
Alexander des Gr. Zeit angefangen
baben sich aùszabreiten. — ea op-
pida and fuissent gehoren auch za
Thessalorum iuris, es bandelle sich
darum, ob die Stadie immer atolisch
oder friiber im Besitze Anderer ge-
wesen, diesen aber von den Aeto-
lern genommen seien, nicht darum,
ob sie immer den fruheren Be-
sitzern gehort baben, es war also
geniigend nachzuweisen , dass die
Thessaler gerade, nicht Andere, da-
mala im rechtmassigen Besitze der-
selben waren, als die Aetoler sie aa
sich rissen, sie gerade diesen, niebt
48
LIBER XXXIX. CAP. 25.
a. u. 569,
enim Àcilium regi concessisse, si Àetolorum fuissent, si volturiate,
6 non si vi atque armis coacti cum Aetolis essent. eiusdem for-
mulae disceptatio de Perrhaeborum Magnetumque oppidis fuit:
omnium enim iura possidendo per occasiones Aetoli miscuerant.
7 ad haec, quae disceptationis erant, querellae Thessalorum adiectae,
quod ea oppida, si iam redderentur sibi, spoliata ac deserta red-
8 diturus esset: nam praeter belli casibus amissos quingentos prin-
cipes iuventutis in Macedoniam abduxisse et opera èorum in ser-
vilibus abuti ministeriis, et quae reddiderit coactus Thessalis, inu-
9 tilia ut redderet curasse. Thebas Phthias unum maritimum em-
porium fuisse quondam Thessalis quaestuosum etfrugiferum; ibi
Anderen genommen wurden, vgl. e.
23, 10. Ob L. die Stelle genau oach
Polybins wiedergegeben habe, ist zu
bezweifeln, da der folg. Satz, der
den vorhergeh. begriinden soli: ita
enim, eine ganz andere Norm auf-
steUt, indem es nacb dieser nur
darauf ankommt, ob die Stadte,
wenn sie den Aetolern gehbrten,
sicb von freien Stìicken (voluntate),
wovoo yorher nicht die Rede ist,
an sie angeschlossen baben, s. 33,
13, 8; Uebereinstimmung beider
Satze wiirde auch nicht gewonnen,
wenn man mitMadvig: Thess. iuris
cum essent, vi ademptae lesen
wollte. — si volunt etc. iugt zn dem
schon bedingten Satze: concessisse,
si -fuissent eine zweite die vorher-
geh. noch enger begrenzende, s. e.
17, 2; 42,7; Cic. Fin. 2, 34, 112:
im Falle, dass usw., Andere lesen et
si volunt, doch steht nicht fest, ob
et sicb in Hss. finde. — coacti, weil
dieses nur von den Bewohnern der
Stadte nicht von diesen selbst aus-
gesagt werden konnte, s. 31, 16, 5.
6-10, eiusd.form., s. e. 2J5, 14;
40, 12, 20, wahrscheinlich dem For-
mnlarprocess entlehnt, die dem
Richter von dem Magistrate gege-
bene Anweisnng, nach welcber der-
selbe in einem Processe nntersuchen
nnd entscheiden soli, s. Rein 907;
an n. St. ist der Sinn: dass das Folg.
nnter dieselbe Rategorie falle wie
das Vorhergeh., bei der Verhand-
lung nnd Entscheidung (disceptatio)
dieselbe Norm, derselbe Grnndsatz
in Anwendung komme. — omnia
etc, eine deutliche Bezeichnung der
Politik der Aetoler, nach Polybins,
s. Brandstater die Gesch. des atol.
Bnndes 280 ff., omnia iura bàngt
nicht von possidendo ab. — quae
disc. er. , was erst untersucht wer-
den musste.
si iam, wenn ja,
wirklich, 34, 2, 6; Cic. Tusc. 1, 22,
50. — praeter b. e. amiss., vgl. 27.
36, 2; 1, 59, 4; 40, 4, 13. — The-
bas Pht, nach dem Zusammenhange
wird Theben als ein Beispiel fiir
quae reddiderit - curasse angefuhrt,
also voraasgesetzt, dass die Thessa-
ler die streitige Stadt, s. 33, 13, 6;
ib. 34, 7, ebenso wie Pharsalus, s.
36, 10, 9, nach der 33, 34 bezeich-
neten Zeit wiederbekommen habeo ;
doch bleibt es dann nnklar, wie § 3
Philippopolis noch unter den Stadten,
um die es sicb bandelt, genannt wer-
den kann, da sich kaom annehmen
lasst, dass dort von einer anderen
Stadt die Rede sei, oder Philippus
sie den Thessalern gegeben, dann
wieder genommen habe. — mari-
tim. emp., Theben lag auf einer vor-
spriogenden Hohe Aes Krokiouge-
birges am Meere; Polyb. 5, 99: 17
oh nóltg avTfj xsitcu pkv ov /ua-
xqàv ànb rijs d-aXàTJr\g, tnixelrcu
ài evxaCQtog Trj Tfc Mayvnrtq xal
OeTtaXfy etc. — quondam, bevor
sie die Aetoler und dann Philippus
a» Ch. 185.
LIBER XXXIX. CAP. 25.
49
navibus onerariis comparatis regem, quae praeter Thebas Deme-
triadem cursum derigerent, negotiationem maritimam omnem eo
avertisse, iam ne a legatis quidera , qui iure gentium sancti sint, 10
violandis abstinere: insidias positas euntibus ad T. Quinctium.
itaque ergo in tantum metum omnes Thessalos coniectos, ut non 11
in civitatibus suis, non in communibus gentis conciliis quisquam
hiscere audeat. procul enim abesse libertatis auctores Romanos;
lateri adhaerere gravem dominimi, probibentem uti beneficiis pò*
pulì Romani, quid autem, si vox libera non sit, liberum esse?
nunc se fiducia et praesidio legatorum ingemiscere magie quam 12
loqui. nisi provideant aliquid Romani, quo et GraecisMacedoniam
adcolentibus metus et audacia Pbilippi minuatur, nequiquam et
illum yictum et se liberatos esse, ut equum tenacem, non paren- 13
tem frenis asperioribus castigandum esse, haec acerbe postremi, 14
cum priores leniter permulsissent iram eius petentes, ut ignosce-
ret prò libertate loquentibus, et ut deposita domini acerbitate 15
adsuesceret socium atque amicum sese praéstare et imitaretur
populum Romanum, qui cantate quam raetu adiungere sibi socios
in Besitz genommen hatteo. — r ibi
nav. - eo avertisse, er batte also in
Theben selbst eine Handelsflotte ge-
baat nm so den Handel nach Deme-
trias za ieiten; doch sieht man nicht,
wie das Letztere dnrch das Erstere
erreicht werden tornite, wabrend
ein einfacbes Verbot in Tbeben za
landen naher lag; wahrscheinlich
soli nur gesagt werden , dass Pbii.
Theben ala Werfte benutzte, die
dort erbaaten Schiffe die an ande-
ren Orten genommene Ladang in
Demetrias habe landen lassen; doch
bleibt der Gedanke dunkel, nnr et*
was wiirde gewonnen, wenn man
statt ibi navibus lase inde nav. —
regem ist hart dnrch denRelativsatz
von dem Pradicat getrennt; doch
Enden sich bei L. ahnliche Harten
in der Wortstellung, s. 28, 2, 15;
ib. 12, 6; 31, 46, 2; 35, 31, 13; 36,
12, 6 a. a. — ture gent., 1, 14, 1.
— abstinere in der Bedeutnng: sich
enthalten, s. e. 36, 10; 40, 20, 6 a.
a», baofiger ohne die Praposition.
— ad P. Quinct., das Factum sebeint
sonst nicht ' bekaont zu sein, es
TU. Liv. IX.
miisste geschehen sein, als Qoinctius
an der Spitze des Heeres stand, s.
32, 9ff., oder als er Gesandter in
Griechenland war, 35, 25 ff.
11-13. iiaque ergo, 1, 25, 2. —
in tnet — coni., 34, 28, 3. — comtn.
g. concila 36, 8, 2. — hiscere, 6, 16,
3. — lateri adh., 34, 41, 4. *~fiduc.
etpraes., verschiedene Ablative: im
Vertraueo anf, unter dem Scbutze
der usw. — provid., Vorkebrungen
trefiFen , 23 , 48 , 3. — ut equum -
esse finden sich nnr in der Mz. Hs.,
die Beziehung von non par entem ist
nicht klar, weshalb die Worte fdr ein
Glossem za tenacem gehalten oder
fiir dieses sternacem verm. wird;
sind die Worte acht, so ist non pa-
rent. etc. am eiofachsten anf Philip-
pas za beziehen. — frenis asper..,
es ist wol an eine Rette mit Sta-
cheln am Gebiss des Zaumes za
denken. vgl. 4, 33, 7.
14-17. permulsiss., vgl. 26, 32,
8. — et ut, nm die zweite Bitte als
ein besonderes Moment zn bezeich-
nen ist ut wiederbolt, 8. 43, 11, 3 ;
22, 1, 15. — cantate, 33, 31, 8. —
4
50
LIBER XXXIX. GAP. 25. 26.
a. u. 56fc
16 mallet. Thessalis auditis Perrhaebi Gonnocondylum, quod Philip-
pus Olympiadem adpellaverat, Perrhaebiae fuisse, et ut sibi resti-
tueretur, agebant, et de Halloea et EriciDÌo eadem postulatio
17 erat Athamanes libertatem repetebant et castella Athenaeum et
Poetneum.
Philippus, ut accusatoria potius quam rei speciem haberet,
et ipse a querellis orsus Menelaidem in Dolopia, quae regni sui
fuisset, Thessalos vi atque armis expugnasse questus est, itera
Petram in Pieria ab iisdem Thessalis Perrhaebisque «aptaro; Xy-
nias quidem, haud dubie Aetolicum oppidum, sibi contribuisse
eos, et Paracheloida, quae sub Athamania esset, nullo iureThessa-
26
2
Gonnocondyl. Ut 36, 13 nicht ge-
nannt, der Ort viell. io der Nahe
von Gooni und -Tempe zu suchen,
wo auch Condylon erwabnt wird,
wie Andere auch an u. St. Gonnos
et Condylon schreiben wollen, s.
Bursian 1, 60, vgl. Kriegr. Tempe
70. — agebant, sachten in ibrer
Verhandlung naehzaweisen, sonst
wol selten mit dem acc. e. inf. un£
mehr io Beziebang auf ut - restii.
gebraucht. — Malloea bat nacb 36,
13, 4 Philippus unter Baebius, Eri-
tium der letztere erobert. — ■ Iiber-
tat., politiscbe Unabhangigkeit,
Selbstàndigkeit, vgl. e. 24, 8; wo
die Athamanen gleicbfalls za sagen
sebeinen, dass Philippus ibr Land
wieder unterworfen babe, obgleicb
L. nach der Befreiang desselben 38,
1 ff. und dee Klagen Pbiiipps 38, 10,
3 niclits davon erzàhlt hat. Da je-
doch Phil. selbst e. 28, 4 nur von
einzelnen Orten spricht, ebenso Po-
lyh. 23, 6: clfza ók rovroig A&a-
pàveg Ut qq cu poi Oèrraloì epa-
axovreg xo^C^ad-at óhv avrovg
rag nóletg, ccg Tragitterò fpCXui-
nog avr&v xarà tòv jivxio%ixbv
nóXtjuov, so ist wol anzanehmen,
dass so wol an u. St. libertatem als
e. 24, 8: sub ius iud. rhetorisebe
Uebertreibang sei, und die Athama-
nen nur sagen wollen, dass Pbil. im
Besitze der genannten Castelle,
welcbe den Zugang nach Athama-
nien beberrschten, ibre Unabhangig-
keit bedrohe, und deshalb die R'rick-
gabe derselben fordern ; iiber Athe-
naeum s. 38, 1 ; 2 ; Poetneum scheint
sonst nicht bekannt za sein ; selbst
der Nanie ist unsicher, da die Hss.
Penneum u. a. haben.
26. 1-2. et ipse a queir. , e. 24,
6 ; die Tbessaler batten nacb e. 25,
7 auch mit querellae geschlossen. —
Menelaid., der Ort scheint sonst
nicht vorzukommen, s. Barsian 1,
87. — Petram, nordlich von I*er-
rbaebia, in der Scbluchtan der Nord-
westseite des Olympus, welcbe den
(5st lichen Pass iiber den Olympus
nach Macedonien bildet, vgl. 42, 53;
44,9, 10; ib. 20, 3; 32, 9; 45,41,
4; ein anderes Petra ist 40, 22, 12
erwabnt. — Thess. Perrhaeb.,
wabrscheinlich ist besonders an die
letzteren zu denkeo, an deren Gren-
zen die Stadt lag. — Xynias an dem
gleicbnamigen See, sùdlich von
Thaumaci, s. 32, 13, 13; Bursian
87. — quidem, erst, — Aetolic.n&ch
Philipps Ansicbt, in dem e. 25, 4 be-
zeichneten Sinne. — contrib. , 32,
19, 4; 36, 35, 7. — Parachel., durch
den Zusatz quae s. Ath. est soli die
Landschaft von der gewohnlich Ha-
qa^iX(ùl%ig genannten, fruchtbarea
Landschaft ara unteren Laufe des
Achelous unterschieden werden , s.
Strabo 9, 5, 10 p. 434; 10, 2, 19 p.
458; vielleicht wurde der Land-
strich an der Nordwestseite Thes-
saliens so genannt, in welchem Pha-
a. Cb. 185.
LIBER XXXIX. CAP. 26.
51
lorum formulae factam. nani quae sibi crimina obiciantur de in- 3
sidiis legatorum et maritimis portubus firequentatis aut desertis,
alterum ridiculum esse, se reddere rationem, quos portus merca- 4
tores aut nautici petant, alterum mores respuere suos. tot annos 5
esse, per quos numquam cessaverint legati nunc ad imperatores
Romanos nuncRomam ad senatum crimina de se deferre: quem
umquam verbo violatum esse? semel euntibus ad Quinctium insi- 6
dias dici factas, sed quid iis acciderit, non adki. quaerentium,
quod falso obiciant, cum veri nihil habeant, ea crimina esse, in- 7
solenter et inmodice abuti Thessalos indulgenza populi Romani,
velut ex diutina siti nimis avide meram haurientes libertatem, ita- 8
que servorum modo praeter spem repente manumissorum ìicen-
tiam vocis et linguae experiri et iactare sese insectatione et con-
vitiis dominorum. elatus deinde ira adiecit nondum omnium die- 9
rum solem occidisse. id minaciter dictum non Tbessali modo in
sese sed etiam Romani acceperimt. et cum fremitus post eam 10
vocem ortus et tandem sedatus esset, Perrhaeborum inde Àtha-
loria u. Eurymenae lagen , die hier
ebenso wenig genannt sind, als e.
25, 3 Paracbelois. — formulae /,,
sei ein Theil ihrer Herrschaft ge-
worden; formula eigentlich ein
Verzeicbniss, xaraXoyog, also ein
Verzeicbniss der za einem Sta a te
gehorenden Orte, Gegenstande usw.,
8.38, 9, 10; anders § 14.
3-5. nam, «ber die Klagen, e. 25,
7: querellae, sei gar nichts za sa-
gen, sie seien ganz haltlos, e. 27, 6;
29, 8, 9; 28, 41 , 11. — alterum -
alterum nach quae, s. 26, 33, 8; ex
iis, quae fot wol nicht za denken, s.
e. 11, 1; die Anordnung ist chia-
stiseb. — ridic, nor die Mz. Hs. bat
deridieuL, and es findet sich sonst in
dieser Zeit, aach bei Cicero u. Cae-
sar nicht, s. e. 30, 5. — ■ reddere,
wir sagen: dass ich ablegen soli; 26,
15, 9 a. a., vgl. e. 28, 12. — nau-
tici 37, 28, 5. — tot annos, es ist
wol die Zeit seit dem Frieden 33,
30 gemeint, docbist nar e. 24 eine
Gesandtschaft erwahnt nnd L. bat
mehr ah die folg. Zeit gedacht. —
verbo, aach nar mit usw., 3, 14,
6: ne voce quidem; ebenso semel:
nar ein einziges mal.
7 — 9. ex diut. siti, vgl. zu 34, 49,
8; Plat. de rep. 8, 14 p. 562: orav
òrifjLoxQaxovfiévTi nóXig tXev&eQlctg
SixprfictOa xaxcov oìvoj(6(ov 7iQO-
axarovvTfav Tv^y xctì - /bté&vff&ij,
rovg aQ%ovTcig — xoXéCet, etc. —
haurient., s. Tac. Agr. 4: studium
pkilosophiae actius - hausisse. —
licent. - exper., eine Probe maeben,
wie sie die neu erlangte Freiheit in
angeziigelten Reden brauchen konn-
ten. — lingua, s. 21, 44, 7. — non-
dum - occid., Diod. 1. 1. : ovx sìdó-
tss ori ovnù) ti a g avrotg 6 ijXiog
d ed vx e; spriichwortlich, s. Theo-
crit. 1 , 1 02 : ìjàr] yccQ ipqdaórji nàv&
aXtov afÀfii Ó€0*vx€iv. — in sese
sed wie inter sese sed 21, 1, 2. —
acceper. , sie fassten es so auf , als
ob er eine Drohuog aasgesprochen
habe, 22, 26, 5: eam rogationem -
in contumeliam eius latam accepe-
runt*, aber an u. St. gehort in za
dicium, in sese aach zu Romani;
IHod. vnóvota rolg àxovovaiv €Ìa-
intasv (og <PiX(n7rov óianoXffxri--
oovxog nQÒg'PùìuaCovg, xaì-fxgi-
vavfÀTjdefjiittv noXiv twvz«t« Ma-
xsdovCav ovoàv %%uv <PiXinnov*
10-14. inde im Nachsatze, s. 4,
4*
52
LIBBR XXXIX. CAP. 26.27.
a. u. 569»,
manumque legatis respondit eandem , de quibus illi agant, civita-
11 tium causam esse: consulem Acilium etRomanos sibi dedisse
12 eas, cum hostium essent; si suum munus, qui dedissent, adimere
velint, scire cedendum esse; sed meliori et fideliori amico in gra-
13 tiam levium et inutilium sociorum iniuriam eos esse facturos. nec
enim ullius rei minus diuturnam esse gra tiam quam libertatis,
14 praesertim apud eos, qui male utendo eam corrupturi sint. causa
cognita pronuntiarunt legati, piacere deduci praesidia Macedonum
ex iis urbibus et antiquis Macedoniae terminis regnum finiri. de
iniurìis, quas ultro citroque inlatas querantur, quo modo inter eas
gentes et Macedonas disceptetur, formulam iuris exsequendi con-
stituendam esse.
27 Inde graviter offenso rege Thessalonicen ad cognoscendum
2 de Thraeciae urbibus proficiscuntijr. ibi legati Eumenis, si libe-
ras esse Aenum et Maroneam velint Romani, nibil sui pudoris
esse ultra dicere quam utadmoneant, re, non verbo eos liberos
3 relinquant, nec suum munus intercipi ab alio patiantur; sin autem
minor cura sit civitatium in Thraecia positarum, multo verius esse,
47, 2; 21, 43, 1. — Adi et ftom.,
35, 34, 1 ; Romani zunacbst der Se-
nat. — : causam, e. 24, 11. — cum
h. ess. , als pder weil sie dea Fein-
den (Antiochus u. dee Aetolern) da-
mala angehò'rten , auf dereo Sei te
standen. — dedissent - velint, s. 27,
10, 1. -r- scire se, nur die Mz. Hs.
hat se, s. 38, 8, 6. — in gratiam, s.
40, 17, 2; 35, 2, 6, s. zu 28, 21, 3; ^
8 , 22, 4. — praesertim steht so al- *
lei ii nicht oft bel L., s. 7, 20, 5; 25, *
36, 2 ; 26, 50, 5 ; 45, 23, 18. — cau-
sa cog., als Richter, e. 25, 1 ; eben
so sind pronuntiarunt, piacere, for-
mulam iuris, s. e. 25, 6, dem Ge-
richtswesen entlehot. — antiquis,
ein sebr dehnbarer Begriff; es ist
wol an die Grenzen zu denken, die
Maced. natte, bevor Philipp. II seioe
Macht in Griechenland ausbreitete.
— finiri, beschrankt, begrenzt werde.
— ultro citroq. etc, fìir Streitigkei-
ten — solle , miisse eine bestimmte
Norm, ein Statut aufgèstellt wer-
den, nach dem za entscheiden sei, s.
41, 24, 16: commercium iuris prae-
bettdi repetendique sit; es sind Ge-
richte gemiint, in welchen vod bei-
den Parteien gewahlte Richter ent-
sebeideo, Recuperatorengerichte, s.
38, 38, 17; durch dieselben erhal-
ten die Btirger der beiderseitigen
Staaten (unter der Aufsicht der Ro-
mer) Rechisschutz.
27* 1-4. inde kónnte aucb cau-
sai genommen werden, docb liegt
dit locale Auffassung naber. —
Thessalonicen, wie 45, 30, 4 ; dage-
gen 40, 4, 10; 42, 67, 3 Thessaloni-
cam. — legati, das verbnm dicendi
fehlt hier um so leichter, da sogleicb
dicere folgt, sonst banfiger bei L.
vor oratio recta. — nihil, zu dicere
gehorig, ist mit Nachdruck voran-
gestellt. — pud. sui esse, ihr Ehr-
gefdbl gebiete iboen, sie wollten
daher. — nihil dicere, vgl. 31, 15,
2. — verbo, anders als e. 26, 5, vgl.
35, 46, 6. — eos, 38, 29, 9. — mi-
nor, als far die eigentlicb griechi-
seben ; civitatium karz libertatis ci-
vitatium. — verius, s. 40, 16, 6; 2,
48, 2 vgl. e. 28, 5 : aequius esse. —
a. Oh. 18$.
LIBER XXXIX. CAP. 27.
5?
quae sub Antiocho fuerint, proemia belli Eumenem quam Philip-
pum habere vel prò patris Attali meritis bello, quod ad versus Phi- 4
lippum ipsum gesserit populus Romanus, vel suis, quod Antiochi
bello terra marique laboribus periculisque omnibus interfuerit.
habere eum praeterea decem legatorum in eajn rem praeiudicium, 5
qui eum Chersonesum Lysimachiamque dederint, Maroneam quo-
que atqueAenum profecto dedisse, quae ipsa propinquitate regio*
nis velut adpendices maioris muneris essent. nam Philippum 6
quidem quo aut merito in populum Romanum aut iure imperii,
eum tam procul a finibus Macedoniae absint, civitatibus his prae-
sidia inposuisse? vocari Maronitas iuberent; ab iis certiora omnia
de statu civitatium earum sctturos. legati Maronitarum vocati 7
non uno tantum loco urbis praesidium regium esse, sicut in aliis
civitatibus, dixerunt, sed pluribus simul, et plenam Macedonum
Maroneam esse, itaque dominari adsentatores regios; his solis 8
loqui et in senatu et in contionibus licere, eos omnes honores et
capere ipsos. et dare aliis. optimum quemque, quibus liberta tis, 9
quibus legum cura sit, aut exulare pulsos patria aut inhonoratos
et deterioribus obnoxios silere. de iure etìam finium pauca adie- 10
cerunt: Q.Fabium Labeonem, eum in regione ea fuisset, direxisse
finem Philippo veterem viamregiam, quaeadThraeciaeParoreiam
proemia ali gemei n_statt: sie alsusw.
— vel tuie, ohne prò, s. 42, 57, 9;
Cic. Or. 3, 25, 100: vel ex poeti* vel
oratoribus. — quod Antiochi, ist
nicht sieber, da die Hss. quo haben,
was quoniam sein kann; es wird
aach qui yermathet.
5-6. praeiudic, 3, 40, 11, der
vorlaufige Besefaeid soli jetzt voq
don Commissaren bestatigt werden.
— qui eum, 21 , 6, 4; ib. 41 , 8. —
dederint, dazu, wie zu dedUse kann
et aos eum gedacht werden. — de-
disse, in orat. recta eum dederunt
— dederunt'. indem sie das Eine gè-
geben hatten, batten sieauchdasAn-
dere gege beo, da so es sieb von selbst
verstehe, sei es nicht besonders er-
klàrt; allerdings lag dieses in dem
Aussprueh 38, 39, 14: quibus fini-
bus tenuerat Antioehus, da dieser
auch Aenns u. Maronea besetzt ge-
babt batte, s. 37, 60 vgl. ib. 54, 11.
— adpendic, 21, 5, 11. — nam
wie e. 26, 3. -— PhU. quid., Ph. we-
nigstens, erst habe gar keinen An-
sprueb. — aut mer., vgl 24^ 47, 5,
— scit, 35, 38, 14.
7-10. urbis - civit.j nur um zu
wecbseln, praef. 11. — adsent., 31,
25, 10. — senatu - cont., nacb rom.
Vorstellung. — legum im Gegen-
satze zu der koniglicheo Willkiir,
vgl. 2, 1, 1. — deteriorib. obn., 38,
34, 9. — iure fin., die gesetzlich
bestimmten Grenzen. — Fabium,
bei der 37, 60, 7 erwàhnten Expe-
di ti on. — veterem viam reg. e te, die
jungeren Hss. baben veterem re-
giam , quae - ad mare ferentem,
wasGron. billigt. — Thraec. Parer.,
42, 51, 5: Paeones et ex Pqroria et
Parastrymonia (sunt autem ea loca
subiecta Thraeiae) et Agrianes;
Plin.4, 10, 35: Paeoniae genles Par-
oraei, es scheint also die Bergge-
gend an der Westgrenze Thraciens
nacb dem Strymon zu gewesen zu
sein ; Thraeciae, da aucb in Epirus,
s. zu 38, 4, 3, eine Parorea erwahnt
54
L1BBR XXXIX. CAP. 27. 28.
a. u. 569.
subeat, nusquam ad mare declibantem; Philippum novam postea
deflexisse viara , qua Maronitarum urbes agrosque amplectatur.
28 Ad ea Philippus longe aliam quam adversus Thessalos Per-
rhaebosque nuper ingressus disserendi viam „non cum Maro-
nitis" inquit „mihi aut cuna Eumene disceptatio est, sed iam
yobiscum, Romani, a quibus nihil aequi me impetrare iam diu
2 animadverto. civitates Macedonum, quae a me inter indutias de-
fecerant, reddi mihi aequum censebam, non quia magna accessio
ea regni futura esset — sunt enim et parva oppida et in finibus
extremis posita — , sed quia multum ad reliquos Macedonas con-
3 tinendos exemplum pertinebat. negatum est mihi. beilo Aetolico
Lamiam obpugnare iussus a consule M'. Acilio cum diu fatigatus
ibi operibus proeliisque essem, transcendentem me iam muros a
capta prope urbe revocavit consul et abducere copias inde coegit.
4 ad huius solacium iniuriae permissum est, ut Thessaliae Perrhae-
biaeque et Athamanum reciperem quaedam castella magis quam
urbes. ea quoque ipsa vos mihi, Q. Caecili, paucos ante dies ade-
5 mistis. prò non dubio paulo ante, si diis placet, legati Eumeni*
sumebant, quae Antiochi fuerunt, Eumenem aequhis «sse quam
wird, vgl. e. 26, 2. — Paroreia
scheinen an n. St. die Hss. za ha-
beo, wie oft Elateia u. a., anders
42, 51. — subeat, aich Datore, hin-
ziehe, Cart. 7, 14, 19: mare quod
Ciliciam subit u. a. — nusquam kann
aich nur auf Thracien bezieheo, da
sonst Macedonica das Meer be-
rìihrte; der Sinn ist also, dass Sst-
lieh vom Strymon wie in fraherer
Zeit und dami die spatere via Egna~
tia die Grenze nordlich vom Meere
sich hingezogen habe. — defletè.,
vod der Richtnng ab, welcbe der
angegebene Greozweg gehabt habe.
— qua, vermittelst dessen usw.,
der Weg musa also ostlich von
Aenus erst das Meer erreicht und
Phil. erklart haben , dass alles von
demselben siidlich Iiegende Land zu
seinem Reiche gehore.
28. 1-4. aliata, quam, 1, 56, 7;
31, 35, 7; u. a. Sali. I. 82, 3: alti,
?uam Mario u. a. — discept, e. 24,
4. — animadverto, das Prasens bei
iam diu wie 27, 17, 13: iam pridem
esse; Cic.Cat. 1, 5, 12: iam diu hor-
tor; oft bei olim. — civit. Maced.,
Phil.scheint hierund§ 11, anders als
e. 23, 6, mehrere Stàdte zn verste-
ben; mehr iibereinstimmend mit 31,
40, wo nur Celetrum erwabnt ist.
— per indut, es scheint der 32, 36
geschlossene Waffenstiilstand za
sein, obgleich weder L. nech Poly-
bius berichtet hat, dass in dieser
Zeit der Abfall erfolgt sei. Uebri-
gens wird der Umstand, dass es ge-
rade wahrend eines Waffenstillstan-
des. geschehen sei, da die Stàdte von
den Romeni dann niebt hatten ange-
nommen werden diirfen, nicht oboe
Absicht betont. — accessio, 31, 7,
9. — pertineb., war von Bedeutung
fur. — Lamiam, e. 23, 8. — ope-.
rib. f s. 36, 25, 5: Romani supra
terram operibus, subtus Macedones
cuniculis oppugnabant — adh. so-
lac, vgl. zu e. 23, lOf. — vos - Cae-
cili, weil der letzte der princeps le-
gationis ist.
5-9. fuerunt, s. 36, 39, 10; 9,
25, 5; ib. 42, 3. — aequius, e. 27,
». Ch. 185.
LIBER XXXIX. CAP. 28.
55
me habere. id ego longe aliter iudico esse. Eumenes enim non,
nisi vicissent Romani, sed, nisi bellum gessissent, manere in regno
suo non potuit. itaque ille vestrum meritum habet, non vos illius.
mei antem regni tantum aberat ut ulJa pars in discrimine fuerit, 6
ut tria milia talentum et quinquaginta tectas naves et omnes Grae-
ciae civitates, quas antea tenuissem, pollicentem nitro Antiochum
in mercedem societatis sim aspernatus; hostemque ei me esse 7
prius etiam , quam M\ Acilius exercitum in Graeciam traiceret,
praetuli et cum eo consule belli partem, quamcumque mihi dele-
gavit, gessi, et insequenti consuli, L. Scipioni, cum terra statuisset 8
ducere exercitum ad Hellespontum, non iter tantum per regnimi
nostrum dedi, sed vias etiara munivi, pontes feci, commeatus
praebui, nec per Macedoniam tantum, sed per Thraeciam etiam, 9
ubi inter cetera pax quoque praestanda a barbaris erat. prò hoc io
studio meo erga vos, ne dicam merito, utrum adicere vos, Romani,
aliquid et amplificare et augere regnuro meum munificentia vestra
oportebat, an quae haberem aut meo iure aut beneficio vestirò eri-
pere, id quod mine facitis? Macedonum civitates, quas regni mei n
fuisse fatemini, non restituuntur. Eumenes, tamquam ad Antio-
3: verius. — non, nisi si od nicht
zosammen za nehmen, sonderò non
za potuit, wie sed non potuit im
Folg.: non potuit manere, nisi -
sed non pot manere, nisi etc, s. 38,
22; 9; 23, 5, 7; 21, 41, 16, derGe-
dtnke istzasammengezogen: Eome-
nes konnte, ich will nicht sagen
wenn — gesiegt, soodern schon in
doni Falle, dass — nicht gefdhrt
hatten, sich — nicht behaupten. —
tantum aberat ut -fuerit, 40, 19,
6; tanta erat, ut - renuntiave-
rint; 45, 43, 8; 44, 6, 16; vgl. 7,
4, 4; Cic. Verr. 2, 1, 30, 75 a. a.;
tantum abest ut - ut 6, 1 5, 5 ; ib. 31,
4: ut - ut contro; dagegen ab eo
ut - ut 25 , 6, 11; mit einfachem ut
4, 58, 2 ; 6, 32, 4 ; 26, 31,5. — tria
m, etc, diese Verbandlangen bat L.
35, 47; 36, 7 nicht erwàbot, vgL 36,
8, 4. — in merced., so dass sie der
Lobo waren, vgl. 42, 39, 7 : inpignus
fidei obsides desiderati', Io stin. 7, 3,
2; 22, 3, 4; ib. 11, 12, 2: inpretium
regnum dedit; 38, 5, 3: in dotem
dare; in supplementum and supple-
mento™ scribere; in praemium and
proemio dare; etwas anders Seneca
fienef. 4, 1, 2: honesta in mercedem
oolunt; L. 21, 43, 7; vgl. 32, 38, 3;
Madvig will in tilgen. — prius, £.
36, 8, 6. — praetuli, s. 42, 14, 5;
37, 37, 3; 3, 12, 9. — terra, s. 24,
40, 17; 36, 41, 3; 37, 9, 6 u. a. —
nostrum -munivi, vgl. 40, 9, 2ff.;
Cic. Lig. 7, 20 : omittam - nostrum,
anders 8, 7, 16; 22, 50, 7. — vias,
s. 37, 7, 15. — inter eet, 36, 38, 4.
— praest, a barò. a. mihi, eia
Missverstandniss war nicht za be-
sorgen, s. 9, 20, 7, vgl. 40, 34, 14;
pax: za bewirken, dass sie nicht an-
gegriffen warden.
10-14. ne die, uni nicht ein an-
passeades, za viel sagendes Wort
za braachen ; hier nicht oboe Ironie.
—fatemini, es ist 33, 34, 6, vgl. za
e. 23, 6, bestimmt aasgesprochen.
— Eumenes durch seine Gesandtea.
— tamquam - spol. me venit wird
von Madvig erklart ad me, tamquam
ad Ant., spoliandnm venit, da die
Praposition im Griech., s. Kriiger
56
LIBER XXXIX. CAP. 28. 29.
a. u. 569.
chum spoliandum me venit et, si diis placet, decem legatorum
decretum calumniae inpudentissimae praetendit, quo maxime et
12 refelli et coargui potest. disertissime enim planissimeque in eo
scriptum est Chersonesum et Lysimachiam Eumeni dari. ubi
tandem Aenus et Maronea et Thraeciae civitates adscriptae sunt?
quod ab illis ne postulare quidem est ausus, id apud vos, tamquam
13 ab illis impetraverit, obtinebit? quo in numero me apud vos esse
velitis , refert. si tamquam inimicum et hostem insettari propo-
situm est, pergite ut coepistis facere; sin aliquis est respectus
mei ut socii atque amici regis , deprecor, ne me tanta iniuria di-
29 gnum iudicetis. " Movit aliquantum oratio regis legatos. itaque
medio responso rem suspenderunt: si decem legatorum decreto
2 Eumeni datae civitates eae essent, nihil se mutare; si Philipptts
bello cepisset eas, praemium victoriae iure belli habiturum; si
neutrum eorum foret, cognitionem piacere senatui reservari et,
ut omnia in integro manerent, praesidia, quae in iis urbibus sint,
3 deduci. Hae causae maxime animum Philippi alienaverunt ab Ro-
manis, ut non a Perseo filio eius novis causis motum, sed ob has
a patre bellum relictum filio videri possit. Romae nulla Macedo-
nici belli suspicio erat
Griech. Gr. § 68, 8, in Vergleichun-
gen bisweilen nur einmal, bei dera
zar Vergici eh UDg herbeigezogenen
Begriffe, gesetzt, nicht bei dem, aaf
welchen die Vergleichang sich be-
zieht, wiederbolt wird, wie Gic.
Tasc. 5, 32, 90: quare ut ad quie-
timi me licet venia* , wo nach dem
Griech. iibersetzt ist; sonst ist die*
se Form im Lat. sehr selten, and
ohne dass ein Verbalbegrifif, wie an
u. St. spoliandum binzutritt, dér
auch za ad Antiochum za nehmen
ware. Es ist deshalb wenigstens
nicht sicher, dass die Stelle ganz
riehtig sei; Gron. verm.: ad me
tamq. Ant. spoliandum; eine Hs.
hat ad spot. me. — calumh. , Ver-
drehung des Rechtes, der Verbali-
nisse, s. e. 4, 11. Vor dem Worte
haben die Hss. pectine, pecunie, ple-
num. — praetend., e. 16, 7; 37, 54,
13. — disert, 42, 23, 4; 36, 28, 2.
— dari, vgl. e. 26, 4: reddere; zur
Sache e. 27, 5. — et Thraec, und
iiberhaupt Thr. — quo in num., s.
25, 22, 1 2 ; iiber quo num., s. e. 36,
15. — refert, daraof kommt es ad,
darum handelt es sich, 29, 17, 1 ; e.
36, 16; 8, 39, U. — respect, 26. 1,
4; 42, 37, 2.
29. 1-3. medio, s. 3, 13, 6. —
decem leg. d,, welches sicher dea
Richtern ebea so gut bekanot war,
als dass Pbil. die Stadte nicht im
Kriege (es ist wol der mit Antiochia
gemeint) genommen habe ; die Form
soli nur die Entscheidaog weniger
schroff machen. — cognit., hìet:
die letzte Entscheidung. — in inte-
gro etc, d. h. wie sie vor der Be-
sitznafame Philipps gewesen waren,
daher deduci, vgl. e. 33, 4; 34, 1.
— relictum, 41, 23, 11 ; bellum ge-
faort auch za motum, darch ob Has
etc. wird iibrigens weniger das re-
linqui als der spatere Ausbruch des
Krieges motivirt, vgl. Poi. 23, 4 a.
E. — Romae etc. bildet nur den
Uebergang zum Folg.
a. Ch. 185.
L1BER XXXIX. CAP. 29.
57
L. Manlius proconsul ex Hispania redierat. cui postulanti 4'
ab senatu in aede Bellonae triumphum rerum gestarum magnitudo
impetrabilem faciebat, exemplum obstabat, quod ita comparatum 5
more maiorum erat, ne quis, qui exercitum non deportasset,trium-
pharet, nisi perdomitam pacatamene provinciam tradidisset suc-
cessori, medius tamen honos Manlio habitus , ut ovans urbem
iniret tulit coronas aureas quinquaginta duas, auri praeterea pon- $
do centum triginta duo, argenti sedecim milia trecenta, et pronun- 7
tiavit in senatu decem miiia pondo 'argenti et octoginta auri Q.
Fabium quaestorem advehere: id quoque se inaerarium delaturum*
Magnus motus servilis eo anno in Apulia fuit. Tarentunrs
provinciam L. Postumius praetor habebat. is de pastorum con- 9
iuratione, qui vias iatrociniis pascuaque publica infesta babuerant,
quaestionem severe exercuit. ad septem milia hominum condem-
navit; multi inde fugerunt, de multis sumptum est supplicium.
consules diu retenti ad urbem dilectibus tandem in provincias io
profecti sunt.
29, 4-10. Trinmph des Manlius;
Sclavenverschworung.
4-7. Manlius, e. 21, 5; er
heisst proconsul, obgleich er als
Prator in die Provinz gegangen ist,
33, 25, 9; 35, 22, 6; 37, 46, 7 u. a.
— Bellonae, 41,6. — ita - ne, s. 38,
4, 3 ; in friiherer Zeit ; als die Feld-
ziige kurze Zeit danerten, wurde
dem mit dem Heere zariickkehren-
dea Feldherrn der Trinniph gestat-
tet; als dieselben sich in die Lange
zogen, namentlich in Provinzen, wo
stehende Stattbalterscfaaften ein-
gerichtet waren,* wie in Spanien,
word e ofl nar die mit nisi - succes-
sori bezeichnete Beschritnkung gel-
tend gemacht, doch nicht immer, s.
31, 49,' 34, 10, 6, vgl. 26, 21 ; Be-
cker 2, 2, 79. — perdoniti., vgl. 40,
35, 13. — medius, die Mitte zwi-
schen welcben Ebren gemeint sei,
ist nicht deotlich, wenn nicht das
Scbon als Ehre galt, dass der sieg-
reiche Feldherr, wenn auch als Pri-
yatmann, die Beute in das Aerariam
bringen dnrfte, s. 28, 38, 5; 32, 7,
4; 33, 27, 4; bei einer abnlichen
Verhandlung, 26, .21, 4, heisst es:
medium visum, zwischen der Gè*
stattung nnd Verweigerung des
Triumphes, vgl. 31,«20, 5. — ovans
wie 36, 39, 1; 34, 10, 3. — co-
ron., e. 7, 1. — delatur., fi od et sich
neben referre u. in/erre gèbraucht,
s. 28, 39, 1 ; 38, 55, 12.
8-10. Tarent , s. e. 41, 6; 38,
42, 6; 35, 20, 11. — pastorum,.
Sclaven, welcbe die Heerden (in den
Abruzzen) beaafsicbtigteo , s. Cic.
Sest. 5, 12; die Viehzacht wird
jetzt in grasserem Masse als der
Ackerbaa getrieben, s. Mommsen 1,
834; Nitzsch die Graccben 124f.,
ein grosser Tbeil des ager publiens
wnrde als Weideland, saltus, im
Folg. pascua publica, benntzt, auf
diesen hatte sich wol die Verschwo»
rnog gebildet. — infesta hab. , im-
mer unsicher machten, s. e. 16, 3;
34, 36, 3. — inde kann sein: von
diesen, s. e. 31, 13; 36, 19, 12;
oder deshalb, 37, 28, 6; e. 27, l;
anch: darauf; Crevier will das W.
tilgen, vgl. 22, 30, 1. — dìlecM.,
die Anordnung derselben bat L. e.
23 , mit den Ursacben des macedo-
nischen Krieges beschaftigt, ebeoso
wenig angegeben als die Provimeli,
vgl. e. 20, 5. Die Verzogernng der
58
LIBER XXXIX. CAP. 30.
a. u. 569.
80 Eodem anno in Hispania praetores C. Calpurnius et L. Quin-
ctius, cum primo vere ex hibernis copias eductas in Baeturia iun-
xissent, in Carpetaniam, ubi hostium castra erant, progressi sunt
2 communi animo consiiioque parati rem gerere. haud procul Di-
pone et Toleto urbibus inter pjibulatores pugna orta est, quibus
dum utrimque subvenitur a castris, paulatim omnes copiae in
3 aciem eductae sunt in eo tumultuario certamine et loca sua et
genus pugnae prò hoste fuere. duo exercitus Romani fusi atque
4 in castra compulsi sunt non institere perculsis hostes. praeto-
res Romani, ne postero die castra obpugnarentur, silentio proxi-
5 mae noctis tacito signo exercitum àbduxerunt luce prima Hi-
spani acie instructa ad valium accesserunt vacuaque praeter spem
castra ingressi, quae relieta inter nocturnam trepidationem erant,
dìripuerunt regressique in castra sua paucos dies quieti in stati vis
6 manserunt Romanorum socìorumque in proelio fugaque ad quin-
que milia occisa, quorum se spoliis hostes armarunt inde ad
7 Tagum fiumen profecti sunt praetores interim Romani omne id
tempus contrahendis ex civitatibus sociis Hispanorum auxiliis et
reficiendis ab terrore adversae pugnae militum animis consum-
8 pserunt ubi satis placuere vires, et iam miles quoque ad delendam
Ausbebung ist wol durch den Man*
gel an kriegstuchtiger Mannschaft
veranlasst, s. Mommsen 1, 856. —
provincia*, nach e. 32, 1, vgl. e. 45,
3, solite man provinciam erwarten.
80-32, 4. Krieg in Hispanien
und Ligurien.
1-4. Calpurn., e. 21, 5. Quinci.
e. 8; die Erzahlung kniipft an e. 21,
10 an. — Baetur., zwiseben Anas,
Baetis und dem Meere, s. Plin. 3, 1,
13. — CarpeL, das Heer der pro-
vincia citerior ware also zuerst weit
westlicb, dann nach Osten zuriick-
gegangen. — Dipone, so oder Z?y-
pone, Dippone haben die Hss., nicht
Hippone, wie gewohnlich gelesen
wird ; Hippo wird in dieser Gegend
nicht erwabnt, wol aber in «ioem
Itinerarium Dipo oder Dipone in der
Nahe von Emerita Augusta, s. Ukert
392; in Baetica vonPJinius ein Hip-
po Nova, — sua, s. 42, 43, 3, cnt-
spriebt, kurz ausgedruckt statt et
loca, ubi hostis constiterat, sua
erant, prò hoste, s. 28, 33, 9. —
duo exerc, die beiden Legionen mit
ihren Htilfstruppen. — tacito s., mit
der Parole durch die tessera an-
geordnet, s. 21, 48, 4; 5, 36, 7; 7,
35, 1 ; Sii. It. 15, 478: tacitum dat
tessera signornò der nicht mit der
bucina angezeigte Abzug galt nicht
far ehren voli, 21,47, 2.
5-10. relieta, nur die Mz. Hs.
hat derelicta, was sich sonst bei L.
nicht zu finden scheint, vgl. e. 26,
4: deridicvlum. — qui. in stativi*,
ohne etwas gegen denFeindzu thun,
die Mz. Hs. bat quieti* hi stativi*,
gewohnlich wird quieti* stativi* ge-
lesen: da von dem Feinde nicbts zu
besorgen war, wie 37, 15, 3; vgl.
7, 26, 1: cum quieti stationibus
tempus tererent; 1, 57, 4; es wird
quieti hi* stativi* od. quieti isdem
stativi*, s. 33, 36, 7, vermutbet. —
spoliis se arm., vgl. 22, 46, 4. —
ex eiv. soc, was aus der provincia
citerior nicht so schnell zu bewerk-
stelligen war. — reficeret, vgl. 33,
36, 7. — satis pl.\ 33, 31, 6; Veli.
*. Oh. 183. LIBER XXXIX. CAP. 30. 31. 59
priorem jgnominiam hostem poscebat, proferii, duodecim milia
passuum ab Tago flumine posuerunt castra, inde tertia vigilia 9
sublatis signis quadrato agmine principio lucis ad Tagi ripam per*
venerunt. trans fluvium in colle hostium castra erant extemplo, 10
qua duobus locis vada nudabat amnis, dextra parte Calpurnius,
laeva Quinctius exercitus traduxerunt quieto hoste, dum miratur
subitum adventum consultatque, qui tumultum inicere trepidanti-
bus in ipso transitu amnis potuisset. interim Romani inpedimen- 11
tis quoque omnibus traductis contractisque in unum locum, quia
iam moveri videbant hostem, nec spatium erat castra communien-
di, aciem instruxeriint. in medio locatae quinta Calpurnii legio 12
et octava Quinctii; id robur toto esercita erat. campum apertura
usque ad bostium castra habebant, liberum a metu ihsidiarum.
Hispani postquam in citeriore ripa duo Romanorum agmina con- SI
spexerunt, ut, priusquam se iungere atque instruere possent, oo-
cuparent eos, castris repente effusi cursu ad pugnam tendunt
atrox in principio proelium fuit et Hispanis recenti Victoria fero- 2
cibus et insueta ignominia milite Romano accenso. acerrime me- 3
dia acies, duae fortissimae legiones, dtmicabant; quas cum aliter
moverì lodo non posse hostis cerneret, cuneo institit pugnare; et
usque plures confertioresque medios urgebant. ibi postquam la- 4
Patere. 2, 1 1 2 : placébat barbari* nu- nico exercitu erant ; die Lesart der
merus suus ; Tac. Germ. 12. — ubi- Mz. Hs. toHus exercitus scheint Er-
plac. - poscebat, s. e. 53, 10; 23, klàrang za seio. — aperta 31, 2, 6.
18, 7. — 4tost pose,, vgl. 2, 45, 6:
poscunt pugnata. — pnofecti baben SI* 1-3. occupar., vorher in
die spateren Hss. , s. 22, 30, 1 ; 24, * Anspracb nabmeo, besebaftigten. —
41, 9; 27, 40, 1 u. a. — quadr, inprinpip.: wafarend der ersten Zeit
agiti., 31, 37, 1. — vada nud. t liess des Kampfes, ». Cic. Or. 1, 48, 209:
sicbtbar werden, 35, 32, 2. — exer- quod in principio fieri in omnibus
citus liegt hier oaher ala die andere disputationibus oportere censeo;
Lesart exercitum, % 3; e. 31, 1; soast mehr principio, e. 33, 1. —
anders§12. — dum miratur, praef. /eroe, 1, 7, 5: Caeus viribus fe-
2; 9, 9, 12. — potuiss., wahreoder rox\ Plaut. Mil. 4, 9, 13: forma
— wenn er zu rechter Zeit ange- ferox* die Mz. Hs. bat inflaUs, s.
griffen batte nsw. 37, 12, 4. — Romano chiastisch za
11-12. nec spot. - communi., Hispanis. — duaefort, die beiden
ganz gegen das gewoholiche Ver- so tapfereo, s. e. 30, 12; 33, 26, 3;
fabren wird kein Lager aufgescbla- 38, 36, 3; docb sind e. 20, 3 20000
gen, s. 44, 39, 2. — in med., die M. Bundesgenossen fìir Spanien aus-
Hulfstruppen sebeineo auf den FIu- geboben, welcbe L. nicht erwabnt,
geln gestanden za babeo, e. 31, 18. zu e. 38, 11. — cuneo, 40, 40, 7. —
— quinta Calp., die fdnfte, die des instit. 35, 11, 3. — usque plur. } die
Galp., ebenso octava Q. — id rob., biateren Reihen des cuneus wurdea
22, 2, 3. — toto exerc, s. za 26, immer breiter, vgl. 10, 2, 8: longius
38, 12: fortissimi equites toto Pu- usque 9 , Marq. 3, 2, 33; es scheint
60
LIBER XXXIX. CAP. 31.
a. u. 569.
borare aciem Calpurnius praetor vidit, T. Quinctilium Varum et
L. Iuventium Thalnam legatos ad singulas legiones adhortandas
5 propere mittit, docere et monere iubet in illis spem omnem vin-
centi et retinendae Hispaniae essersi illi loco cedant, neminem
eius exercitus non modo Italiani, sed ne Tagi quidem ulteriorem
6 ripam usquam visurum. ipse cum equitibus duarum legionum
paululum circumvectus in cuneum hostium, qui mediani urgebat
7 aciem, ab latere incurrit. Quinctiùs cum suis equitibus alterum
hostium latus invadit sed longe acrius Calpurniani equites pugna-
8 bant, et praetor ante alios: nam et primus hostem percussit et
ita se inmiscuit mediis , ut vix, utrius partis esset, nosciposset;
9 et equites praetoris eximia virtute et equitum pedites accensi sunt
pudor movit primos cepturiones, qui inter tela hostium praetorem
conspexerunt. itaque urgere signiferos prò se quisque, iubere
10 inferre signa et confestim militem sequi, renovatur ab omnibus
clamor, inpetus iit velut ex superiore loco, haud secus ergo quam
torrentis modo fundunt sternuntque perculsos , nec sustineri alii
11 super alios inferentes sese possunt. fugientes in castra equites
persecuti sunt et permixti turbae hostium intra valium penetrave-
runt, ubi ab relictis in praesidio castrorum proelium instauratum;
12 coactique sunt Romani equites discendere ex equis. dimicanti-
Dur e in cnnens gedacht za werdeo,
s. § 6.
4-9. Quinci. - Iuvent. , e. 38, 4.
— sittgul. , je einen an eine. — illi,
8. e. 26, 10, an a. St., weil die Le-
gateli die Worte des Prators wie-
derholen soUen. — usquam , vieti,
ist umquam za lesen. — in cun.,
die Schlachtordnang der Feinde, die
alsKeil usw. — cum suis equit, vgl.
§ 18; da die Reiter der Legionen
so eben erwàbnt sind, so mass hier
an die der sodi gedacht werdeo , e.
20, 3: sociis - imperarunt octingen-
tos equites, vgl. 26, 5, 8. — Cai-
purn., 2, 18, 4. — ut-posset; s.
Hom. II. 5, 85: TvótCónv (T ovx av
yvoCtjs nqoxiqoiav fÀtxeCr]. — exim.
virt. gehort auch za equitum, s. 10,
19, 18. —pudor, 27, 12, 15. — pri-
mos cent, vgl. 26, 5, 12: primores
eenturionum ; 42, 32, 7. Zar Situa-
tion vgl. 6, 8, 2. Die Aasmalaog
gehort wahrscheinlich dea Annali-
sten, die besonders manche Kampfe
in Spanien, s. 40, 30 ff.; ib. 39;
47 ff. ; aber auch in Lignrien , s. 39,
2; 40, 25 ff; 42, 7; in Histrien, 41,
lff. ; 10 ausgeschmuckt, andere nur
mit wenigen Worten erwahnt hat-
ten, s. 39, 7, 6; ib. 21, 2; 31, lff.
u. a. — urgere etc., sonst von der
Beschleaniguug des Marsches, hier
vom rascheren Vordringen bei dem
Angriff in geschlossenen Colonnen,
wo die Fahnen vorangehen, s. 35,
5, 12 a. a. — inferre n. signiferos,
ebenso hangt militem sequi wieder
von iubere ab.
10-16. fc renov., 4, 37, 9. — for-
re* t. m., 24, 10, 8: velut impetu
torrentis, zar Sache 40, 40, 5. —
sustineri, 3, 5, 8» 24, 16, 1. — in-
tra, 36, 15, 5. — in praes., 37, 43,
2. — coactique, nur Gelen. bat que,
viell. ist es nicht no'tbig; eher solite
man instauratum est oder instaura-
tur erwarten, s. jedoch 29, 10, 1.
— descend. ex, 24, 44, 10; 2, 20,
10, vgl. 35, 34, 10: desilire ex equis,
a. Gh. 185.
LIBER XXXIX. CAP. 31
61
bus iis legio quinta superventt, deinde, ut -quaequepotuerant, co-
piae adfluebant. caeduntur passim Hispani per tota castra , nec 13
plus quam quattuor milia hominum effygerunt. inde tria milia
fere, qui arma retinuerant, montem propinquum ceperunt, mille
semiermes maxime per agros palati sunt. supra triginta quinque 14
milia hostium fuerant, ex quibus tàm exigua pars pugnae super-
flui signa capta centum triginta duo. TRomani sociique paulo 15
plus sexcenti et provincialium auxiliorum centum quinquaginta
ferme ceciderunt. tribuni militum quinque amissi et pauci equi- 16
tesJlomani cruentae maxime victoriae speciem fecerunt. in ca-
stris hostium, quia ipsis spatium sua communiendi non fuerat,
manserunt. prò contione postero die laudati donatique a C. Cai- 17
purnio equites phaleris, pronuntiavitque eorum maxime opera
hostes fusos, castra capta et expugnata esse. Quincttus alter 18
praetor suos equites catellis ac fibulis donavi! donati et centu-
riones ex utriusque exercitu permulti, maxime qui mediam aciem
tenuerunt.
dagegen descendere de 5, 46, 2; 6,
18, 9; mit a vgl. 40, 38, 3. — ut
quaeq.y weil copiae in dieser Bedeu-
tang plorale tantum iat, s. 1, 9, 8,
vgl. 40, 5, 6. — potuerant, s. 4, 33,
8; ib. 56,7; 22,6,2; 23, 27, 5 u.
a. — plus quam, adverbielle Quanti-
tatsbestimmung za quatt. milia, vgl.
38,38, 8. — hominum, 38, 47, 6.
— trig* miL, dann ware das Heer-
kaom so stark gewesen als das ro-
mische, in dem aosser den beiden
Legio nen und den 20000 socii Lat.'
nominis auch spanischeHulfstrappen
dienten, s. § 15; e. 30, 7; wahr-
scheinlich batten die Annalisten eine
grò'ssere Zabl angegeben, da die
Mz. Hs. centum triginta tria m. hat,
oder das rom. Heer nberscbatzt, vgl.
40, 30, 1, Nissen 95. — pugnae
sup., s. 41, 26, 5: superfuere proe-
Uo; 31, 41, 3. — equit. Rom., die
Verbìndung mit trio. miL zeigt,
dass equites illustres gemeint siod,
s. 30, 18, 15; 33, 25, 9, vgl. 33,
22, 8; 38, 41, 3. — maxime gehò'rt
za speciem fec., nicht die Zabl der
Gefallenen , sonderà der Verlust so
ange&ehener Maoner liess besoaders
den Sieg blatig erscheinen, dagegen
§13: vorzuglicb, grostentbeils, s.
42, 55, 10.
17-18. prò cont. t 38, 23, 11. —
phaleris, Polyb. 6, 39 : 70 xar«/3«-
XÓvtl xcà OxvlsvOavTi (noXi^iiov
augurai) t$ ukv neCqi (piàkrjv r<p
<T tnnsX (pàlaga; an u. St. wol
Pferdeschmuck , nicht die von dea
Kampfern selbst, Reitern und Fuss-
gaogern, getragenen Ebrenzeicben,
s. 9, 46, 12, vgl. 30, 17, 13 ; 43, 5, 8 ;
22, 52, 5 ; dass dieselben von Silber
gewesen and nar den noSiles seien
gegeben worden, sagt weder L. noch
Polyb., s. Lange 2, 296 f. Die Rit-
ter ware a, wie der Gegensatz Quin-
ctius suos vgl. § 6 zeigt, romische ;
die Reiter der socii erhalten, weil
sie sich weniger ausgezeicbnet ha-
ben oder als Nicbtromer, geringere
Crescbenke, catellae ac fibulae. s.
30, 17, 13; 27, 19, 12, vgl. Ricb
Illustrirtes Worterb. der rom. Al-
terth. u. d. W., vgl. phalerae. —
maxime q. med. ac, was ausser die-
ser auf den Fliigeln gesehehen ist,
wird nicht erwabnt. — tenuer., 42,
59, 1 ; zar Sacbe s.Mommsen 1,678.
62
LIBER XXXIX. CAP. 32.
a. u. 569.
82 Consules dtlectibus aliisque, quae Romae agendae erant, per*
2 actis rebus in Ligures provinciam exercitum duxerunt. Sempro-
nio a Pisis profectus in Àpuanos Ligures Tastando agros uren-
doque vicos et castellar eorum aperuit saltura usque ad Macram
3 fluvium etLunae portum. hostes montem, antiquam sedemma-
iorum suorum, ceperunt, et inde superata locorum iniquitate proe-
4 lio deiecti sunt. et Àppius Claudius felicita tem virtutemque col-
legae in Liguribus Ingaunis aequavit secundis aliquot proelìis. sex
praeterea oppida eorum expugnavit, multa milia hominum in iis
cepit, belli auctores tres et quadraginta securi percussit.
5 Iam comitiorum adpetebat tempus. prior tamen Claudius
quam Sempronius, cui sors comitia habendi obtigerat , Romam
6 venit, quia P. Claudius frater eius consulatum petebat. competi-
tores habebat patricios L. Aemilium Q. Fabium Ser. Sulpicium
Galbam, veteres candidatos, et ab repulsis eo magis debitum, quia
7 primo negatus erat, honorem repetentes. etiam quia plus quam
32. 1-4. dileet^s. e. 29, 10. —
Lig. prov., dass die Consuln diese
Provinz baben , wird erst nacbtrag-
lich bier beraerkt; die Erzahlong
geht auf e. 20, 6 zuriick. — castella,
e. 1,6. — aperuit t macbte den Ge-
birgspass gangbar; bis dabin batte
man also den Weg zar See wahlen
nìiis»eo, s. e. 21, 4; 34, 8, 1. —
Macram, am Ausflusse desselben lag
Lanae portus, vgl. 40, 43, 1 ; 34, 56,
2. — antiquam, es ist auffallend,
dass der Berg nicht genannt ist;
duginum, s. e. 2, 2 oder eia ahnli-
eber Name kooote leiebt ausfallen
oder io das neben maiorum pìeooa-
stische antiquam verdorbeo wer-
den. — locor. iniq., e. 1, 5. — et
fiigt, weoa nicht sed za lesen ist,
das Folg. als etwas Gleicbartiges
an. — felic. aeq. t vgl. 10,. 19, 18.
— Ingaunis, an der Westseite des
ligustiseben Meerbusens, s. 31, 2,
11, wo eia Bandniss geschlossen
wird , welcbes bis jetzt gehalten za
sein scheint. — oppida, es gab bier
mebrere Seestadte; sonst baben die
Ligurer mehr Castelie, s. § 2.
32,5-15. Wahlen in Bora.
5-7. corrili, adpet., 35, 8, 1;
Becker 2, 2, 122; 2, 3, 53. — P.
Claud., 38, 35 ist er Prator. —
AemiUus, der 37, 2ff., 58 oft ge-
nannte, vgl. e. 56; Lange 2, 217/—
Fabius, § 9; Sulpic, 38, 35; 42. —
veter. cand., die sich schon mehr-
mals beworben baben , daber repe-
tenteè, sich wieder bewerbend, oder
nach 4, 3, 5 : als ihnen zukommend,
in Anspruch nebmeod, s. d. Stelle
aus Sallast im Folg. — ab reputi.,
in Folge asw. — debitum, so be-
traobtet die Nobilitat dieSache, dass
ihr die Ebrenstellen um so mehr
gebiihren, je l anger sie auf diesel-
ben hat warten miisseo, Sali. I. 85,
37 : nobilitas - honores non ex me-
rito, sed quasi debiios a vobis repe-
tit. — etiam gehb'rt za arUor, die-
ses ist auf petitio, die niebt be-
schrankt war, bezogen, stati auf
den Erfolg derselben: die Àussicht
gewahlt za werden war bei der
Menge der Bewerber nocb mehr be-
schrànkt, als wenn nicht so viele
sich beworben hatten, oder wenig-
stens beide Consuln aus den Patrie,
hatten gewahlt werden konnen; der
Gedanke ist gesucht und nicht recht
klar, vgl. 35, 10. — plus q. un., der
Grundsatz, s. 27, 34, 9; 23, 31, 13,
wurde also no eh befolgt, vgl. 42,
a. Ch. 185.
UBER XXXIX. CAP. 32.
63
unum 'ex patriciis creari non licebat, artior petitio quattuor peten-
tibus erat. plebeii quoque gratiosi homines petèbant, L. Porcius 8
Q. Terentius Culleo Cn. Baebius Tamphilus; et hi repulsis in '
spem impetrandi tandem aliquando honoris dilati. ^plaudius unus
ex omnibus novus candidatus erat. opinione hominum haud dubie 9
destinabantur Q.Fabius Labeo et L. Porcius Li cinus. sedClaudius 10
consul sine lictoribus cum fratre toto foro volitando, clamitan-
tibus adversariis et maiore parte senatus, meminisse eum debere lì
se prius consulem populi Romani quam fratrem P. Claudii esse:
quia ille sedens prò tribunali autarbitrum aut tacitum spectatorem
comitiorum sepraeberet? — coerceri tamen ab effuso studio ne-
quit. magnis contentionibus tfibunorum quoque plebis , qui aut 12 .
9,8.
8-10. Porcius, 34, 54. — Te-
rent, 38, 55 èrst Prator, vgl. e. 6,
4. — Baeb., 36, 8; 22. — repulsi*,
so oder repulsi et in scheiot gele-
sen wejdeo zn mussen, deun das
hdscb. repulsi, s. Gic. Harusp. resp.
26, 56, miisste sehr faart als Bestim-
mung zu dilati genommen werden:
durch Abweisung verschoben, s. 40,
28, 3, da ein Asyndeton kaum an-
zooehiueo ist ; ebenso wenig lassi
sicb dilati passend mit (inpetrandi)
honoris verbinden. differre - von
Personen s. 41, 8, 5; 26, 51, 10;
in spem: sie waren zuruckgestellt
auf die Hoffnung hin, so dass sie
Hofoung kunftig gewàhlt za werden
hegen durften, vgl. 44, 25, 10; 10,
6, 11; 27,27,3. -—hauddub., s.
35, 14, 10; es wird h. dubii verni .
— sine lict, die sonst immer dea
Consul begleiten; er tritt also als
Privatmann and saffragator fdr sei-
nen Broder auf, s. e. 41, 3; Becker
%,- 2, 43; Lange 1 , 519. — totof.
voi, 3, 35, 5: in foro volitare', voli'
tondo steht ohne Beziebang auf das
Hauptverbum, wahrscheinlich wollte
L. fortfahren mit: commendabat
oder etwas Aehnlichera, bat aber
daon diesen Begriff durch effuso
studio ausgedriickt; das Anacoluto
fallt weoiger auf bei der naben Ver-
wandtschaft des abl. gerund. mit
dem parf. praes. , s. e. 33, 7 ; 2, 34,
4 vgl. 40, 54, 7; 3, 12, 8: iterando
laudes orabat, Drak. vera, volitare
od. volitabat. — maiore p., mit Aus-
scbluss der Partei des Claudias, vgl.
e. 39.
11. meminisse, s. e. 5, 4. —
prius, eber, mebr; Andere lesen
prius se, wo prius auch za memi-
nisse genommen, and dieses nach
quam wiederholt werden konnte;
zum Gedanken vgl. 24, 8, 11. —
quin ille, 4, 43, 1 1 . — prò trib., voni
auf, auf usw., 26, 22, 3 vgl. 38, 54,
9; auf dem Tribunal, das fur die
Wablhandlung auf dem Marsfelde
aufgestelit war, s. ÌMarq. 2, 3, 67,
sass der die Comitien haltende Ma-
gistrat, and, wie u. St. zeigt, auch
dessen College, wenn er wollte,
beide auf der sella curulis, vgl. e.
15, 1; 10, 15, 9. — arbitrum, der
die Comitien leitende Magistrat ist
Scbiedsricbter iiber Alles, was da-
bei vorkommt, und bat dieses nach
seinem Ermessen zu ordnen , s. 22,
35, 2; 37, 47, 7 ; Andere erklaren
arbiter: Zeuge, doch ist zu bezwei-
feln, dass so nabe verwandte Be-
griffe wie arbiter in dieser Bedeu-
tung und tacitus spectator durch attt
— aut wiirden einander entgegen-
gestellt sein, vgl. Marq. 2, 3, 95.
12-15. trib. pleb. } sie scheinen
zum Theil intercedirt, die ùbrigea
die Intercession bestritten za ha-
64
LIBER XXXIX. CAP. 32. 33.
a. a. 569. 570.
contraconsulem aut prò studio eius pugnabant, comitia aliquotiens
turbata, donec pervicit Appius, ut deiecto Fabio fratrem traheret.
13 creatus P. Claudius Pulcher praeter spem suam et ceterorum*
locum suum jenuit L. 'Porcina Licinus, quia moderatis studiis,
14 non vi Claudiana inter plebeios certatum est. praetorum inde
comitia sunt habita: C. Decimius Flavus P. Sempronius Longus
P. Cornelius Cethegus Q. Naevius Matho C. Sempronius Blaesus
15 A. Terentius Varrò praetores facti. haec eo anno, quo Ap. Clau-
dius M. Sempronius consules fuerunt, domi militiaeque gesta.
SS Principio insequentis anni P. Claudius L. Porcius consules,
cuna Q. Caecilius M. Baebius Ti. Sempronius, qui ad disceptandum
inter Pbilippum et Eumenem reges Thessalorumque civitates missi
2 erant, legationem renuntiassent, regum quoque eorum civitatium-
que legatos in senatum introduxerunt. eadem utrimque iterata,
3 quae dieta apud legatos in Graecia erant aliam deinde novam
ben, s. e. 39, 3; 37, 51, 3f. — tur-
bata, wegen der Einsprache der
Tribunen mag es in den Comitien
nicht znr Abstimmung gekommen
sein. — deiecto, 38, 35, 1 ; Becker
2, 2, 45. — Fabius, die Nichtwabl
desselben erklart sich aos dem Vor-
bergeh. hinreiebend, obne dass man
als Grand das dolose Verfahren des
Fabius 38, 39, 3; ib. 47, 5; Cic. Off.
J, 10, 33 anzunehmen genothigt ist.
Aehnliche Scenen , welche die stei-
gende Aemtersucht beurkunden,
kommen in dieser Zeit sebon meh-
rere vor, vgl. e. 39; 41; 41, 28; 35,
10; 36, 45; 37, 47; 57, vgl. 40, 19,
11; Plaut. Trin. 4, 3, 29: strenuo*
nune praeterire more fit; Lange 2,
228. — traheret, mit Anstrengung,
Gewalt {vi Claudiana) fort, empor-
zog, vgl. 22, 34, 2: extrahere. —
Claudiana, ein so gewaltthatiges
Verfabren, wie es CI. angewendet
batte, wol mit der Andeutung, dass
dieses in dem claudiscben Ge-
scblecbte gewohnlich gewesen sei,
s. 3, 35, 5; 9, 33 u. a. — Cornei
Ceth., wahrscheinlich ein Verwand-
ter des e. 23, 2 erwahnten.
SS* Gesandtschaften an den Senat
and nach Macedonien. Polyb. 23,
llff.jPausan. 7, 9.
1-2. inseq. - renuntiass., die
Lesart ist nicht sicher, da die spa-
teren Hss. insequentis, cum nicht,
dann remmeiarunt baben ; auch ist
die Beziebung von quoque nicht
klar, da keine anderen Gesandten
eingefiihrtsind; L. miisste dasselbe,
wenn die Lesart ricbtig ist, gè-
brauebt baben, weii doch im Vor-
bergeb. von einer legatio die Rede
ist, vgl. 35, 39, 1 ; 23, 21, 6; Polyb.:
tcSv neql KaixCXiov - òiaaeffctcpri-
xóttov neqt re rwv xarà Maxeóo-
vCav xal riov xatà HeXonòvvnGov
eìtiijyov (die Consuln wol, wie es
Sitte war, s. 34, 59, 4) eìg rrpr Ovy-
xXrjrov rovg neol rovreav yeyovó-
rag noeopevrag. — discept. , e. 24,
13. — renunt, 23, 6, 3. — civitat,
darunter sind auch dieaus demPelo-
ponnes zu verstehen, dagegen Polyb.
fiera o*e rovrovg eìaijyov rovg
ano HeXonovvriOov naqayeyovò*
rag. — in Graecia umfasst Alles,
was in Thessalien, Thessalonich und
im Peloponnes, s. § 5, verhandelt
worden ist. Da L. den Bericht des
Caecilius sogleich im Anfang des
Jahres erwahnt, so ist anzunebm«n,
dass derselbe noch im J. 569 zu-
ruckgekehrt ist, vgl. zu e. 23, 5.
Wie dort, s. e. 29, a. E., vgl. e.
à. Ch. 1S4.
LIBER XXXIX. CAP. 33.
65
legationem patres, cuius princeps Ap.CIaudius fuit, in Graeciam et
Hacedoniam decreverunt ad visendum, redditaene civitates Thes-
salis et Perrhaebis essent iisdem mandatum, ut ab Aeno et Ha- 4
ronea praesidia deducerentur maritimaque omnia Thraciae ara
a Phìlippo et Macedonibus liberaretur. Pelopomfesum quoque 6
adire iussi, unde prior legatio discesserat incertiore statu rerum,
quam sì non venissent: nana super cetera etiam sine responso
dimissi nec datum petentibus erat Achaeorum concilium. de qua 6
re querente graviter Q. Caecilio et simul Lacedaemoniis deplo-
rantibus moenia diruta, abductam plebem in Acbaiam et venum-
datam, ademptas, quibus ad eam diem civitas stetisset, Lycurgi 7
leges, Acbaei maxime concilii negati crimen excusabant recitando
legem, quae, nisi belli pacisve causa et cum legati ab senatu cum
32, 1, u. e. 8 u. 20, 5, so bat L. auch
an u. St. die Vertbeilnng der Pro-
vinzen and Heere am Anfang des
Jabres, mit dea Angelegenbeiten
Griechenlaods und Macedoniens be-
sebaftigt, ubergangen und erst e.
38, 1 nacbgeholt. Da er auch die
ang. Stelle mit principio eius anni
beginnt, so scheint er bier nicht we-
niger iiber die cbronologiscbe An-
ordnung uogewiss gewesen za sein
als e. 23, 5.
3-6. Claude der Consal des vor-
hergeh. Jabres. — in Maced., Poi.
e. 1 1 : ?«Jo£g ti} avyxXr^rtp néjxnuv
nàXiv aXXovg nqeafievràg noòg
tòv 4>lXinnov tovg Ì7Tiaxiipojjié-
vovg\ ib. e. 12 nach der Verhand-
lung mit dea Achaern : r\ GvyxXi\Tog
txQivi - xal xaTéortjae nqeaS^v-
tàg ini t^EXXàda rovgnegl An-
mov KXavdiov. Bei L. folgt die
Erklarung nach. — praesid. deduc,
was die Gesandten e. 29, 2 bereits
aageordnet baben, wird bestatigt,
oder der Ansdrack an der ang. St.
ist nicht genau, s. Poi. e. 11: nos-
afievràg - roi/g iniaxetyofJiévovg
nq&xov fitv, eì naQaxsxcigijxs rùv
iv HsQoaifiCq nóXstov - éha rovg
inna^ovtag avjq> rag (poovoàg
ifàyitv ££ Aivov xal Magtoveìag.
— prior fqg\, es sind die § 1 ge-
nannten Gesandten, welche aus Ma-
cedonien sich in den Peloponnes be-
Tit, Li*. IX.
geben baben; 8. Polyb. a. Paas. a.
a. 0.; L. hat dieses vorber iiber-
gangen and bolt es bier nach. —
inceri, st. , sie batten die Verbale
nisse niebt besser geordnet, sondern
nocb mebr verwirrt. — sine resp.>
Polyb. e. 10: ó ók KaixtXipg ini
toaovTov òoyCod-ri - <5oV ovók
rriv ànóxQiaiv rj8ovX7J9ri òV£«-
a&cu naoà tùv ag^óvruv, àXX*
àvanoxgttov ànrjXÒ-ev, als man ibm
die Berofung einer Versaramlang
der Acbaer verweigert batte, Poi.
1. 1.: ot Sk te5v ùiycticSv agxov-
t«s ixéUvov ccvtòv oct£cu tàg tr-
io Xàg - tov ók nanaaicùntovrog
ovx eyaaav avrtji OvvaZeiv TtjV
ixxXr\otav. — grav. quer. , Paas. 1.
I.: noXXà ini Trjg povXijg xcà ov
narra rà àXr\&r) xarrjyóìpow t&v
IdXaCtov (Kaix(Xiog). — 'moenia
dir., 38, 34. — abd. plebem. Poi. e.
12 : xaraXiXva&ai rrjv Trjg nólecog
óvvapiv i^riyfiivov rov nXrj&ovg
usta ptag; zar Sacbe s. 38, 34,
1;5.
7-8. eonc. neg., der darin be-
stebe, dass usw. ; 36, 10, 3. — nisi
etc. , Poi. e. 12: vófxov elvai naoù
roTg lAyaioTg pr) avyxaXitv rovg
noXXovg, iàv jàij neol OvfXfxa-
Cag 1} noXifxov ò*éy ytyveo&ai
taflovXiov, ri naoà rijg Gvy-
xXtjtov rtg ivjiyxrji yqàtifjLtt'ta,
dann fii}T£ yqàfifiaxa <péo6iv av-
5
3
66
LIBER XXXIX. CAP. 83. 34.
a. u. 570.
litteris aut scriptis mandatis venirent, vetaret indici concilium.
8 ea ne postea excusatio esset, ostendit senatus curae iis esse debere,
ut legatis Romanis semper adeundi concilium gentis potestas fie-
fèt, quetn ad modum et illis, quotiens vellettt, senatus daretur.
84 Dimissis iìs legationibus, Philippua a suis certior factas ce-
deadum civitatibus deducendaque praesidia esse , infensus omni-
2 bua in Maronitas iram effundit. Onomasto , qui praeerat meriti-
màe orae, mandat, ut partis adversae principe» mterflceret. ilie
per Casandrum quendam, unum ex regiis iam diu tabitantem Ma-
roneae, nocte Thracibus intromissis velut in bello capta urbe cae-
3 dem fecit. inde apud legatos Romanos querentes tàm crudeliter
adveffeUs innotios Maronitas, tam superbe adversus populum Ro-
manum factum , ut, quibus libertatem restituendam senatus cen-
suisset, ii prò hostibus trucidarentur, abnuebat quicquam eorum
tòv (Caecilius) nttgà-r^g avyxXr}-
rov fArjre rag ivroXàg ìyyqànjovg
i&éXstv Sovvat. xolg uq/ovoiv ; der
letzte Artikel ist wol erst nach dem
Biindniss mit Rom binzugesetzt; 8.
31, 25, 9: non licere legibus
Aohaeorum de aliis rebus re-
/erre, quam propter quas vo-
cati essent,"\gì. Polyb. 24, 5, 17.
— Uteri*, nur eine Annieldnng, Be-
glaubigung oder einen bestimmten
Antrag. — ostendit, Poi. rolg nqe-
ofìsvtttTg roìg àel nag* èavrcov ìx-
7T€finouévoig naQtjivu ngoaé^eiv
tòv vow xal ànoooxriv nouXa&ai
tt\v àqfjLÓCovaav etc.
34-35, 5. Philipps Abzug ans
dea tbraeischen Stadten. Poi. 23,
Ì3f.; App. Mac. 9.
©4% 1-2. legat, die e. 33, 2 er-
wahaten. — a suis, Poi.: diccns/u-
\pap.4v(av nQÒg avròv ix Tr\g C P(6-
/LiTjg tàiv ì$Cù)V 7tQBG§evTbiv etc. —
ìnf. omn. , gegen alle Welt aufge-
bracbt, fiaqécog (pégtov £n\ t$ cFo-
xelv 7tavra^ó&€V avrov negiré-
fivea&ai rrjv àQxr\v~> — effund.,
èvanrjQetoctTo rijv ÒQyijv. — Ono-
masto - interf., niebt gcnau, s. Poi.
fjLEXtt7tsfi\jjttfjievog yàQ^OvófjLaarov
ròv èni GQqxtjg TSTctyfÀévov èxoi-
voXoyq&rj tovtw tisqì rijg nqà^
fccog. ó de *Ovofjuxatog - eìaané-
cereiXe Kàaavùoov tìg MetQcoveiav.
— adversae, e. 24, 9: quia Ubertatis
causam defendissent. — regiis, are
rov *PiXCtt71ov ti àlea jovg aùXir
xovg iyxa&eixórog elg rag nóXsig
Tccvrag. — velut scheint zu capta
urbe zu geboren, s. 2, 12, 13 ; ib. 31,
11; 30, 13; 8, 17, 4 u. a. ; in
bello za bedeaten: im Kriege, wah-
rend des Krieges, e. 23, 6; 35, 6;
40, 6 u. oft; wejiiger wahrscheinlich
ist, dass velut in capta urbe za ver-
biaden, and bello, wie e. 25, 8, zwi-
schengestellt sei, weil es mit capta
einen Begriff bildet: wie in einer
eroberten Stadt, L. sagt dann ge-
wohnlich nur capta oder vi capta,
s. 26,32,2; 2, 17,6; 37,32,12:
fuga - qualis captis urbibus fieri
solet\ 38, 44, 6; 39, 4, 9; 11, vgl.
8, 33, 2; ib. 31, 7: velut in capto
exercitu dominantem; Polyb. sagt
nur: èyivtto /LieydXTj o<payrj xal
noXXoì t<5v MaqwviTwv ani&a-
vov.
3-8. inde, das bs. id wiirde sebr
hart durch apud - querent., von
dem als Epexegese zu betrachten-
den tam crudeliter etc. getrennt,
vgl. 22, 36, 5; 36, 26, 3; 10, 6, 10
u. a.; nacb Madvig ist id za entfer-
nen; schwerlicb konnte es zu ab-
nuebat gezogen werden. — leg,
Rom., s. e. 35, 5. — querent-fact,
Polyb.: tù)v nSQÌ 'Sinniov-rtp *Pi-
a. Ch. 184.
LIBBR XXXIX. GAP, 34. 35.
67
ad se autquemquam suorum pertmere: seditioneinteripsosdimi- 4
catum, cimi alii ad se, aiiì ad Eumenttn civitatem traherent; id
facile scitures esse ; pereunctarentur ipsos Maronitas, haud dubius 5
perculsis omnibus terrore tam recentis caedis neminem hiscere
adversus se ausurum. negare Àppius rem evidentem prò dubia 6
quaerendam; si ab te culpam remo vere vellet, Onomastum et Ca-
sandrum, per quos acta res diceretur, mitteret Romam, ut eos
senatus percunctari posset. primo adeo perturbava ea vox regem, 7
ut non color, non vuttus ei constaret; deinde conlecto tandem
animo Casandrum, qui Maroneae fuisset, si utique vellent, se mis-
surum dixit : ad Onomastum quidem quid eam rem pertinere, qui 8
non modo Maroneae, sed ne in regione quidem propinqua fuisset?
et parcebat magis Onomasto, honoratiori amico, et eundem indi- 9
cem haud paulo plus timebat, quia et ipse sermonem contulerat
cum eo etmultorum talium ministrum et conscium habebat Ca- io
sander quoque missis, qui per Epirum ad mare prosequerentur
eum, ne qua indicium emanaret, veneno creditur sublatus. Et le- 35
gati a Philippi conloquio ita digressi sunt, ut prae se ferrent, nihil
eorum sibi piacere, et Philippus minime, quin rebellandum esset, 2
dubius, quia tamen inmaturae ad id vires erant, ad moram inter-
ponendam Demetrium minorem filium mittere Romam simul ad
purganda crimina, simul ad deprecandam iram senatus statuit,
satis credens ipsum etiam iuvenem, quod Romae obses specimen 3
X£nn<p fte/LitfnpoiQovvnav ènljov-
rolg. — aut quemq., s. e. 27, 4: vel;
42, 57, 9. — scitur.esse ist nnsicber,
es kann auch seituros si oder scitu
esse si gebeisseu haben, wie einige
Hss. haben, vgl. e, 27, 6; vgl. 38, 47,
11. — hiscere, e. 12, 5. — evident,,
s. 44 , 41 , 6, da e» - ware; aa<pe>g
eìòévcti rà ysyovóra. — non color
e te, von L. ausgemalt, Polyb. e. 13:
eìg ànoqlav Èvénmrtv o <PlXm-
nogu. e. 14: 6 tìè flaoiXevg fiatai*-
nùg dog ivi /udii ai ce xaì ènoQrjoag
Eni, noXvv xqòv&v. — constare, 8,
19, 6: sana constare mens; 44, 20,
7 ; 5, 42, 3. — siutiq., dafiir hat die
Mz. Hs. quem utique si, viell. eum
utiq. si, s. 1, 19, 1 ; ib. 58, 11 u. a.,
42, 19, 7: hos utique; 45, 23, 18 a.
a. — quidem adversativ.
9-10. honorat. am. , 31, 28,5;
zu 2, 22, 7. — multa tal., vgl. 35, 15,
8: omnium emtemorum. — ministr.,
42, 15, 3; ib, 41, 4 5 35, 15, 4: ta-
lium ministeriis faoinorum, Poi.
noXXàv $qy(ov «vt$ xexoivcùwi-
xco$. — eréd* suòL , von L. gemil-
dert, Poi. ipctQ[jiàx<# Siéip&tiQW.
35« 1-4. prae sefer., kein Hebl
darans mach tee, vgl. e. 28, 7. —
quia tamen iat unsicher, da die Hss.
tamen »icht, die spateren qui dum
quia bahett, viell. tum, quia oder
tum quidem, quia', Poi. nqòg ìvta
dì T&v ÌnivoovfÀévt»v ànóxEigog
&v insfialeio nàg àv iniyévoiró
rig àvaOTQOtpri xaì Xàfloi %qÓvov.
— minorem, Poi. vauratov, der
dritte Sobn Pbilipps, s. 42, 52, 5;
44, 45, 8, ist weder hier noch 40, 6
heachtet. — obses, s. 34, 52; Ap-
/pian. : xs^ccoiO/Liévog pìv ix ndXai
^PdDfiaioig ano Trjg òfirjgiag. —
specim,, 38, 58, 6; 35, 15, 3. —
5*
68
LIBER XXXIX. CAP. 35.
a. u. 570. \
4 indolis regiae dedisset, aliquid , momenti facturum. interim per
speciem auxilii Byzantiis ferendi, re ipsa ad terrorem regulis Thra-
cum iniciendum profectus, perculsis iis uno proelio et Amadoco
duce capto in Macedoniam rediit roissis ad adcolas Histri fiumi-
nis barbaros, ut in Italiani inrumperent, sollicitandos.
5 Et in Peloponneso adventus legatorum Romanorum, qui ex
Macedonia in Achaiam ire iussi erant, expectabatur ; ad versus quos
ut praeparata Consilia haberent, Lycortas praetor concilium indixit.
6 ibi de Lacedaemoniis actum: ex hostibus eos accusatores factos,
et periculum esse, ne vieti magis timendi forent, quam bellantes
fuissent. quippe in bello sociis Romanis Achaeos usos; nunc
eosdem Romanos aequiores Lacedaemoniis quam Achaeis esse,
7 ubi Areus etiam et Alcibiades, ambo exules, suo beneficio resti*
tuti, legationem Romam adversus gentem Achaeorum ita de ipsis
meritam suscepissent, adeoque infesta oratione usi essent, ut pulsi
8 patria, non restituii in eam viderentur. clamor undique ortus,
referret nominatim de iis; et cum omnia ira, non Consilio gereren-
aliq, mom.f, 29, 35, 12; Poi. ini-
nsKfro óià tovtov nàv tò ngote-
&àv àvvea&cci. — Byzant,, erst 42,
13, 8 wird erklart, dass das gegen
das Bundniss 33, 30, 6 gewesen sei,
vgl. 42 , 52, 10. — re ipsa, d. Jung.
Hss. haben retro , vieil. re vera, —
regulis, die Tbracier waren in viele
kleine Stamine getheilt, 8. 38, 40 f.,
Poi.: tovg r&v Bq^xcov òvvaOTàg
nàv vnko %y\v Jlqonovttòa xaroi-
xovvtcdv. — Amadoc. , der bei Po-
lyb., viell. weil die Erzahlang abge-
brochen ist, nicht vorkommende
Name findet sich bei den Odrysen,
deren Land wol anch jetzt, wie e.
53, 12, betreten wurde. — missis
vie oft absolot: Gesandte geschickt
batte. — adcol. H.flum., wabrschein-
lich sind sebon hier die Bastarner
gemeint, s. 40, 5, 10; ib. 57, 2.
35, 5-37. Verhandlungen mit
den Achaern. Polyb. 23, 5 ; Pausan.
7, 9, 3ff.
5-8. qui ex Maced., ebenso wie
die vorige Gesandtschaft, s. e, 33,
5. — praepar, hab., vgl. 3, 51, 1.
— Lycortas, 38, 32, er ist jetzt
znm erstenmale Strateg, e. 36 ; wenn
Arco 567; Philopoemen 568; Ari-
staeous 569, s. Polyb. 23, 7, dieso
Wiirde bekleidete, im Jabr 570. —
indixit, 31, 29, 8; eine ausseror-
dentliche Versammlong. — timendi
for., s. 37, 51, 10; 29, 24, 4, vgl.
za 5, 30, 1. — nunc, die meisten
Hss. haben tunc, was bier wegen
des folg. ubi weoiger angemessen
za sein sebeint.— etiam beziebt sich
aaf die beiden Genanntea, weil man
von ibnen geràde am wenigsten
etwas der Art erwartet batte, wes-
halb es anch nicht legationem etiam
heisst; docb ist die Stellang von
etiam zwischen den beiden verbaa-
denen Begriffen ungewb'hnlich ; man
wiirde es vor denselben erwarten.
legat. Rom., 40, 54, 9; 35, ? 49, 9.
ambo ex,, Polyb. e. 11: ovtoi o**
tjGccv Ttov aQxaCwv (pvyccdwv (NMs
batte sie verbannt) tmv vnb rov
*PiXono£fievos xal t^vlAxaimv, vtr
cootI xaTrjyftévtov €Ìg xr\v oìxzCav,
Pausan. 7, 9, 1, vgl. 38, 34, 5; 34,
26, 12. — referret, die Mz. Hs. hat
referri, was nicht statt baben kann,
wenn niebt iubentium oder ein abn-
liches Wort ansgefallen ist; nomi-
natim, einen sie namentlich be trof-
ico den Antrag stelle, a. 32, 22, 3»
». Oh. 184.
LIBER XXXIX. CAP. 35. 36.
69
tur, capitis damnati sunt paucos post dies Romani legati yene-
runt. his Clitore in Arcadia datum est concilium. Priusquam 8Q
agerent quicquam, terror Achaeis iniectus erat et cogitatio, quam
non ex aequo disceptatio futura esset, quod Areum et Alcibiadem 2
capitis ab se concilio proximo damnatos cum legatis videbant;
nec hiscere quisquam audebat Appius ea, quae apud senatum 3
questi erant Lacedaemonii, displicere senatui o stendi t, caedem
priraum ad Compasium factam eorum , qui a Philopoemene ad
causam dicendam evocati venissent; deinde cum in homines ita 4
saevitum esset, nec ulla parte crudelitas eorum cessaret, muros
dirutos urbis nobilissimae esse, leges vetustissimas abrogatas in-
clutamque per gentes disciplinam Lycurgi sublatam. haec cum 5
Appius dixisset, Lycortas, et quia praetor et quia Philopoemenis,
auctoris omnium, quae Lacedaemone acta fuerant, factionis erat,
ita respondit:
„Difficilior nobis, Ap. Claudi, apud vos oratio est, quam Ro- 6
mae nuper apud senatum fuit. tunc enim Lacedaemoniis accu- 7
santibus respondendum erat; nunc a vobis ipsis accusati sumus,
apud quos causa est dicenda. quam iniquitatem condicionis sub- 8
imus Illa spe, iudicis animo te auditurum esse posita contentione,
qua paulo ante egisti, ego certe, cum ea, quae et hic antea apud
Q. Caecilium et postea Romae questi sunt Lacedaemonii, a te paulo
ante relata sint, non tibi, sed illis me apud te respondere credam.
caedem obicitis eorum, qui a Philopoemene praetore" evocati ad 9
causam dicendam interferii sunt. hoc ego crimen non modo a
vobis, Romani, sed ne apud vos quidem nobis obiciendum fuissé
— capit. d, s.> die allgemeine Ver-
sammlang verfàhrt als oberster Gè*
ricbtshof, vgl. Paus. 7,9, 2f. ; die
Gesandtschaft, welche nicht einmal
ohne Anordooog der Bundesbehor-
den batte nach Rooi gehen dtirfen,
war iiberdiess gegen dea Band ge-
ricbtet gewesen. — Clitore, im Nor-
den von Arkadien, vgl. 38, 30, 2.
86* 1-4. quam non, e. 47, 6;
33, 27, 7. — ex aeq., 42, 39, 7. —
hiscere, e. 34, 5. — ad Compas.,
oacb Poi. 23, 1 : fi tra rrjv h Kop-
naa((p rcSv (xv&qojtmov àva£oi-
aw, ib. 7, bei L. ist die Stelle ver-
dorben; 38, 33 der Ort nicht er-
wahot. — ulla'p., 37, 18, 5. — no-
biUss., 34, 22, 11 ; zar Siche 38, 34.
5-8. Philop. -factionis, praef.
3 ; zar Sache 38, 32, 8. — respond.,
die Rede ist wol aus Polyb. genom-
men, dessen Darstcllung dieser Ver-
bandlong verloren gegangen ist. —
a vobis - apud vos, so dass ihr Ad-
klager and Richter zagleich sind;
apud wie § 8; iudicis, e. 25, 1. —
iniquit., Cic. Deiot. 2, 4: re enim
iniquum est - dicere apud eum de
facinore, con tra euius vilam consi-
liutn facinoris inisse arcuare -
grave est — t'Ita spe - te aud. e.,
25, 26, 2; 3, 2, 3. — content, die
Heftigkeit des Anklagers, vgl. 8, 33,
5. — paulo a., in Beziehung auf die
Gegen wort, 21, 43, 2. — non Ubi,
obgteicb da dieselben Anklagen vor-
gebracht hast.
9-12. evocati, 38, 33. — quid
70
LIBER XXXIX. CÀP. 36.
a. u. 570.
arbitro r. quid ita? quia in rostro foedere erat, ut maritimis ur-
lo bibus abstinerent Laoedaemonii. quo tempore armis captis urbes,
a quibus abstinere iussi erant, nocturno impetu occupaverunt, si
T. Quinctius, si exercitus Romanus, sicut antea, in Peloponneso
11 fuisset, eo nimirum capti et obpressi eonfugissent. cum vos prò-
cui essetis, quo alio, nisi ad nos, socios vestros, quos antea Gytheo
opem ferentes, quos Lacedaemonem vobiscum simili de causa ob-
12 pugnantes viderant, confugerent? prò yobis ìgitur iustum pium-
que bellum suscepimus. quod cum alii laudent, reprehendere ne
Lacedaemonii quidem possint, dii quoque ipsi comprobaverint,
qui nobis victoriam dederunt, quonam modo ea, quae belli iure
acta sunt, in disceptationem veniunt? quorum tamen maxima pars
13 nihil pertinet ad nos. nostrum est, quod evoeavimus ad causam
dicendam eos, qui ad arma multitudinem exciyerant, qui expugna-
v erant maritima óppida, qui diripuerant, qui caedem prineipum
14 fecerant; quod vero illi veniente» in castra interfecti sunt, vestrum
est, Areu et Alcibiade, qui nunc nos, si diis placet, accusatis, non
15 nostrum, exules Lacedaemoniorum, quo in numero hi quoque
duo fuerunt, et tunc nobiscum erant, et, quod domicilio sibi dele-
gerànt maritima oppida, se petitos credentes, in eos, quorum
opera patria extorres ne in tuto quidem exilio posse consenescere
16 se indignabantur, impetum fecdrunt. Lacedaemonii igiturLacedae-
ita, 41, 24, 4; 27, 34, 13. — vostro,
das ihr mit den Lacedamoniern oder
Nabis geschlossen habt, 34, 35. —
ut marit. etc. ist vorher nicht so be-
stimmt als ein Artikel des Vertrages
bezeichnet, s. 35, 13, 2. — noctur.
imp., 38, 30. — vimir.j ohne Ironie:
selbstverstandlich. — quo, die locale
Beziehuog, obgleich sogleich die
personliche folgt. — Gytheo, 35, 13,
3. — simili etc, 34, 28 ff. — iust
piumq. 42, 23, 6. — repreh. etc.
Prisc. 7, 5, 16 p. 737, der auch § 2
Areus nnd Alcibiades erwahnt,
scheint die Stelle nicht genau citirt
za haben : quod Areum et- Alcibia-
den ne Lacedaemonii possint re-
prehendere. — belli iure, weil die
Achaer indirect angegriffen waren.
quorum etc, Uebergang zum zwei-
ten Tbeile: wir sind an dem Morde
unschuldig.
13-16. expugnav. -Jecerant be-
ziebt sich nor anf das 38, 30 Er-
zahlte, wo jedoch das Einzelne
nicht angegeben ist, nicht anf ein
feindliches Entgegenziehen der La-
ced. bei Gelegenheit des mit evoea-
vimus § 3; 38, 33, 10, angedeuteten
Zuges der Achaer, Schorn 304 A.
2. — vestrum, da sie gleichsam
Vertreter der Verbannten sind, die
den Mord begangen haben, der frei-
lich durch die Hinrichtungen 38, 33,
11 und die Anordnnngen 38, 34 von
den Achaern gnt geheissen schien.
— Areu,'A0, 12, 9: Perseu, mebr-
fach bei Di eh te rn. Alcibiade, Cic.
Tusc. 5, 21, 61: o Damocle; Off. 1,
40, 144: Pericle. — quo in num., s.
29, 6, 4; 33, 24, 9; die Mz. Hs. quo
ex n. 24, 31, 14; in anderer Be-
deutnng e. 28, 13. — quor. op., 34,
6, 9. — ext patr., 2, 6, 2. -~ con-
a. Ch. 181.
LIBER XXXIX. CAP. 36.37.
71
monios, non Achaei interfecerunt; nec iure an iniuria caesi sint
argumentari refert. "
„ At enira illa certe ve$tra sunt, Achaei, quod leges discipli- 87
namque vetustissimaro Lycurgi austulistis, quod muros diruistis,
quae utraque ab iisdem obici qui possunt, cum muri Lacedaemouis 2
non ab Lycurgo, sed paucos ante anno» ad dissolvendam Lycurgi
disciplinàm exstructi sint? tyranni enim nupereosarceraetmum- 3
mentum sibi, non cavitati paraverunt; et si exsistat hodie ab inferii
Lycurgus, g^udeat ruinis eorum et nunc se patriam et Spartani
antiquam agnoscere dicai non Pbilopoemenem expectare nec 4
Achaeos, sed vos ipsi, Lacedaemonii, vestris manibus amoliri et
diruere omnia vestigia tyrannidis debuistis. vestrae enim illae de- 5
formes veluti notae servitutis erant, et, cum sine muris per octin-
gentos prope annos liberi, aliquando etiam principes Graeciae
fuissetis, muris velut compedibus circumdatis vincti per centum
annos servistis. quod ad leges ademptas adtinet, ego antiquas 6
Lacedaemoniis leges tyrannos ademisse arbitror, nos non suas
ademisse, quas non babebant, sed nostras leges dedisse nec male 7
senese, 35, 34, 7. — refert, e.
28, 13.
87* 1-2. At e/?., weno ihr auch
den Mord nicht veranlasst habt, so
ist es doch euer Werk (vestra), dass
usw., Uebergang za einem neuen
Theile der Rede. — utraq., 27, 22,
2, hier fast: beides zugleich. — ab
iisd., da sich beides widerspricht.
— qui, 26, 3, 3; 35, 16, 3; 2, 4, 4:
aliter qui erediterò* esse, — Lace-
daemonis sebeint hier passender als
Lacedaemoniis, § 3: Spartani anti-
quam; munimentum sibi. — paucos
a. a^ § 5 sind es 100 Jahre; an bei-
den Stellen wol nur rhetorisch ge-
steigert, s. 34, 38, 2.
3-5. tyranni, nach 34, 26, 14 ist
Cleomenes 236-222 a. Ch. der erste,
also kanm 40 Jahre frtiher, wahr r
schei nlich aber denkt L. hier an Na-
bis206-192, dadieser dieStadterst
eigentlicb befestigte. — sieocist., 26,
32, 4; 31,31, 15. — agnoscer.,a\sda$
alte, wahre Sp. — debuist., es war
enere Pflicht, sie sogleich nach dem
Sturze der Tyrannen einznreissen.
— notae, Cic. Off. 3, 18, 74: o ter-
peni noiam temporum ittorum u.
oft; die Mz. Hs. bat velut cicatrices,
was aber mebr eine schon geschlos-
sene, verharrschte Wunde ware,
wahrend an a, St., wie erant zeigt,
an die Zeit der Befreiung Spartas
za denken ist, die Wande also eine
frisebe gewesen ware, Cic. Tusc. 3,
22, 54 : nec - aliquot annis post -
volneribus mederetur, sed cicatri-
cibus. — ver octing., die Zeit, bis za
weicherL. gerechnet hat, lasst sich
eben so wenig bestimmen, s. 34, 38,
2, als die, von welcher an er die 800
Jahre zablt; wenn von der Zeit der
Verbandlang an riickwarts gerech-
net, und die Lesart richtig ist; so
wiirde die Zeit Lycurgs in die Mitte
des 11. Jabrhanderts vor Ch., s. Xe-
noph. de rep. Laced. 10, 3, gesetzt,
wahrend gewohnlich das 9. Jahrh.
als die Zeit Lycurgs angenommen
wird, s. Schoem. Griech. Alterth.
I, 229 ; im Vergleich mit 38, 34, 9
wird sie an u. St. um 100 Jahre
weiter hinaufgeruckt. — centum, s.
§ 2; uber comped. 32, 37, 4.
6-8. tyrannos, 34, 31, 18; Schoe-
mann I, 301 f. — atbitror, s. 4, 41,
6; ib. 40, 6. — nostras ded., bei
72
LIBER XXXIX. CAP. 37.
a* u. 570/
consuluisse ci vitati, cum concilii nostri eam fecerìmus etnobis
miscuerimus, ut corpus unum et concilium totius Peloponnesi
8 esset. tunc, ut opinor, si aliis ipsi legibus viveremus, alias istis
9 iniunxissemus, queri se iniquo iure esse et indignaripossent. scio
ego, Ap. Claudi, hanc orationem, qua sum adhuc usus, neque
sociorum apud socios neque liberae gentis esse, sed vere servorum
10 disceptantium apud dominos. nam si non vox illa vana praeconis
fuit, qua liberos esse omnium primos Àchaeos iussistis, si foedus
ratum est, si societas et amicitia ex aequo observatur, cur ego
quid Capua capta feceritis Romani non quaero, vos rationem repo-
11 scitis, quid Àchaei Lacedaemoniis beilo victis fecerimus? inter-
fecti aliqui sunt; finge a nobis; quid? vos senatores Campanos
12 securi non percussistis ? muros diruimus ; vos non muros tantum,
13 sed urbem agrosque ademistis. specie, inquis, aequum estfoedus;
re apud Àchaeos precaria libertas, apud Romanos etiam imperium
14 est. sentio, Àppi, et, si non oportet, non in dignor; sed oro vos,
dem nnfreiwilligen Eintritt in den
acbaischeo Bund scheiot dieses ìm-
mer gescbeben za sein, 38, 34, 1,
vgl. Plut. Àrat. 36, 1, hier wird das
Verleiben gleicber Gesetze als eine
Auszeichnurig and Wohlthat be-
trachtet, s. § 15; 23, 5, 9, wàhrend
sonst ein Staat suas leges za baben
berechtigt und dieses eia Zeichen
seiner Autonomie ist, s. 37, 32, 14.
— condì., za einem Tbeile. — cor-
pus, 38, 34, 3. — tunc, 28, 19, 3.
— iniquo iure, in einem anbilligen,
anguostigen Rechtsverhaltnisse, vgl.
Cic. Arcb. 4, 6: civitas aequissimo
iure ac foedere\ L. 3, 34, 3: iura
acquaste. — tot. Pelop., gerade das
wollten die Roraer nicbt.
9-12. vere, s. 25, 33, 6; 38, 17,
9: Gaìlograeci vere; 37, 7, 2: in
Wahrbeit, vollstaodig; 40, 27, 10:
latrones verius, wie fra ber aach an
u. Si. gelesen wurde. — servor.,
die ibre Handel, Zankereien von
demHerrnschlichten lassen mtissen,
vgl. 24, 37, 6. — vox illa, 33, 32.
— pritn. Ach. t diese sind an der
ang. St., mit Ansnahuie der Corin-
tbier, gar nicbt genannt, da sie, we-
nigstens der Theorie nacb, frei wa-
ren, s. 33, 34, 5 ; 9. — ex aequo, s.
§ 13; e. 36, 1, sebeint za societ. et
amie, za geboren, s. 8, 4, 3: si so-
cietas, si aequatio iuris est. — cur
ego, vgl. 2, 34, 9. — Cap. capta,
31, 29, 11; ib. 31, 15. — Romani
nicbt Vocativ, wie Achaei zeigt. —
rat. reposc, Gaes. B. G. 5, 30: abs
te rationem rép osceni. — senatores,
26, 15. — sed, 38, 22, 9.
13-15. inquis, die Widerlegung
einleitend, kann an Appins gerich-
tet, aber aucb ailgemein gesagt
sein, s. 34, 3, 9. — precar. lib., eine
aas Gnade verliehene, die immer
wieder zuriickgenommen werden
kann, s. 37, 56, 4; ib. 32, 13; Marq.
3, 1, 251; 249; so wurde den de-
diticiis die Freiheit and ibr Besitz-
thum voa den Roraern zariickgege-
ben ; aber die Achaer waren bisher
nicbt in diesem Verbaltntss, sondern
freie Bundesgenossen der Ròmer gè-
wesen und jetzt noch factiscb and
recbtlich frei. — etiam, nicht allein
wirklicbe Freiheit, sondern aucb
Oberberrlicbkeit aber die Staaten,
denen sie die Freiheit geschenkt
baben, Lange<2, 237. — sentio: ich
fìihle es wohl. — si non oport.
scheint, wenn die Lesart richtig ist
(Hertz will non tilgen), za bedea-
a. Ch. 184.
LIBER XXXIX. CAP. 37.
73
quantumlibet intersit inter Romanos et Achaeos, modo ne io ae-
quo hostes vestri nostrique apud vos sint ac nos socii, immo ne
meliore iure sint nam, ut in aequo essent, nos fecimus, cura leges 15
iis nostras dedimus, cum, ut, Achaici concilii essent, effecimus,
parura est victis, quod victoribus satis est; plus postulant hostes,
quam socii hab$nt. quae iure iurando, quae monumentis littera- 16
rum in lapide insculptis in aeternam memoriam sancta atque sa»
crata sunt, ea cum periurio nostro tollere parant. veremur quidem 17
vos, Romani, et, si ita vultis, etiam timemus; sed plus et veremur
et timemus deos inmortales."
Cum adsensu maximae partis est auditus, et locutum omnes 18
prò maiestate magistratus censebant, ut facile adpareret molliter
agendo dignitatem suam tenere Romanos non posse, tum Àppius 19
suadere se magnopere Achaeis dixit, ut, dum liceret voluntate sua
facere, gratiam ibirent, ne mox inviti et coacti facerent. haec vox 20
audita quidem cum omnium gemitu est, sed metum iniecit impe-
rata recusandi. id modo petierunt, ut Romani quae viderentur de 21
Lacedaemoniis mutarent nec Achaeos religione obstringerent irrita
ten: wenn ich nicht (durch eaer
Verfahren, eueren Uebermutb) dazo
genothigt werde, bin ich nicht un-
willig dariiber; doch ist dcr Ge-
danke und Ansdruck gesucht, vgl.
37, 54, 25. — sed etc, ihr wiirdet
mich aber zwingen unwillig za wer-
den, wenn ibr unsero gemeinschaft-
licben Feinde nns gleich stelltet. —
in aequo, praef. 3. — immo, das
ware noch zu wenig, vielmebr, s. e.
40, 7; 35, 49, 13. — Achaici, § 7
nostri. Die Form Achaei ware un-
gewahnlicb. — parum e., 38, 14,
11.
16-17. Sogar unseren Eid sollen
Wìp breeben. — monum. etc,
wahrscheinlich ist das Document
des Btindnisses, durch welcbes
Sparta in den achaischen Band auf-
genommen warde, gemeint; dieses
war wohl auf eine Saule eingegra-
ben, s. Polyb. 5, 93 extr., 25, 3 rrjv
7Iqòq MecroTjvfovg ar(\Xr\v, ib. 2:
OTyìrig nQoyQtttpeiaijg*, 24, 4 u. a.,
nnd in dem Tempel zu Aegium auf-
gestellt, daher sancta, den Gottern
empfohlen, untar ibren Scbutz gè-
stellt, sacrata, geweiht, unantast-
bar, 3, 19, 10. — cum per «., so
dass wir dabei — uns za Schulden
komuien lassen. — veremur, Aner-
kennung der Hobeit, 33, 31, 8; ti-
mem., e. 25, 15.
18-21. maiest, wie die maiestas
der Consuln u. a., s. 26, 31, 1. —
dignitas, das Ansehen in der Dorch-
fuhrung ihrer Forderungen , mìlde-
rcr Ausdruck far imperium; § 13.
— volunt.s., 36, 12, 6. — grat inir.,
sich den Dank erwerben, die Romer
freundlich gegen sich stiromen. —
quidem gehb'rt za dem ganzen Be-
griffe: audita cum om. gem. est,
besonders aber zu omn. gemitu, wie
der Ggs. zeigt. — metum ini., die
jungeren Hss. baben meta iniecto,
was mit petierunt verbunden wer-
den kò'nnte. — recus., von metum.
abhàngig, wie 21, 35, 3; Sali. I. 35,
9. — viderent. n. mutando esse oder
ipsis, die Aufbebung der Rechts-
gieichheit, Herstellung der iyeurg.
Verfassung, uberbaapt eine Revision
des Vertrages mit Sparta. — relig.
obst., ihr Gewissen nicht belasti-
gen dadurch, dass sie den Schwur,
§ 16f., breeben; der Gewalt wollen
74
LIBER XXXIX. CAP. 37.38.
a. u. 570.
ea, quae iure iurando sanxissent, faciendi. damnatio tantum Arei
et Alcibiadi», quae nuper facta erat, sublata est.
S8 Ro^ae principio eius anni, cum de provinciis consulum et
praetorum actum est, consulibus Ligures, quia bellum nusquam
2 alibi erat, decreti, praetores £ Decimius Flavus urbanam, P. Cor-
3 nelius Cethegus inter cives et peregrinos sortiti sunt, C. Sempro-
nio Blaesus Siciliam , Q. Naerius ifatho Sardiniam et ut idem
quaereret de Yeneficiis, A. Terentius Varrò Hispaniam citeriorem,
4 P. Sempronius Longus Hispaniam ulteriorem. de iis duabus prò-
vjnciis legati per id fere tempus L. luventius Thalna et T. Quin-
5 ctilius Varus venerunt, qui quantum bellum iam profligatum in
Hispania esset senatu edocto postularunt simul, ut prò rebus tam
prospere gestis diis inmortalibus haberetur honos et ut praetori-
6 bus exercitum deportare licere! supplicalo in biduum decreta
est; de legionibus deportandis, cum de consulum praetorumque
7 exercitibus ageretur, rem integram referri iusserunt. paucos post
dies consulibus in Ligures binae legiones, quas Àp. Claudius et
8 M. Sempronius babuerant, decretae sunt. de Hispaniensibus exer-
citibus magna contentio fuit inter novos praetores et amicos ab-
9 sentium , Calpurnii Quinctiique. utraque causa tribunos plebis,
Utraque consulem habebat hi se intercessuros senatus consulto,
sie weicheo. Wie Pbilippus so wer-
éen auch die Achaer nach dem Siege
ia Asien gedemiithigt and ge-
schwacht.
38* Vertheilung der Provinzen
and He e re.
1-3. princ. anni, s. e. 33, 1 ; das
dort Uebergangene wird hier erst
nachgebolt, wie e. 20, 1 ; 41, 5; 32, 1,
nur Prodigien werden nicht er-
wahnt. — actum- est) s. 28, 27, 14;
22, 14, 12. — quia etc, s. 40, 1, 1 ;
es wird also voraasgesetzt, dass
beide Consala regelmassig ia dea
Krieg ziehen, and das Verbleiben
derselben in Rom, nach Sulla* Ein-
richtung das Regelmassige, war da-
mals noch Ausnabme, s. e. 8, 1;
20, 1. Dass beide, nachdem die Gal-
lier unterworfen sind, nach Ligu-
rien geschickt werden, ist e. 20, 2 ; 32,
1 ohne weitere BemerkuDg berichtet,
vgl. 38, 42, 8ff., iiber dea Krieg ia
Ligurien s. 40, 34, 4. — et ut id.,
schon vor der Einsetzang der quae-
stiones perpetuae werden quaestio-
nes de veneficiis biswéileo angeord-
oet, speciell gegea die Frauea, s. 8,
18; 40, 37, 5, die an ti. St. erwahn-
tea bezogea sich auf die rora. Bur-
ger iiberhaupt, s. e. 41, 5; s. Rein
Crimiaalr. 406. Wahrscheinlich ist
es nor Kiirze des Ausdrucks, dass
die Uebertragung dieser Fuoktioa
durch das Volk nicht erwahnt wird ;
doch heisst es auch 40, 37, 4 nur
ex senatus consulto, und dasselbé
wird 40, 44, 6 voraasgesetzt, s. e.
14, 6.
4-9. Iuvent. - Far., e. 31, 4. —
profiig., 35, 6, 3. — hab. honos.,
41, 6, 4. — paucos, e. 37,2. — 4pp.
et Sempr., e. 32. — Hisp., e. 20, 4.
— tributi, pi., e. 32, 12. — consu-
lente dass so, niebt consules za le-
sen sei, zeigt utraque; die Consala
konnten ebenso, wie die Tribunen,
gegen Senatsbeschliisse Einsprache
thun, s. 38, 42, 10; 30, "43, 1 u. a.,
Becker 2, 2, 111. — hi die, welche
a. Cli. 184.
LIBER XXXIX. CAP.38. 39.
75
si deportandos censerent exercitus, denuntiabant; illi, si haec
intereessio fieret, sultani rem aliam se decorni passuros. vieta io
postremo abaentium gratia est, et senatus consultimi factum, ut
praetores quattuor milia peditum Romanorum scriberent, trecen-
tos equitaa , et quinque milia peditum sociorum Latini nominis,
quingentos equites, quos secum in Hispaniam portarent. cum 11
eos in legione» quattuor discripsissent, quo plus quam quina milia
peditum, treceni equites in singulis legionibus essent, dimitterent,
eos primum, qui emerita stipendia baberent, deinde ut cuiusque 12
fortissima opera Calpunùus et Quinctius in proelio usi essent.
Hae sedata contentane alia subinde G. Decimi praetoris mòrte 39
exorta est. Cn. Sicinius et L. Pupius, qui aediles proximo anno 2
fuerant, et C. Valerius flamen Dialis et Q. Fulvius Flaccus -— is,
die neaen Pratoren, UH die, welche
die abgehenden unterstiitzen , nicht
die Tribunen einer- die Coosuln
andererseits. — deportane, ist der
gcwohnliche Ausdruck, 34, 52, 10;
37, 2, 6: deducere, die spateren Hss.
haben reportandos, was sich bis-
weilen findet, s. 38. 42, 12; ib. 50,
3; ebonso reducere, 36, 31, 6, and
an u. St. um abzuwechseln, s. § 5
u. 6, wol statt haben konnte. —
nuìlam rem e te, s. 30, 40, 8; 42,
10, 10; Lange2, 362.
10-12. absent. gr., die Gegner
der Pratoren geben naefa. — prae-
tor.-scrib., e. 20, 4. — eum eos in
nachGron. Die hdsch.Lesart cum eos
leg. konnte kiinstlich e rklàrt werden
wie 1, 42, 5: populum - descripsit,
so dass eas die Stelle von ita ver-
trate, alleio der Ansdruck ware un-
klar and aus der geringen Truppen-
zahl auch in Verbindung mit dem
aiten Heere e. 31, 3 konnten nicht
4 Legionen von je 5000 Mann
(schwerlich ist auch an Legionen
der Bundesgenossen za denken, 37,
39, 7) gebildet werden; es wird
auch eas copias in vermuthet. —
quattuor, wenn L. so geschrieben
hat, so ist der Vorgang and die An-
ordnung nicht genau erzahlt, denn
bisher hat Hispanien regelmassig
(nar aasnahmsweise war unter Cato
ein zweites Heer von 2 Legionen
daselbst, 33, 43, 3, wurde aber von
ihm zuruckgefiihrt 34, 46, 3) zwei
Legionen, s. za e. 31, 3; von jetzt
an scheinen die beiden Pratoren je
zwei Legionen gehabtrzn haben, 8.
40,32,5; ib. 36, 10; 40 > 3; 49,
1 usw. ; diese neue Einrichtang
miisste jetzt getrofifen worden sein;
doch ist die Anknìipfung der Ver-
mehrang des Heeres an die Forde-
rang, dass alle Truppen aus der
Provinz abgefdhrt werden soUen,
sehr auffallend. — discrips., s. 31,
34, 8 ; 34, 56, 6. — quo nach Mad-
vig, die Hss. baben quodabee essent,
was wol beibehalten and auf milia,
oder die einzelnen Soldaten in dea
Legionen bezogen werden kann,
vgl. 40, 36, 10; 24, 40, 5: quodna-
ves militum capere non poterant
impositi s. — emerita st, die Trup-
pen haben wahrseheinlich eiuea
grossen Theii ihrer Dienstzeit in
Spanien gestanden, s. Mommsen I,
676 f., Lange2, 248.
89. Streit um die Besetzang
einej" Pratur.
1-4. subinde, nàch dem abl. ab-
sol., wie sonst deinde, inde, tum,
22, 30, 1; 5, 39, 10; 4. 34, 5. —
morte, in Folge usw. ?— aedil,
24* 9, 4. — jlam. dial., e. 45, 2; es
ist wahrseheinlich der 27, 8 er-
wahnte, der 554, s. 31, 50, 7, Aedil
war, und sich jetzt um die Pratur
76
LIBER XXXIX. CAP.39.
a. o. 570,
quia aedilis curulis designatus erat, sine toga candida, sed maxima
ex omnibus contentione — petebant; certamenque ei cum flamine
3 erat. et postquam primo aequare, mox superare etiam est visus,
4 pars tribunorum plebis negare rationem eiushabendam esse, quod
duos simul unus magistratus, praesertim curules, neque capere
posset nec gerere; pars legibus eum solvi aequum censere, ut
5 quem vellet praetorem creandi populo potestas fìeret. L. Porcius
6 consul primo in ea sententia esse, ne nomen eius acciperet, dein-
de, ut ex auctorìtate senatus idem faceret, convocatis patribus
referre se ad eos dixit, quod nec iure ullo nec exemplo tolerabili
liberae civitati aedilis curulis designatus praeturam peteret, sibi,
nisi quid aliud iis videretur, in animo esse e lege comitia habere.
bewirbt, erst 41, 28, 7 ist er
gestorben. — quia etc, dieser Um-
stand ist also der Grand, warura er
die toga candida, die sonst als da-
mais gebrauchlich vorausgesetzt
wird, s. 4, 25, 13; Becker 2, 2, 39;
Lange 1, 518, nicht anlegt; dass er
aeine Bewerbung nicht dem Consci
anznzeigen batte, gebt aus dem
Folg. hervor. — ex ornnib., n. reti'
quis, ist eigentbìimlich gesagt und
auf die Personen bezogen, statt
motore quam omnes. Ebenso ist
certamenq. eier., wenn nicbt vorher
petebat gelesen wird, nicbt ohne
Harte, da die Person, anf die ei zu-
rìickweist, nicht aus dem Haupt-
satze, sondern nnr durch die Be-
ziebnng anf das in der Parentbese
Gesagte dentlich wird, vgl. 31, 46,
7; Tac. Ann. 2, 6 extr. — aequare
- super., beide absolnt gebraacht.
— * ration, hab., s. 8, 1 5, 9 ; Becker
2, 2, 38. — duos s. un. mag., gegen
das Gesetz 7, 42, 2, s. Veli. Pat. 2,
92: EgnaUum sperantem, ut prae-
turam aediUtati, ita consulatum
praeturae se iuncturum (Sentftts)
vetuit, et cum id non obHnuisset,
iuravit, etiamsifactus esset consul
svffragiìs popub', trnnen se eum non
renuntiaturum ; Mommsen 1, 302 f.,
Lange, 1, 515. — capere, dieses
scbliesst das gerere noch nicht ein,
s. §9, vgl. Sali. 1. 85, 12. — log. sol,
s. tO, 13, 9. — ut quem v., 32, 7,
11; 24,8, 1 n. a.
5-6. in ea-ne, Tac. Ann. 1, 77:
dieebantur sententiae, ut etc., L. 38,
52, 1 : certo Consilio, ne. — nom. ei.
acc, 8. 9, 46, 2; der Consul wiil
sein Recht einen ihm missfàlligen
Gandidaten zuriickzuweisen, Becker
a v a. 0. 34; Lange 1, 511 mit gro-
sserem Nachdruck geltend machcn,
wenn er sich anf einen Senatsbe-
scblass (ex. auct. sen.) stiitzen
kann; ahnlich Ascon. p. 90: troica-
Uus consul consilium habuit, an ra-
tionem Catilinae habere deberet, si
peteret consulatum; vgl. auch 32,
7,11; Marq. 2, 3, 96 ; 93 ; L. 22, 35,
3. — referre, in dem Vortrage iiber
den Gegenstand der Verhandlnng
spricbt bier der Consul, gegen die
Gewohnheit, s. 8, 13, 18; ib. 20, 12,
seine Ansicbt aus, s. Becker, 2, 2,
423. — quod -peteret ist nicht Ob-
ject von referre, sondern der Grand,
der den Vortragenden bestimmt in
der durch sibi in animo esse etc.
bezeichneten Weise za verfahren,
der wie oft, s. § 14, vorangestelit
ist, oder es bedeutet: was das be-
treffe, dass; Crevier verm. referre
de eo dixit, quod. — exemplo, 42,
8, 6; 25, 4, 7. — - sibi etc. ist der
von referre abbaagige Gedanke. —
nisi etc, er will sicb dem Beschlusse
des Senates unterwerfen. — e lege,
entweder nach dem 7, 42 erwàhn-
ten, oder iiberbaopt: gejetzlicb,
*. Ch. 184.
LIBER XXXIX. CAP. 39.
77
ptfres censuerunt, uti L. Porcius consul cum Q. Fulvio ageret, 7
ne impedimento esset, quo minus comitia praetoris in locum C,
Decimi subrogandi e lege haberentur. agenti consuli ex senatus 8
consulto respondit Flaccus nihil quidem, se quod indignum esset,
facturum. medio responso ad voluntatem interpretantibus fecerat
spem cessurum patrum auctoritati esse, comitiis acrius etiam 9
quam ante petebat criminando extorquerì sibi a constile et senatu
p apuli Romani benefìcium et invidiam fieri geminati honoris, tam-
quam non adpareret, ubi designatus praetor esset, extemplo aedi-
litate se abdicaturum. consul cum et pertinaciam petentis crescere 10
et favorem populi magis magisque in eum inclinari cerneret, di-
missis comitiis senatum vocavit censuerunt frequentes, quoniam
Flaccum auctoritas patrum nihil movisset, ad populum cum Fiacco
agendum. contione advocata cum egisset consul, ne tum quidem 11
de sententia motus gratias populo Romano egit, quod tanto stu-
dio, quotienscumque declarandae voluntatis potestas facta esset,
praetorem se voluissetfacere; ea sibi studia civium suorum desti- 12'
tuere non esse in animo, haec vero tam obstinata vox tantum ei
favorem accendit, ut haud dubius praetor esset, si consul accipere
nomen vellet. ingens certamen tribunis et inter se ipsos et cum 13
§ 14: e legibus.
7-9. ageret, es wird erst ein ge-
linderes Mittel versacht, nicht so-
gleich offentlich eingeschritten. —
quo min, steht bier nach dem negir-
ten impeàim, esse, wo L. sonst ge-
wohnlich ne braacht, §14, weil ne
schon vorausgeht. — praetoris s,,
$14; 41, 17, 5; 3, 19, 2; 6, 39, 5;
10, 11, 3 u. a., sonst auch der Da-
ti v. — se wird, da esse fehlt, s. 41,
10, 7 ; 28, 23, 6, besser za indignum
genommen. — medio - ancipiti,
aaders e. 29, 1. — ad voi n. suam,
wie ex voluntate. — comitiis, 31,
50, 6, oboe sed. — invid. gem, kon.,
wegen der doppelten Ehrenstelle
werde Hass gegen ihn erregt. —
designai., da die Wabl nach gebal-
teneo Auspicien yollzogen ist, so
mass das Amt, obgleich noeb niebt
angetreteo, formlicb iiiedergelegt
werden ; der Fall scheint sonst nicht
vorgekommen za sein, Becker % 2,
50; Lange, 1, 521. — extemplo
nach ubi wie 22, 60, 1. Das bier
Erzalte ist in Contionen vor dem
Wahltage oder Wablacte gesche-
hen, 31, 7, 1 ; auf das letztere weìst
dimissis hin.
10-15. dimiss, com. soli wol mar
heissen , das za den Comitien beru-
fene Volt worde nach der contio
wieder entlassen, nicht dass die Ab-
stimmnng schon begonnen faat;
nachdem der Senat befragt ist, wird
eine nene contio gehalten. — > ad
op,, vor dem Volke, was nicht ohne
i',
arte za egisset wieder za denken
ist; et was Anderes ware cum po-
pulo agere, — ne tum q. schliesst
sich sonst eher an den abl. abs. oder
das Partic. an, bier an den der
Participialcoostruct. folgenden Ne-
bensatz, vgl. 37, 24, 11; ib. 32, 7.
• — quoti ente, deci, etc, vgl. Cic.Mil.
35, 96. — obstm,, aas der scine
Hartoackigkeit hervorgieng. —
haud dub., 4, 53, 13. — nom. aecip.,
am entscheidendenTage, dem Wahl-
tage Stimmen fiir ihn annahme. —
inter seips., s. e. 40, 4; 2, 42, 9:
78
LIBER XXXIX. CAP. 39. 40.
a. il. 570-.
console fuit, donec senati» a constile est habitus decretano que,
14 quoniam praetoris subrogandi comitia ne legibus fierent, pertina-
cia Q. Flacci et prava studia hominum inpedirent, senatum cen-
15 sere satis praetomm esse; P. Cornelius utramque in urbe iuris-
dictionem baberet Àpollinique ludos faceret.
40 His comitiis prudentia et virtute senatus sublatis alia maioris
certaminis , quo et maiore de re et inter plures potentioresque
2 viros, sunt exorta. censuram summa contentione petebant L. Va-
lerius Flaccus P. et L. Scipione* Cn. Manlius Volso V. Furius
Purpurio, patricii, plebeii autem, M. Porcius Cato M. Fulvius No-
3 bilior Ti. et M. Sempronii, Longus et Tuditanus. sed omnes pa-
tricios plebeiosque nobilissimarum familiarum M. Porcius longe
4 anteibat. in hoc viro tanta vis animi ingeniique fuit, ut, quocum-'
que loco natus esset, fortunam sibi ipse facturus fuisse videretur.
inter semet ipsos cer tondo; 1, 10,
2: ipsi inter se', 3, 61, 1: sibimet
ipsis victuros; 83, 17, 10 u.a., Gron.
verm. in. se ipsis, s. e. 40, 4; 2, 19,
5. — donec e te, anders verfuar
Sentius nach Vellei., zu § 4. — sa-
tis pr. esse, der Senat bestimmt,
dass Comìtien nicht gehalten wer-
den sollea, was sonst nicht leicht
gescheben ist, s. Lange 2, 458.
Durch den Abgang eines Mitgliedes
aus einem Collegium wird dieses
selbst nicht aufgehoben, da die
Amtsgewalt nicht dem Éinzelnen,
sondern dem Collegium als solchem
zusteht, und von jedem éinzelnen
Mitgliede in der gesetzlicben Aus-
dehnung geubt wird. — iuris die.,
28, 38, 13; 25, 41, 13 n. a. — Apoll.
lud., 25, 12; 27, 23, die Abhaltung
derselben geborte zu den Funktio-
nen des praet. urbanus, der gestor-
ben war.
40-44, 10. Catos Charakter,
scine Censur; Verhaìtnisse in Ita-
Iien und Spanien; Triumphe; Colo-
nien. Cic. CaL m. 6; Brut. 15;
Plin. 7, 27, 100; 14, 4, 45; Nep.
Cato 2; Val. Max. 2, 9, 3; 3, 7, 7;
4, 5, 1 ; Plut. Cato 15; 17; FJamin.
18.
1-3. maioris certam. ohne eo
findet sich mehrfach bei L., s. za
2, 19, 10; 25, 38, 23; 26, 20, 5, ib.
38, 10, vgl. 40, 22, 6. — quo -vi-
ro*, um den Gedanken vollstandig
zu maohen kann auch dazu exorta
sunt wiederbolt werden ; erant zu
denken ist nicht nothwendig, 3. 22,
20, 6 ; ib. 52, 5. — exorta, brache n
an, passt mehr auf die bei Gelegen-
heit der Comitien entstandenen
Kampfe, als auf die Comitien selbst.
— Valer., 36, 17, 1. — />. Scip n
Nasica, 38, 58; L. Scipio ungeach-
tet seiaer Verurtheilung, 38, 60;
vgl. e. 22, 8 ; 44, 1 ; 56, 7. Manlius,
e. 7 ; Furius, 31, 49 ; 37, 55 ; 38, 54.
— Fulv., e. 5 ; Tu Sempr., 34, 42 ;
35, 5. M. Sempr., e. 23. — nobil.
fam., denselben angeborten, aber
als genit. qualit. zu betrachten: von
hohem Adel, g. Cic. Sest. 56, 120;
S. Rose. 6, 17; vgl. 22, 35, 2; Sali.
1. 85, 10: hominem- multar um ima-
ginum.
4-5. in hoc etc, die Charakteri-
stik ist vor der Wahl zu dem hoch-
sten Amte, passend eingefugt, s.
Einleit. 16. — animi ingen,, 38, 50,
12; 34, 18, 3. — ipse, ohne alle Un-
tersttitzung, durch eigene Kraft;
zum Gedanken vgl. Cic. Parad. 5,
1, 34: cuius omnia Consilia -ab ipso
profidscuntur - cui etiarn - for-
tuna ipsa cediti L. 1, 34, 11: ipse
a. Cb. 184.
LIBER XXXIX. GAP. 40,
79
nulla ars neque privatae neque publicae rei gerendae ei defuit;
urbanas rusticasque res pariter caUebat. ad summos honores alios 5
scientia iuris, alios eloquentia, alios glcffia militaris provexit; huic
versatile ingenium sic pariter ad omnia fuit, ut natum ad id unum
diceres, quodcumque ageret ; in bello marni fortissimus multisque 6
insignibus claras pugnis, idem postquam ad magnos honores
pervenit, summus imperator, idem in pace, si ius consuleres,
peritissimus, si causa oranda esset, eloquentissimus; nec is tan- 7
tum, cuius lingua vivo eo viguerit, monumentum eloquentiae nul-
lum exstet, vivit immo vìgetque eloquentia eius sacrata scriptis
fortunata -adiuvabat; bei Anderen
wirkt das. Gliick mit, s. 30, 1, 4:
congesti* omnibus fiumani* ab na-
tura fortunaque doni*; 3, 12, 6;
Calo mass sich das Gliick erst er-
ringen. — fuisse hat nur die Mz.
IIs., vgl. Cic. Att. 11, 6, 5: tanta
desperatio - oceuparat, ut, quocum-
que venisset, hocputaremfuturum;
L. 24, 5, 12. — privatae - pubi, rei,
40, 51, 2; 4, 5, 0: nec in rè publica
-nec in privata; Cic. Lael. 4, 15:
cura de publica re et de privata. —
urban. rustie, scheint die res priva-
tae zu umfassen, die in der Stadt
und auf dem Lande zu besorgen
sind, im Folg. ad summos etc. fol-
gen die re* publicae; Plin. 14, 4,
44: Caio ille-optimu*ae*ine aemulo
agricola. — scientia etc, die drei
Wege, auf denen man in Rom gewobn-
lich zu den hochsten Staatsamtern ge-
langte, s. 30, 1, 5, vgl. Plin. 7, 25,
100: tato tri* summa* in nomine
res praestitìsse existimatur, ut esset
optimus orator, optimus imperator,
optimus senator. — - sic pariter, in
solcher Weise gleiebmassig , vgl.
Cic. C. m. 8, 26: sic avide; Brut. 53,
197: ita breviter, dodfìst die Ver-
bindung und Wortstellung unge-
wobnlich. — ageret ah von diceres
abhangig.
6-7. in bello, in den Verhaltnis-
sen des Krieges, e. 34, 2. — pugnis,
s. 34, 8ff. ; 36> 17 f. — ius cons. n.
eurn, wenn man ihn iiber Rechtsver-
haltnisse, Processe um Rath fragte ;
auf solcbe Anfragen gaben die
Reebtskundigen, iurisconsultì oder
prudentes, daber sogleicb pruden-
tissimus, ihr Gutachten : responde-
bant; Quint. 12, 3, 9: Calo cum in
dicendo prestantissima* tum iuris
idem fuit peritissimus ; Cic. Off. 2,
19, 65; Mur. 9, 19; Gaius 1, 7: re-
sponso prudentium snnt sententiae
et opinione* eorum, quibu* permis-
tum est iura condere. — orando,
30, 1, 5. — cuius -vivo eo, s. 38,
54, 1 ; 42, 36, 7. — viguei\, 22, 44,
7. — monument., Cic. Br. 16, 63:
Catoni* autem oratione* non minus
multae *unt, quam attici Lysiae
(dem 425 beigelegt, 230 fùr acht
gehalten wurden); 17, 65: oraUones
CL (Catos), quas quidem adkuc inve-
nerim et legerim; es finden sich
noch Fragmente von etwa 80 Reden.
— vivit steht absichtlich naeb vivo.
— vigetq., ist noch jetzt wirksam,
seine Reden und andere Scbriftea
wurden immer nocb gelesen und ale
Denkmaier des alten Romersinnes
betracbtet, vgl. Cic. Br. 85; Coni-
3, 1; iiber die Nacbstellung von
immo s. 35, 49, 13; 38, 43, 6. —
sacrata, geweiht, verewigt, e. 37,
16. — omnis gen., ausser den Re-
den u. den Origines, s. 34, 5, 7, dem
Werke de re rustica noch Scbriften
de re militari , do rhetorica, de me-
dicina, Epistolae u. a., s. Plin. 14,
4, 44: Catonumilleprimustriumpho
et censura super cetera insigni*,
magi* tamen etiamnum claritate
Utterarum praeceptisque omnium
rerum expetendarum dati* generi
80
LIBER XXXIX. GAP. 40. 41.
a. u. 570.
8 omnis generis, orationes et prò se multae et prò aliis et in alios :
nam non solum accasando , sed etiam causam dicendo fatigavit
9 inimicos. simultatesnimio pluresetexercuerunteumetipseexer-
cuit eas; nec facile dixeris, utrum magis presserit eum nobilitas
10 an ille agitaverit nobilitatene asperi procul dubio animi et linguae
acerbae et inmodice liberae fuit, sed invicti a cupiditatibus animi,
11 rigidae innocentiae, contemptor gratiae, divitiarum. in parsimo-
nia, in patientia laboris, periculi, ferrei prope corporis animique,
12 quem ne senectus quidem, quae solvit omnia, fregerit, qui sextum
et octogesimom annum agens causam dixerit, ipse prò se oraverit
scripseritque, nonagesimo anno Ser. Galbam ad populi adduxerit
41 iudicium. Hunc, sicut omni vita, tum prensantem premebat nobi-
litas; coierantqne praeter L. Flaccum, qui collega in consulatu
Romano, inter prima vero agrum
colendi etc.
8-9. orationes, nomio. absol.;
esse - vorhanden sein wird nicht
ansgelassen. — prò se als ob es,
biesse a Catone prò se habitat. —
nam fdhrt in alios aus. — caus.
dicen.j weno er selbst sich verthei-
digen musste, reus war; Plio. 7,
27, 100: itaque sit proprium Cato-
nis quater et quadragiens causam
dixisse, neo quemquam saepius pò-
stulatum et semper absolutum, vgl.
Plut. e. 15: Xéyerai òXlyov ànoXt-
novaag twv nevtrixovxa ipvyuv
óCxag; Val. Max. 3, 7, 7. — nimio
pi., 1, 2, 3. — eas ist absicbtlich
simultates and eum gegeniiber ge-
stellt, wie exercuit exercuerunt;
im Folg. eum ille. — presser., e.
41, 1; 3, 13, 1: premebat reum -
crimen-, 23, 1, 1; 22, 12, 12: pre-
mendo superiorem.
10-12. procul. dub.y sonst sagt
L. haud dubie, s. 2, 36, 6. — im-
modic. lib.y s. 4, 41, 1; 42, 15, 10.
— a cupid. , Habsucbt, s. 33, 11, 7 ;
Wollast 34, 4, lff., vgl. 37, 57, 15.
— rigid. t anbeugsam, Starr, 3, 11,
7. — gratiae, der Macbtigen. — di-
vitiar., s. Cic. Off. 2, 25, 89. — tu
parsivi., Tac. H. 2, 77. — laboris,
vgl. 34, 18, 3; 42, 34, 7; Plot e. 1.
— sext. et oct., ebenso Valer. Max.
8, 1, 1. — caus. dixer., wie § 8;
ipse prò se or., er selbst die
Vertbeidigangsrede bielt. — nona-
ges. anno, ebenso Plutarch e. 15;
dagegen oach Cic. Cat. m. 4, 10:
anno post consul primum fuerat
(Q. Fabius Maximus) quam ego
{Cato) natus sum (521 v. e), ist er
nar 85 Jahre alt geworden, worauf
auch das Zeugniss Catos selbst
fiibrt, Plut. 1, 10: (fijal yàg cevròs
kmaxaCdexa yéyovàs ìfn %t\v
71QÙJT7JV 0TQCÌT6V Getti &CU OTQU-
Tttav, 7i£QÌ ov uivv(§ag %qòvov
tvTvx&v InétpXiye xr\v *ÌTaX(av,
s. Coro. 1, da, wenn Cato nacb Liv.
im J. 605 (149 a. Ch.) 90 Jabr alt
gestorben wàre, in seinem 17. Jabre
Han ni bai noch nicht io Italien den
Krieg gefàhrt hatte; dass er aber
605 starb, bezeugeo auch Cic. Brut.
15,61; Plin. 29,8, 15; Veli. 1, 15
vgl. Cornei. 2, 4; Drumann Gescb.
Roms 5, 98; Nisscn 225. — Ser.
Galb., s. Periocba 49; Val. Max. 8,
1,2; Cic. Or. 1, 53, 227: eum M.
Cato , Galbae gratis atque acerbus
inimicus, aspere apud populttm et
vehementer esset locutus, quam
orationem in Originibus suis expo-
suit ipse; Tac. Ann. 3, 66; Geli. 1,
12, 17 ; 13, 25 (24), 15 : Cato ex ori-
ginum VII. in evalione, quam con-
tro Ser. Galbam dixit.
41. 1-2. omniv., s. 2, 33, 10.
— tum ohne ita, s. 24, 3, 13. — coi-
1
B. Ch. 184.
LIBER XXXIX. CAP.41.
81
fuerat, candidati omnes ad deiciendum honoreeum, non solum 2
ut ipsi potius adipiscerentur, nec quia indignabantur novum ho-
minem censorem ridere, sed etiam quod tristem censuram peri-
culosamque multorum fariiae et ab laeso a plerisque et laedendi
cupido expectabant. etenim tum quoque minitabundus petebat, re- 3
fragari sibi, qui liberam et fortem censuram timerent, criminando.
et simul L. Valerio subfragabatur: ilio uno collega castigare se 4
nova flagitia et priscos revocare mores posse, his accensi homi-
nes adversa nobilitate non M. Porcium modo censorem fecerunt,
sed collegam ei Valerium Flaccum adiecerunt. •
Secundum comitia censoru^consules praetoresque in prò- 5
vincias profecti praeter Q. Naeviurif, quem quattuor non minus
menses, priusquam in Sardiniam iret, qyaestiones veneficii, qua-
rum magnani partem extra urbem per municipia conciliabulaque
habuit, quia ita aptius visum erat, tenuerunt. si Antiati Valerio ere- 6
derelibet,ad duo milia hominum damnavit etL.Postuiniuspraetor,
cui Tarentum provincia evenerat, magnas pastorum coniurationes
erantq., s. zar Sa che 3, 35, 9; es
sind die Anhanger der Scipionen;
die Mz. Hs. bat consenserantq., wol
eine Erklarung von coierant, vgl.
e. 14, 6. — collega, 33, 43. — rf«-
ciend., e. 32, 12. — non sol. - nec,
41, 5, 3. — nec quiaindign., vgl. 40,
33, 2 u. zu 10, 41, 12. Der Wech-
sel von quia uod quod ist aoch bei
L. nichtselten, s. 34, 23, 10; 5, 41,
4. — nov. hom., 37, 57, 12; Plut.
e. 16: tovg plv yàq svnarQCd ag
b (p&óvos IXvnei navrànaaiv
oìofiévovg 7iQ07ir}Xttx(&G&ai xr\v
éòyéveiav àvd-Qtóncov an àgxrjg
àéó£(ov (ìg rrjv ctXQav tifir\% xaì
óvvafiiv dvafitfiaCofiévùìV etc. N —
tristem, pedantiseb-streng, 1, 18, 4.
3-4. qui -timer., vgl. 6, 27, 6:
fugere senaium testes tabula* pu-
bUcas. — suffrag., e. 32, 10. — ilio
uno etc., von den Censoren besonders
wurde gefordert, dass aie in Ein-
tracbt das Amt verwalteten , s. 29,
37; 40, 46; Plut. 1. 1.: per Ixetvov
yàq ofso&ai fjtóvov Ttjv TQjHprjV
xaì ttjv fjtaXaxCttv , (oontq vdoav
TÌfXVU)V xaì ànoxal&v nqovqyov
TI 7lOL7}Cf€tV, T&V <T cÌXX(OV OQttV
sxaaxov aqicu xctx&s fiiaCóftevov,
TU. Liv. IX.
ori rovg xccXdijg ag^ovrag SédoixéV,
Lange 2, 219. — adversa nob,, e.
39, 9; 6, 42, 9; 42, 22, 2; 33,
23, 3.
5-7. secundum etc, die kurze
Unterbrechung wie 38, 28, lff. —
comit. cens., dìese mnssten von
einem der Consulo gebalten werden,
s. 24, 10, 2; 27, 11, 7. — quaest,
e. 38, 3. — permunic.conc, vgl.
e. 14, 7; 18, 2; ob alle municipia
oder nur die, welche die civitas cum
suffragio haben, gemei Dt seien, lasst
sich nicht erkennen. - — ita, n. so zu
verfahren, als dass alle naeb Rom
gefordert waren, s. e. 14, 7. — duo
971., nur die Zabl sebeint L. zu gross.
— praetor, da Postumius im Jahr
vorher, s. e. 23, Prator war, so
solite es propraetor heissen; der
Zusatz cui - evenerat obne anno su-
periore deutet an, dass L. selbst
weniger genau gesebrieben, niebt
die Abscbreiber geirrt haben. Viel-
leicbt ist die Sache keine andere als
die bereits e. 29, 8 aus einer ande-
ren Quelle berichtete, und von L.,
oder von Valerius, dem aucb dieso
Notiz entlebnt sebeint, in ein ande-
82
LIBER XXXIX. GAP. 41. 42.
a. u. 570.
vindicavit et reliquias Bacchanalium quaestionis cum cara exse-
cutus est. multos, qui aut citati non adfuerant aut vades deserti-
7 erant, in ea regione Italiae latentes partim noxios iudicavit, parto»
comprebensos Romam ad senatum misit in carcererò omnes a
P. Cornelio coniecti sunt.
42 Tn Hispania ulteriore fractis proximo bello Lusitanis quietae
res fuerant, et in citeriore A. Terentius in Suessetanis oppidum
€orbionem vineis et operibus expugnavit, captivos vendtdit; quieta
2 deinde hiberna et citerior provincia habuit. veteres praetores
# C. Calpurnius Piso et L. Quinctius Romam redierunt utrique
3 magno patrum consenso triumphus est decretus. prior C. Cal-
purnius de Lusitanis etCeltibertstriumphavit; coronasarureastulit
4 octoginta tres et duodecim milia pondo argenti, paucos post dies
L. Quinctius Crispinus ex iisdem Lusitanis Celtiberaquetriumpha-
vit; tantundem auri atque argenti in eo triumpbo transiatum.
5 Censoces M. Porcius et L, Valerius metu mixta expectatione
senatum legerunt; septem moverunt senatu, ex quibus unum in-
res Jahr gesetzt. — reliq. Bacek.
quaestionis, die Verbindung, s. e.
46, 2, ami Wortstellnng ist hart,
e. 14, 6 beisst es: quaestionem de
Bacchanalibus\ 40, 19, 9; eine Hs.
hat reliquas Bacca, quaestiones. —
citati, za Rom, wie aus latentes her-
vorzngehen scheint. — vades dei.,
aie lattea in Civilprocessen Burgen
statt des vadimorìium gestellt, dass
sie an einem folgenden Gerichtstage
in iudicio erscheinen wollten, und
durch ibr Wegbleibea die Bù'rgen in
die Nothwendigkeit versetzt, das
vadimorìium zu erlegen, vgl. e. 18,
1 ; 23, 32, 4 ; 3, 13, 8 ; hSufiger beisst
es vadimonium deserete, ad vadi-
monium non venire. — in ea reg., in
der Nahe von Tarent, wo schon fru-
her Baecbanalien begaogen worden
waren, s. Dio Cass. frgra. 39, 5; 10.
Oben e. 29 sind solobe Untersuchnn-
gen nicht erwahot. — noxios indie,
verartheilte nnd bestrafte sie ; dass
auch die, welcbe nach Rom geschickt
werden, schuldig waren, zeigt: in
carcerem, s. e. 18, 5, vici!, sind
diese die, welcbe das vadimonium ira
Stich gelassen hatten, jene die, wel-
cbe in dem Baccbanalienprocesse
niebt ersebienen waren. — Cornei.,
e. 38, 2; 39, 15.
42* 1-4. in Hisp. kuiipft an e.
31 an. — Termt, e. 32, 14. —
Suesset, s. 34, 20, 1 ; 25, 34, 6. —
Corbio, nnr bier erwahot. — magno
p. cons., vgl. e. 29, 5 ; 33, 37, 9. —
eoron. aur., e. 7, 1. — ex iUd.,
vorher de Lusit. mit etwas verschie-
dener Anscbaunng. — translat, s.
37, 58, 4; die Mz. Hs. hat praela-
tum, was stch auch bisweilen fiodet,
s. 31, 49, 3; 4, 10, 7; wahrscbein-
licb begleiteten die ausgedienten
Soldaten die Triamphirenden, vgl.
40, 43, 7.
5-7. censores geht anf e. 41, 4
zuriick; die lectio senatus nnd re-
cognitio equitum werden als die
Strenge der Censoren besonders
beurknndend voran gestellt, s. 29,
37, 8. — senat leg. ib. 37, 1 ; Be-
cker 2, 2, 240 ; die Wahl des prin-
ceps senatus wird erst e. 52, 1 bei-
laufig, wabrscbeinlicb nach einer
anderen Quelle, bericbtet. — mover,
sen., solcbe, die von friiheren Cen-
soren bereits in den Senat anfge-
nommen waren, anders praeterire,
38, 28, 2; Becker 2, '2, 396; Lange
a. Ch. 184.
LIBER XXXIX. CAP. 42.
83
signem et nobilitate et honoribus, L. Quinctium Flamininum con-
sularem. patrum memoria institutum fertur, ut ceUsores motis 6
e senatu adscriberent nota». Catoni* et aliae quidem acerbae ora-
twmes exstant in eos, quos aut senatorio loco movit, aut quibus
equos ademit; longe gravissima in L. Quinctium oratio est, qua 7
si accusator ante notam, non censor post notam usus esset, reti-
nere L. Quinctium in senatu ne frater quidera T.Quinctius, si tum
censor esset, potuisset inter cetera obiecit ei,PhilippumPoenuro, 8
1, 586. Im Folg. haben die Hss.
motis e senaty, was weniger gè*
bràachlich ist, doch sagt Cic. Clnent.
43, 122: de senatu movere and bei
L. findet sich Aebnliches auch sonst,
s. 24, 18, 12; 45, 15, 8. — consul,
35, 10. — patrum mem. schei nt
von der Zeit Catos ausgesagt zu
sein, vgl. e. 16, 8; 31, 12, 10; 25,
6,3; 37, 51, 1; 32,22, 10; 36, 7,
10; dafiir spricht das Mg. fertur,
was von einer seit nicht gar langer
Zeit, wie die Beziehnng auf die Le-
benszeit des Liv. voraussetzen w ar-
de, bestehenden und oft erwàbnten
Einrichtnng nicht gebraacbt ware,
ebenso GeU. 4, 20, 6 ; 8 ; vgl. Ascon.
p. 84: Ant&nium - censores senatu
movemnt causasque subscripse-
runt; der Sion scheiat also za sein:
action friiber war es Sitte, die
Gronde der Riige beizuscbreiben ;
Cato motivirte die Aasstossang
dvrch Reden, and nicht allein bei
dea aus dem Senate Entfernten, son-
derò auch bei denen, welchen der
eqaas pablicus genommen warde;
dass darch drese Einrìcbtang das
Recbt Unwiirdige ausznstossen ge-
setzlicb beschrankt worden sei, liegt
wenigsteas in L.'s Worten nicht, s.
Lange 2, 164; 317; Rudorff 2, 417.
— motis, den Namen derselben in
dem Album der Senatoren. — ad-
scrib,, gewohnlich subscribere, s.
Cic. Claent. 42, 119. — Catonis, von
C. dagegen, s. 38, 54, 10; 45, 25,
2. — et aliae y das entsprechende et
konnte nicht wol stehen. Es finden
sich noch Bruchstacke einer Rede
gegen L. Farias , wahrscheinlich L.
Farias Parpario, s. Charis. II p. 216
ed. Keil; ib. 212; 208; Serv. ad
Verg. Aen. 4, 244: ut est apud Ca-
tonem in L. Furium de aqua, vgl.
e. 44, 4, nnd gegen Claudins Nero
Prisc 6, 36, p. 694, ebenso gegen
L. Veturius, s. Fest p. 344: Cato
in ea, quam scripsit de L. Veturio,
de sacrificio commiss o, cum ei equum
ademit, ib. 234; Geli. 17, 2, 20;
Prisc. 6, 3, 16 p. 684; 6,7,40p.
696; 789. Die Reden wurden wahr-
scheinlich gebalten, als die Censoren
die neue Liste der Senatoren be-
kannt machten oder die Musterung
der Ritter hielten, nacbdem die Aus-
stossang erfolgt and etwa vorge-
brachte Griinde der Betheiligten gè-
hort waren, s. 24, 18, 3; daher post
notam, vgl. § 5. — quos aut *- aut
quibus, 7, 39, 10, vgl. 2, 27, 2. —
aecusat , ver den Censoren durften
anco voa Anderen za riigende Tha-
ten oder Reden zur Anzeige ge-
bracht werden; VaL Max. 4, 1, 10:
centurias recognoscens equitum -
discit se seire iUum ver bis eeneepHs
peierasse. proinde si quis eum accu-
sare vellet, usurum testimonio suo ;
Aseon. p. 9; Lange 1, 583. — si
tum etc. bezieht sich aaf den gan-
zeo vorbergeh. Bedingangssatz : si-
retinere - potuissei, nnd enthalt za
demselben eine zweite Voraus-
setzung: im Falle er asw., s. e. 25,
5 , welche durch tum als der Ver-
gangenheit angehorend bezeiebnet
ist. — potuiss., 36, 24, 9.
8-12. PhiUppum, Isid. de diffe-
rent. verb. § 5: aliud est, inquit
Cato, Philippe, amor, longe aliud
6*
84
LIBER XXXIX. CAP. 42. 43.
a. u. 570»
canini ac nobile scortum , ab Roma in Galliam provinciam spe
9 ingentilirai donorum perductum. eum puerum, per lasciviam cum
cavillaretur, exprobrare constili persaepe solitum, quod sub ipsum
spectaculum gladiatorium abductus ab Roma esset, ut obsequium
10 amatori venditaret. forte epulantibus iis, cum iam vino incaluis-
sent, nuntiatum in convivio esse nobilemBoium cum liberis trans-
fugam venisse; convenire consulem velie, ut ab eo fidem praesens
ll^acciperet. introductum in tabernaculum per interpretem adloqui
„ consulem còepisse. inter cuius sermonem Quinctius scorto „vis
tu" inquit, „quoniam gladiatorium spectaculum reliquisti, iam bunc
12 Gallimi morientem videre?" et cum is vixdum serio adnuisset,
ad nutum scorti consulem stricto gladio, qui super caput pende-
bat, loquenti Gallo caput primum percussisse, deinde fugienti fi-
demque populi Romani atque eorum, qui aderant, inploranti latus
48 transfodisse. Valerius Antias, ut qui nec orationem Catonis legis-
set et fabulae tantum sine auctore editae crecjidisset, aliud argu-
2 mentum, simile tamen et libidine et crudelitate peragit. Plàcen-
est cupido ; Val. Max. 2, 9, 3. —
Poenum, Volksname. — vi Gali., 35,
21; Cic. Cat. m. 12, 42: cum esset
consul in Gallia (C. Flamininus).
— speingent. don., naturlich wollte
derselbe Rora nicht verlassen. —
cavili., e. 13, 3. — pers. solit, ple-
onastiseb. — sub ips. spec. gì., ge~
rade bei dem Begian des Spieles,
an dem er soviel verloren babe. —
venditar., 3, 35, 5: se plebi vendi-
tore (Appium) ; 44, 25, 5 ; die Mz.
Hs. allein hat iactaret, vgl. e. 43, 2,
woher es an n. St. gekommen zu
sein scheint. — incoi., s. Tac. H. 4, 14.
— Boium e. lib., Plot. Tit. 18: 6 Sh
uiCfiios iv Xóyip Kcctùjvos avrov
yey(ia(p&iu (prjaìv, (ògraXarrjv cev-
ròfioXov tX&óvta fJLBTa natd&v
xcà yvvccixòg Eni rag d-vqag o*e-
gà/uevog sìg avfjMÓaiov ó Atvxiog
ànixTMVW ìdiqxu{>\ t<o ègùìfiévo)
XttQi£ó[i6Vog, wornach Kòhler ver-
muthet, dass L. geschrieben babe:
cum coniuge et liberis, wie es sicb
oft Endet, 38, 15, 5 u. a., Plut. Cat.
m. 17 sagt nur: TaXarriv avròfio-
Xov. — transfug., vgl. e. 43, 2f.
— fidem praes., vgl. 25, 16, 13; 40,
49, 5. — GaUum, mit Anspielung
auf die Gladi» torenkàmpfe, Fest. p.
285: retiario pugnanti adversus
murmillonem cantatur: non te peto,
piscerà peto, quid mefugis Galle?
quia murmillonicum genus arma"
turae Galìicwn est, ipsique murmil-
lones ante Galli appeUabantur. —
vixdum ser., als'er kaurn noch im
Eros te. — super cap., wol nur zu-
fóllig, nicht Andeutnng seinerMacht
iiber Leben and Tod. — percuss.,
Cie. Cat. m. 12, 42: exoratus a
scorto, ut securi feriret aliquem
etc.
43* 1-2. nec or. Cat. etc, durcb
dieses Urtbeil, so wie § 5, zeigt L.,
dass er selbst die Rede Catos gele-
sen babe, vgl. 38, 56, 6; Nissen 38.
— legiss.-credid., von L. gedachte
nnd als solche bezeichnete Griinde.
— fabulae, Erzahlung, 40, 12, 9.
— sine auct., 33, 41, 1, far die er
keinen Gewahrsmann anfiihrt. —
argument., wie bei oinem Schau-
spiele, 38,56,8. — libidine et cr., die
Mz. Hs. bat libidini e. crudelitati,
was wie 8, 18, 11; 9, 10, 3 u. a.
gesagt ware. — peragit, 1, 24, 6.
a. Ch. 184.
LIBER XXXIX. CAP. 43.
85
tiae famosam mulierém, cuius amore deperiret, in convivami ac-
cersitam scribit; ibi iactantem sese scorto inter cetera rettulisse,
quam a^riter quaestiones exercuisset, et quam multos capitisdam-
natos in vinculis baber et, quos securì percussurus esset. tum 3
illam infra eum adcubantem negasse umqtiam vidisse quemquam
securì ferientem et pervelle id videre. hic indulgentem amatorem
unum ex illis miseris adtrabi iussum securi percussisse. facinus, 4
sive «o modo, quo censor obiecit, sive, ut Valerius tradit, com-
missum est, saevum atque atrox; inter pocula atque epulas, ubi
libare diis dapes, ubi bene precari mos esset, ad spectaculum
scorti procacis , in sinu consulis recubantis, mactatam humanam
victimam esse et cruore mensamrespersam! in extrema oratione 5
Catonis condicio Quinctio fertur, ut, si id factum negaret cetera-
que, quae obiecisset, sponsione defenderet sese; sin faterete^
- mulier., Plut. Tit. 1. 1. OvaXXé-
Qiog cfè Livrfag ovx igcD/nértp <pr\-
aiv, àXX* ÌQ<ofzévy tovto %aQ(oa-
o&ai tòv Jisvxiov; Val. Max. 2,
9, 3: mulier culae.
3-4. infra accub., Cic. Fara. 9,
26, 1 : accubueram - et quidem su-
pra me Atticus; Hor. Sat. 2, 8, 20;
Becker Gallus 3, 268; Plut. Cat. 1.
1. : ir Gv[i7ioGC(x) ti vi rò [àhqcixiov
- ovyxaTaxéCfAEVov. — numquam
- ridere, Plut. S-éag ovoide olxoi
flOVOfldx(OV OV T€&£Ct{AéV0Q 71QQ-
tsgov Ì£có()/Li7](ja nqòg ah, xatneq
èni&vfiùv ìóéìv av&Q(onov aipar-
xófjisvoy, vgl. Val. Max. 1. 1. —
ferientem scbeint securi percus-
sisse zu entsprechen, Gron. verm.
feriti. — ex illis miseris, ebenso
Cic. 1. 1. ut securi ferirei aliquem
eorum , qui in vinculis essent dam-
nati, rei capitalis und Plut. Cat. 17,
5 ; Tit. 18, 5 ; Aurei. Vict. 47, die im
Uebrigen mit Liv. ubere in stimmeD ;
die jungeren Hss. haben ex darri-
natis, Plut. Tit xcà xeXsvaag'éva
Ttòv ini d-avuTtp xcctcìxqìjcuv tìg
rò Ovunóoiov àx&rjvai, dann: ori
òk ovx aviòfioXog yv, àXXà ó*é-
OfAUTrjg 6 àvtuot&ùg xtà ix tiSv
xaraòtxfov - Kixeqcov - avrà) JTa-
rtovi rrjv óiyyijaiv àva&ùg tÌQr\-
xév. — facinus - atrox, die jiinge-
ren Hss. haben facinus atrox, sive
- commissum est, viell. richtiger.
— quo aus dem Hauptsatze zu er-
ganzen. — Ubare dap., den Gotte ni
wurde Wein libirt und etwas von
den Speisen vorgesetzt, Verg. Àen.
3, 354: aulai medio libabant pocula
Baccho impositis auro dapibus; Ti-
bull. 1, 1, 37; Sii. It. 7, 184: ac
primum Vestae decerpsit horto*
rem-, Plut. de fort. R. 19: ànao^
fiarcc (Dion. Hai. 4, 2: ànaQxag)
xcà Xotfirjv XafjLpàvovtitv ànò ficc^
aiXixijg Tgani^g xaì - t$ ttvqì
knipaXXovaw. — bene prec, den
ubrigen Gasten alles Gute wiin-
schen. — adspect, 38, 33, 8. — in
sinu, oben infra. ~— humanam ist
zu betonen, victim., hier allgemein :
als Opfer gescblachtet, faingeopfert,
22, 57, 6 beisst es hostiis huma-
nis, weil es Siihnungsmittel sind.
Der acc. e. inf. ist Apposition zu
dem als Ausruf ausgesprochenen
Urtheil : facinus atrox, dennoch er-
zablt Plut. Cat. 1. 1. : déag <T olarjg
iv &eàtQ(p rriv v7iarixr}V %fóoav
naoeX&àv (Flamininus) - oIxtóv
?0V€ naqà Ttji $fi[i(p xaì pofìvTtg
tjvayxaaav (jlstbX^ùv, vgl. Val.
Max. 4, 5, 1. Mommsen 1, 793.
5. spons. def.\ als Flamininus bei
der Bekanntmachung der Riige Wi-
de rspricbt, s. e. 42, 7, und die Tbat
laognet, macht Cato ibm den An-
86
LIBER XXXIX. CAP. 43. 44.
a. u. 570.
ignonainiane sua quemquam doliturum censeret, cum ipse vino
et Venere amens sanguine hominis in convivio lusisset?
44 In equitatu reoognpscendo L. Scipioni Asiageni ademptns
equus. in censibus quoque accipiendis tristis et aspera in omnes
2 ordines cepsura fuit. ornamenta et vestem muliebrem et vehicula,
quae pluris quam quindecim milìum aeris e$sent, deciens plurìs
trag {condicio) eine Wette einzuffe-
hen, Flamininus hatte versprecnen
miissen , ira Falle er das ihm Vor-
geworfene getban hahe, cine gè-
wisse Geldsumme za bezahlen, so
dass , weon der iudeoc oder arbiter
gegen ihn entschied, io der Ent-
scheidang iiber die Geldsumme zu-
gleich das Urtheil lag, ob er dea
Frevel begangen babe, vgl. 3, 24,
5; ib. 56, 4; 40, 46, 14; Plut. 1. 1.:
7tQoxaXovfj,évov óe rov Kdroovog
èìg ÒQXicffiòv àvsàvero, Reio Pri-
vatr. 661; 913; was Plutarch iiber
die Verbandlnng vor dem Volke
and die Berufuog aa dasselbe von
Seiten der Quioctier erzàblt, ist
wahrsoheinlich Missverstandniss, s.
e. 42, 7; 29, 37. 17; Becker 2, 2,
226; Jordao Cato LXXVHI. —
ignom., 4, 24, 8. — sua auf das
Hauptsubject in censeret za be-
ziehea. — amens, e. 8, 6; 3, 48, 1.
— sanguine e te, das ist also der
wichtigste Vorwurf, der zagleicb
den Missbrauch der Amtsgewalt
einsebliesst, niebt der schlechteUm-
gang, den jedoch der Censor aucb
geriigt haben wird, Gic. 1. 1.: miki
vero - probari non potuit tara fla-
gitiosa et tam perdita libido , quae
cum probro privato coniungeret
imperii dedecus.
44. 1-2. equit. ree, 29, 37, 1.
Asiageni mit gracisirendex Éndung,
vgl. JDiod. 34, 60: ££ Ixetvov yòtQ
ijv tov yévove, ££ ov rovg ?d<p(>i-
xctvovg xaì rovg lloHaysvsìg - ò-
vofjrtt&a&at i-vupéprixev a. a,; mit
lateinischer ani einer Inschrift, s.
Mommsen 36 p. 20: Asiagenus, vgl.
403 p. 135; dagegen haben die
fasti Capii,, wie Liv. selbst 37,
§8, 6; Eutrop, 4 f 4; Zonar. 9, 20
Asiaticus. Die bei Festus p. 286
erwahnte Rede sebeint sì eh niebt
auf dea vorliegenden Fall za be-
ziehen, sondern eioe gerichtlicbe
gewesen za sein. — equus ad., das*
Consularen das Ritterpferd gelassen
wurde, s. 29, 37, 10, vgl. Mommsen
1, 784; Plut. e. 18: Zfiofr olov È(f-
vjiol&ov ldq>Qixàv(p Zxinbavi
tovxo noir\<5ai. — accipiend., weil
die Biirger selbst vor den Censoren
erscheinen und ihr Vermògen ab-
schatzen mnssten. — tristis, e. 41,
2, vgl. Cic. or. 2, 64, 260. — aspe-
ra in, anders 22, 59, 7 : asperrimo*
illos ad condiciones. — ornamenta
etc., was Cato durch den Wider-
stand gegen die Abrogation der lex
Oppia 34, 1 ff. nicht bat darchsetzen
konnen, sacbt er jetzt auf andere
Weise za erreichen ; eine bei dieser
Gelegenheit von Cato gebaltene
Rede wird erwahnt Prisc. 6, 7, 36
p. 694 : Cato in censura de vestitu
et vehiculis, ib. 16 p. 717 u. a., vgl.
Fest. p. 262 Rnscam: Cato origi-
num l. Fili mulieres opertae auro
purpuraque — coronas aureas ru-
sceasfascias, galbeas, lineas, pettes,
redimìcula. — quindec. m. aer.,
sebwere, dem Sesterzen gleiche As,
s. 45, 15, 2; 22, 10, 7. — deciens
pluf, sino* wabrscheinlich ausgefal-
len , da das folg. ea quoque dee. f.
voraassetzt, dass die gleiche Erho-
hung des Scbatzangspreises bereits
bezeichnet ist. Der Genitiv hangt
von dem in in eens. re/erre, 26, 36,
1 1 , angedenteten Begriff des Schà-
tzens ab, vgl. Geli. 7, 11, 9: quam
quanti omne instrumentum in cen-
sura dedicavisti; Plut. e. 16: 7\vày-
a. Ch. 181.
LIBER XXXIX. GAP.. 41
87
in censum referre iuratores brasi; item mancipia minora annis 3
viginti, quae post proxiarom luitrum decem inilibus òeris aut
pluris eo venissent, uti ea quoque deciens tanto pluris* quam quanti
essent, aestimarentur, et bis rebus omnibus terni in milia aeris
adtribuerentur. aquam pubJicam wnnein in privatum aedifichira 4
aut agrum. fluentem ademerunt et, quae in loca publiea inaedifi-
xadev lo&rjxog, o^-qfjiatog t xó-
auov ywtwxtfov, axsimv xmv ne-
(jl &£<thTWV y Sv èxttGTOV XÒ xt(Ut\-
fia df>et.x[A,àg %iktog xcà nwruno-
*tag vnéqPaXXiv , . ànoxifi&G&m
xìjv à£(av èì g x ò àexanXéatovi
Nitzscb die Graecfren 127 f. — iura-
tor. scbcfBee Gebulfen der Censo-
rea zu sein, vereidigte Taxatoren,
oder die, welche die eidliche Ab-
schatzung' des Vermogens durch
die Besitzer aanabmen and in die
Listen eintrugen, Plaat. Trio. 4, 2,
38: census qttom sum, turatovi re-
cto rationem dodi; Poenul. prol. 58;
Gron. verni, turato* , alleili dann
wiirde es de/erre beissen, niebt re-
forre, eintragen in die Censnslisten,
8. Mommsen d. Tribas 21; 29.
Becker 2, 2, 201 ff.; Lange 1, 579;
gewòhnlich wird unpassend viato-
res gelesen. Dass Cato zuerst diesa
Gegenst&nde in die Scfaatzang auf-
geuommen habe, folgt niebt ai»
Cora. Cat. 2, 3: midtas res. nova*
in edictum addidit, quare luxvria
reprrmeretur, da er den Preis schon
lOfach erhobt; wann dieselben zu-
erst als res mancipi betraehtet wor-
den sind, ist niebt bekannt, s. Rein
242 f. — iussi, das bd». itissit wiirde
niebi ofane Hàrte auf Cato bezogen
werden mosseti, der, wenn er die
Bestimmungen aueb veranlasste, si*
doeb niebt altein anerdoea komvte,
wesbalb aucb iussere verni, wird;
zar Sacbe s. Mommsen 1, 870.
3-4. mancipia, diese waren res
mancipi, aber die minora annis vig.
wurden niebt zar Arbeit, sonderà
als Luxusgegenstande angeschafft,
s. Polyb. 31, 24: Kàruv ~ afrori*
QaiVE ori xivhg rag %evixàg xqa-
<pàg eigvjyayov eìg xr\v 'Poifirp -
(ovrjo'ccfjicvoi (À&iqaxiK tvfioqwa
vneQPaXlovarjg ayqtov xi/iijg. Das
Rechi der Censoreu Gegenstande
mit Steuern za beìegen wird niebt
in Zweifei gezogen, s. 4, 8, 2. —
veniss., man bielt sicb, um den Preis
za erfahren, ao die VerkSufer. •*—
dee. tanto pt., s. die St. aus Geli.
§ 2; 42, 12, 10; Ck. Verr. 3,97,
225: reperieti* quinquies tanto am-
pUus istum, quam quantum - et li-
citum sit, ~ imperasse. — terni n.
asses, was dureb aeri* angedeutet
ist. Sonst betragt das tributum 1
prò mille, s. e. 7, 5 ; die erwàhnten
Gegenstande werden bei lOfacb er-
bobtem Preise mit 3 prò mille be-
steoert. — adtnbuer., zu » aufge-
legt (als Stener), eigentlich wol
(dafrir) zu zahlen angewiesen, wie
soost adtribui voh dem gesagt wird,
auf den man als den zahlenden
angewiesen wird, s. 1, 43, 9; lex
lai. manie. Mommsen p. 120 1. 40:
ei - tamtae pecuniue eum eosve ad"
tribuito; si is quei adtributus erit
- ei, quoi adtributus erit, non sol-
verit etc. — aquam pubi., s. Fren-
tin. de aquìs a. R. 94: aqua in usus
public os erogabatur, et cautum ita
fuit: ne quis aliam duedt, quam
quae ex lacu humum aecidit - et
haec ipsanon in aìium usumyqvam
in baùtearttwn aut fullonicarwn da~
batur, eratque vectigahs statuto-
mercede, quae én publiewn eroga-
batur, ih. 95 ; 97. IMe Sacbe sobeint
in der zu e. 43, 6 erwàbnten Redo
gegen Furius, der wol unrecht-
mSssiger Weise dem Staate gebo-
rendes Wasser in seine Besitznngen
geleitet batte, bebandelt gewesen za
sein, s. Plat. e. 19; Lange 2, 219. —
in loc.p., auf offentlichen Grand und
88
LIBER XXXIX. CAP. 44.
a. u. 570.
cata inmolitave privati habebant, intra dies triginta demoliti suot.
5 opera deinde facienda ex decreta in eam rem pecunia, lacus ster-
nendos lapide detergendasque, qnaopus esset,cloacas, in Aventino
6 et in aliis partibus, qua nondum erant, faciendas loca veruni et
separatim Flaccus molem ad Neptunias aquas, ut iter populo es-
7 set, et viam per Formianum montem, Cato atria duo Maenium et
Titiura in lautumiis et quattuor tabernas in publicum emit basili-
Boden gebaut oder vorgeriickt, so
dass dieser ìiberbaut war; inmol.,
passi v; doch ist der Unterschied
von inaedificata nicht klar, viell.
deatet moles darauf, dass schwere
Massen oder Bauten, moles, gemeiot
sind, vgl. lex lui. munic. 1. 71 : nei-
quis in ieis loceis — quid inaedifi-
catum inmolitumve habeto ; so verm.
an u. St. Duker in loco publico,
Plat. e. 19: àvajQÌ7i(ov $k xaì xa-
Tufìàkltov o&a nqovfiaivtv zig tò
drifióoiov oìxodofir\fÀ.aTa scheint
nur von den io die Strassen iiber-
ragenden Vorbaaten, Balkons zu
sprechen. — dies trig., e. 18, 1. —
demol. sunt, vgl. 40, 51, 8; 43, 16,
4. Die Censorea sind verpflichtet
iiber die Erbai tung des Staatsgutes
zu wachen, daher jeden Eingriff in
dasselbe zuriickzuweisen, s. 4, 8, 3.
5. opera, ©"(Feniliche Bauten. —
pecunia , der Senat hatte den Theil
der Staatseinnahmen, der so ver-
wendet werden solite, zu bestim-
men, s. 40, 46, 16. — lacus, Bas-
sins, 37, 3, 7: labro. — deterg. -
cloac, ob sicb auf diese Ausbesse-
rung und Erweiterung der Cloaken
bezieht, was Dion. Hai. sagt 3, 67
extr.: og (rd'Cog IdxvXiog) tprjaìv
àfueXrj&eiaòiv nore t&v rdwQiov
xaì iir\xéxi óia^BOfiiviov tovg ti-
(nrjràg ttjv àvaxdd-aQaw avrtov
xaì xr\v Ì7naxevrjv %iXl(av fuod-ù>-
aav raldvTODV, ist aus dem, was L.
mìttheilt, nicht zu ersehen, s.
Mommsen 1 , 796. — partib. n. ur-
bis,
6-7. molem, s. 40, 51, 2, —
aquas NepL , wo diese gewesen
seien, ist nicht sicher; nach Vitruv.
8, 3 war bei Terracina eine Neptu-
niusfons genannte Quelle, die ge-
meiot sein kann. — ut iter etc,
viell. bildete der Damm einen Quai ;
doch ist der allgemeine Ausdruck
populo sehr aufiallend, und wiirde
eher an Rom denken lassen, als an
Terracina; wahrscheinlich ist die
Stelle nicht richtig; Duker verm.:
et ut iter - esset, viam. — viam
ein gebahnter Weg, iter jeder Wegj
oder das Gehen; iter ess., dass man
dort gehen konne. — Formi m.,
nach Caieta zu vgl. 22, 16: sacca
Formiana. — per, wol nicht durch,
sondern: iiber denselben hin, s. 1,
48, 7. — atria, hier Ha lieo, die zu
Privatgebauden gehoren; ob mit
dem atrium Maenian. die columna
Maeniana in Beziehung stand, ist
nicht sicher, s. Becker 1, 322; 300.
— m lautum.y s. 37, 3, 8, vgl. Varrò
L. L. 5, 151. — tabernas, s. 26, 27,
3, von denen vor Erbauung der ba-
silicae das Forum umgeben war, s.
Becker 1, 296. — basilic. etc, sie
stiess an die Curie, s. Ascon. arg.
in Cic. Mil. § 8 : populus - corpus
Clodii in curiam intulit, cremavit-
que, - quo igne et ipsa curia flagra-
va et item Porcia basilica* quae
eroi eiiuncta; Plut. e. 19: vnò rò
fìovfavTyQiov Tìji àyoqi$ naQéfiaXe,
sie reichte also wol bis an das
forum, s. Becker 1, 267 ; 300; Reber
Ueber die Lage der curia Hostilia
13. Die basilicae waren langlich
viereckige Gebaude, mit breitem
Mittelraum, Sàulengangen auf bei-
den Seiten, und Gallerien versehen ;
eine der Seiten endigte in eine halb-
runde Nische, in der spater Gericht
a. Gh. 184.
LIBER XXXIX. CAP. 44.
89
camque ibi fecit, quae Porcia adpellata est. et vectigalia summis 8
pretiis, ultro tributa infimis locaverunt. quas locatipnes cum se-
natus precibus etlacrimis victus publicanorum induci et de integro
locari iussisset, censores edicto submotis ab hasta, qui ludificati
priorem locationem erant, omnia eadem paululum inminutis pre-
tiis locaverunt. nobilis censura fait simultatiumqùe piena, quae 9
M.Porcium, cui acerbitas ea adsignabatur, per omnem vitamexer-
cuerunt.
Eodem anno coloniae duae, Potentia in Picenum, Pisaurum 10
in Gallicum agrum, deductae sunt. sena iugera in singulos data.
gebalten wnrde, wabrend die Hallen
und Saulengange, wie iiberhaupt ur-
spriinglich die basilicae, fiir Ha d del
und Wandel eine Art Bazar bilde-
ten, s. Becker 1, 300; 2, 2, 238.
Ueber die Erbauuag der basilica
hielt Cato eine Rede, s. Prisc. 8, 14,
78 p. 828: Cato in oratione, quae
inscribitur, ut basilica aedificetur.
8. vectigal., die Staatseinnahmen
mit Ausschluss dea tributami, Lange
1, 588. — ultro trib., der Gegen-
satz der. vectigaUa u. des tributum,
diese werden an den Staat gezablt,
die ultro tributa zahlt der Staat
ans an die, welche Leistuogen fiir
ihn unternehmen, s. Becker 2, 2,
232; 237. — locaver., sie ga-
ben die berznstellenden Bauten n.
s. w. und die beizutreibenden Ein-
nahmen so in Verding, dass sie diese
den meist Bietenden, jene den min-
dest Forderoden iiberliessen. — se-
natus etc, die Censoren sind also
in dieser Beziehung der Controle
des Senates unterworfen, Lange 1,
577; iiber den Beschluss s. Plot,
e. 19: ot Sì tisqì tqv TCtov ùu»
Otàvrig in 1 avTÒv ÌV rìj flovXrj
rag yeytVTj/jiévag Ixàóosig xaì fii-
a&axssig T(ov Uqùv xaì àrjfioolcjv
tqyeav ÌXvaav (òg yeysvrjfjiévag «-
XvOiTsXàq etc. — induci, von den
Wachstafeln entlehnt, ijberstrei-
eben, tilgen. — edicto hier ein spe-
cieller Erlass, verschieden von dem
za § 2 erwahnten edictum censo*
rium. — ab hasta* sie iiessen ste
nicht zum Bieten ; der Verkanf von
Staatsgiitern erfolgte bei einer auf-
gestellten basta, vgl. 23, 48 f.; Phi-
lol. 16, 240. — pret, 41, 20, 13.
9. nobilis, beriichtigt. — simuli,
piena, Plnt. Titus. e. 19: noXXàg
xaì fitydXag óixag xax* avvov
7taQ€Oxevccùsv (TYiof); auf alle die
genannten Verhaltnisse bezog sich
wol die Rede Catos Fest. p. 242:
Cato alt in ea oratione, quam seri-
psit adUtis censorias. — adsignab.,
s. 29, 37, 4. — exercuer. , s. e. 40,
9, die Stelle aus Plutarch; da er
sicb so viele Mitglieder der Nobili-
tai zu Feinden gè mach t batte, vgl.
Plin. 7, 28, 100; Val. Max. 3, 7, 7.
Andere Antrage Catos gehiiren
niebt in die Censar, wie iiber die
aera equestriaVvisc. 7, 8, 38 p. 750;
de dote Geli. 10, 23 u. a.
. 10-11. coloniae, die Griinduug
der Colonien stand wol mit der
Censur in Verbindung, vgl. 34, 45 ;
35, 9 ; die hier genannten sind Biirger-
colonien, vgl. Nitzscb ,129. — Po-
tentia in Picennm am Meere, siid-
licfa von Ancona, s. Veli. 1, 14; 15 ;
L. 41, 27, 11. — Pisaurum, j. Pe-
saro, zwiseben Ancona und Arimi-
nnm. — Gallic. agrJ, das den senno-
nischen Galliern abgeoommene Ge-
biet, s. 23, 14, 3; zn 32, 1, 5; Plin.
3, 14, 112: ab Ancona Gallica ora
incipit Togatae Gallìae cognomine
-nunc in ora- Pisaurum ; Gic. Brut.
14, 57; Cat. m. 4, 11 u. a., Momm-
sen 1, 665. — sena iugera, s. e. 55,
90
LIBER XXXIX. CAP. 44. 45.
a. u. 570. 571.
diviserunt agram coloniasque deduxerunt iidem tres viri, Q. Fa-
ll bius Labeo et M. et Q. Fulvii, Flaccus et Nobilior. consules eius
45 ansi nec domi nec militiae memorabile quicquam egerunt. In in-
sequentem annum crearunt consules M. Claudium Marcellum Q.
Fabium Labeonem.
M. Claudius Q. Fabius idifrus Martns, quo die consulatum
2 inierunt, de pnmnciis suis praetorumqtte rettulerunt. praetores
creati erant C. Valerius flamen Dialis, qui et priore anno petierat,
et Sp. Postumius Albinus et P. Cornelius Siseona L. Pupius
3 L. Iulius Cn. Sicinius. consulibus Ligures cum itsdem exercitibus,
quos P. Claudius et L. Porcius habuerant, provincia decreta est.
4 Hispaniae extra sortem prioris anni praetoribus cum suis exerci-
tibus servatae. praetores ita sortiri iussi, uti flamini Diali utique
altera iuris dicendi Roraae provincia esset; peregrinam est sorti-
5 tus. Sisennae Cornelio urbana, Sp. Postumio Sicilia, L. Pupio
Apulia, L. Iulio Gallia, Cn. Sicinio Sardinia evenit. L. Iulius mata-
6 rare est ius$us.. Galli Transalpini per saltus ignotae antea vjae,
9; 40, 29, 1, vgl. dagegen 40, 34, 2 ;
Marq. 3, 1, 346. — iidem, dieselben
beide Colonien. — Fabius, s. e
32 ; Q. Fulv., da der 40, 42, 7 er-
wahate nicht bestimmt dea Zuna^>
men Nobilior hat; aber M. Fulvius
Nobilior, s. e. 5; 40, 2 vgl. 40, 41,
7 u. Q. Fulvius Flaccus, s. e. 39,
mehrfach erwahnt werden , so sind.
entweder voti L. oder den Abschrei-
bern, entweder die Vornamen statt Q.
et M. oder die Zunamen umgestellt.
Dass Q. Fulvius Aedil war und
Fabius Consul wird hinderte nicht,
dass sie Triumviro wurden, vgl. o. 55,
8. Nacfa Cic. Brut. 20, 79 hat Bu-
rnus von dem Sobue des M. Fotvius,
Q. Fulvius Nobilior, bei der Griin-
dung eioer Colonie das rom. Bur-
^errecht erbalten.
44, lt-4fi, 5. Magistrata- und
Priesterwahlen ; Leicbenspiele.
11. nec mil., s. e. 38, 1, stimmt
nicht zu 40, 34, 4.
45. 1-4. crearun t, obgleich nur
eioer die Wahl leitet, Ut viell. ge-
sagt meretulcrunt 24, 11, 1; 26,
28, 3 u. a., obgleich nur einer den
Vortrag hàlt, oder weil sie so
eben beide genannt sind ; ereati oder
creantur zu andern ist wol nicht
notbig. — Claud. Maro., wahrsehein-
lich der e. 23, 2 genannte; doch
stebt es nicht fest, ob nicht der 38,
35; 42 erwabnte gemeint sei, vgl.
Drumann, 2, 392. — idib. Mart.,*,
38, 35, 7. — Valerius, s. e. 39;
dass ein Anderer fiir ihn den Eid
gelektet babe wie 32, 50, wird
nicht erwahnt. *— Pupius etc, bei
ÀufzSHung M eh re re r werden bis-
wetlen nur die ersten verbunden,
(Ire fblg. stehea asyndetiscb, s. 29,
24, 3 u. a. — Ligur., e. 3$, 1. —
extra sort, vgl. 35, 20, 7 ; da die
Magistrate mit dem Senate ein-
verstanden sind, so kommt die Sa-
ebe niebt vor das Volk, s. 28, 38;
40; 38, 58 u. a., Lange 2, 595. —
Jlam. Dial. etc, weil derselbe keine
Nacfat ausserhalb der Stadt sein
durfte, s. 5, 52, 13; es wird also nur
um die beiden stadtischen Praturen
allein geloost und von Valerius ein
Loos gezogen, s. Marq. 4, 72.
