Skip to main content

Full text of "Ab Urbe Condita Libri"

See other formats


Google 



This is a digita] copy of a btx>k ihal was preserved l'or general ions ori library shelves before il was carcl'ullv scaimcd by Google as pari of a project 

to make the world's books discovcrable online. 

Il has survived long enough l'or the copyright lo espire and the hook to enter the public domain. A public domain hook is one ihat was never subjecl 

lo copyright or whose legai copyright lenii has expired. Whether a book is in the public domain may vary country lo country. Public domain books 

are our galeways lo the past. representing a weallh ol'history. culture and knowledge ihat's ol'ten dillìcult lo discover. 

Marks. notaiions and other marginalia present in the originai volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 

publisher lo a library and linally lo you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries lo digili/e public domain malerials and make ihem widely accessible. Public domain books belong to the 
public and wc are merely their cuslodians. Neverlheless. this work is expensive. so in order lo keep providing this resource. we bave laken steps lo 
prevent abuse by commercial parlics. nicliiJiiig placmg Icchnical reslriclions on aulomated querying. 
We alsoasklhat you: 

+ Make non -commerciai use of the fi Ics Wc designed Google Book Search for use by individuai, and we reunesl that you use these files for 
personal, non -commerci al purposes. 

+ Refrain from au tornateli //iicrying Dono! send aulomated (.|ueries ol'any sorl to Google's system: II' you are conducting research on machine 
translation. optical characler recognilion or olher areas where access to a large amounl of lexl is helpful. please contaci us. We cncourage the 
use of public domain malerials l'or illese purposes and may bc able to help. 

+ Maintain attribution The Google "walermark" you see on each lìle is essenlial for informing people aboul ibis project and hclping them lind 
additional malerials ihrough Google Book Search. Please do noi remove it. 

+ Keep it legai Whatever your use. remember that you are responsive for ensuring ihat whal you are doing is legai. Do noi assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in ihc Uniteci Siatcs. ihat ihc work is also in the public domain for users in other 

counlries. Whelhcr a book is siili in copyright varics from country lo country, and wc can'l offer guidancc on whclhcr any specilìc use of 
any spccilic book is allowed. Please do noi assume ihal a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyrighl iiifriiigcmenl liability can bc quite severe. 

About Google Book Search 

Google 's mission is lo organize the world's information and to make it uni versiti ly accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discovcr ihc world's books wlulc liclpmg aulliors and publishcrs rcach new audicnecs. You cari scardi ihrough the full lexl ol'lhis book un the web 
al |_-.:. :.-.-:: / / books . qooqle . com/| 



I I 

' 7 < 

* 4 : 



' ■ ■ • 8 VX- 



i' 

f i 



ti 

* 



vf43 



7 













\ 



■ ?c*S 



^fw^z^ta* .j TiZu^ 



TITILIVI 

AB URBE CONDITA 



LIBRI. 



ERKLiERT 



i 


, 


t 

l 


YOJi 


r 
i 

i 
i 
i 

i 


W. WEISSENBOEN. 


t 


NEUNTER BANDI 


r 
\ 


BUCH XXX1X-XIXXII. 


t 


BERLIN, 




WEIDMANNSCHE BUCHHANDLUNG. 


■ 


1864. 



Sia 






/ 



I 

5 



TITI LITI 

AB URBE CONDITA 

LIBER XXXIX. 



3 



Dum haec, si modo hoc anno acta sunt, Romae aguntur, 1 
consules ambo in Liguribus gerebant bellum. is hostis velutna- 2 
tus ad continendam per magnorum intervalla bellorum Romanis 
militarem disciplinam erat, nec alia provincia militem magi3 ad 
virtutem acuebat. nam Asia et amoenitate urbium et copia ter- 3 
restrium maritimarumque rerum et mollitia hostium regiisque 
opibus ditiores quam fortiores exercitus faciebat. praecipue sub 4 
imperio Cn. Manlii solute ac neglegenter habiti sunt. itaque aspe- 
rius paulo iter in Thracia et exercitatior hostis magna clade eos 
castigavit in Liguribus omnia erant, quae militem excitarent, 5 



80-41* Ereignisse zwiscben 
dem syrischen and dem dritten ma- 
eedonischen Kriege. 

89, 1-8, 3. Krieg inEtrurieo, 
die Cenomanen. Diod. Sic. 29, 17. 

1-4. si modo - sunt, weist auf 
die 38, 56 ausgesprochenen Zweifel 
zurùck. Die Bemerknng findet sich 
sur in der Maiozer Haodschrift, and 
die Ungewissheit betraf aUerdings 
nicht blos das Jahr, sonderò vieles 
Andere. — consules, s. 38, 44, 9. 
Ligurib., 38, 42, 8. — natus ad, 24, 
42, 6. — Romanis, fiir die R., 1, 5, 
6. — dùdpl., militarische Haltung, 
Geist; Tac. Agr. 16. Die Wortstel- 
long istfreier, erat weit von natus 
getrenot, s. § 7; 10, 39, 7: inteii- 
tior - erat\ zar Sache s. Mommsen 
Tit. Li*. IX. 



rom. Geseh. 1, 666; znm Gedan- 
ken 9, 30 a. E.; 34, 1,1. — Asia, 
den verderblichen Einfluss Asiens 
hat L. schon 34, 4, 3; vgl. 38, 17, 
18, beriihrt, s. e. 6,7. — ditiores 
q.f., s. 28, 22, 13; 30, 15,8.— 
exercit., bis jetzt ist erst eins dort 
gewesen , es ist also entweder auch 
an die spatere Zeit gedacht, s. Sali. 
C. 11, 5, oder der Plorai, wenig- 
stens in Rùcksicbt anf habiti, wie 
30, 41, 1; 6, 30, 7 gebraucht. — 
solute e. wi., e. 6, 5; 23, 37, 6. — 
asp. paulo, s. 36, 43, 12, mehrfach 
post paulo u. a. — castiga, bat sie 
gcziicbtigt, ihnen eine Lehre gege- 
ben, vgl. Tac. Germ. 37: admo- 
nuere; zur Sache 38, 40 f. 

5-6. Ligurib., s. 34, 48, 1 ; For- 

1 



LIBER XXXIX. CAP. 1. 



a. u. .567-. 



loca montana et aspera, quae et ipsa capere labor erat et ex prae- 
occupatis deicere hostem, itinera ardua, angusta, infesta insidiis, 

6 hostis levis et velox et repentinus, qui nullum usquam tempus, 
nullum locum quietum aut securum esse sineret, obpugnatio ne- 
cessaria munitorum castellorum , laboriosa simul periculosaque, 
inops regio, quae parsimonia adstringeret milite?, «pr&edae haud 

7 multum praeberet. itaque non lixa sequebatur, non iumentorum 
longus ordo agmen extendebat; nihil praeter arma et viros om- 

8 nem spem in armis habentes erat. nec deerat umquam cum iis 
vel materia belli vel causa, quia propter domesticaci inopiam vi- 
cinos agros incursabant; nec tamen in discrimen summae rerum 
pugnabatur. 



biger alte Geogr. 3, 544 ff. — quae 
vor et gebort der Construct. nach 
nur zum ersten, dem Siane nach 
erst auch zum zweitcn Satze, s. 31, 
45, 13; 34, 62, 2: agrum mariti- 
mum, uoten e. 40, 9. — ipsa, an sich 
schon, das hdscb. ipsis fiihrt viel- 
leicbt axiiipsa iis; ipsis allein wiirde 
einen Gegensatz: et hostibus defen- 
dere facile erat erwarten lassen, 
schwerlicb ist eia verkiirzter Ge- 
dankeanzunehmen. — labor er., s. 22, 
57, 12 ; Ov. A. A. 1, 37. — erat, der 
Relativsatz konnte diese Beschaffen- 
lieit als eine wirkliche, selbstandige 
an locamont. e. asp. anknupfen, wàh- 
rend die folgendea Conjunctive, die 
dort erwahnten als nahere aus dea 
adjectivischen Attributo a folgende 
Eigenthiimlichkeiteo bezeichnea: 
qui - sineret; quae - adstringeret. 
~ infesta ins., wo (darch leicht zu 
legenden Hinterhalt) das Heer An- 
griffen ausgesetzt ist. — levis et ve- 
lox, Diod. Sic. 5,39 : ònktGfjiòvìsxov- 
atv oi uilyvsg kkatpqÓTéQOV raiv 
^Pù)[ialù)V ttj xaraaxevy; ib. 4, 20: 
èla(pQol raTg evxivriotaig sìòlv. — 
repentina unerwartet erscheinend, 
vgl. 3, 4, 11. — seour., Tac. Agr. 
30: oc ne mare quidem securum. — 
casteli, 35, 3, 6 u. a. — simul- que, 
28, 15, 4. — parsim. astr., durch 
Sparsamkeit straff anziehen, zu 
einem sparsameli, kargen Leben no- 
thigen, scheint gesagt wie cupiditate 



incitare , gloria incendere , wo wir 
niebt dea Grund, sonderà das Ziel, 
die Bestimmung bezeichnen. 

7-8. non Uxa, s. Sali. I. 45, 2. 
— iument.y wie 38, 40. — in arm. 
hab., vgl. 21, 44, 8; Sali. I. 51, 4: 
in armis omnia sita. — erat, war 
da, fand sich. — materia, die ein- 
zelnen Vor fa He, welche don Ziind- 
stoff zum Kriege enthielten, Pliin- 
derungen, Einfàlle, die, wenn sie 
geracht werden sollen, Veranlas- 
sung zum Kriege (causa) wurden, 
Beides hier wenig verschieden, da- 
ber vel - vel, man niocbte es als die- 
ses oder jenes betracbten. Docb 
scheint quia - incurs. sich zunachst 
auf causa zu beziehen, nec tamen 
etc. auf materia; weil es nie zur 
Eutscheidung kam, die Kriege niebt 
so weit gefuhrt wurden, class die 
eine oder andere Partei unterlegeo, 
die Existenz derselben in Gefahr 
gekommen ware, konnten die Ligu- 
rer immer wieder Feindseligkeiten 
ausiiben, so dass der Stoff zum Kriege 
niebt ausgieng, vgl. 28, 2, 13: ne- 
quaquam tantum iam cortjlatum bel" 
lum, quanta materia belli. — cum iis 
gehò'rt zu beili. — in discr.etc, vgl. 
Plut. Aemil. 6, 4 : ov yàq rjv SovXo- 
/uévois ro^Ptofiaioig navranatiiv 
ixxóipai tò Atyvtov ì&vog (aOrttQ 

€QXOQ fj TTQÓpoXoV XSlfltVOV TOlS 

FaXarixatg xwr\fiaGiv ÈnauuQov- 
pivoig àét neqì ttjv 'Irallav , vgl. 



a. Ch. 187. 



LIBER XXXIX. CAP. 2. 



C. Flaminius consul, cum Friniatibus Liguribus in agro 2 
eorum pluribus proeliis secundis factis, in deditionem gentem 
accepit et arma ademit. ea quia non sincera fide tradebant, cum 2 
castigarentur, relictis vicis in montem Auginum profugerunt con- 3 
festini secutus est consul. ceteri effusi rursus , et pars maxima 
inermes, per invia et rupes deruptas praecipitantes fugerunt, qua 
sequi hostis non posset. ita trans Apenninum abierunt. qui ca- 
stris se tenuerant, circumsessiet expugnati sunt inde trans Apen- 4 
ninum ductae legiones. ibi montis, quem ceperant, altitudine 
paulisper se tutati , mox in deditionem concesserunt. tum con- 
quisita cum intentiore cura arma et omnia adempta. translatum 5 
deinde ad Apuanos Ligures bellum , qui in agrum Pisanum Bo- 
noniensemque ita incursaverant, ut coli non posset. bis quoque 6 
perdomitis consul pacem dedit finitimis. et quia a bello quieta 
ut esset provincia eff ecera t, ne in otio militem haberet, viam a 
Bononia perduxit Arretium. M. Aemilius alter consul agros Li- 7 
gurum vicosque, qui in campis aut vallibus erant, ipsis montes 
duos Ballistam Suismontiumque tenentibus deussit depopulatus- 



jedoch 40, 38, 2; ib. 41, 3; 53, 3. 

2. 1-4. Frimai., nur hier und 
§ 9 erwahnt, nacb dem Fofg. in Ver- 
biodong mit §3 wobnten die meisten 
an der Stidseite dea Apenninus, nur 
eia Theil, § 9, an der Nordseite. 
Die Gonstruct Friniatibus - eorum 

- gentem , wobei za ademit docb 
noch ei oder ìis gedacbt werden 
muss, ist etvvas schwerfàIJig; iiber 
arma adimere s. e. 54, 8; 40, 16, 6; 
34, 17, 5 ; 28, 34, 9. — quia tradeb. 
enthalt die Veranlassung Yon cum 

- castiga wofùr das Particip. stehen 
konnte, weniger das Objeet von ca- 
stigare, s. 41, 16, 1 ; 34, 23, 10. — 
Auginum^ nur hier erwahnt. — ce- 
teri, proleptiscb in Bezug auf qui 
castri*, s. 24, 21, 4; 22, 51, 1 : cum 
ceteri - Maharbal u. a. , es wird da- 
fur celerrimi eff., oder celeriter 
fusi vermuthet; rursus geht auf 
§ 2. — pars m. t 37, 20, 4 u. a. — 
per wit\, 38, 23, 1 ; 23, 17, 6. — 

£raedpiL, wir driicken die Thatig- 
eit reflexiv aus, s. 2, 51, 5; 25, 11, 
5 vgl. 38, 2, 14. — castris, auf dem 
Auginus. — mox wie inde, deinde, 



tum, s.37, 31, 7; 21, 50, 9 u.a., nach 
einem Partic., jedoch seltner, — in 
dedit conc, s. 28, 7, 9; 42, 53, 7 
vgl. 40, 39, 1 : ad deditionem venire, 
gewohnlich in ded. venire = se de- 
dere, vgl. 33, 27, 4; 28, 22, 1. — 
cum intent, s. e. 14, 6; 41, 6; 32, 
5,8. 

5-6. Apuanos, an der West- 
seite des Apenninus bis an die Miin- 
dung der Macra, s. e. 32, 2 ; 40, 41, 
3; nacb u. St. auch nach Bononia 
bin, s. § 4 trans, - Pisan., 35, 2. — 
iti olio, Tac. Ann. 1 , 35: otium ca- 
stroruìn', zar Sache Marq. 3, 2, 
434. — viam etc, wahrscheinlich 
solite sie in die § 1 erwàhnte mun- 
den und eine nahere Verbindung 
mit Rom herstellen, als die via Fla- 
minia darbot. — Arret, bis dahin 
fuhrte von Rom wol schon eine 
Strasse, welche, spater neuangelegt, 
via Cassia genannt wurde, s. 42, 32; 
Paul. Diac. p. 48 Cassia via a Cas- 
sio sfrata; Mommsen 1,665; vgl. 
Marquardt 3, 1, 47. 

7-11. ipsis 9 s. 36, 25, 8. — Bal- 
listam, nacb § 9 nocb diesseits des 

1* 



LIBER XXXIX. CAP. 2. 3. 



a. u. 567. 



8 que est. deinde eos, qui in montibus erant, adortus primo levi- 
bus proeliis fatigavit, postremo coactos in aciem descendere iusto 

9 proelio devioit, in quo et aedem Dianae vovìt. subactis cis Apen- 
ninum omnibus tum transmontanos adortus — in bis et Frinia- 
tes Ligures erant, quos non adierat C. Flaminius — omnes Ae- 
milius subegit armaque ademit et de montibus in campos multi- 

10 tttdinem deduxit. pacatis Ligurìbus exercitum in agrum Gallkum 
duxit, viamque a Placentia, ut Flaminiae committeret, Ariminum 

11 perduxit. proelio ultimo, quo cum Ligurìbus signis conlatis 
conflixit, aedem Iunoni reginae vovit. haec in Ligurìbus eo anno 
gesta. 

S In Gallia M. Furius praetor insontibus Cenomanis, in pace 

2 speciem belli quaerens, ademerat arma, inde Cenomani conquesti 

Romae apud senatum reiectique ad consulem Àemilium, cui, ut 

* cognosceret statueretque, senatus permiserat, magno certamine 



Apenninus, vgl. 40, 41, 1 ; 41, 18, 1, 
wo das Heer von Parma aus an den- 
selben gelangt. — Suismont. anch 
40, 41 neben dem Ballista erwahnt. 

— vrìmo - postr., e. 9, 1 ; 22, 43, 
3; o2, 36, 3. — et aed., aosser An- 
derem, was er that. — omnib., es 
sind wol nur alle Apuane? gemeint. 

— tum , s. za 22 , 11 , 1. — trans- 
mont.j nordlich and ostlich vom 
Apennin, vgl. § 4. — Friniate, der 
Zusatz quos - Flamin. scheint sich 
anf den § 4 erwahnten, gegen Fri- 
niaten gerichtetcn Zug za beziehen, 
da man sonst keinen Zweck der 
Bemerkung sàhe, and L. andenten 
za wolien, dass ein Theil der Fri- 
niaten, s. § 1, nordlich vom Apennin 
gewohnt habe. Wie der Zasammen- 
hang zeigt, ist dasselbe Volk wie § 1 
gemeint, wol nicht versebieden von 
den Briniates 41, 19. — omnes, es 
bleibtnnbestimmt, welche Volker aa- 
sser den angedeuteten gemeint sind, 
vgl. omnibus. — in campos, dass 
sie daselbst wohnen solien, wie 40, 
53, 3. — agr. Gali., das friiher von 
den Boiern oder Anamaren beses- 
sene Gebiet, s. 36, 38; 37, 57, 8, 
nicht das speciell ager Gallicus ge- 
nannte Land nordlich von Picenam. - 

— viam a Plac. etc, die via Aemt- 



lia, s. Inscriptt. lat. ant. von Momm- 
sen no 535-537; Strabo 5, 1, 11, 
nach der spater auch ein Theil des 
an derselben liegenden Landes ge- 
nannt warde, s. Martial. 3, 4, 2; 
Marq. 3 , 1 , 60 ; Mommsen 1 , 665. 
— Flamin., von dem gleichnamigen 
Vater des Consuls dieses Jahres in 
seiner Gensnr angelegt, ». Periocha, 
20, nicht, wie Strabo 1. 1. berichtet, 
von dem Consul dieses Jahres, vgl. 
Lange 2, 216. — commit., zusam- 
menstiesse, s. 38, 7, 10. — aed. lun., 
er gelobt also in dem nnbedeaten- 
den Feldzuge zwei Tempel, s. 40, 
52 ; vgl. 36, 36. 

8. 1-3. Furius, 38, 42; bei 
Diod. 1. 1. Falvias. — insont. , sie 
sind seit langer Zeit rubig gewesen, 
s. 31, 10; 32, 30; 33, 23. — spec. 
b., so dass es den Anschein batte, 
als ob ein Krieg stattfànde; Diod. 
TiaQtX&ùv eì$ rovg - Kevopavovs 
cog (pttog Ticchetterò tu onXa, [irj- 

&h> tycw tyxhll**» — inde, in 
Folge davon, 6, 40, 1 ; 27, 42, 9. — 
conquesti, 35, 12, 4. — apud sen. 
wie 38, 43; 39, 54; s. Rein Crimi- 
nair. 607. — reiect, s. 5, 36, 10 
vgl. 40, 16, 6. — statueretq., haufig 
wird die Vollmacht zar Éntschei- 
dang zagleich in den cognoscere 



«, Cb. 187. 



LIBER XXXIX. CAP. 3. 



cum praetore habito tenuenmt causam. arma recidere Cenoma- 3 
nis, decedere provincia praetor iussus. 

Legatis deinde sociorum Latini nominis, qui toto undique 4 
ex Latio frequente» convenerant, senatus datus est. his querenti- 
bus magnam multitudinem civium suorum Romam commigrasse 
et ibi censos esse, Q. Terentio Culleoni praetori negotium datum 5 
est, ut eos conquireret, et quem C. Claudio M. Livio censoribus 
postw eos censores ipsum parentemve eius apud se censum esse 



begriffcn. — tenuere caus., sie bial- 
ten ihre Sache 'aufrecht, behielten 
Recht; Gic. Caec. 29, 67: Scaevo- 
lam dixistì - causam non tentasse; 
Snet. Dom. 9; dagegen L. 8, 21, 10: 
causam obtinuere u. a., haufiger be- 
zeichnet tenere , absolut gebraucht: 
„etwas durcbsetzen, behaupten", 
8. 42, 11, 8. — reddere, s. e. 54, 
11 ; die jiiogeren Hss. haben reddito. 
— decedere pr., wie 32 , 7 , 7 ; aber 
an u. St. handelt der Gonsul im Auf- 
trag des Senates; Diod. ò ók vna- 
rog itvd-ófjitvos tò ysyovós, - tòv 
Mocqxov ££r]/x£u)a€ /granati iv, viell. 
nach Polybius. 

3, 4-6. Ausweisung der latini- 
schen Bundesgenossen aus Rom. 

4. soc. Lai. nom., die nocb nicht 
io das volle Burgerrecht aafgenom* 
mene» altlatin. Staaten und die lat. 
Colonien ; doch hat L. viell. aa das 
alte JLatium selbst gedacht, wenig- 
steos liegt es naber ex Latio als lo- 
ealen Begriff za nehmen, denn ala 
Bezeichnung einer Classe von poli- 
tiscb Gleicbberechtigten ; dagegea 
schtiesst diesftr Ausdruck die wei- 
tere Bedeutung von sodi lat nom. 
aus, s. 40, 19, 7. Die lat. Staaten 
waren nacb ihrem foedus, die Colo* 
nien nacb ihrer formala zu gewissen 
Leistungen gegen den rom. Staat 
verpflichtet, diese massten im so 
druckender werden, je mehr sicb die 
Zabl der B urger soleher Staaten 
verringerte, s. 41, 8, 7. — commigr. 
~ esse, bis dahin hatten die lat. Bun- 
desgenossen entweder alle, s. Momm- 
sen 1, 332; 410; 797, neben dem 
conubium/commercium, dem Klag- 



recht, a. 35, 7, 3, auch das Recbt 
gehabt, als Passivbiirger, ohne pas- 
sives Wablrecht, in verbundeten 
Stàdten y folglicb aueb in Rom ihren 
Wobnsitz za nehmen und sicb ab- 
sebatzen za lassen, s. 25, 3, 16; 
oder es war dieses wenigstens den 
41, 8, 9 bezeichneten , obgleich An- 
dere die 41, 8 erwahnte Bestimmung 
erst nach dem an u. St. bericbteten 
Vorfalle eintreten lassen, gestattet 
gewesen, s. Lange 2, 111; 192; 
202 ff., 238. Jetzt wird nicht den 
Latinern, die rechtmassig das rom, 
Burgerrecht erlaogt haben, sondern 
denen, welche, obgleich sie selbst 
oder ihre Valer in die Censnsrolle 
einer lat. Stadt eingetragen sind, 
doch in Rom sich haben sebatzen 
lassen, wenn sie nach dem Gensus 
im J. 550 a. u. , s. 29, 37 , auf diese 
Weise nacb Rom tibergesiedelt sind, 
aufgegeben in ihre Heimath zuriick- 
zukebren, s. Marq. 2, 3, 50; 3, 1, 
43, Voigt das ius naturale 2, 204. 

5-6. Terent, 38, 55, 1. — ne- 
got. dat, eine ausserordentliche 
quaestio, die einer besonders za 
dem Zwecke gewablten Commission 
unter dem Vorsitze des Prators 
ìiberwiesen wird, und zwarindiesenf 
Falle, da es Bundesgenossen betrifft, 
vom Secate, s. e. 14, 6; 38, 55, 4. 
Die so getroflene Maassregel ist also 
eine voriibergehende, nur fiir jenes 
Jahr die Verhaltnisse ordnende, an- 
ders 41, 9. — ipsum par. eius, vgl. 
ipsi maioresve eorum 41, 9, 9. 
Wenn einer sui iuris war, §o war 
er selbst Yerpflichtet und berechtigt 
sich abgchatzen zu lassen; dieSb'hne 



6 



LIBER XXXIX. GAP. 3. 4. 



a. n. 567. 



6 probassent socii, ut redire eo cogeret, ubi censi essent bac con- 
quisitione duo deci m milia Latinorum domos redierunt, iam tum 
multitudine alienigenarum urbem onerante. 

4 Priusquam consules redirent Romam, M. Fulvius procon- 

2 sul ex Aetolia redit-, isque ad aedem Apollinis in senatu cum de 
rebus in Aetolia Cephalleniaque ab se gestis disseruisset, petit a 
patribus, ut aequum censerent ob rem publicam bene ac feliciter 
gestam diis inmortalibus honorem haberi [iuberent], et sìbi tri- 

3 umphum decernerent. M. Aburius tribunus plebis, si quid de 
ea re ante M. Aemilii consulis ad ventura decerneretur, interces- 

4 surum se ostendit: eum contradicere velie, proficiscentemque in 



waren in der patria potestà*, alieno 
turi subiecti, und wurden nicht 
selbst geschatzt, sondern die Anga- 
ben tiber sie macbte der, in dessen 
Gewalt sie standen. Diese beiden 
Glassen scheinen auch an u. St. ge- 
scbieden zu werden, wie 43, 14, 8, 
wahrend es 41 , 9, 9 maiores, nicht 
parente* heisst; vgl. Becker 2, 2, 
204. — censura esse, die latinischen 
Stadte hatten damals, wie Rom 
selbst, Gensoren, s. 29, 37, 7, frii- 
her nicht, s. die Stadtrechte von 
Salpensa und Malaga von Mommsen 
S. 431. — socii ist nach § 4 za deu- 
teri, vgl. zu 41, 8, 8. — redire cog., 
solche Aasweisangen sind mehrmals 
erfolgt, s. 41, 9; Cic. Sest. 13, 30; 
Offic. 3, 11, 47; Lange 2, 579. — 
censi ess., n. selbst oder inbegriffen 
in dem Gensus dessen, in dessen 
Gewalt die Einzelnen standen , na- 
turile h mit ihren Familien. — hac 
conquis., inFolge, aufGrund u.s. w., 
s. 2, 52, 7 : quibus; t, 12, 10: stre- 
pitìi a. a. — iam tum, wie zu L.'s 
Zeit; s. Sali. C. 37, 7ff. 

4-5. Trinmph des M. Fulvius, 
Geli. 5, 6, 24. 

Ir- 2. consules - procons., wol 
absichtlich gegeniibergestellt; die 
j ungerei! Hss. ha ben nur M. Fulvius 
priusquam consules Romam rediit; 
in der Mi-. Hs. ist viell. die Wort- 
stellung geandert. — ApolL, s. 37, 
58, 3, sonst in dem Tempel der Bel- 
lona, s. 26, 21; 39, 29 u. a. — ut 
aequum cens. , gewohnlich bezeich- 



net aequum censere bei L. den Wil- 
len selbst, ohne dass ein Verbum, 
wie iuberent, denselben noch be- 
sonders andeatet, vgl. e. 19, 6; 
21, 4; 30, 24, 2: senatum aequum 
censere - reverti eum\ 40, 16, 6; 
3, 53, 5; 6, 18, 11; 9, 14, 5 n. a., 
vgl. S. C. de Bacch. in Inscriptt. lat. 
ant. 196 1. 27; de Asci. ib. 203 1. 
1 1 ; auch nicht so, dass si zugesetzt 
und eine Bedingung fiir den Willen 
ausgesprochen wtirde, s. Terent. 
Adelph. 4, 3, 10; Gronov. and Hertz 
hai te n deshalb iuberent fur unacht; 
Drakenb. verni, ut-haberiiuberent; 
Madvig: ut, si aequum censerent - 
iuberent. Aber auch wenn diese 
Veranderungen mit der hds. Lesart 
(die Mz. Hds. hatte haberi iuberent, 
die j ungeren haberi iubere) vorge- 
nommen werden, weicht der Aus- 
druck an u. St. doch von der Form 
ab, deren sich L. sonst bei der Be- 
zeichnung des Gesuches um den 
Triumpb bedient; er*braucht dann 
gewohnlich nur postulava, ut trium- 
phanti sibi invehi in urbem Uceret 
oder ahnliche Wendungen, s. 26, 
21,2; 28, 9, 7 ; 31, 20, 1 ; 33, 22, 1 ; 
36, 39, 5; 38, 44, 10; ib. 48, 15; 
42, 21, 7, vgl. 39, 38, 5; selten po- 
tere, 10, 37, 6, vgl. 41, 6, 4; iube- 
rent ware gebraucht wie 42, 9, 4: 
a patribus postulare, ut senatuscon- 
sultum tolìi iuberent, supplicatio- 
nemque decernerent. 

3-7. Aburius, s. 41, 14, 5; 42, 
35, 7. — contradic, s. 8, 2, 2. — 



a. Ch. 187. 



LIBER XXXIX. CAP. 4. 



provinciali* ita sibi mandasse, uti ea disceptatio integra in adven- 
tum suum servaretur. Fulvium temporis iacturam facere; sena- 
tum etiam praesente consule quod vellet decreturum. tum Fui- 5 
vius: si aut simultas M. Aemilii secum ignota hominibus esset, 
aut qaam is eas inimicitias inpotenti ac prope regia ira exerceret, 
tamen non fuisse ferendura, absentem consulem et deorum in- 6 
mortaliura honori obstare et meritum debitumque triumphum 
morari, imperatorem rebus egregie gestis victoremque exercitum 7 
cum praeda et captivis ante portas stare , donec consuli ob hoc 
ipsum m oranti redire Romam libitum esset. verum enimvero 8 
cum sint nobilissimae sibi cum consule inimicitiae, quid ab eo 
quemquam posse aequi expectare, qui per infrequentiam furtim 
senatus consultum factum ad aerarium detulerit Ambraciam non 9 
videri vi captam, quae aggere ac vineis obpugnata sit, ubi incen- 
sis operibus alia de integro facta sint, ubi circa muros supra 
subterque terram per dies quindecim pugnatum, ubi a prima io 
luce, cum iam transcendisset muros miles, usque ad noctem diu 
anceps proelium tenuerit, ubi plus tria milia hostium sint caesa. 
iam de deorum inmortalium templis spoliatis in capta urbe qua- li 



tempori*, nur Zeit, 36, 40, 5 : senes 
puerosque. — tum ist wahrschein- 
lich ausgefallen. — simultas, s. Lan- 
ge 2, 207. — quam etc, nicht ohae 
Harte von impotenti getrennt, der 
Satz von einem za denkenden igno- 
tum esset abhàngig, vgl. 38; 57, 8. 
— prope reg., s. Naegelsbach Sti- 
lisi. § 117 S. 327. Der Sino ist: 
auch wenn man voraussetzen diirfe, 
dass nicht Feindscfaaft, sondern bes- 
sere Moti ve ibn bestimmten. — ante 
p. st, 37, 58, 6. 

8-10. verttm enimv., s. 29, 8, 7. — 
nobili* s., 40, 45, 7; 27, 35, 6. — 
quid etc. , so lasse sich ein billiges 
Verfabren nicht erwarten, da der 
Consol schon durch die That gezeigt 
habe u. s. w. — perinfreq., 38, 44, 
6. —furtim, Cic. Att. 10, 4, 9: 
ex senatus consulto surrepto. — ad 
aerar, detul. , wie friiher in den Ce- 
restempel, s. 3, 55, 13, so wurden 
spater Gesetze, s. Schol. Bob. zu 
Cic. Sest. 64, p. 310: leges in aera" 
rio condebantur, Senatsbescbliìsse 
nnd andere offentliche Urkunden in 



dem aerarium am Satnrnustempel, 
welches zugleich das Staatsarchiv 
wurde, niedergelegt, Lange 2, 364; 
der Punkt ist deshalb gerade er- 
wabnt, weil dieSenalsbeschliisse da- 
durch, dass sie dort niedergelegt 
wurden, erst volle Gultigkeit erhiel- 
ten, s.Tac. Ann. 3, 51 ; 13, 28; Suet. 
Caes, 28; Aug. 94. — supra s. t., 
38, 39, 17; 25, 5, 6 u. a., zur Sache 
38, 6ff. — a prima l. etc, ein solcher 
Kampf ist 38, 9, wo L. Polybius 
folgt, nicht erwahntworden, sondern 
die Stadt hat sich nacb langerer Be- 
lagerung dem Consul ergeben ; es ist 
viell. ein Kampf wahrend der Bela- 
gerung gemeint, den auch Ennius 
Annal. XV geschildert zu baben 
soheint, s. Priscian 6, 95, p. 725: 
obcumbunt multi letumferroque la- 
pique Aut intra muros aut extra 
praecipe casu, vgl. Macrob. 6, 3, 3; 
Brandstater die Gesch. des àtol. 
Landes 476. 

11-13. iam, 40, 8, 14 ; 23, 5, 15; 
31, 12, 6. — m capta u. ist, wie im 
Folg. noch zweimal, absichtlicb ber- 



8 



LIBER XXXIX. CAP. 4. 5. 



a. u. 567. 



12 lem calumniam ad pontifices adtulerit? nisi Syracusarum celerà- 
rumque captarum civitatium ornamentis urbem exornari fos fae- 

13 rit, in Àmbracia una capta non valuerit belli ius. se et patres 
conscriptos orare et ab tribuno p etere, ne se superbissimo ini- 

5 mico ludibrio esse sinant. Undique omnes alii deprecali tribu- 
num, alii castigare. Tiberii Gracchi collegae plurimum oratìo 

2 movit: ne suas quidem simultates prò magistratu exercere boni 
esempli esse, alienarum vero simultatum tribunum plebis cogni» 
torem fieri turpe et indignum collegii eius potestate et sacratis 



vorgehoben, tbeils gegen 38, 44, 6, 
theils weil in einer eroberten Stadt 
nach dem zu 25, 40, 2 angef. Grand- 
satze: cum loca capta sunt ab hosti- 
bus, omnia desinimi religiosa vel 
sacra esse, von gepliinderten Tem- 
pela gar nicht die Rede sein konnte. 
Da dieses Aemilius wohl wusste, so 
wird im Folg. sein Antrag (de un 
nur nach diesem hatte der Senat den 
Beschluss gefasst) als eia boswilli- 
ger bezeichnet, calumniam etc. : er 
habe mit Vorbedacht in boswilliger 
Absicht die Entscbeidung den Prie- 
stern iibertragen, ob von ihm (Fai- 
vius) eia Tempelraab begangen wor- 
den sei, vgl. Gaius 4, 178: calumniae 
iudicio - nemo damnatur, nisi qui 
intelligit non recte se agere, sed 
vexandi adversani gratta actionem 
instituit, - calumnia enim in ad- 
fectu est; Digest. 48, 16, 1, 1: ca- 
lumniari est falsa crimina inten- 
dere-, v%\. 33, 47, 5; 6, 16, 1; dass 
es heimlich geschehe, ist nicht notb- 
wendig ; qualem ist binzugefiigt om 
anzadeuten, dass der Antrag ganz 
iinbegriindet gewesen sei, da eine 
calumnia wenigsteus auf scheinbare 
Griinde gestiitzt werden kann. — 
adtulerit, der Redner wendet sich, 
nachdem er § 9-10 nachgewiesen 
hat, dass die Stadt vi capta sei, in 
einer wirklichen, nicht rbetorischen 
Frage (adtuìisse) an die Senatoren: 
sie mbchten selbst entscbeiden, ur- 
theilen, was far eine nicbtige An- 
schuldiguDg er boswillig vorge- 
bracht babe, s. 36, 40, 7 ; adtulerit 
scheint § 8: detulerit za entspre- 



chen ; iiber ad/erre s. Gic. Mar. 32, 
67: quid adfers ad iudicium. Der 
Satz iam etc. kann wegen qualem 
nicht auf das entfernte qui bezogen 
werden. — nisi = nisi forte, 40, 12, 
17 ; 35, 17, 7, frihrt einen sich selbst 
aufhebenden Grand ein : man miisste 
denn annehmen, dass, wahrend in 
alien anderen eroberten Stàdten — 
gerade nur in Àmbracia a. s. w.; die 
Form der Beweisfubrang wie sonst 
oft mit an, s. 5 7 4, 7; ib. 42, 6; 31, 
29, 4a.s.w. Die Rede wie viele 
àhnliche bei Triumphen gehaltene, 
s. 31, 48; 33, 22ff. 36, 39; 38, 43ff. 
ist wol der Haaptsache nach den 
Annalisten entlebnt, von L. rheto- 
risch umgestaitet, s. Einleit. 44. 

5* 1-2. castigare, vgl. 38, 53, 
7. — ne su. q., s. § 5. — prò mag., 
in seiner Eigenscbaft als u.s. w., 6, 
38, 9; 38, 36, 4; 9, 26, 15. — co- 
gnitor, der Bevollmachtigte , Ver- 
t re ter, s. Ascon. Cic. Div. in Caec. 
§ 1 1 : qui defendit alterum — aut pa- . 
tronus dicitur, si orator est, — aut 
procurator, si absenUs negotium 
suscipit, autcognitor, si praesen- 
tis causam novit et sic tuetur ut 
suam; Gaius, 4, 83: cognitor certis 
verbis in lìtem coram adversario 
substituitur- procurator vero nulUs 
certis verbis in lìtem substituitur, 
sed ex solo mandato et absente 
et ignorante adversario constitui- 
tur; Rudorff Recbtsgescb. 2, S. 
71 ; L. bat also cognitor gebraucbt, 
wo . procurator genaaer gewesen 
ware. — sacrat leg., 5, 11, 3; 
Schwegler 2, 252. 



a. Ch. 187. 



LIBER XXXIX. CAP. 5. 



legibus esse, suo quemque iudició et homines odisse aut diligere 3 
et res probare aut inprobare debere, non pendere ex alterius 
vultu ac Biuta nec alieni momentis animi circumagi, adstipularique 
irato consuli tribunum plebei et, quid privatine! M. ÀemiHus 4 
mandaverit, mteminisse, tribunatum sibi a populo Romano man- 
datura oblivisci, et mandatum prò ausilio ac libertate privatorum, 
non prò consiliari regno, ne hoc quidem cernere eum fore, ut 5 
memoriae ac posteritati mandetur eiusdem collegii alterum e 
duobus tribunis plebis suas mimicitias remisisse rei publicae, 
alterum alienas et mandatas exercuisse. his rictus castigationi- 6 
bus tribunus cum tempio excessisset, referente Ser. Sulpicio 
praetore triumphus M. Fulvio est decretus. is cum gratias patri- 7 
bus conscriptis egisset, adiecit ludos magnos se Io vi optimo 
maximo eo die, quo Ambraciam cepisset, vovisse; in eam rem sibi 
centum pondo auri a civitatibus conlatum; petere, ut ex ea pe- 8 
cunia, quam in triumpho latam in aerario positurus esset, id 
aurum secerni iuberent. senatus pontifìcum collegium consuli 9 
iussit, num omne id aurum in ludos consumi necesse esset cum 10 
pontifices negassent ad religionem pertinere, quanta inpensa in 



3-5. non, naml. debere', von die- 
sem non debere hàngtimFolg. adsti- 
pularique, meminisse, óbUvisci ab, 
so dass alle Satze als eng zusam- 
meogeborend, eia Ganzes bildend 
erscheinen, s. 37, 53, 8; Hor. Ep. 1, 
6, 21. Lucan. 2, 234, weshalb auch 
et, nicht nec oderauf gebrauchtist,s. 
22, 2, 6 u. a., wie es heissen wiirde, 
wenn non pendere zu verbinden und 
vod debere abhangig wàre. — nutu, 
38, 51,4. — Tnomentù,hesl\mmnu^8- 
Entscheidungsgriinde. — adstipul., 
Prisc. 8, 21 p. 792: Livius io 
XXXIX ab urbe condita : nec alieni 
momentis animi circumagi stipula' 
rique irato consuli tribunum plebei, 
wo stipulati cine fórmliche ver- 
pflicb tende Angelobung bezeichnen 
kb'DQte, aber das Object feblen 
wiirde. — quid priv., bei- statt un- 
tergeordnet: wahrend ersichu. s.w., 
s. e. 4, 12. — et mand., s. 35, 46, 
6. — prò auxil. f far dasseibe, um 
es zu gewahren, sebeint nur wegen 
der gleichen Coostract. mit prò li- 



bertate etc. : um die Freiheit zu 
schiitzen, verbunden zu sein; zum 
Ausdrack vgl. e. 32 , 1 1 ; zur Sacbe 
2, 33, 1 ; Becker 2, 2, 264. — con*. 
regno, s .3, 9, 3; 38, 51, 3. — fore 
ut nur Umschreibung des inf. fut. 
pass., 36, 7, 7 u. o. — memor. ac 
post, hendiadyoin; zur Sache 38, 
52, 9; ib. 60, 4. — remisisse, vgl. 
9, 38, 12. — mandatas, das Wort 
zum fìinftenmale wiederholt, s. 4, 
55, 4; ib. 61, 8 u. a. — 

6-10. tempio, 1, 30, 2. — 
triumph. - decret, durch diesen 
Bescbluss und die Feier der gerade 
wegen der Einnahme Ambracias 
gelobten Spiele wird der fruhere 
38, 44, 6, dass Ambracia nìcht vi 
capta sei, indirect aufgehoben. — 
tua, magn. etc, s. e. 22, 1 . — a ci- 
vitat, dieses geschieht jetzt oft, da- 
mit dem Aerarium die Kosten niebt 
zur Last fallen, s. e. 22, 8; Lange 
1, 628; Marq. 4, 474. — secerni, s. 
31 , 9, 7. < — necesse, die Form ne- 
cessum ist bier noch unsicherer als 



10 



LIBER XXXIX. CAP. 5. 



a. n. 567. 



ludos fi eret, senatus Fulvio, quantum inpenderet, permisit, dum 

11 ne sumraam octoginta milium excederet. triumphare mense 
Ianuario statuerat; sed cum audisset consulem M. Aemilium 
litteris M. Aburii tribuni plebis acceptis de remissa intercessione 

12 ipsum ad inpediendum triumphum Romam vénientem aegrum in 
vieTsubstitisse, ne plus in triumpho certaminum quam in bello 

13 haberet, praetulit triumphi diem. triumphavit ante diém deci- 

14 mum kal. Ianuarias de Aetolis et de Cephallenia. aureae coronae 
centum duodecim pondo ante currum latae sunt, argenti pondo 
milia octoginta tria, auri pondo ducenta quadraginta tria, te- 

15 trachma Attica centum octodecim milia, Philippei nummi duo- 
decim milia quadringenti viginti duo, signa aenea septingenta octo- 
ginta quinque, signa marmorea ducenta triginta, arma tela cetera 

16 spolia hostium magnus numerus, ad hoc catapultae balistae 
tormenta omnis generis, duces aut Aetoli et Cephallenes aut regii 



34, 5, 2. — inpender., n. wollte, s. 

35, 45, 4; 6, 42, 9. — octog. mil. 
ist die hds. Lesart, die Geldsorte 
sestertium oder aeris {gratis, so 
dass der As dem Sesterz gleieh 
steht) ist viell. ausgefallen, vgl. 40, 
38, 6 ; s. 1, 43, 4 ; 5 , wo indess ae- 
ris vorausgeht. Die Angabe der 
Geldsorte dem Goldpfunde gegen- 
iiber setzt voraus , dass dem Gold- 
pfunde eine bestimmte Anzahl Miin- 
zén jener Geldsorte, n. 4000 Se- 
sterze oder 1000 Denare, s. 38, 55, 
9, gleieh gesetzt war. Die Summe 
betrug, wenn Sesterze oder aes 
grave geineint ist, 20 Pfd. Gold. 
Der geringe Betrag derselben wiirde 
za 40, 52, 2, vgl. 25, 12, 12, passen, 
so wie auch 40, 44, 10 keine grosse 
Summe angenommen ist. Fiir die 
regelmassigen grossen Spiele waren 
50000 Denare bestimmt, vgl. auch 
22, 10, 7, und wenn die Spiele des 
Fulvius, welcbe e. 22 geschildert 
werden , nicht mit der verwilligten 
Summe ausgerichtet werden konn- 
ten, so war wol darauf gerechnet, 
dass er selbst das Fehlende zu- 
sebiessen werde; es ist daher be- 
denklich mit Anderen octingentum 
mil. zìi lesen, obgleich diese Summe, 
wenn leicbte As gerechnet wer- 



den, gerade 50000 Denare betragen 
wiirde. 

12-16. praetulit, er hielt ihn 
friiher, als er bestimmt batte; die 
sonst nicht leicht vorkommende fie- 
deutung des Wortes ist wol aus 
der ahnlichen 7, 9, 4: comitia bello 
praeferre hervorgegangen ; die Ju- 
risten brauchen procinto die vom 
Vorausdatiren. — aureae - pondo 
faat wafarscheinlich den Sinn: gol- 
dene Kr., 112 Pfund an Gewicht, 
so dass cent. d. pondo Apposit. 
ist, s. § 16; 44, 14, 8 u. a.; doch ist 
pondo viell. unacht, s. e. 7, 1 ; Cre- 
vier verni, aur. e. centum, duodena 
pondo, zur Sache vgl. 38, 9, 13. — 
tetrach. Att. etc, s. 37, 59, 4; die 
Zahl ist auch bier als Apposit. zu 
nehmen, vgl. zu 38, 38, 13, Hultsch 
Metrol. 222; im Folg. Philippei, s. 
e. 7, 1, schliesst sich der Nominat. 
an die kleinere Zahl (numerus ex- 
currens) an; an der ersten Stelle 
wird gewohnlich teirachmum Alii- 
cum nach Gronovs Conjectur gele- 
sen. — ducenta, davor haben die 
spaterenHss. duxit oder diari t, viell. 
eine Andeutung des Pradicats, das 
bei duces fehlt. — numerus Ap- 
posit., vgl. 1, 37, 5: spoliis ingenti 
cumulo accensis. — Cephallenes , s. 



a. Ch. 187. 



LTBER XXXIX. CAP. 5. 6. 



11 



ab Àntiocho ibi relieti ad yiginti septem. multos eo die, prius- 17 
quam in urbem inveheretar, in circo Flaminio tribunos, praefec- 
tos, equites, centuriones, Romanos sociosque, donis militaribus 
donavit militibus ex praeda quinos vicenos denarios divisit, du- 
plex centurioni, triplex equiti. 

Iam consularium comitiorum adpetebat tenipus; quibus 6 
quia M. Aemilius, cuius sortis ea cura erat, obeurrere non potuit, 
C. Flaminius Romam venit ab eo creati consules Sp. Postumius 
Albinus Q. Marcius Philippus. praetores inde facti T. Maenìus 2 
P. Cornelius Sulla C.Calpurnius Piso M.Licinius Lucullus C.Au- 
relius Scaurus L. Quinctius Crispinus. 

Extremo anni, magistratibus iam creatis, ante diem tertium 3 
nonas Martias Cn. Manlius Vulso de Gallis qui Asiam incolunt 
triumpbavit. serìus ei triumphandi causa fuit, ne Q. Terentio 4 
Culleone praetore causam lege Petillia diceret et incendio alieni 
iudicii, quo L. Scipio damnatus erat, conflagraret, eo infensiori- 5 
bus in se quam in illum iudicibus, quod disciplinam militarem 



Sii. It. 15, 305: saxa CephaUenum. 
— ibi ist auf das dureh Aetoli ange- 
deutete Aetolia za beziehen, von 
Cephallenia ist niefats der Art er- 
wahnt, s. 38, 28 f. 

17. donavit, vgl. e. 7, 3. Es làsst 
sich nicht erkennea, ob auf frtihere 
Schenkungen oder aaf diese der Ta- 
del Catos sich beziehe Geli. 5, 6, 
24: M* Caio obicit M. Fulvio Nobi- 
liari , quod milite* per or; bitum coro- 
nis de levissimis causis dona* set. de 
qua re verba ipsa appositi Catoni* : 
iam principio qui* vidit corona do- 
nari quamquam, cum oppidum cap- 
tumnonessetaut castra ho* tium non 
incensa essent, vgl. Gic. Tose. e. 1, 
2, 3; de or. 2, 63, 256; bezieht er 
sich aaf die an u. St. erwahnten , so 
kann die Rede gegeu Fnlrius erst 
spater gehalten sein , nicht bei den 
Verhandlungen e. 4 und 3&, 44, 
Rein Crirainalr. 662. — quin. vicen., 
s. 37, 59, 6. Die Stiftuog des Tem- 
pels des Hercales Musarum, s. 
Becker 1, 612 f.; Prelier Mythol. 
656, und die Aufstellung der Fasten 
in demselben bat L. hier und bei 
der Censur des Fulvius iibergangen, 
-vgl. 36, 3, 13; Macrob. 1, 12, 16: 



Fulvius Nobilior vi fasti* , quo* in 
aede HercuUs Musarum postati 
Charis I p. 138 ed. Keil, Mommsen 
Chronol. 41. 

6. Magistratswahlen ; Triumph 
des Manlius. 

1-5. comit. adp. t, 25, 2, 3. — 
sortis, die Besorgung der Wahlen 
gehorte zu dem ihm zugefallenen 
Geschaftskreise, 35, 6, 2 ; Marq. 2, 3, 
53. — occurrere, 35, 15, 1. — 
creati, 25, 2, 4. — Postum., 37, 47 ; 
50; Mdrc, 38, 35. — serius, als man 
batte erwarten konnen, da ihm der 
Triumph seboo seit langerer Zeit 
bewilligt war, s. 38, 41 1 15; ibid. 
50, 3. — Terent, die Pratur des- 
selben in diesem Jabre wird also 
auch hier bezeugt, s. 38, 56, 2. — 
lege Pet, 38, 54, 3; 6f.; 42, 21, 8. 
— ne - diceret, so lange er als Pro- 
consul das imperium natte und die 
Stadt nicht betrat, wurde er als rei- 
publicae causa absens betrachtet, 
und konnte nicht belangt werden; 
in den 10 Tagen vom 5. bis 14, Marz 
batte das Gericht, in dem er wie L. 
Scipio verurtheilt zu werden furch- 
tete, nicht beendigt werden konnen. 



12 



LIBER XXXIX. CAP. 6. 



a. u, 567. 668* 



severe ab eo conservatali! successore»! ipsum omni genere licen- 

6 tiae conrupisse fama adtulerai ncque ea sola iflfamiae erant, 
quae ia provincia procul ab oculis facta narrabantur, sed ea 

7 etiam magis, quae in militibus eros» quotidie aspiciebantur. luxu- 
riae enim peregrinae origo ab exer ci tu Asiatico invecta inurbem 
est. ii primum lectos aeratos, vestem stragulam pretiosam, pla- 
gulas et alia textilia et, quae tum magnificae supeilectilis hahe- 

8 bantur, monopodia et abacos Romana advexerunt. tunc psaltriae 
. sambucistriaeque et convivala [alia] Indorimi oblectamenta addita 



— conr. fama adt, wenn die Lesart 
richtig ist, die jiingeren Hss. haben 
corrumperat, wie es scheint auch 
die Mz. successor ipse> so hat schon 
das Geriicht von dem Verfahren des 
Manlius den , der das Gesetz bean- 
tragte, s. 38, 54, 7, und auch die 
Richter bestimmt; daher wird im 
Folg. an das geriichtweise Vernom- 
mene als etwas Bedeutenderes das 
angekniipft, was man in der Nàhe 
der Stadt sab: sed etiam', zur Sache 
s. Sali. C. 1 1 , 4. 

6-8. magis erhoht noch die 
Steigerung des zweiten Gliedes; 
Cic. de or. 2, 47, 197; 3, 25, 100: 
non aurium solum, sed animi iudi- 
cio etiam magis u. a. — in mil. q. 
asp., an den S. sichtbar wurde; 
die jiingeren Hss. haben das nicht 
minder passende conspiciebantur, s. 
5, 23, 5; 21, 4, 8. — luomr. etc, 
von Sallust C. 9ff. wird der Anfang 
des Sittenverderbens spater gesetzt, 
vgl. L. 39, 1, 3; praef. 12: nuper; 
Hermann Culturgesch. 82. — lectos 
aer., Speisesophas von Bronze òder 
mit Ftissen und Gestellen ans kunst- 
reich gearbeiteter Bronze, Plin. 34, 
3, 14: triclinia aerata abacosque et 
monopodia Cn. Manlium Asia deri- 
da primum invexisse triumpho suo, 
quem duxit anno urbis DLXVIl L. 
Piso auctor est, s. ib. § 9 ; Koner 2, 
183; Becker Gallus 2, 302. — 
veste slr., 21, 15, 2; 34, 7, 3. — 
plagulas, Noniusdegen.vest. p. 537 : 
plagae grande linteum tegmen, quod 
nunc forale vel lectuanam sindonem 
dicimus, quorum deminutivum est 



plagulae-y id. de var. sign. vérb. 
p. 378: plaga aliquando pars lecti, 
aìiquando omnis, gewohnlich wer- 
den so die Vorh&nge der lectiea ge- 
nannt; zwar steht es nicht fest, ob 
in der hier besproehenen Zeit (2, 30, 
7 ist wol anticipirt oder lectiea nur 
Tragbahre, vgl. 24, 42, 5) schon die 
lectiea in Gebrauch gewesen sei, 
aber L. scheint es angenommen zu 
haben, Becker a. a. 0. 3, 7; 2; An- 
dare verstehen plagulae von den 
kostbaren Vorhangen an Wànden 
und Betten. — aita text, Plin. 37, 

1, 12: Victoria - mores inclinava, 
sicutL. Scipionis et Cn. ManUi ad 
caelatum argentum (bei L. supellsc- 
tiUs) et vesti* AttaUcas et triclinia 
aerata f ib. 33, 1 1, 148 ; Plant. Stich. 

2, 2, 54: lectos eburatos, aeratos 
- tum Babilonica peripetasmata 
consuiaque tapetia. — monop,, 
Tische von kostbarem Holze, oft 
mit Fiissea von Elfenbein; abacos 
Schenktiscbe sum Ausstelien des 
Silbergeschirrc, Cic. Verr.4, 17, 37; 
Becker und Koner a. a. O. — psaltr. r 
Macrob. Sat. 2, 1,5: psaltriam in- 
tromitti, ut puella esc industria 
supra naturata mollior canora dui- 
cedine et saltationis lubrico exerce- 
ret inlecebris pkilosophantes. — 
sambucistr., von sambuca, einem 
harfenahnlichen lustramente, Athe- 
naeus p. 033: hm - òZvip&oyyoY 
eìvtxt oQyavov tijv aaftfivxrjv. Da» 
nach dem Griech. , s. Plut. Cleom. 
35, 2, gebildete Wort scheint nur 
hier vorzukommen ; Plaut. Stich. 1. 
1. 57: sambucinas advexit, — alia 



a. Ch. 187. 186. 



LIBER XXXIX. CAP. 6. 7. 



13 



epulis; epulae quoque ipsae et cura et sumptu maiore adparari 9 
coeptae. tura coquus, vilissimum antiquis mancipium et aesti- 
matione et usti, in pretto esse et, quod ministerium fuerat, ars ha- 
berieoepta. vistameli iUa, quaetumeonspiciebantur, seminaerant 
futurae luxuriae. 

In triumpho tulit Cn. ManKus coronas aureas ducentas duo- 7 
cleckn [pondo] , argenti pondo ducenta viginti milia, auri pondo 
duo nrilia centum tria, tetrachmum Àtticum centum viginti sep- 
tem milia, cistopbori ducenta quinquaginta, Philippeorum aure- 
orum nummorum sedecim milia trecentos viginti; et arma spo- t 
liaque multa Gallica carpentis travecta; duces hostium duo et 
quinquaginta ducti ante currum. militibus quadragenos binos 
denarios divisit, duplex centurioni, triplex equiti, et stipendium 
duplex m pedites et in equites dedit; multi omnium ordinum 3 
donati militarìbus donis currum secuti sunt. carminaque a mi- 



scheint nur Wiederholang der letz- 
ten Sylben des vorherg. Wortes ; es 
wiirde sonst, wenn aach der Gleich- 
klang sich entsclraldigen lasst, s. 
40, 8, 8, der fiedeutang wegen wol 
vor convivaUa stehen. — ludor. obl. 9 
Tanzer, Mimen, Gaakler, Possenrei- 
sser, Becker 3, 262; Koner 2, 279. 

9. ipsae, im Gegensatze za der 
Unterhaltang bei denselben. — vi- 
liss.j Plin. 18, 11, 108 : neccocosvero 
habebant in servitiis, eosque ex ma- 
cello condueebant; Becker 3, 223; 
indess fin de t sich scben in alteren 
plautiniseben Stìieken die Einrich- 
tung, wie sie L. angiebt, Mommsen 
1, 871. — aestim., 37, 59, 2; 26, 
16, 4. — conspicieb., in die Aagen 
fiel, § 6. — semina y nur schwache 
Anfànge, vgl. 7, 2, 13: parva prin- 
cipia; die gegen diesen Laxas ge- 
ricbtete lex Orchia bat L. irber- 
gangen, Lange 2, 226. Zar Sache 
a. Dio Cass. frg. 64: rrp (xGwtCccv 
avTwv (t<Sv rftrri&ìhnùDv) Sta ($Qa- 
%éos l£r)X(ooav xcà rà nàrgia $&rj 
ov &ia uaXQov xartnarriaav. 

7» 1-2. duerni, duod.y wie e. 
29, 6; 42, 3; 40, 34, 8; ib. 43, 6; 
in der Mz. Hds. steht nach duodecim 
noch pondo, s. e. 5, 14. — tetrack., 
^J. 5, 14. — cistopk., 37, 46, 3. — 



Philipp., 34, 52, 7; Mommsen G. d. 
Miinzw. 52. — carpenU, 31, 21, 17, 
im galli sch. Kriege sind sie nicht er- 4 
wahnt. — mik't., dengemeioen Solda- 
ten, s. 33, 23, 9; 36, 40, 13; 40, 43, 
7; sonst anch pedites, s. 33, 37, 12; 
45, 40, 5 n, a. — triplex findet sich 
in den Hss. hinter duplex inpedit. ; 
allein sonst sprichtL. nur von einem 
duplex stipendium, s. za 5, 4, 7 ; 23, 
20, 2; 29, 3, 5; 30, 16, 12; 37, 59, 
6; 40, 43, 7: militibus - dedit, du- 
plex centurionibus triplex equiti - 
et stipendium omnibus duplex, wah- 
rend wie an dieser Stelle die Rei- 
ter gewobnlich das dreifache Ge- 
schenk der pedites erhalten, s. je- 
doch za 33, 23, 7; desbalb scblagt 
Drak. vor* die Worte tripl. in eq. 
nach centurioni zu setzen, mit glei- 
chem Wechsel der Constract. wie 
34, 52, 11 : in pedites - centurioni ; 
45, 34, 5. Doch kann es auch tri- 
plex equiti and im Folg. * tip, in pe- 
dites et in equites geheissen haben, 
da in pedites allein nicht richtig, 
and es eben so bedenklich ist, das- 
selbe mit Madvig za tilgen als es 
mit Drak. in militibus, da miìites in 
aoderer Bedeatung vorhergeht, (eher 
erwartet man omnibus) za veran- 
dern. 



14 



LIBER XXXIX. CAP. 7. 



a. u. 567. 568. 



litibus ea in imperatorem dieta, ut facile adpareret in ducem in- 
dulgentem ambitiosumque ea dici, triumphum esse militari 

4 magis favore quara populari celebrem. sed ad populi quoque 

5 gratiam conciliandam amici Manlii valuerunt, quibus adnitentibus 
senatus consultum factum est, ut ex pecunia, quae in triumpho 
translata esset, stipendium coniatimi a populo in publicum, quod 
eius solutum antea non esset, solveretur. vicenos quinos et se- 
misses in milia aeris quaestores urbani cum cura et fide solverunt. 

6 Per idem tempus tribuni militum duo ex duabus Hispaniis 
cum litteris C. Atinii et L. Manlii, qui eas provincias obtinebant, 

7 venerunt. ex iis litteris cognitum est Celtiberos Lusitanosque 
in armis esse et sociorum agros populari. de ea re consultatio- 
nem integrarli senatus ad novos magistratus reiecit 

8 Ludis Romanis eo anno, quos P. Cornelius Cethegus A. 
Postumius Albinus faciebant, malus in circo instabilis in signum 

9 Pollentiae procidit atque id deiecit. ea religione moti patres et 
diem unum adiciendum ludorum celebritati censuerunt et signa 



3 — 5. populari, das Volk gab zu 
erkennen , dass es keine Freude aa 
dem Betragen der Soldaten habe. 
Der Gedanke bildet nur den Ueber- 
gang zumFolg. — stìpend. hier statt 
tributimi, tributimi in stipendium 
datura, s.2, 9, 6; 29, 15, 7. Da das 
tributum keine regelmassige Steuer, 
sondern eine, wenn die Mittel der 
Staat scasse nicht ausreichten, vom 
Volke gegebene gezwungene An- 
leihe von 1 prò mille, s. e. 44, 3; 
29, 15, 9, war, so musste diese, 
wenn das aerarium es vermochte, 
wie ein Darlehen zuriickgezahlt 
werden. Nach dem Folg. waren, 
vieil. noch aus der Zeitjdes punì- 
schen Krieges (die Zahiung 33, 47 
betraf eigentliche Darlehen von 
Privaten), 25J tributum dem Volke 
noch nicht zuriickgezahlt worden 
und werden jetzt erst abgetragen, 
s. Huschke Serv. Tuli. 504 f.; 489; 
Mommsen die Tribus 29; Gesch. 1, 
794; INitzsch die Gracchen 121. — 
quod eius, e. 45, 7 ; 31, 4, 2 ; 38, 54, 
4. — antea, die iibrigen tributa wa- 
ren bereits zuriickgezahlt, Lange 2, 
175; 377. 

6-7. AUn. et Mani, 38, 35, 



2. — In ahnlicher Weise werden 
nicht selten Berichte der Magistrate 
aus den Provinzen erwàhnt, die L. 
wol bei den Annalisten als Quelle 
ihrer Nachrichtea angegeben fand, 
s.c. 21, 1;40, 1,3; ib. 25,7; 28, 
8; 35, 3; 53, 3; 41, 5, 10; ib. 10, 6; 
12, 2 u. a., ebenso Anfragen 40, 16, 
6; ib. 17, 7 u. s. w. — Celtib., 35, 
7; Lusit. 37, 46; ib. 57; wahr- 
scheinlich war der Zweck der Sen- 
dung nur Verstarkung der Heere zu 
fordern. — reiect, s. e. 3, 2. 

8-10. Cornei. -Post, dass aie 
Curuladilen waren, ist aus dem Folg. 
ersichtlich, s. 27, 6, 19; 28, 10, 6 
u. a. — malus, viell. eine der Stan- 
gen, an welchen Tiicher iiber den 
Circus ausgespannt wurden, um Re- 
gen und dieSonnenhitze abzubalten ; 
nach Anderen dagegen ein in der 
Mitte des Circus, wo spater Aagu- 
stus den Obelisk aufrichten liess, 
immer stehender Mastbaum, Marq. 
4, 502. — instab., nicht feststebend. 
— Pollentiae, Aer Name scheint 
sonst niebt vorzukommen, die Gò't- 
tin nicht versebieden zu sein von 
der Potentia, deren Bild ira Circus 
aufgestellt war, Preller 581. — diem 



a. Oh. 187. 186. 



LIBER XXXIX. CAP. 7. 8. 



15 



duo prò uno reponenda et novum auratum faciendum. et plebeii 10 
ludi ab aedilibus C. Sempronio Blaeso et M. Furio Lusco diem 
unum instaurati sunt. 

Insequens annus Sp. Postumium Albinum et Q. tyfarcium 8 
Philippum consules ab exercitu beliorumque et provinciarum 
cura ad intestinae coniurationis vindictam avertit. praetores 2 
provincias sortiti sunt, T. Maenius urbanam, M. Licinius Lucul- 
lus inter cives et peregrinos, C. Aurelius Scaurus Sardiniam, P. 
Cornelius Sulla Siciliani, L. Quinctius Crispinus Hispaniam ci- 
teriorem, C. Calpamius Piso Hispaniam ulteriorem. consu- a 
libus ambobus quaestio de clandestinis coniurationibus decreta 
est. Graecus ignobilis in Etruriam primum venit nulla cum 
arte earum, quaà multas ad animorum corporumque cultum 
nobis eruditissima omnium gensinvexit, sacrificulus et vates, 



unum adi., da L. nicht wie sonst, 
wenn die Spiele io Folge von Sto- 
rungen nm einen oder inebrerò Tage 
verìangert werdeo , instaurare 
braocht, s. 2, 36, 1 ; 23, 30, 16; 4P, 
59, 6; 30, 26, 11; 31, 50, 2: ludos 
Romano* - diem unum mstaura- 
runt, sonderà adieere wie 6, 42, 
1 2, so ist es wenigstens wahrschein- 
licb, dass er eine bleibende Verlan- 
gerung der Spiele nm eiaen Tag be- 
zeichnen wiU, vgl. 24, 43, 6; Mara;. 
4, 476; Preller 199; nicht ganz si- 
cher ist dieses, weiJ durch das folg. 
et das instaurare dem adieere 
gleichgestellt zn werden scheint, 
wenn dieses nicht der weniger ge- 
naueo Ausdrucksweise L\s zuzu- 
schreiben ist. — celebritati feblt in 
den Hss. , ausser, wie es scheint, 
der Mz. (nnr eine faat ca - nauta); 
viell. ist es nor erklarend zugesetzt. 
— et nov., nnd zwar das neue ver- 
goldet, das zweite ist also das alte, 
welches wieder aufgestellt wird. — 
Luseus scheint sich sonst ala Bei- 
name derFnrier, vgl. 45, 17, 2, nicht 
za finden ; die den Namen fahrende 
Familie mosste, da der hier genannte 
plebejischer Aedil ist, eine plebeji- 
sche gewesen sein. 

8-19* Die Bacchanalien in Rom 
und in Italien, Val. Max. 1, 3, 1 ; 6, 



3, 7 ; Cic. Legg. 2, 15,37. 

1-2. coniurat, Complott, Ver- 
schwb'rnng, § 3 ; e. 1 7, 6 ; 1 8, 3, weil 
die zunachst gegen die Reiigion nnd 
Sittlichkeit gerichtete Verbindung 
aoch den Staat bedrohte. Wabr- 
scheiolich bezog sich auf diese, nicht 
auf die 32, 26 erwahoten Verhalt- 
nisse eine Rode Catos, s. j^estus 
p. 242: praecem singularìter Cato 
in ea, quae est de coniuratione. — 
Hispaniam vor ulteriorem will Grò- 
nov tilgen, s. jedoch e. 38, 3 ; 37, 50, 
8; 34, 55, 6; das Genauere iiber die 
Heere folgt erst e. 20, 2. 

3-4. quaestio s. e. 14, 6; die 
Untersnchung wird, wie 25, 1 ; 4, 30, 
von dem Senato, als der hochsten 
Aufsichtsbehòrde iiber den Caltus, 
s. Lange 2, 383, den politìschen Ma- 
gistraten, nicht den Priestern, iiber- 
tragen, s. Marq. 4, 244. — Graecus, 
genereU, ein Grieche, s. e. 14, 3: 
clientem. — primum, das durch 
deinde Einzufiihrende folgt e. 9, 1, 
vgl* § 6: corruptelae primum. — 
nulla e. a. earum statt cum nulla 
earum arttum, ohne eine - mitzu- 
bringen, vgl. 30, 14, 5: nulla earum 
virtus est-, Cic. Inv. 2, 5, 18: horum 
in genus alter utrum; ib. 1, 50, 94: 
horum aliquo in vitto. — corporum, 
kòrperliche Uebungen, Tanz n. a. 
— nobis freier Dativ. — erudii, om. 



16 



LIBER XXXIX. CAP. 8. 



a. u. 563. 



4 nec is, qui aperta religione, propalarli et quaestum et disci- 
plinam profitendo, animos errore, imbueret, sed occuUorum 

5 et nocturnorum antistes sacrorum. initia erant, 4$uae primo 
paucis tradita sunt, deinde vulgari coepta per viros mulieresque. 
additae voluptates religioni vini et epularum, quo plurium pnimi 

6 inlicerentur. cum vinum animos * et nox et mixti feminis 
mares, aetatis tenerae maioribus, disorimen omne pudoris ex- 
stinxisservt, corruptelae primum omnis generis fieri coeptae, cum 
ad id quisque, quo natura proniorìs Jibidinis esset, paratam vo- 

7 luptatem haberet. nec unum genus noxae, stupra promiscua in- 
genuorum feminarumque erant, sed falsi testes falsa signa testi- 



g. y vgl. Veli. 1, 8: clarissimum om- 
nium ludicrum certamen ; gens er- 
klart sich aus Graecus. — invexit, 
s. praef. 12 : divitiae avaritiam - in- 
vexere. — sacri/. , (sondern nur) eia 
Winkelpriester, s. 1, 25, 3; 36, 19, 
10; sacrif. etvateswìe e. 16, 8 vgl. 
25, 1,8. — aperta ohne Geheim- 
nisskramerei; im Folg. prop, - 
profitendo umschrieben ; wabr- 
scheinlich hat L. die als Bettelprie- 
ster in Griecbenland herumzieben- 
den Orpheotelestea oder die Cy- 
belepriester, s. zu 29, 14, 10, im 
Auge. — quaestum , s. 4, 30, 9. — 
discipl., seine Wissenschaft (Ge- 
werbe) za siihnea and wahrzusagen. 

— errore das unmittelbare Object 
za imbuere, wahrend aperta- prò- 
fit. das Verfahren and Mittel be- 
zeiebnet; error amfasst die ver- 
kehrten, voa den vaterlandischen 
abweichenden Aasichten iiber die 
Religioni, s. 25, 1, 7 f. 

5-6. initia, was vorher occulta 
et nocturna sacra genannt ist, s. 31, 
14, 7; 22, 34, 8; nicht die Cic. Legg. 
2, 14, 36 erwahnten Dionysosmyste- 
rien, sondern orgiastische, s. § 6, 
and ekstatische, wie sie besonders 
in Thracien und Kieinasien gefeiert 
wurden, s. e. 13, 12; Preller 715f. 

— per tir. mul. , die dem Priester 
als Mittelspersonen dienten. — ani- 
mos kann hier nicht Besonnenheit 
oder gate Gesjnnnng bedeuten oder 
darch ein Zeugma erklart werden, 



sondern wahrscheinlich ist das re- 
gierende Zeitwort: infiammasse^ 
ineendisset oder ein abnl. ausge- 
fallen, vgl. Tac. A. 4, 14: ubi n'ode 
et laetitia incaluisse videt. — aeta- 
tis tenerae ohne Bezeiohnang der 
Person, weil minoribus natu nicht 
passte, vgl. e. 15, 13; 26, 25, 11: 
ab quindecìm ad LX annos missis; 
21, 62, 5: hominum specie-candida 
veste visos. — corruptelae, § 7: 
stupra - erant', e. 9, 3; 10, 6; Tac. 
G. 19: corrumpere et corrumpi; 
Cic. Tose. 4, 35, 75 : stupra dico et 
corruptelas et adulteria. — ad id, 
dem entsprechend, Sali. C. 14, 6: 
utt cuiusque studium - flagrabat 
etc. — quisque, s. 24, 45, 4 konnte 
man nach quo erwarten. — pronior. 
Ub. freierer genit. quàl. = pronior, 
wonach mehr Neigung war, nicht: 

je. 

7-8. nec unum etc, es blieben 
nicht blos Orgien, sondern es folg- 
ten Verbrechen gegen die Gesetze 
des Staates; noxae, s. 2, 54, 10. — 
sed, statt sed eiiam alterum oder 
plura folgt sogleich das Specielle. 
— falsi testes - testimonia, Quint 
5, 7, 32: saepe inter se collidi solent 
inde testatio hinc testes - kaec enim 
per se pars iure turando , illa con- 
sensu signantium tuetur; Sali. C. 
16, 2: ex illis testes signatoresque 
f als os commodare\ Madvig halt 
falsi testes far unacht, statt testi- 
moniaque wird testamentaque, s. e. 



a. Ch. 186. 



LIBER XXXIX. CAP. 8. 9. 



17 



i 



moniaque et iodici» ex eadem officina exibant, venena indidem 8 
intestinaeque caedes , ita ut ne corpora quidem interdum ad se- 
pulturam exstarent. multa dolo , pleraque per vim audebant. 
occulebat vim quod prae ululatibus tympanorumque et cymbalo- 
rum strepita nulla vox quiritantium inter stupra et caedes exau- 
dirì poterat. 

Huius mali labes ex Etruria Romam veluti contagione morbi 9 
penetravi! primo urbis magnitudo capacior patientiorque talium 
malorum ea celavit; tandem indicium hoc maxime modo ad 
Postumium consulem pervenit P. Aebutius, cuius pater publico 2 
equo stipendia fecerat, pupillus relictus. mortuis deinde tutori- 
bus sub tutela Duroniae matris et vitrici T. Sempronii Rutili 



18, 4, verna uth et. — indiato, zu 
denen man sich verabredete. — offi- 
cina in ubelem Sinne, wie e. 10, 6, 
vgl. Cic. Legg. 1, 13, 36; Fìd. 5, 3, 
7. — indidem findet sich mehrfach 
bei L., s. 23, 46, 12; 25, 15, 7>i. a. 

— intest., in den Familien; caedes 
in Bezug auf venena Mordtbaten an- 
derer Art, Beides noch gesteigert 
dnrch ita ut età, so dass den Er- 
mordeten niebt einmal die Ietzte 
Ehre erwiesen werden konnté. — 
audebant, das Subject ergiebt der 
Sinn dea Satzes. — occuleb. - exau- 
diri pot. bat oar die Mz. Hs., es 
ware an Mordtbaten in den Ver- 
sammlangen za denken, wàhrend 
so eben in venena - caedes nur die 
Vorbereitungen zu den Verbrecben 
als in den Versammlnngen gemacbt, 
a. § 7, bezeiebnet sind, nnd e. 9, 1 
andere Grande der Verborgenbeit 
angefuhrt werden, an der vorliegen- 
den Stelle nar die Art der Orgien 
geschildert werden soli; auch ist 
die Znsammenstellung per vim- vim 
nicht obne Hàrte ; es ist daher nicht 
anwabrscheinlicb , dass die Worte 
a us e. 10, 7 hierher gekommen sind. 

— tympan. - cymb. wurden beson- 
ders bei der Verebrung der Cybele 
gebraacht, s. Lacret. 2, 618; Verg. 
G. 4, 64; Ov. Fast. 5, 183 f., dann 
anoh bei dem Baccbuscultns, s. 
Strabo 10, 3, 13 p. 469; Ov. Met. 4, 
19 ff. — quirit, 33, 28, 3; 40, 9, 7. 

TU. Liv. IX. 



9. 1. labes, s. 40, 8, 7; 2, 44, 8; 
da velut erst vor contagio steht, so 
ist die Lesart spaterer Hss. tabes 
weniger passend, vgl. 2, 23, 6; 7, 
22, 5; Sali. C. 36, 5 ; 10, 6 vis morbi 
uti tabes. Nicht obne Absiebt scheint 
L. an die e. 7 erwahnten Anfànge 
der Sittenyerderbniss die hier ge- 
schilderten Vorgange angekniipft zn 
haben. — capac. patient, als Etra- 
rien oder uberbaupt andere Orte. 
— celav., nach e. 10, 7; 13, 8; 12; 
15, 6 wird die Feier als nicht so 
verborgen dargestellt, nar die wah- 
re Besohaffenheit und der Zweck 
derselben war nich^ bekannt. — ea 
nach malorum ani dieses nach mali 
ist niebt oboe Hàrte. — tandem 
nach primo s. e. 2, 8. • — maxime, 
38, 17, 1. 

2-3. equo, er batte als Riiter ge- 
dientund warvermogendgewesen, s. 
e. 44, 1 ;27, 11, 14f.,Becker2, 1, 251 ; 
267 f., ein besonderer Censns der 
Bitter soli niebt gerade bezejchnet 
werden. — tutorib., die von dem 
Vater oder dem Magistrate einge- 
setzten (tutela legiUma). — sub tut. 
-educ.f., L. scheint damitandeu- 
ten zu wollen , dass nach dem Tode 
der tutores die Vormundschaft auf 
die Mutter und den Stiefvater: quia 
tutelata ita gesserat, iibergegangen, 
ein neuer Vorranno! nicht bestellt 
worden sei; indess kann auch die 
der Mutter (oder anderen Verwand- 



18 



LIBER XXXIX. CAP. 9. 



a. n. 568. 



3 eductus fuerat et mater dedita viro erat, et vitricus, quia tute- 
larli ita gesserat, ut rationem reddere non posset, aut tolli pu- 
pillum aut obnoxium sibi rinculo aliquo fieri cupiebat. via una 

4 corruptelae Bacchanalia erant. mater adulescentulum adpellat: 
se prò aegro eo vovisse, ubi primum convaluisset, Bacchia eum 
se initiaturam, damnatam voti deum benignitate exsolvere id velie, 
decem dierura castimonia opus esse; decimo die cenatum, deinde 

5 pure lautum in sacrarium deducturam. scortum nobile libertina 
Hispala Fecenia, non digna quaestu, cui anciliula adsuerat, etiam 






ten) obliegende von dea tutore* 
nicht geleitete Erziehung (educ- 
tus), in Riicksicht auf den Stiefvater, 
der auch Cic. Pljil.2, 7, 18 als bei der 
Erziehung thatig erwahnt wird, za- 
gleich die n ego ti o rum gestio far den 
Stiefsohn , nicbt die tutela im stren- 
gen Sinne gemeint sein, vgl. 4, 9; 
Senec. ad Marc. 24, 1 : pupillus re- 
Uctus sub tutorum cura usque ad 
quartum decimum annumfuit, sub 
matris tutela semper, Re in Rom. 
Privatrecht 523. — Rutti, sonst ein 
Zuname der Nautti und Marcii. — 
ut radon, -poss., der Miindel kann, 
wenn er miindig geworden ist, Re- 
chenscbaft iiber die Verwaltang der 
Vormandschaft fordern and diese 
gerichtlich erzwingen, 8. Gaias 1, 
191 : ubi pupillorum - negotia tuto- 
re* tractantf eis post pubertatem tu- 
telae iudido rationem reddunt, Rein 
a. a. 0. 529; der Stiefvater will 
also Aebutius durch dasBewusstsein 
einer Schoid abhalten gerichtliche 
Rechenschaftsablegung za fordern. 
— corruptelae, ihn sittlich za 
Grande za richten, za Verbrechen 
za verfuhren and so abbangig (ob- 
noxium) za machen, s. Cic. Deiot. 
1 1, 30. — erant hat sich an Baccha- 
nalia angeschlossen , welches auch 
als Subject betrachtet werden kann, 
s. 45, 39, 12; eine andere Lesart ist 
Bacchanalium, bei der aber via = 
M ittel dieses za erreichen, den Sohn 
abhangig za machen, bezeichnen 
musate, was nicht wohl in dem Wort 
liegen kann. 
4-7. adpellat = adpellans dicit, 



vgl. 40, 9, 2. — Bacchis - init, der 
Sinn ist: sie wolle ihn in die Bac- 
chusmysterien einweihen lassen ; 
aber Bacchis scheint der dat. piar, 
von Baocha za sein, vgl. e. 13, 12, 
SC. de Racch.: Bacas tir ne quis 
adiese velet, vgi. e. 10, 2; 13, 8; 
14, 8: far die B., den B. einweihen, 
da ursprunglich nur Frauen anfge- 
nonunen warden, e. 13, 8, s. Cic. 
Legg. 2, 15, 37: initientur eo ritu 
Cereri, quoRomae initiantur; dage- 
gen ist e. 10,6 der Ort bezeichnet, 
u. e. 11, 7: sacri* initiari. — ca- 
stim., aas e. 10, 1 za erklaren. — 
puret., Paul. Diac. p. 248 : pure lau- 
tum, aqua pura lautum, s. 1, 45, 6. 

— sacrar., ein besonderes Heilig- 
thum, eine Capelle, s. 25, 1, 12 a. E. 

— scort nob. y bekannt, s. Doeder- 
lein Synonym. 5, 242. — non digna 
hat nar die Mz. Hs., die ubrigen no- 
mine digna, and allerdings ist non 
digna auftaUend, da sogleich folgt: 
eodem - tuebatur, was erwarten 
lasst, dass L. eine Aendernng in dem 
Leben der Hispala angedeutet habe, 
wie es sich in den spatern Hss. An- 
de t: adsuerat libera huie uni ado- 
lescenti animum applicuit Doch 
haben diese an d. St. eine Liicke, 
die vieti, schon in einer alteren Hs. 
sich fand and auch in der Me, der 
die Lesart im Texte entnommen ist, 
nicht genau ausgefullt war. Wenig- 
stens ist iuxta vicinitatem erst nach 
spaterem Sprachgebrauch = in Folge 
usw. gesagt, nar Aehniiches hat L. 
27, 27, 12: circa, vgl. 35, 37, 4; s. 
Iustin. 1, 7, 1 ; 12, 3, 11 ; Heerwagen 



a. Ch. 186. 



UBER XXXIX. CAP. 9. IO. 



19 



postquam manumissa erat, eodem se genere tuebatur. huic con- 6 
suetudo iuxta vicinitatem cum Aebutio fuit, minime adulescentis 
rei aut famae damnosa; ultro enim amatus adpetitusque erat et 
maligne omnia praebentibus suis meretriculae mpriifìcentia sus- 
tinebatur. quin eo processerat consuetudine capta, ut post pa- 7 
troni mortem, quia in nullius manu erat, tutore ab tribunis et 
praetore petito, cum testamentum faceret, unum Aebutium in- 
stitueret heredem. Haec amoris pignora cum essent, nec quic- 10 
quam secretum alter ab altero haberent, per iocum adulescens 
vetat eam mirari, si per aliquot noctes secubuisset : religionis se 2 
causa, ut voto prò valetudine sua Cacto liberetur, Bacchis initiari 
velie, id ubi mulier audivit perturbata „du meliora!" inquit: 
morì et sibi et fili satius esse, quam id faceret, et in caput 
eorum detestari minas periculaque, qui id suasissent. admi- 3 
ratus cum verba tum perturbationem tantam adulescens par- 
cere exsecvationibus iubet: matrem id sibi adsentiente vitrico 
imperasse. „vitricus ergo" inquit „tuus — matrem enim rasi- 4 
mulare forsitan fas non sit — pudicitiam famam spem vitam- 



verm. iuncta vicinitate. — manum., 
s. e. 12, 6; e. 10, 5: Uberam. — 
damnosa, Plaut. Ctst. 1,1,51: multi* 
damnosa eris, wie oft erwahnt wird, 
dass die meretrices ihre Liebhaber 
auspliindern, s. ib. Menaech. 1,3, 1 1 ; 
Truc. 1, 2, 9 a. a. — vitro - erat 
scheint den Grand za non damnosa 
famae , vgl. iiber die Beurtbeilang 
«oleber Verbaltnisse bei den Ro- 
mero Becker Gallus 3, 59 f., dage- 
gen maligne etc. Gegensatz and Be- 
gruodang von non damnosa rei za 
enthalteu. — patroni, der die Vor- 
mundschaft iiber sie gehabt batte. 
— in n, m, erat, sie war nicht ver- 
beirathet and batte keinen Ver- 
wanjltea, der Vormnnd batte sein 
kb'nnen, s. 34 ,2, 1 1. — tutore- pei., 
nacb derlex Atilia, s. Gaius 1, 185: 
si cui nuUus omnino tutor sit, ei da- 
tur in urbe Roma ex lege Attila a 
praetore urbano et motore parte 
tribunorum ptebiSf qui AtiUanus tu- 
tor voeatur Kein 517; 520; Momm- 
aen 1 , * 870. — testam. fac. , sie 
koonte iiber ibr Vermogen verfugen, 
aber ihre Anordnung wurde erst 



rechtsgiiitig dorch die von dem Vor- 
munde gegebene Bekraftiguog, au~ 
ctoritas, 34, 2, 11: sine tutore au- 
etore. 

10* 1-2. amor. pign. , das Te- 
stament and das vorher Érwabnte 
gaben dem Verbaltnisse ein Unter- 
pfand (der Dauer), anders als sonst 
bei solchen Liebschaften. — alter a. 
alt. , das mascal. ist das genus po- 
tias. — per ioc. , er weiss also voi 
der ganzen Sacbe nocb nicbts , e. 9, 
1 . — liberaretur, durch das Geliibde 
der Motter ist auch er, als anter 
ibrem Schutze stehend, gebanden. 

— DU mei., 9, 9, 6. — quam i.f, 9 
28, 22, 10. — in cap. -detestati, 
verwiinschend, darcb Verwunscbun- 
gen (ab and aaf das Haupt derer) 

— wenden; der Àasdrack ist unge- 
wb'bnlich, da es sonst heisst dete- 
stari aliquem, aber nacb der Analo- 
gie von exsecrariin caput e. 51, 12; 
26, 25, 12; exsecrationem in popu- 
laris; 1, 51, 1: increpare in aliquem 
u. a. gebildet, daher im Folg. ewse~ 
erationibus, vgl. 10, 38, lOf. — mi" 
nas per., 2, 36, 6. 

2* 



20 



LIBER XXXIX. CAP.10.lt. 



a. a. 668. 



5 que tuam perditum ire hoc facto properat. eo raagis mirabundo 
quaerentique, quid rei esset, pacem veniaraque p recata deorum 
dearumque, si coacta caritate eius silenda enuntiasset, ancillam 
se ait dominae comitem id sacrarium intrasse, ttberam numquam 

6 eo accessisse : scire corruptelarum omnis generis eara officinam 
esse, et iam biennio constare neminem initiatutn ibi maiorem 

7 annis viginti. ut quisque introductus sit, velut victimam tradi 
sacerdotibus; eos deducere in locum qui circumsonet ululatibus 
cantuque symphoniae et cymbalorum et tympanorum pulsu, ne 
vox quiritantis, cum per vini stuprum inferatur, exaucUri possit. 

8 orare inde atque obsecrare, ut eam rem quocumque modo dis- 
cuterei, nec se eo praecipitaret, ubi omnia infanda patienda pri- 

9 mum, deinde facienda essent. neque ante dimisit eum, quam 
11 fìdem dedit adulescens ab his sacris se temperaturum. Postquam 

doraum venit, et mater mentionem intulit, quid eo die,. quid 
deinceps ceteris, quae ad sacra pertinerent, faciendum esset, ne- 
gat eorum se quicquam facturum nec initiari sibi in animo esse. 

2 aderat sermoni vitricus. confestim mulier exclamat Hispalae 
concubitu carere eum decem noctes non posse, illius excetrae 
delenimentis et venenis imbutum nec parentis nec vitrici nec 
deorum verecundiam habere. iurgantes hinc mater, hinc vitricus 

3 cum quattuor eum servis domo exegerunt. adulescens inde ad 
Àebutiam se amitam contulit causamque ei, cur esfeet a matre 
eiectus, narravit, deinde ex auctoritate eius postero die ad con- 



4-8. properat, so schneil als 
moglich, er nimrat sich nicht einmal 
Zeit dazu. — quid r. es. 3, 4, 5. — 
pac.ven., ì, 31, 7; 23, 11, 1. — si- 
lenda - quae silenda essent, wie vi- 
senda, optanda u. a., s. 38, 15, 5. 

— vel vieti 10» 38, 9. — deducer., 
allgemein, das Object wird leicht 
aus dem Zusammenhang genommen, 
die Wiederholung von ts vermieden. 

— cantu symph., Cic. Verr. 5, 13, 
31: muUerum voci bus cantuque 
symphoniae; S. Rose. 46, 134: can- 
tu vocum et nervorum et tibiarum, 
oft auch nur symphonia. — quirite 
8. e. 8, 8. — nec, 40, 9, 5. 

Il* 1-3. quae -pertinerent kann 
als frei binzngefògter Satz betrach- 
tet werden, der den in quid— facien- 
dum 6»-;ef liegenden Begriffgenauer 
begrenzt; eorum dayor zu denken 



scheint nicht nSthig, vgl. e. 16, 13. 

— initiari, sich einweihen lassen. 

— excetrae, nach Servius Verg. 
Aen. 6, 287:, hydra serpens imma- 
ni* magnitudinis, quaefuit in Lor- 
na, Argivorum palude, haufiger tro- 
pisch von bosen, verderblichen 
Frauen. — delenim., 30, 13, 12: 
iìlarn furiant pestemque omnibus 
delenimentis animum suum aver- 
fisse, ebenso venena, Zaubermittel, 
Zanbertranke , an a. St. bildlich, 
S-slxTriQttt. — hinc - hinc, 1, 13, 
2. — a matre, s. § 7. — ad cons. - 
det, nach dem Folg. macht er nicht 
allein voji dem ibm widerfabrenen 
Ungliick, sonderò besonders von den 
Bacchanalies Anzeige; eineAnklage 
vor dem Prator kann er als*nnmtin- 
dig and oh ne Vormund nicht erhe- 
ben. 



a. Ch. 186. 



LIBBR XXXIX. CAP. 11. 12. 



21 



sulem Postumium arbitris remotis rem detuiit. consul post diem 4 
tertium redire ad se iussum dimisi! , ipse Sulpiciam gravem fe- 
minam, socrum suam, percunctatus est, ecquam anum Aebutiam 
ex Aventino nosset. cum eam nosse probam et antiqui moria fé- * 
minam respondisset, opus esse sibi ea conventa dixit: mitteret 
nuntium ad eam, ut veniret. Aebutia accita ad Sulpiciam venit, 6 
et consul paulo post, velut forte intervenisse!, sermonem de Ae- 
butio fratrìs eius filio infert. lacrimae mulieri obortae, et mise- 7 
rari casum adulescentis coepit, qui spoliatus fortunis a quibus 
minime oporteret apud se tunc esset, eiectus a matre, quod pro- 
bus adulesceos -- dii propitii essent — obscenis, ut fama esset, 
sacris initiari nollet. 

Satis exploratum de Aebutio ratus consul non vanum auc- 12 
torem esse, dimissa Aebutia socrum rogat, ut Uispalam indidem 
ex Aventino libertinam, non ignotam viciniae, arcesseret ad sese: 
eam quoque esse quae percunctari vellet. ad cuius nuntium 2 
perturbata JfJispala, quod ad tam nobilem et gravem feminam 
ignara causae arcesseretur, postquaro lictores in vestibulo tur- 
bamque consularem et consulem ipsum conspexit , prope exani- 



4 — 7. gravem, ebrwiirdig, e. 12, 
2; 13, 3 vgl. 38, 24, 11. — ex 
Avent, attributi v, 3. e. 12, 1; 30, 
38, 5: commeatue ex Sardinia; 45, 
43, 10; vgl. 1, 50, 3: Herdoniue ab 
Arida, 2, 28, 1: in Aventino. — 
eam n.pr., Cic. de or. 2, 6, 25 : Lae- 
lium, quem cognovimus virum bo- 
num; Fava. 11, 22, 1: cumfortissi- 
mue cognito*- sis. — ant, morii, 42, 
47, 4: veteres et antiqui mori» me» 
more*. — velut, 2, 36, 1 ; 40, 12, 1 
u. oft; warum der Schein des Zu- 
falligen gesuebt wird naca dem § 3 
Bemerkten ist sicht klar. Der Con- 
sul befolgt uni die Sache im Senate 
ala eine siebere zur Sprache bringen 
zu konnen, das damala, anders io 
friiherer Zeit, g. Mommsen 1, 139, 
io CriminaluntersuohuDgen sonst 
niebt gewohnlicbe inquisitorisebe 
Verfafaren, s. e. 14, 3. — spot., da 
die Eltern sein ganzes Vermogen 
zuriickbehaltea haben. — a quib. - 
oport., a. e. 24, 11; 31, 3, 2; 29, 
30, 11, vgl. 42, 37, 8; Cic. Fara. 5, 
1,1: video illum cireumventum — 



a ambu* minime cohveniebat. u. a. 
— dii pr. e*., um ibren Zorn iiber 
die folg. Aeusserung abzuwenden, 
vgl. 9, 19, 15. 

12# 1. de Aebutio hat sich an 
exploratum angescblossen , statt 
dass es in dem abhangigen aee. e. 
inf. stehen solite, vgl. Cic. Brut. 15, 
57 : de quo sit memoriae proditum 
eloquentetnf tasse ; ib. 28, 109; Fin. 
1, 2, 5: de quo Licinius ferreum 
seriptorem ; es ist dieselbe Attrae- 
tion wie 42, 40, 1: expectari noe 
arbilror e te; 23, 10, 3: eum postu- 
lare ut ; etwas verschieden sind die 
Falle, wo is folgt, s. Cic. Verr. 4, 
18, 38: de hoc Ferri dicitur habere 
eum, vgl. zu 29, 2t, 8. — indid., e. 
8, 8; die nàbere fiestimmung , wie 
25, 15, 7; Cic. S. Rose. 27, 74: m- 
didemne Amerio, Geli. 7 (6), 10: 
Euclidee indidem Megaris erat, vgl. 
41, 17, 8. — non ign., 8. e. 9, 5: 
nobile. — quoque gehort za eam, 
wie die Aebutia, in or. recta: sunt 
quae eam quoque etc. 



22 



LIBER XXXIX. CAP. 12. 13, 



a. u. 568, 



3 mata est. in interiorem partem aedium abductam socru adhibi- 
ta consul, si rara dicere inducere in animum posset, negat per- 

4 turbari debere: fidem vel a Sulpicia, tali femina, vel ab se acci- 
«peret; exproraeret sibi, quae in luco Similae Baccbanalibus in 

5 «acro nocturno solerent fieri, hoc ubi audivit, tantus pavor 
tremorque omnium membrorum mulierem cepit, ut diu hiscere 

6 non posset. tandem confirmata puellam admodum se ancillam 
initiatam cum domina ait; aliquot annis, ex quo manumissa sit, 

- 7 nihil quid ibi fiat scire. iam id ipsum consul laudare, cum initia- 
8 tam se non infitiaretur; sed et cetera eadem fide expr ornerei ne- 
ganti ultra quicquam scire, non eandèm dicere, si coarguatur ab 
alio , ac per se fetenti veniam aut gratiam fore : eum sibi omnia 
13 exposuisse, qui ab illa audisset. Mulier haud dubie, id quod erat, 
Aebutium indicem arcani rata esse, ad pedes Sulpiciae procidit 
2 et eam primo orare coepit, ne mulieris libertinae cum amatore 



2-4. ad, 31, 37, 9. — lictores, 
s. 6, 34, 6ff. — vestib., 2, 49, 3. — 
turò, consul., die Umgebung, das 
Gefolge des Consilia. — in ter. part. 
wahrscheinlich ein Zimmer hinter 
dematriam, am cavaedium, s. Becker 
Gailas 2, 225. — induc. in an., s. 2, 
5, 7. — fidem, die Zusage, dass sie 
sicher sein, ohoe Gefahr die Eroff- 
nung machen konne , wie fides pu- 
blica, 34, 19, 5; 40, 49, 5. — ex- 
prom., s. § 7; 37, 52, 10. — Simi- 
lae scheint die altere Aussprache 
von Semelae, wie auch an u. St. ge- 
lesen wird, zu sein, welche mit der 
latin. Stimula identificirt wurde, s. 
Or. Fast. 6, 497 : lucus erat; dubium 
S emela e Stimulaene vocetur; da sie 
die Mutter des mit Liber gleichge- 
stellten Baccbus war, so lag es nahe, 
in ih rem Haine die Mysterien zu 
feiern. Dieser selbst lag in der 
Nahe der Tiberam Aventinus, da- 
her e. 13, 12: decurrere; Ov. 1. 1. 
512; 496: verticibus densi Tibri- 
dis ora tenent - clamor Jventini 
saxa propinqua ferit; weniger 
wahrscheinlich ist, dass er an der 
Miindang selbst bei dem iiber 3 Mei- 
len vom Rom eutfernten Ostia zu 
suchen sei, s. Preller 531 ; 717. — 
Bacchan. in sacr. noct, das erste 



ist wie ludis u. a. gesagt, in s. noct 
wie nahere Bestiinmungen zu Stad- 
tenamen im Ablat. zngesetzt, s. Cic. 
Verr. 2, 66, 110: Leontinis, misera 
in urbe, Z. § 399, vgl. zu 3, 5, 8; 
Voss. verni. Bacehanaiium. — sacro, 
die Feier, sollemne. 

5-8. cepit ist auch auf das mit 
pavor, wozu es zunachst passt, ver- 
bundene tremor omn. membr. bezo- 
gen. — puellam adm., s. 31 , 28, 5, 
steht mit se, anciUam mit dem Pra- 
dicat in naherer Beziehung; das 
letztere deutet den Grund an. — 
cum - infiUar. ist hier Epexegese 
zu id, vgl. 34, 6, 15, wabrend cum 
sonst bisweilen unmittelbar das Ob- 
ject von Verben des Geffihls ein- 
fiihrt, s. 8, 33, 10; 34, 7, 5; Cic. 
Fam. 15, 7, 1 : maxima laetitia sum 
affectus, cum audivi; ib. 9, 14, 3; 
13, 24; Att. 14, 17 A, 3; Mil. 36, 99 
u. a. — per se, s. 38, 26, 1. — ve- 
niamo., gr., sie wiirde nicht so ieicht, 
in gleicher Weise usw., grafia in 
Bezug auf e. 19, 3ff. 

13* 1-4. haud dub. -rata e., 
36, 24, 2. — id q. erat, 30, 12, 11. 
— mul. libert.,. die ungebundener 
lebten, noch jetzt: Libertin; die 
Verbindung ist wie homo adulo- 
scens\ Sali. I. 12, 4: mulier ondila. 



a. Ch. 186. 



LI BER XXXIX. CAP.13. 



23 



sermonem in rem non seriam modo, sed capitalem etiam verti 
vellet: se terrendi eius causa, non quod sciret quicquam, ea lo* 
cutam esse, hic Posturaius accensus ira, tum quoque ait eam 3 
cum Àebutio se amatore cavillali credere, non in domo gravis- 
simae feminae et cum consule loqui; et Sulpicia adtollere paven- 
tem , simul illam adhortari , simul iram generi lenire, tandem 4 
.confirmata, multum incusata perfidia Aebutii, qui optime in eo 
ipso meritae talem gratiam rettulisset, magnum sibi metum deo- 5 
rum, quorum occulta initia enuntiaret, maiorem multo dixit 
hominum esse, qui se indicem manibus suis discerpturì essent. 
itaque hoc se Sulpiciam, hoc consulem orare, ut se extra Italiana 6 
aliquo ablegarent, ubi reliquum vitae degere tuto gosset bono 7 
animo esse iubere eaiQ consul, et sibi curae fore dicere, ut Ro- 
mae tuto habitaret. tum Hispala originem sacrorum expromit: 
primo sacrarium id feminarum fuisse, nec quemquam eo virum 8 
admitti solitum; tres in anno statos dies habuisse, quibus inter- 
diu Bacchis initiarentur, sacerdotes in vicem matronas creari 
solitas. Pacullam Anniam Campanam sacerdotem omnia , tam- 9 
quam deum monitu, inmutasse; nam et viros eam primam filios 
suos initiasse, Minium et Herennium Cerrinios, et nocturnum 



— primo oboe deinde, viell. in Be- 
zieonng za tandem § 4, vgl. e. 9, 1. 
capital., 3, 13, 4 a. a., hier: bochst 
gefàhrlich. — hic, da, bei dieser 
Aeassening. — cavili., ihren Scberz 
treibe. — et fugt einen nenen, ver- 
sebiedenen UmsCand binzu: ande- 
rerseits. — simul - simul, s. 31, 
42, 1; 29, 2, 12 n. oft, die Sàtze 
stehen asyndetisch. — multum, 
vielfacb, s. 30, 30, 27. — meo ipso, 
gérade io der Sacbe , um die es sicb 
bandele, dass aie den Àebut. auf die 
Gefahr aofmerksam gemacht habe, 
ygl. Qaint. 10, 5, 11 : in hoc optime 
facient infinita* quaestiones. Da die 
Mz. Hs. optimi - meriti hat, was 
aber niebt richtig sein kann, weil 
optimum meritum nicht leiebt ge- 
sagt and ebea so ungewobnlich gra- 
tiam re/erre mit dem Geoitiv ver- 
bnoden ware, so ist an der Richtig- 
keit der Stelle zu zweifeln. 

/ 5-6. occulta initia, 8. 37, 54, 21 : 
medium umbilicum, oder es ist: ge- 
beime Weihen, ygl. 1, 31, 8, oben 



e. 10, 5: silenda; wabrscbeinlich 
mnsste jeder, der aofgenoramea 
wurde, geloben, tiber Alles Stili- 
schweigen za beobachten, vgl. e. 
18, 3; 10, 38, 9. — discerpt., wie 
deo Lycurgus, s. Ov. Fast. 6, 484 ff., 
das vortaergeh. indicem ist bedingt, 
wenn sie werden wurde. — ablega- 
rent, nor die Mz. Hs. hat amanda- 
rent, was L. sonst niebt, Cicero in 
anderer Bedeatang brauebt. 

8-11. in anno wie § 9; Cic. S. 
Rose. 40, 132: ter in anno. — staU 
dies, s. 23, 35, 3; die jungeren Hss. 
baben statutos, Tage, die jedesmal 
vorber angesagt, festgesetzt wer- 
den, s. 23, 25, 3, was bier auch 
richtig sein konnte. — Pacullam von 
Pacus, Paccius, s. 10, 38; 27, 13, 
vgl. Sii. It. 11, 58; 313: PacuUus, 
vgl. zu 26, 33, 8; Mommsen Unter- 
ital. Dial. 284. — Anniam scheint 
sich nur bier als Narae za finden. 
— Camp., vgl. e. 17, 6, vgl. 38, 36, 
5. — Minium ware bier e. 17 n. 19 
Vornarae, wie sonst Minacius, s. zu 



24 



LIBBR XXXIX. CAP. 13. 14. 



a. u. 568. 



sacrum ex diurno et prò tribus in anno diebus quinos singulis 

10 mensibus dies initiorum fecisse. ex quo in promiscuo sacra aint 
et permixti viri feminis , et noctis licentia accesserit, nihil ibi 
facinoris, nihil flagitii praetermissum. plura virorum inter sese 

11 quam feminarum esse stupra, si qui minus patientes dedecoris 
sint et pigriores ad facinus, prò victimis inmolari. nihil nefas 

12 ducere, hanc summam inter eos religionem esse, viros velut 
mente capta cum iactatione fanatica corporis vaticinari; matrona» 
Baccharum habitu crinibus sparsis cum ardentibus facibus 
decurrere ad Tiberini demissasque in aquam faces, quia vivum 

13 sulphur cum calce insit, integra fiamma efferre. raptos a diis 
homines dici, quos machinae inligatos ex conspectu in abditos 
specus abripiant; eos esse, qui aut coniurare aut sociari facino- 

14 ribus aut stuprum pati noluerint. multitudinem ingentem, 
alterum iam prope populum esse , in his nobiles quosdam viros 
feminasque. biennio proximo institutum esse, ne quis maior 
viginti annis initiaretur; captari aetates et erroris et stupri pa- 

14 tientes. Peracto indicio ad voluta rursus genibus preces easdem, 

2 ut se ablegaret, repetivit. consul rogat socrum, ut aliquam par- 
tem aedium vacuam faceret, quo Hispala inmigraret. cenaculum 
super aedes datum est scalis ferentibus in publicum obseratis, 

3 aditu in aedes verso, res oranes Feceniae extemplo translatae 
et familia arcessita; et Aebutius migrare ad consulis clientem 
iussus. 



10, 20, 13, Gron. verm. Ninnhtm, 
was 23, 8, 1 Name ist, and vorher 
Ninniam statt Armiamo s. Momm- 
sen a. a. 0. 279. — Herenn., 9, 3; 
23, 44. — * Cerrin.^ e. 17; snders 
23, 46. — ex -pro, der Wechsel 
der Praposs. war nothwendig, vgl. 
4, 56, 4; 10, 39, 7; die Stellane der 
B egriffe chiastisch. — viri, e. 8, 6: 
mares. — facinor. hier allgemein: 
Frevelhaftcs, Gesetzwidriges, vgl. e. 
16; 1 ; prò vict, s. e. 10, 7. 

12-14. mente wie 8, 18, 11. — 
fonai, 37, 9, 9; 38, 18, 9. — de- 
currere a. T., s. e. 12, 4; za e. 13, 2. 
-— viv. sulph., Plin. 35, 15, 174 ff.: 
in Italia quoque invenitur (sulphur) 
- genera quattuor, vivom, quod 
Graeci apyron vocant, nascitur so- 
Udum, hoc est glaeba. solum- vivom 
effoditur tralucetque et viret, vgl. 
Non. Marc. p. 112 aus Varrò: con- 



Jluit muUerum tota Roma: quae no* 
ctu imita fieri solita etiam nuno pi* 
neafax indicat. — machinae ini., wie 
auf dem Theater. — coniur., e. 8, 3; 
sociari, die wirklichen Theilneh- 
mer, vgl. e. 18, 3. — alter., ein 
zweites, dem roraischen gleich za 
stellendes, s. e. 16, 4. — bien.prox., 
wie e. 12, 6: aliquot annis oder: 
nacb; e. 10, 6: seit usw. — mai. 
vig. an., 22, 11 , 9. — aetates statt 
der Menschen auf dee friiheren Al- 
te rsstufen. 

14* 1-3. cenacul., Pan). Diae. 
p. 54: cenacula dieuntur, ad quae 
scalis ascenditur, also Raume im 
oberen Stock werke, wo aoch sonst 
Aermere wohoten ; die Treppe gieng, 
wie u. St. zeigt, von der Strasse 
hinauf, s. 21, 62, 3, konnte aber nacb 
innen verlegt (aditu - verso) wer- 
den, Becker Gallus 2, 238. — /a- 



a. Ch. 186. 



UBER XXXIX. CAP. 14. 



25 



Ita eum indkes ambo in potestate essent, rem ad senatum 
Postumius defert, omnibus ordine expositis, quae delata primo, 
quae deinde ab se inquisita forcai patres pavor ingens cepit, cum 4 
publico nomine, ne quid eaè coniurationes coetusque nocturni 
fraudis occultae aut periculi inportarent, tum privatim suorum 
quemque vicem , ne quis adfinis ei noxae esset. censuit antera 5 
senatus gratias consuli agendas, quod eam rem et cum singulari 
cura et sine ulio tumultu investigasse! quaestionem deinde de 6 
Bacchanalibas sacrisque nocturnis extra ordinem consulibus 



miL, ihre Selaven, die bier voo res 
gesehieden werden , wie sonst auch 
famiUa et pecunia sich findet. — 
ad e. cUent., s. e. 8, 3, um ihn wie 
die Hispala sicher za stellen and in 
scine r Gewalt za haben. 

3-4. in potest., die Persoa za be- 
zeichnen war nicht nothig, s. 8, 15 
8 n. a., eher konnte maa dieselbe 
§ 1 bei genibus vermissen. — deferì 

- delata, s. 2, 28, 2, er bringt die 
Sache zur Anzeige, hier aber wenig 
von re/erre, s. e. 39, 6, verschieden, 
da eioe fierathung and Beschluss- 
fassaag beabsichtigt wird, s. Lan- 
gè 2, 351 ff., Becker 2, 2, 423. — 
ab se zeigt, dass omnibus etc. nicht, 
wie es friiher geschab, mit patres - 
eepit verbunden werden kann; 
omnib. ord. expositis ist also za 
nehmen wie 21, 1,5; 27, 5, 5; 4, 
10, 7 a. a. — inquisita, a. e. 11,7, 
die j unge re n Hss. baben investigata. 

— pubi, nom., in RUcksicht auf dea 
Staat, dea der Seoat vertritt. — 
quemque ist unsieber, da die Hss. 
quisque haben, was aber, da eepit 
nicht darauf bezogen werden kann, 
obne Pradicat seiu wiirde; eben so 
wenig kann, da pavor cepit vor cum 

- tum sleht, ein zweites Pradicat, 
das za quisque gehorte, ausgefallen 
seio, Doeriog und Madvig verm. 
cuiusque, wornach aber, wenn auch 
ne Dicht stori, s. e. 12, 1 ; 29, 21, 8, 
quis im Folg. nicht erwartet wiirde ; 
der Gedanke ersebeint io anderer 
Form e. 16, 5. — vicem, 40, 9,8. 

— affini*, £3, 16, -2. 



5-7. censuit, nachdem die relatio 
beendigt ist § 3 ; das folg. mandant 
a. iubent, s. e. 33, 4; 36, 39 9 a- a., 
geht auf die Einzeluen. — quae- 
sUon., nacb der Darlegung der Ver- 
aaltnisse geht die Erzàhlung auf e. 
8, 3 zoriick; zur Sache s. 38, 54, 4, 
doch hat L. an .3. St. einen Volks- 
beschluss nicht erwahnt und selbst 
nicht angenoinmen , sonst batte das 
Volk schon vor der contio e. 16 von 
der Sache Kenntniss haben miissen, 
und der Consul nicht. wie e. 16, 12 
sprechen konnen ; ebenso wenig ist 
e. 17, 1; 4; 18, 7; 19, 1; 38, 3; 41, 
5; 40, 37, 4: ex senatus consulto 
ein Volksbeschluss erwahnt, wohl 
aber e. 19, 7; 42, 21, S, s. 4, 50, 4. 
Entweder hat L. denselben iiber- 
gangen, oder der Senat hat die Sa- 
che als eine die Religion und viele 
Bundesgenossen betreffende allein 
entschieden, ohne einen Antrag an 
das Volk gelaogen zu lassen die 
quaestio eingesetzt, und die Znstim- 
mung des Volks ist von den Tribu- 
nen nicht gefordert worden, s. 
Becker 2, 2, 451 f., Marq. 2, 3, 180; 
Lange 2, 383; da immer nur eine 
quaestio erwahnt wird, so ist es 
weniger wahrscheinlich , dass den 
Gons. der Auftrag: videant consules 
' etc. sei gegeben worden. — sacrisq. 
n. , eine allgemeinere Bestimmung, 
da Bacchanal. nicht auszureieben 
schien. — extraord. , die Processe 
werden nicht in der Volksversamm- 
lung verhandelt, s. 26, 33, 10; die 
Gonsuln iiben so ihr sonst rubendes 
ricateriiches imperium aus, Becker 



26 



LIBER XXXIX. CAP. 14. 



a. u. 568. 



mandant; indicibus Aebutio ac Feceniae ne fraudi ea res sit cu- 
rare et alios indices praemiis invitare iubent; sacerdotes eorum 

7 sacrorum, seu viri seu feminae essent, non Romae modo, sed 
per omnia fora et conciliabula conquiri, ut in consulum potestate 
essent; edici praeterea in urbe Roma et per totam Italiani edicta 

8 mittì, ne quis, qui Bacchis initiatus esset, coisse aut convenisse 
sacrorum causa velit neu quid talis rei divinae fecisse; ante om- 
nia ut quaestio de iis habeatur, qui coierint coniuraverintve, quo 

9 stuprum flagitiumve inferretur. haec senatus decrevit consules 
aedilibus curulibus imperarunt, ut sacerdotes eius sacri omnes 
conquirerent, comprehensosque libero conclavi ad quaestionem 
servarent; aediles plebis viderent, ne qua sacra in operto fie- 
le rent. triumviris capitalibus mandatum est, ut vigilias disponerent 

per urbem servarentque, ne qui nocturni coetus fierent, utque 
ab incendiis caveretur, adiutores triumviris quinqueviri uti cis 
Tiberini suae quisque regionis aedificiis praeessent 



2, 2, 107. — curare Zusammenstel- 
lung mit dem inf. pass. — conquiri 

3, 51, 2; 25, 9, 17 u. a. Uebrigens 
sind die Worte alios - iubent unsi- 
cher, da die Mz. Hs. iubet hat, die 
iibrigen meist et alios iltìcere prae- 
miis invitari iubent , so dass leicht 
iudices und invitare Glossem, das 
letztere zur Erklàrnog des seltene- 
ren inlicere, 8. 5, 33, 3; 10, 17, 6, 
gesetzt sein kann. — sedohneetiam, 
s. 41, 5, 4; 31, 22, 7 ; iiber die/ora 
et conciliabula, in denen hier aus- 
nahmsweise Gericht gehalten wird, 
g.7, 15, 13; 29,37y.3; 40,19,3; 
ib. 37, 3. — per tot. It. , der Senat 
verfugt iiber die Bundesgenossen 
nnd greift in ihre Gesetzgebung ein, 
weil Religion und Staat in Gefabr 
sind, s. jedoch 35, 7, 5. Dass das 
Edict nur ein Verbo t, nicht die Àn- 
ordnung von Untersuchungen durch 
die betreffenden Behorden der Bun- 
desgenossen entbalt, zeigt das folg. 
ne etc., vgl. zn e. 18, 7. 

8. ne - coisse - velit, s. 32, 21, 
32; der inf. wie in dem sogen. SC. 
de Baccb. 1. Uff. neve posthac in- 
ter se coniourase neve comvovise 
neve conspondise - vélet. - sacra 
in oquoltod ne quisquamfecise velet 



etc. — ante omn., Worte des Se- 
natsbescblusses , nicht des zu er- 
lassenden Edictes; iiber dea Wech- 
sel der Coustruct. s. 33, 31, 11 u. a. 
9-10. aediL curul, diese, wie im 
Folg. die aediles pi. erscheinen aìs 
Organe, Gehulfen der Consuln, vgl. 
4, 30, 11 ; 25, 1, 10. — sacri, e. 12, 
4. — libero conci. , wahrscheinlich : 
in Gewabrsam wie und wo sie woll- 
ten, nach ibrem Ermessen, verschie- 
den von libera custodia, 24, 45, 8, 
Donat zu Ter. Eun. 3, 5, 35: con- 
clave est separatior locus in interio- 
ribus tectis, von clavis. — viderent 
ne , das hds. ridere ne ist wol nieht 
richtig, da imperare, nacb dem nicht 
leiebt der inf. act. mit dem accus. 
folgt, vorangeht, nicht iubere, nach 
dem der WechselderConstruct. ein- 
tritt. — triumv. cap. , es sind nach 
demFolg.die auch triumviri noctur- 
ni genannten, vgl. e. 16, 12; 17, 5; 
25, 1, 10; 32, 26, 17; 9,46,3.— 
servar. = observarent, 3, 36, 3. — 
utque - et ut- caveretur, mandatum 
est, uti. — adiutores mit triumviris 
verbunden, s. 41, 15, 6, wie legatus 
aUcui, 38, 58, 8 ; amicus, hostis u. a. 
Die quinqueviri selbst werden sonst 
in friiherer Zeit nicht leicht er- 



a. Ch. 186. 



LIBER XXXIX. GAP. 15. 



27 



Ad haec officia dimissis magistratibus consules in rostra 15 
escenderunt, et contione advocata cum sollemne Carmen preca- 
tionis, quod praefarì solent prìusqaam populum adloquantur 
magistratus, peregisset consul, ita coepit „nulli umquam con- 2 
tioni, Quirites, tam non solum apta, sed etiam necessaria haec 
sollemnis deorum comprecatio fuit, quae vos admoneret hos esse 
deos, quos colere, venerali precarique maiores vestri instituissent, 
non illos, qui pravis et externis religionibus captas mentes velut 3 
furialibus stimulis ad orane scelus et ad omnem libidinem age- 
rent. equidem nec qnid taceam nec quatenus proloquar invenio. 4 
si aliquid ignorabitis, ne locum neglegentiae dem, si omnia nu~ 
davero, ne nimiam terroris obfundam vobis, vereor. quidquid 5 
dixero, minas quam prò atrocitate et magnitudine rei dictum 
scitote esse; ut ad cavendum satis sit, dabitur opera a nobis. 
Bacchanalia tota iam pridem Italia et nunc per urbem etiam 6 



w&hnt und scheinen nar io besonde- 
ren Fallen den triumviri als Gebiil- 
fen beigegebeo zu sein, s. Becker 2, 
2, 363; Lange 1, 652; vgl. aacb25, 
7; anders spater, s. Digest. 1, 2, 31 : 
quia magistratibus vespertini* tem^ 
poribus in pubHco esse inconveniens 
erat, quinqueviri constituti sunt di 
Tiberini et ultra Tiberim t quipossint 
prò magistratibus fungi; oacb die- 
ser Stelle verm. Crevier uls et cis 
statt uti cis. — suae q. reg. der ibm 
angewiesenen, sonst ist die Stadi in 
vier Regionen, s. 1, 43, 13, von 
Aagn9tus,in 14 getbeilt. 

15« 1. consules, obgleicb nur 
etner der Consalo spricht, so stehen 
docb beide aaf den rostra, s. 8, 33, 
9. — adloquantur, s. 1, 17, 9: prius- 
quam - ineat\ 22, 39, 6 ; 23, 3, 6 ; 3, 
53, 7 u. a. — soli. Carmen pr. , ein 
feierlicbes, jedesmal gesprochenes 
Gebet, in welcbem nacb § 2 meh- 
rere Getter angerofen wurden, s. 6, 
35, 7; Pira. Paneg. 63: perpessus 
es longum Ulud Carmen e orni Ho - 
rum, Geli. 13, 23, welches von dem 
vor denContioaen gesprochenen wol 
nicht wesentlich verschieden war, 
s. Becker 2, 1, 361 ; 2, 3, 93 ; Lange 
2, 604. — praefari - mag. sol., dass 
es der pontifex max., wie 5, 41, 3 
«. a., s. 22, 1, 6, vorgesprochen habe, 



ist nicht angedentet, s. Gic. Mur. 1, 
1 : quae precatus sum etc. , wenn 
aneh Angora bei der Handlnng zu- 
gegen waren , s. Dion. Hai. 10, 32 ; 
57; Preller 125. — yereg., 1, 24, 9. 

2. tam, absolat, wie oft, kann bier 
niebt wohl fehlen, obgleicb es die 
Mz. Hs. niebt hat ; getrennt von dem 
Adjectiv ist es aneti 7, 8, 4: ncque 
tam vires pares; 44, 6, 9: tam 
suapte natuta infestus, vgl. 26, 18, 
9 : omnes non centuriae modo ; 38, 
32, 4 u. a. — comprec., Geli. 13, 23 
(22), 1: comprecationes deorum 
immortaKum, quae ritu Romano 
fiunt, expositae sunt in Ubris sacer- 
dotum p. R. — colere allgemein, ve- 
nerari dorch Geberden, precari 
dnrch Worte, vgl. Cic. N. D. 1, 42, 
119: colere precari venerarique, 
dieselbe Wprtstellaog baben meh- 
rere spatere Hss. an u. St. — insti- 
tuiss., far die offentliche Verehrong; 
die Religion ist eine Institution des 
Staates. — exter., s. 25, 1, 12: ex- 
terno ritu. '—furialib., die Eiowir- 
kang der den Geist bethbrenden Ra- 
cbegb'ttinnen, 1, 59, 13. — si aHq., 
24, 8, 15; 42, 37, 2. — otfund. 28, 
29, 9 a. a. 

6-7. tota-It., in Grossgriechen- 
land, besonders in Tarent, in Cam- 
panien, Etrnrien war der Bacchns- 



28 



LIBER XXXIX. CAP. 15. 



a. u. 568. 



multis locis esse, non fama solum accepisse vos, sed crepitibus 
etiam ululatibusque nocturnis, qui personant tota urbe, certum 

7 habeo, ceterum, quae ea res sit, ignorare; alios deorum aliquem 
cultum, alios concessum ludum et lasciviam credere esse et, 

8 qualecumque sit, ad paucos pertinere. quod ad multittldinem 
eorum adtinet, si diserò, multa milia hominum esse, ilico ne- 

9 cesse est exterreamini , nisi adiunxero, qui qualesque sint pri- 
rnum igitur mulierum magna pars est, et is fons mali huiusce 
fuit; deinde simillimi feminis mares, stuprati et constupratores, 
fanatici, vigiliis vino strepitibus clamoribusque nocturnis adtoniti. 

10 nullas adhuc vires coniuratio, ceterum incrementum ingens vi- 
li rium habet, quod in dies plures fiunt maiores vestii ne vos 
quidem, nisi cum aut vexillo in arce posito comitiorum causa 
exercitus eductus esset, aut plebi concilium tribuni edixissent, 



dienst in der e. 8, 5 bezeichneten, 
orgiastischen Weisewol schon lange 
gefeiert worden, daher aoch sehwe- 
rer aaszurotteo, s. e. 41, 6; 40, 19, 
9. — nane p, t urb., die fruher ge- 
feierten Liberalien waren einfach 
nnd national geweseo, oboe Verbin- 
dungund Aehnlichkeit mit dem jetzt 
eingerissenen Dionysosdienste. — 
accepisse ist in verschiedener Be- 
deutung zìi fama und zu crepitio. 
etc. za nehmen. — crepitio,, von 
Metallinstrnmenten , hier wie e. 8, 
8, wo aber strepitìi steht, von den 
cymbala u. sambucae, s. § 9. — per* 
son., s. Cic. S. Rose. 46, 134; wenn 
die Schilderung genau ware, bliebe 
es sehp auffa Ile nd, dass man das Un- 
wesen so lange geduldet batte, vgl. 
e. 9, 1. — concess., Tac. Germ. 9. 

— lud. bue, s. 1, 5, 2; 24, 16, 14, 
wie die comisatio. 

8-10. ittico findet sicb ausser bei 
den Komikern selten im Nacbsatze, 
L. bat sonst extemplo, s. 23, 44, 7 ; 
derSatz erYàutert ad paucos ', dage- 
gen qui qualesque - attoniti bezieht 
sich auf ludum lasciv. , wahrend ce- 
terum etc. wieder auf das Erstere 
znriickgeht. — pritnum etc. , ahn- 
licb Cic. Cat. 2, 2, 5; ib. 5, 10; 8. 

— mulier. , bestebt aus. — fanat, 
e. 13, 12, wird besser fur sicb ge- 
nommen als mit dem Folg. verbun- 



den. — vigiliis, das hds. vigiles 
scheint nicht passend ametwanacht- 
liche Schwarmer oder schwarmeri- 
sebe Nachtwacher za bezeichnen, 
vgl. e. 8, 6. — clamorib. bat nnr die 
Mz. Hs., es kann das laute Gesebrei, 
e. 8, 8; 10, 7; ululatus, neben dem 
verwerreneo und dem Gelo a der 
Instrumente bezeichnen. — attoniti, 
ibres Verstandes nicht machtig, ver- 
stort. 

1 1 . maiores v. etc, vgl. zum Ge- 
dankeu und Ausdruck 34, 2, Uff. 
— vacillo etc., Dio Cass. 37, 28: 
noXXùiv rò àqxalov nolepicov rrj 
nÓku TTQOGOIXOVVTWV <fiopovf*€- 

voiy urj non ÌxxXtiaia£óvT(ov oywv 
xcvta tqvq Xóyovg Intà&VTut rivsg 
rij nóXu rò IavCxovXov xaraXa- 
fioVTég, èvófiioav, ^f\ nàvrtg Sfjta 
xpi1<f>(Ceo&eci, alla nvag àù Ivo- 
nXovg rò %ia{>tov ixtìvo ix òitcóo- 
XV $ <pvkàTTuv\ aus der aìten Zeit 
war die Sitte beibebalten ; die arx 
ist also nicht die capitolinische, son- 
derà das Ianicuium, s. 2, 10, 3; 
Becker 1, 654; 2, 3, 93; Lange 1, 
410 ff. — exereit., die Centuriatco- 
mitien, in denen das Volk urspriing- 
licb als Kriegsheer erschien, s. 1, 
43, 6; Lange 2, 451. — plebi conc, 
genau genommen Versammlungen 
der Plebs a Ilei d, hier aber wol Ver- 
sammlungen des ganzen Volkes in 



a. Ch. 186. 



LIBER XXXIX. CAP. 15. 16. 



29 



aut aliquis ex magistratibus ad contionem vocasset, forte temere 
coire voluerunt; et ubieumque multitudo esset, ibi et legitimum 
rectorem multìtudints censebant debere esse, quales primum 12 
nocturnos eoetus, deinde promiscuo© mulierum ac virorum esse 
creditis? si qutbus aetatibus initientur mares sciatis, non mise- 13 
reat vos eorum solum, sed etiara pudeat. hoc sacramento ini- 
tiatos iavenes milites faciendos censetis, Quirites? iis ex obsceno 
sacrario eductis arma commi ttenda? hi cooperti stuprìs suis 14 
alienisque prò pudicitia coniugum ac liberorum vestrorum ferro 
decernent?" 

„Minus tamen esset, si flagitiis tantum effeminati forent — 16 
ipsorum id magna ex parte dedecus erat — , a facinoribus manus, 
mentem a fraudibus abstinaissent; numquam tantum malum in 2 
re publica fuit nec ad plures nec ad plura pertinens. quidquid 
his annis libidine, quidquid fraude, quidquid scelere pecca tum 
est, ex ilio uno sacrario scitote ortum esse, necdum omnia, in 3 
quae coniurarunt, edita facinora habent. adhuc privatis noxiis, 
quia nondum ad rem publicam obprimendam satis virium est, 



Tribatcomitien , s. 2, 56, 15; 3, 71, 
3; Lange 2, 404, die also, wie die 
centuriata durch eia Edict bernfen 
wurden. — contion., Geli. 13, 16 
{1 5), 2 : aliud esse cum populo agere 
aliud contionem hobere. nam cum 
populo agei'e est rogare qutdpopu- 
lum, quod suffragiis suis aut in* 
beat aut vetet, contionem autem hà- 
bere est verbo f onere ad populum 
sine ulta rogaUone, Becker 2, 1, 
358; Lange 2, 390 ff.; 602. -—forte 
tem., s. 41, 2, 7 ; 25, 38, 12 ; es kann 
in Rom keioe Versamoilnng frir po- 
litisene Zweeke gehalten werden, 
die nicht von einem Magistrat bera- 
fen und geleitet wird, (legitim. rec- 
torem), t. e. 16, 4; 2, -28, 3. 

12-14. primum, Znsammen- 
krinfte, die zuerst nScbtliche sind, 
dann usw. — mares, die Perso- 
ne n maonlichen Gescbleehtes, § 9; 
e. 10, 6. — hoc sacram., da aie ira 
Junglingsalter beretts durch einen 
Eid za Schandtichkeiten sicb ver- 
pflichtet baben, s. e. 18, 3, so sind 
tie zum Fahneneide gar nicht zuzu- 
lassen. — prò pudic. etc. , dass sie 
nicht von Feinden gemissbandelt 



werden. 

16* 1-2. minus t es., es ware 
etwas Geringeres, Unbedeutende- 
res, vgl. Cic. Fam. 15, 10, 2: si mi- 
ni tecum minus esset. — flagitia - 
ipsorum bezeichnet scharf die/teg-t- 
tia als den Fehlendea selbst schàn- 
dend, s. Tae. Genn. 12, von den 
facinora n, fraudes, offenen oder 
verbo rgeneti scblechten Handlun- 
gen, durch welcbe Andere verletzt 
werden, s. e. 13,*11; 17, 7. — eroi, 
als sie das Schandliche thaten, and 
wiire es jezt noch. — afacinor., da- 
vor ist wieder si za denken , s. 38, 
48, 15; vor numquam wie § 3 vor 
crescit dagegen sed. — quidq. - sce- 
lere p. e., 8. Cic. Cat. 1, 7, 18; 2, 2, 
7; libidine geht aaf flagitiis, im 
Folg. ist facinora statt scelera ge- 
setzt. 

3-4. edita - habent eine eigen- 
thiimliche Verbindung, obgleich L. 
habere nicht selten mit dem part. 
praet. verbindet, s. e. 29, 9; 31, 42, 
1; 25,28,5; 9,20,2 a. a. — pri- 
vata nox., Vergehen in Privatver- 
haltnissen, gegen Privatleute; pri- 
vata fori., Privatverhaltnisse, gè- 



30 



UBER XXXIX. GAP. 10. 



a. u. 568, 



coniuratio sese inpia tenet crescit et serpit quotidie malum. 
iam maius est, quam ut capere id privata fortuna possit, ad sum- 

4 mam rem publicam spectat. nisi praecavetis, Quirites, iam buie 
diurnae, legitime ab consule vocatae, par nocturna contio esse 
poterit. nunc ìlli vos, singuli universos contionantes timent; iam 

. ubi vos dilapsi domos et in rura vestra erìtis, ìlli coierint, consulta- 
bunt de sua salute siraul ac vestra perni eie; tura singulis vobis 

5 universi timendi erunt optare igitur unusquisque vestrum debet, 
ut bona mens suis omnibus fuerit. si quem libido, si furor in 
illum gurgitem abripuit, illorum eum>, cum quibus in omne fla- 
ti gitium et facinus coniuravit, non suum iudicet esse, ne quis 

etiam errore labatur vestrum quoque, non sum securus. nihil 

7 enim in speciem fallacius est quam prava religio, ubi deorum 
numen praetenditur sceleribus, subit animum timor, ne fraudibus 
humanis vindicandis divini iuris aliquid inmixtum violemus. hac 
vos religione innumerabilia decreta pontificum, senatus consulta, 

8 haruspicum denique responsa liberant. quotiens hoc patrum 
avorumque aetate negotium est magistratibus datum , uti sacra 
externa fieri vetarent, sacrifìculos vatesque foro circo urbe prò- 
hiberent, vaticinios libro s conquirerent comburerentque, omnem 



geniiber der Existenz odor Wohl- 
fahrt des Staates: summam remp. 
— diurnae, dazu wird leichtausdem 
Folg. contio gedacbt, s. 23, 37, 2: 
adversus Ugneam - aìiam turrem — 
esccitavit; 25, 10, 10: discrimen pa- 
catele ab hostili domo; Vellei. 2, 
88: aequetur praedictae iam Auti- 
sta Servilia Lepidi- uxor. — Mi vos 
ttehea einander ebenso entgegen 
wie singuli univ,, vgl. Cic. Sest. 1, 
2: per vos nobis, per opUmos viros 
optimis civibus; im Folg. singulis 
vobis universi findet nur ein eiofa- 
cher Gegensatz statt. — contionant, 
wàhrend ihr in der contio anwesend 
seid. — in rura, die Burger vom 
Lande gegeniiber den Stadtbewoh- 
nern: domos, vgl. 4, 36, 3. 

5-9. bona mens, verniinftiger 
Sino, im Gegensatze za furor. — 
fuerit eigentliches Perfectum, wie 
abripuit — ne quis von non sum 
securus abbangig, wie von einem 
Verbam der Furcht, s. 38, 7, 7. — 
etiam bezieht sich auf errore*, aicht 



allein aus Liebe za den Seinen, fion- 
derà auch darch eine falsche Ansicbt 
von der Sache; quoque aaf quis ve- 
strum, ausser dea bereits Verirrten 
aucbihn, Cic. Tusc. 4, 1, 3: quin 
etiam arbitror - Numam quoque, 
doch ist die Zasammenstellung an 
a. St. etwas anders und bàrter; da 
die meisten Hss. quidem statt quo- 
que baben, so ist viell. dafiir Quirites 
za iesen. — ùmumerab., L. bat nur 
zweierwahnt 4, 30; 25, 1, and denkt 
wol zagieieb an die spatere Zeit. 
Das Folg. zeigt, dass neben den 
geistlieben aneli die weltlicben Be- 
bordea und besonders der Senat, s. 
5, 50, 8, die Aafsicbt ùber den Cai* 
tus batten. — patrum av. , e. 42, 6. 
— externa, namlicb dann, weon sie 
don gesetzlicben rom. Cultus stor- 
teli, oder sonst verderblich waren, 
Privatgottesdienst war erlaobt, s. 
25, 1 ; Marq. 4, 37. — sacrtf. vat, 
e. 8,3. — circo, wo sich, wie aaf 
dem foram, viele Menschen versam- 
melten nnd beromtrieben. urbe 



6. Ch. 186. 



LIBER XXXIX. CAP. 16. 17. 



31 



disciplinam sacrifìcandi praeterquam more Romano abolerent! 
iudicabant enim prudentissimi viri omiiìs divini humanique iuris 9 
nihil aeque dissolvendae religionis esse, quam ubi non patrio, 
sed externo ritu sacrificaretur. haec vobis praedicenda ratus io 
sum, ne qua sliperstitio agitaret animos vestros, cum demolieotes , 
nos Bacchanalia discutientesque nefarios coetus cerneretis. om-; il 
nia diis propitiis volentibusque ea faciemus; qui quia suum 
numen sceleribus libidmibusque contaminari indigne ferebant, ex 
occultis ea tenebris in lucem extraxerunt, nec patefieri, ut inpu- 
nita essent, sed ut vindicarentur et obprimerentur, voluerunt. 
senatus quaestionem extra ordinero de ea re mini collegaeque 12 
meo mandavit. nos, quae ipsis nobis agenda sunt, inpigre ex- 
sequemur; vigiliarum nocturnarum curam per urbem minoribus 
magistratibus mandavimus; vos quoque aequum est, quae vestra 13 
munia sunt, quo quisque loco positus erit, quod imperabitur, - 
inpigre praestare et dare operam, ne quid fraude noxiorum peri- 
culi aut tumultus oriatur." 

Recitari deinde senatus consulta iusserunt indicique prae- 17 
mium proposuerunt, si quis quem ad se de/luxisset nomenve 
absentis detulisset; qui nominatus profugisset, diem certam se 2 
finituros, ad quam nìsi citatus respondisset, absens damnaretur; 



steigerndes Àsyndeton. — vatici- 
nio*, diese Form deuten mehrere 
His. aù, wie 25, 1, 12, gewohnlich 
wird vaticino* gelesen. — disdpl. 
sacri f., Opferritns. — praeterq, 
kurz st. pr. eam, quae -fieret, mit 
Ausnahme usw. — iudicab. etc., 
s. 43, 13, 2. — dissolv. rei., s. 40, 
29, 11. — quam ubi etc. statt eines 
abstracten Begriffes. 

10-13. super* t , § 6 : error. — 
demol. Bacch,, die Cultusstatten, 
sacrario, dann den ganzen Cultas, 
s. e. 18, 7; 34, 3, 5: si quod cwque 
- officici ius, id destruet oc demo- 
lietur. — ea ist zwar hart von omnia 
getrennt, kann aber nicht wol za 
volmtib. gezogen werdeji, da diis 
prop. volentibusque cine stehende 
Formel ist, s. 1 , 16, 3; 7, 26, 4 u. 
a. ; Manche wollen ea tilgen. — nu- 
men, a. Einl. S. 20; zar Sache vgl. 
Cic. Cat, 3, 8 ; 2, 13. — senatus etc, 
a. e. 14, 6. — minor, mag., za de- 
oen hier nach e. 14, 10 nur die 



triumviri aod quinqueviri gerechnet 
werden, s. 32, 26, 17; 36, 3, 3; die 
Aedileo sind nicht damit beauftragt 
fur die Robe aod Sicherheit wàhrend 
der Nacht za sorgen. — quae vestra 
mi s. and quo - erit scheinen freie 
Relativsatze, s. e. 11, 1, za sein, die 
das nachste Objeet voq praestare 
n. quod imperabitur nur vorberei- 
ten: ao weit sich eaere Obliegen- 
heiten eratrecken; obgleich aoch 
quae - sunt wie quod imper. unmit- 
telbar auf praestare bezogen and 
quod imper ab. als Bestimmung be- 
traebtet werdeo konnte. 

17* 1-3. senatus cs., die e. 14, 
5; 6; 7 erwahnten; s. Cic. Cat. 3, 6, 
13f., § 4 scheint das die Untersu- 
charig oder das die Aufhebung der 
Bacchanaliea anordnende Senats- 
cons., e. 14, 8, gemeint zu sein. — 
indici, allgemein: Jedem, der eine 
Anzeige machen wiirde, wie si quis 
etc: zeigt. — nominai, als schuldig, 
bei den Bacchen betheiligt. — fini- 



32 



L1BER XXXIX. GAP. 17. 18. 



a. u. 568. 



si quis eorum, qui tum extra terram Italiam essent, nominaretur, 
ei laxiorem diem daturos, si venire ad causam dicendam vellet 

3 edixerunt deinde, ne qui» quid fugae causa vendidisse neve 
emisse vellet; ne quis reciperet, càaret, ope ulla iuvaret fu- 
gientes. 

4 Gonfione dimissa terror magnus urbe tota fuit; nec moe- 
nibus se tantum urbis aut finibus Romanis continuit, sed pas- 
sim per totani Italiani litteris hospitum de senatus consulto et 

5 contione et edicto consultisi acceptis trepidari coeptum est. multi 
ea nocte, quae diem insecuta est, quo in contione res palam 
facta est, custodiis circa portas positis fugieotes a triumviris 
comprehensi et reducti sunt; multorum nomina delata, quidam 

6 ex iis viri feminaeque mortem sibi consciverunt. coniurasse 
supra septern milia vìrorum ac mulierum dicebantur. capita 
autem coniurationis constabat esse M. et C. Atinios de plebe 
Romana et Faliscum L. Opiternium et Minium Cerrinium Cam- 

7 panum: ab his omnia facinora et flagitia orta, eos maximos 
sacerdotes conditoresque eius sacri esse, data opera, ut primo 
quoque tempore ^omprehenderentur. adducti ad cohsules fas- 

18 sique de se nullam moram indicio fecerunt Geterum tanta fuga 
ex urbe facta erat, ut, quia multis actiones et res peribant, coge- 



tur., 42, 47, 5. — ad quam, so dass, 
wenn er ao (bis zu) diesem osw. 
— citat. resp., 38, 51, 5. — terr. 
It., 25, 7, 4. — laxiorem, 38, 52, 1 : 
Àongiorem. - si venire etc. enthalt 
die Bedingung zu dem ganzen Satze 
** qms - nominar,, ei - daturos: 
fiir den Fall , dass er usw. — ven- 
didisse - em. vel- altertbiimlich , s. 
e. 14, 8. — ne quis ree, viell. et ne 
quis i\, oder neve q. r. — redp. cel. 
etc, das Asyndeton wie 38, 34, 6 ; 8, 
33, 19 u. a.; in dem vorlieg. Falle 
wird das Verhehlen aosdriicklich 
verbo te n, der Hebler kaon bestraft 
werdea , was sonst in der friiberen 
Zeit selten geschieht, s. Reio Grimi- 
ualr. 348. 

4-7. nec - contin., s. 1, 10, 1. — 
hospit. , die sie zu Rom hatteo. — 
diem ist dnrch èa nocte bestimmt, 
wir wiirden nocte - eam diem er- 
warten. — est- est, 35, 1, 12. — 
triumv., e. 16, 10, sie bandeln im 
Auftrage der hoheren Magistrate, 8. 



e. 14, 9. — sept, m., e. 13, 14. — 
sjtinios, s. e. 21, 2} 34, 46; 47 ; 33, 
22 u. a. — de plebe soli wol nur 
den Stand, die Abkunft angeben, s. 
2, 36, 2, entsprechend Faliscum, 
Campanum, nicht dass sie far infima 
plebs angehort habeo ? s. 2, 55, 4; 

8, 33, 12 u. a. — Min. Cerr., e. 13, 

9. — max. eoe., wie 27, 6, 17 vgl. 
37, 51, 1. — indicio baben die mei- 
sten Hss. : das Gestaadniss iiber die 
ganze Aogelegenheit nnd andere 
Theilnehmer; Andère baben iudicio, 
was bedeuten wiirde: durch ihr Ge- 
stàndniss maebten sie es moglicb, 
dass sogleich das Urtheil iiber sie 
gefallt werden konnte, wie es e. 19, 
2 vgl. e. 13, 2 vorausgesetzt wird. 

18» 1-2. tanta = tammultorum. 
— fuga -facta «r., s. 8, 9, 12.\— 
actiones et res perib., sie verloren 
die actio, wenn es ihnen niebt mog~ 
lich war eine Klage zu rechter Zeit 
anzustellen, z. B. wenn der Prozess 
in einer bestimmten Zeit entschic- 



a. Ch. 186. 



LIBER XXXIX. GAP. 18. 



33 



rentar praetores T. Maenius et M. Licinius per senatum res in 
diem tricesimum differre, donec quaestiones a consulibus perfice- 
rentur. eadem solitudo, quia Romae non respondebant nec In- 2 
veniebantur, quorum nomina delata erant, coegit sonsules circa 
fora proficisci ibique quaerere et iudicia exercere. qui tantum 3 
initiati erant et ex cannine sacro praeeunte verba sacerdote 
precationes fecerant, in quibus nefanda coniuratio in omne fe- 
cinus ac libidinem continebatur, nec earum rerum ullam, in quas 
iure iurando obligati erant, in se aut alios admiserant, eos in 
vinculis relinquebant; qui stuj|ris aut caedibus violati erant, qui 4 



den werden musste , damit die For- 
derung nicbt ve rj ah re, da nach der 
lex Furia die Haftpflicht der Biirgen 
nicht tiber zwei Jahre dauerte, s.Ru- 
dorff Rechtsgesch. 1, 51 ; sie verlo- 
rea die res, Recbte and Gegenstande 
(res corporale* et Jncorporales), 
wenn der Beklagte sein Versprechen 
vor dem Ricbter za erscheinen nicht 
erfòllte, vadimonium deserebat, vgl. 
e. 41, 7 ; Radorf. a. a.O. 2, 250 u. lex 
Aciliap. 531 ; actionis duplici via ex- 
ire diem constai: una, si temporali* 
actio sit, velut honoraria, aut spen- 
toti* et fidepromi**ori* obligalio, 
qui lege Furia biennio liberantur; 
attera, si absens actor ad vadimo- 
nium non occurrit. itaque ilio qùi- 
demmodo actiones, hoc vero re* 
periturae erant. — per senat. , die 
Massregel wird dureh ein Senats- 
consult, Cic. Legg. 2, 15: senatus 
vetu* auctorita* de Bacchanaìibus, 
das also in die Rechtspflege eingreift, 
aogeordnet. — res - differ*, die 
GerichtsverbandluDgen verschieben, 
anssetzen, bit nsw., eia dreissig- 
tagiges iastithim; ebeoso wird die 
Vertagnng der Verhandlangen , die 
den Staat betreffeo , re* pjcoferre 
od. differre genannt, s. die. Mar. 
13, 28; ad Q. fr. 3, 8, 4; Att. 
7, 12, 2; Tac. Ann. 2, 35 u. a. 
— diem trig., eioe Frist, die sich 
anch sonst bei recbtlicben Verhait- 
nissen findet, so bei der maoas 
iniectio nacb den 12 Tafeln, Geli. 
15, 13; 20, 1; bei der legis actio 
per condictionem , Gai. 4, 18, der 
Tit. Liv. IX. 



legis actio sacramento,. Gai. 4, 15 
a. a. , ebenso in anderen Beziebun- 
gen, vgl. e. 44, 4; 1, 32, 9. — donec 
e te, wabrscbeinlicb hoffte man, dass 
bis dahin die Consuln die Untersu- 
chungen wiirden beendigen konnen. 
— • eadem, die solitudo veranlasste 
aucb, gleichfalls die folg. Massregel. 

— respond,, e. 17, 2. — nomen del., 
38, 55, 4. — fora sind hier allei u 
genannt, es sind aber wol nach e. 14, 
7 ancb die conciUabula zu denken. 
Die in beiden lebenden Scbuldigen 
hatten nacb der ang. St. nacb Rom 
gebracbt werden sollen, dieses ist 
nicbt geschehen ; docb sebeint durch 
die Verbindong, in welche das Folg. 
mit solitudo , ygl. § 1 : tanta fuga, 
gesetzt ist, angedentet zu werden, 
dass aucb Bewohner Roms, an die 
4>ei Romae non resp. zunacbst zu 
denken ist, sich gefliichtet baben. 

3-5. carm. sac., die Schworfor- 
mel, s. e. 15, 1; 10, 38, 10. — prae- 
eunte v. *., s. 8, 9, 4; 31, 16, 8. — 
precatione*, eigentlich die Bitte, 
dass die Gotter den strafen mogen, 
der den Eid nicht halt, dann anch 
das eidliche Gelobniss, s. 9, 5, 3; 
21, 45, 8; es ist der Tnhalt des Car- 
men, daher im Folg. coniuratio und 
iurewrando obligatio. — coniurat., 
s. e. 8, 3 ; erst bier wird die Bedeu- 
tung des Wortes klar. — ullam, die 
Mz. Hs. hat ulta res, vieti, batte L. 
einen anderen Begriff hinzugefugt. 

— violati er., entehrt waren, sich 
hatten' entehren lassen, i. e. 15, 9; 
1,-58, 7: violatum, wie sogleich 

3 



34 



LIBER XXXIX. CAP. 18. 



a. u. 568. 



falsis testimoniis, sigais adulterinis, subiectione testamentorum, 

5 fraudibus aliis contaminati, eos capitali poena adfjciebant plures 
necati quam in vincala coniecti sunt. magna vis in utraque 

6 causa virorum mulierumque fuit. mulieres damnatas cognatis 
aut in quorum manu essent tradebant, ut ipsi in privato ani- 
madverterent in eas; si nemo érat idoneus supplì cii exactor, in 

7 publico animadvertebatur. datum deinde consulibus negotium 
est, ut omnia Bacchanalia Romae primum, deinde per totam 
Italiani diruerent, extra quam si qua ibi vetusta ara aut signum 

8 consecratum esset. in reliquum (feinde senatus consulto cautum 
est, ne qua Bacchanalia Romae neve in Italia essent; si quis tale 



contaminati, — Jais, test, etc, e. 8, 
7. « — subiect. test, Tac. Ann. 14, 
40: subdidit testamentum; dagegen 
Cic. Legg. 1, 16, 43: testamento 
falsa supp onere. — capii, poena, 
als quaestore.s, wie 4, 51, 3; die 
provocatio ist bei diesen ausge- 
schlossen. — utraq. causa, die bei- 
den eben in plures - coni, sunt be- 
zeichneten Verhaltnisse. 

6-7. damnatas, sie werdennicht 
in dem Familienratbe verurtbeilt, 
aondern nnr die Execntion ist dem- 
selben iiberlassen, Val. Max. 6, 3, 
7:,ìb omnes (damnatas) cognati in- 
tra domus animadverterunt etc, 
Tac. Ann. 13, 32; 2, 50; Rudorff 
Rechtsgesch. 2, 326. — cognatis, 
diese bilden das Familiengericht, s. 
Periocha 48; die Stelle aos Val. 
Max. ; Rein Privati*. 416 f. — in quo- 
rum m. ess. t so allgemein gesagt, 
wie 34, 2, 11 ; s. Rein a. a. 0. 372. 
— in priv., s. 9, 7, 17; in publico 

< geschieht es durch die Behorden, s. 
Tac. 1. 1. — datum deinde etc, L. 
erwahnt hier u. § 8 das Non. Octobr. 

* abgefasste Senatsconsult. Dieses 
scheint wie das e 14, 7 vgl. e 17, 4 
erwahnte Edict, von den Consuln in 
Abschrift und mit der Anweisung 
versehen, wie es bekannt gemacht 
werden solle, an die einzelnen ver- 
biindeten Staaten (quei foideratei 
esent) gesebickt worden zn sein. 
Ein Exemplar dieser Zaschrift hat 
sich erhalten in dem sogenannten 



senatusconsultum deBacchanaUbus> 
welcbes an die Magistrate in agro 
Teurano gesebickt, bei Tirioli, in 
dem alten firuttierlande zwischen 
Catanzaro und Nicastro 1640 gefan- 
den worden ist und jetzt in Wien 
aafbewabrt wird, s. Mommsen In- 
scriptt. lat. ant. 196 p. 44 f. • — 
Bacch.4iruer., s. e 16, 10. — > pri* 
mum deinde absicbtlich neben ein** 
ander gestellt. — extra quam si, in 
der Anweisung der Consuln beisst 
es: utei ea Bacanalia, sei qua sunt, 
extrad quam sei quid ibei sacri est, 
ita utei suprad scriptum est, in die-' 
bus X — faciatis utei dismota sient 
in agro Teurano ; so dass ibi pas- 
seri d auf den im Folg. genannten 
ager Teuranus bezogen werden 
kann, wabrend es bei L. nach per 
totam Italiam unklar ist; friiber 
wurde extraq. sicubi gelesen ; uber 
extra quam si s. 38, 36, 9. — vetu- 
sta ara, des Bacchus oder Liber, s. 
e 12, 4, sowol diese Worte als aut 
— esset scheint L. zugesetzt zu ha- 
ben. — in rei., s. 3, 21, 2 ; 23, 20, 6. 
8-9. senatus e, L. giebt aus dem- 
selben nur einen Auszug, beriihrt 
aber die wichtigsten Punkte. — in 
Ital., vgl. e 20, 1, das SC. greift 
also auch in die Verhaltnisse der 
Bundesgfenossen ein , wie 35, 7, 5; 
vgl. Becker 2, 2, 451; 3, 1, 30; 4, 
158 ; 50. — ne -essent, im SC. beisst 
es: nei quis eorum (foideratorum) 
Bacanal habuise velet, dann: Baca* 



a. Ch. 186. 



LIBER XXXIX. CÀP. 18. 19. 



35 



sacrum sollemne et necessarium ducerei, nec sine religione et 
piaculo se id dimittere posse, apud praetorem urbanum profitere- 
tur, praetor senatum consuleret; si ei permissum esset, cum in 9 
senatu centum non minus essent, ita id sacrum faceret, dum ne 
plus quinque sacrificio interessent, neu qua pecunia ^mmunis 
neu quis magister sacrorum aut sacerdos essèt. 

Àliud deinde huic coniunctum referente Q. Marcio consule 19 
senatus consultum factum est, ut de iis, quos prò indicibus con- 
sules habuissent, integra res ad senatum referretur, cum Sp. 



vir ne quis adiese velet ceivit Roma' 
nus neve nominus Latinìneve socium 
^ quisquam nisei pr. {praetorem) ur- 
' banum adiesent etc. — soìlemne, als 
regelmassige Feier. — necessar., tei 
ques esent, queìsibei deicerent nece- 
sus ese Bacanal habere, eeis utei ad 
pr. urbanum Romani venirent deque 
eeis rebus, ubei eorum verba audita 
esent, utei senatus nostèr decorne- 
rei, dum ne minus senatorbus €. 
adésent, quom ea res consoleretur ; 
dami weiter bin : saera in oquoltod 
ne quisquam feeise velet — nisei pr. 
urbanum adieset isque de senatuos 
sententiad, dum ne minus senatori- 
bus C. adesent, quom ea res conso- 
leretur, iousiset censuere, die Worte 
nec - posse fiat also L. oder sein 
Gewahrsmann zugezetzt; piaculo, 
ein Vergehen, das eine Siinne nò'tbig 
macht, s. 40, 13, 4. — profiter. im 
SC. nur adiesent und venirent, — 
ei, dem Petenten. — cum -non mi- 
nus, wShrend im SC. dum ne minus 
steht, weil bei L. keine Willensrieh- 
tang in dem Satze liegt wie bei dem 
folg. dum ne minus, vgl. jedoch 38, 
24, 5; iiber die NacbstelluDg ven 
non minus s. e. 41, 9; 42, 28, 9; die 
Zahl der za einera Bescblusse er- 
forderlichen Seaatoren war in den 
einzelneo Fàllen verschieden, 8. 42, 
28; Becker 2, 2, 442; Lange 2, 340. 
— dum ne p. quinq. etc. Nach dem 
das SC schliessenden censuere, s. 
o., folgt: homines plous V oinvorsi 
virei atque mulieres sacra ne quis- 
quom feeise velet etc. — neu qua 



pec. - esset, keine gemeinscbaftliche 
Kasse, wie sie die Gollegion und an- 
dere Societaten haben. — magister 
sacror. a. sacerdos scheinen nicht 
wesentlich yersebieden, jener der 
Vorsteber, Leiter der heiligen Hand- 
lungen, dieser der Priester, der sie 
verricbtet, ygl 23, 24 \ 12: sacer- 
doti ac templi antisHUbus ; im SC. 
dagegen faeisst es : sacerdos ne quis 
vir eset, vgl. e. 13, 8f., magister nc- 
que vir ncque mulier quisquam eset. 
neve pecuniam quisquam eorum 
comoinem habuise velet neve magi- 
stratum, neve promagistratud neque 
virum neque mulierem quiquam 
feeise velet ì es ist also neben dem 
sacerdos der Vorsteber der religio'- 
sea Gemeinscbaft, der dieselbe ver- 
tritt, mit magister bezeichnet, wie 
der magister SàUorum, mag. fra- 
trum Arvalium und anderer Colle* 
gien, nicht, wie es L. verstauden bat, 
eine Art Oberpriester. Das Verbot 
der coniuratio bat L. ubergangen. 
Dass die Baeebanalien ungeachtet 
dieser Anordonngen doch fortbe- 
standen zeigt e. 41, 6; 40, 19, 9, 
vgl. die SteUe aus Nonius zu e. 13, 
12: Mommsen 1, 860. 

i9. 1-2. Marcio, dieser wird in 
dem SC. de Baecb. zuerst genannt ; 
hier erscheint er allein, da Posta - 
mias nach dem Polg. abwesend ist; 
der Senatsbeschluss ist also nieht 
nnmittelbar nach dem vorher er- 
wabnteB gefasst worden. — prò in- 
die., da sie, wenigstens Hispala, die 
Anzeige nicht gerade von selbst ge- 

3* 



36 



LIBER XXXIX. CAP. 19. 



a. u. 568. 



2 Postuihiù» quaestionibus perfectis Romam redisset Minium 
Cerrinium Campanum Ardeam in vincula mittendum censuerunt 
magistratibusque Ardeatium praedicendum, ut intentiore eum 
custodia adservarent, non solum ne effugeret, sed ne raortis con- 

3 sciscendaj locum haberet. Sp. Postumius aliquanto post Romam 
venit; eo referente de P. Aebutii gì Hispalae Feceniae praemio, 
quod eorum opera indicata Bacchanalia essent, senatus consul- 

4 tum factum est, uti singulis his centena milia aeris quaestorès 
urbani ex aerario darent; utique consul cum tribunis plebis 
ageret, uti ad plebem primo quoque tempore ferrent, ut P. Ae- 
butio emerita stipendia essent, ne invitus militaret neve censores 

5 equum publicum adsignarent; utique Feceniae Hispalae datio 



macht hatten, s. § 3. — Post. — 
rediss. , Marcius hat seine Gerichte 
friiher beendigt, s. e. 18, 2 ; 7. — in 
fine, wahrscbeinlich. als Strafe, s. 
e. 18, 5; 34, 44, 6; Sali. C. 51, 43, 
nicht um ihn bis zum Gerichte, das 
wol schon gehalten war, in Gewahr- 
sam za haben ; doch ist es auffallend, 
dass er nicht bereits, wie so viele 
Andere, s, e. 18, 4, hingerichtet ist. 

— magistrata 24, 45, 9. — prae- 
dic., e. 51, 11; 2, 10, 4. — intent. 
e. e, 32, 16, 17; 23, 19, 11: inten- 
tiore cura cautum. — ads errare, s. 
40, 23, 4; 4, 55, 3. 

3-4. Postum. - venit, s. e. 20, 
1. — singulis, obgleich nur zwei 
sind, und utrique batte gesetzt wer- 
den konnen; da die spateren t Hss. 
ut in singuìis haben , kann L. 'auch 
ut in singulos, s. e. 7, 2 geschrieben 
haben. — cent. mil. aer., s. 32, 26, 
14, es sollen wol Liberalasse ver- 
standen, also der Gensas der ersten 
Glasse bezeichnet werden, s. 1 , 43, 
1 ; Mommsen, Gesch.desrom.Mdnz- 
wes. 302 f., Lange 1, 360. — utique 

- uti - ut, s. 42, 28, 7 ; Cic. Att. 9, 
7 , 3 n. a. — primo q. t., sobald als 
moglich. — consul, der dea Antrag 
gestellt hat. — plebem, auch sonst 
werden bisweilen in dieser Weise 
Belohnungen durch einen Volksbe- 
schluss ertheilt, s. Lange 2, 600; 
obgleich auch durch den Senat, 
Marq. 2, 3, 177; hier erfolgt das 



Erstere, weil Aebutius von dem 
Kriegsdienste, der gesetzlich be- 
stimmt war, befreit werden soli, s. 
10, 13, 9. — emer. stip., es soli so 
angesehen werden, als ob er alle 
gesetzlichen Feldziige gema eh t 
batte, d. h. er soli vom K ri egs dice- 
ste frei sein, wenn er niebt freiwil- 
lig dienen will (invitus), Marq. 3, 2, 
289. — censores haben nur die spa- 
teren Hss., die Mz. censor Lieinius, 
wofiir Hertz verm. censor et inscio, 
Madvig censor ei ullus oder et dvi. 
— eq. public, dieser wird also hier, 
wie vorher derftriegsdienst, alseine 
Last bezeichnet, bei den Senatoren 
und deren Sohnen erscheint er als 
Ehre, s. e. 44, 1; vgl. 1, 43, 10; 
Suet. Aug. 38; Becker 2, 1, 251 ff.; 
Lange 1, 405; 2, 18; 255. Dass der 
equus publicus wegen des census 
von 100000 As sei gegeben wor- 
den, sagt L. nicht; auch batte schon 
der Vater des Aebutius denselben, 
8. e. 9, 2 ; Mommsen ì, 784. 

5-7. datio deminut, das Recht 
ihr Vermogen zu veraussern, ver- 
schenken, wovon in deminutio die 
Folge angegeben ist, wie Aehnliches 
in dem Stil der Gesetze vorkommt. 
Da sonst datio nicht leicht ohne Ob- 
ject wie datio dotis, pignoris u. a., 
oder im Gegensatz, s. Digest. 35, 1, 
82 : in datione — in facto, gebrauebt 
wird, so vermuthet Huscbke capitis 
deminutio, namlich die cap. dem. 



a. Ch. 186. 



LIBER XXXIX. CAP. 19. 



37 



deminutio gentis enuptio tutoris optio item esset, quasi ei vir 
testamento dedisset, utique ei ingenuo nubere liceret; neu quid 
ei, qui eam duxisset, ob id fraudi ignominiaeve esset, utique 6 
consules praetoresque , qui nunc essent, quive postea futuri 



minima, welche dnrch den Austri tt 
aus einer Familie end den Ueber- 
gang in eine andere z. B. in Folge 
einer Heirath, die mit in manum con- 
ventio geschlossen wurde, eintrat; 
also das Recht ein iustnm matrimo- 
nium dnrch die coemptio einzugè- 
hen; doch ist zu bezweifeln, dass 
dieses so dunkel uod unbestimmt, da 
die capitis dem. min. nicht allein 
jenen Grand, sondern auch andere 
haben konnte, s. Gaius 1, 1^2: mi- 
nima capitis deminutio est, cum Ci- 
vita* et ìibertas retinetur, sed status 
hominis commutatur, quod accidit in 
his, qui a do pian tur, item in his 
qui coemptionem faciunt. — gentis 
enuptio, vgl. iiber enubere 4, 4, 7; 
10, 23, 4; 26, 34, 3: die Erlaubniss 
aus der gens zu heirathen wird ge- 
wohnlich daranf beschrankt, dass 
dieses Recht nnr den Libertinen 
nicht zngestanden habe; doch findet 
sich dafiir sonst kein Beispiel oder 
Beweis, s. Becker 2, 1, 130; Lange 
1, 195; Rein 402, auch erhàlt Fece- 
nia in den iibrigen genannten Punk- 
ten Rechte, die io der Regel freige- 
borene Frauen nicht hatten, es lasst 
sich daher wol nicht annebmen, dass 
aie in dem einen nnr vor den Liber- 
tinen sei ausgezeichnet worden. 
Wahrscheinlicber ist daher die An- 
nabme von Th. Moramsen Rora. 
Forschungen 1, 9f. , dass bberbaopt 
den Franen die Ausbeirathung aus 
der gens nicht gestattet gewesen 
sei, nnd dieses Hinderniss nur durch 
einen Bescblnss der Gentilen oder 
auf die hier bezeichnete Weise sei 
aufgehoben worden. — tutoris optio 
das Recht, welches cine Wittwe, 
die in der Gewalt (manus) ihres 
Maones gestanden hatte., dnrch das 
Testament desselben erhàlt, sich 
selbst einen Voraund zu wablen, 



tutor optivus, im Gegensatze za 
einem in dem Testamento bestimm- 
ten, s. Gaius 1, 150: m persona uxo- 
ri*, quae in manu est, recepta est 
etiam tutoris optio, id est, ut liceat 
ei permitterè quem vetit ipsa tufo- 
rem sibi optare e te, Lange 1, 177, 
198; Rein 537; da ùbrigens der 
Fecenia freie Verfugung iiber ihr 
Vermogen gestattet war (datio de- 
minutio), so konnte dem Vormunde 
nur die Verbindlichkeit obgelegen 
haben seine Glientin zu vertreten 
und die Verhandluogen fùr sie vor 
Gericht oder sonst zu fìibren, s. 34, 
2, 11 ; Rein 541 ; ob der friiher be- 
stellte Yorraund, s. e. 9, 7, dadurch 
entlassen wird, ist nicht zu erken- 
nen. — item - quasi alter thìimlicb, 
s. Plaut. Rud. 3, 4, 27; Poen. 1, 2, 
31. Der Satz item - dedisset ist 
wol nicht auf den zuìetzt genannten 
Punkt, die tutoris optio, allein, son- 
dern auf alle zu beziehen, wenig- 
stens liegt ein Grand jener Be- 
schrankung nicht in der Zusammen- 
stellung der Satze. — vir = maritus. 
— ingenuo n. I. etc, ein iustum 
matrimonium mit einem Freigebo- 
renen eingehen, obne dass usw., 
da das conubium mit ingenuis den 
Libertinen wol niebt gerade verbo- 
te n war, aber in der offentlichen 
Meinung als fùr den^ ingenuus ent- 
ehrend angesehen wnrde, s. Cic. 
Sest. 52, 110; Phil. 2, 2,3; Plut. 
Cat. m. 24; comp. Arist. 6 u. a., 
so liegt der Nachdruck auf dem Zu- 
satze: neu - esset, so dass Fecenia 
einer ingenua gleicbgestellt wird, s. 
Becker 2, 1, 197; Lange 1, 195, 
380 ; Rein 402. — utique zum vier- 
tenmale. — qui nunc ~ essent eine 
in Gesetzen und Senatsbescblusseu 
nicht seltene Formel, s. 41, 9, 11; 
Fest. sacrarne ntum p. 347 u. a., um 



38 



LIBER XXXIX. CAP. 19. 20. 



a. u. 568. 



essent, curarent, ne quid ei milìeri iniuriae fìeret, utique tuto 
7 esset. id senatura velie et aequum censere, ut ita fìeret. ea om- 
nia lata ad plebem factaque sunt ex senatus consulto ; et de cetero- 
rum indicum inpunitate praemiisque permissum est consulibus. 
20 Et iam Q. Marcius quaestionibus suae regionis perfectis in 

Ligures provinciam proferisci parabat, tribus milibus peditum 
Romanorum , centum quinquaginta eqaitibus et quinque milibus 
Latini nominis peditum, ducentis equitibus in supplementum 
2 acceptis. eadem provincia, idem numerus peditum equitumque 
et collegae decretus erat. exercitus acceperunt, quos priore 
S anno G. Flaminius et M. Aémilius consules habuerunt duas 
praeterea legiones novas ex senatus consulto scribere iussi sunt, 
et vigniti milia peditum sociis et nomini Latino imperarunt et 
equites octingentos, et tria milia peditum Romanorum, ducentos 

4 equites. totum hunc exercitum praeter legiones in supplemen- 
tum Hispaniensis exercitus duci placebat. itaque consules, dum 
ipsi quaestionibus inpediebantur, T. Maenium dilectui babendo 

5 praefecerunt. perfectis quaestionibus prior Q. Marcius in Ligu- 

6 res Apuanos est profectus. dum penitus in abditos saltus, quae 
latebrae receptaculaque illis semper fuerant, persequitur, in prae 1 

7 occupatis angustiis loco iniquo est circumventus. quattuor milia 
militum amissa, et legionis secundae signa tria, undecim vexilla 
socium Latini nominis in potestatem hostium venerunt et.arma 



die Dauer der Bestimmung iiber das 
laufende Jahr hinaus za bezeichnen. 
— iniuriae, s. e. 12, 3. — tuto, Cic. 
Att. 14, 12, 2; ib. 8, 11 A. u.a., da- 
gegen 3, 45, 9: in tuto sit. — in- 
dicum, s. e. 14, 6, wo der Erfolg 
nicht angegeben ist. — inpunit. , s. 
e. 17, ìipraemia. 

20-21. Krieg io Ligurien and 
Hispanien. 

1-4. quaest. - perf., dieses war 
wol schon e. 19, 1 gesebehen. ~ 
suae reg: , erst hier sieht man, dass 
die Consulti verschiedene Gegenden 
Italiens bereist baben, s. e. 18, 7. — 
Ligur. geht auf e. 2 zuriick. — Fla- 
min.y e. 2., — decret. erat, ebe die 
Untersuchungen begannen. — equi- 
tes octing. baben die'spateren Hss., 
und dieses Verhàltniss zwischen der 
Reiterei und den Fusssoldaten der 
sodi findet sich mehrfach, s. 35, 20, 



4; ib. 41, 7; vgl. zu 40, 36, 6; die 
Mz. Hs. hat mille trecentos, eine 
Zabl, die nicht leicht vorkonimt, 
wohl MCC, s. 38, 35, 9. — tria - 
Rom. - eq. kann, da Biirger gemeint 
aind , nicht von imperarunt abban- 
gen, s. 36, 1,6, sondern gebt auf 
scribere iussi sunt zuriick. — Hi- 
spaniensis, 23, 28, 8. — itaque, die 
Gedanken sind zusammen gezogen: 
consules iussi erant dilectum ha- 
bere; interim quaestiones iis man- 
datae sunt, iiaque oder sed ipsi 
propter quaestiones non potuerant, 
itaque etc. — Maenium, den praet. 
urbanus, e. 8, 2; der also auch von 
den Gonsuln beauftragt werden 
kann, s. e. 38, 10; 42, 35, 4; vgl. 
32, 8, 5; 33, 43, 7; Becker 2, 2, 
187. 

5-10. perfectis - prof., nachdem 
L. das Nothige Uber die Vertbeilung 



a. Ch. 186. 



LIBER XXXIX. CAP. 20. 21. 



39 



multa, quae quia inpedimento fugientibus per silvestres semitas 
erant passim iactabantur. prius sequendi Ligures finem quam a 
fugae Romani fecerunt. consul ubi prìmum ex hostium agro 9 ' 
evasit, ne, quantum deminutae copiae forent, adpareret, in locis 
pacatis exercitum dimisit. non tamen oblitterare famam rei male 10 
gestae potuit; nam saltus, unde eum Ligures fugaverant, Mareius 
est adpellatus. 

Sub hunc nuntium ex Ligustinis vulgatum litterae ex Hi- 21 
spania mixtam gaudio tristitiam adferentes recitatae sunt. C. 2 
Atinius, qui biennio ante praetor in eam provinciam profectus 
erat, cum Lusitanis in agro Astensi signis conlatis pugnavit; ad 
sex milia hostium sunt caesa, ceteri fusi et fugati castrisque ex- 
utL ad oppidum deinde Astam obpugnandum legiones ducit; id 3 
quoque haud multo maiore certamine cepit quam castra, sed, 



der Heere und die Ausbebung, was 
e. 8 iibergangen ist, nacbgeholt hat, 
gebt er ohne eine Partikel wie igi- 
iur u. a. auf § 1 zuriick, vgl. 40, 7, 
9 0. a. — prior bczieht sicb niebt 
auf in Apuanos, sondern nur auf 
das Pradicat. L. scheint bei prior 
gedacht zu haben, dass Postumius 
folgen werde, was nach e. 23, 9 
nìcht geschehen ist. — Apuan., s. 
e. 2 , 5. — signa - vexilla werden 
hier aro geschieden, wie 25, 14, 4 u. 
7, sonst baben die Coborten, d. h. 
die sodi auch signa, s. 27, 12, 17; 
ib. 13, 11; 9; 14, 3 u. a.; wie um- 
gekebrt, s. 8, 8, 10, die Legionssol- 
daten vexilla, die besonders dea 
Reitern angehoren, s. 4, 38, 3; 8, 

39, 6; Marq. 3, 2, 268. — prius, da- 
vor bat die Mz. Hs. noch nec, viell. 
ae od. et. — sequendi -fugae, s. 1, 
14, 9. — dimisit, wenn es ricbtig 
ist, bedeutet woi nicht, dass er das 
Heer entlassen habe, was er, da er 
seine Aufgabe niebt erfrillt hatte 
(provincia confecta) und die Feinde 
in der ISahe waren, oboe Senatsbe- 
scbluss niebt durfte, Tgl. 36, 40, 6; 

40, 17, 7 ; ìb. 28, 8; 39, 56, 3, son- 
dern : er entliess es an versebiedene 
Orte , was besser durch divisit aus- 
gedruckt ware, wie Duker lieber 
lesen wollte und eine Hs. bietet. — 



saltus —Marc*, wo dieser gewesen 
sei, lasst sicb niebt ermittéln. 

21. 1-5. sub k. ?i.j s. 35, 31, 
13; 29, 15, 4. — ex Ligustinis u. 
ex Hisp. sind wol attributiv, niebt 
mit den Verben zu verbinden. Li- 
gustini brauebt L. bisweiien, s. 31, 
10, 1: ceteris Ligustinis populis; 
32, 31, 4 u. a., wie Polybius meist, 
s. 34, 10 extr., ^iiyvariVùC sagt, 
gewohnlich aber Ligures, aber bel- 
lum Ligustinum, kostis, ager Ligu- 
stinus u. a., s. 34, 8, 6; 40, 27, 13. 
— Hispan. , das folg. Lusitani und 
§ 6 zeigen, dass ulteriore zu denken 
oder ausgefallen ist. — mixta, s. 
10, 16, 3: mixtis terrore precibus, 
dagegen 9, 22, 10: rrrìxto cum do- 
lore laetitia, vgl. 4, 25, 12. — reci" 
tot. s., im Senato, die Mz. Hs, hat 
venerunt, 23 , 48 , 4. — Atin, , 38, 
35, 2; 10. — Astensi, (die Mz. Hs. 
hat das bekanntere, aber bier nicht 
passende scensi) in Baetica, ostlich 
von Gades, s. Plin. 3, 1, 11: inter 
aestuaria Baetis coloniae Asta, quae 
Regia appellatur e te, Uckert. 2,1, 
356. — Lusit., diese sebeinen nach 
Siiden vorgedrungan zu sein. — le* 
giones, nach 38, 36, 3 steht nur 
eine Legion dort. — quoque haud, 
22, 42, 8. — haud m. m., (und zwar) 
unter niebt viel grosserem u. s. w., 



40 



LIBER XXXIX. GAP. 21. 22. 



a. u. 568. 



dum incautius subit rauros, ictus, ex vulnera post dies paucos 

4 moritur. litteris de morte propraetoris recitatis senatus censuit. 
mittendum, qui ad Lunae portum C. Calpurnium praetorem con- 
sequeretur nuntiaretque senatum aequum censere, ne sine im~ 

5 perio provincia esset, maturare eum profìcisci. quarto die, qui 
missus erat, Lunara venit; paucis ante diebus Calpurnius pro- 

6 fectus erat. et in citeriore Hispania L. Manlius Acidinus, qui 
eodem tempore quo C. Atinius in provinciam ierat, cum Celtibe- 

7 ris arie conflixit. incerta Victoria discessum est, nisi quod Celti* 
beri castra inde nocte proxima moverunt, Romanis et suos se- 

8 peliendi et spolia legendi ex hostibus potestas facta est. paucos 
post dies maiore coacto exercitu Celtiberi ad Calagurrim oppi- 

9 dum ultro lacessiverunt proelio Romanos. nihil traditur, quae 
causa numero aucto infirmiores eos fecerit. superati proelio 
sunt; ad duodecim milia hominum caesa, plus duo capta, et 

10 castris Romanus potitur. et nisi successor adventu suo inhibu- 
isset inpetum victoris, subacti Celtiberi forent. novi praetores 
ambo exercitus in hiberna deduxerunt. 

22 Per eos dies, quibus haec ex Hispania nuntiata sunt, ludi 

Taurii per biduum facti religionis causa, [decem] adparatos 



da quoque auf id nicht auf das Folg. 
sich bezieht. — ictus ist von ex 
vuhteremn trennen. — Luna ep., 34, 
8, 4. — aeq. cens., e. 4, 2. — matur. 
prof., 40, 26, 4; 34, 46, 5 u. a. 

6-10. Manlius, 38, 35, 2; das 
Folg. schliesst sich an e. 7, 6 an. — 
citer., zìi dem nach der Tbeilnng 
32, 28, 1 1 Celtiberien gehort. — pau- 
cos p. d., dagegen § 5 : paucis a. die- 
bus ohne wesentlichen (Jnterschied. 
— Calagurrim, nordlich von dem 
G'ebiete derCeltiberer, im Lande der 
Basken, Pamplnna; Strabo 3,4, 10 
p. 161 : tv KaXayovqi Ovatfxoovcov; 
Plin. 3, 3, 24 erwahnt Calagurrita- 
nos, qui N ossici (j. Calao orra) nnd 
Calag. , qui Fibularenses cognomi- 
nante; Liv. frg. 1. 91 : ad Calagur- 
rim Nasicam, Val. Max. 7, 6 -Ext. 
3; Oros. 4, 20; Caes. B. C. 1, 60; 
welche der beiden Stadte an u. St. 
gemeint sai, lasst sich nicht ent- 
scheiden. — ambo kann un? praeto- 
res nnd exercitus bezogen werden. 

22-23, 4. Spiele, religiose An- 



gelegenheiten, die Gallier, Golonien. 
Plin. 33, 10, 138. 

1-2. ludi Taurii ist die hs. Lei- 
art, nicht ludi Taurilia, vgl. 29, 14, 
14: ludifuere, Megalesta adpellata, 
zur Sa che s. Paul. Diac. p. 350 : Tau- 
rii appellabantur ludi in honorem 
deorum inferorum facti, instituti 
-regnante Tarquinio, nach Servias 
ex Hbris fatalibus; Varrò L. L. 
5, 154: ibi quoque (in circo Fla- 
minio) ludis Tauriis equi circum 
metas currunt; Marq. 4, 340. — 
relig. causa, aus einer besonderen 
religiosen Veranlassung, also nicht 
regelmassig, s. Preller 478, aneli 
nicht blos znr fielastigung. — ad- 
par. d. lud., vor adparatos haben 
die Hs. noch decem, weshalb Sigo- 
nius verm. per dies decem adpar» 
deinde, wodurch aber deinde an eine 
unpassende Stelle kame ; ob decem, 
denn 10 Tage dauerten damals re- 
gelmassig die Votivspiele, s. § 8; 
36, 2, 4; ib. 36, 2; 40, 45/6; 42, 
20, 3; ib. 28, 9; Marq. 4, 474, 



». Ch. 186. 



LIBER XXXIX. CAP. 22. 



41 



deinde ludos M. Fulvius, quos voverat Aetolico bello fecit. multi 2 
artifices ex Graecia venerunt honoris eius causa, athletarum 
quoque certamen tum primo Romanis speptaculo fuit, et venatio 
data leonum et pantherarum, et prope huius saeculi copia ac 
varietate ludicrum celebratum est. novemdiale deinde sacrum 3 
tenuit, quod in Piceno per triduum lapidibus più ver at, ignesque 
caelestes multifariam orti adussisse complurium levi adflatu ve- 
stimenta maxime dicebantur. , addita et unum diem supplicalo 4 
est ex decreto pontifìcum, quod aedis Opis in Capitolio de caelo 
tacta erat. Irostiis maioribus consules procurarunt urbemque 
lustraverunt. sub idem tempus et ex Umbria nuntiatum est 5 
semimarem duodecim ferme annos natum inventum. id pro- 
digium abominantes arceri Romano agro necarique quam primum 
iusserunt. 

Eodem anno Galli Transalpini transgressi in Yenetiam sine 6 



457, richtig und etwas ausgefallen 
ist, l'àsst sich DÌcht sicher entschei- 
den. — adpar,, 32, 7, 14: ludi Ro- 
mani magno adparatu facti. — - 
Aetol: b., s. e. 5, 7. — ariific, 
Schauspieltr, § 10; 41, 20, 10; 7, 2, 
6; aucb wol Tànzer, Musiker u. a., 
Tac. 14, 21 ; Mommsen 1 , 607 f. — 
athletf griech. Ringer; Momnisen 1, 
874; Marq. 4, 481; dieses wie die 
vorher angedeuteten mnsischea 
Spiele und die Erbauung des Tem-' 
pels des Hercules Musarum, e. 5, 
17, zeigen die griech. Bildong des 
Fulvius, vgl. zu 36, 3, 13. — vena- 
tio e te, aucb darauf seheint sich 
primo, 42, 22, 7, zu beziehen; zar 
Sache s. 42, 27, 6 ; Mommsen a. a. 
0., Marq. 4, 522; 566. — huius 
saec., vgl. praef. 10; 7, 2, 13. 

3—5. novemd. s, , 1, 31, 4. — 
pluverat haben mehrere Hss., andere 
pluerat; lui. Obs. 3 (56): quod in 
Piceno lapidibus pluit ignesque cae- 
lestes mult(fariam orti;levi adflatu 
complurium vestimento usserunt. 
— levi adjl., leicbte Beriihruog durch 
die Fiamme; 28, 23: 4: ambusti ad- 
flatu vaporis. — unum d. supp. , = 
quae unum diem fuitx auf eiuen 
Tag, eintagig, der Accusat. ist mit 
dem Subst. verbunden,. wie Caes. B. 



G. 2, 35, 4: dies quindecim suppli- 
cano decreta est, sonst gehort der- 
selbe gewohnlich zum Verbum, be- 
sonders esse, s. 27, 37, 4 ; 40, 45, 5 ; 
41, 9, 7; ib. 13, 3; 21, 11. — Opis, 
der Gemahlin des Saturnus, wes- 
halb der Tem pel eigentlich aedis 
opis et Saturni biess ; er stand auf 
dem Gapitolium nacb dem Fwura zu, 
s. Cic. Pbil. 1, 7, 17 ; Becker 1, 404; 
Inserì ptt. latt. p. 409. — host. maior., 
33, 26, 9; 37, 47, 4. — procur., das 
Subject sind die prodigio; iiber die 
lustratio urbis s. 42, 20, 2; 21, 62, 
7; 35, 9, 5. — semimar., 31, 12, 8. 

— Rom. agro, 27, 5, 15; 28, 11, 4. 

— iusserunt kb'nnte wie procura- 
runt - lustraverunt sich nur auf die 
Gonsuln beziehen, die aucb dieses 
im Auftrage der pontifices hatten 
vollziehen lassen, da es aber bei lui. 
Obs. heisst: aruspicum iussu neca- 
tus, so ist es niebt unwahrschein- 
lich , dass aruspices ausgefallen sei, 
wie Drakenb. vermuthet. 

6-7. GalU etc, der erste Ver- 
such von Galliern an der Ostseite 
der Alpen in Italie n einzudringen, s. 
Strabo 4, 6, 12 p. 209, vgl. unten e. 
45, 6;- 40, 53, 5; 43, 5, 2; 7; nach 
§ 7 ; e. 54, 5 ; 55, 1 seheint L. anzu- 
nehmen, dass sie aus dem eigentli- 



42 



LIBER XXXIX. CAP. 22. 23. 



a. u. 568. 569;' 



populatione aut bello haud procul inde, ubi nunc Aquileia est, 

7 locum oppido condendo ceperunt. legatis Romanis de ea re 
trans Àlpes missis responsum est neque profectos ex auctoritate 
gentis eos nee in Italia, quid facerent, sese scire. 

8 L. Scipio ludos eo tempore, quos bello Antiochi vovisse sese 
dicebat, ex conlata ad id pecunia ab regibus civitatibusque per 

9 dies decem fecit. legatum eum post damnationem et bona yen- 
dita missum in Asiam ad dirimenda inter Antiochum et Eume- 

10 nem reges certamina Valerius Antias est auctor; tum conlatas ei 
pecunias congregatosque per Asiam artifices, et quorum ludorum 
post bellum, in quo votos diceret, mentionem non fecisset, de iis 
post legationem demum in senatu actum. 

SS Cum iam in exitu annus esset, Q. Marcius absens magistrata, 

abiturus erat; Sp.Postumius quaestionibus cum summafidecura- 
que perfectis comitia habuit. creati consules sunt Ap. Claudius 

2 Pulcher M. Sempronius Tuditanus. postero die praetores facti 
P. Cornelius Cethegus A. Postumius Albinus C. Afranius Stellio 



cfaen Galileo gekomraen seien, ob- 
gleich es naher liegt anzanehmen, 
dass sie ibre Wohnsitze in der Do- 
naagegend und Illyrien gehabt ha- 
ben, s. Tac. Germ. 28; Zeoss die 
Deatscben 172 ff. — in Venet., 41, 
27, 3; Plin. 2, 72, 182: in parte 
Italiae, quae genetta appellatur, 
gewohnlicher wird der Volksname 
gebraucht, s. 1, 1, 3; die Veneter 
sind scbon lange rait den Romern 
verbuodet, s. 41, 27; Polyb. 2, 23 f., 
die letzteren betrachten sich als die 
Oberherren des Landes, wie alles 
dessen, was siidiich von den Alpen 
liegt, s. e. 54, 12, Mommsan 1, 548. 
Da nicht langt vorher die Gallier 
in Italien unterworfen worden sind, 
s. 36, 38, so sollen sich nicht nene 
Stamme daselbst ansiedeln, vieti, 
nahm man auch RUcksicht anf die 
Piane Philipp», s. e. 35, 4. — trans 
Alp*, es ist an eine Sendung in das 
eigentliebe Gallien za denken; zur 
Sache s. Mommsen 1, 663. 

8-10. conlata etc, wie e. 5, 7. 
— per dee, § 1. — post damn., 38, 
54; 60. — dirim., die Veranlassung 
za Streitigkeiten ist schon 38, 39, 
17 erwfihnt. — artifici wie § 2. — 



in senatu, Scipio war also nacb sei* 
ner Verurtheilung and Verarmang 
noch im Sonate und nach e. 44, 1 
noch in den Rittercentnrien, selbst 
die nachsten Censoren scheinen ihn 
nicht aosgestossen za haben. — 
menti on. nonfec. etc, dieses Ver- 
fahren weicht von dem gewohnlichen 
ab; die Spiele selbst erwahnt auch 
Plinius 33, 10, 138, aber nicht die 
Gesandtschaft : populus Romanus 
stipem spargere coepit Sp. Postu- 
mio Q. Marcio coss., tanta abun- 
dantia pecuniae erat, ut eam con- 
ferret L. Scipioni, ex qua is ludos 
fecit, 

23* 1-2. absens , er scheut sich 
nach der Niederlage e. 20 als Con- 
sul in Rom za erscheinen. — quae- 
stion,, diese haben ihn also vom Oc- 
tober, s. e. 18, 8, bis in' den Februar 
in Ansproch genommen. — Claudius, 
38, 42; 36, 10; 22; 30.— Sempron. 
37,47 ; 35, 7.— Cornei., s.c. 32, 14. 
— Stellio, s. e. 55, 9, fiodet sich als 
Znnarae eben so selten als Tempsa- 
fttt£,obdieser nach der Colonie Temp- 
sa so genannt worden sei, ist nicht za 
ermitteln, da 34, 45, 5 die Hss. lù- 
ckenhaft sind ; es wird nach 34, 47, 



p. Ch. 186. 185. 