5-7. Apulia, s. 35, 20, 11. —
maturare, e. 21,4. — per salt. etc,
sebon e 22, 6 erwabnt; die Ge-
sandtschaft e 22 scheint ohne Er-
ftlg gewesen zu sein, ygl. e. 54, 5.
a. Ch. 183.
LIBER XXXIX. CAP. 45.
91
ut ante tfietum est, in Italiani transgressi oppidum in agro , qui
nunc est Àqmteiensis, aedificabant. id eos ut prohiberet, quod 7
eros sine bello posset, praetori mandatimi est; si armis prohibendi
essent, eensules certiores faceret ; ex his piacere alterum adversus
Gallos ducere legiones.
Estremo prìoris anni eomitia auguris creandi h abita erant; 8
in demortui Cn. Cornelii Lentuli locum creatus erat Sp.Pestumras
— id eos wie quod dii profnbeant;
doch ist die Zusetzung des person-
lichen Qbjectes Bteht hàufig, Piaut.
Pseud. 1, 1, 11 : idte Iuppiter prò-
kibessit, vgl. Menaecb. 5, 1, 34:
istuo - patrem arcessam^ Tercnt.
E un. 1, 2, 70: id amabo adiuvame;
Ctc. Rep. 1,2, $: id eogit omrris; id
vertritt ìd opere; die Zusammen-
stellung id eos ist wol beabsichtigt,
s. Cic. Fam. 3, 1, 3: id eum ne fai'
lat. — quod eius, s. e. 7, 5 ; 42, 8,
7; 5, 25, 7; ib. 34, 5; an u. St.
ad verbi eli.
8. exlremo-a. ete. holt nach, was
im vorhergeh. Jahre gesebehen ist,
um etwas Verwandtes anzuknupfen,
s. 29, 38, 6; 26, 23, 8. — eomitia
etc. ist die Lesart der Mz. Hs., die
jiingeren Hss. baben eomitia kabita
erant in demortui Cn. Cornelii lo-
eum auguris sufficiendi, wahr-
scheinlich sind beide Versionen ver-
dorben oder interpolirt, wenn man
nicht annehmen will, dass L., ob-
gleich er so oft die Cooptatici durch
da* Collegium der Augura, s. 40,
42, 13; 45, 44, 3; vgl. 25, 2, 2;
27, 6, 16; 29, 38, 7; 30, 26, 10 u.
a., und sogleich e. 46, 1 ganz rich-
tig die Pnesterwahl berichtet, hier
geirrt und laoge vor der Iex Do-
mitia 650. a. u., welcbe aucb die
Wahl der Augura dem Volke xiber-
trug, eomitia auguris creandi odor
sufficiendi erwahnt habe, s. Rfarq.
2, 3 n. 561 ; 4, 181. Schwerlich ist
auzunehmen, dass eomitia calata
gemeiut seien, da io diesen nieht
gewablt wurde, Becker 2, 1, 368;
2, 3, 140; oder dass die Versamm-'
lung der Augura eomitia genannt
werde, Gtftting Gesebichte der rom.
Staatsverf. 200, da L. sich so aiebt
ausdriickt (anders Tac A. 1", 14),
und nicht andeutet, dass wie sonst
der als pontif. max. oder curio max.
zu wahlende vom Volke bezeichnet
word e a sei, oderPostumius als Vor-
stand nennt, s. 40, 42, 13; Rubino
1, 336; Laoge 2, 463. INicht wahr-
scbeinlicher ist, dass ein Streit der
Augura die Berufuog an das Volt
veranlasst habe, da L. dieses er-
wahnt natte, s. 27, 8, 2; 37, 51.
Nicht passend scheint es mitMerklin
die Cooptation S. 134 zu interpan-
giren kabita erant. in demortui etc,
da kein Grand verìiegt die so eben
§ 1 u. 2. erwahnten (e. 32 skid die
des vorhergeh. Jahres) Gomitien so
nachdrucklieh wieder hervorzuhe-
ben, oder extremo pi\ an. so schroff
zu betonen, besonders da diese
Worte vtelmehr dem e. 46, 1 huius
pr. a. gegenubep»tehen, und der
Ausdruck so wie die Gonstract.
creatus in locum auguris su/fi"
deridi ganz ungewohnlicb ware% In
der Lesart der jiingeren Hss. ist die
Nebeneinand«rsteliung von suffi-
ciendi und creatus, wenn L. auch
sonst sufficere statt des genaueren
cooptare braucht, s. 40, 42, 13; 25,
2, 2; 26, 23, 7 u. a., auffallend, vgl.
10, 9, 2; 25, 2, 2; 27, 36, 5; 29, 38,
6 u. a. ; Drakenb. verm.: postquam
eomitia kabita er. f oder post com.
kabita in dem. etc, man erwartet
indess nur: exlr. pr. anni in de-
mortai L. C.L. auguris locum crea-
tus erat etc.
92
LIBER XXXIX. CAP. 46.
a. u. 571.
46 Albinus. Huìus princìpio anni P. Licinius Crassus pontifex ma-
ximus raortuus est, in cuius locum M. Sempronius Tuditanus
pontifex est coopta tus; pontifex maximus est creatus C. Serviiius
2 Geminus. P. Licinii funeris causa visceratio (jata et gladiatores
centum viginti pugnarunt et ludi funebres per triduum facti, post
3 ludos epulum. in quo cum toto foro triclinia strata essent, tem-
pestas cum magnis procellis coorta coegit plerosque tabernacula
4 statuere in foro; eadem paulo post, cum undique disserenasset,
sublata, defunctosque volgo ferebant, quod inter fatalia vates ceci-
5 nissent, necesse esse tabernacula in foro statui, hac religione le-
vatis altera iniecta , quòd sanguine per biduum pluvisset in area
Volcapi; et per decemviros supplicata indicta erat eius prodigii
expiandi causa.
6 Priusquam consules in provincias proficiscerentur, legationes
46* 1 . Licinius, er ist pontif. m.
seit 542 a. u., s. 25, 5, 3, vgl. 30,
1, 4ff. — coopt, 40, 42, 11; 13;
erst wird durch die Wahl des Prie-
stercollegiums dieses vollzahlig ge-
ma eh t, da do durch die Wahl des
Volkes der als pont. max. zu er-
nennende hezeicbnet, Marq. 2, 3,
141. — Gemin. 27, 6, 15.
2-3. Licin.f e, s. 41, 28, 11:
moriis causa patris sui. — viscer.,
s. 8, 22, 2 ; Marq. 4, 257. — centum
v. f da es 41, 28, 11 heisst: magni
tamen muneris ea summafuit, ut
per triduum LXXIIH hominum pu-
gnatine vgl. 23, 30, 15; 31, 50, 4,
so verna. Lipsius, dass statt CXX
za lesen sei LXX, doch lasst sich
dariiber nicht sicher entscheiden.
Die Gladiatorspiele, wahrscheinlich
auf dem Forum gegeben, s. Becker
1, 325, werden wie 31, 50; 41, 28:
ludi scenici von dea ludi funebres
gesebieden, Marq. 4, 555. — foro,
der Senat wol auf dem Capitol,
Becker 1, 325; 4, 294. — taberna-
cula ein sicherer Beweis dass das
Forum, von dem hier das comitium
nicht zu trennen ist, ein freier, un-
bedeckter Platz war, s. Becker 2,
2, 413.
4-5. disseren., durcb Zerstreu-
ung der Wolken sich aufgeheitert
batte, selten gebraucht ; die Mz. Hs.
hat conserenasset, was sich sonst
wol niebt findet. — defunctos, ab-
solut, s. 10, 29, 3; 5, 11, 12, doch
kann das quod entsprechende Corre-
lata, leicht gedacht werden, s. 40,
26, 8; 23, 15, 4; 29, 6,. 6 u. a. Man
hatte geglaubt, man werde im Kam-
pfe mit Feinden oder sonst in gro-
sser Noth Zelte auf dem Forum auf-
schlagen miissen, dieses Geschickes
war man jetzt ledig. — fatalia, s.
5, 15, 4; 11: vates, etwa wie die
Marcier 25, 12. — levatis, 21, 62,
11 u. a. — area Fole, 40, 19, 1. —
per dee, - indicta er,, wie 40,
37, 3; 45, 16, 6, vgl. zu 38, 36, 4;
gewohnlich erfolgt die supplicaiio
nur decreto, ex decreta, ex responso
decemvirum u. a., s. 40, 19, 5; ib.
45, 5; 41, 21, 11 ; 34, 55, 3; 43, 13,
7; vgl. lui. Obs. 22: per decemviros
supplicatum. Das Plusqperf. scheint
in Bezug auf das Folg. gebraucht,
38, 36, 4: priusquam in provincias
novi magistratus proficiscerentur,
supplicano per triduum prò collegio
decemvirorumfuit.
40, 6-48. Gesandtschaften aus
Griechenland und Macedonien , Po-
lyb. 24, lff.; Pausan. 7, 9; App.
Maced. 9 ; Iustin. 32, 2.
6-9. priusquam etc. Die Ge-
sandtschaften sind wenigstens nach
L. Darstellung schon im Jahr vor-
a. Ob. 183.
LIBER XXXIX. CAP. 46. 47.
93
transmarinas in senatum introduxerunt. nec umquara ante tan-
tum regionis eius hominum Romae fuerat. nam ex quo fama per 7
gentes, quae Macedoniam adcolunt, vulgata est, crimina querimo-
niasque de Philippo non neglegenter ab Romanis audiri, multis
operae pretium fuisse queri , prò se quaeque civitates gentesque, 8
singuli etiam privatim — gravis enim adcola omnibus erat — Ro-
mani aut ad spem levandae iniuriae aut ad deflendae solacium
venerunt. et ab Eumene rege legatio cuoi fratre eius Athenaeo 9
venit ad querendum, simul quod non deducerentur ex Thracia
praesidia, simul quod in Bithyniam Prusiae bellum adversus Eu-
iftenem gerenti auxilia missa forent. Respondendum ad omnia 47
iuveni tum admodum Demetrio erat, cum haud facile esset aut
ea, quae obicerentur, aut quae adversus ea dicenda erant, memoria
her angelangt, aber erst jetzt vor-
gelasseri. Die Zeit der von den sei -
ben verhandelten Dingo ware also
das Jahr 570, s. zu e. 23, 5 ; 33, 1 ;
35, 5; Nissen 232; nach Polyb. 1. 1.
miissten die Consuln schon in die
Provinz abgegangen sein, da nach
ibm e. 1 a. 2 der Prator die Ge-
sandtschaften in den Senat einfiihrt.
— transmar., 26, 24, 4 ; ib. 37, 5
— - regimi, eius ist darch transma-
rinae bestimmt, vgl. 38, 47, 9; ib.
15, 9; 32 ? 37, 2j Polyb. noia few
nXrj&og ano ri\g 'EXXààog. — ope-
rae p. /., s. praef. 1 ; Polyb. ori
noóvoiav noiovvrai (Pco/ucctoi)
rijg àatpaXelag twv noòg avròv
àfKpiafinrovyrwv, den von diesem
angef. Grand: rov <PikCnnov avy-
xXuad'évrog éìg rr\v xaxà rò avft-
poXov èixaioSoaCav hat L. iiber-
gangen. — prò se quaeq. vorange-
stellte Àppos. zu civitates etg., Verg.
12, 552: prò se quisque viri -ni-
tuntur; 9, 14, 10: prò se quisque -
memorantes caedunt-, 6, 8, 2; 34,
37, 4, vgl. 10, 14, 19 : prò se quis-
que miles -jremunt; an sich konnte
quaeque auch mit civitates verbun-
den werden, s. 41, 25, 8; Poi. ol
(jihv xar ìólav ot óè xarà nóXiv
ol dì. xaxà rag i&vixàg avard-
asig. — deflendae sol., den Trost in
der Klage, oder sie beklagen za
konnen. — Thracia, genaaer e. 23,
13 a. Poi. 24, 6: ano r (ovini Sga-
xng 'EXXrjvCdwv nóXecov. — Pru-
siae b., s. e. 51, 1 ; 37, 25; die Dar-
stellung desselben ist bei Polyb.
aasgefallen ; die Sache aber wird 3,
3; 23, 18; 24, 1 erwahnt; vgl. Cora.
Hann. 12; a. a.; der Krieg fàllt in
das Jahr 174 v. Ch.
47. 1-2. respond. etc. Poi. rjxe
óè xaì 4r\nrirQiog ò rov <PiX£nnov
noòg nàvrag rovrovg ànoXoyrj-
aojuevog, %%ìùv LineXXij xaì <Pi-
XoxXfj fi£&* èavrov rovg róre do-
xovvrag sìvai nqtórovg oplXovg
rov fiaaiXéwg. — iuv. t. aem., viov
ovra xopiàij, nach 40, 6, 4 war er
etwa 25 J. alt. — haud f oc. ess.,
Iustin. 1. 1. : turba querellarum con-
fusus adulescens repente obticuit.
— obicer. , als Vorstellung des De-
metr., dicenda er., einfache Aussage
I/s. Der Satz cum - complecti
scheint in enger Beziefaung. za iu-
veni tum admod. zu stehen: er
solite als ganz junger Mann — ob-
gleicb usw., vgl. 40, 7, 1; J2, 2.
Diese Beziehung wird aufgehòben,
wenn mit Madvig interpungirt wird
erat. cum .... complecti (nec enim
- iudicatis), nihil horum etc, auch
wiirde horum nur durch die Paren-
these deutlich werden, vgl. e. 39,
4, und in senatus cum etc. folgt ein
anderer Gedanke als der, auf wel-
chen nach der Parenthese ohne igi-
94
LIBER XXXIX. CAP. 47.
a. u. 571.
2 completi, nec enim multa soltim, sed etiam pleraque oppido
quam parva erant, de controversia finium, de hominibus raptis
pecoribusque abactis, de iure aut dicto per libidinem aut non dicto,
3 de rebus per vim aut per gratiam iudicatis. nihil horum neque
Demetrium docere dilucide nec se sati» liquida discere ab eo se-
natus cum cerneret posse, simul et tirocìnio et perturbatone iu-
venìs moveretur, quaerì iussit ab eo, ecquem de bis rebus com-
4 mentariumapatreaccepisset cum respondissetaccepissese, nihil
prius nec potius visum est quam regis ipsius de singulis responsa
accipere. libroni extemplo poposcerunt, deinde ut ipse recitaret
5 permiserunt. erant autem de singulis rebus in breve eoactao causae,
ut alia fecisse se secundum decreta legatorum doceret, alia non per
se stetisse, quo minus faceret, sed per eos ipsos, qui accusarent.
6 interposuerat et querellas de iniquitate decretorum et quam non ex
aequo disceptatum apud Caecilium foret indigneque sibi nec ullo
7 suo merito insultatum ab omtìibus esset has notas irritati eius ani-
mi conlegit senatus; ceterum alia excusanti iuveni, alia recipienti
8 futura ita, ut maxime vellet senatus, responderi placuit, nihil patrem
tur iibergegangen ware. — op-
pido quam, s. 36, 25, 3 ; L. deutet
durch die Beroerkung an, dass der
Senat dem Kb'nig nur Verlegenhei-
ten bereiten will. Polyb. : trjg eìo-
ó&ov rovtùìv ytvofiéyr\g ini
tqsis fj/bié gag. —■ <■ de iure—dicto,
Poi.: ìvvoi negl GvppoXattov xai
Twv eìg avrovg àòvxy\pcé.tb)V, rivìg
fjtìv ov (fàoxovttg óvvaa&ai rv-
%i Tv tov òixaCov xaxà rò Gvfxfio-
Xov (Scbiedsgerichte, e. 26, 14) dia
rò 4>iXni7tov ixxóntsiv Trp óixat-
oóoctCav, Tivèg <T lyxaXovvrsg Totg
xgtfiactiv (os nagaftsftga favo pé-
voig òiaqpd-slgavrog tov *f>iXln-
nov rovg óixaatds', dieses bat L.
kurz and frei wiedergegeben,
schwerlich aber passend per vim -
iudicatis verbunden, vgl. 1, 49, 3;
Cic. Sest. 42, 92; auch scheint er
vom Kb'nig gehaltene, nicht Reca-
peratorengericbte zb denken.
3-6. docere) wie man sagt iudi- '
cem docere, Digest. 33, 1, 7; velati
si praetor doctus sit; im Fole;,
entspricht discere. — cum weit zu-
riick gè stelli, s. 1, 26, 7. — com-
metti., vno[4vri(À.aTi<T[ióv t ein Me-
moire ; es wtrd voraasgesetzt, dass
der Konig Klagen «ber alle diese
Dioge bei dem Senato erwartet ha-
be. — librum e. pop. t ngoTtivav-
vóg ti pifìXtdiov ov yiiya, Xéyeiv
avTÒv èxéXevosv rjvneg tu v*
nofAvri fiata neQUl/e ngòg ?x«*
atov ttSv xatriyoQovfiévtov ano-
tpatiiv x6(paXai(6$T]. — docer n \ieU.
ist hier nach einigen Hss. dzeeret
zu lesen. — per se non s&, 6, 33,
2. — interpos. etc., ngoaéxEiTo «Tè
— „xcc(toi ovx tawg xgriaapévwv
fipùv ttov ngeafisvtwv , t&v negì
KaixlXiov iv Tovtoig", xài nàXtv
„xaUoiye ov èixalwg rjfiwv ravra
Ttaogóvrcùv" etc.
7-11. has -senatus, ebenso ex-
cusanti — vellet senatus, bat L. za-
gesetzt; reciper., s. 7, 14, 1 ; 40, 35,
11. — respons. pi. entspricht wie-
der Polyb. r\ avyxXrjtog fttav È7iot-
THfaTo 7iEql nàvxtav didXrjìpiV
anoó^afjtìvt} yào tov /Infirirgiov
pteyaXongenag óià tov atga-
TtjyoVf noXXovg xal naoaxXriTi-
xovg Tigòg autor $ia&t[iévri Xd-
yovg -, ànóxQioiv eóooxe. — nihil
-nec- fecisse- Roman, scheint eine
p. Cli. 183.
UBER XXXIX. CAP. 47. 48.
95
eius neque rectius nec magis, quod ex voluntate senatus esset, fe-
risse, quam quod, utcumque ea gesta essent, perDemetrium filium
sattsfieri voluissetRomanis. multa et dissimulare et oblivisci et pati 9
praeterfta senatum posse, et credere etiam, Demetrio credendum
esse: obsidem enira se animam eius habere, etsi corpus patri 10
reddiderit, et scire, quantum salva in patrem pietate possit, ami»
cum eum populo Romano esse, honorisque eius causa missuros li
in Macedonia m legatos, ut, si quid minus factum sit, quam debuerit,
tum quoque sine piaculo rerum praetermissarum fiat, velie etiam
sentire Philippum integra omnia sibi cum populo Romano Deme-
trii filii beneficio esse. Haec, quae augendae amplitudinis eius 48
causa facta erant, extemplo in invidiam, mox etiam in perniciem
adolescenti verterunt.
Lacedaemonii deinde introducti sunt multaeetparvulaedis- 2
freiere Àusfóhrung von naoaxXrjTi-
xovg Xóyovg. Bei dicser freien Be-
haodlung der Darstellung des Polyb,
kaoa wenigstens daraus, dass die-
ser blos sagt; <4rjjur]T(){(p niarevei
diàri rà fihv yéyove etc. nicht ge-
scblossen werden, dass L. credere
nur einmal geschriebea babe und
credendum esse zu tilgen sei, eben-
so wenig daraus, dass credere in
verschiedener Bedeutung gesagt ist,
a. 32, 21, 29. Aneli in nec magis
quod etc. ist die Wortstellung
freier ; iiber et -etiam s. 35j 14, 5. —
obsidem, 40, 5, 12; auch diesen Ge-
danken hat L. zugesetzt, >wenn er
nicht in dem Excerpte des Polyb.
ìibergangen ist. — honor. et. e,
e. 46, 2 ; 50, 2 ; die Worte beziehen
sicb nicht sowol aof missuros —
leg., denn das geschah in keiner
Weise um ihn zu ebren , als auf ut
si quid etc, deotlieher Polyb.:
l^anocfTtXeTv ^(frj ngtofievràg in-
oipouévovg, éì ytyverai navra
xara tr\v rrjg cfvyxXrjrov fiovXnùtv
ce /uà oh SiaGa(pr\Govxag tgj /9«-
otXely. Sion rijg ovjuneQHpoQcig
Tvy%(XV£i Tavrrjg o*«« /ti\^iy\i:oiov\
dea Gedanken ótórtetc. batL. in tum
quoque, auch jetzt nocb, obgleieh
es eigentlich za spat sei , umschrie-
ben. — velie et. sent t Poi. tva oh
*t>tXnmog eia* fj Sion ttjv x^Q tv
Tavrrjv r) avyxXrirog /Èr\iir\xot<p ót-
ÓOtiOlV.
48. 1. Haec etc, die Freundlich-
keit des Senates gegen Demetr. ist
in so grellen Far ben gesebildert,
weil so die Hinweisuog auf das Un-
glìick desselben passend angekniipft
werden konnte. Das von Polyb.
e. 3 schon hier beriihrte Verhàltniss
des T. Quinctius Flamininus zu De-
metr., vgl. Àppian. e 9, erwahnt L.
erst 40, 11, 1 beilaufig, wol um
Quinctius nicht blos zu stellen, s.
Einleit 35. — extemplo - mox, 40,
48, 6, vgl. 36, 9, 7; Iustin. 1. '!.:
quae res Demetrio non gratiam le-
gationis sed odium obtrectationis
eomparavit Die Gesandtscbaft des
Eumenes und den harten Bescbluss
«ber die thracischen Stadte Poi. e
3: tàv /irj xaTaXapàaiv ol noe-
Oftevral - ràgnóXug tìg TtjvEòpé-
vovg nCaxtv Ìyx€X€igia/jLévag t ovx
hi dvvyGéTai (fÌQUV{r] CvyxXr)tog)
— naoaxovofxivn nsgl tovtojv hat
L. ebenso, wol als zu sebr im Con-
trast mit e 47, 11 stehend, uber-
gangen.
2-4. multae e. p, bezieht sich
mehr auf die Gegenstande der Ver-
handlungen als auf diese selbst; L.
deutet mit den Worten den Grund
an, warum er die ausftihrliche Ver-
handlung Poi. e 4 abkurzt, Nissen
96
LIBER XXXIX. CAP. 48. 49.
a. u. §71.
ceptationes iactabantur; sed, quae maxime rem continerent, erant,
utrum restituerentur, quos Achaei damnaverant, nec ne; inique an
3 iure occidissent, quos occiderant. vertebatur et, utrum manerent
in Achaico concilio Lacedaemonii an, ut ante fuerat, secretum
4 eius unius in Peloponneso civitatis ius esset. restituì iudiciaque
facta tolli placuit, Lacedaemonem manere in Achaico concilio scri-
bique id decretum et consignari a Lacedaemoniis et Achaeis.
5 Legatus in Macedoniam Q. Marcius est missus, iussus idem
in Peloponneso sociorum res aspicere. nam ibi quoque et ex ve-
teribus discordiis residui motus erant, et Messene desciverat a
6 concilio Achaico. cuius belli et causas et ordinem si expromere
velim, inmemor sim propositi, quo statui non ultra adtingere ex-
49 terna, nisi qua Romanis cohaererent rebus. Eventus memorabilis
est, quod, cum bello superiores essent Achaei, Philopoemen prae-
tor eorum capitur ad praeoccupandam Coronen, quam hostes
82. — sed, abgesehen davon, obgleich
- waren, so war doch das, was die
wichtigsten Gegenstande des Strei-
tes enthielt, Folgendes. — damnav.
etc, Poi. 4: «nò Sh t<5v re&ava-
TÙ)fxévù)V XoX T(OV iX7t€7lt(OXÓrO)V
xarà là ràiv *Axa(asv SóyfÀara
7idQÌjaav ol 7t€QÌ XatQOtva xd&o-
dov avToìg àgiovvreg GvyxaQii&ij-
vai; wahrscheinlich sind bei den
38, 33 f. erwahntenEreignisseóviele
aus Sparta verbannt worden, ob-
gleich es L. an a. 0. nicht berichtet
hat, vgl. Paus. 8, 51: rqiaxoaCovg
- lìjépaXéV ix Uù.onovvr\Gov (*t-
XonoCfXTiv) ; die friiheren Exulanten
waren nach 38, 34, 5 naeh Sparta
zuruckgefrihrt, vgl. jedoeh Poi. 24,
5, 18. — occid., s. e. 36, 9. — ver-
tebatur miisste bedeuten : es wurde
verbandelt, wie aber das Wort nicht
gebraucht wird, es wird certabatur
verm., am leicbtesten ware das Ver-
standniss, wenn es entfernt wiirde,
dann wàre auch nicht nothig mit
Madvig za lesen: continerent, hae
(oder hae II) erant. — secretum -
ius, ibr abgesondertes , besonderes
Rechtsverhaltniss, ahnlich suas le-
ges; unabhangig, selbstandig, dem
Re eh te des Bundes nicht unterwor-
fen waren. — restituì n. damnatos,
§ 2 : utrum rest., der Satz ist et-
was abgerissen , um mit der Sache
schnell abzuschliessen. Dass die
Zustiramung za dem Bescbluss durch
Ueberraschung von den griech. Ge-
sandten erlangt, Poi. 1. 1. , und wie
derselbe ausgefuhrt wurde, hat L.
nicht berichtet, s. Schorn312f. —
consign., 29, 12, 15.
48, 5-50* Philopoemens Tod;
Polyb. 24, 4; 8b; 9; 12; Plut. Phi-
lop. 18 f.; Diod. 29, 21; Iustin. 32,
1; Paus. 4, 29, 5; 8,51,2.
5-6. Marcius, e. 20. — aspicere,
s.42, 5,8; ib. 6, 4; 21, 6, 3 a. a.
Messene, vgl. e. 50, 9; 32, 18, 9:
Elatia clausit portas; 38, 29, 9
u. a.; znr Sache 36, 31. — ordin.,
40, 13, 1. — exprom., e. 12, 4; der
Grundsatz wie 35, 40, 1.
49. Eventus, nur der Ausgang
als besonders merkwiirdig, und um
die e. 50, lOf. angefdhrte Verglei-
chung anzustellen, soli erzahlt wer-
den; der Krieg und die Zankereien
der Griechen erscheinen L. uobedeu-
tend. — Philop., er ist zum acbten-
male Strateg. — Coron., an derOst-
seite der messeniseben Halbinsel,
Plut.: xcófirjv ttjv xaXovfzévrjv Ko-
Xcovtàa, weiter sudlich gelegen,
KoXwvtSég, nach Paus. 4, 34, 5. —
>&. Ch« 183.
LIBER XXXIX. CAP. 49,
«7
petebant, profoctus atqueibi in vaHe iniqua cum equitibus paucis
obpressus. ipsam potuisse effagere Thracum Cretensiumque au- 2
xilio tradunt; sed pudor relinquendi equites, nobilissimos gentis,
ab ipso nuper electos, tenuit. quibus dum locum ad evadendas 3
angustias cogendo ipseagmenpraebet,sustinensimpetushostium,
prolapso equo et suo ipse casa et onere equi super eum mentis
haud multum afuit, quin exanimaretur, septuaginta annos iam
natus et diutìno morbo, ex quo tum primum refìciebatur, viribus 4
admodum adtenuatis* iacentem hostes superfusi obpresserunt; 5
eognitumque primum a verecundia memoriaque meritorum baud
secus quam ducem suum adtollunt reficiimtque et ex valle devia
in viam portant, vix sibimet ipsi prae necopinato gaudio creden-
tes; pars nuntios Messenen praemittnnt, debellatum esse, Philo- 6
poemenem captum adduci, primum àdeo incredibilis visa res, ut 7
non prò vano modo, sed vix prò sano nuntius audiretur. deinde
ut super alium alius idem omnes adfirmantes veniebant, tandem
facta fìdes; et priusquam adpropinquare urbi satis scirent, ad spe- 8
ctaculum omnes simul liberi ac servi, pueri quoque cum feminis,
effunduntur. itaque clauserat portam turba, dum prò se quisque,
nisi ipse oculis suis credidisset, vix prò comperta tantam rem
petébant, darnach ist in den Hss.
eine Lucke, profectus ist von Gè-
len., atque ibi um die Harte des
Asyndcton za mUdera von Hertz
zugesetzt. — in valle in., wahr-
scheinlicb zog er auf der Strasse,
die voo Megalopolis, s. Plut. e. 18,
iìber das Gebirge zwischea Arka-
dien und Messene in das letztere
fuhrt, und wurde bier iiberrascbt,
nach Plot.: tisqì tov Evuvóqov Xó-
(pov, Paus. 4, 31, 4; Curtius Pelo-
ponnes 2, 136; 190. — paucis,
Paus. 4, 29, 5 : òXlyoig ; Plut. in-
ntìg, otnto r\aav iva adorato i, ira
Folg. nobilissimos. — Thrac. Cret,
dagegen Paus. 8, 51, 2 : tnrìélg xaì
niXrag rjyev ooov i^rjxovra ; aus-
fuhrlicb schildert Plut., wahrscbein-
licb nach der Lobscbrift des Poly-
bius auf Philop,, den Kampf. — no-
biliss., 32, 25, 9. — cogendo ipse,
a. 40, 23, 1 ; 41, 24, 2 ; 38, 17, 8 ; zu
24,4, 9; 2,38,6; 4,31,2; 25,
23, 11; 26,39, 5; 27, 27, 6; vgl.
41, 10, 13; Plut. avrÒQ ovoaytov —
TU. Li*. IX.
à(ftaxà(j,iVog noXXdxig àia rovg
VtavlGxovg xcii xa&* %va nccoa-
néfXTtfov ÌXa&sv iv noXXolg àno-
/uovcj&tlg noXifxtoLg. — prol. eq.,
Iustin. 1. L in transitu fossaeprae-
cipitatus. — septuag., ebensoPolyb.
24, 8 b; Plut. e. 18. -- morbo, Poi.
ó id^taadfXEVog ttjv ào&évéiav rrj
óuvri&etq ry nob tov; PJut Itv^é
iv "Àayei nvoéoaaiv.
5-8. super/., in Meoge uber ibn
berstiirzend, etwas anders 7, 3, 2 ;
45, 9, 5. — a verec, 38, 52, 4 ; 37,
51, 9. — refic. sicb starken, erho-
len lassen, 37, 24, 6. — vano — sano,
gesù eh ter Gleichklang, 8. 22, 30, 4;
36, 29, 6. — sup. al. al, 6, 10, 8.
— ad spect, § 10, vgl. e. 43, 4. —
pueri q., viell. ist mit einigen Hs.
puerique zu lesen, s. 28, 19, 13;
femin., 22, 7, 7. — turba, § 9 ; 36,
33, 4, mehrere Hss. baben dause-
rant, vgl. 9, 23, 16: mulUtudo -
semet ipso turba impediens, vgl. 6,
8, 7. — dum - rider., 10, 18, 1 ; 1,
40, 7.
7
98
LIBER XXXIX. GAP. 49. 50.
a, u, 571.
9 habiturus videretur. aegre submoventes obvios intrare portam,
qui adducebant Philopoemenem, potuerunt. aeque conferta torba
10 iter reliquum dauserat; et cum pars maxima esclusa a spectaculo
esset, theatrum repente, quod propinquum viae erat, corapleverunt
et, ut eo in conspectum populi adduceretur una voce omnes ex-
li poscebant. magistratus et principe» veriti, ne quem motum mi-
sericordia praesentis tanti viri faceret, cum alios verecundia pri-
stinae maiestatis conlatae praesenti fortunae, alios recordatio in-
gentium meritorum motura esset, procul in conspectu eum statu-
12 erunt, deinde raptim ex oculis hominum abstraxerunt praetore
Dinocrate dicente esse, quae pertinentia ad summam belli percun-
ctari eum magistratus vellent. inde abducto eo in curìametsenatu
50 vocato consultari coeptum. Iam invesperascebat, et non modo
cetera, sed ne in proximam quidem noctem ubi satis tuto custo-
2 diretur, expediebant. obstupuerant ad magnitudinem pristinae
eius fortunae virtutisque, et neque ipsi domum recipere custo-
diendum audebant nec cuiquam uni custodiam eius satis credebant.
3 admonent deinde quidam esse thensaurum publicum sub terra,
9-12, submov., nach rom. Aus-
druck, 25, 3, 18. — theatr.,d3, 28,
4 ; 24, 39. — miser., Plut. tjXérjOav
ol nXeìdtoi- Sùts xaì daxqvOai,
- ovro) $x(OQ€i Xóyog, <og fA,vr\[Ao-
vevréov etrj rc5v ngóo&sv svsgys-
ctitàv xaì rijg iXev&eQtag, rp àné-
daxsv avjoig Ndpiv it-eXdaag ròv
tvqawov, s. zu 36, 31, 1. — verec,
Iastin: verecundia dignitatis, das
hds. conlata wiirde sebr bart auf
verecundia statt auf maiestatis be-
zogen werdeo , da dieso gerade der
praesens fortuna entgegengestellt
werden soli. — proc. in consp. , so
dass er von fero ber gesehen wer-
den konnte. — ex oc, abstrax., Cic.
Sali. 3, 9 ; sonst hat L. bei abstra-
here nicht ex sonderai a, 24, 26, 12 ;
23, 8, 3 n. a. . — Dinocrate, er stand
an der Spitze der Aristokratea in
Messene, batte aus Erbitterung iiber
Pbilopoemen, durch den daselbsteine
demokratiscbe Verfassung einge-
fiihrt worden war, den Abfall der
Stadt vom achaischen Bande be-
wirkt and durch Schmeichelei meh-
rere rom. Grosse flir sicb gewonen,
s. Poi. 24, 5, Plut. u. Paus. 11. 11.
— praet, in Messene, wie wohl
jede Bundesstadt einen atQatrjyóg
als obersten Beamten batte, nicht
der Strateg des Bundes. — sum-
mam b. t 31, 37, 5. — esse, q., e. 12,
1. — senatu, die Gernsia.
50. 1-4. invesperasc. , findet
sich viell. nor hier. — cetera, wie
oft proleptisch: alles Uebrige, was
bei der Aogelegenheit in Betracht
kam. — obstup., s. 34, 27, 9; ad wie
31, 37, 10; 21, 61, 4 u. oft, Ovid.
Met. 5 , 509: mater ad auditas stu-
puit - vocés. — et - neque - nec,
10, 29, 2; 29, 24, 10, ygl. 36, 22,
10: et cum - tum. — cuiq. uni,
nicht einem Einzelnen, irgend einem
fìir sich, s. 3, 45, 4 ; ib. 55, 1 5 ; 32,
20, 7 ; 32, 20, 7, vgl. 28, 35, 8; 38,
50, 8. — thens., 6, 14, 11 ; 29, 18,
8; 31, ^1, 1 ; Pint. e. 19: ov fir/v
àXXà xofifaavTtg aviòv sìg ròv
xccXov/Lievov GrjoavQÒv, otxiybia
xardytiov ovtb nviVfxa Xa^pdvov
ovre (feog $£(o&ev ovre dvQtxg fyov,
dXXà /usydXq) XC&tp neQiayofiév(*>
xaraxXetó/Lievov, Èvtav&a xaré-
■frevro, ahnlich dem Tullianum in
Rom, s. 1, 33, 8, ein spitzzulaufen-
a. Gh. 183.
LIBKR XXXIX, CAP. 50.
99
saio quadrato saeptum. eo vinctus deraittitur, et saxom ingens,
quo operitur, machina 9uperinpositum est. ita loco potius quam 4'
homini cuiquam credendam custodiam rati lucem insequentem
expectaverunt. postero die muitrtudo quidem integra, mera or 5
pnstinorum eius in civitatem meritorum, parcendum ac per eum
remedia quaerenda esse praesentium malorum censebant; sed de- 6
fectionis auctores, quorum in manu res publica erat, in secreto
consuhantes omnes ad necem eius consentiebant, sed utrum
maturarent an differrent ambigebatur. vicit pars avidior poenae; 7
missusque qui venenum ferrei accepto poetilo nihilaliudiocutum
ferunt quam quaesisse, si incolumis Lycortas — is alter impera-
tor Àchaeorum erat — equitesque evasissent. postquam dictum 8
est incolumes esse, „bene habet" inquit, et poculo inpavide ex-
bausto haud ita multo post exspiravit. non diuturnum mortis 9
eius gaudium auctoribus crudelitatis fuit. vieta namqùe Messene
bello exposcentibus Achaeis dedidit noxios, ossaque reddita Pbilo-
poemenis sunt et sepultus ab universo Achaico est concilio, adeo
der oben nur mit einer Oeffnnng
versehener Steinbau; solche The-
saaren,Scbatzhauser, werden mehr-
fach erwahnt, g. Guhl n. Koner das
Leben der Griech. u. Rom. 75 f.,
Philolog. 19, 7. — saxo quad., 1,
26, 14. — quo oper,, der Stein wird
jedesmal, wenn der Behalter ge-
schlossen werden soli, daranf gè-
legt ; oder das Pras. ist von Polyb.
entlehnt. — machina, Hebel, Hebe-
maschine, Plot.: ròv XCd-ov Iniq-
gd^avreg avSqag èvónXovg xvxXco
7itoiécFTti(fav. — superimp.f 21,
1, 5.
5-8. integra, s. 9, 46, 13. —
memor., s. za e. 49, 1 1. — remed. -
praes. mal., zunachst ist der Abfall
von den Achaern, aber aueh wol die
Herrschaft der Aristokraten (quo-
rum - eremi im Folg.) gemeint, vgl.
Poi. 24, 12. — pars av. p., Plnt. e.
20: ó ah /luvoxqaTì\g - imi vò£
È7ii}X&€, xai tÒ nXrjd-og ànex(óqr\a$
tùìv Meaarjvicov, èvoféag io Se-
afMOTTjQlOV 6Ìsélt€fJrtp€ &f]fi6&tOV
oìxérrjv cpccQ/uaxov xo(à (Covra. —
ferrei, 23, 9, 5; 6, 3, 2. — locutum
wiirde man niebt vermissen und
Gron. wiU es tilgen, doch vgl.
agere 41, 23, 12. — quaes., si, 40,
49, 6; 34, 3, 5. — alter imp. ist wol
ungenauer Ausdruck statt Hipparcb,
da die Achaer bereits seit langer
Zeit einen Strategen batlen, s.
Poi. 2, 43 ; Strabo 8, 7, 3 p^. 385. —
bene h., 6, 35, 8; Plnt.: *v Xéyetg,
€Ì fj,r) narra xuxtog 7i€7tgd^afÀiv.
9. mort. et,, e. 47, 10. — gaud.,
vgl. 2, 42, 1. — vieta, die Achaer
zwangen nnter Lycortas Anfuhruog
die Messenier sich wieder zu nnter-
werfen, Poi. 24, 12; Dinocrates
tb'dtete sich selbst, Plnt. e. 21. --»
Messene wie e. 48, 5 ; im Folg. ba~
ben die Hss. noxios, sonst konnte
man dediti noceti erwarten. — ab
univ. A. e., die Magistrate, das Heer
und viele Andere gaben der Leiche
das Geleite nach Philopoemens Ge-
burtsstadt Megalopolis, vgl. Plnt. —
adeo: aie giengen in den mensch li-
chen Ehrenbezeuguogen so weit,
dass sie, nach Erschopfung dersel-
ben, nicht einmal nsw., doch ist
die Form ungewobnlicb, zum Ge-
danken vgl. Instin. 5, 4, 13: omni-
bus non humanis tantum verum et
*
100
UBER XXXIX. GAP. 50.51,
a. tu 571*
omnibus humanis congestis honoribus, ut ne divinis quidem abs*
10 tineretur. ab scriptoribus rerum Graecis Latinisque tantum huic
viro tribuitur, ut a quibusdam eorum, velut ad insignem notam
huius anni, memoriae mandatum sit, tres claros imperatores eo
11 anno decessisse, Philopoemenem Hannibalem P. Scipionem, adeo
, in aequo eum duarum potentissìraarum gentium summis impe-
ratoribus posuerunt.
51 Ad Prusiam regem legatus T. Quinctius Flamininus venit;
quem suspectum Romanis et receptus post fugam Antiochi Han-
2 nibal et beilum adversus Eumenem motum faciebat. ibi seu quia
a Fiaminino inter cetera obiectum Prusiae erat hominem omnium,
qui viverent, infestissimum populo Romano apud eum esse, qui
divinis eum honoribus onerant. —
divinis, Diod. 29, 21: togneoeC rivi
&e{a noovoCa xàg iao&éovg xipàg
TjllàgaTO. - %(0()lg de x&v xoivrj
rolg *Ax(tiotg xaxctxfjrjipicrd-évxiov
eìg rtfiriv xàvàoòg ax^Xrjv rj
nctxolg lóovGaxo, xaì xov fiov&v-
xelv avT<j> xax* iviavxòv xaì xrjg
aQéttjg tyxcófua re xaì vfivovg
xaxiiu^EV aoeiv xovg véovg; die
Inschrift des bier erwahnten Denk-
mals ist wahrscheinlich crhalten
auf einem za Megalopoli» gefunde-
nen Stein, s. Boeckh Corp. insc. n.
1 536, Keil Analect. p. 9 ; zar Sache
s. L. 31, 14, 12. ib. 44, 4f., Paas.
8 52 3
' 10- 11. Graec. Lai, s. 42, 11, 1,
Nissen 41 ; L. denkt bei den ersten
wol nur an Polyb. 24, 8&, 9, und Ru-
tilius e. 52, 1 ; vgl. Diod. 29, 21 ff.;
Zon. 9, 21; Iustin. 32, 4, 9; Oros.
4, 20. — eo anno, nach L. 571 a. a.,
dasselbe scheint Plutarch, wol nach
Polyb., angenommen zu haben, wenri
er e. 21 sagt: mg ovv neoì xeXev-
trjg Xóyog fjxev eìg xovg ìi/aioég,
- ot e*v r(Lixta - ovS* rjvxivovv
uvaftolrjv èno irjaavTO àXX* -
eìg xr\v Msaarjvtav ivépalov,
ygl. Paas. 8, 51 s. f.: pex* ov no-
li), dena da die Strafe nacb Polyb.
e. 12 vgl. e. 10: xò xaxà xò o*«i/-
xsqov hog (Olymp. 149, 2 = Jul.
571-572) erfolgte, so lasst sicb
nicht annebmen, dass Philopoemen
nach Nissen 232 im Augast od.
September 570 gefallen und die
Rache erst nach Jul. 571, fast ein
Jahr spater, genommen worden sei,
sonderà er scheint im Sommer 571
za Ende 01. 149, 1 den Tod gefun-
den za haben und bald daranf anter
Lycortas Messene bezwangen wor-
den za sein ; aach damit wiirde Paus.
4, 29, 5 stimmen, dass der Einfall
Philopoemens in Messenien nSQÌ
àxurjv alxov geschehen sei, vgl. za
e. 23, 5. — in aequo , s. 5,28, 5 ; praef.
3. — duarum, bei Cartbago ist an
die friihere Zeit gedacht, s. 21, 1;
23, 31, 3; 30, 32, 2, wie 38, 50, 7;
viell. ist duobus duarum za lesen,
vgl. e 52, 7.
51-52. Tod Hannibals und
Scipios.
al* 1-3. Quinctius wird auch
von Polyb. 24, 5, Plut. Tit. 20,
App. Syr. 11 allein genannt, nach
Anderen, s. e. 56, 7, Corn. Hann. 12,
Iust. 32, 4, Zon. 1. 1., waren meh-
rere Gesandte vom Senat gesebickt.
— quem, der Zasammenhang hebt
die fjndeatlichkeit. — post f. An.,
nach dieser batte sich Hannibal nach
Creta, dann za Prusias begeben,
Corn. H. 9sq., Iast. 1. 1., nach Plot,
war er tangere Zeit umhergeirrt,
zuletzt zu Prus. gekommen. — re-
cepì. H., 1, 34, 4; 3, 50, 3. — bei-
lum, s. e. 46, 9, in diesem war nach
Cornei., vgl. Frontin. Strat. 4, 7,
.;.":
* t
*. Oh. 189,
L1BER XXXIX. CAP.51.
10f
patriae suae primum, deinde fractis eius opibus Antiocho regi
auctor belli adversus populum Romanum fuisset, seu quia ipse 3
Prusias, ut gratificaretur praesenti Flaminino Ramanisque, per se-
necandi aut tradendi eius in potestatem eonsilium cepit, a primo
coidoquio Flaminini milites extempload domum Hannibalis custo-
diendam missi sunt. semper talem exitum vitae suae Hannibal 4
prospexerat animo et Romanorum inexpiabile odium in se cer-
nens et fidei regum nihil sane fretus, Prusiae vero levitatemi etiam
expertus erat; Flaminini quoque adventum velut fatalem sibi horru-
erat. ad omnia undique infesta, ut iter semper aliquod prae- 5
paratum fugae haberet, septem exitus e domo fecerat, et ex iis
quosdam occultos, ne custodia saepirentu?. sed grave imperium 6
regum nihil inexploratum, quod vestigari volunt, efficit. totius
circuitum domus ita custodiis complexi sunt, ut nemo inde elabi
posset. Hannibal, postquam est nuntiatum milites regios in vesti- 7
buio esse, postico, quod devium maxime atque occultissimi exi-
tus erat, fugere conatus, ut id quoque obcursu militum obsae- 8
ptum sensit et omnia circa clausa custodiis dispositìs esse, vene-
10,Hann. besonders thatig gewesen.
— seu - seu, L» lasst die Sache un-
entschieden, nach Plut. : óV héqas
ór} rivag nqà^èig 7rQ6afi€vrrjg u.
Appian. ist Flamin. der Urheber des
Frevels; nach § 11; Val. Max. 9,
2 Ext. 2; Aurei. Vict. 42; 51, 5 ge-
schiebt derselbe im Auftrag des Se-
nates; nach Coro. u. Instin. soli
Flamin. nur die Auslieferung H'.s
fordern. — auct. belli, nach der oft
erwahnten Angabe der Romer, s.
33, 47, 6; 35, 19, 1. — ut grati/.,
21, 9, 4; da ut in den Hss. fehlt, ist
viell. gratificaturus zu lesen. —
a pr. coli. Flam., onmittelbar nach
- rait Flam., 30, 36, 1. — domum,
bei Corn. castellum; nach Plut. e.
20; Pans. 8, 11, 6; Anr. Vict 1. 1.;
Eutrop. 4, 5 lag dasselbe bei einem
Orte Libyssa in Bithynien , s. Plin.
5, 32, 148: fiat Libyssa oppidum,
ubi nune Hannibalis tantum tumu-
lus, nnd durch seinen Tod daselbst
wurde der Orakelspruch erfullt:
AlfivOGa xqmpti ficàio g IdwCfiov
drj/uag, s. App. Syr. 11.
4-6. inexpiab., 2, 17, 2; 33, 47
9 a. a. — fìdei, 1, 14, 3. — nihil s.,
22 , 19, 12: haud sane-, durebaus
nicht, 21 , 2, 4; 22, 40, ln.a.-
vero - etiam, Versicberung nnd
Steigerung; bei welcfaer Gelegen-
heit H. dieselbe kennen gelernt
habe, ist nicht bekannt, Plut.: ad
àniaxtov ttj rov UqovgIqv fiaXa-
xta; tiber die niedrige Gesinnung
des Prus. s. 45, 44; Polyb. 37, 2. — .
quoq.y ein neuer Grund. — horruer.,
vgl. 30, 28, il: fatalem eum du-
cem - horrebant; 38, 40, 4. — ad
omn. u. in/., gemass den von alien
Seiten drangenden feindlieben Ver-
haltnissen, wegen, e. 12, 2; 1, 7,
7, oder auch: gegen dieselbeo, s.
Cic. Rose. 40, 116. — sept. ex.,
ebenso Corn. n. Plut. — nihil - ef-
ficit, macht nichts zn etwas Uner-
forschtem nnd Unerforschlicbem,
lasst nichts nsw., 40, 13, 6; 2,
60, 4; 24, 5, 2. — vestig., s. 31, 19,
2, hat die Mainzer Hs., die iibrigen
investigai.
7-12. vestib., 2, 49, 3. — posti-
co, 45, 6, 4 ; 42, 2, 2, vgl. 23, 8, 8.
— occursu, 5, 41, 5; 9, 13, 10. —
obsaep., 22, 50, 8. — praep. hab.,
hier hat habere seine volle Bedeu-
102
LIBER XXXIX. GAP. Si. «2.
a. a. 571.
num, quod multo ante praeparatum ad talea habebat casus, pò-
9 poscii „libereinus" inquit „ diuturna cura populum Romanum,
10 quando mortem senis expectare longum censent. nec magnam
nec memorabile!» ex inermi proditoqueFlamininus victoriamferet
mores quidem populi Romani quantum mutaverint, vel hic dies
11 argumento erit. patres horum Pyrrho regi, hosti armato, exer-
crtum in Italia habenti, ut a veneno caveret, praedixerunt; hi le-
gatam consularem, qui auctor esset Prusiae per scelus occidendi
12 hospitis, miserunt." exsecratus deinde in caput regnumque Pru-
siae et hospitales deos violatae ab eo fidei testes invocans, pocu-
lum exhausit. hic vitae exitus fuit Hannibalis.
52 Scipionem et PoJybius et Rutilius hoc anno mortuum seri-
tuug. — poposc, 30, 15, 4. — in-
quit findet sich in den meisten Hss.
oicht und konnte fehlen, oder aus
proposcit erganzt werden. — senis,
30, 30, 10; ib. 28, 4; 35, 19, 3; er
war etwa 68 J. alt, s. za Cornei.
Hannibal 3; 13. — longum, 3, 2, 10.
— censent nach populum, s. e. 50,
5 ; 53, 2 a. a. — nec mag. -feret,
Plut. Ai§ios (IIoXvpios nach Nis-
san) óé (prjGi (pdofuaxov eyovva
X€Qaa<u xal Trjv xvltxct degapsvov
sìntTv jyàvanavacjjuev ritiri no-
ti xr\v 7ioXXr\v (poovTÌò*a P(t){iaC-
oov — • ov fiT\v ovók Tlxos ࣠co tr-
icot ov ànoiaetài ytxtjv" etc, s.
Lange 2, 224. — inermi pr. } s. 2,
3, 4: inopi. — mutav., 3, 10, 6. —
vel h. d., schon dieser T., um Ande-
res far nicht za erwahnen. — patr.
hor., s. e. 42, 6 ; 25, 6, 3 ; zar Sache
s. Perioch. 13; 24, 45, 3. — prae-
dixer., vorber gewarnt, vgl. 2, 10,4;
21, 10, 3. — hi - mixer., s. zu § 2:
seu-seu. — exseerat. in, e. 10, 2;
30, 20, 7. — hospit. deos, die Gast-
freunde staoden zunachst unter dera
Schutze des Zsbg l-éviog. — ex-
haus., e. 50, 8; vgl. 3Q, 15, 7. —
hic v.f., ebenso wie L. berichtea
den TodH.'s Varrò frg. ed.Bip. 283;
301 ; Iustin. 1. 1. ; Eutrop. 5, %\ Au-
rei. 1. 1. ; Oros. 4, 20; Plut., der auch
Doch andere Todesarten erwàhnt
fand; Appian. Syr. 11 wol nur nach
verkarztep Darstellung: 4>ka(iivZ~
vos - ìxrtive Sta rov UqovóIov
(paQpàxtpi eine ahweichende, un-
wahrscheinliche Darstellung giebt
Paas. 8, 11, 6; L. setzt nacb der
vorhergeh. Èrzafalung den Tod H.'s
in das J. 571, wie nach Cora. Baan.
13, 1 Atticus in seinem ànnalis und
wol auch Polyb., s. e. 50, 10; Iustin;
dagegen bemerkt er es als etwas
Aufiàllendes e. 56, 7, dass Valerius
Antias denseiben in eben diesem
Jabre berichtet babe, ohne dort oder
an u.St. zu behaupten, dass er selbst
den, Tod niebt in das J. 571, son-
dern nach Anderen 572 od. 573 , s.
Cornei. 1. 1. u. INipperdey daselbst,
setze , also wol aus Unachtsamkeit.
Die ThatdesFlamininus wurde nach
Plut. e. 2-1 vom Senate im Allge-
meinen getadelt, nur von Einigèn
gelobt § 5; Val. Max. 9, 2 Extr. 2;
Mommsen 1, 747.
52. 1-5. Seipion., e. 50, 10. —
Polyb., der 24, 9; 9* den Ausgang
der drei Manner zusammen behan-
delt, sebeint sie auch ziemlich in
gleiche Zeit gesetzt zu haben, wenn
gleich der Tod Scipios vieti, etwas
friiher eingetreten war, nnd L. durch
die Zusammen stellung derselben
sich hat verleiten lassen weniger
genau auch fiir Scipio dasselbe Jahr
anzugeben, s. § 5; Nissen 51; 231,
wahrend er 38, 53, 8 richtiger sagt:
uno prope tempore. — RutiL, s.
Sali. I. 50, Consul 649, dann ver-
a. Ch. 188.
LlBEft XXXIX. CAP. 52.
108
bimt ego neque his neque Valerio adsentior, his, quod censori-
bus M. Porcio L. Valerio X. Valerium principem senatus ipsnm
lectum inveùio, cum superiqribus 4uobus lustrìsAfricanus fuisset,
quo viro, nisi ut ille senato rooveretur, quam notam nemo memo- 2
riaeprodidit,aliusprinceps inloeum eius lectus non esset. Antia- 3
tem auctorem refellit tribunus plebis M. Naevius, adversus quem
oratio inscripta P. Africani est hic Naevius in magistratuum 4
libris est tribunus plebis P. Claudio L. Porcio consulibus , sed
iniit tribunatum Ap. Claudio M. Sempronio consulibus ante diem
quartum idus Decembres. inde tres menses ad idus Martias sunt, &
quibus P. Claudius L. Porcius consulatum inierunt ita et vixisse 6
in tribunatu Naevii videtur diesque ei dici ab eo potuisse, deces-
sisse autem ante L. Valerii et M. Porcii censuranti.
bannt, scbrieb er eine Selbstbio-
graphie, de vita sua, Tac. Agr. 1, die,
oder nacb Athenaens eine Ptufiai-
xt] t (frogia, von Plot. Marius 28;
Pomp. 37; vgl. Cie. N. D. 3, 32;
Veli. Pat. 2, 13, Geli. 6, 14, 10
rahmlich erwahnt wird; L. scheint
ihn nar bier benatzt za haben; s.
Nissen i3. — Valerio n. Antiatt. —
his um dieselbe Bezeichaung wie
vorher: his, za braachen, obgleich
dieselben friiber erwahnt sind. —
censorio, etc, wena nicbt a aus£e-
fallen ist, soli nar die Zeit bestimmt
werden, schwerlich ist es als Dativ
zu nehmen. — L. Valerium, feblt in
dea Rss., iiber die'Wabl des einen
Censor darch dea andera s. 27, 11,
9. — duobus haben die Hss., was,
da Scipio dreimal prine. senatus
war, s. 34, 44, 4; 38, 28, 2, ein Irr-
tbam L.'s ware, der die erste. Wahl
nar beilaafig 34, 44 erwahnt bat.
— nm ut, aasser in de» Fall, dass,
wenn man annimmt, dass, 21, 52, 7 ;
23, 27, 12: cui ut, anders 21, 29, 5;
nacb Th. Mommsen ist es aie vor-
gekommen, dass an die Stelle des
eiomal gewahlten princeps sen. eia
aaderer emano t worden sei, s. rom.
Forscb. 1, 92; Nissen 51; der Um-
stand, dass Scipio die letzte Zeit
im Exil gelebt batte, nimmt wol
dem Arsamente nichts von seiner
Bedeutung, da es ein freiwilliges
war. — AnUat., dessen Angabe,
dass Scipio scbon 567 gestorben L.
selbst 38, 50, 5 ; ib. 54 gebilligt hat,
bier aber in einer nachtraglichen
Bemerknng seine Ansicht, wenn
ancb nicbt iiber den Process des L.
Scipio, docb iiber den des P. Scipio
nnd dessen Todesjahr berichtigt, 8.
e. 1, 1. — trio. pi. M. Naev., nicbt
er selbst, sonderò der Umstand,
dass er als Volkstribun in jenem
Jahre erwabot wird. lndess bat L.
selbst 38, 56, 6 erklart, dass in der
Rede der Name des Naevius nicbt
vorkomme nnd daranf , dass er anf
dem Titel genannt war, kein Gè*
wicbt gelegt, wahrend er bier daranf
seine.n Beweis za griinden scheint,
vgl. Geli. 4, 18. — mmag\ lib. y s.
4, 20, 8; 9, 18, 12, Valerius batte
also diese eben sowenig alsL. selbst
nacbgesehen, oder wie Andere, s.
Geli. 1. 1. § 6, die Rede fiir anacht
gebalten, Nissen 47; 43. — P.
Claud. etc, also im J. 570, s. e. 33 ;
App. Claud. etc, 569, e 23. — a.
d. qu. etc, nacb alter Sitte; der
Tag des Antritts der Tribunen war
nicbt verSndert worden, s. Schweg-
ler 2, 239.
6. ita, unter solchen Verhaltnis-
sen. — vixisse, am Leben gewesen
seio, nocb gelebt haben, s. 33, 41,
4; 9, 38, 10 u. a — diesq. d. etc,
L. ist also jetzt der Ansicht, dass
IO*
LIflEft XXXIX. GAP. 52. 53.
4. tu 57U.
7 ; Tram darissimorum suae cuiusque gentis virorum non
tempore magis congruente comparabilis mors videtur esse, quam
quod nemo eorum satis dignum splendore vitae exitum habuit
8 iam primum omnes non in patrio solo mortui nec sepulti sunt,
veneno absumpti Hannibal etPhilopoemen ; exul Hannibal, proditus
ab hospite, captus Philopoemen in carcere et in vinculis exspira vit;
9 Scipio etsi non exul neque damnatus, die tamen dieta, ad quam
non adfuerat reus, absens citatus, voluntarium non sibimet ipse
solum, sed etiam funeri suo exilium indixit.
58 Dum ea in Peloponneso, a quibus devertit oratio, geruntar,
reditus in Macedoniam Demetrii legatorumque aliter aliorum ad-
2 fecerat animos.- vulgus Macedonum, quos belli ab Romania in-
minentis metus terruerat, Demetriura ut pacis auctorem cum in-
genti favore conspiciebant, simul et spe haud dubia regnum ei
3 post mortem patris destìnabant. nam etsi minor aetate quam
der Process Scipios nicht vor dem
seines Braders 567, sonderà zwei
Jahre oach demselben statt gehabt
habe, vgl. 38, 50 ; ib, 56, 8. — de-
cess., nocb in dem Consulatsjahre
569 zwiseben dem 10. Decomber a.
15. Marz, oder im Anfang570, wenn,
wie gewohnlich, die Censoren bald
oach dem Antritt der Consaln ge~
wahlt waren und nicht lange nach-
her die lectio senatus vorgenommen
hattea; das erstere giebt auch Ci-
cero an Cat. m. 6, 19: anno ante me
censorem mortuus est (Africanus),
novera annis post meum constila*
tum, und wahrscheinlich auch Po-
lyb^s. Nissen51;217; 219; 233;
es lagen also zwischen dem Tode
des Africanus und Philopoemen
etwa 14 Mona te; Hannibal war
Wahrscheinlich nicht lange vor Phi-
lop. gestorben, vgl. Merlecker369f.
7. cuiusque kann bier Apposit.
za clariss. virorum sein, anders 24,
3, 5. — • non t. mag., zwar auch
deshalb- aber nocb mehr; da auch
L. keinen so grossen Zeitraom
zwischen dem Tode des Scipio and
der beiden anderen annimmt,
schwerlich ist non magis ~ non
tam gesagt, vgl. 2, 5, 6; 1, 44, 5 a.
a. — iam prim,, oh ne eine entspre-
chende Partikel, wie 35, 18, 4, bil-
det nur den Uebergang zur Ausfìih-
rung des Speciellen, s. 40, 3, 3. —
in patr. s. t in Bezug anf sepulti bei
Philopoemen nicht genau, s. za e.
50, 9; in Bezag aaf Scipio § 9. —
exul, factisch, s. 38, 50, 7 ; ein be-
stimmter fieschloss ist von L. nicht
erwahnt, s. 33, 49; 34, 61 ; 35, 19,
4, aber s. Goni. Ham. 7. — die d.,
§ 6. — ab*, cit., 38, 52, 3.. — vo-
Ittnt. etc, er lente also factisch im
Exil, vgl. Sen. ad Poi. cons. 14 (33),
4. — ipse s. 2, 19, 5; 30, 30, 24.
— funeri, s. 38, 56, 3.
58. 1-4. Verhaltnisse in Mace-
donie^ Polyb. 24, 6f.
in Pelop. L. batc.48,6erklartdie
Verhaltnisse im Pelop. iibergehen
zawollen,und nnr denTodPhilopoe**
mens erzahlt; der Uebergang ist
wahrscheinlich nacb Polybius, der
die Vergleicbang der drei grossen
Manner an die Darstellang der
Ereignisse im Pelop. gekniipft batte,
in dieser Weise vermittelt. — de*
vert, 35, 40, 2; Cic. Fam. 12, 25,
4: redeamus illue, unde deveriùnus.
— legai, , die mit Deme trias ge-
schickten, e. 47, 1. — quos-terru-
er,, in Folge der Zerwarfnisse
batte man jetzt schon den Ausbruch
des Rrieges gefurchtet. — desti-
nab., 35, 20, 1. — minor aet, s. e.
a. Ch. 188.
LIBER XXXIX. CAP.S3.
105
Perseus esset, hunc insta raatre famifiae, illum paelice ortum esse;
illuni ut ex vulgato corpore genitura nullam eerti patris notam
habere, hunc insignem Philipp! similitudinem prae se ferre; ad 4
hoc Romanos Demetrium in paterno solio locaturos, Persei nul-
lam apud eos gratiam esse, baec vulgo loquebantur. itaque et 5
Persea cura angebat, ne parum prò se una aetas valer et, cuna
omnibus aliis rebus frater superior esset; et Philippus ipse, vix sui 6
arbitrii fore, quem heredem regni reltnqueret credens, sibi quo-
que graviorem esse, quam vellet, minorem filiura censebat. offen- 7
debatur interdum concursu Macedonum ad eum, et alteram iam
se vivo regiam esse indignabatur. et ipse iuvenis baud dubie in- 8
flatior redierat, subnisus erga se iudiciis senatus concessisqtte
sibi, quae patri negata essent; et omnis mentio Romanorum quan- 9
tam dignitatem ei apud ceteros Macedonas, tantam invidiam non
apud fratrem modo, sed etiam apud patrem conci] iabat, utique 10
postquam legati alii Romani venerunt,etcogebatur decedere Thra-
cia praesidiaque dedùcere et alia aut ex decreto priorumlegatorum
aut ex nova constitutione senatus facere. sed omnia maerens qui*
dem et gemens, eo magis quod fìlium frequentiorem prope cum li
35, 2; aetate wie 2, 50, 11 ; gewohn-
lich nato, vgl. 40, 11, 7. — illum
- hunc entsprechen den gleichen
Pronom. im Vorhergeb. om die
gleiche Bezeichnang derselben Per*
sonen beizubehalten, s. e. 52, 1:
Aw; 22, 39, 4: hyc adversarius -
die hosHs, eum ilio - cum hoc, vgl.
29, 33, 10. — vulg. corp., s. 1, 4,
7; zar Sache s. 40, 9, 2; 41, 23.
10; Plut Aero. 8: Xéyntu p^àk
yvr\Giog <p$vat, XafiéTv <f avxòv rj
OvvoixovOa tw <Pilln7i(p vsoyvòv
àxécrrofag nvog IdoyoXixijg Tita-
&aiviag tovvofia rsxovCtjg xal Xa-
&ùv vnoXapofxivri, Arat. 54; Ael.
Var. h. 1 2, 43. — certi p., 4, 3, 1 2 ; .
1, 4, 2. — Roman.- locai, von dem
Begriffe in desUnabaiìt abhangig.
5-10. cura a., e. 23, 6. — prò
Mia seiaeo Gunsten, e. 30, 3. —
super., Polyb. e. 1: ò ò*h Il€Q<Jsvg
- TTégì raXXa narra xa&vCrsQÓSv
xal Ttj <pv6H xal rrj xajaGxsvrj
etc. — sui arò., 37, 52, 8 ; 25, 29*,
4. — grav., s. e. 51, 6; 35, 15, 4:
gravem successorem. — < censeb.,
die Mz. Hs. bat aiebat, Polyb. 1. 1.:
ov fjLr\v àlk* 6 [ilv ^IXtmtog In-
SXQV7lt€TO T^fV ini TOVTOig òvO-
aqidxCav. — et ipse, die gleiche
Form mit dem entsprecbendea Ge-
danken § 6 ist wol nicht beabsich-
tigt. — injlat, 37, 45, 6. — coti"
cess., Polyb. bebt diesen Pankt he-
sonderà hervor: to7 SoxeTv rovg
'Ptoualovg avràiv fihv finiva Xó-
yov noietcr&ai, rtp ò*è 2lr\fir\joltp
nàaav avatTid-iVtti tìr\v 1% avrdSv
X<*Qiv. — conciliab. konnte auch
anf invidiam bezogen werden, s.
Cornei. 15, 5, 3: servitutem. — ahi
in Bezng anf e. 33, es ist Marcius,
e. 48, 5; 47, 11. — postq. vener.,
— cogeb., s. e. 30, 8; das Snbject
za cogebatur giebt der Zusammen-
hang. — Thracia, e. 46, 9. — con-
stitut., bier eine Anordnung, wie
vorher decretum, Quintil. 7, 4, 6:
constitutìo est in lego, more, indi-
cato, pacio.
11-16. maerens etc, 30, 20, 1,
wiederholt da» vorher schon be-
zeichnete Unangenebme in anderer
Weise nm es als Einraamung dem
Folg. gegennber za stelleo, vgl. 5,
106
LIBER XXXIX. GAP. 53. 64,
ft« n. 571»
ìllis quam secum cernebat, oboedienter tamen adveràus Romano*
12 faciebat, ne quam movendi extemplo belli causam praeberei a?er-
tendos etiam animos a suspicione talium consiliorum ratus, mediani
in Thraciam exercitum in Odrysas et Dentheletos et Bessos duxit;
13 Philippopolin urbem fuga desertam oppidanorum, qui in proxima
montium ioga cum famih'is receperant sese, cepit, campestresque
14 barbaros, depopulatus agros eorum, in deditionem accepit. relieto
inde ad Philippopolin praesidio, quod haud multo post ab Odrysis
expulsum est, oppidum in Deuriopo condere instituit — Paeoniae
15 ea regio est — , prope Erigonum fluvium, qui ex Ulyrico per Paeo-
niam fluens in Àxium editur amnem haud procul Stobis, vetere
16 urbe; novam urbem Perseida, ut is filio maiori baberetur honos,
adpellari iussit.
54 Dum haec in Macedonia geruntur, consules in protincias pro-
2 fecti. Marcellus nuntium praemisit ad L, Porcium proconsulem,
3 ut ad novum Galiorum oppidum legiones admoveret. advenienti
consuli Galli sese dediderunt. duodecim milia armatorum erant,
4 plerique arma ex agris rapta habebant; ea aegre patientibus iis
48, 6; 33, 17, 12. — adversus ge-
bort za dem Begriff in oboedienter,
29, 8, 2: ob egregiam fidem adver-
sus Romano s. — ne quam etc, s. e.
35, 2. — mediam in Thr., s. 34,
5, 8, im Gegensatze za dem Ktbten-
lande; der Kriegszug wird ohne
den Senat zu befragen unternom-
men, wie e. 35, 4. — Odrysas,
42, 51, 10: Cotys, Seuthisfilius,
rex genti* Odrysarum; s. Strabo
7 , 48 'O&ovaas ót xaXovàiv ìviot
navrag tovs ano "Efioov xcà JCv-
ipikoìV fttyQ 1 ' *Oo*yoaov rijg na-
QaXfag vn€QOixovvTag;P\ÌD. 4, 11,
40: Odrysarum gens fundit He-
brum; Herod. 4, 92. — Denthel.,
weiter westlicb am oberen Laafe
des Strymon, Pltn. 1. 1.: amnem
Strymonem adcolunt dextro latere
Denselethae - laevoBigerrae etBes*
sorum multa nomina, ebenso Cie.
Pìsod. 34, 84; Strabo 7, 5, 12:
duvfh\fa\T<ov. — Philipp., Plin. 1.
1. § 41 : sub Rhodope Poneropo-
lis antea, mox a conditore Philip-
popoltSy nunc a situ Trimontium
dieta, am Hebrus , wol noch im Ge~
biete der Odrysen; eia aaderes s.
e. 25, 3. — ad Philipp. : in der Stadt,
s. 42, 12, 6. — Deuriopo, 31, 39, 4.
— Paeon., 33, 19, 3; 40, 3, 3, ist
hier in weiterem Sione genommen,
so dass es anca die aogrenzende
LandschaftDeariopas amfasst, eben-
so im Folg. — em IUyr., der Eri-
gon, j. Ergeno, entspringt anf dem
Grenzgebirge voa Iilyrien a. Pao-
nien. — Axium, j. Vardar, der*
Haaptstrom jener Gegend, im nord-
lichen Theile des Scardas cntsprin-
gend, westlicb von Thcssalonicb
miindend. — edit, 38, 13, 7. —
Stobis, 33, 19, 3. — Perseida, der
Name sefaeint sicb sonst niebt za
finden. Die Interpanktion der Stelle
ist angewiss, da prope Erigon, etc.
auch za Paeoniae e» reg. e, gezogen
werden konnte; docb ist es wahr-
scheinlicher, dass die Lage der Stadt
dreifacb bestimmt ist: in Dettr.,
prope Erig., haudproe. St
54-55. Answeisang der Gallier
aus ltalicn; Colonien.
1-4. consules etc, es ware sa
spat gesebehen wie e. 32, 1; 20,
1 ; doch s. e. 46, 6. — Porc n ob-
a. Gh. 183.
UBER XXXIX. CAP.S4.
107
adempta quaeque alia aut popuhntes agros rapuerant arai seenni
adtulerant de bis rebus qui quererentur legatos Romani miserimi
introduci! in senatum a C. Valerio praetore exposuerunt se supe- 5
rajate in GaJlia multhudine inopia coaetos agri et egestate ad quae-
rendam sedem Alpes transgressoa, quae inculta per solitudines
yiderent, ibi sme ulJius iniuria consedisse; oppidum quoque aedi- 6
ficare coepisse, quod indicium esset nec agro nec urbi ulli vim
adlaturos venisse, nuper M. Claudium ad se nuntium misisse bel-
lum se cum iis, ni dederentur, gesturum. se certam etsi non spe- 7
ciosam pacem quam incerta belli praeoptantes dedidisse seprius
in fidem quam in potestatem populi Romani, post paucos dies 8
iussos et urbe et agro decedere sese tacitos abire, quo terrarum
possent, in animo habuisse. arma deinde sibi et postremo omnia
alia, quae ferrent agerentque, adempta. orare se senatum popu- 9
lumque Romanum, ne in se innoxios deditos acerbius quam in
hostes saevirent. huic orationi senatusita responderi iussit: ne- 10
que illos recte fecisse, cum in Italiani venerint oppidumque in
alieno agro nullius Romani magistratus, qui ei provinciae prae-
esset, permissu aedificare conati sint, neque senatui piacere deditos
spoliari. itaque se cum iis legatos ad consulem missuros, qui, il
si redeant, unde venerint, omnia iis sua reddi iubeant quique pro-
gleich ihm e. 45 das imperialo niebt
verlaogert ist, s. 35, 1, 3, and e. 45,
5 der Pràtor Julius dea Aoftrag er-
halten hat die Gallier za entfernen.
— adempta, als dediticiis, 28,
34, 1.
5-9. Valerio, e. 45, 2. — super*
mult, wie 5, 34, 2, vgL e. 22, 6. — -
ibi sin iis. — uUius, § 13: ciati**
quam, 6, 15, 10; 24,47, 10. — «i-
certa ©., 30, 2, 6; 25, 15, 20, zara
Gedanken s. 30, 30, 19. — » prue*
opt, das Verbonr, welches den Com-
parativbegriff entbalt, wird so mehr-
fach aachgestellt, s. 28, 40, 11 ; 22,
34, 11. — prius etc., sie hàtten
sicb darch itare deditio eher, 8. e.
32, 11 ; 22, 34, 6 a. a., mebr in den
Schntz der R. begeben ala ihrer Gè-
walt anterworfeo, diese mussten sie
daher mehr als sapplices denn als
beilo vieti, ib. 28, 7 a. nachher § 9,
bebandeln; aucb hier ist, wie bei
dea Aetolero 36, 27, 8, das Missver-
standoiss darcb die Formel in fidem
se dedere, s. 38, 31, 2; 37, 6, 6,
veraolasst. — tacitos, io aller Rnhe,
obne sicb tu. widersetzen. — ferro
Off,, 38, 18, 15. •— innox. dediL,
Uoschuldige, die sicb in den Schutz
begeben batten.
10-12. rette fee., sonst mebr
von Magistraten and Feldherrn gc-
sagt, 24, 31, 7; 28, 39, 18. —
venerint, in orat. recta: fedstis -
cum venistis, die jaogeren Hss.
baben venir ent, w*s faciebatis -
veniebatis, s. Cie. Fam. 1, 9, 5;
ad Brut. 1, 15, 8; Att. 3, 10, 2 a.
a., voraassetzen aber an u. St. we-
niger passend sein wiirde. — ei
prov., das Land der Veneter wird
als zar Provinz Galileo gehorend
betracbtet, s. e. 55, 2; 45, 5; 7; 40,
34, 2, vgl. 32, 1, 2; Mommsen 1,
553. — neq. sen. plac., mildernd
statt : »ec proconsulem n. recte fe-
cisse. — aedit. sp., vgl. 40, 16, 6;
42, 8, 6. — protinus, s. 28, 13, 4;
108
LIftfiR XXXIX* GAP. 54. 55.
a. u. S7U
tìnus eant tram Alpes et deountient Gallicis populis, multitudi-
12 nem suam domi contineant: Alpes prope inexsuperabilem finem
in medio esse; non utique iis melius fore, quam qui eas primi
13 pervias fecissent. legati missi L. Furius Purpurìo Q. Minucius
L. Manlius Acidinus. Galli redditìs omnibus, quae sine cuiusquam
55 iniuria habebant, Italia excesserunt. Legatis Romanis Transalpini
popuii benigne responderunt. seniores eorum nimiam lenitatem
2 popuii Romani castigarunt, quod eos homines, qui gentis iniussu
profecti occupare agrum imperii Romani et in alieno solo aedifw
3 care oppidum conati sint, inpunitos demiserint; debuisse gravem
temeritatis mercedem statui; quod vero etiam sua reddiderint,
vereri, ne tanta indulgenza plures ad talia audenda inpellantur.
et exceperunt et prosecuti cum donis legatos sunt.
32, 13, 4. — trans Alp. 9 e. 22, 7. —
tnexsup., konote anch za Alpes ge-
zogen sein, s. 5, 34, 6; 21, 30, 7;
43, 18, 1, wie eine Hs. inexsupe-
r abile s hat; do eh ist es nicht noth-
wendig, vgl.Serv. Verg.Aen. 10, 13:
Alpes — quae secundum Catonemet
Livium muri vice tuebantur Italiani.
— quam fehlt in den Hss., doch
wiirde oboe dieses der Gedauke un-
klar seio,da v or qui noch ilHs zu den-
ken ware, oder aach der Auffassung
Crevier's: malum habituros, qui
primi p os tea Alpes transissent, so-
wol postea hinzogedacht als pervias
facete - transire uod non melius
erit ~ malum habebunt, vgl. 4, 49,
11 a. 3, 48, 3, genommen werden
musate. Da io der bds. Lesart die
Beziehung von iis nicht klar ist,
(man erwartet illis), so ist mit quam
viell. noch mebr aasgefallen, etwa
der Gedanke: iis, qui postea trans-
ierint, da anch primi nicht wohl auf
die 5, 34 ff. erwàhnten bezogeo wer-
den konnte, wenn man nicht an die
Vernicbtung derselben 5, 49 bis 36,
38 denken soli. — pefvias fec, s,
21, 30, 7.
13. Furius, s. 38, 54, 6; 33, 24;
also nngeachtet der nota censoria,
s. za e. 42, 6; 44, 4. — Minuc., 34,
54; also beide Consularen. Man-
tius, e. 21, gewesener Prator e. 55,
6. — redditìs omn., die Handlang
geht nicht von dem Subjecte des
Hauptsatzes ans: nacbdem ihnen -
zuriickgegeben war, s. 21, 5, 4; ib.
55, 1 ; 5, 25, 7 ; 40, 27, 9 a. a. An-
ders Piso bei Plin. 3, 19, 131: de-
letum oppidum etiam invito senatu
a Claudio Marcello L, Piso auctor
est*
55* Transalp., wie e. 54, 5 das
transalpinische Gallien, s. Momm-
sen 1, 663. — senior., 35, 22, 4. —
gentis, es wird eine Gesammtheit
des Volkes, s. e. 22, 7, vorausge-
setzt, und in agrum imp. R. das be-
setzte Land als ein The il des rom.
Gebietes betrachtet, e. 54, 2. —
dimiser., die meisten Hss. baben di-
misissent, wie in der orat. obi. nicht
selten der Standpunkt gewechselt
wird, s. e. 26, 12; 27, 10, 1 ; 23, 15,
4; 22, 32, 8; 3, 72, 2 u. a. — mer-
cede 2, 36, 4, wie meritum, 31, 31,
13. — excep., man solite dazu ein
cum donis entsprecbendes Adver-
bium comiter oder benigne oder eia
anni, erwarten, das viell. die Mz.
Hs., die ita prosecuti hat, andeutet.
— cum donis, so dass sie dabei -
gaben, vgl. 21, 24, 5: cum bona pa-
ce; ib. 32, 6; 25, 18, 13: cum mi-
nore.
* Ch, 188.
LIfiER XXXIX. CAP. 55,
109
M. Claudius consul Gallis ex provincia exactis Histricum bel- 4
lum moliri coepit litteris ad senatum missis, ut sibi in Histriam
traducere legiones liceret id senatui piacuit. illud agitabant, uti 5
colonia Aquileia deduceretur, nec satis constabat, utrum Latinam
an civium Romanorum deduci piacerei postremo Latinam potius
coloniam deducendara patres censùerunt. triumviri creati sunt 6
P. Scipio Nasica C. Flaminius L. Manlius Acidinus.
Eodem anno Mutina et Parma coloniae civium Romanorum 7
sunt deductae. bina milia hominum in agro , qui proxime Boio*-
rum, ante Tuscorum fuerat, octona iugera Parmae, quina Mutinae
acceperunt. dèduxerunt triumviri M. Aemilius Lepidus T. Aebu- s
tius Carus L. Quinctius Crispinus. et Saturnia colonia civium Ro- 9
manorum in agrum Caletranum est deducta. dèduxerunt trium-
viri Q. Fabius Labeo C. Afranius Stellio Ti. Sempronius Gracchus.
in singulos iugera data decem.
4-6. Hi strie, gegen die Grenz-
nachbarn der Veneter, s. 40, 18;.
4f, 1 . — id sen, plac, da es e. 56,
3 heisst revocato* - reànt, so verni.
Madvig id sen. haud piacuit ; aber
auch dieses mìisstc dea Senat ge-
jreut haben, da 40, 1, 6 Marcel las in
Gallico das Commaodo verlaogert
und Verstarkung geschickt wird,
und 40, 26, 2, vgl. e. 18, 4, derKrieg
begonnen bat. Es scheint daber
eher e. 56, 3 nicht richtig, der Feh-
ler aber oder der Irrthum L.'s nur
in dimisso exercitu zu liegen, da
die Berufuog zu der Abbaltung der
Comitien nur eine voriibergehende
war; ist die bds. Lesart richtig, so
liegt in dem Folg.: illud agitabant
etc. der Grand, warum der Senat
das Vorgehen des Gonsuis billigt.
— Aqud., 40, 34, 2. — an ctv.
Rom., 8. Lange 2, 223. — Scip.,
38, bS'y'Fìamin., e. 2., Manlius, s.
e. 54; Inscriptt. lat. n. 538: L. Man-
lius L. f. acidinus triu. trir Aqtù-
leiae coloniae deducundae, s. Momm-
sen p. 147.
7-9. Mulina, schon vor dem
zweiten puniseben K ri e gè war die
GriinduDg dieser Colonie begonnen,
aber darch denselben unteYbrochen,
s. 21, 25, 6, Moramsen 1, 665. Mit
der Anlage der beiden Golonìen
steht die Erbauung der Strassen
e. 2 in Verbinduog. — proxime, in
der nacbsten, letzten Zeit, Cic.
Phil. 2, 5, 12 u. a., zur Sacbe 36,
39, 3. — Tusc, 5, 35, 2. — ooton. -
quina, s. e. 44, 10; 40, 29, 2 ; Marq.
3, 1, 346. — AemiL, e. 2. Aebut.,
a. Insc. latt. n. 638; Diovei Fictore
T. Aebuti. M. f. Mvir restituii,
s. Momrasen p. 187. — - Qumct, e.
6. — Saturnia in Etrurien, nord-
lich von Vulci. — Caletran., Plin.
3, 5, 52; Saturnini, qui antea Au-
rini vocabantur. — in eadem parte
oppidorum veterum nomina re#-
nent agri Crustuminus, Caletranus
etc. — Fabius Lab., 34, 45, 2 ist
ein triumvir col. ded. zum Consul
gewShlt and giebt den fruheren Auf-
trag nicht anf; vgl. 32, 29, 4, ib.
27, 8; die zu 40, 29, 1 aogef. In-
schrift; ebenso konnte der Consul
(aro Ende seines Amtes) zum trium-
vir gewahlt werden, oder sebon
yor dem Antritt desselben ernannt
sein, vgl. e. 44, 10, so dass niebt
nothig ist anzunehmen, der bier er-
wahnte sei von dem Consul ver-
schieden , oder Buteo zu lesen oder
anzunehmen, die Colonie sei spater
gegràndet. — Afran.,c.23. Gracchi
ino
LIBER XXXIX. CÀP. 56.
a. u, 571.
56 Eodem anno A. Terentius proconsul band procul flumine
Htbero in agro Ausetano et proelia secunda cum Celtiberis fecit
2 et oppida quae ibi communierant aliquot expugnavit. ulterior
Hispania eo anno in pace fuit, quia et P. Sempronius proconsul
diutìno morbo estinplicitus et nullo lacessente peropportune quie-
3 verunt Lusitani, nec in Liguribus memorabile quicquam a Q. Fa-
bio consule gestum.
Ex Histria revocatus M. Marcelius exercitu dimisso Romam
4 comitiorum causa rediit. creavit consules Cn. Baebium Tamphi-
tam et L. Aemilium Paulum. cum M. Aemilio Lepido hic aedilis
curali» fuerat; a quo consule quintus annua erat, cum is ipseLe-
5 pidus post duas repulsas consul factus esset praetores inde facti
Q. Fulvius Flaccus M. Valerius Laevinus P. Manlius iterum M.
Ogulnius Gallus L. Caecilius Denter C. Terentius Istra.
6 Supplicalo extremo anno fuit prodigiorum causa, quod san-
guine per biduum pluvisse in area Concordiae satis credebant,
nuntiatumque erat haud procul Sicilia insularo, quae non ante fu-
7 erat, npvam editam e mari esse. Hannibalem hoc anno Antias
e. 5. — decem hat nur die Mz.
Hs. Die drei hier genànnten Colo-
Bien werden abweichend von der
Hegel, fiiirgercolonien in Seestadte
za fiihren, im Binnenlande angelegt.
56* Ereignisse in Spanien ; Wah-
len, Prodigien. Plut. Aerail. 6.
1 -2. Terent, e. 38, 3. — agro
Auset, den L. auch sonst in der
Nahe des Hiberus kennt, s. 26, 17,
4. — Sempr., e. 38, 3. — proeons.
wie § 1; dagegen 40, 1, éipraetor;
ib. 2, 5: propraetor; ib. lo, 7 wie-
der proconsul, vgl. 33, 25, 9. —
perop.. es war ein grosse» Gltick,
dass, 1, 13, 3.
3-5. ex Histr., s. e. 55, 5. —
dimisso, vgl. 40, 1, 6; 18, 4; 25,
9. Baeb., e. 32,8. — Aemil., 35, 24 ;
36, 2; 37, 56; die folg. fiemerkung
soli zeigen, dass sebon jetzt , s. 39,
32, dnrch das Vordrangen minder
Tiicbtiger ansgezeichnete Manner
(bei Aemilius ist an sein zweites
ConsnIat44, 17 gedacbt) znriickge-
setzt werden ; iibrigens meldet Plot
1. 1. niebt, dass sich Aemtl. schon
vorher beworben babe. — a quo
con*., 10, 31, 10. — quintus, s. 38,
42; Becker 2, 2, 18. — Mani., 33,
44. — iterum, es kommt io dieser
Zeit mehrfach vor, dass Einer die
Pràtur zweimai bekleidet, s. 41, 8,
1,; ib. 28, 5; 42, 9, 8. — Oguln., s.
1 0, 6, 3. — Denter ein sonst mehr
in der gens Livia sicb findender
Zuname , den jedoch auch der Con-
sul L. Caecilius 284 a. Cb. in Fasten
hat.
6-7. area Cono., 40, 19, 2 mit
der area Vulcani, s. e. 46, 5, genannt ;
anf dem Vvlcanal, s. 9, 46, 6: Con-
eordiae aedem in area Vulcani -
dedicavi t; bei lai. Obs. 4 ( 59 ) wird
jetzt ara Concordiae gelesen, da es
ùberdies dort beisst: in area Ful-
cani per biduum, in ara Concordiae
totidem diebus sanguinem pluit, so
ist viell. bei L. eine Locke anzu-
nebmen. — non ante nngewohnlioh
gestellt, vgl. 22, 35, 7; Val. Flacc.
7, 10: non haee - nox ante tuos —
vultus; Oros. 4, 20: insula, quae
ante non fuerat, wie viell. auch L.
gesebrieben hat. — novam wieder-
bolt den Begriff in etwas anderer
Weise des Nacbdrncks wegen, s.
41, 23, 13; Obseq. sagt nur: insù-
a. Oh. 183. 189.
LIBER XXXX. CAP. 1.
Ili
Valerius decessisse est auctor legatis ad eam rem ad Prusiam
missis praeter T. Quinctium Flamininum, cuius in ea re celebre
est nomen, L. Scipione Asiatico et P. Scipione Nasica.
TITI IIYI
AB URBE CONDITA
LIBER XXXX.
Principio insequentis anni consules praetoresque sortiti prò- 1
vincias sunt. consulibus nulla praeter Ligures quae decerneretur
erat. iurisdictio urbana M. Ogulnio Gallo, inter peregrinos M. Va-
lerio evenit, Hispaniarum Q. Fulvio Fiacco citerior, P. Manlio 2
ulterior, L. Caecilio Dentri Sicilia, C. Terentio Istrae Sardinia,
dilectus habere consules iussi. Q. Fabius ex Liguribus scripserat 3
Apuanos ad rebellionem spectare periculumque esse, ne impetum
m agrum Pisanum facerent. et ex Hispaniis citeriorem in armis 4
esse et cum Celtiberis bellari sciebant, in ulteriore, quia diu aeger
esset praetor, luxuria et otio solutam discìplinam militarem esse,
ob ea novos exercitus conscribi placuit, quattuor legiones in Ligu- 5
res, uti singulae quina milia et ducenos pedites, trecenos habe-
rent equites; sociorum iisdem Latini nominis quindecim milia pe-
ditura addita et octingenti equites: hi duo consulares exercitus
la nova maritùna. — Hannibal,
scbwerlicb will L. hier nur berich-
teD, dass Valerius ausser Quinctius,
s. e. 51, 1, noch zwei Gesandte er-
wabne, sonderò er niramt daran An-
stoss, dass derselbe den Tod H.'s in
dieses Jahr versetzt, obgleicb anch
er e. 51, 12 eben dasselbe als das
Todesjanr H/s angegeben bat. —
celebre, viel genannt. — L. Scipio,
schon e. 22 ist dieser nach Valerius
Gesandter in Asien gewesen. — P.
Se. Natica, e. 55, 6. Das Ganze
scheint nur eine nachtragliebe Be-
merkung aus Valerius zu dem e. 55,
6 Erwahnten zu sein.
40. 1-2, 5. Vertheilung der
Provinzen und Heere; Prodigien.
lui. Obseq. 5.
1-4. nulla etc., wie 39, 38, 1;
ib. 32, 1. — Hispaniar,, oline we-
sentlichen Unterschied § 4: ea Hi-
spaniis; zar Sàcbe 39, 45 , 4. —
Apuan., 39, 20, 5. Pisan., wie 39,
2, 5. — et cum Celi., erklarend, s.
39, 56, 1 ; praetor. ib. 56, 2.
5-8. quatt, in Ligurien, s. 39,
45, 3, banco, da Glaudius nach 39,
54, 2 nacb Galiien gezogen ist, nur
zwei Legionen gestanden. — quina
m. e. due., s. e. 18, 5; 37, 39, 8. —
iisdem, den eben genannten, Legio-
nen. — quind. mU., s. e. 36, 6. t-
112
L1BERXXXX. CAP.1.2.
a. a. 572.
6 essent. scribere praeterea iussi septem milia peditum sociorum
ac Latini nominis et quadringentos equites et mittere ad H. Mar-
cellum in Galliam, cui ex consulatu prorogatasi imperium erat.
7 in Hispaniam utramque quae ducerentur quattuor milia peditum
civium Romanorum et ducenti equites et sociorum septem milia
8 peditum cum trecentis equitibus scribi iussa. et Q. Fabio Labeoni
cum exercitu, quem habebat, in Liguribus prorogatum in annum
imperium est
% Ver procellosum eo anno fuit. pridie Parilia, medio ferme
die, atrox cum vento tempestas coorta multis sacris profanisque
locis stragem fecit, signa aenea in Capitolio deiecit, forem ex aede
2 Lunae, quae in Aventino est, raptam tulit et in posticis partibus
Cereris templi adfixit, signa alia in circa maximo cum columnis,
3 quibus superstabant, evertit, fastigia aliquot templorum a culmi-
nibus abrupta foede dissipavit. itaque in prodigium versa ea tem-
4 pestas, procurarique baruspices iusserunt. simulprqcuratumest,
quod tripedem mulum Reate natum nuntiatum erat et a Formiis
aedem Apollinis Caietae de caelo tactam. ob ea prodigia viginti
septem - imper., schwerlich hat er
bios eio Heer von Bnndesgenossen
befebligt, soodern diese woi zu sei-
nen Legionen erbalten, s. 39, 56, 3,
vgl. 40, 25, 9. — quatt. mil. etc,
Ergànzungstruppen fdr 4 Legionen,
s. 39. 38, 10. — Fabio, so hàtten
drei consularisehe Heere io Ligu-
rien gesta nden.
2« 1-2. Parilia (oder PaliUa),
das Fest der Pales; Plio. 18, 26,
247 : sidus Parilicium, quoniam XI
Rai. Maia* urbis Romae natalis,
eben die Parilia ; Preller 364 ; Marq.
4, 440. — strag.fec, wie stragem
edere, dare, — in Capit., auf der
area Capitolina, wo viole Statnen
standen, s. e. 51, 3; Becker 1, 408.
— Lunae , versebieden von dem
Tempel der Diana 1, 45; s. Tac. 15,
41 ; Varrò L. L. 5, 74: vovit (Ta-
tius aras ) - Soli, Lunae - Dianae
Lucinaeque, vgl. ib. § 68; Dion.
Hai. 2, 50 : xal ^ekrjvrj - xaì *Aq-
réfitói; Preller 289; 'der Tempel
stand nuch dem Folg., da der der
Ceres, s. 41, 28, 2, neben dem Cir-
cas lag, diesem zugewendet, Becker
1,455; 144. — p ostie, pari., vgl. 39,
51, 7; 23, 8, 8; Plaut.Sticb.3,1, 42;
Nonius de indiscr. geo. 217: posti-
cam, Farro -perrexit in interzo-
res partes domuis posticcie; die Mz.
Hs. bat parietibus. — Cerar., 3, 55,
7; Becker 1, 471. — fastigi -a
culm., lai.. Obs. : a culmine, mit cui-
men scheint das ganze Giebeldacb,
vgl. 42, 3, 7, mit fastigium der
Forst auf demselben, oder iiberbaupt
der hohere Tbeil bezeichaet za
werden; Vitruv. 4, 2, 1: columen
in summo fastigio culmini* , Verg.
Aen. 2, 458: ad summi fastigia
culminis.
3-5. in prod. vers. f e. 59, 8; 26,
1 1 , 4 : in reìigionem versum. — ius-
ser. t s. e. 22, 5; 38, 36, 4; Vawv
L. L. 7, 88: quom aruspex praeci-
pit, ut suo quisque ritu saerificium
fatiate Tac. Ann. 11, 15: quorum
monitu; Marq. 4, 366. — Apoìl.
Caiet, gewohnlich wird Jp, ac Ca-
ietae gelesen, aber ac feblt in meh-
reren Hss., und Obseq. bat aedes
Apollinis Caietae , die Meldang
konnte von Formiae, s. 39, 44, 6,
kommen, weil Caieta in dessen Ge-
biet lag; es ist desbalb nicht notbig
a. Ch. 183.
LIBER XXXX. CAP. 2. 3.
113
hostiis maioribus sacrificatum est et diem unum supplica-
tic fuit.
Per eos dies ex litteris A. Terentii propraetoris cognitum 5
P. Sempronium in ulteriore provincia, cura plus annum aeger
fuisset, mortuum esse, eo maturius in Hispaniam praetores iussi
proficisci.
Legatìones deinde transmarinae introductae sunt, primae Eu- 6
menis et Pharnacis regum «t Rhodiorum querentium de Sinopen-
sium clade. Philippi quòque legati et Achaeorum et Lacedaemo- 7
niorum sub idem tempus venerunt. iis prius Marcio audito , qui
ad res Graeciae Macedoniaeque visendas missus erat, responsa
data sunt. Asiae regibus ac Rhodiis responsum est legatos ad 8
eas res visendas senatum missurum.
De Philippo auxerat cùram Marcius: nam ita fecisse eum, 8
quae senatui placuissent, fatebatur, ut facile adpareret, non diutius,
quam necesse esset, facturum. neque obscurum erat rebellaturum, 2
omniaque, quae tunc ageret diceretque, eo spectare. iam primum 3
a mit Gron. za entfernen. Ware ac
richtig, so inusste angenommen
werden, dass Caieta, die Anime des
Aeneas, zu Formiae einen Te in pel
gehabt habe. — propraet. 39, 56, 1.
2, 6-4. Gesandtschaften inRom;
Philippus. Polyb. 24, lOff. 8.
6. transmar., 39, 46. — primae,
so ist wol statt des hds. prima nach
Crevier za lesen, da nicht passend
gesagtwiirde, dass die Gesandtschaf-
ten mebrerer feindlicher Konige
nar.eine seien, vgl. e. 20, 1; ge-
nauer erzahlt Polyb. dea Hergang:
yxov oh .xal l Pó 6 1 01 7iQ£<xfìevov-
reg vnìq rrjg 2tV(on4(ov cm)%(ag ;
und die Antwort § 8 wird ertheilt,
ehe man Marcius, der nicht nach
Asien gekommen war, gehort hat.
— Pharnac., Konigs von Bithynien,
mit dem Eumenes in Krieg ver-
wickelt war, e. 20; Polyb. 25, 2 -
5; 26, 6; 3, 3,6. — Sinopens., eine
darch Handel blbhende Colonie der
Milesier am Pontas, lange mit den
Rhodiern verbiindet, Polyb, 4, 56.
— clade, Strabo 12, 3, 11 p. 545:
$x noXiOQxtag laico {Zivcómf) xal
iòovXevGe ^ccQvdxTj, da sie deshalb
Tit. Liv. IX.
nicht selbst Gesandte schicken
konnten , thaten es far sie die Rho-
dier. — et.Jchaeor. et Lac. y e. 35 f. ;
der Gegenstand, um den es sich han-
delt, ist noch immer das Verhaltniss
Spartas za den Achaern, dann die
Vorgange in Messenien, Polyb. 1.
1. __ Marc. 39, 48, 5, Polyb.:
rov Sé KoÌ'vtov MagxCov ngoa-
(pctTcog ix rrjg 'JEXXdóog na^ayi-
yovórog xal ntol te t(5v Èv Ma-
xtòovtq xal nèQÙ tiov Iv Uè-
lonovvrjócp SiaasoacprjxÓTos, L.
bat nicht erwabnt, dass er im Pelo-
ponnes gewesen sei, s. Poi. 24, 4;
die binterlistige Antwort des Sena-
tes , ib. e. 10, bat er abergangen , s. t
Schorn 319. — ad eas res, Intoxe-
rpofiivovg tiìqC rs Zivconécjv xal
7i£QÌ t(Sv roTg paaiXsvOiv àftipio-
prjiovfttvcùv.
8. 1-4. ita fec, Polyb. e. 10:
ÓlÓTl 7l€7t0{7)X€ fXÌV TU TQOGTatTÓ-
fiera j ntnoiy\xs èk rà nàvta £«-
Qvvóftevog, xal ori Xapiòv xaiQov
nàv Tfc noirfOei xarà 'Pafiatov,
den letzten Gedanken hat L. weiter
ausgefdhrt und im Folg. Mehreres
nachgeholt, was Polyb. friiber § 4
8
114
LIBfiftXXXX. GAP. 3. 4.
a. o. 571.
omnem fere multitudinem civium ex maritimis civitatibus cum
familiis suis in Emathiain quae nunc di citili* , quondam adpellata
4 Paeonia est, traduxit, Thracibusque et aliis barbaris urbes tradidit
habitandas, fidiora haec genera hominum fore ratus in Romano
5 bello, ingentem ea res fremitum in Macedonia tota fecit; relin-
quentesque penates suos cum coniugibus ac liberis pauci tacitum
dolorem continebant, exsecrationesque in agminibus profìciscen-
6 tium in regem vincente odio metum exaudiebantur. bis ferox
animus omnes homines, omnia loca temporaquesuspectahabebat.
7 postremo negare propalam coepit satis tutum sibi quicquam esse,
nisi liberos eorum, quos interfecisset, comprehensos in custodia
haberet et tempore alium alio tolleret.
4 Eam crudelitatem , foedam per se, foediorem unius domus
2 clades fecit. Herodicum, principem Tbessalorum, multis ante an-
nis occiderat; generos quoque eius postea interfecit; in viduitate
erzahlt batte. — multitud. mar.
civ. ; Poi. e. 8: ix xàv Èmcpave-
Oxdxcov xaì naQa&aXctxx (cjv no-
Xeaiv xovg noXixixovg av^Qttg /ne-
ra xtxvtov xaì ywcctxàiv - fiexa-
yaytìv eìg xijv vvv fxìv 'Hfxa&lav
xò dì naXaibv TlaiovCav nQotia-
yoQSvofjiévyv. Der alte Name Ema-
tina, HoiB. II. 14, 226, zunacbst
dem Lande angeborig, in dem das
raacedoo. Reich gegriindet wurde,
sebeint auf einen grossen Theil des-
selben iibergetrageo, und aus einer
Bezeichnung der pbysischen Be-
schaffenheit: Kiistenland (auctSog)
zìi einer politischen, des Reicbes,
geworden za sein; Iustin. 7, 1 : Ma-
cedonia ante a nomine Emathionis
regis- Ematina cognominata*, Plin.
4, 10, 33: Macedonia - Emathia
ante dieta. - par lem eius septen-
trionalem Paeonia ac Pelagonia
protegunt a Triballis. — Paeon.,
39, 53, 15 u. a., den Namen Ema-
thia braucht L. sonst selten, s. 44,
44, 5 ; 43, 7, 10. — in Rom. b., wenn
es zum Kriege kame; xarà xàg ne-
Qtaxàaeig.
5-7. inMaced. t, s. 32, 18, 3;
ob die Mz. Hs. in hatte, ist niebt
sicher. — tacit. dol.y s. 1, 10, 1;
Poi. : ovxéxt Xà&Q<£ fxovov àXXà xaì
?)ctveQ(»s. — '■ vincente o. m. t 27, 12,
5. — kisy durch diese Vorgange;
Perizouius verni, hinc. — Jerox y
aofgeregt, wild. — omnes hom. etc,
Poi.: fiéxà tiè tccùtcc povXijd-elg
furjtièv àXXóxqvov vnoxa&éa&tu
(Aridi dvOfiEvlg finóhv ànoXinùfo
r/j {ìciGiXeìtt, erst spater loxQofletro
VVXXÙÌQ Xaì fl€x? T}UÌQaV 7léQÌ XOV-
T(ov óiavooófxévog etc, zum Ge-
danken vgl. Sali. I. 72, 2. — nisi
lib. etc, L. bat die Erzablung bei
Polyb., von dem wol noch manche,
die Pbii. batte hinricbten lassen, er-
wahnt waren, knrz gefasst, um an
einem Beispiel das Verfahren an-
schaulich za maeben. — liberos
eor. f nach dem Grandsatz, den der
Epiker Stasious aBsspricbt: vr}7iiog
og naxioa xxéivtxg viovg xaxaXei-
7i€t f s. Polyb. e. 8; Aristot. Rhet.
2, 21. — alio ist von tempore ge-
trennt um es mit alium zasaramen-
zustellen.
4« 1-7. Thessalor.y als er noch
ìiber dìeses Land berrschte. — oe-
cid. - interf., hier nur am abza~
wecbseln, ». Doederleio Syn. 3,
a. Ch. 182.
L1BER XXXX. CAP. 4.
115
relictae filiae singulos filios parvos habentes; Theoxena et Archo
nomina iis erant mulieribus. Theoxena multis petentibus asper- 3
nata nuptias est, Archo Poridi cuidam, longe principi gentis Ae- 4
nianum, nupsit et apud eum plures enisa partus, parvis admodum
relictis omnibus» decessi! Theoxena, ut in suis manibus liberi 5
sororis educarentur, Poridi nupsit, et tamquam omnes ipsa enisa
foret , suum sororisque filios in eadem babebat cura, postquam 6
regis edictum de comprehendendis liberis eorum, qui interfecti
essent, accepit, ludibrio futuros non regis modo, sed custodum 7
etiam libidini rata , ad rem atrocem animum adiecit ausaque est
dicere se sua manu potius omnes interfecturam, quam in potè-
statem Philippi venirent. Poris abominatus mentionem tam foedi 8
facinoris Athenas deportaturum eos ad fìdos hospites dixit comi-
temque ipsum fugae futurum esse, profìciscuntur ab Tbessalo- 9
nica Aeniam ad statum sacrifìcium, quod Aeneae conditori cum
187f. — singulos, jede einen, 39,
31, 4; Hor. Carni. 3, 11, 42: quae
-velutnoctae vitulos leaenae, singu-
los lacerant. — Archo wie Praxo
42, 15, 3. — petentibus kann abso-
lat genommen oder nuptias gedacht
werden, s. 2, 54, 1 ; 36, 28, 8, vgl.
4, 9, 10. — Aenianum fehlt in dea
spàteren Hss., wenn es richtig ist,
sind die Bewohner von Aenea § 9
gemeint; an die 28, 5, 15 erwahnten,
zu Thessalien gerecbneten Aenia-
nes ist, obgleich Herodicns ein
Thessaler war, schwerlich zu den-
ken; da sonst die Bewohner von
Aenea Aeneates heissen, s. za § 9 ;
Steph. Byz.: uiiwa-tò l&vixòv
Aìvtevs.- fari xai jiwmir\g\ PJin.
16, 39, 197: deterior A ematica, so
wird Aeneatum verro., doch ist es
auffaliend, dass die Bewohner einer
Staàtgens genannt werden, s. Caes.
B. C. 3, 80, 1 , und man solite eber
cine gens Aeneatium oder A enea-
dura erwarten, s. Plut. Tit. 12. —
tamq. -foret, s. e. 28, 4; 6, 42,
1 2 ; 39, 47, 6 ; 28, 38, 1 : perin de ae
foret; 29, 28, 9: veluti si -foret.
— in ead. h. cura, vgl. 39, 2,
6; 26, 24, 3: alios in ea fortuna
Jiaberent; Caes. B. C. 1, 77, 2: quos
magno in honore habent. — regis
ed., Poi. e. 8 : tyoutpe lols ini iw
nókecov óiatirayfÀévoig àva£riTTJ-
Otu rote vtovg - T&v vn* avrov
Maxsóóvfov àvrjQrjfjiéytov tlg
qivXaxrjv àno&éa&ai. — ludibr. -
Kb., Val. Max. 9, 1, 8: ludibrio te-
mulentae libidini futurae, zur Sita-
atiòn vgl. 3, 47, 7. — quam - ve-
nir., s. 4,2, 10; 7, 18, 4.
8-10. mention., schon die Mosse
Erwahnung. — Athen. hat nur die
Mz. Hs., die anderen sind verdor-
ben oder dentea einen anderen Na-
men an. — fugae* hier zugleich
das Exil, (pvyrj, Cic. Sest. 67, 141;
Pison. 14, 33. — Aeniam, ebenso
die Wiener Hs. 44, 10, 7: omissa
Thessalonicae oppugnatane Aeniam
inde petunt; quindeeim milia pas-
suum ea urbe abest, sud lieti von
Thessalonich am therniàischen Meer-
busen am Vorgeb. Aeneion j. Ka-
raborno; dagegeo 44, 32, 7 Aenean;
s. Steph. Byz. Zi tv ti a; Dion. Hai. 1,
54: iv ITaXX'qvy nóXiv Inévvupv
xtlaas (Aeneas), ib. 49: nóXiv Ai-
vetav ìxnoav (Aeneas und die
Troer). - avin diipstvev $(os rije
Maxióovcov ówaoiefas ttjs xctrà
tovs ótatióxovs tov ldXt1;àv$QOV
yevofiivrjs' Ini óè %f\q Kaoadv- .
òqov ficcoiXiictg xa&rjQé&Tj, ors
-> GtGaaXovCxri nóXie IxiC&to. xaì
8*
116
LIBBR XXXX. CAP. 4. 5.
a, u. 572.
10 magna caerimonia quotannis faciunt. ibi die per sollemnes epulas
consumpto navera praeparatam aPoride sopitis omnibus de tertia
vigilia conscendunt tamquam redituri [in] Thessalonicam ; sed
11 traicere in Euboeam erat propositum. ceterum in adversum ven-
timi nequiquam eos tendentes prope terram lux obpressit, et re-
gii, qui praeerant custodiae portus, lembum armatum ad retra-
heodam eam navim miserunt cum gravi edicto , ne reverterentur
12 sine ea. cum iam adpropinquabant, Poris quidem ad hortationem
remigum nautarumque intentus erat; interdum manus ad caelum
13 tendens deos , ut ferrent opem , orabat. ferox interim femina ad
multo ante praecogitatum revoluta facinus venenum diluit ferrum-
que promit et posito in conspectu poculo strictisque gladiis „mors"
14 inquit „ una vindicta est. viae ad mortem hae sunt; qua quem-
que animus fert, effugite superbiam regiam. agite, iuvenes mei,
primum, qui maiores estis, capite ferrum aut baurite poculum, si
15 segnior mors iuvat." et bostes aderant et auctor mortis instabat.
alii alio leto absumpti semianimes e nave praecipitantur. ipsa
deinde virum comitem mortis còmplexa in maresesedeiecit. nave
vacua dominis regii potiti sunt.
5 Huius atrocitas facinoris novam velut flammam regis invi-
oÉ ^ij/ftarcu abv alloig noX-
XoTg sh iriv vsóxnatov fjter^xrj-
aav, dass dieses nicht ganz so ge-
scbah, zeigt das Fortbesteben der
Stadt nach den ang. Steilen aus
Liv., vgl. § 11; Aeneas soli die
Stadt auf der 1, 1, 4 erwahnten
Fahrt gegriindet haben, s. Ciausen
Aeneas 343; Scbwegler 1, 301. —
stat. sacri/., 39, 13, 8; 5, 46, 2.
— cum m. caer.y unter vielen feier-
lichen Gebraacheo, die mit einem
Opfermahle (sollemnes epulas) ver-
bunden waren. — de tert. v., 34,
61, 14; 28, 7, 3. — in Thessal.
haben die Hss., doch ware die Prap.,
wenn sich aach bei Plautus Aebn-
liches findet, ganz angewobnlich,
vgl. 42, 26, 7, anders ist 8, 1, 2:
profectus ad Privernum u. S.,
scbwerlich ist Thessalonica als Ad-
jectiv zu nehmen nach Hand Turs.
3, 300; eher viell. inde Thessal. ;
iiber die Form s. 39, 27, 1.
11-15. in adv. v. t dem widrigea
Winde entgegen, s. Lncan. 6, 472:
in ventura tumuere - sinus. — prae-
er., e. port. } der Hafeo von Aenea
ist also noch immer besucht, vgl.
za 45, 30, 4. — retrahend. nach
Perizonius statt pertrahendum,
welches an n. St., wo ein Ziel
nicht bezeichnet ist, vgl. 7, 39, 14;
30, 12, 2, nicht passend ware, s. 40,
58, 8; 29, 33, 3. — gravi, das
schwere Strafe drohte. — ad -in-
ient, e. 5, 2 ; 37, 31, 4. — ad m. a.
praec.f vgl. 39, 25, 8 : praeter etc.,
iiber den Pleonasmus e. 23, 6 ; 38,
3, 8. — revol., 4, 12, 10. — vindicta,
s. 34, 49, 3 ; 24, 37, 10. — viae ad,
e. 13, 1; 31, 18, 7. — qua q. n.
via effugere superbiam, oder qua
ist: wie, auf welcbe Weise, vgl.
aach 1, 27, 6. — aut, oder auch, et
-et, einer - andererseits , Beides
zngleich, vgl. 8, 33, 5 : et ipse od-
erai. — auctor. die Form auctrix
findet sich bei besseren Scbriftstei-
lern nicht. Bei Polyb. ist die Er-
zahlung wol ansgefallen.
5-15, 3. Verbaltnisse am Hofe
Philipps. Polyb. 24,8;8«.
1-2. velut fi., 37, 31, 9 a. a. —
a. Ch. 182.
LIBER XXXX. CAP. 5.
117
diae adiecit, ut vulgo ipsum liberosqueeius exsecrarentur ; quae di-
rae brevi ab omnibus diis exauditae, ut saeviret ipse in suum sangui-
nee», effecerunt. Perseus enim cum in dies magis cerneret favo- 2
rem et dignitatem Demetrii fratris apud multitudinem Macedonum
crescere et gratiam apud Romanos, sibi spera nullam regni super-
esse nisi in scelere ratus, ad id unum omnes cogitationes inten-
dit ceterum cum se ne ad id quidem, quod muliebri cogitabat 3
animo, satis per se validum cr edere t, singulos amicorum patris
temptare sermonibus perplexis institit. et primo quidam ex his 4
aspernantium tale quicquam praebuerunt speciem , quia plus in
Demetrio spei ponebant; deinde crescente in dies Philippi odio 5
in Romanos, cui Perseus indulgeret, Demetrius summa ope ad-
versaretur, prospicientes animo exitum incauti a fraude fraterna
iuvenis, adiuvandum, quod futurum erat, rati fovendamque spera
potentioris, Perseo se adiungunt. cetera in suum quaeque tempus 6
agenda differunt ; in praesentia placet omni ope in Romanos ac-
cendi regem inpellique ad Consilia belli, ad quae iam sua sponte
animum inclinasset. simul ut Demetrius in dies suspectior esset, 7
ex composito sermones ad rem Romanorum trahebant. ibi cum
dirae, 1, 59, 13; Poi. e. 8: tqItov
(aasser der Uebersiedlaog der Ko-
stenbewobner und der Gefangen-
nebmung der Kinder der Ermorde-
ten e. 3) <T* r\ tv^tj óoaua xarà
tbv avròv xaiQÒv inuoriyaye tò
xarà rovg vtovg. - lv xoiavjaig S*
ovtfrjs àiv%(ais xal raoa^alg trjg
avxov ipv/rjs rCg ovx av éìxórtog
vnolàpoi &e<ì)V xivtùv avrqi pij-
viv eìg tò yrjgag xtcTaaxrji^ai Sia
rag iv ttp nooysyovbti più) naoa-
vofxCag; L. kniipft die Verstorung
des Geistes nar-an das zuletzt er-
wabnte Factum, obgleicb er auch
e. 2, 5 exsecrationes erwahnt. —
omnib. d., 8. e. 12, 18; 3, 17, 5; 7,
5, 2; 9, 26, 18, anders 1, 48, 7. —
saevir., 1, 53, 10. — in dies m.
koonte za cerneret genommea wer-
den, gehort aber wol wie § 5 unge-
acbtet der Stellang za crescerete s.
e. 58, 2: incremento, 5, 29, 10: in
dies magis augebat; 38, 42, 8: belli
glisoentis in dies magis fama erat;
35, 41, 1 ist die Lesart in dies ma-
gis - crescebat sehr unsicher. —
Demetr..- or esc. stimmt nicht za
§ 1 : vulgo - tiberosque ewsecrab.,
doch ist dieses wol nur ungenauer
rbetorischer Ausdruck, schwerlich
Uberos aaf Perseus allein za be-
ziehen oder za andern.
3-9. muliebri, reizbar, aber oboe
die Energie dem Gegner muthig
entgegen zu treten. — instit., 34,
59, 6. — aspern. - spec., s. 26, 27,
16; 35, 34, 9. — tale q., 23, 9, 9.
odio - indulg., Prisc. 7, 16 p. 737
bat in Romanos abergangen. — cui
- indulg. - advers., da diesen Pers.
nahrte, - wahrend Demetr. — a-
genda, was auch feblen konnte, s.
9, 9, 19; 39, 18, 1: dìfferre, bat nur
die Mz. Hs. — quaeque, vgl. Sali. I.
60, 4: uti quaeque res erant\ Cato
r. r. 131: loca -ufi quaeque gra-
vissima sunt, s. za 39, 31, 12; 42,
44, 1 ; 25, 22, 5, gewohnlicher whre
quidque, aber quaeque sebeint sicb
an cetera angeschlossen zu baben,
wie prima quaeque. — rem Rom.
ist unsicher, da die Hss. spern R.
baben, vgl. 39, 53, 9; Ruhnken ver-
118
LTBER XXX X. CAP. 5.
a. n, 572.
alii raores et instituta eorura, alii res gestas, alii speciem ipsius
urbis noncium exornatae neque publicis neque privatis locis , alii
8 sirìgulos principum eluderent, iuvenis incautus et amore nomitiis
Romani et certamine adversus fratrem omnia tuendo suspectum
9 se patri et opportunum criminibus faciebat. itaque expertem eum
pater omnium de rebus Romanis consiliorum babebat, totus in
Persea versus cum eo cogitationes eius rei dies ac noctes agita-
lo bat. redierant forte, quos miserat in Bastarnas ad arcessenda
auxilia, adduxerantque inde nobiles iuvenes et regii quosdam
generis , quorum unus sororem suam in matrimonium Philippi
fìlio pollicebatur; erexeratque consociatio gentis eius animum
11 regis. tum Perseus „quid ista prosunt?" inquit. „nequaquam
tantum in externis auxiliis est praesidii quantum periculi mfraude
12 domestica, proditorem nolo dicere, certe speculatorem babemus
in sinu, cuius, ex quo obses Romae fuit, corpus nobis reddiderunt
muthet despectionem. — spec, die
iiassere Gestalt. — exornat., in den
Schmuck dorch offentlicbe Gebaude
setzten die Alten die Schonheit
einer Stadt, s. Cic. Verr. 4, 53,
119ff., daher ist im Folg. locis auf-
fallend, da man daneben noch ae-
dibus oder ahni. erwartet, s. Ko-
oer 1, 78ff., viell. soli bei /oca nicht
alieia an die òffentlichen Platze,
sonderà auch die sie schmiickenden
Gebaude gedacht werdeo. — eluder.,
26, 19, 8. — opport., er gab sich
Blossen, so dass er usw., s. 1,
54, 8 u. a. — Perseo, s. e. 7, 7 u.
a*, Prisc. 1. 1. hat: totus in Per-
seum, wie nur e in e spatere Hs. bei
L. — versus , s. 1,46,6: tota in
alterum versa.
10. redierant, neben dem folg.
adduxerant kàaa das hà$. redierant,
vgl. 27, 14, 7, nicht richtig sein;
iiber die beiden Plusqprff. redier. -
miserat s. 41, 19, 3; 30, 38, 7; im
Folg. haben die Hss. weniger pas-
send quos forte; znr Sa eh e s. 39,
35, 4. — Bastarnas, so nennt L.
das Volle an anderen Stellen ; an der
vorlieg. haben manche Hss. Baster-
nas, eine anch bei Anderen sich fin-
dende Form. L. halt dieselben,
wenn er e. 57 f.; 42, 11, 4; 41, 19,
4 dasselbe Volk meint wie 44, 26
2ff., fdr Gallier, wie Plut. Aemil.
9; 12 f.; Diod. Sic. 30, 24, vgl. Po-
lyb. 26, 9; Dio Cass. 51, 23: 5«-
GTaQvat óè 2xv&cu rs àxQifióog vt-
vofiitìarai ; dagegen erscheinen sie
als Germaoen bei Strabo 7, 3, 17 p.
306: Baardovai - ^sóóv ti xtxl
avroì reQiAavixov yévovg ovreg,
Plin. 4, 14, 99 f.: Gennanorum ge-
nera qirinque. - quinta pars Peu-
cini Bastoni a e, contermini Bacis;
Tac. Germ. 46, vgl. App. Maced.
18 is Sé rérag in t fin e rovg vnkq
"Igtqov (Gothen); sie waren dann
das erste deutsche Volk, das in der
Geschichte sicher erwahnt wìirde,
s. 21, 38, 8; Mommsen 1, 549 An-
merk.; Grimm Gescb. d. deutseb.
Spr. 458 ff.; Zeuss die Deutschen
127. — regii q. g., Konige erschei-
nen auch sonst bei den ostlicb and
n ordii eh wohnendendentschen Stàm-
men, vgl. Kopke dentsche Forschnn-
gen 95 ff.
11-14. tant. in ext. - J rande,
in Vergleichungssatzen fehlt zwar
bisweilen die Prapos. im zweiten
Gliede, s. 3, 19, 4: non in plebe -
quam senatw, 4, 58, 4: non in se-
nato magis quam tribunis ; 27, 43
7; 23,34, 11; 28, 9, 18, vgl. za 1
s. Ch. 189.
UBER XXXX. CAP. 5. 6.
119
Romani, animimi ipsi habent. omnium paene Macedonum in euro 13
ora conversa sunt, nec regem se alium rentur habituros esse,
quam quem Romani dedissent." his per se aegra mens senis 14
stimulabatur et animo magis quam vultu ea crimina accipiebat.
Forte lustrandi exercitus advenit tempus, cuius sollemne est 6
tale: caput mediae canis praecisae et pars ad dextram, cum extis
posterior ad laevam viae ponitur, inter hanc divisam hostiam co- 2
piae armatae traducuntur. praeferuntur primo agmini arma in-
signia omnium ab ultima origine Macedoniae regum, deinde rex
ipse cum liberis sequitur, proxima est regia cohors custodesque 3
32, 4, doch ist an n. St. bei der Eot-
fernung des zweiten Gliedes vom
ersten und wegen der sonst ent-
atehenden Harte wol in zuzusetzen.
— m sinu, Tac. Ann. 6, 45; wie
wir sagen: eine Schlange im Busen
nàhren. Die Stelle ist in spateren
Hss. luckenbaft, viell. speculai,
certe zu lesen. — corpus etc, 39,
47, 10. — rentur) s. 1, 59, 6; 5, 3,
5 u, a., die Mz. Hs. hat aiunt. —
dedissent io or. recta: quem deae-
rine habebunt, das plusqprf. wie
bei si, Cic. Or. 2, 56, 230: videmur
enim quieluri fuisse , nisi essemus
lacessili; Tasc. 1, 2, 4: an cense-
mus, si - datum esset — futuros
fuisse, vgl. L. 28, 33, 10; 34, 11,
2 ; Groo. erklart dedissent = aedi-
turi fuerint, schon jetzt; Crev.
verm. dederint, was das regelmassige
ware. Dass die Romer einen sol-
chen Pian gehabt haben, ist Dicbt
anwahrscbeinlicb , s. 39, 53, 2;
Polyb. 24, 3. — aegri, 2, 3, 5. —
vultu passt nicbt genau za accipie-
bat, der Sina kann nur sein : als er
io der Miene zeigte.
6-16, 3. Streit zwischen Per-
sens and Demetrias. Polyb. 24, 8»;
Snida s v. Èray{£(ov.
1 -3. lustrandi; Polyb. 1. 1. : iva-
ytiiovaiv ovv T<jj &av&<j) Maxtóó-
vsg xaì xa&ccQjuòv noiovai ovv %n-
notg (ònXiopévoig; Hesych. II p.
70: %av$ixà ìoqttj Maxtóóvtov,
ffav&ixov urivòg rj ayo^y»; (un Àn-
fange des Fruhjahrs, vom 23. Marz
ao, a. Ideler 1, 398) * lari ók x«-
d-aQOiov tùìv GTQarevpcÌT(t)V. —
tale, 36, 23, 7. — caput - dextram
etc, die spalerà Hss. haben meist nur
caput - dextrà posterior ad laevam,
— mediae, 25, 23, 10: loct/s medius
maxime: in der Mitte, 7, 3, 2: me-
dio* ludos ; Curt. 3 , 1 , 2 : media
moeniau. a. — praecisae, den vordc-
ren von (lem hinteren T bei le vorn
ab- durchscfaneiden, 8, 24, 14: prae-
ciso medio partem misere', da dar eh
diesen Ausdruck, darch caput a.
posterior sebon binreiebend be
zeichnet wird, dass mit pars ad
dextr. der vordere Tbeil gemeint
sei, so ist nicbt sicher, dass das von
Gelenius za pars gesetzte prior
von L. selbst herriihre; zur Sache
vgl. Curt. 10, 28, 12: Macedonum
reges ita lustrare soliti erant miti-
tes, ut discissae canis liscerà ul-
timo in campo, in quem dedu-
cer etur exercitus, ab utraque abi-
cerentur parte. — ab ult, von Ca-
ranus an, s. 31, 1,7. — regia coh.,
da es cohors heisst, so kann an die
tir} paGiXixr) oder die haiQov ln-
nelg, s. Arrian Exp. Alex. 3, 13 u.
a., nicbt gedacbt werden, sondern
es sind junge Adlige gemeint, wel-
ebe die Person des Konigs umgaben,
naiósg paoiXixol, s. Diod. 17, 65;
Arrian 4, 13, 1; L. 45, 6, 7: pueri
regii apud Mac edona s vocabantur
principum liberi ad ministerium
electi regis; ea cohors etc; Curt. 8,
21, 2; ib. 6: haec cohors velut se-
minarium ducum ; § 7 : Hermolaus
puer nobitis ex regia cohorte ; 10,
120
LIBER XXXX. GAP. 6. 7.
a. u. 572.
corporis, postremum agmen Macedonum cetera multitudo clau-
4 dit latera regis duo filii iuvenes cingebant, Perseus iam tricesi-
mum aDnum agens, Demetrius quinquennio minor, medio iuven-
tae robore ille, hic flore, fortunati patris matura suboles, si mens
5 sana esset. mos erat lustratiqnis saero peracto decurrere exer-
citum et divisas bifariam duas acies concurrere ad simulacrum
6 pugnae. regii iuvenes duces ei ludicro certamini dati; ceterum
non imago fuit pugnae, sed tamquam de regno dimicaretur, ita
concurrerunt, multaque vulnera sudibus facta, nec praeter ferrum
7 quicquam defuit ad iustam belli speciem. pars ea, quae sub De-
metrio erat, longe superior fuit. id aegre patiente Perseo laetari
prudentes amici eius, eamque rem ipsam dicere praebituram cau-
7 sam crimihandi iuvenis. Convivium eo die sodalium, qui simul
decurrerant, uterque habuit, cum vocatus ad cenam ab Demetrio
2 Perseus negasset. festo die invitatio benigna et hilaritas iuvenalis
24, 16. — custod. corp. sind wol
nicht die vnaan tarai fiaatXixot,
sondern die vornehinen, tapferea
Manner, welcbe die Person des Ko-
nigs unmittelbar umgaben, Curt. 9,
42, 26 : primi ibant amici et regia
cohors\ Arrian. 6, 28, 4: elvcci <fè
avrò) ima sig ròte ocojuaro-
tpvkaxag uisovvarov e te, doch
wird der JName auch in weiterem
Siane gebrauebt und umfasst die
eben erwahnte cohors regia und
die satellite* regis, die kooigliche
Leibgarde, s. Arrian 3, 17, 2; ib. 4,
3, 2 , u. a.; L. 42, 58, 9; Curt.6, 31,
19. — Macedonum gehort zu multi-
tudo , es Ist das Heer der Macedo-
nie r, die Phalanx, s. 42, 51. — clau-
dit nach postremum, vgl. 30, 33, 1 ;
37, 39, 8.
4. latera ring., e. 13, 3; 32, 39,
8 u. a. — trices., vgl. 31, 28, 5. : —
minor, vgl. 39, 47, 1. — robore -
flore, s. 28, 21, 9: robore maior, mi-
nor fiore aetatis ferox. — fortu-
nati, s. Sali. G. 25, 2: haec mulier
- viro atque liberis fortunata fuit,
ist an u. St. bedingtzu nebmen:.der
begliìckt batte sein konnen durch
usw., vgl. 21, 5, 11: invida acies >
si aequo campo dimicaretur*, 32, 17,
7u. a. — sana, s. e. 8, 16; Verg.
Ecl. 1, 16. — esset, damals, oder
iiberhaupt, s. die Stelle 21, 5; 40,
21, 11; 37, 34, 7: si - maneret.
der dritte Sobn ist auch bier niebt
erwahnt, s. 39, 35, 2.
5-7. mos er., 37, 24, 4. — de-
currere, Manover maeben, 26, 51,
4 u. a. — duas ist nach bifar. divis.
tautolo'gisch und feblt in einer Hs.
— certamini = certantibus , 28, 25,
3 ; ludicrum, e. 7, 3. — dimicar. -
vulnera bat nur die Mz. Hs., in der
sicb, wie in den meisten, wie e. 9,
11 sudibus fìndet, welcbes Doederl.
Synon. 3, 266 in Scbutz nimmt;
wiihrend Gron. als fiir die bier be-
8cbriebenenllebungen passenderrw-
dibus verni., 26, 51, 4 ; s. dagegen Iu-
venal. 6, 247 : (palum) cavat assiduis
sudibus\ Sii. It. 8, 554: vibrare su-
dem u. a., s. Marq. 3, 2, 434; doch
werden die sudes auch als wirklicbe
Waffen gebrauebt, s. 23, 37, 3; Sali.
C. 56, 3. — iust. - spec, ein voll-
standiges Bild, vgl. e. 9, 10; § 5:
simulacrum, wie 26, 51, 6. — pru-
dentes, weil sie - waren.
7. 1-4. uterque, beide, jeder fur
sicb. — negare wie e. 13, 7: ab-
schlagen, von Einladungen, entspre-
chend vocare, absolut gebrauebt. —
festo d., Grund oder Veranlassung.
a. Cfa. 182.
LIBER XXXX. CAP. 7.
121
utrosque in vinum traxit. commemoratio ibi certaminis ludicri 3
et iocosa dieta in adversarios, ita ut ne ipsis quidem ducibus
abstineretur, iactabantur. ad has excipiendas voces speculator 4
ex con vi vis Persei missus cum incautior obversaretur, exceptus
a iuvenibus forte triclinio egressis mulcatur. huius rei ignarus 5
Demetrius „quin comisatum" inquit „ad fratrem imus etiram eius,
si qua ex certamine residet, simplicitate et hilaritate nostra leni-
mus?" omnes ire se conclamarunt praeter eos, qui speculatoris 6
ab se pulsati praesentem ultionem metuebant. cum eos quoque
Demetrius traheret, ferrum veste abdiderunt, quo se tutari, si
qua vis fieret, possent. nihil occulti esse in intestina discordia
potest. utraque domus speculatorum et proditorum piena erat. 7
praecucurrit index ad Persea ferro subeinctos nuntians pum De-
metrio quattuor adulescentes venire, etsi causa adparebat — 8
nani ab iis pulsatum convivam suum audierat — , infamandae
rei causa ianuam obserari iubet et ex parte superiore aedium
versisque in viam fenestris comisatores,tamquam ad caedem suam
venientes, adita ianuae arcet. Demetrius per vinum, quod ex- 9
cluderettir, paulisper vociferatus in convivium redit, totius rei
ignarus.
— invitata Aufforderung zìi trinken
von Seiten der Gastgeber oder der
Gas te unter sicb, s. 23, 8, 7. — iure-
noi., 37, 20, 5. — in vin., s. § 9;
37, 7, 12: in multum vini proces-
serai. — excipiend., erlauscheo,
um Gebrauch davon zu maeben, be-
sonders zum Nacbtbeil dessen, der
gesprochen bat, 2, 4, 5; 4, 30, 3;
im Folg. ist exceptus wol absiebt-
lich abei* io etwas anderem Sinne
gebrauebt, s. 33, 29, 2. — obvers.,
35, 15, 6. — triclin. , Speisezimmer,
nach romischerBezeicbnung, Becker
Gallus 3, 263; 2, 226; bier sehr
geràumig za denken. — mulcat., 8,
24, 15 a. a.
5-9. quin, 1, 57, 7. — ■ comisat.,
3, 29, 5; 9, 17, 17. — simplic.,
Oflenheit, Unbefaogenheit, e. 8, 10;
23, 1; sie wollen zeigen, dass sie
bei dem Kampfe keiae bose Absicht,
keine Hintergedanken gehabt baben.
— ire, dem vorbergeb. imus ent-
sprechend, entbàlt das Wolleo, vgl.
4, 58, 14; 5, 21, 8; 32, 37> 6. — tra-
ker.y 9, 19, 5. — praes. ult 9 2,
36, 5, wie praes ens merces. — nihil
occulti etc, allgemeine Gedanken,
die etwas Folgendes einleitcu oder
vorbereiteo, steben mebrfach asyn-
detiscb, s. 37, 39, 3; 38, 13,
11 u. a.; zum Gedanken s. 39, 51,
6; occulti wie e. 8, 18; nihil reti qui
7, 35, 8 u. a. — nuntians, s. 21, 6,
2; Crevier faalt das Wort fùr.un-
àcht. — etsi ohne tamen, s. 1, 58,
10; 36, 40, 9 u. a., ebenso wird vor
praecucurrit leicht igitur gedacht,
s. 36, 32, 5. — ex parte sup., wie
im romischen giengen wafarscheialich
auch im griechischen Hause die
Fenster im obereo Stocke auf die
Strasse, vgl. 1,41,4; Becker Cba-
ricles 2, 1 1 1 ; Gubl u. Kooer 1, 78 ff.
per vinum, in Folge des Weiotrin-
kens, wie soost bei Gemuthsbewe-
gungeo, 1, 11, 5: per iram u. a. —
quod exclud. y darùber dass, nach-
driicklicher ware quid esce, s. 3, 7,
3;Cic. Verr. 2, 2, 21,52.
122
LIBER XXXX. CAP. 8.
a. a. 572.
8 Postero die Perseus, cum primam conveniendi potestas
patris fuit, regiam ingressus perturbato vultu in conspectu patris
2 tacitus procul constitit. cui cum pater „ satin salve? kt et quaenam
ea maestitia esset interrogaret eum, „ de lucro tibi" inquit „vivere
me scito, iam non occultis a fratre petimur insidiis, nocte cum
armatis domum ad interfkiendum me venit, clausisque foribus
3 parietum praesidio me a furore eius sum tutatus." cum pavorem
mixtum admiratione patri iniecisset, „atqui si aures praebere
4 potes" inquit, ,, manifestarci rem teneas fa ciani." enimvero se
Philippus dicere auditurum, vocarique extemplo Demetrium iussit,
et seniores amicos duos, expertes iuvenalium inter fratres certa-
minum, infrequentes iam in regia, Lysimachum et Onomastum,
5 accersit, quos in Consilio baberet. dum veniunt amici, solus filio
6 procul stante multa secum animo volutansinambulavit. postquam
venisse eos nuntiatum est, secessit in partem interiorem cum
duobus amicis, totidem custodibus corporis; filiis, ut ternos iner-
7 mes secum introducerent, permisit. ibi cum consedisset, „sedeo"
inquit „miserrimus pater, iudex inter duos fìlios, accusatorem
parricida et reum, aut corineti aut admìssi criminis labem apud
8. 1-6. cum prim. vgl. 29, 22,
8: posteci- cum; 5, 54, 3; 42, 18,
4: aliquamdiu - cum primvm ; Cic.
Att. 7, 11, 3; das bs. quamprimum
ware hier nicht angemessen, undfin-
det sich mehrbei WiinschenundAuf-
forderungen. — patris - patris ist,
besonders da pater sogleich folgt,
nicht passeod gesagt, s. 39, 5, 5;
noch weniger cui, welches so vor
cum pater gestellt ist, als ob es
sich auf Perseus bezoge, wahrend
es auf patris zurtickgeht und voo
inquitj s. 24, 38, 1, abhàngen raiiss-
te; viell. ist es aus cum entstanden
und mit Groo. za tilgen. — satin s.,
10, 18, 11. — de lucro, ich lebe so,
dass ich das (aus einer grossen Ge-
fahr gerettete) Leben als unerwar-
teten, uosicheren Gewinn betrach-
ten rauss, immer dea Tod zu fiirch-
ten babe, Cic. Fani. 9, 17, 1 : de lu-
cro - iam quadriennivm virimus;
Terent. Phorm. 2, 1, 16: quidquid
praetcr spem evenit, omne id depu-
tare in lucro; Hor. Carm. 1, 9, 14,
rgl. de alieno, de publico, de suo vi-
vere; 33, 25, 3. — tibi dat. ethicus,
s. 24, 38, 7 : tum miài. — petimur
wie vivimus spricht Perseus nur
yon sich, wie scito zeigt. — atqui,
um der Verwunderung gegeniiber
zu bekràftigen. — enimvero, 34,
58, 4 u. a. — amie, 31, 28, 5, u.
a. — expertes, Folge von infre-
quentes, was jedoch von Onomastus,
wenn der 39, 34 genannte gemeint
ist, nicht ganz richtigware. — con-
sii, gleichsaui ein Familienrath, in
dem der Konig als pater familias
und so als Richter, daher consedis-
set u. § 7 sedeo, s. 39, 25, 1, er-
scheint. — dum ven., in der Zwi-
schenzeit bis oder wahrend usw.,
s. 8, 7, 7; 27, 42, 13; das Ende des
Zeitabscbnittes wird durch post-
quam bezeichnet. — animo volut.,
e. 13, 4; 42, 11, 5, vgl. 1, 54, «. —
custod., e. 6, 2.
7-10. parricida, s. 8, 32, 9:
eundem accusatorem capitis sui oc
iudicem esse, sonst ist der genit.
obiecti bei accusator nicht haufig. —
labem, 39, 9, 1. — pridem qui dem,
a. Oh. 182.
LIBER XXXX. CAP. 8.
123
meos inventurus. iam prìdem quidem hanc procellam inminen- 8
tem timebam, cum vultus inter vos minime fraterno» cernerem,
cum voces quasdam eiaudirem. sed interdum spes animum sub- 9
ibat deflagrare iras vestras, purgari suspiciones posse: etiam
bostes armis positis foedus icisse et privatas multorum simultates
finitas; subtturam vobis aliquando germanitatis memoriam, pue- io
riiis quondam simplicitatis consuetudinisque inter vos, meorum
denique praeceptorum, quae, vereor, ne vana surdis auribus ceci-
nerim. quotiens ego audientibus vobis detestatus exempla discor- il
diarum fraternarum horrendos eventus eorum rettali, quibus se
stirpemque suam, domos, regna funditus evertissent! meliora 12
quoque exempla parte altera posui, sociabilem consortionem inter
binos Lacedaemoniorum reges, salutarem per multa saecula ipsis
patriaeque; eandem civitatem, postquam nios sibi cuique rapiendi 13
tyrannidem exortus sit, eversam; iam hos Eumenem Attalumque 14
fratres, a tam exiguis rebus, prope ut puderet regii nctminis, mihi,
s. e 9, 12; 15; 4, 7, 3: magistratus
eiusius ; 5, 46, 3 : neglegens gens ;
23, 48, 8 u. a. — cum - cerner., da
ich so oft, wenn ich, s. 22, 25, 12;
21, 8, 12 u. o. — teiste, s. 31, 2,
lì: foedus icit, vgl. 21, 18, 10 f.,
baufiger braucht L. das part. praet.
— subit. vobis , sonst subire ani'
mum 9 s. § 9 ; 37, 49, 3 ; seltoer ci-
mino , Ovid. Pont. 4, 15, 30: ne
subeant animo taedia; bei versebie-
dener Bedeutuog gleiche Constract.
27, 2, 7: prònao legioni tertia-
subit, 25, 37, 6 u. a. — german.,
37, 56, 7, auf das 39 53, 3 erwabnte
Verhaltoiss wird oicht Riicksicbt
genonnneo, vgl. 41, 27, 2. — inter
vos, Cic. Off. 1, 7, 20: socie tatù
inter ipsos; L. 26, 16, 10: sociam
u. a. — vana proleptisch and surdis
steigernd.
11-13. quotiens etc, freie Um-
gestaltuog des Gedankens bei Polyb.
24, 8a. — eorum ans fraternorum
zn e rk la reo, s. 2, 53, 1. — quibus
etc, Umschreibung vod eventus, da
der Ausgaag des Streites diese Fol-
gen herbeiftihrte , es wird dafiir qui
oder earum statt eorum vermuthet;
Polyb. anccvjctg rovg Totovrovg
ov póvov G(pàg cc7iol(olsx6rag al-
ila xaì tixva xaì nóXug aQàrjv
xctTctOTQcapÓTag. — parte alia, vgl.
41, 4, 3; 37, 18, 5 u. a. — posui,
hingestellt, erwahnt, vgl. 23, 6, 8;
anders Ci e. Off. 2, 1 6, 56 : Uberalitatis,
cuius pauca exempla posui. — so-
ciab, consort soli eine sehr eoge
Verbiaduog bezeichoen; sociabilis
scheiut sicb vor L.'s Zeit niebt zu
finden; con s orti o, s. 6,40, 18: quae-
nam haec societas, quae consortio
est, vgl. 34, 57, 9: sociali foedere ;
der Gescbichte entsprechender Po-
lyb.: roaovrov xqovov óitrqori-
aav tìJ naxQiSt rriv xiav 'EXXrjvow
rjysfxoviav , oaov nei&ctQxovvrts
ùjoneg yovtvat tolg itpóoots r^
vttx oVTO Ou/ÀpaOiXévovng àXXrj-
Xoig. — per m. secala, s. 34, 26, 13,
vgl. 39, 37, 5. — sibi cuiq. = quo
sibi quisque rapiebat, 2, 52, 1, vgl.
ib. 6, 3. — tyrannid., 39, 37, 5ff.
14-15. iam, s. 39, 4, 11; der
foig. Accns. gebt auf posui zuriick,
obgleich mehrere Briider waren,
werdeo doch nur die zwei bedeu-
tenderen , die nach einander regiert
haben, genannt. — tam exig., das
hds. quam lasst sich wohl kaura als
Ausraf des Uowillens nehmen, s.
24, 26, 7 : quantum spes hominum
124
LIBER XXXX. CAP. 8. 9.
a. u. 572.
Antiocho et cuiìibet regum huius aetatis nulla re magis quam fra*
15 terna unanimità te regnum aequasse. neRomanis quidem^xem-
plis abstinui, quae aut visa aut audita babebam, T. et L. Quin-
ctiorum, qui bellum mecum gesserunt, P. et L. Scipionum, qui
Antiochum devicerunt, patris patruique eorum, quorum perpe-
16 tuam vitae concordiam mors quoque miscuit. neque vos illorum
scelus similisque sceleri eventus deterrere a vaecordi discordia
potuit, neque horum bona mens, bona fortuna ad sanità tem fle-
17 etere. vivo et spirante me hereditatem meam ambo et spe et cu-
18 piditate inproba crevistis. eo usque me vivere vultis, donec alte-
rius vestrum superstes haud ambiguum regem alterum meà morte
faciam. nec fratrem nec patrem potestis pati, nihil cari, nihil
sancti est; in omnium vicem regni unius insatiabilis amor succes-
19 sit. agite, conscelerate aures paternas, decernite criminibus, mox
ferro decreturi, dicite palam, quidquid aut veri potestis aut libet
20 comminisci; reseratae aures sunt, quae posthac secretis alterius
ab altero criminibus claudentur." haec furens ira cum dixisset,
lacrimae omnibus obortae et diu maestum silentium tenuit.
9 Tum Perseus „aperienda nimirum nocte ianua fuit, et armati
JalU\ 8, 33, 20 u. a. ; zur Sache 33,
21, 5; Poi.: ori naQaXapóvteg ov-
loi fitxQttV àQyr\v - rjvt-rjxacti rav-
T7jV, &are /Ltrjoeuiag eìvai xarctSe-
earéqttv di' ov&èv eregov rj Sta
rijv tiqòq avxovg ò/uóvoiav-xal rò
óvvaa&ai evra^Cav Iv àXXrjXoig
ói€t<pvXaTT£iv. — puderet, sich
schàmen mussten. — mihietc, vgl. 9.
10, 3. — et cuti., s. 37, 54, 12; doch
feblt et in einigen Hss. — unanim.,
selten gebraucht ; die Eintracht selbst
wurde s pater gestort,s.42,16,9;45,
19, 5ff. — ne- quidem,vr eil er es un-
gerli gethan hat; ob Polyb. diese
Beispiele angefiibrt babe, ist zwei-
felbaft, wenigstens finden sie sich in
dem erhaltenen Ex e e rp te nicht. —
aud. hab., die ni ir gegenwartig wa-
ren als nsw., g. 39, 16, 3. — patris
pat, 25, 36, 14. — concord.- mise,
abstract, prò concr. : ut concordes in
vita fuerant età, ihre Eintracht ver-
band auch noch der Tod , der Tod
erhielt sie verbunden, wie sie im
Leben in Eintracht verbunden ge-
wesen waren, e. 35, 12 ; 6, 5; 2, 60,
2; 1, 41,4; Cic. Sest. 38, 83 u. a.
16-20. neque vos etc., Poi.: atv
vfielg àxovovreg ov% olov eìg vovv
iXap pavere , to ó' ìvavxiov tjxo-
vate - rovg xar* aXXrjXojv d-vfLiovg.
— bma - santi at., e. 6, 4 ; 30, .42,
15. — heredit. - crevistis, s. 24, 25,
3, an u. St.: babt euch schon iiber
— entsebieden , die Erbschaft ange-
treten ; die j unge re n Hss. baben pe-
titis: ihr erhebt Kiage, Ansprucbe
auf die Erbschaft (hereditatis peli-
fio), wozu das Folg. passen wiirde.
— eo usq., nur so lange, bis einer
den anderen ermordet bat; donec,
vgl. dura 23, 19, 14. — conscelerate,
macbt durch die Darstellung euerer
Frevel zu Tbeilnebmern, Mitwis-
sern derselben. — decerti, crini, ist
nur der Construction von decernere
ferro angepasst, wie certamine, ade
decernere u. a. — veri pò test., n.
dicere, wie zu comminisci wieder
quidquid zu denken ist, vgl. 4, 29,
6 ; 28, 42, 9 ; 42, 46, 2. — ab aitero,
abnlicb wie § 14: mini, alterius cri-
minibus ab criminibus alterius. —
omnib., 39, 1, 2.
9. 1-5. aperiend. nim., die Redo
a. Oh. 182.
LIBER XXXX. GAP. 9.
125
comisatores accipiendi praebendumque ferro iugulum, quoniam
non creditur nisi perpetratum facinus , et ea.dem petitus insidiis
audio, quae latro atque insidiator. non nequiquam isti unum 2
Demetrium filium te habere, me subditum et paelice genitum ad-
pellant nam si graduai, si caritatem filli apud te haberem, non 3
in me querentem deprehensas insidias, sed in eum, qui fecisset,
saevires, nec adeo vilis tibi vita esset nostra, ut nec praeterito 4
periculo meo movereris neque futuro, si insidiantibus sit inpune.
itaque si mori tacitum oportet, taceamus, precati tantum deos, 5
ut a me coeptum scelus in me finem habeat, nec per meum latus
tu petaris; sin autem, quod circumventis in solitudine natura 6
ipsa subicit, ut hominum, quos numquam viderint, fidem tamen
inplorent, mihi quoque ferrum in me strictura cernenti vocem
mittere liceat, per te patriumque nomea, quod utri nostrum san- 7
ctius sit, iam pridem sentis, ita me audias, precor, tamquam si
beginnt mit einer Entgegoung auf
die eben aasgesprochenen Vorwiirfe,
nimirum deutet an, dass der Re-
dende dea Vorwurf ftir offenbar un-
gerecht, leicht za widerlegen halt:
wenn da so denkst, batte ich frei-
licb, wol gar a. s. w., dena das
wiirde aus deinen Ansichten folgea.
— audio, horen mass; quae a.
audire solet oder audit , was sonst
Dar eia asw., scbwerlich audirem.
— isti bier verachtlich, da De-
metrius do eh nicht angeredet ist. —
unum Dem., 39, 53, 2, zu habere
ist aas appellant za nebmen di-
cunt, vgl. 33, 22, 8. — nam si etc. be-
griindet non nequiquam, aas deinea
Aeasserangea sehe ich, dass auch
da diese Aosicht hast ; aas dem nam
— inpune wird § 5 die Folgerang
gezogeo, die auf § 1 : nimirum zu-
rùckgeht aber zagleich dea Ueber-
gaog zom Gegensatze bildet. —
gradum, Stelle, Ehrenstufe. — si
insid., s. 39, 25, 5; ib. 42, 7; vgl.
1, 58, 7; durch dea Gedanken ist
der Weehsel der Tempora bedingt:
weon aoders (jetzt and feroerhia)
seia solite ; doch scheint sit io dea
Hss. za fehleo. — tacitum, ohne
mich za beklagea, s. 1, 47, 2 ; der
Sirigalar and Plorai wechseln mehr-
fach : audio - me - haberem - no-
stra- tacitum -taceamus, s. 39, 28,
8. — nec per = et ne per, e. 46, 4 ;
39, 40, 8: ut - nec, 22, 10, 5 u. a.
— per m. lat, s. 23, 9, 8: per meum
pectus petendus ille - est; Cic. Vat.
5, 1 3 : me a tela sic in te conicientur,
ut netno per tuum latus - saucie-
tur.
6-7. in solit., bier die Lage, io
der man von Freundeo and Bekann-
ten keiaen Schatz erhalten kann,
daber quos numquam etc, vgl. Cic.
Mil. 4, 10. — subicit, vgl. 30, 32,
5 ; 44, 24, 1 u. a. — tamen bezieht
sich anf die in dem Relativsatze
quos n. vid. liegende Eioraumang,
s. 22, 2, 5; 28, 42, 6: cetera, ne-
que ea elevo, nullo tamen modo-
comparando. — vocem mitt, 35, 32,
6. — liceat sebeipt, der angeoom-
menen Abneigang Philipps gegen-
iiber, die Annahme aoszosprechen,
dass er diirfe, Gron. verm. licei and
betrachtet quod - implorent als Par-
enthese. — per te pai. nom., vgl.
24, 26, 3: preces nunc per memo-
riam Hieronis; Verg. Aen. 4, 314:
per ego has lacritnas dextramque
oro, Tibull. 3, 1, 15: per vos, au-
ctores - carminis, oro, a. a. ; Gron.
liest, una dieselbe Form wie 23, 9,
126
LIBER XXXX. ' CAP. 9.
a. *. 57*.
voce et comploratione nocturna excitus mihi quiritanti inter-
venissis, Demetrium cum armatis nocte intempesta in vestibulo
meo deprehendisses. quod tum vociferarer in re praesenti pavi-
8 dus, hoc nunc postero die queror. frater, non comisantium in
vicem more iam diu vivimus inter nos. regnare utique vis. huic
spei tuae obstat aetas mea, obstat gentium ius, obstat vetustos
9 Macedoniae mos, obstat vero etiam patris iudicium. haec tran-
scendere nisi per meum sanguinem non potes. omnia moliris et
temptas. adhuc seu cura mea seu fortuna restitit parricidio tuo.
10 hesterno die in bistrattane et decursu et simulacro ludicro pugnae
funestum prope proelium fecisti, nec me aliud a morte vindicavit,
11 quam quod me ac meos vinci passus sum. ab bostili proelio
tamquam fraterno lusu pertrabere me ad cenam voluisti. credis
me, pater, inter inermes convivas cenaturum frisse, ad quem
2: per ego te fili- iura zu gewin-
nen: per, te, patrium nomen , vgl.
29, 18, 9. — quiritanti, 39, 10, 7,
wiederholt das in voce et compi, be-
reits Gesagte. — Demetr., das
Asyndeton wie e. 14, 11 ; 10, 26, 6.
— vociferarer,weil die gesebilderte
Lage nicht statt gefanden hat; der
Gegensatz im Folg. (nunc) ist ein
doppelter, der Zeit uod der Wirk-
lichkeit, der Fiction gegeniiber.
8-11. cvmisant in vie. more,
da in vicem bei Liv. entweder be-
dcatet: an die Stelle, s. e. 8, 18; 31,
11, 3; vgl. vicem 25, 38, 4; oder
frbwecbselnd, wechselweise , oder
wechselseitig, gegenseitig und un-
tcreinander, so kann es an u. St
niebt = in tnorem genommen wer-
den, was vicem auch sonst niebt
fceisst, sonderò es scheint éin Wort
(es wird aucb animis od. vitam
verni.) ausgefallen za sein: nach
der Art solcher, die abwecbselnd
zu eioander zum Gastgelage zieben,
vgl. Cie. Att. 5, 10, 5: totos die*
erarnus invicem; daneben konnte,
wahrend invicem za comisant. ge-
faort, inter nos alsBestimmaog za vi-
vimus: wirlebenanter-miteinander,
nocb statt baben, vgl. 9, 43, 17: invi'
cem inter se gratantes ; 1 , 1 0, 2 ; 36,
39, 6: eas inter se gentes mutua
- /erre aujpilia; Lacret. 2, 75;
Plin. Ep. 3, 7, 15. Andere tii-
gen in, wie Cic. Att. 10, 8, 7:
Sardanapali vicem 9 , doch braacbt L.
vicem sonst anders, s. e. 23, 1 ; 34,
32, 6; 44, 3, 5 a. a., und comùari
vicem lasst sicb kanm sagen wie
sollicitus vicem alicuius / indignando
vicem alicuius etc, vgl. 3, 29, 5:
comisantium modo', 9, 17, 17: co-
misabundus. — gent ius, das liber-
ali geltende Recbt, dass der al teste
Sohn dem Vater in der Regierong
folgt, e. 12, 13. — Macedon., meto-
nymisch: die in M. beobachtete. —
transc, e. 11, 7. — omnia etc., die
Sàtze asyndetisch am den Nach-
druck za steigern; vgl. zar Dar-
stellangCic.Cat.1,4, 8; 11 ; 6, 15 (f.
— die ist wenig beglaabigt, viell.
he» terna in lustr. za lesen. — si-
mul. ludic. pug. : ein zam Vergnìi-
gen aafgefiihrtes Scbeingefecht,
pleonastiscb, s. e. 6, 5: simulacrum
pugnae*, ib. 6; e. 7, 3: ludicricer-
taminis, wahrscbeinlicb st. simulacro
ludicrae pugnae 1, 5, 1 ; es wird ex
simulacro verna . — funest. etc,
wahrend es ein Seheinkampf sein
solite, bast da - geliefert. -r- tam-
quam - tamquam si fraternus lu-
sus essei; aber das Feblen der Pra-
pos. s. e. 5, 11; 24, 23, 7. — ce-
natjuisse, wenu ich derEinladong
a. Ch. 182.
LIBER XXXX. CAP. 9. 10.
127
armati comisatum venerunt? credis nihil mihi a gladiis nocte
periculi fuisse, quem sudibus te inspectante prope occiderunt?
quid hoc noctis, quid iniraicus ad iratum, quid cum ferro sub- 12
cinctis iuvenibus venis? convivam me tibi committere ausus non
sum; comisatorem te cum armatis venientem recipiam ? si aperta 13
ianua fuisset, funus meum parares hoc tempore, pater, quo que-
rentem audis. nihil ego tamquam accusator criminose nec dubia
argumentis colligendo ago. quid enim? negat venisse se cum 14
multitudine ad ianuam meam, an ferro subcinctos secum fuisse?
quos nominavero, accerse. possunt quidem omnia audere, qui
hoc ausi sunt, non tamen audebunt negare, si deprehensos intra 15
limen meum cum ferro ad te deducerem, rem prò manifesto habe-
res; fatentes prò deprehensis habe. Exsecrare nunc cupidità tem 10
regni et furias fraternas concita, sed ne sint caecae, pater, exse-
crationes tuae; dis cerne, dispice insidiatorem etpetitum insidiis;
noxium incesse caput, qui occisurus fratrem fuit, habeat etiam 2
gefolgt ware. — mihi kann vor
'quem und neben credis me nicbt
wol fehlen, nnd ist entweder hier,
oder nach periculi, wofdr die Hss.
Sericulum baben, ausgefallen; die
elativsàtze eotbalten die Wider-
legung. — sudib., s. e. 6. 6.
12-15. Von § 8 bis bierber ist
gewissermassen die narratio gege-
ben, aber so, dass sie zngleich man-
che s zar Begriindang Dieoende ent-
faalt, s. Quintil. 4, 1, 79; ib. 2, 79;
es folgt die argumentatio, die signa
und argumenta: die Nacht (hoc no-
ctis = so tief in der Nacbt), die per-
sonlicben Verhaltnisse usw. —
criminose, s. Cic. Verr. 4, 1, 2: non
verbi neque criminis augendi causa
-non accusatorie loqui. — dubia
arg. coli, aos Griinden Folgerungen
berleiteo, die doch zweifelbaft sind,
Zweifelbaftes za begriinden sachen,
wahrend Thatsacben nachzoweisen
waren, s. e. 12, 7; Qaint. 3, 6, 103:
eisdem colligit argumentis -patron
decessisse; der Satz ist nicbt Er-
klàrong von criminose, sonderà frigt,
anders als e. 14, 7, eine andere Art
des Verfahrens hinzu, es batte ein-
facb heissen kannen nec criminose
ago nec argumentor, Cic. Mil. 16,
44; Verr. 4, 6, 1 1 : num argumentis
utendum in re eiusmodi? vgl. L. 3,
56, 3. — quid en., wozu ware das
nothig, da er gestandig ist? — de-
ducerem, rem, s. e. 8, 8 : pridem qui"
dem. — rem p. man., 1, 3/ 2: quis
rem prò certo adfirmet, ihr Ge-
stand oi ss mass so vielgelten, als ob
sie auf friscberTbat ergriffen waren.
IO. 1-4. Folgerang aas den
(diirftigen) Beweisen: er verdiene
nicbt den Flach, e. 9, 1, sondern
den Scbatz des Vaters. — exsecrare,
s. 10, 38, 10. — nunc mit dem Im-
perai, eine sarkastisebe A uff orde -
rung unter den vorliegenden Um-
standen etwas za tfaan, was gerade
za missbilligen oder nicbt aasfnhr-
bar ware, ebenso im Dentscben;
Sali. I. 85, 13: celebrate nunc etc.
— fur.frat., die Racberinnen des
Bruderzwistes, o. 8, 11; 1, 59, 13.
— disc, disp., erklarendes Asyu-
deton, s. 2, 10, 4, der Gegensatz
za caecae: mache einen Unterschied,
indem da durchscbaast, genau be-
trachtest, vgl. 44, 6, 17: quorum ni-
hil cum dispexisset caecata mens,
— nox. ine. cap., die Folge: dann
wende dich gegen - greife an, s. 38,
54, 7 ; da die Hss. hinc esse baben,
so wird nox. his incesse verm. —
habeat - habeat, Chiasmo*. — pa-
128
LIBER XXXX. CAP. 10.
a. u* 572.
iratos paternos deos; qui periturus fraterno scelere fuit, perfu-
3 gium in patris misericordia et iustitia habeat. quo enim alio con-
fagiam, cui non sollemne lustrale exercitus tui, non decursus
, militum, non domus, non epulae, non nox ad quietem data natu-
4 rae beneficio mortalibus tuta est? si iero ad fratrem invitatus,
moriendum est; si recepero intra ianuam comisatura fratrem,
moriendum est: nec eundo nec manendo insidias evito, quo me
5 conferam? nihil praeter deos, pater, et te colui, non Romanos
habeo, ad quos confugiam: perisse expetunt, quia tuis iniuriis
doleo, quia tibi ademptas tot urbes, totgentes, modo Thraciae
maritimam oram indignor. nec me nec te incolumi Macedoniam
6 suam futuram sperant; si me scelus fratris, te senectus absum-
pserit aut ne ea quidem expectata fuerit, regem regnumque Mace-
doniae sua futura sciunt. si quid extra Macedoniam tibi Romani
reliquissent, mihi quoque id relictum crederem receptaculum. at
7 in Macedonibus satis praesidii est. vidisti hesterno die inpetum
militum in me. quid illis defuit nisi ferrum? quod iliis defuit
8 interdiu, convivae fratris noctu adsumpserunt. quid de magna
parte principum loquar, qui in Romanis spem omnem dignitatis
tern. d., die Schntzgotter des Va-
ters, die den Frevel gegen iho ra-
chea werden. — soli, lustr., vgl. 1,
28, 1:. lustrale sacrificium, doch
konnte auch lustrale Sobst. sein, 1,
31, 8: occulta sollemnia sacri fida.
— tui, alte Ausgaben habeo cui. —
epulae, 23, 9, 4. — non nox etc,
in sehr freier Wortstellung, zum
Gedanken Cic. Cat. 1, 1, 1; 4, 1, 2.
iero - recepero - mor. est, wenn
das Eine einmal eingetreten sein
wird, folgt nothwendig das Zweite;
das Erste ist in die Zukanft verlegt,
weil es nach dea bisher gemacbten
Erfahrnngen erst za erwarten ist,
in moriendum est nicht eine be-
stimmteGegenwart bezeichnet, son-
dern die an iero - recepero sich an-
schliessende nothwendige Folge,
vgl. 6, 40, 18 : parum est - nisi tra-
xeris ; 5, 44, 7 u. a, — ree. - comis.,
Terent. Eao. 3, 1, 51: intromitta-
mus comisatum.
5-6. praeter d. f Sali. I. 14, 17.
— perisse entweder eigentliches
praeteritum, s. 37, 19, 5, oder es ist
wie 39, 14, 8 gesagt, s. 32, 21, 32;
Cic. Offìc. 2, 7, 23: quem quisque
periisse expetit. — si me, davor
haben die spateren Hss. sed, was
jedoch zugesetztsein kann. — mo-
do, 39, 53, 10. —futura bat sich
an sua angescblossen, welcbes als
Substant. : ihr Eigenthum, zu neh-
men ist, da auf das persò'nliche re-
gem das Nentrom kauin bezogen
werden konnte; 44, 24, 2: ini-
mica inter se esse Uberam Civita-
tern et regem ist wegen der Stel-
lnng von mimica and weil bier die
Subst. als allgemeine B egriffe za
nehraen sind, verschieden. Uebri-
gens ist sua in Bezug auf regem
etwas anders za fassen , als za re-
gnum. — si quid etc. Uebergang
za dem neaen Grande, der freilich
nicht sehr fiir den Redenden spricht.
7-10. at: dahastja aber, Ein-
wurf des Gegners. — vidisti: dass
das nicht so sei, hat der gestrige
Tag gezeigt. — imp. mil. in me ha-
ben die spateren Hss., eine bei L.
auch sonst sich findende Wortstel-
luog, 1, 50, 3. — princip., e. 3; 44,
a. Gh. 182.
LIBERXXXX. GAP. 10. 11.
129
et fortunae posuerunt et in eo, qui omnia apud Romanos potest?
ncque hercule istum mihi tantum fratri maiori, sed prope est, ut
tibi quoque ipsi, regi et patri, praeferant iste enim est, cuius 9
beneficio poenam tibi senatus remisit , qui nunc te ab armi* Ro-
mania protegit, qui tuam senectutem obligatam et obnoxiam adu-
Iescentiae suae esse aequum censet. prò isto Romani stant, prò 10
isto omnes urbes tuo imperio liberatae, prò isto Macedones, qui
pace Romana gaudent. mihi praeter te, pater, quid usquam aut
spei aut praesidii est?"
„Quo spectare Mas litteras ad te nunc missas T. Quinctii 11
credis, quibus et bene te consuluisse rebus tuis ait, quod Deme-
trium Romam miseris, et bortatur, ut iterum et cum pluribus
legatis et primoribus eum remittas Macedonum? T. Quinctius 2
nunc est auctor omnium rerum isti et magister. eum sibi te ab-
dicato patre in locum tuum substituit. illic ante omnia clandestina
concocta sunt Consilia, quaeruntur adiutores consiliis, cum te 3
plures et principes Macedonum cum isto mittere iubet. qui bine
integri et sinceri Romam eunt, Philippum regem se habere cre-
dentes, imbuti illinc et infecti Romanis delenimentis redeunt. De-
16, 4. — mihi, da za ist praeferunt
aus praeferant zu denken. — prope
e, ut, s. 2, 23, 14; ib. 65, 6. — regi,
viell. ist nach alten Ausgaben et
regi zu lesen, da regi od. et regi
in den spateren Hss. fehlen. — be-
ne/, poeti., 39, 47, 11. — oblig,,
verpflichtet fdr seine Gefólligkeit
und so abhangig von ihm. — prò
- stant, 38, 25, 8 ; 23, 8, 3 : cum
quo - prò Romana so eie tate stete-
rat. — omnes urb., man siebt nicht,
was dieses fdr einen Einfluss habe,
wenn niebt etwa daran gedacht
wird, dass sie von Perseus wieder
noterworfen za werden furcbten.
— qui gaud., s. 39, 53, 2. — mini
ete. geht auf dea Hauptgedanken
§ 2 zuruck»
11*. 1-3. Demetrius, gestiitzt
auf die Romer, hegt hochverrathe-
rische Piane. — nunc miss,, der
Brief ist viell. absichtlich friiber
von L. iibergangen, s. 39, 48, 1;
aber von Polyb. erwahnt 24, 3: ó
ók TCtoq ixxaXeoàfjiGVog tò [jlu-
qccxiov xaì 7TQopipaGag sìg Xóyovg
Tit, Liv. IX.
ànoQQrJTOvg - ròv yàg viavttixov
Ì\pvxay(óyt)06V ég avxtxa fiala
OvyxajaaxsvacFÓVTtaV avrqj 'Pto-
fiatmv rrjv fìaOtXtCav rovg ài 7i€-
qì ròv tpCXiJtnov rjQé&éOe yQaxpag
Ì£ avrijg tòv /ÌnyLÌ\XQiov ànoGriX-
Xsiv nàXiv èig rrjv 'Pwpriv, vgl. L.
e. 20, 6. — et primor., und zwar
nsw., wie § 3, vgl. Polyb. 1. 1.:
farà tcSv (plXoov àg TrXetGTwv xal
XQrjOifjHOTàTODV. — auctor, von ibm
gebt Alles aus und er giebt ihm an,
was und wie er es zu thun babe
(magister). — ùHe nach dem Zu-
sammenhange: bei und von Quin-
ctius, sonst konnte man auch: zu
Rom denken. — ante, Adverbium,
nicht mit omnia zu verbinden. —
concocta, verstarktes coquere, wel-
ches L. sonst in dieser Bedeutung
(anders ist concoquere 4, 15, 7 ge-
braucht) verwendet, s. jedoch Cic.
Harusp. resp. 26, 55 : nocturnis vi-
giliis iustitium illud concoctum et
meditatimi est. — integ. et sinc,
unversebrt, so dass ihnen nichts
fehlt ; rein, so dass nichts Fremdes,
Schadliches beigemischt ist. — de-
9
130
LIBER XXXX. CAP. 11.
a. u. 572.
metrius iis unus omnia est, eum iam regem vivo patre adpellant
4 haec si indignor, audiendura est statini non ab aliis solum, sed
5 etiam a te, pater, cupiditatis regni crimen. ego vero, si in medio
ponitur, non agnosco. quem enim suo loco moveo, ut ipse in
eius locum succedam? unus ante me pater est, et, ut dia sit,
6 deos rogo, superstes — et ita sim , si merebor, ut ipse me esse
7 velit — hereditatem regni, si pater tradet, accipiam. cupitregnum,
et quidem scelerate cupit, qui transcendere festinat ordinem aeta-
tis, naturae, moris Macedonum, iuris gentium. „obstat frater
maior, ad quem iure, voluntate etiam patris, regnum pertinet;
8 tollatur: non primus regnum fraterna caede petiero; pater senex
et [Olio] solus [orbatus] de se magis timebit, quam ut filii necem
ulciscatur. Romani laetabuntur, probabunt, defendent factum."
9 hae spes incertae, pater, sed non inanes sunt. ita enim se res
10 habet: periculum vitae propellere a me potes puniendo eos, qui
lenim., 39, 11, 2. — omnia -est,
21, 15, 1: captivi miUtum praeda
fuerant, vgl. Lucro. 3, 108: omnia
Caesar erat, wo aber die Stellung
derWorte denSingularveranlasste,
Ov. Met. 8, 636: tota domus duo
sunt; ib. 1, 292. — iam t jetzt schoo
— - bei Lebzeiten usw.
4-6. Mein Verfahren ist eia ganz
anderes, und docb werde icb ver-
dachtigt. — indign. , e. 23, 1 ; 24,
8, 17 u. a. — audiend., e. 9, 1. —
in med, pon., wenn der Vater mi eh
nicht fdr schuldig erklàrt, die Be-
schuldigong nur im Allgemeinen
ausgesprochen wird oboe Beziehuog
auf eioen bestimmten Schuldigen,
das probabile ex causa, vgl. 26, 48, 9 ;
Cic. Cael. 20, 49: mulìerem nuUam
nomino, in medio relùiquam. — non
agnosco, ich weise die Anschuldi-
gung zurtick, wie crimen non agno-
scere, Cic. Rab. 6, 18; Tac. Ano. 6,
8: fortasse minus expediat agno-
scere crimen quam àbnuere ; es soli
nicht gesagt werden, er werde es
einraumen , weon man ihn geradezu
beschuldige, aber er will dem Vater
nicht geradezu widersprechen. —
merebor, ut, s. 7, 21, 6; Cic.
Verr. 4, 60, 135; Plaut. Bacco. 5,
2, 66; ahnl ich dignus videtur, ut.
7-10. Der Plao des Demetrius.
- cupit, nur der usw. — et quid.,
e. 13, 2; 8. — transc, e. 9, 9. —
obstat etc, Gedanke des Demetrius.
petiero, es wird sich zeigeo, dass;
ich werde nicht der erste seio , der
- hat, 28, 44, 18: Verg. Aeo. 2, 581 :
occiderit Prìamus. — filio sol. orb.,
obgleich L. tautologischeAusdrticke
sonst niebt immer meidet, so zeigt
docb die Stellung von solus, dass
entweder dieses oder filio orbatus
Glosserò sei, s. 5, 41, 4. — magis
- quam ut, die Furcht wird in ho-
herem Grade da sein , als dass er -
konnte, solite ; die Grosse der Furcht
wird es niebt zur Racbe kommen
lassen, vgl. Tac. Ann. 1, 52: magis
adornata - quam ut; wie quam ut
nach einein Comparati v folgt, e. 56,
1; 38, 34, 4 u. a., etwas verschie-
den ist potius quam ut, s. 2, 34, 4.
9-10. Schiusa, aber an das IN a eh -
x ste angekniipft. — incertae - inan.,
wenn aucb der Ausgang, Erfolg un-
sicher ist, so fehlt es docb der Hoff-
nung nicht an Grand, Demetr. sieht
die Moglichkeit, dass - sich ver-
a. Gh. 182.
LIBER XXXX. CAP. 11. 12.
131
ad me interficiendum ferrum sumpserunt; si facinori eorum sue-
cesserit, mortem meam idem tu persequi non poteris."
Postquam dicendi finem Perseus fecit, coniecti eorum, qui 12
aderant, oculi in Demetrium sunt, velut confestim responsurus
esset. deinde diu fuit silentium, cum perfusum fletu adpareret 2
omnibus loqui non posse, tandem vicit dolorem ipsa necessitas,
cum dicere iuberent, atque ita orsus est. „ omnia quae reorum 3
antea fuerant auxilia, pater, praeoccupavit accusator. simulatis
lacrimis in alterius perniciem veras meas lacrimas suspectas tibi
fecit cum ipse, ex quo ab Roma redii, per occulta cum suis con- 4
loquia dies noctesque insidietur, ultro mibi non insidiatoris mo-
do, sed latronis manifesti et percussoris speciem induit. periculo 5
suo te exterret, ut innoxio fratri per eundem te maturet perniciem.
perfugium sibi nusquam gentìum esse ait, ut ego ne apud te qui-
dem spei quicquam reiiquum habeara. circumventum , solum, 6
inopem, invidia gratiae externae, quae obest potius quam prodest,
onerat. iam illud quam accusatorie, quod noctis huius crimen
miscuit cum cetera insectatione vitae meae, ut et hoc, quod iam 7
TOirklichen werde. — ita etc, s. 5,
5, 9 u. a. — persequi, Cie. de domo
19, 49: mortem persequi u. a.
12. 1-2. velut ohne si, s. 2, 36,
1 ; im Vorhergeh . liegt der Begriff
der Erwartung; deinde, als diese
nicht erfiillt wurde , das nicht ein-
trat, erkanDte man den Grand und
schwieg; im Folg. wird mit veràn-
dertem Sabjecte fortgefahren. —
cum iub. Umschreibung der neces-
sitas, s. 37, 5, 1.
3-6. Das hinterlistige Verfahren
dea Gegners. — fuerant, in Bezug
auf die bereits vollendete Rede dea
Perseus, wir wiirden das Imperf.
brauchen, vgl. e. 38, 9; 32, 12, 3;
Cic. Veri*. 3, 69, 163 u. a. — simu-
latis, nicht uno darch dieselben Mit-
leid za erregeo, wie sottst der An-
geklagte, sonderò um diesen zu ver-
derben. — ultro miài etc., er, der
angegriffen za sei» sica stellt, ver*
fabrt angritfsweise gegen mich and
asw., 1, 5, 3: ultro accusantes;
3, 65, 11; 21, 1, 3; beide Worte
siad besser zum Folgenden za neh-
men als zom Vorhergeh., weil naeh
ipse der Zusatz von ultro nicht no-
tbig ist, wohl aber demselben pas-
send gegeniibersteht, miài za insi-
dietur erganzt oder dieses absolut
genommen werden kann, wàhrend
induit obne dasselbe nur auf Per-
seus auch als Object (sibi) bezogen
werden konnte. — reiiquum, s. Te-
rent. Andr. 25 prol. : ecquid speisit
reiiquum, haben mehrere Hss., an-
dere reliqui, was oeben spei sehr
hart wàre; Gelenius bat reUquae,
ungewiss, ob nacb Hss., ahnlich ware
37, 23, 11, vgl. 10, 16, 6; 4,27,6;
32, 13, 12. — solum, e. 11, 8. —
invid. gr. exter., Erbitterung iiber
die Gunst, in der er bei - stehe.
Uebrigens konnte das von § 4: ere
quo - bis onerat geschilderte Ver-
fahren der Angeklagte ebenso wie
der Anklager anwenden; L. scheint
es nach der asyndetischen Anrei-
bung an simulatis etc, als et was dem
ersteren Zukommendes za betrach-
ten, das der Anklager missbrauche.
6-8. Perseus hat ein nicht er-
wiesenes Verbrechen als Beweis
far ein anderes, ebenso unsieberes
benutzt, einen Girkel im Beweise
gemacht. — iam, schon sogleich an-
9*
132
LIBER XXXX. CAP. 12.
a. a. 572.
quale sit scies, suspectum alio vitae nostrae tenore faceret et illam
vanam criminationem spei, voluntatis, consiliorum meorum no-
8 cturno hoc fleto et composito argumento fulciret? simul et illud
quaesivit, ut repentina et minime praeparata accusatio videretur,
9 quippe ex noctis huius metu et tumultu repentino exorta. opor-
tuit autem, Perseu, si proditor ego patris regnique eram, si cum
Romanis, si cum aliis inimicis patris inieram Consilia, non expecta-
tam fabulam esse noctis huius, sed proditionis [meae] ante me
10 accusatum ; si illa separata ab hac vana accusatio erat invidiamque
tuam adversus me magis quam crimen meum indicatura, hodie
11 quoque eam aut praetermitti aut in aliud tempus differri, ut per
se quaereretur, utrum ipse ego tibi an tu mihi, novo quidem et
12 singulari genere odii, insidias fecisses. ego tamen, quantum in
hac subita perturbatone poterò, separabo ea, quae tu confudisti,
13 et noctis huius insidias, aut tuas aut meas, detegam. occidendi
fangs, wie iamprimum, anders im
Foìg. — accusatorie, s. zu e. 9, 13.
— celerà gehort, wie der Gegen-
satz zeigt, zuvitae: dem, was ich
soost im Leben gethan habe. — te-
nore, 44, 13, 13. — compos., kiinst-
lich zurecht gelegt, nicht sehr ver-
schieden von fictae. — argument.,
wie der Stoff, die Fabel za einem
Drama, 3, 44, 9 : notam indici fa-
bulam, quippe apud ipsum aucto-
rem armamenti peregitì 3, 10, 10;
7, 2, 8 ; daher § 9: fabulam, vgl. e.
15, 1: noctuma fabula: erdichtete
Àngabe von etwas, was in der Nacht
gesebehen sein soli, 38, 56, 8; in
der Bedeutung: Beweis wiirde ,/Scfo
dazu weniger passeri. — simul et
etc, ein dritter Punkt, in dem er
accusatorie verfahren war. — praep.
e. 15, 13; 28, 43, 1. — repent, wol
absichtiich wiederholt.
9-12. Die Art wie er in der
Widerlegung verfahren will. — o-
portuit- si -eram, s. 37, 36, 4; 3,
67, 3; Cic. Verr. 3, 39, 88, vgl. 5,
52, 12; 45, 37, 3. — non expect.
esse, 32, 21, 32; Cic. Or. 3, 14, 54:
quaesita - audita esse debent; Fam.
13, 10, 4; iinFoJg. heisst es prae-
termitti. — meae ist iiberfliissig;
man erwartet eher iam oder multo.
— separai, ab h. vana ist unsieber,
die Mz. Hs. batte separata ac vana,
die iibrigen criminosa ac vana, was
jedoch niebt passend ist. si vertritt
sin, 29, 20, 8, und ist nicht in nisi
zu andern: wenn icb wirklich ein
Hochverrather war - wenn dieses
aber eine baare Beschuldigung ist.
— crimen, wie sonst mebr beiSpàte-
ren : Verbrechen, s. 4 1, 25, 6 ; Cic. Or.
2, 48, 199 ; Cael. 25, 6 1 : scelerum at-
que criminum. — hodie quoq. eam
ist so vera oges teli t, dass es auf
beide Satze mit aut bezogen wer-
den muss, obgleich dann die Gegen-
iiberstellung derselben darch aut
nicht genau ist, da das in aliud t.
differri das hodie praetermitti ein-
schliesst; viell. ist der Sinn: du
hattest auch beate - ganz iiberge-
hen , oder, wenn da das nicht
wolltest, erklàren mìissen, dass du
es zu einer anderen Zeit zar Spra-
che bringen wiirdest. — per se
quaer., nach Madvig, die Hss. haben
persequeretur, gewobnlich wird per-
spiceretur gelesen. — novo - odii,
da nach der Entfernung jenes Mo-
tiva kein Grand zum Hasse vorlag.
— tamen in Bezug auf miscuìt § 6,
dem confudisti entspricbt und jenen
Gedanken wieder aufnimmt.
a. Oh. 188.
LIfiER XXXX. CAP. 12.
133
sui consilium inisse me videri vult, ut scilicet maiore fratre sub-
lato, cuius iure gentium, more Macedonum, tuo etiam, ut ait,
iudicio regnum est futurum, ego minor in eius, quem occidissem,
succederem locum. quid ergo illa sibi vult pars altera orationis, 14
qua Romanos a me cultos ait atque eorum fiducia in spem regni
me venisse? nam si et in Romanis tantum momenti credebam
esse, ut quem vellent inponerent Macedoniae regem, et meae tan- 15
tum apud eos gratiae confidebam, quid opus parricidio fuit? an
ut cruentum diadema fraterna caede gererem? ut illis ipsis, apud 16
quos aut vera aut certe simulata probitate partam gratiam habeo, si
quam forte habeo, exsecrabilis et invisus essem ? nisi T. Quinctium 17
credis, cuius virtute et consiliis me nunc arguis regi, cum et ipse
tali pietate vivat cum fratre, mihi fraternae caedis fuisse auctorem.
idem non Romanorum gratiam solum, sed Macedonum iudicia ac 18
paene omnium deorum hominumque consensum conlegit, per quae *
omnia se mihi parem in certamine non futurum erediderit; idem, 1$
tamquam in aliis omnibus rebus inferior essem, ad sceleris ultimam
spem confugisse me insimulat. vis hanc formulam cognitionis] 20
13-20. Die Beweisfubrnng ent-
halt Widerspriiche. — iure geni.,
s. e. 9, 8. — quid s. v., 44, 12, 1 :
quidnam sibi clamor vellet, sonst
bei L. mehr von Personen, s. 32,
25, 10; 3, 35, 5 u. a. — an etc,
eio selbstverstandlicher Grand, dass
es nicht so sei. — nisi, wie nisi
forte, s. 39, 4, 12: es miisste denn
sein, dass usw. — virtute et cons.,
mit regi ist zunachst consiliis ver-
bunden, s. Ter. Eud. 1, 1, 13: eam
rem Consilio regere non patris, za
consiliis enthalt virtute eine attri-
butive Bestimmung: durch dessen
treffliche Ratbschlage, sk 39, 5, 5;
6, 17, 2: in Ubertatem oc lucerna 8,
33, 11 : vox et indignaiio ; Cic. Legg.
3, 16, 36: isto animo ac virtute,
and ist, wie das folg. pietate und
der ganze Ton der Rede zeigt, iro-
nisch zu nehmen ; Andere vermuthen
statt virtute entweder auctoritate,
s. e. 11, 2; Tac. Dial. 36: cum se-
natura Consilio et auctoritate rege-
rent, odernutu (Doeringa. Madvig)
oder hortatu. — et ipse, wie nach
der ironischen Voraussetzung De-
metritts mit Perseas, s. 29, 23, 10;
34, 9,9. — paene etc., viell. ist
nach den Andeatungen spaterer
Hss. deorum paene omnium hom.
za lesen, da kein Grand vorliegt in
der gebraachlichen Formel, s. 3,
17, 5; 9, 26, 18 a. a., paene durch
die Stellung so hervorzuheben. —
conleg.y faat muhsam zasammenge-
lesen. — crediderit, wie § 5: ait,
wàhrend er glaabt (za glaaben vor-
giebt), ich batte Alles auf meiner
Seite, bringt er doch die Bescfaaldi-
gung vor, dass ich, als ob ich nir-
gends Hiilfe batte, meine Hoffnung
usw., er widerspricht sich also
selbst. Madvig hàlt crediderim fìir
nothwendig, allein e. 10, 5-10 bat
Perseus seine Ueberzeagang ausge-
sprochen oder es vorgegeben , dass
er in den an a. St. bezeichneten
Pankten Demetr. nachstehe, nicht
die seines Gegners, vgl. e. 5, 2; 13;
39, 53, 2 ; and im Folg. tamquam -
essem wird , wenn aach in anderer
Form, gleichfalls die Ansicht des
Perseus ausgesprochen. — idem
entspricht idem § 18; nachdriick-
licher als idem qui. — formul.
cog., s. 39, 25, 6: der Vater
134
LIBER XXXX. GAP. 12. 13.