LIBER XXXIX. CAP. 23. 



43 



C Àtìlius Serranus L. Postumius Tempsanus M. Claudius Mar- 
cellus. extremo anni, quia Sp. Postumius eonsul renuntiaverat 3 
peragrantem se propter quaestiones utruroque litus Italiae deser- 
tas colonias Sipontum supero, Buxentum infero mari in venisse, 
triumviri ad colonos eo scribendos ex senatus consulto ab T. Mae- 4 
ilio praetore urbano ereati sunt L. Scrìbonius Libo M. Tuccius Cn. 
Baebius Tamphilus. 

Cum Perseo rege et Macedonibus bellum quod inminebat, 5 



2 Tympanus vermuthet. — . Serran-, 
35, 10, 11. — Marcella*, stadere 
Hss. habeu QfarceUtnus , dann aber 
miìsste angenommen werden, dass 
er, von eioem plebejischen Claudier 
adoptirt, nicbt, wie es Sitte war, das 
nomeo gentile in Claudianus, son- 
dern den Zunamen MarceUus ver- 
àodert habe, wie eia Cn. Cornetto* 
Lentulus Marcellinus erwahnt wird 
Cic. Fam. 15, 10, vgl. Marq. 4, 17 f. 
Ob der bier genannte der«. 45 oder 
der 38, 35 erwahnte sei, ist nicht 
za entscheiden. Die Vertheilung 
der Provinzen uod Heere hat L., da 
er sicb sogleich za den,Verhaltnis- 
sen in Macedonica wendet, iiber- 
gangen, s. e. 20, 1 ; e. 33, 1 ; Einzel- 
nes làsst sich aus e. 29 5 32; 41 ab- 
nebmen. 

3-4. peragr.y er bat also nicht 
allein die fora und conciliabula, son- 
derà die ganze Sudseite Italiens, s. 
e. 20, 1 , bereist. — Sipont. - Bu~ 
xent., beide erst 560 gegriindet 
aind sebon verodet, 8. Lange 2, 183. 
— supero - inf. mari, freier Ge- 
brauch des locativen Abiativs. — eo 
scrib., vgl. 31, 49, 6. — praef. urb,, 
in Tributcomitien. — Libo 35, 10; 
20: Tuccius 37, 50; Baebius 32, 1. 

23, 5-29,2. Ursachen desKrie- 
ges mit Perseus. Polyb. 22, 22 a ; 
23, 4; 6; Diod. Sic. 29, 19; Appian. 
Maced. 9. 

5. Cum Perseo, die folgende Er- 
orternng ist obne alle Verbindang 
angereiht und von L. so gestellt, 
dass es nicbt za erkennen ist, in 
welcbes Jahr er die erwàhnten Er- 
eigaisse gesetzt bat. Sie werden 



erzahlt, «he der Beginn des neuen 
GonsttlaUjahres 569 gemeldet ist, 
sebeinen also nocb in das Jabr 568 
gerecbnet za werden ; aber e. 29, 4 
u. 8 spriebt er sa, als ob das von e. 
23, 5 an Erzahlte bereits in das Jahr 
569 falle. Wabrscheinlich bat er 
den Amtsantritt der Consuln za be- 
merkea vergessen, wie 40, 44, 3; an 
anderea Stellen, wo ahnlicbe Unter- 
breebungen vorkommen, ist derselbe 
angegeben, vgl. 39, 33, 1 und 38; 
ib. 46, 6 a. 54, 1 ; 8, 1 u. 16 ; 40, 2, 
5 u. 16*; 4: ib. 20, 3 a. 25 u. a. 
Das zuletzt aus Griecbenland Be- 
ricbtete, 38, 30-35 war im J. 566, 
in der 6. Strategie Pbilopoemens ge- 
schehen; darauf haben die Laceda- 
monier Gesandte nach Rom gè- 
schickt, welcbe vom Consul M. Ae- 
milius Lepidus, s. 38, 42, also im 
Jahre 567 Bescheid erbalten, s. Po- 
lyb. 23 , 1 , dann beisst es bei ihm 
£v&i(og 6 <Pilo7io{{i7]v (also als 
Strateg) ngsafieviàg xctTaaTrjaag 
tovg n€QÌ tòv Nixódrn*ov - £|£- 
ne/uìpsv tìg t^v P(óf47)v; wenn die- 
se 7. Strategie Philopoemens unmit- 
telbar an die sechste, s. 38, 33, sich 
angeschlossen batte, so natte L. die 
Verhanalangen 23-29 a. 33 f. je ein 
Jahr za spat 569 a. 570 statt 568 a. 
569 gesetzt, wie JNissen Crit. Unters. 
231 ff. annimmt. Allein es wàre un- 
ge wohnlich, wenn Philop., was nur 
bei Aratus vorgekommen war, drei- 
mal nach einander Strateg gewesen 
w'are; dann wird Polyb. 23, 10 «: 
<Piko7tolfi7iv nqbg 'liQX(ova tòv 
OTQaTqyòv lóyoig rial #u<péQe- 
To,Archon,s.c.9;28,3;L. 41,24,1, 



44 



LLBER XXXIX. CAP. 23. 



a. u. 569* 



non unde plerique opinantur, nec ab ipso Perseo causas cepit: 

inchoata initia a Philippo sunt, et is ipse, si diutius yixisset, id 
6 bellum gessisset. una eum res, cum vieto leges inponerentur, ' 

maxime angebat, quod qui Macedonum ab se defecerant in bello, 
1 in eos ius saeviendi ademptum ei ab senatu erat, cum, quia rem 

integram Quinctius in condicionibus pacis distillerai, non despe- 

8 rasset impetrari posse. Antiocho rege deinde bello superato ad 
Thermopylas, divisis partibus, cum per eosdem dies consul Àci- 

9 bus Heracleam, Philippus Lamìam obpugnasset, capta Heraclea 
quia iussus abscedere a moenibus Lamiae erat Romanisque oppi- 
io dura deditum est, aegre eam rem tulerat. permulsit iram eius 

consul, quod ad Naupactum ipse festinans, quo se ex fuga Aetoli 



als Strateg genannt; cine zweite 
Strategie desselben, welche Polyb. 
28, 6 anzudeuten scheint, die aìso 
nach dem Tode Philopoemens fallen 
wiirde, kann nicht gemeint sein; 
wahrend die 23, 10 a erwàbDte, da 
die Strategen vor und nach 567-568 
bekaDnt sind, am einfachsten zwi- 
schen die 6. u. 7. Strategie Philo- 
poemens gesetzt wiirde. Io diese 
ware dann die von Polyb. 23, 1 
bezeichnete Gesandtschaft, in das 
nàchste Jahr568-569; 01. 148, 3/4 
das von L. e. 23 ff. Erzàhlte zu se- 
tzen und ein Irrthum desselben niebt 
anzunehmen, ygl. zu e. 50, 10; 
Schorn Geseh. Griechenlands S. 
414; Manso 3, 420; Merlecker 
Achaica 352; 394; Clinton znm J. 
187. — inmineb., (aus der Farne) 
drohte, denn der Krieg beginnt erst 
1 4 Jahre spater, s. 42, 28 ; auf densel- 
beo, als das nàchste wichtige Ereig- 
niss, bereitet L. , Polyb. folgend, 
schcm bier vor; doch ist <$ie fol- 
gende Darstellung ohne Beziehung 
auf das Vorhergeh. — unde = inde, 
unde. — causas cep. wird nieht oft 
verbnnden, s. Terent. Andr. 1, 3, 8; 
vg1.ib.4,l,19;Eun.5,5,30. Dievon 
Anderen angenommenen Ursaehen 
sind wahfscheinlich die vonL. selbst 
42, 13 ; 40 vgl. 17 ; 25 ; 28 nacb den 
rom. Annalen angegebenen. — in- 
choat. in., ein hàufiger Pleonasmus, 
s. praef. 12; 1, 46, 7; zur Sacbe 40, 



16, 3. — et is ipse, s. 40, 26, 4; die 
spateren Hss. haben et ipse, was 
bier, wo Philipp, eben genannt ist, 
nicht verwerfliefi schei nt, s. za 36, 
8, 4; 5,43,4. 

6-7. angeb., 21, 1, 5; 39, 53, 5 
u. a. — leges imp., 31 , 11, 17; 33, 
30. — qui Maced. , da an die Mace- 
donien unterworfenen griech. Staa- 
ten nicht gedacht werden kann, so 
'sind die Oresten gemeint, s. e. 28, 
2; 42, 38, 1; 33, 34, 6; Polyb. 18, 
30: ^OqéoxttS xaìov/uévove &ià tÒ 
ngoa^toQrjaai oiploi xaxà xòv nó- 
XsfLiov otvxovòfxovg à(peìaav. — 
absedefecer., ungenau ausgedriickt, 
da man defecissent oder eum erwar- 
tet, s. 2, 43, 6; 24, 33, 6; Sali. I. 61, 
1 : MarceUus - in urbibus, quae ad 
se defecerant; Cic. S. Rose. 2,6; 
Verr. 5, 49, 128. — in condicionib., 
bei der Verhandlung iiber densel- 
ben; doch ist das hier Erwàhnte 
weder 33, 12 noch 33, 30 erwàhnt; 
far and ere Verhaltnisse ist 33, 13, 
15; ib. 35, 12 die Verweisungan 
den Senat erwabat. 

8-13. ad Therm., 36, 19. — di- 
vi*, pari., 25 , 30, 6 ; znr Sacbe 36, 
25. — quia - erat, s. 34, 23, 10. — 
dedit a., 36, 25.— Naupact, 36, 33. 
— permisit, vgl. e. 28, 4 ; 36, 33, 1 ; 
als der Consul nacb Naop. zog, batte 
Phil. Atbamanien, s. 36, 14, und 
mehrere Stadte in Thessalien, s. e. 
25, 3, vgl. 36, 14, bereits einge- 



\ 



A. Ch. 185. 



LIBER XXXIX. GAP. 23. 24. 



45 



contulerant, Philippo perraisit, ut Athamaniae et Amynandro bel- 
lum infenret et urbes, quas Thessalis Aetoli ademerant, regno 
adiceret baud magno certamine et Amynandrum Atbamania ex- li 
pulerat et urbes receperat aliquot. Demetriadem quoque, urbem 12 
validam et ad omnia opportunam, et Magnetum gentem suae di- 
cionis fecit. inde et in Thracia quasdam urbes, novae atque in- 13 
suetae libertatis vitio seditionibus principum turbatas, partibus, 
quae domestico certamine vincerentur, adiungendo sese cepit His 24 
sedata in praesentia regis ira in Romanos est. numquam tamen 
remisit animum a colligendis in pace viribus, quibus, quandoque 
data fortuna esset, ad bellum uteretur. vectigalia regni non fructi- 2 
bus tantum agrorum portoriisque maritimis auxit, sed metalla 
etiam et veterà intermissa recoluit et nova multis locis instituit 
ut vero antiquam multitudinem hominum, quae belli cladibus amis- 3 
sa erat, restitueret, non subolem tantum stirpis parabat cogendis 
omnibus procreare atque educare liberos, sed Thracum etiam ma- 4 
gnam multitudinem in Macedoniam traduxerat quietusque aliquam- 
diu a bellis omni cura in augendas regni opes intentus fuerat. . 



nommen, nach der beriihrten Zu- 
sammenkunft nimmt er Magnesien, 
Dolopien, Aperantia und einige 
Stadte io Perrhàbien, 36, 33, 1; 
7 ; wenn er auf dem Zuge nach Do- 
lopien Athamanien anch wieder~be- 
riihrt haben solite, so bat er es doch 
auf demselben nicht eiogenommen, 
s. Nissen 223. — ut wiirde hier we- 
niger passend feblen als 33, 45, 3; 
40, 26, 6, es kann ansgefallen oder 
inferro - adicere geschrieben gewe- 
sen sein. — > recep., s. 36, 10, 2. — 
opport, e. 25, 9. -7- in Tkrac, e. 24, 
6. — novae a. iris., sie waren lange 
Konigen, fràber denen von Aegyp- 
ten, s. 31, 16, 4, dann dea macedo- 
nisebeo uaterworfen gewesen. — 
vitio, eia Uebelstand, der mit der 
Freiheit, wenn sie noch neu ist, ver- 
bunden erscheint, vgl. Tac. Germ. 
1 1 : illud ex liberiate viUum. — *&* 
dit, Erklarung von vitio. — cepit, 
das war spater gesebeben als das § 
11 Erwahnte. 

24. 1-4. in praes. in Bezug auf 
§ 5: rf«j integro. — quandoque - 
quandocumque , 1, 31, 4; ib. 24, 3. 



— fruct.agr., nach der Verbindung 
mit portoriis konnen Abgaben von 
dem erhohten Bodenertrag, der er- 
hohte Betrag des Zebnten , den Wor- 
ten nacb aucb der hobere Ertrag 
der Domane verstanden werden. — 
portor. marit, Abgaben in den Ha- 
fen, Ein= und Ansgangszb'lìe ; por- 
torta allein hat meist eine weitere 
Bedeutung, s. 32, 7, 3, vgl. 40, 51, 
8 ; Scblosser Gesch. d. alt. Welt 2, 
2, 131. — metalla, s. 42, 12, 9; ib. 
52, 12; 45, 18, 3: metalli quoque 
Macedonici, quod ingens vectigal 
erat; ib. 29, 11. — velerà int, alte, 
abèr aufgegebene Bergwerke. « — 
subol. stirp., Nachwucbs aus dem 
Stamine, gleichsam nene Zweige, s. 
42, 11, 6; Schora 327. — procreare, 
L. hat wahrscheinlich an Gesetze 
wie die Papia Poppaea a. a. gedacht. 
— quietusque etc. fogt den Um- 
stand hinzu, durch den die Ausfiih- 
rung der Massregeln moglicb wurde ; 
die Kriege sind wol die gegen 
Thraker, Dardaner n. a., s. 42, 52, 
11. — in-augend. intentus, sonst 
ad oder der dativ. gerundivi. 



46 



LIBER XXXIX. CAP. 24. 



a. u. 569. 



5 rediere deinde causae, quae de integro iram moverent in Roma- 

6 nos. Thessalorum et Perrhaeborum querellae de urbibué suis ab 
eo possessis et legatorum Eumenis regis de Thraciis oppidis per 
vim occupatis traductaque in Macedoniam multitudine ita auditae 

7 erant, ut eas non neglegi satìs adpareret maxime moverat sena- 
tum, quod iam Aeni et Maroneae adfectari possessionem audierant ; 

8 minus Thessalos curabant Àthamanes quoque venerant legati, 
non partis amissae, non finium iacturam querentes, sed totam 

9 Àthamaniam sub ius iudiciumque regis venisse; et Maronitarum 
exules — erant pulsi, quia Jibertatis causam defendissent ab regio 
praesidio — , ii non Maroneam modo, sed etiam Aenum in potè- 

10 state narrabant esse Philippi. venerant et a Philippo legati ad pur- 
ganda ea, qui nihil nisi permissu Romanorum imperatorum fa- 
ll ctum adfirmabant: civitates Thessalorum et Perrhaeborum et Ma- 
gnetum et cum Amynandro Athamanum gentem in eadem causa 

12 qua Aetolos fuisse; Antioeho rege pulso occupatum obpugnandis 
Aetolicis urbibus eonsulem ad reeipiendas eas civitates Philippum 

13 misisse; armis subactos parere, senatus ne quid absenteregesta- 
tueret, legatos ad 6ts controversias disceptandas misit Q. Caeci- 



s 



5-7. rediere ) es traten wieder 
ein. — non negl., kaam ist derKrieg 
mit Antiochas beendigt, so wird 
Phil. wieder geschwacbt, s. 36, 34, 
9f.; Mommsen 1, 750 ff. — keni- 
Maron., e. 27 f., wicbtige Ktisten- 
ponkte in Thracien , wohin der Ko- 
nig seine Macht nicht ausdehnea 
solite, s. 38, 41, 4. — adfectari, 28, 
18, 10. 

8-9. parti* n. agri sui, — sed 
tot, s. e. 14, 7; 2, 52, 2; 31, 22, 7; 
zar Sache e. 25, 17. — - sub ius 
iudic, 36, 39, 9: illi cogantur in 
ius iudiciumque popuìi R. ; 41 , 22, 
4. — et Mar. - u haben die meiaten 
Hss., ii wiederbolt dann nach der 
Parenthese das Sobj. za nunUabant, 
s. 1, 49, 9; 40, 56, 4; 42, 3,7; da je- 
doch einige Hss. qui erant st.u erant 
baben, so ist wah r schei nlich, dass 
L. venerant geschrieben babe, wie 
Crevier u. Drak. vermathen. — li- 
bert. caus., sie trateo far die Unab- 
tangigkeit und republikaniscbe Ver- 
fassang io die Schranken, e. 27, 9. 
— Gpusam def. ab reg. pr., s. 9, 4, 



13; 32, 2 1,9 und so gewohnlich nicht 
alleili L. sonderò auch Cicero und 
Caesar. — Aenum, Polyb. 1. 1.: ctvv- 
éfieuve òè rovg Aìviovg nàlai 
fiìv cfraaiàteiv, nQoaq>cix(og óè 
ànovsvuv rovg fxìv nqòg "Ev^iévn 
rovg Sk nQÒg MaxtdovCav. 

10- 14. purgando, 27, 20, 12, vgl. 
41, 19, 5. — imperator., des Bae- 
bius § 13 und Acilius 36, 33, vgl. 
35, 31, 5; ib. 37, 3 a. E. — in ea- 
dem -qua, s. e. 11, 7; Cic. Fio. 4, 
20, 56: eadem esse in causa, qua 
tyrannum Dionysium. — AetoL, da 
sie wie diese za Antiochus aberge- 
gangen waren. — armis sub., nach 
Kriegsrechte. — absente r. etc, Po- 
lyb. : Mo$e rij OvyxXriTtp nagavrl- 
xa xecTccorijoai ngtofieiav rtjv ini- 
OxiipojuévTjv Tff xaxà tòv 'Pikm- 
nov xaì naqi^ovaav àù(pàXstctv 
tolg flovXofiivoig xarà ngóatonov 
Xiyuv tò (paivófisvov xcà xwti\yo- 
Qtlv tov fiaOilécog. — discept. , e. 
25, 1. — Caecil.) 35, 8 ; 28, 45. Bae- 
bius, mitdem zusammen Philipp, eine 
Zeit lang Krieg gefìibrt batte, 36, 



«.Oh. 185. 



LIBER XXXIX. CAP. 24. 25.^ 



47 



lium Metellum M. Baebium Tamphilum Ti. Sempronium. quo- 14 
rum sub adventum ad Thessalica Tempe omnibus iis civitatibus, 
quibus cum rege disceptatio erat, concilium indictum est. 

Ibi cum Romani legati disceptatorum loco, Thessali Per- 25 
rhaebique et Àthamanes haud dubii accusatores, Philippus ad au- 
dienda crimina tamquam reus consedissent, prò ingenio quisque 
eorum, qui principes legationum èrant, et gratia cum Philippo 2 
aut odio acerbius leniusve egerunt. in controversiam autem ve- 3 
niebant Philippopolis, Tricca, Phaloria et Eurymenae et cetera 
circa [eas] oppida, utrum Thessalorum iuris, cum vi ademptae 4 
possessaeque ab Aetolis forent — namPhilippum Aetolis ademisse 
eas constabat — , an Aetolica antiquitus ea oppida fuissent: ita 5 



13ff., — Sempron. kann der 38, 52 
oder der 29, 38 genannte sein. — 
Thessal. T., s. 33, 35, 7; Plin. 16, 
44, 244; Hor. Carni. 1, 7, 4: T fles- 
sala Tempe. 

25. 1-2. discept, vgl. 38, 32, 7; 
40, 17, 1. — consed. von den Rich- 
tern auf die disceptatores ùberge- 
tragen, die bier, wie accusatores - 
reus zeigt, als Richter auftreten. — 
et gratia fugt an ingenio einen zwei- 
ten Grnnd der verschiedenen Aeusse- 
rungen an , nnd die Ablativo gratia 
— odio geben entweder die Motivo 
an, wie 35, 12, 9: conscientia; 29, 
29, 9: invidia; 6, 36, 2: verecundia 
u. a. ; so dass es auch et aut gratia 
etc. heissen konnte, oder es ist za 
grat. od* wieder prò sa denken, vgl. 
e. 27, 4; et zu tilgen oder aut dafiir 
zu lesen ware nicht passead, da das 
ingenium niebt der Grand der gra- 
fia and dea odium ist, sondern ne- 
ben denselben wirkt, niebt durch 
dieselben aosgeschlossen wird; zam 
Gedanken s. 35, 17, 3f.; 5, 8, 13. 

3-5. Philipp, ist 36, 13f. niebt 
erwahnt, vgl. 28, 7, 12; Polyb. 5, 
100: yivófjityog oh xvqloq (tplXin- 
nog) rav Qrjpàiv tovs fihv vnàg- 
Xovrag oìx^roQdtg lZr\v$Qanodfott- 
ro, Maxeóóvag <f * tìaoixiaag <Pil- 
Innov Tfjv nóXiv àvTÌ Brip&v xa- 
Tcovópaotv; doch sebeint der Name 
niebt in Aufnahme gekommen z» 
sein. — veniebant, s. 42, 40, 1 : ex- 



pectari nos. — Tricca Phal. hat 
Phil. mit Baebins erobert, 36, 13, 6. 
— etEurym., s. 29, 4, 6; Euryme- 
nae wird von Plin. 4, 9, 32 neben 
Meliboea in Magnesia (am ostlichen 
Abbange des Ossa) erwahnt, s. Bur- 
sian 1, 98; 36, 13 ist die Stadt niebt 
genannt. — circa [eas] nacb Grevier, 
s. 36, 14, 12; im Folg. ist viell. 
naeb der Andeatang der Mz. Hds. 
ademisse ea za lesen. — iuris wie 
potestatis dicionis esse u. a. gesagt: 
gehorig za dem Kreise, in dem die 
Thessaler Recbt baben, herrschen, 
s. 6, 10, 3; 38, 11, 9, vgl. e. 24, 8: 
ius iudiciumque. — possessaeq. wie 
§ 6; e. 24, 6, von possido; dieses 
and ademptae ist gesagt als ob ur- 
bes vorbergienge. — antiquitus, von 
weleber Zeit an gerecbnet wird, ist 
niebt klar, da die Aetoler erst nacb 
Alexander des Gr. Zeit angefangen 
baben sich aùszabreiten. — ea op- 
pida and fuissent gehoren auch za 
Thessalorum iuris, es bandelle sich 
darum, ob die Stadie immer atolisch 
oder friiber im Besitze Anderer ge- 
wesen, diesen aber von den Aeto- 
lern genommen seien, nicht darum, 
ob sie immer den fruheren Be- 
sitzern gehort baben, es war also 
geniigend nachzuweisen , dass die 
Thessaler gerade, nicht Andere, da- 
mala im rechtmassigen Besitze der- 
selben waren, als die Aetoler sie aa 
sich rissen, sie gerade diesen, niebt 



48 



LIBER XXXIX. CAP. 25. 



a. u. 569, 



enim Àcilium regi concessisse, si Àetolorum fuissent, si volturiate, 

6 non si vi atque armis coacti cum Aetolis essent. eiusdem for- 
mulae disceptatio de Perrhaeborum Magnetumque oppidis fuit: 
omnium enim iura possidendo per occasiones Aetoli miscuerant. 

7 ad haec, quae disceptationis erant, querellae Thessalorum adiectae, 
quod ea oppida, si iam redderentur sibi, spoliata ac deserta red- 

8 diturus esset: nam praeter belli casibus amissos quingentos prin- 
cipes iuventutis in Macedoniam abduxisse et opera èorum in ser- 
vilibus abuti ministeriis, et quae reddiderit coactus Thessalis, inu- 

9 tilia ut redderet curasse. Thebas Phthias unum maritimum em- 
porium fuisse quondam Thessalis quaestuosum etfrugiferum; ibi 



Anderen genommen wurden, vgl. e. 
23, 10. Ob L. die Stelle genau oach 
Polybins wiedergegeben habe, ist zu 
bezweifeln, da der folg. Satz, der 
den vorhergeh. begriinden soli: ita 
enim, eine ganz andere Norm auf- 
steUt, indem es nacb dieser nur 
darauf ankommt, ob die Stadte, 
wenn sie den Aetolern gehbrten, 
sicb von freien Stìicken (voluntate), 
wovoo yorher nicht die Rede ist, 
an sie angeschlossen baben, s. 33, 
13, 8; Uebereinstimmung beider 
Satze wiirde auch nicht gewonnen, 
wenn man mitMadvig: Thess. iuris 
cum essent, vi ademptae lesen 
wollte. — si volunt etc. iugt zn dem 
schon bedingten Satze: concessisse, 
si -fuissent eine zweite die vorher- 
geh. noch enger begrenzende, s. e. 
17, 2; 42,7; Cic. Fin. 2, 34, 112: 
im Falle, dass usw., Andere lesen et 
si volunt, doch steht nicht fest, ob 
et sicb in Hss. finde. — coacti, weil 
dieses nur von den Bewohnern der 
Stadte nicht von diesen selbst aus- 
gesagt werden konnte, s. 31, 16, 5. 
6-10, eiusd.form., s. e. 2J5, 14; 
40, 12, 20, wahrscheinlich dem For- 
mnlarprocess entlehnt, die dem 
Richter von dem Magistrate gege- 
bene Anweisnng, nach welcber der- 
selbe in einem Processe nntersuchen 
nnd entscheiden soli, s. Rein 907; 
an n. St. ist der Sinn: dass das Folg. 
nnter dieselbe Rategorie falle wie 
das Vorhergeh., bei der Verhand- 



lung nnd Entscheidung (disceptatio) 
dieselbe Norm, derselbe Grnndsatz 
in Anwendung komme. — omnia 
etc, eine deutliche Bezeichnung der 
Politik der Aetoler, nach Polybins, 
s. Brandstater die Gesch. des atol. 
Bnndes 280 ff., omnia iura bàngt 
nicht von possidendo ab. — quae 
disc. er. , was erst untersucht wer- 



den musste. 



si iam, wenn ja, 



wirklich, 34, 2, 6; Cic. Tusc. 1, 22, 
50. — praeter b. e. amiss., vgl. 27. 
36, 2; 1, 59, 4; 40, 4, 13. — The- 
bas Pht, nach dem Zusammenhange 
wird Theben als ein Beispiel fiir 
quae reddiderit - curasse angefuhrt, 
also voraasgesetzt, dass die Thessa- 
ler die streitige Stadt, s. 33, 13, 6; 
ib. 34, 7, ebenso wie Pharsalus, s. 
36, 10, 9, nach der 33, 34 bezeich- 
neten Zeit wiederbekommen habeo ; 
doch bleibt es dann nnklar, wie § 3 
Philippopolis noch unter den Stadten, 
um die es sicb bandelt, genannt wer- 
den kann, da sich kaom annehmen 
lasst, dass dort von einer anderen 
Stadt die Rede sei, oder Philippus 
sie den Thessalern gegeben, dann 
wieder genommen habe. — mari- 
tim. emp., Theben lag auf einer vor- 
spriogenden Hohe Aes Krokiouge- 
birges am Meere; Polyb. 5, 99: 17 
oh nóltg avTfj xsitcu pkv ov /ua- 
xqàv ànb rijs d-aXàTJr\g, tnixelrcu 
ài evxaCQtog Trj Tfc Mayvnrtq xal 
OeTtaXfy etc. — quondam, bevor 
sie die Aetoler und dann Philippus 



a» Ch. 185. 



LIBER XXXIX. CAP. 25. 



49 



navibus onerariis comparatis regem, quae praeter Thebas Deme- 
triadem cursum derigerent, negotiationem maritimam omnem eo 
avertisse, iam ne a legatis quidera , qui iure gentium sancti sint, 10 
violandis abstinere: insidias positas euntibus ad T. Quinctium. 
itaque ergo in tantum metum omnes Thessalos coniectos, ut non 11 
in civitatibus suis, non in communibus gentis conciliis quisquam 
hiscere audeat. procul enim abesse libertatis auctores Romanos; 
lateri adhaerere gravem dominimi, probibentem uti beneficiis pò* 
pulì Romani, quid autem, si vox libera non sit, liberum esse? 
nunc se fiducia et praesidio legatorum ingemiscere magie quam 12 
loqui. nisi provideant aliquid Romani, quo et GraecisMacedoniam 
adcolentibus metus et audacia Pbilippi minuatur, nequiquam et 
illum yictum et se liberatos esse, ut equum tenacem, non paren- 13 
tem frenis asperioribus castigandum esse, haec acerbe postremi, 14 
cum priores leniter permulsissent iram eius petentes, ut ignosce- 
ret prò libertate loquentibus, et ut deposita domini acerbitate 15 
adsuesceret socium atque amicum sese praéstare et imitaretur 
populum Romanum, qui cantate quam raetu adiungere sibi socios 



in Besitz genommen hatteo. — r ibi 
nav. - eo avertisse, er batte also in 
Theben selbst eine Handelsflotte ge- 
baat nm so den Handel nach Deme- 
trias za ieiten; doch sieht man nicht, 
wie das Letztere dnrch das Erstere 
erreicht werden tornite, wabrend 
ein einfacbes Verbot in Tbeben za 
landen naher lag; wahrscheinlich 
soli nur gesagt werden , dass Pbii. 
Theben ala Werfte benutzte, die 
dort erbaaten Schiffe die an ande- 
ren Orten genommene Ladang in 
Demetrias habe landen lassen; doch 
bleibt der Gedanke dunkel, nnr et* 
was wiirde gewonnen, wenn man 
statt ibi navibus lase inde nav. — 
regem ist hart dnrch denRelativsatz 
von dem Pradicat getrennt; doch 
Enden sich bei L. ahnliche Harten 
in der Wortstellung, s. 28, 2, 15; 
ib. 12, 6; 31, 46, 2; 35, 31, 13; 36, 
12, 6 a. a. — ture gent., 1, 14, 1. 

— abstinere in der Bedeutnng: sich 
enthalten, s. e. 36, 10; 40, 20, 6 a. 
a», baofiger ohne die Praposition. 

— ad P. Quinct., das Factum sebeint 
sonst nicht ' bekaont zu sein, es 

TU. Liv. IX. 



miisste geschehen sein, als Qoinctius 
an der Spitze des Heeres stand, s. 
32, 9ff., oder als er Gesandter in 
Griechenland war, 35, 25 ff. 

11-13. iiaque ergo, 1, 25, 2. — 
in tnet — coni., 34, 28, 3. — comtn. 
g. concila 36, 8, 2. — hiscere, 6, 16, 
3. — lateri adh., 34, 41, 4. *~fiduc. 
etpraes., verschiedene Ablative: im 
Vertraueo anf, unter dem Scbutze 
der usw. — provid., Vorkebrungen 
trefiFen , 23 , 48 , 3. — ut equum - 
esse finden sich nnr in der Mz. Hs., 
die Beziehung von non par entem ist 
nicht klar, weshalb die Worte fdr ein 
Glossem za tenacem gehalten oder 
fiir dieses sternacem verm. wird; 
sind die Worte acht, so ist non pa- 
rent. etc. am eiofachsten anf Philip- 
pas za beziehen. — frenis asper.., 
es ist wol an eine Rette mit Sta- 
cheln am Gebiss des Zaumes za 
denken. vgl. 4, 33, 7. 

14-17. permulsiss., vgl. 26, 32, 
8. — et ut, nm die zweite Bitte als 
ein besonderes Moment zn bezeich- 
nen ist ut wiederbolt, 8. 43, 11, 3 ; 
22, 1, 15. — cantate, 33, 31, 8. — 

4 



50 



LIBER XXXIX. GAP. 25. 26. 



a. u. 56fc 



16 mallet. Thessalis auditis Perrhaebi Gonnocondylum, quod Philip- 
pus Olympiadem adpellaverat, Perrhaebiae fuisse, et ut sibi resti- 
tueretur, agebant, et de Halloea et EriciDÌo eadem postulatio 

17 erat Athamanes libertatem repetebant et castella Athenaeum et 
Poetneum. 

Philippus, ut accusatoria potius quam rei speciem haberet, 
et ipse a querellis orsus Menelaidem in Dolopia, quae regni sui 
fuisset, Thessalos vi atque armis expugnasse questus est, itera 
Petram in Pieria ab iisdem Thessalis Perrhaebisque «aptaro; Xy- 
nias quidem, haud dubie Aetolicum oppidum, sibi contribuisse 
eos, et Paracheloida, quae sub Athamania esset, nullo iureThessa- 



26 



2 



Gonnocondyl. Ut 36, 13 nicht ge- 
nannt, der Ort viell. io der Nahe 
von Gooni und -Tempe zu suchen, 
wo auch Condylon erwabnt wird, 
wie Andere auch an u. St. Gonnos 
et Condylon schreiben wollen, s. 
Bursian 1, 60, vgl. Kriegr. Tempe 
70. — agebant, sachten in ibrer 
Verhandlung naehzaweisen, sonst 
wol selten mit dem acc. e. inf. un£ 
mehr io Beziebang auf ut - restii. 
gebraucht. — Malloea bat nacb 36, 
13, 4 Philippus unter Baebius, Eri- 
tium der letztere erobert. — ■ Iiber- 
tat., politiscbe Unabhangigkeit, 
Selbstàndigkeit, vgl. e. 24, 8; wo 
die Athamanen gleicbfalls za sagen 
sebeinen, dass Philippus ibr Land 
wieder unterworfen babe, obgleicb 
L. nach der Befreiang desselben 38, 
1 ff. und dee Klagen Pbiiipps 38, 10, 
3 niclits davon erzàhlt hat. Da je- 
doch Phil. selbst e. 28, 4 nur von 
einzelnen Orten spricht, ebenso Po- 
lyh. 23, 6: clfza ók rovroig A&a- 
pàveg Ut qq cu poi Oèrraloì epa- 
axovreg xo^C^ad-at óhv avrovg 
rag nóletg, ccg Tragitterò fpCXui- 
nog avr&v xarà tòv jivxio%ixbv 
nóXtjuov, so ist wol anzanehmen, 
dass so wol an u. St. libertatem als 
e. 24, 8: sub ius iud. rhetorisebe 
Uebertreibang sei, und die Athama- 
nen nur sagen wollen, dass Pbil. im 
Besitze der genannten Castelle, 
welcbe den Zugang nach Athama- 
nien beberrschten, ibre Unabhangig- 



keit bedrohe, und deshalb die R'rick- 
gabe derselben fordern ; iiber Athe- 
naeum s. 38, 1 ; 2 ; Poetneum scheint 
sonst nicht bekannt za sein ; selbst 
der Nanie ist unsicher, da die Hss. 
Penneum u. a. haben. 

26. 1-2. et ipse a queir. , e. 24, 

6 ; die Tbessaler batten nacb e. 25, 

7 auch mit querellae geschlossen. — 
Menelaid., der Ort scheint sonst 
nicht vorzukommen, s. Barsian 1, 
87. — Petram, nordlich von I*er- 
rbaebia, in der Scbluchtan der Nord- 
westseite des Olympus, welcbe den 
(5st lichen Pass iiber den Olympus 
nach Macedonien bildet, vgl. 42, 53; 
44,9, 10; ib. 20, 3; 32, 9; 45,41, 
4; ein anderes Petra ist 40, 22, 12 
erwabnt. — Thess. Perrhaeb., 
wabrscheinlich ist besonders an die 
letzteren zu denkeo, an deren Gren- 
zen die Stadt lag. — Xynias an dem 
gleicbnamigen See, sùdlich von 
Thaumaci, s. 32, 13, 13; Bursian 
87. — quidem, erst, — Aetolic.n&ch 
Philipps Ansicbt, in dem e. 25, 4 be- 
zeichneten Sinne. — contrib. , 32, 
19, 4; 36, 35, 7. — Parachel., durch 
den Zusatz quae s. Ath. est soli die 
Landschaft von der gewohnlich Ha- 
qa^iX(ùl%ig genannten, fruchtbarea 
Landschaft ara unteren Laufe des 
Achelous unterschieden werden , s. 
Strabo 9, 5, 10 p. 434; 10, 2, 19 p. 
458; vielleicht wurde der Land- 
strich an der Nordwestseite Thes- 
saliens so genannt, in welchem Pha- 



a. Cb. 185. 



LIBER XXXIX. CAP. 26. 



51 



lorum formulae factam. nani quae sibi crimina obiciantur de in- 3 
sidiis legatorum et maritimis portubus firequentatis aut desertis, 
alterum ridiculum esse, se reddere rationem, quos portus merca- 4 
tores aut nautici petant, alterum mores respuere suos. tot annos 5 
esse, per quos numquam cessaverint legati nunc ad imperatores 
Romanos nuncRomam ad senatum crimina de se deferre: quem 
umquam verbo violatum esse? semel euntibus ad Quinctium insi- 6 
dias dici factas, sed quid iis acciderit, non adki. quaerentium, 
quod falso obiciant, cum veri nihil habeant, ea crimina esse, in- 7 
solenter et inmodice abuti Thessalos indulgenza populi Romani, 
velut ex diutina siti nimis avide meram haurientes libertatem, ita- 8 
que servorum modo praeter spem repente manumissorum ìicen- 
tiam vocis et linguae experiri et iactare sese insectatione et con- 
vitiis dominorum. elatus deinde ira adiecit nondum omnium die- 9 
rum solem occidisse. id minaciter dictum non Tbessali modo in 
sese sed etiam Romani acceperimt. et cum fremitus post eam 10 
vocem ortus et tandem sedatus esset, Perrhaeborum inde Àtha- 



loria u. Eurymenae lagen , die hier 
ebenso wenig genannt sind, als e. 
25, 3 Paracbelois. — formulae /,, 
sei ein Theil ihrer Herrschaft ge- 
worden; formula eigentlich ein 
Verzeicbniss, xaraXoyog, also ein 
Verzeicbniss der za einem Sta a te 
gehorenden Orte, Gegenstande usw., 
8.38, 9, 10; anders § 14. 

3-5. nam, «ber die Klagen, e. 25, 
7: querellae, sei gar nichts za sa- 
gen, sie seien ganz haltlos, e. 27, 6; 
29, 8, 9; 28, 41 , 11. — alterum - 
alterum nach quae, s. 26, 33, 8; ex 
iis, quae fot wol nicht za denken, s. 
e. 11, 1; die Anordnung ist chia- 
stiseb. — ridic, nor die Mz. Hs. bat 
deridieuL, and es findet sich sonst in 
dieser Zeit, aach bei Cicero u. Cae- 
sar nicht, s. e. 30, 5. — ■ reddere, 
wir sagen: dass ich ablegen soli; 26, 
15, 9 a. a., vgl. e. 28, 12. — nau- 
tici 37, 28, 5. — tot annos, es ist 
wol die Zeit seit dem Frieden 33, 
30 gemeint, docbist nar e. 24 eine 
Gesandtschaft erwahnt nnd L. bat 
mehr ah die folg. Zeit gedacht. — 
verbo, aach nar mit usw., 3, 14, 
6: ne voce quidem; ebenso semel: 
nar ein einziges mal. 



7 — 9. ex diut. siti, vgl. zu 34, 49, 
8; Plat. de rep. 8, 14 p. 562: orav 
òrifjLoxQaxovfiévTi nóXig tXev&eQlctg 
SixprfictOa xaxcov oìvoj(6(ov 7iQO- 
axarovvTfav Tv^y xctì - /bté&vff&ij, 
rovg aQ%ovTcig — xoXéCet, etc. — 
haurient., s. Tac. Agr. 4: studium 
pkilosophiae actius - hausisse. — 
licent. - exper., eine Probe maeben, 
wie sie die neu erlangte Freiheit in 
angeziigelten Reden brauchen konn- 
ten. — lingua, s. 21, 44, 7. — non- 
dum - occid., Diod. 1. 1. : ovx sìdó- 
tss ori ovnù) ti a g avrotg 6 ijXiog 
d ed vx e; spriichwortlich, s. Theo- 
crit. 1 , 1 02 : ìjàr] yccQ ipqdaórji nàv& 
aXtov afÀfii Ó€0*vx€iv. — in sese 
sed wie inter sese sed 21, 1, 2. — 
acceper. , sie fassten es so auf , als 
ob er eine Drohuog aasgesprochen 
habe, 22, 26, 5: eam rogationem - 
in contumeliam eius latam accepe- 
runt*, aber an u. St. gehort in za 
dicium, in sese aach zu Romani; 
IHod. vnóvota rolg àxovovaiv €Ìa- 
intasv (og <PiX(n7rov óianoXffxri-- 
oovxog nQÒg'PùìuaCovg, xaì-fxgi- 
vavfÀTjdefjiittv noXiv twvz«t« Ma- 
xsdovCav ovoàv %%uv <PiXinnov* 

10-14. inde im Nachsatze, s. 4, 

4* 



52 



LIBBR XXXIX. CAP. 26.27. 



a. u. 569», 



manumque legatis respondit eandem , de quibus illi agant, civita- 

11 tium causam esse: consulem Acilium etRomanos sibi dedisse 

12 eas, cum hostium essent; si suum munus, qui dedissent, adimere 
velint, scire cedendum esse; sed meliori et fideliori amico in gra- 

13 tiam levium et inutilium sociorum iniuriam eos esse facturos. nec 
enim ullius rei minus diuturnam esse gra tiam quam libertatis, 

14 praesertim apud eos, qui male utendo eam corrupturi sint. causa 
cognita pronuntiarunt legati, piacere deduci praesidia Macedonum 
ex iis urbibus et antiquis Macedoniae terminis regnum finiri. de 
iniurìis, quas ultro citroque inlatas querantur, quo modo inter eas 
gentes et Macedonas disceptetur, formulam iuris exsequendi con- 
stituendam esse. 

27 Inde graviter offenso rege Thessalonicen ad cognoscendum 

2 de Thraeciae urbibus proficiscuntijr. ibi legati Eumenis, si libe- 
ras esse Aenum et Maroneam velint Romani, nibil sui pudoris 
esse ultra dicere quam utadmoneant, re, non verbo eos liberos 

3 relinquant, nec suum munus intercipi ab alio patiantur; sin autem 
minor cura sit civitatium in Thraecia positarum, multo verius esse, 



47, 2; 21, 43, 1. — Adi et ftom., 

35, 34, 1 ; Romani zunacbst der Se- 
nat. — : causam, e. 24, 11. — cum 
h. ess. , als pder weil sie dea Fein- 
den (Antiochus u. dee Aetolern) da- 
mala angehò'rten , auf dereo Sei te 
standen. — dedissent - velint, s. 27, 
10, 1. -r- scire se, nur die Mz. Hs. 
hat se, s. 38, 8, 6. — in gratiam, s. 

40, 17, 2; 35, 2, 6, s. zu 28, 21, 3; ^ 
8 , 22, 4. — praesertim steht so al- * 
lei ii nicht oft bel L., s. 7, 20, 5; 25, * 

36, 2 ; 26, 50, 5 ; 45, 23, 18. — cau- 
sa cog., als Richter, e. 25, 1 ; eben 
so sind pronuntiarunt, piacere, for- 
mulam iuris, s. e. 25, 6, dem Ge- 
richtswesen entlehot. — antiquis, 
ein sebr dehnbarer Begriff; es ist 
wol an die Grenzen zu denken, die 
Maced. natte, bevor Philipp. II seioe 
Macht in Griechenland ausbreitete. 
— finiri, beschrankt, begrenzt werde. 
— ultro citroq. etc, fìir Streitigkei- 
ten — solle , miisse eine bestimmte 
Norm, ein Statut aufgèstellt wer- 
den, nach dem za entscheiden sei, s. 

41, 24, 16: commercium iuris prae- 



bettdi repetendique sit; es sind Ge- 
richte gemiint, in welchen vod bei- 
den Parteien gewahlte Richter ent- 
sebeideo, Recuperatorengerichte, s. 
38, 38, 17; durch dieselben erhal- 
ten die Btirger der beiderseitigen 
Staaten (unter der Aufsicht der Ro- 
mer) Rechisschutz. 

27* 1-4. inde kónnte aucb cau- 
sai genommen werden, docb liegt 
dit locale Auffassung naber. — 
Thessalonicen, wie 45, 30, 4 ; dage- 
gen 40, 4, 10; 42, 67, 3 Thessaloni- 
cam. — legati, das verbnm dicendi 
fehlt hier um so leichter, da sogleicb 
dicere folgt, sonst banfiger bei L. 
vor oratio recta. — nihil, zu dicere 
gehorig, ist mit Nachdruck voran- 
gestellt. — pud. sui esse, ihr Ehr- 
gefdbl gebiete iboen, sie wollten 
daher. — nihil dicere, vgl. 31, 15, 
2. — verbo, anders als e. 26, 5, vgl. 
35, 46, 6. — eos, 38, 29, 9. — mi- 
nor, als far die eigentlicb griechi- 
seben ; civitatium karz libertatis ci- 
vitatium. — verius, s. 40, 16, 6; 2, 
48, 2 vgl. e. 28, 5 : aequius esse. — 



a. Oh. 18$. 



LIBER XXXIX. CAP. 27. 



5? 



quae sub Antiocho fuerint, proemia belli Eumenem quam Philip- 
pum habere vel prò patris Attali meritis bello, quod ad versus Phi- 4 
lippum ipsum gesserit populus Romanus, vel suis, quod Antiochi 
bello terra marique laboribus periculisque omnibus interfuerit. 
habere eum praeterea decem legatorum in eajn rem praeiudicium, 5 
qui eum Chersonesum Lysimachiamque dederint, Maroneam quo- 
que atqueAenum profecto dedisse, quae ipsa propinquitate regio* 
nis velut adpendices maioris muneris essent. nam Philippum 6 
quidem quo aut merito in populum Romanum aut iure imperii, 
eum tam procul a finibus Macedoniae absint, civitatibus his prae- 
sidia inposuisse? vocari Maronitas iuberent; ab iis certiora omnia 
de statu civitatium earum sctturos. legati Maronitarum vocati 7 
non uno tantum loco urbis praesidium regium esse, sicut in aliis 
civitatibus, dixerunt, sed pluribus simul, et plenam Macedonum 
Maroneam esse, itaque dominari adsentatores regios; his solis 8 
loqui et in senatu et in contionibus licere, eos omnes honores et 
capere ipsos. et dare aliis. optimum quemque, quibus liberta tis, 9 
quibus legum cura sit, aut exulare pulsos patria aut inhonoratos 
et deterioribus obnoxios silere. de iure etìam finium pauca adie- 10 
cerunt: Q.Fabium Labeonem, eum in regione ea fuisset, direxisse 
finem Philippo veterem viamregiam, quaeadThraeciaeParoreiam 



proemia ali gemei n_statt: sie alsusw. 

— vel tuie, ohne prò, s. 42, 57, 9; 
Cic. Or. 3, 25, 100: vel ex poeti* vel 
oratoribus. — quod Antiochi, ist 
nicht sieber, da die Hss. quo haben, 
was quoniam sein kann; es wird 
aach qui yermathet. 

5-6. praeiudic, 3, 40, 11, der 
vorlaufige Besefaeid soli jetzt voq 
don Commissaren bestatigt werden. 

— qui eum, 21 , 6, 4; ib. 41 , 8. — 
dederint, dazu, wie zu dedUse kann 
et aos eum gedacht werden. — de- 
disse, in orat. recta eum dederunt 

— dederunt'. indem sie das Eine gè- 
geben hatten, batten sieauchdasAn- 
dere gege beo, da so es sieb von selbst 
verstehe, sei es nicht besonders er- 
klàrt; allerdings lag dieses in dem 
Aussprueh 38, 39, 14: quibus fini- 
bus tenuerat Antioehus, da dieser 
auch Aenns u. Maronea besetzt ge- 
babt batte, s. 37, 60 vgl. ib. 54, 11. 

— adpendic, 21, 5, 11. — nam 
wie e. 26, 3. -— PhU. quid., Ph. we- 



nigstens, erst habe gar keinen An- 
sprueb. — aut mer., vgl 24^ 47, 5, 
— scit, 35, 38, 14. 

7-10. urbis - civit.j nur um zu 
wecbseln, praef. 11. — adsent., 31, 
25, 10. — senatu - cont., nacb rom. 
Vorstellung. — legum im Gegen- 
satze zu der koniglicheo Willkiir, 
vgl. 2, 1, 1. — deteriorib. obn., 38, 
34, 9. — iure fin., die gesetzlich 
bestimmten Grenzen. — Fabium, 
bei der 37, 60, 7 erwàhnten Expe- 
di ti on. — veterem viam reg. e te, die 
jungeren Hss. baben veterem re- 
giam , quae - ad mare ferentem, 
wasGron. billigt. — Thraec. Parer., 
42, 51, 5: Paeones et ex Pqroria et 
Parastrymonia (sunt autem ea loca 
subiecta Thraeiae) et Agrianes; 
Plin.4, 10, 35: Paeoniae genles Par- 
oraei, es scheint also die Bergge- 
gend an der Westgrenze Thraciens 
nacb dem Strymon zu gewesen zu 
sein ; Thraeciae, da aucb in Epirus, 
s. zu 38, 4, 3, eine Parorea erwahnt 



54 



L1BBR XXXIX. CAP. 27. 28. 



a. u. 569. 



subeat, nusquam ad mare declibantem; Philippum novam postea 
deflexisse viara , qua Maronitarum urbes agrosque amplectatur. 
28 Ad ea Philippus longe aliam quam adversus Thessalos Per- 

rhaebosque nuper ingressus disserendi viam „non cum Maro- 
nitis" inquit „mihi aut cuna Eumene disceptatio est, sed iam 
yobiscum, Romani, a quibus nihil aequi me impetrare iam diu 

2 animadverto. civitates Macedonum, quae a me inter indutias de- 
fecerant, reddi mihi aequum censebam, non quia magna accessio 
ea regni futura esset — sunt enim et parva oppida et in finibus 
extremis posita — , sed quia multum ad reliquos Macedonas con- 

3 tinendos exemplum pertinebat. negatum est mihi. beilo Aetolico 
Lamiam obpugnare iussus a consule M'. Acilio cum diu fatigatus 
ibi operibus proeliisque essem, transcendentem me iam muros a 
capta prope urbe revocavit consul et abducere copias inde coegit. 

4 ad huius solacium iniuriae permissum est, ut Thessaliae Perrhae- 
biaeque et Athamanum reciperem quaedam castella magis quam 
urbes. ea quoque ipsa vos mihi, Q. Caecili, paucos ante dies ade- 

5 mistis. prò non dubio paulo ante, si diis placet, legati Eumeni* 
sumebant, quae Antiochi fuerunt, Eumenem aequhis «sse quam 



wird, vgl. e. 26, 2. — Paroreia 
scheinen an n. St. die Hss. za ha- 
beo, wie oft Elateia u. a., anders 
42, 51. — subeat, aich Datore, hin- 
ziehe, Cart. 7, 14, 19: mare quod 
Ciliciam subit u. a. — nusquam kann 
aich nur auf Thracien bezieheo, da 
sonst Macedonica das Meer be- 
rìihrte; der Sinn ist also, dass Sst- 
lieh vom Strymon wie in fraherer 
Zeit und dami die spatere via Egna~ 
tia die Grenze nordlich vom Meere 
sich hingezogen habe. — defletè., 
vod der Richtnng ab, welcbe der 
angegebene Greozweg gehabt habe. 
— qua, vermittelst dessen usw., 
der Weg musa also ostlich von 
Aenus erst das Meer erreicht und 
Phil. erklart haben , dass alles von 
demselben siidlich Iiegende Land zu 
seinem Reiche gehore. 

28. 1-4. aliata, quam, 1, 56, 7; 
31, 35, 7; u. a. Sali. I. 82, 3: alti, 

?uam Mario u. a. — discept, e. 24, 
4. — animadverto, das Prasens bei 
iam diu wie 27, 17, 13: iam pridem 



esse; Cic.Cat. 1, 5, 12: iam diu hor- 
tor; oft bei olim. — civit. Maced., 
Phil.scheint hierund§ 11, anders als 
e. 23, 6, mehrere Stàdte zn verste- 
ben; mehr iibereinstimmend mit 31, 
40, wo nur Celetrum erwabnt ist. 
— per indut, es scheint der 32, 36 
geschlossene Waffenstiilstand za 
sein, obgleich weder L. nech Poly- 
bius berichtet hat, dass in dieser 
Zeit der Abfall erfolgt sei. Uebri- 
gens wird der Umstand, dass es ge- 
rade wahrend eines Waffenstillstan- 
des. geschehen sei, da die Stàdte von 
den Romeni dann niebt hatten ange- 
nommen werden diirfen, nicht oboe 
Absicht betont. — accessio, 31, 7, 
9. — pertineb., war von Bedeutung 
fur. — Lamiam, e. 23, 8. — ope-. 
rib. f s. 36, 25, 5: Romani supra 
terram operibus, subtus Macedones 
cuniculis oppugnabant — adh. so- 
lac, vgl. zu e. 23, lOf. — vos - Cae- 
cili, weil der letzte der princeps le- 
gationis ist. 

5-9. fuerunt, s. 36, 39, 10; 9, 
25, 5; ib. 42, 3. — aequius, e. 27, 



». Ch. 185. 



LIBER XXXIX. CAP. 28. 



55 



me habere. id ego longe aliter iudico esse. Eumenes enim non, 
nisi vicissent Romani, sed, nisi bellum gessissent, manere in regno 
suo non potuit. itaque ille vestrum meritum habet, non vos illius. 
mei antem regni tantum aberat ut ulJa pars in discrimine fuerit, 6 
ut tria milia talentum et quinquaginta tectas naves et omnes Grae- 
ciae civitates, quas antea tenuissem, pollicentem nitro Antiochum 
in mercedem societatis sim aspernatus; hostemque ei me esse 7 
prius etiam , quam M\ Acilius exercitum in Graeciam traiceret, 
praetuli et cum eo consule belli partem, quamcumque mihi dele- 
gavit, gessi, et insequenti consuli, L. Scipioni, cum terra statuisset 8 
ducere exercitum ad Hellespontum, non iter tantum per regnimi 
nostrum dedi, sed vias etiara munivi, pontes feci, commeatus 
praebui, nec per Macedoniam tantum, sed per Thraeciam etiam, 9 
ubi inter cetera pax quoque praestanda a barbaris erat. prò hoc io 
studio meo erga vos, ne dicam merito, utrum adicere vos, Romani, 
aliquid et amplificare et augere regnuro meum munificentia vestra 
oportebat, an quae haberem aut meo iure aut beneficio vestirò eri- 
pere, id quod mine facitis? Macedonum civitates, quas regni mei n 
fuisse fatemini, non restituuntur. Eumenes, tamquam ad Antio- 



3: verius. — non, nisi si od nicht 
zosammen za nehmen, sonderò non 
za potuit, wie sed non potuit im 
Folg.: non potuit manere, nisi - 
sed non pot manere, nisi etc, s. 38, 
22; 9; 23, 5, 7; 21, 41, 16, derGe- 
dtnke istzasammengezogen: Eome- 
nes konnte, ich will nicht sagen 
wenn — gesiegt, soodern schon in 
doni Falle, dass — nicht gefdhrt 
hatten, sich — nicht behaupten. — 
tantum aberat ut -fuerit, 40, 19, 
6; tanta erat, ut - renuntiave- 
rint; 45, 43, 8; 44, 6, 16; vgl. 7, 
4, 4; Cic. Verr. 2, 1, 30, 75 a. a.; 
tantum abest ut - ut 6, 1 5, 5 ; ib. 31, 
4: ut - ut contro; dagegen ab eo 
ut - ut 25 , 6, 11; mit einfachem ut 
4, 58, 2 ; 6, 32, 4 ; 26, 31,5. — tria 
m, etc, diese Verbandlangen bat L. 
35, 47; 36, 7 nicht erwàbot, vgL 36, 
8, 4. — in merced., so dass sie der 
Lobo waren, vgl. 42, 39, 7 : inpignus 
fidei obsides desiderati', Io stin. 7, 3, 
2; 22, 3, 4; ib. 11, 12, 2: inpretium 
regnum dedit; 38, 5, 3: in dotem 
dare; in supplementum and supple- 



mento™ scribere; in praemium and 
proemio dare; etwas anders Seneca 
fienef. 4, 1, 2: honesta in mercedem 
oolunt; L. 21, 43, 7; vgl. 32, 38, 3; 
Madvig will in tilgen. — prius, £. 

36, 8, 6. — praetuli, s. 42, 14, 5; 

37, 37, 3; 3, 12, 9. — terra, s. 24, 
40, 17; 36, 41, 3; 37, 9, 6 u. a. — 
nostrum -munivi, vgl. 40, 9, 2ff.; 
Cic. Lig. 7, 20 : omittam - nostrum, 
anders 8, 7, 16; 22, 50, 7. — vias, 
s. 37, 7, 15. — inter eet, 36, 38, 4. 

— praest, a barò. a. mihi, eia 
Missverstandniss war nicht za be- 
sorgen, s. 9, 20, 7, vgl. 40, 34, 14; 
pax: za bewirken, dass sie nicht an- 
gegriffen warden. 

10-14. ne die, uni nicht ein an- 
passeades, za viel sagendes Wort 
za braachen ; hier nicht oboe Ironie. 
—fatemini, es ist 33, 34, 6, vgl. za 
e. 23, 6, bestimmt aasgesprochen. 

— Eumenes durch seine Gesandtea. 

— tamquam - spol. me venit wird 
von Madvig erklart ad me, tamquam 
ad Ant., spoliandnm venit, da die 
Praposition im Griech., s. Kriiger 



56 



LIBER XXXIX. CAP. 28. 29. 



a. u. 569. 



chum spoliandum me venit et, si diis placet, decem legatorum 
decretum calumniae inpudentissimae praetendit, quo maxime et 

12 refelli et coargui potest. disertissime enim planissimeque in eo 
scriptum est Chersonesum et Lysimachiam Eumeni dari. ubi 
tandem Aenus et Maronea et Thraeciae civitates adscriptae sunt? 
quod ab illis ne postulare quidem est ausus, id apud vos, tamquam 

13 ab illis impetraverit, obtinebit? quo in numero me apud vos esse 
velitis , refert. si tamquam inimicum et hostem insettari propo- 
situm est, pergite ut coepistis facere; sin aliquis est respectus 
mei ut socii atque amici regis , deprecor, ne me tanta iniuria di- 

29 gnum iudicetis. " Movit aliquantum oratio regis legatos. itaque 
medio responso rem suspenderunt: si decem legatorum decreto 

2 Eumeni datae civitates eae essent, nihil se mutare; si Philipptts 
bello cepisset eas, praemium victoriae iure belli habiturum; si 
neutrum eorum foret, cognitionem piacere senatui reservari et, 
ut omnia in integro manerent, praesidia, quae in iis urbibus sint, 

3 deduci. Hae causae maxime animum Philippi alienaverunt ab Ro- 
manis, ut non a Perseo filio eius novis causis motum, sed ob has 
a patre bellum relictum filio videri possit. Romae nulla Macedo- 
nici belli suspicio erat 



Griech. Gr. § 68, 8, in Vergleichun- 
gen bisweilen nur einmal, bei dera 
zar Vergici eh UDg herbeigezogenen 
Begriffe, gesetzt, nicht bei dem, aaf 
welchen die Vergleichang sich be- 
zieht, wiederbolt wird, wie Gic. 
Tasc. 5, 32, 90: quare ut ad quie- 
timi me licet venia* , wo nach dem 
Griech. iibersetzt ist; sonst ist die* 
se Form im Lat. sehr selten, and 
ohne dass ein Verbalbegrifif, wie an 
u. St. spoliandum binzutritt, dér 
auch za ad Antiochum za nehmen 
ware. Es ist deshalb wenigstens 
nicht sicher, dass die Stelle ganz 
riehtig sei; Gron. verm.: ad me 
tamq. Ant. spoliandum; eine Hs. 
hat ad spot. me. — calumh. , Ver- 
drehung des Rechtes, der Verbali- 
nisse, s. e. 4, 11. Vor dem Worte 
haben die Hss. pectine, pecunie, ple- 
num. — praetend., e. 16, 7; 37, 54, 
13. — disert, 42, 23, 4; 36, 28, 2. 
— dari, vgl. e. 26, 4: reddere; zur 
Sache e. 27, 5. — et Thraec, und 



iiberhaupt Thr. — quo in num., s. 
25, 22, 1 2 ; iiber quo num., s. e. 36, 
15. — refert, daraof kommt es ad, 
darum handelt es sich, 29, 17, 1 ; e. 
36, 16; 8, 39, U. — respect, 26. 1, 
4; 42, 37, 2. 

29. 1-3. medio, s. 3, 13, 6. — 
decem leg. d,, welches sicher dea 
Richtern ebea so gut bekanot war, 
als dass Pbil. die Stadte nicht im 
Kriege (es ist wol der mit Antiochia 
gemeint) genommen habe ; die Form 
soli nur die Entscheidaog weniger 
schroff machen. — cognit., hìet: 
die letzte Entscheidung. — in inte- 
gro etc, d. h. wie sie vor der Be- 
sitznafame Philipps gewesen waren, 
daher deduci, vgl. e. 33, 4; 34, 1. 
— relictum, 41, 23, 11 ; bellum ge- 
faort auch za motum, darch ob Has 
etc. wird iibrigens weniger das re- 
linqui als der spatere Ausbruch des 
Krieges motivirt, vgl. Poi. 23, 4 a. 
E. — Romae etc. bildet nur den 
Uebergang zum Folg. 



a. Ch. 185. 



L1BER XXXIX. CAP. 29. 



57 



L. Manlius proconsul ex Hispania redierat. cui postulanti 4' 
ab senatu in aede Bellonae triumphum rerum gestarum magnitudo 
impetrabilem faciebat, exemplum obstabat, quod ita comparatum 5 
more maiorum erat, ne quis, qui exercitum non deportasset,trium- 
pharet, nisi perdomitam pacatamene provinciam tradidisset suc- 
cessori, medius tamen honos Manlio habitus , ut ovans urbem 
iniret tulit coronas aureas quinquaginta duas, auri praeterea pon- $ 
do centum triginta duo, argenti sedecim milia trecenta, et pronun- 7 
tiavit in senatu decem miiia pondo 'argenti et octoginta auri Q. 
Fabium quaestorem advehere: id quoque se inaerarium delaturum* 

Magnus motus servilis eo anno in Apulia fuit. Tarentunrs 
provinciam L. Postumius praetor habebat. is de pastorum con- 9 
iuratione, qui vias iatrociniis pascuaque publica infesta babuerant, 
quaestionem severe exercuit. ad septem milia hominum condem- 
navit; multi inde fugerunt, de multis sumptum est supplicium. 
consules diu retenti ad urbem dilectibus tandem in provincias io 
profecti sunt. 



29, 4-10. Trinmph des Manlius; 
Sclavenverschworung. 

4-7. Manlius, e. 21, 5; er 
heisst proconsul, obgleich er als 
Prator in die Provinz gegangen ist, 
33, 25, 9; 35, 22, 6; 37, 46, 7 u. a. 
— Bellonae, 41,6. — ita - ne, s. 38, 
4, 3 ; in friiherer Zeit ; als die Feld- 
ziige kurze Zeit danerten, wurde 
dem mit dem Heere zariickkehren- 
dea Feldherrn der Trinniph gestat- 
tet; als dieselben sich in die Lange 
zogen, namentlich in Provinzen, wo 
stehende Stattbalterscfaaften ein- 
gerichtet waren,* wie in Spanien, 
word e ofl nar die mit nisi - succes- 
sori bezeichnete Beschritnkung gel- 
tend gemacht, doch nicht immer, s. 
31, 49,' 34, 10, 6, vgl. 26, 21 ; Be- 
cker 2, 2, 79. — perdoniti., vgl. 40, 
35, 13. — medius, die Mitte zwi- 
schen welcben Ebren gemeint sei, 
ist nicht deotlich, wenn nicht das 
Scbon als Ehre galt, dass der sieg- 
reiche Feldherr, wenn auch als Pri- 
yatmann, die Beute in das Aerariam 
bringen dnrfte, s. 28, 38, 5; 32, 7, 
4; 33, 27, 4; bei einer abnlichen 
Verhandlung, 26, .21, 4, heisst es: 
medium visum, zwischen der Gè* 



stattung nnd Verweigerung des 
Triumphes, vgl. 31,«20, 5. — ovans 
wie 36, 39, 1; 34, 10, 3. — co- 
ron., e. 7, 1. — delatur., fi od et sich 
neben referre u. in/erre gèbraucht, 
s. 28, 39, 1 ; 38, 55, 12. 

8-10. Tarent , s. e. 41, 6; 38, 
42, 6; 35, 20, 11. — pastorum,. 
Sclaven, welcbe die Heerden (in den 
Abruzzen) beaafsicbtigteo , s. Cic. 
Sest. 5, 12; die Viehzacht wird 
jetzt in grasserem Masse als der 
Ackerbaa getrieben, s. Mommsen 1, 
834; Nitzsch die Graccben 124f., 
ein grosser Tbeil des ager publiens 
wnrde als Weideland, saltus, im 
Folg. pascua publica, benntzt, auf 
diesen hatte sich wol die Verschwo» 
rnog gebildet. — infesta hab. , im- 
mer unsicher machten, s. e. 16, 3; 
34, 36, 3. — inde kann sein: von 
diesen, s. e. 31, 13; 36, 19, 12; 
oder deshalb, 37, 28, 6; e. 27, l; 
anch: darauf; Crevier will das W. 
tilgen, vgl. 22, 30, 1. — dìlecM., 
die Anordnung derselben bat L. e. 
23 , mit den Ursacben des macedo- 
nischen Krieges beschaftigt, ebeoso 
wenig angegeben als die Provimeli, 
vgl. e. 20, 5. Die Verzogernng der 



58 



LIBER XXXIX. CAP. 30. 



a. u. 569. 



80 Eodem anno in Hispania praetores C. Calpurnius et L. Quin- 

ctius, cum primo vere ex hibernis copias eductas in Baeturia iun- 
xissent, in Carpetaniam, ubi hostium castra erant, progressi sunt 

2 communi animo consiiioque parati rem gerere. haud procul Di- 
pone et Toleto urbibus inter pjibulatores pugna orta est, quibus 
dum utrimque subvenitur a castris, paulatim omnes copiae in 

3 aciem eductae sunt in eo tumultuario certamine et loca sua et 
genus pugnae prò hoste fuere. duo exercitus Romani fusi atque 

4 in castra compulsi sunt non institere perculsis hostes. praeto- 
res Romani, ne postero die castra obpugnarentur, silentio proxi- 

5 mae noctis tacito signo exercitum àbduxerunt luce prima Hi- 
spani acie instructa ad valium accesserunt vacuaque praeter spem 
castra ingressi, quae relieta inter nocturnam trepidationem erant, 
dìripuerunt regressique in castra sua paucos dies quieti in stati vis 

6 manserunt Romanorum socìorumque in proelio fugaque ad quin- 
que milia occisa, quorum se spoliis hostes armarunt inde ad 

7 Tagum fiumen profecti sunt praetores interim Romani omne id 
tempus contrahendis ex civitatibus sociis Hispanorum auxiliis et 
reficiendis ab terrore adversae pugnae militum animis consum- 

8 pserunt ubi satis placuere vires, et iam miles quoque ad delendam 



Ausbebung ist wol durch den Man* 
gel an kriegstuchtiger Mannschaft 
veranlasst, s. Mommsen 1, 856. — 
provincia*, nach e. 32, 1, vgl. e. 45, 
3, solite man provinciam erwarten. 

80-32, 4. Krieg in Hispanien 
und Ligurien. 

1-4. Calpurn., e. 21, 5. Quinci. 
e. 8; die Erzahlung kniipft an e. 21, 
10 an. — Baetur., zwiseben Anas, 
Baetis und dem Meere, s. Plin. 3, 1, 
13. — CarpeL, das Heer der pro- 
vincia citerior ware also zuerst weit 
westlicb, dann nach Osten zuriick- 
gegangen. — Dipone, so oder Z?y- 
pone, Dippone haben die Hss., nicht 
Hippone, wie gewohnlich gelesen 
wird ; Hippo wird in dieser Gegend 
nicht erwabnt, wol aber in «ioem 
Itinerarium Dipo oder Dipone in der 
Nahe von Emerita Augusta, s. Ukert 
392; in Baetica vonPJinius ein Hip- 
po Nova, — sua, s. 42, 43, 3, cnt- 
spriebt, kurz ausgedruckt statt et 
loca, ubi hostis constiterat, sua 
erant, prò hoste, s. 28, 33, 9. — 



duo exerc, die beiden Legionen mit 
ihren Htilfstruppen. — tacito s., mit 
der Parole durch die tessera an- 
geordnet, s. 21, 48, 4; 5, 36, 7; 7, 

35, 1 ; Sii. It. 15, 478: tacitum dat 
tessera signornò der nicht mit der 
bucina angezeigte Abzug galt nicht 
far ehren voli, 21,47, 2. 

5-10. relieta, nur die Mz. Hs. 
hat derelicta, was sich sonst bei L. 
nicht zu finden scheint, vgl. e. 26, 
4: deridicvlum. — qui. in stativi*, 
ohne etwas gegen denFeindzu thun, 
die Mz. Hs. bat quieti* hi stativi*, 
gewohnlich wird quieti* stativi* ge- 
lesen: da von dem Feinde nicbts zu 
besorgen war, wie 37, 15, 3; vgl. 
7, 26, 1: cum quieti stationibus 
tempus tererent; 1, 57, 4; es wird 
quieti hi* stativi* od. quieti isdem 
stativi*, s. 33, 36, 7, vermutbet. — 
spoliis se arm., vgl. 22, 46, 4. — 
ex eiv. soc, was aus der provincia 
citerior nicht so schnell zu bewerk- 
stelligen war. — reficeret, vgl. 33, 

36, 7. — satis pl.\ 33, 31, 6; Veli. 



*. Oh. 183. LIBER XXXIX. CAP. 30. 31. 59 

priorem jgnominiam hostem poscebat, proferii, duodecim milia 
passuum ab Tago flumine posuerunt castra, inde tertia vigilia 9 
sublatis signis quadrato agmine principio lucis ad Tagi ripam per* 
venerunt. trans fluvium in colle hostium castra erant extemplo, 10 
qua duobus locis vada nudabat amnis, dextra parte Calpurnius, 
laeva Quinctius exercitus traduxerunt quieto hoste, dum miratur 
subitum adventum consultatque, qui tumultum inicere trepidanti- 
bus in ipso transitu amnis potuisset. interim Romani inpedimen- 11 
tis quoque omnibus traductis contractisque in unum locum, quia 
iam moveri videbant hostem, nec spatium erat castra communien- 
di, aciem instruxeriint. in medio locatae quinta Calpurnii legio 12 
et octava Quinctii; id robur toto esercita erat. campum apertura 
usque ad bostium castra habebant, liberum a metu ihsidiarum. 
Hispani postquam in citeriore ripa duo Romanorum agmina con- SI 
spexerunt, ut, priusquam se iungere atque instruere possent, oo- 
cuparent eos, castris repente effusi cursu ad pugnam tendunt 
atrox in principio proelium fuit et Hispanis recenti Victoria fero- 2 
cibus et insueta ignominia milite Romano accenso. acerrime me- 3 
dia acies, duae fortissimae legiones, dtmicabant; quas cum aliter 
moverì lodo non posse hostis cerneret, cuneo institit pugnare; et 
usque plures confertioresque medios urgebant. ibi postquam la- 4 

Patere. 2, 1 1 2 : placébat barbari* nu- nico exercitu erant ; die Lesart der 

merus suus ; Tac. Germ. 12. — ubi- Mz. Hs. toHus exercitus scheint Er- 

plac. - poscebat, s. e. 53, 10; 23, klàrang za seio. — aperta 31, 2, 6. 
18, 7. — 4tost pose,, vgl. 2, 45, 6: 

poscunt pugnata. — pnofecti baben SI* 1-3. occupar., vorher in 

die spateren Hss. , s. 22, 30, 1 ; 24, * Anspracb nabmeo, besebaftigten. — 

41, 9; 27, 40, 1 u. a. — quadr, inprinpip.: wafarend der ersten Zeit 

agiti., 31, 37, 1. — vada nud. t liess des Kampfes, ». Cic. Or. 1, 48, 209: 

sicbtbar werden, 35, 32, 2. — exer- quod in principio fieri in omnibus 

citus liegt hier oaher ala die andere disputationibus oportere censeo; 

Lesart exercitum, % 3; e. 31, 1; soast mehr principio, e. 33, 1. — 

anders§12. — dum miratur, praef. /eroe, 1, 7, 5: Caeus viribus fe- 

2; 9, 9, 12. — potuiss., wahreoder rox\ Plaut. Mil. 4, 9, 13: forma 

— wenn er zu rechter Zeit ange- ferox* die Mz. Hs. bat inflaUs, s. 
griffen batte nsw. 37, 12, 4. — Romano chiastisch za 

11-12. nec spot. - communi., Hispanis. — duaefort, die beiden 

ganz gegen das gewoholiche Ver- so tapfereo, s. e. 30, 12; 33, 26, 3; 

fabren wird kein Lager aufgescbla- 38, 36, 3; docb sind e. 20, 3 20000 

gen, s. 44, 39, 2. — in med., die M. Bundesgenossen fìir Spanien aus- 

Hulfstruppen sebeineo auf den FIu- geboben, welcbe L. nicht erwabnt, 

geln gestanden za babeo, e. 31, 18. zu e. 38, 11. — cuneo, 40, 40, 7. — 

— quinta Calp., die fdnfte, die des instit. 35, 11, 3. — usque plur. } die 
Galp., ebenso octava Q. — id rob., biateren Reihen des cuneus wurdea 
22, 2, 3. — toto exerc, s. za 26, immer breiter, vgl. 10, 2, 8: longius 
38, 12: fortissimi equites toto Pu- usque 9 , Marq. 3, 2, 33; es scheint 



60 



LIBER XXXIX. CAP. 31. 



a. u. 569. 



borare aciem Calpurnius praetor vidit, T. Quinctilium Varum et 
L. Iuventium Thalnam legatos ad singulas legiones adhortandas 

5 propere mittit, docere et monere iubet in illis spem omnem vin- 
centi et retinendae Hispaniae essersi illi loco cedant, neminem 
eius exercitus non modo Italiani, sed ne Tagi quidem ulteriorem 

6 ripam usquam visurum. ipse cum equitibus duarum legionum 
paululum circumvectus in cuneum hostium, qui mediani urgebat 

7 aciem, ab latere incurrit. Quinctiùs cum suis equitibus alterum 
hostium latus invadit sed longe acrius Calpurniani equites pugna- 

8 bant, et praetor ante alios: nam et primus hostem percussit et 
ita se inmiscuit mediis , ut vix, utrius partis esset, nosciposset; 

9 et equites praetoris eximia virtute et equitum pedites accensi sunt 
pudor movit primos cepturiones, qui inter tela hostium praetorem 
conspexerunt. itaque urgere signiferos prò se quisque, iubere 

10 inferre signa et confestim militem sequi, renovatur ab omnibus 
clamor, inpetus iit velut ex superiore loco, haud secus ergo quam 
torrentis modo fundunt sternuntque perculsos , nec sustineri alii 

11 super alios inferentes sese possunt. fugientes in castra equites 
persecuti sunt et permixti turbae hostium intra valium penetrave- 
runt, ubi ab relictis in praesidio castrorum proelium instauratum; 

12 coactique sunt Romani equites discendere ex equis. dimicanti- 



Dur e in cnnens gedacht za werdeo, 
s. § 6. 

4-9. Quinci. - Iuvent. , e. 38, 4. 
— sittgul. , je einen an eine. — illi, 
8. e. 26, 10, an a. St., weil die Le- 
gateli die Worte des Prators wie- 
derholen soUen. — usquam , vieti, 
ist umquam za lesen. — in cun., 
die Schlachtordnang der Feinde, die 
alsKeil usw. — cum suis equit, vgl. 
§ 18; da die Reiter der Legionen 
so eben erwàbnt sind, so mass hier 
an die der sodi gedacht werdeo , e. 
20, 3: sociis - imperarunt octingen- 
tos equites, vgl. 26, 5, 8. — Cai- 
purn., 2, 18, 4. — ut-posset; s. 
Hom. II. 5, 85: TvótCónv (T ovx av 
yvoCtjs nqoxiqoiav fÀtxeCr]. — exim. 
virt. gehort auch za equitum, s. 10, 
19, 18. —pudor, 27, 12, 15. — pri- 
mos cent, vgl. 26, 5, 12: primores 
eenturionum ; 42, 32, 7. Zar Situa- 
tion vgl. 6, 8, 2. Die Aasmalaog 
gehort wahrscheinlich dea Annali- 
sten, die besonders manche Kampfe 



in Spanien, s. 40, 30 ff.; ib. 39; 
47 ff. ; aber auch in Lignrien , s. 39, 
2; 40, 25 ff; 42, 7; in Histrien, 41, 
lff. ; 10 ausgeschmuckt, andere nur 
mit wenigen Worten erwahnt hat- 
ten, s. 39, 7, 6; ib. 21, 2; 31, lff. 
u. a. — urgere etc., sonst von der 
Beschleaniguug des Marsches, hier 
vom rascheren Vordringen bei dem 
Angriff in geschlossenen Colonnen, 
wo die Fahnen vorangehen, s. 35, 
5, 12 a. a. — inferre n. signiferos, 
ebenso hangt militem sequi wieder 
von iubere ab. 

10-16. fc renov., 4, 37, 9. — for- 
re* t. m., 24, 10, 8: velut impetu 
torrentis, zar Sache 40, 40, 5. — 
sustineri, 3, 5, 8» 24, 16, 1. — in- 
tra, 36, 15, 5. — in praes., 37, 43, 
2. — coactique, nur Gelen. bat que, 
viell. ist es nicht no'tbig; eher solite 
man instauratum est oder instaura- 
tur erwarten, s. jedoch 29, 10, 1. 
— descend. ex, 24, 44, 10; 2, 20, 
10, vgl. 35, 34, 10: desilire ex equis, 



a. Gh. 185. 



LIBER XXXIX. CAP. 31 



61 



bus iis legio quinta superventt, deinde, ut -quaequepotuerant, co- 
piae adfluebant. caeduntur passim Hispani per tota castra , nec 13 
plus quam quattuor milia hominum effygerunt. inde tria milia 
fere, qui arma retinuerant, montem propinquum ceperunt, mille 
semiermes maxime per agros palati sunt. supra triginta quinque 14 
milia hostium fuerant, ex quibus tàm exigua pars pugnae super- 
flui signa capta centum triginta duo. TRomani sociique paulo 15 
plus sexcenti et provincialium auxiliorum centum quinquaginta 
ferme ceciderunt. tribuni militum quinque amissi et pauci equi- 16 
tesJlomani cruentae maxime victoriae speciem fecerunt. in ca- 
stris hostium, quia ipsis spatium sua communiendi non fuerat, 
manserunt. prò contione postero die laudati donatique a C. Cai- 17 
purnio equites phaleris, pronuntiavitque eorum maxime opera 
hostes fusos, castra capta et expugnata esse. Quincttus alter 18 
praetor suos equites catellis ac fibulis donavi! donati et centu- 
riones ex utriusque exercitu permulti, maxime qui mediam aciem 
tenuerunt. 



dagegen descendere de 5, 46, 2; 6, 
18, 9; mit a vgl. 40, 38, 3. — ut 
quaeq.y weil copiae in dieser Bedeu- 
tang plorale tantum iat, s. 1, 9, 8, 
vgl. 40, 5, 6. — potuerant, s. 4, 33, 
8; ib. 56,7; 22,6,2; 23, 27, 5 u. 
a. — plus quam, adverbielle Quanti- 
tatsbestimmung za quatt. milia, vgl. 
38,38, 8. — hominum, 38, 47, 6. 
— trig* miL, dann ware das Heer- 
kaom so stark gewesen als das ro- 
mische, in dem aosser den beiden 
Legio nen und den 20000 socii Lat.' 
nominis auch spanischeHulfstrappen 
dienten, s. § 15; e. 30, 7; wahr- 
scheinlich batten die Annalisten eine 
grò'ssere Zabl angegeben, da die 
Mz. Hs. centum triginta tria m. hat, 
oder das rom. Heer nberscbatzt, vgl. 
40, 30, 1, Nissen 95. — pugnae 
sup., s. 41, 26, 5: superfuere proe- 
Uo; 31, 41, 3. — equit. Rom., die 
Verbìndung mit trio. miL zeigt, 
dass equites illustres gemeint siod, 
s. 30, 18, 15; 33, 25, 9, vgl. 33, 
22, 8; 38, 41, 3. — maxime gehò'rt 
za speciem fec., nicht die Zabl der 
Gefallenen , sonderà der Verlust so 
ange&ehener Maoner liess besoaders 



den Sieg blatig erscheinen, dagegen 
§13: vorzuglicb, grostentbeils, s. 
42, 55, 10. 

17-18. prò cont. t 38, 23, 11. — 
phaleris, Polyb. 6, 39 : 70 xar«/3«- 
XÓvtl xcà OxvlsvOavTi (noXi^iiov 
augurai) t$ ukv neCqi (piàkrjv r<p 
<T tnnsX (pàlaga; an u. St. wol 
Pferdeschmuck , nicht die von dea 
Kampfern selbst, Reitern und Fuss- 
gaogern, getragenen Ebrenzeicben, 
s. 9, 46, 12, vgl. 30, 17, 13 ; 43, 5, 8 ; 
22, 52, 5 ; dass dieselben von Silber 
gewesen and nar den noSiles seien 
gegeben worden, sagt weder L. noch 
Polyb., s. Lange 2, 296 f. Die Rit- 
ter ware a, wie der Gegensatz Quin- 
ctius suos vgl. § 6 zeigt, romische ; 
die Reiter der socii erhalten, weil 
sie sich weniger ausgezeicbnet ha- 
ben oder als Nicbtromer, geringere 
Crescbenke, catellae ac fibulae. s. 
30, 17, 13; 27, 19, 12, vgl. Ricb 
Illustrirtes Worterb. der rom. Al- 
terth. u. d. W., vgl. phalerae. — 
maxime q. med. ac, was ausser die- 
ser auf den Fliigeln gesehehen ist, 
wird nicht erwabnt. — tenuer., 42, 
59, 1 ; zar Sacbe s.Mommsen 1,678. 



62 



LIBER XXXIX. CAP. 32. 



a. u. 569. 



82 Consules dtlectibus aliisque, quae Romae agendae erant, per* 

2 actis rebus in Ligures provinciam exercitum duxerunt. Sempro- 
nio a Pisis profectus in Àpuanos Ligures Tastando agros uren- 
doque vicos et castellar eorum aperuit saltura usque ad Macram 

3 fluvium etLunae portum. hostes montem, antiquam sedemma- 
iorum suorum, ceperunt, et inde superata locorum iniquitate proe- 

4 lio deiecti sunt. et Àppius Claudius felicita tem virtutemque col- 
legae in Liguribus Ingaunis aequavit secundis aliquot proelìis. sex 
praeterea oppida eorum expugnavit, multa milia hominum in iis 
cepit, belli auctores tres et quadraginta securi percussit. 

5 Iam comitiorum adpetebat tempus. prior tamen Claudius 
quam Sempronius, cui sors comitia habendi obtigerat , Romam 

6 venit, quia P. Claudius frater eius consulatum petebat. competi- 
tores habebat patricios L. Aemilium Q. Fabium Ser. Sulpicium 
Galbam, veteres candidatos, et ab repulsis eo magis debitum, quia 

7 primo negatus erat, honorem repetentes. etiam quia plus quam 



32. 1-4. dileet^s. e. 29, 10. — 
Lig. prov., dass die Consuln diese 
Provinz baben , wird erst nacbtrag- 
lich bier beraerkt; die Erzahlong 
geht auf e. 20, 6 zuriick. — castella, 
e. 1,6. — aperuit t macbte den Ge- 
birgspass gangbar; bis dabin batte 
man also den Weg zar See wahlen 
nìiis»eo, s. e. 21, 4; 34, 8, 1. — 
Macram, am Ausflusse desselben lag 
Lanae portus, vgl. 40, 43, 1 ; 34, 56, 
2. — antiquam, es ist auffallend, 
dass der Berg nicht genannt ist; 
duginum, s. e. 2, 2 oder eia ahnli- 
eber Name kooote leiebt ausfallen 
oder io das neben maiorum pìeooa- 
stische antiquam verdorbeo wer- 
den. — locor. iniq., e. 1, 5. — et 
fiigt, weoa nicht sed za lesen ist, 
das Folg. als etwas Gleicbartiges 
an. — felic. aeq. t vgl. 10,. 19, 18. 
— Ingaunis, an der Westseite des 
ligustiseben Meerbusens, s. 31, 2, 
11, wo eia Bandniss geschlossen 
wird , welcbes bis jetzt gehalten za 
sein scheint. — oppida, es gab bier 
mebrere Seestadte; sonst baben die 
Ligurer mehr Castelie, s. § 2. 

32,5-15. Wahlen in Bora. 

5-7. corrili, adpet., 35, 8, 1; 
Becker 2, 2, 122; 2, 3, 53. — P. 



Claud., 38, 35 ist er Prator. — 
AemiUus, der 37, 2ff., 58 oft ge- 
nannte, vgl. e. 56; Lange 2, 217/— 
Fabius, § 9; Sulpic, 38, 35; 42. — 
veter. cand., die sich schon mehr- 
mals beworben baben , daber repe- 
tenteè, sich wieder bewerbend, oder 
nach 4, 3, 5 : als ihnen zukommend, 
in Anspruch nebmeod, s. d. Stelle 
aus Sallast im Folg. — ab reputi., 
in Folge asw. — debitum, so be- 
traobtet die Nobilitat dieSache, dass 
ihr die Ebrenstellen um so mehr 
gebiihren, je l anger sie auf diesel- 
ben hat warten miisseo, Sali. I. 85, 
37 : nobilitas - honores non ex me- 
rito, sed quasi debiios a vobis repe- 
tit. — etiam gehb'rt za arUor, die- 
ses ist auf petitio, die niebt be- 
schrankt war, bezogen, stati auf 
den Erfolg derselben: die Àussicht 
gewahlt za werden war bei der 
Menge der Bewerber nocb mehr be- 
schrànkt, als wenn nicht so viele 
sich beworben hatten, oder wenig- 
stens beide Consuln aus den Patrie, 
hatten gewahlt werden konnen; der 
Gedanke ist gesucht und nicht recht 
klar, vgl. 35, 10. — plus q. un., der 
Grundsatz, s. 27, 34, 9; 23, 31, 13, 
wurde also no eh befolgt, vgl. 42, 



a. Ch. 185. 



UBER XXXIX. CAP. 32. 



63 



unum 'ex patriciis creari non licebat, artior petitio quattuor peten- 
tibus erat. plebeii quoque gratiosi homines petèbant, L. Porcius 8 
Q. Terentius Culleo Cn. Baebius Tamphilus; et hi repulsis in ' 
spem impetrandi tandem aliquando honoris dilati. ^plaudius unus 
ex omnibus novus candidatus erat. opinione hominum haud dubie 9 
destinabantur Q.Fabius Labeo et L. Porcius Li cinus. sedClaudius 10 
consul sine lictoribus cum fratre toto foro volitando, clamitan- 
tibus adversariis et maiore parte senatus, meminisse eum debere lì 
se prius consulem populi Romani quam fratrem P. Claudii esse: 
quia ille sedens prò tribunali autarbitrum aut tacitum spectatorem 
comitiorum sepraeberet? — coerceri tamen ab effuso studio ne- 
quit. magnis contentionibus tfibunorum quoque plebis , qui aut 12 . 



9,8. 

8-10. Porcius, 34, 54. — Te- 
rent, 38, 55 èrst Prator, vgl. e. 6, 
4. — Baeb., 36, 8; 22. — repulsi*, 
so oder repulsi et in scheiot gele- 
sen wejdeo zn mussen, deun das 
hdscb. repulsi, s. Gic. Harusp. resp. 
26, 56, miisste sehr faart als Bestim- 
mung zu dilati genommen werden: 
durch Abweisung verschoben, s. 40, 
28, 3, da ein Asyndeton kaum an- 
zooehiueo ist ; ebenso wenig lassi 
sicb dilati passend mit (inpetrandi) 
honoris verbinden. differre - von 
Personen s. 41, 8, 5; 26, 51, 10; 
in spem: sie waren zuruckgestellt 
auf die Hoffnung hin, so dass sie 
Hofoung kunftig gewàhlt za werden 
hegen durften, vgl. 44, 25, 10; 10, 
6, 11; 27,27,3. -—hauddub., s. 
35, 14, 10; es wird h. dubii verni . 
— sine lict, die sonst immer dea 
Consul begleiten; er tritt also als 
Privatmann and saffragator fdr sei- 
nen Broder auf, s. e. 41, 3; Becker 
%,- 2, 43; Lange 1 , 519. — totof. 
voi, 3, 35, 5: in foro volitare', voli' 
tondo steht ohne Beziebang auf das 
Hauptverbum, wahrscheinlich wollte 
L. fortfahren mit: commendabat 
oder etwas Aehnlichera, bat aber 
daon diesen Begriff durch effuso 
studio ausgedriickt; das Anacoluto 
fallt weoiger auf bei der naben Ver- 
wandtschaft des abl. gerund. mit 
dem parf. praes. , s. e. 33, 7 ; 2, 34, 



4 vgl. 40, 54, 7; 3, 12, 8: iterando 
laudes orabat, Drak. vera, volitare 
od. volitabat. — maiore p., mit Aus- 
scbluss der Partei des Claudias, vgl. 
e. 39. 

11. meminisse, s. e. 5, 4. — 
prius, eber, mebr; Andere lesen 
prius se, wo prius auch za memi- 
nisse genommen, and dieses nach 
quam wiederholt werden konnte; 
zum Gedanken vgl. 24, 8, 11. — 
quin ille, 4, 43, 1 1 . — prò trib., voni 
auf, auf usw., 26, 22, 3 vgl. 38, 54, 
9; auf dem Tribunal, das fur die 
Wablhandlung auf dem Marsfelde 
aufgestelit war, s. ÌMarq. 2, 3, 67, 
sass der die Comitien haltende Ma- 
gistrat, and, wie u. St. zeigt, auch 
dessen College, wenn er wollte, 
beide auf der sella curulis, vgl. e. 
15, 1; 10, 15, 9. — arbitrum, der 
die Comitien leitende Magistrat ist 
Scbiedsricbter iiber Alles, was da- 
bei vorkommt, und bat dieses nach 
seinem Ermessen zu ordnen , s. 22, 
35, 2; 37, 47, 7 ; Andere erklaren 
arbiter: Zeuge, doch ist zu bezwei- 
feln, dass so nabe verwandte Be- 
griffe wie arbiter in dieser Bedeu- 
tung und tacitus spectator durch attt 
— aut wiirden einander entgegen- 
gestellt sein, vgl. Marq. 2, 3, 95. 

12-15. trib. pleb. } sie scheinen 
zum Theil intercedirt, die ùbrigea 
die Intercession bestritten za ha- 



64 



LIBER XXXIX. CAP. 32. 33. 



a. a. 569. 570. 



contraconsulem aut prò studio eius pugnabant, comitia aliquotiens 
turbata, donec pervicit Appius, ut deiecto Fabio fratrem traheret. 

13 creatus P. Claudius Pulcher praeter spem suam et ceterorum* 
locum suum jenuit L. 'Porcina Licinus, quia moderatis studiis, 

14 non vi Claudiana inter plebeios certatum est. praetorum inde 
comitia sunt habita: C. Decimius Flavus P. Sempronius Longus 
P. Cornelius Cethegus Q. Naevius Matho C. Sempronius Blaesus 

15 A. Terentius Varrò praetores facti. haec eo anno, quo Ap. Clau- 
dius M. Sempronius consules fuerunt, domi militiaeque gesta. 

SS Principio insequentis anni P. Claudius L. Porcius consules, 

cuna Q. Caecilius M. Baebius Ti. Sempronius, qui ad disceptandum 
inter Pbilippum et Eumenem reges Thessalorumque civitates missi 

2 erant, legationem renuntiassent, regum quoque eorum civitatium- 
que legatos in senatum introduxerunt. eadem utrimque iterata, 

3 quae dieta apud legatos in Graecia erant aliam deinde novam 



ben, s. e. 39, 3; 37, 51, 3f. — tur- 
bata, wegen der Einsprache der 
Tribunen mag es in den Comitien 
nicht znr Abstimmung gekommen 
sein. — deiecto, 38, 35, 1 ; Becker 
2, 2, 45. — Fabius, die Nichtwabl 
desselben erklart sich aos dem Vor- 
bergeh. hinreiebend, obne dass man 
als Grand das dolose Verfahren des 
Fabius 38, 39, 3; ib. 47, 5; Cic. Off. 
J, 10, 33 anzunehmen genothigt ist. 
Aehnliche Scenen , welche die stei- 
gende Aemtersucht beurkunden, 
kommen in dieser Zeit sebon meh- 
rere vor, vgl. e. 39; 41; 41, 28; 35, 
10; 36, 45; 37, 47; 57, vgl. 40, 19, 
11; Plaut. Trin. 4, 3, 29: strenuo* 
nune praeterire more fit; Lange 2, 
228. — traheret, mit Anstrengung, 
Gewalt {vi Claudiana) fort, empor- 
zog, vgl. 22, 34, 2: extrahere. — 
Claudiana, ein so gewaltthatiges 
Verfabren, wie es CI. angewendet 
batte, wol mit der Andeutung, dass 
dieses in dem claudiscben Ge- 
scblecbte gewohnlich gewesen sei, 
s. 3, 35, 5; 9, 33 u. a. — Cornei 
Ceth., wahrscheinlich ein Verwand- 
ter des e. 23, 2 erwahnten. 

SS* Gesandtschaften an den Senat 
and nach Macedonien. Polyb. 23, 
llff.jPausan. 7, 9. 



1-2. inseq. - renuntiass., die 
Lesart ist nicht sicher, da die spa- 
teren Hss. insequentis, cum nicht, 
dann remmeiarunt baben ; auch ist 
die Beziebung von quoque nicht 
klar, da keine anderen Gesandten 
eingefiihrtsind; L. miisste dasselbe, 
wenn die Lesart ricbtig ist, gè- 
brauebt baben, weii doch im Vor- 
bergeb. von einer legatio die Rede 
ist, vgl. 35, 39, 1 ; 23, 21, 6; Polyb.: 
tcSv neql KaixCXiov - òiaaeffctcpri- 
xóttov neqt re rwv xarà Maxeóo- 
vCav xal riov xatà HeXonòvvnGov 
eìtiijyov (die Consuln wol, wie es 
Sitte war, s. 34, 59, 4) eìg rrpr Ovy- 
xXrjrov rovg neol rovreav yeyovó- 
rag noeopevrag. — discept. , e. 24, 
13. — renunt, 23, 6, 3. — civitat, 
darunter sind auch dieaus demPelo- 
ponnes zu verstehen, dagegen Polyb. 
fiera o*e rovrovg eìaijyov rovg 
ano HeXonovvriOov naqayeyovò* 
rag. — in Graecia umfasst Alles, 
was in Thessalien, Thessalonich und 
im Peloponnes, s. § 5, verhandelt 
worden ist. Da L. den Bericht des 
Caecilius sogleich im Anfang des 
Jahres erwahnt, so ist anzunebm«n, 
dass derselbe noch im J. 569 zu- 
ruckgekehrt ist, vgl. zu e. 23, 5. 
Wie dort, s. e. 29, a. E., vgl. e. 



à. Ch. 1S4. 



LIBER XXXIX. CAP. 33. 



65 



legationem patres, cuius princeps Ap.CIaudius fuit, in Graeciam et 
Hacedoniam decreverunt ad visendum, redditaene civitates Thes- 
salis et Perrhaebis essent iisdem mandatum, ut ab Aeno et Ha- 4 
ronea praesidia deducerentur maritimaque omnia Thraciae ara 
a Phìlippo et Macedonibus liberaretur. Pelopomfesum quoque 6 
adire iussi, unde prior legatio discesserat incertiore statu rerum, 
quam sì non venissent: nana super cetera etiam sine responso 
dimissi nec datum petentibus erat Achaeorum concilium. de qua 6 
re querente graviter Q. Caecilio et simul Lacedaemoniis deplo- 
rantibus moenia diruta, abductam plebem in Acbaiam et venum- 
datam, ademptas, quibus ad eam diem civitas stetisset, Lycurgi 7 
leges, Acbaei maxime concilii negati crimen excusabant recitando 
legem, quae, nisi belli pacisve causa et cum legati ab senatu cum 



32, 1, u. e. 8 u. 20, 5, so bat L. auch 
an u. St. die Vertbeilnng der Pro- 
vinzen and Heere am Anfang des 
Jabres, mit dea Angelegenbeiten 
Griechenlaods und Macedoniens be- 
sebaftigt, ubergangen und erst e. 
38, 1 nacbgeholt. Da er auch die 
ang. Stelle mit principio eius anni 
beginnt, so scheint er bier nicht we- 
niger iiber die cbronologiscbe An- 
ordnung uogewiss gewesen za sein 
als e. 23, 5. 

3-6. Claude der Consal des vor- 
hergeh. Jabres. — in Maced., Poi. 
e. 1 1 : ?«Jo£g ti} avyxXr^rtp néjxnuv 
nàXiv aXXovg nqeafievràg noòg 
tòv 4>lXinnov tovg Ì7Tiaxiipojjié- 
vovg\ ib. e. 12 nach der Verhand- 
lung mit dea Achaern : r\ GvyxXi\Tog 
txQivi - xal xaTéortjae nqeaS^v- 
tàg ini t^EXXàda rovgnegl An- 
mov KXavdiov. Bei L. folgt die 
Erklarung nach. — praesid. deduc, 
was die Gesandten e. 29, 2 bereits 
aageordnet baben, wird bestatigt, 
oder der Ansdrack an der ang. St. 
ist nicht genau, s. Poi. e. 11: nos- 
afievràg - roi/g iniaxetyofJiévovg 
nq&xov fitv, eì naQaxsxcigijxs rùv 
iv HsQoaifiCq nóXstov - éha rovg 
inna^ovtag avjq> rag (poovoàg 
ifàyitv ££ Aivov xal Magtoveìag. 
— prior fqg\, es sind die § 1 ge- 
nannten Gesandten, welche aus Ma- 
cedonien sich in den Peloponnes be- 
Tit, Li*. IX. 



geben baben; 8. Polyb. a. Paas. a. 
a. 0.; L. hat dieses vorber iiber- 
gangen and bolt es bier nach. — 
inceri, st. , sie batten die Verbale 
nisse niebt besser geordnet, sondern 
nocb mebr verwirrt. — sine resp.> 
Polyb. e. 10: ó ók KaixtXipg ini 
toaovTov òoyCod-ri - <5oV ovók 
rriv ànóxQiaiv rj8ovX7J9ri òV£«- 
a&cu naoà tùv ag^óvruv, àXX* 
àvanoxgttov ànrjXÒ-ev, als man ibm 
die Berofung einer Versaramlang 
der Acbaer verweigert batte, Poi. 
1. 1.: ot Sk te5v ùiycticSv agxov- 
t«s ixéUvov ccvtòv oct£cu tàg tr- 
io Xàg - tov ók nanaaicùntovrog 
ovx eyaaav avrtji OvvaZeiv TtjV 
ixxXr\otav. — grav. quer. , Paas. 1. 
I.: noXXà ini Trjg povXijg xcà ov 
narra rà àXr\&r) xarrjyóìpow t&v 
IdXaCtov (Kaix(Xiog). — 'moenia 
dir., 38, 34. — abd. plebem. Poi. e. 
12 : xaraXiXva&ai rrjv Trjg nólecog 
óvvapiv i^riyfiivov rov nXrj&ovg 
usta ptag; zar Sacbe s. 38, 34, 
1;5. 

7-8. eonc. neg., der darin be- 
stebe, dass usw. ; 36, 10, 3. — nisi 
etc. , Poi. e. 12: vófxov elvai naoù 
roTg lAyaioTg pr) avyxaXitv rovg 
noXXovg, iàv jàij neol OvfXfxa- 
Cag 1} noXifxov ò*éy ytyveo&ai 
taflovXiov, ri naoà rijg Gvy- 
xXtjtov rtg ivjiyxrji yqàtifjLtt'ta, 
dann fii}T£ yqàfifiaxa <péo6iv av- 

5 



3 



66 



LIBER XXXIX. CAP. 83. 34. 



a. u. 570. 



litteris aut scriptis mandatis venirent, vetaret indici concilium. 
8 ea ne postea excusatio esset, ostendit senatus curae iis esse debere, 
ut legatis Romanis semper adeundi concilium gentis potestas fie- 
fèt, quetn ad modum et illis, quotiens vellettt, senatus daretur. 
84 Dimissis iìs legationibus, Philippua a suis certior factas ce- 
deadum civitatibus deducendaque praesidia esse , infensus omni- 

2 bua in Maronitas iram effundit. Onomasto , qui praeerat meriti- 
màe orae, mandat, ut partis adversae principe» mterflceret. ilie 
per Casandrum quendam, unum ex regiis iam diu tabitantem Ma- 
roneae, nocte Thracibus intromissis velut in bello capta urbe cae- 

3 dem fecit. inde apud legatos Romanos querentes tàm crudeliter 
adveffeUs innotios Maronitas, tam superbe adversus populum Ro- 
manum factum , ut, quibus libertatem restituendam senatus cen- 
suisset, ii prò hostibus trucidarentur, abnuebat quicquam eorum 



tòv (Caecilius) nttgà-r^g avyxXr}- 
rov fArjre rag ivroXàg ìyyqànjovg 
i&éXstv Sovvat. xolg uq/ovoiv ; der 
letzte Artikel ist wol erst nach dem 
Biindniss mit Rom binzugesetzt; 8. 
31, 25, 9: non licere legibus 
Aohaeorum de aliis rebus re- 
/erre, quam propter quas vo- 
cati essent,"\gì. Polyb. 24, 5, 17. 
— Uteri*, nur eine Annieldnng, Be- 
glaubigung oder einen bestimmten 
Antrag. — ostendit, Poi. rolg nqe- 
ofìsvtttTg roìg àel nag* èavrcov ìx- 
7T€finouévoig naQtjivu ngoaé^eiv 
tòv vow xal ànoooxriv nouXa&ai 
tt\v àqfjLÓCovaav etc. 

34-35, 5. Philipps Abzug ans 
dea tbraeischen Stadten. Poi. 23, 
Ì3f.; App. Mac. 9. 

©4% 1-2. legat, die e. 33, 2 er- 
wahaten. — a suis, Poi.: diccns/u- 
\pap.4v(av nQÒg avròv ix Tr\g C P(6- 
/LiTjg tàiv ì$Cù)V 7tQBG§evTbiv etc. — 
ìnf. omn. , gegen alle Welt aufge- 
bracbt, fiaqécog (pégtov £n\ t$ cFo- 
xelv 7tavra^ó&€V avrov negiré- 
fivea&ai rrjv àQxr\v~> — effund., 
èvanrjQetoctTo rijv ÒQyijv. — Ono- 
masto - interf., niebt gcnau, s. Poi. 
fjLEXtt7tsfi\jjttfjievog yàQ^OvófjLaarov 
ròv èni GQqxtjg TSTctyfÀévov èxoi- 
voXoyq&rj tovtw tisqì rijg nqà^ 
fccog. ó de *Ovofjuxatog - eìaané- 
cereiXe Kàaavùoov tìg MetQcoveiav. 



— adversae, e. 24, 9: quia Ubertatis 
causam defendissent. — regiis, are 
rov *PiXCtt71ov ti àlea jovg aùXir 
xovg iyxa&eixórog elg rag nóXsig 
Tccvrag. — velut scheint zu capta 
urbe zu geboren, s. 2, 12, 13 ; ib. 31, 
11; 30, 13; 8, 17, 4 u. a. ; in 
bello za bedeaten: im Kriege, wah- 
rend des Krieges, e. 23, 6; 35, 6; 
40, 6 u. oft; wejiiger wahrscheinlich 
ist, dass velut in capta urbe za ver- 
biaden, and bello, wie e. 25, 8, zwi- 
schengestellt sei, weil es mit capta 
einen Begriff bildet: wie in einer 
eroberten Stadt, L. sagt dann ge- 
wohnlich nur capta oder vi capta, 
s. 26,32,2; 2, 17,6; 37,32,12: 
fuga - qualis captis urbibus fieri 
solet\ 38, 44, 6; 39, 4, 9; 11, vgl. 
8, 33, 2; ib. 31, 7: velut in capto 
exercitu dominantem; Polyb. sagt 
nur: èyivtto /LieydXTj o<payrj xal 
noXXoì t<5v MaqwviTwv ani&a- 
vov. 

3-8. inde, das bs. id wiirde sebr 
hart durch apud - querent., von 
dem als Epexegese zu betrachten- 
den tam crudeliter etc. getrennt, 
vgl. 22, 36, 5; 36, 26, 3; 10, 6, 10 
u. a.; nacb Madvig ist id za entfer- 
nen; schwerlicb konnte es zu ab- 
nuebat gezogen werden. — leg, 
Rom., s. e. 35, 5. — querent-fact, 
Polyb.: tù)v nSQÌ 'Sinniov-rtp *Pi- 



a. Ch. 184. 



LIBBR XXXIX. GAP, 34. 35. 



67 



ad se autquemquam suorum pertmere: seditioneinteripsosdimi- 4 
catum, cimi alii ad se, aiiì ad Eumenttn civitatem traherent; id 
facile scitures esse ; pereunctarentur ipsos Maronitas, haud dubius 5 
perculsis omnibus terrore tam recentis caedis neminem hiscere 
adversus se ausurum. negare Àppius rem evidentem prò dubia 6 
quaerendam; si ab te culpam remo vere vellet, Onomastum et Ca- 
sandrum, per quos acta res diceretur, mitteret Romam, ut eos 
senatus percunctari posset. primo adeo perturbava ea vox regem, 7 
ut non color, non vuttus ei constaret; deinde conlecto tandem 
animo Casandrum, qui Maroneae fuisset, si utique vellent, se mis- 
surum dixit : ad Onomastum quidem quid eam rem pertinere, qui 8 
non modo Maroneae, sed ne in regione quidem propinqua fuisset? 
et parcebat magis Onomasto, honoratiori amico, et eundem indi- 9 
cem haud paulo plus timebat, quia et ipse sermonem contulerat 
cum eo etmultorum talium ministrum et conscium habebat Ca- io 
sander quoque missis, qui per Epirum ad mare prosequerentur 
eum, ne qua indicium emanaret, veneno creditur sublatus. Et le- 35 
gati a Philippi conloquio ita digressi sunt, ut prae se ferrent, nihil 
eorum sibi piacere, et Philippus minime, quin rebellandum esset, 2 
dubius, quia tamen inmaturae ad id vires erant, ad moram inter- 
ponendam Demetrium minorem filium mittere Romam simul ad 
purganda crimina, simul ad deprecandam iram senatus statuit, 
satis credens ipsum etiam iuvenem, quod Romae obses specimen 3 



X£nn<p fte/LitfnpoiQovvnav ènljov- 
rolg. — aut quemq., s. e. 27, 4: vel; 
42, 57, 9. — scitur.esse ist nnsicber, 
es kann auch seituros si oder scitu 
esse si gebeisseu haben, wie einige 
Hss. haben, vgl. e, 27, 6; vgl. 38, 47, 
11. — hiscere, e. 12, 5. — evident,, 
s. 44 , 41 , 6, da e» - ware; aa<pe>g 
eìòévcti rà ysyovóra. — non color 
e te, von L. ausgemalt, Polyb. e. 13: 
eìg ànoqlav Èvénmrtv o <PlXm- 
nogu. e. 14: 6 tìè flaoiXevg fiatai*- 
nùg dog ivi /udii ai ce xaì ènoQrjoag 
Eni, noXvv xqòv&v. — constare, 8, 
19, 6: sana constare mens; 44, 20, 
7 ; 5, 42, 3. — siutiq., dafiir hat die 
Mz. Hs. quem utique si, viell. eum 
utiq. si, s. 1, 19, 1 ; ib. 58, 11 u. a., 
42, 19, 7: hos utique; 45, 23, 18 a. 
a. — quidem adversativ. 

9-10. honorat. am. , 31, 28,5; 
zu 2, 22, 7. — multa tal., vgl. 35, 15, 



8: omnium emtemorum. — ministr., 
42, 15, 3; ib, 41, 4 5 35, 15, 4: ta- 
lium ministeriis faoinorum, Poi. 
noXXàv $qy(ov «vt$ xexoivcùwi- 
xco$. — eréd* suòL , von L. gemil- 
dert, Poi. ipctQ[jiàx<# Siéip&tiQW. 

35« 1-4. prae sefer., kein Hebl 
darans mach tee, vgl. e. 28, 7. — 
quia tamen iat unsicher, da die Hss. 
tamen »icht, die spateren qui dum 
quia bahett, viell. tum, quia oder 
tum quidem, quia', Poi. nqòg ìvta 
dì T&v ÌnivoovfÀévt»v ànóxEigog 
&v insfialeio nàg àv iniyévoiró 
rig àvaOTQOtpri xaì Xàfloi %qÓvov. 
— minorem, Poi. vauratov, der 
dritte Sobn Pbilipps, s. 42, 52, 5; 
44, 45, 8, ist weder hier noch 40, 6 
heachtet. — obses, s. 34, 52; Ap- 
/pian. : xs^ccoiO/Liévog pìv ix ndXai 
^PdDfiaioig ano Trjg òfirjgiag. — 
specim,, 38, 58, 6; 35, 15, 3. — 

5* 



68 



LIBER XXXIX. CAP. 35. 



a. u. 570. \ 



4 indolis regiae dedisset, aliquid , momenti facturum. interim per 
speciem auxilii Byzantiis ferendi, re ipsa ad terrorem regulis Thra- 
cum iniciendum profectus, perculsis iis uno proelio et Amadoco 
duce capto in Macedoniam rediit roissis ad adcolas Histri fiumi- 
nis barbaros, ut in Italiani inrumperent, sollicitandos. 

5 Et in Peloponneso adventus legatorum Romanorum, qui ex 
Macedonia in Achaiam ire iussi erant, expectabatur ; ad versus quos 
ut praeparata Consilia haberent, Lycortas praetor concilium indixit. 

6 ibi de Lacedaemoniis actum: ex hostibus eos accusatores factos, 
et periculum esse, ne vieti magis timendi forent, quam bellantes 
fuissent. quippe in bello sociis Romanis Achaeos usos; nunc 
eosdem Romanos aequiores Lacedaemoniis quam Achaeis esse, 

7 ubi Areus etiam et Alcibiades, ambo exules, suo beneficio resti* 
tuti, legationem Romam adversus gentem Achaeorum ita de ipsis 
meritam suscepissent, adeoque infesta oratione usi essent, ut pulsi 

8 patria, non restituii in eam viderentur. clamor undique ortus, 
referret nominatim de iis; et cum omnia ira, non Consilio gereren- 



aliq, mom.f, 29, 35, 12; Poi. ini- 
nsKfro óià tovtov nàv tò ngote- 
&àv àvvea&cci. — Byzant,, erst 42, 
13, 8 wird erklart, dass das gegen 
das Bundniss 33, 30, 6 gewesen sei, 
vgl. 42 , 52, 10. — re ipsa, d. Jung. 
Hss. haben retro , vieil. re vera, — 
regulis, die Tbracier waren in viele 
kleine Stamine getheilt, 8. 38, 40 f., 
Poi.: tovg r&v Bq^xcov òvvaOTàg 
nàv vnko %y\v Jlqonovttòa xaroi- 
xovvtcdv. — Amadoc. , der bei Po- 
lyb., viell. weil die Erzahlang abge- 
brochen ist, nicht vorkommende 
Name findet sich bei den Odrysen, 
deren Land wol anch jetzt, wie e. 
53, 12, betreten wurde. — missis 
vie oft absolot: Gesandte geschickt 
batte. — adcol. H.flum., wabrschein- 
lich sind sebon hier die Bastarner 
gemeint, s. 40, 5, 10; ib. 57, 2. 

35, 5-37. Verhandlungen mit 
den Achaern. Polyb. 23, 5 ; Pausan. 
7, 9, 3ff. 

5-8. qui ex Maced., ebenso wie 
die vorige Gesandtschaft, s. e, 33, 
5. — praepar, hab., vgl. 3, 51, 1. 
— Lycortas, 38, 32, er ist jetzt 
znm erstenmale Strateg, e. 36 ; wenn 
Arco 567; Philopoemen 568; Ari- 



staeous 569, s. Polyb. 23, 7, dieso 
Wiirde bekleidete, im Jabr 570. — 
indixit, 31, 29, 8; eine ausseror- 
dentliche Versammlong. — timendi 
for., s. 37, 51, 10; 29, 24, 4, vgl. 
za 5, 30, 1. — nunc, die meisten 
Hss. haben tunc, was bier wegen 
des folg. ubi weoiger angemessen 
za sein sebeint.— etiam beziebt sich 
aaf die beiden Genanntea, weil man 
von ibnen geràde am wenigsten 
etwas der Art erwartet batte, wes- 
halb es anch nicht legationem etiam 
heisst; docb ist die Stellang von 
etiam zwischen den beiden verbaa- 
denen Begriffen ungewb'hnlich ; man 
wiirde es vor denselben erwarten. 
legat. Rom., 40, 54, 9; 35, ? 49, 9. 
ambo ex,, Polyb. e. 11: ovtoi o** 
tjGccv Ttov aQxaCwv (pvyccdwv (NMs 
batte sie verbannt) tmv vnb rov 
*PiXono£fievos xal t^vlAxaimv, vtr 
cootI xaTrjyftévtov €Ìg xr\v oìxzCav, 
Pausan. 7, 9, 1, vgl. 38, 34, 5; 34, 
26, 12. — referret, die Mz. Hs. hat 
referri, was nicht statt baben kann, 
wenn niebt iubentium oder ein abn- 
liches Wort ansgefallen ist; nomi- 
natim, einen sie namentlich be trof- 
ico den Antrag stelle, a. 32, 22, 3» 



». Oh. 184. 



LIBER XXXIX. CAP. 35. 36. 



69 



tur, capitis damnati sunt paucos post dies Romani legati yene- 
runt. his Clitore in Arcadia datum est concilium. Priusquam 8Q 
agerent quicquam, terror Achaeis iniectus erat et cogitatio, quam 
non ex aequo disceptatio futura esset, quod Areum et Alcibiadem 2 
capitis ab se concilio proximo damnatos cum legatis videbant; 
nec hiscere quisquam audebat Appius ea, quae apud senatum 3 
questi erant Lacedaemonii, displicere senatui o stendi t, caedem 
priraum ad Compasium factam eorum , qui a Philopoemene ad 
causam dicendam evocati venissent; deinde cum in homines ita 4 
saevitum esset, nec ulla parte crudelitas eorum cessaret, muros 
dirutos urbis nobilissimae esse, leges vetustissimas abrogatas in- 
clutamque per gentes disciplinam Lycurgi sublatam. haec cum 5 
Appius dixisset, Lycortas, et quia praetor et quia Philopoemenis, 
auctoris omnium, quae Lacedaemone acta fuerant, factionis erat, 
ita respondit: 

„Difficilior nobis, Ap. Claudi, apud vos oratio est, quam Ro- 6 
mae nuper apud senatum fuit. tunc enim Lacedaemoniis accu- 7 
santibus respondendum erat; nunc a vobis ipsis accusati sumus, 
apud quos causa est dicenda. quam iniquitatem condicionis sub- 8 
imus Illa spe, iudicis animo te auditurum esse posita contentione, 
qua paulo ante egisti, ego certe, cum ea, quae et hic antea apud 
Q. Caecilium et postea Romae questi sunt Lacedaemonii, a te paulo 
ante relata sint, non tibi, sed illis me apud te respondere credam. 
caedem obicitis eorum, qui a Philopoemene praetore" evocati ad 9 
causam dicendam interferii sunt. hoc ego crimen non modo a 
vobis, Romani, sed ne apud vos quidem nobis obiciendum fuissé 



— capit. d, s.> die allgemeine Ver- 
sammlang verfàhrt als oberster Gè* 
ricbtshof, vgl. Paus. 7,9, 2f. ; die 
Gesandtschaft, welche nicht einmal 
ohne Anordooog der Bundesbehor- 
den batte nach Rooi gehen dtirfen, 
war iiberdiess gegen dea Band ge- 
ricbtet gewesen. — Clitore, im Nor- 
den von Arkadien, vgl. 38, 30, 2. 

86* 1-4. quam non, e. 47, 6; 
33, 27, 7. — ex aeq., 42, 39, 7. — 
hiscere, e. 34, 5. — ad Compas., 
oacb Poi. 23, 1 : fi tra rrjv h Kop- 
naa((p rcSv (xv&qojtmov àva£oi- 
aw, ib. 7, bei L. ist die Stelle ver- 
dorben; 38, 33 der Ort nicht er- 
wahot. — ulla'p., 37, 18, 5. — no- 
biUss., 34, 22, 11 ; zar Siche 38, 34. 

5-8. Philop. -factionis, praef. 



3 ; zar Sache 38, 32, 8. — respond., 
die Rede ist wol aus Polyb. genom- 
men, dessen Darstcllung dieser Ver- 
bandlong verloren gegangen ist. — 
a vobis - apud vos, so dass ihr Ad- 
klager and Richter zagleich sind; 
apud wie § 8; iudicis, e. 25, 1. — 
iniquit., Cic. Deiot. 2, 4: re enim 
iniquum est - dicere apud eum de 
facinore, con tra euius vilam consi- 
liutn facinoris inisse arcuare - 
grave est — t'Ita spe - te aud. e., 
25, 26, 2; 3, 2, 3. — content, die 
Heftigkeit des Anklagers, vgl. 8, 33, 
5. — paulo a., in Beziehung auf die 
Gegen wort, 21, 43, 2. — non Ubi, 
obgteicb da dieselben Anklagen vor- 
gebracht hast. 

9-12. evocati, 38, 33. — quid 



70 



LIBER XXXIX. CÀP. 36. 



a. u. 570. 



arbitro r. quid ita? quia in rostro foedere erat, ut maritimis ur- 
lo bibus abstinerent Laoedaemonii. quo tempore armis captis urbes, 
a quibus abstinere iussi erant, nocturno impetu occupaverunt, si 
T. Quinctius, si exercitus Romanus, sicut antea, in Peloponneso 

11 fuisset, eo nimirum capti et obpressi eonfugissent. cum vos prò- 
cui essetis, quo alio, nisi ad nos, socios vestros, quos antea Gytheo 
opem ferentes, quos Lacedaemonem vobiscum simili de causa ob- 

12 pugnantes viderant, confugerent? prò yobis ìgitur iustum pium- 
que bellum suscepimus. quod cum alii laudent, reprehendere ne 
Lacedaemonii quidem possint, dii quoque ipsi comprobaverint, 
qui nobis victoriam dederunt, quonam modo ea, quae belli iure 
acta sunt, in disceptationem veniunt? quorum tamen maxima pars 

13 nihil pertinet ad nos. nostrum est, quod evoeavimus ad causam 
dicendam eos, qui ad arma multitudinem exciyerant, qui expugna- 
v erant maritima óppida, qui diripuerant, qui caedem prineipum 

14 fecerant; quod vero illi veniente» in castra interfecti sunt, vestrum 
est, Areu et Alcibiade, qui nunc nos, si diis placet, accusatis, non 

15 nostrum, exules Lacedaemoniorum, quo in numero hi quoque 
duo fuerunt, et tunc nobiscum erant, et, quod domicilio sibi dele- 
gerànt maritima oppida, se petitos credentes, in eos, quorum 
opera patria extorres ne in tuto quidem exilio posse consenescere 

16 se indignabantur, impetum fecdrunt. Lacedaemonii igiturLacedae- 



ita, 41, 24, 4; 27, 34, 13. — vostro, 
das ihr mit den Lacedamoniern oder 
Nabis geschlossen habt, 34, 35. — 
ut marit. etc. ist vorher nicht so be- 
stimmt als ein Artikel des Vertrages 
bezeichnet, s. 35, 13, 2. — noctur. 
imp., 38, 30. — vimir.j ohne Ironie: 
selbstverstandlich. — quo, die locale 
Beziehuog, obgleich sogleich die 
personliche folgt. — Gytheo, 35, 13, 
3. — simili etc, 34, 28 ff. — iust 
piumq. 42, 23, 6. — repreh. etc. 
Prisc. 7, 5, 16 p. 737, der auch § 2 
Areus nnd Alcibiades erwahnt, 
scheint die Stelle nicht genau citirt 
za haben : quod Areum et- Alcibia- 
den ne Lacedaemonii possint re- 
prehendere. — belli iure, weil die 
Achaer indirect angegriffen waren. 
quorum etc, Uebergang zum zwei- 
ten Tbeile: wir sind an dem Morde 
unschuldig. 



13-16. expugnav. -Jecerant be- 
ziebt sich nor anf das 38, 30 Er- 
zahlte, wo jedoch das Einzelne 
nicht angegeben ist, nicht anf ein 
feindliches Entgegenziehen der La- 
ced. bei Gelegenheit des mit evoea- 
vimus § 3; 38, 33, 10, angedeuteten 
Zuges der Achaer, Schorn 304 A. 
2. — vestrum, da sie gleichsam 
Vertreter der Verbannten sind, die 
den Mord begangen haben, der frei- 
lich durch die Hinrichtungen 38, 33, 
11 und die Anordnnngen 38, 34 von 
den Achaern gnt geheissen schien. 
— Areu,'A0, 12, 9: Perseu, mebr- 
fach bei Di eh te rn. Alcibiade, Cic. 
Tusc. 5, 21, 61: o Damocle; Off. 1, 
40, 144: Pericle. — quo in num., s. 
29, 6, 4; 33, 24, 9; die Mz. Hs. quo 
ex n. 24, 31, 14; in anderer Be- 
deutnng e. 28, 13. — quor. op., 34, 
6, 9. — ext patr., 2, 6, 2. -~ con- 



a. Ch. 181. 



LIBER XXXIX. CAP. 36.37. 



71 



monios, non Achaei interfecerunt; nec iure an iniuria caesi sint 
argumentari refert. " 

„ At enira illa certe ve$tra sunt, Achaei, quod leges discipli- 87 
namque vetustissimaro Lycurgi austulistis, quod muros diruistis, 
quae utraque ab iisdem obici qui possunt, cum muri Lacedaemouis 2 
non ab Lycurgo, sed paucos ante anno» ad dissolvendam Lycurgi 
disciplinàm exstructi sint? tyranni enim nupereosarceraetmum- 3 
mentum sibi, non cavitati paraverunt; et si exsistat hodie ab inferii 
Lycurgus, g^udeat ruinis eorum et nunc se patriam et Spartani 
antiquam agnoscere dicai non Pbilopoemenem expectare nec 4 
Achaeos, sed vos ipsi, Lacedaemonii, vestris manibus amoliri et 
diruere omnia vestigia tyrannidis debuistis. vestrae enim illae de- 5 
formes veluti notae servitutis erant, et, cum sine muris per octin- 
gentos prope annos liberi, aliquando etiam principes Graeciae 
fuissetis, muris velut compedibus circumdatis vincti per centum 
annos servistis. quod ad leges ademptas adtinet, ego antiquas 6 
Lacedaemoniis leges tyrannos ademisse arbitror, nos non suas 
ademisse, quas non babebant, sed nostras leges dedisse nec male 7 



senese, 35, 34, 7. — refert, e. 
28, 13. 

87* 1-2. At e/?., weno ihr auch 
den Mord nicht veranlasst habt, so 
ist es doch euer Werk (vestra), dass 
usw., Uebergang za einem neuen 
Theile der Rede. — utraq., 27, 22, 
2, hier fast: beides zugleich. — ab 
iisd., da sich beides widerspricht. 

— qui, 26, 3, 3; 35, 16, 3; 2, 4, 4: 
aliter qui erediterò* esse, — Lace- 
daemonis sebeint hier passender als 
Lacedaemoniis, § 3: Spartani anti- 
quam; munimentum sibi. — paucos 
a. a^ § 5 sind es 100 Jahre; an bei- 
den Stellen wol nur rhetorisch ge- 
steigert, s. 34, 38, 2. 

3-5. tyranni, nach 34, 26, 14 ist 
Cleomenes 236-222 a. Ch. der erste, 
also kanm 40 Jahre frtiher, wahr r 
schei nlich aber denkt L. hier an Na- 
bis206-192, dadieser dieStadterst 
eigentlicb befestigte. — sieocist., 26, 
32, 4; 31,31, 15. — agnoscer.,a\sda$ 
alte, wahre Sp. — debuist., es war 
enere Pflicht, sie sogleich nach dem 
Sturze der Tyrannen einznreissen. 

— notae, Cic. Off. 3, 18, 74: o ter- 
peni noiam temporum ittorum u. 



oft; die Mz. Hs. bat velut cicatrices, 
was aber mebr eine schon geschlos- 
sene, verharrschte Wunde ware, 
wahrend an a, St., wie erant zeigt, 
an die Zeit der Befreiung Spartas 
za denken ist, die Wande also eine 
frisebe gewesen ware, Cic. Tusc. 3, 
22, 54 : nec - aliquot annis post - 
volneribus mederetur, sed cicatri- 
cibus. — ver octing., die Zeit, bis za 
weicherL. gerechnet hat, lasst sich 
eben so wenig bestimmen, s. 34, 38, 
2, als die, von welcher an er die 800 
Jahre zablt; wenn von der Zeit der 
Verbandlang an riickwarts gerech- 
net, und die Lesart richtig ist; so 
wiirde die Zeit Lycurgs in die Mitte 
des 11. Jabrhanderts vor Ch., s. Xe- 
noph. de rep. Laced. 10, 3, gesetzt, 
wahrend gewohnlich das 9. Jahrh. 
als die Zeit Lycurgs angenommen 
wird, s. Schoem. Griech. Alterth. 
I, 229 ; im Vergleich mit 38, 34, 9 
wird sie an u. St. um 100 Jahre 
weiter hinaufgeruckt. — centum, s. 
§ 2; uber comped. 32, 37, 4. 

6-8. tyrannos, 34, 31, 18; Schoe- 
mann I, 301 f. — atbitror, s. 4, 41, 
6; ib. 40, 6. — nostras ded., bei 



72 



LIBER XXXIX. CAP. 37. 



a* u. 570/ 



consuluisse ci vitati, cum concilii nostri eam fecerìmus etnobis 
miscuerimus, ut corpus unum et concilium totius Peloponnesi 

8 esset. tunc, ut opinor, si aliis ipsi legibus viveremus, alias istis 

9 iniunxissemus, queri se iniquo iure esse et indignaripossent. scio 
ego, Ap. Claudi, hanc orationem, qua sum adhuc usus, neque 
sociorum apud socios neque liberae gentis esse, sed vere servorum 

10 disceptantium apud dominos. nam si non vox illa vana praeconis 
fuit, qua liberos esse omnium primos Àchaeos iussistis, si foedus 
ratum est, si societas et amicitia ex aequo observatur, cur ego 
quid Capua capta feceritis Romani non quaero, vos rationem repo- 

11 scitis, quid Àchaei Lacedaemoniis beilo victis fecerimus? inter- 
fecti aliqui sunt; finge a nobis; quid? vos senatores Campanos 

12 securi non percussistis ? muros diruimus ; vos non muros tantum, 

13 sed urbem agrosque ademistis. specie, inquis, aequum estfoedus; 
re apud Àchaeos precaria libertas, apud Romanos etiam imperium 

14 est. sentio, Àppi, et, si non oportet, non in dignor; sed oro vos, 



dem nnfreiwilligen Eintritt in den 
acbaischeo Bund scheiot dieses ìm- 
mer gescbeben za sein, 38, 34, 1, 
vgl. Plut. Àrat. 36, 1, hier wird das 
Verleiben gleicber Gesetze als eine 
Auszeichnurig and Wohlthat be- 
trachtet, s. § 15; 23, 5, 9, wàhrend 
sonst ein Staat suas leges za baben 
berechtigt und dieses eia Zeichen 
seiner Autonomie ist, s. 37, 32, 14. 

— condì., za einem Tbeile. — cor- 
pus, 38, 34, 3. — tunc, 28, 19, 3. 

— iniquo iure, in einem anbilligen, 
anguostigen Rechtsverhaltnisse, vgl. 
Cic. Arcb. 4, 6: civitas aequissimo 
iure ac foedere\ L. 3, 34, 3: iura 
acquaste. — tot. Pelop., gerade das 
wollten die Roraer nicbt. 

9-12. vere, s. 25, 33, 6; 38, 17, 
9: Gaìlograeci vere; 37, 7, 2: in 
Wahrbeit, vollstaodig; 40, 27, 10: 
latrones verius, wie fra ber aach an 
u. Si. gelesen wurde. — servor., 
die ibre Handel, Zankereien von 
demHerrnschlichten lassen mtissen, 
vgl. 24, 37, 6. — vox illa, 33, 32. 

— pritn. Ach. t diese sind an der 
ang. St., mit Ansnahuie der Corin- 
tbier, gar nicbt genannt, da sie, we- 
nigstens der Theorie nacb, frei wa- 
ren, s. 33, 34, 5 ; 9. — ex aequo, s. 



§ 13; e. 36, 1, sebeint za societ. et 
amie, za geboren, s. 8, 4, 3: si so- 
cietas, si aequatio iuris est. — cur 
ego, vgl. 2, 34, 9. — Cap. capta, 
31, 29, 11; ib. 31, 15. — Romani 
nicbt Vocativ, wie Achaei zeigt. — 
rat. reposc, Gaes. B. G. 5, 30: abs 
te rationem rép osceni. — senatores, 
26, 15. — sed, 38, 22, 9. 

13-15. inquis, die Widerlegung 
einleitend, kann an Appins gerich- 
tet, aber aucb ailgemein gesagt 
sein, s. 34, 3, 9. — precar. lib., eine 
aas Gnade verliehene, die immer 
wieder zuriickgenommen werden 
kann, s. 37, 56, 4; ib. 32, 13; Marq. 
3, 1, 251; 249; so wurde den de- 
diticiis die Freiheit and ibr Besitz- 
thum voa den Roraern zariickgege- 
ben ; aber die Achaer waren bisher 
nicbt in diesem Verbaltntss, sondern 
freie Bundesgenossen der Ròmer gè- 
wesen und jetzt noch factiscb and 
recbtlich frei. — etiam, nicht allein 
wirklicbe Freiheit, sondern aucb 
Oberberrlicbkeit aber die Staaten, 
denen sie die Freiheit geschenkt 
baben, Lange<2, 237. — sentio: ich 
fìihle es wohl. — si non oport. 
scheint, wenn die Lesart richtig ist 
(Hertz will non tilgen), za bedea- 



a. Ch. 184. 



LIBER XXXIX. CAP. 37. 



73 



quantumlibet intersit inter Romanos et Achaeos, modo ne io ae- 
quo hostes vestri nostrique apud vos sint ac nos socii, immo ne 
meliore iure sint nam, ut in aequo essent, nos fecimus, cura leges 15 
iis nostras dedimus, cum, ut, Achaici concilii essent, effecimus, 
parura est victis, quod victoribus satis est; plus postulant hostes, 
quam socii hab$nt. quae iure iurando, quae monumentis littera- 16 
rum in lapide insculptis in aeternam memoriam sancta atque sa» 
crata sunt, ea cum periurio nostro tollere parant. veremur quidem 17 
vos, Romani, et, si ita vultis, etiam timemus; sed plus et veremur 
et timemus deos inmortales." 

Cum adsensu maximae partis est auditus, et locutum omnes 18 
prò maiestate magistratus censebant, ut facile adpareret molliter 
agendo dignitatem suam tenere Romanos non posse, tum Àppius 19 
suadere se magnopere Achaeis dixit, ut, dum liceret voluntate sua 
facere, gratiam ibirent, ne mox inviti et coacti facerent. haec vox 20 
audita quidem cum omnium gemitu est, sed metum iniecit impe- 
rata recusandi. id modo petierunt, ut Romani quae viderentur de 21 
Lacedaemoniis mutarent nec Achaeos religione obstringerent irrita 



ten: wenn ich nicht (durch eaer 
Verfahren, eueren Uebermutb) dazo 
genothigt werde, bin ich nicht un- 
willig dariiber; doch ist dcr Ge- 
danke und Ansdruck gesucht, vgl. 
37, 54, 25. — sed etc, ihr wiirdet 
mich aber zwingen unwillig za wer- 
den, wenn ibr unsero gemeinschaft- 
licben Feinde nns gleich stelltet. — 
in aequo, praef. 3. — immo, das 
ware noch zu wenig, vielmebr, s. e. 
40, 7; 35, 49, 13. — Achaici, § 7 
nostri. Die Form Achaei ware un- 
gewahnlicb. — parum e., 38, 14, 
11. 

16-17. Sogar unseren Eid sollen 
Wìp breeben. — monum. etc, 
wahrscheinlich ist das Document 
des Btindnisses, durch welcbes 
Sparta in den achaischen Band auf- 
genommen warde, gemeint; dieses 
war wohl auf eine Saule eingegra- 
ben, s. Polyb. 5, 93 extr., 25, 3 rrjv 
7Iqòq MecroTjvfovg ar(\Xr\v, ib. 2: 
OTyìrig nQoyQtttpeiaijg*, 24, 4 u. a., 
nnd in dem Tempel zu Aegium auf- 
gestellt, daher sancta, den Gottern 
empfohlen, untar ibren Scbutz gè- 
stellt, sacrata, geweiht, unantast- 



bar, 3, 19, 10. — cum per «., so 
dass wir dabei — uns za Schulden 
komuien lassen. — veremur, Aner- 
kennung der Hobeit, 33, 31, 8; ti- 
mem., e. 25, 15. 

18-21. maiest, wie die maiestas 
der Consuln u. a., s. 26, 31, 1. — 
dignitas, das Ansehen in der Dorch- 
fuhrung ihrer Forderungen , mìlde- 
rcr Ausdruck far imperium; § 13. 
— volunt.s., 36, 12, 6. — grat inir., 
sich den Dank erwerben, die Romer 
freundlich gegen sich stiromen. — 
quidem gehb'rt za dem ganzen Be- 
griffe: audita cum om. gem. est, 
besonders aber zu omn. gemitu, wie 
der Ggs. zeigt. — metum ini., die 
jungeren Hss. baben meta iniecto, 
was mit petierunt verbunden wer- 
den kò'nnte. — recus., von metum. 
abhàngig, wie 21, 35, 3; Sali. I. 35, 
9. — viderent. n. mutando esse oder 
ipsis, die Aufbebung der Rechts- 
gieichheit, Herstellung der iyeurg. 
Verfassung, uberbaapt eine Revision 
des Vertrages mit Sparta. — relig. 
obst., ihr Gewissen nicht belasti- 
gen dadurch, dass sie den Schwur, 
§ 16f., breeben; der Gewalt wollen 



74 



LIBER XXXIX. CAP. 37.38. 



a. u. 570. 



ea, quae iure iurando sanxissent, faciendi. damnatio tantum Arei 
et Alcibiadi», quae nuper facta erat, sublata est. 
S8 Ro^ae principio eius anni, cum de provinciis consulum et 
praetorum actum est, consulibus Ligures, quia bellum nusquam 

2 alibi erat, decreti, praetores £ Decimius Flavus urbanam, P. Cor- 

3 nelius Cethegus inter cives et peregrinos sortiti sunt, C. Sempro- 
nio Blaesus Siciliam , Q. Naerius ifatho Sardiniam et ut idem 
quaereret de Yeneficiis, A. Terentius Varrò Hispaniam citeriorem, 

4 P. Sempronius Longus Hispaniam ulteriorem. de iis duabus prò- 
vjnciis legati per id fere tempus L. luventius Thalna et T. Quin- 

5 ctilius Varus venerunt, qui quantum bellum iam profligatum in 
Hispania esset senatu edocto postularunt simul, ut prò rebus tam 
prospere gestis diis inmortalibus haberetur honos et ut praetori- 

6 bus exercitum deportare licere! supplicalo in biduum decreta 
est; de legionibus deportandis, cum de consulum praetorumque 

7 exercitibus ageretur, rem integram referri iusserunt. paucos post 
dies consulibus in Ligures binae legiones, quas Àp. Claudius et 

8 M. Sempronius babuerant, decretae sunt. de Hispaniensibus exer- 
citibus magna contentio fuit inter novos praetores et amicos ab- 

9 sentium , Calpurnii Quinctiique. utraque causa tribunos plebis, 
Utraque consulem habebat hi se intercessuros senatus consulto, 



sie weicheo. Wie Pbilippus so wer- 
éen auch die Achaer nach dem Siege 
ia Asien gedemiithigt and ge- 
schwacht. 

38* Vertheilung der Provinzen 
and He e re. 

1-3. princ. anni, s. e. 33, 1 ; das 
dort Uebergangene wird hier erst 
nachgebolt, wie e. 20, 1 ; 41, 5; 32, 1, 
nur Prodigien werden nicht er- 
wahnt. — actum- est) s. 28, 27, 14; 
22, 14, 12. — quia etc, s. 40, 1, 1 ; 
es wird also voraasgesetzt, dass 
beide Consala regelmassig ia dea 
Krieg ziehen, and das Verbleiben 
derselben in Rom, nach Sulla* Ein- 
richtung das Regelmassige, war da- 
mals noch Ausnabme, s. e. 8, 1; 
20, 1. Dass beide, nachdem die Gal- 
lier unterworfen sind, nach Ligu- 
rien geschickt werden, ist e. 20, 2 ; 32, 
1 ohne weitere BemerkuDg berichtet, 
vgl. 38, 42, 8ff., iiber dea Krieg ia 
Ligurien s. 40, 34, 4. — et ut id., 
schon vor der Einsetzang der quae- 



stiones perpetuae werden quaestio- 
nes de veneficiis biswéileo angeord- 
oet, speciell gegea die Frauea, s. 8, 
18; 40, 37, 5, die an ti. St. erwahn- 
tea bezogea sich auf die rora. Bur- 
ger iiberhaupt, s. e. 41, 5; s. Rein 
Crimiaalr. 406. Wahrscheinlich ist 
es nor Kiirze des Ausdrucks, dass 
die Uebertragung dieser Fuoktioa 
durch das Volk nicht erwahnt wird ; 
doch heisst es auch 40, 37, 4 nur 
ex senatus consulto, und dasselbé 
wird 40, 44, 6 voraasgesetzt, s. e. 
14, 6. 

4-9. Iuvent. - Far., e. 31, 4. — 
profiig., 35, 6, 3. — hab. honos., 
41, 6, 4. — paucos, e. 37,2. — 4pp. 
et Sempr., e. 32. — Hisp., e. 20, 4. 
— tributi, pi., e. 32, 12. — consu- 
lente dass so, niebt consules za le- 
sen sei, zeigt utraque; die Consala 
konnten ebenso, wie die Tribunen, 
gegen Senatsbeschliisse Einsprache 
thun, s. 38, 42, 10; 30, "43, 1 u. a., 
Becker 2, 2, 111. — hi die, welche 



a. Cli. 184. 



LIBER XXXIX. CAP.38. 39. 



75 



si deportandos censerent exercitus, denuntiabant; illi, si haec 
intereessio fieret, sultani rem aliam se decorni passuros. vieta io 
postremo abaentium gratia est, et senatus consultimi factum, ut 
praetores quattuor milia peditum Romanorum scriberent, trecen- 
tos equitaa , et quinque milia peditum sociorum Latini nominis, 
quingentos equites, quos secum in Hispaniam portarent. cum 11 
eos in legione» quattuor discripsissent, quo plus quam quina milia 
peditum, treceni equites in singulis legionibus essent, dimitterent, 
eos primum, qui emerita stipendia baberent, deinde ut cuiusque 12 
fortissima opera Calpunùus et Quinctius in proelio usi essent. 

Hae sedata contentane alia subinde G. Decimi praetoris mòrte 39 
exorta est. Cn. Sicinius et L. Pupius, qui aediles proximo anno 2 
fuerant, et C. Valerius flamen Dialis et Q. Fulvius Flaccus -— is, 



die neaen Pratoren, UH die, welche 
die abgehenden unterstiitzen , nicht 
die Tribunen einer- die Coosuln 
andererseits. — deportane, ist der 
gcwohnliche Ausdruck, 34, 52, 10; 
37, 2, 6: deducere, die spateren Hss. 
haben reportandos, was sich bis- 
weilen findet, s. 38. 42, 12; ib. 50, 
3; ebonso reducere, 36, 31, 6, and 
an u. St. um abzuwechseln, s. § 5 
u. 6, wol statt haben konnte. — 
nuìlam rem e te, s. 30, 40, 8; 42, 
10, 10; Lange2, 362. 

10-12. absent. gr., die Gegner 
der Pratoren geben naefa. — prae- 
tor.-scrib., e. 20, 4. — eum eos in 
nachGron. Die hdsch.Lesart cum eos 
leg. konnte kiinstlich e rklàrt werden 
wie 1, 42, 5: populum - descripsit, 
so dass eas die Stelle von ita ver- 
trate, alleio der Ansdruck ware un- 
klar and aus der geringen Truppen- 
zahl auch in Verbindung mit dem 
aiten Heere e. 31, 3 konnten nicht 
4 Legionen von je 5000 Mann 
(schwerlich ist auch an Legionen 
der Bundesgenossen za denken, 37, 
39, 7) gebildet werden; es wird 
auch eas copias in vermuthet. — 
quattuor, wenn L. so geschrieben 
hat, so ist der Vorgang and die An- 
ordnung nicht genau erzahlt, denn 
bisher hat Hispanien regelmassig 
(nar aasnahmsweise war unter Cato 
ein zweites Heer von 2 Legionen 



daselbst, 33, 43, 3, wurde aber von 
ihm zuruckgefiihrt 34, 46, 3) zwei 
Legionen, s. za e. 31, 3; von jetzt 
an scheinen die beiden Pratoren je 
zwei Legionen gehabtrzn haben, 8. 
40,32,5; ib. 36, 10; 40 > 3; 49, 
1 usw. ; diese neue Einrichtang 
miisste jetzt getrofifen worden sein; 
doch ist die Anknìipfung der Ver- 
mehrang des Heeres an die Forde- 
rang, dass alle Truppen aus der 
Provinz abgefdhrt werden soUen, 
sehr auffallend. — discrips., s. 31, 
34, 8 ; 34, 56, 6. — quo nach Mad- 
vig, die Hss. baben quodabee essent, 
was wol beibehalten and auf milia, 
oder die einzelnen Soldaten in dea 
Legionen bezogen werden kann, 
vgl. 40, 36, 10; 24, 40, 5: quodna- 
ves militum capere non poterant 
impositi s. — emerita st, die Trup- 
pen haben wahrseheinlich eiuea 
grossen Theii ihrer Dienstzeit in 
Spanien gestanden, s. Mommsen I, 
676 f., Lange2, 248. 

89. Streit um die Besetzang 
einej" Pratur. 

1-4. subinde, nàch dem abl. ab- 
sol., wie sonst deinde, inde, tum, 
22, 30, 1; 5, 39, 10; 4. 34, 5. — 
morte, in Folge usw. ?— aedil, 
24* 9, 4. — jlam. dial., e. 45, 2; es 
ist wahrseheinlich der 27, 8 er- 
wahnte, der 554, s. 31, 50, 7, Aedil 
war, und sich jetzt um die Pratur 



76 



LIBER XXXIX. CAP.39. 



a. o. 570, 



quia aedilis curulis designatus erat, sine toga candida, sed maxima 
ex omnibus contentione — petebant; certamenque ei cum flamine 

3 erat. et postquam primo aequare, mox superare etiam est visus, 

4 pars tribunorum plebis negare rationem eiushabendam esse, quod 
duos simul unus magistratus, praesertim curules, neque capere 
posset nec gerere; pars legibus eum solvi aequum censere, ut 

5 quem vellet praetorem creandi populo potestas fìeret. L. Porcius 

6 consul primo in ea sententia esse, ne nomen eius acciperet, dein- 
de, ut ex auctorìtate senatus idem faceret, convocatis patribus 
referre se ad eos dixit, quod nec iure ullo nec exemplo tolerabili 
liberae civitati aedilis curulis designatus praeturam peteret, sibi, 
nisi quid aliud iis videretur, in animo esse e lege comitia habere. 



bewirbt, erst 41, 28, 7 ist er 
gestorben. — quia etc, dieser Um- 
stand ist also der Grand, warura er 
die toga candida, die sonst als da- 
mais gebrauchlich vorausgesetzt 
wird, s. 4, 25, 13; Becker 2, 2, 39; 
Lange 1, 518, nicht anlegt; dass er 
aeine Bewerbung nicht dem Consci 
anznzeigen batte, gebt aus dem 
Folg. hervor. — ex ornnib., n. reti' 
quis, ist eigentbìimlich gesagt und 
auf die Personen bezogen, statt 
motore quam omnes. Ebenso ist 
certamenq. eier., wenn nicbt vorher 
petebat gelesen wird, nicbt ohne 
Harte, da die Person, anf die ei zu- 
rìickweist, nicht aus dem Haupt- 
satze, sondern nnr durch die Be- 
ziebnng anf das in der Parentbese 
Gesagte dentlich wird, vgl. 31, 46, 
7; Tac. Ann. 2, 6 extr. — aequare 
- super., beide absolnt gebraacht. 
— * ration, hab., s. 8, 1 5, 9 ; Becker 
2, 2, 38. — duos s. un. mag., gegen 
das Gesetz 7, 42, 2, s. Veli. Pat. 2, 
92: EgnaUum sperantem, ut prae- 
turam aediUtati, ita consulatum 
praeturae se iuncturum (Sentftts) 
vetuit, et cum id non obHnuisset, 
iuravit, etiamsifactus esset consul 
svffragiìs popub', trnnen se eum non 
renuntiaturum ; Mommsen 1, 302 f., 
Lange, 1, 515. — capere, dieses 
scbliesst das gerere noch nicht ein, 
s. §9, vgl. Sali. 1. 85, 12. — log. sol, 
s. tO, 13, 9. — ut quem v., 32, 7, 



11; 24,8, 1 n. a. 

5-6. in ea-ne, Tac. Ann. 1, 77: 
dieebantur sententiae, ut etc., L. 38, 
52, 1 : certo Consilio, ne. — nom. ei. 
acc, 8. 9, 46, 2; der Consul wiil 
sein Recht einen ihm missfàlligen 
Gandidaten zuriickzuweisen, Becker 
a v a. 0. 34; Lange 1, 511 mit gro- 
sserem Nachdruck geltend machcn, 
wenn er sich anf einen Senatsbe- 
scblass (ex. auct. sen.) stiitzen 
kann; ahnlich Ascon. p. 90: troica- 
Uus consul consilium habuit, an ra- 
tionem Catilinae habere deberet, si 
peteret consulatum; vgl. auch 32, 
7,11; Marq. 2, 3, 96 ; 93 ; L. 22, 35, 
3. — referre, in dem Vortrage iiber 
den Gegenstand der Verhandlnng 
spricbt bier der Consul, gegen die 
Gewohnheit, s. 8, 13, 18; ib. 20, 12, 
seine Ansicbt aus, s. Becker, 2, 2, 
423. — quod -peteret ist nicht Ob- 
ject von referre, sondern der Grand, 
der den Vortragenden bestimmt in 
der durch sibi in animo esse etc. 
bezeichneten Weise za verfahren, 
der wie oft, s. § 14, vorangestelit 
ist, oder es bedeutet: was das be- 
treffe, dass; Crevier verm. referre 
de eo dixit, quod. — exemplo, 42, 
8, 6; 25, 4, 7. — - sibi etc. ist der 
von referre abbaagige Gedanke. — 
nisi etc, er will sicb dem Beschlusse 
des Senates unterwerfen. — e lege, 
entweder nach dem 7, 42 erwàhn- 
ten, oder iiberbaopt: gejetzlicb, 



*. Ch. 184. 



LIBER XXXIX. CAP. 39. 



77 



ptfres censuerunt, uti L. Porcius consul cum Q. Fulvio ageret, 7 
ne impedimento esset, quo minus comitia praetoris in locum C, 
Decimi subrogandi e lege haberentur. agenti consuli ex senatus 8 
consulto respondit Flaccus nihil quidem, se quod indignum esset, 
facturum. medio responso ad voluntatem interpretantibus fecerat 
spem cessurum patrum auctoritati esse, comitiis acrius etiam 9 
quam ante petebat criminando extorquerì sibi a constile et senatu 
p apuli Romani benefìcium et invidiam fieri geminati honoris, tam- 
quam non adpareret, ubi designatus praetor esset, extemplo aedi- 
litate se abdicaturum. consul cum et pertinaciam petentis crescere 10 
et favorem populi magis magisque in eum inclinari cerneret, di- 
missis comitiis senatum vocavit censuerunt frequentes, quoniam 
Flaccum auctoritas patrum nihil movisset, ad populum cum Fiacco 
agendum. contione advocata cum egisset consul, ne tum quidem 11 
de sententia motus gratias populo Romano egit, quod tanto stu- 
dio, quotienscumque declarandae voluntatis potestas facta esset, 
praetorem se voluissetfacere; ea sibi studia civium suorum desti- 12' 
tuere non esse in animo, haec vero tam obstinata vox tantum ei 
favorem accendit, ut haud dubius praetor esset, si consul accipere 
nomen vellet. ingens certamen tribunis et inter se ipsos et cum 13 



§ 14: e legibus. 

7-9. ageret, es wird erst ein ge- 
linderes Mittel versacht, nicht so- 
gleich offentlich eingeschritten. — 
quo min, steht bier nach dem negir- 
ten impeàim, esse, wo L. sonst ge- 
wohnlich ne braacht, §14, weil ne 
schon vorausgeht. — praetoris s,, 
$14; 41, 17, 5; 3, 19, 2; 6, 39, 5; 
10, 11, 3 u. a., sonst auch der Da- 
ti v. — se wird, da esse fehlt, s. 41, 
10, 7 ; 28, 23, 6, besser za indignum 
genommen. — medio - ancipiti, 
aaders e. 29, 1. — ad voi n. suam, 
wie ex voluntate. — comitiis, 31, 
50, 6, oboe sed. — invid. gem, kon., 
wegen der doppelten Ehrenstelle 
werde Hass gegen ihn erregt. — 
designai., da die Wabl nach gebal- 
teneo Auspicien yollzogen ist, so 
mass das Amt, obgleich noeb niebt 
angetreteo, formlicb iiiedergelegt 
werden ; der Fall scheint sonst nicht 
vorgekommen za sein, Becker % 2, 
50; Lange, 1, 521. — extemplo 
nach ubi wie 22, 60, 1. Das bier 



Erzalte ist in Contionen vor dem 
Wahltage oder Wablacte gesche- 
hen, 31, 7, 1 ; auf das letztere weìst 
dimissis hin. 

10-15. dimiss, com. soli wol mar 
heissen , das za den Comitien beru- 
fene Volt worde nach der contio 
wieder entlassen, nicht dass die Ab- 
stimmnng schon begonnen faat; 
nachdem der Senat befragt ist, wird 
eine nene contio gehalten. — > ad 
op,, vor dem Volke, was nicht ohne 



i', 



arte za egisset wieder za denken 
ist; et was Anderes ware cum po- 
pulo agere, — ne tum q. schliesst 
sich sonst eher an den abl. abs. oder 
das Partic. an, bier an den der 
Participialcoostruct. folgenden Ne- 
bensatz, vgl. 37, 24, 11; ib. 32, 7. 
• — quoti ente, deci, etc, vgl. Cic.Mil. 
35, 96. — obstm,, aas der scine 
Hartoackigkeit hervorgieng. — 
haud dub., 4, 53, 13. — nom. aecip., 
am entscheidendenTage, dem Wahl- 
tage Stimmen fiir ihn annahme. — 
inter seips., s. e. 40, 4; 2, 42, 9: 



78 



LIBER XXXIX. CAP. 39. 40. 



a. il. 570-. 



console fuit, donec senati» a constile est habitus decretano que, 

14 quoniam praetoris subrogandi comitia ne legibus fierent, pertina- 
cia Q. Flacci et prava studia hominum inpedirent, senatum cen- 

15 sere satis praetomm esse; P. Cornelius utramque in urbe iuris- 
dictionem baberet Àpollinique ludos faceret. 

40 His comitiis prudentia et virtute senatus sublatis alia maioris 

certaminis , quo et maiore de re et inter plures potentioresque 

2 viros, sunt exorta. censuram summa contentione petebant L. Va- 
lerius Flaccus P. et L. Scipione* Cn. Manlius Volso V. Furius 
Purpurio, patricii, plebeii autem, M. Porcius Cato M. Fulvius No- 

3 bilior Ti. et M. Sempronii, Longus et Tuditanus. sed omnes pa- 
tricios plebeiosque nobilissimarum familiarum M. Porcius longe 

4 anteibat. in hoc viro tanta vis animi ingeniique fuit, ut, quocum-' 
que loco natus esset, fortunam sibi ipse facturus fuisse videretur. 



inter semet ipsos cer tondo; 1, 10, 
2: ipsi inter se', 3, 61, 1: sibimet 
ipsis victuros; 83, 17, 10 u.a., Gron. 
verm. in. se ipsis, s. e. 40, 4; 2, 19, 
5. — donec e te, anders verfuar 
Sentius nach Vellei., zu § 4. — sa- 
tis pr. esse, der Senat bestimmt, 
dass Comìtien nicht gehalten wer- 
den sollea, was sonst nicht leicht 
gescheben ist, s. Lange 2, 458. 
Durch den Abgang eines Mitgliedes 
aus einem Collegium wird dieses 
selbst nicht aufgehoben, da die 
Amtsgewalt nicht dem Éinzelnen, 
sondern dem Collegium als solchem 
zusteht, und von jedem éinzelnen 
Mitgliede in der gesetzlicben Aus- 
dehnung geubt wird. — iuris die., 
28, 38, 13; 25, 41, 13 n. a. — Apoll. 
lud., 25, 12; 27, 23, die Abhaltung 
derselben geborte zu den Funktio- 
nen des praet. urbanus, der gestor- 
ben war. 

40-44, 10. Catos Charakter, 
scine Censur; Verhaìtnisse in Ita- 
Iien und Spanien; Triumphe; Colo- 
nien. Cic. CaL m. 6; Brut. 15; 
Plin. 7, 27, 100; 14, 4, 45; Nep. 
Cato 2; Val. Max. 2, 9, 3; 3, 7, 7; 
4, 5, 1 ; Plut. Cato 15; 17; FJamin. 
18. 

1-3. maioris certam. ohne eo 
findet sich mehrfach bei L., s. za 



2, 19, 10; 25, 38, 23; 26, 20, 5, ib. 
38, 10, vgl. 40, 22, 6. — quo -vi- 
ro*, um den Gedanken vollstandig 
zu maohen kann auch dazu exorta 
sunt wiederbolt werden ; erant zu 
denken ist nicht nothwendig, 3. 22, 
20, 6 ; ib. 52, 5. — exorta, brache n 
an, passt mehr auf die bei Gelegen- 
heit der Comitien entstandenen 
Kampfe, als auf die Comitien selbst. 

— Valer., 36, 17, 1. — />. Scip n 
Nasica, 38, 58; L. Scipio ungeach- 
tet seiaer Verurtheilung, 38, 60; 
vgl. e. 22, 8 ; 44, 1 ; 56, 7. Manlius, 
e. 7 ; Furius, 31, 49 ; 37, 55 ; 38, 54. 

— Fulv., e. 5 ; Tu Sempr., 34, 42 ; 
35, 5. M. Sempr., e. 23. — nobil. 
fam., denselben angeborten, aber 

als genit. qualit. zu betrachten: von 
hohem Adel, g. Cic. Sest. 56, 120; 
S. Rose. 6, 17; vgl. 22, 35, 2; Sali. 
1. 85, 10: hominem- multar um ima- 
ginum. 

4-5. in hoc etc, die Charakteri- 
stik ist vor der Wahl zu dem hoch- 
sten Amte, passend eingefugt, s. 
Einleit. 16. — animi ingen,, 38, 50, 
12; 34, 18, 3. — ipse, ohne alle Un- 
tersttitzung, durch eigene Kraft; 
zum Gedanken vgl. Cic. Parad. 5, 
1, 34: cuius omnia Consilia -ab ipso 
profidscuntur - cui etiarn - for- 
tuna ipsa cediti L. 1, 34, 11: ipse 



a. Cb. 184. 



LIBER XXXIX. GAP. 40, 



79 



nulla ars neque privatae neque publicae rei gerendae ei defuit; 
urbanas rusticasque res pariter caUebat. ad summos honores alios 5 
scientia iuris, alios eloquentia, alios glcffia militaris provexit; huic 
versatile ingenium sic pariter ad omnia fuit, ut natum ad id unum 
diceres, quodcumque ageret ; in bello marni fortissimus multisque 6 
insignibus claras pugnis, idem postquam ad magnos honores 
pervenit, summus imperator, idem in pace, si ius consuleres, 
peritissimus, si causa oranda esset, eloquentissimus; nec is tan- 7 
tum, cuius lingua vivo eo viguerit, monumentum eloquentiae nul- 
lum exstet, vivit immo vìgetque eloquentia eius sacrata scriptis 



fortunata -adiuvabat; bei Anderen 
wirkt das. Gliick mit, s. 30, 1, 4: 
congesti* omnibus fiumani* ab na- 
tura fortunaque doni*; 3, 12, 6; 
Calo mass sich das Gliick erst er- 
ringen. — fuisse hat nur die Mz. 
IIs., vgl. Cic. Att. 11, 6, 5: tanta 
desperatio - oceuparat, ut, quocum- 
que venisset, hocputaremfuturum; 
L. 24, 5, 12. — privatae - pubi, rei, 
40, 51, 2; 4, 5, 0: nec in rè publica 
-nec in privata; Cic. Lael. 4, 15: 
cura de publica re et de privata. — 
urban. rustie, scheint die res priva- 
tae zu umfassen, die in der Stadt 
und auf dem Lande zu besorgen 
sind, im Folg. ad summos etc. fol- 
gen die re* publicae; Plin. 14, 4, 
44: Caio ille-optimu*ae*ine aemulo 
agricola. — scientia etc, die drei 
Wege, auf denen man in Rom gewobn- 
lich zu den hochsten Staatsamtern ge- 
langte, s. 30, 1, 5, vgl. Plin. 7, 25, 
100: tato tri* summa* in nomine 
res praestitìsse existimatur, ut esset 
optimus orator, optimus imperator, 
optimus senator. — - sic pariter, in 
solcher Weise gleiebmassig , vgl. 
Cic. C. m. 8, 26: sic avide; Brut. 53, 
197: ita breviter, dodfìst die Ver- 
bindung und Wortstellung unge- 
wobnlich. — ageret ah von diceres 
abhangig. 

6-7. in bello, in den Verhaltnis- 
sen des Krieges, e. 34, 2. — pugnis, 
s. 34, 8ff. ; 36> 17 f. — ius cons. n. 
eurn, wenn man ihn iiber Rechtsver- 
haltnisse, Processe um Rath fragte ; 
auf solcbe Anfragen gaben die 



Reebtskundigen, iurisconsultì oder 
prudentes, daber sogleicb pruden- 
tissimus, ihr Gutachten : responde- 
bant; Quint. 12, 3, 9: Calo cum in 
dicendo prestantissima* tum iuris 
idem fuit peritissimus ; Cic. Off. 2, 
19, 65; Mur. 9, 19; Gaius 1, 7: re- 
sponso prudentium snnt sententiae 
et opinione* eorum, quibu* permis- 
tum est iura condere. — orando, 
30, 1, 5. — cuius -vivo eo, s. 38, 
54, 1 ; 42, 36, 7. — viguei\, 22, 44, 
7. — monument., Cic. Br. 16, 63: 
Catoni* autem oratione* non minus 
multae *unt, quam attici Lysiae 
(dem 425 beigelegt, 230 fùr acht 
gehalten wurden); 17, 65: oraUones 
CL (Catos), quas quidem adkuc inve- 
nerim et legerim; es finden sich 
noch Fragmente von etwa 80 Reden. 

— vivit steht absichtlich naeb vivo. 

— vigetq., ist noch jetzt wirksam, 
seine Reden und andere Scbriftea 
wurden immer nocb gelesen und ale 
Denkmaier des alten Romersinnes 
betracbtet, vgl. Cic. Br. 85; Coni- 

3, 1; iiber die Nacbstellung von 
immo s. 35, 49, 13; 38, 43, 6. — 
sacrata, geweiht, verewigt, e. 37, 
16. — omnis gen., ausser den Re- 
den u. den Origines, s. 34, 5, 7, dem 
Werke de re rustica noch Scbriften 
de re militari , do rhetorica, de me- 
dicina, Epistolae u. a., s. Plin. 14, 

4, 44: Catonumilleprimustriumpho 
et censura super cetera insigni*, 
magi* tamen etiamnum claritate 
Utterarum praeceptisque omnium 
rerum expetendarum dati* generi 



80 



LIBER XXXIX. GAP. 40. 41. 



a. u. 570. 



8 omnis generis, orationes et prò se multae et prò aliis et in alios : 
nam non solum accasando , sed etiam causam dicendo fatigavit 

9 inimicos. simultatesnimio pluresetexercuerunteumetipseexer- 
cuit eas; nec facile dixeris, utrum magis presserit eum nobilitas 

10 an ille agitaverit nobilitatene asperi procul dubio animi et linguae 
acerbae et inmodice liberae fuit, sed invicti a cupiditatibus animi, 

11 rigidae innocentiae, contemptor gratiae, divitiarum. in parsimo- 
nia, in patientia laboris, periculi, ferrei prope corporis animique, 

12 quem ne senectus quidem, quae solvit omnia, fregerit, qui sextum 
et octogesimom annum agens causam dixerit, ipse prò se oraverit 
scripseritque, nonagesimo anno Ser. Galbam ad populi adduxerit 

41 iudicium. Hunc, sicut omni vita, tum prensantem premebat nobi- 
litas; coierantqne praeter L. Flaccum, qui collega in consulatu 



Romano, inter prima vero agrum 
colendi etc. 

8-9. orationes, nomio. absol.; 
esse - vorhanden sein wird nicht 
ansgelassen. — prò se als ob es, 
biesse a Catone prò se habitat. — 
nam fdhrt in alios aus. — caus. 
dicen.j weno er selbst sich verthei- 
digen musste, reus war; Plio. 7, 
27, 100: itaque sit proprium Cato- 
nis quater et quadragiens causam 
dixisse, neo quemquam saepius pò- 
stulatum et semper absolutum, vgl. 
Plut. e. 15: Xéyerai òXlyov ànoXt- 
novaag twv nevtrixovxa ipvyuv 
óCxag; Val. Max. 3, 7, 7. — nimio 
pi., 1, 2, 3. — eas ist absicbtlich 
simultates and eum gegeniiber ge- 
stellt, wie exercuit exercuerunt; 
im Folg. eum ille. — presser., e. 
41, 1; 3, 13, 1: premebat reum - 
crimen-, 23, 1, 1; 22, 12, 12: pre- 
mendo superiorem. 

10-12. procul. dub.y sonst sagt 
L. haud dubie, s. 2, 36, 6. — im- 
modic. lib.y s. 4, 41, 1; 42, 15, 10. 

— a cupid. , Habsucbt, s. 33, 11, 7 ; 
Wollast 34, 4, lff., vgl. 37, 57, 15. 

— rigid. t anbeugsam, Starr, 3, 11, 

7. — gratiae, der Macbtigen. — di- 
vitiar., s. Cic. Off. 2, 25, 89. — tu 
parsivi., Tac. H. 2, 77. — laboris, 
vgl. 34, 18, 3; 42, 34, 7; Plot e. 1. 

— sext. et oct., ebenso Valer. Max. 

8, 1, 1. — caus. dixer., wie § 8; 



ipse prò se or., er selbst die 
Vertbeidigangsrede bielt. — nona- 
ges. anno, ebenso Plutarch e. 15; 
dagegen oach Cic. Cat. m. 4, 10: 
anno post consul primum fuerat 
(Q. Fabius Maximus) quam ego 
{Cato) natus sum (521 v. e), ist er 
nar 85 Jahre alt geworden, worauf 
auch das Zeugniss Catos selbst 
fiibrt, Plut. 1, 10: (fijal yàg cevròs 
kmaxaCdexa yéyovàs ìfn %t\v 

71QÙJT7JV 0TQCÌT6V Getti &CU OTQU- 

Tttav, 7i£QÌ ov uivv(§ag %qòvov 
tvTvx&v InétpXiye xr\v *ÌTaX(av, 
s. Coro. 1, da, wenn Cato nacb Liv. 
im J. 605 (149 a. Ch.) 90 Jabr alt 
gestorben wàre, in seinem 17. Jabre 
Han ni bai noch nicht io Italien den 
Krieg gefàhrt hatte; dass er aber 
605 starb, bezeugeo auch Cic. Brut. 
15,61; Plin. 29,8, 15; Veli. 1, 15 
vgl. Cornei. 2, 4; Drumann Gescb. 
Roms 5, 98; Nisscn 225. — Ser. 
Galb., s. Periocba 49; Val. Max. 8, 
1,2; Cic. Or. 1, 53, 227: eum M. 
Cato , Galbae gratis atque acerbus 
inimicus, aspere apud populttm et 
vehementer esset locutus, quam 
orationem in Originibus suis expo- 
suit ipse; Tac. Ann. 3, 66; Geli. 1, 
12, 17 ; 13, 25 (24), 15 : Cato ex ori- 
ginum VII. in evalione, quam con- 
tro Ser. Galbam dixit. 

41. 1-2. omniv., s. 2, 33, 10. 
— tum ohne ita, s. 24, 3, 13. — coi- 



1 



B. Ch. 184. 



LIBER XXXIX. CAP.41. 



81 



fuerat, candidati omnes ad deiciendum honoreeum, non solum 2 
ut ipsi potius adipiscerentur, nec quia indignabantur novum ho- 
minem censorem ridere, sed etiam quod tristem censuram peri- 
culosamque multorum fariiae et ab laeso a plerisque et laedendi 
cupido expectabant. etenim tum quoque minitabundus petebat, re- 3 
fragari sibi, qui liberam et fortem censuram timerent, criminando. 
et simul L. Valerio subfragabatur: ilio uno collega castigare se 4 
nova flagitia et priscos revocare mores posse, his accensi homi- 
nes adversa nobilitate non M. Porcium modo censorem fecerunt, 
sed collegam ei Valerium Flaccum adiecerunt. • 

Secundum comitia censoru^consules praetoresque in prò- 5 
vincias profecti praeter Q. Naeviurif, quem quattuor non minus 
menses, priusquam in Sardiniam iret, qyaestiones veneficii, qua- 
rum magnani partem extra urbem per municipia conciliabulaque 
habuit, quia ita aptius visum erat, tenuerunt. si Antiati Valerio ere- 6 
derelibet,ad duo milia hominum damnavit etL.Postuiniuspraetor, 
cui Tarentum provincia evenerat, magnas pastorum coniurationes 



erantq., s. zar Sa che 3, 35, 9; es 
sind die Anhanger der Scipionen; 
die Mz. Hs. bat consenserantq., wol 
eine Erklarung von coierant, vgl. 
e. 14, 6. — collega, 33, 43. — rf«- 
ciend., e. 32, 12. — non sol. - nec, 
41, 5, 3. — nec quiaindign., vgl. 40, 
33, 2 u. zu 10, 41, 12. Der Wech- 
sel von quia uod quod ist aoch bei 
L. nichtselten, s. 34, 23, 10; 5, 41, 
4. — nov. hom., 37, 57, 12; Plut. 
e. 16: tovg plv yàq svnarQCd ag 
b (p&óvos IXvnei navrànaaiv 
oìofiévovg 7iQ07ir}Xttx(&G&ai xr\v 
éòyéveiav àvd-Qtóncov an àgxrjg 
àéó£(ov (ìg rrjv ctXQav tifir\% xaì 
óvvafiiv dvafitfiaCofiévùìV etc. N — 
tristem, pedantiseb-streng, 1, 18, 4. 
3-4. qui -timer., vgl. 6, 27, 6: 
fugere senaium testes tabula* pu- 
bUcas. — suffrag., e. 32, 10. — ilio 
uno etc., von den Censoren besonders 
wurde gefordert, dass aie in Ein- 
tracbt das Amt verwalteten , s. 29, 
37; 40, 46; Plut. 1. 1.: per Ixetvov 
yàq ofso&ai fjtóvov Ttjv TQjHprjV 
xaì ttjv fjtaXaxCttv , (oontq vdoav 
TÌfXVU)V xaì ànoxal&v nqovqyov 

TI 7lOL7}Cf€tV, T&V <T cÌXX(OV OQttV 

sxaaxov aqicu xctx&s fiiaCóftevov, 
TU. Liv. IX. 



ori rovg xccXdijg ag^ovrag SédoixéV, 
Lange 2, 219. — adversa nob,, e. 
39, 9; 6, 42, 9; 42, 22, 2; 33, 
23, 3. 

5-7. secundum etc, die kurze 
Unterbrechung wie 38, 28, lff. — 
comit. cens., dìese mnssten von 
einem der Consulo gebalten werden, 
s. 24, 10, 2; 27, 11, 7. — quaest, 
e. 38, 3. — permunic.conc, vgl. 
e. 14, 7; 18, 2; ob alle municipia 
oder nur die, welche die civitas cum 
suffragio haben, gemei Dt seien, lasst 
sich nicht erkennen. - — ita, n. so zu 
verfahren, als dass alle naeb Rom 
gefordert waren, s. e. 14, 7. — duo 
971., nur die Zabl sebeint L. zu gross. 
— praetor, da Postumius im Jahr 
vorher, s. e. 23, Prator war, so 
solite es propraetor heissen; der 
Zusatz cui - evenerat obne anno su- 
periore deutet an, dass L. selbst 
weniger genau gesebrieben, niebt 
die Abscbreiber geirrt haben. Viel- 
leicbt ist die Sache keine andere als 
die bereits e. 29, 8 aus einer ande- 
ren Quelle berichtete, und von L., 
oder von Valerius, dem aucb dieso 
Notiz entlebnt sebeint, in ein ande- 



82 



LIBER XXXIX. GAP. 41. 42. 



a. u. 570. 



vindicavit et reliquias Bacchanalium quaestionis cum cara exse- 
cutus est. multos, qui aut citati non adfuerant aut vades deserti- 
7 erant, in ea regione Italiae latentes partim noxios iudicavit, parto» 
comprebensos Romam ad senatum misit in carcererò omnes a 
P. Cornelio coniecti sunt. 
42 Tn Hispania ulteriore fractis proximo bello Lusitanis quietae 

res fuerant, et in citeriore A. Terentius in Suessetanis oppidum 
€orbionem vineis et operibus expugnavit, captivos vendtdit; quieta 

2 deinde hiberna et citerior provincia habuit. veteres praetores 
# C. Calpurnius Piso et L. Quinctius Romam redierunt utrique 

3 magno patrum consenso triumphus est decretus. prior C. Cal- 
purnius de Lusitanis etCeltibertstriumphavit; coronasarureastulit 

4 octoginta tres et duodecim milia pondo argenti, paucos post dies 
L. Quinctius Crispinus ex iisdem Lusitanis Celtiberaquetriumpha- 
vit; tantundem auri atque argenti in eo triumpbo transiatum. 

5 Censoces M. Porcius et L, Valerius metu mixta expectatione 
senatum legerunt; septem moverunt senatu, ex quibus unum in- 



res Jahr gesetzt. — reliq. Bacek. 
quaestionis, die Verbindung, s. e. 
46, 2, ami Wortstellnng ist hart, 
e. 14, 6 beisst es: quaestionem de 
Bacchanalibus\ 40, 19, 9; eine Hs. 
hat reliquas Bacca, quaestiones. — 
citati, za Rom, wie aus latentes her- 
vorzngehen scheint. — vades dei., 
aie lattea in Civilprocessen Burgen 
statt des vadimorìium gestellt, dass 
sie an einem folgenden Gerichtstage 
in iudicio erscheinen wollten, und 
durch ibr Wegbleibea die Bù'rgen in 
die Nothwendigkeit versetzt, das 
vadimorìium zu erlegen, vgl. e. 18, 
1 ; 23, 32, 4 ; 3, 13, 8 ; hSufiger beisst 
es vadimonium deserete, ad vadi- 
monium non venire. — in ea reg., in 
der Nahe von Tarent, wo schon fru- 
her Baecbanalien begaogen worden 
waren, s. Dio Cass. frgra. 39, 5; 10. 
Oben e. 29 sind solobe Untersuchnn- 
gen nicht erwahot. — noxios indie, 
verartheilte nnd bestrafte sie ; dass 
auch die, welcbe nach Rom geschickt 
werden, schuldig waren, zeigt: in 
carcerem, s. e. 18, 5, vici!, sind 
diese die, welcbe das vadimonium ira 
Stich gelassen hatten, jene die, wel- 
cbe in dem Baccbanalienprocesse 



niebt ersebienen waren. — Cornei., 
e. 38, 2; 39, 15. 

42* 1-4. in Hisp. kuiipft an e. 
31 an. — Termt, e. 32, 14. — 
Suesset, s. 34, 20, 1 ; 25, 34, 6. — 
Corbio, nnr bier erwahot. — magno 
p. cons., vgl. e. 29, 5 ; 33, 37, 9. — 
eoron. aur., e. 7, 1. — ex iUd., 
vorher de Lusit. mit etwas verschie- 
dener Anscbaunng. — translat, s. 
37, 58, 4; die Mz. Hs. hat praela- 
tum, was stch auch bisweilen fiodet, 
s. 31, 49, 3; 4, 10, 7; wahrscbein- 
licb begleiteten die ausgedienten 
Soldaten die Triamphirenden, vgl. 
40, 43, 7. 

5-7. censores geht anf e. 41, 4 
zuriick; die lectio senatus nnd re- 
cognitio equitum werden als die 
Strenge der Censoren besonders 
beurknndend voran gestellt, s. 29, 

37, 8. — senat leg. ib. 37, 1 ; Be- 
cker 2, 2, 240 ; die Wahl des prin- 
ceps senatus wird erst e. 52, 1 bei- 
laufig, wabrscbeinlicb nach einer 
anderen Quelle, bericbtet. — mover, 
sen., solcbe, die von friiheren Cen- 
soren bereits in den Senat anfge- 
nommen waren, anders praeterire, 

38, 28, 2; Becker 2, '2, 396; Lange 



a. Ch. 184. 



LIBER XXXIX. CAP. 42. 



83 



signem et nobilitate et honoribus, L. Quinctium Flamininum con- 
sularem. patrum memoria institutum fertur, ut ceUsores motis 6 
e senatu adscriberent nota». Catoni* et aliae quidem acerbae ora- 
twmes exstant in eos, quos aut senatorio loco movit, aut quibus 
equos ademit; longe gravissima in L. Quinctium oratio est, qua 7 
si accusator ante notam, non censor post notam usus esset, reti- 
nere L. Quinctium in senatu ne frater quidera T.Quinctius, si tum 
censor esset, potuisset inter cetera obiecit ei,PhilippumPoenuro, 8 



1, 586. Im Folg. haben die Hss. 
motis e senaty, was weniger gè* 
bràachlich ist, doch sagt Cic. Clnent. 
43, 122: de senatu movere and bei 
L. findet sich Aebnliches auch sonst, 
s. 24, 18, 12; 45, 15, 8. — consul, 
35, 10. — patrum mem. schei nt 
von der Zeit Catos ausgesagt zu 
sein, vgl. e. 16, 8; 31, 12, 10; 25, 
6,3; 37, 51, 1; 32,22, 10; 36, 7, 
10; dafiir spricht das Mg. fertur, 
was von einer seit nicht gar langer 
Zeit, wie die Beziehnng auf die Le- 
benszeit des Liv. voraussetzen w ar- 
de, bestehenden und oft erwàbnten 
Einrichtnng nicht gebraacbt ware, 
ebenso GeU. 4, 20, 6 ; 8 ; vgl. Ascon. 
p. 84: Ant&nium - censores senatu 
movemnt causasque subscripse- 
runt; der Sion scheiat also za sein: 
action friiber war es Sitte, die 
Gronde der Riige beizuscbreiben ; 
Cato motivirte die Aasstossang 
dvrch Reden, and nicht allein bei 
dea aus dem Senate Entfernten, son- 
derò auch bei denen, welchen der 
eqaas pablicus genommen warde; 
dass darch drese Einrìcbtang das 
Recbt Unwiirdige ausznstossen ge- 
setzlicb beschrankt worden sei, liegt 
wenigsteas in L.'s Worten nicht, s. 
Lange 2, 164; 317; Rudorff 2, 417. 
— motis, den Namen derselben in 
dem Album der Senatoren. — ad- 
scrib,, gewohnlich subscribere, s. 
Cic. Claent. 42, 119. — Catonis, von 
C. dagegen, s. 38, 54, 10; 45, 25, 

2. — et aliae y das entsprechende et 
konnte nicht wol stehen. Es finden 
sich noch Bruchstacke einer Rede 
gegen L. Farias , wahrscheinlich L. 



Farias Parpario, s. Charis. II p. 216 
ed. Keil; ib. 212; 208; Serv. ad 
Verg. Aen. 4, 244: ut est apud Ca- 
tonem in L. Furium de aqua, vgl. 
e. 44, 4, nnd gegen Claudins Nero 
Prisc 6, 36, p. 694, ebenso gegen 
L. Veturius, s. Fest p. 344: Cato 
in ea, quam scripsit de L. Veturio, 
de sacrificio commiss o, cum ei equum 
ademit, ib. 234; Geli. 17, 2, 20; 
Prisc. 6, 3, 16 p. 684; 6,7,40p. 
696; 789. Die Reden wurden wahr- 
scheinlich gebalten, als die Censoren 
die neue Liste der Senatoren be- 
kannt machten oder die Musterung 
der Ritter hielten, nacbdem die Aus- 
stossang erfolgt and etwa vorge- 
brachte Griinde der Betheiligten gè- 
hort waren, s. 24, 18, 3; daher post 
notam, vgl. § 5. — quos aut *- aut 
quibus, 7, 39, 10, vgl. 2, 27, 2. — 
aecusat , ver den Censoren durften 
anco voa Anderen za riigende Tha- 
ten oder Reden zur Anzeige ge- 
bracht werden; VaL Max. 4, 1, 10: 
centurias recognoscens equitum - 
discit se seire iUum ver bis eeneepHs 
peierasse. proinde si quis eum accu- 
sare vellet, usurum testimonio suo ; 
Aseon. p. 9; Lange 1, 583. — si 
tum etc. bezieht sich aaf den gan- 
zeo vorbergeh. Bedingangssatz : si- 
retinere - potuissei, nnd enthalt za 
demselben eine zweite Voraus- 
setzung: im Falle er asw., s. e. 25, 
5 , welche durch tum als der Ver- 
gangenheit angehorend bezeiebnet 
ist. — potuiss., 36, 24, 9. 

8-12. PhiUppum, Isid. de diffe- 
rent. verb. § 5: aliud est, inquit 
Cato, Philippe, amor, longe aliud 

6* 



84 



LIBER XXXIX. CAP. 42. 43. 



a. u. 570» 



canini ac nobile scortum , ab Roma in Galliam provinciam spe 

9 ingentilirai donorum perductum. eum puerum, per lasciviam cum 

cavillaretur, exprobrare constili persaepe solitum, quod sub ipsum 

spectaculum gladiatorium abductus ab Roma esset, ut obsequium 

10 amatori venditaret. forte epulantibus iis, cum iam vino incaluis- 
sent, nuntiatum in convivio esse nobilemBoium cum liberis trans- 
fugam venisse; convenire consulem velie, ut ab eo fidem praesens 

ll^acciperet. introductum in tabernaculum per interpretem adloqui 

„ consulem còepisse. inter cuius sermonem Quinctius scorto „vis 
tu" inquit, „quoniam gladiatorium spectaculum reliquisti, iam bunc 

12 Gallimi morientem videre?" et cum is vixdum serio adnuisset, 
ad nutum scorti consulem stricto gladio, qui super caput pende- 
bat, loquenti Gallo caput primum percussisse, deinde fugienti fi- 
demque populi Romani atque eorum, qui aderant, inploranti latus 

48 transfodisse. Valerius Antias, ut qui nec orationem Catonis legis- 

set et fabulae tantum sine auctore editae crecjidisset, aliud argu- 

2 mentum, simile tamen et libidine et crudelitate peragit. Plàcen- 



est cupido ; Val. Max. 2, 9, 3. — 
Poenum, Volksname. — vi Gali., 35, 
21; Cic. Cat. m. 12, 42: cum esset 
consul in Gallia (C. Flamininus). 

— speingent. don., naturlich wollte 
derselbe Rora nicht verlassen. — 
cavili., e. 13, 3. — pers. solit, ple- 
onastiseb. — sub ips. spec. gì., ge~ 
rade bei dem Begian des Spieles, 
an dem er soviel verloren babe. — 
venditar., 3, 35, 5: se plebi vendi- 
tore (Appium) ; 44, 25, 5 ; die Mz. 
Hs. allein hat iactaret, vgl. e. 43, 2, 
woher es an n. St. gekommen zu 
sein scheint. — incoi., s. Tac. H. 4, 14. 

— Boium e. lib., Plot. Tit. 18: 6 Sh 
uiCfiios iv Xóyip Kcctùjvos avrov 
yey(ia(p&iu (prjaìv, (ògraXarrjv cev- 
ròfioXov tX&óvta fJLBTa natd&v 
xcà yvvccixòg Eni rag d-vqag o*e- 
gà/uevog sìg avfjMÓaiov ó Atvxiog 
ànixTMVW ìdiqxu{>\ t<o ègùìfiévo) 
XttQi£ó[i6Vog, wornach Kòhler ver- 
muthet, dass L. geschrieben babe: 
cum coniuge et liberis, wie es sicb 
oft Endet, 38, 15, 5 u. a., Plut. Cat. 
m. 17 sagt nur: TaXarriv avròfio- 
Xov. — transfug., vgl. e. 43, 2f. 
— fidem praes., vgl. 25, 16, 13; 40, 



49, 5. — GaUum, mit Anspielung 
auf die Gladi» torenkàmpfe, Fest. p. 
285: retiario pugnanti adversus 
murmillonem cantatur: non te peto, 
piscerà peto, quid mefugis Galle? 
quia murmillonicum genus arma" 
turae Galìicwn est, ipsique murmil- 
lones ante Galli appeUabantur. — 
vixdum ser., als'er kaurn noch im 
Eros te. — super cap., wol nur zu- 
fóllig, nicht Andeutnng seinerMacht 
iiber Leben and Tod. — percuss., 
Cie. Cat. m. 12, 42: exoratus a 
scorto, ut securi feriret aliquem 
etc. 