. a. u. 572.
esse, ut uter timuerit, ne alter dignior videretur regno, is consi-
18 lium obprimendi fratris iudicetur cepisse? Exsequamur tamfen
quocumque modo conficti ordinem criminis. pluribus modis se
petitum criminatus est et omnes insidiarum vias in unum diem
2 contulit. yolui interdiu eum post lustrationem, cum concurrimus,
et quidem, si diis placet, lustrationum die, occidere; volui, cum
ad cenam invitavi, veneno scilicet tollere; volui, cum comisatum
3 gladiis adcincti me secuti sunt, ferro interficere. tempora quidem
qualia sint ad parricidium electa vides : lusus, convivii, comisatio-
nis. quid? dies qualis? quo lustratus exercitus, quo inter divi-
sam victimam, praelatis omnium, qui umquam fuere, Macedoniae
regum armis regiis, duo soli tua tegentes latera, pater, praevecti
4 sumus et secutum estMacedonum agmen — , hoc ego, etiam si quid
antea admisissem piaculo dignum, lustratus et expiatus sacro,
tum cum maxime in hostiam itineri nostro circumdatam intuens,
parricidium, venena, gladios in comisationem praeparatos voluta-
barn in animo , ut quibus aliis deinde sacris contaminatasi omni
~>
soli (als Prator) dem Richter fur
die Untersuchung and Entscheidung
die Formel geben: si paret Perseo
timuisse, condemnato (consiliutn
cepisse iudicato) , si non paret ab-
solvilo. — uter ist relativ.
18. 1-3. Obgleich die Aoschul-
digung schlecht genug erdichtet ist
und sefaon von selbst in si eh zer-
fàlit, so soli doch nachgewiesen
werden, welche Unwahrscheinlich-
keiten und Widerspriiche sie ent-
halt 1) in Rucksicht aof die Zeit,
2) auf die angenommenen Mord-
plane. — quocumq. modo, 1, 3, 3,
gehort nur zu conficti. — ordinem,
s.c. 14,10; 55,5, vgl. 28,28, 8: viam
constiti scelerati, sed non ad ulti-
mimi dementis exquiro. — vias, e.
4, 14. — si d. plac, um das Schreck-
liche, Unerhorte zu bezeiebnen, s.
39, 36, 14 ; 38, 47, 3 ; 4, 3, 9. Mad-
vig will et quidem - die nach con-
tulit setzen und diem schreiben;
da&n aber wiirde die Frage § 3:
qualis dies noch auffallender sein,
als sie jetzt sehon ist, wo jener Zu-
satz nur als ein untergeordnetes
Moment der ersten Annahme er-
scheint; aucb stand der concursus
mit der lustratio in Verbindung,
nicht aber die invitatio u. comisa-
tio. — veneno, weil Perseus dieses
niebt gesagt hat , so ist scilicet hin-
zugefiigt, da er nur an dies e Art der
Ermordung wahreod der Mahlzeit
gedacht haben kann , vgl. zur Sacbe
Cic. Dei. § 19 E, Cael. 23, 56 ff.
3-4. quidem, schon die einzel-
nen Zeitmo mente (concursus, cena
usw.) sind unpassend gewablt, nun
gar der Tag! — quid, Andeutung
der Verwunderung, s. 5, 5, 8 ; 28,
41 , 12. — umquam, um auch niebt
den unbedeutendsten zu ubergehen,
s. 33, 3, 4; 6, 14, lt; 24, 40, 12.
— regum - regiis , absichtlich zu-
sammen gestellt s. 1, 10, 6. — duo
soli zum Subject in sumus gehb'rig,
s. e. 6, 4. — piaculo d., s. e. 37, 2 ;
zu39, 18,8; 1,26, 13; 29, 18,9,
Preller 117. — et expiat, Folge
der lustratio. — tum e. max., &. e.
32, 1 ; 33, 9, 3: gerade in dem Mo-
mente als. — circumd., auf beiden
Seiten des Weges hingelegt. — in
- intuens, 3, 69, 3. — in comis., fur
dieselbe. — ut quibus, die Frage
fordert eine Verneinung: um etwa
durch irgend welche andere? d. h.
a. Ch, 182.
LIBER XXXX. CAP. 13. 14.
13&
scelere mentem expiarem? sed caecus criminandi cupiditate ani- 5
mus, dum omnia suspecta effìcere vult, aliud alio confundit. nam 6
si veneno te inter cenam tollere volui, quid minus aptum fuit
quam pertinaci certamine et concursu iratum té effìcere, ut merito,
sicut feristi, invitatus ad cenam abnueres? cura autem iratus 7
negasses, utrum, ut placarem te, danda opera fuit, ut aliam quae-
rerem occasionem, quoniam semel venenum paraveram, an ab 8
ilio Consilio velut transiliendum ad aliud fuit, ut ferro te, et qui-
dem eo die, per speciem comisationis occi(}erem? quo deinde 9
modo, si te metu mortis credebam cenam evitasse meam, non ab
eodem metu comisationem quoque evitaturum existimabam?"
„Non est res, qua erubescam, pater, si die festo inter aequa- 14
les largiore vino sum usus. tu quoque velini inquiras, qua laetitia, 2
quo lusu apud me celebratum hesternum convivium sit ilio etiam,
pravo forsitan, gaudio provehente, quod in iuvenali armorum
certamine pars rfostra non inferior fuerat. miseria baec et metus 3
crapulam faeile excusserunt; quae si non intervenissent, insidia-
tores nos sopiti iaceremus. si domum tuam expugnaturus, capta 4
domo dominum interfecturus eram, non temperassem vino in
unum diem, non milites meos abstinuissem? et ne ego me solus 5
ich batte gar nicbt daran denken,
es beabsicbtigen konnen, durch an-
dere, s. zu 4, 49, 15; 44, 39, 5. —
mentem, Gewissen.
5-8. aliud a. e, verwirrt Eìds
durcb das Andere, macht es unklar
and UDsicher. — efficere, 39, 51,
6. — semel, da ich mir nicbt die
Miihe nehmen wollte das Gift wie-
der zu bereiten, s. 25, 6, 16; 33, 36,
10, vgl. 42, 17, 6. — eo die hat die
Mz. Hs., die iibrigen nur eo, es
wàre gesagtwie 30, 19, 12; 36, 36,
3; doch erwartet man eo ipso die,
oder nach Madvig eodem die, —
credeb., konnte icb glaubea.
14. 1-4. DasFoIg. schliesst sich
an das zoletzt Erwabnte, comisa-
tionem, den wicbtigsten Punkt der
Anklagean, undweistzunachstnacb,
wie ganz unwahrscheinlich es sei,
dass Perseus in seinem Hause habe
ermo rd et werden sollen. — non ex
r, q., gewohnlicber ist non est, quod,
cur. — si etc, Umschreibung von
res, qua, s. 36, 35, 1, — largo vino,
was in Macedonico uberhaopt nicbt
ungewohnlich war, s. Athenaeus 3,
91 p. 120; ib. 4, 1 p. 128. — quo-
que sebeint sich darauf zu beziehen,
dass aucb Perseus iiber das Verhal-
ten der Schmausenden Erkundigun-
gen eingezogen batte. -«- lusu, hei-
teres, barmloses Treiben. — forsit-
an, als Adverb., 9, 11, IB; 26, 13,
14: eine vielleicht schlechte (aber
zu entschuldigende). — proveh., ab-
solut, wie 2, 50, 5. — iuvenal., e.
7, 2. — miseria, oft von dem Ange-
klagten gebraucht. — eram, der ln-
dicativ nur im Nebensatze, s. Gic.
Att. 13, 27, 1 ; Div. 2, 8, 20; Sest.
24, 54 u. a., vgl. e. 12, 9. — non im
Nachsatze, und mit Nacbdruck an
die Spitze gestellt, s. Cic. Quinct.
16, 53; Fin. 5, 14, 40 u. a. — vino
temp., Gegensatz zu largiore vino;
das Object zu abstinuissem giebt
der Zusammenhang. — milites, viell.
commilitone* ; Gron. verm. sodale*.
136
LIBERXXXX. GAP. 14.
a. u. 572.
lumia simplicitate tuear, ipse quoque minime malus ac suspicax
frater „nihil aliud scio" inquit, ,,nìhil arguo, nisiquod cum ferro
6 coraisatum venerunt." si quaeram, linde id ipsum scias, Decesse
erit te fateri, aut speculatorum tuorum plenam domum fuisse
meara aut illos ita aperte sumpsisse ferrum, ut omnes viderent
7 et ne quid ipse aut prius inquisisse aut nunc criminose argumen-
tari videretur, te quaerere ex iis, quos nominasset, iubebat, an
ferrum habuissent, ut tamquam in re dubia, cum id quaesisses,
8 quod ipsi fatentur, prò convictis haberentur. quin tu illud quaeri
iubes, nam tui occidendi causa ferrum sumpserint, num me au-
ctore et sciente? hoc enim videri vis, non illud, quod fatentur et
9 palam est. et sui se tuendi causa sumpsisse dicunt. recte an
5-7. Die Anklage trifft das nicht,
worauf es alleia ankommt. — sim-
p&ctftfteUnbefangenheit, die bei dem
Kedner wahr, bei Perseus erheu-
chelt ist. — ipse quoq., weil der
folg. Satz io Bezug auf ego solus
tuear dea Gedanken enthalt: es
wird sich zeigen, dass auch der Brn
der io seiner Arglosigkeit dazu bei-
tragt micb zu scbiitzen durch das,
was er als Beweis vorbringt, so
dass der zweite Satz etwas A e Imi -
liches aber Bedeutenderes za dem
ersteo binzufrigt. — ac susp., nicbt
aut, weil malus u. suspicax eng
verbunden werden sollen: der bei
seiaer Gutherzigkeit ganz arglose,
nar das Folg. za wissen vorge-
beode. — nisi quod = itisi id, quod,
daher nicht der acc. e. inf., der zu
erwarten ware, s. 38, 49, 11, wo:
quod - hoc si ipsi tacuerint, vos sci-
tur os - non credunt? za lesen ist;
nisi quod vertritt die Stelle eines
substantivischea Objectes, s. Cic.
Fam. 9, 16, 3. — si quaer. età, der
Beweis far das Vorhergeh. minime
mal. ac suspicax., das Motiv zu
diesem Verfahreo § 7. Uebrigens
fehìt te fateri io den bekanntenHss.,
und es ist unsicher, ob es Gelen.
aus der Mz. Hs. genoiumen hat,
viell. ist Dur quaeram {si fehlt in
den jungeren Hss.) unde scieris?
necesse erit aut etc. za lesen , vgl.
8, 13, 15; 25, 6, 22; Cic. Fin. 4, 25,
69; Sest. 19, 43 a. a., den Begriff
des fateri besonders auszadriickeu
warwenigstens nicht durebaus noth-
wendig, s. Cic. Tose. 1, 11, 23:
tnors aut malumsit etc, ib. 21, 49:
cur non sit; Tac. Dial. 36; L. 21,
59, 11. — et, und noch dazu. —
criminose wie e. 12, 6 accusatorie,
-— an, s. 31, 48, 6; 41, 2, 6; da-
gegen folgt § 8 das bei friiheren
Schriftstellern gewohnliche num,
8-9. quin, s. 8, 32, 6; nur atff
die beiden im Folg. erwahnten
Punk te kam es an, wenn ein ver-
brecherischer Pian des Demetrius
erwiesen werden solite. — auctor,
wenn er den Befebl gegeben hatte,
war er derSchuldige, s. 29, 20, 5. —
sciente, es wusste, dass sie den
Mord begehen wollten und dieses
billigte, sciens dolo malo so han-
delte. — hoc vertritt den Gedanken:
me auctore ferrum sumpsisse, vgl.
35, 32, 2. — quodfat., s. Cic. Mil.
6, 15; 21, 57; zum Folg. ist quod
als Nominativ zu denken, s. 9, 1,9;
10, 26, 6. Im Folg. verm. Gron.
(et palam est) sui— sumpsisse recte;
Madvig ei sui; Ruperti at sui,
wenn et ricbtig ist, kann es wie bis-
weilen in Scbliissen, wo es den Un-
tersatz einfiibrt, = atqui genommen
werden, s. Cic. Tusc. 3, 4, 9; ib. 5,
17, 49; den Schluss: folglicb babe
icb den Pian dicb ermorden zu las-
sen nicht gehabt, binzuzufdgen war
nicbt nothwendig. — ' sui tuendi, wie
vorher tui occidendi, s. 21, 41, 1. —
a. Ch. 182.
LIBER XXXX. CAP. 14. 15.
137
perperam fecerint, ipsi sui facti rationem reddent; meam causam,
quae nihil eo facto contingitur, ne miscueris, aut explica, utrum
aperte an clam te adgressuri fuerimus. si aperte, cur non omnes io
ferrum habuimus? cur nemo praeter eos, qui tuum speculatorem
pulsaverunt? si clam, quis ordo consilii fuit? convivio soluto il
cum comisator ego discessissem, quattuor substitissent, ut sopì-
tum te adgrederentur, quomodo fefellissent et alieni et mei et
maxime suspecti , quia paulo ante in rixa fuerant? quomodo
autem trucidato te ipsi evasuri fuerunt? quattuor gladiis domus
tua capi et expugoari potuit?"
„Quin tu omissa ista nocturna fabula ad id, quod doles, 15
quod invidia urit, reverteris? „cur usquam regni tui mentio fit, 2
Demetri? cur dignior patris fortunae successor quibusdam vide-
ris quam ego? sur spem meam, quae, si tu non esses, certa erat,
dubiam et sollicitam facis?" haec sentit Perseus, etsi non dicit; 3
haec istum inimicum, haec accusatorem faciunt; haec domum,
haec regnum tuum criminibus et suspicionibus replent. ego au- 4
sui facti, davor ist za denken : will
ich nicht entscheiden, s. e. 36, 4,
and weil reete an perp., oicht wohl
von rationem reddent abhangig ge-
macht werden konnte, ist sui facti
eingeschoben. — ne mise, s. 29, 18,
9; im Folg. entspricht expUca;
mise: mische nicht eia, bringe nicht
in Beriihrung, statt admiscueris,
vgl. 21, 52, 5; ib. 7, 2. — aut expL,
etwas barter Uebergang za der
Nachweisang, dass nach dem, was
gescheben ist, eia Mordversach gar
nicht habe beabsiehtigt sein konnen.
10-11. ordo, e. 13, 1. — comi-
sator, wie § 3: nos insidiatores.
— quatt, subsist ist wol noch yon
cum abhangig za maeben, nicht als
Hauptsatz and Frage za fassen;
iibrigens wird nur voraasgesetzt,
dass sie hatten stehen bleiben miis-
sen, wenn sie nach der Annabme
des Anklagers den Mord hatten be-
gehen wollen, vgl. iiber cum 31, 38,
4; 38, 19, 3, dass sie es gethan hat-
ten, ist nicht erzahlt, s. e. 7, 9. —
evas, fuerunt, demvorhergeh.y^/ie/-
lisscnt entsprechend, erfordert der
Spracbgebraach (die Hss. habea
evas. fuerint) and das folg. potuti,
vgl. 5, 53, 9 u. a. Da evas. fuerunt
= non trucidati sunt, so ist ipsi uni
den Gegensatz za te za heben bin-
zagefiigt. Zar Sitaation vgl. 23,
9,7.
15* 1-3. NurNeid undMissgunst
sind die Moti ve zu der Anklage. —
noct. fab., e 12, 7. — invia, ur.,
durch Neid qnalt, in dir folternde
Missgunst erweckt, vgl. .§ 9; ge-
wohnlich wird invidiam ur. gelesen,
vgl. Naegelsbach § 134 p. 387. —
reverteris, dieses war von Perseus
gescheben, s. e. 9, 8; 11, 3; 9; der
Sion ist also wol: warum hast da
dich von - entfernt, die Erdicbtang
uberhaupt eingemischt, wie e. 12, 9f.
regni t, als des deinigen, als ob es
dir gehorte; im Folg. patris etc.
wird der Begriff regnum wieder
amschrieben and eine Steigerang
hinzagefdgt: dass Demetr. aucb far
wiirdiger der Herrschaft gehalten
werde. Gron. verm. regni ut tui
od. in regno tui; Madvig tilgt regni ;
doch ist wol an die Aeusseraogen
e. 10, 8 za denken. — sollicit, dass
ich sie niebt ohne Besorgniss hegen
kann. — facis , s. 9,38,17, vgl.
e. 13, 6.
/
138
LIBER XXXX* CAP. 15.
a. u. 572.
tem , pater, quem ad modum nec nunc sperare regnum nec am-
bigere umquam de eo forsitan debeam, quia minor sum, quia tu
me maiori cedere vis, sic iliud nec debui facere nec debeo, ut
5 indignus, te patre indignus, omnibus videar. id enim vitiis meis,
non cedendi cui ius fasque est modestia consequar. Romanos
obicis mihi et ea, quae gloriae esse debent, in crimen vertis.
6 ego nec obses Romanis ut traderer nec ut legatus mitterer Ro-
mani petii; a te missus ire non recusavi. utroque tempore ita
me gessi, ne tibi pudori, ne regno tuo, ne genti Macedonum es-
7 sem. itaque mibi cum Romanis, pater, causa amicitiae tu fuisti.
quoad tecum illis pax manebit, mecum quoque gratta erit; si bel-
lum esse coeperit, qui obses, qui legatus prò patre non inutilis
8 fui, idem bostis illis acerrimus ero. nec hodie, ut prosit mibi
Romanorum gratia, postulo, ne obsit tantum, deprecor. nec in
bello coepit, nec ad bellum reservatur; pacis pignus fui, ad pacem
retinendam legatus missus sum : neutra res mihi nec gloriae nec
9 crimini sit. ego si quid inpie in te, pater, si quid scelerate in
fratrem admisi, nullam deprecor poenam; si innocens sum, ne
4-5. Die Vertheidigung schliesst
sich an die Widerleguog der § 2
ausgesprochenen Behauptungen des
Gegners an; zunachst: ich musste
micb der Herrschaft wiirdig zeigeo.
— ambigere, mich dariiber in einen
Streit einlassen, 8. 1, 3, 2; 21, 31,
6. — quia tu m., e. 9, 8. — debui
- debeo, vgl. 29, 27, 2. — indignus,
der allgemeine Begriff, s. 27, 34, 8;
2!, 48, 6 u. a., wird gesteigert durch
te patre ind., § 2. — omnibus n. die
hier in Betracht kommen ; es ist zu-
nachst, oach § 6 : genti Macedonum,
andiese zudenken,doch scheinendie
Worte ansser der Beziehung auf
das Vorhergeh. auch den Gegen-
satz za § 2 : quibusdam videris za
eothalten. Die Worte selbst wer-
den versebieden interpungirt oder
gelesen, entweder: ind. te patre,
ind. omnibus, so da ss auch omnibus
Abl. wàre, wo man aber bonis omni~
bus oder Macedonibus omnibus er~
wartet, ;s. § 6; e. 12, 18: w dici a
Macedonum, vgl. 33, 21, 2; 10, 13,
13; dignum nobis, dignum parente,
oder indign. te patre omnibus ; Gron.
verni, indignus maioribus, s. Tac.
An. 4, 38; Grevier indignus tibi pa-
ter etc, s. e. 9,8; 11, 6; 12, 13;
Andere anders. — cedendi - mode-
stia, die Bescheidenheit, die sich
darin kund giebt, dass ich zuriick-
trete gegen usw., s. Gic. Rep. 2, 20,
35: largiendi benignitas; Fin. 3, 14,
45 : crescendi accessit), a. a.
6-8. Mein Verhalten gegen die
Romer verdiéot keinen Tadel. —
utroq. t, vgl. Cic. Lig. 2, 4. — ita
- ne, 39, 29, 5. — prò patre scheint
weder zu bedeuten: statt des V.,
noch unmittelbar mit non inutilis
in Verbindung za steben, Tac. Agr.
12: prò nobis utih'us, vgl. L. 4, 6,
2, sondern den Sinn zu haben: im
Dienste des Vaters, in der Thatig-
keit fur ibn. — neutra - nec - nec,
s. 31, 41, 7; zu sit 35, 48, 9. — re-
servatur, Versichcrung des Deme-
trius; die Mz. Hs. hat reservetur,
was an sich und neben coepit nicht
passend wàre.
9. Da ich unschuldig bin, ver-
diene ich keine Strafe. — deprecor,
will ich durch Bitten abwenden,
ai Gh. 182.
LIBER XXXX. CAP. 15.
139
invidia conflagrem, cum crimine non possim , deprecor. non 10
hodìe me primum frater accusat, sed hodie primum aperte, nullo
meo in se merito, si mihi pater succenseret, te maiorem fratrem
prò minore deprecari oportebat, te adulescentiae, te errori veniam
impetrare meo. [in eo] ubi praesidium esse oportebat* ibi exitium
est. e convivio et comisatione prope semisomnus raptus sum 11.
ad causa m parricidii dicendam. sine advocatis, sine patroni»
ipse prò me dicere cogor. si prò alio dicendum esset, tempus 12
ad meditandum et componendam orationem sumpsissem , cum
quid aliud quam ingenii fama periclitarer? ignarus, quid arces-
situs essem, te iratum et iubentem dicere causam, fratrem accu-
santem audivi, ille diu ante praeparata ac meditata in me oratione 13
est usus; ego id tantum temporis, quo accusatus sum , ad co-
gnoscendum, quid ageretur, habui. utrum momento ilio horae 14
accusatorem audirem, an defensionem meditarer? adtonitus re-
pentino atque inopinato malo, vix quid obiceretur intellegere
potui; nedura satis sciam, quo modo me tuear. quid mihi spei 15
esset, nisi patrem iudicem haberem? apud quem etiam si cantate
a fratre maiore vincbr, misericordia certe reus vinci non debeo.
aoders § 8 ; vgl. 34, 59, 6. — invi-
dia confi., vgl. 24, 26, 3; 39, 6, 4
u. a.
10-14. Entschuldigung der Un-
vollkommenheit seiner Vertheidi-
gong, da sie unvorbereitet einem
lange verfolgten Piane gegenuber
treten musate. — in se mer., ohne
etwas verschuldet zu haben, 31, 31,
13; Gurt. 8, 24, 30: quo suo me-
rito; Caes. B. G. 1, 14. — errori
von ven. impetrare: zu erlangen
suchen, abhangig, s. 3, 12, 8, vgl.
38, 13, 12. Im Folg. ist entweder
in eo, da ibi folgt, oder das Ietztere
unacht oder verdorben (eswird statt
in eo verni, sed od. nunc) ; anderer
Art sind Falle, wie41, 17, 8; 42, 47,
9; 37, 19, 8; zum Gedanken vgl. 38,
59, 7. — e conv., ohne Bezeichnung
der Entgegenstellung. — advocat.,
3, 44, 1 1 ; ib. 47, 1 ; patronis, um seine
Vertheidigung zu fuhren. Die Sitte
des rom. Forum ist aaf die vorlie-
gende Verhandlung Hbergetragen ;
do eh passt prò alio, wobei an einen
patronus zu denken, nicht zu der
Situation. — esset wird durch sum-
psissem in die Verga ngenheit gezo-
gen. — meditand., absolut, oft von
der Vorbereitnng der Redner ge-
braucht, vgl. § 14. — cum, obgleich
ich dann. — quid al. q., 4, 3, 2 ; 31,
13, 4 u. a. — quid, zu welchera
Zwecke, s. 5, 51, 3; 31, 39, 1. —
iubent., e. 8, 19; 12, 2. — dicere e,
raich zu vertbeidigen. — praepar.,
s. e. 12, 8; das Asyndeton sebeint
hier nicht motivirt, wahrscheinlich
ist ac od. et ausgefallen, s. § 12 me-
ditand.; Cic. Or. 2, 27, 118: com-
mentatione atque meditatione. —
cogn. q. ager., nicht zur meditatio,
sondern nur zu erkennen, um was
es sich handele. — utrum etc, zwi-
schen dem Einen und dem Andern
schwankend habe ich kaum die An-
schuldigungen verstehen konnen. —
nedum, 28, 40, 12.
15-16. Die peroratio. — pa-
trem, nicht einen strengen Richter,
vgl. Cic. Lig. 10, 30. — cantate,
an, in Rucksicht anf die Liebe, die
Philipp, gegen Perseus begt; eben
so misericordia, die der Redner von
ihm erwartet. In einigen Hss. fehlt
140
LIBER XXXX. CAP. 15. 16.
a. u. 572.
16 ego enim, ut me mihi tibique serves, precor, ille, ut me in secu-
ritatem suam occidas, postulai quid eum, cum regnum ei tradi-
deris, facturum credis in me esse, qui iam nunc sanguinerai meum
sibi indulgerà aequum censet?"
16 Dicenti baec lacrimae simul spiritum et vocem intercluserunt.
Philippus submotis iis paulisper conlocutus cum amicis pronun-
tiavit, non verbis se nec unius borae disceptatione causam eorum
2 diiudicaturum, sed inquirendo in utriusque vitam, mores, et dieta
3 factaque in magnis parvisque rebus observando, ut omnibus ad-
pareret, noctis proximae crimen facile revictum, suspectam ni-
miam cum Romanis Demetrii gratiam esse, haec vivo Philippo
velut semina iacta sunt Macedonici belli, quod maxime cum Per-
seo gerendum erat
4 Consules ambo in Ligures, quae tum una consularis provin-
cia erat, proficiscuntur. et quia prospere ibi res gesserunt, suppli-
5 catio in unum diem decreta est. Ligurum duo milia fere ad ex-
tremum fìnem provinciae Galliae , ubi castra Marcellus habebat,
venerunt, uti reciperentur orantes. . Marcellus opperiri eodem
6 loco Liguribus iussis senatum per litteras consuluit. senatus re-
matore. — in secur., der Zweck,
um diese zu erlangen. — in me, 42,
1, 7; 30, 12, 12 a. a. — iam, nunc,
sebon jetzt, ebe er nocb Konig ist;
34, 34, 2. — sanguinem - indulg. :
iiberlassen, indulgere fiodet sich
bei Spatere n mit dem sàchlichen
Object im Accus., s. Tac. Ann. 11,
20, Quinti). 12, 1, 2; wahrend in
der vorclassischen Zeit das person-
liche bisweilen in diesem Casus
steht, s. Terent. Heaut. 5, 2, 35 : te
indulgebant; die gewòhnliche Con-
struct. s. e. 5, 5 u. a. Die Hss. ba-
ben zum Theil sanguine meo, eine
Construct., die sich sonst nicht fin-
det, und nur etwa nach der Analo-
gie von satis facere aliqua re er-
klart werden kó'nnte.
16. 1-3. intercl, s. e. 24, 7; 23,
7, 3 5 34, 30, 2 u. a. — coni. e. am.,
wie der Richter mit seinem consi-
lium, vgl. 1, 49, 4. — vitam, mor.,
das Asyndeton, weil niebt Alles auf-
gezàhlt werden soli. — ut etc. ist
das Urtheil L.'s; der Konig hat die
beiden Bestandtheile der Klage ge-
sondert und versebieden beurtbeilt.
— haec vivo etc, vgl. 39, 23, 5. —
maxime miisste, wenn es richtig ist,
etwa auf Gentius, den Bundesge-
nossen des Perseus, s. 44, 23, be-
zogen werden , doch erwartet man
den Begriff: gerade, wie maxime
scbwerlich gebraucht wird, wol
aber cum maxime, und cum konnte
nach quod leiebt ausfallen; dass
cum wieder folgt, wiirde nicht so
sehr auffallen; Madv. verm. mox.
Wahrscheinlich ist der Stoff der
Rede in den Haoptsachen so wie das
Urtbeil § 3 Polybius entlehnt; das
Folg. e. 16-19 den romischen An-
«alisten.
16, 4-11. Ereignisse in Ligu-
rien und Hispanien.
4-6. consules, s. e. 1, 1, vgl* 39,
46, 6. — supplicano etc., der Be-
schluss setzt einen Bericht der Con-
suln, s. 39, 7, 7 voraus, der aber
iibergangen ist, wie an vielen an-
deren Steilen, s. 39, 2, 10; ib. 41,
5; 56, 3; 40, 38, 3; 53, 6 u. a.— ex-
trem. /., wo Ligurien an Gallien
a. Ch. 182.
LIBER XXXX. CAP. 16.
141
scribere M. Ogulnium praetorem Marcello iussit, verìus frisse
consules, quorum provincia esset, quam se, quid e re publica
esset, decernere: tum quoque non piacere, nisi per deditionem
Ligures recipi; et receptis arma adimi, atque eos ad consules
mitti senatum aequum censere.
Praetores eodem tempore, P. Manliùs in ulteriorem Hispa-7
niam, quam et priore praetura provinciam obtinuerat, Q. Fulvius
Flaccus in citeriorem pervenit exercitumque ab A. Terentio acce-
pit; nam ulterior morte P. Sempronii proconsulis sine imperio
fuerat. Fulvium Flaccum oppidum Hispanum Vrbicuam nomine 8
obpugnantem Celtiberi adorti sunt. dura ibi proelia aliquot facta,
multi Romani milites et vulnerati et interfecti sunt. vicit perse-
verantia Fulvius, quod nulla vi abstrahi ab obsidione potuìt. Cel-
tiberi fessi proeliis variis abscesserunt. urbs amoto ausilio eorum 9
grenzte, s. 35, 4, 1; 34, 56, 2. —
Ogubi. pr., s. 39, 56, 5, vgl. Becker
2, 2, 187 n. 43. — verìus, s. 39, 27,
3. — tum quoq., auch so, obgleich
es nicht nothig gewesen sei den Se-
oat zu beschicken, wolle man erkla-
ren, vgl, 36, 30, 6. Ande re bezie-
hen tum quoque etc. auf das Ver-
fabren des Marcellus 39, 54, 10 nnd
lesen tum q. non piacere sibi, per
ded. — recipi et etc. oder ri - reci-
piat (reciperet), da die Waffen nicht
immer den deditis abgenoraraen, s.
28, 34, 7 , oder ihnen wieder gege-
ben werden, s. 34, 20, 9; 39, 3, 3;
42, 8, 8; bisweilen auch nur Crei-
selo gefordert werden, s. e. 47, 10;
36, 40, 3. Wenn der Senat sich
so nicht iiber die Annahme der Li-
garer ansspricht, so kann dieses
nicht auffallen, da eine bestimmte
Anfrage an ibn iiber diesen Punkt
nicht vorhergeht. Da jedoch meh-
rere Hss. piacermi si und recipi et
haben, so ist besser mit Madvig
piacere, nisi- recipi; et za lesen,
wonacb der Senat das gewohnlicbe
Verfahren bei der deditio anordnet,
s. 39, 2, 1 ; 4. u. a. — et receptis
miisste bedeuten : auch oder ausser-
dem balte er fìir billig ; doch solite
man die Worte receptis a. adimi
eher mit dem Vorhergeh. verbun-
den erwarten, zu dem sie als Er-
gaozung gehoren. — atque eos etc,
der Senat bestimmt also, dass die
Ligurer an die Gonsuln geschickt
werden sollen; doch ist es nicht
recht klar, ob es nach der deditio
und Wegnahme der Waffen gè-
schehen, oder die Entscbeidung
dariiber ihnen iiberlassen werden
soli.
7-11. quam et pr. pr. 9 ein Ge-
dachtnissfehler L.'s, rgl. 33, 43, 5;
34, 10. — Terent, s. e. 2; 39,
41 ; 56. — nam , in Hisp. ulterior
konnte t das nicht gesebehen, denn
usw. — sine imp., ohne einen Ma-
gistrat cum imperio. — Urbicuam,
der Name ist nicht sicher ; viell, ist
die in den Itinerarien im Gebiete
der Geltiberer erwahnte Stadt Urbi-
cana gemeint, Ukert 2, 1, 462.—
dura, vgl. Caes. B. G. 1 , 48, 6: ri
quid durius concurrebant; B. C. 3,
94, 6 ; doch ist dura mit proelia ver-
bunden mehr dichterisch, s. Hor.
Garm. 3, 20, 3, wie sich Manches
bei L. findet; Gron. verni, dubia. —
vicit - Fulvius, scheint die Mz. Hs.
gebabt zu haben und findet sich in
jiingeren Hss., in der gewohnl. Les-
art vieti - Fulvii - Celtiberi fessi
ist die Zusammenstellung der Parti-
cipia weniger passend, vgl. 39, 32,
142
LIBER XXXX. CAP. 16. 17.
a. u. 572.
intra paucos dies capta et direpta est, praedam militibus praetor
10 concessit. Fulvius hoc oppido capto, P. Maólius exercitu tantum
in unum coacto, qui dissipatus fuerat, nulla alia memorabili gesta
re exercitus in hiberna deduxerunt haec ea aestate in Hispania
11 gesta. Terentius, qui ex ea provincia decesserat, ovans urbem
iniit. translatum argenti pondo novem milia trecenta viginti, auri
octoginta pondo et duae coronae aureae pondo sexaginta septem.
17 Eodem anno inter populum Carthaginiensem et regem Masi-
nissam in re praesenti disceptatores Romani de agro fuerunt.
2 ceperat eum ab Carthaginiensibus pater Masinissae Gala; Galani
Syphax inde expulerat, postea in gratiam sooeri Hasdrubalis Car-
3 thaginiensibus dono dederat; Carthaginienses eo anno Masinissa
expulerat. haud minore certamine animorum, quam cum ferro
4 et acie dimicarunt, res acta apud Romanos. Carthaginienses, quod
primo maiorum suofum fuisset, deinde ab Syphace ad se pervenis-
8; 7, 18, 9. — praedam, s. 41, 11,
8; — P. Manlius neben Fulvius, s.
41, 6, 1. — exercitu- coacto hat
sich in gleicher Form an oppido
capto angeschlossen, nicht obne
Harte folgt da no exercitus; dieses
ist besser als exercitum, da an die
beiden getrennten Heere der Pràto-
ren zu denken ist. — duae cor., wo
die Zani derKranze angegeben wird,
ist sie gewobnlich grosser, s. 39,
29, 6; ib. 42, 3; 40, 34, 8, vgl. 40,
43, 6, wo das Gewicht nicht ange-
geben ist, weshalb auch an u. St.
auri octoginta pondo et duo, coro-
nae aureae sexag. s. vermutbet
wird; et ini dritten Gliede wiirde
nicht storco, dà die zwei letzten
GHeder die Summe des Goldes an-
gaben, vgl. aoch 39, 5, 14.
17* Garthago und Ligarien.
1-3. in re praes., s. e. 29, 9;
34, 62, 15, da es hier heisst in re
praesenti disceptaret ; 42, 23, 2 : qui
in re pr. cognoscerent; lnscriptt.
latt. 199 p. 72: in re praesenti co-
gnoverunt, so ist auch an a. St. in re
pr, roit disceptatores fuerunt za
verbinden, Romani *wegeu der Wort-
stellung (ariders § 3) als Attribnt,
nicht als Subj. za uehmen: es wa-
ren da, fanden sich ein rom. Schieds-
richter; disceptat wie 39, 25, 1;
auch das Verfahren der Romer ist
so wie gegen Philipp. — de agro, die-
ser ist weder hier, noch e. 34, 14 ge-
nauer bezeichoet; nach L. ist es ein
neuer Raub: eo anno cepit; nach Po-
lve, scheint die Verhandlung mit der
iiber die Emporia 34, 62 zusammen-
zuhangen, denn er sagt 32, 2: nqas-
fitvTwv noXkàms iXrjkvfrÓTwv Sto
Tavra nctQ 1 éxarégiov del avvé-
ftaive tovq KaQ%ridoviovs ilaT-
Toùa&at naqà toIq 'Ptofxaioig , ov
T(p óixatq) etc. ; ao die campi magni,
s. 30, 8; Polyb. 14, 8, zu denken
konnte man dadurch veranlasstwer-
den, dass der Landstricb frriher Sy-
phax gehort hatte, dem schwerlich
im Osten von Garthago in den Em-
porien Besitzangen angehorten, son-
dern an der Grenze von dem Reiche
Galas. — Gala, 29, 29; ib. 31, 5. —
ingrat, 39, 26, 12 ; 28, 21, 3. Has-
drub., 29, 23. — ceriam. anim., es
kb'nnteo nur die Kampfe im 2. puni-
seben Kriege gemeint sein, da die
Karthager jetzt ohne die Zustim-
mung der Rb'mer keinen Krieg fuh-
reo diirfen, 42, 23, 3; oder L. hat.
dieses nicht beachteft, wie. aoch
Polyb. 1. 1. die Moglichkeit eines
Rampfes voraussetzt.
a. Ch. 182.
LIBERXXXX. CAP. 17. 18.
143
set, repetebant. Masinissa patemi regni agrum se et recepisse et
habere gentium iure aiebat; et causa et possessione superiorem
esse; nihìl aliud se in ea disceptatione metuere quam ne pudor 5
Romanorum, duna vereantur, ne quid socio atque amico regi
ad versus communes suos atque illius hostes indulsisse videantur,
damno sit. legati possessionis ius non mutarunt, causam inte- 6
gram Romam ad senatum reiecerunt.
In Liguribus nihil postéa gestum. recesserant primum in
devios saltus, deinde dimisso exercitU passim in vicos castellaque
sua dilapsi sunt. consuies quoque dimittere exercitum voluerunt, 7
ac de ea re patres consuluerunt. alterum ex his dimisso exercitu
ad magistratus in annum creandos venire Romam iusserunt, aite-
rum cum legionibus suis Pisis hiemare. fama erat Gallos Trans- 8
alpinos iuventutem armare, nec in quam regionem Itaiiae effusura
se multitudo esset sciebatur. ita inter se consuies compararunt,
ut Cn. Baebius ad comitia iret, quia M. Baebius frater eius consu-
latum petebat.
Comitia consulibus rogandis fuere; creati P. Cornelius Len- 18
tulus M. Baebius Tamphilus. praetores inde facti duo Q. Fabii, 2
Maximus et Buteo, Ti. Claudius Nero Q. Petillius Spurinus M. Pi-
narius Busca L. Duronius. his inito magistrata provinciae ita 3
4-5. paterni^ dazu gebbrt habe,
Bach der Bestimmuug in dem Frie-
densvertragePol. 15, 18: yiÓQccvxcà
nóketg xaì il ri eregóv Ìoti Meco*-
GttvàctGOV fj TÙJV 7TQOyÓV(tiV
— ndvT* ànoóovvai Mctaactvàaoq.
— iure gent., nach dem liberali gel-
tenden Recbte, dass der Besitz des
Vaters auf den Sohn tibergebe, e.
12, 13; oder es ist: nach Kriegs-
recht, vgl. e. 34, 14: praesidio ob-
tinebat. — causa, dem Besitztitel
(causa dominii) und dem factischen
Besitz (possessione), — super. , er
babe eia besseres Recbt, 34, 31, 9;
10. — dum ver.y 8. 37, 18, 2; zur
Sache vgl. 42, 23, 7ff. — suos - il-
Uus ist vom Standpunkte der Rò-
mer aus gesagt. — damno «., dazu
ist sibi aus se zu denkeo, wenn es
nicht, wie Duker verni., vor sitaus-
gefallen ist. — ius, dea Besitzstand.
— » integr., s. 39, 38, 6; ib. 4, 4;
wahrscheinlicb hatten sie das Land
Masin. zugesprochen , wenn er im
Rechte gewesen ware, s. d. Stelle
ausPolyb. §4; L. 34,62.
6-8. postea n. nach dem e. 16,
lff. Erzàhlten, ist aber so gesagt,
als ob das Folg. auf das unmìttelbar
Vorhergebende bezogen . werden
solle. — devios s., 39, 20, 6. — di-
mitt. exerc, nach e. 19, 8; 25, 7
sind beide Heere geblieben, eine
Abanderung des Beschlusses ist je-
doch nicht erwahnt. — Pisis, seit
langerer Zeit, s. 35, 3, der Stiitz-
punkt gegen die Ligurer. — Gallos
etc. wie 39, 45, vgl. ib. 55.
18* Magistratswahlen , Verthei-
laog der Provinzen.
1-4 Len tulus baben die Hss.,
Val. Max. 2,5, 1 und Cassiodor.;
aber die fasti Capit., Coro. Hann. 13,
1; Plin. 13, 13, 85 nennen den Con-
sul Cethegus, wahrscheinlich hat L.
geirrt. — Petiil., 38, 50, 5. —
Rusca, die Hss. haben Pasca, ge-
wohnlich wird Posca gelesen , was
sicb sonst nicht findet. Dass der
144
LIBER XXXX. CAP. 18.
a. u. 572. 573.
sorta evenerunt: Ligures consulibus, praetoribus Q. Petillio urba-
na, Q. Fabio Maximo peregrina, Q. Fabio Buteoni Gallia, Ti. Clau-
4 dio Neroni Sicilia, M. Pinario Sardinia, L. Duronio Apulia; et
Histri adiecti, quod Tarentini Brundisinique nuntiabant maritimop
agros infestos transmarinarum navium latrociniis esse, eadem
5 Massilienses de Ligurum navibus querebantur. exercitus inde
decreti: quattuor legiones consulibus, quae quina milia ducenos
Romanos pedites, trecenos haberent equites, et quindecim milia
6 socium ac Latini nominis, octingenti equites. in Hispaniis proro-
gatum veteribus praetoribus imperium est cum exercitibus, quos
haberent, et in supplementum decreta tria milia civium Romano-
rum, ducenti equites, et socium Latini nominis sex milia peditum,
7 trecenti equites. nec rei navalis cura omissa. duumviros in eam
rem consules creare iussi, per quos naves viginti deductae nava-
libus sociis civibus Romanis , qui servitutem servissent, comple-
S.rentur, ingenui tantum ut iis praeessent. inter duumviros ita
divisa tuenda denis navibus maritima ora , ut promunturium iis
hier genannte derselbe sei, dessen
Cicero Or. 2, 65, 261 gedenkt, ist
za bezweifeln, da L. 40, 44, 1 be-
stimmt Villins als dea nennt, der
die erste lex annali* beantragthabe,
Cicero aber den Pinarius Rusca
gleichfalls eioe lex annalis beantra-
gen lasst (legem ferrei) , s. Becker
2, 1, 20; Lange 1, 513. — Q. Fabio
- Q. Fabio, vgi. 37, 50, 8; oben § 2
findet sich der gewb'hnlicbe Aus-
druck. — Gallia, e. 1, 6. — Histri,
die gegeniiberliegendeKiiste, s. e.
26 ; 4 1 , 1 ff. ; 39, 55,4; Periocha 20 ;
iiber Apuìia 39, 45, 5; 37, 2, 6. —
Massi!. , diese haben seit alter Zeit
mit Rom ein Freandschaftsbiindniss,
lustin. 43, 5, 10, und nehnaen jetzt
dessen Hulfe in Ansprucb. Die Ro-
mer haben, wie es scheint, nacb dera
Kriege mit Antiochus die Flotte in
Verfall gerathen lassen , s. § 7. —
Ligur., s. e. 28, 6; Plut. Aem. 6:
rijs dcdàTTrjg àipàfievot Gxa(p£ói
n eiQccTtxolg à(priQovVTo - rag l/u-
noQÙag ct/gi OT7\Xtov 'HoaxXtlav
àvccnXéovreg.
5-8. quindec. m., s. e. 1, 5; 26,
7 ; 37 , 2, 4 ; man solite quina dena
erwarten, vgl. za e. 36, 6; 38, 35,
9. — Roman, ped., e. 36, 8, haufiger
cives Romani, § 6; e. 1,7; 26, 7 u.
a., vgl. 37, 39, 7. — in Hisp., vgl.
e. 1, 2 mit 39, 45, 6; s. 35, 20, 9.
— haber. , als Ansicht des Senates,
die in dem Senatsbeschluss ausge-
driickt war. — duumv. nav. , keine
regelmassigen , sonderà nur in be-
sondern Fallen gewablte Magistrate,
s. 9, 20, vgl. 40, 26; 41, 1; Lange
1, 658; im Kriege mit Antiochus
hatten Pratoren, in dem mit Pbilip-
pus Legaten der Consalo, s. 32,
16 ff., die Flotte befehligt. — creare,
durch das Volk in Tributcomitien,
Becker 2,2, 368. — deductae - si
esseìit deductae. — servii, serv. -=■
libertini, 45, 15, 5: omnes, qui set'
vitutem servissent .... libertino*,
vgl. 42, 27, 3; 22, 11, 9; 36, 2, 15;
die Bandesgenossen werden nicht in
Anspruch genommen, s. Becker 2, 1,
78; Lange 1, 368; 2, 234; anders
42, 31, 7. — tantum ist nachge-
stellt, weil es sich auf ut - praeess.
bezieht, vgl. e. 15, 8. — divisa tuenda
e. 26, 8: provincia; zar Constract.
s. 31, 29, 11 ; 37, 2, 6. — promunt.
Min., 42, 20, 3; Strabo 5, 4, 8 p.
247 : tÒ !d&rjvcuov } o nvsg £siqii-
a. Ch. 182. 181.
LIBER XXXX. CAP. 19.
145
Minervae velut cardo in medio esset; alter inde dextram partem
usque ad Massiliam, laevam alter usque ad Barium tueretur.
Prodigia multa foeda et Romae eo anno visa et nuntiata 19
peregre. in area Volcani et Goncordiae sanguinem pluvit; et pon- 2
tifices hastas motas nuntiavere et Lanuvii simulacrum Iunonis
Sospitae lacrimasse, pestilentia in agris forisque et conciliabulis 3
et in urbe tanta erat, ut Libitina ad funera vix s ufficerei bis 4
prodigiis cladibusque anxii patres decreverunt, ut et consules,
quibus diis videretur, hostiis maioribus sacrificarent et decemviri
libros adirent. eorum decreto suppJìcatio circa omnia pulvinaria 5
vovoaàv àxQtoTyQiov xaXovùiv,
derlnselCapreae gegenùber; Plin.3,
5, 62: Surrentum curri promontorio
Minervae, wahrscheinlich das pro-
munturium SurrenUnum Tac. Ann.
4, 67 ; s. Pomp. Mei. 2, 4. — cardo
Mittel = Wendepankt, vgl. 41, 1,
3; 37, 54, 23. — Barium, im Ge-
biete der Peacetier, Plin. 3, 11,
102: Pediculorum oppida Rudiae -
Barium; Tac. Ann. 16, 9: munici-
pio ApuUae, cui nomen Barium, j.
Bari.
19-20* Prodigien; die Baccba-
nalien, Gesandtscbaften. Polyb. 25,
l;2;4f.
1-3. area Fole, s. 39, 46; lui.
Obseq, 6 (60): in area Moicani et
Concordale sanguinem pluit; Becker
1, 312; seitdem Flavios dea Tem-
pel auf der area Volcani erbaut
batte, 9, 46, word e der Platz bald
area Fole, bald area Fole, et Con-
cordiae oder or. Concordiae, 39, 56,
6, genannt, Preller528; Lange 2,
345. Die Hss. uod Obseq. haben
bier sanguinem, nicht das gewohn-
lichere sanguine, vgl. 28, 27, 16;
10, 31, 8. — hast. mot*, da es nur
beisst pontifices nuntiavere oboe
Angabe eiaes Ortes wie im Folg.
Lanuvii, so ist anzunehmen, dass
das prodig. in Rom selbst vorgefai-
len uod die hasta Martis (et Qui-
rini), nicht die hasta Iunonis za La-
navinm gemei nt sei, da in diesem
Falle Lanuvii vor hastas stehen
wurde, 21, 62, 4; zweifelhaft ist, ob
Tlt. Liv. IX.
Martis in den Hss. L.'s ausgefallen
oder von Obseq. 1.1. in: hastae Martis
motae zagesetzt sei, vgl. ib. 36; 44;
47; 50; L. selbst bat 24, 10, 10
hastam Martis Praeneste - promo-
tam ; Geli. 4, 6: ponti f ex nuntiavit
in sacrario regiae hastas Martis
movisse; Preller 300; Becker 1,
230. — motas, von freien Stiicken.
— et Lanuv. etc. bangt no<*b von
nuntiavere ab; die rom. Priester
konnten dieses prodig. melden, da
ibnen der Cultus der luno zu La na-
vi nm oblag, s. 8, 14, 2. — agris f or.
e. eonc, s. 39, 14, 7 ; agris ist bier
so mit fora u. conciliabula verbun-
den, wie sonst pagi, s. 25, 5, 7 ; Marq.
3, 1, 53; es werden so alle Orte
zasaaimengefasst, wo rom. B urger
oboe besondere Gemeindewesen
wohnten; Mommsen 1, 806. —
Libit., die Todesgottin, in deren
Haine das za Leichen Nothige : Ba-
ren, Holz usw. gemiethet oder gè-
kauft wurde; jetzt war nicht genug
Vorratb an solcben Dingen da, dass
es far alle Leichen ausgereicht
bàtte; Preller 387. — ad funera
oder funeribus, wie Madvig verm.,
s. 41, 21,6, sebeint in dem bds. tunc
za liegen.
4-5. quibus d. v., s. 36,21,9; 37,
3, 4 ; Geli. 4, 6 : utM. Antonius consul
hostiis maioribus lovi et Marti prò-
curaret et ceteris dis, quibus videre-
tur, placandis. — cor. decr., dnrcb
die Consola, wie im Folg., s. 38, 36,
4. — omnia pulv., e. 28, 9; 21, 62,
10
146
L1BER XXXX. CAP. 19,
a. vu 573.
Romae in diem unum indicta est. iisdem auctoribus et senatus
censuit et consules edixerunt, ut per totam Italiani triduum snp-
6 plieatio et feriae essent. pestilentiae tanta vis erat, ut, cum pro-
pter defectionem Corsorum bellumque ab Iliensibus concitatum
in Sardinia octo milia peditum ex sociis Latini nominis placuisset
scribi et trecentos equites, quos M. Pinarius praetcrr secum in
7 Sardiniam traiceret, tantum hominum demortuum esse, tantum
ubique aegrorum consules renuntiaverint , ut is numerus effici
8 militum non potuerit. quod deerat militum, sumere a Cn. Baebio
proconsule, qui Pisis hibernabat, iussus praetor atque inde in
9 Sardiniam traicere. L. Duronio praetori, cui provincia Apulia
evenerat, adiecta de Bacchanalibus quaestio est, cuius residua
quaedam velut semina ex prioribus malis iam priore anno adparu-
10 erant; sed magis inchoatae apud L. Pupium praetorem quaestio-
nes erant quam ad exitum ullum perductae. id persecare novum
11 praetorem, ne serperet iterum latius, patres iusserunt. et legem
de ambitu consules ex auctoritate senatus ad populum tulerunt.
9 u. a. — per tot. It., ob nur in den
erwahnten fora et coneìUab., vgl.
38, 44, 7 , oder auch io den verbiin-
deten Staaten, ist nicht deutiich ; im
letzteren Falle, welcher wahrschein-
licher ist, verfàhrt der Senat wie 39,
18, 8.— feriae, s. 42, 20, 6 ; die An-
ordnung konnte eine allgemeine
sein , weii sich die Post iiber ganz
Italien verbreitet batte ; so schliesst
sich das Folg, passend an.
6-8. Corsor., die Insci gehorte
zar Provinz Sardinien, Marq. 3, 1,
78. — Itiens., Plin. 3, 7, 85: cele-
berrimi in ea {Sardinia) populorum
IUenses e te, Pausan. 10, 17, 4: ol
de TocHeg (von denen man die Stadt
ableitete) is trjg vr\Gov t« vxprjXà
àvaipevyovoi (vor den Phoniziern),
xaTaXapóvTès de oqtj ovipara -
*IXuls fikv ovofia is if*>h hi 3#oi>-
Gi. — socii L. nom. , da ungeachtet
der Noth keine anderen socii aufge-
boten werden, so ist die Stelle ein
Beweis, dass mit jener Formel aucb
alle italischen Bundesgenossen be-
zeiebnet werden konnen, vgl. e. 36,
6; 38, 36, 2 ; zu 41, 8, 6.— inSard.,
iiber die Wortstellung s. 36, 31, 10;
die zweimalige Wiederholung des
Begriffes in peditum durch militum
ist hier niebt auffallend; anders e.
27, 14. — potuerit, das Perf. in
Satzen , welcbe Consecutivsatzen
untergeordnet sind, ist selten, s.
Cornei. Ale. 6, 4: utfuerit, quin -
illacrimarit; Iustin.2, 14, 9: ut, cum
- commissum sit — nuntiatum sii
gewohnlich steht das Imperf. in die-
serà Falle. — Pisis, e. 17, 7. — de
Bacch., wie 39, 41, 6. — cuius, die
veranlasst wurde durch, zu der;
wir wiirden die Beziehung auf Bac-
chanal. erwarten. — Pupio, 39, 45,
5, wo die quaestio nicht erwàbnt
ist; da Pupius e. 1,. 2 nieht abge-
losj; wird, so ist er in dem letzten
Jahre propraetor gewesen, aber wol
nicht so za schreiben, s. 36, 36, 1.
— legem, das erste Gesetz gegen
den ambitos seit 7, 15, in Folge der
Missbrauche, wie sie in der letzten
Zeit mehrfach hervorgetreten sind,
s. zu 39, 32, 12. Wabrscbeinlich
beantragen die Gonsuln ein Gesetz,
da sich nicht absehen lasst, warum
zu gleicher Zeit, iiber einen Ge-
genstand, nach einem Senatsbe-
schluss beide Consuln jeder ein be-
sonderes Gesetz einbringen sollen.
s. Ch. 181.
LIBER XXXX. CAP. 20.
147
Legationes deinde in senatum introduxerunt, regum primas 20
Eumenis et Ariarathis Cappadocis et Pharnacis Pontici. nec ultra
quicquam eis responsum est quam missuros, qui de controversiis .
eorum cognoscerent statuerentque. Lacedaemoniorum deinde %
exulum et Achaeorum legati introduca sunt et spes data exuli-
bus est scripturum senatum Achaeis, ut restituerentur; Achaei
de Messene recepta compositisque ibi rebus cum adsensu patrum
exposuerunt. et a Philippo rege Macedonum duo 'legati venerunt, 3
Pbilocles et Apelles, nulla super re, quae petenda ab senatu esset;
speculatum raagis inquisitumque missi de iis quorum Perseus
Uemetrium insimulasset sermonum cum Romanis, maxime cum
T. Quinctio adversus fratrem de regno babitorum. hos tamquam 4
# medios nec in alterius favorem inclinatos miserat rex ; erant au-
tem et hi Persei fraudis in fratrem ministri et participes.
Demetrius omnium praeterquam fraterni sceleris, quod nu- 5
Das Gesetz wird bald Baebia bald
Cornelia genanot; von dem Iahalt
desselbeo ìst our weoig bekaont, s.
Becker 2, 2, 41 ; Laoge 2, 564; An-
dere nehmen zwei Gesetze an, wie
aoch die Mz. Hs. leges hat, vgl. Ru-
dorff Rechtsgesch. 1, 80, vgl. e. 44,
2. — consules, ebeoso wird die re-
latio bisweilen beiden beigelegt, s.
26,28, 1, vgl. 39, 15, 1; ib. 45, 1.
20* 1. regum ist io der Mz. Hs.
nicbt richtig gestellt; die Stelle viell.
nicht vollstaodig oder richtig (die
Hs. bat prima) erhalten. — Aria-
rata., e in Buodesgeoosse des Eume-
nes gegen Pbaroaces, vgl. 38, 39, 6 ;
42, 19; 29; Polyb. 25, 4f. — Phar-
nac., e. 2. — nec etc, Polyb. e. 2:
r\ ovyxXrjros — ànexqCd'T\ óiori
nàXw ntfjLìpu n geo fi tvràg roits
(pilori fÀÓtSQov intaxéìpofiévovg
vnèg Ttòv diacpEQÓvtfov rotg noo-
fiQTj/u^voig ; L. stàrker : cogn. statu-
erentq., sie solien die Sache ent-
scheideo; Pbaroaces batte eioen
Theil voo Galatieo besetzt.
2-4. exulum, die Lacedamooier
babeo sich wieder an deo achaischen
Bund aogeschlosseo, aber vorher
eioen Tbeil der fruheren Verbaoo-
teo, s. 34, 35; 36, 35; 38, 30, die
oaml., welche deo Achaero, denen
sie ibre Widereiosetzuog verdank-
teo, feiodlicb entgegeotrateo, s. 39,
36, vgl. ib. 48, 2, wieder ans der
Stadt getriebeo ; diese schickeo jetzt
eioen Gesaodteo oach Rom, s. Po-
lyb. 25, If. — de Mess., 39, 50. —
cum ads,, Poi. e. 2: rj avyxXrjros
àntóO-aro (pilav&QtoncùQ tovs
TiQSOpfvrccs* — PhilocL, e. 54, 9;
viell. der schoo 31, 16 erwabote. —
Apelles, s. zu 39, 47, 1 . — super re,
è. c. 46, 15. — spemi. , die Adver-
sativpartikel kaoo febleo, aber aoch
leiebt oach esset ausgefallen seta.
— sermonum hat sich dorch Attra-
ction ao das nàher stehende quorum
aogeschlosseo; im Hanptsatze ist
das Demonstrativum schoo der Prà-
posit. wegen zuruckgebliebeo ; sonst
ist die Attraction eines No meo mit
einer Prapos. selteo, vgl. 23, 21, 5;
27, 42, 16; 28, 46, 5. — Quinti., e.
11, 1; die vielen Bestimmuogen bei
habitorum siod zu beacbten. —
tamquam, oach d«r Aooahrae Phi-
lipps, die aber oicht richtig war.
20, 5-24. Ermordung des De-
metrius. Diod. Sic. 29, 28; Plot.
Arat. 54.
5-6. omnium ist, wenn die Les-
art richtig ist, allgemein za nehmen:
Alles, was am Hofe (in Riicksicbt
auf ino) vorgteog, weoiger passend
wiirde seelerum da za gedacht. —
10*
148
LIBERXXXX. GAP. 20.21.
a. a. 573.
per eruperat, ignarus primo neque magnam neque nullam spem
habebat patrem sibi piacari posse; minus deinde in dies patris
6 animo fidebat, cum obsideri aures a fratre cerneret. itaque cir-
cumspiciens dieta factaque sua, ne cuius suspiciones augeret, ma-
xime ab omni mentione et contagione Romanorum abstinebat,
ut neque scribi sibi velie t, quia hoc praecipue criminum genere
exasperari animum sentiebat.
21 Philippus, simul ne otio miles deterior fieret, simul averten-
dae suspicionis causa quicquam a se agitari de Romano bello,
2 Stobos Paeoniae exercitu indicto in Maedicam ducere pergit. cu-
pido eum ceperat in verticem Haemi montis ascendenti, quia
vulgatae opinioni crediderat Ponticum simul et Adriaticum mare
et Histrum amnem et Alpes conspici posse: subiecta oculis ea
haud parvi sibi momenti futura ad cogitationem Romani belli.
3 percunctatus regionis peritos de ascensu Haemi, cum satis inter
omnes constaret viam exercitui nullam esse, paucis et expeditis
4 per difficillimum aditum, ut sermone familiari minorem fìlium
fraterni scéleris scheint auf Conjec-
tur za beruhen , die Hss. h^bea fra-
terno scelere, wasnach Gron., jedoch
nicht ohne Harte, mit quod za ver-
binden wàre: ausser was darch -
ofteabar geworden war. — neq. m.
neq. nuli, sp. , er batte keine grosse
Hoffhung, war aber auch nicht ganz
hoffnangslos. — obsid. aur., vgl. 24,
4, 4: circumsesso muliebribus blan-
dita*', za aures kann eius gedacht
werden, doch verm. Gron. cuius st.
eum. — ab omni, 39, 25, 10. —
mention., s. e. 5, 7; 39, 53, 9. —
contag., von aosteckeoden Krank-
heiten eotlehot, 39, 9, 1. — neque,
s. 38, 23, 3 ; ib. 44, 6. — scribi, vgl.
za 39, 48, 1. — animum, wahr-
scheinl. ist nach einigen spateren
Hss. patris zozusetzen oder animos
za lesen.
21* 1-2. quicq. - agitari hangt
von dem in avertendae suspicionis
liegenden Begriffe: ne suspicarentur
ab, vgl. 35, 14, 3. — Stobos, 39, 53,
15f. — Paeoniae, s. e. 3, 3. — in-
dicto, 22, 11, 3. — Maedic., s. e.
22, 1. — Haemus, der grosse Bai-
kan. — vulgatae, Strabo 7, 5, 1 p.
313: AÌfiov oqos - vxjjrjlÓTaTov,
p,ÌGr\v tiìùì óiatQovv rr\v BoqxrjV,
àcp ov <pr]0i ò ÙoXvfiiog (aus dem
auch L. die Erzahlung hat) àutpo-
riqag xad-oqàod-ai ras S-aXaTTag %
oùx àkrjd-ij Xéyw xaì yào rò Sià-
OTtj/Lia fiéya rò ngòs tòv jLòotav
etc. ; Pomp. Mela 2,2: Haemus in
tantum altitudinis abit, ut Euxinum
et Adriam ex summo vertice osten-
dat. — credider., 2, 18, 9. — mo-
menti ad, 24, 28, 7; Philippus denkt
an einen Angriff vomNorden Italiens
ber, s. § 7 ; e. 57, 7, far welchen sich
so der Weg fioden lassen werde.
3-6. exercit. viam, vgl.21, 30, 7.
— per diffic. ad. n. viam esse, vgl.
24, 20, 16; so findet sich per von
diffic. getrennt in alten Aasgaben
and bei Gronov., Andere lesen per-
difficiWmum, eine Bildang, die sich
wohl bisweilen findet, s. Plin. 2,
54, 143; ad Herenn. 4, 32, 44:
per politissime, s. 41, 23, 6; Hand.
Tors. 3, 590; Reisig Vorles. 406,
aber bezweifelt wird and jetzt
an den meisten Stellen entferntist;
Gron. verm. per difficiUima\ am
einfaohsten wàre difficillimum obne
». Cb. 181.
LIBER XXXX. C^P. 21.
149
permulceret, quem statuerat non ducere secum, primum quaerit
ab eo, cum tanta difficultas ititìeris proponatur, utrum perseve-
randum sit in incepto an abstinendum; si pergat tamen ire, non 5
posse oblivisci se in talibus rebus Antigoni, qui saeva tempestate
iactatus, cum in eadem nave secum suos omnes habuisset, prae-
cepisse liberis diceretur, ut et ipsi meminissent et ita posteria
proderent, ne quis cum tota gente simul in rebus dubiis periclitari
auderet memorem ergo se praecepti eius duos simul filios non 6
commissurum in aleam eius, qui proponeretur, casus; et quoniam
maiorem filium secum ducerei, minorem ad subsidia spei et custo-
diam regni remissurum in Macedoniam esse, non fallebat Derae- 7
trium ablegari se, ne adesset Consilio, cum in conspectu locorum
consultaret, qua proxime itinera ad mare Hadriaticum atque Ita-
liam ducerent, quaeque belli ratio futura esset sed non solum 8
parendum patri [tutum], sed etiam adsentiendum erat, ne invitum
parere suspicionem faceret. ut tamen iter ei tutum in Macedoniam 9
esset, Didas ex praetoribus regiis unus, qui Paeoniae praeerat,
iussus est prosequi eum cum modico praesidio. hunc quoque 10
Perseus, sicut plerosque patris amicorum, ex quo haud dubium
cuiquam esse coeperat, ad quem regis animo ita inclinato héredi-
tas regni pertineret, inter coniuratos in fratris perniciem habuit.
in praesentia dat ei mandata, ut per omne obsequium insinuaret 11
per, welches aus permulcere hier-
herkoramen konnte, s. § 8: tutum;
e. 22, 11. — per mule, 36, 12, 6. —
primum oboe folg. deinde ; auch die
Antwort ist § 8 nar angedeutet. —
propon., in Aussicht gestellt werde,
oboe animo, — non p. obi, vgl. Hom.
11. 19, 136: ou avrei ut] v XeXa&éct& y
aTt)Q. — Antig. es ist wol der Ge-
neral Alexanders d. Gr.gemeint,
der Vater dea Demetrius Poliorce-
tes, dessen Urenkel Philippus war,
Niebuhr Kl. hist. Schriften 1, 226.
— post prod., vgl. 1, 16, 7. — m
aleam, vgl. 1, 23, 9; 42, 50, 2; ib.
59, 9 ; 37, 36, 9. — subs. spei, nm
an ihm eine Stiitze fiir seine Hoff-
nang, dass sein Stamm fortdauern
werde, zu baben, 22, 32, 6: subsi-
diumfortunae; Cie. Cluent. 11, 32:
subsid. generis.
7-8. in eonsp. toc, aie im Ge-
sichtskreise babend. — consultar.,
Ratb bielt, sich (mit Anderen) be-
rietbe. — qua prox., an welcber
Seite, in welcherRichtoDg znnacbat,
a. 1, 23, 5; 9, 44, 10; 37, 37, 4. —
tutum ist wabrscbeinlicb ans der
folg. Zeile hierber gekommen ; aucb
tum, wie gewb'bnlich gelesen wird,
ist nicht passend, da die Andeutnng,
dass Demetr. zu einer anderen Zeit
nicht geboreben werde, bier fern
liegt; eher konnte man um das eine
der beiden sed za entfernen: patri,
rerum etiam vermuthen, s. 2, 17, 3.
— invitum, (obne se, s. 30, 35, 5)
parere von susp.fac. abbangig, wie
oft in suspicionem venire, vgl. § 1 .
9-11. ex -unus, vgl. 37, 23, 7:
purpuratorum unus. — praetor., so
heisst Didas auch e. 22, 15 ; 23, 2;
sonst konnte man auch wegen des
flg. praeerat das gewohnlicbe prae-
fectis erwarten, s. 42, 67, 2. —
Paeon., durch das Demetrius kom-
men musste. — in praesent, s. e.
22, 14; vor der Hand, Anderes soli
/
150
LIBER XXXX. CAP. 21. 22.
a. n. 573.
se in quam maxime familiarem usum, ut elicere omnia arcana
specularique abditos eius sensus posse! ita digreditur Demetrius
cnm infestioribus, quam si solus iret, praesidiis.
2% Pbilippus Maedicam prìmum, deinde solitudines interiacen-
tes Maedicae atque Haemo transgressus septimis demum castris
ad radices montis pervenit. ibi unum moratus diem ad deligen-
2 dos, quos duceret secum, tertio die iter est ingressus. modicus
primo labor in imis collibus fuit, quantum in altitudinem egredie-
bantur, magis magisque silvestria et pleraque invia loca excipie-
3 bant pervenere deinde in tam opacum iter, ut prae densitate
arborum inmissorumque aliorum in alios ramorum perspici cae-
4 lum vix posset. ut vero iugis adpropinquabant, quod rarum in
altis locis est, ^deo omnia contecta nebula, ut haud secus quam
nocturno itinere inpedirentur. tertio demum die ad verticem per-
5 ventimi, nihil vulgatae opinioni degressi inde detraxerunt, magis
credo, ne vanitas itineris ludibrio esset, quam quod diversa inter
se maria montesque et amnes ex uno loco conspici potuerìnt.
6 vexati omnes et ante alios rex ipse, quo gravior aetate erat, dif-
spàter gescbeben, 24, 22, 4; 33, 28,
6. — ut - ut, s. 39, 19, 4. — cum
in/est - praes., statt die Lage, in
der Demetr. mit und ohne praesidia
gewesen ware, zu vergleichen, sind
diese selbst mit seinem Alleinsein
zusammengestellt.
22* 1-3. Maedicam, in der Ebene
am mittleren Laufe desStrymon und
von da nach Osten bin; Strabo 7
frg. 36: ó Ztqv/uwv - i$ lAyotà-
vcdv ó*ià MaCotov - Ixntnxu, ob-
gleich derselbe auch Maeder am
Haemus kennt, s. 7, 5, 12 p. 318: oi
n€QÌ tò AÌfiov xaì ol vnìg avxov
oìxovvreg - Biaaov xal MaCótav
Tivès xaì Jav&T)lijT(3v, vgl. 26, 25,
8. — soìit, § 8. — sept. cast, 21,
31, 4, weil ein Heer ibn begleitet
§ lOff. — tertio die, der Tag der
Ankunft, der letzte der in septimis
cast, bezeichneten, ist der erste,
der Rasttag der zweite. — imis
coli., die Vorberge; 21, 32, 8: eri-
gentibus in primo s agmen clivos. —
egredieb.; Tac. H. 3, 29: m valium
egressus. — magis mag. statt tan-
tomagis, s. 3, 15, 2; 44, 7, 6; 21,
31, 2, vgl. 6, 32, 8. — exdpieb. n*
egredientes; 32, 3, 2. — opac. durch
das Folg. erklart. — inmiss., vgl. 33,
5,10; Caes.B.G.2, 17,4. — perspici,
hindurch blicken, vgl. 22, 6, 8.
4-7. rarum etc., wol L.'s Ur-
theil, nacb der Erfahrang solite
man haud oder non rarum erwar-
ten. — contecta, scbwerlicb kann
bier die copula fehlen, viell. ist
erant binter contecta ausgefallen,
22,20,6; 23, 35, 3; 24, 36, 1;
27, 28, 7 vgl. 35, 10, 4; eiiiige Hss.
baben adeo esse omnia, was bier
weniger passend ware , vgl. jedoch
21, 54, 9; 31, 41, 12 u. a.— tertio,
n a eh dem Beginne des Aufsteigens,
tertio die § 1 ist der erste Tag, dea
folg. waren sie unterwegs, am 3.
erreichten sie den Gipfel. — magis
cr., 10, 3, 4. — vanitas etc, wahr-
scbeinlich nacb Polyb. and richtìger
als das von Strabo zu e. 21, 2 Mit*
getbeilte. — diversa, s. 21, 30, 2;
die Stelle aus Pomp. Mela zu e. 21,
2. — montesq., diese hatten wol
am ersten gesehen werden konnen,
vgl. Strabo 1. 1. — ante al., 1, 15,
8 u. a., der darin liegende Compa-
rativbegriff = magis quam esteri
a. Ch. 181.
LIBER XXXX. GAP. 22. 23.
151
ficultate viae est. duabus aris ibi lavi et Soli sacratis cum inmo- 7
lasset, qua triduo ascender at, biduo est degressus, frigora no-
cturna maxime metuens, quae caniculae ortu similia brumalibus
erant. multis per eos dies diffìcultatibus conflictatus nihilo laetiora 8
in castris iuvenit, ubi summa penuria erat, ut in regione, quam
ab omni parte solitudines clauderent itaque unum tantum mora- 9
tus diem, quietis eorum causa, quos habuerat secum, itinere inde
simili fugae in Dentheletos transcurrit. socii erant, sed propter io
inopiam haud secus quam hostium finesMacedones populati sunt;
rapiendo enim passim villas primum, dein quosdam etiam vicos 11
evastarunt, non sine magno pudore regis, cum sociorum voces
nequiquam deos sociales nomenque suum inplorantes audiret fru-
mento inde sublato in Maedicam regressus, urbem, quam Petram 12
adpellant, obpugnare est adortus. ipse a campestri aditu castra
posuit, Perseum filium cum modica manu circummisit, ut a 13
superioribus locis urbem adgrederetur. oppidani, cum terror 14
undique instaret, obsidibus datis in praesentia dediderunt sese;
iidem, postquam exercitus recessit, obliti obsidum relieta urbe
in loca munita et montes refugerunt.
Pbilippus omni genere laboris sine ullo effectu fatigatis mili- 15
tibus et fraude Didae praetoris auctis in filium suspicionibus in
Macedonia m rediit. Missus hic coines, ut ante dictum est, cum 23
simplicitatem iuvenis incauti et suis haud inmerito succensentis
adsentando indignandoque et ipse vicem eius captaret, in omnia
macbt nur die Erganzang von eo
nothig, s. 39, 40, 1; 25, 1, 6. —
gravior, 2, 19, 6. — frig., 21, 58,
1. — conte, ortu, Plin. 2, 47, 123:
ardentùsimo aestatis tempore exo-
ritur caniculae sidus -, qui dies
XV ante Augusta* calendas est:
obgleich das Handsgestirn erst
sichtbar worde, hoher Sommer war.
8-14. penuria, der Entschluss
das Gebirge za besteigen scheint
rascb gefasst und so oder ans Un-
kenntniss der Beschaffenheit der
Gegend die Herbeiscbaffung von
Lebensmitteln versaurat worden za
sein. — tantum, s. 36, 10, 13; § 1
oar unum. — DentheL, s. za § 1 ; 39,
53, 12. — rapiendo, bei, unterusw.
— villas, davor hat die Mz. Hs. per,
wol durch Irrtbam, s. e. 21, 3. —
deos soc, die bei dem Abscblass des
Biindoisses waren a d geni fé n wor-
den, 3, 18, 3. — nomen, ibn bei
seinem Namen, als Konig und Bnn-
desgenossen. — sublato, ungeachtet
der Klagen. — m Maed. regr.,
Prisc. 7, 16 p. 737: Livius in XL
ab urbe condita- - transgressus
Perseum filium ist niebt genau ci-
tirt, vgl. § 1. Àus dem Folg. geht
hervor, dass niebt ganz Madien dem
Konig unterworfen ist. — Petram,
die Stadt ist niebt za verwechsela
mit der 39, 26, 1 genannten am
Olympus, vgl. 44, 32, 9. — camp,
aditu, 36, 10, 7; a wie § 8: a* omni,
1, 33, 7. — loca m. e. montes, es
sind wol feste Platze im Gebirge,
Bergcastelle.
23* 1-3. suis, die Angehorigen,
auf den Genitiv, § 8 auf den Accas.
bezogen. — et ipse in Riicksicbt auf
152
LIBER XXXX. CAP. 23. 24.
a. u. 573.
2 ultro suam obferens operanti, fide data arcana eius elicmi fugam
ad Romanos Demetrius meditabatur. cui Consilio adiutor deum
beneficio oblatus videbatur Paeoniae praetor, per cuius provinciam
3 spem ceperat elabi tuto posse, boc consilium extemplo et fratri
4 proditur et auctore eo indicatur patri, litterae primum ad obsi-
dentem Petram adlatae sunt. inde Herodorus — princeps bic
amicorum Demetrii erat — in custodiam est coniectus et Deme-
5 trius dissimulanter adservari iussus. haec super cetera tristem
adventum in Macedonia m regi fecerunt. movebant eum et prae-
sentia crimina; expectandos tamen, quos ad exploranda omnia
6 Romani miserat, censebat. bis anxius curis eum aliquot menses
egisset", tandem legati, iam ante praemeditati in Macedonia, quae
7 ab Roma renuntiarent, venerunt. qui super cetera scelera falsas
etiam litteras, signo adulterino T. Quinctii signatas, reddiderunt
8 regi, deprecatio in litteris erat, si quid adulescens cupiditate regtii
prolapsus secum egisset: nihil eum adversus suorum quemquam
facturum, neque eum sese esse, qui ullius inpii consilii auctor
futurus videri possit. hae litterae fidem Persei criminibus fece-
9 runt. itaque Herodorus extemplo diu excruciatus sine indicio rei
24 ullius in tormentis moritur. Demetrium iterum ad patrem accu-
sava Perseus. fuga per Paeoniam praeparata arguebatur et cor-
rupti quidam, ut comites itineris essent; maxime falsae litterae
den io succensentis liegenden Be-
griff; ipse gehort zu indignandogli.
39,49, 3.— vicem, e. 9, 8; 2, 31, 11 :
suam vicem indignantem, vgl. eli,
4: àaec indignor. — ultro, von
freien Stiicken, unaufgefordert, s.
1, 17, 8: offerendum ultro rati; 10,
19, 1 u. a. — fide d., die Geheim-
nisse zu bewahren, vgl. 37, 10, 4.
4-9. dissimili, oboe dass er es
merkte. — adservari, 39, 19, 2. —
et praes. cr., auch (schon) die jetzt
vorliegeodeo, dass Demetr. ent-
fliehen wolle; der Gedanke ist con-
cessi v ohue die Forra. — quos mis. t
s. e. 20, 3 ; sie sind lange a ufgeh al-
tea worden oder haben absicbtlich
gezogert: aliquot menses. — prae-
meditati haben einige Hss., die iibri-
gen praetneditatis, was grammatisch
sich vertheidigen lasst, s. Qointil.
5, 13, 3: praemeditata pleraque do-
mo adfert, aber dem Zusammen-
hange weniger aogemessen ist, da
das Vorheriiberlegen nicht passend
als Zeitbestimmung zu verter ant
genommen wird; iiber die Verbin-
dung mit ante s. e. 4, 13; 42, 47, 2;
38, 3, 8: prius, quam-, praeme-
ditati. — regi, als an diesen gerich-
tet. — deprecatio, sie enthielten
die Bitte dem jungen Manne za ver-
zeihen, sollten die S tra fé abwen-
den ; raumten also die verbrecheri-
sche Absicht ein, vgl. e. 11, 1. —
possit, s. 36, 35, 11; 41, 19, 6. — -
sine ind., ohne eine Anzeige gè*
macht za haben.
24. 1-3. ad, 38,35, 1 ; 8,23,8. —
Perseus ist in den spateren Hss.
viell. nach iterum aasgefallen. —
fuga etc, drei Beweise fiir die
hochverràtherischen Piane des De-
metrius.^ — corruptiq., die That-
a. Ch. 181.
L1BER XXXX. CAP. 24. 25.
153
T. Quinctii urgebant. nibil tamen palam gravius pronuntiatum 2
de eo est, ut dolo potius interfieeretur, nec id cura ipsius, sed
ne poena eius Consilia adversus Romanos nudare! abThessalo- 3
nice Demetriadem ipsi cum iter esset, Astraeum Paeoniae Deme-
trium mittit cum eodem coroite Dida , Perseum Amphipolim ad
obsides Thracum accipiendos. digredienti ab se Didae mandata 4
dedisse dicitur de filio occidendo. sacrificium ab Dida seu insti- 5
tutum seu simulatum est, ad quod celebrandum invitatus Demé-
trius ab Àstraeo Heracleam venit. in ea cena dicitur venenum
datura, poculo epoto extemplo sensit. et mox coortis doloribus, 6
relieto convivio cum in cubiculum recepisset sese, crudelitatem
patris cpnquerens, parricidium fratris ac Didae scelus incusàns
torquebatur. intromissi deinde Thyrsis quidam Stuberaeus et 7
Beroeaeus Alexander iniectis tapetibus in caput faucesque spiri-
tum intercluserunt. ita innoxius adulescens, cum in eo ne simplici 8
quidem genere mortis contenti inimici fuissent, interficitur.
Dum baec in Macedonia geruntur, L. Aemilius Paulus, prò- 25
rogato ex consulatu imperio, principio veris in Ligures Ingaunos
duxit. ubi primum in bostium finibus castra posuit, legati ad 2
sache, dass er - babe. — urgeb, n.
reum, vgl. 34, 62, 7. — pronun-
tiat, von dem Konig als Ricbter. —
ipsi auf Philipp, als die Hanptperson
za beziehen. — Thessal., dahin
scheint er von Petra sich begeben
za haben, vgl. e. 22, 15: in Mace-
doniam. — astraeum; Ptol. 3, 13,
27: AlOTQatov, wahrscheinlich zwi-
schen dem oberen Laufe des Axius
and dem Strymoo, io dem Lande
der Aestraei bei Ptol. 1. 1., viell.
dieselbe Stadt, welche bei Stepb.
Byz. IdaTqala, nófag 'IXkvgìas
heisst; Paeon., s. e. 21, 1. — Pers.,
Prisc. 7, 5, 16 p. 737: Perseum
Amphipolim mittit ist niebt genau
citirt; jiingere Hss. haben Philip-
popolini.
4-8. dicitur, die Sache stand
also nicht fest. — celebrarla., znm
Opferschmause, s. e. 4, 10. — He-
raclea ist wahrscheinlich das in
Lyncestis gelegene, Strabo 7, 7, 4
p. 323, spater auch Pelagonia ge-
nannt, s.31,28,5, an derviaEgnatia,
nicht Heraclea Statica, 42, 51, 7. —
sensit, das Object ist aus dem Zasam-
menbange za nebmen, 8.37, 18,8, za
2, 25, 1 . — coor. dol. rei. con., coordi-
nirt, weiljenes den Grand, dieses
die Zeit bezeichnet. — patrie, f rat,,
e. 8, 7. — Stuber., 31, 39, 4. Be-
roeaeus, 44, 45, 2; 42, 51, 3. — te-
pet, ygl. Tac. Ann. 6, 50: iniectu
multae vestis. — intercl., e. 16, 1 ;
21, 58, 4 : spiritum includerei. — ne
simpl. q. gen., um das Ende tragt-
scher zu machen , viell. von L. za-
gesetzt, vgl. Tac. 12, 67. Das FoU
gende bis e. 54 ist den rom. Anna-
listen entlehnt.
25-28. Krieg in Ligarien. Pluf.
Aemil. 6.
1-2. ex cons., s. e. 1, 6; 4, 31,
1 ; 10, 5, 14; die Sache ist e. 18, 3
nicht erwahnt, vielmehr den Con-
gnio des Jahres als Provinz der
Krieg in Ligarien iibertragen, vgl.
e. 17, 7. — in Lig. kniipft an e. 17,
6 an. — Ingaun., s. 39, 32. — du-
xit, die Lesart ist nicht sicher, da
die Hss. introduxit, friihere Ànsga-
ben exercitum introduxit haben,
154
LIBER XXXX. CAP. *5.
a. u. 573.
3 euna per gpeciem pacis petendae gpeculatum venerant neganti
Paulo nisi cum dediti» patisci se pacem non tara id recusabant,
quam tempore aiebant opus esse, ut generi agresti hominum
4 persuaderetur. ad hoc decem dierum indutiae cum darentur,
petierunt deinde, ne trans montes proximos castris pabulatum
5 Hgnatumque milites irent: eulta ea loca suorum fìnium esse, id
ubi impetravere, post eos ipsos montes, unde averterant hostem,
exerdtu omni coacto, repente multitudine ingenti castra Roma-
6 norum obpugnare simul omnibus portis adgressi sunt. summa
vi totum diem obpugnarunt, ita ut ne efferendi quidem signa Ro-
7 manis spatium nec ad explicandam aciem locus esset. conforti in
portis obstando magis quam pugnando castra tutabantur. sub
occasum solis cum recessissent hostes, duos equites ad Cn. Bae-
bium proconsulem cum litteris Pisas mittit, ut obsesso per indù-*
8 tias sibi quam primum veniret subsidio. Baebius exercitum M.
Pinario praetori eunti in Sardiniam tradiderat; ceterum et sena-,
9 tum litteris certiorem facit obsideri a Liguribus L. Aemilium , et
M. Claudio Marcello, cuius proxima inde provincia erat, scripsit,
ut, si videretur ei, exercitum e Gallia traduceret in Ligures et
vgl. e. 33, 3 : exercitum omnem in
urbem introduxit; 41, 10, 1; ohne
exertitumbinn introducere sebwer-
lich gebrancht werden^ doch lasst
sich oicht erkennen , ob in intro eia
anderes Wort verdorben sei.
3-5. neganti, s. za 1, 54, 6; 42,
33, 2. — dediti*, s. 28, 34, 7. — pa-
cuci, s. pacem, wie e. 18, 7; 52, 6:
pugna pugnata; 9, 37, 11 ; 9, 10, 9:
noxam nocuertmt; 24, 22, 17 : fa-
emusfacere u. a., sonst wùrde man
pacem nicht vermissen. — agresti,
einem rohen Bauernvolke. — per-
suada, absolut gebrancht, s. 24, 29,
10: facile multitudini persuasum;
25, 33, 5, s. za 22, 22, 15, — decem
dier., ob diese Worte, welche die
jungeren Hss. baben, in der Mz.
feblten, ist niebt sieber, die detail-
lirte Darstellung lasst vermathen,
dass sie nicht von Abschreibern
berruhren. — petier. </., vgl. e. 47,
4. — Hgnatumque, weil es eng mit
pabulat. verbunden ist, nicht neve
oder ve oder aut — eulta e. L, das
angebaute Land in jener Gegend
gehore zu usw. — averter., bewirk-
ten, dass er nicht dahin kam ; post
eos m. gehort za coacto. — adgr.
S; OV, 9, y«
6-10. nec fagt nach ne- quidem
etwas an, dessen Nichteintreten
nach dem zuerst Gesagten sich er-
warten lasst: (und so) auch nicht,
s.1,3,4; za 22, 60, 12; Gron. verm.
nedum, was wol nicht nò'tbig ist;
umgekebrt Curtius 5, 12, 21: nec -
nec -ne- quidem. — spot. - locus,
uva abzuwechseln ; iiber die veran-
derte Construct. efferendi n. ad ex-
pi. s. 30, 4, 6. — procons., die Hss.
haben consulem, doch ist bier
schwerlich ein Irrthum L.'s anzu-
nehmen. — mittit, das Subject giebt
der Za8ammenhang, e. 24, 2. — ut
etc, vgl. e. 17, 7. — per ind., ent-
weder nur: wahrend, s. e. 27, 9;
30, 37, 6, oder: unter dem Vor-
waode, s. 38, 25, 16; 42, 47, 1: de-
cepto per indudas. — exerc, nach
e. 19, 8 nnr einen Tbeil, keine der
Legionen . — Claudio, e. 16, 5. —
a. Cfc. 181.
LIBER XXXX, CAP. 25. 26
155
L. Aemilium liberaret obsidione. haec sera futura auxilia erant. ,
Ligures ad castra postero die redeunt Aemilius cum et venturos 10
schset et educere in aciem potuisset, intra valium suos tenuit,
ut extraheret rem in id tempus, quo Baebius cum exercitu venire
a Ptsìs posset.
Romae magnani trepidationem litterae Baebii fécerunt, eo £6
maiorem quod paucos post dies Marcellus, tradito exercitu Fabio 2
Romam cum venisset, spem ademit eum, qui in Gallia esset, exer-
citum in Ligures posse traduci, quia bellum cum Histris esset
prohibentibus coloniam Aquileiara deduci: eo profectum Fabium, 3
neque inde regredì bello inchoato posse, una, et ea ipsa tardior 4 ,
quam tempus postulabat, subsidii spes erat, si consules maturas-
sero in provinciam ire. id ut facerent, prò se quisque patrum -
vociferari. consules nisi confecto dilectu negare sese ituros, nee 5
suam segnitiam, sed vim morbi in causa esse, quo serius perfice-
retur. non tamen potuerunt sustinere consensum senatus, quin 6
paludati exirent et militibus, quos conscriptos haberent, diem
edicerent, quo Pisas convenirent. permissum, ut, qua irent, prò-
Uber. obsidione oft so verbanden, s.
22, 25, 9; 23, 37, 10, vgl. zu 42,
50, 9; 36, 37, 13. — fut. er., sollten
der Natar der Sache nach sein. —
scissali, 21 % 35, 4; 6, 25, 18. —
educere ohne Object, wie so net du-
cere, 32, 30, 9; 21, 39, 10 usw. —
extrah., nicht den Tag, sonderò die
Zeit uber, s. e. 27, 1 ; 28, 2.
20* 1-4. magn. - eo mai.,
Bcfaon an sich gross - nocb grSsser
usw., wie ohne eo oft der Compa-
rativ auf den Positìv desselben Adj.
oder Adverb. folgt, 1 , 7, 8 ; Gron. will
magnam tilgen. — Fabio, e. 18, 3.
— spem ad. eum wie e. 21, 8. —
sftfuil. ded., vgl. 39, 55; die Abfùh-
runfg ist nocb niebt erwShnt, s. e.
34, 2; aber wol sebon vorbereitet,
8. Lange 2, 226; uber den Grand
dea Widerstrebens der Histrier s.
21, 25, 2; 10, 1, 7. — et eai., nicht
sed e. i., weil die Beschaffenfaeit der
im Vorhergeh. ahnlicb ist; is ipse
39, 23, 5; 4, 31, 9 u. o. — matu-
rass. weil spes erat vorbergeht =
si maturavermt - subvenire potè*
runt(spes estsubsidà). — voc\f erari,
ancb ohne befragt zu sein, s. 42, 3,
5; 30, 21, 6; Lange 2, 375.
5-7. segnitiam wie 31, 6, 5. —
quo serius, weswegen, so dass des-
halb, naeh in causa esse, s. 34, 56,
9: stipendia - causae essent, quo
minus; Cic. Fam. 3, 9, 2: ob eam
causam, quo; Caes. B. C. 1, 82, 3:
eis causis - quo minus dimicare
veUet,movébatur; Tac. Ann. 1, 14
u. a ; ebenso causa, ut, 5, 55, 5, oder
quin Cic. Tusc. 1, 32, 78; 5, 11, 32
il. a. Zur Sache s. e. 19. — perfi-
cer., die jiingeren Hss. haben meist
proficiscerentur. — non- senatus, s.
Becker 2, 2 , 449. — quin wie 33,
36, 12 ; 28, 8, 2 u. a. — pahid., 21,
63, 9. — quo Pis. conv., gewò'hnlich
driickt sich L. anders ans, s. zu 41,
5, 6. — ut nach permissum hat nur
die Mz. Hs., vielleicht ist ea zuge-
setzt, s. 27, 22, 11 u. a., vgl, 39, 23,
10. Das Ve r fa h re a ist wie sonst
bei einem tumultus, s. 32, 26, 1 1 ;
daher subitarios, vgl, e. 28, 10; 3,
4, 1 1 : subitarios miìites - ita tum
repentina auxilia appeUabant, § 7 :
tumuUuarios ; 41, 1 , 6. — protinus,
156
LIBER XXXX. £ÀP. 26. 27,
a. ti. $73.
, 7 tinus subitarios milites scriberent ducerentque secum. et prae-
toribus Q. Petillio et Q. Fabio imperatum est, ut Petillius duas
legiones civium Romanorum tumultuarias scriberet et omnes mi-
nores quinquaginta annis sacramento rogaret, Fabio, ut soeiis La-r
tini nominis quindecim milia peditum, octingentos equites impe-
S raret. duumviri navales creati C. Matienus et G. Lucretius naves-
que iis ornatae suntMatienoque, cuius ad Galli cum sinum provin-
cia erat, imperatum est, ut classem primo quoque tempore duce-
ret in Ligurum oram, si quo usui esse L. Aemilio atque exercitui
eius posset.
27 Aemilius, postquam nihil usquam auxilii ostendebatur, inter-
ceptos credens equites, non ultra diflerendum ratus, quin perse
fortunam temptaret, priusquam hostes venirent, qui iam segnius
2 socordiusque obpugnabant, ad quattuor portas exercitum instru-
xit, ut signo dato simul ex omnibus partibus eruptionemfacerent.
3 quattuor extraordinariis cohortibus duas adiunxit praeposito M.
so wie er weiter gieng, wie 28, 13,
4; 41, 5, 9. — ut Petillius ist un-
regelmassig so angeknupft, als ob
nur imperatum est, kein Dativ vor-
hergienge, eine Abweichung voo der
Coostruct. , die, wenn kein Fehler
vorliegt, um so auffaliender ist,
weii Fabio , n. imperatum est, sich
ricbtig an praetoribus - Fabio an-
schliesst; die regelmassige Con-
struct. s. e. 28, 9. Ueber die Pra-
toreo s.c. 18,3; civ.Rom., ib.§6.—
minor, quinquag. , also niebt alleili
die iunior es, s. 42, 31, 4, dagegen
43, 14, 6, zu 1, 43, 1. — sacram.
rog., 32,26, 11.
8. duumv. nav., wie es e. 18, 7 be-
stimmt war. — C. MaUen. bat aucb
die Wiener Hs. 41, 28, 5; dagegen
M. Matienus 42, 1, 5; 43, 2, 8. —
«>, da es e. 18 heisst: duumviros -,
per quos notes deduetae - compie-
rentur, so liegt es nahe iis = ab iis
zu versteben, s. zu28, 28, 10; 9, 36,
1 u. a. ; doch schliesst sich dann das
Folg. nur locker an; es ist daher
moglicb, dass ornare notes und
compiere yersebieden , jenes einem
Ànderen aofgetragen,s. 42, 27, 1 , und
iis ihnen bedeutet Indess steht aucb
die Lesart Maiienoque nicht sicher,
nar Gelen. hat sie, wie es sebeint,
nach Coojectur; in den Hss. findet
sicb nur sunt cuiusque ad Gallicum,
was Groo. billigt; et konnte erganzt
werden, s. 39, 46, 4; 4, 3, 15; 41,
2, 2. — ornatae, s. 21, 50, 7. — ad
Gali. #., e. 18, 8. — provine., 3, 2,
2. — si quo, s. 26, 9, 9 ; 3, 48, 4,
vgl 42, 31, 6.
27» 1-3. postq.-ostendeb., hier:
nacb langen Warten. — quin, s. 36,
10, 7. — iam segn., nacb mebreren
fehlgeschlagenen Versnchen, s. e.
28, 1. — quatt. extr. coh., die vier
usw., da nur so viele bei einem
Heere von 2 Legionen, wie es L.
nach dem Folg. voraussetzt, sten-
de u, s. 34, 47, 3; 27, 12, 14; dage-
gen, wahrscheinlich nach Polyb., s.
Nissen 299, Plot. 1. I.: imóvros
ovv rov AìfjLiUov reTQttXiafivQioi
ytvófÀWoi {Alyves) rò nlrj&og
vniavr\(S<w ' ò oh tovg avfAnavtag
òxTtxxi0xiX(ovg %x (ÙV ~~ °^~
rotg ovv é fiale xtà Tpeipàfievog xai
xaxaxleCoag eìg tà rdj^V òM***e
Xóyov (pilàv&Qtonov etc., also weit
weniger Truppen als L. angiebt,
und ohne Erwahnung des Ein-
schlusses, den L. nach einem Anna-
listen so ausfuhrlich schildert. —
*. Ch. 181.
LIBER XXXX. CAP. 27.
157
Valerio legato, erompere praetoria porta iussit. ad dextram prin- 4
cipalem bastatos legionis primae instruxit; principes ex eadém
legione in subsidiis posuit; M. Servilius et L. Sulpicius tribuni
militum his praepositi. tertìa legio ad versus principalemsinistram 5
portam instructa est. id tantum mutatum, principes primi et a
bastati in subsidiis locati; Sex. Iulius Caesar et L. Aurelius Cotta
tribuni militum huic legioni praepositi sunt. Q. Fulvius Flaccus 7
legatus cum dextra ala ad quaestoriam portam positus ; duae co-
hortes et triarii duarum legionum in praesidio castrorum manere
iussi. omnes portas contionabundus ipse imperator circumiit, et 8
quibuscumque irritamentis poterat iras militum acuebat, nunc 9
fraudem hostium incusans, qui pace petita, indutiis datis, per
ipsum indutiarum tempus contra ius gentìum ad castra obpu-
gnanda venissent,nunc quantus pudor esset edocens abLiguribus, 10
latronibus verius quam bostibus iustis, Romanum exercitum ob-
sideri. „quo ore quisquam vestrum, si bine alieno praesidio, non 11
duas, nach der Verwendung des
iibrigen Heeres massen sie der ala
sinistra angehort haben, s. § 7. —
fraet. p., tiber dea Abl. s. 26, 9,
2 ; 34, 46, 9 a. a. ; der Name extra-
ordinaria p., wie gewb'hnlich gele-
sen wird, der nur far praetoria ge-
braacht seio konnte, findet sich
sonst nirgends, uod ist auch an u.
St. nicht sicher, sonderò scheint
auf einer Conjectur des Gelen. za
berabeo, da die Hss. extraordina*
riis (extraordinarios) a porta ba-
ben ; dieses aber aas dem vorher-
geh. extraordinariis entstanden za
sein and die urspriingliefae Lesart
verdrangt za baben, s. Marq. 3, 2,
312, Utenze Pbil. Abhndlgen 142f.
Uro das Abgerissene dór Sàtze, was
jedocb nach dem Charakter der folg.
Sehilderang beabsichtigt sein kann,
za entfernen verm. Gron. duabut
adiunetis; Duker et pr deposito ', in-
dess kann eum oder eas, wenn es
nicht aasgefallen ist, leicht za
erumpere ergàozt werden ; propo-
sito ist wie 39, 14, 3, vgl. 24, 40, 5,
za nehmen.
4-5. dexier. princ, s. 34, 46, 9.
— Servii., scbwerlich der Cic. de or.
2, 64, 261 erwahnte, s. za e. 18, 2;
dagegen ist L. Sulpicius vieti, der
e. 28, 8 genannte, and bier oder an
a. St der Vo marne verschrieben. —
praepositi, da die Hss. ServiUum -
Sulpiciutn - tribunos bieten, kann
L. auch praeposuit gesebrieben ba-
ben, obgieicfa pojuif vorbergeht, vgl.
39, 5, 4: mondatura.
6-10. id tant. m., Dar darin
wnrde eine Aenderang getroffen, s.
1, 43, 5. — quaest. p., 34, 47, 1. —
duae eoh., da vorher nur zwet von
den 10 Cohorten, die eine ala bildeo,
erwahnt sind, so sind entweder die
Zahlen verschrieben, oder einige
waren anders verwendet, weuiger
wahrscheinlich ist, dass die Quelle
L.'s das Heer als nicht vollstandig
bezeichnet habe, wie Plutarch. —
Falv., vieti. der 38, 42 genannte; eio
anderer ist e. 37 erwahnt. — con-
tionab., 5, 29, 10; 3, 47, 2. — per,
e. 25, 7. — ius geni., nach dem der
Waffensttllstand nicht gebrochen
werden durfte, 30, 25, 2. — latro-
rrìb.j 35, 7, 7 u.'o. — verius, s. 2,
26, 1; 21, 16,4.
11-15. quo ore, s. 26, 32, 4. —
quisquam, der Gedanke ist negativ.
— alieno, s. 7, 35, 4. — non dico,
158
LIBERXXXX. CAP. 27.28.
a. tu 573.
vostra virtute evaseritis, occurret, non dica eis miUtibus, qui Han-
nibalem, qui Philip pura, qui Antiochum, maximos aetatis nostrae
12 reges ducesque, vicerunt, sed iis, qui hos ipsos Ligures aliquotiens
pecorum modo fugientes per saltus invios consentati ceriderunt?
13 quod Hispani, quod Galli, quod Macedones Poenive non au-
deant, Ligustinus bostis valium Bomanum subit, obsidet ultro et
obpugnat, quem scrutantes ante devios saltus abditum et latentem
14 vix inveniebamus. u ad haec consentiens reddebatur [militum]
clamor, nullam militum culpam esse, quibus nemo ad erumpen-
15 dum signum dedisset: daretsignum; intellecturum eosdem, qui
28 antea fuerint , et Romanos et Ligures esse. Bina cis montes ca-
stra Ligurum erant. ex iis primis diebus sole orto pariter omnes
2 compositi et instructi procedebant; tum nisi exsatiati cibo vino-
que arma non capiebant, dispersi, inordinati exibant, ut quibus
3 prope certum esset hostes extra valium non elaturos signa. ad-
versus ita incompositos eos venientes clamore pariter omnium,
qui in castris erant, calonum quoque et lixarum sublato simul
4 omnibus portis Bomani eruperunt. Liguribus adeo inprovisa res
fuìt, ut perinde ac si insidiis circumventi forent trepidarent exi-
guum temporis aliqua forma pugnae fuit; fuga deinde effusa et
5 fugientium passim caedes erat equitibus dato signo, ut conscen-
derent equos nec effugere quemquam sinerent, in castra omnes
6 trepida fuga compulsi sunt, deinde ipsis exuti castris. supra
quindecim milia Ligurum eo die occisa, capta duo milia et
7 quingenti triduo post Ligurum Ingaunorum nomen omne obsi-
24, 8, 15. — pecor. m., 22, 14, 8;
zum Gedaoken 21, 43, 8. — Pos-
itive ntcht que, weil der Gedaoke
negativ ist. — Ldgust, vgl. za 39,
21 , 1 ; Plut. toifs naoaUovs AC-
yvag, ovg hnot (Polybias) xcà Ai-
yvovtvovs òvopàtovai. Der Ge-
daoke ist verkiirzt, das Allgemeine:
id audent, oder im Vorbergeh. nach
quod non audeant (Annahme: es
dtirften wol nicht) ut obsideant eie.
iibergaogen. — obpug., s. 23, 18,
7; iiber et e, 16, 11. — scrutant,
derselbe Gedanke wie § 12: als wir
aogriffsweise verfuhren. — militum
clamor hat nur die Mz. Hs., militum
ist wol aus dem Folg. bierber ge-
nommen ; io signum dar et - signum
ist die Wiederboloog beabsichtigt.
— eosdem, 6, 7, 6 ; zur Sitnatioo 7,
13,10.
£8. 2-4. tum, jetzt, im Gegen-
satze za primis diebus, naebdem die
Belageraog soboo tangere Zeit ge-
dauert hat. — prope statt des hds.
prò se, obgleich dem Zosammeo-
baoge eioe Verriogeraog nieht ganz
eotsprìcbt; die gewoholiehe Lesart
prò spe lasst sich apracblich kaum
rechtrertigen. — incomp. - venient.,
1, 21, 1. — clamore omn., Froot.
Strat. 2, 3, 17 : sublato universorum
clamore, der Urbeber ist statt durch
dea Abl. mit ab darcb den Geoitiv
bezeichoet; Tac. Ab. 2, 29: immoto
eius vultu excipitur o. a. — pariL
omn. wie § 1; Tac. Ann. 1, 64:
cuncta pariter - adversa. — colon.,
23, 16, 8.
6-7. capta, die Mz. Hs. bat das
a. em. i8i.
LIBER XXXX. GAP. 28. 29.
159
dibus datis in dicionem venit. guhernatores nautaeque conquisiti,
qui in praedatoriis fuissent navibus, atque omnes in custodiam
coniecti. et a C. Matieno duumviro naves eius generis in Ligustina
ora triginta duae captae sunt. haec qui nuntiarent litterasque ad 8
senatum ferrent, L. Aurelius Cotta CL Sulpicius Gallus Romam
missi, simulque peterent;ut L. Aemilio confecta provincia dece-
dere et deducere secum milites liceret atque dimittere. utrumque 9
permissum ab senatu, et supplicatio ad omnia pulvinaria per tri*
duum decreta, iussique praetoresPetiilius urbanas dimittere legio~
nes, Fabius sociis atque nomine Latino remittere dilectum, et uti io
praetor urbanus consulibus scriberet senatum aequum censere
subitarios milites tumultus causa conscriptos primo quoque tem-
pore dimitti.
Colonia Graviscae eo anno deducta est in agrum Etruscum, 29
de Tarquiniensibus quondam captum. quina iugera agri data; 2
tresviri deduxerunt C. Calpurnius Piso P. Claudius Pulcher C.
Terentius Istra. siccitate et inopia frugura insignis annus fuit.
sex menses numquam pluvisse memoriae proditum.
weniger gewobnlicbe capti, s. 10,
34 , 3. — obsid. dot. , ebe das ge-
scbab, war die deditio erfolgt, s. 28,
34, 7: non prius - quarti omnia -
dedissety obsides accepti, arma
adernpta. Die Folge der deditio ist
der Zustand der dicio, das Unter-
worfensein noter die Gewalt eines
freni de n Volkes; desbalb ware hier
in dediUonem weniger passend, 8.
33, 17, 15. — in praed.f. nav., nach
Crevier, da die bds. Lesart praeda-
tores f. navibus scbwerlich latei-
nisch ist, and das fole;, eius generis
andentet, dass die Art der Scbiffe
bezeiebnet war, Plot. OxàtpèOi nu-
QctTixoTg, vgl. 34, 36, 3. — coniecti
etc, dagegen Plot. : rag fiìv nókug
- (Z7iéà(ox€ y rag ók vavg ànaaug
à<pf Clero xaì nXoloy ovdkv ccvroTg
TQMfxdlfiov fteìfav aneline. Die
Mitwirkaog der Daumvirn erwabnt
er nicbt; zar Sache s. e. 18, 4.
8-10. Aurei., e. 27, 6; Sulpic,
vgl. e. 27, 4; 43, 11, wo aber die
Wiener Hs. M. Sulpicius bat, 44,
37, 5. — confetta pr., 26, 21, 2. —
deduc. - licer. - dim., vgl. 39, 20,
9. — rem. dil. ist am einfaebsten :
die Ausbebung erlassen, die also
nocb nicbt, wie bereits in Rom, § 9:
dimittere, § 10: dimitti, vollendet
war ; schwerlicb ist dilectum fìir die
ansgebobenen Soldaten gesagt, wie
Tac. H. 4, 71: dilectus per GalUas
habitus in civitates remittit. — su-
bitar., e. 26, 6.
29. Die Colonie Graviscae; Dur-
re; die Biicber des Kò'nigs Noma.
Plin. 13, 13, 84; Varrò bei Augnst.
de civ. dei 7, 34; Val. Max. 1, 1,
12; Plut. Num. 22; Aor. Viet. 3;
Laet. Inst. 1, 22.
1-2. Graviscae, eine etrurisebe
Stadt, nacb dem Folg. in der Mark
von Tarqninii, wabrscbeinlich an
der Mondnng des Minio, j. Mignone;
es wird eine Biirgereolonie. — de
Tarq., s. 7, 22, also vor langer Zeit.
— quina etc, vgl. 39, 44, 10; ib.
55, .7. — Calp.> e. 35; 39, 42. —
Claud., 39, 32, 5; Inscptt. latt.
p. 279 n. IX: P. Claudius Ap.f. P.
n. Pulcher colonos adscripsit Ca-
les eoa. cum L. Porcio ///vir.
coloniam deduxit Graviscam
(das cursiv gedrackte ist ergMnzt).
— Terent. 39, 56. — sicc. - insign..
160
LJBER XXXX. CAP. 29.
a. u. 573.
3 Eodem anno in agro L. Petillii scribae sub Ianiculo, dura
cultores [agri] altius moliuntur terram, duae lapideae arcae, octo-
nos ferme pedes longae, quaternos latae, inventae sunt, operculis
4 plumbo devinc^is. litteris Latinis Graecisque utraque arca scripta
erat,in altera Numam Pompilium Ponpponis filiura regem Romano-
5 rum sepultum esse, in altera libros Numae Pompilii inesse, eas
arcascumex amicorum sententiadominus aperuisset, quae titillimi
sepulti regis habuerat, inanis inventa, sine ullo vestigio corporis
humani aut ullius rei, per tabem tot annorum omnibus absum-
6 ptis. in altera duo fasces candelis involuti septenos habuere li*
30 , 26 , 5 : annus insignis incendio
etc.
3. Petillii se, vieli. der Freigelas-
sene eines Petillius, Plin. I. 1.: Cas-
siti* H emina, vetustissimus auctor
annalium - prodidit Cn. Teren-
tium scribam agrum suum in f ani-
culo repastinantem effodisse arcam,
in qua Numa - situs fuisset. in ea-
dem libros eius reperto*. - hos
fuUse e charta; Varrò: Terentius
quidam , ebenso Festus p. 173 u.
Aurei. Vict. — sub lari., ara Fosse
dea Ianiculum, wo das Land bebaut
war, s. 24, 10, 11; Becker 1, 654.
— agri setzt nur die Mz. Hs. za, es
fiadet sich ioderPeriocba, abernicht
bei Val. Max. ; cultores ohne agri s.
28, 11,9; 24, 10, 11; mit agri 4,
25 , 4 ; da agro voraufgeht und so-
gleich terram folgt, ist agri an a.
St. weniger notbwendig. — alt.
mol. ter., Val. M. : terram altius ver-
santibus, s. d. St. aus Plin., Varrò:
bubulcus eius iuxta sepulcrum Nu-
mae Pompilii aratrum traiciens
eruisset e terra libros; dagegen
Plut.: o/upQ(ov fisydkcov Inineaóv-
T(ov xal ^qi^ucctoc nsQidfayévToq
èl-é(oO£ rag OÓQovg rò Qevpa. —
duae lap. are, s. oben Hemioa: ar-
cani in qua etc. — opere, pi. dev.,
Hemina : lapidemfuisse quadratum
circiter in media arca evùictum can-
delis quoquoversus.
4. Ut. Lat. Gr., so nor L., Valer.
M. jedoch : quorum in altera scri-
ptum indicabat - in altera libri re-
conditi erant. — scripta, 22, 1, 11 :
unam (sortem) ita scriptum. —
Pomponis, so auch Dìod. Hai. 2,
58; Aur. Vict. 3; Val. M. 10, 1 : pa-
trern eius Pompium Pompilium. , —
ex am. s., wie in einem Familien-
rathe. — habuerat, auf der man,
bevor sie gè offa et wurde, gefanden
batte. — inanis - hum. , Plot, xeyri
navTa naOtv tocpOr} xaì (néQog où-
óhv ktixpuvov tyovùa xov ow/ua-
tos, dasselbe deutet Plin. durch
fuisset an ; dagegen Lact. : quorum
in altera corpus Numae fuit. —
tabem, die verzehrende Kraft, Auf-
zehruDg, ygl. 41, 21 r 6.
6-7. fasces, Bundel. — candelis:
milTalg, Wachs oderHarzgetrànkte
Seile, Hemina nach den Worten § 3 :
in eo lapide insuper libros in-
silos fuisse, propterea arbitrarier
non conputuisse. et libros citratos
fuisse, propterea arbitrarier tineas
non tetigisse (obgleich sie e charta
waren). — septenos, Plin. 1. 1.: hoc
idem tradit Piso censorius primo
commentariorum, sed libros septem
iuris pontificii totidemque Pythago-
ricos fuisse. Tuditanus XIII Numae
decretorum fuisse; libros XII fuisse
ipse Farro Humanarum antiqui-
tatum septumo , Antias secundo li-
bros fuisse XII pontificales Latin os,
totìdem Graecos praecepta philoso-
phiae continentes; L.'s Darstellung
sebliesst sich also zunachst an die
a. Ch. 181.
LIBEft XXXX. CAP. 29.'
161
bros, non integros modo, sed recentissima specie, septem Latini 7
de iure pontifìcio erant, septem Graeci de disciplina sapientiae,
quae illius aetatis esse potuit. adicit Antias Valerius Pythagoricos 8
fuisse, vulgatae opinioni, qua creditur Pythagoraeauditorera fuisse
Numam, mendacio probabili adcommodata fide, primo ab amicis, 9
qui in re praesenti fuerunt, libri lecti; mox pluribus legentibup
cum vulgarentur, Q. Petillius praetor urbanus studiosns legendi
eos libros a L. Petillio sumpsit: et erat familiaris usus, quod seri- io
barn eum quaestor Q. Petillius in decuriam legerat. lectis rerum il
desPiso an, ist aber demselben nicht
QDiBittelbar entlehnt, s. § 8. — non
integr. ist im Vergleich mit § te-
tani etc. nicht ohne Ironie gesagt.
— sept. -' ponti/, , wie Piso; Val.
M. : de iure pontificum ; Numa galt
als Gninder des Pontificalrechtes ;
Varrò : libros eius (Numae), ubi sa-
erorum institutorum scriptae erant
eausae, die pbilosopbischen erwahnt
er nicht ; Plot. : ot Sì tisqì jivxlav
toTOQovói Swdèxa fièv BÌvai fll-
fiXovg hooipavTixàg. < — de disc,
sap., vie disciplina philosophiae, vgl.
1, 18, 4; Val. M. ebenso. — quae -
potuit, wie sie batte sein konnen za
riumas Zeit, das Urtheil L.'s oder
seines Gewahrsmannes; der Inhalt
konnte nach § 9 libri lecti mehreren
bekannt gewordea sein. L. sebeint
anzunehmea, dass die Biicber cine
praktiscbe, weniger ausgebildete
Philosophie enthalten haben; daher
disc, sapientiae, Val. Ant. sagt prae-
eepta pàilosopkiae.
8. Pythagoricos, oach Plin., s.
©ben, natte Valerius diese Bezeich-
nung nicht gebrauebt, vgl. firoecker
Unters. 556; Plut: óoadexa óè al-
lag K gXXì)vixà<; (pikoaóipovg. -—
vulg., der L. schon 1,18 widerspro-
chen hat; wabrscbeinlich war die-
aelbe sebon in den Samniterk riegea
entstanden, als man dem Pythago-
ras in Rom eine Statue erricbtete,
s. Plin. 34, 6, 26; Plut. IN urna 8;
Nieb. 3, 363; 1, 263; Scbwegler 1,
563. — credit. - Numam f., s. 25,
38, 15; 8, 26, 7. — mendacio, 26,
49, 3: adeo nullus mentiendi mo-
Tit. Li*. IX.
dus; 30, 19, 1 1 ; 38, 55, 8 u. a., doefa
war in dem vorliegenden Palle, was
L. nicht za wissen sebeint, diese
Ansicht schon von Piso ausgespro-
chen, s. d. St. aus Plin. za § 6; die
Worte in his libris scripta erant
philosophiae Pythagoricae, die bei
Plin. nach dem Bericbte des Hemina
§ 86 stehen, sind wahrscbeinlich un-
àcht; zur Sacbe s. Mommsen Chro-
doI. 149f. — accom.fide, so dass er
seioen Glauben, seine Ansicht iiber
das Erzàhlte - a d pass te, vgl. 41, 24,
5; 21, 47, 5; da die Hss. accommo-
dai fidem haben, so verm. Orak.
accommodans fidem ; es kann auch
eine Partikel ausgefalleu sein.
9-10. in re pr., e. 17, 1. — vul-
gar., in weiteren Kreisen ihrem In-
balte nach bekannt wurden. — Pel.
pr. - sumps. 7 Varrò : Terentius - in
urbem pertulit ad praetorem. — et
erklarend, das vertraute Verhaltniss
begriindet L. nur durch das Folg.,
nicht durch die Annahme § 3. —
scribam etc., s. 9, 46, 2, es ist von
scribae publici zu versteben; wie
das Folg. zeigt, hatten die Quasto-
ren das Recht ibre scribae zunachst
fiir ein Jahr, da aber die einmal Ge-
wàblten meist wieder genommeo
wurden, gleichsam fìir Lebenszeit
zu wahlen. Die scribae bildeten
einen angesebenen ordo, Cic. Verr.
3, 79, 183, und waren, wie aucb u.
St. zeigt, in Decurien, Corporatio-
nen getbeilt, vgl. Cic. Cluent. 45,
1 26 ; Becker 2, 2, 373 ; Laage 1 , 663.
11-13. rerum s., vgl. Corn. Pe-
lop. 1, 1: si - sutnmas attigero; an-
11
162
UBER XXXX. CAP. 29. 30.
a. n. 573.
summis cum aniniadvertisset pleraque dissolvendarum refigionum
esse, L. Petìllio dixit sese libros eos in ignem coniecturum esse;
priusquam id faceret, se ei permittere, uti, si quod seu ras seu
auxilium se habere ad eos libros repentendos existimaret, experi-
12 retur; id integra sua gratia eum facturum. scriba tribunos plebis
adit; ab tribunis ad senatum res est reiecta. praetor se ius iuran-
dum dare paratum esse aiebat libros eos legi servarique non opor-
13 tere. senatus censuit satis habendum, quod praetor ius iurandum
polliceretur; libros primo quoque tempore in comitio cremandos
esse ; pretium prò libris quantum Q. Petìllio praetori maiorique
14 parti tribunorum plebis videretur domino solvendum esse, id
scriba non accepit. libri in comitio igne a victimariis facto in
conspectu populi cremati sunt.
80 Magnum bellum ea aestate coortum in Hispania citeriore.
ad quinque et triginta milia hominum, quantum numquam ferme
antea, Celtiberi comparaverant Q. Fulvius Flaccus eam obtine-
2 bat provinciam. is quia armare iuventutem Celtiberos audierat,
ders 34, 32, 14: summam rem]
Varrò: at ille (praetor) cum inspe-
xisset principia, rem tantam detu-
lit ad senatum. — dissoL reg., s.
39, 16, 9: sie wiirden dazu fìihren,
das* der Caltus za Grande gienge,
vgl. Varrò: cum primores quasdam
causa* legissent, cur quidque in sa-
cri* fuerit institutum - eos libros -
praetor ut comburer et censuerunt]
Lact. : libri, quibus religione*, non
eas modo, quas ipse instituerat, sed
omnes praeterea dissolviti — ius
sein Besitzrecht, das er bei dem
Prator geltend machen, auxilium,
das er bei den Volkstribaneo sa-
chen, ao die er appelliren lionate.
— integra *. g. , ohne seine Ganst
za verlieren, die «olle ibm vollstan-
dig erhalten bleiben. — ab trib., sie
acheuen sich die Sacbe za entschei-
den. — reiecta, 39, 3, 2. — iusiur.,
dieses allein bestimmt den Senat,
nicht wie nach Varrò za § 11 die
Einsicht der vornebmsten Senatoren
in die Bìicher selbst; auffallend ist,
dass von den pontifices kein Gat-
achten gefordert wird. — libros pr.
q. etc, offenbarmeintL.alleBncher,
ebenso die von Plin. angefdbrten
Annalisten Varrò za § 11 und Plut.,
nar Val. M. : Latinos magna diligen-
tia adservandos curaverunt, Grae-
cos, quia aliqua ex parte ad solven-
dam religionem pertinere existima-
bantur, Q. Petiìlius praetor - crema-
vit. — censuit, Plin. 1. 1.: idem
(Val. AnUas) tertio et senatuscon-
sultum ponit, quo comburi eos pla-
cuerit. — victimar.j spater wenig-
stens gab es ein coÙegium victima-
riorum, welche znnachst die sacer-
dote*, dann aucb die Magistrate beim
Opfern anterstiitzten (sacerdotìbus
et magistratibus et senatui appare-
reni), Marq. 4, 175. Die Aedilen,
welche in ahnlicben Failen thàtig
sind, s. 39, 14; 4, 30, 11, werdea
hier nicht erwahnt, vgl. jedoch 25,
1, 11. Ueber die ganze Angelegen-
heit s. Scbwegler 1, 564 f.; Nitzsch
die Gracchen 210; Prelfer 720 ff.;
Lange 2, 215; Lasaulx Ueber die
Bìicher des Kb'nigs Numa.
80-34, 1. Krieg in Hispanien.
Appian. Iber. 42; Diod. Sic. 29, 31 ;
Front. Strat. 2, 5, 8.
1-2. magnum etc. kniipft ao e.
16 an. — Fulvius, ci, 2; 18, 6.
— Celtib., App. 1. 1. : òkvpniàai <J *
tu Ch. 181.
L1BER XXXX. €AP. 30.
163
et ipse quanta poterat a sociis auxilia contraxerat, sed nequaquam
numero militum hostem aequabat. principio veris exercitum in 3
Carpetaniam duxit et castra locavit ad oppidum Aeburam, modico
praesidio in urbe posito. paucis post diebus Celtiberi milia duo 4
fere inde sub colle posuerunt castra, quos ubi adesse praetor
Romanus sensit, M. Fulvium fratrem cum duabus turmis socio-
rum equitum ad castra hostium speculatum misit, quam proxime
succedere ad valium iussum, ut viseret, quanta essent; pugna 5
abstineret, reciperetque sese, si hostium equitatum exeuntem vi-
disset ita, ut praeceptum erat, fecit. per dies aJiquot nihil ultra
motum, quam ut hae duae turmae ostenderentur, deinde sub-
ducerentur, ubi equitatus hostium castris procucurrisset. postre- 6
rao Celtiberi, omnibus simul copiis peditum equitumque castris
egressi, acie derecta medio fere spatio inter bina castra constite-
runt campus erat planus omnis et aptus pugnae. ibi stetere 7
Hispani hostes expectantes ; Romanus suos intra valium conti-
nuit. per quadriduum continuum et illi eodem loco aciem instru-
vótsqov (nach CatosAnwesenbeitin
Syan\en)Téaact(>0tv t à/jupl rag nev-
TfjXovTa xaì éxaròv, noXXol tj5v
*ip{\QO)V yrjs ànoQovvreg àniorri-
aav ano 'PcufiatùìV , aXXoi Té xaX
^iovaovsg, ot ncgl ròv ^Ifitiga
tjjxrjVTtct. OTQCtTèvaag ovv in* av-
roi/g vnaxog (anrichtig) <PovXoviog
Mxa fiàxVi. — et ipse etc. steht
mehr in Beziehnng za § 1 : quantum
- antea als za dea nàcbsten Wor-
ten. — hostem karz statt numerum
hostium. — nequaq. etc, wennFalv.
zwei Legionen, die entsprechende
Zahl iul. Bundesgenossen and nach
e. 31, 1 eine bedeatende Menge
aaxilia hatte, so war sein Heer we-
nig geringer als das feindlicbe, s. 39,
31, 14.
3-5. Carpetan.y westlich von dea
Celtiberern, am Tagas, s. 21, 5, es
geborte nach der Tbeilung za Hispa-
nia citerior, vgl. 39, 30, 1; Strabo
3, 4, 20 p. 166: oqiov <T avjrjg
(Baetica) - nXrjofov KaOTX&vog;
nach App. fand der Anfstand in der
Nube des Hiberus statt. — Aebur.,
wahrscheinlich in der Nahe von To-
ledo, 39, 30, 2; nach Ukert p. 428
j. Caerva. — duab. t eg., vgl. 10,
34, 7 ; 27, 43, 4; 33, 36, 10. — quam
prox. - iussum hat nar die Mz. Hs.
aber obne quam, was jedoch eher
aasgefalien , als proxin^e zngesetzt
ist, s. 7, 37, 7; 8, 16, 7 u. a., vgl.
27, 42, 1 1 ; 40, 21, 7. — abstin., ree.
hangt dem Sinne nach wieder von
iussum ab, nicht von ut, s. 41, 15,
1 1 ; 42, 31, 6; zu 32, 16, 9. — sub-
due, 36, 18, 6: subductis. — • pro-
cucurr., mehrere Hss. haben procu-
eurrissent, wahrscbeinlich durch
Verseben, da L. sonst equitatus
nicht leicht als Collectivum branchi;
anderer Art ist 28, 33, 14.
6-9. derecta, s. 31, 24, 9. —
pugnae, za einer offenen Schlacht.
— per quadrid. cont. steht als det*
neue and wichtigere Begriff, an den
sich im Folg. inde anschliesst, b es-
ser am Anfang des Satzes, s. 37, 38,
8, dann ist nach Madvig im Folg. et
einzasetzeu. Nach der gewohnli-
chen Interpunktion nnd ohne jenes
et: ibi - expectantes. Romanus -
continuum: et itti- tenuerunt. ab
Romanis wiirde ab Rom. n. motum
dem folg. quieterò entsprechen, and
inde etc. sich u orni t tei bar an den vor-
berg. Satz anschliessen , aber qua-
li*
164
UBKR XXXX. CAP. 30. 31.
&. n. 675.
8 ctam tenaerant, et ab Romania nihil motum. inde quievere ia
castris Celttberi, quia pugpae copia non fìebat; equites tantum in
stationem egrediebantur, ut parati essent, si quid ab hoste move-
9 refur. pone castra utrique pabulatum et lignatum ibant neutri
81 alteros inpedientes. Praetor Romanus ubi satìs tot dierum quiete
credidit spem factam hosti nihil se priorem moturum, L. Acilium
cum ala sinistra et sex milibus provincialium auxiliorum circum-»
ire montem iubet, qui ab tergo hostibus erat, inde, ubi clamo-
2 rem audisset, decurrere ad castra eorum. nocte profecti sunt, ne
3 possent conspici. Flaccus luce prima C. Scribonium praefectum
socium ad valium hostium cum equitibus extraordinariis sinistrae
4 alae mittit. quos ubi et propius accedere et plures quam soliti
erant Celtiberi conspexerunt, omnis equitatus effunditur castris,
5 simul et peditibus signum ad exeundum datur. Scribonius, irti
praeceptum erat, ubi primum fremitum equestrem audivit, avertit
6 equos et castra repetit, eo effusius sequi hostes. primo equites,
inox et peditum acies aderat, haud dubia spe castra eo die se ob~
7 pugnaturos. quingentos passus non plus a vallo aberant. itaque
Flaccus ubi satis abstractos eos a praesidio castrorum suorum
ratus est, intra valium exercitu instructo trìbus partibus simul
erumpit, clamore non tantum ad ardorem excitandum pugnae
trid. coni, nicht genug bervortie-
teo. — motum y s. 28, 36, 5 ; die-
aelbe Wendong§ 5; 8; e. 31, 1.
SI* 1-3. satis credidit ist za
verbiaden, s. 10, 5, 3; 21, 26, 4;
wenn auch spem factam als e in Be-
gritf" genommen und daraaf satis:
zur Geniige, bezogen werden konnte,
vgt. 1, 16, 8; Cic. Inv. 2, 38, 113;
Ov. Mct. 3, 149. — ala sin., e. 27,
7; 31, 21, 6. — prov, aux., in der
Provinz ausgehobene Trnppen, die
ìmmer von den italisobeo Buodes-
gen osseo unterschieden werdeo, vgl.
24, 49, 7; Marq. 3, 2, 306; — cir-
cumire, aus dem folg. decurrere,
vgl § 7 ; 8 , sieht man , dass sie im
ftuckeo der Feiode den Berg erstei-
gen solleo. — pratf. soc, 25, 1, 3.
— equit. extraord.j s. za 27, 12, 14;
42, 58, 13; 40, 27, 3; die Reiter
bildeten zwei alae (oach Polyb. 2,
26 je za 300 Maon), die, wie das
Folg. zeigt, die eioe der «la dextra,
die acide re der ala sinistra zugetbeilt
wareo, Marq. 3, 2, 205.
4-7. propius, als friiber, e. 30, 4.
— ad exeund., s. 29, 17, 1 1. — 06-
pugnat., vorber batten sie aur io
eioiger Entfernung vom Lager der
Feiode sich auigestellt; jetzt hoffen
sie zum Sturm anrticken za kò'nnen ;
doch liegt e8 naher, dass sie das-
selbe za erstarmen bofferì and ex-
pugnaturos nach Gron. za leseo sei,
was oft.mit oppugnare in dèa Hss.
verweehselt wird, s. e. 33, 9; 50, 6,
wenn man nicht annehmen will, dass
beide Worter nicht in so verschie-
denem Sinne, wie wir sie aaffassen,
gebraacht worden seien. — non
plus, wie § 8 non amptius; 39, 31,
13 plus quam, eioe adverbielle Be-
stiromong der Zahl, ist fast wie eine
Apposition nacbgestellt, s. 41, 22, 6,
sonst stebt sie niehr vorao oder we-
nigstens nach dem BegriflTe, za dem
sie gebort, 28, 1, 5: decem haud
amplius miUibas; ib. 2, 11 ; 38, 40,
7. — tribus, nicht aus der von dem
Ch. 181.
LIBER XXXX. CAP. 31. 32.'
165
sublato sed etiara, ut qui in montibus erant exaudirent necmo- S
rati sunt, quin decurrerent, sicut imperatalo erat, ad castra, ubi
quinque milium armatorum nonamplius relictum erat praesidium,
quos cum et paucitas sua et multitudp hostium et inprovisa res 9
terruisset, prope sine certaitìine capiuntur castra* captis, quae
pars maxime pugnantibus conspici poterat, iniecit Acilius iguem.
Postremi Celtìberorum qui ia acie erant, primi flammam conspe- SS
xere; deinde per totani aciem vulgatum est castra amissa esse et
tum cum maxime ardere, unde illis terror, inde Romanis animus
crevit iam clamor suorum vincentiura accidebat, iam ardentia 2
hostium castra adparebant Celtiberi parumper incerti» animis 3
fluctuati sunt. ceterum postquam receptus pulsis nullus erat nec
usquam nisi in certamine spes, pertinacius de integro capessunt
pugnam. acie media urgebantur acriter a quinta legione; ad ver- 4
sus laevum cornu, in quo sui generis provincialia auxilia instru-
xisse Romanos cernebant, cum maiore fiducia intulerunt signa.
iam prope erat, ut sinistrum cornu pelleretur Romanis, ni septi- 5
ma legio successisset. stmul ab oppido Àebura qui in praesidio
relieti erant in medio ardore pugnae ad venerimi, et Acilius ab
tergo erat. diu in medio caesi Celtiberi; qui supererant in omnes 6
passim partes capessunt fugam. equites bipartito in eos emissi
magnani caedem edideré. ad viginti tria milia hostium eo die
occisa, capta quattuor milia septingenti cum equis plus quingentis et
signa utilitaria octoginta octo. magna Victoria, non tamen in- 7
cruenta fuit; Romani milites de duabus legionibus paulo plus du-
Feiode abgewendeten decumana.
8-9. quinq. mil., die Zabl ist niebt
gering, «ber die Romer sind doch
um 6000 M. weoigstens ìiberlegen,
nnd das Lager ist wohl niebt so be-
festigt za deoken, wie das romisebe.
— captis st. das hds. castri* nach
Madvig. — quae p* , freie Apposit.
nnd zagleich Attractioo = castro-
rum ci parti, quae, vgl. 27, 42, 10;
42, 56, 4. — pvgnaniib., s. za e
26, 8; 35, 17, 8; docb konnte a od.
ab leiebt ausfallen.
32« 1 — 4. postremi ist roit Nach-
drack primi gegeniiber an die Spitze
gestelft, statt Celtib. qui postremi.
— deinde entspricht in anderer
Form primi. — tum e. ih., e. 13, 4.
— crevit, es wird voraasgesetzt, .
dass beide Gemuthsstimmungen
schon eingetreten seien, wie § 3
pertinacius de int, dass die Celtib.
schon vorber bartnàckig gekampft
babeo. — fluctuati sunt, so immer
Deponens bei L. — recept. er., 1,
56, 3. — a quint. /., diese personlieh
gedacbt. — sui gen., von ibrer Na-
tion, also anch gleieber Bewaffoung,
e. 40, 1, and Rampfart, wahrend in
Beiden die Romer natiirlich iiber-
legen sind. — provine* ause., e. 30,
1 ; die Zabl derselben miisste bedeu-
tend gewesen sein, vgl. 25, 33, 6.
5-8. prope e, ut, s. e. 10, 8. —
erat, ni etc., 2, 65, 4; ib. 10, 2. —
Romanis, e. 31, 1: hostibus. —
in omn. p., 42, 7, 7. — passim, wie
soDst oft bei totus, e. 33, 7; 41, 2,
7 a. a. — equis, e. 33, 7 ; 40, 11 a.
a. — octof. octo, 28, 38, 5. —
166
LIBER XXXX. CAP. 32. 33.
a. u. 573.
centi, socium Latini nominis octingenti triginta, externorum auxi-
8 liarium duo mìlia ferme et quadringenti ceciderunt praetor in
castra victorem exercitum reduxit, Acilius manere in captis ab se
castris iussus. postero die spolia de hostibus lecta et prò con-
tione donati quorum insignis virtus fuerat.
&8 Sauciis deinde in oppidum Aeburam devectis per Carpeta-
2 niam ad Contrebiam ductae legiones. ea urbs circumsessa cum a
Celtiberis auxilia accersisset, morantibus iis, non quia ipsi cun-
ctati sunt, sed quia profectos domo inexplicabiles continuis im-
bribus viae et inflati amnes tenebant , desperato auxilio suorum
3 in deditionem venii Flaccus quoque tempestatibus foedis coactus
4 exercitum omnem in urbem introduxit. Celtiberi, qui profecti
erant a domo deditionis ignari, cum tandem superatis, ubi pri-
mum remiserunt imbres, amnibus Contrebiam venissent, post-
quam nulla castra extra moenia viderunt, aut in alteram partem
translata rati aut recessisse hostes, per neglegentiam effusi ad
5 oppidum accesserunt. in eos duabus portis Romani eruptionem
6 fecerunt et incompositos adorti fuderunt. quae res ad resistendum
eos et ad capessendam pugnam inpediit, quod non uno agmine
nec ad signa frequentes veniebant, eadem magnae parti ad fugam
7 saluti fuit: sparsi enim toto passim campo se difluderunt, nec
usquam confertos eos hostis circumvenit. tamen ad duodecim
milia sunt caesa, capta plus quinque milia hominum, equi qua-
ab se, 33, 26, 3 ; 37, 47, 2.
SS* 1-3. Contreb., wo sich L.
die Stadt gedacht habe, ist nicht
deutlicb, da Fulvius hier per Carpe-
taniam za derselben gelaogt and
§ 9 dort abziehend per Celtiberiam
gebt; doch scbeiot sie frag. lib. 91
zìi den Celtibericae urbe* gerechnet
za werden, aod Val. Max. 7 , 4, 5,
vgl. 2, 7, 10, Fior. 1, 33 (2, 17), 10,
nenotsie caput Celtiberiae, verschie-
den ist Contrebìa quae Leucada ap-
pellata frg. 1. 91, am oberen Laufe
dea Hiberas, s. Ukert 458; 461. Die
Stadt Compiega, welche Appian
neont, Diod. 1. 1. : nólcg Ke/uelt-
tùjv kano nicht gemeiot sein, da die
vod beiden angefdhrteQ Umstande
bei L. nicht erwabnt werdeo. —
urbs in Bezug auf accersisset = citi-
tas. — tnorant. iis dient hier zar
Verkìirzaog der Periode, 8, 39, 40,
7 ; 42, 36, 7. — non quia - sunt, der
ConjuDctiv wiirde hier weniger pas-
sen, 39, 41, 2. — inflati, s. JNaegels-
bach 355; zar Sacbe 23, 19, 4. —
introd.j vgl. e. 25, 1.
4-9. a domo, wahrscheinlich hat
L. wie § 2 nur domo geschrieben.
— cum - ubi pr. - postq., s. 38,
22, 1. — duab. ©., s. e. 31, 7. —
ad resisi. - inped., s. za 33, 6, 7. —
non uno eie, sie bildeten mehrere
Zage, aod io diesen waren nur we-
nige bei deo Fahnen; der ganze Ge-
daoke quod etc. erklart quae res.
— sparsi io Bezug auf diffuderunt
proleptiscb uod tautologisch, vgl. 35,
30, 8: multitudinem toto sparsam
vagari saltw, 37, 20, 5: dilapsi
sparser ant se toto passim campo.
— duodec m., e. 32, 6 schoo 23000,
Uebertreibang der Annalisten; Ap-
pian, s. za e. 30, 1, weiss nar voa
einer Schlaeht des Fai via*. — ho-
a. Ch. 181.
LIBER XXXX. CAP. 33. 34.
167
dringenti, sigila militaria sexaginta duo. qui palati e fuga donram 8
se recipiebant alterum agmen Celtiberorum venientium deditio-
nem Contrebiae et suam cladem narrando averterunt. extemplo
in vicos castellaque sua omnes dilapsi. Flaccus a Contrebia prò- 9
fectus per Celtiberiam populabundus ducit legiones multa castella
obpugnando, donec maxima pars Celtiberorum in deditionem
venit. haec in citeriore Hispania eo anno gesta, in ulteriore
Manlius praetor secunda aliquot proelia cum Lusitanis fecit.
Aquileia colonia Latina eodem anno in agrum Gallorum est 34
déducta. tria milia peditum quinquagena iugera, centuriones cen- 2 ,
tena, centena quadragena equites acceperunt. tresviri deduxerunt 3
P. Cornelius Scipio Nasica C. Flaminius L. Manlius Acidinus. ae- 4
des duae eo anno dedicatae sunt, una Yeneris Erucinae ad portam
Collinam — dedicavit L. Porcius L. f. Licinus duumvir, vota erat
a consule L. Porcio Ligustino bello — , altera in foro olitorio Pie-
mi»., e. 32, 6: hostium; 38, 47, 6.
— qui palati ist wol nur Vermu-
thung von Gelenius, da die Hss.
quidam latiniqui baben, vieti, qui-
dam palati cum, da nicht alle, son-
derà nur einige der Zerstreuten auf
die Anriickeoden gestosseu sein
konnen. — e fuga, von der - aus,
auf der FI., 39, 23, 10 o. a., vgl. 22,
55,. 4. — oppugn., auch bier erwar-
tet man expugnando* — fecit, e. 34,
13:27, 33, 5; 34, 19, 2.
84. Einrichtangen und Vorgange
in Rom. Val. Max. 2, 5, 1. ^
1-2. A quii., 39, 55; Mommsen
1, 643. — agrum G., die Hss. ha-
ben agro G. ,jhaec verba non ad dé-
ducta est (nam sic scribi debebat in
agrum), sed ad Aquileia colonia
ref erenda sunt u Doering; da die co-
lonia erstdurcb die deductioentsteht,
und nach dem sonstigen Gebrauch
L.'s ist indessen wol agrum vorzu-
zieben. — Gallor., diese batten das
Land nur vortibergehend inne, s.
39, 45 ; 54 ; sonst giebt L. die frti-
beren Besitzer genauer an, s. 34, 45,
4; 37, 57, 8; 10, 1, 2 u. a., vgl. 41,
13, 5. — tria mil., die grosse Zahl
der Colonisten und die bedeutenden
Lapdloose, vgl. 41, 13 mit 39, 55;
40, 29; 35, 9, war wol durch die
gefàbrliche Lage der Colonie be-
dingt, s. Lange 2, 226; 223. —
equit., 37, 57; 39, 55. — cent,
quadr., um ein entsprechendes Ver-
haltniss der Loosé unter sich und
zu dem Solde der drei Classen zu
gewinnen, verm. Huschke Serv. Tuli.
377 u.Nipperdey cent, quinquagena,
docb findet auch sonst, s. 37,
57, 8; 35, 9, 8; ib. 40, 6 ein be-
stimmtes Verbaìtniss nicht statt
An den angef. Stellen werden nur
equites u. pedites geschieden, an der
vorliegenden dagegen auch centurio-
nes genannt, wahrscheinlich die,
welche ala solcbe gedient haben. —
tresv., s. 39, 55, 6.
3-6. Vener. Eryc. etc, schon
30, 38 anticipirt, nicht zu verwech-
seln mit dem 22, 9; 23, 31 erwahn-
ten, s. Strano 6, 2, 5 p. 273: ?6tì
xa\ iv'PcijÀri trjg é-sov Tavzrjg noi
rrjg nvfa\q Tijff KoXXCvr\g leoov
ji<f>QodCTr\s *Egvx(vr)g XsyófÀéVov,
%X°v xal vt(hy xctì oroàv ncqixst-
{iivr\v à£ióXoyov; Becker 1, 582;
4,321 ; Mommsen Un terit. Dial. 142.
— Ligust. b., nach 39, 44, 1 1 ha-
ben die Consuln in dem J. 184 nichts
von Bedeutung getban; doch vgl.
ib. 38, 1, wornach ein Krieg in Li-
gurien anzunehmen ist — foro
168
LIBKR XXXX. GAP. 34.
a. u. 578.574.
5 tatis. eam aedem dedicavit M\ Aqilius Glabrio duumvir, statuam-
que auratam, quae prima omnium in Italia est statua aurata, patris
6 Glabrionis posuit is erat, qui ipse eam aedem voverat, quo die
cum rege Antiocho ad Thermopylas depugnasset, locaveratque
idem ex senatus consulto.
7 Per eosdem dies, quibus hae aedes dedicatae sunt, L. Aemi-
8 lius Paulus proconsul ex Liguribus Ingaunis triumphavit trans-
tulit coronas aureas quinque etviginti, nec praeterea quicquam
auri argentique in eo triumpho latum. captivi multi principes
Ligurum ante currum ducti. aeris trecenos militibus divisit
9 auxerunt eius triumphi famam legati Ligurum pacem perpetuam
orantes : ita in animum induxisse Ligurum gentem nulla umquam
io arma pisi imperata a populo Romano sumere, responsum a Q.
olii., 34, 53, 3; Becker 1, 603. —
Pietati, es ist auffa llend, dass L. die
Erzàhlnng, die sicfa ao den Tempel
kntjpft, nicht benibrt, *. Fest. p.
209 : Pietati aedem consecratam ab
AciUo aiunt eo loco , quo quondam
mulier habitat 1 erit , quae patrem
suum inclusum carcere mommi*
suis clam aluerit; anders Piio. 7,
36, 121.; Val. Max. 5, 4, 7; Preller
626. — duumv., 23, 30, 13; die bei-
den duumviri haben sicb io die Ge-
schafte getbeilt, oder sind ala Sobne
derer, welche die Tempel gelobt
baben , jeder mit der Weibung des
betreffenden Tempels vom Volke
beauftragt wordeo. — stat. aur.
etc, Vai. Max. 2, 5, 1: statuam
auratam nec in urbe nec in ulta
parte ftaliae quisquam prius aspe-
xit, quam a M\ Glabrione equestri*
patri poneretur in aede Pietatis;
dass sie eine equestri* gewesen sei
und im Tempel gestanden babe, ist
nicht L. sonderà einer aoderen
Quelle entlebnt, vgl. Mulier Hand-
buch der Archàol. § 307, 3. — pri-
ma, vergoldete Gotterbilder sind
schon erwahnt, s. 33, 27, 4; 38, 35,
6; 39, 7, 9. — est - aurata ist nicht
su verbinden, sonderò aurata Ad-
jectiv, s. 4, 16, 2; 10, 7, 10 u. a. =
quae statua prima inter statuas au-
rata» est; Grò n. verna, statuto au-
rata est — patris Gì., s. 4, 17, 6;
5, 23,- 7, den gewohnlicheren Dati?
hat Val. Max. — s>, der Vater ala
Consul, dera Val. Max. irrthumlich
auch die Weibung beilegt. — de-
, pugnasse^ es ist zu verstehen wie
e. 40, 10, s. e. 44,9, vgL e. 52, 6;
das Gelubde ist erfolgt, als der
Sieg sicb eotschiedeo hat; depu-
gnatumst mit Madvig zu schreioen
ist oicbt nothwendig. — locai er., er
hatte selbst seboo alle Vorkehruu-
geo getroffeo, schwerlich ais Con-
sul, da er 563, s. 36, 18, siegte, erst
im Jabr564, s. 37, 46, zuruckkebrte,
s. Lange 1, 589.
7-11. Aemil., e. 25. — ex Ug* y
wie e. 45, 6 ; 59, 1 ; 8, 33, 1 3 ; 28, 19,
11 u. a., vgl. Inscptt. lat. p. 289: L.
Aemilius L. f. Paullus - Liguribus
domitis priore consulatu triumpha-
vit — coron. etc, e. 16, 11 ; doch
ist die Zabl, da keine andere Beute
eiogebracht wird, gering und da die
Mz. Hs. mille et vig. hat, viell. C et
XX zu lesen. — argentiq. 9 vgl. e.
25, 4: lignatumque. — principe e.
28, 6. — trecen.y vgl. e. 59, 2, aus
der Staatscasse, da kein Beutegeld
io dieselbe gebracht werdeo kanu,
33, 23, 8. — nulla etc, sie begeben
sich freiwillig des Kriegsrechtes,
was jedocb die dediticii obnehin
verlieren, vgl. e 16, 6; zum Ge-
dankeo Sali. I. 14, 10: qw'ppe quis>
hostis nullus erat, nisi forte quetn
a. Ch. 181.180.
UBER XXXX. CAP. 34. 35.
169
Fabio praetore est Lignribus iussu senatus òrationem eam non
novam Liguribus esse; mens vero ut nova et orationi conveniens
esset, ipsorum id plurimum referre: ad consules irent et, quae 11
ab iis imperata essent, facerent. nulli alii quam consulibus sena-
tum crediturum esse sincera fide in pace Ligures esse, pax in 12
Liguribus fuit. in Corsica pugnatum cum Corsis; ad duo milia
eorum M. Pinarius praetor in acie occidit. qua clade compulsi
obsides dederunt et cerae centum milia pondo, inde in Sardiniam 13
exercitus ductus et cum Iliensibus, gente ne nunc quidem omni
parte pacata, secunda proelia facta. Carthaginiensibus eodem anno 14
centum obsides redditi, pacemque [cum] iis populus Romanus
non ab se tantum, sed ab rege etiam Hasinissa praestitit, qui tum
praesidio armato agrum, qui in controversia erat, obtinebat.
Otiosam provinciam consules habuerunt. M. Baebius comi- 35
tioTum causa Romam revocatus consules creavit A. Postumium
Albinum Luscum et C. Calpurnium Pisonem. praetores exinde 2
facti Ti. Sempronius Gracchus L. Postumius Albinus P. Come-
bus Hammula Ti. Minucius Molliculus A. Hostilius MancinusC.
Haenius. ii omnes magistratum idibus Martiis inierunt.
vos iussissetis. — non novam etc,
vgl. 2, 18, 10; 9, 45, 1. — ipsor.
etc, vgl. 34, 17, 7. — -. esse - esse,
s. e. 35, 7; 34, 49, 8 u. a. — sin-
cera/., 39, 2, 2.
12-13. Corsica, e. 19, 6. — ce-
rne, 42, 7, 2; Dtod. 5, 13: tXafi-
fiavov nttoà ttòv iyy<OQ£tov yo-
Qovg QrjTlvnv xaì xnoov xaì /jiski,
ipVOfléVfOV TOVTCDV <S(tlpll(ÒV ÌV TTJ
vyC(p; Verg. Ed. 9, 30. — ne
nunc q. y Diod. 5, 15: rò ó' allo
7ilijfro£ - ó*ittpvXa£c Ttiv flivd-é-
gCav vfyQ 1 T< ^ v *<**' V{*&S XQ *'
iftoVy M ratio 5, 2, 5. — omni p. t s.
zu 37, 53, 5; 41, 6, 6: magna par-
te; 45, 31, 3.
14-15. cent, obs., nach 30, 37,
6 sirici nor 100 Geiselo gestellt
nnd ebeoso viele 32, 2, 3 bereits zu-
riickgegeben. — cum iis ist wabr-
scheiolich ODricbtig, da, auch wenn
man pacem cumiis verbindeo wollte,
cum doch UDDoibig ware, weil aoch
ab se folgt, nnd soost pacem alieni
praestare gesagt wird, s. 39, 28, 9 ;
anderer Art sind 28, 17, 8 : fidem
nec dare nec accipere - nisi ab ipso
duce; 9, 1, 8: nihil cum potentiore
iuris - reUnquitur; eine Hs. hat
tum, was aber ao u. St. nicht pas-
send ist. — a se, 21, 13, 4: ab Ro-
mani* nulla spes; lustin. 25, 2, 7:
tanta caedes -fuit, ut Antigono
pacem - a Gallis praestiterit. — qui
tum etc, ob Masin. jetzt den stret-
ticeli Landstrich, s. e. 17, heraasge-
geben bat, ist niebt deutlicb, tiber-
haupt der Zweck des Zusatzes, viell.
absichtlicb, dunkel; iiber dea Frie-
den mit Mas. vgl. 42, 23, 2.
35-86« VVahlen; Provinzen;
Verhandloogen iiber das Heer Hi
Hispanieo.
1-2. Albinum, diesen Zanameo,
s. § 2, babeo die Postura ii oft in dea
fasti Capit. ; Luscus beisst der hier
erwabnte Postum. 45, 17, 2, die
VerbfoduDg vod zwei Zanamen, s.
41, 15, 5, babeo die fasti mebrfach,
so im J. 290 M. Postumius AlbUs
RegiUensU, vgl. a. 288; 580: Sp.
Post. Albinus Paullulus; Mommsen
Rb'm. Forseb. 1, 43; Pigbins wollte
Luscum ti Igeo. — Calpur. 9 39, 6;
30. — exinde, s. 33, 24, 2. — Mam-
170
LIBER XXXX. CAP. 35.
a. u. 574.
3 Principio eius anni, quo A. Postumius Albinus et C. Calpur-
nius Piso consules fuerunt, ab A. Postumio consule in senatum
introducti qui ex Hispania citeriore venerant a Q. Fulvio Fiacco,
L. Minucius legatus et duo tribuni militum, T. Maenius et L. Te-
4 rentius Massiliota. hi cum duo secunda proelia, deditionem Cel-
tiberiae, confectam provinciam nuntiassent nec stipendio, quod
mitti soler et, nec frumento portato ad exercitum in eum annum
5 opus esse, petierunt ab senatu primum, ob res prospere gestas
6 ut diis inmortalibus honos haberetur, deinde ut Q. Fulvio dece-
denti de provincia deportare inde exercitum, cuius forti opera et
ipse et multi ante eum praetores usi essent, liceret; quod fieri,
7 praeterquam quod ita deberet, etiam prope necessarium esse: ita
enim obstinatos esse milites, ut non ultra retineri posse in pro-
vincia viderentur, iniussuque abituri inde essent, si non dimitte-
rentur, aut in perniciosam, si quis inpense retineret, seditionem
8 exarsuri. consulibus ambobus provinciam Ligures esse senatus
iussit praetores inde sortiti sunt: A. Hostìlio urbana, Ti. Minucio
9 peregrina obvenit, P. Cornelio Sicilia, C. Maenio Sardinia; Hispa-
nias sortiti L. Postumius ulteriorem, Ti. Sempronius citeriorem.
10 is quia successurus Q. Fulvio erat, ne vetere exercittf provincia
spoliaretur, „quaero u inquit „de te, L. Minuci, <;um confectam
provinciam nunties, existimesne Celtiberos perpetuo in fide man-
li suros, ita ut sine exercitu ea provincia obtineri possit? si neque
de fide barbarorum quicquam recipere aut adfirmare nobis potes,
et habendum illic utique exercitum censes, utrum tandem auctor
senatui sis supplementum in Hispaniam mittendi , ut ii modo,
mula, 23, 34, 10 ; 36, 2, 6; dagegen
kommt der Zuname MoÙiculus viell.
nnr hier vor. — ii etc., wie gewohn-
lich. — magistr., 35, 30, 4: prorae.
3-7. Fulvio, e. 30. — Maen. -
Terent, gewesene Priitoren, 3. 38,
42; 39, 6. — duo s, prosi., wol die
e. 30 f. n. 33 erwabnten, die e. 16,
8 angegebenen dura aliquot proelia
sind ubergangen. — confecta, ge-
gen e. 33, 9, vgl. e. 39, 2. —
portato, um abzu wechselo ; der
Krieg wird anders gefuhrt als von
Cato, 8. 34, 9, 12, and ist daber
kostspielig, s. Momrosen 1, 679. —
honos etc, s. 41, 6, 4. — deced.,
23, 34, 10; 32, 7, 4. —forti, wie
e. 36, 11, vgl. 22, 60, 20. — multi
a. e. pr., s. 39 , 38, 12. — ita deb,
weist auf fieri zurtìck, was auch
wieder gedacht werden kann, ob-
gleich es nicht nothwendig ist, vgl.
8, 9, 9: haec ita precatus; 1, 55, 6.
— ita obs., vgl. 42, 65, 11 ; ita, 30,
32, 11. — necesse esse ist nothwen-
dig, obgleich die Hss. esset haben;
bber das zweimalige esse s. e.
34, 11.
9—12. Hispanias, s. e. 1, 2; die
folg. Verhandhwg wie 39, 38, 8ff.
— Minuci, der als legatus das Wort
gefuhrt bat. — recipere n. in te, s.
39, 47, 7, zu 33, 13, 15; Cic. Att.
13, 1, 2: quoniam de nestaie polli-
ceris vel potius recipis. — auct. -
mittendi, s. 7, 23, 4, za 35, 25, 5 ;
a. Ch. 180.
LIBER XXXX. CAP. 35. 36.
171
quibus emerita stipendia sint, milites dimittantur, veteribus mili-
tibus tirones inmisceantur, an deductis de provincia veteribus 12
legionibus novas conscribendi et mittendi, cum contemptum tiro-
cinium etiam mitiores barbaros eccitare ad rebellandum possit?
dictu quam re facilius sit provinciam ingenio ferocem, rebellatri- 13
cem confecisse. paucae civitates, ut quidem ego audio, quas vi-
cina maxime hiberna premebant, in ius dicionemque venerunt,
ulteriores in armis sunt. quae cum ita sint, ego iam hinc prae- 14
dico, patres conscripti, me exercitu eo, qui nunc est, rem publi-
cam administraturum; si deducat secum Flaccus legiones, loca
pacata me ad hibernacula lecturum neque novum militem fero*
cissimo hosti obiecturum."
Legatus ad ea, quae interrogatus erat, respondit neque se SO
neque quemquam alium divinare posse, quid in animo Celtiberi
haberent aut porro habituri essent itaque negare non posse, 2
quin rectius sit etiam ad pacatos barbaros, nondum satis adsue-
tos imperio, exercitum mitti. novo autem an vetere exercitu opus 3
sit, eius esse dicere, qui scire possit, qua fide Celtiberi in pace
mansuri sint, simul et qui illud exploratum habeat, quieturos mi-
dagegen Cic. Att. 9, 11 A. 2: auctor
(fui) ad te adiuvandum, de dom.
12, 30; Reisig Vorles. S. 564. —
quibus em. st. >., s. e. 36, 10 ; 39,
4: veterano*, 3 r 57, 9. — Hrocin.,
der Dienst von Rekraten far diese
selbst, e. 8, 15. Ueber die Form der
Rede s. 8, 32, 3f.
13-14. facile sit, es diirfte -
seiu, nicht oboe Ironie , vgl. 32, 32,
1 6 : neque enim aeque difficulter sub-
stituant, 35, 16, 4 nihil aliud pro-
fecto dicati* : 21, 47, 5: ea vixfidem
fecerint; 22, 60, 20; 23, 42, 12,
Klotz Cic. Tose. 3, 11, 25; Madvig
verlangt facile est; zura Ausdruck
s. 31, 38, 3. — ing. feróc. reb. ist
auf provincia bezogeo , weil dabei
an das Volk gedacht wird, rait dem
Krieg zu frihren oder das za regie-
ren eigentlich die provincia war,
vgl. 39, 29, 5 : perdomitain provin-
ciam, anders § 4; e. 28, 8; 41, 12,
3 a. a. — rebellatric, selten and
mebr dichterisch, vgl. 1, 7, 5; ib.
28, 1; 56, 8. — confec, der Ge-
danke kano allgemein genommen
werden : dass man - babe, aber nicht
aia Frage. — in ius die, 34, 33, 9.
— iam hinc, sebon von hier aus,
bier, ehe ich nur in die Provinz
komme, vgl. zum Gedanken 22, 39,
6f.; 27, 40, 8; zeitlich stebt iam
hinc 7, 29, 1 ; 8, 7, 7 ; schwerlich
ist es an a. St. causai za nehmen,
da schon quae cum t. s. vorhergeht,
s. Hand Tarsell. 3, 128; 143. —
remp. , dea Krieg, s. 35, 10, 8. —
hibemac, 35, 7, 7.
86* 1-4. porro, ferner = kiinf-
tighin, 10,8,10: fuit porroque erit t
hàufiger fin de t es sich so bei den
Komikern. — negare n. p. 9 s. 30,
22, 5; quin folgt darauf nach der
Analogie von non dubitare quin,
abnlich 2, 1, 3: neque ambigitur
quin; 8, 2, 2: nec contradici tjvùt;
ib. 40, 1 : nec discrepai quin ; Tac.
Ann. 13, 14: non abnuere q.; Caes.
B. C. 3, 94, 3: Caesarem nonfefel-
lit q.; ib. B. G. 7, 44, 4: nec iam
aliter sentire q.; Cic. Tusc. 5, 7,
17; Fin. 5, 11, 32; ib. 4, 13, 32 a.
a. — simul et qui, der zugleich
172
LIBER XXXX. CAP. 36.
a. u. 574.
4 Htes, si diutius in provincia retineantar. si ex eo, quod aut inter
se loquantur aut succlamationibus apud contionantem imperato-
rem signifìcent, quid sentiant, coniectandum sit, palam vociferatos
esse aut imperatorem in provincia retenturos aut cum eo in Ita*
5 liam venturos esse, disceptationem inter praetorem legatumque
consulum relatio interrupit, qui suas ornari provincias, priusquam
6 de praetoris exercitu ageretur, aequum censebant. novus omnis
exercitus consulibus est decretus , binae legiones Romanae cum
suo equitatu et socium Latini nominis quantus semper numerus,
7 quindecim milia peditum et octingenti equites; cum hoc exercitu
aoch usw., man solite simul qui et
ili. erwarten, vgl. jedoch 31, 36, 7:
ut crescer et simul et audacia hosti.
— succlam., vgl. 28, 26, 12: ultro
territuri succtamationibus, 42, 28,
3 a. a., vgl. Hom. IL 19, 79: ovài
ioixtv vftpàXXuv. — apud imp.,
wenn sie bei, um iho steben, in Con-
tionen. — cornee t. sit, man miisse,
diirfe, ira Folg. fehlt: so wolle er
sagen, s. e. 14, 9; 1, 28, 5; 21,
18,8.
5-6. discept, die Verbandlang
batte sich anmittelbar an den Vor-
trag der Gesandten angescblossen,
vgl. 39, 38, 8.— relat, s. 39, 39,
6. — ornari, die notbigen Mittel
far ihre Verwaltungs-Commando-
bezirke gewabrt wiirden, Marq. 3,
1, 280. — suo, der dazu geborigen,
8, 8, 14. — socium n. L., von sodi
nominis Latini, so dass nur socium
von numerus abbangt, s. § 11; e.
43, 7 n. a., vgl. za e. 19, 6; 38, 44,
4; 22, 50, 6; 31, 8, 7; Aodere be-
trachten die Zusammenstellaog als
Asyndeton statt sodi et nomen La-
Unum, sodum et Latini nominis
etc, NiebubrRom.Gesch. 3, 615. —
quantus s. num., da von sebeint der
vorbergeh. Genitiv abzobangen, so
dass quind. milia Appos. ist; Ao-
dere halten quantus s. num. fur
vorangestellte Appos. nnd lassen
sodum von quind. milia abhaogen.
Die Sache selbst ist, wenn in den
Worten kein Febler liegt, niebt
richtig and stimmt nicht za L.'s ei-
genen Angaben; denn obgleicb oft
15000 pedites u. 800 equites von
den socii L. d. gefordert werden, s.
33, 43, 3 far ein consaiarisches,
ebeoso 40, 26, 7 ; far 4 Legionen
40, 18, 5; ib. 1, 5, so findeo sich
doch ascb versebiedene andere Ver-
bàltnisse, so 38, 35, 9 30000 ped. f
1200 eq. far 4 Legionen; 41, 14, Ì0;
42, 1, 2 20000 a. 1200 far 4 Leg.,
39, 20, 3; 35, 20, 4; ib. 41, 7 20000
a. 800 bei 2 Leg.; 34, 56, 6; 35, 20,
5; 11 ; 37, 2, 4 15000 u. 500 (600)
far 2 Leg.; 42, 35, 5 15000 a. 1200
far 4 Legionen, wenn nicht quina
dena za lesen ist; 41, 5, 6 10000 a.
500 far 2 Legionen; 41, 21, 4; 43,
12, 6; 44, 21, 11 10000 a. 600 fdr
2 Leg.; 41, 9, 2; 42, 31, 4 12000 a.
600 fur 2 Legionen a. a.; dagegen
36, 2, 8 werden zwei Theile fiun-
desgenossen, ein Tbeil Romer ge-
nommen. Wahrscheinlich bat L.,
ohne Riicksicht auf seine eigenen
Angaben, die JYotiz aus einer ibm
vorliegenden Quelle entnommen.
Andere verm., wol niebt mit Recht,
quantus tum semper num., XX mi-
Uà ped. et MCC equites, eher viell.
quantus tum saepe num., s. Marq.
3, 2, 301. Za Polyb. Zeit stellteo
die socii gleicbviel gewobnliche
Fasstrappen als die Romer, uber-
diess a ber, and diese mebr als die
Romer, die extraordinarii, s. e. 27,
3, also einFuoftel uiebranFussvolk,
an Reiterei das Dreifacbe der Romer,
s. Poi. 6, 26, 7f., ib. 30, 2; 3, 107,
». Ch. 180.
LIBKR XXXX. CAPw 86.
173
Àpuanis Liguribus ut bellum inferrent mandatum est. P. Corne-
lio et H. fiaebio prorogatimi imperium, iussique proviacias obti-
nere, donec consules veoissent; tum impera tura, utdimisso, quem
haberent, exercitu reverterentur Romani, de Ti. Sempronii de- 8
inde exercitu actum est. novam legionem ei quinque milium et
ducentorum peditum cum equitibus quadringentis consules seri-
bere iussi, et mille praeterea peditum Romanprum, quinquaginta
equites, et sociis nominis Latini imperare septem milia peditum, 9
trecentos equites. cum hoc exercitu Ti. Sempronium ire in Hi-
spaniam placuit citeriorem. Q. Fulvio permissum, ut qui milites 10
ante Sp. Postumium Q. Marcium consules cives Romani sociive
in Hispaniam transportati essent, et praeterea supplemento ad-
ducto quo amplius duabus legionibus quam decem milia et qua-
dringenti pedites, sex centi equites essent, et socium Latini nomi- 11
iris duodecim milia, sexcenti equites, quorum forti opera duobus
adversus Celtiberos proeliis usus Q. Fulvius esset, eos, si vide-
retur, secum deportaret et supplicationes decretae, quod is prò- 12
spere rem publicam gessisset, et ceteri praetores in provincias
missi. Q. Fabio Buteoni prorogatum in Gallia imperium est. octo 13
13, vgl. L. 22, 36, 3. Uebrigens ist
zu bezweifelo, dass quindecrm mi'
Ha hier and an aaderea Stellen
richtig sei, wenn diesetben zwei
consularischen Ifeeren beigegeben
warden, da sich kaain annehmen
làsst, dass die Zabl der sodi gerin-
ger gewesen sei als die der Romer
in 2 Legionen jede za 5200 Mann,
vgl. 38, 35, 9 a. a., wo sich quitta
dena findet.
7-9. Apuani*, e. 1, 3. — donec
etc., diese AoordDung istniebtimmer
besonders berne rkt, 35, 1,3. — tum
scheint sich aaf dea eben angegebe-
nen Zeitpunkt, wo die Nacbfolger
ankommen, niebt anf einen spate-
ren Befebl za beziehen. — equit.
quad., vgl. 23, 34, 13: quinque mi-
lia peditum quadringentos equites
scriberet, eamque legionem -
in Sardiniam traici endam curar et;
doch ist die Zabl der Reiter unge-
wobnlicb, ebenso 22, 36, 3; 42, 31,
2 : quina milia et ducerli equites eas
vetere instituto, Marq. 3, 2, 249. —
consules etc, 32, 8, 6. — et sociis
n. L. naca einigen Hss., sodi e no-
mine Latino, wie gewòhnlich gefe-
sen wird, scheint L. nicht gebraacbt
za haben, s. 41, 8, 9.
10-14. Sp. Post etc, also seit
6 Jabren, s. 39, 6. — quo, om wie
viel mebr als, s. 34, 6, 14 a. a , aaf
amplius bezieht sich quam; duabus
leg. ware als Dativ zu nehnien,
wenn nicht in duab. /. za lesen ist,
wie 39, 38, 11 , vgl. 43, 12, 4. —
soc. n. peditum, was aos equites
erbellt, s. e 18, 6 n. a. Nach Ab-
zug der beiden mit qui- essent und
quo -usus esset bezeichneten Klas-
sen bleiben also nar 4200 Romer
und 5000 sodi von dera alten
Heere zuriick. — quorum enthalt
eine Beschrankang des Vorhergeh.:
die naml., welche. — si rider., s. 6,
25, 2: sivideatur, gewòhnlich: si ei
videretur, 26, 16, 4. — supplicata
35, 8, 9. — et cet, locker ange-
li niipft, da der Begriff mit ti ira
Vorhergehenden nar angedeatet ist.
— Fabio, s. 40, 18, 2. — octo,
174
LIBER XXXX. CAP. 36* 37.
a. q. 574.
legiones praeter exercitum veterem, qui in Liguribus in spe prò-
14 pinqua missionis erat, eo anno esse placuit et is ipse exercitus
aegre explehatur propter pestilentiam, quae tertium iam annura
urbem Romanam atque Italiani vastabat.
87 Praetor Ti. Minucius et haud ita multo post consul C. Cal-
purnius moritur multique alii omnium ordinum inlustres viri.
2 postremo prodigii loco ea clades haberi coepta est. C. Servilius
pontifex maximus piacula irae deum conquirere iussus, decemviri
libros inspicere, consul Apollini Aesculapio Saluti dona vovere et
3 dare signa inaurata ; quae vovit deditque. decemviri supplicalo-
nem in biduum valitudinis causa in urbe et per omnia fora con-
ciliabulaque edixerunt; maiores duodecim annis omnes coronati
4 et lauream in manu tenentes supplicaverunt fraudis quoque
humanae insinuaverat suspicio animis; et veneficii quaestio ex
senatus consulto, quod in urbe propiusve urbem decem milibus
vgl. 34, 43, 9. ■<— propinqua wiirden
wir bei missionis erwarten, vgl. 8,
29, 3. — is ipse, die orto legiones :
obgleich es nicht so gross war; nur
8 Legionen. — pestilente vgl. e.
19, 3.
37. 1-8. Giftmischerei in Rom
und Italien.
2-3. prodigii loco wie 8, 18, 11.
— conquir., in den Pontificalbiichern,
s. Marq. 4, 222. — libr. insp., 3, 10,
7. — JpoU. Aesc. Sol., die drei
Heilgotter ersebeinen bier verbun-
den, wahrscheinlich nacb den sibyll.
Buchero, 8. Clausen Aeneas 260;
11«0; Marq. 4, 321 ; iiber Apollo s.
4, .25 ; Aescul. 10, 47 ; Salns ist bier
in Verbindung mit den griechischen
Gottern identificirtmitHygiea, nicht
raehr die alte romische Salns 9, 43,
23, Preller 602. — signa inaur., s.
e. 34, 5: statuam auratam, es schei-
nen dieses die dona zu sein, welcbé
gelobt werden, vgl. 21, 62, 8. —
supplic, hier eine obsecratio, s. 38,
44, 7; 42, 20, 3. — urbe wie 27,
37, 9 von dem nachsten reli-
giòsen, kireblieben Kreise nm die
Stadt. — maior. duod. annor., ob
iiberhaupt j ùngere an den Supplica-
tionen Antbeil nicht nehmen diirfen,
ist niebt klar, sonst beisst es suppli-
catimi iere cum coniugibus etliberis,
s. 22, 10, 8 vgl. 21, 62, 9, ohne dass
ein bestimmtes Alter der letzteren
angegeben wird. — coronati, wol
aucb mit laurea, s. 23, 11, 5 ; 25, 12,
15; 34, 55, 4; 36, 37, Preller 134.
Mit edixerunt brechen alle Hss. mit
Ausnahme der Mz. ab.
4. insinuav., s, Cic. PhiL 5, 3, 8 :
in forum insinuandi; dagegen mit
seL. 40, 21, 11; 3, 15, 2; 32, 13,
1 ; 7, 10, 10 u. a. — fraud. hum.,
s. 8, 18. — venef. ex senat. e, da
es so entschieden betont wird, dass
die Uebertragung der quaestio durch
ein Senatsconsult erfolgt sei, so
scheintanchjetzteinVolksbeschlnss
nicht binzugekommen, von den Tri-
bunen nicht gefordert worden zu
sein, s. 39, 14, 6; Rein Criminalr.
407; 177; Lange 2, 383; Rudorff
§112. Die Giftmischerei war wol
noch Folge der Bacchanalien. —
quod, weil veneficium als Handlang
oder Collectivum: jeder einzelne
Fall des venef. zu denken ist. —
propiusve urb. t s. e. 44, 6; dieser
Bezirk bildet also aucb einen Ge-
richtssprengel, a. § 3, vgl. 43, 14,
a. Ch. 180. LIBER XXXX. GAP. 37. 38. 175
passuum esset commissum, C. Claudio pretori, qui in locum Ti.
Minucii erat suflectus, ultra decimum lapidem per fora concilia-
bulaque C. Maenio, priusquam in Sardiniam provinciam traiceret,
decreta, suspecta consutis erat mors maxime, necatus a Quarta 5
Hostilia uxore dicebatur. ut quidem filius eius Q. Fulvius Flaccus 6
in locum vitrici consul est declaratus , aliquanto magis infamis
mors Pisonis coépit esse ; et testes exsùstebant, qui post declara-
tos consules Albinum et Pisonem, qujbus comitiis Flaccus tulerat
repulsam, et exprobratum ei a matre dicerent, quod iam ei ter- *
tiura negatus consulatus petenti esset, et adiecisse, pararet se ad
petendum; intra duos menses effecturam, ut consul fieret. inter 7
multa alia testimonia ad causam pertinentia haec quoque vox,
nimis vero eventu comprobata, valuit, eur Hostilia damnaretur.
v Yeris principio huius, dum consules novos dilectus Romae 8
tenet, mors deinde alterius et creandi comitia consulis in locum
eius omnia tardiora fecerunt. interim P. Cornelius et M. Baebius, 9
qui in consulatu nihil memorabile gesserant, in Àpuanos Ligures
exercitum induxerunt. Ligures, qui ante adventum in provinciam 88
consulum non expectassent bellum , inproviso obpressi ad duo-
<lecim milia hominum dediderunt se. eos consulto per litteras 2
prius senato deducere ex montibus in agros campestres procul
10; 25, 5, 6. — prius q., wie schon - 5: mora, cur; 42, 29, 11; Caes. B.
39, 38, 3; der Prator io Sardinien G. 1, 14, 2: neque commissum a se,
bleibt anterdessen als propraetor in quare perir ent^ L. 29, 15, 13. —
seiner Fuoktion, s. 39, 41, 5. damnar., fdr schuldig erklart and
5-7. maxime ist mit Nachdruck wol zum Tede verurtheilt.
an das Ende gestellt, vgl. Cic. Tusc. 87* 8-30. Uebersiedlang der
1, 15, 35: cernere naturae virn ma- apuaniscben Ligorer io das Samni-
xume; Legg. 2, 27, 69. — Quarta terland.
H., so mit voraogestelltem Vorna- 8 — 9. veris steht vor dum, weil
men werden in frtihererZeitgewohn- es mit dem Vorhergeh. in Verbin-
licfa die Franen bezeichnet, seltner dang steht. — tenet, s. 37, 50, 7;
in amgekebrter Ordnung, s. 29, 14, ib. 6, 2 n. a. — creandi e. con*,, die
12: Claudiae Quintae, Marq. 5, 19. za der Wabl bestimmten, daza ge-
— quidem stellt den Satz als Be- bb'renden, nothigen, s. 39, 39, 7 [wo
krahigaog des Vorbergeh. dar. — za lesen ist: sonst gewohnlich dee.
Q. Fulv., s. 38, 35; 42; nach den dativ. gerundivi], vgl. 39, 45, 8. —
Fasten Q. Fulvius Cn.f. M. ». Flac- apuani, e. 36.
eus, s. e. 41, 7. — repuls. tuL t er 38. 1-2. qui - expect, wahrend,
hat sich also mit seinem Stiefvater da sie niebt. — obpressi, wenn nicht
zogleich beworben; die friiheren nach der ersten Ausgabe obpressi
Bewerbangen (tertium) hat L. nicht sunt herzustellen ist, mass ad duod.
erwahnt. — intra, ehe vergiengen. mil. als beschrankende Apposition
— valuit cur, war ein Grand, za Ligures betrachtet werden , s.
waram, trug daza bei, dass, s. 31, 21, 24,2. — deducere etc, gewohn-
45, 13: nee meruerant, eur*, 32, 32, lich werden dediticii nicht so hart
176
LIBER XXXX. CAP. 38.
a. u. 574.
ab domo, ne reditus spes esset, Cornelias et Baebius statuerunt,
3 nullum alium ante flnem rati fore Ligustini belli, ager publicus
popuji Romani erat in Samnitibus; Taurasinorum fuerat. eo cum
traducere Ligures Apuanos vellent, edixerunt, Ligures Apuani de
montibus descenderent cum liberis coniugibusque , sua omnia
4 secum portarent Ligures saepe per legatos deprecati, ne penates,
sedem, in qua geniti essent, sepulcra maiorum cogerentur relin-
•5 quere, arma, obsides pollicebantur. postquam nihil impetrabant
6 neque vires ad bellandum erant, edicto paruerunt traducti sunt
publico suraptu ad quadraginta milia liberorum capitum cum fe-
minis puerisque. argenti data centum et quinquaginta milia, unde
7 in novas sedes compararent, quae opus essent. agro dividendo
dandoque iidem, qui traduxerant, Cornelius et Baebius, praepositi.
postulantibus tamen ipsis quinqueviri ab senatu dati,' quorum ex
bebandelt, aber Aebnliches s. e. 41,
3; vgl. 42, 22, 6; Polyb. 2, 21;
Strabo 9, 1, 6 p. 212 a. a. — nullum
al. fin., s. die Stelle aus Plot, zu 39,
1,8.
3-4. pubi. p. R., vgl. 44, 16, 7;
31, 4, 1. — Taurasin., wol derselbe
Ort, der auf einer der Grabscbriften
der Scipiooen erwahnt ist, s. la-
scriptt. lat. 30: Taurasia Cisauna,
Samnio cepit\ Plio. 3, 5, 70: Tau-
rama; Steph. Byz. Tauottvicc, zwi-
schen Saepinum and Beneventani
bei Circellum ( nacb Th. Momm-
sen a. a. 0.), vgl. Nieb. 1, 286. —
Apuani de ist unsicher, da die Hs.
ab Anido gehabt zu babea scheint,
eia Name, der sich sonst nicht findet
und za montibus niebt passt, weno
man niebt annimint, dass ein zweiter
ausgefallen ist, s. e. 41, 2. Obgleich
bei L. ab - descendere gebrauebt, s.
21, 32, 2; 27, 38, 6; 28, 42, 20, und
39, 32, 3 ein bestimmter Berg er-
wahnt, auch Apuani nacb Apuanos
etwas hart wiederholt wird, so ist
docb die Veraoderung in Apuani
leich ter alsdieAnoah me einer Liicke,
oder ab Anido monte 1 vgl. § 2
montibus, besonders da das ganze
Gebiet verlassen werden soli. —
descenderent, das bds. descendere
ist schwerlicb richtig, vgl. 39, 14, 9.
5-7. arma obs., s. e. 16, 6; 28,
34, 7. — impetrab., iramer niebt a.
8. w.; erant als Zustand. — bei-
land., oinKrieg za fribrenùberhaupt,
vgl. e, 47, 3 ; die Erneuerung des-
se! ben za bezeiebnen: rebellandum,
war nicht nothwendig. — quadrag.
m. L e, wol mit Einschluss der § 1
erwahnten 12000. Uebrigens sind
nacb e. 41, 3 and den fasti triumpb.
a. 599 no eh Apuani io ibren Wobn-
sitzen zuriickgeblieben. — argenti,
wabrscheinlieh ist etwas ausgefal-
len, da argenti oboe Zusatz hier
nocb unbestimmter ist als 39, 5, 10.
Man erwartet dafdr die Angabe der
sestertii oder denarii; wol Ite man
pondo hinzusetzen oder denken, s.
10, 46, 5; 45, 43, 5, so kauie auf
den Kopf die zu grosse S unirne von
52 Thlrn. — sedes ist wahrscbein-
lich statt des bds. aedes zu sebrei-
ben, da es § 3 beisst: sua omnia se-
cum portarent. — agro div. etc,
wie bei der Anlegubg einer Colonie;
docb wurden die Ligurer Anfangs
wol nur als dediticii betrachtet, s.
Lange 2, 237; Nitzsch 145; erst
nnter den Triumviro und dann von
Augustus wurden Colonien dahin
gefiihrt, s. liber coloniarum T p. 235
I. 9; Plin. 3 4 11, 105; Ligures, qui
cognommantur Comeliani et qui
Baebianiy also zwei Colonien, nach
den Consola, welcbe die Uebersie-
a. Ch. 180.
LIBER XXXX. CAP. 38. 39.
177
Consilio agerent transacta re cum veterem exercitum Romani 8
deduxissent, triumphus ab senato est decretus. hi omnium primi 9
nullo bello gesto triumpharunt. tantum hostiae ductae ante cur-
rum, quia nec quod ferretur neque quod duceretur captum neque
quod raitótibus daretur quicquam in triumphis eorum fuerat. '
Eodem anno in Hispania Fulvius Flaccus proconsul , quia S9
successor in pro?inciam tardius veniebat, educto exercitu ex hi-
bernis ulteriorem Celtiberiae agrum, unde ad deditionem non
venerant, instittt vastare. qua re irritavit magis quam conterruit 2
animos barbarorum, et clam comparatis copiis saltum ManKanum,
per quem transiturum exercitum Romanum sath sciebant, obse-
derunt. in Hispaniam ulteriorem eunti L. Postumio Albino col- 3
legae Gracchus mandaverat, ut Q. Fulvium certiorem faceret, Tar-
raconem exercitum adduceret: ibi dimitti yeteranòs, supplemen- 4
taque distribuere et ordinare omnem exercitum sese velie, dies
quoque, et ea propinqua, edita Fiacco est, qua successor esset
delang bewirkten, genannt. — quor.
ex e., nach derea Beirath, s. 33, 30,
1, vgl. 38, 38, 1 : ex sententia.
8-9. trans, re, also noch im
Laofe des Jahres. — triumphus etc,
gegen das sonstige Verfahren, durch
besondere Willfàbrigkeit des Sena-
tea, a. Becker 2, 2, 80; Lange 2,
229. — primi, vgl. jedoch 38, 47, 5.
— nullo b. §>., der UeberfaU § 1
wird nicht gerechoet. — hostiae, die
hds. Lesart hostes, wofiir Gron.
obsides, a. 34, 52, 9, verni., kann
gegeniiber nee quod duceretur cap-
tum nicbt richtig sein; ancb wird
dorch tantum schon angedeatet, daas
man noch Ànderes vor dem Wagen
babe erwarten diirfen, vgl. 45, 39,
12: pars non minima triumphi est
vichmae praecedentes. — quod -
quod - quod atatt quid acheint we-
gen quidquam nb'thig. — ferretur.
Beote aaf Wagen oder getragen;
ducer., gefangene f einde, vgl. 31,
49, 3 : nec captivi ulti ante currum
ducti neque spoh'a praelata. — fue-
rat ist, obgleich nicht ohne Harte, in
Rackaicht aof triumpharunt gesagt,
a. e. 12, 3.
$9-40. Krieg in Hispanien.
Tit, Liv. K.
Appian. Iber. 42.
1-4. Fulvhu, e. 30 f. — procons.,
39, 29, 4. — ulter., vom Hjberaa
nach Westen, vgl. 35, 13 f. — ad
dedit., gekommen um sich za nnter-
werfen, anders das gewohnliche in
deditionem venire. — instit. vast,
a. e. 5, 3; 35, 11, 3 a. a. — salt.
Man., wahrscheinlich die Sierra de
Gnadeiope, vgl. Ukert 279; oder ein
Theil 4ieser Gebirgsgegend. — ta-
ti* sci., 39, 49, 8, vgl. e. 31,1.—
dam - obsed. schliesst sich dorch
das erklarende et an barbarorum,
nicht an daa Snbj. des vorbergeb.
Satzea an. — ulter. , za dieser ge-
hb'rte Celtiberten nicht, s. 39, 21, 8.
— Tarr. - adduceret, s. Caes. B. G.
3, 5, 3: mititet eertioresfacit, pau-
Usper intermitterent proélium ; Gic.
Att. 2, 24, 2; vgl. L. 1, 31, 3: vo-
cem audire, ut; 3, 6, 5: responsum
tulere, ut; 33, 28, 11: h'teraemis-
sae, ut a. v. a. — dimitti, nach dem
Senatsbeschloss e. 36, 10; dasfolg.
distribuere a. ordinare bestimmt er
selbst; tiber den Wechsèl des inf.
act. u. pass. s. 39, 14, 6. — dùtrib.,
unter die verschiedenen Trappen-
theile; ordinare, 29, 1, 1. — edita,
e. 45, 5 ; 41, 13, 3; 45, 34, 4.
12
118
LIBER XXXX/ CAP. 39. 40.
». u. 574.
5 venturus. haec nova adlata res omìssis , quae agere instituerat,
Flaccum raptim deducere exercitum ex Celtìberia cura coegifiaet,
barbari causae ignari, $uam defectionem et clam comparata arma
sensisse eum et pertimuisse rati, eo ferocius saltum insederunt.
6 ubi eum saltum prima luce agmeo Romaaum intravit, repente ex
f 7 duabus partibus simul exorti bostes Rcttnanos invaserunt quod
ubi vidit Flaccus , priraos tumultua in agroine per centuriooes
stare omnes suo quemque loco et arma expedire iubendo sedavit,
•8 et sarcinis iumentisque in unum locum coactis copias omnes
partirà ipse partim per legatos tribuaosque roilitum, ut teropus,
ut locus postulabat, sine ulla trepidatane lostruxit, cum bis de-
9 ditis rem esse admonens; scelus et perfidiata iliis, non virtutem
nec animum accessisse; reditum ignobilem in patriam clarum ac
memorabilem eos sibi ferisse; cruentos ex recenti caede hostium
gladios et manantia sanguine spolia Romani ad trim&pbum dela-
10 turos. plura dici tempus non patiebatur; invehebant se bostes
et in partibus extremis iam pugnabatur. deinde acies concurre-
40 runt. Àtrox ubique proelium, sed varia fortuna erat egregie
legiones nec segnius duae alae pugnabant; externa auxilia ab si-
mili armatura, meliore aliquantum militum genere urgebantur,
5-8. omissis etc, s. 39, 54, 13.