43* 1-2. nec or. Cat. etc, durcb 
dieses Urtbeil, so wie § 5, zeigt L., 
dass er selbst die Rede Catos gele- 
sen babe, vgl. 38, 56, 6; Nissen 38. 

— legiss.-credid., von L. gedachte 
nnd als solche bezeichnete Griinde. 

— fabulae, Erzahlung, 40, 12, 9. 

— sine auct., 33, 41, 1, far die er 
keinen Gewahrsmann anfiihrt. — 
argument., wie bei oinem Schau- 
spiele, 38,56,8. — libidine et cr., die 
Mz. Hs. bat libidini e. crudelitati, 
was wie 8, 18, 11; 9, 10, 3 u. a. 
gesagt ware. — peragit, 1, 24, 6. 



a. Ch. 184. 



LIBER XXXIX. CAP. 43. 



85 



tiae famosam mulierém, cuius amore deperiret, in convivami ac- 
cersitam scribit; ibi iactantem sese scorto inter cetera rettulisse, 
quam a^riter quaestiones exercuisset, et quam multos capitisdam- 
natos in vinculis baber et, quos securì percussurus esset. tum 3 
illam infra eum adcubantem negasse umqtiam vidisse quemquam 
securì ferientem et pervelle id videre. hic indulgentem amatorem 
unum ex illis miseris adtrabi iussum securi percussisse. facinus, 4 
sive «o modo, quo censor obiecit, sive, ut Valerius tradit, com- 
missum est, saevum atque atrox; inter pocula atque epulas, ubi 
libare diis dapes, ubi bene precari mos esset, ad spectaculum 
scorti procacis , in sinu consulis recubantis, mactatam humanam 
victimam esse et cruore mensamrespersam! in extrema oratione 5 
Catonis condicio Quinctio fertur, ut, si id factum negaret cetera- 
que, quae obiecisset, sponsione defenderet sese; sin faterete^ 



- mulier., Plut. Tit. 1. 1. OvaXXé- 
Qiog cfè Livrfag ovx igcD/nértp <pr\- 
aiv, àXX* ÌQ<ofzévy tovto %aQ(oa- 
o&ai tòv Jisvxiov; Val. Max. 2, 
9, 3: mulier culae. 

3-4. infra accub., Cic. Fara. 9, 
26, 1 : accubueram - et quidem su- 
pra me Atticus; Hor. Sat. 2, 8, 20; 
Becker Gallus 3, 268; Plut. Cat. 1. 
1. : ir Gv[i7ioGC(x) ti vi rò [àhqcixiov 

- ovyxaTaxéCfAEVov. — numquam 

- ridere, Plut. S-éag ovoide olxoi 

flOVOfldx(OV OV T€&£Ct{AéV0Q 71QQ- 

tsgov Ì£có()/Li7](ja nqòg ah, xatneq 
èni&vfiùv ìóéìv av&Q(onov aipar- 
xófjisvoy, vgl. Val. Max. 1. 1. — 
ferientem scbeint securi percus- 
sisse zu entsprechen, Gron. verm. 
feriti. — ex illis miseris, ebenso 
Cic. 1. 1. ut securi ferirei aliquem 
eorum , qui in vinculis essent dam- 
nati, rei capitalis und Plut. Cat. 17, 
5 ; Tit. 18, 5 ; Aurei. Vict. 47, die im 
Uebrigen mit Liv. ubere in stimmeD ; 
die jungeren Hss. haben ex darri- 
natis, Plut. Tit xcà xeXsvaag'éva 
Ttòv ini d-avuTtp xcctcìxqìjcuv tìg 
rò Ovunóoiov àx&rjvai, dann: ori 
òk ovx aviòfioXog yv, àXXà ó*é- 
OfAUTrjg 6 àvtuot&ùg xtà ix tiSv 
xaraòtxfov - Kixeqcov - avrà) JTa- 
rtovi rrjv óiyyijaiv àva&ùg tÌQr\- 
xév. — facinus - atrox, die jiinge- 
ren Hss. haben facinus atrox, sive 



- commissum est, viell. richtiger. 

— quo aus dem Hauptsatze zu er- 
ganzen. — Ubare dap., den Gotte ni 
wurde Wein libirt und etwas von 
den Speisen vorgesetzt, Verg. Àen. 
3, 354: aulai medio libabant pocula 
Baccho impositis auro dapibus; Ti- 
bull. 1, 1, 37; Sii. It. 7, 184: ac 
primum Vestae decerpsit horto* 
rem-, Plut. de fort. R. 19: ànao^ 
fiarcc (Dion. Hai. 4, 2: ànaQxag) 
xcà Xotfirjv XafjLpàvovtitv ànò ficc^ 
aiXixijg Tgani^g xaì - t$ ttvqì 
knipaXXovaw. — bene prec, den 
ubrigen Gasten alles Gute wiin- 
schen. — adspect, 38, 33, 8. — in 
sinu, oben infra. ~— humanam ist 
zu betonen, victim., hier allgemein : 
als Opfer gescblachtet, faingeopfert, 
22, 57, 6 beisst es hostiis huma- 
nis, weil es Siihnungsmittel sind. 
Der acc. e. inf. ist Apposition zu 
dem als Ausruf ausgesprochenen 
Urtheil : facinus atrox, dennoch er- 
zablt Plut. Cat. 1. 1. : déag <T olarjg 
iv &eàtQ(p rriv v7iarixr}V %fóoav 
naoeX&àv (Flamininus) - oIxtóv 
?0V€ naqà Ttji $fi[i(p xaì pofìvTtg 
tjvayxaaav (jlstbX^ùv, vgl. Val. 
Max. 4, 5, 1. Mommsen 1, 793. 

5. spons. def.\ als Flamininus bei 
der Bekanntmachung der Riige Wi- 
de rspricbt, s. e. 42, 7, und die Tbat 
laognet, macht Cato ibm den An- 



86 



LIBER XXXIX. CAP. 43. 44. 



a. u. 570. 



ignonainiane sua quemquam doliturum censeret, cum ipse vino 
et Venere amens sanguine hominis in convivio lusisset? 
44 In equitatu reoognpscendo L. Scipioni Asiageni ademptns 

equus. in censibus quoque accipiendis tristis et aspera in omnes 
2 ordines cepsura fuit. ornamenta et vestem muliebrem et vehicula, 
quae pluris quam quindecim milìum aeris e$sent, deciens plurìs 



trag {condicio) eine Wette einzuffe- 
hen, Flamininus hatte versprecnen 
miissen , ira Falle er das ihm Vor- 
geworfene getban hahe, cine gè- 
wisse Geldsumme za bezahlen, so 
dass , weon der iudeoc oder arbiter 
gegen ihn entschied, io der Ent- 
scheidang iiber die Geldsumme zu- 
gleich das Urtheil lag, ob er dea 
Frevel begangen babe, vgl. 3, 24, 
5; ib. 56, 4; 40, 46, 14; Plut. 1. 1.: 
7tQoxaXovfj,évov óe rov Kdroovog 
èìg ÒQXicffiòv àvsàvero, Reio Pri- 
vatr. 661; 913; was Plutarch iiber 
die Verbandlnng vor dem Volke 
and die Berufuog aa dasselbe von 
Seiten der Quioctier erzàblt, ist 
wahrsoheinlich Missverstandniss, s. 
e. 42, 7; 29, 37. 17; Becker 2, 2, 
226; Jordao Cato LXXVHI. — 
ignom., 4, 24, 8. — sua auf das 
Hauptsubject in censeret za be- 
ziehea. — amens, e. 8, 6; 3, 48, 1. 
— sanguine e te, das ist also der 
wichtigste Vorwurf, der zagleicb 
den Missbrauch der Amtsgewalt 
einsebliesst, niebt der schlechteUm- 
gang, den jedoch der Censor aucb 
geriigt haben wird, Gic. 1. 1.: miki 
vero - probari non potuit tara fla- 
gitiosa et tam perdita libido , quae 
cum probro privato coniungeret 
imperii dedecus. 

44. 1-2. equit. ree, 29, 37, 1. 
Asiageni mit gracisirendex Éndung, 
vgl. JDiod. 34, 60: ££ Ixetvov yòtQ 
ijv tov yévove, ££ ov rovg ?d<p(>i- 
xctvovg xaì rovg lloHaysvsìg - ò- 
vofjrtt&a&at i-vupéprixev a. a,; mit 
lateinischer ani einer Inschrift, s. 
Mommsen 36 p. 20: Asiagenus, vgl. 
403 p. 135; dagegen haben die 
fasti Capii,, wie Liv. selbst 37, 



§8, 6; Eutrop, 4 f 4; Zonar. 9, 20 
Asiaticus. Die bei Festus p. 286 
erwahnte Rede sebeint sì eh niebt 
auf dea vorliegenden Fall za be- 
ziehen, sondern eioe gerichtlicbe 
gewesen za sein. — equus ad., das* 
Consularen das Ritterpferd gelassen 
wurde, s. 29, 37, 10, vgl. Mommsen 

1, 784; Plut. e. 18: Zfiofr olov È(f- 
vjiol&ov ldq>Qixàv(p Zxinbavi 
tovxo noir\<5ai. — accipiend., weil 
die Biirger selbst vor den Censoren 
erscheinen und ihr Vermògen ab- 
schatzen mnssten. — tristis, e. 41, 

2, vgl. Cic. or. 2, 64, 260. — aspe- 
ra in, anders 22, 59, 7 : asperrimo* 
illos ad condiciones. — ornamenta 
etc., was Cato durch den Wider- 
stand gegen die Abrogation der lex 
Oppia 34, 1 ff. nicht bat darchsetzen 
konnen, sacbt er jetzt auf andere 
Weise za erreichen ; eine bei dieser 
Gelegenheit von Cato gebaltene 
Rede wird erwahnt Prisc. 6, 7, 36 
p. 694 : Cato in censura de vestitu 
et vehiculis, ib. 16 p. 717 u. a., vgl. 
Fest. p. 262 Rnscam: Cato origi- 
num l. Fili mulieres opertae auro 
purpuraque — coronas aureas ru- 
sceasfascias, galbeas, lineas, pettes, 
redimìcula. — quindec. m. aer., 
sebwere, dem Sesterzen gleiche As, 
s. 45, 15, 2; 22, 10, 7. — deciens 
pluf, sino* wabrscheinlich ausgefal- 
len , da das folg. ea quoque dee. f. 
voraassetzt, dass die gleiche Erho- 
hung des Scbatzangspreises bereits 
bezeichnet ist. Der Genitiv hangt 
von dem in in eens. re/erre, 26, 36, 
1 1 , angedenteten Begriff des Schà- 
tzens ab, vgl. Geli. 7, 11, 9: quam 
quanti omne instrumentum in cen- 
sura dedicavisti; Plut. e. 16: 7\vày- 



a. Ch. 181. 



LIBER XXXIX. GAP.. 41 



87 



in censum referre iuratores brasi; item mancipia minora annis 3 
viginti, quae post proxiarom luitrum decem inilibus òeris aut 
pluris eo venissent, uti ea quoque deciens tanto pluris* quam quanti 
essent, aestimarentur, et bis rebus omnibus terni in milia aeris 
adtribuerentur. aquam pubJicam wnnein in privatum aedifichira 4 
aut agrum. fluentem ademerunt et, quae in loca publiea inaedifi- 



xadev lo&rjxog, o^-qfjiatog t xó- 
auov ywtwxtfov, axsimv xmv ne- 

(jl &£<thTWV y Sv èxttGTOV XÒ xt(Ut\- 

fia df>et.x[A,àg %iktog xcà nwruno- 
*tag vnéqPaXXiv , . ànoxifi&G&m 
xìjv à£(av èì g x ò àexanXéatovi 
Nitzscb die Graecfren 127 f. — iura- 
tor. scbcfBee Gebulfen der Censo- 
rea zu sein, vereidigte Taxatoren, 
oder die, welche die eidliche Ab- 
schatzung' des Vermogens durch 
die Besitzer aanabmen and in die 
Listen eintrugen, Plaat. Trio. 4, 2, 
38: census qttom sum, turatovi re- 
cto rationem dodi; Poenul. prol. 58; 
Gron. verni, turato* , alleili dann 
wiirde es de/erre beissen, niebt re- 
forre, eintragen in die Censnslisten, 
8. Mommsen d. Tribas 21; 29. 
Becker 2, 2, 201 ff.; Lange 1, 579; 
gewòhnlich wird unpassend viato- 
res gelesen. Dass Cato zuerst diesa 
Gegenst&nde in die Scfaatzang auf- 
geuommen habe, folgt niebt ai» 
Cora. Cat. 2, 3: midtas res. nova* 
in edictum addidit, quare luxvria 
reprrmeretur, da er den Preis schon 
lOfach erhobt; wann dieselben zu- 
erst als res mancipi betraehtet wor- 
den sind, ist niebt bekannt, s. Rein 
242 f. — iussi, das bd». itissit wiirde 
niebi ofane Hàrte auf Cato bezogen 
werden mosseti, der, wenn er die 
Bestimmungen aueb veranlasste, si* 
doeb niebt altein anerdoea komvte, 
wesbalb aucb iussere verni, wird; 
zar Sacbe s. Mommsen 1, 870. 

3-4. mancipia, diese waren res 
mancipi, aber die minora annis vig. 
wurden niebt zar Arbeit, sonderà 
als Luxusgegenstande angeschafft, 
s. Polyb. 31, 24: Kàruv ~ afrori* 
QaiVE ori xivhg rag %evixàg xqa- 
<pàg eigvjyayov eìg xr\v 'Poifirp - 



(ovrjo'ccfjicvoi (À&iqaxiK tvfioqwa 
vneQPaXlovarjg ayqtov xi/iijg. Das 
Rechi der Censoreu Gegenstande 
mit Steuern za beìegen wird niebt 
in Zweifei gezogen, s. 4, 8, 2. — 
veniss., man bielt sicb, um den Preis 
za erfahren, ao die VerkSufer. •*— 
dee. tanto pt., s. die St. aus Geli. 
§ 2; 42, 12, 10; Ck. Verr. 3,97, 
225: reperieti* quinquies tanto am- 
pUus istum, quam quantum - et li- 
citum sit, ~ imperasse. — terni n. 
asses, was dureb aeri* angedeutet 
ist. Sonst betragt das tributum 1 
prò mille, s. e. 7, 5 ; die erwàhnten 
Gegenstande werden bei lOfacb er- 
bobtem Preise mit 3 prò mille be- 
steoert. — adtnbuer., zu » aufge- 
legt (als Stener), eigentlich wol 
(dafrir) zu zahlen angewiesen, wie 
soost adtribui voh dem gesagt wird, 
auf den man als den zahlenden 
angewiesen wird, s. 1, 43, 9; lex 
lai. manie. Mommsen p. 120 1. 40: 
ei - tamtae pecuniue eum eosve ad" 
tribuito; si is quei adtributus erit 
- ei, quoi adtributus erit, non sol- 
verit etc. — aquam pubi., s. Fren- 
tin. de aquìs a. R. 94: aqua in usus 
public os erogabatur, et cautum ita 
fuit: ne quis aliam duedt, quam 
quae ex lacu humum aecidit - et 
haec ipsanon in aìium usumyqvam 
in baùtearttwn aut fullonicarwn da~ 
batur, eratque vectigahs statuto- 
mercede, quae én publiewn eroga- 
batur, ih. 95 ; 97. IMe Sacbe sobeint 
in der zu e. 43, 6 erwàbnten Redo 
gegen Furius, der wol unrecht- 
mSssiger Weise dem Staate gebo- 
rendes Wasser in seine Besitznngen 
geleitet batte, bebandelt gewesen za 
sein, s. Plat. e. 19; Lange 2, 219. — 
in loc.p., auf offentlichen Grand und 



88 



LIBER XXXIX. CAP. 44. 



a. u. 570. 



cata inmolitave privati habebant, intra dies triginta demoliti suot. 

5 opera deinde facienda ex decreta in eam rem pecunia, lacus ster- 
nendos lapide detergendasque, qnaopus esset,cloacas, in Aventino 

6 et in aliis partibus, qua nondum erant, faciendas loca veruni et 
separatim Flaccus molem ad Neptunias aquas, ut iter populo es- 

7 set, et viam per Formianum montem, Cato atria duo Maenium et 
Titiura in lautumiis et quattuor tabernas in publicum emit basili- 



Boden gebaut oder vorgeriickt, so 
dass dieser ìiberbaut war; inmol., 
passi v; doch ist der Unterschied 
von inaedificata nicht klar, viell. 
deatet moles darauf, dass schwere 
Massen oder Bauten, moles, gemeiot 
sind, vgl. lex lui. munic. 1. 71 : nei- 
quis in ieis loceis — quid inaedifi- 
catum inmolitumve habeto ; so verm. 
an u. St. Duker in loco publico, 
Plat. e. 19: àvajQÌ7i(ov $k xaì xa- 
Tufìàkltov o&a nqovfiaivtv zig tò 
drifióoiov oìxodofir\fÀ.aTa scheint 
nur von den io die Strassen iiber- 
ragenden Vorbaaten, Balkons zu 
sprechen. — dies trig., e. 18, 1. — 
demol. sunt, vgl. 40, 51, 8; 43, 16, 
4. Die Censorea sind verpflichtet 
iiber die Erbai tung des Staatsgutes 
zu wachen, daher jeden Eingriff in 
dasselbe zuriickzuweisen, s. 4, 8, 3. 

5. opera, ©"(Feniliche Bauten. — 
pecunia , der Senat hatte den Theil 
der Staatseinnahmen, der so ver- 
wendet werden solite, zu bestim- 
men, s. 40, 46, 16. — lacus, Bas- 
sins, 37, 3, 7: labro. — deterg. - 
cloac, ob sicb auf diese Ausbesse- 
rung und Erweiterung der Cloaken 
bezieht, was Dion. Hai. sagt 3, 67 
extr.: og (rd'Cog IdxvXiog) tprjaìv 
àfueXrj&eiaòiv nore t&v rdwQiov 
xaì iir\xéxi óia^BOfiiviov tovg ti- 
(nrjràg ttjv àvaxdd-aQaw avrtov 
xaì xr\v Ì7naxevrjv %iXl(av fuod-ù>- 
aav raldvTODV, ist aus dem, was L. 
mìttheilt, nicht zu ersehen, s. 
Mommsen 1 , 796. — partib. n. ur- 
bis, 

6-7. molem, s. 40, 51, 2, — 
aquas NepL , wo diese gewesen 
seien, ist nicht sicher; nach Vitruv. 



8, 3 war bei Terracina eine Neptu- 
niusfons genannte Quelle, die ge- 
meiot sein kann. — ut iter etc, 
viell. bildete der Damm einen Quai ; 
doch ist der allgemeine Ausdruck 
populo sehr aufiallend, und wiirde 
eher an Rom denken lassen, als an 
Terracina; wahrscheinlich ist die 
Stelle nicht richtig; Duker verm.: 
et ut iter - esset, viam. — viam 
ein gebahnter Weg, iter jeder Wegj 
oder das Gehen; iter ess., dass man 
dort gehen konne. — Formi m., 
nach Caieta zu vgl. 22, 16: sacca 
Formiana. — per, wol nicht durch, 
sondern: iiber denselben hin, s. 1, 
48, 7. — atria, hier Ha lieo, die zu 
Privatgebauden gehoren; ob mit 
dem atrium Maenian. die columna 
Maeniana in Beziehung stand, ist 
nicht sicher, s. Becker 1, 322; 300. 
— m lautum.y s. 37, 3, 8, vgl. Varrò 
L. L. 5, 151. — tabernas, s. 26, 27, 
3, von denen vor Erbauung der ba- 
silicae das Forum umgeben war, s. 
Becker 1, 296. — basilic. etc, sie 
stiess an die Curie, s. Ascon. arg. 
in Cic. Mil. § 8 : populus - corpus 
Clodii in curiam intulit, cremavit- 
que, - quo igne et ipsa curia flagra- 
va et item Porcia basilica* quae 
eroi eiiuncta; Plut. e. 19: vnò rò 
fìovfavTyQiov Tìji àyoqi$ naQéfiaXe, 
sie reichte also wol bis an das 
forum, s. Becker 1, 267 ; 300; Reber 
Ueber die Lage der curia Hostilia 
13. Die basilicae waren langlich 
viereckige Gebaude, mit breitem 
Mittelraum, Sàulengangen auf bei- 
den Seiten, und Gallerien versehen ; 
eine der Seiten endigte in eine halb- 
runde Nische, in der spater Gericht 



a. Gh. 184. 



LIBER XXXIX. CAP. 44. 



89 



camque ibi fecit, quae Porcia adpellata est. et vectigalia summis 8 
pretiis, ultro tributa infimis locaverunt. quas locatipnes cum se- 
natus precibus etlacrimis victus publicanorum induci et de integro 
locari iussisset, censores edicto submotis ab hasta, qui ludificati 
priorem locationem erant, omnia eadem paululum inminutis pre- 
tiis locaverunt. nobilis censura fait simultatiumqùe piena, quae 9 
M.Porcium, cui acerbitas ea adsignabatur, per omnem vitamexer- 
cuerunt. 

Eodem anno coloniae duae, Potentia in Picenum, Pisaurum 10 
in Gallicum agrum, deductae sunt. sena iugera in singulos data. 



gebalten wnrde, wabrend die Hallen 
und Saulengange, wie iiberhaupt ur- 
spriinglich die basilicae, fiir Ha d del 
und Wandel eine Art Bazar bilde- 
ten, s. Becker 1, 300; 2, 2, 238. 
Ueber die Erbauuag der basilica 
hielt Cato eine Rede, s. Prisc. 8, 14, 
78 p. 828: Cato in oratione, quae 
inscribitur, ut basilica aedificetur. 

8. vectigal., die Staatseinnahmen 
mit Ausschluss dea tributami, Lange 
1, 588. — ultro trib., der Gegen- 
satz der. vectigaUa u. des tributum, 
diese werden an den Staat gezablt, 
die ultro tributa zahlt der Staat 
ans an die, welche Leistuogen fiir 
ihn unternehmen, s. Becker 2, 2, 
232; 237. — locaver., sie ga- 
ben die berznstellenden Bauten n. 
s. w. und die beizutreibenden Ein- 
nahmen so in Verding, dass sie diese 
den meist Bietenden, jene den min- 
dest Forderoden iiberliessen. — se- 
natus etc, die Censoren sind also 
in dieser Beziehung der Controle 
des Senates unterworfen, Lange 1, 
577; iiber den Beschluss s. Plot, 
e. 19: ot Sì tisqì tqv TCtov ùu» 
Otàvrig in 1 avTÒv ÌV rìj flovXrj 
rag yeytVTj/jiévag Ixàóosig xaì fii- 
a&axssig T(ov Uqùv xaì àrjfioolcjv 
tqyeav ÌXvaav (òg yeysvrjfjiévag «- 
XvOiTsXàq etc. — induci, von den 
Wachstafeln entlehnt, ijberstrei- 
eben, tilgen. — edicto hier ein spe- 
cieller Erlass, verschieden von dem 
za § 2 erwahnten edictum censo* 
rium. — ab hasta* sie iiessen ste 



nicht zum Bieten ; der Verkanf von 
Staatsgiitern erfolgte bei einer auf- 
gestellten basta, vgl. 23, 48 f.; Phi- 
lol. 16, 240. — pret, 41, 20, 13. 

9. nobilis, beriichtigt. — simuli, 
piena, Plnt. Titus. e. 19: noXXàg 
xaì fitydXag óixag xax* avvov 
7taQ€Oxevccùsv (TYiof); auf alle die 
genannten Verhaltnisse bezog sich 
wol die Rede Catos Fest. p. 242: 
Cato alt in ea oratione, quam seri- 
psit adUtis censorias. — adsignab., 
s. 29, 37, 4. — exercuer. , s. e. 40, 
9, die Stelle aus Plutarch; da er 
sicb so viele Mitglieder der Nobili- 
tai zu Feinden gè mach t batte, vgl. 
Plin. 7, 28, 100; Val. Max. 3, 7, 7. 
Andere Antrage Catos gehiiren 
niebt in die Censar, wie iiber die 
aera equestriaVvisc. 7, 8, 38 p. 750; 
de dote Geli. 10, 23 u. a. 
. 10-11. coloniae, die Griinduug 
der Colonien stand wol mit der 
Censur in Verbindung, vgl. 34, 45 ; 
35, 9 ; die hier genannten sind Biirger- 
colonien, vgl. Nitzscb ,129. — Po- 
tentia in Picennm am Meere, siid- 
licfa von Ancona, s. Veli. 1, 14; 15 ; 
L. 41, 27, 11. — Pisaurum, j. Pe- 
saro, zwiseben Ancona und Arimi- 
nnm. — Gallic. agrJ, das den senno- 
nischen Galliern abgeoommene Ge- 
biet, s. 23, 14, 3; zn 32, 1, 5; Plin. 
3, 14, 112: ab Ancona Gallica ora 
incipit Togatae Gallìae cognomine 
-nunc in ora- Pisaurum ; Gic. Brut. 
14, 57; Cat. m. 4, 11 u. a., Momm- 
sen 1, 665. — sena iugera, s. e. 55, 



90 



LIBER XXXIX. CAP. 44. 45. 



a. u. 570. 571. 



diviserunt agram coloniasque deduxerunt iidem tres viri, Q. Fa- 
ll bius Labeo et M. et Q. Fulvii, Flaccus et Nobilior. consules eius 
45 ansi nec domi nec militiae memorabile quicquam egerunt. In in- 

sequentem annum crearunt consules M. Claudium Marcellum Q. 

Fabium Labeonem. 

M. Claudius Q. Fabius idifrus Martns, quo die consulatum 

2 inierunt, de pnmnciis suis praetorumqtte rettulerunt. praetores 
creati erant C. Valerius flamen Dialis, qui et priore anno petierat, 
et Sp. Postumius Albinus et P. Cornelius Siseona L. Pupius 

3 L. Iulius Cn. Sicinius. consulibus Ligures cum itsdem exercitibus, 
quos P. Claudius et L. Porcius habuerant, provincia decreta est. 

4 Hispaniae extra sortem prioris anni praetoribus cum suis exerci- 
tibus servatae. praetores ita sortiri iussi, uti flamini Diali utique 
altera iuris dicendi Roraae provincia esset; peregrinam est sorti- 

5 tus. Sisennae Cornelio urbana, Sp. Postumio Sicilia, L. Pupio 
Apulia, L. Iulio Gallia, Cn. Sicinio Sardinia evenit. L. Iulius mata- 

6 rare est ius$us.. Galli Transalpini per saltus ignotae antea vjae, 



9; 40, 29, 1, vgl. dagegen 40, 34, 2 ; 
Marq. 3, 1, 346. — iidem, dieselben 
beide Colonien. — Fabius, s. e 
32 ; Q. Fulv., da der 40, 42, 7 er- 
wahate nicht bestimmt dea Zuna^> 
men Nobilior hat; aber M. Fulvius 
Nobilior, s. e. 5; 40, 2 vgl. 40, 41, 
7 u. Q. Fulvius Flaccus, s. e. 39, 
mehrfach erwahnt werden , so sind. 
entweder voti L. oder den Abschrei- 
bern, entweder die Vornamen statt Q. 
et M. oder die Zunamen umgestellt. 
Dass Q. Fulvius Aedil war und 
Fabius Consul wird hinderte nicht, 
dass sie Triumviro wurden, vgl. o. 55, 
8. Nacfa Cic. Brut. 20, 79 hat Bu- 
rnus von dem Sobue des M. Fotvius, 
Q. Fulvius Nobilior, bei der Griin- 
dung eioer Colonie das rom. Bur- 
^errecht erbalten. 

44, lt-4fi, 5. Magistrata- und 
Priesterwahlen ; Leicbenspiele. 

11. nec mil., s. e. 38, 1, stimmt 
nicht zu 40, 34, 4. 

45. 1-4. crearun t, obgleich nur 
eioer die Wahl leitet, Ut viell. ge- 
sagt meretulcrunt 24, 11, 1; 26, 
28, 3 u. a., obgleich nur einer den 
Vortrag hàlt, oder weil sie so 
eben beide genannt sind ; ereati oder 



creantur zu andern ist wol nicht 
notbig. — Claud. Maro., wahrsehein- 
lich der e. 23, 2 genannte; doch 
stebt es nicht fest, ob nicht der 38, 
35; 42 erwabnte gemeint sei, vgl. 
Drumann, 2, 392. — idib. Mart.,*, 
38, 35, 7. — Valerius, s. e. 39; 
dass ein Anderer fiir ihn den Eid 
gelektet babe wie 32, 50, wird 
nicht erwahnt. *— Pupius etc, bei 
ÀufzSHung M eh re re r werden bis- 
wetlen nur die ersten verbunden, 
(Ire fblg. stehea asyndetiscb, s. 29, 
24, 3 u. a. — Ligur., e. 3$, 1. — 
extra sort, vgl. 35, 20, 7 ; da die 
Magistrate mit dem Senate ein- 
verstanden sind, so kommt die Sa- 
ebe niebt vor das Volk, s. 28, 38; 
40; 38, 58 u. a., Lange 2, 595. — 
Jlam. Dial. etc, weil derselbe keine 
Nacfat ausserhalb der Stadt sein 
durfte, s. 5, 52, 13; es wird also nur 
um die beiden stadtischen Praturen 
allein geloost und von Valerius ein 
Loos gezogen, s. Marq. 4, 72. 

5-7. Apulia, s. 35, 20, 11. — 
maturare, e. 21,4. — per salt. etc, 
sebon e 22, 6 erwabnt; die Ge- 
sandtschaft e 22 scheint ohne Er- 
ftlg gewesen zu sein, ygl. e. 54, 5. 



a. Ch. 183. 



LIBER XXXIX. CAP. 45. 



91 



ut ante tfietum est, in Italiani transgressi oppidum in agro , qui 
nunc est Àqmteiensis, aedificabant. id eos ut prohiberet, quod 7 
eros sine bello posset, praetori mandatimi est; si armis prohibendi 
essent, eensules certiores faceret ; ex his piacere alterum adversus 
Gallos ducere legiones. 

Estremo prìoris anni eomitia auguris creandi h abita erant; 8 
in demortui Cn. Cornelii Lentuli locum creatus erat Sp.Pestumras 



— id eos wie quod dii profnbeant; 
doch ist die Zusetzung des person- 
lichen Qbjectes Bteht hàufig, Piaut. 
Pseud. 1, 1, 11 : idte Iuppiter prò- 
kibessit, vgl. Menaecb. 5, 1, 34: 
istuo - patrem arcessam^ Tercnt. 
E un. 1, 2, 70: id amabo adiuvame; 
Ctc. Rep. 1,2, $: id eogit omrris; id 
vertritt ìd opere; die Zusammen- 
stellung id eos ist wol beabsichtigt, 
s. Cic. Fam. 3, 1, 3: id eum ne fai' 
lat. — quod eius, s. e. 7, 5 ; 42, 8, 
7; 5, 25, 7; ib. 34, 5; an u. St. 
ad verbi eli. 

8. exlremo-a. ete. holt nach, was 
im vorhergeh. Jahre gesebehen ist, 
um etwas Verwandtes anzuknupfen, 
s. 29, 38, 6; 26, 23, 8. — eomitia 
etc. ist die Lesart der Mz. Hs., die 
jiingeren Hss. baben eomitia kabita 
erant in demortui Cn. Cornelii lo- 
eum auguris sufficiendi, wahr- 
scheinlich sind beide Versionen ver- 
dorben oder interpolirt, wenn man 
nicht annehmen will, dass L., ob- 
gleich er so oft die Cooptatici durch 
da* Collegium der Augura, s. 40, 
42, 13; 45, 44, 3; vgl. 25, 2, 2; 
27, 6, 16; 29, 38, 7; 30, 26, 10 u. 
a., und sogleich e. 46, 1 ganz rich- 
tig die Pnesterwahl berichtet, hier 
geirrt und laoge vor der Iex Do- 
mitia 650. a. u., welcbe aucb die 
Wahl der Augura dem Volke xiber- 
trug, eomitia auguris creandi odor 
sufficiendi erwahnt habe, s. Rfarq. 
2, 3 n. 561 ; 4, 181. Schwerlich ist 
auzunehmen, dass eomitia calata 
gemeiut seien, da io diesen nieht 
gewablt wurde, Becker 2, 1, 368; 
2, 3, 140; oder dass die Versamm-' 



lung der Augura eomitia genannt 
werde, Gtftting Gesebichte der rom. 
Staatsverf. 200, da L. sich so aiebt 
ausdriickt (anders Tac A. 1", 14), 
und nicht andeutet, dass wie sonst 
der als pontif. max. oder curio max. 
zu wahlende vom Volke bezeichnet 
word e a sei, oderPostumius als Vor- 
stand nennt, s. 40, 42, 13; Rubino 

1, 336; Laoge 2, 463. INicht wahr- 
scbeinlicher ist, dass ein Streit der 
Augura die Berufuog an das Volt 
veranlasst habe, da L. dieses er- 
wahnt natte, s. 27, 8, 2; 37, 51. 
Nicht passend scheint es mitMerklin 
die Cooptation S. 134 zu interpan- 
giren kabita erant. in demortui etc, 
da kein Grand verìiegt die so eben 
§ 1 u. 2. erwahnten (e. 32 skid die 
des vorhergeh. Jahres) Gomitien so 
nachdrucklieh wieder hervorzuhe- 
ben, oder extremo pi\ an. so schroff 
zu betonen, besonders da diese 
Worte vtelmehr dem e. 46, 1 huius 
pr. a. gegenubep»tehen, und der 
Ausdruck so wie die Gonstract. 
creatus in locum auguris su/fi" 
deridi ganz ungewohnlicb ware% In 
der Lesart der jiingeren Hss. ist die 
Nebeneinand«rsteliung von suffi- 
ciendi und creatus, wenn L. auch 
sonst sufficere statt des genaueren 
cooptare braucht, s. 40, 42, 13; 25, 

2, 2; 26, 23, 7 u. a., auffallend, vgl. 
10, 9, 2; 25, 2, 2; 27, 36, 5; 29, 38, 
6 u. a. ; Drakenb. verm.: postquam 
eomitia kabita er. f oder post com. 
kabita in dem. etc, man erwartet 
indess nur: exlr. pr. anni in de- 
mortai L. C.L. auguris locum crea- 
tus erat etc. 



92 



LIBER XXXIX. CAP. 46. 



a. u. 571. 



46 Albinus. Huìus princìpio anni P. Licinius Crassus pontifex ma- 
ximus raortuus est, in cuius locum M. Sempronius Tuditanus 
pontifex est coopta tus; pontifex maximus est creatus C. Serviiius 

2 Geminus. P. Licinii funeris causa visceratio (jata et gladiatores 
centum viginti pugnarunt et ludi funebres per triduum facti, post 

3 ludos epulum. in quo cum toto foro triclinia strata essent, tem- 
pestas cum magnis procellis coorta coegit plerosque tabernacula 

4 statuere in foro; eadem paulo post, cum undique disserenasset, 
sublata, defunctosque volgo ferebant, quod inter fatalia vates ceci- 

5 nissent, necesse esse tabernacula in foro statui, hac religione le- 
vatis altera iniecta , quòd sanguine per biduum pluvisset in area 
Volcapi; et per decemviros supplicata indicta erat eius prodigii 
expiandi causa. 

6 Priusquam consules in provincias proficiscerentur, legationes 



46* 1 . Licinius, er ist pontif. m. 
seit 542 a. u., s. 25, 5, 3, vgl. 30, 
1, 4ff. — coopt, 40, 42, 11; 13; 
erst wird durch die Wahl des Prie- 
stercollegiums dieses vollzahlig ge- 
ma eh t, da do durch die Wahl des 
Volkes der als pont. max. zu er- 
nennende hezeicbnet, Marq. 2, 3, 
141. — Gemin. 27, 6, 15. 

2-3. Licin.f e, s. 41, 28, 11: 
moriis causa patris sui. — viscer., 
s. 8, 22, 2 ; Marq. 4, 257. — centum 
v. f da es 41, 28, 11 heisst: magni 
tamen muneris ea summafuit, ut 
per triduum LXXIIH hominum pu- 
gnatine vgl. 23, 30, 15; 31, 50, 4, 
so verna. Lipsius, dass statt CXX 
za lesen sei LXX, doch lasst sich 
dariiber nicht sicher entscheiden. 
Die Gladiatorspiele, wahrscheinlich 
auf dem Forum gegeben, s. Becker 

1, 325, werden wie 31, 50; 41, 28: 
ludi scenici von dea ludi funebres 
gesebieden, Marq. 4, 555. — foro, 
der Senat wol auf dem Capitol, 
Becker 1, 325; 4, 294. — taberna- 
cula ein sicherer Beweis dass das 
Forum, von dem hier das comitium 
nicht zu trennen ist, ein freier, un- 
bedeckter Platz war, s. Becker 2, 

2, 413. 

4-5. disseren., durcb Zerstreu- 
ung der Wolken sich aufgeheitert 
batte, selten gebraucht ; die Mz. Hs. 



hat conserenasset, was sich sonst 
wol niebt findet. — defunctos, ab- 
solut, s. 10, 29, 3; 5, 11, 12, doch 
kann das quod entsprechende Corre- 
lata, leicht gedacht werden, s. 40, 
26, 8; 23, 15, 4; 29, 6,. 6 u. a. Man 
hatte geglaubt, man werde im Kam- 
pfe mit Feinden oder sonst in gro- 
sser Noth Zelte auf dem Forum auf- 
schlagen miissen, dieses Geschickes 
war man jetzt ledig. — fatalia, s. 
5, 15, 4; 11: vates, etwa wie die 
Marcier 25, 12. — levatis, 21, 62, 
11 u. a. — area Fole, 40, 19, 1. — 
per dee, - indicta er,, wie 40, 

37, 3; 45, 16, 6, vgl. zu 38, 36, 4; 
gewohnlich erfolgt die supplicaiio 
nur decreto, ex decreta, ex responso 
decemvirum u. a., s. 40, 19, 5; ib. 
45, 5; 41, 21, 11 ; 34, 55, 3; 43, 13, 
7; vgl. lui. Obs. 22: per decemviros 
supplicatum. Das Plusqperf. scheint 
in Bezug auf das Folg. gebraucht, 

38, 36, 4: priusquam in provincias 
novi magistratus proficiscerentur, 
supplicano per triduum prò collegio 
decemvirorumfuit. 

40, 6-48. Gesandtschaften aus 
Griechenland und Macedonien , Po- 
lyb. 24, lff.; Pausan. 7, 9; App. 
Maced. 9 ; Iustin. 32, 2. 

6-9. priusquam etc. Die Ge- 
sandtschaften sind wenigstens nach 
L. Darstellung schon im Jahr vor- 



a. Ob. 183. 



LIBER XXXIX. CAP. 46. 47. 



93 



transmarinas in senatum introduxerunt. nec umquara ante tan- 
tum regionis eius hominum Romae fuerat. nam ex quo fama per 7 
gentes, quae Macedoniam adcolunt, vulgata est, crimina querimo- 
niasque de Philippo non neglegenter ab Romanis audiri, multis 
operae pretium fuisse queri , prò se quaeque civitates gentesque, 8 
singuli etiam privatim — gravis enim adcola omnibus erat — Ro- 
mani aut ad spem levandae iniuriae aut ad deflendae solacium 
venerunt. et ab Eumene rege legatio cuoi fratre eius Athenaeo 9 
venit ad querendum, simul quod non deducerentur ex Thracia 
praesidia, simul quod in Bithyniam Prusiae bellum adversus Eu- 
iftenem gerenti auxilia missa forent. Respondendum ad omnia 47 
iuveni tum admodum Demetrio erat, cum haud facile esset aut 
ea, quae obicerentur, aut quae adversus ea dicenda erant, memoria 



her angelangt, aber erst jetzt vor- 
gelasseri. Die Zeit der von den sei - 
ben verhandelten Dingo ware also 
das Jahr 570, s. zu e. 23, 5 ; 33, 1 ; 
35, 5; Nissen 232; nach Polyb. 1. 1. 
miissten die Consuln schon in die 
Provinz abgegangen sein, da nach 
ibm e. 1 a. 2 der Prator die Ge- 
sandtschaften in den Senat einfiihrt. 
— transmar., 26, 24, 4 ; ib. 37, 5 
— - regimi, eius ist darch transma- 
rinae bestimmt, vgl. 38, 47, 9; ib. 
15, 9; 32 ? 37, 2j Polyb. noia few 
nXrj&og ano ri\g 'EXXààog. — ope- 
rae p. /., s. praef. 1 ; Polyb. ori 
noóvoiav noiovvrai (Pco/ucctoi) 
rijg àatpaXelag twv noòg avròv 
àfKpiafinrovyrwv, den von diesem 
angef. Grand: rov <PikCnnov avy- 
xXuad'évrog éìg rr\v xaxà rò avft- 
poXov èixaioSoaCav hat L. iiber- 
gangen. — prò se quaeq. vorange- 
stellte Àppos. zu civitates etg., Verg. 
12, 552: prò se quisque viri -ni- 
tuntur; 9, 14, 10: prò se quisque - 
memorantes caedunt-, 6, 8, 2; 34, 
37, 4, vgl. 10, 14, 19 : prò se quis- 
que miles -jremunt; an sich konnte 
quaeque auch mit civitates verbun- 
den werden, s. 41, 25, 8; Poi. ol 
(jihv xar ìólav ot óè xarà nóXiv 
ol dì. xaxà rag i&vixàg avard- 
asig. — deflendae sol., den Trost in 
der Klage, oder sie beklagen za 
konnen. — Thracia, genaaer e. 23, 



13 a. Poi. 24, 6: ano r (ovini Sga- 
xng 'EXXrjvCdwv nóXecov. — Pru- 
siae b., s. e. 51, 1 ; 37, 25; die Dar- 
stellung desselben ist bei Polyb. 
aasgefallen ; die Sache aber wird 3, 
3; 23, 18; 24, 1 erwahnt; vgl. Cora. 
Hann. 12; a. a.; der Krieg fàllt in 
das Jahr 174 v. Ch. 

47. 1-2. respond. etc. Poi. rjxe 
óè xaì 4r\nrirQiog ò rov <PiX£nnov 
noòg nàvrag rovrovg ànoXoyrj- 
aojuevog, %%ìùv LineXXij xaì <Pi- 
XoxXfj fi£&* èavrov rovg róre do- 
xovvrag sìvai nqtórovg oplXovg 
rov fiaaiXéwg. — iuv. t. aem., viov 
ovra xopiàij, nach 40, 6, 4 war er 
etwa 25 J. alt. — haud f oc. ess., 
Iustin. 1. 1. : turba querellarum con- 
fusus adulescens repente obticuit. 

— obicer. , als Vorstellung des De- 
metr., dicenda er., einfache Aussage 
I/s. Der Satz cum - complecti 
scheint in enger Beziefaung. za iu- 
veni tum admod. zu stehen: er 
solite als ganz junger Mann — ob- 
gleicb usw., vgl. 40, 7, 1; J2, 2. 
Diese Beziehung wird aufgehòben, 
wenn mit Madvig interpungirt wird 
erat. cum .... complecti (nec enim 

- iudicatis), nihil horum etc, auch 
wiirde horum nur durch die Paren- 
these deutlich werden, vgl. e. 39, 
4, und in senatus cum etc. folgt ein 
anderer Gedanke als der, auf wel- 
chen nach der Parenthese ohne igi- 



94 



LIBER XXXIX. CAP. 47. 



a. u. 571. 



2 completi, nec enim multa soltim, sed etiam pleraque oppido 
quam parva erant, de controversia finium, de hominibus raptis 
pecoribusque abactis, de iure aut dicto per libidinem aut non dicto, 

3 de rebus per vim aut per gratiam iudicatis. nihil horum neque 
Demetrium docere dilucide nec se sati» liquida discere ab eo se- 
natus cum cerneret posse, simul et tirocìnio et perturbatone iu- 
venìs moveretur, quaerì iussit ab eo, ecquem de bis rebus com- 

4 mentariumapatreaccepisset cum respondissetaccepissese, nihil 
prius nec potius visum est quam regis ipsius de singulis responsa 
accipere. libroni extemplo poposcerunt, deinde ut ipse recitaret 

5 permiserunt. erant autem de singulis rebus in breve eoactao causae, 
ut alia fecisse se secundum decreta legatorum doceret, alia non per 
se stetisse, quo minus faceret, sed per eos ipsos, qui accusarent. 

6 interposuerat et querellas de iniquitate decretorum et quam non ex 
aequo disceptatum apud Caecilium foret indigneque sibi nec ullo 

7 suo merito insultatum ab omtìibus esset has notas irritati eius ani- 
mi conlegit senatus; ceterum alia excusanti iuveni, alia recipienti 

8 futura ita, ut maxime vellet senatus, responderi placuit, nihil patrem 



tur iibergegangen ware. — op- 
pido quam, s. 36, 25, 3 ; L. deutet 
durch die Beroerkung an, dass der 
Senat dem Kb'nig nur Verlegenhei- 
ten bereiten will. Polyb. : trjg eìo- 
ó&ov rovtùìv ytvofiéyr\g ini 
tqsis fj/bié gag. —■ <■ de iure—dicto, 
Poi.: ìvvoi negl GvppoXattov xai 
Twv eìg avrovg àòvxy\pcé.tb)V, rivìg 
fjtìv ov (fàoxovttg óvvaa&ai rv- 
%i Tv tov òixaCov xaxà rò Gvfxfio- 
Xov (Scbiedsgerichte, e. 26, 14) dia 
rò 4>iXni7tov ixxóntsiv Trp óixat- 
oóoctCav, Tivèg <T lyxaXovvrsg Totg 
xgtfiactiv (os nagaftsftga favo pé- 
voig òiaqpd-slgavrog tov *f>iXln- 
nov rovg óixaatds', dieses bat L. 
kurz and frei wiedergegeben, 
schwerlich aber passend per vim - 
iudicatis verbunden, vgl. 1, 49, 3; 
Cic. Sest. 42, 92; auch scheint er 
vom Kb'nig gehaltene, nicht Reca- 
peratorengericbte zb denken. 

3-6. docere) wie man sagt iudi- ' 
cem docere, Digest. 33, 1, 7; velati 
si praetor doctus sit; im Fole;, 
entspricht discere. — cum weit zu- 
riick gè stelli, s. 1, 26, 7. — com- 
metti., vno[4vri(À.aTi<T[ióv t ein Me- 



moire ; es wtrd voraasgesetzt, dass 
der Konig Klagen «ber alle diese 
Dioge bei dem Senato erwartet ha- 
be. — librum e. pop. t ngoTtivav- 
vóg ti pifìXtdiov ov yiiya, Xéyeiv 
avTÒv èxéXevosv rjvneg tu v* 
nofAvri fiata neQUl/e ngòg ?x«* 
atov ttSv xatriyoQovfiévtov ano- 
tpatiiv x6(paXai(6$T]. — docer n \ieU. 
ist hier nach einigen Hss. dzeeret 
zu lesen. — per se non s&, 6, 33, 
2. — interpos. etc., ngoaéxEiTo «Tè 
— „xcc(toi ovx tawg xgriaapévwv 
fipùv ttov ngeafisvtwv , t&v negì 
KaixlXiov iv Tovtoig", xài nàXtv 
„xaUoiye ov èixalwg rjfiwv ravra 
Ttaogóvrcùv" etc. 

7-11. has -senatus, ebenso ex- 
cusanti — vellet senatus, bat L. za- 
gesetzt; reciper., s. 7, 14, 1 ; 40, 35, 
11. — respons. pi. entspricht wie- 
der Polyb. r\ avyxXrjtog fttav È7iot- 
THfaTo 7iEql nàvxtav didXrjìpiV 
anoó^afjtìvt} yào tov /Infirirgiov 
pteyaXongenag óià tov atga- 
TtjyoVf noXXovg xal naoaxXriTi- 
xovg Tigòg autor $ia&t[iévri Xd- 
yovg -, ànóxQioiv eóooxe. — nihil 
-nec- fecisse- Roman, scheint eine 



p. Cli. 183. 



UBER XXXIX. CAP. 47. 48. 



95 



eius neque rectius nec magis, quod ex voluntate senatus esset, fe- 
risse, quam quod, utcumque ea gesta essent, perDemetrium filium 
sattsfieri voluissetRomanis. multa et dissimulare et oblivisci et pati 9 
praeterfta senatum posse, et credere etiam, Demetrio credendum 
esse: obsidem enira se animam eius habere, etsi corpus patri 10 
reddiderit, et scire, quantum salva in patrem pietate possit, ami» 
cum eum populo Romano esse, honorisque eius causa missuros li 
in Macedonia m legatos, ut, si quid minus factum sit, quam debuerit, 
tum quoque sine piaculo rerum praetermissarum fiat, velie etiam 
sentire Philippum integra omnia sibi cum populo Romano Deme- 
trii filii beneficio esse. Haec, quae augendae amplitudinis eius 48 
causa facta erant, extemplo in invidiam, mox etiam in perniciem 
adolescenti verterunt. 

Lacedaemonii deinde introducti sunt multaeetparvulaedis- 2 



freiere Àusfóhrung von naoaxXrjTi- 
xovg Xóyovg. Bei dicser freien Be- 
haodlung der Darstellung des Polyb, 
kaoa wenigstens daraus, dass die- 
ser blos sagt; <4rjjur]T(){(p niarevei 
diàri rà fihv yéyove etc. nicht ge- 
scblossen werden, dass L. credere 
nur einmal geschriebea babe und 
credendum esse zu tilgen sei, eben- 
so wenig daraus, dass credere in 
verschiedener Bedeutung gesagt ist, 
a. 32, 21, 29. Aneli in nec magis 
quod etc. ist die Wortstellung 
freier ; iiber et -etiam s. 35j 14, 5. — 
obsidem, 40, 5, 12; auch diesen Ge- 
danken hat L. zugesetzt, >wenn er 
nicht in dem Excerpte des Polyb. 
ìibergangen ist. — honor. et. e, 
e. 46, 2 ; 50, 2 ; die Worte beziehen 
sicb nicht sowol aof missuros — 
leg., denn das geschah in keiner 
Weise um ihn zu ebren , als auf ut 
si quid etc, deotlieher Polyb.: 
l^anocfTtXeTv ^(frj ngtofievràg in- 
oipouévovg, éì ytyverai navra 
xara tr\v rrjg cfvyxXrjrov fiovXnùtv 
ce /uà oh SiaGa(pr\Govxag tgj /9«- 
otXely. Sion rijg ovjuneQHpoQcig 
Tvy%(XV£i Tavrrjg o*«« /ti\^iy\i:oiov\ 
dea Gedanken ótórtetc. batL. in tum 
quoque, auch jetzt nocb, obgleieh 
es eigentlich za spat sei , umschrie- 
ben. — velie et. sent t Poi. tva oh 
*t>tXnmog eia* fj Sion ttjv x^Q tv 



Tavrrjv r) avyxXrirog /Èr\iir\xot<p ót- 

ÓOtiOlV. 

48. 1. Haec etc, die Freundlich- 
keit des Senates gegen Demetr. ist 
in so grellen Far ben gesebildert, 
weil so die Hinweisuog auf das Un- 
glìick desselben passend angekniipft 
werden konnte. Das von Polyb. 
e. 3 schon hier beriihrte Verhàltniss 
des T. Quinctius Flamininus zu De- 
metr., vgl. Àppian. e 9, erwahnt L. 
erst 40, 11, 1 beilaufig, wol um 
Quinctius nicht blos zu stellen, s. 
Einleit 35. — extemplo - mox, 40, 
48, 6, vgl. 36, 9, 7; Iustin. 1. '!.: 
quae res Demetrio non gratiam le- 
gationis sed odium obtrectationis 
eomparavit Die Gesandtscbaft des 
Eumenes und den harten Bescbluss 
«ber die thracischen Stadte Poi. e 
3: tàv /irj xaTaXapàaiv ol noe- 
Oftevral - ràgnóXug tìg TtjvEòpé- 
vovg nCaxtv Ìyx€X€igia/jLévag t ovx 
hi dvvyGéTai (fÌQUV{r] CvyxXr)tog) 
— naoaxovofxivn nsgl tovtojv hat 
L. ebenso, wol als zu sebr im Con- 
trast mit e 47, 11 stehend, uber- 
gangen. 

2-4. multae e. p, bezieht sich 
mehr auf die Gegenstande der Ver- 
handlungen als auf diese selbst; L. 
deutet mit den Worten den Grund 
an, warum er die ausftihrliche Ver- 
handlung Poi. e 4 abkurzt, Nissen 



96 



LIBER XXXIX. CAP. 48. 49. 



a. u. §71. 



ceptationes iactabantur; sed, quae maxime rem continerent, erant, 
utrum restituerentur, quos Achaei damnaverant, nec ne; inique an 

3 iure occidissent, quos occiderant. vertebatur et, utrum manerent 
in Achaico concilio Lacedaemonii an, ut ante fuerat, secretum 

4 eius unius in Peloponneso civitatis ius esset. restituì iudiciaque 
facta tolli placuit, Lacedaemonem manere in Achaico concilio scri- 
bique id decretum et consignari a Lacedaemoniis et Achaeis. 

5 Legatus in Macedoniam Q. Marcius est missus, iussus idem 
in Peloponneso sociorum res aspicere. nam ibi quoque et ex ve- 
teribus discordiis residui motus erant, et Messene desciverat a 

6 concilio Achaico. cuius belli et causas et ordinem si expromere 
velim, inmemor sim propositi, quo statui non ultra adtingere ex- 

49 terna, nisi qua Romanis cohaererent rebus. Eventus memorabilis 
est, quod, cum bello superiores essent Achaei, Philopoemen prae- 
tor eorum capitur ad praeoccupandam Coronen, quam hostes 



82. — sed, abgesehen davon, obgleich 

- waren, so war doch das, was die 
wichtigsten Gegenstande des Strei- 
tes enthielt, Folgendes. — damnav. 
etc, Poi. 4: «nò Sh t<5v re&ava- 

TÙ)fxévù)V XoX T(OV iX7t€7lt(OXÓrO)V 

xarà là ràiv *Axa(asv SóyfÀara 
7idQÌjaav ol 7t€QÌ XatQOtva xd&o- 
dov avToìg àgiovvreg GvyxaQii&ij- 
vai; wahrscheinlich sind bei den 
38, 33 f. erwahntenEreignisseóviele 
aus Sparta verbannt worden, ob- 
gleich es L. an a. 0. nicht berichtet 
hat, vgl. Paus. 8, 51: rqiaxoaCovg 

- lìjépaXéV ix Uù.onovvr\Gov (*t- 
XonoCfXTiv) ; die friiheren Exulanten 
waren nach 38, 34, 5 naeh Sparta 
zuruckgefrihrt, vgl. jedoeh Poi. 24, 
5, 18. — occid., s. e. 36, 9. — ver- 
tebatur miisste bedeuten : es wurde 
verbandelt, wie aber das Wort nicht 
gebraucht wird, es wird certabatur 
verm., am leicbtesten ware das Ver- 
standniss, wenn es entfernt wiirde, 
dann wàre auch nicht nothig mit 
Madvig za lesen: continerent, hae 
(oder hae II) erant. — secretum - 
ius, ibr abgesondertes , besonderes 
Rechtsverhaltniss, ahnlich suas le- 
ges; unabhangig, selbstandig, dem 
Re eh te des Bundes nicht unterwor- 
fen waren. — restituì n. damnatos, 



§ 2 : utrum rest., der Satz ist et- 
was abgerissen , um mit der Sache 
schnell abzuschliessen. Dass die 
Zustiramung za dem Bescbluss durch 
Ueberraschung von den griech. Ge- 
sandten erlangt, Poi. 1. 1. , und wie 
derselbe ausgefuhrt wurde, hat L. 
nicht berichtet, s. Schorn312f. — 
consign., 29, 12, 15. 

48, 5-50* Philopoemens Tod; 
Polyb. 24, 4; 8b; 9; 12; Plut. Phi- 
lop. 18 f.; Diod. 29, 21; Iustin. 32, 
1; Paus. 4, 29, 5; 8,51,2. 

5-6. Marcius, e. 20. — aspicere, 
s.42, 5,8; ib. 6, 4; 21, 6, 3 a. a. 
Messene, vgl. e. 50, 9; 32, 18, 9: 
Elatia clausit portas; 38, 29, 9 
u. a.; znr Sache 36, 31. — ordin., 
40, 13, 1. — exprom., e. 12, 4; der 
Grundsatz wie 35, 40, 1. 

49. Eventus, nur der Ausgang 
als besonders merkwiirdig, und um 
die e. 50, lOf. angefdhrte Verglei- 
chung anzustellen, soli erzahlt wer- 
den; der Krieg und die Zankereien 
der Griechen erscheinen L. uobedeu- 
tend. — Philop., er ist zum acbten- 
male Strateg. — Coron., an derOst- 
seite der messeniseben Halbinsel, 
Plut.: xcófirjv ttjv xaXovfzévrjv Ko- 
Xcovtàa, weiter sudlich gelegen, 
KoXwvtSég, nach Paus. 4, 34, 5. — 



>&. Ch« 183. 



LIBER XXXIX. CAP. 49, 



«7 



petebant, profoctus atqueibi in vaHe iniqua cum equitibus paucis 
obpressus. ipsam potuisse effagere Thracum Cretensiumque au- 2 
xilio tradunt; sed pudor relinquendi equites, nobilissimos gentis, 
ab ipso nuper electos, tenuit. quibus dum locum ad evadendas 3 
angustias cogendo ipseagmenpraebet,sustinensimpetushostium, 
prolapso equo et suo ipse casa et onere equi super eum mentis 
haud multum afuit, quin exanimaretur, septuaginta annos iam 
natus et diutìno morbo, ex quo tum primum refìciebatur, viribus 4 
admodum adtenuatis* iacentem hostes superfusi obpresserunt; 5 
eognitumque primum a verecundia memoriaque meritorum baud 
secus quam ducem suum adtollunt reficiimtque et ex valle devia 
in viam portant, vix sibimet ipsi prae necopinato gaudio creden- 
tes; pars nuntios Messenen praemittnnt, debellatum esse, Philo- 6 
poemenem captum adduci, primum àdeo incredibilis visa res, ut 7 
non prò vano modo, sed vix prò sano nuntius audiretur. deinde 
ut super alium alius idem omnes adfirmantes veniebant, tandem 
facta fìdes; et priusquam adpropinquare urbi satis scirent, ad spe- 8 
ctaculum omnes simul liberi ac servi, pueri quoque cum feminis, 
effunduntur. itaque clauserat portam turba, dum prò se quisque, 
nisi ipse oculis suis credidisset, vix prò comperta tantam rem 



petébant, darnach ist in den Hss. 
eine Lucke, profectus ist von Gè- 
len., atque ibi um die Harte des 
Asyndcton za mUdera von Hertz 
zugesetzt. — in valle in., wahr- 
scheinlicb zog er auf der Strasse, 
die voo Megalopolis, s. Plut. e. 18, 
iìber das Gebirge zwischea Arka- 
dien und Messene in das letztere 
fuhrt, und wurde bier iiberrascbt, 
nach Plot.: tisqì tov Evuvóqov Xó- 
(pov, Paus. 4, 31, 4; Curtius Pelo- 
ponnes 2, 136; 190. — paucis, 
Paus. 4, 29, 5 : òXlyoig ; Plut. in- 
ntìg, otnto r\aav iva adorato i, ira 
Folg. nobilissimos. — Thrac. Cret, 
dagegen Paus. 8, 51, 2 : tnrìélg xaì 
niXrag rjyev ooov i^rjxovra ; aus- 
fuhrlicb schildert Plut., wahrscbein- 
licb nach der Lobscbrift des Poly- 
bius auf Philop,, den Kampf. — no- 
biliss., 32, 25, 9. — cogendo ipse, 
a. 40, 23, 1 ; 41, 24, 2 ; 38, 17, 8 ; zu 
24,4, 9; 2,38,6; 4,31,2; 25, 
23, 11; 26,39, 5; 27, 27, 6; vgl. 
41, 10, 13; Plut. avrÒQ ovoaytov — 
TU. Li*. IX. 



à(ftaxà(j,iVog noXXdxig àia rovg 
VtavlGxovg xcii xa&* %va nccoa- 
néfXTtfov ÌXa&sv iv noXXolg àno- 
/uovcj&tlg noXifxtoLg. — prol. eq., 
Iustin. 1. L in transitu fossaeprae- 
cipitatus. — septuag., ebensoPolyb. 
24, 8 b; Plut. e. 18. -- morbo, Poi. 
ó id^taadfXEVog ttjv ào&évéiav rrj 
óuvri&etq ry nob tov; PJut Itv^é 
iv "Àayei nvoéoaaiv. 

5-8. super/., in Meoge uber ibn 
berstiirzend, etwas anders 7, 3, 2 ; 
45, 9, 5. — a verec, 38, 52, 4 ; 37, 
51, 9. — refic. sicb starken, erho- 
len lassen, 37, 24, 6. — vano — sano, 
gesù eh ter Gleichklang, 8. 22, 30, 4; 
36, 29, 6. — sup. al. al, 6, 10, 8. 
— ad spect, § 10, vgl. e. 43, 4. — 
pueri q., viell. ist mit einigen Hs. 
puerique zu lesen, s. 28, 19, 13; 
femin., 22, 7, 7. — turba, § 9 ; 36, 
33, 4, mehrere Hss. baben dause- 
rant, vgl. 9, 23, 16: mulUtudo - 
semet ipso turba impediens, vgl. 6, 
8, 7. — dum - rider., 10, 18, 1 ; 1, 
40, 7. 

7 



98 



LIBER XXXIX. GAP. 49. 50. 



a, u, 571. 



9 habiturus videretur. aegre submoventes obvios intrare portam, 
qui adducebant Philopoemenem, potuerunt. aeque conferta torba 
10 iter reliquum dauserat; et cum pars maxima esclusa a spectaculo 
esset, theatrum repente, quod propinquum viae erat, corapleverunt 
et, ut eo in conspectum populi adduceretur una voce omnes ex- 
li poscebant. magistratus et principe» veriti, ne quem motum mi- 
sericordia praesentis tanti viri faceret, cum alios verecundia pri- 
stinae maiestatis conlatae praesenti fortunae, alios recordatio in- 
gentium meritorum motura esset, procul in conspectu eum statu- 
12 erunt, deinde raptim ex oculis hominum abstraxerunt praetore 
Dinocrate dicente esse, quae pertinentia ad summam belli percun- 
ctari eum magistratus vellent. inde abducto eo in curìametsenatu 
50 vocato consultari coeptum. Iam invesperascebat, et non modo 
cetera, sed ne in proximam quidem noctem ubi satis tuto custo- 

2 diretur, expediebant. obstupuerant ad magnitudinem pristinae 
eius fortunae virtutisque, et neque ipsi domum recipere custo- 
diendum audebant nec cuiquam uni custodiam eius satis credebant. 

3 admonent deinde quidam esse thensaurum publicum sub terra, 



9-12, submov., nach rom. Aus- 
druck, 25, 3, 18. — theatr.,d3, 28, 
4 ; 24, 39. — miser., Plut. tjXérjOav 
ol nXeìdtoi- Sùts xaì daxqvOai, 
- ovro) $x(OQ€i Xóyog, <og fA,vr\[Ao- 
vevréov etrj rc5v ngóo&sv svsgys- 
ctitàv xaì rijg iXev&eQtag, rp àné- 
daxsv avjoig Ndpiv it-eXdaag ròv 
tvqawov, s. zu 36, 31, 1. — verec, 
Iastin: verecundia dignitatis, das 
hds. conlata wiirde sebr bart auf 
verecundia statt auf maiestatis be- 
zogen werdeo , da dieso gerade der 
praesens fortuna entgegengestellt 
werden soli. — proc. in consp. , so 
dass er von fero ber gesehen wer- 
den konnte. — ex oc, abstrax., Cic. 
Sali. 3, 9 ; sonst hat L. bei abstra- 
here nicht ex sonderai a, 24, 26, 12 ; 
23, 8, 3 n. a. . — Dinocrate, er stand 
an der Spitze der Aristokratea in 
Messene, batte aus Erbitterung iiber 
Pbilopoemen, durch den daselbsteine 
demokratiscbe Verfassung einge- 
fiihrt worden war, den Abfall der 
Stadt vom achaischen Bande be- 
wirkt and durch Schmeichelei meh- 
rere rom. Grosse flir sicb gewonen, 
s. Poi. 24, 5, Plut. u. Paus. 11. 11. 



— praet, in Messene, wie wohl 
jede Bundesstadt einen atQatrjyóg 
als obersten Beamten batte, nicht 
der Strateg des Bundes. — sum- 
mam b. t 31, 37, 5. — esse, q., e. 12, 
1. — senatu, die Gernsia. 

50. 1-4. invesperasc. , findet 
sich viell. nor hier. — cetera, wie 
oft proleptisch: alles Uebrige, was 
bei der Aogelegenheit in Betracht 
kam. — obstup., s. 34, 27, 9; ad wie 
31, 37, 10; 21, 61, 4 u. oft, Ovid. 
Met. 5 , 509: mater ad auditas stu- 
puit - vocés. — et - neque - nec, 
10, 29, 2; 29, 24, 10, ygl. 36, 22, 
10: et cum - tum. — cuiq. uni, 
nicht einem Einzelnen, irgend einem 
fìir sich, s. 3, 45, 4 ; ib. 55, 1 5 ; 32, 
20, 7 ; 32, 20, 7, vgl. 28, 35, 8; 38, 
50, 8. — thens., 6, 14, 11 ; 29, 18, 
8; 31, ^1, 1 ; Pint. e. 19: ov fir/v 
àXXà xofifaavTtg aviòv sìg ròv 
xccXov/Lievov GrjoavQÒv, otxiybia 
xardytiov ovtb nviVfxa Xa^pdvov 
ovre (feog $£(o&ev ovre dvQtxg fyov, 
dXXà /usydXq) XC&tp neQiayofiév(*> 
xaraxXetó/Lievov, Èvtav&a xaré- 
■frevro, ahnlich dem Tullianum in 
Rom, s. 1, 33, 8, ein spitzzulaufen- 



a. Gh. 183. 



LIBKR XXXIX, CAP. 50. 



99 



saio quadrato saeptum. eo vinctus deraittitur, et saxom ingens, 
quo operitur, machina 9uperinpositum est. ita loco potius quam 4' 
homini cuiquam credendam custodiam rati lucem insequentem 
expectaverunt. postero die muitrtudo quidem integra, mera or 5 
pnstinorum eius in civitatem meritorum, parcendum ac per eum 
remedia quaerenda esse praesentium malorum censebant; sed de- 6 
fectionis auctores, quorum in manu res publica erat, in secreto 
consuhantes omnes ad necem eius consentiebant, sed utrum 
maturarent an differrent ambigebatur. vicit pars avidior poenae; 7 
missusque qui venenum ferrei accepto poetilo nihilaliudiocutum 
ferunt quam quaesisse, si incolumis Lycortas — is alter impera- 
tor Àchaeorum erat — equitesque evasissent. postquam dictum 8 
est incolumes esse, „bene habet" inquit, et poculo inpavide ex- 
bausto haud ita multo post exspiravit. non diuturnum mortis 9 
eius gaudium auctoribus crudelitatis fuit. vieta namqùe Messene 
bello exposcentibus Achaeis dedidit noxios, ossaque reddita Pbilo- 
poemenis sunt et sepultus ab universo Achaico est concilio, adeo 



der oben nur mit einer Oeffnnng 
versehener Steinbau; solche The- 
saaren,Scbatzhauser, werden mehr- 
fach erwahnt, g. Guhl n. Koner das 
Leben der Griech. u. Rom. 75 f., 
Philolog. 19, 7. — saxo quad., 1, 
26, 14. — quo oper,, der Stein wird 
jedesmal, wenn der Behalter ge- 
schlossen werden soli, daranf gè- 
legt ; oder das Pras. ist von Polyb. 
entlehnt. — machina, Hebel, Hebe- 
maschine, Plot.: ròv XCd-ov Iniq- 
gd^avreg avSqag èvónXovg xvxXco 
7itoiécFTti(fav. — superimp.f 21, 
1, 5. 

5-8. integra, s. 9, 46, 13. — 
memor., s. za e. 49, 1 1. — remed. - 
praes. mal., zunachst ist der Abfall 
von den Achaern, aber aueh wol die 
Herrschaft der Aristokraten (quo- 
rum - eremi im Folg.) gemeint, vgl. 
Poi. 24, 12. — pars av. p., Plnt. e. 
20: ó ah /luvoxqaTì\g - imi vò£ 
È7ii}X&€, xai tÒ nXrjd-og ànex(óqr\a$ 
tùìv Meaarjvicov, èvoféag io Se- 

afMOTTjQlOV 6Ìsélt€fJrtp€ &f]fi6&tOV 

oìxérrjv cpccQ/uaxov xo(à (Covra. — 
ferrei, 23, 9, 5; 6, 3, 2. — locutum 
wiirde man niebt vermissen und 



Gron. wiU es tilgen, doch vgl. 
agere 41, 23, 12. — quaes., si, 40, 
49, 6; 34, 3, 5. — alter imp. ist wol 
ungenauer Ausdruck statt Hipparcb, 
da die Achaer bereits seit langer 
Zeit einen Strategen batlen, s. 
Poi. 2, 43 ; Strabo 8, 7, 3 p^. 385. — 
bene h., 6, 35, 8; Plnt.: *v Xéyetg, 
€Ì fj,r) narra xuxtog 7i€7tgd^afÀiv. 
9. mort. et,, e. 47, 10. — gaud., 
vgl. 2, 42, 1. — vieta, die Achaer 
zwangen nnter Lycortas Anfuhruog 
die Messenier sich wieder zu nnter- 
werfen, Poi. 24, 12; Dinocrates 
tb'dtete sich selbst, Plnt. e. 21. --» 
Messene wie e. 48, 5 ; im Folg. ba~ 
ben die Hss. noxios, sonst konnte 
man dediti noceti erwarten. — ab 
univ. A. e., die Magistrate, das Heer 
und viele Andere gaben der Leiche 
das Geleite nach Philopoemens Ge- 
burtsstadt Megalopolis, vgl. Plnt. — 
adeo: aie giengen in den mensch li- 
chen Ehrenbezeuguogen so weit, 
dass sie, nach Erschopfung dersel- 
ben, nicht einmal nsw., doch ist 
die Form ungewobnlicb, zum Ge- 
danken vgl. Instin. 5, 4, 13: omni- 
bus non humanis tantum verum et 



* 



100 



UBER XXXIX. GAP. 50.51, 



a. tu 571* 



omnibus humanis congestis honoribus, ut ne divinis quidem abs* 

10 tineretur. ab scriptoribus rerum Graecis Latinisque tantum huic 
viro tribuitur, ut a quibusdam eorum, velut ad insignem notam 
huius anni, memoriae mandatum sit, tres claros imperatores eo 

11 anno decessisse, Philopoemenem Hannibalem P. Scipionem, adeo 
, in aequo eum duarum potentissìraarum gentium summis impe- 

ratoribus posuerunt. 
51 Ad Prusiam regem legatus T. Quinctius Flamininus venit; 

quem suspectum Romanis et receptus post fugam Antiochi Han- 
2 nibal et beilum adversus Eumenem motum faciebat. ibi seu quia 
a Fiaminino inter cetera obiectum Prusiae erat hominem omnium, 
qui viverent, infestissimum populo Romano apud eum esse, qui 



divinis eum honoribus onerant. — 
divinis, Diod. 29, 21: togneoeC rivi 
&e{a noovoCa xàg iao&éovg xipàg 
TjllàgaTO. - %(0()lg de x&v xoivrj 
rolg *Ax(tiotg xaxctxfjrjipicrd-évxiov 
eìg rtfiriv xàvàoòg ax^Xrjv rj 
nctxolg lóovGaxo, xaì xov fiov&v- 
xelv avT<j> xax* iviavxòv xaì xrjg 
aQéttjg tyxcófua re xaì vfivovg 
xaxiiu^EV aoeiv xovg véovg; die 
Inschrift des bier erwahnten Denk- 
mals ist wahrscheinlich crhalten 
auf einem za Megalopoli» gefunde- 
nen Stein, s. Boeckh Corp. insc. n. 
1 536, Keil Analect. p. 9 ; zar Sache 
s. L. 31, 14, 12. ib. 44, 4f., Paas. 
8 52 3 

' 10- 11. Graec. Lai, s. 42, 11, 1, 
Nissen 41 ; L. denkt bei den ersten 
wol nur an Polyb. 24, 8&, 9, und Ru- 
tilius e. 52, 1 ; vgl. Diod. 29, 21 ff.; 
Zon. 9, 21; Iustin. 32, 4, 9; Oros. 
4, 20. — eo anno, nach L. 571 a. a., 
dasselbe scheint Plutarch, wol nach 
Polyb., angenommen zu haben, wenri 
er e. 21 sagt: mg ovv neoì xeXev- 
trjg Xóyog fjxev eìg xovg ìi/aioég, 
- ot e*v r(Lixta - ovS* rjvxivovv 
uvaftolrjv èno irjaavTO àXX* - 
eìg xr\v Msaarjvtav ivépalov, 
ygl. Paas. 8, 51 s. f.: pex* ov no- 
li), dena da die Strafe nacb Polyb. 
e. 12 vgl. e. 10: xò xaxà xò o*«i/- 
xsqov hog (Olymp. 149, 2 = Jul. 
571-572) erfolgte, so lasst sicb 
nicht annebmen, dass Philopoemen 



nach Nissen 232 im Augast od. 
September 570 gefallen und die 
Rache erst nach Jul. 571, fast ein 
Jahr spater, genommen worden sei, 
sonderà er scheint im Sommer 571 
za Ende 01. 149, 1 den Tod gefun- 
den za haben und bald daranf anter 
Lycortas Messene bezwangen wor- 
den za sein ; aach damit wiirde Paus. 
4, 29, 5 stimmen, dass der Einfall 
Philopoemens in Messenien nSQÌ 
àxurjv alxov geschehen sei, vgl. za 
e. 23, 5. — in aequo , s. 5,28, 5 ; praef. 
3. — duarum, bei Cartbago ist an 
die friihere Zeit gedacht, s. 21, 1; 
23, 31, 3; 30, 32, 2, wie 38, 50, 7; 
viell. ist duobus duarum za lesen, 
vgl. e 52, 7. 

51-52. Tod Hannibals und 
Scipios. 

al* 1-3. Quinctius wird auch 
von Polyb. 24, 5, Plut. Tit. 20, 
App. Syr. 11 allein genannt, nach 
Anderen, s. e. 56, 7, Corn. Hann. 12, 
Iust. 32, 4, Zon. 1. 1., waren meh- 
rere Gesandte vom Senat gesebickt. 
— quem, der Zasammenhang hebt 
die fjndeatlichkeit. — post f. An., 
nach dieser batte sich Hannibal nach 
Creta, dann za Prusias begeben, 
Corn. H. 9sq., Iast. 1. 1., nach Plot, 
war er tangere Zeit umhergeirrt, 
zuletzt zu Prus. gekommen. — re- 
cepì. H., 1, 34, 4; 3, 50, 3. — bei- 
lum, s. e. 46, 9, in diesem war nach 
Cornei., vgl. Frontin. Strat. 4, 7, 



.;.": 



* t 



*. Oh. 189, 



L1BER XXXIX. CAP.51. 



10f 



patriae suae primum, deinde fractis eius opibus Antiocho regi 
auctor belli adversus populum Romanum fuisset, seu quia ipse 3 
Prusias, ut gratificaretur praesenti Flaminino Ramanisque, per se- 
necandi aut tradendi eius in potestatem eonsilium cepit, a primo 
coidoquio Flaminini milites extempload domum Hannibalis custo- 
diendam missi sunt. semper talem exitum vitae suae Hannibal 4 
prospexerat animo et Romanorum inexpiabile odium in se cer- 
nens et fidei regum nihil sane fretus, Prusiae vero levitatemi etiam 
expertus erat; Flaminini quoque adventum velut fatalem sibi horru- 
erat. ad omnia undique infesta, ut iter semper aliquod prae- 5 
paratum fugae haberet, septem exitus e domo fecerat, et ex iis 
quosdam occultos, ne custodia saepirentu?. sed grave imperium 6 
regum nihil inexploratum, quod vestigari volunt, efficit. totius 
circuitum domus ita custodiis complexi sunt, ut nemo inde elabi 
posset. Hannibal, postquam est nuntiatum milites regios in vesti- 7 
buio esse, postico, quod devium maxime atque occultissimi exi- 
tus erat, fugere conatus, ut id quoque obcursu militum obsae- 8 
ptum sensit et omnia circa clausa custodiis dispositìs esse, vene- 



10,Hann. besonders thatig gewesen. 

— seu - seu, L» lasst die Sache un- 
entschieden, nach Plut. : óV héqas 
ór} rivag nqà^èig 7rQ6afi€vrrjg u. 
Appian. ist Flamin. der Urheber des 
Frevels; nach § 11; Val. Max. 9, 
2 Ext. 2; Aurei. Vict. 42; 51, 5 ge- 
schiebt derselbe im Auftrag des Se- 
nates; nach Coro. u. Instin. soli 
Flamin. nur die Auslieferung H'.s 
fordern. — auct. belli, nach der oft 
erwahnten Angabe der Romer, s. 
33, 47, 6; 35, 19, 1. — ut grati/., 
21, 9, 4; da ut in den Hss. fehlt, ist 
viell. gratificaturus zu lesen. — 
a pr. coli. Flam., onmittelbar nach 

- rait Flam., 30, 36, 1. — domum, 
bei Corn. castellum; nach Plut. e. 
20; Pans. 8, 11, 6; Anr. Vict 1. 1.; 
Eutrop. 4, 5 lag dasselbe bei einem 
Orte Libyssa in Bithynien , s. Plin. 
5, 32, 148: fiat Libyssa oppidum, 
ubi nune Hannibalis tantum tumu- 
lus, nnd durch seinen Tod daselbst 
wurde der Orakelspruch erfullt: 
AlfivOGa xqmpti ficàio g IdwCfiov 
drj/uag, s. App. Syr. 11. 

4-6. inexpiab., 2, 17, 2; 33, 47 
9 a. a. — fìdei, 1, 14, 3. — nihil s., 



22 , 19, 12: haud sane-, durebaus 
nicht, 21 , 2, 4; 22, 40, ln.a.- 
vero - etiam, Versicberung nnd 
Steigerung; bei welcfaer Gelegen- 
heit H. dieselbe kennen gelernt 
habe, ist nicht bekannt, Plut.: ad 
àniaxtov ttj rov UqovgIqv fiaXa- 
xta; tiber die niedrige Gesinnung 
des Prus. s. 45, 44; Polyb. 37, 2. — . 
quoq.y ein neuer Grund. — horruer., 
vgl. 30, 28, il: fatalem eum du- 
cem - horrebant; 38, 40, 4. — ad 
omn. u. in/., gemass den von alien 
Seiten drangenden feindlieben Ver- 
haltnissen, wegen, e. 12, 2; 1, 7, 
7, oder auch: gegen dieselbeo, s. 
Cic. Rose. 40, 116. — sept. ex., 
ebenso Corn. n. Plut. — nihil - ef- 
ficit, macht nichts zn etwas Uner- 
forschtem nnd Unerforschlicbem, 
lasst nichts nsw., 40, 13, 6; 2, 
60, 4; 24, 5, 2. — vestig., s. 31, 19, 
2, hat die Mainzer Hs., die iibrigen 
investigai. 

7-12. vestib., 2, 49, 3. — posti- 
co, 45, 6, 4 ; 42, 2, 2, vgl. 23, 8, 8. 
— occursu, 5, 41, 5; 9, 13, 10. — 
obsaep., 22, 50, 8. — praep. hab., 
hier hat habere seine volle Bedeu- 



102 



LIBER XXXIX. GAP. Si. «2. 



a. a. 571. 



num, quod multo ante praeparatum ad talea habebat casus, pò- 
9 poscii „libereinus" inquit „ diuturna cura populum Romanum, 

10 quando mortem senis expectare longum censent. nec magnam 
nec memorabile!» ex inermi proditoqueFlamininus victoriamferet 
mores quidem populi Romani quantum mutaverint, vel hic dies 

11 argumento erit. patres horum Pyrrho regi, hosti armato, exer- 
crtum in Italia habenti, ut a veneno caveret, praedixerunt; hi le- 
gatam consularem, qui auctor esset Prusiae per scelus occidendi 

12 hospitis, miserunt." exsecratus deinde in caput regnumque Pru- 
siae et hospitales deos violatae ab eo fidei testes invocans, pocu- 
lum exhausit. hic vitae exitus fuit Hannibalis. 

52 Scipionem et PoJybius et Rutilius hoc anno mortuum seri- 



tuug. — poposc, 30, 15, 4. — in- 
quit findet sich in den meisten Hss. 
oicht und konnte fehlen, oder aus 
proposcit erganzt werden. — senis, 
30, 30, 10; ib. 28, 4; 35, 19, 3; er 
war etwa 68 J. alt, s. za Cornei. 
Hannibal 3; 13. — longum, 3, 2, 10. 
— censent nach populum, s. e. 50, 
5 ; 53, 2 a. a. — nec mag. -feret, 
Plut. Ai§ios (IIoXvpios nach Nis- 
san) óé (prjGi (pdofuaxov eyovva 
X€Qaa<u xal Trjv xvltxct degapsvov 
sìntTv jyàvanavacjjuev ritiri no- 
ti xr\v 7ioXXr\v (poovTÌò*a P(t){iaC- 
oov — • ov fiT\v ovók Tlxos ࣠co tr- 
icot ov ànoiaetài ytxtjv" etc, s. 
Lange 2, 224. — inermi pr. } s. 2, 
3, 4: inopi. — mutav., 3, 10, 6. — 
vel h. d., schon dieser T., um Ande- 
res far nicht za erwahnen. — patr. 
hor., s. e. 42, 6 ; 25, 6, 3 ; zar Sache 
s. Perioch. 13; 24, 45, 3. — prae- 
dixer., vorber gewarnt, vgl. 2, 10,4; 
21, 10, 3. — hi - mixer., s. zu § 2: 
seu-seu. — exseerat. in, e. 10, 2; 
30, 20, 7. — hospit. deos, die Gast- 
freunde staoden zunachst unter dera 
Schutze des Zsbg l-éviog. — ex- 
haus., e. 50, 8; vgl. 3Q, 15, 7. — 
hic v.f., ebenso wie L. berichtea 
den TodH.'s Varrò frg. ed.Bip. 283; 
301 ; Iustin. 1. 1. ; Eutrop. 5, %\ Au- 
rei. 1. 1. ; Oros. 4, 20; Plut., der auch 
Doch andere Todesarten erwàhnt 
fand; Appian. Syr. 11 wol nur nach 
verkarztep Darstellung: 4>ka(iivZ~ 



vos - ìxrtive Sta rov UqovóIov 
(paQpàxtpi eine ahweichende, un- 
wahrscheinliche Darstellung giebt 
Paas. 8, 11, 6; L. setzt nacb der 
vorhergeh. Èrzafalung den Tod H.'s 
in das J. 571, wie nach Cora. Baan. 
13, 1 Atticus in seinem ànnalis und 
wol auch Polyb., s. e. 50, 10; Iustin; 
dagegen bemerkt er es als etwas 
Aufiàllendes e. 56, 7, dass Valerius 
Antias denseiben in eben diesem 
Jabre berichtet babe, ohne dort oder 
an u.St. zu behaupten, dass er selbst 
den, Tod niebt in das J. 571, son- 
dern nach Anderen 572 od. 573 , s. 
Cornei. 1. 1. u. INipperdey daselbst, 
setze , also wol aus Unachtsamkeit. 
Die ThatdesFlamininus wurde nach 
Plut. e. 2-1 vom Senate im Allge- 
meinen getadelt, nur von Einigèn 
gelobt § 5; Val. Max. 9, 2 Extr. 2; 
Mommsen 1, 747. 

52. 1-5. Seipion., e. 50, 10. — 
Polyb., der 24, 9; 9* den Ausgang 
der drei Manner zusammen behan- 
delt, sebeint sie auch ziemlich in 
gleiche Zeit gesetzt zu haben, wenn 
gleich der Tod Scipios vieti, etwas 
friiher eingetreten war, nnd L. durch 
die Zusammen stellung derselben 
sich hat verleiten lassen weniger 
genau auch fiir Scipio dasselbe Jahr 
anzugeben, s. § 5; Nissen 51; 231, 
wahrend er 38, 53, 8 richtiger sagt: 
uno prope tempore. — RutiL, s. 
Sali. I. 50, Consul 649, dann ver- 



a. Ch. 188. 



LlBEft XXXIX. CAP. 52. 



108 



bimt ego neque his neque Valerio adsentior, his, quod censori- 
bus M. Porcio L. Valerio X. Valerium principem senatus ipsnm 
lectum inveùio, cum superiqribus 4uobus lustrìsAfricanus fuisset, 
quo viro, nisi ut ille senato rooveretur, quam notam nemo memo- 2 
riaeprodidit,aliusprinceps inloeum eius lectus non esset. Antia- 3 
tem auctorem refellit tribunus plebis M. Naevius, adversus quem 
oratio inscripta P. Africani est hic Naevius in magistratuum 4 
libris est tribunus plebis P. Claudio L. Porcio consulibus , sed 
iniit tribunatum Ap. Claudio M. Sempronio consulibus ante diem 
quartum idus Decembres. inde tres menses ad idus Martias sunt, & 
quibus P. Claudius L. Porcius consulatum inierunt ita et vixisse 6 
in tribunatu Naevii videtur diesque ei dici ab eo potuisse, deces- 
sisse autem ante L. Valerii et M. Porcii censuranti. 



bannt, scbrieb er eine Selbstbio- 
graphie, de vita sua, Tac. Agr. 1, die, 
oder nacb Athenaens eine Ptufiai- 
xt] t (frogia, von Plot. Marius 28; 
Pomp. 37; vgl. Cie. N. D. 3, 32; 
Veli. Pat. 2, 13, Geli. 6, 14, 10 
rahmlich erwahnt wird; L. scheint 
ihn nar bier benatzt za haben; s. 
Nissen i3. — Valerio n. Antiatt. — 
his um dieselbe Bezeichaung wie 
vorher: his, za braachen, obgleich 
dieselben friiber erwahnt sind. — 
censorio, etc, wena nicbt a aus£e- 
fallen ist, soli nar die Zeit bestimmt 
werden, schwerlich ist es als Dativ 
zu nehmen. — L. Valerium, feblt in 
dea Rss., iiber die'Wabl des einen 
Censor darch dea andera s. 27, 11, 
9. — duobus haben die Hss., was, 
da Scipio dreimal prine. senatus 
war, s. 34, 44, 4; 38, 28, 2, ein Irr- 
tbam L.'s ware, der die erste. Wahl 
nar beilaafig 34, 44 erwahnt bat. 
— nm ut, aasser in de» Fall, dass, 
wenn man annimmt, dass, 21, 52, 7 ; 
23, 27, 12: cui ut, anders 21, 29, 5; 
nacb Th. Mommsen ist es aie vor- 
gekommen, dass an die Stelle des 
eiomal gewahlten princeps sen. eia 
aaderer emano t worden sei, s. rom. 
Forscb. 1, 92; Nissen 51; der Um- 
stand, dass Scipio die letzte Zeit 
im Exil gelebt batte, nimmt wol 
dem Arsamente nichts von seiner 
Bedeutung, da es ein freiwilliges 



war. — AnUat., dessen Angabe, 
dass Scipio scbon 567 gestorben L. 
selbst 38, 50, 5 ; ib. 54 gebilligt hat, 
bier aber in einer nachtraglichen 
Bemerknng seine Ansicht, wenn 
ancb nicbt iiber den Process des L. 
Scipio, docb iiber den des P. Scipio 
nnd dessen Todesjahr berichtigt, 8. 
e. 1, 1. — trio. pi. M. Naev., nicbt 
er selbst, sonderò der Umstand, 
dass er als Volkstribun in jenem 
Jahre erwabot wird. lndess bat L. 
selbst 38, 56, 6 erklart, dass in der 
Rede der Name des Naevius nicbt 
vorkomme nnd daranf , dass er anf 
dem Titel genannt war, kein Gè* 
wicbt gelegt, wahrend er bier daranf 
seine.n Beweis za griinden scheint, 
vgl. Geli. 4, 18. — mmag\ lib. y s. 
4, 20, 8; 9, 18, 12, Valerius batte 
also diese eben sowenig alsL. selbst 
nacbgesehen, oder wie Andere, s. 
Geli. 1. 1. § 6, die Rede fiir anacht 
gebalten, Nissen 47; 43. — P. 
Claud. etc, also im J. 570, s. e. 33 ; 
App. Claud. etc, 569, e 23. — a. 
d. qu. etc, nacb alter Sitte; der 
Tag des Antritts der Tribunen war 
nicbt verSndert worden, s. Schweg- 
ler 2, 239. 

6. ita, unter solchen Verhaltnis- 
sen. — vixisse, am Leben gewesen 
seio, nocb gelebt haben, s. 33, 41, 
4; 9, 38, 10 u. a — diesq. d. etc, 
L. ist also jetzt der Ansicht, dass 



IO* 



LIflEft XXXIX. GAP. 52. 53. 



4. tu 57U. 



7 ; Tram darissimorum suae cuiusque gentis virorum non 
tempore magis congruente comparabilis mors videtur esse, quam 
quod nemo eorum satis dignum splendore vitae exitum habuit 

8 iam primum omnes non in patrio solo mortui nec sepulti sunt, 
veneno absumpti Hannibal etPhilopoemen ; exul Hannibal, proditus 
ab hospite, captus Philopoemen in carcere et in vinculis exspira vit; 

9 Scipio etsi non exul neque damnatus, die tamen dieta, ad quam 
non adfuerat reus, absens citatus, voluntarium non sibimet ipse 
solum, sed etiam funeri suo exilium indixit. 

58 Dum ea in Peloponneso, a quibus devertit oratio, geruntar, 

reditus in Macedoniam Demetrii legatorumque aliter aliorum ad- 

2 fecerat animos.- vulgus Macedonum, quos belli ab Romania in- 
minentis metus terruerat, Demetriura ut pacis auctorem cum in- 
genti favore conspiciebant, simul et spe haud dubia regnum ei 

3 post mortem patris destìnabant. nam etsi minor aetate quam 



der Process Scipios nicht vor dem 
seines Braders 567, sonderà zwei 
Jahre oach demselben statt gehabt 
habe, vgl. 38, 50 ; ib, 56, 8. — de- 
cess., nocb in dem Consulatsjahre 
569 zwiseben dem 10. Decomber a. 
15. Marz, oder im Anfang570, wenn, 
wie gewohnlich, die Censoren bald 
oach dem Antritt der Consaln ge~ 
wahlt waren und nicht lange nach- 
her die lectio senatus vorgenommen 
hattea; das erstere giebt auch Ci- 
cero an Cat. m. 6, 19: anno ante me 
censorem mortuus est (Africanus), 
novera annis post meum constila* 
tum, und wahrscheinlich auch Po- 
lyb^s. Nissen51;217; 219; 233; 
es lagen also zwischen dem Tode 
des Africanus und Philopoemen 
etwa 14 Mona te; Hannibal war 
Wahrscheinlich nicht lange vor Phi- 
lop. gestorben, vgl. Merlecker369f. 
7. cuiusque kann bier Apposit. 
za clariss. virorum sein, anders 24, 
3, 5. — • non t. mag., zwar auch 
deshalb- aber nocb mehr; da auch 
L. keinen so grossen Zeitraom 
zwischen dem Tode des Scipio and 
der beiden anderen annimmt, 
schwerlich ist non magis ~ non 
tam gesagt, vgl. 2, 5, 6; 1, 44, 5 a. 
a. — iam prim,, oh ne eine entspre- 
chende Partikel, wie 35, 18, 4, bil- 



det nur den Uebergang zur Ausfìih- 
rung des Speciellen, s. 40, 3, 3. — 
in patr. s. t in Bezug anf sepulti bei 
Philopoemen nicht genau, s. za e. 
50, 9; in Bezag aaf Scipio § 9. — 
exul, factisch, s. 38, 50, 7 ; ein be- 
stimmter fieschloss ist von L. nicht 
erwahnt, s. 33, 49; 34, 61 ; 35, 19, 
4, aber s. Goni. Ham. 7. — die d., 
§ 6. — ab*, cit., 38, 52, 3.. — vo- 
Ittnt. etc, er lente also factisch im 
Exil, vgl. Sen. ad Poi. cons. 14 (33), 
4. — ipse s. 2, 19, 5; 30, 30, 24. 
— funeri, s. 38, 56, 3. 

58. 1-4. Verhaltnisse in Mace- 
donie^ Polyb. 24, 6f. 

in Pelop. L. batc.48,6erklartdie 
Verhaltnisse im Pelop. iibergehen 
zawollen,und nnr denTodPhilopoe** 
mens erzahlt; der Uebergang ist 
wahrscheinlich nacb Polybius, der 
die Vergleicbang der drei grossen 
Manner an die Darstellang der 
Ereignisse im Pelop. gekniipft batte, 
in dieser Weise vermittelt. — de* 
vert, 35, 40, 2; Cic. Fam. 12, 25, 
4: redeamus illue, unde deveriùnus. 
— legai, , die mit Deme trias ge- 
schickten, e. 47, 1. — quos-terru- 
er,, in Folge der Zerwarfnisse 
batte man jetzt schon den Ausbruch 
des Rrieges gefurchtet. — desti- 
nab., 35, 20, 1. — minor aet, s. e. 



a. Ch. 188. 



LIBER XXXIX. CAP.S3. 



105 



Perseus esset, hunc insta raatre famifiae, illum paelice ortum esse; 
illuni ut ex vulgato corpore genitura nullam eerti patris notam 
habere, hunc insignem Philipp! similitudinem prae se ferre; ad 4 
hoc Romanos Demetrium in paterno solio locaturos, Persei nul- 
lam apud eos gratiam esse, baec vulgo loquebantur. itaque et 5 
Persea cura angebat, ne parum prò se una aetas valer et, cuna 
omnibus aliis rebus frater superior esset; et Philippus ipse, vix sui 6 
arbitrii fore, quem heredem regni reltnqueret credens, sibi quo- 
que graviorem esse, quam vellet, minorem filiura censebat. offen- 7 
debatur interdum concursu Macedonum ad eum, et alteram iam 
se vivo regiam esse indignabatur. et ipse iuvenis baud dubie in- 8 
flatior redierat, subnisus erga se iudiciis senatus concessisqtte 
sibi, quae patri negata essent; et omnis mentio Romanorum quan- 9 
tam dignitatem ei apud ceteros Macedonas, tantam invidiam non 
apud fratrem modo, sed etiam apud patrem conci] iabat, utique 10 
postquam legati alii Romani venerunt,etcogebatur decedere Thra- 
cia praesidiaque dedùcere et alia aut ex decreto priorumlegatorum 
aut ex nova constitutione senatus facere. sed omnia maerens qui* 
dem et gemens, eo magis quod fìlium frequentiorem prope cum li 



35, 2; aetate wie 2, 50, 11 ; gewohn- 
lich nato, vgl. 40, 11, 7. — illum 

- hunc entsprechen den gleichen 
Pronom. im Vorhergeb. om die 
gleiche Bezeichnang derselben Per* 
sonen beizubehalten, s. e. 52, 1: 
Aw; 22, 39, 4: hyc adversarius - 
die hosHs, eum ilio - cum hoc, vgl. 
29, 33, 10. — vulg. corp., s. 1, 4, 
7; zar Sache s. 40, 9, 2; 41, 23. 
10; Plut Aero. 8: Xéyntu p^àk 
yvr\Giog <p$vat, XafiéTv <f avxòv rj 
OvvoixovOa tw <Pilln7i(p vsoyvòv 
àxécrrofag nvog IdoyoXixijg Tita- 
&aiviag tovvofia rsxovCtjg xal Xa- 
&ùv vnoXapofxivri, Arat. 54; Ael. 
Var. h. 1 2, 43. — certi p., 4, 3, 1 2 ; . 
1, 4, 2. — Roman.- locai, von dem 
Begriffe in desUnabaiìt abhangig. 

5-10. cura a., e. 23, 6. — prò 
Mia seiaeo Gunsten, e. 30, 3. — 
super., Polyb. e. 1: ò ò*h Il€Q<Jsvg 

- TTégì raXXa narra xa&vCrsQÓSv 
xal Ttj <pv6H xal rrj xajaGxsvrj 
etc. — sui arò., 37, 52, 8 ; 25, 29*, 
4. — grav., s. e. 51, 6; 35, 15, 4: 
gravem successorem. — < censeb., 
die Mz. Hs. bat aiebat, Polyb. 1. 1.: 



ov fjLr\v àlk* 6 [ilv ^IXtmtog In- 

SXQV7lt€TO T^fV ini TOVTOig òvO- 

aqidxCav. — et ipse, die gleiche 
Form mit dem entsprecbendea Ge- 
danken § 6 ist wol nicht beabsich- 
tigt. — injlat, 37, 45, 6. — coti" 
cess., Polyb. bebt diesen Pankt he- 
sonderà hervor: to7 SoxeTv rovg 
'Ptoualovg avràiv fihv finiva Xó- 
yov noietcr&ai, rtp ò*è 2lr\fir\joltp 
nàaav avatTid-iVtti tìr\v 1% avrdSv 
X<*Qiv. — conciliab. konnte auch 
anf invidiam bezogen werden, s. 
Cornei. 15, 5, 3: servitutem. — ahi 
in Bezng anf e. 33, es ist Marcius, 
e. 48, 5; 47, 11. — postq. vener., 
— cogeb., s. e. 30, 8; das Snbject 
za cogebatur giebt der Zusammen- 
hang. — Thracia, e. 46, 9. — con- 
stitut., bier eine Anordnung, wie 
vorher decretum, Quintil. 7, 4, 6: 
constitutìo est in lego, more, indi- 
cato, pacio. 

11-16. maerens etc, 30, 20, 1, 
wiederholt da» vorher schon be- 
zeichnete Unangenebme in anderer 
Weise nm es als Einraamung dem 
Folg. gegennber za stelleo, vgl. 5, 



106 



LIBER XXXIX. GAP. 53. 64, 



ft« n. 571» 



ìllis quam secum cernebat, oboedienter tamen adveràus Romano* 

12 faciebat, ne quam movendi extemplo belli causam praeberei a?er- 
tendos etiam animos a suspicione talium consiliorum ratus, mediani 
in Thraciam exercitum in Odrysas et Dentheletos et Bessos duxit; 

13 Philippopolin urbem fuga desertam oppidanorum, qui in proxima 
montium ioga cum famih'is receperant sese, cepit, campestresque 

14 barbaros, depopulatus agros eorum, in deditionem accepit. relieto 
inde ad Philippopolin praesidio, quod haud multo post ab Odrysis 
expulsum est, oppidum in Deuriopo condere instituit — Paeoniae 

15 ea regio est — , prope Erigonum fluvium, qui ex Ulyrico per Paeo- 
niam fluens in Àxium editur amnem haud procul Stobis, vetere 

16 urbe; novam urbem Perseida, ut is filio maiori baberetur honos, 
adpellari iussit. 

54 Dum haec in Macedonia geruntur, consules in protincias pro- 

2 fecti. Marcellus nuntium praemisit ad L, Porcium proconsulem, 

3 ut ad novum Galiorum oppidum legiones admoveret. advenienti 
consuli Galli sese dediderunt. duodecim milia armatorum erant, 

4 plerique arma ex agris rapta habebant; ea aegre patientibus iis 



48, 6; 33, 17, 12. — adversus ge- 
bort za dem Begriff in oboedienter, 
29, 8, 2: ob egregiam fidem adver- 
sus Romano s. — ne quam etc, s. e. 
35, 2. — mediam in Thr., s. 34, 
5, 8, im Gegensatze za dem Ktbten- 
lande; der Kriegszug wird ohne 
den Senat zu befragen unternom- 
men, wie e. 35, 4. — Odrysas, 
42, 51, 10: Cotys, Seuthisfilius, 
rex genti* Odrysarum; s. Strabo 
7 , 48 'O&ovaas ót xaXovàiv ìviot 
navrag tovs ano "Efioov xcà JCv- 
ipikoìV fttyQ 1 ' *Oo*yoaov rijg na- 
QaXfag vn€QOixovvTag;P\ÌD. 4, 11, 
40: Odrysarum gens fundit He- 
brum; Herod. 4, 92. — Denthel., 
weiter westlicb am oberen Laafe 
des Strymon, Pltn. 1. 1.: amnem 
Strymonem adcolunt dextro latere 
Denselethae - laevoBigerrae etBes* 
sorum multa nomina, ebenso Cie. 
Pìsod. 34, 84; Strabo 7, 5, 12: 
duvfh\fa\T<ov. — Philipp., Plin. 1. 
1. § 41 : sub Rhodope Poneropo- 
lis antea, mox a conditore Philip- 
popoltSy nunc a situ Trimontium 
dieta, am Hebrus , wol noch im Ge~ 
biete der Odrysen; eia aaderes s. 



e. 25, 3. — ad Philipp. : in der Stadt, 
s. 42, 12, 6. — Deuriopo, 31, 39, 4. 
— Paeon., 33, 19, 3; 40, 3, 3, ist 
hier in weiterem Sione genommen, 
so dass es anca die aogrenzende 
LandschaftDeariopas amfasst, eben- 
so im Folg. — em IUyr., der Eri- 
gon, j. Ergeno, entspringt anf dem 
Grenzgebirge voa Iilyrien a. Pao- 
nien. — Axium, j. Vardar, der* 
Haaptstrom jener Gegend, im nord- 
lichen Theile des Scardas cntsprin- 
gend, westlicb von Thcssalonicb 
miindend. — edit, 38, 13, 7. — 
Stobis, 33, 19, 3. — Perseida, der 
Name sefaeint sicb sonst niebt za 
finden. Die Interpanktion der Stelle 
ist angewiss, da prope Erigon, etc. 
auch za Paeoniae e» reg. e, gezogen 
werden konnte; docb ist es wahr- 
scheinlicher, dass die Lage der Stadt 
dreifacb bestimmt ist: in Dettr., 
prope Erig., haudproe. St 

54-55. Answeisang der Gallier 
aus ltalicn; Colonien. 

1-4. consules etc, es ware sa 
spat gesebehen wie e. 32, 1; 20, 
1 ; doch s. e. 46, 6. — Porc n ob- 



a. Gh. 183. 



UBER XXXIX. CAP.S4. 



107 



adempta quaeque alia aut popuhntes agros rapuerant arai seenni 
adtulerant de bis rebus qui quererentur legatos Romani miserimi 
introduci! in senatum a C. Valerio praetore exposuerunt se supe- 5 
rajate in GaJlia multhudine inopia coaetos agri et egestate ad quae- 
rendam sedem Alpes transgressoa, quae inculta per solitudines 
yiderent, ibi sme ulJius iniuria consedisse; oppidum quoque aedi- 6 
ficare coepisse, quod indicium esset nec agro nec urbi ulli vim 
adlaturos venisse, nuper M. Claudium ad se nuntium misisse bel- 
lum se cum iis, ni dederentur, gesturum. se certam etsi non spe- 7 
ciosam pacem quam incerta belli praeoptantes dedidisse seprius 
in fidem quam in potestatem populi Romani, post paucos dies 8 
iussos et urbe et agro decedere sese tacitos abire, quo terrarum 
possent, in animo habuisse. arma deinde sibi et postremo omnia 
alia, quae ferrent agerentque, adempta. orare se senatum popu- 9 
lumque Romanum, ne in se innoxios deditos acerbius quam in 
hostes saevirent. huic orationi senatusita responderi iussit: ne- 10 
que illos recte fecisse, cum in Italiani venerint oppidumque in 
alieno agro nullius Romani magistratus, qui ei provinciae prae- 
esset, permissu aedificare conati sint, neque senatui piacere deditos 
spoliari. itaque se cum iis legatos ad consulem missuros, qui, il 
si redeant, unde venerint, omnia iis sua reddi iubeant quique pro- 



gleich ihm e. 45 das imperialo niebt 
verlaogert ist, s. 35, 1, 3, and e. 45, 
5 der Pràtor Julius dea Aoftrag er- 
halten hat die Gallier za entfernen. 
— adempta, als dediticiis, 28, 
34, 1. 

5-9. Valerio, e. 45, 2. — super* 
mult, wie 5, 34, 2, vgL e. 22, 6. — - 
ibi sin iis. — uUius, § 13: ciati** 
quam, 6, 15, 10; 24,47, 10. — «i- 
certa ©., 30, 2, 6; 25, 15, 20, zara 
Gedanken s. 30, 30, 19. — » prue* 
opt, das Verbonr, welches den Com- 
parativbegriff entbalt, wird so mehr- 
fach aachgestellt, s. 28, 40, 11 ; 22, 
34, 11. — prius etc., sie hàtten 
sicb darch itare deditio eher, 8. e. 
32, 11 ; 22, 34, 6 a. a., mebr in den 
Schntz der R. begeben ala ihrer Gè- 
walt anterworfeo, diese mussten sie 
daher mehr als sapplices denn als 
beilo vieti, ib. 28, 7 a. nachher § 9, 
bebandeln; aucb hier ist, wie bei 
dea Aetolero 36, 27, 8, das Missver- 
standoiss darcb die Formel in fidem 



se dedere, s. 38, 31, 2; 37, 6, 6, 
veraolasst. — tacitos, io aller Rnhe, 
obne sicb tu. widersetzen. — ferro 
Off,, 38, 18, 15. •— innox. dediL, 
Uoschuldige, die sicb in den Schutz 
begeben batten. 

10-12. rette fee., sonst mebr 
von Magistraten and Feldherrn gc- 
sagt, 24, 31, 7; 28, 39, 18. — 
venerint, in orat. recta: fedstis - 
cum venistis, die jaogeren Hss. 
baben venir ent, w*s faciebatis - 
veniebatis, s. Cie. Fam. 1, 9, 5; 
ad Brut. 1, 15, 8; Att. 3, 10, 2 a. 
a., voraassetzen aber an u. St. we- 
niger passend sein wiirde. — ei 
prov., das Land der Veneter wird 
als zar Provinz Galileo gehorend 
betracbtet, s. e. 55, 2; 45, 5; 7; 40, 
34, 2, vgl. 32, 1, 2; Mommsen 1, 
553. — neq. sen. plac., mildernd 
statt : »ec proconsulem n. recte fe- 
cisse. — aedit. sp., vgl. 40, 16, 6; 
42, 8, 6. — protinus, s. 28, 13, 4; 



108 



LIftfiR XXXIX* GAP. 54. 55. 



a. u. S7U 



tìnus eant tram Alpes et deountient Gallicis populis, multitudi- 

12 nem suam domi contineant: Alpes prope inexsuperabilem finem 
in medio esse; non utique iis melius fore, quam qui eas primi 

13 pervias fecissent. legati missi L. Furius Purpurìo Q. Minucius 
L. Manlius Acidinus. Galli redditìs omnibus, quae sine cuiusquam 

55 iniuria habebant, Italia excesserunt. Legatis Romanis Transalpini 
popuii benigne responderunt. seniores eorum nimiam lenitatem 

2 popuii Romani castigarunt, quod eos homines, qui gentis iniussu 
profecti occupare agrum imperii Romani et in alieno solo aedifw 

3 care oppidum conati sint, inpunitos demiserint; debuisse gravem 
temeritatis mercedem statui; quod vero etiam sua reddiderint, 
vereri, ne tanta indulgenza plures ad talia audenda inpellantur. 
et exceperunt et prosecuti cum donis legatos sunt. 



32, 13, 4. — trans Alp. 9 e. 22, 7. — 
tnexsup., konote anch za Alpes ge- 
zogen sein, s. 5, 34, 6; 21, 30, 7; 
43, 18, 1, wie eine Hs. inexsupe- 
r abile s hat; do eh ist es nicht noth- 
wendig, vgl.Serv. Verg.Aen. 10, 13: 
Alpes — quae secundum Catonemet 
Livium muri vice tuebantur Italiani. 
— quam fehlt in den Hss., doch 
wiirde oboe dieses der Gedauke un- 
klar seio,da v or qui noch ilHs zu den- 
ken ware, oder aach der Auffassung 
Crevier's: malum habituros, qui 
primi p os tea Alpes transissent, so- 
wol postea hinzogedacht als pervias 
facete - transire uod non melius 
erit ~ malum habebunt, vgl. 4, 49, 
11 a. 3, 48, 3, genommen werden 
musate. Da io der bds. Lesart die 
Beziehung von iis nicht klar ist, 
(man erwartet illis), so ist mit quam 
viell. noch mebr aasgefallen, etwa 
der Gedanke: iis, qui postea trans- 
ierint, da anch primi nicht wohl auf 
die 5, 34 ff. erwàhnten bezogeo wer- 
den konnte, wenn man nicht an die 
Vernicbtung derselben 5, 49 bis 36, 
38 denken soli. — pefvias fec, s, 
21, 30, 7. 

13. Furius, s. 38, 54, 6; 33, 24; 
also nngeachtet der nota censoria, 
s. za e. 42, 6; 44, 4. — Minuc., 34, 
54; also beide Consularen. Man- 



tius, e. 21, gewesener Prator e. 55, 
6. — redditìs omn., die Handlang 
geht nicht von dem Subjecte des 
Hauptsatzes ans: nacbdem ihnen - 
zuriickgegeben war, s. 21, 5, 4; ib. 
55, 1 ; 5, 25, 7 ; 40, 27, 9 a. a. An- 
ders Piso bei Plin. 3, 19, 131: de- 
letum oppidum etiam invito senatu 
a Claudio Marcello L, Piso auctor 
est* 

55* Transalp., wie e. 54, 5 das 
transalpinische Gallien, s. Momm- 
sen 1, 663. — senior., 35, 22, 4. — 
gentis, es wird eine Gesammtheit 
des Volkes, s. e. 22, 7, vorausge- 
setzt, und in agrum imp. R. das be- 
setzte Land als ein The il des rom. 
Gebietes betrachtet, e. 54, 2. — 
dimiser., die meisten Hss. baben di- 
misissent, wie in der orat. obi. nicht 
selten der Standpunkt gewechselt 
wird, s. e. 26, 12; 27, 10, 1 ; 23, 15, 
4; 22, 32, 8; 3, 72, 2 u. a. — mer- 
cede 2, 36, 4, wie meritum, 31, 31, 
13. — excep., man solite dazu ein 
cum donis entsprecbendes Adver- 
bium comiter oder benigne oder eia 
anni, erwarten, das viell. die Mz. 
Hs., die ita prosecuti hat, andeutet. 
— cum donis, so dass sie dabei - 
gaben, vgl. 21, 24, 5: cum bona pa- 
ce; ib. 32, 6; 25, 18, 13: cum mi- 
nore. 



* Ch, 188. 



LIfiER XXXIX. CAP. 55, 



109 



M. Claudius consul Gallis ex provincia exactis Histricum bel- 4 
lum moliri coepit litteris ad senatum missis, ut sibi in Histriam 
traducere legiones liceret id senatui piacuit. illud agitabant, uti 5 
colonia Aquileia deduceretur, nec satis constabat, utrum Latinam 
an civium Romanorum deduci piacerei postremo Latinam potius 
coloniam deducendara patres censùerunt. triumviri creati sunt 6 
P. Scipio Nasica C. Flaminius L. Manlius Acidinus. 

Eodem anno Mutina et Parma coloniae civium Romanorum 7 
sunt deductae. bina milia hominum in agro , qui proxime Boio*- 
rum, ante Tuscorum fuerat, octona iugera Parmae, quina Mutinae 
acceperunt. dèduxerunt triumviri M. Aemilius Lepidus T. Aebu- s 
tius Carus L. Quinctius Crispinus. et Saturnia colonia civium Ro- 9 
manorum in agrum Caletranum est deducta. dèduxerunt trium- 
viri Q. Fabius Labeo C. Afranius Stellio Ti. Sempronius Gracchus. 
in singulos iugera data decem. 



4-6. Hi strie, gegen die Grenz- 
nachbarn der Veneter, s. 40, 18;. 
4f, 1 . — id sen, plac, da es e. 56, 
3 heisst revocato* - reànt, so verni. 
Madvig id sen. haud piacuit ; aber 
auch dieses mìisstc dea Senat ge- 
jreut haben, da 40, 1, 6 Marcel las in 
Gallico das Commaodo verlaogert 
und Verstarkung geschickt wird, 
und 40, 26, 2, vgl. e. 18, 4, derKrieg 
begonnen bat. Es scheint daber 
eher e. 56, 3 nicht richtig, der Feh- 
ler aber oder der Irrthum L.'s nur 
in dimisso exercitu zu liegen, da 
die Berufuog zu der Abbaltung der 
Comitien nur eine voriibergehende 
war; ist die bds. Lesart richtig, so 
liegt in dem Folg.: illud agitabant 
etc. der Grand, warum der Senat 
das Vorgehen des Gonsuis billigt. 
— Aqud., 40, 34, 2. — an ctv. 
Rom., 8. Lange 2, 223. — Scip., 
38, bS'y'Fìamin., e. 2., Manlius, s. 
e. 54; Inscriptt. lat. n. 538: L. Man- 
lius L. f. acidinus triu. trir Aqtù- 
leiae coloniae deducundae, s. Momm- 
sen p. 147. 

7-9. Mulina, schon vor dem 
zweiten puniseben K ri e gè war die 
GriinduDg dieser Colonie begonnen, 
aber darch denselben unteYbrochen, 
s. 21, 25, 6, Moramsen 1, 665. Mit 



der Anlage der beiden Golonìen 
steht die Erbauung der Strassen 
e. 2 in Verbinduog. — proxime, in 
der nacbsten, letzten Zeit, Cic. 
Phil. 2, 5, 12 u. a., zur Sacbe 36, 
39, 3. — Tusc, 5, 35, 2. — ooton. - 
quina, s. e. 44, 10; 40, 29, 2 ; Marq. 
3, 1, 346. — AemiL, e. 2. Aebut., 
a. Insc. latt. n. 638; Diovei Fictore 
T. Aebuti. M. f. Mvir restituii, 
s. Momrasen p. 187. — - Qumct, e. 
6. — Saturnia in Etrurien, nord- 
lich von Vulci. — Caletran., Plin. 
3, 5, 52; Saturnini, qui antea Au- 
rini vocabantur. — in eadem parte 
oppidorum veterum nomina re#- 
nent agri Crustuminus, Caletranus 
etc. — Fabius Lab., 34, 45, 2 ist 
ein triumvir col. ded. zum Consul 
gewShlt and giebt den fruheren Auf- 
trag nicht anf; vgl. 32, 29, 4, ib. 
27, 8; die zu 40, 29, 1 aogef. In- 
schrift; ebenso konnte der Consul 
(aro Ende seines Amtes) zum trium- 
vir gewahlt werden, oder sebon 
yor dem Antritt desselben ernannt 
sein, vgl. e. 44, 10, so dass niebt 
nothig ist anzunehmen, der bier er- 
wahnte sei von dem Consul ver- 
schieden , oder Buteo zu lesen oder 
anzunehmen, die Colonie sei spater 
gegràndet. — Afran.,c.23. Gracchi 



ino 



LIBER XXXIX. CÀP. 56. 



a. u, 571. 



56 Eodem anno A. Terentius proconsul band procul flumine 

Htbero in agro Ausetano et proelia secunda cum Celtiberis fecit 

2 et oppida quae ibi communierant aliquot expugnavit. ulterior 
Hispania eo anno in pace fuit, quia et P. Sempronius proconsul 
diutìno morbo estinplicitus et nullo lacessente peropportune quie- 

3 verunt Lusitani, nec in Liguribus memorabile quicquam a Q. Fa- 
bio consule gestum. 

Ex Histria revocatus M. Marcelius exercitu dimisso Romam 

4 comitiorum causa rediit. creavit consules Cn. Baebium Tamphi- 
tam et L. Aemilium Paulum. cum M. Aemilio Lepido hic aedilis 
curali» fuerat; a quo consule quintus annua erat, cum is ipseLe- 

5 pidus post duas repulsas consul factus esset praetores inde facti 
Q. Fulvius Flaccus M. Valerius Laevinus P. Manlius iterum M. 
Ogulnius Gallus L. Caecilius Denter C. Terentius Istra. 

6 Supplicalo extremo anno fuit prodigiorum causa, quod san- 
guine per biduum pluvisse in area Concordiae satis credebant, 
nuntiatumque erat haud procul Sicilia insularo, quae non ante fu- 

7 erat, npvam editam e mari esse. Hannibalem hoc anno Antias 



e. 5. — decem hat nur die Mz. 
Hs. Die drei hier genànnten Colo- 
Bien werden abweichend von der 
Hegel, fiiirgercolonien in Seestadte 
za fiihren, im Binnenlande angelegt. 

56* Ereignisse in Spanien ; Wah- 
len, Prodigien. Plut. Aerail. 6. 

1 -2. Terent, e. 38, 3. — agro 
Auset, den L. auch sonst in der 
Nahe des Hiberus kennt, s. 26, 17, 
4. — Sempr., e. 38, 3. — proeons. 
wie § 1; dagegen 40, 1, éipraetor; 
ib. 2, 5: propraetor; ib. lo, 7 wie- 
der proconsul, vgl. 33, 25, 9. — 
perop.. es war ein grosse» Gltick, 
dass, 1, 13, 3. 

3-5. ex Histr., s. e. 55, 5. — 
dimisso, vgl. 40, 1, 6; 18, 4; 25, 
9. Baeb., e. 32,8. — Aemil., 35, 24 ; 
36, 2; 37, 56; die folg. fiemerkung 
soli zeigen, dass sebon jetzt , s. 39, 
32, dnrch das Vordrangen minder 
Tiicbtiger ansgezeichnete Manner 
(bei Aemilius ist an sein zweites 
ConsnIat44, 17 gedacbt) znriickge- 
setzt werden ; iibrigens meldet Plot 
1. 1. niebt, dass sich Aemtl. schon 
vorher beworben babe. — a quo 
con*., 10, 31, 10. — quintus, s. 38, 



42; Becker 2, 2, 18. — Mani., 33, 
44. — iterum, es kommt io dieser 
Zeit mehrfach vor, dass Einer die 
Pràtur zweimai bekleidet, s. 41, 8, 
1,; ib. 28, 5; 42, 9, 8. — Oguln., s. 
1 0, 6, 3. — Denter ein sonst mehr 
in der gens Livia sicb findender 
Zuname , den jedoch auch der Con- 
sul L. Caecilius 284 a. Cb. in Fasten 
hat. 

6-7. area Cono., 40, 19, 2 mit 
der area Vulcani, s. e. 46, 5, genannt ; 
anf dem Vvlcanal, s. 9, 46, 6: Con- 
eordiae aedem in area Vulcani - 
dedicavi t; bei lai. Obs. 4 ( 59 ) wird 
jetzt ara Concordiae gelesen, da es 
ùberdies dort beisst: in area Ful- 
cani per biduum, in ara Concordiae 
totidem diebus sanguinem pluit, so 
ist viell. bei L. eine Locke anzu- 
nebmen. — non ante nngewohnlioh 
gestellt, vgl. 22, 35, 7; Val. Flacc. 
7, 10: non haee - nox ante tuos — 
vultus; Oros. 4, 20: insula, quae 
ante non fuerat, wie viell. auch L. 
gesebrieben hat. — novam wieder- 
bolt den Begriff in etwas anderer 
Weise des Nacbdrncks wegen, s. 
41, 23, 13; Obseq. sagt nur: insù- 



a. Oh. 183. 189. 



LIBER XXXX. CAP. 1. 



Ili 



Valerius decessisse est auctor legatis ad eam rem ad Prusiam 
missis praeter T. Quinctium Flamininum, cuius in ea re celebre 
est nomen, L. Scipione Asiatico et P. Scipione Nasica. 



TITI IIYI 

AB URBE CONDITA 

LIBER XXXX. 



Principio insequentis anni consules praetoresque sortiti prò- 1 
vincias sunt. consulibus nulla praeter Ligures quae decerneretur 
erat. iurisdictio urbana M. Ogulnio Gallo, inter peregrinos M. Va- 
lerio evenit, Hispaniarum Q. Fulvio Fiacco citerior, P. Manlio 2 
ulterior, L. Caecilio Dentri Sicilia, C. Terentio Istrae Sardinia, 
dilectus habere consules iussi. Q. Fabius ex Liguribus scripserat 3 
Apuanos ad rebellionem spectare periculumque esse, ne impetum 
m agrum Pisanum facerent. et ex Hispaniis citeriorem in armis 4 
esse et cum Celtiberis bellari sciebant, in ulteriore, quia diu aeger 
esset praetor, luxuria et otio solutam discìplinam militarem esse, 
ob ea novos exercitus conscribi placuit, quattuor legiones in Ligu- 5 
res, uti singulae quina milia et ducenos pedites, trecenos habe- 
rent equites; sociorum iisdem Latini nominis quindecim milia pe- 
ditura addita et octingenti equites: hi duo consulares exercitus 



la nova maritùna. — Hannibal, 
scbwerlicb will L. hier nur berich- 
teD, dass Valerius ausser Quinctius, 
s. e. 51, 1, noch zwei Gesandte er- 
wabne, sonderò er niramt daran An- 
stoss, dass derselbe den Tod H.'s in 
dieses Jahr versetzt, obgleicb anch 
er e. 51, 12 eben dasselbe als das 
Todesjanr H/s angegeben bat. — 
celebre, viel genannt. — L. Scipio, 
schon e. 22 ist dieser nach Valerius 
Gesandter in Asien gewesen. — P. 
Se. Natica, e. 55, 6. Das Ganze 
scheint nur eine nachtragliebe Be- 
merkung aus Valerius zu dem e. 55, 
6 Erwahnten zu sein. 

40. 1-2, 5. Vertheilung der 



Provinzen und Heere; Prodigien. 
lui. Obseq. 5. 

1-4. nulla etc., wie 39, 38, 1; 
ib. 32, 1. — Hispaniar,, oline we- 
sentlichen Unterschied § 4: ea Hi- 
spaniis; zar Sàcbe 39, 45 , 4. — 
Apuan., 39, 20, 5. Pisan., wie 39, 
2, 5. — et cum Celi., erklarend, s. 
39, 56, 1 ; praetor. ib. 56, 2. 

5-8. quatt, in Ligurien, s. 39, 
45, 3, banco, da Glaudius nach 39, 
54, 2 nacb Galiien gezogen ist, nur 
zwei Legionen gestanden. — quina 
m. e. due., s. e. 18, 5; 37, 39, 8. — 
iisdem, den eben genannten, Legio- 
nen. — quind. mU., s. e. 36, 6. t- 



112 



L1BERXXXX. CAP.1.2. 



a. a. 572. 



6 essent. scribere praeterea iussi septem milia peditum sociorum 
ac Latini nominis et quadringentos equites et mittere ad H. Mar- 
cellum in Galliam, cui ex consulatu prorogatasi imperium erat. 

7 in Hispaniam utramque quae ducerentur quattuor milia peditum 
civium Romanorum et ducenti equites et sociorum septem milia 

8 peditum cum trecentis equitibus scribi iussa. et Q. Fabio Labeoni 
cum exercitu, quem habebat, in Liguribus prorogatum in annum 
imperium est 

% Ver procellosum eo anno fuit. pridie Parilia, medio ferme 

die, atrox cum vento tempestas coorta multis sacris profanisque 
locis stragem fecit, signa aenea in Capitolio deiecit, forem ex aede 

2 Lunae, quae in Aventino est, raptam tulit et in posticis partibus 
Cereris templi adfixit, signa alia in circa maximo cum columnis, 

3 quibus superstabant, evertit, fastigia aliquot templorum a culmi- 
nibus abrupta foede dissipavit. itaque in prodigium versa ea tem- 

4 pestas, procurarique baruspices iusserunt. simulprqcuratumest, 
quod tripedem mulum Reate natum nuntiatum erat et a Formiis 
aedem Apollinis Caietae de caelo tactam. ob ea prodigia viginti 



septem - imper., schwerlich hat er 
bios eio Heer von Bnndesgenossen 
befebligt, soodern diese woi zu sei- 
nen Legionen erbalten, s. 39, 56, 3, 
vgl. 40, 25, 9. — quatt. mil. etc, 
Ergànzungstruppen fdr 4 Legionen, 
s. 39. 38, 10. — Fabio, so hàtten 
drei consularisehe Heere io Ligu- 
rien gesta nden. 

2« 1-2. Parilia (oder PaliUa), 
das Fest der Pales; Plio. 18, 26, 
247 : sidus Parilicium, quoniam XI 
Rai. Maia* urbis Romae natalis, 
eben die Parilia ; Preller 364 ; Marq. 
4, 440. — strag.fec, wie stragem 
edere, dare, — in Capit., auf der 
area Capitolina, wo viole Statnen 
standen, s. e. 51, 3; Becker 1, 408. 
— Lunae , versebieden von dem 
Tempel der Diana 1, 45; s. Tac. 15, 
41 ; Varrò L. L. 5, 74: vovit (Ta- 
tius aras ) - Soli, Lunae - Dianae 
Lucinaeque, vgl. ib. § 68; Dion. 
Hai. 2, 50 : xal ^ekrjvrj - xaì *Aq- 
réfitói; Preller 289; 'der Tempel 
stand nuch dem Folg., da der der 
Ceres, s. 41, 28, 2, neben dem Cir- 
cas lag, diesem zugewendet, Becker 
1,455; 144. — p ostie, pari., vgl. 39, 



51, 7; 23, 8, 8; Plaut.Sticb.3,1, 42; 
Nonius de indiscr. geo. 217: posti- 
cam, Farro -perrexit in interzo- 
res partes domuis posticcie; die Mz. 
Hs. bat parietibus. — Cerar., 3, 55, 
7; Becker 1, 471. — fastigi -a 
culm., lai.. Obs. : a culmine, mit cui- 
men scheint das ganze Giebeldacb, 
vgl. 42, 3, 7, mit fastigium der 
Forst auf demselben, oder iiberbaupt 
der hohere Tbeil bezeichaet za 
werden; Vitruv. 4, 2, 1: columen 
in summo fastigio culmini* , Verg. 
Aen. 2, 458: ad summi fastigia 
culminis. 

3-5. in prod. vers. f e. 59, 8; 26, 
1 1 , 4 : in reìigionem versum. — ius- 
ser. t s. e. 22, 5; 38, 36, 4; Vawv 
L. L. 7, 88: quom aruspex praeci- 
pit, ut suo quisque ritu saerificium 
fatiate Tac. Ann. 11, 15: quorum 
monitu; Marq. 4, 366. — Apoìl. 
Caiet, gewohnlich wird Jp, ac Ca- 
ietae gelesen, aber ac feblt in meh- 
reren Hss., und Obseq. bat aedes 
Apollinis Caietae , die Meldang 
konnte von Formiae, s. 39, 44, 6, 
kommen, weil Caieta in dessen Ge- 
biet lag; es ist desbalb nicht notbig 



a. Ch. 183. 



LIBER XXXX. CAP. 2. 3. 



113 



hostiis maioribus sacrificatum est et diem unum supplica- 
tic fuit. 

Per eos dies ex litteris A. Terentii propraetoris cognitum 5 
P. Sempronium in ulteriore provincia, cura plus annum aeger 
fuisset, mortuum esse, eo maturius in Hispaniam praetores iussi 
proficisci. 

Legatìones deinde transmarinae introductae sunt, primae Eu- 6 
menis et Pharnacis regum «t Rhodiorum querentium de Sinopen- 
sium clade. Philippi quòque legati et Achaeorum et Lacedaemo- 7 
niorum sub idem tempus venerunt. iis prius Marcio audito , qui 
ad res Graeciae Macedoniaeque visendas missus erat, responsa 
data sunt. Asiae regibus ac Rhodiis responsum est legatos ad 8 
eas res visendas senatum missurum. 

De Philippo auxerat cùram Marcius: nam ita fecisse eum, 8 
quae senatui placuissent, fatebatur, ut facile adpareret, non diutius, 
quam necesse esset, facturum. neque obscurum erat rebellaturum, 2 
omniaque, quae tunc ageret diceretque, eo spectare. iam primum 3 



a mit Gron. za entfernen. Ware ac 
richtig, so inusste angenommen 
werden, dass Caieta, die Anime des 
Aeneas, zu Formiae einen Te in pel 
gehabt habe. — propraet. 39, 56, 1. 

2, 6-4. Gesandtschaften inRom; 
Philippus. Polyb. 24, lOff. 8. 

6. transmar., 39, 46. — primae, 
so ist wol statt des hds. prima nach 
Crevier za lesen, da nicht passend 
gesagtwiirde, dass die Gesandtschaf- 
ten mebrerer feindlicher Konige 
nar.eine seien, vgl. e. 20, 1; ge- 
nauer erzahlt Polyb. dea Hergang: 
yxov oh .xal l Pó 6 1 01 7iQ£<xfìevov- 
reg vnìq rrjg 2tV(on4(ov cm)%(ag ; 
und die Antwort § 8 wird ertheilt, 
ehe man Marcius, der nicht nach 
Asien gekommen war, gehort hat. 

— Pharnac., Konigs von Bithynien, 
mit dem Eumenes in Krieg ver- 
wickelt war, e. 20; Polyb. 25, 2 - 
5; 26, 6; 3, 3,6. — Sinopens., eine 
darch Handel blbhende Colonie der 
Milesier am Pontas, lange mit den 
Rhodiern verbiindet, Polyb, 4, 56. 

— clade, Strabo 12, 3, 11 p. 545: 
$x noXiOQxtag laico {Zivcómf) xal 
iòovXevGe ^ccQvdxTj, da sie deshalb 

Tit. Liv. IX. 



nicht selbst Gesandte schicken 
konnten , thaten es far sie die Rho- 
dier. — et.Jchaeor. et Lac. y e. 35 f. ; 
der Gegenstand, um den es sich han- 
delt, ist noch immer das Verhaltniss 
Spartas za den Achaern, dann die 
Vorgange in Messenien, Polyb. 1. 
1. __ Marc. 39, 48, 5, Polyb.: 
rov Sé KoÌ'vtov MagxCov ngoa- 
(pctTcog ix rrjg 'JEXXdóog na^ayi- 
yovórog xal ntol te t(5v Èv Ma- 
xtòovtq xal nèQÙ tiov Iv Uè- 
lonovvrjócp SiaasoacprjxÓTos, L. 
bat nicht erwabnt, dass er im Pelo- 
ponnes gewesen sei, s. Poi. 24, 4; 
die binterlistige Antwort des Sena- 
tes , ib. e. 10, bat er abergangen , s. t 
Schorn 319. — ad eas res, Intoxe- 
rpofiivovg tiìqC rs Zivconécjv xal 
7i£QÌ t(Sv roTg paaiXsvOiv àftipio- 
prjiovfttvcùv. 
8. 1-4. ita fec, Polyb. e. 10: 

ÓlÓTl 7l€7t0{7)X€ fXÌV TU TQOGTatTÓ- 

fiera j ntnoiy\xs èk rà nàvta £«- 
Qvvóftevog, xal ori Xapiòv xaiQov 
nàv Tfc noirfOei xarà 'Pafiatov, 
den letzten Gedanken hat L. weiter 
ausgefdhrt und im Folg. Mehreres 
nachgeholt, was Polyb. friiber § 4 

8 



114 



LIBfiftXXXX. GAP. 3. 4. 



a. o. 571. 



omnem fere multitudinem civium ex maritimis civitatibus cum 
familiis suis in Emathiain quae nunc di citili* , quondam adpellata 

4 Paeonia est, traduxit, Thracibusque et aliis barbaris urbes tradidit 
habitandas, fidiora haec genera hominum fore ratus in Romano 

5 bello, ingentem ea res fremitum in Macedonia tota fecit; relin- 
quentesque penates suos cum coniugibus ac liberis pauci tacitum 
dolorem continebant, exsecrationesque in agminibus profìciscen- 

6 tium in regem vincente odio metum exaudiebantur. bis ferox 
animus omnes homines, omnia loca temporaquesuspectahabebat. 

7 postremo negare propalam coepit satis tutum sibi quicquam esse, 
nisi liberos eorum, quos interfecisset, comprehensos in custodia 
haberet et tempore alium alio tolleret. 

4 Eam crudelitatem , foedam per se, foediorem unius domus 

2 clades fecit. Herodicum, principem Tbessalorum, multis ante an- 

nis occiderat; generos quoque eius postea interfecit; in viduitate 



erzahlt batte. — multitud. mar. 
civ. ; Poi. e. 8: ix xàv Èmcpave- 
Oxdxcov xaì naQa&aXctxx (cjv no- 
Xeaiv xovg noXixixovg av^Qttg /ne- 
ra xtxvtov xaì ywcctxàiv - fiexa- 
yaytìv eìg xijv vvv fxìv 'Hfxa&lav 
xò dì naXaibv TlaiovCav nQotia- 
yoQSvofjiévyv. Der alte Name Ema- 
tina, HoiB. II. 14, 226, zunacbst 
dem Lande angeborig, in dem das 
raacedoo. Reich gegriindet wurde, 
sebeint auf einen grossen Theil des- 
selben iibergetrageo, und aus einer 
Bezeichnung der pbysischen Be- 
schaffenheit: Kiistenland (auctSog) 
zìi einer politischen, des Reicbes, 
geworden za sein; Iustin. 7, 1 : Ma- 
cedonia ante a nomine Emathionis 
regis- Ematina cognominata*, Plin. 
4, 10, 33: Macedonia - Emathia 
ante dieta. - par lem eius septen- 
trionalem Paeonia ac Pelagonia 
protegunt a Triballis. — Paeon., 
39, 53, 15 u. a., den Namen Ema- 
thia braucht L. sonst selten, s. 44, 
44, 5 ; 43, 7, 10. — in Rom. b., wenn 
es zum Kriege kame; xarà xàg ne- 
Qtaxàaeig. 

5-7. inMaced. t, s. 32, 18, 3; 
ob die Mz. Hs. in hatte, ist niebt 



sicher. — tacit. dol.y s. 1, 10, 1; 
Poi. : ovxéxt Xà&Q<£ fxovov àXXà xaì 

?)ctveQ(»s. — '■ vincente o. m. t 27, 12, 
5. — kisy durch diese Vorgange; 
Perizouius verni, hinc. — Jerox y 
aofgeregt, wild. — omnes hom. etc, 
Poi.: fiéxà tiè tccùtcc povXijd-elg 
furjtièv àXXóxqvov vnoxa&éa&tu 
(Aridi dvOfiEvlg finóhv ànoXinùfo 
r/j {ìciGiXeìtt, erst spater loxQofletro 

VVXXÙÌQ Xaì fl€x? T}UÌQaV 7léQÌ XOV- 

T(ov óiavooófxévog etc, zum Ge- 
danken vgl. Sali. I. 72, 2. — nisi 
lib. etc, L. bat die Erzablung bei 
Polyb., von dem wol noch manche, 
die Pbii. batte hinricbten lassen, er- 
wahnt waren, knrz gefasst, um an 
einem Beispiel das Verfahren an- 
schaulich za maeben. — liberos 
eor. f nach dem Grandsatz, den der 
Epiker Stasious aBsspricbt: vr}7iiog 
og naxioa xxéivtxg viovg xaxaXei- 
7i€t f s. Polyb. e. 8; Aristot. Rhet. 
2, 21. — alio ist von tempore ge- 
trennt um es mit alium zasaramen- 
zustellen. 

4« 1-7. Thessalor.y als er noch 
ìiber dìeses Land berrschte. — oe- 
cid. - interf., hier nur am abza~ 
wecbseln, ». Doederleio Syn. 3, 



a. Ch. 182. 



L1BER XXXX. CAP. 4. 



115 



relictae filiae singulos filios parvos habentes; Theoxena et Archo 
nomina iis erant mulieribus. Theoxena multis petentibus asper- 3 
nata nuptias est, Archo Poridi cuidam, longe principi gentis Ae- 4 
nianum, nupsit et apud eum plures enisa partus, parvis admodum 
relictis omnibus» decessi! Theoxena, ut in suis manibus liberi 5 
sororis educarentur, Poridi nupsit, et tamquam omnes ipsa enisa 
foret , suum sororisque filios in eadem babebat cura, postquam 6 
regis edictum de comprehendendis liberis eorum, qui interfecti 
essent, accepit, ludibrio futuros non regis modo, sed custodum 7 
etiam libidini rata , ad rem atrocem animum adiecit ausaque est 
dicere se sua manu potius omnes interfecturam, quam in potè- 
statem Philippi venirent. Poris abominatus mentionem tam foedi 8 
facinoris Athenas deportaturum eos ad fìdos hospites dixit comi- 
temque ipsum fugae futurum esse, profìciscuntur ab Tbessalo- 9 
nica Aeniam ad statum sacrifìcium, quod Aeneae conditori cum 



187f. — singulos, jede einen, 39, 
31, 4; Hor. Carni. 3, 11, 42: quae 
-velutnoctae vitulos leaenae, singu- 
los lacerant. — Archo wie Praxo 
42, 15, 3. — petentibus kann abso- 
lat genommen oder nuptias gedacht 
werden, s. 2, 54, 1 ; 36, 28, 8, vgl. 
4, 9, 10. — Aenianum fehlt in dea 
spàteren Hss., wenn es richtig ist, 
sind die Bewohner von Aenea § 9 
gemeint; an die 28, 5, 15 erwahnten, 
zu Thessalien gerecbneten Aenia- 
nes ist, obgleich Herodicns ein 
Thessaler war, schwerlich zu den- 
ken; da sonst die Bewohner von 
Aenea Aeneates heissen, s. za § 9 ; 
Steph. Byz.: uiiwa-tò l&vixòv 
Aìvtevs.- fari xai jiwmir\g\ PJin. 
16, 39, 197: deterior A ematica, so 
wird Aeneatum verro., doch ist es 
auffaliend, dass die Bewohner einer 
Staàtgens genannt werden, s. Caes. 
B. C. 3, 80, 1 , und man solite eber 
cine gens Aeneatium oder A enea- 
dura erwarten, s. Plut. Tit. 12. — 
tamq. -foret, s. e. 28, 4; 6, 42, 
1 2 ; 39, 47, 6 ; 28, 38, 1 : perin de ae 
foret; 29, 28, 9: veluti si -foret. 
— in ead. h. cura, vgl. 39, 2, 
6; 26, 24, 3: alios in ea fortuna 
Jiaberent; Caes. B. C. 1, 77, 2: quos 
magno in honore habent. — regis 
ed., Poi. e. 8 : tyoutpe lols ini iw 



nókecov óiatirayfÀévoig àva£riTTJ- 
Otu rote vtovg - T&v vn* avrov 
Maxsóóvfov àvrjQrjfjiéytov tlg 
qivXaxrjv àno&éa&ai. — ludibr. - 
Kb., Val. Max. 9, 1, 8: ludibrio te- 
mulentae libidini futurae, zur Sita- 
atiòn vgl. 3, 47, 7. — quam - ve- 
nir., s. 4,2, 10; 7, 18, 4. 

8-10. mention., schon die Mosse 
Erwahnung. — Athen. hat nur die 
Mz. Hs., die anderen sind verdor- 
ben oder dentea einen anderen Na- 
men an. — fugae* hier zugleich 
das Exil, (pvyrj, Cic. Sest. 67, 141; 
Pison. 14, 33. — Aeniam, ebenso 
die Wiener Hs. 44, 10, 7: omissa 
Thessalonicae oppugnatane Aeniam 
inde petunt; quindeeim milia pas- 
suum ea urbe abest, sud lieti von 
Thessalonich am therniàischen Meer- 
busen am Vorgeb. Aeneion j. Ka- 
raborno; dagegeo 44, 32, 7 Aenean; 
s. Steph. Byz. Zi tv ti a; Dion. Hai. 1, 
54: iv ITaXX'qvy nóXiv Inévvupv 
xtlaas (Aeneas), ib. 49: nóXiv Ai- 
vetav ìxnoav (Aeneas und die 
Troer). - avin diipstvev $(os rije 
Maxióovcov ówaoiefas ttjs xctrà 
tovs ótatióxovs tov ldXt1;àv$QOV 
yevofiivrjs' Ini óè %f\q Kaoadv- . 
òqov ficcoiXiictg xa&rjQé&Tj, ors 
-> GtGaaXovCxri nóXie IxiC&to. xaì 

8* 



116 



LIBBR XXXX. CAP. 4. 5. 



a, u. 572. 



10 magna caerimonia quotannis faciunt. ibi die per sollemnes epulas 
consumpto navera praeparatam aPoride sopitis omnibus de tertia 
vigilia conscendunt tamquam redituri [in] Thessalonicam ; sed 

11 traicere in Euboeam erat propositum. ceterum in adversum ven- 
timi nequiquam eos tendentes prope terram lux obpressit, et re- 
gii, qui praeerant custodiae portus, lembum armatum ad retra- 
heodam eam navim miserunt cum gravi edicto , ne reverterentur 

12 sine ea. cum iam adpropinquabant, Poris quidem ad hortationem 
remigum nautarumque intentus erat; interdum manus ad caelum 

13 tendens deos , ut ferrent opem , orabat. ferox interim femina ad 
multo ante praecogitatum revoluta facinus venenum diluit ferrum- 
que promit et posito in conspectu poculo strictisque gladiis „mors" 

14 inquit „ una vindicta est. viae ad mortem hae sunt; qua quem- 
que animus fert, effugite superbiam regiam. agite, iuvenes mei, 
primum, qui maiores estis, capite ferrum aut baurite poculum, si 

15 segnior mors iuvat." et bostes aderant et auctor mortis instabat. 
alii alio leto absumpti semianimes e nave praecipitantur. ipsa 
deinde virum comitem mortis còmplexa in maresesedeiecit. nave 
vacua dominis regii potiti sunt. 

5 Huius atrocitas facinoris novam velut flammam regis invi- 



oÉ ^ij/ftarcu abv alloig noX- 
XoTg sh iriv vsóxnatov fjter^xrj- 
aav, dass dieses nicht ganz so ge- 
scbah, zeigt das Fortbesteben der 
Stadt nach den ang. Steilen aus 
Liv., vgl. § 11; Aeneas soli die 
Stadt auf der 1, 1, 4 erwahnten 
Fahrt gegriindet haben, s. Ciausen 
Aeneas 343; Scbwegler 1, 301. — 
stat. sacri/., 39, 13, 8; 5, 46, 2. 
— cum m. caer.y unter vielen feier- 
lichen Gebraacheo, die mit einem 
Opfermahle (sollemnes epulas) ver- 
bunden waren. — de tert. v., 34, 
61, 14; 28, 7, 3. — in Thessal. 
haben die Hss., doch ware die Prap., 
wenn sich aach bei Plautus Aebn- 
liches findet, ganz angewobnlich, 
vgl. 42, 26, 7, anders ist 8, 1, 2: 
profectus ad Privernum u. S., 
scbwerlich ist Thessalonica als Ad- 
jectiv zu nehmen nach Hand Turs. 
3, 300; eher viell. inde Thessal. ; 
iiber die Form s. 39, 27, 1. 

11-15. in adv. v. t dem widrigea 
Winde entgegen, s. Lncan. 6, 472: 
in ventura tumuere - sinus. — prae- 



er., e. port. } der Hafeo von Aenea 
ist also noch immer besucht, vgl. 
za 45, 30, 4. — retrahend. nach 
Perizonius statt pertrahendum, 
welches an n. St., wo ein Ziel 
nicht bezeichnet ist, vgl. 7, 39, 14; 
30, 12, 2, nicht passend ware, s. 40, 
58, 8; 29, 33, 3. — gravi, das 
schwere Strafe drohte. — ad -in- 
ient, e. 5, 2 ; 37, 31, 4. — ad m. a. 
praec.f vgl. 39, 25, 8 : praeter etc., 
iiber den Pleonasmus e. 23, 6 ; 38, 
3, 8. — revol., 4, 12, 10. — vindicta, 
s. 34, 49, 3 ; 24, 37, 10. — viae ad, 
e. 13, 1; 31, 18, 7. — qua q. n. 
via effugere superbiam, oder qua 
ist: wie, auf welcbe Weise, vgl. 
aach 1, 27, 6. — aut, oder auch, et 
-et, einer - andererseits , Beides 
zngleich, vgl. 8, 33, 5 : et ipse od- 
erai. — auctor. die Form auctrix 
findet sich bei besseren Scbriftstei- 
lern nicht. Bei Polyb. ist die Er- 
zahlung wol ansgefallen. 

5-15, 3. Verbaltnisse am Hofe 
Philipps. Polyb. 24,8;8«. 

1-2. velut fi., 37, 31, 9 a. a. — 



a. Ch. 182. 



LIBER XXXX. CAP. 5. 



117 



diae adiecit, ut vulgo ipsum liberosqueeius exsecrarentur ; quae di- 
rae brevi ab omnibus diis exauditae, ut saeviret ipse in suum sangui- 
nee», effecerunt. Perseus enim cum in dies magis cerneret favo- 2 
rem et dignitatem Demetrii fratris apud multitudinem Macedonum 
crescere et gratiam apud Romanos, sibi spera nullam regni super- 
esse nisi in scelere ratus, ad id unum omnes cogitationes inten- 
dit ceterum cum se ne ad id quidem, quod muliebri cogitabat 3 
animo, satis per se validum cr edere t, singulos amicorum patris 
temptare sermonibus perplexis institit. et primo quidam ex his 4 
aspernantium tale quicquam praebuerunt speciem , quia plus in 
Demetrio spei ponebant; deinde crescente in dies Philippi odio 5 
in Romanos, cui Perseus indulgeret, Demetrius summa ope ad- 
versaretur, prospicientes animo exitum incauti a fraude fraterna 
iuvenis, adiuvandum, quod futurum erat, rati fovendamque spera 
potentioris, Perseo se adiungunt. cetera in suum quaeque tempus 6 
agenda differunt ; in praesentia placet omni ope in Romanos ac- 
cendi regem inpellique ad Consilia belli, ad quae iam sua sponte 
animum inclinasset. simul ut Demetrius in dies suspectior esset, 7 
ex composito sermones ad rem Romanorum trahebant. ibi cum 



dirae, 1, 59, 13; Poi. e. 8: tqItov 
(aasser der Uebersiedlaog der Ko- 
stenbewobner und der Gefangen- 
nebmung der Kinder der Ermorde- 
ten e. 3) <T* r\ tv^tj óoaua xarà 
tbv avròv xaiQÒv inuoriyaye tò 
xarà rovg vtovg. - lv xoiavjaig S* 
ovtfrjs àiv%(ais xal raoa^alg trjg 
avxov ipv/rjs rCg ovx av éìxórtog 
vnolàpoi &e<ì)V xivtùv avrqi pij- 
viv eìg tò yrjgag xtcTaaxrji^ai Sia 
rag iv ttp nooysyovbti più) naoa- 
vofxCag; L. kniipft die Verstorung 
des Geistes nar-an das zuletzt er- 
wabnte Factum, obgleicb er auch 
e. 2, 5 exsecrationes erwahnt. — 
omnib. d., 8. e. 12, 18; 3, 17, 5; 7, 
5, 2; 9, 26, 18, anders 1, 48, 7. — 
saevir., 1, 53, 10. — in dies m. 
koonte za cerneret genommea wer- 
den, gehort aber wol wie § 5 unge- 
acbtet der Stellang za crescerete s. 
e. 58, 2: incremento, 5, 29, 10: in 
dies magis augebat; 38, 42, 8: belli 
glisoentis in dies magis fama erat; 
35, 41, 1 ist die Lesart in dies ma- 
gis - crescebat sehr unsicher. — 



Demetr..- or esc. stimmt nicht za 
§ 1 : vulgo - tiberosque ewsecrab., 
doch ist dieses wol nur ungenauer 
rbetorischer Ausdruck, schwerlich 
Uberos aaf Perseus allein za be- 
ziehen oder za andern. 

3-9. muliebri, reizbar, aber oboe 
die Energie dem Gegner muthig 
entgegen zu treten. — instit., 34, 

59, 6. — aspern. - spec., s. 26, 27, 
16; 35, 34, 9. — tale q., 23, 9, 9. 
odio - indulg., Prisc. 7, 16 p. 737 
bat in Romanos abergangen. — cui 
- indulg. - advers., da diesen Pers. 
nahrte, - wahrend Demetr. — a- 
genda, was auch feblen konnte, s. 
9, 9, 19; 39, 18, 1: dìfferre, bat nur 
die Mz. Hs. — quaeque, vgl. Sali. I. 

60, 4: uti quaeque res erant\ Cato 
r. r. 131: loca -ufi quaeque gra- 
vissima sunt, s. za 39, 31, 12; 42, 
44, 1 ; 25, 22, 5, gewohnlicher whre 
quidque, aber quaeque sebeint sicb 
an cetera angeschlossen zu baben, 
wie prima quaeque. — rem Rom. 
ist unsicher, da die Hss. spern R. 
baben, vgl. 39, 53, 9; Ruhnken ver- 



118 



LTBER XXX X. CAP. 5. 



a. n, 572. 



alii raores et instituta eorura, alii res gestas, alii speciem ipsius 
urbis noncium exornatae neque publicis neque privatis locis , alii 

8 sirìgulos principum eluderent, iuvenis incautus et amore nomitiis 
Romani et certamine adversus fratrem omnia tuendo suspectum 

9 se patri et opportunum criminibus faciebat. itaque expertem eum 
pater omnium de rebus Romanis consiliorum babebat, totus in 
Persea versus cum eo cogitationes eius rei dies ac noctes agita- 
lo bat. redierant forte, quos miserat in Bastarnas ad arcessenda 

auxilia, adduxerantque inde nobiles iuvenes et regii quosdam 
generis , quorum unus sororem suam in matrimonium Philippi 
fìlio pollicebatur; erexeratque consociatio gentis eius animum 

11 regis. tum Perseus „quid ista prosunt?" inquit. „nequaquam 
tantum in externis auxiliis est praesidii quantum periculi mfraude 

12 domestica, proditorem nolo dicere, certe speculatorem babemus 
in sinu, cuius, ex quo obses Romae fuit, corpus nobis reddiderunt 



muthet despectionem. — spec, die 
iiassere Gestalt. — exornat., in den 
Schmuck dorch offentlicbe Gebaude 
setzten die Alten die Schonheit 
einer Stadt, s. Cic. Verr. 4, 53, 
119ff., daher ist im Folg. locis auf- 
fallend, da man daneben noch ae- 
dibus oder ahni. erwartet, s. Ko- 
oer 1, 78ff., viell. soli bei /oca nicht 
alieia an die òffentlichen Platze, 
sonderà auch die sie schmiickenden 
Gebaude gedacht werdeo. — eluder., 
26, 19, 8. — opport., er gab sich 
Blossen, so dass er usw., s. 1, 
54, 8 u. a. — Perseo, s. e. 7, 7 u. 
a*, Prisc. 1. 1. hat: totus in Per- 
seum, wie nur e in e spatere Hs. bei 
L. — versus , s. 1,46,6: tota in 
alterum versa. 

10. redierant, neben dem folg. 
adduxerant kàaa das hà$. redierant, 
vgl. 27, 14, 7, nicht richtig sein; 
iiber die beiden Plusqprff. redier. - 
miserat s. 41, 19, 3; 30, 38, 7; im 
Folg. haben die Hss. weniger pas- 
send quos forte; znr Sa eh e s. 39, 
35, 4. — Bastarnas, so nennt L. 
das Volle an anderen Stellen ; an der 
vorlieg. haben manche Hss. Baster- 
nas, eine anch bei Anderen sich fin- 
dende Form. L. halt dieselben, 
wenn er e. 57 f.; 42, 11, 4; 41, 19, 



4 dasselbe Volk meint wie 44, 26 
2ff., fdr Gallier, wie Plut. Aemil. 
9; 12 f.; Diod. Sic. 30, 24, vgl. Po- 
lyb. 26, 9; Dio Cass. 51, 23: 5«- 
GTaQvat óè 2xv&cu rs àxQifióog vt- 
vofiitìarai ; dagegen erscheinen sie 
als Germaoen bei Strabo 7, 3, 17 p. 
306: Baardovai - ^sóóv ti xtxl 
avroì reQiAavixov yévovg ovreg, 
Plin. 4, 14, 99 f.: Gennanorum ge- 
nera qirinque. - quinta pars Peu- 
cini Bastoni a e, contermini Bacis; 
Tac. Germ. 46, vgl. App. Maced. 
18 is Sé rérag in t fin e rovg vnkq 
"Igtqov (Gothen); sie waren dann 
das erste deutsche Volk, das in der 
Geschichte sicher erwahnt wìirde, 
s. 21, 38, 8; Mommsen 1, 549 An- 
merk.; Grimm Gescb. d. deutseb. 
Spr. 458 ff.; Zeuss die Deutschen 
127. — regii q. g., Konige erschei- 
nen auch sonst bei den ostlicb and 
n ordii eh wohnendendentschen Stàm- 
men, vgl. Kopke dentsche Forschnn- 
gen 95 ff. 

11-14. tant. in ext. - J rande, 
in Vergleichungssatzen fehlt zwar 
bisweilen die Prapos. im zweiten 
Gliede, s. 3, 19, 4: non in plebe - 
quam senatw, 4, 58, 4: non in se- 
nato magis quam tribunis ; 27, 43 
7; 23,34, 11; 28, 9, 18, vgl. za 1 



s. Ch. 189. 



UBER XXXX. CAP. 5. 6. 



119 



Romani, animimi ipsi habent. omnium paene Macedonum in euro 13 
ora conversa sunt, nec regem se alium rentur habituros esse, 
quam quem Romani dedissent." his per se aegra mens senis 14 
stimulabatur et animo magis quam vultu ea crimina accipiebat. 

Forte lustrandi exercitus advenit tempus, cuius sollemne est 6 
tale: caput mediae canis praecisae et pars ad dextram, cum extis 
posterior ad laevam viae ponitur, inter hanc divisam hostiam co- 2 
piae armatae traducuntur. praeferuntur primo agmini arma in- 
signia omnium ab ultima origine Macedoniae regum, deinde rex 
ipse cum liberis sequitur, proxima est regia cohors custodesque 3 



32, 4, doch ist an n. St. bei der Eot- 
fernung des zweiten Gliedes vom 
ersten und wegen der sonst ent- 
atehenden Harte wol in zuzusetzen. 
— m sinu, Tac. Ann. 6, 45; wie 
wir sagen: eine Schlange im Busen 
nàhren. Die Stelle ist in spateren 
Hss. luckenbaft, viell. speculai, 
certe zu lesen. — corpus etc, 39, 
47, 10. — rentur) s. 1, 59, 6; 5, 3, 
5 u, a., die Mz. Hs. hat aiunt. — 
dedissent io or. recta: quem deae- 
rine habebunt, das plusqprf. wie 
bei si, Cic. Or. 2, 56, 230: videmur 
enim quieluri fuisse , nisi essemus 
lacessili; Tasc. 1, 2, 4: an cense- 
mus, si - datum esset — futuros 
fuisse, vgl. L. 28, 33, 10; 34, 11, 
2 ; Groo. erklart dedissent = aedi- 
turi fuerint, schon jetzt; Crev. 
verm. dederint, was das regelmassige 
ware. Dass die Romer einen sol- 
chen Pian gehabt haben, ist Dicbt 
anwahrscbeinlicb , s. 39, 53, 2; 
Polyb. 24, 3. — aegri, 2, 3, 5. — 
vultu passt nicbt genau za accipie- 
bat, der Sina kann nur sein : als er 
io der Miene zeigte. 

6-16, 3. Streit zwischen Per- 
sens and Demetrias. Polyb. 24, 8»; 
Snida s v. Èray{£(ov. 

1 -3. lustrandi; Polyb. 1. 1. : iva- 
ytiiovaiv ovv T<jj &av&<j) Maxtóó- 
vsg xaì xa&ccQjuòv noiovai ovv %n- 
notg (ònXiopévoig; Hesych. II p. 
70: %av$ixà ìoqttj Maxtóóvtov, 
ffav&ixov urivòg rj ayo^y»; (un Àn- 
fange des Fruhjahrs, vom 23. Marz 
ao, a. Ideler 1, 398) * lari ók x«- 



d-aQOiov tùìv GTQarevpcÌT(t)V. — 
tale, 36, 23, 7. — caput - dextram 
etc, die spalerà Hss. haben meist nur 
caput - dextrà posterior ad laevam, 
— mediae, 25, 23, 10: loct/s medius 
maxime: in der Mitte, 7, 3, 2: me- 
dio* ludos ; Curt. 3 , 1 , 2 : media 
moeniau. a. — praecisae, den vordc- 
ren von (lem hinteren T bei le vorn 
ab- durchscfaneiden, 8, 24, 14: prae- 
ciso medio partem misere', da dar eh 
diesen Ausdruck, darch caput a. 
posterior sebon binreiebend be 
zeichnet wird, dass mit pars ad 
dextr. der vordere Tbeil gemeint 
sei, so ist nicbt sicher, dass das von 
Gelenius za pars gesetzte prior 
von L. selbst herriihre; zur Sache 
vgl. Curt. 10, 28, 12: Macedonum 
reges ita lustrare soliti erant miti- 
tes, ut discissae canis liscerà ul- 
timo in campo, in quem dedu- 
cer etur exercitus, ab utraque abi- 
cerentur parte. — ab ult, von Ca- 
ranus an, s. 31, 1,7. — regia coh., 
da es cohors heisst, so kann an die 
tir} paGiXixr) oder die haiQov ln- 
nelg, s. Arrian Exp. Alex. 3, 13 u. 
a., nicbt gedacbt werden, sondern 
es sind junge Adlige gemeint, wel- 
ebe die Person des Konigs umgaben, 
naiósg paoiXixol, s. Diod. 17, 65; 
Arrian 4, 13, 1; L. 45, 6, 7: pueri 
regii apud Mac edona s vocabantur 
principum liberi ad ministerium 
electi regis; ea cohors etc; Curt. 8, 
21, 2; ib. 6: haec cohors velut se- 
minarium ducum ; § 7 : Hermolaus 
puer nobitis ex regia cohorte ; 10, 



120 



LIBER XXXX. GAP. 6. 7. 



a. u. 572. 



corporis, postremum agmen Macedonum cetera multitudo clau- 

4 dit latera regis duo filii iuvenes cingebant, Perseus iam tricesi- 
mum aDnum agens, Demetrius quinquennio minor, medio iuven- 
tae robore ille, hic flore, fortunati patris matura suboles, si mens 

5 sana esset. mos erat lustratiqnis saero peracto decurrere exer- 
citum et divisas bifariam duas acies concurrere ad simulacrum 

6 pugnae. regii iuvenes duces ei ludicro certamini dati; ceterum 
non imago fuit pugnae, sed tamquam de regno dimicaretur, ita 
concurrerunt, multaque vulnera sudibus facta, nec praeter ferrum 

7 quicquam defuit ad iustam belli speciem. pars ea, quae sub De- 
metrio erat, longe superior fuit. id aegre patiente Perseo laetari 
prudentes amici eius, eamque rem ipsam dicere praebituram cau- 

7 sam crimihandi iuvenis. Convivium eo die sodalium, qui simul 

decurrerant, uterque habuit, cum vocatus ad cenam ab Demetrio 

2 Perseus negasset. festo die invitatio benigna et hilaritas iuvenalis 



24, 16. — custod. corp. sind wol 
nicht die vnaan tarai fiaatXixot, 
sondern die vornehinen, tapferea 
Manner, welcbe die Person des Ko- 
nigs unmittelbar umgaben, Curt. 9, 
42, 26 : primi ibant amici et regia 
cohors\ Arrian. 6, 28, 4: elvcci <fè 
avrò) ima sig ròte ocojuaro- 
tpvkaxag uisovvarov e te, doch 
wird der JName auch in weiterem 
Siane gebrauebt und umfasst die 
eben erwahnte cohors regia und 
die satellite* regis, die kooigliche 
Leibgarde, s. Arrian 3, 17, 2; ib. 4, 
3, 2 , u. a.; L. 42, 58, 9; Curt.6, 31, 
19. — Macedonum gehort zu multi- 
tudo , es Ist das Heer der Macedo- 
nie r, die Phalanx, s. 42, 51. — clau- 
dit nach postremum, vgl. 30, 33, 1 ; 
37, 39, 8. 

4. latera ring., e. 13, 3; 32, 39, 
8 u. a. — trices., vgl. 31, 28, 5. : — 
minor, vgl. 39, 47, 1. — robore - 
flore, s. 28, 21, 9: robore maior, mi- 
nor fiore aetatis ferox. — fortu- 
nati, s. Sali. G. 25, 2: haec mulier 
- viro atque liberis fortunata fuit, 
ist an u. St. bedingtzu nebmen:.der 
begliìckt batte sein konnen durch 
usw., vgl. 21, 5, 11: invida acies > 
si aequo campo dimicaretur*, 32, 17, 
7u. a. — sana, s. e. 8, 16; Verg. 



Ecl. 1, 16. — esset, damals, oder 
iiberhaupt, s. die Stelle 21, 5; 40, 
21, 11; 37, 34, 7: si - maneret. 
der dritte Sobn ist auch bier niebt 
erwahnt, s. 39, 35, 2. 

5-7. mos er., 37, 24, 4. — de- 
currere, Manover maeben, 26, 51, 
4 u. a. — duas ist nach bifar. divis. 
tautolo'gisch und feblt in einer Hs. 
— certamini = certantibus , 28, 25, 
3 ; ludicrum, e. 7, 3. — dimicar. - 
vulnera bat nur die Mz. Hs., in der 
sicb, wie in den meisten, wie e. 9, 
11 sudibus fìndet, welcbes Doederl. 
Synon. 3, 266 in Scbutz nimmt; 
wiihrend Gron. als fiir die bier be- 
8cbriebenenllebungen passenderrw- 
dibus verni., 26, 51, 4 ; s. dagegen Iu- 
venal. 6, 247 : (palum) cavat assiduis 
sudibus\ Sii. It. 8, 554: vibrare su- 
dem u. a., s. Marq. 3, 2, 434; doch 
werden die sudes auch als wirklicbe 
Waffen gebrauebt, s. 23, 37, 3; Sali. 
C. 56, 3. — iust. - spec, ein voll- 
standiges Bild, vgl. e. 9, 10; § 5: 
simulacrum, wie 26, 51, 6. — pru- 
dentes, weil sie - waren. 

7. 1-4. uterque, beide, jeder fur 
sicb. — negare wie e. 13, 7: ab- 
schlagen, von Einladungen, entspre- 
chend vocare, absolut gebrauebt. — 
festo d., Grund oder Veranlassung. 



a. Cfa. 182. 



LIBER XXXX. CAP. 7. 



121 



utrosque in vinum traxit. commemoratio ibi certaminis ludicri 3 
et iocosa dieta in adversarios, ita ut ne ipsis quidem ducibus 
abstineretur, iactabantur. ad has excipiendas voces speculator 4 
ex con vi vis Persei missus cum incautior obversaretur, exceptus 
a iuvenibus forte triclinio egressis mulcatur. huius rei ignarus 5 
Demetrius „quin comisatum" inquit „ad fratrem imus etiram eius, 
si qua ex certamine residet, simplicitate et hilaritate nostra leni- 
mus?" omnes ire se conclamarunt praeter eos, qui speculatoris 6 
ab se pulsati praesentem ultionem metuebant. cum eos quoque 
Demetrius traheret, ferrum veste abdiderunt, quo se tutari, si 
qua vis fieret, possent. nihil occulti esse in intestina discordia 
potest. utraque domus speculatorum et proditorum piena erat. 7 
praecucurrit index ad Persea ferro subeinctos nuntians pum De- 
metrio quattuor adulescentes venire, etsi causa adparebat — 8 
nani ab iis pulsatum convivam suum audierat — , infamandae 
rei causa ianuam obserari iubet et ex parte superiore aedium 
versisque in viam fenestris comisatores,tamquam ad caedem suam 
venientes, adita ianuae arcet. Demetrius per vinum, quod ex- 9 
cluderettir, paulisper vociferatus in convivium redit, totius rei 
ignarus. 



— invitata Aufforderung zìi trinken 
von Seiten der Gastgeber oder der 
Gas te unter sicb, s. 23, 8, 7. — iure- 
noi., 37, 20, 5. — in vin., s. § 9; 
37, 7, 12: in multum vini proces- 
serai. — excipiend., erlauscheo, 
um Gebrauch davon zu maeben, be- 
sonders zum Nacbtbeil dessen, der 
gesprochen bat, 2, 4, 5; 4, 30, 3; 
im Folg. ist exceptus wol absiebt- 
lich abei* io etwas anderem Sinne 
gebrauebt, s. 33, 29, 2. — obvers., 
35, 15, 6. — triclin. , Speisezimmer, 
nach romischerBezeicbnung, Becker 
Gallus 3, 263; 2, 226; bier sehr 
geràumig za denken. — mulcat., 8, 
24, 15 a. a. 

5-9. quin, 1, 57, 7. — ■ comisat., 
3, 29, 5; 9, 17, 17. — simplic., 
Oflenheit, Unbefaogenheit, e. 8, 10; 
23, 1; sie wollen zeigen, dass sie 
bei dem Kampfe keiae bose Absicht, 
keine Hintergedanken gehabt baben. 

— ire, dem vorbergeb. imus ent- 
sprechend, entbàlt das Wolleo, vgl. 



4, 58, 14; 5, 21, 8; 32, 37> 6. — tra- 
ker.y 9, 19, 5. — praes. ult 9 2, 
36, 5, wie praes ens merces. — nihil 
occulti etc, allgemeine Gedanken, 
die etwas Folgendes einleitcu oder 
vorbereiteo, steben mebrfach asyn- 
detiscb, s. 37, 39, 3; 38, 13, 
11 u. a.; zum Gedanken s. 39, 51, 
6; occulti wie e. 8, 18; nihil reti qui 
7, 35, 8 u. a. — nuntians, s. 21, 6, 
2; Crevier faalt das Wort fùr.un- 
àcht. — etsi ohne tamen, s. 1, 58, 
10; 36, 40, 9 u. a., ebenso wird vor 
praecucurrit leicht igitur gedacht, 
s. 36, 32, 5. — ex parte sup., wie 
im romischen giengen wafarscheialich 
auch im griechischen Hause die 
Fenster im obereo Stocke auf die 
Strasse, vgl. 1,41,4; Becker Cba- 
ricles 2, 1 1 1 ; Gubl u. Kooer 1, 78 ff. 
per vinum, in Folge des Weiotrin- 
kens, wie soost bei Gemuthsbewe- 
gungeo, 1, 11, 5: per iram u. a. — 
quod exclud. y darùber dass, nach- 
driicklicher ware quid esce, s. 3, 7, 
3;Cic. Verr. 2, 2, 21,52. 



122 



LIBER XXXX. CAP. 8. 



a. a. 572. 



8 Postero die Perseus, cum primam conveniendi potestas 

patris fuit, regiam ingressus perturbato vultu in conspectu patris 

2 tacitus procul constitit. cui cum pater „ satin salve? kt et quaenam 
ea maestitia esset interrogaret eum, „ de lucro tibi" inquit „vivere 
me scito, iam non occultis a fratre petimur insidiis, nocte cum 
armatis domum ad interfkiendum me venit, clausisque foribus 

3 parietum praesidio me a furore eius sum tutatus." cum pavorem 
mixtum admiratione patri iniecisset, „atqui si aures praebere 

4 potes" inquit, ,, manifestarci rem teneas fa ciani." enimvero se 
Philippus dicere auditurum, vocarique extemplo Demetrium iussit, 
et seniores amicos duos, expertes iuvenalium inter fratres certa- 
minum, infrequentes iam in regia, Lysimachum et Onomastum, 

5 accersit, quos in Consilio baberet. dum veniunt amici, solus filio 

6 procul stante multa secum animo volutansinambulavit. postquam 
venisse eos nuntiatum est, secessit in partem interiorem cum 
duobus amicis, totidem custodibus corporis; filiis, ut ternos iner- 

7 mes secum introducerent, permisit. ibi cum consedisset, „sedeo" 
inquit „miserrimus pater, iudex inter duos fìlios, accusatorem 
parricida et reum, aut corineti aut admìssi criminis labem apud 



8. 1-6. cum prim. vgl. 29, 22, 
8: posteci- cum; 5, 54, 3; 42, 18, 
4: aliquamdiu - cum primvm ; Cic. 
Att. 7, 11, 3; das bs. quamprimum 
ware hier nicht angemessen, undfin- 
det sich mehrbei WiinschenundAuf- 
forderungen. — patris - patris ist, 
besonders da pater sogleich folgt, 
nicht passeod gesagt, s. 39, 5, 5; 
noch weniger cui, welches so vor 
cum pater gestellt ist, als ob es 
sich auf Perseus bezoge, wahrend 
es auf patris zurtickgeht und voo 
inquitj s. 24, 38, 1, abhàngen raiiss- 
te; viell. ist es aus cum entstanden 
und mit Groo. za tilgen. — satin s., 
10, 18, 11. — de lucro, ich lebe so, 
dass ich das (aus einer grossen Ge- 
fahr gerettete) Leben als unerwar- 
teten, uosicheren Gewinn betrach- 
ten rauss, immer dea Tod zu fiirch- 
ten babe, Cic. Fani. 9, 17, 1 : de lu- 
cro - iam quadriennivm virimus; 
Terent. Phorm. 2, 1, 16: quidquid 
praetcr spem evenit, omne id depu- 
tare in lucro; Hor. Carm. 1, 9, 14, 
rgl. de alieno, de publico, de suo vi- 



vere; 33, 25, 3. — tibi dat. ethicus, 
s. 24, 38, 7 : tum miài. — petimur 
wie vivimus spricht Perseus nur 
yon sich, wie scito zeigt. — atqui, 
um der Verwunderung gegeniiber 
zu bekràftigen. — enimvero, 34, 
58, 4 u. a. — amie, 31, 28, 5, u. 
a. — expertes, Folge von infre- 
quentes, was jedoch von Onomastus, 
wenn der 39, 34 genannte gemeint 
ist, nicht ganz richtigware. — con- 
sii, gleichsaui ein Familienrath, in 
dem der Konig als pater familias 
und so als Richter, daher consedis- 
set u. § 7 sedeo, s. 39, 25, 1, er- 
scheint. — dum ven., in der Zwi- 
schenzeit bis oder wahrend usw., 
s. 8, 7, 7; 27, 42, 13; das Ende des 
Zeitabscbnittes wird durch post- 
quam bezeichnet. — animo volut., 
e. 13, 4; 42, 11, 5, vgl. 1, 54, «. — 
custod., e. 6, 2. 

7-10. parricida, s. 8, 32, 9: 
eundem accusatorem capitis sui oc 
iudicem esse, sonst ist der genit. 
obiecti bei accusator nicht haufig. — 
labem, 39, 9, 1. — pridem qui dem, 



a. Oh. 182. 



LIBER XXXX. CAP. 8. 



123 



meos inventurus. iam prìdem quidem hanc procellam inminen- 8 
tem timebam, cum vultus inter vos minime fraterno» cernerem, 
cum voces quasdam eiaudirem. sed interdum spes animum sub- 9 
ibat deflagrare iras vestras, purgari suspiciones posse: etiam 
bostes armis positis foedus icisse et privatas multorum simultates 
finitas; subtturam vobis aliquando germanitatis memoriam, pue- io 
riiis quondam simplicitatis consuetudinisque inter vos, meorum 
denique praeceptorum, quae, vereor, ne vana surdis auribus ceci- 
nerim. quotiens ego audientibus vobis detestatus exempla discor- il 
diarum fraternarum horrendos eventus eorum rettali, quibus se 
stirpemque suam, domos, regna funditus evertissent! meliora 12 
quoque exempla parte altera posui, sociabilem consortionem inter 
binos Lacedaemoniorum reges, salutarem per multa saecula ipsis 
patriaeque; eandem civitatem, postquam nios sibi cuique rapiendi 13 
tyrannidem exortus sit, eversam; iam hos Eumenem Attalumque 14 
fratres, a tam exiguis rebus, prope ut puderet regii nctminis, mihi, 



s. e 9, 12; 15; 4, 7, 3: magistratus 
eiusius ; 5, 46, 3 : neglegens gens ; 

23, 48, 8 u. a. — cum - cerner., da 
ich so oft, wenn ich, s. 22, 25, 12; 
21, 8, 12 u. o. — teiste, s. 31, 2, 
lì: foedus icit, vgl. 21, 18, 10 f., 
baufiger braucht L. das part. praet. 
— subit. vobis , sonst subire ani' 
mum 9 s. § 9 ; 37, 49, 3 ; seltoer ci- 
mino , Ovid. Pont. 4, 15, 30: ne 
subeant animo taedia; bei versebie- 
dener Bedeutuog gleiche Constract. 
27, 2, 7: prònao legioni tertia- 
subit, 25, 37, 6 u. a. — german., 
37, 56, 7, auf das 39 53, 3 erwabnte 
Verhaltoiss wird oicht Riicksicbt 
genonnneo, vgl. 41, 27, 2. — inter 
vos, Cic. Off. 1, 7, 20: socie tatù 
inter ipsos; L. 26, 16, 10: sociam 
u. a. — vana proleptisch and surdis 
steigernd. 

11-13. quotiens etc, freie Um- 
gestaltuog des Gedankens bei Polyb. 

24, 8a. — eorum ans fraternorum 
zn e rk la reo, s. 2, 53, 1. — quibus 
etc, Umschreibung vod eventus, da 
der Ausgaag des Streites diese Fol- 
gen herbeiftihrte , es wird dafiir qui 
oder earum statt eorum vermuthet; 
Polyb. anccvjctg rovg Totovrovg 
ov póvov G(pàg cc7iol(olsx6rag al- 



ila xaì tixva xaì nóXug aQàrjv 
xctTctOTQcapÓTag. — parte alia, vgl. 
41, 4, 3; 37, 18, 5 u. a. — posui, 
hingestellt, erwahnt, vgl. 23, 6, 8; 
anders Ci e. Off. 2, 1 6, 56 : Uberalitatis, 
cuius pauca exempla posui. — so- 
ciab, consort soli eine sehr eoge 
Verbiaduog bezeichoen; sociabilis 
scheiut sicb vor L.'s Zeit niebt zu 
finden; con s orti o, s. 6,40, 18: quae- 
nam haec societas, quae consortio 
est, vgl. 34, 57, 9: sociali foedere ; 
der Gescbichte entsprechender Po- 
lyb.: roaovrov xqovov óitrqori- 
aav tìJ naxQiSt rriv xiav 'EXXrjvow 
rjysfxoviav , oaov nei&ctQxovvrts 
ùjoneg yovtvat tolg itpóoots r^ 
vttx oVTO Ou/ÀpaOiXévovng àXXrj- 
Xoig. — per m. secala, s. 34, 26, 13, 
vgl. 39, 37, 5. — sibi cuiq. = quo 
sibi quisque rapiebat, 2, 52, 1, vgl. 
ib. 6, 3. — tyrannid., 39, 37, 5ff. 

14-15. iam, s. 39, 4, 11; der 
foig. Accns. gebt auf posui zuriick, 
obgleich mehrere Briider waren, 
werdeo doch nur die zwei bedeu- 
tenderen , die nach einander regiert 
haben, genannt. — tam exig., das 
hds. quam lasst sich wohl kaura als 
Ausraf des Uowillens nehmen, s. 
24, 26, 7 : quantum spes hominum 



124 



LIBER XXXX. CAP. 8. 9. 



a. u. 572. 



Antiocho et cuiìibet regum huius aetatis nulla re magis quam fra* 

15 terna unanimità te regnum aequasse. neRomanis quidem^xem- 
plis abstinui, quae aut visa aut audita babebam, T. et L. Quin- 
ctiorum, qui bellum mecum gesserunt, P. et L. Scipionum, qui 
Antiochum devicerunt, patris patruique eorum, quorum perpe- 

16 tuam vitae concordiam mors quoque miscuit. neque vos illorum 
scelus similisque sceleri eventus deterrere a vaecordi discordia 
potuit, neque horum bona mens, bona fortuna ad sanità tem fle- 

17 etere. vivo et spirante me hereditatem meam ambo et spe et cu- 

18 piditate inproba crevistis. eo usque me vivere vultis, donec alte- 
rius vestrum superstes haud ambiguum regem alterum meà morte 
faciam. nec fratrem nec patrem potestis pati, nihil cari, nihil 
sancti est; in omnium vicem regni unius insatiabilis amor succes- 

19 sit. agite, conscelerate aures paternas, decernite criminibus, mox 
ferro decreturi, dicite palam, quidquid aut veri potestis aut libet 

20 comminisci; reseratae aures sunt, quae posthac secretis alterius 
ab altero criminibus claudentur." haec furens ira cum dixisset, 
lacrimae omnibus obortae et diu maestum silentium tenuit. 

9 Tum Perseus „aperienda nimirum nocte ianua fuit, et armati 



JalU\ 8, 33, 20 u. a. ; zur Sache 33, 
21, 5; Poi.: ori naQaXapóvteg ov- 
loi fitxQttV àQyr\v - rjvt-rjxacti rav- 
T7jV, &are /Ltrjoeuiag eìvai xarctSe- 
earéqttv di' ov&èv eregov rj Sta 
rijv tiqòq avxovg ò/uóvoiav-xal rò 
óvvaa&ai evra^Cav Iv àXXrjXoig 
ói€t<pvXaTT£iv. — puderet, sich 
schàmen mussten. — mihietc, vgl. 9. 
10, 3. — et cuti., s. 37, 54, 12; doch 
feblt et in einigen Hss. — unanim., 
selten gebraucht ; die Eintracht selbst 
wurde s pater gestort,s.42,16,9;45, 
19, 5ff. — ne- quidem,vr eil er es un- 
gerli gethan hat; ob Polyb. diese 
Beispiele angefiibrt babe, ist zwei- 
felbaft, wenigstens finden sie sich in 
dem erhaltenen Ex e e rp te nicht. — 
aud. hab., die ni ir gegenwartig wa- 
ren als nsw., g. 39, 16, 3. — patris 
pat, 25, 36, 14. — concord.- mise, 
abstract, prò concr. : ut concordes in 
vita fuerant età, ihre Eintracht ver- 
band auch noch der Tod , der Tod 
erhielt sie verbunden, wie sie im 
Leben in Eintracht verbunden ge- 
wesen waren, e. 35, 12 ; 6, 5; 2, 60, 
2; 1, 41,4; Cic. Sest. 38, 83 u. a. 



16-20. neque vos etc., Poi.: atv 
vfielg àxovovreg ov% olov eìg vovv 
iXap pavere , to ó' ìvavxiov tjxo- 
vate - rovg xar* aXXrjXojv d-vfLiovg. 

— bma - santi at., e. 6, 4 ; 30, .42, 
15. — heredit. - crevistis, s. 24, 25, 
3, an u. St.: babt euch schon iiber 

— entsebieden , die Erbschaft ange- 
treten ; die j unge re n Hss. baben pe- 
titis: ihr erhebt Kiage, Ansprucbe 
auf die Erbschaft (hereditatis peli- 
fio), wozu das Folg. passen wiirde. 

— eo usq., nur so lange, bis einer 
den anderen ermordet bat; donec, 
vgl. dura 23, 19, 14. — conscelerate, 
macbt durch die Darstellung euerer 
Frevel zu Tbeilnebmern, Mitwis- 
sern derselben. — decerti, crini, ist 
nur der Construction von decernere 

ferro angepasst, wie certamine, ade 
decernere u. a. — veri pò test., n. 
dicere, wie zu comminisci wieder 
quidquid zu denken ist, vgl. 4, 29, 
6 ; 28, 42, 9 ; 42, 46, 2. — ab aitero, 
abnlicb wie § 14: mini, alterius cri- 
minibus ab criminibus alterius. — 
omnib., 39, 1, 2. 
9. 1-5. aperiend. nim., die Redo 



a. Oh. 182. 



LIBER XXXX. GAP. 9. 



125 



comisatores accipiendi praebendumque ferro iugulum, quoniam 
non creditur nisi perpetratum facinus , et ea.dem petitus insidiis 
audio, quae latro atque insidiator. non nequiquam isti unum 2 
Demetrium filium te habere, me subditum et paelice genitum ad- 
pellant nam si graduai, si caritatem filli apud te haberem, non 3 
in me querentem deprehensas insidias, sed in eum, qui fecisset, 
saevires, nec adeo vilis tibi vita esset nostra, ut nec praeterito 4 
periculo meo movereris neque futuro, si insidiantibus sit inpune. 
itaque si mori tacitum oportet, taceamus, precati tantum deos, 5 
ut a me coeptum scelus in me finem habeat, nec per meum latus 
tu petaris; sin autem, quod circumventis in solitudine natura 6 
ipsa subicit, ut hominum, quos numquam viderint, fidem tamen 
inplorent, mihi quoque ferrum in me strictura cernenti vocem 
mittere liceat, per te patriumque nomea, quod utri nostrum san- 7 
ctius sit, iam pridem sentis, ita me audias, precor, tamquam si 



beginnt mit einer Entgegoung auf 
die eben aasgesprochenen Vorwiirfe, 
nimirum deutet an, dass der Re- 
dende dea Vorwurf ftir offenbar un- 
gerecht, leicht za widerlegen halt: 
wenn da so denkst, batte ich frei- 
licb, wol gar a. s. w., dena das 
wiirde aus deinen Ansichten folgea. 

— audio, horen mass; quae a. 
audire solet oder audit , was sonst 
Dar eia asw., scbwerlich audirem. 

— isti bier verachtlich, da De- 
metrius do eh nicht angeredet ist. — 
unum Dem., 39, 53, 2, zu habere 
ist aas appellant za nebmen di- 
cunt, vgl. 33, 22, 8. — nam si etc. be- 
griindet non nequiquam, aas deinea 
Aeasserangea sehe ich, dass auch 
da diese Aosicht hast ; aas dem nam 

— inpune wird § 5 die Folgerang 
gezogeo, die auf § 1 : nimirum zu- 
rùckgeht aber zagleich dea Ueber- 
gaog zom Gegensatze bildet. — 
gradum, Stelle, Ehrenstufe. — si 
insid., s. 39, 25, 5; ib. 42, 7; vgl. 
1, 58, 7; durch dea Gedanken ist 
der Weehsel der Tempora bedingt: 
weon aoders (jetzt and feroerhia) 
seia solite ; doch scheint sit io dea 
Hss. za fehleo. — tacitum, ohne 
mich za beklagea, s. 1, 47, 2 ; der 
Sirigalar and Plorai wechseln mehr- 



fach : audio - me - haberem - no- 
stra- tacitum -taceamus, s. 39, 28, 
8. — nec per = et ne per, e. 46, 4 ; 
39, 40, 8: ut - nec, 22, 10, 5 u. a. 
— per m. lat, s. 23, 9, 8: per meum 
pectus petendus ille - est; Cic. Vat. 

5, 1 3 : me a tela sic in te conicientur, 
ut netno per tuum latus - saucie- 
tur. 