— eofer. *. in sed. geht auf § 2 : ob-
seder unt zurùck; doeh istdie Situa-
tioD DÌcht kiar, da die e rs te Stelle
sich auf deo Zug der Romex naofa
Westen zu beziehen scheint, insede-
rwit dea Riickzug nach Osten bin-
de rn soli. — pr. tumulto* die er-
sten Aeusserungen usw., g. 4, 28,
2 : subito* tumultui. — in ugni, : so
wie aie auf dem Marscbe gegangen
waren, 23, 27, 2, gehort za tiare,
das dazwischeugestellte per centur.
za iubendo , quemque erklareode
Appos. za omnes in agmine, vgl. 3,
28, 2 ; 22, 5. — sarcinis, die vorber
io dein Zuge vertbeilt gewesen wa-
ren. •— coactis, a. e. 16, 10, soast
conicere, reicere sorcina* aber oft
agmine coatto ; an a. St. scheint co-
actis mebr in Bezug auf die iumenta
gesagt za sein; vgl. 35, 28, 4. —
partim etc., weil die Troppen weit-
hia vertbeilt siod, vgl. Tac. H. 5,
16. — ut temp.j ut /., 42, 47, 5.
9-10, cum bis deal, entweder
rhetorische Uebertreibang, oderdie
Uebergabe vonContrebia u. die der
Celtiberer siod besonder* gerechnet,
■a, c. 33 ; zuin Ausdruck 9, 26, 4. —
*celus, 21, 41, 6 f. — access., vgl.
44, 36, 2. — ignob., der oboe diese
Gelegeoheit zum Kainpfe obae Aus-
zeichnung, obne etwas Bemerkens-
wertbes gewesen sein wiirde, vgl.
7, 26, 3: minus insigne -factum'
— ferisse, babe Gelegeobeit. gege-
ben zu machen, oder der Sieg wtrd
«eben vorausgesetzt. — inveh. se,
28, 15, 7; cum tietores se undique
invekerent; 30, 11, 9; 10, 14, 18;
oft vod der Reiterei gebraachL
40* 1-3. externa, nebeo dea bei-
dea gewobn lichen Bestaodtbeilen
de» ri> in. Heeres, e. 30, 2. — ab si»,
a., e. 32, 4. — meliar? etc. aebeint
dea Grand aozogeben, niebt Appo-
ait. za sein. — aliquantum, s. 1, 7,
9; 5, 21, 14; 10, 35, 2: quantum, zu
3, 15, 2; 22, 18, Ixaliquontumprae-
«^ Ch. 180.
LIBER XXXX. CAP, 40.
179
nec locum tueri poterant. Celtiberi ubi ordinata acie et §ignjs 2
conlatis se non esse pares legionibus senserunt, cuneo inpres$io- 3
nem fecerunt, quo, tantum valent genere pygnae, ut quacumque ,
parte pertulere impetus sups^ systioeri nequeant tunc quoque
turhatae legiones supt, prope interrupta acies, quam trepidalo- 4
n$m ubi Flaccus couspexjt, equo advehitur ad legionarios equites,
. et „ecquid auxilii in vobis est? actum iam de hoc exercitu erit? u
cmn undique adclamassent, q i uin ederet, quid fieri velit; non se- 5
gniter imperium exsecuturos, „ duplicate turmas" iuquit, „duarum
legionum equites, et permittite equos in cuneum hostium, quo
no&tfos urgent id cum maiore vi equorum facietis, si eUrenatos
in jQOs equos inmittitis, quod saepe Romanos equites cum magna 6
laude ferisse sua memoriae proditum est 4 ' dicto paruerunt de- 7
tractisque frenis bis uitro citroque qura magna strage hostium,
infractis omnibus hastis, transcurrerunt dissipato cuneo, in 8
quo omnis jspes fuexat, Celtiberi trepidare et prope omissa pugna
locum fugae circumspicere. et alarii equites postquam Romano- o
stare u. U. — locum n. suutn, 8. 27,
27, 2; 8, 30, 2: ut sese loco tene-
re*; 22, 41, 9. — ordin. ao., 8. 22,
5, 7: non Ma ordinata {pugna) per
prìncipe*, hartatosque *t triarios;
im. Gegensatze zu den oogeordne-
Aen Aagriffen der Spaniel*, etwas
andera Ì8t 35, 4, 7: recto oc iusto
nroelio. -— cuneo , sie bildeu «ine
keilfbrmige, Scblacbtordnung, vgl.
39, 31, 3; 10, 29, 7; 22, 47, 8; an-
ders 7, 24, 7. — inpress, fec, A,
28, 6; 25, 37, 13. — pertul. - wn-
petus suo* aacb Crevier atatt dea
hda. perculere ~ impetu suo f wel-
«bea bier, wo eio Object fcWt, sebr
bart ware, vgl. 34, 15, 2: faticato s
mdorti notti* primo impetu velut
cuneo perculere; 2, 65, 1,: Volseum
primo impetu perculit; 10, 41, 9:
quacumque impetum dedit. — • fune
j., 4, 30, 13; 21, 34, 8. — interr.,
21, 33,8; 44, 41, 1; 8.
4-9. ecq. oboe inquit, «. 28, 40, 3.
— ecquid aux.y Ut derni beine usw.,
eotbàit zugleicb eiaen Vorwurf, vgl.
Cic. Phil. 1,7, 18: ecquid est, quod
iam proprie dici possit actum eius?
Groo. vera, ni quid. — actum, aoU
ea deon gescbehen sein um, a. e. 10,
5 : perisse ; viell. ist an actum zu le-
aeo. — duplicate i, um den Choc zu
veratàrken sollen je zwei Turmen
znsammen ingescbLosaeoenGliedern
angrcifeo, vgl. Sali. 1. 101: turma-
tm -quam maxime confertùsimù
ordàùbu*; daa duplicare turmas
acheint 8onst niebt vorzuboromen, a.
. Marq. 3, 2, 258- — inmittitis nach
facietis , a. 2, 45, 13 ; 36, 28, 6. —
equos aacb equos - equorum, a. 39,
5, 5. — e ff renato* y a. zu 4, 33, 7:
effreno cursu; 8, 30, 6- — quod
saepe - est sebeint, wenn -es nicht
einGlosaem ist, derZusatzeioeaAn-
naliaten zu seta, vgl. 41, 4, 2, wel-
eber durcb dieaeo Zug wie durch die
ganze Sebilderuog (Appiao erwabnt
die Schlacbt niebt) die Sacbe bat
auaacbmucken wollen, a. 39, 31, 11 ;
zur SituatioD vgl. 10, 14 ; 41 ; 9, 39.
— uitro dt. y vgL 3, 61, 9; 35,5,
10: interequitantes alarii, -— in-
fractis von infringo, 8. e. 50, 5; 2,
59, 4; 7, 31, 6; 38, 14, 9; der abl.
abs.: ao daas aie dabei - zerbraebeo,
a. e. 27, 3; 25, 36, 7; zom Zeicbeo,
daaa aie alle gekàmpft baben. ■— ala-
to*
180
LIBERXXXX. GAP. 40. 41.
a. a. 574.
rum equitum tam memorabile facinus videre, et ipsi virtute eorum
acceiisi sine uUius imperio in perturbatos iam hostes equos in-
10 rtìittunt tunc vero Celtiberì omnes in fugam effuhduntur, et im-
perator Romanus aversos liòstes contemplata^ aedem Fortunae
11 equestri Iovique optimo maximo iudos vovit caeduntur Celti-
beri per totum saltum dissipati fuga, decem et septem milia ho-
stium caesa eo die traduntur, vivi capti plus quattuor miiia cum
12 signis militaribus ducentis septuaginta septem, equis prope DC. nul-
13 lis castris eo die victor exercitus mansit Victoria non sine iactura
militum fuit : quadringenti septuaginta duo milites Romani, sociùm
ac Latini nominis mille decem et novem, cum his tria milia mili-
tum auxiliariorum perierunt. ita victor exercitus renovata priore
14 gloria Tarraconem est perductus. venienti Fulvio Ti. Sempro-
nius praetor, qui biduo ante venerat, obviam processit gratula-
* tusque est, quod rem publicam egregie gessisset cum summa
concordia, quos dimitterent quosque retinerent milites, compo-
15 suerunt. inde Fulvius exauctoratis militibus in naves inpositis
Romam est profectus; Sempronius in Celtiberiam legiones duxit
41 Consules ambo in Ligures exercitus induxerunt diversis par-
rà' eq., s. 35, 5, 8; ib. 6, 10; Marò.
3,2, 305. — et ipsi nach et wie 3,
23, 6, vffl. 35, 35, 9; die Anordnaog
der Periodo wie 36, 18, 2; 35, 38,
13 a. a. — accenti, vgl. 9, 39, 8.
— sine uU. t. wie § 5, nar zar Aas-»
mailing dienend und § 10 Fortunae
eq. vorbereiteod.
10. CeMberi etc., bei - statt an-
tergeordnet. — et und non, in Folge
davon ; das Geliibde erfblgterstnacb
dem Siepe: aversos, e. e. 34, 6. —
Fortun* eq,, s. e. 44, 9; 42, 3, 1.
11-15. decem et #., s. § 13 ; e. 32,
7 ; 33, 4, 4 u. a. — plus quatt. etc. Ut
ansicher, die Hs. scbeintpfa* triamil-
Ua mille ducenti septuaginta septem
cum - equis prope mille eentum in
illis castris gehabt za baben, deeh
ist, aucb wenn quattuormil. gele-
sen wird, die Zusetzaag kleiaer
Zablen nach plus storend, ebenso
wie bei prope, s. 38, 23, 8: non
plus decem milUa; 37, 44, 2; 39,
21, 9; ib. 31, 13; 30, 12, 5; 44, 42,
8 a. a., anch bei supra steben meist
nar grò'ssere Zablen, ». 39, 31, 14;
36, 19, 12; 30, 6, 8; ib. 35, 3; 27,
42, 7; 15; ib. 49, 7; 29, 36, 9; .31,
21, 17; 3, 31, 4 a. a., vgl.jedoch
27, 14, 14; 30, 6, 9; anders /erme,
s. e. 32, 7; 10, 14, 21. Ob die Um-
stellung von dueent. sept. s. ricntig
ist, lasst sieh nicht entsebeiden, in
der gewohnlieoea Lesart ducentis
s. s, cum signis ist die Nachstellang
der Prapos. nicht passeod; 36, 38,
6 werdea 124 signa milit genom-
men; 174 30, 6, 8; 230 36, 19, 12;
249 33, 10, 8, s. 39, 31, 15. — MC
uadsDC sind oft verwechselt. —
nuUù cast, vgl. 39, 30, 11; dock
ist die Lesart zweifelhaft, da die
Hs. vnlUs hat; Madvig verm. equis
pr. mule. CelUberieis castris; docb
batte dannL.wol gesàgt: in hosHum
castris, a. 38, 27, 7 ; 39, 31, 16 a. a.
Andere: eq. pr. mule, ceterum in-
mobiìis castris. — renov. , s. e. 32.
— retiner., nicht entlassen wollten.
compos., ordneten gemeinscbaftlich
an, kamen uberein; 2, 37, 2: ut
compositum cum Marcio fuerat. —
easauct., 41, 5, 11; 8, 34, 9.
41* Krieg in Ligorien.
1-4. divers. pari., anders e. 39,
a. <?h. 180.
LIBER XXXX. CAP. 41.
181
tibus. Postumius prima et tertia legione Ballistam Suismontium- 2
que montes obsedit et premendo praesidiis angustos saltus eorum
commeatus interclusit inopiaque omnium rerum eos perdomuit.
Fùlvius secunda et quarta legione adortus a Pisis Apuanos Ligu- 3
res, qui eorum circa Hacram lluvium incolebant, in deditionem
acceptos, ad septem milia hominum, in naves inpositos praeter
oram Etrusci maris Neapolin transmisit inde in Samnium tra- 4
ducti, agerque iis inter populares datus est. montanorum Ligu- 5
rum ab A. Postumio vineae caesae frumentaque deusta , donec
cladibus omnibus belli coacti in deditionem venerunt armaque
tradiderunt navibus inde Postumius ad visendam oram Ingau- 6
norum Intemeliorumque Lifnirum processi! priusquam bi con- 7
sules yenirent ad exercitum, qui Pisas indictus erat, praeerant
A. Postumius et frater Q. Fulvii M. Fulvius Nobilior ; secundae 8
6: ex, u. e. 34, 13. — BalUst.
Suism, m. ist sehr unsicher, aus 39,
2, 7 statt der hds. Lesart ualUsue-
rumtumtamquam hergestellt; wah-
rend das folg. eorum and eos und, weil
der andere Goasal ein bestimmtes
Volk, die apuani angreift, auch an
u. St. ein Volksname erwartet wird,
s. § 5 ; Hertz vena. Ball. Letumque
wie 41, 18, 1. — premendo, be-
setzte und so bedràogte, wie urbem
premere, s. 9, 15, 1 o. a. — eorum
- eos musate auf die Bewohner der
Berge bezogen werden. — secunda
etc, die Nummern der Legionen hat
L. sait langerer Zeit nicht angege-
ben. — • qui eor., also die stidlich
und ostlich wohnen'den, a. 39, 2, 2.
— circa M. — incoi, 35, 13, 5:
circa Sidam incolunt; 5, 35, 2 u. a.,
26, 51, 11: cis Hiberum incolunt;
28, 24, 5; ebenso mit inter 5, 33,
6 usw. — inpositos hat Gel. ge-
schrieben, die Mz. Ausgabe inposi-
ta, der BegrifF konnte ebensowol
auf das Objeet selbst {eos)qui, als
tufadsepL milza, was als Aposit.
daza zu betrachtenist, bezogen wer-
deu, s. za 21, 55, 4; 27, 16, 7. —
Neapolin, vgl. e. 24, 3; 56, 8; in
der dritten Decade Neapolim, s. 23,
1, 5; 25, 25, 5, vgl. 24, 22, 16. —
inter pop., s. e. 38, 3.
5-6. montanor., s. 28, 46, 11;
Forbiger alte Geogr. 3, 546. — vi-
neae, s. Strabo 4, 6, 2 p. 202: ò ól
(oìyog) naq* avroig oUyos lari,
nvtxltns avctTnoóg; Plin. 14, 6,
68. — visend,, s. e. 47, 7 ; zur Sacbe
e. 28, 7. — Inpaun. etc, 39, 32, 4,
ebenso wobnten die IntemelH, s.
Tac. H. 2, 13; Plin. 3, 5, 48, an der
WesUeite des ligustischen Meer-
busens.
7-8. qui Pie., vgl. e. 26, 6; 41,
17, 8 u. o. — Postum., viell. der
45, 4, 7 genannte und ein Ver-
wandter des Consnls. — frater,
wenn dia Ansicht des Valerius Max.
za 41, 27, 3, dass der bier u. der a.
u. St. genannte derselbe sei, ricbtig
ware, was L. niebt anzunehmen
scheint, so ware/rafer wie 35, 10, 5
= frater patrueHs za nehmen, da der
Consuides Jabres verschieden ist von
demCensor 41, 27, dieser erst40, 43
far das Jabr 575 Consnl wird. —
M., diesen Vornamen hat ein e. 30,
4 erwahnter Bruder des nacbmali-
gen Gensors, vgl. 39, 44, 10, aber
der 41 , 27 erwahnte beisst dort
in der Hs. £., bei Veli. 1, 1% 6 Cn.
Da sowol der Gonsul dieses J. als
der Genaor den Zunamen Flaccus
baben, so miiaste derselbe von einem
Fulvius Nobilior adoptirt und desbalb
auch der Vorname geàndert worden
sein; tndess ist es wahrscheinlicher,
ite
LIBER XXXX. CAP. 41.
é. u. 574.
legionis Fulvius tribunus militum eirat is mensifcus suis dimìsit
legionertì, iure tarando adactis ctidturionìbus, aes in aerarium ad
9 quaestores èsse delattiros. hoc ubi Piaceri tiam — nam eo forte
erat profectus — Alilo nuntiatum est, cum gquitìbus expeditis
secutus dimissos, quos eorum potuit adsequi, deduxit castigatos
10 Pisas, de ceteHs consulenti certiorem fecit eo referente senatus
consultum factum est , ut M. Fulvius in Hispaniam relegaretur
ultra novatn Carthaginem, litteraeque ei datae sunt a consule ad
11 P. fifanlium in Hispaniam ulterìorem deferendae; milites iussi ad
signa redire, causa ignominiae uti semestre stipendium in euta
dass die Ueberlieferaog bei Va-
ler., b. Laoge 2, 244, onricbtig
sei. Da zwei consulariscbe Heere
' Bach Pisa comraandirt sind, a. e. 36,
6, so ist wol'anzanehmen, dass aach
zwei Officiere vorlaotg das €om-
mando batte», s. 22, 53, 2ff. ; von
dieseo macbt Postumras seta Recht
ebense gel tea d gegen Fulvias, wie
eia Co osili gegea uogesetzliche
Schritte des anderea intercedi rea
kann, s. Momiusea 1, 279; es ist
daber, da die Hs. praeerant and se-
cundae legionis Fulvius batte,
wahrscbeinlicher, dass, wie § 2 a. 3,
et oder que ansgefailen, als mtt
Madvig proserai A. Postumius.
frater - NobìUor (see. leg. trib.tn.is
erat) tnensibus , oder frater Q. -
Nobiliory see. leg. trib. mil. erat. is
za leseti, praeeratza'iodero, Fulvius
za tilgen sei; ob die Hs. is erat
oder eratis gebabt babe, ist oìcht
sieher.— mensib. suis, ao derSpitze
einer Legion staoden 6 Kriegstri*
buoeo, wekhe dieselben abweeh-
selad je zwei Mona te comma a di r-
ten, diese sebeinea bier gemei nt za
seia, vgl. 42, 35, 4; Polyb. 6, 32;
43; Marq. 3, 2, 275. Fulvius, ob-
gleich er zuoacbst einer Legioa
vorstand, konnte vorianfig das Coni-
maado des eioen Heeres baben. —
dimis. teff., eine unerborte Aoraa-
ssong, da nar der Oberbefehlsbaber
mit Zustimmang des Senates das
Heer entlassen darfte, s. Lange 2,
241. — aes ~ àelat. kann aur vom
Saldo rerstanden werden, and ist
so gesagt, als ob derselbe bereits
aasgezahit sei; da.dieses aber erst
nacb Beendigung des jahrigeo oder
halbjahrigen Feldznges gesebab,
und nacb § 1 1 aucb jetzt geschehea
ist, so l>edenten wol die Worte: sie
wollten, wenn ibaen der. Jabressold
ausgezablt warde, diesen oder den
niebt verdienten Thejl in das Aerar
zuriickgeben.
9-11. Aulo, so ist, wenn niebt
Mehreres ansgefallen ist, statt óts
hds. Fulvio za lesen. — equit. ex-
ped^ 44, 2, 12; 22, 55, 4. — con-
sul., Falvias, za dessen Heere die
Legion gebò'rte, § 3. — senatusc.
ist in der Hs. ansgefallen oder ver-
dorben, die Stellong ongewiss. —
relegar., eins der ersten Beispiele
der relegatw, s. 3, 10, 12; Cic. Sest.
12, 29; Rudorff 2, 412. — Mani.,
also im Aofange des Jabres, ebe
dessea Nachfolger ankam, s. e. 39,
3, vgl. § 7 : priusquam ete. — lite-
raeque., in diesem konnte der In-
halt des Senatsbescblasses and die
Auffordernng eotbalten sein den
Falvias zariickzubehalten oder za
interniren; Gron. verni. SC. ti"
teraeque, v$ì. 26, 15, 8; 41, 12, 7;
indess war in dem vorlieg. Falle
der Senatsbeseblust nicht an dea
Mani in s gericbtet, sondern spracb
nar die Relegation aus. — causa
ign., s. e. 44, 10, viell. ist an beiden
Stelleii nacb dem sonstigen Gè-
braoch L.'s causa , wie Madvig
verm., nachznstellen. — ignom.
etc., Varrò de vita p. R. bei Nonìas
*. Gh. 180.
LIBBRXXXX, CAP.4i.42.
183
arnioni eetiet «i legioni deeretura; qui miles ad eftercitum non re-
disset, eum ipsum boflaque eius vendere consul iussus.
Eodefn anno L. fiuronius , qui praetor anno superiore * * 4£
ex IHyrico cùm decem navibas Brundisium redierat. inde in
porta relictis navibus cum venisset Romam, inter exponendas
rea, quas ibi gessisset, haud dubie in regem IHyriorum Gentiiìm
latrocinii omnis maritimi causam avertiti ex regno eius omnes na- 2
ve» esse, quae superi mari* oram depopqlatae essent ; de his rebus
legatos misisse, nec conveniendi regis potéstatem factam. vene- 3
rant Romana legati a Gentio, qui quo tempore Romani conveniendi
, regis causa venissent, aegrum forte eum in ultimis partibus fuisse
regni dicerent: petere Gentium ab senatu, ne crederent confiotis 4 ,
criminibus in se, quae inimici detulissent. ad ea Duronius adie-
cit> mutós civìbus Romanis et sociis Latini nominis iniurìas fa-
ctas in regno eius et cives Romanos dici Corcyrae retineri. eos 5
532: stipendimi appeUabatur aes
militi semestre aut annuum datum,
cui datum non sit propter ignomi-
niam aere dirutus est, Lange 1, 402. '
— in eum an. 7 s. 5, 2, 1 ; ib. 4, 7 ;
Mommsen die Tribas 36 f. - — ipsum
e te., wfo der B urger, der, wenn er
bei dem Censas aufgernfen warde,
nicht ersebien, vgl. Cic. Caee. 34,
99; Val. Max. 6, 3, 4; Dion. Hai. 10,
33; 11, 22 n. a.
42, 1-5. Verhàltnisse in IHy-
rien.
1-2. qui eie, wabrscheinlieh ist
die Stelle luckenbaft; in der erstea
Aasgabe fé bit zwar redierat, docb
scheint es in der Hs. gesta n de n za
haben; aber schwerlich Vissi sich
praetor anno superiore verbinden,
da es 30, 11, 3 u. a.: con sul pri-
ori* anni faeisst , nnd Verbindangen
wie23, 32, 1; 30, 41, 1: legiones
in Bruttili-, Veli. 2, 128, 2: novum
Tusculo {irbis mquilinum -, Cic.
Tusc. 5, 19, 56: chili beilo vietar
v. a. sich nicht mit u. St. vergleicben
lassen, ancb cum vor decem rtav.
nicht oh ne Harte ala Conjnnction
genommen and rediisset gelesea
werden kann. Madvig verm. fue-
rat nach superiore, mass aber dann
redierat in redùt àndern. — Du-
ronius > a. e. 18, 3, war wol erst
in dem lanfenden Jahre zuriickge-
kebrt, sonst wurde der Zusatz anno
super, fceinen Grand haben. — in-
ter exp. res kann bìer nnr bedeu-
ten: als er -, erwahnte er nnter
Anderem, sonst beisst inter mit dem
gerandiv. gewòhnlfcb: wàhrend, s.
2, 20, 9; 7, 40, 5 u. a., vgi. 38, 39,
5: inter novas res, — haud. dub.,
2, 36, 6. — Gentium, Sohn des oft
erwShoten Plenratus; auch Polyb.
30, 13 nennt ibn Konig der Illyrier,
aber 32, 18 genauer der Delmaten;
Appian IH. 9 Konig èines Theils der
Illyrier, was anch wol L. sagen
witl, nicht dass er sie alle beherrsebt
habe, vgl. 42, 40, 5; 45, 26. — su-
peri m., s. e. 18, 4; 41, 1, 3.
3-5. Romani, Aie Gesandten. —
quae inimic. det. scheint Verbesse-
rnng von Gelenius, die hds. Lesart
ist verdorben. — Corcyrae, die In-
sci stand schon lange nnter rò'm.
Botmassigkeit, s. Polyb. 2, 11;
Mommsen Geseb. des rom. Miinz-
wes. 394 ; es ist also za bezweifelo,
dass die Bewohner derselben Feind-
seligkeiten, wie sie 34, 32, 18 von
Nabis erwahnt werden, veriibt ha-
ben, besonders da ein rom. Befebls-
haber dort gewesen za sein scheint,
184
UBER XXXX. GAP. 4&
a. u. 574.
omnes Rómam adduci placuit, C Glaudium praetorem cogaoscere,
neque ante Gentio regi legatisve eius responsum reddi.
6 Inter multos alios , quos pestilenza eius anni absumpsit,
sacerdotes quoque ^liquot mortui sunt L. Valerius Flaccus pon-
tifex mortuus est; in eius locum subfectus est Q. Fabius Labeo.
7 P. Manlius, qui nuper ex ulteriore Hispania redierat, triumvir epu-
lo; Q. Fulvius M. f. in locum eius triumvir cooptatus, tum prae-
8 textatus erat. de rege sacrifico subfiriendo in locum Cn. Cornei»
Dolabellae contentio inter C. Servilium pontificem maximum fuit
et L. Cornelium Dolabellam duumvirum navalem , quem ut inau-
9 guraret pontifex magistratu sese abdicare iubebat; recusantique
id facere ob eam rem multa duumviro dieta a pontifice, de<jue ea,
10 cum provocasset, certatum ad populum. cuna plures iam tribufe
intro vocatae dicto esse audientem pontifici duumvirum iuberent
s. 38, 11, 5; es wird deshalbver-
muthet, dass MéXaiva Kóqxvqa
an der illyr. Kìiste geme in t sei , s.
Strabo 2, 5, 20 ; 7, 5, 5 p. 315 : totg
(IIltlQa(ois) nXri<sia£u - r\ juéXaiva
KÓQXVQa xalovfÀévrj nólic, Kvir-
dltov xTto/na; do eh kano auch eia
Irrthum L.'s oder seines Gewahrs-
mannes za Grande liegen. — co-
gnoscere n. causa* eorum, oder
iiberhaapt: erkennen, s. 38, 39, 5;
Cic. Verr. 2, 10, 26: Ferrei eogno-
scebat; Verr et iudicabat.
42, 6-13. Erganzung dcr Prie*
stercollegien.
6-8. pestUentia, e. 36, 14. —
Falerius, s. 31, 4; 33, 43; 39, 40,
seiae Aufnahme anter die pontifices
ist nicht erwahnt. — Fabius, 39,
45. — Mani e. 33, 9, vgl. 33, 42, 1,
wo er gewablt wird. — Q. Fulvius,
schwertich der 39, 44, 10 erwahnte
triumvir col. dedac. , da er jetzt,
4 Jahre spater, noch praetextatus
ist, eher ein Sohn des e. 30, 4 ge-
nannten; iiber die Sa che e. 29, 38,
7 ; 25, 5, 4. — sacrifico, die Form,
s. 2, 2, 1, findet sich nar hier, and in
der einen Hs. konnte leicht die
Sylbe ul aasfallen, s. Marq. 4, 261 ;
263. — Dolab., 27, 36, 5 — con-
tenta wie 37, 51: certamen, vgl.
Lange 2, 227; 214; Marq. 4, 268.
— Servii., 39, 46, 1. — duumv.
nav., er scheint spater als die e. 26,
8 genanntea erwahlt und dieses von
L. iibergangen za seio. ^— - inaugur.,
damit er - konne; der rex sac.
darfte wie die flamines niebt in den
Krieg ziehen and kein politische*
Amt bekleiden, s. 2, 2; Dion. Hai.
4, 74.
9-11. ob eam r. hebt nar den
Grand bervor, wie tum die Zeit
nach dem abl. abs., wenn niebt re-
cusanteq. za lesen ist. — multa, die
in solchen Fallen der pontifex ni*
au&sprechen kann, 8. 37, 51, 5, ob-
gleich sonst Magistrate mit Strafen
nicht belegt oder bedrobt werden,
s.Periocha47; Marq. 4, 247; Momm-
sen ròm. Forsch. 1, 162. — provoe»,
s. Festus 343: Saturno, wahrschein-
lich brachte ein Volkstriban die
Sache vor die Versammlang der
Tribus, Marq. 2, 3, 157. — certe*.,
zwischen dem pontifex and dem
triamvir iiber die Giiltigkeit der
Malt; Digest. 50, 16, 244: multae
provocatio est, nec ante debetur,
quam aut non est provocatomi, aut
provocator victus est età, vgl. L. 1,
26, 8; 25, 3, 14; 37, 51, 3. — plu-
res, hier: mehrere, s. 21, 28, 7,
nicht: die Majoritàt, 45, 36, 7:
primae. — tribus, Lange 1, 659; 2,
411. — intro, in die saepta, s. 10,
13, 11; 45, 36, 7, Lange 2, 422 L
a. Ch. 180.
LIBER XXXX. GAP. 42.
185
multanjque remitti, si magistrata se abdicasset, uHimum de caelo
quod comitia turbaret intervento, religio inde fuit pontificibus
inaugurandi Dolabellae. P. Cloeliom Siculum inaugurarunt, qui 11
secundo loco nominatus erat. exitu anni et C. Servilius Geminus
pontifex maximus decessit; idem cjecemvir sacrorum fuit. ponti-
fex in locum eius a collegio cooptatus Q. Pulvius Flaccus; inde 12
pontifex maximus M. Aemilius Lepidus, cum multi clari viri pe-
tissent; et decemvir sacrorum Q. Marcius Philippus in eiusdem
locum est cooptatus. et augur Sp. Postumius Albinus decessit; 13
in locum eius P. Scipionem, fiiium Africani, àugures cooptarunt.
Cumanis eo anno petentibus permissum , ut publice Latine
— multamque, wir worden den Ge-
gensatz bezeicbnen, s. 27, 42, 5. —
ultitrnttn wiirde, wenn es ricbtig
ist (es wird vitium,portentum verm.)
bedenten: zuletzt, am Ende, wie
Bonstadultimum, 42, 43, 1 u.a., nnd
postremum 2, 39, 5; 34, 23, 6, was
wie xdtèmum anch zom letztenmale
heisst, 1, 29, 3; 2, 15, 1; das Subj.
ist in quod com, tutb, nmschrieben,
vgl. e. 45, 2. — de caelo wie de
caelo servare, Blitz oder Donner,
Gc. Div. 2, 18, 42: love tonante
fulgorante comitia haòere nefas;
Marq. 2, 3, 81 ; 1 14. — relig,, s. 43,
13, 2; 26, 11, 4 u. a. — CloeUum,
vgl. 1, 30, 2. — nominatus ist viell.
statt des hds. inauguratus, welches
keinen Sion giobt, za leseo, Rubino
1 , 242 ; Merklin die CoopUtion 80 ;
127 : er war von dem Priestercolle-
gium an zweiter Stelle vorgeschla-
gen, batte naebst Dolabella die mei-
sten Stimmen gebabt, vgl. 10, 8, 3;
26, 23, 8; auf die nominatio folgte
daoo die Érwàhlung darcb den pon-
tif. max., znletzt die inaugu ratio in
comitia calata, Marq. 4, 263; 181.
11-12. idem dee, sac, s. 30, 26,
10; Marq. 4, 183. — coopt. 39, 46,
1. — Fubius, der e. 39 f. genannte.
— inde pont max. ist niebt sieber,
da die erste Àasgabe ante (in Ge-
ìeD.)pontìficem maximum hat; docb
konnte, da pont, m, geschrieben
wnrde, leiebt eia Irrtbam entstehen.
Da der Oberpriester in Tributcomi-
tieii gewahlt wnrde, so 25, 5, 3 ; 39,
45,8, so ist coop tatù* entweder niebt
ricbtig gebraucht, vgl. 10, 9, 2, oder
daraus ereatus nacb Merklin a. a. O.
zu entnehmen, s. 35, 10, 9 ; ìodess ist
wahrscbeinlicber, dass dieses selbst
ausgefallen sei, s. 39, 46, 1, es ware
dann anch das dreimalige cooptatus
- coopt, - cooptarunt, s. e. 40, 5:
equoSf wenigstens niebt so aoffal-
lend. — Aemil. Lep., e. 45, 6. —
multi ci, viri ist so gesagt, als ob
die Bewerbnog alien irei gestanden
batte, da sie docb auf die pontifices,
s. 25, 5, 3, also acht fiewerber, s,
10, 6, beschrankt war, weil nor
einer, der schon Mitglied des Prie-
stercollegiam war, gewahlt werdea
konnte; indess druckt sich Dio Cass.
37 , 37 : àg£t飣V? - xtUn€Q alktov
re rrjs Ttprjg 7ioXXt5v *«i rov Ka-
rovlov [làXitixa àvxinotov^iévùìv
àntótlxd-ri, in gleicher Weise aus.
Marcius, s. 39, 6, 1; 40, 3, 1. —
eiusd,, des Servilius. — Postum.,
39, 45. — JU. Àffr. t es ist der, wel-
cher spàter den Sobn des Aemilius
Paulo* adoptirte, vgl. Inscrptt. latt.
33 p. 19; Gic. Brut 19, 77; Cat.
m. 11 , 35; der andare Sobn ist 41,
27, 2 erwahnt. — cooptar,, s. Merk-
lin 117ff.
42, 13-44, 2. Anordnungen
nnd Ereignisse in Italica.
13. Cumanis, diese waren bei
dem Abfall der Campaner von Rom
treu nnd in ibrem Verhà'ltniss als
cives sine suffragio geblieben, s. 23,
31, 10. — publice, als Geschafts-
186
LIBER XXXX. CAP. 43.
a. u. 574.
48 lòquerentur et praeconibus Latine vendertdi ius esset. Pisànis
agrum pollicentibus , quo Luna colonia deduceretur, gratiae ab
senatu actae; triumviri creati ad eam rem Q. Fabiùs Buteo M. et
2 P. Popillii Laenates. a C. Maenio praetore, cui provincia Sardinia
cura evenisset additum erfit, ut quaereret de veneficiis longius ab
urbe decerti milibus passuum, litterae adlatae se iam tria milia
3 hominum damnasse et crescere sibi quaestionem indiciis; aut
eam sibi esse deserendam aut provinciam dimittendam.
4 Q. Fulvius Flaccus ex Hispania rediit Romam cum magna
fama gestarum rerum; qui cum extra urbem triumphi causa esset,
5 consui est creatus cum L. Manlio Àcidino, et post paucos dies
cum militibus, quos secum dednxerat, triurophans urbem est in-
spracbefbr den imieren and officici-
leu Verkehr. — Latine, vorber os-
kisch , Veli. 1,4: Cumanos Osca
muiavit vidnia; die lateiniscbe
Spraehe war ai so iin Allgemeineo
dee von Rom abhaagigen nicht la-
teiniscben Staaten public* za braa-
cben nicbt erlaubt, sonderò musste
dorcb eioen besonderen Beschlus»
des Senates, Lange 2, 376, oder dea
Votke» gestattet werden, vgl.
Mommseu Gescb. dea rom. Miioz-
wès. 336; Voigtdas ius civ. u. ius
gent.' der Romer 32. — praeeotiibus
ete. , also bei Àuctionen; wahr-
scfaeinlieh worde das Lateipisobe
allgemeiner verstanden, Mommsen
unterital. Dial. 107.
43* Pisani* , ibre Zahl schei nt
bei deo hàufigen Einfàllen der Li-
gure p zusammengescbmolzen za
sein. -— Luna, so hat Mommsen In-
scriptt. tot. 539 p. 147 die bds.
Lesart verbcssert, da es nicbt
wabrscbeinlicb ist, dass die Pisaner
gerade «n eine lat. Colonie gebeten
haben, uod von Ltv. die Triumviro,
aber nicbt die Colonie erwahnt wor-
den sei, Pisa selbst aber sonst nicht
(ausser viell. bei Ptelemaeus 3, 1,
47) als Colonie genannt wird. Doch
ist es, wenn Luna gelesen wird,
nicbt leicht za erkiàren, wie 41, 13
die Griinduog dieser Colonie unter
anderen als den ao u. St. genannten
Triumviro erfolgt, and dort nicht
angedeatet wird,' dass eine Mosse
Ergànzuog gemeint sei, waa sich
auoh bei der grossen Zahl von 2000
Coloni sten schwerlich annebmen
lasst; wie ferner das ihoen ange-
wiesene Land ao u. St. von dea Pi-
sane» gegeben wird, dort deo Li-
gurern genommen ist, vgt. jedoch
45, 13, 10; Voigt a. a. 0. 726; 348.
— grat. ab. s. a., das Folg. zeigt,
dass das Anerbieten angenemmen
wird, vgl. 22, 32, 9. — Fab., a. «.
3G; M. Pop., 41, 18; Pubi, sehetnt
nicht weiter bekannt za sein, vielL
eia Sohn des 27, 4 erwàhnten.
2-3. Maenio, e. 35, 8; 37, 4;
nach der letzten Stelle betrafen die
Untersuchungen rom. Biirger, nicht
Bundesgenossen, vgl. 39, 41, 5;
Lange 2, 383. — indiciis Angaben
von indice*) Theilnehmero an dea
Verbrechen.
4. Fulv., e. 39 f. — extra urb.,
die Bestimmang Plot. Caes. 13: l<f«
Tovg fjttTióvras vitartfav nap-
óvras iv rrj nò Ut rovto tiqùx-
T€iv ist also erst spater getroffen
worden, s. Sueton. Caes. 18; 28;
Becker 3, 2, 49. — Manlio, nach
den Fasten: L. Manlitu L. f.
L. fi. Acidùius Fulvianus; es ist
auffalleod, dass die Notiz bei Vellei.
2, 8: non minus clarum exettiphtm
et adhuc unicum Fulvii Fiacri, eia*,
qui Capuam coperai, JUiorum, sed
alterius in adoptionem dati, in eoi-
a* Oli. ISO.
LIBKR XX'XX. CAI». 43. 44.
187
yectus« tulft in tritimpho coronai aureas eentum vigìnti quattuor, 6
praeterea auri pondo triginta ttfiufii, * *Vet afgnafi Oscensis nmn-
imm ceotum septuaginta tria milia dutiftatos. tnifitibus de praeda 7
quinquagenos denarjos dedit, duplex centttfìonibns, trrptex equiti,
tantundem sooiis Latini nominis, et stipendiùm omnibus duplex.
Eo anno f ogatio primam lata est ab L. VilHo tribuno plebis, 44
quot annos nati quetnque magistrattiin peterent caperéntquè. inde
cognomen familiae indrtum, ut Ànnales adpetìarentur. praeiores 2
quattuor post multos anno» tege Baebia creati, quae alternis qua-
legiQ consulatut futi, adoptivut in
striduti Moniti J amiliam -datft* voti
L. ubérgangea worden ist. — coro-
na* , s. e. 34, 8. — et tignati,
wenn et niebt hinzugefu'gt wàre, so*
kb'nnte oboe den Zosàtz argenti an
das bekaonte Silber von Osca gè-
dacbt werden; alleio die Partikel
Vissi tignati nar aufauri bezietaèn;
da aber aurum Otcense niebt er-
wabnt wird, obgleich e* aacb 34,
46, 2 in der Mz. Hs. gestanden ba-
ben soli, so ist wol, wie sebon Già-
rean bemerkte, an u. St. eiae Lucke
anzaaebmen ; an de» ahnlicheo beisst
es 34, 10, 4: et tignati bigatorum
- et Oteentit argenti, ib. § 7: or*
genti - pondo et bigatorum - et
Ostenti* argenti, ib. 46, 2: argenti
mfecti - bigati - Osemsit, vgl.
Moromsen Gescb. d. rb'ra. Mtiazwes.
668. -*• quinquag., also 11 Thlr.
20 Sgr., vgl. 39, 7, 2 ; 41, 13, 7. —
tantund., n. aacb bier nacb dea
eben genannten Ciasseo, vgl. 41, 7,
3. — stipend., dieses geschah notar
dem militgriscben imperiala des
Feldberrn, das derselbe an dem
Tage des Triampbes in der Stadt
hat; das stipend. selbst tst das an-
Donni, s. e. 41, 11 ; Maro;. 3, 2, 133.
— duplex, 39, 7, 2. Sowol das Gè-
sebenk als den Sold bekommeo wol
nar die bei dem Triumphe aafzie-
bende» Soldaten, s. e. 40, 15, niebt
alle, die zora Heere des Fulv. ge-
hort baben ; zar Sacbe s. Lange 2,
230,
44* 1. primum, zara erstenmale
wardè festgesetzt, welebes Alter
far jedes Aait eHbrderUch sein
aoUte, vgl. za e 18-, 2; ween ancb
vorher sebon feststand, vorwelchem
Lebensjahre kein Biirger eia Arat
bekleiden diirfe, vgl. zu 25; 2, 6;
32, 7, 11; 27, 11, 7; dass ancb die
Zahl der Jabre, die zwiseben dea
einzelnen Aemtern liegen solite, be-
stimmt worden sei, ist wenigstens
wahrsebeinlieb, s. Cie. Pbil. 5, 17;
legg. 3, 3 ; Hofmann der rò'ni. Senat
174; Becker 2, 2, 20; Lange 1,
513; 2, 227. — peterent oap. t sicb
bewerben - durften.
2. post. muli. an. ist zweidentig,
es kann entweder auf die Jabre be-
zogen werden, die naob dem Erlass
des Gesetzes, oder auf die, wetebe
biszum Erlass des Gesetzes seit
der ersten Wahl von seebs Prato*
reti, s. 32, 27, 6, Lange 2, 180, ver-
flosseo sind ; doch liegt die erste Er-
klarnng naher, da die Art, wie L.
die lex Baebia aofiihrt, dieso als be-
reits tangere Zeit gè Ite ad ersehei-
nen lasst, and, wena sie damala erst
gegeben wKre, dieses ebeoso, wie
bei der lex Viltia wSre angedeutet
worden. Zwar ist sie friiber nicht
beobaefatet worden, s. 35, 20, 8, aber
ancb ia den folgenden Jahren wird
sie niebt eingebalten, sonderò es
werden immer secbs Pratorea ge-
wBblt, aacb ia den Jabren, in denen
nacb dem Gesetze nnr vier sein
soliten,s.c.69;41, 8; 14; 21; 28;
42, 10; 28. Nocb za Catos Zeit
mass ein Antrag aof Abrogation
derselben gestellt worden sein, a.
Fest. p. 282, rogat.: Catoindittua-
183
LIBERXXXX. GAP. 44.
a. u. 574.675.
terno» iubebat crearL hi facti: Cd. Comelius Scipio C. Valerhis
Laevinus Q. et P. Mucii Q. .filli Scaevolae.
3 Q. Fulvio et L. Manlio consulibus eadem provincia, quae
superioribus, pari numero copiae peditum equitum, civium so-
4 ciorum decretae. in Hispaniis duabus Ti. Sempronio et L, Posta»-
mio cum iisdem exercitibus, quos haberent, prorogatimi imperium
5 est; et in supplementum consules scribere iussi ad tria milia pedi-
tum Romanorum, trecentos equites, quinque milia sociorum Latini
6 nominis et quadringentos equites. P. Mucius Scaevola urbanam
sortitus provinciam est, et ut idem quaereret de veneficiis in urbe
7 et propius urbem decem milia passuum , Cn. Comelius Scipio
peregrinammo. Mucius Scaevola Siciliani, C. Valerius Laevinus
Sardiniam.
8 Q. Fulvius consul, priusquam ullam rem publicam ageret,
liberare et se et rem publicam religione votis solvendis dixit velie:
sione, ne lèx Baebia derogaretur;
Nonins p. 470 Largì; Laoge 2, 227;
557; Becker 2, 2, *85; dass aie
scbon 575 a. u. wieder aafgeboben
worden sei, lasst sicb ebenso wenig
nachweisen, Laoge 2, 227, als aas
Prisc. 5, 64, 668; 6, 35, 693: Caio
de ambito folgt, dass es die e. 19,
11 erwahnte lex gewesen sei. —
altemis oft bei L. adverbial, 2, 2,
9; 22, 13, 3. — Scipio, s. 32, 7; 41,
16: Cornelius C.f. L. n. Scipio Hi-
spallus in den fast. Cap., s. Inscriptt.
p. 13, 8 ; 528. — Valer., 41, 8, 1 ; ib.
17, 6; 38, 9, 8. — Q. et P. Scaev.,
zwei Brdder, wie die beiden Goosoln
des Jabres. Io der Frob. 1535 fehlt
der Zasatz Q. filii.
44, 3-45. Vertbeilang der Pro-
viozea, Spiele, Prodigien. lai. Ob-
seq. 7.
^3. Q. Fulvio, bier beginnt das
neue Consulatsjahr, was L., abwei-
chend von seiner Gewohnheit, nicht
bemerkt hat. — super., e. 41, 1. —
cum Usd. etc., kurz ausgedruckt, da
es eineo Zasatz entbalt, der genaa
genommen nicht za prorogatimi i.
e, passt: so dass sie zogleich diesel-
ben Trappen behalten sollten, vgl.
za 28, 45, 10. — in suppl., da das
Heer darcb die Verluste e. 40 ; 13
geschwacbt war. — urb. prov., 24,
9, 5: der Gescb&fttkreis in der
Stadt, nicht der Commaodobezirk,
Becker 2, 2, 185. — quaer. de ve-
ne/. y eine quaestio extraordinaria
wie e. 37, 4. — prop. urbem dee,
m. pass^ der Aecas. giebt^das Mass
der fintfernung von der Stadt an,
von wo an die Berechoang des Na-
herseins beginnen soli: naher nach
der Stadt su als der Pnnkt, der uni
das Mass von 10000 Sch. von der
Stadt entferat ist, nicht weiter von
d. St. als asw. = 27, 37, 9: intra de»
eimum lapidem, vgl. lex manicip*
Inserptt. n. 206 p. 121 1. 50: pro-
pius urbem Rom. passus M, vgl. 1.
20; 26; 68 E; lex repet. ib. p. 59,
1. XVII propiusve urbem Romam p.
M ; JL. 34, 1, 3; Val. Max. 2, 4, 2;
9, 1, 3; Cie. legg. 2, 24, 61 ; Phil. 7,'
9, 26: propius urbem malia pas-
suum ducenta admoverit; dagegen
ist e. 37, 4: propiusve urbem decem
milUbus passuum der Ablat von
dem Gomparat. abhangig, wie aucb
bei longius, s. 3, 20, 7; Gaes. B. G.
1, 22, 1 , plus, ampUus n. a. beide
Constractionen statt haben.
8. rem p., ein òffeotliches Ge-
sehaft. — after. - rei., vgl. 5, 23, 8.
Ch. 180. 179.
LIBER XXXX, CAP. 44. 45.
189
vovisse, quo die postremum cum Celtiberis pugnasset, ludos lovi 9
optimo maximo et aedem equestri Fortanae sese facturum; in
eam rem sibi pecuniali) coniatasi esse ab Hispanis. ludi decreti 10
et ut duumviri ad aedem locandam crearentur. de pecunia finitur,
ne maior causa ludorum consumeretur, quam quanta Fulvio No-
biliori post Aetolicum bellum ludos facienti decreta esset, neve il
quid ad eos ludos accerseret cogeret acciperet faceret adversus
id senatus consultasi, quod L. Àemilio Cn. Baebio consulibus de
ludis factum esset. decreverat id senatus propter effusos sum- 12
plus, factos in ludos Ti. Sempronii aedilis, qui graves non modo
Italiae ac sociis Latini nominis, sed etiam provinciis externis
fuerant.
Hiems eo anno nive saeva et omni tempestatomi genere fuit: 45
arbores, quae obnoxiae frigoribus sunt, deusserat cunctas; et ea
tum aliquanto quam alias longior fuit. itaque Latinas mox subito 2
jcoorta et intolerabilis tempestas in monte turbavit, instaurataeque
sunt ex decreto pontificum. eadem tempestas et in Capitolio ali- a
quot signa prostra vit, fulminibusque complura loca deformavit,
aedem Iovis Tarracinae, aedem Albam Capuae portamque Roma-
— ludi n. magni, vgi. 39, 22, 1 ; 1,
35, 9 ; zar Sache e. 40, 10. — duum-
viri, wabrscheinlich Ut einer dersei*
ben der Congni selbst, 35, 9, 6. —
finitur, ein Mass bestimmt, s. 9, 33,
4; 34, 6, 10 a. a., finitum za lesen
ist wol niebt nothwendig, vgl. 1, 3,
3; zar Sache Marq. 4, 484. — eausa
lud., e. 41, 11. — Fulvio, 39, 5, 9;
ib. 22, 2; Lange 2, 216; 230. — <w-
cero., herbeibolea lasse, aecip., frei-
willig Angebotenes annebme ; face-
rei aUgemein: uberhauptatwasthne.
— temuto etc., 39, 56. — Sem-
pron., Graechas, der jetzt in Spa-
nien ist, e. 40 ; L. hat weder diete
Spiele nocb das vorber genannte
Senatsconsnlt im Vorhergeh. er-
w'àhnt; Lange 1, 628 f.; Nitzsch
144. — - Itahae bier im Gegensatz za
dea Provinzen, s. 39, 54, 12, sebeint
darch ae soe. L. ito»»., da diese mebr
als die rom. Biirger dea Belàstignn-
' gen aasgesetzt waren , besehrankt
eder erklart za werdeo.
45* 1-3. nive, er wiithete darch
dea Schnee, vermittelst desselbeo,
indem er ihn brachte. — et. omni,
die Stellang der Worte ist ansieber,
vieti, hiess es: et nive saeva et omni
- et - aliquanto, — deusser., urere
vod der Kàlte, s. 21, 40, 9 : praeusti
artus; Cart. 7, 13, 13: rigor insoli-
to* nivis; muUorum adussit vede*.
— et ea tum sebeint niebt ricbtig,
man erwartet nnr et alio. , viell. et
eadetn aliq., s. 39, 40, 6 ; aach etiam
wird verm. — Latinas, gewò'bnlich
im Frfihjahr, 41, 16, 1 ; Preller 188;
Marq. 4, 443; doch ist desbalb das
felg. mox scbwerlich auf Mèms zu
beziefaen: bald nach dem Bnde des
Winters, sondern das W. verdor-
ben, viell. atrox, s. e. 2, 1 (ex subito
wie ex inopinato n. a. sebeint sich
niebt za finden), nach Anderén nox
od. nix za iesen. — instaur., 41,
16, 2; 5, 19, 1 a. a. — ex deor.
poni., weil Rom der herrsehende
Staat ist. — prostrava, statt des
hds. eonstravit; Obseq. : deiecta. —
deform., 37, 3, 2. — aed. Alò.,
s. 32, 9, 2. — Roman., das nach
Rom za fòbrende, eia anderes ist
190
LIBBR XXXX* CAP 45: 46.
4. a. 575.
4 narra; muri piwwe allquotloci* decussae erant. àaee inter prò-
5 digia nuntiatum et ab Reafta trìpedem natum multisi, ob ea> de-
cemviri róssi, adire, Jibros edidere, quibus dits et quo! hostiis
sacrificaretur* et [fulmioibus coraplura loca deformare! a»dem
6 Iovis] ut supplicalo diem unum esset. ludi deinde votivi Q.Fuliii
consulte per. dies decemneagno adparatu facti.
Censorum iode comitia jiabita; creati M. Aemilius Lepidus
pontifex maximus et M. Fulvio» Nòbiiior, qui ex Aetolis trium-
7 phaverat inter hos viros nobile» ioimicitiae erant, saepe multis
et in senato et ad populum atrocibus celebtatae certaminibup.
8 comitiis confectis, ut, traditum antiquitus est, censores in Campo
ad aram Martis sellis curulibus consederunt; quo repente princi-
pes senatorqm cum agmine venerunt civitatis, inter quos Q. Cae-
46 ciliusMetellus verba fecit: „ Non obliti sumus, aensores, vos paulo
ante ah universo populo Romano moribus nostri» praepositos
esse, et nos a vobis et admoneri et regi, non vos a nobis debere.
2 indicandum taroen est, quid omnes bonos in vobis aut obfendat
26, 14, 6 erwabnt. — muri p., die
Mauern galten als heilig-, 1, 7, 2;
man solite et m. pinnae oder muri
quoque p. erwarteu.
4-6. haec inter pr., io der Zeit,
in der - verkaodigt warea, Sali. G.
43, 3: inter haec parata et decreta,
vgl. L. 30, 38, 10: inter quae n. a.;
iiber die Zwiscbenstellung der Pra-
pos. Plio. Ep 5, 6, 8: has inter-
colles, vgl. zu 32, 13, 1, soast findet
sich bei L. mehr in, ex, cum so g«-
stellt. — iriped., e, 2, 4; an u. St.
bat es Obseq. iibergangen. — edid.,
30, 2, 13; 36, 37, 5. —fulminibus
- Iovis sind nacb Madvig ao* § 3
wiederbolt; deformar et batte man
io deformata umgeàndert, da bis>-
weilea ein Pro digiuro, s. 39, 22, 4,
oft namentlich der Steinregen be-
sonderà gesiihnt wird, s. 21, 62, 6
u. a. , an u. St. findet die Suhnung
wie e. 2, 4 u. a. statt. — ludi, 39,
22.
45, 6-46. Wahl and VersoV
nung der Ceosoren, Cic. de prov.
eons. 9, 20, FesL Religioni* p. 285 ;
Val. Max. 4, 2, 1 ; Geli. 12, 8.
6. ceri sor» com., bald nacb 4em
Amtsantritt der Gonsaln, 4J, 27, .1;
39, 41, 5. — JemiL, 31, 18. —
pont max,, e. 42, 12. — ex Aetol.,
s. e. 34, 7; zur Sache 39, 5, 11. —
nobile* , 39, 4, 8. — saepe m., 26,
14, 2. — in sen. ad pop. , 30, 1, 5.
->— celekr.f oft gebbt, sicb oft io
fei od licheni Siane gegen einander
ausgesprocben aatten, s. 1, 4, 9; 6,
.32, 1 ; Lange 2, 230 ; 207.
8. tradit. ant. y nach aitein fler-
koaunen, niebt Gesetz; sie treten
also unmittelbar nacb der Waèl
(confectis com.) das Awt an, Becker
2, 2, 194. — ara M^ auf deia Mars-
felde, wo aach der Censo* gebalten
wird, s. 35, 10, 12; Becker 1, 134;
629. — sella eur., Mowmae» 1, 782.
— civit. , der Bùrgerschaft, zeigt,
class an eUe Seoatasitzuog niebt za
dentea ist, Lange 2, 342. — Caccila
23, 21; 39, 24.
46* 1-5. patito a. von der Gè*
genwart des Redeaden aos bat L.
mehrfach, s. 39, 36, 8. — morto, n.
p. y das regimen morumderCensoren,
welches hier zuaàcbst in Betraebt
kam, s. Becker 2, 2, 208, wesbalb
auch regi im Folg. niebt wobl feb-
len kann. — quid omnes 6., darans
ist za mutatum mot. als Subj. om~
x. Ch. 179.
JLIBER XXXX. CAP.46.
191
mt certe mutatura malint singulos cum intuemur , M. Aeraiji, 3
iti. Fulvi, neminem hodie in cwitate habemùs, quem, si revocemur
in suDragiùm, velimus vphis pràelatum esse: ambo cum simùl 4
adspicimus, non possumus non yereri, ne male comparati sitis,.
nec tantum rei publicae prosit, quod omnibus nobis egregie pla-
cetis, qùam, quod alter alteri displicetis, noceat inimicitias per 5
annos tnùltos vobis ipsis graves et atroces geritis, quae periculum
est ne ex hac die nobis et rei publicae quam vobis graviores fiant.
de quibus causis hoc trraeartius, multa subcurrunt, quae diceren- 6
tur, nisi forte inplacabiles fuerìtis * * inplicayerint animos ve-
stros. has ut hodie, ut in isto tempio fìniatis simultates, quae- 7
sumus vos universi, et quos coniunxit suffragiis suis popuius
Romanus, hac etiam reconciliatione gratiae coniungi a nobis si- .
natis; uno animo, uno Consilio legatis senatum, equites recensea- $
tis, agatis censum, lustrum condatis; quod in omnibus fere pre-' 9
catiopibùs nuncupabitis verbls „ut ea res mihi collegaeque meo
bene et felicìter eveniat," id ita ut vere, ut ex animo velitis evenire
efficiatisque, ut, quod deos precati erìtis, id vos velie etiam ho-
nes boni nnd quid aia Object za neh-
meo, vgl. e. 8, 19; 34, 28, 3; 36, 31,
8 u. a. — singulos, wabrschèinlieb
ist darnacb vos ansgefallen. — ré-
voc. in suffr., 24, 8, 20 ; comparati
ib. 8, 7. — nec « et ne N wie e. 9, 5.
•— gmitU, 28, 22, 2: gerebant
òdiurrk 11. a. — succur., 25, 37, 16.
• 5-7. fuerìtis etc, die Stelle ist
verdorben oder liickeahaft, viell.
furor et ita inpUcaverunt, dieses
wegen nistf., Vgl. Stat. Tbeb. 1,
438 f: quae causa furoris - quis-
nam inplacabUis errori Tac. Ann.
5, 11; L. 27, 35, 9: positi* simuttà-
tibusi 40, 8, 9; 25, 16, ì2. — inpH-
cavermt kano des Gleicbklangs we-
: gen gesuebt, aber aacb dorch inpla-
cabiles ein Irrtham veranlasst sein;
Grò», verni.: inplacabiles gravius
(oéerfurìàe irarum) inplicarent. —
istOj wo die Angeredeten sicb befin-
den. — tempio , so sebeint die ara
Marti* genannt za werden, weil sie
geweiht war um Sffeotticbe Ge-
schàfte daselbst vornebmen za kb'o-
nen, wie die rostro, 8, 14, 12; Varrò
vom Censo* redend de liug. 1. 6, 87 :
praeco in tempio primum vocat. —
hac oach Gelen. bebt our eine Seite
der VergleTchnng hervor, die Mt.
Aosgabe hat hOs, mas solite eos hàc
erwarten.
8- 12. uno an., Laoge 1, 473* es
Werden die wkbtigsten Gescbafte
•der Cènsoren erwahnt, dass diesel-
ben in der bier awgegebenen Reihen-
folge besorgt wortlen wàren, làsst
sicb aas dieser Stelle, besonders da
sie rbetòrisch gebalten ist, niebt fòl-
gern, vgL 29, 3?, 8<; e. 53, 1;
Becker 2, 2, 240. — lustrum cond.
passt genau genommen niebt bierher,
da es nur von e i n em Censor gebal-
ten wird. — nuncup., 1 , 10, 7. —
miài colt. etc., vgl. Vat*rol. 1. 86:
pràeconi sic inperato {censor) ut vi-
ros vocet: quod bonum fortunatum
feUxqut salutarnque siet pò puh
Romano Quiritium reique publicae
p. R. Q. , mihique coUegaeque meo,
fidei magistratuique nostro. — ita,
s. e. 35, 6; do eh ist es an u. St.
viell. aos id entstanden und za ent-
fernen. — vere wabrbaft; ex an,,
aofricblig, niebt wie 29, 37, 9. —
192
LIBER XXXX. GAP. 46.
a. u. 575.
10 mineà credaraus. T. Tatius et Romulus, in cuius urbis medio
11 foro acie hostes concurrerant, ibi concordes regnarunt. non modo
simultates, sed beila quoque finiuntur; ex infestis hostibus ple-
12 rumque socii fideles, interdum etiara cives fiunt Albani diruta
Alba Romam traducti sunt; Latini, Sabini in civitatem accepti.
vulgatum illud, quia veruna erat, in provejrbium venit, amicitias
13 inmortales, mortales inimicitias débere esse." fremitus ortus cum
adsefìsu, deinde universorum voces idem petentium confusae in
14 unum orationem interpellarunt. inde Aemiiius questus cum alia,
tum bis a M. Fulvio se certo consulatu deiectum ; Fulvius contra
queri se ab eo semper lacessitum et in probrum suum sponsio-
nem factam: tamen ambo significare, si alter vellet, se in pote-
15 state tot principum civitatis futuros. omnibus instantibus qui
aderant dextras fidemque dedere mittere vere ac finire odium.
deinde conlaudantibus cunctis deducti sunt in Capitolium. et cura
super tali re principum et facilitai censorum egregie comprobata
16 ab senatu et laudata est censoribus deinde postulantibus, ut pe-
cuniae summa sibi, qua in opera publica uterentur, adtribueretur,
vectigal annuum decretum est
simult, 40, 8, 9. — Sabini, es ist
wieder an T. Tatias oder an die gens
Claudia 2, 16 zudenken.*— amiciL,
der bei L. scitene Plorai wegen mi-
micitias; vgl. Aris tot. Rhet. 2, 21;
doeh ist nicht anzonehmen, dass L.
dea Gedanken daber entlehnt habe.
13-15. cum ads., 21, 10,2.—
voce* pet, vgl. 22, 29, 1 ; 34, 50, 1
n. a. >— unum, Neotram, anders ad
unum 29, 32, 6. — bis, a. 37, 47,
7; 38, 35; ib. 42, 3; 39, 56, 4. —
deiectum, s. 3, 35, 9. — sponsion.,
s. 39, 43, 5; dieSache selbst batL.
ubergangen, vgl. jedoch 39, 4, 3;
11. — in pot. t princ, wie sonst in
potè f tate senatu* esse, 2, 56, 16 u.
o. — dextr.jid., 1,1,8; ib. 58, 7
usw. — vere ist viell. ans § 9 wie-
derholt, es wiirde bier eioen Zwei-
fel an der Anfricbtigkeit ibrer Ge-
sinnang nnpassénd aodeuten, end
man erwartet nur mittere (Madvig
remittere) se iras; bber den inf.
praes. s. 37, 36, 1 a. a., vgl. 39, 26,
4 ; bier bezeichnet derselbe, dass die
Aossohnung jetzt sogleich erfolge,
vgl. Val. Max. u. Gellias. — in Ca-
pita wahrscheinlicb fanden dort, wie
Dei dem Amtsantritt der Consuln,
21, 63, 7, Becker 2, 2, 194, gewisae
Feierlichkeiten , nnd, woranf § 16
binweist, eine Senatssitznng statt,
Becker 2, 2, 416. — cura statt des
bds. quum, obgleich sich super in
dieser Weise mehr bei verba dicendi
findet; Hor. Carm. 3,8, 17: mitte
cwUes super urbe curas. — facilita
s. 3, 70, 1. — w opera pubL, wn
die Banten in Stand zìi halten oder
nene za erricbten; die Censorea
biengen in dieser Beziehang von
dem Senate ab, vgl. Nitzsch 143;
148. — adtrib., 44, 16, 9; Varr. 1.
1. 5, 181, ist in der Hs. ansgefallen;
vgl. 39, 44, 5. — vectig. an*
scheint die Einknnfte eines ganzen
Jahres za bezeiebnen, niebt ein ein-
zelnes vectigal, wie ans 44, 16, 9:
dimidium ex vecUgalibus eius anni
hervorgeht; Becker 2, 2, 231; 235;
Laure 1, 590.
47-51» Kriegin Hispanien. Po-
lyb. 26, 4; Diod. Sic. 29, 29; Ap-
ft. Ch. 179.
LIBER XXXX. CAP. 47.
193.
Eodem anno in Hispania L. Postumius et Ti. Sempronius 47
propraetores eomparaverunt ita inter se, ut in Vaccaeos per Lu-
sitaniam iret Albinus; in Celtiberiara inde reverteretur, si maius
ibi belium esset ; Gracchus in ultima Celtiberiae penetràret. is Mun- 2
dara urbem primo vi cepit, nocte ex inproviso adgressus. acce-
ptis deinde obsidibus praesidioque inposito castella obpugnare,
agros urere, donec ad praevalidam aliara urbem — Certimam ad-
pellant Celtiberi — pervenit. ubi cum iam opera admoveret, ve- 3
niunt legati ex oppido, quorum sermo antiquae simplicitatis fuit,
non dissimulantium bellaturos, si vires essent petierunt enim, 4
ut sibi in castra Celtiberorum ire liceret ad auxilia accienda : si
pian. Ib. 43; Front. Strat. 2, 5, 14;
3, 5, 2; 4, 7,33? Fior. 1,33,9;
Oros. 4, 20.
1. comparai., wie oft die Con-
solli; hier bezeichnet es, class sie
einen gemeinschaftlichen Kriegsplan
entwerfen. — iret albinus etc. ; in
der hds. Lesart iret Albinus in Cel-
tiberiam inde reverteretur si Grac-
chus maius sibi belium esset in ul-
tima Celtiberiae penetràret Mun-
dam sind die Worte verstellt und
yerdorben oder luckenhaft; Madvig
tiigt Gracchus, liest per CelHber.,
dann maius ibi (n. in Vaccaeis) und
nimmt nacb penetràret eine Liicke
an, indem das was Gracchus thun
soli, auf den Mundam etc. zu be-
zieben ist, ausgefallen sei. Àllein
auch so ist es auffaUend, dass Albi-
nus, wenn er giti ck li eh kampft, oder
der Krieg nicht scbwierig ist, durcb
Celtiberien (in seine Provinz?) zu-
riickkehren, aber wenn der Krieg
mit den Vaccaern schwieriger ist,
in ultima Celtiberiae eindringen soli;
auch ibi wiirde man geneigt se in
eher auf Celtiberiam als auf Vaccaei
zu beziehen. Dass Gracchus die
Aufgabe bat in Celtiberien zu ope-
riren, vgl. e. 39, 1, zeigt dasFolg.;
in diesera Kriege soli ihn Albinus
unterstiitzen, daher ist die im Texte
vorgenommene Umstellung wenig-
stens moglicb; vor Mundam ist is
oder wieder Gracchus ausgefallen.
— Vaccaeos, s. 21, 5, 8; Lusit., 39,
Tit. Lir. IX.
42, 1 ; wenn reverteretur gcnau zu
nebmen ware, so batte auch Albinus
von Celtiberien aus den Feldzug be-
gonnen; doch ist es wahrscheinli-
cher, dass dieses von Baetica aus
geschab. Nacb Frontin. 3, 5, 2 ; 4,
7, 33 fuhrt Gracchus gegea die
Vaccaer u. Lusitanier Krieg, vgl.
Periocha 41.
2. Mundam, es ist wol das nord-
licb im Gebiete der Celtiberer gele-
gene Munda gemeint, s. 24, 42, 1 ;
Ukert 463; 360. — primo so ge-
stellt ist scbwerlicb rìchtig, auch
hat die Mz. Ausgabe Mundam vi
cepit urbem primo aggressus nocte
acceptis deinde ex improviso obsi-
dibus, so dass man M. urbem vi ce-
pit pròna nocte ex impr. aggressus,
oder M. urbem primo impetu e.
nocte ex impr, aggressus, vgl. e.
49, 3. Auch die folg. Worte sind
unsicher; die Mz. Ausg. hat obsidi-
bus et castella oppugnare praesidio-
que imposito deinde agros eie, viell.
hiess es: praesid. imposito deinde
agros urere et castella oppugnare
coepit (instiUtl); iiber deinde s. 3,
62, 8; 27, 42, 13. — Certim., wol
nicht weit von Munda, nach dem
Gebiete der Carpetaner zu; der
Name erinnert an den Fluss Certis
28, 22, 1.
3-5. ubi, Crev. verm. cui; doch
konnte auch das locale Verhaltniss
bezeichnet werden. — antiq,, alter-
thumliche, biedere Einfalt. — bellat,
13
194
LIBBR XXXX. CAP. 47.
a. u. 575.
non impetrassent, tura separatili) eos ab illis se consulturos. per-
mittente Gracchò ierunt et post paucis diebus alios decem legatos
5 secum adduxerunt. meridianum tempus erat. nibil prius petie-
runt a praetore quam ut bibere sibi iuberet dari. epotis primis
poculis iterum poposcerunt, magno risii circumstantium in tam
6 rudibus et moris omnis ignaris ingeniis. tum maximus natu ex
iis „ missi sumus" inquit „a gente nostra, qui sciscitaremur,
7 qua tandem re fretus arma nobis inferres." ad hanc percuncta-
tionem Gracchus exercitu se egregio ftdentem venisse respondit;
quem si ipsi visere velint, quo certiora ad suos referant, potesta-
8 tem se eis facturum esse; tribunisque militum imperat, ut ornari
omnes copias peditum equitumque et decurrere iubeant armatas.
ab boc spectaculo legati missi deterruerunt suos ab auxilio cir-
9 cumsessae urbi ferendo, oppidani cum ignes nocte e turribus
nequiquam, quod signum convenerat, sustulissent, destituti ab
10 unica spe auxilii in deditionem venerunt. sestertium nummum
quater et viciens ab iis est exactum, quadraginta nobilissimi equi-
tes, nec obsidum nomine — nam militare iussi sunt — , et tamen
re ipsa, ut pignus fidei essent.
e. 38, 5 ; doch hat die Mz. A* rebel-
laturos. — eos konnte sich nur auf
die Biirger der Stadt beziehen: sie
wiirden ohoe Riicksicbt auf die Cel-
tiberer die Biirger zu Rathe ziehen,
sich mit diesen berathen ; doch solite
maa hier eber eioen Beschiuss er-
warten; es wird daher verm., dass
eos zu entferaen oder suos ab illis
sibi za lesen sei, vgl. 23, 20, 4;
Caes. B. G. 1 , 76, 2: neque sibi se-
paraiim a reìiquis consilium captu-
ros; B. G. 4, 9, 1 : legati haec se ad
suos relaturos dixerunt etc; od.
sese ab i. esse; iiber consulere s. 6,
39, 2 u. a. — post patte, d., e. 57,
2; 32, 5, 10; ebenso ante e. 52, 1;
dagegen 39, 54, 8: post paucos dies
u. a. — merid. t. e. soli das Folg.
vorbereiten. — bibere, wie: zu trin-
kea geben ; Cic. Tusc. 1, 26, 65 : ut
lovi bibere ministrar et ; zur Sache
vgl. 34) 16$ 5. — in tam r. etc, die
Veraolassuog, die in den Umstaoden
liegt: bei, s. 24, 8, 2. — moris,
aller feioereu Sitte, s. Nissen 101.
8-10. imperai - iubeant, 29, 2,
8. — ornari, sich vollstaodig riistea^
s. 10, 40, 12 u. a. — decurr., 26, 51,
4. — ab h. spect, e. 49, 1 ; 56, 7;
24, 22, 6: ab hoc contione legati
missi sunt; Duker verm. dimissi,
was, da legati vorausgeht, leicht
verdorben werden konnte, s. 24, 39,
1; 23, 6, 1. Ebenso ist nach nocte
entweder de oder e ausgefallen. —
nequiquam solite man bei sustuìis-
sent erwarten, vgl. jedoch 33, 18,
9. — dest ab u. spe, s. 25, 27, 13.
— sestertium nummum hat Gele-
nius, die Mz. Ausg. nur nummum;
Beides ist gebrauchlicb, s. Mommsen
Gesch. des rom. Miinzwes. 198;
Hultscb Metrol. 221; dass hier von
einer Kriegscontribution die Rede
sei, lehrtderZusammenhang,Nitzsch
144. Im Folg. ist das Fehlen von
et hart; zu equites ist, wenn nichts
ausgefallen, aus exactum wieder
exacti zu denken, Caes. B. G. 1, 30.
— nec - et tamen, s. 21 , 3, 3; zu
35, 23, 2.
a. Cb. 179.
LIBER XXXX. CAP. 48. 49.
195
Inde iam duxit ad Àlcen urbem , ubi castra Celtiberornm 48
erant, a quibus venerant nuper legati, eos cum per aliquot dies 2
armaturam levem inmittendo in stationes lacessisset parvis proe-
liis, in dies maiora certamina serebat, ut omnes extra munitiones
eliceret. ubi quod petebat sensit effectum, auxiliorum praefectis 3
imperat, ut contracto certamine, tamquam multitudine superaren-
tur, repente tergis datis ad castra effuse fugerent, ipse intra valium
ad omnes portasinstruxitcopias. haudmultumtemporisinterces- 4
sit, cum ex composito refugientium suorum agmen, post effuse
sequentes barbaros conspexit. instructam ad hoc ipsum intra vai- 5
lum habebat aciem. itaque tantum moratus , ut suos refugere in
castra libero introitu sineret, clamore sublato simul omnibus p Or-
tis erupit. non sustinuere inpetum necopinatum hostes. qui ad 6
castra obpugnanda venerant, ne sua quidem tueri potuerunt: nam
extemplo fusi , fugati , mox intra valium paventes compulsi, po-
stremo exuuntur castris. eo die novem milia hostium caesa; capti 7
vivi trecenti viginti, equi centum duodecim, signa militaria triginta
septem. de exercitu Romano centum novem ceciderunt.
Ab hoc proelio Gracchus duxit ad depopulandam Celtibe- 49
riam legiones, et cum ferret passim cuncta atque ageret populi-
que alii voluntate, alii metu iugum acciperent, centum tria oppida
48* 1-4. iam scheiot in Bezug
auf ubi - erant zugesetzt das Fort-
schreiten za Wichtigerem zu be-
zeichnen. — Alcen lag wol schon
im Gebiete der Carpetaner, Ukert
428; obgleich e. 49, 1 Gracchos
nocb in Celtiberien ist. — sensit, die
Mz. Ausgabe hat ts sensit, wo is,
was bier ohne Bedeutung sein wiirde,
nur durch Wiederholung des s ent-
stanjlen, nicht desbalb petebatur
(eher viell. id sens.) zu lesen ist. —
praefect., von den sodi Lat. nomi-
nis auf die auswartigenHiilfstruppen
iibergetragen. — ad omn. pori., e.
27. — - haud - cum, vgl. 24, 29, 1 ;
Vellei. 2, 101 : breve ab hoc inter-
cesserai spatium , cum Caesar - se
gessit', Cic. Or. 2, 21, 89; L. 27,
28, 5 : paulo ante - cum.
5-7. tantum, nur so lange, s. 37,
12, 6 ; 27, 42, 13: tantum moratus -
dum. — mox stebt mit extemplo und
postremo in Beziebung: sogleich —
unmittelbar darauf, soli nicht blos
die Reihenfolge anzeigen, s. 33, 8,
9; 39, 2, 4; Tac. 12, 36: tum tra-
ducta, mox fratres — postremo
ipse ostentatus u. a., a. Hand Tur-
sell. 3, 657, 6. Die Participia fusi,
fugati und paventes compulsi, 2, 31^
1, dienen nur zur Vorbereitung auf
exuuntur, werden diesem durch die
Partikeln nicht gleich gestellt. —
trec. vig. - cent, duod., die Zahlen
sind verhaltnissmassig gering. —
de exer., s. 35, 29, 8 ; 42, 66, 1 n. a.
49. 1-2. ab h. pr., e. 47, 8. —
ferret - ag., 3, 37, 7, vgl. 39, 54, 8.
■*- populi, § 5 gentium; die Celti-
berer sind in mehrere Staaten ge-
trennt. — centum tr., Strabo 3, 4,
13 p. 163, nach Posidonius: lIoXv-
ptov (26, 4) cf eìnóvros avrcHv
xaiaXvoai TióXeis Ti^qiov rqax-
%OV XÙJfiMpdùJV IprjOÌ TOVTO Tu)
rgàxxqt ^a^ttfatf^a/- ròv ìxvdQa
iovq nvQyovg xaXovvra nóXéig,
13*
196
LIBER XXXX. GAP. 49.
a." u. 575.
intra paucos dies in deditionem accepit; praeda potitus ingenti est.
2 convertit inde agmen retro, unde venerat, ad Alcen, atque eam
3 urbem obpugnare institit oppidani primum inpetum hostium
suàtinuerunt; deinde, cum iam non armis modo sed etiam ope-
ribus obpugnarentur, diffisi praesidio urbis in arcem universi con-
4 cesserunt; postremo et inde praemissis oratoribus in dicionem
se suaque omnia Romanis permiserunt. magna inde praeda facta
est. multi captivi nobiles in potestatem venerunt, inter quos et
5 Thurri filli duo et filia. regulus hic earum gentium erat, longe
potentissimus omnium Hispanorum. audita suorum clade missis,
6 qui fidem venienti in castra ad Gracchum peterent,, venit. et pri-
mum quaesivit ab eo , sibine liceret ac suis vivere, cum praetor
victurum respondisset, quaesivit iterum, si cum Romanis militare
wffntQ iv raìg &Qia/j,{}ix<xTg 7tofi-
TfaZg; Fior. 1, 33 (2, 17), 9: Grac-
chus-centum et quinquaginta ur-
bium eversione multami (Celtibe-
ros); Oros. 1. 1. centum quùique op-
pida vacuata quassataque belUs
ad deditionem coegit, àsmnGracchus
praetor ibidem iterum ducenta op-
pida expugnavit; wie viel davon L.
im folg. Buche, dessen Anfang fehlt,
erzahlt hatte , lasst sich nicht ent-
scheiden ; wahrscheinlichwarendort
auch die von Appian erwahnten Ver-
trage beriìhrt. Ad u. St. solite man
jedoch CV oder CL oppida erwar-
ten. — in dedit. accip., was eben
iugum acciperent? genannt wurde.
— retro, u. v., 24, 20, 3. — insti*.,
25, 19, 7.
3-4. praes., hier der Schutz:
sich schiitzeo za konnen. — et inde,
auch von da, in Bezug auf diffisi,
oder uberhaupt dea Begriff des
Nachgebens, der im Vorhergeh. liegt.
— in dicìon. hat Gelen. geschrieben,
die Mz. Ausgabe bat deditionem, s.
8, 20, 6 : ipsos se in dicionem con-
sulis - permiserunt ; Veli. Pat. 2,
37: se regnumque dicioni eius per-
misit, s. zu 34, 35, 10, vgl. 37, 45,
3; 33, 17, 15; an u. St. isi Roma-
nis von permittere abhangig ge-
macbt ; ob auch in deditionem se ali-
cui permittere gesagt worden sei,
ist zweifelhaft. — captivi ist neben
in potest. venerunt proleptiscb nnd
ware nicht nothwendig.
5-7. earum, derer, uin die essich
fiandelt, s. 39, 46, 6; 32, 37, 2; es
sind wol celtiberische und carpeta-
nische zuverstehen. — fidem, siche-
res Geleit, 38, 9, 4 ; Sali. 1. 35, 7. —
quaes. ab eo, sibine, nach Groo., das
hds. ab eo ne sibi kann schwerlich
erklàrt werden: von seiner Seite
oder per eum, ebenso wenig lasst
sich quaes. ab eo, ne sibi schreiben
nnd ne wie nach vide u. a. nehmen,
g. Hand Tursell. 4, 89; Andere
verni, ab eo, num oder anne sibi,
oder dedito, oder liberone sibi, vi eli.
schrieb L. sub eone sibi, s. 42, 30,
5 ; der Hauptling wird dieUnterwer-
fung un ter das romische Volk und
dessen Anfdhrer nicht so scharf
geschieden haben, besonders da es
so oft heisst in dicionem con-
sulis, praetoris venire, vgl. 28, 34,
8: victuros suo atque p optili R,
beneficio ; zuin Ausdruck vgl. Plaut.
Pseud. 1, 3, 22: Ucetne, obsecro,
vivere, an non licet. Da Gracchus
nur victurum antwortet, so wiirde,
wenn vorher ac richtig, nicbt victu-
ros za lesen ist, nur dem Haaptling
selbst seine Bitte gewahrt, man er-
wartet daher liceret cum suis ; oder
die Frage hat anders gelautet. —
si - lìcer., s. 39, 50, 7. — quoniam
etc, es lasst sich schwerlich ermit-
«. Ch. 179.
LIBER XXXX. CAP. 49. 50.
197
liceret. id quoque Graccho permittente „sequar" inquit „vos 7
ad versus veteres socios meos, quoniam illos ad me * * suspi-
cere." secutus est inde Romanos fortique ac fideli opera multis
locis rem Romanam adiuvit. Ergavica inde, nobilis et potens 50
civitas, aliorura circa populorum cladibus territa, portas aperuit
Romanis.
Eam deditionem oppidorum haud cura fide factam quidam 2
auctores sunt: e qua regione abduxisset legiones, extemplo inde
rebellatum , magnoque eum postea proelio ad montem Chaunum '
cum Celtibem a prima luce ad sextam horam diei signis conlatis
pugnasse, multos utrimque cecidisse, nec aliud magnopere, * * 3
crederes, fecisse Romanos, nisi quod postero die lacessierint
proelio manentes intra valium; spolia per totum diem legisse;
tertio die proelio maiore iterum pugnatum et tum demum haud 4
teln, was L. hier geschrieben hat;
die hds. Lesart ist illos ad me pro-
pinai ipropitii?) susp. ; Gfod. verm.
ili. ad me piguit respicere, 22, 49, 7 ;
4, 1 7, 5 n. a. ; Andere i. ad me prohi-
bent suspicere; Madvig illos ac me
populum. R. f oder populi R. opes 9
di volunt susp.; Hertz illos ac me
populum R. oportuit susp. ; vgl. Cor-
nei. 10, 1, 5; 17, 4, 2 u. a. —forti
fid., e. 35, 6.
50* 2. Ergavica (in der ersten
Ausg. Ergavia, eine kleine Stadt im
Gebiete der BaskeD , die hier nicht
gemeint sein kann), s. Pliri. 3, 3,
24: Latinorum veierum Cascanten-
sisy Ergavicensis etc., die Lage ist
nicht weiter bekannt, Ukert 449 f.
2-5. Eam etc, L. stellt die
Nacbrichten Anderer, s. die Stelle
aus Strabo za e. 49, 1, den von ibm
mitgetheilten gegenuber; eam be-
zieht sich daher nicht allein anf das
znletzt Erwahnte, sonderò iiber-
haupt auf Allea, was von Gracchns
erzahlt ist. — abduxisset ( Andere
lesen abduxissent n. Romani), dazu
ist Gracchus als die Hauptperson
des ganzen Abschnittes za denken,
oder wol ansgefallen, besonders da
eum im Folg. in der Mz. Ansg.
feblt. — inde entspricht e qua reg. :
so wie, wenn er aus einer Gegend -
so sei sogleicb von da ans, dort
nsw. ; schwerlich ist inde causai za
nehmen, s. 8, 9, 12: ubi — inde. —
Chaunum, der Berg wird sonst nicht
erwahnt nnd dafur Caium verm.,
Martial. 4, 55, 2: Gaium veterem
Tagumque nostrum, j. Moocayo, am
sudlichen Ende des Idubetagebirges,
weit nordostlich von der Gegend,
in der nach L. Gracchns tbatig ge-
wesen ist. — nec aliud magn.,
sonst nicht sonderlich, nicht gerade
viel, s. 42, 26, 1 ; 6, 22, 7. Im Folg.
ist die Hs. so verdorben, dass die
ursprungliebe Lesart nicht sicher
bergestellt werden kann, die Mz. A.
hat: magnopere Berbice crederes
fuisse Romanos nisi qui postero
die arcessierint manentes proelio
spolia intra valium etc., wahr-
scheinlich ist fecisse statt fuisse ;
lacessierint st. arcessierint zìi lesen,
die Umstellung der Worte noth-
wendig, aber nicht klar, was in
Berbice liege ; es wird ne victos ;
fere victos; cur vicisse auch mit
Entfernnng von crederes: nec aliud
magn. victores fuisse vermuthet.
Ueber crederes s. 2, 43, 9: maesti*
que - crederes victos - redeunt ; ib.
35, 5; 29, 28, 3: ut diceres; 31, 7,
11 a. a. Vor spolia ist viell. tum
ansgefallen oder deinde; zur Situa-
tion vgl. 39, 21, 8. — lacess. pr.,
198
LIBER XXXX. CAP. 50. 51.
a. u. 575.
dubie victos Celtiberos castraque eorum capta et direpta esse.
5 viginti duo milia hostium eo die esse caesa, plus trecentos captos,
parem fere equorum numerum et signa militarla septuaginta duo.
' inde debellatimi, veramque pacem, non fluxa, ut ante, fide, Celti-
6 beros fecisse. eadem aestate et L. Postumium in Hispania ulte-
riore bis cum Vaccaeis egregie pugnasse scribunt: ad triginta et
7 quinque milia hostium occidisse et castra expugnasse. propius
vero est, serius in provinciam pervenisse, quam ut ea aestate po-
tuerit res gerere.
51 Censores fideli concordia senatum legerunt princeps lectus
est ipse censor M. Àemilius Lepidus pontifex maximus ; tres eiecti
2 de senatu; retinuit quosdam Lepidus a collega praeteritos. opera
s.c.48,2;28,28,6;4,6,3;zurSache
27, 2, 9 ; ib. 42, 8. — non fluxa etc,
da die Mz. A. fuùse, oicht fecisse
hat, so Ì3t viell. fluxam -fiderà
Celiiberorum fuùse za lesen ; wollte
man fluxa - fide Celtiberos fuisse
beibehalten, so wiirde der Wechsel
der Snbjecte, s. e. 46, 2, sehr hart
seio. Ueber fluxa fide s. 28, 6, 11;
Tac. H. 3, 48.
6-7. Postum. ctc. gehtauf e. 47,
1 zuriick; aber L. selbst hat tiber
seine Tbaten nichts erzahlt. — Vac-
caeis ist unsicher, da die Mz. A.
Brachi* bat , vieli. wareo die west-
lich von den Vaccaeern in Gallaecia
wohnenden Bracae gemeint, 8. Plin.
4, 20, 112: Bracarum oppidum au-
gusta etc. ; dass e. 47, 1 die V'accasi
genannt sind, kann nichts entschei*
den, da L. an u. St. die Angabeo
Anderer berichtet; zar Sacbe s.
Oros. 4, 20: L. Postumius in cite-
riore Hispania quadraginta millia
hostium bello interfecit; Appian er-
wàhnt Postumius nicht und stellt
die Tbaten des Gracchus nicht so
glànzeod dar, wie Liv., ygl. Momm-
sen Gesch. d. rò'm. Miinzw. 617. —
scribunt, schon diese Form, noch
mehr § 7 zeigt, dass L. ebenso wie
die § 2 erwàhnten griech. Schrift-
steller an der Richtigkeit der anna-
listischen Darstellung zweifelt. —
vero est, wahrscheinl. ist eum aus-
gefallen, die Mz. Ha. hat vero et. —
serius etc, ist ein Irrthum L.'s, der
uberseben bat, dass Postumius sebon
574, s. e. 35, die Provinz erhalten
hat, uod in demselben Jahre, friìher
noch als Gracchus, s. e. 39, 3, in
dieselbe gekommen; dass ibm far
das J. 575, s. e. 44, 4, das imperium
verlangert worden ist. Er war also
in der e. 47, 1 erwàhnten Zeit be-
reits ein Jahr in der Provinz gewe-
sen. in provinciam so za nehmen,
dass Postum. aus einem anderea
Tbeile Spaniens io das Gebiet der
Lusitanier a. Vaccaer gekommen
sei, erlauben die Worte nicht, und
wiirde dem Zwecke L.'s nicht ent-
sprechen.
51-52* Die Censur des Fulvius
und Lepidus. Val. Max. 1, 1, 20.
1. fideli, aie bielten das gegebene
Wort, e. 46, 15; Lange 1, 573; 2,
231. — senat. leg., die lectio sena-
tus wird mebrmals als das $rste
erwahnt, was die Censoren thun, s.
29, 37, 5. — ipse cens., s. 39, 52,
1. — eiecti de, s. 41, 27, 2, vgl. 43,
15, 6 u. a. — retinuit etc, die Aus-
stos8ung erfolgte also nicht, da zar
Krtheilung einer nota Einstimmig-
keit der Censoren erfordert wurde,
s. 29, 37, 12; Becker 2, 2, 224f. —
praeteritos, Fulvius batte sie in dem
von ibm entworfenen Verzeicbniss
iibergangen; anders ist praeteritus
gebraucht 27, 1 1, 1 2 ; 38, 28, 2 u. a.
a. Ch. 179.
LIBER XXXX. GAP. 51.
199
ex pecunia adtributa divisaque inter se haec confecerunt. Lepidus
molem ad Tarracinam, ingratum opus, quod praedia habebat ibi,
privataraque publicae rei inpensam inseruerat; theatrum et prò- 3
scenium ad Apollinis, aedem Iovis in Capitolio columnasque circa
poliendas albo locavit, et ab his columnis, quae incommode ob-
posita videbantur, signa amo vit clipeaque de columnis et signa mi-
litarla adfixa omnis generis dempsit. M. Fulvius plura et maioris 4
2. adtrib.j s. e. 46, 16; divisa ira
Gegensatze za § 7 in promiscuo:
den Theil der Gelder, der - war,
44, 16, 10; Becker2, 2, 238. — inter
se, die Bezeichnung des reciproken
Verhaltnisses ist vod de ni verb.
finit. auf das partici p. iibergegangen,
in dem die Beziehung auf die thàti-
gen Subjecte weniger deutlich ist,
eher noch bei dem abl. abs. wie 5,
40, 8: inter se partito onere ferunt;
Sali. I. 66, 2: compositis inter se
rebus - constituunt. — confec,
Madvig verm. fecerunt. — molem
ad T. t wahrscheinlich am Meere
hin, s. 39, 44, 6; Tac. Ado. 14, 8:
moUum obiectus; SU. It. 14, 645:
certantes mari moles. — publicae
rei wegen des Gegensatzes za pri-
vatavi statt rei publicae : dem Stan-
te, Staatsscfaatze, nicht = opus pu-
blicum. — inser.* eingefdgt, iiber-
tragen auf: die Kosten, die er als
Privatmann za tragen gehabt batte,
batte er aus òffentlichen Mittelo be-
stritten.
3. theatrum ist-hier in dem Siane
wie das griech. d-éatQov za neh-
raen, der Raum far die Zuschaaer,
cavea; dieses zeigt der Gegensatz
proscenium, eigentlich der Raum,
auf dem die Scbauspieler agirteo,
pulpitum, hier aber umfasst es zu-
gleich die scena, s. 41, 27, 5 ; Serv.
ad Verg. G. 2, 381 : proscenio sunt
pulpito ante scenam, in quibus lu-
dicra exercentur; Marq. 4, 527;
Mommsen 1, 884. — ad 4 poli., s.
4, 25; 39, 4; Becker 1, 605. Bis
jetzt ist in Rom ein stehendes Thea-
ter noch nicht vorhanden gewesen,
sendern fur jede Aufftihrung wurde
das Theater erst erricbtet; das an
a. St. erwahnte ist das erste biei-
bende, scheint aber niebt lange be-
standen za baben, da ein spater er-
richtetes, s. Periocha 48; Val. Max.
2, 4, 2, wieder eingerissen wird , s.
Tertall. de spect. 10: saepe censo-
re* renascentia theatra destrue-
bant; wahrscheinlich war dasselbe
klein und mit dem Apolloeultus in
Verbindung gesetzt worden, vgl.
Becker 1, 675; 4, 526; Preller 271;
Lange 2, 232. — Uè b rigens ist es
unsicher, ob poliendas albo auch
za theatr. et prose, za beziehen
sei, da man erwartet, dass nur das
erst zu erbaaende Theater selbst
in Accord gegeben werde, wahrend
die im Folg. erwàhnten Gebàude
schon vorhanden waren. — circa, die
vorn and an beiden Seiten des ei-
gentlicben Tempels standen, s.
Abecken Mittelital. 221. — polìend.
albo, mit Weiss (Kalk) glàtten , ab-
patzen, vgl. 4, 25, 13. — obposita,
so zwiseben oderan die Sànlen ge-
stellt, dass sie die Ansicht derselben
and des Tempels binderten, s. 25,
15, 10; 29, 34, 9. — clipeaq., vgl.
25, 39, 17; Becker 1, 399; Preller
207. Eine ah n li eh e Massregel er-
wabat Plio. 34, 6, 30, vgl. oben e.
2,1.
4. portum, verschieden von dem
emporium und wahrscheinlich un-
terhalb desselben; ein Ankerplatz
am die Schiffe beim Aasladen gegen
die Stromnng des Flasses za sebii-
tzen, Varrò L. L. 6, 19: PortunaUa
dieta a Portuno, quoi eo die aedes
in por tu Tiberino facta; Becker 1,
•
j
.*_^
* >*
200
LIBER XXXX. CAP. 51.
a. v. 575.
locavit usus, portum et pilas pontis in Tiberina, quibus pili» for-
nices post aliquot annos P. Scipio Àfricanus et L. Mummius cen-
5 sores locaverunt inponendos, basilicam post argentarias novas et
forum piscatorium circumdatis tabernis, quas yendidit in priva-
6 tum, et forum et porticum extra portam Trigeminam et aliam
post navalia et ad fanum Herculis et post Spei ad Tiberim et ad
7 aedem Apollinis medici, habuere et in promiscuo' praeterea pe-
463. — pilas, diese werden nur
vorlaufig eingesetzt, der Bau der
Brìicke selbst ist nicht beabsichtigt
worden. Nach Becker 1, 696 ist der
pons Aemilius am Aventinns auf die
Pfeiler gegriindet worden, obgleich
die Namen der sogleich erwahnten
Censoren, denen der Bau beigelegt
wird, nicht daraof fiibren. — in Ti-
berim scheint dorch den Begriff dea
Einlassens veranlasst; Madvigver-
langt, wie 1, 33, 6, in Tiberi. —
Scipio etc, im Jahr 612 a. ù. — ba-
silicam, Varr. 1. 1. 6, 4: in basilica
Aemilia et Fulvia; auch heisst sie
bioè Aemilia und wird von Aemiliern
hergestellt und geschm'rickt, s. Cic.
Att4, 16,14; Plin.35, 3, 13; Becker
1, 301 if., aie lag nacb Cicero in me-
dioforo, d. h. anderLangenseite des
forum vom Capitolimi! nach Siiden
bin io der Mitte, und zwar an der
Nordostseite, da sie L. post argen-
tarias novas setzt, s. 26, 27, 2,
wahrscheinlich nur durch die curia
Hostilia und das senaculum, s. 41,
27, 2, von der basilica Porcia, s. 39,
44, getrennt. — forum piscat ge-
hort wol zu post, da dasselbe 26,
27 in Verbindung mit den Tabernen
erwahnt wird, und wie diese am
Forum lag; Andere stellen forum p.
mit basilicam paratici und macben es
yon locavit abhangig; es miisste
dann angenoromen werden, dass L.
26, 27 den Namen anticipirt, s. e.
34, 4, oder Fulviug das j 'or, piscat.
nur berge8tellt batte, 8. Becker 1,
267. — circumd. taber., der abl.
abs. ist wie e. 40, 7 zu nehmen ; ist
for. piscat von post abbangig, so
waren die Tabernen um die basi-
lica, nicht um das for. p. zu denken.
— vendidit in priv^ so dass sie in
Privatbesitz iibergiengen, viell. nur
ungenauer Ausdruck fìir das 27, 11,
16 bezeichaete Verhaltniss (emphy-
teusis).
6. forum, wahrscheinlich in Ver-
bindung mit den § 4 erwabnten An-
lagen an dem emporium. — portic.,
eine andere Halle ist schon 35, 10,
vgl. ib. 41, angelegt, s. 41 , 27. —
— post navalia, diese lagen nacb
anderen Nachricbten, s. 3, 26, 8;
Becker 1, 159; 2, 1, 3961, am Mars-
feljfce; obgleich der (Jmstand, dass
alle bier erwahnten Anlagen in der
Nahe der porta Carmentalis gemacht
werden, die Vermuthung nahe legt,
dass auch in der bezeiebneten Ge-
gend viell. friiher ein Punkt navaUa
genannt worden sei, s. Preller Re-
gionen 224; 241. — et ad fan.,
hierzu und zu et post Spei u. et ad
aed. ist wieder porticum oder aliam
zu denken, deutlicher ware aUas
post navalia. — f antan //., es ist
wol der Tempel am forum boarium
gemeint, s. 10, 23; Becker 1, 476;
612. — Spei, auf dem forum olito-
rium, s. 21, 62; 25, 7. Vor aedem
Apoll. ist wahrscheinlich atque oder
etorfausgefalleo; Becker 1, 605; 2,
1, 400 verm. post Spei a Tiberi ad
aedem A., da beide Tempel nicht
weit von éinander entfernt lagen,
s. Preller Mytb. 269. — ApoU.
med., der Cultus des Apollo uber-
haupt ist wegen einer Pest in Rom
eingefiihrt, 4, 25; die ludi ApoUma-
res sind wegen einer andereu per-
petui geworden, s. 27, 23, und der
Gott wurde besonders als Heilgott
angerufen, Macrob. 1, 17, 15: vir-
gines Vestales ita mdigitanti Apollo
Ch. 179.
UBER XXXX. CAP. bU
20t
cuniam ; ex ea communìter locarunt aquam abducendam fornices-
que faciendos. inpedimeuto operi fuit M. Licinius Crassus, qui
per fandum suum duci non est passus. portoria quoque et ve- 8
ctigalia iidem multa instituerunt. complura sacella publica[que
sua] occupata a privatis, publica sacraque ut essent paterentque
populo curarunt. mutarunt suffragia regionatimque generibus 9
hominum causisque et quaestibus tribus descripserunt.
Medice, Apoìlo Paean; es ist des-
halb wol an u. St. kein von dem 4,
25; 7, 20 genanntèn verscbiedener
Gott uod dessen Tempel am forum
olitorium gemeint.
7. et in premise.., unter pecunia
adtrìbuia § 2 ist also nicht die
ganze verwilligte Geldsumme za
verstehen. Im Folg. ist pr aeterea
wegen seiuer Stellung, da et schon
vorhergebt, und weil die Mz. A.
praetores hat, nnsicher, Gron. verm.
partem pecuniae. — aquam, die na-
here Bezeichnung ist iibergangen.
— f arnie, wol fiir die anzulegende
Wasserleitung. — impedivi, etc.,
spater waren die Privaten verpflich-
tet ihnen gehorende Grandstiicke
gegen Entschadigung fdr offentliche
Zwecke abzutreteo; diese Bestim-
mung war damals noch nicht ge-
troffen. Ob sich auf das hier Er-
wahnte die Rede Catos Fest. 282:
Retricibus cum ait Cato in ea, quam
scripsit, cum edissertavit Fulvi No-
bilioris censurarti, significat aquam
etc. beziehe, ist nicht zu erkennen.
8. portoria, hier Hafenabgaben,
da noch vectigalia, wahrscheinlicb
Einfuhrzolle, erwàbnt werden, s.32,
7, 3 ; dass es in Uebereinstimmnng
mit dem Senate geschchen sei, ist
hier so wenig, als 29, 37, 4 ; 32, 7,
3; 39, 44, 2 u. a. gesagt, vgl.
Becker 2, 2, 235; 3, 2, 137; Lange
1, 588. — sacella etc, s. 42, 3, 7 ;
43, 16, 4. — publica sebeint als
Gegensatz zu occ. a privatis pas-
seod ; statt que sua, wie die Mz. A.
hat, wird quae fuerant od. quasi
sua', vetusta^ quaestui, s. 4, 30, 9;
Cic. Div. 1, 40, 88 u. A., verm., vgl.
Angustio de civ. dei 3, 17 extr.:
unde a multis aedes illae {sacrae)
fuerant occupatae, nisi quia - de-
serebantur a cultoribùs, ut tam-
quam vacua - possent humanis sol"
tem usibus vindicari; an u. St. liegt
quasi oder ut vacua zu weit von
der bds. Lesart ab; Hertz tilgt
pubi sua. — occup., s. 5, 55, 5.
9. mutarunt suffr. etc., die wieh-
tigste Einrichtung der Gensoren be-
richtet L. nur mit wenigen Wor-
ten, wahrscbeinlich war die kurze
Notiz seines Gewahrsmannes ihm
selbst nicht klar. mutar, suffra-
gia, sie anderten die Art des Ab-
stimmens, etwa die Zusammenstel-
lung der zusammen Stimmenden
wurde eine andere; die Verbindung
der Centorien mit den Tribus, s. 1,
43, 12, ist eben so wenig gemeint
als eine Anordnung, welcbe die
fruhere Art des Abstimmens nacb
Tribus und Centurien aufgehoben
und eine andere an deren Stelle ge-
setzt batte; denn der folg. Satz,
nacb dem die Tribus bleiben , wird
durch que alsErklarung angeknupft,
s. 2, 42, 6; 6, 2, 5 u. a. — regio-
natim, da die Tribus von Anfang
an eine locale Eintbeilung waren,
s. 2, 21, 7, und es auf der anderen
Seite kaum glaublich ist, dass die
Censoren die Tribus so angelegt ha-
ben, dass nur die in derselben Ge-
gend Wohnenden zusammen in eine
Tribus aufgenommen worden waren,
da auch nachher die Theilnehmer
einzelner Tribus in. verschiedenea
Gegenden wohnen, vgl. 42, 34, 2;
Huschke Serv. Tuli. 685 f.; 733;
Mommsen die Tribus, 217, so scheint
202
LIBER XXXX. CAP. 52.
a. a, 575.
52 Et alter ex censoribus AL Àemilius petiit ab senatu, ut sibi
dedicationis templorura reginae Iunonis et Dianae, quae bello Li-
regionatim eben nur die Eintheilung
nach Tribas zu bezeichnen, s. Geli.
15,27,4: in eodem {Laetii Felici*) li-
bro hoc scriptum est: „cum ex gene-
ribus nominimi suffragiumferatur,
curiata cotnitia esse - cum ex re-
gionibus et locis tributa, und dieso
fiestimmung, wie auch schoo die
Form dea Adverbium den folg. Abla-
tiveo gegenuber andeutet, sich auf
die Neuernng nicht zu beziehen.
Diese bestand vietmehr darin , dass
innerhalb der Tribus die einzelnen
Biirger aoders geordnet ond fiir die
AbstimmuDg zusammengestelltwur-
deo) namlich generibus, nach Stàn-
den (Andere: nach der Herkunft, s.
d. Stelle aus Gellias) : als Senato-
ren, Ritter, freigeboreue Biirger,
Libertiaen , àbnlich den ordines bei
Cic. Rep. 4, 2: quam commode or-
dines descripti, aetates etc, Legg.
3, 3, 7 : popult partes in tribus dis-
tribuunto; - ordines pariiunto etc. ;
ib, 19, 44: descriptus populus censu
ordinibus aetatibus, s. Becker 2, 1,
373; 2, 3, 46; 48; Schwegler 1,
666 f. — causis, ein sebr umfang-
reicher Begriff: nach Verhaltnissen,
z. B. Vermogen, Alter, Wohoung
auf dem Lande oder in der Stadt;
Glientel usw., vgl. Cic. Legg. 3, 18,
41: quodque additi causas populi
tenetOj est senatori necessarium
nosse rempublicam, idque late pa-
tet: quid habeat militum , quid va-
leat aerano, quos socios resp. ha-
beat etc. — quaestibus , Ackerban,
Geldgeschafte , Handwerke. Wie
viele genera, causae, quaestus un-
terschieden, wie diese Eiotheilungs-
griinde angewendet ond nach den-
selben der Absttmmungsmodus gè-
andert worden sei, gebt aus der
knrzen Andeutung nicht hervor;
ebenso wenig, ob derselbe an die
Stelle der friiberen Gensus- nnd
Altersclassen habe treten sollen. Da
die letzteren noch za L.'s Zeit, s. 1,
43, 12, massgebend sind, so hat die
Neuerung der jetzigen Censoren
dieselben entweder nicht bertìhrt,
oder sie ist nicht von langer Dauer
gewesen, s. Mommsen a. a. O. Nach
L.'s Darstellang beziebt sich die
Verànderung auf die Tribas, aber
da die Abstimmung in den Gentarien
so eng mit diesen zusammenhieng,
konnte sie aucb auf diese nicht ohne
Einfluss sein. Dass nar die Ver-
haltnisse and die Stellang der Frei-
gelassenen habe geandert werden
sollen, kann aus L.'s Worten nicht
gefolgert werden , der vielmehr die
Einricbtung als eine die Tribas, d. h.
das ganze Volk betreflende bezeich-
net, vgl. Lange 1, 450; 2, 232; 444;
Peter Epochen 48 ; 62; Nitzsch 139.
52. 1-3. ^kniipft sebr locker
etwas an, was nicht za den Gè-
schaften der Censur gehort und nur
den einen Gensor betrifft. — dedi-
cationis t. reg. etc, iiber die drei
Genitive s. praef.3; dieGonstruction
ware bart und unklar, wenn dedica-
tionis von pecunia oder ludos ab-
hangig gema eh t werden solite;
Madvig liest deshalb dedicationis
causa; aber dann wiirde dedicationis
causa etc. mit dem ganzen Gedan-
ken : pecunia ad ludos decerneretur
in Verbindung stefaen: dass der
Weihung wegen Geld zu den Spie-
len verwilligt werde, wahrend jene
Worte zunachst nur zu ludos geho-
ren, die Spiele der dedicatio wegen
gebalten werden, und zu diesen
Geld gefordert wird, vgl. 36, 36, 4:
ludi ob dedicationem eius (templi)
facti, ib. § 1 u. a.; es scheint also,
wenn nicht dieEntfernung desWor-
tes ludi von dedicationis die Harte
veranlasst bat, ein anderer Fefaler
in der Stette zu liegen. — Iun. e.
Dian., Becker 1, 609; Preller284.—
bello Lig. } s. 39, 2, 8. — ante a. o.,
a. Oh. 179.
LIBER XXXX. GAP. 52.
203
gustino ante annis octo vovisset, pecunia ad ludos decerìieretur.
viginti milia aeris decreverunt dedicavit eas aedes, utramque in 2
circo Flaminio, ludosque scenicos triduum post dedicationem 3
templi Iunonis, biduum postDianae, et singuloidies fecit in circo,
idem dedicavit aedem Lariura permarinum in Campo, voverat 4
eam annis undecim ante L. Aemilius Regillus navali proelio ad-
versus praefectos regis Antiochi, supra valvas templi tabula cum 5
titulo hoc fixa est „ duello magno dirimendo, regibus subigendis
eausa patrandae pacis ad pugnam exeunti L. Aemilio M. Aemilii
filto * * auspicio, imperio, felicitate ductuque eius inter Ephe-
s, c. 47,4; es wird ante annos o.,
oder annis ante o. vermuthet. —
— vig. mil., vgl. e. 44, 10; Marq.
3, 2, 68; Lange 2, 232. — dedicai*.,
als Magistrati, ofane dass Daumvira
gewàhlt werden, a. Marq. 4, 224,
vgl. jedoch e. 44, 10. — in circo
Flarn.j in dem mit diesera IN amen
bezeichnetea Theile, Bezirke des
Marsfeldes, Becker 1, 600. — lud.
scenic., s. 24, 43, 7; 42, 10, 5;
Marq. 4, 525 ; die scenischen Spiele
dauern in dieser Zeit gewohnlich
Janger als die im Circas.
4-5. Lariutn perni., Macrob. 1,
10, 10: undecimo Kalendas (Fanua-
rias)feriae sunt Laribus dedicatae,
quibus aedem bello Antiochi Aemi-
Uus BegiUus praetor in campo Mar-
tio ourandam vovit, es sind die Gòt-
ter, welcbe deaSeefahrendenSchutz
und Htilfe gewahren , $eol óianóv-
ztoi, Preller 496; 505. — in Cam-
po, dieLage ist nicht naher bekannt;
Becker 1 , 630. — undec, im Jahr
564, s. 37, 29. — praefectos, Poly-
xenidas war nur der erste, unter
ihm standen inebrerò. — titulo, vgl.
41, 28, 8; 23, 19, 18. — duello -
subigendis, s. den Grammatiker
Atilius Fertanatianas Putsche p.
2680: in tabulis antiquis, quas
triumphaturi duces in Capitolio fige*
bant victoriaeque suae tltulum Sa-
turniis versibus prosequebantur,
taìia reperi exempla ex Regilli ta-
bula: duello magno dirimendo re-
gibus subigendis; in der Mz. Ha.
sind die Worte verstellt duello m.
reg. dvrimendis caput subigendis.
Die saturnischea Verse herzustel-
len haben Mehrere versuebt. Wenn
causa richtigherge8tellt ist statt ca-
put, so werden duello- subig. wol als
Ablative za nebmen sein: cum bel-
lum dirimer etur etc, s. 32, 16, 4;
8,4, 10; ib. 11, 1; 3, 65, 4 q. a.,
weil der Zweck, den man allerdings
auch in jenen Worteo angegeben
erwartet (es wird deshalb auch
verm. subigendis caput, pat. pati),
schon in causa patr. pac. bezeich-
net, duell. magno - subig. dazu das
Mittel ist. — duetto, s. 36, 2, 2. —
— dirim., 27, 30, 4: ad dirimen-
dum inter Pmlippum atque Aetolos
beUum. — regibus, Antiochns, sein
Sohn Seleucus, 37, 11, Ariaratbes,
38, 39, 6. — subigendis wie 2, 49,
2 : ftniUmos subig i posse. — eausa,
s. e. 41, 11. — patrandae, za 33, 21,
6. — ad pugnam aacb Ritschl inscr.
quae fertur coluinn. rostr. Daellia-
nae p. 22 ; die Mz. A. bat haec pu-
gna, wozu das Verbum fehlt und
haec unklar ware. Im Folg. ist der
za exeunti erforderliche Verbalbe-
griff, nach Ritschl rescessit gloriose,
wabrscheinlich auch praetori ansge-
fallen. — auspicio etc, vgl. 41, 28,
8; Inscript. latt. n. 541: ductu au-
spicio imperioque eius Achaia ca-
pta etc.
6-7. Ephesum etc, s 37, 29;
die In sei Macris und das Vorgebirge
Myonnesas sind als weniger be-
204
LIBERXXXX, CAP.52. 53.
a. u. 575.
6 sum, Samum Chiumque inspectante eos ipso Antiocho cum exer-
cita omni, equitatu elephantisque, classis regis Antiochi antea
invicta fusa, contusa, fugataque est, ibique eo die naves longae
cum omnibus soois captae quadraginta duae. ea pugna pugnata
rex Antiochus regnumque * * eius rei ergo aedem Laribus per-
7 marinis vovit" eodem exemplo tabula in aede Iovis in Capitolio
supra valvas fixa est.
53 Biduo , quo senatum legerunt censores , Q. FuIyìus consul
profectus in Ligures, per invios montes vallesque saltus cum exer-
2 citu transgressus, signis conlatis cum hoste pugnavit, neque tan-
tum acie vicit, sed castra quoque eodem die cepit. tria miiia du-
centi hostium omnisque ea regio Ligurum in deditionem venit
3 consul deditos in campestres agros deduxit praesidiaque monti-
kannt nicht erwahnt. — inspectante,
vgl. 37, 28, 1 1 ; àhnlich auf der col.
rostr. Duell.: praesented Hanniba-
led dictatored, Insriptt. n. 195. —
cum von Hermann Eleni, doctr.
metr. 616, vgl. Epit. doctr. metr.
223, zugesetzt, es konnte nach An-
tioco, wie geschrieben wurde, leicht
ausfallen. — equitatu neben exer-
citu, s. 30, 36, 8. — antea inv. ist
unsicher, da die Hs. antea sic batte ;
Àndere tilgen dieses oder lesen da-
far ante d. XI Rai. fan., oder in-
censa. — eo die ist aus exeunti etc.
zu erklaren: Aerailios siegte zwi-
sehen Ephesns usw., und an diesem
Ort und an diesem Tage usw. —
sociis n. navaìibus. — capfae, Ritschl
fugt incensae demersae hinzu. —
quadrag. duae ist wol statt des hds.
sexaginta duae zu lesen, s. 37, 30,
7f. — pugna pugn., s. e. 25, 3; 1,
41, 3. — regnumque, was darnach
ausgefallen ist, lasst sich nicht be-
stimmen; es wird verm.: regnum-
que eius in mari omnefractum, mit
bartem Zeugma, oder Ani. profugit
reg. eius in mari omne fractum
subactumque, vgl. 37, 31, 1; 3; 5.
— eius rei e., s. 41, 28, 9. — eod.
exemplo, in, mit gleicher Abscbrift,
ein freierer abl. qualilatis, vgl. 31,
12, 3. — fixa est, wurde, nicht ist
angeschlagen , es kann daraus nicht
gescblossen werden , dass L. selbst
die Tafel, die den Brand des Rapitola
uberdauert haben miisste, gesehen
habe; wahrscheinlich ist sie einem
Annalisten entlehnt, s. iiber die-
selbe Becker 1 , 25 ; Broecker 204 ;
Egger 103; Lersch de versa Sa-
tura. 69.
53* Krieg in Ligurien.
1-4. Biduo, quo, zwei Tage von
da an gerechnet, wo ; zwei T., nach-
dem; Gic. S. Rose. 7, 20: quatriduo,
quo haec gesta sunt\ Caes. B. C. 1,
48, 1 : accidit biduo, quo haec gesta
sunt; mehrfach paucis diebus qui'
bus', B. G. 3, 23; 4, 18 u. a., abulico.
Cicero Fam. 10, 23, 3: triduo, cum
has literas dabam; mit Becker 2, 2,
240: biduo, quam za lesen ist nicht
nòthig; auch sagt L. sonst tertio
die quam a. a., s. 3, 8, 2; ib. 33, 1;
4, 7, 1 ; ib. 47, 6 ; 6, 29, 10; 7, 18,
1 a. a. Da § 4 auch der zweite
Consul in Ligurien sich befindet, so
erwartet man, dass auch seine Ah-
reise von Rom gemeldet sai ; alleili
L. scheint dieso vorauszusetzen. —
vallesque, auch darauf miisste sich
invios bezieben und saltus von
mont, vallesq. abhaogen, wahrend
eher ein invios entsprechendes Epi-
theton zu valles erwartet wird;
Kreyssig verm. vallesq. saltuosas,
vgL Verg. G. 3, 391. — compost
agr.y s. 39, 2, 9; sie bleiben we-
a. Ch. 173,
LIBER XXXX. GAP. 53. 54.
205
bus inposuit. celeriter * * et ex provincia litterae Romam vene-
runt. supplicationes ob eas res gestas in triduum decretae sunt;
praetores quadraginta hostiis maioribus per supplicationes rem 4
divinam fecerunt. Ab altero consule L. Manlio nihil memoria di-
gnum in Liguribus est gestum. Galli Transalpini, tria milia borni- 5
num, in Italiani transgressi, neminem bello lacessentes agrum a
consulibus et senatu petebant, ut pacati sub imperio populi Ro-
mani essent eos senatus excedere Italia iussit et consulem Q.Ful- 6
vium quaerere et animadvertere in eos, qui principes et auctores
transcendendi Alpes fuissent
Eodem anno Philippus rex Macedonum, senio et maerore 54
consumptus post mortem filli 9 decessit. Demetriade hibernabat, 2
cum desiderio anxius filli tum paenitentia crudelitatis suae. sti- 3
mulabat animum et alter filius baud dubie et sua et aliorum opi-
nione rex conversique in eum omnium oculi et destituta senectus
aliis expectantibus suam mortem, aliis ne expectantibus quideai.
quo magis angebatur, et cum eo Antigonus Echecratis filius, no- 4
men patrui Antigoni ferens, qui tutor Pbilippi fuerat, regiae vir
nigstens in ihrem Lande, s. e. 38.
— tria mil. , dass der Krieg unbe-
deutend gewesen war, sagt L. e.
59, 1, vgl. e. 38^ 9. — cele-
riter et, das zweite mit et be-
ginnende Glied ist ausgefallen, es
wird Roma (wol a Roma) consul ad
hostes et verm. — quadrag., 37, 47,
5: vicenis maioribus hostiis in sin-
gulas supplicationes sacrificare con-
sul est iussus; ib. 52, 2 wegen des
Sieges iiber Antiochus 40 hostiae. —
per suppUc, bei, wabrend der sup.,
sonst scheiot sich L. nicht so aus-
gedriickt zu haben. — rem div.
fac., s. 42, 20, 6; 32, 1, 14; ib. 9,
4; 31, 5, 3 u. a. — fecer., auf Be-
fehl des Senates.
5-6. Galli wie 39, 22; 45; 54f.,
Lange 2, 237. — et sen. f au den sie
zugleich Gesandte geschickt zu ha-
ben scheinen, s. 39, 54. — Fulvius
alleili, obgleich es vorher heisst
consulibus. — principes, die sich
an die Spitze gestellt; auctores, die
dea Aaszug veranìasst baben.
54-56. Tod des Koiiigs Philip-
pus. Diod. Sic. 29, 28; Plut. Aemil.
8; Iustin. 32, 3.
1 — 5. Eod. anno etc, damit
stimiti t 45, 9, 3 : Perseti* Q. Fulvio
L. Manlio consulibus regnum acce-
pit] wahrscheinlich nach Polybius,
Eusebius bei Porphyrius : cuius obi-
to* incidit in Olymp. 150, 2 etc.
scheiot ebenso zu rechnen, da dieses
Olympiadenjahr zum Theil in das
von L. angegebene Consulatsjahr
fiel ; Niebubr Heine hist. Schriften
1 , 241 setzt den Tod Pbilipps ein
Jabr spater. — post mort. gehort
our zu maerore, Diod. 1. 1.: rfj o*è
Ivnrf ào*toQ&<ÓTùjg awsxó/usvog
xctTéóTQeipe tòv (Mov. — anxius,
26, 7, 6 ; 39, 23, 6. Nach crudel. suae
hat die Mz. A. quae, viell. ist ein
Relativsatz ausgefallen. — filius -
senectus, der Umstand, dass - war.
— haud d.y der ohoeZweifel war, a.
2, 36, 6 ; Drakenb. verm. h. dubius,
s. 1, 42, 3 u. a. — conversi, e. 5, 13;
10, 8. — suam auf das Hauptsubj.
der Erzahlung bezogen, e. 32, 8:
se, — Echecrates und Antigonus
Doson (Tutor) waren Sòhne Deme-
trius des Schoneo , des Oheims von
Pbilipps Vater Demetrius, s. Niebuhr
a. a. O. 223 f. — tutor, Polyb, 2, 45:
206
LIBER XXXX. GAP. 54. 55.
a. u. 575.
maiestatis, nobili etiam pugna adversus Cleomenem Lacedaemo-
5 niura clarus. tutorem eum Graeci, ut cognomine a ceteris regi-
6 bus distinguerent, adpellarunt. huius fratris filius Antigonus ex
honoratis Philippi araìcis unus incorruptus permanserat , eique
7 ea fides nequaquam amicum Persea inimicissimum fecerat. is
prospiciens animo, quanto cum periculo suo hereditas regni ven-
tura esset ad Persea, ut primum labare animum regis et ingemi-
8 scere interdum filli desiderio sensit, nunc praebendo aures, nunc
lacessendo etiam mentionem rei temere actae saepe querenti que-
rehs et ipse aderat; et cum multa adsoleat veritas praebere vesti-
9 già sui, omni ope adiuvabat, quo maturius omnia emanarent. su-
specti ut ministri facinoris Apelles maxime et Pbilocles erant, qui
Romam legati fuerant litterasque exitiales Demetrio sub nomine
55 Flaminini adtulerant. Falsas esse et a scriba vitiatas signumque
% adulterinum vulgo in regia fremebant. ceterum cum suspecta
àniTQonavovTi ^lUnutp; ib. 20,
3 a. a*. — reg. mai. als Regent statt
Pbilipps, s. -im Folg. ceteris regi-
bus; vgl. 32, 21, 25; oder es be-
zeicboet scine personliche Wiirde.
— nob. et. pugna, die ScbLacht bei
Sellasia, s. 34, 28, 1. — tutor.,
wahrscbeinlich nach Polyb., vgl.
Paasan.7, 7,2 ; nach Plntarch Aemil.
8 war der Beiname zIùjchdv, nach
Suidas EveQyéTtjg und JZùjttjq. —
ceteris, n. desselben Nainens.
6-9. huius fr., vgl. e. 52, 1 ; 56,
2; 39, 22, 2 u. a. — honoratis wic
purpuratis, s. 42, 6, 12; 31, 35, 1 ;
tiber die amici s. e. 8, 4. — eique
ea - is locker verbunden. — fece-
rerat, s. 24, 26, 14; Sali. I. 10, 2:
Romanos ex amicis amicissimo s
fecisti. — haered. r. vent, statt
haereditate regnum venturoni. —
labore, in seiner Ansicht, s. 2, 39,
10. — ingemisc. n. eum, was aus
animum za entnebmen ist, vgl. 1,
15, 1; za ingemiscere ist sensit in
et was anderer Bedeutung als za la-
bare zu denken. — lacess. ment.,
erwecken, herbeifrìhren, Gic. Fara.
3, 8, 7 : hos ego sermones - laces-
sivi, sonst mehr beUum, proelium
eertamen tacessero; lacessendo ist
weniger passend als praebendo au-
res mit querenti aderat in Verbin-
dung gesetzt, vgl. 39, 32, 10: aderat,
er unterstùzte ihn bei seinen Kla-
gen, 6, 18, 3. — cum multa etc.,
vgl. zum Gedanken 22, 39, 19. —
ad sol. braucht L. in der 1 , 28,
2 bezeichneten Weise, besonders
von religiosen Angelegenbeiten ;
Andere auch in anderen Beziehan-
gen, s. Cic. Lael. 2, 7 u. a., so dass
man Bedenken tragen mass, an n. ,
St. ut solet za andern, vgl. 41, 14,
7. — adiuv.y er wirkte dazu mit,
dass die Spuren sichtbarer wurden,
zum Ziele fìihrten. — omnia ist
niebt auf vestigia za beziehen, son-
derà bezeiebnet Ailes, was in der
Angelegenheit des Demetrius gè-
sebeben war. — emanar., offentlich
bekannt wurde and so dem Konig
za Ohren kam, er selbst wiU die
Anzeige nicht m achei). — min., e.
20, 3f. — - Rom. leg., 28, 9, 1 : Uga-
tus a constile Romam - nunliat;
39, 35, 7. — lileras, e. 23, 8.
55. 1-2. scriba, von dem dabei
thàtig gewesenen, dass es Xychus
(Madvig verm. Eutychus) gewesen
sei, geht aus dem Folg., besonders
§ 4 bervor; es ist also wol nicht
nothig a Xycho scriba za lesen.
Das hier Erwahnte sind die vestigia
e. 54, 8. — vulgo in r. fr., nach e.
54, 6: unus soUte man diese Theil-
a. Ch. 179.
LIBER XXXX. CAP. 55.
207
magis quam manifesta esset res, forte Xychus obvius fit Antigono,
coraprehensusque ab eo in regiam est perductus. relieto eo cu*
stodibus Antigonus ad Philippum processit. „multis" inquit 3
„sermonibus intellexisse videor, magno te aestimaturum, si scire
-vera omnia possis de filiis tuis , uter ab utro petitus fraude et
insìdiis esset. homo unus omnium, qui nodum huius erroris ex- 4
solvere possit, in potestate tua est Xychus." forte oblatum per<-
ductumque in regiam vocari iuberet adductus primo ita negare 5
inconstanter, ut parvo metu admoto paratum indicem esseadpa-
reret. conspectum tortoris verberumque non sustinuit ordinem-
que omnem facinoris legatorum ministeriique sui exposuit. ex- 6
tempio missi qui legatos comprehenderent, Philoclem, qui prae-
sens erat, obpresserunt; Apelles missus ad Chaeream quendam
persequendum indicio Xycbi audito in Italiani traiecit. de Philocle 7
nihil certi vulgatum est ; àlii primo audaciter negantem, postquam
in conspectum adductus sit Xychus, non ultra tetendisse, alii tor-
menta etiam infìtiantem perpessum adfirmant. Philippo redinte- 8
gratus est luctus geminatusque, et infelicitatem suam in liberis gra-
viorem, quod alter superesset quam quod alter periàset, censebat
_ nabme am Schicksaìe des Demetrius
nicht erwarten. — Xychus wird
bier so erwahnt, als ob seine Theil-
aahme am Verrathe schon bekannt
ware; wahrscheinlich batte Polyb.
an der betreffenden Stelle dieses
berichtet, L. es aber niebt anfge-
nommeo, obgleich er an a. St. so
spricht, als ob es geschehen ware,
vgl. e. 11, 1.
3-5. sermonib., e. 54, 8. — vi-
deor, 1, 23, 7 u. a. — esset zwischen
possis and possit ist, obgleich oft in
orat. obi. praes. and iiuperf. wech-
seln, bier anffallend und kanm als
Bedingnng oder als Folge eines in si
- possis involvirten Wunsches:
utinam scirem, qui - esset oder
dnrch die Beziehnng auf intellexisse
za erklaren, man erwartet: petitus
- sit, vgl. 28, 31, 4. — nodum -
err.j den dnrch die Ungewissbeit
{error 1, 24, 1 ; 9, 15, 11) geschlnn-
genen Knoten, die schwer za 16-
sende Ungewissbeit. — omnium
steigert nocb unus, wie in unus
omnium iustissimus Cic. Sest. 67,
141 a. a. — Xychus steht als Haupt-
begriff, obgleich etwas hart, am
Eode, wahrend man es als Apposit.
za homo -possit vor in potestate er-
wartet. — oblatum, s. 5, 13, 12 a.
a., oder ein abnliches Wort ist statt
des hds. dnrch vocari veranlassten
vocatum za lesen. — iuberet, der
rasche Uebergang in die oratio
obi., s, 35, 49, 5; 42, 43, 9 a. a.,
ist bier nicht obne Harte, Gron.
verm. deshalb tube. — ita, beschran-
kend. — metu, darch conspectum
etc. erklàrt, vgl. 26, 12, 17. —
verber. , Geisselang. — ordin., e. 57,
3; 22, 22, 18. — minister., s. § 1.
6-8. Chaeream, sonst nnbekannt-
— indio., s. 33, 28, 11. — audaci-
ter, 22, 25, 10. — negantem, wenn
es richtig ist (die Mz. A. hat ne-
gane), mass wie 27, 43, 3 : inplican-
tes responsis docuerunt erklàrt
werden, negasse obne eum wnrde
jedoch weniger passend sein. —
tetend., 23, 14, 8; 8, 15, 9 a. a. —
alter, darnach ist wabrscheinlich
ein Gedanke wie der von Madvig
208
LIBER XXXX. CAP. 56.
a. n. 575.
56 Perseus eertior factus omnia detecta esse, potentior quidem
2 erat, quam ut fugam necessariam duceret; tantum ut procul abes-
set curabat, interim velut ab incendio flagrantis irae, dum Philip*
pus viveret, se defensurus. is spe potiundi ad poenam corporis
eius amissa, quod reìiquum erat, id studere, ne super inpunitatem
. 3 etiam praemio sceleris frueretur. Antigonum igitur adpellat, cui et
palam facti parricidii grafia obnoxius erat, neque pudendum aut
paenìtendum eum regem Macedonibus propter recentem patrui
4 Antigoni gloriam fore censebat. „ quando in eam fortunam veni"
inquit, „ Antigone, ut orbitas mihi, quam alii detestantur parentes,
optabilis esse debeat, regnum, quod a patruo tuo forti, non solum
fideli tutela eius custoditum et auctum etiam accepi, id tibi tra-
5 dere in animo est. te unum habeo, quem dignum regno iudicem;
si neminem baberem /perire et exstingui id mallem quam Perseo
6 scelestae fraudis praemium esse. Demetrium excitatum ab inferis
restitutumque credam mihi, si te, qui morti innocentis, qui meo
infelici errori unus inlacrimasti, in locum eius substitutum relin-
7 quam." ab hoc sermone omni genere honoris producere eum
non destitit. eum in Thracia Perseus abesset, circumire Mace-
doniae urbes principibusque Antigonum commendare; et, si vita
longior subpetisset, haud dubium fuit, quin eum in possessione
8 regni relicturus fuerit. ab Demetriade profectus Thessalonicae
zugesetzte ausgefallen ; Andere le-
sen super esset stati perisset, oder
non et alter perùset, vgl. e. 56, 4.
56. 1-3. tantum, nicht tamen,
wenn nicht so zu lesen ist, steht
viell. quidem entgegen, weil be-
zeichnet werden soli, dass Perseus
jinr wenig glaubte thun za miissen :
obgleich er machtiger war — , so
wollte er doeh dem Konig nicht ent-
gegentreten, nur usw. Im Folg. ist
dum PhiL viv. absicbtlich von in-
terim (vorlaufig, einstweilen) ge-
trennt, um es sowol auf incendium,
das in dieser Zeit ansbrechen konn-
te, als auf defensurus zu beziehen.
— adpoen., 21, 10, 12: dedendum
- ad piaculum; Caes. B. C. 3, 110;
ad tnortem deposcere. — corporis^
seiner Person. — id stud., Z. §
385. — et - neque, 6, 22, 3; 22, 8,
5 u. a. , da jedoch in der Mz. A. et
neque steht, so ist viell. et nequa~
quam zu lesen. — pudend. a pae-
nit., s. 1, 35, 5; 25, 6, 10. - — glor.,
e. 54, 4.
4-5. forti, non sol., s. 31, 43, 4;
45, 39, 10; forti -fid., s. e. 49, 7.
— tutela e. cust, die Mz. A. bàt
tutela eius concustoditum, do eh
braucht L. das uberhaupt seltene
concustodire nicht; auch eius wiirde
man nicht vermissen, eher et erwar-
ten. — et - etiam, s. 6, 12, 6; 27,
10, 5 u. a. — auctum, durch Kriege
mit den illyrischen Volkern, beson-
ders durch den Einfluss in Gricchen-
land in Folge der Schlacht bei Sei-
lasia, e. 54, 4. — excitat, 26, 32,
4. — illacrim.y 25, 24, 11.
7-9. ab h. s., e. 49, 1. — omni
gen., mit, so dass er ibm erwies,
oder: durch, wo wir: zu erwarten,
ygl. Cic. pr. dom. 9, 21: quem tu
non prò HHus dignitate produxeras ;
a. Ch. 179.
LIBER XXXX. CAP. 56. 57.
209
plurimum temporis moratus fuerat. inde cum Amphipolim venis^
set, gravi morbo est inplicitus. sed animo tamen aegrum magis 9
fuisse quam corpore constat, curisque et vigiliis, cum identidem
species et umbrae insontis interempti filii agita rent, cum diris
exstinctum esse exsecrationibus alterius. tamen admoneri potuis- io
set Àntigonus, si haud * * * statim palam facta esset mors re-
gis. medicus Calligenes, qui curationi praeerat, non expectata il
morte regis a primis desperationis notis nuntios per dispositos *,
ita ut convenerat, misit ad Perseum et mortem regis in adrentùm
eius omnes, qui extra regiam erant, celavit Obpressit igitur nec- 57
opinantes ignarosque omnes Perseus et regnum scelere partum
invasit.
Peropportuna mors Philipp! fuit ad dilationem et ad vires 2
bello contrahendas. nam post paucis diebus gens Bastarnarum,
-producere, er stellte ihn vor, wie
producere in conlionem. — Amphi-
potów,. e. 24, 3; 42, 41, 11. — a-
nimo etc., lustin 1. 1. : morbo ex ae-
gritudine contraete accessit. —
species y vgl. 25, 38, 9; et umbrae
erklarend und naher bestimmend;
Diod. ]. 1.: òveiQonoXovfXEVoq xaì
<fià rrfV awtidnOiv rijg eìg ròv
èvytvéffraTov viòv àaefiéiag ra-
QatTÓfievog. Die Wortstellung ist
unsicher. — insont. interemp., 1,
21, 1..—- cum dir. exsecr., s. e. 5,
1;26, 25, 12; 10,41,3.
10-11. tamen etc. DieBeziehung
des folg., Satzes ist unklar, da vor-
ausgesetzt werden mass, dass der
Konig plotzlich, friiher ala man er-
wartet batte, gestorben, oder dass
voo ibm Antigonus irgend wohin
gesebickt worden sei; viell. ist die
Undeotlichkeit nicht durch L. son-
derò dnrch die Abschreiber veran-
lasst, s. haud statim im Folg. —
— admoneri hat die Mz. A. : erinnert
werden das Notbige za thun, um
den Pian Pbilipps auszufubren ; Au-
dere lesen admoveri n. ad regnum t
was schwerlich in dem einfachen
admoveri liegen kann. — haud sta-
tini kann niebt mit palam factum
verbunden nnd auf die Mittheilung
an Perseus bezogen werden, da
diese eine gebeime war (celavit), das
TU. Liv. IX.
Gegentheil von palam facere\ za
kuhn ware es haud ganz za tilgen ;
wahrscheinlich batte L. die Veran-
lassung der Abwesenbeit des Ànti-
gonus kurz angedeutet; Andere
verm. sì aut ( oder si aut tum ) ad-
fuisset, aut statim etc. — palam f.,
s. § 3; 1, 41, 6, vgl. zur Situation
Tac. Ann. 1, 5 extr.; 12, 67 f. —
desperat, dass er die Krankheit
iibersteben werde. — per disp.
(equosT) y in bestimmten Entfernun-
gen aufgestellte, vgl. 37, 7, 11:
Gracchus - per dispositos equos -
Pellam pervenite 33, 48, 1 ; Curt. 6,
41, 3; in der Mz. A. steht nuntios
per dispositos, vgl. 26, 46, 2; die
gewòhnliche Lesart nuntios praedis-
positos ist schwerlich zu billigen,
da praedispositus sicb sonst niebt
za tìnden sebeint. — invasit, dazu
erwartet man einen scelere ent-
spreebenden Begriff, etwa dolo;
eben so im Anfang des folg. Ab-
schnittes Romanis oder populo Ro-
mano.
57 - 58* Zug der Bastamer nach
Macedonien.
1-2. peropp., 21, 2, 3; ib. 39, 1.
— dilat.j dazu ist aus bello zu den-
ken belli, s. 21, 2, 3; bello st. ad
bellum sebeint gebraucht, weil eben
ad vorausgegangen ist, s. 26, 40,
18. — post p. d., s. e. 47, 4. —
14
210
LTBER XXXX. CAP. 57.
a. u. 575.
diu sollicitata, ab suis sedibus magna peditum equitumque marni
3 Histrum traiecit. inde praegressi, qui nuntiarent regi, Antigonus
et Cotto; Cotto nobilis erat Bastarna, [ea res] Antigonus saepius
cum ipso Cottone legatus ad concitandos Bastarnas missus. haud
procul Amphipoli fama, inde ceriti nuntii obcurrerunt mortuum
4 esse regem. quae res omnem ordinem consilii turbavit. compo-
situm autem sic fuerat, transitum per Thraciam tutum et com-
meatus Bastarnis ut Philippus praestaret. id ut facere posset,
regionum principes donis coluerat fide sua obligata pacato agmine
5 transituros Bastarnas. Dardanorum gentem delere propositum
6 erat inque eorum agro sedes fundare Bastarnis. duplex inde erat
commodum futurum, si et Dardani, gens semper infestissima
ab s. *erf.,von-aas, n. profecta, 38,
32, 2: a mari fine* eorum vastati;
40, 22, 12. — magna manu, wie es
sonst von dem Feldherrn heisst
magno exercitu proficiscitur n. a.,
8. 4, 46, 12, aber an a. St. ist die ma-
gna manus die gens Bastarnarum
selbst, oder wenigstens ein Tbeil
derselben , w o sonst cum zugesetz*
wird,s.l,9,9; 31,14,12; 32,16, 16;
44, 29, 6. — Histrum, nordlich von
die sem, an der Ostseite der Karpa-
tben (wahrscbeinlich die Alpes Ba-
starnicae der Peutingerschen Tafel)
bis nach der MHndung der Donau,
s. Ptolem. 3, 5, 19: vnhq ttjv Aa-
xCav ITevxlvoi re xaì BaaxéQVai ;
Plin. 4, 12, 81 : a Maro, sive is Du-
ria est a Suevis regnoque Vanniano
dirimens eos (Dacos), aver sa Ba-
sternaei tenent aliique inde Ger-
mani ; ib. 14, 100: Basternae - con-
termini Dacis ; S trabo 7, 3, 1 5 p. 305 :
7iqòg o*k raìg ixfiolalg (r&v
v Igtqov) fisydlrj vijaóg Ioti f\
Uevxrj' xaraa/ovreg <T avTT)V
BaarttQvai, IlevxZvoi ngogayo-
QSvdtjaav, ib. 7, 2, 2 p. 292.
3. inde, von dem Punk te, wo,
oder: nacbdem sie iiber den Ister
gegangen sind. — Antigonus, s. 44,
26, nicht der e. 56 erwàhnte, s. e.
58, 9. — Cotto nobilis, die Hs. hatte
nur nobilis ; Andere lesen nobilis is.
Die folg. Worte sind schwerlich mit
Sicherheit herzastellen, sie beissen
in der Mz. A. ea res Antigonus
saepe lunius cum ipso etc, in ea res
kann ein nobilis Bastarna entspre-
chendes Attribut zu Antigonus oder
a rege liegen ; Hertz tilgt die Wor-
te; saepeiunius ist viell. nur sae-
pius oder saepe prius; saepius una
óder iam; auch ipso scheint nicht
richtig, da kein Grand vorliegt Cotto
so hervorzubeben. Wenn Cotto als
Gesandter von Philipp geschickt
wird, so ist anzunehmen, dass er
schon vorher sich am Hofe dessel-
ben aufgebalten habe, s. e. 5, 10;
daher ware auch saepius za e rk la-
re d. — obeurr., daraus ist va. fama
ein entsprechender Begriff va neh-
men. — ordin., e. 55, 5.
4-8. praesU, die Mz. A. hat da-
rete die Nachstellang von ut findet
sich auch sonst, s. e. 15, 6; za 24,
31, 1, ist aber hier nicht sicher, da
in der Mz. A. die Worte oft sehr
verstellt sind. — regione durch die
sie kommen mussten, zwisehen dem
Ister und Dardanien, in dem spate-
ren Mosien. — princ, 24, 21, 11.
— don. col., 31, 43, 7; 45, 20, 3:
honoribus muneribusque cultus ;
Curt. 10, 4, 25: cum omnes amico s
regis - donis coluisset. — Dardan.,
s. 41, 23; 31, 28, 2. — sed. fundare,
Verg. Aen. 5, 760: sedes fundatur
Veneri; ib. 8, 478. — inque, s. 41,
a. Ch. 179.
LIBER XXXX. CAP. 57. 58.
211
v.
Macedoniae temporibusque iniquis regum inminens, tolleretur,
et Bastarnae relictis in Dardania coniugibus liberisque ad popu-
landam Italiani possent mitti: per Scordiscos iter esse ad mare 7
Adriaticum Italiamque, alia via traduci exercitum non posse, fa-
cile Bastarnis Scordiscos iter daturos — nec enim aut lingua aut -
moribus [aequales] abhorrere — et ipsos adiuncturos se, curo
ad praedam opulentissimae gentis ire vidissent. inde in omnem 8
eventum Consilia adcommodabantur: sive caesi ab Romanis forent
Bastarnae, Dardanos tamen sublatos praedamque ex reliquiis Ba-
starnarum et possessionem liberam Dardaniae solacio fore, sive
prospere rem gessissent, Romanis aversis in Bastarnarum bellum 9
recupcraturum se in Graecia quae amisisset. haec Philippi Con-
silia fuerant.
ingressi sunt pacato agmine digressu deinde Cottonis 58
* *
9, 9; 10, 37, 15 u. oft. — ùiiq., s. 2,
23, 5. — inmin., 42, 29, 5; 3, 51,
9; 4, 25, 9; zar Sache vgl. 27, 33;
31, 28; 33, 19 u. a. — Scordiscos,
s. Periocba 63: adversus Scordiscos,
gentem a Gallis oriundam, in Thra-
ciafeliciter pugnavit. Strato 7, 5,
2 p. 313: ovtol (die Scordisker)
Tolq 'iXXvgixoìg M&VéGi xaì rolg
Ggqxtoig àvafjàl; wxqouv, ib.
§12 p. 318: <pxr\Gavò*k -naoà tòv
taroov éitjQfjuévoi, afta, oi fxhv
[xèyalot, ZxoQotaxoi - fisTagù Sv-
elv nora/ÀCùV ififtaXXóvTav tlg tòv
v Igtqov rov re Noàoov (wahr-
gcheinl. die Sawe) - xaì rov Mdg-
yov (Morawa) - al ài (xixqoì rov-
rov nigav avvànrovjES TotpaX-
Xoig xaì Mvaolg, Appian Illyr. 3
u. a. — iter esse etc, also an der
Sawe hin darch Dalmatien nach
Venetien. — lingua etc, wabr-
scbeinlich nach der Ansicbt derer,
welche die Bastarner fiir Gallier
bielten, vgl. e. 5, 10, sonst un ter -
scheidet L. die Germanen von den
Celten, s. 21, 38, 8. — aequales
abhorr. ist scbwerlich richtig, da
weder aequales in solchem Znsani-
ìnenbange gebraucht, nocb abhorrere
io der Bedeutang : verschieden seio
(anders ist Sueton. Aog. 83 : pumi-
Io s abhorr ebat) mit dem Accus.
verbunden wird, vgl. 21, 32, 10:
Galles haud sane multum lingua
moribusque abhorr entes; 28, 12, 3 ;
8, 6, 15; 4, 44, 11; Reisig Vorles.
696. — et ipsos, auch wiirden sie
selbst usw. , weniger genau Iustin
-32, 3: nam et Gallos Scordiscos ad
belli societatem perpulerat. — in
omn. ev. vgl. 37, 15, 6. — sive coe-
si -for. t s. e. 4, 5 ; 36, 5, 6 u. a. —
rem ist wahrscheiolich ausgefallen.
58. 1-2. ingressi etc, die Stelle
sebeint ltickeohaft za scio; die Mz.
A. hat digressi suht pacato agro de-
inde Cottonis, allein weder digressi
noch pacato agro, vgl T 43, 4, 4; 37,
17, 8, noch fide Cott. nach Gel., s. e.
57, 4, ist passend. Von dea Bastar-
ne™ ist. nach e 57, 2 nichts berich-
tet, und da so viele Satze da-
zwiscbengestellt sind, erwartet man
jetzt, wo 'die Erzahlung zn ibnen
zurùekkehrt, dass sie etwa mit sed
oder igitur wièder eingefubrt wer-
den. Ebenso wiirde ini Folg. Thra-
ces ganz unvorbereitet sein, wenn
nicht vorher angedeutet ware, dass
die Bastarner das Gebiet thraciseber
Stamine erreicht hatten. Wahr-
scheinlich batte L. etwa gesebrie-
ben: Sed Bastarnae Thraciam in-
gressi sunt pacato agmine, das
Letztere, nacb Gelen., steht io Be-
14*
212
LIBER XXXX. CAP. 58.
a. u. 575.
et Antigoni et haud multo post ad faraam mortis Philippi neque
Thraces commercio faciles erant neque Bastarnae empto contenti
2 esse aut in agmine contineri poterant, ne decederent via. inde
iniuriae ultro citroque fieri, quarum in dies incremento bellum
e^arsit. postremo Thraces cum vim ac multitudinem sustinere
hostium non possent, relictis campestribus vicis in montem in-
3 gentis altitudinis — Donucam vocant — concesserunt. quo cum
subire Bastarnae vellent, quali tempestate Gallos spoliantes Del-
phos fama est peremptos esse, talis tum Bastarnas nequiquam ad
4 ioga montium adpropinquantes obpressit neque enim imbre
tantum effuso, dein creberrima grandine obruti sunt cum ingenti
fragore caeli tonitribusque et fulguribus praestringentibus aciem
5 oculorum, sed fulmina etiam sic undique micabant, ut peti vide-
rentur corpora, nec solum milites, sed etiam principes icti cade-
6 rent. itaque cum praecipiti fuga per rupes praealtas inprovidi
sternerentur ruerentque, instabant quidem perculsis Thraces, sed
7 ipsi deos auctores fugae esse caelumque in se ruere aiebant. dis-
sipati procella cum tamquam ex naufragio plerique semermes in
castra, unde profecti erant, redissent, consultari, quid agerent,
coeptum. inde orta dissensio, aliis redeundum, aliis penetrandum
ziehung za e. 57, 4, and so erst
wird der Gegeusatz im Folg. klar.
— digressu oder discessu sebeint
neben deinde ausgefallen; Madvig
verm. digres su deinde Cottonis und
tilgt pacato agro , oder nimmt vor-
ber cine Lticke an: oc primum in-
gressi s. pac. agmine. — famam
oboe ad hat die Mz. A., Madvig
verni, fama. — ■ commercio fac.x
fdr deo Haodel, so dass sich leicht
mit iboeu handeln liess, s. 26, 15,
1 ; vgl. e. 46, 15 ifaciUlas. — empto,
entsprecbend commercio, als Sub-
stantiv, vgl. Cic.N. D. 3, 30, 74: ex
empto; ebensooftbeiden Juristen. —
poterant stebt in der Mz. A. nach
esse, wo es nicht passend ist, eber
koDote es nach contineri folgen und
weniger genau auf coni, esse bezo-
gen werden, s. e. 7, 3 iactabantur;
e. 9, 2: adpellant; 10, 6: sua; 54,
7ff.: sensit, aderat; 39, 15, 6: «c-
cepisse, zu 39, 47, 9 u. a.; dass in
der Mz. Hs. die Stellung der Worte
oft gestort sei, zeigen viele Bei-
spiele, Madvig verm. ut empto e.
essent, cogi poterant oder Bast e. e.
crani, aut - cont poterant. — in
dies attributiv za incremento, vgl.
za e. 5, 2. — Donucam scheint sonst
nicht erwahnt zìi werden.
3-6. quo - subire, wie ad valium
subire u. a., s. 36, 19, 1; 34, 16,
2 u. a. — quali mit Nachdrack vor-
angestellt; zar Sache s. Pausan.
Phoc. 19 ff., Iustin. 24, 8. — spo-
liantes bezeichnet nar das Wollen.
■ — nequiquam, proleptisch. — Ba-
starnas nach Bastarnae wegen des
Gegensatzes za Gallos. — obruti,
21, 58, 8; — fulguribus -fulmina,
jenes den Lichtglanz, dieses die ver-
derbliche Wirkuog bezeichnend,
vgl. Curt. 8, 14, 4: emicare fulgura
- cadentìum fulminum species. —
stemer., un willkiirlicb , im Gegen-
satze za ruerent, a. 38, 23, 1. —
— deos auct, 21, 40, 10. — ruere;
Arriaa. Anab. 1, 4, 8: ìipaOav (ol
Kelroì) àeóiévai (juqnots ò ovqot
vòg aviolg l/uniooi.
a. Ch. 179.
LIBER XXXX. CAP. 58. 59.
213
in Dardaniam censentibus. triginta ferme milia hominum in Dar- 8
daniam, quo Glondico duce profecti erant, pervenerunt; cetera
multitudo retro, qua venerat, [Apolloniam] mediterraneam regio-
nem repetit. Perseus potitus regno interfici Antigonum iussit; 9
x et dum firmaret res , legatos Romam ad amicitiam paternam re** v
novandam petendumque, ut rex ab senàtu adpellaretur, misit.
haec eo anno in Macedonia gesta.
Alter consulum Q. Fulvius ex Liguribus triumpbavit, quem 59
triumpbum magis gratiae quam rerum gestarum magnitudini
datum constabat. armo rum hostilium magnam vim transtulit, 2
nullam pecuniam admodum. divìsit tamen in singulos milites
trecenos aeris, duplex centurionibus, triplex equiti. nihil in eo 3
triumpho magis insigne fuit, quam quod forte evenit, ut eodem
die triumpbaret, quo priore anno ex praetura triumphaverat. se- 4
cundum triumpbum comitia edixit, quibus creati consules sunt M.
Iunius Brutus A. Manlius Vulso. praetorum inde tribus creatis co- 5
7-9. in Dard. penetr., L. scheint
anzunehmen, dass die Bastarner
nicht durch Dardanien, sondern ost-
lich von denselben nach Thracien
gekommen seien. — in Dardan. quo,
obgleich pervenire bisweilen obne
Angabe des Zieles gesagt wird, s.
29, 33, 3,zu 22, 18, 2, so kann hier,
wo zwei Richtungen sich entgegen-
geatellt werden, namentlich retro
qua ven. gegeniiber, die Angabe der
zweiten nicht wol feblen; Madvig
liest duce-, quo profecti er. , ven,,
was aber erst aus dem Folg. ver-
standen wiirde; viell. ist in der
JNàhe von in Dardaniam dieses an
der zweiten Stelle nebst quo ausge-
fallen. Die Ankniipfung an das Vor-
hergeh. ist wie e. 57, 3; 1, 12, 2
n.a. chiastisch. — Clondico, so ist der
Name 44, 26, 11 geschrieben, a.
Grimm Gesch. d. deutsch. Spr. 459.
— retro, qua, s. e. 49, 2 ; uber qua
42, 1, 11 ; 33, 29, 9: qua- agtnina
iere. < — mediterran. ist nnsicher,
die Mz. A. hat Apolloniam meri-
dianam regionem ; dass mediterra-
neus ohne strengen Gegensatz ge-
gen dieMeereskiiste gebranchtwird:
das Binnenland, zeigt 28, 3, 3:
circa mediterraneo s populos, vgl.
21,31,2; Plin. 33, 12, 158; in a-
polloniam schien mir ad aquilonem
zu liegen; Madv. tilgt meridianam
nnd liest aquiloniam reg,, was
aber sonst sich bei L. nicht zu fin-
den scheint; gewohnlich wird trans-
danubianam gelesen. — amicit., 33,
35, 5. — ut rex età, als solcher
anerkannt wiirde, s. 31, 11, 13f.,
vgl. zu e. 54, 1 ; 42, 40, 4 ; Polyb.
26, 5: Usgaevg àvaveooaà/uevos
rriv wiUav xr^v noòg 'P<ouct£ov$;
Diod. 29, 33.
59. Triumph des Fulvius, Wah-
len) Prodigien. lui. Obseq. 8.
1-5. Fulv. e. 53. — ex Lig., e.
34, 11. —gratiae, vgl. e. 38; 38,
47, 5. — nullam - adm., s. 23, 29,
13, vgl. 43, 13, 1. — trecen., wie e.
34, 8. — eod. d., e. 43, 5. — Man-
lius, da so wol Obsequens 1. 1. als
Cassiodor Manlius haben, so ist
Attilius der Mz. A. als ein Versehen
der Abschreiber oder D rocker, nicht
L.'s selbst zu betrachten ; aucb die
fasti cap. haben Manlius nnd den
Vornamen A, wie L. selbst 41, 10,
1; 43, 2, 6; 45, 9, 3; Obseq. dage-
gen und Gassiod. Cn.\ die Mz. A.
M. — trib. or,, wahrscheinlich sind
die Namen derselben vonL. genannt
214
UBERXXXX. CAP. 59,
a. u. 575.
mitia tempestas diremit. postero die reliqui tres facti, ante diem
quartum idus Martias, M. Titinius Curvus Ti. Claudius Nero T.
6 Fonteius Capito, ludi Romani instaurati ab aedilibus curulibus
Cn. Servilio Caepione Ap. Glaudio Centone propter prodigia, quae
7 evenerant. terra movit; in fanis publicis, ubi lectisternium erat,
deorum capita, quae in lectis erant, a vertermi t se, lanxque cum
8 integumenti^ , quae Iovi adposita fuit, decidit de mensa, oleas
gewesen, nnr ausgefallen , der eine
war T. Aebutius und batte Sardi-
nien als Provinz, 41, 6, 5, der an-
dere gleichfalls M. Titinius, Hispa-
nia citeriòr, s. 41, 9, 3; ib. 15, il;
26, 2; 43, 2, 6; der dritte viell. P.
Aelius in Sicilien ; iìber die Zabl
der Pratoren s. e. 44, 12. — tem-
pesti vgl. e. 42, 10; Lange 2, 457.
— post, die, s. 33, 24, 2 ; Becker 2,
2, 182 f. ; der Tàg fiel nacb dem
Folg. a. d. quart. id. M. nar wenige
Tage vor den Anfang des neuen
Consulatjabres , die Wahl ist ver-
spàtet, vgl. 42, 28, 4; 38, 42, 1, da-
gegen 43, 11, 5. — M. Titin., der
eine dieses Namens war praetor
urbanns; der Zuname Curvus findet
sich in der gens Fulvia 10, 23 n. in
den Fasten a. a. 449 nnd ist an u.
SC. von Gelen. zugesetzt, die Mz.
A. hat ihn niebt. — Ti. Claud., sowol
an u. St. (nachGel.) als 41, 5, 6; ib.
12, 1 ; 42, 19, 8 hat die Hs. den Vor-
namen I\, der sich sonst in der gens
Claudia nicht findet. Claudius war
wahrscheinlich praetor inter cives
et peregrio os, erhielt aber Pisae
als Provinz, s. 41, 5, 6. — Fontei,
in Hispania ulterior, s. 41, 15, 11,
vgl. 43, 2, 6.
6. ludi inst, s. 23, 30, 17. —
movit, 35, 40, 7. — fanis, so ist
statt foris, der hds. Lesart, wahr-
scheinlich zu lesen, da auch sonst
die lectisternia nicht auf den fora
sondern in. den fana gehalten wer-
den, s. Marq. 4, 58; vgl. 36, 1, 2:
in omnibus fanis ; 42, 30, 8. liti
Folg. ist, wenn man nicht anneh-
men will, dass die capita allein auf
den lecti oder pulvùiaria gelegen
haben, quae sehr hart; pbgleich das
Relativum bisweilen auf ein anderes
Wort, als der Zusammenhang zu
fordern scheint, bezogen wird, s. e.
19, 9; 26, 1, 9, zu 32, 17, 9; Caes.
B. G. 1, 47, 4, ib. 48, 4 u. a., so
liegt doch an u. St. qui oder cum
naher. — lectisternium im Singol.,
ebenso 36, 1, 2; 42, 30, 8. — aver-
ter., von den vorgesetzten Speisen,
die sie zu verschmahen schienen.
- lanxque, so ist wahrscheinlich
statt des hds., auch bei Obseq. sich
findeoden lanaque zu lesen. — in-
tegumentis ist der Bedeutung nach
unsicher, viell.: die Deckel der
Schiisseln, vgl. 10, 38, 12: ea legio
linteata ab integumento consaepti
- appellata est, eher solite man eine
Bezeichnung deslnbaltes der Schiis-
sel erwarten. Die welche lanaque
fdr richtig halten, verstehen lana
cum integum. von den Kopfkissen,
die durch die Bewegung der capita
herabfallen , s. Marq. 4, 52. — ap-
posita nach Obseq., die Mz. A. hat
apposita, was an u. St. nicht passend
ist, wahrend apponere das Auftra-
gen der Speisen, die bel den Lecti-
stern. den Gottern vorgesetzt wur-
den, bezeichnet, s. 1, 7, 13. fuit, s.
zu 38, 56, 3. — quoque bezieht
sich auf den ganzen Gedanken oleas
- praegust. — praegust, ehe sie
den Gottern vorgesetzt wurden. —
mures, 27, 23, 2. — in prod. v., e.
2, 3. — nihil ult, L. scheint mehr
Siibnungsmittel erwartet zu haben,
vgl. 10, 47, 7. — lud. inst, es ist
wol die § 6 erwahnte instaurano
gemeint, auf die nach Angabe der
Veranlassung zuriickgegangen ist.
a. Ch. 178.
LIBER XXXXI. CAP. 1.
2L5
quoque pregustasse mures in prodigi uni versum est ad ea ex-
pianda nihil ultra, quam ut ludi instaurarentur, actum est.
TITI IIYI
AB URBE CONDITA
LIBER XXXXI. '
* *
a patre io pace habitam armasse eoque iuventuti prae- 1
dandi cupidae pergratus esse dicebatur. consilium de Histrico
bello cum haberet consul, alii gereudum extemplo, antequam
contrahere copias hostes possent, alii consulendum prius sena-
Li. hat oft Instaurationen erwabnt,
hier giebt er eininal etnea Grund
derselben an, vgl. 2, 37, 1. — Dass
am Ende des Buches etwas fehle,
ist oicht wahrscheinlich; die Ver-
theilung der Proviozen und Heere
wird wie das 37. 36. 32. Bach so
auch das 41. Buch begonnen haben,
da sie schon dem neuen Consulats-
jahre angehorte.
Liber XXXXI.
Die funf folgenden Biicher sind
nur in einer, 1527 im Kloster
Lorsch bei VVorms gefundenen
Handschrift, welcbe jetzt in Wien
aufbewabrt wird, erhalten und nach
derselben zuerst von Simon Gry-
naeus in der Ausgabe des Frobenius
vom J. 1531 zìi den bereits bekann-
ten hinzugefiigt worden. Schon
damala fehlte ausser manchen an-
deren Theilen der Anfang des 41.
Buches, von dem jetzt auch die
Lage, welche 41, 1-9, 10 [edic]tum
consulis enthielt, und von dem er-
sten Herausgeber noch benutzt wer-
den konnte, verloren gegangen ist.
In dem im Anfange des Buches feh-
lenden Theile war zunachst wahr-
scheinlich die Vertheiiung der Pro-
vi n zen und Heere, dann nach der
Periocha und lulius Obsequens eine
Feuersbrunst in Rom, das E rio s che n
des heiligen Feuers im Vestatempel
und die Bestrafung der Vestaiin,
die dieses verscbuldet hatte, so wie
die Feier des lustrum berichtet;
ferner waren die Thaten des Ti.
Sempronius Gracchus und L. Postu-
mius Albinus in Hispanien geschil-
dert und vielleicht die Anerkennung
des. Perseus als Konig und dessen
erste Unternebmuogen }t initia belli
Macedonie?* beriihrt. Unmittelbar
vor dem erhaltenen Theile hatte L.
erzahlt, was den Consul A. Manlius,
dem die Provinz Gallien zugefallen
war, den Krieg gegen die Histrier
fortzusetzen, s. 40, 26, oder zu be-
ginnen bestimmt habe.
1-5* Krieg in Histrien. Fior.
1, 26 (2, 10).
1-3. a patre - diceb, bezieht
sich auf den Hauptling der Histrier,
Aepulo, s. e. 11, 1. — consti,
Kriegsrath. — Histrico, der Grund
der Erhebung des Volkes ist 39,
55 ; 40, 26 angegeben, s. Mommsen
1, 663; Florus dagegen: Ristri bel-
lantes eos (Aetolos) nuper adiuve-
rant. — consul. pr. sen., den Grund
216
L1BER XXXXI. CAP. 1,
a. a. 576.
tum censebant. vicit sententia, quae diem non proferebat. pro-
fectus ab Aquileia consul castra ad lacum Timavi posuit; inminet
mari is lacus. eodein decem navibus C. Furius duumvir navalis
venit. ad versus Illyriorum classem creati duumviri navales erant.
qui tuendae viginti navibus raaris superi orae Anconam velut
cardinem haberent; inde L. Comelius dextra lltora usque ad Ta-
rentum, C. Furius laeva usque ad Aquileiam tueretur. eae naves
ad proximum portum in Histriae fines cum onerariis et magno
commeatu missae, secutusque cum legionibus consul quinque
ferme railia a mari posuit castra, in portu emporium brevi per-
frequens factum, omniaque hinc in castra subportabantur. et
quo id tutius fieret, stationes ob omnibus castrorum partibus
circumdatàe sunt: Histriam versus praesidium stativum re-
pentina cohors Piacentina obposita; inter mare et castra et, ut
s. e. 7, 8; 38, 45, 6; ib. 46, 9; alleili
in dem vorliegenden Falle war der
Krieg schon begonnen, s. 40, 26, 2 ;
ib. 18, 4, die Colonie Aquileia zu
schiitzen; die Feinde sind schon
geriistet, s. e. 1 1, 8, daber contro-
nere, vgl. e. 5, 12; es bandelte sich
nur darum, ob sie sogleich ange-
griffen werden sollten. — profer.,
s. 2, 4, 3; 22, 33, 5. — ab Aquil,
4«, 34, 2. — ad lac. Timavi, Verg.
Aen. 1, 2ii: font em Timavi] L.
24; 12, 4: lacum Sverni; ib. 13, 1;
8, 13, 5; haufiger wird der Flass
Timavus erwahot, Strabo 5, 1, 8
p. 214; ib. 9, 215: /nera M to 7Y-
juavov r\ T&v 'IotqÌùìv lari naqa-
Uà }iéx% 1 Ttólag; nach Plin. 3,
18, 127 war der FI. Formio die
Grenze zwischen ltalien und Hi-
strien. — inmin. , da der Lauf des
Timavus sebr kurz ist, so lag der
See, der mit den Quellen desselben
in Verbindung stand, oder von dem
Flusse gebildet wurde, dem Meere
nabe. — eodem giebt nur im Allge-
meinen die Richtung an: ebendahin,
nacb Histrieo ; dass sie niebt in den
Hafen des Timavus einliefen zeigt
§ 4. — duumv. nav. s. 40, 42, 8 ff.,
ib. 26, 8; die Wahl der an u. St.
erwàhnten ist nach dem Folg. nicht
besonders bericbtet gewesen. —
— superi orae, 40, 42, 2 ; 45, 2, 1 1
u. a., superiore ware gegen den
Sprachgebrauch. — tuend. - card.,
40, 18, 8. — dextr. Ut % 34, 3.
4-8. eae nav. geht nach derein-
geschobenen Erklarung auf § 2 zu>
riick und giebt genauer den Punkt der
Landungan ; doch bleibt esungewiss,
welches der portus proanmus ( von
ltalien aus) gewesen sei; ebensowe-
nigist§6derFlussgenannt. — ad-
fines wie 31, 33, 1, vgl. zu 21, 49, 3 ;
der Hafen muss also welter sud li eh
gelegen baben als der Timavus, daer
schon im histrischen Gebiete ist. —
secutusq., von dem lacus Timavi
aus, e. 2, 2. — empor.j s. e. 27, 8,
hier: ein Markt. — omnibus, im
Folg. werden nur drei Seiten er-
wahnt. — Histr. vers. ist unsi-
cher, da die Hs. in Histriamque
suum hatte; der Sinn ist: von der
K uste aus nach Histr. zu; also da
das Lager schon in Histrien ist,
nach Osten oder Siiden zu, wahrend
der § 7 erwàbnte Posten nach Nor-
den zu steht. — repentina, wie e.
10, 3, wahrscheinlich in dem Sinne
von subitarii milites, 40, 26, 6, ob-
gleich man keinen Grund der unge-
wobnlichen Aushebung sieht. —
obpos., 6, 23, 12; 10, 36, 6 u. a. -r
inter mare et castra kann nicht
-*. Ch. 178.
LIBER XXXXI. CAP. 1. 2.
217
idem aquàtoribus ad fluvium esset praesidium, M. Àebutius tri-
bunus miiitura secundae legionis duos manipulos militum ducere
iussus est; T. et C. Aelii tribuni militum legionera tertiam, quae 7
pabulatores et lignatores tueretur, via, quae Aquileiam fert,
duxerant. ab eadem regione mille ferme passuum castra erant 8
Gallorum ; Catmelus prò regulo erat tribus haud amplius milibus
armatorum.
% Histri, ut primum ad lacum Timavi castra sunt Romana 2
mota, ipsi post collem occulto loco consederunt, et inde obliquis 2
itineribus agmen sequebantur in omnem occasionem intenti, nec
quicquam eos, quae terra marique agerentur, fallebat. postquam 3
stationes invalidas esse prò castris, forum turba inermi frequens
inter castra et mare mercantium sine ullo terrestri aut maritimo
munimento viderunt, duo simul praesidia, Placentinae cohortis
et manipulorum secundae legionis, adgrediuntur. nebula matu- 4
mit dem Vorhergeh. verbunden wer-
den, so dass dieser und der nach
Histr. za stehende Posten ein and
derselbe ware, weil der Posten inter
m. et castra offènbar nach Westen
za aufgestellt ist, and, da ebendahin
der Fluss seinen Lauf hat, sehr wohl
zogleich die aquatores schutzen
konnte, nicht aber der in entgegen-
gesetzter Richtnng nach Histr. hin
stehende. Es ist daher aach nicht
nothig idem in itera za andern.
Ueber inter bei Verben der Bewe-
gang s. 8, 9, 14. — ducere me § 7,
die Hs. hat adicere. — ab ead, reg.
kann nicht wol mit mille passuum
in dem Sinne verbunden werden:
1000 Sch. von usw., es wiirde dann
ea nicht eadem heissen and regione
nicht passen, sondern nach unserer
Auffassung: 1000 Sch. in derselben
Ricbtnng; dann aber fehlt im Folg.
der Begriff der Entfernang, nnd man
solite ab erant oder passuum inter-
vallo (od. inde), oder eadem reg. -
aberant erwarten, vgl. 4, 9, 13; 31,
34, 7; Caes. B. G. 1, 22, 1 a. a., 10,
34, 7. — prò reg. konnte bedeaten:
er vertrat die Stelle des (abwesen-
den) Haaptlings, and tribus h. ampi,
mil. arm,\ da, wahrend - waren,
s. 36, 6, 2: eo statuì 37, 29, 8;
ib. 38, 4; doch nimmt Crevier mit
Recht an den Worten Ànstoss und
Raperti verm. prò r. praeerat\
Madvig Catm. regulus praeerat. Die
Gallier stehen als Hulfstruppen bei
den Romern im Dienste. s. e. 5, 9 f.
2. 1—4. obliquis ani sebrag lau-
fenden, seitwarts, zar'Seite, vgl. 5,
16, 5; anders e. 14, 2: per trans-
versos limites - nec quiaq. — quae,
vgl. 1, 38, 4; Cornei. 10, 9, 5:
quam sit - miseranda vita, qui -
maHnt; Cic. Marc. 8, 25: funda-
menta nondum, quae cogitai, iece-
ris, vgl. 2, 56, 10: submoveri iubet
praeterquam qui etc. ; 6, 4, f> ; zo
39, 46, 4; 37, 49, 3; wegen der
Harte der Verbindang verm. Dra-
kenb. eorum quae and nimmt /al-
tere absolat, s. 42, 64, 3; anders
22, 28, 1: ncque enim quicquam
eorum, quae - agerentur, eum fal-
lebat. — forum, e. 1, 5: emporium.
— mercantium, Kaufer, Handeltrei-
bende; Gron. verm. commeantium,
wol in Bezug auf inter e. et m.,
was aber nach der freieren Wort-
stellung L.'s aach zìi forum genom-
men werden kann. — marit mun.,
es ist wol an ein festes Schiffslager
za denken, s. 29, 35, 13. — nebula,
vgl. 10, 32; 22, 4, 6; ib. 5, 9. -
218
LIBER XXXXL CAP. 2.
a. n. 576.
tina texerat inceptum ; qua dilabente ad primum teporem solis
perlucens iam aliquid, incerta tamen, ut solet, lux speciem
omnium multiplicem intuenti reddens, tum quoque frustrata
Romanos, multo maiorem iis, quam erat, hostium aciem osten-
5 dit. qua territi utriusque stationis milites ingenti tumultu cum
in castra confugissent, haud paulo ibi plus, quam quod secum
6 ipsi adtulerant, terroris fecerunt. nam neque dicere, quid fugis-
sent, nec percunctantibus reddere responsum poterant; et eia-,
mor in portis, ut ubi nulla esset statio, quae sustineret impetum,
audiebatur; et concursatio in obscuro incidentium aliorum in
7 alios incertum f ecera t, an bostis intra valium esset. una vox
audiebatur ad mare vocantium; id forte temere ab uno exclama-
8 tum totis passim personabat castris. itaque primo velut iussi
id facere pauci, armati alti, maior pars inermes, ad mare decur-
rant, dein plures, postremo prope omnes, et ipse consul, cum
frustra revocare fugientes conatus nec imperio nec auctoritate
9 nec precibus ad extremum valuisset. unus remansit M. Licinius
Strabo, tribunus militum tertiae legionis, cum tribus signis ab
legione sua relictus. bunc in vacua catra impetu facto Histri, q
cum alius armatus iis nemo obviam issef, in praetorio instruen- j
10 tem atque adhortantem suos obpresserunt. proelium atrocius
quam prò paucitate'resistentium fuit, nec ante finitum est, quam
tribunus militum quique circa eum constiterant interfecti sunt
11 praetorio deiecto, direptisjwe quae ibi fuerunt, ad quaestorium,
perlucens - incerta , vgl. 22, 4, 4;
24, 21, 7: iam obscura luce. - ali-
quid, einigermassen, 21, 12, 4; 37,
26, 4. — intuenti, 33, 47, 7 : quae-
rentibus; 31, 42, 8.
5-10. quam quod, vgl. 26, 9, 6.
— concurs., wie 4, 6, 10: concur-
sare in foro, anders 31, 35, 6 u. a.
— art, 40, 14, 7. — vox - vocant,
vgl. 3, 54, 10 u. 26, 32, 6; 35, 24,
3. — forte tem., 39, 15, 11. — olii
oder quidam oder ein ahnlicber Be-
griff scheint auagefallen zu sein , s.
31, 37, 2; 37, 20, 5 u. a., Madvig
will armati tilgen, vgl. e. 3, 4. —
precibus, vgl. Tac. Ann. 1, 66. —
Strabo, sonst baben die Licinier den
Zanamen Stolo, s. 6, 34, 5, wie auch
an a. St. verm. wird. — signis, Ma-
nipeln. — ab leg. sua kann nicht
partitiv genommen werden , wie ab
sicb niebt leiebt fiodet, vgl. Caes.
B. G. 2, 25, 1; Curt. 4, 52, 3; auch
kann es nicht passend mit relictus
(verlassen, im Stich gelassen) ver-
bunden werden, da die dritte Legion
anders verwendet ist. Wenn daher
nicht eine Unacbtsamkeit L.'s vor-
liegt, so ist entweder die Zani ter-
tiae oder die Prapos. verschrieben
und de od. e zu lesen. — obviam
Ì8s. , man hat ob. esset verm., aber
dann ware obvius za erwarten. —
nec ante- quam, s. 42, 26, 9.
11-13. praetor., die Histrier
sind durch die porta praetoria ein-
gebrochen und k ornine n auf dem
Wege, der von dieser durch die
Mitte des Lagers fdhrt, auf die prin-
cipia, dann an das hinter diesen lie-
gende Feldherrnzelt. V In dem La-
ger fùr zwei Legionen war hinter
a. Ch. 178.
LIBER XXXXI. CAP. 2. 3.
219
forum quintanamque hostes pervenerunt. ibi cum omnium 12
rerum paratam expositamque copiam et stratos lectos in quae-
storio invenissent, regulus accubans epulari coepit. mox idem 13
ceteri omnes, armorum hostiumque obliti, faciunt et, ut qui-
bus insuetus liberalior victus esset, avidius vino ciboque cor-
pora onerant.
Nequaquam eadem est tum rei forma apud Romanos; 3
terra mari trepidatur; nautici tabernacula detendunt commea-
tumque in litore expositum in naves rapiunt, milites in scapbas 2
et mare territi ruunt, nautae metu, ne compleantur navigia, alii
turbae obsistunt, alii ab litore naves in altum expellunt. inde 3
certamen, mox etiam pugna cum vulneribus et caede in vteem
militum nautarumque oritur, donec iussu consulis procul a terra
classis submota est. secernere inde inermes ab armatis coepit.
vix mille ducenti ex tanta multitudine, qui arma baberent, per* 4
pauci equites, qui equos secum eduxissent, inventi sunt; cetera
deformis turba velut lixarum calonumque, praeda vere futura,
si belli bostes meminissent. tunc demum nuntius missus ad 5
dem Feldherrnzelt das forum, wel-
ches etwa bis an die via quintana
reichte, zwischen dieser und der
porta decumana das quaestorium
(in dem grossen Lager war das
praetor., quaestorium u. forum
zwischen der porta praetor. nod
dea principia), vgl. Paul. Diac. p.
256: quintana appellatur (via) in
castris post praetorium, ubi rerum
utensiUum forum sit; dass nichtder
auch forum genannte Raum der
principia vor dem Feldherrnzelt
gemeint seia kann, zeigt der Zu-
sammenhang, vgl. 40, 27, 7 ; 10, 32,
9; 34, 47, 3; Marq. 3, 2, 320; L.
hat also die Anfeinanderfolge der
Localitaten nicht geoau bezeichnet,
sonst batte er das quaestorium zu-
letzt genannt, wahrscheinlich weil
sich an forum quvnt das Folg. : ibi
- copiam passender anschloss, wah-
rena das, was im quaestorium
vorgebt: et stratos etc. einen an-
gemessenen Uebergang znm Folg.
bildet; eine aholiche Ungeoauigkeit
s. 22, 5, 7 : per principes hastatos-
que et triarios und bei Polyb. 6,
32 extr.: trjv ó* àyoqàv xaì tò
Tct/uieiov x<à tò atowri\yiov pt-
ctov rid-éaai, rcSv Svolv orr^aro-
nédotv ; scbwerlicb ist dàherforum
zu tilgen, oàer forum quaestorium,
welcbes sich sonst nicht findet, zu
verbinden, s. Marq. 319. Der Zu-
satz omnium rerum etc. besonders
stratos lectos zeigt, wie wenig
streng die Disciplin in dem Heere
war, s. 39, 1 ; 42, 58, 4. —•'liberal,
v., vgl. 23, 46, 6 ; liberalior miUtìa.
3. terra m. 9 21, 28, 2. — lab.
det. y Caes. B. C. 3, 85, 3: tigno
profectionis dato taternaculisque
detensis. — metu, ne, 35, 30, 3;
zur Situation 37, 29, 4f. — inde-
mox, vgl. 40, 48, 6. — in vicem wie
6, 24, 7 ; vgl. inter vos 40, 8, 8; 21,
39, 9; uoten e. 11, 5: gegenseitige.
— mille due., s. e. 2, 8, so viele, wie
die hastaii od. principes einer Le-
gion. — vere, vgl. 25, 33, 6: exem-
pia vere prò documenta haberent;
39, 37, 9; 40, 46, 9; es wird dafur
fere und certe vermutbet.
5-7. tunc dem., s. 22, 59, 5, ge-
wohnlich tum demum. — missus
ist schwerlich von L. hier ausge-
lassen worden, da es sonst an ahn-
220
LIBERXXXXI. CAP. 3.4.
a. a. 576.
tertiam legi'onem revocandam et Gallorum praesidium, et simul
ex omnibus locis ad castra recipienda demendamque ignominiam
6 rediri coeptum est. tribuni militum tertiae legionis pabulum
lignaque proicere iubent, centurionibus imperant, ut graviores
aetate milites binos in ea iumenta, ex quibus onera deiecta erant,
inponant, equites ut singulos e iuvenibus pedites secum in equos
7 tollant: egregiam gloriam legionis fore, si castra metu secunda-
norum amissa sua virtute recipiani et recipi facile esse, si in
praeda occupati barbari subito obprimantur; sicut ceperint,
8 posse capi, summa militum alacritate adhortatio audita est.
ferunt citati signa, nec signiferos armati morantur. priores ta-
men consul copiaeque, quae a mari reducebantur, ad valium ac-
9 cesserunt. L. Àtius tribunus primus secundae legionis non hor-
10 tabatur modo milites, sed docebat etiam, si victores Histri, quibus
armis cepissent castra, iisdem capta retinere in animo haberent,
primum exutum castris hostem ad mare persecuturos fuisse,
deinde stationes certe prò vallo habituros: vino somnoque veri
4 simile esse mersos iacere. Sub haec A. Baeculonium signi-
lichen Stelien von ihm gesetzt wird,
wenn auch hier uod da das Verbum
der Bewegang fehlt, s, Cic. Att. 9,
1,3: Arpinum volebamus; Sali. I,
100, 1 : Marius, uti coeperat, in hi-
berna; Tac. Ann. 4, 57 a. a., vgl.
L. 44, 24, 1. — GaUor., e. 1, 8. —
ex omn. /., es sind die drei genann-
ten, ». e. 1, 5. — proioere n. die pa-
bulatores und Ugnatores , zu deren
Schutze die Legion anfgestellt war,
deshalb ist nicht tribuni milites za
lesen. — gravior. aet., s. 2, 19, 6;
es ist wol an die Veteranen der
spateren Zeit gedacht; obgleich
anch damals schon Einzelne aus dem
Kriege fast ein Handwerk machten,
s. 42, 34. Die ganze Scene scheint
von dem Annalisten , dem L. folgt,
ansgeschmiickt zn sein. — equites
ut, dazu gehb'rt ner imperant, —
seeundan., gewohnlich erbàlt ein
Gonsal niebt nacb ibren Nummern
anfeinander folgende Legionen, son-
dern die 1 n. 3; 2 u. 4 usw. < — re-
cipi fac. esse, s. 1, 12, 9: eo pelli
facilius erat; 22, 8, 5: non facile
erat — litteras mitti; 25, 37, 18;
Cic. Or. 2, 58, 236: quas (res) or-
gumentis diluì non facile est;
Madvig will recipi u. esse tilgen. —
occupati mit in verbnnden, s. 42,
29, 6; 34, 6, 15. — sicut etc, durcb
einen raschen Ueberfall; da sicb
der Gedanke anf die Histrier, nicht,
wie recipi, anf das Lager bezieht,
so scheint er nicht uberfliissig.
8-10. ferunt n. die signiferi,
wie das Folg. zeigt; znr Sacbe vgl.
3, 27, 8. — cons. cop. durcb e. 4,
2ff. beschrankt. — Atius, Verg.
Aen. 5, 568: alter Atys, genus unde
Atti duxere Latini, Sueton. Aug. 4.
trib, primus, Polyb. 6, 19: xovg
fiìv nQWTovg xaraataé-évrag tót-
raqag (/iXiag^oi/s) €Ìg rò nq&tov
xaìov/uevov atgarónsSov ìvttr
fjLav, rovg <T é^rjg rqeZg dg rò Sev-
TtQov; von den drei zuletzt genann-
ten ware an u. St., da von der
2. Legion die Rede ist, der erste
gemeint, wie primus praetor, trib.
pi., Cic. Sest. 3, 6, der un ter meh-
reren zuerst gewahlte genannt
wird ; oder es ist iiberhanpt der er-
ste, angesehenste Trib. der Legion,
vgl. Marq. 3, 2, 287. — mersos,
vgl. 9, 18, 1 : merso secundis rebus.
a. Ch. 178.
UBER XXXXL CAP. 4
221
ferum suum, notae fortitudinis virum, inferre signum iussit.
ille, si unum se sequerentur, quo celerius fìeret, facturum dixit, £
conisusqtie cuoi trans valium signum traiecisset, primus omnium
portam intravit. et parte alia T. et C. Aelii tribuni militum ter- 3
tiae legionis cum equitatu adveniuni confestim et quos binos
oneraria in iumenta inposuerant secuti et consul cum toto
agmine. at Histrorum pauci, qui modico vino usi erant, memo- 4
res fuerant fugae, aliis somno mors continuata est, integraque
sua omnia Romani, praeterquam quod vini cibique absumptum x
erat, recéperunt. aegri quoque milite6, qui in castris relieti fue- 5
rant, postquam intra valium suos senserunt, armis arreptis cae-
dem ingentem fecerunt. ante omnes insignis opera fuit C. Po- 6
pillii equitis, Sabello cognomen erat. is pede saucio relictus
longe plurimos hostium occidit. ad octo milia Histrorum sunt 7
caeda, captus nemo, quia ira et indignatio inmemores praedae
fecit. rex tamen Histrorum temulentus ex convivio raptim a
4. 1-3. sub haec, 27, 15, 8. —
suum ist nicht klar, da der Tribnn,
der wol die ganze Legion comman-
dirte, s. e. 5, 8, keinen besonderen
Fahnentrager hat, sonderò jeder
Manipel • den seinen , suus auch
schwerlich bedeaten kann : dea ibm
wertheo , von ibm geschatzten , vgl.
38, 43, 13; 6, 17, 3; vgl. 27, 14, 8:
Flatus tribunus mil. signo arrepto
primi hastdti manipulum eius se-
qui se iussit; viell. hat der Ge-
wSbrsmann L.'s an dea Fahnentra-
ger der Legion in spaterer Zeit, s.
26, 48, 12, gedacht, der aber zu-
nacbst onmitteJbar un ter dem pri-
mipilus stand, s. Tac. H. 3, 22 ; Val.
Max. 1, 6, 11; Marq. 3, 2, 264. —
si unum ist wabrscheinlich nicht
richtig, man erwartet si modo oder
si intuente* ; Gron. verm. ille unum,
si se ; Andere signum si. — cele-
rius, als wenn er nur die Fahne
vorantriige; das Object \on factu-
rum quo ce/, ist nicht das signum
inferro, sondern der in dieser Auf-
fordernng liegende Befebl in das
Lager einzuriicken ; doch ist viell.
id vor fieret einzasetzen. — coni-
susq., und sofort usw., vgl. 36,28,6;
7, 16, 5. Die ganze Scene erscheint
an a. St. als eine blosse Ansschmii-
ckung, s. 34, 46, 12: rem in asperis
proeliis (ancb bei Bestiirmangen, s.
25, 14, 7) saepe tentatavi, signa
adempia signiferis iti hostis iece-
runt, vgl. 3, 70, 10; 6, 8, 3 u. a.;
ira vorliegendèn Falle ist kein
Kampf zu erwarten, kein Feind za
seben, das Thor steht offen; er batte
auch mit der Fahne eintreten kon-
neti: primus - intravit, vgl. 40, 40,
6ff.; anders wtirde es sich verhal-
ten, wenn die Stelle aus Ennias bei
Macrobius 6, 3, 3 hierher gehòrte, da
diese einen heftigén Kampf voraus-
setzt; docb ist za bezweifeln, dass
dort die Einnahme des histrischen
Lagers gemeint ist. — parte al., s.
40,8, 12; 24,14,1; 37, 18, 5. -
et cons,, e» 3, 8.
4-8. vino usi, eine Verbesserang
Heerwagens statt vinosi, was = vini
cupidi an a. St. niebt passt. — fue-
rant: vor dem Anrùcken der Fein-
de; iiber die beiden Plusquaraprff.
s. 40, 5, 10. — contin. est, s. 2, 54,
2 : paci continuatur discordia, vgl. 1,
44, 4. — aegri etc, vgl. 10, 20, 12.
— Sab. - erat, vgl. 3, 65, 4 u. a.