6-7. in solit., bier die Lage, io 
der man von Freundeo and Bekann- 
ten keiaen Schatz erhalten kann, 
daber quos numquam etc, vgl. Cic. 
Mil. 4, 10. — subicit, vgl. 30, 32, 
5 ; 44, 24, 1 u. a. — tamen bezieht 
sich anf die in dem Relativsatze 
quos n. vid. liegende Eioraumang, 
s. 22, 2, 5; 28, 42, 6: cetera, ne- 
que ea elevo, nullo tamen modo- 
comparando. — vocem mitt, 35, 32, 

6. — liceat sebeipt, der angeoom- 
menen Abneigang Philipps gegen- 
iiber, die Annahme aoszosprechen, 
dass er diirfe, Gron. verm. licei and 
betrachtet quod - implorent als Par- 
enthese. — per te pai. nom., vgl. 
24, 26, 3: preces nunc per memo- 
riam Hieronis; Verg. Aen. 4, 314: 
per ego has lacritnas dextramque 
oro, Tibull. 3, 1, 15: per vos, au- 
ctores - carminis, oro, a. a. ; Gron. 
liest, una dieselbe Form wie 23, 9, 



126 



LIBER XXXX. ' CAP. 9. 



a. *. 57*. 



voce et comploratione nocturna excitus mihi quiritanti inter- 
venissis, Demetrium cum armatis nocte intempesta in vestibulo 
meo deprehendisses. quod tum vociferarer in re praesenti pavi- 

8 dus, hoc nunc postero die queror. frater, non comisantium in 
vicem more iam diu vivimus inter nos. regnare utique vis. huic 
spei tuae obstat aetas mea, obstat gentium ius, obstat vetustos 

9 Macedoniae mos, obstat vero etiam patris iudicium. haec tran- 
scendere nisi per meum sanguinem non potes. omnia moliris et 
temptas. adhuc seu cura mea seu fortuna restitit parricidio tuo. 

10 hesterno die in bistrattane et decursu et simulacro ludicro pugnae 
funestum prope proelium fecisti, nec me aliud a morte vindicavit, 

11 quam quod me ac meos vinci passus sum. ab bostili proelio 
tamquam fraterno lusu pertrabere me ad cenam voluisti. credis 
me, pater, inter inermes convivas cenaturum frisse, ad quem 



2: per ego te fili- iura zu gewin- 
nen: per, te, patrium nomen , vgl. 
29, 18, 9. — quiritanti, 39, 10, 7, 
wiederholt das in voce et compi, be- 
reits Gesagte. — Demetr., das 
Asyndeton wie e. 14, 11 ; 10, 26, 6. 
— vociferarer,weil die gesebilderte 
Lage nicht statt gefanden hat; der 
Gegensatz im Folg. (nunc) ist ein 
doppelter, der Zeit uod der Wirk- 
lichkeit, der Fiction gegeniiber. 

8-11. cvmisant in vie. more, 
da in vicem bei Liv. entweder be- 
dcatet: an die Stelle, s. e. 8, 18; 31, 
11, 3; vgl. vicem 25, 38, 4; oder 
frbwecbselnd, wechselweise , oder 
wechselseitig, gegenseitig und un- 
tcreinander, so kann es an u. St 
niebt = in tnorem genommen wer- 
den, was vicem auch sonst niebt 
fceisst, sonderò es scheint éin Wort 
(es wird aucb animis od. vitam 
verni.) ausgefallen za sein: nach 
der Art solcher, die abwecbselnd 
zu eioander zum Gastgelage zieben, 
vgl. Cie. Att. 5, 10, 5: totos die* 
erarnus invicem; daneben konnte, 
wahrend invicem za comisant. ge- 
faort, inter nos alsBestimmaog za vi- 
vimus: wirlebenanter-miteinander, 
nocb statt baben, vgl. 9, 43, 17: invi' 
cem inter se gratantes ; 1 , 1 0, 2 ; 36, 
39, 6: eas inter se gentes mutua 



- /erre aujpilia; Lacret. 2, 75; 
Plin. Ep. 3, 7, 15. Andere tii- 
gen in, wie Cic. Att. 10, 8, 7: 
Sardanapali vicem 9 , doch braacbt L. 
vicem sonst anders, s. e. 23, 1 ; 34, 
32, 6; 44, 3, 5 a. a., und comùari 
vicem lasst sicb kanm sagen wie 
sollicitus vicem alicuius / indignando 
vicem alicuius etc, vgl. 3, 29, 5: 
comisantium modo', 9, 17, 17: co- 
misabundus. — gent ius, das liber- 
ali geltende Recbt, dass der al teste 
Sohn dem Vater in der Regierong 
folgt, e. 12, 13. — Macedon., meto- 
nymisch: die in M. beobachtete. — 
transc, e. 11, 7. — omnia etc., die 
Sàtze asyndetisch am den Nach- 
druck za steigern; vgl. zar Dar- 
stellangCic.Cat.1,4, 8; 11 ; 6, 15 (f. 

— die ist wenig beglaabigt, viell. 
he» terna in lustr. za lesen. — si- 
mul. ludic. pug. : ein zam Vergnìi- 
gen aafgefiihrtes Scbeingefecht, 
pleonastiscb, s. e. 6, 5: simulacrum 
pugnae*, ib. 6; e. 7, 3: ludicricer- 
taminis, wahrscbeinlicb st. simulacro 
ludicrae pugnae 1, 5, 1 ; es wird ex 
simulacro verna . — funest. etc, 
wahrend es ein Seheinkampf sein 
solite, bast da - geliefert. -r- tam- 
quam - tamquam si fraternus lu- 
sus essei; aber das Feblen der Pra- 
pos. s. e. 5, 11; 24, 23, 7. — ce- 
natjuisse, wenu ich derEinladong 



a. Ch. 182. 



LIBER XXXX. CAP. 9. 10. 



127 



armati comisatum venerunt? credis nihil mihi a gladiis nocte 
periculi fuisse, quem sudibus te inspectante prope occiderunt? 
quid hoc noctis, quid iniraicus ad iratum, quid cum ferro sub- 12 
cinctis iuvenibus venis? convivam me tibi committere ausus non 
sum; comisatorem te cum armatis venientem recipiam ? si aperta 13 
ianua fuisset, funus meum parares hoc tempore, pater, quo que- 
rentem audis. nihil ego tamquam accusator criminose nec dubia 
argumentis colligendo ago. quid enim? negat venisse se cum 14 
multitudine ad ianuam meam, an ferro subcinctos secum fuisse? 
quos nominavero, accerse. possunt quidem omnia audere, qui 
hoc ausi sunt, non tamen audebunt negare, si deprehensos intra 15 
limen meum cum ferro ad te deducerem, rem prò manifesto habe- 
res; fatentes prò deprehensis habe. Exsecrare nunc cupidità tem 10 
regni et furias fraternas concita, sed ne sint caecae, pater, exse- 
crationes tuae; dis cerne, dispice insidiatorem etpetitum insidiis; 
noxium incesse caput, qui occisurus fratrem fuit, habeat etiam 2 



gefolgt ware. — mihi kann vor 

'quem und neben credis me nicbt 

wol fehlen, nnd ist entweder hier, 

oder nach periculi, wofdr die Hss. 

Sericulum baben, ausgefallen; die 
elativsàtze eotbalten die Wider- 
legung. — sudib., s. e. 6. 6. 

12-15. Von § 8 bis bierber ist 
gewissermassen die narratio gege- 
ben, aber so, dass sie zngleich man- 
che s zar Begriindang Dieoende ent- 
faalt, s. Quintil. 4, 1, 79; ib. 2, 79; 
es folgt die argumentatio, die signa 
und argumenta: die Nacht (hoc no- 
ctis = so tief in der Nacbt), die per- 
sonlicben Verhaltnisse usw. — 
criminose, s. Cic. Verr. 4, 1, 2: non 
verbi neque criminis augendi causa 
-non accusatorie loqui. — dubia 
arg. coli, aos Griinden Folgerungen 
berleiteo, die doch zweifelbaft sind, 
Zweifelbaftes za begriinden sachen, 
wahrend Thatsacben nachzoweisen 
waren, s. e. 12, 7; Qaint. 3, 6, 103: 
eisdem colligit argumentis -patron 
decessisse; der Satz ist nicbt Er- 
klàrong von criminose, sonderà frigt, 
anders als e. 14, 7, eine andere Art 
des Verfahrens hinzu, es batte ein- 
facb heissen kannen nec criminose 
ago nec argumentor, Cic. Mil. 16, 
44; Verr. 4, 6, 1 1 : num argumentis 



utendum in re eiusmodi? vgl. L. 3, 
56, 3. — quid en., wozu ware das 
nothig, da er gestandig ist? — de- 
ducerem, rem, s. e. 8, 8 : pridem qui" 
dem. — rem p. man., 1, 3/ 2: quis 
rem prò certo adfirmet, ihr Ge- 
stand oi ss mass so vielgelten, als ob 
sie auf friscberTbat ergriffen waren. 
IO. 1-4. Folgerang aas den 
(diirftigen) Beweisen: er verdiene 
nicbt den Flach, e. 9, 1, sondern 
den Scbatz des Vaters. — exsecrare, 
s. 10, 38, 10. — nunc mit dem Im- 
perai, eine sarkastisebe A uff orde - 
rung unter den vorliegenden Um- 
standen etwas za tfaan, was gerade 
za missbilligen oder nicbt aasfnhr- 
bar ware, ebenso im Dentscben; 
Sali. I. 85, 13: celebrate nunc etc. 
— fur.frat., die Racberinnen des 
Bruderzwistes, o. 8, 11; 1, 59, 13. 

— disc, disp., erklarendes Asyu- 
deton, s. 2, 10, 4, der Gegensatz 
za caecae: mache einen Unterschied, 
indem da durchscbaast, genau be- 
trachtest, vgl. 44, 6, 17: quorum ni- 
hil cum dispexisset caecata mens, 

— nox. ine. cap., die Folge: dann 
wende dich gegen - greife an, s. 38, 
54, 7 ; da die Hss. hinc esse baben, 
so wird nox. his incesse verm. — 
habeat - habeat, Chiasmo*. — pa- 



128 



LIBER XXXX. CAP. 10. 



a. u* 572. 



iratos paternos deos; qui periturus fraterno scelere fuit, perfu- 

3 gium in patris misericordia et iustitia habeat. quo enim alio con- 
fagiam, cui non sollemne lustrale exercitus tui, non decursus 

, militum, non domus, non epulae, non nox ad quietem data natu- 

4 rae beneficio mortalibus tuta est? si iero ad fratrem invitatus, 
moriendum est; si recepero intra ianuam comisatura fratrem, 
moriendum est: nec eundo nec manendo insidias evito, quo me 

5 conferam? nihil praeter deos, pater, et te colui, non Romanos 
habeo, ad quos confugiam: perisse expetunt, quia tuis iniuriis 
doleo, quia tibi ademptas tot urbes, totgentes, modo Thraciae 
maritimam oram indignor. nec me nec te incolumi Macedoniam 

6 suam futuram sperant; si me scelus fratris, te senectus absum- 
pserit aut ne ea quidem expectata fuerit, regem regnumque Mace- 
doniae sua futura sciunt. si quid extra Macedoniam tibi Romani 
reliquissent, mihi quoque id relictum crederem receptaculum. at 

7 in Macedonibus satis praesidii est. vidisti hesterno die inpetum 
militum in me. quid illis defuit nisi ferrum? quod iliis defuit 

8 interdiu, convivae fratris noctu adsumpserunt. quid de magna 
parte principum loquar, qui in Romanis spem omnem dignitatis 



tern. d., die Schntzgotter des Va- 
ters, die den Frevel gegen iho ra- 
chea werden. — soli, lustr., vgl. 1, 
28, 1:. lustrale sacrificium, doch 
konnte auch lustrale Sobst. sein, 1, 
31, 8: occulta sollemnia sacri fida. 

— tui, alte Ausgaben habeo cui. — 
epulae, 23, 9, 4. — non nox etc, 
in sehr freier Wortstellung, zum 
Gedanken Cic. Cat. 1, 1, 1; 4, 1, 2. 
iero - recepero - mor. est, wenn 
das Eine einmal eingetreten sein 
wird, folgt nothwendig das Zweite; 
das Erste ist in die Zukanft verlegt, 
weil es nach dea bisher gemacbten 
Erfahrnngen erst za erwarten ist, 
in moriendum est nicht eine be- 
stimmteGegenwart bezeichnet, son- 
dern die an iero - recepero sich an- 
schliessende nothwendige Folge, 
vgl. 6, 40, 18 : parum est - nisi tra- 
xeris ; 5, 44, 7 u. a, — ree. - comis., 
Terent. Eao. 3, 1, 51: intromitta- 
mus comisatum. 

5-6. praeter d. f Sali. I. 14, 17. 

— perisse entweder eigentliches 
praeteritum, s. 37, 19, 5, oder es ist 
wie 39, 14, 8 gesagt, s. 32, 21, 32; 



Cic. Offìc. 2, 7, 23: quem quisque 
periisse expetit. — si me, davor 
haben die spateren Hss. sed, was 
jedoch zugesetztsein kann. — mo- 
do, 39, 53, 10. —futura bat sich 
an sua angescblossen, welcbes als 
Substant. : ihr Eigenthum, zu neh- 
men ist, da auf das persò'nliche re- 
gem das Nentrom kauin bezogen 
werden konnte; 44, 24, 2: ini- 
mica inter se esse Uberam Civita- 
tern et regem ist wegen der Stel- 
lnng von mimica and weil bier die 
Subst. als allgemeine B egriffe za 
nehraen sind, verschieden. Uebri- 
gens ist sua in Bezug auf regem 
etwas anders za fassen , als za re- 
gnum. — si quid etc. Uebergang 
za dem neaen Grande, der freilich 
nicht sehr fiir den Redenden spricht. 

7-10. at: dahastja aber, Ein- 
wurf des Gegners. — vidisti: dass 
das nicht so sei, hat der gestrige 
Tag gezeigt. — imp. mil. in me ha- 
ben die spateren Hss., eine bei L. 
auch sonst sich findende Wortstel- 
luog, 1, 50, 3. — princip., e. 3; 44, 



a. Gh. 182. 



LIBERXXXX. GAP. 10. 11. 



129 



et fortunae posuerunt et in eo, qui omnia apud Romanos potest? 
ncque hercule istum mihi tantum fratri maiori, sed prope est, ut 
tibi quoque ipsi, regi et patri, praeferant iste enim est, cuius 9 
beneficio poenam tibi senatus remisit , qui nunc te ab armi* Ro- 
mania protegit, qui tuam senectutem obligatam et obnoxiam adu- 
Iescentiae suae esse aequum censet. prò isto Romani stant, prò 10 
isto omnes urbes tuo imperio liberatae, prò isto Macedones, qui 
pace Romana gaudent. mihi praeter te, pater, quid usquam aut 
spei aut praesidii est?" 

„Quo spectare Mas litteras ad te nunc missas T. Quinctii 11 
credis, quibus et bene te consuluisse rebus tuis ait, quod Deme- 
trium Romam miseris, et bortatur, ut iterum et cum pluribus 
legatis et primoribus eum remittas Macedonum? T. Quinctius 2 
nunc est auctor omnium rerum isti et magister. eum sibi te ab- 
dicato patre in locum tuum substituit. illic ante omnia clandestina 
concocta sunt Consilia, quaeruntur adiutores consiliis, cum te 3 
plures et principes Macedonum cum isto mittere iubet. qui bine 
integri et sinceri Romam eunt, Philippum regem se habere cre- 
dentes, imbuti illinc et infecti Romanis delenimentis redeunt. De- 



16, 4. — mihi, da za ist praeferunt 
aus praeferant zu denken. — prope 
e, ut, s. 2, 23, 14; ib. 65, 6. — regi, 
viell. ist nach alten Ausgaben et 
regi zu lesen, da regi od. et regi 
in den spateren Hss. fehlen. — be- 
ne/, poeti., 39, 47, 11. — oblig,, 
verpflichtet fdr seine Gefólligkeit 
und so abhangig von ihm. — prò 

- stant, 38, 25, 8 ; 23, 8, 3 : cum 
quo - prò Romana so eie tate stete- 
rat. — omnes urb., man siebt nicht, 
was dieses fdr einen Einfluss habe, 
wenn niebt etwa daran gedacht 
wird, dass sie von Perseus wieder 
noterworfen za werden furcbten. 

— qui gaud., s. 39, 53, 2. — mini 
ete. geht auf dea Hauptgedanken 
§ 2 zuruck» 

11*. 1-3. Demetrius, gestiitzt 
auf die Romer, hegt hochverrathe- 
rische Piane. — nunc miss,, der 
Brief ist viell. absichtlich friiber 
von L. iibergangen, s. 39, 48, 1; 
aber von Polyb. erwahnt 24, 3: ó 
ók TCtoq ixxaXeoàfjiGVog tò [jlu- 
qccxiov xaì 7TQopipaGag sìg Xóyovg 
Tit, Liv. IX. 



ànoQQrJTOvg - ròv yàg viavttixov 
Ì\pvxay(óyt)06V ég avxtxa fiala 
OvyxajaaxsvacFÓVTtaV avrqj 'Pto- 
fiatmv rrjv fìaOtXtCav rovg ài 7i€- 
qì ròv tpCXiJtnov rjQé&éOe yQaxpag 
Ì£ avrijg tòv /ÌnyLÌ\XQiov ànoGriX- 
Xsiv nàXiv èig rrjv 'Pwpriv, vgl. L. 
e. 20, 6. — et primor., und zwar 
nsw., wie § 3, vgl. Polyb. 1. 1.: 
farà tcSv (plXoov àg TrXetGTwv xal 
XQrjOifjHOTàTODV. — auctor, von ibm 
gebt Alles aus und er giebt ihm an, 
was und wie er es zu thun babe 
(magister). — ùHe nach dem Zu- 
sammenhange: bei und von Quin- 
ctius, sonst konnte man auch: zu 
Rom denken. — ante, Adverbium, 
nicht mit omnia zu verbinden. — 
concocta, verstarktes coquere, wel- 
ches L. sonst in dieser Bedeutung 
(anders ist concoquere 4, 15, 7 ge- 
braucht) verwendet, s. jedoch Cic. 
Harusp. resp. 26, 55 : nocturnis vi- 
giliis iustitium illud concoctum et 
meditatimi est. — integ. et sinc, 
unversebrt, so dass ihnen nichts 
fehlt ; rein, so dass nichts Fremdes, 
Schadliches beigemischt ist. — de- 

9 



130 



LIBER XXXX. CAP. 11. 



a. u. 572. 



metrius iis unus omnia est, eum iam regem vivo patre adpellant 

4 haec si indignor, audiendura est statini non ab aliis solum, sed 

5 etiam a te, pater, cupiditatis regni crimen. ego vero, si in medio 
ponitur, non agnosco. quem enim suo loco moveo, ut ipse in 
eius locum succedam? unus ante me pater est, et, ut dia sit, 

6 deos rogo, superstes — et ita sim , si merebor, ut ipse me esse 

7 velit — hereditatem regni, si pater tradet, accipiam. cupitregnum, 
et quidem scelerate cupit, qui transcendere festinat ordinem aeta- 
tis, naturae, moris Macedonum, iuris gentium. „obstat frater 
maior, ad quem iure, voluntate etiam patris, regnum pertinet; 

8 tollatur: non primus regnum fraterna caede petiero; pater senex 
et [Olio] solus [orbatus] de se magis timebit, quam ut filii necem 
ulciscatur. Romani laetabuntur, probabunt, defendent factum." 

9 hae spes incertae, pater, sed non inanes sunt. ita enim se res 
10 habet: periculum vitae propellere a me potes puniendo eos, qui 



lenim., 39, 11, 2. — omnia -est, 
21, 15, 1: captivi miUtum praeda 
fuerant, vgl. Lucro. 3, 108: omnia 
Caesar erat, wo aber die Stellung 
derWorte denSingularveranlasste, 
Ov. Met. 8, 636: tota domus duo 
sunt; ib. 1, 292. — iam t jetzt schoo 
— - bei Lebzeiten usw. 

4-6. Mein Verfahren ist eia ganz 
anderes, und docb werde icb ver- 
dachtigt. — indign. , e. 23, 1 ; 24, 
8, 17 u. a. — audiend., e. 9, 1. — 
in med, pon., wenn der Vater mi eh 
nicht fdr schuldig erklàrt, die Be- 
schuldigong nur im Allgemeinen 
ausgesprochen wird oboe Beziehuog 
auf eioen bestimmten Schuldigen, 
das probabile ex causa, vgl. 26, 48, 9 ; 
Cic. Cael. 20, 49: mulìerem nuUam 
nomino, in medio relùiquam. — non 
agnosco, ich weise die Anschuldi- 
gung zurtick, wie crimen non agno- 
scere, Cic. Rab. 6, 18; Tac. Ano. 6, 
8: fortasse minus expediat agno- 
scere crimen quam àbnuere ; es soli 
nicht gesagt werden, er werde es 
einraumen , weon man ihn geradezu 
beschuldige, aber er will dem Vater 
nicht geradezu widersprechen. — 
merebor, ut, s. 7, 21, 6; Cic. 



Verr. 4, 60, 135; Plaut. Bacco. 5, 

2, 66; ahnl ich dignus videtur, ut. 

7-10. Der Plao des Demetrius. 

- cupit, nur der usw. — et quid., 
e. 13, 2; 8. — transc, e. 9, 9. — 
obstat etc, Gedanke des Demetrius. 
petiero, es wird sich zeigeo, dass; 
ich werde nicht der erste seio , der 

- hat, 28, 44, 18: Verg. Aeo. 2, 581 : 
occiderit Prìamus. — filio sol. orb., 
obgleich L. tautologischeAusdrticke 
sonst niebt immer meidet, so zeigt 
docb die Stellung von solus, dass 
entweder dieses oder filio orbatus 
Glosserò sei, s. 5, 41, 4. — magis 

- quam ut, die Furcht wird in ho- 
herem Grade da sein , als dass er - 
konnte, solite ; die Grosse der Furcht 
wird es niebt zur Racbe kommen 
lassen, vgl. Tac. Ann. 1, 52: magis 
adornata - quam ut; wie quam ut 
nach einein Comparati v folgt, e. 56, 
1; 38, 34, 4 u. a., etwas verschie- 
den ist potius quam ut, s. 2, 34, 4. 

9-10. Schiusa, aber an das IN a eh - 
x ste angekniipft. — incertae - inan., 
wenn aucb der Ausgang, Erfolg un- 
sicher ist, so fehlt es docb der Hoff- 
nung nicht an Grand, Demetr. sieht 
die Moglichkeit, dass - sich ver- 



a. Gh. 182. 



LIBER XXXX. CAP. 11. 12. 



131 



ad me interficiendum ferrum sumpserunt; si facinori eorum sue- 
cesserit, mortem meam idem tu persequi non poteris." 

Postquam dicendi finem Perseus fecit, coniecti eorum, qui 12 
aderant, oculi in Demetrium sunt, velut confestim responsurus 
esset. deinde diu fuit silentium, cum perfusum fletu adpareret 2 
omnibus loqui non posse, tandem vicit dolorem ipsa necessitas, 
cum dicere iuberent, atque ita orsus est. „ omnia quae reorum 3 
antea fuerant auxilia, pater, praeoccupavit accusator. simulatis 
lacrimis in alterius perniciem veras meas lacrimas suspectas tibi 
fecit cum ipse, ex quo ab Roma redii, per occulta cum suis con- 4 
loquia dies noctesque insidietur, ultro mibi non insidiatoris mo- 
do, sed latronis manifesti et percussoris speciem induit. periculo 5 
suo te exterret, ut innoxio fratri per eundem te maturet perniciem. 
perfugium sibi nusquam gentìum esse ait, ut ego ne apud te qui- 
dem spei quicquam reiiquum habeara. circumventum , solum, 6 
inopem, invidia gratiae externae, quae obest potius quam prodest, 
onerat. iam illud quam accusatorie, quod noctis huius crimen 
miscuit cum cetera insectatione vitae meae, ut et hoc, quod iam 7 



TOirklichen werde. — ita etc, s. 5, 
5, 9 u. a. — persequi, Cie. de domo 
19, 49: mortem persequi u. a. 

12. 1-2. velut ohne si, s. 2, 36, 
1 ; im Vorhergeh . liegt der Begriff 
der Erwartung; deinde, als diese 
nicht erfiillt wurde , das nicht ein- 
trat, erkanDte man den Grand und 
schwieg; im Folg. wird mit veràn- 
dertem Sabjecte fortgefahren. — 
cum iub. Umschreibung der neces- 
sitas, s. 37, 5, 1. 

3-6. Das hinterlistige Verfahren 
dea Gegners. — fuerant, in Bezug 
auf die bereits vollendete Rede dea 
Perseus, wir wiirden das Imperf. 
brauchen, vgl. e. 38, 9; 32, 12, 3; 
Cic. Veri*. 3, 69, 163 u. a. — simu- 
latis, nicht uno darch dieselben Mit- 
leid za erregeo, wie sottst der An- 
geklagte, sonderò um diesen zu ver- 
derben. — ultro miài etc., er, der 
angegriffen za sei» sica stellt, ver* 
fabrt angritfsweise gegen mich and 
asw., 1, 5, 3: ultro accusantes; 
3, 65, 11; 21, 1, 3; beide Worte 
siad besser zum Folgenden za neh- 
men als zom Vorhergeh., weil naeh 
ipse der Zusatz von ultro nicht no- 



tbig ist, wohl aber demselben pas- 
send gegeniibersteht, miài za insi- 
dietur erganzt oder dieses absolut 
genommen werden kann, wàhrend 
induit obne dasselbe nur auf Per- 
seus auch als Object (sibi) bezogen 
werden konnte. — reiiquum, s. Te- 
rent. Andr. 25 prol. : ecquid speisit 
reiiquum, haben mehrere Hss., an- 
dere reliqui, was oeben spei sehr 
hart wàre; Gelenius bat reUquae, 
ungewiss, ob nacb Hss., ahnlich ware 
37, 23, 11, vgl. 10, 16, 6; 4,27,6; 
32, 13, 12. — solum, e. 11, 8. — 
invid. gr. exter., Erbitterung iiber 
die Gunst, in der er bei - stehe. 
Uebrigens konnte das von § 4: ere 
quo - bis onerat geschilderte Ver- 
fahren der Angeklagte ebenso wie 
der Anklager anwenden; L. scheint 
es nach der asyndetischen Anrei- 
bung an simulatis etc, als et was dem 
ersteren Zukommendes za betrach- 
ten, das der Anklager missbrauche. 
6-8. Perseus hat ein nicht er- 
wiesenes Verbrechen als Beweis 
far ein anderes, ebenso unsieberes 
benutzt, einen Girkel im Beweise 
gemacht. — iam, schon sogleich an- 

9* 



132 



LIBER XXXX. CAP. 12. 



a. a. 572. 



quale sit scies, suspectum alio vitae nostrae tenore faceret et illam 
vanam criminationem spei, voluntatis, consiliorum meorum no- 

8 cturno hoc fleto et composito argumento fulciret? simul et illud 
quaesivit, ut repentina et minime praeparata accusatio videretur, 

9 quippe ex noctis huius metu et tumultu repentino exorta. opor- 
tuit autem, Perseu, si proditor ego patris regnique eram, si cum 
Romanis, si cum aliis inimicis patris inieram Consilia, non expecta- 
tam fabulam esse noctis huius, sed proditionis [meae] ante me 

10 accusatum ; si illa separata ab hac vana accusatio erat invidiamque 
tuam adversus me magis quam crimen meum indicatura, hodie 

11 quoque eam aut praetermitti aut in aliud tempus differri, ut per 
se quaereretur, utrum ipse ego tibi an tu mihi, novo quidem et 

12 singulari genere odii, insidias fecisses. ego tamen, quantum in 
hac subita perturbatone poterò, separabo ea, quae tu confudisti, 

13 et noctis huius insidias, aut tuas aut meas, detegam. occidendi 



fangs, wie iamprimum, anders im 
Foìg. — accusatorie, s. zu e. 9, 13. 
— celerà gehort, wie der Gegen- 
satz zeigt, zuvitae: dem, was ich 
soost im Leben gethan habe. — te- 
nore, 44, 13, 13. — compos., kiinst- 
lich zurecht gelegt, nicht sehr ver- 
schieden von fictae. — argument., 
wie der Stoff, die Fabel za einem 
Drama, 3, 44, 9 : notam indici fa- 
bulam, quippe apud ipsum aucto- 
rem armamenti peregitì 3, 10, 10; 
7, 2, 8 ; daher § 9: fabulam, vgl. e. 
15, 1: noctuma fabula: erdichtete 
Àngabe von etwas, was in der Nacht 
gesebehen sein soli, 38, 56, 8; in 
der Bedeutung: Beweis wiirde ,/Scfo 
dazu weniger passeri. — simul et 
etc, ein dritter Punkt, in dem er 
accusatorie verfahren war. — praep. 
e. 15, 13; 28, 43, 1. — repent, wol 
absichtiich wiederholt. 

9-12. Die Art wie er in der 
Widerlegung verfahren will. — o- 
portuit- si -eram, s. 37, 36, 4; 3, 
67, 3; Cic. Verr. 3, 39, 88, vgl. 5, 
52, 12; 45, 37, 3. — non expect. 
esse, 32, 21, 32; Cic. Or. 3, 14, 54: 
quaesita - audita esse debent; Fam. 
13, 10, 4; iinFoJg. heisst es prae- 
termitti. — meae ist iiberfliissig; 
man erwartet eher iam oder multo. 



— separai, ab h. vana ist unsieber, 
die Mz. Hs. batte separata ac vana, 
die iibrigen criminosa ac vana, was 
jedoch niebt passend ist. si vertritt 
sin, 29, 20, 8, und ist nicht in nisi 
zu andern: wenn icb wirklich ein 
Hochverrather war - wenn dieses 
aber eine baare Beschuldigung ist. 
— crimen, wie sonst mebr beiSpàte- 
ren : Verbrechen, s. 4 1, 25, 6 ; Cic. Or. 
2, 48, 199 ; Cael. 25, 6 1 : scelerum at- 
que criminum. — hodie quoq. eam 
ist so vera oges teli t, dass es auf 
beide Satze mit aut bezogen wer- 
den muss, obgleich dann die Gegen- 
iiberstellung derselben darch aut 
nicht genau ist, da das in aliud t. 
differri das hodie praetermitti ein- 
schliesst; viell. ist der Sinn: du 
hattest auch beate - ganz iiberge- 
hen , oder, wenn da das nicht 
wolltest, erklàren mìissen, dass du 
es zu einer anderen Zeit zar Spra- 
che bringen wiirdest. — per se 
quaer., nach Madvig, die Hss. haben 
persequeretur, gewobnlich wird per- 
spiceretur gelesen. — novo - odii, 
da nach der Entfernung jenes Mo- 
tiva kein Grand zum Hasse vorlag. 

— tamen in Bezug auf miscuìt § 6, 
dem confudisti entspricbt und jenen 
Gedanken wieder aufnimmt. 



a. Oh. 188. 



LIfiER XXXX. CAP. 12. 



133 



sui consilium inisse me videri vult, ut scilicet maiore fratre sub- 
lato, cuius iure gentium, more Macedonum, tuo etiam, ut ait, 
iudicio regnum est futurum, ego minor in eius, quem occidissem, 
succederem locum. quid ergo illa sibi vult pars altera orationis, 14 
qua Romanos a me cultos ait atque eorum fiducia in spem regni 
me venisse? nam si et in Romanis tantum momenti credebam 
esse, ut quem vellent inponerent Macedoniae regem, et meae tan- 15 
tum apud eos gratiae confidebam, quid opus parricidio fuit? an 
ut cruentum diadema fraterna caede gererem? ut illis ipsis, apud 16 
quos aut vera aut certe simulata probitate partam gratiam habeo, si 
quam forte habeo, exsecrabilis et invisus essem ? nisi T. Quinctium 17 
credis, cuius virtute et consiliis me nunc arguis regi, cum et ipse 
tali pietate vivat cum fratre, mihi fraternae caedis fuisse auctorem. 
idem non Romanorum gratiam solum, sed Macedonum iudicia ac 18 
paene omnium deorum hominumque consensum conlegit, per quae * 
omnia se mihi parem in certamine non futurum erediderit; idem, 1$ 
tamquam in aliis omnibus rebus inferior essem, ad sceleris ultimam 
spem confugisse me insimulat. vis hanc formulam cognitionis] 20 



13-20. Die Beweisfubrnng ent- 
halt Widerspriiche. — iure geni., 
s. e. 9, 8. — quid s. v., 44, 12, 1 : 
quidnam sibi clamor vellet, sonst 
bei L. mehr von Personen, s. 32, 
25, 10; 3, 35, 5 u. a. — an etc, 
eio selbstverstandlicher Grand, dass 
es nicht so sei. — nisi, wie nisi 
forte, s. 39, 4, 12: es miisste denn 
sein, dass usw. — virtute et cons., 
mit regi ist zunachst consiliis ver- 
bunden, s. Ter. Eud. 1, 1, 13: eam 
rem Consilio regere non patris, za 
consiliis enthalt virtute eine attri- 
butive Bestimmung: durch dessen 
treffliche Ratbschlage, sk 39, 5, 5; 
6, 17, 2: in Ubertatem oc lucerna 8, 
33, 11 : vox et indignaiio ; Cic. Legg. 
3, 16, 36: isto animo ac virtute, 
and ist, wie das folg. pietate und 
der ganze Ton der Rede zeigt, iro- 
nisch zu nehmen ; Andere vermuthen 
statt virtute entweder auctoritate, 
s. e. 11, 2; Tac. Dial. 36: cum se- 
natura Consilio et auctoritate rege- 
rent, odernutu (Doeringa. Madvig) 
oder hortatu. — et ipse, wie nach 
der ironischen Voraussetzung De- 
metritts mit Perseas, s. 29, 23, 10; 



34, 9,9. — paene etc., viell. ist 
nach den Andeatungen spaterer 
Hss. deorum paene omnium hom. 
za lesen, da kein Grand vorliegt in 
der gebraachlichen Formel, s. 3, 
17, 5; 9, 26, 18 a. a., paene durch 
die Stellung so hervorzuheben. — 
conleg.y faat muhsam zasammenge- 
lesen. — crediderit, wie § 5: ait, 
wàhrend er glaabt (za glaaben vor- 
giebt), ich batte Alles auf meiner 
Seite, bringt er doch die Bescfaaldi- 
gung vor, dass ich, als ob ich nir- 
gends Hiilfe batte, meine Hoffnung 
usw., er widerspricht sich also 
selbst. Madvig hàlt crediderim fìir 
nothwendig, allein e. 10, 5-10 bat 
Perseus seine Ueberzeagang ausge- 
sprochen oder es vorgegeben , dass 
er in den an a. St. bezeichneten 
Pankten Demetr. nachstehe, nicht 
die seines Gegners, vgl. e. 5, 2; 13; 
39, 53, 2 ; and im Folg. tamquam - 
essem wird , wenn aach in anderer 
Form, gleichfalls die Ansicht des 
Perseus ausgesprochen. — idem 
entspricht idem § 18; nachdriick- 
licher als idem qui. — formul. 
cog., s. 39, 25, 6: der Vater 



134 



LIBER XXXX. GAP. 12. 13. 



. a. u. 572. 



esse, ut uter timuerit, ne alter dignior videretur regno, is consi- 

18 lium obprimendi fratris iudicetur cepisse? Exsequamur tamfen 

quocumque modo conficti ordinem criminis. pluribus modis se 

petitum criminatus est et omnes insidiarum vias in unum diem 

2 contulit. yolui interdiu eum post lustrationem, cum concurrimus, 
et quidem, si diis placet, lustrationum die, occidere; volui, cum 
ad cenam invitavi, veneno scilicet tollere; volui, cum comisatum 

3 gladiis adcincti me secuti sunt, ferro interficere. tempora quidem 
qualia sint ad parricidium electa vides : lusus, convivii, comisatio- 
nis. quid? dies qualis? quo lustratus exercitus, quo inter divi- 
sam victimam, praelatis omnium, qui umquam fuere, Macedoniae 
regum armis regiis, duo soli tua tegentes latera, pater, praevecti 

4 sumus et secutum estMacedonum agmen — , hoc ego, etiam si quid 
antea admisissem piaculo dignum, lustratus et expiatus sacro, 
tum cum maxime in hostiam itineri nostro circumdatam intuens, 
parricidium, venena, gladios in comisationem praeparatos voluta- 
barn in animo , ut quibus aliis deinde sacris contaminatasi omni 



~> 



soli (als Prator) dem Richter fur 
die Untersuchung and Entscheidung 
die Formel geben: si paret Perseo 
timuisse, condemnato (consiliutn 
cepisse iudicato) , si non paret ab- 
solvilo. — uter ist relativ. 

18. 1-3. Obgleich die Aoschul- 
digung schlecht genug erdichtet ist 
und sefaon von selbst in si eh zer- 
fàlit, so soli doch nachgewiesen 
werden, welche Unwahrscheinlich- 
keiten und Widerspriiche sie ent- 
halt 1) in Rucksicht aof die Zeit, 
2) auf die angenommenen Mord- 
plane. — quocumq. modo, 1, 3, 3, 
gehort nur zu conficti. — ordinem, 
s.c. 14,10; 55,5, vgl. 28,28, 8: viam 
constiti scelerati, sed non ad ulti- 
mimi dementis exquiro. — vias, e. 
4, 14. — si d. plac, um das Schreck- 
liche, Unerhorte zu bezeiebnen, s. 
39, 36, 14 ; 38, 47, 3 ; 4, 3, 9. Mad- 
vig will et quidem - die nach con- 
tulit setzen und diem schreiben; 
da&n aber wiirde die Frage § 3: 
qualis dies noch auffallender sein, 
als sie jetzt sehon ist, wo jener Zu- 
satz nur als ein untergeordnetes 
Moment der ersten Annahme er- 
scheint; aucb stand der concursus 



mit der lustratio in Verbindung, 
nicht aber die invitatio u. comisa- 
tio. — veneno, weil Perseus dieses 
niebt gesagt hat , so ist scilicet hin- 
zugefiigt, da er nur an dies e Art der 
Ermordung wahreod der Mahlzeit 
gedacht haben kann , vgl. zur Sacbe 
Cic. Dei. § 19 E, Cael. 23, 56 ff. 

3-4. quidem, schon die einzel- 
nen Zeitmo mente (concursus, cena 
usw.) sind unpassend gewablt, nun 
gar der Tag! — quid, Andeutung 
der Verwunderung, s. 5, 5, 8 ; 28, 
41 , 12. — umquam, um auch niebt 
den unbedeutendsten zu ubergehen, 
s. 33, 3, 4; 6, 14, lt; 24, 40, 12. 

— regum - regiis , absichtlich zu- 
sammen gestellt s. 1, 10, 6. — duo 
soli zum Subject in sumus gehb'rig, 
s. e. 6, 4. — piaculo d., s. e. 37, 2 ; 
zu39, 18,8; 1,26, 13; 29, 18,9, 
Preller 117. — et expiat, Folge 
der lustratio. — tum e. max., &. e. 
32, 1 ; 33, 9, 3: gerade in dem Mo- 
mente als. — circumd., auf beiden 
Seiten des Weges hingelegt. — in 

- intuens, 3, 69, 3. — in comis., fur 
dieselbe. — ut quibus, die Frage 
fordert eine Verneinung: um etwa 
durch irgend welche andere? d. h. 



a. Ch, 182. 



LIBER XXXX. CAP. 13. 14. 



13& 



scelere mentem expiarem? sed caecus criminandi cupiditate ani- 5 
mus, dum omnia suspecta effìcere vult, aliud alio confundit. nam 6 
si veneno te inter cenam tollere volui, quid minus aptum fuit 
quam pertinaci certamine et concursu iratum té effìcere, ut merito, 
sicut feristi, invitatus ad cenam abnueres? cura autem iratus 7 
negasses, utrum, ut placarem te, danda opera fuit, ut aliam quae- 
rerem occasionem, quoniam semel venenum paraveram, an ab 8 
ilio Consilio velut transiliendum ad aliud fuit, ut ferro te, et qui- 
dem eo die, per speciem comisationis occi(}erem? quo deinde 9 
modo, si te metu mortis credebam cenam evitasse meam, non ab 
eodem metu comisationem quoque evitaturum existimabam?" 

„Non est res, qua erubescam, pater, si die festo inter aequa- 14 
les largiore vino sum usus. tu quoque velini inquiras, qua laetitia, 2 
quo lusu apud me celebratum hesternum convivium sit ilio etiam, 
pravo forsitan, gaudio provehente, quod in iuvenali armorum 
certamine pars rfostra non inferior fuerat. miseria baec et metus 3 
crapulam faeile excusserunt; quae si non intervenissent, insidia- 
tores nos sopiti iaceremus. si domum tuam expugnaturus, capta 4 
domo dominum interfecturus eram, non temperassem vino in 
unum diem, non milites meos abstinuissem? et ne ego me solus 5 



ich batte gar nicbt daran denken, 
es beabsicbtigen konnen, durch an- 
dere, s. zu 4, 49, 15; 44, 39, 5. — 
mentem, Gewissen. 

5-8. aliud a. e, verwirrt Eìds 
durcb das Andere, macht es unklar 
and UDsicher. — efficere, 39, 51, 
6. — semel, da ich mir nicbt die 
Miihe nehmen wollte das Gift wie- 
der zu bereiten, s. 25, 6, 16; 33, 36, 
10, vgl. 42, 17, 6. — eo die hat die 
Mz. Hs., die iibrigen nur eo, es 
wàre gesagtwie 30, 19, 12; 36, 36, 
3; doch erwartet man eo ipso die, 
oder nach Madvig eodem die, — 
credeb., konnte icb glaubea. 

14. 1-4. DasFoIg. schliesst sich 
an das zoletzt Erwabnte, comisa- 
tionem, den wicbtigsten Punkt der 
Anklagean, undweistzunachstnacb, 
wie ganz unwahrscheinlich es sei, 
dass Perseus in seinem Hause habe 
ermo rd et werden sollen. — non ex 
r, q., gewohnlicber ist non est, quod, 
cur. — si etc, Umschreibung von 



res, qua, s. 36, 35, 1, — largo vino, 
was in Macedonico uberhaopt nicbt 
ungewohnlich war, s. Athenaeus 3, 
91 p. 120; ib. 4, 1 p. 128. — quo- 
que sebeint sich darauf zu beziehen, 
dass aucb Perseus iiber das Verhal- 
ten der Schmausenden Erkundigun- 
gen eingezogen batte. -«- lusu, hei- 
teres, barmloses Treiben. — forsit- 
an, als Adverb., 9, 11, IB; 26, 13, 
14: eine vielleicht schlechte (aber 
zu entschuldigende). — proveh., ab- 
solut, wie 2, 50, 5. — iuvenal., e. 
7, 2. — miseria, oft von dem Ange- 
klagten gebraucht. — eram, der ln- 
dicativ nur im Nebensatze, s. Gic. 
Att. 13, 27, 1 ; Div. 2, 8, 20; Sest. 
24, 54 u. a., vgl. e. 12, 9. — non im 
Nachsatze, und mit Nacbdruck an 
die Spitze gestellt, s. Cic. Quinct. 
16, 53; Fin. 5, 14, 40 u. a. — vino 
temp., Gegensatz zu largiore vino; 
das Object zu abstinuissem giebt 
der Zusammenhang. — milites, viell. 
commilitone* ; Gron. verm. sodale*. 



136 



LIBERXXXX. GAP. 14. 



a. u. 572. 



lumia simplicitate tuear, ipse quoque minime malus ac suspicax 
frater „nihil aliud scio" inquit, ,,nìhil arguo, nisiquod cum ferro 

6 coraisatum venerunt." si quaeram, linde id ipsum scias, Decesse 
erit te fateri, aut speculatorum tuorum plenam domum fuisse 
meara aut illos ita aperte sumpsisse ferrum, ut omnes viderent 

7 et ne quid ipse aut prius inquisisse aut nunc criminose argumen- 
tari videretur, te quaerere ex iis, quos nominasset, iubebat, an 
ferrum habuissent, ut tamquam in re dubia, cum id quaesisses, 

8 quod ipsi fatentur, prò convictis haberentur. quin tu illud quaeri 
iubes, nam tui occidendi causa ferrum sumpserint, num me au- 
ctore et sciente? hoc enim videri vis, non illud, quod fatentur et 

9 palam est. et sui se tuendi causa sumpsisse dicunt. recte an 



5-7. Die Anklage trifft das nicht, 
worauf es alleia ankommt. — sim- 
p&ctftfteUnbefangenheit, die bei dem 
Kedner wahr, bei Perseus erheu- 
chelt ist. — ipse quoq., weil der 
folg. Satz io Bezug auf ego solus 
tuear dea Gedanken enthalt: es 
wird sich zeigen, dass auch der Brn 
der io seiner Arglosigkeit dazu bei- 
tragt micb zu scbiitzen durch das, 
was er als Beweis vorbringt, so 
dass der zweite Satz etwas A e Imi - 
liches aber Bedeutenderes za dem 
ersteo binzufrigt. — ac susp., nicbt 
aut, weil malus u. suspicax eng 
verbunden werden sollen: der bei 
seiaer Gutherzigkeit ganz arglose, 
nar das Folg. za wissen vorge- 
beode. — nisi quod = itisi id, quod, 
daher nicht der acc. e. inf., der zu 
erwarten ware, s. 38, 49, 11, wo: 
quod - hoc si ipsi tacuerint, vos sci- 
tur os - non credunt? za lesen ist; 
nisi quod vertritt die Stelle eines 
substantivischea Objectes, s. Cic. 
Fam. 9, 16, 3. — si quaer. età, der 
Beweis far das Vorhergeh. minime 
mal. ac suspicax., das Motiv zu 
diesem Verfahreo § 7. Uebrigens 
fehìt te fateri io den bekanntenHss., 
und es ist unsicher, ob es Gelen. 
aus der Mz. Hs. genoiumen hat, 
viell. ist Dur quaeram {si fehlt in 
den jungeren Hss.) unde scieris? 
necesse erit aut etc. za lesen , vgl. 
8, 13, 15; 25, 6, 22; Cic. Fin. 4, 25, 
69; Sest. 19, 43 a. a., den Begriff 



des fateri besonders auszadriickeu 
warwenigstens nicht durebaus noth- 
wendig, s. Cic. Tose. 1, 11, 23: 
tnors aut malumsit etc, ib. 21, 49: 
cur non sit; Tac. Dial. 36; L. 21, 
59, 11. — et, und noch dazu. — 
criminose wie e. 12, 6 accusatorie, 
-— an, s. 31, 48, 6; 41, 2, 6; da- 
gegen folgt § 8 das bei friiheren 
Schriftstellern gewohnliche num, 

8-9. quin, s. 8, 32, 6; nur atff 
die beiden im Folg. erwahnten 
Punk te kam es an, wenn ein ver- 
brecherischer Pian des Demetrius 
erwiesen werden solite. — auctor, 
wenn er den Befebl gegeben hatte, 
war er derSchuldige, s. 29, 20, 5. — 
sciente, es wusste, dass sie den 
Mord begehen wollten und dieses 
billigte, sciens dolo malo so han- 
delte. — hoc vertritt den Gedanken: 
me auctore ferrum sumpsisse, vgl. 
35, 32, 2. — quodfat., s. Cic. Mil. 
6, 15; 21, 57; zum Folg. ist quod 
als Nominativ zu denken, s. 9, 1,9; 
10, 26, 6. Im Folg. verm. Gron. 
(et palam est) sui— sumpsisse recte; 
Madvig ei sui; Ruperti at sui, 
wenn et ricbtig ist, kann es wie bis- 
weilen in Scbliissen, wo es den Un- 
tersatz einfiibrt, = atqui genommen 
werden, s. Cic. Tusc. 3, 4, 9; ib. 5, 
17, 49; den Schluss: folglicb babe 
icb den Pian dicb ermorden zu las- 
sen nicht gehabt, binzuzufdgen war 
nicbt nothwendig. — ' sui tuendi, wie 
vorher tui occidendi, s. 21, 41, 1. — 



a. Ch. 182. 



LIBER XXXX. CAP. 14. 15. 



137 



perperam fecerint, ipsi sui facti rationem reddent; meam causam, 
quae nihil eo facto contingitur, ne miscueris, aut explica, utrum 
aperte an clam te adgressuri fuerimus. si aperte, cur non omnes io 
ferrum habuimus? cur nemo praeter eos, qui tuum speculatorem 
pulsaverunt? si clam, quis ordo consilii fuit? convivio soluto il 
cum comisator ego discessissem, quattuor substitissent, ut sopì- 
tum te adgrederentur, quomodo fefellissent et alieni et mei et 
maxime suspecti , quia paulo ante in rixa fuerant? quomodo 
autem trucidato te ipsi evasuri fuerunt? quattuor gladiis domus 
tua capi et expugoari potuit?" 

„Quin tu omissa ista nocturna fabula ad id, quod doles, 15 
quod invidia urit, reverteris? „cur usquam regni tui mentio fit, 2 
Demetri? cur dignior patris fortunae successor quibusdam vide- 
ris quam ego? sur spem meam, quae, si tu non esses, certa erat, 
dubiam et sollicitam facis?" haec sentit Perseus, etsi non dicit; 3 
haec istum inimicum, haec accusatorem faciunt; haec domum, 
haec regnum tuum criminibus et suspicionibus replent. ego au- 4 



sui facti, davor ist za denken : will 
ich nicht entscheiden, s. e. 36, 4, 
and weil reete an perp., oicht wohl 
von rationem reddent abhangig ge- 
macht werden konnte, ist sui facti 
eingeschoben. — ne mise, s. 29, 18, 
9; im Folg. entspricht expUca; 
mise: mische nicht eia, bringe nicht 
in Beriihrung, statt admiscueris, 
vgl. 21, 52, 5; ib. 7, 2. — aut expL, 
etwas barter Uebergang za der 
Nachweisang, dass nach dem, was 
gescheben ist, eia Mordversach gar 
nicht habe beabsiehtigt sein konnen. 
10-11. ordo, e. 13, 1. — comi- 
sator, wie § 3: nos insidiatores. 
— quatt, subsist ist wol noch yon 
cum abhangig za maeben, nicht als 
Hauptsatz and Frage za fassen; 
iibrigens wird nur voraasgesetzt, 
dass sie hatten stehen bleiben miis- 
sen, wenn sie nach der Annabme 
des Anklagers den Mord hatten be- 
gehen wollen, vgl. iiber cum 31, 38, 
4; 38, 19, 3, dass sie es gethan hat- 
ten, ist nicht erzahlt, s. e. 7, 9. — 
evas, fuerunt, demvorhergeh.y^/ie/- 
lisscnt entsprechend, erfordert der 
Spracbgebraach (die Hss. habea 
evas. fuerint) and das folg. potuti, 



vgl. 5, 53, 9 u. a. Da evas. fuerunt 
= non trucidati sunt, so ist ipsi uni 
den Gegensatz za te za heben bin- 
zagefiigt. Zar Sitaation vgl. 23, 
9,7. 

15* 1-3. NurNeid undMissgunst 
sind die Moti ve zu der Anklage. — 
noct. fab., e 12, 7. — invia, ur., 
durch Neid qnalt, in dir folternde 
Missgunst erweckt, vgl. .§ 9; ge- 
wohnlich wird invidiam ur. gelesen, 
vgl. Naegelsbach § 134 p. 387. — 
reverteris, dieses war von Perseus 
gescheben, s. e. 9, 8; 11, 3; 9; der 
Sion ist also wol: warum hast da 
dich von - entfernt, die Erdicbtang 
uberhaupt eingemischt, wie e. 12, 9f. 
regni t, als des deinigen, als ob es 
dir gehorte; im Folg. patris etc. 
wird der Begriff regnum wieder 
amschrieben and eine Steigerang 
hinzagefdgt: dass Demetr. aucb far 
wiirdiger der Herrschaft gehalten 
werde. Gron. verm. regni ut tui 
od. in regno tui; Madvig tilgt regni ; 
doch ist wol an die Aeusseraogen 
e. 10, 8 za denken. — sollicit, dass 
ich sie niebt ohne Besorgniss hegen 
kann. — facis , s. 9,38,17, vgl. 
e. 13, 6. 



/ 



138 



LIBER XXXX* CAP. 15. 



a. u. 572. 



tem , pater, quem ad modum nec nunc sperare regnum nec am- 
bigere umquam de eo forsitan debeam, quia minor sum, quia tu 
me maiori cedere vis, sic iliud nec debui facere nec debeo, ut 

5 indignus, te patre indignus, omnibus videar. id enim vitiis meis, 
non cedendi cui ius fasque est modestia consequar. Romanos 
obicis mihi et ea, quae gloriae esse debent, in crimen vertis. 

6 ego nec obses Romanis ut traderer nec ut legatus mitterer Ro- 
mani petii; a te missus ire non recusavi. utroque tempore ita 
me gessi, ne tibi pudori, ne regno tuo, ne genti Macedonum es- 

7 sem. itaque mibi cum Romanis, pater, causa amicitiae tu fuisti. 
quoad tecum illis pax manebit, mecum quoque gratta erit; si bel- 
lum esse coeperit, qui obses, qui legatus prò patre non inutilis 

8 fui, idem bostis illis acerrimus ero. nec hodie, ut prosit mibi 
Romanorum gratia, postulo, ne obsit tantum, deprecor. nec in 
bello coepit, nec ad bellum reservatur; pacis pignus fui, ad pacem 
retinendam legatus missus sum : neutra res mihi nec gloriae nec 

9 crimini sit. ego si quid inpie in te, pater, si quid scelerate in 
fratrem admisi, nullam deprecor poenam; si innocens sum, ne 



4-5. Die Vertheidigung schliesst 
sich an die Widerleguog der § 2 
ausgesprochenen Behauptungen des 
Gegners an; zunachst: ich musste 
micb der Herrschaft wiirdig zeigeo. 

— ambigere, mich dariiber in einen 
Streit einlassen, 8. 1, 3, 2; 21, 31, 
6. — quia tu m., e. 9, 8. — debui 

- debeo, vgl. 29, 27, 2. — indignus, 
der allgemeine Begriff, s. 27, 34, 8; 
2!, 48, 6 u. a., wird gesteigert durch 
te patre ind., § 2. — omnibus n. die 
hier in Betracht kommen ; es ist zu- 
nachst, oach § 6 : genti Macedonum, 
andiese zudenken,doch scheinendie 
Worte ansser der Beziehung auf 
das Vorhergeh. auch den Gegen- 
satz za § 2 : quibusdam videris za 
eothalten. Die Worte selbst wer- 
den versebieden interpungirt oder 
gelesen, entweder: ind. te patre, 
ind. omnibus, so da ss auch omnibus 
Abl. wàre, wo man aber bonis omni~ 
bus oder Macedonibus omnibus er~ 
wartet, ;s. § 6; e. 12, 18: w dici a 
Macedonum, vgl. 33, 21, 2; 10, 13, 
13; dignum nobis, dignum parente, 
oder indign. te patre omnibus ; Gron. 



verni, indignus maioribus, s. Tac. 
An. 4, 38; Grevier indignus tibi pa- 
ter etc, s. e. 9,8; 11, 6; 12, 13; 
Andere anders. — cedendi - mode- 
stia, die Bescheidenheit, die sich 
darin kund giebt, dass ich zuriick- 
trete gegen usw., s. Gic. Rep. 2, 20, 
35: largiendi benignitas; Fin. 3, 14, 
45 : crescendi accessit), a. a. 

6-8. Mein Verhalten gegen die 
Romer verdiéot keinen Tadel. — 
utroq. t, vgl. Cic. Lig. 2, 4. — ita 
- ne, 39, 29, 5. — prò patre scheint 
weder zu bedeuten: statt des V., 
noch unmittelbar mit non inutilis 
in Verbindung za steben, Tac. Agr. 
12: prò nobis utih'us, vgl. L. 4, 6, 
2, sondern den Sinn zu haben: im 
Dienste des Vaters, in der Thatig- 
keit fur ibn. — neutra - nec - nec, 
s. 31, 41, 7; zu sit 35, 48, 9. — re- 
servatur, Versichcrung des Deme- 
trius; die Mz. Hs. hat reservetur, 
was an sich und neben coepit nicht 
passend wàre. 

9. Da ich unschuldig bin, ver- 
diene ich keine Strafe. — deprecor, 
will ich durch Bitten abwenden, 



ai Gh. 182. 



LIBER XXXX. CAP. 15. 



139 



invidia conflagrem, cum crimine non possim , deprecor. non 10 
hodìe me primum frater accusat, sed hodie primum aperte, nullo 
meo in se merito, si mihi pater succenseret, te maiorem fratrem 
prò minore deprecari oportebat, te adulescentiae, te errori veniam 
impetrare meo. [in eo] ubi praesidium esse oportebat* ibi exitium 
est. e convivio et comisatione prope semisomnus raptus sum 11. 
ad causa m parricidii dicendam. sine advocatis, sine patroni» 
ipse prò me dicere cogor. si prò alio dicendum esset, tempus 12 
ad meditandum et componendam orationem sumpsissem , cum 
quid aliud quam ingenii fama periclitarer? ignarus, quid arces- 
situs essem, te iratum et iubentem dicere causam, fratrem accu- 
santem audivi, ille diu ante praeparata ac meditata in me oratione 13 
est usus; ego id tantum temporis, quo accusatus sum , ad co- 
gnoscendum, quid ageretur, habui. utrum momento ilio horae 14 
accusatorem audirem, an defensionem meditarer? adtonitus re- 
pentino atque inopinato malo, vix quid obiceretur intellegere 
potui; nedura satis sciam, quo modo me tuear. quid mihi spei 15 
esset, nisi patrem iudicem haberem? apud quem etiam si cantate 
a fratre maiore vincbr, misericordia certe reus vinci non debeo. 



aoders § 8 ; vgl. 34, 59, 6. — invi- 
dia confi., vgl. 24, 26, 3; 39, 6, 4 
u. a. 

10-14. Entschuldigung der Un- 
vollkommenheit seiner Vertheidi- 
gong, da sie unvorbereitet einem 
lange verfolgten Piane gegenuber 
treten musate. — in se mer., ohne 
etwas verschuldet zu haben, 31, 31, 
13; Gurt. 8, 24, 30: quo suo me- 
rito; Caes. B. G. 1, 14. — errori 
von ven. impetrare: zu erlangen 
suchen, abhangig, s. 3, 12, 8, vgl. 
38, 13, 12. Im Folg. ist entweder 
in eo, da ibi folgt, oder das Ietztere 
unacht oder verdorben (eswird statt 
in eo verni, sed od. nunc) ; anderer 
Art sind Falle, wie41, 17, 8; 42, 47, 
9; 37, 19, 8; zum Gedanken vgl. 38, 
59, 7. — e conv., ohne Bezeichnung 
der Entgegenstellung. — advocat., 
3, 44, 1 1 ; ib. 47, 1 ; patronis, um seine 
Vertheidigung zu fuhren. Die Sitte 
des rom. Forum ist aaf die vorlie- 
gende Verhandlung Hbergetragen ; 
do eh passt prò alio, wobei an einen 
patronus zu denken, nicht zu der 
Situation. — esset wird durch sum- 



psissem in die Verga ngenheit gezo- 
gen. — meditand., absolut, oft von 
der Vorbereitnng der Redner ge- 
braucht, vgl. § 14. — cum, obgleich 
ich dann. — quid al. q., 4, 3, 2 ; 31, 
13, 4 u. a. — quid, zu welchera 
Zwecke, s. 5, 51, 3; 31, 39, 1. — 
iubent., e. 8, 19; 12, 2. — dicere e, 
raich zu vertbeidigen. — praepar., 
s. e. 12, 8; das Asyndeton sebeint 
hier nicht motivirt, wahrscheinlich 
ist ac od. et ausgefallen, s. § 12 me- 
ditand.; Cic. Or. 2, 27, 118: com- 
mentatione atque meditatione. — 
cogn. q. ager., nicht zur meditatio, 
sondern nur zu erkennen, um was 
es sich handele. — utrum etc, zwi- 
schen dem Einen und dem Andern 
schwankend habe ich kaum die An- 
schuldigungen verstehen konnen. — 
nedum, 28, 40, 12. 

15-16. Die peroratio. — pa- 
trem, nicht einen strengen Richter, 
vgl. Cic. Lig. 10, 30. — cantate, 
an, in Rucksicht anf die Liebe, die 
Philipp, gegen Perseus begt; eben 
so misericordia, die der Redner von 
ihm erwartet. In einigen Hss. fehlt 



140 



LIBER XXXX. CAP. 15. 16. 



a. u. 572. 



16 ego enim, ut me mihi tibique serves, precor, ille, ut me in secu- 
ritatem suam occidas, postulai quid eum, cum regnum ei tradi- 
deris, facturum credis in me esse, qui iam nunc sanguinerai meum 
sibi indulgerà aequum censet?" 

16 Dicenti baec lacrimae simul spiritum et vocem intercluserunt. 

Philippus submotis iis paulisper conlocutus cum amicis pronun- 
tiavit, non verbis se nec unius borae disceptatione causam eorum 

2 diiudicaturum, sed inquirendo in utriusque vitam, mores, et dieta 

3 factaque in magnis parvisque rebus observando, ut omnibus ad- 
pareret, noctis proximae crimen facile revictum, suspectam ni- 
miam cum Romanis Demetrii gratiam esse, haec vivo Philippo 
velut semina iacta sunt Macedonici belli, quod maxime cum Per- 
seo gerendum erat 

4 Consules ambo in Ligures, quae tum una consularis provin- 
cia erat, proficiscuntur. et quia prospere ibi res gesserunt, suppli- 

5 catio in unum diem decreta est. Ligurum duo milia fere ad ex- 
tremum fìnem provinciae Galliae , ubi castra Marcellus habebat, 
venerunt, uti reciperentur orantes. . Marcellus opperiri eodem 

6 loco Liguribus iussis senatum per litteras consuluit. senatus re- 



matore. — in secur., der Zweck, 
um diese zu erlangen. — in me, 42, 
1, 7; 30, 12, 12 a. a. — iam, nunc, 
sebon jetzt, ebe er nocb Konig ist; 
34, 34, 2. — sanguinem - indulg. : 
iiberlassen, indulgere fiodet sich 
bei Spatere n mit dem sàchlichen 
Object im Accus., s. Tac. Ann. 11, 
20, Quinti). 12, 1, 2; wahrend in 
der vorclassischen Zeit das person- 
liche bisweilen in diesem Casus 
steht, s. Terent. Heaut. 5, 2, 35 : te 
indulgebant; die gewòhnliche Con- 
struct. s. e. 5, 5 u. a. Die Hss. ba- 
ben zum Theil sanguine meo, eine 
Construct., die sich sonst nicht fin- 
det, und nur etwa nach der Analo- 
gie von satis facere aliqua re er- 
klart werden kó'nnte. 

16. 1-3. intercl, s. e. 24, 7; 23, 
7, 3 5 34, 30, 2 u. a. — coni. e. am., 
wie der Richter mit seinem consi- 
lium, vgl. 1, 49, 4. — vitam, mor., 
das Asyndeton, weil niebt Alles auf- 
gezàhlt werden soli. — ut etc. ist 
das Urtheil L.'s; der Konig hat die 
beiden Bestandtheile der Klage ge- 



sondert und versebieden beurtbeilt. 
— haec vivo etc, vgl. 39, 23, 5. — 
maxime miisste, wenn es richtig ist, 
etwa auf Gentius, den Bundesge- 
nossen des Perseus, s. 44, 23, be- 
zogen werden , doch erwartet man 
den Begriff: gerade, wie maxime 
scbwerlich gebraucht wird, wol 
aber cum maxime, und cum konnte 
nach quod leiebt ausfallen; dass 
cum wieder folgt, wiirde nicht so 
sehr auffallen; Madv. verm. mox. 
Wahrscheinlich ist der Stoff der 
Rede in den Haoptsachen so wie das 
Urtbeil § 3 Polybius entlehnt; das 
Folg. e. 16-19 den romischen An- 
«alisten. 

16, 4-11. Ereignisse in Ligu- 
rien und Hispanien. 

4-6. consules, s. e. 1, 1, vgl* 39, 
46, 6. — supplicano etc., der Be- 
schluss setzt einen Bericht der Con- 
suln, s. 39, 7, 7 voraus, der aber 
iibergangen ist, wie an vielen an- 
deren Steilen, s. 39, 2, 10; ib. 41, 
5; 56, 3; 40, 38, 3; 53, 6 u. a.— ex- 
trem. /., wo Ligurien an Gallien 



a. Ch. 182. 



LIBER XXXX. CAP. 16. 



141 



scribere M. Ogulnium praetorem Marcello iussit, verìus frisse 
consules, quorum provincia esset, quam se, quid e re publica 
esset, decernere: tum quoque non piacere, nisi per deditionem 
Ligures recipi; et receptis arma adimi, atque eos ad consules 
mitti senatum aequum censere. 

Praetores eodem tempore, P. Manliùs in ulteriorem Hispa-7 
niam, quam et priore praetura provinciam obtinuerat, Q. Fulvius 
Flaccus in citeriorem pervenit exercitumque ab A. Terentio acce- 
pit; nam ulterior morte P. Sempronii proconsulis sine imperio 
fuerat. Fulvium Flaccum oppidum Hispanum Vrbicuam nomine 8 
obpugnantem Celtiberi adorti sunt. dura ibi proelia aliquot facta, 
multi Romani milites et vulnerati et interfecti sunt. vicit perse- 
verantia Fulvius, quod nulla vi abstrahi ab obsidione potuìt. Cel- 
tiberi fessi proeliis variis abscesserunt. urbs amoto ausilio eorum 9 



grenzte, s. 35, 4, 1; 34, 56, 2. — 
Ogubi. pr., s. 39, 56, 5, vgl. Becker 

2, 2, 187 n. 43. — verìus, s. 39, 27, 

3. — tum quoq., auch so, obgleich 
es nicht nothig gewesen sei den Se- 
oat zu beschicken, wolle man erkla- 
ren, vgl, 36, 30, 6. Ande re bezie- 
hen tum quoque etc. auf das Ver- 
fabren des Marcellus 39, 54, 10 nnd 
lesen tum q. non piacere sibi, per 
ded. — recipi et etc. oder ri - reci- 
piat (reciperet), da die Waffen nicht 
immer den deditis abgenoraraen, s. 
28, 34, 7 , oder ihnen wieder gege- 
ben werden, s. 34, 20, 9; 39, 3, 3; 
42, 8, 8; bisweilen auch nur Crei- 
selo gefordert werden, s. e. 47, 10; 
36, 40, 3. Wenn der Senat sich 
so nicht iiber die Annahme der Li- 
garer ansspricht, so kann dieses 
nicht auffallen, da eine bestimmte 
Anfrage an ibn iiber diesen Punkt 
nicht vorhergeht. Da jedoch meh- 
rere Hss. piacermi si und recipi et 
haben, so ist besser mit Madvig 
piacere, nisi- recipi; et za lesen, 
wonacb der Senat das gewohnlicbe 
Verfahren bei der deditio anordnet, 
s. 39, 2, 1 ; 4. u. a. — et receptis 
miisste bedeuten : auch oder ausser- 
dem balte er fìir billig ; doch solite 
man die Worte receptis a. adimi 
eher mit dem Vorhergeh. verbun- 



den erwarten, zu dem sie als Er- 
gaozung gehoren. — atque eos etc, 
der Senat bestimmt also, dass die 
Ligurer an die Gonsuln geschickt 
werden sollen; doch ist es nicht 
recht klar, ob es nach der deditio 
und Wegnahme der Waffen gè- 
schehen, oder die Entscbeidung 
dariiber ihnen iiberlassen werden 
soli. 

7-11. quam et pr. pr. 9 ein Ge- 
dachtnissfehler L.'s, rgl. 33, 43, 5; 
34, 10. — Terent, s. e. 2; 39, 
41 ; 56. — nam , in Hisp. ulterior 
konnte t das nicht gesebehen, denn 
usw. — sine imp., ohne einen Ma- 
gistrat cum imperio. — Urbicuam, 
der Name ist nicht sicher ; viell, ist 
die in den Itinerarien im Gebiete 
der Geltiberer erwahnte Stadt Urbi- 
cana gemeint, Ukert 2, 1, 462.— 
dura, vgl. Caes. B. G. 1 , 48, 6: ri 
quid durius concurrebant; B. C. 3, 
94, 6 ; doch ist dura mit proelia ver- 
bunden mehr dichterisch, s. Hor. 
Garm. 3, 20, 3, wie sich Manches 
bei L. findet; Gron. verni, dubia. — 
vicit - Fulvius, scheint die Mz. Hs. 
gebabt zu haben und findet sich in 
jiingeren Hss., in der gewohnl. Les- 
art vieti - Fulvii - Celtiberi fessi 
ist die Zusammenstellung der Parti- 
cipia weniger passend, vgl. 39, 32, 



142 



LIBER XXXX. CAP. 16. 17. 



a. u. 572. 



intra paucos dies capta et direpta est, praedam militibus praetor 

10 concessit. Fulvius hoc oppido capto, P. Maólius exercitu tantum 
in unum coacto, qui dissipatus fuerat, nulla alia memorabili gesta 
re exercitus in hiberna deduxerunt haec ea aestate in Hispania 

11 gesta. Terentius, qui ex ea provincia decesserat, ovans urbem 
iniit. translatum argenti pondo novem milia trecenta viginti, auri 
octoginta pondo et duae coronae aureae pondo sexaginta septem. 

17 Eodem anno inter populum Carthaginiensem et regem Masi- 

nissam in re praesenti disceptatores Romani de agro fuerunt. 

2 ceperat eum ab Carthaginiensibus pater Masinissae Gala; Galani 
Syphax inde expulerat, postea in gratiam sooeri Hasdrubalis Car- 

3 thaginiensibus dono dederat; Carthaginienses eo anno Masinissa 
expulerat. haud minore certamine animorum, quam cum ferro 

4 et acie dimicarunt, res acta apud Romanos. Carthaginienses, quod 
primo maiorum suofum fuisset, deinde ab Syphace ad se pervenis- 



8; 7, 18, 9. — praedam, s. 41, 11, 
8; — P. Manlius neben Fulvius, s. 
41, 6, 1. — exercitu- coacto hat 
sich in gleicher Form an oppido 
capto angeschlossen, nicht obne 
Harte folgt da no exercitus; dieses 
ist besser als exercitum, da an die 
beiden getrennten Heere der Pràto- 
ren zu denken ist. — duae cor., wo 
die Zani derKranze angegeben wird, 
ist sie gewobnlich grosser, s. 39, 
29, 6; ib. 42, 3; 40, 34, 8, vgl. 40, 
43, 6, wo das Gewicht nicht ange- 
geben ist, weshalb auch an u. St. 
auri octoginta pondo et duo, coro- 
nae aureae sexag. s. vermutbet 
wird; et ini dritten Gliede wiirde 
nicht storco, dà die zwei letzten 
GHeder die Summe des Goldes an- 
gaben, vgl. aoch 39, 5, 14. 

17* Garthago und Ligarien. 

1-3. in re praes., s. e. 29, 9; 
34, 62, 15, da es hier heisst in re 
praesenti disceptaret ; 42, 23, 2 : qui 
in re pr. cognoscerent; lnscriptt. 
latt. 199 p. 72: in re praesenti co- 
gnoverunt, so ist auch an a. St. in re 
pr, roit disceptatores fuerunt za 
verbinden, Romani *wegeu der Wort- 
stellung (ariders § 3) als Attribnt, 
nicht als Subj. za uehmen: es wa- 
ren da, fanden sich ein rom. Schieds- 



richter; disceptat wie 39, 25, 1; 
auch das Verfahren der Romer ist 
so wie gegen Philipp. — de agro, die- 
ser ist weder hier, noch e. 34, 14 ge- 
nauer bezeichoet; nach L. ist es ein 
neuer Raub: eo anno cepit; nach Po- 
lve, scheint die Verhandlung mit der 
iiber die Emporia 34, 62 zusammen- 
zuhangen, denn er sagt 32, 2: nqas- 
fitvTwv noXkàms iXrjkvfrÓTwv Sto 
Tavra nctQ 1 éxarégiov del avvé- 
ftaive tovq KaQ%ridoviovs ilaT- 
Toùa&at naqà toIq 'Ptofxaioig , ov 
T(p óixatq) etc. ; ao die campi magni, 
s. 30, 8; Polyb. 14, 8, zu denken 
konnte man dadurch veranlasstwer- 
den, dass der Landstricb frriher Sy- 
phax gehort hatte, dem schwerlich 
im Osten von Garthago in den Em- 
porien Besitzangen angehorten, son- 
dern an der Grenze von dem Reiche 
Galas. — Gala, 29, 29; ib. 31, 5. — 
ingrat, 39, 26, 12 ; 28, 21, 3. Has- 
drub., 29, 23. — ceriam. anim., es 
kb'nnteo nur die Kampfe im 2. puni- 
seben Kriege gemeint sein, da die 
Karthager jetzt ohne die Zustim- 
mung der Rb'mer keinen Krieg fuh- 
reo diirfen, 42, 23, 3; oder L. hat. 
dieses nicht beachteft, wie. aoch 
Polyb. 1. 1. die Moglichkeit eines 
Rampfes voraussetzt. 



a. Ch. 182. 



LIBERXXXX. CAP. 17. 18. 



143 



set, repetebant. Masinissa patemi regni agrum se et recepisse et 
habere gentium iure aiebat; et causa et possessione superiorem 
esse; nihìl aliud se in ea disceptatione metuere quam ne pudor 5 
Romanorum, duna vereantur, ne quid socio atque amico regi 
ad versus communes suos atque illius hostes indulsisse videantur, 
damno sit. legati possessionis ius non mutarunt, causam inte- 6 
gram Romam ad senatum reiecerunt. 

In Liguribus nihil postéa gestum. recesserant primum in 
devios saltus, deinde dimisso exercitU passim in vicos castellaque 
sua dilapsi sunt. consuies quoque dimittere exercitum voluerunt, 7 
ac de ea re patres consuluerunt. alterum ex his dimisso exercitu 
ad magistratus in annum creandos venire Romam iusserunt, aite- 
rum cum legionibus suis Pisis hiemare. fama erat Gallos Trans- 8 
alpinos iuventutem armare, nec in quam regionem Itaiiae effusura 
se multitudo esset sciebatur. ita inter se consuies compararunt, 
ut Cn. Baebius ad comitia iret, quia M. Baebius frater eius consu- 
latum petebat. 

Comitia consulibus rogandis fuere; creati P. Cornelius Len- 18 
tulus M. Baebius Tamphilus. praetores inde facti duo Q. Fabii, 2 
Maximus et Buteo, Ti. Claudius Nero Q. Petillius Spurinus M. Pi- 
narius Busca L. Duronius. his inito magistrata provinciae ita 3 



4-5. paterni^ dazu gebbrt habe, 
Bach der Bestimmuug in dem Frie- 
densvertragePol. 15, 18: yiÓQccvxcà 
nóketg xaì il ri eregóv Ìoti Meco*- 

GttvàctGOV fj TÙJV 7TQOyÓV(tiV 

— ndvT* ànoóovvai Mctaactvàaoq. 

— iure gent., nach dem liberali gel- 
tenden Recbte, dass der Besitz des 
Vaters auf den Sohn tibergebe, e. 
12, 13; oder es ist: nach Kriegs- 
recht, vgl. e. 34, 14: praesidio ob- 
tinebat. — causa, dem Besitztitel 
(causa dominii) und dem factischen 
Besitz (possessione), — super. , er 
babe eia besseres Recbt, 34, 31, 9; 
10. — dum ver.y 8. 37, 18, 2; zur 
Sache vgl. 42, 23, 7ff. — suos - il- 
Uus ist vom Standpunkte der Rò- 
mer aus gesagt. — damno «., dazu 
ist sibi aus se zu denkeo, wenn es 
nicht, wie Duker verni., vor sitaus- 
gefallen ist. — ius, dea Besitzstand. 
— » integr., s. 39, 38, 6; ib. 4, 4; 
wahrscheinlicb hatten sie das Land 
Masin. zugesprochen , wenn er im 



Rechte gewesen ware, s. d. Stelle 
ausPolyb. §4; L. 34,62. 

6-8. postea n. nach dem e. 16, 
lff. Erzàhlten, ist aber so gesagt, 
als ob das Folg. auf das unmìttelbar 
Vorhergebende bezogen . werden 
solle. — devios s., 39, 20, 6. — di- 
mitt. exerc, nach e. 19, 8; 25, 7 
sind beide Heere geblieben, eine 
Abanderung des Beschlusses ist je- 
doch nicht erwahnt. — Pisis, seit 
langerer Zeit, s. 35, 3, der Stiitz- 
punkt gegen die Ligurer. — Gallos 
etc. wie 39, 45, vgl. ib. 55. 

18* Magistratswahlen , Verthei- 
laog der Provinzen. 

1-4 Len tulus baben die Hss., 
Val. Max. 2,5, 1 und Cassiodor.; 
aber die fasti Capit., Coro. Hann. 13, 
1; Plin. 13, 13, 85 nennen den Con- 
sul Cethegus, wahrscheinlich hat L. 
geirrt. — Petiil., 38, 50, 5. — 
Rusca, die Hss. haben Pasca, ge- 
wohnlich wird Posca gelesen , was 
sicb sonst nicht findet. Dass der 



144 



LIBER XXXX. CAP. 18. 



a. u. 572. 573. 



sorta evenerunt: Ligures consulibus, praetoribus Q. Petillio urba- 
na, Q. Fabio Maximo peregrina, Q. Fabio Buteoni Gallia, Ti. Clau- 

4 dio Neroni Sicilia, M. Pinario Sardinia, L. Duronio Apulia; et 
Histri adiecti, quod Tarentini Brundisinique nuntiabant maritimop 
agros infestos transmarinarum navium latrociniis esse, eadem 

5 Massilienses de Ligurum navibus querebantur. exercitus inde 
decreti: quattuor legiones consulibus, quae quina milia ducenos 
Romanos pedites, trecenos haberent equites, et quindecim milia 

6 socium ac Latini nominis, octingenti equites. in Hispaniis proro- 
gatum veteribus praetoribus imperium est cum exercitibus, quos 
haberent, et in supplementum decreta tria milia civium Romano- 
rum, ducenti equites, et socium Latini nominis sex milia peditum, 

7 trecenti equites. nec rei navalis cura omissa. duumviros in eam 
rem consules creare iussi, per quos naves viginti deductae nava- 
libus sociis civibus Romanis , qui servitutem servissent, comple- 

S.rentur, ingenui tantum ut iis praeessent. inter duumviros ita 
divisa tuenda denis navibus maritima ora , ut promunturium iis 



hier genannte derselbe sei, dessen 
Cicero Or. 2, 65, 261 gedenkt, ist 
za bezweifeln, da L. 40, 44, 1 be- 
stimmt Villins als dea nennt, der 
die erste lex annali* beantragthabe, 
Cicero aber den Pinarius Rusca 
gleichfalls eioe lex annalis beantra- 
gen lasst (legem ferrei) , s. Becker 
2, 1, 20; Lange 1, 513. — Q. Fabio 
- Q. Fabio, vgi. 37, 50, 8; oben § 2 
findet sich der gewb'hnlicbe Aus- 
druck. — Gallia, e. 1, 6. — Histri, 
die gegeniiberliegendeKiiste, s. e. 
26 ; 4 1 , 1 ff. ; 39, 55,4; Periocha 20 ; 
iiber Apuìia 39, 45, 5; 37, 2, 6. — 
Massi!. , diese haben seit alter Zeit 
mit Rom ein Freandschaftsbiindniss, 
lustin. 43, 5, 10, und nehnaen jetzt 
dessen Hulfe in Ansprucb. Die Ro- 
mer haben, wie es scheint, nacb dera 
Kriege mit Antiochus die Flotte in 
Verfall gerathen lassen , s. § 7. — 
Ligur., s. e. 28, 6; Plut. Aem. 6: 
rijs dcdàTTrjg àipàfievot Gxa(p£ói 
n eiQccTtxolg à(priQovVTo - rag l/u- 
noQÙag ct/gi OT7\Xtov 'HoaxXtlav 
àvccnXéovreg. 

5-8. quindec. m., s. e. 1, 5; 26, 
7 ; 37 , 2, 4 ; man solite quina dena 
erwarten, vgl. za e. 36, 6; 38, 35, 



9. — Roman, ped., e. 36, 8, haufiger 
cives Romani, § 6; e. 1,7; 26, 7 u. 
a., vgl. 37, 39, 7. — in Hisp., vgl. 
e. 1, 2 mit 39, 45, 6; s. 35, 20, 9. 
— haber. , als Ansicht des Senates, 
die in dem Senatsbeschluss ausge- 
driickt war. — duumv. nav. , keine 
regelmassigen , sonderà nur in be- 
sondern Fallen gewablte Magistrate, 
s. 9, 20, vgl. 40, 26; 41, 1; Lange 
1, 658; im Kriege mit Antiochus 
hatten Pratoren, in dem mit Pbilip- 
pus Legaten der Consalo, s. 32, 
16 ff., die Flotte befehligt. — creare, 
durch das Volk in Tributcomitien, 
Becker 2,2, 368. — deductae - si 
esseìit deductae. — servii, serv. -=■ 
libertini, 45, 15, 5: omnes, qui set' 
vitutem servissent .... libertino*, 
vgl. 42, 27, 3; 22, 11, 9; 36, 2, 15; 
die Bandesgenossen werden nicht in 
Anspruch genommen, s. Becker 2, 1, 
78; Lange 1, 368; 2, 234; anders 
42, 31, 7. — tantum ist nachge- 
stellt, weil es sich auf ut - praeess. 
bezieht, vgl. e. 15, 8. — divisa tuenda 
e. 26, 8: provincia; zar Constract. 
s. 31, 29, 11 ; 37, 2, 6. — promunt. 
Min., 42, 20, 3; Strabo 5, 4, 8 p. 
247 : tÒ !d&rjvcuov } o nvsg £siqii- 



a. Ch. 182. 181. 



LIBER XXXX. CAP. 19. 



145 



Minervae velut cardo in medio esset; alter inde dextram partem 
usque ad Massiliam, laevam alter usque ad Barium tueretur. 

Prodigia multa foeda et Romae eo anno visa et nuntiata 19 
peregre. in area Volcani et Goncordiae sanguinem pluvit; et pon- 2 
tifices hastas motas nuntiavere et Lanuvii simulacrum Iunonis 
Sospitae lacrimasse, pestilentia in agris forisque et conciliabulis 3 
et in urbe tanta erat, ut Libitina ad funera vix s ufficerei bis 4 
prodigiis cladibusque anxii patres decreverunt, ut et consules, 
quibus diis videretur, hostiis maioribus sacrificarent et decemviri 
libros adirent. eorum decreto suppJìcatio circa omnia pulvinaria 5 



vovoaàv àxQtoTyQiov xaXovùiv, 
derlnselCapreae gegenùber; Plin.3, 

5, 62: Surrentum curri promontorio 
Minervae, wahrscheinlich das pro- 
munturium SurrenUnum Tac. Ann. 
4, 67 ; s. Pomp. Mei. 2, 4. — cardo 
Mittel = Wendepankt, vgl. 41, 1, 
3; 37, 54, 23. — Barium, im Ge- 
biete der Peacetier, Plin. 3, 11, 
102: Pediculorum oppida Rudiae - 
Barium; Tac. Ann. 16, 9: munici- 
pio ApuUae, cui nomen Barium, j. 
Bari. 

19-20* Prodigien; die Baccba- 
nalien, Gesandtscbaften. Polyb. 25, 
l;2;4f. 

1-3. area Fole, s. 39, 46; lui. 
Obseq, 6 (60): in area Moicani et 
Concordale sanguinem pluit; Becker 
1, 312; seitdem Flavios dea Tem- 
pel auf der area Volcani erbaut 
batte, 9, 46, word e der Platz bald 
area Fole, bald area Fole, et Con- 
cordiae oder or. Concordiae, 39, 56, 

6, genannt, Preller528; Lange 2, 
345. Die Hss. uod Obseq. haben 
bier sanguinem, nicht das gewohn- 
lichere sanguine, vgl. 28, 27, 16; 
10, 31, 8. — hast. mot*, da es nur 
beisst pontifices nuntiavere oboe 
Angabe eiaes Ortes wie im Folg. 
Lanuvii, so ist anzunehmen, dass 
das prodig. in Rom selbst vorgefai- 
len uod die hasta Martis (et Qui- 
rini), nicht die hasta Iunonis za La- 
navinm gemei nt sei, da in diesem 
Falle Lanuvii vor hastas stehen 
wurde, 21, 62, 4; zweifelhaft ist, ob 

Tlt. Liv. IX. 



Martis in den Hss. L.'s ausgefallen 
oder von Obseq. 1.1. in: hastae Martis 
motae zagesetzt sei, vgl. ib. 36; 44; 
47; 50; L. selbst bat 24, 10, 10 
hastam Martis Praeneste - promo- 
tam ; Geli. 4, 6: ponti f ex nuntiavit 
in sacrario regiae hastas Martis 
movisse; Preller 300; Becker 1, 
230. — motas, von freien Stiicken. 
— et Lanuv. etc. bangt no<*b von 
nuntiavere ab; die rom. Priester 
konnten dieses prodig. melden, da 
ibnen der Cultus der luno zu La na- 
vi nm oblag, s. 8, 14, 2. — agris f or. 
e. eonc, s. 39, 14, 7 ; agris ist bier 
so mit fora u. conciliabula verbun- 
den, wie sonst pagi, s. 25, 5, 7 ; Marq. 

3, 1, 53; es werden so alle Orte 
zasaaimengefasst, wo rom. B urger 
oboe besondere Gemeindewesen 
wohnten; Mommsen 1, 806. — 
Libit., die Todesgottin, in deren 
Haine das za Leichen Nothige : Ba- 
ren, Holz usw. gemiethet oder gè- 
kauft wurde; jetzt war nicht genug 
Vorratb an solcben Dingen da, dass 
es far alle Leichen ausgereicht 
bàtte; Preller 387. — ad funera 
oder funeribus, wie Madvig verm., 
s. 41, 21,6, sebeint in dem bds. tunc 
za liegen. 

4-5. quibus d. v., s. 36,21,9; 37, 
3, 4 ; Geli. 4, 6 : utM. Antonius consul 
hostiis maioribus lovi et Marti prò- 
curaret et ceteris dis, quibus videre- 
tur, placandis. — cor. decr., dnrcb 
die Consola, wie im Folg., s. 38, 36, 

4. — omnia pulv., e. 28, 9; 21, 62, 

10 



146 



L1BER XXXX. CAP. 19, 



a. vu 573. 



Romae in diem unum indicta est. iisdem auctoribus et senatus 
censuit et consules edixerunt, ut per totam Italiani triduum snp- 

6 plieatio et feriae essent. pestilentiae tanta vis erat, ut, cum pro- 
pter defectionem Corsorum bellumque ab Iliensibus concitatum 
in Sardinia octo milia peditum ex sociis Latini nominis placuisset 
scribi et trecentos equites, quos M. Pinarius praetcrr secum in 

7 Sardiniam traiceret, tantum hominum demortuum esse, tantum 
ubique aegrorum consules renuntiaverint , ut is numerus effici 

8 militum non potuerit. quod deerat militum, sumere a Cn. Baebio 
proconsule, qui Pisis hibernabat, iussus praetor atque inde in 

9 Sardiniam traicere. L. Duronio praetori, cui provincia Apulia 
evenerat, adiecta de Bacchanalibus quaestio est, cuius residua 
quaedam velut semina ex prioribus malis iam priore anno adparu- 

10 erant; sed magis inchoatae apud L. Pupium praetorem quaestio- 
nes erant quam ad exitum ullum perductae. id persecare novum 

11 praetorem, ne serperet iterum latius, patres iusserunt. et legem 
de ambitu consules ex auctoritate senatus ad populum tulerunt. 



9 u. a. — per tot. It., ob nur in den 
erwahnten fora et coneìUab., vgl. 
38, 44, 7 , oder auch io den verbiin- 
deten Staaten, ist nicht deutiich ; im 
letzteren Falle, welcher wahrschein- 
licher ist, verfàhrt der Senat wie 39, 
18, 8.— feriae, s. 42, 20, 6 ; die An- 
ordnung konnte eine allgemeine 
sein , weii sich die Post iiber ganz 
Italien verbreitet batte ; so schliesst 
sich das Folg, passend an. 

6-8. Corsor., die Insci gehorte 
zar Provinz Sardinien, Marq. 3, 1, 
78. — Itiens., Plin. 3, 7, 85: cele- 
berrimi in ea {Sardinia) populorum 
IUenses e te, Pausan. 10, 17, 4: ol 
de TocHeg (von denen man die Stadt 
ableitete) is trjg vr\Gov t« vxprjXà 
àvaipevyovoi (vor den Phoniziern), 
xaTaXapóvTès de oqtj ovipara - 
*IXuls fikv ovofia is if*>h hi 3#oi>- 
Gi. — socii L. nom. , da ungeachtet 
der Noth keine anderen socii aufge- 
boten werden, so ist die Stelle ein 
Beweis, dass mit jener Formel aucb 
alle italischen Bundesgenossen be- 
zeiebnet werden konnen, vgl. e. 36, 
6; 38, 36, 2 ; zu 41, 8, 6.— inSard., 
iiber die Wortstellung s. 36, 31, 10; 
die zweimalige Wiederholung des 



Begriffes in peditum durch militum 
ist hier niebt auffallend; anders e. 
27, 14. — potuerit, das Perf. in 
Satzen , welcbe Consecutivsatzen 
untergeordnet sind, ist selten, s. 
Cornei. Ale. 6, 4: utfuerit, quin - 
illacrimarit; Iustin.2, 14, 9: ut, cum 

- commissum sit — nuntiatum sii 
gewohnlich steht das Imperf. in die- 
serà Falle. — Pisis, e. 17, 7. — de 
Bacch., wie 39, 41, 6. — cuius, die 
veranlasst wurde durch, zu der; 
wir wiirden die Beziehung auf Bac- 
chanal. erwarten. — Pupio, 39, 45, 
5, wo die quaestio nicht erwàbnt 
ist; da Pupius e. 1,. 2 nieht abge- 
losj; wird, so ist er in dem letzten 
Jahre propraetor gewesen, aber wol 
nicht so za schreiben, s. 36, 36, 1. 

— legem, das erste Gesetz gegen 
den ambitos seit 7, 15, in Folge der 
Missbrauche, wie sie in der letzten 
Zeit mehrfach hervorgetreten sind, 
s. zu 39, 32, 12. Wabrscbeinlich 
beantragen die Gonsuln ein Gesetz, 
da sich nicht absehen lasst, warum 
zu gleicher Zeit, iiber einen Ge- 
genstand, nach einem Senatsbe- 
schluss beide Consuln jeder ein be- 
sonderes Gesetz einbringen sollen. 



s. Ch. 181. 



LIBER XXXX. CAP. 20. 



147 



Legationes deinde in senatum introduxerunt, regum primas 20 
Eumenis et Ariarathis Cappadocis et Pharnacis Pontici. nec ultra 
quicquam eis responsum est quam missuros, qui de controversiis . 
eorum cognoscerent statuerentque. Lacedaemoniorum deinde % 
exulum et Achaeorum legati introduca sunt et spes data exuli- 
bus est scripturum senatum Achaeis, ut restituerentur; Achaei 
de Messene recepta compositisque ibi rebus cum adsensu patrum 
exposuerunt. et a Philippo rege Macedonum duo 'legati venerunt, 3 
Pbilocles et Apelles, nulla super re, quae petenda ab senatu esset; 
speculatum raagis inquisitumque missi de iis quorum Perseus 
Uemetrium insimulasset sermonum cum Romanis, maxime cum 
T. Quinctio adversus fratrem de regno babitorum. hos tamquam 4 
# medios nec in alterius favorem inclinatos miserat rex ; erant au- 
tem et hi Persei fraudis in fratrem ministri et participes. 

Demetrius omnium praeterquam fraterni sceleris, quod nu- 5 



Das Gesetz wird bald Baebia bald 
Cornelia genanot; von dem Iahalt 
desselbeo ìst our weoig bekaont, s. 
Becker 2, 2, 41 ; Laoge 2, 564; An- 
dere nehmen zwei Gesetze an, wie 
aoch die Mz. Hs. leges hat, vgl. Ru- 
dorff Rechtsgesch. 1, 80, vgl. e. 44, 
2. — consules, ebeoso wird die re- 
latio bisweilen beiden beigelegt, s. 
26,28, 1, vgl. 39, 15, 1; ib. 45, 1. 

20* 1. regum ist io der Mz. Hs. 
nicbt richtig gestellt; die Stelle viell. 
nicht vollstaodig oder richtig (die 
Hs. bat prima) erhalten. — Aria- 
rata., e in Buodesgeoosse des Eume- 
nes gegen Pbaroaces, vgl. 38, 39, 6 ; 
42, 19; 29; Polyb. 25, 4f. — Phar- 
nac., e. 2. — nec etc, Polyb. e. 2: 
r\ ovyxXrjros — ànexqCd'T\ óiori 
nàXw ntfjLìpu n geo fi tvràg roits 
(pilori fÀÓtSQov intaxéìpofiévovg 
vnèg Ttòv diacpEQÓvtfov rotg noo- 
fiQTj/u^voig ; L. stàrker : cogn. statu- 
erentq., sie solien die Sache ent- 
scheideo; Pbaroaces batte eioen 
Theil voo Galatieo besetzt. 

2-4. exulum, die Lacedamooier 
babeo sich wieder an deo achaischen 
Bund aogeschlosseo, aber vorher 
eioen Tbeil der fruheren Verbaoo- 
teo, s. 34, 35; 36, 35; 38, 30, die 
oaml., welche deo Achaero, denen 
sie ibre Widereiosetzuog verdank- 



teo, feiodlicb entgegeotrateo, s. 39, 
36, vgl. ib. 48, 2, wieder ans der 
Stadt getriebeo ; diese schickeo jetzt 
eioen Gesaodteo oach Rom, s. Po- 
lyb. 25, If. — de Mess., 39, 50. — 
cum ads,, Poi. e. 2: rj avyxXrjros 
àntóO-aro (pilav&QtoncùQ tovs 
TiQSOpfvrccs* — PhilocL, e. 54, 9; 
viell. der schoo 31, 16 erwabote. — 
Apelles, s. zu 39, 47, 1 . — super re, 
è. c. 46, 15. — spemi. , die Adver- 
sativpartikel kaoo febleo, aber aoch 
leiebt oach esset ausgefallen seta. 
— sermonum hat sich dorch Attra- 
ction ao das nàher stehende quorum 
aogeschlosseo; im Hanptsatze ist 
das Demonstrativum schoo der Prà- 
posit. wegen zuruckgebliebeo ; sonst 
ist die Attraction eines No meo mit 
einer Prapos. selteo, vgl. 23, 21, 5; 
27, 42, 16; 28, 46, 5. — Quinti., e. 
11, 1; die vielen Bestimmuogen bei 
habitorum siod zu beacbten. — 
tamquam, oach d«r Aooahrae Phi- 
lipps, die aber oicht richtig war. 

20, 5-24. Ermordung des De- 
metrius. Diod. Sic. 29, 28; Plot. 
Arat. 54. 

5-6. omnium ist, wenn die Les- 
art richtig ist, allgemein za nehmen: 
Alles, was am Hofe (in Riicksicbt 
auf ino) vorgteog, weoiger passend 
wiirde seelerum da za gedacht. — 

10* 



148 



LIBERXXXX. GAP. 20.21. 



a. a. 573. 



per eruperat, ignarus primo neque magnam neque nullam spem 
habebat patrem sibi piacari posse; minus deinde in dies patris 
6 animo fidebat, cum obsideri aures a fratre cerneret. itaque cir- 
cumspiciens dieta factaque sua, ne cuius suspiciones augeret, ma- 
xime ab omni mentione et contagione Romanorum abstinebat, 
ut neque scribi sibi velie t, quia hoc praecipue criminum genere 
exasperari animum sentiebat. 
21 Philippus, simul ne otio miles deterior fieret, simul averten- 

dae suspicionis causa quicquam a se agitari de Romano bello, 

2 Stobos Paeoniae exercitu indicto in Maedicam ducere pergit. cu- 
pido eum ceperat in verticem Haemi montis ascendenti, quia 
vulgatae opinioni crediderat Ponticum simul et Adriaticum mare 
et Histrum amnem et Alpes conspici posse: subiecta oculis ea 
haud parvi sibi momenti futura ad cogitationem Romani belli. 

3 percunctatus regionis peritos de ascensu Haemi, cum satis inter 
omnes constaret viam exercitui nullam esse, paucis et expeditis 

4 per difficillimum aditum, ut sermone familiari minorem fìlium 



fraterni scéleris scheint auf Conjec- 
tur za beruhen , die Hss. h^bea fra- 
terno scelere, wasnach Gron., jedoch 
nicht ohne Harte, mit quod za ver- 
binden wàre: ausser was darch - 
ofteabar geworden war. — neq. m. 
neq. nuli, sp. , er batte keine grosse 
Hoffhung, war aber auch nicht ganz 
hoffnangslos. — obsid. aur., vgl. 24, 
4, 4: circumsesso muliebribus blan- 
dita*', za aures kann eius gedacht 
werden, doch verm. Gron. cuius st. 
eum. — ab omni, 39, 25, 10. — 
mention., s. e. 5, 7; 39, 53, 9. — 
contag., von aosteckeoden Krank- 
heiten eotlehot, 39, 9, 1. — neque, 
s. 38, 23, 3 ; ib. 44, 6. — scribi, vgl. 
za 39, 48, 1. — animum, wahr- 
scheinl. ist nach einigen spateren 
Hss. patris zozusetzen oder animos 
za lesen. 

21* 1-2. quicq. - agitari hangt 
von dem in avertendae suspicionis 
liegenden Begriffe: ne suspicarentur 
ab, vgl. 35, 14, 3. — Stobos, 39, 53, 
15f. — Paeoniae, s. e. 3, 3. — in- 
dicto, 22, 11, 3. — Maedic., s. e. 
22, 1. — Haemus, der grosse Bai- 
kan. — vulgatae, Strabo 7, 5, 1 p. 



313: AÌfiov oqos - vxjjrjlÓTaTov, 
p,ÌGr\v tiìùì óiatQovv rr\v BoqxrjV, 
àcp ov <pr]0i ò ÙoXvfiiog (aus dem 
auch L. die Erzahlung hat) àutpo- 
riqag xad-oqàod-ai ras S-aXaTTag % 
oùx àkrjd-ij Xéyw xaì yào rò Sià- 
OTtj/Lia fiéya rò ngòs tòv jLòotav 
etc. ; Pomp. Mela 2,2: Haemus in 
tantum altitudinis abit, ut Euxinum 
et Adriam ex summo vertice osten- 
dat. — credider., 2, 18, 9. — mo- 
menti ad, 24, 28, 7; Philippus denkt 
an einen Angriff vomNorden Italiens 
ber, s. § 7 ; e. 57, 7, far welchen sich 
so der Weg fioden lassen werde. 

3-6. exercit. viam, vgl.21, 30, 7. 
— per diffic. ad. n. viam esse, vgl. 
24, 20, 16; so findet sich per von 
diffic. getrennt in alten Aasgaben 
and bei Gronov., Andere lesen per- 
difficiWmum, eine Bildang, die sich 
wohl bisweilen findet, s. Plin. 2, 
54, 143; ad Herenn. 4, 32, 44: 
per politissime, s. 41, 23, 6; Hand. 
Tors. 3, 590; Reisig Vorles. 406, 
aber bezweifelt wird and jetzt 
an den meisten Stellen entferntist; 
Gron. verm. per difficiUima\ am 
einfaohsten wàre difficillimum obne 



». Cb. 181. 



LIBER XXXX. C^P. 21. 



149 



permulceret, quem statuerat non ducere secum, primum quaerit 
ab eo, cum tanta difficultas ititìeris proponatur, utrum perseve- 
randum sit in incepto an abstinendum; si pergat tamen ire, non 5 
posse oblivisci se in talibus rebus Antigoni, qui saeva tempestate 
iactatus, cum in eadem nave secum suos omnes habuisset, prae- 
cepisse liberis diceretur, ut et ipsi meminissent et ita posteria 
proderent, ne quis cum tota gente simul in rebus dubiis periclitari 
auderet memorem ergo se praecepti eius duos simul filios non 6 
commissurum in aleam eius, qui proponeretur, casus; et quoniam 
maiorem filium secum ducerei, minorem ad subsidia spei et custo- 
diam regni remissurum in Macedoniam esse, non fallebat Derae- 7 
trium ablegari se, ne adesset Consilio, cum in conspectu locorum 
consultaret, qua proxime itinera ad mare Hadriaticum atque Ita- 
liam ducerent, quaeque belli ratio futura esset sed non solum 8 
parendum patri [tutum], sed etiam adsentiendum erat, ne invitum 
parere suspicionem faceret. ut tamen iter ei tutum in Macedoniam 9 
esset, Didas ex praetoribus regiis unus, qui Paeoniae praeerat, 
iussus est prosequi eum cum modico praesidio. hunc quoque 10 
Perseus, sicut plerosque patris amicorum, ex quo haud dubium 
cuiquam esse coeperat, ad quem regis animo ita inclinato héredi- 
tas regni pertineret, inter coniuratos in fratris perniciem habuit. 
in praesentia dat ei mandata, ut per omne obsequium insinuaret 11 



per, welches aus permulcere hier- 
herkoramen konnte, s. § 8: tutum; 
e. 22, 11. — per mule, 36, 12, 6. — 
primum oboe folg. deinde ; auch die 
Antwort ist § 8 nar angedeutet. — 
propon., in Aussicht gestellt werde, 
oboe animo, — non p. obi, vgl. Hom. 
11. 19, 136: ou avrei ut] v XeXa&éct& y 
aTt)Q. — Antig. es ist wol der Ge- 
neral Alexanders d. Gr.gemeint, 
der Vater dea Demetrius Poliorce- 
tes, dessen Urenkel Philippus war, 
Niebuhr Kl. hist. Schriften 1, 226. 
— post prod., vgl. 1, 16, 7. — m 
aleam, vgl. 1, 23, 9; 42, 50, 2; ib. 
59, 9 ; 37, 36, 9. — subs. spei, nm 
an ihm eine Stiitze fiir seine Hoff- 
nang, dass sein Stamm fortdauern 
werde, zu baben, 22, 32, 6: subsi- 
diumfortunae; Cie. Cluent. 11, 32: 
subsid. generis. 

7-8. in eonsp. toc, aie im Ge- 
sichtskreise babend. — consultar., 
Ratb bielt, sich (mit Anderen) be- 



rietbe. — qua prox., an welcber 

Seite, in welcherRichtoDg znnacbat, 

a. 1, 23, 5; 9, 44, 10; 37, 37, 4. — 

tutum ist wabrscbeinlicb ans der 

folg. Zeile hierber gekommen ; aucb 

tum, wie gewb'bnlich gelesen wird, 

ist nicht passend, da die Andeutnng, 

dass Demetr. zu einer anderen Zeit 

nicht geboreben werde, bier fern 

liegt; eher konnte man um das eine 

der beiden sed za entfernen: patri, 

rerum etiam vermuthen, s. 2, 17, 3. 

— invitum, (obne se, s. 30, 35, 5) 

parere von susp.fac. abbangig, wie 

oft in suspicionem venire, vgl. § 1 . 

9-11. ex -unus, vgl. 37, 23, 7: 

purpuratorum unus. — praetor., so 

heisst Didas auch e. 22, 15 ; 23, 2; 

sonst konnte man auch wegen des 

flg. praeerat das gewohnlicbe prae- 

fectis erwarten, s. 42, 67, 2. — 

Paeon., durch das Demetrius kom- 

men musste. — in praesent, s. e. 

22, 14; vor der Hand, Anderes soli 



/ 



150 



LIBER XXXX. CAP. 21. 22. 



a. n. 573. 



se in quam maxime familiarem usum, ut elicere omnia arcana 
specularique abditos eius sensus posse! ita digreditur Demetrius 
cnm infestioribus, quam si solus iret, praesidiis. 
2% Pbilippus Maedicam prìmum, deinde solitudines interiacen- 

tes Maedicae atque Haemo transgressus septimis demum castris 
ad radices montis pervenit. ibi unum moratus diem ad deligen- 

2 dos, quos duceret secum, tertio die iter est ingressus. modicus 
primo labor in imis collibus fuit, quantum in altitudinem egredie- 
bantur, magis magisque silvestria et pleraque invia loca excipie- 

3 bant pervenere deinde in tam opacum iter, ut prae densitate 
arborum inmissorumque aliorum in alios ramorum perspici cae- 

4 lum vix posset. ut vero iugis adpropinquabant, quod rarum in 
altis locis est, ^deo omnia contecta nebula, ut haud secus quam 
nocturno itinere inpedirentur. tertio demum die ad verticem per- 

5 ventimi, nihil vulgatae opinioni degressi inde detraxerunt, magis 
credo, ne vanitas itineris ludibrio esset, quam quod diversa inter 
se maria montesque et amnes ex uno loco conspici potuerìnt. 

6 vexati omnes et ante alios rex ipse, quo gravior aetate erat, dif- 



spàter gescbeben, 24, 22, 4; 33, 28, 
6. — ut - ut, s. 39, 19, 4. — cum 
in/est - praes., statt die Lage, in 
der Demetr. mit und ohne praesidia 
gewesen ware, zu vergleichen, sind 
diese selbst mit seinem Alleinsein 
zusammengestellt. 

22* 1-3. Maedicam, in der Ebene 
am mittleren Laufe desStrymon und 
von da nach Osten bin; Strabo 7 
frg. 36: ó Ztqv/uwv - i$ lAyotà- 
vcdv ó*ià MaCotov - Ixntnxu, ob- 
gleich derselbe auch Maeder am 
Haemus kennt, s. 7, 5, 12 p. 318: oi 
n€QÌ tò AÌfiov xaì ol vnìg avxov 
oìxovvreg - Biaaov xal MaCótav 
Tivès xaì Jav&T)lijT(3v, vgl. 26, 25, 
8. — soìit, § 8. — sept. cast, 21, 
31, 4, weil ein Heer ibn begleitet 
§ lOff. — tertio die, der Tag der 
Ankunft, der letzte der in septimis 
cast, bezeichneten, ist der erste, 
der Rasttag der zweite. — imis 
coli., die Vorberge; 21, 32, 8: eri- 
gentibus in primo s agmen clivos. — 
egredieb.; Tac. H. 3, 29: m valium 
egressus. — magis mag. statt tan- 
tomagis, s. 3, 15, 2; 44, 7, 6; 21, 
31, 2, vgl. 6, 32, 8. — exdpieb. n* 



egredientes; 32, 3, 2. — opac. durch 
das Folg. erklart. — inmiss., vgl. 33, 
5,10; Caes.B.G.2, 17,4. — perspici, 
hindurch blicken, vgl. 22, 6, 8. 

4-7. rarum etc., wol L.'s Ur- 
theil, nacb der Erfahrang solite 
man haud oder non rarum erwar- 
ten. — contecta, scbwerlicb kann 
bier die copula fehlen, viell. ist 
erant binter contecta ausgefallen, 
22,20,6; 23, 35, 3; 24, 36, 1; 
27, 28, 7 vgl. 35, 10, 4; eiiiige Hss. 
baben adeo esse omnia, was bier 
weniger passend ware , vgl. jedoch 
21, 54, 9; 31, 41, 12 u. a.— tertio, 
n a eh dem Beginne des Aufsteigens, 
tertio die § 1 ist der erste Tag, dea 
folg. waren sie unterwegs, am 3. 
erreichten sie den Gipfel. — magis 
cr., 10, 3, 4. — vanitas etc, wahr- 
scbeinlich nacb Polyb. and richtìger 
als das von Strabo zu e. 21, 2 Mit* 
getbeilte. — diversa, s. 21, 30, 2; 
die Stelle aus Pomp. Mela zu e. 21, 
2. — montesq., diese hatten wol 
am ersten gesehen werden konnen, 
vgl. Strabo 1. 1. — ante al., 1, 15, 
8 u. a., der darin liegende Compa- 
rativbegriff = magis quam esteri 



a. Ch. 181. 



LIBER XXXX. GAP. 22. 23. 



151 



ficultate viae est. duabus aris ibi lavi et Soli sacratis cum inmo- 7 
lasset, qua triduo ascender at, biduo est degressus, frigora no- 
cturna maxime metuens, quae caniculae ortu similia brumalibus 
erant. multis per eos dies diffìcultatibus conflictatus nihilo laetiora 8 
in castris iuvenit, ubi summa penuria erat, ut in regione, quam 
ab omni parte solitudines clauderent itaque unum tantum mora- 9 
tus diem, quietis eorum causa, quos habuerat secum, itinere inde 
simili fugae in Dentheletos transcurrit. socii erant, sed propter io 
inopiam haud secus quam hostium finesMacedones populati sunt; 
rapiendo enim passim villas primum, dein quosdam etiam vicos 11 
evastarunt, non sine magno pudore regis, cum sociorum voces 
nequiquam deos sociales nomenque suum inplorantes audiret fru- 
mento inde sublato in Maedicam regressus, urbem, quam Petram 12 
adpellant, obpugnare est adortus. ipse a campestri aditu castra 
posuit, Perseum filium cum modica manu circummisit, ut a 13 
superioribus locis urbem adgrederetur. oppidani, cum terror 14 
undique instaret, obsidibus datis in praesentia dediderunt sese; 
iidem, postquam exercitus recessit, obliti obsidum relieta urbe 
in loca munita et montes refugerunt. 

Pbilippus omni genere laboris sine ullo effectu fatigatis mili- 15 
tibus et fraude Didae praetoris auctis in filium suspicionibus in 
Macedonia m rediit. Missus hic coines, ut ante dictum est, cum 23 
simplicitatem iuvenis incauti et suis haud inmerito succensentis 
adsentando indignandoque et ipse vicem eius captaret, in omnia 



macbt nur die Erganzang von eo 
nothig, s. 39, 40, 1; 25, 1, 6. — 
gravior, 2, 19, 6. — frig., 21, 58, 
1. — conte, ortu, Plin. 2, 47, 123: 
ardentùsimo aestatis tempore exo- 
ritur caniculae sidus -, qui dies 
XV ante Augusta* calendas est: 
obgleich das Handsgestirn erst 
sichtbar worde, hoher Sommer war. 
8-14. penuria, der Entschluss 
das Gebirge za besteigen scheint 
rascb gefasst und so oder ans Un- 
kenntniss der Beschaffenheit der 
Gegend die Herbeiscbaffung von 
Lebensmitteln versaurat worden za 
sein. — tantum, s. 36, 10, 13; § 1 
oar unum. — DentheL, s. za § 1 ; 39, 
53, 12. — rapiendo, bei, unterusw. 
— villas, davor hat die Mz. Hs. per, 
wol durch Irrtbam, s. e. 21, 3. — 
deos soc, die bei dem Abscblass des 



Biindoisses waren a d geni fé n wor- 
den, 3, 18, 3. — nomen, ibn bei 
seinem Namen, als Konig und Bnn- 
desgenossen. — sublato, ungeachtet 
der Klagen. — m Maed. regr., 
Prisc. 7, 16 p. 737: Livius in XL 
ab urbe condita- - transgressus 
Perseum filium ist niebt genau ci- 
tirt, vgl. § 1. Àus dem Folg. geht 
hervor, dass niebt ganz Madien dem 
Konig unterworfen ist. — Petram, 
die Stadt ist niebt za verwechsela 
mit der 39, 26, 1 genannten am 
Olympus, vgl. 44, 32, 9. — camp, 
aditu, 36, 10, 7; a wie § 8: a* omni, 
1, 33, 7. — loca m. e. montes, es 
sind wol feste Platze im Gebirge, 
Bergcastelle. 

23* 1-3. suis, die Angehorigen, 
auf den Genitiv, § 8 auf den Accas. 
bezogen. — et ipse in Riicksicbt auf 



152 



LIBER XXXX. CAP. 23. 24. 



a. u. 573. 



2 ultro suam obferens operanti, fide data arcana eius elicmi fugam 
ad Romanos Demetrius meditabatur. cui Consilio adiutor deum 
beneficio oblatus videbatur Paeoniae praetor, per cuius provinciam 

3 spem ceperat elabi tuto posse, boc consilium extemplo et fratri 

4 proditur et auctore eo indicatur patri, litterae primum ad obsi- 
dentem Petram adlatae sunt. inde Herodorus — princeps bic 
amicorum Demetrii erat — in custodiam est coniectus et Deme- 

5 trius dissimulanter adservari iussus. haec super cetera tristem 
adventum in Macedonia m regi fecerunt. movebant eum et prae- 
sentia crimina; expectandos tamen, quos ad exploranda omnia 

6 Romani miserat, censebat. bis anxius curis eum aliquot menses 
egisset", tandem legati, iam ante praemeditati in Macedonia, quae 

7 ab Roma renuntiarent, venerunt. qui super cetera scelera falsas 
etiam litteras, signo adulterino T. Quinctii signatas, reddiderunt 

8 regi, deprecatio in litteris erat, si quid adulescens cupiditate regtii 
prolapsus secum egisset: nihil eum adversus suorum quemquam 
facturum, neque eum sese esse, qui ullius inpii consilii auctor 
futurus videri possit. hae litterae fidem Persei criminibus fece- 

9 runt. itaque Herodorus extemplo diu excruciatus sine indicio rei 
24 ullius in tormentis moritur. Demetrium iterum ad patrem accu- 
sava Perseus. fuga per Paeoniam praeparata arguebatur et cor- 
rupti quidam, ut comites itineris essent; maxime falsae litterae 



den io succensentis liegenden Be- 
griff; ipse gehort zu indignandogli. 
39,49, 3.— vicem, e. 9, 8; 2, 31, 11 : 
suam vicem indignantem, vgl. eli, 
4: àaec indignor. — ultro, von 
freien Stiicken, unaufgefordert, s. 
1, 17, 8: offerendum ultro rati; 10, 
19, 1 u. a. — fide d., die Geheim- 
nisse zu bewahren, vgl. 37, 10, 4. 

4-9. dissimili, oboe dass er es 
merkte. — adservari, 39, 19, 2. — 
et praes. cr., auch (schon) die jetzt 
vorliegeodeo, dass Demetr. ent- 
fliehen wolle; der Gedanke ist con- 
cessi v ohue die Forra. — quos mis. t 
s. e. 20, 3 ; sie sind lange a ufgeh al- 
tea worden oder haben absicbtlich 
gezogert: aliquot menses. — prae- 
meditati haben einige Hss., die iibri- 
gen praetneditatis, was grammatisch 
sich vertheidigen lasst, s. Qointil. 
5, 13, 3: praemeditata pleraque do- 



mo adfert, aber dem Zusammen- 
hange weniger aogemessen ist, da 
das Vorheriiberlegen nicht passend 
als Zeitbestimmung zu verter ant 
genommen wird; iiber die Verbin- 
dung mit ante s. e. 4, 13; 42, 47, 2; 
38, 3, 8: prius, quam-, praeme- 
ditati. — regi, als an diesen gerich- 
tet. — deprecatio, sie enthielten 
die Bitte dem jungen Manne za ver- 
zeihen, sollten die S tra fé abwen- 
den ; raumten also die verbrecheri- 
sche Absicht ein, vgl. e. 11, 1. — 
possit, s. 36, 35, 11; 41, 19, 6. — - 
sine ind., ohne eine Anzeige gè* 
macht za haben. 

24. 1-3. ad, 38,35, 1 ; 8,23,8. — 
Perseus ist in den spateren Hss. 
viell. nach iterum aasgefallen. — 
fuga etc, drei Beweise fiir die 
hochverràtherischen Piane des De- 
metrius.^ — corruptiq., die That- 



a. Ch. 181. 



L1BER XXXX. CAP. 24. 25. 



153 



T. Quinctii urgebant. nibil tamen palam gravius pronuntiatum 2 
de eo est, ut dolo potius interfieeretur, nec id cura ipsius, sed 
ne poena eius Consilia adversus Romanos nudare! abThessalo- 3 
nice Demetriadem ipsi cum iter esset, Astraeum Paeoniae Deme- 
trium mittit cum eodem coroite Dida , Perseum Amphipolim ad 
obsides Thracum accipiendos. digredienti ab se Didae mandata 4 
dedisse dicitur de filio occidendo. sacrificium ab Dida seu insti- 5 
tutum seu simulatum est, ad quod celebrandum invitatus Demé- 
trius ab Àstraeo Heracleam venit. in ea cena dicitur venenum 
datura, poculo epoto extemplo sensit. et mox coortis doloribus, 6 
relieto convivio cum in cubiculum recepisset sese, crudelitatem 
patris cpnquerens, parricidium fratris ac Didae scelus incusàns 
torquebatur. intromissi deinde Thyrsis quidam Stuberaeus et 7 
Beroeaeus Alexander iniectis tapetibus in caput faucesque spiri- 
tum intercluserunt. ita innoxius adulescens, cum in eo ne simplici 8 
quidem genere mortis contenti inimici fuissent, interficitur. 

Dum baec in Macedonia geruntur, L. Aemilius Paulus, prò- 25 
rogato ex consulatu imperio, principio veris in Ligures Ingaunos 
duxit. ubi primum in bostium finibus castra posuit, legati ad 2 



sache, dass er - babe. — urgeb, n. 
reum, vgl. 34, 62, 7. — pronun- 
tiat, von dem Konig als Ricbter. — 
ipsi auf Philipp, als die Hanptperson 
za beziehen. — Thessal., dahin 
scheint er von Petra sich begeben 
za haben, vgl. e. 22, 15: in Mace- 
doniam. — astraeum; Ptol. 3, 13, 
27: AlOTQatov, wahrscheinlich zwi- 
schen dem oberen Laufe des Axius 
and dem Strymoo, io dem Lande 
der Aestraei bei Ptol. 1. 1., viell. 
dieselbe Stadt, welche bei Stepb. 
Byz. IdaTqala, nófag 'IXkvgìas 
heisst; Paeon., s. e. 21, 1. — Pers., 
Prisc. 7, 5, 16 p. 737: Perseum 
Amphipolim mittit ist niebt genau 
citirt; jiingere Hss. haben Philip- 
popolini. 

4-8. dicitur, die Sache stand 
also nicht fest. — celebrarla., znm 
Opferschmause, s. e. 4, 10. — He- 
raclea ist wahrscheinlich das in 
Lyncestis gelegene, Strabo 7, 7, 4 
p. 323, spater auch Pelagonia ge- 
nannt, s.31,28,5, an derviaEgnatia, 
nicht Heraclea Statica, 42, 51, 7. — 



sensit, das Object ist aus dem Zasam- 
menbange za nebmen, 8.37, 18,8, za 
2, 25, 1 . — coor. dol. rei. con., coordi- 
nirt, weiljenes den Grand, dieses 
die Zeit bezeichnet. — patrie, f rat,, 
e. 8, 7. — Stuber., 31, 39, 4. Be- 
roeaeus, 44, 45, 2; 42, 51, 3. — te- 
pet, ygl. Tac. Ann. 6, 50: iniectu 
multae vestis. — intercl., e. 16, 1 ; 
21, 58, 4 : spiritum includerei. — ne 
simpl. q. gen., um das Ende tragt- 
scher zu machen , viell. von L. za- 
gesetzt, vgl. Tac. 12, 67. Das FoU 
gende bis e. 54 ist den rom. Anna- 
listen entlehnt. 

25-28. Krieg in Ligarien. Pluf. 
Aemil. 6. 

1-2. ex cons., s. e. 1, 6; 4, 31, 
1 ; 10, 5, 14; die Sache ist e. 18, 3 
nicht erwahnt, vielmehr den Con- 
gnio des Jahres als Provinz der 
Krieg in Ligarien iibertragen, vgl. 
e. 17, 7. — in Lig. kniipft an e. 17, 
6 an. — Ingaun., s. 39, 32. — du- 
xit, die Lesart ist nicht sicher, da 
die Hss. introduxit, friihere Ànsga- 
ben exercitum introduxit haben, 



154 



LIBER XXXX. CAP. *5. 



a. u. 573. 



3 euna per gpeciem pacis petendae gpeculatum venerant neganti 
Paulo nisi cum dediti» patisci se pacem non tara id recusabant, 
quam tempore aiebant opus esse, ut generi agresti hominum 

4 persuaderetur. ad hoc decem dierum indutiae cum darentur, 
petierunt deinde, ne trans montes proximos castris pabulatum 

5 Hgnatumque milites irent: eulta ea loca suorum fìnium esse, id 
ubi impetravere, post eos ipsos montes, unde averterant hostem, 
exerdtu omni coacto, repente multitudine ingenti castra Roma- 

6 norum obpugnare simul omnibus portis adgressi sunt. summa 
vi totum diem obpugnarunt, ita ut ne efferendi quidem signa Ro- 

7 manis spatium nec ad explicandam aciem locus esset. conforti in 
portis obstando magis quam pugnando castra tutabantur. sub 
occasum solis cum recessissent hostes, duos equites ad Cn. Bae- 
bium proconsulem cum litteris Pisas mittit, ut obsesso per indù-* 

8 tias sibi quam primum veniret subsidio. Baebius exercitum M. 
Pinario praetori eunti in Sardiniam tradiderat; ceterum et sena-, 

9 tum litteris certiorem facit obsideri a Liguribus L. Aemilium , et 
M. Claudio Marcello, cuius proxima inde provincia erat, scripsit, 
ut, si videretur ei, exercitum e Gallia traduceret in Ligures et 



vgl. e. 33, 3 : exercitum omnem in 
urbem introduxit; 41, 10, 1; ohne 
exertitumbinn introducere sebwer- 
lich gebrancht werden^ doch lasst 
sich oicht erkennen , ob in intro eia 
anderes Wort verdorben sei. 

3-5. neganti, s. za 1, 54, 6; 42, 
33, 2. — dediti*, s. 28, 34, 7. — pa- 
cuci, s. pacem, wie e. 18, 7; 52, 6: 
pugna pugnata; 9, 37, 11 ; 9, 10, 9: 
noxam nocuertmt; 24, 22, 17 : fa- 
emusfacere u. a., sonst wùrde man 
pacem nicht vermissen. — agresti, 
einem rohen Bauernvolke. — per- 
suada, absolut gebrancht, s. 24, 29, 
10: facile multitudini persuasum; 
25, 33, 5, s. za 22, 22, 15, — decem 
dier., ob diese Worte, welche die 
jungeren Hss. baben, in der Mz. 
feblten, ist niebt sieber, die detail- 
lirte Darstellung lasst vermathen, 
dass sie nicht von Abschreibern 
berruhren. — petier. </., vgl. e. 47, 
4. — Hgnatumque, weil es eng mit 
pabulat. verbunden ist, nicht neve 
oder ve oder aut — eulta e. L, das 
angebaute Land in jener Gegend 



gehore zu usw. — averter., bewirk- 
ten, dass er nicht dahin kam ; post 
eos m. gehort za coacto. — adgr. 

S; OV, 9, y« 

6-10. nec fagt nach ne- quidem 
etwas an, dessen Nichteintreten 
nach dem zuerst Gesagten sich er- 
warten lasst: (und so) auch nicht, 
s.1,3,4; za 22, 60, 12; Gron. verm. 
nedum, was wol nicht nò'tbig ist; 
umgekebrt Curtius 5, 12, 21: nec - 
nec -ne- quidem. — spot. - locus, 
uva abzuwechseln ; iiber die veran- 
derte Construct. efferendi n. ad ex- 
pi. s. 30, 4, 6. — procons., die Hss. 
haben consulem, doch ist bier 
schwerlich ein Irrthum L.'s anzu- 
nehmen. — mittit, das Subject giebt 
der Za8ammenhang, e. 24, 2. — ut 
etc, vgl. e. 17, 7. — per ind., ent- 
weder nur: wahrend, s. e. 27, 9; 
30, 37, 6, oder: unter dem Vor- 
waode, s. 38, 25, 16; 42, 47, 1: de- 
cepto per indudas. — exerc, nach 
e. 19, 8 nnr einen Tbeil, keine der 
Legionen . — Claudio, e. 16, 5. — 



a. Cfc. 181. 



LIBER XXXX, CAP. 25. 26 



155 



L. Aemilium liberaret obsidione. haec sera futura auxilia erant. , 
Ligures ad castra postero die redeunt Aemilius cum et venturos 10 
schset et educere in aciem potuisset, intra valium suos tenuit, 
ut extraheret rem in id tempus, quo Baebius cum exercitu venire 
a Ptsìs posset. 

Romae magnani trepidationem litterae Baebii fécerunt, eo £6 
maiorem quod paucos post dies Marcellus, tradito exercitu Fabio 2 
Romam cum venisset, spem ademit eum, qui in Gallia esset, exer- 
citum in Ligures posse traduci, quia bellum cum Histris esset 
prohibentibus coloniam Aquileiara deduci: eo profectum Fabium, 3 
neque inde regredì bello inchoato posse, una, et ea ipsa tardior 4 , 
quam tempus postulabat, subsidii spes erat, si consules maturas- 
sero in provinciam ire. id ut facerent, prò se quisque patrum - 
vociferari. consules nisi confecto dilectu negare sese ituros, nee 5 
suam segnitiam, sed vim morbi in causa esse, quo serius perfice- 
retur. non tamen potuerunt sustinere consensum senatus, quin 6 
paludati exirent et militibus, quos conscriptos haberent, diem 
edicerent, quo Pisas convenirent. permissum, ut, qua irent, prò- 



Uber. obsidione oft so verbanden, s. 
22, 25, 9; 23, 37, 10, vgl. zu 42, 
50, 9; 36, 37, 13. — fut. er., sollten 
der Natar der Sache nach sein. — 
scissali, 21 % 35, 4; 6, 25, 18. — 
educere ohne Object, wie so net du- 
cere, 32, 30, 9; 21, 39, 10 usw. — 
extrah., nicht den Tag, sonderò die 
Zeit uber, s. e. 27, 1 ; 28, 2. 

20* 1-4. magn. - eo mai., 
Bcfaon an sich gross - nocb grSsser 
usw., wie ohne eo oft der Compa- 
rativ auf den Positìv desselben Adj. 
oder Adverb. folgt, 1 , 7, 8 ; Gron. will 
magnam tilgen. — Fabio, e. 18, 3. 
— spem ad. eum wie e. 21, 8. — 
sftfuil. ded., vgl. 39, 55; die Abfùh- 
runfg ist nocb niebt erwShnt, s. e. 
34, 2; aber wol sebon vorbereitet, 
8. Lange 2, 226; uber den Grand 
dea Widerstrebens der Histrier s. 
21, 25, 2; 10, 1, 7. — et eai., nicht 
sed e. i., weil die Beschaffenfaeit der 
im Vorhergeh. ahnlicb ist; is ipse 
39, 23, 5; 4, 31, 9 u. o. — matu- 
rass. weil spes erat vorbergeht = 
si maturavermt - subvenire potè* 
runt(spes estsubsidà). — voc\f erari, 



ancb ohne befragt zu sein, s. 42, 3, 
5; 30, 21, 6; Lange 2, 375. 

5-7. segnitiam wie 31, 6, 5. — 
quo serius, weswegen, so dass des- 
halb, naeh in causa esse, s. 34, 56, 
9: stipendia - causae essent, quo 
minus; Cic. Fam. 3, 9, 2: ob eam 
causam, quo; Caes. B. C. 1, 82, 3: 
eis causis - quo minus dimicare 
veUet,movébatur; Tac. Ann. 1, 14 
u. a ; ebenso causa, ut, 5, 55, 5, oder 
quin Cic. Tusc. 1, 32, 78; 5, 11, 32 
il. a. Zur Sache s. e. 19. — perfi- 
cer., die jiingeren Hss. haben meist 
proficiscerentur. — non- senatus, s. 
Becker 2, 2 , 449. — quin wie 33, 
36, 12 ; 28, 8, 2 u. a. — pahid., 21, 
63, 9. — quo Pis. conv., gewò'hnlich 
driickt sich L. anders ans, s. zu 41, 
5, 6. — ut nach permissum hat nur 
die Mz. Hs., vielleicht ist ea zuge- 
setzt, s. 27, 22, 11 u. a., vgl, 39, 23, 
10. Das Ve r fa h re a ist wie sonst 
bei einem tumultus, s. 32, 26, 1 1 ; 
daher subitarios, vgl, e. 28, 10; 3, 
4, 1 1 : subitarios miìites - ita tum 
repentina auxilia appeUabant, § 7 : 
tumuUuarios ; 41, 1 , 6. — protinus, 



156 



LIBER XXXX. £ÀP. 26. 27, 



a. ti. $73. 



, 7 tinus subitarios milites scriberent ducerentque secum. et prae- 
toribus Q. Petillio et Q. Fabio imperatum est, ut Petillius duas 
legiones civium Romanorum tumultuarias scriberet et omnes mi- 
nores quinquaginta annis sacramento rogaret, Fabio, ut soeiis La-r 
tini nominis quindecim milia peditum, octingentos equites impe- 
S raret. duumviri navales creati C. Matienus et G. Lucretius naves- 
que iis ornatae suntMatienoque, cuius ad Galli cum sinum provin- 
cia erat, imperatum est, ut classem primo quoque tempore duce- 
ret in Ligurum oram, si quo usui esse L. Aemilio atque exercitui 
eius posset. 

27 Aemilius, postquam nihil usquam auxilii ostendebatur, inter- 

ceptos credens equites, non ultra diflerendum ratus, quin perse 
fortunam temptaret, priusquam hostes venirent, qui iam segnius 

2 socordiusque obpugnabant, ad quattuor portas exercitum instru- 
xit, ut signo dato simul ex omnibus partibus eruptionemfacerent. 

3 quattuor extraordinariis cohortibus duas adiunxit praeposito M. 



so wie er weiter gieng, wie 28, 13, 
4; 41, 5, 9. — ut Petillius ist un- 
regelmassig so angeknupft, als ob 
nur imperatum est, kein Dativ vor- 
hergienge, eine Abweichung voo der 
Coostruct. , die, wenn kein Fehler 
vorliegt, um so auffaliender ist, 
weii Fabio , n. imperatum est, sich 
ricbtig an praetoribus - Fabio an- 
schliesst; die regelmassige Con- 
struct. s. e. 28, 9. Ueber die Pra- 
toreo s.c. 18,3; civ.Rom., ib.§6.— 
minor, quinquag. , also niebt alleili 
die iunior es, s. 42, 31, 4, dagegen 
43, 14, 6, zu 1, 43, 1. — sacram. 
rog., 32,26, 11. 

8. duumv. nav., wie es e. 18, 7 be- 
stimmt war. — C. MaUen. bat aucb 
die Wiener Hs. 41, 28, 5; dagegen 
M. Matienus 42, 1, 5; 43, 2, 8. — 
«>, da es e. 18 heisst: duumviros -, 
per quos notes deduetae - compie- 
rentur, so liegt es nahe iis = ab iis 
zu versteben, s. zu28, 28, 10; 9, 36, 
1 u. a. ; doch schliesst sich dann das 
Folg. nur locker an; es ist daher 
moglicb, dass ornare notes und 
compiere yersebieden , jenes einem 
Ànderen aofgetragen,s. 42, 27, 1 , und 
iis ihnen bedeutet Indess steht aucb 
die Lesart Maiienoque nicht sicher, 



nar Gelen. hat sie, wie es sebeint, 
nach Coojectur; in den Hss. findet 
sicb nur sunt cuiusque ad Gallicum, 
was Groo. billigt; et konnte erganzt 
werden, s. 39, 46, 4; 4, 3, 15; 41, 
2, 2. — ornatae, s. 21, 50, 7. — ad 
Gali. #., e. 18, 8. — provine., 3, 2, 
2. — si quo, s. 26, 9, 9 ; 3, 48, 4, 
vgl 42, 31, 6. 

27» 1-3. postq.-ostendeb., hier: 
nacb langen Warten. — quin, s. 36, 
10, 7. — iam segn., nacb mebreren 
fehlgeschlagenen Versnchen, s. e. 
28, 1. — quatt. extr. coh., die vier 
usw., da nur so viele bei einem 
Heere von 2 Legionen, wie es L. 
nach dem Folg. voraussetzt, sten- 
de u, s. 34, 47, 3; 27, 12, 14; dage- 
gen, wahrscheinlich nach Polyb., s. 
Nissen 299, Plot. 1. I.: imóvros 
ovv rov AìfjLiUov reTQttXiafivQioi 
ytvófÀWoi {Alyves) rò nlrj&og 
vniavr\(S<w ' ò oh tovg avfAnavtag 

òxTtxxi0xiX(ovg %x (ÙV ~~ °^~ 
rotg ovv é fiale xtà Tpeipàfievog xai 
xaxaxleCoag eìg tà rdj^V òM***e 
Xóyov (pilàv&Qtonov etc., also weit 
weniger Truppen als L. angiebt, 
und ohne Erwahnung des Ein- 
schlusses, den L. nach einem Anna- 
listen so ausfuhrlich schildert. — 



*. Ch. 181. 



LIBER XXXX. CAP. 27. 



157 



Valerio legato, erompere praetoria porta iussit. ad dextram prin- 4 
cipalem bastatos legionis primae instruxit; principes ex eadém 
legione in subsidiis posuit; M. Servilius et L. Sulpicius tribuni 
militum his praepositi. tertìa legio ad versus principalemsinistram 5 
portam instructa est. id tantum mutatum, principes primi et a 
bastati in subsidiis locati; Sex. Iulius Caesar et L. Aurelius Cotta 
tribuni militum huic legioni praepositi sunt. Q. Fulvius Flaccus 7 
legatus cum dextra ala ad quaestoriam portam positus ; duae co- 
hortes et triarii duarum legionum in praesidio castrorum manere 
iussi. omnes portas contionabundus ipse imperator circumiit, et 8 
quibuscumque irritamentis poterat iras militum acuebat, nunc 9 
fraudem hostium incusans, qui pace petita, indutiis datis, per 
ipsum indutiarum tempus contra ius gentìum ad castra obpu- 
gnanda venissent,nunc quantus pudor esset edocens abLiguribus, 10 
latronibus verius quam bostibus iustis, Romanum exercitum ob- 
sideri. „quo ore quisquam vestrum, si bine alieno praesidio, non 11 



duas, nach der Verwendung des 
iibrigen Heeres massen sie der ala 
sinistra angehort haben, s. § 7. — 

fraet. p., tiber dea Abl. s. 26, 9, 
2 ; 34, 46, 9 a. a. ; der Name extra- 
ordinaria p., wie gewb'hnlich gele- 
sen wird, der nur far praetoria ge- 
braacht seio konnte, findet sich 
sonst nirgends, uod ist auch an u. 
St. nicht sicher, sonderò scheint 
auf einer Conjectur des Gelen. za 
berabeo, da die Hss. extraordina* 
riis (extraordinarios) a porta ba- 
ben ; dieses aber aas dem vorher- 
geh. extraordinariis entstanden za 
sein and die urspriingliefae Lesart 
verdrangt za baben, s. Marq. 3, 2, 
312, Utenze Pbil. Abhndlgen 142f. 
Uro das Abgerissene dór Sàtze, was 
jedocb nach dem Charakter der folg. 
Sehilderang beabsichtigt sein kann, 
za entfernen verm. Gron. duabut 
adiunetis; Duker et pr deposito ', in- 
dess kann eum oder eas, wenn es 
nicht aasgefallen ist, leicht za 
erumpere ergàozt werden ; propo- 
sito ist wie 39, 14, 3, vgl. 24, 40, 5, 
za nehmen. 

4-5. dexier. princ, s. 34, 46, 9. 
— Servii., scbwerlich der Cic. de or. 
2, 64, 261 erwahnte, s. za e. 18, 2; 



dagegen ist L. Sulpicius vieti, der 
e. 28, 8 genannte, and bier oder an 
a. St der Vo marne verschrieben. — 
praepositi, da die Hss. ServiUum - 
Sulpiciutn - tribunos bieten, kann 
L. auch praeposuit gesebrieben ba- 
ben, obgieicfa pojuif vorbergeht, vgl. 
39, 5, 4: mondatura. 

6-10. id tant. m., Dar darin 
wnrde eine Aenderang getroffen, s. 
1, 43, 5. — quaest. p., 34, 47, 1. — 
duae eoh., da vorher nur zwet von 
den 10 Cohorten, die eine ala bildeo, 
erwahnt sind, so sind entweder die 
Zahlen verschrieben, oder einige 
waren anders verwendet, weuiger 
wahrscheinlich ist, dass die Quelle 
L.'s das Heer als nicht vollstandig 
bezeichnet habe, wie Plutarch. — 
Falv., vieti. der 38, 42 genannte; eio 
anderer ist e. 37 erwahnt. — con- 
tionab., 5, 29, 10; 3, 47, 2. — per, 
e. 25, 7. — ius geni., nach dem der 
Waffensttllstand nicht gebrochen 
werden durfte, 30, 25, 2. — latro- 
rrìb.j 35, 7, 7 u.'o. — verius, s. 2, 
26, 1; 21, 16,4. 

11-15. quo ore, s. 26, 32, 4. — 
quisquam, der Gedanke ist negativ. 
— alieno, s. 7, 35, 4. — non dico, 



158 



LIBERXXXX. CAP. 27.28. 



a. tu 573. 



vostra virtute evaseritis, occurret, non dica eis miUtibus, qui Han- 
nibalem, qui Philip pura, qui Antiochum, maximos aetatis nostrae 

12 reges ducesque, vicerunt, sed iis, qui hos ipsos Ligures aliquotiens 
pecorum modo fugientes per saltus invios consentati ceriderunt? 

13 quod Hispani, quod Galli, quod Macedones Poenive non au- 
deant, Ligustinus bostis valium Bomanum subit, obsidet ultro et 
obpugnat, quem scrutantes ante devios saltus abditum et latentem 

14 vix inveniebamus. u ad haec consentiens reddebatur [militum] 
clamor, nullam militum culpam esse, quibus nemo ad erumpen- 

15 dum signum dedisset: daretsignum; intellecturum eosdem, qui 
28 antea fuerint , et Romanos et Ligures esse. Bina cis montes ca- 
stra Ligurum erant. ex iis primis diebus sole orto pariter omnes 

2 compositi et instructi procedebant; tum nisi exsatiati cibo vino- 
que arma non capiebant, dispersi, inordinati exibant, ut quibus 

3 prope certum esset hostes extra valium non elaturos signa. ad- 
versus ita incompositos eos venientes clamore pariter omnium, 
qui in castris erant, calonum quoque et lixarum sublato simul 

4 omnibus portis Bomani eruperunt. Liguribus adeo inprovisa res 
fuìt, ut perinde ac si insidiis circumventi forent trepidarent exi- 
guum temporis aliqua forma pugnae fuit; fuga deinde effusa et 

5 fugientium passim caedes erat equitibus dato signo, ut conscen- 
derent equos nec effugere quemquam sinerent, in castra omnes 

6 trepida fuga compulsi sunt, deinde ipsis exuti castris. supra 
quindecim milia Ligurum eo die occisa, capta duo milia et 

7 quingenti triduo post Ligurum Ingaunorum nomen omne obsi- 



24, 8, 15. — pecor. m., 22, 14, 8; 
zum Gedaoken 21, 43, 8. — Pos- 
itive ntcht que, weil der Gedaoke 
negativ ist. — Ldgust, vgl. za 39, 
21 , 1 ; Plut. toifs naoaUovs AC- 
yvag, ovg hnot (Polybias) xcà Ai- 
yvovtvovs òvopàtovai. Der Ge- 
daoke ist verkiirzt, das Allgemeine: 
id audent, oder im Vorbergeh. nach 
quod non audeant (Annahme: es 
dtirften wol nicht) ut obsideant eie. 
iibergaogen. — obpug., s. 23, 18, 
7; iiber et e, 16, 11. — scrutant, 
derselbe Gedanke wie § 12: als wir 
aogriffsweise verfuhren. — militum 
clamor hat nur die Mz. Hs., militum 
ist wol aus dem Folg. bierber ge- 
nommen ; io signum dar et - signum 
ist die Wiederboloog beabsichtigt. 
— eosdem, 6, 7, 6 ; zur Sitnatioo 7, 



13,10. 

£8. 2-4. tum, jetzt, im Gegen- 
satze za primis diebus, naebdem die 
Belageraog soboo tangere Zeit ge- 
dauert hat. — prope statt des hds. 
prò se, obgleich dem Zosammeo- 
baoge eioe Verriogeraog nieht ganz 
eotsprìcbt; die gewoholiehe Lesart 
prò spe lasst sich apracblich kaum 
rechtrertigen. — incomp. - venient., 
1, 21, 1. — clamore omn., Froot. 
Strat. 2, 3, 17 : sublato universorum 
clamore, der Urbeber ist statt durch 
dea Abl. mit ab darcb den Geoitiv 
bezeichoet; Tac. Ab. 2, 29: immoto 
eius vultu excipitur o. a. — pariL 
omn. wie § 1; Tac. Ann. 1, 64: 
cuncta pariter - adversa. — colon., 
23, 16, 8. 

6-7. capta, die Mz. Hs. bat das 



a. em. i8i. 



LIBER XXXX. GAP. 28. 29. 



159 



dibus datis in dicionem venit. guhernatores nautaeque conquisiti, 
qui in praedatoriis fuissent navibus, atque omnes in custodiam 
coniecti. et a C. Matieno duumviro naves eius generis in Ligustina 
ora triginta duae captae sunt. haec qui nuntiarent litterasque ad 8 
senatum ferrent, L. Aurelius Cotta CL Sulpicius Gallus Romam 
missi, simulque peterent;ut L. Aemilio confecta provincia dece- 
dere et deducere secum milites liceret atque dimittere. utrumque 9 
permissum ab senatu, et supplicatio ad omnia pulvinaria per tri* 
duum decreta, iussique praetoresPetiilius urbanas dimittere legio~ 
nes, Fabius sociis atque nomine Latino remittere dilectum, et uti io 
praetor urbanus consulibus scriberet senatum aequum censere 
subitarios milites tumultus causa conscriptos primo quoque tem- 
pore dimitti. 

Colonia Graviscae eo anno deducta est in agrum Etruscum, 29 
de Tarquiniensibus quondam captum. quina iugera agri data; 2 
tresviri deduxerunt C. Calpurnius Piso P. Claudius Pulcher C. 
Terentius Istra. siccitate et inopia frugura insignis annus fuit. 
sex menses numquam pluvisse memoriae proditum. 



weniger gewobnlicbe capti, s. 10, 
34 , 3. — obsid. dot. , ebe das ge- 
scbab, war die deditio erfolgt, s. 28, 
34, 7: non prius - quarti omnia - 
dedissety obsides accepti, arma 
adernpta. Die Folge der deditio ist 
der Zustand der dicio, das Unter- 
worfensein noter die Gewalt eines 
freni de n Volkes; desbalb ware hier 
in dediUonem weniger passend, 8. 
33, 17, 15. — in praed.f. nav., nach 
Crevier, da die bds. Lesart praeda- 
tores f. navibus scbwerlich latei- 
nisch ist, and das fole;, eius generis 
andentet, dass die Art der Scbiffe 
bezeiebnet war, Plot. OxàtpèOi nu- 
QctTixoTg, vgl. 34, 36, 3. — coniecti 
etc, dagegen Plot. : rag fiìv nókug 
- (Z7iéà(ox€ y rag ók vavg ànaaug 
à<pf Clero xaì nXoloy ovdkv ccvroTg 
TQMfxdlfiov fteìfav aneline. Die 
Mitwirkaog der Daumvirn erwabnt 
er nicbt; zar Sache s. e. 18, 4. 

8-10. Aurei., e. 27, 6; Sulpic, 
vgl. e. 27, 4; 43, 11, wo aber die 
Wiener Hs. M. Sulpicius bat, 44, 
37, 5. — confetta pr., 26, 21, 2. — 
deduc. - licer. - dim., vgl. 39, 20, 
9. — rem. dil. ist am einfaebsten : 



die Ausbebung erlassen, die also 
nocb nicbt, wie bereits in Rom, § 9: 
dimittere, § 10: dimitti, vollendet 
war ; schwerlicb ist dilectum fìir die 
ansgebobenen Soldaten gesagt, wie 
Tac. H. 4, 71: dilectus per GalUas 
habitus in civitates remittit. — su- 
bitar., e. 26, 6. 

29. Die Colonie Graviscae; Dur- 
re; die Biicber des Kò'nigs Noma. 
Plin. 13, 13, 84; Varrò bei Augnst. 
de civ. dei 7, 34; Val. Max. 1, 1, 
12; Plut. Num. 22; Aor. Viet. 3; 
Laet. Inst. 1, 22. 

1-2. Graviscae, eine etrurisebe 
Stadt, nacb dem Folg. in der Mark 
von Tarqninii, wabrscbeinlich an 
der Mondnng des Minio, j. Mignone; 
es wird eine Biirgereolonie. — de 
Tarq., s. 7, 22, also vor langer Zeit. 

— quina etc, vgl. 39, 44, 10; ib. 
55, .7. — Calp.> e. 35; 39, 42. — 
Claud., 39, 32, 5; Inscptt. latt. 
p. 279 n. IX: P. Claudius Ap.f. P. 
n. Pulcher colonos adscripsit Ca- 
les eoa. cum L. Porcio ///vir. 
coloniam deduxit Graviscam 
(das cursiv gedrackte ist ergMnzt). 

— Terent. 39, 56. — sicc. - insign.. 



160 



LJBER XXXX. CAP. 29. 



a. u. 573. 



3 Eodem anno in agro L. Petillii scribae sub Ianiculo, dura 
cultores [agri] altius moliuntur terram, duae lapideae arcae, octo- 
nos ferme pedes longae, quaternos latae, inventae sunt, operculis 

4 plumbo devinc^is. litteris Latinis Graecisque utraque arca scripta 
erat,in altera Numam Pompilium Ponpponis filiura regem Romano- 

5 rum sepultum esse, in altera libros Numae Pompilii inesse, eas 
arcascumex amicorum sententiadominus aperuisset, quae titillimi 
sepulti regis habuerat, inanis inventa, sine ullo vestigio corporis 
humani aut ullius rei, per tabem tot annorum omnibus absum- 

6 ptis. in altera duo fasces candelis involuti septenos habuere li* 



30 , 26 , 5 : annus insignis incendio 
etc. 

3. Petillii se, vieli. der Freigelas- 
sene eines Petillius, Plin. I. 1.: Cas- 
siti* H emina, vetustissimus auctor 
annalium - prodidit Cn. Teren- 
tium scribam agrum suum in f ani- 
culo repastinantem effodisse arcam, 
in qua Numa - situs fuisset. in ea- 
dem libros eius reperto*. - hos 
fuUse e charta; Varrò: Terentius 
quidam , ebenso Festus p. 173 u. 
Aurei. Vict. — sub lari., ara Fosse 
dea Ianiculum, wo das Land bebaut 
war, s. 24, 10, 11; Becker 1, 654. 
— agri setzt nur die Mz. Hs. za, es 
fiadet sich ioderPeriocba, abernicht 
bei Val. Max. ; cultores ohne agri s. 
28, 11,9; 24, 10, 11; mit agri 4, 
25 , 4 ; da agro voraufgeht und so- 
gleich terram folgt, ist agri an a. 
St. weniger notbwendig. — alt. 
mol. ter., Val. M. : terram altius ver- 
santibus, s. d. St. aus Plin., Varrò: 
bubulcus eius iuxta sepulcrum Nu- 
mae Pompilii aratrum traiciens 
eruisset e terra libros; dagegen 
Plut.: o/upQ(ov fisydkcov Inineaóv- 
T(ov xal ^qi^ucctoc nsQidfayévToq 
èl-é(oO£ rag OÓQovg rò Qevpa. — 
duae lap. are, s. oben Hemioa: ar- 
cani in qua etc. — opere, pi. dev., 
Hemina : lapidemfuisse quadratum 
circiter in media arca evùictum can- 
delis quoquoversus. 

4. Ut. Lat. Gr., so nor L., Valer. 
M. jedoch : quorum in altera scri- 



ptum indicabat - in altera libri re- 
conditi erant. — scripta, 22, 1, 11 : 
unam (sortem) ita scriptum. — 
Pomponis, so auch Dìod. Hai. 2, 
58; Aur. Vict. 3; Val. M. 10, 1 : pa- 
trern eius Pompium Pompilium. , — 
ex am. s., wie in einem Familien- 
rathe. — habuerat, auf der man, 
bevor sie gè offa et wurde, gefanden 
batte. — inanis - hum. , Plot, xeyri 
navTa naOtv tocpOr} xaì (néQog où- 
óhv ktixpuvov tyovùa xov ow/ua- 
tos, dasselbe deutet Plin. durch 
fuisset an ; dagegen Lact. : quorum 
in altera corpus Numae fuit. — 
tabem, die verzehrende Kraft, Auf- 
zehruDg, ygl. 41, 21 r 6. 

6-7. fasces, Bundel. — candelis: 
milTalg, Wachs oderHarzgetrànkte 
Seile, Hemina nach den Worten § 3 : 
in eo lapide insuper libros in- 
silos fuisse, propterea arbitrarier 
non conputuisse. et libros citratos 
fuisse, propterea arbitrarier tineas 
non tetigisse (obgleich sie e charta 
waren). — septenos, Plin. 1. 1.: hoc 
idem tradit Piso censorius primo 
commentariorum, sed libros septem 
iuris pontificii totidemque Pythago- 
ricos fuisse. Tuditanus XIII Numae 
decretorum fuisse; libros XII fuisse 
ipse Farro Humanarum antiqui- 
tatum septumo , Antias secundo li- 
bros fuisse XII pontificales Latin os, 
totìdem Graecos praecepta philoso- 
phiae continentes; L.'s Darstellung 
sebliesst sich also zunachst an die 



a. Ch. 181. 



LIBEft XXXX. CAP. 29.' 



161 



bros, non integros modo, sed recentissima specie, septem Latini 7 
de iure pontifìcio erant, septem Graeci de disciplina sapientiae, 
quae illius aetatis esse potuit. adicit Antias Valerius Pythagoricos 8 
fuisse, vulgatae opinioni, qua creditur Pythagoraeauditorera fuisse 
Numam, mendacio probabili adcommodata fide, primo ab amicis, 9 
qui in re praesenti fuerunt, libri lecti; mox pluribus legentibup 
cum vulgarentur, Q. Petillius praetor urbanus studiosns legendi 
eos libros a L. Petillio sumpsit: et erat familiaris usus, quod seri- io 
barn eum quaestor Q. Petillius in decuriam legerat. lectis rerum il 



desPiso an, ist aber demselben nicht 
QDiBittelbar entlehnt, s. § 8. — non 
integr. ist im Vergleich mit § te- 
tani etc. nicht ohne Ironie gesagt. 
— sept. -' ponti/, , wie Piso; Val. 
M. : de iure pontificum ; Numa galt 
als Gninder des Pontificalrechtes ; 
Varrò : libros eius (Numae), ubi sa- 
erorum institutorum scriptae erant 
eausae, die pbilosopbischen erwahnt 
er nicht ; Plot. : ot Sì tisqì jivxlav 
toTOQovói Swdèxa fièv BÌvai fll- 
fiXovg hooipavTixàg. < — de disc, 
sap., vie disciplina philosophiae, vgl. 
1, 18, 4; Val. M. ebenso. — quae - 
potuit, wie sie batte sein konnen za 
riumas Zeit, das Urtheil L.'s oder 
seines Gewahrsmannes; der Inhalt 
konnte nach § 9 libri lecti mehreren 
bekannt gewordea sein. L. sebeint 
anzunehmea, dass die Biicber cine 
praktiscbe, weniger ausgebildete 
Philosophie enthalten haben; daher 
disc, sapientiae, Val. Ant. sagt prae- 
eepta pàilosopkiae. 

8. Pythagoricos, oach Plin., s. 
©ben, natte Valerius diese Bezeich- 
nung nicht gebrauebt, vgl. firoecker 
Unters. 556; Plut: óoadexa óè al- 
lag K gXXì)vixà<; (pikoaóipovg. -— 
vulg., der L. schon 1,18 widerspro- 
chen hat; wabrscbeinlich war die- 
aelbe sebon in den Samniterk riegea 
entstanden, als man dem Pythago- 
ras in Rom eine Statue erricbtete, 
s. Plin. 34, 6, 26; Plut. IN urna 8; 
Nieb. 3, 363; 1, 263; Scbwegler 1, 
563. — credit. - Numam f., s. 25, 
38, 15; 8, 26, 7. — mendacio, 26, 
49, 3: adeo nullus mentiendi mo- 
Tit. Li*. IX. 



dus; 30, 19, 1 1 ; 38, 55, 8 u. a., doefa 
war in dem vorliegenden Palle, was 
L. nicht za wissen sebeint, diese 
Ansicht schon von Piso ausgespro- 
chen, s. d. St. aus Plin. za § 6; die 
Worte in his libris scripta erant 
philosophiae Pythagoricae, die bei 
Plin. nach dem Bericbte des Hemina 
§ 86 stehen, sind wahrscbeinlich un- 
àcht; zur Sacbe s. Mommsen Chro- 
doI. 149f. — accom.fide, so dass er 
seioen Glauben, seine Ansicht iiber 
das Erzàhlte - a d pass te, vgl. 41, 24, 
5; 21, 47, 5; da die Hss. accommo- 
dai fidem haben, so verm. Orak. 
accommodans fidem ; es kann auch 
eine Partikel ausgefalleu sein. 

9-10. in re pr., e. 17, 1. — vul- 
gar., in weiteren Kreisen ihrem In- 
balte nach bekannt wurden. — Pel. 
pr. - sumps. 7 Varrò : Terentius - in 
urbem pertulit ad praetorem. — et 
erklarend, das vertraute Verhaltniss 
begriindet L. nur durch das Folg., 
nicht durch die Annahme § 3. — 
scribam etc., s. 9, 46, 2, es ist von 
scribae publici zu versteben; wie 
das Folg. zeigt, hatten die Quasto- 
ren das Recht ibre scribae zunachst 
fiir ein Jahr, da aber die einmal Ge- 
wàblten meist wieder genommeo 
wurden, gleichsam fìir Lebenszeit 
zu wahlen. Die scribae bildeten 
einen angesebenen ordo, Cic. Verr. 
3, 79, 183, und waren, wie aucb u. 
St. zeigt, in Decurien, Corporatio- 
nen getbeilt, vgl. Cic. Cluent. 45, 
1 26 ; Becker 2, 2, 373 ; Laage 1 , 663. 

11-13. rerum s., vgl. Corn. Pe- 
lop. 1, 1: si - sutnmas attigero; an- 

11 



162 



UBER XXXX. CAP. 29. 30. 



a. n. 573. 



summis cum aniniadvertisset pleraque dissolvendarum refigionum 
esse, L. Petìllio dixit sese libros eos in ignem coniecturum esse; 
priusquam id faceret, se ei permittere, uti, si quod seu ras seu 
auxilium se habere ad eos libros repentendos existimaret, experi- 

12 retur; id integra sua gratia eum facturum. scriba tribunos plebis 
adit; ab tribunis ad senatum res est reiecta. praetor se ius iuran- 
dum dare paratum esse aiebat libros eos legi servarique non opor- 

13 tere. senatus censuit satis habendum, quod praetor ius iurandum 
polliceretur; libros primo quoque tempore in comitio cremandos 
esse ; pretium prò libris quantum Q. Petìllio praetori maiorique 

14 parti tribunorum plebis videretur domino solvendum esse, id 
scriba non accepit. libri in comitio igne a victimariis facto in 
conspectu populi cremati sunt. 

80 Magnum bellum ea aestate coortum in Hispania citeriore. 

ad quinque et triginta milia hominum, quantum numquam ferme 

antea, Celtiberi comparaverant Q. Fulvius Flaccus eam obtine- 

2 bat provinciam. is quia armare iuventutem Celtiberos audierat, 



ders 34, 32, 14: summam rem] 
Varrò: at ille (praetor) cum inspe- 
xisset principia, rem tantam detu- 
lit ad senatum. — dissoL reg., s. 
39, 16, 9: sie wiirden dazu fìihren, 
das* der Caltus za Grande gienge, 
vgl. Varrò: cum primores quasdam 
causa* legissent, cur quidque in sa- 
cri* fuerit institutum - eos libros - 
praetor ut comburer et censuerunt] 
Lact. : libri, quibus religione*, non 
eas modo, quas ipse instituerat, sed 
omnes praeterea dissolviti — ius 
sein Besitzrecht, das er bei dem 
Prator geltend machen, auxilium, 
das er bei den Volkstribaneo sa- 
chen, ao die er appelliren lionate. 
— integra *. g. , ohne seine Ganst 
za verlieren, die «olle ibm vollstan- 
dig erhalten bleiben. — ab trib., sie 
acheuen sich die Sacbe za entschei- 
den. — reiecta, 39, 3, 2. — iusiur., 
dieses allein bestimmt den Senat, 
nicht wie nach Varrò za § 11 die 
Einsicht der vornebmsten Senatoren 
in die Bìicher selbst; auffallend ist, 
dass von den pontifices kein Gat- 
achten gefordert wird. — libros pr. 
q. etc, offenbarmeintL.alleBncher, 
ebenso die von Plin. angefdbrten 



Annalisten Varrò za § 11 und Plut., 
nar Val. M. : Latinos magna diligen- 
tia adservandos curaverunt, Grae- 
cos, quia aliqua ex parte ad solven- 
dam religionem pertinere existima- 
bantur, Q. Petiìlius praetor - crema- 
vit. — censuit, Plin. 1. 1.: idem 
(Val. AnUas) tertio et senatuscon- 
sultum ponit, quo comburi eos pla- 
cuerit. — victimar.j spater wenig- 
stens gab es ein coÙegium victima- 
riorum, welche znnachst die sacer- 
dote*, dann aucb die Magistrate beim 
Opfern anterstiitzten (sacerdotìbus 
et magistratibus et senatui appare- 
reni), Marq. 4, 175. Die Aedilen, 
welche in ahnlicben Failen thàtig 
sind, s. 39, 14; 4, 30, 11, werdea 
hier nicht erwahnt, vgl. jedoch 25, 
1, 11. Ueber die ganze Angelegen- 
heit s. Scbwegler 1, 564 f.; Nitzsch 
die Gracchen 210; Prelfer 720 ff.; 
Lange 2, 215; Lasaulx Ueber die 
Bìicher des Kb'nigs Numa. 

80-34, 1. Krieg in Hispanien. 
Appian. Iber. 42; Diod. Sic. 29, 31 ; 
Front. Strat. 2, 5, 8. 

1-2. magnum etc. kniipft ao e. 
16 an. — Fulvius, ci, 2; 18, 6. 
— Celtib., App. 1. 1. : òkvpniàai <J * 



tu Ch. 181. 



L1BER XXXX. €AP. 30. 



163 



et ipse quanta poterat a sociis auxilia contraxerat, sed nequaquam 
numero militum hostem aequabat. principio veris exercitum in 3 
Carpetaniam duxit et castra locavit ad oppidum Aeburam, modico 
praesidio in urbe posito. paucis post diebus Celtiberi milia duo 4 
fere inde sub colle posuerunt castra, quos ubi adesse praetor 
Romanus sensit, M. Fulvium fratrem cum duabus turmis socio- 
rum equitum ad castra hostium speculatum misit, quam proxime 
succedere ad valium iussum, ut viseret, quanta essent; pugna 5 
abstineret, reciperetque sese, si hostium equitatum exeuntem vi- 
disset ita, ut praeceptum erat, fecit. per dies aJiquot nihil ultra 
motum, quam ut hae duae turmae ostenderentur, deinde sub- 
ducerentur, ubi equitatus hostium castris procucurrisset. postre- 6 
rao Celtiberi, omnibus simul copiis peditum equitumque castris 
egressi, acie derecta medio fere spatio inter bina castra constite- 
runt campus erat planus omnis et aptus pugnae. ibi stetere 7 
Hispani hostes expectantes ; Romanus suos intra valium conti- 
nuit. per quadriduum continuum et illi eodem loco aciem instru- 



vótsqov (nach CatosAnwesenbeitin 
Syan\en)Téaact(>0tv t à/jupl rag nev- 
TfjXovTa xaì éxaròv, noXXol tj5v 
*ip{\QO)V yrjs ànoQovvreg àniorri- 
aav ano 'PcufiatùìV , aXXoi Té xaX 
^iovaovsg, ot ncgl ròv ^Ifitiga 
tjjxrjVTtct. OTQCtTèvaag ovv in* av- 
roi/g vnaxog (anrichtig) <PovXoviog 
Mxa fiàxVi. — et ipse etc. steht 
mehr in Beziehnng za § 1 : quantum 
- antea als za dea nàcbsten Wor- 
ten. — hostem karz statt numerum 
hostium. — nequaq. etc, wennFalv. 
zwei Legionen, die entsprechende 
Zahl iul. Bundesgenossen and nach 
e. 31, 1 eine bedeatende Menge 
aaxilia hatte, so war sein Heer we- 
nig geringer als das feindlicbe, s. 39, 
31, 14. 

3-5. Carpetan.y westlich von dea 
Celtiberern, am Tagas, s. 21, 5, es 
geborte nach der Tbeilung za Hispa- 
nia citerior, vgl. 39, 30, 1; Strabo 
3, 4, 20 p. 166: oqiov <T avjrjg 
(Baetica) - nXrjofov KaOTX&vog; 
nach App. fand der Anfstand in der 
Nube des Hiberus statt. — Aebur., 
wahrscheinlich in der Nahe von To- 
ledo, 39, 30, 2; nach Ukert p. 428 
j. Caerva. — duab. t eg., vgl. 10, 



34, 7 ; 27, 43, 4; 33, 36, 10. — quam 
prox. - iussum hat nar die Mz. Hs. 
aber obne quam, was jedoch eher 
aasgefalien , als proxin^e zngesetzt 
ist, s. 7, 37, 7; 8, 16, 7 u. a., vgl. 
27, 42, 1 1 ; 40, 21, 7. — abstin., ree. 
hangt dem Sinne nach wieder von 
iussum ab, nicht von ut, s. 41, 15, 
1 1 ; 42, 31, 6; zu 32, 16, 9. — sub- 
due, 36, 18, 6: subductis. — • pro- 
cucurr., mehrere Hss. haben procu- 
eurrissent, wahrscbeinlich durch 
Verseben, da L. sonst equitatus 
nicht leicht als Collectivum branchi; 
anderer Art ist 28, 33, 14. 

6-9. derecta, s. 31, 24, 9. — 
pugnae, za einer offenen Schlacht. 
— per quadrid. cont. steht als det* 
neue and wichtigere Begriff, an den 
sich im Folg. inde anschliesst, b es- 
ser am Anfang des Satzes, s. 37, 38, 
8, dann ist nach Madvig im Folg. et 
einzasetzeu. Nach der gewohnli- 
chen Interpunktion nnd ohne jenes 
et: ibi - expectantes. Romanus - 
continuum: et itti- tenuerunt. ab 
Romanis wiirde ab Rom. n. motum 
dem folg. quieterò entsprechen, and 
inde etc. sich u orni t tei bar an den vor- 
berg. Satz anschliessen , aber qua- 
li* 



164 



UBKR XXXX. CAP. 30. 31. 



&. n. 675. 



8 ctam tenaerant, et ab Romania nihil motum. inde quievere ia 
castris Celttberi, quia pugpae copia non fìebat; equites tantum in 
stationem egrediebantur, ut parati essent, si quid ab hoste move- 

9 refur. pone castra utrique pabulatum et lignatum ibant neutri 
81 alteros inpedientes. Praetor Romanus ubi satìs tot dierum quiete 

credidit spem factam hosti nihil se priorem moturum, L. Acilium 
cum ala sinistra et sex milibus provincialium auxiliorum circum-» 
ire montem iubet, qui ab tergo hostibus erat, inde, ubi clamo- 

2 rem audisset, decurrere ad castra eorum. nocte profecti sunt, ne 

3 possent conspici. Flaccus luce prima C. Scribonium praefectum 
socium ad valium hostium cum equitibus extraordinariis sinistrae 

4 alae mittit. quos ubi et propius accedere et plures quam soliti 
erant Celtiberi conspexerunt, omnis equitatus effunditur castris, 

5 simul et peditibus signum ad exeundum datur. Scribonius, irti 
praeceptum erat, ubi primum fremitum equestrem audivit, avertit 

6 equos et castra repetit, eo effusius sequi hostes. primo equites, 
inox et peditum acies aderat, haud dubia spe castra eo die se ob~ 

7 pugnaturos. quingentos passus non plus a vallo aberant. itaque 
Flaccus ubi satis abstractos eos a praesidio castrorum suorum 
ratus est, intra valium exercitu instructo trìbus partibus simul 
erumpit, clamore non tantum ad ardorem excitandum pugnae 



trid. coni, nicht genug bervortie- 
teo. — motum y s. 28, 36, 5 ; die- 
aelbe Wendong§ 5; 8; e. 31, 1. 

SI* 1-3. satis credidit ist za 
verbiaden, s. 10, 5, 3; 21, 26, 4; 
wenn auch spem factam als e in Be- 
gritf" genommen und daraaf satis: 
zur Geniige, bezogen werden konnte, 
vgt. 1, 16, 8; Cic. Inv. 2, 38, 113; 
Ov. Mct. 3, 149. — ala sin., e. 27, 
7; 31, 21, 6. — prov, aux., in der 
Provinz ausgehobene Trnppen, die 
ìmmer von den italisobeo Buodes- 
gen osseo unterschieden werdeo, vgl. 
24, 49, 7; Marq. 3, 2, 306; — cir- 
cumire, aus dem folg. decurrere, 
vgl § 7 ; 8 , sieht man , dass sie im 
ftuckeo der Feiode den Berg erstei- 
gen solleo. — pratf. soc, 25, 1, 3. 
— equit. extraord.j s. za 27, 12, 14; 
42, 58, 13; 40, 27, 3; die Reiter 
bildeten zwei alae (oach Polyb. 2, 
26 je za 300 Maon), die, wie das 
Folg. zeigt, die eioe der «la dextra, 
die acide re der ala sinistra zugetbeilt 



wareo, Marq. 3, 2, 205. 

4-7. propius, als friiber, e. 30, 4. 
— ad exeund., s. 29, 17, 1 1. — 06- 
pugnat., vorber batten sie aur io 
eioiger Entfernung vom Lager der 
Feiode sich auigestellt; jetzt hoffen 
sie zum Sturm anrticken za kò'nnen ; 
doch liegt e8 naher, dass sie das- 
selbe za erstarmen bofferì and ex- 
pugnaturos nach Gron. za leseo sei, 
was oft.mit oppugnare in dèa Hss. 
verweehselt wird, s. e. 33, 9; 50, 6, 
wenn man nicht annehmen will, dass 
beide Worter nicht in so verschie- 
denem Sinne, wie wir sie aaffassen, 
gebraacht worden seien. — non 
plus, wie § 8 non amptius; 39, 31, 
13 plus quam, eioe adverbielle Be- 
stiromong der Zahl, ist fast wie eine 
Apposition nacbgestellt, s. 41, 22, 6, 
sonst stebt sie niehr vorao oder we- 
nigstens nach dem BegriflTe, za dem 
sie gebort, 28, 1, 5: decem haud 
amplius miUibas; ib. 2, 11 ; 38, 40, 
7. — tribus, nicht aus der von dem 



Ch. 181. 



LIBER XXXX. CAP. 31. 32.' 



165 



sublato sed etiara, ut qui in montibus erant exaudirent necmo- S 
rati sunt, quin decurrerent, sicut imperatalo erat, ad castra, ubi 
quinque milium armatorum nonamplius relictum erat praesidium, 
quos cum et paucitas sua et multitudp hostium et inprovisa res 9 
terruisset, prope sine certaitìine capiuntur castra* captis, quae 
pars maxime pugnantibus conspici poterat, iniecit Acilius iguem. 
Postremi Celtìberorum qui ia acie erant, primi flammam conspe- SS 
xere; deinde per totani aciem vulgatum est castra amissa esse et 
tum cum maxime ardere, unde illis terror, inde Romanis animus 
crevit iam clamor suorum vincentiura accidebat, iam ardentia 2 
hostium castra adparebant Celtiberi parumper incerti» animis 3 
fluctuati sunt. ceterum postquam receptus pulsis nullus erat nec 
usquam nisi in certamine spes, pertinacius de integro capessunt 
pugnam. acie media urgebantur acriter a quinta legione; ad ver- 4 
sus laevum cornu, in quo sui generis provincialia auxilia instru- 
xisse Romanos cernebant, cum maiore fiducia intulerunt signa. 
iam prope erat, ut sinistrum cornu pelleretur Romanis, ni septi- 5 
ma legio successisset. stmul ab oppido Àebura qui in praesidio 
relieti erant in medio ardore pugnae ad venerimi, et Acilius ab 
tergo erat. diu in medio caesi Celtiberi; qui supererant in omnes 6 
passim partes capessunt fugam. equites bipartito in eos emissi 
magnani caedem edideré. ad viginti tria milia hostium eo die 
occisa, capta quattuor milia septingenti cum equis plus quingentis et 
signa utilitaria octoginta octo. magna Victoria, non tamen in- 7 
cruenta fuit; Romani milites de duabus legionibus paulo plus du- 



Feiode abgewendeten decumana. 

8-9. quinq. mil., die Zabl ist niebt 
gering, «ber die Romer sind doch 
um 6000 M. weoigstens ìiberlegen, 
nnd das Lager ist wohl niebt so be- 
festigt za deoken, wie das romisebe. 

— captis st. das hds. castri* nach 
Madvig. — quae p* , freie Apposit. 
nnd zagleich Attractioo = castro- 
rum ci parti, quae, vgl. 27, 42, 10; 
42, 56, 4. — pvgnaniib., s. za e 
26, 8; 35, 17, 8; docb konnte a od. 
ab leiebt ausfallen. 

32« 1 — 4. postremi ist roit Nach- 
drack primi gegeniiber an die Spitze 
gestelft, statt Celtib. qui postremi. 

— deinde entspricht in anderer 
Form primi. — tum e. ih., e. 13, 4. 

— crevit, es wird voraasgesetzt, . 
dass beide Gemuthsstimmungen 



schon eingetreten seien, wie § 3 
pertinacius de int, dass die Celtib. 
schon vorber bartnàckig gekampft 
babeo. — fluctuati sunt, so immer 
Deponens bei L. — recept. er., 1, 
56, 3. — a quint. /., diese personlieh 
gedacbt. — sui gen., von ibrer Na- 
tion, also anch gleieber Bewaffoung, 
e. 40, 1, and Rampfart, wahrend in 
Beiden die Romer natiirlich iiber- 
legen sind. — provine* ause., e. 30, 
1 ; die Zabl derselben miisste bedeu- 
tend gewesen sein, vgl. 25, 33, 6. 

5-8. prope e, ut, s. e. 10, 8. — 
erat, ni etc., 2, 65, 4; ib. 10, 2. — 
Romanis, e. 31, 1: hostibus. — 
in omn. p., 42, 7, 7. — passim, wie 
soDst oft bei totus, e. 33, 7; 41, 2, 
7 a. a. — equis, e. 33, 7 ; 40, 11 a. 
a. — octof. octo, 28, 38, 5. — 



166 



LIBER XXXX. CAP. 32. 33. 



a. u. 573. 



centi, socium Latini nominis octingenti triginta, externorum auxi- 
8 liarium duo mìlia ferme et quadringenti ceciderunt praetor in 
castra victorem exercitum reduxit, Acilius manere in captis ab se 
castris iussus. postero die spolia de hostibus lecta et prò con- 
tione donati quorum insignis virtus fuerat. 
&8 Sauciis deinde in oppidum Aeburam devectis per Carpeta- 

2 niam ad Contrebiam ductae legiones. ea urbs circumsessa cum a 
Celtiberis auxilia accersisset, morantibus iis, non quia ipsi cun- 
ctati sunt, sed quia profectos domo inexplicabiles continuis im- 
bribus viae et inflati amnes tenebant , desperato auxilio suorum 

3 in deditionem venii Flaccus quoque tempestatibus foedis coactus 

4 exercitum omnem in urbem introduxit. Celtiberi, qui profecti 
erant a domo deditionis ignari, cum tandem superatis, ubi pri- 
mum remiserunt imbres, amnibus Contrebiam venissent, post- 
quam nulla castra extra moenia viderunt, aut in alteram partem 
translata rati aut recessisse hostes, per neglegentiam effusi ad 

5 oppidum accesserunt. in eos duabus portis Romani eruptionem 

6 fecerunt et incompositos adorti fuderunt. quae res ad resistendum 
eos et ad capessendam pugnam inpediit, quod non uno agmine 
nec ad signa frequentes veniebant, eadem magnae parti ad fugam 

7 saluti fuit: sparsi enim toto passim campo se difluderunt, nec 
usquam confertos eos hostis circumvenit. tamen ad duodecim 
milia sunt caesa, capta plus quinque milia hominum, equi qua- 



ab se, 33, 26, 3 ; 37, 47, 2. 

SS* 1-3. Contreb., wo sich L. 
die Stadt gedacht habe, ist nicht 
deutlicb, da Fulvius hier per Carpe- 
taniam za derselben gelaogt and 
§ 9 dort abziehend per Celtiberiam 
gebt; doch scbeiot sie frag. lib. 91 
zìi den Celtibericae urbe* gerechnet 
za werden, aod Val. Max. 7 , 4, 5, 
vgl. 2, 7, 10, Fior. 1, 33 (2, 17), 10, 
nenotsie caput Celtiberiae, verschie- 
den ist Contrebìa quae Leucada ap- 
pellata frg. 1. 91, am oberen Laufe 
dea Hiberas, s. Ukert 458; 461. Die 
Stadt Compiega, welche Appian 
neont, Diod. 1. 1. : nólcg Ke/uelt- 
tùjv kano nicht gemeiot sein, da die 
vod beiden angefdhrteQ Umstande 
bei L. nicht erwabnt werdeo. — 
urbs in Bezug auf accersisset = citi- 
tas. — tnorant. iis dient hier zar 
Verkìirzaog der Periode, 8, 39, 40, 



7 ; 42, 36, 7. — non quia - sunt, der 
ConjuDctiv wiirde hier weniger pas- 
sen, 39, 41, 2. — inflati, s. JNaegels- 
bach 355; zar Sacbe 23, 19, 4. — 
introd.j vgl. e. 25, 1. 

4-9. a domo, wahrscheinlich hat 
L. wie § 2 nur domo geschrieben. 

— cum - ubi pr. - postq., s. 38, 
22, 1. — duab. ©., s. e. 31, 7. — 
ad resisi. - inped., s. za 33, 6, 7. — 
non uno eie, sie bildeten mehrere 
Zage, aod io diesen waren nur we- 
nige bei deo Fahnen; der ganze Ge- 
daoke quod etc. erklart quae res. 

— sparsi io Bezug auf diffuderunt 
proleptiscb uod tautologisch, vgl. 35, 
30, 8: multitudinem toto sparsam 
vagari saltw, 37, 20, 5: dilapsi 
sparser ant se toto passim campo. 

— duodec m., e. 32, 6 schoo 23000, 
Uebertreibang der Annalisten; Ap- 
pian, s. za e. 30, 1, weiss nar voa 
einer Schlaeht des Fai via*. — ho- 



a. Ch. 181. 



LIBER XXXX. CAP. 33. 34. 



167 



dringenti, sigila militaria sexaginta duo. qui palati e fuga donram 8 
se recipiebant alterum agmen Celtiberorum venientium deditio- 
nem Contrebiae et suam cladem narrando averterunt. extemplo 
in vicos castellaque sua omnes dilapsi. Flaccus a Contrebia prò- 9 
fectus per Celtiberiam populabundus ducit legiones multa castella 
obpugnando, donec maxima pars Celtiberorum in deditionem 
venit. haec in citeriore Hispania eo anno gesta, in ulteriore 
Manlius praetor secunda aliquot proelia cum Lusitanis fecit. 

Aquileia colonia Latina eodem anno in agrum Gallorum est 34 
déducta. tria milia peditum quinquagena iugera, centuriones cen- 2 , 
tena, centena quadragena equites acceperunt. tresviri deduxerunt 3 
P. Cornelius Scipio Nasica C. Flaminius L. Manlius Acidinus. ae- 4 
des duae eo anno dedicatae sunt, una Yeneris Erucinae ad portam 
Collinam — dedicavit L. Porcius L. f. Licinus duumvir, vota erat 
a consule L. Porcio Ligustino bello — , altera in foro olitorio Pie- 



mi»., e. 32, 6: hostium; 38, 47, 6. 
— qui palati ist wol nur Vermu- 
thung von Gelenius, da die Hss. 
quidam latiniqui baben, vieti, qui- 
dam palati cum, da nicht alle, son- 
derà nur einige der Zerstreuten auf 
die Anriickeoden gestosseu sein 
konnen. — e fuga, von der - aus, 
auf der FI., 39, 23, 10 o. a., vgl. 22, 
55,. 4. — oppugn., auch bier erwar- 
tet man expugnando* — fecit, e. 34, 
13:27, 33, 5; 34, 19, 2. 

84. Einrichtangen und Vorgange 
in Rom. Val. Max. 2, 5, 1. ^ 

1-2. A quii., 39, 55; Mommsen 
1, 643. — agrum G., die Hss. ha- 
ben agro G. ,jhaec verba non ad dé- 
ducta est (nam sic scribi debebat in 
agrum), sed ad Aquileia colonia 
ref erenda sunt u Doering; da die co- 
lonia erstdurcb die deductioentsteht, 
und nach dem sonstigen Gebrauch 
L.'s ist indessen wol agrum vorzu- 
zieben. — Gallor., diese batten das 
Land nur vortibergehend inne, s. 

39, 45 ; 54 ; sonst giebt L. die frti- 
beren Besitzer genauer an, s. 34, 45, 
4; 37, 57, 8; 10, 1, 2 u. a., vgl. 41, 
13, 5. — tria mil., die grosse Zahl 
der Colonisten und die bedeutenden 
Lapdloose, vgl. 41, 13 mit 39, 55; 

40, 29; 35, 9, war wol durch die 



gefàbrliche Lage der Colonie be- 
dingt, s. Lange 2, 226; 223. — 
equit., 37, 57; 39, 55. — cent, 
quadr., um ein entsprechendes Ver- 
haltniss der Loosé unter sich und 
zu dem Solde der drei Classen zu 
gewinnen, verm. Huschke Serv. Tuli. 
377 u.Nipperdey cent, quinquagena, 
docb findet auch sonst, s. 37, 
57, 8; 35, 9, 8; ib. 40, 6 ein be- 
stimmtes Verbaìtniss nicht statt 
An den angef. Stellen werden nur 
equites u. pedites geschieden, an der 
vorliegenden dagegen auch centurio- 
nes genannt, wahrscheinlich die, 
welche ala solcbe gedient haben. — 
tresv., s. 39, 55, 6. 

3-6. Vener. Eryc. etc, schon 
30, 38 anticipirt, nicht zu verwech- 
seln mit dem 22, 9; 23, 31 erwahn- 
ten, s. Strano 6, 2, 5 p. 273: ?6tì 
xa\ iv'PcijÀri trjg é-sov Tavzrjg noi 
rrjg nvfa\q Tijff KoXXCvr\g leoov 
ji<f>QodCTr\s *Egvx(vr)g XsyófÀéVov, 
%X°v xal vt(hy xctì oroàv ncqixst- 
{iivr\v à£ióXoyov; Becker 1, 582; 
4,321 ; Mommsen Un terit. Dial. 142. 
— Ligust. b., nach 39, 44, 1 1 ha- 
ben die Consuln in dem J. 184 nichts 
von Bedeutung getban; doch vgl. 
ib. 38, 1, wornach ein Krieg in Li- 
gurien anzunehmen ist — foro 



168 



LIBKR XXXX. GAP. 34. 



a. u. 578.574. 



5 tatis. eam aedem dedicavit M\ Aqilius Glabrio duumvir, statuam- 
que auratam, quae prima omnium in Italia est statua aurata, patris 

6 Glabrionis posuit is erat, qui ipse eam aedem voverat, quo die 
cum rege Antiocho ad Thermopylas depugnasset, locaveratque 
idem ex senatus consulto. 

7 Per eosdem dies, quibus hae aedes dedicatae sunt, L. Aemi- 

8 lius Paulus proconsul ex Liguribus Ingaunis triumphavit trans- 
tulit coronas aureas quinque etviginti, nec praeterea quicquam 
auri argentique in eo triumpho latum. captivi multi principes 
Ligurum ante currum ducti. aeris trecenos militibus divisit 

9 auxerunt eius triumphi famam legati Ligurum pacem perpetuam 
orantes : ita in animum induxisse Ligurum gentem nulla umquam 

io arma pisi imperata a populo Romano sumere, responsum a Q. 



olii., 34, 53, 3; Becker 1, 603. — 
Pietati, es ist auffa llend, dass L. die 
Erzàhlnng, die sicfa ao den Tempel 
kntjpft, nicht benibrt, *. Fest. p. 
209 : Pietati aedem consecratam ab 
AciUo aiunt eo loco , quo quondam 
mulier habitat 1 erit , quae patrem 
suum inclusum carcere mommi* 
suis clam aluerit; anders Piio. 7, 
36, 121.; Val. Max. 5, 4, 7; Preller 
626. — duumv., 23, 30, 13; die bei- 
den duumviri haben sicb io die Ge- 
schafte getbeilt, oder sind ala Sobne 
derer, welche die Tempel gelobt 
baben , jeder mit der Weibung des 
betreffenden Tempels vom Volke 
beauftragt wordeo. — stat. aur. 
etc, Vai. Max. 2, 5, 1: statuam 
auratam nec in urbe nec in ulta 
parte ftaliae quisquam prius aspe- 
xit, quam a M\ Glabrione equestri* 
patri poneretur in aede Pietatis; 
dass sie eine equestri* gewesen sei 
und im Tempel gestanden babe, ist 
nicht L. sonderà einer aoderen 
Quelle entlebnt, vgl. Mulier Hand- 
buch der Archàol. § 307, 3. — pri- 
ma, vergoldete Gotterbilder sind 
schon erwahnt, s. 33, 27, 4; 38, 35, 
6; 39, 7, 9. — est - aurata ist nicht 
su verbinden, sonderò aurata Ad- 
jectiv, s. 4, 16, 2; 10, 7, 10 u. a. = 
quae statua prima inter statuas au- 
rata» est; Grò n. verna, statuto au- 
rata est — patris Gì., s. 4, 17, 6; 



5, 23,- 7, den gewohnlicheren Dati? 
hat Val. Max. — s>, der Vater ala 
Consul, dera Val. Max. irrthumlich 
auch die Weibung beilegt. — de- 
, pugnasse^ es ist zu verstehen wie 
e. 40, 10, s. e. 44,9, vgL e. 52, 6; 
das Gelubde ist erfolgt, als der 
Sieg sicb eotschiedeo hat; depu- 
gnatumst mit Madvig zu schreioen 
ist oicbt nothwendig. — locai er., er 
hatte selbst seboo alle Vorkehruu- 
geo getroffeo, schwerlich ais Con- 
sul, da er 563, s. 36, 18, siegte, erst 
im Jabr564, s. 37, 46, zuruckkebrte, 
s. Lange 1, 589. 

7-11. Aemil., e. 25. — ex Ug* y 
wie e. 45, 6 ; 59, 1 ; 8, 33, 1 3 ; 28, 19, 
11 u. a., vgl. Inscptt. lat. p. 289: L. 
Aemilius L. f. Paullus - Liguribus 
domitis priore consulatu triumpha- 
vit — coron. etc, e. 16, 11 ; doch 
ist die Zabl, da keine andere Beute 
eiogebracht wird, gering und da die 
Mz. Hs. mille et vig. hat, viell. C et 
XX zu lesen. — argentiq. 9 vgl. e. 
25, 4: lignatumque. — principe e. 
28, 6. — trecen.y vgl. e. 59, 2, aus 
der Staatscasse, da kein Beutegeld 
io dieselbe gebracht werdeo kanu, 
33, 23, 8. — nulla etc, sie begeben 
sich freiwillig des Kriegsrechtes, 
was jedocb die dediticii obnehin 
verlieren, vgl. e 16, 6; zum Ge- 
dankeo Sali. I. 14, 10: qw'ppe quis> 
hostis nullus erat, nisi forte quetn 



a. Ch. 181.180. 



UBER XXXX. CAP. 34. 35. 



169 



Fabio praetore est Lignribus iussu senatus òrationem eam non 
novam Liguribus esse; mens vero ut nova et orationi conveniens 
esset, ipsorum id plurimum referre: ad consules irent et, quae 11 
ab iis imperata essent, facerent. nulli alii quam consulibus sena- 
tum crediturum esse sincera fide in pace Ligures esse, pax in 12 
Liguribus fuit. in Corsica pugnatum cum Corsis; ad duo milia 
eorum M. Pinarius praetor in acie occidit. qua clade compulsi 
obsides dederunt et cerae centum milia pondo, inde in Sardiniam 13 
exercitus ductus et cum Iliensibus, gente ne nunc quidem omni 
parte pacata, secunda proelia facta. Carthaginiensibus eodem anno 14 
centum obsides redditi, pacemque [cum] iis populus Romanus 
non ab se tantum, sed ab rege etiam Hasinissa praestitit, qui tum 
praesidio armato agrum, qui in controversia erat, obtinebat. 

Otiosam provinciam consules habuerunt. M. Baebius comi- 35 
tioTum causa Romam revocatus consules creavit A. Postumium 
Albinum Luscum et C. Calpurnium Pisonem. praetores exinde 2 
facti Ti. Sempronius Gracchus L. Postumius Albinus P. Come- 
bus Hammula Ti. Minucius Molliculus A. Hostilius MancinusC. 
Haenius. ii omnes magistratum idibus Martiis inierunt. 



vos iussissetis. — non novam etc, 
vgl. 2, 18, 10; 9, 45, 1. — ipsor. 
etc, vgl. 34, 17, 7. — -. esse - esse, 
s. e. 35, 7; 34, 49, 8 u. a. — sin- 
cera/., 39, 2, 2. 

12-13. Corsica, e. 19, 6. — ce- 
rne, 42, 7, 2; Dtod. 5, 13: tXafi- 
fiavov nttoà ttòv iyy<OQ£tov yo- 
Qovg QrjTlvnv xaì xnoov xaì /jiski, 

ipVOfléVfOV TOVTCDV <S(tlpll(ÒV ÌV TTJ 

vyC(p; Verg. Ed. 9, 30. — ne 
nunc q. y Diod. 5, 15: rò ó' allo 
7ilijfro£ - ó*ittpvXa£c Ttiv flivd-é- 

gCav vfyQ 1 T< ^ v *<**' V{*&S XQ *' 
iftoVy M ratio 5, 2, 5. — omni p. t s. 

zu 37, 53, 5; 41, 6, 6: magna par- 
te; 45, 31, 3. 

14-15. cent, obs., nach 30, 37, 
6 sirici nor 100 Geiselo gestellt 
nnd ebeoso viele 32, 2, 3 bereits zu- 
riickgegeben. — cum iis ist wabr- 
scheiolich ODricbtig, da, auch wenn 
man pacem cumiis verbindeo wollte, 
cum doch UDDoibig ware, weil aoch 
ab se folgt, nnd soost pacem alieni 
praestare gesagt wird, s. 39, 28, 9 ; 
anderer Art sind 28, 17, 8 : fidem 
nec dare nec accipere - nisi ab ipso 



duce; 9, 1, 8: nihil cum potentiore 
iuris - reUnquitur; eine Hs. hat 
tum, was aber ao u. St. nicht pas- 
send ist. — a se, 21, 13, 4: ab Ro- 
mani* nulla spes; lustin. 25, 2, 7: 
tanta caedes -fuit, ut Antigono 
pacem - a Gallis praestiterit. — qui 
tum etc, ob Masin. jetzt den stret- 
ticeli Landstrich, s. e. 17, heraasge- 
geben bat, ist niebt deutlicb, tiber- 
haupt der Zweck des Zusatzes, viell. 
absichtlicb, dunkel; iiber dea Frie- 
den mit Mas. vgl. 42, 23, 2. 

35-86« VVahlen; Provinzen; 
Verhandloogen iiber das Heer Hi 
Hispanieo. 

1-2. Albinum, diesen Zanameo, 
s. § 2, babeo die Postura ii oft in dea 
fasti Capit. ; Luscus beisst der hier 
erwabnte Postum. 45, 17, 2, die 
VerbfoduDg vod zwei Zanamen, s. 
41, 15, 5, babeo die fasti mebrfach, 
so im J. 290 M. Postumius AlbUs 
RegiUensU, vgl. a. 288; 580: Sp. 
Post. Albinus Paullulus; Mommsen 
Rb'm. Forseb. 1, 43; Pigbins wollte 
Luscum ti Igeo. — Calpur. 9 39, 6; 
30. — exinde, s. 33, 24, 2. — Mam- 



170 



LIBER XXXX. CAP. 35. 



a. u. 574. 



3 Principio eius anni, quo A. Postumius Albinus et C. Calpur- 
nius Piso consules fuerunt, ab A. Postumio consule in senatum 
introducti qui ex Hispania citeriore venerant a Q. Fulvio Fiacco, 
L. Minucius legatus et duo tribuni militum, T. Maenius et L. Te- 

4 rentius Massiliota. hi cum duo secunda proelia, deditionem Cel- 
tiberiae, confectam provinciam nuntiassent nec stipendio, quod 
mitti soler et, nec frumento portato ad exercitum in eum annum 

5 opus esse, petierunt ab senatu primum, ob res prospere gestas 

6 ut diis inmortalibus honos haberetur, deinde ut Q. Fulvio dece- 
denti de provincia deportare inde exercitum, cuius forti opera et 
ipse et multi ante eum praetores usi essent, liceret; quod fieri, 

7 praeterquam quod ita deberet, etiam prope necessarium esse: ita 
enim obstinatos esse milites, ut non ultra retineri posse in pro- 
vincia viderentur, iniussuque abituri inde essent, si non dimitte- 
rentur, aut in perniciosam, si quis inpense retineret, seditionem 

8 exarsuri. consulibus ambobus provinciam Ligures esse senatus 
iussit praetores inde sortiti sunt: A. Hostìlio urbana, Ti. Minucio 

9 peregrina obvenit, P. Cornelio Sicilia, C. Maenio Sardinia; Hispa- 
nias sortiti L. Postumius ulteriorem, Ti. Sempronius citeriorem. 

10 is quia successurus Q. Fulvio erat, ne vetere exercittf provincia 
spoliaretur, „quaero u inquit „de te, L. Minuci, <;um confectam 
provinciam nunties, existimesne Celtiberos perpetuo in fide man- 
li suros, ita ut sine exercitu ea provincia obtineri possit? si neque 
de fide barbarorum quicquam recipere aut adfirmare nobis potes, 
et habendum illic utique exercitum censes, utrum tandem auctor 
senatui sis supplementum in Hispaniam mittendi , ut ii modo, 



mula, 23, 34, 10 ; 36, 2, 6; dagegen 
kommt der Zuname MoÙiculus viell. 
nnr hier vor. — ii etc., wie gewohn- 
lich. — magistr., 35, 30, 4: prorae. 
3-7. Fulvio, e. 30. — Maen. - 
Terent, gewesene Priitoren, 3. 38, 
42; 39, 6. — duo s, prosi., wol die 
e. 30 f. n. 33 erwabnten, die e. 16, 
8 angegebenen dura aliquot proelia 
sind ubergangen. — confecta, ge- 
gen e. 33, 9, vgl. e. 39, 2. — 
portato, um abzu wechselo ; der 
Krieg wird anders gefuhrt als von 
Cato, 8. 34, 9, 12, and ist daber 
kostspielig, s. Momrosen 1, 679. — 
honos etc, s. 41, 6, 4. — deced., 
23, 34, 10; 32, 7, 4. —forti, wie 
e. 36, 11, vgl. 22, 60, 20. — multi 



a. e. pr., s. 39 , 38, 12. — ita deb, 
weist auf fieri zurtìck, was auch 
wieder gedacht werden kann, ob- 
gleich es nicht nothwendig ist, vgl. 
8, 9, 9: haec ita precatus; 1, 55, 6. 

— ita obs., vgl. 42, 65, 11 ; ita, 30, 
32, 11. — necesse esse ist nothwen- 
dig, obgleich die Hss. esset haben; 
bber das zweimalige esse s. e. 
34, 11. 

9—12. Hispanias, s. e. 1, 2; die 
folg. Verhandhwg wie 39, 38, 8ff. 

— Minuci, der als legatus das Wort 
gefuhrt bat. — recipere n. in te, s. 
39, 47, 7, zu 33, 13, 15; Cic. Att. 
13, 1, 2: quoniam de nestaie polli- 
ceris vel potius recipis. — auct. - 
mittendi, s. 7, 23, 4, za 35, 25, 5 ; 



a. Ch. 180. 



LIBER XXXX. CAP. 35. 36. 



171 



quibus emerita stipendia sint, milites dimittantur, veteribus mili- 
tibus tirones inmisceantur, an deductis de provincia veteribus 12 
legionibus novas conscribendi et mittendi, cum contemptum tiro- 
cinium etiam mitiores barbaros eccitare ad rebellandum possit? 
dictu quam re facilius sit provinciam ingenio ferocem, rebellatri- 13 
cem confecisse. paucae civitates, ut quidem ego audio, quas vi- 
cina maxime hiberna premebant, in ius dicionemque venerunt, 
ulteriores in armis sunt. quae cum ita sint, ego iam hinc prae- 14 
dico, patres conscripti, me exercitu eo, qui nunc est, rem publi- 
cam administraturum; si deducat secum Flaccus legiones, loca 
pacata me ad hibernacula lecturum neque novum militem fero* 
cissimo hosti obiecturum." 

Legatus ad ea, quae interrogatus erat, respondit neque se SO 
neque quemquam alium divinare posse, quid in animo Celtiberi 
haberent aut porro habituri essent itaque negare non posse, 2 
quin rectius sit etiam ad pacatos barbaros, nondum satis adsue- 
tos imperio, exercitum mitti. novo autem an vetere exercitu opus 3 
sit, eius esse dicere, qui scire possit, qua fide Celtiberi in pace 
mansuri sint, simul et qui illud exploratum habeat, quieturos mi- 



dagegen Cic. Att. 9, 11 A. 2: auctor 
(fui) ad te adiuvandum, de dom. 
12, 30; Reisig Vorles. S. 564. — 
quibus em. st. >., s. e. 36, 10 ; 39, 
4: veterano*, 3 r 57, 9. — Hrocin., 
der Dienst von Rekraten far diese 
selbst, e. 8, 15. Ueber die Form der 
Rede s. 8, 32, 3f. 

13-14. facile sit, es diirfte - 
seiu, nicht oboe Ironie , vgl. 32, 32, 
1 6 : neque enim aeque difficulter sub- 
stituant, 35, 16, 4 nihil aliud pro- 
fecto dicati* : 21, 47, 5: ea vixfidem 
fecerint; 22, 60, 20; 23, 42, 12, 
Klotz Cic. Tose. 3, 11, 25; Madvig 
verlangt facile est; zura Ausdruck 
s. 31, 38, 3. — ing. feróc. reb. ist 
auf provincia bezogeo , weil dabei 
an das Volk gedacht wird, rait dem 
Krieg zu frihren oder das za regie- 
ren eigentlich die provincia war, 
vgl. 39, 29, 5 : perdomitain provin- 
ciam, anders § 4; e. 28, 8; 41, 12, 
3 a. a. — rebellatric, selten and 
mebr dichterisch, vgl. 1, 7, 5; ib. 
28, 1; 56, 8. — confec, der Ge- 
danke kano allgemein genommen 



werden : dass man - babe, aber nicht 
aia Frage. — in ius die, 34, 33, 9. 
— iam hinc, sebon von hier aus, 
bier, ehe ich nur in die Provinz 
komme, vgl. zum Gedanken 22, 39, 
6f.; 27, 40, 8; zeitlich stebt iam 
hinc 7, 29, 1 ; 8, 7, 7 ; schwerlich 
ist es an a. St. causai za nehmen, 
da schon quae cum t. s. vorhergeht, 
s. Hand Tarsell. 3, 128; 143. — 
remp. , dea Krieg, s. 35, 10, 8. — 
hibemac, 35, 7, 7. 

86* 1-4. porro, ferner = kiinf- 
tighin, 10,8,10: fuit porroque erit t 
hàufiger fin de t es sich so bei den 
Komikern. — negare n. p. 9 s. 30, 
22, 5; quin folgt darauf nach der 
Analogie von non dubitare quin, 
abnlich 2, 1, 3: neque ambigitur 
quin; 8, 2, 2: nec contradici tjvùt; 
ib. 40, 1 : nec discrepai quin ; Tac. 
Ann. 13, 14: non abnuere q.; Caes. 
B. C. 3, 94, 3: Caesarem nonfefel- 
lit q.; ib. B. G. 7, 44, 4: nec iam 
aliter sentire q.; Cic. Tusc. 5, 7, 
17; Fin. 5, 11, 32; ib. 4, 13, 32 a. 
a. — simul et qui, der zugleich 



172 



LIBER XXXX. CAP. 36. 



a. u. 574. 



4 Htes, si diutius in provincia retineantar. si ex eo, quod aut inter 
se loquantur aut succlamationibus apud contionantem imperato- 
rem signifìcent, quid sentiant, coniectandum sit, palam vociferatos 
esse aut imperatorem in provincia retenturos aut cum eo in Ita* 

5 liam venturos esse, disceptationem inter praetorem legatumque 
consulum relatio interrupit, qui suas ornari provincias, priusquam 

6 de praetoris exercitu ageretur, aequum censebant. novus omnis 
exercitus consulibus est decretus , binae legiones Romanae cum 
suo equitatu et socium Latini nominis quantus semper numerus, 

7 quindecim milia peditum et octingenti equites; cum hoc exercitu 



aoch usw., man solite simul qui et 
ili. erwarten, vgl. jedoch 31, 36, 7: 
ut crescer et simul et audacia hosti. 
— succlam., vgl. 28, 26, 12: ultro 
territuri succtamationibus, 42, 28, 
3 a. a., vgl. Hom. IL 19, 79: ovài 
ioixtv vftpàXXuv. — apud imp., 
wenn sie bei, um iho steben, in Con- 
tionen. — cornee t. sit, man miisse, 
diirfe, ira Folg. fehlt: so wolle er 
sagen, s. e. 14, 9; 1, 28, 5; 21, 
18,8. 

5-6. discept, die Verbandlang 
batte sich anmittelbar an den Vor- 
trag der Gesandten angescblossen, 
vgl. 39, 38, 8.— relat, s. 39, 39, 
6. — ornari, die notbigen Mittel 
far ihre Verwaltungs-Commando- 
bezirke gewabrt wiirden, Marq. 3, 
1, 280. — suo, der dazu geborigen, 
8, 8, 14. — socium n. L., von sodi 
nominis Latini, so dass nur socium 
von numerus abbangt, s. § 11; e. 
43, 7 n. a., vgl. za e. 19, 6; 38, 44, 
4; 22, 50, 6; 31, 8, 7; Aodere be- 
trachten die Zusammenstellaog als 
Asyndeton statt sodi et nomen La- 
Unum, sodum et Latini nominis 
etc, NiebubrRom.Gesch. 3, 615. — 
quantus s. num., da von sebeint der 
vorbergeh. Genitiv abzobangen, so 
dass quind. milia Appos. ist; Ao- 
dere halten quantus s. num. fur 
vorangestellte Appos. nnd lassen 
sodum von quind. milia abhaogen. 
Die Sache selbst ist, wenn in den 
Worten kein Febler liegt, niebt 
richtig and stimmt nicht za L.'s ei- 



genen Angaben; denn obgleicb oft 
15000 pedites u. 800 equites von 
den socii L. d. gefordert werden, s. 
33, 43, 3 far ein consaiarisches, 
ebeoso 40, 26, 7 ; far 4 Legionen 
40, 18, 5; ib. 1, 5, so findeo sich 
doch ascb versebiedene andere Ver- 
bàltnisse, so 38, 35, 9 30000 ped. f 
1200 eq. far 4 Legionen; 41, 14, Ì0; 
42, 1, 2 20000 a. 1200 far 4 Leg., 
39, 20, 3; 35, 20, 4; ib. 41, 7 20000 
a. 800 bei 2 Leg.; 34, 56, 6; 35, 20, 
5; 11 ; 37, 2, 4 15000 u. 500 (600) 
far 2 Leg.; 42, 35, 5 15000 a. 1200 
far 4 Legionen, wenn nicht quina 
dena za lesen ist; 41, 5, 6 10000 a. 
500 far 2 Legionen; 41, 21, 4; 43, 
12, 6; 44, 21, 11 10000 a. 600 fdr 
2 Leg.; 41, 9, 2; 42, 31, 4 12000 a. 
600 fur 2 Legionen a. a.; dagegen 
36, 2, 8 werden zwei Theile fiun- 
desgenossen, ein Tbeil Romer ge- 
nommen. Wahrscheinlich bat L., 
ohne Riicksicht auf seine eigenen 
Angaben, die JYotiz aus einer ibm 
vorliegenden Quelle entnommen. 
Andere verm., wol niebt mit Recht, 
quantus tum semper num., XX mi- 
Uà ped. et MCC equites, eher viell. 
quantus tum saepe num., s. Marq. 
3, 2, 301. Za Polyb. Zeit stellteo 
die socii gleicbviel gewobnliche 
Fasstrappen als die Romer, uber- 
diess a ber, and diese mebr als die 
Romer, die extraordinarii, s. e. 27, 
3, also einFuoftel uiebranFussvolk, 
an Reiterei das Dreifacbe der Romer, 
s. Poi. 6, 26, 7f., ib. 30, 2; 3, 107, 



». Ch. 180. 



LIBKR XXXX. CAPw 86. 



173 



Àpuanis Liguribus ut bellum inferrent mandatum est. P. Corne- 
lio et H. fiaebio prorogatimi imperium, iussique proviacias obti- 
nere, donec consules veoissent; tum impera tura, utdimisso, quem 
haberent, exercitu reverterentur Romani, de Ti. Sempronii de- 8 
inde exercitu actum est. novam legionem ei quinque milium et 
ducentorum peditum cum equitibus quadringentis consules seri- 
bere iussi, et mille praeterea peditum Romanprum, quinquaginta 
equites, et sociis nominis Latini imperare septem milia peditum, 9 
trecentos equites. cum hoc exercitu Ti. Sempronium ire in Hi- 
spaniam placuit citeriorem. Q. Fulvio permissum, ut qui milites 10 
ante Sp. Postumium Q. Marcium consules cives Romani sociive 
in Hispaniam transportati essent, et praeterea supplemento ad- 
ducto quo amplius duabus legionibus quam decem milia et qua- 
dringenti pedites, sex centi equites essent, et socium Latini nomi- 11 
iris duodecim milia, sexcenti equites, quorum forti opera duobus 
adversus Celtiberos proeliis usus Q. Fulvius esset, eos, si vide- 
retur, secum deportaret et supplicationes decretae, quod is prò- 12 
spere rem publicam gessisset, et ceteri praetores in provincias 
missi. Q. Fabio Buteoni prorogatum in Gallia imperium est. octo 13 



13, vgl. L. 22, 36, 3. Uebrigens ist 
zu bezweifelo, dass quindecrm mi' 
Ha hier and an aaderea Stellen 
richtig sei, wenn diesetben zwei 
consularischen Ifeeren beigegeben 
warden, da sich kaain annehmen 
làsst, dass die Zabl der sodi gerin- 
ger gewesen sei als die der Romer 
in 2 Legionen jede za 5200 Mann, 
vgl. 38, 35, 9 a. a., wo sich quitta 
dena findet. 

7-9. Apuani*, e. 1, 3. — donec 
etc., diese AoordDung istniebtimmer 
besonders berne rkt, 35, 1,3. — tum 
scheint sich aaf dea eben angegebe- 
nen Zeitpunkt, wo die Nacbfolger 
ankommen, niebt anf einen spate- 
ren Befebl za beziehen. — equit. 
quad., vgl. 23, 34, 13: quinque mi- 
lia peditum quadringentos equites 
scriberet, eamque legionem - 
in Sardiniam traici endam curar et; 
doch ist die Zabl der Reiter unge- 
wobnlicb, ebenso 22, 36, 3; 42, 31, 
2 : quina milia et ducerli equites eas 
vetere instituto, Marq. 3, 2, 249. — 
consules etc, 32, 8, 6. — et sociis 



n. L. naca einigen Hss., sodi e no- 
mine Latino, wie gewòhnlich gefe- 
sen wird, scheint L. nicht gebraacbt 
za haben, s. 41, 8, 9. 

10-14. Sp. Post etc, also seit 
6 Jabren, s. 39, 6. — quo, om wie 
viel mebr als, s. 34, 6, 14 a. a , aaf 
amplius bezieht sich quam; duabus 
leg. ware als Dativ zu nehnien, 
wenn nicht in duab. /. za lesen ist, 
wie 39, 38, 11 , vgl. 43, 12, 4. — 
soc. n. peditum, was aos equites 
erbellt, s. e 18, 6 n. a. Nach Ab- 
zug der beiden mit qui- essent und 
quo -usus esset bezeichneten Klas- 
sen bleiben also nar 4200 Romer 
und 5000 sodi von dera alten 
Heere zuriick. — quorum enthalt 
eine Beschrankang des Vorhergeh.: 
die naml., welche. — si rider., s. 6, 
25, 2: sivideatur, gewòhnlich: si ei 
videretur, 26, 16, 4. — supplicata 
35, 8, 9. — et cet, locker ange- 
li niipft, da der Begriff mit ti ira 
Vorhergehenden nar angedeatet ist. 
— Fabio, s. 40, 18, 2. — octo, 



174 



LIBER XXXX. CAP. 36* 37. 



a. q. 574. 



legiones praeter exercitum veterem, qui in Liguribus in spe prò- 
14 pinqua missionis erat, eo anno esse placuit et is ipse exercitus 

aegre explehatur propter pestilentiam, quae tertium iam annura 

urbem Romanam atque Italiani vastabat. 
87 Praetor Ti. Minucius et haud ita multo post consul C. Cal- 

purnius moritur multique alii omnium ordinum inlustres viri. 

2 postremo prodigii loco ea clades haberi coepta est. C. Servilius 
pontifex maximus piacula irae deum conquirere iussus, decemviri 
libros inspicere, consul Apollini Aesculapio Saluti dona vovere et 

3 dare signa inaurata ; quae vovit deditque. decemviri supplicalo- 
nem in biduum valitudinis causa in urbe et per omnia fora con- 
ciliabulaque edixerunt; maiores duodecim annis omnes coronati 

4 et lauream in manu tenentes supplicaverunt fraudis quoque 
humanae insinuaverat suspicio animis; et veneficii quaestio ex 
senatus consulto, quod in urbe propiusve urbem decem milibus 



vgl. 34, 43, 9. ■<— propinqua wiirden 
wir bei missionis erwarten, vgl. 8, 
29, 3. — is ipse, die orto legiones : 
obgleich es nicht so gross war; nur 
8 Legionen. — pestilente vgl. e. 
19, 3. 

37. 1-8. Giftmischerei in Rom 
und Italien. 

2-3. prodigii loco wie 8, 18, 11. 
— conquir., in den Pontificalbiichern, 
s. Marq. 4, 222. — libr. insp., 3, 10, 
7. — JpoU. Aesc. Sol., die drei 
Heilgotter ersebeinen bier verbun- 
den, wahrscheinlich nacb den sibyll. 
Buchero, 8. Clausen Aeneas 260; 
11«0; Marq. 4, 321 ; iiber Apollo s. 
4, .25 ; Aescul. 10, 47 ; Salns ist bier 
in Verbindung mit den griechischen 
Gottern identificirtmitHygiea, nicht 
raehr die alte romische Salns 9, 43, 
23, Preller 602. — signa inaur., s. 
e. 34, 5: statuam auratam, es schei- 
nen dieses die dona zu sein, welcbé 
gelobt werden, vgl. 21, 62, 8. — 
supplic, hier eine obsecratio, s. 38, 
44, 7; 42, 20, 3. — urbe wie 27, 
37, 9 von dem nachsten reli- 
giòsen, kireblieben Kreise nm die 
Stadt. — maior. duod. annor., ob 
iiberhaupt j ùngere an den Supplica- 
tionen Antbeil nicht nehmen diirfen, 



ist niebt klar, sonst beisst es suppli- 
catimi iere cum coniugibus etliberis, 
s. 22, 10, 8 vgl. 21, 62, 9, ohne dass 
ein bestimmtes Alter der letzteren 
angegeben wird. — coronati, wol 
aucb mit laurea, s. 23, 11, 5 ; 25, 12, 
15; 34, 55, 4; 36, 37, Preller 134. 
Mit edixerunt brechen alle Hss. mit 
Ausnahme der Mz. ab. 

4. insinuav., s, Cic. PhiL 5, 3, 8 : 
in forum insinuandi; dagegen mit 
seL. 40, 21, 11; 3, 15, 2; 32, 13, 
1 ; 7, 10, 10 u. a. — fraud. hum., 
s. 8, 18. — venef. ex senat. e, da 
es so entschieden betont wird, dass 
die Uebertragung der quaestio durch 
ein Senatsconsult erfolgt sei, so 
scheintanchjetzteinVolksbeschlnss 
nicht binzugekommen, von den Tri- 
bunen nicht gefordert worden zu 
sein, s. 39, 14, 6; Rein Criminalr. 
407; 177; Lange 2, 383; Rudorff 
§112. Die Giftmischerei war wol 
noch Folge der Bacchanalien. — 
quod, weil veneficium als Handlang 
oder Collectivum: jeder einzelne 
Fall des venef. zu denken ist. — 
propiusve urb. t s. e. 44, 6; dieser 
Bezirk bildet also aucb einen Ge- 
richtssprengel, a. § 3, vgl. 43, 14, 



a. Ch. 180. LIBER XXXX. GAP. 37. 38. 175 

passuum esset commissum, C. Claudio pretori, qui in locum Ti. 
Minucii erat suflectus, ultra decimum lapidem per fora concilia- 
bulaque C. Maenio, priusquam in Sardiniam provinciam traiceret, 
decreta, suspecta consutis erat mors maxime, necatus a Quarta 5 
Hostilia uxore dicebatur. ut quidem filius eius Q. Fulvius Flaccus 6 
in locum vitrici consul est declaratus , aliquanto magis infamis 
mors Pisonis coépit esse ; et testes exsùstebant, qui post declara- 
tos consules Albinum et Pisonem, qujbus comitiis Flaccus tulerat 
repulsam, et exprobratum ei a matre dicerent, quod iam ei ter- * 
tiura negatus consulatus petenti esset, et adiecisse, pararet se ad 
petendum; intra duos menses effecturam, ut consul fieret. inter 7 
multa alia testimonia ad causam pertinentia haec quoque vox, 
nimis vero eventu comprobata, valuit, eur Hostilia damnaretur. 

v Yeris principio huius, dum consules novos dilectus Romae 8 
tenet, mors deinde alterius et creandi comitia consulis in locum 
eius omnia tardiora fecerunt. interim P. Cornelius et M. Baebius, 9 
qui in consulatu nihil memorabile gesserant, in Àpuanos Ligures 
exercitum induxerunt. Ligures, qui ante adventum in provinciam 88 
consulum non expectassent bellum , inproviso obpressi ad duo- 
<lecim milia hominum dediderunt se. eos consulto per litteras 2 
prius senato deducere ex montibus in agros campestres procul 

10; 25, 5, 6. — prius q., wie schon - 5: mora, cur; 42, 29, 11; Caes. B. 

39, 38, 3; der Prator io Sardinien G. 1, 14, 2: neque commissum a se, 

bleibt anterdessen als propraetor in quare perir ent^ L. 29, 15, 13. — 

seiner Fuoktion, s. 39, 41, 5. damnar., fdr schuldig erklart and 

5-7. maxime ist mit Nachdruck wol zum Tede verurtheilt. 

an das Ende gestellt, vgl. Cic. Tusc. 87* 8-30. Uebersiedlang der 

1, 15, 35: cernere naturae virn ma- apuaniscben Ligorer io das Samni- 

xume; Legg. 2, 27, 69. — Quarta terland. 

H., so mit voraogestelltem Vorna- 8 — 9. veris steht vor dum, weil 

men werden in frtihererZeitgewohn- es mit dem Vorhergeh. in Verbin- 

licfa die Franen bezeichnet, seltner dang steht. — tenet, s. 37, 50, 7; 

in amgekebrter Ordnung, s. 29, 14, ib. 6, 2 n. a. — creandi e. con*,, die 

12: Claudiae Quintae, Marq. 5, 19. za der Wabl bestimmten, daza ge- 

— quidem stellt den Satz als Be- bb'renden, nothigen, s. 39, 39, 7 [wo 
krahigaog des Vorbergeh. dar. — za lesen ist: sonst gewohnlich dee. 
Q. Fulv., s. 38, 35; 42; nach den dativ. gerundivi], vgl. 39, 45, 8. — 
Fasten Q. Fulvius Cn.f. M. ». Flac- apuani, e. 36. 

eus, s. e. 41, 7. — repuls. tuL t er 38. 1-2. qui - expect, wahrend, 

hat sich also mit seinem Stiefvater da sie niebt. — obpressi, wenn nicht 

zogleich beworben; die friiheren nach der ersten Ausgabe obpressi 

Bewerbangen (tertium) hat L. nicht sunt herzustellen ist, mass ad duod. 

erwahnt. — intra, ehe vergiengen. mil. als beschrankende Apposition 

— valuit cur, war ein Grand, za Ligures betrachtet werden , s. 
waram, trug daza bei, dass, s. 31, 21, 24,2. — deducere etc, gewohn- 
45, 13: nee meruerant, eur*, 32, 32, lich werden dediticii nicht so hart 



176 



LIBER XXXX. CAP. 38. 



a. u. 574. 



ab domo, ne reditus spes esset, Cornelias et Baebius statuerunt, 

3 nullum alium ante flnem rati fore Ligustini belli, ager publicus 
popuji Romani erat in Samnitibus; Taurasinorum fuerat. eo cum 
traducere Ligures Apuanos vellent, edixerunt, Ligures Apuani de 
montibus descenderent cum liberis coniugibusque , sua omnia 

4 secum portarent Ligures saepe per legatos deprecati, ne penates, 
sedem, in qua geniti essent, sepulcra maiorum cogerentur relin- 

•5 quere, arma, obsides pollicebantur. postquam nihil impetrabant 

6 neque vires ad bellandum erant, edicto paruerunt traducti sunt 
publico suraptu ad quadraginta milia liberorum capitum cum fe- 
minis puerisque. argenti data centum et quinquaginta milia, unde 

7 in novas sedes compararent, quae opus essent. agro dividendo 
dandoque iidem, qui traduxerant, Cornelius et Baebius, praepositi. 
postulantibus tamen ipsis quinqueviri ab senatu dati,' quorum ex 



bebandelt, aber Aebnliches s. e. 41, 
3; vgl. 42, 22, 6; Polyb. 2, 21; 
Strabo 9, 1, 6 p. 212 a. a. — nullum 
al. fin., s. die Stelle aus Plot, zu 39, 
1,8. 

3-4. pubi. p. R., vgl. 44, 16, 7; 
31, 4, 1. — Taurasin., wol derselbe 
Ort, der auf einer der Grabscbriften 
der Scipiooen erwahnt ist, s. la- 
scriptt. lat. 30: Taurasia Cisauna, 
Samnio cepit\ Plio. 3, 5, 70: Tau- 
rama; Steph. Byz. Tauottvicc, zwi- 
schen Saepinum and Beneventani 
bei Circellum ( nacb Th. Momm- 
sen a. a. 0.), vgl. Nieb. 1, 286. — 
Apuani de ist unsicher, da die Hs. 
ab Anido gehabt zu babea scheint, 
eia Name, der sich sonst nicht findet 
und za montibus niebt passt, weno 
man niebt annimint, dass ein zweiter 
ausgefallen ist, s. e. 41, 2. Obgleich 
bei L. ab - descendere gebrauebt, s. 
21, 32, 2; 27, 38, 6; 28, 42, 20, und 
39, 32, 3 ein bestimmter Berg er- 
wahnt, auch Apuani nacb Apuanos 
etwas hart wiederholt wird, so ist 
docb die Veraoderung in Apuani 
leich ter alsdieAnoah me einer Liicke, 
oder ab Anido monte 1 vgl. § 2 
montibus, besonders da das ganze 
Gebiet verlassen werden soli. — 
descenderent, das bds. descendere 
ist schwerlicb richtig, vgl. 39, 14, 9. 

5-7. arma obs., s. e. 16, 6; 28, 



34, 7. — impetrab., iramer niebt a. 
8. w.; erant als Zustand. — bei- 
land., oinKrieg za fribrenùberhaupt, 
vgl. e, 47, 3 ; die Erneuerung des- 
se! ben za bezeiebnen: rebellandum, 
war nicht nothwendig. — quadrag. 
m. L e, wol mit Einschluss der § 1 
erwahnten 12000. Uebrigens sind 
nacb e. 41, 3 and den fasti triumpb. 
a. 599 no eh Apuani io ibren Wobn- 
sitzen zuriickgeblieben. — argenti, 
wabrscheinlieh ist etwas ausgefal- 
len, da argenti oboe Zusatz hier 
nocb unbestimmter ist als 39, 5, 10. 
Man erwartet dafdr die Angabe der 
sestertii oder denarii; wol Ite man 
pondo hinzusetzen oder denken, s. 
10, 46, 5; 45, 43, 5, so kauie auf 
den Kopf die zu grosse S unirne von 
52 Thlrn. — sedes ist wahrscbein- 
lich statt des bds. aedes zu sebrei- 
ben, da es § 3 beisst: sua omnia se- 
cum portarent. — agro div. etc, 
wie bei der Anlegubg einer Colonie; 
docb wurden die Ligurer Anfangs 
wol nur als dediticii betrachtet, s. 
Lange 2, 237; Nitzsch 145; erst 
nnter den Triumviro und dann von 
Augustus wurden Colonien dahin 
gefiihrt, s. liber coloniarum T p. 235 
I. 9; Plin. 3 4 11, 105; Ligures, qui 
cognommantur Comeliani et qui 
Baebianiy also zwei Colonien, nach 
den Consola, welcbe die Uebersie- 



a. Ch. 180. 



LIBER XXXX. CAP. 38. 39. 



177 



Consilio agerent transacta re cum veterem exercitum Romani 8 
deduxissent, triumphus ab senato est decretus. hi omnium primi 9 
nullo bello gesto triumpharunt. tantum hostiae ductae ante cur- 
rum, quia nec quod ferretur neque quod duceretur captum neque 
quod raitótibus daretur quicquam in triumphis eorum fuerat. ' 

Eodem anno in Hispania Fulvius Flaccus proconsul , quia S9 
successor in pro?inciam tardius veniebat, educto exercitu ex hi- 
bernis ulteriorem Celtiberiae agrum, unde ad deditionem non 
venerant, instittt vastare. qua re irritavit magis quam conterruit 2 
animos barbarorum, et clam comparatis copiis saltum ManKanum, 
per quem transiturum exercitum Romanum sath sciebant, obse- 
derunt. in Hispaniam ulteriorem eunti L. Postumio Albino col- 3 
legae Gracchus mandaverat, ut Q. Fulvium certiorem faceret, Tar- 
raconem exercitum adduceret: ibi dimitti yeteranòs, supplemen- 4 
taque distribuere et ordinare omnem exercitum sese velie, dies 
quoque, et ea propinqua, edita Fiacco est, qua successor esset 



delang bewirkten, genannt. — quor. 
ex e., nach derea Beirath, s. 33, 30, 
1, vgl. 38, 38, 1 : ex sententia. 

8-9. trans, re, also noch im 
Laofe des Jahres. — triumphus etc, 
gegen das sonstige Verfahren, durch 
besondere Willfàbrigkeit des Sena- 
tea, a. Becker 2, 2, 80; Lange 2, 
229. — primi, vgl. jedoch 38, 47, 5. 
— nullo b. §>., der UeberfaU § 1 
wird nicht gerechoet. — hostiae, die 
hds. Lesart hostes, wofiir Gron. 
obsides, a. 34, 52, 9, verni., kann 
gegeniiber nee quod duceretur cap- 
tum nicbt richtig sein; ancb wird 
dorch tantum schon angedeatet, daas 
man noch Ànderes vor dem Wagen 
babe erwarten diirfen, vgl. 45, 39, 
12: pars non minima triumphi est 
vichmae praecedentes. — quod - 
quod - quod atatt quid acheint we- 
gen quidquam nb'thig. — ferretur. 
Beote aaf Wagen oder getragen; 
ducer., gefangene f einde, vgl. 31, 
49, 3 : nec captivi ulti ante currum 
ducti neque spoh'a praelata. — fue- 
rat ist, obgleich nicht ohne Harte, in 
Rackaicht aof triumpharunt gesagt, 
a. e. 12, 3. 

$9-40. Krieg in Hispanien. 
Tit, Liv. K. 



Appian. Iber. 42. 

1-4. Fulvhu, e. 30 f. — procons., 
39, 29, 4. — ulter., vom Hjberaa 
nach Westen, vgl. 35, 13 f. — ad 
dedit., gekommen um sich za nnter- 
werfen, anders das gewohnliche in 
deditionem venire. — instit. vast, 
a. e. 5, 3; 35, 11, 3 a. a. — salt. 
Man., wahrscheinlich die Sierra de 
Gnadeiope, vgl. Ukert 279; oder ein 
Theil 4ieser Gebirgsgegend. — ta- 
ti* sci., 39, 49, 8, vgl. e. 31,1.— 
dam - obsed. schliesst sich dorch 
das erklarende et an barbarorum, 
nicht an daa Snbj. des vorbergeb. 
Satzea an. — ulter. , za dieser ge- 
hb'rte Celtiberten nicht, s. 39, 21, 8. 
— Tarr. - adduceret, s. Caes. B. G. 
3, 5, 3: mititet eertioresfacit, pau- 
Usper intermitterent proélium ; Gic. 
Att. 2, 24, 2; vgl. L. 1, 31, 3: vo- 
cem audire, ut; 3, 6, 5: responsum 
tulere, ut; 33, 28, 11: h'teraemis- 
sae, ut a. v. a. — dimitti, nach dem 
Senatsbeschloss e. 36, 10; dasfolg. 
distribuere a. ordinare bestimmt er 
selbst; tiber den Wechsèl des inf. 
act. u. pass. s. 39, 14, 6. — dùtrib., 
unter die verschiedenen Trappen- 
theile; ordinare, 29, 1, 1. — edita, 
e. 45, 5 ; 41, 13, 3; 45, 34, 4. 

12 



118 



LIBER XXXX/ CAP. 39. 40. 



». u. 574. 



5 venturus. haec nova adlata res omìssis , quae agere instituerat, 
Flaccum raptim deducere exercitum ex Celtìberia cura coegifiaet, 
barbari causae ignari, $uam defectionem et clam comparata arma 
sensisse eum et pertimuisse rati, eo ferocius saltum insederunt. 

6 ubi eum saltum prima luce agmeo Romaaum intravit, repente ex 
f 7 duabus partibus simul exorti bostes Rcttnanos invaserunt quod 

ubi vidit Flaccus , priraos tumultua in agroine per centuriooes 
stare omnes suo quemque loco et arma expedire iubendo sedavit, 

•8 et sarcinis iumentisque in unum locum coactis copias omnes 
partirà ipse partim per legatos tribuaosque roilitum, ut teropus, 
ut locus postulabat, sine ulla trepidatane lostruxit, cum bis de- 

9 ditis rem esse admonens; scelus et perfidiata iliis, non virtutem 
nec animum accessisse; reditum ignobilem in patriam clarum ac 
memorabilem eos sibi ferisse; cruentos ex recenti caede hostium 
gladios et manantia sanguine spolia Romani ad trim&pbum dela- 
10 turos. plura dici tempus non patiebatur; invehebant se bostes 
et in partibus extremis iam pugnabatur. deinde acies concurre- 
40 runt. Àtrox ubique proelium, sed varia fortuna erat egregie 
legiones nec segnius duae alae pugnabant; externa auxilia ab si- 
mili armatura, meliore aliquantum militum genere urgebantur, 



5-8. omissis etc, s. 39, 54, 13. 
— eofer. *. in sed. geht auf § 2 : ob- 
seder unt zurùck; doeh istdie Situa- 
tioD DÌcht kiar, da die e rs te Stelle 
sich auf deo Zug der Romex naofa 
Westen zu beziehen scheint, insede- 
rwit dea Riickzug nach Osten bin- 
de rn soli. — pr. tumulto* die er- 
sten Aeusserungen usw., g. 4, 28, 
2 : subito* tumultui. — in ugni, : so 
wie aie auf dem Marscbe gegangen 
waren, 23, 27, 2, gehort za tiare, 
das dazwischeugestellte per centur. 
za iubendo , quemque erklareode 
Appos. za omnes in agmine, vgl. 3, 
28, 2 ; 22, 5. — sarcinis, die vorber 
io dein Zuge vertbeilt gewesen wa- 
ren. •— coactis, a. e. 16, 10, soast 
conicere, reicere sorcina* aber oft 
agmine coatto ; an a. St. scheint co- 
actis mebr in Bezug auf die iumenta 
gesagt za sein; vgl. 35, 28, 4. — 
partim etc., weil die Troppen weit- 
hia vertbeilt siod, vgl. Tac. H. 5, 
16. — ut temp.j ut /., 42, 47, 5. 



9-10, cum bis deal, entweder 
rhetorische Uebertreibang, oderdie 
Uebergabe vonContrebia u. die der 
Celtiberer siod besonder* gerechnet, 
■a, c. 33 ; zuin Ausdruck 9, 26, 4. — 
*celus, 21, 41, 6 f. — access., vgl. 
44, 36, 2. — ignob., der oboe diese 
Gelegeoheit zum Kainpfe obae Aus- 
zeichnung, obne etwas Bemerkens- 
wertbes gewesen sein wiirde, vgl. 
7, 26, 3: minus insigne -factum' 
— ferisse, babe Gelegeobeit. gege- 
ben zu machen, oder der Sieg wtrd 
«eben vorausgesetzt. — inveh. se, 
28, 15, 7; cum tietores se undique 
invekerent; 30, 11, 9; 10, 14, 18; 
oft vod der Reiterei gebraachL 

40* 1-3. externa, nebeo dea bei- 
dea gewobn lichen Bestaodtbeilen 
de» ri> in. Heeres, e. 30, 2. — ab si», 
a., e. 32, 4. — meliar? etc. aebeint 
dea Grand aozogeben, niebt Appo- 
ait. za sein. — aliquantum, s. 1, 7, 
9; 5, 21, 14; 10, 35, 2: quantum, zu 
3, 15, 2; 22, 18, Ixaliquontumprae- 



«^ Ch. 180. 



LIBER XXXX. CAP, 40. 



179 



nec locum tueri poterant. Celtiberi ubi ordinata acie et §ignjs 2 
conlatis se non esse pares legionibus senserunt, cuneo inpres$io- 3 
nem fecerunt, quo, tantum valent genere pygnae, ut quacumque , 
parte pertulere impetus sups^ systioeri nequeant tunc quoque 
turhatae legiones supt, prope interrupta acies, quam trepidalo- 4 
n$m ubi Flaccus couspexjt, equo advehitur ad legionarios equites, 
. et „ecquid auxilii in vobis est? actum iam de hoc exercitu erit? u 
cmn undique adclamassent, q i uin ederet, quid fieri velit; non se- 5 
gniter imperium exsecuturos, „ duplicate turmas" iuquit, „duarum 
legionum equites, et permittite equos in cuneum hostium, quo 
no&tfos urgent id cum maiore vi equorum facietis, si eUrenatos 
in jQOs equos inmittitis, quod saepe Romanos equites cum magna 6 
laude ferisse sua memoriae proditum est 4 ' dicto paruerunt de- 7 
tractisque frenis bis uitro citroque qura magna strage hostium, 
infractis omnibus hastis, transcurrerunt dissipato cuneo, in 8 
quo omnis jspes fuexat, Celtiberi trepidare et prope omissa pugna 
locum fugae circumspicere. et alarii equites postquam Romano- o 



stare u. U. — locum n. suutn, 8. 27, 

27, 2; 8, 30, 2: ut sese loco tene- 
re*; 22, 41, 9. — ordin. ao., 8. 22, 
5, 7: non Ma ordinata {pugna) per 
prìncipe*, hartatosque *t triarios; 
im. Gegensatze zu den oogeordne- 
Aen Aagriffen der Spaniel*, etwas 
andera Ì8t 35, 4, 7: recto oc iusto 
nroelio. -— cuneo , sie bildeu «ine 
keilfbrmige, Scblacbtordnung, vgl. 
39, 31, 3; 10, 29, 7; 22, 47, 8; an- 
ders 7, 24, 7. — inpress, fec, A, 

28, 6; 25, 37, 13. — pertul. - wn- 
petus suo* aacb Crevier atatt dea 
hda. perculere ~ impetu suo f wel- 
«bea bier, wo eio Object fcWt, sebr 
bart ware, vgl. 34, 15, 2: faticato s 
mdorti notti* primo impetu velut 
cuneo perculere; 2, 65, 1,: Volseum 
primo impetu perculit; 10, 41, 9: 
quacumque impetum dedit. — • fune 
j., 4, 30, 13; 21, 34, 8. — interr., 
21, 33,8; 44, 41, 1; 8. 

4-9. ecq. oboe inquit, «. 28, 40, 3. 
— ecquid aux.y Ut derni beine usw., 
eotbàit zugleicb eiaen Vorwurf, vgl. 
Cic. Phil. 1,7, 18: ecquid est, quod 
iam proprie dici possit actum eius? 
Groo. vera, ni quid. — actum, aoU 



ea deon gescbehen sein um, a. e. 10, 
5 : perisse ; viell. ist an actum zu le- 
aeo. — duplicate i, um den Choc zu 
veratàrken sollen je zwei Turmen 
znsammen ingescbLosaeoenGliedern 
angrcifeo, vgl. Sali. 1. 101: turma- 
tm -quam maxime confertùsimù 
ordàùbu*; daa duplicare turmas 
acheint 8onst niebt vorzuboromen, a. 
. Marq. 3, 2, 258- — inmittitis nach 
facietis , a. 2, 45, 13 ; 36, 28, 6. — 
equos aacb equos - equorum, a. 39, 
5, 5. — e ff renato* y a. zu 4, 33, 7: 
effreno cursu; 8, 30, 6- — quod 
saepe - est sebeint, wenn -es nicht 
einGlosaem ist, derZusatzeioeaAn- 
naliaten zu seta, vgl. 41, 4, 2, wel- 
eber durcb dieaeo Zug wie durch die 
ganze Sebilderuog (Appiao erwabnt 
die Schlacbt niebt) die Sacbe bat 
auaacbmucken wollen, a. 39, 31, 11 ; 
zur SituatioD vgl. 10, 14 ; 41 ; 9, 39. 
— uitro dt. y vgL 3, 61, 9; 35,5, 
10: interequitantes alarii, -— in- 
fractis von infringo, 8. e. 50, 5; 2, 
59, 4; 7, 31, 6; 38, 14, 9; der abl. 
abs.: ao daas aie dabei - zerbraebeo, 
a. e. 27, 3; 25, 36, 7; zom Zeicbeo, 
daaa aie alle gekàmpft baben. ■— ala- 
to* 



180 



LIBERXXXX. GAP. 40. 41. 



a. a. 574. 



rum equitum tam memorabile facinus videre, et ipsi virtute eorum 
acceiisi sine uUius imperio in perturbatos iam hostes equos in- 

10 rtìittunt tunc vero Celtiberì omnes in fugam effuhduntur, et im- 
perator Romanus aversos liòstes contemplata^ aedem Fortunae 

11 equestri Iovique optimo maximo iudos vovit caeduntur Celti- 
beri per totum saltum dissipati fuga, decem et septem milia ho- 
stium caesa eo die traduntur, vivi capti plus quattuor miiia cum 

12 signis militaribus ducentis septuaginta septem, equis prope DC. nul- 

13 lis castris eo die victor exercitus mansit Victoria non sine iactura 
militum fuit : quadringenti septuaginta duo milites Romani, sociùm 
ac Latini nominis mille decem et novem, cum his tria milia mili- 
tum auxiliariorum perierunt. ita victor exercitus renovata priore 

14 gloria Tarraconem est perductus. venienti Fulvio Ti. Sempro- 
nius praetor, qui biduo ante venerat, obviam processit gratula- 

* tusque est, quod rem publicam egregie gessisset cum summa 
concordia, quos dimitterent quosque retinerent milites, compo- 

15 suerunt. inde Fulvius exauctoratis militibus in naves inpositis 
Romam est profectus; Sempronius in Celtiberiam legiones duxit 

41 Consules ambo in Ligures exercitus induxerunt diversis par- 



rà' eq., s. 35, 5, 8; ib. 6, 10; Marò. 
3,2, 305. — et ipsi nach et wie 3, 
23, 6, vffl. 35, 35, 9; die Anordnaog 
der Periodo wie 36, 18, 2; 35, 38, 
13 a. a. — accenti, vgl. 9, 39, 8. 
— sine uU. t. wie § 5, nar zar Aas-» 
mailing dienend und § 10 Fortunae 
eq. vorbereiteod. 

10. CeMberi etc., bei - statt an- 
tergeordnet. — et und non, in Folge 
davon ; das Geliibde erfblgterstnacb 
dem Siepe: aversos, e. e. 34, 6. — 
Fortun* eq,, s. e. 44, 9; 42, 3, 1. 

11-15. decem et #., s. § 13 ; e. 32, 

7 ; 33, 4, 4 u. a. — plus quatt. etc. Ut 
ansicher, die Hs. scbeintpfa* triamil- 
Ua mille ducenti septuaginta septem 
cum - equis prope mille eentum in 
illis castris gehabt za baben, deeh 
ist, aucb wenn quattuormil. gele- 
sen wird, die Zusetzaag kleiaer 
Zablen nach plus storend, ebenso 
wie bei prope, s. 38, 23, 8: non 
plus decem milUa; 37, 44, 2; 39, 
21, 9; ib. 31, 13; 30, 12, 5; 44, 42, 

8 a. a., anch bei supra steben meist 
nar grò'ssere Zablen, ». 39, 31, 14; 
36, 19, 12; 30, 6, 8; ib. 35, 3; 27, 



42, 7; 15; ib. 49, 7; 29, 36, 9; .31, 
21, 17; 3, 31, 4 a. a., vgl.jedoch 
27, 14, 14; 30, 6, 9; anders /erme, 
s. e. 32, 7; 10, 14, 21. Ob die Um- 
stellung von dueent. sept. s. ricntig 
ist, lasst sieh nicht entsebeiden, in 
der gewohnlieoea Lesart ducentis 
s. s, cum signis ist die Nachstellang 
der Prapos. nicht passeod; 36, 38, 
6 werdea 124 signa milit genom- 
men; 174 30, 6, 8; 230 36, 19, 12; 
249 33, 10, 8, s. 39, 31, 15. — MC 
uadsDC sind oft verwechselt. — 
nuUù cast, vgl. 39, 30, 11; dock 
ist die Lesart zweifelhaft, da die 
Hs. vnlUs hat; Madvig verm. equis 
pr. mule. CelUberieis castris; docb 
batte dannL.wol gesàgt: in hosHum 
castris, a. 38, 27, 7 ; 39, 31, 16 a. a. 
Andere: eq. pr. mule, ceterum in- 
mobiìis castris. — renov. , s. e. 32. 
— retiner., nicht entlassen wollten. 
compos., ordneten gemeinscbaftlich 
an, kamen uberein; 2, 37, 2: ut 
compositum cum Marcio fuerat. — 
easauct., 41, 5, 11; 8, 34, 9. 

41* Krieg in Ligorien. 

1-4. divers. pari., anders e. 39, 



a. <?h. 180. 



LIBER XXXX. CAP. 41. 



181 



tibus. Postumius prima et tertia legione Ballistam Suismontium- 2 
que montes obsedit et premendo praesidiis angustos saltus eorum 
commeatus interclusit inopiaque omnium rerum eos perdomuit. 
Fùlvius secunda et quarta legione adortus a Pisis Apuanos Ligu- 3 
res, qui eorum circa Hacram lluvium incolebant, in deditionem 
acceptos, ad septem milia hominum, in naves inpositos praeter 
oram Etrusci maris Neapolin transmisit inde in Samnium tra- 4 
ducti, agerque iis inter populares datus est. montanorum Ligu- 5 
rum ab A. Postumio vineae caesae frumentaque deusta , donec 
cladibus omnibus belli coacti in deditionem venerunt armaque 
tradiderunt navibus inde Postumius ad visendam oram Ingau- 6 
norum Intemeliorumque Lifnirum processi! priusquam bi con- 7 
sules yenirent ad exercitum, qui Pisas indictus erat, praeerant 
A. Postumius et frater Q. Fulvii M. Fulvius Nobilior ; secundae 8 



6: ex, u. e. 34, 13. — BalUst. 
Suism, m. ist sehr unsicher, aus 39, 
2, 7 statt der hds. Lesart ualUsue- 
rumtumtamquam hergestellt; wah- 
rend das folg. eorum and eos und, weil 
der andere Goasal ein bestimmtes 
Volk, die apuani angreift, auch an 
u. St. ein Volksname erwartet wird, 
s. § 5 ; Hertz vena. Ball. Letumque 
wie 41, 18, 1. — premendo, be- 
setzte und so bedràogte, wie urbem 
premere, s. 9, 15, 1 o. a. — eorum 

- eos musate auf die Bewohner der 
Berge bezogen werden. — secunda 
etc, die Nummern der Legionen hat 
L. sait langerer Zeit nicht angege- 
ben. — • qui eor., also die stidlich 
und ostlich wohnen'den, a. 39, 2, 2. 

— circa M. — incoi, 35, 13, 5: 
circa Sidam incolunt; 5, 35, 2 u. a., 
26, 51, 11: cis Hiberum incolunt; 
28, 24, 5; ebenso mit inter 5, 33, 
6 usw. — inpositos hat Gel. ge- 
schrieben, die Mz. Ausgabe inposi- 
ta, der BegrifF konnte ebensowol 
auf das Objeet selbst {eos)qui, als 
tufadsepL milza, was als Aposit. 
daza zu betrachtenist, bezogen wer- 
deu, s. za 21, 55, 4; 27, 16, 7. — 
Neapolin, vgl. e. 24, 3; 56, 8; in 
der dritten Decade Neapolim, s. 23, 
1, 5; 25, 25, 5, vgl. 24, 22, 16. — 
inter pop., s. e. 38, 3. 

5-6. montanor., s. 28, 46, 11; 



Forbiger alte Geogr. 3, 546. — vi- 
neae, s. Strabo 4, 6, 2 p. 202: ò ól 
(oìyog) naq* avroig oUyos lari, 
nvtxltns avctTnoóg; Plin. 14, 6, 
68. — visend,, s. e. 47, 7 ; zur Sacbe 
e. 28, 7. — Inpaun. etc, 39, 32, 4, 
ebenso wobnten die IntemelH, s. 
Tac. H. 2, 13; Plin. 3, 5, 48, an der 
WesUeite des ligustischen Meer- 
busens. 

7-8. qui Pie., vgl. e. 26, 6; 41, 
17, 8 u. o. — Postum., viell. der 
45, 4, 7 genannte und ein Ver- 
wandter des Consnls. — frater, 
wenn dia Ansicht des Valerius Max. 
za 41, 27, 3, dass der bier u. der a. 
u. St. genannte derselbe sei, ricbtig 
ware, was L. niebt anzunehmen 
scheint, so ware/rafer wie 35, 10, 5 
= frater patrueHs za nehmen, da der 
Consuides Jabres verschieden ist von 
demCensor 41, 27, dieser erst40, 43 
far das Jabr 575 Consnl wird. — 
M., diesen Vornamen hat ein e. 30, 
4 erwahnter Bruder des nacbmali- 
gen Gensors, vgl. 39, 44, 10, aber 
der 41 , 27 erwahnte beisst dort 
in der Hs. £., bei Veli. 1, 1% 6 Cn. 
Da sowol der Gonsul dieses J. als 
der Genaor den Zunamen Flaccus 
baben, so miiaste derselbe von einem 
Fulvius Nobilior adoptirt und desbalb 
auch der Vorname geàndert worden 
sein; tndess ist es wahrscheinlicher, 



ite 



LIBER XXXX. CAP. 41. 



é. u. 574. 



legionis Fulvius tribunus militum eirat is mensifcus suis dimìsit 
legionertì, iure tarando adactis ctidturionìbus, aes in aerarium ad 
9 quaestores èsse delattiros. hoc ubi Piaceri tiam — nam eo forte 
erat profectus — Alilo nuntiatum est, cum gquitìbus expeditis 
secutus dimissos, quos eorum potuit adsequi, deduxit castigatos 

10 Pisas, de ceteHs consulenti certiorem fecit eo referente senatus 
consultum factum est , ut M. Fulvius in Hispaniam relegaretur 
ultra novatn Carthaginem, litteraeque ei datae sunt a consule ad 

11 P. fifanlium in Hispaniam ulterìorem deferendae; milites iussi ad 
signa redire, causa ignominiae uti semestre stipendium in euta 



dass die Ueberlieferaog bei Va- 
ler., b. Laoge 2, 244, onricbtig 
sei. Da zwei consulariscbe Heere 
' Bach Pisa comraandirt sind, a. e. 36, 
6, so ist wol'anzanehmen, dass aach 
zwei Officiere vorlaotg das €om- 
mando batte», s. 22, 53, 2ff. ; von 
dieseo macbt Postumras seta Recht 
ebense gel tea d gegen Fulvias, wie 
eia Co osili gegea uogesetzliche 
Schritte des anderea intercedi rea 
kann, s. Momiusea 1, 279; es ist 
daber, da die Hs. praeerant and se- 
cundae legionis Fulvius batte, 
wahrscbeinlicher, dass, wie § 2 a. 3, 
et oder que ansgefailen, als mtt 
Madvig proserai A. Postumius. 
frater - NobìUor (see. leg. trib.tn.is 
erat) tnensibus , oder frater Q. - 
Nobiliory see. leg. trib. mil. erat. is 
za leseti, praeeratza'iodero, Fulvius 
za tilgen sei; ob die Hs. is erat 
oder eratis gebabt babe, ist oìcht 
sieher.— mensib. suis, ao derSpitze 
einer Legion staoden 6 Kriegstri* 
buoeo, wekhe dieselben abweeh- 
selad je zwei Mona te comma a di r- 
ten, diese sebeinea bier gemei nt za 
seia, vgl. 42, 35, 4; Polyb. 6, 32; 
43; Marq. 3, 2, 275. Fulvius, ob- 
gleich er zuoacbst einer Legioa 
vorstand, konnte vorianfig das Coni- 
maado des eioen Heeres baben. — 
dimis. teff., eine unerborte Aoraa- 
ssong, da nar der Oberbefehlsbaber 
mit Zustimmang des Senates das 
Heer entlassen darfte, s. Lange 2, 
241. — aes ~ àelat. kann aur vom 
Saldo rerstanden werden, and ist 



so gesagt, als ob derselbe bereits 
aasgezahit sei; da.dieses aber erst 
nacb Beendigung des jahrigeo oder 
halbjahrigen Feldznges gesebab, 
und nacb § 1 1 aucb jetzt geschehea 
ist, so l>edenten wol die Worte: sie 
wollten, wenn ibaen der. Jabressold 
ausgezablt warde, diesen oder den 
niebt verdienten Thejl in das Aerar 
zuriickgeben. 

9-11. Aulo, so ist, wenn niebt 
Mehreres ansgefallen ist, statt óts 
hds. Fulvio za lesen. — equit. ex- 
ped^ 44, 2, 12; 22, 55, 4. — con- 
sul., Falvias, za dessen Heere die 
Legion gebò'rte, § 3. — senatusc. 
ist in der Hs. ansgefallen oder ver- 
dorben, die Stellong ongewiss. — 
relegar., eins der ersten Beispiele 
der relegatw, s. 3, 10, 12; Cic. Sest. 
12, 29; Rudorff 2, 412. — Mani., 
also im Aofange des Jabres, ebe 
dessea Nachfolger ankam, s. e. 39, 
3, vgl. § 7 : priusquam ete. — lite- 
raeque., in diesem konnte der In- 
halt des Senatsbescblasses and die 
Auffordernng eotbalten sein den 
Falvias zariickzubehalten oder za 
interniren; Gron. verni. SC. ti" 
teraeque, v$ì. 26, 15, 8; 41, 12, 7; 
indess war in dem vorlieg. Falle 
der Senatsbeseblust nicht an dea 
Mani in s gericbtet, sondern spracb 
nar die Relegation aus. — causa 
ign., s. e. 44, 10, viell. ist an beiden 
Stelleii nacb dem sonstigen Gè- 
braoch L.'s causa , wie Madvig 
verm., nachznstellen. — ignom. 
etc., Varrò de vita p. R. bei Nonìas 



*. Gh. 180. 



LIBBRXXXX, CAP.4i.42. 



183 



arnioni eetiet «i legioni deeretura; qui miles ad eftercitum non re- 
disset, eum ipsum boflaque eius vendere consul iussus. 

Eodefn anno L. fiuronius , qui praetor anno superiore * * 4£ 
ex IHyrico cùm decem navibas Brundisium redierat. inde in 
porta relictis navibus cum venisset Romam, inter exponendas 
rea, quas ibi gessisset, haud dubie in regem IHyriorum Gentiiìm 
latrocinii omnis maritimi causam avertiti ex regno eius omnes na- 2 
ve» esse, quae superi mari* oram depopqlatae essent ; de his rebus 
legatos misisse, nec conveniendi regis potéstatem factam. vene- 3 
rant Romana legati a Gentio, qui quo tempore Romani conveniendi 
, regis causa venissent, aegrum forte eum in ultimis partibus fuisse 
regni dicerent: petere Gentium ab senatu, ne crederent confiotis 4 , 
criminibus in se, quae inimici detulissent. ad ea Duronius adie- 
cit> mutós civìbus Romanis et sociis Latini nominis iniurìas fa- 
ctas in regno eius et cives Romanos dici Corcyrae retineri. eos 5 



532: stipendimi appeUabatur aes 
militi semestre aut annuum datum, 
cui datum non sit propter ignomi- 
niam aere dirutus est, Lange 1, 402. ' 
— in eum an. 7 s. 5, 2, 1 ; ib. 4, 7 ; 
Mommsen die Tribas 36 f. - — ipsum 
e te., wfo der B urger, der, wenn er 
bei dem Censas aufgernfen warde, 
nicht ersebien, vgl. Cic. Caee. 34, 
99; Val. Max. 6, 3, 4; Dion. Hai. 10, 
33; 11, 22 n. a. 

42, 1-5. Verhàltnisse in IHy- 
rien. 

1-2. qui eie, wabrscheinlieh ist 
die Stelle luckenbaft; in der erstea 
Aasgabe fé bit zwar redierat, docb 
scheint es in der Hs. gesta n de n za 
haben; aber schwerlich Vissi sich 
praetor anno superiore verbinden, 
da es 30, 11, 3 u. a.: con sul pri- 
ori* anni faeisst , nnd Verbindangen 
wie23, 32, 1; 30, 41, 1: legiones 
in Bruttili-, Veli. 2, 128, 2: novum 
Tusculo {irbis mquilinum -, Cic. 
Tusc. 5, 19, 56: chili beilo vietar 
v. a. sich nicht mit u. St. vergleicben 
lassen, ancb cum vor decem rtav. 
nicht oh ne Harte ala Conjnnction 
genommen and rediisset gelesea 
werden kann. Madvig verm. fue- 
rat nach superiore, mass aber dann 
redierat in redùt àndern. — Du- 



ronius > a. e. 18, 3, war wol erst 
in dem lanfenden Jahre zuriickge- 
kebrt, sonst wurde der Zusatz anno 
super, fceinen Grand haben. — in- 
ter exp. res kann bìer nnr bedeu- 
ten: als er -, erwahnte er nnter 
Anderem, sonst beisst inter mit dem 
gerandiv. gewòhnlfcb: wàhrend, s. 
2, 20, 9; 7, 40, 5 u. a., vgi. 38, 39, 
5: inter novas res, — haud. dub., 
2, 36, 6. — Gentium, Sohn des oft 
erwShoten Plenratus; auch Polyb. 
30, 13 nennt ibn Konig der Illyrier, 
aber 32, 18 genauer der Delmaten; 
Appian IH. 9 Konig èines Theils der 
Illyrier, was anch wol L. sagen 
witl, nicht dass er sie alle beherrsebt 
habe, vgl. 42, 40, 5; 45, 26. — su- 
peri m., s. e. 18, 4; 41, 1, 3. 

3-5. Romani, Aie Gesandten. — 
quae inimic. det. scheint Verbesse- 
rnng von Gelenius, die hds. Lesart 
ist verdorben. — Corcyrae, die In- 
sci stand schon lange nnter rò'm. 
Botmassigkeit, s. Polyb. 2, 11; 
Mommsen Geseb. des rom. Miinz- 
wes. 394 ; es ist also za bezweifelo, 
dass die Bewohner derselben Feind- 
seligkeiten, wie sie 34, 32, 18 von 
Nabis erwahnt werden, veriibt ha- 
ben, besonders da ein rom. Befebls- 
haber dort gewesen za sein scheint, 



184 



UBER XXXX. GAP. 4& 



a. u. 574. 



omnes Rómam adduci placuit, C Glaudium praetorem cogaoscere, 
neque ante Gentio regi legatisve eius responsum reddi. 

6 Inter multos alios , quos pestilenza eius anni absumpsit, 
sacerdotes quoque ^liquot mortui sunt L. Valerius Flaccus pon- 
tifex mortuus est; in eius locum subfectus est Q. Fabius Labeo. 

7 P. Manlius, qui nuper ex ulteriore Hispania redierat, triumvir epu- 
lo; Q. Fulvius M. f. in locum eius triumvir cooptatus, tum prae- 

8 textatus erat. de rege sacrifico subfiriendo in locum Cn. Cornei» 
Dolabellae contentio inter C. Servilium pontificem maximum fuit 
et L. Cornelium Dolabellam duumvirum navalem , quem ut inau- 

9 guraret pontifex magistratu sese abdicare iubebat; recusantique 
id facere ob eam rem multa duumviro dieta a pontifice, de<jue ea, 

10 cum provocasset, certatum ad populum. cuna plures iam tribufe 
intro vocatae dicto esse audientem pontifici duumvirum iuberent 



s. 38, 11, 5; es wird deshalbver- 
muthet, dass MéXaiva Kóqxvqa 
an der illyr. Kìiste geme in t sei , s. 
Strabo 2, 5, 20 ; 7, 5, 5 p. 315 : totg 
(IIltlQa(ois) nXri<sia£u - r\ juéXaiva 
KÓQXVQa xalovfÀévrj nólic, Kvir- 
dltov xTto/na; do eh kano auch eia 
Irrthum L.'s oder seines Gewahrs- 
mannes za Grande liegen. — co- 
gnoscere n. causa* eorum, oder 
iiberhaapt: erkennen, s. 38, 39, 5; 
Cic. Verr. 2, 10, 26: Ferrei eogno- 
scebat; Verr et iudicabat. 

42, 6-13. Erganzung dcr Prie* 
stercollegien. 

6-8. pestUentia, e. 36, 14. — 
Falerius, s. 31, 4; 33, 43; 39, 40, 
seiae Aufnahme anter die pontifices 
ist nicht erwahnt. — Fabius, 39, 
45. — Mani e. 33, 9, vgl. 33, 42, 1, 
wo er gewablt wird. — Q. Fulvius, 
schwertich der 39, 44, 10 erwahnte 
triumvir col. dedac. , da er jetzt, 
4 Jahre spater, noch praetextatus 
ist, eher ein Sohn des e. 30, 4 ge- 
nannten; iiber die Sa che e. 29, 38, 
7 ; 25, 5, 4. — sacrifico, die Form, 
s. 2, 2, 1, findet sich nar hier, and in 
der einen Hs. konnte leicht die 
Sylbe ul aasfallen, s. Marq. 4, 261 ; 
263. — Dolab., 27, 36, 5 — con- 
tenta wie 37, 51: certamen, vgl. 
Lange 2, 227; 214; Marq. 4, 268. 
— Servii., 39, 46, 1. — duumv. 



nav., er scheint spater als die e. 26, 
8 genanntea erwahlt und dieses von 
L. iibergangen za seio. ^— - inaugur., 
damit er - konne; der rex sac. 
darfte wie die flamines niebt in den 
Krieg ziehen and kein politische* 
Amt bekleiden, s. 2, 2; Dion. Hai. 
4, 74. 

9-11. ob eam r. hebt nar den 
Grand bervor, wie tum die Zeit 
nach dem abl. abs., wenn niebt re- 
cusanteq. za lesen ist. — multa, die 
in solchen Fallen der pontifex ni* 
au&sprechen kann, 8. 37, 51, 5, ob- 
gleich sonst Magistrate mit Strafen 
nicht belegt oder bedrobt werden, 
s.Periocha47; Marq. 4, 247; Momm- 
sen ròm. Forsch. 1, 162. — provoe», 
s. Festus 343: Saturno, wahrschein- 
lich brachte ein Volkstriban die 
Sache vor die Versammlang der 
Tribus, Marq. 2, 3, 157. — certe*., 
zwischen dem pontifex and dem 
triamvir iiber die Giiltigkeit der 
Malt; Digest. 50, 16, 244: multae 
provocatio est, nec ante debetur, 
quam aut non est provocatomi, aut 
provocator victus est età, vgl. L. 1, 
26, 8; 25, 3, 14; 37, 51, 3. — plu- 
res, hier: mehrere, s. 21, 28, 7, 
nicht: die Majoritàt, 45, 36, 7: 
primae. — tribus, Lange 1, 659; 2, 
411. — intro, in die saepta, s. 10, 
13, 11; 45, 36, 7, Lange 2, 422 L 



a. Ch. 180. 



LIBER XXXX. GAP. 42. 



185 



multanjque remitti, si magistrata se abdicasset, uHimum de caelo 
quod comitia turbaret intervento, religio inde fuit pontificibus 
inaugurandi Dolabellae. P. Cloeliom Siculum inaugurarunt, qui 11 
secundo loco nominatus erat. exitu anni et C. Servilius Geminus 
pontifex maximus decessit; idem cjecemvir sacrorum fuit. ponti- 
fex in locum eius a collegio cooptatus Q. Pulvius Flaccus; inde 12 
pontifex maximus M. Aemilius Lepidus, cum multi clari viri pe- 
tissent; et decemvir sacrorum Q. Marcius Philippus in eiusdem 
locum est cooptatus. et augur Sp. Postumius Albinus decessit; 13 
in locum eius P. Scipionem, fiiium Africani, àugures cooptarunt. 
Cumanis eo anno petentibus permissum , ut publice Latine 



— multamque, wir worden den Ge- 
gensatz bezeicbnen, s. 27, 42, 5. — 
ultitrnttn wiirde, wenn es ricbtig 
ist (es wird vitium,portentum verm.) 
bedenten: zuletzt, am Ende, wie 
Bonstadultimum, 42, 43, 1 u.a., nnd 
postremum 2, 39, 5; 34, 23, 6, was 
wie xdtèmum anch zom letztenmale 
heisst, 1, 29, 3; 2, 15, 1; das Subj. 
ist in quod com, tutb, nmschrieben, 
vgl. e. 45, 2. — de caelo wie de 
caelo servare, Blitz oder Donner, 
Gc. Div. 2, 18, 42: love tonante 
fulgorante comitia haòere nefas; 
Marq. 2, 3, 81 ; 1 14. — relig,, s. 43, 
13, 2; 26, 11, 4 u. a. — CloeUum, 
vgl. 1, 30, 2. — nominatus ist viell. 
statt des hds. inauguratus, welches 
keinen Sion giobt, za leseo, Rubino 
1 , 242 ; Merklin die CoopUtion 80 ; 
127 : er war von dem Priestercolle- 
gium an zweiter Stelle vorgeschla- 
gen, batte naebst Dolabella die mei- 
sten Stimmen gebabt, vgl. 10, 8, 3; 
26, 23, 8; auf die nominatio folgte 
daoo die Érwàhlung darcb den pon- 
tif. max., znletzt die inaugu ratio in 
comitia calata, Marq. 4, 263; 181. 

11-12. idem dee, sac, s. 30, 26, 
10; Marq. 4, 183. — coopt. 39, 46, 
1. — Fubius, der e. 39 f. genannte. 

— inde pont max. ist niebt sieber, 
da die erste Àasgabe ante (in Ge- 
ìeD.)pontìficem maximum hat; docb 
konnte, da pont, m, geschrieben 
wnrde, leiebt eia Irrtbam entstehen. 
Da der Oberpriester in Tributcomi- 
tieii gewahlt wnrde, so 25, 5, 3 ; 39, 



45,8, so ist coop tatù* entweder niebt 
ricbtig gebraucht, vgl. 10, 9, 2, oder 
daraus ereatus nacb Merklin a. a. O. 
zu entnehmen, s. 35, 10, 9 ; ìodess ist 
wahrscbeinlicber, dass dieses selbst 
ausgefallen sei, s. 39, 46, 1, es ware 
dann anch das dreimalige cooptatus 
- coopt, - cooptarunt, s. e. 40, 5: 
equoSf wenigstens niebt so aoffal- 
lend. — Aemil. Lep., e. 45, 6. — 
multi ci, viri ist so gesagt, als ob 
die Bewerbnog alien irei gestanden 
batte, da sie docb auf die pontifices, 
s. 25, 5, 3, also acht fiewerber, s, 
10, 6, beschrankt war, weil nor 
einer, der schon Mitglied des Prie- 
stercollegiam war, gewahlt werdea 
konnte; indess druckt sich Dio Cass. 
37 , 37 : àg£t飣V? - xtUn€Q alktov 
re rrjs Ttprjg 7ioXXt5v *«i rov Ka- 
rovlov [làXitixa àvxinotov^iévùìv 
àntótlxd-ri, in gleicher Weise aus. 
Marcius, s. 39, 6, 1; 40, 3, 1. — 
eiusd,, des Servilius. — Postum., 
39, 45. — JU. Àffr. t es ist der, wel- 
cher spàter den Sobn des Aemilius 
Paulo* adoptirte, vgl. Inscrptt. latt. 
33 p. 19; Gic. Brut 19, 77; Cat. 
m. 11 , 35; der andare Sobn ist 41, 
27, 2 erwahnt. — cooptar,, s. Merk- 
lin 117ff. 

42, 13-44, 2. Anordnungen 
nnd Ereignisse in Italica. 

13. Cumanis, diese waren bei 
dem Abfall der Campaner von Rom 
treu nnd in ibrem Verhà'ltniss als 
cives sine suffragio geblieben, s. 23, 
31, 10. — publice, als Geschafts- 



186 



LIBER XXXX. CAP. 43. 



a. u. 574. 



48 lòquerentur et praeconibus Latine vendertdi ius esset. Pisànis 
agrum pollicentibus , quo Luna colonia deduceretur, gratiae ab 
senatu actae; triumviri creati ad eam rem Q. Fabiùs Buteo M. et 

2 P. Popillii Laenates. a C. Maenio praetore, cui provincia Sardinia 
cura evenisset additum erfit, ut quaereret de veneficiis longius ab 
urbe decerti milibus passuum, litterae adlatae se iam tria milia 

3 hominum damnasse et crescere sibi quaestionem indiciis; aut 
eam sibi esse deserendam aut provinciam dimittendam. 

4 Q. Fulvius Flaccus ex Hispania rediit Romam cum magna 
fama gestarum rerum; qui cum extra urbem triumphi causa esset, 

5 consui est creatus cum L. Manlio Àcidino, et post paucos dies 
cum militibus, quos secum dednxerat, triurophans urbem est in- 



spracbefbr den imieren and officici- 
leu Verkehr. — Latine, vorber os- 
kisch , Veli. 1,4: Cumanos Osca 
muiavit vidnia; die lateiniscbe 
Spraehe war ai so iin Allgemeineo 
dee von Rom abhaagigen nicht la- 
teiniscben Staaten public* za braa- 
cben nicbt erlaubt, sonderò musste 
dorcb eioen besonderen Beschlus» 
des Senates, Lange 2, 376, oder dea 
Votke» gestattet werden, vgl. 
Mommseu Gescb. dea rom. Miioz- 
wès. 336; Voigtdas ius civ. u. ius 
gent.' der Romer 32. — praeeotiibus 
ete. , also bei Àuctionen; wahr- 
scfaeinlieh worde das Lateipisobe 
allgemeiner verstanden, Mommsen 
unterital. Dial. 107. 

43* Pisani* , ibre Zahl schei nt 
bei deo hàufigen Einfàllen der Li- 
gure p zusammengescbmolzen za 
sein. -— Luna, so hat Mommsen In- 
scriptt. tot. 539 p. 147 die bds. 
Lesart verbcssert, da es nicbt 
wabrscbeinlicb ist, dass die Pisaner 
gerade «n eine lat. Colonie gebeten 
haben, uod von Ltv. die Triumviro, 
aber nicbt die Colonie erwahnt wor- 
den sei, Pisa selbst aber sonst nicht 
(ausser viell. bei Ptelemaeus 3, 1, 
47) als Colonie genannt wird. Doch 
ist es, wenn Luna gelesen wird, 
nicbt leicht za erkiàren, wie 41, 13 
die Griinduog dieser Colonie unter 
anderen als den ao u. St. genannten 
Triumviro erfolgt, and dort nicht 



angedeatet wird,' dass eine Mosse 
Ergànzuog gemeint sei, waa sich 
auoh bei der grossen Zahl von 2000 
Coloni sten schwerlich annebmen 
lasst; wie ferner das ihoen ange- 
wiesene Land ao u. St. von dea Pi- 
sane» gegeben wird, dort deo Li- 
gurern genommen ist, vgt. jedoch 
45, 13, 10; Voigt a. a. 0. 726; 348. 
— grat. ab. s. a., das Folg. zeigt, 
dass das Anerbieten angenemmen 
wird, vgl. 22, 32, 9. — Fab., a. «. 
3G; M. Pop., 41, 18; Pubi, sehetnt 
nicht weiter bekannt za sein, vielL 
eia Sohn des 27, 4 erwàhnten. 

2-3. Maenio, e. 35, 8; 37, 4; 
nach der letzten Stelle betrafen die 
Untersuchungen rom. Biirger, nicht 
Bundesgenossen, vgl. 39, 41, 5; 
Lange 2, 383. — indiciis Angaben 
von indice*) Theilnehmero an dea 
Verbrechen. 

4. Fulv., e. 39 f. — extra urb., 
die Bestimmang Plot. Caes. 13: l<f« 
Tovg fjttTióvras vitartfav nap- 
óvras iv rrj nò Ut rovto tiqùx- 
T€iv ist also erst spater getroffen 
worden, s. Sueton. Caes. 18; 28; 
Becker 3, 2, 49. — Manlio, nach 
den Fasten: L. Manlitu L. f. 
L. fi. Acidùius Fulvianus; es ist 
auffalleod, dass die Notiz bei Vellei. 
2, 8: non minus clarum exettiphtm 
et adhuc unicum Fulvii Fiacri, eia*, 
qui Capuam coperai, JUiorum, sed 
alterius in adoptionem dati, in eoi- 



a* Oli. ISO. 



LIBKR XX'XX. CAI». 43. 44. 



187 



yectus« tulft in tritimpho coronai aureas eentum vigìnti quattuor, 6 
praeterea auri pondo triginta ttfiufii, * *Vet afgnafi Oscensis nmn- 
imm ceotum septuaginta tria milia dutiftatos. tnifitibus de praeda 7 
quinquagenos denarjos dedit, duplex centttfìonibns, trrptex equiti, 
tantundem sooiis Latini nominis, et stipendiùm omnibus duplex. 

Eo anno f ogatio primam lata est ab L. VilHo tribuno plebis, 44 
quot annos nati quetnque magistrattiin peterent caperéntquè. inde 
cognomen familiae indrtum, ut Ànnales adpetìarentur. praeiores 2 
quattuor post multos anno» tege Baebia creati, quae alternis qua- 



legiQ consulatut futi, adoptivut in 
striduti Moniti J amiliam -datft* voti 
L. ubérgangea worden ist. — coro- 
na* , s. e. 34, 8. — et tignati, 
wenn et niebt hinzugefu'gt wàre, so* 
kb'nnte oboe den Zosàtz argenti an 
das bekaonte Silber von Osca gè- 
dacbt werden; alleio die Partikel 
Vissi tignati nar aufauri bezietaèn; 
da aber aurum Otcense niebt er- 
wabnt wird, obgleich e* aacb 34, 
46, 2 in der Mz. Hs. gestanden ba- 
ben soli, so ist wol, wie sebon Già- 
rean bemerkte, an u. St. eiae Lucke 
anzaaebmen ; an de» ahnlicheo beisst 
es 34, 10, 4: et tignati bigatorum 

- et Oteentit argenti, ib. § 7: or* 
genti - pondo et bigatorum - et 
Ostenti* argenti, ib. 46, 2: argenti 
mfecti - bigati - Osemsit, vgl. 
Moromsen Gescb. d. rb'ra. Mtiazwes. 
668. -*• quinquag., also 11 Thlr. 
20 Sgr., vgl. 39, 7, 2 ; 41, 13, 7. — 
tantund., n. aacb bier nacb dea 
eben genannten Ciasseo, vgl. 41, 7, 
3. — stipend., dieses geschah notar 
dem militgriscben imperiala des 
Feldberrn, das derselbe an dem 
Tage des Triampbes in der Stadt 
hat; das stipend. selbst tst das an- 
Donni, s. e. 41, 11 ; Maro;. 3, 2, 133. 

— duplex, 39, 7, 2. Sowol das Gè- 
sebenk als den Sold bekommeo wol 
nar die bei dem Triumphe aafzie- 
bende» Soldaten, s. e. 40, 15, niebt 
alle, die zora Heere des Fulv. ge- 
hort baben ; zar Sacbe s. Lange 2, 
230, 

44* 1. primum, zara erstenmale 
wardè festgesetzt, welebes Alter 



far jedes Aait eHbrderUch sein 
aoUte, vgl. za e 18-, 2; ween ancb 
vorher sebon feststand, vorwelchem 
Lebensjahre kein Biirger eia Arat 
bekleiden diirfe, vgl. zu 25; 2, 6; 
32, 7, 11; 27, 11, 7; dass ancb die 
Zahl der Jabre, die zwiseben dea 
einzelnen Aemtern liegen solite, be- 
stimmt worden sei, ist wenigstens 
wahrsebeinlieb, s. Cie. Pbil. 5, 17; 
legg. 3, 3 ; Hofmann der rò'ni. Senat 
174; Becker 2, 2, 20; Lange 1, 
513; 2, 227. — peterent oap. t sicb 
bewerben - durften. 

2. post. muli. an. ist zweidentig, 
es kann entweder auf die Jabre be- 
zogen werden, die naob dem Erlass 
des Gesetzes, oder auf die, wetebe 
biszum Erlass des Gesetzes seit 
der ersten Wahl von seebs Prato* 
reti, s. 32, 27, 6, Lange 2, 180, ver- 
flosseo sind ; doch liegt die erste Er- 
klarnng naher, da die Art, wie L. 
die lex Baebia aofiihrt, dieso als be- 
reits tangere Zeit gè Ite ad ersehei- 
nen lasst, and, wena sie damala erst 
gegeben wKre, dieses ebeoso, wie 
bei der lex Viltia wSre angedeutet 
worden. Zwar ist sie friiber nicht 
beobaefatet worden, s. 35, 20, 8, aber 
ancb ia den folgenden Jahren wird 
sie niebt eingebalten, sonderò es 
werden immer secbs Pratorea ge- 
wBblt, aacb ia den Jabren, in denen 
nacb dem Gesetze nnr vier sein 
soliten,s.c.69;41, 8; 14; 21; 28; 
42, 10; 28. Nocb za Catos Zeit 
mass ein Antrag aof Abrogation 
derselben gestellt worden sein, a. 
Fest. p. 282, rogat.: Catoindittua- 



183 



LIBERXXXX. GAP. 44. 



a. u. 574.675. 



terno» iubebat crearL hi facti: Cd. Comelius Scipio C. Valerhis 
Laevinus Q. et P. Mucii Q. .filli Scaevolae. 

3 Q. Fulvio et L. Manlio consulibus eadem provincia, quae 
superioribus, pari numero copiae peditum equitum, civium so- 

4 ciorum decretae. in Hispaniis duabus Ti. Sempronio et L, Posta»- 
mio cum iisdem exercitibus, quos haberent, prorogatimi imperium 

5 est; et in supplementum consules scribere iussi ad tria milia pedi- 
tum Romanorum, trecentos equites, quinque milia sociorum Latini 

6 nominis et quadringentos equites. P. Mucius Scaevola urbanam 
sortitus provinciam est, et ut idem quaereret de veneficiis in urbe 

7 et propius urbem decem milia passuum , Cn. Comelius Scipio 
peregrinammo. Mucius Scaevola Siciliani, C. Valerius Laevinus 
Sardiniam. 

8 Q. Fulvius consul, priusquam ullam rem publicam ageret, 
liberare et se et rem publicam religione votis solvendis dixit velie: 



sione, ne lèx Baebia derogaretur; 
Nonins p. 470 Largì; Laoge 2, 227; 
557; Becker 2, 2, *85; dass aie 
scbon 575 a. u. wieder aafgeboben 
worden sei, lasst sicb ebenso wenig 
nachweisen, Laoge 2, 227, als aas 
Prisc. 5, 64, 668; 6, 35, 693: Caio 
de ambito folgt, dass es die e. 19, 
11 erwahnte lex gewesen sei. — 
altemis oft bei L. adverbial, 2, 2, 
9; 22, 13, 3. — Scipio, s. 32, 7; 41, 
16: Cornelius C.f. L. n. Scipio Hi- 
spallus in den fast. Cap., s. Inscriptt. 
p. 13, 8 ; 528. — Valer., 41, 8, 1 ; ib. 
17, 6; 38, 9, 8. — Q. et P. Scaev., 
zwei Brdder, wie die beiden Goosoln 
des Jabres. Io der Frob. 1535 fehlt 
der Zasatz Q. filii. 

44, 3-45. Vertbeilang der Pro- 
viozea, Spiele, Prodigien. lai. Ob- 
seq. 7. 

^3. Q. Fulvio, bier beginnt das 
neue Consulatsjahr, was L., abwei- 
chend von seiner Gewohnheit, nicht 
bemerkt hat. — super., e. 41, 1. — 
cum Usd. etc., kurz ausgedruckt, da 
es eineo Zasatz entbalt, der genaa 
genommen nicht za prorogatimi i. 
e, passt: so dass sie zogleich diesel- 
ben Trappen behalten sollten, vgl. 
za 28, 45, 10. — in suppl., da das 
Heer darcb die Verluste e. 40 ; 13 



geschwacbt war. — urb. prov., 24, 
9, 5: der Gescb&fttkreis in der 
Stadt, nicht der Commaodobezirk, 
Becker 2, 2, 185. — quaer. de ve- 
ne/. y eine quaestio extraordinaria 
wie e. 37, 4. — prop. urbem dee, 
m. pass^ der Aecas. giebt^das Mass 
der fintfernung von der Stadt an, 
von wo an die Berechoang des Na- 
herseins beginnen soli: naher nach 
der Stadt su als der Pnnkt, der uni 
das Mass von 10000 Sch. von der 
Stadt entferat ist, nicht weiter von 
d. St. als asw. = 27, 37, 9: intra de» 
eimum lapidem, vgl. lex manicip* 
Inserptt. n. 206 p. 121 1. 50: pro- 
pius urbem Rom. passus M, vgl. 1. 
20; 26; 68 E; lex repet. ib. p. 59, 
1. XVII propiusve urbem Romam p. 
M ; JL. 34, 1, 3; Val. Max. 2, 4, 2; 
9, 1, 3; Cie. legg. 2, 24, 61 ; Phil. 7,' 
9, 26: propius urbem malia pas- 
suum ducenta admoverit; dagegen 
ist e. 37, 4: propiusve urbem decem 
milUbus passuum der Ablat von 
dem Gomparat. abhangig, wie aucb 
bei longius, s. 3, 20, 7; Gaes. B. G. 
1, 22, 1 , plus, ampUus n. a. beide 
Constractionen statt haben. 

8. rem p., ein òffeotliches Ge- 
sehaft. — after. - rei., vgl. 5, 23, 8. 



Ch. 180. 179. 



LIBER XXXX, CAP. 44. 45. 



189 



vovisse, quo die postremum cum Celtiberis pugnasset, ludos lovi 9 
optimo maximo et aedem equestri Fortanae sese facturum; in 
eam rem sibi pecuniali) coniatasi esse ab Hispanis. ludi decreti 10 
et ut duumviri ad aedem locandam crearentur. de pecunia finitur, 
ne maior causa ludorum consumeretur, quam quanta Fulvio No- 
biliori post Aetolicum bellum ludos facienti decreta esset, neve il 
quid ad eos ludos accerseret cogeret acciperet faceret adversus 
id senatus consultasi, quod L. Àemilio Cn. Baebio consulibus de 
ludis factum esset. decreverat id senatus propter effusos sum- 12 
plus, factos in ludos Ti. Sempronii aedilis, qui graves non modo 
Italiae ac sociis Latini nominis, sed etiam provinciis externis 
fuerant. 

Hiems eo anno nive saeva et omni tempestatomi genere fuit: 45 
arbores, quae obnoxiae frigoribus sunt, deusserat cunctas; et ea 
tum aliquanto quam alias longior fuit. itaque Latinas mox subito 2 
jcoorta et intolerabilis tempestas in monte turbavit, instaurataeque 
sunt ex decreto pontificum. eadem tempestas et in Capitolio ali- a 
quot signa prostra vit, fulminibusque complura loca deformavit, 
aedem Iovis Tarracinae, aedem Albam Capuae portamque Roma- 



— ludi n. magni, vgi. 39, 22, 1 ; 1, 
35, 9 ; zar Sache e. 40, 10. — duum- 
viri, wabrscheinlich Ut einer dersei* 
ben der Congni selbst, 35, 9, 6. — 
finitur, ein Mass bestimmt, s. 9, 33, 
4; 34, 6, 10 a. a., finitum za lesen 
ist wol niebt nothwendig, vgl. 1, 3, 
3; zar Sache Marq. 4, 484. — eausa 
lud., e. 41, 11. — Fulvio, 39, 5, 9; 
ib. 22, 2; Lange 2, 216; 230. — <w- 
cero., herbeibolea lasse, aecip., frei- 
willig Angebotenes annebme ; face- 
rei aUgemein: uberhauptatwasthne. 

— temuto etc., 39, 56. — Sem- 
pron., Graechas, der jetzt in Spa- 
nien ist, e. 40 ; L. hat weder diete 
Spiele nocb das vorber genannte 
Senatsconsnlt im Vorhergeh. er- 
w'àhnt; Lange 1, 628 f.; Nitzsch 
144. — - Itahae bier im Gegensatz za 
dea Provinzen, s. 39, 54, 12, sebeint 
darch ae soe. L. ito»»., da diese mebr 
als die rom. Biirger dea Belàstignn- 

' gen aasgesetzt waren , besehrankt 
eder erklart za werdeo. 

45* 1-3. nive, er wiithete darch 
dea Schnee, vermittelst desselbeo, 



indem er ihn brachte. — et. omni, 
die Stellang der Worte ist ansieber, 
vieti, hiess es: et nive saeva et omni 

- et - aliquanto, — deusser., urere 
vod der Kàlte, s. 21, 40, 9 : praeusti 
artus; Cart. 7, 13, 13: rigor insoli- 
to* nivis; muUorum adussit vede*. 

— et ea tum sebeint niebt ricbtig, 
man erwartet nnr et alio. , viell. et 
eadetn aliq., s. 39, 40, 6 ; aach etiam 
wird verm. — Latinas, gewò'bnlich 
im Frfihjahr, 41, 16, 1 ; Preller 188; 
Marq. 4, 443; doch ist desbalb das 
felg. mox scbwerlich auf Mèms zu 
beziefaen: bald nach dem Bnde des 
Winters, sondern das W. verdor- 
ben, viell. atrox, s. e. 2, 1 (ex subito 
wie ex inopinato n. a. sebeint sich 
niebt za finden), nach Anderén nox 
od. nix za iesen. — instaur., 41, 
16, 2; 5, 19, 1 a. a. — ex deor. 
poni., weil Rom der herrsehende 
Staat ist. — prostrava, statt des 
hds. eonstravit; Obseq. : deiecta. — 
deform., 37, 3, 2. — aed. Alò., 
s. 32, 9, 2. — Roman., das nach 
Rom za fòbrende, eia anderes ist 



190 



LIBBR XXXX* CAP 45: 46. 



4. a. 575. 



4 narra; muri piwwe allquotloci* decussae erant. àaee inter prò- 

5 digia nuntiatum et ab Reafta trìpedem natum multisi, ob ea> de- 
cemviri róssi, adire, Jibros edidere, quibus dits et quo! hostiis 
sacrificaretur* et [fulmioibus coraplura loca deformare! a»dem 

6 Iovis] ut supplicalo diem unum esset. ludi deinde votivi Q.Fuliii 
consulte per. dies decemneagno adparatu facti. 

Censorum iode comitia jiabita; creati M. Aemilius Lepidus 
pontifex maximus et M. Fulvio» Nòbiiior, qui ex Aetolis trium- 

7 phaverat inter hos viros nobile» ioimicitiae erant, saepe multis 
et in senato et ad populum atrocibus celebtatae certaminibup. 

8 comitiis confectis, ut, traditum antiquitus est, censores in Campo 
ad aram Martis sellis curulibus consederunt; quo repente princi- 
pes senatorqm cum agmine venerunt civitatis, inter quos Q. Cae- 

46 ciliusMetellus verba fecit: „ Non obliti sumus, aensores, vos paulo 

ante ah universo populo Romano moribus nostri» praepositos 

esse, et nos a vobis et admoneri et regi, non vos a nobis debere. 

2 indicandum taroen est, quid omnes bonos in vobis aut obfendat 



26, 14, 6 erwabnt. — muri p., die 
Mauern galten als heilig-, 1, 7, 2; 
man solite et m. pinnae oder muri 
quoque p. erwarteu. 

4-6. haec inter pr., io der Zeit, 
in der - verkaodigt warea, Sali. G. 
43, 3: inter haec parata et decreta, 
vgl. L. 30, 38, 10: inter quae n. a.; 
iiber die Zwiscbenstellung der Pra- 
pos. Plio. Ep 5, 6, 8: has inter- 
colles, vgl. zu 32, 13, 1, soast findet 
sich bei L. mehr in, ex, cum so g«- 
stellt. — iriped., e, 2, 4; an u. St. 
bat es Obseq. iibergangen. — edid., 
30, 2, 13; 36, 37, 5. —fulminibus 
- Iovis sind nacb Madvig ao* § 3 
wiederbolt; deformar et batte man 
io deformata umgeàndert, da bis>- 
weilea ein Pro digiuro, s. 39, 22, 4, 
oft namentlich der Steinregen be- 
sonderà gesiihnt wird, s. 21, 62, 6 
u. a. , an u. St. findet die Suhnung 
wie e. 2, 4 u. a. statt. — ludi, 39, 
22. 

45, 6-46. Wahl and VersoV 
nung der Ceosoren, Cic. de prov. 
eons. 9, 20, FesL Religioni* p. 285 ; 
Val. Max. 4, 2, 1 ; Geli. 12, 8. 

6. ceri sor» com., bald nacb 4em 
Amtsantritt der Gonsaln, 4J, 27, .1; 



39, 41, 5. — JemiL, 31, 18. — 
pont max,, e. 42, 12. — ex Aetol., 
s. e. 34, 7; zur Sache 39, 5, 11. — 
nobile* , 39, 4, 8. — saepe m., 26, 
14, 2. — in sen. ad pop. , 30, 1, 5. 
->— celekr.f oft gebbt, sicb oft io 
fei od licheni Siane gegen einander 
ausgesprocben aatten, s. 1, 4, 9; 6, 
.32, 1 ; Lange 2, 230 ; 207. 

8. tradit. ant. y nach aitein fler- 
koaunen, niebt Gesetz; sie treten 
also unmittelbar nacb der Waèl 
(confectis com.) das Awt an, Becker 
2, 2, 194. — ara M^ auf deia Mars- 
felde, wo aach der Censo* gebalten 
wird, s. 35, 10, 12; Becker 1, 134; 
629. — sella eur., Mowmae» 1, 782. 
— civit. , der Bùrgerschaft, zeigt, 
class an eUe Seoatasitzuog niebt za 
dentea ist, Lange 2, 342. — Caccila 
23, 21; 39, 24. 

46* 1-5. patito a. von der Gè* 
genwart des Redeaden aos bat L. 
mehrfach, s. 39, 36, 8. — morto, n. 
p. y das regimen morumderCensoren, 
welches hier zuaàcbst in Betraebt 
kam, s. Becker 2, 2, 208, wesbalb 
auch regi im Folg. niebt wobl feb- 
len kann. — quid omnes 6., darans 
ist za mutatum mot. als Subj. om~ 



x. Ch. 179. 



JLIBER XXXX. CAP.46. 



191 



mt certe mutatura malint singulos cum intuemur , M. Aeraiji, 3 
iti. Fulvi, neminem hodie in cwitate habemùs, quem, si revocemur 
in suDragiùm, velimus vphis pràelatum esse: ambo cum simùl 4 
adspicimus, non possumus non yereri, ne male comparati sitis,. 
nec tantum rei publicae prosit, quod omnibus nobis egregie pla- 
cetis, qùam, quod alter alteri displicetis, noceat inimicitias per 5 
annos tnùltos vobis ipsis graves et atroces geritis, quae periculum 
est ne ex hac die nobis et rei publicae quam vobis graviores fiant. 
de quibus causis hoc trraeartius, multa subcurrunt, quae diceren- 6 
tur, nisi forte inplacabiles fuerìtis * * inplicayerint animos ve- 
stros. has ut hodie, ut in isto tempio fìniatis simultates, quae- 7 
sumus vos universi, et quos coniunxit suffragiis suis popuius 
Romanus, hac etiam reconciliatione gratiae coniungi a nobis si- . 
natis; uno animo, uno Consilio legatis senatum, equites recensea- $ 
tis, agatis censum, lustrum condatis; quod in omnibus fere pre-' 9 
catiopibùs nuncupabitis verbls „ut ea res mihi collegaeque meo 
bene et felicìter eveniat," id ita ut vere, ut ex animo velitis evenire 
efficiatisque, ut, quod deos precati erìtis, id vos velie etiam ho- 



nes boni nnd quid aia Object za neh- 
meo, vgl. e. 8, 19; 34, 28, 3; 36, 31, 
8 u. a. — singulos, wabrschèinlieb 
ist darnacb vos ansgefallen. — ré- 
voc. in suffr., 24, 8, 20 ; comparati 
ib. 8, 7. — nec « et ne N wie e. 9, 5. 
•— gmitU, 28, 22, 2: gerebant 
òdiurrk 11. a. — succur., 25, 37, 16. 
• 5-7. fuerìtis etc, die Stelle ist 
verdorben oder liickeahaft, viell. 
furor et ita inpUcaverunt, dieses 
wegen nistf., Vgl. Stat. Tbeb. 1, 
438 f: quae causa furoris - quis- 
nam inplacabUis errori Tac. Ann. 
5, 11; L. 27, 35, 9: positi* simuttà- 
tibusi 40, 8, 9; 25, 16, ì2. — inpH- 
cavermt kano des Gleicbklangs we- 
: gen gesuebt, aber aacb dorch inpla- 
cabiles ein Irrtham veranlasst sein; 
Grò», verni.: inplacabiles gravius 
(oéerfurìàe irarum) inplicarent. — 
istOj wo die Angeredeten sicb befin- 
den. — tempio , so sebeint die ara 
Marti* genannt za werden, weil sie 
geweiht war um Sffeotticbe Ge- 
schàfte daselbst vornebmen za kb'o- 
nen, wie die rostro, 8, 14, 12; Varrò 
vom Censo* redend de liug. 1. 6, 87 : 



praeco in tempio primum vocat. — 
hac oach Gelen. bebt our eine Seite 
der VergleTchnng hervor, die Mt. 
Aosgabe hat hOs, mas solite eos hàc 
erwarten. 

8- 12. uno an., Laoge 1, 473* es 
Werden die wkbtigsten Gescbafte 
•der Cènsoren erwahnt, dass diesel- 
ben in der bier awgegebenen Reihen- 
folge besorgt wortlen wàren, làsst 
sicb aas dieser Stelle, besonders da 
sie rbetòrisch gebalten ist, niebt fòl- 
gern, vgL 29, 3?, 8<; e. 53, 1; 
Becker 2, 2, 240. — lustrum cond. 
passt genau genommen niebt bierher, 
da es nur von e i n em Censor gebal- 
ten wird. — nuncup., 1 , 10, 7. — 
miài colt. etc., vgl. Vat*rol. 1. 86: 
pràeconi sic inperato {censor) ut vi- 
ros vocet: quod bonum fortunatum 
feUxqut salutarnque siet pò puh 
Romano Quiritium reique publicae 
p. R. Q. , mihique coUegaeque meo, 
fidei magistratuique nostro. — ita, 
s. e. 35, 6; do eh ist es an u. St. 
viell. aos id entstanden und za ent- 
fernen. — vere wabrbaft; ex an,, 
aofricblig, niebt wie 29, 37, 9. — 



192 



LIBER XXXX. GAP. 46. 



a. u. 575. 



10 mineà credaraus. T. Tatius et Romulus, in cuius urbis medio 

11 foro acie hostes concurrerant, ibi concordes regnarunt. non modo 
simultates, sed beila quoque finiuntur; ex infestis hostibus ple- 

12 rumque socii fideles, interdum etiara cives fiunt Albani diruta 
Alba Romam traducti sunt; Latini, Sabini in civitatem accepti. 
vulgatum illud, quia veruna erat, in provejrbium venit, amicitias 

13 inmortales, mortales inimicitias débere esse." fremitus ortus cum 
adsefìsu, deinde universorum voces idem petentium confusae in 

14 unum orationem interpellarunt. inde Aemiiius questus cum alia, 
tum bis a M. Fulvio se certo consulatu deiectum ; Fulvius contra 
queri se ab eo semper lacessitum et in probrum suum sponsio- 
nem factam: tamen ambo significare, si alter vellet, se in pote- 

15 state tot principum civitatis futuros. omnibus instantibus qui 
aderant dextras fidemque dedere mittere vere ac finire odium. 
deinde conlaudantibus cunctis deducti sunt in Capitolium. et cura 
super tali re principum et facilitai censorum egregie comprobata 

16 ab senatu et laudata est censoribus deinde postulantibus, ut pe- 
cuniae summa sibi, qua in opera publica uterentur, adtribueretur, 
vectigal annuum decretum est 



simult, 40, 8, 9. — Sabini, es ist 
wieder an T. Tatias oder an die gens 
Claudia 2, 16 zudenken.*— amiciL, 
der bei L. scitene Plorai wegen mi- 
micitias; vgl. Aris tot. Rhet. 2, 21; 
doeh ist nicht anzonehmen, dass L. 
dea Gedanken daber entlehnt habe. 
13-15. cum ads., 21, 10,2.— 
voce* pet, vgl. 22, 29, 1 ; 34, 50, 1 
n. a. >— unum, Neotram, anders ad 
unum 29, 32, 6. — bis, a. 37, 47, 
7; 38, 35; ib. 42, 3; 39, 56, 4. — 
deiectum, s. 3, 35, 9. — sponsion., 
s. 39, 43, 5; dieSache selbst batL. 
ubergangen, vgl. jedoch 39, 4, 3; 
11. — in pot. t princ, wie sonst in 
potè f tate senatu* esse, 2, 56, 16 u. 
o. — dextr.jid., 1,1,8; ib. 58, 7 
usw. — vere ist viell. ans § 9 wie- 
derholt, es wiirde bier eioen Zwei- 
fel an der Anfricbtigkeit ibrer Ge- 
sinnang nnpassénd aodeuten, end 
man erwartet nur mittere (Madvig 
remittere) se iras; bber den inf. 
praes. s. 37, 36, 1 a. a., vgl. 39, 26, 
4 ; bier bezeichnet derselbe, dass die 
Aossohnung jetzt sogleich erfolge, 



vgl. Val. Max. u. Gellias. — in Ca- 
pita wahrscheinlicb fanden dort, wie 
Dei dem Amtsantritt der Consuln, 
21, 63, 7, Becker 2, 2, 194, gewisae 
Feierlichkeiten , nnd, woranf § 16 
binweist, eine Senatssitznng statt, 
Becker 2, 2, 416. — cura statt des 
bds. quum, obgleich sich super in 
dieser Weise mehr bei verba dicendi 
findet; Hor. Carm. 3,8, 17: mitte 
cwUes super urbe curas. — facilita 
s. 3, 70, 1. — w opera pubL, wn 
die Banten in Stand zìi halten oder 
nene za erricbten; die Censorea 
biengen in dieser Beziehang von 
dem Senate ab, vgl. Nitzsch 143; 
148. — adtrib., 44, 16, 9; Varr. 1. 
1. 5, 181, ist in der Hs. ansgefallen; 
vgl. 39, 44, 5. — vectig. an* 
scheint die Einknnfte eines ganzen 
Jahres za bezeiebnen, niebt ein ein- 
zelnes vectigal, wie ans 44, 16, 9: 
dimidium ex vecUgalibus eius anni 
hervorgeht; Becker 2, 2, 231; 235; 
Laure 1, 590. 

47-51» Kriegin Hispanien. Po- 
lyb. 26, 4; Diod. Sic. 29, 29; Ap- 



ft. Ch. 179. 



LIBER XXXX. CAP. 47. 



193. 



Eodem anno in Hispania L. Postumius et Ti. Sempronius 47 
propraetores eomparaverunt ita inter se, ut in Vaccaeos per Lu- 
sitaniam iret Albinus; in Celtiberiara inde reverteretur, si maius 
ibi belium esset ; Gracchus in ultima Celtiberiae penetràret. is Mun- 2 
dara urbem primo vi cepit, nocte ex inproviso adgressus. acce- 
ptis deinde obsidibus praesidioque inposito castella obpugnare, 
agros urere, donec ad praevalidam aliara urbem — Certimam ad- 
pellant Celtiberi — pervenit. ubi cum iam opera admoveret, ve- 3 
niunt legati ex oppido, quorum sermo antiquae simplicitatis fuit, 
non dissimulantium bellaturos, si vires essent petierunt enim, 4 
ut sibi in castra Celtiberorum ire liceret ad auxilia accienda : si 



pian. Ib. 43; Front. Strat. 2, 5, 14; 
3, 5, 2; 4, 7,33? Fior. 1,33,9; 
Oros. 4, 20. 

1. comparai., wie oft die Con- 
solli; hier bezeichnet es, class sie 
einen gemeinschaftlichen Kriegsplan 
entwerfen. — iret albinus etc. ; in 
der hds. Lesart iret Albinus in Cel- 
tiberiam inde reverteretur si Grac- 
chus maius sibi belium esset in ul- 
tima Celtiberiae penetràret Mun- 
dam sind die Worte verstellt und 
yerdorben oder luckenhaft; Madvig 
tiigt Gracchus, liest per CelHber., 
dann maius ibi (n. in Vaccaeis) und 
nimmt nacb penetràret eine Liicke 
an, indem das was Gracchus thun 
soli, auf den Mundam etc. zu be- 
zieben ist, ausgefallen sei. Àllein 
auch so ist es auffaUend, dass Albi- 
nus, wenn er giti ck li eh kampft, oder 
der Krieg nicht scbwierig ist, durcb 
Celtiberien (in seine Provinz?) zu- 
riickkehren, aber wenn der Krieg 
mit den Vaccaern schwieriger ist, 
in ultima Celtiberiae eindringen soli; 
auch ibi wiirde man geneigt se in 
eher auf Celtiberiam als auf Vaccaei 
zu beziehen. Dass Gracchus die 
Aufgabe bat in Celtiberien zu ope- 
riren, vgl. e. 39, 1, zeigt dasFolg.; 
in diesera Kriege soli ihn Albinus 
unterstiitzen, daher ist die im Texte 
vorgenommene Umstellung wenig- 
stens moglicb; vor Mundam ist is 
oder wieder Gracchus ausgefallen. 
— Vaccaeos, s. 21, 5, 8; Lusit., 39, 
Tit. Lir. IX. 



42, 1 ; wenn reverteretur gcnau zu 
nebmen ware, so batte auch Albinus 
von Celtiberien aus den Feldzug be- 
gonnen; doch ist es wahrscheinli- 
cher, dass dieses von Baetica aus 
geschab. Nacb Frontin. 3, 5, 2 ; 4, 
7, 33 fuhrt Gracchus gegea die 
Vaccaer u. Lusitanier Krieg, vgl. 
Periocha 41. 

2. Mundam, es ist wol das nord- 
licb im Gebiete der Celtiberer gele- 
gene Munda gemeint, s. 24, 42, 1 ; 
Ukert 463; 360. — primo so ge- 
stellt ist scbwerlicb rìchtig, auch 
hat die Mz. Ausgabe Mundam vi 
cepit urbem primo aggressus nocte 
acceptis deinde ex improviso obsi- 
dibus, so dass man M. urbem vi ce- 
pit pròna nocte ex impr. aggressus, 
oder M. urbem primo impetu e. 
nocte ex impr, aggressus, vgl. e. 
49, 3. Auch die folg. Worte sind 
unsicher; die Mz. Ausg. hat obsidi- 
bus et castella oppugnare praesidio- 
que imposito deinde agros eie, viell. 
hiess es: praesid. imposito deinde 
agros urere et castella oppugnare 
coepit (instiUtl); iiber deinde s. 3, 
62, 8; 27, 42, 13. — Certim., wol 
nicht weit von Munda, nach dem 
Gebiete der Carpetaner zu; der 
Name erinnert an den Fluss Certis 
28, 22, 1. 

3-5. ubi, Crev. verm. cui; doch 
konnte auch das locale Verhaltniss 
bezeichnet werden. — antiq,, alter- 
thumliche, biedere Einfalt. — bellat, 

13 



194 



LIBBR XXXX. CAP. 47. 



a. u. 575. 



non impetrassent, tura separatili) eos ab illis se consulturos. per- 
mittente Gracchò ierunt et post paucis diebus alios decem legatos 

5 secum adduxerunt. meridianum tempus erat. nibil prius petie- 
runt a praetore quam ut bibere sibi iuberet dari. epotis primis 
poculis iterum poposcerunt, magno risii circumstantium in tam 

6 rudibus et moris omnis ignaris ingeniis. tum maximus natu ex 
iis „ missi sumus" inquit „a gente nostra, qui sciscitaremur, 

7 qua tandem re fretus arma nobis inferres." ad hanc percuncta- 
tionem Gracchus exercitu se egregio ftdentem venisse respondit; 
quem si ipsi visere velint, quo certiora ad suos referant, potesta- 

8 tem se eis facturum esse; tribunisque militum imperat, ut ornari 
omnes copias peditum equitumque et decurrere iubeant armatas. 
ab boc spectaculo legati missi deterruerunt suos ab auxilio cir- 

9 cumsessae urbi ferendo, oppidani cum ignes nocte e turribus 
nequiquam, quod signum convenerat, sustulissent, destituti ab 

10 unica spe auxilii in deditionem venerunt. sestertium nummum 
quater et viciens ab iis est exactum, quadraginta nobilissimi equi- 
tes, nec obsidum nomine — nam militare iussi sunt — , et tamen 
re ipsa, ut pignus fidei essent. 



e. 38, 5 ; doch hat die Mz. A* rebel- 
laturos. — eos konnte sich nur auf 
die Biirger der Stadt beziehen: sie 
wiirden ohoe Riicksicbt auf die Cel- 
tiberer die Biirger zu Rathe ziehen, 
sich mit diesen berathen ; doch solite 
maa hier eber eioen Beschiuss er- 
warten; es wird daher verm., dass 
eos zu entferaen oder suos ab illis 
sibi za lesen sei, vgl. 23, 20, 4; 
Caes. B. G. 1 , 76, 2: neque sibi se- 
paraiim a reìiquis consilium captu- 
ros; B. G. 4, 9, 1 : legati haec se ad 
suos relaturos dixerunt etc; od. 
sese ab i. esse; iiber consulere s. 6, 
39, 2 u. a. — post patte, d., e. 57, 
2; 32, 5, 10; ebenso ante e. 52, 1; 
dagegen 39, 54, 8: post paucos dies 
u. a. — merid. t. e. soli das Folg. 
vorbereiten. — bibere, wie: zu trin- 
kea geben ; Cic. Tusc. 1, 26, 65 : ut 
lovi bibere ministrar et ; zur Sache 
vgl. 34) 16$ 5. — in tam r. etc, die 
Veraolassuog, die in den Umstaoden 
liegt: bei, s. 24, 8, 2. — moris, 
aller feioereu Sitte, s. Nissen 101. 



8-10. imperai - iubeant, 29, 2, 

8. — ornari, sich vollstaodig riistea^ 
s. 10, 40, 12 u. a. — decurr., 26, 51, 
4. — ab h. spect, e. 49, 1 ; 56, 7; 
24, 22, 6: ab hoc contione legati 
missi sunt; Duker verm. dimissi, 
was, da legati vorausgeht, leicht 
verdorben werden konnte, s. 24, 39, 
1; 23, 6, 1. Ebenso ist nach nocte 
entweder de oder e ausgefallen. — 
nequiquam solite man bei sustuìis- 
sent erwarten, vgl. jedoch 33, 18, 

9. — dest ab u. spe, s. 25, 27, 13. 

— sestertium nummum hat Gele- 
nius, die Mz. Ausg. nur nummum; 
Beides ist gebrauchlicb, s. Mommsen 
Gesch. des rom. Miinzwes. 198; 
Hultscb Metrol. 221; dass hier von 
einer Kriegscontribution die Rede 
sei, lehrtderZusammenhang,Nitzsch 
144. Im Folg. ist das Fehlen von 
et hart; zu equites ist, wenn nichts 
ausgefallen, aus exactum wieder 
exacti zu denken, Caes. B. G. 1, 30. 

— nec - et tamen, s. 21 , 3, 3; zu 
35, 23, 2. 



a. Cb. 179. 



LIBER XXXX. CAP. 48. 49. 



195 



Inde iam duxit ad Àlcen urbem , ubi castra Celtiberornm 48 
erant, a quibus venerant nuper legati, eos cum per aliquot dies 2 
armaturam levem inmittendo in stationes lacessisset parvis proe- 
liis, in dies maiora certamina serebat, ut omnes extra munitiones 
eliceret. ubi quod petebat sensit effectum, auxiliorum praefectis 3 
imperat, ut contracto certamine, tamquam multitudine superaren- 
tur, repente tergis datis ad castra effuse fugerent, ipse intra valium 
ad omnes portasinstruxitcopias. haudmultumtemporisinterces- 4 
sit, cum ex composito refugientium suorum agmen, post effuse 
sequentes barbaros conspexit. instructam ad hoc ipsum intra vai- 5 
lum habebat aciem. itaque tantum moratus , ut suos refugere in 
castra libero introitu sineret, clamore sublato simul omnibus p Or- 
tis erupit. non sustinuere inpetum necopinatum hostes. qui ad 6 
castra obpugnanda venerant, ne sua quidem tueri potuerunt: nam 
extemplo fusi , fugati , mox intra valium paventes compulsi, po- 
stremo exuuntur castris. eo die novem milia hostium caesa; capti 7 
vivi trecenti viginti, equi centum duodecim, signa militaria triginta 
septem. de exercitu Romano centum novem ceciderunt. 

Ab hoc proelio Gracchus duxit ad depopulandam Celtibe- 49 
riam legiones, et cum ferret passim cuncta atque ageret populi- 
que alii voluntate, alii metu iugum acciperent, centum tria oppida 



48* 1-4. iam scheiot in Bezug 
auf ubi - erant zugesetzt das Fort- 
schreiten za Wichtigerem zu be- 
zeichnen. — Alcen lag wol schon 
im Gebiete der Carpetaner, Ukert 
428; obgleich e. 49, 1 Gracchos 
nocb in Celtiberien ist. — sensit, die 
Mz. Ausgabe hat ts sensit, wo is, 
was bier ohne Bedeutung sein wiirde, 
nur durch Wiederholung des s ent- 
stanjlen, nicht desbalb petebatur 
(eher viell. id sens.) zu lesen ist. — 
praefect., von den sodi Lat. nomi- 
nis auf die auswartigenHiilfstruppen 
iibergetragen. — ad omn. pori., e. 

27. — - haud - cum, vgl. 24, 29, 1 ; 
Vellei. 2, 101 : breve ab hoc inter- 
cesserai spatium , cum Caesar - se 
gessit', Cic. Or. 2, 21, 89; L. 27, 

28, 5 : paulo ante - cum. 

5-7. tantum, nur so lange, s. 37, 
12, 6 ; 27, 42, 13: tantum moratus - 
dum. — mox stebt mit extemplo und 
postremo in Beziebung: sogleich — 



unmittelbar darauf, soli nicht blos 
die Reihenfolge anzeigen, s. 33, 8, 
9; 39, 2, 4; Tac. 12, 36: tum tra- 
ducta, mox fratres — postremo 
ipse ostentatus u. a., a. Hand Tur- 
sell. 3, 657, 6. Die Participia fusi, 
fugati und paventes compulsi, 2, 31^ 
1, dienen nur zur Vorbereitung auf 
exuuntur, werden diesem durch die 
Partikeln nicht gleich gestellt. — 
trec. vig. - cent, duod., die Zahlen 
sind verhaltnissmassig gering. — 
de exer., s. 35, 29, 8 ; 42, 66, 1 n. a. 
49. 1-2. ab h. pr., e. 47, 8. — 
ferret - ag., 3, 37, 7, vgl. 39, 54, 8. 
■*- populi, § 5 gentium; die Celti- 
berer sind in mehrere Staaten ge- 
trennt. — centum tr., Strabo 3, 4, 
13 p. 163, nach Posidonius: lIoXv- 
ptov (26, 4) cf eìnóvros avrcHv 
xaiaXvoai TióXeis Ti^qiov rqax- 

%OV XÙJfiMpdùJV IprjOÌ TOVTO Tu) 

rgàxxqt ^a^ttfatf^a/- ròv ìxvdQa 
iovq nvQyovg xaXovvra nóXéig, 

13* 



196 



LIBER XXXX. GAP. 49. 



a." u. 575. 



intra paucos dies in deditionem accepit; praeda potitus ingenti est. 

2 convertit inde agmen retro, unde venerat, ad Alcen, atque eam 

3 urbem obpugnare institit oppidani primum inpetum hostium 
suàtinuerunt; deinde, cum iam non armis modo sed etiam ope- 
ribus obpugnarentur, diffisi praesidio urbis in arcem universi con- 

4 cesserunt; postremo et inde praemissis oratoribus in dicionem 
se suaque omnia Romanis permiserunt. magna inde praeda facta 
est. multi captivi nobiles in potestatem venerunt, inter quos et 

5 Thurri filli duo et filia. regulus hic earum gentium erat, longe 
potentissimus omnium Hispanorum. audita suorum clade missis, 

6 qui fidem venienti in castra ad Gracchum peterent,, venit. et pri- 
mum quaesivit ab eo , sibine liceret ac suis vivere, cum praetor 
victurum respondisset, quaesivit iterum, si cum Romanis militare 



wffntQ iv raìg &Qia/j,{}ix<xTg 7tofi- 
TfaZg; Fior. 1, 33 (2, 17), 9: Grac- 
chus-centum et quinquaginta ur- 
bium eversione multami (Celtibe- 
ros); Oros. 1. 1. centum quùique op- 
pida vacuata quassataque belUs 
ad deditionem coegit, àsmnGracchus 
praetor ibidem iterum ducenta op- 
pida expugnavit; wie viel davon L. 
im folg. Buche, dessen Anfang fehlt, 
erzahlt hatte , lasst sich nicht ent- 
scheiden ; wahrscheinlichwarendort 
auch die von Appian erwahnten Ver- 
trage beriìhrt. Ad u. St. solite man 
jedoch CV oder CL oppida erwar- 
ten. — in dedit. accip., was eben 
iugum acciperent? genannt wurde. 

— retro, u. v., 24, 20, 3. — insti*., 
25, 19, 7. 

3-4. praes., hier der Schutz: 
sich schiitzeo za konnen. — et inde, 
auch von da, in Bezug auf diffisi, 
oder uberhaupt dea Begriff des 
Nachgebens, der im Vorhergeh. liegt. 

— in dicìon. hat Gelen. geschrieben, 
die Mz. Ausgabe bat deditionem, s. 
8, 20, 6 : ipsos se in dicionem con- 
sulis - permiserunt ; Veli. Pat. 2, 
37: se regnumque dicioni eius per- 
misit, s. zu 34, 35, 10, vgl. 37, 45, 
3; 33, 17, 15; an u. St. isi Roma- 
nis von permittere abhangig ge- 
macbt ; ob auch in deditionem se ali- 
cui permittere gesagt worden sei, 
ist zweifelhaft. — captivi ist neben 



in potest. venerunt proleptiscb nnd 
ware nicht nothwendig. 

5-7. earum, derer, uin die essich 
fiandelt, s. 39, 46, 6; 32, 37, 2; es 
sind wol celtiberische und carpeta- 
nische zuverstehen. — fidem, siche- 
res Geleit, 38, 9, 4 ; Sali. 1. 35, 7. — 
quaes. ab eo, sibine, nach Groo., das 
hds. ab eo ne sibi kann schwerlich 
erklàrt werden: von seiner Seite 
oder per eum, ebenso wenig lasst 
sich quaes. ab eo, ne sibi schreiben 
nnd ne wie nach vide u. a. nehmen, 
g. Hand Tursell. 4, 89; Andere 
verni, ab eo, num oder anne sibi, 
oder dedito, oder liberone sibi, vi eli. 
schrieb L. sub eone sibi, s. 42, 30, 
5 ; der Hauptling wird dieUnterwer- 
fung un ter das romische Volk und 
dessen Anfdhrer nicht so scharf 
geschieden haben, besonders da es 
so oft heisst in dicionem con- 
sulis, praetoris venire, vgl. 28, 34, 
8: victuros suo atque p optili R, 
beneficio ; zuin Ausdruck vgl. Plaut. 
Pseud. 1, 3, 22: Ucetne, obsecro, 
vivere, an non licet. Da Gracchus 
nur victurum antwortet, so wiirde, 
wenn vorher ac richtig, nicbt victu- 
ros za lesen ist, nur dem Haaptling 
selbst seine Bitte gewahrt, man er- 
wartet daher liceret cum suis ; oder 
die Frage hat anders gelautet. — 
si - lìcer., s. 39, 50, 7. — quoniam 
etc, es lasst sich schwerlich ermit- 



«. Ch. 179. 



LIBER XXXX. CAP. 49. 50. 



197 



liceret. id quoque Graccho permittente „sequar" inquit „vos 7 
ad versus veteres socios meos, quoniam illos ad me * * suspi- 
cere." secutus est inde Romanos fortique ac fideli opera multis 
locis rem Romanam adiuvit. Ergavica inde, nobilis et potens 50 
civitas, aliorura circa populorum cladibus territa, portas aperuit 
Romanis. 

Eam deditionem oppidorum haud cura fide factam quidam 2 
auctores sunt: e qua regione abduxisset legiones, extemplo inde 
rebellatum , magnoque eum postea proelio ad montem Chaunum ' 
cum Celtibem a prima luce ad sextam horam diei signis conlatis 
pugnasse, multos utrimque cecidisse, nec aliud magnopere, * * 3 
crederes, fecisse Romanos, nisi quod postero die lacessierint 
proelio manentes intra valium; spolia per totum diem legisse; 
tertio die proelio maiore iterum pugnatum et tum demum haud 4 



teln, was L. hier geschrieben hat; 
die hds. Lesart ist illos ad me pro- 
pinai ipropitii?) susp. ; Gfod. verm. 
ili. ad me piguit respicere, 22, 49, 7 ; 
4, 1 7, 5 n. a. ; Andere i. ad me prohi- 
bent suspicere; Madvig illos ac me 
populum. R. f oder populi R. opes 9 
di volunt susp.; Hertz illos ac me 
populum R. oportuit susp. ; vgl. Cor- 
nei. 10, 1, 5; 17, 4, 2 u. a. —forti 
fid., e. 35, 6. 

50* 2. Ergavica (in der ersten 
Ausg. Ergavia, eine kleine Stadt im 
Gebiete der BaskeD , die hier nicht 
gemeint sein kann), s. Pliri. 3, 3, 
24: Latinorum veierum Cascanten- 
sisy Ergavicensis etc., die Lage ist 
nicht weiter bekannt, Ukert 449 f. 

2-5. Eam etc, L. stellt die 
Nacbrichten Anderer, s. die Stelle 
aus Strabo za e. 49, 1, den von ibm 
mitgetheilten gegenuber; eam be- 
zieht sich daher nicht allein anf das 
znletzt Erwahnte, sonderò iiber- 
haupt auf Allea, was von Gracchns 
erzahlt ist. — abduxisset ( Andere 
lesen abduxissent n. Romani), dazu 
ist Gracchus als die Hauptperson 
des ganzen Abschnittes za denken, 
oder wol ansgefallen, besonders da 
eum im Folg. in der Mz. Ansg. 
feblt. — inde entspricht e qua reg. : 
so wie, wenn er aus einer Gegend - 



so sei sogleicb von da ans, dort 
nsw. ; schwerlich ist inde causai za 
nehmen, s. 8, 9, 12: ubi — inde. — 
Chaunum, der Berg wird sonst nicht 
erwahnt nnd dafur Caium verm., 
Martial. 4, 55, 2: Gaium veterem 
Tagumque nostrum, j. Moocayo, am 
sudlichen Ende des Idubetagebirges, 
weit nordostlich von der Gegend, 
in der nach L. Gracchns tbatig ge- 
wesen ist. — nec aliud magn., 
sonst nicht sonderlich, nicht gerade 
viel, s. 42, 26, 1 ; 6, 22, 7. Im Folg. 
ist die Hs. so verdorben, dass die 
ursprungliebe Lesart nicht sicher 
bergestellt werden kann, die Mz. A. 
hat: magnopere Berbice crederes 
fuisse Romanos nisi qui postero 
die arcessierint manentes proelio 
spolia intra valium etc., wahr- 
scheinlich ist fecisse statt fuisse ; 
lacessierint st. arcessierint zìi lesen, 
die Umstellung der Worte noth- 
wendig, aber nicht klar, was in 
Berbice liege ; es wird ne victos ; 
fere victos; cur vicisse auch mit 
Entfernnng von crederes: nec aliud 
magn. victores fuisse vermuthet. 
Ueber crederes s. 2, 43, 9: maesti* 
que - crederes victos - redeunt ; ib. 
35, 5; 29, 28, 3: ut diceres; 31, 7, 
11 a. a. Vor spolia ist viell. tum 
ansgefallen oder deinde; zur Situa- 
tion vgl. 39, 21, 8. — lacess. pr., 



198 



LIBER XXXX. CAP. 50. 51. 



a. u. 575. 



dubie victos Celtiberos castraque eorum capta et direpta esse. 

5 viginti duo milia hostium eo die esse caesa, plus trecentos captos, 
parem fere equorum numerum et signa militarla septuaginta duo. 

' inde debellatimi, veramque pacem, non fluxa, ut ante, fide, Celti- 

6 beros fecisse. eadem aestate et L. Postumium in Hispania ulte- 
riore bis cum Vaccaeis egregie pugnasse scribunt: ad triginta et 

7 quinque milia hostium occidisse et castra expugnasse. propius 
vero est, serius in provinciam pervenisse, quam ut ea aestate po- 
tuerit res gerere. 

51 Censores fideli concordia senatum legerunt princeps lectus 

est ipse censor M. Àemilius Lepidus pontifex maximus ; tres eiecti 

2 de senatu; retinuit quosdam Lepidus a collega praeteritos. opera 



s.c.48,2;28,28,6;4,6,3;zurSache 
27, 2, 9 ; ib. 42, 8. — non fluxa etc, 
da die Mz. A. fuùse, oicht fecisse 
hat, so Ì3t viell. fluxam -fiderà 
Celiiberorum fuùse za lesen ; wollte 
man fluxa - fide Celtiberos fuisse 
beibehalten, so wiirde der Wechsel 
der Snbjecte, s. e. 46, 2, sehr hart 
seio. Ueber fluxa fide s. 28, 6, 11; 
Tac. H. 3, 48. 

6-7. Postum. ctc. gehtauf e. 47, 
1 zuriick; aber L. selbst hat tiber 
seine Tbaten nichts erzahlt. — Vac- 
caeis ist unsicher, da die Mz. A. 
Brachi* bat , vieli. wareo die west- 
lich von den Vaccaeern in Gallaecia 
wohnenden Bracae gemeint, 8. Plin. 
4, 20, 112: Bracarum oppidum au- 
gusta etc. ; dass e. 47, 1 die V'accasi 
genannt sind, kann nichts entschei* 
den, da L. an u. St. die Angabeo 
Anderer berichtet; zar Sacbe s. 
Oros. 4, 20: L. Postumius in cite- 
riore Hispania quadraginta millia 
hostium bello interfecit; Appian er- 
wàhnt Postumius nicht und stellt 
die Tbaten des Gracchus nicht so 
glànzeod dar, wie Liv., ygl. Momm- 
sen Gesch. d. rò'm. Miinzw. 617. — 
scribunt, schon diese Form, noch 
mehr § 7 zeigt, dass L. ebenso wie 
die § 2 erwàhnten griech. Schrift- 
steller an der Richtigkeit der anna- 
listischen Darstellung zweifelt. — 
vero est, wahrscheinl. ist eum aus- 
gefallen, die Mz. Ha. hat vero et. — 



serius etc, ist ein Irrthum L.'s, der 
uberseben bat, dass Postumius sebon 
574, s. e. 35, die Provinz erhalten 
hat, uod in demselben Jahre, friìher 
noch als Gracchus, s. e. 39, 3, in 
dieselbe gekommen; dass ibm far 
das J. 575, s. e. 44, 4, das imperium 
verlangert worden ist. Er war also 
in der e. 47, 1 erwàhnten Zeit be- 
reits ein Jahr in der Provinz gewe- 
sen. in provinciam so za nehmen, 
dass Postum. aus einem anderea 
Tbeile Spaniens io das Gebiet der 
Lusitanier a. Vaccaer gekommen 
sei, erlauben die Worte nicht, und 
wiirde dem Zwecke L.'s nicht ent- 
sprechen. 

51-52* Die Censur des Fulvius 
und Lepidus. Val. Max. 1, 1, 20. 

1. fideli, aie bielten das gegebene 
Wort, e. 46, 15; Lange 1, 573; 2, 
231. — senat. leg., die lectio sena- 
tus wird mebrmals als das $rste 
erwahnt, was die Censoren thun, s. 
29, 37, 5. — ipse cens., s. 39, 52, 
1. — eiecti de, s. 41, 27, 2, vgl. 43, 
15, 6 u. a. — retinuit etc, die Aus- 
stos8ung erfolgte also nicht, da zar 
Krtheilung einer nota Einstimmig- 
keit der Censoren erfordert wurde, 
s. 29, 37, 12; Becker 2, 2, 224f. — 
praeteritos, Fulvius batte sie in dem 
von ibm entworfenen Verzeicbniss 
iibergangen; anders ist praeteritus 
gebraucht 27, 1 1, 1 2 ; 38, 28, 2 u. a. 



a. Ch. 179. 



LIBER XXXX. GAP. 51. 



199 



ex pecunia adtributa divisaque inter se haec confecerunt. Lepidus 
molem ad Tarracinam, ingratum opus, quod praedia habebat ibi, 
privataraque publicae rei inpensam inseruerat; theatrum et prò- 3 
scenium ad Apollinis, aedem Iovis in Capitolio columnasque circa 
poliendas albo locavit, et ab his columnis, quae incommode ob- 
posita videbantur, signa amo vit clipeaque de columnis et signa mi- 
litarla adfixa omnis generis dempsit. M. Fulvius plura et maioris 4 



2. adtrib.j s. e. 46, 16; divisa ira 
Gegensatze za § 7 in promiscuo: 
den Theil der Gelder, der - war, 
44, 16, 10; Becker2, 2, 238. — inter 
se, die Bezeichnung des reciproken 
Verhaltnisses ist vod de ni verb. 
finit. auf das partici p. iibergegangen, 
in dem die Beziehung auf die thàti- 
gen Subjecte weniger deutlich ist, 
eher noch bei dem abl. abs. wie 5, 
40, 8: inter se partito onere ferunt; 
Sali. I. 66, 2: compositis inter se 
rebus - constituunt. — confec, 
Madvig verm. fecerunt. — molem 
ad T. t wahrscheinlich am Meere 
hin, s. 39, 44, 6; Tac. Ado. 14, 8: 
moUum obiectus; SU. It. 14, 645: 
certantes mari moles. — publicae 
rei wegen des Gegensatzes za pri- 
vatavi statt rei publicae : dem Stan- 
te, Staatsscfaatze, nicht = opus pu- 
blicum. — inser.* eingefdgt, iiber- 
tragen auf: die Kosten, die er als 
Privatmann za tragen gehabt batte, 
batte er aus òffentlichen Mittelo be- 
stritten. 

3. theatrum ist-hier in dem Siane 
wie das griech. d-éatQov za neh- 
raen, der Raum far die Zuschaaer, 
cavea; dieses zeigt der Gegensatz 
proscenium, eigentlich der Raum, 
auf dem die Scbauspieler agirteo, 
pulpitum, hier aber umfasst es zu- 
gleich die scena, s. 41, 27, 5 ; Serv. 
ad Verg. G. 2, 381 : proscenio sunt 
pulpito ante scenam, in quibus lu- 
dicra exercentur; Marq. 4, 527; 
Mommsen 1, 884. — ad 4 poli., s. 
4, 25; 39, 4; Becker 1, 605. Bis 
jetzt ist in Rom ein stehendes Thea- 
ter noch nicht vorhanden gewesen, 
sendern fur jede Aufftihrung wurde 



das Theater erst erricbtet; das an 
a. St. erwahnte ist das erste biei- 
bende, scheint aber niebt lange be- 
standen za baben, da ein spater er- 
richtetes, s. Periocha 48; Val. Max. 
2, 4, 2, wieder eingerissen wird , s. 
Tertall. de spect. 10: saepe censo- 
re* renascentia theatra destrue- 
bant; wahrscheinlich war dasselbe 
klein und mit dem Apolloeultus in 
Verbindung gesetzt worden, vgl. 
Becker 1, 675; 4, 526; Preller 271; 
Lange 2, 232. — Uè b rigens ist es 
unsicher, ob poliendas albo auch 
za theatr. et prose, za beziehen 
sei, da man erwartet, dass nur das 
erst zu erbaaende Theater selbst 
in Accord gegeben werde, wahrend 
die im Folg. erwàhnten Gebàude 
schon vorhanden waren. — circa, die 
vorn and an beiden Seiten des ei- 
gentlicben Tempels standen, s. 
Abecken Mittelital. 221. — polìend. 
albo, mit Weiss (Kalk) glàtten , ab- 
patzen, vgl. 4, 25, 13. — obposita, 
so zwiseben oderan die Sànlen ge- 
stellt, dass sie die Ansicht derselben 
and des Tempels binderten, s. 25, 
15, 10; 29, 34, 9. — clipeaq., vgl. 
25, 39, 17; Becker 1, 399; Preller 
207. Eine ah n li eh e Massregel er- 
wabat Plio. 34, 6, 30, vgl. oben e. 
2,1. 

4. portum, verschieden von dem 
emporium und wahrscheinlich un- 
terhalb desselben; ein Ankerplatz 
am die Schiffe beim Aasladen gegen 
die Stromnng des Flasses za sebii- 
tzen, Varrò L. L. 6, 19: PortunaUa 
dieta a Portuno, quoi eo die aedes 
in por tu Tiberino facta; Becker 1, 



• 
j 



.*_^ 



* >* 



200 



LIBER XXXX. CAP. 51. 



a. v. 575. 



locavit usus, portum et pilas pontis in Tiberina, quibus pili» for- 
nices post aliquot annos P. Scipio Àfricanus et L. Mummius cen- 

5 sores locaverunt inponendos, basilicam post argentarias novas et 
forum piscatorium circumdatis tabernis, quas yendidit in priva- 

6 tum, et forum et porticum extra portam Trigeminam et aliam 
post navalia et ad fanum Herculis et post Spei ad Tiberim et ad 

7 aedem Apollinis medici, habuere et in promiscuo' praeterea pe- 



463. — pilas, diese werden nur 
vorlaufig eingesetzt, der Bau der 
Brìicke selbst ist nicht beabsichtigt 
worden. Nach Becker 1, 696 ist der 
pons Aemilius am Aventinns auf die 
Pfeiler gegriindet worden, obgleich 
die Namen der sogleich erwahnten 
Censoren, denen der Bau beigelegt 
wird, nicht daraof fiibren. — in Ti- 
berim scheint dorch den Begriff dea 
Einlassens veranlasst; Madvigver- 
langt, wie 1, 33, 6, in Tiberi. — 
Scipio etc, im Jahr 612 a. ù. — ba- 
silicam, Varr. 1. 1. 6, 4: in basilica 
Aemilia et Fulvia; auch heisst sie 
bioè Aemilia und wird von Aemiliern 
hergestellt und geschm'rickt, s. Cic. 
Att4, 16,14; Plin.35, 3, 13; Becker 
1, 301 if., aie lag nacb Cicero in me- 
dioforo, d. h. anderLangenseite des 
forum vom Capitolimi! nach Siiden 
bin io der Mitte, und zwar an der 
Nordostseite, da sie L. post argen- 
tarias novas setzt, s. 26, 27, 2, 
wahrscheinlich nur durch die curia 
Hostilia und das senaculum, s. 41, 
27, 2, von der basilica Porcia, s. 39, 
44, getrennt. — forum piscat ge- 
hort wol zu post, da dasselbe 26, 
27 in Verbindung mit den Tabernen 
erwahnt wird, und wie diese am 
Forum lag; Andere stellen forum p. 
mit basilicam paratici und macben es 
yon locavit abhangig; es miisste 
dann angenoromen werden, dass L. 
26, 27 den Namen anticipirt, s. e. 
34, 4, oder Fulviug das j 'or, piscat. 
nur berge8tellt batte, 8. Becker 1, 
267. — circumd. taber., der abl. 
abs. ist wie e. 40, 7 zu nehmen ; ist 
for. piscat von post abbangig, so 
waren die Tabernen um die basi- 
lica, nicht um das for. p. zu denken. 



— vendidit in priv^ so dass sie in 
Privatbesitz iibergiengen, viell. nur 
ungenauer Ausdruck fìir das 27, 11, 
16 bezeichaete Verhaltniss (emphy- 
teusis). 

6. forum, wahrscheinlich in Ver- 
bindung mit den § 4 erwabnten An- 
lagen an dem emporium. — portic., 
eine andere Halle ist schon 35, 10, 
vgl. ib. 41, angelegt, s. 41 , 27. — 

— post navalia, diese lagen nacb 
anderen Nachricbten, s. 3, 26, 8; 
Becker 1, 159; 2, 1, 3961, am Mars- 
feljfce; obgleich der (Jmstand, dass 
alle bier erwahnten Anlagen in der 
Nahe der porta Carmentalis gemacht 
werden, die Vermuthung nahe legt, 
dass auch in der bezeiebneten Ge- 
gend viell. friiher ein Punkt navaUa 
genannt worden sei, s. Preller Re- 
gionen 224; 241. — et ad fan., 
hierzu und zu et post Spei u. et ad 
aed. ist wieder porticum oder aliam 
zu denken, deutlicher ware aUas 
post navalia. — f antan //., es ist 
wol der Tempel am forum boarium 
gemeint, s. 10, 23; Becker 1, 476; 
612. — Spei, auf dem forum olito- 
rium, s. 21, 62; 25, 7. Vor aedem 
Apoll. ist wahrscheinlich atque oder 
etorfausgefalleo; Becker 1, 605; 2, 
1, 400 verm. post Spei a Tiberi ad 
aedem A., da beide Tempel nicht 
weit von éinander entfernt lagen, 
s. Preller Mytb. 269. — ApoU. 
med., der Cultus des Apollo uber- 
haupt ist wegen einer Pest in Rom 
eingefiihrt, 4, 25; die ludi ApoUma- 
res sind wegen einer andereu per- 
petui geworden, s. 27, 23, und der 
Gott wurde besonders als Heilgott 
angerufen, Macrob. 1, 17, 15: vir- 
gines Vestales ita mdigitanti Apollo 



Ch. 179. 



UBER XXXX. CAP. bU 



20t 



cuniam ; ex ea communìter locarunt aquam abducendam fornices- 
que faciendos. inpedimeuto operi fuit M. Licinius Crassus, qui 
per fandum suum duci non est passus. portoria quoque et ve- 8 
ctigalia iidem multa instituerunt. complura sacella publica[que 
sua] occupata a privatis, publica sacraque ut essent paterentque 
populo curarunt. mutarunt suffragia regionatimque generibus 9 
hominum causisque et quaestibus tribus descripserunt. 



Medice, Apoìlo Paean; es ist des- 
halb wol an u. St. kein von dem 4, 
25; 7, 20 genanntèn verscbiedener 
Gott uod dessen Tempel am forum 
olitorium gemeint. 

7. et in premise.., unter pecunia 
adtrìbuia § 2 ist also nicht die 
ganze verwilligte Geldsumme za 
verstehen. Im Folg. ist pr aeterea 
wegen seiuer Stellung, da et schon 
vorhergebt, und weil die Mz. A. 
praetores hat, nnsicher, Gron. verm. 
partem pecuniae. — aquam, die na- 
here Bezeichnung ist iibergangen. 
— f arnie, wol fiir die anzulegende 
Wasserleitung. — impedivi, etc., 
spater waren die Privaten verpflich- 
tet ihnen gehorende Grandstiicke 
gegen Entschadigung fdr offentliche 
Zwecke abzutreteo; diese Bestim- 
mung war damals noch nicht ge- 
troffen. Ob sich auf das hier Er- 
wahnte die Rede Catos Fest. 282: 
Retricibus cum ait Cato in ea, quam 
scripsit, cum edissertavit Fulvi No- 
bilioris censurarti, significat aquam 
etc. beziehe, ist nicht zu erkennen. 

8. portoria, hier Hafenabgaben, 
da noch vectigalia, wahrscheinlicb 
Einfuhrzolle, erwàbnt werden, s.32, 
7, 3 ; dass es in Uebereinstimmnng 
mit dem Senate geschchen sei, ist 
hier so wenig, als 29, 37, 4 ; 32, 7, 
3; 39, 44, 2 u. a. gesagt, vgl. 
Becker 2, 2, 235; 3, 2, 137; Lange 
1, 588. — sacella etc, s. 42, 3, 7 ; 
43, 16, 4. — publica sebeint als 
Gegensatz zu occ. a privatis pas- 
seod ; statt que sua, wie die Mz. A. 
hat, wird quae fuerant od. quasi 
sua', vetusta^ quaestui, s. 4, 30, 9; 
Cic. Div. 1, 40, 88 u. A., verm., vgl. 



Angustio de civ. dei 3, 17 extr.: 
unde a multis aedes illae {sacrae) 
fuerant occupatae, nisi quia - de- 
serebantur a cultoribùs, ut tam- 
quam vacua - possent humanis sol" 
tem usibus vindicari; an u. St. liegt 
quasi oder ut vacua zu weit von 
der bds. Lesart ab; Hertz tilgt 
pubi sua. — occup., s. 5, 55, 5. 

9. mutarunt suffr. etc., die wieh- 
tigste Einrichtung der Gensoren be- 
richtet L. nur mit wenigen Wor- 
ten, wahrscbeinlich war die kurze 
Notiz seines Gewahrsmannes ihm 
selbst nicht klar. mutar, suffra- 
gia, sie anderten die Art des Ab- 
stimmens, etwa die Zusammenstel- 
lung der zusammen Stimmenden 
wurde eine andere; die Verbindung 
der Centorien mit den Tribus, s. 1, 
43, 12, ist eben so wenig gemeint 
als eine Anordnung, welcbe die 
fruhere Art des Abstimmens nacb 
Tribus und Centurien aufgehoben 
und eine andere an deren Stelle ge- 
setzt batte; denn der folg. Satz, 
nacb dem die Tribus bleiben , wird 
durch que alsErklarung angeknupft, 
s. 2, 42, 6; 6, 2, 5 u. a. — regio- 
natim, da die Tribus von Anfang 
an eine locale Eintbeilung waren, 
s. 2, 21, 7, und es auf der anderen 
Seite kaum glaublich ist, dass die 
Censoren die Tribus so angelegt ha- 
ben, dass nur die in derselben Ge- 
gend Wohnenden zusammen in eine 
Tribus aufgenommen worden waren, 
da auch nachher die Theilnehmer 
einzelner Tribus in. verschiedenea 
Gegenden wohnen, vgl. 42, 34, 2; 
Huschke Serv. Tuli. 685 f.; 733; 
Mommsen die Tribus, 217, so scheint 



202 



LIBER XXXX. CAP. 52. 



a. a, 575. 



52 Et alter ex censoribus AL Àemilius petiit ab senatu, ut sibi 

dedicationis templorura reginae Iunonis et Dianae, quae bello Li- 



regionatim eben nur die Eintheilung 
nach Tribas zu bezeichnen, s. Geli. 
15,27,4: in eodem {Laetii Felici*) li- 
bro hoc scriptum est: „cum ex gene- 
ribus nominimi suffragiumferatur, 
curiata cotnitia esse - cum ex re- 
gionibus et locis tributa, und dieso 
fiestimmung, wie auch schoo die 
Form dea Adverbium den folg. Abla- 
tiveo gegenuber andeutet, sich auf 
die Neuernng nicht zu beziehen. 
Diese bestand vietmehr darin , dass 
innerhalb der Tribus die einzelnen 
Biirger aoders geordnet ond fiir die 
AbstimmuDg zusammengestelltwur- 
deo) namlich generibus, nach Stàn- 
den (Andere: nach der Herkunft, s. 
d. Stelle aus Gellias) : als Senato- 
ren, Ritter, freigeboreue Biirger, 
Libertiaen , àbnlich den ordines bei 
Cic. Rep. 4, 2: quam commode or- 
dines descripti, aetates etc, Legg. 
3, 3, 7 : popult partes in tribus dis- 
tribuunto; - ordines pariiunto etc. ; 
ib, 19, 44: descriptus populus censu 
ordinibus aetatibus, s. Becker 2, 1, 
373; 2, 3, 46; 48; Schwegler 1, 
666 f. — causis, ein sebr umfang- 
reicher Begriff: nach Verhaltnissen, 
z. B. Vermogen, Alter, Wohoung 
auf dem Lande oder in der Stadt; 
Glientel usw., vgl. Cic. Legg. 3, 18, 
41: quodque additi causas populi 
tenetOj est senatori necessarium 
nosse rempublicam, idque late pa- 
tet: quid habeat militum , quid va- 
leat aerano, quos socios resp. ha- 
beat etc. — quaestibus , Ackerban, 
Geldgeschafte , Handwerke. Wie 
viele genera, causae, quaestus un- 
terschieden, wie diese Eiotheilungs- 
griinde angewendet ond nach den- 
selben der Absttmmungsmodus gè- 
andert worden sei, gebt aus der 
knrzen Andeutung nicht hervor; 
ebenso wenig, ob derselbe an die 
Stelle der friiberen Gensus- nnd 
Altersclassen habe treten sollen. Da 



die letzteren noch za L.'s Zeit, s. 1, 
43, 12, massgebend sind, so hat die 
Neuerung der jetzigen Censoren 
dieselben entweder nicht bertìhrt, 
oder sie ist nicht von langer Dauer 
gewesen, s. Mommsen a. a. O. Nach 
L.'s Darstellang beziebt sich die 
Verànderung auf die Tribas, aber 
da die Abstimmung in den Gentarien 
so eng mit diesen zusammenhieng, 
konnte sie aucb auf diese nicht ohne 
Einfluss sein. Dass nar die Ver- 
haltnisse and die Stellang der Frei- 
gelassenen habe geandert werden 
sollen, kann aus L.'s Worten nicht 
gefolgert werden , der vielmehr die 
Einricbtung als eine die Tribas, d. h. 
das ganze Volk betreflende bezeich- 
net, vgl. Lange 1, 450; 2, 232; 444; 
Peter Epochen 48 ; 62; Nitzsch 139. 
52. 1-3. ^kniipft sebr locker 
etwas an, was nicht za den Gè- 
schaften der Censur gehort und nur 
den einen Gensor betrifft. — dedi- 
cationis t. reg. etc, iiber die drei 
Genitive s. praef.3; dieGonstruction 
ware bart und unklar, wenn dedica- 
tionis von pecunia oder ludos ab- 
hangig gema eh t werden solite; 
Madvig liest deshalb dedicationis 
causa; aber dann wiirde dedicationis 
causa etc. mit dem ganzen Gedan- 
ken : pecunia ad ludos decerneretur 
in Verbindung stefaen: dass der 
Weihung wegen Geld zu den Spie- 
len verwilligt werde, wahrend jene 
Worte zunachst nur zu ludos geho- 
ren, die Spiele der dedicatio wegen 
gebalten werden, und zu diesen 
Geld gefordert wird, vgl. 36, 36, 4: 
ludi ob dedicationem eius (templi) 
facti, ib. § 1 u. a.; es scheint also, 
wenn nicht dieEntfernung desWor- 
tes ludi von dedicationis die Harte 
veranlasst bat, ein anderer Fefaler 
in der Stette zu liegen. — Iun. e. 
Dian., Becker 1, 609; Preller284.— 
bello Lig. } s. 39, 2, 8. — ante a. o., 



a. Oh. 179. 



LIBER XXXX. GAP. 52. 



203 



gustino ante annis octo vovisset, pecunia ad ludos decerìieretur. 
viginti milia aeris decreverunt dedicavit eas aedes, utramque in 2 
circo Flaminio, ludosque scenicos triduum post dedicationem 3 
templi Iunonis, biduum postDianae, et singuloidies fecit in circo, 
idem dedicavit aedem Lariura permarinum in Campo, voverat 4 
eam annis undecim ante L. Aemilius Regillus navali proelio ad- 
versus praefectos regis Antiochi, supra valvas templi tabula cum 5 
titulo hoc fixa est „ duello magno dirimendo, regibus subigendis 
eausa patrandae pacis ad pugnam exeunti L. Aemilio M. Aemilii 
filto * * auspicio, imperio, felicitate ductuque eius inter Ephe- 



s, c. 47,4; es wird ante annos o., 
oder annis ante o. vermuthet. — 
— vig. mil., vgl. e. 44, 10; Marq. 
3, 2, 68; Lange 2, 232. — dedicai*., 
als Magistrati, ofane dass Daumvira 
gewàhlt werden, a. Marq. 4, 224, 
vgl. jedoch e. 44, 10. — in circo 
Flarn.j in dem mit diesera IN amen 
bezeichnetea Theile, Bezirke des 
Marsfeldes, Becker 1, 600. — lud. 
scenic., s. 24, 43, 7; 42, 10, 5; 
Marq. 4, 525 ; die scenischen Spiele 
dauern in dieser Zeit gewohnlich 
Janger als die im Circas. 

4-5. Lariutn perni., Macrob. 1, 
10, 10: undecimo Kalendas (Fanua- 
rias)feriae sunt Laribus dedicatae, 
quibus aedem bello Antiochi Aemi- 
Uus BegiUus praetor in campo Mar- 
tio ourandam vovit, es sind die Gòt- 
ter, welcbe deaSeefahrendenSchutz 
und Htilfe gewahren , $eol óianóv- 
ztoi, Preller 496; 505. — in Cam- 
po, dieLage ist nicht naher bekannt; 
Becker 1 , 630. — undec, im Jahr 
564, s. 37, 29. — praefectos, Poly- 
xenidas war nur der erste, unter 
ihm standen inebrerò. — titulo, vgl. 
41, 28, 8; 23, 19, 18. — duello - 
subigendis, s. den Grammatiker 
Atilius Fertanatianas Putsche p. 
2680: in tabulis antiquis, quas 
triumphaturi duces in Capitolio fige* 
bant victoriaeque suae tltulum Sa- 
turniis versibus prosequebantur, 
taìia reperi exempla ex Regilli ta- 
bula: duello magno dirimendo re- 
gibus subigendis; in der Mz. Ha. 



sind die Worte verstellt duello m. 
reg. dvrimendis caput subigendis. 
Die saturnischea Verse herzustel- 
len haben Mehrere versuebt. Wenn 
causa richtigherge8tellt ist statt ca- 
put, so werden duello- subig. wol als 
Ablative za nebmen sein: cum bel- 
lum dirimer etur etc, s. 32, 16, 4; 
8,4, 10; ib. 11, 1; 3, 65, 4 q. a., 
weil der Zweck, den man allerdings 
auch in jenen Worteo angegeben 
erwartet (es wird deshalb auch 
verm. subigendis caput, pat. pati), 
schon in causa patr. pac. bezeich- 
net, duell. magno - subig. dazu das 
Mittel ist. — duetto, s. 36, 2, 2. — 
— dirim., 27, 30, 4: ad dirimen- 
dum inter Pmlippum atque Aetolos 
beUum. — regibus, Antiochns, sein 
Sohn Seleucus, 37, 11, Ariaratbes, 
38, 39, 6. — subigendis wie 2, 49, 
2 : ftniUmos subig i posse. — eausa, 
s. e. 41, 11. — patrandae, za 33, 21, 
6. — ad pugnam aacb Ritschl inscr. 
quae fertur coluinn. rostr. Daellia- 
nae p. 22 ; die Mz. A. bat haec pu- 
gna, wozu das Verbum fehlt und 
haec unklar ware. Im Folg. ist der 
za exeunti erforderliche Verbalbe- 
griff, nach Ritschl rescessit gloriose, 
wabrscheinlich auch praetori ansge- 
fallen. — auspicio etc, vgl. 41, 28, 
8; Inscript. latt. n. 541: ductu au- 
spicio imperioque eius Achaia ca- 
pta etc. 

6-7. Ephesum etc, s 37, 29; 
die In sei Macris und das Vorgebirge 
Myonnesas sind als weniger be- 



204 



LIBERXXXX, CAP.52. 53. 



a. u. 575. 



6 sum, Samum Chiumque inspectante eos ipso Antiocho cum exer- 
cita omni, equitatu elephantisque, classis regis Antiochi antea 
invicta fusa, contusa, fugataque est, ibique eo die naves longae 
cum omnibus soois captae quadraginta duae. ea pugna pugnata 
rex Antiochus regnumque * * eius rei ergo aedem Laribus per- 

7 marinis vovit" eodem exemplo tabula in aede Iovis in Capitolio 
supra valvas fixa est. 

53 Biduo , quo senatum legerunt censores , Q. FuIyìus consul 

profectus in Ligures, per invios montes vallesque saltus cum exer- 

2 citu transgressus, signis conlatis cum hoste pugnavit, neque tan- 
tum acie vicit, sed castra quoque eodem die cepit. tria miiia du- 
centi hostium omnisque ea regio Ligurum in deditionem venit 

3 consul deditos in campestres agros deduxit praesidiaque monti- 



kannt nicht erwahnt. — inspectante, 
vgl. 37, 28, 1 1 ; àhnlich auf der col. 
rostr. Duell.: praesented Hanniba- 
led dictatored, Insriptt. n. 195. — 
cum von Hermann Eleni, doctr. 
metr. 616, vgl. Epit. doctr. metr. 
223, zugesetzt, es konnte nach An- 
tioco, wie geschrieben wurde, leicht 
ausfallen. — equitatu neben exer- 
citu, s. 30, 36, 8. — antea inv. ist 
unsicher, da die Hs. antea sic batte ; 
Àndere tilgen dieses oder lesen da- 
far ante d. XI Rai. fan., oder in- 
censa. — eo die ist aus exeunti etc. 
zu erklaren: Aerailios siegte zwi- 
sehen Ephesns usw., und an diesem 
Ort und an diesem Tage usw. — 
sociis n. navaìibus. — capfae, Ritschl 
fugt incensae demersae hinzu. — 
quadrag. duae ist wol statt des hds. 
sexaginta duae zu lesen, s. 37, 30, 
7f. — pugna pugn., s. e. 25, 3; 1, 
41, 3. — regnumque, was darnach 
ausgefallen ist, lasst sich nicht be- 
stimmen; es wird verm.: regnum- 
que eius in mari omnefractum, mit 
bartem Zeugma, oder Ani. profugit 
reg. eius in mari omne fractum 
subactumque, vgl. 37, 31, 1; 3; 5. 
— eius rei e., s. 41, 28, 9. — eod. 
exemplo, in, mit gleicher Abscbrift, 
ein freierer abl. qualilatis, vgl. 31, 
12, 3. — fixa est, wurde, nicht ist 
angeschlagen , es kann daraus nicht 
gescblossen werden , dass L. selbst 



die Tafel, die den Brand des Rapitola 
uberdauert haben miisste, gesehen 
habe; wahrscheinlich ist sie einem 
Annalisten entlehnt, s. iiber die- 
selbe Becker 1 , 25 ; Broecker 204 ; 
Egger 103; Lersch de versa Sa- 
tura. 69. 

53* Krieg in Ligurien. 

1-4. Biduo, quo, zwei Tage von 
da an gerechnet, wo ; zwei T., nach- 
dem; Gic. S. Rose. 7, 20: quatriduo, 
quo haec gesta sunt\ Caes. B. C. 1, 
48, 1 : accidit biduo, quo haec gesta 
sunt; mehrfach paucis diebus qui' 
bus', B. G. 3, 23; 4, 18 u. a., abulico. 
Cicero Fam. 10, 23, 3: triduo, cum 
has literas dabam; mit Becker 2, 2, 
240: biduo, quam za lesen ist nicht 
nòthig; auch sagt L. sonst tertio 
die quam a. a., s. 3, 8, 2; ib. 33, 1; 
4, 7, 1 ; ib. 47, 6 ; 6, 29, 10; 7, 18, 
1 a. a. Da § 4 auch der zweite 
Consul in Ligurien sich befindet, so 
erwartet man, dass auch seine Ah- 
reise von Rom gemeldet sai ; alleili 
L. scheint dieso vorauszusetzen. — 
vallesque, auch darauf miisste sich 
invios bezieben und saltus von 
mont, vallesq. abhaogen, wahrend 
eher ein invios entsprechendes Epi- 
theton zu valles erwartet wird; 
Kreyssig verm. vallesq. saltuosas, 
vgL Verg. G. 3, 391. — compost 
agr.y s. 39, 2, 9; sie bleiben we- 



a. Ch. 173, 



LIBER XXXX. GAP. 53. 54. 



205 



bus inposuit. celeriter * * et ex provincia litterae Romam vene- 
runt. supplicationes ob eas res gestas in triduum decretae sunt; 
praetores quadraginta hostiis maioribus per supplicationes rem 4 
divinam fecerunt. Ab altero consule L. Manlio nihil memoria di- 
gnum in Liguribus est gestum. Galli Transalpini, tria milia borni- 5 
num, in Italiani transgressi, neminem bello lacessentes agrum a 
consulibus et senatu petebant, ut pacati sub imperio populi Ro- 
mani essent eos senatus excedere Italia iussit et consulem Q.Ful- 6 
vium quaerere et animadvertere in eos, qui principes et auctores 
transcendendi Alpes fuissent 

Eodem anno Philippus rex Macedonum, senio et maerore 54 
consumptus post mortem filli 9 decessit. Demetriade hibernabat, 2 
cum desiderio anxius filli tum paenitentia crudelitatis suae. sti- 3 
mulabat animum et alter filius baud dubie et sua et aliorum opi- 
nione rex conversique in eum omnium oculi et destituta senectus 
aliis expectantibus suam mortem, aliis ne expectantibus quideai. 
quo magis angebatur, et cum eo Antigonus Echecratis filius, no- 4 
men patrui Antigoni ferens, qui tutor Pbilippi fuerat, regiae vir 



nigstens in ihrem Lande, s. e. 38. 
— tria mil. , dass der Krieg unbe- 
deutend gewesen war, sagt L. e. 
59, 1, vgl. e. 38^ 9. — cele- 
riter et, das zweite mit et be- 
ginnende Glied ist ausgefallen, es 
wird Roma (wol a Roma) consul ad 
hostes et verm. — quadrag., 37, 47, 
5: vicenis maioribus hostiis in sin- 
gulas supplicationes sacrificare con- 
sul est iussus; ib. 52, 2 wegen des 
Sieges iiber Antiochus 40 hostiae. — 
per suppUc, bei, wabrend der sup., 
sonst scheiot sich L. nicht so aus- 
gedriickt zu haben. — rem div. 
fac., s. 42, 20, 6; 32, 1, 14; ib. 9, 
4; 31, 5, 3 u. a. — fecer., auf Be- 
fehl des Senates. 

5-6. Galli wie 39, 22; 45; 54f., 
Lange 2, 237. — et sen. f au den sie 
zugleich Gesandte geschickt zu ha- 
ben scheinen, s. 39, 54. — Fulvius 
alleili, obgleich es vorher heisst 
consulibus. — principes, die sich 
an die Spitze gestellt; auctores, die 
dea Aaszug veranìasst baben. 

54-56. Tod des Koiiigs Philip- 
pus. Diod. Sic. 29, 28; Plut. Aemil. 
8; Iustin. 32, 3. 



1 — 5. Eod. anno etc, damit 
stimiti t 45, 9, 3 : Perseti* Q. Fulvio 
L. Manlio consulibus regnum acce- 
pit] wahrscheinlich nach Polybius, 
Eusebius bei Porphyrius : cuius obi- 
to* incidit in Olymp. 150, 2 etc. 
scheiot ebenso zu rechnen, da dieses 
Olympiadenjahr zum Theil in das 
von L. angegebene Consulatsjahr 
fiel ; Niebubr Heine hist. Schriften 

1 , 241 setzt den Tod Pbilipps ein 
Jabr spater. — post mort. gehort 
our zu maerore, Diod. 1. 1.: rfj o*è 
Ivnrf ào*toQ&<ÓTùjg awsxó/usvog 
xctTéóTQeipe tòv (Mov. — anxius, 
26, 7, 6 ; 39, 23, 6. Nach crudel. suae 
hat die Mz. A. quae, viell. ist ein 
Relativsatz ausgefallen. — filius - 
senectus, der Umstand, dass - war. 
— haud d.y der ohoeZweifel war, a. 

2, 36, 6 ; Drakenb. verm. h. dubius, 
s. 1, 42, 3 u. a. — conversi, e. 5, 13; 
10, 8. — suam auf das Hauptsubj. 
der Erzahlung bezogen, e. 32, 8: 
se, — Echecrates und Antigonus 
Doson (Tutor) waren Sòhne Deme- 
trius des Schoneo , des Oheims von 
Pbilipps Vater Demetrius, s. Niebuhr 
a. a. O. 223 f. — tutor, Polyb, 2, 45: 



206 



LIBER XXXX. GAP. 54. 55. 



a. u. 575. 



maiestatis, nobili etiam pugna adversus Cleomenem Lacedaemo- 

5 niura clarus. tutorem eum Graeci, ut cognomine a ceteris regi- 

6 bus distinguerent, adpellarunt. huius fratris filius Antigonus ex 
honoratis Philippi araìcis unus incorruptus permanserat , eique 

7 ea fides nequaquam amicum Persea inimicissimum fecerat. is 
prospiciens animo, quanto cum periculo suo hereditas regni ven- 
tura esset ad Persea, ut primum labare animum regis et ingemi- 

8 scere interdum filli desiderio sensit, nunc praebendo aures, nunc 
lacessendo etiam mentionem rei temere actae saepe querenti que- 
rehs et ipse aderat; et cum multa adsoleat veritas praebere vesti- 

9 già sui, omni ope adiuvabat, quo maturius omnia emanarent. su- 
specti ut ministri facinoris Apelles maxime et Pbilocles erant, qui 
Romam legati fuerant litterasque exitiales Demetrio sub nomine 

55 Flaminini adtulerant. Falsas esse et a scriba vitiatas signumque 
% adulterinum vulgo in regia fremebant. ceterum cum suspecta 



àniTQonavovTi ^lUnutp; ib. 20, 
3 a. a*. — reg. mai. als Regent statt 
Pbilipps, s. -im Folg. ceteris regi- 
bus; vgl. 32, 21, 25; oder es be- 
zeicboet scine personliche Wiirde. 
— nob. et. pugna, die ScbLacht bei 
Sellasia, s. 34, 28, 1. — tutor., 
wahrscbeinlich nach Polyb., vgl. 
Paasan.7, 7,2 ; nach Plntarch Aemil. 
8 war der Beiname zIùjchdv, nach 
Suidas EveQyéTtjg und JZùjttjq. — 
ceteris, n. desselben Nainens. 

6-9. huius fr., vgl. e. 52, 1 ; 56, 
2; 39, 22, 2 u. a. — honoratis wic 
purpuratis, s. 42, 6, 12; 31, 35, 1 ; 
tiber die amici s. e. 8, 4. — eique 
ea - is locker verbunden. — fece- 
rerat, s. 24, 26, 14; Sali. I. 10, 2: 
Romanos ex amicis amicissimo s 
fecisti. — haered. r. vent, statt 
haereditate regnum venturoni. — 
labore, in seiner Ansicht, s. 2, 39, 
10. — ingemisc. n. eum, was aus 
animum za entnebmen ist, vgl. 1, 
15, 1; za ingemiscere ist sensit in 
et was anderer Bedeutung als za la- 
bare zu denken. — lacess. ment., 
erwecken, herbeifrìhren, Gic. Fara. 
3, 8, 7 : hos ego sermones - laces- 
sivi, sonst mehr beUum, proelium 
eertamen tacessero; lacessendo ist 
weniger passend als praebendo au- 
res mit querenti aderat in Verbin- 



dung gesetzt, vgl. 39, 32, 10: aderat, 
er unterstùzte ihn bei seinen Kla- 
gen, 6, 18, 3. — cum multa etc., 
vgl. zum Gedanken 22, 39, 19. — 
ad sol. braucht L. in der 1 , 28, 
2 bezeichneten Weise, besonders 
von religiosen Angelegenbeiten ; 
Andere auch in anderen Beziehan- 
gen, s. Cic. Lael. 2, 7 u. a., so dass 
man Bedenken tragen mass, an n. , 
St. ut solet za andern, vgl. 41, 14, 
7. — adiuv.y er wirkte dazu mit, 
dass die Spuren sichtbarer wurden, 
zum Ziele fìihrten. — omnia ist 
niebt auf vestigia za beziehen, son- 
derà bezeiebnet Ailes, was in der 
Angelegenheit des Demetrius gè- 
sebeben war. — emanar., offentlich 
bekannt wurde and so dem Konig 
za Ohren kam, er selbst wiU die 
Anzeige nicht m achei). — min., e. 
20, 3f. — - Rom. leg., 28, 9, 1 : Uga- 
tus a constile Romam - nunliat; 
39, 35, 7. — lileras, e. 23, 8. 

55. 1-2. scriba, von dem dabei 
thàtig gewesenen, dass es Xychus 
(Madvig verm. Eutychus) gewesen 
sei, geht aus dem Folg., besonders 
§ 4 bervor; es ist also wol nicht 
nothig a Xycho scriba za lesen. 
Das hier Erwahnte sind die vestigia 
e. 54, 8. — vulgo in r. fr., nach e. 
54, 6: unus soUte man diese Theil- 



a. Ch. 179. 



LIBER XXXX. CAP. 55. 



207 



magis quam manifesta esset res, forte Xychus obvius fit Antigono, 
coraprehensusque ab eo in regiam est perductus. relieto eo cu* 
stodibus Antigonus ad Philippum processit. „multis" inquit 3 
„sermonibus intellexisse videor, magno te aestimaturum, si scire 
-vera omnia possis de filiis tuis , uter ab utro petitus fraude et 
insìdiis esset. homo unus omnium, qui nodum huius erroris ex- 4 
solvere possit, in potestate tua est Xychus." forte oblatum per<- 
ductumque in regiam vocari iuberet adductus primo ita negare 5 
inconstanter, ut parvo metu admoto paratum indicem esseadpa- 
reret. conspectum tortoris verberumque non sustinuit ordinem- 
que omnem facinoris legatorum ministeriique sui exposuit. ex- 6 
tempio missi qui legatos comprehenderent, Philoclem, qui prae- 
sens erat, obpresserunt; Apelles missus ad Chaeream quendam 
persequendum indicio Xycbi audito in Italiani traiecit. de Philocle 7 
nihil certi vulgatum est ; àlii primo audaciter negantem, postquam 
in conspectum adductus sit Xychus, non ultra tetendisse, alii tor- 
menta etiam infìtiantem perpessum adfirmant. Philippo redinte- 8 
gratus est luctus geminatusque, et infelicitatem suam in liberis gra- 
viorem, quod alter superesset quam quod alter periàset, censebat 



_ nabme am Schicksaìe des Demetrius 
nicht erwarten. — Xychus wird 
bier so erwahnt, als ob seine Theil- 
aahme am Verrathe schon bekannt 
ware; wahrscheinlich batte Polyb. 
an der betreffenden Stelle dieses 
berichtet, L. es aber niebt anfge- 
nommeo, obgleich er an a. St. so 
spricht, als ob es geschehen ware, 
vgl. e. 11, 1. 

3-5. sermonib., e. 54, 8. — vi- 
deor, 1, 23, 7 u. a. — esset zwischen 
possis and possit ist, obgleich oft in 
orat. obi. praes. and iiuperf. wech- 
seln, bier anffallend und kanm als 
Bedingnng oder als Folge eines in si 

- possis involvirten Wunsches: 
utinam scirem, qui - esset oder 
dnrch die Beziehnng auf intellexisse 
za erklaren, man erwartet: petitus 

- sit, vgl. 28, 31, 4. — nodum - 
err.j den dnrch die Ungewissbeit 
{error 1, 24, 1 ; 9, 15, 11) geschlnn- 
genen Knoten, die schwer za 16- 
sende Ungewissbeit. — omnium 
steigert nocb unus, wie in unus 
omnium iustissimus Cic. Sest. 67, 



141 a. a. — Xychus steht als Haupt- 
begriff, obgleich etwas hart, am 
Eode, wahrend man es als Apposit. 
za homo -possit vor in potestate er- 
wartet. — oblatum, s. 5, 13, 12 a. 
a., oder ein abnliches Wort ist statt 
des hds. dnrch vocari veranlassten 
vocatum za lesen. — iuberet, der 
rasche Uebergang in die oratio 
obi., s, 35, 49, 5; 42, 43, 9 a. a., 
ist bier nicht obne Harte, Gron. 
verm. deshalb tube. — ita, beschran- 
kend. — metu, darch conspectum 
etc. erklàrt, vgl. 26, 12, 17. — 
verber. , Geisselang. — ordin., e. 57, 
3; 22, 22, 18. — minister., s. § 1. 

6-8. Chaeream, sonst nnbekannt- 
— indio., s. 33, 28, 11. — audaci- 
ter, 22, 25, 10. — negantem, wenn 
es richtig ist (die Mz. A. hat ne- 
gane), mass wie 27, 43, 3 : inplican- 
tes responsis docuerunt erklàrt 
werden, negasse obne eum wnrde 
jedoch weniger passend sein. — 
tetend., 23, 14, 8; 8, 15, 9 a. a. — 
alter, darnach ist wabrscheinlich 
ein Gedanke wie der von Madvig 



208 



LIBER XXXX. CAP. 56. 



a. n. 575. 



56 Perseus eertior factus omnia detecta esse, potentior quidem 

2 erat, quam ut fugam necessariam duceret; tantum ut procul abes- 

set curabat, interim velut ab incendio flagrantis irae, dum Philip* 

pus viveret, se defensurus. is spe potiundi ad poenam corporis 

eius amissa, quod reìiquum erat, id studere, ne super inpunitatem 

. 3 etiam praemio sceleris frueretur. Antigonum igitur adpellat, cui et 
palam facti parricidii grafia obnoxius erat, neque pudendum aut 
paenìtendum eum regem Macedonibus propter recentem patrui 

4 Antigoni gloriam fore censebat. „ quando in eam fortunam veni" 
inquit, „ Antigone, ut orbitas mihi, quam alii detestantur parentes, 
optabilis esse debeat, regnum, quod a patruo tuo forti, non solum 
fideli tutela eius custoditum et auctum etiam accepi, id tibi tra- 

5 dere in animo est. te unum habeo, quem dignum regno iudicem; 
si neminem baberem /perire et exstingui id mallem quam Perseo 

6 scelestae fraudis praemium esse. Demetrium excitatum ab inferis 
restitutumque credam mihi, si te, qui morti innocentis, qui meo 
infelici errori unus inlacrimasti, in locum eius substitutum relin- 

7 quam." ab hoc sermone omni genere honoris producere eum 
non destitit. eum in Thracia Perseus abesset, circumire Mace- 
doniae urbes principibusque Antigonum commendare; et, si vita 
longior subpetisset, haud dubium fuit, quin eum in possessione 

8 regni relicturus fuerit. ab Demetriade profectus Thessalonicae 



zugesetzte ausgefallen ; Andere le- 
sen super esset stati perisset, oder 
non et alter perùset, vgl. e. 56, 4. 

56. 1-3. tantum, nicht tamen, 
wenn nicht so zu lesen ist, steht 
viell. quidem entgegen, weil be- 
zeichnet werden soli, dass Perseus 
jinr wenig glaubte thun za miissen : 
obgleich er machtiger war — , so 
wollte er doeh dem Konig nicht ent- 
gegentreten, nur usw. Im Folg. ist 
dum PhiL viv. absicbtlich von in- 
terim (vorlaufig, einstweilen) ge- 
trennt, um es sowol auf incendium, 
das in dieser Zeit ansbrechen konn- 
te, als auf defensurus zu beziehen. 

— adpoen., 21, 10, 12: dedendum 

- ad piaculum; Caes. B. C. 3, 110; 
ad tnortem deposcere. — corporis^ 
seiner Person. — id stud., Z. § 
385. — et - neque, 6, 22, 3; 22, 8, 
5 u. a. , da jedoch in der Mz. A. et 



neque steht, so ist viell. et nequa~ 
quam zu lesen. — pudend. a pae- 
nit., s. 1, 35, 5; 25, 6, 10. - — glor., 
e. 54, 4. 

4-5. forti, non sol., s. 31, 43, 4; 
45, 39, 10; forti -fid., s. e. 49, 7. 
— tutela e. cust, die Mz. A. bàt 
tutela eius concustoditum, do eh 
braucht L. das uberhaupt seltene 
concustodire nicht; auch eius wiirde 
man nicht vermissen, eher et erwar- 
ten. — et - etiam, s. 6, 12, 6; 27, 
10, 5 u. a. — auctum, durch Kriege 
mit den illyrischen Volkern, beson- 
ders durch den Einfluss in Gricchen- 
land in Folge der Schlacht bei Sei- 
lasia, e. 54, 4. — excitat, 26, 32, 
4. — illacrim.y 25, 24, 11. 

7-9. ab h. s., e. 49, 1. — omni 
gen., mit, so dass er ibm erwies, 
oder: durch, wo wir: zu erwarten, 
ygl. Cic. pr. dom. 9, 21: quem tu 
non prò HHus dignitate produxeras ; 



a. Ch. 179. 



LIBER XXXX. CAP. 56. 57. 



209 



plurimum temporis moratus fuerat. inde cum Amphipolim venis^ 
set, gravi morbo est inplicitus. sed animo tamen aegrum magis 9 
fuisse quam corpore constat, curisque et vigiliis, cum identidem 
species et umbrae insontis interempti filii agita rent, cum diris 
exstinctum esse exsecrationibus alterius. tamen admoneri potuis- io 
set Àntigonus, si haud * * * statim palam facta esset mors re- 
gis. medicus Calligenes, qui curationi praeerat, non expectata il 
morte regis a primis desperationis notis nuntios per dispositos *, 
ita ut convenerat, misit ad Perseum et mortem regis in adrentùm 
eius omnes, qui extra regiam erant, celavit Obpressit igitur nec- 57 
opinantes ignarosque omnes Perseus et regnum scelere partum 
invasit. 

Peropportuna mors Philipp! fuit ad dilationem et ad vires 2 
bello contrahendas. nam post paucis diebus gens Bastarnarum, 



-producere, er stellte ihn vor, wie 
producere in conlionem. — Amphi- 
potów,. e. 24, 3; 42, 41, 11. — a- 
nimo etc., lustin 1. 1. : morbo ex ae- 
gritudine contraete accessit. — 
species y vgl. 25, 38, 9; et umbrae 
erklarend und naher bestimmend; 
Diod. ]. 1.: òveiQonoXovfXEVoq xaì 
<fià rrfV awtidnOiv rijg eìg ròv 
èvytvéffraTov viòv àaefiéiag ra- 
QatTÓfievog. Die Wortstellung ist 
unsicher. — insont. interemp., 1, 
21, 1..—- cum dir. exsecr., s. e. 5, 
1;26, 25, 12; 10,41,3. 

10-11. tamen etc. DieBeziehung 
des folg., Satzes ist unklar, da vor- 
ausgesetzt werden mass, dass der 
Konig plotzlich, friiher ala man er- 
wartet batte, gestorben, oder dass 
voo ibm Antigonus irgend wohin 
gesebickt worden sei; viell. ist die 
Undeotlichkeit nicht durch L. son- 
derò dnrch die Abschreiber veran- 
lasst, s. haud statim im Folg. — 
— admoneri hat die Mz. A. : erinnert 
werden das Notbige za thun, um 
den Pian Pbilipps auszufubren ; Au- 
dere lesen admoveri n. ad regnum t 
was schwerlich in dem einfachen 
admoveri liegen kann. — haud sta- 
tini kann niebt mit palam factum 
verbunden nnd auf die Mittheilung 
an Perseus bezogen werden, da 
diese eine gebeime war (celavit), das 
TU. Liv. IX. 



Gegentheil von palam facere\ za 
kuhn ware es haud ganz za tilgen ; 
wahrscheinlich batte L. die Veran- 
lassung der Abwesenbeit des Ànti- 
gonus kurz angedeutet; Andere 
verm. sì aut ( oder si aut tum ) ad- 
fuisset, aut statim etc. — palam f., 
s. § 3; 1, 41, 6, vgl. zur Situation 
Tac. Ann. 1, 5 extr.; 12, 67 f. — 
desperat, dass er die Krankheit 
iibersteben werde. — per disp. 
(equosT) y in bestimmten Entfernun- 
gen aufgestellte, vgl. 37, 7, 11: 
Gracchus - per dispositos equos - 
Pellam pervenite 33, 48, 1 ; Curt. 6, 
41, 3; in der Mz. A. steht nuntios 
per dispositos, vgl. 26, 46, 2; die 
gewòhnliche Lesart nuntios praedis- 
positos ist schwerlich zu billigen, 
da praedispositus sicb sonst niebt 
za tìnden sebeint. — invasit, dazu 
erwartet man einen scelere ent- 
spreebenden Begriff, etwa dolo; 
eben so im Anfang des folg. Ab- 
schnittes Romanis oder populo Ro- 
mano. 

57 - 58* Zug der Bastamer nach 
Macedonien. 

1-2. peropp., 21, 2, 3; ib. 39, 1. 
— dilat.j dazu ist aus bello zu den- 
ken belli, s. 21, 2, 3; bello st. ad 
bellum sebeint gebraucht, weil eben 
ad vorausgegangen ist, s. 26, 40, 
18. — post p. d., s. e. 47, 4. — 

14 



210 



LTBER XXXX. CAP. 57. 



a. u. 575. 



diu sollicitata, ab suis sedibus magna peditum equitumque marni 

3 Histrum traiecit. inde praegressi, qui nuntiarent regi, Antigonus 
et Cotto; Cotto nobilis erat Bastarna, [ea res] Antigonus saepius 
cum ipso Cottone legatus ad concitandos Bastarnas missus. haud 
procul Amphipoli fama, inde ceriti nuntii obcurrerunt mortuum 

4 esse regem. quae res omnem ordinem consilii turbavit. compo- 
situm autem sic fuerat, transitum per Thraciam tutum et com- 
meatus Bastarnis ut Philippus praestaret. id ut facere posset, 
regionum principes donis coluerat fide sua obligata pacato agmine 

5 transituros Bastarnas. Dardanorum gentem delere propositum 

6 erat inque eorum agro sedes fundare Bastarnis. duplex inde erat 
commodum futurum, si et Dardani, gens semper infestissima 



ab s. *erf.,von-aas, n. profecta, 38, 
32, 2: a mari fine* eorum vastati; 
40, 22, 12. — magna manu, wie es 
sonst von dem Feldherrn heisst 
magno exercitu proficiscitur n. a., 
8. 4, 46, 12, aber an a. St. ist die ma- 
gna manus die gens Bastarnarum 
selbst, oder wenigstens ein Tbeil 
derselben , w o sonst cum zugesetz* 
wird,s.l,9,9; 31,14,12; 32,16, 16; 
44, 29, 6. — Histrum, nordlich von 
die sem, an der Ostseite der Karpa- 
tben (wahrscbeinlich die Alpes Ba- 
starnicae der Peutingerschen Tafel) 
bis nach der MHndung der Donau, 
s. Ptolem. 3, 5, 19: vnhq ttjv Aa- 
xCav ITevxlvoi re xaì BaaxéQVai ; 
Plin. 4, 12, 81 : a Maro, sive is Du- 
ria est a Suevis regnoque Vanniano 
dirimens eos (Dacos), aver sa Ba- 
sternaei tenent aliique inde Ger- 
mani ; ib. 14, 100: Basternae - con- 
termini Dacis ; S trabo 7, 3, 1 5 p. 305 : 
7iqòg o*k raìg ixfiolalg (r&v 
v Igtqov) fisydlrj vijaóg Ioti f\ 
Uevxrj' xaraa/ovreg <T avTT)V 
BaarttQvai, IlevxZvoi ngogayo- 
QSvdtjaav, ib. 7, 2, 2 p. 292. 