— longe pìur., vgl. 29, 28, 8 ; 8, 13,
16: firmissùnum longe, — rex, s.
222
LIBER XXXXI. CAP. 4. 5.
a. u. 576.
8 suis in equum inpositus fugit. ex victoribus ducenti triginta
septem miiites perierunt, plures in matutina fuga quam in reci-
piendis castris.
5 Forte ita evenit, ut Cn. et L. Gavillii Novelli, Aquileien-
ses , cura commeatu venientes , ignari prope in capta castra ab
2 Histris inciderent. ii cura Aquileiam relictis inpedimentis refu-
gissent, omnia terrore ac tumultu non Àquileiae modo, sed Ro-
3 mae quoque post paucos dies impleverunt; quo non capta tan-
tum castra ab hostibus nec fuga, quae vera erant, sed perditas
4 res deletumque exercitum omnem adlatum est. itaque quod in
tumultu fieri solet, dilectus extra ordinem non in urbe tantum,
sed tota Italia indicti. duae legiones civium Romanorum con-
scriptae et decem milia peditum cum equitibus quingentis sociis
5 nominis Latini imperata. M. Iunius consul transire in Galliam
et ab civitatibus provinciae eius quantum quaeque posset militum
6 exigere iussus. simul decretum, ut Ti. Claudius praetor militi-
bus legionis quartae et socium Latini nominis quinque milibus,
equitum ducentis quinquagintaPisas ut convenirent edicereteam-
c. 11, 1: regulus ipse deputo, vgl.
37, 25, 9; Fior. 1. 1.: ipse rex Ae-
pulo equo imposìtus, cum subinde
crapula et capitis errore lapsaret
etc.
5* 1-3. Gavill.y auf Inschriften
Gavilius, Gavilia, s. Inscrptt. n. 1321
-24. — Novelli nach Nieb. R. G. 2,
293 Zuname der Gavillier ; Gron.
betrachtet es als Adjectiv und zieht
es zu Aquileiens.: Mitglieder der
neuen Colonie Aq., vgl. 40, 34, 2;
2, 39, 3 : novella - oppida , wo je-
doch die Bedeatung: neu, vor Kur-
zem genommeo nàher liegt. —
ignari, das Object ergiebt sich ans
dem Zusammenhange, vgl. 40, 57,
1. — inpedim., auf denen sie Zu-
fahr gebracht batteri. — Romae,
dass sie selbst ti a eh R. geeilt seien
anzunehmen ist nicht nothig; von
Aquileia aus verbreitete sicb das
Gerucbt schnell dahin (adlatum est) ;
sie aber waren die Veranlassung
dazu. — nec fuga, dass das Heer
gefloben sei; deserta zuzusetzea
scheint nicht nothig, da die Steige-
rung deletumq. exerc. eher auch
die Flucht des Heeres als das Ver-
lassen des Lagers erwarteo lasst,
vgl. 22, 54, 7. Zu nec kann wieder
solum gedacbt werden, 39, 41, 2,
vgl. 42, 29, 1 ; nicht nec - sed wie
38, 22, 9. — vera, Beides, vgl. 7,
15, 3.
4-8. tumultu, s. 40, 26, 6; 32,
26, 11. — extra ord., nicht in der
gevvohnlicben Weise und Zeit, eine
exiraordinaria coniuraHo, Marq. 3,
2, 293. — sed tota, s. 39, 14, 7, es
ist auch an die ausser der Stadt
wohnendeu Biirger, aber zunachst
an die socii zu denken ; nach" dem
Folg. wird jedoch kein bedeutendes
Heer aufgestellt. — civ. Rom., 40,
18, 6. — decem m., vgl. 40, 36, 6.
— Iunius, er batte nach § 9 Ligu-
rien zur Provinz. — quant. quaeq.,
s. 34, 56, 6; 29, 37, 7; aus exigere
kann zu posset etwa dare gedacbt
werden; auch die e. 1, 8 erwahnten
Truppen sind wol hier ausgeboben.
— Claud. ist praeter peregrinus. —
Pùas, e. 10, 11; 40, 26, 6, gewbhn-
licher ist dìem ad conveniendum crf*-
a. Ch. 178.
L1BER XXXXI. CAP. 5. 6.
223
que provinciam, dum consul inde abesset, tutaretur, M. Titinius 7
praetor legionem prìmam , parem numerum sociorum peditum
equitumque, Ariminum convenire iuberet. Nero paludatus Pisas 8
in provinciam est profectus ; Titinius C. Cassio tribuno militum
Ariminum, qui praeesset legioni, misso dilectum Romae habuit.
M.Iunius consul ex Liguribus in provinciam Galliam transgressus, 9
auxiliis protinus per civitates Galliae militibusque coloniis im-
peratis,Aquileiampervenit. ibicertiorfactusexerrìtumincolumem 10
esse, scriptis litteris Romam, ne tumultuarentur, ipse remissis
auxiliis, quae Gallis impera verat, ackcollegam est profectus.
Romae magna ex necopinato laetitia fuit; dilectus omissus est, il
exauctorati, qui sacramento dixerant, et exercitus, qui Arimini
pestilentia adfectus erat, domum dimissus. Histri magnis copiis 12
cum castra haud procul consulis castris haberent, postquam
alterum consulem cum exercitu novo advenisse audierunt, passim
in civitates dilapsi sunt. consules Aquileiam in hiberna legiones
reduxerunt.
Sedato tandem Histrico tumultu sanatus consultum factum 6
est, ut consules inter se compararent, uter eorum ad comitia
habenda Romam rediret. cum absentem Manlium tribuni plebis 2
Licinius Nerva et C. Papirius Turdus in contionibus lacerarent
cere, s. zn 22, 11, 3. Es wird bier
die 1. o. 4. Legion erwahnt, iiber-
einstimmend mit e. 3, 5 ; doch solite
man diese Legionen un ter dem
Commando des lonius erwarteo,
dessen Heer nicht angegeben ist. —
Titinius ist naefa e. 6, 4 praetor ur-
banus. — parem wie § 6. — trib.
mil., s. 40, 41, 8; er commandirt
die Legion als Legat des Prators,
der als praetor urb. nicht selbst
das Commando iiberuiinmt, s. za 22,
57, 8; 7, 25, 12; 32, 26, 8. — di-
teti, etc., 39, 20, 4.
9-12. protinus, s. 40,. 26, 6. —
ciuitat, die gallischen Staaten, wel-
che man bat besteben lassen, s.
Mommsen 1, 662. — milit., als so-
di, im Gegensatze zu den auxiUa.
— colon., Placentia, Cremona, Man-
tua usw. — ex necop., s. 4, 27, 8 :
ex inopinato', Cic. N. D. 2, 48, 123.
— exauct, 40, 40, 15. — sacrarti,
dix., 40, 26, 7. — et ex., 29, 4, 6. —
quiArim. etc, der Gedaoke ist kurz
aasgedriickt: das Heer, welches za
Ar. stand, litt an der daselbst herr-
schenden Krankheit; dteVerbindang
exercitus Arimini scheint gemieden
zu sein, s. 23, 32, 1; 36, 15, 1. —
magnis cop,, concessiv za uehmen
and desbalb viell. durch die unge-
wobnliche Stellnng hervorgehoben.
6. Verbandlungen in Rom. Po-
lyb. 26, 7.
1-3. uter etc., 39, 32, 5. — Li-
cinius, in der Hs. scheint A. davor
sich niebt gefunden za haben, and
da L. aucb sonst wenn er zwei
Manner nennt bisweilen nur den
Vornamen des einen setzt, s. e. 15,
4; 40, 16, 10; 4, 17, 10; 22,40,6;
ib. 39, 17; 26, 5, 8 u. a., in dieser
Zeit aber ein A. and ein oder
mehrere C. Licinius Nerva er-
wàhnt werden, s. 42, 35, 7; 44,
18, 1;45, 3, 1; ib. 16, 3; 26, 2, so
ist es bedenklich an a. St. A. zuzu-
setzen. — lacerar., 43, 4, 6, zu 34,
41, 5; wahrscheinlich hat Cato bei
224
LIBERXXXXL GAP. 6.
a. u. 576.
rogationemque promulgarent, ne Manlius post idus Martias —
prorogatae nairique consulibus iam in annum provinciae erant —
imperium retineret, uti causam extemplo dicere, cum abisset
3 magistratu, posset, huic rogationi Q. Aelius collega intercessit
magnisque contentionibus obtinuit;, ne perferretur.
4 Per eos dies Ti. Sempronius Gracchus et L. Postumius
Àlbinus ex Hispania Romam cum revertissent, senatus iis a M.
Titinio praetore datus in aede Bellonae ad disserendas res, quas
gossissent, postulandosque honores meritos * ut diis inmor-
talibus haberetur honos.
5 Eodem tempore et in Sardinia magnum tumultum esse literis
T. Aebutii praetoris cognitum est, quas fìlius eius ad senatum
6 adtulerat Ilienses adiunctis Balarorum auxiliis pacatam provin-
dieser oder der e. 7 hezeichneten
Gelegenheit (e. lOwarwenigerZeit
dazu) die Rede de re Histriae mili-
tari, s. Paul. Diac. 243, gehalten, vgl.
Lange 2, 245. — proroga da hinzu-
gesetzt wird m annuiti y nicht wie
e. 14, 11; 40, 36, 7: in tempus, so
sieht man nicht, wie der Consol
Claudios diese Provinz erbalten oder
nehmen kann, s. e. 11, 1. Die Tri-
bonen konnten tibrigens Einsprache
thnn, da das Volk uber die Proro-
gation batte befragt werden miis-
sen, s. 32, 28, 8, Lange 2, 594;
599; vgl. Sali. I. 73, 7. — causam
die, siefa verantworten, angeklagt
werden. — Ael., viell. der e. 21, 9
erwàhnte, vgl. e. 1, 7.
4. Gracch. etc., s. Nitzsch die
Graccb. 143 f. — Titin., dem Stadt-
prator, weil die Coosuin abwesend
sind. — disserendas, bei L. wird
sonst disserere nicht rait dem Accu-
sa ti v, sondern mit de oder einem
Objectssatze verbnnden, s. e. 13, 6;
23, 25, 5, and Gron. verm. deshalb
edisserendas, g. 34, 52, 3 ; 27, 7, 4,
vgl. 22, 54, 8: edissertando', doch
sagt Cicero N. D. 3, 40, 95: ea dis-
sere; Sali. C. 5, 9; Tac. Ann. 1, 4
u. a. — postul. honores, honores
sagt L. sonst nicht von dem ver-
langten oder gewahrten Triumphe,
und erwahnt den honos diis habitus
in der Regel (etwas verschieden ist
33, 22, 5 : ut non magi* de triumpho
eius quam de honore diis habendo du-
bitali, possif) vor dem Triumphe , 8.
39, 4, 2; 6; 28, 9, 7; 38, 44, 10; ib.
48, 15; 37,59, 1, vgl. 35, 8, 4: sup-
plieationem simul triumphumque
decernerent, ib. § 9; schwerlicVist
jedoch mit Madvig zu lesen poìvu-
landumque, honos meritus ut - ha-
beretur und anzunehmen, dass bei
honos diis hab. zugleichderTriumph
gedacbt werden konne, da sonst
L. wol den Triumph allein ver-
langen lasst, s. 10, 37, 6; 26,
21, 2; 31, 47, 7; ib. 20, 1; 33,
22, 1; 36, 39, 5; 42, 21, 7; 39,
29, 4, nicht aber den honos diis
habendus oder die supplicano; ver-
schieden ist der Fall, wenn diese
unmittelbar nacb einem Siege be-
gebrt oder angeordnet wird, vgl. e.
17,3; 42, 9, 4; 39, 38, 5; 33, 37
9 u. a. ; da auch meritus nicht leiefat
mit honos bei der Bitte um den
Triumph verbunden wird, so ist
wol anzoDehmen, dass die Worte
umgestellt nnd luckenbaft sind, vgl.
6, 42, 12: merito.
5-7. Aebutii, 40, 59, 5 u. zu 39,
55, 8. — IUens. 9 40, 34, 13. — Ba-
laror., Strabo 5, 2, 7 p. 225: Terra-
gni <f' ìaxì tùìv òq€Ì(ùv cd-vrj, Ilà-
garoi, Zoaaivnroi, Balagoi, ùi-
a. CU. 178.
LIBER XXXXI. CAP. 6.
225
ciam ipvaserant, nec eis invalido exercitu et magna parte pesti-
lentia absumpto resisti poterai eadem et Sardorum legati nun- 7
tiabant orantes, ut urbibus saltem — iam enim agros deploratos
esse — opem senatus ferret. haec legatio totumque quod ad
Sardiniam pertinebat ad novos magistratus reiectum est.
Aeque miserabilis legatio Lyciorum , qui crudelitatem Rho- 8
diorum, quibus ab L. Cornelio Scipione attributi erant, quere-
bantur: fuisse se sub dicione Antiochi; eam regiam servitutem 9
conlatam cum praesenti statu praeclaram libertatem visam. non
publice tantum se premi imperio, sed singulos iustum pati ser-
vitium. ipsos coniuges liberosque vexari, in corpus, in tergum io
saeviri, famam, quod indignum sit, maculari dehonestarìque, et
palam res odiosas fieri iuris etiam usurpandi causa, ne prò dubio
habeant nihil inter se' et argento parata mancipia interesse,
motus his senatus litteras Lyciis ad Rhodios dedit, nec Lycios 11
xcaynsg, vgl. Plin. 3, 7, 85. — ma-
gnar*., 40, 34, 13, vgl. 37, 18, 5. —
— Sardor., im Gegensatze zu den
Bergvoikern. — deplor. stàrker als
depopulatos, 3, 38, 2: deploraturU-
bertas; 26, 12, 4 u. a. — totumq.
etc. wie id quod pertinet;. totum
als Subst., s. Gic. Q. fr. 3, 1, 1 : to-
tum in eo est; Att. 5, 20, 7.
8-9. crudel. quer , 38, 14, 9,
vgl. 42, 14, 8. — adtrib.y 37, 56,
5: Lycii Rhodiis dati; 38, 39, 13:
Rhodiis - Lyeia et Caria datae ; an
u. St. wird wegen des Folg. der
weniger bestimmte Ausdruck: an-
weisen zum Gebrauche, nicht zum
Besitze, s. 40, 51, 2; ib. 46, 16, an-
gewendet: Polyb., welcher 23, 3:
nQoaéyufxav tv dwQeà sagt um
das Verhàltniss der Lykier zu be-
zeichnen, fugt hinzu, sie waren in der
Meinung gewesen, dass sie den Rho-
diern als Gleichgestellte iibergeben
seien, hatten ein Biindniss mit den-
selben schliessen wollen, waren
aber abgewiesen und als Untertba-
nen bebandelt worden. — sub di-
don., s. 42, 5, 3; 38, 38, 10 u. a.
— eam reg. s., vgl. zur Situation
29, 17, 8ff. — publice nach Duker
st. des hd. publico, weil singulos
folgt; haufiger steben sich publice
Tit. Lìt. IX.
u. prwatim gegennber, 22, 22, 13.
— iustum, vollstandig, wie iustum
proeliurn, iusti miUtes , 24, 14, 4 u.
a., s. 42, 8, 6.
10. ipsos, d. Hs. bat iustos, wes-
balb Anderniuxta se, s. 24, 37, 4;
9, 13, 9 u. a., lesen, vgl. 43, 7, 11:
inter se coniuges liberosque suos;
29, 17, 20; 21, 13, 9u. a.; auf ipsos
wiirde sich mehr in corp., in terg.,
famam dagegen auf coniug. liber.
beziehen. — tergum etc, s. 2,29,12:
ius de tergo vitaque sua; ib. 35;
1 ; 3, 37, 8: ne tergo quidem absti-
nebatur; virgis caedi, alii securi
subici. — et p., 8. e. 5, 1 1 ; 39, 25, 3.
— iur. et. usurp. e: aucb (nur)um
ìhr Recbt geltend zu machen, um zu
zeigen, dass sie das Recbt haben so
zu verfahren, e. 23, 14; 8, 4, 10; 3,
71, 7: cuius agri ius numquam u-
surpavissent. — argento par., 27,
51, 10; Sali. I. 31, 11: servi aere
parati; Poi. 26, 7 nur: TÌjv'PoManr
fiaQVTTjTa.
11-12. Uteras ded., Poi. 1. 1. : xal
réXoc eie tovto ijyctyov (oi Av-
xioi) xìf\v GvyxkijTov, diare néftrpai
nqsapsvxàg iìg trjv'PóàovTovs
àia<ftt(prj(ToVTtts, ori xwv v7io(ivr\-
fjLttxiafiwv àvaXrjtpd évtoov wv oi
déxa noéc/ìeie lnoii\owvro xarà
15
226
LIBER XXXXI. CAP. 6. 7.
a. a. 576.
Rbodiis nec ullos alii cuiquam, qui nati liberi sint, in servitutem
12 dari piacere; Lycios ita sub Rhodiorum simul imperio et tutela
esse, ut in dicione populi Romani civitates sociae sint.
7 Triumphi deinde ex Hispania duo continui acti. prior Sera-
2 pronius Gracchus de Celtiberis sociisque eorum, postero die L.
Postumius de Lusitanis aliisque eiusdem regionis Hispanis trium-
phavit. quadraginta milia pondo argenti Ti. Gracchus transtulit, vi-
3 ginti milia Àlbinus. militibus denarios quinos vi cenos, duplex cen-
turioni, triplex equiti ambo diviserunt, sociis tantumdem quantum
Romania.
4 Per eosdem forte dies M. Iunius consul ex Histria comi-
5 tiorum causa Romam venit. eum cum in senatu fatigassent in-
terrogationibus tribuni plebis Papirius et Licinius de iis, quae in
6 Histria essent a età, in contionem quoque produxerunt. ad quae
cum consul se dies non plus undecim in ea provincia fuisse
responderet, quae se absente acta essent, se quoque, ut illos,
7 fama comperta habere, exsequebantur deinde quaerentes, quid
rrjv lAaiav - evgrjVTai ^ivxioi <f«-
òpfiivoi 'Poóioig ovx èv dwQea (s.
zu § 8), tò oh nlstov ég (ptloi xaì
ov[u,(j,tx%oi. — alti cuiquam, nicht
alicuiquamj was nicht lateinisch ist,
s. zu Cic. Sest. 29, 63 ; es war, wie
sonst bisweile'n, ali st. afògeschrie-
ben; iiber die Nebeneinanderstel-
lung von quisquam u. ullus s. 34,
35, 9; 35, 38, 10. — sub imp. et
tut, sie sollen zwar abhangig von
den Rh. seio, aber nur insoweit,
dass sie nicht ihreSclaven, sonderò
ihrem Schutze empfoblen sind, ein
der ìnvxqonr] ahnlicbes Verhaltniss.
— in die. - sociae soli wol nur be-
deuteo: uoter der Oberherrlicbkeit
der Romer stehende, und so mit
denselben verbundete Staaten, wie
21, 60, 3: omnem oram - partirà
renovandis soeietatibus - Romanae
ditionisfecit, 22, 20, 11, vgl. ib. 21,
5; in dicione in strengem Sinne
Stehende konnen als vò'llig uoter-
worfen und recbtlos nicht zugleich
sodi sein, vgl. 9, 20, 8; 32, 33, 8.
Wenn L. den Polyb. bier benutzt
batte, so miisste er (pCloi xaì avfx-
(jLtt%oi in der ob. aog. St. unricbtig
ais Bundesgenossen der Romer
(nicht der Rhodier) genommen ba-
beli, da Poi. 26, 8 sagt: ini t$ ur\
wàaxuv (PùìfAaiovs) Iv àcoqsq o€-
oóa&cci rovg Avxtovg aviolg, cella
xarà avfifÀa%£av; allein wahr-
scheinJich hat er den Abschnitt wie
das Vorhergeh. u. Folg. einem An-
nalisten entlehnt, der die Verhand-
lungen ein Jahr zu friih angesetzt,
Poi. e. 7: perà tù5v vnàrtov Ti-
pegCov xaì Klavòióv - r) Gvyxlri-
rog tyQrnjLàTiOE rolg nagà tcùv
uivxCtav r)xovai ngecf^vralg, die
Ursache der Verstimmung des Se-
nates iiber die Rbodier, s. 42, 12, 3,
so wie den Zweck der Anordnung,
Beides von Poi. erwàhnt, iibergan-
gen, und einen schriftlichen Erlass,
statt wie Poi. eine GesandUcbaft,
angenommen bat, Nissen 240.
7. Triumphe; Verbandlungen
iiber den Krieg in Histrien.
2-3. postero, zu 28, 9, 11. — de
Lusit., 40, 50, 6. — tantumdem,
wie 40, 43, 7, wol sebon mit Be-
ziehung anf das e. 13, 8 Berichtete.
5-8. produxer., 27, 7,4; Cic.
Sest. 14, 33. — fama etc, obgleich
er mit dem Heere des Manlius io
Histrien zusammengetroffen ist, s.
a. Ch. 178.
LIBER XXXXI. CAP. 7. 8.
227
ita non potius A. Manlius Romam venisset, ut rationem redderet
populo Romano, cur ex Gallia provincia, quam sortitus esset, in
Histriam transisset; quando id bellum senatus decrevisset, 8
quando [id bellum] populus Romanus iussisset. at hercule privato
quidem Consilio bellum susceptum esse, sed gestum prudenter
fortiterque. immo utrum susceptum sit nequius an inconsulta» 9
gestum, dici non posse, stationes duas necopinantes ab Histris
oppressas, castra Romana capta, quod peditum, quod equitum
in castris fuerit caesum; ceteros inermes fusosque, ante omnes 10
consulem ipsum, ad mare ac naves fugisse. privatum rationem
redditurum earum rerum esse, quoniam consul noluisset
Comitia deinde habita. consules creati C. Claudius Pulcher 8
Ti. Serapronius Gracchus. et postero die praetores facti P.
Aelius Tubero iterum C. Quinctius Flamininus C. Numisius L.
Mummius Cn. Cornelius Scipio C. Valerius Laevinus. Tuberoni 2
e. 5, 12, will er doch keine genanere
Keontniss von dea Vorgangen ha-
ben. — exseq. - quaerentes, sopst
raebr das Gerundium quaerendo 6,
14, 13; inquirendo 22, 3, 2; scisti-
tondo 25, 29, 10 ; percunctando 9, 3,
11 u. a.; bisweilen persequi quae-
rendo 3, 20, 2. — quid ita, 39, 36,
9; 42, 26, 5. — quando - iussiss.
konnte zwar wie 39, 4, 1 1 geo ora-
meli werden, indess tritt die Bitter-
keit dea Redenden noch scharfer
hervor, wenn der Schnldige selbst
zur Erklàrung aufgefordert wird.
Die Argamentatioo ist wie 38, 45,
5; 10. Uebrigens wird ohne einen
Beschluss von Seiten des Volks der
Krieg fortgefhhrt, s. e. 8, 3, vgl. za
e. 1,1. — id beli. p. R., wahrscbein-
lich ist id bellum aus der vorbergeh.
Zeile wiederholt.
9-10. nequius, seiten, von L.,
wie es scheiot, nar hier gebraucht,
nequiter hat a neh Cicero. — stai,
duas, der Nacbdruck liegt auf duas.
— quod pedit - fuerit, es wird
nach ber fama angenommen , dass
eio grosser Theil des Heeres , a. e.
5, 3, nicht blos die Manipel des Li-
ei oias, e. 2, 9, niedergehauen seien;
deshalb ist aucb, weno man niebt et
eos st. ceteros lesen will , mit Cre-
vier der Aosfall von caesum anzu-
nehmen; ein Zeugma ware sebrbart.
— fusos, 27, 41 , 10 : pecorum modo
toto passim se campo fudisse; 2,
54, 9; Cic. Sest. 42, 91. — • ad mare
a. n., 22, 19, 7.
8-9. Wablen, Provinzen, Pro-
digien, Verhaltnisse der Latiner.
1-3. Claud., 40, 37. Aelius 30,
40, 5. — iterum, 39, 56, 5. L.
Mumm., wol der 38, 54, 5 erwahnte,
niebt der Zerstorer von Corintb,
Lange 2, 300. — Cn. Corn., von
einem Cornelins mit diesem Vorna-
men spriebt Valer. Max. 4, 5, 3:
fortuna praetoriis comitiis Africani
superioris JiUum Cn, Scipionem et
scribam Cicereium in campum de-
duxerat, dann dass Cicereius frir ibn
damala der Priitur, die er erst 580,
s. e. 28, 5, verlangt, entsagt habe,
and halt denselben an d. ang. St. und
3, 4, 1 frir den, welcben L. 41, 27 er-
wabnt and Lucius nennt; auf die-
sen wiirde aucb das passen, was Val.
sagt: ne aut sellavi ponere aut ius
dicere auderet, da L. Cornelius nach
L. praeter peregrinns ist, wahrend
der an a. St. genannte Gallien er-
lost bat; dass aber zwei Soboe des
Africanus iibel beriichtigt gewesen
seien, wird nicht erwahnt. Es ist
15*
228
LIBERXXXXI. CAP. 8.
a. a. 577.
urbana iurisdictio, Quinctio peregrina evenit, Numisio Sicilia,
Mummio Sardinia; sed ea propter belli magnitudinem provincia
3 consularis facta. * Gracchus eam sortitur, Histriam Gaudius.
Scipio et Laevinus Galliam in duas divisam provincias sortiti
4 sunt. idibus Martiis , quo die Sempronius Claudiusque consu-
latum inierunt, mentio tantum de provinciis Sardinia Histriaque
et utriusque bostibus fuit, qui in his provinciis bellum conci -
5 vissent. postero die legati Sardorum , qui ad novos magistratus
dilati erant, et L. Minucius Thermus, qui legatus Manlii consulis
in Histria fuerat, in senatum venit. ab his edoctus est senatus,
quantum belli eae provinciae haberent.
6 Moverunt senatum et legationes socium nominis Latini, quae
daher wahrscheinlich, dass Valer.
4, 5, 3, wie oft, im Vo marne n geirrt
and von den bei L. e. 21, 1 a. 27 ge-
nannten (ein anderer ist 40, 44 er-
wàhnt) gesprochen habe, vgl. Moram-
sen Inscriptt. p. 13, 12. — C. Va-
ler, musate ein gleichnamiger Ver-
waodter oder Brader des e. 17, 6
erwàhnten sein, vgl. 31, 50, 4; es
wird P. Valer, verm. Die Pratoren
in Spanieii bleiben. — consular. pr.,
d. h. es wurde eia Consal dahin ge-
schickt wie 33, 43,5, spater h&t pro-
vincia consularis eine andere Bedeu-
tung, s. Marq. 3, 1, 276 ff. DieVertau-
scbuDg von Provinzen, obgleich sie
darch das Los bestimmt sind, fin de t
auch 35, 20, 9 statt. — Gracch. -
Claud. ist hier sehr auffallend, da
bei der Erwahnang der Senats-
sitzung des folg. Tages e. 9, 1 ; 8
dasselbe erzahlt wird. Docb scheint
das nachfolgende beschrankende
mentio tantum etc, § 4, eher dafiir
zu sprechen , dass L. selbst die Be-
merkung an das erwahnte Sardinia
angekniipft und iiber der Verhand-
lung iiber die Latiner ausser Acht
gelassen habe, als dass sie als Glos-
sem za betrachteo sei. An der Wie-
derholung sortitur - sort. sunt; ea -
eam ist wenigstens ebenso wenig '
Anstoss za nehmen als an vielem
Aehnlicben, s. § 5 : senatus - sena-
tum, vgl. 40, 19, 7 f.; 33, 27, 5 u. a.
— Gaìl.-diws., s.32, 1, 6; 38, 42, 5.
4-5. mentio tant., die Sache kam
nur zar Spracbe, es warde kein Be-
schlass gefasst, nur daraof bezieht
sicb tantum, niebt als ob nichts
weiter in der Senatssitznng, die
nicht besonders bezeiebnet ist, vor-
gekommen wàre, s. 22, 9, 7 ; 32, 28,
1; iiber mentionem f acero 30, 21,
6. — utriusq. - conciv. sind unge-
wohnlich ausgedriickt, and der Re-
lativsatz nach hostibus taatologiscb,
Crevier tilgt deshalb denselben;
docb ist raehr der Ausdrack utrius-
que hostibus auffallend and viell.
nicht richtig oder nach Drakenb.
utriusque za entfernen, vgl. 42, 5,
10.— co»ctv.,29, 1, 19. — dilati, 39,
32, 8; Tac. Ann. 3, 52: negotium
ad principem distulerant Im Folg.
wàre das Fehlen von et sehr hart.
— venit auf das letzte Subject be-
zogen, s. e. 12, 7 ; 3, 30, 1 : iidem
tribuni, eadem lex faciebat, vgl.
e. 18, 16. Dass die Gesandten einge-
fùhrt werden, ist selbstverstandlicb.
6-7. socium nom. Lat., dass
hier, wie 39, 3, 4: ex Latto nur von
den latin. Bundesgenossen , nicht
von alien italischen, s. 40, 19, 6,
die Rede sei, zeigt der Umstand,
dass die Samniter u. Paligaer von
den sociis nom. Lat. getrennt wer-
den, ferner dass diese dariiber kla-
gen, dass ihre Leute nach Fregellae
auswandern, wahrscheinlich, weil
sie selbst niebt das den Latioern
a. Ch. 177.
LIBER XXXXI. CAP. 8.
229
et censores et priores consules fatigaverant, tandem in senatum
introductae. summa querellarum erat, cives suos Romae censos 7
plerosque Romam commigrasse; quod si permittatur, perpaucis
lustris futurum , ut deserta oppida , deserti agri nulium militem
darepossent. Fregellas quoque milia quàttuor familiarum trans- 8
isse ab se Samnites Paelignique querebantur, neque eo minus
aut bos aut illos in dilectu militum dare, genera autem fraudis 9
duo mutandae viritim civitatis inducta erant lex sociis [ac] no-
zustehende Recht haben nach Rom
selbst auszuwandern, wenigstens
lasst sich nicht nachweisen, dass
beiden Volkern damais das ius Latii
vepliehen gewesen sei, s. Veli. 1,
14, 3, Schmid t Krit. Bemerk. za
Liv. 41, 8, S. 8; auch 42, 10, 3 ist
nicht nothwendig auf ital. Bundes-
genossen za bezieheo, s. Kiene
117ff., Voigt das ias naturale 2,
202 f. ; die Benennung sodi neben
dem bestimmteren Ausdruck kana
bei der Wiederholung des Begriffes
nicht auffallen; dass aber die Lati-
ner gewisse Vorrechte hatten, zeigt
25, 3, 16, vgl. 26, 15, 3; s. Momm-
sen 1, 776ff.; Huschke Serv. Tali.
529 f.; Lange 2, 235; 609. Der
Gruod der AaswanderaDg war die
scblechtere Lage der Latiner und
socii nach der Beendigung des puni-
schen and der folg. Kriege, s. 42, 1.
— censor., weil sie im Censas die
Latiner anfnahmen ; consuL, um die
Sache an den Senat za bringen. —
deserta etc, wie 39, 3.
8. Fregellas, eine lat. Colonie, 8,
22; Lange 2, 112; wenn die Ueber-
siedelnden die Absicht hatten von
da als Latiner spater nach Rom za
gehen, so wiirde noch deutlicher sein,
dass die § 6 genannten sodi nicht
Italiker sein konnen. — quoque
scheint anzudeaten, dass ein neuer
Pankt erwahnt werden soli: wie
die Latiner nach Rom, so waren von
ibnen usw. ; wenn derGedaoke statt:
auch ans ihren Staaten waren Viele
ausgewandert, naml. nach Fregellae,
so kurz ausgedriickt werden solite,
wie es geschehen ist, so hatte quo-
que auch bei ab se oder bei Sarrmit.
PaeUgn. nicht ohne Zweideatigkeit
stehen kò'nnen. Schwerlich ist za
erklàren: die Ihrigen wanderten
nach Rom aber auch nach Fregellae
aus , da man nicht sahe , waram die
Samniten, wenn sie gleiches Recht
mit den Latinern hatten, einen Staat
hatten aafsachen sollen, der nicht
besser als sie gestellt war, vgl. 26,
15, 3. — famiHar.) an solche ist
auch § 7 bei cives zu denken. —
quereb.y die Klage scheint eine be-
sondere, die Gesandtschaft zufallig
mit der lat. zasammengetroffen za
sein. — hos - illos kann nicht wohl
auf die so eben als eng verbunden
bezeichneten Samniter u. Pàlign.
bezogen werden, so dass hos - illos
als vom StandpunkteL.'s aus gesagt
betrachtet wiirde ; ebenso hart wiirde
hos auf Samnit Paeligm., illos auf
Fregellani bezogen, iiberdiess un-
richtig sein, da die letzteren in
Folge der Vermehrang der Einwoh-
nerzahl nicht weniger, sonderà
mehr geben miissten ; nach dem Zu-
sammenhange erwartet man nur
neque eo aut se minus aut illos plus
- dare; Gron. verna.: aut minus hos
aut. plus illos etc. — dilectu st. di-
lectum, was nicht passend ware,
nach Duker.
8. viritim, von Einzelnen im Gè-
gensatze za ganzen Staaten, die ihr
Biirgerrecbt mit dem romischen ver-
tauschen. — lex-dabat, L. betrachtet
das Gesetz als ein bestehendes, und
wahrscheinlich grondate es sich auf
den alten Bundesvertrag mit La-
tium und war nach der Auflosung
230
LIBER XXXXL CAP. 8.
a. u. 577.
minis Latini, qui stirpem ex sese domi relinquerent, dabat, ut
cives Romani fierent. .ea lege male utendo alii sociis, alii populo
10 Romano iniuriam faciebant. nam et ne stirpem domi relinque-
rent, ìiberos suos quibusquibus Romanis in eam condicionero, ut
désselben in Kraft geblieben oder
bald nach derselben gegeben, s.
Lange 2, 111 ; 205; 238; 542; we-
nigstens folgt daraas, dass es L. 39,
3 nicht erwahnt, noch nicht, dass es
erst nach 567 a. u. erlassen sei, da
er dort nur dea Andrang der Lati*
ner nach Rom, nicht die Ursache
désselben angegeben faat und iiber-
baupt in solchen Dingen von seinen
Quelle» abhàogt; nocb unwahr-
scheinlicher ist, dass damals ein Ge-
setz erlassen worden sei um den
Eintritt in das rom. Biirgerrecht za
erleichtern, da dieser vielmehr er-
schwert warde, s. Voigt a. a. 0.
204 f.; ebenso wenig làsst sich nach-
weisen, dass es ein blosses Aus-
nahmsgesetz gewesen sei um die in
demselben bezeichneten Latiner
leichter ausweisen za konnen, Marq.
3, 1, 43 f. — *oc. [ae] nom.Lat ware
ganz ungewobnlich ausgedriickt;
Huschke a. a. 0. erganzt hominibus
zu nomini* Lat, was aber sonst
binzngefugt wird, s. Sali. 1. 40, 2:
per komine* nomini* Lat, anderer
Art ist e. 9, 9, wo qui wie in der lex
agr. (Thoria) Inscptt. p. 80, XXI
vorausgeht oder im SG. de Bacch.
6: ne qui* - ceivis Romanu* neve
nominus Latini; L. selbst braacht
die Formel in dieser Weise sonst
eben so wenig als sodi ab oder e
nomine L., s. 22, 38, 1; 40, 36, 9,
sehr oft aber die 22, 50, 6 angege-
beaen Verbindungen ; daher ist ac
an u. St. wol zu entfernen. — stir-
pem, mànnliche Nachkommen als
Stammhalter, so dass die Zahl der
Familien sich nicht verringerte. —
ex sese, leibliche, nicht Adoptiv-
sohne, Sali. 1. 5, 7. — - dabat ge-
stattete. — Civita*, es ist die Civita*
optimo iure, nicht die sine suffragio,
welche sie suchen. — fierent, durch
den Census. — sodi*, s. § 6.
10-11. nam et entspricht im
Folg. et quibus, jenes erklart, wie
sie den Bundesgenossen Unrecht
tbaten. — quibus quib., die unge-
wohnliehe Form, vgl. zu 27, 28, 2 ;
42, 57, 12>: ubiubi, kann L. aus sei-
ner Quelle beibehalten haben, 8.
Gic. Att. 16, 8, 1 quiqui, sonst làge,
da der Plural von quisquis sich
ausserdem nicht leicht findet, qui-
busvis nahe, auch quibusquibus be-
deutet: irgend einem, wer es auch
sei ; dass es Libertinen, die Latiner
nur verarmte Lente gewesen seien,
liegt nicht darin, Lange 2, 238, es
kam nur darauf an, dass sich ein
rom. Burger fand, der sich zu dem
Geschàfte hergeben wollte. — in
eam cond.: auf- hin, 29, 12, 14:
in ea* condiciones, vgl. 21, 43, 7;
27, 27, 3. Der Latiner giebt seinen
Sohn nach dem ius commercii der
Latiner mit Rom an einen rom. Bur-
ger in die causa mancipii, aber mit
einem Nebenvertrag (pactum fidu-
ciae) dass der Romer denselbeo,
wenn es der mancipio dans fordere,
manumittire. Dieser Scbeinkauf
wird geschlossén, so lange der La-
tiner noch in seinem Staate ist,
denn bàtte erdenselben geschlossén,
nachdem er bereits rom. Burger ge-
worden war, so ware es nicht mebr
imago iuris gewesen; er natte
iiberbaupt den Kauf als civis Rom.
nicht in dieser Art abschltessen
konnen, da er dann den Sohn , der
in der lat. Stadt zuruckblieb, wie
es das Gesetz forderte, als einen
civis Latinus, als peregrinu*, Bur-
ger eines anderen Staates nicht
mehr in seioer Gewalt {in manu)
gehabt batte, ibn also auch nicht
batte mancipio dare konnen. Solite
dieser nach der Freilassung auch
a. Oh. 177.
LIBER XXXXI. GAP. 8.
231
manumitterentur, mancipio dabant, libertinique cives essent; et
quibus stirpes deesset, quam relinquerent, ut cives Romani
fierent, * * postea his quoque imaginibus iuris spretis, prò- 11
miscue sine lege, sine stirpe in civitatem Romanam per migra-
tionem et censum transibant. haec ne postea fierent, petebant 12
legati, et ut redire ip civitates iuberent socios; deinde, ut lege
caverent, ne quis quem civitatis mutandae causa suum faceret
rom. Bìirger werden, so musste eia
romischer Bìirger dazwischen tre-
teo, der denselhen kaufte und dann
frm Hess, so dass er Ubertinus civis
-wurde ; dass der Sofan dem Romer
sogleich folgte, war nicht nothwen-
dig, der Vater konnte iho, so lange
er io demlat. Staate blieb, bei sich
bebalten. Vor wem und nach wel-
chem Rechte, ob dem ius civile Rom.
oder dem des lat. Staates der Han-
del geschlossen wurde, ist oicht za
erkennen, s. Voigt 207. — tiberti-
niq., daraus folgt nicht, dass auch
der Manumittirende ein Libertine
gewesen sei. — et quibus etc, die
zweite Art des Betrags, wodurch
das ex tèse umgaogen wird. Da es
vorher alti - aiti beisst, und mit
postea ein neues Moment eingefòbrt
wird, so scheint L. in diesem Satze
die bezeichnen zu wollen, welche
durch den Betrug dem rom. Volke
Un re eh t tbaten, weshalb Huschke
anniromt, die Romer hatten nnr die
EinwanderoDg von Familienvatern
mit ihren Familien gewiinscht, nicht
die von caelibes; durch die Anhàu-
fung solcher caelibes in Rom ware
dem rom. Volke Unrecht geschehen.
Doch ist zu bezweifeln, dass das
Gesetz diesen speciellen Punkt in
Rucksicht auf Rom bezweckt habe,
da es zunachst die sodi schiitzen
solite, denen durch diese imago iu-
ris Scbaden zugefugt, eine andere
Familie ihrer stirps beraubt wurde.
Ausserdem ist die Stelle lucken-
baft, so dass L.'s Ansicbt nicht
sieher erkannt werden kann. —
s'irpes ware eine Nebenform von
stirps, s. 1, 1, 11, wie aedes, con-
valle* u. a., doch ist auch eine Ver-
schreibung moglich. — ut cives fie-
rent - postea, die Lucke wird von
Voigt civ. fierent, adoptabant; von
Scbmidt relinquerent, ut reliquisse
viderentur fitto adoptato, cives R.
fiebant etc, von Andern anders er-
ganzt; Huschke verm. ut caelibes
(od. caelibes cives) Romani/., vgl.
zur SacheTae. Ann. 15, 19. — ùnag.
tur., Trugbilder, Vorspiegelungen
eines rechtliehen Verfahrens, § 9:
genera fraudis. — promiscue, ohne
Unterschied, im Folg. naher be-
stimmt. — sine lege, ohne dasselbe
zu beachten. — per mig. et cens.
gehort zusammen: Mosse Ueber-
siedlung und Aufnabme durch den
Consul.
12. haec, Alles, was bisber als
unrecht erwahnt ist; die zweite
Forderung ist et ut redire - socios,
die dritte deinde ut etc. — civit.
mut., um ihn zum Bìirger eines an-
deren Staates zu machen, vgl. 23,
20, 2: non mutarunt {civitatem). —
suum faceret ist wol auf die Adop-
tion, neve alienar, auf die Mancipa-
tion zu beziehen, wenigstens fuhrt
darauf das folg. ita, da so, wenn
man nach Anderen suum facete mi
die Mancipation, alienare auf die
Freilassung durch den Kaufer oder
auf den Scheinverkauf beziehen
wollte, die Erscbleichung des rom.
Biirgerrecbtes durch Adoption nicbt
beriihrt oder die bereits erfolgte
anerkannt werden wurde; fur die
Zukunft koonten jedoch die Latiner
selbst diese Art des Betruges ab-
stellen, s. e. 9, 11. Auf§ 11 postea
- transibant scheint ita etc. keine
232
LIBER XXXXI. CAP. 8. 9.
a. tu 577*
neve alienaret, et si quis ita ci vis Romanus factus esset, ctvis
ne esset. haec impetrata ab senatu.
9 Provinciae deinde, quae in bello erant, Sardinia atque
2 Histria decretae. in Sardiniam duae legiones scribi iussae, quina
milia in singulas et duceni pedites , treceni equites , et duodecim
milia peditum sociorum ac Latini nominis et sescenti equites et
3 decem quinqueremes naves, si deducere ex navalibus vellet. tan-
tumdem peditum equitumque in Histriam, quantum in Sardiniam,
decretum. et legionem unam cum equitibus trecentis et quinque
milia peditum sociorum et ducentos quinquaginta mittere equites
4 in Hispaniam consules ad M. Titinium iussi. priusquam con-
sules provincias sortirentur, prodigia nuntiata sunt: lapidem in
5 agro Crustumino in lucum Martis de caelo cecidisse, puerum
trunci corporis in agro Romano natum et quadrupedem anguem
visum, et Capuae multa in foro aedifìcia de caelo tacta, et Pu-
6 teolis duas naves fulminis ictu concrematas esse, inter haec,
quae nuntiabantur , lupus etiam Romae interdiu agitatus, cum
Collina porta intrasset, per Esquilinam magno consectantium
7 tumultu evasit. eorum prodigiorum causa consules maiores
hostias inmolarunt et diem unum circa omnia pulvinaria suppli-
8 catio fuit sacrificiis rite perfectis provincias sortiti sunt; Claudio
Histria, Sempronio Sardinia obvenit.
9 ' Legem dein de sociis C. Claudius tulit ex senatus consulto
Riicksicht za nehmen, s. Rudorff
Rechtsgesch. 1, 29; Voigt 206.
Statt civis ne esset wird aach id ret-
timi ne esset erganzt.
9* 1-3. Sardinia etc, 8. e. 8, 2 ; 4 ;
weoo L. die an d. ang. St. gè ma eh te
Bemerkung, wie es scheint, aos dem
Àuge verloreo hat, wiirde nach Pe-
rizonius passend consulibus vor
decretae eingesetzt. — si deduc. -
vellet, man erwartet Dar deduceret
oder deduci iuberet, oh ne si. —
trecentis, die gewohnliche Zahl der
mit einer Legioo verbuodeneo Rei-
ter, vgl. 40, 36, 6 : cum suo equità-
tu; 8, 8, J4. — quinq. - ducente
wenn die Zahl richtig ist, ware
das Cootiogent der Bundesgenossen
gerioger als das der Romer. — Ti-
tin., 40, 59, 5.
4-8. lucum nach Cluver st. la-
cum; wahrscheinlich ist der ager
Crustuminus io Latiura gemei nt, s.
1, 11, 4; 2, 64; 5, 37, uicht der
etrascische, Plia. 3, 7, 52. — agro
R., wol io eagerem Siane, 27, 29,
5. — Collina, wie 33, 26, 9: lupus
Esquilina porta ingressus est —
sort., s. e. 8, 2.
9. dein de soc, 9 Andere deinde
sociis, za Gunsten usw. — legem,
eia Plebisciti, da die Plebs iiber das
Burgerrecht verfugt, s. 26, 33, 10;
Lange 2, 239 ; 579 ; qui - redirent
ist der lohalt der lex sowol als des
Edictes, das letztere gleichsam die
Aasfdbrungsverordnang der erste-
ren, 39, 18, 7; der Iobalt beider ist
wesentlicb dem des Senatsbeschlas-
ses 39, 3 gleich, vgl. 42, 10, 3;
sie entbalten nur eine Bestimmung
fiir das vorliegeode Verhaltoiss,
nicht fiir die Zukunft, s. Lange 2,
238 f., and entsprechen der zweiten
a. Ch. 177.
LIBER XXXXL CAP. 9.
233
et edixit , qui sodi [ac] nominis Latini ipsi maioresve eorum M.
Claudio T. Quinctio censoribus postve ea apud socios nominis
Latini censi essent, ut omnes in suam quisque civitatem ante
kal. Novembres redirent. quaestio, qui ita non redissént, L. 10
Mummio praetori decreta est. ad legem et edictum consulis se-
natus consultum adiectum est, ut dictator, con sul, interrex, censor, il
praetor, qui nunc esset quive postea futurus esset, apud eorum
Forderung der Latiner e. 8, 12: ut
redite etc. Es wird diesesmal ein
Gesetz erlassen, um der Anordnang
grosseren Nachdruck zu geben und
das Volk als Vertreter der gehassi-
gen Massregel vorzaschieben. — ac
liesse sicb grammatisch hier ver-
theidigen, ist aber der Sacbe wegen
wol zu tilgen. — maioresve eor.,
39, 3, 5. — M. Claud. etc, die Cen-
soren, un ter deoen das 39, 3 Er-
zahlte geschah; da sie 565 d. St.
gè w a hit waren, s. 3T, 58, so konnte
im zweiteo Jabre ihrer Amtsfìihrung
die Massregel getroffen werden;
weil dainals bereits die Ausweisang
erfolgt ist, greift man nicht welter
zurbek. — postve, nach Mommsen
st. postque, s. 39, 3, 5; 38, 11, 9;
Cic. Verr. 1, 40, 106: censoribus
postve ea; vgl. leg. agr. 2, 15, 38:
aut postea. Ueber die Censoren s.
Lange 2, 192; 202. — ante k. Nov.,
bis za asw., s. 25, 22, 12; 26, 12,
5 il. a. Eia bestimmter Termin war
39, 3 niebt festgesetzt, jetzt ge-
schiebt es, weil man erkaont hatte,
dass oboe etneo solchen Schwierig-
keiten entstanden.
10-11. quaestio wie 39, 3. —
senatusCj s. 39, 18, 8; eio Gesetz
hielt man niebt far nothig, weil das
Volk durch die § 9 erwahnte lex
bereits seinen Willen aasgesprochea
batte, and durch das SC. nur àhn-
liche Falle verhiitet werden sollen.
— dictator etc. sind als nominativi
absoluti vorangestellt statt: ut, qui
apud eorum quem , qui nunc dicta-
tor - esset 7 manu mitteretur etc,
vgl. 42, 21, 5; scbwerlich ist, um
ein Pràdicat za gewinnen , vindica-
retur, operam daret oder in liberta-
tem t inde caverei zu andern; Ra-r
dorff vena., es sei ein e Zeilè aasge-
follen: ita u. e. r. p.f. v. s. u. ope-
ram daret, ut iusiurandum. —
dictator, obgleich in jener Zeit sebr
selten ein Dictator ernanntwird, so
ist er docb angefiihrt, um alle Ma-
gistrate za nenoen and jeden Unter-
scbleif za verhiiten; ebenso der
interrex, bei dem wol selten solche
Verhandlangen vorkamen. — cen-
sor, weil bei ih ni die Freilassung
durch das Eintragen in die Census-
listen (censu) erfolgte, Becker 2, 2,
204; Mommsen Stadtr. von Salpensa
434 n. 125; bei den iibrigen Magi-
straten durch Vindication, s. Ru~
dorff. 2, 139. Aebnliche Anfzàhlun-
gen s. lex Bant. Inscptt. p. 45 1. 15:
dictator consul praetor mag. equi-
tum censor aedilis tribunus pi.
quaestor etc, lei. repet. p. 58, Vili
a. a. — qui nunc etc, 39, 19, 6;
Front, de aqaaed. 129; lex Bant. 1,
14 a. a.; iiber nunc in or. obi. s.
42, 52, 8; 2, 54, 5; 3, 40, 12 u. a.
Das SC. soli, da schon durch die
lex die Verbaltnisse fiir die Gegen-
wart geordnet sind, eine Bestini-
mung fiir die Zakunft, § 11 : in po-
sterum, treffen , wie aach schon die
Ànfuhrang des Dieta tors, da eia
Dictator in dem laufenden Jabre
niebt existirte, zeigt; es ist also
die auf die Zukunft sich beziehende
Anordnnng ausgefallen,entweder die
aafgenommeneErganzang, s. 39, 19,
6 : quive postea futurus esset, oder
nur qui J ut. esset nach Mommsen,
s.Frontin. 1. 1., lex lui. munic.p. 120,
24: queiquomque post hanc legem
234
LIBER XXXXI. CAP. 9. 10.
a. u. 577.
qiiem qui marni mitteretur, in libertatem vindicaretur, ut ius
iurandum daret, qui eum manuwitteret, civitatis mutandae causa
manu non mittere; in quo id non iuraret, eum manu mittendum
non censuerunt. haec in posterum cauta , iussique edicto C.
Claudi cons. * * * Claudio decreta est
10 Dum baec Romae geruntur, M. Iunius et A. Manlius, qui
priore anno consules fuerant, eum Aquileiae hibernassent, prin-
% cipio veris in finis Hìstrorum exercitum introduxerunt; ubi eum
effuse popularentur, dolor magis et indignatio diripi res suas
cernentes Histros , quam certa spes satis sibi virium adversus
3 duos esse exercitus excivit. concursu ex omnibus populis iuven-
rogatam factei cr eatei erunt, weni-
ger wahrscheinlich verni. Schmidt
praetor quicumque esset, apud, vgl.
Cic. Fam. 8, 8, 5 : quicumque dem-
ceps essent. ■ — eorumq., 43, 3, 3:
eorum siquos; 21, 26, 7. — qui od.
nach Mommsen eum qui ist ausge-
fallen. — manumitt. in lib. vind.
nach Rudorff. 1, 39 „formlicher Aus-
druck fur die Handlung des Manu-
mittirenden und des Assertor", Rein
Privatr. 570; Savigny System 5,
21 ; abnliche Ausfuhrlichkeit in dem
Stadtr. v. Salpensa: qui - servom
suoni - ex servitute in libertatem
manumiserit liberum - esse ius se -
rit, vgl. 2, 5, 10; 3, 44, 8. — ius
tur and. d., der Freilassende, niebt,
wie man friiher annahm, der Frei-
zulassende, dem man, da er bei der
Sache interessila war, den Eid
schwerlicb iiberliess. Auch der folg.
Satz muss auf den Manumissor be-
zogen werden, wenn man nicht an-
nehmen will, qui id non iuraret etc.,
wie friiher gelesen wurde, sei ein
ungenauer Zusatz L.'s und desbalb
auch censuerunt zogesetzt. Aliein
d. Hs. bat non manumitteren quid
non iuraret, wasHeerwagen passend
in: in quo id non iuraret andert;
Schmidt verni, qui id non -eum per-
mittendum non e. ; Rudorff eum ma-
nu missurum non e. — censuerunt
wiederholt se. adieetum est wol nur
der Deutlicbkeit wegen und uni
einen Abschlass des Satzes zu ge-
winnen, s. SC. de Bacch. 1. 3; 9;
18. Das SC, dessen Inhalt ist, dass
beschworen werden soli, die Frei-
lassung erfolge niebt in der Absicht
den Biirger eines anderen Staates
zu einem romischen zu machen, an-
dert in einer Beziehung das Privat-
recht, s. Lange 2, 380, beschrankt
aber die Freilassung nur in der
einen, angegebenen Beziehung. Da-
gegen nimmt es auf die zweite Art
des Betrugs e. 8, 10: et quibus -
fiebant u. § 12 : neve alienar et keine
Riicksicht, weil nur bei der Manu-
mission, welche in das rom. Biirger-
recht einfdhren solite, romische
Biirger thatig se in mussten, die
Adoption dagegen von latinischen
vollzogen wurde, und daher in dea
be tr effe n den Staaten untersagt wer-
den muss te, wahrend die Behor-
den in Rom nur darauf zu seheu
batten, dass kein Latiner, der nur
einen Adoptivsohn in seinem Staate
zuriickliess, rom. Biirger wurde. —
cauta nach Madvig st. caussa. Was
nach cons. ausgefallen ist, lasst sich
nicht erkennen ; Madvig verm. ius-
sique ed. C. CI. consulis sodi in
suas civitates redire; deus, qui non
redissent, quaestio decreta est, wo
aber das § 9 bereits Gesagte wie-
derholt und Claudio, was in d. Hs.
zu stehen scheiot, ubergangen ist.
10-ll.Verhàltnisse inHistrien.
1-5. Mani., e. 6, 2. — AquiL,
e. 5, 12. — introdurr., s. 40, 25, 1 ;
ib. 33, 3. — effuse pop., wie effuse
fugere 40, 48, 3 u. a. — ex omnia.
a. Ch. 177.
LIBER XXXXI. CAP. 10.
235
tutis facto repentinus ettumultuariusexercitusacriuè primo inpetu
quam perseveranti^ pugnavit. ad quattuor milia eorum in ade 4
eaesa; ceteri omisso bello in civitates passim diffugerunt. inde
legatos primum ad pacem petendam in castra Romana, deinde
obsides imperatos miserunt. haec cura Romae cognita litteris 5
proconsulum essent, C. Claudius consul veritus, ne forte ea res
provinciam et exercitum sibi adimeret, non votis nuncupatis, non
paludatis lictoribus, uno omnium certiore facto collega nocte pro-
fectus,praeceps in provinciam abiit; ubi inconsultius quam venerat
se gessit. nam cum contione advocata fugam e castris A. Manli 6
adversis auribus militum,quippe qui primi ipsi fugissent,iactasset '
et ingessisset probra M. Iunio, quod se dedecoris socium collegae
fecisset, ad extremum utrumque decedere provincia iussit. quod 7
cum illi tum consulis imperio dicto audientes futuros se esse dice-
rent, cum is more maiorum, secundum vota inCapitolio nuncupata,
lictoribus paludatis profectus ab urbe esset, furens ira vocatum, 8
qui prò quaestore Manli erat, catenas poposcit, vinctos se Iunium
Manliumque minitans Romam missurum. ab eo quoque spretum 9
consulis imperium est; et circumfusus exercitus, favens impe-
ratorum causae et consuli infestus, animos ad non parendum
addebat. postremo fatigatus consul et contumeliis singulorum 10
et multitudinis — nam insuper inridebant — ludibriis, nave
eadem, qua venerat, Aquileiam rediit. inde collegae scripsit, ut 11
militum novorum ei parti , quae scripta in Histriam provinciam
esset, ediceret, Aquileiam ut conveniret, ne quid se Romae teneret,
quo rainus votis nuncupatis paludatus ab urbe exiret. haec a 12
part. ist eng mit concursu zu ver-
binden, daher iuventutis, wie § 6
fuga - Manli. — repent. etc, *s. e.
1, 6. — acrius q. /., 39, 1, 3; 30,
15, 8. — non votis etc, s. 21, 63,
9; Becker 2, 2, 64; 3, 1, 285. —
paludat lict., s. § 7 ; 13 ; 31, 14, 1;
anders § 11. — ceri. coli, facto, s.
37, 45, 6; 27, 34, 3.
6-10. adv. aur., 6, 40, 14. —
dedecor. «oc, viell. weil er mit ihm
nach Aqnileia gezogen war, s. e. 5,
12 und die Scbuld desselben ver*
hehlt batte, e. 7, 6. — ad eùctr., 36,
28, 1, vgl. zu 40, 42, 10. — deced.
prov.y 8. 39, 3, 3. — quod cum, s. 32,
37, 6; 37, 29, 9 u. a.; doch ist die
Verbiodnng an a. St. bàrter, wes-
balb Gron. eumque verm. ; Heerwa-
gen verandert futuros in facturos,
doch ist es bedenklich von der
Formel dicto audientem esse abzu-
gehen. — futur. esse, dieZusetznng
von se ware nicht durchans noth-
wendig, s. 28, 23, 6; 33, 49, 4; 42,
10, 15; 40, 36, 4; vgl. Becker 2, 2,
60; daranf dass ihnen das imperium
verlangert ist, s. e. 6, 2, berufen
sie sich nicht, s. e, 11, 2. — prò
quaest, 30, 33, 2; Inscrptt. 423;
604 u. a.; Marq. 3, 1, 283. — Manli,
s. 38, 58, 8; Periocha 37; gewohn-
lich steht der Dativ, den Madvig
auch hier verm. — circumf, 8, 32,
12f. — nave ead. etc, 35, 39, 1.
11-13. ei parti, e 9, 3. Aquil.
ut etc, e 5, 6. — ab u. exir., s.
25, 22, 11. — a collega nach Mad-
236
LIBER XXXXI. CAP. 10. 11.
a. u. 577.
collega obsequenter facta, brevisque dies ad conveniendum edicta
13 est. Claudius prope consecutus est litteras # suas. contione ad-
veniens de Manlio et Iunio habita, non ultra triduum moratus
Romae, paludatis lictoribus votisque in Capitolio nuncupatis, in
11 provinciam aeque ac prius praecipiti celeritate abit. Paucis ante
diebus Iunius Manliusque oppidum Nesattium, quo se principes
Histrorum et regulus ipse Aepulo receperat, summa vi oppugnare
2 coepermt. eo Claudius duabus legionibus novis adductis, vetere
exercitu cum suis ducibus dimisso, ipse oppidum circumsedit et
3 vineis oppugnare intendit amnemque praeterfluentem moenia, qui
et inpedimento oppugnantibus erat et aquationem Histris praebe-
4 bat, multorum dierum opere «xceptum novo alveo avertit. ea res
barbaros miraculo terruit abscjsae aquae ; et ne tum quidem me-
mores pacis , in caedem coniugum ac liberorum versi , etiam ut
spectaculo hostibus tam foedum facinus esset, palam in muris
5 trucidatos praecipitabant. inter simul conplorationem feminarum
puerorumque, simul nefandam caedem, milites transgressi murum
6 oppidum intrarunt. cuius capti tumultum ut ex pavido clamore
vig st. des hds. acollegae. — brevis,
Cic. Verr. 1, 2, 6: diem perexi-
guam; Curt. 6, 7, 8: longior dies;
Plin. Ep. 8, 5, 3. — adveniens steht
bei dem abl. abs. wie sonst ipse, s.
39, 49, 3, oder quisque, vgl. zu4, 44,
10; 21, 45, 9. Wahrscheinlicb be-
zog sich auf diese Verhandlung die
Re de Gatos Geli. 20, 2: in oratione
Catonis, quae inscribitur, ne impe-
rium sit veteri, ubi novus verterti.
11* 1-5. Nesattium, auf diese
Form fiihrt die hds. Lesart etmat-
Uus, der Geogr. Rav. hat 4, 31 Ne-
satium, Ptolem. 3, 1, 27 Niaaxtov,
weshalb Cluver Nesactium verm. ;
die Stadt lag auf der Sudostseite
der In sei. — Aepulo, s. e. 4, 7. —
opp. coeperant, die Hs. hat oppu-
gnarli, was ebenso wenig passend
scheint als oppugnarono da die Be-
lagerung noch fortdauert, — duci-
bus, viell. hat L. e. 9, 2 die Ver-
anderung des Commando in der
Provinz in Riicksicht auf e. 6, 2
nicht berichtet. — intendit, s. 36,
44, 3. — praeterfl., vgl. 1, 45, 6.
— avertit n. cursu, s. 22, 5, 8. —
ea rea kann, wenn die Lesart richtig
ist, SLxdflum. avertit sich beziehen;
doch ist der Ausdruck auffallend,
und L. braucht wol oft miraculo,
aber viell. nicht mit dem genit. des
part. praet, s. 1, 39, 2; ib. 59, 5:
miraculo novae rei; 2, 10, 5; 5, 46,
3; 22, 17, 5; 25, 9, 14 u. a.; die Hs.
hat abscisaquae, und et scheint nicht
nothwendig, so dass man abscisa
aqua ne tum etc, oder abscisa spe
ne erwarten konnte, vgl. 4, 10, 4;
24, 30, 12; uber tum 22, 11, 1; 26,
31, 1. — inf. caed., s. 31, 17; 28,
22 ; 23. — praecipit, daraus ist aus
in muris zu denken de muris, vgl.
23, 19, 6. — inter sim. conpl. etc,
simul ist, wie oft bei L., statt einer
attributiven Bestimmung mit com-
pier, eng verbanden, s. 25, 39, 4;
30, $, 4: tumultuosis hinc atque il-
Une excursionibus invicem nihil -
fecerunt, 22, 17, 3: quo repente
discursu, zu 1, 39, 3; doch tritt vor
einen so bestimmten Begriff nicht
leicht eine Pràpos. wie an u. St.,
vgl. jedoch 27, 36, 2; 35, 32, 7.
6-9. tumultum ut, vgl. 42, 63, 10;
25, 25, 1 1 : tumultum - captae ur-
bis, zu 25, 31, 9; da die Hs. nur
a. Ch. 177.
LIBERXXXXI. CAP. 11. 12.
237
fugientium accepit rex, traiecit ferro pectus, ne vivus caperetur ;
ceteri capti aut occisi. duo deinde oppida, Mutila et Faveria, vi 7
capta et deleta. praeda , ut in gente inopi , spe maior fuit , et 8
omnis militibus concessa est quinque milia capitum sescenta
trìginta duo sub Corona venierunt. auctores belli virgis caesi et
securi percussi. Histria tota trium oppidorum excidio et morte 9
regis pacata est, omnesque undique populi obsidibus datis in di-
cionem veneruni
Sub Histrici finem belli apud Ligures concilia de bello haberi lfe
coepta. Ti. Claudius proconsul, qui praetor priore anno fuerat,
curii praesidio legionis unius Pisis praeerat. cuius litteris se- 2
natus certior factus, eas ipsas litteras ad C. Claudium — nam
alter consul iam in Sardiniam traiecerat — deferendas censet et
adicit decretimi, quoniam Histria provincia confecta esset, si ei 3
videretur, exercitum traduceret in Ligures. simulex litteris con- 4
sulis, quas de rebus in Histria gestis scripserat, in biduum sup-
plicatio decreta, et ab altero consule Ti. Sempronio in Sardinia
prospere res gesta, exercitum in agrum Sardorum Iliensium 5
induxit ; Balarorum magna auxilialliensibus venerant ; cum utraque ,
gente signis conlatis conflixit. fusi fugatique hostes castrisque
exuti, duodecim milia armatorum caesa. postero die arma lecta 6
conici in acervum iussit consul, sacrumque id Vulcano cremavit.
tumuli hat, so verm. Vahlen capti
simul ex -fugientium nuntium ac-
cepit, doch ware der Ausdruck nun-
tium ex aliqua re accipere unge-
wobnlìch. — traiecit, vielL bezieht
sich bierauf der Vers des Burnus
bei Varrò L. L. 6, 82: vos Epulo
postquam spexit, Pest. p. 330; spi-
ci t. — Mutila et Fav., jenes an der
Siidseite der Halbinsel, dieLage von
Faveria ist nicht naher bekanot. —
et omnis, vgl. 40, 16, 9; 24, Ì6, 5:
praeda omnis praeterquam homi-
num captivorum militi concessa est;
23, 37, 13 u. a.; ebenso ist omnis
an u. St. zu nehmen , vgl. jedoch 7,
16, 3, za et 6, 13, 6: praedaque
omnis - concessa est; 7, 37, 17 ; ge-
wohnlich wird die Bemerkung asyn-
detisch angefugt, s. 7, 24, 9; 9, 23,
17; ib. 31,5; 37, 10; 10,45, 14;
23, 15, 6; 24, 16, 5, oder ea ge-
braucht, s. 30, 7, 2, wie auch an a.
St. verm. wird. — auctor. b. } wie
sonst bei scbon unterworfenen Vol-
iterò, s. 29, 3, 4; 9, 24, 15; 10, 1,
3 u. a. — Hist. tota, vgl. dagegen
Plin. 3, 19, 129 Tuditanus, qui do-
muit ffistros in statua sua ita in-
scripsit: ab Aquileia ad Tityam
Jlumen(62ò a. a.), Periocha59; App.
IH. 10;Marq. 3, 1,47.
12- 13. Krieg in Ligurien, Pro-
digien, die Colonie Luna.
l-6.prae*.,er war praetor peregr.
gewesen, s. e. 5, und hat non das
imperium militare beibehalten, s. 32,
1, 6; Lange 1, 538; 568. — praeer.,
s. zu 25, 15, 9; 42, 58, 6. — in
Sard., Polyk 26. 7: [i&a ttjv ano-
axoXr\v tfov vnaTWV Tifcolov xaì
KXavSCov trjv 7tQÒ$ "Iotqovs xaì
ùiyQiovg (?). — sieivid.y 36, 1, 5;
40, 36, 1 1 ; Lange 2, 363. — res gesta
gewohnlich wie vorber res gestae,
zar Wortstellong zu 31, 21, 3; 32,
34, 2. — Baiar, aux., e. 6, 6, vgl.
e. 19, 7. — sacrumq. i, Vulc, vgl.
238
LIBER XXXXI. CAP. 12. 13.
a. u. 577.
7 victorem exercitum in hiberna sociarum urbium reduxit. etC.
Glaudius litteris Ti. Claudi et senatus consulto accepto ex Histria
8 legiones in Ligures transduxit. ad Scultennam flumen in campo s
progressi castra habebant hostes. ibi cum his acie dimìcatum.
quindicina milia caesa, plus septingenti aut in proelio aut in
castris — nam ea quoque expugnata sunt — capti et signa mi-
9 litaria unum et quinquaginta capta. Ligures, reliquiae caedis, in
montes refugerunt passim , populantique campestris agros con-
io suìi nulla usquam apparuerunt arma. Claudius duarum gentium
uno anno Victor, duabus, quod raro alius, in consulatu, pacatis
* * que provinciis Romam revertit.
18 Prodigia eo anno nuntiata, in Crustumino avem sanqualem,
quam vocant, sacrum lapidem rostro cecidisse, bovem in Cam-
2 pania locutam, vaccam aeneam Syracusis ab agresti tauro, qui
3 pecore aberrasset, initam ac semine aspersam. in Crustumino
diem unum in ipso loco supplicalo fuit et in Campania bos alenda
30, 6, 9 ; Preller Myth. 530. — soc.
urb.c. 17, 2; 40, 34,13.
7-10. liter. et sen., s. 40, 41,
10. — accepto, e. 8, 5; 37, 5, 3:
vires - tela - animus deficeret. —
Scult., Strabo 5, 1, 12 p. 218: ol
7Ì€QÌ Moviivqv tónoi xccl ròv
ZxovXidvvav noTotfióv, sie ent-
springt auf dera Apennin and fliesst
an Mutina vorbei. — plus sept, s.
24, 41, 10; 37, 44, 2. — rei. cladis,
43, 10, 8; 22, 56, 2. — refuger.
passim, s. 9, 45, 16: ut in dilapsis
passim, Lucret. 5, 822: animai -
in magnis bacchatur montibus pas~
sim; tiber die Stellung des Adverb.
8. 34, 55, 4: supplicarent pariter;
10, 2, 10; 5, 34, 3; da nach den
ve rsebiedenen Bergen (montes) nicht
eÌD Weg fii b reo konnte, so mussten
die Ligurer sich zerstreuen ; Mad-
vig andert: refugerunt, passimque
populanti; ebeoso konnte man po-
pulantique passim vermathen. —
quod r. al. n. fecit, s. Cic. Off. 1,
11, 33 a. a., viell. ist raro alias, s.
3, 69, 1, za lesen. Nach pacatis
kann confectis ausgefallen seio.
13» 1-3. Crustumin., e. 9, 4,
hier ohne agro, s. 7, 39, 11; 3, 6,
7 u. a. — sanqual., Fest. 317: san-
qualis avis appellatur, quae in com-
mentariis auguralibus ossifraga
appellatur, quia in Sangi dei tutela
est*, nach Plin. 10, 7, 20 war man
iìber die Bedeutung des W. unge-
wiss, Marq. 4, 359. — sacrum lap.,
man sieht nicht, ob es der e. 9, 4
erwahnte oder ein als Grenzstein
oder aus einem anderen Gronde ge-
weibter Stein war, s. Apul. Fior. 1,
1, 5. — cecid., von demselben ge-
hackt — bov. - loc, 35, 21, 4; Plin.
8, 45, 183 : estfrequens in prodigiis
priscorum bovem locutum, quo nun-
Uato senatum sub divo haberi soli-
tum, was L. nirgends bemerkt. —
vacc. aeri., wie die des Myron, Mai-
ler Handb. d. Archaol. d. Kuost, §
122, 2; 433, 2. — pecore ab., l«. hat
das W. nur noch 31, 37, 2 and zwar
absolot gebrancht, viell. ist an a.
St. a ausgefallen, wenigstens wird
es sonst in localemSinne beigesetzt,
anders ist coniectura aberrare, Cic.
Att 14, 22, 1 ; N. D. 1, 36, 100, vgi.
Phil. 12, 9, 23 za nehmen. — in t.
loco, n. wo der Stein stand, das prò-
a. Ch. 177.
LIBER XXXXI. CAP. 13.
239
publice data Syracusanumque prodigium expiatum editis ab ha-
ruspicibus dis, quibus supplicaretur.
Pontifex eo anno mortuus est M. Claudius Marcellus, qui 4
consul censorque fuerat. in eius locum suffectus est pontifex
filius eius M. Marcellus. et Lunam colonia eodem anno duo milia
civium Romanorum sunt deducta. triumviri deduxerunt P. 5
Àeiius, M. Aemilius Lepidus, Cn. Sicinius ; quinquagena et singula
iugera et semisses agri in singulos dati sunt. de Liguribus captus
ager erat; Etruscorum ante quam Ligurum fuerat.
C. Claudius consul ad urbem venit; cui, cum in senatu de 6
rebus in Histria Liguribusque prospere gestis disseruisset, postu-
lanti triumphus est decretus. triumphavit in magistratu de duabus
simul gentibus. tulit in eo triumpho denarium trecenta septem 7
milia et victoriatum octoginta quinque milia septingentos duos.
milìtibus in singulos quini deni denari dati , duplex centurioni,
triplex equiti. sociis dimidio minus quam civibus datum. itaque s
taciti, ut iratos esse sentires, secuti sunt currum.
digiuni geschehen war. — pubi,
auf Staatskosten. — Syrac, das
prodìg., obgleich auf fremdem Bo-
den eingetreten, wird also gesiihnt,
s. 43, 13, 6, za 21, 62, 6, und die
Ha ruspi ces dariiber befragt.
4-5. Marc. 33, 24; 37, 58.—
Lunam, so, nicht Lucani, s. Veli.
Pat. 1, 15, da dieses oach Gic. Fara.
13, 13 eine Municipalstadt ist, mass
wol statt des hds. una gelesen wer-
den, s. za 40, 43, 1; 45, 13, 10.
Zwar liegt Luna von Pisae ziemlich
weit entfernt, doch lasst sich nicht
bestimmen, wie weit die Marken
beider Stadte reicbten. — colonia,
Moramsen Inscptt. p. 148; wenn
die Lesart richtig ist, mass duo mi-
Uà als Appos. betrachtet werden ;
doch liegt der Hs. viell. rtaher Luna
colonia zu lesen, s. 9, 28, 7 u. a.,
und anzunehmen, dass sich das Pra-
dic. an den nachsten Begriff ange-
schlossen habe, s. e. 12, 7 ; Andere
ziehen Lunam coloniam vor. — duo
mil.y vgl. 39, 55, 7. — AeUus, e.
8, 1. — M. Aemilius Lep. nach
Kreyssig statt d. hs. legibus; die
gewohnliche Lesart L. Egilius ist
sehr zweifelhaft, da sich Egilier
sonst kaum erwàhnt finden. — St-
ein , s. 39, 45, 2. Andere Triumvirn
sind 40, 43 genannt. — quinquag.,
ein bedeutendes Mass, vgl. 40, 34,
2; 37, 57, 8 mit 39, 55, 7 ; 42,4, 5
u. a. — ager, vgl. 37, 57, 8: ager
captus de Gallis fuerat ì 35, 40, 6:
Bruttiorum maxime fuerat ager,
so ist auch wol an u. St. is ager
nicht nothwendig; andere Wendun-
gen s. 40, 29, 1; 10, 1, 2; 34,45,
3 a* a. Uebrigens haben die Ligurer
das Land nicht lange besessen.
6-8. in senaL, ausserhalb der
Stadt. — in magist, 33, 37, 10; 31,
49, 2. — denar., das hds. denaria
ist nicht richtig, da es nicht wie
sestertia gebraucht wird, s. Hultsch
Metrol. 221. — Victor., Plin. 33, 3,
46: is, qttinunc victoriatus appetta-
tur, lege Clodia percussus est: antea
enim Me nummus ex lUyrico ad-
vectus mercis loco habebatur, also
nrsprunglicb eine illyrische Miinze
(daber in so grosser Zahl aus Hi-
strien gebracht), f Denar gleichge-
stellt, spater £ Denar, Quinar,
Mommsen Gescb. d. rom. Munzw.
389; Hultsch 217. — dimid. min^
zum erstenmale, vgl. e. 7, 3, er-
240
LIBER XXXXI. CAP. 14.
a. u. 577.
14 Cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures postquam
senserunt non consularem tantum exercitum Romani abductum,
2 sed legionem ab Ti. Claudio Pisis dimissam, soluti metu, dam
exercitu indicto, per transversos limites superatis montibus in
campos degressi, agrum Mutinensem populati, repentino impetu
3 coloniam ipsam ceperunt. id ubi Romam adlatum est, senatus
C. Claudjum coasulem comitia primo quoque tempore habere
iussit creatisque in annum magistratibus in provinciam redire
et coloniam ex bostiwm manibus eripere. ita, uti censuit senatus,
4 comitia habita. consules creati Cn. Cornelius Scipio Hispallus
5 Q. Petillius Spurinus. praetores inde facti M. Popillius Laenas
P. Licinius Crassus M. Cornelius Scipio L. Papirius Maso M.
6 Aburius L. Aquillius Gallus. C. Claudio consuli prorogatami in
annum imperium et Gallia provincia ; et ne Histri idem , quod et
Ligures, facerent, socios nominis Latini in Histriam mitteret,quos
triumphi causa de provincia deduxisset.
halten die Bundesgenossen weniger
Beutegeld, nnd werden in dieser
Beziehung wie in Riicksicht auf
das Biirgerrecht, e. 9, vgl. 42, 1,
herabgedriickt. Vielleicht bezog
sich auf diese Neuerung eine Re de
Catos, Geli. 11, 18, 18: Cato in ora-
Itone, quam de praeda militibus di'
videnda scripsit; Mommsen 1, 797;
Lange 2, 240. — ut sentir., 40, 50,
3 ; 29, 28, 3.
14-16. Verlust und Wieder-
eroberung von Mutina; Wahlen,
Provinzenj Prodigien. lui. Obseq, 9.
1-3. cum ageb., 36, 5, 1; ib. 15,
1 u. a. — legion., e. 12, 1. — soluti
ira., vgl. 6, 1, 4; 28, 34, 9: solutos
animo*. — transv. limit., 22, 12, 2;
31, 39, 5; 2, 39, 3, vgl. e. 2, 2. —
Mutin., ein ahnlicher Zug nach
Osten wie 39, 2. — primo q. temp.,
8. 24, 7 ; 25, 2; Lange 1, 410. — in
ann., obgleich selbstverstaodlich,
wird doch bisweilen fainzugefugt:
auf das (nach s te) Jahr; 4, 55, 6; 40,
17, 7 ; 44, 17, 1 : in annum consules
crearent; 27, 4, 2. — ex host. man.
erip. wie 5, 51, 3; ib. 46, 3 ; 26, 9,
8, vgl. ib. 2, 10: e faucibus Hanni-
balis, das hds. ex hostibus ist wol
niebt ricbtig, da L. wol oft eripere
ex, aber nicht leiebt von Personen
braucht, s. 5, 17, 6: ex obsidione;
8, 33, 14; 31, 16, 6; 22,35,6; 45,
3, 8 u. a., Cicero Verr. 3, 31, 73 hat
eripere ab aliquo, Ter. Euo. 4, 6, 1
u. a. ; Andere verm. ex host. reci-
pere, e. 16, 8.
4-6. Cn. Corn., der Vorname ist
in den . fasti Capitol. ausgefallen,
aber wahrscheinlìch ist der gemeiot,
welcber. 32, 7, 15 zum pontifex, 40,
44, 2 zum Prator erwahlt wird. —
Hispallus uà eh Iuscptt. d. 38, s.
Mommsen p. 13, die Hs. hat hispa-
lus, ebeoso meist Petilius, Popilius,
Aquilius, selteo, s. e. 1 5, 8, A quìi-
Uus; Popillius, vgl. Ellendt zu Cic
de or. 3^ 43, 171; Corssen Uè ber
Ausspr. à. lat. Sprache, 1, 81. —
PetiL, 40, 18 ; AquU., loscpt. p. 1 54 ;
Cornei, e. 15, 5. — et prov. Gali,
wird sonst nicht leiebt so mit tm-
per. proreg. verbanden, vgl. zu 28,
45, 10. — et Elie. n. fecissent; et
ist nicht nothweS|ig, s. jedoch 37,
56, 7 : et illos sicut sese ; 7, 5, 9 ; 42,
15, 2. — soc. nom. Lat, dass italische
Bundesgenossen uberhaupt gemeint
sind, s. 40, 19, 6, vgl. e. 8, 6, zeigt
e. 13, 8. — mitteret, dazu ist aus
prorogatum etwa mandatum za
denken, s. 30, 27, 8.
ju Oh. 176.
LIBER XXXXL CAP. 14. 15.
241
Cn. Cornelio et Q. Petillio consulibus, quo die magistratura 7
inieruHt, immolantibus Ioti singulis bubus, uti solet, in ea hostia,
qua Q. Petìllius sacriiìcavit, in iocinere caput non inventanti, id
cum ad senatum rettulisset, bove perlitare iussus. de provinciis 8
deinde consultus senatus Pisas et Ligures provincias consulibus
decrevit; cui Pisae provincia obvenisset, cum magistratuum ere- 9
andorum témpus esset, ad comitia reverti iussit. additami decreto, 10
ut binas legiones novas scriberent et trecenos equites, et dena
milia peditum sociis nominique Latino et sescenos imperarent
equites. Ti. Claudio prorogatum est imperium in id tempus, il
quo in provinciam consul venisset
Duna de iis rebus in senatu agitar, Cn. Cornelius evocatus 15
a viatore, cum tempio egressus esset, paulo post rediit confuso
vultu et exposuit patribus conscriptis bovis sescenaris, quem in-
molavisset, iecur diffluxìsse. id se victimario nuntianti parum 2
credentera ipsum aquam effundi ex olla , ubi exta coquerentur,
iussisse et vidisse ceteram integram partem extorum, iecur omne
7. smg, bub., wie nachher qua,
e. 17, 4n.a. — uti sol, s. 2, 5, 3;
6, 34, 5; da L. bei religiosen
Handlangen gewbhnlich ut adsolet
brauebt, s. 1, 28, 2 ; 37, 14, 5 usw.,
so wird es aucta hier verm. ; wahr-
fcbeinlicb ist das feierliche Opfer
beim Antritt des Amtes gemeint, s.
21, 63, 7. — iocin., 27, 26, 13. —
caput, 30, 2, 13; Marq. 4, 367. —
bove, coliectiv, da er e. 15 drei
Tbiere opfert. — periti., opfern bis
giinstige Zeichen erscheinen, e. 15,
3; 7, 8, 5: perlitatum\ 36, 1, 3:
primis fiottiti perUtatum est,
8-11. Pis. et Lig., gewobnlicb
gehb'rt Pisae zar Provinz Ligorieo,
wird aber bier nacb d.Folg. zn eioer
besonderen Provinz gemacbt, anders
38, 35, 8: Pisae cum Liguribus, vgl.
Ariminum 32, 1, 6. — legiones,
die Starke derselben, s. e. 21, 4,
konnte ala bekanot vorausgesetzt
und doeh die Zabl der Reiter, da sie
wecbselte , besonders angegeben
werden, s. e. 9, 2; 42, 1, 2; 8, 8,
14; Grevier verm. scriberent ovina
milUa in sìngulas et duerno* pedi-
tum* — dena bat bier die Ha. wie 42,
1, 2; 38, 35, 9, vgl. dagegen e. 9,
Tit. Li*. IX.
2; 40, 36, 6 u. a.— in id t, e. 6, 2.
15. 1-3. evocai,, er ist also
nacbdem er das Opfer verriebtet
bat, oboe die Eiogeweideschau
(extispicium) abzuwarten, in dea
Sènat gegaogen, woraus jedocb
nictat folgt, dass dieses regelmassig
gesebeben sei. — viator, 2, 56, 13.
— con/. 6, 6, 8: confusus animo»
— sescenaris hat die Hs., schwer-
licb lasst sich das W. wie sescuncia
n. sestertius von sesqui and annus
ableiteD, da dieses àtis bilden wiirde,
wesbalb aoch sescennaHs, von A.n-
deren sexennis verm. wird; doch
siebt man niebt, welcfae Beziebnng
das Alter bier habe, es wird eine
mebr das Opfer betreffendeBesebaf-
fenbeit erwartet. — difflux., aie
habe sieh anfgelost, sei versehwun*
den, Soeton Gaes. 77: tristia et
sino corde exta, das bds. defluxisse
ist 8cbwerlicfa passend, anders ist
Cic. Lael. 16, 58: in terram rfe-
fluunt; Sest. 32, 69. — victim., 40,
29, 14. — olla, Pani. Diac. p. 23:
aulas antiqui dicebant, quas nos di-
cimus oltas, quianuUamliteram ge-
minabant; itaque auUcoda exta,
quae in otiti coquébantur, dicebant,
16
242
LIBER XXXXI. CAP. 15.
a. o. 578.
3 inenarrabili tabe absumptum. territis eo prodigio patribus, et
alter consul curam adiecit, qui se, quod caput iocineri defuisset,
4 tribus bubus perlitasse negavit. senatus maioribus bostiis usque
ad litationem sacrificari iussit. ceteris diis perlitatum ferunt,
Saluti Petillium perlitasse negant inde consules praetoresque
provincias sortiti. Pisae Cn. Cornelio, Ligures Petillio obvenerunt.
5 praetores L. Papirius Maso urbanam, M. Aburius inter peregrinos
sortiti sunt. M. Cornelius Scipio Maluginensis Hispaniam ulterio-
6 rem, L. Aquillius Gallus Siciliani habuit. duo deprecati sunt, ne
in provincias irent, M. Popillius in Sardiniam: Gracchum eam
provinciam pacare, ei T. Aebutiumpraetorem adiutorem ab senatu
7 datum esse, interrumpi tenorem rerum , in quibus peragendis
8 continualo ipsa efficacissima esset, minime convenire ; inter tra-
ditionem imperii novitatemque successoris, quae noscendis prius
quam agendis rebus inbuenda sit, saepe bene gerendae rei oc-
9 casiones intercidere, probata Popilii excusatio est P. Licinius
Crassus sacrificiis se impediri sofiemnibus excusabat, ne in prò-
10 vinciam iret. citerior Hispania obvenerat. ceterum aut ire iussus
aut iurare prò contione sollemni sacrificio se prohiberi. id ubi
id est elùsa, Marq. 4, 367. — me-
nar r. tabe, s. lai. Obs. 9 (64) iecur
extabuit; 35 (95): contuie immo-
lante exta tabuerunt, caput ioeino-
ris non inventum; Lacan. 1, 621:
cerniti tabe iecur madidum, Senec.
Oed. 353; doch ist die Lesart an-
si cher, da d. Ha. inenarrabiUtate
hat, so dass auch ein anderes SubsL,
wie celeritate oder ein abnl., zum
Tfaeil aosgefallen sein kann, beson-
ders da tabe* mebr das langsame,
allmahlige Hinschwinden bezeich-
net, s. 40, 29, 5 : per tabem tot an-
norum omnibus absutnptis; 41, 21,
7; Plin. 2, 63, 156: James - lenta
consumerei tabe; Marq. 4, 368. —
Ktat., 27, 23, 4: sòie litatione, Marq.
4, 363 n. 39. — Saluti, es wurde
also einzelnen Gottern besonders
geopfert.
4-7. Scip. Malug., zwei Zana-
men, vgl. 40, 35, 1, baben die Fasten
auch 763 a. a. : Ser. Cornelius Len-
tulus Maluginensis', Cic. de or. 2,
64, 260: quod aiunt Mahtginensem
iUum M. Scipionem ; der Name der
langst ausgestorbenen Familie ist
von den Scipionen wieder aufge-
nommen worden, ebenso Cossus,
Tac. Ann. 15, 22, a. Mommsen Inse.
p. 13 a. 15; der an a. St. genannte
heisst e. 14, 5 nnr Scipio, e. 27, 2
Maluginensis. — ne in.pr. ir,, Lange
2, 229; 249. — et-adìut, 39, 14,
10; Cic. Sest. 5, 12: neque adiutor
ei Sestius fuisset; er stand wol in
dem Verhaltnisse zh Gracchus wie
Manlius zuCato33, 43, 5; Silano*
za Scipio 26, 19, 10, vgl. 6, 22, 6;
4, 44, 6. — praet., Aebutins war
propraetor, s. e. 6, 5; dass ihm das
imperinm prorogirt worden sei, bat
L. nicht bemerkt. — interrumpi t,
zum Gedanken s. 9, 18, 15; 24, 7,
8; 32, 28, 4.
8-11. inter ist etwas freier auf
novitatem bezogen: wabrend der
Zeit, in welcber neu sei, vgl. 1, 27,
1 1 : inter fugete pugnaeque consi-
lium ; ib. 55, 3 : inter principia con-
dendo operis; Cic. Acd. 1, 8, 30:
inter continuationem u. a. — quae
- sit t 24, 5, 1. — prò cent, 39, 31,
a. Ch. 176.
LIBER XXXXI. CAP. 15. 16.
243
in P. Licinio ita statutum est, et ab se uti ius iurandum acripe*
rent M. Comelius postulavit, ne in Hispaniam ulteriorenj irei
praetores ambo in eadem verba iurarunt. M. Titinius et T. il
Fonteins proconsules manere cura eodem imperii iureinHispania
lussi, et ut in supplementum his tria milia civium Romanorum
cum equitibus ducentis, quinque milia socium Latini nominis et
trecenti equites mitterentur.
Latinae feriae fuere ante diem tertium nonas Maias, in qui- 16
bus quia in una bostia magistrati^ Lanuvinus precatus non erat
populo Romano Quiritium, religioni fuit. id cum ad senatum 2
relatum esset senatusque ad pontificum collegium reiecisset, pon-
tifìcibus, quia non recte factae Latinae essent, instauratis Latinis
placuit Lanuvinos, quorum opera instauratae essent, hostias
praebere. accesserat ad religionem, quod Gn. Gornelius consul 3
ex monte Albano rediens concidit et parte membrorum captus,
17 ; Lange 2, 605; zur Sache 42, 32.
— Tifiti. - Font, bleiben das dritte
Jahr in der Provine, s. e. 8. — prò-
con*., 33, 25, 8. — et ut, fibe'r den
Wechsel der Constrct. 40, 30, 4;
vgl. 32, 16, 9.
16* 1-2. non. Mai., die damala
etwa in den Jannar des Julianiscben
Kalenders fielen, s. 37, 4, 4; 44, 37,
6; Marq. 4. 443. — quia, 39, 2, 2.
— m una h., bei einem nsw. ; una
deutet daranf hin, dass mehrere
Opferthiere aasser dem far den
ganzen Bund dargebracbten Stiere,
viell. far jeden Staat eins, ge-
flcblachtet warden, Preller 190f. —
magist. Lari., 42, 1, 7. — relig. /.,
43, 13, 2; 5, 13, 8. — ad poni.
coU. rei., Marq. 4, 222. — instau-
ratis hat d. Hs., es wird als die
Bedingang oder die Angabe eines
Verbaltnisses far die Hanptbandlang
darcb placuit in die Znknnft ver-
setzt = si instauratae essent, s, 1,
6, 4: conditavi; ib. 7, 11 ; 18, 5: in-
filinoti - rege inde sumpto vide-
bantur; 5, 36, 10: acceptae; 9, 18,
4 a. a. ; die Priester baben ihr Gnt-
acbten dahin abgegeben, dass die
fer. Lat., was selbstverstandlich
war, za instaariren seien, and dass,
wenn die instaurano angeordnet,
erfolgt (nicht gerade vollendet) sei,
das Folg. gesebeben solle, vgl. 5,52,
9 ; Madvig verni. : instaurati, Lati-
nis placuit, Lanuvinos etc, oder,
weil die Latiaer schwerlich das
Recht batten einen solcben Be-
scbloss za fassen, instauravi plac.,
Lanuvinos; Andere instauravi La-
tinas od. instaurandis Latinis etc.
— quor. op. inst. ess. wird als die
Hauptsacbe, neben instaurai. Lat.
im Vorbergeh., nocb besonders
binzagefìigt; an der Wiederbolnng
ist daber kein Anstoss za nebmen,
s. e. 8, 3; 39, 5, 5. — opera, Scbnld,
35, 6, 9 ; 4, 40, 4. — inst. essent
vertritt die Stelle des fot. exact,
da placuit praebere dem 1 Siane nach
praebebunt entspricbt, wie § 6:
censuissent a. a., vgl. SC. de Bacch.
9: iousiset, doch ist die Lesart un-
sieber, da die Hs. instaurati essent
bat, wesbalb aucb hier instaurandae
ess. gelesen wird, man kò'nnte aach
instaurati necesse esset verm. —
host. praeb., sie sollen die Kosten
tra gè n.
3-4. quod feht in d. Hs., es kann
auch alia oder alia religio ausge-
fallen sein ; da auf § 1 zoruckge-
wiesen wird, vermisst man eam
neben religionem. — parte m. e,
s. 43, 7, 5; 33, 2, 3; 2, 36, 7; Cel-
sus 3, 27 : relaxatio nervorum - in-
16*
244
LIBBR XXXXI. CAP. 16.
a. u. 578.
ad Aquas Cumanas profectus ingravescente morbo Cumis decessiti
4 sed inde mortuus Romam adlatus et funere magnifico elatus se-
5 pultusque est. pontifex idem fuerat. consul Q. Petillius cum
primura per auspicia posset, collegae subrogando comitia habere
iussus et Latinas edicere, comitia in ante diem tertium nonas
6 Sextiles, Latinas in ante diem tertium idus Sextiles edixit. plenis
religionum animis prodigia insuper nuntiata, Tusculi facem in
caelo visam, Gabiis aedem Apollinis et privata aedificia conplura,
Graviscis murum portamque de caelo tacta. ea patres procurari,
uti pontifices censuissent, iusserunt.
7 Dum consules primum religiones, deinde alterum alterius
mors et comitia et Latinarum instauratio inpediunt, interim C.
Claudius exercitum a<J Mutinam, quam Ligures priore anno cepe-
8 rant, admovit. ante triduum quam oppugnare coeperat, receptam
9 ex hostibus colonis restituit. octo milia ibi Ligurum intra muros
caesa; litteraeque Romam extemplo scriptae, quibus non modo
rem exponeret, sed etiam gloriaretur sua virtute ac felicitate ne-
minem iam cis Alpis esse hostem populo Romano, agrique ali-
quantum captum, qui multis milibus hominum dividi viritim
posset.
terdurn tota corpora, interdum par-
tes infestai, v etere 8 autore» illud
ànonleZlav hoc nagàlvOiv nomi-
naverunt. — Aq. Cum., wahrschein-
lich das Bad von Baiae, von dem
Cumae nur 5 Millien entfernt ist,
odor ein Ort in dessen Nane, s.
Vitruv. 2, 6 : in montìbus Cumano-
rum et Baioni* sunt loca sudationi-
bus excavata, in quibus vapor fer-
vidus perforata terram. — ponti/.,
s. 32, 7, 15.
5. cum -posset: so bald als mog-
lich; ob das trinundinum, das
zwiscben der Ankiindigang des
Wahltages und diesem selbst liegen
musate, ausgeschlossen werden soli,
ist nicht zu erkennen; die Auspi-
cien sind die am Wahltage za hai-
tenden, schwerlich wurden bei der
Anberaumung desselben auch Au-
spic. angestellt, Marq. 2, 3, 55 f. —
ante kaan hier ebenso wenig fehlen
als im Folg., vgl. e. 17, 5; 43, 16,
12; 45, 3, 2; ib. 2, 12; ante diem
wird als ein fiegriff: der Vortag,
and als indeclinabile bebandelt and
wieder durch Prapos. (in, ex) be-
stimmt. — id. Sext, also iiber drei
Monate, vom 5. Mai bis 11. Aag.,
nach der ersten Feier. — pimi, re/.,
6, 5, 6 : in civitate piena religionum.
— prodig., Obsequens erwahnt die-
selben nicht.
7-9. Claud., e. 14. — ante tr.
quam bedeutet sonst: drei Tage
vorher, was hier sinnlos ware,
deshalb wird es erklart: vor Ablaof
von drei Tagen = am drìtten Tage,
nachdem; doch findet sich schwer-
lich eine andere Stelle, wo dieses
so aosgedriickt ware, man erwar-
tet: triduo, quo, s. 40, 53, 1, oder
intra (post) triduum quam. - - re-
cepta ex, e. 14, 3. — litteraeq., s. e.
IO, 5; 12, 4; 40, 16, 4. — cis Alp.,
s. 39, 54, 12. — esse kann nicht
wol fehlen, s. 24, 3, 2. — agri aliq.,
ein ziemlich, bedeutend grosses
Stòck, s. 42, 4, 3; 36, 39, 3; 38, 7,
4 u. a. — qui ist auf den Haoptbegriff
bezogen. — viritim, s. 42, 4, 3.
a. Ch. 176.
LIBER XXXXI. CAP. 17.
245
Et Ti. Sempronius eodem tempore in Sardinia multis se- 17
cundis proeliis Sardos perdomuit. quindecim milia hostium sunt 2
caesa, omnes Sardorum populi, qui defecerant, in dicionem re-
dacti. stipendiariis veteribus duplex vectigal imperatimi exa-
ctumque; ceteri frumentum contulerunt pacata provincia obsi- 3
dibusque ex tota insula ducentis triginta acceptis legati Romani,
qui ea nuntiarent, missi, quique ab senatu peterent, ut ob eas res
ductu auspicioque Ti. Semproni prospere gestas diis inmortali-
bus honos haberetur, ipsique decedenti de provincia exercitum
secum deportare liceret. senatus in aede Apollinis legatorum 4
verbis auditis supplicationem inbiduum decrevit, et quadragrata
maioribus hostiis consules sacrificare iussit, Ti. Sempronium
proconsulem exercitumque eo anno in provincia manere.
Comitia deinde consulis unius subrogandi, quae in ante 5
diem tertium nonas Sextiles edicta erant; eo ipso die sunt con-
fecta. Q. Petillius consul collegam, qui extemplo magistratum 6
occiperet, creavit C. Valerium Laevinum. ipse iam diu cupidus
provinciae, cum opportunae cupiditati eius litterae allatae essent
Ligures rebellasse, nonis Sextilibus paludatus * * senatus litteris
auditis tumultus eius causa legionem tertiam ad C. Claudium pro-
consulem in Galliam proficisci iussit, et duumviros navales cum 7
17-19, 2. Unterwerfung Sar-
diniens ; Vorfàlle io Ligurien ; Fest.
p. 322: Sardi; Aur. Vict. 57; Front.
Strat. 4, 1, 46; Val. Max. 1, 5, 9;
2, 7, 15.
1-4. perdom., s. e. 28, 8f. ; 40,
34, 13. — omnes, es sind nur zwei
erwahnt worden, s. e. 12, 5; 6, 6.
— sUpendium, die eine bestimmte
directe Steuer, stipendiura oder
vectigal entri chten, s. 35, 16, 6; 31,
31, 9, vgl. 45, 26, 14;, Marq. 3, 2,
147, im Gegensatze za frumentum,
das als Abgabe anderen Staaten
auferlegt wird, vgl. 42, 31, 8; ob
das duplex stipend. bleibende Ab-
gabe oder nar voriibergehende
Strafewar, ist nicht deutlich; Gic.
Balb. 18, 41 : Sardi* - agri* stipen-
dioque multati*', s. Nitzsch 39; 147 ;
Marq. 3, 1, 79; 3, 2, 154. — dece-
denti, 23, 34, 11, vgl. 40, 35, 6. —
ApoìL, 39, 4, 1. — quadrag., s. e.
19, 2; 40, 53, 3. — Tu Semp., n.
ted.
5-9. contuU* u. *., 40, 37, 8;
unius, des einen. — occip., 23, 31,
13. — C. Val., nach den Fasten
C. Valeriu* M. f. P. n. Laevinu*,
die Hs. taat M. Val., vgl. 40, 44, 2; *
41, 8, 1; 31, 50, 4. — ime n. Petil-
lius; is, wie gewohnlich gelesen.
wird, kann nicht richtig sein , da es
sich auf den eben gewahlten Vale-
rius bezieben wiirde , auch hat die
Hs. iiset, nicht is. Im Folg. ist eine
Lucke ; litteris etc. zeigt, dass vora
SenatedieRedewar; dasPradicat zu
ipse feblt; auch noni* ist viell. nicht
richtig, da die Gonsuln vor der Ab-
haltung der feriae Latinae, die erst
den 11. Aug. erfolgte, nicht in die
Provinzen abgiengen, s. 1 42, 35, 3;
man erwartet idibu* Sext., doch
konnte auch durch iam diu etc. der
vorzeitige Abgang motivirt sein, s.
21, 63, 8. — duumv. nav., wahr-
scbeinlich hat L. die Wahl dersel-
ben ubergangen, nicht die e. 1, 3
erwabnten verstanden wissen wol-
246 LIBER XXXXL- GAP. 17. 18. a. u. 578.
classe Pisas ire, qui Ligurum oram, maritumum quoque terrorem
8 admoventes, circumvectarentur. eodem Pisas et Q. Petillius con-
9 sul ad conveniendum exercitui diem edixerat. et C. Claudius
proconsul audita rebellione Ligurum praeter eas copias , quas
secum Parmae habebat, subitariis collectis militibus, exercitum
ad fìnes Ligurum admovit.
18 Hostes sub adventum C. Claudi, a quo duoe se meminerant
nuper ad Scultennam flumen victos fugatosque, locorum magis
praesidio adversus infeliciter expertam vim quam armis se de-
fensuri, duos montes Letum et Ballistam ceperunt, muroque in-
2 super amplexi sunt. tardius ex agris demigrantes oppressi ad
3 mòle et quingenti perierunt; ceteri montibus se tenebant, et ne
in metu quidem feritatis ingenitae obliti saeviunt in praedam,
quae Mutinae parta era! captivos cum foeda laceratone inter-
ficiunt, pecora in fanis trucidant verius passim quam rite sacri-
4 ficant. satiati caede animantium, quae inanima erant parietibus
adfligunt, vasa omnis generis usui magis quam ornamento [in
5 speciem] facta. Q. Petillius consul, ne absente se debellaretur,
litteras ad C. Claudium misit, ut cum exercitu ad se in Galliam
6 veniret: campis Macris se'eum expectaturum. litteris acceptis
Claudius ex Liguribus castra movit exercitumque ad campos
Macros consuli tradidit. eodem [tempore] paucis post diebus C.
7 Valerius consul alter venit. ibi divisis copiis, prius quam di-
teli ; zur Sache vgl. 40, 26, 8 ; 28, 7 ; Cic. Off. 2, 3, 1 1 : inanima - ani-
7. — maritum. ferrar., wie equester malia; Lael. 19, 68 u. a. — pariet.
terror 27, 42, 2 n. a. — eodem Pi*., adjl., 24, 34, 1 1 : undae adfligebat. —
a. 42, 47, 9. — ad convenienti^ e. 10, in speciem, obgleich specie* biswei-
11* — Parmae, e. 16, 8 steht er in len Ansehen, Glanz bezeichnet, s.
Matina. — subitar., wegen des tu- 32, 36, 10; 34, 52, 12, so brancht
malti», s. 40, 26, 7; 28, 10. doch L. in speciem sonst in dem
18* 1-4. Scultennam, e. 12, 8. — Sin ne: zum Schein, im Gegensatze
BallisL,39,2,7. — #tm*wurde,wenn zur Wahrheit oder Wirkiichkeit, 8.
muroque richtig ist, nicht passend 42, 14, 5; 3, 9, 13: dilata in epe-
fehlen ; doch wird auch muro oder ciem aeUone, re ipsa sublata, 8. 42,
muro fassaque verm., vgl. 38, 19, 14, 5; 24, 1, 8; ib. 27, 8; 4, 42, 4;
5: fossam quoque et alia munì- 6, 14, 2; 21, 32, 12 u. a.; auch ia
menta vertteibus - circumiecere. — der Bedeutung: zum Schmnek wtirde
tardius, vgl. 21, 47, 3: moratores. es neben ornamento pleonastisch
— ferit. ingen., dieso ist bisher seio, es ist desbalb wol niebt rich-
nocb nicht erwahnt, vgl. 39, 1, 6, tig, auch et in spec, wie Dr. verm.,
wahrscheinlich Ausscbmtìckung ei- wtirde die Schwierigkeit nicht he-
nes Aonalisten. — ad -quingenti,*. ben; Grevier will ornamento ent-
27,12,16;29,36,5.—ciim/., unter fernen.
usw., 27, 13, 2; 1, 25, 13 u. a. — 5-8. in Gali., daf Heer musa also
trucida 37, 39, 4; 24, 38, 9. — te- zuriickgehen um dann wieder vor-
rius, 40, 27, 10. — manima, 21, 32, zurucken. — camp. Macr., 8. 45,
a. Ch. 176.
LIBER XXXXI. CAP. 18.
247
grederentur, communiter ambo exercitus lustravenint. tum
sortiti, quia non ab eadem utrumque parte adgredi hostem place-
bat, regiones, quas peterent. Valerium auspicato sortitum consta- 8
bat, quod in tempio fuisset; in PetiUio id vitii factum postea
augures responderunt, quod extra templum sortem in sitellam
in templum latam foris ipse * * * oporteret. profecti inde in 9
diversas regiones. Petillius adversus Ballistaeet Leti iugum, quod
eos montes perpetuo dorso inter se iungit, castra habuit. ibi 10
adhortantem eum prò contione milites, inmemorem ambiguitatis
Terbi, ominatum ferunt se eo die Letum capturum esse, duabas 11
simul partibus subire in adversos montes coepit. ea pars, in
qua ipse erat, inpigre succedebat; alteram hostes cum propu-
lissent, ut restitueret rem inclinatam, consul equo advectus suos
12, 1 1 ; im SC. de aedif. negot. cassa
dirnend: II (Zeli p. 294): Celsum
emisse fundos - in regione Muti-
nensi, qui vocarentur eampi Macri;
andere sind die campi magni, s. zu
40, 17, 2. — digreder., das hds. con-
grederent scheint dnrch communi"
ter verdorben , es wiirde andeuten,
dass das Zasammentreffen mit dem
Feinde (cum hoste, ade), der aber
niebt einmal genannt ist, sogleich
erfolgen solite, wahrend es § 9
heÌ8st 'profecti etc. ; von dem Za-
sammentreffen der Coosnlo, s. 7, 40,
2 a. a., kann es, obgleich dieses am
nachsten lag©, nicht verstanden
werdeo. Im Vorhergeh. ist tempore
Glossem oder aus eodem entstan-
den. — lustrar., s. 45, 41, 3; 36,
42, 2. — sortiti, das Loosen za die-
sem Zwecke scheint sonst niebt er-
wahnt za werden, s. Becker 2, 2,
122; dass es oacb gebaltenen Au-
spìcien an einem inaagurirten Orte
geschah, zeigt das Folg.; Rubino 1,
92; Lange 1, 530. — tempio, 1, 18,
7. — parU Sette (des Landes) nicht
Fiagel, Marq. 4, 350 n. 29. — vitti,
das bds. vitto ware wie vitto crea-
to* gesagt: auf fehlerbafte Weise;
dock ist vitti {liti), wie Madvig
verni., dem Spracbgebraache ange-
messener, and vitio konote leicht
aas Petilio entstehen. — quod ex-
tra etc. ist lackenbaft, and lasst
8ich scbwerlicb sieber berstellen,
der Sinn scheint gewesen za sein:
Petilias babe aasserbalb des tem-
plam stehend das Loos in die Urne
geworfen nnd gezogen, was cr nicht
aasserbalb dea t., sondern in dem-
selben batte tbun miissen; Madvig
tilgt extra templum and vermath.
sorte in sitella - iUata foris ipse
mansisset, cum templum ingredi et
ipsum oporteret, Hertz : quod sor-
tem in sitella - latam foris ipse
eduxisset, cum in tempio sortiri et
ipsum op. — sitellam, s. 25, 3, 16.
- 9-11. iugum, den Hjibenzag, we*
sentii ch gleich mit dorsum, vgl.
Caos. B. C. 3, 97, 2: relieto monte
iugis eius - se recipere coeperunt;
Tac. Germ. 43: vertices montium
iugumque; dorso, Curt. 3, 10, 7:
per hoc dorsum, s. za 25, 15, 12.
— ominat., er babe durcb die
Worte die Zakonft vorher ange-
deatet, eine Aeasserang getban, die
sicb in anderem ala dem von ibm
gedachten Sin ne an ibm verwirk-
lìchen solite, Cic. Div. 1, 45, 102:
neque solum deorum voces Pytha-
gorei observitaverunt , sed etiam
hominum, quae vocant omino,
vgl. 26, 18, 8; 29, 35, 1. — captur.,
Val. Max. 1, 5, 9: hodie ego Le-
tum utique capiam. — suos stebt
248
LIBBR XXXXI. CAP. 18.
a. v. 578. 579.
quidem a fuga revacavit, ipse, dum incautìus ante sigila obver-
12 satur, missili traiectus cecidit. nec hostes ducem occisum sen-
serunt, et suorum pauci, qui viderant, haud neclegenter, ut qui
13 in'eo victoriam verti scirent, corpus occultavere. alia multitudo
peditum equitumque deturbatis hostibus mbntis sine duce cepere.
ad quinque milia Ligurum occisa; ex Romano esercita duo et
14 quinquaginta ceciderunt super tam evidentem tristis omini*
eventum etiam ex pullario auditum est vitium in auspicio fuisse,
15 nec id consulem ignorasse. C. Valerius audita
* * *
16 periti religionum iurisque publici, quando duo ordinarli consules
eius anni, alter morbo, alter ferro periisset, suffectum consulem
negabant recte comitia habere posse.
ipse eotgegen, vgl. 34, 14, 9 f. — a
fuga hat L. wol anders geschrie-
ben, da die Hs, etiam fuga hat,
viell. statini af
12-15. in eo n. si occultaretur
mors constili*. — sine d., hier:
ohne Oberanfuhrer, s. 4, 20, 6 ; Le-
gateli oder Kriegstribunen konnen
and werden die Truppen gefiihrt
haben. — duo et quinq. ware eioe
Uebertreibuog wie 44, 42, 8; aber
viell. ist duo milza et q. zu lesen ;
milia kann an u. St. schwerlich za
duo gedacht werden, da L. wol oft,
wenn milia vorausgeht, das Wort
nicht zusetzt, s. 39, 7, 1 ; 21, 38, 2
u. a., aber nicht dann, wenn eioe
kleinere Zahl folgt, zu der die Zahl
der Tausende gezogen werden und
so ein Missverstandniss entsteheu
konnte. — super y 28, 46, 15. —
evidente vgl. 8, 9, 12. — pullar.,
s. Marq. 2, 3, 79; es ist das Aospi-
cinm vor dem Beginn der Schlacht,
s. 38, 26, 1, nicht das bei der sor-
titio gemeint — nec - ignor., nur
dadurch wird es verderblich, nicht
dureh das Mosse Eintreten des un-
giinstigen Auspiciums selbst, s. 10,
40, 11 ; Rubino 1, 75. — Valerius,
io der folg. Liicke war wol erzàblt,
was Valerius, nachdem er den Tod
seines Collegen gehort, getbao habe,
viell. auch die Strafa der Legion,
Val. Max. 2, 7, 15: graviter sena-
tus tulitj quod Q. Petilium cons.
fortissime adversus Ligures pu-
nantem occidere milites passi es-
senti legioni ncque stipenaium anni
procedere ncque aera dori voluti)
quia prò salute imperatoris hostium
se telis non obtulerant etc. ; Front.
Strat. 4, 1, 46; doch ist die Situa-
tion bei L. § 11 : dum incaute etc.
etwas verschieden, Nissen 240.
16. periti etc, diese Worte sind
erbai tenvon PriscXVII, 150 p. 1097
u. ib. 29 p. 1050: Livius XXXXI ab
urbe condita : periti - habere posse.
— periti, es sind wanYscheinlich die
Auguro gemeint. — periisset hatsich
an das nachste Subj. aogeschlossen, s.
39,9,3; 41,8,5; 24,10, 4 u. a., etwas
anders 26, 33, 7, vgl. Caes. B. G. 1,
53, 4: duae Jiliae - altera capta est,
— suffectum, nur unter den vorlie-
genden Umstanden konne der con-
sul suff. die Wahl nicht vornehmen,
dass sonst dieses ihm zustand zeigt
24, 7, 11; Becker 2, 2, 93; 2, 3, 53;
Lange 1, 528; es mass jetzt ein
interregnum eingetreten seni, vgL
6, 1, 5; 5, 31, 7. — Im Folg. ist
die Wahl der Magistrate, die Ver-
theilung der Provinzen far d. J,
579, die Fortfdhrung des Krieges
gegen die Ligurer und wol noch
Anderes ausgefalleo.
a. Ch. 176. 175.
LIBERXXXXI. CAP. 19.
249
deduxit. cis Apenninum Canili et Lapidili et Hergates, trans 19
Apenninum Briniates fuerant. intra Audenam amnem P. Mucius
cum is, qui Lunam Pisasque depo pillati erant, bellum gessit,
omnibusque in dicionem redactis arma ademit. ob eas res in 2
Gallia Liguribusque gestas duomm consulum ductu auspicioque
senatus in triduum supplicationes decrevit et quadraginta hostiis
sacrificari iussit
Et tumultus quidem Gallicus et Ligustinus, qui principio 3
eius anni exortus fuerat, haud magno conatu brevi oppressus
erat; belli Macedonici subibat iam cura, miscente Perseo inter 4
Dardanos Bastarnasque certamina. et legati, qui missi ad res
19* 1-2. deduxit, wahrschein-
lich dieselbe Wendung wie 40, 53,3:
consul deditos in campestres agro*
deduxit, so dass: cis - fuerant
die friiheren Wohnsitze bezeichnet,
vgl. 39, 2, 9; oder es war eine
Uebersiedluog wie 40, 38; 41; die
im Folg. GaruU - Hergates gènann-
ten Yolkerscbaften scheinen soost
nicbt erwàbnt zu werden; die Bri-
niates dieselbeo zu seio, wie 39, 2,
9, ob die abweichende Schreibung
des Namens von L. oder von Ab-
schreibern herriihre, lasst sich
nicbt entscheiden. — intra Auden.
ist wie 25, 1 1, 7 gesagt: wahrend der
Consal M. Aemilius die Feinde dies-
und jenseits der Apenninen besiegte,
gieng Mucius nicbt uber die And*
bina us, s. e. 14, 8: Pisas, wesbalb
intra Aud. voraagesteljt ist. Mad-
vig zieht intra Aud. zu dem Vorher-
geb., wo die genaue Ortsbestimmung
bei trans - intra dem unbestimmten
cis gegenuber auffallen wiirde ; auch
wohnten die Friniateo nacb 39, 2
meist cis Apenninum. Jedoch ist
es, da die Hs. inter hat, moglich,
dass der Name eines zweiten Flus-
ses ausgefallen sei; bei dem kurzen
Lauf der meisten Fliisse in Ligu-
rien and der Unbestimmtheit der
geographischen Angaben, die sicb
so oft bei L. fiodet, ware an der
vorliegenden kein Anstoss za neh-
men. Die Audena ist sonst unbe-
kannt, aach Cluver war sie ein klei-
ner Fluss, der in die Macra miin-
dete, j. Aula oder Ula; Àodere las-
sen sie in die Trebia miinden. —
Lun. Pis., ungeachtet aller Kriege
und Unterwerfungen setzen die Li-
gurer ihre Raubziige wie frìiber
fort, vgl. 35, 1. — supplicata 40,
53, 3, hier, weii zwei Consuln ge-
siegt haben, vgl. 37, 47, 4; der
Triumph der Consuln war in dea
fasti triumpb. erwabnt, s. Inscrptt.
p. 463; 459. — quadrag., e. 17, 4.
19, 3-11. Kampf der Bastar ner
nnd Dardaner. Polyb. 26, 9; Ap-
pian Maced. 11 ; Oros. 4, 20.
3. et - quid., s. 2, 2, 8. — Li-
gustin., 39, 21, 1. — conatu An-
strengung. — nascente etc. bildet
einen gesuchten Uebergang, da aus
dem Folg. eine Besorgniss wegen
eines Krieges in Maced. nicbt her-
vorgehen konnte. Die bier erwahn-
ten fiastarner sind dieselben wie 40,
58, 7 ; sie baben sich in den Jahren
576-578, aus denen L. iiber diesel-
ben, worauf § 7 hindeutet, nichts
berichtet hat, in Dardanien aufge-
halten. — legati etc, nacb Polyb.
war eine Gesandtschaft der Darda-
ner (a. Thessaler) nach Rom gekom-
men um iiber die Bastarner und
Perseus Klage zu fdhren und Hulfe
zu begehren; in Folge davon bat
der Senat Gesandte abgeschickt um
die Sache zu untersuchen, diese er-
atatten jetzt Bericht. L. scheint
vorher davon nicht gesprochen zu
haben, sondern die Sache hier nach-
zuholen. — missi - erant - rever-
250
LIBER XXXXi. CAP. 19.
a. u. 579.
visendas in Macedoniam erant, iam reverterant Romam renun-
5 tiaverantque bellam in Dardania esse, simili venerant et ab rege
Perseo oratores, qui purgarent nec accitos ab eo Bastarnas nec
6 auctore eo quicquam facere. senatus nec liberat eius culpae
regem neque arguit; monerì eum tantum modo iussit, ut etiam
atque etiam curaret, ut sanctum habere foedus, quod ei cum
7 Romanis esset, videri posset. Dardani cum Bastarnas non modo
non excedere finibus suis, quod speraverant, sed graviores fieri
in dies cernerent, subnixos Thracum adcolarum et Scordiscorum
auxiliis, audendum aliquid vel temere rati, omnes undique ar-
mati ad pppidum, quod proxiroum castris Bastarnarum erat,
8 conveniunt. hiemps erat; et id anni tempus elegerant, ut Thra-
ces Scordiscique in fines suos abirent. quod ubi ita factum et
solos iam esse Bastarnas audierunt, bifariam dividunt copias,
pars ut recto itinere ad lacessendum ex aperto iret, pars devio
9 saltu circumducta ab tergo adgrederetur. ceterum priusquam
circumire castra hostium possent, pugnatum est; victique Dar-
dani compelluntur in urbem, quae fere duodecim milia ab castris
10 Bastarnarum aberat victores confestim secuti circumsidunt ur-
bem, haud dubie postero die aut metu dedituris se hostibus aut
11 vi expugnaturi. interim Dardanorum altera manus, quae circum-
ducta erat, ignara cladis suorum, castra Bastarnarum sine prae-
sidio relicfa.
*.
ter., wie vorher exortus f. (dieses
genaaer als missi erant) - opp. erat,
s. 40, 5, 10. — purgarent etc.. s.
42, 14, 3; 24, 47, 6; App. L 1.: ó
Sk Hegoevs iré^ove tnsunt nqt-'
afeig triv vnóvoiav ìxXvcjv. — #-
berat, da die Hs. liberare hat, so
verm. Heerwageo: liberare - arguì
voluti, 8. 42, 5, 11. — culpae, s. 5,
28, 1 : voti Hberaretur. — etiam a.
et, s. 38, 9, 1; 22, 13, 4; 3, 45, 10.
— habere, das hds. haberet kò'nnte
erklàrt werden: er moge sich be-
miìheD das Blindniss heilig za hai-
ten, welebes er nach seinem Ver-
fabren nar dem Scheine nach, das er
ganz vergessen habe; da der Senat
nicht wunschen kano, dass die Hei-
ligbaltung des Bondnisses nnr eine
scheinbare (videri posset), keine
wirkliche .sei, doch ist habere ein-
facber and natiirlicher. — videri p.,
wenig von videretur Yérschieden,
fiodet sich oft bei L., s. 40, 23,
8; vgl. ib. 58, 1; 37, 60, 2u. a.
7-11. Dardani etc, die Erzah-
long der folg. Ereignisse ist bei Po-
lyb. aasgefallen. — Scordisi, s. 40,
57, 7; auan'L, wie e. 12, 5. — vel,
sei es anch. — oppid., noch auf dem
Gebiet der Dardaner. — M id, und
deshalb batten sie gerade diese Zeit
- damit dann usw. — ita, so wie
sie erwartet, was sie beabsichtigt
batten ; quod scheint nicht blos der
Verbindung za dienen, s. 6, 8, 2,
sondern den BegrifF in fines abire
za wiederholen; za solos etc. ist
nar ubi za denken. — adgred. n.
Bastarnas, — circwnsid., 36, 13,
7 a. a. — dedituris — expugnat,,
s. 4, 18, 6; 22, 28, 1 ; vgl. ib. 19, 11.
a. Ch. 175.
LIBER XXXXI. CAP. 20.
251
* * more sella eburnea posita ius dicebat disceptabatque SO
controversias minimarum rerum, adeoque nulli fortunae ad- 2
haerebat animus per omnia genera vitae errans, uti nèc sibi nec '
aliis, quinam homo esset, satis constaret. non adloqui amicos, 3
vix notis faroiliariter arridere, munificenza inaequali sese aliosque
ludificari; quibusdam honoratis magnoque aestimantibus se pue r
rìlia, ut escaè aut lusus, munera dare, alios nihil expectantes di-
tare, itaque nescire, quid sibi vellet, quibusdam videri , quidam 4
ludere eum simpliciter, quidam haud dubie insanire aiebant. in 5
duabus tamen magnis honestisque rebus vere regius erat ani-
mus, in urbium donis et deorum cultu. Megalopolitanis in Ar- 6
cadia murum se circumdaturum urbi est pollicitus maioremque
Der Erfolg des Rampfes geht aus
e. 23, 12 hervor, vgl. Oros. I. 1.:
Lepido et Mudo consulibus Baster-
narum gens /erettissima - sine ulla
pugna vel aliquo hoste deleta est,
sie gehen namlich iiber die znge-
frorene Donau, das Eis bricht unter
der Masse des Volkes, and Alle
kommen um ; wahrscheinlich ist die
Erzahlnng bei L. im Folg. ausge-
fallen. Wie dieser auf die mit den
romisch. Angelegenheiten wenig zu-
sammenhaogende Schiiderung des
Antiochus Epipbanes iibergegangen
ist, lasst sich nicht ermitteln, s. d.
Periocha.
£0* Antiochns Epipbanes. Po-
lyb. 26, 10; 31, 3ff.; Diod. Sic.
29, 35; Granius Licia. 36, 11; Zo-
nar. 9, 21.
1-4. more etc, wahrscheinlich
ist Romano voravsgegangen : wie
der Prato r in Rom; sella eb., die
sella curnlis; Poi.: xa&laag ini
ròv ikatpàvtivov Stipqov xccrà rò
itaoà toig c P<o[iaCoig 2&os, <hi}-
xove. tcov xarà t^v àyoqàv yvyvo-
/nivùfv awaXlayfidrow. — diceb.,
Antiochus, Zon. 1. 1.: Fatov Sé
<PXa/uiv£ov xctìAìfiiUov AtnCSov
vnaxsvovrtùv ó Idvxloxog 2#av«,
xtà avròv 6 vlòg ó Zilsvxog Stt-
dit-axo' TtlevrriOavTos Sk xàxtt-
vov - 6 eìsrriv 'PfiìfMfV òfUiQtvatV
Avrioxos ijlaaiXivoev; Appian.
Syr. 45. — fortunae, Lebensstel-
lnng, Lebensart, Cic. Off. 1, 13, 41:
condicio et fortuna servorum; es
wird dafiir formae verm. — sibi
(ipstf) aut animus statt, aliis gegen-
iiber, auf die Person bezogen. —
amicos, s. 31, 28, 4. — vix notis
gehort zusammen. — sese - ludi/.,
mit sich selbst Gespott zu treiben,
sich lacherlich za machen. — qui-
busdam, die Hs. hat quibus, man
erwartet eher eine Partikel, quippe
honoratis. — magno aest. se 9 ygl.
6, 41, 2: se - aestimari\ Senec. de
benef. 1, 8, 2: nisi forte te parvo
aestimas, miisste bedeuten: die sich
einen hohen Werth beilegten ; doch
ist der Ausdrock eigentbiimlich und
steht nihil expeet. nicht passend
gegeniiber, Polyb. iStSov rolg (ihv
aOTQCcyàXovg SooxttSefoys, rolg Sé
(poivixoftalavovg , aXXotg Sé XQ V '
atov. xal l£ Snavrqo'stos Sé nai
auvxvyyàvoav, ovg [tri ècoqaxst, no-
ti, iStoov Stooeàg ànooGSoxrJTov$.
— - quid s. v., s. 40, 12, 14, vgl. 32,
25, 10; Polyb. £| &v rìg unoofav
yye tùìv àv&Q(ón(ov tovg iniei-
xilg' ot [*év yào àtpelrj riva (lu-
dere simpl. einfàltig kindisch) av-
ròv eìvtu vnekdfipavov ; ot~ Sa
uaivóuivov. — quibusd. - quidam,
28, 12, 10. .
5-7. verereg., s. 32, 34, 3. —
Megalop., dieses nnd das folg. Bei-
spiel ist in dem Excerpte des Po-
lyb. viell. nbergangen. — murum
252
LIBER XXXXI. CAP. 20.
a. ti. 579. 580.
partem pecuniae dedit; Tegeae theatrum magnificum e marmore
7 facere instituit; Cyzici in Prytaneum — id est penetrale urbis,
ubi publice, quibus is honos datus est, vescuntur — vasa aurea
mensae unius posuit. Rhodiis ut nihil unum insigne, ita omnis
generis, ut quaeque usus eorum postula verunt, dona dedit.
8 magnificentiae vero in deos vel Iovis Olympii templum Athenis,
unum in terris inchoatura prò magnitudine dei , potest testis
9 esse; sed et Delon aris insignibus statuarumque copia exornavit,
et Antiochiae Iovis Capitolini magnificum templum, non laquea-
tum auro tantum, sed parietibus totis laramina inauratum, et
alia multa in aliis locis pollicitus, quia perbreve tempus regni
10 eiujs fuit, non perfecit. spectaculorum quoque omnis generis
magnificentia superiores reges vicit, reliquorum sui moris et
etc, die Maaern waren von Cleo-
menes zerstort, s. Polyb. 2, 55;
Plot. Cleom. 25; Pausa n. 8, 27, 6,
dann wieder aufgebaut, s. Plut. Phi-
lop. 13, vgl. Polyb. 5, 93, mussten
aber nacbber wieder zerfaiien sein.
— Tegeae) in Arcadien. — Cyzici,
vgl. Cic. de imp. Pomp. 8, 20. —
in PryL, vgl. 44, 14, 7; Ov. Met. 8,
452: infiammami - posuere; id.
Rem. oro. 719; Sali. I. 61, 2: in
provinciam - collocai. , Hand Tors.
3, 307 ; Duker verni, in Prytaneo,
wie gewb'hnlicb gesagt wird, s. e.
28, 8 n. a., das RegierungsgebKu.de
einer grieeh. Stadt, in welchem die
offentlichen Geschafte besorgt, Ge-
richt gehalten , offentliche Speisun-
gen veranstaltet wurden, und wo
die xoivrj kaxCa war, daber im Folg.
penetrale etc, vgl. 26, 27, 14; Cic.
Or. 1, 34, 232; Legg. 2, 12: foeum
urbis; die Erklarung ist, wie viele
andere, von L. zugesetzt, s. Nissen
74 f. — vasa etc, so viele auf einem
Tische (abacus, s.39,6,7) aufgestellt
wurden. — nihil un., nicht ein ein-
zelnes, wie man nach dem Vorher-
geh. erwarten konnte, sondern usw.,
vgl. 39, 50, 2; 2, 6, 3.
8-9. vel, sebon, alleili. — Olymp.,
Paus. 1, 18, 6. — inchoat., er war
von Pisistratus begonnen, vgl. Gra-
nius 1. 1. : aedes nobilissima Olympii
Iovis Atheniensis diu imperfetta
permanserat, ungenau Veli. 1, 10:
Antiochus - Athenis Olympicum in-
choavit; erst Hadrian voilendete
den Tempel. — testis konnte leicht
ausfallen, vgl. 6, 27, 6: testes tabu-
las pubUcas, 1, 58, 7; Madvig ver-
langt documentimi od. monumen-
timi; Polyb. tovto clv zig t«^*iJ-
QaiTo etc — aris, rtov negl ròv tv
Arjl(p ficojuòv àvdqiaVTùìv; Cali.
H. in Apoll. 60 ff. nrfez de pto/uòv
Ìxxsqcxcjv; Ov. Her. 21, 99; auch
bei L. ist nur an einen Aitar za
denken, 10, 38, 8f.; 45, 27, 9;
Verg. Aen. 2, 202. — Antioche 33,
19; 41. — Capit, dessen Cuitus er
einfubren wollte Granius 1. L: ex-
tendit duos colossos duodenum cu-
bitorum ex aere, unum Olympio
alterum Capitolino Iovi. — laq. au-
ro, mit goldenem Plafond. — sed,
s.39, 14, 7. — lamm.inaur. scheint,
da aus inaurai., s. 40, 34, 5, hervor-
geht, wie die lammùta gewesen sei,
zu bedeuten : mit Goldbiecb iiberzo-
gen. Gron. verm.lamminainductum
od. induista; iiber die Schreibung
lammina s. Lacbmann Lucret. 3,
1017. — perbreve, er regierte 11
Jabre, viell. ist von der Zeit an ge-
recbnet, wo er das Versprecben
gab.
10-13. magni fic. ist Abl. wie im
Folg. copia. — reliquorum, wenn
es ricbtig und niebt reUquos, von
a. Gh. 175. 174
LIBER XXXXI. GAP. 20. 21.
253
copia Graecorum artifìcum; gladiatorum munus Romana^ con- 11
suetudinis primo maiore cum terrore hominum, insuetorum ad
tale spectaculum, quam voluptate dedit; deinde saepius dando, 12
et modo volneribus tenus, modo sine missione etiam, et fami-
liare oculis gratumque id spectaculum fecit, et armorum studium
plerisque iuvenum accendit. itaque primo qui ab Roma magnis 13
pretiis paratos gladiatores arcessere solitus erat, iam suo
* * *
Scipio inter peregrinos. M. Atilio praetori provincia Sar- 21
dinia obvenerat; sed cum legione nova, quam consules con- 2
scripserant, quinque milibus peditum, trecentis equitibus, in
Gorsicam iussus est transire. dum is ibi bellum gereret, Cornelio
prorogatum imperium, uti obtineret Sardiniam. Cn. Servilio 3
Caepioni in Hispaniam ulteriorem et P. Furio Philo in citeriorem
tria milia peditum Romanorum, equites centum quinquaginta, et
socium Latini nominis quinque miiia peditum, trecenti equites,
Sicilia Lucio Claudio sine supplemento decreta, duas praeterea A
dedit abhangig, zu lesen ist, hat sich
an *pectaculorum, dieses beschran-
kend, angescblossen, und ist, wie
eeteri 1, 1 , 1 o. a., oft alius pro-
leptisch gesagt. — artif., 39, 5, 1 ;
ib. 22, 2. — gladiat, e. 28, 10; 28,
21, 2 a. a., Drakenb. yerm. gladia-
torium, 39, 42, 9. — Rom. cons.,
geo. qua], zu dem in gladiat. mun.
wieder angedeuteten Begriffe spe-
ctaculum. — insuet. ad.j 23, 18, 10;
31, 35, 6, vgl. Mommsen 1. 875. —
voluer. ten., sie durften aufhoren zu
fechten, wenn aie verwundet wareo,
sine miss., sie mussten bis auf den
Tod kampfen, adverbiale Bestini-
mungen zu dem ans dando specta-
culum zìi entnehmenden Begriffe:
wo die Gladiat. - kampften. —
etiam, vgl. 3, 39, 6 : in curia - extra
curiam etiam; 39, 35, 7; Madvig
tilgt das folg. et, welches et armor.
entsprechen kann. — plerisq., s. 10,
13, 14. — primo qui, s. 42, 11, 2.
— ab R., sie wnrden dort von La-
nisten gekauft. — pret, 39, 44, 7.
21. Vertbeilnog der Provinzen ;
Priesterwablen ; Prodigieo.
1-4. Scipio, davor ist die Erzab-
long der letzten Ereigoisse des Jah
res 579, die Wahl der Magistrate,
der Amtsantritt der Consulu Sp.
Postumius Albious u. Q. Mucius
Scaevola, die ihnen bestimmten Pro-
vinzen uod der Name des praetor
urb., C. Cassius Longinus ausgefal-
leo. — Scipio, nacb e. 27, 2 L. Cor-
nelius Scipio, wahrscheinlich der
entartete Sobn des Scipio Africanus,
welcben Val. Max. 4, 5, 3 (3, 5, 1
ist der Vorname niebt genanBt) Cn.
neont, wabrend L. dem e. 8, 1 er-
wahnten, auf den deshalb Mommsen
Inscptt. p. 13 die Notiz des Valerius
bezieht, diesen Beinamen giebt, vgl.
zu e. 8, 1. — quinq. mU. wie 39,
38, 11; 26, 28, 7 u. a. a., gewohn-
lich hat die Legion jetzt 5200 M. ;
auch 42, 1, 3 werden nur rom. Trup-
pen angegeben, doch ist es moglicb,
dass entweder die Zahl der socii
an u. St. ausgefallen sei, oder nacb
peditum nur sociorum fehle, vgl. e.
9, 3. — Corsie, dieses wird so von
der Provinz Sardinien, zu der es
sonst gehorì, s. 40, 19; 34, voruber-
gebend getrennt; die BesetzungSar-
diniens wird ungeachtet der Siege
des Gracchus noch fiir nothig gehal-
ten. — Cornelio, wahrscheinlich
Sulla, s. 45, 17, 3. — Lue. Claud.,
der Vorname deutet an , dass er zu
254
LIBERXXXXI. GAP. 21.
a. u. 580.
legiones consules scribere iussi cum iusto numero peditum
equitumque, et decem milia peditum sociis imperare et sescen-
5 tos equites. dilectus consulibus eo diffìcilior erat, quod pestilen-
tia, quae priore anno in boves ingruerat, eo veterat in hominum
morbos. qui inciderant, haud facile septimum diem superabant,
qui superaverant longinquo, maxime quartanae, inplicabantur
6 morbo, servitia maxime moriebantur, eorum strages per omnis
vias insepultorum erat. ne liberorum quidem funeribus Libitina
7 sufficiebat. cadavera intacta a canibus ac volturibus tabes ab-
sumebat, satisque constabat nec ilio nec prióre anno in tanta
8 strage boum hominumque volturium usquam visura, sacerdotes
publici ea pestilentia mortui sunt Cn. Servilius Caepio pontifex,
pater praetoris , et Ti. Sempronius Ti. filius Longus decemvir
sacrorum et P. Aelius Paetus augur et Ti. Sempronius Gracchus
et C. Atellus Mamilius curio maximus et M. Sempronius Tudita-
9 nus pontifex. pontifices suffecti sunt C. Sulpicius Galba in locum
Caepionis, * * * in locum Tuditani. augures suffecti sunt
in Gracchi locum T. Yeturius [Gracchus] Sempronianus. in P.
den plebejischen Claudiern gehorte.
- sine suppL, dass Truppen dort-
hin geschickt worden seien, ist e. 9
nicht angegeben. — cum ist hier
sebr auffallend, ygl. 42, 35, 4: le-
giones - iusto numero peditum, nur
ahnlich sind Verbindungen wie 44,
29, 6: fama cum magno numero
peditum equitumque venientium
Galiorum, s. za 40, 57, 2; Sali. I.
49, 1. — iusto, ob 5000 oder 5200,
s. 42, 35, 4, ist nicht klar, s. Momm-
sen die Tribus 123.
5-7. dilect., wie 40, 19, 7. —
pestìi., s. 1, 31, 5. — priore etc,
Obseq. 10: M. Lepido Q. Mudo
coss. gravi pestilentia hominum
boumque cadavera non sufficiente
Libitina cum iacerent vulturius non
apparuit. — eo vert., in dem laufen-
den J., § 7: ilio - verter, in etc,
batte die Wendung genommen, dass
- entstandeo, 27, 23, 6: pestilentia
- magis in morbos longos quatti in
perioulosos evasit. — incid., s. 25,
26, 8. — haudfac, meist od. ge-
wòhnlich nicht; sonst mehr: kaum.
—-longinq., 1, 31, 5. — quarian.,
wie e. 21, 5: escae n. munus. —
strag., 3, 7, 6. — Libit, 40, 19, 3.
— ne lib. quid., Sclave n wurden
also selten in dieser Weise begra-
ben. — tabes, e. 15, 2; 21, 39, 2.
— voltur., 27, 11, 4, neben dem
vorhergeh. volturibus, wie ludius
und ludio 7, 2, 4.
8-11. publici weil sie die r eli -
giosen Angelegenbeiten Gir den
Staatbesorgen, s. 42, 28, 10; 26,
23, 7 n. a. , vollstandig 8, 9, 4: pon-
tifex pubUcus populi IL, Marq. 4,
166. — Serv. Caep., 25, 2,2.—
Ti. fil. , die Hs. hat TitijU. , wahr-
scheinlich ist der 27, 6, 16 nach den
Hss. C. fiL genannte geraeint und
die eine oder andere Relation nicht
richtig. — Aelius, 27, 36, 5. —
Gracch,, 29, 38, 7 ; auch dazu gehort
augur, einfacher ware Aelius et Tu
S. Gr. augures. — A teli., 27, 8, 2.
— Tudit, 39, 46. — in toc. Caep.
und der Name des zweiten pontifex
ist ausgefallen ; Sempronius n. Ae-
lius, weil gewisse Priesterthiimer
am liebsten ans gewissen Geschlech-
tern besetzt wurden, s. 25, 2, 2;
Merklin die Co opta 1. 117. — Gracch.,
da er Sempronianus faeisst, so mass
a. Gh. 174.
LIBER XXXXI. CAP. 21. 22.
255
Aeli Q. Aelius Paetus. decemvir sacrorum C. Serapronius Lon-
gus, curio maximus C. Scribonins Curio sufficitur. cum pesti- 10
lentiae finis non fieret, senatus decrevit, uti decemviri libros Si-
byllioos adirent ex decreto eorum diem unum supplicatio fuit, 11
et Q. Marcio Philippo verba praeeunte populus in foro votum
concepit, si morbus pestilentiaque ex agro Romano emota esset,
biduum ferias ac supplicationem se habiturum. in Veienti agro 12
biceps natus puer, et Sinuessae unimanus, et Auximi puella cum
dentibus, et arcus interdiu sereno caelo super aedem Saturni in
foro Romano intentus, et tres simul soles effulserunt, et faces 13
eadem nocte plures per caelum lapsae, et in Lanuvino * *, Caeri-
tesque anguem in oppido suo iubatum, aureis maculis sparsum,
apparuisse adfirmabant, et in agro Campano bovem locutum esse
satis constabat
Legati nonis Iuniis ex Africa redierunt, qui convento prius t%
er vod einem Veturius àdoptirt
sein , and batte nacb der Sitte der
damaligen Zeit die drei Nameo sei-
nes Adoptivvaters annehmen , nicht
dea etneo seines natiirlichen Vaters
beibehalten sollen, was wol spater
gescbah, wenn der Adoptivvater nur
zwei Namen batte; es ist deshalb
wahrscheinìich , dass Gracchus aus
der vorbergeb. Zeile wiederbolt ist
und den Zunamen des Veturius, nach
Drakenb. Philo, s. 29, 38, 6, ver-
drangt bat. — Scribon., der Zuname
Curio, s. 33, 42, 10, scbeint anzu-
deuten , dass die gens Scriben. das
Curionenpriestertbum mebrfacb be-
kleidet hatte, s. § 8; er ist wie
Atellus Plebejer, vgl. Niebubr 1,
369. — pestìi,, s. 40, 37; 4, 25
u. a. — Sibytt., Marq. 4, 299. —
ex decr., 39, 46, 5; 38, 36, 4. —
praeeunte, baufiger von den pontifi-
ces, s. 42, 28, 9, zu 36, 2, 3; 31, 9,
9; 4, 27, 1, vgl. 39, 15, 1. — Mare.,
40, 42, 12. —ferias, 42, 20, 6.
12-13. cum dent., 32, 1, 11 ; 27,
4, 11 u. oft. — aed. Sat, er lag da,
wo am Forum der clivns Capitoli-
nns beginnt, Becker 1, 312. —
Auximi, j. Osimo, eine Biirgercolo-
nie, Veli. 1, 15, im Picentiniscben.
- — faces e te, Sternschnuppen , s.
43, 13, 3; 45, 16,5; 30, 2,11 u. a.—
et in Lanuv. kann wegen der Wort-
stellung scbwerlicb zum Vorher-
geh. gezogen werden, eher kann
man vermntben, dass nacb et in
Lan. das daselbst bemerkte Prodi-
giani aasgefallen sei, Priscian. 4,
29 p. 633 : Livius ab urbe condita
XLI : Lanuvini Caeritesque an-
guem iubatum apparuisse nuntia-
runt scbeint die Stelle frei citirt zu
haben; auch wiirde dann oppido
(e. 27, 1 1 stebt aedem voraa) nicht
deutlich sein. — tubat. , mit einem
Kamme, einer Màhne. — aureis, es
kann aucb flavis, nacb Hertz ravis
gebeissen baben. — et in, iiber das
gebàufte et hier u. § 8 vgl. 21 , 62,
4 ; nur Caeritesque macht eine Aus-
nabme, aber que fiigte, wenn nicbts
fehlt, ein selbstandiges Wunder an,
niebt, wie sonst gewobnlich, einen
Nebenumstand.
22. Verbàltnisse in Cartbago
und Maoedonien. Polyb. 22, 22»;
Appian. Mac. 1 1 .
1-3. legati, der Grand der Ab-
sendung ist in quae Carth. etc. an-
gegeben ; es sind also keine Grenz-
streitigkeiten wie 40, 17, 4. — non
Iun., es ist ungewobnlich, dass far
eine so unbedeutende Sacbe das Da-
256
LIBER XXXXI. CÀP. 22.
a. a. 580.
Masinissa rege Carthaginem ierant; ceterum certius aliquanto,
quae Carthagine acta essent, ab rege rescierant quam ab ipsis
2 Carthaginiensibus. conpertum tamen adfirmaverunt legatos ab
rege Perseo venisse, iisque noctu senatum in aede Aesculapi da-
tum esse, ab Carthagine legatos in Macedoniam misèos et rex
3 adfirmaverat et ipsi parum constanter negaverant. in Macedo-
niam quoque mittendos legatos senatus censuit. tres missi sunt,
C. Laelius M. Valerius Messala Sex. Digitius.
4 Perseus per id tempus, quia quidam Dolopum non pare-
bant et de quibus ambigebatur rebus discqptationem ab rege ad t
Romanos revocabant, cum exercitu profectus sub ius iudiciumque
5 suum totam coegit gentem. inde per Oetaeos montes transgres-
sus, religionibus quibusdam animo obiectis, oraci um aditurus .
Delphos escendit. cum in media repente Graecia apparuisset,
magnum non finitumis modo urbibus terrorem praebuit, sed in
6 Asiam quoque ad regem Eumenen nuntii tumultuosi missi. tri-
duum non plus Delphis moratus, per Phthiotidem Àchaiam
Thessaliamque sine damno iniuriaque populorum, per quos iter
tam angegeben wird, vgl. 30, 36, 8 ;
auch hat die Hs. IX mil. worin
viell. etwas Anderes liegt, wenn
maa nicht annebmen will, dass der
Annalist, dem die Angabe entlehnt
ist, anch denTag anzugebengewosst
habe. — rescier., a. Caes. B. G. 1,
28, 1, wie praesciseere 29, 14, 1;
sonst in der classischen Zeit nicht
gebraucht. — Aescul, der Esmun
der Punier. — et parum ete. , vgl.
Nissen 241. — quoque, wie nach
CSarthago (aber friiher) gescbickt
worden waren. — Laelius, da er
znerst genannt wird, dann ein Con-
salar, 8. 38, 35, folgt, Digitius diese
Wiirde nicht erlangt hat, s. 42, 27,
so ist wol der Freund des Scipio
Africani» gemei nt, vgl. 43, 5. Wie
die Gesandtschaft nach Africa za
der nach Macedonien, so bildet die-
se den Uebergang i* der Darstel-
lung der Verhaltnisse in Griechen-
land, welche Polybios entnommen,
obgleich dessen Darstellang verlo-
ren ist.
4-6. Dolopum , diese sind zwar
33, 34, 6, vgl. Polyb. 18, 30, fur
frei erklàrt, aber 36, 33, 1; 7 mit
Zustimmang der Romer, 8. 42, 41,
13, von Philipp, vgl. 38, 5, 10, wie-
der anterworfen worden, s. 39, 26,
1. — revoc, 10, 24, 3. — ius iud.,
39, 24, 8; 28, 21, 1. — Oetaeos,
36, 15. — relig. art. obi., religiose
Bedenken ihm vor die Seele traten,
ihn beunruhigten, s. 38, 25, 4. —
Delph. etc, Polyb. r^v tU 4oXo-
nCav — dopoXriv xal ttjv sls Jél-
(povg nagovaCav. — Eumenen, 32,
5,6; ìb. 16, 14. Im Polg. ist die
Lesart unsicher, da die Hs. nar
nuntios tumultuo . . . misi hat ; doch
ist schwerlich n. tumultuoso! misit
za lesen , da man nicht siebt, woza
Perseas an Eumenes Boten and ge-
rade tumultuosi , aufregende , in
Schrecken setzende, schicken soli;
eher war dieses von Gegnern der
Macedonier in den griech. Staaten
za erwarten, wenn auch Enmenes
damals nicht sehr beliebt war, s. 42,
5 ; der Wecbsel der Subjecte ist bei
L. nicht sellen. — non plus, 40, 31,
6, vgl. 39, 18, 9; ib. 41, 5. —
Phthiot. Ach., 36, 15, 7; 42, 67, 9;
ib. 40, 6. — populorum nach Mad-
vig, da die Hs. nar um hat, nicht
s. Ch. 174.
LIBER XXXXI. CAP. 22. 23.
257
fecit, in regnum rediit nec earum tantum civitatìum, per quas 7
iturus erat, satis habuit animos sibi conciliare; aut legatos aut
litteras dimisit, petens, ne diutius simultatum, quae cum patre
suo fuissent, meminissent, nec enim tam atroces fuisse eas, ut
non cum ipso potuerìnt ac debuerint finiri ; sècum quidem omnia 8 .
illis integra'esse ad instituendam fìdeliter amicitiam : cumÀchaeo-
rum maxime gente reconciliandae gratiae viam quaerebat.
Haec una ex omni Graecia gens et Atheniensium civi- fS
tas eo processerat irarum, ut finibus interdiceret Macedoni-
bus, itaque servitiis ex Achaia fugientibus receptaculum Ma- 2
cedonia erat, quia, cum finibus suis interdixissent, intrare
regni terminos ipsi non audebant. id cum Perseus animad-
vertisset, conprensis omnibus litterae * * ceterum ne simi-
lis fuga servorum postea fìeret, cogitandum et illis esse, re-
citatis his litteris per Xenarchum praetorem, qui privatae
3
4
die gewohnliche Lesart agrorum,
was za eng seia warde, da auch die
Bewobner verietzt werden konnten,
e. 23, 14; vgl. 42, 42, 3. — quas,
das hds. quorum scheint durch po-
pulorum veranlasst, Madvig verni.
quorum fine*.
7-8. iturus erat etc. holt et was
nach , was vor der Reise geschehen
war, um die Verhandlnng mit den
Achaern aDzaknupfen. — aut leg. •
eUfc bezeichnet die Art und die
Mittel , durch die er die Volker zu
gewinnen sucbte; iiber das erklà-
rende Asyndeton s. 40, 10, 1; 22,
23, 6; JNaegelsb. § 190, 1. Andere
glauben, es sei et was, viell. sed
eirta ornnes Graeciae civitates aus-
gefallen; alleio tbeils ware dieses
nicht richtig, da nicht alle griech.
Staaten Philipp feindlich gewesen,
einige scbon jetzt Perseus geneigt
waren, s. 29, 12, 14; 42, 38, 5,theils
wird als Gegensatz za nec - tantum
besser das folg. cum Achaeor. max.
genommen. — secum integra, 36,
5, 6: ut - integra sibi omnia apud
- Romanos essent; cum wie e. 24,
10 ; queri cum 35, 8, 3 u. a.
zff-24. Verhandhrog der Acbaer
bber ihre Stellung za Macedonien.
1 -5. L. folgt hier, wie die ganze
Tit. Liv. IX.
Darstellung zeigt, Polybias, dessea
Schilderuag dieser Verhaltnisse je-
doch nicht erhalten ist. — haec -
Maced., L. bat die Sache nicht be-
richtet, bei Polyb. ist sie wol aus-
gefallen; das von den Athenern
31, 44 Erzahlte ist anderer Art. —
ex omni Gr. sì. ex omnibus Grae-
cis. — finib. interd.f sonst wird die
Ansschliessung der Fremden schon
dadurch bewirkt, dass sie recbt-
and sehatzlos sind, hier darch einea
besonderen Beschlass. — suis, dar-
nach setzt Perizon. ùs eia, was je-
docb aus Macedonia entnommen
werden kann, sonst lage auch qui-
bus statt quia nahe. — litterae, der
Tnhalt der Zuscbrift geht aus § 15
hervor, ebenso dass die aufgegriffe-
nen Sclaven zariickgeschickt war-
den ; recepturi § 4 bedeatet: die er-
halten soliten, konnten, wenn die
Versammlung das Geschenk an-
nahme. — recitatis, § 1 5 : decretum
etc. a. e. 24, 19: decretum differtur
zeigt, dass die Verbandlang in einer
Volksversammlung statt hatte, s.
32, 22, 4; Polyb. 29, 10, 2. —
Xenarch., er war friiber als Ge-
sandter in Rom gewesen, keio
Freund der Romer; seine Strategie
scheint 579-580 za fallen, die Ver-
17 *
258
LIBER XXXXI. CAP. 23.
a. u. 580.
gratiae aditimi apud regem quaerebat, et plerisque mode-
rate et benigne scriptas esse censentibus litteras, atque iis
maxume, qui praeter spem recepturi essent amissa man-
5 cipia, Callicrates ex iis, qui in eo verti salutem gentis cre-
derent, si cum Romanis inviolatum foedus servaretur, „ parva "
6 inquit „aut mediocris res, Achaei, quibusdam videtur agi; ego
maxumam gravissimamque omnium non agi tantum arbitror,
sed quodam modo actam esse, nam qui regibus Macedonum
7 Macedonibusque ipsis flnibus interdixissemus, manereque * * id
decretum, scilicet ne legatos, ne nuntios admitteremus regum,
per quos aliquorum ex nobis animi sollicitarentur, ii contionan-
tem quodam modo absentem audimu» regem et, si dis placet,
8 orationem eius probamus. et cura ferae bestiae cibum ad frau-
dem suam positum plerumque aspernentur et refugiant, nos
caeci specie parvi benefìcii inescamur et servulorum minimi
pretii recipiendorum spe nostrani ipsorum libertatem subrui
9 et temptari patimur. quis enim non videt viam regiae societatis
handlungen hatten also im Friibjahr
580 odor kurz vorher stati gebabt.
— gr. aditum, Gelegenheit, Mittel
za usw., Caes. B. G. 5, 41, 1 : aditum
sermonis. — Callicrat. , eia Freund
der Romer, treulos gegen sein Va-
terland , und in diesem gehasst, Po-
lyb. 26, 1 extr.; 30, 10; 20; L.
deutet seine Gesionung nur schwach
an, e. 24, 2; 3; 18, vgl. 45, 31, 10.
6-8. maxumam e te, das bds.
maxume gravissimam omniumque
lasst sich ebenso wenig als 40, 21,
3: perdifficillimum vertheidigen,
wenn es ancb Hom. II. 2, 220: fy#i-
<nos - fialiax rjv heisst o. a. ; und
da d. Hs. omniumque hat, so ist wol
anzonehmen, dass die WW. umge-
stellt seien, entweder wie sie in don
Text aufgenommen sind , odor ma-
ximam omnium gravissimamque.
— interdix., der Conjanctiv hat,
wie es scheint, seinen Grund in dem
concessiven Verbàltnisse dea Ge-
dankens : obgleich , wahrend wir —
hò'ren wir doch an. — manereq.,
wahrscheiolich ist das regierende
Verbam ausgefallen, etwa scivisse-
mus (in perpetuum) id decr., im
Gegensatze za § 15: tollamus: wir
habeo nicht allein ihnen den Zutritt
- versagt, sonderò ancb beschlos-
sen, dass diese Bestimmung (far
immer) bleiben, niebt aufgeboben
werden soli, vgl. 31, 44, 7. — scili-
cet lasst sicb schwerlich mit mane-
' req. id decret. verbinden, schon die
Stellang am Ende ware un passe*);
za legatos eie. gezogen steigert es
dea Gegensatz za ti contionant. -
audimus etc. : natiirtich docb usw.,
und entspricht si dis placet; Cre-
vier: id scilicet praecaventes, ne
legatos etc, Madvig vena.: inter-
dix. caventes per id decr. scilicet,
ne etc. — si dis pi., 40, 13, 2. —
specie, darch den blossen Schein,
da etwas Ànderes bezweckt, in der
Wirklicbkeit nicht einmal eine
Wohlthat gegeben wird, s. § 15. —
minimi pr. , vgl. Cic. Verr. 2 , 14,
35 : pretiosissimorum mancipio-
rum. — temptari, an sich scbwacher
als subrui, soli wol bedenten : and
aach nar den Versach za maeben
sie anzagreifeo, s. § 14.
9-15. viam - soc, wie § 4 adi-
tus, vgl. 40, 4, 14; 37, 11, 10. —
a. Ch. 174.
LIBER XXXXI. CAP. 23*
259
quaeri, qua Romanum foedus, quo nostra omnia continentuf,
violetur? nisi boc dubium alicui est bellandum Romanis eum
Perseo esse et, quod vivo Philippe expectatum, morte eius inter-
pellatum est, id post mortem Phtlippi futurum. duos, ut scitts* io
habuit filios Pbilippus, Demetrium et Persea. genere materno,
virtute ingenio favore Macedonum longe praestitit Demetrius.
sed quia in Romanos odii regnum posuerat praemium , Deme- n
trium nullo alio crimine quam Romanae amicitiae initae occìdit,
Persea, quem belli cum populo Romano prius paene quam regni
heredem futurum sciebat, regem fecit. itaque quid hic post 12
mortem patris egit aliud quam bellum paravit? Bastarnas pri-
mum ad terrorem omnium in Dardaniam inmisit; qui si sedem
eam tenuissent, graviores eos accolas Graecia habuisset, quam
Asia Gallos habebat ea spe depulsus non tamen belli Consilia 13
omisit; immo, si vere volumus dicere, iam inchoavit bellum.
Dolopiam armis subegit nec provocantis de controversiis ad
dìsceptationem populi Romani audìvit; inde transgressus Oetam,
ut repente in medio umbilico Graeciae conspiceretur, Delphos
escendit. haec usurpatio itineris insoliti quo vobis spectare vi- 14
detur? Thessaliam deinde peragravit: quod sine ullius eorum
quos oderat noxia, hoc magis temptationem metuo. inde litte- 15
Roman,, e. 24, 17; 21, 10, 3 u. a.
— quo - contin., wie § 5: in eo v.
si. — nisi, 40, 12, 17. — bellona*. -
esse, so wie im Senate wol schon der
Krieg bescblossen war, so betrach-
tet ihn der Romerfrenod als nnver-
meidlicb , nnd fubrt dafur die voo
dea Romeni selbst gebrauebten
Griinde an, 42, 40. — quod allge-
mein, wenn auch bellum aus bellan-
dum leicht gedacht wird. — genere
mai., 39, 53, 3. — posuerat, 29, 6,
15: praemium in medio positura;
Sali. C. 20, 14: fortuna - proemia
posuit, s. 39, 17, In. a., vgl. 42, 22,
2. — prius etc. , die friihere Lesart
poenae quam regni konnte don Sion
baben: der far das rom. Volk, io
den Augen des rom. Volkes, eher
ein Erbe der Philipp scbon wegen
seiner Kriegsplane gegen Rom dro-
henden Strafe als - war usw., s.
Verg. 11, 416: ille mihi ante alios
fortunatus; Ecl. 7, 70; doch ist
der Gedanke einfacher, wenn paene
gelesen nnd eine den Gegensatz za
regni enthaltende Liicke angenom-
men wird, nach Gron. quem in p. R.
prius odii, s. Plot. Aem. 8, 9; Ruben.
quem belli in p< , Heerwageri q. betti
cum p. R. ; Hertz prius p. bellum
inlaturum. — egit, vgl. 34, 2, 12:
Jaciunt; 40, 5,6. — sedem, e. 19
a. E. — habéb. , vor dem Siege der
Romer, 38, 47, 11. — ea spe dep.,
31, 25, 11: magna spe depulsus,
23, 8, 3; za 31, 24, 3. — si vere v.
d., 34, 2, 14. — Dolop. - provoc,
e. 22, 4; 39, 24, 14. — medio neben
umbilieo, s. 35, 18, 4, pleonastiscb,
39, 56, 6, e. 24, 20. — usurp., als
ob er dnrch das Betreten des Weges
ein Recht nicht aus der Uebnng
kommen lassen wolle, e. 6, 10. —
quos odor., nach der Voraussetzung
des Redners , nm za steigern, sonst
lage adierat, wie verm. wird, nahe,
e. 22, 6. — noxia, 2, 54, 10, vgl.
36, 21, 3. — hoc mag., scbon wenn
er niebt geschont batte, ware es
17*
260 LIBER XXXXI. CAP. 23. 24. .. „. sso.
ras ad nos cum munerìs specie misit et cogitare iubet, quo
modo in reliquum hoc munere non egeamus, hoc est, ut decre-
«ntur Pelopoonettso Macedone», tollamus, rursus
i et hos pitia cum princìpi bus et mox Macedonum
um quoque a Delphi e — - quantum enim interfluit
raicientem in Peloponnesum videamus, inmiscea
>ibus armantibus se adversus Romauos. ego nihil
Rcernendum servandaque omnia integra, doneu ad
itur, vacuane hic timor noster an verus fuerit. sì
inter Macedonas Romanosque manebit, nobis quo-
it commercium sit; nunc de eo cogitare periculo-
urum videtor."
ne Archo, frater Xenarchi praetoris, ita disseruit.
ationem Callicrates et mihi et omnibus, qui ab eo
fecit: agendo enim Romanae societatis causato
ique et oppugnali dicendo, quam nemo neque
3 oppugnat, eftecit, ut, qui ab se dissentirei, adver-
dicere videretur. ac primum omnium, tamquam
cum fuisset, scd aut ex curia popuii Romani ve-
im arcanis interesset, omnia scit et nuntiat, quae
i mebr desbatb, weil
DJnnction) geacbont
— tempi., den Ver-
■toj.,36, 10, ìin.a.,
; ironiach. — hoc e.,
15,4; 21,10, 8: id
leg. GegeosatZ zn
us beziebt sico zn-
'.cientem nini ist iu
Bedeatnug za dea
id zìi nebmen, 9. 3,
b riiste n, verwickelt
28, 42, 22. — nihil
erang cIbs Bescblus-
- ad ceri, red., 44,
udang nod in Falge
mercium , Gleieb-
smdeo mit dem Biir-
i Staates in vermS-
Beziebung, wie sie
■■ oderandereStaats-
verlinltniase fei Igeateli t werden
Icann, a. Mommaen Forsch. 1, 351;
Gegenaatz za § 1 ; 6: finibut ititer-
dicere. — eo ana novi zu erklSren.
— lui Folg., a. § 15, Itami «neh de-
cernere, cnniitium capere auagefal-
24. 1-2. stretto, ed 39, 23, 5. —
agendo ipn, e 10, 13. — tempi, e.
opp.a.societalem Knmanam, woraof
sicb anch qvam bezieht; Callicrates
bat die Sache so verkebrt, ah ob
wir niebt eia friedìiebes Verbiiltniss
mit Perseus, sonderò Krieg mit den
Romeni woltten. — ab te, Absicbt
des Snbjectes in effecit, Callicrates;
vinlier ab eo.
3-7. Wir liiiinen nnsere Be-
schliisse nnr nach den offen vorlie-
genden VerhòiltnUsen Tassen. - — fil-
ili., bisher, venir., jetzt, interest. , x
immer. — *x sur., e. 23, 5. — ar-
cani!, wabrend die Verbandluagen
im Sena te weoigsteas in einer
grosse» VsruamaiJuuf; statt Badea,
vgi. 42, 14, 1. — «unita/, macht Mit-
a. Ch. 174.
LIBER XXXXI. CAP. 24.
261
occulte facta sunt. divinat etiam, quae futura faerint, si Philip- 4
pus vixisset, quid ita Perseus regni heres sit, quid parent Mace-
dones, quid cogitent Romani, nos autem, qui nec ob quam 5
causam nec quem ad modum perierit Demetrius scimus nec quid
Philippus, si vixisset, facturus fuerit, ad haec, quae palam gè-
runtur, Consilia nostra accommodare oportet. ac scimus Persea 6
regno accepto regem a populo Romano appellatum; audimus le-
gatos Romanos venisse ad regem et eos benigne exceptos. haec 7
omnia pacis equidem signa esse iudico, non belli, nec Romanos
offendi posse, si, ut bellum gerentes eos secuti sumus, nunc .
quoque pacis auctores sequamur. cur quidem nos inexpiabile
omnium soli bellum adversus regnum Macedonum geramus, non
video, opportuni propinquitate ipsa Macedoniae sumus? an in- 8
firmi ss imi omnium, tamquam, quos nuper subegit, Dolopes?
imrao contra ea vel viribus nostrìs, deum benignitate, vel regio-
nis intervallo tuti. sed simus aeque subiecti ac Thessali Aetolì- 9
theilungen; in diesera Zusammen-
hange wenig verschieden von enun-
tiat, vgl. 25, 9, 4. — fuerint und
factur. fuerit sind, obgleich d. Hs.
Juerant hat, in der indirecten Frage
oothwendig. — quid ita, s. e. 7, 7.
— ad haec, der Brief u. das Ge-
schenk. — ac scimus etc: und non,
nun aber wissen wir, Ankniipfang
des Untersatzes, Cic. Or. 1, 12, 54:
atque; p. Arch. 7 , 15: atque idem
etc. ; auch atqui ware passend ; Pe-
rizon. verm. at. — accepto, da in d.
Hs. folgt alegato s romanos venisse
ad regem Persea ad pr. appella"
tum, so ist es zweifelhait, ob die zu-
gesetzten Worte aus dem Folg. ge-
nommen sind, oder eine gegenseitige
Beschicknng durch Gesandte be-
zeiebnet war; Gron. verm. accepto
legato* Romam misisse, ac regem
etc. — equidem, verstarktes qui-
dem. — secuti s. - sequamur, ab-
sichtlich wiederholt, s. § 9; 19; 26,
33,4.
7-10. Die Lage unseres Landes
und unsero eigene macht die Ver-
bindang mit Maced. nicht gefàhrlich.
— cur quid., einen Grund wenig-
stens ; man kò'nnte quidem eher nach
nos e r war te n. — omnium soli, s. §
10. — an etc, eine zweite selbstan-
dige, nicht der zweite Theil einer
Doppelfrage. — immo etc. laugnet
den Inbalt beider Fragen ; sed simus
etc. làsst die erste gelten um durch
einen neuen Grund die zweite zu
widerlegen. — immo contra ea fin-
det sich selten so verbunden, s.
Digest. 33, 7, 3; Hand Turs. 3,
234; contra ea, s. 2, 60, 1, eine
Steigerung von immo. — region.
int., die dazwiscben liegende Gè-
gend, vgl. 32, 17, 12; Widerlegung
von e. 23, 16. — simus, das hds
sumus lasst sich nur kiinstlich ver-
theidigen, s. 5, 53, 1; Hand 1. 1. 1,
182; 340. — subiecti, nicht: unter-
worfen, wie subiecti atque obnoxii
vobis erimus 7, 30, 2, vgl. § 8 wo
subegit statt subteit zu lesen ist,
sonderò : durch die Lage ausgesetzt,
wie vorber opportuni, vgl. 42, 12,
10 ; zu subiecti zu denken Romanis,
Bradstater Aetol. 483 n. 1778, ist
schon wegen des Zusammenhanges
nicht moglich, da nihilo plus etc.
den Gedanken hinzufiigt: wenn auch
unser Land ebenso wie Aetolien u.
Thess. Perseus ausgesetzt wàre, so
batten wir doch bei dea Romern
mehr Einfluss, wiirden eher von
262
LIBER XXXXI. CAP. 24.
a. u. 580.
que : nihilo plus fidei auctoritatisque habemus adversus Romanos,
qui semper sodi atque amici fuimus, quam Aetoli, qui paulo ante
10 hostes fuerunt? quod Àetolis, quod Tbessalis, quod Epirotis,
omni denique Graeciae cum Macedonibus iuris est, idem et nobis
sit cur exsecrabilis ista nobis solis velut dissertio iuris humani
11 est? fecerit aliquid Philippus, cur adversus eum armatura et
bellum gerentem hoc decera eremus; quid Perseus, novus rex,
omnis iniuriae insons, suo beneficio paternas simultates oblitte-
12 rans, meruit, cur soli omnium hostes ei simus? quamquam et
illud dicere poteram, tanta priorum Macedoniae regum merita
erga nos fuisse, ut Philippi unius iniurias, si qua forte fuerunt,
13 utique post mortem *. * cum classis Romana Cenchreis staret,
consul cum exercitu Elatiae esset, triduum nos in concilio fuisse
14 consultantis, utrum Romanos an Philippum sequeremur. nibil
metus praesens ab Romanis sententias nostras inclinarit; fuit
certe tamen aliquid, quod tam longam deliberationem faceret
[id quod] erat vetusta coniunctio cum Macedonibus, vetera et
15 magna in nos regum merita, valeant et nunc eadem illa, non ut
praecipue amici, sed ne praecipue inimici simus. ne id, quod
ihnen Hiilfe erbalten. — advers.,
ihnen gegenuber, in ibren Augen,
22, 39, 9; Prisc. 18, 210 p. 1181:
Attici IvavxCov rovàe prò corani
Alo. Terentius Andria: - adversum
te. — quod etc, die Fplgerung. —
omni Ur., e. 23, 1. — cum M. -iuris,
9, 1, 8. — ista, die Callicr. in Schutz
nimmt. — dissertio ist, obgleich es
auch bei Pani. Diac. p. 72 heisst:
disertiones divisiones patrimonio-
rum inter consorte* , da diese Be-
deutung an u. St. niebt passend ist,
wahrscbeinlich verdorben; Madvig
verm. discerptio, was sicb sonst
niebt findet; Andere dissaeptio.
11-14. Unsere Verhaltnisse za
Maced. machen die Aufhebung des
Beschlosses wiinschenswfrth. —
fecerit, s. 44, 38, 7; 28, 27, 13;
baufiger mit ut. — cur y was ein
Grò ad ware, uns bestimmen konnte,
wie im Folg., 5, 46, 6; 10, 18, 14.
— quamquam etc., icb konnte viel-
mehr sagen, fabrt nach dem negati-
ven das positive Argnment an. Im
Folg. fehlt , da in concilio fuisse
nicht passend von dicere poteram
abhangig gemacht wiirde, ausser
dem Predicate za dem Satze ut -
iniurias, etwa oblivisci debemus,
oder obliterent, obscurent, elevent,
aucb das regierende Verbum zum
folg. Satze, etwa scimus, memini-
stis, e. 22, 7. —Cenchreis, 32, 17, 3.
— triduum etc, 32, 19ff. — nihil-
inclin.: icb will zogeben, dass usw.,
wie § 11. — certe tam., doch ge-
wiss, Gic. Cat. m. 23, 84. — idquod
kann nach dem unbestimmten ali-
quodmcht statthaben, es scheintaos
aliquid quod wiederbolt; Madvig
verm. : id quid erat — valeant e. n.,
um jetzt, da Philipp, todt ist, das
damals aufgehobene freundliche
Verhaltniss wiederherznstellen.
15-18. Darch die freundliche
Stellang za Perseus wird das Biind-
niss mit den Romeni niebt beeio-
trachtigt. — ne - simular., wir wol-
len nicht usw., s. 32, 21, 21, wie oft
die 2. Person des Perf. Conj. —
a. Oh. 174.
LIBER XXXXI. CAP. 24. 25.
263
non agitar, Callicrates, simulaverimus agi; nemo novae società-
tis aut novi foederis, quo nos temere inligemus, conscribendi est 16
auctor, sed commercili!» tantum iuris praebendi repetendique
sit, ne interdictione finium nostros quoque et nos regno arcea-
mus, ne servis nostris aliquo fugere Hceat. quid hoc adversus 17
Romana foedera est? quid rem parvam et apertam magnam et
suspectam facimus ? quid vanos tumultus ciemus ? quid ut ipsi 18
locum adsentandi Romanis habeamus, suspectos alios invisosque
efficimus? si bellum erit, ne Perseus quidem dubitat, quin Ro-
manos secuturi simus. in pace etiam si non fìniuntur odia, in-
termittantur." cum idem huic orationi, qui litteris regis adsensi 19
erant, adsentirentur, indignatione principum, quod quam rem
ne legatione quidem dignam iudicasset Perseus, litteris pau-
corura versuum impetraret, decretum differtur. legati deinde 20
postea missi ab rege, cum Megalopoli concilium esset, dataque
opera est ab iis, qui offensionem apud Romanos timebant, ne (
admitterentur.
Per haec tempora Àetolorum in semet ipsos versus furor 25
agi, die Hs. bat oc, was nicht wie
§ 6 genommen werden v ko onte. —
societ. autfoed., s. 39, 37, 10; aut
weil der Gedanke negativ ist. —
inlig., 42, 23, 3; 32, 22, 11 ; 33, 12,
13. — commerc. - repetendi, Um-
schreibnng vod Recuperatorenge-
richten, bei denen ein gegenseitiges
Rechtsverbaltniss vorausgesetzt
wird, s. 39, 26, 14; 38, 38, llf.;
Rudorff 2, S. 35. — nostros, die
Biirger der acbaischen Staaten , nos
wol die principes § 19; nostrorum
saeh finium zuzusetzen scheint nicht
nothig, s. e. 23, 1 . — aliquo, irgeod
einen ala wirklich gedachten Ort,
gewb'hnlich ne quis, quo usw. —
quid hoc Ut wol za nehmen: in
welcher Beziehung, im Folg. ist quid
waram. — facimus, commuoicativ,
nm nicht tu faci* zu sagen, auch
bei ipsi ist an Callicrates zu den-
ken. — efficim., a. 40, 13, 6. —
etiam si-finiuntur t 40, 15, 15; 24,
34, 11 o. a., odia, in der Hs. steht
odio nach non, es kann entweder vor
dieses oder besser vor finiuntur ge-
stellt werden, vgl. 40, 46, 11.
19-20. adsensier., das hds. ad-
sentierant kann schwerlich durch
assentiere bei Apnl. Met. 7, 5 gè-
schiitzt werden. — indignatione,
inFolge, s. 33, 10,3; 31, 21, 11;
38, 39, 10; quod etc. ist dazu mehr
Epexegese, , als abhangiger Satz,
wie bei metu ne 35, 30, 3 n. a. Der
wahre Grand der Zuruckweisuag
ist wol in idem - adsentirentur za
sachen, s. § 20. — princip., wahr-
scbeinlich sind zunachst die Magi-
strate, die Damiurgen, gemeint, s.
32,21, l; ib. 22, 2; 35,25,6.—
versuum, Zeilen. — decretum, es
wird dabei vorausgesetzt, dass ein
Beschluss babe gefasst werden kon-
nen ; es ist also eine gesetzmassige
Versammlung , nicht eine blos zu-
fàllige Zusammenknnflt. — deinde
postea, Cic. Mil. 24, 65 u. a., wie
itaque ergo 9, 31, 16, vgl. 42, 50, 4
u. a. — ojfens. ap. , nicht ne ojfen-
derent, weil ne sogleich folgt.
25. Verhaltnisse in Aetolien,
Creta, Lycien. Polyb. 30, 14 ; Diod.
Sic. 29, 36.
264
LIBER XXXXI. CAP. 25.
mntiiis raedibus ad internecionem adducturus videbatur gentem.
le et Romani utraque pars miserunt legato» et inter se
econcilianda concordia agebant, quae novo facinore
os veteres etiam iras eicitavit. exuìibus Hypataeis, qui
ì'roxeni erant, cum reditus in patrìam promissus esset,
lata per principi™ civitatis Eupolemum, octoginta ìn-
mincs, quibus redeuntibus inter ceterani multi tudinem
s edam obvius exierat, cum salutatone benigna exceptì
;traeque datae, ingredientes portam, fidem datam deos-
nequiquam invocantes interfecti sunt. inde gravius de
ìllum exarsit. C. Valerius Laevinus et Ap. Claudius
: C. Memmìus et M. Popillius et L. Canuteius missi ab
1 erant. apud eos cum Delphis utriusque partis legati
rtamine egerunt, Proxenus maxime cum causa tum
i praeslare visus est; qui paucos post dies ab Ortho-
t veneno est sublatus; danmataque eo crimine in exi-
. idem furor et Creteuses lacerabat. adventu deinde
legati, qui cum decem navibus missus ad sedanda
cum talutalìone , wenn sich anch
Aehnliches Rudet, s. 44, 13, 12: rum
gratta, 22, 42, 5: cum cura a. a.,
bedeatungaloa; zur Siche vgl. 38,
33. —fidem d. deosq. (., 29, 24, 3;
40, 22, 11 n. a. — de integra be-
zieht sich nur auf orbita, nicht aaf
gravali. — Valer., s. e. 18, Ctatid.
e. 13, zwei Consiliare: Memm., 42,
9, 8, PopilL, e. 14, gewesene PrSto-
ren; Canai., vieti, der 42, 28 er-
wànnte; die Riickkehr der e 22, 3
gè d ano te n Gesandten ist nicht ge-
meldet. — Delphis, 42, 6, 1; die
(. caedib. auf furor aia
Uraache stati aaf fetali
olyb. 1. I.: al Alnakoì
ino li)tt&{ac xai Ttjs
ittQdvofiies tlióHuaav
ifialiov i' Intaidniov
■fiaai xakv&Éviis itjs
xovgCas itg laviovs xo-
tc. ib. p. 1181, 83, Diod.
•ò loie jiÌTtoloìs jfpeu-
rò tijv_ SeaaaUav fij-
xbì notane nòittoq eh
a-ninTovane, ìj ovyxXn-
iiv tx toù TTipofuie yi-
v avyxvatv; das Letz-
it L. nicht, vidi, ist die
e erst sphter erfolgt. —
feblen, bea onderà da ci
erwartet wird, docb ist
wol nicht mit Crev. za
'ypat., die Sudt istallo
iUoderAetoIer,ygl. 38,
4,15;26f.,dieVerbalt-
: sind nicht welter b«-
randstàter 479; Sonoro
"inceps, wnhraeheinlich
, nicht blos: der erste
m Stante. — benigna, a.
li dembdl. benigne w are
m cauta, er schisa Rechi
Gesandten treten ala Richter aaf
(apud), a. 39, 25, 1
za haben: der 2
Ereignisse ist nicht fclar
aber er. — damnataq., and so asw.,
s. 23,8,4, ib. 23,8; 24,25, 10 a.
». ; der Wecbsel der Subjecte ist
nicht auflallcnder als an andereo
Stellen, a. e. 22, 5 ; 39, 53, 10 ; 37,
2, 6 a. a., Gran, will quae damnati»
andern. — crimine, ». 40, 12, 10.
7-8. Creten:, 37, 60. — Mi-
nuti., daa VorauagegaDgene end die
Abiendung der Flotte, wenn nicht
a. Ch. 174.
LIBER XXXXI. CAP. 25. 26.
265
eorum certamina erat, aà spem pacis venerant. ceterum indu-
tiae tantum sex mensum fuerunt; inde multo gravius bellum
exarsit. Lycii quoque per idem tempus ab Rhodits bello vexa- 8
bantur. sed externorum inter se bella, quo quaeque modo gesta
sunt, persequi non operae est satis superque oneris sustinenti
res a populo Romano gestas scribere.
Celtiberi in Hispania, qui bello domiti se Ti. Graccbo de- 26
diderant, pacati manserant M. Titinio praetore obtinente prò-
vinciam , rebellarunt sub adventum Àp. Claudi , orsique bellum
sunt ab repentina oppugnatone castrorum Romanorum. prima 2
lux ferme erat, cum vigiles in vallo quique in portarum statiohibus
erant, cum vidissent procul venientem hostem, ad arma concia-
maverunt. Àp. Claudius signo proposito pugnae, [ad] paucis ad- 3
hortatus milites, tribus simul portis eduxit. obsistentibus ad
exitum Celtiberis primo par utrimque proelium fuit, quia propter
angustias non omnes in faucibus pugnare poterant Romani;
urguentes deinde alii alios sicubi evaserunt extra valium, ut 4
in einer der Liicken die Sache be-
riibrt war, ist iibergangen ; die vor-
liegenden kurzenNotizen sindwabr-
scbeinlich aus Polyb. genommen. —
mensum, 3, 24, 4. — Lycii, e. 6. —
quaeque, 40, 5, 6, vgl. 39, 31, 12;
1, 9, 8. — sunt, wenn man nicht sint
lesen will, ist quo als Relativ. zu
nehmeo. — operae est mit dem Da-
tiv und folg. Infinitiv, immer in ne-
gatìven Satzeu, s. 21, 9, 3; 44, 36,
13: non operae est stanti eie, 29, 17,
17; 4, 8, 3 usw. — sustin. t 23, 9, 7 ;
zum Gedanken 31 , 1. — scrib., der
lofio, bangt von sai. s. oneris susU
ab, worin der Begriff liegt: es wird
mir schwer; der Grundsatz ist der
33, 20, 13; 39, 48, 6; 35, 40, 1 aus-
gesprochene.
26* Krieg in Hispanien.
1-3. Graccho,40, 47 ff.; Titin.,
e. 15, 11. — Claudi, er ist 579 in
Spanien gewesen,nnd in diesem Jabre
oder 580, bevor der e. 21 , 3 be-
stimmte Nacbfolger ankam, s. 40,
39, 1, kónnte das Berichtete gesche-
ben sein, s. e. 28, 1: exitu anni;
allein da es sub adventum heisst,
ist es wabrscbeinlicher, dass L. die
Tbaten des Claudius ein Jahr zu spat
angesetzt babe. — cum - cum, die
Harte der Wiederbolnng wird durcb
die verschiedeneBedeutung derCon-
junction geraiidert, vgl. 1 , 5,3. —
vigli., b. 44, 33, 8 ; Marq. 3, 2, 325.
— port st., 4, 27, 7. — signo pr. f
22, 45, 5 u. a. — ad scheint ans dem
folg. adhortatus voransgenommen ;
Andere lesen ac. — trib. p., e. 9, 6 ;
znr Sacbe 40, 28, 3.
3-5. obsist.f vgl. 34, 46, 9 f. — par,
22, 47, 4. — propter angust. ist we-
sentlich niebt von in faucibus ver-
sebieden; doch ist die Darstelluog
uberhaupt etwas breit. — alvi al., 5,
47, 2 u. a. — sicubi, wenn bei den
verschiedenen Angriffen an den drei
Thoren welcbe usw., docb ist das
W. unsicher, da die Hs. secuti hat,
und es scheinen kónnte, als ob die
einzelnen durebbreebenden Scbaren
sicb so batten ausdebnen konnen,
dass sie der feind lichen Schlacht-
reibe gleich gewesen waren, was nur
der Gesammtheit der Ausgeriickten
moglicb war; secuti ware an sicb,
wenn ala alios sowol darauf als auf
wrgentes bezogen wiirde, niebt un-
passend, da die urgentes nach und
nacb anlangen, s. 39, 31 , 3: usque
266
LIBER XXXXI. CAP. 26. 27.
a. u. 58Q.
panciere aciem et exaequari cornibus hostium, quibus circumi-
bantur, possent, ita repente inruperunt, ut sustinere impetum
eoram Celtiberi nequirent. ante boram secundam' pulsi sunt;
5 ad quindecim milia coesa aut capta, signa adempta duo et triginta.
castra etiam eo die expugnata debeilatumque; nam qui superfuere
proelio, in oppida sua dilapsi sunt. quieti deinde paruerunt
imperio.
27 Censores eo anno creati Q. Fulvius Flaccus et A. Postumius
Albinus Iegerunt senatum ; princeps lectus M. Àemilius Lepidus
2 pontufex maximus. de senatu novem eiecerunt. insignes notae
fuerunt M. Corneli Maluginensis, qui biennio ante praetor in
Hispania fuerat, et L. Corneli Scipionis praetoris, cuius tum inter
civis et peregrinos iurisdìctio erat, et L. Fulvi, qui frater ger-
manus et, ut Valerius Antias tradit, consors etiam censoris erat
plures confertioresque urgebantuùà
zwei Participia sicb auch sonst ver-
bnoden fiodeo, s. 40, 28, 3; 21, 28,
5, wtirde aber die Sàtze za sehr
zerstàckeln; am einfaehsten ware
ubi. — exaequari, 23, 35, 7; ad
Her. 4, 18, 25: paucis nobis exae-
quari non poterant. — quibus ist
wol AbL, wie oft von Soldaten, Z.
§ 455 4* ; Andere baiteli es fdr Da-
tiv. — ita rep., s. 27, 8, 6; zur Si-
toation 24, 16, lf. — caesa aut, s.
e. 28 , 8 ; ob die Zabl der Gefange-
nen besonders angegeben gewesen
sei, wie Madvig annimmt, làsst sich
niebt bestimmen. — superfuere, wo
wir das Plusqprf. erwarten, s. 1, 1,
1; 32,26, 2:addHxit;21,M t 2:prae-
fregit u. a., vgl. 42, 54, 6. — pu-
gnae, 39, 31, 14.
27* Censur des Fulvius and Po-
stumius.
1-2. Fulvius, 40, 43; Postum.,
Brader des diesj&hrigen Consilia,
40, 35; 41. — Scurir., 40,42, 12;
pontufex, 25, 2, 1. — eiec., 40, 51,
1 ; 43, 15, 6, vgl. 39, 42, 5. — Cor-
nei. Malug., wahrscheinlich weil er
e. 15 einen Meineid gescbworen
hat; dann aber ist im Folg. in Hi-
spania, wenn es von L. herriibrt,
eia Irrthum, da Cornei, eben des-
balb gescbworen batte, weil er niebt
nach Hisp. gehen wollte, s. Lange
2, 229 ; 243. — Scipionis pr., s. zìi e.