3. inde, von dem Punk te, wo, 
oder: nacbdem sie iiber den Ister 
gegangen sind. — Antigonus, s. 44, 
26, nicht der e. 56 erwàhnte, s. e. 
58, 9. — Cotto nobilis, die Hs. hatte 
nur nobilis ; Andere lesen nobilis is. 
Die folg. Worte sind schwerlich mit 



Sicherheit herzastellen, sie beissen 
in der Mz. A. ea res Antigonus 
saepe lunius cum ipso etc, in ea res 
kann ein nobilis Bastarna entspre- 
chendes Attribut zu Antigonus oder 
a rege liegen ; Hertz tilgt die Wor- 
te; saepeiunius ist viell. nur sae- 
pius oder saepe prius; saepius una 
óder iam; auch ipso scheint nicht 
richtig, da kein Grand vorliegt Cotto 
so hervorzubeben. Wenn Cotto als 
Gesandter von Philipp geschickt 
wird, so ist anzunehmen, dass er 
schon vorher sich am Hofe dessel- 
ben aufgebalten habe, s. e. 5, 10; 
daher ware auch saepius za e rk la- 
re d. — obeurr., daraus ist va. fama 
ein entsprechender Begriff va neh- 
men. — ordin., e. 55, 5. 

4-8. praesU, die Mz. A. hat da- 
rete die Nachstellang von ut findet 
sich auch sonst, s. e. 15, 6; za 24, 
31, 1, ist aber hier nicht sicher, da 
in der Mz. A. die Worte oft sehr 
verstellt sind. — regione durch die 
sie kommen mussten, zwisehen dem 
Ister und Dardanien, in dem spate- 
ren Mosien. — princ, 24, 21, 11. 
— don. col., 31, 43, 7; 45, 20, 3: 
honoribus muneribusque cultus ; 
Curt. 10, 4, 25: cum omnes amico s 
regis - donis coluisset. — Dardan., 
s. 41, 23; 31, 28, 2. — sed. fundare, 
Verg. Aen. 5, 760: sedes fundatur 
Veneri; ib. 8, 478. — inque, s. 41, 



a. Ch. 179. 



LIBER XXXX. CAP. 57. 58. 



211 



v. 



Macedoniae temporibusque iniquis regum inminens, tolleretur, 
et Bastarnae relictis in Dardania coniugibus liberisque ad popu- 
landam Italiani possent mitti: per Scordiscos iter esse ad mare 7 
Adriaticum Italiamque, alia via traduci exercitum non posse, fa- 
cile Bastarnis Scordiscos iter daturos — nec enim aut lingua aut - 
moribus [aequales] abhorrere — et ipsos adiuncturos se, curo 
ad praedam opulentissimae gentis ire vidissent. inde in omnem 8 
eventum Consilia adcommodabantur: sive caesi ab Romanis forent 
Bastarnae, Dardanos tamen sublatos praedamque ex reliquiis Ba- 
starnarum et possessionem liberam Dardaniae solacio fore, sive 
prospere rem gessissent, Romanis aversis in Bastarnarum bellum 9 
recupcraturum se in Graecia quae amisisset. haec Philippi Con- 
silia fuerant. 

ingressi sunt pacato agmine digressu deinde Cottonis 58 



* * 



9, 9; 10, 37, 15 u. oft. — ùiiq., s. 2, 
23, 5. — inmin., 42, 29, 5; 3, 51, 
9; 4, 25, 9; zar Sache vgl. 27, 33; 
31, 28; 33, 19 u. a. — Scordiscos, 
s. Periocba 63: adversus Scordiscos, 
gentem a Gallis oriundam, in Thra- 
ciafeliciter pugnavit. Strato 7, 5, 
2 p. 313: ovtol (die Scordisker) 
Tolq 'iXXvgixoìg M&VéGi xaì rolg 
Ggqxtoig àvafjàl; wxqouv, ib. 
§12 p. 318: <pxr\Gavò*k -naoà tòv 
taroov éitjQfjuévoi, afta, oi fxhv 
[xèyalot, ZxoQotaxoi - fisTagù Sv- 
elv nora/ÀCùV ififtaXXóvTav tlg tòv 
v Igtqov rov re Noàoov (wahr- 
gcheinl. die Sawe) - xaì rov Mdg- 
yov (Morawa) - al ài (xixqoì rov- 
rov nigav avvànrovjES TotpaX- 
Xoig xaì Mvaolg, Appian Illyr. 3 
u. a. — iter esse etc, also an der 
Sawe hin darch Dalmatien nach 
Venetien. — lingua etc, wabr- 
scbeinlich nach der Ansicbt derer, 
welche die Bastarner fiir Gallier 
bielten, vgl. e. 5, 10, sonst un ter - 
scheidet L. die Germanen von den 
Celten, s. 21, 38, 8. — aequales 
abhorr. ist scbwerlich richtig, da 
weder aequales in solchem Znsani- 
ìnenbange gebraucht, nocb abhorrere 
io der Bedeutang : verschieden seio 
(anders ist Sueton. Aog. 83 : pumi- 
Io s abhorr ebat) mit dem Accus. 



verbunden wird, vgl. 21, 32, 10: 
Galles haud sane multum lingua 
moribusque abhorr entes; 28, 12, 3 ; 
8, 6, 15; 4, 44, 11; Reisig Vorles. 
696. — et ipsos, auch wiirden sie 
selbst usw. , weniger genau Iustin 
-32, 3: nam et Gallos Scordiscos ad 
belli societatem perpulerat. — in 
omn. ev. vgl. 37, 15, 6. — sive coe- 
si -for. t s. e. 4, 5 ; 36, 5, 6 u. a. — 
rem ist wahrscheiolich ausgefallen. 
58. 1-2. ingressi etc, die Stelle 
sebeint ltickeohaft za scio; die Mz. 
A. hat digressi suht pacato agro de- 
inde Cottonis, allein weder digressi 
noch pacato agro, vgl T 43, 4, 4; 37, 
17, 8, noch fide Cott. nach Gel., s. e. 
57, 4, ist passend. Von dea Bastar- 
ne™ ist. nach e 57, 2 nichts berich- 
tet, und da so viele Satze da- 
zwiscbengestellt sind, erwartet man 
jetzt, wo 'die Erzahlung zn ibnen 
zurùekkehrt, dass sie etwa mit sed 
oder igitur wièder eingefubrt wer- 
den. Ebenso wiirde ini Folg. Thra- 
ces ganz unvorbereitet sein, wenn 
nicht vorher angedeutet ware, dass 
die Bastarner das Gebiet thraciseber 
Stamine erreicht hatten. Wahr- 
scheinlich batte L. etwa gesebrie- 
ben: Sed Bastarnae Thraciam in- 
gressi sunt pacato agmine, das 
Letztere, nacb Gelen., steht io Be- 

14* 



212 



LIBER XXXX. CAP. 58. 



a. u. 575. 



et Antigoni et haud multo post ad faraam mortis Philippi neque 
Thraces commercio faciles erant neque Bastarnae empto contenti 

2 esse aut in agmine contineri poterant, ne decederent via. inde 
iniuriae ultro citroque fieri, quarum in dies incremento bellum 
e^arsit. postremo Thraces cum vim ac multitudinem sustinere 
hostium non possent, relictis campestribus vicis in montem in- 

3 gentis altitudinis — Donucam vocant — concesserunt. quo cum 
subire Bastarnae vellent, quali tempestate Gallos spoliantes Del- 
phos fama est peremptos esse, talis tum Bastarnas nequiquam ad 

4 ioga montium adpropinquantes obpressit neque enim imbre 
tantum effuso, dein creberrima grandine obruti sunt cum ingenti 
fragore caeli tonitribusque et fulguribus praestringentibus aciem 

5 oculorum, sed fulmina etiam sic undique micabant, ut peti vide- 
rentur corpora, nec solum milites, sed etiam principes icti cade- 

6 rent. itaque cum praecipiti fuga per rupes praealtas inprovidi 
sternerentur ruerentque, instabant quidem perculsis Thraces, sed 

7 ipsi deos auctores fugae esse caelumque in se ruere aiebant. dis- 
sipati procella cum tamquam ex naufragio plerique semermes in 
castra, unde profecti erant, redissent, consultari, quid agerent, 
coeptum. inde orta dissensio, aliis redeundum, aliis penetrandum 



ziehung za e. 57, 4, and so erst 
wird der Gegeusatz im Folg. klar. 
— digressu oder discessu sebeint 
neben deinde ausgefallen; Madvig 
verm. digres su deinde Cottonis und 
tilgt pacato agro , oder nimmt vor- 
ber cine Lticke an: oc primum in- 
gressi s. pac. agmine. — famam 
oboe ad hat die Mz. A., Madvig 
verni, fama. — ■ commercio fac.x 
fdr deo Haodel, so dass sich leicht 
mit iboeu handeln liess, s. 26, 15, 
1 ; vgl. e. 46, 15 ifaciUlas. — empto, 
entsprecbend commercio, als Sub- 
stantiv, vgl. Cic.N. D. 3, 30, 74: ex 
empto; ebensooftbeiden Juristen. — 
poterant stebt in der Mz. A. nach 
esse, wo es nicht passend ist, eber 
koDote es nach contineri folgen und 
weniger genau auf coni, esse bezo- 
gen werden, s. e. 7, 3 iactabantur; 
e. 9, 2: adpellant; 10, 6: sua; 54, 
7ff.: sensit, aderat; 39, 15, 6: «c- 
cepisse, zu 39, 47, 9 u. a.; dass in 
der Mz. Hs. die Stellung der Worte 
oft gestort sei, zeigen viele Bei- 



spiele, Madvig verm. ut empto e. 
essent, cogi poterant oder Bast e. e. 
crani, aut - cont poterant. — in 
dies attributiv za incremento, vgl. 
za e. 5, 2. — Donucam scheint sonst 
nicht erwahnt zìi werden. 

3-6. quo - subire, wie ad valium 
subire u. a., s. 36, 19, 1; 34, 16, 
2 u. a. — quali mit Nachdrack vor- 
angestellt; zar Sache s. Pausan. 
Phoc. 19 ff., Iustin. 24, 8. — spo- 
liantes bezeichnet nar das Wollen. 
■ — nequiquam, proleptisch. — Ba- 
starnas nach Bastarnae wegen des 
Gegensatzes za Gallos. — obruti, 
21, 58, 8; — fulguribus -fulmina, 
jenes den Lichtglanz, dieses die ver- 
derbliche Wirkuog bezeichnend, 
vgl. Curt. 8, 14, 4: emicare fulgura 

- cadentìum fulminum species. — 
stemer., un willkiirlicb , im Gegen- 
satze za ruerent, a. 38, 23, 1. — 

— deos auct, 21, 40, 10. — ruere; 
Arriaa. Anab. 1, 4, 8: ìipaOav (ol 
Kelroì) àeóiévai (juqnots ò ovqot 
vòg aviolg l/uniooi. 



a. Ch. 179. 



LIBER XXXX. CAP. 58. 59. 



213 



in Dardaniam censentibus. triginta ferme milia hominum in Dar- 8 
daniam, quo Glondico duce profecti erant, pervenerunt; cetera 
multitudo retro, qua venerat, [Apolloniam] mediterraneam regio- 
nem repetit. Perseus potitus regno interfici Antigonum iussit; 9 
x et dum firmaret res , legatos Romam ad amicitiam paternam re** v 
novandam petendumque, ut rex ab senàtu adpellaretur, misit. 
haec eo anno in Macedonia gesta. 

Alter consulum Q. Fulvius ex Liguribus triumpbavit, quem 59 
triumpbum magis gratiae quam rerum gestarum magnitudini 
datum constabat. armo rum hostilium magnam vim transtulit, 2 
nullam pecuniam admodum. divìsit tamen in singulos milites 
trecenos aeris, duplex centurionibus, triplex equiti. nihil in eo 3 
triumpho magis insigne fuit, quam quod forte evenit, ut eodem 
die triumpbaret, quo priore anno ex praetura triumphaverat. se- 4 
cundum triumpbum comitia edixit, quibus creati consules sunt M. 
Iunius Brutus A. Manlius Vulso. praetorum inde tribus creatis co- 5 



7-9. in Dard. penetr., L. scheint 
anzunehmen, dass die Bastarner 
nicht durch Dardanien, sondern ost- 
lich von denselben nach Thracien 
gekommen seien. — in Dardan. quo, 
obgleich pervenire bisweilen obne 
Angabe des Zieles gesagt wird, s. 
29, 33, 3,zu 22, 18, 2, so kann hier, 
wo zwei Richtungen sich entgegen- 
geatellt werden, namentlich retro 
qua ven. gegeniiber, die Angabe der 
zweiten nicht wol feblen; Madvig 
liest duce-, quo profecti er. , ven,, 
was aber erst aus dem Folg. ver- 
standen wiirde; viell. ist in der 
JNàhe von in Dardaniam dieses an 
der zweiten Stelle nebst quo ausge- 
fallen. Die Ankniipfung an das Vor- 
hergeh. ist wie e. 57, 3; 1, 12, 2 
n.a. chiastisch. — Clondico, so ist der 
Name 44, 26, 11 geschrieben, a. 
Grimm Gesch. d. deutsch. Spr. 459. 
— retro, qua, s. e. 49, 2 ; uber qua 
42, 1, 11 ; 33, 29, 9: qua- agtnina 
iere. < — mediterran. ist nnsicher, 
die Mz. A. hat Apolloniam meri- 
dianam regionem ; dass mediterra- 
neus ohne strengen Gegensatz ge- 
gen dieMeereskiiste gebranchtwird: 
das Binnenland, zeigt 28, 3, 3: 
circa mediterraneo s populos, vgl. 



21,31,2; Plin. 33, 12, 158; in a- 
polloniam schien mir ad aquilonem 
zu liegen; Madv. tilgt meridianam 
nnd liest aquiloniam reg,, was 
aber sonst sich bei L. nicht zu fin- 
den scheint; gewohnlich wird trans- 
danubianam gelesen. — amicit., 33, 
35, 5. — ut rex età, als solcher 
anerkannt wiirde, s. 31, 11, 13f., 
vgl. zu e. 54, 1 ; 42, 40, 4 ; Polyb. 
26, 5: Usgaevg àvaveooaà/uevos 
rriv wiUav xr^v noòg 'P<ouct£ov$; 
Diod. 29, 33. 

59. Triumph des Fulvius, Wah- 
len) Prodigien. lui. Obseq. 8. 

1-5. Fulv. e. 53. — ex Lig., e. 
34, 11. —gratiae, vgl. e. 38; 38, 
47, 5. — nullam - adm., s. 23, 29, 
13, vgl. 43, 13, 1. — trecen., wie e. 
34, 8. — eod. d., e. 43, 5. — Man- 
lius, da so wol Obsequens 1. 1. als 
Cassiodor Manlius haben, so ist 
Attilius der Mz. A. als ein Versehen 
der Abschreiber oder D rocker, nicht 
L.'s selbst zu betrachten ; aucb die 
fasti cap. haben Manlius nnd den 
Vornamen A, wie L. selbst 41, 10, 
1; 43, 2, 6; 45, 9, 3; Obseq. dage- 
gen und Gassiod. Cn.\ die Mz. A. 
M. — trib. or,, wahrscheinlich sind 
die Namen derselben vonL. genannt 



214 



UBERXXXX. CAP. 59, 



a. u. 575. 



mitia tempestas diremit. postero die reliqui tres facti, ante diem 
quartum idus Martias, M. Titinius Curvus Ti. Claudius Nero T. 

6 Fonteius Capito, ludi Romani instaurati ab aedilibus curulibus 
Cn. Servilio Caepione Ap. Glaudio Centone propter prodigia, quae 

7 evenerant. terra movit; in fanis publicis, ubi lectisternium erat, 
deorum capita, quae in lectis erant, a vertermi t se, lanxque cum 

8 integumenti^ , quae Iovi adposita fuit, decidit de mensa, oleas 



gewesen, nnr ausgefallen , der eine 
war T. Aebutius und batte Sardi- 
nien als Provinz, 41, 6, 5, der an- 
dere gleichfalls M. Titinius, Hispa- 
nia citeriòr, s. 41, 9, 3; ib. 15, il; 
26, 2; 43, 2, 6; der dritte viell. P. 
Aelius in Sicilien ; iìber die Zabl 
der Pratoren s. e. 44, 12. — tem- 
pesti vgl. e. 42, 10; Lange 2, 457. 
— post, die, s. 33, 24, 2 ; Becker 2, 
2, 182 f. ; der Tàg fiel nacb dem 
Folg. a. d. quart. id. M. nar wenige 
Tage vor den Anfang des neuen 
Consulatjabres , die Wahl ist ver- 
spàtet, vgl. 42, 28, 4; 38, 42, 1, da- 
gegen 43, 11, 5. — M. Titin., der 
eine dieses Namens war praetor 
urbanns; der Zuname Curvus findet 
sich in der gens Fulvia 10, 23 n. in 
den Fasten a. a. 449 nnd ist an u. 
SC. von Gelen. zugesetzt, die Mz. 
A. hat ihn niebt. — Ti. Claud., sowol 
an u. St. (nachGel.) als 41, 5, 6; ib. 
12, 1 ; 42, 19, 8 hat die Hs. den Vor- 
namen I\, der sich sonst in der gens 
Claudia nicht findet. Claudius war 
wahrscheinlich praetor inter cives 
et peregrio os, erhielt aber Pisae 
als Provinz, s. 41, 5, 6. — Fontei, 
in Hispania ulterior, s. 41, 15, 11, 
vgl. 43, 2, 6. 

6. ludi inst, s. 23, 30, 17. — 
movit, 35, 40, 7. — fanis, so ist 
statt foris, der hds. Lesart, wahr- 
scheinlich zu lesen, da auch sonst 
die lectisternia nicht auf den fora 
sondern in. den fana gehalten wer- 
den, s. Marq. 4, 58; vgl. 36, 1, 2: 
in omnibus fanis ; 42, 30, 8. liti 
Folg. ist, wenn man nicht anneh- 
men will, dass die capita allein auf 
den lecti oder pulvùiaria gelegen 



haben, quae sehr hart; pbgleich das 
Relativum bisweilen auf ein anderes 
Wort, als der Zusammenhang zu 
fordern scheint, bezogen wird, s. e. 
19, 9; 26, 1, 9, zu 32, 17, 9; Caes. 
B. G. 1, 47, 4, ib. 48, 4 u. a., so 
liegt doch an u. St. qui oder cum 
naher. — lectisternium im Singol., 
ebenso 36, 1, 2; 42, 30, 8. — aver- 
ter., von den vorgesetzten Speisen, 
die sie zu verschmahen schienen. 

- lanxque, so ist wahrscheinlich 
statt des hds., auch bei Obseq. sich 
findeoden lanaque zu lesen. — in- 
tegumentis ist der Bedeutung nach 
unsicher, viell.: die Deckel der 
Schiisseln, vgl. 10, 38, 12: ea legio 
linteata ab integumento consaepti 

- appellata est, eher solite man eine 
Bezeichnung deslnbaltes der Schiis- 
sel erwarten. Die welche lanaque 
fdr richtig halten, verstehen lana 
cum integum. von den Kopfkissen, 
die durch die Bewegung der capita 
herabfallen , s. Marq. 4, 52. — ap- 
posita nach Obseq., die Mz. A. hat 
apposita, was an u. St. nicht passend 
ist, wahrend apponere das Auftra- 
gen der Speisen, die bel den Lecti- 
stern. den Gottern vorgesetzt wur- 
den, bezeichnet, s. 1, 7, 13. fuit, s. 
zu 38, 56, 3. — quoque bezieht 
sich auf den ganzen Gedanken oleas 

- praegust. — praegust, ehe sie 
den Gottern vorgesetzt wurden. — 
mures, 27, 23, 2. — in prod. v., e. 
2, 3. — nihil ult, L. scheint mehr 
Siibnungsmittel erwartet zu haben, 
vgl. 10, 47, 7. — lud. inst, es ist 
wol die § 6 erwahnte instaurano 
gemeint, auf die nach Angabe der 
Veranlassung zuriickgegangen ist. 



a. Ch. 178. 



LIBER XXXXI. CAP. 1. 



2L5 



quoque pregustasse mures in prodigi uni versum est ad ea ex- 
pianda nihil ultra, quam ut ludi instaurarentur, actum est. 



TITI IIYI 

AB URBE CONDITA 

LIBER XXXXI. ' 



* * 



a patre io pace habitam armasse eoque iuventuti prae- 1 
dandi cupidae pergratus esse dicebatur. consilium de Histrico 
bello cum haberet consul, alii gereudum extemplo, antequam 
contrahere copias hostes possent, alii consulendum prius sena- 



Li. hat oft Instaurationen erwabnt, 
hier giebt er eininal etnea Grund 
derselben an, vgl. 2, 37, 1. — Dass 
am Ende des Buches etwas fehle, 
ist oicht wahrscheinlich; die Ver- 
theilung der Proviozen und Heere 
wird wie das 37. 36. 32. Bach so 
auch das 41. Buch begonnen haben, 
da sie schon dem neuen Consulats- 
jahre angehorte. 

Liber XXXXI. 

Die funf folgenden Biicher sind 
nur in einer, 1527 im Kloster 
Lorsch bei VVorms gefundenen 
Handschrift, welcbe jetzt in Wien 
aufbewabrt wird, erhalten und nach 
derselben zuerst von Simon Gry- 
naeus in der Ausgabe des Frobenius 
vom J. 1531 zìi den bereits bekann- 
ten hinzugefiigt worden. Schon 
damala fehlte ausser manchen an- 
deren Theilen der Anfang des 41. 
Buches, von dem jetzt auch die 
Lage, welche 41, 1-9, 10 [edic]tum 
consulis enthielt, und von dem er- 
sten Herausgeber noch benutzt wer- 
den konnte, verloren gegangen ist. 
In dem im Anfange des Buches feh- 
lenden Theile war zunachst wahr- 
scheinlich die Vertheiiung der Pro- 



vi n zen und Heere, dann nach der 
Periocha und lulius Obsequens eine 
Feuersbrunst in Rom, das E rio s che n 
des heiligen Feuers im Vestatempel 
und die Bestrafung der Vestaiin, 
die dieses verscbuldet hatte, so wie 
die Feier des lustrum berichtet; 
ferner waren die Thaten des Ti. 
Sempronius Gracchus und L. Postu- 
mius Albinus in Hispanien geschil- 
dert und vielleicht die Anerkennung 
des. Perseus als Konig und dessen 
erste Unternebmuogen }t initia belli 
Macedonie?* beriihrt. Unmittelbar 
vor dem erhaltenen Theile hatte L. 
erzahlt, was den Consul A. Manlius, 
dem die Provinz Gallien zugefallen 
war, den Krieg gegen die Histrier 
fortzusetzen, s. 40, 26, oder zu be- 
ginnen bestimmt habe. 

1-5* Krieg in Histrien. Fior. 
1, 26 (2, 10). 

1-3. a patre - diceb, bezieht 
sich auf den Hauptling der Histrier, 
Aepulo, s. e. 11, 1. — consti, 
Kriegsrath. — Histrico, der Grund 
der Erhebung des Volkes ist 39, 
55 ; 40, 26 angegeben, s. Mommsen 
1, 663; Florus dagegen: Ristri bel- 
lantes eos (Aetolos) nuper adiuve- 
rant. — consul. pr. sen., den Grund 



216 



L1BER XXXXI. CAP. 1, 



a. a. 576. 



tum censebant. vicit sententia, quae diem non proferebat. pro- 
fectus ab Aquileia consul castra ad lacum Timavi posuit; inminet 
mari is lacus. eodein decem navibus C. Furius duumvir navalis 
venit. ad versus Illyriorum classem creati duumviri navales erant. 
qui tuendae viginti navibus raaris superi orae Anconam velut 
cardinem haberent; inde L. Comelius dextra lltora usque ad Ta- 
rentum, C. Furius laeva usque ad Aquileiam tueretur. eae naves 
ad proximum portum in Histriae fines cum onerariis et magno 
commeatu missae, secutusque cum legionibus consul quinque 
ferme railia a mari posuit castra, in portu emporium brevi per- 
frequens factum, omniaque hinc in castra subportabantur. et 
quo id tutius fieret, stationes ob omnibus castrorum partibus 
circumdatàe sunt: Histriam versus praesidium stativum re- 
pentina cohors Piacentina obposita; inter mare et castra et, ut 



s. e. 7, 8; 38, 45, 6; ib. 46, 9; alleili 
in dem vorliegenden Falle war der 
Krieg schon begonnen, s. 40, 26, 2 ; 
ib. 18, 4, die Colonie Aquileia zu 
schiitzen; die Feinde sind schon 
geriistet, s. e. 1 1, 8, daber contro- 
nere, vgl. e. 5, 12; es bandelte sich 
nur darum, ob sie sogleich ange- 
griffen werden sollten. — profer., 
s. 2, 4, 3; 22, 33, 5. — ab Aquil, 
4«, 34, 2. — ad lac. Timavi, Verg. 
Aen. 1, 2ii: font em Timavi] L. 
24; 12, 4: lacum Sverni; ib. 13, 1; 
8, 13, 5; haufiger wird der Flass 
Timavus erwahot, Strabo 5, 1, 8 
p. 214; ib. 9, 215: /nera M to 7Y- 
juavov r\ T&v 'IotqÌùìv lari naqa- 
Uà }iéx% 1 Ttólag; nach Plin. 3, 
18, 127 war der FI. Formio die 
Grenze zwischen ltalien und Hi- 
strien. — inmin. , da der Lauf des 
Timavus sebr kurz ist, so lag der 
See, der mit den Quellen desselben 
in Verbindung stand, oder von dem 
Flusse gebildet wurde, dem Meere 
nabe. — eodem giebt nur im Allge- 
meinen die Richtung an: ebendahin, 
nacb Histrieo ; dass sie niebt in den 
Hafen des Timavus einliefen zeigt 
§ 4. — duumv. nav. s. 40, 42, 8 ff., 
ib. 26, 8; die Wahl der an u. St. 
erwàhnten ist nach dem Folg. nicht 
besonders bericbtet gewesen. — 



— superi orae, 40, 42, 2 ; 45, 2, 1 1 
u. a., superiore ware gegen den 
Sprachgebrauch. — tuend. - card., 
40, 18, 8. — dextr. Ut % 34, 3. 

4-8. eae nav. geht nach derein- 
geschobenen Erklarung auf § 2 zu> 
riick und giebt genauer den Punkt der 
Landungan ; doch bleibt esungewiss, 
welches der portus proanmus ( von 
ltalien aus) gewesen sei; ebensowe- 
nigist§6derFlussgenannt. — ad- 
fines wie 31, 33, 1, vgl. zu 21, 49, 3 ; 
der Hafen muss also welter sud li eh 
gelegen baben als der Timavus, daer 
schon im histrischen Gebiete ist. — 
secutusq., von dem lacus Timavi 
aus, e. 2, 2. — empor.j s. e. 27, 8, 
hier: ein Markt. — omnibus, im 
Folg. werden nur drei Seiten er- 
wahnt. — Histr. vers. ist unsi- 
cher, da die Hs. in Histriamque 
suum hatte; der Sinn ist: von der 
K uste aus nach Histr. zu; also da 
das Lager schon in Histrien ist, 
nach Osten oder Siiden zu, wahrend 
der § 7 erwàbnte Posten nach Nor- 
den zu steht. — repentina, wie e. 
10, 3, wahrscheinlich in dem Sinne 
von subitarii milites, 40, 26, 6, ob- 
gleich man keinen Grund der unge- 
wobnlichen Aushebung sieht. — 
obpos., 6, 23, 12; 10, 36, 6 u. a. -r 
inter mare et castra kann nicht 



-*. Ch. 178. 



LIBER XXXXI. CAP. 1. 2. 



217 



idem aquàtoribus ad fluvium esset praesidium, M. Àebutius tri- 
bunus miiitura secundae legionis duos manipulos militum ducere 
iussus est; T. et C. Aelii tribuni militum legionera tertiam, quae 7 
pabulatores et lignatores tueretur, via, quae Aquileiam fert, 
duxerant. ab eadem regione mille ferme passuum castra erant 8 
Gallorum ; Catmelus prò regulo erat tribus haud amplius milibus 
armatorum. 

% Histri, ut primum ad lacum Timavi castra sunt Romana 2 
mota, ipsi post collem occulto loco consederunt, et inde obliquis 2 
itineribus agmen sequebantur in omnem occasionem intenti, nec 
quicquam eos, quae terra marique agerentur, fallebat. postquam 3 
stationes invalidas esse prò castris, forum turba inermi frequens 
inter castra et mare mercantium sine ullo terrestri aut maritimo 
munimento viderunt, duo simul praesidia, Placentinae cohortis 
et manipulorum secundae legionis, adgrediuntur. nebula matu- 4 



mit dem Vorhergeh. verbunden wer- 
den, so dass dieser und der nach 
Histr. za stehende Posten ein and 
derselbe ware, weil der Posten inter 
m. et castra offènbar nach Westen 
za aufgestellt ist, and, da ebendahin 
der Fluss seinen Lauf hat, sehr wohl 
zogleich die aquatores schutzen 
konnte, nicht aber der in entgegen- 
gesetzter Richtnng nach Histr. hin 
stehende. Es ist daher aach nicht 
nothig idem in itera za andern. 
Ueber inter bei Verben der Bewe- 
gang s. 8, 9, 14. — ducere me § 7, 
die Hs. hat adicere. — ab ead, reg. 
kann nicht wol mit mille passuum 
in dem Sinne verbunden werden: 
1000 Sch. von usw., es wiirde dann 
ea nicht eadem heissen and regione 
nicht passen, sondern nach unserer 
Auffassung: 1000 Sch. in derselben 
Ricbtnng; dann aber fehlt im Folg. 
der Begriff der Entfernang, nnd man 
solite ab erant oder passuum inter- 
vallo (od. inde), oder eadem reg. - 
aberant erwarten, vgl. 4, 9, 13; 31, 
34, 7; Caes. B. G. 1, 22, 1 a. a., 10, 
34, 7. — prò reg. konnte bedeaten: 
er vertrat die Stelle des (abwesen- 
den) Haaptlings, and tribus h. ampi, 
mil. arm,\ da, wahrend - waren, 
s. 36, 6, 2: eo statuì 37, 29, 8; 



ib. 38, 4; doch nimmt Crevier mit 
Recht an den Worten Ànstoss und 
Raperti verm. prò r. praeerat\ 
Madvig Catm. regulus praeerat. Die 
Gallier stehen als Hulfstruppen bei 
den Romern im Dienste. s. e. 5, 9 f. 
2. 1—4. obliquis ani sebrag lau- 
fenden, seitwarts, zar'Seite, vgl. 5, 
16, 5; anders e. 14, 2: per trans- 
versos limites - nec quiaq. — quae, 
vgl. 1, 38, 4; Cornei. 10, 9, 5: 
quam sit - miseranda vita, qui - 
maHnt; Cic. Marc. 8, 25: funda- 
menta nondum, quae cogitai, iece- 
ris, vgl. 2, 56, 10: submoveri iubet 
praeterquam qui etc. ; 6, 4, f> ; zo 
39, 46, 4; 37, 49, 3; wegen der 
Harte der Verbindang verm. Dra- 
kenb. eorum quae and nimmt /al- 
tere absolat, s. 42, 64, 3; anders 
22, 28, 1: ncque enim quicquam 
eorum, quae - agerentur, eum fal- 
lebat. — forum, e. 1, 5: emporium. 
— mercantium, Kaufer, Handeltrei- 
bende; Gron. verm. commeantium, 
wol in Bezug auf inter e. et m., 
was aber nach der freieren Wort- 
stellung L.'s aach zìi forum genom- 
men werden kann. — marit mun., 
es ist wol an ein festes Schiffslager 
za denken, s. 29, 35, 13. — nebula, 
vgl. 10, 32; 22, 4, 6; ib. 5, 9. - 



218 



LIBER XXXXL CAP. 2. 



a. n. 576. 



tina texerat inceptum ; qua dilabente ad primum teporem solis 
perlucens iam aliquid, incerta tamen, ut solet, lux speciem 
omnium multiplicem intuenti reddens, tum quoque frustrata 
Romanos, multo maiorem iis, quam erat, hostium aciem osten- 

5 dit. qua territi utriusque stationis milites ingenti tumultu cum 
in castra confugissent, haud paulo ibi plus, quam quod secum 

6 ipsi adtulerant, terroris fecerunt. nam neque dicere, quid fugis- 
sent, nec percunctantibus reddere responsum poterant; et eia-, 
mor in portis, ut ubi nulla esset statio, quae sustineret impetum, 
audiebatur; et concursatio in obscuro incidentium aliorum in 

7 alios incertum f ecera t, an bostis intra valium esset. una vox 
audiebatur ad mare vocantium; id forte temere ab uno exclama- 

8 tum totis passim personabat castris. itaque primo velut iussi 
id facere pauci, armati alti, maior pars inermes, ad mare decur- 
rant, dein plures, postremo prope omnes, et ipse consul, cum 
frustra revocare fugientes conatus nec imperio nec auctoritate 

9 nec precibus ad extremum valuisset. unus remansit M. Licinius 
Strabo, tribunus militum tertiae legionis, cum tribus signis ab 
legione sua relictus. bunc in vacua catra impetu facto Histri, q 
cum alius armatus iis nemo obviam issef, in praetorio instruen- j 

10 tem atque adhortantem suos obpresserunt. proelium atrocius 
quam prò paucitate'resistentium fuit, nec ante finitum est, quam 
tribunus militum quique circa eum constiterant interfecti sunt 

11 praetorio deiecto, direptisjwe quae ibi fuerunt, ad quaestorium, 



perlucens - incerta , vgl. 22, 4, 4; 
24, 21, 7: iam obscura luce. - ali- 
quid, einigermassen, 21, 12, 4; 37, 
26, 4. — intuenti, 33, 47, 7 : quae- 
rentibus; 31, 42, 8. 

5-10. quam quod, vgl. 26, 9, 6. 

— concurs., wie 4, 6, 10: concur- 
sare in foro, anders 31, 35, 6 u. a. 

— art, 40, 14, 7. — vox - vocant, 
vgl. 3, 54, 10 u. 26, 32, 6; 35, 24, 
3. — forte tem., 39, 15, 11. — olii 
oder quidam oder ein ahnlicber Be- 
griff scheint auagefallen zu sein , s. 
31, 37, 2; 37, 20, 5 u. a., Madvig 
will armati tilgen, vgl. e. 3, 4. — 
precibus, vgl. Tac. Ann. 1, 66. — 
Strabo, sonst baben die Licinier den 
Zanamen Stolo, s. 6, 34, 5, wie auch 
an a. St. verm. wird. — signis, Ma- 
nipeln. — ab leg. sua kann nicht 
partitiv genommen werden , wie ab 



sicb niebt leiebt fiodet, vgl. Caes. 
B. G. 2, 25, 1; Curt. 4, 52, 3; auch 
kann es nicht passend mit relictus 
(verlassen, im Stich gelassen) ver- 
bunden werden, da die dritte Legion 
anders verwendet ist. Wenn daher 
nicht eine Unacbtsamkeit L.'s vor- 
liegt, so ist entweder die Zani ter- 
tiae oder die Prapos. verschrieben 
und de od. e zu lesen. — obviam 
Ì8s. , man hat ob. esset verm., aber 
dann ware obvius za erwarten. — 
nec ante- quam, s. 42, 26, 9. 

11-13. praetor., die Histrier 
sind durch die porta praetoria ein- 
gebrochen und k ornine n auf dem 
Wege, der von dieser durch die 
Mitte des Lagers fdhrt, auf die prin- 
cipia, dann an das hinter diesen lie- 
gende Feldherrnzelt. V In dem La- 
ger fùr zwei Legionen war hinter 



a. Ch. 178. 



LIBER XXXXI. CAP. 2. 3. 



219 



forum quintanamque hostes pervenerunt. ibi cum omnium 12 
rerum paratam expositamque copiam et stratos lectos in quae- 
storio invenissent, regulus accubans epulari coepit. mox idem 13 
ceteri omnes, armorum hostiumque obliti, faciunt et, ut qui- 
bus insuetus liberalior victus esset, avidius vino ciboque cor- 
pora onerant. 

Nequaquam eadem est tum rei forma apud Romanos; 3 
terra mari trepidatur; nautici tabernacula detendunt commea- 
tumque in litore expositum in naves rapiunt, milites in scapbas 2 
et mare territi ruunt, nautae metu, ne compleantur navigia, alii 
turbae obsistunt, alii ab litore naves in altum expellunt. inde 3 
certamen, mox etiam pugna cum vulneribus et caede in vteem 
militum nautarumque oritur, donec iussu consulis procul a terra 
classis submota est. secernere inde inermes ab armatis coepit. 
vix mille ducenti ex tanta multitudine, qui arma baberent, per* 4 
pauci equites, qui equos secum eduxissent, inventi sunt; cetera 
deformis turba velut lixarum calonumque, praeda vere futura, 
si belli bostes meminissent. tunc demum nuntius missus ad 5 



dem Feldherrnzelt das forum, wel- 
ches etwa bis an die via quintana 
reichte, zwischen dieser und der 
porta decumana das quaestorium 
(in dem grossen Lager war das 
praetor., quaestorium u. forum 
zwischen der porta praetor. nod 
dea principia), vgl. Paul. Diac. p. 
256: quintana appellatur (via) in 
castris post praetorium, ubi rerum 
utensiUum forum sit; dass nichtder 
auch forum genannte Raum der 
principia vor dem Feldherrnzelt 
gemeint seia kann, zeigt der Zu- 
sammenhang, vgl. 40, 27, 7 ; 10, 32, 
9; 34, 47, 3; Marq. 3, 2, 320; L. 
hat also die Anfeinanderfolge der 
Localitaten nicht geoau bezeichnet, 
sonst batte er das quaestorium zu- 
letzt genannt, wahrscheinlich weil 
sich an forum quvnt das Folg. : ibi 
- copiam passender anschloss, wah- 
rena das, was im quaestorium 
vorgebt: et stratos etc. einen an- 
gemessenen Uebergang znm Folg. 
bildet; eine aholiche Ungeoauigkeit 
s. 22, 5, 7 : per principes hastatos- 
que et triarios und bei Polyb. 6, 
32 extr.: trjv ó* àyoqàv xaì tò 



Tct/uieiov x<à tò atowri\yiov pt- 
ctov rid-éaai, rcSv Svolv orr^aro- 
nédotv ; scbwerlicb ist dàherforum 
zu tilgen, oàer forum quaestorium, 
welcbes sich sonst nicht findet, zu 
verbinden, s. Marq. 319. Der Zu- 
satz omnium rerum etc. besonders 
stratos lectos zeigt, wie wenig 
streng die Disciplin in dem Heere 
war, s. 39, 1 ; 42, 58, 4. —•'liberal, 
v., vgl. 23, 46, 6 ; liberalior miUtìa. 

3. terra m. 9 21, 28, 2. — lab. 
det. y Caes. B. C. 3, 85, 3: tigno 
profectionis dato taternaculisque 
detensis. — metu, ne, 35, 30, 3; 
zur Situation 37, 29, 4f. — inde- 
mox, vgl. 40, 48, 6. — in vicem wie 
6, 24, 7 ; vgl. inter vos 40, 8, 8; 21, 
39, 9; uoten e. 11, 5: gegenseitige. 
— mille due., s. e. 2, 8, so viele, wie 
die hastaii od. principes einer Le- 
gion. — vere, vgl. 25, 33, 6: exem- 
pia vere prò documenta haberent; 
39, 37, 9; 40, 46, 9; es wird dafur 
fere und certe vermutbet. 

5-7. tunc dem., s. 22, 59, 5, ge- 
wohnlich tum demum. — missus 
ist schwerlich von L. hier ausge- 
lassen worden, da es sonst an ahn- 



220 



LIBERXXXXI. CAP. 3.4. 



a. a. 576. 



tertiam legi'onem revocandam et Gallorum praesidium, et simul 
ex omnibus locis ad castra recipienda demendamque ignominiam 

6 rediri coeptum est. tribuni militum tertiae legionis pabulum 
lignaque proicere iubent, centurionibus imperant, ut graviores 
aetate milites binos in ea iumenta, ex quibus onera deiecta erant, 
inponant, equites ut singulos e iuvenibus pedites secum in equos 

7 tollant: egregiam gloriam legionis fore, si castra metu secunda- 
norum amissa sua virtute recipiani et recipi facile esse, si in 
praeda occupati barbari subito obprimantur; sicut ceperint, 

8 posse capi, summa militum alacritate adhortatio audita est. 
ferunt citati signa, nec signiferos armati morantur. priores ta- 
men consul copiaeque, quae a mari reducebantur, ad valium ac- 

9 cesserunt. L. Àtius tribunus primus secundae legionis non hor- 
10 tabatur modo milites, sed docebat etiam, si victores Histri, quibus 

armis cepissent castra, iisdem capta retinere in animo haberent, 

primum exutum castris hostem ad mare persecuturos fuisse, 

deinde stationes certe prò vallo habituros: vino somnoque veri 

4 simile esse mersos iacere. Sub haec A. Baeculonium signi- 



lichen Stelien von ihm gesetzt wird, 
wenn auch hier uod da das Verbum 
der Bewegang fehlt, s, Cic. Att. 9, 
1,3: Arpinum volebamus; Sali. I, 
100, 1 : Marius, uti coeperat, in hi- 
berna; Tac. Ann. 4, 57 a. a., vgl. 
L. 44, 24, 1. — GaUor., e. 1, 8. — 
ex omn. /., es sind die drei genann- 
ten, ». e. 1, 5. — proioere n. die pa- 
bulatores und Ugnatores , zu deren 
Schutze die Legion anfgestellt war, 
deshalb ist nicht tribuni milites za 
lesen. — gravior. aet., s. 2, 19, 6; 
es ist wol an die Veteranen der 
spateren Zeit gedacht; obgleich 
anch damals schon Einzelne aus dem 
Kriege fast ein Handwerk machten, 
s. 42, 34. Die ganze Scene scheint 
von dem Annalisten , dem L. folgt, 
ansgeschmiickt zn sein. — equites 
ut, dazu gehb'rt ner imperant, — 
seeundan., gewohnlich erbàlt ein 
Gonsal niebt nacb ibren Nummern 
anfeinander folgende Legionen, son- 
dern die 1 n. 3; 2 u. 4 usw. < — re- 
cipi fac. esse, s. 1, 12, 9: eo pelli 
facilius erat; 22, 8, 5: non facile 
erat — litteras mitti; 25, 37, 18; 
Cic. Or. 2, 58, 236: quas (res) or- 



gumentis diluì non facile est; 
Madvig will recipi u. esse tilgen. — 
occupati mit in verbnnden, s. 42, 
29, 6; 34, 6, 15. — sicut etc, durcb 
einen raschen Ueberfall; da sicb 
der Gedanke anf die Histrier, nicht, 
wie recipi, anf das Lager bezieht, 
so scheint er nicht uberfliissig. 

8-10. ferunt n. die signiferi, 
wie das Folg. zeigt; znr Sacbe vgl. 
3, 27, 8. — cons. cop. durcb e. 4, 
2ff. beschrankt. — Atius, Verg. 
Aen. 5, 568: alter Atys, genus unde 
Atti duxere Latini, Sueton. Aug. 4. 
trib, primus, Polyb. 6, 19: xovg 
fiìv nQWTovg xaraataé-évrag tót- 
raqag (/iXiag^oi/s) €Ìg rò nq&tov 
xaìov/uevov atgarónsSov ìvttr 
fjLav, rovg <T é^rjg rqeZg dg rò Sev- 
TtQov; von den drei zuletzt genann- 
ten ware an u. St., da von der 
2. Legion die Rede ist, der erste 
gemeint, wie primus praetor, trib. 
pi., Cic. Sest. 3, 6, der un ter meh- 
reren zuerst gewahlte genannt 
wird ; oder es ist iiberhanpt der er- 
ste, angesehenste Trib. der Legion, 
vgl. Marq. 3, 2, 287. — mersos, 
vgl. 9, 18, 1 : merso secundis rebus. 



a. Ch. 178. 



UBER XXXXL CAP. 4 



221 



ferum suum, notae fortitudinis virum, inferre signum iussit. 
ille, si unum se sequerentur, quo celerius fìeret, facturum dixit, £ 
conisusqtie cuoi trans valium signum traiecisset, primus omnium 
portam intravit. et parte alia T. et C. Aelii tribuni militum ter- 3 
tiae legionis cum equitatu adveniuni confestim et quos binos 
oneraria in iumenta inposuerant secuti et consul cum toto 
agmine. at Histrorum pauci, qui modico vino usi erant, memo- 4 
res fuerant fugae, aliis somno mors continuata est, integraque 
sua omnia Romani, praeterquam quod vini cibique absumptum x 
erat, recéperunt. aegri quoque milite6, qui in castris relieti fue- 5 
rant, postquam intra valium suos senserunt, armis arreptis cae- 
dem ingentem fecerunt. ante omnes insignis opera fuit C. Po- 6 
pillii equitis, Sabello cognomen erat. is pede saucio relictus 
longe plurimos hostium occidit. ad octo milia Histrorum sunt 7 
caeda, captus nemo, quia ira et indignatio inmemores praedae 
fecit. rex tamen Histrorum temulentus ex convivio raptim a 



4. 1-3. sub haec, 27, 15, 8. — 
suum ist nicht klar, da der Tribnn, 
der wol die ganze Legion comman- 
dirte, s. e. 5, 8, keinen besonderen 
Fahnentrager hat, sonderò jeder 
Manipel • den seinen , suus auch 
schwerlich bedeaten kann : dea ibm 
wertheo , von ibm geschatzten , vgl. 
38, 43, 13; 6, 17, 3; vgl. 27, 14, 8: 
Flatus tribunus mil. signo arrepto 
primi hastdti manipulum eius se- 
qui se iussit; viell. hat der Ge- 
wSbrsmann L.'s an dea Fahnentra- 
ger der Legion in spaterer Zeit, s. 
26, 48, 12, gedacht, der aber zu- 
nacbst onmitteJbar un ter dem pri- 
mipilus stand, s. Tac. H. 3, 22 ; Val. 
Max. 1, 6, 11; Marq. 3, 2, 264. — 
si unum ist wabrscheinlich nicht 
richtig, man erwartet si modo oder 
si intuente* ; Gron. verm. ille unum, 
si se ; Andere signum si. — cele- 
rius, als wenn er nur die Fahne 
vorantriige; das Object \on factu- 
rum quo ce/, ist nicht das signum 
inferro, sondern der in dieser Auf- 
fordernng liegende Befebl in das 
Lager einzuriicken ; doch ist viell. 
id vor fieret einzasetzen. — coni- 
susq., und sofort usw., vgl. 36,28,6; 
7, 16, 5. Die ganze Scene erscheint 



an a. St. als eine blosse Ansschmii- 
ckung, s. 34, 46, 12: rem in asperis 
proeliis (ancb bei Bestiirmangen, s. 
25, 14, 7) saepe tentatavi, signa 
adempia signiferis iti hostis iece- 
runt, vgl. 3, 70, 10; 6, 8, 3 u. a.; 
ira vorliegendèn Falle ist kein 
Kampf zu erwarten, kein Feind za 
seben, das Thor steht offen; er batte 
auch mit der Fahne eintreten kon- 
neti: primus - intravit, vgl. 40, 40, 
6ff.; anders wtirde es sich verhal- 
ten, wenn die Stelle aus Ennias bei 
Macrobius 6, 3, 3 hierher gehòrte, da 
diese einen heftigén Kampf voraus- 
setzt; docb ist za bezweifeln, dass 
dort die Einnahme des histrischen 
Lagers gemeint ist. — parte al., s. 
40,8, 12; 24,14,1; 37, 18, 5. - 
et cons,, e» 3, 8. 

4-8. vino usi, eine Verbesserang 
Heerwagens statt vinosi, was = vini 
cupidi an a. St. niebt passt. — fue- 
rant: vor dem Anrùcken der Fein- 
de; iiber die beiden Plusquaraprff. 
s. 40, 5, 10. — contin. est, s. 2, 54, 
2 : paci continuatur discordia, vgl. 1, 
44, 4. — aegri etc, vgl. 10, 20, 12. 

— Sab. - erat, vgl. 3, 65, 4 u. a. 

— longe pìur., vgl. 29, 28, 8 ; 8, 13, 
16: firmissùnum longe, — rex, s. 



222 



LIBER XXXXI. CAP. 4. 5. 



a. u. 576. 



8 suis in equum inpositus fugit. ex victoribus ducenti triginta 
septem miiites perierunt, plures in matutina fuga quam in reci- 
piendis castris. 

5 Forte ita evenit, ut Cn. et L. Gavillii Novelli, Aquileien- 

ses , cura commeatu venientes , ignari prope in capta castra ab 

2 Histris inciderent. ii cura Aquileiam relictis inpedimentis refu- 
gissent, omnia terrore ac tumultu non Àquileiae modo, sed Ro- 

3 mae quoque post paucos dies impleverunt; quo non capta tan- 
tum castra ab hostibus nec fuga, quae vera erant, sed perditas 

4 res deletumque exercitum omnem adlatum est. itaque quod in 
tumultu fieri solet, dilectus extra ordinem non in urbe tantum, 
sed tota Italia indicti. duae legiones civium Romanorum con- 
scriptae et decem milia peditum cum equitibus quingentis sociis 

5 nominis Latini imperata. M. Iunius consul transire in Galliam 
et ab civitatibus provinciae eius quantum quaeque posset militum 

6 exigere iussus. simul decretum, ut Ti. Claudius praetor militi- 
bus legionis quartae et socium Latini nominis quinque milibus, 
equitum ducentis quinquagintaPisas ut convenirent edicereteam- 



c. 11, 1: regulus ipse deputo, vgl. 
37, 25, 9; Fior. 1. 1.: ipse rex Ae- 
pulo equo imposìtus, cum subinde 
crapula et capitis errore lapsaret 
etc. 

5* 1-3. Gavill.y auf Inschriften 
Gavilius, Gavilia, s. Inscrptt. n. 1321 
-24. — Novelli nach Nieb. R. G. 2, 
293 Zuname der Gavillier ; Gron. 
betrachtet es als Adjectiv und zieht 
es zu Aquileiens.: Mitglieder der 
neuen Colonie Aq., vgl. 40, 34, 2; 
2, 39, 3 : novella - oppida , wo je- 
doch die Bedeatung: neu, vor Kur- 
zem genommeo nàher liegt. — 
ignari, das Object ergiebt sich ans 
dem Zusammenhange, vgl. 40, 57, 
1. — inpedim., auf denen sie Zu- 
fahr gebracht batteri. — Romae, 
dass sie selbst ti a eh R. geeilt seien 
anzunehmen ist nicht nothig; von 
Aquileia aus verbreitete sicb das 
Gerucbt schnell dahin (adlatum est) ; 
sie aber waren die Veranlassung 
dazu. — nec fuga, dass das Heer 
gefloben sei; deserta zuzusetzea 
scheint nicht nothig, da die Steige- 
rung deletumq. exerc. eher auch 



die Flucht des Heeres als das Ver- 
lassen des Lagers erwarteo lasst, 
vgl. 22, 54, 7. Zu nec kann wieder 
solum gedacbt werden, 39, 41, 2, 
vgl. 42, 29, 1 ; nicht nec - sed wie 
38, 22, 9. — vera, Beides, vgl. 7, 
15, 3. 

4-8. tumultu, s. 40, 26, 6; 32, 
26, 11. — extra ord., nicht in der 
gevvohnlicben Weise und Zeit, eine 
exiraordinaria coniuraHo, Marq. 3, 
2, 293. — sed tota, s. 39, 14, 7, es 
ist auch an die ausser der Stadt 
wohnendeu Biirger, aber zunachst 
an die socii zu denken ; nach" dem 
Folg. wird jedoch kein bedeutendes 
Heer aufgestellt. — civ. Rom., 40, 
18, 6. — decem m., vgl. 40, 36, 6. 

— Iunius, er batte nach § 9 Ligu- 
rien zur Provinz. — quant. quaeq., 
s. 34, 56, 6; 29, 37, 7; aus exigere 
kann zu posset etwa dare gedacbt 
werden; auch die e. 1, 8 erwahnten 
Truppen sind wol hier ausgeboben. 

— Claud. ist praeter peregrinus. — 
Pùas, e. 10, 11; 40, 26, 6, gewbhn- 
licher ist dìem ad conveniendum crf*- 



a. Ch. 178. 



L1BER XXXXI. CAP. 5. 6. 



223 



que provinciam, dum consul inde abesset, tutaretur, M. Titinius 7 
praetor legionem prìmam , parem numerum sociorum peditum 
equitumque, Ariminum convenire iuberet. Nero paludatus Pisas 8 
in provinciam est profectus ; Titinius C. Cassio tribuno militum 
Ariminum, qui praeesset legioni, misso dilectum Romae habuit. 
M.Iunius consul ex Liguribus in provinciam Galliam transgressus, 9 
auxiliis protinus per civitates Galliae militibusque coloniis im- 
peratis,Aquileiampervenit. ibicertiorfactusexerrìtumincolumem 10 
esse, scriptis litteris Romam, ne tumultuarentur, ipse remissis 
auxiliis, quae Gallis impera verat, ackcollegam est profectus. 
Romae magna ex necopinato laetitia fuit; dilectus omissus est, il 
exauctorati, qui sacramento dixerant, et exercitus, qui Arimini 
pestilentia adfectus erat, domum dimissus. Histri magnis copiis 12 
cum castra haud procul consulis castris haberent, postquam 
alterum consulem cum exercitu novo advenisse audierunt, passim 
in civitates dilapsi sunt. consules Aquileiam in hiberna legiones 
reduxerunt. 

Sedato tandem Histrico tumultu sanatus consultum factum 6 
est, ut consules inter se compararent, uter eorum ad comitia 
habenda Romam rediret. cum absentem Manlium tribuni plebis 2 
Licinius Nerva et C. Papirius Turdus in contionibus lacerarent 



cere, s. zn 22, 11, 3. Es wird bier 
die 1. o. 4. Legion erwahnt, iiber- 
einstimmend mit e. 3, 5 ; doch solite 
man diese Legionen un ter dem 
Commando des lonius erwarteo, 
dessen Heer nicht angegeben ist. — 
Titinius ist naefa e. 6, 4 praetor ur- 
banus. — parem wie § 6. — trib. 
mil., s. 40, 41, 8; er commandirt 
die Legion als Legat des Prators, 
der als praetor urb. nicht selbst 
das Commando iiberuiinmt, s. za 22, 
57, 8; 7, 25, 12; 32, 26, 8. — di- 
teti, etc., 39, 20, 4. 

9-12. protinus, s. 40,. 26, 6. — 
ciuitat, die gallischen Staaten, wel- 
che man bat besteben lassen, s. 
Mommsen 1, 662. — milit., als so- 
di, im Gegensatze zu den auxiUa. 

— colon., Placentia, Cremona, Man- 
tua usw. — ex necop., s. 4, 27, 8 : 
ex inopinato', Cic. N. D. 2, 48, 123. 

— exauct, 40, 40, 15. — sacrarti, 
dix., 40, 26, 7. — et ex., 29, 4, 6. — 
quiArim. etc, der Gedaoke ist kurz 



aasgedriickt: das Heer, welches za 
Ar. stand, litt an der daselbst herr- 
schenden Krankheit; dteVerbindang 
exercitus Arimini scheint gemieden 
zu sein, s. 23, 32, 1; 36, 15, 1. — 
magnis cop,, concessiv za uehmen 
and desbalb viell. durch die unge- 
wobnliche Stellnng hervorgehoben. 

6. Verbandlungen in Rom. Po- 
lyb. 26, 7. 

1-3. uter etc., 39, 32, 5. — Li- 
cinius, in der Hs. scheint A. davor 
sich niebt gefunden za haben, and 
da L. aucb sonst wenn er zwei 
Manner nennt bisweilen nur den 
Vornamen des einen setzt, s. e. 15, 
4; 40, 16, 10; 4, 17, 10; 22,40,6; 
ib. 39, 17; 26, 5, 8 u. a., in dieser 
Zeit aber ein A. and ein oder 
mehrere C. Licinius Nerva er- 
wàhnt werden, s. 42, 35, 7; 44, 
18, 1;45, 3, 1; ib. 16, 3; 26, 2, so 
ist es bedenklich an a. St. A. zuzu- 
setzen. — lacerar., 43, 4, 6, zu 34, 
41, 5; wahrscheinlich hat Cato bei 



224 



LIBERXXXXL GAP. 6. 



a. u. 576. 



rogationemque promulgarent, ne Manlius post idus Martias — 
prorogatae nairique consulibus iam in annum provinciae erant — 
imperium retineret, uti causam extemplo dicere, cum abisset 

3 magistratu, posset, huic rogationi Q. Aelius collega intercessit 
magnisque contentionibus obtinuit;, ne perferretur. 

4 Per eos dies Ti. Sempronius Gracchus et L. Postumius 
Àlbinus ex Hispania Romam cum revertissent, senatus iis a M. 
Titinio praetore datus in aede Bellonae ad disserendas res, quas 
gossissent, postulandosque honores meritos * ut diis inmor- 
talibus haberetur honos. 

5 Eodem tempore et in Sardinia magnum tumultum esse literis 
T. Aebutii praetoris cognitum est, quas fìlius eius ad senatum 

6 adtulerat Ilienses adiunctis Balarorum auxiliis pacatam provin- 



dieser oder der e. 7 hezeichneten 
Gelegenheit (e. lOwarwenigerZeit 
dazu) die Rede de re Histriae mili- 
tari, s. Paul. Diac. 243, gehalten, vgl. 
Lange 2, 245. — proroga da hinzu- 
gesetzt wird m annuiti y nicht wie 
e. 14, 11; 40, 36, 7: in tempus, so 
sieht man nicht, wie der Consol 
Claudios diese Provinz erbalten oder 
nehmen kann, s. e. 11, 1. Die Tri- 
bonen konnten tibrigens Einsprache 
thnn, da das Volk uber die Proro- 
gation batte befragt werden miis- 
sen, s. 32, 28, 8, Lange 2, 594; 
599; vgl. Sali. I. 73, 7. — causam 
die, siefa verantworten, angeklagt 
werden. — Ael., viell. der e. 21, 9 
erwàhnte, vgl. e. 1, 7. 

4. Gracch. etc., s. Nitzsch die 
Graccb. 143 f. — Titin., dem Stadt- 
prator, weil die Coosuin abwesend 
sind. — disserendas, bei L. wird 
sonst disserere nicht rait dem Accu- 
sa ti v, sondern mit de oder einem 
Objectssatze verbnnden, s. e. 13, 6; 
23, 25, 5, and Gron. verm. deshalb 
edisserendas, g. 34, 52, 3 ; 27, 7, 4, 
vgl. 22, 54, 8: edissertando', doch 
sagt Cicero N. D. 3, 40, 95: ea dis- 
sere; Sali. C. 5, 9; Tac. Ann. 1, 4 
u. a. — postul. honores, honores 
sagt L. sonst nicht von dem ver- 
langten oder gewahrten Triumphe, 
und erwahnt den honos diis habitus 



in der Regel (etwas verschieden ist 
33, 22, 5 : ut non magi* de triumpho 
eius quam de honore diis habendo du- 
bitali, possif) vor dem Triumphe , 8. 
39, 4, 2; 6; 28, 9, 7; 38, 44, 10; ib. 
48, 15; 37,59, 1, vgl. 35, 8, 4: sup- 
plieationem simul triumphumque 
decernerent, ib. § 9; schwerlicVist 
jedoch mit Madvig zu lesen poìvu- 
landumque, honos meritus ut - ha- 
beretur und anzunehmen, dass bei 
honos diis hab. zugleichderTriumph 
gedacbt werden konne, da sonst 
L. wol den Triumph allein ver- 
langen lasst, s. 10, 37, 6; 26, 

21, 2; 31, 47, 7; ib. 20, 1; 33, 

22, 1; 36, 39, 5; 42, 21, 7; 39, 
29, 4, nicht aber den honos diis 
habendus oder die supplicano; ver- 
schieden ist der Fall, wenn diese 
unmittelbar nacb einem Siege be- 
gebrt oder angeordnet wird, vgl. e. 
17,3; 42, 9, 4; 39, 38, 5; 33, 37 
9 u. a. ; da auch meritus nicht leiefat 
mit honos bei der Bitte um den 
Triumph verbunden wird, so ist 
wol anzoDehmen, dass die Worte 
umgestellt nnd luckenbaft sind, vgl. 
6, 42, 12: merito. 

5-7. Aebutii, 40, 59, 5 u. zu 39, 
55, 8. — IUens. 9 40, 34, 13. — Ba- 
laror., Strabo 5, 2, 7 p. 225: Terra- 
gni <f' ìaxì tùìv òq€Ì(ùv cd-vrj, Ilà- 
garoi, Zoaaivnroi, Balagoi, ùi- 



a. CU. 178. 



LIBER XXXXI. CAP. 6. 



225 



ciam ipvaserant, nec eis invalido exercitu et magna parte pesti- 
lentia absumpto resisti poterai eadem et Sardorum legati nun- 7 
tiabant orantes, ut urbibus saltem — iam enim agros deploratos 
esse — opem senatus ferret. haec legatio totumque quod ad 
Sardiniam pertinebat ad novos magistratus reiectum est. 

Aeque miserabilis legatio Lyciorum , qui crudelitatem Rho- 8 
diorum, quibus ab L. Cornelio Scipione attributi erant, quere- 
bantur: fuisse se sub dicione Antiochi; eam regiam servitutem 9 
conlatam cum praesenti statu praeclaram libertatem visam. non 
publice tantum se premi imperio, sed singulos iustum pati ser- 
vitium. ipsos coniuges liberosque vexari, in corpus, in tergum io 
saeviri, famam, quod indignum sit, maculari dehonestarìque, et 
palam res odiosas fieri iuris etiam usurpandi causa, ne prò dubio 
habeant nihil inter se' et argento parata mancipia interesse, 
motus his senatus litteras Lyciis ad Rhodios dedit, nec Lycios 11 



xcaynsg, vgl. Plin. 3, 7, 85. — ma- 
gnar*., 40, 34, 13, vgl. 37, 18, 5. — 

— Sardor., im Gegensatze zu den 
Bergvoikern. — deplor. stàrker als 
depopulatos, 3, 38, 2: deploraturU- 
bertas; 26, 12, 4 u. a. — totumq. 
etc. wie id quod pertinet;. totum 
als Subst., s. Gic. Q. fr. 3, 1, 1 : to- 
tum in eo est; Att. 5, 20, 7. 

8-9. crudel. quer , 38, 14, 9, 
vgl. 42, 14, 8. — adtrib.y 37, 56, 
5: Lycii Rhodiis dati; 38, 39, 13: 
Rhodiis - Lyeia et Caria datae ; an 
u. St. wird wegen des Folg. der 
weniger bestimmte Ausdruck: an- 
weisen zum Gebrauche, nicht zum 
Besitze, s. 40, 51, 2; ib. 46, 16, an- 
gewendet: Polyb., welcher 23, 3: 
nQoaéyufxav tv dwQeà sagt um 
das Verhàltniss der Lykier zu be- 
zeichnen, fugt hinzu, sie waren in der 
Meinung gewesen, dass sie den Rho- 
diern als Gleichgestellte iibergeben 
seien, hatten ein Biindniss mit den- 
selben schliessen wollen, waren 
aber abgewiesen und als Untertba- 
nen bebandelt worden. — sub di- 
don., s. 42, 5, 3; 38, 38, 10 u. a. 

— eam reg. s., vgl. zur Situation 
29, 17, 8ff. — publice nach Duker 
st. des hd. publico, weil singulos 
folgt; haufiger steben sich publice 

Tit. Lìt. IX. 



u. prwatim gegennber, 22, 22, 13. 

— iustum, vollstandig, wie iustum 
proeliurn, iusti miUtes , 24, 14, 4 u. 
a., s. 42, 8, 6. 

10. ipsos, d. Hs. bat iustos, wes- 
balb Anderniuxta se, s. 24, 37, 4; 
9, 13, 9 u. a., lesen, vgl. 43, 7, 11: 
inter se coniuges liberosque suos; 
29, 17, 20; 21, 13, 9u. a.; auf ipsos 
wiirde sich mehr in corp., in terg., 
famam dagegen auf coniug. liber. 
beziehen. — tergum etc, s. 2,29,12: 
ius de tergo vitaque sua; ib. 35; 
1 ; 3, 37, 8: ne tergo quidem absti- 
nebatur; virgis caedi, alii securi 
subici. — et p., 8. e. 5, 1 1 ; 39, 25, 3. 

— iur. et. usurp. e: aucb (nur)um 
ìhr Recbt geltend zu machen, um zu 
zeigen, dass sie das Recbt haben so 
zu verfahren, e. 23, 14; 8, 4, 10; 3, 
71, 7: cuius agri ius numquam u- 
surpavissent. — argento par., 27, 
51, 10; Sali. I. 31, 11: servi aere 
parati; Poi. 26, 7 nur: TÌjv'PoManr 
fiaQVTTjTa. 

11-12. Uteras ded., Poi. 1. 1. : xal 
réXoc eie tovto ijyctyov (oi Av- 
xioi) xìf\v GvyxkijTov, diare néftrpai 
nqsapsvxàg iìg trjv'PóàovTovs 
àia<ftt(prj(ToVTtts, ori xwv v7io(ivr\- 
fjLttxiafiwv àvaXrjtpd évtoov wv oi 
déxa noéc/ìeie lnoii\owvro xarà 

15 



226 



LIBER XXXXI. CAP. 6. 7. 



a. a. 576. 



Rbodiis nec ullos alii cuiquam, qui nati liberi sint, in servitutem 
12 dari piacere; Lycios ita sub Rhodiorum simul imperio et tutela 

esse, ut in dicione populi Romani civitates sociae sint. 
7 Triumphi deinde ex Hispania duo continui acti. prior Sera- 

2 pronius Gracchus de Celtiberis sociisque eorum, postero die L. 
Postumius de Lusitanis aliisque eiusdem regionis Hispanis trium- 
phavit. quadraginta milia pondo argenti Ti. Gracchus transtulit, vi- 

3 ginti milia Àlbinus. militibus denarios quinos vi cenos, duplex cen- 
turioni, triplex equiti ambo diviserunt, sociis tantumdem quantum 
Romania. 

4 Per eosdem forte dies M. Iunius consul ex Histria comi- 

5 tiorum causa Romam venit. eum cum in senatu fatigassent in- 
terrogationibus tribuni plebis Papirius et Licinius de iis, quae in 

6 Histria essent a età, in contionem quoque produxerunt. ad quae 
cum consul se dies non plus undecim in ea provincia fuisse 
responderet, quae se absente acta essent, se quoque, ut illos, 

7 fama comperta habere, exsequebantur deinde quaerentes, quid 



rrjv lAaiav - evgrjVTai ^ivxioi <f«- 
òpfiivoi 'Poóioig ovx èv dwQea (s. 
zu § 8), tò oh nlstov ég (ptloi xaì 
ov[u,(j,tx%oi. — alti cuiquam, nicht 
alicuiquamj was nicht lateinisch ist, 
s. zu Cic. Sest. 29, 63 ; es war, wie 
sonst bisweile'n, ali st. afògeschrie- 
ben; iiber die Nebeneinanderstel- 
lung von quisquam u. ullus s. 34, 
35, 9; 35, 38, 10. — sub imp. et 
tut, sie sollen zwar abhangig von 
den Rh. seio, aber nur insoweit, 
dass sie nicht ihreSclaven, sonderò 
ihrem Schutze empfoblen sind, ein 
der ìnvxqonr] ahnlicbes Verhaltniss. 
— in die. - sociae soli wol nur be- 
deuteo: uoter der Oberherrlicbkeit 
der Romer stehende, und so mit 
denselben verbundete Staaten, wie 
21, 60, 3: omnem oram - partirà 
renovandis soeietatibus - Romanae 
ditionisfecit, 22, 20, 11, vgl. ib. 21, 
5; in dicione in strengem Sinne 
Stehende konnen als vò'llig uoter- 
worfen und recbtlos nicht zugleich 
sodi sein, vgl. 9, 20, 8; 32, 33, 8. 
Wenn L. den Polyb. bier benutzt 
batte, so miisste er (pCloi xaì avfx- 
(jLtt%oi in der ob. aog. St. unricbtig 
ais Bundesgenossen der Romer 



(nicht der Rhodier) genommen ba- 
beli, da Poi. 26, 8 sagt: ini t$ ur\ 
wàaxuv (PùìfAaiovs) Iv àcoqsq o€- 
oóa&cci rovg Avxtovg aviolg, cella 
xarà avfifÀa%£av; allein wahr- 
scheinJich hat er den Abschnitt wie 
das Vorhergeh. u. Folg. einem An- 
nalisten entlehnt, der die Verhand- 
lungen ein Jahr zu friih angesetzt, 
Poi. e. 7: perà tù5v vnàrtov Ti- 
pegCov xaì Klavòióv - r) Gvyxlri- 
rog tyQrnjLàTiOE rolg nagà tcùv 
uivxCtav r)xovai ngecf^vralg, die 
Ursache der Verstimmung des Se- 
nates iiber die Rbodier, s. 42, 12, 3, 
so wie den Zweck der Anordnung, 
Beides von Poi. erwàhnt, iibergan- 
gen, und einen schriftlichen Erlass, 
statt wie Poi. eine GesandUcbaft, 
angenommen bat, Nissen 240. 

7. Triumphe; Verbandlungen 
iiber den Krieg in Histrien. 

2-3. postero, zu 28, 9, 11. — de 
Lusit., 40, 50, 6. — tantumdem, 
wie 40, 43, 7, wol sebon mit Be- 
ziehung anf das e. 13, 8 Berichtete. 

5-8. produxer., 27, 7,4; Cic. 
Sest. 14, 33. — fama etc, obgleich 
er mit dem Heere des Manlius io 
Histrien zusammengetroffen ist, s. 



a. Ch. 178. 



LIBER XXXXI. CAP. 7. 8. 



227 



ita non potius A. Manlius Romam venisset, ut rationem redderet 
populo Romano, cur ex Gallia provincia, quam sortitus esset, in 
Histriam transisset; quando id bellum senatus decrevisset, 8 
quando [id bellum] populus Romanus iussisset. at hercule privato 
quidem Consilio bellum susceptum esse, sed gestum prudenter 
fortiterque. immo utrum susceptum sit nequius an inconsulta» 9 
gestum, dici non posse, stationes duas necopinantes ab Histris 
oppressas, castra Romana capta, quod peditum, quod equitum 
in castris fuerit caesum; ceteros inermes fusosque, ante omnes 10 
consulem ipsum, ad mare ac naves fugisse. privatum rationem 
redditurum earum rerum esse, quoniam consul noluisset 

Comitia deinde habita. consules creati C. Claudius Pulcher 8 
Ti. Serapronius Gracchus. et postero die praetores facti P. 
Aelius Tubero iterum C. Quinctius Flamininus C. Numisius L. 
Mummius Cn. Cornelius Scipio C. Valerius Laevinus. Tuberoni 2 



e. 5, 12, will er doch keine genanere 
Keontniss von dea Vorgangen ha- 
ben. — exseq. - quaerentes, sopst 
raebr das Gerundium quaerendo 6, 
14, 13; inquirendo 22, 3, 2; scisti- 
tondo 25, 29, 10 ; percunctando 9, 3, 
11 u. a.; bisweilen persequi quae- 
rendo 3, 20, 2. — quid ita, 39, 36, 
9; 42, 26, 5. — quando - iussiss. 
konnte zwar wie 39, 4, 1 1 geo ora- 
meli werden, indess tritt die Bitter- 
keit dea Redenden noch scharfer 
hervor, wenn der Schnldige selbst 
zur Erklàrung aufgefordert wird. 
Die Argamentatioo ist wie 38, 45, 
5; 10. Uebrigens wird ohne einen 
Beschluss von Seiten des Volks der 
Krieg fortgefhhrt, s. e. 8, 3, vgl. za 
e. 1,1. — id beli. p. R., wahrscbein- 
lich ist id bellum aus der vorbergeh. 
Zeile wiederholt. 

9-10. nequius, seiten, von L., 
wie es scheiot, nar hier gebraucht, 
nequiter hat a neh Cicero. — stai, 
duas, der Nacbdruck liegt auf duas. 
— quod pedit - fuerit, es wird 
nach ber fama angenommen , dass 
eio grosser Theil des Heeres , a. e. 
5, 3, nicht blos die Manipel des Li- 
ei oias, e. 2, 9, niedergehauen seien; 
deshalb ist aucb, weno man niebt et 
eos st. ceteros lesen will , mit Cre- 



vier der Aosfall von caesum anzu- 
nehmen; ein Zeugma ware sebrbart. 
— fusos, 27, 41 , 10 : pecorum modo 
toto passim se campo fudisse; 2, 
54, 9; Cic. Sest. 42, 91. — • ad mare 
a. n., 22, 19, 7. 

8-9. Wablen, Provinzen, Pro- 
digien, Verhaltnisse der Latiner. 

1-3. Claud., 40, 37. Aelius 30, 
40, 5. — iterum, 39, 56, 5. L. 
Mumm., wol der 38, 54, 5 erwahnte, 
niebt der Zerstorer von Corintb, 
Lange 2, 300. — Cn. Corn., von 
einem Cornelins mit diesem Vorna- 
men spriebt Valer. Max. 4, 5, 3: 
fortuna praetoriis comitiis Africani 
superioris JiUum Cn, Scipionem et 
scribam Cicereium in campum de- 
duxerat, dann dass Cicereius frir ibn 
damala der Priitur, die er erst 580, 
s. e. 28, 5, verlangt, entsagt habe, 
and halt denselben an d. ang. St. und 
3, 4, 1 frir den, welcben L. 41, 27 er- 
wabnt and Lucius nennt; auf die- 
sen wiirde aucb das passen, was Val. 
sagt: ne aut sellavi ponere aut ius 
dicere auderet, da L. Cornelius nach 
L. praeter peregrinns ist, wahrend 
der an a. St. genannte Gallien er- 
lost bat; dass aber zwei Soboe des 
Africanus iibel beriichtigt gewesen 
seien, wird nicht erwahnt. Es ist 

15* 



228 



LIBERXXXXI. CAP. 8. 



a. a. 577. 



urbana iurisdictio, Quinctio peregrina evenit, Numisio Sicilia, 
Mummio Sardinia; sed ea propter belli magnitudinem provincia 

3 consularis facta. * Gracchus eam sortitur, Histriam Gaudius. 
Scipio et Laevinus Galliam in duas divisam provincias sortiti 

4 sunt. idibus Martiis , quo die Sempronius Claudiusque consu- 
latum inierunt, mentio tantum de provinciis Sardinia Histriaque 
et utriusque bostibus fuit, qui in his provinciis bellum conci - 

5 vissent. postero die legati Sardorum , qui ad novos magistratus 
dilati erant, et L. Minucius Thermus, qui legatus Manlii consulis 
in Histria fuerat, in senatum venit. ab his edoctus est senatus, 
quantum belli eae provinciae haberent. 

6 Moverunt senatum et legationes socium nominis Latini, quae 



daher wahrscheinlich, dass Valer. 
4, 5, 3, wie oft, im Vo marne n geirrt 
and von den bei L. e. 21, 1 a. 27 ge- 
nannten (ein anderer ist 40, 44 er- 
wàhnt) gesprochen habe, vgl. Moram- 
sen Inscriptt. p. 13, 12. — C. Va- 
ler, musate ein gleichnamiger Ver- 
waodter oder Brader des e. 17, 6 
erwàhnten sein, vgl. 31, 50, 4; es 
wird P. Valer, verm. Die Pratoren 
in Spanieii bleiben. — consular. pr., 
d. h. es wurde eia Consal dahin ge- 
schickt wie 33, 43,5, spater h&t pro- 
vincia consularis eine andere Bedeu- 
tung, s. Marq. 3, 1, 276 ff. DieVertau- 
scbuDg von Provinzen, obgleich sie 
darch das Los bestimmt sind, fin de t 
auch 35, 20, 9 statt. — Gracch. - 
Claud. ist hier sehr auffallend, da 
bei der Erwahnang der Senats- 
sitzung des folg. Tages e. 9, 1 ; 8 
dasselbe erzahlt wird. Docb scheint 
das nachfolgende beschrankende 
mentio tantum etc, § 4, eher dafiir 
zu sprechen , dass L. selbst die Be- 
merkung an das erwahnte Sardinia 
angekniipft und iiber der Verhand- 
lung iiber die Latiner ausser Acht 
gelassen habe, als dass sie als Glos- 
sem za betrachteo sei. An der Wie- 
derholung sortitur - sort. sunt; ea - 
eam ist wenigstens ebenso wenig ' 
Anstoss za nehmen als an vielem 
Aehnlicben, s. § 5 : senatus - sena- 
tum, vgl. 40, 19, 7 f.; 33, 27, 5 u. a. 
— Gaìl.-diws., s.32, 1, 6; 38, 42, 5. 



4-5. mentio tant., die Sache kam 
nur zar Spracbe, es warde kein Be- 
schlass gefasst, nur daraof bezieht 
sicb tantum, niebt als ob nichts 
weiter in der Senatssitznng, die 
nicht besonders bezeiebnet ist, vor- 
gekommen wàre, s. 22, 9, 7 ; 32, 28, 
1; iiber mentionem f acero 30, 21, 
6. — utriusq. - conciv. sind unge- 
wohnlich ausgedriickt, and der Re- 
lativsatz nach hostibus taatologiscb, 
Crevier tilgt deshalb denselben; 
docb ist raehr der Ausdrack utrius- 
que hostibus auffallend and viell. 
nicht richtig oder nach Drakenb. 
utriusque za entfernen, vgl. 42, 5, 
10.— co»ctv.,29, 1, 19. — dilati, 39, 
32, 8; Tac. Ann. 3, 52: negotium 
ad principem distulerant Im Folg. 
wàre das Fehlen von et sehr hart. 
— venit auf das letzte Subject be- 
zogen, s. e. 12, 7 ; 3, 30, 1 : iidem 
tribuni, eadem lex faciebat, vgl. 
e. 18, 16. Dass die Gesandten einge- 
fùhrt werden, ist selbstverstandlicb. 

6-7. socium nom. Lat., dass 
hier, wie 39, 3, 4: ex Latto nur von 
den latin. Bundesgenossen , nicht 
von alien italischen, s. 40, 19, 6, 
die Rede sei, zeigt der Umstand, 
dass die Samniter u. Paligaer von 
den sociis nom. Lat. getrennt wer- 
den, ferner dass diese dariiber kla- 
gen, dass ihre Leute nach Fregellae 
auswandern, wahrscheinlich, weil 
sie selbst niebt das den Latioern 



a. Ch. 177. 



LIBER XXXXI. CAP. 8. 



229 



et censores et priores consules fatigaverant, tandem in senatum 
introductae. summa querellarum erat, cives suos Romae censos 7 
plerosque Romam commigrasse; quod si permittatur, perpaucis 
lustris futurum , ut deserta oppida , deserti agri nulium militem 
darepossent. Fregellas quoque milia quàttuor familiarum trans- 8 
isse ab se Samnites Paelignique querebantur, neque eo minus 
aut bos aut illos in dilectu militum dare, genera autem fraudis 9 
duo mutandae viritim civitatis inducta erant lex sociis [ac] no- 



zustehende Recht haben nach Rom 
selbst auszuwandern, wenigstens 
lasst sich nicht nachweisen, dass 
beiden Volkern damais das ius Latii 
vepliehen gewesen sei, s. Veli. 1, 
14, 3, Schmid t Krit. Bemerk. za 
Liv. 41, 8, S. 8; auch 42, 10, 3 ist 
nicht nothwendig auf ital. Bundes- 
genossen za bezieheo, s. Kiene 
117ff., Voigt das ias naturale 2, 
202 f. ; die Benennung sodi neben 
dem bestimmteren Ausdruck kana 
bei der Wiederholung des Begriffes 
nicht auffallen; dass aber die Lati- 
ner gewisse Vorrechte hatten, zeigt 
25, 3, 16, vgl. 26, 15, 3; s. Momm- 
sen 1, 776ff.; Huschke Serv. Tali. 
529 f.; Lange 2, 235; 609. Der 
Gruod der AaswanderaDg war die 
scblechtere Lage der Latiner und 
socii nach der Beendigung des puni- 
schen and der folg. Kriege, s. 42, 1. 
— censor., weil sie im Censas die 
Latiner anfnahmen ; consuL, um die 
Sache an den Senat za bringen. — 
deserta etc, wie 39, 3. 

8. Fregellas, eine lat. Colonie, 8, 
22; Lange 2, 112; wenn die Ueber- 
siedelnden die Absicht hatten von 
da als Latiner spater nach Rom za 
gehen, so wiirde noch deutlicher sein, 
dass die § 6 genannten sodi nicht 
Italiker sein konnen. — quoque 
scheint anzudeaten, dass ein neuer 
Pankt erwahnt werden soli: wie 
die Latiner nach Rom, so waren von 
ibnen usw. ; wenn derGedaoke statt: 
auch ans ihren Staaten waren Viele 
ausgewandert, naml. nach Fregellae, 
so kurz ausgedriickt werden solite, 
wie es geschehen ist, so hatte quo- 



que auch bei ab se oder bei Sarrmit. 
PaeUgn. nicht ohne Zweideatigkeit 
stehen kò'nnen. Schwerlich ist za 
erklàren: die Ihrigen wanderten 
nach Rom aber auch nach Fregellae 
aus , da man nicht sahe , waram die 
Samniten, wenn sie gleiches Recht 
mit den Latinern hatten, einen Staat 
hatten aafsachen sollen, der nicht 
besser als sie gestellt war, vgl. 26, 
15, 3. — famiHar.) an solche ist 
auch § 7 bei cives zu denken. — 
quereb.y die Klage scheint eine be- 
sondere, die Gesandtschaft zufallig 
mit der lat. zasammengetroffen za 
sein. — hos - illos kann nicht wohl 
auf die so eben als eng verbunden 
bezeichneten Samniter u. Pàlign. 
bezogen werden, so dass hos - illos 
als vom StandpunkteL.'s aus gesagt 
betrachtet wiirde ; ebenso hart wiirde 
hos auf Samnit Paeligm., illos auf 
Fregellani bezogen, iiberdiess un- 
richtig sein, da die letzteren in 
Folge der Vermehrang der Einwoh- 
nerzahl nicht weniger, sonderà 
mehr geben miissten ; nach dem Zu- 
sammenhange erwartet man nur 
neque eo aut se minus aut illos plus 
- dare; Gron. verna.: aut minus hos 
aut. plus illos etc. — dilectu st. di- 
lectum, was nicht passend ware, 
nach Duker. 

8. viritim, von Einzelnen im Gè- 
gensatze za ganzen Staaten, die ihr 
Biirgerrecbt mit dem romischen ver- 
tauschen. — lex-dabat, L. betrachtet 
das Gesetz als ein bestehendes, und 
wahrscheinlich grondate es sich auf 
den alten Bundesvertrag mit La- 
tium und war nach der Auflosung 



230 



LIBER XXXXL CAP. 8. 



a. u. 577. 



minis Latini, qui stirpem ex sese domi relinquerent, dabat, ut 
cives Romani fierent. .ea lege male utendo alii sociis, alii populo 
10 Romano iniuriam faciebant. nam et ne stirpem domi relinque- 
rent, ìiberos suos quibusquibus Romanis in eam condicionero, ut 



désselben in Kraft geblieben oder 
bald nach derselben gegeben, s. 
Lange 2, 111 ; 205; 238; 542; we- 
nigstens folgt daraas, dass es L. 39, 
3 nicht erwahnt, noch nicht, dass es 
erst nach 567 a. u. erlassen sei, da 
er dort nur dea Andrang der Lati* 
ner nach Rom, nicht die Ursache 
désselben angegeben faat und iiber- 
baupt in solchen Dingen von seinen 
Quelle» abhàogt; nocb unwahr- 
scheinlicher ist, dass damals ein Ge- 
setz erlassen worden sei um den 
Eintritt in das rom. Biirgerrecht za 
erleichtern, da dieser vielmehr er- 
schwert warde, s. Voigt a. a. 0. 
204 f.; ebenso wenig làsst sich nach- 
weisen, dass es ein blosses Aus- 
nahmsgesetz gewesen sei um die in 
demselben bezeichneten Latiner 
leichter ausweisen za konnen, Marq. 
3, 1, 43 f. — *oc. [ae] nom.Lat ware 
ganz ungewobnlich ausgedriickt; 
Huschke a. a. 0. erganzt hominibus 
zu nomini* Lat, was aber sonst 
binzngefugt wird, s. Sali. 1. 40, 2: 
per komine* nomini* Lat, anderer 
Art ist e. 9, 9, wo qui wie in der lex 
agr. (Thoria) Inscptt. p. 80, XXI 
vorausgeht oder im SG. de Bacch. 
6: ne qui* - ceivis Romanu* neve 
nominus Latini; L. selbst braacht 
die Formel in dieser Weise sonst 
eben so wenig als sodi ab oder e 
nomine L., s. 22, 38, 1; 40, 36, 9, 
sehr oft aber die 22, 50, 6 angege- 
beaen Verbindungen ; daher ist ac 
an u. St. wol zu entfernen. — stir- 
pem, mànnliche Nachkommen als 
Stammhalter, so dass die Zahl der 
Familien sich nicht verringerte. — 
ex sese, leibliche, nicht Adoptiv- 
sohne, Sali. 1. 5, 7. — - dabat ge- 
stattete. — Civita*, es ist die Civita* 
optimo iure, nicht die sine suffragio, 
welche sie suchen. — fierent, durch 



den Census. — sodi*, s. § 6. 

10-11. nam et entspricht im 
Folg. et quibus, jenes erklart, wie 
sie den Bundesgenossen Unrecht 
tbaten. — quibus quib., die unge- 
wohnliehe Form, vgl. zu 27, 28, 2 ; 
42, 57, 12>: ubiubi, kann L. aus sei- 
ner Quelle beibehalten haben, 8. 
Gic. Att. 16, 8, 1 quiqui, sonst làge, 
da der Plural von quisquis sich 
ausserdem nicht leicht findet, qui- 
busvis nahe, auch quibusquibus be- 
deutet: irgend einem, wer es auch 
sei ; dass es Libertinen, die Latiner 
nur verarmte Lente gewesen seien, 
liegt nicht darin, Lange 2, 238, es 
kam nur darauf an, dass sich ein 
rom. Burger fand, der sich zu dem 
Geschàfte hergeben wollte. — in 
eam cond.: auf- hin, 29, 12, 14: 
in ea* condiciones, vgl. 21, 43, 7; 
27, 27, 3. Der Latiner giebt seinen 
Sohn nach dem ius commercii der 
Latiner mit Rom an einen rom. Bur- 
ger in die causa mancipii, aber mit 
einem Nebenvertrag (pactum fidu- 
ciae) dass der Romer denselbeo, 
wenn es der mancipio dans fordere, 
manumittire. Dieser Scbeinkauf 
wird geschlossén, so lange der La- 
tiner noch in seinem Staate ist, 
denn bàtte erdenselben geschlossén, 
nachdem er bereits rom. Burger ge- 
worden war, so ware es nicht mebr 
imago iuris gewesen; er natte 
iiberbaupt den Kauf als civis Rom. 
nicht in dieser Art abschltessen 
konnen, da er dann den Sohn , der 
in der lat. Stadt zuruckblieb, wie 
es das Gesetz forderte, als einen 
civis Latinus, als peregrinu*, Bur- 
ger eines anderen Staates nicht 
mehr in seioer Gewalt {in manu) 
gehabt batte, ibn also auch nicht 
batte mancipio dare konnen. Solite 
dieser nach der Freilassung auch 



a. Oh. 177. 



LIBER XXXXI. GAP. 8. 



231 



manumitterentur, mancipio dabant, libertinique cives essent; et 
quibus stirpes deesset, quam relinquerent, ut cives Romani 
fierent, * * postea his quoque imaginibus iuris spretis, prò- 11 
miscue sine lege, sine stirpe in civitatem Romanam per migra- 
tionem et censum transibant. haec ne postea fierent, petebant 12 
legati, et ut redire ip civitates iuberent socios; deinde, ut lege 
caverent, ne quis quem civitatis mutandae causa suum faceret 



rom. Bìirger werden, so musste eia 
romischer Bìirger dazwischen tre- 
teo, der denselhen kaufte und dann 
frm Hess, so dass er Ubertinus civis 
-wurde ; dass der Sofan dem Romer 
sogleich folgte, war nicht nothwen- 
dig, der Vater konnte iho, so lange 
er io demlat. Staate blieb, bei sich 
bebalten. Vor wem und nach wel- 
chem Rechte, ob dem ius civile Rom. 
oder dem des lat. Staates der Han- 
del geschlossen wurde, ist oicht za 
erkennen, s. Voigt 207. — tiberti- 
niq., daraus folgt nicht, dass auch 
der Manumittirende ein Libertine 
gewesen sei. — et quibus etc, die 
zweite Art des Betrags, wodurch 
das ex tèse umgaogen wird. Da es 
vorher alti - aiti beisst, und mit 
postea ein neues Moment eingefòbrt 
wird, so scheint L. in diesem Satze 
die bezeichnen zu wollen, welche 
durch den Betrug dem rom. Volke 
Un re eh t tbaten, weshalb Huschke 
anniromt, die Romer hatten nnr die 
EinwanderoDg von Familienvatern 
mit ihren Familien gewiinscht, nicht 
die von caelibes; durch die Anhàu- 
fung solcher caelibes in Rom ware 
dem rom. Volke Unrecht geschehen. 
Doch ist zu bezweifeln, dass das 
Gesetz diesen speciellen Punkt in 
Rucksicht auf Rom bezweckt habe, 
da es zunachst die sodi schiitzen 
solite, denen durch diese imago iu- 
ris Scbaden zugefugt, eine andere 
Familie ihrer stirps beraubt wurde. 
Ausserdem ist die Stelle lucken- 
baft, so dass L.'s Ansicbt nicht 
sieher erkannt werden kann. — 
s'irpes ware eine Nebenform von 
stirps, s. 1, 1, 11, wie aedes, con- 



valle* u. a., doch ist auch eine Ver- 
schreibung moglich. — ut cives fie- 
rent - postea, die Lucke wird von 
Voigt civ. fierent, adoptabant; von 
Scbmidt relinquerent, ut reliquisse 
viderentur fitto adoptato, cives R. 
fiebant etc, von Andern anders er- 
ganzt; Huschke verm. ut caelibes 
(od. caelibes cives) Romani/., vgl. 
zur SacheTae. Ann. 15, 19. — ùnag. 
tur., Trugbilder, Vorspiegelungen 
eines rechtliehen Verfahrens, § 9: 
genera fraudis. — promiscue, ohne 
Unterschied, im Folg. naher be- 
stimmt. — sine lege, ohne dasselbe 
zu beachten. — per mig. et cens. 
gehort zusammen: Mosse Ueber- 
siedlung und Aufnabme durch den 
Consul. 

12. haec, Alles, was bisber als 
unrecht erwahnt ist; die zweite 
Forderung ist et ut redire - socios, 
die dritte deinde ut etc. — civit. 
mut., um ihn zum Bìirger eines an- 
deren Staates zu machen, vgl. 23, 
20, 2: non mutarunt {civitatem). — 
suum faceret ist wol auf die Adop- 
tion, neve alienar, auf die Mancipa- 
tion zu beziehen, wenigstens fuhrt 
darauf das folg. ita, da so, wenn 
man nach Anderen suum facete mi 
die Mancipation, alienare auf die 
Freilassung durch den Kaufer oder 
auf den Scheinverkauf beziehen 
wollte, die Erscbleichung des rom. 
Biirgerrecbtes durch Adoption nicbt 
beriihrt oder die bereits erfolgte 
anerkannt werden wurde; fur die 
Zukunft koonten jedoch die Latiner 
selbst diese Art des Betruges ab- 
stellen, s. e. 9, 11. Auf§ 11 postea 
- transibant scheint ita etc. keine 



232 



LIBER XXXXI. CAP. 8. 9. 



a. tu 577* 



neve alienaret, et si quis ita ci vis Romanus factus esset, ctvis 
ne esset. haec impetrata ab senatu. 
9 Provinciae deinde, quae in bello erant, Sardinia atque 

2 Histria decretae. in Sardiniam duae legiones scribi iussae, quina 
milia in singulas et duceni pedites , treceni equites , et duodecim 
milia peditum sociorum ac Latini nominis et sescenti equites et 

3 decem quinqueremes naves, si deducere ex navalibus vellet. tan- 
tumdem peditum equitumque in Histriam, quantum in Sardiniam, 
decretum. et legionem unam cum equitibus trecentis et quinque 
milia peditum sociorum et ducentos quinquaginta mittere equites 

4 in Hispaniam consules ad M. Titinium iussi. priusquam con- 
sules provincias sortirentur, prodigia nuntiata sunt: lapidem in 

5 agro Crustumino in lucum Martis de caelo cecidisse, puerum 
trunci corporis in agro Romano natum et quadrupedem anguem 
visum, et Capuae multa in foro aedifìcia de caelo tacta, et Pu- 

6 teolis duas naves fulminis ictu concrematas esse, inter haec, 
quae nuntiabantur , lupus etiam Romae interdiu agitatus, cum 
Collina porta intrasset, per Esquilinam magno consectantium 

7 tumultu evasit. eorum prodigiorum causa consules maiores 
hostias inmolarunt et diem unum circa omnia pulvinaria suppli- 

8 catio fuit sacrificiis rite perfectis provincias sortiti sunt; Claudio 
Histria, Sempronio Sardinia obvenit. 

9 ' Legem dein de sociis C. Claudius tulit ex senatus consulto 



Riicksicht za nehmen, s. Rudorff 
Rechtsgesch. 1, 29; Voigt 206. 
Statt civis ne esset wird aach id ret- 
timi ne esset erganzt. 

9* 1-3. Sardinia etc, 8. e. 8, 2 ; 4 ; 
weoo L. die an d. ang. St. gè ma eh te 
Bemerkung, wie es scheint, aos dem 
Àuge verloreo hat, wiirde nach Pe- 
rizonius passend consulibus vor 
decretae eingesetzt. — si deduc. - 
vellet, man erwartet Dar deduceret 
oder deduci iuberet, oh ne si. — 
trecentis, die gewohnliche Zahl der 
mit einer Legioo verbuodeneo Rei- 
ter, vgl. 40, 36, 6 : cum suo equità- 
tu; 8, 8, J4. — quinq. - ducente 
wenn die Zahl richtig ist, ware 
das Cootiogent der Bundesgenossen 
gerioger als das der Romer. — Ti- 
tin., 40, 59, 5. 

4-8. lucum nach Cluver st. la- 
cum; wahrscheinlich ist der ager 



Crustuminus io Latiura gemei nt, s. 
1, 11, 4; 2, 64; 5, 37, uicht der 
etrascische, Plia. 3, 7, 52. — agro 
R., wol io eagerem Siane, 27, 29, 
5. — Collina, wie 33, 26, 9: lupus 
Esquilina porta ingressus est — 
sort., s. e. 8, 2. 

9. dein de soc, 9 Andere deinde 
sociis, za Gunsten usw. — legem, 
eia Plebisciti, da die Plebs iiber das 
Burgerrecht verfugt, s. 26, 33, 10; 
Lange 2, 239 ; 579 ; qui - redirent 
ist der lohalt der lex sowol als des 
Edictes, das letztere gleichsam die 
Aasfdbrungsverordnang der erste- 
ren, 39, 18, 7; der Iobalt beider ist 
wesentlicb dem des Senatsbeschlas- 
ses 39, 3 gleich, vgl. 42, 10, 3; 
sie entbalten nur eine Bestimmung 
fiir das vorliegeode Verhaltoiss, 
nicht fiir die Zukunft, s. Lange 2, 
238 f., and entsprechen der zweiten 



a. Ch. 177. 



LIBER XXXXL CAP. 9. 



233 



et edixit , qui sodi [ac] nominis Latini ipsi maioresve eorum M. 
Claudio T. Quinctio censoribus postve ea apud socios nominis 
Latini censi essent, ut omnes in suam quisque civitatem ante 
kal. Novembres redirent. quaestio, qui ita non redissént, L. 10 
Mummio praetori decreta est. ad legem et edictum consulis se- 
natus consultum adiectum est, ut dictator, con sul, interrex, censor, il 
praetor, qui nunc esset quive postea futurus esset, apud eorum 



Forderung der Latiner e. 8, 12: ut 
redite etc. Es wird diesesmal ein 
Gesetz erlassen, um der Anordnang 
grosseren Nachdruck zu geben und 
das Volk als Vertreter der gehassi- 
gen Massregel vorzaschieben. — ac 
liesse sicb grammatisch hier ver- 
theidigen, ist aber der Sacbe wegen 
wol zu tilgen. — maioresve eor., 
39, 3, 5. — M. Claud. etc, die Cen- 
soren, un ter deoen das 39, 3 Er- 
zahlte geschah; da sie 565 d. St. 
gè w a hit waren, s. 3T, 58, so konnte 
im zweiteo Jabre ihrer Amtsfìihrung 
die Massregel getroffen werden; 
weil dainals bereits die Ausweisang 
erfolgt ist, greift man nicht welter 
zurbek. — postve, nach Mommsen 
st. postque, s. 39, 3, 5; 38, 11, 9; 
Cic. Verr. 1, 40, 106: censoribus 
postve ea; vgl. leg. agr. 2, 15, 38: 
aut postea. Ueber die Censoren s. 
Lange 2, 192; 202. — ante k. Nov., 
bis za asw., s. 25, 22, 12; 26, 12, 
5 il. a. Eia bestimmter Termin war 
39, 3 niebt festgesetzt, jetzt ge- 
schiebt es, weil man erkaont hatte, 
dass oboe etneo solchen Schwierig- 
keiten entstanden. 

10-11. quaestio wie 39, 3. — 
senatusCj s. 39, 18, 8; eio Gesetz 
hielt man niebt far nothig, weil das 
Volk durch die § 9 erwahnte lex 
bereits seinen Willen aasgesprochea 
batte, and durch das SC. nur àhn- 
liche Falle verhiitet werden sollen. 
— dictator etc. sind als nominativi 
absoluti vorangestellt statt: ut, qui 
apud eorum quem , qui nunc dicta- 
tor - esset 7 manu mitteretur etc, 
vgl. 42, 21, 5; scbwerlich ist, um 
ein Pràdicat za gewinnen , vindica- 



retur, operam daret oder in liberta- 
tem t inde caverei zu andern; Ra-r 
dorff vena., es sei ein e Zeilè aasge- 
follen: ita u. e. r. p.f. v. s. u. ope- 
ram daret, ut iusiurandum. — 
dictator, obgleich in jener Zeit sebr 
selten ein Dictator ernanntwird, so 
ist er docb angefiihrt, um alle Ma- 
gistrate za nenoen and jeden Unter- 
scbleif za verhiiten; ebenso der 
interrex, bei dem wol selten solche 
Verhandlangen vorkamen. — cen- 
sor, weil bei ih ni die Freilassung 
durch das Eintragen in die Census- 
listen (censu) erfolgte, Becker 2, 2, 
204; Mommsen Stadtr. von Salpensa 
434 n. 125; bei den iibrigen Magi- 
straten durch Vindication, s. Ru~ 
dorff. 2, 139. Aebnliche Anfzàhlun- 
gen s. lex Bant. Inscptt. p. 45 1. 15: 
dictator consul praetor mag. equi- 
tum censor aedilis tribunus pi. 
quaestor etc, lei. repet. p. 58, Vili 
a. a. — qui nunc etc, 39, 19, 6; 
Front, de aqaaed. 129; lex Bant. 1, 
14 a. a.; iiber nunc in or. obi. s. 
42, 52, 8; 2, 54, 5; 3, 40, 12 u. a. 
Das SC. soli, da schon durch die 
lex die Verbaltnisse fiir die Gegen- 
wart geordnet sind, eine Bestini- 
mung fiir die Zakunft, § 11 : in po- 
sterum, treffen , wie aach schon die 
Ànfuhrang des Dieta tors, da eia 
Dictator in dem laufenden Jabre 
niebt existirte, zeigt; es ist also 
die auf die Zukunft sich beziehende 
Anordnnng ausgefallen,entweder die 
aafgenommeneErganzang, s. 39, 19, 
6 : quive postea futurus esset, oder 
nur qui J ut. esset nach Mommsen, 
s.Frontin. 1. 1., lex lui. munic.p. 120, 
24: queiquomque post hanc legem 



234 



LIBER XXXXI. CAP. 9. 10. 



a. u. 577. 



qiiem qui marni mitteretur, in libertatem vindicaretur, ut ius 
iurandum daret, qui eum manuwitteret, civitatis mutandae causa 
manu non mittere; in quo id non iuraret, eum manu mittendum 
non censuerunt. haec in posterum cauta , iussique edicto C. 
Claudi cons. * * * Claudio decreta est 

10 Dum baec Romae geruntur, M. Iunius et A. Manlius, qui 

priore anno consules fuerant, eum Aquileiae hibernassent, prin- 

% cipio veris in finis Hìstrorum exercitum introduxerunt; ubi eum 
effuse popularentur, dolor magis et indignatio diripi res suas 
cernentes Histros , quam certa spes satis sibi virium adversus 

3 duos esse exercitus excivit. concursu ex omnibus populis iuven- 



rogatam factei cr eatei erunt, weni- 
ger wahrscheinlich verni. Schmidt 
praetor quicumque esset, apud, vgl. 
Cic. Fam. 8, 8, 5 : quicumque dem- 
ceps essent. ■ — eorumq., 43, 3, 3: 
eorum siquos; 21, 26, 7. — qui od. 
nach Mommsen eum qui ist ausge- 
fallen. — manumitt. in lib. vind. 
nach Rudorff. 1, 39 „formlicher Aus- 
druck fur die Handlung des Manu- 
mittirenden und des Assertor", Rein 
Privatr. 570; Savigny System 5, 
21 ; abnliche Ausfuhrlichkeit in dem 
Stadtr. v. Salpensa: qui - servom 
suoni - ex servitute in libertatem 
manumiserit liberum - esse ius se - 
rit, vgl. 2, 5, 10; 3, 44, 8. — ius 
tur and. d., der Freilassende, niebt, 
wie man friiher annahm, der Frei- 
zulassende, dem man, da er bei der 
Sache interessila war, den Eid 
schwerlicb iiberliess. Auch der folg. 
Satz muss auf den Manumissor be- 
zogen werden, wenn man nicht an- 
nehmen will, qui id non iuraret etc., 
wie friiher gelesen wurde, sei ein 
ungenauer Zusatz L.'s und desbalb 
auch censuerunt zogesetzt. Aliein 
d. Hs. bat non manumitteren quid 
non iuraret, wasHeerwagen passend 
in: in quo id non iuraret andert; 
Schmidt verni, qui id non -eum per- 
mittendum non e. ; Rudorff eum ma- 
nu missurum non e. — censuerunt 
wiederholt se. adieetum est wol nur 
der Deutlicbkeit wegen und uni 
einen Abschlass des Satzes zu ge- 
winnen, s. SC. de Bacch. 1. 3; 9; 



18. Das SC, dessen Inhalt ist, dass 
beschworen werden soli, die Frei- 
lassung erfolge niebt in der Absicht 
den Biirger eines anderen Staates 
zu einem romischen zu machen, an- 
dert in einer Beziehung das Privat- 
recht, s. Lange 2, 380, beschrankt 
aber die Freilassung nur in der 
einen, angegebenen Beziehung. Da- 
gegen nimmt es auf die zweite Art 
des Betrugs e. 8, 10: et quibus - 
fiebant u. § 12 : neve alienar et keine 
Riicksicht, weil nur bei der Manu- 
mission, welche in das rom. Biirger- 
recht einfdhren solite, romische 
Biirger thatig se in mussten, die 
Adoption dagegen von latinischen 
vollzogen wurde, und daher in dea 
be tr effe n den Staaten untersagt wer- 
den muss te, wahrend die Behor- 
den in Rom nur darauf zu seheu 
batten, dass kein Latiner, der nur 
einen Adoptivsohn in seinem Staate 
zuriickliess, rom. Biirger wurde. — 
cauta nach Madvig st. caussa. Was 
nach cons. ausgefallen ist, lasst sich 
nicht erkennen ; Madvig verm. ius- 
sique ed. C. CI. consulis sodi in 
suas civitates redire; deus, qui non 
redissent, quaestio decreta est, wo 
aber das § 9 bereits Gesagte wie- 
derholt und Claudio, was in d. Hs. 
zu stehen scheiot, ubergangen ist. 

10-ll.Verhàltnisse inHistrien. 

1-5. Mani., e. 6, 2. — AquiL, 
e. 5, 12. — introdurr., s. 40, 25, 1 ; 
ib. 33, 3. — effuse pop., wie effuse 
fugere 40, 48, 3 u. a. — ex omnia. 



a. Ch. 177. 



LIBER XXXXI. CAP. 10. 



235 



tutis facto repentinus ettumultuariusexercitusacriuè primo inpetu 
quam perseveranti^ pugnavit. ad quattuor milia eorum in ade 4 
eaesa; ceteri omisso bello in civitates passim diffugerunt. inde 
legatos primum ad pacem petendam in castra Romana, deinde 
obsides imperatos miserunt. haec cura Romae cognita litteris 5 
proconsulum essent, C. Claudius consul veritus, ne forte ea res 
provinciam et exercitum sibi adimeret, non votis nuncupatis, non 
paludatis lictoribus, uno omnium certiore facto collega nocte pro- 
fectus,praeceps in provinciam abiit; ubi inconsultius quam venerat 
se gessit. nam cum contione advocata fugam e castris A. Manli 6 
adversis auribus militum,quippe qui primi ipsi fugissent,iactasset ' 
et ingessisset probra M. Iunio, quod se dedecoris socium collegae 
fecisset, ad extremum utrumque decedere provincia iussit. quod 7 
cum illi tum consulis imperio dicto audientes futuros se esse dice- 
rent, cum is more maiorum, secundum vota inCapitolio nuncupata, 
lictoribus paludatis profectus ab urbe esset, furens ira vocatum, 8 
qui prò quaestore Manli erat, catenas poposcit, vinctos se Iunium 
Manliumque minitans Romam missurum. ab eo quoque spretum 9 
consulis imperium est; et circumfusus exercitus, favens impe- 
ratorum causae et consuli infestus, animos ad non parendum 
addebat. postremo fatigatus consul et contumeliis singulorum 10 
et multitudinis — nam insuper inridebant — ludibriis, nave 
eadem, qua venerat, Aquileiam rediit. inde collegae scripsit, ut 11 
militum novorum ei parti , quae scripta in Histriam provinciam 
esset, ediceret, Aquileiam ut conveniret, ne quid se Romae teneret, 
quo rainus votis nuncupatis paludatus ab urbe exiret. haec a 12 



part. ist eng mit concursu zu ver- 
binden, daher iuventutis, wie § 6 
fuga - Manli. — repent. etc, *s. e. 
1, 6. — acrius q. /., 39, 1, 3; 30, 
15, 8. — non votis etc, s. 21, 63, 
9; Becker 2, 2, 64; 3, 1, 285. — 
paludat lict., s. § 7 ; 13 ; 31, 14, 1; 
anders § 11. — ceri. coli, facto, s. 
37, 45, 6; 27, 34, 3. 

6-10. adv. aur., 6, 40, 14. — 
dedecor. «oc, viell. weil er mit ihm 
nach Aqnileia gezogen war, s. e. 5, 
12 und die Scbuld desselben ver* 
hehlt batte, e. 7, 6. — ad eùctr., 36, 
28, 1, vgl. zu 40, 42, 10. — deced. 
prov.y 8. 39, 3, 3. — quod cum, s. 32, 
37, 6; 37, 29, 9 u. a.; doch ist die 
Verbiodnng an a. St. bàrter, wes- 
balb Gron. eumque verm. ; Heerwa- 



gen verandert futuros in facturos, 
doch ist es bedenklich von der 
Formel dicto audientem esse abzu- 
gehen. — futur. esse, dieZusetznng 
von se ware nicht durchans noth- 
wendig, s. 28, 23, 6; 33, 49, 4; 42, 
10, 15; 40, 36, 4; vgl. Becker 2, 2, 
60; daranf dass ihnen das imperium 
verlangert ist, s. e. 6, 2, berufen 
sie sich nicht, s. e, 11, 2. — prò 
quaest, 30, 33, 2; Inscrptt. 423; 
604 u. a.; Marq. 3, 1, 283. — Manli, 
s. 38, 58, 8; Periocha 37; gewohn- 
lich steht der Dativ, den Madvig 
auch hier verm. — circumf, 8, 32, 
12f. — nave ead. etc, 35, 39, 1. 

11-13. ei parti, e 9, 3. Aquil. 
ut etc, e 5, 6. — ab u. exir., s. 
25, 22, 11. — a collega nach Mad- 



236 



LIBER XXXXI. CAP. 10. 11. 



a. u. 577. 



collega obsequenter facta, brevisque dies ad conveniendum edicta 
13 est. Claudius prope consecutus est litteras # suas. contione ad- 
veniens de Manlio et Iunio habita, non ultra triduum moratus 
Romae, paludatis lictoribus votisque in Capitolio nuncupatis, in 
11 provinciam aeque ac prius praecipiti celeritate abit. Paucis ante 
diebus Iunius Manliusque oppidum Nesattium, quo se principes 
Histrorum et regulus ipse Aepulo receperat, summa vi oppugnare 

2 coepermt. eo Claudius duabus legionibus novis adductis, vetere 
exercitu cum suis ducibus dimisso, ipse oppidum circumsedit et 

3 vineis oppugnare intendit amnemque praeterfluentem moenia, qui 
et inpedimento oppugnantibus erat et aquationem Histris praebe- 

4 bat, multorum dierum opere «xceptum novo alveo avertit. ea res 
barbaros miraculo terruit abscjsae aquae ; et ne tum quidem me- 
mores pacis , in caedem coniugum ac liberorum versi , etiam ut 
spectaculo hostibus tam foedum facinus esset, palam in muris 

5 trucidatos praecipitabant. inter simul conplorationem feminarum 
puerorumque, simul nefandam caedem, milites transgressi murum 

6 oppidum intrarunt. cuius capti tumultum ut ex pavido clamore 



vig st. des hds. acollegae. — brevis, 
Cic. Verr. 1, 2, 6: diem perexi- 
guam; Curt. 6, 7, 8: longior dies; 
Plin. Ep. 8, 5, 3. — adveniens steht 
bei dem abl. abs. wie sonst ipse, s. 
39, 49, 3, oder quisque, vgl. zu4, 44, 
10; 21, 45, 9. Wahrscheinlicb be- 
zog sich auf diese Verhandlung die 
Re de Gatos Geli. 20, 2: in oratione 
Catonis, quae inscribitur, ne impe- 
rium sit veteri, ubi novus verterti. 

11* 1-5. Nesattium, auf diese 
Form fiihrt die hds. Lesart etmat- 
Uus, der Geogr. Rav. hat 4, 31 Ne- 
satium, Ptolem. 3, 1, 27 Niaaxtov, 
weshalb Cluver Nesactium verm. ; 
die Stadt lag auf der Sudostseite 
der In sei. — Aepulo, s. e. 4, 7. — 
opp. coeperant, die Hs. hat oppu- 
gnarli, was ebenso wenig passend 
scheint als oppugnarono da die Be- 
lagerung noch fortdauert, — duci- 
bus, viell. hat L. e. 9, 2 die Ver- 
anderung des Commando in der 
Provinz in Riicksicht auf e. 6, 2 
nicht berichtet. — intendit, s. 36, 
44, 3. — praeterfl., vgl. 1, 45, 6. 
— avertit n. cursu, s. 22, 5, 8. — 
ea rea kann, wenn die Lesart richtig 



ist, SLxdflum. avertit sich beziehen; 
doch ist der Ausdruck auffallend, 
und L. braucht wol oft miraculo, 
aber viell. nicht mit dem genit. des 
part. praet, s. 1, 39, 2; ib. 59, 5: 
miraculo novae rei; 2, 10, 5; 5, 46, 
3; 22, 17, 5; 25, 9, 14 u. a.; die Hs. 
hat abscisaquae, und et scheint nicht 
nothwendig, so dass man abscisa 
aqua ne tum etc, oder abscisa spe 
ne erwarten konnte, vgl. 4, 10, 4; 

24, 30, 12; uber tum 22, 11, 1; 26, 
31, 1. — inf. caed., s. 31, 17; 28, 
22 ; 23. — praecipit, daraus ist aus 
in muris zu denken de muris, vgl. 
23, 19, 6. — inter sim. conpl. etc, 
simul ist, wie oft bei L., statt einer 
attributiven Bestimmung mit com- 
pier, eng verbanden, s. 25, 39, 4; 
30, $, 4: tumultuosis hinc atque il- 
Une excursionibus invicem nihil - 
fecerunt, 22, 17, 3: quo repente 
discursu, zu 1, 39, 3; doch tritt vor 
einen so bestimmten Begriff nicht 
leicht eine Pràpos. wie an u. St., 
vgl. jedoch 27, 36, 2; 35, 32, 7. 

6-9. tumultum ut, vgl. 42, 63, 10; 

25, 25, 1 1 : tumultum - captae ur- 
bis, zu 25, 31, 9; da die Hs. nur 



a. Ch. 177. 



LIBERXXXXI. CAP. 11. 12. 



237 



fugientium accepit rex, traiecit ferro pectus, ne vivus caperetur ; 
ceteri capti aut occisi. duo deinde oppida, Mutila et Faveria, vi 7 
capta et deleta. praeda , ut in gente inopi , spe maior fuit , et 8 
omnis militibus concessa est quinque milia capitum sescenta 
trìginta duo sub Corona venierunt. auctores belli virgis caesi et 
securi percussi. Histria tota trium oppidorum excidio et morte 9 
regis pacata est, omnesque undique populi obsidibus datis in di- 
cionem veneruni 

Sub Histrici finem belli apud Ligures concilia de bello haberi lfe 
coepta. Ti. Claudius proconsul, qui praetor priore anno fuerat, 
curii praesidio legionis unius Pisis praeerat. cuius litteris se- 2 
natus certior factus, eas ipsas litteras ad C. Claudium — nam 
alter consul iam in Sardiniam traiecerat — deferendas censet et 
adicit decretimi, quoniam Histria provincia confecta esset, si ei 3 
videretur, exercitum traduceret in Ligures. simulex litteris con- 4 
sulis, quas de rebus in Histria gestis scripserat, in biduum sup- 
plicatio decreta, et ab altero consule Ti. Sempronio in Sardinia 
prospere res gesta, exercitum in agrum Sardorum Iliensium 5 
induxit ; Balarorum magna auxilialliensibus venerant ; cum utraque , 
gente signis conlatis conflixit. fusi fugatique hostes castrisque 
exuti, duodecim milia armatorum caesa. postero die arma lecta 6 
conici in acervum iussit consul, sacrumque id Vulcano cremavit. 



tumuli hat, so verm. Vahlen capti 
simul ex -fugientium nuntium ac- 
cepit, doch ware der Ausdruck nun- 
tium ex aliqua re accipere unge- 
wobnlìch. — traiecit, vielL bezieht 
sich bierauf der Vers des Burnus 
bei Varrò L. L. 6, 82: vos Epulo 
postquam spexit, Pest. p. 330; spi- 
ci t. — Mutila et Fav., jenes an der 
Siidseite der Halbinsel, dieLage von 
Faveria ist nicht naher bekanot. — 
et omnis, vgl. 40, 16, 9; 24, Ì6, 5: 
praeda omnis praeterquam homi- 
num captivorum militi concessa est; 
23, 37, 13 u. a.; ebenso ist omnis 
an u. St. zu nehmen , vgl. jedoch 7, 
16, 3, za et 6, 13, 6: praedaque 
omnis - concessa est; 7, 37, 17 ; ge- 
wohnlich wird die Bemerkung asyn- 
detisch angefugt, s. 7, 24, 9; 9, 23, 
17; ib. 31,5; 37, 10; 10,45, 14; 
23, 15, 6; 24, 16, 5, oder ea ge- 
braucht, s. 30, 7, 2, wie auch an a. 
St. verm. wird. — auctor. b. } wie 



sonst bei scbon unterworfenen Vol- 
iterò, s. 29, 3, 4; 9, 24, 15; 10, 1, 
3 u. a. — Hist. tota, vgl. dagegen 
Plin. 3, 19, 129 Tuditanus, qui do- 
muit ffistros in statua sua ita in- 
scripsit: ab Aquileia ad Tityam 
Jlumen(62ò a. a.), Periocha59; App. 
IH. 10;Marq. 3, 1,47. 

12- 13. Krieg in Ligurien, Pro- 
digien, die Colonie Luna. 

l-6.prae*.,er war praetor peregr. 
gewesen, s. e. 5, und hat non das 
imperium militare beibehalten, s. 32, 
1, 6; Lange 1, 538; 568. — praeer., 
s. zu 25, 15, 9; 42, 58, 6. — in 
Sard., Polyk 26. 7: [i&a ttjv ano- 
axoXr\v tfov vnaTWV Tifcolov xaì 
KXavSCov trjv 7tQÒ$ "Iotqovs xaì 
ùiyQiovg (?). — sieivid.y 36, 1, 5; 
40, 36, 1 1 ; Lange 2, 363. — res gesta 
gewohnlich wie vorber res gestae, 
zar Wortstellong zu 31, 21, 3; 32, 
34, 2. — Baiar, aux., e. 6, 6, vgl. 
e. 19, 7. — sacrumq. i, Vulc, vgl. 



238 



LIBER XXXXI. CAP. 12. 13. 



a. u. 577. 



7 victorem exercitum in hiberna sociarum urbium reduxit. etC. 
Glaudius litteris Ti. Claudi et senatus consulto accepto ex Histria 

8 legiones in Ligures transduxit. ad Scultennam flumen in campo s 
progressi castra habebant hostes. ibi cum his acie dimìcatum. 
quindicina milia caesa, plus septingenti aut in proelio aut in 
castris — nam ea quoque expugnata sunt — capti et signa mi- 

9 litaria unum et quinquaginta capta. Ligures, reliquiae caedis, in 
montes refugerunt passim , populantique campestris agros con- 
io suìi nulla usquam apparuerunt arma. Claudius duarum gentium 

uno anno Victor, duabus, quod raro alius, in consulatu, pacatis 
* * que provinciis Romam revertit. 
18 Prodigia eo anno nuntiata, in Crustumino avem sanqualem, 

quam vocant, sacrum lapidem rostro cecidisse, bovem in Cam- 

2 pania locutam, vaccam aeneam Syracusis ab agresti tauro, qui 

3 pecore aberrasset, initam ac semine aspersam. in Crustumino 
diem unum in ipso loco supplicalo fuit et in Campania bos alenda 



30, 6, 9 ; Preller Myth. 530. — soc. 
urb.c. 17, 2; 40, 34,13. 

7-10. liter. et sen., s. 40, 41, 
10. — accepto, e. 8, 5; 37, 5, 3: 
vires - tela - animus deficeret. — 
Scult., Strabo 5, 1, 12 p. 218: ol 
7Ì€QÌ Moviivqv tónoi xccl ròv 
ZxovXidvvav noTotfióv, sie ent- 
springt auf dera Apennin and fliesst 
an Mutina vorbei. — plus sept, s. 
24, 41, 10; 37, 44, 2. — rei. cladis, 
43, 10, 8; 22, 56, 2. — refuger. 
passim, s. 9, 45, 16: ut in dilapsis 
passim, Lucret. 5, 822: animai - 
in magnis bacchatur montibus pas~ 
sim; tiber die Stellung des Adverb. 
8. 34, 55, 4: supplicarent pariter; 

10, 2, 10; 5, 34, 3; da nach den 
ve rsebiedenen Bergen (montes) nicht 
eÌD Weg fii b reo konnte, so mussten 
die Ligurer sich zerstreuen ; Mad- 
vig andert: refugerunt, passimque 
populanti; ebeoso konnte man po- 
pulantique passim vermathen. — 
quod r. al. n. fecit, s. Cic. Off. 1, 

11, 33 a. a., viell. ist raro alias, s. 
3, 69, 1, za lesen. Nach pacatis 
kann confectis ausgefallen seio. 

13» 1-3. Crustumin., e. 9, 4, 



hier ohne agro, s. 7, 39, 11; 3, 6, 
7 u. a. — sanqual., Fest. 317: san- 
qualis avis appellatur, quae in com- 
mentariis auguralibus ossifraga 
appellatur, quia in Sangi dei tutela 
est*, nach Plin. 10, 7, 20 war man 
iìber die Bedeutung des W. unge- 
wiss, Marq. 4, 359. — sacrum lap., 
man sieht nicht, ob es der e. 9, 4 
erwahnte oder ein als Grenzstein 
oder aus einem anderen Gronde ge- 
weibter Stein war, s. Apul. Fior. 1, 
1, 5. — cecid., von demselben ge- 
hackt — bov. - loc, 35, 21, 4; Plin. 
8, 45, 183 : estfrequens in prodigiis 
priscorum bovem locutum, quo nun- 
Uato senatum sub divo haberi soli- 
tum, was L. nirgends bemerkt. — 
vacc. aeri., wie die des Myron, Mai- 
ler Handb. d. Archaol. d. Kuost, § 
122, 2; 433, 2. — pecore ab., l«. hat 
das W. nur noch 31, 37, 2 and zwar 
absolot gebrancht, viell. ist an a. 
St. a ausgefallen, wenigstens wird 
es sonst in localemSinne beigesetzt, 
anders ist coniectura aberrare, Cic. 
Att 14, 22, 1 ; N. D. 1, 36, 100, vgi. 
Phil. 12, 9, 23 za nehmen. — in t. 
loco, n. wo der Stein stand, das prò- 



a. Ch. 177. 



LIBER XXXXI. CAP. 13. 



239 



publice data Syracusanumque prodigium expiatum editis ab ha- 
ruspicibus dis, quibus supplicaretur. 

Pontifex eo anno mortuus est M. Claudius Marcellus, qui 4 
consul censorque fuerat. in eius locum suffectus est pontifex 
filius eius M. Marcellus. et Lunam colonia eodem anno duo milia 
civium Romanorum sunt deducta. triumviri deduxerunt P. 5 
Àeiius, M. Aemilius Lepidus, Cn. Sicinius ; quinquagena et singula 
iugera et semisses agri in singulos dati sunt. de Liguribus captus 
ager erat; Etruscorum ante quam Ligurum fuerat. 

C. Claudius consul ad urbem venit; cui, cum in senatu de 6 
rebus in Histria Liguribusque prospere gestis disseruisset, postu- 
lanti triumphus est decretus. triumphavit in magistratu de duabus 
simul gentibus. tulit in eo triumpho denarium trecenta septem 7 
milia et victoriatum octoginta quinque milia septingentos duos. 
milìtibus in singulos quini deni denari dati , duplex centurioni, 
triplex equiti. sociis dimidio minus quam civibus datum. itaque s 
taciti, ut iratos esse sentires, secuti sunt currum. 



digiuni geschehen war. — pubi, 
auf Staatskosten. — Syrac, das 
prodìg., obgleich auf fremdem Bo- 
den eingetreten, wird also gesiihnt, 
s. 43, 13, 6, za 21, 62, 6, und die 
Ha ruspi ces dariiber befragt. 

4-5. Marc. 33, 24; 37, 58.— 
Lunam, so, nicht Lucani, s. Veli. 
Pat. 1, 15, da dieses oach Gic. Fara. 
13, 13 eine Municipalstadt ist, mass 
wol statt des hds. una gelesen wer- 
den, s. za 40, 43, 1; 45, 13, 10. 
Zwar liegt Luna von Pisae ziemlich 
weit entfernt, doch lasst sich nicht 
bestimmen, wie weit die Marken 
beider Stadte reicbten. — colonia, 
Moramsen Inscptt. p. 148; wenn 
die Lesart richtig ist, mass duo mi- 
Uà als Appos. betrachtet werden ; 
doch liegt der Hs. viell. rtaher Luna 
colonia zu lesen, s. 9, 28, 7 u. a., 
und anzunehmen, dass sich das Pra- 
dic. an den nachsten Begriff ange- 
schlossen habe, s. e. 12, 7 ; Andere 
ziehen Lunam coloniam vor. — duo 
mil.y vgl. 39, 55, 7. — AeUus, e. 
8, 1. — M. Aemilius Lep. nach 
Kreyssig statt d. hs. legibus; die 
gewohnliche Lesart L. Egilius ist 
sehr zweifelhaft, da sich Egilier 



sonst kaum erwàhnt finden. — St- 
ein , s. 39, 45, 2. Andere Triumvirn 
sind 40, 43 genannt. — quinquag., 
ein bedeutendes Mass, vgl. 40, 34, 
2; 37, 57, 8 mit 39, 55, 7 ; 42,4, 5 
u. a. — ager, vgl. 37, 57, 8: ager 
captus de Gallis fuerat ì 35, 40, 6: 
Bruttiorum maxime fuerat ager, 
so ist auch wol an u. St. is ager 
nicht nothwendig; andere Wendun- 
gen s. 40, 29, 1; 10, 1, 2; 34,45, 
3 a* a. Uebrigens haben die Ligurer 
das Land nicht lange besessen. 

6-8. in senaL, ausserhalb der 
Stadt. — in magist, 33, 37, 10; 31, 
49, 2. — denar., das hds. denaria 
ist nicht richtig, da es nicht wie 
sestertia gebraucht wird, s. Hultsch 
Metrol. 221. — Victor., Plin. 33, 3, 
46: is, qttinunc victoriatus appetta- 
tur, lege Clodia percussus est: antea 
enim Me nummus ex lUyrico ad- 
vectus mercis loco habebatur, also 
nrsprunglicb eine illyrische Miinze 
(daber in so grosser Zahl aus Hi- 
strien gebracht), f Denar gleichge- 
stellt, spater £ Denar, Quinar, 
Mommsen Gescb. d. rom. Munzw. 
389; Hultsch 217. — dimid. min^ 
zum erstenmale, vgl. e. 7, 3, er- 



240 



LIBER XXXXI. CAP. 14. 



a. u. 577. 



14 Cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures postquam 

senserunt non consularem tantum exercitum Romani abductum, 

2 sed legionem ab Ti. Claudio Pisis dimissam, soluti metu, dam 
exercitu indicto, per transversos limites superatis montibus in 
campos degressi, agrum Mutinensem populati, repentino impetu 

3 coloniam ipsam ceperunt. id ubi Romam adlatum est, senatus 
C. Claudjum coasulem comitia primo quoque tempore habere 
iussit creatisque in annum magistratibus in provinciam redire 
et coloniam ex bostiwm manibus eripere. ita, uti censuit senatus, 

4 comitia habita. consules creati Cn. Cornelius Scipio Hispallus 

5 Q. Petillius Spurinus. praetores inde facti M. Popillius Laenas 
P. Licinius Crassus M. Cornelius Scipio L. Papirius Maso M. 

6 Aburius L. Aquillius Gallus. C. Claudio consuli prorogatami in 
annum imperium et Gallia provincia ; et ne Histri idem , quod et 
Ligures, facerent, socios nominis Latini in Histriam mitteret,quos 
triumphi causa de provincia deduxisset. 



halten die Bundesgenossen weniger 
Beutegeld, nnd werden in dieser 
Beziehung wie in Riicksicht auf 
das Biirgerrecht, e. 9, vgl. 42, 1, 
herabgedriickt. Vielleicht bezog 
sich auf diese Neuerung eine Re de 
Catos, Geli. 11, 18, 18: Cato in ora- 
Itone, quam de praeda militibus di' 
videnda scripsit; Mommsen 1, 797; 
Lange 2, 240. — ut sentir., 40, 50, 
3 ; 29, 28, 3. 

14-16. Verlust und Wieder- 
eroberung von Mutina; Wahlen, 
Provinzenj Prodigien. lui. Obseq, 9. 

1-3. cum ageb., 36, 5, 1; ib. 15, 
1 u. a. — legion., e. 12, 1. — soluti 
ira., vgl. 6, 1, 4; 28, 34, 9: solutos 
animo*. — transv. limit., 22, 12, 2; 
31, 39, 5; 2, 39, 3, vgl. e. 2, 2. — 
Mutin., ein ahnlicher Zug nach 
Osten wie 39, 2. — primo q. temp., 
8. 24, 7 ; 25, 2; Lange 1, 410. — in 
ann., obgleich selbstverstaodlich, 
wird doch bisweilen fainzugefugt: 
auf das (nach s te) Jahr; 4, 55, 6; 40, 
17, 7 ; 44, 17, 1 : in annum consules 
crearent; 27, 4, 2. — ex host. man. 
erip. wie 5, 51, 3; ib. 46, 3 ; 26, 9, 
8, vgl. ib. 2, 10: e faucibus Hanni- 
balis, das hds. ex hostibus ist wol 
niebt ricbtig, da L. wol oft eripere 



ex, aber nicht leiebt von Personen 
braucht, s. 5, 17, 6: ex obsidione; 
8, 33, 14; 31, 16, 6; 22,35,6; 45, 
3, 8 u. a., Cicero Verr. 3, 31, 73 hat 
eripere ab aliquo, Ter. Euo. 4, 6, 1 
u. a. ; Andere verm. ex host. reci- 
pere, e. 16, 8. 

4-6. Cn. Corn., der Vorname ist 
in den . fasti Capitol. ausgefallen, 
aber wahrscheinlìch ist der gemeiot, 
welcber. 32, 7, 15 zum pontifex, 40, 

44, 2 zum Prator erwahlt wird. — 
Hispallus uà eh Iuscptt. d. 38, s. 
Mommsen p. 13, die Hs. hat hispa- 
lus, ebeoso meist Petilius, Popilius, 
Aquilius, selteo, s. e. 1 5, 8, A quìi- 
Uus; Popillius, vgl. Ellendt zu Cic 
de or. 3^ 43, 171; Corssen Uè ber 
Ausspr. à. lat. Sprache, 1, 81. — 
PetiL, 40, 18 ; AquU., loscpt. p. 1 54 ; 
Cornei, e. 15, 5. — et prov. Gali, 
wird sonst nicht leiebt so mit tm- 
per. proreg. verbanden, vgl. zu 28, 

45, 10. — et Elie. n. fecissent; et 
ist nicht nothweS|ig, s. jedoch 37, 
56, 7 : et illos sicut sese ; 7, 5, 9 ; 42, 
15, 2. — soc. nom. Lat, dass italische 
Bundesgenossen uberhaupt gemeint 
sind, s. 40, 19, 6, vgl. e. 8, 6, zeigt 
e. 13, 8. — mitteret, dazu ist aus 
prorogatum etwa mandatum za 
denken, s. 30, 27, 8. 



ju Oh. 176. 



LIBER XXXXL CAP. 14. 15. 



241 



Cn. Cornelio et Q. Petillio consulibus, quo die magistratura 7 
inieruHt, immolantibus Ioti singulis bubus, uti solet, in ea hostia, 
qua Q. Petìllius sacriiìcavit, in iocinere caput non inventanti, id 
cum ad senatum rettulisset, bove perlitare iussus. de provinciis 8 
deinde consultus senatus Pisas et Ligures provincias consulibus 
decrevit; cui Pisae provincia obvenisset, cum magistratuum ere- 9 
andorum témpus esset, ad comitia reverti iussit. additami decreto, 10 
ut binas legiones novas scriberent et trecenos equites, et dena 
milia peditum sociis nominique Latino et sescenos imperarent 
equites. Ti. Claudio prorogatum est imperium in id tempus, il 
quo in provinciam consul venisset 

Duna de iis rebus in senatu agitar, Cn. Cornelius evocatus 15 
a viatore, cum tempio egressus esset, paulo post rediit confuso 
vultu et exposuit patribus conscriptis bovis sescenaris, quem in- 
molavisset, iecur diffluxìsse. id se victimario nuntianti parum 2 
credentera ipsum aquam effundi ex olla , ubi exta coquerentur, 
iussisse et vidisse ceteram integram partem extorum, iecur omne 



7. smg, bub., wie nachher qua, 
e. 17, 4n.a. — uti sol, s. 2, 5, 3; 
6, 34, 5; da L. bei religiosen 
Handlangen gewbhnlich ut adsolet 
brauebt, s. 1, 28, 2 ; 37, 14, 5 usw., 
so wird es aucta hier verm. ; wahr- 
fcbeinlicb ist das feierliche Opfer 
beim Antritt des Amtes gemeint, s. 
21, 63, 7. — iocin., 27, 26, 13. — 
caput, 30, 2, 13; Marq. 4, 367. — 
bove, coliectiv, da er e. 15 drei 
Tbiere opfert. — periti., opfern bis 
giinstige Zeichen erscheinen, e. 15, 
3; 7, 8, 5: perlitatum\ 36, 1, 3: 
primis fiottiti perUtatum est, 

8-11. Pis. et Lig., gewobnlicb 
gehb'rt Pisae zar Provinz Ligorieo, 
wird aber bier nacb d.Folg. zn eioer 
besonderen Provinz gemacbt, anders 
38, 35, 8: Pisae cum Liguribus, vgl. 
Ariminum 32, 1, 6. — legiones, 
die Starke derselben, s. e. 21, 4, 
konnte ala bekanot vorausgesetzt 
und doeh die Zabl der Reiter, da sie 
wecbselte , besonders angegeben 
werden, s. e. 9, 2; 42, 1, 2; 8, 8, 
14; Grevier verm. scriberent ovina 
milUa in sìngulas et duerno* pedi- 
tum* — dena bat bier die Ha. wie 42, 
1, 2; 38, 35, 9, vgl. dagegen e. 9, 
Tit. Li*. IX. 



2; 40, 36, 6 u. a.— in id t, e. 6, 2. 
15. 1-3. evocai,, er ist also 
nacbdem er das Opfer verriebtet 
bat, oboe die Eiogeweideschau 
(extispicium) abzuwarten, in dea 
Sènat gegaogen, woraus jedocb 
nictat folgt, dass dieses regelmassig 
gesebeben sei. — viator, 2, 56, 13. 

— con/. 6, 6, 8: confusus animo» 

— sescenaris hat die Hs., schwer- 
licb lasst sich das W. wie sescuncia 
n. sestertius von sesqui and annus 
ableiteD, da dieses àtis bilden wiirde, 
wesbalb aoch sescennaHs, von A.n- 
deren sexennis verm. wird; doch 
siebt man niebt, welcfae Beziebnng 
das Alter bier habe, es wird eine 
mebr das Opfer betreffendeBesebaf- 
fenbeit erwartet. — difflux., aie 
habe sieh anfgelost, sei versehwun* 
den, Soeton Gaes. 77: tristia et 
sino corde exta, das bds. defluxisse 
ist 8cbwerlicfa passend, anders ist 
Cic. Lael. 16, 58: in terram rfe- 

fluunt; Sest. 32, 69. — victim., 40, 
29, 14. — olla, Pani. Diac. p. 23: 
aulas antiqui dicebant, quas nos di- 
cimus oltas, quianuUamliteram ge- 
minabant; itaque auUcoda exta, 
quae in otiti coquébantur, dicebant, 

16 



242 



LIBER XXXXI. CAP. 15. 



a. o. 578. 



3 inenarrabili tabe absumptum. territis eo prodigio patribus, et 
alter consul curam adiecit, qui se, quod caput iocineri defuisset, 

4 tribus bubus perlitasse negavit. senatus maioribus bostiis usque 
ad litationem sacrificari iussit. ceteris diis perlitatum ferunt, 
Saluti Petillium perlitasse negant inde consules praetoresque 
provincias sortiti. Pisae Cn. Cornelio, Ligures Petillio obvenerunt. 

5 praetores L. Papirius Maso urbanam, M. Aburius inter peregrinos 
sortiti sunt. M. Cornelius Scipio Maluginensis Hispaniam ulterio- 

6 rem, L. Aquillius Gallus Siciliani habuit. duo deprecati sunt, ne 
in provincias irent, M. Popillius in Sardiniam: Gracchum eam 
provinciam pacare, ei T. Aebutiumpraetorem adiutorem ab senatu 

7 datum esse, interrumpi tenorem rerum , in quibus peragendis 

8 continualo ipsa efficacissima esset, minime convenire ; inter tra- 
ditionem imperii novitatemque successoris, quae noscendis prius 
quam agendis rebus inbuenda sit, saepe bene gerendae rei oc- 

9 casiones intercidere, probata Popilii excusatio est P. Licinius 
Crassus sacrificiis se impediri sofiemnibus excusabat, ne in prò- 

10 vinciam iret. citerior Hispania obvenerat. ceterum aut ire iussus 
aut iurare prò contione sollemni sacrificio se prohiberi. id ubi 



id est elùsa, Marq. 4, 367. — me- 
nar r. tabe, s. lai. Obs. 9 (64) iecur 
extabuit; 35 (95): contuie immo- 
lante exta tabuerunt, caput ioeino- 
ris non inventum; Lacan. 1, 621: 
cerniti tabe iecur madidum, Senec. 
Oed. 353; doch ist die Lesart an- 
si cher, da d. Ha. inenarrabiUtate 
hat, so dass auch ein anderes SubsL, 
wie celeritate oder ein abnl., zum 
Tfaeil aosgefallen sein kann, beson- 
ders da tabe* mebr das langsame, 
allmahlige Hinschwinden bezeich- 
net, s. 40, 29, 5 : per tabem tot an- 
norum omnibus absutnptis; 41, 21, 
7; Plin. 2, 63, 156: James - lenta 
consumerei tabe; Marq. 4, 368. — 
Ktat., 27, 23, 4: sòie litatione, Marq. 
4, 363 n. 39. — Saluti, es wurde 
also einzelnen Gottern besonders 
geopfert. 

4-7. Scip. Malug., zwei Zana- 
men, vgl. 40, 35, 1, baben die Fasten 
auch 763 a. a. : Ser. Cornelius Len- 
tulus Maluginensis', Cic. de or. 2, 
64, 260: quod aiunt Mahtginensem 
iUum M. Scipionem ; der Name der 



langst ausgestorbenen Familie ist 
von den Scipionen wieder aufge- 
nommen worden, ebenso Cossus, 
Tac. Ann. 15, 22, a. Mommsen Inse. 
p. 13 a. 15; der an a. St. genannte 
heisst e. 14, 5 nnr Scipio, e. 27, 2 
Maluginensis. — ne in.pr. ir,, Lange 
2, 229; 249. — et-adìut, 39, 14, 
10; Cic. Sest. 5, 12: neque adiutor 
ei Sestius fuisset; er stand wol in 
dem Verhaltnisse zh Gracchus wie 
Manlius zuCato33, 43, 5; Silano* 
za Scipio 26, 19, 10, vgl. 6, 22, 6; 
4, 44, 6. — praet., Aebutins war 
propraetor, s. e. 6, 5; dass ihm das 
imperinm prorogirt worden sei, bat 
L. nicht bemerkt. — interrumpi t, 
zum Gedanken s. 9, 18, 15; 24, 7, 
8; 32, 28, 4. 

8-11. inter ist etwas freier auf 
novitatem bezogen: wabrend der 
Zeit, in welcber neu sei, vgl. 1, 27, 
1 1 : inter fugete pugnaeque consi- 
lium ; ib. 55, 3 : inter principia con- 
dendo operis; Cic. Acd. 1, 8, 30: 
inter continuationem u. a. — quae 
- sit t 24, 5, 1. — prò cent, 39, 31, 



a. Ch. 176. 



LIBER XXXXI. CAP. 15. 16. 



243 



in P. Licinio ita statutum est, et ab se uti ius iurandum acripe* 
rent M. Comelius postulavit, ne in Hispaniam ulteriorenj irei 
praetores ambo in eadem verba iurarunt. M. Titinius et T. il 
Fonteins proconsules manere cura eodem imperii iureinHispania 
lussi, et ut in supplementum his tria milia civium Romanorum 
cum equitibus ducentis, quinque milia socium Latini nominis et 
trecenti equites mitterentur. 

Latinae feriae fuere ante diem tertium nonas Maias, in qui- 16 
bus quia in una bostia magistrati^ Lanuvinus precatus non erat 
populo Romano Quiritium, religioni fuit. id cum ad senatum 2 
relatum esset senatusque ad pontificum collegium reiecisset, pon- 
tifìcibus, quia non recte factae Latinae essent, instauratis Latinis 
placuit Lanuvinos, quorum opera instauratae essent, hostias 
praebere. accesserat ad religionem, quod Gn. Gornelius consul 3 
ex monte Albano rediens concidit et parte membrorum captus, 



17 ; Lange 2, 605; zur Sache 42, 32. 

— Tifiti. - Font, bleiben das dritte 
Jahr in der Provine, s. e. 8. — prò- 
con*., 33, 25, 8. — et ut, fibe'r den 
Wechsel der Constrct. 40, 30, 4; 
vgl. 32, 16, 9. 

16* 1-2. non. Mai., die damala 
etwa in den Jannar des Julianiscben 
Kalenders fielen, s. 37, 4, 4; 44, 37, 
6; Marq. 4. 443. — quia, 39, 2, 2. 

— m una h., bei einem nsw. ; una 
deutet daranf hin, dass mehrere 
Opferthiere aasser dem far den 
ganzen Bund dargebracbten Stiere, 
viell. far jeden Staat eins, ge- 
flcblachtet warden, Preller 190f. — 
magist. Lari., 42, 1, 7. — relig. /., 
43, 13, 2; 5, 13, 8. — ad poni. 
coU. rei., Marq. 4, 222. — instau- 
ratis hat d. Hs., es wird als die 
Bedingang oder die Angabe eines 
Verbaltnisses far die Hanptbandlang 
darcb placuit in die Znknnft ver- 
setzt = si instauratae essent, s, 1, 
6, 4: conditavi; ib. 7, 11 ; 18, 5: in- 
filinoti - rege inde sumpto vide- 
bantur; 5, 36, 10: acceptae; 9, 18, 
4 a. a. ; die Priester baben ihr Gnt- 
acbten dahin abgegeben, dass die 
fer. Lat., was selbstverstandlich 
war, za instaariren seien, and dass, 
wenn die instaurano angeordnet, 
erfolgt (nicht gerade vollendet) sei, 



das Folg. gesebeben solle, vgl. 5,52, 
9 ; Madvig verni. : instaurati, Lati- 
nis placuit, Lanuvinos etc, oder, 
weil die Latiaer schwerlich das 
Recht batten einen solcben Be- 
scbloss za fassen, instauravi plac., 
Lanuvinos; Andere instauravi La- 
tinas od. instaurandis Latinis etc. 
— quor. op. inst. ess. wird als die 
Hauptsacbe, neben instaurai. Lat. 
im Vorbergeh., nocb besonders 
binzagefìigt; an der Wiederbolnng 
ist daber kein Anstoss za nebmen, 
s. e. 8, 3; 39, 5, 5. — opera, Scbnld, 
35, 6, 9 ; 4, 40, 4. — inst. essent 
vertritt die Stelle des fot. exact, 
da placuit praebere dem 1 Siane nach 
praebebunt entspricbt, wie § 6: 
censuissent a. a., vgl. SC. de Bacch. 
9: iousiset, doch ist die Lesart un- 
sieber, da die Hs. instaurati essent 
bat, wesbalb aucb hier instaurandae 
ess. gelesen wird, man kò'nnte aach 
instaurati necesse esset verm. — 
host. praeb., sie sollen die Kosten 
tra gè n. 

3-4. quod feht in d. Hs., es kann 
auch alia oder alia religio ausge- 
fallen sein ; da auf § 1 zoruckge- 
wiesen wird, vermisst man eam 
neben religionem. — parte m. e, 
s. 43, 7, 5; 33, 2, 3; 2, 36, 7; Cel- 
sus 3, 27 : relaxatio nervorum - in- 

16* 



244 



LIBBR XXXXI. CAP. 16. 



a. u. 578. 



ad Aquas Cumanas profectus ingravescente morbo Cumis decessiti 

4 sed inde mortuus Romam adlatus et funere magnifico elatus se- 

5 pultusque est. pontifex idem fuerat. consul Q. Petillius cum 
primura per auspicia posset, collegae subrogando comitia habere 
iussus et Latinas edicere, comitia in ante diem tertium nonas 

6 Sextiles, Latinas in ante diem tertium idus Sextiles edixit. plenis 
religionum animis prodigia insuper nuntiata, Tusculi facem in 
caelo visam, Gabiis aedem Apollinis et privata aedificia conplura, 
Graviscis murum portamque de caelo tacta. ea patres procurari, 
uti pontifices censuissent, iusserunt. 

7 Dum consules primum religiones, deinde alterum alterius 
mors et comitia et Latinarum instauratio inpediunt, interim C. 
Claudius exercitum a<J Mutinam, quam Ligures priore anno cepe- 

8 rant, admovit. ante triduum quam oppugnare coeperat, receptam 

9 ex hostibus colonis restituit. octo milia ibi Ligurum intra muros 
caesa; litteraeque Romam extemplo scriptae, quibus non modo 
rem exponeret, sed etiam gloriaretur sua virtute ac felicitate ne- 
minem iam cis Alpis esse hostem populo Romano, agrique ali- 
quantum captum, qui multis milibus hominum dividi viritim 
posset. 



terdurn tota corpora, interdum par- 
tes infestai, v etere 8 autore» illud 
ànonleZlav hoc nagàlvOiv nomi- 
naverunt. — Aq. Cum., wahrschein- 
lich das Bad von Baiae, von dem 
Cumae nur 5 Millien entfernt ist, 
odor ein Ort in dessen Nane, s. 
Vitruv. 2, 6 : in montìbus Cumano- 
rum et Baioni* sunt loca sudationi- 
bus excavata, in quibus vapor fer- 
vidus perforata terram. — ponti/., 
s. 32, 7, 15. 

5. cum -posset: so bald als mog- 
lich; ob das trinundinum, das 
zwiscben der Ankiindigang des 
Wahltages und diesem selbst liegen 
musate, ausgeschlossen werden soli, 
ist nicht zu erkennen; die Auspi- 
cien sind die am Wahltage za hai- 
tenden, schwerlich wurden bei der 
Anberaumung desselben auch Au- 
spic. angestellt, Marq. 2, 3, 55 f. — 
ante kaan hier ebenso wenig fehlen 
als im Folg., vgl. e. 17, 5; 43, 16, 
12; 45, 3, 2; ib. 2, 12; ante diem 
wird als ein fiegriff: der Vortag, 



and als indeclinabile bebandelt and 
wieder durch Prapos. (in, ex) be- 
stimmt. — id. Sext, also iiber drei 
Monate, vom 5. Mai bis 11. Aag., 
nach der ersten Feier. — pimi, re/., 
6, 5, 6 : in civitate piena religionum. 
— prodig., Obsequens erwahnt die- 
selben nicht. 

7-9. Claud., e. 14. — ante tr. 
quam bedeutet sonst: drei Tage 
vorher, was hier sinnlos ware, 
deshalb wird es erklart: vor Ablaof 
von drei Tagen = am drìtten Tage, 
nachdem; doch findet sich schwer- 
lich eine andere Stelle, wo dieses 
so aosgedriickt ware, man erwar- 
tet: triduo, quo, s. 40, 53, 1, oder 
intra (post) triduum quam. - - re- 
cepta ex, e. 14, 3. — litteraeq., s. e. 
IO, 5; 12, 4; 40, 16, 4. — cis Alp., 
s. 39, 54, 12. — esse kann nicht 
wol fehlen, s. 24, 3, 2. — agri aliq., 
ein ziemlich, bedeutend grosses 
Stòck, s. 42, 4, 3; 36, 39, 3; 38, 7, 
4 u. a. — qui ist auf den Haoptbegriff 
bezogen. — viritim, s. 42, 4, 3. 



a. Ch. 176. 



LIBER XXXXI. CAP. 17. 



245 



Et Ti. Sempronius eodem tempore in Sardinia multis se- 17 
cundis proeliis Sardos perdomuit. quindecim milia hostium sunt 2 
caesa, omnes Sardorum populi, qui defecerant, in dicionem re- 
dacti. stipendiariis veteribus duplex vectigal imperatimi exa- 
ctumque; ceteri frumentum contulerunt pacata provincia obsi- 3 
dibusque ex tota insula ducentis triginta acceptis legati Romani, 
qui ea nuntiarent, missi, quique ab senatu peterent, ut ob eas res 
ductu auspicioque Ti. Semproni prospere gestas diis inmortali- 
bus honos haberetur, ipsique decedenti de provincia exercitum 
secum deportare liceret. senatus in aede Apollinis legatorum 4 
verbis auditis supplicationem inbiduum decrevit, et quadragrata 
maioribus hostiis consules sacrificare iussit, Ti. Sempronium 
proconsulem exercitumque eo anno in provincia manere. 

Comitia deinde consulis unius subrogandi, quae in ante 5 
diem tertium nonas Sextiles edicta erant; eo ipso die sunt con- 
fecta. Q. Petillius consul collegam, qui extemplo magistratum 6 
occiperet, creavit C. Valerium Laevinum. ipse iam diu cupidus 
provinciae, cum opportunae cupiditati eius litterae allatae essent 
Ligures rebellasse, nonis Sextilibus paludatus * * senatus litteris 
auditis tumultus eius causa legionem tertiam ad C. Claudium pro- 
consulem in Galliam proficisci iussit, et duumviros navales cum 7 



17-19, 2. Unterwerfung Sar- 
diniens ; Vorfàlle io Ligurien ; Fest. 
p. 322: Sardi; Aur. Vict. 57; Front. 
Strat. 4, 1, 46; Val. Max. 1, 5, 9; 
2, 7, 15. 

1-4. perdom., s. e. 28, 8f. ; 40, 
34, 13. — omnes, es sind nur zwei 
erwahnt worden, s. e. 12, 5; 6, 6. 
— sUpendium, die eine bestimmte 
directe Steuer, stipendiura oder 
vectigal entri chten, s. 35, 16, 6; 31, 
31, 9, vgl. 45, 26, 14;, Marq. 3, 2, 
147, im Gegensatze za frumentum, 
das als Abgabe anderen Staaten 
auferlegt wird, vgl. 42, 31, 8; ob 
das duplex stipend. bleibende Ab- 
gabe oder nar voriibergehende 
Strafewar, ist nicht deutlich; Gic. 
Balb. 18, 41 : Sardi* - agri* stipen- 
dioque multati*', s. Nitzsch 39; 147 ; 
Marq. 3, 1, 79; 3, 2, 154. — dece- 
denti, 23, 34, 11, vgl. 40, 35, 6. — 
ApoìL, 39, 4, 1. — quadrag., s. e. 
19, 2; 40, 53, 3. — Tu Semp., n. 
ted. 



5-9. contuU* u. *., 40, 37, 8; 
unius, des einen. — occip., 23, 31, 
13. — C. Val., nach den Fasten 
C. Valeriu* M. f. P. n. Laevinu*, 
die Hs. taat M. Val., vgl. 40, 44, 2; * 
41, 8, 1; 31, 50, 4. — ime n. Petil- 
lius; is, wie gewohnlich gelesen. 
wird, kann nicht richtig sein , da es 
sich auf den eben gewahlten Vale- 
rius bezieben wiirde , auch hat die 
Hs. iiset, nicht is. Im Folg. ist eine 
Lucke ; litteris etc. zeigt, dass vora 
SenatedieRedewar; dasPradicat zu 
ipse feblt; auch noni* ist viell. nicht 
richtig, da die Gonsuln vor der Ab- 
haltung der feriae Latinae, die erst 
den 11. Aug. erfolgte, nicht in die 
Provinzen abgiengen, s. 1 42, 35, 3; 
man erwartet idibu* Sext., doch 
konnte auch durch iam diu etc. der 
vorzeitige Abgang motivirt sein, s. 
21, 63, 8. — duumv. nav., wahr- 
scbeinlich hat L. die Wahl dersel- 
ben ubergangen, nicht die e. 1, 3 
erwabnten verstanden wissen wol- 



246 LIBER XXXXL- GAP. 17. 18. a. u. 578. 

classe Pisas ire, qui Ligurum oram, maritumum quoque terrorem 

8 admoventes, circumvectarentur. eodem Pisas et Q. Petillius con- 

9 sul ad conveniendum exercitui diem edixerat. et C. Claudius 
proconsul audita rebellione Ligurum praeter eas copias , quas 
secum Parmae habebat, subitariis collectis militibus, exercitum 
ad fìnes Ligurum admovit. 

18 Hostes sub adventum C. Claudi, a quo duoe se meminerant 
nuper ad Scultennam flumen victos fugatosque, locorum magis 
praesidio adversus infeliciter expertam vim quam armis se de- 
fensuri, duos montes Letum et Ballistam ceperunt, muroque in- 

2 super amplexi sunt. tardius ex agris demigrantes oppressi ad 

3 mòle et quingenti perierunt; ceteri montibus se tenebant, et ne 
in metu quidem feritatis ingenitae obliti saeviunt in praedam, 
quae Mutinae parta era! captivos cum foeda laceratone inter- 
ficiunt, pecora in fanis trucidant verius passim quam rite sacri- 

4 ficant. satiati caede animantium, quae inanima erant parietibus 
adfligunt, vasa omnis generis usui magis quam ornamento [in 

5 speciem] facta. Q. Petillius consul, ne absente se debellaretur, 
litteras ad C. Claudium misit, ut cum exercitu ad se in Galliam 

6 veniret: campis Macris se'eum expectaturum. litteris acceptis 
Claudius ex Liguribus castra movit exercitumque ad campos 
Macros consuli tradidit. eodem [tempore] paucis post diebus C. 

7 Valerius consul alter venit. ibi divisis copiis, prius quam di- 
teli ; zur Sache vgl. 40, 26, 8 ; 28, 7 ; Cic. Off. 2, 3, 1 1 : inanima - ani- 
7. — maritum. ferrar., wie equester malia; Lael. 19, 68 u. a. — pariet. 
terror 27, 42, 2 n. a. — eodem Pi*., adjl., 24, 34, 1 1 : undae adfligebat. — 

a. 42, 47, 9. — ad convenienti^ e. 10, in speciem, obgleich specie* biswei- 

11* — Parmae, e. 16, 8 steht er in len Ansehen, Glanz bezeichnet, s. 

Matina. — subitar., wegen des tu- 32, 36, 10; 34, 52, 12, so brancht 

malti», s. 40, 26, 7; 28, 10. doch L. in speciem sonst in dem 

18* 1-4. Scultennam, e. 12, 8. — Sin ne: zum Schein, im Gegensatze 

BallisL,39,2,7. — #tm*wurde,wenn zur Wahrheit oder Wirkiichkeit, 8. 

muroque richtig ist, nicht passend 42, 14, 5; 3, 9, 13: dilata in epe- 

fehlen ; doch wird auch muro oder ciem aeUone, re ipsa sublata, 8. 42, 

muro fassaque verm., vgl. 38, 19, 14, 5; 24, 1, 8; ib. 27, 8; 4, 42, 4; 

5: fossam quoque et alia munì- 6, 14, 2; 21, 32, 12 u. a.; auch ia 

menta vertteibus - circumiecere. — der Bedeutung: zum Schmnek wtirde 

tardius, vgl. 21, 47, 3: moratores. es neben ornamento pleonastisch 

— ferit. ingen., dieso ist bisher seio, es ist desbalb wol niebt rich- 

nocb nicht erwahnt, vgl. 39, 1, 6, tig, auch et in spec, wie Dr. verm., 

wahrscheinlich Ausscbmtìckung ei- wtirde die Schwierigkeit nicht he- 

nes Aonalisten. — ad -quingenti,*. ben; Grevier will ornamento ent- 

27,12,16;29,36,5.—ciim/., unter fernen. 

usw., 27, 13, 2; 1, 25, 13 u. a. — 5-8. in Gali., daf Heer musa also 

trucida 37, 39, 4; 24, 38, 9. — te- zuriickgehen um dann wieder vor- 

rius, 40, 27, 10. — manima, 21, 32, zurucken. — camp. Macr., 8. 45, 



a. Ch. 176. 



LIBER XXXXI. CAP. 18. 



247 



grederentur, communiter ambo exercitus lustravenint. tum 
sortiti, quia non ab eadem utrumque parte adgredi hostem place- 
bat, regiones, quas peterent. Valerium auspicato sortitum consta- 8 
bat, quod in tempio fuisset; in PetiUio id vitii factum postea 
augures responderunt, quod extra templum sortem in sitellam 
in templum latam foris ipse * * * oporteret. profecti inde in 9 
diversas regiones. Petillius adversus Ballistaeet Leti iugum, quod 
eos montes perpetuo dorso inter se iungit, castra habuit. ibi 10 
adhortantem eum prò contione milites, inmemorem ambiguitatis 
Terbi, ominatum ferunt se eo die Letum capturum esse, duabas 11 
simul partibus subire in adversos montes coepit. ea pars, in 
qua ipse erat, inpigre succedebat; alteram hostes cum propu- 
lissent, ut restitueret rem inclinatam, consul equo advectus suos 



12, 1 1 ; im SC. de aedif. negot. cassa 
dirnend: II (Zeli p. 294): Celsum 
emisse fundos - in regione Muti- 
nensi, qui vocarentur eampi Macri; 
andere sind die campi magni, s. zu 
40, 17, 2. — digreder., das hds. con- 
grederent scheint dnrch communi" 
ter verdorben , es wiirde andeuten, 
dass das Zasammentreffen mit dem 
Feinde (cum hoste, ade), der aber 
niebt einmal genannt ist, sogleich 
erfolgen solite, wahrend es § 9 
heÌ8st 'profecti etc. ; von dem Za- 
sammentreffen der Coosnlo, s. 7, 40, 
2 a. a., kann es, obgleich dieses am 
nachsten lag©, nicht verstanden 
werdeo. Im Vorhergeh. ist tempore 
Glossem oder aus eodem entstan- 
den. — lustrar., s. 45, 41, 3; 36, 
42, 2. — sortiti, das Loosen za die- 
sem Zwecke scheint sonst niebt er- 
wahnt za werden, s. Becker 2, 2, 
122; dass es oacb gebaltenen Au- 
spìcien an einem inaagurirten Orte 
geschah, zeigt das Folg.; Rubino 1, 
92; Lange 1, 530. — tempio, 1, 18, 
7. — parU Sette (des Landes) nicht 
Fiagel, Marq. 4, 350 n. 29. — vitti, 
das bds. vitto ware wie vitto crea- 
to* gesagt: auf fehlerbafte Weise; 
dock ist vitti {liti), wie Madvig 
verni., dem Spracbgebraache ange- 
messener, and vitio konote leicht 
aas Petilio entstehen. — quod ex- 



tra etc. ist lackenbaft, and lasst 
8ich scbwerlicb sieber berstellen, 
der Sinn scheint gewesen za sein: 
Petilias babe aasserbalb des tem- 
plam stehend das Loos in die Urne 
geworfen nnd gezogen, was cr nicht 
aasserbalb dea t., sondern in dem- 
selben batte tbun miissen; Madvig 
tilgt extra templum and vermath. 
sorte in sitella - iUata foris ipse 
mansisset, cum templum ingredi et 
ipsum oporteret, Hertz : quod sor- 
tem in sitella - latam foris ipse 
eduxisset, cum in tempio sortiri et 
ipsum op. — sitellam, s. 25, 3, 16. 
- 9-11. iugum, den Hjibenzag, we* 
sentii ch gleich mit dorsum, vgl. 
Caos. B. C. 3, 97, 2: relieto monte 
iugis eius - se recipere coeperunt; 
Tac. Germ. 43: vertices montium 
iugumque; dorso, Curt. 3, 10, 7: 
per hoc dorsum, s. za 25, 15, 12. 
— ominat., er babe durcb die 
Worte die Zakonft vorher ange- 
deatet, eine Aeasserang getban, die 
sicb in anderem ala dem von ibm 
gedachten Sin ne an ibm verwirk- 
lìchen solite, Cic. Div. 1, 45, 102: 
neque solum deorum voces Pytha- 
gorei observitaverunt , sed etiam 
hominum, quae vocant omino, 
vgl. 26, 18, 8; 29, 35, 1. — captur., 
Val. Max. 1, 5, 9: hodie ego Le- 
tum utique capiam. — suos stebt 



248 



LIBBR XXXXI. CAP. 18. 



a. v. 578. 579. 



quidem a fuga revacavit, ipse, dum incautìus ante sigila obver- 

12 satur, missili traiectus cecidit. nec hostes ducem occisum sen- 
serunt, et suorum pauci, qui viderant, haud neclegenter, ut qui 

13 in'eo victoriam verti scirent, corpus occultavere. alia multitudo 
peditum equitumque deturbatis hostibus mbntis sine duce cepere. 
ad quinque milia Ligurum occisa; ex Romano esercita duo et 

14 quinquaginta ceciderunt super tam evidentem tristis omini* 
eventum etiam ex pullario auditum est vitium in auspicio fuisse, 

15 nec id consulem ignorasse. C. Valerius audita 

* * * 

16 periti religionum iurisque publici, quando duo ordinarli consules 
eius anni, alter morbo, alter ferro periisset, suffectum consulem 
negabant recte comitia habere posse. 



ipse eotgegen, vgl. 34, 14, 9 f. — a 
fuga hat L. wol anders geschrie- 
ben, da die Hs, etiam fuga hat, 
viell. statini af 

12-15. in eo n. si occultaretur 
mors constili*. — sine d., hier: 
ohne Oberanfuhrer, s. 4, 20, 6 ; Le- 
gateli oder Kriegstribunen konnen 
and werden die Truppen gefiihrt 
haben. — duo et quinq. ware eioe 
Uebertreibuog wie 44, 42, 8; aber 
viell. ist duo milza et q. zu lesen ; 
milia kann an u. St. schwerlich za 
duo gedacht werden, da L. wol oft, 
wenn milia vorausgeht, das Wort 
nicht zusetzt, s. 39, 7, 1 ; 21, 38, 2 
u. a., aber nicht dann, wenn eioe 
kleinere Zahl folgt, zu der die Zahl 
der Tausende gezogen werden und 
so ein Missverstandniss entsteheu 
konnte. — super y 28, 46, 15. — 
evidente vgl. 8, 9, 12. — pullar., 
s. Marq. 2, 3, 79; es ist das Aospi- 
cinm vor dem Beginn der Schlacht, 
s. 38, 26, 1, nicht das bei der sor- 
titio gemeint — nec - ignor., nur 
dadurch wird es verderblich, nicht 
dureh das Mosse Eintreten des un- 
giinstigen Auspiciums selbst, s. 10, 
40, 11 ; Rubino 1, 75. — Valerius, 
io der folg. Liicke war wol erzàblt, 
was Valerius, nachdem er den Tod 
seines Collegen gehort, getbao habe, 
viell. auch die Strafa der Legion, 



Val. Max. 2, 7, 15: graviter sena- 
tus tulitj quod Q. Petilium cons. 
fortissime adversus Ligures pu- 
nantem occidere milites passi es- 
senti legioni ncque stipenaium anni 
procedere ncque aera dori voluti) 
quia prò salute imperatoris hostium 
se telis non obtulerant etc. ; Front. 
Strat. 4, 1, 46; doch ist die Situa- 
tion bei L. § 11 : dum incaute etc. 
etwas verschieden, Nissen 240. 

16. periti etc, diese Worte sind 
erbai tenvon PriscXVII, 150 p. 1097 
u. ib. 29 p. 1050: Livius XXXXI ab 
urbe condita : periti - habere posse. 

— periti, es sind wanYscheinlich die 
Auguro gemeint. — periisset hatsich 
an das nachste Subj. aogeschlossen, s. 
39,9,3; 41,8,5; 24,10, 4 u. a., etwas 
anders 26, 33, 7, vgl. Caes. B. G. 1, 
53, 4: duae Jiliae - altera capta est, 

— suffectum, nur unter den vorlie- 
genden Umstanden konne der con- 
sul suff. die Wahl nicht vornehmen, 
dass sonst dieses ihm zustand zeigt 
24, 7, 11; Becker 2, 2, 93; 2, 3, 53; 
Lange 1, 528; es mass jetzt ein 
interregnum eingetreten seni, vgL 
6, 1, 5; 5, 31, 7. — Im Folg. ist 
die Wahl der Magistrate, die Ver- 
theilung der Provinzen far d. J, 
579, die Fortfdhrung des Krieges 
gegen die Ligurer und wol noch 
Anderes ausgefalleo. 



a. Ch. 176. 175. 



LIBERXXXXI. CAP. 19. 



249 



deduxit. cis Apenninum Canili et Lapidili et Hergates, trans 19 
Apenninum Briniates fuerant. intra Audenam amnem P. Mucius 
cum is, qui Lunam Pisasque depo pillati erant, bellum gessit, 
omnibusque in dicionem redactis arma ademit. ob eas res in 2 
Gallia Liguribusque gestas duomm consulum ductu auspicioque 
senatus in triduum supplicationes decrevit et quadraginta hostiis 
sacrificari iussit 

Et tumultus quidem Gallicus et Ligustinus, qui principio 3 
eius anni exortus fuerat, haud magno conatu brevi oppressus 
erat; belli Macedonici subibat iam cura, miscente Perseo inter 4 
Dardanos Bastarnasque certamina. et legati, qui missi ad res 



19* 1-2. deduxit, wahrschein- 
lich dieselbe Wendung wie 40, 53,3: 
consul deditos in campestres agro* 
deduxit, so dass: cis - fuerant 
die friiheren Wohnsitze bezeichnet, 
vgl. 39, 2, 9; oder es war eine 
Uebersiedluog wie 40, 38; 41; die 
im Folg. GaruU - Hergates gènann- 
ten Yolkerscbaften scheinen soost 
nicbt erwàbnt zu werden; die Bri- 
niates dieselbeo zu seio, wie 39, 2, 
9, ob die abweichende Schreibung 
des Namens von L. oder von Ab- 
schreibern herriihre, lasst sich 
nicbt entscheiden. — intra Auden. 
ist wie 25, 1 1, 7 gesagt: wahrend der 
Consal M. Aemilius die Feinde dies- 
und jenseits der Apenninen besiegte, 
gieng Mucius nicbt uber die And* 
bina us, s. e. 14, 8: Pisas, wesbalb 
intra Aud. voraagesteljt ist. Mad- 
vig zieht intra Aud. zu dem Vorher- 
geb., wo die genaue Ortsbestimmung 
bei trans - intra dem unbestimmten 
cis gegenuber auffallen wiirde ; auch 
wohnten die Friniateo nacb 39, 2 
meist cis Apenninum. Jedoch ist 
es, da die Hs. inter hat, moglich, 
dass der Name eines zweiten Flus- 
ses ausgefallen sei; bei dem kurzen 
Lauf der meisten Fliisse in Ligu- 
rien and der Unbestimmtheit der 
geographischen Angaben, die sicb 
so oft bei L. fiodet, ware an der 
vorliegenden kein Anstoss za neh- 
men. Die Audena ist sonst unbe- 
kannt, aach Cluver war sie ein klei- 
ner Fluss, der in die Macra miin- 



dete, j. Aula oder Ula; Àodere las- 
sen sie in die Trebia miinden. — 
Lun. Pis., ungeachtet aller Kriege 
und Unterwerfungen setzen die Li- 
gurer ihre Raubziige wie frìiber 
fort, vgl. 35, 1. — supplicata 40, 
53, 3, hier, weii zwei Consuln ge- 
siegt haben, vgl. 37, 47, 4; der 
Triumph der Consuln war in dea 
fasti triumpb. erwabnt, s. Inscrptt. 
p. 463; 459. — quadrag., e. 17, 4. 

19, 3-11. Kampf der Bastar ner 
nnd Dardaner. Polyb. 26, 9; Ap- 
pian Maced. 11 ; Oros. 4, 20. 

3. et - quid., s. 2, 2, 8. — Li- 
gustin., 39, 21, 1. — conatu An- 
strengung. — nascente etc. bildet 
einen gesuchten Uebergang, da aus 
dem Folg. eine Besorgniss wegen 
eines Krieges in Maced. nicbt her- 
vorgehen konnte. Die bier erwahn- 
ten fiastarner sind dieselben wie 40, 
58, 7 ; sie baben sich in den Jahren 
576-578, aus denen L. iiber diesel- 
ben, worauf § 7 hindeutet, nichts 
berichtet hat, in Dardanien aufge- 
halten. — legati etc, nacb Polyb. 
war eine Gesandtschaft der Darda- 
ner (a. Thessaler) nach Rom gekom- 
men um iiber die Bastarner und 
Perseus Klage zu fdhren und Hulfe 
zu begehren; in Folge davon bat 
der Senat Gesandte abgeschickt um 
die Sache zu untersuchen, diese er- 
atatten jetzt Bericht. L. scheint 
vorher davon nicht gesprochen zu 
haben, sondern die Sache hier nach- 
zuholen. — missi - erant - rever- 



250 



LIBER XXXXi. CAP. 19. 



a. u. 579. 



visendas in Macedoniam erant, iam reverterant Romam renun- 

5 tiaverantque bellam in Dardania esse, simili venerant et ab rege 
Perseo oratores, qui purgarent nec accitos ab eo Bastarnas nec 

6 auctore eo quicquam facere. senatus nec liberat eius culpae 
regem neque arguit; monerì eum tantum modo iussit, ut etiam 
atque etiam curaret, ut sanctum habere foedus, quod ei cum 

7 Romanis esset, videri posset. Dardani cum Bastarnas non modo 
non excedere finibus suis, quod speraverant, sed graviores fieri 
in dies cernerent, subnixos Thracum adcolarum et Scordiscorum 
auxiliis, audendum aliquid vel temere rati, omnes undique ar- 
mati ad pppidum, quod proxiroum castris Bastarnarum erat, 

8 conveniunt. hiemps erat; et id anni tempus elegerant, ut Thra- 
ces Scordiscique in fines suos abirent. quod ubi ita factum et 
solos iam esse Bastarnas audierunt, bifariam dividunt copias, 
pars ut recto itinere ad lacessendum ex aperto iret, pars devio 

9 saltu circumducta ab tergo adgrederetur. ceterum priusquam 
circumire castra hostium possent, pugnatum est; victique Dar- 
dani compelluntur in urbem, quae fere duodecim milia ab castris 

10 Bastarnarum aberat victores confestim secuti circumsidunt ur- 
bem, haud dubie postero die aut metu dedituris se hostibus aut 

11 vi expugnaturi. interim Dardanorum altera manus, quae circum- 
ducta erat, ignara cladis suorum, castra Bastarnarum sine prae- 
sidio relicfa. 



*. 



ter., wie vorher exortus f. (dieses 
genaaer als missi erant) - opp. erat, 
s. 40, 5, 10. — purgarent etc.. s. 
42, 14, 3; 24, 47, 6; App. L 1.: ó 
Sk Hegoevs iré^ove tnsunt nqt-' 
afeig triv vnóvoiav ìxXvcjv. — #- 
berat, da die Hs. liberare hat, so 
verm. Heerwageo: liberare - arguì 
voluti, 8. 42, 5, 11. — culpae, s. 5, 
28, 1 : voti Hberaretur. — etiam a. 
et, s. 38, 9, 1; 22, 13, 4; 3, 45, 10. 
— habere, das hds. haberet kò'nnte 
erklàrt werden: er moge sich be- 
miìheD das Blindniss heilig za hai- 
ten, welebes er nach seinem Ver- 
fabren nar dem Scheine nach, das er 
ganz vergessen habe; da der Senat 
nicht wunschen kano, dass die Hei- 
ligbaltung des Bondnisses nnr eine 
scheinbare (videri posset), keine 
wirkliche .sei, doch ist habere ein- 



facber and natiirlicher. — videri p., 
wenig von videretur Yérschieden, 
fiodet sich oft bei L., s. 40, 23, 
8; vgl. ib. 58, 1; 37, 60, 2u. a. 

7-11. Dardani etc, die Erzah- 
long der folg. Ereignisse ist bei Po- 
lyb. aasgefallen. — Scordisi, s. 40, 
57, 7; auan'L, wie e. 12, 5. — vel, 
sei es anch. — oppid., noch auf dem 
Gebiet der Dardaner. — M id, und 
deshalb batten sie gerade diese Zeit 
- damit dann usw. — ita, so wie 
sie erwartet, was sie beabsichtigt 
batten ; quod scheint nicht blos der 
Verbindung za dienen, s. 6, 8, 2, 
sondern den BegrifF in fines abire 
za wiederholen; za solos etc. ist 
nar ubi za denken. — adgred. n. 
Bastarnas, — circwnsid., 36, 13, 
7 a. a. — dedituris — expugnat,, 
s. 4, 18, 6; 22, 28, 1 ; vgl. ib. 19, 11. 



a. Ch. 175. 



LIBER XXXXI. CAP. 20. 



251 



* * more sella eburnea posita ius dicebat disceptabatque SO 
controversias minimarum rerum, adeoque nulli fortunae ad- 2 
haerebat animus per omnia genera vitae errans, uti nèc sibi nec ' 
aliis, quinam homo esset, satis constaret. non adloqui amicos, 3 
vix notis faroiliariter arridere, munificenza inaequali sese aliosque 
ludificari; quibusdam honoratis magnoque aestimantibus se pue r 
rìlia, ut escaè aut lusus, munera dare, alios nihil expectantes di- 
tare, itaque nescire, quid sibi vellet, quibusdam videri , quidam 4 
ludere eum simpliciter, quidam haud dubie insanire aiebant. in 5 
duabus tamen magnis honestisque rebus vere regius erat ani- 
mus, in urbium donis et deorum cultu. Megalopolitanis in Ar- 6 
cadia murum se circumdaturum urbi est pollicitus maioremque 



Der Erfolg des Rampfes geht aus 
e. 23, 12 hervor, vgl. Oros. I. 1.: 
Lepido et Mudo consulibus Baster- 
narum gens /erettissima - sine ulla 
pugna vel aliquo hoste deleta est, 
sie gehen namlich iiber die znge- 
frorene Donau, das Eis bricht unter 
der Masse des Volkes, and Alle 
kommen um ; wahrscheinlich ist die 
Erzahlnng bei L. im Folg. ausge- 
fallen. Wie dieser auf die mit den 
romisch. Angelegenheiten wenig zu- 
sammenhaogende Schiiderung des 
Antiochus Epipbanes iibergegangen 
ist, lasst sich nicht ermitteln, s. d. 
Periocha. 

£0* Antiochns Epipbanes. Po- 
lyb. 26, 10; 31, 3ff.; Diod. Sic. 
29, 35; Granius Licia. 36, 11; Zo- 
nar. 9, 21. 

1-4. more etc, wahrscheinlich 
ist Romano voravsgegangen : wie 
der Prato r in Rom; sella eb., die 
sella curnlis; Poi.: xa&laag ini 
ròv ikatpàvtivov Stipqov xccrà rò 
itaoà toig c P<o[iaCoig 2&os, <hi}- 
xove. tcov xarà t^v àyoqàv yvyvo- 
/nivùfv awaXlayfidrow. — diceb., 
Antiochus, Zon. 1. 1.: Fatov Sé 
<PXa/uiv£ov xctìAìfiiUov AtnCSov 
vnaxsvovrtùv ó Idvxloxog 2#av«, 
xtà avròv 6 vlòg ó Zilsvxog Stt- 
dit-axo' TtlevrriOavTos Sk xàxtt- 
vov - 6 eìsrriv 'PfiìfMfV òfUiQtvatV 
Avrioxos ijlaaiXivoev; Appian. 
Syr. 45. — fortunae, Lebensstel- 



lnng, Lebensart, Cic. Off. 1, 13, 41: 
condicio et fortuna servorum; es 
wird dafiir formae verm. — sibi 
(ipstf) aut animus statt, aliis gegen- 
iiber, auf die Person bezogen. — 
amicos, s. 31, 28, 4. — vix notis 
gehort zusammen. — sese - ludi/., 
mit sich selbst Gespott zu treiben, 
sich lacherlich za machen. — qui- 
busdam, die Hs. hat quibus, man 
erwartet eher eine Partikel, quippe 
honoratis. — magno aest. se 9 ygl. 
6, 41, 2: se - aestimari\ Senec. de 
benef. 1, 8, 2: nisi forte te parvo 
aestimas, miisste bedeuten: die sich 
einen hohen Werth beilegten ; doch 
ist der Ausdrock eigentbiimlich und 
steht nihil expeet. nicht passend 
gegeniiber, Polyb. iStSov rolg (ihv 
aOTQCcyàXovg SooxttSefoys, rolg Sé 
(poivixoftalavovg , aXXotg Sé XQ V ' 
atov. xal l£ Snavrqo'stos Sé nai 
auvxvyyàvoav, ovg [tri ècoqaxst, no- 
ti, iStoov Stooeàg ànooGSoxrJTov$. 
— - quid s. v., s. 40, 12, 14, vgl. 32, 
25, 10; Polyb. £| &v rìg unoofav 
yye tùìv àv&Q(ón(ov tovg iniei- 
xilg' ot [*év yào àtpelrj riva (lu- 
dere simpl. einfàltig kindisch) av- 
ròv eìvtu vnekdfipavov ; ot~ Sa 
uaivóuivov. — quibusd. - quidam, 
28, 12, 10. . 

5-7. verereg., s. 32, 34, 3. — 
Megalop., dieses nnd das folg. Bei- 
spiel ist in dem Excerpte des Po- 
lyb. viell. nbergangen. — murum 



252 



LIBER XXXXI. CAP. 20. 



a. ti. 579. 580. 



partem pecuniae dedit; Tegeae theatrum magnificum e marmore 

7 facere instituit; Cyzici in Prytaneum — id est penetrale urbis, 
ubi publice, quibus is honos datus est, vescuntur — vasa aurea 
mensae unius posuit. Rhodiis ut nihil unum insigne, ita omnis 
generis, ut quaeque usus eorum postula verunt, dona dedit. 

8 magnificentiae vero in deos vel Iovis Olympii templum Athenis, 
unum in terris inchoatura prò magnitudine dei , potest testis 

9 esse; sed et Delon aris insignibus statuarumque copia exornavit, 
et Antiochiae Iovis Capitolini magnificum templum, non laquea- 
tum auro tantum, sed parietibus totis laramina inauratum, et 
alia multa in aliis locis pollicitus, quia perbreve tempus regni 

10 eiujs fuit, non perfecit. spectaculorum quoque omnis generis 
magnificentia superiores reges vicit, reliquorum sui moris et 



etc, die Maaern waren von Cleo- 
menes zerstort, s. Polyb. 2, 55; 
Plot. Cleom. 25; Pausa n. 8, 27, 6, 
dann wieder aufgebaut, s. Plut. Phi- 
lop. 13, vgl. Polyb. 5, 93, mussten 
aber nacbber wieder zerfaiien sein. 
— Tegeae) in Arcadien. — Cyzici, 
vgl. Cic. de imp. Pomp. 8, 20. — 
in PryL, vgl. 44, 14, 7; Ov. Met. 8, 
452: infiammami - posuere; id. 
Rem. oro. 719; Sali. I. 61, 2: in 
provinciam - collocai. , Hand Tors. 
3, 307 ; Duker verni, in Prytaneo, 
wie gewb'hnlicb gesagt wird, s. e. 
28, 8 n. a., das RegierungsgebKu.de 
einer grieeh. Stadt, in welchem die 
offentlichen Geschafte besorgt, Ge- 
richt gehalten , offentliche Speisun- 
gen veranstaltet wurden, und wo 
die xoivrj kaxCa war, daber im Folg. 
penetrale etc, vgl. 26, 27, 14; Cic. 
Or. 1, 34, 232; Legg. 2, 12: foeum 
urbis; die Erklarung ist, wie viele 
andere, von L. zugesetzt, s. Nissen 
74 f. — vasa etc, so viele auf einem 
Tische (abacus, s.39,6,7) aufgestellt 
wurden. — nihil un., nicht ein ein- 
zelnes, wie man nach dem Vorher- 
geh. erwarten konnte, sondern usw., 
vgl. 39, 50, 2; 2, 6, 3. 

8-9. vel, sebon, alleili. — Olymp., 
Paus. 1, 18, 6. — inchoat., er war 
von Pisistratus begonnen, vgl. Gra- 
nius 1. 1. : aedes nobilissima Olympii 
Iovis Atheniensis diu imperfetta 



permanserat, ungenau Veli. 1, 10: 
Antiochus - Athenis Olympicum in- 
choavit; erst Hadrian voilendete 
den Tempel. — testis konnte leicht 
ausfallen, vgl. 6, 27, 6: testes tabu- 
las pubUcas, 1, 58, 7; Madvig ver- 
langt documentimi od. monumen- 
timi; Polyb. tovto clv zig t«^*iJ- 
QaiTo etc — aris, rtov negl ròv tv 
Arjl(p ficojuòv àvdqiaVTùìv; Cali. 
H. in Apoll. 60 ff. nrfez de pto/uòv 
Ìxxsqcxcjv; Ov. Her. 21, 99; auch 
bei L. ist nur an einen Aitar za 
denken, 10, 38, 8f.; 45, 27, 9; 
Verg. Aen. 2, 202. — Antioche 33, 
19; 41. — Capit, dessen Cuitus er 
einfubren wollte Granius 1. L: ex- 
tendit duos colossos duodenum cu- 
bitorum ex aere, unum Olympio 
alterum Capitolino Iovi. — laq. au- 
ro, mit goldenem Plafond. — sed, 
s.39, 14, 7. — lamm.inaur. scheint, 
da aus inaurai., s. 40, 34, 5, hervor- 
geht, wie die lammùta gewesen sei, 
zu bedeuten : mit Goldbiecb iiberzo- 
gen. Gron. verm.lamminainductum 
od. induista; iiber die Schreibung 
lammina s. Lacbmann Lucret. 3, 
1017. — perbreve, er regierte 11 
Jabre, viell. ist von der Zeit an ge- 
recbnet, wo er das Versprecben 
gab. 

10-13. magni fic. ist Abl. wie im 
Folg. copia. — reliquorum, wenn 
es ricbtig und niebt reUquos, von 



a. Gh. 175. 174 



LIBER XXXXI. GAP. 20. 21. 