21 , 1, Becker 2, 2, 209. — consors,
Veli. Pat. 1, 10 extr.: aspera circa
haec tempora censura Fulvii Flacoi
et Postumn Albini fuit. quippe Ful-
vii censoris frater, et quidem con-
sors, Cn. Fulvius, senatu motus est
ab iis censoribus; Val. Max. 2, 7, 5
balt ibn fùr den 40, 41, 7 genaoa-
ten : Fulvius Flaccus censor Fulvium
fratrem consortem, legionem, in
qua tr. mil. erat, - dimettere ausum,
senatu rnovit, ebenso (der unacbte)
Frontin. Strat. 4, 1,32. L. deutet
durch nicbts an, dass er beide far
gleich balte, vielmebr nennt er 40,
41 den M. Fulvius zwar Brader
eines Q. Fulvius aber obne diesen
naher za l>ezeicbnen, und unter-
sebeidet ibn von dem damaligen
Consul sowol als dem jetzigen Cen-
sor durch den Zanamen Nobilior,
obne irgendwie za bemerken, dasser
aus der Familie der Flacci durch
Adoption in die der NobUiores tiber-
gegangen sei; es ist deshalb nicht
nothig an a. St. wegen 40, 41, 7 M.
za schreiben; ob d. bd. L. oder Cn.
nach Velleias richtiger sei, làsst
sich nicht sicher entsebeiden. —
germanus, von denselben Eltern,
wenigstens demselben Vater stam-
mend; dass ergerman. gewesen sei,
betrachtet L.als sicher, dass er auch
a. CU. 174.
LIBER XXXXI. CAP. 27.
267
consules votis in Capitolio nuncupatis in provincias profecti sunt.
ex iis M. Àemilio senatus negotiura dedit, ut Patavinorum in
Venetia seditionem conprimeret, quos certamine factionum ad
intestinum bellum exarsisse et ipsorum legati adtulerant. legati,
1 qui in Aetoliam adsiroilismotusconprimendosierant,renuntiarunt
coerceri rabiem gentis non posse; Patavinis saluti fuit adventus
consulis; neque aliud quod ageret in provincia cum habuisset,
Romam rediit. censores vias sternendas silice in urbe, glarea
extra urbem substruendas marginandasque primi omnium lo-
corsors gewesen, d. h. dass die Bru-
ttar die vàterlicbe Erbschaft no eh
DÌcfat getheilt, noch zusammen ge-
wohnt hatten, batte nar Val. Ant.
beriehtet, dem Velleios folgt.
3—4. consules etc, die lectio se-
natus wurde also bald nacb dem Be-
ginn der Censur vorgeoommen ; die
Consuln scheinen, wie 40, 53, 1, so-
gleicb nach derselben in die Provinz
abgegangen za sein. — vot nunc,
22, 1,6. — M. AemiUo ist ein Irr-
tbum L.'s oder des Abschreibers,
da die Sacbe, wenn Aemilins als
Consul das Geschaft besorgte, in
dem vorbergeb. Jahre, wo derselbe
dieses Amt bekleidete, s. zu cu 19,
1, batte erzahlt werden uriissen.
Vielleicbt bat L. die Notiz aas dea
Annalen seioer Vaterstadt entnom-
iuen und in ein unrichtiges Jabr gè-
setzt, docb vgl. § 2; e. 26, 1. —
certam. fact., die Sacbe ist niebt
weiter bekannt, 8. Einleit. 4. — et
ips., wenn niebt ein zweites Glied
mit et feblt, ist zu deokeo, dass man
bereits auf anderemWegeKenntniss
von der Sache erhalten batte. — :
Aetol. etc, die Aebnliebkeit des
Gegenstaodes sebeint die kurze Be-
merkung veranlasst zu baben, s. e.
25, 5 ; 42, 2, 1 . — coerc. rab. , vgl.
34, 24, 4; 27, 30, 5. — - saluti/., er
stellte die Eintracht wieder ber. —
prov., wol Galileo.
5. censores, nacb der kurzen Un*
terbrechung, die sieb an die Abreise
der Consuln kniipfte, gebt die Er-
zahlung auf § 2 zuriiek. — silice
ster., nacb 38, 28, 3 war sebon ein e
kurze Strecke Weges ausserbalb
der Stadt gepflastert worden, erst
jetzt gesebiebt es in der Stadt, viell.
bezieht sicb darauf Piin. 19, 2, 24:
quantum mutatis moribus Catonis
censorii, qui stemendum quoque
forum muricibus censuerat — gla-
rea - subst.f bedeutet wol niir: mit
Kies bestreuen, s. Scblosser Gesch.
d. alt. Welt 4, 471, nicht Kies un-
ter die Steine streuen, mit denen die
Strassen belegt worden waren, da
sicb kaum annehmen lasst, dass
mehrere Strassen ausserbalb dèr
Stadt (die via Appia war, wie es
sebeint, alkrdings mit Steinplatten
belegt, Becker Gallus 1, 79) besser
bergestellt worden seien, als die in
der Stadt. — morgui., mit einer er-
bohten Einfossung von Steinen, anch
wol mit Prall- und Sitzsteinen ver-
seben. — primi sebeint L. auf sub-
struend. und margin. bezogen zu
baben, da schon mehrere Strassen,
s. 9, 43, 25, aber viell. weniger
sorgfaltig angelegte, vorfaanden wa-
ren, Lange 2, 244. — pòntes, wo
und was es fttr welcbe waren , lasst
sicb nicht erkennen; scbwerlich sind
in Rom selbst, wenigstens iiber die
Tiber, vieie angelegt worden, s. 40,
51, 14; Becker 1, 696 ff. — scaenam,
also nur den Raum, wo die Schau-
spieler agirten, vgl. 40, 51, 3; die
cavea sebeint wie friiber umzaunt,
niebt in den Bau gezogea oder mit
gradus verseben, diti scaena dage-
gen, um sie nicht jedes Jabr mehr-
268
LIBER XXXXI. CAP. 27.
a. u. 580.
caverunt, pontesque multis locis faciendos; et scaenam aedilibus
6 praetoribusque praebendam, et carceres in circo, et ova ad notas
curriculis numerando # dam, et metas trans * et caveas fer-
7 rea * intromitterentur * feriis in monte Albano consulibus, et
clivom Gapitolinum silice sternendum curaverunt, et porticum
ab aede Saturni inCapitolium * ad senaculum ac super id curiam.
8 et extra portam Trigeminam emporium lapide straverunt stipi-
mais herstellen zumìissen, von Stein
erricbtet za sein, a ber nicht lange
bestanden zu haben, s. zu 40, 51, 3;
Tac. Ann. 14, 20; Marq. 4, 527. —
aedil. etc, den aedi!, curules zu den
Indi Romani, den aedil. pi. zu den
Indi plebeii, dem jedesmaligenStadt-
prator za den ludi Apollinares , 25,
12, 12. — praebend. ware von loca-
runt abhangig: sie gaben in Accord,
dass sie jedesmal den Aedilen usw.
uberlassen werden solite; besser
wird es wol, wie die folg. Begriffe,
mit curarunt § 7 in Verbindung ge-
setzt. Die nachsten Worte sind
liickenhaft, man sieht nicht, was die
Censoren fiir die carceres, die schon
lange bestanden , s. 8, 20, 2, gethan
haben. — ova, vgl. Varrò R. R. 1,
2: ovum ittud sublatum est, quod
ludis circensibus novissimi curriculi
finem facit quadrigis ; spater wurde
nach jedem der 7 Umlaufe, die zu
einem missus gehorten, ein ovum
von der Saule, auf der es stand, her-
untergenommen ; in der Zeit, von
der L. redet, konnten sie, wenn das
44, 9, 4, vgl. 45, 33, 5, Erwàhnte
richtig ist, diesen Zweck nicht ge-
babt haben, auf den sich aucb die
Stelle bei Varrò nicht bezieht, vgl.
Dio Cass. 49, 43 : tposióij àrifiiovQ-
yrtfiaxa xarear^aaTO ^AyQCnnag),
also erst zur Zeit des Augustus, vgl.
Marq. 4, 508; 501 f. — tnetas, 37,
27, 2, „je drei Kugelsaulen " am
Anfang und Ende der Rennbahn.
— caveas , Behàlter far die wilden
Thiere zu den venationes , s. 39,
22, 2; 44, 18, 8. —feriis und
monte Albano zeigen, dass eine
Einrichtung fiir die feriae Latinae
bezeichnet war; die Liicken lassen
sich nicht mit Sicherhéit erganzen.
7. clivom etc, der Weg vom fo-
rum auf das Capitolium, s. 37, 3, 7 ;
Becker 1, 311; 314, wird erst jetzt
gepflastert. — aede SaL, s. e. 21,
12. — Capti, zum capitol. TempeL
Die folg. Worte sind wabrscheiolich
verdorben oder liickenhaft; man
mag die curia (es ist wol an die
Hostilia, nicht an die calabra auf
dem Capitol, s. Becker 1, 401, zu
denken, wenigstens weist senaculum
auf jene hin) an den Fuss des Capi-
tols, in die Gegend, wo spater das
tabularium war, oder an die Nord-
westseite des forum versetzen, so
sind sie nicht passend; im ersten
Falle batte n die curia und das sena-
culum, s. Fest. p. 349: S macula
tria fuisse Romae - unum, ubinunc
est aedis Concordiae inter Capito-
lium et forum, wenigstens eher ala
das Capitol. erwahnt werden miis-
sen, ebenso im zweiten, wo ausser-
dem die Localitat Tur den porticus
nicht geeignet erscheint; ferner lag
ésis senaculum der cwiaso nahe, dass
eine Halle kaoni nothig war; und
ac s. id curiam jst sehr locker an-
geknupft, man solite wenigstens ae
s. id ad cur. erwarten. Was fehlt,
lasst sich nicht erkennen. Aus dea
letzten Worten geht hervor, dass
das senaculum, d. h. der Ort, wo
sich die Senatoren, bevor die
Sitzung eroffoet wurde, versa mmel-
ten, unter der curia gelegen habe,
Becker 1, 286; Reber Ueber die
Lage der cur. Host. 24; 26 f.
8-9. empor., 35, 10, 12. — lap.
strav. etc, liessen mit Steinplatten
a. Ch. 174.
LIBER XXXXI. CAP. 27.
269
tibusque saepserunt, et porticum Àemiliam reficiendam curarunt,
gradibusque ascensura ab Tiberi in eraporium fecerunt. et intra 9
eandem portam in Aventinum porticum sìlice straverunt et eo
publico ab aede Yeneris fecerunt. idem Calatiae et Auximi muros 10
faciendos locaverunt; yenditisque ibi publicis locis pecuniam,
qiiae redacta erat, tabernis utrique foro circumdandis consump-
serunt etalter exiisFulviusFlaccus — nam Postumius nihil nisi 11
senatus Romani populive iussu se locaturum ipsorum pecunia
* * — Iovis aedem Pisauri, et Fundis, et Potentiae * etiam
aquam adducendam, et Pisauri viam silice sternendam, et Sinuessae 12
maga/ta addenda * * a viariae in his doacas * et murum cir-
belegen und mit Pfàhlen umzaunen.
— port. Aem. y 35, 10, 12; Becker
1-, 464. — grad. asc. f die Ufer wur-
den ausgeinauert und mit Stufea
versehen. Die zahlreichen Anlagen
dieser Art, das emporium, Hallen
und Docks zum Aufspeichern und
fiir dee Verkauf; der Hafen 40, 51
nsw. zeigen, dass der Handel bliibte.
— et intra e te, das hds. et extra
ist scbwerlich richtig, man wiirde
dann et nicht, oder et porticum in
Aventinum extra eand. port. er-
warten; daza kommt,dass derAven-
tinus, s. 1, 33; 26, 10, 5; 27, 37;
30, 26, voo der Stadtmauer eioge-
schlossen war, ausserhalb des Tho-
res nicht wohl eine Halle aof den-
aelben gefuhrt werden konnte, vgl.
Becker 1, 453; 464. Auch die folg.
Worte deuteri aof eine Anlage in-
nerbalb der Stadt, da in dem verdor-
beneo eo publico eine Andentung des
clivus PubUcius liegt, und die ae-
des Veneris dann die Kapelle ani
forum boarium, s. 29, 37, 2; Becker
1, 467; 472, sein kann.
10-13. Calat, 27,3,7. Auxim.,
e. 21, 12. — loca pubi., das Gebiet
von Calatia war nacb der Wieder-
eroberung Capuas, s. 26, 33 f., ager
publicus geworden, wesbalb auch
die rom. Gensoren die Mauern ber-
stellen, s. Mommsen Gesch. d. rom.
Miinzwes. 336; loca public a sind
also einzelne dem Staate gehorende
Grundstucke, ygl. 28, 46, 4; 4, 8,
2 ; die Kosten werden niebt mit dem
den Gensoren bewiUigten Gelde be-
stritten. — utrique, in beiden
Stadten, Nìtzsch 153. — s. Rom.
pop. eine ungewohnlicbe Zusam-
menstellung, vgl. Sali. I. 112: iussu
senatus aique populi R., L. 1, 49,
7: iniussu populi ac senatus, docb
vgl. 22, 32, 7 : patres Romanos po-
pulumque; doch ist viell. sen. po-
pulive R. iussu umzustellen ; ve wie
aut e. 24, 15; iubere vom Senate
42, 33, 4. — ipsorum pec. sebeint
auf sen. pop. Rom. sich zu bezieben :
er werde nicht ohne dieser B efebi
das ihnen (nicht den Gensoren) ge-
horende Geld verwenden, im Ge-
gensatze zu § 10: vendit. - pecu-
niam; Andere bezieben es auf die
im Folg. geoannten Stadte : er werde
nicht (einmal) — das ihnen selbst
gehorende Geld verwenden; viell.
fehlt nicht aliein dicebat, sonderà
ein anderer Gedanke, der die Zwei-
deutigkeit entfernte. Andere Cen-
soren haben unbedenklich wie Fui-
vius das Geld benutzt, s. 39, 44, 6 ;
40, 51, 2. — aedem ist aucb zu
Fundis u. Potentiae zu denken, s.
e. 21, 13; 40, 51, 6. — etiam ist
entweder aus einem Stadtnamen
verdorben, oder ein solcher (Poten-
tiae!) ist ausgefallen ; es fehlt auch
das regierende Verbum. — magalia
add.y nachTh. Mommsen, s. Serv. zu
Verg. Aen. 1, 421 : magalia - de his
SaUustius „magaUa sunt circum-
270
LIBER XXXXI. CAP. 27. 28.
a. u. 580.
cumducendwm et forum porticibus tabernisqtie claudendum et
13 Ianos tris faciendos. haec ab uno censore opera locata cura
magna gratia colonorum. moribus quoque regendis diligens et
severa censura fuit. multis equi adempti.
28 Exitu prope anni diem unum supplicatio fuit ob res prospere
gestasin Hispania ductu auspicioque Appi Claudi proconsulis;
2 et maioribus hostiìs viginti sacrificatum. et alterum diem sup-
plicalo ad Cereris, Liberi Liberaeque fuit, quod ex Sabinis terrae
motus ingens cum multis aedifìciorum ruinis nuntiatus erat.
3 cum Ap. Glaudius ex Hispania Romana redisset, decrevit senatus,
4 ut ovans urbem iniret. iam consularia comitia adpetebant; quibus
, magna contentione babitis propter multitudinem petentium creati
5 L. Postumius Albinus et M. Popillius Laenas. praetores inde
facti N. Fabius Buteo G. Matienus G. Cicereius M. Furius Cras-
sipes iterum A. Atilius Serranus iterum C. Cluvius Saxula iterum.
6 comitiis perfectis Ap. Claudius Centho ex Celtiberis ovans cum
in urbem iniret, decem milia pondo argenti, quinque milia auri
7 in aerarium tulit. flamen Dialis inauguratus est Cn. Gornelius.
iecta civitati suburbana aedificia;
Cassius Hemina docet ita „Sinues-
sae magalia addenda murumque
circum eam." — a viariae ist an-
deatlich ; nach cloaca* fehlt eia Gè-
randivam, nach Mommsen facien-
dos. — colonor. passi eigentlich
nor auf Pisaarom,Potentia, Sinuessa,
Burgercolonien, in welchen die Her-
stellnng der offentiieben Bauten den
Censoren oblag, niebt auf Fondi,
ein Municipium, s. 38, 36, 9 ; 39, 44,
10; Mommsen a. a. 0. 332. — mo-
ribus, viell. ist in ansgefallen, s. je-
docb za 3, 39, 7 ; 24, 48, 1 1 ; zurSache
Becker 2, 2, 208. — multis, vgl. 39,
44, 1 ; Lange 2, 243.
28* Triumpb des App. Claudius,
Wablen ; Votivtafel des Ti. Sempro-
nias Graccbus.
1-7. App. Claud., e. 26, 1. —
et maior, e. 17, 4. — et alter
etc. ist nnr der Gleichheit der
Sacbe wegen angekniipft, wie e. 27,
3; jede der Sappi icationen dauerte
einen Tag. — Cerer., 8. 40, 2, 2;
10,23, 13; Preller 133; 432 ff. —
redisset, dieses miisste nach § 1
exitu p. a. kurz von dem Ende des
Jabres, ancb die Comitien spàt ge-
halten worden sein, obgfeich L. sagt:
iam - adpetebant, vgl. 40, 59, 5;
42, 28, 1 ; 38, 42, 2 ; adpeteb., s. 28,
10, la. a.; 27, 4, 1: instabat. —
magna content., wie 39, 32 .a. a.,
also ungeacbtet des Gesetzes 40, 19,
11, s. Lange 2, 228. — Postura., s.
40, 35, Broder des Censors und des
Consols in dem lanfenden Jabre,
Lange 2, 241. — Pomi, e. 15, 6. —
C. Mot, vgl. 40, 26, 8; ib. 28, 7. —
Cicereius -, der welcber za Gaosten
des L. Scipio e. 21, 1 oder des Gn.
Scipio e. 8, 1 von der Bewerbang
am die Pratur zariickgetreten war,
vgl. Lange 2, 563. — Furius C. it,
s. 38, 42, 4. — Atil. Serr. it, 35,
10, 11. — Cluvius, wahrscbeinlich
ist die erste Pratur in einer der
Lockeo ansgefallen, er ware also
friiber, als das Gesetz 7, 42, 2 er-
laabte, wieder Prator geworden,
niebt die beiden vorber genannten.
— milia p., so driickt sicb L. immer
aua, wenn er das Gewicbt nach den
Annalisten angiebt, s. 39, 5, 14; ib.
a. Cb. Ì74.
LIBER XXXXI. CAP. 28.
271
Eodem anno tabula in aede matris Matutae cura indice boc 8
posita est: „Ti. Semproni Gracchi consulis imperia auspicioqae
legio exercitusque populi Romani Sardiniam subegit. in ea pro-
vincia hostium caesa aut capta supra octoginta milia. re publica 9
felicissume gesta atque liberatis sociis, vectigalibus restitutis,
exercitum salvom atque incolumem plenissimum praeda domum
reporta vit; iterum triumpbans in urbem Romam rediit. cuius "
rei ergo hanc tabulam donum Iovi dedit u Sardiniae insulae io
forma erat, atque in ea simulacra pugnarum pietà.
Manera gladiatorum eo anno aliquot, parva alia data ; unum
ante cetera insigne fuit T. Flaminini, quod mortis causa patris li
sui cum tfseeratione epuloque et ludis scaenicis quadriduum
7,1; ib. 42, 3; 40,43,6; 41, 7, 2
u. a., vgl. 45, 44, 5, nicht libras
pondo ; wenn er Polybius folgt, nennt
er talenta, Nissen 1 08 ; pondo hier
deutlicb indecl. plorale. — inaugur.,
». 40, 42, 11 ; Mare;. 4, 351. — Cn.
Cornei., vgl. Mommsen Jnscrptt. 33
p. 19.
8-10. in aede, die Hds. bat in
aedem, vgl. 33, 36, 13; m konnte
leiebt wiederholt werden , niebt so
e. 20, 7. — indice, 40, 52, 5: cum
Mulo. — consulis, als solcber war
er in die Provinz gegangen, und
wenn er aach die Thaten zana Theil
als Proconsal ausgefuhrt balte, so
ist doch desbalb nicht proconsulis
za andern, s. za 4, 20, 6; Broecker
Unters. 204. — imper. ausp., 40,
52, 5. — legio, alterthùmlich, s. 1,
28, 3, durcb exercitusque erklart.
— octog. m., Fest. p. 332 : Sardi
venales: Sinnius Capito alt Ti.
Gracchimi- Sardiniam Corsieamque
subegisse, nec praedae quiequam
aliud qua/m mancipio captum, quo-
rum vitissima multitudo fuerit;
Anr. Vict. 57: tantum captivorum
adduxit, ut longa vendMone res iti
proverbium venir et: Sardi venales.
— sociis ist wabrscheinlicb aasge-
fallen, s. e. 12, 6. — iterum, e. 7.
— ergo, 40, 52, 7. — Iovi; doch wird
die Tafel io dem Tempel der mat.
Matata , viell. als See- und Hafen-
gottin, vgl. 33, 27, 4; 5, 19, 6, auf-
gestelit. Die satumischen Verse
der Inschrift bat oach Walch Emen-
datt. 252Ritschl. inscript, col. rostr.
Duell. p. 19 sq. herzustellen ver-
sa cbt. — forma er., es war, (die
Tafel) s te lite dar, da tabula Subjeet
ist, auf der nicht die Insel sonderà
Schlachten abgebildet waren; zar
Saehe s. Preller 208; Mommsen
Inscrplt. 541 p. 150.
10-11. parv. al., besebrankend
zu munera, s. e. 20, 11 : reliquorum,
concessi v za unum; einfecher ware
data parva alia, Im Folg. ist ante
cetera: mehr als die anderen, die
eben niebt insignia waren , pleona-
stisch. — Flamin., wabrscheinlicb
der oft genannte Befreier Griechen-
lands, wenigstens weiss Plutarch
Qoint. 21 von einer òffentlichen
Thatigkeit desselben nach der Ge-
sandtschaft an Prusias nichts za be-
richten; obgleich Qainctius erst
55 J. alt gewesen ware, s. 33, 33, 3,
so kann er doch an der Pest e. 21
gestorben sein. L. erwabnt 45, 42,
11 eines T. Qainctius Flamininus
als Gesandten and ib. 44, 3 als Au-
gur, den Andere ftir den oben ge-
nannten halten, doch lassi sich die-
ses niebt mit Sicberheit nachweisen.
— viscer. et lud., s. 39, 46, 2 ; hier
ausserdem nocheinLeichenscbmaus,
Marq. 5, 217. — lud. scaen., Marq.4,
\
272
LIBER XXXXn. CAP. 1.
a. u. 581.
dedit. magni tum rauneris ea summa fuit, ut per triduum quat-
tuor et septuaginta homines pugnarmi
TITI IIVI
AB URBE CONDITA
LIBER XXXXII.
X L. Postumius Albinus M. Popillius Laenas cum omnium
primum de provinciis et exercitibus ad senatum rettulissent,
526; Mommsen 1, 874. — tum, das
hds. tamen liesse sich nur kunstlich
durch eine Beziehung auf das folg.
ea summa: obgleich die S. so klein
war, 8. 42, 5, 2, erklàren ; die Zeit-
partikel aber kann nicfat wol fehlen,
eber konote man enim tum erwar-
ten. — ea summa wird erklart
durch ut etc. : die Summe, welche
darin bestand, dass osw., vgl. 21,
11, 5; 5, 25, 9; Cic. Or. 2, 72,
293 : summa huius generis haec est,
ut - coiiferam tela u. a., von summa
schei ri t jedoch auch magni mu-
neris abzuhangen, wie 6, 27, 3:
summam invidae eiusi eine (so
kleine) Somme voo 74 M. galt da-
mala als die Somme, der Betrag
eines grossen Geschenkes, vgl. Cic.
Off. 3 , 2 , 6 : si discendi labor est
potius quam voluptas, so dass L.
auch hatte sagen konnen: magni m.
summa futi quatt. et septuag. ho-
minum, deo letzten Begriff aber in
einem besonderen Satze omscbrie-
ben bat; wegen der Unsicherheit
der Bedeatuog von summa verm.
Doker, der Sion sei: magnum mu-
neris eius sumtum fuisse, aber
summa verdorben. — quatt. et sept.,
s. 39, 46, 2.
Nach der Periocha : Q. Foconius
Saxa tr. pi. legem tulit, ne quis mu-
lieretn heredem institueret, dissua-
sa legem M. Caio; extai eius ora-
tio batte L. in diesem Buche die lex
Foconia erwahnt, wahrend dieselbe
aach anderen Nachrichten erst 585
von dem in der Periocha genannten
Tribun beantragt worden ist, s. Cic.
Cat. m. 5, 14; Balb. 8, 21; de rep.
3, 10; Geli. 6(7) 13s 17,6; 20, 1,
23. Hat L. wirklich hier von der-
selben gesprochen (Lacbmann de
font. T. Liv. 2, 99 f. vermutbet, die
Notiz sei aos der Periocha dea
43. Bucbes in die des 41. durch Ab-
scbreiber gekommen), so konote er
dadorch, dass in dem Gesetze nach
Cic. Verr. 1, 41, 106: ab A. Po-
stumio Q. Fulvio censoribus die e.
27 genannten Censoreo erwàbnt
waren, getauscht, dieses in das
Jahr, in dem er von der Thatigkeit
desselben berichtet, versetzt baben,
s. Rodorff 1, 56; Lange 1, 142; 2,
264; Rein Privatr. 778; es musate
dann in einer der Lucken von dem-
selben die Rede gewesen sein, da in
der Hs. am Ende des Boches niente
feblt.
42-45. Die Zeit des dritten
macedooischen Krieges.
1* Vertheilung der Provinzen;
barte Bebandlong der Pranestiner.
1-5. omn. prim.j s. 40, 1, 1. —
a. Ch. 173.
LIBER XXXXIL CAP. 1.
273
Ligures utrique decreti sunt, ut novas ambo, quibus eam prò- 2
vinciam obtinerent, legione» — binae singulis decretae — et
socium Latini nominis deca milia pedftum et sescenos equites,
et suppleroentum Hispaniae tria milia peditum Romanorum
scriberent et ducentos equites. ad hoc mille et quingenti pedites 3
Romani cum centum equitibus scribi iussi, cum quibus praetor,
cui Sardinia obtigisset, in Corsi cam transgressus bellum gereret:
interim M. Atilius vetus praetor provinciam obtineret Sardiniam. 4
praetores deinde provinciàs sortiti sunt, A. Atilius Serranus 5
urbanam, C. Ctavius Saxula inter cives et peregrinos, N. Fabius
Buteo Hispaniam citerìorem, C. Matienus ulteriorem, BL Furius
Crassipes Siciliam, C. Cicereius Sardiniam. priusquam magistra- 6
tus proficiscerentur, senatui placuit L. Postumium consulem
ad agrum publicum a privato terminandum in Campaniam ire,
cuius ingentem modum possidere privatos paulatim proferendo
fines constabat. hic iratus Praenestinis , quod, cum eo privatus 7
Ligures, s. 40, 18, 3 ; ib. 35 ; 44; 41,
14, 8 u. a. — detta, s. 41, 14, 10.
— Hispaniae, ftir H., wie L. oft den
Dativ braucht, s. 29, 25, 8; 34, 16,
7 usw., vgl. e. 10, 12; 28, 37, 4:
in supplementttm classi; gewohnlich
steht die Provinz, fur welcbe die
JSrganzung bestiramt rst, mit in und
dem Aceus., s. e. 10, 12; 29, 13, 8;
43, 12, 2 usw. — ad hoc, s. 6, 11,
6; 2, 23, 4 u. a. — cent, da die Hs.
centum equitibus CC hat, so kann
L. aoch eq. ducenti* geschrieben
haben. — cum quib., mit denen zu-
sammen, von ihnen begleitet, wie
cum oft bei Bewegungen der Trup-
pen sich findet, s. e. 49, 10; 41 ,4,
3 usw, vgl. 3, 14, 4: instructi
paratique cum ingenti cUentium
exercitu tribuno* adacti sunt', 1,
5, 7; (33, 25, 11); Caes. B. C.
1, 38, 2: Farro cum Hs - legio-
nibus - Hispaniam tueatur; bauli*
ger wie 31, 48, 8: consuìis exer-
citu rem gerì* — Corsie., wie 41,
21, 2. — vetus, nur in Riicksicht
auf den neuen Prator, nicht, als ob
Atilius schon langer als ein Jahr
in der Provioz gewesen ware, s. 41,
21 ; vgl. 8, 17, 1 ; 23, 22, 10. — N.
Fab. - C. Mat, 41, 28, 5.
Ti». LW. IX.
6. priusq.f die Hs. hat priusqua-
mm, viell. ist in provinciàs mag.,
od. magistr. in provinciàs zu lesen.
— agr. pubi etc,, vgl. e. 19, 1 ; der
ager Campanus war, nachdem man
ibn fdr Staatsgnt erklart batte, 26,
18, 8; ib. 33 ff., zum Theil verkanft,
s. 28, 46,4; 32, 7, 3 vgl. 41, 27,
10, das Uebrige nach 27, 11, 8 eine
Zeitlaag verpachtet worden, s.
Mommsen 1 , 658 ; aber weder 27,
39 noch 32, 7 nocb sonst bei eioem
Census wird die Verpacbtung wie-
der erwabnt, sie war also wol un-
terblieben, s. e. 19, 1: tot annis,
und so batten allmahlig Privatleute
einen grossen Theil in Besitz ge-
nommen , die friiheren Pachter das
Pachtgut als ihr Eigentbum betrach-
tet, s. LangéT 2, 203; 222; 242;
Rein PR. 188. — terrnm., die Gren-
zen (dareh Grenzsteine) zu bestini-
men. — modum, s. 6, 35, 5 : de mo-
do agrorum; Cic. Flacc. 32, 80:
magnum agri modum; Periocha
58; possiti., sie nahmen in Besitz
(possido) , durcb Vorriicken der
Grenzen; das possidere dauert noch
fort.
7. privatus, sebon als soleher
macht er Ansprucb auf glanzenden
18
274
LIBER XXXXII. CAP. 1.
a. u. 581.
sacrifica in tempio Fortunae faciundi causa profectus esset, nihil
in se honorifice neque publice neque privatim factum a Praenesti-
nis esset, priusquam ab Roma profìcisceretur, litteras Praeneste
misit, ut sibi magistratus obviam exiret. iocum publice pararet,
ubi deverteretur, jumentaque, cum exiret inde, praesto essent
8 ante hunc consulem nemo umquam sociis ulla re oneri aut
9 sumptui fuit. ideo magistratus mulis tabernacuiisque et ornai
alio instrumento militari ornabantur, ne quid tale imperarent
10 sociis. privata hospitia habebant; ea benigne comiterque cole-
bant, domusque eorum Romae hospitibus patebant, apud quos
11 ipsis deverti mos esset. legati, qui repente aliquo mitterentur,
singula iumenta per oppida, iter qua faciundum erat, imperabant;
aliam inpensam socii in magistratus Romanos non faciebant.
12 ira consulis, etiamsi iusta, non tamen in magistrato exercenda,
et silentium nimis aut modestum aut timidum Praenestinorum
ius, velut probato exemplo, magistratibus fecit graviorum in dies
talis generis imperiorum.
Empfang, wie spater die Senatoren
bei legationes liberae. — Fortun.,
der Tempel war durch eie Orakel,
in dem die Zukunft durch Lose vor-
ausgesagt wurde, beriihmt, 8. 23,
19, 18; Cic. Div. 2, 41, 86; Moinm-
sen Iscptt. p. 267; Preller 561. —
honorifice, 28, 39, 18: eis benigne
feeerint u. o. , do eh auch indignum
in iis facturum, so ist auch an u.
St. in se Abl., s. 40, 15, 16; 34, 32,
8 u. a. — Praeneste ist ein verbtin-
deter Staat, s. 43, 2, 10; 23, 17;
Mommsen 1, 893; Gescb. d. r.
Miinzvv. 322, uad wird doch jetzt
sebon in der bezeichoetea Weise
behaadelt, s. e. 3, 3; Cic d. iinp.
Pomp. 13, 38. Die Postumier schei-
nen dainals grossen Einfluss gehabt
zu habeo. — magistr.^ der oberste
Magistrat in dem Municipium, s. 41,
16, J; 23, 19, 8; 26, 15,7. —pa-
rar, u. dever., Umschreibung von
deversorium.
8-12. nemo u. - ulla, um die
Sache recht stark zu negiren. —
mulis etc, es wurde auf Staats-
kosten durch redemptores (Liefe-
ranten) besorgt, s. Geli. 15, 4, 3:
victum quaesisse - comparandìs
mulis et vehiculis, quae magistrati-
bus, qui sortiti provincias forent,
praebenda publice conduxisset —
instr. mil.j wenn sie, wie damals
gewobnlicb, in den Krieg zogen:
mit allem zum Rriege Nothigen,
Marq.3, 1, 281 ; 286.— benigne etc,
s. 1, 22, 5. — iter qua, s. eli, 2;
27, 8, 16. — ira cons., da der Ge-
danke abgerissen ist und die Hs.
inìuria bat, so ist wol eine Partikel,
etwa inde, von da an, verdorben. —
etiamsi i., vgl. 3, 56, 7 : etsi seras,
non tamen leves venire poenas;
die Beziehung der Conjaoction auf
das Verbum triti zuriick, so dass
dieselbe als Bestimmuog -des Ad-
ject. ersebeint, vgl. e. 19, 3. —
exercenda, kurz statt: qua» tamen
non exercenda fu% 22, 59, 3: nec-
legendi u. a., vgl. Cic. Fin. 5, 23,
68 : omnia, quae sunt extra, quam-
quam exp et enda. — fecit, bewirkte,
dass sie - bekamen. Zur Sacbe s.
Marq. 2, 3, 179. Wabrschetnlich
bat L. die Notiz aus einem Aona-
listen genommen, ohne sich. zuer-
innern, dass er sebon 32, 27, 4
Aebnliches berichtet bat.
a. Ch. 173.
LIBER XXXXII. CAP. 2.
275
Principio huius anni legati, qui in Aetoliam et Macedoniam 2
missi erant, renuntiarunt, sibi conveniendi regìs Persei, cum alii
abesse eum, alii aegrum esse, falso utrumque, fingerent, potesta-
tem non factam ; facile tamen apparuisse sibi bellum [non] parari 2
nec ultra ad arma ire dilaturum. item in Aetolia seditionem
gliscere in dies, neque discordiarum principes auctoritate sua
coerceri potuisse. cum bellum Macedonicum in expectatione 3
esset,priusquam id susciperetur, prodigia expiari pacemque deum
peti precationibus, qui editi ex fatalibus libris essent, placuit.
Lanuvi classis magnae species in caelo visae dicebantur et Pri- 4
verni lana pulla terra enata et in Veienti apud Rementem lapi-
datura , Pomptinum omne velut nubibus lucustarum cooperturo
esse , in Gallico agro qua induceretur aratrum sub existentibus 5
2« Ruckkehr der Gesandten aus
Griecbenland ; Prodigien.
1-2. in Aetol.y das Resultat der
speciell oach Aetolien geschickten
Gesandtscbaft, die L. nach Polyb.
41, 25, 5 erwahnt, ist beilaufig
schon 41, 27, 4 berichtet und wird
hier wiederholt; docb ist es bei der
weitereo Bedeutung, welcbe Mace-
donia bei den Annalisten hat, s. e.
18, 3; 27, 6; za 35, 20, 10; 31, 14,
2, moglich, dass nach ihnen die 41,
22 erwahnte Gesandtscbaft auch
Aetolien beriibrt hat. — falso ne-
ben fingerei pleooastisch. — parari
— dilat.y 40, 39, 4; in d. hs. non
parari kann non aus dem Vorherg.
wiederholt, darnach aber auch ein
za parari gehorendes Adverbium
ausgefallen sein. — glisc. in d. t s.
t>, 14, 1: gliscente in dies sedinone,
vgl. 40, 5, 2. — prmeip., Brandsta-
ter 480.
3-5. in exp. es., passiv, Gic.
Fam. 2, 3, 2: stimma scito te in
expectatione esse, vgl. 25, 7, 10,
anders e. 19, 3; der Krieg beginnt
iibrigens erst 583; das Motiv ist
wol yon den Annalisten nur ange-
nommen. — precation., ist, wenn
nicht verschrieben, wie sonst peter e
precibus za nehmen , s. 43 , 4,2:
pacem precibus petendam; 1, 16, 3.
— qui ed. , die Decemvirn geben in
der Regel nar die zu suhnenden
Gotter oder diese, die Zahl der ho-
stiae und andere Siihnungsmittel
an, s. § 5; 22, 9, 9; 43, 13, 7; 40,
45, 5 u. a., 36, 37, 5; Marq. 4, 303;
die Gebetsformeln scheinen nicht
in den sibyll. Buchera gestanden
za baben und hatten, wenn es der
Fall gewesen ware, ùbersetzt wer-
den miissen, daher ist schwerlich
d. bds. que in quae za verwandeln.
— fatai, lib.y das genas far die spe-
cies, s. 22, 9, 9; ib. 10, 10; 57, 6.
— spec. - diceb., s«'26, 19, 4: per
nocturnas - species, vgl. 24, 44, 8,
wo jedoch einzelne Schiffe gesehen
werden; indessen konnte sich auch
die Erscheinung der Flotte wieder-
holen, so dass nicht nothwendig
dicebatur za lesen ist, vgl. e. 52, 7:
indignitatibus ; 6, 1, 3 stirpes u. a.
— terra enata, 22, 1,9; 1, 31, 2
u. a. — Rement., der Ort scheint
sonst nicht erwahnt zu werden. —
lucust, e. 10, 7; 30, 2, 10. — in
Gali, a^., Polyb. 34, 10: Iv ovv
n ed Cu) rovicp (zwischen Narbo u.
den Pyrenaen) éìvai rovg Xeyofté-
vovg ì%&v$ ògvxTovg etc, vgl.
Strabo 4, 1, 6 p. 182; Mela 2, 5;
an u. St. ist von dem diesseitigen
Gallien die Rede, s. Iuven. 13, 65:
mirandis sub aratro piscibus inven-
Us - comparo. — existent., hervor-
treten, aufcteigen, 25, 21, 3: e late-
bris existerent.
18*
276
LIBER XXXXII. CAP. 2. 3.
a. u. 581.
6 glebis pisces emersisse. ob haec pfodigia libri fatales inspecti
editumque ab decemviris est, et quibus diis quibusqoe hostiis
7 sacrificaretur et ut supplicatio prodigiis expiandis fìeret et altera,
quae priore anno valetudinis populi causa vota esset, ea irti
fìeret feriaeque essent. ita * sacrificatumque estj, ut decemviri
scriptum ediderunt
3 Eodem anno aedis Iunonis Laciniae detecta. Q. Fulvius
Flaccus censor aedem Fortume equestris, quam in Hispania
praetor bello Celtiberico voverat, faciebat enixo studio, ne ullum
2 Romae aroiplius aut magnificentius templum esset. magnum
ornatum ei tempio ratus adiecturum,si tegulae marmoreae essent,
profectus in Brittios aedem Iunonis Laciniae ad partem dimidiam
3 detegit, id satis fore ratus ad tegendum quod aedificaretur. naves
paratae fuerunt, quae tollerent atque asportarent, auctoritate cen-
4 soria sociis deterritis id sacrilegium prohibere. postquam censor
6-7. et yor quibus ist unsicher,
viell. nicht nothig. — et alt., es
kann aach alteraque geheissen ha-
ben. — fieret ist von Hertz zuge^
setzt; essent wùr de nicht ohneHarte
auch anf ea bezogen werden. — ita
ist wol nicht besonders anf preca-
tiones zu beziehen, da keine na-
mentlich angegeben sind. Anch das
folg. scriptum soli nur die Genauig-
keit in der Angabe des in den Bii-
chern Gefundenen bezeichneo wie
23, 11, 1 und im Senate de scripto
sententiam dicere ; von den Decem-
virn scheint es sonst nicht gebraucht
zn sein, s. Marq. 4, 303; gewohnlich
heisst es nnr ediderunt (was jedoeh
das scriptum nicht anssehliesst)
odor decreto etc, s. 39 , 46, 5, der-
selben sei die Siihnung vorgenom-
men worden. Nach ita fehlt viell.
supplicatimi. — edider.y s. e. 51, 5;
zn e. 59, 1 ; Madvig verna, ediderant.
8* Beraubang des Tempels der
Juno Lacinia. Val. Max. 1, 1, 20.
1-4. aedis, 1, 33, 9. — fan.
Lac 9 24, 3 ; 28, 46. — Fort equest.
e. 10, 5; 40,40,10; ib. 44, 9; Ini.
Obs. 16 (75): in circo Flaminio
porticus inter aedem Iunonis Regi-
nae etFortunae tacta; ib. 53 (113):
bubo in aedo Fortunae equestris
comprensus -, Becker 1, 618; spater
scheint der Tempel verfallen za
sein, s. Tao. Ann. 3, 71: etsi delu-
bra eius deae {Fortunae) multa in
urbe, nullum tamen tali cognomento
(Fortuna equestris) erat; Prelier
557. — in Hisp. kann zn praetor
gezogen werden, 35, 2, 9: hi* dua-
rum provinciarum dàecUbus ter-
Uum in Hispania adiecisse. — fa-
cieb, y der, welcher den Tempel ge~
lobt bat, erbaut deoselben, wie anch
sonst oft, Marq. 4, 223. — enixo,
6, 24, 11 : virtutis enixae. — am-
plius scheint den Umfang za be-
zeichnen, der jedoeh nicht so be-
deutend gewesen sein kann, da die
Halfte der Ziegeln des Tempels d.
Juno zur Bedeckung desselben aus-
reicht. — templum , obgleich von
weiterer Bedentnng, s. 1, 18, 10,
wechselt mit aedes, wie § 8.
marmor., Prelier 257. — BritUos,
25, 1, 2. — ad dimigjium, wie im
Deutschen : zur Halfte, Varrò R. R.
1 , 26 : ranarn — ad tertiam partem
decoxeris u. sonst Plin. Columella
far abnliehe Verhaltnisse. — quod
aedi/., das neue Gebaude. — para-
tae fuer., s. 3, 26, 11; 38, 56, 3. —
auctor., das Verfahren kann nacb
dem, was e. 1 tìber die Bebandlnng
a. Ch. 173.
LIBER XXXXII. CAP. 3.
277
rediit, tegulae expositae de navibus ad templum portabantur.
quamquam, unde essent, silebatur, non tamen celari potuit. tre- 5
mitus igitur in curia ortus est, et ex omnibus partibus postula-
batur , ut consules eam rem ad senatum referrent. ut vero ac-
cersitu9 in curiam censor venit, multo infestiussinguli universique
praesentem lacerare: templum augustissimum regionis eius, quod 6
non Pyrrhus, non Hannibal violassent, violare parum habuisse,
nisidetexissetfoedeacpropediruisset. detractumculmen tempio, 7
nudatum tecto patere imbribus putrefaciendum. et censorem
morìbus regendis creatum, cui sarta tecta exigere sacris publicis
et loca * tuenda more maiorum traditum esset, eum per so- 8
ciorum urbes diruentem tempia nudantemque tecta aedium sa-
crarum vagari, et quod, si in privatis sociorum aedifìciis faceret,
eines latin. Staates gesagt ist, nicht
auffallen , da die Bruttier kanm als
sodi, eher als peregrini dediHeii be-
trachtet wurden, s. 27, 16, 7; 30,
24, 4; Mommsen 1, 796 f.
5-9. ex omn. p. post, 31, 3, 1 ;
23, 22, 4; oft mentio facta est, vgl.
40, 26, 4: vocjf erari. — accèrs.,
die Consuln habea also das Recht
den Censor, als Senator, berbeiho-
len za tasseti, s. 3, 38, 12. — tacer.,
41, 6, 2; 43, 8, 3; sonst mit pro-
tri* , orationibus u. a. verbunden,
vgl. g. 22, 5. — eius, um die es sich
handelt, 39, 46, 6. — non Hann.,
vgl. 30, 20, 6, wo der Tempel nur
entweiht wird. — parum, nisi, 27,
10, 5. — culm., s. 40, 2,3.—
tecto statt des hs. tectum, da putre-
faciendum sich wol kaum allein aof
das Daeh bezieht, vgl. e. 4, 3 : bello
a. a. — et, Aosdruck des Unwillens,
s. Cic. Sest. 65, 135; 37, 80 u. a.;
da die Hs. id hat, so verm. Vahlen
quid? censorem. — morib. reg., 40,
46, 1. — exigere untersuchen und
bestimmen, ob die Baulichkeit dem
Accorde, den Forderungen der Cen-
soren (lex censoria) gemass herge-
stelltsei, vgl. Cic. Verr. 1, 50, 130:
sarta tecta exigere, dann : de sartis
tectis cognitum et iudicatum non
esset. ■ — sacris pubi, mass, wenn
es ricbtig ist, als Dativ genommen
werden: far den offentlichen Cultus,
s. 1, 11, 6; aquam - sacris peti-
tum; Cicero sagt sacras aedes lo-
care oder sarta tecta aedium sacra-
rum. DasFolg. istentwederlucken-
haft oder verdorben, da loca za ali-
gemei n ware, and tuenda weder
exigere parallel steben noeh davon
abbangeu kann; wabrscheinlicb ist
ein Attribut za loca aasgefallen und
ein exigere parallel stebender In-
finitiv verdorben; Madvig andert
loca selbst in locare, allein, wenn
man auch sagte sarta tecta tuenda,
s. Cic. 1. 1. a. Fam. 13, 11, 1: sarta
tecta aedium sacrarum locorumque
eommunium tueri possent; Digest.
48, 11, 7, 2: neinacceptumferatur
opus publicum faciendum - sarta
tecta tuenda, antequam perfecta-
erunt, so kann doch bezweifelt wer-
den, ob aacb gesagt worden sei
sarta t. tuenda locare, wenigstens
wird kein Beispiel dieser Verbin-
dungangefìihrt; L. driickt sicb sonst
nicht so aus, s. 24, 18, 2; 29, 37,
2; 45, 15, 9 u. a. — more mai., 8.
4, 8,5, wo eia bestimmtes Gesetz
nur angedeutet wird. — eum, s. 1,
49, 9; 3, 19, 9 u. a. — tecta ist hier
nicht anstossig, da durcb Abnabme
derZiegeln dasHolzwerkdesDaches
278
LIBER XXXXn. CAP. 3. 4.
a. u. 581.
indignum videri posset, id deum immortalium tempia demolien-
9 tem fa cere, et obstringere religione populum Romanum ruinis
templorum tempia aedifìcantem , tamquam non idem ubique di
immortales sint, sed spoliis aliorum alii colendi exornandique.
10 cura, priusquam referretur, ap parer et, quid sentirent patres, re-
latione facta in unam omnes sententiam ierunt, ut eae tegulae re-
portandae in templum locarentur piaculariaque Iunoni fierent.
11 quae ad religionem pertinente cum cura facta; tegulas relictas in
area templi, quia reponendarum nemo artifex inire rationem
potuerit, redemptores nuntiarunt.
4 Ex praetoribus, qui in provincias ierant, N. Fabius Massiliae
2 moritur, cum in citeriorem Hispaniam iret. itaque cum id nun-
tiatum a Massiliensibus legatis esset, senatus decrevit, ut P.
Furius et Cn. Servilius, quibus succedebatur, inter se sortirentur,
3 uter citeriorem Hispaniam prorogato imperio obtineret. sors
opportuna fuit, ut P. Furius idem, cuius ea provincia fuerat, re-
ni aneret.
Eodem anno, cum agri Ligustini et Gallici, quod bello ca-
entblosst wird, vgl. § 7. — videri,
41, 19, 6. — tempia kann nicht wol
feblen, da aedificiis selbst nicht
passend zu deorum gedacht wiirde
und weiter von dem Beziehungswort
entfernt ist als ari ahnlichen Stellen,
s. 3, 38, 11: suarum rerum eremi
amissa publica ; 9,5,4; 4,24,4;
6, 2, 5 u. a., Veli. Pat. 1, 9, 6: cum
unteti triumphum nemo interpella"
ret^fuere qui Pauli impedire corta-
rentur; Crevier verm. in d.im. tem-
plis facere. — relig. etc, eine
Siinde, ein Fluch, 10, 40, 11. —
tamquam etc , . die Gotter seien
liberali dieselben, uur die Namen
verschieden, s. Einl. S. 20.
10-11. relat /., unmittelbar
nach dem Vortrage dessen, was ge-
schehen war, und der Frage, was za
thua sei, oder dein in ut tegulae etc.
liegenden Antrag, s. 39, 39, 6, war,
da sich schon vorher die Ansicht
der Senatoren ausgesprochen hatte,
eine Umfrage, s. 1, 32, 13; 3, 41, 1,
nicht nothig, und obne weitere Be-
rathuog und eine eigentliche disces-
sio erklarten sich alle fiir den An-
trag, Lange 2, 242; 243. — pia-
cula, wie 29, 19, 8; ib.-21, 4; Marq.
4, 244. — pertin. etc. sebeint nur
Umschreibung von piacula und dea-
halb allgemein ausgedruckt zu sein,
s. § 2, doch liegt pertinebant na-
ber, vgl. e. 13, 4. — redempt., die
das Zuriickbringen auf Staatskosten
in Accord genommen hatten. Die
Erzahlung bei Val. Max. 1. 1. ist
weniger genau.
4, 1-5. Pratur in Hispanien.
Ackervertheilung.
1-3. Furius, 41, 21, 3. — sor-
tir., so wird die sortitio aìlein be-
fohlen, 38, 42, 6, vgl. 26, 29, 1 ; es
ist also wenigstens nicht nothwen-
dig compararent inter se aut sorti-
reti tur zu lesen, vgl. 28, 45, 9: sor-
tir en tur inter se comparar entve,
vgl. 2, 6, 3: inter se - rapuisse;
der Senat batte befehlen konnen,
doch scheint er dieses, weil der
Aufenthalt in Hispanieu nicht ange-
li eh ni war, vermieden zu haben.
3-4. agri - aliquant, 41, 16, 9.
X*
a. Ch. 173.
LIBER XXXXII. CAP. 4. 5.
279
ptum erai aliquantum vacaret, senatus consultum est factum, ut
is ager viritim divideretur. decemviros in eam rem ex senatus 4
consulto creavit A. Atilius praetor urbanus M. Àemilium Lepidum
C. Cassium T. Aebutium Carum C. Tremellium P. Cornelium
Cethegum Q. et L. Appuleios M. Caecilium C. Sajonium C. Mu-
natium. diviserunt dena iugera in singulos, sociis nominis La-
tini terna.
Per idem tempus, quo haec agebantur, legati ex Aetolia Ro- 5
mam venerunt de discordiis seditionibusque suis, et Thessali
legati nuntiantes, quae in Macedonia gererentur.
Perseus bellum iam vivo patre cogitatum in animo volvens, 5
omnis non gentis modo Graeciae, sed civitates etiam legationibus
mittendis, pollicendo plura quam praestando, sibi conciliabat
erant tàmen magnae partis hominum ad favorem eius inclinati 2
animi et aliquanto quam in Eumenem propensiores,cum Eumenis 3
beneficiis muneribusque omnes Graeciae civitates et plerique
— senatus cs., der Senat verfiigt
auch jetzt noch iiber den ager pu-
hlicus, docb genehmigt das Volfc
dea Beschluss darch die Wahl § 4.
— viritim, so dass jeder Einzelne
ira Volke einen Theit bekara, we-
nigstens so weit das Land znr Ver-
theilung un ter Biirger und Bundes-
genossen ansreichte; deshalb ist
auch nicht wahrseheinlicb, dass die
Zabl der Empfànger ansgefallen
sei, da diese nicht wie bei eioer
Colonie bestimmt sein konote, vgl.
1,46, 1 ; 8, 1 1, 13 ; Mommsen Inscptt.
* p. 89; Marq. 3, 1, 321. — decemv.,
wie 31, 4, 2; ib. 49, 5; vgl. 32,
1 , 6, wo wabrseheinlicb auch eine
Vertheiluog viritim stattfiadet. —
creav., in Tribù tcomitien. — Ae-
mil, 41, 27; Cass., e. 28. AebuL,
s. za 39, 55, 8; 41, 6. Tremell. Q.
Apul. u. Munatius schei oen sonst
nicht erwahnt zu werden ; Cetheg.,
39, 7 ; L. Jpnl., 45, 44 ; Caecil., e.
27 ; Salon.j vgl. 34, 45. — in striga
der Gegensatz zeigt, dass romische
Biirger gemeint sind, vgl. 40, 36, 1 1 :
sochtm. — terna, das Verbàltniss
gegen die Roraer ist noch ungiinsti-
ger als 41, 13, 8, vgl. Scbwegler 2,
312; 409.
4j 5-6. Verhaltnisse in Grie-
chenland und Macedonien. App. Ma-
ced. 11.
5-6. ex AetoL, die àtol. Ge-
sandten melden das bereits e. 2, 2 ;
41, 27, 4 Erwahnte; die kurze woi
den Ànnalisten entnommene Notiz
soli nur den Uebergang zu dem e. 5
Erzàhlten bilden, was L., wenn auch
viell. nicht das Lob des Eumenes*
Polyb. eotlebnt hat.
5. 1 -3. iam etc, s. e. 11,8; der
Gedanke kniipft an 39, 29, 3 an;
die Sache selbst ist schon e. 2, 2
nach den Ànnalisten, aber in ande-
rer Weise erwahnt. — gentis, die
in mehrere civitates getbeilt sein
konnen, 33, 34, 5. — plura q.
praest, vgl. 41, 23, 2; Polyb. 2$,
5, wo aber von Èxulanten die Rede
ist. — conciliab., er suchte usw.
e. 13, 4; s.'c. 4, 2: succedebatur:
solite. — tatnen steht sowol mit
plura etc. in Beziehung als mit dem
folg. cum, welches einen concessi-
ven Gedanken aofiigt. — magnae
p., s. 9, 46, 7, vgl. 21, 12, 8: con-
cursus omnis generis hominum u. a.
— cum Eum. y vgl. 39, 47, 1. —
280
UBERXXXXIL GAP. 5.
a. a. 581,
principimi obligati essent, et ita se in regno suo gereret, ut, quae
sub dicione eius urbes essent, nullius liberae civitatis fortunam
4 secum mutatam vellent. contra Persea fama erat post patris
morteci uxorem manu sua occidisse, Apellem, ministrum quon-
dam fraudis in fratre tollendo atque ob id et quaesitum a PhUippo
ad supplicium et exulantem, accersitum post patris morteci in-
gentibus promissis ad praemia tantae perpetratae rei ciana inter-
5 ferisse, intestinis externisque praeterea multis caedibus iofamem
nec ullo commendabilem merito praeferebant volgo civitates tam
pio erga propinquos, tam iusto in civis, tam munifico erga omnis
6 homines regi , seu fama et maiestate Macedonum regum praeoc-
cupati ad spernendam originem novi regni, seu mutationis rerum
7 cupidi, seu quia non obiecti esse Romanis volebant erant autem
non Àetoli modo in seditionibus propter ingentem vim aeris
alieni, sed Thessali etiam. ex contagione, velut tabes, in Per-
8 rhaebiam quoque id pervaserat malum. cum Thessalos in armis
esse nuntiatum esset, Ap.Claudiumlegatum adeas res aspiciendas
obligati, so schon Attalus 31, 15, 2;
Eumenes war als Freand der Romer
verhasst, vgl. e. 12, 7 ; 14, 10. — ge~
reret, die Veranderung des Sabjectes
s. 41, 25, 6. — quae s. die, s. 38, 38,
1 ; 10; 41, 6, 9, es waren unter die-
sea viele griechische Staateo, s. 38,
39, 14 f. — sec. mutat, 21, 45, 6.
4^6. uxorem, ob er die 40, 5, 10
ihm angebotene bastare isch e Prin-
zessin geheiratbet habe, and diese
bier gemeint sei, lasst sich niebt
erkennen; s. e. 12, 3; Polyb. 26, 7,
App. ]. 1. — A peli, j 40, 55, ist so
gesagt, als ob in gleicher Weise
nocb eia oder mebrere Pnnkte fol-
gen sollten, diese' aber sind § 5
mit praeterea etc. in anderer Form
aogefrigt. — exulant. stebt in glei-
ebem Verhaltniss zu ob id wie quae-
situm, wesbalb et niebt wol feblen
kann. — post patr. m. ist wahr-
scheinlicb voo L. selbst, quaesit. a.
Pàti, gegeniìber wiederbolt, niebt
von Abscbreibern. — externisq., es
ist das e. 13, 6 Erwahnte gemeint.
— P*o, gegen Mutter nod Briider,
s. e. 16, 7; 40, 8, 14, wie Attalus
33, 21-, 4. — seu etc., der wahre
Grand, dass man in Perseus die
einzige Stìitze gegen die Romer sah,
ist iibergangen, s. e. 12, 2. — sper-
nendam faat nach Alsehefski die Hs.,
nicht spernendum. — nevi, s. 40, 8,
14; 38, 17,15; 33, 21. — mutat.
rer., Abfall von den Romeni. —
obiecti, wie 36 , 5 , 5 : ne se - Ro-
mano bello obiceret; 2, 61, 4: ira-
tae obici plebi', 4, 44, 8 a. a. ; da die
Hs. obiecta bat, verna. Andere ob-
ietta praeda oder esca, auoh obiecti*
7-9. vim. aer. al., s. za 41 , 25,
1. — Thess., s. d. SteUe aus Di od.
za 41 , 25, 1. — ex eont, s. 5, 6,
11 ; dagegen 39, 9, 1 ; 28, 34, 4; 5,
12, 7: velut contagione; passend
verm. Crev. et coni., s. 2, 36, 6. —
Perrh., 33, 34, 6. — nunt. es., das
hds. n. est w'àre wie 4, 44, 10; 6,
10, 4; 29, 37, 10: als, so bald als
usw. ; wie die Nachricht nach Rom
gekemmen sei, ist e. 4, 5 erwahnt;
an diese Gesandtschaft scheint je-
doch L., da er sogleichAnderes uber
Thessalien bericbtet , niebt gedacht
zn habeo. — App. Claud., der e. 25,
1 oder 41, 25, 5 erwahnte; dass eine
neue Gesandtschaft gemeint sei,
zeigt mùit and die Erwahnung des
MarceUus, der 41, 22 n. 25 nicht
a. Cfa. 173.
LIBER XXXXII. CAP. 5. e.
281
conponendasque senatus misit qui utriusque partis principibus 9
castigate, cum iaiusto faeoore gravatum aes- alienum, ipsis magna
ex parte coneedentibus, qui onerarant, levasset, iusti crediti so-
lutionem in decera annorum pensiones distribuii per eundem 10
Àppiura eodemque modo coDposìtaeinPerrhaebiares. Aetolorum
causas Harcellus Delphis per idem tempus bostilibus actas ani-
mis, quas intestino gesserant bello, cognovit. cum certatum li
utrimque temerità te atque audacia cerneret, decreto quidem suo
neutram partem aut levare aut onerare voluit; communiter ab
utrisque petiit, abstinerent bello et oblivione praeteritorum dis-
cordias finirent huius reconciliationis inter ipsos fides obsidibus 12
ultro citroque datis firmata est. Corinthus, [ut] ubi deponerentur
obsides, convenit
A Delphis et Aetolico concilio Marcellus in Peloponnesum 6
traiecit * , quo Achaeis edkerat con ventura, ubi conlaudata 2
gente, quod constanter vetus decretum de arcendis aditu fìnium
regibus Macedonum tenuissent, insigne ad versus Persea odium
Romanorum fecit; quod ut maturius erumperet, Eumenes rex 3
commentarium ferens secum, quod de apparatibus belli omnia
inquirens fecerat, Romam venit. per idem tempus quinque legati 4
ad regem missi, qui res in Macedonia aspicerent. Alexandriam
idem ad Ptolemaeum renovandae amicitiae causa proficisci iussi.
genannt ist. -— aspic, s. 39, 48, 5,
es setzt, wie inspvcere, eine genaue
Kenntnissnahme vorans, da compo-
nendo* folgt. — iniustof., s. 35, 7,
2. — tutti cred., das gesetzliche,
regelmassige, bei dem die Zinsen
nicht za boch sind und nicht wicder
zum Capital geschlagen waren, vgl.
6, 36, 12; ib. 27, 8; 7, 19, 5: sorte
ipsa. — pension., 7, 27, 3; 6, 35, 4.
10-12. Delph., e. 6, 1. — hosti-
tibus - quo* gesserant ist d. ha.
Lesart, die, da L. tautologiscbe Aus-
dr'ricke, besonders wenn, wie hier
dnrcb intestina betta, eio nenes
Moment biazukommt, nicht meidet,
s. 41 , 2,7: vox - voùanUum ; 39,
56, 6, zu 26, 32, 5; 25, 3, 10;
7, 16, 5, nicht verwerflich scheint;
es wird non minus host. oc. an. 9
quarn quas intestino gesserant bello,
vgl. 40, 17, 3, oder quaeque oder
quasi intestina gesserint bella, vgl.
41, 25, 1: mutuis caedibus, ib. § 5:
graviti* bellum, a. A. verm. — ges-
serant, 37, 54, 24. — decreto als
Ricbter, 3, 45, 1. — Corinth. - conv.,
1, 24, 2: tempus et locus convenit.
6. 1-3. Delphis, da ist die Ver-
sammlang (concilio) gehalten wor-
den, a. e. 5, 10; 41, 25, 6, vgl. 35,
18, 4; 31, 32, 4; Brandstaeter 309;
480. — quo, davor ist, da die
Acbaer im Peloponnese wohnen, der
Name des Versammlungsortes ans-
gefallen. — decret, 41, 24, 19. —
regibus, genauer 41, 23, 1. — dt«t-
gne -fec, 7, 26, 3. — Èumen., das
hier Begonnene wird, nacbdem Meh-
reres aus dem Annalisten einge-
schaltet ist, eli wieder aufgenom-
men. — comment, 39, 47, 3.
4-5. legati e te, per idem t. zeigt,
dass nach L.'s Ansichtdie Gesandt-
schaft nicht dnrcb das Erscheinen
des Eumenes veranlasst ist. — re-
nov. amie, § 8, vgl. 31, 2, 4; nach
dem Tode des Ptol. V. Epipbanes,
282
LIBER XXXXII. CAP. 6.
a. n. 581.
5 legati erant hi : C. Valerius Cn. Lutatius Cerco Q. Baebius Sulca
6 M. Cornelius Mammula M. Caecilius Denter. et ab Antiocho rege
sub idem tempus legati venerunt quorum princeps Apollonius
in senatum mtroductus multis iustisque causis regem excusavit,
7 quod stipendium serius quam ad diem praestaret; id se omne
advexisse, ne quius nisi temporis gratia regi fiere! donum
8 praeterea afferre, vasa aurea quingentum pondo, petere regem,
ut, quae cum patre suo societas atque amicitia fuisset, ea secum
reno rare tur, imperaretque sibi populus Romanus, quae bono
fidelique socio regi essent imperanda; se nullo usquam cessatu-
9 rum officio, ea merita in se senatus fuisse, cum Romae esset,
eam comitatem iuventutis, ut prò rege, non prò obside omnibus
10 ordinibus fuerit legatis benigne responsum et societatem reno-
vare cum Antiocho, quae cum patre eius fuerat, A. Atilius prae-
11 tor urbanus iussus. quaestores urbani stipendium , vasa aurea
censores acceperunt, eisque negotium datum est, ut ponerent ea
in quibus templis videretur; legato centum roilium aeris munus
seit 181 a. Chr., war Ptol. VI Philo-
metor Konig, noch ein Knabe, e. 29,
5; 7. — Valerius, wahrscheiolich
der 41, 25 genannte, dessen Ruck-
kebr 41, 27, 4 oder 42, 2, 1 ange-
deutet seio konnte, vgl. jedoch e.
17, l. Die ubrigen Gesaodten schei-
nen unbedentende Manner zu seÌD,
die soDst ebenso wenig bei L. u.
Polyb. als die Zaoamen Cerco u.
Denter vorkoromen.
6-9. legati, diese werden auch
e. 29, 6, wo L. Polyb. folgt, voraus-
gesetzt. — quod ist nicht auf id za
beziehen, sondern enthalt das Ob-
ject za excusavit. — quam ad, das
hs. quoad findet sicb schwerìicb bei
besseren Scbriftstellern in der Be-
deutuog: was anbetrifft, s. Reisig
Vorles. S. 460, and wtirde aacb so
nach dem Comparativ niebt passend
ein. — cuius, s. e. 8, 7 : eius ; 36,
^3: nihileius; 21, 59, 8: dimi-
dium eius; 2, 59, 8: ullìus nisi
n. a. — temp. grat., Nachsicht in
Riicksicbt ani, vgl. 23, 48, 10: tem-
pus commodarent; 2, 59, 6. — re-
nov., nach dem e. 25, 10, vgl. 1, 32,
3, erwahnten Grundsatze ; sonst bin-
det ein solcher Vertrag, wenn er
nicht durch Wort oder That aufge-
hoben wird, vgl. e. 25, aoch die
Nachkommen derer, die ibn schlie-
ssen. Antiochus ist 175-174 a. Ch.
auf den Tbron gelangt, s. 41, 20;
Flathe 2, 579. — sodo regi scheint
als ein Begriff betrachtet, s. 41, 6,
7 , und zu diesem die Attributo ge-
fdgt, vgl. 22, 37, 4. — cess. off., 1,
46, 6. — esset, die ganze Zeit bio-
durch. — obside, L. bat dieses frii-
her nicht erwahnt, s. 37, 45; 55;
38, 38, vgl. Polyb. 22, 26. — or-
din., Senat, Ritter (iuventutis) u.
Plebs.
10-12. Atti., er leistet den Eid
im Namen des Staates, s. 38, 39, 1.
— quaestor., als die nacbsten Fi-
nanzbeamten, Lange 1, 635. — cen-
sor., sie nehmen sie als Staatsgut
in Empfang, und vertheilen sie,
ohne die Printer zu befragen, an
die Tempel. — legalo, da die Hs.
quelegato hat, so kann et was aus-
gefallen sein; dass aber nur von
einem Gesandten die Rede war,
zeigt § 12: eum, soost konnte man,
besonders da es § 10 legatis heisst,
die Hs. essent bat, legatis vermu-
then. — centum m., gewò'hnlicb er-
a. Oh. 173.
LIBER XXXXII. CAP. 6. 7.
283
missum et aedes liberae hospitio datae sumptusque decretus,
donec in Italia esset. legati, qui in Syria fuerant, renuntiaverant 12
in maximo eum honore apud regem esse amicissimumque po-
polo Romano.
In provinciis eo anno haec *. G. Cicereius praetor in Cor- 7
sica signis conlatis pugnavit; septem milia Corsorum caesa,
capti amplius mille et septingenti. voverat in ea pugna praetor
aedem lunoni Monetae. pax deinde data petentibus Corsis , et 2
exacta cerae ducena milia pondo, ex Corsica subacta Cicereius
in Sardiniam transmisit. et in Liguribus in agro Statellati pu- 3
gnatum ad oppidum Carystum. eo se magnus exercitus Ligufum
contulerat. primo sub adventum M. Popilli consulis moenibus 4
sese continebant; deinde, postquam oppidum oppugnaturum
Romanum cernebant, progressi ante portas aciem struxerunt.
nec Gonsul, ut qui id ipsum oppugnatone comminanda quae- 5
sisset, moram certamini feci! pugnatum amplius tris est horas,
ita ut neutro inclinaret spes. quod ubi consul vidit nulla parte 6
moveri Ligurum signa, imperai equitibus, ut equos conscendant,
halten in dieser Zeit die einzelnen
Gesandten, mit einzelnen Ausnah-
men, s. 28, 39, 19; 30, 17, 14; 31,
9, 4; 37, 3, 11, Geschenke von 2000
As, s. e. 19, 6; 43, 5, 8 u. a.; der
grossere Betrag an o. St. wird viell.
gegeben, nm Apoll.za ehreo, so dass
derselbe durch in maximo e te. mo-
tivirt wiirde, vgl. 35, 23, 1 1 ; 30, 17,
wo noch mehr gegeben wird und
uberdies die comites Geschenke er-
halten, so dass es nicht wahrschein-
licb ist, Apoll.babe den iibrigen Ge-
sandten ibren Antheil von der Som-
me geben sollen. — aed. lib. y 28, 39,
1 9. — sumptusq., die Kosten frirWoh-
nung und die nothigen Geràthschaf-
ten, an u.St. viell. anch Unterhalt, s.
45,44,15, Momrasen Forsch. l é ,345f.
7-9. Verhaltnisse in Corsica
und Ligarien ; Uebermuth des Con-
8uls Popillias.
1-2. haec, darnach ist acta oder
gesta ansgefalleo, s. 33, 27, 5 n. a. ;
versebieden ist 32, 34, 7 : et Aeto-
lis haec, 21, 24, 5; ib. 42, 1: haec
apud Romano* consul; 35, 12, 14
u. a. ; wie a. u. St. feblt acta auch
34, 53, 7 in vielen Hss. — Cicer., e.
I. — lunoni , die Hs. bat jedocb
lunonis, s. e. 20, 1; 5, 31, 3; ib.
23, 7; der Tempri, vgl. 7, 28, 4,
wurde wahrscbeinlich nnr wieder-
bergestellt, Becker 1, 409. — ce-
rae, 40, 34, 12. — ducena, Z.
§ 119. A.
3-5. in Ligur. knupft an 41, 19
an. — Statellati, so sebeint L. ge-
sebrieben za baben, s. e. 8, 5; 21,
2; 5 (der Name ist wie der des
campaniseben campus Stellas od.
Stellatìs gebildet); w'rihrend Plin.
3, 5, 47: SiaUeM, ib. § 49: AquU
Statiellorum; 31, 1, 4; Cic. Fam.
II, 11, 2: fini bus Stati ellensium;
Strabo 5, 1, 11 p. 217: Idxovai-
aiariélXai schreiben; der so ge-
nannte ligur. Bezirk lag nordwest-
licb von Genna, zwischen den
Fliissen Tanarus und Odnbria; dort
aucb die der enboiseben, s. 31,
45, 10, gleicbnamige Stadt Cary-
stns. — struxer., s. 8, 8, 3; 9,
31, 9, vgl. e. 51, 3. — spes n. t'in-
cendi, stati Victoria.
6-10. quod ubi, anders als 41,
284
LIBER XXXXII. CAP. 7. 8.
a. u. 581.
ac tribus simul partibus in hostis, quanto maximo possent tu-
7 multu, incurrant. pars magna equitum mediana traiecit aciem et
ad terga pugnantium pervasit. inde terror iniectus Liguribus;
8 diversi in omnes partes fugerunt, perpauci retro in oppidum,
quia inde se maxime obiecerat eques. et pugna tam pervicax
9 multos absumpserat Ligurum, et in fuga passim caesi sunt. de-
centi miiia hominum caesa traduntur, amplius septingenti [passim]
10 capti, signa militarla relata octoginta duo. nec incruenta Victoria
fuit; amplius tria milia militum amissa, cura cedeiitibus neutris
ex parte utraque primores caderent.
8 Post hanc pugnam ex diversa fuga in unum collecti Ligures,
cum maiorem multo partem civiura amissam quam superesse
cernerent — nec enim plus decem milia hominum erant — , de-
2 diderunt sese, nihil quidem illi pacti; speraverant tamen non
atrocius quam superiores imperatores consulem in se saeviturum.
3 at ille arma omnibus ademit, oppidum diruit, ipsos bonaque
eorum vendidit; litterasque senatui de rebus ab se gestis misi!
4 quas cum A. Atilius praetor in curia recitasset — nam consul
alter Postumius agris recognoscendis in Campania occupatus
5 aberat — , atrox res visa senatui, Statellates, qui uni ex Ligurum
gente non tulissent arma adversus Romanos , tum quoque op-
pugnate^ non ultro inferentis bellum, deditos in fidem populr
10, l. — ad terga, vgl. 40, 40, 7;
3, 61, 9. — diversi i. o. p., 40, 32,
6. — septùig., die Zabl ist sebr ge-
ring, und da e. 8, 1 im Vergleich
mit 10000 die bier erwàhnten 10700
multo maior pars genannt werdeo,
wol versebrieben oder die richtige
durcb das wiederholte passim ver-
dràngt. — primores, die tùchtigsten,
s. 7,8, 1.
8. 1-3. diversa /., 31, 42, 9.
— dee, mil., scbwerlicb sind Frauen
and Kinder in der Summe begriffen,
vgl. 40, 38, 1; 6. — nihil pacti,
Leben und Freibeit wurde den de-
diti oach dein Kriegsrecht ge-
siebert, s. 2, 17, 6; 7, 27, 8f.; 30,
7, 2; 37, 32, 12, vgl. 40, 16, 6;
ausserdem konnten von denselben
bei der deditio nocb besondere Be-
dingungen gemacbt werden, s. 6, 3,
10. — superior., die selbst denen,
welcbe den Krieg angefangen, Le-
ben und Freibeit erhalten, nur Bi-
ni gè, s. 40, 38, weggefìihrt hatten.
— arma ad., 40, 16, 6. — ìitterasq n
s. 39, 7, 6; als ob er etwas Grosses
getban batte.
4-6. recognosc, s. ci, 6. —
tum quoq., s. 36, 30, 6: wie niemals
vorber, so hatten sie auch jetzt
nicht die Waffen gegen die R. er-
griffen. Im Folg. ist oppugnato*
dés Nachdracks wegen voraoge-
stellt, der gewbboliche Ausdruck
wàre gewesen non arma inf. sed
oppugnatosi sie die, obgleich sie
nicht aggressiv verfabren waren,
bàtte man sie aogegriffeo ; deditos
ist dazu eine Steigerung; weniger
passend wiirde oppug. - mfer. beU.
als Bestimmung za deditos genom-
men ; die Umstellung voa oppugna-
to* nach bellum ist niebt nothig. —
a. Ch. 173.
LIBER XXXXII. CAP. 8. 9.
285
Romani ornili ultimae crudelitatis exemplo laceratos ac deletos
esse, tot milia capitum innoxiorum, fìdem inplorantia populi Ro- 6
mani, ne quis umquam se postea dedere auderet, pessumo exem-
plo venisse, et distractos passim iustis quondam hostibus populi
Romani vix pacatis servire, quas ob res piacere senatui, M. 7
Popillium consulem Ligures pretio emptoribus reddito ipsos
restituere in libertatem bonaque ut is, quidquid eius reciperari
possit, reddantur curare, arma quoque * * tempore fieri, nec 8
ante consulem de provincia decedere quam deditosin sedem suam
Ligures restituisset: claram victoriam vincendo pugnantis, non
saeviendo in adflictos fieri.
Consul, qua ferocia animi usus erat in Liguribus, eandem 9
ad non parendum senatui habuit legionibus extemplo Pisas in 2
hibernacula missis iratus patribus, infestus praetori Romam re-
diit, senatuque extemplo ad aedem Bellonae vocato, multis verbis
invectus est in praetorera , qui cum ob rem bello bene gestam,
uti diis immortalibus honos haberetur, referre ad senatum de- 3
buisset, adversus se prò bostibus senatus consultum fecisset,
quo victoriam suam ad Ligures transferret dedique iis prope con-
sulem praetor iuberet: itaque multam ei se dicere; a patribus 4
exemplo, eia so gransames Verfah-
ren, dass es als Beispiel (der Hàrte)
angefìilirt werden konnte, s. 29,
27, 4; ib. 9, 12; 21, 57, 14 a. a. —
laceratos, bildlicb, sonst gebt der
Hinrichtung die Geisselaog voran,
vgl. jedocb 1, 26 ; 6. — ne quis, der
Erfolg als Absicbt dargestellt. —
pess. exem., 39, 39, 6. — distraci.,
nach verscbiedenen Seiten ge-
schleppt. — iustis, e. 5, 9; 18, 1.
vixpac., die kanm erst unterworfea
seieo, 8. 35, 4, 3; 43, 17, 8; es wird
ancfa nunc oder nuper pac. verni.,
wodarch aber der Gegensatz abge-
scbwacbt wiirde; da die Hs. paca-
tos bat, so kaon auch semper davor
ausgefallen sein.
7-8. ipse resi., s. 43, 8, 7: con-
quirendos primo quoque -tempore
restituendosque ; 39, 54, 1 1 . — quidq.
eius, s. e. 6, 7 ; 39, 45, 7. > — arma,
entweder ist hier fieri (es wird re-
ferri verm.) oder tempore (viell.
adempta) verdorben, oder étwas
ausgefallen; Madvig verm. wie 43,
8 : arma quoque reddi, eaque primo
quoque tempore fieri', indess ist die
Zeit scboD durcb nee ante - dece-
dere bestimmt, und der dreimalige
Wechsel der Coustract. curare -
reddi- decedere (weniger auffallend
ist 45, 16, 1 ; 26, 32, 2 u. a.) so wie
die Wiederholung von reddere niebt
oboe Hàrte.
0* 1-6. usus, 9. 5, 11, 16: in iis
sua potestate -non uti, vgl. e. 1, 7.
— - senatui, davor bat d. Us.fuit, vgl.
29, 17, 16. — vocato, da er nocb im
Amte ist, so beruft er dea Senat
selbst. — invectus, ob daroach est
zuzusetzen sei, ist niebt sicher za
bestimmen, da die vielen Relati v-
satze aucb eia Aoacolatb veranlasst
baben konneo, wie 2, 12, 3: cum
Mucius- itaque; 22, 18, 10; 28,33,
9 u. a. — hon. hab., s. 41, 6, 4. —
prò, za Ganstea. — feciss., darcb
seine relatio veranlasst und die Ab-
fassung bewirkt babe, s. 5, 50, 1.
— coni, praet., Cic. Sest. 5, 12:
consulem quaestor. — multam eie.,
286
LIBER XXXXII. GAP. 9. 10.
a. u. 581. 582.
postulare, ut senatus consultum in se factum tolti iuberent sup-
5 plicationemque, quam absente se ex litteris de bene gesta re
publica missis decernere debuerint, praesente honoris deorum
primum causa, deinde et sui aliquo tamen respectu decernerent
6 nihilo lenioribus quam absens senatorum aliquot orationibus in-
crepitus neutra impetrata re in provinciam rediit
7 Alter consul Postumius consumpta aestate in recognoscen-
dis agris , ne visa quidem provincia sua comitiorum causa Ro-
8 mam rediit. consules C. Popillium Laenatem P. Aelium Ligurem.
creavit. praetores exinde facti C. Licinius Crassus M. lunius
Pennus Sp. Lucretius Sp. €luvius Cn. Sicinius C. Memmius
iterum.
10 Eo anno lustrum conditum est; censores erant Q. Fulvius
2 Fìaccus A. Postumius Albinus; Postumius condidit. censa sunt
3 civium Romanorum capita CCLXVHII et XV, minor aliquanto
numerus, quia L. Postumius consul prò contione edixerat, qui
socium Latini nominis ex edicto C. Claudi consulis redire in ci-
vitates suas debuissent, ne quis eorum Romae, et oranes in suis
4 civitatibus censerentur. concors et e re publica censura fuit. orn-
ala hoherer Magistrat; doch konnte
der Pràtor dagegen an das Volk
provociren, 40, 42, 9. — tolli, aus
dem aerarinm, wohin es gebràcbt
wordeD war, 39, 4, 8. — absente s.,
Gron. verro, absenti sibi - prae-
tenti. — sui al. t. resp., wenigstens
einige usw., vgl. 3, 10, 3: impera-
tori exercituique honos suus reddi-
tus. — respect, e. 37, 2; 35, 39, 4.
— debuerint in or. recta debuistis,
anders § 3; e. 10, 3; das folg. de-
cernerent als Aofforderung, vgl. 3,
50, 9 ; ib. 72, 2 u. a. — neutra, die
Aufhebung de 8 Senatsbeschlusses
«od die supplicatio; die Verhand-
lnng zeigt, dass der Consul dea Se-
nat ebensowenig als dieser jenen
zum Nachgeben zwingen kann, s. e.
10, 10; Rubino 1, 129; Lange 2,
246 ; 359.
7-8. ne visa q., e. 1, 6. — C. Po-
pili., dea Bruder des widerspensti-
geo Consuls, wie 41, 28, 4. —
Aelium, in den fast. Capitol. p. 437
wird beroerkt: C. Popillius P.f. P.
n. LaenasP. Aeìius P. /. P. n. ambo
primi de plebe ; L. scheint diese niebt
eingesehen za baben, sonst batte er
den Zusatz niebt weggelassen, vgl.
23, 31, 13; wie an a. St. 45, 16, 1;
vgl. Nieb. 3, 80; Becker 2, 2, 104;
Lange 2, 247. — iterum, wabr-
scbeinlicb im 41. B. erwahnt, s. 41,
8, 1.
10* Lustrino ; Heuschrecken ;
Streit des Senates mit den Consuln.
1-5. LXFIIIl, ob sexagùitano-
vem oder undeseptuaginta lasst stch
nicht bestimmen, vgl. 40, 32, 6; ib.
40, 11. — minor al., die Periocha,
welche an u. St, abweichend voa
d. Hs., CCLXVU CCXXXT bietet,
hat lib. XLI die Zahl CCLVUI
CCXCIM, vgl. 38, 36, 10. — prò
eont, bei Eròffnnng des Census, s.
37, 4, 1. — soc. Lat. noni:, nacb 41,
8, 6ff. latin. Bundesgenossen, wenn
L. ancb sonst die italiscben in die-
ser Weise bezeichnet, s. 40, 19, 6.
— Claud., 41-, 9, 11. — et, wo wir
den Gegensatz erwarten, s. 35, 10,
5 ; 28, 25, 1, ist wol nicht in sed
od. ai zu andern. — e rep., 8tat$
a. Ch. 173. 172.
LIBER XXXXII. CAP. 10.
287
nis, quos senatu moverunt quibusque equos ademerunt, aerarios
fe^erunt et tribù moverunt, aeque ab altero notatum alter pro-
bavit. Fulvius aedem Fortunae equestris, quam proconsul in 5
Hispania dimicans cuoi Celtiberorum legionibus voverat, annis
sex post quam voverat dedica vit, et scaenicos ludos per quadri-
duum, unum diem in circo fecit.
L. Cornelius Lentulus, decemvir sacrorum, eo anno mor- 6
tuus est. in locum eius suffectus A. Postumius Albiuus. lucusta- 7
rum tantae nubes a mari repente in Apuliam inlatae sunt, ut
examinibus suis agros late operirent; ad quam pestem frugum 8
tollendam Cn. Sicinius praetor designatus, cum imperio in
Apuliam missus, ingenti agmine hominum ad colligendas eas
coacto aliquantum temporis absumpsit.
Principium insequentis anni , quo C. Popillius et P. Aelius 9
fuerunt consules, residuas contentiones ex priore anno habuit.
patres referri de Liguribus renovarique senatus consultum vole- 10
bant et consul Aelius referebat; Popillius et collegam et senatum
prò fratre deprecabatur, prae se ferens, si quid decernerent, in-
tercessurum. collegam deterruit; patres eo magis utrique pariter 11
eines Attributes, concors, 40, 51,
1 , entsprechend. — senat. mov.,
diese sind, viell. nach einem ande-
ren Annalisten (Valerius Aatias)
schon 41, 27 genannt. — tribù mov,,
hier (anders 45, 15, 3): aus allea
Tri bus ausstossen, und aerar, fec,
willkiirlicher Besteuerung un ter-
werfen, s. 24, 18, 6, zu 4, 24, 7;
27, 11, 15; Unge 1, 372ff. 582;
Rudorff 1, 417. — probav., wie 40,
51, 1: retinuit; es&ezieht sich auf
beide Classen, Senatoren und Rit-
ter, vgl. 45, 15, 8; Becker 2, 2, 225,
an die probatio equitum ist nicht zu
deakeo, Becker 2, 1,263. —Fort. eq. 9
e. 3. — inHisp., wie e. 3, 1 zu procon-
sul gehorig, dimicans etc. enthàlt
eio neues Attribut. — legion., s. e.
51, 4; 2, 26, 3. — annis ist wegen
der Stellung des Adverb. post statt
anno* zu lesen, vgl. 36, 27, 2; Hand
Turs. 4, 490. — sex, es Ut 40, 40
erzablt, das erste oder letzte Jahr
nicht mitgezahlt. — ludos, Dedica-
tionsspiele, zu deoen aber niebt,
wie 40, 52, Geld yom Sonate ge-
fordert wird; die Votivspiele sind
40, 45 erwahnt. Die scenischen
Spiele sind, wie mehrfacb in dieser
Zèit erwahnt wird, beliebter und
dauern langer als die Circusspiele.
6-7. Lentul., 25, 2, 2. — Po-
slum., ob der Gensor, oder der 45,
4, oder der von Polyb. 40, 6 und
mehrfacb von Cicero erwahnte, lasst
sich niebt erkennen. — lucust., e.
2, 4. — nubes, vgl. 35, 49> 5. —
cum imp., als Priva tmann, s. 26, 18,
um die nothige Mannschaft aufbie-
ten zu konnen, s. Lange 1, 537 ff.
9-12. princip. - habuit, 2, 44,
1 : annus habuit consulem, 3, 69, 9
u. a. — ex priore gehort zu resi-
duas. — renovariq., da es nur frir
das vorbergeh. Jahr gegolten batte,
in dem Popillius Consul war, s. e.
8, 7. — referebat, er fieng an, oder:
wollte, s. e. 5, 1; 21, 5; 34, 1, 7.
— interceda s. 38, 42, 9, dieses war
nicht alleiu den Tribunen gegen
alle, sondern jedem Magistrat gegen
einen gleich oder niedriger stehen-
288
LIBER XXXXH. CAP. 10. 11.
a. a. 5&2.
consuli infensi in incepto perstabant itaque cum de provinciis
ageretur et Macedonia iam inminente Persei bello peteretur, Li-
12 gures ambobus consulibus decernunt; Macedoniam decreturos
negant, ni de M. Popillio referretur. postulantibus deinde, ut
v novos exercitus scribere aut supplementum veteribus liceret,
13 utrumque negatum est. praetoribus quoque in Hispaniam sup-
plementum petentibus negatum, M. Iunio in citeriorem, Sp. Lu-
14 cretio inulteriorem. C Licinius Grassus urbanam iurisdictionem,
Gn. Sicinius inter peregrinos erat sortitus, G. Memmius Siciliana,
15 Sp. Gluvius Sardiniam. consules ob ea irati senatui, Latinis
feriis in primam quamque diem indictis , in provinciam abitaros
esse denuntiarunt, nec quicquam rei publicae acturos, praeter-
quam quod ad provinciarum administratìonem adtineret.
11 Attalum , regis Eumenis fratrem , legatum venisse Romam
Yalerius Antias his consulibus scribit ad deferenda de Perseo
elimina indicandosque apparatus belli, plurìum annales, et qui-
2 bus credidisse malis, ipsum Eumenem venisse tradunt. Eumenes
den gestattet. — consuli, gewohn-
lich wird consulum gelesen, wie
aber uterque, ausser mit Pronomen,
selten constrnirt wird, s. Veli. 2,
50 extr. ; auch hat die Hs. nur cons. y
vgl. 10, 44, 1 n. a. — in ine. persL,
32, 23, 12. — peteret. n. a consuli-
bus, — Ligur. etc, der Senat hat,
da jetzt kein Dictator gewahlt wird,
wie 30, 24, 3, wenn er riìcbt die
Hiilfe der Tribunen in Anspruch
nehraen will, s. e. 21, 4, kein ande-
res Mittel gegen widerspenstige
Coosuln, ala diesen passiven Wider-
stand, weno sich dazu Gelegenbeit
bietet, die e. 9, 6 fehlte. — ni re-
/er., Cic. Sest. 31, 68. '
13-15. praetor., auch diese mus-
sen io Folge des Beschlusses ni -
referretur diirch die Hartnackigkeit
des Popillitfs leiden. — in ffisp., e.
1,2. — ob ea etc. geht auf § 12
zuriick, praetorib. etc. ist als Pa-
rentbese zu betracbfeen , indem sich
praetor. - ulterior. der Gleichheit
der Saefae wegen, daran das iiber die
anderen Prato* en zu Sagende ange-
scblossen hat. — abituro s esse, s.
41, 10, 7; 40, 36, 4, doch konnte se
léicbt ausfallen; in alten Ausgaben
wurde abit se (sese?) gelesen ; § 10
u. 12 steht die gewohnlicbe Form:
intercessuros ,• decreturos. — quicq.
rei, s. e. 26, 1 ; 27, 6, 18: nec quic-
quam publicae rei; 43, 16, 13 u. a.
11-14* Konig Eumenes, mace-
donische, griechische Gesandte in
Rom. Appian. Maced. 11; Diod.
Sic. 29, 37; Plut. Cat m. 8; Val.
Max. 2, 2, 1.
1-3. Attalum, s. 38, 12; nach
Polyb. 25, 6; Diod. 29, 25 war der-
aciné friiher mit seinen Brudern von
Eumenes nach Rom geschickt wor-
den; ob L. diese Oesandtscbaft
ubergangen oder im 41. Buche be-
ri eh te t, Valeria» Antias sie mit der
hier erwahnten verwecbselt habe,
lasst sieh niebt bestimmen; eia
Grand anzunehmen, L. habe mit den
Ànnalisten die Anwesenheit des
Eumenes in ein unrìchtiges Jahr,
582 statt 581, gesetzt, liegt nicht
vor, s. Schorn 338. — plur. ami. ist
so gesagt, dass, wenn man nicht an-
nehmen will, L. habe tauseben wol-
len, an mebrere Ànnalisten als an
Glaudius (u. Polyb.) zu denken ist;
anders ist der Ausdruck 39, 50, 10;
32, 6, 8 ; Nissen 47 ; 245. — ere-
a. Ch. 172,
LIBER XXXXII. CAP. 11,
289
igitur ut Romam venit, exceptus cum tanto h onore, quantum
non meritis tantum eius, sed beneficiis etiam suis, ingentia quae
in eum congesta erant, existimaret deberi populus Romanus, in
senatum est introductus. causam veniendi sibi Romam fuisse 3
dixit praeter cupiditatem visendi deos hominesque, quorum
beneficio in ea fortuna esset, supra quam ne optare quidem
auderet, etiam ut coram moneret senatum, ut Persei conatis ob-
viam irei orsus inde a Philippi consiliis necem Demetri fili rettulit 4
adversantis Romano bello; Bastarnarum gentem excitam sedibus
suis, quorum auxiliis fretus in Italiani transiret; haec secum 5
volutantem in animo oppressum fato regnum ei reliquisse, quem
infestissimum esse sensisset Romanis. itaque Persea heredita-
rium a patre relictum bellum et simul cum imperio traditum
iamiam primum alere ac fovere omnibus consiliis. florere prae- 6
terea iuventute, quam stirpem longa pax ediderit, florere opibus
regni, florere etiam aetate. quae cum corporis robore ac viribus
vigeat, animum esse inveteratum diutina arte atque usu belli.
did. mal,, s. 30, 14, 6; 24, 16, 11 ;
21, 46, 10: maìim - rerum esse;
38, 55, 8, vgf. 5, 46, 11 : quod ma-
gi* credere libet; 8, 18, 2: perve-
lim, - honore, e. 14, 10. — eius —
suis stehen sich sebarf gegeniiber.
— mg. quae, s. e. 1, 11; 41, 20,
13; 35, 43, 4; zur Sache 38, 38. —
deos, Bilder and Tempe], 45, 44, 6 ;
L. scheint vergessen za haben, dass
Eum. sebon friiher io Rom war, s.
37, 52. — supra quam kann als
Andeatang des Objectes zu optare
genommen, oder fortunata wieder
gedacht werden, vgl. 1, 58, 2; Sali.
C. 3, 2: supra ea-profalsis ducit,
anders ib. 5 , 3 : supra quam cui-
quam credibile est, — etiam nach
praeter, 1, 57, 2; 3, 70, 15 u. a. —
conatis, 21, 50, 9.
4-5. a PhU, etc, ebenso App. 1. 1.
xai <PiMnn(p ntxoaaxevriv roarjv-
o*e- awayayóvri avfxnqà^euv etc,
wahrscheinlich nacb Polyb., dessen
Bericht verloren ist. — quor, aux.
etc, 40, 5, 10; 41, 6, 6. — in It,
40, 57, 7. — haec secum (d. Hs.
haecum) st. des gewobnlichen haec
eum, wo die verschiedene Beziehnng
Tit. Liv. IX.
von eum and ei storend ist, $, e*
17, 9,; 40, 8, 5; aucb sonst wird za
dem Partic. in ahnlichen Fàllen eum
niebt hinzagefugt, Nipperdey za
Tac. Ann. 1, 29. — in/est, iiber-
hanpt, nicht blos im Vergleich za
Demetrias. — iamiam prim. ist hier
nicht passend, anders 26, 33, 3 ; es
wird derselbe Gedanke wie 41, 23,
12; quid hit post mortem ete. er-
fordert, etwa iam ab initio (a princi-
pio) regni, was in iamiam pr, niebt
liegt; aus App. 1. 1. peto t lev g yevó-
fievos ov&èv ixXvaeuv avrijs (ttjq
7ia(>aOx€vìjs), àXXà 7tQoaèleqyà"
a a ito Hreqa lasst sich Jfiir die VVorte
L.'s nichts entnehmen ; es wird tam-
quam primum; iam septimum an-
num; iam pridem verm., vgl. Hand
Turs. 3, 157; 123.
6-9. pax, s. e. 10, 9; 52, 2. —
florere ist nach den verschiedenen
Objecten verschieden za nehmen, s.
39, 47, 9. — quae aaf aetas statt
auf Perseus bezogen, animum aber
corpus gegeniibergestellt, vgl. 2,
30, 14: vigentes corpotibus', 9, 3,
5 ; 6, 22, 7. — rob, ac vir., 28, 21,
9; 21, 1, 2 a. a. — inveter,, hier:
19
290
LIBER XXXXII. CAP. 11. 12.
a. n. 582.
7 iam inde a puero pàtris contubernio Romanis quoque bellis, non
finitumis tantum adsuetum, missum a patre m expeditiones mul-
8 tas variasque. iam ex quo ipse accepisset regnum , multa , quae
non vi, non dolo Philippus omnia expertus potuisset moliri, ad-
' 9 mirando rerum successu tenuisse. accessisse ad vires eam, quae
longo tempore multis magnisque meritis pareretur, auctoritatem.
12 Nam apud Graeciae atque Àsiae civitates vereri maiestatem eius
òmnes. nec prò quibus meritis, prò qua munificentia tantum ei
2 tribuatur, cernere, nec dicere prò certo posse, utrum felicitate
id quadam eius accidat, an, quod ipse vereatur dicere, invidia
3 adversus Romanos favorem illi conciliet. inter ipsos quoque
reges ingentem auctoritate Seleuci fìliam duxisse eum non peten-
tem , sed petitum ultro , sororem dedisse Prusiae precanti atque
4 oranti; celebratas esse utrasque nuptias gratulatione et donis innu-
merabilium legationum et velut auspicibus nobilissumis populis
5 deductas esse. Boeotorum gentem, captatam Philippo, numquam
ad scribendum amicitiae foedus adduci potuisse; tribus nunclo-
durch lange Uebung erstarkt, vgl.
28, 43, 1. — a puero, 31, 28, 5; 38,
5, 10. — contuber., nach rom. Aof-
fassuog. — iam, der gleiche Anfang
mit § 7, ist hier wol nicht beab-
sichtigt, vgl. e. 12, 9. — tenuisse,
s. 2, 42, 2 ; 4, 10, 9 a. a., vgl. 39,
3, 2. — parer., e. 61, 10; 6, 25, 6.
— auct or., Geltang, Einfluss, s. Cic.
de imp. Pomp. 10, 28; 15, 43; an-
dere Vorzuge des Konigs sind uber-
gangeo, s. App. I. 1., Polyb. 26, 5.
12« 1-4. apud mass, wenn es
rrcbtig ist, wie spater oft = in gè-
Dommen werden, vgl.Tac. Ann. 1, 5 :
apud urbern Nolani, bei L. ist dieser
Gebrauch selten, vgl. zìi § 6 ; 28, 29,
12 ; Drak. willdas W. eotferneo ; zar
Sache s. App.: ttjv 'EIXaóa à/ué-
tqoos d-toantvoi. — cernere - aie,
die Satze chiastisch geordnet; iiber
das Fehlen von se s. 40, 36, 2. —
felic. - quod, vgl. 29, 26, 5. — in-
viò, advers., vgl. 2, 33, 1 ; ib. 59, 1 :
certamen animorum adversus Ap-
pium-, 1, 42, 1, wie sonst mehr bei
fides, ius 5,35, 4; oder Adjectiven:
ferox 1, 25, 7, par-, 39, 53, 11. etc.
— ipsosq., s. 8, 12, 9; 3, 21, 4. —
ingent. auct, s. 4, 6, 5, es wird
auctoritate esse od. auctoritatem
esse verm., wo aber eum im Folg:
nicht minder storend ist als in der
bds. Lesart, man erwartet: auct.
esse - duxisse non etc. — Seleuci,
37, 41 u. a., der Vorganger des An-
tiocbos Epipbanes, 41, 20. — filiam,
Laodice. — non pet. etc, vgl. Tac.
Germ. 17; zar Sache e. 5, 4. — Pru-
siae, s. 39, 5 1 ; 42, 29, App. Mithrid. 2.
— gratul., 30, 17, 12. — auspic, in-
dem sie die Stelle der aaspices, die
amMorgen desHocbzeitstagesAnspi-
cien hielten, vertrateo, Becker Gal-
lus 2, 20, worauf dann die deducilo,
ib. 2, 26; Marq. 5, 50, folgte. —
nobil. »., die Rhodier nach Poi. 26,
7: ixaOTtp rwv q qccxttjqwv - v«-
WfA(paya)yr]xÓTù>v avrai rijv Aao-
d£xriv\ Mommsen 1, 758 f.
5-6. Boeot. g., s. e. 40, 6; 43,
5 ; Pol^b. 27, 1 : /uévéiv Ztpaoav lp
Tjf 7iqos IleQOéa avfifiaylq, vgl.
ib'. 20, 7. — capt. Ph., e. 15, 8; 52,
3. — scrib., 39, 37, 16. — amie,
f., § 8; e. 38, 5 einfach societatem;
32, 39, 10: amicitia\ 5, 35, 4. —
a. Ch. 172.
LIBERXXXXII. CAP. 12. 13.
291
cis cum Perseo foedus incisum litteris esse, uno Thebis, altero 6
ad Delirai, augustissumo et celeberrumo in tempio, tertio Delphis.
in Acbaico concilio vero nisi discussa res per paucos Romanum
imperium intentantis esset, eo rem prope adductam, ut aditus
ei in Achaiam daretur. at hercule suos benores , cuius merita 7
in eam gentem privatim an publice sint maiora, vix dici posset,
partim desertos per incultum ac neglegentiam , partim hostiliter
sublatos esse, iam Aetolos quem ignorare in seditionibus suis
non ab Romanis, sed a Perseo praesidium petisse? his eum 8
fultum societatibus atque amicitiis eos domesticos apparatus
belli babere, ut externis non egeat. triginta milia peditum, quin-
que milia equitum, in decem annos frumentum praeparasse, ut
abstinere et suo et bostium agro frumentandi causa possit. iam 9
()ecuniam tantam habere, ut decem milibus mercennariorum mi~
itum praeter Macedonum copias stipendium in totidem annos
praeparatum babeat, praeter annuum, quod ex metallis regiis
capiat, vectigal. arma ve] tribus tantis exercitibus in armamen- 10
taria congessisse. iuventutem, ut iam Macedonia deficiat, velut ex
perenni fonte unde bauriat, Threciam subiectam esse. Reliquom 13
orationis adhortatio fuit: „non ego haec" inquit „incertis ia-
uno Theb., eioe seitene Form der
Apposition; zar Sacfae s. 38, 33, 9.
— ad, s. 30, 40, 1, vgl. § 1 apud.
Deìwn ist unsicher, Persens batte
daselbst auch einen anderen Be-
scbluss aufgestellt, s. Polyb. 26, 5;
0. Miiller Orcbomenos 421 yerm.
Ismenium ; Hertz Posideum, 44, 11,
3, docb scbeint das a. a.O. erwahnte
Heiligthum nicbt so beriihmt gewe-
sen za sein, als an u. St. und bei
der Verbindnng mit Delphi voraus-
gesetzt wird.
6-7. j4ch. cono, etc, 41, 23 f.
— intent, drohend entgegenbalten,
wie gladio* t arma u. *à. — deser-
tos, die Staaten im Peloponnes hat-
ten die Entfernung ailer Ebreo-
zeichen dea Enmenes beschlosseo,
s. Polyb. 27, 15, nur auf den An-
trag des Polybius war der Beschluss
einigermassen gemildert wordeo,
vgl. e. 5, 5 ; Poi. 28, 7, Scborn 339.—
incult., VernacblassiguDg, Mangel
an Sorgfalt far dieselbe. — iam,
§ 9; e. 11, 7; 40, 8, 14. — Jetol,
e. 40, 7; 42, 4; Diod. 29, 36: ix
rov Ùeooitog ysyovévcu Tt]V ovy-
Xvtiw, vgl. oben e. 4, 5.
8-10. triff. mil. etc., vgl. e. 51,
11; Plat. Aem. 9; die Angabe 33,
30, 6 ist also uorichtig, Nissen 146;
es wird trig. milibus - q. milibus
verm., dadurcb aber die Hauptsacbe
in den Hintergrund gedrangt; aus
praeparasse kann wol das Pradi-
cat zu milia genommen werden ; da
die Hs. praeparare hat, so wird
praeparatam habere vermuthet, was
aber sogleich § 9 folgt. — iam, 23,
5, 15: iam pecuniae adfatim est
— praeter, abgesehen von, 37, 25,
8 u. a. — melali., s. 39, 24, 2. —
trib. tantis, 39, 44, 3; 1, 36, 7. —
ut iam, s. 34, 32, 13. — subi., 41,
24, 9 ; App. éQqxnv xmaxrtpto.
18. 1-4. reliq. or. etc. leitet
den sonst unvermittelten Ueber-
gang in die andere Form der Rede
ein,s. 32, 34, 11; vgl. 38, 52, 6; e.
48, 2. — meert etc, vgl. 4, 13, 9.
19*
292
LIBER XXXXII. CAP. 13.
a. u. 582.
ctata rumoribus et cupidius eredita , quia vera esse de inimica
elimina volebam, adfero ad vos, patres conscripti, sed conperta
et explorata, haud secus quam si speculator missus a vobis
2 subiecta oculis referrem; neque relieto regno meo, quod amplum
et egregium vos fecistis, mare tantum traiecissem, ut vana ad
3 vos adferendo iidem abrogarem mihi: cernebam nobilissima»
Asiae et Graeciae civitates in dies magis denudantis iudieia sua,
mox, si permitteretur, eo processuras, unde receptum ad paeni-
4 tendum non haberent; cernebam Persea non continentem se Ha-
cedoniae regno, alia armis occupantem, alia, quae vi subigi non
5 possunt, favore ac benivolentia conplectentem ; videbam, quafn
inpar esset sors , cum ille vobis bellum pararet, vos ei securam
pacem praestaretis , quamquam mihi quidem non parare , sed
6 gerere paene bellum videbatur. Abrupolim, socium atque ami-
cum vestrum, regno expulit; Arthetaurum Illyrium, quia scripta
ab eo quaedam vobis conperit, socium item atque amicum vestrum,
7 interfecit; Euersam et Callicritum Thebanos, principes civitatis,
quia liberius adversus eum in concilio Boeotorum locuti fuerant
delaturosque ad vos, quae agerentur, professi erant, tollendos
— volebam wie poteram u. a. auf-
zofassen. — explor., in dem darauf
in d. Hs. folgenden leeren Raum»
koante eia adfero entsprechendes
Verbam gestanden ha ben. — specu-
lai, bezeichnet passend die Rolle,
welche Eumenes spielt. — cerneb.,
der Gegensatz ist schon durch die
Voranstellang von non § 1 markirt.
— denud., s. e. 63, 1; 39, 30, 10;
33, 21, 8 u. a.; nudare 34, 24, 7.
— recept. ad paen., 24, 26, 15:
locus paenitenai; Tac. Ann. 4, 11:
nullo ad paenitendum regressu. —
alia - contin., dazu scheinea die
beiden folg. Participia occup.-con-
plec, sich wie cernebam za non -
afferò, oder als erklarendes Àsyn-
deton za verhalten. — quae - pos-
sunt als aUgemeinen Gedanken za
fassen ist hier nicht passend, s. e.
3, 1 1 ; wenn es einzeine Falle be-
zeichnen soli, lasst es sich nicht
wohl mit cernebam vereinigen, es
wird daher possent vermathet.
5-9. esset, wo man futura esset
erwartet, wie § 3: haberent, s. e.
46, 6; 8, 34, 5; ib. 35, 4; 35, 28, 5.
— cum enthalt zugleich die Bedin-
gung, s. 38, 19, 3. — pararet kaaa
wegen des Gegensatzes non parare
nicht wohl fehlen. — AbrupoL, s.
e. 40, 5 ; 41 ; ob L. diese Verhàlt-
nisse ira 41. Buche beriihrt habe,
Periocha: initia belli Macedonici, ist
zweifelhaft, s. 41, 19, 5, vgl. App.
1. 1., Polyb 22, 22 a : ngóStov pèv
àno(f alvo vai (die gewohnlichen
Historiker als Ursache des Krieges)
trjv lApQovnólios IxnxtùGiv lx
rrjs lótag duvaOTéiag, wg xata-
ògafióvros avtov rà nagà rò
nàyyaiov /uérakla etc; Pausan.
7, 10, 2: negato s - ini Éanimv
tòv paaiXéa 'ApgoxmoXiv Orgd-
revfia dyayoSv. — Arthet f \p$.L 1. :
ùig&éravgov à* Èv 'IlXvgtoZc &v-
vdaxv\v xaì ìxxewsv imfiovXevaas
xal tovc ègyaaafiévovg vno&éfa-
xtai, ebenso L. e. 40, 5. — quia -
princ. civitatis hat App. nicht, s. e.
40, 7; 41, 5. — condì., e. 43, 5. —
a. Ch. 172.
LIBER XXXXn. CAP. 13. 14.
293
cura vi t; auxilium Byzantiis adversus foedus tulìt; Dolopiae bellum 8
intulit; Thessaliam et Doridem cum esercita pervasit, ut in bello
intestino deterioris partis auxilio meliorem adfligeret; confudit 9
et miscuit omnia in Thessalia Perrhaebiaque spe novarum ta-
bularum, ut manu debitorum obnoxia sibi optumatis opprimerei
haec cum vobis quiescentibus et patientibus fecerit et concessam 10
sibi Graeciam esse a vobis videat, prò certo habet neminem sibi,
antequam in Italiani traiecerit, armatum occursurum. hoc quam 11
vobis tutum aut honestum sit, vos videritis; ego certe mihi turpe
esse duxi, prius Persea ad bellum inferendum .quam me socium
ad praedicendum, ut caveretis, venire in Italiani, functus ne- 12
cessano mihi officio et quodam modo liberata atque exonerata
fide mea, quid ultra facere possum , quam uti deos deasque pre-
cer, ut vos et vestrae rei publicae et nobis sociis atque amicis,
qui ex vobis pendemus, consulatis?" Haec oratio movit patres 14
conscriptos. ceterum in praesentia nihil praeterquam fuisse in
curia regem scire quisquam potuit: eo silenti o clausa curia erat;
bello denique perfetto, quaeque dieta ab rege quaeque responsa
essent, emanavere.
Persei deinde regis legatis post paucos dies senatus datus 2
est. ceterum praeoccupatis non auribus magis quam animis ab
ByzanL, s. 39, 35, 4; INisseo 147.
— Dolop. - Tkess., 41, 22; Doris
ist dort nicht erwahnt, lag aber auf
dem Wege, den der Konig ein-
scblug. — in bello int. y wenn - ent-
stande. — nov. tab., s. e. 5,7, die
Stelle aus Diod.zn 41, 25, 1. —
optum. r § 8 : meliorem partem, diese
steben auf der Seite der Romer], s.
34, 51, 6.
10-12. concess. etc, als ob die
Romer sich gar nicht uni Griechen-
land bekiimmerten. — in [tal., der
Pian Philipps 40, 57. — qtiam v. f.,
vgl. 36, 30, 5. — videritùy 1, 58,
10. — necess-mihi, vgl. 7, 26, 14;
24, 1, 2.'— liberata/,, meine ge-
wissenbafte Trene, Gewissenbaftig-
keit gleicbsam von einer Fessel and
driickenden Last befreit, was meine
Trene als Pflicht mir auferlegte ge-
tban zuhaben, vgl. Curt. 6, 30, 12:
religione deum aslrictam conscien-
tiam suam exotierare pr operasse;
L. 9, 11, 13: liberata fide. — deos
d., s. 29, 27, 1 ; 7, 26, 4, wo da* mebr
feierliebe divi divaeque gebrancht
ist. — qui etc., s. 37, 54, 23 f.
14* 1-4. nóiil etc. Appian. 1. 1. :
ri 6* $qyù> fihv ovx à$iovGa pacti-
Xia OùMpoova - Xóyqt <T a nqov-
tuvtv o Evfievijs aìtiwfiévfi {pvy-
xXfjros) noXefiUV ìxQive rqi 77fo-
OEÌy xcà ravr* ànÓQQTjra Ir» Iv
6(pCai avToT$ 7ioiov{*evoi 9 vgl. Val.
Max. 2, 2, 1. Der Senat bat also
seine Verbandlungen mebr ala sonst
gewobnliob gebeim gebalten, s. 3,
41, 4; 22, 59, 16; Lange 2, 349.
Die Bemerkung ist wol, da sie Ap-
pian mit L. gemein bat, Polyb. ent-
nommen, der demnacb auch rom.
Quellen benutzt bat, Nissen 106.
Uebrigens lasst Appian, sicb selbst
widerspreebend, Gesandte des Per-
seus auf die Anscbaldignngen des
Eumenes antworten. — quaeq. -
qiiaeq., 1, 55, 6.
2-4. praeoce., 21, 20, 8: prae-
occupatos iam ante ab Hannibale
294
LTBER XXXXII. CAP. 14.
a. u. 582.
Eumene rege, omnis et defensio et deprecatio legatorum respue-
3 batur. et exasperavit animos ferocia nimia Harpali, qui princeps
legationis erat. is velie quidem et laborare dixit regem, ut pur-
4 ganti se nibil hostile dixisse aut fecisse fides babeatur: ceterum
si pervicacius causam belli quaeri videat, forti animo defensurum
se. Martem communem esse et eventum incertum belli.
5 Omnibus civitatibus Graeciae atque Asiae curae erat, quid
Persei legati, quid Eumenes in senatu egisset; et propt^r adven-
tum eius, quem moturum aliquid rebantur, miserant pleraeque
6 civitates, alia in speciem praeferentis , legatos. etlegatio Rho-
diorum * erat hac falsa * * iturus princeps, haud dubius, quia
Eumenes civitatem quoque suam Persei criminibus iunxisset
7 itaque omni modo per patronos hospitesque disceptandi cum
8 rege locum in senatu qaerebat. quod cum non contigisset, liber-
animos esse, 29, 22, 7. — et exasp.,
ned dazu - noch. — feroc. art. , in
der hd. Lesart kann auch ferocia oc
minis liegeo , vgl. 39, 26, 9 : id mi-
naciter dictum. — ceterum wie § 1 ;
2; 4, vgl. e. 12, 9: taira. — Mart.
comm.y vgl. 5, 12, 1: Martem com-
munem bellique fortunam, 1, 33, 4:
Marte incerto', gewobnlich ist belli
mit Mars communi* verbunden, s.
jedoch Gic. Mil.21,56 : adde incertos
exitus pugnarum Martemque com-
munem ; Pbil. 1 0, 1 0, 20, vgl. e. 49, 4.
5-8. civitat., wie e. 12, 1. —
mot aliq., 33, 35, 6 u. a. — tra spec,
s. 41, 18, 4;praefer., 39, 28, 7. —
erat ist nicht richtig, man erwartet
aderat od. venerati missa erat; auch
Romae erat wiirde an u. St. nicht so
passend sein wie e. 23, 1. Das Folg.
ist luckenhaft, gewohnlich wird erat
ac Satyrus princeps gelesen statt
des hs. erat hac falsa iturus $ auch
wird; venerat, cuius ferox erat nec
falsa simulaturus u. A. verni., Ap-
pian., die Gesandtschaft des Perseus
a. der Rhodier des gleichen Verfah-
rens und Erfolgs wegen zusammen-
fassend, sagt nur nach den § 1 er-
wahnten Worten: ZignaXóv te
nefJnpd-évTa naqà IleQOéag èg «v-
riXoyCav Eùfievovg xal 'PodCtov
riva nQsafisvTTJv, fiovXofiivovg sìg
b'ìpiv ròv Evfisvrj duléyxuv - ov
nqoar^xavto, xal ot fièv ini
T$cfé 7TQ(ùjov àyavaxtovvrig té
xal naoQtialq yotoftevoi noX^pulv
ftovXò/uévovg ti&rj 'Pùìjxatovg IléQ-
Osi xal 'Poàloig fxaXXov i^rjygCo}-
òccv (exasperavit) , woraus fur dea
Aasdruck L.'s, der die Sache ge-
nauer darstellt, Nissen 245; 251,
sich nichts weiter entnehmen lasst;
wabrscheinlich batte er schon hier
bemerkt, dass der princeps legatio-
nis dem Konig habe widersprechea
wollen, etwa obviam iturus , s. 33,
28, 9 u. a. — civitat, vgl. 2, 48, 1;
d. Hs. hat civitatis quoque sua, was,
wenn suae geandert wird, viell.
beibehalten werden kann, s. 39, 16,
4: huic. diurnae - par nocturna
contio esse poterti; 45, 39, 4; 3,
45, 9; Sali. C. 51, 38: imitati quam
inviderò bonis malébant; id. I. 1, 5;
I ustin. 20, 1, 5: quae gentes non
partem, sed universum ferme Ita*
liam - occupai' erant; Cic. Tose. 3,
17, 38: aut in omni aut in magna
parte vitae; Curt. 4, 2, 9: contentus
patrio ceder et alieni imperii finibus ;
Madvig verm., dass etwa insectatio-
nem nach suae ausgefallen sei. —
per patr. e. hosp., s. e. 19, 5, vgl.
45, 25, 3. — libert. intemp., in <L
hd. Lesart lib. intemperantius ware
&. Ch. 172.-
LIBER XXXXIL CAP. 14. 15.
295
tate intemperanti invectus in regem, quod Lyciorum gentem ad-
versusRhodios concitasset graviorque Asiaeesset quamAntiochus
fuisset, popularem quidem gratam * * populis — nam eo quo- 9
que iam favor Persei venerat — orationem habuit, ceterum in-
visam senatui inutilemque sibi et eivitati suae. Eumeni vero 10
conspiratio adversus eum favorem apud Romanos fecit. ita
omnes ei honores habiti donaque quam amplissima data cum
sella curuli atque eburneo Scipione.
Legationibus dimissis cum Harpalus, quanta maxima celeri- 15
tate poterat, regressus in Macedoniam nuntiasset regi, nondum
quidem parantis bellum reliquisse se Romanos, sed ita infestos,
ut facile apparerei non dilaturos, et ipse, praeterquam quod [et] 2
liberiate als abl. modi za nehmen,
wie oh fraudo \ voluntate 2, 24, 5;
7, 39, 13; loco seriove 7, 41, 3;
agmine 1, 6, 2; consuetudine Gaes.
B. G. 7, 24, 2; Cic. SuII. 5, 14: ve-
ntate; Rep. 1,2: oratione u. a.;
zum Gedanken s. 39, 26, 7. — gra-
viorq., e. 41, 4, ygl. 38, 47, 11.
9-10. popularem: eine (als sie
bekannt wurde) dem Volke ange-
nehrae, 34, 32, 11: omissa populari
oratione; Cic. leg. agrar. 2, 4,
9: quid est enim tam populare
quam pax etc. ; an den Gegensatz
zwischen optimates u. populares ist
nicht nothwendig za denken, s. je-
doch Polyb. 27, 6. Im Folg. scheint
etwas za fehleo, was sich auf die
§ 1 erwahnten civitates Asiae (da-
ber eivitati suae and conspiratio)
bezog, weshalb auch friiher populis
Asiae gelesen wurde ; aaf die Rho-
dier wurde sich das in der Par-
entbese Gesagte nach dem, was § 6
and e. 12, 4 angedeatet ist, nicht
passendbeziehen ; Madvigverm.: pò-
pularibus quidem gratam, was auch
erst nach dem Bekanntwerden der
Redo gedacht werden kann. — con-
spiratio, der Eumenes feindlichen
Staaten; scbwerlich ist an Perseus
und die Rhodier allein zu denken.
— favorem, es wird favorem maio-
rem oder auxit st. fecit verm. ; wol
absicbtlich bat L. weggelassen, was
a. a. 0. Appian sagt: twv dh fiov-
Xcvtùìv noXXoì ròv Evfiivij oV
ahCag eì^ov vnb wd-óvov xal
óéovg attiov tooovos noXifjiov
yevópevov, vgl. Plut. Cat. m. 8, 12:
óriXog qv ò Kàrcov v(poQa>[uevog
xal (fvXaTTOfXEVog avròv (EvfiE-
vrj). Der ganze Gedanke beiL. soli
nur das Folg. vermi ttela. — omnes
hon., ebenso Diodor. 1. 1. £Xe<pavr£-
vq> TifirjaaOa d(tpQ<p (^ avyxXv\-
rog) ; vgl. 30, 15, 11 ; Becker2, 2, 79.
15-16. Mordanscblag auf Eu-
menes. Diod. Sic. 29, 38; App. Ma-
ced. 11; Plut. Apophth. 184 (33),
negl àdtXipCag e. 18; Polyb. 27, 7.
1-2. quanta m., das hds. quanta
eximia ist nicht spracbgemass, Stu-
renburg za Cic. prò Arch. p. 26.
ed. I. — appar.y uberbaupt, nicht
allein, als er in Rom war. — et ipse
bezieht sich nicht auf das Subject
des Hauptsatzes, sondern nur aaf
Romanos -non dilaturos (bellum) ;
statt einfach za sagen et ipse bellum
gerere statuti, wird im Folg. prae-
terquam - futur. noch ein Motiv
eingeschoben, und deshalb auch
etiam in Bezug auf praeterq. quod
zugesetzt, vgl. 29, 16, 2. — cum -
et ipse, vgl. 37, 44, 6. — et ita,
wenn et richtig ist, kann es nur
auf den folg. Satz bezogen werden,
ahnlich 37, 56, 7: etillos; 41, 14,
6: quod et ; 29, 23, 4: et nubilis;
doch kann es ans et ipse wiederholt
sein, vgl. 35, 25, 1 1 : Philopoemen,
296
LIBER XXXXIL CAP. 15.
'a. tu 582.
ha credebat fbturum, iam etiam volebat, in flore virium se credens
3 esse. Eumeni ante omnis infestus erat; a cuius sanguine ordiens
bellum, Euàndrum Cretensem, ducem auxiliorum, et Macedonas
tres adsuetos ministeriis talium facinorum ad caedem regis sub-
ornat litterasque eis dat ad Praxo hospitam, principem auctori-
4 tate et òpibus Delphorum. satis constabat Eumenem, ut sacrifi-
caret Apollini , Delphos escensurum. praegressi cum Euandro
insidiatores nihil aliud ad peragendum inceptum quam loci op-
5 portunitatem, omnia circumeuntes, quaerebant escendentibus
ad templum a Cirrha, priusquam perveniretur ad frequentia
aedificiis loca, maceria erat ab laeva iuxta semitam paulum ex-
tantem a fondamento, qua singuli transirent, dextra pars labe
praeUrquam quod ita Quinctio pia-
cerei, et ipso etc. ; 40, 35, 6 : ita de-
ber et; iiber iam etiam s. 33, 39, 7.
— volebat, das Object ist aus non
dùatur. oder futurum zu nehmen.
— in flore vir., nicht alleni person-
lich, sondern wie e. 11, 6 fiorerò
inventate - opibus - aetate. S chwer-
lich drangte Perseus so zum Kriege,
a. Zoo. 9 , 22 : vótìqov 3è ó Il€Q-
aevg noléfuov itovròv rolg t Piu-
fiaCoig inotrjosv. iva dì àvaflo*-
Xrp tov n ole /no v adotti fié/gig av
naoaaxsvàatiTai, noétiflug elg ttjv
t P(ofjLt\v ìnsfi^sv, sondern die Ro-
mer wollen inm zuvorkommen, s.
App. 1. 1. p. 263 1. 10; Schorn 337.
3-4. Eumeni etc. ist ohne Ver-
bindung und Uebergang. — Eucaidr.,
e. 59, 8 ; 44, 43 ; 45, 5. — minisi ,,
e. 41, 4; 39,34, 9; App. sagt nur
avxqi Tiaoaotg avdqeg - imflov-
levov, L. stellt die Sache: a cuius
sanguine als unzweifelhaft dar, vgl.
jedoch e. 41, 4. — Praxo, s. 40, 4,
3 : Archo. — princip. , als feminin.
ist niebt hàung; ob Praxo diese
Stellung als Priesterin oder aus ei-
nem anderen Grande batte, ist nicht
klar. — Delphorum gehò'rt zn prin-
cipem und man solite Delphis er-
warten, wenn es nicht von Delphus
abzoleiten ist, Iustin. 24, 7, 8f. —
praegr., ebe der Konig dahin kam.
5. escendentìb.f s. 1,8, 5; 32, 4,
4. — Cirrha, an der Miindung des
Pleistus , der Hafen friiher von
Krisa, spater von Delphi, a Cirrh.,
von C. ber, s. 8, 17, 9 a. a., App.
ix Kl§§ag ig delqovg àvépaive;
Paus. 10, 37, 4: ig ók Ki(>§av xò
in tv s io v dtXwùìV òóòg fièv ara-
ti £<ov égjxovra iati ix delwaiv. —
freq. aed. i, der Stadt Delphi. —
ab l. iuxta s. ist nnsieber, da d.
Hs. ableuiasemitam hat; am nach-
sten lage ab l. in som., natùrlich von
transirent abhàngig: wo man von
dem Wege auf einen Pfad hinuher-
gehen masste, s. Plaat. Gas. 3, 5,
40: de via in semitam degr edere \
Careni. 2, 3, 8: sistat in via de se-
mita; iiber die Stellung von qua s.
e. 1, 1 1 ; doch ist es nach § 8 wahr-
scheinlicber, dass sich die Mauer
eine Strecke an dem Pfad e hinzog a.
transire bedenteì: voriiber = vorbei-
gehen; Madvig verm. ab l. ad som. ;
Kreyssig ab l. semita - extante. — a
fund. n. maceriae; Mauern und Te r-
rassen an dem Wege von Crisa nach
Delphi sind jetzt noch zu sehen , s.
Abhandl. der philos.-philolog.Klasse
der Miinchener Acad. d. Wissen-
sebaften 1843 S.20ff. Die Erhòhung
des Weges auf der linken Seite er-
klart proclivis § 10. — labe, Iustin,
30, 4, 4: motus terra» Rhodum -
/
a. Oh. 172,
LIBERXXXXIL CAP.15. 16.
297
terree in aliquantum altitudinis diruta erat. post maceriam se 6
abdiderunt gradibus adstructis, ut ex ea velut e muro tela in
praetereuntem coicerent. primo a mari circumfusa turba ami- 7
corum ac satellitum procedebat, deinde extenuabant paulatim
angustiae agmen. ubi ad eum locum ventum est, qua singulis 8
eundum erat, primus semitam ingressus Pantaleon Aetoliae prin-
ceps, cum quo institutus regi sermo erat. tum insidiatores exorti 9
saxa duo ingentia devolvunt, quorum altero caput ictum est regi,
altero umerus; sopitusque ex semita proclivi ruitm declive, mul- 10
tis super prolapsum iam saxis congestis. et eeteri quidem *
etiam amicorum et satellitum, postquam cadentem videre, diffu-
giunt; Pantaleon constanter inpavidus mansit ad protegendum
regem. Latrones cum brevi circumitu maceriae decurrere ad 16
conficiendum saucium possent, velut perfecta re in iugum Par-
nasi refugerunt eo cursu, ut, cum unus non facile sequendo per
invia atque ardua moraretur fugam eorum, ne ex conprenso in-
dicium emaàaret, occiderint comitem. ad corpus regis primo 2
amici, deinde satellites ac servi concurrerunt. tollentes sopitimi
volnere ac nihil sentientem, vivere tamen ex calore et spirita re- 3
gravi rumarum labe concussa, — in
aliq., s. za 29, 18, 17.— diruta, Da-
kerverm. dafur derupta, s. 21, 33, 7 :
praecipites deruptaeque angustiaci
docfa erwartetman eher eine Verbal-
form als eia Adjectiv, wie 21, 36, 2:
locus - recenti lapsu terrae abrup-
tus erat; diruta: auf- hin zerstort.
6-10. tela im eig. Sinne werden
im Folg. nicht erwahnt. — a mari
ist auffallend zwischen primo und
das, woza es gehb'rt, gesetzt, yiell.
um es riur auf den ersten Satz zn
beschranken: anfangs, vom Meere
ansgebend, nicht auf deinde za be-
ziehen ; Plat. neqì (piXaósltp. 1. 1. :
alO&óuEVoi paóifovra tiqò$ tòv
■freòv omo d-aXaoansì Gron. verm.
agmine. — circumf. ist abl., 2, 28,
6: circumfusa multitudo, anders
10, 25, 2. — regi, e. 12, 5; zu 28,
28, 10. — proci - declive wird
sonst nicht so scharf geschieden,
weshalb Crevier das eine oder an-
dere tilgen will. — multis - cong.
miisste, dti prolapsum hier: gefallen
bedentet, heissen: wobei bereits,
oder : so dass dabei usw., 40, 40, 7 ;
25, 36, 7 ; doch hat d. Hs. congesta.
— etiam bat nicbts, worauf es sich
bezieht, auch ist der Genitiv bei
celeri selten, s. Tac. Ann. 1, 51;
wahrscheinlich ist das Wort, von
dem dieser abhieng, ausgefallen. —
constanter kann za mansit, oder,
was naher liegt, mit impavidus, s.
39, 40, 10, verbunden werden; viell.
ist jedoch mit Kreyssig constans et
za lesen. Ein Pantaleon wird Po-
lyb. 20, 9; 28, 4 erwahnt.
16. 1-5. velut perf. re, 1, 4,
5: velut defuncU regis imperio. — v
tollentes wtirde zu concurrerunt
nicht passen, vgl. 27, 43, 3; 40, 55,
7 , wenn man es nicht von der Ab-
sicht verstehen will, s. zu 2 1, 6, 2 ; es
wird wol besser zum Folg. gezogen,
da vivere tamen, so wie es wieder
durch victurum beschrankt wird,
eine Beschrankang von sopitum
enthalt. — remanente in pr. kann
nur im AUgemeinen das noch Vor-
handensein des Athems bezeich*
nen, das sie an irgend einem Zei~
298
LIBER XXXXIL CAP. 16.
a. u. 582.
manente in praecordiis senserunt; victurum exigua ac prope
4 nulla spes erat. quidam ex satellitibus secati latronum vestigia,
cum usque ad iugum Parnasi nequiquam fatigati pervenissent,
5 re infecta redierunt. adgressi facinus Macedones ut inconsulte
6 ita audacter, coeptum nec consulte et timide reliquerunt con-
potem iam sui regem amici postero die deferunt ad navem; inde
Corinthum, ab Corintho per Isthmi iugum navibus traductis
7 Àeginam traiciunt ibi adeo secreta eius curatio fuit, admitten-
tibus neminem , ut fama mortuum in Asiam perferret. Attalus
quoque celerius, quam dignum concordia fraterna erat, credidit;
3 nam et cum uxore fratris et praefecto arci tamquam iam baud
9 dubius regni heres est locutus. quae postea non fefellere Eume-
nen ; et quamquam dissimulare et tacita [habere id] pati statuerat,
chen wahmehmen; remeante, was
naher lage, wird durch in ausge-
schlossen. — praecord., wie oft bei
Dicbtero: die Brust. — ut incons.,
L. bat e. 15, 4 die Vorsicht und
Ueberlegung der Morder nacbge-
wiesen und e. 16, 1 gezeigt, wie sie
bei einiger Besonnenheit ihren Pian
hàttee ausfuhren konnen, wesbalb
Heusinger passend ut non inconsulte
vermuthet, wenn den latrones au-
dacia zugesebrieben werden konnte,
so durfte consiUum ihnen ooch we-
niger abgesprochen werden. Die
Bemerkung, welche man eher § 1
erwartet, solite sich wel an die
gleiche Erfolglosigkeit des Nach-
setzens anschliessen.
6-9. iam, als erschon, friiher
als man erwartet batte. — amici
mit Ausschluss der §2 nocb genann-
ten, s. 40 , 8 , 4. — traductis, wahr-
scbeinlich war dieses, um die weite
Fahrt um den Peloponnes zu ver-
meiden, nicht ganz ungewohnlicb;
es werden dabei niebt sehr grosse
Scbiffe vorausgesetzt, vgl. 25, 11,
18f., zu 24, 40, 17. — ab Cor.,
nacb Gencbreae. — àeginam, wel-
ebes den Konigen von Pergamus
gehorte, s. 31, 25, 1. — admitten-
tibus, aus curatio ist curantes zu
denken, und dieso sind das logische
Subject zu admitteniib., s. 4, 60, 1 :
concursum - fatentib., 38, 26, 7.
— quoq., ebenso wie die ubrigen. —
concord., s. e. 5, 5 ; er bat den Bei-
namen (piXàdeX<pos, anf den hier
angespielt wird, vgl. e. 55, 7. —
credici., und zeigte so, dass ibm der
Tod erwùnscht war. — uxore, Stra-
tonice Strabo 13, 4, 2 p. 624, der
nur die Vormundscbaft des Attalus
erwàhnt; auch L. bat hier gemildert,
Vffl. Diod. 1. 1. jU€T« tt\v È7ripovlriv
Tip xarà Ev(jlbvovs - uirralos ,
insnXdxtj ry paaiXCaan kqoxu-
qÓtcqov; Plut. Apopb.: ArtaXog -
7i (Qi&é/uevos tò àiàtirjfia xaì xrjy
ywaìxa yrj/uag èfiaollevoe. — et
praef., ohne Wiederholung der
Prapos., s. e. 64, 7; 39, 25, 2 u. a.
— tacita etc. ist nicht richtig iiber-
liefert, da d. Hs. nacb Kopitar ta-
citehabereidpaU bat; denn id kann
nach quae nicht statt haben und ta-
cite habere scheint sich sonst nicht
zu fin den, wol aber tacitimi pati,
s, 7, 1, 5, haud clam tulit 31,
47, 4, vgl. 5, 28, 1; 28, 40, 2:
aperte f erre u. a.; wahrscheinlieh
ist wie id auch habere (viell. aus
einem Substant. aegritudinel) ver-
dorben; doch lasst sich zweifeln,
ob L. sich erlaubt babe tacita ha-
beri pati zu schreiben, wie Madvig
a. Ch. 172.
LTBER XXXXII. CAP. 16. 17.
299
tamen in primo congressu non temperavit, quin uxoris petendae
immaturam festinationem fratri obiceret Romam quoque fama
de morte Eumenis periata est. .
Sub idem tempus C. Valerius ex Graecia, qui legatus ad vi- 17
sendum statum regionis eius speculandaque Consilia Persei regis
missus erat, rediit, congruentiaque omnia criminibus ab Eumene
adlatis referebat. simul et adduxerat secum Praxo a Delphis, cuius 2
domus receptaculum latronum fuerat, et L. Rammium Brundisi-
num , qui talis indicii delator erat. princeps Brandisti Rammius 3
fuit; hospitioque et duces Romanos omnes et legatos, exterarum
quoque gentium insignis, praecipue regios, accipiebat. ex eo 4
notitia ei cum absente Perseo fuerat; litterisque spem amicitiae
interioris magnaeque inde fortunae facientibus ad regem profectus
brevi perfamiliaris baberi trabique magis quam vellet in arcanos
sermones est coeptus. promissis enim ingentibus praemiis pe- 5
verni. — temper. quin, Caes. B. G.
1, 33, 4: noe sibi- temperaturos,
quin - exirent; Tac. Aon. 2, 84;
3, 67; zur Sache Diod.: ov fjtrjv
Euuevtjg ye TiQoaenoirjd-r} fiera
raVT* àvaxdfxipag, alla (piXcxpQÓ-
vcus àanaocifievog ròv àdslipòv
diéftevtv èv ry rtgòg avtòv evvoia,
vgl. Plut. — 'inmatur., statt de»
hds. maturami, s. 1, 26, 4; 2, 1, 3;
ib.45, 8 u.a., gewohnlichwirdproe-
maturarti gelesen.
17-18, 6. Vergiftungsversuch
an romischen Gesandten ; Besetzung
der illyrischen Kuste. Zonar. 9, 22.
1—3. Valer,, er ist e. 6 zu Per-
seus und Ptolemaeus geschickt, hier
wird, weon man nicht aonehmen
will, dass Graecia in weiter Be-
deutung genommen sei, s. 36, 1, 6,
vgl. e. 2, 1 ; vorausgesetzt, dass er
eine aodere Bestimmung gehabt ba-
be, worauf auch § 2: Delphis u. § 8:
Chalcidem hinweist; er hat sich
also von dea ubrigen Gesandten ge-
trennt, oder die Angabe e. 6 ist
nicht genau und Valerius kehrt
erst jetzt von der Gesandtschaft
41, 25 zuriiok. — region. eius, s.
e. 3, 6. — Praxo, e. 15, 3. —
Rammium, s. e. 41, 4; Appian., der
das Attentai p. 265, 4ff. ausfiihrlich
erwahnt, sagt p. 263, 17 nur allge-
mein : xaì alias óé rivag ah lag ot
'PiopaZoi - nqoaeldfjL^avov ; ixbri-
geos neont er den Angeber *Eqìv-
nog, Nissen 115. — qui talis ist so
gestellt, als ob sogleicb die Anzeige
folgen solite, aber daun die Aogabe
iiber die Person und die S te 11 un g
des Rammius eingeseboben. — ho-
spiiioq., da nur etwas dem Ram-
mius als princeps Zukommendes,
nicht etwas Unerwartetes angefdgt
wird, auch sogleich quoque in d. Hs.
selbst zweimal geschrieben ist, so
ist wol hospitioque st. kospitio quo-
que zu lesen ; io keinem Falle làsst
sich quoque et verbinden, s. Hand
Turs. 2, 522. — exterar., die yon
Osten kamen, da nach dieser Seite
Brundisium der gewbhnliche Lan-
dungsplatz war.
4-9. ex eo aus regios zu erkla-
ren. — absente ist nicht blos attri-
butiv, sondern: obgleich derselbe
entfernt, in anderen Gegenden ge-
wesen ware. — Utterisq., die Folge
der notitia und absentia ; dass Per-
seus selbst den Brief geschrieben
habe, wird nicht gesagt. — inter*,
im Folg. in arcanos sermones, vgl.
41, 24, 3. — inde, in Folge davon.
— quam veli., 38, 49, 13. — -
300
LIBER XXXXII. CAP. 17.18.
a. u. 582.
tere institit ab eo rex, quoniam duces omnes legatique Romani
6 hospitio eius uti adsuessent, quibus eorum ipse scripsisset ut
venenum dandum curaret: cuius scire se conparati onem pluri-
mum diffìcultatis et periculi h abere; pluribus consciis conpararì ;
eventu praeterea incerto esse, ut aut satis efficacia ad rem per-
7 agendam aut tuta ad rem celandam dentur. se daturum quod
8 nec in dando nec datum ullo signo deprendi posset. Rammius
veritus, ne, si abnuisset, primus ipse veneni experimentum esset,
facturum pollicitus proficiscitur. nec Brundisium ante redire
quam convento C. Valerio legato, qui circa Chalcidem esse dice-
9 batur, voluit ad eum primum indicio delato, iussu eius Roman»
simul venit introductus in curiam, quae acta erant, exposuit.
18 Haec ad ea, quae ab Eumene delata erant, accessere, quo matu-
rius hostis Perseus iudicaretur, quippe quem non iustum modo
apparare bellum regio animo, sed per omnia clandestina grassari
2 scelera latrociniorum ac veneficiorum cernebant. belli administra-
scrips. n. dandum esse, oder ut da"
retur. — cuius etc, die Ankniipfang
ist etwas hart. — pluribus, s. 35,
17, 1: plures. — campar ari, die
YViederholung des Begriffes ist bei
L., s. 39, 5, 3, besonders hier, wo
dare funfmal in wenigen Zeilen sicb
findet, so wenig ein Grand das
Wort als untergeschoben zu be-
trachten , als das Fehleo von enim
gerade hier auffallen kann, da es oft
nicht gesetzt wird, 34, 49, 8; 26,
49, 8 u. a.; Naegelsbach § 199, 1 ;
aber die Worte sind abgerissen,
besonders da sogleich der Plural
folgt; and im Folg. ist vom Beibrin-
gen des Giftes die Rede ; es ist da*
her wahrscheiolich, dass etwas aus-
gefallen sei, vgl. tic. Gloent. 60 f.;
Quintil. 5, 7, 37: venenum arguis;
ubi emi ( fyei L. comparari) ? a quo ?
quanti? per quem dedi? quo con-
scio ? Madvig liest: habere pluribus
consciis; eventu etc. Andere verna.
comparati eventum praet. ut incerto
esse, was tbeils wegen der Stellung
von praeterea, s. Caes. B. G. 3, 20,
2; 4, 22, 3 u. a., tbeils wegen des
Plurales nicht passend ist; auch hat
das cotnparatum venenum noch kei-
nen Erfolg, wcnn ea nicht beige-
bracht wird. — ut scheint dorch
den Begriff in eventu esse veran-
lasst: es konne nicht mit Siche rheit
bewirkt werden, dass usw. — effi-
cacia, der Uebergang in den Plu-
ral ist, wie die Stelle in d. Hs. ge-
lesen wird, unvermittelt; anderer
Art sind Falle wie e. 8, 7: bona-
eius ; 37, 54, 24 : reges-quo ; Sali. G.
56, 5 u. a. — rem - rem, das zweite
ist viell. mit Gron. zu entfernen. —
daturum - dando in etwas verschie-
dener Bedeutung. — in dando -
dot., s. 21, 21, 8. — nec Br., jedech
- nicht. — circa Chalc. , schwerlich
ist er da hi a aos Aegypten gekom-
men, s. § 1. — eam - eius, vgl.
§ 4 : eo - ei, — introd. , so werden
om Auskunft zu ertheilen, oder aus
anderen Griinden, ausser Gesandten,
Deputationen u. a. Einzelne, die
dem Senate nicbt angehoren, in die
Sitzung zugelassen.
18. 1-5. hostis - iudic, wahr*
scheinlich nur die Absicht, kein
formlicher Beschluss, s. e. 14, 1,
vgl. e. 19, 3; 30, 10. — iustum,
hier nicht: ein gerechter, e. 23, 6,
son dem ein mit erlaubten Mittela
gefuhrter. — cernebant nach quippe
quem, s. 3, 6, 6. — administr., 10,
a. CU. 172.
LIBERXXXXn. CAP. 18. 19.
301
tio ad novos consules reiecta est; in praesentia tamen Cd. Sici-
nium praetorem, cuius inter cives et peregrinos iurisdictio erat,
scribere milites placuit, qui Brundisium ducti primo quoque 3
tempore Apolloniam in Epirum traicerentur ad occupandas ma-
ritimas urbes, ubi consul, cui provincia Macedonia obvenisset,
classem appellere tuto et copias per commodum exponere posset.
Eumenes aliquamdiu Àegmae retentus periculosa et difficili cu- 4
ratione, cum primum tuto potuit, profectus Pergamum , praeter
pristinum odium recenti etiam scelere Persei stimulante stimma
vi parabat bellum. legati eo ab Roma gratulantes , quod e tanto 5
periodo evasisset, venerunt.
Cum Macedonicum bellum in annum dilatum esset, ceteris 6
praetoribus iam in provincias profectis M.Iunius etSp.Lucretius,
quibus Hispaniae provinciae obvenerant, fatigantis saepe idem
petendo senatum, tandem pervicerunt, ut suppl$mentum sibi ad
exercitum daretur: tria milia peditum, centum et quinquaginta
equites in Romanas legiones, in socialem exercitum quinque milia 7
peditum et trecentos equites imperare sociis iussi. hoc copiarum
in Hispanias cum praetoribus novis portatum est.
Eodem anno, quia per recognitionem Postumi consulis 19
magna pars agri Campani , quem privati sine discrimine passim
posséderant, recuperata in publicum erat, M. Lucretius tribunus
plebis promulgavi^ ut agrum Campanum censores fruendum lo-
24, 16 u. a., anders 24, 8, 7. — Si-
ein.y er ist e. 10, 8 schon nach Apu-
lien geschickt, und soli, nach den
Annalisten, noch viele Gescbàfte
besorgt haben, s. e. 19, 6; 22, 5;
27, 3; 8; 36, 8. — ApoU., wie 31,
27, 1 ; ib. 40, 6. — mani, urb., s. e.
36, 8; 24, 40, 4. — per comm., 30,
29, 3. — tuto wie kurz vorher. —
praeter, e. 12, 9. Von e. 11 bis
hierher scheint L. Polyb. gefolgt za
sein; bis e. 28 den Annalisten.
18, 6-19. Erganzung der Heere
in Hispanien ; Verpachtong des ager
Campanus ; Gesandtscbaft des Aria-
i*athes
6-7. in ann., 4, 25, 8, vgl. 41, 14,
3. — ceteris, iiber Sicinias, s. e. 18, 2.
— Iunius etc. sebliesst sich an e. 1 0,
13 an. —fatig., vgl. 40, 35, 10. —
tria mil. wird von Anderen als Ap-
positi, za supplementum betrachtet,
da aber za dem suppl. ad exercitum
(nicht ad legiones) aach die Bandes-
genossen gehoren, so konnen diese
nicht von den Romern getrennt
werden; es ist daher scribere za
tria m. entweder aas dem Folg.
zu erganzen oder aosgefallen, vgl.
36, 1, 6. social. exerc\, 31, 21, 7;
8, 4, 3. — iussi, die Pratoren selbst,
wie § 2 , besorgen die Aushebung,
nicht die Consuln, obgleicb sie noch
in der Stadt sind, s. e. 21, 1, wegen
der e. 10 erwahnten Verbàltnisse,
vgl. za 39, 20, 4; ib. 38, 10.
19. 1-2. recogn., e. 1, 6; Durch-
musteniDg, Priifang, was Staats-
und Privateigenthum sei. — sine
disc, ohne das Staatsland von dem
ihrigen zu unterscheiden ; passim,
an vielen Stellen. — in pubi,, in den
Besitz des Staates, so dass diesem
wieder die Einkiinfte zuflossen, s.
2, 5, 1. — promulgar,, absolut, s.
6, 39, 1: quae ex promulgatis -
302
JJBER XXXXH. CAP. 19.
a. u. 582.
2 careni, quod factum tot annis post captam Capuam non fuerat,
ut in vacuo vagaretur cupiditas privatorum.
3 Cum in expectatione sepatus esset bello etsi non indicto,
tamen iam decreto, qui regum suam, Persei qui secuturi amici-
tiara essent, legati Ariarathis, puerum filium regis secum addu-
4 centes, Romam venerunt. quorum orario fuit regem educendum
filium Romam misisse, ut iam inde a puero adsuesceret moribus
5 Romanis hominibusque: petere, ut eum non sub hospitum modo
privatorum custodia , sed publicae etiam curae ac velut tutelae
6 vellent esse, egregie ea legati o grata senatui fuit; decreverunt,
ut Cn. Sicinius praetor aedis instructas locaret, ubi filius regis
comitesque eius habitare possent. et Threcum legatis Maedis *
que et Astiis societatem amicitiamque petentibus et quod pete-
gratiora essent; Cic. Sest. 32, 69:
de meo reditu - promulgarunt, vgl.
32, 29, 3 tulit, ut u. a. — fru-
endo toc, wie es 27, 11, 8 bestimmt
war, Niebuhr 2, 159; Schwegler 2,
409; Lange 2, 242. Der Senat
scheint init dem Antrag einverstan-
dea. — tot ann.y s. za e. 1, 6. —
vacuum, was in Niemandes Besitz
ist.
3-6. in expect., Cic. Fam. 10,
4, 4 : sum in expectatione omnium
rerum, anders e. 2, 3. — bello in-
dicto ist als d ah e re Bestimmuag za
in expect. eingeschoben aod dieses
dadurch nicht ohne Hàrte von qui
getreont. — etsi non tnd., wie 4,
53, 1 : quamquam, vgl. e. 1,12. — qui
- qui chiastisch gè orda et, àhnlich 7,
39, 10 dasRelat, iiber die Nachstel-
lung des Fragpron. s. 1, 26, 1: ex
foedere quid imperateti 39, 37, 2
quae - qui; ad Brut. 1, 16 in: quae
morte qua; Quint. 7, 4, 21. — re-
gum, s. e. 29 ; 26, 7 ; App. Mac. 1 1
p. 263: ol 'Ptofialoi ig tov Hsq-
aé(og nóXsfiov, a>g ovnio xsxQt/xé-
vov 7TQo0eldfipavov, xaì nqé-
Ofieig sìg Tohg <p(Xovg fiaaiXsag,
Ev/uevij xaì y AvvCoxov xaì uioia-
pdè-rjv xaì Maaavdaarjv xaì Ùto-
le/ualov tòv Alyvnxov (e. 6, 3),
nsQiinefjinov , irégovg ó 1 ig rt]V
'EXXdòa - xaì èg rag vrjGovg, s.
§ 7. *— Ariar., 40, 20, 1. — puer.
fil., den im Knabeoalter stehendea
Soho; ein dem Ariar. von seiner
Gemablio untergeschobenes Kind,
Diod. Sic. 31, 28: ££ ol (nachdem
aie selbst einen Sohn geboren bat)
rovg vnofìoXijiutovg àvaóióal-a-
fJLivqv {!dVTio%(ó*a) ràvdqì tov
fiìv 7iQeapvTeoov fiera av/ufiérgov
XQéfag slg < Putfiiiv ànoOTaXijvttv
7iaQaoxev(tGcu. — educ, 1, 4, 7.
morib. R. hom., s. 22, 32, 7: patres
Romanos populumque u. a. ; homi-
nib. wie 11, 3. — sub cust., 1, 2,
4: sub eodem iure; 2, 1, 4: sub tu-
tela; 1, 35, 5. — pubi. tuL, 21, 41,
12; 5, 28, 5; Mommsen Forsch. 1,
347. — egregie ea istoosicher statt
des hds. et regem et von Madvig
verm., vieU. et res et. — instructas
loc. scheint dasselbe za bedeatea
wie 45, 44, 7: aedes - conductae:
er solle eine mit alleni Nothigen
versetene Wobuung accordieren,
miethen ; also eine Privatwohnung,
wahrend sonst die hospites gewohn-
lich io der villa publica wohoten, s.
Mommsen a. a. O. 344; doch wàre
bei locare eher instruendas za er-
warten. ^
6-8. Threcum, die Hs. deutetan,
dass von dea Maedi, s. 26, 25, 6;
40, 22, 12, and etwa den A&tii, s.
38, 40; Plin. 4, 11, 40, die Rede
war; die dritte der durch que et
verbundenen Volkerschaften ist
a. Cb. 172.
LIBEftXXXXII. CAP. 19. 20.
303
bant datura est, et munera Unum milium aeris summae in sin-
gulos missa. hos utique populos, quod ab tergo Macedoniae ^
Threcia esset, adsumptos in societatem gaudebant. sed ut in Asia
quoque et insulis explorata omnia essent, Ti. Claudium Nero-
nem M. Decimium legatos miserunt. adire eos Cretam et Rho- 8
dum iusserunt, simul renovare amicitiam, simul speculari, num
sollicitati animi sociorum ab rege Perseo essent.
In suspensa civitate ad expectationem novi belli , nocturna f
tempestate eolumna rostrata in Capitolio bello Punico priore po-
sita M. Aemilii consulis, cui collega Ser. Fulvius fuit, tota ad
imum fulmine discussa est. ea res prodigi loco habita ad sena- 2
tum relata est; patres et ad haruspices referre et decemviros
adire libros iusserunt. decemviri lustrandum oppidum, sup- 3
nicht za erkennen, viell. waren die'
Sapaeij s. za e. 13, 6, genannt. Die
hier genannten Vòlker gehorten wol
za den Uberi Thraces e. 51, 7, aod
standen dem za Perseus haltcnden
Cotys, e. 29, 12; 51, 10 usw., ent-
gegen. — binum m n s. e. 6, 11 vgl.
43, 5, 8; 6, 14; 8, 8 a. a.; an keiner
vod dieseii and anderen Stellen ist
das die 'Construction schleppend
macheode summae zugesetzt, viell.
ist es eia Glossem. — ab tergo, von
Italico aus binter Macedonien. — in
Asia dem Festlande. — et ins., in
konote leicht ausfallen, docb ist die
Zosetzung nièht nothwendig, e. 16,
7. — Claude s. e. 45, 1 ; Decim., Vgl.
e. 37, 1. — renov. amie, die Rhodier
batte n zwar dea Krieg mit Pbilippas
and gegen Aotiocbas mit den Ro-
mern gefiihrt, s. 31, 46; 32, 16 ; 36,
45; 37, 9ff., abereio Biindniss niebt
geschlossen, vgl. e. 56, 6; 45, 25,
9; daher auch nar amicitia; die Be-
riihrangen mit Greta sind selten er-
wahnt, and waren zam Theil feind-
liche, s. 37, 60; vgl. 41, 25, 7; was.
Poi. 27, 3; 6 erwabnt, ist spater
vorgefallen, e. 45, 3. — socior.,
versebieden von Rhodus and Creta.
— num soli, vgl. e. 14, 9: nam eo
quoque etc.
20* Prodigien.
1. ad expectaty Veranlassung,
s. za e. 25, o ; 1, 7, 7 : ad deside-
rimi 39, 51, 5; sonst der Ablat.,
2, 32, 5: metu mutuo suspensa
erant omnia u. a., vgl. 21, 20, 9:
civitas erecta expectatione. — eo-
lumna rostr. etc. ist in der Hs.
lackennaft; die Saule warde, wie
es scheint, dem Consal des J. 500
M. AemUiuSy dessen triumphus ria-
valis Inscptt. p. 458 erwahnt ist, er-
richtet, s. Mommsen 1. 1. p. 37 ; sie
war mit den Scbiffsschnabeln, § 4,
der erbenteten Schiffe geschmiickt,
rostrata, die des Duilios kann nicht
gemeint sein , da diese auf dem Fo-
rom stand, s. Plin. 34, 5, 20; Quint
1, 7, 12; die Saule wird, wie dem
Duilius, s. d. ang. St., dem Maenias
a. Camillas 8, 13, 9 und anderen, s.
4, 17, 6; 2, 13; 11, so aucb dem
Aerailius vom Staate erricbtet wor-
den sein, weshalb niebt passend ab
Aemilio oder opera Aemilii gelesen
wurde; der Genitiv wie 40, 34, 5;
1, 36, 5, obgleich an a. St., da von
einerco/wmwfldieRede ist, der Dati v
viell. vorzuziehen ist. Der College
des Aemilias scheint genannt am
das Jahr zu bezeiebnen. — in Ca-
pit, 40, 51, 3; 37, 3, 7; Becker
1, 408. — ad har. re/., 27, 37,
8f. ; 32, 1, 14; der Ausdruck ad
harusp. referre scheint sich sonst
nicht za finden. — lustrano, opp.,
35, 9, 5; 21, 62, 7: urbs lustrata;
Lucan. 1, 592 : iubet et totam - ur-
304
LIBER XXXXII. CAP. 20. 21.
a. u. 582 ♦
plica tionem obsecratìonemque habendam, victimis maioribus sa-
crificandum et in Capitolio Romae et in Campania ad Minervae
promunturium renuntiarunt; ludos per decem dies Iovi optimo
4 maximo primo quoque die faciendos. ea omnia cum cura facta.
haruspices in bonum versurum id prodigium, prolationemque
finium et interitum perduellium portendi responderunt, quod ex
5 hostibus spolia fuissent ea rostra, quae tempestas diiecisset. ac-
cesserunt, quae cumularent religiones animis. Saturniae nun-
tiatum erat sanguine per triduum in oppido pluvisse, Calatìae
asinum tripedem oatum et taurum cum quinquè vaccis uno ictu
6 fulminis exanimatos, Auximi terra pluvisse. horum quoque prò-
digiorum causa res divinae factae et supplicatio unumdiemferiae-
que habitae.
21 Consules ad id tempus in provinciam non exierant, quia
neque uti de M. Popilìio referrent senatui obsequebantur et nihil
2 aliud decernere prius statutum patribus erat. aucta etiam invidia
est Popilli litteris eius , quibus iterum cum Statellatibus Liguri-
bem ambiri et festo purganti*
moenia lustro longa per extremos
p omertà cingere fines pontifices; an
u. St. ist oppidum alterthiimlich
far urbs gebraucht, s. e. 36, 1;
vgl. 45, 16, 5. — supplic. obsecr.,
ausser dem feierlieben Umgang bei
den pulvinaria, bei dem zu den ein-
zelnen Gottern gebetet, s. 31, 8, 2:
obsecraUque; 5, 1S, 11, und ihnen
geopfert wurde, ein feierlich von
dea decemviri vor- and von dem
Volke nacbgesprochenes Gebet, s.
4,21, 5; 27, 11, 6; 31, 9, 6, vgl.
40, 37, 3. — ad Min. prom., s. 40,
18, 8; religiose Feierlicbkeiten
ausserbalb Rom werden auch sonst
angeordnet, s. 21, 62, 8; 22, 1, 19.
— ludos, 36, 2, 4.
4-6. in bon. t sich zum Gaten
wenden. — prolat, e. 30, 9; 31, 5,
7. — perduell., alterthiimlich, 25,
12, 10; 29, 27, 3, vgl. 40, 52, 5:
dueUum. — ex host. attributi v, s.
39, 11, 4. — cuviul. rei. mi. ist hier
nach der Analogie von donare, cir-
cumdare, impertiri u. a. constrnirt,
gewohnlich aliquem cumulare ali-
qua re. — in oppido gehort za Sa-
turniae, wovon es aber auffallend
getrennt and selbstverstandlich ist,
man solite eher eine bestimmte Lo-
calitat in der Stadt, etwa in foro
o. a. erwarten, s. 40, 19, 2; 39, 56,
6; ib. 46, 5; 43, 13, 5; 24, 10, 7: in
foro boario. Die locative Saturniae,
Cai. Aux. (nichta Saturnia Col.),
zeigen an, dass man die Anzeigen
in jenen Stadten erhalten hatte, S.
41, 21, 12; 32, 9, 3; 45, 16, 5 u.a.,
vgl. 37, 3, 3, wahrend die Meldung
nach Rom voransgesetzt wird. —
res d.f, 40, 53, 4; 23, 11, 6. —
suppl. -fer. wie 40, 19, 5; 41, 21,
11, nnrferiaec. 2, 7; 3, 5, 13; 34,
55, 1.
21-22. Streit des Proconsole
Popillius mit dem Senate.
1-3. in prov. n. ex., 0. 22, 1;
nach e. 10, 15 solite man das lan-
gere Verweilen in der Stadt nicht
erwarten; d. Hs. hat provincia*, s.
39, 29, 10; doch ist hier wegea
e. 22, 1 wol provinciam vorzuzie-
hea, s. 40, 1, 1. — uti ref. scheint
von dem in obsequebantur liegenden
Begrifte des Wollens oder Thans
abzahangen und dessen Object za
amschreiben, s. § 7; 41, 28, 11. —
statut, e. 10, 10. — PopiU. - eius
a. Oh. 172.
LIBER XXXXIL CAP. 21.
305
bus proconsul pugnasse se scripsit ac sedecim milia eorum oc-
adisse; propter cuius iniuriam belli ceteri quoque Ligurum po-
puli ad arma ierunt. tum vero non absens modo Popillius , qui 3
deditis contra ius ac fas bellum intulisset et pacatos ad rebel-
landum incitasset, sed consules, quod non exirent in provinciam,
in senatu increpiti, hoc consensu patrum accensi M. Marcius 4
Sermo et Q. Marcius Scylla tribuni plebis et consulibus multam
se dicturos, nisi in provinciam exirent, denuntiarunt et rogatio-
nem, quam de Liguribus deditis promulgare in animo haberent,
in senatu recitarunt sanciebatur,. ut qui ex Statellis dedittè in 5
libertatem restitutus ante calendas Sextiles primas non esset,
cuius dolo malo is in servitutem veni s set, ut iuratus senatus
decerneret, qui eam rem quaereret animadverteretque. ex au-
ctoritate deinde senatus eam rogationem promulgarunt. prius- q
quam proficiscerentur consules, C. Gicereio praetori prioris anni
ad aedem Bellonae senatus datus est. is expositis quas in Cor- 7
sica res gessisset, postulatoque frustra triumpho in monte
Albano, quod iam in morem venerat, ut sine publica auctoritate
der Deutlichkeit wegen. — Stateli,
e. 7, 3. — ius af., 8, 5, 8: iusfas-
que. — rebelland., das hds. rebel-
lium wiirde sich nar hier finden, s.
zu 23, 8, 7, und etwa mit postutto,
weniger passend mit consortium u.
a. verglichen werden konnen.
4-5. Sermo - Scylla, beide Bei-
namen kornmen viell. nnr hier vor.
— multam s. d., s. e. 9, 4; 6, 38,
9; 25, 3, 13; Lange 1, 599. — re-
citar., da es §5 beisst: ex auctori-
tate senatus, so muss sich der Senat
iiber den Gegenstand ausgesprochen
baben, also befragt, und, da die Con-
sulti diesen Ad tra g za stellen sich
geweigert babeo, von den Tribunea
befragt worden, das recitare des
Antrags ein Theil der relatio gewe-
seu sein; iiber das Recht des Tri-
bunea cum patribus agendi s. 22,
61, 7; 27, 5, 7; Lange 1, 600.'—
sancieb., e. 10, 10: referebat. —
primas, 23, 32, 14, vgl, 35, 7, 3. —
iuratus, 30, 40, 12; in dem Antrage
sind, wie gewoìjnlich in solchen
pnblicistischen Scbriften inimer die
B egriffe und Gedanken, welche die
Tit. Uv. IX.
folgenden bedingen, diesen voran-
gestellt, s. 1, 32, 11; Jhering Geist
des rb'm. Rechts 2, 639 ; wir wtir-
den die Ordnung umkehren : ut se-
natus - quaereret - cuius dolo -
venisset, qui -non esset', das zwei-
fache ut s. e. 28, 7. — ex auct. sen.,
diese wird jetzt gewohnlich von den
Tribunen fùr ibre Antrage gesucht,
s.c. 19, 1; 27, 11, 8, vgl. 45, 21, 4;
21, 63, 5. — - ammadv., 21, 18, 7:
nostra haec quaestio et anìmad-
versio in civern nostrum est; vgl.
e. 32, 3.
6-7. senat. dat., ob von den
Consolo, ist nicht angedeutet, s. § 8.
— in monte Alb., s. Marq. 3, 2, 450.
— in morem ven., wie in consuetu-
dinem venit. — ut etc, epexegetiscb,
Cic. Att. 12, 14, 3; Or. 2, 10, 39
u. a., folgt aber auch soust nach
Phrasen mit mos, s. 27, 11, 10; 32,
34, 5 u. a.; ubrigens bat L. niebt
viele Beispiele solcher Triumphe, s.
20, 21, 6; 33, 23, 8; 45, 3S, 4; vgl.
fast, triumpb. p. 459: C. Cicereius
— ex Corsica in monte Albano K.
Oct.
20
306
LIBER XXXXII. CAP. 21. 22.
a. u. 582.
8 fìeret, triumphavit. rogati onera Marciana de Liguribus magno
consensi! plebes scivit iussitque. ex eo plebiscito C. Licinius prae-
tor consuluit senatum, quem quaerere ea rogatione vellet. pa-
22 tres ipsum eum quaerere iusserunt. Tum demum consules
in provinciam profecti sunt exercituraque a M. Popillio acce-
2 perunt. neque tamen M. Popillius reverti Romam audebat, ne
causam diceret adverso senatu, infestiore populo, apud prae-
3 torem, qui de quaestione in se posita senatum consuluisset huic
detractationi eius tribuni plebis alterius rogationis denuntiatione
occurrerunt, ut, si non ante idus Novembres in urbem Romam
4 introisset, de absente eo C. Licinius statueret ac iudicaret. hoc
tractus vinculo cum redisset, ingenti cum invidia in senatum
5 venit. ibi cum laceratus iurgiis multorum esset, senatus consul-
tum factum est, ut qui Ligurum post Q. Fulvium L. Manlium
consules hostes non fuissent, ut ecs G. Licinius Cn. Sicinius
praetores in libertatem restituendos curarent, agrumque is trans
6 Padum consul C. Popillius daret. multa milia hominum hoc se-
natus consulto restituta in libertatem, transductisque Padum
7 ager est adsignatus. M. Popillius rogatione Marcia bis apud C.
Licinium causam dixit; tertio praetor, gratia consulis absentis
et Popilliae familiae precibus victus, idibus Martiis adesse reum
8. sdv. iuss., s. 1, 17, 11; ge-
wb'hnlich nur sciscere oder iubere,
s. 3, 55, 3; 14. — ex eo pi., wie
38, 55, 1 ; 26, 34. 1, vgl. 38, 26, 9.
— Licin., die CodsuId, wenn sie
auch den Antrag za stellen sich
weigerten, werden dem Senatsbe-
schlusse zu iotercediren nicht ge-
wagt, oder dem Volkstribuuen ge-
geniiber nicht gedurft haben; der
Senat hat, aasser dem e. 10, 12 er-
wahnten, so ein Mittel den Wider-
stand der Gonsnln zu breeben, ohne
selbst die Hiilfe der Tribunen anzu-
rufen, Lange 2, 336. — quaerere,
der Prator erhalt so das Recht die
iurisdictio unbeschrankt durch das
Provocationsrecbt aaszuiibeD, s. 38,
55; 31, 12. Das hier geschilderte
Verfahren ist das regelmassige bei
der Anordnang einer quaestio extra-
ordinaria, vgl. 39, 14, 6.
22. 2-4. adverso s., 39, 41, 4;
21, 63, 3. — ap. praet., 39, 6, 4. —
posila ware ein ungewb'hnlicher
Ausdruck, wesbalb Drak. proposita
verm., vgl. jedoch 41, 23, 11: pò-
suerat praemium. — si non etc,
vgl. 25, 4, 9; er soli, wie durch
absente bezeiebnet ist, in contuma-
ciam verurtheilt werden. — stat.
ac iud., vgl. e. 21, 5. — rinculo,
hier ohne Zusatz wie iuris 9 religio-
nis u. a. = necessitate.
5-8. Fulv. Mani., der Senat
geht auf d. J. 575 zuruck, s. 40, 43,
4, und erklart, obgleich er mebrere
Triumphe bewilligt hat, s. 40, 59;
41, 14, nachtraglich die Kriege frìr
ungerecbt. — Sicin., s. e. 18, 2. —
trans Pad., wo im gailischenGebiete
immer noch Land frei ist, s. e. 4, 3 ;
die Massregel ist der 40, 38; 41
angeordneten ahnlich. — bis, s. 38
52, 3, die Entscheidung wird zwei-
mal vertagt, vgl. 2, 61, 7, wo aber
der Process vor dem Voike gefùhrt
wird. — tertio, e. 34, 8; 23, 9, 11 ;
39, 22, 2; 43, 2, 6: bis ampUatus
tertio absolutus est, Rudorff. 2, 251 ;
a. Ch. 172.
LIBER XXXX1I. GAP. 22. 23.
307
iussit, quo die novi magistrato inituri erant honorem, ne diceret
ius, qui privatus futurus esset. ita rogatio de Liguribus arte fai- 8
Iati elusa est.
Legati Garthaginienses eo tempore Romae erant et Gulussa 23
filius Masinissae. inter eos magnae contentiones in senatu fuere.
Garthaginienses querebantur praeter agrum , de quo ante legati 2
ab Roma, qui in re praesenti cognoscerent, missi essent, amplius
septuaginta oppida castellaque agri Garthaginiensis biennio prò*
xumo Masinissam vi atque armis possedisse: id illi, cui nihil 3
pensi sit, facile esse. Carthaginienses foedere inligatos silere:
prohiberi enim extra flnes eflerre arma, quamquam sciant in 4
suis fìnibus, si inde Numidas pellerent, se gesturos bellum, ilio
haud ambiguo capite foederis deterreri, quo diserte vetentur cum
sociis populi Romani bellum gerere. sed iam ultra superbiam 5
crudelitatemque et avaritiam eius non pati posse Garthaginienses.
missos sese, qui orarent senatum , ut trium harum rerum unam
ab se impetrari sinerent: ut vel ex aequo in * * socium popu- 6
lumque, quid cuiusque esset, disceptarent; vel permitterent Car-
442. — novi, der neue Prator batte
erst wieder mit der quaestio beauf-
tragt werden miissen. — ne dicer.,
um nicht - za konnen, da er dann -
sein wiirde.
23-24* Verhandlung zwischen
den Carthagern und Masinissa. Ap-
pianLib. 70; 79.
1-4. Gulussa, PeriocbaÒO; Sali.
I. 5. — de quo a. y ob die 40, 17; 34
berichtete Verhandlung gemeint sei
(die 41, 22, 1 erwàhnte Gesandt-
scbaft hat einen aoderen Zweck),
und ob 40, 34 das streitige Land
Masinissa zugesprochen sei, ist
jiicht deutlich, vgl. Polyb. 32, 2. —
in re pr., 40, 17, 1. — septuag.
opp., was App. Lib. 68 erwàhnt, ge-
hort eioer spatereo Zeit an, da der
jiingere Scipio dabei genaont und
der e. 67 geschlossene 50jahrige
Friede durcb biennio a. u. St. aus-
gescblossen wird, obgleich man auch
nach L. 40, 34, 14 keine Feindselig-
keiten erwarten solite. — bienn.,
im Verlauf von 2 J. — possedè wie
e. 19, 1; 1, 6. — pensi, 34, 49, 7;
ib. 31, 3. — facile esse, es sei ihm
ein Leicbtes, wird im Folg. begriin-
det. — foed. ini, s. 41, 24, 16. —
silere, verhielten sich unthatig. —
extra f. eff., s. 30, 37, 4; Poi. 15,
18. — quamquam etc. Beschrankung
von extra f.: der Kampf wiirde noch
auf ibrem Gebiete, nnr ein Verthei-
digungskrieg sein. — sciant - pel-
ler., 29, 1, 7; 39, 55, 2. — diserte
ausdriicklicb, verstàrkT noch haud
ambiguo', iibrigens erwàhnt weder
L. noch Polyb. diesen Artikel des
Biindnisses, s. 40, 17, 3; auch An-
tiochus wird nur untersagt Bundes-
genossen anzugreifen, nicht, sie ab-
zuwehren, s. 38, 38, 16, vgl. 42,
41, 10.
5-7. miss, sese, viell. ist m. se
esse zìi schreiben. — ex aequo, s.
e. 30, 6; zu 37, 36, 5: disceptatio
ex aequo ; im Folg. ist die Bezeich-
nung des Einen der Streitenden aus-
gefallen; Madvig verm. inter regem
socium, doch ist es zweifelhaft, ob
dieser ehrende Titel im Munde der
erbitterten Gesaodten passeud ist
wie 40, 17, 5. — cuiusq., ohne Be-
zeichnung von zwei streitenden
20*
308
L1BER XXXXII. CAP. 23. 24.
*a. a. 582.
thaginiensibus , ut ad versus iniusta arma pio iustoque se tuta-
rentur bello; vel ad extremum, si gratia plus quam veritas apud
eos valeret, semel statuerent, quid donatum ex alieno Masinissae
- 7 vellent. modestius certe daturos eos, et scituros, quid dedissent;
ipsum nullam praeterquam suae libidinis arbitrio finem facturum.
8 horum si nihil impetrarent, et aliquod suum post datam a P.
Scipione pacem delictum esset, ipsi potius animadverterent in
9 se. tutam servitutem se sub dominis Romania quam libertatem
10 expositam ad iniurias Masinissae malie; perire denique semel
ipsis satius esse, quam sub acerbissimi earnificis arbitrio spiri-
timi ducere, sub haec dieta lacrimantis procubuerunt, stratique
humi non sibi magis misericordiam quam regi invidiarti conci-
24 tartint. Interrogari Gulussam placuit, quid ad ea responderet,
aut, si prius mallet, expromeret, super qua re Romam venisset.
2 Gulussa neque sibi facile esse dixit de is rebus agere, de quibus
nihil mandati a patre haberet, neque patri facile fuisse mandare,
cum Carthaginienses nec de qua re acturi essent nec omnio ituros
3 se Romam indicaverint: in aede Aesculapi clandestinum eos per
aliquot noctes consilium principum habuisse, unde ** prae-
4 terea legatos occultis cum mandatis Romam mitti. eam causam
fuisse patri mittendi se Romam, qui deprecaretur senatum, ne
Parteien, s. e. 24, 8; 2, 7, 1 ; 1, 6,
4. — pio insto, 39, 36, 12; 9, 1,
10, vgL e. 18, 1. — ad extrem., am
Ende, ira aussersten Falle, vgl. 9,
8, 15 ; 34, 3, 2. — veritas, die wahre
Lage der Sache. — semel, ein fiir
allemal, § 10, vgl. 40, 13, 7; 25, 6,
16. — modest., s. 1, 13, 3: sie wiir-
deo, wenn sie das thaten, mit mebr
Massigung verfahren, als wenn sie
willkiirlich immer neue Bestimmun-
gen trafen, deo Konig schalten
liessen. — scituros, bisher hattea
sich die Romer dea Scbein gegeben,
als ob sie es nicht wiissten, s. 34,
62, 16; 40, 17, 6; vgl. App. 1. 1.
69. — nullam, s. 4, 2, 4, ist hier
nicht sieber, da in der Hs. finem
fehlt, die Endangen oft verwechselt
werden, s. ini Folg. datam u. a.
8-10. aliquod, auch nur das Ge-
ruigste, vgl. App. 1. 1. 79: 7i6teqov
ov 3tóo[jL£v Tovg (fópovg etc. —
expos. ad, 22, 44, 7. — acerb., das
hs. acerbissimo wiire hier eine sehr
harte Hypallage, s. 1, 1, 4. — spir.
due. hier wol pragnant ; das Leben
fristen, hinziehen, eleod leben, s. 3,
6, 8, Tac. An. 1, 42: precariam
animarti inter ìnfensos trahere;
oder: einen Athemzng thun, j. Cic.
de Inv. 1, 46, 86; Fara. 10, 1, 1
u. a. ~ lacrim* % 28, 22, 10. — prò-
cub., 30, 16, 4; 29, 16, 6; 28, 34,
4; 45, 25, lo.a.
24. 1-4. interrogari - expro-
meret, der Wechsel ist wol niebt
harter als an ahnlichen Stellen, s.
e. 8, 7; 3, 32, 6; 40, 30, 4 u. a.,
oder als der Wechsel der Subject©
sein wiirde , wenn man expromere
lesen wollte. — ad ea s. e. 36, 4;
41, 1; 40, 36, 4; 39,47,1; 33, 35,
12 u. a. — sup. q. re, s. 40, 20, 3.
— de qua re, als ob sie ihn hàtten
beoachrichtigen miissen. — AescuL,
soli an die 41, 22, 2 erwahnten
Piane erinnern. Iin Folg. fehlt ein
Gedanke wie unde nihil emanasse,
nisi ... — miti, se, sui hatte hier
v
». Ch. 172.
LIBER XXXXII. CAP. 24. 25.
309
quid communibus inimicis criminantibus se crederent, quem ob
nullam aliam causam nisi propter constantem fidem erga populum
Romanum odissent. hìs utrim^ue auditis senatus de postulatis 5
Carthagiaiensium consultus responderi ita iussit, Gulussam pia- 6
cere extemplo in Numidiam proficisci et nuntiare patri, ut de iis,
de quibus Carthaginienses queraatur, legato s quam primum ad
senatum raittat denuntietque Cartbaginiensibus, ut ad disceptan-
dum veniant: se alia, quae possent, Masinissae honoris causa 7
et ferisse et facturos esse; ius gratiae non dare, agrum, qua 8
cuiusque sit, possideri velie, nec novos statuere fines, sed veteres
observare in animo habere. Carthaginiensibus victis se et urbem 9
et agros concessisse, non ut in pace eriperent per iniuriam, quae
iure belli non ademissent. ita regulus Cartbaginiensesque di- 10
missi. munera ex instituto data utrisque aliaque hospitalia co-
miter conservata.
Sub idem tempus Cn. Servilius Caepio Ap. Claudius Centho 25
T. Annius Luscus legati ad res repetendas in Macedoniam renun-
tiandamque amicitiam regi missi redierunt, qui iam sua sponte 2
nicht gesagt werden kò'nnen. — ob
nuli. a. rem, s. e. 63, 2; 41, 24, 5
usw.
5-10. consultus von dem praetor
urb., e. 21, 8. — responderi ist hier
wol zu lesen wie 31, 5, 9 u. a., statt
respondere; anderer Art sind Infi-
nitive, die Thatigkeiten bezeiehnen,
welche ein bestimmtes Subject den-
ken lassen: signum ferro; receptui
canore u. a. — diseept., verhandeln,
anders als e. 23, 6. — se alia quae
statt des hd. se aliquem; Hertz
verm. se si aliquid, vgl. e. 23, 8
aìiquod. possent kann sich so wol
mi fecisse: gekonnt hatten, als auf
facturos e.: konnten, beziehen. —
ius grat. n. d., Gegensatz zu e. 23,
6: sie erlaubten der Gunst nicht
das Recht zu bestimmen , gaben ihr
keinen Einfluss auf dasselbe, vgl.
45, 44, 11; 3, 36, 7: grafia vira
aequi kabet ; 8, 32, 1 8 : ne id se gra-
tiae dare - crederet, es wird auch
non prodere verm. — qua, s. e. 1,
11. — m pac. er., Sali. C. 12, 5. —
regulus, oft von kò'niglicben Prin-
zen, 43, 3, 5; 45, 14, 1 u. a. —
hospit, e. 25, 13; 9, 6, 7; 21, 20,
7 ; 45, 20, 6, worin sie bestanden zeigt
e. 6, 11; 26, 5; da beide Parteien
mit Rom Bundnisse baben, so sind
sie kospites, e. 19, 5. — conserv.,
es lasst sich vergleichen 38, 11, 2:
maiestalem populi R. conservate,
Cic. Balb. 16, 36; doch ist observare
oder servare der gewohnliche Aus-
druck. Die soharfe Antwort des
Senates ist wol dadurch veranlasst,
dass er die Piane des Konigs durch-
schaute, s. e. 29, 9; 41, 22. Der
Erfolg der Verhandlungen ist nicht
berichtèt; 43, 3 kniipfte viell. an
dieselben an.
25-26. Gesandtschaft an Per-
seus, Gentius usw.
1-3. Servii., 41, 21; Claud., e.
5, 8 ; Annius, 43, 17. — resrep. etc,
s. 1, 32; 36, 3, 8, vgl. 38, 31, 5; es
sind legati, nichifetiales, welche Ge-
nugthuung fordern nnd das Ultima-
tum des Senates an den Kooig stel-
len ; e. 40, 9 ist dieses (nach Polyb.)
schriftlich geschehen. — redier.,
die Absendung dieser wichtigen Ge-
sandtscbaft ist, wabrend viele unbe-
deutende erwahnt werden, vorher
310
LIBER XXXXII. CAP. 25.
a. n. 582.
infestum Persei senatum insuper accenderunt relatis ordine, quae
vidissent quaeque audissent: vidisse se per omnes urbes Macedo-
3 num summa vi parari bellum. cum ad regem pervenissent, per
multos diés conveniendi eius potestatem non factam; postremo
cum desperato iam conloquio profecti essent, tum demum se ex
4 itinere revocatos et ad eum introductos esse, suae orationis
summam fuisse: foedus cum Philippo ictum esse, cum ipso eo
post mortem patris renovatum, in quo diserte prohiberi eum ex-
tra fìnes arma effere, prohiberi socios popuìi Romani lacessere
5 bello, exposita deinde ab se ordine, quae ipsi nuperin senata
6 Eumenen vera omnia et conperta referentem audissent. Samo-
thracae praeterea per multos dies occultum consilium cum lega-
7 tionibus civitatium Asiae regem habuisse. prò bis iniuriis satis-
fìeri senatum aecum censere reddique sibi res sociisque suis,
8 quas contra ius foederis habeat. regem ad ea primo accensum
ira inclementer locutum, avaritiam superbiamque Romanis
obicientem frementem^ue, quod alii super alios legati venirent
speculaturi dieta factaque sua , quod se ad nutum imperiumque
9 eorum omnia dicere ac facere aecum censerent; postremo mul-
tum ac diu vociferatum reverti postero die iussisse: scriptum se
nìcbt berichtet; auch stimmt das
hier geschiiderte Verfahren des Ko-
nigs nicht za e. 36 ; 39 ff. — Persei
bat d. Hs. statt des gewohnlichen
Perseo, vgl. Schoeider Formenl. d.
lat. Spr. 1, 316f. — insup. nach
stia sponte, s. 4, 58, 11. — ordine,
§ 5; 39, 14, 3. — omnes etc. e te,
durch die sie gekommen waren, vgl.
e. 15, 1. — tum dein. t vgl. 23, 43,
2 : postremo - tum denique, 2, 29, 1 .
4-7. ipso eo, e. 21 , 8. — extra
f. etc, vgl. zu 33, 30, 6; Nisseo
146f. ; 247; ein bestimmter Krieg
wird nicht angegeben, obgleicb Pbi-
Jippus sebo il mehrere ohne Ein-
spraebe des Senates gefiihrt hat, s.
39, 35, 4; ib. 53, 13 ; 40, 22, 12, vgl.
38, 2f. — socios b., vgì. e. 41, 10;
der Artikel ist 33, 30 nicht ange-
geben, vgl. e. 23, 4; Polyb. 24, 1.
— quae ipsi etc, um nicht alles be-
reits e 12 Gesagte auch hier wie
e. 40 zu wiederholen braucht L.
diese Wendung und giebt so indirect
die e 12 u. 40 erwahnten Ursachea
des Krieges an. — quae - audiss.,
es liegt darin nicht gerade, dass sie,
im Widerspruch za e 14, 1: per-
fedo bello, Eumenes als Gewahrs-
mano genannt haben. — Samathr.
etc. ist vorher nicht erwabnt, auch
nicht angegeben, worin die Schnld
des Konigs gelegen babe; dagegeo
ist der Mord- und Vergiftungsver-
such e 15-17 iibergangen. — ius
food., s. § 4.
8-13. ad ea, wie e. 20, 1: ad
expectationem zu nebmen, schwer-
lich mit locutum zu verbinden , wie
disputare ad aliquid. — frement.,
die Hs. bat nur ftequentem, weshalb
friiher frequenter gelesen wurde,
was jedoch nicht passt; indess kann
ein anderes Adverbium verdorben
sein. — speculat, Andere lesen
speculatum, 40, 25, 2. — quod se,
das Asyndeton ist beabsiebtigt. —
eorum, der Gesandten, aec. cens.,
s. 39, 4, 2, der Romer selbst. —
v
a. Ch. 172.
UBER XXXXH. CAP. 25. 26.
311
responsum dare velie, tumitasibi scriptum traditum esse: foedus 10
cum palre ictum ad se nihil pertinere; id se renovari non quia
probaret, sed quia in nova possessione regni patienda omnia
essent, passum. novom foedus si secum facere vellent, con ve- li
nire prius de condicionibus debere; si in animum inducerent, ut ,
ex aequo foedus fìeret, et se visurum, quid sibi faciundum esset,
et illos credere rei publicae consulturos. atque ita se prbripuisse 12
et summoveri e regia omnis coeptos. tum se amicitiam et so-
cietatem renuntiasse. qua voce eum accensum restitisse atque
voce darà denuntiasse sibi, ut triduo regni sui decederent fini-
bus, ita se profectos , nec sibi aut venienlibus aut manentibus 13
quicquam hospitaliter aut benigne factum. Tbessali deinde Aeto-
lique legati auditi.
Senatui, ut scirent quam primum, quibus ducibus usura res 14
publica esset, litteras mitti consulibus placuit, ut uter eorum
posset, Romam ad magistratus creandos veniret Nihil ma- 26
gn opere, quod memorali adtineat, rei publicae eo anno consules
gesserant. magis e re publica visum erat conprimi ac sedari
exasperatos Liguris.