253 



copia Graecorum artifìcum; gladiatorum munus Romana^ con- 11 
suetudinis primo maiore cum terrore hominum, insuetorum ad 
tale spectaculum, quam voluptate dedit; deinde saepius dando, 12 
et modo volneribus tenus, modo sine missione etiam, et fami- 
liare oculis gratumque id spectaculum fecit, et armorum studium 
plerisque iuvenum accendit. itaque primo qui ab Roma magnis 13 
pretiis paratos gladiatores arcessere solitus erat, iam suo 

* * * 

Scipio inter peregrinos. M. Atilio praetori provincia Sar- 21 
dinia obvenerat; sed cum legione nova, quam consules con- 2 
scripserant, quinque milibus peditum, trecentis equitibus, in 
Gorsicam iussus est transire. dum is ibi bellum gereret, Cornelio 
prorogatum imperium, uti obtineret Sardiniam. Cn. Servilio 3 
Caepioni in Hispaniam ulteriorem et P. Furio Philo in citeriorem 
tria milia peditum Romanorum, equites centum quinquaginta, et 
socium Latini nominis quinque miiia peditum, trecenti equites, 
Sicilia Lucio Claudio sine supplemento decreta, duas praeterea A 



dedit abhangig, zu lesen ist, hat sich 
an *pectaculorum, dieses beschran- 
kend, angescblossen, und ist, wie 
eeteri 1, 1 , 1 o. a., oft alius pro- 
leptisch gesagt. — artif., 39, 5, 1 ; 
ib. 22, 2. — gladiat, e. 28, 10; 28, 
21, 2 a. a., Drakenb. yerm. gladia- 
torium, 39, 42, 9. — Rom. cons., 
geo. qua], zu dem in gladiat. mun. 
wieder angedeuteten Begriffe spe- 
ctaculum. — insuet. ad.j 23, 18, 10; 
31, 35, 6, vgl. Mommsen 1. 875. — 
voluer. ten., sie durften aufhoren zu 
fechten, wenn aie verwundet wareo, 
sine miss., sie mussten bis auf den 
Tod kampfen, adverbiale Bestini- 
mungen zu dem ans dando specta- 
culum zìi entnehmenden Begriffe: 
wo die Gladiat. - kampften. — 
etiam, vgl. 3, 39, 6 : in curia - extra 
curiam etiam; 39, 35, 7; Madvig 
tilgt das folg. et, welches et armor. 
entsprechen kann. — plerisq., s. 10, 
13, 14. — primo qui, s. 42, 11, 2. 
— ab R., sie wnrden dort von La- 
nisten gekauft. — pret, 39, 44, 7. 

21. Vertbeilnog der Provinzen ; 
Priesterwablen ; Prodigieo. 

1-4. Scipio, davor ist die Erzab- 
long der letzten Ereigoisse des Jah 
res 579, die Wahl der Magistrate, 



der Amtsantritt der Consulu Sp. 
Postumius Albious u. Q. Mucius 
Scaevola, die ihnen bestimmten Pro- 
vinzen uod der Name des praetor 
urb., C. Cassius Longinus ausgefal- 
leo. — Scipio, nacb e. 27, 2 L. Cor- 
nelius Scipio, wahrscheinlich der 
entartete Sobn des Scipio Africanus, 
welcben Val. Max. 4, 5, 3 (3, 5, 1 
ist der Vorname niebt genanBt) Cn. 
neont, wabrend L. dem e. 8, 1 er- 
wahnten, auf den deshalb Mommsen 
Inscptt. p. 13 die Notiz des Valerius 
bezieht, diesen Beinamen giebt, vgl. 
zu e. 8, 1. — quinq. mU. wie 39, 
38, 11; 26, 28, 7 u. a. a., gewohn- 
lich hat die Legion jetzt 5200 M. ; 
auch 42, 1, 3 werden nur rom. Trup- 
pen angegeben, doch ist es moglicb, 
dass entweder die Zahl der socii 
an u. St. ausgefallen sei, oder nacb 
peditum nur sociorum fehle, vgl. e. 
9, 3. — Corsie, dieses wird so von 
der Provinz Sardinien, zu der es 
sonst gehorì, s. 40, 19; 34, voruber- 
gebend getrennt; die BesetzungSar- 
diniens wird ungeachtet der Siege 
des Gracchus noch fiir nothig gehal- 
ten. — Cornelio, wahrscheinlich 
Sulla, s. 45, 17, 3. — Lue. Claud., 
der Vorname deutet an , dass er zu 



254 



LIBERXXXXI. GAP. 21. 



a. u. 580. 



legiones consules scribere iussi cum iusto numero peditum 
equitumque, et decem milia peditum sociis imperare et sescen- 

5 tos equites. dilectus consulibus eo diffìcilior erat, quod pestilen- 
tia, quae priore anno in boves ingruerat, eo veterat in hominum 
morbos. qui inciderant, haud facile septimum diem superabant, 
qui superaverant longinquo, maxime quartanae, inplicabantur 

6 morbo, servitia maxime moriebantur, eorum strages per omnis 
vias insepultorum erat. ne liberorum quidem funeribus Libitina 

7 sufficiebat. cadavera intacta a canibus ac volturibus tabes ab- 
sumebat, satisque constabat nec ilio nec prióre anno in tanta 

8 strage boum hominumque volturium usquam visura, sacerdotes 
publici ea pestilentia mortui sunt Cn. Servilius Caepio pontifex, 
pater praetoris , et Ti. Sempronius Ti. filius Longus decemvir 
sacrorum et P. Aelius Paetus augur et Ti. Sempronius Gracchus 
et C. Atellus Mamilius curio maximus et M. Sempronius Tudita- 

9 nus pontifex. pontifices suffecti sunt C. Sulpicius Galba in locum 
Caepionis, * * * in locum Tuditani. augures suffecti sunt 
in Gracchi locum T. Yeturius [Gracchus] Sempronianus. in P. 



den plebejischen Claudiern gehorte. 

- sine suppL, dass Truppen dort- 
hin geschickt worden seien, ist e. 9 
nicht angegeben. — cum ist hier 
sebr auffallend, ygl. 42, 35, 4: le- 
giones - iusto numero peditum, nur 
ahnlich sind Verbindungen wie 44, 
29, 6: fama cum magno numero 
peditum equitumque venientium 
Galiorum, s. za 40, 57, 2; Sali. I. 
49, 1. — iusto, ob 5000 oder 5200, 
s. 42, 35, 4, ist nicht klar, s. Momm- 
sen die Tribus 123. 

5-7. dilect., wie 40, 19, 7. — 
pestìi., s. 1, 31, 5. — priore etc, 
Obseq. 10: M. Lepido Q. Mudo 
coss. gravi pestilentia hominum 
boumque cadavera non sufficiente 
Libitina cum iacerent vulturius non 
apparuit. — eo vert., in dem laufen- 
den J., § 7: ilio - verter, in etc, 
batte die Wendung genommen, dass 

- entstandeo, 27, 23, 6: pestilentia 

- magis in morbos longos quatti in 
perioulosos evasit. — incid., s. 25, 
26, 8. — haudfac, meist od. ge- 
wòhnlich nicht; sonst mehr: kaum. 
—-longinq., 1, 31, 5. — quarian., 
wie e. 21, 5: escae n. munus. — 



strag., 3, 7, 6. — Libit, 40, 19, 3. 

— ne lib. quid., Sclave n wurden 
also selten in dieser Weise begra- 
ben. — tabes, e. 15, 2; 21, 39, 2. 

— voltur., 27, 11, 4, neben dem 
vorhergeh. volturibus, wie ludius 
und ludio 7, 2, 4. 

8-11. publici weil sie die r eli - 
giosen Angelegenbeiten Gir den 
Staatbesorgen, s. 42, 28, 10; 26, 
23, 7 n. a. , vollstandig 8, 9, 4: pon- 
tifex pubUcus populi IL, Marq. 4, 
166. — Serv. Caep., 25, 2,2.— 
Ti. fil. , die Hs. hat TitijU. , wahr- 
scheinlich ist der 27, 6, 16 nach den 
Hss. C. fiL genannte geraeint und 
die eine oder andere Relation nicht 
richtig. — Aelius, 27, 36, 5. — 
Gracch,, 29, 38, 7 ; auch dazu gehort 
augur, einfacher ware Aelius et Tu 
S. Gr. augures. — A teli., 27, 8, 2. 

— Tudit, 39, 46. — in toc. Caep. 
und der Name des zweiten pontifex 
ist ausgefallen ; Sempronius n. Ae- 
lius, weil gewisse Priesterthiimer 
am liebsten ans gewissen Geschlech- 
tern besetzt wurden, s. 25, 2, 2; 
Merklin die Co opta 1. 117. — Gracch., 
da er Sempronianus faeisst, so mass 



a. Gh. 174. 



LIBER XXXXI. CAP. 21. 22. 



255 



Aeli Q. Aelius Paetus. decemvir sacrorum C. Serapronius Lon- 
gus, curio maximus C. Scribonins Curio sufficitur. cum pesti- 10 
lentiae finis non fieret, senatus decrevit, uti decemviri libros Si- 
byllioos adirent ex decreto eorum diem unum supplicatio fuit, 11 
et Q. Marcio Philippo verba praeeunte populus in foro votum 
concepit, si morbus pestilentiaque ex agro Romano emota esset, 
biduum ferias ac supplicationem se habiturum. in Veienti agro 12 
biceps natus puer, et Sinuessae unimanus, et Auximi puella cum 
dentibus, et arcus interdiu sereno caelo super aedem Saturni in 
foro Romano intentus, et tres simul soles effulserunt, et faces 13 
eadem nocte plures per caelum lapsae, et in Lanuvino * *, Caeri- 
tesque anguem in oppido suo iubatum, aureis maculis sparsum, 
apparuisse adfirmabant, et in agro Campano bovem locutum esse 
satis constabat 

Legati nonis Iuniis ex Africa redierunt, qui convento prius t% 



er vod einem Veturius àdoptirt 
sein , and batte nacb der Sitte der 
damaligen Zeit die drei Nameo sei- 
nes Adoptivvaters annehmen , nicht 
dea etneo seines natiirlichen Vaters 
beibehalten sollen, was wol spater 
gescbah, wenn der Adoptivvater nur 
zwei Namen batte; es ist deshalb 
wahrscheinìich , dass Gracchus aus 
der vorbergeb. Zeile wiederbolt ist 
und den Zunamen des Veturius, nach 
Drakenb. Philo, s. 29, 38, 6, ver- 
drangt bat. — Scribon., der Zuname 
Curio, s. 33, 42, 10, scbeint anzu- 
deuten , dass die gens Scriben. das 
Curionenpriestertbum mebrfacb be- 
kleidet hatte, s. § 8; er ist wie 
Atellus Plebejer, vgl. Niebubr 1, 
369. — pestìi,, s. 40, 37; 4, 25 
u. a. — Sibytt., Marq. 4, 299. — 
ex decr., 39, 46, 5; 38, 36, 4. — 
praeeunte, baufiger von den pontifi- 
ces, s. 42, 28, 9, zu 36, 2, 3; 31, 9, 
9; 4, 27, 1, vgl. 39, 15, 1. — Mare., 
40, 42, 12. —ferias, 42, 20, 6. 

12-13. cum dent., 32, 1, 11 ; 27, 
4, 11 u. oft. — aed. Sat, er lag da, 
wo am Forum der clivns Capitoli- 
nns beginnt, Becker 1, 312. — 
Auximi, j. Osimo, eine Biirgercolo- 
nie, Veli. 1, 15, im Picentiniscben. 
- — faces e te, Sternschnuppen , s. 



43, 13, 3; 45, 16,5; 30, 2,11 u. a.— 
et in Lanuv. kann wegen der Wort- 
stellung scbwerlicb zum Vorher- 
geh. gezogen werden, eher kann 
man vermntben, dass nacb et in 
Lan. das daselbst bemerkte Prodi- 
giani aasgefallen sei, Priscian. 4, 
29 p. 633 : Livius ab urbe condita 
XLI : Lanuvini Caeritesque an- 
guem iubatum apparuisse nuntia- 
runt scbeint die Stelle frei citirt zu 
haben; auch wiirde dann oppido 
(e. 27, 1 1 stebt aedem voraa) nicht 
deutlich sein. — tubat. , mit einem 
Kamme, einer Màhne. — aureis, es 
kann aucb flavis, nacb Hertz ravis 
gebeissen baben. — et in, iiber das 
gebàufte et hier u. § 8 vgl. 21 , 62, 
4 ; nur Caeritesque macht eine Aus- 
nabme, aber que fiigte, wenn nicbts 
fehlt, ein selbstandiges Wunder an, 
niebt, wie sonst gewobnlich, einen 
Nebenumstand. 

22. Verbàltnisse in Cartbago 
und Maoedonien. Polyb. 22, 22»; 
Appian. Mac. 1 1 . 

1-3. legati, der Grand der Ab- 
sendung ist in quae Carth. etc. an- 
gegeben ; es sind also keine Grenz- 
streitigkeiten wie 40, 17, 4. — non 
Iun., es ist ungewobnlich, dass far 
eine so unbedeutende Sacbe das Da- 



256 



LIBER XXXXI. CÀP. 22. 



a. a. 580. 



Masinissa rege Carthaginem ierant; ceterum certius aliquanto, 
quae Carthagine acta essent, ab rege rescierant quam ab ipsis 

2 Carthaginiensibus. conpertum tamen adfirmaverunt legatos ab 
rege Perseo venisse, iisque noctu senatum in aede Aesculapi da- 
tum esse, ab Carthagine legatos in Macedoniam misèos et rex 

3 adfirmaverat et ipsi parum constanter negaverant. in Macedo- 
niam quoque mittendos legatos senatus censuit. tres missi sunt, 
C. Laelius M. Valerius Messala Sex. Digitius. 

4 Perseus per id tempus, quia quidam Dolopum non pare- 
bant et de quibus ambigebatur rebus discqptationem ab rege ad t 
Romanos revocabant, cum exercitu profectus sub ius iudiciumque 

5 suum totam coegit gentem. inde per Oetaeos montes transgres- 
sus, religionibus quibusdam animo obiectis, oraci um aditurus . 
Delphos escendit. cum in media repente Graecia apparuisset, 
magnum non finitumis modo urbibus terrorem praebuit, sed in 

6 Asiam quoque ad regem Eumenen nuntii tumultuosi missi. tri- 
duum non plus Delphis moratus, per Phthiotidem Àchaiam 
Thessaliamque sine damno iniuriaque populorum, per quos iter 



tam angegeben wird, vgl. 30, 36, 8 ; 
auch hat die Hs. IX mil. worin 
viell. etwas Anderes liegt, wenn 
maa nicht annebmen will, dass der 
Annalist, dem die Angabe entlehnt 
ist, anch denTag anzugebengewosst 
habe. — rescier., a. Caes. B. G. 1, 
28, 1, wie praesciseere 29, 14, 1; 
sonst in der classischen Zeit nicht 
gebraucht. — Aescul, der Esmun 
der Punier. — et parum ete. , vgl. 
Nissen 241. — quoque, wie nach 
CSarthago (aber friiher) gescbickt 
worden waren. — Laelius, da er 
znerst genannt wird, dann ein Con- 
salar, 8. 38, 35, folgt, Digitius diese 
Wiirde nicht erlangt hat, s. 42, 27, 
so ist wol der Freund des Scipio 
Africani» gemei nt, vgl. 43, 5. Wie 
die Gesandtschaft nach Africa za 
der nach Macedonien, so bildet die- 
se den Uebergang i* der Darstel- 
lung der Verhaltnisse in Griechen- 
land, welche Polybios entnommen, 
obgleich dessen Darstellang verlo- 
ren ist. 

4-6. Dolopum , diese sind zwar 
33, 34, 6, vgl. Polyb. 18, 30, fur 
frei erklàrt, aber 36, 33, 1; 7 mit 



Zustimmang der Romer, 8. 42, 41, 
13, von Philipp, vgl. 38, 5, 10, wie- 
der anterworfen worden, s. 39, 26, 
1. — revoc, 10, 24, 3. — ius iud., 
39, 24, 8; 28, 21, 1. — Oetaeos, 
36, 15. — relig. art. obi., religiose 
Bedenken ihm vor die Seele traten, 
ihn beunruhigten, s. 38, 25, 4. — 
Delph. etc, Polyb. r^v tU 4oXo- 
nCav — dopoXriv xal ttjv sls Jél- 
(povg nagovaCav. — Eumenen, 32, 
5,6; ìb. 16, 14. Im Polg. ist die 
Lesart unsicher, da die Hs. nar 
nuntios tumultuo . . . misi hat ; doch 
ist schwerlich n. tumultuoso! misit 
za lesen , da man nicht siebt, woza 
Perseas an Eumenes Boten and ge- 
rade tumultuosi , aufregende , in 
Schrecken setzende, schicken soli; 
eher war dieses von Gegnern der 
Macedonier in den griech. Staaten 
za erwarten, wenn auch Enmenes 
damals nicht sehr beliebt war, s. 42, 
5 ; der Wecbsel der Subjecte ist bei 
L. nicht sellen. — non plus, 40, 31, 
6, vgl. 39, 18, 9; ib. 41, 5. — 
Phthiot. Ach., 36, 15, 7; 42, 67, 9; 
ib. 40, 6. — populorum nach Mad- 
vig, da die Hs. nar um hat, nicht 



s. Ch. 174. 



LIBER XXXXI. CAP. 22. 23. 



257 



fecit, in regnum rediit nec earum tantum civitatìum, per quas 7 
iturus erat, satis habuit animos sibi conciliare; aut legatos aut 
litteras dimisit, petens, ne diutius simultatum, quae cum patre 
suo fuissent, meminissent, nec enim tam atroces fuisse eas, ut 
non cum ipso potuerìnt ac debuerint finiri ; sècum quidem omnia 8 . 
illis integra'esse ad instituendam fìdeliter amicitiam : cumÀchaeo- 
rum maxime gente reconciliandae gratiae viam quaerebat. 

Haec una ex omni Graecia gens et Atheniensium civi- fS 
tas eo processerat irarum, ut finibus interdiceret Macedoni- 
bus, itaque servitiis ex Achaia fugientibus receptaculum Ma- 2 
cedonia erat, quia, cum finibus suis interdixissent, intrare 
regni terminos ipsi non audebant. id cum Perseus animad- 
vertisset, conprensis omnibus litterae * * ceterum ne simi- 
lis fuga servorum postea fìeret, cogitandum et illis esse, re- 
citatis his litteris per Xenarchum praetorem, qui privatae 



3 
4 



die gewohnliche Lesart agrorum, 
was za eng seia warde, da auch die 
Bewobner verietzt werden konnten, 
e. 23, 14; vgl. 42, 42, 3. — quas, 
das hds. quorum scheint durch po- 
pulorum veranlasst, Madvig verni. 
quorum fine*. 

7-8. iturus erat etc. holt et was 
nach , was vor der Reise geschehen 
war, um die Verhandlnng mit den 
Achaern aDzaknupfen. — aut leg. • 
eUfc bezeichnet die Art und die 
Mittel , durch die er die Volker zu 
gewinnen sucbte; iiber das erklà- 
rende Asyndeton s. 40, 10, 1; 22, 
23, 6; JNaegelsb. § 190, 1. Andere 
glauben, es sei et was, viell. sed 
eirta ornnes Graeciae civitates aus- 
gefallen; alleio tbeils ware dieses 
nicht richtig, da nicht alle griech. 
Staaten Philipp feindlich gewesen, 
einige scbon jetzt Perseus geneigt 
waren, s. 29, 12, 14; 42, 38, 5,theils 
wird als Gegensatz za nec - tantum 
besser das folg. cum Achaeor. max. 
genommen. — secum integra, 36, 
5, 6: ut - integra sibi omnia apud 
- Romanos essent; cum wie e. 24, 
10 ; queri cum 35, 8, 3 u. a. 

zff-24. Verhandhrog der Acbaer 
bber ihre Stellung za Macedonien. 

1 -5. L. folgt hier, wie die ganze 
Tit. Liv. IX. 



Darstellung zeigt, Polybias, dessea 
Schilderuag dieser Verhaltnisse je- 
doch nicht erhalten ist. — haec - 
Maced., L. bat die Sache nicht be- 
richtet, bei Polyb. ist sie wol aus- 
gefallen; das von den Athenern 

31, 44 Erzahlte ist anderer Art. — 
ex omni Gr. sì. ex omnibus Grae- 
cis. — finib. interd.f sonst wird die 
Ansschliessung der Fremden schon 
dadurch bewirkt, dass sie recbt- 
and sehatzlos sind, hier darch einea 
besonderen Beschlass. — suis, dar- 
nach setzt Perizon. ùs eia, was je- 
docb aus Macedonia entnommen 
werden kann, sonst lage auch qui- 
bus statt quia nahe. — litterae, der 
Tnhalt der Zuscbrift geht aus § 15 
hervor, ebenso dass die aufgegriffe- 
nen Sclaven zariickgeschickt war- 
den ; recepturi § 4 bedeatet: die er- 
halten soliten, konnten, wenn die 
Versammlung das Geschenk an- 
nahme. — recitatis, § 1 5 : decretum 
etc. a. e. 24, 19: decretum differtur 
zeigt, dass die Verbandlang in einer 
Volksversammlung statt hatte, s. 

32, 22, 4; Polyb. 29, 10, 2. — 
Xenarch., er war friiber als Ge- 
sandter in Rom gewesen, keio 
Freund der Romer; seine Strategie 
scheint 579-580 za fallen, die Ver- 

17 * 



258 



LIBER XXXXI. CAP. 23. 



a. u. 580. 



gratiae aditimi apud regem quaerebat, et plerisque mode- 
rate et benigne scriptas esse censentibus litteras, atque iis 
maxume, qui praeter spem recepturi essent amissa man- 

5 cipia, Callicrates ex iis, qui in eo verti salutem gentis cre- 
derent, si cum Romanis inviolatum foedus servaretur, „ parva " 

6 inquit „aut mediocris res, Achaei, quibusdam videtur agi; ego 
maxumam gravissimamque omnium non agi tantum arbitror, 
sed quodam modo actam esse, nam qui regibus Macedonum 

7 Macedonibusque ipsis flnibus interdixissemus, manereque * * id 
decretum, scilicet ne legatos, ne nuntios admitteremus regum, 
per quos aliquorum ex nobis animi sollicitarentur, ii contionan- 
tem quodam modo absentem audimu» regem et, si dis placet, 

8 orationem eius probamus. et cura ferae bestiae cibum ad frau- 
dem suam positum plerumque aspernentur et refugiant, nos 
caeci specie parvi benefìcii inescamur et servulorum minimi 
pretii recipiendorum spe nostrani ipsorum libertatem subrui 

9 et temptari patimur. quis enim non videt viam regiae societatis 



handlungen hatten also im Friibjahr 
580 odor kurz vorher stati gebabt. 

— gr. aditum, Gelegenheit, Mittel 
za usw., Caes. B. G. 5, 41, 1 : aditum 
sermonis. — Callicrat. , eia Freund 
der Romer, treulos gegen sein Va- 
terland , und in diesem gehasst, Po- 
lyb. 26, 1 extr.; 30, 10; 20; L. 
deutet seine Gesionung nur schwach 
an, e. 24, 2; 3; 18, vgl. 45, 31, 10. 

6-8. maxumam e te, das bds. 
maxume gravissimam omniumque 
lasst sich ebenso wenig als 40, 21, 
3: perdifficillimum vertheidigen, 
wenn es ancb Hom. II. 2, 220: fy#i- 
<nos - fialiax rjv heisst o. a. ; und 
da d. Hs. omniumque hat, so ist wol 
anzonehmen, dass die WW. umge- 
stellt seien, entweder wie sie in don 
Text aufgenommen sind , odor ma- 
ximam omnium gravissimamque. 

— interdix., der Conjanctiv hat, 
wie es scheint, seinen Grund in dem 
concessiven Verbàltnisse dea Ge- 
dankens : obgleich , wahrend wir — 
hò'ren wir doch an. — manereq., 
wahrscheiolich ist das regierende 
Verbam ausgefallen, etwa scivisse- 
mus (in perpetuum) id decr., im 



Gegensatze za § 15: tollamus: wir 
habeo nicht allein ihnen den Zutritt 
- versagt, sonderò ancb beschlos- 
sen, dass diese Bestimmung (far 
immer) bleiben, niebt aufgeboben 
werden soli, vgl. 31, 44, 7. — scili- 
cet lasst sicb schwerlich mit mane- 
' req. id decret. verbinden, schon die 
Stellang am Ende ware un passe*); 
za legatos eie. gezogen steigert es 
dea Gegensatz za ti contionant. - 
audimus etc. : natiirtich docb usw., 
und entspricht si dis placet; Cre- 
vier: id scilicet praecaventes, ne 
legatos etc, Madvig vena.: inter- 
dix. caventes per id decr. scilicet, 
ne etc. — si dis pi., 40, 13, 2. — 
specie, darch den blossen Schein, 
da etwas Ànderes bezweckt, in der 
Wirklicbkeit nicht einmal eine 
Wohlthat gegeben wird, s. § 15. — 
minimi pr. , vgl. Cic. Verr. 2 , 14, 
35 : pretiosissimorum mancipio- 
rum. — temptari, an sich scbwacher 
als subrui, soli wol bedenten : and 
aach nar den Versach za maeben 
sie anzagreifeo, s. § 14. 

9-15. viam - soc, wie § 4 adi- 
tus, vgl. 40, 4, 14; 37, 11, 10. — 






a. Ch. 174. 



LIBER XXXXI. CAP. 23* 



259 



quaeri, qua Romanum foedus, quo nostra omnia continentuf, 
violetur? nisi boc dubium alicui est bellandum Romanis eum 
Perseo esse et, quod vivo Philippe expectatum, morte eius inter- 
pellatum est, id post mortem Phtlippi futurum. duos, ut scitts* io 
habuit filios Pbilippus, Demetrium et Persea. genere materno, 
virtute ingenio favore Macedonum longe praestitit Demetrius. 
sed quia in Romanos odii regnum posuerat praemium , Deme- n 
trium nullo alio crimine quam Romanae amicitiae initae occìdit, 
Persea, quem belli cum populo Romano prius paene quam regni 
heredem futurum sciebat, regem fecit. itaque quid hic post 12 
mortem patris egit aliud quam bellum paravit? Bastarnas pri- 
mum ad terrorem omnium in Dardaniam inmisit; qui si sedem 
eam tenuissent, graviores eos accolas Graecia habuisset, quam 
Asia Gallos habebat ea spe depulsus non tamen belli Consilia 13 
omisit; immo, si vere volumus dicere, iam inchoavit bellum. 
Dolopiam armis subegit nec provocantis de controversiis ad 
dìsceptationem populi Romani audìvit; inde transgressus Oetam, 
ut repente in medio umbilico Graeciae conspiceretur, Delphos 
escendit. haec usurpatio itineris insoliti quo vobis spectare vi- 14 
detur? Thessaliam deinde peragravit: quod sine ullius eorum 
quos oderat noxia, hoc magis temptationem metuo. inde litte- 15 



Roman,, e. 24, 17; 21, 10, 3 u. a. 
— quo - contin., wie § 5: in eo v. 
si. — nisi, 40, 12, 17. — bellona*. - 
esse, so wie im Senate wol schon der 
Krieg bescblossen war, so betrach- 
tet ihn der Romerfrenod als nnver- 
meidlicb , nnd fubrt dafur die voo 
dea Romeni selbst gebrauebten 
Griinde an, 42, 40. — quod allge- 
mein, wenn auch bellum aus bellan- 
dum leicht gedacht wird. — genere 
mai., 39, 53, 3. — posuerat, 29, 6, 
15: praemium in medio positura; 
Sali. C. 20, 14: fortuna - proemia 
posuit, s. 39, 17, In. a., vgl. 42, 22, 
2. — prius etc. , die friihere Lesart 
poenae quam regni konnte don Sion 
baben: der far das rom. Volk, io 
den Augen des rom. Volkes, eher 
ein Erbe der Philipp scbon wegen 
seiner Kriegsplane gegen Rom dro- 
henden Strafe als - war usw., s. 
Verg. 11, 416: ille mihi ante alios 
fortunatus; Ecl. 7, 70; doch ist 
der Gedanke einfacher, wenn paene 



gelesen nnd eine den Gegensatz za 
regni enthaltende Liicke angenom- 
men wird, nach Gron. quem in p. R. 
prius odii, s. Plot. Aem. 8, 9; Ruben. 
quem belli in p< , Heerwageri q. betti 
cum p. R. ; Hertz prius p. bellum 
inlaturum. — egit, vgl. 34, 2, 12: 
Jaciunt; 40, 5,6. — sedem, e. 19 
a. E. — habéb. , vor dem Siege der 
Romer, 38, 47, 11. — ea spe dep., 
31, 25, 11: magna spe depulsus, 
23, 8, 3; za 31, 24, 3. — si vere v. 
d., 34, 2, 14. — Dolop. - provoc, 
e. 22, 4; 39, 24, 14. — medio neben 
umbilieo, s. 35, 18, 4, pleonastiscb, 
39, 56, 6, e. 24, 20. — usurp., als 
ob er dnrch das Betreten des Weges 
ein Recht nicht aus der Uebnng 
kommen lassen wolle, e. 6, 10. — 
quos odor., nach der Voraussetzung 
des Redners , nm za steigern, sonst 
lage adierat, wie verm. wird, nahe, 
e. 22, 6. — noxia, 2, 54, 10, vgl. 
36, 21, 3. — hoc mag., scbon wenn 
er niebt geschont batte, ware es 

17* 



260 LIBER XXXXI. CAP. 23. 24. .. „. sso. 

ras ad nos cum munerìs specie misit et cogitare iubet, quo 
modo in reliquum hoc munere non egeamus, hoc est, ut decre- 
«ntur Pelopoonettso Macedone», tollamus, rursus 
i et hos pitia cum princìpi bus et mox Macedonum 
um quoque a Delphi e — - quantum enim interfluit 
raicientem in Peloponnesum videamus, inmiscea 
>ibus armantibus se adversus Romauos. ego nihil 
Rcernendum servandaque omnia integra, doneu ad 
itur, vacuane hic timor noster an verus fuerit. sì 
inter Macedonas Romanosque manebit, nobis quo- 
it commercium sit; nunc de eo cogitare periculo- 
urum videtor." 

ne Archo, frater Xenarchi praetoris, ita disseruit. 
ationem Callicrates et mihi et omnibus, qui ab eo 
fecit: agendo enim Romanae societatis causato 
ique et oppugnali dicendo, quam nemo neque 
3 oppugnat, eftecit, ut, qui ab se dissentirei, adver- 
dicere videretur. ac primum omnium, tamquam 
cum fuisset, scd aut ex curia popuii Romani ve- 
im arcanis interesset, omnia scit et nuntiat, quae 



i mebr desbatb, weil 
DJnnction) geacbont 
— tempi., den Ver- 

■toj.,36, 10, ìin.a., 
; ironiach. — hoc e., 
15,4; 21,10, 8: id 

leg. GegeosatZ zn 
us beziebt sico zn- 
'.cientem nini ist iu 

Bedeatnug za dea 
id zìi nebmen, 9. 3, 



b riiste n, verwickelt 
28, 42, 22. — nihil 
erang cIbs Bescblus- 
- ad ceri, red., 44, 

udang nod in Falge 
mercium , Gleieb- 
smdeo mit dem Biir- 
i Staates in vermS- 

Beziebung, wie sie 
■■ oderandereStaats- 



verlinltniase fei Igeateli t werden 
Icann, a. Mommaen Forsch. 1, 351; 
Gegenaatz za § 1 ; 6: finibut ititer- 
dicere. — eo ana novi zu erklSren. 
— lui Folg., a. § 15, Itami «neh de- 
cernere, cnniitium capere auagefal- 

24. 1-2. stretto, ed 39, 23, 5. — 
agendo ipn, e 10, 13. — tempi, e. 
opp.a.societalem Knmanam, woraof 
sicb anch qvam bezieht; Callicrates 
bat die Sache so verkebrt, ah ob 
wir niebt eia friedìiebes Verbiiltniss 
mit Perseus, sonderò Krieg mit den 
Romeni woltten. — ab te, Absicbt 
des Snbjectes in effecit, Callicrates; 
vinlier ab eo. 

3-7. Wir liiiinen nnsere Be- 
schliisse nnr nach den offen vorlie- 
genden VerhòiltnUsen Tassen. - — fil- 
ili., bisher, venir., jetzt, interest. , x 
immer. — *x sur., e. 23, 5. — ar- 
cani!, wabrend die Verbandluagen 
im Sena te weoigsteas in einer 
grosse» VsruamaiJuuf; statt Badea, 
vgi. 42, 14, 1. — «unita/, macht Mit- 



a. Ch. 174. 



LIBER XXXXI. CAP. 24. 



261 



occulte facta sunt. divinat etiam, quae futura faerint, si Philip- 4 
pus vixisset, quid ita Perseus regni heres sit, quid parent Mace- 
dones, quid cogitent Romani, nos autem, qui nec ob quam 5 
causam nec quem ad modum perierit Demetrius scimus nec quid 
Philippus, si vixisset, facturus fuerit, ad haec, quae palam gè- 
runtur, Consilia nostra accommodare oportet. ac scimus Persea 6 
regno accepto regem a populo Romano appellatum; audimus le- 
gatos Romanos venisse ad regem et eos benigne exceptos. haec 7 
omnia pacis equidem signa esse iudico, non belli, nec Romanos 
offendi posse, si, ut bellum gerentes eos secuti sumus, nunc . 
quoque pacis auctores sequamur. cur quidem nos inexpiabile 
omnium soli bellum adversus regnum Macedonum geramus, non 
video, opportuni propinquitate ipsa Macedoniae sumus? an in- 8 
firmi ss imi omnium, tamquam, quos nuper subegit, Dolopes? 
imrao contra ea vel viribus nostrìs, deum benignitate, vel regio- 
nis intervallo tuti. sed simus aeque subiecti ac Thessali Aetolì- 9 



theilungen; in diesera Zusammen- 
hange wenig verschieden von enun- 
tiat, vgl. 25, 9, 4. — fuerint und 
factur. fuerit sind, obgleich d. Hs. 
Juerant hat, in der indirecten Frage 
oothwendig. — quid ita, s. e. 7, 7. 

— ad haec, der Brief u. das Ge- 
schenk. — ac scimus etc: und non, 
nun aber wissen wir, Ankniipfang 
des Untersatzes, Cic. Or. 1, 12, 54: 
atque; p. Arch. 7 , 15: atque idem 
etc. ; auch atqui ware passend ; Pe- 
rizon. verm. at. — accepto, da in d. 
Hs. folgt alegato s romanos venisse 
ad regem Persea ad pr. appella" 
tum, so ist es zweifelhait, ob die zu- 
gesetzten Worte aus dem Folg. ge- 
nommen sind, oder eine gegenseitige 
Beschicknng durch Gesandte be- 
zeiebnet war; Gron. verm. accepto 
legato* Romam misisse, ac regem 
etc. — equidem, verstarktes qui- 
dem. — secuti s. - sequamur, ab- 
sichtlich wiederholt, s. § 9; 19; 26, 
33,4. 

7-10. Die Lage unseres Landes 
und unsero eigene macht die Ver- 
bindang mit Maced. nicht gefàhrlich. 

— cur quid., einen Grund wenig- 
stens ; man kò'nnte quidem eher nach 
nos e r war te n. — omnium soli, s. § 



10. — an etc, eine zweite selbstan- 
dige, nicht der zweite Theil einer 
Doppelfrage. — immo etc. laugnet 
den Inbalt beider Fragen ; sed simus 
etc. làsst die erste gelten um durch 
einen neuen Grund die zweite zu 
widerlegen. — immo contra ea fin- 
det sich selten so verbunden, s. 
Digest. 33, 7, 3; Hand Turs. 3, 
234; contra ea, s. 2, 60, 1, eine 
Steigerung von immo. — region. 
int., die dazwiscben liegende Gè- 
gend, vgl. 32, 17, 12; Widerlegung 
von e. 23, 16. — simus, das hds 
sumus lasst sich nur kiinstlich ver- 
theidigen, s. 5, 53, 1; Hand 1. 1. 1, 
182; 340. — subiecti, nicht: unter- 
worfen, wie subiecti atque obnoxii 
vobis erimus 7, 30, 2, vgl. § 8 wo 
subegit statt subteit zu lesen ist, 
sonderò : durch die Lage ausgesetzt, 
wie vorber opportuni, vgl. 42, 12, 
10 ; zu subiecti zu denken Romanis, 
Bradstater Aetol. 483 n. 1778, ist 
schon wegen des Zusammenhanges 
nicht moglich, da nihilo plus etc. 
den Gedanken hinzufiigt: wenn auch 
unser Land ebenso wie Aetolien u. 
Thess. Perseus ausgesetzt wàre, so 
batten wir doch bei dea Romern 
mehr Einfluss, wiirden eher von 



262 



LIBER XXXXI. CAP. 24. 



a. u. 580. 



que : nihilo plus fidei auctoritatisque habemus adversus Romanos, 
qui semper sodi atque amici fuimus, quam Aetoli, qui paulo ante 

10 hostes fuerunt? quod Àetolis, quod Tbessalis, quod Epirotis, 
omni denique Graeciae cum Macedonibus iuris est, idem et nobis 
sit cur exsecrabilis ista nobis solis velut dissertio iuris humani 

11 est? fecerit aliquid Philippus, cur adversus eum armatura et 
bellum gerentem hoc decera eremus; quid Perseus, novus rex, 
omnis iniuriae insons, suo beneficio paternas simultates oblitte- 

12 rans, meruit, cur soli omnium hostes ei simus? quamquam et 
illud dicere poteram, tanta priorum Macedoniae regum merita 
erga nos fuisse, ut Philippi unius iniurias, si qua forte fuerunt, 

13 utique post mortem *. * cum classis Romana Cenchreis staret, 
consul cum exercitu Elatiae esset, triduum nos in concilio fuisse 

14 consultantis, utrum Romanos an Philippum sequeremur. nibil 
metus praesens ab Romanis sententias nostras inclinarit; fuit 
certe tamen aliquid, quod tam longam deliberationem faceret 
[id quod] erat vetusta coniunctio cum Macedonibus, vetera et 

15 magna in nos regum merita, valeant et nunc eadem illa, non ut 
praecipue amici, sed ne praecipue inimici simus. ne id, quod 



ihnen Hiilfe erbalten. — advers., 
ihnen gegenuber, in ibren Augen, 
22, 39, 9; Prisc. 18, 210 p. 1181: 
Attici IvavxCov rovàe prò corani 
Alo. Terentius Andria: - adversum 
te. — quod etc, die Fplgerung. — 
omni Ur., e. 23, 1. — cum M. -iuris, 
9, 1, 8. — ista, die Callicr. in Schutz 
nimmt. — dissertio ist, obgleich es 
auch bei Pani. Diac. p. 72 heisst: 
disertiones divisiones patrimonio- 
rum inter consorte* , da diese Be- 
deutung an u. St. niebt passend ist, 
wahrscbeinlich verdorben; Madvig 
verm. discerptio, was sicb sonst 
niebt findet; Andere dissaeptio. 

11-14. Unsere Verhaltnisse za 
Maced. machen die Aufhebung des 
Beschlosses wiinschenswfrth. — 
fecerit, s. 44, 38, 7; 28, 27, 13; 
baufiger mit ut. — cur y was ein 
Grò ad ware, uns bestimmen konnte, 
wie im Folg., 5, 46, 6; 10, 18, 14. 
— quamquam etc., icb konnte viel- 
mehr sagen, fabrt nach dem negati- 
ven das positive Argnment an. Im 



Folg. fehlt , da in concilio fuisse 
nicht passend von dicere poteram 
abhangig gemacht wiirde, ausser 
dem Predicate za dem Satze ut - 
iniurias, etwa oblivisci debemus, 
oder obliterent, obscurent, elevent, 
aucb das regierende Verbum zum 
folg. Satze, etwa scimus, memini- 
stis, e. 22, 7. —Cenchreis, 32, 17, 3. 
— triduum etc, 32, 19ff. — nihil- 
inclin.: icb will zogeben, dass usw., 
wie § 11. — certe tam., doch ge- 
wiss, Gic. Cat. m. 23, 84. — idquod 
kann nach dem unbestimmten ali- 
quodmcht statthaben, es scheintaos 
aliquid quod wiederbolt; Madvig 
verm. : id quid erat — valeant e. n., 
um jetzt, da Philipp, todt ist, das 
damals aufgehobene freundliche 
Verhaltniss wiederherznstellen. 

15-18. Darch die freundliche 
Stellang za Perseus wird das Biind- 
niss mit den Romeni niebt beeio- 
trachtigt. — ne - simular., wir wol- 
len nicht usw., s. 32, 21, 21, wie oft 
die 2. Person des Perf. Conj. — 



a. Oh. 174. 



LIBER XXXXI. CAP. 24. 25. 



263 



non agitar, Callicrates, simulaverimus agi; nemo novae società- 
tis aut novi foederis, quo nos temere inligemus, conscribendi est 16 
auctor, sed commercili!» tantum iuris praebendi repetendique 
sit, ne interdictione finium nostros quoque et nos regno arcea- 
mus, ne servis nostris aliquo fugere Hceat. quid hoc adversus 17 
Romana foedera est? quid rem parvam et apertam magnam et 
suspectam facimus ? quid vanos tumultus ciemus ? quid ut ipsi 18 
locum adsentandi Romanis habeamus, suspectos alios invisosque 
efficimus? si bellum erit, ne Perseus quidem dubitat, quin Ro- 
manos secuturi simus. in pace etiam si non fìniuntur odia, in- 
termittantur." cum idem huic orationi, qui litteris regis adsensi 19 
erant, adsentirentur, indignatione principum, quod quam rem 
ne legatione quidem dignam iudicasset Perseus, litteris pau- 
corura versuum impetraret, decretum differtur. legati deinde 20 
postea missi ab rege, cum Megalopoli concilium esset, dataque 
opera est ab iis, qui offensionem apud Romanos timebant, ne ( 
admitterentur. 

Per haec tempora Àetolorum in semet ipsos versus furor 25 



agi, die Hs. bat oc, was nicht wie 
§ 6 genommen werden v ko onte. — 
societ. autfoed., s. 39, 37, 10; aut 
weil der Gedanke negativ ist. — 
inlig., 42, 23, 3; 32, 22, 11 ; 33, 12, 
13. — commerc. - repetendi, Um- 
schreibnng vod Recuperatorenge- 
richten, bei denen ein gegenseitiges 
Rechtsverbaltniss vorausgesetzt 
wird, s. 39, 26, 14; 38, 38, llf.; 
Rudorff 2, S. 35. — nostros, die 
Biirger der acbaischen Staaten , nos 
wol die principes § 19; nostrorum 
saeh finium zuzusetzen scheint nicht 
nothig, s. e. 23, 1 . — aliquo, irgeod 
einen ala wirklich gedachten Ort, 
gewb'hnlich ne quis, quo usw. — 
quid hoc Ut wol za nehmen: in 
welcher Beziehung, im Folg. ist quid 
waram. — facimus, commuoicativ, 
nm nicht tu faci* zu sagen, auch 
bei ipsi ist an Callicrates zu den- 
ken. — efficim., a. 40, 13, 6. — 
etiam si-finiuntur t 40, 15, 15; 24, 
34, 11 o. a., odia, in der Hs. steht 
odio nach non, es kann entweder vor 
dieses oder besser vor finiuntur ge- 
stellt werden, vgl. 40, 46, 11. 



19-20. adsensier., das hds. ad- 
sentierant kann schwerlich durch 
assentiere bei Apnl. Met. 7, 5 gè- 
schiitzt werden. — indignatione, 
inFolge, s. 33, 10,3; 31, 21, 11; 
38, 39, 10; quod etc. ist dazu mehr 
Epexegese, , als abhangiger Satz, 
wie bei metu ne 35, 30, 3 n. a. Der 
wahre Grand der Zuruckweisuag 
ist wol in idem - adsentirentur za 
sachen, s. § 20. — princip., wahr- 
scbeinlich sind zunachst die Magi- 
strate, die Damiurgen, gemeint, s. 
32,21, l; ib. 22, 2; 35,25,6.— 
versuum, Zeilen. — decretum, es 
wird dabei vorausgesetzt, dass ein 
Beschluss babe gefasst werden kon- 
nen ; es ist also eine gesetzmassige 
Versammlung , nicht eine blos zu- 
fàllige Zusammenknnflt. — deinde 
postea, Cic. Mil. 24, 65 u. a., wie 
itaque ergo 9, 31, 16, vgl. 42, 50, 4 
u. a. — ojfens. ap. , nicht ne ojfen- 
derent, weil ne sogleich folgt. 

25. Verhaltnisse in Aetolien, 
Creta, Lycien. Polyb. 30, 14 ; Diod. 
Sic. 29, 36. 



264 



LIBER XXXXI. CAP. 25. 



mntiiis raedibus ad internecionem adducturus videbatur gentem. 
le et Romani utraque pars miserunt legato» et inter se 
econcilianda concordia agebant, quae novo facinore 
os veteres etiam iras eicitavit. exuìibus Hypataeis, qui 
ì'roxeni erant, cum reditus in patrìam promissus esset, 
lata per principi™ civitatis Eupolemum, octoginta ìn- 
mincs, quibus redeuntibus inter ceterani multi tudinem 
s edam obvius exierat, cum salutatone benigna exceptì 
;traeque datae, ingredientes portam, fidem datam deos- 
nequiquam invocantes interfecti sunt. inde gravius de 
ìllum exarsit. C. Valerius Laevinus et Ap. Claudius 
: C. Memmìus et M. Popillius et L. Canuteius missi ab 
1 erant. apud eos cum Delphis utriusque partis legati 
rtamine egerunt, Proxenus maxime cum causa tum 
i praeslare visus est; qui paucos post dies ab Ortho- 
t veneno est sublatus; danmataque eo crimine in exi- 
. idem furor et Creteuses lacerabat. adventu deinde 
legati, qui cum decem navibus missus ad sedanda 

cum talutalìone , wenn sich anch 
Aehnliches Rudet, s. 44, 13, 12: rum 
gratta, 22, 42, 5: cum cura a. a., 
bedeatungaloa; zur Siche vgl. 38, 
33. —fidem d. deosq. (., 29, 24, 3; 
40, 22, 11 n. a. — de integra be- 
zieht sich nur auf orbita, nicht aaf 
gravali. — Valer., s. e. 18, Ctatid. 
e. 13, zwei Consiliare: Memm., 42, 
9, 8, PopilL, e. 14, gewesene PrSto- 
ren; Canai., vieti, der 42, 28 er- 
wànnte; die Riickkehr der e 22, 3 
gè d ano te n Gesandten ist nicht ge- 
meldet. — Delphis, 42, 6, 1; die 



(. caedib. auf furor aia 
Uraache stati aaf fetali 
olyb. 1. I.: al Alnakoì 
ino li)tt&{ac xai Ttjs 
ittQdvofiies tlióHuaav 
ifialiov i' Intaidniov 
■fiaai xakv&Éviis itjs 
xovgCas itg laviovs xo- 
tc. ib. p. 1181, 83, Diod. 
•ò loie jiÌTtoloìs jfpeu- 
rò tijv_ SeaaaUav fij- 
xbì notane nòittoq eh 
a-ninTovane, ìj ovyxXn- 
iiv tx toù TTipofuie yi- 
v avyxvatv; das Letz- 
it L. nicht, vidi, ist die 
e erst sphter erfolgt. — 
feblen, bea onderà da ci 
erwartet wird, docb ist 
wol nicht mit Crev. za 
'ypat., die Sudt istallo 
iUoderAetoIer,ygl. 38, 
4,15;26f.,dieVerbalt- 
: sind nicht welter b«- 
randstàter 479; Sonoro 
"inceps, wnhraeheinlich 
, nicht blos: der erste 
m Stante. — benigna, a. 
li dembdl. benigne w are 



m cauta, er schisa Rechi 



Gesandten treten ala Richter aaf 

(apud), a. 39, 25, 1 

za haben: der 2 
Ereignisse ist nicht fclar 
aber er. — damnataq., and so asw., 
s. 23,8,4, ib. 23,8; 24,25, 10 a. 
». ; der Wecbsel der Subjecte ist 
nicht auflallcnder als an andereo 
Stellen, a. e. 22, 5 ; 39, 53, 10 ; 37, 
2, 6 a. a., Gran, will quae damnati» 
andern. — crimine, ». 40, 12, 10. 

7-8. Creten:, 37, 60. — Mi- 
nuti., daa VorauagegaDgene end die 
Abiendung der Flotte, wenn nicht 



a. Ch. 174. 



LIBER XXXXI. CAP. 25. 26. 



265 



eorum certamina erat, aà spem pacis venerant. ceterum indu- 
tiae tantum sex mensum fuerunt; inde multo gravius bellum 
exarsit. Lycii quoque per idem tempus ab Rhodits bello vexa- 8 
bantur. sed externorum inter se bella, quo quaeque modo gesta 
sunt, persequi non operae est satis superque oneris sustinenti 
res a populo Romano gestas scribere. 

Celtiberi in Hispania, qui bello domiti se Ti. Graccbo de- 26 
diderant, pacati manserant M. Titinio praetore obtinente prò- 
vinciam , rebellarunt sub adventum Àp. Claudi , orsique bellum 
sunt ab repentina oppugnatone castrorum Romanorum. prima 2 
lux ferme erat, cum vigiles in vallo quique in portarum statiohibus 
erant, cum vidissent procul venientem hostem, ad arma concia- 
maverunt. Àp. Claudius signo proposito pugnae, [ad] paucis ad- 3 
hortatus milites, tribus simul portis eduxit. obsistentibus ad 
exitum Celtiberis primo par utrimque proelium fuit, quia propter 
angustias non omnes in faucibus pugnare poterant Romani; 
urguentes deinde alii alios sicubi evaserunt extra valium, ut 4 



in einer der Liicken die Sache be- 
riibrt war, ist iibergangen ; die vor- 
liegenden kurzenNotizen sindwabr- 
scbeinlich aus Polyb. genommen. — 
mensum, 3, 24, 4. — Lycii, e. 6. — 
quaeque, 40, 5, 6, vgl. 39, 31, 12; 
1, 9, 8. — sunt, wenn man nicht sint 
lesen will, ist quo als Relativ. zu 
nehmeo. — operae est mit dem Da- 
tiv und folg. Infinitiv, immer in ne- 
gatìven Satzeu, s. 21, 9, 3; 44, 36, 
13: non operae est stanti eie, 29, 17, 
17; 4, 8, 3 usw. — sustin. t 23, 9, 7 ; 
zum Gedanken 31 , 1. — scrib., der 
lofio, bangt von sai. s. oneris susU 
ab, worin der Begriff liegt: es wird 
mir schwer; der Grundsatz ist der 
33, 20, 13; 39, 48, 6; 35, 40, 1 aus- 
gesprochene. 

26* Krieg in Hispanien. 

1-3. Graccho,40, 47 ff.; Titin., 
e. 15, 11. — Claudi, er ist 579 in 
Spanien gewesen,nnd in diesem Jabre 
oder 580, bevor der e. 21 , 3 be- 
stimmte Nacbfolger ankam, s. 40, 
39, 1, kónnte das Berichtete gesche- 
ben sein, s. e. 28, 1: exitu anni; 
allein da es sub adventum heisst, 
ist es wabrscbeinlicher, dass L. die 
Tbaten des Claudius ein Jahr zu spat 



angesetzt babe. — cum - cum, die 
Harte der Wiederbolnng wird durcb 
die verschiedeneBedeutung derCon- 
junction geraiidert, vgl. 1 , 5,3. — 
vigli., b. 44, 33, 8 ; Marq. 3, 2, 325. 
— port st., 4, 27, 7. — signo pr. f 
22, 45, 5 u. a. — ad scheint ans dem 
folg. adhortatus voransgenommen ; 
Andere lesen ac. — trib. p., e. 9, 6 ; 
znr Sacbe 40, 28, 3. 

3-5. obsist.f vgl. 34, 46, 9 f. — par, 
22, 47, 4. — propter angust. ist we- 
sentlich niebt von in faucibus ver- 
sebieden; doch ist die Darstelluog 
uberhaupt etwas breit. — alvi al., 5, 
47, 2 u. a. — sicubi, wenn bei den 
verschiedenen Angriffen an den drei 
Thoren welcbe usw., docb ist das 
W. unsicher, da die Hs. secuti hat, 
und es scheinen kónnte, als ob die 
einzelnen durebbreebenden Scbaren 
sicb so batten ausdebnen konnen, 
dass sie der feind lichen Schlacht- 
reibe gleich gewesen waren, was nur 
der Gesammtheit der Ausgeriickten 
moglicb war; secuti ware an sicb, 
wenn ala alios sowol darauf als auf 
wrgentes bezogen wiirde, niebt un- 
passend, da die urgentes nach und 
nacb anlangen, s. 39, 31 , 3: usque 



266 



LIBER XXXXI. CAP. 26. 27. 



a. u. 58Q. 



panciere aciem et exaequari cornibus hostium, quibus circumi- 
bantur, possent, ita repente inruperunt, ut sustinere impetum 
eoram Celtiberi nequirent. ante boram secundam' pulsi sunt; 

5 ad quindecim milia coesa aut capta, signa adempta duo et triginta. 
castra etiam eo die expugnata debeilatumque; nam qui superfuere 
proelio, in oppida sua dilapsi sunt. quieti deinde paruerunt 
imperio. 
27 Censores eo anno creati Q. Fulvius Flaccus et A. Postumius 

Albinus Iegerunt senatum ; princeps lectus M. Àemilius Lepidus 

2 pontufex maximus. de senatu novem eiecerunt. insignes notae 
fuerunt M. Corneli Maluginensis, qui biennio ante praetor in 
Hispania fuerat, et L. Corneli Scipionis praetoris, cuius tum inter 
civis et peregrinos iurisdìctio erat, et L. Fulvi, qui frater ger- 
manus et, ut Valerius Antias tradit, consors etiam censoris erat 



plures confertioresque urgebantuùà 
zwei Participia sicb auch sonst ver- 
bnoden fiodeo, s. 40, 28, 3; 21, 28, 
5, wtirde aber die Sàtze za sehr 
zerstàckeln; am einfaehsten ware 
ubi. — exaequari, 23, 35, 7; ad 
Her. 4, 18, 25: paucis nobis exae- 
quari non poterant. — quibus ist 
wol AbL, wie oft von Soldaten, Z. 
§ 455 4* ; Andere baiteli es fdr Da- 
tiv. — ita rep., s. 27, 8, 6; zur Si- 
toation 24, 16, lf. — caesa aut, s. 
e. 28 , 8 ; ob die Zabl der Gefange- 
nen besonders angegeben gewesen 
sei, wie Madvig annimmt, làsst sich 
niebt bestimmen. — superfuere, wo 
wir das Plusqprf. erwarten, s. 1, 1, 
1; 32,26, 2:addHxit;21,M t 2:prae- 
fregit u. a., vgl. 42, 54, 6. — pu- 
gnae, 39, 31, 14. 

27* Censur des Fulvius and Po- 
stumius. 

1-2. Fulvius, 40, 43; Postum., 
Brader des diesj&hrigen Consilia, 
40, 35; 41. — Scurir., 40,42, 12; 
pontufex, 25, 2, 1. — eiec., 40, 51, 
1 ; 43, 15, 6, vgl. 39, 42, 5. — Cor- 
nei. Malug., wahrscheinlich weil er 
e. 15 einen Meineid gescbworen 
hat; dann aber ist im Folg. in Hi- 
spania, wenn es von L. herriibrt, 
eia Irrthum, da Cornei, eben des- 
balb gescbworen batte, weil er niebt 
nach Hisp. gehen wollte, s. Lange 



2, 229 ; 243. — Scipionis pr., s. zìi e. 
21 , 1, Becker 2, 2, 209. — consors, 
Veli. Pat. 1, 10 extr.: aspera circa 
haec tempora censura Fulvii Flacoi 
et Postumn Albini fuit. quippe Ful- 
vii censoris frater, et quidem con- 
sors, Cn. Fulvius, senatu motus est 
ab iis censoribus; Val. Max. 2, 7, 5 
balt ibn fùr den 40, 41, 7 genaoa- 
ten : Fulvius Flaccus censor Fulvium 
fratrem consortem, legionem, in 
qua tr. mil. erat, - dimettere ausum, 
senatu rnovit, ebenso (der unacbte) 
Frontin. Strat. 4, 1,32. L. deutet 
durch nicbts an, dass er beide far 
gleich balte, vielmebr nennt er 40, 
41 den M. Fulvius zwar Brader 
eines Q. Fulvius aber obne diesen 
naher za l>ezeicbnen, und unter- 
sebeidet ibn von dem damaligen 
Consul sowol als dem jetzigen Cen- 
sor durch den Zanamen Nobilior, 
obne irgendwie za bemerken, dasser 
aus der Familie der Flacci durch 
Adoption in die der NobUiores tiber- 
gegangen sei; es ist deshalb nicht 
nothig an a. St. wegen 40, 41, 7 M. 
za schreiben; ob d. bd. L. oder Cn. 
nach Velleias richtiger sei, làsst 
sich nicht sicher entsebeiden. — 
germanus, von denselben Eltern, 
wenigstens demselben Vater stam- 
mend; dass ergerman. gewesen sei, 
betrachtet L.als sicher, dass er auch 



a. CU. 174. 



LIBER XXXXI. CAP. 27. 



267 



consules votis in Capitolio nuncupatis in provincias profecti sunt. 
ex iis M. Àemilio senatus negotiura dedit, ut Patavinorum in 
Venetia seditionem conprimeret, quos certamine factionum ad 
intestinum bellum exarsisse et ipsorum legati adtulerant. legati, 
1 qui in Aetoliam adsiroilismotusconprimendosierant,renuntiarunt 
coerceri rabiem gentis non posse; Patavinis saluti fuit adventus 
consulis; neque aliud quod ageret in provincia cum habuisset, 
Romam rediit. censores vias sternendas silice in urbe, glarea 
extra urbem substruendas marginandasque primi omnium lo- 



corsors gewesen, d. h. dass die Bru- 
ttar die vàterlicbe Erbschaft no eh 
DÌcfat getheilt, noch zusammen ge- 
wohnt hatten, batte nar Val. Ant. 
beriehtet, dem Velleios folgt. 

3—4. consules etc, die lectio se- 
natus wurde also bald nacb dem Be- 
ginn der Censur vorgeoommen ; die 
Consuln scheinen, wie 40, 53, 1, so- 
gleicb nach derselben in die Provinz 
abgegangen za sein. — vot nunc, 
22, 1,6. — M. AemiUo ist ein Irr- 
tbum L.'s oder des Abschreibers, 
da die Sacbe, wenn Aemilins als 
Consul das Geschaft besorgte, in 
dem vorbergeb. Jahre, wo derselbe 
dieses Amt bekleidete, s. zu cu 19, 
1, batte erzahlt werden uriissen. 
Vielleicbt bat L. die Notiz aas dea 
Annalen seioer Vaterstadt entnom- 
iuen und in ein unrichtiges Jabr gè- 
setzt, docb vgl. § 2; e. 26, 1. — 
certam. fact., die Sacbe ist niebt 
weiter bekannt, 8. Einleit. 4. — et 
ips., wenn niebt ein zweites Glied 
mit et feblt, ist zu deokeo, dass man 
bereits auf anderemWegeKenntniss 
von der Sache erhalten batte. — : 
Aetol. etc, die Aebnliebkeit des 
Gegenstaodes sebeint die kurze Be- 
merkung veranlasst zu baben, s. e. 
25, 5 ; 42, 2, 1 . — coerc. rab. , vgl. 
34, 24, 4; 27, 30, 5. — - saluti/., er 
stellte die Eintracht wieder ber. — 
prov., wol Galileo. 

5. censores, nacb der kurzen Un* 
terbrechung, die sieb an die Abreise 
der Consuln kniipfte, gebt die Er- 
zahlung auf § 2 zuriiek. — silice 



ster., nacb 38, 28, 3 war sebon ein e 
kurze Strecke Weges ausserbalb 
der Stadt gepflastert worden, erst 
jetzt gesebiebt es in der Stadt, viell. 
bezieht sicb darauf Piin. 19, 2, 24: 
quantum mutatis moribus Catonis 
censorii, qui stemendum quoque 
forum muricibus censuerat — gla- 
rea - subst.f bedeutet wol niir: mit 
Kies bestreuen, s. Scblosser Gesch. 
d. alt. Welt 4, 471, nicht Kies un- 
ter die Steine streuen, mit denen die 
Strassen belegt worden waren, da 
sicb kaum annehmen lasst, dass 
mehrere Strassen ausserbalb dèr 
Stadt (die via Appia war, wie es 
sebeint, alkrdings mit Steinplatten 
belegt, Becker Gallus 1, 79) besser 
bergestellt worden seien, als die in 
der Stadt. — morgui., mit einer er- 
bohten Einfossung von Steinen, anch 
wol mit Prall- und Sitzsteinen ver- 
seben. — primi sebeint L. auf sub- 
struend. und margin. bezogen zu 
baben, da schon mehrere Strassen, 
s. 9, 43, 25, aber viell. weniger 
sorgfaltig angelegte, vorfaanden wa- 
ren, Lange 2, 244. — pòntes, wo 
und was es fttr welcbe waren , lasst 
sicb nicht erkennen; scbwerlich sind 
in Rom selbst, wenigstens iiber die 
Tiber, vieie angelegt worden, s. 40, 
51, 14; Becker 1, 696 ff. — scaenam, 
also nur den Raum, wo die Schau- 
spieler agirten, vgl. 40, 51, 3; die 
cavea sebeint wie friiber umzaunt, 
niebt in den Bau gezogea oder mit 
gradus verseben, diti scaena dage- 
gen, um sie nicht jedes Jabr mehr- 



268 



LIBER XXXXI. CAP. 27. 



a. u. 580. 



caverunt, pontesque multis locis faciendos; et scaenam aedilibus 

6 praetoribusque praebendam, et carceres in circo, et ova ad notas 
curriculis numerando # dam, et metas trans * et caveas fer- 

7 rea * intromitterentur * feriis in monte Albano consulibus, et 
clivom Gapitolinum silice sternendum curaverunt, et porticum 
ab aede Saturni inCapitolium * ad senaculum ac super id curiam. 

8 et extra portam Trigeminam emporium lapide straverunt stipi- 



mais herstellen zumìissen, von Stein 
erricbtet za sein, a ber nicht lange 
bestanden zu haben, s. zu 40, 51, 3; 
Tac. Ann. 14, 20; Marq. 4, 527. — 
aedil. etc, den aedi!, curules zu den 
Indi Romani, den aedil. pi. zu den 
Indi plebeii, dem jedesmaligenStadt- 
prator za den ludi Apollinares , 25, 
12, 12. — praebend. ware von loca- 
runt abhangig: sie gaben in Accord, 
dass sie jedesmal den Aedilen usw. 
uberlassen werden solite; besser 
wird es wol, wie die folg. Begriffe, 
mit curarunt § 7 in Verbindung ge- 
setzt. Die nachsten Worte sind 
liickenhaft, man sieht nicht, was die 
Censoren fiir die carceres, die schon 
lange bestanden , s. 8, 20, 2, gethan 
haben. — ova, vgl. Varrò R. R. 1, 
2: ovum ittud sublatum est, quod 
ludis circensibus novissimi curriculi 
finem facit quadrigis ; spater wurde 
nach jedem der 7 Umlaufe, die zu 
einem missus gehorten, ein ovum 
von der Saule, auf der es stand, her- 
untergenommen ; in der Zeit, von 
der L. redet, konnten sie, wenn das 
44, 9, 4, vgl. 45, 33, 5, Erwàhnte 
richtig ist, diesen Zweck nicht ge- 
babt haben, auf den sich aucb die 
Stelle bei Varrò nicht bezieht, vgl. 
Dio Cass. 49, 43 : tposióij àrifiiovQ- 
yrtfiaxa xarear^aaTO ^AyQCnnag), 
also erst zur Zeit des Augustus, vgl. 
Marq. 4, 508; 501 f. — tnetas, 37, 
27, 2, „je drei Kugelsaulen " am 
Anfang und Ende der Rennbahn. 
— caveas , Behàlter far die wilden 
Thiere zu den venationes , s. 39, 
22, 2; 44, 18, 8. —feriis und 
monte Albano zeigen, dass eine 
Einrichtung fiir die feriae Latinae 



bezeichnet war; die Liicken lassen 
sich nicht mit Sicherhéit erganzen. 

7. clivom etc, der Weg vom fo- 
rum auf das Capitolium, s. 37, 3, 7 ; 
Becker 1, 311; 314, wird erst jetzt 
gepflastert. — aede SaL, s. e. 21, 
12. — Capti, zum capitol. TempeL 
Die folg. Worte sind wabrscheiolich 
verdorben oder liickenhaft; man 
mag die curia (es ist wol an die 
Hostilia, nicht an die calabra auf 
dem Capitol, s. Becker 1, 401, zu 
denken, wenigstens weist senaculum 
auf jene hin) an den Fuss des Capi- 
tols, in die Gegend, wo spater das 
tabularium war, oder an die Nord- 
westseite des forum versetzen, so 
sind sie nicht passend; im ersten 
Falle batte n die curia und das sena- 
culum, s. Fest. p. 349: S macula 
tria fuisse Romae - unum, ubinunc 
est aedis Concordiae inter Capito- 
lium et forum, wenigstens eher ala 
das Capitol. erwahnt werden miis- 
sen, ebenso im zweiten, wo ausser- 
dem die Localitat Tur den porticus 
nicht geeignet erscheint; ferner lag 
ésis senaculum der cwiaso nahe, dass 
eine Halle kaoni nothig war; und 
ac s. id curiam jst sehr locker an- 
geknupft, man solite wenigstens ae 
s. id ad cur. erwarten. Was fehlt, 
lasst sich nicht erkennen. Aus dea 
letzten Worten geht hervor, dass 
das senaculum, d. h. der Ort, wo 
sich die Senatoren, bevor die 
Sitzung eroffoet wurde, versa mmel- 
ten, unter der curia gelegen habe, 
Becker 1, 286; Reber Ueber die 
Lage der cur. Host. 24; 26 f. 

8-9. empor., 35, 10, 12. — lap. 
strav. etc, liessen mit Steinplatten 



a. Ch. 174. 



LIBER XXXXI. CAP. 27. 



269 



tibusque saepserunt, et porticum Àemiliam reficiendam curarunt, 
gradibusque ascensura ab Tiberi in eraporium fecerunt. et intra 9 
eandem portam in Aventinum porticum sìlice straverunt et eo 
publico ab aede Yeneris fecerunt. idem Calatiae et Auximi muros 10 
faciendos locaverunt; yenditisque ibi publicis locis pecuniam, 
qiiae redacta erat, tabernis utrique foro circumdandis consump- 
serunt etalter exiisFulviusFlaccus — nam Postumius nihil nisi 11 
senatus Romani populive iussu se locaturum ipsorum pecunia 
* * — Iovis aedem Pisauri, et Fundis, et Potentiae * etiam 
aquam adducendam, et Pisauri viam silice sternendam, et Sinuessae 12 
maga/ta addenda * * a viariae in his doacas * et murum cir- 



belegen und mit Pfàhlen umzaunen. 

— port. Aem. y 35, 10, 12; Becker 
1-, 464. — grad. asc. f die Ufer wur- 
den ausgeinauert und mit Stufea 
versehen. Die zahlreichen Anlagen 
dieser Art, das emporium, Hallen 
und Docks zum Aufspeichern und 
fiir dee Verkauf; der Hafen 40, 51 
nsw. zeigen, dass der Handel bliibte. 

— et intra e te, das hds. et extra 
ist scbwerlich richtig, man wiirde 
dann et nicht, oder et porticum in 
Aventinum extra eand. port. er- 
warten; daza kommt,dass derAven- 
tinus, s. 1, 33; 26, 10, 5; 27, 37; 
30, 26, voo der Stadtmauer eioge- 
schlossen war, ausserhalb des Tho- 
res nicht wohl eine Halle aof den- 
aelben gefuhrt werden konnte, vgl. 
Becker 1, 453; 464. Auch die folg. 
Worte deuteri aof eine Anlage in- 
nerbalb der Stadt, da in dem verdor- 
beneo eo publico eine Andentung des 
clivus PubUcius liegt, und die ae- 
des Veneris dann die Kapelle ani 
forum boarium, s. 29, 37, 2; Becker 
1, 467; 472, sein kann. 

10-13. Calat, 27,3,7. Auxim., 
e. 21, 12. — loca pubi., das Gebiet 
von Calatia war nacb der Wieder- 
eroberung Capuas, s. 26, 33 f., ager 
publicus geworden, wesbalb auch 
die rom. Gensoren die Mauern ber- 
stellen, s. Mommsen Gesch. d. rom. 
Miinzwes. 336; loca public a sind 
also einzelne dem Staate gehorende 
Grundstucke, ygl. 28, 46, 4; 4, 8, 



2 ; die Kosten werden niebt mit dem 
den Gensoren bewiUigten Gelde be- 
stritten. — utrique, in beiden 
Stadten, Nìtzsch 153. — s. Rom. 
pop. eine ungewohnlicbe Zusam- 
menstellung, vgl. Sali. I. 112: iussu 
senatus aique populi R., L. 1, 49, 
7: iniussu populi ac senatus, docb 
vgl. 22, 32, 7 : patres Romanos po- 
pulumque; doch ist viell. sen. po- 
pulive R. iussu umzustellen ; ve wie 
aut e. 24, 15; iubere vom Senate 
42, 33, 4. — ipsorum pec. sebeint 
auf sen. pop. Rom. sich zu bezieben : 
er werde nicht ohne dieser B efebi 
das ihnen (nicht den Gensoren) ge- 
horende Geld verwenden, im Ge- 
gensatze zu § 10: vendit. - pecu- 
niam; Andere bezieben es auf die 
im Folg. geoannten Stadte : er werde 
nicht (einmal) — das ihnen selbst 
gehorende Geld verwenden; viell. 
fehlt nicht aliein dicebat, sonderà 
ein anderer Gedanke, der die Zwei- 
deutigkeit entfernte. Andere Cen- 
soren haben unbedenklich wie Fui- 
vius das Geld benutzt, s. 39, 44, 6 ; 
40, 51, 2. — aedem ist aucb zu 
Fundis u. Potentiae zu denken, s. 
e. 21, 13; 40, 51, 6. — etiam ist 
entweder aus einem Stadtnamen 
verdorben, oder ein solcher (Poten- 
tiae!) ist ausgefallen ; es fehlt auch 
das regierende Verbum. — magalia 
add.y nachTh. Mommsen, s. Serv. zu 
Verg. Aen. 1, 421 : magalia - de his 
SaUustius „magaUa sunt circum- 



270 



LIBER XXXXI. CAP. 27. 28. 



a. u. 580. 



cumducendwm et forum porticibus tabernisqtie claudendum et 
13 Ianos tris faciendos. haec ab uno censore opera locata cura 

magna gratia colonorum. moribus quoque regendis diligens et 

severa censura fuit. multis equi adempti. 
28 Exitu prope anni diem unum supplicatio fuit ob res prospere 

gestasin Hispania ductu auspicioque Appi Claudi proconsulis; 

2 et maioribus hostiìs viginti sacrificatum. et alterum diem sup- 
plicalo ad Cereris, Liberi Liberaeque fuit, quod ex Sabinis terrae 
motus ingens cum multis aedifìciorum ruinis nuntiatus erat. 

3 cum Ap. Glaudius ex Hispania Romana redisset, decrevit senatus, 

4 ut ovans urbem iniret. iam consularia comitia adpetebant; quibus 
, magna contentione babitis propter multitudinem petentium creati 

5 L. Postumius Albinus et M. Popillius Laenas. praetores inde 
facti N. Fabius Buteo G. Matienus G. Cicereius M. Furius Cras- 
sipes iterum A. Atilius Serranus iterum C. Cluvius Saxula iterum. 

6 comitiis perfectis Ap. Claudius Centho ex Celtiberis ovans cum 
in urbem iniret, decem milia pondo argenti, quinque milia auri 

7 in aerarium tulit. flamen Dialis inauguratus est Cn. Gornelius. 



iecta civitati suburbana aedificia; 
Cassius Hemina docet ita „Sinues- 
sae magalia addenda murumque 
circum eam." — a viariae ist an- 
deatlich ; nach cloaca* fehlt eia Gè- 
randivam, nach Mommsen facien- 
dos. — colonor. passi eigentlich 
nor auf Pisaarom,Potentia, Sinuessa, 
Burgercolonien, in welchen die Her- 
stellnng der offentiieben Bauten den 
Censoren oblag, niebt auf Fondi, 
ein Municipium, s. 38, 36, 9 ; 39, 44, 
10; Mommsen a. a. 0. 332. — mo- 
ribus, viell. ist in ansgefallen, s. je- 
docb za 3, 39, 7 ; 24, 48, 1 1 ; zurSache 
Becker 2, 2, 208. — multis, vgl. 39, 
44, 1 ; Lange 2, 243. 

28* Triumpb des App. Claudius, 
Wablen ; Votivtafel des Ti. Sempro- 
nias Graccbus. 

1-7. App. Claud., e. 26, 1. — 
et maior, e. 17, 4. — et alter 
etc. ist nnr der Gleichheit der 
Sacbe wegen angekniipft, wie e. 27, 
3; jede der Sappi icationen dauerte 
einen Tag. — Cerer., 8. 40, 2, 2; 
10,23, 13; Preller 133; 432 ff. — 
redisset, dieses miisste nach § 1 



exitu p. a. kurz von dem Ende des 
Jabres, ancb die Comitien spàt ge- 
halten worden sein, obgfeich L. sagt: 
iam - adpetebant, vgl. 40, 59, 5; 
42, 28, 1 ; 38, 42, 2 ; adpeteb., s. 28, 

10, la. a.; 27, 4, 1: instabat. — 
magna content., wie 39, 32 .a. a., 
also ungeacbtet des Gesetzes 40, 19, 

11, s. Lange 2, 228. — Postura., s. 
40, 35, Broder des Censors und des 
Consols in dem lanfenden Jabre, 
Lange 2, 241. — Pomi, e. 15, 6. — 
C. Mot, vgl. 40, 26, 8; ib. 28, 7. — 
Cicereius -, der welcber za Gaosten 
des L. Scipio e. 21, 1 oder des Gn. 
Scipio e. 8, 1 von der Bewerbang 
am die Pratur zariickgetreten war, 
vgl. Lange 2, 563. — Furius C. it, 
s. 38, 42, 4. — Atil. Serr. it, 35, 
10, 11. — Cluvius, wahrscbeinlich 
ist die erste Pratur in einer der 
Lockeo ansgefallen, er ware also 
friiber, als das Gesetz 7, 42, 2 er- 
laabte, wieder Prator geworden, 
niebt die beiden vorber genannten. 
— milia p., so driickt sicb L. immer 
aua, wenn er das Gewicbt nach den 
Annalisten angiebt, s. 39, 5, 14; ib. 



a. Cb. Ì74. 



LIBER XXXXI. CAP. 28. 



271 



Eodem anno tabula in aede matris Matutae cura indice boc 8 
posita est: „Ti. Semproni Gracchi consulis imperia auspicioqae 
legio exercitusque populi Romani Sardiniam subegit. in ea pro- 
vincia hostium caesa aut capta supra octoginta milia. re publica 9 
felicissume gesta atque liberatis sociis, vectigalibus restitutis, 
exercitum salvom atque incolumem plenissimum praeda domum 
reporta vit; iterum triumpbans in urbem Romam rediit. cuius " 
rei ergo hanc tabulam donum Iovi dedit u Sardiniae insulae io 
forma erat, atque in ea simulacra pugnarum pietà. 

Manera gladiatorum eo anno aliquot, parva alia data ; unum 
ante cetera insigne fuit T. Flaminini, quod mortis causa patris li 
sui cum tfseeratione epuloque et ludis scaenicis quadriduum 



7,1; ib. 42, 3; 40,43,6; 41, 7, 2 
u. a., vgl. 45, 44, 5, nicht libras 
pondo ; wenn er Polybius folgt, nennt 
er talenta, Nissen 1 08 ; pondo hier 
deutlicb indecl. plorale. — inaugur., 
». 40, 42, 11 ; Mare;. 4, 351. — Cn. 
Cornei., vgl. Mommsen Jnscrptt. 33 
p. 19. 

8-10. in aede, die Hds. bat in 
aedem, vgl. 33, 36, 13; m konnte 
leiebt wiederholt werden , niebt so 
e. 20, 7. — indice, 40, 52, 5: cum 
Mulo. — consulis, als solcber war 
er in die Provinz gegangen, und 
wenn er aach die Thaten zana Theil 
als Proconsal ausgefuhrt balte, so 
ist doch desbalb nicht proconsulis 
za andern, s. za 4, 20, 6; Broecker 
Unters. 204. — imper. ausp., 40, 
52, 5. — legio, alterthùmlich, s. 1, 
28, 3, durcb exercitusque erklart. 

— octog. m., Fest. p. 332 : Sardi 
venales: Sinnius Capito alt Ti. 
Gracchimi- Sardiniam Corsieamque 
subegisse, nec praedae quiequam 
aliud qua/m mancipio captum, quo- 
rum vitissima multitudo fuerit; 
Anr. Vict. 57: tantum captivorum 
adduxit, ut longa vendMone res iti 
proverbium venir et: Sardi venales. 

— sociis ist wabrscheinlicb aasge- 
fallen, s. e. 12, 6. — iterum, e. 7. 
— ergo, 40, 52, 7. — Iovi; doch wird 
die Tafel io dem Tempel der mat. 
Matata , viell. als See- und Hafen- 



gottin, vgl. 33, 27, 4; 5, 19, 6, auf- 
gestelit. Die satumischen Verse 
der Inschrift bat oach Walch Emen- 
datt. 252Ritschl. inscript, col. rostr. 
Duell. p. 19 sq. herzustellen ver- 
sa cbt. — forma er., es war, (die 
Tafel) s te lite dar, da tabula Subjeet 
ist, auf der nicht die Insel sonderà 
Schlachten abgebildet waren; zar 
Saehe s. Preller 208; Mommsen 
Inscrplt. 541 p. 150. 

10-11. parv. al., besebrankend 
zu munera, s. e. 20, 11 : reliquorum, 
concessi v za unum; einfecher ware 
data parva alia, Im Folg. ist ante 
cetera: mehr als die anderen, die 
eben niebt insignia waren , pleona- 
stisch. — Flamin., wabrscheinlicb 
der oft genannte Befreier Griechen- 
lands, wenigstens weiss Plutarch 
Qoint. 21 von einer òffentlichen 
Thatigkeit desselben nach der Ge- 
sandtschaft an Prusias nichts za be- 
richten; obgleich Qainctius erst 
55 J. alt gewesen ware, s. 33, 33, 3, 
so kann er doch an der Pest e. 21 
gestorben sein. L. erwabnt 45, 42, 
11 eines T. Qainctius Flamininus 
als Gesandten and ib. 44, 3 als Au- 
gur, den Andere ftir den oben ge- 
nannten halten, doch lassi sich die- 
ses niebt mit Sicberheit nachweisen. 
— viscer. et lud., s. 39, 46, 2 ; hier 
ausserdem nocheinLeichenscbmaus, 
Marq. 5, 217. — lud. scaen., Marq.4, 



\ 



272 



LIBER XXXXn. CAP. 1. 



a. u. 581. 



dedit. magni tum rauneris ea summa fuit, ut per triduum quat- 
tuor et septuaginta homines pugnarmi 



TITI IIVI 

AB URBE CONDITA 



LIBER XXXXII. 



X L. Postumius Albinus M. Popillius Laenas cum omnium 

primum de provinciis et exercitibus ad senatum rettulissent, 



526; Mommsen 1, 874. — tum, das 
hds. tamen liesse sich nur kunstlich 
durch eine Beziehung auf das folg. 
ea summa: obgleich die S. so klein 
war, 8. 42, 5, 2, erklàren ; die Zeit- 
partikel aber kann nicfat wol fehlen, 
eber konote man enim tum erwar- 
ten. — ea summa wird erklart 
durch ut etc. : die Summe, welche 
darin bestand, dass osw., vgl. 21, 
11, 5; 5, 25, 9; Cic. Or. 2, 72, 
293 : summa huius generis haec est, 
ut - coiiferam tela u. a., von summa 
schei ri t jedoch auch magni mu- 
neris abzuhangen, wie 6, 27, 3: 
summam invidae eiusi eine (so 
kleine) Somme voo 74 M. galt da- 
mala als die Somme, der Betrag 
eines grossen Geschenkes, vgl. Cic. 
Off. 3 , 2 , 6 : si discendi labor est 
potius quam voluptas, so dass L. 
auch hatte sagen konnen: magni m. 
summa futi quatt. et septuag. ho- 
minum, deo letzten Begriff aber in 
einem besonderen Satze omscbrie- 
ben bat; wegen der Unsicherheit 
der Bedeatuog von summa verm. 
Doker, der Sion sei: magnum mu- 
neris eius sumtum fuisse, aber 
summa verdorben. — quatt. et sept., 
s. 39, 46, 2. 

Nach der Periocha : Q. Foconius 
Saxa tr. pi. legem tulit, ne quis mu- 



lieretn heredem institueret, dissua- 
sa legem M. Caio; extai eius ora- 
tio batte L. in diesem Buche die lex 
Foconia erwahnt, wahrend dieselbe 
aach anderen Nachrichten erst 585 
von dem in der Periocha genannten 
Tribun beantragt worden ist, s. Cic. 
Cat. m. 5, 14; Balb. 8, 21; de rep. 
3, 10; Geli. 6(7) 13s 17,6; 20, 1, 
23. Hat L. wirklich hier von der- 
selben gesprochen (Lacbmann de 
font. T. Liv. 2, 99 f. vermutbet, die 
Notiz sei aos der Periocha dea 
43. Bucbes in die des 41. durch Ab- 
scbreiber gekommen), so konote er 
dadorch, dass in dem Gesetze nach 
Cic. Verr. 1, 41, 106: ab A. Po- 
stumio Q. Fulvio censoribus die e. 
27 genannten Censoreo erwàbnt 
waren, getauscht, dieses in das 
Jahr, in dem er von der Thatigkeit 
desselben berichtet, versetzt baben, 
s. Rodorff 1, 56; Lange 1, 142; 2, 
264; Rein Privatr. 778; es musate 
dann in einer der Lucken von dem- 
selben die Rede gewesen sein, da in 
der Hs. am Ende des Boches niente 
feblt. 

42-45. Die Zeit des dritten 
macedooischen Krieges. 

1* Vertheilung der Provinzen; 
barte Bebandlong der Pranestiner. 

1-5. omn. prim.j s. 40, 1, 1. — 



a. Ch. 173. 



LIBER XXXXIL CAP. 1. 



273 



Ligures utrique decreti sunt, ut novas ambo, quibus eam prò- 2 
vinciam obtinerent, legione» — binae singulis decretae — et 
socium Latini nominis deca milia pedftum et sescenos equites, 
et suppleroentum Hispaniae tria milia peditum Romanorum 
scriberent et ducentos equites. ad hoc mille et quingenti pedites 3 
Romani cum centum equitibus scribi iussi, cum quibus praetor, 
cui Sardinia obtigisset, in Corsi cam transgressus bellum gereret: 
interim M. Atilius vetus praetor provinciam obtineret Sardiniam. 4 
praetores deinde provinciàs sortiti sunt, A. Atilius Serranus 5 
urbanam, C. Ctavius Saxula inter cives et peregrinos, N. Fabius 
Buteo Hispaniam citerìorem, C. Matienus ulteriorem, BL Furius 
Crassipes Siciliam, C. Cicereius Sardiniam. priusquam magistra- 6 
tus proficiscerentur, senatui placuit L. Postumium consulem 
ad agrum publicum a privato terminandum in Campaniam ire, 
cuius ingentem modum possidere privatos paulatim proferendo 
fines constabat. hic iratus Praenestinis , quod, cum eo privatus 7 



Ligures, s. 40, 18, 3 ; ib. 35 ; 44; 41, 
14, 8 u. a. — detta, s. 41, 14, 10. 
— Hispaniae, ftir H., wie L. oft den 
Dativ braucht, s. 29, 25, 8; 34, 16, 
7 usw., vgl. e. 10, 12; 28, 37, 4: 
in supplementttm classi; gewohnlich 
steht die Provinz, fur welcbe die 
JSrganzung bestiramt rst, mit in und 
dem Aceus., s. e. 10, 12; 29, 13, 8; 
43, 12, 2 usw. — ad hoc, s. 6, 11, 
6; 2, 23, 4 u. a. — cent, da die Hs. 
centum equitibus CC hat, so kann 
L. aoch eq. ducenti* geschrieben 
haben. — cum quib., mit denen zu- 
sammen, von ihnen begleitet, wie 
cum oft bei Bewegungen der Trup- 
pen sich findet, s. e. 49, 10; 41 ,4, 
3 usw, vgl. 3, 14, 4: instructi 
paratique cum ingenti cUentium 
exercitu tribuno* adacti sunt', 1, 
5, 7; (33, 25, 11); Caes. B. C. 
1, 38, 2: Farro cum Hs - legio- 
nibus - Hispaniam tueatur; bauli* 
ger wie 31, 48, 8: consuìis exer- 
citu rem gerì* — Corsie., wie 41, 
21, 2. — vetus, nur in Riicksicht 
auf den neuen Prator, nicht, als ob 
Atilius schon langer als ein Jahr 
in der Provioz gewesen ware, s. 41, 
21 ; vgl. 8, 17, 1 ; 23, 22, 10. — N. 
Fab. - C. Mat, 41, 28, 5. 
Ti». LW. IX. 



6. priusq.f die Hs. hat priusqua- 
mm, viell. ist in provinciàs mag., 
od. magistr. in provinciàs zu lesen. 
— agr. pubi etc,, vgl. e. 19, 1 ; der 
ager Campanus war, nachdem man 
ibn fdr Staatsgnt erklart batte, 26, 
18, 8; ib. 33 ff., zum Theil verkanft, 
s. 28, 46,4; 32, 7, 3 vgl. 41, 27, 
10, das Uebrige nach 27, 11, 8 eine 
Zeitlaag verpachtet worden, s. 
Mommsen 1 , 658 ; aber weder 27, 
39 noch 32, 7 nocb sonst bei eioem 
Census wird die Verpacbtung wie- 
der erwabnt, sie war also wol un- 
terblieben, s. e. 19, 1: tot annis, 
und so batten allmahlig Privatleute 
einen grossen Theil in Besitz ge- 
nommen , die friiheren Pachter das 
Pachtgut als ihr Eigentbum betrach- 
tet, s. LangéT 2, 203; 222; 242; 
Rein PR. 188. — terrnm., die Gren- 
zen (dareh Grenzsteine) zu bestini- 
men. — modum, s. 6, 35, 5 : de mo- 
do agrorum; Cic. Flacc. 32, 80: 
magnum agri modum; Periocha 
58; possiti., sie nahmen in Besitz 
(possido) , durcb Vorriicken der 
Grenzen; das possidere dauert noch 
fort. 

7. privatus, sebon als soleher 
macht er Ansprucb auf glanzenden 

18 



274 



LIBER XXXXII. CAP. 1. 



a. u. 581. 



sacrifica in tempio Fortunae faciundi causa profectus esset, nihil 
in se honorifice neque publice neque privatim factum a Praenesti- 
nis esset, priusquam ab Roma profìcisceretur, litteras Praeneste 
misit, ut sibi magistratus obviam exiret. iocum publice pararet, 
ubi deverteretur, jumentaque, cum exiret inde, praesto essent 

8 ante hunc consulem nemo umquam sociis ulla re oneri aut 

9 sumptui fuit. ideo magistratus mulis tabernacuiisque et ornai 
alio instrumento militari ornabantur, ne quid tale imperarent 

10 sociis. privata hospitia habebant; ea benigne comiterque cole- 
bant, domusque eorum Romae hospitibus patebant, apud quos 

11 ipsis deverti mos esset. legati, qui repente aliquo mitterentur, 
singula iumenta per oppida, iter qua faciundum erat, imperabant; 
aliam inpensam socii in magistratus Romanos non faciebant. 

12 ira consulis, etiamsi iusta, non tamen in magistrato exercenda, 
et silentium nimis aut modestum aut timidum Praenestinorum 
ius, velut probato exemplo, magistratibus fecit graviorum in dies 
talis generis imperiorum. 



Empfang, wie spater die Senatoren 
bei legationes liberae. — Fortun., 
der Tempel war durch eie Orakel, 
in dem die Zukunft durch Lose vor- 
ausgesagt wurde, beriihmt, 8. 23, 
19, 18; Cic. Div. 2, 41, 86; Moinm- 
sen Iscptt. p. 267; Preller 561. — 
honorifice, 28, 39, 18: eis benigne 
feeerint u. o. , do eh auch indignum 
in iis facturum, so ist auch an u. 
St. in se Abl., s. 40, 15, 16; 34, 32, 
8 u. a. — Praeneste ist ein verbtin- 
deter Staat, s. 43, 2, 10; 23, 17; 
Mommsen 1, 893; Gescb. d. r. 
Miinzvv. 322, uad wird doch jetzt 
sebon in der bezeichoetea Weise 
behaadelt, s. e. 3, 3; Cic d. iinp. 
Pomp. 13, 38. Die Postumier schei- 
nen dainals grossen Einfluss gehabt 
zu habeo. — magistr.^ der oberste 
Magistrat in dem Municipium, s. 41, 
16, J; 23, 19, 8; 26, 15,7. —pa- 
rar, u. dever., Umschreibung von 
deversorium. 

8-12. nemo u. - ulla, um die 
Sache recht stark zu negiren. — 
mulis etc, es wurde auf Staats- 
kosten durch redemptores (Liefe- 
ranten) besorgt, s. Geli. 15, 4, 3: 



victum quaesisse - comparandìs 
mulis et vehiculis, quae magistrati- 
bus, qui sortiti provincias forent, 
praebenda publice conduxisset — 
instr. mil.j wenn sie, wie damals 
gewobnlicb, in den Krieg zogen: 
mit allem zum Rriege Nothigen, 
Marq.3, 1, 281 ; 286.— benigne etc, 
s. 1, 22, 5. — iter qua, s. eli, 2; 
27, 8, 16. — ira cons., da der Ge- 
danke abgerissen ist und die Hs. 
inìuria bat, so ist wol eine Partikel, 
etwa inde, von da an, verdorben. — 
etiamsi i., vgl. 3, 56, 7 : etsi seras, 
non tamen leves venire poenas; 
die Beziehung der Conjaoction auf 
das Verbum triti zuriick, so dass 
dieselbe als Bestimmuog -des Ad- 
ject. ersebeint, vgl. e. 19, 3. — 
exercenda, kurz statt: qua» tamen 
non exercenda fu% 22, 59, 3: nec- 
legendi u. a., vgl. Cic. Fin. 5, 23, 
68 : omnia, quae sunt extra, quam- 
quam exp et enda. — fecit, bewirkte, 
dass sie - bekamen. Zur Sacbe s. 
Marq. 2, 3, 179. Wabrschetnlich 
bat L. die Notiz aus einem Aona- 
listen genommen, ohne sich. zuer- 
innern, dass er sebon 32, 27, 4 
Aebnliches berichtet bat. 



a. Ch. 173. 



LIBER XXXXII. CAP. 2. 



275 



Principio huius anni legati, qui in Aetoliam et Macedoniam 2 
missi erant, renuntiarunt, sibi conveniendi regìs Persei, cum alii 
abesse eum, alii aegrum esse, falso utrumque, fingerent, potesta- 
tem non factam ; facile tamen apparuisse sibi bellum [non] parari 2 
nec ultra ad arma ire dilaturum. item in Aetolia seditionem 
gliscere in dies, neque discordiarum principes auctoritate sua 
coerceri potuisse. cum bellum Macedonicum in expectatione 3 
esset,priusquam id susciperetur, prodigia expiari pacemque deum 
peti precationibus, qui editi ex fatalibus libris essent, placuit. 
Lanuvi classis magnae species in caelo visae dicebantur et Pri- 4 
verni lana pulla terra enata et in Veienti apud Rementem lapi- 
datura , Pomptinum omne velut nubibus lucustarum cooperturo 
esse , in Gallico agro qua induceretur aratrum sub existentibus 5 



2« Ruckkehr der Gesandten aus 
Griecbenland ; Prodigien. 

1-2. in Aetol.y das Resultat der 
speciell oach Aetolien geschickten 
Gesandtscbaft, die L. nach Polyb. 
41, 25, 5 erwahnt, ist beilaufig 
schon 41, 27, 4 berichtet und wird 
hier wiederholt; docb ist es bei der 
weitereo Bedeutung, welcbe Mace- 
donia bei den Annalisten hat, s. e. 
18, 3; 27, 6; za 35, 20, 10; 31, 14, 
2, moglich, dass nach ihnen die 41, 
22 erwahnte Gesandtscbaft auch 
Aetolien beriibrt hat. — falso ne- 
ben fingerei pleooastisch. — parari 

— dilat.y 40, 39, 4; in d. hs. non 
parari kann non aus dem Vorherg. 
wiederholt, darnach aber auch ein 
za parari gehorendes Adverbium 
ausgefallen sein. — glisc. in d. t s. 
t>, 14, 1: gliscente in dies sedinone, 
vgl. 40, 5, 2. — prmeip., Brandsta- 
ter 480. 

3-5. in exp. es., passiv, Gic. 
Fam. 2, 3, 2: stimma scito te in 
expectatione esse, vgl. 25, 7, 10, 
anders e. 19, 3; der Krieg beginnt 
iibrigens erst 583; das Motiv ist 
wol yon den Annalisten nur ange- 
nommen. — precation., ist, wenn 
nicht verschrieben, wie sonst peter e 
precibus za nehmen , s. 43 , 4,2: 
pacem precibus petendam; 1, 16, 3. 

— qui ed. , die Decemvirn geben in 
der Regel nar die zu suhnenden 



Gotter oder diese, die Zahl der ho- 
stiae und andere Siihnungsmittel 
an, s. § 5; 22, 9, 9; 43, 13, 7; 40, 
45, 5 u. a., 36, 37, 5; Marq. 4, 303; 
die Gebetsformeln scheinen nicht 
in den sibyll. Buchera gestanden 
za baben und hatten, wenn es der 
Fall gewesen ware, ùbersetzt wer- 
den miissen, daher ist schwerlich 
d. bds. que in quae za verwandeln. 
— fatai, lib.y das genas far die spe- 
cies, s. 22, 9, 9; ib. 10, 10; 57, 6. 

— spec. - diceb., s«'26, 19, 4: per 
nocturnas - species, vgl. 24, 44, 8, 
wo jedoch einzelne Schiffe gesehen 
werden; indessen konnte sich auch 
die Erscheinung der Flotte wieder- 
holen, so dass nicht nothwendig 
dicebatur za lesen ist, vgl. e. 52, 7: 
indignitatibus ; 6, 1, 3 stirpes u. a. 

— terra enata, 22, 1,9; 1, 31, 2 
u. a. — Rement., der Ort scheint 
sonst nicht erwahnt zu werden. — 
lucust, e. 10, 7; 30, 2, 10. — in 
Gali, a^., Polyb. 34, 10: Iv ovv 
n ed Cu) rovicp (zwischen Narbo u. 
den Pyrenaen) éìvai rovg Xeyofté- 
vovg ì%&v$ ògvxTovg etc, vgl. 
Strabo 4, 1, 6 p. 182; Mela 2, 5; 
an u. St. ist von dem diesseitigen 
Gallien die Rede, s. Iuven. 13, 65: 
mirandis sub aratro piscibus inven- 
Us - comparo. — existent., hervor- 
treten, aufcteigen, 25, 21, 3: e late- 
bris existerent. 

18* 



276 



LIBER XXXXII. CAP. 2. 3. 



a. u. 581. 



6 glebis pisces emersisse. ob haec pfodigia libri fatales inspecti 
editumque ab decemviris est, et quibus diis quibusqoe hostiis 

7 sacrificaretur et ut supplicatio prodigiis expiandis fìeret et altera, 
quae priore anno valetudinis populi causa vota esset, ea irti 
fìeret feriaeque essent. ita * sacrificatumque estj, ut decemviri 
scriptum ediderunt 

3 Eodem anno aedis Iunonis Laciniae detecta. Q. Fulvius 

Flaccus censor aedem Fortume equestris, quam in Hispania 
praetor bello Celtiberico voverat, faciebat enixo studio, ne ullum 

2 Romae aroiplius aut magnificentius templum esset. magnum 
ornatum ei tempio ratus adiecturum,si tegulae marmoreae essent, 
profectus in Brittios aedem Iunonis Laciniae ad partem dimidiam 

3 detegit, id satis fore ratus ad tegendum quod aedificaretur. naves 
paratae fuerunt, quae tollerent atque asportarent, auctoritate cen- 

4 soria sociis deterritis id sacrilegium prohibere. postquam censor 



6-7. et yor quibus ist unsicher, 
viell. nicht nothig. — et alt., es 
kann aach alteraque geheissen ha- 
ben. — fieret ist von Hertz zuge^ 
setzt; essent wùr de nicht ohneHarte 
auch anf ea bezogen werden. — ita 
ist wol nicht besonders anf preca- 
tiones zu beziehen, da keine na- 
mentlich angegeben sind. Anch das 
folg. scriptum soli nur die Genauig- 
keit in der Angabe des in den Bii- 
chern Gefundenen bezeichneo wie 
23, 11, 1 und im Senate de scripto 
sententiam dicere ; von den Decem- 
virn scheint es sonst nicht gebraucht 
zn sein, s. Marq. 4, 303; gewohnlich 
heisst es nnr ediderunt (was jedoeh 
das scriptum nicht anssehliesst) 
odor decreto etc, s. 39 , 46, 5, der- 
selben sei die Siihnung vorgenom- 
men worden. Nach ita fehlt viell. 
supplicatimi. — edider.y s. e. 51, 5; 
zn e. 59, 1 ; Madvig verna, ediderant. 

8* Beraubang des Tempels der 
Juno Lacinia. Val. Max. 1, 1, 20. 

1-4. aedis, 1, 33, 9. — fan. 
Lac 9 24, 3 ; 28, 46. — Fort equest. 
e. 10, 5; 40,40,10; ib. 44, 9; Ini. 
Obs. 16 (75): in circo Flaminio 
porticus inter aedem Iunonis Regi- 
nae etFortunae tacta; ib. 53 (113): 
bubo in aedo Fortunae equestris 



comprensus -, Becker 1, 618; spater 
scheint der Tempel verfallen za 
sein, s. Tao. Ann. 3, 71: etsi delu- 
bra eius deae {Fortunae) multa in 
urbe, nullum tamen tali cognomento 
(Fortuna equestris) erat; Prelier 
557. — in Hisp. kann zn praetor 
gezogen werden, 35, 2, 9: hi* dua- 
rum provinciarum dàecUbus ter- 
Uum in Hispania adiecisse. — fa- 
cieb, y der, welcher den Tempel ge~ 
lobt bat, erbaut deoselben, wie anch 
sonst oft, Marq. 4, 223. — enixo, 
6, 24, 11 : virtutis enixae. — am- 
plius scheint den Umfang za be- 
zeichnen, der jedoeh nicht so be- 
deutend gewesen sein kann, da die 
Halfte der Ziegeln des Tempels d. 
Juno zur Bedeckung desselben aus- 
reicht. — templum , obgleich von 
weiterer Bedentnng, s. 1, 18, 10, 

wechselt mit aedes, wie § 8. 

marmor., Prelier 257. — BritUos, 
25, 1, 2. — ad dimigjium, wie im 
Deutschen : zur Halfte, Varrò R. R. 
1 , 26 : ranarn — ad tertiam partem 
decoxeris u. sonst Plin. Columella 
far abnliehe Verhaltnisse. — quod 
aedi/., das neue Gebaude. — para- 
tae fuer., s. 3, 26, 11; 38, 56, 3. — 
auctor., das Verfahren kann nacb 
dem, was e. 1 tìber die Bebandlnng 



a. Ch. 173. 



LIBER XXXXII. CAP. 3. 



277 



rediit, tegulae expositae de navibus ad templum portabantur. 
quamquam, unde essent, silebatur, non tamen celari potuit. tre- 5 
mitus igitur in curia ortus est, et ex omnibus partibus postula- 
batur , ut consules eam rem ad senatum referrent. ut vero ac- 
cersitu9 in curiam censor venit, multo infestiussinguli universique 
praesentem lacerare: templum augustissimum regionis eius, quod 6 
non Pyrrhus, non Hannibal violassent, violare parum habuisse, 
nisidetexissetfoedeacpropediruisset. detractumculmen tempio, 7 
nudatum tecto patere imbribus putrefaciendum. et censorem 
morìbus regendis creatum, cui sarta tecta exigere sacris publicis 
et loca * tuenda more maiorum traditum esset, eum per so- 8 
ciorum urbes diruentem tempia nudantemque tecta aedium sa- 
crarum vagari, et quod, si in privatis sociorum aedifìciis faceret, 



eines latin. Staates gesagt ist, nicht 
auffallen , da die Bruttier kanm als 
sodi, eher als peregrini dediHeii be- 
trachtet wurden, s. 27, 16, 7; 30, 
24, 4; Mommsen 1, 796 f. 

5-9. ex omn. p. post, 31, 3, 1 ; 
23, 22, 4; oft mentio facta est, vgl. 

40, 26, 4: vocjf erari. — accèrs., 
die Consuln habea also das Recht 
den Censor, als Senator, berbeiho- 
len za tasseti, s. 3, 38, 12. — tacer., 

41, 6, 2; 43, 8, 3; sonst mit pro- 
tri* , orationibus u. a. verbunden, 
vgl. g. 22, 5. — eius, um die es sich 
handelt, 39, 46, 6. — non Hann., 
vgl. 30, 20, 6, wo der Tempel nur 
entweiht wird. — parum, nisi, 27, 
10, 5. — culm., s. 40, 2,3.— 
tecto statt des hs. tectum, da putre- 
faciendum sich wol kaum allein aof 
das Daeh bezieht, vgl. e. 4, 3 : bello 
a. a. — et, Aosdruck des Unwillens, 
s. Cic. Sest. 65, 135; 37, 80 u. a.; 
da die Hs. id hat, so verm. Vahlen 
quid? censorem. — morib. reg., 40, 
46, 1. — exigere untersuchen und 
bestimmen, ob die Baulichkeit dem 
Accorde, den Forderungen der Cen- 
soren (lex censoria) gemass herge- 
stelltsei, vgl. Cic. Verr. 1, 50, 130: 
sarta tecta exigere, dann : de sartis 
tectis cognitum et iudicatum non 
esset. ■ — sacris pubi, mass, wenn 



es ricbtig ist, als Dativ genommen 
werden: far den offentlichen Cultus, 
s. 1, 11, 6; aquam - sacris peti- 
tum; Cicero sagt sacras aedes lo- 
care oder sarta tecta aedium sacra- 
rum. DasFolg. istentwederlucken- 
haft oder verdorben, da loca za ali- 
gemei n ware, and tuenda weder 
exigere parallel steben noeh davon 
abbangeu kann; wabrscheinlicb ist 
ein Attribut za loca aasgefallen und 
ein exigere parallel stebender In- 
finitiv verdorben; Madvig andert 
loca selbst in locare, allein, wenn 
man auch sagte sarta tecta tuenda, 
s. Cic. 1. 1. a. Fam. 13, 11, 1: sarta 
tecta aedium sacrarum locorumque 
eommunium tueri possent; Digest. 

48, 11, 7, 2: neinacceptumferatur 
opus publicum faciendum - sarta 
tecta tuenda, antequam perfecta- 
erunt, so kann doch bezweifelt wer- 
den, ob aacb gesagt worden sei 
sarta t. tuenda locare, wenigstens 
wird kein Beispiel dieser Verbin- 
dungangefìihrt; L. driickt sicb sonst 
nicht so aus, s. 24, 18, 2; 29, 37, 
2; 45, 15, 9 u. a. — more mai., 8. 
4, 8,5, wo eia bestimmtes Gesetz 
nur angedeutet wird. — eum, s. 1, 

49, 9; 3, 19, 9 u. a. — tecta ist hier 
nicht anstossig, da durcb Abnabme 
derZiegeln dasHolzwerkdesDaches 



278 



LIBER XXXXn. CAP. 3. 4. 



a. u. 581. 



indignum videri posset, id deum immortalium tempia demolien- 

9 tem fa cere, et obstringere religione populum Romanum ruinis 

templorum tempia aedifìcantem , tamquam non idem ubique di 

immortales sint, sed spoliis aliorum alii colendi exornandique. 

10 cura, priusquam referretur, ap parer et, quid sentirent patres, re- 
latione facta in unam omnes sententiam ierunt, ut eae tegulae re- 
portandae in templum locarentur piaculariaque Iunoni fierent. 

11 quae ad religionem pertinente cum cura facta; tegulas relictas in 
area templi, quia reponendarum nemo artifex inire rationem 
potuerit, redemptores nuntiarunt. 

4 Ex praetoribus, qui in provincias ierant, N. Fabius Massiliae 

2 moritur, cum in citeriorem Hispaniam iret. itaque cum id nun- 
tiatum a Massiliensibus legatis esset, senatus decrevit, ut P. 
Furius et Cn. Servilius, quibus succedebatur, inter se sortirentur, 

3 uter citeriorem Hispaniam prorogato imperio obtineret. sors 
opportuna fuit, ut P. Furius idem, cuius ea provincia fuerat, re- 
ni aneret. 

Eodem anno, cum agri Ligustini et Gallici, quod bello ca- 



entblosst wird, vgl. § 7. — videri, 
41, 19, 6. — tempia kann nicht wol 
feblen, da aedificiis selbst nicht 
passend zu deorum gedacht wiirde 
und weiter von dem Beziehungswort 
entfernt ist als ari ahnlichen Stellen, 
s. 3, 38, 11: suarum rerum eremi 
amissa publica ; 9,5,4; 4,24,4; 
6, 2, 5 u. a., Veli. Pat. 1, 9, 6: cum 
unteti triumphum nemo interpella" 
ret^fuere qui Pauli impedire corta- 
rentur; Crevier verm. in d.im. tem- 
plis facere. — relig. etc, eine 
Siinde, ein Fluch, 10, 40, 11. — 
tamquam etc , . die Gotter seien 
liberali dieselben, uur die Namen 
verschieden, s. Einl. S. 20. 

10-11. relat /., unmittelbar 
nach dem Vortrage dessen, was ge- 
schehen war, und der Frage, was za 
thua sei, oder dein in ut tegulae etc. 
liegenden Antrag, s. 39, 39, 6, war, 
da sich schon vorher die Ansicht 
der Senatoren ausgesprochen hatte, 
eine Umfrage, s. 1, 32, 13; 3, 41, 1, 
nicht nothig, und obne weitere Be- 
rathuog und eine eigentliche disces- 



sio erklarten sich alle fiir den An- 
trag, Lange 2, 242; 243. — pia- 
cula, wie 29, 19, 8; ib.-21, 4; Marq. 
4, 244. — pertin. etc. sebeint nur 
Umschreibung von piacula und dea- 
halb allgemein ausgedruckt zu sein, 
s. § 2, doch liegt pertinebant na- 
ber, vgl. e. 13, 4. — redempt., die 
das Zuriickbringen auf Staatskosten 
in Accord genommen hatten. Die 
Erzahlung bei Val. Max. 1. 1. ist 
weniger genau. 

4, 1-5. Pratur in Hispanien. 
Ackervertheilung. 

1-3. Furius, 41, 21, 3. — sor- 
tir., so wird die sortitio aìlein be- 
fohlen, 38, 42, 6, vgl. 26, 29, 1 ; es 
ist also wenigstens nicht nothwen- 
dig compararent inter se aut sorti- 
reti tur zu lesen, vgl. 28, 45, 9: sor- 
tir en tur inter se comparar entve, 
vgl. 2, 6, 3: inter se - rapuisse; 
der Senat batte befehlen konnen, 
doch scheint er dieses, weil der 
Aufenthalt in Hispanieu nicht ange- 
li eh ni war, vermieden zu haben. 

3-4. agri - aliquant, 41, 16, 9. 



X* 



a. Ch. 173. 



LIBER XXXXII. CAP. 4. 5. 



279 



ptum erai aliquantum vacaret, senatus consultum est factum, ut 
is ager viritim divideretur. decemviros in eam rem ex senatus 4 
consulto creavit A. Atilius praetor urbanus M. Àemilium Lepidum 
C. Cassium T. Aebutium Carum C. Tremellium P. Cornelium 
Cethegum Q. et L. Appuleios M. Caecilium C. Sajonium C. Mu- 
natium. diviserunt dena iugera in singulos, sociis nominis La- 
tini terna. 

Per idem tempus, quo haec agebantur, legati ex Aetolia Ro- 5 
mam venerunt de discordiis seditionibusque suis, et Thessali 
legati nuntiantes, quae in Macedonia gererentur. 

Perseus bellum iam vivo patre cogitatum in animo volvens, 5 
omnis non gentis modo Graeciae, sed civitates etiam legationibus 
mittendis, pollicendo plura quam praestando, sibi conciliabat 
erant tàmen magnae partis hominum ad favorem eius inclinati 2 
animi et aliquanto quam in Eumenem propensiores,cum Eumenis 3 
beneficiis muneribusque omnes Graeciae civitates et plerique 



— senatus cs., der Senat verfiigt 
auch jetzt noch iiber den ager pu- 
hlicus, docb genehmigt das Volfc 
dea Beschluss darch die Wahl § 4. 

— viritim, so dass jeder Einzelne 
ira Volke einen Theit bekara, we- 
nigstens so weit das Land znr Ver- 
theilung un ter Biirger und Bundes- 
genossen ansreichte; deshalb ist 
auch nicht wahrseheinlicb, dass die 
Zabl der Empfànger ansgefallen 
sei, da diese nicht wie bei eioer 
Colonie bestimmt sein konote, vgl. 
1,46, 1 ; 8, 1 1, 13 ; Mommsen Inscptt. 

* p. 89; Marq. 3, 1, 321. — decemv., 
wie 31, 4, 2; ib. 49, 5; vgl. 32, 
1 , 6, wo wabrseheinlicb auch eine 
Vertheiluog viritim stattfiadet. — 
creav., in Tribù tcomitien. — Ae- 
mil, 41, 27; Cass., e. 28. AebuL, 
s. za 39, 55, 8; 41, 6. Tremell. Q. 
Apul. u. Munatius schei oen sonst 
nicht erwahnt zu werden ; Cetheg., 
39, 7 ; L. Jpnl., 45, 44 ; Caecil., e. 
27 ; Salon.j vgl. 34, 45. — in striga 
der Gegensatz zeigt, dass romische 
Biirger gemeint sind, vgl. 40, 36, 1 1 : 
sochtm. — terna, das Verbàltniss 
gegen die Roraer ist noch ungiinsti- 
ger als 41, 13, 8, vgl. Scbwegler 2, 



312; 409. 

4j 5-6. Verhaltnisse in Grie- 
chenland und Macedonien. App. Ma- 
ced. 11. 

5-6. ex AetoL, die àtol. Ge- 
sandten melden das bereits e. 2, 2 ; 
41, 27, 4 Erwahnte; die kurze woi 
den Ànnalisten entnommene Notiz 
soli nur den Uebergang zu dem e. 5 
Erzàhlten bilden, was L., wenn auch 
viell. nicht das Lob des Eumenes* 
Polyb. eotlebnt hat. 

5. 1 -3. iam etc, s. e. 11,8; der 
Gedanke kniipft an 39, 29, 3 an; 
die Sache selbst ist schon e. 2, 2 
nach den Ànnalisten, aber in ande- 
rer Weise erwahnt. — gentis, die 
in mehrere civitates getbeilt sein 
konnen, 33, 34, 5. — plura q. 
praest, vgl. 41, 23, 2; Polyb. 2$, 
5, wo aber von Èxulanten die Rede 
ist. — conciliab., er suchte usw. 
e. 13, 4; s.'c. 4, 2: succedebatur: 
solite. — tatnen steht sowol mit 
plura etc. in Beziehung als mit dem 
folg. cum, welches einen concessi- 
ven Gedanken aofiigt. — magnae 
p., s. 9, 46, 7, vgl. 21, 12, 8: con- 
cursus omnis generis hominum u. a. 
— cum Eum. y vgl. 39, 47, 1. — 



280 



UBERXXXXIL GAP. 5. 



a. a. 581, 



principimi obligati essent, et ita se in regno suo gereret, ut, quae 
sub dicione eius urbes essent, nullius liberae civitatis fortunam 

4 secum mutatam vellent. contra Persea fama erat post patris 
morteci uxorem manu sua occidisse, Apellem, ministrum quon- 
dam fraudis in fratre tollendo atque ob id et quaesitum a PhUippo 
ad supplicium et exulantem, accersitum post patris morteci in- 
gentibus promissis ad praemia tantae perpetratae rei ciana inter- 

5 ferisse, intestinis externisque praeterea multis caedibus iofamem 
nec ullo commendabilem merito praeferebant volgo civitates tam 
pio erga propinquos, tam iusto in civis, tam munifico erga omnis 

6 homines regi , seu fama et maiestate Macedonum regum praeoc- 
cupati ad spernendam originem novi regni, seu mutationis rerum 

7 cupidi, seu quia non obiecti esse Romanis volebant erant autem 
non Àetoli modo in seditionibus propter ingentem vim aeris 
alieni, sed Thessali etiam. ex contagione, velut tabes, in Per- 

8 rhaebiam quoque id pervaserat malum. cum Thessalos in armis 
esse nuntiatum esset, Ap.Claudiumlegatum adeas res aspiciendas 



obligati, so schon Attalus 31, 15, 2; 
Eumenes war als Freand der Romer 
verhasst, vgl. e. 12, 7 ; 14, 10. — ge~ 
reret, die Veranderung des Sabjectes 
s. 41, 25, 6. — quae s. die, s. 38, 38, 
1 ; 10; 41, 6, 9, es waren unter die- 
sea viele griechische Staateo, s. 38, 
39, 14 f. — sec. mutat, 21, 45, 6. 

4^6. uxorem, ob er die 40, 5, 10 
ihm angebotene bastare isch e Prin- 
zessin geheiratbet habe, and diese 
bier gemeint sei, lasst sich niebt 
erkennen; s. e. 12, 3; Polyb. 26, 7, 
App. ]. 1. — A peli, j 40, 55, ist so 
gesagt, als ob in gleicher Weise 
nocb eia oder mebrere Pnnkte fol- 
gen sollten, diese' aber sind § 5 
mit praeterea etc. in anderer Form 
aogefrigt. — exulant. stebt in glei- 
ebem Verhaltniss zu ob id wie quae- 
situm, wesbalb et niebt wol feblen 
kann. — post patr. m. ist wahr- 
scheinlicb voo L. selbst, quaesit. a. 
Pàti, gegeniìber wiederbolt, niebt 
von Abscbreibern. — externisq., es 
ist das e. 13, 6 Erwahnte gemeint. 
— P*o, gegen Mutter nod Briider, 
s. e. 16, 7; 40, 8, 14, wie Attalus 
33, 21-, 4. — seu etc., der wahre 
Grand, dass man in Perseus die 



einzige Stìitze gegen die Romer sah, 
ist iibergangen, s. e. 12, 2. — sper- 
nendam faat nach Alsehefski die Hs., 
nicht spernendum. — nevi, s. 40, 8, 
14; 38, 17,15; 33, 21. — mutat. 
rer., Abfall von den Romeni. — 
obiecti, wie 36 , 5 , 5 : ne se - Ro- 
mano bello obiceret; 2, 61, 4: ira- 
tae obici plebi', 4, 44, 8 a. a. ; da die 
Hs. obiecta bat, verna. Andere ob- 
ietta praeda oder esca, auoh obiecti* 
7-9. vim. aer. al., s. za 41 , 25, 
1. — Thess., s. d. SteUe aus Di od. 
za 41 , 25, 1. — ex eont, s. 5, 6, 
11 ; dagegen 39, 9, 1 ; 28, 34, 4; 5, 
12, 7: velut contagione; passend 
verm. Crev. et coni., s. 2, 36, 6. — 
Perrh., 33, 34, 6. — nunt. es., das 
hds. n. est w'àre wie 4, 44, 10; 6, 
10, 4; 29, 37, 10: als, so bald als 
usw. ; wie die Nachricht nach Rom 
gekemmen sei, ist e. 4, 5 erwahnt; 
an diese Gesandtschaft scheint je- 
doch L., da er sogleichAnderes uber 
Thessalien bericbtet , niebt gedacht 
zn habeo. — App. Claud., der e. 25, 
1 oder 41, 25, 5 erwahnte; dass eine 
neue Gesandtschaft gemeint sei, 
zeigt mùit and die Erwahnung des 
MarceUus, der 41, 22 n. 25 nicht 



a. Cfa. 173. 



LIBER XXXXII. CAP. 5. e. 



281 



conponendasque senatus misit qui utriusque partis principibus 9 
castigate, cum iaiusto faeoore gravatum aes- alienum, ipsis magna 
ex parte coneedentibus, qui onerarant, levasset, iusti crediti so- 
lutionem in decera annorum pensiones distribuii per eundem 10 
Àppiura eodemque modo coDposìtaeinPerrhaebiares. Aetolorum 
causas Harcellus Delphis per idem tempus bostilibus actas ani- 
mis, quas intestino gesserant bello, cognovit. cum certatum li 
utrimque temerità te atque audacia cerneret, decreto quidem suo 
neutram partem aut levare aut onerare voluit; communiter ab 
utrisque petiit, abstinerent bello et oblivione praeteritorum dis- 
cordias finirent huius reconciliationis inter ipsos fides obsidibus 12 
ultro citroque datis firmata est. Corinthus, [ut] ubi deponerentur 
obsides, convenit 

A Delphis et Aetolico concilio Marcellus in Peloponnesum 6 
traiecit * , quo Achaeis edkerat con ventura, ubi conlaudata 2 
gente, quod constanter vetus decretum de arcendis aditu fìnium 
regibus Macedonum tenuissent, insigne ad versus Persea odium 
Romanorum fecit; quod ut maturius erumperet, Eumenes rex 3 
commentarium ferens secum, quod de apparatibus belli omnia 
inquirens fecerat, Romam venit. per idem tempus quinque legati 4 
ad regem missi, qui res in Macedonia aspicerent. Alexandriam 
idem ad Ptolemaeum renovandae amicitiae causa proficisci iussi. 



genannt ist. -— aspic, s. 39, 48, 5, 
es setzt, wie inspvcere, eine genaue 
Kenntnissnahme vorans, da compo- 
nendo* folgt. — iniustof., s. 35, 7, 
2. — tutti cred., das gesetzliche, 
regelmassige, bei dem die Zinsen 
nicht za boch sind und nicht wicder 
zum Capital geschlagen waren, vgl. 

6, 36, 12; ib. 27, 8; 7, 19, 5: sorte 
ipsa. — pension., 7, 27, 3; 6, 35, 4. 

10-12. Delph., e. 6, 1. — hosti- 
tibus - quo* gesserant ist d. ha. 
Lesart, die, da L. tautologiscbe Aus- 
dr'ricke, besonders wenn, wie hier 
dnrcb intestina betta, eio nenes 
Moment biazukommt, nicht meidet, 
s. 41 , 2,7: vox - voùanUum ; 39, 
56, 6, zu 26, 32, 5; 25, 3, 10; 

7, 16, 5, nicht verwerflich scheint; 
es wird non minus host. oc. an. 9 
quarn quas intestino gesserant bello, 
vgl. 40, 17, 3, oder quaeque oder 
quasi intestina gesserint bella, vgl. 
41, 25, 1: mutuis caedibus, ib. § 5: 



graviti* bellum, a. A. verm. — ges- 
serant, 37, 54, 24. — decreto als 
Ricbter, 3, 45, 1. — Corinth. - conv., 
1, 24, 2: tempus et locus convenit. 

6. 1-3. Delphis, da ist die Ver- 
sammlang (concilio) gehalten wor- 
den, a. e. 5, 10; 41, 25, 6, vgl. 35, 
18, 4; 31, 32, 4; Brandstaeter 309; 
480. — quo, davor ist, da die 
Acbaer im Peloponnese wohnen, der 
Name des Versammlungsortes ans- 
gefallen. — decret, 41, 24, 19. — 
regibus, genauer 41, 23, 1. — dt«t- 
gne -fec, 7, 26, 3. — Èumen., das 
hier Begonnene wird, nacbdem Meh- 
reres aus dem Annalisten einge- 
schaltet ist, eli wieder aufgenom- 
men. — comment, 39, 47, 3. 

4-5. legati e te, per idem t. zeigt, 
dass nach L.'s Ansichtdie Gesandt- 
schaft nicht dnrcb das Erscheinen 
des Eumenes veranlasst ist. — re- 
nov. amie, § 8, vgl. 31, 2, 4; nach 
dem Tode des Ptol. V. Epipbanes, 



282 



LIBER XXXXII. CAP. 6. 



a. n. 581. 



5 legati erant hi : C. Valerius Cn. Lutatius Cerco Q. Baebius Sulca 

6 M. Cornelius Mammula M. Caecilius Denter. et ab Antiocho rege 
sub idem tempus legati venerunt quorum princeps Apollonius 
in senatum mtroductus multis iustisque causis regem excusavit, 

7 quod stipendium serius quam ad diem praestaret; id se omne 
advexisse, ne quius nisi temporis gratia regi fiere! donum 

8 praeterea afferre, vasa aurea quingentum pondo, petere regem, 
ut, quae cum patre suo societas atque amicitia fuisset, ea secum 
reno rare tur, imperaretque sibi populus Romanus, quae bono 
fidelique socio regi essent imperanda; se nullo usquam cessatu- 

9 rum officio, ea merita in se senatus fuisse, cum Romae esset, 
eam comitatem iuventutis, ut prò rege, non prò obside omnibus 

10 ordinibus fuerit legatis benigne responsum et societatem reno- 
vare cum Antiocho, quae cum patre eius fuerat, A. Atilius prae- 

11 tor urbanus iussus. quaestores urbani stipendium , vasa aurea 
censores acceperunt, eisque negotium datum est, ut ponerent ea 
in quibus templis videretur; legato centum roilium aeris munus 




seit 181 a. Chr., war Ptol. VI Philo- 
metor Konig, noch ein Knabe, e. 29, 
5; 7. — Valerius, wahrscheiolich 
der 41, 25 genannte, dessen Ruck- 
kebr 41, 27, 4 oder 42, 2, 1 ange- 
deutet seio konnte, vgl. jedoch e. 
17, l. Die ubrigen Gesaodten schei- 
nen unbedentende Manner zu seÌD, 
die soDst ebenso wenig bei L. u. 
Polyb. als die Zaoamen Cerco u. 
Denter vorkoromen. 

6-9. legati, diese werden auch 
e. 29, 6, wo L. Polyb. folgt, voraus- 
gesetzt. — quod ist nicht auf id za 
beziehen, sondern enthalt das Ob- 
ject za excusavit. — quam ad, das 
hs. quoad findet sicb schwerìicb bei 
besseren Scbriftstellern in der Be- 
deutuog: was anbetrifft, s. Reisig 
Vorles. S. 460, and wtirde aacb so 
nach dem Comparativ niebt passend 
ein. — cuius, s. e. 8, 7 : eius ; 36, 
^3: nihileius; 21, 59, 8: dimi- 
dium eius; 2, 59, 8: ullìus nisi 
n. a. — temp. grat., Nachsicht in 
Riicksicbt ani, vgl. 23, 48, 10: tem- 
pus commodarent; 2, 59, 6. — re- 
nov., nach dem e. 25, 10, vgl. 1, 32, 
3, erwahnten Grundsatze ; sonst bin- 
det ein solcher Vertrag, wenn er 



nicht durch Wort oder That aufge- 
hoben wird, vgl. e. 25, aoch die 
Nachkommen derer, die ibn schlie- 
ssen. Antiochus ist 175-174 a. Ch. 
auf den Tbron gelangt, s. 41, 20; 
Flathe 2, 579. — sodo regi scheint 
als ein Begriff betrachtet, s. 41, 6, 
7 , und zu diesem die Attributo ge- 
fdgt, vgl. 22, 37, 4. — cess. off., 1, 
46, 6. — esset, die ganze Zeit bio- 
durch. — obside, L. bat dieses frii- 
her nicht erwahnt, s. 37, 45; 55; 
38, 38, vgl. Polyb. 22, 26. — or- 
din., Senat, Ritter (iuventutis) u. 
Plebs. 

10-12. Atti., er leistet den Eid 
im Namen des Staates, s. 38, 39, 1. 
— quaestor., als die nacbsten Fi- 
nanzbeamten, Lange 1, 635. — cen- 
sor., sie nehmen sie als Staatsgut 
in Empfang, und vertheilen sie, 
ohne die Printer zu befragen, an 
die Tempel. — legalo, da die Hs. 
quelegato hat, so kann et was aus- 
gefallen sein; dass aber nur von 
einem Gesandten die Rede war, 
zeigt § 12: eum, soost konnte man, 
besonders da es § 10 legatis heisst, 
die Hs. essent bat, legatis vermu- 
then. — centum m., gewò'hnlicb er- 



a. Oh. 173. 



LIBER XXXXII. CAP. 6. 7. 



283 



missum et aedes liberae hospitio datae sumptusque decretus, 
donec in Italia esset. legati, qui in Syria fuerant, renuntiaverant 12 
in maximo eum honore apud regem esse amicissimumque po- 
polo Romano. 

In provinciis eo anno haec *. G. Cicereius praetor in Cor- 7 
sica signis conlatis pugnavit; septem milia Corsorum caesa, 
capti amplius mille et septingenti. voverat in ea pugna praetor 
aedem lunoni Monetae. pax deinde data petentibus Corsis , et 2 
exacta cerae ducena milia pondo, ex Corsica subacta Cicereius 
in Sardiniam transmisit. et in Liguribus in agro Statellati pu- 3 
gnatum ad oppidum Carystum. eo se magnus exercitus Ligufum 
contulerat. primo sub adventum M. Popilli consulis moenibus 4 
sese continebant; deinde, postquam oppidum oppugnaturum 
Romanum cernebant, progressi ante portas aciem struxerunt. 
nec Gonsul, ut qui id ipsum oppugnatone comminanda quae- 5 
sisset, moram certamini feci! pugnatum amplius tris est horas, 
ita ut neutro inclinaret spes. quod ubi consul vidit nulla parte 6 
moveri Ligurum signa, imperai equitibus, ut equos conscendant, 



halten in dieser Zeit die einzelnen 
Gesandten, mit einzelnen Ausnah- 
men, s. 28, 39, 19; 30, 17, 14; 31, 
9, 4; 37, 3, 11, Geschenke von 2000 
As, s. e. 19, 6; 43, 5, 8 u. a.; der 
grossere Betrag an o. St. wird viell. 
gegeben, nm Apoll.za ehreo, so dass 
derselbe durch in maximo e te. mo- 
tivirt wiirde, vgl. 35, 23, 1 1 ; 30, 17, 
wo noch mehr gegeben wird und 
uberdies die comites Geschenke er- 
halten, so dass es nicht wahrschein- 
licb ist, Apoll.babe den iibrigen Ge- 
sandten ibren Antheil von der Som- 
me geben sollen. — aed. lib. y 28, 39, 
1 9. — sumptusq., die Kosten frirWoh- 
nung und die nothigen Geràthschaf- 
ten, an u.St. viell. anch Unterhalt, s. 
45,44,15, Momrasen Forsch. l é ,345f. 

7-9. Verhaltnisse in Corsica 
und Ligarien ; Uebermuth des Con- 
8uls Popillias. 

1-2. haec, darnach ist acta oder 
gesta ansgefalleo, s. 33, 27, 5 n. a. ; 
versebieden ist 32, 34, 7 : et Aeto- 
lis haec, 21, 24, 5; ib. 42, 1: haec 
apud Romano* consul; 35, 12, 14 
u. a. ; wie a. u. St. feblt acta auch 



34, 53, 7 in vielen Hss. — Cicer., e. 

I. — lunoni , die Hs. bat jedocb 
lunonis, s. e. 20, 1; 5, 31, 3; ib. 
23, 7; der Tempri, vgl. 7, 28, 4, 
wurde wahrscbeinlich nnr wieder- 
bergestellt, Becker 1, 409. — ce- 
rae, 40, 34, 12. — ducena, Z. 
§ 119. A. 

3-5. in Ligur. knupft an 41, 19 
an. — Statellati, so sebeint L. ge- 
sebrieben za baben, s. e. 8, 5; 21, 
2; 5 (der Name ist wie der des 
campaniseben campus Stellas od. 
Stellatìs gebildet); w'rihrend Plin. 
3, 5, 47: SiaUeM, ib. § 49: AquU 
Statiellorum; 31, 1, 4; Cic. Fam. 

II, 11, 2: fini bus Stati ellensium; 
Strabo 5, 1, 11 p. 217: Idxovai- 
aiariélXai schreiben; der so ge- 
nannte ligur. Bezirk lag nordwest- 
licb von Genna, zwischen den 
Fliissen Tanarus und Odnbria; dort 
aucb die der enboiseben, s. 31, 
45, 10, gleicbnamige Stadt Cary- 
stns. — struxer., s. 8, 8, 3; 9, 
31, 9, vgl. e. 51, 3. — spes n. t'in- 
cendi, stati Victoria. 

6-10. quod ubi, anders als 41, 



284 



LIBER XXXXII. CAP. 7. 8. 



a. u. 581. 



ac tribus simul partibus in hostis, quanto maximo possent tu- 

7 multu, incurrant. pars magna equitum mediana traiecit aciem et 
ad terga pugnantium pervasit. inde terror iniectus Liguribus; 

8 diversi in omnes partes fugerunt, perpauci retro in oppidum, 
quia inde se maxime obiecerat eques. et pugna tam pervicax 

9 multos absumpserat Ligurum, et in fuga passim caesi sunt. de- 
centi miiia hominum caesa traduntur, amplius septingenti [passim] 

10 capti, signa militarla relata octoginta duo. nec incruenta Victoria 
fuit; amplius tria milia militum amissa, cura cedeiitibus neutris 
ex parte utraque primores caderent. 

8 Post hanc pugnam ex diversa fuga in unum collecti Ligures, 

cum maiorem multo partem civiura amissam quam superesse 
cernerent — nec enim plus decem milia hominum erant — , de- 

2 diderunt sese, nihil quidem illi pacti; speraverant tamen non 
atrocius quam superiores imperatores consulem in se saeviturum. 

3 at ille arma omnibus ademit, oppidum diruit, ipsos bonaque 
eorum vendidit; litterasque senatui de rebus ab se gestis misi! 

4 quas cum A. Atilius praetor in curia recitasset — nam consul 
alter Postumius agris recognoscendis in Campania occupatus 

5 aberat — , atrox res visa senatui, Statellates, qui uni ex Ligurum 
gente non tulissent arma adversus Romanos , tum quoque op- 
pugnate^ non ultro inferentis bellum, deditos in fidem populr 



10, l. — ad terga, vgl. 40, 40, 7; 
3, 61, 9. — diversi i. o. p., 40, 32, 

6. — septùig., die Zabl ist sebr ge- 
ring, und da e. 8, 1 im Vergleich 
mit 10000 die bier erwàhnten 10700 
multo maior pars genannt werdeo, 
wol versebrieben oder die richtige 
durcb das wiederholte passim ver- 
dràngt. — primores, die tùchtigsten, 
s. 7,8, 1. 

8. 1-3. diversa /., 31, 42, 9. 
— dee, mil., scbwerlicb sind Frauen 
and Kinder in der Summe begriffen, 
vgl. 40, 38, 1; 6. — nihil pacti, 
Leben und Freibeit wurde den de- 
diti oach dein Kriegsrecht ge- 
siebert, s. 2, 17, 6; 7, 27, 8f.; 30, 

7, 2; 37, 32, 12, vgl. 40, 16, 6; 
ausserdem konnten von denselben 
bei der deditio nocb besondere Be- 
dingungen gemacbt werden, s. 6, 3, 
10. — superior., die selbst denen, 



welcbe den Krieg angefangen, Le- 
ben und Freibeit erhalten, nur Bi- 
ni gè, s. 40, 38, weggefìihrt hatten. 
— arma ad., 40, 16, 6. — ìitterasq n 
s. 39, 7, 6; als ob er etwas Grosses 
getban batte. 

4-6. recognosc, s. ci, 6. — 
tum quoq., s. 36, 30, 6: wie niemals 
vorber, so hatten sie auch jetzt 
nicht die Waffen gegen die R. er- 
griffen. Im Folg. ist oppugnato* 
dés Nachdracks wegen voraoge- 
stellt, der gewbboliche Ausdruck 
wàre gewesen non arma inf. sed 
oppugnatosi sie die, obgleich sie 
nicht aggressiv verfabren waren, 
bàtte man sie aogegriffeo ; deditos 
ist dazu eine Steigerung; weniger 
passend wiirde oppug. - mfer. beU. 
als Bestimmung za deditos genom- 
men ; die Umstellung voa oppugna- 
to* nach bellum ist niebt nothig. — 



a. Ch. 173. 



LIBER XXXXII. CAP. 8. 9. 



285 



Romani ornili ultimae crudelitatis exemplo laceratos ac deletos 
esse, tot milia capitum innoxiorum, fìdem inplorantia populi Ro- 6 
mani, ne quis umquam se postea dedere auderet, pessumo exem- 
plo venisse, et distractos passim iustis quondam hostibus populi 
Romani vix pacatis servire, quas ob res piacere senatui, M. 7 
Popillium consulem Ligures pretio emptoribus reddito ipsos 
restituere in libertatem bonaque ut is, quidquid eius reciperari 
possit, reddantur curare, arma quoque * * tempore fieri, nec 8 
ante consulem de provincia decedere quam deditosin sedem suam 
Ligures restituisset: claram victoriam vincendo pugnantis, non 
saeviendo in adflictos fieri. 

Consul, qua ferocia animi usus erat in Liguribus, eandem 9 
ad non parendum senatui habuit legionibus extemplo Pisas in 2 
hibernacula missis iratus patribus, infestus praetori Romam re- 
diit, senatuque extemplo ad aedem Bellonae vocato, multis verbis 
invectus est in praetorera , qui cum ob rem bello bene gestam, 
uti diis immortalibus honos haberetur, referre ad senatum de- 3 
buisset, adversus se prò bostibus senatus consultum fecisset, 
quo victoriam suam ad Ligures transferret dedique iis prope con- 
sulem praetor iuberet: itaque multam ei se dicere; a patribus 4 



exemplo, eia so gransames Verfah- 
ren, dass es als Beispiel (der Hàrte) 
angefìilirt werden konnte, s. 29, 
27, 4; ib. 9, 12; 21, 57, 14 a. a. — 
laceratos, bildlicb, sonst gebt der 
Hinrichtung die Geisselaog voran, 
vgl. jedocb 1, 26 ; 6. — ne quis, der 
Erfolg als Absicbt dargestellt. — 
pess. exem., 39, 39, 6. — distraci., 
nach verscbiedenen Seiten ge- 
schleppt. — iustis, e. 5, 9; 18, 1. 
vixpac., die kanm erst unterworfea 
seieo, 8. 35, 4, 3; 43, 17, 8; es wird 
ancfa nunc oder nuper pac. verni., 
wodarch aber der Gegensatz abge- 
scbwacbt wiirde; da die Hs. paca- 
tos bat, so kaon auch semper davor 
ausgefallen sein. 

7-8. ipse resi., s. 43, 8, 7: con- 
quirendos primo quoque -tempore 
restituendosque ; 39, 54, 1 1 . — quidq. 
eius, s. e. 6, 7 ; 39, 45, 7. > — arma, 
entweder ist hier fieri (es wird re- 
ferri verm.) oder tempore (viell. 
adempta) verdorben, oder étwas 
ausgefallen; Madvig verm. wie 43, 



8 : arma quoque reddi, eaque primo 
quoque tempore fieri', indess ist die 
Zeit scboD durcb nee ante - dece- 
dere bestimmt, und der dreimalige 
Wechsel der Coustract. curare - 
reddi- decedere (weniger auffallend 
ist 45, 16, 1 ; 26, 32, 2 u. a.) so wie 
die Wiederholung von reddere niebt 
oboe Hàrte. 

0* 1-6. usus, 9. 5, 11, 16: in iis 
sua potestate -non uti, vgl. e. 1, 7. 
— - senatui, davor bat d. Us.fuit, vgl. 
29, 17, 16. — vocato, da er nocb im 
Amte ist, so beruft er dea Senat 
selbst. — invectus, ob daroach est 
zuzusetzen sei, ist niebt sicher za 
bestimmen, da die vielen Relati v- 
satze aucb eia Aoacolatb veranlasst 
baben konneo, wie 2, 12, 3: cum 
Mucius- itaque; 22, 18, 10; 28,33, 

9 u. a. — hon. hab., s. 41, 6, 4. — 
prò, za Ganstea. — feciss., darcb 
seine relatio veranlasst und die Ab- 
fassung bewirkt babe, s. 5, 50, 1. 
— coni, praet., Cic. Sest. 5, 12: 
consulem quaestor. — multam eie., 



286 



LIBER XXXXII. GAP. 9. 10. 



a. u. 581. 582. 



postulare, ut senatus consultum in se factum tolti iuberent sup- 

5 plicationemque, quam absente se ex litteris de bene gesta re 
publica missis decernere debuerint, praesente honoris deorum 
primum causa, deinde et sui aliquo tamen respectu decernerent 

6 nihilo lenioribus quam absens senatorum aliquot orationibus in- 
crepitus neutra impetrata re in provinciam rediit 

7 Alter consul Postumius consumpta aestate in recognoscen- 
dis agris , ne visa quidem provincia sua comitiorum causa Ro- 

8 mam rediit. consules C. Popillium Laenatem P. Aelium Ligurem. 
creavit. praetores exinde facti C. Licinius Crassus M. lunius 
Pennus Sp. Lucretius Sp. €luvius Cn. Sicinius C. Memmius 
iterum. 

10 Eo anno lustrum conditum est; censores erant Q. Fulvius 

2 Fìaccus A. Postumius Albinus; Postumius condidit. censa sunt 

3 civium Romanorum capita CCLXVHII et XV, minor aliquanto 
numerus, quia L. Postumius consul prò contione edixerat, qui 
socium Latini nominis ex edicto C. Claudi consulis redire in ci- 
vitates suas debuissent, ne quis eorum Romae, et oranes in suis 

4 civitatibus censerentur. concors et e re publica censura fuit. orn- 



ala hoherer Magistrat; doch konnte 
der Pràtor dagegen an das Volk 
provociren, 40, 42, 9. — tolli, aus 
dem aerarinm, wohin es gebràcbt 
wordeD war, 39, 4, 8. — absente s., 
Gron. verro, absenti sibi - prae- 
tenti. — sui al. t. resp., wenigstens 
einige usw., vgl. 3, 10, 3: impera- 
tori exercituique honos suus reddi- 
tus. — respect, e. 37, 2; 35, 39, 4. 
— debuerint in or. recta debuistis, 
anders § 3; e. 10, 3; das folg. de- 
cernerent als Aofforderung, vgl. 3, 
50, 9 ; ib. 72, 2 u. a. — neutra, die 
Aufhebung de 8 Senatsbeschlusses 
«od die supplicatio; die Verhand- 
lnng zeigt, dass der Consul dea Se- 
nat ebensowenig als dieser jenen 
zum Nachgeben zwingen kann, s. e. 
10, 10; Rubino 1, 129; Lange 2, 
246 ; 359. 

7-8. ne visa q., e. 1, 6. — C. Po- 
pili., dea Bruder des widerspensti- 
geo Consuls, wie 41, 28, 4. — 
Aelium, in den fast. Capitol. p. 437 
wird beroerkt: C. Popillius P.f. P. 
n. LaenasP. Aeìius P. /. P. n. ambo 



primi de plebe ; L. scheint diese niebt 
eingesehen za baben, sonst batte er 
den Zusatz niebt weggelassen, vgl. 
23, 31, 13; wie an a. St. 45, 16, 1; 
vgl. Nieb. 3, 80; Becker 2, 2, 104; 
Lange 2, 247. — iterum, wabr- 
scbeinlicb im 41. B. erwahnt, s. 41, 
8, 1. 

10* Lustrino ; Heuschrecken ; 
Streit des Senates mit den Consuln. 

1-5. LXFIIIl, ob sexagùitano- 
vem oder undeseptuaginta lasst stch 
nicht bestimmen, vgl. 40, 32, 6; ib. 
40, 11. — minor al., die Periocha, 
welche an u. St, abweichend voa 
d. Hs., CCLXVU CCXXXT bietet, 
hat lib. XLI die Zahl CCLVUI 
CCXCIM, vgl. 38, 36, 10. — prò 
eont, bei Eròffnnng des Census, s. 
37, 4, 1. — soc. Lat. noni:, nacb 41, 
8, 6ff. latin. Bundesgenossen, wenn 
L. ancb sonst die italiscben in die- 
ser Weise bezeichnet, s. 40, 19, 6. 
— Claud., 41-, 9, 11. — et, wo wir 
den Gegensatz erwarten, s. 35, 10, 
5 ; 28, 25, 1, ist wol nicht in sed 
od. ai zu andern. — e rep., 8tat$ 



a. Ch. 173. 172. 



LIBER XXXXII. CAP. 10. 



287 



nis, quos senatu moverunt quibusque equos ademerunt, aerarios 
fe^erunt et tribù moverunt, aeque ab altero notatum alter pro- 
bavit. Fulvius aedem Fortunae equestris, quam proconsul in 5 
Hispania dimicans cuoi Celtiberorum legionibus voverat, annis 
sex post quam voverat dedica vit, et scaenicos ludos per quadri- 
duum, unum diem in circo fecit. 

L. Cornelius Lentulus, decemvir sacrorum, eo anno mor- 6 
tuus est. in locum eius suffectus A. Postumius Albiuus. lucusta- 7 
rum tantae nubes a mari repente in Apuliam inlatae sunt, ut 
examinibus suis agros late operirent; ad quam pestem frugum 8 
tollendam Cn. Sicinius praetor designatus, cum imperio in 
Apuliam missus, ingenti agmine hominum ad colligendas eas 
coacto aliquantum temporis absumpsit. 

Principium insequentis anni , quo C. Popillius et P. Aelius 9 
fuerunt consules, residuas contentiones ex priore anno habuit. 
patres referri de Liguribus renovarique senatus consultum vole- 10 
bant et consul Aelius referebat; Popillius et collegam et senatum 
prò fratre deprecabatur, prae se ferens, si quid decernerent, in- 
tercessurum. collegam deterruit; patres eo magis utrique pariter 11 



eines Attributes, concors, 40, 51, 
1 , entsprechend. — senat. mov., 
diese sind, viell. nach einem ande- 
ren Annalisten (Valerius Aatias) 
schon 41, 27 genannt. — tribù mov,, 
hier (anders 45, 15, 3): aus allea 
Tri bus ausstossen, und aerar, fec, 
willkiirlicher Besteuerung un ter- 
werfen, s. 24, 18, 6, zu 4, 24, 7; 
27, 11, 15; Unge 1, 372ff. 582; 
Rudorff 1, 417. — probav., wie 40, 
51, 1: retinuit; es&ezieht sich auf 
beide Classen, Senatoren und Rit- 
ter, vgl. 45, 15, 8; Becker 2, 2, 225, 
an die probatio equitum ist nicht zu 
deakeo, Becker 2, 1,263. —Fort. eq. 9 
e. 3. — inHisp., wie e. 3, 1 zu procon- 
sul gehorig, dimicans etc. enthàlt 
eio neues Attribut. — legion., s. e. 
51, 4; 2, 26, 3. — annis ist wegen 
der Stellung des Adverb. post statt 
anno* zu lesen, vgl. 36, 27, 2; Hand 
Turs. 4, 490. — sex, es Ut 40, 40 
erzablt, das erste oder letzte Jahr 
nicht mitgezahlt. — ludos, Dedica- 
tionsspiele, zu deoen aber niebt, 
wie 40, 52, Geld yom Sonate ge- 



fordert wird; die Votivspiele sind 
40, 45 erwahnt. Die scenischen 
Spiele sind, wie mehrfacb in dieser 
Zèit erwahnt wird, beliebter und 
dauern langer als die Circusspiele. 
6-7. Lentul., 25, 2, 2. — Po- 
slum., ob der Gensor, oder der 45, 
4, oder der von Polyb. 40, 6 und 
mehrfacb von Cicero erwahnte, lasst 
sich niebt erkennen. — lucust., e. 
2, 4. — nubes, vgl. 35, 49> 5. — 
cum imp., als Priva tmann, s. 26, 18, 
um die nothige Mannschaft aufbie- 
ten zu konnen, s. Lange 1, 537 ff. 

9-12. princip. - habuit, 2, 44, 
1 : annus habuit consulem, 3, 69, 9 
u. a. — ex priore gehort zu resi- 
duas. — renovariq., da es nur frir 
das vorbergeh. Jahr gegolten batte, 
in dem Popillius Consul war, s. e. 
8, 7. — referebat, er fieng an, oder: 
wollte, s. e. 5, 1; 21, 5; 34, 1, 7. 
— interceda s. 38, 42, 9, dieses war 
nicht alleiu den Tribunen gegen 
alle, sondern jedem Magistrat gegen 
einen gleich oder niedriger stehen- 



288 



LIBER XXXXH. CAP. 10. 11. 



a. a. 5&2. 



consuli infensi in incepto perstabant itaque cum de provinciis 
ageretur et Macedonia iam inminente Persei bello peteretur, Li- 

12 gures ambobus consulibus decernunt; Macedoniam decreturos 
negant, ni de M. Popillio referretur. postulantibus deinde, ut 

v novos exercitus scribere aut supplementum veteribus liceret, 

13 utrumque negatum est. praetoribus quoque in Hispaniam sup- 
plementum petentibus negatum, M. Iunio in citeriorem, Sp. Lu- 

14 cretio inulteriorem. C Licinius Grassus urbanam iurisdictionem, 
Gn. Sicinius inter peregrinos erat sortitus, G. Memmius Siciliana, 

15 Sp. Gluvius Sardiniam. consules ob ea irati senatui, Latinis 
feriis in primam quamque diem indictis , in provinciam abitaros 
esse denuntiarunt, nec quicquam rei publicae acturos, praeter- 
quam quod ad provinciarum administratìonem adtineret. 

11 Attalum , regis Eumenis fratrem , legatum venisse Romam 

Yalerius Antias his consulibus scribit ad deferenda de Perseo 

elimina indicandosque apparatus belli, plurìum annales, et qui- 

2 bus credidisse malis, ipsum Eumenem venisse tradunt. Eumenes 



den gestattet. — consuli, gewohn- 
lich wird consulum gelesen, wie 
aber uterque, ausser mit Pronomen, 
selten constrnirt wird, s. Veli. 2, 
50 extr. ; auch hat die Hs. nur cons. y 
vgl. 10, 44, 1 n. a. — in ine. persL, 
32, 23, 12. — peteret. n. a consuli- 
bus, — Ligur. etc, der Senat hat, 
da jetzt kein Dictator gewahlt wird, 
wie 30, 24, 3, wenn er riìcbt die 
Hiilfe der Tribunen in Anspruch 
nehraen will, s. e. 21, 4, kein ande- 
res Mittel gegen widerspenstige 
Coosuln, ala diesen passiven Wider- 
stand, weno sich dazu Gelegenbeit 
bietet, die e. 9, 6 fehlte. — ni re- 
/er., Cic. Sest. 31, 68. ' 

13-15. praetor., auch diese mus- 
sen io Folge des Beschlusses ni - 
referretur diirch die Hartnackigkeit 
des Popillitfs leiden. — in ffisp., e. 
1,2. — ob ea etc. geht auf § 12 
zuriick, praetorib. etc. ist als Pa- 
rentbese zu betracbfeen , indem sich 
praetor. - ulterior. der Gleichheit 
der Saefae wegen, daran das iiber die 
anderen Prato* en zu Sagende ange- 
scblossen hat. — abituro s esse, s. 
41, 10, 7; 40, 36, 4, doch konnte se 
léicbt ausfallen; in alten Ausgaben 



wurde abit se (sese?) gelesen ; § 10 
u. 12 steht die gewohnlicbe Form: 
intercessuros ,• decreturos. — quicq. 
rei, s. e. 26, 1 ; 27, 6, 18: nec quic- 
quam publicae rei; 43, 16, 13 u. a. 

11-14* Konig Eumenes, mace- 
donische, griechische Gesandte in 
Rom. Appian. Maced. 11; Diod. 
Sic. 29, 37; Plut. Cat m. 8; Val. 
Max. 2, 2, 1. 

1-3. Attalum, s. 38, 12; nach 
Polyb. 25, 6; Diod. 29, 25 war der- 
aciné friiher mit seinen Brudern von 
Eumenes nach Rom geschickt wor- 
den; ob L. diese Oesandtscbaft 
ubergangen oder im 41. Buche be- 
ri eh te t, Valeria» Antias sie mit der 
hier erwahnten verwecbselt habe, 
lasst sieh niebt bestimmen; eia 
Grand anzunehmen, L. habe mit den 
Ànnalisten die Anwesenheit des 
Eumenes in ein unrìchtiges Jahr, 
582 statt 581, gesetzt, liegt nicht 
vor, s. Schorn 338. — plur. ami. ist 
so gesagt, dass, wenn man nicht an- 
nehmen will, L. habe tauseben wol- 
len, an mebrere Ànnalisten als an 
Glaudius (u. Polyb.) zu denken ist; 
anders ist der Ausdruck 39, 50, 10; 
32, 6, 8 ; Nissen 47 ; 245. — ere- 



a. Ch. 172, 



LIBER XXXXII. CAP. 11, 



289 



igitur ut Romam venit, exceptus cum tanto h onore, quantum 
non meritis tantum eius, sed beneficiis etiam suis, ingentia quae 
in eum congesta erant, existimaret deberi populus Romanus, in 
senatum est introductus. causam veniendi sibi Romam fuisse 3 
dixit praeter cupiditatem visendi deos hominesque, quorum 
beneficio in ea fortuna esset, supra quam ne optare quidem 
auderet, etiam ut coram moneret senatum, ut Persei conatis ob- 
viam irei orsus inde a Philippi consiliis necem Demetri fili rettulit 4 
adversantis Romano bello; Bastarnarum gentem excitam sedibus 
suis, quorum auxiliis fretus in Italiani transiret; haec secum 5 
volutantem in animo oppressum fato regnum ei reliquisse, quem 
infestissimum esse sensisset Romanis. itaque Persea heredita- 
rium a patre relictum bellum et simul cum imperio traditum 
iamiam primum alere ac fovere omnibus consiliis. florere prae- 6 
terea iuventute, quam stirpem longa pax ediderit, florere opibus 
regni, florere etiam aetate. quae cum corporis robore ac viribus 
vigeat, animum esse inveteratum diutina arte atque usu belli. 



did. mal,, s. 30, 14, 6; 24, 16, 11 ; 
21, 46, 10: maìim - rerum esse; 
38, 55, 8, vgf. 5, 46, 11 : quod ma- 
gi* credere libet; 8, 18, 2: perve- 
lim, - honore, e. 14, 10. — eius — 
suis stehen sich sebarf gegeniiber. 
— mg. quae, s. e. 1, 11; 41, 20, 
13; 35, 43, 4; zur Sache 38, 38. — 
deos, Bilder and Tempe], 45, 44, 6 ; 
L. scheint vergessen za haben, dass 
Eum. sebon friiher io Rom war, s. 
37, 52. — supra quam kann als 
Andeatang des Objectes zu optare 
genommen, oder fortunata wieder 
gedacht werden, vgl. 1, 58, 2; Sali. 
C. 3, 2: supra ea-profalsis ducit, 
anders ib. 5 , 3 : supra quam cui- 
quam credibile est, — etiam nach 
praeter, 1, 57, 2; 3, 70, 15 u. a. — 
conatis, 21, 50, 9. 

4-5. a PhU, etc, ebenso App. 1. 1. 
xai <PiMnn(p ntxoaaxevriv roarjv- 
o*e- awayayóvri avfxnqà^euv etc, 
wahrscheinlich nacb Polyb., dessen 
Bericht verloren ist. — quor, aux. 
etc, 40, 5, 10; 41, 6, 6. — in It, 
40, 57, 7. — haec secum (d. Hs. 
haecum) st. des gewobnlichen haec 
eum, wo die verschiedene Beziehnng 
Tit. Liv. IX. 



von eum and ei storend ist, $, e* 
17, 9,; 40, 8, 5; aucb sonst wird za 
dem Partic. in ahnlichen Fàllen eum 
niebt hinzagefugt, Nipperdey za 
Tac. Ann. 1, 29. — in/est, iiber- 
hanpt, nicht blos im Vergleich za 
Demetrias. — iamiam prim. ist hier 
nicht passend, anders 26, 33, 3 ; es 
wird derselbe Gedanke wie 41, 23, 
12; quid hit post mortem ete. er- 
fordert, etwa iam ab initio (a princi- 
pio) regni, was in iamiam pr, niebt 
liegt; aus App. 1. 1. peto t lev g yevó- 
fievos ov&èv ixXvaeuv avrijs (ttjq 
7ia(>aOx€vìjs), àXXà 7tQoaèleqyà" 
a a ito Hreqa lasst sich Jfiir die VVorte 
L.'s nichts entnehmen ; es wird tam- 
quam primum; iam septimum an- 
num; iam pridem verm., vgl. Hand 
Turs. 3, 157; 123. 

6-9. pax, s. e. 10, 9; 52, 2. — 
florere ist nach den verschiedenen 
Objecten verschieden za nehmen, s. 
39, 47, 9. — quae aaf aetas statt 
auf Perseus bezogen, animum aber 
corpus gegeniibergestellt, vgl. 2, 
30, 14: vigentes corpotibus', 9, 3, 
5 ; 6, 22, 7. — rob, ac vir., 28, 21, 
9; 21, 1, 2 a. a. — inveter,, hier: 

19 



290 



LIBER XXXXII. CAP. 11. 12. 



a. n. 582. 



7 iam inde a puero pàtris contubernio Romanis quoque bellis, non 
finitumis tantum adsuetum, missum a patre m expeditiones mul- 

8 tas variasque. iam ex quo ipse accepisset regnum , multa , quae 
non vi, non dolo Philippus omnia expertus potuisset moliri, ad- 

' 9 mirando rerum successu tenuisse. accessisse ad vires eam, quae 
longo tempore multis magnisque meritis pareretur, auctoritatem. 

12 Nam apud Graeciae atque Àsiae civitates vereri maiestatem eius 
òmnes. nec prò quibus meritis, prò qua munificentia tantum ei 

2 tribuatur, cernere, nec dicere prò certo posse, utrum felicitate 
id quadam eius accidat, an, quod ipse vereatur dicere, invidia 

3 adversus Romanos favorem illi conciliet. inter ipsos quoque 
reges ingentem auctoritate Seleuci fìliam duxisse eum non peten- 
tem , sed petitum ultro , sororem dedisse Prusiae precanti atque 

4 oranti; celebratas esse utrasque nuptias gratulatione et donis innu- 
merabilium legationum et velut auspicibus nobilissumis populis 

5 deductas esse. Boeotorum gentem, captatam Philippo, numquam 
ad scribendum amicitiae foedus adduci potuisse; tribus nunclo- 



durch lange Uebung erstarkt, vgl. 
28, 43, 1. — a puero, 31, 28, 5; 38, 
5, 10. — contuber., nach rom. Aof- 
fassuog. — iam, der gleiche Anfang 
mit § 7, ist hier wol nicht beab- 
sichtigt, vgl. e. 12, 9. — tenuisse, 
s. 2, 42, 2 ; 4, 10, 9 a. a., vgl. 39, 
3, 2. — parer., e. 61, 10; 6, 25, 6. 
— auct or., Geltang, Einfluss, s. Cic. 
de imp. Pomp. 10, 28; 15, 43; an- 
dere Vorzuge des Konigs sind uber- 
gangeo, s. App. I. 1., Polyb. 26, 5. 

12« 1-4. apud mass, wenn es 
rrcbtig ist, wie spater oft = in gè- 
Dommen werden, vgl.Tac. Ann. 1, 5 : 
apud urbern Nolani, bei L. ist dieser 
Gebrauch selten, vgl. zìi § 6 ; 28, 29, 
12 ; Drak. willdas W. eotferneo ; zar 
Sache s. App.: ttjv 'EIXaóa à/ué- 
tqoos d-toantvoi. — cernere - aie, 
die Satze chiastisch geordnet; iiber 
das Fehlen von se s. 40, 36, 2. — 
felic. - quod, vgl. 29, 26, 5. — in- 
viò, advers., vgl. 2, 33, 1 ; ib. 59, 1 : 
certamen animorum adversus Ap- 
pium-, 1, 42, 1, wie sonst mehr bei 
fides, ius 5,35, 4; oder Adjectiven: 
ferox 1, 25, 7, par-, 39, 53, 11. etc. 



— ipsosq., s. 8, 12, 9; 3, 21, 4. — 
ingent. auct, s. 4, 6, 5, es wird 
auctoritate esse od. auctoritatem 
esse verm., wo aber eum im Folg: 
nicht minder storend ist als in der 
bds. Lesart, man erwartet: auct. 
esse - duxisse non etc. — Seleuci, 
37, 41 u. a., der Vorganger des An- 
tiocbos Epipbanes, 41, 20. — filiam, 
Laodice. — non pet. etc, vgl. Tac. 
Germ. 17; zar Sache e. 5, 4. — Pru- 
siae, s. 39, 5 1 ; 42, 29, App. Mithrid. 2. 

— gratul., 30, 17, 12. — auspic, in- 
dem sie die Stelle der aaspices, die 
amMorgen desHocbzeitstagesAnspi- 
cien hielten, vertrateo, Becker Gal- 
lus 2, 20, worauf dann die deducilo, 
ib. 2, 26; Marq. 5, 50, folgte. — 
nobil. »., die Rhodier nach Poi. 26, 
7: ixaOTtp rwv q qccxttjqwv - v«- 
WfA(paya)yr]xÓTù>v avrai rijv Aao- 
d£xriv\ Mommsen 1, 758 f. 

5-6. Boeot. g., s. e. 40, 6; 43, 
5 ; Pol^b. 27, 1 : /uévéiv Ztpaoav lp 
Tjf 7iqos IleQOéa avfifiaylq, vgl. 
ib'. 20, 7. — capt. Ph., e. 15, 8; 52, 
3. — scrib., 39, 37, 16. — amie, 
f., § 8; e. 38, 5 einfach societatem; 
32, 39, 10: amicitia\ 5, 35, 4. — 



a. Ch. 172. 



LIBERXXXXII. CAP. 12. 13. 



291 



cis cum Perseo foedus incisum litteris esse, uno Thebis, altero 6 
ad Delirai, augustissumo et celeberrumo in tempio, tertio Delphis. 
in Acbaico concilio vero nisi discussa res per paucos Romanum 
imperium intentantis esset, eo rem prope adductam, ut aditus 
ei in Achaiam daretur. at hercule suos benores , cuius merita 7 
in eam gentem privatim an publice sint maiora, vix dici posset, 
partim desertos per incultum ac neglegentiam , partim hostiliter 
sublatos esse, iam Aetolos quem ignorare in seditionibus suis 
non ab Romanis, sed a Perseo praesidium petisse? his eum 8 
fultum societatibus atque amicitiis eos domesticos apparatus 
belli babere, ut externis non egeat. triginta milia peditum, quin- 
que milia equitum, in decem annos frumentum praeparasse, ut 
abstinere et suo et bostium agro frumentandi causa possit. iam 9 

()ecuniam tantam habere, ut decem milibus mercennariorum mi~ 
itum praeter Macedonum copias stipendium in totidem annos 
praeparatum babeat, praeter annuum, quod ex metallis regiis 
capiat, vectigal. arma ve] tribus tantis exercitibus in armamen- 10 
taria congessisse. iuventutem, ut iam Macedonia deficiat, velut ex 
perenni fonte unde bauriat, Threciam subiectam esse. Reliquom 13 
orationis adhortatio fuit: „non ego haec" inquit „incertis ia- 



uno Theb., eioe seitene Form der 
Apposition; zar Sacfae s. 38, 33, 9. 

— ad, s. 30, 40, 1, vgl. § 1 apud. 
Deìwn ist unsicher, Persens batte 
daselbst auch einen anderen Be- 
scbluss aufgestellt, s. Polyb. 26, 5; 
0. Miiller Orcbomenos 421 yerm. 
Ismenium ; Hertz Posideum, 44, 11, 
3, docb scbeint das a. a.O. erwahnte 
Heiligthum nicbt so beriihmt gewe- 
sen za sein, als an u. St. und bei 
der Verbindnng mit Delphi voraus- 
gesetzt wird. 

6-7. j4ch. cono, etc, 41, 23 f. 

— intent, drohend entgegenbalten, 
wie gladio* t arma u. *à. — deser- 
tos, die Staaten im Peloponnes hat- 
ten die Entfernung ailer Ebreo- 
zeichen dea Enmenes beschlosseo, 
s. Polyb. 27, 15, nur auf den An- 
trag des Polybius war der Beschluss 
einigermassen gemildert wordeo, 
vgl. e. 5, 5 ; Poi. 28, 7, Scborn 339.— 
incult., VernacblassiguDg, Mangel 
an Sorgfalt far dieselbe. — iam, 



§ 9; e. 11, 7; 40, 8, 14. — Jetol, 
e. 40, 7; 42, 4; Diod. 29, 36: ix 
rov Ùeooitog ysyovévcu Tt]V ovy- 
Xvtiw, vgl. oben e. 4, 5. 

8-10. triff. mil. etc., vgl. e. 51, 
11; Plat. Aem. 9; die Angabe 33, 
30, 6 ist also uorichtig, Nissen 146; 
es wird trig. milibus - q. milibus 
verm., dadurcb aber die Hauptsacbe 
in den Hintergrund gedrangt; aus 
praeparasse kann wol das Pradi- 
cat zu milia genommen werden ; da 
die Hs. praeparare hat, so wird 
praeparatam habere vermuthet, was 
aber sogleich § 9 folgt. — iam, 23, 
5, 15: iam pecuniae adfatim est 
— praeter, abgesehen von, 37, 25, 
8 u. a. — melali., s. 39, 24, 2. — 
trib. tantis, 39, 44, 3; 1, 36, 7. — 
ut iam, s. 34, 32, 13. — subi., 41, 
24, 9 ; App. éQqxnv xmaxrtpto. 

18. 1-4. reliq. or. etc. leitet 
den sonst unvermittelten Ueber- 
gang in die andere Form der Rede 
ein,s. 32, 34, 11; vgl. 38, 52, 6; e. 
48, 2. — meert etc, vgl. 4, 13, 9. 

19* 



292 



LIBER XXXXII. CAP. 13. 



a. u. 582. 



ctata rumoribus et cupidius eredita , quia vera esse de inimica 
elimina volebam, adfero ad vos, patres conscripti, sed conperta 
et explorata, haud secus quam si speculator missus a vobis 

2 subiecta oculis referrem; neque relieto regno meo, quod amplum 
et egregium vos fecistis, mare tantum traiecissem, ut vana ad 

3 vos adferendo iidem abrogarem mihi: cernebam nobilissima» 
Asiae et Graeciae civitates in dies magis denudantis iudieia sua, 
mox, si permitteretur, eo processuras, unde receptum ad paeni- 

4 tendum non haberent; cernebam Persea non continentem se Ha- 
cedoniae regno, alia armis occupantem, alia, quae vi subigi non 

5 possunt, favore ac benivolentia conplectentem ; videbam, quafn 
inpar esset sors , cum ille vobis bellum pararet, vos ei securam 
pacem praestaretis , quamquam mihi quidem non parare , sed 

6 gerere paene bellum videbatur. Abrupolim, socium atque ami- 
cum vestrum, regno expulit; Arthetaurum Illyrium, quia scripta 
ab eo quaedam vobis conperit, socium item atque amicum vestrum, 

7 interfecit; Euersam et Callicritum Thebanos, principes civitatis, 
quia liberius adversus eum in concilio Boeotorum locuti fuerant 
delaturosque ad vos, quae agerentur, professi erant, tollendos 



— volebam wie poteram u. a. auf- 
zofassen. — explor., in dem darauf 
in d. Hs. folgenden leeren Raum» 
koante eia adfero entsprechendes 
Verbam gestanden ha ben. — specu- 
lai, bezeichnet passend die Rolle, 
welche Eumenes spielt. — cerneb., 
der Gegensatz ist schon durch die 
Voranstellang von non § 1 markirt. 

— denud., s. e. 63, 1; 39, 30, 10; 
33, 21, 8 u. a.; nudare 34, 24, 7. 

— recept. ad paen., 24, 26, 15: 
locus paenitenai; Tac. Ann. 4, 11: 
nullo ad paenitendum regressu. — 
alia - contin., dazu scheinea die 
beiden folg. Participia occup.-con- 
plec, sich wie cernebam za non - 
afferò, oder als erklarendes Àsyn- 
deton za verhalten. — quae - pos- 
sunt als aUgemeinen Gedanken za 
fassen ist hier nicht passend, s. e. 
3, 1 1 ; wenn es einzeine Falle be- 
zeichnen soli, lasst es sich nicht 
wohl mit cernebam vereinigen, es 
wird daher possent vermathet. 

5-9. esset, wo man futura esset 



erwartet, wie § 3: haberent, s. e. 
46, 6; 8, 34, 5; ib. 35, 4; 35, 28, 5. 
— cum enthalt zugleich die Bedin- 
gung, s. 38, 19, 3. — pararet kaaa 
wegen des Gegensatzes non parare 
nicht wohl fehlen. — AbrupoL, s. 
e. 40, 5 ; 41 ; ob L. diese Verhàlt- 
nisse ira 41. Buche beriihrt habe, 
Periocha: initia belli Macedonici, ist 
zweifelhaft, s. 41, 19, 5, vgl. App. 
1. 1., Polyb 22, 22 a : ngóStov pèv 
àno(f alvo vai (die gewohnlichen 
Historiker als Ursache des Krieges) 
trjv lApQovnólios IxnxtùGiv lx 
rrjs lótag duvaOTéiag, wg xata- 
ògafióvros avtov rà nagà rò 
nàyyaiov /uérakla etc; Pausan. 
7, 10, 2: negato s - ini Éanimv 
tòv paaiXéa 'ApgoxmoXiv Orgd- 
revfia dyayoSv. — Arthet f \p$.L 1. : 
ùig&éravgov à* Èv 'IlXvgtoZc &v- 
vdaxv\v xaì ìxxewsv imfiovXevaas 
xal tovc ègyaaafiévovg vno&éfa- 
xtai, ebenso L. e. 40, 5. — quia - 
princ. civitatis hat App. nicht, s. e. 
40, 7; 41, 5. — condì., e. 43, 5. — 



a. Ch. 172. 



LIBER XXXXn. CAP. 13. 14. 



293 



cura vi t; auxilium Byzantiis adversus foedus tulìt; Dolopiae bellum 8 
intulit; Thessaliam et Doridem cum esercita pervasit, ut in bello 
intestino deterioris partis auxilio meliorem adfligeret; confudit 9 
et miscuit omnia in Thessalia Perrhaebiaque spe novarum ta- 
bularum, ut manu debitorum obnoxia sibi optumatis opprimerei 
haec cum vobis quiescentibus et patientibus fecerit et concessam 10 
sibi Graeciam esse a vobis videat, prò certo habet neminem sibi, 
antequam in Italiani traiecerit, armatum occursurum. hoc quam 11 
vobis tutum aut honestum sit, vos videritis; ego certe mihi turpe 
esse duxi, prius Persea ad bellum inferendum .quam me socium 
ad praedicendum, ut caveretis, venire in Italiani, functus ne- 12 
cessano mihi officio et quodam modo liberata atque exonerata 
fide mea, quid ultra facere possum , quam uti deos deasque pre- 
cer, ut vos et vestrae rei publicae et nobis sociis atque amicis, 
qui ex vobis pendemus, consulatis?" Haec oratio movit patres 14 
conscriptos. ceterum in praesentia nihil praeterquam fuisse in 
curia regem scire quisquam potuit: eo silenti o clausa curia erat; 
bello denique perfetto, quaeque dieta ab rege quaeque responsa 
essent, emanavere. 

Persei deinde regis legatis post paucos dies senatus datus 2 
est. ceterum praeoccupatis non auribus magis quam animis ab 



ByzanL, s. 39, 35, 4; INisseo 147. 
— Dolop. - Tkess., 41, 22; Doris 
ist dort nicht erwahnt, lag aber auf 
dem Wege, den der Konig ein- 
scblug. — in bello int. y wenn - ent- 
stande. — nov. tab., s. e. 5,7, die 
Stelle aus Diod.zn 41, 25, 1. — 
optum. r § 8 : meliorem partem, diese 
steben auf der Seite der Romer], s. 
34, 51, 6. 

10-12. concess. etc, als ob die 
Romer sich gar nicht uni Griechen- 
land bekiimmerten. — in [tal., der 
Pian Philipps 40, 57. — qtiam v. f., 
vgl. 36, 30, 5. — videritùy 1, 58, 
10. — necess-mihi, vgl. 7, 26, 14; 
24, 1, 2.'— liberata/,, meine ge- 
wissenbafte Trene, Gewissenbaftig- 
keit gleicbsam von einer Fessel and 
driickenden Last befreit, was meine 
Trene als Pflicht mir auferlegte ge- 
tban zuhaben, vgl. Curt. 6, 30, 12: 
religione deum aslrictam conscien- 
tiam suam exotierare pr operasse; 
L. 9, 11, 13: liberata fide. — deos 



d., s. 29, 27, 1 ; 7, 26, 4, wo da* mebr 
feierliebe divi divaeque gebrancht 
ist. — qui etc., s. 37, 54, 23 f. 

14* 1-4. nóiil etc. Appian. 1. 1. : 
ri 6* $qyù> fihv ovx à$iovGa pacti- 
Xia OùMpoova - Xóyqt <T a nqov- 
tuvtv o Evfievijs aìtiwfiévfi {pvy- 
xXfjros) noXefiUV ìxQive rqi 77fo- 
OEÌy xcà ravr* ànÓQQTjra Ir» Iv 
6(pCai avToT$ 7ioiov{*evoi 9 vgl. Val. 
Max. 2, 2, 1. Der Senat bat also 
seine Verbandlungen mebr ala sonst 
gewobnliob gebeim gebalten, s. 3, 
41, 4; 22, 59, 16; Lange 2, 349. 
Die Bemerkung ist wol, da sie Ap- 
pian mit L. gemein bat, Polyb. ent- 
nommen, der demnacb auch rom. 
Quellen benutzt bat, Nissen 106. 
Uebrigens lasst Appian, sicb selbst 
widerspreebend, Gesandte des Per- 
seus auf die Anscbaldignngen des 
Eumenes antworten. — quaeq. - 
qiiaeq., 1, 55, 6. 

2-4. praeoce., 21, 20, 8: prae- 
occupatos iam ante ab Hannibale 



294 



LTBER XXXXII. CAP. 14. 



a. u. 582. 



Eumene rege, omnis et defensio et deprecatio legatorum respue- 

3 batur. et exasperavit animos ferocia nimia Harpali, qui princeps 
legationis erat. is velie quidem et laborare dixit regem, ut pur- 

4 ganti se nibil hostile dixisse aut fecisse fides babeatur: ceterum 
si pervicacius causam belli quaeri videat, forti animo defensurum 
se. Martem communem esse et eventum incertum belli. 

5 Omnibus civitatibus Graeciae atque Asiae curae erat, quid 
Persei legati, quid Eumenes in senatu egisset; et propt^r adven- 
tum eius, quem moturum aliquid rebantur, miserant pleraeque 

6 civitates, alia in speciem praeferentis , legatos. etlegatio Rho- 
diorum * erat hac falsa * * iturus princeps, haud dubius, quia 
Eumenes civitatem quoque suam Persei criminibus iunxisset 

7 itaque omni modo per patronos hospitesque disceptandi cum 

8 rege locum in senatu qaerebat. quod cum non contigisset, liber- 



animos esse, 29, 22, 7. — et exasp., 
ned dazu - noch. — feroc. art. , in 
der hd. Lesart kann auch ferocia oc 
minis liegeo , vgl. 39, 26, 9 : id mi- 
naciter dictum. — ceterum wie § 1 ; 
2; 4, vgl. e. 12, 9: taira. — Mart. 
comm.y vgl. 5, 12, 1: Martem com- 
munem bellique fortunam, 1, 33, 4: 
Marte incerto', gewobnlich ist belli 
mit Mars communi* verbunden, s. 
jedoch Gic. Mil.21,56 : adde incertos 
exitus pugnarum Martemque com- 
munem ; Pbil. 1 0, 1 0, 20, vgl. e. 49, 4. 
5-8. civitat., wie e. 12, 1. — 
mot aliq., 33, 35, 6 u. a. — tra spec, 
s. 41, 18, 4;praefer., 39, 28, 7. — 
erat ist nicht richtig, man erwartet 
aderat od. venerati missa erat; auch 
Romae erat wiirde an u. St. nicht so 
passend sein wie e. 23, 1. Das Folg. 
ist luckenhaft, gewohnlich wird erat 
ac Satyrus princeps gelesen statt 
des hs. erat hac falsa iturus $ auch 
wird; venerat, cuius ferox erat nec 
falsa simulaturus u. A. verni., Ap- 
pian., die Gesandtschaft des Perseus 
a. der Rhodier des gleichen Verfah- 
rens und Erfolgs wegen zusammen- 
fassend, sagt nur nach den § 1 er- 
wahnten Worten: ZignaXóv te 
nefJnpd-évTa naqà IleQOéag èg «v- 
riXoyCav Eùfievovg xal 'PodCtov 
riva nQsafisvTTJv, fiovXofiivovg sìg 



b'ìpiv ròv Evfisvrj duléyxuv - ov 
nqoar^xavto, xal ot fièv ini 
T$cfé 7TQ(ùjov àyavaxtovvrig té 
xal naoQtialq yotoftevoi noX^pulv 
ftovXò/uévovg ti&rj 'Pùìjxatovg IléQ- 
Osi xal 'Poàloig fxaXXov i^rjygCo}- 
òccv (exasperavit) , woraus fur dea 
Aasdruck L.'s, der die Sache ge- 
nauer darstellt, Nissen 245; 251, 
sich nichts weiter entnehmen lasst; 
wabrscheinlich batte er schon hier 
bemerkt, dass der princeps legatio- 
nis dem Konig habe widersprechea 
wollen, etwa obviam iturus , s. 33, 
28, 9 u. a. — civitat, vgl. 2, 48, 1; 
d. Hs. hat civitatis quoque sua, was, 
wenn suae geandert wird, viell. 
beibehalten werden kann, s. 39, 16, 
4: huic. diurnae - par nocturna 
contio esse poterti; 45, 39, 4; 3, 
45, 9; Sali. C. 51, 38: imitati quam 
inviderò bonis malébant; id. I. 1, 5; 
I ustin. 20, 1, 5: quae gentes non 
partem, sed universum ferme Ita* 
liam - occupai' erant; Cic. Tose. 3, 
17, 38: aut in omni aut in magna 
parte vitae; Curt. 4, 2, 9: contentus 
patrio ceder et alieni imperii finibus ; 
Madvig verm., dass etwa insectatio- 
nem nach suae ausgefallen sei. — 
per patr. e. hosp., s. e. 19, 5, vgl. 
45, 25, 3. — libert. intemp., in <L 
hd. Lesart lib. intemperantius ware 



&. Ch. 172.- 



LIBER XXXXIL CAP. 14. 15. 



295 



tate intemperanti invectus in regem, quod Lyciorum gentem ad- 
versusRhodios concitasset graviorque Asiaeesset quamAntiochus 
fuisset, popularem quidem gratam * * populis — nam eo quo- 9 
que iam favor Persei venerat — orationem habuit, ceterum in- 
visam senatui inutilemque sibi et eivitati suae. Eumeni vero 10 
conspiratio adversus eum favorem apud Romanos fecit. ita 
omnes ei honores habiti donaque quam amplissima data cum 
sella curuli atque eburneo Scipione. 

Legationibus dimissis cum Harpalus, quanta maxima celeri- 15 
tate poterat, regressus in Macedoniam nuntiasset regi, nondum 
quidem parantis bellum reliquisse se Romanos, sed ita infestos, 
ut facile apparerei non dilaturos, et ipse, praeterquam quod [et] 2 



liberiate als abl. modi za nehmen, 
wie oh fraudo \ voluntate 2, 24, 5; 
7, 39, 13; loco seriove 7, 41, 3; 
agmine 1, 6, 2; consuetudine Gaes. 
B. G. 7, 24, 2; Cic. SuII. 5, 14: ve- 
ntate; Rep. 1,2: oratione u. a.; 
zum Gedanken s. 39, 26, 7. — gra- 
viorq., e. 41, 4, ygl. 38, 47, 11. 

9-10. popularem: eine (als sie 
bekannt wurde) dem Volke ange- 
nehrae, 34, 32, 11: omissa populari 
oratione; Cic. leg. agrar. 2, 4, 
9: quid est enim tam populare 
quam pax etc. ; an den Gegensatz 
zwischen optimates u. populares ist 
nicht nothwendig za denken, s. je- 
doch Polyb. 27, 6. Im Folg. scheint 
etwas za fehleo, was sich auf die 
§ 1 erwahnten civitates Asiae (da- 
ber eivitati suae and conspiratio) 
bezog, weshalb auch friiher populis 
Asiae gelesen wurde ; aaf die Rho- 
dier wurde sich das in der Par- 
entbese Gesagte nach dem, was § 6 
and e. 12, 4 angedeatet ist, nicht 
passendbeziehen ; Madvigverm.: pò- 
pularibus quidem gratam, was auch 
erst nach dem Bekanntwerden der 
Redo gedacht werden kann. — con- 
spiratio, der Eumenes feindlichen 
Staaten; scbwerlich ist an Perseus 
und die Rhodier allein zu denken. 
— favorem, es wird favorem maio- 
rem oder auxit st. fecit verm. ; wol 
absicbtlich bat L. weggelassen, was 
a. a. 0. Appian sagt: twv dh fiov- 



Xcvtùìv noXXoì ròv Evfiivij oV 
ahCag eì^ov vnb wd-óvov xal 
óéovg attiov tooovos noXifjiov 
yevópevov, vgl. Plut. Cat. m. 8, 12: 
óriXog qv ò Kàrcov v(poQa>[uevog 
xal (fvXaTTOfXEVog avròv (EvfiE- 
vrj). Der ganze Gedanke beiL. soli 
nur das Folg. vermi ttela. — omnes 
hon., ebenso Diodor. 1. 1. £Xe<pavr£- 
vq> TifirjaaOa d(tpQ<p (^ avyxXv\- 
rog) ; vgl. 30, 15, 11 ; Becker2, 2, 79. 

15-16. Mordanscblag auf Eu- 
menes. Diod. Sic. 29, 38; App. Ma- 
ced. 11; Plut. Apophth. 184 (33), 
negl àdtXipCag e. 18; Polyb. 27, 7. 

1-2. quanta m., das hds. quanta 
eximia ist nicht spracbgemass, Stu- 
renburg za Cic. prò Arch. p. 26. 
ed. I. — appar.y uberbaupt, nicht 
allein, als er in Rom war. — et ipse 
bezieht sich nicht auf das Subject 
des Hauptsatzes, sondern nur aaf 
Romanos -non dilaturos (bellum) ; 
statt einfach za sagen et ipse bellum 
gerere statuti, wird im Folg. prae- 
terquam - futur. noch ein Motiv 
eingeschoben, und deshalb auch 
etiam in Bezug auf praeterq. quod 
zugesetzt, vgl. 29, 16, 2. — cum - 
et ipse, vgl. 37, 44, 6. — et ita, 
wenn et richtig ist, kann es nur 
auf den folg. Satz bezogen werden, 
ahnlich 37, 56, 7: etillos; 41, 14, 
6: quod et ; 29, 23, 4: et nubilis; 
doch kann es ans et ipse wiederholt 
sein, vgl. 35, 25, 1 1 : Philopoemen, 



296 



LIBER XXXXIL CAP. 15. 



'a. tu 582. 



ha credebat fbturum, iam etiam volebat, in flore virium se credens 

3 esse. Eumeni ante omnis infestus erat; a cuius sanguine ordiens 
bellum, Euàndrum Cretensem, ducem auxiliorum, et Macedonas 
tres adsuetos ministeriis talium facinorum ad caedem regis sub- 
ornat litterasque eis dat ad Praxo hospitam, principem auctori- 

4 tate et òpibus Delphorum. satis constabat Eumenem, ut sacrifi- 
caret Apollini , Delphos escensurum. praegressi cum Euandro 
insidiatores nihil aliud ad peragendum inceptum quam loci op- 

5 portunitatem, omnia circumeuntes, quaerebant escendentibus 
ad templum a Cirrha, priusquam perveniretur ad frequentia 
aedificiis loca, maceria erat ab laeva iuxta semitam paulum ex- 
tantem a fondamento, qua singuli transirent, dextra pars labe 



praeUrquam quod ita Quinctio pia- 
cerei, et ipso etc. ; 40, 35, 6 : ita de- 
ber et; iiber iam etiam s. 33, 39, 7. 

— volebat, das Object ist aus non 
dùatur. oder futurum zu nehmen. 

— in flore vir., nicht alleni person- 
lich, sondern wie e. 11, 6 fiorerò 
inventate - opibus - aetate. S chwer- 
lich drangte Perseus so zum Kriege, 
a. Zoo. 9 , 22 : vótìqov 3è ó Il€Q- 
aevg noléfuov itovròv rolg t Piu- 
fiaCoig inotrjosv. iva dì àvaflo*- 
Xrp tov n ole /no v adotti fié/gig av 
naoaaxsvàatiTai, noétiflug elg ttjv 
t P(ofjLt\v ìnsfi^sv, sondern die Ro- 
mer wollen inm zuvorkommen, s. 
App. 1. 1. p. 263 1. 10; Schorn 337. 

3-4. Eumeni etc. ist ohne Ver- 
bindung und Uebergang. — Eucaidr., 
e. 59, 8 ; 44, 43 ; 45, 5. — minisi ,, 
e. 41, 4; 39,34, 9; App. sagt nur 
avxqi Tiaoaotg avdqeg - imflov- 
levov, L. stellt die Sache: a cuius 
sanguine als unzweifelhaft dar, vgl. 
jedoch e. 41, 4. — Praxo, s. 40, 4, 
3 : Archo. — princip. , als feminin. 
ist niebt hàung; ob Praxo diese 
Stellung als Priesterin oder aus ei- 
nem anderen Grande batte, ist nicht 
klar. — Delphorum gehò'rt zn prin- 
cipem und man solite Delphis er- 
warten, wenn es nicht von Delphus 
abzoleiten ist, Iustin. 24, 7, 8f. — 
praegr., ebe der Konig dahin kam. 



5. escendentìb.f s. 1,8, 5; 32, 4, 
4. — Cirrha, an der Miindung des 
Pleistus , der Hafen friiher von 
Krisa, spater von Delphi, a Cirrh., 
von C. ber, s. 8, 17, 9 a. a., App. 
ix Kl§§ag ig delqovg àvépaive; 
Paus. 10, 37, 4: ig ók Ki(>§av xò 
in tv s io v dtXwùìV òóòg fièv ara- 
ti £<ov égjxovra iati ix delwaiv. — 
freq. aed. i, der Stadt Delphi. — 
ab l. iuxta s. ist nnsieber, da d. 
Hs. ableuiasemitam hat; am nach- 
sten lage ab l. in som., natùrlich von 
transirent abhàngig: wo man von 
dem Wege auf einen Pfad hinuher- 
gehen masste, s. Plaat. Gas. 3, 5, 
40: de via in semitam degr edere \ 
Careni. 2, 3, 8: sistat in via de se- 
mita; iiber die Stellung von qua s. 
e. 1, 1 1 ; doch ist es nach § 8 wahr- 
scheinlicber, dass sich die Mauer 
eine Strecke an dem Pfad e hinzog a. 
transire bedenteì: voriiber = vorbei- 
gehen; Madvig verm. ab l. ad som. ; 
Kreyssig ab l. semita - extante. — a 
fund. n. maceriae; Mauern und Te r- 
rassen an dem Wege von Crisa nach 
Delphi sind jetzt noch zu sehen , s. 
Abhandl. der philos.-philolog.Klasse 
der Miinchener Acad. d. Wissen- 
sebaften 1843 S.20ff. Die Erhòhung 
des Weges auf der linken Seite er- 
klart proclivis § 10. — labe, Iustin, 
30, 4, 4: motus terra» Rhodum - 



/ 



a. Oh. 172, 



LIBERXXXXIL CAP.15. 16. 