Cum Macedonicum bellum expectaretur, Gentium quoque 2
Illyriorum regem suspectum Issenses legati fecerunt, simul questi
fines suos eum depopulatum, simul nuntiantes uno animo vivere
Macedonum atque Illyriorum regem, communi Consilio parare
script., s. e. 2, 7 ; 34, 33, 4. — ad
se nih. p., s. e. 6, 4. — renov., 40,
58. — debere, auch debere et (die
Hs. hat deberet) ware nicht falsch,
da das Folg. nur eine weitere Aus-
fuhrung von convenire pr. de cond.
ist. — ex aeq.y e. 23, 6; 30, 6, eia
foedus aequum, nicht wie das mit
Philipp, geschlossene, welches ihn
abbangig machte. — summov., 39,
49,9; dieVerbindungmit Rom ware
so schoD aufgehoben im Gegensatze
zu e. 36, 3, wo auch von Forderun-
gen wie die vorhergeh. nicht die
Rcde ist; das Ganze, viell. die Ge-
sandtschaft uberhaupt, ist nur firfin-
dung oder Ausschmiickung der An-
nalisten. — amicit. - renuntiasse,
s. zu § 1; Mommsen Forsch. 1, 342.
— qua voce etc, obgleich es heisst:
proripuisse, hort er dieses doch
noch. — denunt.j e. 48, 3; 45, 32,
6 u. a. — ThessaU etc. wie e. 4;
doch ist hier kein Zweck der Ge-
sandtschaften angegeben.
26. 1. nihil magn., 40, 50, 3; 3,
65, 2. — magis e rep., e. 30, 4:
vgl. e. 47, 9; 31, 15, 1.
2-7. quoque w'ir e nicht verstand-
licb, wenn cum expectaretur zum
Vorhergeh. gezogen wbrde; da, als
man bereits einenKrieg mit Maced.
erwartete (der Nachdruck liegt aut"
Macedojiicum), erfuhr man, dassauch
von Gentius Gefahr drohe. hs.,
ob L. an 11. St. so oder Issaei ge-
schrieben habe, ist unsicher, da d.
Hs. nur esse, § 4 regessisse bietet,
was mehr auf Issenses deutet, wie
43, 9, 3, vgl. 45, 26, 13 foressens,
dagegen e. 48, 8 isseorum, s. 31,
45, 10; 32, 21, 27; 37, 16, 8; Po-
lyb. braucht 2, 11, 11 'Iaoat'ovg:
32, 18 ^Iaaloìv. — parare R. b.,
ì
312
LIBER XXXXII. CAP. 26.
a. a. 582.
3 Romanis bellum , et specie legatorum Ulyrios speculatores Ro-
4 mae esse Perse auctore missos, ut, quid ageretur, scirent Illyrii
vocati in senatum; qui cum legatos se esse missos ab rege dì-
cerent ad purganda crimina, si qua de rege Issenses deferrent,
5 quaesitum est, quid ita non adissent magistratum, ut ex instituto
loca, lautia acciperent, scriretur denique venisse eos et super
qua re venissent. haesitantibus in responso, ut curia excederent,
6 dictum; responsum tamquam legatis, ut qui adire senatum non
postulassent, dari non placuit, mittendosque ad regem legatos
censuerunt, qui nuntiarent, quid socii quererentur; senatum
existumare, non aecum eum facere, qui ab sociis suis non abs-
7 tineret iniuriam. in hanc legationem missi A. Terentius Varrò
C. Plaetorius C. Cicereius.
Ex Asia, qui circa socios reges missi erant, redierunt legati,
qui renuntiarunt Eumenen in ea, Antiochum in Syria, Ptole-
8 maeum Alexandriae sese convenisse; omnes sollicitatos legationi-
bus Persei, sed egregie in fide permanere, pollicitosque omnia,
quae populus Romanus imperasset, praestaturos. et civitates
socias adisse; ceteras satis fìdas, solos Rhodios fluctuantis et
9 inbutos Persei consiliis invenisse, venerant Rhodii legati ad pur-
ganda ea, quae volgo iactari de civitate sciebant ; ceterum sena-
tum iis non ante dati quam novi consules magistratum inissent,
placuit
vgl. e. 29, 11 ; 37, 2. — quid ita
wie § 2 eum dep. nach Madvig, das
hds. ecquidita: ob es eine Ursache
gàbe, s. Hand Turs. 2, 353; 3, 497,
ware nicht passend, vgl. 41, 7, 7.
— magist.f die fremden Gesandten
raussten sich bei dem Quàstor mei-
den. — loca laut., 28, 39, 19; Momm-
sen Forscb. 1, 344. — dictum, s. e.
48, 4; 22, 25, 13; 8, 34, 4; sonst
konnte man edictum erwarten. —
adire - postul., Sali. I. 17, 1: res
postulare vìdetur - exponerc, Curt.
6, 43, 24: postulat deus credi; Cic.
Fin. 3, 17, 58: ut ratio postu-
let agere aUquid; Fam. 11, 28, 4;
da d. Hs. adirent hat, so verni.
Madvig qui ut adirent. — in hanc
/., 45, 25, 7; 21, 63, 12: in emn le-
gationem profecU. — Terenty 40,
2; 45, 17; Plaetorius sebeint, wenn
der Name richtig ist, sonst nicht er-
wahnt za werden; 34, 45, 5 wird
C. Laetorius gelesen. — Cicer.,
e. 21.
7-9. qui circa etc., wahrschein-
licb die e. 19, 7 geoannten, vgl. e.
6, 5 ; zar Sache e. 29. — qui renunt. }
das bds. qui redierunt ist wol eber
dadarch entstanden, dass redier*
wiederholt and das riefatige Wort
verdrangt, als dass qui zugesetzt
ist. — in ea musste auf Asia bezo-
gen werden, was aber theils hart,
theils nicht genau ware, da Asia
wie e. 19 , 7 in weiterer Bedentung
gebraucht sebeint, and da die Hs.
nur ine hat, ist wol ein Ortsname
verdorben. — Alexandr., das hs. in
Alexandria ist schwerlich za billi-
gen, vgl. 40, 4, 10; anders 5, 52, 8:
in monte Albano Lavinioque. —
praestat, 37, 25, 2. — solos Bh. ist
unsicher, da d. Hs. nur socios hat;
doch ist Rhodios allein schwerlich
in socios verdorben worden. — non
a. eh. H2. LIBER XXXXII. CAP. 27. 313
Belli apparatimi non difierenduin -censuerunt C. Licinio 27
praetori negotium datar, ut ex veteribus quinqueremibus in na-
valibus Romae subductis, quae possent usui esse, reficeret pa-
raretque naves quinquaginta. si quid ad eum numerum expleu- 2
dura deesset, C. Memmio collegae in Siciliani scriberet, ut eas,
quae in Sicilia naves essent, reficeret atque expediret, ut Brun-
disium primo quoque tempore mitti possent socios navales 3
libertini ordinis in viginti et quinque naves ex civibus Romanis
C. Licinius praetor scribere iussus , in quinque et viginti parem
numerum Cn. Sicinius sociis imperare!; idem praetor peditum
octo milia,quadringentos equites ab sociis Latini nominis exigeret.
hunc militem qui Brundisi acciperet atque in Macedoniam mit- 4
teret, A. Atilius Serranus, qui priore anno praetor fuerat, de-
ligitur, Cn. Sicinius praetor ut exercitum paratura ad traiciendum 5
haberet. G. Popillio consuli ex auctoritate senatus C. Licinius
praetor scribit, ut et legionem secundam, quae maxume veterana
in Liguribus erat, et ex sociis Latini nominis quattuor milia pe-
ditum, ducentos equites idibus Februariis Brundisi adesse iuberet.
hac classe et hoc exercitu Cn. Sicinius provinciam Macedoniam 6
obtinere donec successor veniret iussus, prorogato in ànnum
imperio, ea omnia, quae senatus censuit, inpigre facta sunt
duodequadraginta quinqueremes ex navalibus deductae; qui de-
duceret eas Brundisium, L. Porcius Licinus praepositus; duode- 7
ante, s. e. 52, 14; 41, 2, 10; 5, 4, lich statt des bds. qui ut exercit.
10, zu 23, 30, 4; Andere ergaozeo mit Madvig qui exerc. za lesen and
non dare prius q. Die Rhodier sind deìigUur aach aaf Sicinius zu be-
c. 45, 4 noch Rom trea; nach e. 14, ziehen. — ex auct. sen., e. 31, 5. —
6, vgl. e. 12, 4, von Eaiuenes ver- maxume re*., die als die am langsten
dacbtigt, Ygl. aach e. 19, 7. im Dienste gewesene io Ligarien
27* Vorbereituogeo zam Kriege. stand. Sicinius erbalt so gegea
Zooar. 9,22. 18000 M., im Widerspruch mit e.
1-5. appar., 5, 5, 6; 2, 50, 1 a. 36, 8, vgl. Zonar. 1. 1, Tvalov Zi-
a. — navaltb.y s. 40, 51, 6; hier xlviov atqnx7\yov péra tfvyàfii-
staadeo die altea Schiffe ia dea (og bXiyr^q £ gène pipar, ov ydq non
Docks, s. 45, 2, 10, vgl. ib. 42, 12. tr\v piloto naQeoxevcia avrò ;w&hr-
— praetori, wie 36, 2, 15, vgl. 40, scheinlich Ut die Zahl von dea Au-
26, 8. — Ubert. ord.> 40, 18, 7; nalisten vergrò'ssert. Nach e. 18, 3
Marq. 3, 2, 286; 393. — ex civib. musate das Heer schon in 111 y rie n
Rom. scheint nachgesteUt, um es steheo, doch ist jene Angabe za
ab sociis gegentìber mehr hervorzu- frah gesetzt.
hebeo. — octo mii, der Befebl im 6-8. Maced., ia weiterem Siane,
Allgemeinea ist sebon e. 18, 2 gè- s. e. 2, 1. — proroga er geht naca
geben. — quiBrundis. aoc.h'àngt von dieser Darstellang oicht lange vor
deUgitur ab, was aaf Sicinius, da dem Ende des Coosalatsjabres ab.
dieser schon gewablt ist, nicht pas- — Porcius, 40, 34. — classi in etwas
sen wtìrde ; deshalb ist aucb schwer- anderer fieziehong als exercitui. —
314
LIBER XXXXII. CAP. 27. 28.
a. u. 582. 583.
8 cim ex Sicilia missae. ad frumentum classi exercituique coemen-
dum in Apuli a m Calabriamque tres legati missi, Sex. Digitius T.
Iuventius M. Caecilius. ad omnia praeparata Cn. Sicinius praetor
paludatus ex urbe profectus Brandi siu m venit.
28 Exitu prope anni C. Popiliius consul Romam rediit aliquanto
serius quam senatus censuerat, cui primo quoque tempore
magistratus creari, cum tantum bellum immineret, e re publica
2 visum erat. itaque non secundis auribus patrum auditus est
consul, cum in aede Bellonae de rebus in Liguribus gestis dis-
3 sereret. succia ma tiones frequentes erant interrogationesque, cut
scelere fratris oppressos Ligures in li berta tem non restituisset.
4 comitia consularia, in quam edicta erant diem, ante diem duode-
5 cimurri kal. Martias sunt habita. creati consules P. Licinius Cras-
sus C. Cassius Longinus. postero die praetores facti C. Sulpi-
cius Galba L. Furius Philus L. Canuleius Dives C. Lucretius
6[Gallus C. Ganinius Rebilus L. Villius Annalis. his praetoribus
provinciae decretae, duae iure Romae dicendo, Hispania et
Sicilia et Sardinia, ut uni sors integra esset, quo senatus cen~
7 suisset. consulibus designatis imperavit senatus, ut qua die
magistratum inìssent, hostiis maioribus rite mactatis precaren-
tur, ut quod bellum populus Romanus in animo haberet gerere,
8 ut id prosperum eveniret. eodem die decrevit senatus, C. Popiliius
consul ludos per dies decem Iovi optumo maxumo fieri voveret
donaque circa omnia pulvinaria dari, si res publica decem annos
Digit., 41, 22; fuvent, wol ein an-
derer als der 34, 42 anch mit einem
Digitius zam Prator erwàblte. —
ad omn. praep., zu laater Vorberei-
tetem, s. 21, 32, 9: Alles vorberei-
tet fónde.
28. Wahlen von Magistraten
0. Priestern; Geliibde. Val. Max.
1, 1, 20.
1-4. serius q., wol io Folge des
Streites e. 10. — e rep. v., 8. e. 47,
9, statt des friiheren cui - iussum
erat, vgl. 27, 16, 8, nacb Crevier.
— non sec.y 6, 40, 11, soost mebr
aversis, 38, 33, 14 u. a. — de rebus
- restituiss. stebt nicht mit e. 26, 1
in Einklang, da die Ligurer durch
die Zuriickfùhrung am ersten waren
beruhigt worden. — duod. k. M.,
38, 42, 2: ante d. XII kal. Martias
solito serius, vgl. 40, 59, 5.
5-7. Ldcin., 41, 15. Casa., e. 4,
4; er ist 580 Prator gewesen, s. 41,
21, 1. — Lucret, 40, 26; Mlius,
40, 44. — iure die, s. 31, 13, 5,
ebenso auf Inschriften, s. Inscptt.
latt. p. 60, XXXI, Scbneider For-
menl. 1, 202. — Hispania bildet mit
dem Folg. eine neue Reihe, daber
ohne et; viell. blieb einer der frii-
heren Pràtoren daselbst, e. 31, 9.
— quo sen. e, wie 35, 20, 7, sonst
wird ftir solche Falle der praetor
peregr. bisweilen eventaell be-
stini mt, s. 27,22,3; 44, 17, 10,
vgl. jedoch 35, 41, 6.
7-9. hosL mai., 31, 5, 3. —
prosperum, 21, 21, 9; 37, 47, 4; das
dreiiache ut wie 39, 19, 4. — pul-
vinaria, da hiernach die Hs. nicht
si sondern dari hat, so ist nicht
sicher zu entscheiden, ob L. die
a. CU. 172. 171.
LIBER XXXXII. CAP. 28. 29.
315
in eodem statu fuisset. ita, ut censuerant, in Capitolio vovit con- 9
sul ludos fieri donaque dari, quanta ex pecunia decresset senatus,
cum centum et quinquaginta non minus adessent. praeeunte
verba Lepido pontiiice maxumo id votum susceptum est.
Eo anno sacerdotes publici mortai, L. Aemilius Papus de- 10
cemvir sacrorum et Q. Fulvius Flaccus pontifex, qui priore anno
fuerat censor. hic foeda morte periit. ex duobus filiis eius, qui 11
tum in Illyrico militabant, nuntiatum aiterum decessisse, alterum
gravi et periculoso morbo aegrum esse, obruit animum simul 12
Juctus metusque; mane ingressi cubiculum servi laqueo depen-
dentem invenere, erat opinio post censuram minus conpotem
fuisse sui; volgo Iunonis Laciniae iram ob spoliatum templum
alienasse mentem ferebant. suffectus in Aemili locum decerci- 13
vir M. Valerius Messala, in Fulvi pontifex Cn. Domitius Aheno-
barbus oppido adulescens [sacerdos] est lectus.
P. Licinio C. Cassio consulibus non urbs tantum Roma nec 29
Constrct. gewechselt bat, oder ob
nach Perizon. fieri voverel zu scbrei-
ben oder statt dori nach Madvig
nur si zu iesen sei, vgl. 40, 44,
9 ; 36, 2, 2 : ludos magnos Iovi io-
veret et dona ad omnia pulvinaria.
— eod. st, s. 21, 62, 10; 22, 10, 2
u. a. — in Capii, nur zu vovit ge-
horend: ira Tempel auf dem K. — ~
donaq. t das sonst von L. nicbt ge-
brauchte donano, s. Marq. 4, 55 u.
328, steht nieht in d. Hs., sonderò
donarique, was durch dati verdor-
'ben ist. — dari- fieri-, 39, 28, 12 ;
8; 8,37, 11: sententia fuit neeari
u. a.
10-13. Cernii., 28, 38. — Fuh*.,
40, 42, 11. — foeda, ebenso vom
Erbangen Verg. Aen. 12, 604: in-
forme letum, Servius ad Aen. 12,
603: cautum fuerat in pontificali-
bus libris, ut qui laqueo vitam fini-
visset, insepultus abiceretur - et
Farro ait sus pendio sis insta fieri
ius non sit; Plin. 7, 48, 157: adno-
tare succurrit unum omnino quin-
quennium fuisse, quo senator nul-
lus moreretur, cum Flaccus et Al-
binus censores lustrum condidere,
usque ad proximos censores , ab
anno urbis quingentesimo septua-
g esimo nono ist der Anfang der
Censur ein Jahr fruher, s. 41 , 27,
der Tod des Fulvius, wenn derselbe
nicbt als Selbstinord bier ausge-
schlossen wird, viell. spater ange-
setzt. — ira fUyr.f sie miissten beide
im Heere des Sieinius gedient ha-
ben, dieses bereits in Illyrien (e. 27,
6 Macedonia', e. 18, 3 Épirum) ge-
wesen sein. — alterum etc, Val. 1. 1.
alterum decessisse alterum graviter
audiisset adfectum, wie das zweite,
so kann Valer, aueh das erste Pra-
dicat geandert, L. alterum mortuum
alterum gesebrieben haben. — lucia
met., jenes iiber den gestorbenen,
dieses wegen des kranken. — lunon.,
e. 3, Einleit. 20. — oppido ad., 39, 47,
2 ; zur Sache Marq. 4, 180. — sa-
eerdos sebeint Glossem , wenn man
nicht pontificia schreiben will; doeb
sagt L. gewohnlicb pontifex crea-
tus est, Merklin, d. Coopt. 92 f.
29- SO, 7. Uebersicbt der Ver-
baltnisse. App. Maced. J 1 ; Mitbrid.
2; Polyb. 27, 17.
1-4. P. hic. etc, die Uebersicbt
der politiscben Verhaltnisse, welcbe
L. an den Anfang des Jahres, in dem
der Krieg beginnt, gestellt bat, ist
wahrscheinlich Polyb. entnommen,
316
LIBERXXXXII. CAP. 29.
a. u. 583.
terra Italia, sed omnes reges cmfate&que, quaeque in Europa
quaeque in Asia erant, converterant animos in curam Macedonici
2 ac Romani belli. Eumenen cum vetus odium stira ulabat, tum
recens ira, quod scelere regis prope ut victuma mactatus
3 Delphis esset Prusias Bithyniae rex statuerat abstinere ar-
rais et eventum expectare: nam neque Romanos posse aequom
censere adversus fratrem uxoris se arma ferre et apud Persea
4 victorem veniam per sororem impetrabilem fore. Ariarathes
Cappadocum rex, praeterquam quod Romanis suo nomine auxilìa
pollicitus erat, ex quo est iunctus Eumeni adfìnitate, in omnia
5 belli pacisque se consociaverat Consilia^ Antiochus inminebat
quidem Aegypti regno, et pueritiam regis et inertiam tutorum
spernens, et ambigendo de Coele Syria causam belli se habiturum
6 existumabat gesturumque id nullo impedimento occupatis Ro-
manis in Macedonico bello, quod ad bellum tamen omnia et
per suos legatos senatui et ipse legatis eorum enixe pollicitus
7 erat. Ptolemaeus propter aetatem alieni etiam tum arbitrii erat;
tutores et bellum adversus Antiochum parabant, quo vindicarent
in diesem aber nicht erhalten. —
— non - nec, 41, 5, 3. — quaeq. -
quaeq., e. 14, 1. — Mac ed. ac /?,,
1, 28, 6 : Joederis Romani Mbani-
que, wir: des rò'misch- macedoni-
schen. — ira etc, da die Hs. nicht
irainquo scelere ehu hat, so ist die
VermuthuogDrk's ira in Perseawe-
niger wahrscheinlicb ; doch kaon die
Bezeichnang des Perseus nicht feh-
len; Andere lesen scelere Per-
sei prope, s. e. 30, 1: ad regem.
— ut vict^ wie e. 40, 8; vgl. 18,
4. — Prus., 39, 46; 51. — u#or.,
e. 12, 3. — victorem ist bedingt za
nehmen. — Ariar., e. 19; iunct.,
za e. 2, 7 ; zar Sacbe s. 38, 39, 6. —
in omnia auf - hiu, fìir ; „hatte sich
ganz der Poli ti k angeschlossen"
Naegelsbach § 2, 2.
5-7. inmin., 40, 57, 6; Polyb.
27, 17: Avrloyog Òqùjv kxtpav&g
fióri rovs *«t' AlB^uvÓQUay ita-
QccaxevaCoftévovs eìs tov 7i€QÌ
Koilris Zvqlag nótepov, — pue-
rih, er war etwa 6 J. alt, als sein
Vater 181 v. Ch. starb. — inert.
tut, nach dem Tode der Mutter
des jangen Kb'nigs Ptolemaeus VI
Philometor, der Cleopatra, Eulaeas
u. Lenaeas, Polyb. 28, 17 ». — am-
big., Streit erbob iiber den Besitz.
— - Coele, die Form ist wol von dem
friecb. Dativ ausgegangen, s. iiber
ieseund die Sache 33, 19, 8; nach
den an d. ang. St. erwabnten Éreig-
nissen war Coelesyrien von Antio-
chns d. Gr. seinerToch ter Cleopatra,
s. vorher, die er an Ptolemaeus V
verheirathete, als Mitgift gegeben
worden, 8. Polyb. 28, 17; App. Syr.
5; nach 2. Maccabaeer 3, 1 ff. batte
jedoch schon Seleucns, der Vorgan-
ger des an n. St. erwahnten Aa-
tiochus, wenigstensPalaestina schon
wieder in Besitz gebabt. — gestu-
rumq. n. bellum. — id nullo, da d.
Hs. innullo hat and in leicht aas
impedirà, entstehen konnte, so ist
id viell. nicht nothig; occup. in., 41,
3, 7 ; dagegen erwartet man ad id
beli, statt quod ad b., Madvig verm.
quae vellent. — eniose, e. 45, 6 ; 37,
8, 3 u. a. — alieni - arb., Um-
schreibung der Vormundscbaft, wie
man auch sagt alieni iuris esse - in
potestate aliena esse. — beli, parab.,
8. d. SteUe aus Poi. § 5. — vindi-
a. Oh. 171.
LIBER XXXXII. CAP. 29. 30.
317
Coelen Syriam, et Romanis omnia pollicebantur ad Macedonicum
bellum. Masinissa et frumento iuvabat Romanos, et auxilia cum 8
elepbantisMisagenenque filium mittere ad bellum parabat Consilia
autem in omnem fortunam ita disposita habebat : si penes Romanos 9
Victoria esset, suas quoque in eodem statu mansuras res esse,
neque ultra quicquam movendum, non enim passuros Romanos
vimCarthaginiensibus adferri; si fractae essent opesRomanorum, io
quae tum protegerent Carthaginienses , suam omnem Àfricam
fore. Gentius rex Illyriorum fecerat potius, cur suspectus esset 11
Romanis, quam satis statuerat, utram foVeret partem, impetuque
magis quam Consilio his aut illis se adiuncturus videbatur. Cotys 12
Thrax, Odrysarum rex, iam Macedonum partis erat. Haec sen- SO
tentia regibus cum esset de bello , in liberis gentibus populisque
plebs ubique omnis ferme, ut solet, deterioris erat, ad regem
Macedonasque inclinata; principum diversa cerneres studia,
pars ita in Romanos effusi erant, ut auctorìtatem inmodico fa- 2
vore corrumperent, pauci ex is iustitia imperii Romani capti, 3
plures ita, si praecipuam operam navassent, potentes sese in ci-
vitatibus suis futuros rati, pars altera regiae adulationis erat, 4
quos aes aJienum et desperatio rerum suarum eodem manente
statu praecipites ad novanda omnia agebat; quosdam ventosum
ingenium, quia Perseus magis aurae popularis erat. tertia pars, 5
«or., dea Besitz behaapteten. —
Coelen Syr., 45, 11, 9.
8-12. frumento, wie 36, 4, 8. —
disp. hab. y 40, 8, 15. — ultra q. m. 7
er durfe niehts weiter anternehmen ;
dieses konnte er aus der Antwort
■e. 24, 7 entnebmen. — vim - aàf.,
38, 20, 8 u. a. — Gentius etc, also
ist e. 26, 2 unricbtig, besonders da
atich der Erfolg zeigt, dass G. noch
schwankte. — cur, s. 40, 37, 7. —
impetu etc, 2, 57, 2: ab impeto ad
eonsultandum — avocabantur. —
Cotys, e. 19, 7; 51, 10; Poi. 27, 10:
ó Kotvg rfv dvrjQ xaì xarà rnv
imipàvetav agtóXoyog xaì tiqos
T«g nolsuixàg XQ^ a S òiawéQtov -
xqX 7tQaoTr}Ta xaì pà&og vnéffai-
vev ikeu&éQiov. — Odrys., 39, 53.
— iam Gegeosalz zu potius etc,
Àndere lesen statt des bds. eiadi
Persei ac Macedonum. — partis,
«. 30, 1.
80» 1-3. genti b. pop., s. 7, 26,
15; vgl. e. 5, 1. — plebs, so ist wol
statt des bds. aus gentibus entstan-
denen gens, nicht egens ubiq. mul-
titudo nacb Madvig zu lesen, vgl.
Niebnhr 2, 189; zara Gedanken vgl.
35, 33, 1. —deterioris wie § 4; 22,
50, Zfuitmorientis; 23, 14, 7 plebs
novarum ut solet rerum atque Han-
nibalis totafuit; ib. 39, 7; 35, 31,
14; 3, 59, 4 a. a., Andere lesen de-
teriorimi', Crev. nacb e 63, 2:
ferme favens - deterioribus erat,
wo aber erat niebt passend staode.
— inclinata, sonst mehr im Actiy.,
s. 4, 25, 14; ib. 55, 4 u. a. — effusi,
ein starker Àosdrack, vgl. 25, 20,
6 ; 29, 23, 4.
4-7. reg. adul. erant, „waren
konigìiche Schmeichler". — pars -
quos - quosdam schei nt so zosara-
mengestellt, dass quosdam, wie
vorber pauci, die Mioderzabl be-
zeiebnet, s. 28, 33, 6: neque ex ad-
verso tantum illati - sed circum-
318
LTBER XXXX1I. CAP. 30.
a. u. 563.
optuma eadem et prudentissima, si utìque optio domini potioris
6 daretur, sub Romanis quam sub rege malebat esse; si liberum
in ea re arbitrium fortunae esset, neutrara partem volebant po-
tentiorem altera oppressa fieri, sed inlibatis potius viribus utrius-
que partis pacem ex aequo manere: ita inter utrosque opti mani
condicionem civitatium fore protegente altero semper inopem ab
7 al ieri us iniuria. hàec sentientis certamina fautorum utriusque
partis taciti ex tuto spectabant.
8 Consules quo die magistratum inierunt, ex senatus consulto
cum circa omnia fana, in quibus lectisternium maiorem partem
anni esse solet, maioribus hostiis immolassent, inde preces suas
acceptas ab diis immortalibus oniinati, senatui rite sacrifìcatum
9 precationemque de bello factam renuntiarunt. haruspices ita
responderunt, si quid rei novae incipèretur, id maturandum esse :
vecti etiam quidam; 42, 53, 1 ; 41,
20, 3; sonst koonte man quosdam
aes - quosdam wie 41, 20, 4 verm.,
Madvig aliquos od. alios aes. — aes
al., s. e. 5, 6 ; vgl. 36, 6. — man. sta-
to, wie 36, 6, 2: multorum eo
statu. — aurae p. erat, batte sich
ihr biogegebeir, su eh te in derselben
Rubm und Sttitze; magis, weil in
aurae pop. ein Adjectivbegriff liegt,
s. 27, 10, 10; 34, 7, 11; es wird a.
populari serviebat verm.; zum Ge-
danken s. App. Mac. 1 1 p. 263 1. 24:
ò xal /uà li arce rovg c &Xlr}vag ira-
QtttTEv ijóofiévovg [àìv T(p Ileqau
(piléXltjvi ovvi. — optuma et pr. f
nach dem Folg. die nationale Partei
in Achaia; an der Spitze derselben
standen Lycortas u. gleieh gestante
Miinner, s. Poi. 28, 6, deren poli-
tische Richtung Polyb. vertritt. Da
diesem der ganze Abschnitt entlebnt
ist, so bat L. auch das Lob dieser
Partei, obgleich dieselbe dem Senate
gerade die gcfàbrlicbste schien, auf-
genommen, vgl. e. 63, 1 ; Poi. 28, 7
f. ; 30, 6: owéptuvs tqgTs djatpo-
q«g ysvéo&ai - (ov pia pìv i\v tc5v
ov% fjdéwg óq(Óvto)V XQivó/uevet tà
ola xal xr\v rijg oixovfjiéptjg È^ov-
aCav vnò fiCav àq%riVy nCnrovaoiv
ovre ók aw€Qyovt(ov olir 7 ctvri-
ttqccttÓvtùìv ànXùg 'PoofÀttCotg òù-
óìv. — inlib. vir., 21, 29, 6. — ex
aeq., e. 23,6; 25, 11; 39, 11; 39,
37, 10; ib. 36, 1 u. a. — inop., § 1 ;
2, 3, 4. — sentient, e. 26, 10.
80, 8-31. Volksbeschluss tiber
den Krieg; Vertbeihing der Heere.
Zonar. 9, 22.
8-11. consules etc, L. bat hier
nach einem Annalisten das Resultat
kurz dargestellt, welcbes erst nach
versebiedenen Vorgangen, die e. 36,
8ff. nach Polyb. nachgebolt werden,
vorweg genommen. — ex sen. e. ist
vorangestellt , weil es auf e 28, 7
zuriickweist, vgl. 36, 1, 1 ; 31, 5, 3.
— maior. p. a., 36, 1, 2. — inde
kann auf hostiis bezogen werden:
aus diesen , den Zeichen dnrch die
exta, s. 31, 5, 7 ; doch ist der Aus-
druck niebt klar, nnd da d. Hs. suas
quo hat, die Stelle wol verdorben ;
wollte man mit Crev. inde - renunt.
§ 9 nach portendi stèllen, so wiirde
orninoti - respond. nicht passend
bui consules sich beziehen ; vielmehr
scheint L. erst die Mittbeilung der
Consuln, dann die nàbere Erklarang
der harusp. berichtet za haben. —
rite saer.y s. 1, 8, 1, hier = perlita-
tum, 36, 1, 3. — harusp. - prop.
a. Ch. 171.
LIBER XXXXII. CAP. 30. 31.
319
victoriam, triumphum, propagationew finium portendi. patfes 10
quod faustum felixque populo Romano esset, ^enturiatis corai-
tiis primo quoque die ferre ad populum consules iusserunt, ut
quod Perseus Philippi filius, Mac^donum rex, ad versus foedus
cum patre Philippo ictum et secum postmortem eius renovatum
sociis populi Romani arma intulisset, agros vastasset urbesque oc-
cupasset, quodque belli parandi adversus populum Romanum 11
Consilia inisset, arma milites classem eius rei causa comparasset,
ut, nisi de iis rebus satisfeci sset, bellum cura eo iniretur. baec
rogatio ad populum lata est. Senatus consultum inde factum est, 31
ut consules inter se provincias Italiani et Macedoniam compara-
rent sortirenturve; cui Macedonia obvenisset, ut is regem Persea
quique eius sectam secuti essent, nisi populo Romano satisfe-
cissent, bello persequeretur. legiones quattuor novas scribi pia- 2
cuit, binas singulis consulibus. id praecipuum provinciae Mace-
doniae datum, quod, cum alterius consulis legionìbus quina milia
et duceni pedites ex vetere instituto darentur in singulas legiones,
in Macedoniam sena milia peditum scribi iussa, equites treceni
aequaliter in singulas legiones. et in sociali exercitu consuli al- 3
teri auctus numerus : sedecim milia peditum, octingentos equites,
praeter eos, quos Cn. Sicinius duxisset, sescentos equites, in
Macedoniam traiceret. Italiae satis visa duodecim milia sociorum 4
peditum, sescenti equites. illud quoque praecipuum datum sorti
wie 36, 1, 4. — finium, s. e. 20, 4;
31, 5, 7; oàer finium imperii, Corn.
Hann. 2, 5, Cic. prov. cons. 12, 29;
L. 36, 1, 2: termirios 'propagati,
oder nur imperii, 38, 60, 5, kann
ausgefallen sein. — quod fau&t., 1,
28, 7 u.a. — secum, dem rum. Volke,
iìberhaupt. — sociis, e. 40. — arma
int., e. 25, 4. — nini satisf. solite
man nach dem e. 25 Erzahlten nicht
erwarten, s. e. 36, 3, — laiae, die
Annahme durch das Volk ist nicht
bericbtet, wird aber e. 36, 1 voraus-
gesetzt. DieAbsendungvonFetialen,
s. 36, 3, 8, wird nicht erwàbnt; eine
formliche Erklàrung des Krieges,
wenn sie nicht e. 48 angedeutet ist,
nicht fiir nothig gebalten, weil Per-
seus das Bundniss gebroeben hat,
s. Nissen 247; 254; Mommsen
Forsch. 1, 343.
81* 1-3. comp, sort, e. 4, 2;
Becker 2, 2, 120. — sect. sec, 29,
27, 2. — novas, im vorhergeh. Jahre
sind nur fiir Spanien Truppen aus-
gehoben worden, s. e. 10; 18. —
praecipuum, wie § 4; 27, 10, 13,
oder praecipui, s. 34, 18, 5, vgl. 44,
21, 10, ist st. des hds. praecipue zu
lesen, das nur kiinstlieh, vgl. 27, 28,
3 ; 37, 32, 10, erklart werden konnte ;
es konnte sowol quod als ut nach
praecipuum eintreten; nach iussa
fehlt wol sunt — vet. inst, wenig-
stens oft in dieser Zeit, s. 40, 1;
18; 41, 9; 8, 8 u. a. — senam., s.
43, 12, 3; 44, 21, 8; sonst 6200, s.
35, 2, 4, zu 37/ 39, 7. — sedec. mil.
ist unsieber, die hds, Lesart deutet
eine grossere Zahl an, s. 40, 36, 6,
die sich aber nicht erkennen lasst.
— Hai. , Ligurien. — sorti, § 2:
320
LIBER XXXXII. CAP. 31. 32.
a. u. 583.
Hacedoniae, ut centuriones militesque veteres scriberet, quos
5 vellet consul, usque ad quinquaginta annos. in tribunis militum
novatum eo anno propter Macedonicum bellum , quod consules
ex senatus consulto ad populum tulerunt, ne tribuni militum eo
anno suftragiis crearentur, sed consulum praetorumque in iis
6 faciendis iudicium arbitriumque esset. inter praetores ita partita
imperia: praetorem, cuius sors fuisset, ut iret quo senatus cen-
7 suisset, Brundisium ad classem ire placuit atque ibi recognoscere
socios navales dimissisque, si qui parum idonei essent, supple-
mentum legere ex libertinis et dare operam , ut duae partes ci-
8 vium Romanorum, tertia sociorum esset. commeatus classi le-
gionibusque ut ex Sicilia Sardinia glie subveherentur, praetoribus,
qui eas provincias sortiti essent, mandari placuit, ut alteras de-
cumas Siculis Sardisque imperarent, quod frumentum ad exer-
9 citum in Macedonia m portaretur. Siciliani G. Caninius Rebilus
est sortitus, L. Furius Pbilus Sardiniam, L. Canuleius Hispaniam,
C. Sulpicius Galba urbanam iurisdictionem, L. Villius Annalis
inter peregrinos; C. Lucretio Gallo, quo senatus censuisset, sors
• obvenit.
82 Inter consules magis cavillati o quam magna contentio de
provincia fuit. Cassius sine sorte se Macedoniam optaturum di-
2 cebat, nec posse collegam salvo iure iurando secum sortili : prae-
torem eum enim, ne in provinciam iret, in contione iurasse, se
stato loco statisque diebus sacrificia habere, quae absente se recte
fieri non possent; quae non magis consule quam praetore ab-
provìnciae, weil das Loos die Pro-
vinzen bestrairot, s. 27, 36, 11. —
cent, mil., die als solche schon viele
Feldztige gemacht haben und jetzt
gerade vomDieoste frei seio soliteti.
— quinquag., s. 40, 26, 7 ; 3, 57, 9 ;
Lange 1, 350. — ne suffrag. cr.,
9, 30, 3, vgL 44, 21, 2; 43, 12, 7;
Marq. 3, 2, 276 ff.; Lange 2, 248;
wahrscheinlich bezog sich auf diese
Neoerung die Rede Catos de tribu-
nis militum; Nonius de prp. serm.
67: proletarii; 195; der Beschlnss
wird in Tributcomit. gefasst.
6-9. imper.y die Heere und die
Flotte. — fuisset vertrilt das fot.
exact.: geworden sein wiirde; 32,
30, 8 : occasio fuisset. — quo - cens,,
e. 28, 6. — recognoscere ist wol za
lesen, da d. Hs. adque, nicht utque
und legere bat; niebt reeognosceret,
s. e. 24, 1. — recogn,, untersucheo,
ob sie tiichtig seien, vgi. e. 19, 1. —
liberty e. 27, 3. — dare op., zu 38,
26, 1. — tertia, die Buodesgenossen
werden also geschoot. — alteras (L,
37, 50, 9, vgl. 41, 17, 2.
32-35* Streit der Consulo;
Verfaandlangen mitden Cen turione n ;
Anordnungen fur den Krieg.
1-5. optai., sich ohne Loos wah-
len, in Beziehang aaf e. 31, 1; 6,
25, 5; ut ex coUegis optaret quem
vellet - optavit, s. e. 30, 5 ; 26, 29,
8. — enim on der dritten Stelle mu
praetor. eum za verbinden, 22, 40,
8. — iurasse, 41, 15, 10. — quae
etc. enthalt die Widerlegung des
a. Ch. 171.
LIBER XXXXII. CAP. 32.
32t
sente recte Aeri posse, si senatus , non quid vellet in consulatii 3
potius quam quid in praetura iuraverit P. Licinius , animadver-
tendum esse censeat, se tamen futurum in senatus potestate.
consulti patres, cui consulatum populus Roraanus noti negasset, 4
ab se provinciam negarì superbum rati, sortiri consules iusserunt.
P. Licinio Macedonia, C. Cassio Italia obvenit. legiones inde 5
sortiti sunt: prima et tertia in Macedoniam traicerentur, secunda
et quarta ut in Italia remanerent.
Dilectum consules multo intentiore quam alias cura habe-
bant. Licinius veteres quoque scribebat milites centurionesque; 6
et multi voluntate nomina dabant, quia locupletes videbant, qui
priore Macedonico bello aut adversus Antiochum in Asia stipen-
dia fecerant. cum tribuni militum, qui centuriones * * , sed 7
primum quemque citarent, tres et viginti centuriones, qui primos
Vorhergeh., s. e. 41, 5 ; 5, 52, 5 u.
a.: (wenn dieses so sei, wenn es in
seiner Abwesenheit nicht geschehen
konne), so konne es ebenso wenig
geschehen, wenn er als Consul, als
wenn er als Pràtor abwesend sei.
Der folg. Satz si - censeat kann zu
quae - posse schwerlich die Bedin-
gung enthalten, da Cassius gerade
seine Ansicbt ausspricht, diese nicht
von der des Senates abhangig
machen, sondern derselben gegen-
iiberstellen will. — vellet - iurave-
rit làsst sich hier wol ebenso halten
wie vieles Aebnliche, s. 32, 7, 11;
44,26, 14; 28, 32, 10; 22, 32, 8;
23, 15, 4 u. a., vgl. e. 36, 3; 23, 4.
— animadvert., riigen, s. e. 21 , 5;
Cic. Or. 3, 12, 44: vox - in qua
nihil dispiacere , nihil animadverti
possit. Cassius setzt voraus, dass
der Senat das Verfahren des Liei-
nius missbilligen mosse, wie auch
Cornelius Maluginensis wahrschein-
lich des gleichen Eides wegen aus
dem Senate gestossen worden war
41, 27: wenn der Senat nicht star-
ker das riigen wolle, dass Licin.
als Consul eine Provinz begebre,
als dass er als Prato r den Eid ge-
leistet fiabe, mehr dieses als jenes
tadele, das jetzige Verfahren dessel-
ben billige, so wolle er doch usw.
sl = etiamsi, s. 7, 13, 4 u. a.; doch
Tit. Liv. IX.
ist, da d. Hs. possent si bat, viell.
sed (set) si - se tamen za lesen.
Gron. erklàrt animadvertere durch
rationem fiabere, Madvig animad-
vertere et spedare ; aber theils ist
diese Bedeutung niebt sicher, theils
miisste dann non entfernt oder si -
non entweder nidi gleichgestellt
oder dieses statt jenes gelesen,
iiberdiess der Satz zu dem vorher-
geh. als Bedingung gezogen werden,
was nach dem Zweck der Beweis-
fiihrung des Cassius nicht wol mog-
lich ist. — in pot. fut, 40, 46, 14
u. o. — sup. rati, vgl. 32, 7, 11. —
sortiti, also nach der Verlosung
erst werden die Legionen gebildet.
— prima et t., 41, 3, 7 secundani.
6-8. dilectum bat d. Hs., wesbalb
besser intentiore cura gelesen wird
als dilectus - intentiorem curam,
besonders, da auch habere zunachst
dilectus zum Objecte hat, aDders 8,
38, 1: intentiore dilectu habito, s.
4, 26, 4: ifitentior - cura erat. —
Licin. etc, durch dieKriegstribunen.
— volunt., 32, 2, 3. — locupi, vgl.
32, 2u. 31,49,5; 39, 7, 2, vom
ersten macedon. Kriege ist es nieht
bemerkt. — qui cent, da so, "wie es
sebeint, d. Hs. hat (Ropitar bat qvi
nicht bemerkt), so ist viell. Mehrt-
res ausgefallen, worauf auch sed,
was Madvig in essent andert, hin-
21
322
LIBER XXXXII. CAP. 32. 33.
a. u. 588.
pilos duxerant, citati tribunos plebis appellarunt. duo ex colle-
gio, M. Fui vi us Nobilior et M. Claudius Marcellus, ad constile*
8 reiciebant: eorum cognitionem esse debere, quibus dilectus qui-
busque bellum mandatum esset; ceteri cognhuros se, de quo ap-
pellati essent, aiebant et, si iniurta fìeret, auxilium civibus laturos.
SS -Ad subsellia tribunorum res agebatur; eo M. Popillius con*
sularis, advocatus centurionum, et centuriones et consul venerunt.
2 consule inde postulanti, ut in contione ea res ageretur, populus
in contionem advocatus. prò centurionibus M. Popillius, qui
3 biennio ante consul fuerat, ita verba fecit: militares homines et
stipendia iusta et corpora et aetate et adsrduìs laboribus confecta
habere, nihil recusare tamen, quo minus operam rei publicae
dent; id tantum deprecari, ne inferiores is ordines, quam quos,
4 cum militassent, habuissent, adtribuerentur. P. Licinius consul
senatus consulta recitari iussit, primum quo bellum senatusPerseo
weist. — prim. quemq. , den ersten
besten, ohne Riicksicht auf den
Rang, den sie eingenommen hatten,
denn wegen des Folg. kann primus
nicht sein : jedesmal den ersten Cen-
tuno (einer Legion), s. zu 7, 41, 5:
primus centuno erat, quem nunc
primi pili vocant, vgl. primi ordines
44, 33, 4 u. a. — qui prim, p.- d.
kann nach e. 34, 11, vgl. 7, 41, ib.
13, 1, nar von den primi pili der
ganzen Legionen verstanden wer-
den, s. e. 33, 3. — cognition., diese
hatten za antersuchen and za ent-
scheiden. — cognitur., sie wollen
untersuchen and beratben, ob sie
die Intercession wollen eintreten
lassen, 34, 56, 9; Lange 1, 606. Die
Ansicht des Falvios and Marcellas
wird verworfen ; denn im Folg. be-
ginnt die Untersuchung anfangs in
engerem Kreise, s. 38, 60, 3, dann
vor dem Volke.
83* 1-2. subsellia, einfache
Stiible, welche von Alters ber die
Tribunen hatten, niebt die sella ca-
rulis. — advocat, wie 26, 48, 9 ; da
die Anwesenheit des Vertreters der
Centarionen sebon in der ersten
Verbandlung erforderlicb war, so
ist es wabrscheinlicber, dass nacb
advoc. etwas ausgefallen, als dass
M. Pop. cons. advocatus mit Madvig
za tilgen sei; eonsularis ist weniger
bestimmt, als § 2: qui biennio
ante etc, e. 10. — cons.fuer,, 40,
15, 2. — postulanti, Abl., e. 59, 8;
40, 25, 3 ; 36, 32, 8.
3. mil. hom., 24, 23, 10: iuvenes
militares. — iusta, 23, 25, 8: qui
stipendiorum legitimorum esset;
Marq. 3, 2, 286. — confecta, 5, 10,
9; 27, 9, 2 a. a. — nihil kann die
Negation vertreten, oder Object and
dazu quo minus etc.Epexegese sein,
s. e. 21, 7. — inferior. is etc, wenn
diese Forderung genau za nehmen
wàre, so hatten alle 23 primi pili
za werden verlangt, wàhrend nar
zwei diese Charge in den 2 Legio-
nen hatten erlangen konnen$ and die
Worte enthielten eine ìndirecte
Weigerang Kriegsdienste za than,
e. 34, 15; doch ist dieses wahr-
scheinlicher, als die Annahme, dass
e. 32, 7 primi pili die Centarionen
der einzelnen Manipel der Triarier,
wie 8, 8, 7 die Hss. haben, nicht die
Centarionen jedes ersten pilas der
Triarier, d. h. die ersten je einer
ganzen Legion séien, vgl. 25, 19, 9;
Marq. 3, 2, 279; s. die analogen
Falle 2, 55, 4; 7, 41, 4. —miUt.
hab. adtrib. iiber die harte Zusam-
menstellong s. 38, 58, 8.
4-5. senatus e, 39, 17, 1. —
a. Ch. 171.
LIBER XXXXII. CAP. 33. 34.
323
iussisset, deinde quo veteres centuriones quam plurimum ad id
bellum scribi censuisset nec ulli», qui non maior annis quinqua-
ginta esset, vacationem militiae esse, deprecata^ est deinde, ne 5
novo bello, tam propinquo Italìae, adversus regem potentissi-
mum, aut tribunos militum dilectum habentis inpedirent, aut 6
prohiberent consulem, quem cujque ordinem adsignari e re
publica esset, eum adsignare. sì quid in ea re dubium esset, ad
senatum reicerent.
Postquam consul, quae voluerat, dixit, Sp. Ligustinus ex eo 34
numero, qui tribunos appella verant, a consule et ab trìbunis
petiit, ut sibi paucis ad populum agere liceret. permissu om-
nium ita locutus fertur. „ Sp. Ligustinus tribù Crustumina ex 2
Sabinis sum oriundus, Quirites. pater mihtiugerum agri reliquit
et parvom tugurium , in quo natus educatusque sum ; hodieque
ibi habito. cum primum in aetatem veni, pater mihi uxorem 3
primum, Adverb., da deinde, nicht
altenmi folgt. — Pers. iuss., e. 36,
1 ; 9, 43, 2. — iuss., vom Senate,
s.41, 27, 11, zu36, 39,9; derVolks-
beschluss wird nicht erwahnt. Die
Wiederbolung des Wortes ist nicht
auffallender als an vielen anderen
Stelien. — plurimum mtisste wie
3, 11, 5: multum: meistens bedeu-
ten, doch verm. GroD. wol richtig
plurimo* , vgl. e. 31, 4. — maior
ann., e. 34, 11; 22, 11, 9. — vacai. ,
e. 34, 12 ; 4, 26, 12. — ne nov., vielL
ne in novo.' — propinq., s, 31, 7, 7.
— trìb. mil., diese besorgen die
AusbebuDg un ter der Aufsicht des
Magistrate*, e. 32, 5; Poi. 6, 19. —
— consulem , weil es sich nur um
das Heer des Licinius handelt, § 1.
— or din., ob in den Manipeln der
Hastaten oder Principes oder Tria-
rier, vgl. e. 34, 14. — ad sen. die
Tribunen sollen niebt entscheiden
oder der Aushebong intercediren,
e. 32, 7.
34* 1-2. a cons., aus Acbtung
vor ihm, da er hier ebenso Partei
ist wie die Centurionen, die Tribù-
nen das Wort batten geben miissen,
s. 3, 71,3; 8, 33, 10. — ad p. agore,
zum Volke sprechen, anders cum
populo agore, 3, 20, 6, obgleicb auch
dieses sich bisweilen in jenem Sinne
findet, s. Cic. Verr. 1, 12, 36; Ma-
crob. Sat. 1, 16, 29. — Ligustin.,
nahere Bestimmung za dem in sum
liegenden Subjecte, 37, 54, 28 u. a.
— tribù Crust, da der als Zusatz
zom Namen gebrauchte IName der
Tribus, wenn auch sonst ohne tribù,
ira Abl. steht, so ist wol tribus,
nicht Crustumina in Crustuminae,
za andern, Cic. Fam. 13, 9, 2: P.
Rupilitts P. f. Menenia; Verr. 2,
43, 107: C. Claudius C.f. Palatina,
oft auflnschriften, vgl. Marq. 5, 11.
Da die trib. Crustumina viele an-
dere Bestandtheile als das crustu-
min. Gebiet batte, so konnte er, ob-
wol aus dem Sabinerlando stam-
niend, derselben angeboren. — iu-
gerum, er besass alio nicht das ge-
wohnliche heredium von 2 iugera
und gehorte za den Proletarie™,
Mommsen 1, 183; Lange 1, 190;
367; da dieses Grundsttick die Fa-
milie nicht ernahrt, so hat er einen
anderen Erwerb gesucht, fiir Sold
gedient.
3. in aet, vgl. Orelli Inscpt.
4365: dum in aetatem pervenirent;
Polyb. 6, 6, 2 : rìg r\Uxlav txófte-
vo$, hier: das heirathsfàhige Alter;
Rein Privatr. 400. — pater d., es
21*
324
LIBER XXXXn. CAP. 34.
a. u. 583.
fratris sui filiam dedit, quae secum nihil adtulit praeter liber-
tatem pudicitiamque et cum his fecunditatem, quanta vel in
4 diti domo satis esset sex filii nobis, duae filiae sunt, utraeque
iam nuptae. filii quattuor togas virilis habent, duo praetextati
5 sunt. miles suta factus P. Sulpicio G. Aurelio consulibus. in
eo exercitu, qui inMacedoniam est transportatus , biennium milés
gregarius fui adversus Pbilippum regem; tertio anno virtutis
causa mihi T. Quinctius Flamininus decumum ordinem hastàtum
6 adsignavit. devicto Philippo Macedonibusque cum in Italiani
portati ac dimissi essemus, continuo miies voluntarius cum M.
7 Porcio consule in Hispaniam sum profectus. neminem omnium
imperatorum, qui vivant, acriorem virtutis spectatorem ac iudicem
fuisse sciunt, qui et illum et alios duces longa militia experti
sunt. hic me imperator dignum iudicavit, cui primum hastàtum
war wenigstens die Einwilligung
desselben nothig, Rein 406. — li-
berty sie war keine Freigelassene,
39, 19, 5. — diti, s. zìi 23, 8, 6. —
utraeq. y s. 36, 16, 5; Caes. B. G. 1,
53, 4: utraeque perierunt, vgl. 41,
18, 16. — praetex., 22, 57, 9. —
Sulp. Aur., 31, 5, 1 im J. 554 a. u.
— mil< greg,, gemeiner Soldat im
Gegensatz zu deu Officiereo des
Heeres. — deeum. ord. h., er wird
centuno (ductor) decimi ordini* ha-
statorum, wofiir karz aach decimus
hastatus gesagt wurde, vgl. 25, 14,
7 : primus princeps centurio, Marq.
3, 2, 280; da jeder Manipel 2 Cen-
tuno nen hat, so sieht man an u. St.
ni eh t, ob er posterior, der un te rs te
der 60 Centurionen der Legion, oder
prior geworden ist, aber § 7 : prio-
ris centuriae; § 11: duxi, spricht
fùr das Erstere. — Porcio, Consul
559 a. u., 33, 43 ; Quinctius kommt
erst 560, s. 34, 52, aus Griechenland
zurìick und triumphirt io deraselben
Jahre wie Cato, s. 34, 46 ; die de-
ductio dea Ligustinus muss also
vor der Riickkebr des Quinctius ge-
sebeheo sein, wie es bisweilen ge-
schah, wenn eiaer m eh re re Jahre
nach einander gedient hatte. — qui
vivant, weii keine bestiramten Per-
sonen gemeint sind, 23, 13, 3: qui
meminerimus ; ib. 5, 13: quos-ne-
fas sit-, 6, 12, 6; Cic. Fam. 3, 9, 2:
plures habes - quos scias; Brut. 31,
118; ib. 265 a. a. oft, quod sciam
a. a. — spectator, anders 24, 34, 2.
— prim. hast pr. cent, der erste
unter den Centurionen der bastati.
Dass er von der § 5 bezeichneten
Stelle an alle Centurionenstellen un-
ter den hastati inne gehabt habe, ist
nicht wahrscbeinlich ; selbst in dem
stehenden Heere Casars kamen
ausserordentliebe Avancements vor,
s. B. G. 6, 40, 7; B. C. J, 46; 3, 53
u. a., viel mehr konnte ein Feldherr,
der ein Heer erst bildete, wie Cato
das seinige, einem centurio, virtutis
causa § 5, einen faoheren Bang an-
weisen. Eben so wenig ist anzuneh-
men, dass Lig. alle Stellen unter
den principes bekleidet habe, ebe
er primus princeps § 8; oder alle
unter den Triariern, ebe er primus
pilus, §11, wurde. Dagegen liegt
darin, dass die hastati , principes,
triarii in aufsteigender Reihe ge-
nannt werden, wenigstens eine An-
deutuog, dass die Centurionen in
diesen drei Truppenkorpern nach
einander aufriickten, niebt aus dem
einen in die gleiche Stelle in dem
andereu (von dem decimus hastatus
zura decimus princeps, dann decimus
a. Ch. 171.
UBER XXXXII; CAP. 34.
325
prioris centuriae adsignaret. tertio iterura voluntarius miles 8
factus sum in eum exercitum, qui adversus Aetolos et Antiochum
regem est missus. a M\ Acilio mihi primus princeps prioris
centuriae est adsignatus. expulso rege Antiocho , subactis 9
Aetolis reportati sumus in Italiani, et deinceps bis quae annua
merebant legiones stipendia feci, bis deinde in Hispania mili-
tavi, semel Q. Fulvio Fiacco, iterum Ti. Sempronio Graccho
praetore. a Fiacco inter ceteros, quos virtutis causa secum io
ex provincia ad triumphum deducebat, deductus sum; a Ti.
Graccho rogatus in provinciam ii. quater intra paucos annos il
primum pilum duxi, quater et tricies virtutis causa donatus ab
iraperatoribus sum, sex civicas coronas accepi. viginti duo
stipendia annua in exercitu emerita habeo et maior annis sum
quinquaginta. quodsi mihi nec stipendia omnia emerita essent 12
necdum aetas vacationem daret, tamen, cum quattuor jnilites
prò me uno vobis dare, P. Licini, possem, aecum erat me dimitti.
sed haec prò causa mea dieta accipiatis velim: ipse me, quoad 13
pìlus usw.) ubergiengen, s. Marq. 3,
2, 279. — tertio, s. e. 22, 7, gebort
zu mit. factus sum, iterum zu vo-
luntarius.
9-10. quae stipendia f., die
Constrct. scheint zu sein ea stipen-
dia feci, quae annua, wofdr man
jedoch erwnrtet in vis legionibus,
quae annua etc. ; noch ungewisser
ist der Sino, denn da der Dienst der
Legionen ini Felde regelmassig ein
eiojàbriger war, so sieht man nicht,
was far besondere Legionen bier
gemei nt sind. Da seit dem zweiten
panischen Rriege besonders in Spa-
nieu, s. 40, 36, 10, die Soldaten ge-
wohnlich langer bei den Fahnen
bebalten wurden, so konate man
aonehmen, dass an n. St. von Legio-
nen die Red e sei, bei dénen nur ein-
jabriger Felddienst statt gehabt
habe ; dass gerade die in Ttalien ste-
benden Legionen in dieser Weise
gedient haben, ist niebt zu bewei-
sen, vgl. e. 27, 5: maxume vete-
rana inLiguribus; e. 10, 12; 40, 1,
6; 39, 45, 3 u. a. — Fulvio, 40, 1 ;
36. Sempr., 40, 40. — deduci, s.,
40, 40, 14; ib. 43, 4; er ist also
nach dem Triumphe nacb Spanien
zuriickgekehrt, ii statt reati.
11-12. quater, nicht durch Die-
dri gere Steilnngen unterbroeben,
wenn auch nicht gerade unmittelbar
nach einander. — duxi, er war cen-
tuno prioris centuriae, also primus
pilus, denn der centuno prior. cent,
fuhrte und befehligte den ganzen
Manipel. — donat., 6, 20, 7. — vi"
ginti d., da er 554 zuerst im Felde
gedient hat, s. § 5, also woi schon
553 ausgehoben und eingeiibt wor-
den war, so hat er jetzt 30 J. ge-
dient, ist in diesen 7-8 J. frei ge-
wesen und hat 2 Feldzuge niefar gè
macht, als wahrscheinlich das maxi-
mum fiir den Dienst zu Fuss war,
Marq. 3,2, 286. — necdum - et
nondum; 43, 1, 5: coloniatn novam
et infirmavi necdum munitam. —
— prò me, an Stellvertretung ist
nicht zu denken, es soli nur gesagt
werden, dass, wenn er selbst auch
nicht mehr diene, durch ihn genug
fiir den Staat gethan, seine Stelle
mehr als genugend ausgefullt wer-
de. — vobis, dem angeredeten Gon-
sul und dem Senato.
13. sed haec, vgl. 7, 13, 8. —
quisq.y auch nur ein einziger, ob«
326
LIBER XXXXH. CAP. 34. 35.
a. a. 583.
quisquam, qui exercitus scribit, idoneum militem iudicabit, mim-
14 quam sum excusaturus. ordine quo me dignum iudicent tribuni
militum , ipsorum est potestatis ; ne quis me virtute in exercitu
- praestet, dabo operam, et semper ita fecisse me et imperatores
15 mei et qui una stipendia fecerunt testes sunt. vos quoque aecum
est, commtlitones , etsi appellatone vostrum usurpatis ius, cum
adulescentes nihil adversus magistratum senatusque auctoritatem
usquam feceritis, nunc quoque in potestate senatus ac consulum
esse et omnia bonesta loca ducere, quibus rem publicam defen-
85 suri sitis." Haec ubi dixit, conlaudatum multis verbis P. Licinius
2 consul ex contione in senatum duxit. ibi quoque ei ex auctori-
tate senatus gratiae actae tribunique militares in legione prima
primum pilum virtutis causa ei adsignarunt. ceteri centuriones
remissa appellatone ad dilectum oboedienter responderunt.
3 Quo maturius in provincias magistrato proficiscerentur,
Latinae kal. Iunìis fuere; eoque sollemni perfecto G. Lucretius
praetor omnibus, quae ad classem opus erant, praemissis Brun-
4 disium est profectus. praeter eos exercitus, quos consules con-
parabant, G. SulpicioGalbae praetori negotium datum, ut quattuor
legiones scrìberet urbanas iusto numero peditum equitumque,
isque quattuor tribunos militum ex senatu legeret qui praees-
gleich es eigentlich nicht sein solite.
— ordine quo ware die attractio
inversa, wie Verg. Aen. 1, 573: ut-
bem quam statuo vestra est u. a.,
vgl. e. 56, 4, da jedoch dtese in
Prosa sich kaum findet, so ist wol
quo ordine za lesen, oder, wie das
folg. est potestatis vermothen lasst,
ein Verbum ansgefallen, s. e. 33, 6.
— trib, ro., e. 33, 6. — appetì., bei
d. A., indem ihr aie einlegt. —
vostr, Bach Madvig, in d. Hs. ver-
d or ben. — senat. auct, weil der
Senat iìber die Heere verfògt, wie
auch jetzt ein Beschluss desselben
die Verhandlnng veranlasst hat. —
usquam (unquamt): in irgend einer
Lage, vgl. 22, 61, 13; 39, 31, 5. —
honesta, 23, 35, 8.
35* 1-2. in sen.y wie 27, 10, 5,
vgl. 5, 7, 11. — prim. pil , dass der
primus pilus immer zuerst sei er-
nannt worden, lasst sicb aus diesem
ausserordentlichen Falle wol nicht
scbliessen, Marq. 3, 2, 282. — re-
missa, sie machten dieselbe nicht
(weiter) geltend,obg!eich sie zu der-
selben berecbtigt waren, s. e. 53, 4;
40, 28, 10; 35, 45, 4. — ad dil. -
resp., Digest. 49, 16, 4, 10: qui ad
dilectum ohm nonrespondebant, wie
ad nomina non respondere, 7, 4, 2 ;
oder respondere 43, 14, 2.
3-7. kal. Iun., nach dem Julia-
nischen Kaiender etwa im Aprii, s.
37,4,4; 44,37, 8.— soli, 1, 31,
8; 27, 31, 9. — ad class,, s. e. 31,
9 u. 6; die Flotte ist eioe andere
ala e. 27, 8 ; die Sache e. 48, 5 wie-
derholt. — quatt., in gewò'hnliehen
Verhàìtnissen nur zwei, der Prator
hebt sie ans, weil die Consilia be-
schiiftigt sind, s. e. 18, 7; 37, 2, 10.
— iusto, wie e. 31, 2. — quattuor
etc, s. 40, 41, 8; ob diese allein die
Legionen commandiren, oder no eh
20 in gewohnlicher Weise erwahlt
werden, sieht man nicht; Crev.
a. Ch. 171.
LIBBR XXXXIL CAP. 35. 36.
327
sent; sociis Latini nomini* imperaret quindecim milia peditum, 5
mille et ducentos equites ; is exercitus uti paratus esset, quo se-
natus censuisset. P. Licinio consuli ad exercitum civilem so- 6
cialemque petenti addita auxilia , Ligurum duo milia, Cretenses
sagittarii — incertus numerus, quantum rogati auxilia Cretenses
misissent — , Numidae item equites elephantique. in eam rem 7
legati ad Hasinissam Carthaginiensesque missi L. Postumius
Albinus Q. Terentius Culleo C. Aburius. in Cretam item legatos
tres ire placuit, A. Postumium Albinum C. Decimium A. Licinium
Nervam.
Per idem tempus legati ab rege Perseo venerunt. eos in 86
oppidum intromitti non placuit, cum iam bellum regi eorum et
Macedonibus et senatus decresset et populus iussisset. in aedem 2
Bellonae in senatum introducti ita verba fecerunt: mirari Persea
regem, quid in Macedoniam exercitus transportati essent; si im- 3
petrari a senatu posset, ut ii revocentur, regem de iniuriis, si quas
sociis factas quererentur, arbitrata senatus satisfacturum esse.
Sp, Garyilius ad eam ipsam rem ex Graecia remissus ab Gn. Si- 4
cinio in senatu erat is Perrhaebiam expugnatam armis, Thes-
saliae aliquot urbes captas, cetera, quae aut ageret aut pararet
. rex, cum argueret, respondere ad ea legati iussi. postquàm 5
baesitabant, negantes sibi ultra quicquam mandatum esse, iussi
renuntiare regi consulem P. Licinium brevi cum exercitu futurum
in Macedonia esse: ad eum, si satisfacere in animo esset, mitteret 6
verm. XXIV tribuno*. — guindec,
40, 36, 6. — quo cens., e. 31, 6. —
addita, das Folg. zeigt, dass nur der
Beschlnss gemei nt ist. — Ligur.,
21, 22, 2. Cretens., 41, 25, 7; 37,
39, 10. — Numid., 32, 27, 2 ; 35, 1 1,
4. — Postum., ci. — Terent, 39,
32. Aburius, viell. der als Miinz-
meister erwahnte C. Aburius Gemi-
nus, Mommsen Gesch, d. rom.
Munzw. 521; Inscrptt. n. 305. Po-
stimi., 41, 27; Polyb. 27, 3. — De-
cim., 43, 15. Licia., 41, 6.
30, 1-7. Gesandtschaft des Ko-
nigs Perseus.
1-3. legati, Appian. erwahnt
zwei Gesandtscbaften, die' zweite
wird wie bei L. aus Italieo gewie-
sen p. 266. — oppidum, die Stadt,
wie schon die Erwahnung des Tem-
pels der Bellona ausserbalb dersel-
ben zeigt, s. e. 20, 3; so beisst aoch
Athen oppidum, Cornei. M ilt. 4, 3 ;
Them. 2, 8; Cic. Att. 3, 7, 1 ; zar
Sache 33, 24, 5 u. a. — regi, e. 33,
4. — in seti., s. 37, 41, 4; 21, 49,
3. — mirari, finde es auffallend,
zur Sache vgl. e. 37, 5. — exerc.,'
e. 27, 8. — satisf., s. e. 30, 11;
nach dem Auftreten des Konigs
e. 25 ware das nicht zu erwarten
gewesen; die spottende Abweisung
des Senates § 5: brevi zeigt, dass
dieser, nicht der Konig, den Krieg
will; Mommsen 1, 759.
4-8. CarviL, wie 30, 42, 5; ad
eam e te, um die notbigen Nachwei-
suDgen zu geben. — Graecia, Epi-
rus e. 27; 18. — Perrh., vgl. da-
gegen e. 53, 8; e. 5, , 7. Thess.,
nach 41, 23, 14 ist er nur durch das
Land gezogen. — ultra, ausser dem
328
LIBERXXXXII. GAP. 36. 37.
a. u. 583.
87
legato s; Romam quod praeterea rnitteret, non esse: neminem
eorura per Italiani ire liciturum. ita dimissis P. Licinio consuli
mandatum, intra undecimum diera iuberet eos Italia excedere, et
Sp. Carvilium rnitteret, qui, donec navemconscendissent, custo-
direi haec Romae acta nondum profectis in provinciam con-
sulibus.
Iam Cn. Sicinius, qui, priusquam magistrata abiret, Brun-
disium ad classem et ad exercitum praemissus erat, traiectis in
Epirum quinque milibus peditum, trecentis equitibus, ad Nym-
phaéuin in agro Àpolloniati castra habebat. inde tribunos cum
duobus milibus militum ad occupanda Dassaretiorum etUJyriorum
castella, ipsis accersentibus praesidia, ut tutiores a finitimorum
impetu Macedonum essent, misit.
Paucis post diebus Q. Marcius A. Atiiius et P. et Servius
Cornelii Lentuli et L. Decimius, legati in Graeciam missi, Corcy-
bereits Gesagten. — nemin. - licit.,
der acc. e. inf. ist eingetreten, weii
eine Person im Dativ nicht genannt
wird und hier nicht gedacht werden
kann , wie es auch sonst bisweilen
nicht wohl moglich ist, s. ad Her.
3, 2, 2 : ut eum - liceat - considera
fieri, vgl. Cic. Tusc. J, 38, 91;
Verg. Aen. 10, 47; um den Dativ
za gewionen wirdangenommen, dass
neminem io non - quemquam aufzu-
losen sei, was aber sonst nicht nach-
weisbar ist, oder nemini\ nemini
enim verm. ; die Form liciturum s.
32, 21, 35 ; vgl. 3, 50, 6 ; Cic. Att. 2,
1, 5. — dimissis, nicht dimiss os,
weìl das iimitti als ein besonderes
Moment bezeichnet werden soli, &.
e, 63, 12; vgl. 40, 33, 2; 1, 28, 10.
— undec, vgl. e. 48, 3, wo dieselbe
Sacbe, die hier nach rom. Quellen
erzahlt ist, nach Polyb. wiederholt
wird; sonst wiirde e, 43, 2 nicht
ailein von der Sicherheit der Ge-
sandten die Red e sein. Mit diesem
Befehle sind die Verhandlungen ab-
gebrochen, indirect der Krieg er-
klart, § 6: ad eum etc. ist Mosse
Form; vgl. Nissen 249; 254; 55. —
haec etc, bis geranme Zeit nach
dem Anfange des Consolatsjahres, s.
e. 35, 3. Im Folg., wo L. wieder
Polyb. folgt, geht er weiter zuriick,
holt Manches nach und gelangt erst
e. 48 wieder an den an u. St. be-
riihrten Zeitpunkt.
86, 8-38, 7. Ereignisse inEpi-
rus ; Gesandtschaft nach Griechen-
land. — Zonar. 9, 22 ; Polyb. 27, 7 ;
Appian. Mac. 11.
8-9. priusq. etc, noch im Jahr
582, e. 31, 3; 27, $. — Epir. 9 e. 18,
3, vgl. e 36, 2; 4. — quinq. m.,
Polyb. hat also die Zahl der Trnp-
pen weit geringer angegeben als die
Annalistenj vgl. d. Stelle aus Zon.
za e 27, 3 ; Scborn 340 ; Nissen a.
a. O. — Nymph., s. e. 49, 10; 53,
2; Strabo 7, 5, 8 p. 316: Nvfjnpatov
nérqa S* iati nvq àvaói0*ovGa t
vn aurfrtih xQtjvai qéovùi %Xia-
qov xaì aO<pàXTov etc — Dassar.,
31, 33; 40; vgl. 45, 26. — ut tut,
die Passe nach Thessalien werden
nicht besetzt, s. e 47, 10. — - ips.,
39, 2, 7.
37. 1-2. pauc. p. d. 9 s. 37, 38, 5,
also noch im J. 582, § 3 ; wenigstens
ein halbes Jahr vor dem e 34 Er-
zàhlten. — Marc, 40, 3 ff. ; Lange
2, 252; Afa. 41, 28, beide und Ser-
vius erwahnt anch Polyb. 1. 1. — JP.
Corn. wird - sonst nicht genannt ;
Serv. Corn., 43, 11; Decim.y s. e.
a. Ch. 171.
LIBER XXXXJI. CAP. 37.
329
ram peditum mille secum advexerunt; ibi inter se et regione»,
qua» obirent, et milites diviserurit. Deeimius raissus est ad 2
Gentium regem Illyriorum, xpiem si aliquem respectum amici- -
tiae cum * habere cerneret, temptare, ut etiara ad belli società-
tem perliceret iussus est Lentuli in Cephallaniam missi, ut in 3
Peloponnesura traicerent oramque maris in occidentem versi
ante hiemem circumirent. Marcio et Àtilio Epirus, Àetolia, Thes- 4
salia circumeundae adsignantur; inde Boeotiam atque Euboeam
aspicere iussi, tum in Peloponnesum traicere; ibi congressuros 5
sé cum Lentulis constituunt. priusquam digrederentur a Corcyra,
litterae a Perseo adlatae sunt, quibus quaerebat, quae causa Ro-
manis aut in Graeciam traiciendi copias aut urbes occupandi
esset. cui rescribi non placuit, nuntio ipsius, qui litteras at- 6
tulerat, dici praesidii causa ipsarum urbium Romanos facere.
Lentuli circumeuntes Peloponnesi oppida, ciim sine discrimine 7
omnes cìvitate» adhortarentur, ut quo animo, qua fide adiuvis-
sent Romanos Philippi prìmum, deinde Antiochi bello, eodem
adversus Persea iuvarent, fremitum in contionibus audiebant 8
45, ein anderer e. 35, 7 a. e. 19, 7;
zar Sache vgl. d. Stelle aus Appian.
za e. 19, 3. — Core, 32, 6; 7. —
mille etc, nach dem Folg. haben
sie die Trnppen auf ihreu Reiseo,
wo sie aber nicht erwiihnt werden,
mitgenoinmen.
2. Decim., das io d. Hs. davor
stehende P ist wol Irrthum, s. § 4
Marcius etc, wie Polyb. auch sonst
die Namen aofìihrt. — si aliq., e. 9,
5; 39, 28, 14. — cum hat d. Hs., es
ist daber weoigsteos wahrschein-
licher, dass etwas ausgefallen (pò-
pulo Romano ? secuml), als das»
cum in eum za Soderò und quem
mit Madvig als Glossem za betrach-
teo sei. — temptare, ut, d. hds.
temptaret ut ist wabrscheinlich
versebriebeo, vgl. jedoch za 32, 16,
9: wenn er sieht, dass sich Gent.
noch oicht ganz zu Perseos gewen-
det hat, sondern ooch io freuodli-
chem Verhàltnisse zuRora stebt, soli
er ibo io diesem niebt allein erbai-
ten, «ras sich nach dem Folg. leicht
denkeo lasst, soodero auch usw. ; es
wird retentare aut - perlicereiussus
von Madvig; retentaret aut - per-
liceret voo Hertz verni, uod iussus
eotfernt. Das bier Berichtete steht
in Einklaog mit e. 29, 11, wo L.
auch Poi. folgt, im Widerspruch
mit e. 26, 2.
3-6. Cepkall., s. 38, 9, 10; ib.
10, 2; 37, 50, 5 a. a. — ante h,, im
Herbste 582. — Aetol. Tàess., d.
Hs. hat aetolietthessalia, s. 40, 8,
14; 39, 25, 3. — congress. etc,
Cic Off. 1, 10, 32: si constitueris,
te - venturum esse. — literae, vor
der e. 36 erwahoteo Gesandtschaft.
— nuntio ohoe sed tantum; za dici
ist nar placuit za denken. — ipsius,
dessen selbst, der geschickt hat;
da jedoch der Nachdruck anf den
schon durch die chiastische Stellang
hervorgehobeoen Verben liegt, so
solite man eher ipsi erwarteo. —
facere, das Object a. logische Sub-
ject giebt der Zusammenbang.
7-9. sine discr., ob sie feindlich
oder freundlich gesioot waren. —
fremit. - audieb., in d.Hs. stebt/re-
mitum —fremebant, dieses dorch
jenes veranlasst; doch liegt audie-
330
LIBER XXXXH. CAP. 37. 38.
a. u. 583.
Achaeis indignantibus» eodem se loco esse, qui omnia a principila
Macedonici belli praestitissent Romanis et Macedonia Philippi
-bello bostes fuissent, quo Messenii atque Elei, qui prò Antiocho
9 hoste arma adversus populum Romanum tulissent ac, nuper
in Àchaicum contributi, concilium velut praemium belli se victo-
ribus Achaeis tradi quererentur.
38 Marcius et Atilius ad Gitanas Epiri oppidum decem milia a
mari cum escenderent, concilio Epirotarum babito cum magno
omnium adsensu auditi sunt et quadringentos iuventutis eorum
in Orestas, ut praesidio essent liberatis ab senatu Macedonibus,
bant naher als was verna, wird : sen-
Hebant, fremebant, fremitus -fie~
bant, oder das sonst sieh nicht fin-
deode fremitum est, oboe audie-
bant', dass der Unwille schon wah-
rend der Redeo sich Loft macbt,
soli die Heftigkeit desselben be-
zeiehnen. — a princip. kann ven
dem ersten maced. Kriege nicht
gelten, s. 27, 32; 29, 12, 14, vgl.
41, 27, 9; ini zweiten sinddie Acbaer
bald auf die Sei te der Romer getre-
ten, 32, 23. — Macedonis kann dea
Gegensatz zu Ant. hoste scbarfen,
wenn nicht Macedonibus (friiher
Macedonum) za. lesen ist. — quo
Mess. a. EL, gewobnlicb tritt nach
dem Accus. oder Nomioativ auch io
dem Relativsatze dieser oder jener
Casus ein, s. 39, 24, 11; 8, 14, 3;
doch bat sich L. auch das sonst in
diesem Falle nicht gewohnliche Par-
tici p. eriaubt, s. 34, 32, 16: Messe-
nen - eodem iure, quo et Lacedae-
monem-acceptam, and da essent
leicht ergaazt wird, war auch wohl
der Nominat. nach dem Accus. zu-
làssig. Elei, wie 29, 12, 14; Ehi
27, 32, 3; 7. BeideVòlkcr, dieEleer
den Aetolern stammverwaodt and
fast imraer Bundesgenossen dersel-
ben, s. Polyb. 4, 5; 6; 9 u. a., die
Messenier von Pbilippos verletzt, s.
31, 31, 4, sind im zweiten mace-
don. Kriege Bundesgenossen der
Romer gegen Pbilippus, vgl. 34, 32,
16; Poi. 18, 25: 'HXtloyq- Meoon-
vCovg - ovpfjiàxovQ tote 'Piofxatov
vnaQxovTttsi im Kriege mit An-
tiochus stehen sie denselben wie
die Aetoler feindlich gegenbber, s.
36, 5, 2, wahrend in diesem Kriege
die Unterstutzung der Romer durch
die Acbaer nicht bedeutend ist, s.
35, 50, 3 u. zu 37, 39, 9. Da L.
an u. St. Polyb. folgt, der dieae
Verhaltnisse genau kannte, so ist es
wenigstens sehr gewagt nach Mad-
vig L. gegen die Geschichte und d.
Hs. schreiben zu lassen: praest.
Romanis, quo Messenii atque Etti,
qui et Macedoni PhiUppo favissent
(nach Anderen: Macedonis Philippi
bello hostes fuissent Romanis) et
prò Antiocho postea arma adversus
p. R. etc, wahrend nach d. hs. Les-
art die Acbaer ihre Verdienste im
2. maced. Kriege der Feiodseligkeit
der Mess. u. £1. im antiocheaischen
richtig gegeniiberstellen. — hostes
- hoste sind absichtlich einander
gegeniiber gestellt. — in Ach., 36,
35, 7. — contrib., 38, 3, 9; Caes. B.
C. 1, 60, 1. — vel praem., 8. 41, 23,
U, vgl. 39, 26, 12.
38* 1. Gitanas, der Ori ist nicht
bekannt, weshalb Gron. AegiUpa
verm. und ad tilgt, da escendere in
der Bedeutung: aufsteigen nach,
sonst oboe Prapos. steht, a. 41, 22,
5; anders 44, 10, 11 u. a. — con-
dì., s. 32, 10, 2, vgl. 36^ 5, 1 ; nach
dem 36, 35 Bericbteten sind also die
Epiroten Rora treu geblieben; die
Parteiungen unter denselben und
die Intriguen des jiingeren Cbarops
in Rom, s. Poi. 27, 13, bat L. nicht
beriihrt. — ab sen., d. Hs. hat abse\
a. Ch. 171.
LIBER XXXXII. CAP. 38.
331
miserunt. inde in Aetoliam progressi ac paucos ibi morati dies, 2
dum in praetoris mortili locum alius sufficeretur, et Lycisco
praetore facto, quem Romanorum favere rebus satis conpertum
erat, transierunt in Thessaliam. eo legati Àcarnanum et Boeoto-
rum exules venerunt. Àcarnanes nuntiare iussi, quae Philipp! 3
primum, Antiochi deinde bello, decepti pollicitationibus regiis
ad versus poptilum Rómanum commisissent, ea corrigendi oc-
casionem illìs oblatam ; si male meriti clementiam populi Romani 4
experti essent, bene merendo liberalitatem experirentur. Boeotis 5
exprobratum societatem eos cum Perseo iunxisse. cum culpam
in Ismeniam principem alterius partis conferrent et quasdam ci-
vitates dissentientis in causanti deductas, appariturum id esse
Marcius respondit: singulis enim civitatibus de se ipsis consu-
lendi potestatem facturos. Thessalorum Larisae fuit concilium.
ibi et Thessalis benigna materia gratias agendi Romanis prò li- 6
bertatis munere fuit, et legatis, quod et Pbilippi prius et post
Antiochi befio enixe adiuti a gente Thessalorum essent. hac 7
mutua commemoratione meritorum accensi animi multitudinis
ad omnia decernenda, quae Romani vellent.
Secundum hoc concilium legati a Perseo rege venerunt, pri- 8
vati maxime hospitii fiducia, quod ei paternum cum Marcio erat.
wie L. 39, 23, 6; ib. 28, 2 die
Ore sten Macedonier nennt, konnte
er es auch an u. St, wol nach Po-
lyb., ohne zu frirchten, dass Jemand
ino missverstehen wiirde, so wenig
er dieses gefrirchtet hatte, wenn er
liberati* ab Macedonibus geschrie-
ben hatte. — dum etc, . naturlich
benutzen die Romer deo Um stand
um fiir ibre Zweckq zu wirken. —
Lyc. pr.f., s. 37, 45, 6; 27, 34, 3;
iiber diesen Aohanger der Romer s.
Poi. 27, 13, 14: ò Lapo lag ras ix
T<5v 7ifQÌ Avxtaxov, id. 32, 20»:
ylvxtaxov tov IììtcdXov TttQaxci-
àovg ovrag xaì d"r}Qi(6$ov$ - jLv-
xfoxo$ xdxioxog WV eie, vgl. L.
45, 28, 7. Die Verbindang des abl.
abs. mit dem particip. durch et s.
22, 19, 12; ib. 28, 1, vgl. 41, 19, 10.
— exules, e. 43, 8; Poi. 27, 2.
3-7. Acarn., 43, 17, 7. — nun-
tiare stande statt des bestimmteren
renuntiare*, s. e. 39, 2, was Drak.
hier leseli will, viell. nuntiare svù.
— Phil, 31, 14; 33, 16. Ant., 36,
11. — Boeotis, diese siod seit dem
33, 27 Erzablten Rora abgeneigt, s.
36, 6. — Ismen., s. e. 43; Poi. 27,
1 nennt noch Neon und Hippias;
iiber das Biindniss e. 12, 5. — alter.,
der macedoniseben. — deduci., s.
36, 7, 3, von einem aus conferrent
za nehmenden dicerent abhangig;
zar Sache s. e. 43, 7 ; 44, 4. — sin-
gulis, so dass kein Major itatsbe-
schluss gelten solite. — Thess. -
conc, zìi 34, 51, 6; Larisa war der
Hauptort, e. 47, 10; 36, 8, 2; Marq.
3, 1, 117. — Phil. - Ant etc, Bci-
des ist vorher nicht bestimmt be-
ri cbtet, nar dass sie nicht za An-
tiochos iibergiengen , 36, 8ff. ; die
e. 5 beriihrten Verh'àltnisse werden
nicht erwahnt. — multit, die in
dem concilium versammelte.
88, 7-43, 3. Verhandlung mit
Perseus.
8-10. privati, Tgl. 37, 36, 7. —
paternum, sebon 473 a. u. triura-
332
UBBR XXXXI1. CAP. 38. 39.
a. u. 583.
ab huius necessitudinis commemoratione orsi petierunt legati,
9 in conloquium veniendi regi potestatem faceret Marcius et se
ita a patre suo accepisse dixit, amicitiam hospitiumque cum Phi-
lippo fuisse: minime immemorem necessitudinis eius legationem
IO eam suscepisse; conloquium, si satis commode valeret, non fuisse
se dilaturum ; nunc, ubi primum posset, ad Peneum flumen, qua
transitus ab Homolio Dium esset, praemissis qui nuntiarent regi,
39 venturos. Et tum quidem ab Dio Perseus in interiora regni re-
cipit se levi aura spei obiecta, quod Marcius ipsius causa sus-
cepisse se legationem dixisset; post dies paucos ad constitutum
2 locum venerunt. magnus comitatus fuit regius cum amicorum
tum satellitum turba stipante, non minore agmine legati venerunt
* et ab Larisa multis prosequentibus et legatiotoibus civitatium, quae
convenerant Larisam et renuntiare domum certa, quae audissent,
3 volebant. inerat cura insita mortalibus videndi congredientis
/ nobilem regem et populi principis terrarum omnium legatos.
4 in conspectu steterunt dirimente amni. paulisper internuntiando
cunctatio fuit, utri transgrederentur. aliquid illi regiae maiestati,
phirt Q. Marcius mit dera Beinamen
Philippus, ob desseo Sohn L. Mar-
cius, der Vater des an u. St. er-
wàhnten Marcius, schon einen Gast-
vertrag mit Philipp geschlossen
habe (a patre) oder der Sohn erst
bei seiner friìheren Gesandtscbaft,
39 , 48 , so dass das hospitium nur
fìir Perseus paternum gewesen
ware, ist zweifelbaft, s. Mommsen
Gesch. d. rom. Miinzwes. 548. Ver-
anlasst wurde dasselbe vvol durch
den Beinamen Philippus. — ita, wie
es die Gesandten gesagt hàtten. —
commode vai., vgl. Hor. Sat. 1, 6,
110: commode vivere: wenn er sich
wohl nefande, wurde er - haben, so
aber (da er nicht wohl sei) wurde er,
sobald er konne, zur Verhandlung
kommen. — Homol., Berg u. Stadt
in Magnesia, nordlich vom Ossa. —
Dium,}. Malathria, vgl. 44, 6, 14;
ib. 7, 2. — posset, obgleìcb venturos
(Marcius u. Atilius) folgt, weil Mar-
cius allei n die Ursache der Verzò-
gerung ist.
39* 1-3. quidem - post ohne
tamen, s. e. 49, 2; 41, 18, 11 u. a.
— interiora ist nicht streng zu neh-
men, da er nacb wenigen Tagen
wieder an dem Platze ist. — recipe
viell. recepii. — levi a. sp., wir in
anderem Bilde: ein schwacher Strahl
der Hoffnung. — quod - dixis., An-
sicht des Kò'nigs. — verter., der
Konig ond die Gesandten. — agmine
ohne cum, wie oft von Heeren, 5, 34,
5. — ab Lar. m. , Privatleute von
L. — quae aud., sichere, namlich
solche, die sie selbst gehort hàtten.
— inerat ohne Partikel, die den
Satz ais Grund bezeichnet; daneben
solite man insita nicht erwarten,
vgl. 44, 30, 5; 38,10,5; 2,27, 1;
ib. 49, 12 u. a. ; zu 28, 24, 1, ib. 12,
8 ; auch 23, 35, 7 wird jetzt eroi st.
inerat geìesen ; da auch d. Hs. inerant
hat, so ist die Stelle viell. nicht
richtig. — terr. omn., praef. nur
terrarum; 34, 58, 8: principi orbis
terrarum populi, an u. St. verkiirzt
st. populorum in omnibus tetris ha-
bitantium.
4-8. in consp. geht auf § 1 ve-
nerunt zuriick: sie sahen sich (nur),
denn usw. ; postquam, das davor
eingeschoben war, fst wol nicht no-
thig. — interna dadurch dass - ent-
a. Ch. 171. LIBER XXXXH. CAP. 39. 40. 333
hi aliquid populi Romani nomini, cum praesertim Perseus pe-
tisset conloquium, existumabant deberi. ioco etiam Marcius eun- 5
ctantis movit. „minor" inquit „ad maiorem et" — quod Philippo
ipsi cognomen erat — „filius ad patrem transeat" facile per- 6
suasum id regi est. aliud deinde ambigebatur, cum quam multis
transiret. rex cum omni comitatu transire aecum censebat; le-
gati vel cum tribus venire iubebant vel, si tantum àgmen tradu-
ceret, obsides dare nihil fraudis fore in conloquio. Hippian et 7
Paniauchum, quos et legatos miserat, principes amicorum, ob-
sides dedit nec tam in pignus fìdei obsides desiderati erant,
quam ut appareret sociis nequaquam ex dignitate pari congredi
regem cum legatis. salutatio non tamquam hostium, sed hospi- 8.
talis ac benigna fuit, positisque sedibus. consederunt. x
Cum paulisper siientium fuisset, „expectari nos" inquit Mar- 40
cius „arbitror, ut respondeamus litteris tuis, quas Corcyram mi-
sisti, in quibus quaeris , quid ita legati cum militibus venerimus
et praesidia in singulas urbes dimittamus. ad hanc interrogalo- 2
nem tuam et non respondere vereor, ne superbum sit, et vera
respondere, ne nimis acerbum audienti tibi videatur. sed cum 3
aut verbis castigandus aut armis sit, qui foedus rumpit, sicut
bellum adversus te alii quam mihi mandatum malim, ita orationis
acerbitatem adversus hospitem, utcumque est, subibo, sicut me-
dici, cum salutis causa tristiora remedia adbibent. ex quo regnum 4
stand; das Wort findet sich viell. Standpunkte gleicher Wiirde aos,
nur hier; 33, 28, 11: internuncius, s. e. 30, 7; 35, 16, 6; Quinti!. 2,
— maiest., diese wollen die Romer 19, 2: si ex pari coeant. — hostium
jetzt oberali anerkanntwissen, § 7; wegen der Paronomasie, s. 36, 29,
38, 11, 2. — cum praes., 3, 52, 9; 6, schwerlioh nach Polyb., da Per-
ib. 72, 2; 32, 20, 6. — minor - seus nach diesem erst e. 48 far
maior, vom Alter, an sich aber zwei- einen Feind erklart wird.
deutig, besonders da molestati vor- 40* 1-3. expectari nos ist ebeu
hergeht. — Philippo, e. 38, 8. — so gesagt wie 23, 10, 3: postulare
ambig., e. 29, 5; 40, 15, 4. — vel eum, utsibidedatur; 33,40,6; Te-
— iub., sie wollen den Konig ihre rent. Eun. 1, 2, 81 : istamnunctimes f
Hoheit frihlen lasseo, anders 32, 39, ne illum - praeripiat tibi ti. a., vgl.
8. — dare ist wegen der Verbin- 39, 12, 1; nos v'irà so bervorgeho-
dung durch vel - vel der bs. Lesart ben, da man hatte erwarten konnen,
darei vorzuzieben, s. e. 31, 6; 41, dass Perseus, weil er-die Unterre-
15, 11 ; 40, 30, 4. — Hippian s. 31, dung verlaugt hatte, zuerst reden
40, 8, dagegen Hippiam e. 54, 7 ; 44, wiirde. — litteris, e. 37, 5. — quae-
23, 2. — princ. am. f § 2; 44, 23, ris, weil der Brief noch vorliegt. —
2; Beide nennt auch Polyb. 27, 8; ^ quid ita, e. 26, 5. — superb., § 10.
28, 9; 29, 2f. — in pign. f 39, 28, 6, * — alii q. m. ; also vor dem e. 32 Et-
nee: docb nicht, in Bezug auf nihil zahlten; spater fiihrt Marcius dea
fraudis. — ex dign. aeq.i von dem Krieg, 43, 15. — ut cumq. est;
334 LIBER XXXXH. CAP. 40. a. u. 583.
adeptus es, imam rem te, quae facienda fuerit, senatus fecisse
censet, quod legatos Romani ad renovandùm ,* * * iudicat po-
5 ti us quam, cum renovatum esset, violandum. Abrupolim, socium
atque amicum populi Romani, regno expulisti; Arthetauri inter-
• fectores, ut caede, ne quid ultra dicam, laetatum apparerete re-
cepisti, qui omnium Illyriorum fidissimum Romano nomini re-
6 gulum occiderant; per Thessaliam et Maliensem agrum cum
exercitu contra foedus Delphos isti; Byzantiis item contra foedus
misisti auxilia; cum Boeotis, sociis nostris, secretam tibi. ipsi
7 societatem, quam non licebat, iureiurando pepigisti; Thebanos
legatos, Euersam et Callicritum, venientis ad nos quaerere malo,
quis interfecerit, quam arguere. in Àetolia bellum intestinum et
caedes prìncipum, per quos nìsi per tuos factae videri possunt?
8 Dolopes a te ipso evastati sunt. Eumenes rex ab Roma cum in
regnum rediret, prope ut victuma Delphis in sacrato loco ante
9 aras mactatus, quem insimulet, pigetreferre; quaehospes Brun-
disinus occulta facinora indicet, certum habeo et scripta tibi omnia
10 ab Roma esse et legatos tuos renuntiasse. haec ne dicerentur a
me, uno modo vitare potuisti, non quaerendo, quam ob causami
exercitus in Macedoniam traicerentur, aut praesidia in sociorum
urbes mitteremus. quaerenti tibi superbius tacuissemus , quam
11 vera respondimus. equidem prò paterno nostro bospitio faveo
praef. 3: utcumque erit; 37, 54, geniigen lasseo, nicht eia Separat-
7: utcumque se res habet; 44, 40, biindniss scbliessen sollen. — quam
1 u. a. non /., weder 33, 30 no eh von Po-
4-9. renov.y e. 25, 10, darnach lyb. 18, 28 ist diese Beschrankang
ergàozt Sigonins: foedus miseri*, erwabnt, Nissen 147. — Euers.etc,
quodipsum tamen nonfuisse retto- e. 13, 6. — Aetoì., s. zu 41, 25, 1 ;
vandum. — Abrup* - Arth., e. 13, 42, 5, 5. — possunt, s. 41, 19, 6.
6. — ne f quid e te, uni dich nicht — Dolop. -evast., 22, 9, 5: Marsos
als Morder za nennen. — laetat, devastai a. a., zar Sache 8. 41, 22.
aus recepisti kann te gè nomine ri — ut vict, e. 29, 2. — aras, 41, 20,
werden. — Malìens. agr., dasselbe, 9. — hospes, des Perseas, e. 17. —
was 41, 22, 6: per Phthiotidem scripta, durch den Seoat oder von
Achaiam heisst, a. e. 67, 9 ; 33, 34, seinen Freunden ; die sogleicb er-
7, weil ein Theil der spàteren Ma- wàhnte Gesandtschaft findet sich
lis zum Gebiete der Phthiotischeo bei L. nicht; vie il. war es die von
Achaer gehort batte, Herod. 7, 198; Appian p. 263, 4 bezeichnete.
216; Bursian 1, 90. — contra /. be-
ziebt sich auf cum exercitu. — By- 10-11. non quaer., die Apposi-
zant. contra f., s. e. 13; nach dem tion wie 6, 20, 8; 22, 8, 5; 24, 38,
Artikel des Bundesvertrages 33, 30, 2 a. a. — quaerenti wie 23, 12, 9.
6, den aber Polyb. nicht bat. — tibi — faveo or. t., ich leihe deioer
ipsi, fiir dich besonders, steigert Rede geneigtes Gebor, wunsche
secretam; er bàtte sich an dem gè- dass do Bedeutendes sprichst, oder:
meinsebaftlichen Biindniss mit Rom wunsche ibr Erfolg, Cic. Lig. 3, 8 ;
~\
a. Ch. 171.
LIBERXXXXII. CAP. 40.41.
335
orationi tuae, et opta, ut aliquìd mihi materiaè praebeas agendae
tuae apud senatum causae. 44
Ad ea rex „bonam causarci, si apud iudices aequos ageretur, 41
apud eosdera et accusatores et iudices agam. eorum autem, quae 2
obiecta sunt mihi, partim ea sunt, quibus nescio ao gloriari de-
beam, partim ea, quae fateri non erubescam, partim quae verbo
obiecta verbo negare sit. quid enim, si legibus vestris hodie reus 3
sim, aut index Brundisinus aut Eumenes mihi obiciat, ut ac-
cusare potius vere quam convitiari videantur? scili cet nec Eume- 4
nes, cum tam multis gravis publice ac privatim sit, aiium quam
me inimicum habuit; neque ego potiorem quemquam ad mi-
nisteria facinorum quam Rammium , quem neque umquam ante
videram nec eram postea visurus, invenire potui. etThebanorum, 5
quos naufragio perisse constat, et Arthetauri caedis mihi red-
denda ratio est; in qua tamen nihil ultra obicitur quam inter-
fectores eius in regno exulasse meo. cuius condicionis iniquità- 6
tem ita non suoi recusaturus, si vos quoque accipitis, ut qui-
cumqueexules inltaliamautRomam se contulerunt,his facinorum,
propter quae damnati sunt, auctores vos fuisse fateamini. si 7
Sali. 16, 46. — ag. - causae, Stoff,
Grande um deioe Sache frihren,
dicb in Schatz nebraen zu konnen.
41* 1-4. ad ea etc. Appian
lasst dieselbe Rede die Gesandten
des Perseus im Senate balten, s. e.
14, 1 ; sie ist, wie die ganze Ver-
handlung Polyb. entlebnt, aber bei
diesem niebt erhalten. — boriarti -
si, 40, 6, 4: ich will die Sache, die,
wenn sie vor billigen Richtern ge-
fubrt wiirde, als eine gute erschiene,
anch vor eucb, die ihr - seid, fiih-
ren, obgleich zu erwarten ist, dass
sie da weniger gut erscheinen
werde. — eosdem , vgl. 39, 36, 8 ;
Cic. Dei. 2, 4. — eorum - partim,
s. za 23, 11, 11; Geli. 10, 13, 1:
partim hominum venerttnt plerum-
que dicitur quod significai pars ho-
minum venite ib. 7, 3, 16. — verbo,
Cic. S. Rose. 29, 82 : de quibus quo-
niam verbo arguii, verbo satis sit
negare; wie er es obne Begriiodung
vorgeworfen hat, so darf ich es
ohne Grande anzufuhren in Abrede
stellen. Ob nach d. St. bei Cic, wie
ein angenannterGelehrter beiDrak.,
dem Madvig zustimmt, zu lesen sei
satis sit negare, ist wenigstens
zweifelhaft, da die Ausdrucksweise
obne satis bei den Dichtern zu L.'s
Zeit, mit denen er in so Vielem
ubereinstimmt, gewohnlich ist, s.
zu Verg. G. 4, 447; Hor. Sat. 1, 2,
101; Ep. 1, 1,32; Tibull. 1,6,24;
4, 3, 3; Prop. 1, 20, 14 u. a., s.
Lucret. 2, 16; Cato r. r. praef. —
gravis, e. 14, 8; 5, 5. — minist, e.
15, 3. — facin., d, Hs. facinerum,
s. 23, 7, 3. — Rammium etc, aus-
fuhrlich widerlegt App. den Vor-
wqrf.
5-8. et vor Theb. verbindet und
correspondirt dem folg. et, s. 30, 3,
2; ib. 42, 9. — quos wie in qua
enthalt zugleich die Widerlegung,
e. 32, 2. — Arthet, App.: Uq&ì-
ravQov Tives àvelóvres iv Maxe-
óovCa óiéTQijHov. — cuius cond.,
diesen Vorscblag, mich wegen der
Erraordung des A. zu vertbeidigen,
will ich, obgleich er unbillig ist, an
nehmeo, jedocb unter der Bedia-
gung, dass aucb usw. ; zu accipitis
scheint wieder condicionem, s. 29,
336
LIBERXXXXII. CAP. 4L
a. 11. 583.
hoc et vos recusabitis et omnes aliae gentes, ego quoque inter
ceteros ero. et hercule, quid adtinet cuiquam exilium patere, si
8 nusquam exuli futurus locus est? ego tamen istos, ut primum
in Macedonia esse adraonitus a vobis conperi, requisitos abire
9 ex regno iussi et in perpetuum interdixi finibus riieis. et haec
quidem mihi tamquam causam dicenti reo obiecta sunt, Illa tam-
quam regi et quae de foedere, quod mihi est vobiscum, disco-
lo ptatiònem babeant. nam si est in foedere ita scriptum, ut ne si
bellum quidem quis inferat, tueri me regnumque meum liceat,
mibi fatendum est, quod me armis adversus Abrupolim, socium
11 populi Romani, defenderim, foedus violatum esse, sin autem
hoc et ex foedere licuit et iure gentium ita conparatum est, ut
arma armis propulsentur, quid tandem me facere decuit, curn
Àbrupolis finis mei régni usque ad Àmphipoiim pervastasset,
multa libera capita, magnani vim mancipiorum, multa milia pe-
12 corum abegisset? quiescerem et paterer, donec Pellam et in
regiam meam armatus pervenisset? at enim bello quidem iusto
sum persecutus, sed vinci non oportuit eum neque alia, quae
victis accidunt, pati; quorum casum cum ego subierim, qui sum
1, 9 zudenken, oderesist: eucbdazu
herbeilasst. — omn. aliae, er will
es als bei alien Voliterò ungewobn-
lich bezeicbnen; App. p. 264, 25:
xoivcp y€ 7iàvT(ov àvB-Q(ón(av
vófio), xa&cc xaì vfxslg roirg ire-
Qto&ev (pivyovrag vnodéxeo-d-e. —
ini. ceteros, die dieses zurìickwei-
sen; es schwebt dem Redoer, ob-
gleich et vos recusabitis vorhergeht,
vor, dass die Romer so handeln, als
ob sie dieses Verfahren nicht zu-
riickwiesen; Dobrée will ero tilgen.
— cuiquam, weil der Gedanke ist :
es wiirde JNiemand ini Exil leben
konnen. — ego L, ungeachtet der
allgeineinen Sitte, s. Appian.
9-12. caus. die. reo, als ob ich
wegen Vergehen gegen die Gesetze
angeklagt ware; im Folg. koinmea
die politischen zur Spracbe. —
tamq. regi vertritt einen Adjectiv-
begriff, an den ein zweiter durch et
and das Relativ. wie gewoholicb im
Conjuoctiv, s. e. 50, 7; zu 10, 23, 9,
angefìigt ist; discept. hab., liber ha-
bere s. 28, 28, 1, vgl. 39, 25, 5:
quae disceptatìonis erant; iiber das
Prasens 39, 29, 3. — nam nacb iUe
wie 23, 7, 3: Ma insuper - edide-
runt: nam praefectos etc, haufiger
bei Cicero, s. Hand Tnrs. 4, 4; 2,
379. — ut ne s. q., vgl. § 14; 4 r 4,
2 : ea, ne si utilia quidem sint u. a.,
der Artikel ist 33, 30 nicht angege-
ben, s. e. 40, 6; App. p. 264, 12:
jiPQovnoXw IgépaXXe rijg àq/^g.
imóqafjLÓvra ye Tòlg r}fj,6iénois
àfÀWÓfxivos xctì TavT* auròg vfiiv
iorjlcoaa IltQOevg, xaì rag ow&rì-
xag ctvTùj fiera tovto àvévtióaa-
o&€ f vgl. c. 13, 6; das zuletzt Er-
wàhnte ist sonst nicht bekanot. —
exfoed. tic, Antiochus, s. 38, 38,
16, war dieses gestattet, vgl. e
23, 4. — iure gent, Cic. Mil.
4, 10. — quiescerem, batte ich —
sollen, Cic. Sest. 24, 54. — et in
reg., steigernd; rég. vgl. e. 51,
1; 44, 46, 4. — at en., Einworf,
der die entgegengesetzte Ansici» t
als là eh e ri ich erscheinen lasst. —
a. Oh. 171.
LIBERXXXXII. CAP. 41.42.
337
armis lacessitus, quid potest queri sibi accidisse, qui eausa belli
fuit? non sum eodem modo defensurus, Romani, quodDolopas 13
armis coercuerim, quia, etsi non merito eorum, iure feci meo,
cuna mei regni, meae dicionis essent, vestro decreto patri ad-
tributi meo. nec, si causa reddenda sit, non vobis nec foederatis, 14
sed iis, qui ne in servos quidem saeva atque iniusta imperia prò-
bant, plus aequo et bono saevisse in eos videri possum, quippe
Euphranorem praefectum a me inpositum ita occiderunt, ut mors
poenarum eius levissima fuerit. At cum processissem inde ad 4&
yisendas Larisam et Antrona et Pteleon, quia in propinquo Del-
phis, •* sacrifìcandi causa, ut multo ante debita vota persolverem,
Delphos escendi, et bis criminis augendi causa cum exercitu me 2
isso adicitur; scilicet ut, quod nunc vos facere queror, urbes oc-
cuparem, arcibus imponerem praesidia. vocate in concilium 3
Graeciae civitates, per quas iter feci, queratur unusquilibet milìtis
mei iniuriam: non recusabo, quin simulato sacrificio aliud pe-
aUa, ausserdem, s. 4, 41, 8.
13-14. coercuer., nach der An-
si eh t der Gegner, zar Sache s, 41,
22. — etsi n. m., gesetzt si e batten
es nicht verdient. — vestro d., die-
ses ist 36, 33, 1 nicht bestimmt er-
w&hnt, aber woi das Verfahren des
Consuls vom Senato gebilligt wor-
den ; App. Aólotyi In targar èva ev
oZat, rijg ìóCag txQxrjg. — si causa
etc, wenn ich mein Verfahren ver-
theidigen rnusste, so kònntet ihr
dasselbe am wenigsten zu bart fin-
den. — aequo et £.,gewohnlich steht
in dieser Wendnng nar aequo, in
Rechtsverbaltnissen ist oft aequum
et bonum verbunden. — Euvhran.
etc, App. ìxrttvav ó* ot AoXones
rfyovfsievov avrtov aìxiodjuevoi. —
poenar., voo dem, was sie haben
leiden mussen, 21, 41, 11.
42. 1-3. At, alle diese Ent-
scbuldigungeu sind ohne Bedeutung
dem Erscheinen in D. gegeniiber. —
mde, aus der dureh Dolopes be-
zeichneten Gegend; Dolopia liegt
gerade westlich von Pbthiotis, 41,
22, wahrend Perseus nm nach Del-
phi zu kommen aus Dolopia siidiich
gehen masste, das folg.m propinquo
Tit. Liv. IX.
ist also nicht za argiren. — Larisa
etc, drei Stadte in Pbthiotis, An-
tron am Meere, gerade der Nord-
westseitevonEuboea, Oreos, gegen-
iiber, Larisa (Cremaste), e. 56, 7;
31, 46, westlich, Pteleon, e. 67, 9;
35, 43, 4, siidiich davon ; das Folg. ist
dem Sinne nach klar, die Worte un-
sicher, nach Delphis kann etwas
ausgefallen oder das Wort aus dem
Folg. genommen und das, was L. ge-
schrieben batte, so verdrangt sein;
da nach Kopitar d. Hs. quoòtprop,
hat, kann es quoniam propmquus
D. eram geheissen haben; And ere
verm. quia in pr. B. eram od. quia
in prop. eram, od. q. ù p. Delphi
erant; sonstwird Apollo beisolchen
Opfern erwahnt, s. 36, 11, 6; 45,
41, 3: Delphis Apollini - lustra sa-
crificavi', an u. St. ist das allgemeine
sacrificandi durch ut etc bestimmt
— cum ex., er will niebt laugnen,
dass er ein Heer bei sicb gehabt
bebé, sondern dass daraof zu viel
Gewicht gelegt werde. — vocate
wie 38, 47, 1 1 : das konnt ihr leicht
erfabren, ruft nur; ebenso ist vor
non recus. zu denken: wenn ihr die
geringste Verletzung findet. — mi-
Ut, collectiv.
22
338
LIBERXXXXII. CAP.42,
a. n. 583.
4 tìsse videar. Aetolis etByzantiis praesidia misimus et cumBoeotis
amicitiam fecimus. haec qualiacumque sunt, per legatos raeos
non solum indicata, sed etiam excusata sunt saepe -in- senatu
vestro, ubi aliquos ego disceptatores non tam aequos quam te,
5 Q. Marci, paternum amicura et hospitem, habebam. sed nondum
Romana accusator Eumenes venerat, qui calumniando omnia de-
torquendoque suspecta et invisa efficeret et persuadere vobis co-
naretur, non posse Graeciam in libertate esse et vestro munere
6 frui, quoad reguura Macedoniae incolume esset. circumagetur hic
orbis; eritmox, qui arguat nequiquam Antiochum ultra iuga
Tauri emotum, graviorem multo Asiae quam Antiochus fuerit
Eumenen esse, conquiescere socios vestros non posse, quoad
regia Pergami sit: eam arcem supra capita fìnitiraaruin civitatium
7 impositàm. ego haec, Q. Marci et A. Atili, quae aut a vobis obiecta
aut purgata a me sunt, talia esse scio, ut aures, ut animi audien-
tiura sint, nec tam referre, quid ego aut qua mente fecerim, quam
8 quo modo id vos factum accipiatis. conscius mihi sum nihil me
scientem deliquisse et, si quid fecerim inprudentia lapsus, corrìgi
4-5. Aetolis, dass er dahin Trap-
poli geschickt habe, war e. 40, 7
nicht bestimmt gesagt, wohl aber
nacb Byzanz ib. § 6; noch-mehr
draogt Appiajj zasammen: BvCav-
rCoig Sì xctl Aìtùìlolg xaì Boim-
Tofff oh xa&* vfidSv ctklà xa&*
èréQCov avvifiax^OéV , und dem
Folg. entsprechend : xctl ravra
nqiv vplv tifiéregoi nQéafiug £ r
jurjvuov, xtà ovx È/uéficpeo&e ^XQ l
rrjg Evpevovg àiapoXrjg. Bei L..
bilden die Worte ubi aliquos eie.
nur den Uebergang zum Folg.: ob-
gleich icb io diesem einige Beorthei-
ler, die nicht so billig waren, als da
- fa od, batten diese doch keineo Ein-
fluss, bevor Eum. kam ; discept. an-
ders e. 23, 6, s. 38, 32, 7. — effic,
39, 51, 6. — quam te, als ob Marcins
sich damals desKonigs angenommen
batte, vgl. § 6 : quam etc.
6. circumag. h. orò., 3, 10, 8: ut
idem in singulos annos orbis volte-
retur, Cic. Att. 2, 21, 2; weniger
edel ist unser: das Blatt wird sich
wenden. — arguat ein anderer, der
ebenso verfàhrt wie Eumenes, aber
dami die Wahrheit sagen wird. —
nequiq., vgl. e. 50, 6; 38, 47, 11;
ib. 48, 1 ; emotum, ib. 53, 13 a. a.
gravior, e. 41, 4; die drei Glieder:
nequiquam - gravior - conquiesc,
scheinen parallel and deshalb asyn-
detisch za stehen, wollte man das
zweite verbinden, so wiirde auch
et - non posse od. nec conquiesc.
erfordert werdeo ; das hs. Asiaeque
ist viell. aus quam entstandeo,
scbwerlicb Graeciae od. Tàraciae,
8. 39, 27, 2; 34, 58, 4 a. a. aasge-
fallen. — supra cap. - impos. seheiat
oach der Analogie von imponere
praesidium in aliquo loco, s. 8, 23,
6; 24, 37, 8; 31, 18, 8 gesagt, sonst
aber wenig verbunden zu sein, vgl.
21, 1, 5: insuper imposito.
7-9. talia - ut, eine seltene Ver-
binduag statt quae od. quaìia, die
aber eintreten konnte, weil esse off
mit ut, ita znsammensteht, vgl.
Qaint. 6, 1, 36: tale, quasi si; der
Gedanke ist derselbe, mit dem App.
die Rede beginnt: Tofr fihv nQotpd-
aetus ig ti 6 le fio v óto/uévoig ixavà
ndvxa $s Trjv nqóyaaiv iatlv. —
corr. et emend. zurechtrichten and
von Fehlern befreien, Doederlein
a. Ch. 171.
LIBERXXXXII. CAP. 42.43.
339
me et emendali castigatone hac posse, nihil certe insanabile 9
nec quod bello et armis persequendum esse censeatis commisi,
aut frustra clementiae gravitatisque vestraefama volgata per gentes
est, si talibus de causis, quae vix querella et expostulatione dignae
sunt, arma capitis et regibus sociis bella infertis."
Haec dicentem N et cura adsensu Marcius audivit et auctor 43
fuit mittendi Romani legatos, cum experienda omnia ad ultimum
nec praetermittendam spem ullam censuisset. reliqua consultalo 2
erat, quonam modo tutum iter legatis esse! ad id cum neces-
saria petitio indutiarum videretur, cuperetque Marcius neque
aliud conloquio petisset , gravate et in magnani gratiam petentis
concessit. nihil enim satis paratum ad bellum in praesentia habe- 3
bant Romani, non exercitum, non ducem, cum Perseus, ni spes
vana pacis occaecasset Consilia, omnia praeparata atque instructa
Synoo. 5, 319. — insan. nec quod,
e. 41, 9. — aut, sonst, 4, 25, 11. —
gravita* wiirdevolles Ansehen, vod
Richtern, s. zu 24, 45, 13. — ex-
post., 35, 17,2. Aebolich App.: sì
ó* aìduo&e ow&yxcts oi noXvv
àgiovvres avxdSv Xóyov %X HV ì J *
7ia&óvT&s vnb UiQOécùg aiutati" e
nóXefjiov; nach Polyb., der die von
Marcius angefrihrten Grtinde als
blosse Vorwande oder aussere Ver-
anlassungen betrachtet, die wahre
Ursache des Krieges in der sich
wieder bebenden MacbtMacedoaiens
suebt, 22, 22», vgl. L. 39, 23, 5f.
43. 1-3. haec, d. Hs. hat et; da
Marcius es ist, der dèn Konig tau-
schen will, so liegt es nahe ihm
aucb das Motiv: cum - censuisset
beizulegen, wie%§ 2 ad id etc. Mad-
vig schlagtvor: et die entem- audire
Marcius visus est et, cum dicendi
finem fecisset, auctor - legatos.
amici quoque regis secreto interro-
gati cum-censuissent, obgleichind.
Hs.keine Andeutung sichfiodet, dass
so viel ausgefallen sei, uud dicendi
nach dicentem und nach dicendi
wieder mittendi wenigstens nicht
oboe Notb dem Scbriftsteller aufge-
drungen werden darf, der aucb wol
ein consilium (amicorum), s. e. 50,
1 ; 62, 3, erwàhnt batte. — praeter-
mittendam ist wegen experienda
omnia dem hs. praetermittendum
yorzuziebeo, obgleich das Gerun-
dium mit einer Prapos. nicht ohne
Beispiel ist, s. Cic. Fam. 9, 16, 2;
Scaur. § 13; Cato m. 2, 65 Quint. 4,
5, 17; Sii. It. 15, 105 »u. a. — quo
modo etc., es ist an das Heer und
die Flotte des Sicinius gedacbt;
wàre das e. 36, 6 Erzahlte voraus-
gegangen , so hatten andere Beden-
ken erhoben und der Senat gebeten
werden miissen die Gesandten zu-
zulassen. — indut, weil die Romer,
wenu aucb ohne bestimmte Erkla-
rung, factiscb den Krieg begonnen
haben. — cuperetq., das zu erwar-
tende id ist wol nicht zugesetzt,
weil es eben vorhergegangen ist. —
gravate, s. 32, 32, 6, er machte wirk-
lich viele Umstande und Scbwierig-
keiten, wenn es aucb, wie das Folg.
u. § 1 cum adsensu, § 2 cuperet etc.
zeigt, zum Schein geschah. — in
magn.gr,, so dass er ihm dadurch —
erwies, s. 39, 26, 12. — enim gebt
auf cuperet - petisset; die Sache
selbst passt auf das J. 582, s. e. 30,
8; 32,5; 6; 35,2; 6. — ni spes -
Consilia enthalt die Bediogung nur
zu suo-posset, dem aber der Grand
bei - statt untergeordnet ist: ni -
Consilia, cum omnia - haberet, suo -
posset. — occaec* cons., sonst sagt
L.occaecare animum, weshalbDrak.
22*
340
LIBERXXXXII. CAP. 43.
a. a. 583.
hoberet $t suo ipaxime tempore atque. alieno hostibus incipere
belhim posse!
4 Ab hoc conloqulo fide indutiarum interposita legati Romani
5 in Boeotiam conparati sani ibi ìam motus coeperat esse disce-
dentibus a societate communis concilii Boeotorum quibusdam
populis, ex quo renuntiatum erat respondisse legatos, apparitu-
rum, quibus populis proprie societatem cum rege iongi displi-
6 cuisset. primi a Chaeronia legati, deinde a Thebis in ipso itinere
occurrerunt, adfirmantes non interfuisse se quo societas ea de-
creta esset concilio; quis legati nullo in praesentia responso dato
7 Cbalcidem se sequi iusserunt. Thebis magna contentio orta erat
ex alio certamine. comitiis praetoriis Boeotorum vieta pars
iniuriam persequens coacta multidudine decretum Tbebis fecit,
8 ne Boeotarchae urbibus reciperentur. exules Thespias universi
concesserunt; inde — recepti enim sine cunctatione erant —
Thebas iam mutatis animis revocati decretum faciunt, ut duo-
decim, qui privati coetum et concilium habuissent, exilio multa-
9 rentur. novus deinde praetor — Ismenias is erat, vir nobilis ac
potens — capitalis poenae absentis eos decreto damnat. Chal-
cidem fugerant; inde ad Romanos Larisam profecti causam cum
Consilia tilgen will. — suo, 38, 45,
11; alieno Varr. r. r. 3, 5: alieno
tempore venditori* ; Curt. 7, 30, 10:
meliore tempore hostium quammeo,
Grò», will deshalb hostium leseti;
s. 35, 49, 13. — posset, damals, als
die Verbandlung stattfand.
43,4-44. Verhandlungen mit den
Bootern and Achaern. Poi. 27, lff.
4-6. fide inde int., das Wort
darauf gegeben, der Waffenstiiistand
garantirt war; Caes. B. G. 5, 36, 2:
/idem interponere - conparati ist
niebt richtig, es wird conversi, pro-
fedi u. A. verm. — comm. cono. 33,
2, 6 ; Polyb. wollte dadurch (iam, ehe
noch Marcius ankam, in ipso itinere)
auf das Ungerechte dieses Verfah-
rens hinweisen. — proprie, 25, 28,
4 : neve alteri proprie sibi patisce-
rentur quicquam. — quis von re-
sponso d. abhangig, es konnte auch
quos heissen, was Gron. vorziebt.
7. a/zo,einemanderenGegenstand,
der Bootarchenwahl. — comit.praet,
oach pfim. Ausdruck. — vieta p., die
welche ihren Gandidaten, einen An-
bànger der Ròìner, nicht hatten
darchbringen kb'nnen,finden in ibrer
Niederlage ein Unrecbt,das sie glau-
ben ràcben za miissen. — coacta m.,
§ 8 : concilium, — urb. recip. kann,
da exules folgt, nicht bedeuten, dass
die Bootarchen als solcfae nicht auf-
genommen werden , nicht Versamm-
langen balten, sondern, dass sie ver-
bannt sein sollen ; wie die Minoritat
(vieta pars) dieses habe durebsetzen
konnen, ist nieht angedeatet. Ueber
die BSotarchen s. 33, 27, 8 ; Schoe-
mann Griech. Alt. 2, 73. — mutat.
an., derer, welche in der Versamm-
lung § 7 gestimmt hatten. — duo dee,
die Haupter der § 6 bezeichneten
Partei. — privati, da es nnr den Boo-
tarchen zukara. — coet. et conc, 2,
28, 1 ; 3. — «or. praet., der § 7 ge-
wahlte. — decreto, auf seinen Au-
trag wird es beschlossen, § 8 decre-
tum faciunt; 32, 22, 4; scfaon ver-
bannt, werden sie noch zam Tode
verartheilt, Gic. Lig. 4, 1 1 . — Lari*.,
a. Ch. 171.
LIBER XXXXII. CAP. 43. 44.
341
Perseo societatis in Ismeniam contulerant: ex contentione ortum
certamen. utriusque tamen partis legati ad Romanos venerunt, 10
et exules accusatoresque Ismeniae et Ismenias ipse.
Chalcidem ut ventum est, aliarum civitatium principes, id 44
quod raaxurae gratum erat Romanis, suo quique proprio decreto
regiam societatem aspernati Romanis se adiungebant, Ismenias
gentem Boeotorum in fidem Romanorum permitti aecum cense-
bat inde certamine orto, flisi in tribunal legatorum perfugisset, 2
haud multum afuit, quin ab exulibus fautoribusque eorum inter- »
ficeretur. Thebae quoque ipsae, quod Boeotiae caput est, in 3
magno motu erant, aliis ad regem trahentibus civitatem, aliis ad
Romanos. et turba Coronaeorum Haliartiorumque eo convenerat 4
ad defendendum decretum regiae societatis. sed constantia prin-
cipimi docentium cladibus Philippi Àntiocbique, quanta esset
vis et fortuna imperii Romani, vieta tandem multitudo et ut
tolleretur regia societas decrevit et eos, qui auctores paciscendae
nacbdem das vor der schon e. 38, 2
nericateteli Ankunft der Verbannten
Gescbehene nacbgehoit ist, schreitet
die Krzahlang weiter fort. — caus.
— societ, s. 40, 16, 3; 24, 6, 1:
rinculimi cum Romanis societatis',
2, 5, 2: spem in perpetuum cum us
pacis etc. — ex cont.ort. e, Angabe
der Verbannten, vie e. 38, 5; der
Satz ist voq einem aus contulerant
za entnehmenden dixerant abhàn-
gig, vgl. e. 38, 5; 60, 8; 1, 19, 2:
quippe eff erari e te. — coni, - ceri.
die | 7 gebrauchten Worte in um-
gekehrter Ordnung; doeh bezieht
sich an u. St. contentio, da es mit
demVorbergeb. inVerbindungsteht,
auf dea Streit iiber das Biindaiss,
der zu einem Parteikampfe wurde, in
Folge dessen sie verbannt werden,
vgl. e. 42, 2; 39, 39, 1 ; 2 mit ib.40,
1; 10, 23, 3; vgl. 1,7,2. — accusai.
sebeint erklSrend zu exules hinzu-
gefdgt za seia. Ob Ismenias nocb
in La risa oder auf der Reiae, § 6, zu
den Gesandten gekommeo sei, geht
aus der Erziihtung, die wol bedeu-
tend abgekurzt ist, nicht bervor.
Naca Poi. e. 27, 1, ist Ismenias Ab-
gesandter des Neon, e. 38, 5, und in
Chalet*.
44,1-4. otar.,41,20,10: reliquo-
rum. - quique, 40,5,6; das hs. quo-
que ware Bestimmung za suo, s. 25,
17, 5; lex municip. Inscptt. p. 121.
1. 91 : quae stipendia - sui quoius"
que aunifecerit; Varrò r. r. 1, 22:
omnia certe suo quoque loco -P os *~
ta; doeh ist es an u. St. wol in Folge
der fibrigen Ablativo versebrieben.
proprio, 27, 38, 7 : suo proprio beilo ;
4, 8, 4; Poi. sagt nur kyxsioéZovTks
rrjv éavTùiv najQióa, aber statt
separatati- amicìtiam §5 heisst es:
dtdòvrag iwroùg eìg tr^v niaxtv
xotj ìSCav ixuOTOvg; proprie zu
schreiben ist wol niebt nothwendig,
e. 43, 5 sebliesst sich dieses an iungì
an. — infid-, 39 > 54 > 7 5 das Volk
als ein Ganzes (gentem) soli sich in
den Schatz derRoinep begeben, Poi. :
ó ók'Ia^irjvCag xatà xotvòv néaag
rag iv Boiawlu nóXeig Siiovg tìg
%r\v %w> ngoaftevràv nlotw. k\v
de tonto ivfxvTiojTarov tolg ntgl
tòv Magxiov, tò ók xarec nóXiv
duliìv tovg BoiùìTovg oìxetÓTa-
tov. — in trio., ino rà ót&vga. —
trahenL, 39, 34, 4. — ad def. etc.,
liévHV tyftatav dùv iv rp ngòs tòv
negata ovpfiaxiq. — constprmc^
wahrscheinlicb von L. geSndert;
342
LIBER XXXX1I. CAP. 44. 45.
a. a. 583.
amicitiae fuerant, ad satisfaciendam legatis Cbalcidem misit fìdei-
5 que legatorpm commendari civitatem iussit. Thebanos Marcius
et Atilius laéti audierunt auctoresque et his et separatim singulis
6 fuerunt ad renovandam amicitiam mittendi Romam legatos. ante
omnia exules restituì iusserunt et auctores regiae societatis de-
creto suo damnarunt. ita, quod maxume volebant, discusso
Boeotico concilio Peioponnesum proficiscuntur Ser. Cornelio
7 Chalcidem accersito. Argis praebitum est iis concilium; ubi
res * * nihil aliud a gente Achaeorum petierunt, quam ut mille
8 railites darent. id praesidium ad Chalcidem tuendam, dum Ro-
manus exercitus in Graeciam traiceretur, missum est. Marcius et
Atilius peractis, quae agenda in Graecia erant, principio hiemis
Romam redierunt.
45 Inde legatio sub idem tempus in Asiam ac circum insulas
Poi. *Olv[jLntxov XOV KOQÙ)VÌù)g
ngtótov fi€Ta&tfiévovxal<paaxov-
xog deZv àvtéxea&ai 'Ptopatcov,
ìyivtxo oloOxsQyg - fiexanxatffig
tov nX^&ovg; das Folg. hatL. ver-
kurzt. — fidei L e., ngeofievràg
xaxéorrjaav xovg èyxtiQtovVTctg
tr\v nòXiv 'P&fiaCoig xaì xttxdtfov-
xag xovg ncto* avxaiv (pvyadag, die
e". 43, 9 bezeichneteo.
5-6. separatim sing. } darauf hegt
der Nachdruck, das dorch renovand.
amiciY. a ogedeutetegenauer von Poi.,
s. oben, bezeicbneteVerhaltniss soli
zwischen den einzelnen Stadten,
nicht dera gameti Bande, and Rom
erneaert werden; doch ist bei L. se-
par, sing., was man bei renovar e ami-
di, erwartet, zu auctores fuerunt
gezogen; Poi. naQrjyyeiXav ngt-
afievéiv naot, - Sióóvxag - xax*
ìolav àxdaxovg. — discusso, dass
die gaozliche Anflb'sung SiaXvaai
TtSv Boiù)T<5v xò 2&vog, des bò'ot.
Buodes, der so lange bestanden hat,
s. Schoemano 2, 72, gemeint sei,
zeigt der Zusammenhang n. e. 47,
3, vgl. 2, 28, 4. Die Rò'mer befolgen
bier dieselbe Politik, wie bei der
Auflosnog des latiniscben Bundes.
— exules etc., P. (pvyaifag cwf-
fiovXevaav ànayayslv elg xr\v oì-
xiav. — auct. - damnar. entspricht
Poi. XvfATjvao&ai xrjv xdSv noXXcSv
évvotav nqbg xrjv Maxéòóvwv of-
xtav, nach ibm fliichtet Neon nach
Macedonien, Isroenias and Diketas
werden in das Gefàogoiss geworfen.
Pelop., 36, 42, 4; an u. St. kann
auch in ansgefalieo sein. — accers.,
xaxaXinóvxeg ini xrjg XaXxlSog.
7-8. Argis wie 31, 25, 2 ; 38, 30,
4; die e. 37, 8 érwahnten Versamm-
luDgen finden nur in einzelnen Stad-
ten statt. — res etc., die ausgefalle-
nen Worte lassen siefa aus Poi.:
naoexdXcaccv 'SiQxava xbv axQatr^
yòv x i M° v S Èx7r£fiiftai cfr^ar/ai-
xovg eìg XaXxCòtt niebt entnehmen.
Ueber die Wicbtigkeit von Cbalcis
s.33,31,4; 11; 34,49,5; ib. 51,
1. — dum troie. , das geringe Heer
desSicinias darf seine Stellang nicht
verlassen, von den 1000 M. e. 37, 1
ist niebt die Rede. — princ. A., xaxà
%tt /udiva, des J. 582.
45* Gesandtschaft nach Asien,
Rhodosund aoderenlnselo. Poi. 27,3.
1-2. lnde y von Rom. — Asiam,
wahrscheinlich ist die schon e. 19,
7 nacb denrb'm. Annalisten erwahnte
Gesandtschaft hier nach Polyb. wie-
derbolt, wenigstens nennt er 1. 1.
Tiberius u. Postumius, ohne lunius
jedoch, s. L. e. 9ff., uber Claudius
a. Ch. 171.
LIBER XXXXII. CAP. 45.
343
missa. tres erant legati, Ti. Claudius Sp. Postumius M. Iunius. 2
ii circnmeuntes hortabantur socios ad suscipiendum adversus
Persea prò Romanis bellum , et quo quaeque opulentior civitas
erat, eo accuratius agebant, quia minores secuturae maiorum
auctoritatem erant. Rhodi maxumi ad omnia momenti habeban- 3
tur, quia non fa vere tantum, sed adiuvare viribus suis bellum
poterant, quadraginta navibus auctore Hegesilocho praeparatis,
qui cum in summo magistratu esset — prytanin ipsi vocant — 4
multis orationibus pervicerat Rhodios, ut omissa, quam saepe
vanam experti essent, regum fovendorum spe Romanam societa-
tem, unam tum in terris vel viribus vel fide stabilem, retinerent:
bellum imminere cum Perseo; desideraturos Romanos eundem 5
navalem apparatum, quem nuper Antiochi, quem Philippi ante
bello vidissent. trepidatiiros tum repente paranda classe, cum 6
mittenda esset, nisi reficere naves, nisi instruere nayalibus sociis
coepissent. id eo magis enixe faciundum esse, ut crimina delata
ab Eumene fide rerum refellerent. his incitati quadraginta na- 7
vium classem instructam ornatamque legatis Romanis advenien-
tibus, ut non expectatam adhortationem esse appareret, osten-
derunt. et baec legatio magnum ad conciliandos animos civita- 8
tium Asiae momentum fuit. Decimius unus sine ullo effectu,
captarum etiam pecuniarum ab regibus Illyriorum suspicione in-
famis, Romam rediit.
s. e. 19; Postum. Con sul 580, s. zu
41, 21, 1; Nìsscq 15; 246. — cir-
cumeuntes - accurat. , 35, 31, 1 ; 4.
3-4. /avere, absolut wie 1,25,
9; Poi. xccCnéQ ov ngoadsofAivaìV
rtav *Poò*£tov xatà xovg ròte %qo-
vovg, naml.dass die Ròìner sich sehr
bemtihten sie auf ifarer Seite zu er-
bai tee. — quadrag., ebenso Poi. aber
in anderer Ordnang. — prytanin,
P. nQvravevw, 15, 23 nqvravig,
aber 29, 4 nguraveig and 27, 6
nQOTttvevovros tj\v dsvréQav €X-
fitjvov zeigen, dass zwei waren and
je 6 Mona te die Geschafte leiteteo ;
die Anfribrung ist wie 41, 20, 7 ; 37,
22, 5 ; 32, 5, 10 a, a.— oration., 32,
28,8: his orationibus pervicerunt,
die Zusetznng Rhodios ao a. St. ist
nngewòhnlicb,perrwcere wird sonst
absolat gebraucht, deshalb verm.
Drak. Rhodii, Madvig perdurerai. —
vanam wol aus Poi. entlehnt, da daa
Excerpt sebr verkurzt ist, Nissen
15; 252; L. bat frùber dieses niebt
erwahnt, im Folg. viell. Roman. -
stabilem zugesetzt.
5-8. eundem nav. app., 31, 47;
32, 16; 36,43; 45; 37, 9; 22; 30;
37, 22. — trepidava ìàv rig-yévrj-
rai XQ^ a i H-ìl T ° T€ aaQaifxsvdtanr-
rai itQÒg tò nitQuxaJiovfjLèvov. —
paranda ci. ohne in, 41, 27, 13. —
id, wenn dieses feblte, wtirde ut etc.
leiebt als Object von /acero gen orn-
ine n , aoch hat d. Hs. eoagvrenixae;
im Vorberg. erwartet man tum oder
ante bei nisi. - ostend., vgl. 29, 22,
lff. — moment, fuit, vgl. 28, 17,
10: magnum in omnia momentum
Syphax erat, 21 , 4, 2; 40, 21, 2;
Madvig verm. fedi od. habuit, s.
§ 3; e. 46, 5. — Decim., e. 37,
2. — regib. , Gentius nnd andere
,344
LIBER XXXXII. CAP. 46.
a. iì. 583.
46 Peraeus cuna ab conloquio Romanorum in Macedoniam rece-
pisset sese, tegatosRomam de inchoatis cura Marcio condicionibus
pacis raisit, etByzantium et * *Rhodnm* * et legatis ferendas
2 dedit. in litteris eadem sententiaadomùiserat,coniocutumseciiBi
Romanorum legatis; quae audisset quaeque dixisset ita disposila,
3 ut superior fuisse in diseeptatione videri posset. apud Rhodios
legati addiderunt confidare pacem futuram, auctoribus enim Mar*
ciò atque Atilio missos Romam legatos: si per gerent Romani con*
tra foedus movere belium, tum omni gratia, omni ope enitendum
4 fore Rhodiis, ut reconcilient pacem; si nihil deprecando proficiant,
id agendum, ne omnium rerum ius acpotestas ad unum popu-
lum perveniat. cum ceterorum id interesse, tum praecipue Rho-
diorum , quo plus inter alias civitates dignitate atque ópibus ex-
' ceilant; quae serva atque obnoxia fore, si nullus alio sitquam
6 ad Romanos respectus. magis et litterae et verba legatorum be-
nigne suivt audita quam momentum ad mutando» animos ha-
buerunt; potentior esse partis melioris auctoritas coeperat re-
ti sponsum ex decreto est optare pacem Rhodios; si belium esset,
ne quid ab Rhodiis speraret aut peteret rei , quod veterem ami-
illyrisebe Fiirsten, s. 40,~42, 1.
46. Gesandtschaften des Konigs
Perseus. Poi. 27, 4 f.
1. inchoat. - cond.y Praliminar-
verhandlungen. — pacis um ihn zu
erbalteo, s. § 3: movere belium,
gewohniich am ihn za schliessen;
doch denkt L. don Krieg schoo be-
gonnen, e. 43, 2: indutiarum. Im
Folg. lasst sich aus Poi. tiqòq fikv
xovg aXXovg oV avxwv xéov yqap-
fxaxoqÓQojv insfjins xàg IniGxo-
Xag t sig ak xrjv'PóSvv xaì nqtaptv-
xàg GvvanéGxeiXsv etc. nur zara
Theii erkenneo, was L. geschrieben
habe, da das Fragment verkiirzt
scheint, wenigsteus bat L. selbst
schwerlich Byzantium zogesetzt,
sonderò fand mebrere Stadte bei P.
genannt; im Folg. violi. Rhodum et
Utteras scripsit et legatis. — ead.
sent. ad eie. ware niebt ohne Hàrte,
viell. ist scripto od. scriptu/n aus-
gefallen. — quae audiss. etc. ist
so angefugt, als ob die orat. obi.
Doch fortgesetzt werden , etwa fol-
gen solle ea fuisse od. a., geht aber
darch disposila in eiae andere Form
aber, P.: navi a xà Statata xari-
xaxxev eìg xrpf inusioì^v xaì toiig
v(p* éxaxéowv $ì]&évxag Xóyovg
apa /uh vTzoXa/uftàvcov vneQÒé-
£iog (pavqasa&ai xolg Sixftloig.
3-4. confiderà n. se oder eum\
Poi. 7ictQ€xàXovv xovg 'PoSfavg
xaxà jbièv xò itaoòv r\Gv%lav €%€iv
etc. — omni gratia (Eiafiuss) - pa-
cem , P. nar nuQUG&at SiaXveiv*
— ius oc p., 34, 57, 7 ; zam Gedan-
ken s. e. 30, 6. — quo pi. etc, P.
oG(p yaQ nXùov oqiyovxai rijg
ìarjyoQlag xaì naQQriGÌag xaì Sia-
rcXovGi nQoGxaxovvx&g — xrjg x<5v
aXXwv c EXXr\va)V àXev&eQtag. —
serva a, obn. auf die dignità* u. opes
statt auf die Rbodier bezogen ; Poi.
hat dea Gedaaken aiebt. — ■ respect.,
9, 23, 12; 21, 44, 8.
5-6. part. mei., vixmvxog avxoìg
flelxfovog - rj&ovv Sk xby HtQ-
aéa Sia xijs ànoxQtGiatg (eat de-
creto ) eìg f4,t}Skv avxovg nagaxa-
Xùv xoiovxoy l£ ov (pccvTjGoyxcct,
ngòg xr\v 'Patfiaìatv àvxmqaxxoV'
Js
a. Ch. 171.
LIBER XXXXII. CAP. 46. 47.
34*
citiam, raultis magnisque mentis pace belloque partam, diiungeret
sibi ab Romanis. ab Rhodo redeuntes Boeotiae quoque civitates, 7
et Thebas et Coroneam et Haliartum, adierunt, quibus expressum
invitis existimabatur, ut relieta regia societate Romanis adiun-
gerentur. Tbebani nihil moti sunt, quamquam nonnibil et dam- 8
natis prjncipibus et restitutis exulibus succensebant Romanis.
Coronaei et Haliartii favore quodam insito in reges legatos in 9
Macedoniam miserunt praesidium petentes, quo se adversus in-
potentem superbiam Thebanorum tueri possint. cui legationi 10
responsum ab rege est, praesidium se propter indutias cum Ro-
manis factas mittere non posse: tamen ita suadere, ab Theba-
norum iniuriis, qua possent, ut se vindicarent, ne Romanis prae-
berent causam in se saeviendi.
Marcius et Àtilius Romam cum venissent, legationem in 47
Capitolio ita renuntiarunt , ut nulla re magis gloriarentur quam
decepto per indutias et spem pacis rege. adeo enim apparatibus 2
belli fuisse instructum, ipsis nulla parata re, ut omnia opportuna
loca praeoccupari ante ab eo potuerint, quam exercitus in Grae-
ciam traiceretur. spatio autem indutiarum sumpto secum yen- 3
T€c (ìovXrtaiv, was L. frei umgestal-
tet bat; iiber esset s. e. 13,5. —
diiungeret scheintwie§4 quas serva
etc. auf amieitia bezogen statt aaf
die Khodier:. sie, alte Freunde,
treonen; vgl. 40, 8,15: concordiamo
8, 7, 18: specimen u. a., an u. St.
schei* t der Ausdruck niebt barter,
Madvig verm. ac Rom.
7-10. redeuntes, nach Poi. gefat
eine andere Gesaadtscbaft nach Bóo-
tien. — et vor Thebas tiigt Madvig;
iiber Coron.u.Haliart. a. e. 44, 4. —
Theb. n. moti genauer ala Poi. rwv
(die 3 genanoten Staaten) ttqo&{-
juwg ànoàe%ofiév<tìVj was verdorben
oder luckenhaft ist, s. JNissen 252;
15. — damnatis pr., es ist das e. 44,
6 erwahnte decretum oder das da-
selbst von Po], bezeiebnete Verfah-
ren gegen die angesehensten Man-
ner gemeint. — reges, Poi. 27, 2
tvvoiecv tiqòq tt\v Maxsdóvwv oì-
xtav, es ist desbalb niebt nothwen-
dig regem zu leseo. — ita suadere
hat die Ha., doeh wird so der Ge-
danke uoklar, ne Rom. praeberent
leiebt ala das bei vindicarent beab-
sichtigte genommen, und die Nach-
stellung von ut besonders nach qua
possent Dicht raotivirt, nach Poi.
xaS-ókov àè avi ove naQiXuXst &tj-
patovg fiìv àfÀVVSO&ai xarà cfu-
va/jtiv, 'PùifÀttiovg óè /utj nokepeìv
àXX 9 T\avxt<xv tysw, solite man iis
suadere, ab Th. i., si qua possent,
ita se v. etc. erwarte», vgl. 35, 14,
3 : si qua posset ; friiher wurde sua-
dere, ita geiesen.
47. Verbandloogen im Secate.
Diod. 30,7; Poi. 27, 7; 13,3.
1-3. tu Cap., io einer Senats-
sitzong in dem capitol. Tempel. —
renunt, 23, 6, 3v — per das hinter-
listig gebrauchte Mittel, 40, 25, 7;
38, 25, 16. — ipsis, die Gesandten
sprechen im Nani e o ihres Volkes ;
der Dativ liegt hier nane, vgl. e. 12,
5. — praeocc. ante, 40, 4, 13. —
quam eaere., e. 43, 3. — sumpto
secum, die Hs. bat nur sumpto cum,
iiber cum s. 35, 4, 1 ; alia ratio belU
quam cum Liguribus erat; ib. 7, 5 ;
41, 24, lOu.a.; des Chiasmus wegen
346
LIBER XXXXII. CAP. 47.
a. u. 583.
turum illum nihilo paratiorem, Romanos omnibus instructiores
rebus coepturos bellum. Boeotorum quoque se concilium arte
distraxisse, ne coniungi amplius ullo consensu Macedonibus pos-
4 sent. baec ut summa ratione acta magna pars senatus adproba-
bat; veteres et moris antiqui memores negabant se in ea legatione
5 Romanas agnoscere artes: non per insidias et nocturna proelia
nec simulatam fugam inprovisosque ad incautum hostem reditus
nec ut astu magis quara vera virtute gloriarentur, bella maiores
gessisse; indicere prius quam gerere solitos bella, denuntiare
6 etiam interdum * * finire, in quo dimicaturi essent eadem
fide indicatum Pyrrho regi medicum vitae eius insidiantem,
7 eadem Faliscis vjnctum traditum proditorem liberorum. vere
baec Romana esse, non versutiarum Punicarum nequè callidità-
steht ven turum vorao; vieU. ist
auch Dur aeeum certamen futurum
verdorben, es wird in aeewn ventu-
ro* , ad aecum rem venturoni u. A.
verm. — disti'., e. 44, 6. — ne-ullo
starker als ut nullo, vgl. 26, 16, 10.
— veteres bejahrte, 1, 54, 1, antiqui
der alten Sitte treue, 39, 11, 5. •—
non per ina. etc, L. hat hier auf poli-
tisebe Verhandlaogen angewendet,
was in Beziehnng auf die Art der
Kriegfiibrang aasgefuhrt wird von
Poi. 13, 3 ; «otfr* ovók rovg noXtr
[itovi; ffQovvTo di* ànà%r\g vix&v,
V7loXtt[l(ìàvOVT£S OVÓèv XafJLTlQÒV
ovòf. (A,r\v fiéficuov tirai rcav x«t-
oQ&ta/LiaTùiv , iàv /uij rig ix tov
TTQoepavovg paxófisvog rjTTrjori -
rovg àvuxaTTOuévovs. óiò xal
ow€t£&6Vto TiQog oipàg ftrJTe à<fij-
Xotq fiéXsOl - XQTlGttGd-ai XttT* «À-
XrjXcw, juóvtiv o*k xr\v ix yuqòg -
fià/riv ttXrfiivì] v c< xsXafxpavov
eìvai xqlatv 7iQay(*aTù)V. y xal
rovg noXéfjtovs «XXrjXoùg noovXe*
yov xal /tà/ag, ore nQoé-otvro
diaxivdvvtvHV , xal rovg TÓnovg,
etg ovg /uéXXouv igiévai nagara-
l-àfxèvoi etc. — non - nec wechselt,
ebenso et - que, nicht aut - ve', we-
gen der engen Verbindung der Be-
griffe, e. 42, 14; 37, 53, 9; iiber das
Fehlen der Prapos. 38, 39, 9. —
simulfug., Tac. G. 6, 9. — ad i. h.
red., wie domum reditus, 22, 61,
13 a. a., an den Kampf der Reiterei
ist dabei nicht gedacht, s. 1, 14, 7;
22, 47, 1. — per insid. etc., crdi}-
Xotg fié Iteti etc, vera pi ete. fjLÒvr\v
rrjv ix xeiQÓg etc. — nec ut nach
non wie 22, 5, 7. — indicere pr., da
Weder denuntiare, nachdem bereits
indicere voransgegangen ist (anders
Cic. Rep. 2, 17 : bellum, quod de-
nunUatum indictumque non esset),
noch finire zumObject bellum baben
kann, so miissen die Objecte za bei-
den Verbeo aasgefallen sein, ob aber
L. proelia od. proelium^ pugnatn,
certamina od. A. geschrieben, oder,
wie oft, s. 40, 39, 8; 22, 5, 1; 33,
37, 7 ; 34, 19, 6 ; ib. 30, 5 a. a., diem
(tempus) locumque verbunden und
ore noo&oìVTo fiiaxivàvvèveiv be-
sonders ausgedrtickt babe, làsst sicb
nicht erkennen. — interd. etiam
steigert das Folg. solitos gegeniiber,
ond etiam ist deshalb schwerlich za
entfernen; uber finire s. 39, 17, 2;
zam Gedanken vgl. 7, 14, 3; 22, 38,
10; 9, 17, 15; 8,23, 10 a. a.
6-8. Pyrrho, 24, 45, 3. — vere
ist un siche r, die Hs. bat regis, vgl.
39,37, 9; 4, 60, 1; 22, 14, 11; 28,
35, 6; Cic. Sest. 62, 130 ti. a., àhn*
licb 7, 6, 3; Andere verm. religio-
nis - Romanae, doch wiirde dieses
bier, vgl. 21, 4, 9, einen nicht ganz
passenden Gegensatz zum Folg. bil-
den, wenn es auch von dem Nicht-
a. Oh. ITI.
LIBERXXXXII. CAP.47. 48.
347
tis Graecae, apud quos fallere hostem quam vi superare glorio-
sius fuerit. interdum in praesens terapus plus profici dolo quam 8
virtute; sed eius demum animum in perpetuum vinci, cui con*
fessio expressa sit se neque afte neque casu, sed conlatis com-
minus viribus, iusto ac pio esse bello superatum. baec seniores, 9
quibus nova ac nimis * minus placebat sapientia; vicit taraen ea
pars- senatus, cui potior utilis quam honesti cura erat, ut con-
probaretur prior legatio Marci et eodem rursus in Graeciam cum
quinqueremibus remitteretur iubereturque cetera, uti e re pu-
blica maxime visum esset, agere. A. quoque Àtilium miserunt 10
ad occupandam Larisam in Thessalia timentes, ne, si indutiarum
dies exisset, Perseus praesidio eo misso caput Thessaliae in po-
testate -haberet duo milia peditum Atilius ab Gn. Sicinio accer- il
sere ad eam rem agendam iussus. et P. Lentulo, qui ex Achaia 12
redierat, trecenti milites Italici generis dati, ut Thebis daret ope-
ram, ut in potestate Boeotia esset.
His praeparatis, quamquam ad bellum Consilia erant desti- 48
nata, senatum tamen praeberi legatis placuit. eadem fere, quae 2
in conloquio ab rege dieta erant, relata ab legatis. insidiarum
halteo etnes Vertrages 22, 6, 12
Punica religio heisst. — versut.
Puri., 39, 40, 3: es gehò're an, io das
Bereich von, Diod. 1. 1.: fiì\ nqénuv
^Ptopaioig titjueTad-cti <Poiv£xctg
<3gTE di* ànaxr\Q — t<ov noléftt-
o)V neQiyiyvsaÒ-aiì so dass man
schliessen darf, Poi. habe diesen Ge-
danken bei den Verbandlungen aus-
gesprochen, L. die Stelle aus 13,3
herbeigezogen , und das Folg. calli-
ditatù Graecae selbst hinzugesetzt,
oder seiner Quelle entlehnt, worauf
auch fuerit fiihrt. Ueber den
Wechsel Romana - versut P. vgl.
3, 62, 6. Die calliditas wird 22, 22,
15 auch den Puniern beigelegt, vgl.
Doederlein 3, 220; 5, 114. — sed
eius demum- superatum entspricht
P. 13, 3; icev firjTig - àvriTaTTo-
fiivovg. — iusto a. p., e. 23, 6.
9. ac nimis hat die Hs., naeh
Hertz fehlt das zweite Epitbeton
{caUidal) uod minus, friiber wurde
nova kaec minus gelose n. — utilis
ist durch honesti veranlasst s. 5 , 3,
9; vgl. 31, 13, 5: inter aequum et
utile. — eod. in Gr. s. 21, 17, 8; 37,
19, 8: eodem Adramytteum ; 41, 17,
8 u. a. — quinquer., wahrscheinlich
feblt die Zahl, e. 56, 7 heisst navi-
bus zu Schifi*. — duo mii.y er batte
also noch 3000 M. gebabt, s. e. 36,
8. — accersere, dann ware Atil.
nicht iiber Epirus gè re ist, gewò'bn-
lich wird accipere gelesen. — Lent,
e. 37, 7 siod zwei Lentnli in den
Peloponnès gegangen. — ut Thebis
etc. kurz statt: in Theben sich auf-
balten und daselbst usw. Die R6-
mer benutzen den Waffenstillstand
um sich der wichtigsten Punkte za
versichern, anders Perseus, e. 46,
10.
48-49. Gesandtschaft des Per-
seus an den Senat. Abzug der Feld-
herrn von Rom. Poi. 27,7; Diod.
30, 1 ; App. Mac. 1 1 .
1-3. ad beli, destini zum Kriege
entschieden, Curt. 5, 28, 5: ad om-
ne obsequium destinatos f anders 2,
54, 4: ad mortem destinane 33, 37,
7; opinio destinata 28, 14, 9. —
seti. praeb. } die Gesandten (Solon
348
LIBER XXXXn. CAP. 48.
a. u. 583.
Eumeni factarum crimen et maxima cura et minime tamen pro-
babiliter — manifesta enim res erat — defensum; cetera depre-
3 catio erat. sed non eis animis audiebantur, qui aut docerì aut
flecti possent denuntiatum, extemplo moenibus urbis Romae,
4 Italia intra tricesimum diem excederent. P. Licinio deinde con-
suli, cui Macedonia provincia obvenerat, denuntiatum, ut exerci-
5 tui diem primam quamque diceret ad conveniendum. C. Lucre-
tius praetor, cui ciassis provincia erat, cum quadraginta quin-
queremibus ab urbe profectus : nam ex refectis navibus alias in
6 alium usum retineri ad urbem placuit praemissus a praetore
est frater M. Lucretius cum quinquereme una, iussusque ab so-
ciis ex foedere acceptis navibus ad Cepballaniam classi occurrere,
7 ab Reginis triremi una, ab Locris duabus, ab Uritibus quattuor.
praeter oram supervectus [Itali ae] Calabriae extremum promun-
8 turium in Ionio mari , Dyrrhacbium traicit. ibi decem ipsorum
Dyrrhachinorum, duodecim Issaeorum, quinquaginta quattuor
Gentil regis lembos nanctus , simulans se credere eos in usum
und Hippias nach Poi.) schei ne n ge-
gen e. 36, 6 schon in Rom za seio.
-— et - et- tamen 40, 47, 10 ; 10, 9,
11 ; 31, 13, 5. — eetera def., das
Uebrige, was sie sprachen usw., e.
13, 1 ; 32, 37, 1 : cetera eorum ora-
tio-consumpta est. — non eis - ex-
ceder., Poi.: ndXai 7iQoo*ieiXn(pó-
rsg {destinata Consilia) vtzìq tov
noXéfiièìv nqoaéra^ctv avroìg ix
fihv Ttjg c P(ófÀ7]g ev&éaig ànaXXaT-
t€0&ai xaì tots aXXoig un adi
Maxeàóùiv oaov n~(tQe7ridri(jiovv~
reg hvxov, Ex de rijg ^IrccMag h
TQiàxovd-* rj/uéoatg Ìx%(oqhVì die
Ausweisnng der iibrigen MacedoDÌer
wird auch von Diod. erwàbnt und
von Appian. wol nach Polyb., des-
sen Darstellung verkiirzt ist, hart
getadelt; L. hat sie iibergangen.
4-7. denunt.f die Wiederholung
ist niefat beabsiehtigt. Poi. fiera àk
Tavra rovg vndtovg àvctxaXsod-
flèVOl nCtQOJQ/LMDV tysGfrcCl, TOUXat-
qov xaì (tri xa&votSQ&v; Diod. rj
avyxXrjrog av&7]^€QÒv hpr](f(aaro
tov noòg II? q elèa nólf/uov, unge*
nau, 7TQo#ieiXi](pÓT€g bei Polyb. ent-
sprechend ; vielf. ist jetzt der e. 30,
10 erwàbnte Volksbescbluss beaa-
tragt worden. — dùcer., e. 26, 5. —
Lucret., seta Abgang ist nach dea
Annalisten schon e. 35, 3 bericbtet.
— quadrag., nach e. 27, 7 ist schon
eine Flotte von 50 Schiffen in Epi-
rns. — ab «oc, 36, 42, 2. — ab
Regin. etc. koante no eh zu acceptis
genommea werden; docb ist wahr-
scheinlich eia Particip. , nach Drak.
exactis aasgefallen and der Satz
zum Folg. zu ziehen. — Uritib. 9
wenn der Name rfchtig ist, eine
Bezeichnung der Sa Ile n Une r nach
ihrer Hauptstadt Uria, Mommsen
unterit. Dial. 61. — supertect. ein
seltener Aasdrack statt des gewò'hn-
lichen superare ; aach wird dersel-
be sonst anders gebraocht. ItaUae
ware bier za spat erwabnt oad ne-
ben Calabriae annothig. -^promunt.,
Strabo 6, 3, 1 p. 277 : %r\v dxqav ttjv
*Ianvyiav. — in /. mari, nàml. im
I. Meere , Madvig will in tilgen und
fon. mari zu traiecit zieben.
8- 10. Dyrrh., die Stadi ist schon
lange mi t Rom verbonden, Poi. 2, 1 1 ;
dass sie Sehiffe steltt, wird erat
hier erwahnt, s. 44, 30, 10. — /*-
saeor., e. 26, 2. — eos - abductis,
a. Ch. 171.
LIBER XXXXIL CAP. 48. 49.
349
Romanorum conparatos esse, omnibus abductis die tertio Cor-
cyram, inde protinus in Cephallaniam traicit. C. Lucretius prae- 9
tor ab Neapoli profectus superato freto die quinto in Cephalla-
niam transmisit ibi stetit classis, simul opperiens, ut terrestris 10
copiae traicerentur, simul, ut onerariae ex agmine suo per altum
dissipatae consequerentur.
Per hos forte dies P. Licinius consul votis in Capitolio nun- 49
cupatìs paludatus ab urbe profectus est. semper quidem ea res cum 2
magna dignità te ac maiestate geritur; praecipue convertit oculos
animosque, cum ad magnum nobilemque aut virtute aut fortuna
hostem euntem consulem prosecuntur. contrahit enim non officii 3
modo cura, sed etiam studium spectaculi, ut videant ducem suum,
cuius imperio consilioque summam rem publicam tuendam per-
miserunt. subit deinde cogitatio animum, qui belli casus, quam 4
incertus fortunae eventus communisque Mars belli sit: ad versa, 5
secunda, quaeque inscitia et temeritate ducum cladis saepe acci-
derint, quae contra bona prudentia et virtus attulerit quem scire 6
mortalium utrius mentis, utrius fortunae consulem ad belhim
mittant? triumphantemne mox cum exercitu victore scandentem
in Capitolium ad eosdem deos, a quibus proficiscatur, visuri, an
hostibus eam praebituri laetitiam sint? Persei autem regi, adver- 7
sus quem ibatur, famam et bello clara Macedonum gens et Phi-
lippus pater, inter multa prospere gesta Romano etiam nobilita-
tus bello, praebebat; tum ipsius Persei numquam, ex quo re-
gnum accepisset, desitum belli expectationecelebrarinomen. cum 8
e. 36, 7. — Neap., e. 35, 3 geht er
von Brundisium ab. — quinto d., so
dass er am 5. Tage landete. — ste-
tti, lag vor Anker. Die Sendung aa
dieRhodierPol, 27,6ist iibergangen.
— terreste e. 49, 5 cladis; e. 23, 10.
49. 1-2. voti* etc, 21, 63, 9.
— semper q. etc, vgl. die Schilde-
ruog 27, 40; 29, 26; 44, 22, 17; ob
die hier gegebene Polyb. entlehnt
ist, s. Nitzscb d. Gracch. 159; 3Nis-
sen 254, ist nicht sicher za erken-
nen. — praecipue ohne tarnen s. 36,
19, 10. — convert, 26, 50, 1 u. a.
— ad, 31, 34, 7, zu 1, 5, 7 u. a.
3-7. contrah. n. eos od. homi-
nes. — officii, 29, 26, 7. — sum-
mam r. p., 38, 50, 9. — event. b.,
e. 14, 4; quam bezieht sich auch
auf communi* , das den Begriff der
Uogewissheit enthalt. — mentis -
fort, 30, 42, 15, vgl. 38, 51 9; 29,
26, 6; Einleit. 21, die vorhergeh.
Eigenschaften, inscitia - virtus f ge-
horen der mens, zu der die fortuna
kommen muss, s. Cic. de imp. Pomp.
16. — eam, nur iiber den Sieg. —
Persei als Dativ bat die Hs. wte e.
25, 2; 52, 3; 43, 8, 6; 45, 19, 5; da
io gleicher Form sogleicb der Ge-
nitiv folgt, wird Perseo od. Persi
gelesen. — autem beginnt den Un-
te rsatz: nun aber war P. ein bedeu-
tender Gegner, folglich. — clara,
31, 7, 8 f. ; ib. 1, 6. — inter - etiam,
36, 38, 4; aus bello ist prospere ge-
sta zìi erklàren, wenn auch nicht
gerade bella zu denken. — desìi, -
350
UBERXXXXII. CAP.49.50.
a. u. 583.
his cogitationibus omnium ordinum horaines proficiscentem con-
sulem prosecutì sunt. duo consulares tribuni militum cumeo
9 missi , C. Claudius Q. Mucius , et tres inlustres iuvenes, P. Len-
tulus et duo Manli Acidini; alter M. Manli, alter L. Manli filius
10 erat. cum is consul Brundisium ad exercitum atque inde cum
omnibus copiis transvectus ad Nymphaeum in Apolloniatium
agro posuit castra.
50 Paucos ante dies Perseus, postquam legati ab Roma re-
gressi praeciderant spem pacis, consilium habuit. ibi aliquamdiu
2 dìversis sententiis certatum est. erant, quibus vel stipendium
pendendum, si iniungeretur , vel agri parte cedendum, si multa-
,rent, quidquid denique aliud pacis causa patiendum esset, non
recusandum videretur, nec committendum, ut in aleam tanti ca-
3 sus se regnumque daret: si possessio haud ambigua regni ma-
neret, multa diem tempusque adferre posse, quibus non amissa
modo reciperare, sed timendus ultro is esse, quos nunc timeret,
4 posset. ceterum multo maior pars ferocioris sententiae erat.
quidquid cessisset, cum eo simul regno protinus cedendum esse
5 adfirmabant: neque enim Romanos pecunia aut agro egere, sed
hoc scire, cum omnia humana, tum maxima quaeque et regna
celebravi, 5, 17, 5; 34, 41, 5; aber
desierant contemni 6, 6, 6; 4, 35,
9; 5, 3, 2 u. a.
8-10. consul., wie auch sonst in
dieser Zeit, s.c. 35, 4; 36, 17, 1 ; 44,
37, 5; Marq. 3, 2,278. — missi,
wol vom Senate, der Consul hat
wenig Kriegserfahrung, 41, 15,9;
vgl. 44, 21, 2; Lange 2, 249. —
Claud. 41, 12 ff.; Muc. 41, 25. —
tnlust. iuv.y dazu ist nicht missi
sonderà ein entsprechendes Predi-
cai zu denken , da diese Senatoren-
sohne den Feldberrn ala contuber-
nale* begleiten , eben so zu exerci-
tum aus travectus etwa prqfectus
est od. venit. — Lenì, vieti, ein
Sohn des e. 37, 1; 47; 56 genann-
ten ; M. ist wahrscheinlich verdor-
beo, da dieser Voname in der gens
Manlia verpont war, 6, 20; Becker
2, 1, 43; Marq. 5, 1, 13. — Nymph.,
e. 36, 8. — Apollon., 24, 40, 15.
50-53, 3. Kriegsrath und Heer-
schau in Macedonien. Plut Aemil.
13. Iustin. 33, 1.
1-3. paucos a. d, steht nicht mit
postquam in Verbi ndung, sondern
bezieht sich auf das Vorherg.: we-
nige Tage vor der Landung des Con-
suls batte P., nachdem usw. ■ —
praecid., 29, 15, 15. — divers. *.,
durch versebiedene, da verschiedene
ausgesprocben waren, 28, 26, 1; 1,
26, 6. — stip., e. 6, 7. — multar.,
38, 48, 4. — quidq. - patiend. sUU
quidquid - vellent od. imponerent;
patiendum esse, ist nur die Folge,
aber pat. esset gesetzt, da sich er-
warten liess, dass es driickende Be-
dingungen sein wiirden; da durch
wurde ein neues Pradic. non recu-
sand. nothig. — in aleam, 40, 21, 6.
— diem t, 22, 39, 12. — timend. -
timer., vgl. 3, 65, 11.
4-7. sententiae er., 1, 8, 3. — ^
quidquid cess. f 34, 62, 12. — simul
-prot, zugleich - in einem Zuge,
in unmittelbarer Folge, wie deinde
postea 41, 24, 20 u. a. — pecun. dem
stipendium entsprechend. — scire
n. eos, wegen des folg. sese ist
a. Ch. 171.
LIBER XXXXII. CAP. 50.
351
et imperia sub casibus multis esse; Carthaginiensium opes fre- 6
gisse sese et cervicibus eorum praepotentem finitimum regem
in pò sui ss e: Antiochum progentemque eius ultra iuga Tauri emo-
tum ; unum eèse Macedoniae regnum , et regione propineum et 7
quod, [quia] sicubi populo Romano sua fortuna labet, antiquos
animos regibus suis videatur posse facere. dum integrae res sint, 8
statuere apud animum suum Persea debere, utrum singula con-
cedendo nudatus ad extremum opibus extorrisque regno Samo-
thraciam aliamve quam insulam petere ab Romanis, ubi privatus
superstes regno suo in contemptu atque inopia consenescat, ma- 9
lit, an armatus vindex fortunae dignitattsque suae, aut, ut viro
forti dignum sit, patiatur, quodcumque casus belli tulerit, aut
Victor liberet orbem terrarum ab imperio Romano, non esse io
admirabilius Romanos Graecia pelli quam Hannibalem Italia pul-
sum esse, neque hercule videre, qui conveniat fratri, adfectanti
per iniuriam regnum, summa vi restitisse, alienigenis bene parto
eo cedere, postremo ita de bello et pace quaeri, ut inter omnes il
conveniat nec turpius'quicquam esse quam sìne certamine ces-
nicht se wie gewohnlich, s. 31 , 11,
5, za denken ; auch wiirden die Hof-
linge diesen Gedanken nicht pas-
send als den ihrigen aussprechen.
— imperia, Staaten, die Magistrate
{cum imperio) haben, vgl. 1, 13, 4.
sub. cas. e., e. 52, 12, vgl. 30, 31, 6:
subiecta mille casibus; der Zusam-
meobaog ist wol: die Romer erober-
ten niebt uin sich zu bereichero,
sondern um ibr Reicb zu sichern;
aber so wie sie Carth. und Antio-
ebus iiberwunden hatten, konnten,
da die imperia ebeo so wie regna
dea WechselfòUen des Gliiekes un-
terworfen waren, auch 'sie einmal
ini Kampfe jnit Maced. unterliegen.
— cervie. 22, 33, 6. — et quod, e.
41, 9. Was in quia Hege, lasstsich
niebt erkennen. — sua /., das ibm
eigentb uraliche, die fortuna populi
R., vgl. 24, 30, 7 suaque; 26, 41,
17 : labantem fortunam p, R. - an-
tiq. an., wie zur Zeit Alexanders d.
Gr., s. 31, 18, 4; u. a., wieder
erobernd aufzutreten.
8-9. res sint, 40, 17,5 (oàer sunt
24, 19, 3); statuere hatKreyssigzu-
gesetzt. — extor., 2,6,7. — Sa-
moth. in Bezug auf das 44 , 46 ; 45,
5 Erzàhlte. — superst r., nach su-
perstes vitae. — an - aut - aut,
oder ob er, ob er nicht vi e Ira eh r -
entweder - oder, Cic. Or. 1, 9, 37:
an - Romulus aut - aut; Fin. 1,
21, 72 ; L. 4, 40, 6: arbitrerisne aut
- aut; ini Folg. stehen patiatur -
liberet unabhangig von malim als
selbstandige Satze. — quodeumq.,
substantiv., 9, 14, 7; 45, 24, 12.—
ab imper., bei Sachen steli t gewohn-
licb der Ablat. allein, 36, 17, 13; 40,
25, 9.
10-11. admirab. , auffallender.
— videre wie e. 12, 1. — qui, 39,
37, 2. — adfect, 39, 24, 7. — parto
eo = eo, post quam part. esset. — ita
de bello usw. nach Doering u. Mad-
vig: nur insoweit konne es zweifel-
baft sein, ob Krieg oder Fr. vorzu-
ziehen sei; in d. Hs. fehlt de; aber
das ahnliche puro pioque duello
quaerendas {res)censeo 1, 32, 12
kann wegen pace mit u. St. nicht
352
LIBER XXXXII. CAP. 50. 51.
a. u. 583.
sisse regno, nec praeclarius quicquam quam prò dignitate ac
maiestate omnem fortunam expertum esse.
51 Pellae, in vetere regia Macedonum, hoc consilium erat.
„geramus ergo" inquit, „dis bene iuvantibus, quando ita videtur,
bellum;" litterisque circa praefectos dimissis Citium — Macedo-
2 niae oppidum est — copias omnis contrabit ipse centum ho-
stiis sacrificio regaliter Minervae, quam vocant Alcidem, confecto
cura purpuratorum et satellitum manu profectus Citium est. eo
iam omnes Macedonum et externorum auxiliorum convenerant
3 copiae. castra ante urbem ponit omnisque armatos in campo
struxit, summa omnium quadraginta tria milia armata fuere,
quorum pars ferme dimidia phalangitae erant; Hippias Beroe-
4 aeus praeerat. delecta deinde et viribus et robore aetatis ex omni
cetratorum numero duo milia erant; agema hanc ipsi legionem
verglichen werden. — quicquam q.,
vgl. 40, 8, 8, da die Hs. quicquam
allein hat, so ist viell. nur quam za
leseo.
51* 1. Pellae, in Bottiaea, Hero-
dot. 7, 123; vetere, seit alter Zeit,
s. e. 41, 12; 44, 10, 2; iiber die
Lage 44, 46, 5. — dis b. iuv., 6, 23,
10; 7, 32, 17 u. a. — circa, 21,
49, 7. — Citium, wahrscheiulich
westlich von Pella, in Emathia,
wird fiir das j. Niausta (Agastos) ge-
halten. — sacrif, vgl. 35,43,3; 37,
9, 7, es ist eine Hekatombe, vgl. 7,
37, 1. — Alcidem, oach Preller gr.
Myth. 1, 170 ist Idkxtg eia Beiname
der Athene, der sieh aber sonst nicht
fiodet, desbalb und weil d. H. Alci-
demeonfacto hat, und sacrific. fa-
cere, s. 45, 27, 8; ib. 28, 1; aber
selten sac. conficere, vgl. 30, 12, 1 :
sacrimi conficere, sich fiodet, wird
Alcidemon facto verm., viell. ent-
hielt der Name eine Anspielong aaf
die Abstammuog der Konige von
dem Alcide ri Herkules. — purpur.,
31, 35, 1 ; satellite*, die cohors regia,
40, 6, 3, vgl. 32, 39, 9 die atofiaro-
(fvXccxsg.
3-6. struxit, s. 1, 23, 6; 24, 7,
4; vgl. e. 7, 4. — tria ist, wenn L.
hier nicht allgemein die Zahl bat an-
geben wollen, ausgefallen, s. § 11,
vgl. e. 12, 8. — milia arm., 28, 2,
4: erant - quattuor milia seutata-,
32, 3, 2 : duo milia ea miUtum fuere,
vgl. 22, 60, 20. — fuere, s. 34, 22,
9; 1, 1, 3; Caes. B. G. 1, 29, 3:
summa omnium fuerunt ad milia
CCC, aber ib. § 2: summa erat —
parsf. d., da im Folg. nur 17000M.
angeiuhrt werden, zìi denen § 10
noch 1000 Thraker koromen, so
musate, wenn § 1 1 vndequadraginta
und die Zablen § 5-8 ricbtig sind,
auch nichts feblt, die Phalanx, niebt
wie sonst 16000, s. 33, 4, 4; 37, 40,
1, sondern 21000 M. stark gewesen
sein; Pinta refe macht alle Fussgan-
ger tio. Phalangiten ; vgl. MiitzeU zn
Curt. S. 402 f. — phalang., 37, 40,
1 : XVI milia peaitum more Mace-
donum armati fuere, qui phalangi-
tae adpeUabantur, ib. 42, 3 ; 30, 18,
2 : Macedonum robur - quos sariso-
phorus adpellabant, vgl. 32, 17, 1 1 ;
33, 8, 7; oft nur phalanx, 9, 19, 8;
31 , 39, 10 u. a. — virib. et r., 28,
21,9. — cetrat., 3 1,36,1. — agema,
Poi. 5, 65; ib. 84; besonders 5, 25:
àyy/UCCTOS , OTl XlVÒWevOVGt, V7lk(>
7TCCVTOJV etc. Arrian. Anab., 2, 8, 3;
3, 1 1 , 9 : tÒ ttyrjjbia tòìv vnaonictT&v
u. a.; 37, 40, 5 ist agema eine Ab-
theilung der Reiterei, Poi. 31, 3, 8.
— legio, Heeresabtheilung, e. 10, 5.
a. Cb. 111.
UBERXXXXII. CAP.51.
353
vocabant; praefectos habebat Leonnatum et Tbrasippum Eulye-
stas. ceterorum cetratorum, trium ferme milium hominum, dux 5
erat Antiphilus Edessaeus. Paeones et ex Paroria et Parastry-
monia — sunt autem ea loca subiecta Thraciae — et Agrianes,
admixtis etiam Threcibus incolis, trium milium ferme et ipsi ex-
pleverunt numerum. armaverat contraxeratque eos Didas Paeon, 6
qui adulescentem Demetrium occiderat. et armatorum duo milia 7
Gallorum erant, praefecto Asclepiodoto. ab Heraclea ex Sintis
tria milia Threcum liberorum suura ducem habebant Cretensium
par paene numerus suos duces sequebatur, Susum Phalasar-
neum et Syllum Gnosium. et Leonides Lacedaemonius quin- 8
gentis ex Graecia, mixto generi hominum, praeerat regii is ge-
neris ferebatur, exul damnatus frequenti concilio Achaeorum,
litteris ad Persea deprensis. Aetolorum et Boeotorum , qui non 9
explebant plus quam quingentorum omnes numerum, Lyco
Acbaeus praefectus erat. ex bis mixtis tot populorum , tot gen-
tium auxiliis duodecim milia armatorum ferme efficiebantur. equi-
tum ex tota Macedonia contraxerat tria milia. venerat eodem io
Cotys Seutbis filius, rex gentis Odrysarum, cum mille delectis
equitibus, pari ferme peditum numero, ita summa totius exer- il
citus undequadraginta milia peditum erant, qtiattuor equitum. sa-
tis constabat, secundum eum exercitum, quem magnus Alexan-
— Eulyestas ist wahrscheinlich
verdorben, es wird Elymiotas, Lyn-
cestas verni. — Edess., 45, 29, 8.
— Parar, i 39, 27, 10. — Parastr.,
wahrscheinlich das Laod am Stry-
mon nordlich von Sintice. — sub-
iecta, 41, 24, 9. — jégrian., 28, 5,
12; 33, 18, 9. — incolis kònnte be-
deaten : die ira Gebiete der Agr. an-
sassigen Thraker; doch ist vieil.
accotis, s. e. 52, 2, zu lesen, vgl. 22,
20,10. — expleverunt, 38, 26, 3;
28,22,4; 39,31,18; ib. 28,5; Mad-
vig verlangt ex plev erant ì es konnte
aucb, wie §9, explebant heisseo.
7-11. &z//or.,ausPannonien oder
Asien, oder Bastarner 40, 5, 10. —
ex Sintis kann scbwerlich attribativ
zu Heraclea genoramen werden =
Sintice, 45, 29, 6, vgl. e. 56, 6 ; der
Sion w'rire also: von H. aus dera
Lande der S. ; viell. ist et ex S. zu
lesen , doch bleibt anch so das Ver-
fcaltniss der liberi Thraces, s. e. 19,
TU. Liv. IX.
6, nnklar, da Sintice nach 45, 29 zu
Maced. gehorte. Das Volk heisst
Tbuc. 2, 98; Strabo 7 Frg, 46 u. a.
2ivro£, daher nicht Sintiis, am un*
teren Strymon an dem westi. Ufer.
— Cretens., e. 35, 6, v$ì. 37, 41 ;
38, 21. — Phalas., aus Phalasarna
auf Creta. — misto g., § 9 ; e. 58, 8 ;
27, 38, 11; 37, 39, 12; es ist auf
gens iibergetragen , was von dea
verschiedeneu Bestandtbeilen gilt.
— regii , wie Agesipolis 34, 26. —
condì, ist wegen literis etc. als erst
vor Kurzem gebalten anzusehen, s.
41, 23 IT. — efficieb., machteo die
Summe aus, diese wurde zusammen
gebracht. — tria m., ebenso Plut. —
Cotys, e. 29. — Seuthis nicht Seu-
thae hat die Hs., Thnc. 2, 97 Zev-
&ov; Xenoph. H. G. 4, 8, 26 Zév-
3-rjv, Schneider lat. Formenl. 1, 37.
— secund. , nachst diesem, welches
man, nicht in Uebereinstimmung mit
9, 19, 5, fur gròsser hielt.
23
354
LIBRR XXXXII. CAP. 5!. 52.
a. u. 583.
der in Àsiatn traiccit, nunquam ullius Hacedonum regis copias
tantas faisse.
52 Sextus et vicesimus annus agebatur, ex quo petenti Phi-
2 lippo data pax erat; per id omne tempus quieta Macedonia et
progeniem ediderat, cuius magna pars matura militiae esset, et
levibus bellis Thracum accolarum , quae exercerent magis quam
3 fatigarent, sub adsidua tamen militia fu erat. et diu meditatum
Philippo primo, deinde et Persei Romanum bellum omnia ut
4 instructa parataque essent eflecerat. mota parumper acies, non
iusto decursu tamen, ne stetisse tantum in armis viderentur;
5 armatosque, sicut erant, ad contionem vocavit ipse constitit in
tribunali, circa se habens fìlios duos, quorum maior Philippus
natura frater, adoptione filius, minor, quem Alexandrum voca-
6 bant, naturalis erat. cohortatus est milites ad bellum, iniuriam
7 populi Romani in patrem seque conmemoravit: illum omnibus
indignitatibus conpulsum ad rebellandum, inter apparatum belli
fato oppressum ; ad se simul legatos, simul milites ad occupan-
8 das Graeciae urbes missos. fallaci deinde conloquio per speciem
reconciliandae pacis extractam hiemem, ut tempus ad conparan-
dum haberent; consulem nunc venire cum duabus legionibus
Romanis, quae * * , trecenos equites habeant, et pari ferme
9 numero sociorum peditum equitumque ; eo ut accedant regum
auxilia Eumenis et Masinissae, non plus * septem milia pedi-
52* 1-4. sext et vie., im J. 558
war der Friede geschlossen, 33, 30.
— quieta, ohne bedeutende Rriege.
prog., e. 11, 6. — belli* , die also
niefat untersagt sind, wie es nacb 33,
30, 6 sein musate; Nissen 146. —
sub ads. t. mil.j 25, 37, 3 : disciplina,
sub qua; zum Gedanken 39, 1. —
medit passi v, wie oft, and mit dem
Dativ, wie cognitus u. a., e. 47, 2.
— Persei, e. 49, 7. decursu, 40, 6,
5. — ne stet. t. etc., damit es niebt
den Schei n babe, als ob sie, obgleich
bewaffoet, nichts dem Entsprecben-
dea gethan,sondern nur dagestanden
batten ; Muret. verm. tantum ne stet.
-artnatos, das partic. nacb in armis,
wie nacb dem yerb. finit., 1, 12, 9;
ib. 25, 1. sicut er., 27, 43, 4.
5-9. circa, 40, 6, 4: latera cin-
gebant - fil. duos, 45, 28, 11 ; ib.
39, 7; Plot. Aem. 33; L. 45, 6, 9:
PhUippum maximum natu ex fi-
liis, wiire also niebt genau, wenn
niebt an die 45, 28 u. von Plut. er-
wabnte Tochter zu denken ist —
quorum mai., ist unsieber, die Hs. bat
cuius vel quorum pars, worin Mad vig
cuius paris findet, was niebt obne
Hàrte ist, vgl. 8, 29, 10; 27, 34, 11.
— PhiL, dieser ist bis jetzt noch
niebt erwahnt. — indignit, 22, 13,
1; 24, 22, 1, vgl. 9, 8, 4. — fato
opp., 21, 5, 2. — legatos, e. 37;
milit., 36, 8. — con par. } 35, 45, 5,
erst jetzt bat er die Hinterlist be-
rne rkt. — quae, wie darnacb dieZabl
der Fosssoldaten ausgedriickt ge-
wesen sei , lasst sicb niebt bestini-
men. — et pari, aucb dazu ist wol
cum za denken, e. 47, 5, vgl. 3, 5,
8; iiber die Zabl e. 31, 3. — eo ut,
gesetzt, dass dazu usw. ; die Zabl
ist angewiss, etwas ausgefallen odor
a. Ch, 171.
LIBERXXXXII. CAP. 52.
355
tum, duo equitum futura, auditis hostium copiis respicerent 10
suum ipsi exercitum, quantum numero, quantum genere militum
praestarent tironibus raptim ad id bellum conscriptis ipsi a pue-
rìs eruditi artibus militiae, tot subacti atque durati bellis. auxilia 11
Romanis Lydos et Phrygas et Numidas esse, sibi Thracas Gal-
lo sque, ferocissimas gentium. arma illos habere ea> quae sibi
quisque paraverit pauper miles, Macedonas prompta ex regio ap-
parata, per tot annos patris sui cura et inpensa facta. comme- 12
atum illis cum procul, tum omnibus sub casibus maritimis fore;
se et pecuniam et frumentum, praeter reditus metallorum, in de-
cem annos seposuisse. omnia, quae deorum indulgenza, quae 13
regia cura praeparanda fuerint, piena cumulataque habere Mace-
donas. animum habendum esse, quem habuerint maiores eo- u
rum, qui Europa omni domita transgressi in Àsiam incognitum
famae aperuerint armis orbem terrarum nec ante vincere desie-
• rint, quam rubro mari inclusis quod vincerent defuerit. at her- 15
cule nunc non de ultimis Indiae oris, sed de ipsius Macedoniae
possessione certamen fortunam indixisse. cum patre suo geren-
tis bellum Romanos speciosum Graeciae liberandae tulisse titu-
lum; nunc propalam Macedoniam in servitutem petere, ne rex 16
vicirius imperio sit Romano , ne gens bello nobilis arma habeat.
septem verdorben.
10-11. auditis = postquam audi-
tis sent, quae h. e. essente - quantum
.età, Épexegese zu suum exerc,
nocb von dem Be griffe des Erken-
nens in respicere abhangig. — tiro-
nib., weil nach der Regel jedes Jahr
ausgehoben word e, e. 55, 3, vgl. e.
34 (f. ■*— subacti, geiibt durcb An-
strengungen, Cic. Or. 2, 30, 131:
subacto ingenio ; durati, 23, 18, 10.
— Lyd. et Phryg., die Untertbanen
des Eumenes, 35, 49, 8.
11-13. arma, 9, 19, 6; 31, 34.
. — quae - parar., so war es im All-
gemeinen; dass die Prole tarier,wenn
sie dienten, s. e. 34, 2, die Waffen
vom Staate empfiengen, Geli. 16, 10,
13; Lange 1,367; 2,22; 73, undim
Kriege die Waffen aus Zeughausern
bezogen wurden, s. 29, 22, 3 ; ib. 35,
8 u. a., Marq.3,2,75; 239 f., kommt
nicht in Betracbt. — pauper, also
nur scblecbte,dagegen regio- facta,
ausgezeicbnete, glanzende, s. 44,
41, 2. — sub e./., e. 50, 5, vgl. 23,
48, 2. — praeter , abgesehen von,
e. 12, 9. — dee. arni., Iustin. 33, 1,
3: Perseo - decennis belli sumpius
a patre paraius in thesauris et hor-
reis erat.
14-16. maiores, Iust. 1. 1.: vete-
rem Alexandri gloriam conside-
rare suos iubebat — Europ», st.
Grascia, Thracia, — famae, der
Renntniss der Europaer, Griechen
u. Romer, kann zu incognitum una
zu aperuerint gezogen werden , 36,
17, 14: Asiam - imperio Romano
apertura*. — rubro m., der persisebe
Meerbusen, den L. wol bis an das
indisene Meer (daber imFoig. Indiae
oris) reichen lasst, Curt. 3, 4, 9:
Bactrianos - et Indos ceterosque
rubri maris accolas; L. 36, 17, 15.
— inclus., vgl. 21, 43, 4. — at Aere,
wie 21, 41, 13. — specios. etc,, 36,
17, 13. — tulisse, 35, 47, 5; praef.
7 u. a. — beilo «., 31, 1,7. — haec
etc, das Schirapflichste far den Sol-
23*
356
LIBERXXXXII. CAP. 52. 53.
a. il. 533.
haec enim tradenda superbis dominis esse cum rege regnoque,
53 sì absistere bello et facere imperata velint. Cum per omnem ora-
tionem satts frequenti adsensu succlamatum esset, tum vero ea
vociferatio simul indignantium minitantiumque , partim iuben-
tium bonum animum habere regem, exorta est, ut finem dicendi
2 faceret, tantum iussis ad iter parare: iam enim dici movere ca-
stra ab Nymphaeo Romanos. contione dimissa, ad audiendas le-
3 gationes civi tati um Macedoni a e se contulit. venerant autem ad pe-
cunias prò facultatibus quaeque suis et frumentum pollicendum ad
4 bellum. omnibus gratiae actae, remissum omnibus; satis regios
apparatus ad ea dictum sufficere. vehicula tantum imperata , ut
tormenta telorumque missilium ingentem vim praeparatam belli-
cumque aliud instrumentum veherent
5 Profectus inde toto exercitu, Eordaeam petens, ad Begorri-
tim quem vocant lacum positis castris , postero die in Elimeam
6 ad Haliacmona fluvium processit. deinde saltu angusto supera-
tis montibus, quos Cambunios vocant, descendit ad Àzorum,
daten ; doch ist bier auch der Ver-
last des Kriegsrechtes, im Folg. der
Aufhebnng der politiscben Selbstan-
digkeit bezeichnet.
58* 1-4. succlam., hìer: die Redo
unterbrechendeg Beifallsgescbrei,
vgl. 40, 36, 4. — tum vero, jetzt
aber erst, n. als sie die letzten
Worte haec enim etc. gehort hat-
ten; dass diese darcb tum v. ad
haec ex trema wieder angedeutet
werden, ist wol nicht nothwendig,
da die Auesserang eben gethan und
die Rede noch nicht za Ende son-
dern nur unterbrochen ist. — - simul
ind. etc. ist so gesagt, als ob alle
mnfasst wiirden , dann erst folgt in
partim die Beschrankung, s. e. 30,
4: quosdam; 4, 33, 11: alios\ 3,37,
8; ttber simul - que 3, 50, 12; in-
dignantium 3, 54, 10; 23, 22,6.—
tantum, er befani rnir nocb, ebe er
schloss, e. 52, 4. — parare ware,
wenif nicht se ausgefallen oder iussi
se- zìi lesen ist, wie e. 52, 8 conpa-
rare absolut gebrauefat. — quaeq.
suis, 32, 19, 9; 5, 20, 8. — remiss.,
e. 35, 2, da er die Gaben anzoneh-
men, ja za fordern berecbtigt war.
— ea,dieBedurfnisse. dictum wiirde
man nicht vermissen. — ut torni,,
Marq.3, 2, 471. — ÌTistrum.Kriegs-
material.
58, 5-54. Zug des Konigs nacb
Thessalien.
5-6. Eordaeam, von Cilium e.
51 westlich, s. 31, 39, 7; dann sud-
licb nach Elimaea, 31, 40, 1; 43,
21, 5. — Begorr., eia bedeutender
See in Eordaea, j. Sarijol, gelber
See. — Haliac., der in Elimaea ent-
springt und es der Lange nach
darchfliesst. Der Zug riickt so weit
westlich um den Olympus zu um-
gehen. Der Konig bat den west-
lichen Durcbgnng aus Maced. (ave*
Maxióoyla) zwischen dem Tita-
rioDjdem westlich sich an den Olym-
pus anschliessenden Gebirge, Strabo
7. Frg. 14: ano rov TiTagCovogovg
Ov/Li<pvoug t$? 'Olvfinqj; 9, 5, 20
p.441, j. Tschapka, und derOstseite
der cambunischen Berge, durch das
Thal eines der den Titaresios (Eu-
ropus) bildenden Flusschen, des
^ttQavTonÓQog, vonPhylakeJ.Ser-
via, nach Volustana, j. Vigla, vgl.
44, 2, 10, nicht den ostlichen iiber
Petra, 39, 26, 1, gewàhlt. — Com-
buri., j. Amarbis, die von demOlym-
a. Ch. 171.
LIBER XXXXII. CAP. 53, 54.
357
Pythium [et] Dolichen — Tripolini vocant incolentes. baec tria 7
oppida paulisper cunctata, quia obsides Larisaeis dederant, vieta
tamen praesenti metu in deditionem concesserunt. benigne his 8
appellatis haud dubius Perrhaebos quoque idem facturos, * ur-
bem nihil cunctatis, qui incolébant, primo adventu recipit. Cy- 9
retias oppugnare coactus primo etiam die acri concursu ad portas
armatomi» est repulsus ; postero die omnibus copiis adortus in
deditionem omnes ante noctem accepit. Hylae, proximum oppi- 54
dum, ita munitum, ut inexsuperabilis munimenti spes incolas
ierociores faceret, non portas claudere regis safis habuemnt, sed
probris quoque in ipsum Macedonasque procacibus iaculati sunt.
quae res cum infestiorem hostem ad oppugnandum fecisset, ipsos 2
pus, zunaebst dem Titariongebirge
sicb westlich bis an den Lakmon
zieheode Gebirgskette, s. Abel Ma-
cedonien 2 ; Bursian 1, 42. — Azo-
rum, 44, 2, 8; Strabo 7, 7, 9, 327:
jifaQog; Poi. 28, 11 !d£ÓQiov; da
L. den Ort zuerst nenot, so ist es
wenigstens wabrscheinlich, dass er
dem Passe am nachsten lag, auch
Ptolemaeus, 3, 13, 42 jì^wqiov,
setzt ikn am weitesten westlich von
den drei Stadten ; es ist ungewiss,
ob er bei dem j. Gilgovo oder Val-
vaia (Bursian) oder bei Kastri (Heu-
zey le mont Olympe 37) stand. —
Pythium, ostlich von Azorus, auf
einem Hiigel bei Hag. Apostoli, in
der Nane des Dorfes Sélos, an einem
befestigten Apollotempel, deckte den
Zogang za dem ostlicheo Passe am
Olympus, s.44, 2, 6; ib. 32, 8; Heu-
zey 28 f. — Dolkhe, wabrseheinlicb
sadticb von den beiden genannten
Stadten ; ob et zu tilgen sei, ist niebt
siche r, s. e. 65, 14; 39, 25, 3. —
Tripol. - incoi, fin den sich in d. Hs.
nach descendit, wo sie, obgleich L.
Parentbesen bisweilen freier stellt,
s. 25, 16, 5, zu 33, 18, 9, kaoni
steben konnen. Die Tripolis ist der
ausserste Puokt Tbessaliens zwi-
seben dem Olympus, Titariou und
den cambun. Bergen.
7-9. Loris., die sicb und den
Romeni s. e. 47, 10, den wicbtigen
Uebergangspunkt siebern wollen.
— praesenti, 36, 10, 4. — Perrh.,
ebenso 44, 2, 8; 36, 10, 5, sonst ist
die Tripolis ein Theil von Hestiaeo-
tis. Nach der ungenanen Angabe
der Annalisten, e. 36, 4, ware Per-
seus sebon im Besitze von Perrba-
bien gewesen. ImFolg.febltausser
facturos wol nur der Name der
Stadt (Erition ; 36, 13 Oloosson od,
a.), da coactus auf nihil cunei, zu-
ruckgebt. — Cyret, 31, 41 ; 36, 10,
5. — etiam bezieht sich nicht al-
leili auf primo, sonderò auf dea
ganzen Gedanken. — omnes, alle
Bewohner, im Gegensatz zu arma"
torum; omnes nach omnibus ist wol
nicht beabsiebtigt.
54. 1-5. Mylae, wahrscbein-
lich siidlich von Cyretiae auf dem
recbten Ufer des Europus; von da
gefat das Heer iiber die § 6 f. genann-
ten Stadte, von denen Phalanna u.
Gyrton wabrscheinlich nodi in der
Nane des Europus lagen, Elatia auf
dem rechten Ufer des Peneus, an
diesem hin bis Gonnus, s. Bursian 1>
56; 61 ; 65; danu siidlich nach Sy-
curium. — inexsup, 39, 54, 12. —
spes, die H. , welche die Befesti-
gung gab, vgL 10, 4, 6. — probr. in
ips. - iacuL s., Quintil. 9, 2, 79:
reus - iacularetur in uxorem obli-
quis sententiis, gewohnlich iaculari.
aliquid, vgl. e. 20, 5: cumulare. —
oppugnata, als ob urbs vorbergien-
ge, wenn dieses nicht ausgefalien ist,
358
LIBER XXXXn. CAP. 54.
a. u, 583.
3 desperatione veniae ad tuendos sese acrius accendit itaque per
triduum ingentibus utrimque animis et oppugnata est et defensa.
multitudo Macedonum ad subeundum in vicem proelium haud
diffìculter suffìciebat; oppidanos diem noctem eosdera tuentis
moetiia D,on vulaera modo, sed etiam vigiliae et continens lajbor
4 eonficiebat. quarto die cum et scalae undique ad muros erige-
rentur, et porta vi maiore oppugnaretur, oppidani depulsi muris
ad portam tuendam concurrunt eruptionemque repentiuam in
5 hostis faciunt; quae cum irae magis inconsultae quam verae
fiduciae virium esset, pauci et fessi ab integris pulsi terga de-
derunt fugientesque per patentem portam hostes acceperunt.
6 ita capta urbs ac direpta est. libera quoque corpora, quae caedi-
bus superfuerunt, venum data, diruto magna ex parte et incenso
oppido profectus ad Phalannam castra movit, inde postero die Gyr-
7 tonem pervenit. quo cum T. Minucium Rufum et Hippiam Thes-
salorum praetorem cum praesidio intrasse accepisset, ne tem-
ptata quidem oppugnatone praetergressus, Elatiam et Gonnum
8 perculsis inopinato adventu oppidanis recepii utraque oppida
in faucibus sunt, qua Tempe adeunt, magis Gonnus. itaque et
firmiore id praesidio tutum equitum peditumque , ad hoc fossa
— sufflè., 21, 8, 4; 29, 17, 17 o. a.,
oder suppetebat ist wol statt des
bs. sedebat za fcseo. — 4iem noct.,
s. 21 , 28 , 2 ; dock brancht L. sonst
di« Verbi-odcrogspartikei, die oc noc-
te 4, 22, 5 ; 24, 20, 13, rtf. 25, 39,
1 1 ; 24, 37, 4 ; diesnoetesque 36, 23, 5;
oder non die non n. ; 6, 4, 10,vgi.21,
11, 5; 32, 15, 2;wec dienecn.24, 12,
5 ; 28, 6, 10 n. a. — w#t/., 36, 23, 5.
— - depulsi m. ist nicbt sicher, da die
Hs. depuimoris bat, aiich ware /«-
gientesqw, da die Feiade die Stàdt
scfeon in ibrer Gewalt batteo , nicbt
genaa, docfi lasst sieh nicbt ent-
scbeidea, «b L. uogenau erzablt
oder 4«r Abscbreiber gefehìt bat;
Gron . verni .fugien tesque et (= etiam)
per, Madvig depulso hoste muri*.
— irtte-fid.y e. 57, 10; 22, 15, 2:
regio praesentis erat copiae, 3, 62,
6; ib. 72, 5. — libera «te., 26, 47,
1;2, 17,7.
6-8. Phalan., Strabo 9, S, 19;
440: "Oody* H rtvss rvjf¥ èxgóno-
Xtv t(Sv <PaXayyuC<ov d(rfx*otv
(Hom. II. 2, 738)- ^ ók <P*lavva
ntQQttifiixr) nólis nqòg TtpUnvety
nlnatov t&v Tipndiv. Gyrt., 36,
10, 2. — Minuc., dieser ist vorber
nicht erw&hat, vi eli. v«& Sicioius
oder Atilius dabin geschickt. —
praet., 35, 39, 4; Niebuhr kl. Sehrif-
tea 1, 246. Gmnum, vgl. e. 67, 6 ; 44,
6, 10; Gannii, 10, 6; 36, 10, 11;
am Fosse desOlympas nicht weitvon
dem Peneas, ivo er in das Tempe-
tbal tritt, desseiì Zagaag and so die
Strasse Bach Macedonie^ die Stadt
beherrschte; Rninen derselben bei
dein Dorfe Dereli, Heazey 16. —
utraq. y e. 34, 4. — faucib., der enge
Zugang der Schlucht selbst, e. 67,
6; 33,10,6. — qua T.ad., doch dea-
tei die Hs. nocb eiaeo Zasatz an;
das Wort Tempe findet sich anr in
dieser Fot» , der Schaliast su H«r.
Od. 1, 7, 4: Tempe est numeri plu-
ralis inflexum, anders ini Grieeh., s.
§ 6 die Stelle aas Strabo. — magis,
b. quam Eiatia, in Bezug anf dea
Adjectivbegriff in in faucibus sunt
a. Cb. ITI.
LIBERXXXXII. CAP. 54. 55.
359
triplici ac vallo munitimi reliquit. ipse ad Sycurium progressi 9
opperiri ibi hostium adventum statuit, simul et frumentari passim
exercitum iubet in subìecto hostium agro, namque Sycurium 10
est sub radicibus Ossae montis; qua in meridiem vergit, subiectos
habetThessaliae campos, ab tergo Macedoniam atque Magnesiam*
ad has opportunitates accedit summa salubritas et copia pluribus 11
circumiectis fontibus perennium aquarum.
Consul Romanus per eosdem dies Tbessaliam cum exercitu 55
petens iter expeditum primo per Epirum habuit; deinde post- 2
quam in Athamaniam est transgressus asperi ac prope invii soli,
cum ingenti difficultate parvis itineribus aegre Gomphos per-
venit; cui si vexatis hominibus equisque tironem exercitum du- 3
centi acie instructa et loco suo et tempore obstitisset rex, ne
Romani quidem abnuunt magna sua cum clade fuisse pugnaturo3.
postquam Gomphos sine certamine ventum est, praeter gaudium 4
periculosi saltus superati contemptus quoque hostium adeo igno-
rantium opportunitates suas accessit, sacrifìcio rite perfecto con- 5
sul et frumento dato miiitibus paucos ad requiem iumentorum
hominumque moratus dies, cum audiret vagari Macedonas eiffu-
sos per Tbessaliam vastarique sociorum agros, satis iam refe-
ctum militem ad Larisam ducit. inde cum tria milia ferme abesset, 6
ad Tripolini — Scaeam vocant — super Peneum amnem posuit
castra, per idem tempus Eumenes ad Chalcidem navibus accessit 7
cum Attalo atque Athenaeo fratribus , Philetaero fratre relieto
s. zu e. 41, 9; docb ist die Constrct.
an u.St. barter, — tripl., 37, 37, 10.
9-11. Sycur., e. 64, 8; 9; 57,
9 ; auch Sucur. od. Sicur. in d. Hs.
eesebrieben, «. e. 56, 8; '64, 7, vgl.
ìb. 1; 62, 15. — sub rad., an dep
sddwestlichep Seite. — subì., e. 51,
5; Thess. e, 32, 4, 4. — Afagnes.,
weaigsteos dea nordlicben Theil. —
permn. aquar. kann zu Jontib. gè-
nomala werdao , ist aber aacb bei
copia za Atafcjen.
55-56. 7. Unternebmangén der
Komer za hwte uni zar See. Poi.
27, 6.
1-4. Tàess. , voo Apollonia aas,
e. 49. — iter etc, aaders 32, 5ff.
— asperi a. p. ù soli, s. 3 , 27 , 1 ;
35, 31, 14. — Gomph., s. 31, 41, 6;
durch dea Pass bei Argitbea, 38, 2.
— vexatis , 40, 22, 6. — titon., e.
52, 10; 31, 4. — lo. suo e. t, e. 43,
3. — abnuunt, wahrsebeialich batto
Poi. dieses ajs Ansicht der Ramali-
gen Romer bericbtet, vgl. 31, 38, 1;
44, 5, 8. — gaud. - super., 29, 32,
10: tota africa - repleta varie ani-
mo* adfecit; Naegelsb. 1 § 30, 2.
5-6. sacri/., e. 51, 2. — consul,
die Stelluog wie 2, 46, 4; Cic. Mil.
7, 18 u. a. — /rum. dato, vgl. 44,
2, 4: consul menstruum iusso mili-
te secum ferrei Caes. fi. G. 1, 16,
hifrumentum militi metiri; Marq.
3, 2, 75. — socior., der Thessaler.
— Scaeam, joach e. 60, 3, vgl. e. 64,
7, lag der Ort wie Larisa selbst am
rechtea Uier dea Peaeus; er wird
sonst, wie es scheint, nichterwahnt;
dagegea hiess Crannon e. 64 HaXcu-
oXdqiOtx.
7-10. navib.j e. 35, 39,. 1. —
360
LIBERXXXXH. GAP. 55. 56.
a. u. 583.
• Pergami ad tutelam regni. Chalcide cum Àttalo et quattuor mili-
8 bus peditum, mille equitum ad consulem venit; Chalcide relieta
duo milia peditum, quibus Athenaeus praepositus. et alia eodem
auxilia Romanis ex omnibus undique Graeciae populis convene-
runt, quorum pleraque — adeo parva erant — in oblivionem
9 adducta. Àpolloniatae trecentos equites , centum pedites mise-
runt. Àetolorum alae unius instar, quantum ab tota gente equi-
10 tum [erat] venerat, et Thessalorum, quorum omnis equitatus
speratus erat, non plus quam trecenti erant equites in castrìs
Romanis. Achaei iuventutis suae Gretico maxime armatu ad
mille quingentos dederunt.
56 Sub idem tempus et C. Lucretius praetor, qui navibus prae-
erat ad Cephallaniam, M. Lucretio fratre cum classe super Haleum
Chalcidem iusso petere ipse triremem conscendit, sinum Corin-
2 tbium petens ad praeoccupandas in Boeotia res. tardior ei na-
3 vigatio propter infirmitatem corporis fuit. M. Lucretius Chalci-
dem adveniens cum a P. Lentulo Haliartum oppugnari audisset,
nuntium, praetoris verbis qui abscedere eum inde iuberet, misit
4 Boeotorum iuventute, quaepars cum Romanis stabat, eam rem
5 adgressus legatus a moenibus abscessit. haec soluta obsidio
[cuius] locum alteri novae obsidioni dedit; namque extemplo M.
Lucretius cum exercitu navali, decem milibus armatorum, ad hoc
duobus milibus regiorum, qui sub Àthenaeo erant, Haliartum cir-
cumsedit, parantibusque iam oppugnare supervenit a Creusa
6 praetor. ad idem fere tempus et ab sociis naves Chalcidem con-
CÀfl/c.,vg!.c.44,7 ; uber dieWieder-
holang des W. e. 43, 8 Thebas u. a. —
praepos. obne est, s. § 8; 27,5,9. —
eodem, vorher ad consulem. — Ae-
tol. von alae instar, s. 26, 28, 11,
abhangig, also etwa 500, vgl. 33, 3,
9; 43, 22, 4. — venerat nach Mad-
vig; da aber die Hs. eratvenerat hat,
so scheint die Stelle nocb weiter
verdorben; quorum bat Drak. za-
gesetzt. — trec, nach e. 58, 14 sind
es 400, also eine der beiden Stelleo
nicht richtig, oder es sind noch 100
binzugekommen. — CreHco, Scbleu-
derer and sonst Leichtbewaffnete,
die e. 44, 7 erwahnten 1000 M. sind
nicht beriihrt. — maxime, e. 56,
10; 37, 12, 6, vgl. 39, 31, 16.
56, 1-5. C. Lucret, e. 48, 9. —
Maleum, so hat die Hs., wie in der
4. Decade die Bamberger, s. za 31,
44, 1. — praeocc. - res , um sich
friiher (als Perseos) za Herrn der
Verhaltaisse za maefaen, s. 24, 7, 7.
— tardior, ohne Andeatang des Ge-
gensatzes. — adven., 41, 10, 13. —
LenU, q. 47, 12. — Haliart, eìn
militarisch wichtiger Punkt am Ver*
bindangspasse zwischen dem west-
lichen a. ostlichen Theìle Bootiens,
hat sich fìir Perseus erklart, e. 46,
9. — prael. v., 9, 36, 14 a. a. — iu-
ventute, 3, 37. 6: patriciis iuvenibus
saepserant latera. — quae p. y 40,
31, 9. — decem m., diese sind e. 31
nicht so bestimrat angegeben, vgl.
e. 27, 3. — Creusa, dem Hafenplatze
von Thespiae.
6-7. ab soc, scheint gesagt wìe
legati ab aliquo, 44, 14, 5a.'a.,4>der:
fc. Ch. 171.
LIBER XXXX1I. CAP. 56. 57.
361
venèrunt, duae Punicae quinqueremcs, duae ab Heraclea ex Ponto
trirémes, quattuor Chalcedone, tòtidem Samo, tum quinque Rho-
diae quadriremes. has praetor, quia nusquam erat maritumum 7
bellum, remisit sociis. et Q. Marcius Chalcidem navibns venit
Àlope capta, Larisa, quae Cremaste dicitur, obpugnata.
Cura hic status in Boeotia esset, Perseus cum ad Sycurium, 8
sieut ante dictum est, stativa haberet, frumento trtidique circa ex
agris con vecto , ad vastandum agrum Pheraeorum misi t, rat us 9
ad iuvandas socìorum urbes longius a castris abstractos depre-
hendi Romanos posse, quos cum eo tumultu nihil motos ani- io
madvertisset, praedam quidem praeterquam hominum. — pecora
autem maxume omnis generis fuere — divisit ad epulandum mi-
litibiis * * .
Sub idem deinde tempus consilium et consul et rex habùe- 57
runt, unde bellum ordirentur. regiis creverant animi vastatione 2
concessa sibi ab boste Pheraei agri; itaque eundum inde ad
castra nec dandum ultra spatium cunctandi censebant. et Ro- 3
mani censebant cunctationem suam infamem apud socios esse,
maxume indigne ferentis non latam Pheraeis opem. consultane 4
tibus, quid agerent — aderant autem Eumenes et Àttalus in con-
cilio — trepidus nuntius adfert hostem magno agmine adesse.
voo Seiten. Wenn der Begriff sodi
genau gebraucht ist, so ist anzaaeh-
men, dass Heraclea, Chalcedon,
friiber den Aetolero, Poi. 15, 23,
dann Philippus unterworfen, wie
Chius, s. 36,43 n. a., nach der Be-
freiung der Griechen in ein Btindes-
verhàltniss mit Rom getreten sind,
s. Strabo 12, 3, 6 p. 542; Marq. 3,
1, 153; docb wnrde dieses in Bezug
auf die Rhodier nicht genaa sein, s.
e. 19, 8; viell. soli tum §6 an deu-
teri, dass diese nicht zu den sodi
gehoren. — Punicae, 36, 42, 2. — *
ab Heraclea ist wol von contener uni
abhaogig, nicht attribntiv wie 35,
32, 4; ebenso wenig ex Ponto At-
triti at von Heraclea - am P. , son-
dern sie kamen von H. aus dem P.,
vgl. e. 51, 7; 37, 44, 4; die Stadt
lag in Bithynien ; Cbalcedon Byzanz
gegenìiber. — Chalced. - Samo, der
Abl. wie e. 55, 7; 35, 10, 9, sebwer-
lich ist ab wieder zu denken. —
quadrir., Poi. I. 1. toiriQug, doch
verna. Nissen T€TQr}Q6tg. — remis.,
er erliess ibnen den weiterenDienst,
e. 53, 4; P.: ànélvas trjg %Qttas;
Andere: er schickte sie zuriick. —
navib.yC. 55, 7 ; vgl. 47, 9. — yJlopean
der Kiiste von Locris. — Loris. , e.
42, 1 ; die Stadt lag nicht weit vom
Meere.
56, 8-61, 1. Erstes Reiterge-
fecht in Thessalien; App. Mac. 12;
Plut. Aem. 9; Iustin. So, 1.
8-10. undiq. e. exag., 28,15,13.
— Pheraeor.j 32, 13, 9; es kann
auch Pheraeum agrum gebeissen
haben, s. e. 57, 2; 29, 30, 10.—
quidem, Gron. verm. quoderat ; doch
ist est wafarscheioiicher, dass der
quidem entsprechende Satz nach
miHtibus, 8. e. 57, 9 n. o. (nach
Madvig vor praedam) fehle. —
praeterq. A., e. 54, 6; nach rbm.
Verfahren, 41, 11, 8.
57* 1-5. ordir ent., dirimermi
nach dem hd. dirimer entur, s. 27,
30, 4 ; 40, 52, 5, wurde wegen unde
362
UBER XXXXII. CAP. 57.
a. u. 583,
5 Consilio dimisso signum extemplo datar, uti arma capiant inte-
rim placet ex regiis auxiliis centum equites et parem numerum
6 iaculatorum peditum exire. Perseus hora ferme diei quarta, cum
paulo plus mille passus abesset a castris Romanis, consistere
signa peditum iussit. praegressus ipse cum equitibus ac levi
armatura, et Cotys cum eo ducesque aliorum auxiliorum prae-
7 cesserunt mimis quingentos passus ab castris aberant, cum in
eonspectu fuere hostium equites ; duae alae erant magna ex parte
Gallorum, Cassignatus praeerat, et levis armaturae centum fere
8 et quinquaginta Mysi aut Cretenses. constitit rex, incertus, quan-
tum esset hostium. duas inde ex agmine turmas Threcum, duas
Macedonum cum binis Cretensium cohortibus et Threcum misit
9 proelium, cum pares numero essent neque ab bac aut illa parte
nova auxilia subvenìrent, incerta Victoria finitum est, Eumenis
ferme triginta interfecti, inter quos Cassignatus dux Gallorum ce-
cidit. et tunc quidem Perseus ad Sycurium copias reduxit
10 postero die circa eandem boram in eundem locum rex copias ad-
movit plaustris cum aqua sequentibus; nam duodecim milium
passuum via omnis sine aqua et plurimi pulveris erat, adfectos-
que siti, si primo in eonspectu dimicassent, pugnaturos fuisse
11 apparebat. cum Romani quiessent stationibus etiam intra valium
reductis , regii quoque in castra redeunt. hoc per aliquot dies
fecerunt sperantes fore, ut Romani equites abeuntium novissi-
12 mum agmen adgrederentur: inde certamine orto cum longìus a
hier niebt passen. Im FoJg. ist viell.
das einemal censebant verschrieben
(sentiebant nach Madvig), wie § 4
placent - placet. — arnia e, n. om-
nes, vgl. e. 53, 1. — iacul.ped., 27,
12, 9: peditum iaculaiores; 23, 26,
1 1 : iaculator Maurus.
6 - 9. praegr. - praecess. ist breit
ausgedriickt, aber scbwerlich prae-
cess. nachCrevier zutilgen. — Mysi,
37, 40, 8 ;38, 39, 15. — aut, oderauch
=theils— theiis, 39, 25, 2 ; 24, 16, 4.
— duaeal., ei ne gròsse re Zahlals § 5,
weon da die Zahl ricbtig ist. — Cas-
sign., wie Criiognaius , Asignaius,
Senognatus u.a.celtischeNamea. —
quantum, da die Hs. quanta bat,
verm. Madvig quanta - host. multi-
tudo. — ab /tac aut ù, 39, 34, 3 ; ib.
27, 4 5 30, 28, 3 aut tumuli. — pares
num.y bei dér Unbestimmtbeit der
Ausdriicke ala u. cohors lasst sich
iiber die Zahl selbst oicbt nrtheilen,
doch miissten die Romer an Beiterei
uberlegeo gewesen sein. — inter q. 9
e. 66, 5 ; 6, 20, 8.
10-12. cum aq.y 30, 24, 5: na-
ves cum commeatu. — adfectosq. s.
enthalt das Hauptmoment des be-
diogten Satzes: sie wiirden vor
Durst sebmachteod (am vorhergeh.
Tage) baben kampfen mussen. —
primo ?. consp. ist vieH. niebt rich-
tig, da sie niebt im Angesicbte oder
im Gesichtskreise kampften, vgl.
24 , 5 , 2 : primo statini eonspectu,
oder primo congres su ; im Folg. er-
wartet man quiescerent, aoders ist
quiesse, s. 44, 22, 8, za 2, 18, 9. —
a. Ch. 171.
LIBER XXXXII. CAP. 57. 53,
363
castris eos elicuissent, facile, ubtubi essent, se, qui equitatu et
levi armatura plus possent, conversuros aciem.
Postquam inceptum non succedebat, castra propius bostem $8
inoTit rex et a quinque milibus passum communiit. inde luce 2
prima in eodem, quo solebat, loco peditum acie instructa equità-
tum omnem levemque arraaturam ad castra hostium ducit. visus 3
et plurimus et propior solito pulvis trepidationem in castris Ro-
manis fecit. et primo vix creditum nuntianti est, quia prioribus
continuis diebus numquam ante horam quartam hostis appa-
ruerat, tum solis ortus erat. deinde ut plurium clamore et cursu 4
a portis dubitatio exempta est, tumultus ingens oboritur. tri-
buni praefectique et centuriones in praetorium, miles ad sua quis-
que tentoria discurrit. minus quingentos passus a vallo instruxc- 5
rat Perseus suos circa tumulum, quem Callicinum vocant. laevo 6
cornu Cotys rex praeerat cum omnibus suae gentis; equitum
ordines levis armatura interposta distinguebat. in dextro cornu
Macedones erant equites, intermixti turmis eorum Cretenses;
huic armaturae Midon Beroeaeus, equitibus et summae partis eius 7
Meno Antigonensis praeerat. proximi cornibus constiterant regii 8
equites et mixtum genus, delecta plurium gentium auxilia; Pa-
trocles Antigonensis hic et Paeoniae praefectus Didas erant prae-
positi, medius omnium rex erat, circa eum agema quod vocant, 9
equitumque sacrae alae. ante se statuit funditores iaculatoresque, io
ubiubi, eine scitene Form, vgl. 41,
8, 10: quibusquiòus ì Gic. Att 15,
25 utut {?). — convers.y gegen dea
Feind.
58* 1-5. inceptum, s. 24, 19^
6: inceptum succederei; gewtihn-
licfa inceptis suecedU, weshalb Groo.
inceptu - inceptui verm. — a q.
miL, 24, 46, 1. — prof, solito, 27,
47, limaior solita; 23, 19, 11: ci-
tatior solito. — trepid. - fec., 21,
55, 7 ifugam faciebant u. a. — de-
inde ut, 22, 17,6; 24, 14, 2 u. a.
tumultui, èie Krieftracbt bat nioht
gewoanea , vgl. 41 , 2 f. — ad tent^
bei Tagesanbruch lolite man sie in
dea Zelten erwarten. — Colliri., der
Ort Bcbeiat sonst nicht erwahnt za
worden.
6-8. laevo - praesr. cum wie
41, 12, 1 ; Salì. 1. 46, 7: in postre-
mo C. Marius - cum equitibus cu*
rabat — disténg., 37, 40, 2, im
Folg. a. § 12 intermixti. - Midon,
8.44, 32, 9; ib. 45, 2; Poi. 27, 8:
Mrjòettv. — huic. arm., wie aus
equitibus ersicbtlieh ist, die freten-
ser; da so die Art der Bewaffnung
bezeichaet ist, s. e. 55, 10: Cretieo
armata, sebeint es Dicht nothig levi
st. huic za lesen. — summae p. e.,
Curt. 4, 45, 8: UH partiòus copia-
rum, summae Orsines praeerat: er
batte bier dea Oberbefebl. — regii
eq.f eine besondere, aiebt naher be-
zeichnete Abtbeilaog der vorber er-
wahatea Macedones equites; Poi.
5, 65 nenot: tovs InntiS rov£ ne-
ql rt}V avXrjV. — mixtum g., e. 51,
9 ; dio standea auf beiden Flugeln
nacb dem Centrum za.
9-10. agema wie 37, 40, 5, vgl.
45. 51, 4. — eq. sacrae al., ebeaso
44, 42, 2, dagegea 42, 66, 5: ala,
364
LIBER XXXXII. CAP. 58. 59.
a. n. 583.
quadringentorum manus utraque numerum explebat; * * Thes-
salonicensem et * * Neoptolemum iis praefecit sic regii cern-
ii stitérant. consul intra valium peditum acie instructa et ipse
12 equità tum omnem cum levi armatura emisit. prò vallo instructi
sunt. dextro cornu praepositus C. Licinius Crassus consulis
frater cum omni Italico equitatu velitibus intermixtis ; sinistro
M. Valerius Laevinus sociorum ex Graecis populis equites habe-
13 bat et eiusdem gentis levem armaturam. mediani autem aciem
cum delectis equitibus extraordinariis tenebat Quintus Mucius.
ducenti equites Galli ante signa horum instructi et de auxiliis
14 EumenisCyrtiorum gentis trecenti. Thessali quadringenti equites
parvo intervallo super laevum cornu locati. Eumenes rex Atta-
lusque cum omni manu sua ab tergo inter postremam aciem ac
valium stpterunt
59 In hunc modum maxime instructae acies, par ferme utrimque
numerus equitum ac levis armaturae, concurrunt a funditoribus
2 iaculatoribusque, qui praecesserant, proelio orto, primi omnium
Thraces, haud secus quam diu claustrisretentaeferae, ita concitati
quam sacram vocant, sonst scheint
sich diese Bezeicbnaog eines be-
sonderen Reitercorps nicht za fio-
den, viell. war es eine Àbtheilung
der Xnneg èTcuQtxTJ (oilnntìSTtov
iraiycov), von der die erste tXrj
den Namen paoiXixy oder ayqfxa
fiihrte, Arr. 3, 11, 8; ob ein Theil
derselben die regii equites § 8 wa-
ren, s. 37, 40, 11, lasst sich nicht
erkennen, vgl. Mutzell zu Curt. S.
332; 396 f. — Thess., der Name
und zum Folg. das nomen gentile
sind in der Hs. verdorben, die Vor-
anstellung des letzteren wie e. 59,
8, vgl. 40, 24, 7, an u. St. war die
Ordnung cbiastisch; Madvig verm.
Artemona Dolopem,
1 1-1 4. emisit st. des hs.misit, vgl.
26, 44, 3 ; 40, 47, 8. — cum o. eq., s.
die Stelle aus Sali, za § 6. Ob aach
die romisebe, sonst nicht erwahnte
Reiterei ver&tanden werden soli, s.
e. 61, 4f., ist niebt deutlich; das
Centrum, wenn anders ein solcbes
gebildet wurde, ware sebr schwach
gewesen. — velit interp., 26, 4, 4;
Veget. 3, 16: quodsi equites impa*
res fuerint, more veterum velocis~
timi cum scutis levibus pedites-iis-
dem miscendi sunt, quos expeditos
velites nominabant. — Laevin., 40, 1 ;
27. — delect eq. extraord., sonst
erwàhnt L. equites extraordinarii
uhne den Zasatz delecti, s. 40, 31, 3;
auch wurde die Zahl der Reiter,
wenn sie nur auserlesene aus dea
etwa 400. extraordinarii (von 1400
M. Uberhaupt e. 31, 3) wàren, za
gering sein ; entweder ist daher de-
lecti niebt richtig oder et del. zu
lesen and anter diesea die ànóXe-
xtoiVol. 6, 31, 2 oder die Reiter der
cohors praetoria, vgl. 2, 20, 5, za
verstehen ; Marq. 3, 2, 307. — Muc,
e. 49, 9. — Cyrt., 37, 40, 9. —
quadrai g. s. e. 55, 10.' — super,
iiber diese hinaas, an der Seite, vgl.
e. 59. 4. — ab tergo, als Reserve.
5flf. 1-3. concurr. wird besserauf
acies, so dass numerus Apposit. ist,
als auf dieses bezogen. — prae-
cess.y die Hs.. hat praecesserunt, vgl.
zn e. 51, 5 n. 1, 1, 1, hier wol we-
gen concurrunt — claustris etc,
36, 7,13; 35, 18, 6. — ita ist we-
gen der Beziehung auf ut der ande-
ren Lesart ira vorzaziehen, s. 24,
a. Ch.' 171.
LIBER XXXXI1. GAP. 59.
365
cum ingenti clamore in dextrum cornu, Italicos equites, incurre-
runt, ut usu belli et ingenio inpavida gens turbaretur. * * già- 3
diis hastas petere pedites * * mque, nunc succidere crura equis,
nunc iiia suffbdere. Pérseus in mediam invectus aciem Graécos 4
primo impetu avertit; quibus cum gravis ab tergo instaret hostis,
Thessalorum equitatus, qui a laevo cornu brevi spazio diiunctus
in subsidiis fuerat extra concursum, primo spectator certaminis,
deinde. inclinata re maxumo usui fuit. cedentes enim sensim 5
integris ofdinibus, postquam se Eumenis auxiliis adiunxerunt,
et cum eo tutum inter ordines suos receptum sociis fuga dissi-
patis dabant et, cum minus conferti hostes instarent, progredì
etiam ausi multos fugientium obvios exceperunt. nec regii, sparsi 6
iam ipsi passim sequendo , cum ordinatis et certo incedentibus
gradii manus conserere audebant cum victor equestri proelio ?
rex, parvo momento si adiuvissent, debellatum esse *, opportune
16, 1 ; anders 38, 17, 7. — usu bel-
li, vgl. dagegen e. 55, 3. — hastas
etc, vgl. e. 60, 2; 31, 39, 11.
4-6. in med. oc. ist, wenn nichts
feblt, eber Ungenauigkeit L.'s als
FehlerderAbchreiber, Perseus batte
nach e. 58, 13anfrom. Reiter stossen
miissen ; doch siod diese viell. nicht
erw'ahnt um die Vorwiirfe e. 60, 9
za moti vi reo. — gravis, 27, 4, 1.
— inclin. re, 22, 6, 9. — cum eo ist
nicht obne Hàrte auf Eumenes be-
zogen, aber contundi wol wegen
adiunxerunt nicht zagesetzt. — in-
ter ord., 30, 33, 3. — eaxep., in
gutem Siane, vgl. 22, 12, 7 ; 29, 34,
13, doch ist die Sache nicht klar,
da auch die in den Worten: so-
ciis - dissipai. Bezeichneten Flie-
hende waren; einfacher ware der
Gedanke, wenn es sequentium od.
a. hiesse. — incedente weil sie nach
§ 5 im Vorriicken begriffen sind;
cedentibus wiirde nicht passe n.
7-11. parvo m., s. 21, 43, 11:
perlevi momento; 8, 19, 8: levi
"momento n. a. — adiuviss. etc,
da die Hs. adiuvissetdebellatum
esseet bat, so kann aucb das Letzte-
re verdorben sein, weshalb Sigonius
debellaturus essel aodert; leicbter
ware debellavisset 9 das plsqprf. wie
31, 18, 8: edidissent, vgl. za 4, 58,
3; Cic. Br. 33, 126: habuisset, ge-
braacbt. L. batte dann (nach Polyb.)
einen Tadel iiber Perseus ausge-
sprochen; die rom. Legionen, s. e.
60, 3, aber ebenso verletzt wie e. 61,
6 ; 31,37: quodsimodum in sequendo
habuissent non in praesentis modo
certaminis gioriam, sed in summam
etiam belli prof ectum foret, ib. 38,
3; zara Gedanken 35, 5, 10; 23,
13, 6; 22, 41, 3 a. a.; auch ware
dann die Erganzung eines Ver bum:
diceret t crederete clamar et nicht
nothig. In der anfgenommenen Les-
art ist debellatum esse geb ranch t
wie 3, 50, 5: fuisse, vgl. ib. 72, 7;
28, 34, 8. Statt ad hortandum hat
die Hs. adhor tanti, was aber dem
Folg. widersprechen wiirde, da der
Konig, wenn er jetzt schon die Bei-
ter zu einem neuen Angriff auffor-
dert, von der Phalanx unterstiitzt,
diesen noch weit kiihner gewagt
haben wiirde; w ah re od in ad hor-
tand. etc. seio Mangel an Entschie-
denheit und Selbstvertraaén ber-
vortritt, vgl. 36, 12, 9: per oppor-
tune ad confirmandos animo s — ve-
nti; iiber den absoluten Gebrauch
von supervenire s. 2, 6, 10; 34, 28,
4 u. a.; zum Gedanken 36, 10, 9:
366
LIBER XXXXII. CAP. 59. 60.
a. u. 583.
• ad hortandum supervenit phalanx, quam sua sponte, ne audaci
ooepto.deessent, Hippias et Leonnatus raptim adduxerant, post-
8 quam prospere pugnasse equitem acceperunt. fluctuanti rege
inter spem metumque tantae rei conandaetlretensis Euander, quo
ministro Delpfais ad insidias Eumenis regis usus erat, postquam
9 agmen peditum venientiura sub signis vidit, ad regem adcurrit et
monere institit, ne elatus felicitate summam rerum temere in non
10 necessariam aleam daret: si contentus bene re gesta quiesset eo
die, yel pacis bonestae condicionem habiturum, vel plurimos belli
soeios, qui fortunam sequerentur, si bellare mallet. in hoc con-
ti silium pronior erat animus regis. itaque conlaudato Euandro
signa referri peditumque agmen redire in castra iubet, equitibus
receptui canere.
60 Cecidere eo die ab Romanis ducenti equites, duo milia baud
minus peditum, capti sescenti ferme; ex regiis autem viginti
2 equites, quadraginta pedites interfecti. postquam rediere in castra
victores, omnes quidem laeti, ante alios Thracum insolens laeti -
tia eminebat; cum canta enim superfixa hastis capita hostium
3 portantes redierunt. apudRomanos non maestitia tantum exmale
gesta re, sed paror etiam erat, ne extemplo castra hostis adgre-
deretiir. Eumenes suadere , ut trans Peneum transferret castra,
ut prò munimento amnem haberet, dum perculsi milites animos
4 còlligerent. consul moveri flagitio timoris fatendi ; victus tamen
ratione silentio noctis transductis copiis castra in ulteriore ripa
5 communiit. rex postero die ad lacessendos proelio bostes prò-
incerto regi inter spem metumque
legati - animos auxerunt; Andere
lesen si adiuvissent debellatum esse
clamar et opp. adhortanti, oder deb.
esse opportune adh. u. A. — fluct,
e. 33, 2. — - pedit st. impeditimi, vgl.
21, 5, 10. — Humm. rer., die Ent-
sebeidung des Krieges nnd iiber sein
Reicb. — aleam, e. 50, 2. — pron.,
§ 7. — ree. con,, 37, 32, 6.
60. 1-2. ab Rom. , von Seiten
d. R., 1, 12, 2; 8; Caes. B. G. 2,
25, 2. — ducenti, cine im Vergleich
za de» Verlaste der Fusstruppen,
da anf beiden Seiten die ganze Rei-
terei im Gefechte gewesen ist, ge-
ringe Zabl; Plot. 1. 1. giebt die
Zahl der Gefalleneo aof 2500,
Apophtb. 197 die der GefeUenen n.
Gefangenen aof 2800 an.—ìiaud m.,
39, 18, 9. — capti s., ebenso Plot,
in d. hs. Lesart AC. ferme CC equi*
ies kann auch pedites fehlen, da,
wenn equites entfernt wird, es den
Schei a hat, als oballe Gefangenen pe-
dites gewesen waren. — ante ah ent-
spricht quidem, wie sonst sed. —
emineb., 2, 5, 8. — super/., ein sel-
tenes nor noch bei spateren Schrift-
stellern gebranchtes Wort, vgi. e.
48, 7 supervectus-, 10, 26, 11; Tac.
H. 1, 49: caput- suffixum; Snet.
Gàlba 20: {caput) hasta suffixum,
Tgl. 31, 39, 11.
3-7. transferret ohne bestimm-
tes Snbj. ist sebr bari, viell. ist con-
sufi vorber ausgefallen oder trans-
ferrent - kaberent zn lesen ; Eum.
ràth anf das linke Ufer des Flora-
ses za gehen, 8. e. 55, 6. — sileni.,
a. Ch. 171.
LlBER XXXXII. CÀP.60.61.
367
gressus, postquam trans amnera in tuto posita castra animad-
Tertit, fatebatur quidem peccatimi, quod pridie non institisset
victis, sed aliquanto maiorem culpam esse, quod nocte foret ces- v
satum; nam ut neminem alium suorum moveret, levi armatura 6
inmissa trepidantium in transitu fluminis hostium deieri magna
ex parte copias potuisse. Romanis quidem praesens pavor dem- 7
tus erat, in tuto castra habentibus; damnum interceterapraecipue
famae movebat. et in Consilio apud consulem prò se quisque in 8
Aetolos conferebant causam : ab is fugae terrorisque principium
ortum; secutos pavorem Àetolorum et ceteros socios Graecorum 9
populorum. quinque principes Àetolorum , qui primi terga ver- 10
tentes conspecti dicebantur, Romam missi. Thessali prò contione '
laudati ducesque eorum etiam virtutis causa donati.
Ad regem spolìa caesorum hostium referebantur. dona ex 01
his aliis arma insignia, aliis equos, quibusdam captivos [dono] 2
dabat. scuta erant supra mille quingenta, loricae thoracesque
mille amplius sumraam explebant, galearum gladiorumque et
missilium omnis generis maior aliquanto numerus. haec per se 3
ampia laetaque multiplicata verbis regis, quae ad contionem vo-
cato exercitu habuit. „praeiudicatum eventum belli habetis. me- 4
39, 30, 4. — sed geht nicht auf pec-
catum, sondern es ist daza aus fa-
teb. za denken dicebat, e. 43, 10.
ut nem. , gesetzt dass = obne dass
er Jemand. — Roman, quid, ist so
gesagt, als ob ein anderes Subjeot
gegenuber gestellt werden solite,
wàhrend damnum etc. vielmebr
praesens quidem erwarten lasst;
wenn nicht so zìi lesen ist, werden
die R. dem vorber erwàhnten Ko-
nig entgegenstellt: die R. abererst,
wenn sie aucb sieber waren, em-
pfahden docb usw., vgl. 39, 27, 6. —
damnum ist dorch die Zwischen-
stellung von inter cetera, wozu
aueh damna gedacht werden kann,
geboben.
8-10. et in e. ist leicht ange-
knupft, die Scbuld des damnum fa-
mae soli auf die Aetoler gebracht
werden. — terr. pav., 27, 42, 5. —
et ceti auch die ubrigen seien in
Fnrcbt gerathen, nnd so gefolgt. —
Graee. p. 9 vgl. e. 58, 12: sotiorum
ex Graecis p» — dicebant, auf ein
blosses Geriicbt bin; L. hat e. 59,
2: primi omnium etc. angedeutet,
wo die Flacbt begann; Poi. 27, 13
extr.: rovg ntol tòv InnòXo^ov -
éìóov rovgjiìxfaXovg àvayoftivovg
eìg rrjv 'Pcàftrjv ano rijg InnofjLa-
%(ag àXóytog, xccl rag ócapoXàg
%àg Ex t<Sv n€QÌ Avxlaxov 7i€m-
OTsvfiévctg xar avTùJV, wahrscbein-
licb batte derselbe auch bei der
Schilderung der Schlacht die Sache
beriibrt; App. 1. 1.: AlnaXàv óè
xal héqcov 'EXX-qvwv xccrexpev av-
rò tog 7iq(Ótù)V tQt&nivTwv. — prò
conty 39, 31, 17.
61. 1-6. dono ist nach dona
uberfliissig; docb kann auch donai
oder donabat in dona liegeo. —
ampi, laetaq., s. e. 60, 2: laetitia;
9, 38, 4 : laetamfamam ; 3, 38, 12 u.
a., es wird auch a. lautaq. od. prae-
claraq. verm. — quae habuit, 10, 24,
4. — praeiud. ev., Tac. Germ. 10 :
Victoria huius vel illius prò praeiu-
dicio accipitur, vgl. 26, 2, 4; 39,
36fe
LIBER XXXXII. CAP. 61. 62.
a. u. 583-
liorem partera hostium, equitatum Romanum, quo invictos se
5 esse gloriabaiitur, fudistis. equites enim illis principes iuventu-
tis, equites seminarium senatus; inde lectos in patres consules,
inde imperatores creant; horum spolia paulo ante divisimus in-
6 ter vos. nec minorem de legionibus peditum victoriara habetis,
quae nocturna fuga vobis subtractae naufragorum trepidatione
7 passim natantium flumen conpleverunt. sed facilius nobis se-
quentibus victos Peneum superare erit, quam illis trepidantibus
fuit; transgressique extern pio castra oppugnabimus, quae hodie
8 cepissemus, ni fugissent; aut si ade decernere volent, eun-
dem pugnae pedestris eventum expectate, qui equitum in cer-
9 tamine fuit." et qui vicerant alacres, spolia caesorum hostium
umeris gerentes facinora sua audivere, ex eo quod acciderat
10 spem futuri praecipientes, et pedites aliena gloria accensi,
praecjpue qui Macedonum phalangis erant, sibi quoque et na-
vandae regi operae et similem glorìam ex hoste pariendi oc-
li casionem optabanL contione dimissa, postero die profectus inde
ad Mopsium posuit castra, tumulus hic ante Tempe * eminet
62 Larisae medius abestonum * * * . Romani non abscedentes ab
2 ripa Penei transtulerunt in locum tutiorem castra, eo Misagenes
Numida vento cum mille equitibus, pari peditum numero, ad hoc
elephantis duobus et viginti.
3 Per eos dies consilium habenti regi de summa rerum, cum
27, 5; 21, 29, 4. — - mei part, vgl.
3, 61, 7; im Folg. wird raehr die
politische Stellung der Ritter her-
vorgehoben. — urine. ìuvent. , s. 9,
14, 16; 2, 20, 11; 10, 28, 7;
Scbwegler 2, 664. — inde = ex Us,
die Sobnc der Senatoren diente o als
Ritter uod trateu dann in denSenat;
nur auf <liese (equites illustres 39,
31, 16), nicht auf die um Sold die-
nenden Ritter kann das bier ali-
gemeia Gesagte bezògen werden,
vgl. 34, 31, 17; Lange 2, 15ff. —
patres nach Madvig, gewohnl. pa-
trum numerum, 2, 1, 10, weil die
Hs. patrum hat. — de leg. - viet,
8, 12, 4, vgl. 25, 29, 6.
7-11. facil. -fuit weit getreunt,
vgl. e. 6, 2; 39, 1, 2. — umeris,
1 , 26<j 2. — pedit. , mit Ausa chi uss
der Leichtbewaffneten. — Mops.,
vgl. Strabo 9, 5, 22 p. 443: eìvcu
de tò vvv xaXovfievoy Jlelaoytxòv
neàlov, ivtpuittQfaa-xcàMó xpiov,
ib. § 20 p. 441. der H ti gel (tumu-
lus) , auf dem es lag, konnte in der
Ebene steben, Bursian 1, 62. Die
folg. W. sind verdorben uod liicken-
faaft , in tempesteest liegt viell.
Tempe situs est, vgl. 36, 10, 11 ;
44, 8, 9; in abestonum wahrschein-
licb Gonnum, e. 54, 8; 44, 6, 10;
medius wird zwar von L. mit dem
Genit. verbunden, s. e. 58, 9; 10,
2, 15, aber anders, als wenn au u.
St. Larisae medius et Gonni gelesen
wiirde.
*' 62. 1-2. non absc. etc., \vo-
binwarts, ist niebt zu erkennen, e.
64, 7 stehen sie wieder sudlich vom
Penens. — Misag., e. 29.
62, 4-15. Friedensverhandlun-
gen. Poi. 27, 8; App. Mac. 12;
Plut. Apophth. 197.
3-7. summa r., § 12; e. 59, 6;
a. Ch. 171.
LIBER XXXXII. CAP. «2.
369
iam consedisset ferocia ab re bene gesta, ausi sunt quidam: ami-
co rum consilium dare, ut secunda fortuna in condicionem ho-
nestae pacis uteretur potius , quam spe vana evectus in casum
inrevocabilem se daret: modum inponcre secundis rebus nec 4
nimis credere serenitati praesentis fortunae prudentis bominis
et merito felicis esse, mitteret ad consulenti, qui foediis in eas- 5
dem leges renovarent, quibus Pbilippus pater eius pacem ab T.
Quinctio victore accepisset. neque fìniri kellum magnifìcentius 6
quam ab tam memorabili pugna posse, neque spem firmiorem pa-
cis perpetuae dari, quam quae perculsos adverso proelio Roma-
nos molliores factura sit ad paciscendum. quodsi Romani tum 7
quoque insita pertinacia aequa aspernarentur, deos hominesque
et moderationis Persei et illorum pervicacis superbiae futuros
testes. numquam ab talibus consiliis abhorrebat regis animus ; 8
itaque plurium adsensu conprobata est sententia. legati ad con- 9
sulem missi adhibito frequenti Consilio auditi sunt. pacem petiere ; 10
vectigal, quantum Philippus pactus esset, daturum Persea Ro-'
manis pollicentis; urbibus, agris locisque, quibus Pbilippus cessis-
set, cessurum primum. haec legati, summotis his cum consul- li
vgl. 28, 8, 13 u. a.; Andare $. belli,
s. zu 29, 4, 3. — ab re b. g., in Fol-
ge, attributi v. — ut sec. etc, die
schan e. 59, 9 angeftihrten Griinde.
— in condic, nm Bed. frir den Prie-
den zu machen; vgl. e. 59, 10; Tac.
Agr. 18: prospettiate rerum in va-
nitatem usus; die hs. Lesart in
condicione konnte viell. bedeuten
bei der Verhandlung, s. 24, 30, 1.
— cas. irrevoc, e. 59, 9. — mod,
imp., 30, 42, 14. — finiri, s. 44, 34,
9; es wird auch desinerò verni. ;
alida obgleicb bellum desinit gè-
sagt wird, s. Sali. I. 83; Tac. H. 4,
1 , so ware doch b. desinit a pugna
eigeothiimlich ausgedriickt. — posse
kann nicht wol febleo; anders ist
§ 12: dari. - pertin. - pervie, Doe-
derl. Syn. 4, 176f.
8-10. numquam - itaque, L. bat
den einfachen Gedanken bei Poi.:
ravra [àÌv ovv tdòxu toìq nìttoGi
(wodurch § 1 : vnéòsigav etc. wie-
derholtwird) itav q>CXmv avyxara-
&ifiivov oh roti neqaéoìg ìnépL-
novto ti (XQctxQrjucc nqsafìavTaX
Tit. Liv. IX.
ndvravxos - xal Mr}dù)V umge-
kehrt und kiinstlich geordnet, indem
er die Freunde sich nach der ihnen
bekaunten, vgl. e. 59, 10, Neigung
des Konigs , die als sich von selbst
verstehend an u. St. nicht naher be-
zeichnet ist, sich bestimmen lasst;
hàtte der Konig friiher seine Ansicht
ausgesprochen, so ware die Zustim-
mung der Freunde unnothig gewe-
sen; es ist daher zweifelhaft, ob
mit Madvig zu lesen sei: compro-
baia sententia, legati etc. — adhib.
fr. e, 37, 35, 1. — vectig., (pógovg;
nach 33, 30 hat Philipp, eine Kriegs-
contribution zu bezahlen, nicht einen
bleibenden Tribut. — primum kann
nicht richtig sein, Gron. verni, et
ipsum ; Andere quam primum, viell.
iterum\ Poi. róntov ix/cjgrjasi t<5v
ccvtcov; zum Folg. kann es nicht wol
gezogen werden, da § 14 nicht als
Fortsetzung der Thàtigkeit der Ge-
sandten bezeichnet ist; auch steht
haec besser am Anfang, s. 21,
42, 1; 35, 12, 14, vgl. jedoch 21,
24, 5.
24
370
LIBER XXXXIL CAP. 62. 63.
a. u. 583.
tarent, Romana constantia vicit in Consilio, ita tum mos erat, in
adversis voltum secundae fortunae gerere, moderali animo in
12 secundis. responderi placuit, ita pacem dari, si de summa rerum
liberum senatui permittat rex de se deque universa Macedonia
13 statuendi ius. haec cum renuntiassent legati, miraculo ignaris
moris pertinacia esse, et plerique vetare amplius mentionem pacis
14 facere: ultro mox quaesituros, quod oblatum fastidiant. Perseus
hanc ipsam superbiam , quippe ex fiducia virium esse, timere, et
summam pecuniae augens, si pretio pacem emere posset, non
15 destitit animum consulis temptare. postquam nihil ex eo , quod
primo responderat, mutabat, desperata pace ad Sycurium, unde
profectus erat, rediit belli casum de integro temptaturus.
63 Fama equestris pugnae vulgata per Graeciam nudavit vo-
luntates hominum. non enim solum qui partis Macedonum erant,
sed plerique iftgentibus Romanorum obligati beneficiis, quidam
2 viitì superbiamque experti Persei, laeti eam famam accepere, non
11-12. Constant, vgl 22, 61,
1 ; 13; ib. 37, 3 , neben der Hinter-
list e. 47, 9. — ita - erat, Cic. Sull.
7, 22: ita sum ti. a. — animo st. ani-
mo s nach Madvig, s. 4, 7, 6; 31, 44,
2. — perniiti, etc, s. 39, 54, 7; 36,
28, 1 ; doch ist der Ausdruck an u.
St. breiter und gesucht, da de sum-
ma rer. nicht wol bedeuten kann : ia
Riicksicht auf, sonderò von statuen-
di ius abhangt und in de se deq. -
Maced. einen freiereo, epexegeti-
seben Zasatz erhalt ; auch die Tren-
nuog und Vertheilung der W. libe-
rum ius ia dieser Weise ist unge-
wohnlich ; das Ganze ist eine freie
Uebersetzung von Poi. IxéXsvov
ìnvtqinuv ròv IISQCféa rà xa&*
avròv xcà xad-óXov diàóvairij avy-
xlrJKp rrjv Qovatav, ù>s cev avrij
òoxfj povlevea&ai nsqì ràiv xara
rr\v MaxiSovCav, der géwobnliche
Ausdruck ìnirqinuv nsQÌ ràv
oXtov u. a. ist weiter ausgefubrt
um die Grosse der Forderung star-
ker bervortreten zu lassen; Plut
1. 1. ìxélèvasv ó vsvixrjfÀrévos ròv
vevixrixórcc 'PtopaCoig èniroénuv
rà xa&* avxóv.
13-16. miraculo, zu 41, 11, 3. —
ignaris, Leuten die usw., allgemei-
ner als bei Poi. nvkg ÌX7tXì]rrófi€-
voi rriv vn&QrupavlttVì moris, der
§ 11 bezeichneteri ; docb ist viell.
Romanorumoà. nachMadvig/fomom
ausgefallen; zur Sacbe s. 33, 11, 7.
— quippe, s. 2, 45, 9: accendunt -
ferocius multo - quippe inpune se
insulturos; 3, 50, 14u. a; es ist wol,
werin auch an u. St. timere nach-
steht, weder ratus hinzuzudenken
noch quippe quae - esset zu lesen ;
zum Gedanken s. 30, 29, 4. — sum-
ma pec. , § 10 vectigal. — ex eo -
mutab.,SS, 11,8; 37,20,8.
68. 1-2. Stimmung in Grie-
chenland. Poi. 27, 7 ft .
1-3. nudav., e. 13, 3. — partis
Mac., e. 12, l,vgl. c.30,1. — sedpL,
wie sed omnes u. a., 39, 24, 8. —
quidam - experti lasst sich nicht
auf die Romer beziehen , dean
scbwerlich hat L. hier, aa einer ma-
passenden Stelle , den Romern die-
sen Vorwurf gemacht, der auch
nicht entfernt wiirde, wenn man ei-
ne Parenthese ann&hme; auch Poi.
sagt nichts der Art; der Satz ent-
halt vielmehr den Gegensatz zu dem
Verfahren der Romer, und nach ex-
perti ist Persei od. regis ausgefal-
len. Bei der Art, wie L. solche
a. Ch. 171.
LIBER XXXXH. €AP. 63.
371
ob aliam causam quam pravo studiò , quo etiam in certaminibus
ludicris vulgus utitur, deteriori atque infirmiori favendo.
Eodem tempore in Boeotia summa vi Haliartum Lucretius 3
praetor oppugnabat; et quamquam nec habebant esterna auxilia
obsessi praeter Coronaeorum iuniores, qui prima obsidione moe-
nia intraverant, neque sperabant, tamen ipsi animis magis quam
viribus resìstebant. nam et eruptiones in opera crebro faciebant, 4
et arietem admotum nunc saxis ingentibus, nunc libramento
plumbi gravatum ad terram urguebant et, si qua declinare ne-
quiverant ictum, prò diruto muro novum tumultuario opere ra-
ptim ex ipsa ruinae strage congestis saxis extruebant' cum ope- $
ribus ìentior oppugnalo esset, scalas per manipulos dividi
praetor iussit [ut] corona undique moenia adgressurus, eo magis
suffecturam ad id multitudinem ratus, quod qua parte palus ur-
bem cingit nec adtinebat oppugnar! nec poterat. ipse ab ea parte, 6
qua duae turres quodque inter eas muri fuerat *, duo milia mi-
Verhàltnisse behandelt, kann ea
nicht entgegenstehen, dass Perseus
die Griechen za gewinnen gesacht
hat, s. 41, 23f.; 42, 12, 5ff.,nnd
das bier Gesagte mehr von Philip-
pus galt. — ob al. e. q. studio , s.
38,39, 10; 21, 2, 3. — pravo st.,
L. hat in wenige Worte zusammen-
gedràngt, was Poi. ausfubrlich be-
handelt , and das Verfahren der
Menge, weil er selbst auf Seiteo der
Romer steht, als eineverkehrteNei-
gung, pravum studium bezeichnet,
wabrend Poi. nur sagt: iv ixefroig
. {toZs yvuvixolg àyàiai) otav nobg
ÈnupaVT) xaì àrJTTTjTQV à&XijrriV
eìvtu doxovvt» avyxaTaarfj toc-
nuvbg xccl noXv xaTatieéoreoog
àvtuy<ovt,arì\g, svd-étag ànofiSQC&i
rà 7ikf}&rj rriv tvvoiav tip xara-
ènatiqtp xaì d-ciQQÙv TiaqccxaXsl;
deteriori atq. inf. entspncht nar
ranetvòg xtà noXv xaradeéóTS-
Qog. Die Vergleichung wàre selbst
sehr uoklar , wenn nicht vorher
zwei Parteien bezeichnet worden
wàren. — f avendo, indem sie, da-
durch dass sie, stànde in naherer
Verbindang init dem Relatìvsatz
als mit pr. studio, wozu es Dar hart
als Appos. genommen werden
kb'nnte, s. 2, 47, 12; 32, 37, 1, wes-
halb Gron. favendi verm.
63. 3-12. Einnahme von ffali-
artus.
3-5. Halìart., e. 56; darin liegt
das Sabj. za habebant. — Coronae*
or., e, 46, 9; die hs. Form Coroni-
tarum wàre ne ben Kooiovstg Poi.
27, 1 nngewòbnlich, vgl. e. 44, 4;
67, 12; Z. § 256. — prima, im An-
fang, nicht bei der fruheren Bela gè -
rnng, priore. — ipsi um den Gegen-
satz zn externa za scharfen. —
saxis ing., vgl. 38, 5,4; im Folg.
ist nequéverant unsicher. — raptim
soli tumultuario noch steigern. —
ruinae str., die beim Einsturz der
Mauer iibereinandergefallenen utid
so da liegenden Steine, vgl. 31, 17,
1 ; ib. 46, 15 ; 35, 30, 5.— per man.,
s. 26, 44, 6; 28, 19, 9: scalas ele-
etis per manipulos viris dividi iu-
bet. — operibus vertrate den Ge-
danken: wenn sie durch Belage-
rungswerke betrieben wiirde ; doch
ist viell. noch mehr aasgefallen. —
suffect., e. 54, 3. — palus, eine
snmpfige Stelle des Kopaissees.
6-9. fuerat, ob darnach rue-
rat, 21, 11, 9; 33, 17, 9; procide-
rat 21, 8, 5; ib. 14, 2; corrueratì
24*
372
LIBER XXXXn. CAP. 63.
a. u. 583.
litum delectorum admovit, ut eodem tempore, quo ip&e tran-
scendere ruinas conaretur, concursu adversus se oppidanorum
facto scalis vacua defensoribus moenia capi parte aliqua possent.
7 haud seguite^ oppidani vim eius arcere parant. nam super stra-
tum ruinis locum fascibus aridis sarmentorum iniectis stantes
cum ardentibus facibus accensuros eam se saepem minabantur,
ut incendio intersaepti ab hoste spatium ad obiciendum interio-
8 rem murum baberent. quod inceptum eorum fors inpediit: nam
tantus repente effusus est imber, ut nec accendi facile pateretur
9 et extingueret accensa. itaque et transitus per distracta fumantia
virgulta patuit et in unius loci praesidium omnibus versis moe-
10 nia quoque pluribus simul partibus scalis capiuntur. in primo
tumultu captae urbis seniores inpubesque, quos casus obvios ob-
tulit, passim caesi; armati in arcem confugerunt et postero die,
cum spei nibil superesset, deditione facta sub corona venierunt;
11 fuerunt autem duo milia ferme et quingenti. ornamenta urbis,
statuae et tabulae pictae, et quidquid pretiosae praedae fuit, ad
12 naves delatum ; urbs diruta a fundamentis. inde Tbebas ductus
exercitus; quibus sine certamine receptis urbem tradidit exulibus
et qui Romanorum partis erant, adversae factionis hominum fau-
torumque regis ac Macedonum familias sub corona vendidit bis
gestis in Boeotia ad mare ac naves rediit.
prorutum erat, 32, 24, 3 vgl. 34,
29, 5, ausgefallen. sei, lasst sich
Dicht bestimmen ; das homoeoteleu-
toa ware bei alien nicht schoo. —
ipso, obgleich es vorausgegangen
ist, stellt den Anfùhrer den eben
Erwahnten entgegen; diese sollen
einen etwa frei gewordenen Punkt
erstiirmen. — strat. r., 21, 8, 7 ; ib.
12, 2. — fase, ar. sarm., 22, 16, 7.
— accendi, vgl. 6, 2, 9. — distra-
tta, postquam dist. sunt, vgl. 25, 36,
9; 40, 28, 3. — moen. quoq., weil
sie auf der einen Seite durch die
Bresche eingedrungen waren.
10-11. tumultu e. u., zu 41, 11,
6. — senior. inp., s. 2, 13, 10, vgl.
1, 43, 2 ; die Manner sind imKampfe,
26, 46, 10.— obvios obtul., 4, 40, 3 :
obviam - occurrerent; 22, 6, 4. — -
sub cor., e. 54, 6; der Verkauf er-
folgt ungeachtet der deditio, s. 2,
17, 6, weil sie durch WaffeDgewalt
erzwuogen war. — statuae eie. , s.
27, 16, 7, die Stadt ist seitdem ver-
fallen, s. Poi. 30, 18; Strabo 9, 2,
30 p. 411 : ùiXtaQTos o*k vvv ovxitv
£<stC, xataaxcKpeiGa iv t$ 7iqòs
ITeQaéa noXé^ , rrjv xwqccv <T
tyovcfiv ù£&r)vatoi SóvTtov c Pa)-
[xaCcov.
12. quibus etc., da mach ist er
mit dem Heere, ungeachtet die Stadt
sich an Rom angescfalossen hat, s. e.
44, 46, vor dieselbe gezogen; ob
durch besondere, nicht berichtete
Verhaltnisse bewogen, oder blos
um an der macedon. Parte i Rache
zu nehmen, ist nicht angedeutet. —
exui, nach dem e. 44, 6 Berichteten
solite man erwarten , dass diese
schon zuriickgekehrt seien. — sub
cor. vend., sie werden als Bundes-
briìchige wie im Krieg mit den Waf-
fen in der Hand gefangene Feinde
bebandelt. — famil., wahrschein-
lich nicht allein Sclaven und Gii ter,
sondern auch die Familienglieder.
a. Ch. 171.
LIBERXXXX1I. CAP. 64.
373
Cuna haec in Boeotia gererentur, Perseus ad Sycurium sta- 64
tiva dierum aliquot habuìt. ubi cUm audisset raptim Romanos 2
circa ex agris demessum frumentoni convehere, deinde ante sua
quemque tentoria spicas fascibus desecantem, quo purius fru- 3
mentum tereret, ingentis acervos per tota castra stramentorum
ferisse, ratus incendio opportuna esse, faces taedamque et mal-
leolos stuppae inlitos pice parari iubet; atque ita media nocte
profectus est, ut prima luce adgressus fallerei nequiquam. pri- 4
mae stationes oppre§sae tnmuitu ac terrore suo ceteros excita-
verunt signumque datum est arma extern pio capiendi; simulque
in vallo, ad portas, miles instructus erat. et * * oppugnationis 5
castrorum Perseus et extemplo circumegit aciem et prima irope-
dimenta ire, deinde peditum signa ferri iussit. ipse cum equi-
tatù et levi armatura substitit ad agmen cogendum, ratus, id quod
accidit, insecuturos ad extrema ab tergo carpenda hostis. breve 6
certamen levis armaturae maxime cum procursatoribus fuit; e-
quites peditesque sine tumulto in castra redierunt.
Demessis circa segetibus Romani ad Crannona, intactum 7
agrum, castra movent. ibi cum securi et propter longinquitatem
et viae inopis aquarum difficultatem , quae inter Sycurium et
64 - 66. Kriegsoperationen in
Tbessalien, Polyb. 27, 9; App. Mac.
12;
2-3. frument. etc, um es in die
Magazine zu liefern , aus denen sie
ibren Bedarf erfaielten, e. 55, 5. —
fascibus ist Dativ. : voa den Getrei-
debundeln; Stat Silv. 2, 2, 85: Gra-
tis - deserta metallis saxa ; gewofan-
licher ist de od. a, Andere lesen
falcibus. — malleol. etc, 38, 6, 2;
21, 8, 10: stuppa circumligabani
(ferrum) linebantque pice. — est
&cheint ausgefallen. — adgressus =
si adgressus esset, s. 41, 16, 2;ad-
gressurus zu lesen scheint nicht
no t big. — f oliere, 38, 7, 6.
4-6. nequiquam, s. Cic. Att. 4,
6, 2: quid? si cessare libeat? nequi-
quam; Hirt. B. G. 8, 19, 6: fugam
quaerunt. nequiquam\ nam etc;
àhnlichCurt.3, 13, 12 {frustra Fior.
2, 21 (4, 2), 9; Hor.Od.3, 7, 21 u. a.,
Madwig verwirft die Absonderung
des Wortes als unlateinisch und
nicht prosaiscb, und zieht nequiq. zu
dem folg. Particip. — simulq., vgl. 2 1 ,
49, 10. r- in v., adport, das Asyn-
deton entspricht der iibrigen Dar-
stellung, s. 41, 3, 1. — oppi/gn.,
davor bat die Hs. inconste, was bis
jetzt noch nicht mit Sicberheit ver-
bessert ist; friiher wurde etinten-
tus oppugnationi gelesen ; Andere
verna, erat * * et inconsultae op-
pug., ita deceptus in Consilio oppr,
vieii. et non institit oppugnationi.
— carpenda, 6, 32, 11 u. a. — pro-
cursator findet sich viell. nur hier,
vgl. 34, 15, 9: detractor; 7, 32, 11 ;
9, 13, 2: adhortator; procursatio;
procursus; procursare bat L. mehr*
facb.
7-10. Crannona, die Hs. bat
Crannonam, was, da sogleicb Cran-
nona folgt, nicht zulassig ist, s. 1,
18, 2; die Stadt, s. e. 55, 6, lag
iiber 2 Meilen siidlich von Larisa,
Bursian 1, 67; die Roraer sind also
wieder iiber dem Peneus gegangen,
s. e. 62, 1. — longùiq., Crannon lag
am sudwestlichen , Sycurium am
374
LIBER XXXtflI. CAP. 64. 65.
a. a. 583.
8 Crannona est, stativa haberent, repente prima luce in imminen-
tibus tumulis equitatus regius cum levi armatura visus ingentem
tumultum fecit. pridie per meridiem profecti ab Sycurio erant;
9 peditum agnien sub luce reliquerant io proxuma planitie. stetit
paulisper in tumulis, elici posse ratus ad equestre certamen Ro-
manos; hi postquam nihil movebant, equitem mittit, qui pedites
10 referre ad Sycurium signa iuberet, ipse mox insecutus. Romani
equites modico intervallo sequentes, sicubi sparsos ac dissipatos
invadere possent, postquam confertos abire signa atque ordines
servantes viderunt, et ipsi in castra redeunt
6f> Inde offensus loginquitate itineris rex ad Mopsium castra
movit, et Romani demessis Crannonis segetibus in Phalannaeum
2 agrum transeunt. ibi cum ex transfuga cognosset rex sine ullo
armato praesidio passim vagantis per agros Romanos metere,
cum mille equitibus, duobus milibus Thracum et Cretensium prò-
fectus, cum quantum adcelerare poterat effuso agmine isset, in-
3 proviso adgressus est Romanos. iuncta vehicula, pleraque onu-
4 sta, mille admodum capiuntur, sescenti ferme homines. praedam
custodiendam ducendamque in castra trecentis Cretensium dedit;
5 ipse revocato ab effusa caede equite et reliquis peditum ducit ad
proximum praesidium, ratus haud magno certamine opprimi
6 posse. L. Pompeius tribunus militum praeerat, qui perculsos mi-
lites repentino hostium adventu in propinquum tumulum recepit,
loci se praesidio, quia numero et viribus impar erat, defensurus.
7 ibi cum in orbem milites coegisset, ut densatis scutis ab ictu sagit-
tarum et iaculorum sese tuerentur, Perseus circumdato armatis
tumulo alios ascensum undique temptare iubet et comminus proe-
8 lium conserere, alios eminus tela ingerere. ingens Romanos ter-
ostllchen End e der pelasgischen
Ebene. — repente nach cum s. Iu-
stio. 43, 5, 4, wie nach dum 29, 9,
5, vgl. extemplo 39, 39, 9. — itimi-
nent. tum., Crannoo lag in der Natie
der Hugelreibe, welche die thessa-
lische Ebene durchschneidet, s. 32, 4,
4. — per mer., vgl. 2, 18, 1: per
ludos, oft per bellum u. a. — : sub /.,
25, 24, 7, vgl. 38, 30, 8.— stetit, das
Subject ist aus dem Zusammenhan-
ge und regius deutlich, Perseus od.
rex zuzusetzen scheint nicht nuthig.
— hi ist unsicher, d. Hs. faat quat-
tuor (HIT). — signa a. o. serv., wie
8, 34, 10 -.non signa, non ordines
servant, genaaer 24, 48, 11: signa
sequi et servare ordines doeuit, 30,
35, 6.
65. 1-6. Mopsium, e. 61, 11;
Phal. e. 54, 6. — quant. adcel., 27,
28, 15. — iuncta, 34, 1,3. — mille
adm., s. 27, 30, 2; 21, 36, 2. —
reliq. ped,, wie pauci, multi, 6, 10,
7 aliqui u. a. mit dem Geniti v., ob-
gleich selteo, vgl. e. 15, 10: celeri.
— oppr., e. 64, 4.
7-8. in orò., 22, 29, 5, vgl. 1,
17, 6. — densatis, wie 10, 29, 6,
vgl. 31, 39, 10; anders 34, 39, 6.—
ictu ist hier passend , nicht iactu, s.
a. Oh. 171.
LIBER XXXXII, CAP. 65.
375
ror circumstabat; nam neque confetti * propter eos qui in tu-
mulimi conitebantur poterant, et ubi ordines procursando sol-
vissent, patebant iaculis sagittisque. maxime cestrosphendonis 9
vulnerabantur. hoc ilio bello novum genus teli inveii tum est. bi-,
palme spiculum bastili semicubitali infixum erat crassitudine digiti ;
huic abiegnae breves pinnae tres, velut sagittis solent, circumda- 10
bantur ; funda media duo scutalia iuparia habebat cum maiore nisu
libratum funditor babena rotaret, excussum velut glans emicabat.
cum et hoc et alio ornili genere telorum pars vulnerata militum li
esset nec facile iam arma fessi sustinerent, instare rex, ut dederent
se, (idem dare, praemia interdum polliceli, nec cuiusquam ad
deditionem flectebatur animus , cum ex insperato iam obstinatis
mori spes adfulsit. nam cum ex frumentatoribus refugientes 12
quidam in castra nuntiassent consuli circumsideri praesidium,
motus periculo tot civium — nam octingenti ferme, et omnes
30, 10, 13. — conferii , viell. ist
darò a eh stare oder resistere, se tu-
tari ausgefallen ; nach Anderen pu-
gnare od. propellere, wobei manaber
nicht sowol propter eos als eos er-
wartet, da die Aufriickendcn gerade
abgehalten werden sollen , vgl. 28,
14, 19. — coniteb., s. 21, 36, 8.
9-10. cestrosph. , cestro enthalt
eine Bestimmung zu sphendone: die
Schleuder, mit der (nicht Steine son-
derà ) mit Eisen zugespitzte Pfeile,
xéùTQot , geworfen werden. Die
Schildernng derseiben aus Polyb.
hat Saidas u. d. W. xéaroog er-
balten ; der Name ist von L. , ob-
gleich seine Scbilderung mangelbaf-
ter ist, richtiger iiberliefert. — no-
vum - est ,' ebenso Poi. — bipalme
5,65 Zoll, P. dinàlaiOTovZfiQZoU.
Den Zusatz taov %x ov T0V a vM-
<xxov rrj 71 QoftoXrj, mit einer der
Lange der Spitze entsprechenden
Robre, bat L. iibergangen, — hast.
semic, rovT(p (dem avX(axog) fu-
Xov ÈvqQfioOTo, tc5 fnèv fitjxet ani-
Ga/uialov, d. h. 8,84 Zoll, semieub.
8,48 Z. — abiegnae brev,, e. 50,
6: praepotentem finitimum; 21, 8,
10, P. £Ìg TOVTOV TÒ [XÌGOV ÈGCpTl-
vtoto nitQvyia rota gvXivct #£«-
%écc navisXtag; velut sag. bat L.
zngesetzt oder Saidas iibergangen.
— funda med., tovto (der Pfeil)
&UOIV XtÓXtOV ttV(OlOV V7iaQ%ÓVT(OV
tìjq o<p€vo*óvr)g eìg tÒ fiìffov ÌP-
riyxvXC&To rcSv xéXiov tvXvxag,
die funda media ist also ein (ver-
tiefter) Raum in der Mitte der fun-
da, zwischen den beiden Schwung-
riemen; dass diese Bedeutung (a ri-
der s 38, 28, 6: triplex scutale) das
an a. St. unsichere scutalia habe,
zeigt der Zasammenhang, dass es
2 waren, der Zusatz imparia;
zwischen beiden wurdedasGescboss
befestigt. — nisu, Verg. Aen. 3, 37 :
maiore hastilia nisu aggredior, Sii.
It. 15, 754; maiore als sonst bei
der Schleuder nothig ist, P. Xoi~
nòv iv [àìv TÌjf TiSQiayojyy reta-
fxévcov tovtcov (den Schleuderrie-
men) ì^lìv^v, ore ók naQctXvd-ètn
&aTfQQV Ttj&v x(óX(ov xarà tìjv
aipeaiv, IxjitTtxov ìx rijg àyxvXrjg
xa&antQÙ jioXvpólg Ix rijg oq>€V-
óóvrjg ifpéoero, wodurcb die voa
L. ubergangen e Art des Abschleu-
derns etwas deutlieber wird.
11-14. pars, Perizon. verm.
nicht unwahrscheinlich pars magna.
— fid. d., 22, 6, 11. — circumsid.,
bezeichnet zugleich den Angriff von
376
LIBER XXXXII. CàP.65.66.
a. u. 583.
Romani erant — cum equitatu ac levi armatura — accesserant
nova auxilia, Numidiae pedites equitesque et elephanti — castris
egreditur et tribunis militum imperat, ut legionum signa sequan-
13 tur. ipse velitibus ad fìrmanda levium armorum auxilia adiectis
14 ad tumulum praecedit consulis latera tegunt Eumenes, Àttalus
et Misagenes, regulus Numidarum.
66 Cum in conspectu prima signa suorum circumsessis fue-
runt, Romanis quidem ab ultuma desperatione recreatus est ani*
2 mus ; Perseus, cui primum omnium fuerat, ut contentus fortuito
successu, captis aliquot frumentatoribus occisisque, non tereret
3 tempus in obsidione praesidii, secundum, ea quoque temptata
utcumque, cum sciret nihil roboris secum esse, dum liceret in-
tacto abire, et ipse bostium adventum elatus successu mansit, et
4 qui phalangem arcesserent propere misit; quae et serius quam
ras postulabat et, raptim acta, turbata cursu adversus instructos
et praeparatos erat avventura, consul anteveniens extemplo proe-
5 bum conseruit. primo resistere Macedones, deinde, ut nulla re
pares erant, amissis trecentis peditibus, viginti quattuor primori-
bus equitum ex ala, quam sacram vocant, inter quos Antimachus
6 etiam praefectus alae cecidit, abire conantur. ceterum iter prope
ipso proelio tumultuosius fuit. phalanx abs trepido nuntio accita
cum raptim duceretur, primo in angustiis captivorum agmini
7 oblata vehiculisque frumento onustis haesit. ingens ibi vexatio
alien Seiten, e. 66, 2. — access.,
schon e. 62, 2, erwahnt. — leg.
signa, 28, 14, 10. — latera teg.,
40, 6, 4. — et Misag., e. 53, 6.
66, 1-4. Roman, quid., vgl. e.
60, 7. — ab - recreat, 2, 50, 10:
respira/idi a pavore; 1, 1.1: a bel-
lo quietis rebus u. a. — prim. o.
fuerat, gewesen ware, batte sein
sollen; die Bedingnng ist unter-
driickt. — ut nach primum fuerat,
dagegen im Folg. nach secundum der
Infiniti v, vgl. Cic. Or. 2, 72, 293:
unum , ut - nihil respondeam - al-
terum est ìllud, quoa non tatn ela-
borare soleo; L. 27, 33, 9; 33, 31,
11. — uteumq., s. § 7 ; zu 32, 3, 4;
29, 15, 1. — roboris, scbwere,Kern-
truppen. — liceret n. ei, s. e 36, 6.
— elatus, e. 59, 9. — mansit, 2,
40, 9. — propere konnte za arces-
serent and za misit gezogen wer-
den. — quae ist wabrscbeinl. mit
Madvig st. qua za lesen, da die Ha.
zwar turbati, aber adventura hat
und der Wecbsel von acta u. turba-
ti sebr bart ware, obgleicb bei der
friiberen Lesart qua ein Wider-
sprocb niebt statt findet, da das
verspatete Aufbrechen sehr wobl mit
dein raschen Marsche vereinigt sein
konnte; das Entgegengesetzte 7,
37 , 6 : confestim signa mota - ra-
ptim agitar agtnen, vgl. 31, 21, 4:
raptim agmen ductum erat; 26, 5,
3 u. a. — anteven., vor der Ankunft
der Pbalanx.
5-7. prirnorib. eq., vgl. e. 58, 9.
inter q., e. 57, 9. — abs, 26, 15, 12.
— angustiis, im Folg. per prae-
ceps, deotet die Beschaffenheit
des Terraias nur an. — haesit,
vgl. 34, 15, 8: suomet ipsi agmine
in arto haerentes , vgl. 1 , 37 , 1 ;
33, 44, 8; 29, 33, 7; 22, 5, 5;
a. CU. 171.
V
LIBER XXXXII. CAP. 66. 67.
377
partis u^riusque fuit nullo expectante, dum utcumque explicaretur
agmen, sed armatis deicientibus per praeceps inpedimenta —
neque enim aliter via aperiri poterat — , iumentis, cuoi stimula-
rentur, in turba saevientibus. vix ab incondito agmine captivo- 8
Him expedierant sese , cum regio agmini perculsisque equitibus
occurrunt. ibi vero clamor iubentium referre signa ruinae [quoque]
prope similem trepidationem fecit, ut si hostes intrare angustias
ausi longius insecuti essent, magna clades accipi potuerit. consul 9
recepto ex tumulo praesidio, contentus modico successu, in castra
copias reduxit. sunt, qui eo die magno proelio pugnatum au-
ctores sint : octo milia hpstium caesa, in his Sopatrum et Ànti-
patrum regios duces, vivos captos circiter duo milia octingentos,
signa militaria capta viginti septem. nec incruentam victorìam 10
fuissc: supra quattuor milia et trecentos de exercitu consulis ce-
cidisse, signa sinistrae alae quinque amissa.
Hic dies et Romanis refecit animos et Persea perculit, ut 67
dies paucos ad Mopsium moratus sepulturae maxume militum
amissorum cura, praesidio satis valido ad Gonnum relieto in
Macedoniam reciperet copias. Timotheum quendam ex regiis 2
praefectis cum modica manu relinquit ad Philam, iussum Ma-
gnetas ex propinquo temptare. cum Pellam venisset, exercitu in 3
h iberna dimisso ipse cum Cotye Thessalonicam est profectus.
eo fama adfertur Autlebim, regulum Thracum, et Corragum, Eu- 4
10, 36, 13. — utriusq. p. der
Phalanx und der Gretenser mit den
Wagen. — expect. , ob darnach ut,
23, 31, 7, od. dimt, 10, 36, 2, ansge-
fallen ist, làsst sich Dicbtbestimmeo.
— deicient, 21, 33, 7.
8-10. incond., 44, 39, J. — regio,
dein mit dera Konig kommenden;
perculsisq. ist explicativ. — ruinae
pr. s., s. 21, 33, 7; 44, 5, 1 ; ib. 41,
7. — sunt - sint, 4, 26, 6; 10, 26,
6; L. stellt der Angabe des Polyb.
die weniger glaublichen und iiber-
treìbenden der Aonalisten òder des
Valerius Antias gegeniiber, Nissen,
93; 65. Die im Folg. geoannten
konDten auch in einem mioder be-
deutenden Gefechte falleo. — in his,
§ 5. — supra etc, zu 40, 40, 1 1 ; 27,
42, 7. — de exerc. 40, 45, 7. — si-
gna s. a. , 27 , 12 , 17 : de ala.
07* Einzug in die Winterquar-
tiere.
1-5. dies statt des ao dem T.
Gesebebenen. percul., Tac. Ann. 14,
41 : perculit is dies Pompeium ; viell.
ist ita darnach ausgefallen, schwer-
licb perpulit, ut za lesen. — Mops.,
e. 65, 1. — cura, 1, 34, 1 u.c. — ad
Gonn., in Gonnus,_ebenso ad Pài'
lam, 39, 53, 14: adPhiUppopolin\^,
2, 8: ad Maecivm, hàufiger bezeich-
net ad bei Stadtenamen die INahe,
s. 24, 20, 2; ib. 36, 7 n. a., in an-
deren Verhaltnissen auch den Ort,
wo, s. 28, 18, 2: ad penatesi 1, 20,
5: ad tempia; an u. St. kann auch
die Umgegend mit umfasst sein ; vgl.
e. 12, 1: apud. — regiis ist zwar
niefat nothwendig, aber nicht za
entfernén. — Philam unmittelbar
nordostlich hinter Tempe, j. Pyr-
ghéto, Heuzey 80 f., nur dorch das
Peneusthal von Magnesia getrennt,
378
LIBER XXXXII. CAP. 67.
a. u. 583.
menis praefectum, in Cotyis fines impetum fecisse et regionem
5 Marenem quam vocant cepisse. itaque diraittendura Cotyn ad
sua tuenda ratus magnis proficiscentem donis prosequitur. du-
centa talenta, semestre stipendium, equitatui numerat, cum primo
annuum dare constituisset.
6 Consul postquam profectum Persea audivit, ad Gonnum ca-
stra movet, si potiri oppido posset. ante ipsa Tempe in faucibus
situm Maccdoniae claustra tutissima praebet, et in Thessaliam
7 opportunum Macedonibus decursum. cum et loco et praesidio va-
lido inexpugnabilis arx esset, abstitit incepto. in Perrhaebiam
flexis itineribus Malloea primo impetu capta ac direpta, Tripoli
8 aliaque Perrhaebia recepta Larisam rediìt. inde Eumene atque
Àttalo domum remissis Misageni Numidisque hiberna in proxu-
mis Thessalis urbibus distribuit et partem exercitus ita per to-
tani Thessaliam divisit, ut et hiberna commoda omnes haberent
9 et praesidio urbibus essent. Q. Mucium legatura cum duobus
milibus ad obtinendam Ambraciam misit, Graecarum civitatium
socios omnes praeter Achaeos dimisit consul. cum exercitus
parte profectus in Achaiam Phthiotim, Pteleum desertum fuga
daher ex propinquo, s. 28, 3, 4. —
praefectumlìegt hier,da von Kriegs-
verbaltoissen die Rede ist, wie § 2,
naher als praetorem, s. 40, 21, 9,
vgl. 31, 43, 1 u.a. — Corragum viell.
der 38, 13, 3 schon genannte. —
Marenem, scheiot nicht wei*ér be-
kannt za sein. — talenta, wol at-
tische, 38, 38, 3; die Rechnnng nach
Talenten zeigt, dass L. bier Polyb.
folgt, 41, 28, 6. Gegen Cotys ist
Perseus freigebig, um ibn auf seiner
Seite za erhalten, gegen die Solda-
ten wie sonst, s. 44, 26 f., geizig. —
semestre wie annuum nach rom.
Weise, s. 40, 43, 7.
6-8. si, s. e. 62, 14. — infame,
e. 54, 8. — Mac. claustra, der Ver-
scbluss Mac, der Zogang za M.
kann darch die Besetzang dieses
Passes gescblossea werden, so wie
der, welcher denselbea beberrsebr,
in Thess. einriicken kann, s. 6, 9,
4. — arx, s. 32, 25, 5 : collem - La-
risam eam arcem vocant] 28, 3, 3;
doch hat d. Hs. res. — Perrh. -
Mail., s. 36, 13, 3; Bursian 1, 56.
— Tripoli, die e. 53 von Perseo»
besetzten Stadte. — aliaq., die iibri-
gen Tbeile PerrbaebieBS, zu dem also
hier, vgl. e. 53, 7, wie auch von Po-
lyb. 28, 11, die Tripolis gerechnet
wird, vgl. L. 33, 34, 6. — domum,
d. Hs. hat romam, viell. st. Perga-
mum. — Thessalis urb. , wie e. 58,
14: Thessali-equites, ib.§ 6: Mace-
dones - equites; 9, 19, 5. — distrib.,
2, 39, 9: loca distribuere: er wies
(bei der Vertbeilung) an. — et p.
exerc, ausserdera, od. aucb, es ist
besonders an das eigentlich rom.
Heer za deoken, s. § 9.
9-12. legat., als L., e. 49, 9 ist
er Kriegstriban , konnte aber voa
dem Oberfeldherrn roit eioem steli-
vertretendem Gommando far e in e
specielleExpedition beauftragt wer-
den, vgl. zu 36, 17, 1. — Ambracy
38, 4 È — parte, davor konnte man
ipse erwarten, wenn dieses niebt
darch das an das Ende des vorher-
geb. Satzes gestellte consul ersetzt
wird. — Achaiam etc., e. 42, 1 ; die
Stàdie sind also zu Macedonica
a. Ch. 171.
LIBER XXXXn. CAP. 67.
379
oppidanorum diruit a fundamentis, Antrona voluntate incolen-
tium recepit. ad Larisam deinde exercitum admovit. urbs de- 10
serta erat; in arcem omnis multitudo concesserat; eam oppu-
gnare adgreditur. primi omnium Macedones, regium praesidium, il
metu excesserant; a quibus relieti oppidani in deditionem ex-
tempio venitint. dubitali inde, utrum Demetrias prius adgredi-
enda foret an in Boeotia aspiciendae res. Thebani, vexantibus 12
eos Coronaeis, in Boeotiam arcessebant. ad horum preces, quia
hibernis aptior regio quam Magnesia erat, in Boeotiam duxit.
iibergegangen und vom Konig be-
setzt worden ; Larisa sebeint Mar-
cus, s. e. 56, 7, nicht eingenominen
zu haben. — incoiente (fruber wur-
de colentìum gelesen wie 45, 29, 7;
38, 18, 12; 24, 49, 5) ist wahr-
scheÌDlicfaer, weil d. Hs. volunta-
temcolentiutn hat, s. 40, 41, 3 u. a.
— excesser., noefe ehe der Co ri sul
vox der Stadt ankara; Madvig will
excesservnt; dagegen ist primi in
Riicksicht anf das folg. venitint
nicht genau, nnd dabei wol mehr an
die? Beides veranlassende Forcht
(metti) gedacht. — dubitati) dazu
miissten die Romer als Subject ge-
dacbt werden, vgl. 4, 26, 12: agi -
apparavi; 5, 41, 10, doch liegt hier
nnd sonst, s. e. 60, 4; 6, 11, 7; fer-
ri; 7, 33, 2: vincere aevinci n. a. das
Subject naher, und da dieses auch
bei duxit nicht stebt, so wird pas-
send dubitantem (Ande re dubitare)
verm. — adgredienda f., s. 39, 25,
3; ib. 35, 6. — aspic. res, sonst
durch Gesandte, s. 39, 48, 5; die
Harte der Romer e. 63 batte wahr-
scheinlichAufregungbervorgerufen.
— Thebani- eos, e. 36, 7. — Co-
ron., e. 46, 7 ; 63, 3. — Magnes., in
dem Demetrias, s. 39, 25, 9, das al-
so Perseus wieder besitzt, lag und
andere Stadte nach § 2 bedroht
waren. — aptior, Magnesia ist zum
grossen Tbeil gebirgig, wahrend
Bootien, wo auch Qninctius 33, 27, 5
iiberwinterte, viele Vortheile dar-
bot.
TITI LIVI
AB URBE CONDITA LIBRORUM PERIOCHAE.
EX LIBRO XXXIX.
M. Aemilius consuL Liguribus subactis viam Placentia usqoe Ariminum
perductam Flaminiae iunxit. initia luxuriae in urbem introducta ab exer-
cita Asiatico referuntur. Ligures, quicumque citraApenninum erant, subacti
sunt. Bacchanalia, sacram Graecum et nocturnum, omnium scelerum semi-
narium, cum ad ingentis turbae coniurationeni pervenisset, investigatum et
multorum poena sublatum est. a censoribus L. Valerio Fiacco et M. Porcio
Catone, et belli et pacis artibus maximo, motus est senatu L. Quintina Fla-
niiuinus, T. fra ter, eo quod, cum Galliam provinciam consul obtineret, ro-
ga tus a Poeno Philippo, quem amabat, scorto nobili, Galloni quendam sua
manu occiderat sive, ut quidam tradiderunt, unum ex damnatis secnri per-
cusserat rogatus a meretrice Piacentina, cuius amore deperibat. extat
oratio M. Catonis in eum. Scipio Literni decessit, et, tamqnam tangente
fortuna circa idem tempus duo funera maximorum virorum, Hannibal a Pru-
sia, Bithyniae rege, ad quem vieto Antiocho confugerat, cum dederetor Ro-
manis, qui ad exposcendum eum T. Quintium Flamininum miserant, veneno
sibi mortem conscivit. Philopoeroen quoque, dux Achaeorum, vir maximus,
a Messeniis occisus veneno, cum ab iis bello captus esset. coloniae Poten-
tia et Pisaurum et Mutina et Parma deductae sunt. praeterea res adversus
Celtiberos prospere gestas et initia causasque belli Macedonici continet;
cuius origo inde fluxit, quod Philippus aegre ferebat regnum suum a Roma-
nis imminui, et quod cogeretur a Thracibus aliisque locis praesidia deducere.
EX LIBRO XXXX.
Cum Philippus liberos eorum, quos in vinculis habebat, nobilissimoruin
hominum conquiri ad mortem iussisset, Theoxena, verità prò liberis suis
admodum pueris regis libidinem, prolatis in medium gladiis et poculo, in
quo venenum erat, suasit iis, ut imminens ludibrium morte effugerent, et
cum persuasisset, et ipsa se interemit. certamina inter filios Pbilippi Ma-
cedoniae regis, Persen et Demetrium, referuntur; et ut fraude fratris sui
Demetrius fictis criminibus, inter quae accusatione parricidii et adfectati
regni, primum petitus, ad ultimimi, quoniam populi Romani amicus erat, ve-
neno necatus est, regnumque Macedoniae mortuo Philippo ad Persen deve-
PERIOCHAE. 381
nit. item res in Liguribus et Hispania cootra Celtiberos a conpluribus feli-
citer gestas continet. colonia Aquileia deducta est. libri Numae Pompili
in agro L. Petilli scribae snb Ianiculo a cultoribus agri arca lapidea cinsi
inveiti sunt et Graeci et Latini, in quibus cum pleraque dissolvendarum
religionum praetor, ad quem delati erant, legisset, iuravit seoatui, contra
rem pnblicam esse, nt legerentnr servarentnrque. ex senatus consulto in
comitio exnsti sunt. Pbilippus aegritudine animi confectus, quod Demetrium
filium falsis alterius filii in eundem delationibus impulsus veneno sustulis-
set, de poena Persei cogitavit voluitque Antigonum potius amicum suum
successorem regni sui relinquere, sed in hac cogitatone morte raptus est.
regnum Perseus excepit.
EX LIBRO XXXXI.
Ignis in aede Vestae extinctus est. Ti. Sempronius Gracchus procon-
sul Celtiberos victos in deditionem accepit, monumentumque operum suo-
rum Gracchurim oppidum in Hispania constituit. et a Postumio Albino pro-
console Vaccaei ac Lusitani subacti sunt. uterque triumphavit. Antiochus
Antiochi filius obses Romanis a patre datus, mortuo fratre Selenco, qui pa-
tri defuncto successerat, in regnum Syriae ab urbe dimissus. qui praeter
religionein, qua multa tempia magnifica multis locis erexit, Atfaenis Jovis
Olympii et Antiochiae Capitolini, vilissimum regem egit. lustrum a cen-
soribus conditum est; censa sunt civium capita CCL Vili CCXCIIII. Q.Vo-
conius Saxa tribunus plebis legem tulit, ne quis mulierem heredem insti-
tue re t. suasit legem M. Cato; extat oratio eius. praeterea res adversus
Ligures et Histros et Sardos et Celtiberos a conpluribus ducibus prospere
gestas et initia belli Macedonici continet, quod Perseus Philippi filius mo-
liebatur. miserat ad Cartbaginienses legationem, et ab iis nocte audita
erat. sed et alias Graeciae civitates sollicitabat.
EX LIBRO XXXXII.
Q. Fulvius Flaccus censor templum Iunonis Laciniae tegulis marmo-
reis spoliavit, ut aedem, quam dedicaverat, tegeret. tegulae ex senatus con-
sulto reportatae. Bumenes Asiae rex in senatu de Perseo Macedoniae
rege questus est, cuius iniuriae in populum Romanum referuntur. ob quas
bello ei iodicto P. Licinius Crassus consul, cui mandatum erat, in Macedo-
nia m transiit levibusque expeditionibus , equestribus proeliis, in Thessalia
«um Perseo parum felici eventu pugnavit. inter Masinissam et Cartbagi-
nienses de agro fuit lis. dies eis ad disceptandum a senatu datus. legati
missi ad socias civitates regesque rogandos, ut in fide permanerent, dubi-
tantibus Rhodiis. lustrum a censoribus conditum est; censa sunt civium
capita CCLXVII CCXXXJ. res praeterea adversus Corsos et Ligures
prospere gestas continet.
VEEZEICMISS DEE STEILEN,
AN DENEN CONIECTUREN AUFGENOMMEN SIND.
XXXIX, 1, 5. ipsa Schelius, ipsis. 2, 1. C. Fìaminius Gelen.*), Fla-
mìoius. 4, 2. haberi [iuberent] Gr., haberi iuberent. 5. tura Fulvius Muret,
Fujvius. 8. posse aequi Gel., aequi. 13. se et Gel., et. 5, 14. tetrachma
Becker, tetracina. 6, 5. successore™ ipsum Kr., successor ipse, 7, 1. te-
ìracktnum Becker, tetracinum. ib. 2. centurioni triplex equiH - et inequites
\V., centurioni - triplex in eqnites. 6. L. Gel., Co. 8, 6 animo s * et noa?
Duker, animos et nox. 11,2. excetrae Fr» 1., exterae. 12, 8. ac per se
ed Mog., ac. 14, 4, ne quid Gel., quid. ib. quemque Gr., quisque. 15,2. Qui-
rites Aid., quidem. 9. vigiUis, Crev., vigiles. 11. eductus Grut., edictus.
16, 3. necdum Fr. 2., nec. 6. quoque, Fr. 2., qnod. 17, 6. M. et C. Ati-
nios Sig., m. et 1. catinios. 18, 1. multis actiones, Gel., raultae sanctiones.
8. ducerei Asc, duceret et 8. id omittere (so ist zu lesen) Gel., id dimittere.
19, Q.Jieret eaFr. 2., fierent ea. 21, 2 u. 6. C. Atinius Sig., catinius. 6. in
provinciam ierat Gel», in provincia erat. 22, 1. causa adparatos, Fr. 2.,
causa decem adparatos. 23, 2. Afranius, Fr, 1., aranins. 12. gentem Fr. 2,
gentes. 24, 7. zTzin Aeni etMaroneae affectari, Gel., eum aeni et maroniae
affectare. 14. aduentum, Fr. 2, aduentu. 25, 3. PkiUppopolis Tricoa, Phalo-
ria et Eurymenae Gel., pbilippopolistrica phaloria et euronomen. ib. cir-
ca[eas] Crev., circa eas. 4. aetolis ademisse eas Gel., etodisseacdimisisseea.
9. eo edd., in eo. 17. Poetneum, Fr. 2, penneum. 26, 1. in Pieria Fr. 1,
imperiam. 14. querantur Fr. 2., querebantur. 27, 4. ra& gitoti Mog., suis
quo. 6. aut merito Fr. 2., merito. 28, Ì.Maronitù Mog., maronitanis. 11. ca-
lumniae Gel., peccine calumniae. 29, 2. tira integro Gel., in integrum.
30, 5. w *tefem W. K bistativis. 12* locatae Fr. 2., locata. 31, 4. ZM-
wa/n Sig., talnam. 11. coactique Fr. 2., coaoti. 18. fibuUs Mog., fistu-
lis. 32, 8. repulsis Gr., repulsi. 8. novus Gel., unus. ib. 13. vi Clau-
diana Gel., ut Claudiana. 34, 3. inde W., id. 35, 2. quia tamen Mog., qui-
dumquia. 6. usos; nunc edd., ausos tunc. 36, 3. Compasium Crev., Drk.,
confliotum. 8. credam Fr. 1, credebam. 37, 15. Achaici Gr., acbei. 38,
2. C Decimius Flavus Fr. 1., decimus flavins. 11. in legiones Gr., legio-
nes. ib. discripsissent Hz., descripsissent. ib. quo Mg., quod. 39, 2. Cn.
Sicmius Fr. 2., (M) sicilnius. 40, 6. àtfem Fr. 2., et idem. 41, 1. prensan-
tem Lipsius, praesentem. ib. praeter Gel., praetore (apud praetorem). 42,
*) In wie weit die Verbessemngen d«s Gelenius bloss auf Conjunctar oder
auf Handschriften beruhen, lassi sich nicht immer mit Sicherheit nnterscheiden.
AUFGENOMMENE CONIECTUREN. 383
9. per lasciviam Asc. 1513, iasciviam. 43, 1. et libidine et crudeUtate Aid.,
et libidini et crudelitati. 5. sin ed. vet , qui. 44, 2. deciens (X) pluris in
Huschke, in. ib. iussi Fr. 2,, iussit. 3. deciens Budaeus, decem. 45, 2. Sici-
nìus Gel., salpitius. 46, 2. visceratio Gel., visceratione. 49, 1 . Coronai Fr.
2., coronam. ib. profectus atque ibi in Fr. 2., Hz., in. 8. clauserat Fr. 2.,
clauserant. 9. aeque Walcb, atque. 11. conlatae Duker, coniata. 50,
11. duarum Gel., duobus. 51, 3. ut gratificaretur Fr. 2., gratificaretur.
7. est nuncialum Aid., nuntiatum (est enuntiatam). 52, 1. Valerio L. Va"
lerium Hz., Valerio. 53, 12. avertendos etiam Gel., etiara avertendos (prae-
vertendos). 14. Deuriopo Sig., derriopo. 54, 1. dum haeo Fr. 2., baec.
12. quam qui Sig., qui. 55, 7. agro Fr. 2., agrum. 9. Stellio edd. w., stelo.
56, 2. ulterior Glarean., citerior. 5. P. Manlius Aid., p. aemilius.
XXXX, 2, 6. primae Crev., prima. 7. e£ Achaeorum edd. vv., achaeo-
rnm. 3, 1. ferisse eum Fr. 2., fecisse. 4, 6. libidini Sig., libidinis. 9. Ae-
niam Mog., aeneam. 10. [in] Thessalonicam Gr., in tbessalonicam. 11. re-
trahendam I. Perizon., pertrabendam. 5, 6. tempus agenda Gel., tempus.
7. arf rem W., ad spera, ib. singulos Gel., in singulos. 10. redierant edd.,
redierunt. ib. /orfe, gwo* W., quog forte; 11. in fraude Crev., fraude.
8, 1* cwm primum Asc, quam primuin. 2. fife lucro Sig., pe ludicro. ib. sci-
to Curio, scio. 14. a tam Mg., aquam. 9, 1. eteadem, Fr. 2., eadem (eins-
dem). 4. s*Y inpune edd. vv., inpune. 8. more tam Dobree, iam. 11. nihil
miki W., nibil. ib. periculi Gr., periculum. 12. inimicus Fr. 2.„ut inimicus.
10, 1. incesse A. Rubenius, bine esse. 6. si Fr. 2., sed si. ib. ne ea Gr., eec
ea. 11, 8. [filio] solus [orbatus] Duker Mg., filio solus orbatus. 12, 4. con-
loquia ed. v., conloquens. 10. ab hac vana Gel., ac vana. 11. per se quaerere-
tur Mg., persequeretur. 13,3. soli tua tegentes Fr. 2., solituategentis.
4. mentem Vascos., gentem. 14, 2. gaudio Gel., odio. 5. nihil arguo Fr. 2.,
neque arguo. §. erit te fateri Gel., erit. 11. fuerunt Bauer, fuerint. 15,
2. fit Fr. 2., fuit. 10. meo, ubi Mg., Crev., in eo ubi (in eo Ut im Texte zu
tilgen). 13. ac meditata W., meditata. 16, 3. nimiam edd., nimium. 6. pia-
cere, nisi Mg., placerent si. ib. eonsules Glar., consulenti. 7. ab A W., Mg.,
a. 8. Vrbicuam Asc, uthicnam. 17,4. quod primo edd., quod more. 18, 2.
RuscaWex, pusca. 5. quae quina Gel., quina. 8. inde dextram W., in dex-
tram. 19, 3. adfuneraW., tane. 10. L. Aid., t. 21, 1. Maedicam Fr.. 1., Sig.,
macedoniam. 2. verticem Asc , vertice. 5. cum in . . . secum edd. , in ... .
seenni cum. 8. palrt [fo/tom] W., patri tutum. 22, 4. afófc /oci* est Mg., VV.,
aliis locis esset. 9. Dentheletos Drk., dentìletos. 24, 1. arguebatur Gel.,
arguebantur (arguebant). 3. Astraeum Glar., astreum. 7. Beroeaeus Sig.,
bereus. 25, 1. rftArft Drk., introduxit. 7 '. Cn. Baebium proconsulem Glar.,
m. baebium consulem. 26, 5. sese ituros Drk., esse ituros (ituros se).
8. MaUenoque cuius Gel., cuiusque. 27, 3. praetoria Klenze, W., extra-
ordinariis(ios) a. 4. ServiMus . . . Sulpieius tribuni. . . praepositi Gel., ser-
vili am . . . sulpicium tribunos . . . praepositis. 6. Aurelius Fr. 1., Valeri us.
13. devios Gel., in devios. 14. [militum] clamor Gr., militimi clamor. 28,
2. prope Muret, prò se. 4. et fugientium edd. w., effugientium. 7. qui in
praedatoriis Crev., qui praedatores. 29, 2. memorìae Gel., memoria. 8. ac-
comodata fide Gel., accomodat fidem. 11. id integra edd. vv., integra.
12. .ve Fr. 2., eis (eius, se et). 14. igne a victimariis Gel., igneavictimahis.
30, 4. quam proxime Fr. 2., proxime. 8. et ab Mg., ab. 31 , 5. equestrem
Gr. , equestrium. 7. satis abstractos edd. vv. , satis. 9. captis Mg. castris.
32, 1. ardere Gel., arderent. 2. accidebat Gel., accendebat. 33, 8. qui pa-
lati e fuga Fr. 2., quidam latini qui e fuga. 9. oppugnando donec W., oppu-
ÀUFGENOMMENE CONIECTUREN.
te (oppngnnvit donec?)- 34, 1. agra Doering, Mg., agrnm.
)iit Gr., cnm iis. 35,2. lUammuIa Pìghias, mamercus. ;). (7. Fulvio
I. 11. ad'gUB Fr. 1., utile (at illuni). 36, Z. qui idre paisit Gel.,
it. 11. eotti eia., quos si. 13. Gallio edd., galliam. 37, ti. et a
. adiecisse Fr. 1., etiam bae re . . . adiecisset. 39, 1. oppressi Fr.
sei sunt. 2. Tauratinorum Juerant. eo cum Sig. W., taurasinoruni.
ni de montibus deteenderent Muret , nbanidomontibus descendere.
Gre»., aedes. 9. hosliae duetae Mg., bostes dupli, ib. qund . . .
quod Pighios, quid .. .quid . .. quid. 39,5. omissis Fr. 1., omìssìs-
Flaccum Fr. 2., tloccus. 9. ignobilem Fr. 2., oobileni. 40, Z.per-
■petut tuot Crev-, perculere impetu suo. 11. quattuor milia iJrfc.,
ia mille, ib. cum signit . . . teptem, equis prope DC. nullis \V.,
septuogintaaeptemcumsìgnis. . equis prope mille ceutum. in illis.
'a's Fr. 1., in bis- 15. exauctomtis Fr. 1., ex aulnoritale. 41, 2. Balti-
tmontiamque Fr. 1., vollìs verum tum tamquam. 3. inpotiiat Fr. 2.,
6. oram Fr. ]., amarram. 7. indictut Sig., ductus. ib. et/rater
ater. 8. erat is Fr. 1., is erat. 9. Aulo Sig., fabio. 10. senatuscoa-
actum est, ut M. Fuh-iut Fr. 1., factum est ut cos. fulvius. 42,
l'ore « * ex Mg., W-, superiore ex. 4. quae inimici delulissent
[uintios ad ea dedisset. 5. placuit Fr. 2., piacere. 7. P. Aid., C.
ium Fr. 1., coelium. ib. nominatili Rubino, inpuguratus. ti. inde
maximutM. JemUiusW., iu (ante) ponti licem maximum uemylius.
opilHi Fr. 1., pareli. 3. deserendam Sig., defcndendnin. 6. unum-
tur., Mg., unum et. 44, 1. Vitto Sig., inlio. 2. ^uoe Vascos., qui.
. (?. Sig., e ... I., ebenso §. 7. ib. (>. J«« Sig., p. Blii. 10. /adenti
iciendi. 11. Oi. Glar., C. 45, 1. taeva et Fr. 2., et saeva. 3: pro-
in Gelebrter bei DrL, constrayit. ib. Atbam Fr. 1., aloe. 5. et
'/ut . . . lavis] Mg., et iulminibus . . . iovis. 7. atrocibus Fr. 1., rivl-
t. 8. confeetit ut tradilum Fr. 1., confecti sunt traditus. 46, 2. ma-
[., malit. H.jueritit . . . ùtpUcaverint Sig., Kr., fueritìs inplieave-
:ac Fr. 2., bos. 8. legatit ibid., eligatis. 9. n«ncupnftt(w ibid. , nu-
s. 12. inmortales mortalet Fr. 1., immortales. 14. alia tum bit
llatumuis. ib. te certo ibid., secreto. 15. inttantibut qui aderanl
nlibus qui aderant dederant. ib. cura ed. Ras. 1555., quum. 16. ule-
dtribuerentur Pr. 1., uterentur. ib. armuum Fr. 1., annuiti. 47,
'eretur . . . ibi bellum estet ; Gratchus, W., reverteretur, si Grac-
us sibi bellum esset. 2. is Mundam Mg., W., Diuodam. ib. agros
iinde agros, praèialidam ibid., pervalidam. 4. accienda T. Fa ber.,
ia. 8. tribunisque . . . iubeant Fr. 2., tribunoqae . . . tubeat. 9. noele
nocte. 48,2. wmitlendo Ft. 2., mìtteaio. 3. sentii Fr. 1., issen-
1. depopulandam Gr., Mg., depopulandum. 6. tibine Gr., ne sibi.
t • juipieereGlar., ad me propiunt auspice re. 50, ].£V ( jai'i>cflGlar.,
2. eum Fr. 1., ìam. 3. tnagnopsre « * erederes Sig., magnopere
•ederes. ib. ijuorf . . . lacessierint proelio manentes Gr. , qui . . .
int manentes proelio. ib. intra valium, tpotta . . . legisse Gr., spolia
Inni . . . legisset. 5. debellatum Fr. i., bellatum. ih. Jluxa ut aule
uxa ante. ib./ecj'sjeSig., fuiase. G. Vaecaeit Sig-, brachis. ib. ex-
tGr., oppugnasse. 51, I. legerunt Fr. 1., elegerunt. ib. lectus
ileclus. 2. inseruerunt Duiat., insuerat. 3. et proscenium Fr. 1.,
ninni. 6. ef nrf aedem Preller, aedem. 7. praelerea Sig., praetores;
i[aue ma] Hi., W., publicnque sua. ib. essent paterentque Fr. 1.,
essentque. 52, 4. undecìm Sig., quadragìnta. 5. caujoDrk., caput.
aier
con
AUFGENOMMENE CON1ECTUREN. 385
ib. ad pugnarli Ritschl, haec prugna, ib. filio * * auspicio Sig., filio auspicio,
ib. Samum Chiumque Glar., caraachumque. 6. cum exercitu G. Hermann,
exercitu. ib. antea invida W., anteasicvicta. ib. quadraginta Glar., sexa-
ginta. ib. reghumque * * eius Sig., regaumque eius. 53, 3. celeriter » *
et W., celeriter et. 54, 2. suae Florebellus, suae quae. 4. et cum Fr. 2.,
cum. 7. regni ventura ibid., ventura regni. 8. adsoleat ibd., adsolet. 9. ut
ministri Bekker, et ministri. 55, 2. perductus Fr. 1., productus. 4. oblatum
T. Faber, vocatum. 6. mu« Fr. 1., misit. 7. vulgatum Fr. 2., negatnm.
ib. negantem . . . Xychus . . . adfirmant Fr. 1., negant . . . Xycbum . . . adfir-
mabant. 8. a/ter superessel quarti quod alter Mg., alter. 56, 1. Perseus
certior factus omnia Fr. 2., omnia perseus certior factus. 2. & $/»e W.,
spe. 3. Antigonum Fr. 1., antiocbus eum. ib. ncque ibd., et neque. 4. cw-
stoditum ibd., concustoditum. 9, agitarent cum, diris Drk., cum diris agi-
tarent. 10. haud * * statim Glar., haud statim. 11. dispositos * ita Sig.,
2-5 dispositos ita. 57, 3. Cotto; Cotto W., cotto, ib. [ea res] Hz., ea res.
ib. saepius W., saepeiunius. ib. inde certi Drk., incerti. 4. praestaret Fr. 2.,
daret. 5. sectes Fr. 1., se. 7. moribus [aequales] Duker, moribus aequales.
42, 8 # prospere rem Drk , prospere, ib. aversis Fr. 1., reversis. 58, 1. * * in-
ssent gressi W., Fr. 1., digrassi, ib. agmine Fr. 1., agro. ib. digressu deinde Mg.,
I-, C< \V., deinde, sed ib., et ] ib. adfamamW., famam. ib. neque BastarnaeFr.l,,
.inde bastarnae. ib. empto contenti ibd. , evito contentio. ib. esse . . . contineri
dio*- ; poter aìit W., esse poterant . . . contineri. 3. quo cum subire W., quo ubi
truffi* ire. 4. fulguribus Fr. 1., fulgoribus. 7. procella cum ibd., procellarum.
, f' h ib. plerique semiermes ibd., proeliique se inermes. ib. consultori ibd., con*
venti sultarique. 8. hominum in Dardaniam, quo W., Mg., hominem, ib. [dpollo-
pTO- niam] mediterraneam W«, Apolloniam meridianam. 9. dam firmaret res
3- e } Gel., tum firmare tres. 59, 2. trecenos ed. v., tricenos. 4. A. Manlius Fr. 1.,
civi- m< attilìus. l.fanis Duker, foris. 8. lanxque . . . adposita G. Guper., lana-
Mi- que . . . opposita.
ave- XLI, 1, 3. tuendae . . . maris superi orae Muret., tuenda . . . mari supe-
, nu~ riore. 6. Histriam versus Gr., in histriamq. suum. 8. haud Florebellus, ant.
n bis 2, 3. forum Scaliger, eorum. ib. inermi Gr., inermis. 8. armati alii W.,
*rant armati. 11. direptisque Drk., direptis. 3, 5. nuntius missus W., nuntius.
.ufo- , . 5, 6. Ti. Sig., t. 6, 4. Ti. Fr. 2., t. ib. meritos * ut, Gr., Mg., meritosut.
.47, ; Q.fuisse se Drk., fuisse. ib. publice Duker, pnblico. 10. ipsos W., iustos.
&rac- il. alii cuiquam Herald., alicuiquam. 7, 2. IV. Fr. 2., t. 8. quando [id
i*ro* bellum] Gr., quando id bellum. 9. fuerit caesum Crev. , fuerit. 8, 1. 2Y.
ter., Fr. 2, t. ib. £. Mummius Sig., e. mummius. 5. e*Z. Clericus, 1. b.fatiga-
<wcte ver ant Gr., fatigaverunt. 8. diléctu Duker, dilectum. 9. [ac]nominis Drk.,
sstft" ac nominis. 10. Jierent #* postea Duker, Walcb, fierent postea. 12. esset,
sibi- civis ne esset Sig. , Duiat. , esset. 9, 4. lucum Gluver., lacum. 9. ex sena-
;iar-, tus consulto Gr., senatus consulto, ib. sodi [ac] Schmid t, socii ac.
pere * tumconsulis(cons.)sc. adiectum | nuncessetaput , Mommsen } Mg. |
i . . • —
poli» * j|f# tum cons. beginntjetzt die Wiener Handschrift. In derfolgen-
ant* den Zusammenstellung der Lesarten dieses Codex ist die fur die JFeid-
mannsche Buchhandlung von Kopitar veranstaltete , durch spàter von ihm
Kreyssig mitgetheilte Zusàtze vervoUstàndigte Collation su Grande gelegt,
welche, was sich nach den AnJUhrungen Bekker s und selbstKreyssigs kaum
erwarten lassi, nicht allein die meisten abweichenden Lesarten (nur die in
der Hds. selbst durch Zusetzung von fehlenden oder Punctirung von zu
tilgenden Buchstaben verbesserten Worte sind zum Theil, tuie es schemi
Tit. Liv. IX. 25
386 AUFGENOMMENE CONIECTUREN.
quemmanu, Crev. | mttterèn, iiber en stenti, quidnoniurare, Heerwagen |
causaiussique,iW£\ | claudicons.clandio, Gryn. 9 Afg. 1 10, 1» fuerantquiaqui-
leiae (hibernaes . . nt) ( bistriorum | ueri | 2. effuso | (cernente) | duosesse-
exercitusexciuid , Hz. (duos .... citusid) | exercitus — romana [„textus
fere deletus vetustate u ] 1 4. aciaé | (ceteri . . . isso) j [ . . opsides] | . . . haec,
davor leerer Raum (fur 7 Buchstaben) | 5. cogniti* | prouinciamexercitum,
Vahlen. | adimerent | palodatis (pabulatis) | 6. maulioaduersus J iactasset*
iqgessitsed , Kr. | 7. cummilitam (cumillitum) | faturosesse | cumhis |
{osa . .) | 8. questore | catena | ninctosquese | maUùqnaembnistrans | 9. fa-
bens adnosparendum | IO. intu(/tt)ridebant | [aquileiàjredit jl2.(a)collegae,
Mg. breuisqoae | 13. (moratis) | aequaeampliuspraecipiti, Florebellus. \
11, 1. manliusquae | oppidumetmattius | ui oppugnando, W. | 2. [dunonis]
| interdite ||amnemque j 3. erant | nona | 4. abscisaquaeet | méo(meo)res-
inpacis | facinoresse | 5. pnerornmquae | captitumuliex | 8. incendiinopi
[U]capitum(ACjtriginta | (et, e iiber d. Zeile) | 9. omnesqaae | (popolis)
12, 1. aput | t., Sig. | foerant | consecta | (liguresimul) | 4. saplicatio
etaltero | cons. iissempronio | sardiniam | gestia | 5. illiensium | iilicn-
siumuenerant | [xn] milia | 7. [t.clandietsc] 1 8. cultennam | [xn] caesaplus-
ditaut | capiti | etl (efl) < | 9. populantiquae | pacatisque, Hz. { [euertit].
13, 1. auen | san (sa || )gualen, Harduin, Hz. | 2. (cà||)pàniam | aene | pe-
cora | 3. ipsos | suplicatio | publicae | syracusanumquae | suplicarentur |
4. pontusex(pontusfex) | (mortos) | etunacolonia | [CD CD] ciuium | 5. ae-
liuslegibuscn, Kr. | deligures, Hz. | 6. aburbe | bistraj [ligiribusque] | pros-
pereestispostulati | 7.denaria cccuu (ccc.vn.) | [lxìxv dccyiiJ | (suingulos) |
denari | 8. cinitobns | itaquae | iratus | currus (14, 1) triumpbos, Dr. IF.
14, 1. adductum, Gr. | t., Sig. | solut | 2. tras (n iib. as) aersosmilites
| digressi, Gr. | 3. (baberi) | creatisqnae | prooincia | exhostibus, Kr. \
censsisenatas j 4. bispalusqucpetiliusspuriunus [ 5. popilias, Sig. | aqui-
lius,i%. | 6.bistriquidem,tfr. ) 7.petilio | (die) | hostiaquaeq.petiliussacri-
ficabit | 8. consultumsenatusipsaed(sased) | 9. pise | {magistratum] | 10.
uinas | (scriberet) I etcco| etDC, Dr. | e. Claudio, Sig. | 15, 1. rebussenatu
camplo, te iib. ca | redit | uouissescenaris | ioeurdefluxisse , /. Perizonius.
2. aqnaefundi | iusse | etuidisseetuid | inenarrabilitateabsumptum, Kr.
3. territuseaprodigia | negabit | 4. hostis | petilium | praetoresqaae | pisa
paetilio | 5. 1. paetiiiusmaso! | preregrinos | maiuinensis, e iib. ui. | 6.
depraecati | graccum | et e. ebutium, Gr. | 7. ipsi | 8. imperi | successo-
risq.noscendis | inpuenda | oecansionesintercedere |9.grassus | sacrificis |
10. iure | ntiinreiurando | ll.i«reiurarunt,Crcv. | etfonteius | bi | cev mi-
lium| et[ccc] I 16,1. fm] non. mai. jianinus [s amEndeub. d. Zeile] \ prae-
absichtlicky ubergangen), sondern auck die zahlreichen orthographischen
Verschiedenheiten der Drakenb. Ausgabe (cum stait qaum, causa, nuntio
etc.) enthàlt. Mit derselben ist die von Hertz veròffentlichtt Collation
Vahlens vergUehen; das beiden Gemeinschaftliche ohne Zeichen angefuhrt,
voti Vaìden alleiti bemerkte Abweichungen von der aufgenommenen Les-
ati, so urie Abweichungen von den Angaben Kopitars sìnd duroh ( ), nur
von Kopitar angegebene Lesarten durek [ ] bezeicknet. Als zu tilgend
in der Hs. punctìrte Buchstaben sind cursiv gedruckt; \\ deutet das Ende
der Zeile an. FFo schon Grynaeus die hds. Lesart verbessert hat, ist nur
diese angefiihrt; wo die in den Text aufgenommene Ferbesserung on-
derai Gelehrten angehòrt, sind deren Namen mit denselben Zeichen tùie
in denfruheren Buchera zu der hds. Lesart hinzugefiigt
AUFGENOMMENE CONIECTUREN. 387
catus [p. r.] quiritiumlegioni | 2. esfset | seiecisset jrectaefacte llanuinos |
instauratiessent | 3. adlegionencn. [ ingrabescente | 4. mortus | 5. [peti-
lius] | iDdiemiiinonsextilesinaddiemniidus, Sig. | 6. gab || gauis | tactae-
patres |atin |7.ÌQStaurationes(ae),/Lr. | 8.(recepta) | 9. [vili ]ibiligu(cu)rum
| litteraequae | iamsicalpishostemproagrique, Gryn., Ruperti | 17, 1. etc.
sempronius, Sig. | (sardiniam) | [xu] hostinm | 2. stipendiaris | iumperatam
{ ceteris | 3. opsidibusque | excota | [ccxxx] | quoque | e. sempro-
niusprospere | decedent | secundaeportare | 4. aditissuplicationem | t.
semproniura |5. subrogandiantediem m non., Sig, |[eratj | (consecta) | 6. t.
petilius | m.maleriumleuinum, Sig. | iisetiamdiu, Mg. | paludatuslitteris,
Duker. | atumultus | 8. eodemipsas, Kr. | edq. paetìlius | exercitumedixe-
rat | 9. parme | subitaris | 18, 1. cultennam | defensurus jlaetum |muros-
que | amplexitardius, Duker. | 2. ad[ClD]et D | 3. que | 4. que| adwfigunt |
ornamentoinspeciem , H. Meurer. | factamq. paetilius | 6. eodemtempore,
Fr.2 | 7. copiisquameongrederentar, Fr. 1 jutrimque | 8.[petilio] | nilìo, Mg.
( ipseoporteret, W. | 9. inde (in) | [petilius] | balli stasetlae ti | eoraoa-
tes | 10. uerbisomniatum | ses (sei)eodie[Iaetum]facturum | 11. ipsae |
quidemetiamfuga | caecidit | 13. ad [u.] milia | caeciderunt j 14. bominis
| auditum(se)uitium | audita [damit endigt eine Sette, diefolgende beginnt] :
19, 1 deduxit | (appennum) | [hergates] |appenÌDum | ci. mucius, Sig. |
2. ligureibusq. gestas (zgestas) | suplicationes | 3. bautmagausconatus | 4.
subibant | perseointerbarbarosbastarnasque | in*dardania | 5. autore-
eoqùidquam | 6. neliberare | culpe | ad que | baberet - esse, I.Gr. | 7. (suis*)
tracum | aliquod | temerarej erantcouuenien* (conuenien*t) | 8. amni | eie-
rant, gè iib. er | traces | adiberent | etcolos | bifarias | ad]et | [copelluntur]
inurbeque | [fert. xu.] milia | aber,ant | 10. confestimuticiwrcumsidunt |
(expugnari) | bartaruarum, s iib. r | praedio | relic, so endigt die Sette,
diefolg. beginnt: 20, 1. more | 2. adherebat | 3. sedealiosqueae jquibus-
bonoratis | aesce | 4. quidsiuztfbi | uiderire | dubiaeioseanebantin | et
(eorum) cultum | thegeteamagoificum | 7. cyziciprytaneum | urbisurbipu-
blicae | quibusiohonos | rodisuibil | utquaquae | eorumutquapostulauerunt
| 8. uerein | olympi | incoatum | potestesse | 9. delomaris, Ger. Vots. j
anthiociae | capitoli) 11. primoi(mot)maiores | uoluntate 12. tennis | fami-
liane | studiorum | iuiuenum | praedis, Kr. | access[esss]ere | suo am Ende
d. S., die folg. beginnt: 21, 1. piointer, Sig. | 2 [.v.] milibus | [ccc] I
optineret | 3. cepioni | philoniciteriorem(re) | peditumromanorumpeditum |
equites [CL.] | [.v.] milia | [ccc] | cladiojswine |4. [.x.]milia| [DG] |5. ingru-
eretj uerteret, Sig. [bonummorbos | morbosi 6. (ne || gliberorumquifctfdem
| 7. cadane ta (cadane , ra am Rande weggefallen,) | acuolneribustabes | il-
losnecprioret | intat'eta (straige) | 8. cepio | t. semproniustitifilius[longius.x.
uir], /. Periz. | et.t.,Fr. 2 | atfellius(at£ellius)aemiliuscuriomaximus.m., Fr.
2 | tuditaouspontifices | 9. galbainlocumtuditani, Sig. | gracci | gracebus-
sempronianus, /. Periz., Drk. | iopelliq. aelius | ex. uir | 10. sybyllinos |
11. suplicatio | uotus | furiasacsuplicationem | 12. inuenienti | sinuesse-
unimanus . . , es fehlen 2 Buchst. , oximi. Die Hds. ist bis e. 23 am
Rande verstummelt, das in ( ) Eingescklossene hot Vahlm noch erkannt.
13. e(t)faces) | labsaeet(labsaesuntet)inlaDUÌnoceritesque ) iuuatiiauis-
b(o)uem | constabat (bat). 22, 1. [lejgati .ix. mil. ex, Sig. | (qui) | (car) |
(certus) | aliqunntoq. Cartagine | (essent) j] ab (ab) | regescierunt (rant |
(scartha) | 2. coapertameo (dfirmaue) | (enis) [iisque (quo) | inaede[aes]cu-
lari | carta gi(nele)gat os | et | re (x) | parentumconstanter(ons)tanter) |
4. etnequibus | iusiu(diu)diciumque | co(go)egit(in)geutem ) 5. etaeosmó(t)es
25*
388 ÀUFGENOMMENE CONIECTUREN.
i
| oracinm | praebuissetin j reg(e)ra | tumultuo . . . 1111811(111181), W. | 6. tbio-
tidem | tessaliamque(tes(salia)mque) | (agroru)mperquorumiter | reg. . .edit
(reg(aumr)edit | ciuita(tiump)er | habu(itanim)os | (au)tlitterasdimisit | ne-
diuti(u8sim)utatum | quecum | fuis(s)ent | 8. integresseinstituendam | aceo-
rum | quaerebaut.
23, 1. ateniensium | interdiceste | 3 animaduertissent | [conprésis] |
literaeceterum [in der Mute d. Seite, ohne Zeichen der Luche] | reeitantis
| moderatae ) adquebis, Kr. | pmancipia | 5. galiigrates | quineo | crederet
| uiolatum | inquid j acbei 1 6. maxumegrauissimamomniumque, Ruperti j modao
| 7. manerequeid, Crev. | conthionantem | (probatmus) | 8. fere | (caecis)
inaescamuretseruolorom | praetiirecipiendum | temptare | 9. foedusqua
omqiam | (futuram) [ 10. pbilippumdetrium | (pretitit, s iib. et [ 11. deme-
trio | quempopuloromanopriuspaenae, Crev., Heerwagen | 12. parabit |
omniumdardaniam , Gr. | saedem | grecia [ habeat, W. | 13. defopulsus |
(tana) | consiliomisit | usiuere | dolopiams | necprouinciisde, Gr. | au-
diuit, Sig\ | (transs)gressus | graecia | 14. quo(uis) spedare | tessaliam |
15. (mist) | relicuum | poeloponneso | 16. delpis | ioterfuitfretus | polopon-
nensum I iomiscemur [ 17. certumdirigantur, Gr. | 18. macedonos ] deeoperi-
culosum] 24,1. arco, Duker. | senarchi| calligrates) 2. efjficit | (ueoire)autcu-
riamregum ] interesse | occultae | 4. futurae | fuerant, Gr. \ 5. fuerat, Sig.
| accomodari | 6. acceptoalegatosromanosuenisseadregemperseaadp. r.ap-
pellatum | 7. paucisautores | iuexpiabiles | 8. opportunitate | macedonia (
subiecit, Kr. \ dolopessimocontra | uiribusw] | re/gionis | 9. sumus, fFakh.
( thaessali | nihilopusfidei | adque | 10. tessalis | sitcuraexsecrabilisista-
nobissitcurexsecrabilisistanobis | 11. filippus | eam | insuriae | simustates
| sumus, Gr. | 12. quaquam | tantae | iniuriam | qua, irti Texte ist quae
zulesen \ 13. mortemcumclassis | cencristafreret | uelatiaeesset | sequemur )
14. fecerat, Vasaos. \ idquoderat], W. \ uetustafe | rerummerita | 15.
ualeantacnunc | set | praecipaaeinimicissimus | calligrates | simulaueriiuus-
acnemonoui, Rock, Fr. 1. | 16. derependique | nostrosquoqaeetnossegniar-
ceamus | 17. quodboc | parbamapertamet | sciemus | 18. qoidaut ] roma-
nibabemus | inuisosufficimus, AUchefski. \ erat | (sumus) | pacem | odio-
finianturintermittantur, Kr. Mg. \ 19. adsentierant, Freinsheim | lega ti o-
m(t)e | impera ret | megalopolim j aput.
25, 1. «ipsos | furorum Ijutuisedibus | 2. que | ueteras | bypateis,
Sig. | proximierant | fidesquaedatae | 4. [lxxx] inlustresbominibus | be-
nigne, Crev. | uocantes | 5. ualeriuslenius | pulcer | [popilius] | 6. aput ]
ortobula | estjet | abit; | eratspempaucis , Hz. \ indutiaetantum[etantum]
sex | 8. rodis | quoqueque | opere | a [pr.] | resscribere. [ 26, 1. celtiberi-
celtiberi | set.t.graccbo, Fr.2. | titinio[pr.]oppugnan(nà)teprouinciam| clau-
diosique | classe{clsse) trorum | [2. inpbaIloquinque[p]inportarum | 3. ad-
paucis, Kr. | adhortatis | edixit | quiapraeterangustiasnooomens | 4. ali |
secutieuaserunt, JVcdch. \ exequaricirenibus ; o iib. ci | bostibusquibus, Kr. \
possentutextrauaUum(ut)pandereaciemetexequaricornibushostibuseircumi-
banturpossentita [4 Zeìlen wiederholt] \ (ruperunt) | (sustioeri) | 5. [.xv.j
miliacapta | adempti | dbellatumquenaqui. | 27, 2. (magulinensis) | qoisi-
biennio | /.iurisdictio | .l.fului | consorsetiamconsortiserat | 3. consuiis-
uotisetià(etiam)etiamio | enegotium | benetia | factionem | 4. (sierant) |
tìfuit | agere | redit | 5. glaria | substruendams | etaescenam | § 6 u . avf
der Ruckseìte § 12 Ut die Hds. verstiimmelt. \ (et)carceres | oua ad no(tas)
curriculisnumeran .... dametmetastran(s) . . ., et fehlen etica 10, tire
Folg. 12, dami 9 Bucini, etcabeasferrea(sie) .... intromittere(ntu) . . .
AUFGENOMMENE COMECTUREN, 389
ferreisinmonte, Sig, | 7. sìiices | capitoliumad, lieber. [ 8. emptorium-
lapidem | stipitibusquaesepserunt | [reiiciendam] j 9. etextra, /. Perii. | si-
licea | 10. oximi | (pecunia) | reducta (11. exaliisfluuiusflaecus(faccus, 1
iib. ac) | positumius | populibe | ipsarum | pecuniaioais Sig. | por entiae-
e tiara, W. | [adduce, am] | 12. [silicem] | ster. e. am | sinuessamaga, Th.
Mommsen. | dauiariaeiohisetclo .... umcircumdaceo . . . etforuinetporti-
custabernisque[caudendum] | etiamnostris | 13. multi. | 28, 1. piti | auspi-
cioqueaputciaudi | 2. suplicatio | [libereque] | terre | Duntiatum | 3. t{i)de- *
creuit | 4. (moltitudine) | l.(p.)postumius | [popilius]laenases | 5. cn.fabius,
Sig. \ iccicereias | cl.(ci.)furiusgrassuspars | ci . . . us(cl.niu4, die Hds. ist
hier u. im Folg. liickenhqft, | 6. comitisperf. . . [s]ap. | cento | urbe j
[rmil]decemmilia | (arg)enti | [vjinilub. s (miltib. s) | auri [auri i] aera ri um
tu(Iitflum)en | 7. eor(ne)lius | 8. tabulam | aedem, Sig. | t.semproui, Fr. 2. -
gracci | [exercitusiq.] | Lxxx]milia | 9. [rep]felicissiraume | adqueliberatis-
uectigalibus, Sig. | saluom? | redit | 10. autque | aliquod | datamunera-
gladiatorumunum | 11. magnitamenmuneris, IVafoh. TitiLv. ab urbe con-
dita || lib. xli expl ine. Iib. xlii \ f liei . . . r, d. Hs. liickenhaft.
Lib. xlii, 1, 1. [L. Postomius bis rettulissent ist mit rother Dinte
geschrieben, eine Ueberschrtft nicht da, popilius] | prouincis[ex*erciti-
bus](exercitus) , Fahlen | absenatum | 2. optinerent | de, 2?rÀ.et[.à.]pedites
centumeqaitibus ce | lussa | 4. prouincia | optineret | 5. co. fabins, Sig.
m.matienus, Hz. | crassiper(pen)siciliam | 6. priusquamin | contrabat |
7. quodcumeopriuataspaulatimproferendofìDescoDStabatbicpraenestioisquod-
cumeopriuatus | sacrifici | pablicae | publicae | esset | 8. soci(socii || )inulla
| 9. aliostrumento | aput | aliquot | 11. quaefaciunf(i)dum | romano
| 12. iniuriaconsulis, ScheUus | minis | tumiduropenestinorumiussu(iusu)
uelut. | 2, 1. raacaedoniam | (conuenendi) | abessecumaliì | 2. nonbel-
lum | anitra | iret | aetoliam | rfiscereindies | 3. praecatiooib. quee-
diti, Gr. | 4. Ianni | terrenaet(natet)in[uerenti]aput | pomtinum ] uel-
utnouibus ; | 6. edictumquem | decemnirisetexquibns | hosteiis | su-
)licatioque | 7. fiere tawlteraque, Mg. | prioreannaletndinis | uotaetesse
utiferiaeque , Hz. | itasacrificatumque, W". | decemuiris ) 3, 1. eodemeo
hispaniam[pr.]bello | studionullum | anta | osseti | 2. ornantom,
Mg. I ettemplo, Kr. | iratus | Hciniae | 3. fueruntque | adqnaeesportarent
| 4. reditteguleexposite | esset | fremituseius [das letzte s iib. d. Zeile]. 5.
ortusestex, W, | 6. eiuseius, iib. d. ersten us steht .*. | annibal | habuisse
sidetexisset | dirwaisset | 7. detrectatum | coloni en (meni) |tectum, Duker.
| parere | putrefaciendomideensorem, W, | gereedicreatum | (publi || is) j
etlocatuendamoremaiorumtraditumtraditum, Z?«Aer. | 8. possetidemimmorta-
liamdemolientem, Fr, 1, Curio. | 9. rui/nis | ali | exornantique | 10. appa-
rerent | legationefacta | ierant | templumiaceutariaque | ll.regionem |potu-
eriat| 4,1. cn.fabius, Sig, | ire | nnntiatummassilieosibus | 2. quibosin,ù'6.si
steht .*. , bispaniamiretitaquecumidnuntiatummassiliensibuslegatisesset, .*. jj
iib, et, succedebatur | (sortirentiur) | optineret | 3. fuitp.s(i)uriusidem,
Fighi. | eaproiuincio | bellnm[sc.]sitfactom, Kr. | [isacer] | 4. eamex | ebu-
tiomparrura, Fighi. | cethegumqueetl. | salinium | 5. socius(iit) | seditioni-
bussuisqueetthessalis | que 1 genV(r«)entur | 5, 1. iambellum, Mg., Hs. |
magnaepariterhominum, Kr, | faborem | inclinatiaoitietaliquantoo | 3. ut-
quesub | urbesnullus, Curio, Fr, 1. | 4. perseanfamam | patris* | uxorem-
annsaa | ap(app)ellem |j me | ad que | quesitum | suppliciumexultantem, W. \
tanta | 5.intestinis[extreniique?]praeeo | propisquos |ta || munifico |6.sper-
nendum, spernendam nach Alschefski John Jbb. 40, 317. | obiecta, W, \
390 AUFGENOMMENE CONIECTUREN.
7. tessali | inperregiam | 8. tessalo» | nuntiatamest, Gr. |9. ca(ga)stigatis
| fenore | onerant | inzannorum, Wj\ 10. eundem[appùon]ineodemq, | in-
terrerà | delpis | gesserant [nt verschlungen], gesseran naca Wafoh. 11. 'j
[utriquef | adque | utriusquepetit | abstinerent(rentin)bello | praetorum |
12. coryntbusutubi, Mg. \ conuenitur, Rr.
6, 1. delpis | [aetolijconcilio I peloponnensiumtraiecitqnoaceis, Fr. 1,
Crev. | 2.persedonnmromanorum j 3.quout | conmentarium | quodeappari-
toribnsbelli | 4. abregem | ptolemeum | 5. hii | cercoqnebebiassulia | mar-
cas | 6. etaothioco | excusabitquostipendium | quoaddiem, Gr, | pretaret | 7.
aferre | 8, adque | imperaretquaesibi[pr.]que | 9. (insenatas) | orrt(om)dini~
bns ] 10. antiocoquecum | praetor(urb) | ll.eique | quelegato J libere | es-
sent | 12. legatiquein | maxime | aput | 7,l.baecc.cereius[pr.]ins, .Fr. 1., Rr.
~| [VII.] milia | amplius[CD halbverloscht]et[Dcc]aonerant | iuoonis, Sig, |
2. cere | miliaputo(put) | si(gi)cereios | 3. statellaci | liguram j 4. popiiio
[coos.] | oppugnaturam | cernebat | 5. qaesisse | 6. aequitibasuteoquos |
itumultu. 7. [aequitum]media | inectus | 9. [.x.jmilia j septingentipassim
capti, Mg. | [Lxxxujiocrnenta | 10. caedentibus | (x) j 8,1. bac | [X*]milia
| diderunt | 2. tamenaitrocius | conss. | seuiturum | 3. ad | oppidumruit |
uendit | 4. ecognoscendis | (icampania) | 5. satellites | 6. innoxornm [
(ìplorantia) | possumo | roraanipacatos, Heu singer. | 7. [popilium]consules-
leigurespraetio | qaiquodeius | 8. quoquetemporefierinec, Drk. | oppu&nan-
tis, Clericus. | [seuiendo] ] 9,1. conss. | parendumfuitsenatuihabuit |
exemplo | hibernaculiamissiiratus | infectuspraetorift, Fr. 1., Sig. | [reditj
multisque | inuectusiopfoetorem, r iib. I | 3. cumorbembelionabene(bellne-
bene) | debaisse | histibas, o iib. is | 4. tfitaquemultaeis e dicere | 5. supli-
cationemque | absentesex, Pithoeus. | praesentes | honores ] aliqnod | 7.
estateincognoscendisagrisneuaquidein | 8. [cons.jc.[polilium]lenatemp.ae-
milioni | lucretiusp.cluuius | siciniussicterum { 16, 1. q.fulus(lius)albinas,
Fr. 1., Sig. | capitea | 3. [quia]socium | [[sns]ciuitatibus[conserentnr] | 4.
etserepublica | quibusquequosdemeruni[nt verschlungen] | 5. aeqaestris |
ìioxuer&t | aunos, Lentz. \ pos fl quam | dedicauitutscaenicos | 7. tantenu-
besamantrepente | operirentur [ 8. adquem | imperioapuliam | (absu || sit)
9. quoq.e.fpopilius] | 10. et(ei)cooss. | [popilins] | 11. paritercons. , Mg.
beliam decern untar, Bekker. | 12. negantdem. [popiiio] | nonna | iuniocite-
riorem 14. (scliam, i iib. se u. ci. [ feris | habituros | rep.
11, 1. uidisseromam | depersonacrimina J 2. sed]et | ingentia(q)in |
existimant) 3. uiuendi | quorum (rù ||)q |utcorouam |4.phUippiconsulisnecem
| romani | 5. haeccùmuoluntatem, Fr. 1. W. ff^oeffeHn] \ animopressnm |
hereditariumpatre | 6. inbentute | qne | adque | 7. nonin | 8. qne ] pbilip-
pos | successum | 9. adeessisse. | 12, 1. nonaput | adqneasiaeciuesnereri |
proquam | tantnmettribnatur | certnmessentrum | 2. quodam | faborem | 3.
pbrysiaepraeeantiadoranti, Kr. | celebratares |] sentransqne | gratulatione-
donis, Hz. | 4. [uelmt] | boetoe(i)rum | aptatam | 6. (alter) | adsidenum |
£(i)deIphisinacaico | aeorum(rù |)prope | 7. ad | priuatisnà | publicae | 8.
hiis | adque | haberenonutexpertisnon ( [xxx.] milia ( [.v.Jmilia | frumentum-
praeparareut | 9. decemmilia, Gr. | annum | 10. tribustantum, Sig. | arma*
mentariam | [concessisse] | per/(t)enni | tberi(erci)am | 13, 1. [reliqno] |
inquid | adduos[pè]sed | explorata .... baudsecnm, vor baud leerer Raum
fiir 7 Buehst. | 2. uanoaduosfecistisadferendo | adrogarem | nouilissimas )
graecie | denndatis | penitendnm | baberem | qneuisnuigi | 5, bellumuos,
Gr. | parere | 6. adque | arthetarnm | socinmidemadque j 7. [gallicritum] |
boetorum | (qne) | 8. byzantis | bellaintulit, Gr. | 9. co(con)ditet | tessa*
1
AUFGENOMMENE CONIECTUREN. 391
liapertbebiaque | (ot || noxia) | 10. occursumrum | uobistumaut(haut) | 11.
quamesciumadpraedicendisautcaueretis || 12. adque | uteideos | p rader ut
[ra durckttrichen] | etnoais | adqae | 14, 1. turia | [manauere] | 2. etde-
fensio, .*. iib. io, etdefensioet, .*. iib. et, depraecatio | erespondebatur | 3.
ferociaanimai | prin(pri |j)cipes | 4. causamuelcausambelliqna || ri f forte |
conmunem | 5. cinitatium | adque | (curaerat) | 6. legatiorhodiorumerat-
bacfalsaituras, Gr., Drk. | dubiusquemeumenesciuitatisquoquesua | 7. se-
natusquerebat | 8. cum(cu)contigisset, Duker. | intemperantius, Gr. I
antbiocus | popularemquidem(dé)quidemingratampopulisnam | 10. aput j
(oita) | donaquecuiquam | adqae | 15, 1. quanta(qaant)eximia, A/«re£. | 2. ip-
sae | etita, W. | 3. oriens | ministris | facinerum | cedem | (literasque?) |
4. eumeut | apollinedelposeft(f)fcensurum | progressi, Gr. | [circumeun-
tesquarebat](circumeuntésquerebat) 1 5. escepdentibus(tib) I cirraprimusquam
| locazmacerieratableuiasemitampaulumextantem, W. | 6. maceria | 7. eun-
deerat | regis, Vascos. | 9. exortasuadno | deduouunt(olunt) | 10. sopitus-
quiexemitaprocliait(c]iui)ÌD, Kr. \ congesta | quidemetiam, W. | cedentem ]
constar. "
16, 1. maceriem | adrf | adque | eorumex, Fr. l. 9 Kr.\ occiderunt |2.tol-
leotesoppidamuolnere | 3. remaoentem | uictorum | pronulla | 4. quidemex |
sicutlatronum. | 4. reinfestìauenierunt | 5. coeptumneconsulte || 6. iamasut
| adcoriothiopersthmi, i iib. rs | 7. adeoa | asia | qaoqueceteriumquam | 8.
fratri | audt | 9. qae | qua || quam | tacitehabereidpati(haberepati) | con-
gressuunotemperauit | petendaematuram , W. | famam | 17, 1. [graecia||
legata s[ || zwischen a ti. 1] quiad ) concilia | regiseiuserat | [redit] | rammum
| indici | brundisi | 3. hospitioquoqueet, /f. | quoque(quoq.)gentiumiusignis-
quoque | 4. perfamiliam | sermonesetcoeptumj | 5. romaoibostioeius | 6.
peragendamadtuta | 7. daturumquenec | signodefendiposset | 8. nisi |
exper[/\rii)mentum | circaalcidem ) 9. iussueiussuromam | curiamq.
acta. | 18, 1. eaqab | appellarebellum | clamdestina | scelere | beneficio-
rum | 2. c.sicinium | 3. ducit | jtraiceretur | 4. aegine | [simula nte}ui | 5.
romastimulantesquod | 6. maconcumbellum | dilatum est | (prouiocia) | fa-
tigatissepe, Kr. | cum [pr.] nouis | 19, 1. secognitionem | quam | consede-
rantlucruperata | 2. annisnonpost | uacaretur | 3. cumexpectatione | qui-
regnnm | ariatis | 5. tutele | 6. etregemetlegatio, Mg. \ praetor . . . aedis,
vor aedis eine halbe Zeile leer | habitarerecpossent, [mit ree endigt d. Seite]
etre(ettre)cumlegatissediscepnatisqueetsatÌ8societatem, W. | muneramili-
tnmaeris | tra(trae)ciae | 7. t.claudiuro, Sig. | rhodium | 20, 1. (tempesta-
tei) | (prostrata) | punicoconsulis, Sig. Pigh. |. 2. patresetharnspices, Kr. \
habeodamuictissimusoppidismaioribus | per[.x.]diesiouisòmprimo | 4. (puer-
duellium) | que | 5. saturnie | caleteiaea | tripidem | uacchis | fluminisexa-
minatosoximi | G.quique | supplicationumdiem. | 21,1. prouincias, Ruperti.
popilioreferre |et]nt| 2. pò pulii itteris | siiterum |satellatis | (procons)acse-
.x.miiia, I.Periz. | queque | 3.iusactambellum | (intulissetpacatos) |adrebel-
lium Grut. | 4. [etconsulmultam] | 5. satellis | [promulgarent] | 6. cicereio-
prioris | datusext | 7. fruatriumpho | triumfauit | 8. plebis(bi)sciuitatisius-
sici(ti)que | liciniusproconsulnit querereexrogatione | querere | [iusserant].
22, 1. ceperunt, Gr. | 2. (renderti) | aput | positi | 3. detractiooi |
rogatioui | 5. postquamful(flu)uium | popilins | 6. ager(et)adsignatus | 7.
popiliusrogationemmarciauisaput | etpopillio | praecibusuictulaudibusmar-
tis | rerum | honoremediceretisqui | fallaciaelusaest I 23, 1. eojet | masi-
lissae(lisae) | cootiones | 2. cartaginienses \ aegrum [ quirepresenti, Sig. \
castellaquae | masinissamqueuiadque | 3. prohibere | extrafinesextraflnes
' 4. (pellent) | aut | [quodjdeserte ] 5. setiam | superuiameredulitatemque |
392 AUFGENOMMENE CONIECTUREN.
cartaginieoses | missosesse, Gr. | triumphanimrerum | imperati | 6. (act) |
exequoiosociumpopulamque, Gryn. Mg. | essent | aput | (uà le rei) | 7. quid-
dedissentquidipsumnallam | arbitriofuturam | 8. aliquamsuum | datum | di-
Iecturo | 9. tutamiuuentutemetsub | 10. perirenequeseroelipsesatiusipseesse,
Fr. ì 7 Vahlen. \ aceraissimo I misericordiamqoe [Bride der Sei te, dann]
reisinterrogari (e. 24, 1) | 24, 1. adeas | repraeromam | 2. cartaginiecses
| iturus | 3. necinaede | clamdestioum | aliquod | (principtum) | undeprae-
terea, Clericus | 4. qui*(qoit)depraecaretur | (ioimicitis) | (criminantuibus)
seromamqoequé(romajnquem)ob | constantenfidenu(/?)ergapr(pro)odissent
. ... bis, vor bis leerer Raymfiir 9 Buchst. | 5. utrumque | cartaginien-
siomconsultis | respondere, Dwatiu*. | 6. cartaginienses | 7. sealiquem-
possent, W. | masissebo*noris | 8. statuerent | obseruari, Gr. | 9. agros-
coDcisisse | ininriamq.iure | admisissent | 10. cartaginiensesque | conser-
nata, darnach leerer naumjur etica 10 Buchst. | 25, 1. cento, Sig. \ regis
| 2. quia | infestila | qoe | quequeaudeotuidissese | inacaedonumsumm ini pa-
ra ri | 3. (aocatos) | 4. ictumsecum, tìz.Mg. \ probibere | probibere | 5. qoe
[ 6. famotrace | 7. (satisfai (aii)eri) | censeri | babebat | 8. anaritiamsuper j|
qoeromanis | freqaentemqaodali, Mg*. | snperatiosilegati | speculati, Ruper ti.
| 10. cumitajuellesibi] | abse j renoaare | probare | passurnm | 11. nouo-
foedusseisecum | deberet, Mg. | inducereutexequofidus | crederepconsul-
turos | 12. ad qoe | summoueriegregiaomoiscuoeptoscum | amicitiamesocie-
tatemsenantiasse | uocé | adqae | triduo* | 13. profectas | sibiautmaneii
(nent)ibiquidquam | 14. tessali | senatum | nsurarepesselitteras | eorum-
esset, Gr. | uenissetu.
26, 1. [magnoopere](magnopere) | adtinead | coDsulisjcesserant] | es-
aspera tbosaeliguris | inbellum | 2. (tregem) | susceptomesselegati | simul-
qnaestiones(ne)saosecnndopopaIatam,Fr.l,i/^*. | adque | 3. speciem | 4. il—
lyri | (regea) | deregessissedifferentqaesitometqnid,Fr \,Mg. \ 5. (institiuto)
| acceperet | superdereueoissebesitantibusre[rebu]sponso | 6. adirent | ad-
remlcgatos | quissocii Hz. | senatumexustumarenonaecum | 7. [cp.letorius]
(c.pletorius) , a iib. le, Sig. | regem | redieruntlegatiquiredierunteumeoen-
ineanthiocom | ptolemeum | inalexandria, Gr. | 8. sedegraeeiae[fide](infide)
| omniaque[p.r.] | Odassociosfluctuatis | consilis | 9. rodi | eaq.uolgoia(la)
ctari | iisnoninconsules, ffz. y W. | 27, 1. (quinquereniicbns) | subditisque j
2. que | siciliani | essem | adque | 3. liberti | liciniofpr.] | [.vm-CCC"c]ac-
sociis, Fr. 1, Kr. \ 4. brundisiacceperetadque | seranus | 5. quiutexerci-
tum, Kr. | (parandum) | popilio | que | elsocis, Hz., Mg. | [Iui]peditum | brun-
disiadessehacclasseiuberetet | 6. optinere | que | inpigro | 7. deducta | eos
| licinius, Sig. | missise[dicitius]t.iubentius | 28, 1. popilius | redit [ quam-
censnerat | imminererepulsum(sù)erat | 2. auditumest | aedem ] 3. oppres-
sus | 4. quamdeuictaerantdiemad[.XII. kal. mart.] ,Fr 1., Sig. | 5. [cons.]
liciniusgrassus | cassinius | lucretiusc.caniniusreuilus | iuniusannalis, Sig.
6. rome | 7. enimperauit | bostibasmaioribus | praecarentur | 8. popilius
maxumououeret, /. Peri*. | puluinariadari[f.p.*X']aonos | eode | 9?donari-
quedari, Mg. | [decressset] | praeunde | ll.perit | tuminlyrico | nuntiatum-
alterumgraui | morte | 12. (depemdentem) | conpetem | aemiliocumfX*
uir] | oppidaadulescenssacerdosest f 29, 1. licinius | cassius | ciaitates-
quaequeineuropa | 2. cumreceosiraqaoscelereeiuspropeutaictummacUtum
| 3. bytiniae | armisequituineueo(uè|j)tum(expectaret) | uxori sarma, fV. |
aput | 5. antbiocus | 6. gesturumqueinnullo , Vahlen. | (ini) | quodbellum,
Vahlen. | eorumexine,Ar. | 7. ptolemeus | arbitrierant | anthiocum | coelem,
Vasco*. | 8. romanoseauxilia | elepantis | mansurasse, Kr. | qaidquam | 10.
AUFGENOMMENE CONIECTUREN. 393
sifretaessent | cartario ienses J 11. illyorum | utramforet | impetumque |
iis, Gr. | illios | 12. cothysstrajrodysarnm(rù)rexeiadmacedonum, i<V\ 1, ÌV .
| 30, 1. liberi | populisquegen subì que | soletdeterioribuseratobregem, Fr.
1., Gr. | principumaduersacemerestudia | imperiromaDO | futurosrapipars |
4. praecipientesad | (nouandae) | ueBtorum | persea | 5. utiqueoptimodo-
mini | (mallebat) | 6. Hberumindearbitriuro^aÀ/e/i. | esse | alteramoppres-
sam | inliuatam | utrisque | exeomanere, Gr. | utrasque | foreprotegente
[so durch Correctur, die alte Schrift unleserlich] \ 7. [sententis] | 8. ex
[sc.jcum | bostis | praecessuasquoacceptas(acceptasquo?) [ praecationemque
| 9-10. prorogatiofelixque, /. Peri*., W. \ lO.vcomitis | primodifferread |
secns | uastaret | 11. aduersuspraetoremconsiliainissent | (clai/ssem).
31,1. sortirenturque | satisfecissem | persequerebatur | 2. legationes-
quattuor | praecipue, Lipsius. | legationibusquina | ducenipedites | mace-
donia | iussaaequites | 3. (e te) | [cons.]alterauctus | numerus(DECCCequites
CCL333.L303](DECCC.CCLIII.LIII)peditumoDcccequites | 4. ['XII-]milÌQin
| 5. macaedonicam | saffragis | arbitriuroquae | 6. praetorcuius | quod(quos)
senatus | 7. adque | recognosceret-daret, Bekker. \ 8. [Sardinia] | prae-
toribuseas | alceras | utquodframeQtura, Vahlen. | 9. m.caniniusregilius |
sardiniamc.sulpicius | (iurisdicionem, t ilb. ci) | iuliusannatis | sc.tacretins
| 32, 1. sineforte | macaedoniam | oppugnaturum, Rubenius. | 2. ettmente-
nim(enieo) proni nciam, Vahlen. | cootionemiurasset | (statwisque) | que |
posseotq.noD | 3. inpraetura(pr.)iurauerint | futurus | 5. macedoniacassio j
primaetertiaiomacaedoniam italiani | intentioremquamaliascuram, Kr. \ 6.
(macedonico) | anthiocum stipendiaferebantcum | 7. centurionessedpri-
mum | primomspilosdeduxerant | ra.fuluiusnouiliorem.fuluiusnobilioretm. |
[coOs.j | 8. (essset) | ciuibusstataros | 33, 1. subselliatribusres | [popilius]
| aduocatuscenturiones, Hz. | 2. cos.indepostulaotis | popilius | 3. corpore |
habent ( recusarent | deutintantumdepra ecari | quosmilitassent[habuisset] j
adtribuerunt | 4. se. recitari | quod | senatusperscio | [quodueteres] | 5. de-
praecatusestdeindedein(deindeio)nouo | potentissim { 6. cuiquem | (adsigna-
ret) | (eia) | reiecerunt | 34,1. que | qoitr.[p.pellauerant](ppellaueranl).atf&.
pp | tribuoopetit | 2. tribuscrusturaina, W. | exosabinus | (iugerozm) | reli-
quia | hodiecumque | 3. (prmnum)in(aeteatem) | deditq.secum | fili { 4. fili
| [1111] | c.(aur.)coDSulibus | 5. ma(marf)caedoniam | graegarìus | mihimibi j
45. uolumtarius | 7. aerioris | (adsigoare) | 8. uolumtarius | factum (
tbiocum | am.caelio, Sig. \ 9. antbiocosubactolisaetolis | initaliae(lia) ( que
J ti. Sempronio | 10. prouinciaextriumiphum | atitogracco, Fr. 2. | proni n-
«ia | 11. ettries | emeritabeo | 12. mihinestipendia | uocationem | promeo-
uobisdaret | dimittis | 13. quodad iudicab(au)itnusquamsuum | 14. ordine |
(iudicaeut) | ipsorumetpotestatis fecissetnutiinperatores | 15. appellalo-
nemuosusorpatis, Mg. | isquarafecertis(tais) | potestate[ac]senatusqneaucto-
ritatemusquam(quà H )feceritisnuncquoqueÌDpotestateacsenatusconsultumes-
seet | 35, 1. ubisitiscoolaudatum | p.con(coin)sul, Kr. | 2. graeciae | ad-
^ignarent | praemissa | 3, prouiociasmagisproficiscerentur | iuniaefuer/e
{erte) \ quead | 4. praetoreos | scribereturuanas | 5. socii | imperarent
| [xojpeditum | isexercitusis | 6. socie tatem que | sagittari | numida | creta -
mitt(mit)erentlegatore8Ìre | decium, Sìg.
36, 1. (legatoi) | 3. (impetrarle) | asenatuessetut | arbitratur { 4. car
<cal)uirilius | graeciam | senatueratueratisperrehiam | tessaliaealiquod | cete-
raqueaut | para re t | re(tre)sponderi | 5. hesitabant | quidquara | licinius | 6.
mìttereoe(roe) | romamquopreterea | esset | 7. mandatumettra.Xl.diem |
jia(no)bem | custodirent | 8. .y.('V*)peditamCGC | nymfaeum | 9. cum.II.
394 ADFGENOMMENE CONIECTUREN. I
milia | occupandassaratiorum | toitiores } impetam | 37, 1. marcibns | obi-
rem | 2. p.decimius
retiussas,Fr. 1, ÌF.
amicitiaecamhabere, fV. | temptaretotetiam | perlige-
3. cepallaniam j peloponuensam | 4.aetoliet[tessalia]-
circameundem, Fr. 1., Mg. | (adsignanteur) | boetiamadqae | peloponnen-
sum | 5. lentuli | litteraeperseo | querebat | 6. romanas | 7. peloponnensi
l| adiuuassent, ed. Lugdun. 1553. | anlhioci | 8. contionibus[audiebant?]fre-
mebantacheis | etmacedonispbilippobellotaostesfuissentmesseniadqueaelipro-
anthiocopostearomaaduersus | 9. acheis | qnaererentur | 38, 1. [marcius]
(m)et | gitanae(nac)eripi | 'X'mari | (suntequadringentos) | absemacedoni-
bas, W. | 2. sibi | [suffigeretur] | faaorerebusdatisconpertum | tessaliam |
3. acarnanisetboetorum | 3. aothioci | regis | 5. boetisexprobrantum | iun-
xisseeoscum,AV. | conferent | aperiturum | tessalorum | 6. ibitessalis | li-
bertatibus ) antiociaello j agentessaloram [ 7. essentautmutua I 8. priuatom j
bospiti | quodetpaternam | (thuius) | 9. bospitiumquae | minimainmemorem
| abomonodiumesset | 39, 1. ad io, b iib. ad | 2. cogitata* | ciuitatiumq.con-
ueneraot | qoe | 3.inerant | uiuendicongredientibus | dirimene | 4. fai tati-
tran sgred ere n tur | maiestatialiquid[pr.] | 5. loco | cnnctantibns | inquidad-
maiores | pbilippoipsocoagnomeneratpÀfilius | 6. fa || lepersuasnm | sum-
quam | comitiatu | iuuen(eb)ant | daret, Gr. | 7. bippanianetpantacum | de-
ditnetam | 8. salutatis | ospitalis.
40, 1. inquid | misistisinquibusq || risquidsitalegatis | 2. superaum |
aceruum | 3. tealiquam | aceruitatem j adbibensa | 4. adeptusest | teq.fa-
cienda | (furit, e iib. er) | gens || et | renouandumiudicat | 5. abrypolim |
adqoe | artetauri | cede | quiut | roma numiiregalumoccide rat | 6. byzantis
| foedusfdelphosjmisisti | boetiissociissocinostris| (ipsoi) 1 7. legatoseruamet-
calcicritum | uenientisanos, Mg. | inaetobellum | dolopers | 8. (sacratoa)
anteoras J 9. etlegatosrenuntiasseetiegatostaoshaec | 10. modouiderepo-
tuisti | traicerentnrapatpraesidia | 11. nostro danti leerer Rawn fiir 16
Buchst. hospitio | materiem, Hz. | aput | 41, 1. ealex | aput | equos | aput
agant | 2. mibipartimea | debeameaquaefaterierubescam | 3. conaiciantnr
4. grauidaepablicae | aliumm) | (quaemquam) | rammum | 5. thabanorum
arcetauri | (gaedis) ( exsolasse | 6. s urne reaccusa tur us | facìnerum | 7. et-
ali aegen ti s | 8. egotamì |) istout | macedoDiam | (regntb) | 10. abrypolim I
11. bocestex | propulsantur | abrypolim | amphypolim | 12. paterem | ad j
iustosumpserecuiossed | neqaealiqaae, W. | qnisubarmis | quaeri | 13. co-
ercuerint | iusrefeci | 14. nonnouisnecfoederis[ed]iisqaiinseruos | adqae j
eupanorem | utmores | 42, 1. ar(ac)cum | [praecessissem] | antronasefcpy-
cleon | quo(qua)inpropinqaodeIpbissacrificandflticausamultoantedebitauota-
persolneremdelphosescendiethis | 2. exercitumesseadicitar, Kr. | quodnuin-
aos | quaeror | occupare | arcibasopponere | 3. quaeratar | simalatos | 4*
byzantis j boetis | tequemarci | 5. caluroniainoraniaretorquendoquesuscepta |
(libertarie) | quoregnum | ìncoìumeesesset, darnachleerei* Return f.Q Buchst.
| 6. his | nequidquam | anthiocumultralegatanremotum | grauioremultoa-
siaeqae | antiocus | eumenen(ene)necesse | (pegami, r iib. eg) | 7. haec-
qaaem.et | accipiathis | 8. (edeliquisse) | 9. nequod | grauitatisquae, |
qaaerellaetpostulationedigna. | 43, 1. etdicentem, IV. | cumadsensum
marciusauctor, W. \ romamlegatiessentcam , Heame. | praetermittendum,
Grut. | censuissent | 2. id necessaria j graaataeetiammagnam[à] | 3. (aratum,
■pub.ar)] presentia | nosexercitnm |oececasset |adque| instructaet | adqae
' 4. adtaoc | boetiam | 5. descen(ce)dentibasinsocieUtem | consiliboetorom
(propali») | [propriaesocietate] | 6. primiaceronia | athenis | itineri I (Àquis)
(respomnso) | calchidem | 7. comitiapraetorisboetaram | eoacta | thebis-
AUFGENOMMENE CONIECTUREN. 395
sinebello [durch Correctur] | etarceurbibus | 8. tespias | tebas | priuatis |
9. calcbidem | bismeniam | 10. iismeniae.
44, 1. calcidem | alaram | suoquoquepropriodecretopropriamsocieta-
tem, Kr. | aspernata | sediungebant | boetomm | 2. («ab) | 3. ipso | boe-
tiae | inmagnotuerant,Zfr. | aliiadregem | alia | 4. aliatiorumqueconuenerat,
Fosco*. , Kr. | defendum | coostantiae | anthiociqae | imperi | uicta[eadem]
(ea)multitado, Mg. | calcidem | conmeudari | 5. leti | hisseparatim, Bekher.
| 6. boetico(boeti)concilioponnensum | serg., Fr. 2. j calchidemarcersito |
7. arg\ | estii f ubiresaliud, Fr. 1, Hz. | a ce o rum | 8. calcidem | 45, 1.
asiameircum, W. | 2. t.claudins, Sig. | p.postumius, Dr, | adueruspersea-
romanis | ciuitatea | agebantqua(ioqua) | 3. rbodimaximum | monimenti |
admuarentuiribus,^*. \ 9 Uz. } hegesiloco, Ursinus. | 4. magistratum | multi
| rodios | aaepeuoaexperti | societationemunatum | stabiles | immineren-
tumperseo | ò.aathioci | 6. essenisireuicere | nstruere,itfò.n) | coepissent-
eoagirenixae | estseut | 7. ortanamque | (a)romanis | adornationem | 8. (*i)l-
lyrioruui | redit | 46, 1. ad, Kr. | deincobor(hora)tiscum | byzantiumetrbo-
dumetlegatiferendas, Crev. | 2. aadissentqquae | 3. aput | assederont | ad-
que | missosromanossi | epepenitendum | rhodis | 4. depraecani(z)do | praeci-
paae j qniplus, Crev. | adqae | que | adquej obnoxiaforesnullus | 5. potentio-
risse | 6. separa reta a 1 1 rexquid I parta j 7. boetiac I coroneammetaliaromam
(ma)adierunt | inuitiis | adiungeretur | 8. suntetquamquamnibil | 9. balia rte
| 10. adrege | ad[tebanorumJ | (romanisc) | 47, 1. quemdecepto | 2. abeo-
enim | 3. samptohaecnmueQturum, W. | boetorum | distraxissentneconiugi
4. adprobat | mores | arces | 5. nocturnas nesimulatam | improbieosqae
bellamagisquammaiores | (indice) | cerere deiiuntiareetiaminterdumfini-
re, F. 1. | 6. pyrromegimedicam | libererorumregishaec, W. | 7. publica-
rum, n iib. bl. | graeciae | aputfallereg.hostem | 8. (pilus) | sit[se]oequepar-
tenequecasus | essebelluut | 9. nouaacnimisplacebat, Hz. | tanenea | utilius
(tatilis) | legatiom.et | 10. exissetpraesidio | .II. duopeditum[atillius] | cn.]
{còs.) | accen*dereaa(ad)eam | (CCCE) | boetia(ae) | 48, 2. qae | manis-
estenim | depraecatio | 3. (quia) | romaeitaintra[XXX]diem | 5. cumXLV.
remibus | namrexrefectis j 6. fraterlucretius , Gr. | quinquereme(«iuna)
iussusquae | cepaliam, Hz. | classe | 7. [stjuperuectusitaliaecalabriae, W.
dyrracium | 8. dyrracinorum[XlI]iaseorum[LIIII]genti | conparatus | ad-
ductis(us) | cepaliam | 9. neab | quintopercepallaniam | 10. utterresntter-
restris | ooerariaeetagmiiie.
49, 2. quaeriturpraecipuae | (u ir tu te , davor scheùtt f zum TheU ra-
diert) | conss. | 3. offici I curam | 4. animi | 5. quecontra | 6. uictorem-
stantemin, Fr. 1, Kr, ) 7. regia | fama | claramraacedonum[cens]et-
philippus | 8. cogitatioDum | 9. maoliacili | manli(man j| )filius | 10. adqae
j nympheum | apollioio . magro, Kr. | 50, 1. romapraegressipraeciderint-
(rant)spepaucis | aliquamdiuersis, Sig. \ 2. erat | stipendiarsi | adaliud-
pancis | inaliatanti | 3. possessiautambigua | ultro(isset)[isesset] | 5. agros-
egeressed | (hommana)| (maxime)) 6. ceruibus | aatiocum | iugaturient(tari-
er)moturo, Gr. | 7. macaedoniae | regionem | etquodquiasictibiprsua | uide-
batur | 8. iotegraeaputanimuinsum, Fr. 1, Kr. | aamotraciam | supertes |
cootentuadque | 9. coasenescatmilitariaarmatus | dignitatisquaesuaeaut-
uiro, Kr. | [patiaetur] | liberartorbem | 10. restituisse | 11. itabello, Doe-
ring, Mg. | cessisse | [quicqaampro]digoitateadroaiestate | 51, 1. pelle |
inquid | bellumutterisquae | titium | omniscontraipsa | bostis | alcidem-
confacto | manus | (macedeonum)externorum, Hz., Vahlen, \ 3. poniomnis-
Armatosque | [XL]milia | bereus, Sig. \ 4. deindeutuiribus | (cetraU'orum)
396 AUFGENOMMENE CONIECTUREN.
dnoerantbageina, Kr. | trasippum | 5: millium | anthipilusaedissaens | ex-
parona, Sig. \ parstrymonia, Mg. | traci ae età gri( cri) ones | trecibus | mil-
Jium | 6. armauerant | didaspheonqui | 7. [il]milia { praefeclos | exintris,
FrAjKr. | trecum | parmenenumeras | (suos*) | [susù] | 8. lacaedemonins
| graeciammissogenere | regisgenerisferebat | (exuls) | acbeorum | depres-
sa | 9. aetolnmetboetorum | (quami) | lycoaceus | [Xlljroilia | contraxe-
ratmilia | 10. coteseuthis tilius, Fr. 1, Hz. j XXXVllIpeditum | 52, 2.
cuiusmacedoniamagna | tracum | que | 3. (bellumw) | effecerant | 4. motam |
duoscuius () uelqaorumparsphilippus | 6. patremseo(seco)mnemoraait | 7.
dignitationibns | 8. deindeio, Bekker. \ haberetcoss. | romanisqneitricenos,
Sig. | babebant | 9. (eoeut) | nonplnsseptem | 10. (tfcttironibus) | adqae |
belli | 11. phygos | tracas j armatplioshabere | eaqoe | macedona | 12.
commeatu |(proculi) | preter 1 13. (omniam)| fuerant, Duker. \ 14. animimi
hoshabendum | initaliamincognituin | aperuemnt | ter raraninegan tetri n cere
| inclusa | defuerint | 15. ad | nuncde | indicae, Voscqs. | fortuna [ 16. pe-
terentrexuicinus(vicirias) | bellonobìsarma | haecintradenda' | regnoquae-
absistere.
53, 1. facere | 2. parere | nympheoromanosdimissa | (legatijones) }
4. satisregionibusapparatus | imperataaut | leloramquae | bellicumqaaealium
i 5. sordeam | locmn | helymeain | haliam(cam)mona | 6. [motibus] | des-
cenditadti'ipoliinuocantadzorispytolumetdoscenimcolentis, Fr. 1, Sig., W.\
7. oppic(pi)panlisper | 8. perrebos | idemarbem | 9. agri | conrepulsas |
copiisadhortatusin | 54, 1. ferocioris[es]facere | clauderegi[gis] | 2. tuen-
dosesseacrius | 3. estdefensa h'r. | dtfficultersedebat, Mg. | 4. cnm (cum-
etcum)scalae | vii | depulraorisad | 5. pauccefiusiab | tergafugientenique-
per(ré)patentem | 6. (stifó)perfuerunt | philinnam ] diecyptonem | 7. ruf(fi)-
umetlippiam | intrase | nepagnataquidem | nelatiasetconnum | 8. quae-
tempestateadeunt, Kr. | magiscon(nn)astaqueet | (opequitum) | reliquia j
9. succurium | 10. succurium | ossaemortis | tessaliae | adque | 11. boa
| 55, 1. tessaliam | 2. acbamaniam ) asperis | inuisolis | (difficoltatem) |
aegrecompos | 3. si, i iiber s gesetst | etquisque | locasaa | cladeuisse | 4.
com(con)pos | peri(per |)culosos(so)saltus | contentas | adegoignorantiam |
5. (frumè || to) ] effaso | thessalia | 6. [Illjmilia | adesaeortripolisceam, Fr.ì,
Gr. | paenenm | 7. caleidem | adtaloadqaeatheneo | philatero | (tutelam
aus teiera corrig.) | calcbide | 8. calcbide | atheneuspraetorpraepositus-
aliaeteodem | pleraquaeadeoparaerunt | 9. app(ap)oloniata[CCC]eqnites |
aetolorummaleunias | adtota, Kr. | [equitemjerataenerant | 10. tessaiorum-
omnis, Drk. | separa tus(partus)erat, Drk. | quam[GCC]eraotadquein | ro-
manos | millead(.d.)ederunt | 56, 1. malenm[maUum]calcidem | peteret |
corintiura | prooccapandas | boetia | 2. tardioreminanigatio | 3. caleidem j
(oaudisse) | abscendereminde | 4. boetorumiuuentutem | earem | 5. obsi-
diocaiuslocum | exeraplo | [.X.jmilibas | atheneoerantaliar(t)um | (oiam) |
6. idemfaceretempus j calcbidem | duoab | calcedooe | totidemamotumqnin-
que | 7. phas[pr]qnia | caleidem | uenithalopeticacapta , Gr. | darisadque-
cremaste | 8. inhisinboetia | succurium | uastandnmphereorummisit | re-
prehendi | dimisitadaepulandommilitibQs(57,l)sub, W. | 57, 1. bellumdiri-
merentur | 2. regiscreuenint,Oev. | pereiagri | 3. cnnctationemconc || suam
| (aput, u. iib. p., auso corr.) | niaxumere(re«), Mg. | latumphereis | 4. tre-
pidatus | exemplo | arma | placent(ceat)iaterim | 5. regis [ 6. perseusferme,
Sig. | qaartoa | (pzaulo) | ({'consistere) j 7. aieae | cassisignatus | missiant
[gretenses] | 8. constitait | qoantaessetduosesseduos | trecum | cretensibas-
incohortibus { treemn | 9. proeliumessetcum | incertamuictoriam | qaossi-
AUFGEN.OMMENE CONIECTUREN. 397
gaatus | sycirium | 10. (ad/>mouit)plaustrÌ3quacumsequentibus | passuum-
omnisine | adfectusq | 11. (statiouibi) | regi | aliqaod | romaniquiesabeun-
tiom | 12. ortolongius | posseconueros.
58, 1. proprius | [passujcomrauni | 2. (ze)quitatatum | plurimum, Kr. \
proprior | nuntiatum | 4. aporcis | discurrio | 5. quain | 6. leno | rexprae-
lerat | 7. midonuereeiusequitibus | 8. coroicibus | regi | poeoniae | 9.
equitumsacraequcale | 10. antedet(antesei)statait | iacula t ore sqae equi tam-
(tù || )qaaeeqaitura | explebatrationemtessalonicensemetcertimanoptolope-
ìnuni, F?\l,#' r . (regi |11. consules | misit, Grut, 1 12. (cooss)| (omo)italico |
utuelitisiDterraixtissinixtro |leuinus| babebateiusdem |leuiem)| 13. (equi t)-
qaÌDtusmmacius | auxilis | gyrtiorum | 14. pauo, rw6.au | cornum [euuienis
| attalusquae | 59, 1. parsferme | laeuis | praecesserunt, Mg. |2. tracesut-
secusquidamdiu | (fere) | ita [kalÒ verwischt] |in(i)dextrumcornù| incurrerun-
tetusu | 3. [§3 hatb verwischt] | Iwbaretur . .(leerer Raumf tir 12 Buchst,
ebenso imFolg.) dis(is)hastaspe || terepedites . . mquei || nuncsucciderecrur
(uraequiaufRasur).nnnc || ilia 1 4. [tessalorum] | uialaeuocornu (a ///7ta?wr) |
(corncursum) | maxumusui | 5. bostesstarent |[autsi]| 6. regi |(seiquendo) |
incendentibus | 7. siadiuuissetdebellatumesseetopportuneadhortaotisupe-
ruenitpalaox, Fr. 1, W. | deesset, Sig. | adduxerat | 8. fluctuantiregi
actaotae | eumeni | usususus | agiuenpeditum, /. Periz. | 10. honestaet
plurimus j (sequere R tur) jprunior |caneretre |60, 1. [njbaut | capti. ac.fer-
ine*COequites, Mg.] regis | lati | laetitiaminabat | superfixacapita, Gr. | 3.
aput | maestia | paeneum | manem | 4. ratioues | communi ri |5. rex || ex |
(eastra) | (pridi avf Rasur) | instituisset | 6. fluiniuum | 7. praesensfauor
| dècusfc in t veitvandelt] | intoto | datnura | praecipuaefame ( 8: aputeon-
sules | causa | secutus| 10. dicebaoturtbessali, Rr. |61, l.araiainsiciliaali-
quisequos | domo, n iib. m, dabant, Drk. | supra.[CIÓ]a.loricae | gladioque |
3. perseampletaquae, W. | que | 4. esseiocriabantur | 5. feminarium | pa-
trum, Mg. | [còqs.J | (pimp) | (antfóe) ] 6. nemioorem | nocturnara | trepi-
dationem 1 7. paeneum | (tr(ctr)ansgressiqueexemplocastramoppugoauimus |
8. fuerit, Ruperti. | [umeris alinea semtdeleta u ] | 9. gereotesan || ora(facino-
ra)sua | etexquoeoaccìderat |futuripraeponentes| 10. praecipuaeque juauau-
daereioperae | occasionedimissa | 11. mopselum, Sig. ( tumulusbycantetem-
peste H estemiuetlarisaemediusabestonum( 62,1 )nonabscendentesadripapae-
nei | 62, 3, regisdesummacum, Crev., W. | secundae | condiciooe, ùr. | 4.
I[|poneret | nec[minus] | serenitate | praesentisfortunaepraesentisho(boft)
ininiset(eU')essetmittei'ead | 5. fratereius[apacébt]quinctio | 6. nequesiue-
rebellum | aptamemorabilipugnaspem, Fr. 1, Crev. | que | 7. romana |
8. pluriumadsensum | 9. conss.[spissi]adhibitofrequeDticonsilioadhibitofre-
quenticonsilio | 10. petere, /. Periz. | pollicentibus | (quibusc) | caesa-
rumpriraum | 11. constantiauiditinconsidio | aduersus | cerere | aoinios,
Mg. | 12 (rum ma, s iib. r) | permittit | 13. baecum | morispertinaciamoris
esse | uetari | quaesiturus | 14. praetio | a nimum [contemplare] | 15. res-
poderantmutabant | paceassurium | redit.
63, 1. expertilaeti, W* | abaliam | adqueinfirmiore | 3. boetiam |
uialia rumi acre tius | oppugaarat, Duker. externiauxili | coronitanorum | 4.
(crebaro) | admotumnaoclibramento, AV. declinareotquiauge/erant^tf/t/e/?.
| (tmuro) | (opera, e iib. a) | operibuslentioesset, Fr. 1., Vahlen. | 5. utco-
rona, Drk. | (arebem) | 6. duaeuttresquoque | fueratduo | admouiteodem |
factio | 7. oppidanitueius | (ioiectais) | fasci bus | eamsesaepe, Mg. | (mi-
nabaoturì) | 8inpedit | esteffu(infu)susest | (accendendi) 1 9. omnibusuerbis-
moenia | (icapiuntur) | obuiusoptulit | caissi J zfacta | il [C1D CD] ferme