297 



terree in aliquantum altitudinis diruta erat. post maceriam se 6 
abdiderunt gradibus adstructis, ut ex ea velut e muro tela in 
praetereuntem coicerent. primo a mari circumfusa turba ami- 7 
corum ac satellitum procedebat, deinde extenuabant paulatim 
angustiae agmen. ubi ad eum locum ventum est, qua singulis 8 
eundum erat, primus semitam ingressus Pantaleon Aetoliae prin- 
ceps, cum quo institutus regi sermo erat. tum insidiatores exorti 9 
saxa duo ingentia devolvunt, quorum altero caput ictum est regi, 
altero umerus; sopitusque ex semita proclivi ruitm declive, mul- 10 
tis super prolapsum iam saxis congestis. et eeteri quidem * 
etiam amicorum et satellitum, postquam cadentem videre, diffu- 
giunt; Pantaleon constanter inpavidus mansit ad protegendum 
regem. Latrones cum brevi circumitu maceriae decurrere ad 16 
conficiendum saucium possent, velut perfecta re in iugum Par- 
nasi refugerunt eo cursu, ut, cum unus non facile sequendo per 
invia atque ardua moraretur fugam eorum, ne ex conprenso in- 
dicium emaàaret, occiderint comitem. ad corpus regis primo 2 
amici, deinde satellites ac servi concurrerunt. tollentes sopitimi 
volnere ac nihil sentientem, vivere tamen ex calore et spirita re- 3 



gravi rumarum labe concussa, — in 
aliq., s. za 29, 18, 17.— diruta, Da- 
kerverm. dafur derupta, s. 21, 33, 7 : 
praecipites deruptaeque angustiaci 
docfa erwartetman eher eine Verbal- 
form als eia Adjectiv, wie 21, 36, 2: 
locus - recenti lapsu terrae abrup- 
tus erat; diruta: auf- hin zerstort. 
6-10. tela im eig. Sinne werden 
im Folg. nicht erwahnt. — a mari 
ist auffallend zwischen primo und 
das, woza es gehb'rt, gesetzt, yiell. 
um es riur auf den ersten Satz zn 
beschranken: anfangs, vom Meere 
ansgebend, nicht auf deinde za be- 
ziehen ; Plat. neqì (piXaósltp. 1. 1. : 
alO&óuEVoi paóifovra tiqò$ tòv 
■freòv omo d-aXaoansì Gron. verm. 
agmine. — circumf. ist abl., 2, 28, 
6: circumfusa multitudo, anders 
10, 25, 2. — regi, e. 12, 5; zu 28, 
28, 10. — proci - declive wird 
sonst nicht so scharf geschieden, 
weshalb Crevier das eine oder an- 
dere tilgen will. — multis - cong. 
miisste, dti prolapsum hier: gefallen 
bedentet, heissen: wobei bereits, 



oder : so dass dabei usw., 40, 40, 7 ; 
25, 36, 7 ; doch hat d. Hs. congesta. 
— etiam bat nicbts, worauf es sich 
bezieht, auch ist der Genitiv bei 
celeri selten, s. Tac. Ann. 1, 51; 
wahrscheinlich ist das Wort, von 
dem dieser abhieng, ausgefallen. — 
constanter kann za mansit, oder, 
was naher liegt, mit impavidus, s. 
39, 40, 10, verbunden werden; viell. 
ist jedoch mit Kreyssig constans et 
za lesen. Ein Pantaleon wird Po- 
lyb. 20, 9; 28, 4 erwahnt. 

16. 1-5. velut perf. re, 1, 4, 
5: velut defuncU regis imperio. — v 
tollentes wtirde zu concurrerunt 
nicht passen, vgl. 27, 43, 3; 40, 55, 
7 , wenn man es nicht von der Ab- 
sicht verstehen will, s. zu 2 1, 6, 2 ; es 
wird wol besser zum Folg. gezogen, 
da vivere tamen, so wie es wieder 
durch victurum beschrankt wird, 
eine Beschrankang von sopitum 
enthalt. — remanente in pr. kann 
nur im AUgemeinen das noch Vor- 
handensein des Athems bezeich* 
nen, das sie an irgend einem Zei~ 



298 



LIBER XXXXIL CAP. 16. 



a. u. 582. 



manente in praecordiis senserunt; victurum exigua ac prope 

4 nulla spes erat. quidam ex satellitibus secati latronum vestigia, 
cum usque ad iugum Parnasi nequiquam fatigati pervenissent, 

5 re infecta redierunt. adgressi facinus Macedones ut inconsulte 

6 ita audacter, coeptum nec consulte et timide reliquerunt con- 
potem iam sui regem amici postero die deferunt ad navem; inde 
Corinthum, ab Corintho per Isthmi iugum navibus traductis 

7 Àeginam traiciunt ibi adeo secreta eius curatio fuit, admitten- 
tibus neminem , ut fama mortuum in Asiam perferret. Attalus 
quoque celerius, quam dignum concordia fraterna erat, credidit; 

3 nam et cum uxore fratris et praefecto arci tamquam iam baud 

9 dubius regni heres est locutus. quae postea non fefellere Eume- 

nen ; et quamquam dissimulare et tacita [habere id] pati statuerat, 



chen wahmehmen; remeante, was 
naher lage, wird durch in ausge- 
schlossen. — praecord., wie oft bei 
Dicbtero: die Brust. — ut incons., 
L. bat e. 15, 4 die Vorsicht und 
Ueberlegung der Morder nacbge- 
wiesen und e. 16, 1 gezeigt, wie sie 
bei einiger Besonnenheit ihren Pian 
hàttee ausfuhren konnen, wesbalb 
Heusinger passend ut non inconsulte 
vermuthet, wenn den latrones au- 
dacia zugesebrieben werden konnte, 
so durfte consiUum ihnen ooch we- 
niger abgesprochen werden. Die 
Bemerkung, welche man eher § 1 
erwartet, solite sich wel an die 
gleiche Erfolglosigkeit des Nach- 
setzens anschliessen. 

6-9. iam, als erschon, friiher 
als man erwartet batte. — amici 
mit Ausschluss der §2 nocb genann- 
ten, s. 40 , 8 , 4. — traductis, wahr- 
scbeinlich war dieses, um die weite 
Fahrt um den Peloponnes zu ver- 
meiden, nicht ganz ungewohnlicb; 
es werden dabei niebt sehr grosse 
Scbiffe vorausgesetzt, vgl. 25, 11, 
18f., zu 24, 40, 17. — ab Cor., 
nacb Gencbreae. — àeginam, wel- 
ebes den Konigen von Pergamus 
gehorte, s. 31, 25, 1. — admitten- 
tibus, aus curatio ist curantes zu 
denken, und dieso sind das logische 



Subject zu admitteniib., s. 4, 60, 1 : 
concursum - fatentib., 38, 26, 7. 

— quoq., ebenso wie die ubrigen. — 
concord., s. e. 5, 5 ; er bat den Bei- 
namen (piXàdeX<pos, anf den hier 
angespielt wird, vgl. e. 55, 7. — 
credici., und zeigte so, dass ibm der 
Tod erwùnscht war. — uxore, Stra- 
tonice Strabo 13, 4, 2 p. 624, der 
nur die Vormundscbaft des Attalus 
erwàhnt; auch L. bat hier gemildert, 
Vffl. Diod. 1. 1. jU€T« tt\v È7ripovlriv 
Tip xarà Ev(jlbvovs - uirralos , 
insnXdxtj ry paaiXCaan kqoxu- 
qÓtcqov; Plut. Apopb.: ArtaXog - 
7i (Qi&é/uevos tò àiàtirjfia xaì xrjy 
ywaìxa yrj/uag èfiaollevoe. — et 
praef., ohne Wiederholung der 
Prapos., s. e. 64, 7; 39, 25, 2 u. a. 

— tacita etc. ist nicht richtig iiber- 
liefert, da d. Hs. nacb Kopitar ta- 
citehabereidpaU bat; denn id kann 
nach quae nicht statt haben und ta- 
cite habere scheint sich sonst nicht 
zu fin den, wol aber tacitimi pati, 
s, 7, 1, 5, haud clam tulit 31, 
47, 4, vgl. 5, 28, 1; 28, 40, 2: 
aperte f erre u. a.; wahrscheinlieh 
ist wie id auch habere (viell. aus 
einem Substant. aegritudinel) ver- 
dorben; doch lasst sich zweifeln, 
ob L. sich erlaubt babe tacita ha- 
beri pati zu schreiben, wie Madvig 



a. Ch. 172. 



LTBER XXXXII. CAP. 16. 17. 



299 



tamen in primo congressu non temperavit, quin uxoris petendae 
immaturam festinationem fratri obiceret Romam quoque fama 
de morte Eumenis periata est. . 

Sub idem tempus C. Valerius ex Graecia, qui legatus ad vi- 17 
sendum statum regionis eius speculandaque Consilia Persei regis 
missus erat, rediit, congruentiaque omnia criminibus ab Eumene 
adlatis referebat. simul et adduxerat secum Praxo a Delphis, cuius 2 
domus receptaculum latronum fuerat, et L. Rammium Brundisi- 
num , qui talis indicii delator erat. princeps Brandisti Rammius 3 
fuit; hospitioque et duces Romanos omnes et legatos, exterarum 
quoque gentium insignis, praecipue regios, accipiebat. ex eo 4 
notitia ei cum absente Perseo fuerat; litterisque spem amicitiae 
interioris magnaeque inde fortunae facientibus ad regem profectus 
brevi perfamiliaris baberi trabique magis quam vellet in arcanos 
sermones est coeptus. promissis enim ingentibus praemiis pe- 5 



verni. — temper. quin, Caes. B. G. 
1, 33, 4: noe sibi- temperaturos, 
quin - exirent; Tac. Aon. 2, 84; 
3, 67; zur Sache Diod.: ov fjtrjv 
Euuevtjg ye TiQoaenoirjd-r} fiera 
raVT* àvaxdfxipag, alla (piXcxpQÓ- 
vcus àanaocifievog ròv àdslipòv 
diéftevtv èv ry rtgòg avtòv evvoia, 
vgl. Plut. — 'inmatur., statt de» 
hds. maturami, s. 1, 26, 4; 2, 1, 3; 
ib.45, 8 u.a., gewohnlichwirdproe- 
maturarti gelesen. 

17-18, 6. Vergiftungsversuch 
an romischen Gesandten ; Besetzung 
der illyrischen Kuste. Zonar. 9, 22. 

1—3. Valer,, er ist e. 6 zu Per- 
seus und Ptolemaeus geschickt, hier 
wird, weon man nicht aonehmen 
will, dass Graecia in weiter Be- 
deutung genommen sei, s. 36, 1, 6, 
vgl. e. 2, 1 ; vorausgesetzt, dass er 
eine aodere Bestimmung gehabt ba- 
be, worauf auch § 2: Delphis u. § 8: 
Chalcidem hinweist; er hat sich 
also von dea ubrigen Gesandten ge- 
trennt, oder die Angabe e. 6 ist 
nicht genau und Valerius kehrt 
erst jetzt von der Gesandtschaft 
41, 25 zuriiok. — region. eius, s. 
e. 3, 6. — Praxo, e. 15, 3. — 
Rammium, s. e. 41, 4; Appian., der 
das Attentai p. 265, 4ff. ausfiihrlich 



erwahnt, sagt p. 263, 17 nur allge- 
mein : xaì alias óé rivag ah lag ot 
'PiopaZoi - nqoaeldfjL^avov ; ixbri- 
geos neont er den Angeber *Eqìv- 
nog, Nissen 115. — qui talis ist so 
gestellt, als ob sogleicb die Anzeige 
folgen solite, aber daun die Aogabe 
iiber die Person und die S te 11 un g 
des Rammius eingeseboben. — ho- 
spiiioq., da nur etwas dem Ram- 
mius als princeps Zukommendes, 
nicht etwas Unerwartetes angefdgt 
wird, auch sogleich quoque in d. Hs. 
selbst zweimal geschrieben ist, so 
ist wol hospitioque st. kospitio quo- 
que zu lesen ; io keinem Falle làsst 
sich quoque et verbinden, s. Hand 
Turs. 2, 522. — exterar., die yon 
Osten kamen, da nach dieser Seite 
Brundisium der gewbhnliche Lan- 
dungsplatz war. 

4-9. ex eo aus regios zu erkla- 
ren. — absente ist nicht blos attri- 
butiv, sondern: obgleich derselbe 
entfernt, in anderen Gegenden ge- 
wesen ware. — Utterisq., die Folge 
der notitia und absentia ; dass Per- 
seus selbst den Brief geschrieben 
habe, wird nicht gesagt. — inter*, 
im Folg. in arcanos sermones, vgl. 
41, 24, 3. — inde, in Folge davon. 
— quam veli., 38, 49, 13. — - 



300 



LIBER XXXXII. CAP. 17.18. 



a. u. 582. 



tere institit ab eo rex, quoniam duces omnes legatique Romani 

6 hospitio eius uti adsuessent, quibus eorum ipse scripsisset ut 
venenum dandum curaret: cuius scire se conparati onem pluri- 
mum diffìcultatis et periculi h abere; pluribus consciis conpararì ; 
eventu praeterea incerto esse, ut aut satis efficacia ad rem per- 

7 agendam aut tuta ad rem celandam dentur. se daturum quod 

8 nec in dando nec datum ullo signo deprendi posset. Rammius 
veritus, ne, si abnuisset, primus ipse veneni experimentum esset, 
facturum pollicitus proficiscitur. nec Brundisium ante redire 
quam convento C. Valerio legato, qui circa Chalcidem esse dice- 

9 batur, voluit ad eum primum indicio delato, iussu eius Roman» 
simul venit introductus in curiam, quae acta erant, exposuit. 

18 Haec ad ea, quae ab Eumene delata erant, accessere, quo matu- 

rius hostis Perseus iudicaretur, quippe quem non iustum modo 

apparare bellum regio animo, sed per omnia clandestina grassari 

2 scelera latrociniorum ac veneficiorum cernebant. belli administra- 



scrips. n. dandum esse, oder ut da" 
retur. — cuius etc, die Ankniipfang 
ist etwas hart. — pluribus, s. 35, 
17, 1: plures. — campar ari, die 
YViederholung des Begriffes ist bei 
L., s. 39, 5, 3, besonders hier, wo 
dare funfmal in wenigen Zeilen sicb 
findet, so wenig ein Grand das 
Wort als untergeschoben zu be- 
trachten , als das Fehleo von enim 
gerade hier auffallen kann, da es oft 
nicht gesetzt wird, 34, 49, 8; 26, 
49, 8 u. a.; Naegelsbach § 199, 1 ; 
aber die Worte sind abgerissen, 
besonders da sogleich der Plural 
folgt; and im Folg. ist vom Beibrin- 
gen des Giftes die Rede ; es ist da* 
her wahrscheiolich, dass etwas aus- 
gefallen sei, vgl. tic. Gloent. 60 f.; 
Quintil. 5, 7, 37: venenum arguis; 
ubi emi ( fyei L. comparari) ? a quo ? 
quanti? per quem dedi? quo con- 
scio ? Madvig liest: habere pluribus 
consciis; eventu etc. Andere verna. 
comparati eventum praet. ut incerto 
esse, was tbeils wegen der Stellung 
von praeterea, s. Caes. B. G. 3, 20, 
2; 4, 22, 3 u. a., tbeils wegen des 
Plurales nicht passend ist; auch hat 
das cotnparatum venenum noch kei- 
nen Erfolg, wcnn ea nicht beige- 



bracht wird. — ut scheint dorch 
den Begriff in eventu esse veran- 
lasst: es konne nicht mit Siche rheit 
bewirkt werden, dass usw. — effi- 
cacia, der Uebergang in den Plu- 
ral ist, wie die Stelle in d. Hs. ge- 
lesen wird, unvermittelt; anderer 
Art sind Falle wie e. 8, 7: bona- 
eius ; 37, 54, 24 : reges-quo ; Sali. G. 
56, 5 u. a. — rem - rem, das zweite 
ist viell. mit Gron. zu entfernen. — 
daturum - dando in etwas verschie- 
dener Bedeutung. — in dando - 
dot., s. 21, 21, 8. — nec Br., jedech 
- nicht. — circa Chalc. , schwerlich 
ist er da hi a aos Aegypten gekom- 
men, s. § 1. — eam - eius, vgl. 
§ 4 : eo - ei, — introd. , so werden 
om Auskunft zu ertheilen, oder aus 
anderen Griinden, ausser Gesandten, 
Deputationen u. a. Einzelne, die 
dem Senate nicbt angehoren, in die 
Sitzung zugelassen. 

18. 1-5. hostis - iudic, wahr* 
scheinlich nur die Absicht, kein 
formlicher Beschluss, s. e. 14, 1, 
vgl. e. 19, 3; 30, 10. — iustum, 
hier nicht: ein gerechter, e. 23, 6, 
son dem ein mit erlaubten Mittela 
gefuhrter. — cernebant nach quippe 
quem, s. 3, 6, 6. — administr., 10, 



a. CU. 172. 



LIBERXXXXn. CAP. 18. 19. 



301 



tio ad novos consules reiecta est; in praesentia tamen Cd. Sici- 
nium praetorem, cuius inter cives et peregrinos iurisdictio erat, 
scribere milites placuit, qui Brundisium ducti primo quoque 3 
tempore Apolloniam in Epirum traicerentur ad occupandas ma- 
ritimas urbes, ubi consul, cui provincia Macedonia obvenisset, 
classem appellere tuto et copias per commodum exponere posset. 
Eumenes aliquamdiu Àegmae retentus periculosa et difficili cu- 4 
ratione, cum primum tuto potuit, profectus Pergamum , praeter 
pristinum odium recenti etiam scelere Persei stimulante stimma 
vi parabat bellum. legati eo ab Roma gratulantes , quod e tanto 5 
periodo evasisset, venerunt. 

Cum Macedonicum bellum in annum dilatum esset, ceteris 6 
praetoribus iam in provincias profectis M.Iunius etSp.Lucretius, 
quibus Hispaniae provinciae obvenerant, fatigantis saepe idem 
petendo senatum, tandem pervicerunt, ut suppl$mentum sibi ad 
exercitum daretur: tria milia peditum, centum et quinquaginta 
equites in Romanas legiones, in socialem exercitum quinque milia 7 
peditum et trecentos equites imperare sociis iussi. hoc copiarum 
in Hispanias cum praetoribus novis portatum est. 

Eodem anno, quia per recognitionem Postumi consulis 19 
magna pars agri Campani , quem privati sine discrimine passim 
posséderant, recuperata in publicum erat, M. Lucretius tribunus 
plebis promulgavi^ ut agrum Campanum censores fruendum lo- 



24, 16 u. a., anders 24, 8, 7. — Si- 
ein.y er ist e. 10, 8 schon nach Apu- 
lien geschickt, und soli, nach den 
Annalisten, noch viele Gescbàfte 
besorgt haben, s. e. 19, 6; 22, 5; 
27, 3; 8; 36, 8. — ApoU., wie 31, 
27, 1 ; ib. 40, 6. — mani, urb., s. e. 
36, 8; 24, 40, 4. — per comm., 30, 
29, 3. — tuto wie kurz vorher. — 
praeter, e. 12, 9. Von e. 11 bis 
hierher scheint L. Polyb. gefolgt za 
sein; bis e. 28 den Annalisten. 

18, 6-19. Erganzung der Heere 
in Hispanien ; Verpachtong des ager 
Campanus ; Gesandtscbaft des Aria- 
i*athes 

6-7. in ann., 4, 25, 8, vgl. 41, 14, 
3. — ceteris, iiber Sicinias, s. e. 18, 2. 
— Iunius etc. sebliesst sich an e. 1 0, 
13 an. —fatig., vgl. 40, 35, 10. — 
tria mil. wird von Anderen als Ap- 
positi, za supplementum betrachtet, 
da aber za dem suppl. ad exercitum 



(nicht ad legiones) aach die Bandes- 
genossen gehoren, so konnen diese 
nicht von den Romern getrennt 
werden; es ist daher scribere za 
tria m. entweder aas dem Folg. 
zu erganzen oder aosgefallen, vgl. 
36, 1, 6. social. exerc\, 31, 21, 7; 
8, 4, 3. — iussi, die Pratoren selbst, 
wie § 2 , besorgen die Aushebung, 
nicht die Consuln, obgleicb sie noch 
in der Stadt sind, s. e. 21, 1, wegen 
der e. 10 erwahnten Verbàltnisse, 
vgl. za 39, 20, 4; ib. 38, 10. 

19. 1-2. recogn., e. 1, 6; Durch- 
musteniDg, Priifang, was Staats- 
und Privateigenthum sei. — sine 
disc, ohne das Staatsland von dem 
ihrigen zu unterscheiden ; passim, 
an vielen Stellen. — in pubi,, in den 
Besitz des Staates, so dass diesem 
wieder die Einkiinfte zuflossen, s. 
2, 5, 1. — promulgar,, absolut, s. 
6, 39, 1: quae ex promulgatis - 



302 



JJBER XXXXH. CAP. 19. 



a. u. 582. 



2 careni, quod factum tot annis post captam Capuam non fuerat, 
ut in vacuo vagaretur cupiditas privatorum. 

3 Cum in expectatione sepatus esset bello etsi non indicto, 
tamen iam decreto, qui regum suam, Persei qui secuturi amici- 
tiara essent, legati Ariarathis, puerum filium regis secum addu- 

4 centes, Romam venerunt. quorum orario fuit regem educendum 
filium Romam misisse, ut iam inde a puero adsuesceret moribus 

5 Romanis hominibusque: petere, ut eum non sub hospitum modo 
privatorum custodia , sed publicae etiam curae ac velut tutelae 

6 vellent esse, egregie ea legati o grata senatui fuit; decreverunt, 
ut Cn. Sicinius praetor aedis instructas locaret, ubi filius regis 
comitesque eius habitare possent. et Threcum legatis Maedis * 
que et Astiis societatem amicitiamque petentibus et quod pete- 



gratiora essent; Cic. Sest. 32, 69: 
de meo reditu - promulgarunt, vgl. 
32, 29, 3 tulit, ut u. a. — fru- 
endo toc, wie es 27, 11, 8 bestimmt 
war, Niebuhr 2, 159; Schwegler 2, 
409; Lange 2, 242. Der Senat 
scheint init dem Antrag einverstan- 
dea. — tot ann.y s. za e. 1, 6. — 
vacuum, was in Niemandes Besitz 
ist. 

3-6. in expect., Cic. Fam. 10, 
4, 4 : sum in expectatione omnium 
rerum, anders e. 2, 3. — bello in- 
dicto ist als d ah e re Bestimmuag za 
in expect. eingeschoben aod dieses 
dadurch nicht ohne Hàrte von qui 
getreont. — etsi non tnd., wie 4, 
53, 1 : quamquam, vgl. e. 1,12. — qui 
- qui chiastisch gè orda et, àhnlich 7, 
39, 10 dasRelat, iiber die Nachstel- 
lung des Fragpron. s. 1, 26, 1: ex 
foedere quid imperateti 39, 37, 2 
quae - qui; ad Brut. 1, 16 in: quae 
morte qua; Quint. 7, 4, 21. — re- 
gum, s. e. 29 ; 26, 7 ; App. Mac. 1 1 
p. 263: ol 'Ptofialoi ig tov Hsq- 
aé(og nóXsfiov, a>g ovnio xsxQt/xé- 
vov 7TQo0eldfipavov, xaì nqé- 
Ofieig sìg Tohg <p(Xovg fiaaiXsag, 
Ev/uevij xaì y AvvCoxov xaì uioia- 
pdè-rjv xaì Maaavdaarjv xaì Ùto- 
le/ualov tòv Alyvnxov (e. 6, 3), 
nsQiinefjinov , irégovg ó 1 ig rt]V 
'EXXdòa - xaì èg rag vrjGovg, s. 
§ 7. *— Ariar., 40, 20, 1. — puer. 



fil., den im Knabeoalter stehendea 
Soho; ein dem Ariar. von seiner 
Gemablio untergeschobenes Kind, 
Diod. Sic. 31, 28: ££ ol (nachdem 
aie selbst einen Sohn geboren bat) 
rovg vnofìoXijiutovg àvaóióal-a- 
fJLivqv {!dVTio%(ó*a) ràvdqì tov 
fiìv 7iQeapvTeoov fiera av/ufiérgov 
XQéfag slg < Putfiiiv ànoOTaXijvttv 
7iaQaoxev(tGcu. — educ, 1, 4, 7. 
morib. R. hom., s. 22, 32, 7: patres 
Romanos populumque u. a. ; homi- 
nib. wie 11, 3. — sub cust., 1, 2, 
4: sub eodem iure; 2, 1, 4: sub tu- 
tela; 1, 35, 5. — pubi. tuL, 21, 41, 
12; 5, 28, 5; Mommsen Forsch. 1, 
347. — egregie ea istoosicher statt 
des hds. et regem et von Madvig 
verm., vieU. et res et. — instructas 
loc. scheint dasselbe za bedeatea 
wie 45, 44, 7: aedes - conductae: 
er solle eine mit alleni Nothigen 
versetene Wobuung accordieren, 
miethen ; also eine Privatwohnung, 
wahrend sonst die hospites gewohn- 
lich io der villa publica wohoten, s. 
Mommsen a. a. O. 344; doch wàre 
bei locare eher instruendas za er- 
warten. ^ 

6-8. Threcum, die Hs. deutetan, 
dass von dea Maedi, s. 26, 25, 6; 
40, 22, 12, and etwa den A&tii, s. 
38, 40; Plin. 4, 11, 40, die Rede 
war; die dritte der durch que et 
verbundenen Volkerschaften ist 



a. Cb. 172. 



LIBEftXXXXII. CAP. 19. 20. 



303 



bant datura est, et munera Unum milium aeris summae in sin- 
gulos missa. hos utique populos, quod ab tergo Macedoniae ^ 
Threcia esset, adsumptos in societatem gaudebant. sed ut in Asia 
quoque et insulis explorata omnia essent, Ti. Claudium Nero- 
nem M. Decimium legatos miserunt. adire eos Cretam et Rho- 8 
dum iusserunt, simul renovare amicitiam, simul speculari, num 
sollicitati animi sociorum ab rege Perseo essent. 

In suspensa civitate ad expectationem novi belli , nocturna f 
tempestate eolumna rostrata in Capitolio bello Punico priore po- 
sita M. Aemilii consulis, cui collega Ser. Fulvius fuit, tota ad 
imum fulmine discussa est. ea res prodigi loco habita ad sena- 2 
tum relata est; patres et ad haruspices referre et decemviros 
adire libros iusserunt. decemviri lustrandum oppidum, sup- 3 



nicht za erkennen, viell. waren die' 
Sapaeij s. za e. 13, 6, genannt. Die 
hier genannten Vòlker gehorten wol 
za den Uberi Thraces e. 51, 7, aod 
standen dem za Perseus haltcnden 
Cotys, e. 29, 12; 51, 10 usw., ent- 
gegen. — binum m n s. e. 6, 11 vgl. 
43, 5, 8; 6, 14; 8, 8 a. a.; an keiner 
vod dieseii and anderen Stellen ist 
das die 'Construction schleppend 
macheode summae zugesetzt, viell. 
ist es eia Glossem. — ab tergo, von 
Italico aus binter Macedonien. — in 
Asia dem Festlande. — et ins., in 
konote leicht ausfallen, docb ist die 
Zosetzung nièht nothwendig, e. 16, 
7. — Claude s. e. 45, 1 ; Decim., Vgl. 
e. 37, 1. — renov. amie, die Rhodier 
batte n zwar dea Krieg mit Pbilippas 
and gegen Aotiocbas mit den Ro- 
mern gefiihrt, s. 31, 46; 32, 16 ; 36, 
45; 37, 9ff., abereio Biindniss niebt 
geschlossen, vgl. e. 56, 6; 45, 25, 
9; daher auch nar amicitia; die Be- 
riihrangen mit Greta sind selten er- 
wahnt, and waren zam Theil feind- 
liche, s. 37, 60; vgl. 41, 25, 7; was. 
Poi. 27, 3; 6 erwabnt, ist spater 
vorgefallen, e. 45, 3. — socior., 
versebieden von Rhodus and Creta. 
— num soli, vgl. e. 14, 9: nam eo 
quoque etc. 

20* Prodigien. 

1. ad expectaty Veranlassung, 
s. za e. 25, o ; 1, 7, 7 : ad deside- 



rimi 39, 51, 5; sonst der Ablat., 
2, 32, 5: metu mutuo suspensa 
erant omnia u. a., vgl. 21, 20, 9: 
civitas erecta expectatione. — eo- 
lumna rostr. etc. ist in der Hs. 
lackennaft; die Saule warde, wie 
es scheint, dem Consal des J. 500 
M. AemUiuSy dessen triumphus ria- 
valis Inscptt. p. 458 erwahnt ist, er- 
richtet, s. Mommsen 1. 1. p. 37 ; sie 
war mit den Scbiffsschnabeln, § 4, 
der erbenteten Schiffe geschmiickt, 
rostrata, die des Duilios kann nicht 
gemeint sein , da diese auf dem Fo- 
rom stand, s. Plin. 34, 5, 20; Quint 
1, 7, 12; die Saule wird, wie dem 
Duilius, s. d. ang. St., dem Maenias 
a. Camillas 8, 13, 9 und anderen, s. 
4, 17, 6; 2, 13; 11, so aucb dem 
Aerailius vom Staate erricbtet wor- 
den sein, weshalb niebt passend ab 
Aemilio oder opera Aemilii gelesen 
wurde; der Genitiv wie 40, 34, 5; 
1, 36, 5, obgleich an a. St., da von 
einerco/wmwfldieRede ist, der Dati v 
viell. vorzuziehen ist. Der College 
des Aemilias scheint genannt am 
das Jahr zu bezeiebnen. — in Ca- 
pit, 40, 51, 3; 37, 3, 7; Becker 
1, 408. — ad har. re/., 27, 37, 
8f. ; 32, 1, 14; der Ausdruck ad 
harusp. referre scheint sich sonst 
nicht za finden. — lustrano, opp., 
35, 9, 5; 21, 62, 7: urbs lustrata; 
Lucan. 1, 592 : iubet et totam - ur- 



304 



LIBER XXXXII. CAP. 20. 21. 



a. u. 582 ♦ 



plica tionem obsecratìonemque habendam, victimis maioribus sa- 
crificandum et in Capitolio Romae et in Campania ad Minervae 
promunturium renuntiarunt; ludos per decem dies Iovi optimo 

4 maximo primo quoque die faciendos. ea omnia cum cura facta. 
haruspices in bonum versurum id prodigium, prolationemque 
finium et interitum perduellium portendi responderunt, quod ex 

5 hostibus spolia fuissent ea rostra, quae tempestas diiecisset. ac- 
cesserunt, quae cumularent religiones animis. Saturniae nun- 
tiatum erat sanguine per triduum in oppido pluvisse, Calatìae 
asinum tripedem oatum et taurum cum quinquè vaccis uno ictu 

6 fulminis exanimatos, Auximi terra pluvisse. horum quoque prò- 
digiorum causa res divinae factae et supplicatio unumdiemferiae- 
que habitae. 

21 Consules ad id tempus in provinciam non exierant, quia 

neque uti de M. Popilìio referrent senatui obsequebantur et nihil 

2 aliud decernere prius statutum patribus erat. aucta etiam invidia 

est Popilli litteris eius , quibus iterum cum Statellatibus Liguri- 



bem ambiri et festo purganti* 
moenia lustro longa per extremos 
p omertà cingere fines pontifices; an 
u. St. ist oppidum alterthiimlich 
far urbs gebraucht, s. e. 36, 1; 
vgl. 45, 16, 5. — supplic. obsecr., 
ausser dem feierlieben Umgang bei 
den pulvinaria, bei dem zu den ein- 
zelnen Gottern gebetet, s. 31, 8, 2: 
obsecraUque; 5, 1S, 11, und ihnen 
geopfert wurde, ein feierlich von 
dea decemviri vor- and von dem 
Volke nacbgesprochenes Gebet, s. 
4,21, 5; 27, 11, 6; 31, 9, 6, vgl. 
40, 37, 3. — ad Min. prom., s. 40, 
18, 8; religiose Feierlicbkeiten 
ausserbalb Rom werden auch sonst 
angeordnet, s. 21, 62, 8; 22, 1, 19. 
— ludos, 36, 2, 4. 

4-6. in bon. t sich zum Gaten 
wenden. — prolat, e. 30, 9; 31, 5, 
7. — perduell., alterthiimlich, 25, 
12, 10; 29, 27, 3, vgl. 40, 52, 5: 
dueUum. — ex host. attributi v, s. 
39, 11, 4. — cuviul. rei. mi. ist hier 
nach der Analogie von donare, cir- 
cumdare, impertiri u. a. constrnirt, 
gewohnlich aliquem cumulare ali- 
qua re. — in oppido gehort za Sa- 
turniae, wovon es aber auffallend 



getrennt and selbstverstandlich ist, 
man solite eher eine bestimmte Lo- 
calitat in der Stadt, etwa in foro 
o. a. erwarten, s. 40, 19, 2; 39, 56, 
6; ib. 46, 5; 43, 13, 5; 24, 10, 7: in 
foro boario. Die locative Saturniae, 
Cai. Aux. (nichta Saturnia Col.), 
zeigen an, dass man die Anzeigen 
in jenen Stadten erhalten hatte, S. 
41, 21, 12; 32, 9, 3; 45, 16, 5 u.a., 
vgl. 37, 3, 3, wahrend die Meldung 
nach Rom voransgesetzt wird. — 
res d.f, 40, 53, 4; 23, 11, 6. — 
suppl. -fer. wie 40, 19, 5; 41, 21, 
11, nnrferiaec. 2, 7; 3, 5, 13; 34, 
55, 1. 

21-22. Streit des Proconsole 
Popillius mit dem Senate. 

1-3. in prov. n. ex., 0. 22, 1; 
nach e. 10, 15 solite man das lan- 
gere Verweilen in der Stadt nicht 
erwarten; d. Hs. hat provincia*, s. 
39, 29, 10; doch ist hier wegea 
e. 22, 1 wol provinciam vorzuzie- 
hea, s. 40, 1, 1. — uti ref. scheint 
von dem in obsequebantur liegenden 
Begrifte des Wollens oder Thans 
abzahangen und dessen Object za 
amschreiben, s. § 7; 41, 28, 11. — 
statut, e. 10, 10. — PopiU. - eius 



a. Oh. 172. 



LIBER XXXXIL CAP. 21. 



305 



bus proconsul pugnasse se scripsit ac sedecim milia eorum oc- 
adisse; propter cuius iniuriam belli ceteri quoque Ligurum po- 
puli ad arma ierunt. tum vero non absens modo Popillius , qui 3 
deditis contra ius ac fas bellum intulisset et pacatos ad rebel- 
landum incitasset, sed consules, quod non exirent in provinciam, 
in senatu increpiti, hoc consensu patrum accensi M. Marcius 4 
Sermo et Q. Marcius Scylla tribuni plebis et consulibus multam 
se dicturos, nisi in provinciam exirent, denuntiarunt et rogatio- 
nem, quam de Liguribus deditis promulgare in animo haberent, 
in senatu recitarunt sanciebatur,. ut qui ex Statellis dedittè in 5 
libertatem restitutus ante calendas Sextiles primas non esset, 
cuius dolo malo is in servitutem veni s set, ut iuratus senatus 
decerneret, qui eam rem quaereret animadverteretque. ex au- 
ctoritate deinde senatus eam rogationem promulgarunt. prius- q 
quam proficiscerentur consules, C. Gicereio praetori prioris anni 
ad aedem Bellonae senatus datus est. is expositis quas in Cor- 7 
sica res gessisset, postulatoque frustra triumpho in monte 
Albano, quod iam in morem venerat, ut sine publica auctoritate 



der Deutlichkeit wegen. — Stateli, 
e. 7, 3. — ius af., 8, 5, 8: iusfas- 
que. — rebelland., das hds. rebel- 
lium wiirde sich nar hier finden, s. 
zu 23, 8, 7, und etwa mit postutto, 
weniger passend mit consortium u. 
a. verglichen werden konnen. 

4-5. Sermo - Scylla, beide Bei- 
namen kornmen viell. nnr hier vor. 
— multam s. d., s. e. 9, 4; 6, 38, 
9; 25, 3, 13; Lange 1, 599. — re- 
citar., da es §5 beisst: ex auctori- 
tate senatus, so muss sich der Senat 
iiber den Gegenstand ausgesprochen 
baben, also befragt, und, da die Con- 
sulti diesen Ad tra g za stellen sich 
geweigert babeo, von den Tribunea 
befragt worden, das recitare des 
Antrags ein Theil der relatio gewe- 
seu sein; iiber das Recht des Tri- 
bunea cum patribus agendi s. 22, 
61, 7; 27, 5, 7; Lange 1, 600.'— 
sancieb., e. 10, 10: referebat. — 
primas, 23, 32, 14, vgl, 35, 7, 3. — 
iuratus, 30, 40, 12; in dem Antrage 
sind, wie gewoìjnlich in solchen 
pnblicistischen Scbriften inimer die 
B egriffe und Gedanken, welche die 
Tit. Uv. IX. 



folgenden bedingen, diesen voran- 
gestellt, s. 1, 32, 11; Jhering Geist 
des rb'm. Rechts 2, 639 ; wir wtir- 
den die Ordnung umkehren : ut se- 
natus - quaereret - cuius dolo - 
venisset, qui -non esset', das zwei- 
fache ut s. e. 28, 7. — ex auct. sen., 
diese wird jetzt gewohnlich von den 
Tribunen fùr ibre Antrage gesucht, 
s.c. 19, 1; 27, 11, 8, vgl. 45, 21, 4; 
21, 63, 5. — - ammadv., 21, 18, 7: 
nostra haec quaestio et anìmad- 
versio in civern nostrum est; vgl. 
e. 32, 3. 

6-7. senat. dat., ob von den 
Consolo, ist nicht angedeutet, s. § 8. 

— in monte Alb., s. Marq. 3, 2, 450. 

— in morem ven., wie in consuetu- 
dinem venit. — ut etc, epexegetiscb, 
Cic. Att. 12, 14, 3; Or. 2, 10, 39 
u. a., folgt aber auch soust nach 
Phrasen mit mos, s. 27, 11, 10; 32, 
34, 5 u. a.; ubrigens bat L. niebt 
viele Beispiele solcher Triumphe, s. 
20, 21, 6; 33, 23, 8; 45, 3S, 4; vgl. 
fast, triumpb. p. 459: C. Cicereius 

— ex Corsica in monte Albano K. 
Oct. 

20 



306 



LIBER XXXXII. CAP. 21. 22. 



a. u. 582. 



8 fìeret, triumphavit. rogati onera Marciana de Liguribus magno 

consensi! plebes scivit iussitque. ex eo plebiscito C. Licinius prae- 

tor consuluit senatum, quem quaerere ea rogatione vellet. pa- 

22 tres ipsum eum quaerere iusserunt. Tum demum consules 

in provinciam profecti sunt exercituraque a M. Popillio acce- 

2 perunt. neque tamen M. Popillius reverti Romam audebat, ne 
causam diceret adverso senatu, infestiore populo, apud prae- 

3 torem, qui de quaestione in se posita senatum consuluisset huic 
detractationi eius tribuni plebis alterius rogationis denuntiatione 
occurrerunt, ut, si non ante idus Novembres in urbem Romam 

4 introisset, de absente eo C. Licinius statueret ac iudicaret. hoc 
tractus vinculo cum redisset, ingenti cum invidia in senatum 

5 venit. ibi cum laceratus iurgiis multorum esset, senatus consul- 
tum factum est, ut qui Ligurum post Q. Fulvium L. Manlium 
consules hostes non fuissent, ut ecs G. Licinius Cn. Sicinius 
praetores in libertatem restituendos curarent, agrumque is trans 

6 Padum consul C. Popillius daret. multa milia hominum hoc se- 
natus consulto restituta in libertatem, transductisque Padum 

7 ager est adsignatus. M. Popillius rogatione Marcia bis apud C. 
Licinium causam dixit; tertio praetor, gratia consulis absentis 
et Popilliae familiae precibus victus, idibus Martiis adesse reum 



8. sdv. iuss., s. 1, 17, 11; ge- 
wb'hnlich nur sciscere oder iubere, 
s. 3, 55, 3; 14. — ex eo pi., wie 
38, 55, 1 ; 26, 34. 1, vgl. 38, 26, 9. 
— Licin., die CodsuId, wenn sie 
auch den Antrag za stellen sich 
weigerten, werden dem Senatsbe- 
schlusse zu iotercediren nicht ge- 
wagt, oder dem Volkstribuuen ge- 
geniiber nicht gedurft haben; der 
Senat hat, aasser dem e. 10, 12 er- 
wahnten, so ein Mittel den Wider- 
stand der Gonsnln zu breeben, ohne 
selbst die Hiilfe der Tribunen anzu- 
rufen, Lange 2, 336. — quaerere, 
der Prator erhalt so das Recht die 
iurisdictio unbeschrankt durch das 
Provocationsrecbt aaszuiibeD, s. 38, 
55; 31, 12. Das hier geschilderte 
Verfahren ist das regelmassige bei 
der Anordnang einer quaestio extra- 
ordinaria, vgl. 39, 14, 6. 

22. 2-4. adverso s., 39, 41, 4; 
21, 63, 3. — ap. praet., 39, 6, 4. — 
posila ware ein ungewb'hnlicher 



Ausdruck, wesbalb Drak. proposita 
verm., vgl. jedoch 41, 23, 11: pò- 
suerat praemium. — si non etc, 
vgl. 25, 4, 9; er soli, wie durch 
absente bezeiebnet ist, in contuma- 
ciam verurtheilt werden. — stat. 
ac iud., vgl. e. 21, 5. — rinculo, 
hier ohne Zusatz wie iuris 9 religio- 
nis u. a. = necessitate. 

5-8. Fulv. Mani., der Senat 
geht auf d. J. 575 zuruck, s. 40, 43, 
4, und erklart, obgleich er mebrere 
Triumphe bewilligt hat, s. 40, 59; 
41, 14, nachtraglich die Kriege frìr 
ungerecbt. — Sicin., s. e. 18, 2. — 
trans Pad., wo im gailischenGebiete 
immer noch Land frei ist, s. e. 4, 3 ; 
die Massregel ist der 40, 38; 41 
angeordneten ahnlich. — bis, s. 38 
52, 3, die Entscheidung wird zwei- 
mal vertagt, vgl. 2, 61, 7, wo aber 
der Process vor dem Voike gefùhrt 
wird. — tertio, e. 34, 8; 23, 9, 11 ; 
39, 22, 2; 43, 2, 6: bis ampUatus 
tertio absolutus est, Rudorff. 2, 251 ; 



a. Ch. 172. 



LIBER XXXX1I. GAP. 22. 23. 



307 



iussit, quo die novi magistrato inituri erant honorem, ne diceret 
ius, qui privatus futurus esset. ita rogatio de Liguribus arte fai- 8 
Iati elusa est. 

Legati Garthaginienses eo tempore Romae erant et Gulussa 23 
filius Masinissae. inter eos magnae contentiones in senatu fuere. 
Garthaginienses querebantur praeter agrum , de quo ante legati 2 
ab Roma, qui in re praesenti cognoscerent, missi essent, amplius 
septuaginta oppida castellaque agri Garthaginiensis biennio prò* 
xumo Masinissam vi atque armis possedisse: id illi, cui nihil 3 
pensi sit, facile esse. Carthaginienses foedere inligatos silere: 
prohiberi enim extra flnes eflerre arma, quamquam sciant in 4 
suis fìnibus, si inde Numidas pellerent, se gesturos bellum, ilio 
haud ambiguo capite foederis deterreri, quo diserte vetentur cum 
sociis populi Romani bellum gerere. sed iam ultra superbiam 5 
crudelitatemque et avaritiam eius non pati posse Garthaginienses. 
missos sese, qui orarent senatum , ut trium harum rerum unam 
ab se impetrari sinerent: ut vel ex aequo in * * socium popu- 6 
lumque, quid cuiusque esset, disceptarent; vel permitterent Car- 



442. — novi, der neue Prator batte 
erst wieder mit der quaestio beauf- 
tragt werden miissen. — ne dicer., 
um nicht - za konnen, da er dann - 
sein wiirde. 

23-24* Verhandlung zwischen 
den Carthagern und Masinissa. Ap- 
pianLib. 70; 79. 

1-4. Gulussa, PeriocbaÒO; Sali. 
I. 5. — de quo a. y ob die 40, 17; 34 
berichtete Verhandlung gemeint sei 
(die 41, 22, 1 erwàhnte Gesandt- 
scbaft hat einen aoderen Zweck), 
und ob 40, 34 das streitige Land 
Masinissa zugesprochen sei, ist 
jiicht deutlich, vgl. Polyb. 32, 2. — 
in re pr., 40, 17, 1. — septuag. 
opp., was App. Lib. 68 erwàhnt, ge- 
hort eioer spatereo Zeit an, da der 
jiingere Scipio dabei genaont und 
der e. 67 geschlossene 50jahrige 
Friede durcb biennio a. u. St. aus- 
gescblossen wird, obgleich man auch 
nach L. 40, 34, 14 keine Feindselig- 
keiten erwarten solite. — bienn., 
im Verlauf von 2 J. — possedè wie 
e. 19, 1; 1, 6. — pensi, 34, 49, 7; 
ib. 31, 3. — facile esse, es sei ihm 



ein Leicbtes, wird im Folg. begriin- 
det. — foed. ini, s. 41, 24, 16. — 
silere, verhielten sich unthatig. — 
extra f. eff., s. 30, 37, 4; Poi. 15, 
18. — quamquam etc. Beschrankung 
von extra f.: der Kampf wiirde noch 
auf ibrem Gebiete, nnr ein Verthei- 
digungskrieg sein. — sciant - pel- 
ler., 29, 1, 7; 39, 55, 2. — diserte 
ausdriicklicb, verstàrkT noch haud 
ambiguo', iibrigens erwàhnt weder 
L. noch Polyb. diesen Artikel des 
Biindnisses, s. 40, 17, 3; auch An- 
tiochus wird nur untersagt Bundes- 
genossen anzugreifen, nicht, sie ab- 
zuwehren, s. 38, 38, 16, vgl. 42, 
41, 10. 

5-7. miss, sese, viell. ist m. se 
esse zìi schreiben. — ex aequo, s. 
e. 30, 6; zu 37, 36, 5: disceptatio 
ex aequo ; im Folg. ist die Bezeich- 
nung des Einen der Streitenden aus- 
gefallen; Madvig verm. inter regem 
socium, doch ist es zweifelhaft, ob 
dieser ehrende Titel im Munde der 
erbitterten Gesaodten passeud ist 
wie 40, 17, 5. — cuiusq., ohne Be- 
zeichnung von zwei streitenden 

20* 



308 



L1BER XXXXII. CAP. 23. 24. 



*a. a. 582. 



thaginiensibus , ut ad versus iniusta arma pio iustoque se tuta- 
rentur bello; vel ad extremum, si gratia plus quam veritas apud 
eos valeret, semel statuerent, quid donatum ex alieno Masinissae 
- 7 vellent. modestius certe daturos eos, et scituros, quid dedissent; 
ipsum nullam praeterquam suae libidinis arbitrio finem facturum. 

8 horum si nihil impetrarent, et aliquod suum post datam a P. 
Scipione pacem delictum esset, ipsi potius animadverterent in 

9 se. tutam servitutem se sub dominis Romania quam libertatem 
10 expositam ad iniurias Masinissae malie; perire denique semel 

ipsis satius esse, quam sub acerbissimi earnificis arbitrio spiri- 
timi ducere, sub haec dieta lacrimantis procubuerunt, stratique 
humi non sibi magis misericordiam quam regi invidiarti conci- 
24 tartint. Interrogari Gulussam placuit, quid ad ea responderet, 
aut, si prius mallet, expromeret, super qua re Romam venisset. 

2 Gulussa neque sibi facile esse dixit de is rebus agere, de quibus 
nihil mandati a patre haberet, neque patri facile fuisse mandare, 
cum Carthaginienses nec de qua re acturi essent nec omnio ituros 

3 se Romam indicaverint: in aede Aesculapi clandestinum eos per 
aliquot noctes consilium principum habuisse, unde ** prae- 

4 terea legatos occultis cum mandatis Romam mitti. eam causam 
fuisse patri mittendi se Romam, qui deprecaretur senatum, ne 



Parteien, s. e. 24, 8; 2, 7, 1 ; 1, 6, 
4. — pio insto, 39, 36, 12; 9, 1, 
10, vgL e. 18, 1. — ad extrem., am 
Ende, ira aussersten Falle, vgl. 9, 
8, 15 ; 34, 3, 2. — veritas, die wahre 
Lage der Sache. — semel, ein fiir 
allemal, § 10, vgl. 40, 13, 7; 25, 6, 
16. — modest., s. 1, 13, 3: sie wiir- 
deo, wenn sie das thaten, mit mebr 
Massigung verfahren, als wenn sie 
willkiirlich immer neue Bestimmun- 
gen trafen, deo Konig schalten 
liessen. — scituros, bisher hattea 
sich die Romer dea Scbein gegeben, 
als ob sie es nicht wiissten, s. 34, 
62, 16; 40, 17, 6; vgl. App. 1. 1. 
69. — nullam, s. 4, 2, 4, ist hier 
nicht sieber, da in der Hs. finem 
fehlt, die Endangen oft verwechselt 
werden, s. ini Folg. datam u. a. 

8-10. aliquod, auch nur das Ge- 
ruigste, vgl. App. 1. 1. 79: 7i6teqov 
ov 3tóo[jL£v Tovg (fópovg etc. — 
expos. ad, 22, 44, 7. — acerb., das 
hs. acerbissimo wiire hier eine sehr 



harte Hypallage, s. 1, 1, 4. — spir. 
due. hier wol pragnant ; das Leben 
fristen, hinziehen, eleod leben, s. 3, 
6, 8, Tac. An. 1, 42: precariam 
animarti inter ìnfensos trahere; 
oder: einen Athemzng thun, j. Cic. 
de Inv. 1, 46, 86; Fara. 10, 1, 1 
u. a. ~ lacrim* % 28, 22, 10. — prò- 
cub., 30, 16, 4; 29, 16, 6; 28, 34, 
4; 45, 25, lo.a. 

24. 1-4. interrogari - expro- 
meret, der Wechsel ist wol niebt 
harter als an ahnlichen Stellen, s. 
e. 8, 7; 3, 32, 6; 40, 30, 4 u. a., 
oder als der Wechsel der Subject© 
sein wiirde , wenn man expromere 
lesen wollte. — ad ea s. e. 36, 4; 
41, 1; 40, 36, 4; 39,47,1; 33, 35, 
12 u. a. — sup. q. re, s. 40, 20, 3. 
— de qua re, als ob sie ihn hàtten 
beoachrichtigen miissen. — AescuL, 
soli an die 41, 22, 2 erwahnten 
Piane erinnern. Iin Folg. fehlt ein 
Gedanke wie unde nihil emanasse, 
nisi ... — miti, se, sui hatte hier 



v 



». Ch. 172. 



LIBER XXXXII. CAP. 24. 25. 



309 



quid communibus inimicis criminantibus se crederent, quem ob 
nullam aliam causam nisi propter constantem fidem erga populum 
Romanum odissent. hìs utrim^ue auditis senatus de postulatis 5 
Carthagiaiensium consultus responderi ita iussit, Gulussam pia- 6 
cere extemplo in Numidiam proficisci et nuntiare patri, ut de iis, 
de quibus Carthaginienses queraatur, legato s quam primum ad 
senatum raittat denuntietque Cartbaginiensibus, ut ad disceptan- 
dum veniant: se alia, quae possent, Masinissae honoris causa 7 
et ferisse et facturos esse; ius gratiae non dare, agrum, qua 8 
cuiusque sit, possideri velie, nec novos statuere fines, sed veteres 
observare in animo habere. Carthaginiensibus victis se et urbem 9 
et agros concessisse, non ut in pace eriperent per iniuriam, quae 
iure belli non ademissent. ita regulus Cartbaginiensesque di- 10 
missi. munera ex instituto data utrisque aliaque hospitalia co- 
miter conservata. 

Sub idem tempus Cn. Servilius Caepio Ap. Claudius Centho 25 
T. Annius Luscus legati ad res repetendas in Macedoniam renun- 
tiandamque amicitiam regi missi redierunt, qui iam sua sponte 2 



nicht gesagt werden kò'nnen. — ob 
nuli. a. rem, s. e. 63, 2; 41, 24, 5 
usw. 

5-10. consultus von dem praetor 
urb., e. 21, 8. — responderi ist hier 
wol zu lesen wie 31, 5, 9 u. a., statt 
respondere; anderer Art sind Infi- 
nitive, die Thatigkeiten bezeiehnen, 
welche ein bestimmtes Subject den- 
ken lassen: signum ferro; receptui 
canore u. a. — diseept., verhandeln, 
anders als e. 23, 6. — se alia quae 
statt des hd. se aliquem; Hertz 
verm. se si aliquid, vgl. e. 23, 8 
aìiquod. possent kann sich so wol 
mi fecisse: gekonnt hatten, als auf 
facturos e.: konnten, beziehen. — 
ius grat. n. d., Gegensatz zu e. 23, 
6: sie erlaubten der Gunst nicht 
das Recht zu bestimmen , gaben ihr 
keinen Einfluss auf dasselbe, vgl. 
45, 44, 11; 3, 36, 7: grafia vira 
aequi kabet ; 8, 32, 1 8 : ne id se gra- 
tiae dare - crederet, es wird auch 
non prodere verm. — qua, s. e. 1, 
11. — m pac. er., Sali. C. 12, 5. — 
regulus, oft von kò'niglicben Prin- 
zen, 43, 3, 5; 45, 14, 1 u. a. — 
hospit, e. 25, 13; 9, 6, 7; 21, 20, 



7 ; 45, 20, 6, worin sie bestanden zeigt 
e. 6, 11; 26, 5; da beide Parteien 
mit Rom Bundnisse baben, so sind 
sie kospites, e. 19, 5. — conserv., 
es lasst sich vergleichen 38, 11, 2: 
maiestalem populi R. conservate, 
Cic. Balb. 16, 36; doch ist observare 
oder servare der gewohnliche Aus- 
druck. Die soharfe Antwort des 
Senates ist wol dadurch veranlasst, 
dass er die Piane des Konigs durch- 
schaute, s. e. 29, 9; 41, 22. Der 
Erfolg der Verhandlungen ist nicht 
berichtèt; 43, 3 kniipfte viell. an 
dieselben an. 

25-26. Gesandtschaft an Per- 
seus, Gentius usw. 

1-3. Servii., 41, 21; Claud., e. 
5, 8 ; Annius, 43, 17. — resrep. etc, 
s. 1, 32; 36, 3, 8, vgl. 38, 31, 5; es 
sind legati, nichifetiales, welche Ge- 
nugthuung fordern nnd das Ultima- 
tum des Senates an den Kooig stel- 
len ; e. 40, 9 ist dieses (nach Polyb.) 
schriftlich geschehen. — redier., 
die Absendung dieser wichtigen Ge- 
sandtscbaft ist, wabrend viele unbe- 
deutende erwahnt werden, vorher 



310 



LIBER XXXXII. CAP. 25. 



a. n. 582. 



infestum Persei senatum insuper accenderunt relatis ordine, quae 
vidissent quaeque audissent: vidisse se per omnes urbes Macedo- 

3 num summa vi parari bellum. cum ad regem pervenissent, per 
multos diés conveniendi eius potestatem non factam; postremo 
cum desperato iam conloquio profecti essent, tum demum se ex 

4 itinere revocatos et ad eum introductos esse, suae orationis 
summam fuisse: foedus cum Philippo ictum esse, cum ipso eo 
post mortem patris renovatum, in quo diserte prohiberi eum ex- 
tra fìnes arma effere, prohiberi socios popuìi Romani lacessere 

5 bello, exposita deinde ab se ordine, quae ipsi nuperin senata 

6 Eumenen vera omnia et conperta referentem audissent. Samo- 
thracae praeterea per multos dies occultum consilium cum lega- 

7 tionibus civitatium Asiae regem habuisse. prò bis iniuriis satis- 
fìeri senatum aecum censere reddique sibi res sociisque suis, 

8 quas contra ius foederis habeat. regem ad ea primo accensum 
ira inclementer locutum, avaritiam superbiamque Romanis 
obicientem frementem^ue, quod alii super alios legati venirent 
speculaturi dieta factaque sua , quod se ad nutum imperiumque 

9 eorum omnia dicere ac facere aecum censerent; postremo mul- 
tum ac diu vociferatum reverti postero die iussisse: scriptum se 



nìcbt berichtet; auch stimmt das 
hier geschiiderte Verfahren des Ko- 
nigs nicht za e. 36 ; 39 ff. — Persei 
bat d. Hs. statt des gewohnlichen 
Perseo, vgl. Schoeider Formenl. d. 
lat. Spr. 1, 316f. — insup. nach 
stia sponte, s. 4, 58, 11. — ordine, 
§ 5; 39, 14, 3. — omnes etc. e te, 
durch die sie gekommen waren, vgl. 

e. 15, 1. — tum dein. t vgl. 23, 43, 
2 : postremo - tum denique, 2, 29, 1 . 

4-7. ipso eo, e. 21 , 8. — extra 

f. etc, vgl. zu 33, 30, 6; Nisseo 
146f. ; 247; ein bestimmter Krieg 
wird nicht angegeben, obgleicb Pbi- 
Jippus sebo il mehrere ohne Ein- 
spraebe des Senates gefiihrt hat, s. 
39, 35, 4; ib. 53, 13 ; 40, 22, 12, vgl. 
38, 2f. — socios b., vgì. e. 41, 10; 
der Artikel ist 33, 30 nicht ange- 
geben, vgl. e. 23, 4; Polyb. 24, 1. 
— quae ipsi etc, um nicht alles be- 
reits e 12 Gesagte auch hier wie 
e. 40 zu wiederholen braucht L. 
diese Wendung und giebt so indirect 



die e 12 u. 40 erwahnten Ursachea 
des Krieges an. — quae - audiss., 
es liegt darin nicht gerade, dass sie, 
im Widerspruch za e 14, 1: per- 
fedo bello, Eumenes als Gewahrs- 
mano genannt haben. — Samathr. 
etc. ist vorher nicht erwabnt, auch 
nicht angegeben, worin die Schnld 
des Konigs gelegen babe; dagegeo 
ist der Mord- und Vergiftungsver- 
such e 15-17 iibergangen. — ius 
food., s. § 4. 

8-13. ad ea, wie e. 20, 1: ad 
expectationem zu nebmen, schwer- 
lich mit locutum zu verbinden , wie 
disputare ad aliquid. — frement., 
die Hs. bat nur ftequentem, weshalb 
friiher frequenter gelesen wurde, 
was jedoch nicht passt; indess kann 
ein anderes Adverbium verdorben 
sein. — speculat, Andere lesen 
speculatum, 40, 25, 2. — quod se, 
das Asyndeton ist beabsiebtigt. — 
eorum, der Gesandten, aec. cens., 
s. 39, 4, 2, der Romer selbst. — 



v 



a. Ch. 172. 



UBER XXXXH. CAP. 25. 26. 



311 



responsum dare velie, tumitasibi scriptum traditum esse: foedus 10 
cum palre ictum ad se nihil pertinere; id se renovari non quia 
probaret, sed quia in nova possessione regni patienda omnia 
essent, passum. novom foedus si secum facere vellent, con ve- li 
nire prius de condicionibus debere; si in animum inducerent, ut , 
ex aequo foedus fìeret, et se visurum, quid sibi faciundum esset, 
et illos credere rei publicae consulturos. atque ita se prbripuisse 12 
et summoveri e regia omnis coeptos. tum se amicitiam et so- 
cietatem renuntiasse. qua voce eum accensum restitisse atque 
voce darà denuntiasse sibi, ut triduo regni sui decederent fini- 
bus, ita se profectos , nec sibi aut venienlibus aut manentibus 13 
quicquam hospitaliter aut benigne factum. Tbessali deinde Aeto- 
lique legati auditi. 

Senatui, ut scirent quam primum, quibus ducibus usura res 14 
publica esset, litteras mitti consulibus placuit, ut uter eorum 
posset, Romam ad magistratus creandos veniret Nihil ma- 26 
gn opere, quod memorali adtineat, rei publicae eo anno consules 
gesserant. magis e re publica visum erat conprimi ac sedari 
exasperatos Liguris. 

Cum Macedonicum bellum expectaretur, Gentium quoque 2 
Illyriorum regem suspectum Issenses legati fecerunt, simul questi 
fines suos eum depopulatum, simul nuntiantes uno animo vivere 
Macedonum atque Illyriorum regem, communi Consilio parare 



script., s. e. 2, 7 ; 34, 33, 4. — ad 
se nih. p., s. e. 6, 4. — renov., 40, 
58. — debere, auch debere et (die 
Hs. hat deberet) ware nicht falsch, 
da das Folg. nur eine weitere Aus- 
fuhrung von convenire pr. de cond. 
ist. — ex aeq.y e. 23, 6; 30, 6, eia 
foedus aequum, nicht wie das mit 
Philipp, geschlossene, welches ihn 
abbangig machte. — summov., 39, 
49,9; dieVerbindungmit Rom ware 
so schoD aufgehoben im Gegensatze 
zu e. 36, 3, wo auch von Forderun- 
gen wie die vorhergeh. nicht die 
Rcde ist; das Ganze, viell. die Ge- 
sandtschaft uberhaupt, ist nur firfin- 
dung oder Ausschmiickung der An- 
nalisten. — amicit. - renuntiasse, 
s. zu § 1; Mommsen Forsch. 1, 342. 
— qua voce etc, obgleich es heisst: 
proripuisse, hort er dieses doch 
noch. — denunt.j e. 48, 3; 45, 32, 



6 u. a. — ThessaU etc. wie e. 4; 
doch ist hier kein Zweck der Ge- 
sandtschaften angegeben. 

26. 1. nihil magn., 40, 50, 3; 3, 
65, 2. — magis e rep., e. 30, 4: 
vgl. e. 47, 9; 31, 15, 1. 

2-7. quoque w'ir e nicht verstand- 
licb, wenn cum expectaretur zum 
Vorhergeh. gezogen wbrde; da, als 
man bereits einenKrieg mit Maced. 
erwartete (der Nachdruck liegt aut" 
Macedojiicum), erfuhr man, dassauch 
von Gentius Gefahr drohe. hs., 
ob L. an 11. St. so oder Issaei ge- 
schrieben habe, ist unsicher, da d. 
Hs. nur esse, § 4 regessisse bietet, 
was mehr auf Issenses deutet, wie 
43, 9, 3, vgl. 45, 26, 13 foressens, 
dagegen e. 48, 8 isseorum, s. 31, 
45, 10; 32, 21, 27; 37, 16, 8; Po- 
lyb. braucht 2, 11, 11 'Iaoat'ovg: 
32, 18 ^Iaaloìv. — parare R. b., 



ì 



312 



LIBER XXXXII. CAP. 26. 



a. a. 582. 



3 Romanis bellum , et specie legatorum Ulyrios speculatores Ro- 

4 mae esse Perse auctore missos, ut, quid ageretur, scirent Illyrii 
vocati in senatum; qui cum legatos se esse missos ab rege dì- 
cerent ad purganda crimina, si qua de rege Issenses deferrent, 

5 quaesitum est, quid ita non adissent magistratum, ut ex instituto 
loca, lautia acciperent, scriretur denique venisse eos et super 
qua re venissent. haesitantibus in responso, ut curia excederent, 

6 dictum; responsum tamquam legatis, ut qui adire senatum non 
postulassent, dari non placuit, mittendosque ad regem legatos 
censuerunt, qui nuntiarent, quid socii quererentur; senatum 
existumare, non aecum eum facere, qui ab sociis suis non abs- 

7 tineret iniuriam. in hanc legationem missi A. Terentius Varrò 
C. Plaetorius C. Cicereius. 

Ex Asia, qui circa socios reges missi erant, redierunt legati, 
qui renuntiarunt Eumenen in ea, Antiochum in Syria, Ptole- 

8 maeum Alexandriae sese convenisse; omnes sollicitatos legationi- 
bus Persei, sed egregie in fide permanere, pollicitosque omnia, 
quae populus Romanus imperasset, praestaturos. et civitates 
socias adisse; ceteras satis fìdas, solos Rhodios fluctuantis et 

9 inbutos Persei consiliis invenisse, venerant Rhodii legati ad pur- 
ganda ea, quae volgo iactari de civitate sciebant ; ceterum sena- 
tum iis non ante dati quam novi consules magistratum inissent, 
placuit 



vgl. e. 29, 11 ; 37, 2. — quid ita 
wie § 2 eum dep. nach Madvig, das 
hds. ecquidita: ob es eine Ursache 
gàbe, s. Hand Turs. 2, 353; 3, 497, 
ware nicht passend, vgl. 41, 7, 7. 
— magist.f die fremden Gesandten 
raussten sich bei dem Quàstor mei- 
den. — loca laut., 28, 39, 19; Momm- 
sen Forscb. 1, 344. — dictum, s. e. 
48, 4; 22, 25, 13; 8, 34, 4; sonst 
konnte man edictum erwarten. — 
adire - postul., Sali. I. 17, 1: res 
postulare vìdetur - exponerc, Curt. 
6, 43, 24: postulat deus credi; Cic. 
Fin. 3, 17, 58: ut ratio postu- 
let agere aUquid; Fam. 11, 28, 4; 
da d. Hs. adirent hat, so verni. 
Madvig qui ut adirent. — in hanc 
/., 45, 25, 7; 21, 63, 12: in emn le- 
gationem profecU. — Terenty 40, 
2; 45, 17; Plaetorius sebeint, wenn 
der Name richtig ist, sonst nicht er- 
wahnt za werden; 34, 45, 5 wird 



C. Laetorius gelesen. — Cicer., 
e. 21. 

7-9. qui circa etc., wahrschein- 
licb die e. 19, 7 geoannten, vgl. e. 
6, 5 ; zar Sache e. 29. — qui renunt. } 
das bds. qui redierunt ist wol eber 
dadarch entstanden, dass redier* 
wiederholt and das riefatige Wort 
verdrangt, als dass qui zugesetzt 
ist. — in ea musste auf Asia bezo- 
gen werden, was aber theils hart, 
theils nicht genau ware, da Asia 
wie e. 19 , 7 in weiterer Bedentung 
gebraucht sebeint, and da die Hs. 
nur ine hat, ist wol ein Ortsname 
verdorben. — Alexandr., das hs. in 
Alexandria ist schwerlich za billi- 
gen, vgl. 40, 4, 10; anders 5, 52, 8: 
in monte Albano Lavinioque. — 
praestat, 37, 25, 2. — solos Bh. ist 
unsicher, da d. Hs. nur socios hat; 
doch ist Rhodios allein schwerlich 
in socios verdorben worden. — non 



a. eh. H2. LIBER XXXXII. CAP. 27. 313 

Belli apparatimi non difierenduin -censuerunt C. Licinio 27 
praetori negotium datar, ut ex veteribus quinqueremibus in na- 
valibus Romae subductis, quae possent usui esse, reficeret pa- 
raretque naves quinquaginta. si quid ad eum numerum expleu- 2 
dura deesset, C. Memmio collegae in Siciliani scriberet, ut eas, 
quae in Sicilia naves essent, reficeret atque expediret, ut Brun- 
disium primo quoque tempore mitti possent socios navales 3 
libertini ordinis in viginti et quinque naves ex civibus Romanis 
C. Licinius praetor scribere iussus , in quinque et viginti parem 
numerum Cn. Sicinius sociis imperare!; idem praetor peditum 
octo milia,quadringentos equites ab sociis Latini nominis exigeret. 
hunc militem qui Brundisi acciperet atque in Macedoniam mit- 4 
teret, A. Atilius Serranus, qui priore anno praetor fuerat, de- 
ligitur, Cn. Sicinius praetor ut exercitum paratura ad traiciendum 5 
haberet. G. Popillio consuli ex auctoritate senatus C. Licinius 
praetor scribit, ut et legionem secundam, quae maxume veterana 
in Liguribus erat, et ex sociis Latini nominis quattuor milia pe- 
ditum, ducentos equites idibus Februariis Brundisi adesse iuberet. 
hac classe et hoc exercitu Cn. Sicinius provinciam Macedoniam 6 
obtinere donec successor veniret iussus, prorogato in ànnum 
imperio, ea omnia, quae senatus censuit, inpigre facta sunt 
duodequadraginta quinqueremes ex navalibus deductae; qui de- 
duceret eas Brundisium, L. Porcius Licinus praepositus; duode- 7 

ante, s. e. 52, 14; 41, 2, 10; 5, 4, lich statt des bds. qui ut exercit. 

10, zu 23, 30, 4; Andere ergaozeo mit Madvig qui exerc. za lesen and 

non dare prius q. Die Rhodier sind deìigUur aach aaf Sicinius zu be- 

c. 45, 4 noch Rom trea; nach e. 14, ziehen. — ex auct. sen., e. 31, 5. — 

6, vgl. e. 12, 4, von Eaiuenes ver- maxume re*., die als die am langsten 

dacbtigt, Ygl. aach e. 19, 7. im Dienste gewesene io Ligarien 

27* Vorbereituogeo zam Kriege. stand. Sicinius erbalt so gegea 

Zooar. 9,22. 18000 M., im Widerspruch mit e. 

1-5. appar., 5, 5, 6; 2, 50, 1 a. 36, 8, vgl. Zonar. 1. 1, Tvalov Zi- 

a. — navaltb.y s. 40, 51, 6; hier xlviov atqnx7\yov péra tfvyàfii- 

staadeo die altea Schiffe ia dea (og bXiyr^q £ gène pipar, ov ydq non 

Docks, s. 45, 2, 10, vgl. ib. 42, 12. tr\v piloto naQeoxevcia avrò ;w&hr- 

— praetori, wie 36, 2, 15, vgl. 40, scheinlich Ut die Zahl von dea Au- 

26, 8. — Ubert. ord.> 40, 18, 7; nalisten vergrò'ssert. Nach e. 18, 3 

Marq. 3, 2, 286; 393. — ex civib. musate das Heer schon in 111 y rie n 

Rom. scheint nachgesteUt, um es steheo, doch ist jene Angabe za 

ab sociis gegentìber mehr hervorzu- frah gesetzt. 
hebeo. — octo mii, der Befebl im 6-8. Maced., ia weiterem Siane, 

Allgemeinea ist sebon e. 18, 2 gè- s. e. 2, 1. — proroga er geht naca 

geben. — quiBrundis. aoc.h'àngt von dieser Darstellang oicht lange vor 

deUgitur ab, was aaf Sicinius, da dem Ende des Coosalatsjabres ab. 

dieser schon gewablt ist, nicht pas- — Porcius, 40, 34. — classi in etwas 

sen wtìrde ; deshalb ist aucb schwer- anderer fieziehong als exercitui. — 



314 



LIBER XXXXII. CAP. 27. 28. 



a. u. 582. 583. 



8 cim ex Sicilia missae. ad frumentum classi exercituique coemen- 
dum in Apuli a m Calabriamque tres legati missi, Sex. Digitius T. 
Iuventius M. Caecilius. ad omnia praeparata Cn. Sicinius praetor 
paludatus ex urbe profectus Brandi siu m venit. 
28 Exitu prope anni C. Popiliius consul Romam rediit aliquanto 

serius quam senatus censuerat, cui primo quoque tempore 
magistratus creari, cum tantum bellum immineret, e re publica 

2 visum erat. itaque non secundis auribus patrum auditus est 
consul, cum in aede Bellonae de rebus in Liguribus gestis dis- 

3 sereret. succia ma tiones frequentes erant interrogationesque, cut 
scelere fratris oppressos Ligures in li berta tem non restituisset. 

4 comitia consularia, in quam edicta erant diem, ante diem duode- 

5 cimurri kal. Martias sunt habita. creati consules P. Licinius Cras- 
sus C. Cassius Longinus. postero die praetores facti C. Sulpi- 
cius Galba L. Furius Philus L. Canuleius Dives C. Lucretius 

6[Gallus C. Ganinius Rebilus L. Villius Annalis. his praetoribus 
provinciae decretae, duae iure Romae dicendo, Hispania et 
Sicilia et Sardinia, ut uni sors integra esset, quo senatus cen~ 

7 suisset. consulibus designatis imperavit senatus, ut qua die 
magistratum inìssent, hostiis maioribus rite mactatis precaren- 
tur, ut quod bellum populus Romanus in animo haberet gerere, 

8 ut id prosperum eveniret. eodem die decrevit senatus, C. Popiliius 
consul ludos per dies decem Iovi optumo maxumo fieri voveret 
donaque circa omnia pulvinaria dari, si res publica decem annos 



Digit., 41, 22; fuvent, wol ein an- 
derer als der 34, 42 anch mit einem 
Digitius zam Prator erwàblte. — 
ad omn. praep., zu laater Vorberei- 
tetem, s. 21, 32, 9: Alles vorberei- 
tet fónde. 

28. Wahlen von Magistraten 

0. Priestern; Geliibde. Val. Max. 

1, 1, 20. 

1-4. serius q., wol io Folge des 
Streites e. 10. — e rep. v., 8. e. 47, 
9, statt des friiheren cui - iussum 
erat, vgl. 27, 16, 8, nacb Crevier. 

— non sec.y 6, 40, 11, soost mebr 
aversis, 38, 33, 14 u. a. — de rebus 

- restituiss. stebt nicht mit e. 26, 1 
in Einklang, da die Ligurer durch 
die Zuriickfùhrung am ersten waren 
beruhigt worden. — duod. k. M., 
38, 42, 2: ante d. XII kal. Martias 
solito serius, vgl. 40, 59, 5. 



5-7. Ldcin., 41, 15. Casa., e. 4, 
4; er ist 580 Prator gewesen, s. 41, 
21, 1. — Lucret, 40, 26; Mlius, 
40, 44. — iure die, s. 31, 13, 5, 
ebenso auf Inschriften, s. Inscptt. 
latt. p. 60, XXXI, Scbneider For- 
menl. 1, 202. — Hispania bildet mit 
dem Folg. eine neue Reihe, daber 
ohne et; viell. blieb einer der frii- 
heren Pràtoren daselbst, e. 31, 9. 
— quo sen. e, wie 35, 20, 7, sonst 
wird ftir solche Falle der praetor 
peregr. bisweilen eventaell be- 
stini mt, s. 27,22,3; 44, 17, 10, 
vgl. jedoch 35, 41, 6. 

7-9. hosL mai., 31, 5, 3. — 
prosperum, 21, 21, 9; 37, 47, 4; das 
dreiiache ut wie 39, 19, 4. — pul- 
vinaria, da hiernach die Hs. nicht 
si sondern dari hat, so ist nicht 
sicher zu entscheiden, ob L. die 



a. CU. 172. 171. 



LIBER XXXXII. CAP. 28. 29. 



315 



in eodem statu fuisset. ita, ut censuerant, in Capitolio vovit con- 9 
sul ludos fieri donaque dari, quanta ex pecunia decresset senatus, 
cum centum et quinquaginta non minus adessent. praeeunte 
verba Lepido pontiiice maxumo id votum susceptum est. 

Eo anno sacerdotes publici mortai, L. Aemilius Papus de- 10 
cemvir sacrorum et Q. Fulvius Flaccus pontifex, qui priore anno 
fuerat censor. hic foeda morte periit. ex duobus filiis eius, qui 11 
tum in Illyrico militabant, nuntiatum aiterum decessisse, alterum 
gravi et periculoso morbo aegrum esse, obruit animum simul 12 
Juctus metusque; mane ingressi cubiculum servi laqueo depen- 
dentem invenere, erat opinio post censuram minus conpotem 
fuisse sui; volgo Iunonis Laciniae iram ob spoliatum templum 
alienasse mentem ferebant. suffectus in Aemili locum decerci- 13 
vir M. Valerius Messala, in Fulvi pontifex Cn. Domitius Aheno- 
barbus oppido adulescens [sacerdos] est lectus. 

P. Licinio C. Cassio consulibus non urbs tantum Roma nec 29 



Constrct. gewechselt bat, oder ob 
nach Perizon. fieri voverel zu scbrei- 
ben oder statt dori nach Madvig 
nur si zu iesen sei, vgl. 40, 44, 
9 ; 36, 2, 2 : ludos magnos Iovi io- 
veret et dona ad omnia pulvinaria. 
— eod. st, s. 21, 62, 10; 22, 10, 2 
u. a. — in Capii, nur zu vovit ge- 
horend: ira Tempel auf dem K. — ~ 
donaq. t das sonst von L. nicbt ge- 
brauchte donano, s. Marq. 4, 55 u. 
328, steht nieht in d. Hs., sonderò 
donarique, was durch dati verdor- 
'ben ist. — dari- fieri-, 39, 28, 12 ; 
8; 8,37, 11: sententia fuit neeari 
u. a. 

10-13. Cernii., 28, 38. — Fuh*., 
40, 42, 11. — foeda, ebenso vom 
Erbangen Verg. Aen. 12, 604: in- 
forme letum, Servius ad Aen. 12, 
603: cautum fuerat in pontificali- 
bus libris, ut qui laqueo vitam fini- 
visset, insepultus abiceretur - et 
Farro ait sus pendio sis insta fieri 
ius non sit; Plin. 7, 48, 157: adno- 
tare succurrit unum omnino quin- 
quennium fuisse, quo senator nul- 
lus moreretur, cum Flaccus et Al- 
binus censores lustrum condidere, 
usque ad proximos censores , ab 
anno urbis quingentesimo septua- 



g esimo nono ist der Anfang der 
Censur ein Jahr fruher, s. 41 , 27, 
der Tod des Fulvius, wenn derselbe 
nicbt als Selbstinord bier ausge- 
schlossen wird, viell. spater ange- 
setzt. — ira fUyr.f sie miissten beide 
im Heere des Sieinius gedient ha- 
ben, dieses bereits in Illyrien (e. 27, 
6 Macedonia', e. 18, 3 Épirum) ge- 
wesen sein. — alterum etc, Val. 1. 1. 
alterum decessisse alterum graviter 
audiisset adfectum, wie das zweite, 
so kann Valer, aueh das erste Pra- 
dicat geandert, L. alterum mortuum 
alterum gesebrieben haben. — lucia 
met., jenes iiber den gestorbenen, 
dieses wegen des kranken. — lunon., 
e. 3, Einleit. 20. — oppido ad., 39, 47, 
2 ; zur Sache Marq. 4, 180. — sa- 
eerdos sebeint Glossem , wenn man 
nicht pontificia schreiben will; doeb 
sagt L. gewohnlicb pontifex crea- 
tus est, Merklin, d. Coopt. 92 f. 

29- SO, 7. Uebersicbt der Ver- 
baltnisse. App. Maced. J 1 ; Mitbrid. 
2; Polyb. 27, 17. 

1-4. P. hic. etc, die Uebersicbt 
der politiscben Verhaltnisse, welcbe 
L. an den Anfang des Jahres, in dem 
der Krieg beginnt, gestellt bat, ist 
wahrscheinlich Polyb. entnommen, 



316 



LIBERXXXXII. CAP. 29. 



a. u. 583. 



terra Italia, sed omnes reges cmfate&que, quaeque in Europa 
quaeque in Asia erant, converterant animos in curam Macedonici 

2 ac Romani belli. Eumenen cum vetus odium stira ulabat, tum 
recens ira, quod scelere regis prope ut victuma mactatus 

3 Delphis esset Prusias Bithyniae rex statuerat abstinere ar- 
rais et eventum expectare: nam neque Romanos posse aequom 
censere adversus fratrem uxoris se arma ferre et apud Persea 

4 victorem veniam per sororem impetrabilem fore. Ariarathes 
Cappadocum rex, praeterquam quod Romanis suo nomine auxilìa 
pollicitus erat, ex quo est iunctus Eumeni adfìnitate, in omnia 

5 belli pacisque se consociaverat Consilia^ Antiochus inminebat 
quidem Aegypti regno, et pueritiam regis et inertiam tutorum 
spernens, et ambigendo de Coele Syria causam belli se habiturum 

6 existumabat gesturumque id nullo impedimento occupatis Ro- 
manis in Macedonico bello, quod ad bellum tamen omnia et 
per suos legatos senatui et ipse legatis eorum enixe pollicitus 

7 erat. Ptolemaeus propter aetatem alieni etiam tum arbitrii erat; 
tutores et bellum adversus Antiochum parabant, quo vindicarent 



in diesem aber nicht erhalten. — 

— non - nec, 41, 5, 3. — quaeq. - 
quaeq., e. 14, 1. — Mac ed. ac /?,, 
1, 28, 6 : Joederis Romani Mbani- 
que, wir: des rò'misch- macedoni- 
schen. — ira etc, da die Hs. nicht 
irainquo scelere ehu hat, so ist die 
VermuthuogDrk's ira in Perseawe- 
niger wahrscheinlicb ; doch kaon die 
Bezeichnang des Perseus nicht feh- 
len; Andere lesen scelere Per- 
sei prope, s. e. 30, 1: ad regem. 

— ut vict^ wie e. 40, 8; vgl. 18, 
4. — Prus., 39, 46; 51. — u#or., 
e. 12, 3. — victorem ist bedingt za 
nehmen. — Ariar., e. 19; iunct., 
za e. 2, 7 ; zar Sacbe s. 38, 39, 6. — 
in omnia auf - hiu, fìir ; „hatte sich 
ganz der Poli ti k angeschlossen" 
Naegelsbach § 2, 2. 

5-7. inmin., 40, 57, 6; Polyb. 
27, 17: Avrloyog Òqùjv kxtpav&g 
fióri rovs *«t' AlB^uvÓQUay ita- 
QccaxevaCoftévovs eìs tov 7i€QÌ 
Koilris Zvqlag nótepov, — pue- 
rih, er war etwa 6 J. alt, als sein 
Vater 181 v. Ch. starb. — inert. 
tut, nach dem Tode der Mutter 
des jangen Kb'nigs Ptolemaeus VI 



Philometor, der Cleopatra, Eulaeas 
u. Lenaeas, Polyb. 28, 17 ». — am- 
big., Streit erbob iiber den Besitz. 
— - Coele, die Form ist wol von dem 

friecb. Dativ ausgegangen, s. iiber 
ieseund die Sache 33, 19, 8; nach 
den an d. ang. St. erwabnten Éreig- 
nissen war Coelesyrien von Antio- 
chns d. Gr. seinerToch ter Cleopatra, 
s. vorher, die er an Ptolemaeus V 
verheirathete, als Mitgift gegeben 
worden, 8. Polyb. 28, 17; App. Syr. 
5; nach 2. Maccabaeer 3, 1 ff. batte 
jedoch schon Seleucns, der Vorgan- 
ger des an n. St. erwahnten Aa- 
tiochus, wenigstensPalaestina schon 
wieder in Besitz gebabt. — gestu- 
rumq. n. bellum. — id nullo, da d. 
Hs. innullo hat and in leicht aas 
impedirà, entstehen konnte, so ist 
id viell. nicht nothig; occup. in., 41, 
3, 7 ; dagegen erwartet man ad id 
beli, statt quod ad b., Madvig verm. 
quae vellent. — eniose, e. 45, 6 ; 37, 
8, 3 u. a. — alieni - arb., Um- 
schreibung der Vormundscbaft, wie 
man auch sagt alieni iuris esse - in 
potestate aliena esse. — beli, parab., 
8. d. SteUe aus Poi. § 5. — vindi- 



a. Oh. 171. 



LIBER XXXXII. CAP. 29. 30. 



317 



Coelen Syriam, et Romanis omnia pollicebantur ad Macedonicum 
bellum. Masinissa et frumento iuvabat Romanos, et auxilia cum 8 
elepbantisMisagenenque filium mittere ad bellum parabat Consilia 
autem in omnem fortunam ita disposita habebat : si penes Romanos 9 
Victoria esset, suas quoque in eodem statu mansuras res esse, 
neque ultra quicquam movendum, non enim passuros Romanos 
vimCarthaginiensibus adferri; si fractae essent opesRomanorum, io 
quae tum protegerent Carthaginienses , suam omnem Àfricam 
fore. Gentius rex Illyriorum fecerat potius, cur suspectus esset 11 
Romanis, quam satis statuerat, utram foVeret partem, impetuque 
magis quam Consilio his aut illis se adiuncturus videbatur. Cotys 12 
Thrax, Odrysarum rex, iam Macedonum partis erat. Haec sen- SO 
tentia regibus cum esset de bello , in liberis gentibus populisque 
plebs ubique omnis ferme, ut solet, deterioris erat, ad regem 
Macedonasque inclinata; principum diversa cerneres studia, 
pars ita in Romanos effusi erant, ut auctorìtatem inmodico fa- 2 
vore corrumperent, pauci ex is iustitia imperii Romani capti, 3 
plures ita, si praecipuam operam navassent, potentes sese in ci- 
vitatibus suis futuros rati, pars altera regiae adulationis erat, 4 
quos aes aJienum et desperatio rerum suarum eodem manente 
statu praecipites ad novanda omnia agebat; quosdam ventosum 
ingenium, quia Perseus magis aurae popularis erat. tertia pars, 5 



«or., dea Besitz behaapteten. — 
Coelen Syr., 45, 11, 9. 

8-12. frumento, wie 36, 4, 8. — 
disp. hab. y 40, 8, 15. — ultra q. m. 7 
er durfe niehts weiter anternehmen ; 
dieses konnte er aus der Antwort 
■e. 24, 7 entnebmen. — vim - aàf., 
38, 20, 8 u. a. — Gentius etc, also 
ist e. 26, 2 unricbtig, besonders da 
atich der Erfolg zeigt, dass G. noch 
schwankte. — cur, s. 40, 37, 7. — 
impetu etc, 2, 57, 2: ab impeto ad 
eonsultandum — avocabantur. — 
Cotys, e. 19, 7; 51, 10; Poi. 27, 10: 
ó Kotvg rfv dvrjQ xaì xarà rnv 
imipàvetav agtóXoyog xaì tiqos 
T«g nolsuixàg XQ^ a S òiawéQtov - 
xqX 7tQaoTr}Ta xaì pà&og vnéffai- 
vev ikeu&éQiov. — Odrys., 39, 53. 
— iam Gegeosalz zu potius etc, 
Àndere lesen statt des bds. eiadi 
Persei ac Macedonum. — partis, 
«. 30, 1. 

80» 1-3. genti b. pop., s. 7, 26, 



15; vgl. e. 5, 1. — plebs, so ist wol 
statt des bds. aus gentibus entstan- 
denen gens, nicht egens ubiq. mul- 
titudo nacb Madvig zu lesen, vgl. 
Niebnhr 2, 189; zara Gedanken vgl. 
35, 33, 1. —deterioris wie § 4; 22, 
50, Zfuitmorientis; 23, 14, 7 plebs 
novarum ut solet rerum atque Han- 
nibalis totafuit; ib. 39, 7; 35, 31, 
14; 3, 59, 4 a. a., Andere lesen de- 
teriorimi', Crev. nacb e 63, 2: 
ferme favens - deterioribus erat, 
wo aber erat niebt passend staode. 
— inclinata, sonst mehr im Actiy., 
s. 4, 25, 14; ib. 55, 4 u. a. — effusi, 
ein starker Àosdrack, vgl. 25, 20, 
6 ; 29, 23, 4. 

4-7. reg. adul. erant, „waren 
konigìiche Schmeichler". — pars - 
quos - quosdam schei nt so zosara- 
mengestellt, dass quosdam, wie 
vorber pauci, die Mioderzabl be- 
zeiebnet, s. 28, 33, 6: neque ex ad- 
verso tantum illati - sed circum- 



318 



LTBER XXXX1I. CAP. 30. 



a. u. 563. 



optuma eadem et prudentissima, si utìque optio domini potioris 

6 daretur, sub Romanis quam sub rege malebat esse; si liberum 
in ea re arbitrium fortunae esset, neutrara partem volebant po- 
tentiorem altera oppressa fieri, sed inlibatis potius viribus utrius- 
que partis pacem ex aequo manere: ita inter utrosque opti mani 
condicionem civitatium fore protegente altero semper inopem ab 

7 al ieri us iniuria. hàec sentientis certamina fautorum utriusque 
partis taciti ex tuto spectabant. 

8 Consules quo die magistratum inierunt, ex senatus consulto 
cum circa omnia fana, in quibus lectisternium maiorem partem 
anni esse solet, maioribus hostiis immolassent, inde preces suas 
acceptas ab diis immortalibus oniinati, senatui rite sacrifìcatum 

9 precationemque de bello factam renuntiarunt. haruspices ita 
responderunt, si quid rei novae incipèretur, id maturandum esse : 



vecti etiam quidam; 42, 53, 1 ; 41, 
20, 3; sonst koonte man quosdam 
aes - quosdam wie 41, 20, 4 verm., 
Madvig aliquos od. alios aes. — aes 
al., s. e. 5, 6 ; vgl. 36, 6. — man. sta- 
to, wie 36, 6, 2: multorum eo 
statu. — aurae p. erat, batte sich 
ihr biogegebeir, su eh te in derselben 
Rubm und Sttitze; magis, weil in 
aurae pop. ein Adjectivbegriff liegt, 
s. 27, 10, 10; 34, 7, 11; es wird a. 
populari serviebat verm.; zum Ge- 
danken s. App. Mac. 1 1 p. 263 1. 24: 
ò xal /uà li arce rovg c &Xlr}vag ira- 
QtttTEv ijóofiévovg [àìv T(p Ileqau 
(piléXltjvi ovvi. — optuma et pr. f 
nach dem Folg. die nationale Partei 
in Achaia; an der Spitze derselben 
standen Lycortas u. gleieh gestante 
Miinner, s. Poi. 28, 6, deren poli- 
tische Richtung Polyb. vertritt. Da 
diesem der ganze Abschnitt entlebnt 
ist, so bat L. auch das Lob dieser 
Partei, obgleich dieselbe dem Senate 
gerade die gcfàbrlicbste schien, auf- 
genommen, vgl. e. 63, 1 ; Poi. 28, 7 
f. ; 30, 6: owéptuvs tqgTs djatpo- 
q«g ysvéo&ai - (ov pia pìv i\v tc5v 
ov% fjdéwg óq(Óvto)V XQivó/uevet tà 
ola xal xr\v rijg oixovfjiéptjg È^ov- 
aCav vnò fiCav àq%riVy nCnrovaoiv 
ovre ók aw€Qyovt(ov olir 7 ctvri- 



ttqccttÓvtùìv ànXùg 'PoofÀttCotg òù- 
óìv. — inlib. vir., 21, 29, 6. — ex 
aeq., e. 23,6; 25, 11; 39, 11; 39, 
37, 10; ib. 36, 1 u. a. — inop., § 1 ; 
2, 3, 4. — sentient, e. 26, 10. 

80, 8-31. Volksbeschluss tiber 
den Krieg; Vertbeihing der Heere. 
Zonar. 9, 22. 

8-11. consules etc, L. bat hier 
nach einem Annalisten das Resultat 
kurz dargestellt, welcbes erst nach 
versebiedenen Vorgangen, die e. 36, 
8ff. nach Polyb. nachgebolt werden, 
vorweg genommen. — ex sen. e. ist 
vorangestellt , weil es auf e 28, 7 
zuriickweist, vgl. 36, 1, 1 ; 31, 5, 3. 
— maior. p. a., 36, 1, 2. — inde 
kann auf hostiis bezogen werden: 
aus diesen , den Zeichen dnrch die 
exta, s. 31, 5, 7 ; doch ist der Aus- 
druck niebt klar, nnd da d. Hs. suas 
quo hat, die Stelle wol verdorben ; 
wollte man mit Crev. inde - renunt. 
§ 9 nach portendi stèllen, so wiirde 
orninoti - respond. nicht passend 
bui consules sich beziehen ; vielmehr 
scheint L. erst die Mittbeilung der 
Consuln, dann die nàbere Erklarang 
der harusp. berichtet za haben. — 
rite saer.y s. 1, 8, 1, hier = perlita- 
tum, 36, 1, 3. — harusp. - prop. 



a. Ch. 171. 



LIBER XXXXII. CAP. 30. 31. 



319 



victoriam, triumphum, propagationew finium portendi. patfes 10 
quod faustum felixque populo Romano esset, ^enturiatis corai- 
tiis primo quoque die ferre ad populum consules iusserunt, ut 
quod Perseus Philippi filius, Mac^donum rex, ad versus foedus 
cum patre Philippo ictum et secum postmortem eius renovatum 
sociis populi Romani arma intulisset, agros vastasset urbesque oc- 
cupasset, quodque belli parandi adversus populum Romanum 11 
Consilia inisset, arma milites classem eius rei causa comparasset, 
ut, nisi de iis rebus satisfeci sset, bellum cura eo iniretur. baec 
rogatio ad populum lata est. Senatus consultum inde factum est, 31 
ut consules inter se provincias Italiani et Macedoniam compara- 
rent sortirenturve; cui Macedonia obvenisset, ut is regem Persea 
quique eius sectam secuti essent, nisi populo Romano satisfe- 
cissent, bello persequeretur. legiones quattuor novas scribi pia- 2 
cuit, binas singulis consulibus. id praecipuum provinciae Mace- 
doniae datum, quod, cum alterius consulis legionìbus quina milia 
et duceni pedites ex vetere instituto darentur in singulas legiones, 
in Macedoniam sena milia peditum scribi iussa, equites treceni 
aequaliter in singulas legiones. et in sociali exercitu consuli al- 3 
teri auctus numerus : sedecim milia peditum, octingentos equites, 
praeter eos, quos Cn. Sicinius duxisset, sescentos equites, in 
Macedoniam traiceret. Italiae satis visa duodecim milia sociorum 4 
peditum, sescenti equites. illud quoque praecipuum datum sorti 



wie 36, 1, 4. — finium, s. e. 20, 4; 
31, 5, 7; oàer finium imperii, Corn. 
Hann. 2, 5, Cic. prov. cons. 12, 29; 
L. 36, 1, 2: termirios 'propagati, 
oder nur imperii, 38, 60, 5, kann 
ausgefallen sein. — quod fau&t., 1, 
28, 7 u.a. — secum, dem rum. Volke, 
iìberhaupt. — sociis, e. 40. — arma 
int., e. 25, 4. — nini satisf. solite 
man nach dem e. 25 Erzahlten nicht 
erwarten, s. e. 36, 3, — laiae, die 
Annahme durch das Volk ist nicht 
bericbtet, wird aber e. 36, 1 voraus- 
gesetzt. DieAbsendungvonFetialen, 
s. 36, 3, 8, wird nicht erwàbnt; eine 
formliche Erklàrung des Krieges, 
wenn sie nicht e. 48 angedeutet ist, 
nicht fiir nothig gebalten, weil Per- 
seus das Bundniss gebroeben hat, 
s. Nissen 247; 254; Mommsen 
Forsch. 1, 343. 



81* 1-3. comp, sort, e. 4, 2; 
Becker 2, 2, 120. — sect. sec, 29, 
27, 2. — novas, im vorhergeh. Jahre 
sind nur fiir Spanien Truppen aus- 
gehoben worden, s. e. 10; 18. — 
praecipuum, wie § 4; 27, 10, 13, 
oder praecipui, s. 34, 18, 5, vgl. 44, 
21, 10, ist st. des hds. praecipue zu 
lesen, das nur kiinstlieh, vgl. 27, 28, 
3 ; 37, 32, 10, erklart werden konnte ; 
es konnte sowol quod als ut nach 
praecipuum eintreten; nach iussa 
fehlt wol sunt — vet. inst, wenig- 
stens oft in dieser Zeit, s. 40, 1; 
18; 41, 9; 8, 8 u. a. — senam., s. 
43, 12, 3; 44, 21, 8; sonst 6200, s. 
35, 2, 4, zu 37/ 39, 7. — sedec. mil. 
ist unsieber, die hds, Lesart deutet 
eine grossere Zahl an, s. 40, 36, 6, 
die sich aber nicht erkennen lasst. 
— Hai. , Ligurien. — sorti, § 2: 



320 



LIBER XXXXII. CAP. 31. 32. 



a. u. 583. 



Hacedoniae, ut centuriones militesque veteres scriberet, quos 

5 vellet consul, usque ad quinquaginta annos. in tribunis militum 
novatum eo anno propter Macedonicum bellum , quod consules 
ex senatus consulto ad populum tulerunt, ne tribuni militum eo 
anno suftragiis crearentur, sed consulum praetorumque in iis 

6 faciendis iudicium arbitriumque esset. inter praetores ita partita 
imperia: praetorem, cuius sors fuisset, ut iret quo senatus cen- 

7 suisset, Brundisium ad classem ire placuit atque ibi recognoscere 
socios navales dimissisque, si qui parum idonei essent, supple- 
mentum legere ex libertinis et dare operam , ut duae partes ci- 

8 vium Romanorum, tertia sociorum esset. commeatus classi le- 
gionibusque ut ex Sicilia Sardinia glie subveherentur, praetoribus, 
qui eas provincias sortiti essent, mandari placuit, ut alteras de- 
cumas Siculis Sardisque imperarent, quod frumentum ad exer- 

9 citum in Macedonia m portaretur. Siciliani G. Caninius Rebilus 
est sortitus, L. Furius Pbilus Sardiniam, L. Canuleius Hispaniam, 
C. Sulpicius Galba urbanam iurisdictionem, L. Villius Annalis 
inter peregrinos; C. Lucretio Gallo, quo senatus censuisset, sors 

• obvenit. 
82 Inter consules magis cavillati o quam magna contentio de 

provincia fuit. Cassius sine sorte se Macedoniam optaturum di- 

2 cebat, nec posse collegam salvo iure iurando secum sortili : prae- 
torem eum enim, ne in provinciam iret, in contione iurasse, se 
stato loco statisque diebus sacrificia habere, quae absente se recte 
fieri non possent; quae non magis consule quam praetore ab- 



provìnciae, weil das Loos die Pro- 
vinzen bestrairot, s. 27, 36, 11. — 
cent, mil., die als solche schon viele 
Feldztige gemacht haben und jetzt 
gerade vomDieoste frei seio soliteti. 
— quinquag., s. 40, 26, 7 ; 3, 57, 9 ; 
Lange 1, 350. — ne suffrag. cr., 
9, 30, 3, vgL 44, 21, 2; 43, 12, 7; 
Marq. 3, 2, 276 ff.; Lange 2, 248; 
wahrscheinlich bezog sich auf diese 
Neoerung die Rede Catos de tribu- 
nis militum; Nonius de prp. serm. 
67: proletarii; 195; der Beschlnss 
wird in Tributcomit. gefasst. 

6-9. imper.y die Heere und die 
Flotte. — fuisset vertrilt das fot. 
exact.: geworden sein wiirde; 32, 
30, 8 : occasio fuisset. — quo - cens,, 
e. 28, 6. — recognoscere ist wol za 



lesen, da d. Hs. adque, nicht utque 
und legere bat; niebt reeognosceret, 
s. e. 24, 1. — recogn,, untersucheo, 
ob sie tiichtig seien, vgi. e. 19, 1. — 
liberty e. 27, 3. — dare op., zu 38, 
26, 1. — tertia, die Buodesgenossen 
werden also geschoot. — alteras (L, 
37, 50, 9, vgl. 41, 17, 2. 

32-35* Streit der Consulo; 
Verfaandlangen mitden Cen turione n ; 
Anordnungen fur den Krieg. 

1-5. optai., sich ohne Loos wah- 
len, in Beziehang aaf e. 31, 1; 6, 
25, 5; ut ex coUegis optaret quem 
vellet - optavit, s. e. 30, 5 ; 26, 29, 
8. — enim on der dritten Stelle mu 
praetor. eum za verbinden, 22, 40, 
8. — iurasse, 41, 15, 10. — quae 
etc. enthalt die Widerlegung des 



a. Ch. 171. 



LIBER XXXXII. CAP. 32. 



32t 



sente recte Aeri posse, si senatus , non quid vellet in consulatii 3 
potius quam quid in praetura iuraverit P. Licinius , animadver- 
tendum esse censeat, se tamen futurum in senatus potestate. 
consulti patres, cui consulatum populus Roraanus noti negasset, 4 
ab se provinciam negarì superbum rati, sortiri consules iusserunt. 
P. Licinio Macedonia, C. Cassio Italia obvenit. legiones inde 5 
sortiti sunt: prima et tertia in Macedoniam traicerentur, secunda 
et quarta ut in Italia remanerent. 

Dilectum consules multo intentiore quam alias cura habe- 
bant. Licinius veteres quoque scribebat milites centurionesque; 6 
et multi voluntate nomina dabant, quia locupletes videbant, qui 
priore Macedonico bello aut adversus Antiochum in Asia stipen- 
dia fecerant. cum tribuni militum, qui centuriones * * , sed 7 
primum quemque citarent, tres et viginti centuriones, qui primos 



Vorhergeh., s. e. 41, 5 ; 5, 52, 5 u. 
a.: (wenn dieses so sei, wenn es in 
seiner Abwesenheit nicht geschehen 
konne), so konne es ebenso wenig 
geschehen, wenn er als Consul, als 
wenn er als Pràtor abwesend sei. 
Der folg. Satz si - censeat kann zu 
quae - posse schwerlich die Bedin- 
gung enthalten, da Cassius gerade 
seine Ansicbt ausspricht, diese nicht 
von der des Senates abhangig 
machen, sondern derselben gegen- 
iiberstellen will. — vellet - iurave- 
rit làsst sich hier wol ebenso halten 
wie vieles Aebnliche, s. 32, 7, 11; 
44,26, 14; 28, 32, 10; 22, 32, 8; 
23, 15, 4 u. a., vgl. e. 36, 3; 23, 4. 
— animadvert., riigen, s. e. 21 , 5; 
Cic. Or. 3, 12, 44: vox - in qua 
nihil dispiacere , nihil animadverti 
possit. Cassius setzt voraus, dass 
der Senat das Verfahren des Liei- 
nius missbilligen mosse, wie auch 
Cornelius Maluginensis wahrschein- 
lich des gleichen Eides wegen aus 
dem Senate gestossen worden war 
41, 27: wenn der Senat nicht star- 
ker das riigen wolle, dass Licin. 
als Consul eine Provinz begebre, 
als dass er als Prato r den Eid ge- 
leistet fiabe, mehr dieses als jenes 
tadele, das jetzige Verfahren dessel- 
ben billige, so wolle er doch usw. 
sl = etiamsi, s. 7, 13, 4 u. a.; doch 
Tit. Liv. IX. 



ist, da d. Hs. possent si bat, viell. 
sed (set) si - se tamen za lesen. 
Gron. erklàrt animadvertere durch 
rationem fiabere, Madvig animad- 
vertere et spedare ; aber theils ist 
diese Bedeutung niebt sicher, theils 
miisste dann non entfernt oder si - 
non entweder nidi gleichgestellt 
oder dieses statt jenes gelesen, 
iiberdiess der Satz zu dem vorher- 
geh. als Bedingung gezogen werden, 
was nach dem Zweck der Beweis- 
fiihrung des Cassius nicht wol mog- 
lich ist. — in pot. fut, 40, 46, 14 
u. o. — sup. rati, vgl. 32, 7, 11. — 
sortiti, also nach der Verlosung 
erst werden die Legionen gebildet. 

— prima et t., 41, 3, 7 secundani. 
6-8. dilectum bat d. Hs., wesbalb 

besser intentiore cura gelesen wird 
als dilectus - intentiorem curam, 
besonders, da auch habere zunachst 
dilectus zum Objecte hat, aDders 8, 
38, 1: intentiore dilectu habito, s. 
4, 26, 4: ifitentior - cura erat. — 
Licin. etc, durch dieKriegstribunen. 

— volunt., 32, 2, 3. — locupi, vgl. 
32, 2u. 31,49,5; 39, 7, 2, vom 
ersten macedon. Kriege ist es nieht 
bemerkt. — qui cent, da so, "wie es 
sebeint, d. Hs. hat (Ropitar bat qvi 
nicht bemerkt), so ist viell. Mehrt- 
res ausgefallen, worauf auch sed, 
was Madvig in essent andert, hin- 

21 



322 



LIBER XXXXII. CAP. 32. 33. 



a. u. 588. 



pilos duxerant, citati tribunos plebis appellarunt. duo ex colle- 
gio, M. Fui vi us Nobilior et M. Claudius Marcellus, ad constile* 
8 reiciebant: eorum cognitionem esse debere, quibus dilectus qui- 
busque bellum mandatum esset; ceteri cognhuros se, de quo ap- 
pellati essent, aiebant et, si iniurta fìeret, auxilium civibus laturos. 
SS -Ad subsellia tribunorum res agebatur; eo M. Popillius con* 
sularis, advocatus centurionum, et centuriones et consul venerunt. 

2 consule inde postulanti, ut in contione ea res ageretur, populus 
in contionem advocatus. prò centurionibus M. Popillius, qui 

3 biennio ante consul fuerat, ita verba fecit: militares homines et 
stipendia iusta et corpora et aetate et adsrduìs laboribus confecta 
habere, nihil recusare tamen, quo minus operam rei publicae 
dent; id tantum deprecari, ne inferiores is ordines, quam quos, 

4 cum militassent, habuissent, adtribuerentur. P. Licinius consul 
senatus consulta recitari iussit, primum quo bellum senatusPerseo 



weist. — prim. quemq. , den ersten 
besten, ohne Riicksicht auf den 
Rang, den sie eingenommen hatten, 
denn wegen des Folg. kann primus 
nicht sein : jedesmal den ersten Cen- 
tuno (einer Legion), s. zu 7, 41, 5: 
primus centuno erat, quem nunc 
primi pili vocant, vgl. primi ordines 
44, 33, 4 u. a. — qui prim, p.- d. 
kann nach e. 34, 11, vgl. 7, 41, ib. 
13, 1, nar von den primi pili der 
ganzen Legionen verstanden wer- 
den, s. e. 33, 3. — cognition., diese 
hatten za antersuchen and za ent- 
scheiden. — cognitur., sie wollen 
untersuchen and beratben, ob sie 
die Intercession wollen eintreten 
lassen, 34, 56, 9; Lange 1, 606. Die 
Ansicht des Falvios and Marcellas 
wird verworfen ; denn im Folg. be- 
ginnt die Untersuchung anfangs in 
engerem Kreise, s. 38, 60, 3, dann 
vor dem Volke. 

83* 1-2. subsellia, einfache 
Stiible, welche von Alters ber die 
Tribunen hatten, niebt die sella ca- 
rulis. — advocat, wie 26, 48, 9 ; da 
die Anwesenheit des Vertreters der 
Centarionen sebon in der ersten 
Verbandlung erforderlicb war, so 
ist es wabrscheinlicber, dass nacb 
advoc. etwas ausgefallen, als dass 
M. Pop. cons. advocatus mit Madvig 



za tilgen sei; eonsularis ist weniger 
bestimmt, als § 2: qui biennio 
ante etc, e. 10. — cons.fuer,, 40, 
15, 2. — postulanti, Abl., e. 59, 8; 
40, 25, 3 ; 36, 32, 8. 

3. mil. hom., 24, 23, 10: iuvenes 
militares. — iusta, 23, 25, 8: qui 
stipendiorum legitimorum esset; 
Marq. 3, 2, 286. — confecta, 5, 10, 
9; 27, 9, 2 a. a. — nihil kann die 
Negation vertreten, oder Object and 
dazu quo minus etc.Epexegese sein, 
s. e. 21, 7. — inferior. is etc, wenn 
diese Forderung genau za nehmen 
wàre, so hatten alle 23 primi pili 
za werden verlangt, wàhrend nar 
zwei diese Charge in den 2 Legio- 
nen hatten erlangen konnen$ and die 
Worte enthielten eine ìndirecte 
Weigerang Kriegsdienste za than, 
e. 34, 15; doch ist dieses wahr- 
scheinlicher, als die Annahme, dass 
e. 32, 7 primi pili die Centarionen 
der einzelnen Manipel der Triarier, 
wie 8, 8, 7 die Hss. haben, nicht die 
Centarionen jedes ersten pilas der 
Triarier, d. h. die ersten je einer 
ganzen Legion séien, vgl. 25, 19, 9; 
Marq. 3, 2, 279; s. die analogen 
Falle 2, 55, 4; 7, 41, 4. —miUt. 
hab. adtrib. iiber die harte Zusam- 
menstellong s. 38, 58, 8. 

4-5. senatus e, 39, 17, 1. — 



a. Ch. 171. 



LIBER XXXXII. CAP. 33. 34. 



323 



iussisset, deinde quo veteres centuriones quam plurimum ad id 
bellum scribi censuisset nec ulli», qui non maior annis quinqua- 
ginta esset, vacationem militiae esse, deprecata^ est deinde, ne 5 
novo bello, tam propinquo Italìae, adversus regem potentissi- 
mum, aut tribunos militum dilectum habentis inpedirent, aut 6 
prohiberent consulem, quem cujque ordinem adsignari e re 
publica esset, eum adsignare. sì quid in ea re dubium esset, ad 
senatum reicerent. 

Postquam consul, quae voluerat, dixit, Sp. Ligustinus ex eo 34 
numero, qui tribunos appella verant, a consule et ab trìbunis 
petiit, ut sibi paucis ad populum agere liceret. permissu om- 
nium ita locutus fertur. „ Sp. Ligustinus tribù Crustumina ex 2 
Sabinis sum oriundus, Quirites. pater mihtiugerum agri reliquit 
et parvom tugurium , in quo natus educatusque sum ; hodieque 
ibi habito. cum primum in aetatem veni, pater mihi uxorem 3 



primum, Adverb., da deinde, nicht 
altenmi folgt. — Pers. iuss., e. 36, 
1 ; 9, 43, 2. — iuss., vom Senate, 
s.41, 27, 11, zu36, 39,9; derVolks- 
beschluss wird nicht erwahnt. Die 
Wiederbolung des Wortes ist nicht 
auffallender als an vielen anderen 
Stelien. — plurimum mtisste wie 
3, 11, 5: multum: meistens bedeu- 
ten, doch verm. GroD. wol richtig 
plurimo* , vgl. e. 31, 4. — maior 
ann., e. 34, 11; 22, 11, 9. — vacai. , 
e. 34, 12 ; 4, 26, 12. — ne nov., vielL 
ne in novo.' — propinq., s, 31, 7, 7. 

— trìb. mil., diese besorgen die 
AusbebuDg un ter der Aufsicht des 
Magistrate*, e. 32, 5; Poi. 6, 19. — 

— consulem , weil es sich nur um 
das Heer des Licinius handelt, § 1. 

— or din., ob in den Manipeln der 
Hastaten oder Principes oder Tria- 
rier, vgl. e. 34, 14. — ad sen. die 
Tribunen sollen niebt entscheiden 
oder der Aushebong intercediren, 
e. 32, 7. 

34* 1-2. a cons., aus Acbtung 
vor ihm, da er hier ebenso Partei 
ist wie die Centurionen, die Tribù- 
nen das Wort batten geben miissen, 
s. 3, 71,3; 8, 33, 10. — ad p. agore, 
zum Volke sprechen, anders cum 
populo agore, 3, 20, 6, obgleicb auch 



dieses sich bisweilen in jenem Sinne 
findet, s. Cic. Verr. 1, 12, 36; Ma- 
crob. Sat. 1, 16, 29. — Ligustin., 
nahere Bestimmung za dem in sum 
liegenden Subjecte, 37, 54, 28 u. a. 
— tribù Crust, da der als Zusatz 
zom Namen gebrauchte IName der 
Tribus, wenn auch sonst ohne tribù, 
ira Abl. steht, so ist wol tribus, 
nicht Crustumina in Crustuminae, 
za andern, Cic. Fam. 13, 9, 2: P. 
Rupilitts P. f. Menenia; Verr. 2, 
43, 107: C. Claudius C.f. Palatina, 
oft auflnschriften, vgl. Marq. 5, 11. 
Da die trib. Crustumina viele an- 
dere Bestandtheile als das crustu- 
min. Gebiet batte, so konnte er, ob- 
wol aus dem Sabinerlando stam- 
niend, derselben angeboren. — iu- 
gerum, er besass alio nicht das ge- 
wohnliche heredium von 2 iugera 
und gehorte za den Proletarie™, 
Mommsen 1, 183; Lange 1, 190; 
367; da dieses Grundsttick die Fa- 
milie nicht ernahrt, so hat er einen 
anderen Erwerb gesucht, fiir Sold 
gedient. 

3. in aet, vgl. Orelli Inscpt. 
4365: dum in aetatem pervenirent; 
Polyb. 6, 6, 2 : rìg r\Uxlav txófte- 
vo$, hier: das heirathsfàhige Alter; 
Rein Privatr. 400. — pater d., es 

21* 



324 



LIBER XXXXn. CAP. 34. 



a. u. 583. 



fratris sui filiam dedit, quae secum nihil adtulit praeter liber- 
tatem pudicitiamque et cum his fecunditatem, quanta vel in 

4 diti domo satis esset sex filii nobis, duae filiae sunt, utraeque 
iam nuptae. filii quattuor togas virilis habent, duo praetextati 

5 sunt. miles suta factus P. Sulpicio G. Aurelio consulibus. in 
eo exercitu, qui inMacedoniam est transportatus , biennium milés 
gregarius fui adversus Pbilippum regem; tertio anno virtutis 
causa mihi T. Quinctius Flamininus decumum ordinem hastàtum 

6 adsignavit. devicto Philippo Macedonibusque cum in Italiani 
portati ac dimissi essemus, continuo miies voluntarius cum M. 

7 Porcio consule in Hispaniam sum profectus. neminem omnium 
imperatorum, qui vivant, acriorem virtutis spectatorem ac iudicem 
fuisse sciunt, qui et illum et alios duces longa militia experti 
sunt. hic me imperator dignum iudicavit, cui primum hastàtum 



war wenigstens die Einwilligung 
desselben nothig, Rein 406. — li- 
berty sie war keine Freigelassene, 
39, 19, 5. — diti, s. zìi 23, 8, 6. — 
utraeq. y s. 36, 16, 5; Caes. B. G. 1, 
53, 4: utraeque perierunt, vgl. 41, 
18, 16. — praetex., 22, 57, 9. — 
Sulp. Aur., 31, 5, 1 im J. 554 a. u. 
— mil< greg,, gemeiner Soldat im 
Gegensatz zu deu Officiereo des 
Heeres. — deeum. ord. h., er wird 
centuno (ductor) decimi ordini* ha- 
statorum, wofiir karz aach decimus 
hastatus gesagt wurde, vgl. 25, 14, 
7 : primus princeps centurio, Marq. 
3, 2, 280; da jeder Manipel 2 Cen- 
tuno nen hat, so sieht man an u. St. 
ni eh t, ob er posterior, der un te rs te 
der 60 Centurionen der Legion, oder 
prior geworden ist, aber § 7 : prio- 
ris centuriae; § 11: duxi, spricht 
fùr das Erstere. — Porcio, Consul 
559 a. u., 33, 43 ; Quinctius kommt 
erst 560, s. 34, 52, aus Griechenland 
zurìick und triumphirt io deraselben 
Jahre wie Cato, s. 34, 46 ; die de- 
ductio dea Ligustinus muss also 
vor der Riickkebr des Quinctius ge- 
sebeheo sein, wie es bisweilen ge- 
schah, wenn eiaer m eh re re Jahre 
nach einander gedient hatte. — qui 
vivant, weii keine bestiramten Per- 
sonen gemeint sind, 23, 13, 3: qui 



meminerimus ; ib. 5, 13: quos-ne- 
fas sit-, 6, 12, 6; Cic. Fam. 3, 9, 2: 
plures habes - quos scias; Brut. 31, 
118; ib. 265 a. a. oft, quod sciam 
a. a. — spectator, anders 24, 34, 2. 
— prim. hast pr. cent, der erste 
unter den Centurionen der bastati. 
Dass er von der § 5 bezeichneten 
Stelle an alle Centurionenstellen un- 
ter den hastati inne gehabt habe, ist 
nicht wahrscbeinlich ; selbst in dem 
stehenden Heere Casars kamen 
ausserordentliebe Avancements vor, 
s. B. G. 6, 40, 7; B. C. J, 46; 3, 53 
u. a., viel mehr konnte ein Feldherr, 
der ein Heer erst bildete, wie Cato 
das seinige, einem centurio, virtutis 
causa § 5, einen faoheren Bang an- 
weisen. Eben so wenig ist anzuneh- 
men, dass Lig. alle Stellen unter 
den principes bekleidet habe, ebe 
er primus princeps § 8; oder alle 
unter den Triariern, ebe er primus 
pilus, §11, wurde. Dagegen liegt 
darin, dass die hastati , principes, 
triarii in aufsteigender Reihe ge- 
nannt werden, wenigstens eine An- 
deutuog, dass die Centurionen in 
diesen drei Truppenkorpern nach 
einander aufriickten, niebt aus dem 
einen in die gleiche Stelle in dem 
andereu (von dem decimus hastatus 
zura decimus princeps, dann decimus 



a. Ch. 171. 



UBER XXXXII; CAP. 34. 



325 



prioris centuriae adsignaret. tertio iterura voluntarius miles 8 
factus sum in eum exercitum, qui adversus Aetolos et Antiochum 
regem est missus. a M\ Acilio mihi primus princeps prioris 
centuriae est adsignatus. expulso rege Antiocho , subactis 9 
Aetolis reportati sumus in Italiani, et deinceps bis quae annua 
merebant legiones stipendia feci, bis deinde in Hispania mili- 
tavi, semel Q. Fulvio Fiacco, iterum Ti. Sempronio Graccho 
praetore. a Fiacco inter ceteros, quos virtutis causa secum io 
ex provincia ad triumphum deducebat, deductus sum; a Ti. 
Graccho rogatus in provinciam ii. quater intra paucos annos il 
primum pilum duxi, quater et tricies virtutis causa donatus ab 
iraperatoribus sum, sex civicas coronas accepi. viginti duo 
stipendia annua in exercitu emerita habeo et maior annis sum 
quinquaginta. quodsi mihi nec stipendia omnia emerita essent 12 
necdum aetas vacationem daret, tamen, cum quattuor jnilites 
prò me uno vobis dare, P. Licini, possem, aecum erat me dimitti. 
sed haec prò causa mea dieta accipiatis velim: ipse me, quoad 13 



pìlus usw.) ubergiengen, s. Marq. 3, 
2, 279. — tertio, s. e. 22, 7, gebort 
zu mit. factus sum, iterum zu vo- 
luntarius. 

9-10. quae stipendia f., die 
Constrct. scheint zu sein ea stipen- 
dia feci, quae annua, wofdr man 
jedoch erwnrtet in vis legionibus, 
quae annua etc. ; noch ungewisser 
ist der Sino, denn da der Dienst der 
Legionen ini Felde regelmassig ein 
eiojàbriger war, so sieht man nicht, 
was far besondere Legionen bier 
gemei nt sind. Da seit dem zweiten 
panischen Rriege besonders in Spa- 
nieu, s. 40, 36, 10, die Soldaten ge- 
wohnlich langer bei den Fahnen 
bebalten wurden, so konate man 
aonehmen, dass an n. St. von Legio- 
nen die Red e sei, bei dénen nur ein- 
jabriger Felddienst statt gehabt 
habe ; dass gerade die in Ttalien ste- 
benden Legionen in dieser Weise 
gedient haben, ist niebt zu bewei- 
sen, vgl. e. 27, 5: maxume vete- 
rana inLiguribus; e. 10, 12; 40, 1, 
6; 39, 45, 3 u. a. — Fulvio, 40, 1 ; 
36. Sempr., 40, 40. — deduci, s., 
40, 40, 14; ib. 43, 4; er ist also 
nach dem Triumphe nacb Spanien 



zuriickgekehrt, ii statt reati. 

11-12. quater, nicht durch Die- 
dri gere Steilnngen unterbroeben, 
wenn auch nicht gerade unmittelbar 
nach einander. — duxi, er war cen- 
tuno prioris centuriae, also primus 
pilus, denn der centuno prior. cent, 
fuhrte und befehligte den ganzen 
Manipel. — donat., 6, 20, 7. — vi" 
ginti d., da er 554 zuerst im Felde 
gedient hat, s. § 5, also woi schon 
553 ausgehoben und eingeiibt wor- 
den war, so hat er jetzt 30 J. ge- 
dient, ist in diesen 7-8 J. frei ge- 
wesen und hat 2 Feldzuge niefar gè 
macht, als wahrscheinlich das maxi- 
mum fiir den Dienst zu Fuss war, 
Marq. 3,2, 286. — necdum - et 
nondum; 43, 1, 5: coloniatn novam 
et infirmavi necdum munitam. — 
— prò me, an Stellvertretung ist 
nicht zu denken, es soli nur gesagt 
werden, dass, wenn er selbst auch 
nicht mehr diene, durch ihn genug 
fiir den Staat gethan, seine Stelle 
mehr als genugend ausgefullt wer- 
de. — vobis, dem angeredeten Gon- 
sul und dem Senato. 

13. sed haec, vgl. 7, 13, 8. — 
quisq.y auch nur ein einziger, ob« 



326 



LIBER XXXXH. CAP. 34. 35. 



a. a. 583. 



quisquam, qui exercitus scribit, idoneum militem iudicabit, mim- 

14 quam sum excusaturus. ordine quo me dignum iudicent tribuni 
militum , ipsorum est potestatis ; ne quis me virtute in exercitu 

- praestet, dabo operam, et semper ita fecisse me et imperatores 

15 mei et qui una stipendia fecerunt testes sunt. vos quoque aecum 
est, commtlitones , etsi appellatone vostrum usurpatis ius, cum 
adulescentes nihil adversus magistratum senatusque auctoritatem 
usquam feceritis, nunc quoque in potestate senatus ac consulum 
esse et omnia bonesta loca ducere, quibus rem publicam defen- 

85 suri sitis." Haec ubi dixit, conlaudatum multis verbis P. Licinius 

2 consul ex contione in senatum duxit. ibi quoque ei ex auctori- 
tate senatus gratiae actae tribunique militares in legione prima 
primum pilum virtutis causa ei adsignarunt. ceteri centuriones 
remissa appellatone ad dilectum oboedienter responderunt. 

3 Quo maturius in provincias magistrato proficiscerentur, 
Latinae kal. Iunìis fuere; eoque sollemni perfecto G. Lucretius 
praetor omnibus, quae ad classem opus erant, praemissis Brun- 

4 disium est profectus. praeter eos exercitus, quos consules con- 
parabant, G. SulpicioGalbae praetori negotium datum, ut quattuor 
legiones scrìberet urbanas iusto numero peditum equitumque, 
isque quattuor tribunos militum ex senatu legeret qui praees- 



gleich es eigentlich nicht sein solite. 

— ordine quo ware die attractio 
inversa, wie Verg. Aen. 1, 573: ut- 
bem quam statuo vestra est u. a., 
vgl. e. 56, 4, da jedoch dtese in 
Prosa sich kaum findet, so ist wol 
quo ordine za lesen, oder, wie das 
folg. est potestatis vermothen lasst, 
ein Verbum ansgefallen, s. e. 33, 6. 

— trib, ro., e. 33, 6. — appetì., bei 
d. A., indem ihr aie einlegt. — 
vostr, Bach Madvig, in d. Hs. ver- 
d or ben. — senat. auct, weil der 
Senat iìber die Heere verfògt, wie 
auch jetzt ein Beschluss desselben 
die Verhandlnng veranlasst hat. — 
usquam (unquamt): in irgend einer 
Lage, vgl. 22, 61, 13; 39, 31, 5. — 
honesta, 23, 35, 8. 

35* 1-2. in sen.y wie 27, 10, 5, 
vgl. 5, 7, 11. — prim. pil , dass der 
primus pilus immer zuerst sei er- 
nannt worden, lasst sicb aus diesem 
ausserordentlichen Falle wol nicht 



scbliessen, Marq. 3, 2, 282. — re- 
missa, sie machten dieselbe nicht 
(weiter) geltend,obg!eich sie zu der- 
selben berecbtigt waren, s. e. 53, 4; 
40, 28, 10; 35, 45, 4. — ad dil. - 
resp., Digest. 49, 16, 4, 10: qui ad 
dilectum ohm nonrespondebant, wie 
ad nomina non respondere, 7, 4, 2 ; 
oder respondere 43, 14, 2. 

3-7. kal. Iun., nach dem Julia- 
nischen Kaiender etwa im Aprii, s. 
37,4,4; 44,37, 8.— soli, 1, 31, 
8; 27, 31, 9. — ad class,, s. e. 31, 
9 u. 6; die Flotte ist eioe andere 
ala e. 27, 8 ; die Sache e. 48, 5 wie- 
derholt. — quatt., in gewò'hnliehen 
Verhàìtnissen nur zwei, der Prator 
hebt sie ans, weil die Consilia be- 
schiiftigt sind, s. e. 18, 7; 37, 2, 10. 
— iusto, wie e. 31, 2. — quattuor 
etc, s. 40, 41, 8; ob diese allein die 
Legionen commandiren, oder no eh 
20 in gewohnlicher Weise erwahlt 
werden, sieht man nicht; Crev. 



a. Ch. 171. 



LIBBR XXXXIL CAP. 35. 36. 



327 



sent; sociis Latini nomini* imperaret quindecim milia peditum, 5 
mille et ducentos equites ; is exercitus uti paratus esset, quo se- 
natus censuisset. P. Licinio consuli ad exercitum civilem so- 6 
cialemque petenti addita auxilia , Ligurum duo milia, Cretenses 
sagittarii — incertus numerus, quantum rogati auxilia Cretenses 
misissent — , Numidae item equites elephantique. in eam rem 7 
legati ad Hasinissam Carthaginiensesque missi L. Postumius 
Albinus Q. Terentius Culleo C. Aburius. in Cretam item legatos 
tres ire placuit, A. Postumium Albinum C. Decimium A. Licinium 
Nervam. 

Per idem tempus legati ab rege Perseo venerunt. eos in 86 
oppidum intromitti non placuit, cum iam bellum regi eorum et 
Macedonibus et senatus decresset et populus iussisset. in aedem 2 
Bellonae in senatum introducti ita verba fecerunt: mirari Persea 
regem, quid in Macedoniam exercitus transportati essent; si im- 3 
petrari a senatu posset, ut ii revocentur, regem de iniuriis, si quas 
sociis factas quererentur, arbitrata senatus satisfacturum esse. 
Sp, Garyilius ad eam ipsam rem ex Graecia remissus ab Gn. Si- 4 
cinio in senatu erat is Perrhaebiam expugnatam armis, Thes- 
saliae aliquot urbes captas, cetera, quae aut ageret aut pararet 
. rex, cum argueret, respondere ad ea legati iussi. postquàm 5 
baesitabant, negantes sibi ultra quicquam mandatum esse, iussi 
renuntiare regi consulem P. Licinium brevi cum exercitu futurum 
in Macedonia esse: ad eum, si satisfacere in animo esset, mitteret 6 



verm. XXIV tribuno*. — guindec, 
40, 36, 6. — quo cens., e. 31, 6. — 
addita, das Folg. zeigt, dass nur der 
Beschlnss gemei nt ist. — Ligur., 
21, 22, 2. Cretens., 41, 25, 7; 37, 
39, 10. — Numid., 32, 27, 2 ; 35, 1 1, 
4. — Postum., ci. — Terent, 39, 
32. Aburius, viell. der als Miinz- 
meister erwahnte C. Aburius Gemi- 
nus, Mommsen Gesch, d. rom. 
Munzw. 521; Inscrptt. n. 305. Po- 
stimi., 41, 27; Polyb. 27, 3. — De- 
cim., 43, 15. Licia., 41, 6. 

30, 1-7. Gesandtschaft des Ko- 
nigs Perseus. 

1-3. legati, Appian. erwahnt 
zwei Gesandtscbaften, die' zweite 
wird wie bei L. aus Italieo gewie- 
sen p. 266. — oppidum, die Stadt, 
wie schon die Erwahnung des Tem- 
pels der Bellona ausserbalb dersel- 



ben zeigt, s. e. 20, 3; so beisst aoch 
Athen oppidum, Cornei. M ilt. 4, 3 ; 
Them. 2, 8; Cic. Att. 3, 7, 1 ; zar 
Sache 33, 24, 5 u. a. — regi, e. 33, 
4. — in seti., s. 37, 41, 4; 21, 49, 
3. — mirari, finde es auffallend, 
zur Sache vgl. e. 37, 5. — exerc.,' 
e. 27, 8. — satisf., s. e. 30, 11; 
nach dem Auftreten des Konigs 
e. 25 ware das nicht zu erwarten 
gewesen; die spottende Abweisung 
des Senates § 5: brevi zeigt, dass 
dieser, nicht der Konig, den Krieg 
will; Mommsen 1, 759. 

4-8. CarviL, wie 30, 42, 5; ad 
eam e te, um die notbigen Nachwei- 
suDgen zu geben. — Graecia, Epi- 
rus e. 27; 18. — Perrh., vgl. da- 
gegen e. 53, 8; e. 5, , 7. Thess., 
nach 41, 23, 14 ist er nur durch das 
Land gezogen. — ultra, ausser dem 



328 



LIBERXXXXII. GAP. 36. 37. 



a. u. 583. 



87 



legato s; Romam quod praeterea rnitteret, non esse: neminem 
eorura per Italiani ire liciturum. ita dimissis P. Licinio consuli 
mandatum, intra undecimum diera iuberet eos Italia excedere, et 
Sp. Carvilium rnitteret, qui, donec navemconscendissent, custo- 
direi haec Romae acta nondum profectis in provinciam con- 
sulibus. 

Iam Cn. Sicinius, qui, priusquam magistrata abiret, Brun- 
disium ad classem et ad exercitum praemissus erat, traiectis in 
Epirum quinque milibus peditum, trecentis equitibus, ad Nym- 
phaéuin in agro Àpolloniati castra habebat. inde tribunos cum 
duobus milibus militum ad occupanda Dassaretiorum etUJyriorum 
castella, ipsis accersentibus praesidia, ut tutiores a finitimorum 
impetu Macedonum essent, misit. 

Paucis post diebus Q. Marcius A. Atiiius et P. et Servius 
Cornelii Lentuli et L. Decimius, legati in Graeciam missi, Corcy- 



bereits Gesagten. — nemin. - licit., 
der acc. e. inf. ist eingetreten, weii 
eine Person im Dativ nicht genannt 
wird und hier nicht gedacht werden 
kann , wie es auch sonst bisweilen 
nicht wohl moglich ist, s. ad Her. 
3, 2, 2 : ut eum - liceat - considera 
fieri, vgl. Cic. Tusc. J, 38, 91; 
Verg. Aen. 10, 47; um den Dativ 
za gewionen wirdangenommen, dass 
neminem io non - quemquam aufzu- 
losen sei, was aber sonst nicht nach- 
weisbar ist, oder nemini\ nemini 
enim verm. ; die Form liciturum s. 
32, 21, 35 ; vgl. 3, 50, 6 ; Cic. Att. 2, 
1, 5. — dimissis, nicht dimiss os, 
weìl das iimitti als ein besonderes 
Moment bezeichnet werden soli, &. 
e, 63, 12; vgl. 40, 33, 2; 1, 28, 10. 
— undec, vgl. e. 48, 3, wo dieselbe 
Sacbe, die hier nach rom. Quellen 
erzahlt ist, nach Polyb. wiederholt 
wird; sonst wiirde e, 43, 2 nicht 
ailein von der Sicherheit der Ge- 
sandten die Red e sein. Mit diesem 
Befehle sind die Verhandlungen ab- 
gebrochen, indirect der Krieg er- 
klart, § 6: ad eum etc. ist Mosse 
Form; vgl. Nissen 249; 254; 55. — 
haec etc, bis geranme Zeit nach 
dem Anfange des Consolatsjahres, s. 
e. 35, 3. Im Folg., wo L. wieder 



Polyb. folgt, geht er weiter zuriick, 
holt Manches nach und gelangt erst 
e. 48 wieder an den an u. St. be- 
riihrten Zeitpunkt. 

86, 8-38, 7. Ereignisse inEpi- 
rus ; Gesandtschaft nach Griechen- 
land. — Zonar. 9, 22 ; Polyb. 27, 7 ; 
Appian. Mac. 11. 

8-9. priusq. etc, noch im Jahr 
582, e. 31, 3; 27, $. — Epir. 9 e. 18, 
3, vgl. e 36, 2; 4. — quinq. m., 
Polyb. hat also die Zahl der Trnp- 
pen weit geringer angegeben als die 
Annalistenj vgl. d. Stelle aus Zon. 
za e 27, 3 ; Scborn 340 ; Nissen a. 
a. O. — Nymph., s. e. 49, 10; 53, 
2; Strabo 7, 5, 8 p. 316: Nvfjnpatov 
nérqa S* iati nvq àvaói0*ovGa t 
vn aurfrtih xQtjvai qéovùi %Xia- 
qov xaì aO<pàXTov etc — Dassar., 
31, 33; 40; vgl. 45, 26. — ut tut, 
die Passe nach Thessalien werden 
nicht besetzt, s. e 47, 10. — - ips., 
39, 2, 7. 

37. 1-2. pauc. p. d. 9 s. 37, 38, 5, 
also noch im J. 582, § 3 ; wenigstens 
ein halbes Jahr vor dem e 34 Er- 
zàhlten. — Marc, 40, 3 ff. ; Lange 
2, 252; Afa. 41, 28, beide und Ser- 
vius erwahnt anch Polyb. 1. 1. — JP. 
Corn. wird - sonst nicht genannt ; 
Serv. Corn., 43, 11; Decim.y s. e. 



a. Ch. 171. 



LIBER XXXXJI. CAP. 37. 



329 



ram peditum mille secum advexerunt; ibi inter se et regione», 
qua» obirent, et milites diviserurit. Deeimius raissus est ad 2 
Gentium regem Illyriorum, xpiem si aliquem respectum amici- - 
tiae cum * habere cerneret, temptare, ut etiara ad belli società- 
tem perliceret iussus est Lentuli in Cephallaniam missi, ut in 3 
Peloponnesura traicerent oramque maris in occidentem versi 
ante hiemem circumirent. Marcio et Àtilio Epirus, Àetolia, Thes- 4 
salia circumeundae adsignantur; inde Boeotiam atque Euboeam 
aspicere iussi, tum in Peloponnesum traicere; ibi congressuros 5 
sé cum Lentulis constituunt. priusquam digrederentur a Corcyra, 
litterae a Perseo adlatae sunt, quibus quaerebat, quae causa Ro- 
manis aut in Graeciam traiciendi copias aut urbes occupandi 
esset. cui rescribi non placuit, nuntio ipsius, qui litteras at- 6 
tulerat, dici praesidii causa ipsarum urbium Romanos facere. 
Lentuli circumeuntes Peloponnesi oppida, ciim sine discrimine 7 
omnes cìvitate» adhortarentur, ut quo animo, qua fide adiuvis- 
sent Romanos Philippi prìmum, deinde Antiochi bello, eodem 
adversus Persea iuvarent, fremitum in contionibus audiebant 8 



45, ein anderer e. 35, 7 a. e. 19, 7; 
zar Sache vgl. d. Stelle aus Appian. 
za e. 19, 3. — Core, 32, 6; 7. — 
mille etc, nach dem Folg. haben 
sie die Trnppen auf ihreu Reiseo, 
wo sie aber nicht erwiihnt werden, 
mitgenoinmen. 

2. Decim., das io d. Hs. davor 
stehende P ist wol Irrthum, s. § 4 
Marcius etc, wie Polyb. auch sonst 
die Namen aofìihrt. — si aliq., e. 9, 
5; 39, 28, 14. — cum hat d. Hs., es 
ist daber weoigsteos wahrschein- 
licher, dass etwas ausgefallen (pò- 
pulo Romano ? secuml), als das» 
cum in eum za Soderò und quem 
mit Madvig als Glossem za betrach- 
teo sei. — temptare, ut, d. hds. 
temptaret ut ist wabrscheinlich 
versebriebeo, vgl. jedoch za 32, 16, 
9: wenn er sieht, dass sich Gent. 
noch oicht ganz zu Perseos gewen- 
det hat, sondern ooch io freuodli- 
chem Verhàltnisse zuRora stebt, soli 
er ibo io diesem niebt allein erbai- 
ten, «ras sich nach dem Folg. leicht 
denkeo lasst, soodero auch usw. ; es 
wird retentare aut - perlicereiussus 



von Madvig; retentaret aut - per- 
liceret voo Hertz verni, uod iussus 
eotfernt. Das bier Berichtete steht 
in Einklaog mit e. 29, 11, wo L. 
auch Poi. folgt, im Widerspruch 
mit e. 26, 2. 

3-6. Cepkall., s. 38, 9, 10; ib. 
10, 2; 37, 50, 5 a. a. — ante h,, im 
Herbste 582. — Aetol. Tàess., d. 
Hs. hat aetolietthessalia, s. 40, 8, 
14; 39, 25, 3. — congress. etc, 
Cic Off. 1, 10, 32: si constitueris, 
te - venturum esse. — literae, vor 
der e. 36 erwahoteo Gesandtschaft. 
— nuntio ohoe sed tantum; za dici 
ist nar placuit za denken. — ipsius, 
dessen selbst, der geschickt hat; 
da jedoch der Nachdruck anf den 
schon durch die chiastische Stellang 
hervorgehobeoen Verben liegt, so 
solite man eher ipsi erwarteo. — 
facere, das Object a. logische Sub- 
ject giebt der Zusammenbang. 

7-9. sine discr., ob sie feindlich 
oder freundlich gesioot waren. — 
fremit. - audieb., in d.Hs. stebt/re- 
mitum —fremebant, dieses dorch 
jenes veranlasst; doch liegt audie- 



330 



LIBER XXXXH. CAP. 37. 38. 



a. u. 583. 



Achaeis indignantibus» eodem se loco esse, qui omnia a principila 

Macedonici belli praestitissent Romanis et Macedonia Philippi 

-bello bostes fuissent, quo Messenii atque Elei, qui prò Antiocho 

9 hoste arma adversus populum Romanum tulissent ac, nuper 

in Àchaicum contributi, concilium velut praemium belli se victo- 

ribus Achaeis tradi quererentur. 

38 Marcius et Atilius ad Gitanas Epiri oppidum decem milia a 

mari cum escenderent, concilio Epirotarum babito cum magno 

omnium adsensu auditi sunt et quadringentos iuventutis eorum 

in Orestas, ut praesidio essent liberatis ab senatu Macedonibus, 



bant naher als was verna, wird : sen- 
Hebant, fremebant, fremitus -fie~ 
bant, oder das sonst sieh nicht fin- 
deode fremitum est, oboe audie- 
bant', dass der Unwille schon wah- 
rend der Redeo sich Loft macbt, 
soli die Heftigkeit desselben be- 
zeiehnen. — a princip. kann ven 
dem ersten maced. Kriege nicht 
gelten, s. 27, 32; 29, 12, 14, vgl. 
41, 27, 9; ini zweiten sinddie Acbaer 
bald auf die Sei te der Romer getre- 
ten, 32, 23. — Macedonis kann dea 
Gegensatz zu Ant. hoste scbarfen, 
wenn nicht Macedonibus (friiher 
Macedonum) za. lesen ist. — quo 
Mess. a. EL, gewobnlicb tritt nach 
dem Accus. oder Nomioativ auch io 
dem Relativsatze dieser oder jener 
Casus ein, s. 39, 24, 11; 8, 14, 3; 
doch bat sich L. auch das sonst in 
diesem Falle nicht gewohnliche Par- 
tici p. eriaubt, s. 34, 32, 16: Messe- 
nen - eodem iure, quo et Lacedae- 
monem-acceptam, and da essent 
leicht ergaazt wird, war auch wohl 
der Nominat. nach dem Accus. zu- 
làssig. Elei, wie 29, 12, 14; Ehi 
27, 32, 3; 7. BeideVòlkcr, dieEleer 
den Aetolern stammverwaodt and 
fast imraer Bundesgenossen dersel- 
ben, s. Polyb. 4, 5; 6; 9 u. a., die 
Messenier von Pbilippos verletzt, s. 
31, 31, 4, sind im zweiten mace- 
don. Kriege Bundesgenossen der 
Romer gegen Pbilippus, vgl. 34, 32, 
16; Poi. 18, 25: 'HXtloyq- Meoon- 
vCovg - ovpfjiàxovQ tote 'Piofxatov 
vnaQxovTttsi im Kriege mit An- 



tiochus stehen sie denselben wie 
die Aetoler feindlich gegenbber, s. 
36, 5, 2, wahrend in diesem Kriege 
die Unterstutzung der Romer durch 
die Acbaer nicht bedeutend ist, s. 
35, 50, 3 u. zu 37, 39, 9. Da L. 
an u. St. Polyb. folgt, der dieae 
Verhaltnisse genau kannte, so ist es 
wenigstens sehr gewagt nach Mad- 
vig L. gegen die Geschichte und d. 
Hs. schreiben zu lassen: praest. 
Romanis, quo Messenii atque Etti, 
qui et Macedoni PhiUppo favissent 
(nach Anderen: Macedonis Philippi 
bello hostes fuissent Romanis) et 
prò Antiocho postea arma adversus 
p. R. etc, wahrend nach d. hs. Les- 
art die Acbaer ihre Verdienste im 
2. maced. Kriege der Feiodseligkeit 
der Mess. u. £1. im antiocheaischen 
richtig gegeniiberstellen. — hostes 
- hoste sind absichtlich einander 
gegeniiber gestellt. — in Ach., 36, 
35, 7. — contrib., 38, 3, 9; Caes. B. 
C. 1, 60, 1. — vel praem., 8. 41, 23, 
U, vgl. 39, 26, 12. 

38* 1. Gitanas, der Ori ist nicht 
bekannt, weshalb Gron. AegiUpa 
verm. und ad tilgt, da escendere in 
der Bedeutung: aufsteigen nach, 
sonst oboe Prapos. steht, a. 41, 22, 
5; anders 44, 10, 11 u. a. — con- 
dì., s. 32, 10, 2, vgl. 36^ 5, 1 ; nach 
dem 36, 35 Bericbteten sind also die 
Epiroten Rora treu geblieben; die 
Parteiungen unter denselben und 
die Intriguen des jiingeren Cbarops 
in Rom, s. Poi. 27, 13, bat L. nicht 
beriihrt. — ab sen., d. Hs. hat abse\ 



a. Ch. 171. 



LIBER XXXXII. CAP. 38. 



331 



miserunt. inde in Aetoliam progressi ac paucos ibi morati dies, 2 
dum in praetoris mortili locum alius sufficeretur, et Lycisco 
praetore facto, quem Romanorum favere rebus satis conpertum 
erat, transierunt in Thessaliam. eo legati Àcarnanum et Boeoto- 
rum exules venerunt. Àcarnanes nuntiare iussi, quae Philipp! 3 
primum, Antiochi deinde bello, decepti pollicitationibus regiis 
ad versus poptilum Rómanum commisissent, ea corrigendi oc- 
casionem illìs oblatam ; si male meriti clementiam populi Romani 4 
experti essent, bene merendo liberalitatem experirentur. Boeotis 5 
exprobratum societatem eos cum Perseo iunxisse. cum culpam 
in Ismeniam principem alterius partis conferrent et quasdam ci- 
vitates dissentientis in causanti deductas, appariturum id esse 
Marcius respondit: singulis enim civitatibus de se ipsis consu- 
lendi potestatem facturos. Thessalorum Larisae fuit concilium. 
ibi et Thessalis benigna materia gratias agendi Romanis prò li- 6 
bertatis munere fuit, et legatis, quod et Pbilippi prius et post 
Antiochi befio enixe adiuti a gente Thessalorum essent. hac 7 
mutua commemoratione meritorum accensi animi multitudinis 
ad omnia decernenda, quae Romani vellent. 

Secundum hoc concilium legati a Perseo rege venerunt, pri- 8 
vati maxime hospitii fiducia, quod ei paternum cum Marcio erat. 



wie L. 39, 23, 6; ib. 28, 2 die 
Ore sten Macedonier nennt, konnte 
er es auch an u. St, wol nach Po- 
lyb., ohne zu frirchten, dass Jemand 
ino missverstehen wiirde, so wenig 
er dieses gefrirchtet hatte, wenn er 
liberati* ab Macedonibus geschrie- 
ben hatte. — dum etc, . naturlich 
benutzen die Romer deo Um stand 
um fiir ibre Zweckq zu wirken. — 
Lyc. pr.f., s. 37, 45, 6; 27, 34, 3; 
iiber diesen Aohanger der Romer s. 
Poi. 27, 13, 14: ò Lapo lag ras ix 
T<5v 7ifQÌ Avxtaxov, id. 32, 20»: 
ylvxtaxov tov IììtcdXov TttQaxci- 
àovg ovrag xaì d"r}Qi(6$ov$ - jLv- 
xfoxo$ xdxioxog WV eie, vgl. L. 
45, 28, 7. Die Verbindang des abl. 
abs. mit dem particip. durch et s. 
22, 19, 12; ib. 28, 1, vgl. 41, 19, 10. 
— exules, e. 43, 8; Poi. 27, 2. 

3-7. Acarn., 43, 17, 7. — nun- 
tiare stande statt des bestimmteren 
renuntiare*, s. e. 39, 2, was Drak. 
hier leseli will, viell. nuntiare svù. 



— Phil, 31, 14; 33, 16. Ant., 36, 
11. — Boeotis, diese siod seit dem 
33, 27 Erzablten Rora abgeneigt, s. 
36, 6. — Ismen., s. e. 43; Poi. 27, 
1 nennt noch Neon und Hippias; 
iiber das Biindniss e. 12, 5. — alter., 
der macedoniseben. — deduci., s. 
36, 7, 3, von einem aus conferrent 
za nehmenden dicerent abhangig; 
zar Sache s. e. 43, 7 ; 44, 4. — sin- 
gulis, so dass kein Major itatsbe- 
schluss gelten solite. — Thess. - 
conc, zìi 34, 51, 6; Larisa war der 
Hauptort, e. 47, 10; 36, 8, 2; Marq. 
3, 1, 117. — Phil. - Ant etc, Bci- 
des ist vorher nicht bestimmt be- 
ri cbtet, nar dass sie nicht za An- 
tiochos iibergiengen , 36, 8ff. ; die 
e. 5 beriihrten Verh'àltnisse werden 
nicht erwahnt. — multit, die in 
dem concilium versammelte. 

88, 7-43, 3. Verhandlung mit 
Perseus. 

8-10. privati, Tgl. 37, 36, 7. — 
paternum, sebon 473 a. u. triura- 



332 



UBBR XXXXI1. CAP. 38. 39. 



a. u. 583. 



ab huius necessitudinis commemoratione orsi petierunt legati, 

9 in conloquium veniendi regi potestatem faceret Marcius et se 

ita a patre suo accepisse dixit, amicitiam hospitiumque cum Phi- 

lippo fuisse: minime immemorem necessitudinis eius legationem 

IO eam suscepisse; conloquium, si satis commode valeret, non fuisse 
se dilaturum ; nunc, ubi primum posset, ad Peneum flumen, qua 
transitus ab Homolio Dium esset, praemissis qui nuntiarent regi, 

39 venturos. Et tum quidem ab Dio Perseus in interiora regni re- 
cipit se levi aura spei obiecta, quod Marcius ipsius causa sus- 
cepisse se legationem dixisset; post dies paucos ad constitutum 

2 locum venerunt. magnus comitatus fuit regius cum amicorum 
tum satellitum turba stipante, non minore agmine legati venerunt 

* et ab Larisa multis prosequentibus et legatiotoibus civitatium, quae 
convenerant Larisam et renuntiare domum certa, quae audissent, 

3 volebant. inerat cura insita mortalibus videndi congredientis 
/ nobilem regem et populi principis terrarum omnium legatos. 

4 in conspectu steterunt dirimente amni. paulisper internuntiando 
cunctatio fuit, utri transgrederentur. aliquid illi regiae maiestati, 



phirt Q. Marcius mit dera Beinamen 
Philippus, ob desseo Sohn L. Mar- 
cius, der Vater des an u. St. er- 
wàhnten Marcius, schon einen Gast- 
vertrag mit Philipp geschlossen 
habe (a patre) oder der Sohn erst 
bei seiner friìheren Gesandtscbaft, 
39 , 48 , so dass das hospitium nur 
fìir Perseus paternum gewesen 
ware, ist zweifelbaft, s. Mommsen 
Gesch. d. rom. Miinzwes. 548. Ver- 
anlasst wurde dasselbe vvol durch 
den Beinamen Philippus. — ita, wie 
es die Gesandten gesagt hàtten. — 
commode vai., vgl. Hor. Sat. 1, 6, 
110: commode vivere: wenn er sich 
wohl nefande, wurde er - haben, so 
aber (da er nicht wohl sei) wurde er, 
sobald er konne, zur Verhandlung 
kommen. — Homol., Berg u. Stadt 
in Magnesia, nordlich vom Ossa. — 
Dium,}. Malathria, vgl. 44, 6, 14; 
ib. 7, 2. — posset, obgleìcb venturos 
(Marcius u. Atilius) folgt, weil Mar- 
cius allei n die Ursache der Verzò- 
gerung ist. 

39* 1-3. quidem - post ohne 
tamen, s. e. 49, 2; 41, 18, 11 u. a. 
— interiora ist nicht streng zu neh- 



men, da er nacb wenigen Tagen 
wieder an dem Platze ist. — recipe 
viell. recepii. — levi a. sp., wir in 
anderem Bilde: ein schwacher Strahl 
der Hoffnung. — quod - dixis., An- 
sicht des Kò'nigs. — verter., der 
Konig ond die Gesandten. — agmine 
ohne cum, wie oft von Heeren, 5, 34, 
5. — ab Lar. m. , Privatleute von 
L. — quae aud., sichere, namlich 
solche, die sie selbst gehort hàtten. 
— inerat ohne Partikel, die den 
Satz ais Grund bezeichnet; daneben 
solite man insita nicht erwarten, 
vgl. 44, 30, 5; 38,10,5; 2,27, 1; 
ib. 49, 12 u. a. ; zu 28, 24, 1, ib. 12, 
8 ; auch 23, 35, 7 wird jetzt eroi st. 
inerat geìesen ; da auch d. Hs. inerant 
hat, so ist die Stelle viell. nicht 
richtig. — terr. omn., praef. nur 
terrarum; 34, 58, 8: principi orbis 
terrarum populi, an u. St. verkiirzt 
st. populorum in omnibus tetris ha- 
bitantium. 

4-8. in consp. geht auf § 1 ve- 
nerunt zuriick: sie sahen sich (nur), 
denn usw. ; postquam, das davor 
eingeschoben war, fst wol nicht no- 
thig. — interna dadurch dass - ent- 



a. Ch. 171. LIBER XXXXH. CAP. 39. 40. 333 

hi aliquid populi Romani nomini, cum praesertim Perseus pe- 
tisset conloquium, existumabant deberi. ioco etiam Marcius eun- 5 
ctantis movit. „minor" inquit „ad maiorem et" — quod Philippo 
ipsi cognomen erat — „filius ad patrem transeat" facile per- 6 
suasum id regi est. aliud deinde ambigebatur, cum quam multis 
transiret. rex cum omni comitatu transire aecum censebat; le- 
gati vel cum tribus venire iubebant vel, si tantum àgmen tradu- 
ceret, obsides dare nihil fraudis fore in conloquio. Hippian et 7 
Paniauchum, quos et legatos miserat, principes amicorum, ob- 
sides dedit nec tam in pignus fìdei obsides desiderati erant, 
quam ut appareret sociis nequaquam ex dignitate pari congredi 
regem cum legatis. salutatio non tamquam hostium, sed hospi- 8. 
talis ac benigna fuit, positisque sedibus. consederunt. x 

Cum paulisper siientium fuisset, „expectari nos" inquit Mar- 40 
cius „arbitror, ut respondeamus litteris tuis, quas Corcyram mi- 
sisti, in quibus quaeris , quid ita legati cum militibus venerimus 
et praesidia in singulas urbes dimittamus. ad hanc interrogalo- 2 
nem tuam et non respondere vereor, ne superbum sit, et vera 
respondere, ne nimis acerbum audienti tibi videatur. sed cum 3 
aut verbis castigandus aut armis sit, qui foedus rumpit, sicut 
bellum adversus te alii quam mihi mandatum malim, ita orationis 
acerbitatem adversus hospitem, utcumque est, subibo, sicut me- 
dici, cum salutis causa tristiora remedia adbibent. ex quo regnum 4 

stand; das Wort findet sich viell. Standpunkte gleicher Wiirde aos, 

nur hier; 33, 28, 11: internuncius, s. e. 30, 7; 35, 16, 6; Quinti!. 2, 

— maiest., diese wollen die Romer 19, 2: si ex pari coeant. — hostium 
jetzt oberali anerkanntwissen, § 7; wegen der Paronomasie, s. 36, 29, 
38, 11, 2. — cum praes., 3, 52, 9; 6, schwerlioh nach Polyb., da Per- 
ib. 72, 2; 32, 20, 6. — minor - seus nach diesem erst e. 48 far 
maior, vom Alter, an sich aber zwei- einen Feind erklart wird. 

deutig, besonders da molestati vor- 40* 1-3. expectari nos ist ebeu 

hergeht. — Philippo, e. 38, 8. — so gesagt wie 23, 10, 3: postulare 

ambig., e. 29, 5; 40, 15, 4. — vel eum, utsibidedatur; 33,40,6; Te- 

— iub., sie wollen den Konig ihre rent. Eun. 1, 2, 81 : istamnunctimes f 
Hoheit frihlen lasseo, anders 32, 39, ne illum - praeripiat tibi ti. a., vgl. 
8. — dare ist wegen der Verbin- 39, 12, 1; nos v'irà so bervorgeho- 
dung durch vel - vel der bs. Lesart ben, da man hatte erwarten konnen, 
darei vorzuzieben, s. e. 31, 6; 41, dass Perseus, weil er-die Unterre- 
15, 11 ; 40, 30, 4. — Hippian s. 31, dung verlaugt hatte, zuerst reden 
40, 8, dagegen Hippiam e. 54, 7 ; 44, wiirde. — litteris, e. 37, 5. — quae- 
23, 2. — princ. am. f § 2; 44, 23, ris, weil der Brief noch vorliegt. — 
2; Beide nennt auch Polyb. 27, 8; ^ quid ita, e. 26, 5. — superb., § 10. 
28, 9; 29, 2f. — in pign. f 39, 28, 6, * — alii q. m. ; also vor dem e. 32 Et- 
nee: docb nicht, in Bezug auf nihil zahlten; spater fiihrt Marcius dea 

fraudis. — ex dign. aeq.i von dem Krieg, 43, 15. — ut cumq. est; 



334 LIBER XXXXH. CAP. 40. a. u. 583. 

adeptus es, imam rem te, quae facienda fuerit, senatus fecisse 
censet, quod legatos Romani ad renovandùm ,* * * iudicat po- 

5 ti us quam, cum renovatum esset, violandum. Abrupolim, socium 
atque amicum populi Romani, regno expulisti; Arthetauri inter- 

• fectores, ut caede, ne quid ultra dicam, laetatum apparerete re- 
cepisti, qui omnium Illyriorum fidissimum Romano nomini re- 

6 gulum occiderant; per Thessaliam et Maliensem agrum cum 
exercitu contra foedus Delphos isti; Byzantiis item contra foedus 
misisti auxilia; cum Boeotis, sociis nostris, secretam tibi. ipsi 

7 societatem, quam non licebat, iureiurando pepigisti; Thebanos 
legatos, Euersam et Callicritum, venientis ad nos quaerere malo, 
quis interfecerit, quam arguere. in Àetolia bellum intestinum et 
caedes prìncipum, per quos nìsi per tuos factae videri possunt? 

8 Dolopes a te ipso evastati sunt. Eumenes rex ab Roma cum in 
regnum rediret, prope ut victuma Delphis in sacrato loco ante 

9 aras mactatus, quem insimulet, pigetreferre; quaehospes Brun- 
disinus occulta facinora indicet, certum habeo et scripta tibi omnia 

10 ab Roma esse et legatos tuos renuntiasse. haec ne dicerentur a 
me, uno modo vitare potuisti, non quaerendo, quam ob causami 
exercitus in Macedoniam traicerentur, aut praesidia in sociorum 
urbes mitteremus. quaerenti tibi superbius tacuissemus , quam 

11 vera respondimus. equidem prò paterno nostro bospitio faveo 

praef. 3: utcumque erit; 37, 54, geniigen lasseo, nicht eia Separat- 

7: utcumque se res habet; 44, 40, biindniss scbliessen sollen. — quam 

1 u. a. non /., weder 33, 30 no eh von Po- 

4-9. renov.y e. 25, 10, darnach lyb. 18, 28 ist diese Beschrankang 

ergàozt Sigonins: foedus miseri*, erwabnt, Nissen 147. — Euers.etc, 

quodipsum tamen nonfuisse retto- e. 13, 6. — Aetoì., s. zu 41, 25, 1 ; 

vandum. — Abrup* - Arth., e. 13, 42, 5, 5. — possunt, s. 41, 19, 6. 

6. — ne f quid e te, uni dich nicht — Dolop. -evast., 22, 9, 5: Marsos 
als Morder za nennen. — laetat, devastai a. a., zar Sache 8. 41, 22. 
aus recepisti kann te gè nomine ri — ut vict, e. 29, 2. — aras, 41, 20, 
werden. — Malìens. agr., dasselbe, 9. — hospes, des Perseas, e. 17. — 
was 41, 22, 6: per Phthiotidem scripta, durch den Seoat oder von 
Achaiam heisst, a. e. 67, 9 ; 33, 34, seinen Freunden ; die sogleicb er- 

7, weil ein Theil der spàteren Ma- wàhnte Gesandtschaft findet sich 
lis zum Gebiete der Phthiotischeo bei L. nicht; vie il. war es die von 
Achaer gehort batte, Herod. 7, 198; Appian p. 263, 4 bezeichnete. 
216; Bursian 1, 90. — contra /. be- 

ziebt sich auf cum exercitu. — By- 10-11. non quaer., die Apposi- 

zant. contra f., s. e. 13; nach dem tion wie 6, 20, 8; 22, 8, 5; 24, 38, 

Artikel des Bundesvertrages 33, 30, 2 a. a. — quaerenti wie 23, 12, 9. 

6, den aber Polyb. nicht bat. — tibi — faveo or. t., ich leihe deioer 

ipsi, fiir dich besonders, steigert Rede geneigtes Gebor, wunsche 

secretam; er bàtte sich an dem gè- dass do Bedeutendes sprichst, oder: 

meinsebaftlichen Biindniss mit Rom wunsche ibr Erfolg, Cic. Lig. 3, 8 ; 



~\ 



a. Ch. 171. 



LIBERXXXXII. CAP. 40.41. 



335 



orationi tuae, et opta, ut aliquìd mihi materiaè praebeas agendae 
tuae apud senatum causae. 44 

Ad ea rex „bonam causarci, si apud iudices aequos ageretur, 41 
apud eosdera et accusatores et iudices agam. eorum autem, quae 2 
obiecta sunt mihi, partim ea sunt, quibus nescio ao gloriari de- 
beam, partim ea, quae fateri non erubescam, partim quae verbo 
obiecta verbo negare sit. quid enim, si legibus vestris hodie reus 3 
sim, aut index Brundisinus aut Eumenes mihi obiciat, ut ac- 
cusare potius vere quam convitiari videantur? scili cet nec Eume- 4 
nes, cum tam multis gravis publice ac privatim sit, aiium quam 
me inimicum habuit; neque ego potiorem quemquam ad mi- 
nisteria facinorum quam Rammium , quem neque umquam ante 
videram nec eram postea visurus, invenire potui. etThebanorum, 5 
quos naufragio perisse constat, et Arthetauri caedis mihi red- 
denda ratio est; in qua tamen nihil ultra obicitur quam inter- 
fectores eius in regno exulasse meo. cuius condicionis iniquità- 6 
tem ita non suoi recusaturus, si vos quoque accipitis, ut qui- 
cumqueexules inltaliamautRomam se contulerunt,his facinorum, 
propter quae damnati sunt, auctores vos fuisse fateamini. si 7 



Sali. 16, 46. — ag. - causae, Stoff, 
Grande um deioe Sache frihren, 
dicb in Schatz nebraen zu konnen. 

41* 1-4. ad ea etc. Appian 
lasst dieselbe Rede die Gesandten 
des Perseus im Senate balten, s. e. 
14, 1 ; sie ist, wie die ganze Ver- 
handlung Polyb. entlebnt, aber bei 
diesem niebt erhalten. — boriarti - 
si, 40, 6, 4: ich will die Sache, die, 
wenn sie vor billigen Richtern ge- 
fubrt wiirde, als eine gute erschiene, 
anch vor eucb, die ihr - seid, fiih- 
ren, obgleich zu erwarten ist, dass 
sie da weniger gut erscheinen 
werde. — eosdem , vgl. 39, 36, 8 ; 
Cic. Dei. 2, 4. — eorum - partim, 
s. za 23, 11, 11; Geli. 10, 13, 1: 
partim hominum venerttnt plerum- 
que dicitur quod significai pars ho- 
minum venite ib. 7, 3, 16. — verbo, 
Cic. S. Rose. 29, 82 : de quibus quo- 
niam verbo arguii, verbo satis sit 
negare; wie er es obne Begriiodung 
vorgeworfen hat, so darf ich es 
ohne Grande anzufuhren in Abrede 
stellen. Ob nach d. St. bei Cic, wie 
ein angenannterGelehrter beiDrak., 



dem Madvig zustimmt, zu lesen sei 
satis sit negare, ist wenigstens 
zweifelhaft, da die Ausdrucksweise 
obne satis bei den Dichtern zu L.'s 
Zeit, mit denen er in so Vielem 
ubereinstimmt, gewohnlich ist, s. 
zu Verg. G. 4, 447; Hor. Sat. 1, 2, 
101; Ep. 1, 1,32; Tibull. 1,6,24; 
4, 3, 3; Prop. 1, 20, 14 u. a., s. 
Lucret. 2, 16; Cato r. r. praef. — 
gravis, e. 14, 8; 5, 5. — minist, e. 
15, 3. — facin., d, Hs. facinerum, 
s. 23, 7, 3. — Rammium etc, aus- 
fuhrlich widerlegt App. den Vor- 
wqrf. 

5-8. et vor Theb. verbindet und 
correspondirt dem folg. et, s. 30, 3, 
2; ib. 42, 9. — quos wie in qua 
enthalt zugleich die Widerlegung, 
e. 32, 2. — Arthet, App.: Uq&ì- 
ravQov Tives àvelóvres iv Maxe- 
óovCa óiéTQijHov. — cuius cond., 
diesen Vorscblag, mich wegen der 
Erraordung des A. zu vertbeidigen, 
will ich, obgleich er unbillig ist, an 
nehmeo, jedocb unter der Bedia- 
gung, dass aucb usw. ; zu accipitis 
scheint wieder condicionem, s. 29, 



336 



LIBERXXXXII. CAP. 4L 



a. 11. 583. 



hoc et vos recusabitis et omnes aliae gentes, ego quoque inter 
ceteros ero. et hercule, quid adtinet cuiquam exilium patere, si 

8 nusquam exuli futurus locus est? ego tamen istos, ut primum 
in Macedonia esse adraonitus a vobis conperi, requisitos abire 

9 ex regno iussi et in perpetuum interdixi finibus riieis. et haec 
quidem mihi tamquam causam dicenti reo obiecta sunt, Illa tam- 
quam regi et quae de foedere, quod mihi est vobiscum, disco- 
lo ptatiònem babeant. nam si est in foedere ita scriptum, ut ne si 

bellum quidem quis inferat, tueri me regnumque meum liceat, 
mibi fatendum est, quod me armis adversus Abrupolim, socium 

11 populi Romani, defenderim, foedus violatum esse, sin autem 
hoc et ex foedere licuit et iure gentium ita conparatum est, ut 
arma armis propulsentur, quid tandem me facere decuit, curn 
Àbrupolis finis mei régni usque ad Àmphipoiim pervastasset, 
multa libera capita, magnani vim mancipiorum, multa milia pe- 

12 corum abegisset? quiescerem et paterer, donec Pellam et in 
regiam meam armatus pervenisset? at enim bello quidem iusto 
sum persecutus, sed vinci non oportuit eum neque alia, quae 
victis accidunt, pati; quorum casum cum ego subierim, qui sum 



1, 9 zudenken, oderesist: eucbdazu 
herbeilasst. — omn. aliae, er will 
es als bei alien Voliterò ungewobn- 
lich bezeicbnen; App. p. 264, 25: 
xoivcp y€ 7iàvT(ov àvB-Q(ón(av 
vófio), xa&cc xaì vfxslg roirg ire- 
Qto&ev (pivyovrag vnodéxeo-d-e. — 
ini. ceteros, die dieses zurìickwei- 
sen; es schwebt dem Redoer, ob- 
gleich et vos recusabitis vorhergeht, 
vor, dass die Romer so handeln, als 
ob sie dieses Verfahren nicht zu- 
riickwiesen; Dobrée will ero tilgen. 
— cuiquam, weil der Gedanke ist : 
es wiirde JNiemand ini Exil leben 
konnen. — ego L, ungeachtet der 
allgeineinen Sitte, s. Appian. 

9-12. caus. die. reo, als ob ich 
wegen Vergehen gegen die Gesetze 
angeklagt ware; im Folg. koinmea 
die politischen zur Spracbe. — 
tamq. regi vertritt einen Adjectiv- 
begriff, an den ein zweiter durch et 
and das Relativ. wie gewoholicb im 
Conjuoctiv, s. e. 50, 7; zu 10, 23, 9, 
angefìigt ist; discept. hab., liber ha- 



bere s. 28, 28, 1, vgl. 39, 25, 5: 
quae disceptatìonis erant; iiber das 
Prasens 39, 29, 3. — nam nacb iUe 
wie 23, 7, 3: Ma insuper - edide- 
runt: nam praefectos etc, haufiger 
bei Cicero, s. Hand Tnrs. 4, 4; 2, 
379. — ut ne s. q., vgl. § 14; 4 r 4, 
2 : ea, ne si utilia quidem sint u. a., 
der Artikel ist 33, 30 nicht angege- 
ben, s. e. 40, 6; App. p. 264, 12: 
jiPQovnoXw IgépaXXe rijg àq/^g. 
imóqafjLÓvra ye Tòlg r}fj,6iénois 
àfÀWÓfxivos xctì TavT* auròg vfiiv 
iorjlcoaa IltQOevg, xaì rag ow&rì- 
xag ctvTùj fiera tovto àvévtióaa- 
o&€ f vgl. c. 13, 6; das zuletzt Er- 
wàhnte ist sonst nicht bekanot. — 
exfoed. tic, Antiochus, s. 38, 38, 
16, war dieses gestattet, vgl. e 
23, 4. — iure gent, Cic. Mil. 
4, 10. — quiescerem, batte ich — 
sollen, Cic. Sest. 24, 54. — et in 
reg., steigernd; rég. vgl. e. 51, 
1; 44, 46, 4. — at en., Einworf, 
der die entgegengesetzte Ansici» t 
als là eh e ri ich erscheinen lasst. — 



a. Oh. 171. 



LIBERXXXXII. CAP. 41.42. 



337 



armis lacessitus, quid potest queri sibi accidisse, qui eausa belli 
fuit? non sum eodem modo defensurus, Romani, quodDolopas 13 
armis coercuerim, quia, etsi non merito eorum, iure feci meo, 
cuna mei regni, meae dicionis essent, vestro decreto patri ad- 
tributi meo. nec, si causa reddenda sit, non vobis nec foederatis, 14 
sed iis, qui ne in servos quidem saeva atque iniusta imperia prò- 
bant, plus aequo et bono saevisse in eos videri possum, quippe 
Euphranorem praefectum a me inpositum ita occiderunt, ut mors 
poenarum eius levissima fuerit. At cum processissem inde ad 4& 
yisendas Larisam et Antrona et Pteleon, quia in propinquo Del- 
phis, •* sacrifìcandi causa, ut multo ante debita vota persolverem, 
Delphos escendi, et bis criminis augendi causa cum exercitu me 2 
isso adicitur; scilicet ut, quod nunc vos facere queror, urbes oc- 
cuparem, arcibus imponerem praesidia. vocate in concilium 3 
Graeciae civitates, per quas iter feci, queratur unusquilibet milìtis 
mei iniuriam: non recusabo, quin simulato sacrificio aliud pe- 



aUa, ausserdem, s. 4, 41, 8. 

13-14. coercuer., nach der An- 
si eh t der Gegner, zar Sache s, 41, 
22. — etsi n. m., gesetzt si e batten 
es nicht verdient. — vestro d., die- 
ses ist 36, 33, 1 nicht bestimmt er- 
w&hnt, aber woi das Verfahren des 
Consuls vom Senato gebilligt wor- 
den ; App. Aólotyi In targar èva ev 
oZat, rijg ìóCag txQxrjg. — si causa 
etc, wenn ich mein Verfahren ver- 
theidigen rnusste, so kònntet ihr 
dasselbe am wenigsten zu bart fin- 
den. — aequo et £.,gewohnlich steht 
in dieser Wendnng nar aequo, in 
Rechtsverbaltnissen ist oft aequum 
et bonum verbunden. — Euvhran. 
etc, App. ìxrttvav ó* ot AoXones 
rfyovfsievov avrtov aìxiodjuevoi. — 
poenar., voo dem, was sie haben 
leiden mussen, 21, 41, 11. 

42. 1-3. At, alle diese Ent- 
scbuldigungeu sind ohne Bedeutung 
dem Erscheinen in D. gegeniiber. — 
mde, aus der dureh Dolopes be- 
zeichneten Gegend; Dolopia liegt 
gerade westlich von Pbthiotis, 41, 
22, wahrend Perseus nm nach Del- 
phi zu kommen aus Dolopia siidiich 
gehen masste, das folg.m propinquo 
Tit. Liv. IX. 



ist also nicht za argiren. — Larisa 
etc, drei Stadte in Pbthiotis, An- 
tron am Meere, gerade der Nord- 
westseitevonEuboea, Oreos, gegen- 
iiber, Larisa (Cremaste), e. 56, 7; 
31, 46, westlich, Pteleon, e. 67, 9; 
35, 43, 4, siidiich davon ; das Folg. ist 
dem Sinne nach klar, die Worte un- 
sicher, nach Delphis kann etwas 
ausgefallen oder das Wort aus dem 
Folg. genommen und das, was L. ge- 
schrieben batte, so verdrangt sein; 
da nach Kopitar d. Hs. quoòtprop, 
hat, kann es quoniam propmquus 
D. eram geheissen haben; And ere 
verm. quia in pr. B. eram od. quia 
in prop. eram, od. q. ù p. Delphi 
erant; sonstwird Apollo beisolchen 
Opfern erwahnt, s. 36, 11, 6; 45, 
41, 3: Delphis Apollini - lustra sa- 
crificavi', an u. St. ist das allgemeine 
sacrificandi durch ut etc bestimmt 
— cum ex., er will niebt laugnen, 
dass er ein Heer bei sicb gehabt 
bebé, sondern dass daraof zu viel 
Gewicht gelegt werde. — vocate 
wie 38, 47, 1 1 : das konnt ihr leicht 
erfabren, ruft nur; ebenso ist vor 
non recus. zu denken: wenn ihr die 
geringste Verletzung findet. — mi- 
Ut, collectiv. 

22 



338 



LIBERXXXXII. CAP.42, 



a. n. 583. 



4 tìsse videar. Aetolis etByzantiis praesidia misimus et cumBoeotis 
amicitiam fecimus. haec qualiacumque sunt, per legatos raeos 
non solum indicata, sed etiam excusata sunt saepe -in- senatu 
vestro, ubi aliquos ego disceptatores non tam aequos quam te, 

5 Q. Marci, paternum amicura et hospitem, habebam. sed nondum 
Romana accusator Eumenes venerat, qui calumniando omnia de- 
torquendoque suspecta et invisa efficeret et persuadere vobis co- 
naretur, non posse Graeciam in libertate esse et vestro munere 

6 frui, quoad reguura Macedoniae incolume esset. circumagetur hic 
orbis; eritmox, qui arguat nequiquam Antiochum ultra iuga 
Tauri emotum, graviorem multo Asiae quam Antiochus fuerit 
Eumenen esse, conquiescere socios vestros non posse, quoad 
regia Pergami sit: eam arcem supra capita fìnitiraaruin civitatium 

7 impositàm. ego haec, Q. Marci et A. Atili, quae aut a vobis obiecta 
aut purgata a me sunt, talia esse scio, ut aures, ut animi audien- 
tiura sint, nec tam referre, quid ego aut qua mente fecerim, quam 

8 quo modo id vos factum accipiatis. conscius mihi sum nihil me 
scientem deliquisse et, si quid fecerim inprudentia lapsus, corrìgi 



4-5. Aetolis, dass er dahin Trap- 
poli geschickt habe, war e. 40, 7 
nicht bestimmt gesagt, wohl aber 
nacb Byzanz ib. § 6; noch-mehr 
draogt Appiajj zasammen: BvCav- 
rCoig Sì xctl Aìtùìlolg xaì Boim- 
Tofff oh xa&* vfidSv ctklà xa&* 
èréQCov avvifiax^OéV , und dem 
Folg. entsprechend : xctl ravra 
nqiv vplv tifiéregoi nQéafiug £ r 
jurjvuov, xtà ovx È/uéficpeo&e ^XQ l 
rrjg Evpevovg àiapoXrjg. Bei L.. 
bilden die Worte ubi aliquos eie. 
nur den Uebergang zum Folg.: ob- 
gleich icb io diesem einige Beorthei- 
ler, die nicht so billig waren, als da 
- fa od, batten diese doch keineo Ein- 
fluss, bevor Eum. kam ; discept. an- 
ders e. 23, 6, s. 38, 32, 7. — effic, 
39, 51, 6. — quam te, als ob Marcins 
sich damals desKonigs angenommen 
batte, vgl. § 6 : quam etc. 

6. circumag. h. orò., 3, 10, 8: ut 
idem in singulos annos orbis volte- 
retur, Cic. Att. 2, 21, 2; weniger 
edel ist unser: das Blatt wird sich 
wenden. — arguat ein anderer, der 
ebenso verfàhrt wie Eumenes, aber 
dami die Wahrheit sagen wird. — 



nequiq., vgl. e. 50, 6; 38, 47, 11; 
ib. 48, 1 ; emotum, ib. 53, 13 a. a. 
gravior, e. 41, 4; die drei Glieder: 
nequiquam - gravior - conquiesc, 
scheinen parallel and deshalb asyn- 
detisch za stehen, wollte man das 
zweite verbinden, so wiirde auch 
et - non posse od. nec conquiesc. 
erfordert werdeo ; das hs. Asiaeque 
ist viell. aus quam entstandeo, 
scbwerlicb Graeciae od. Tàraciae, 
8. 39, 27, 2; 34, 58, 4 a. a. aasge- 
fallen. — supra cap. - impos. seheiat 
oach der Analogie von imponere 
praesidium in aliquo loco, s. 8, 23, 
6; 24, 37, 8; 31, 18, 8 gesagt, sonst 
aber wenig verbunden zu sein, vgl. 
21, 1, 5: insuper imposito. 

7-9. talia - ut, eine seltene Ver- 
binduag statt quae od. quaìia, die 
aber eintreten konnte, weil esse off 
mit ut, ita znsammensteht, vgl. 
Qaint. 6, 1, 36: tale, quasi si; der 
Gedanke ist derselbe, mit dem App. 
die Rede beginnt: Tofr fihv nQotpd- 
aetus ig ti 6 le fio v óto/uévoig ixavà 
ndvxa $s Trjv nqóyaaiv iatlv. — 
corr. et emend. zurechtrichten and 
von Fehlern befreien, Doederlein 



a. Ch. 171. 



LIBERXXXXII. CAP. 42.43. 



339 



me et emendali castigatone hac posse, nihil certe insanabile 9 
nec quod bello et armis persequendum esse censeatis commisi, 
aut frustra clementiae gravitatisque vestraefama volgata per gentes 
est, si talibus de causis, quae vix querella et expostulatione dignae 
sunt, arma capitis et regibus sociis bella infertis." 

Haec dicentem N et cura adsensu Marcius audivit et auctor 43 
fuit mittendi Romani legatos, cum experienda omnia ad ultimum 
nec praetermittendam spem ullam censuisset. reliqua consultalo 2 
erat, quonam modo tutum iter legatis esse! ad id cum neces- 
saria petitio indutiarum videretur, cuperetque Marcius neque 
aliud conloquio petisset , gravate et in magnani gratiam petentis 
concessit. nihil enim satis paratum ad bellum in praesentia habe- 3 
bant Romani, non exercitum, non ducem, cum Perseus, ni spes 
vana pacis occaecasset Consilia, omnia praeparata atque instructa 



Synoo. 5, 319. — insan. nec quod, 
e. 41, 9. — aut, sonst, 4, 25, 11. — 
gravita* wiirdevolles Ansehen, vod 
Richtern, s. zu 24, 45, 13. — ex- 
post., 35, 17,2. Aebolich App.: sì 
ó* aìduo&e ow&yxcts oi noXvv 
àgiovvres avxdSv Xóyov %X HV ì J * 
7ia&óvT&s vnb UiQOécùg aiutati" e 
nóXefjiov; nach Polyb., der die von 
Marcius angefrihrten Grtinde als 
blosse Vorwande oder aussere Ver- 
anlassungen betrachtet, die wahre 
Ursache des Krieges in der sich 
wieder bebenden MacbtMacedoaiens 
suebt, 22, 22», vgl. L. 39, 23, 5f. 

43. 1-3. haec, d. Hs. hat et; da 
Marcius es ist, der dèn Konig tau- 
schen will, so liegt es nahe ihm 
aucb das Motiv: cum - censuisset 
beizulegen, wie%§ 2 ad id etc. Mad- 
vig schlagtvor: et die entem- audire 
Marcius visus est et, cum dicendi 
finem fecisset, auctor - legatos. 
amici quoque regis secreto interro- 
gati cum-censuissent, obgleichind. 
Hs.keine Andeutung sichfiodet, dass 
so viel ausgefallen sei, uud dicendi 
nach dicentem und nach dicendi 
wieder mittendi wenigstens nicht 
oboe Notb dem Scbriftsteller aufge- 
drungen werden darf, der aucb wol 
ein consilium (amicorum), s. e. 50, 
1 ; 62, 3, erwàhnt batte. — praeter- 
mittendam ist wegen experienda 



omnia dem hs. praetermittendum 
yorzuziebeo, obgleich das Gerun- 
dium mit einer Prapos. nicht ohne 
Beispiel ist, s. Cic. Fam. 9, 16, 2; 
Scaur. § 13; Cato m. 2, 65 Quint. 4, 
5, 17; Sii. It. 15, 105 »u. a. — quo 
modo etc., es ist an das Heer und 
die Flotte des Sicinius gedacbt; 
wàre das e. 36, 6 Erzahlte voraus- 
gegangen , so hatten andere Beden- 
ken erhoben und der Senat gebeten 
werden miissen die Gesandten zu- 
zulassen. — indut, weil die Romer, 
wenu aucb ohne bestimmte Erkla- 
rung, factiscb den Krieg begonnen 
haben. — cuperetq., das zu erwar- 
tende id ist wol nicht zugesetzt, 
weil es eben vorhergegangen ist. — 
gravate, s. 32, 32, 6, er machte wirk- 
lich viele Umstande und Scbwierig- 
keiten, wenn es aucb, wie das Folg. 
u. § 1 cum adsensu, § 2 cuperet etc. 
zeigt, zum Schein geschah. — in 
magn.gr,, so dass er ihm dadurch — 
erwies, s. 39, 26, 12. — enim gebt 
auf cuperet - petisset; die Sache 
selbst passt auf das J. 582, s. e. 30, 
8; 32,5; 6; 35,2; 6. — ni spes - 
Consilia enthalt die Bediogung nur 
zu suo-posset, dem aber der Grand 
bei - statt untergeordnet ist: ni - 
Consilia, cum omnia - haberet, suo - 
posset. — occaec* cons., sonst sagt 
L.occaecare animum, weshalbDrak. 

22* 



340 



LIBERXXXXII. CAP. 43. 



a. a. 583. 



hoberet $t suo ipaxime tempore atque. alieno hostibus incipere 
belhim posse! 

4 Ab hoc conloqulo fide indutiarum interposita legati Romani 

5 in Boeotiam conparati sani ibi ìam motus coeperat esse disce- 
dentibus a societate communis concilii Boeotorum quibusdam 
populis, ex quo renuntiatum erat respondisse legatos, apparitu- 
rum, quibus populis proprie societatem cum rege iongi displi- 

6 cuisset. primi a Chaeronia legati, deinde a Thebis in ipso itinere 
occurrerunt, adfirmantes non interfuisse se quo societas ea de- 
creta esset concilio; quis legati nullo in praesentia responso dato 

7 Cbalcidem se sequi iusserunt. Thebis magna contentio orta erat 
ex alio certamine. comitiis praetoriis Boeotorum vieta pars 
iniuriam persequens coacta multidudine decretum Tbebis fecit, 

8 ne Boeotarchae urbibus reciperentur. exules Thespias universi 
concesserunt; inde — recepti enim sine cunctatione erant — 
Thebas iam mutatis animis revocati decretum faciunt, ut duo- 
decim, qui privati coetum et concilium habuissent, exilio multa- 

9 rentur. novus deinde praetor — Ismenias is erat, vir nobilis ac 
potens — capitalis poenae absentis eos decreto damnat. Chal- 
cidem fugerant; inde ad Romanos Larisam profecti causam cum 



Consilia tilgen will. — suo, 38, 45, 
11; alieno Varr. r. r. 3, 5: alieno 
tempore venditori* ; Curt. 7, 30, 10: 
meliore tempore hostium quammeo, 
Grò», will deshalb hostium leseti; 
s. 35, 49, 13. — posset, damals, als 
die Verbandlung stattfand. 

43,4-44. Verhandlungen mit den 
Bootern and Achaern. Poi. 27, lff. 

4-6. fide inde int., das Wort 
darauf gegeben, der Waffenstiiistand 
garantirt war; Caes. B. G. 5, 36, 2: 
/idem interponere - conparati ist 
niebt richtig, es wird conversi, pro- 
fedi u. A. verm. — comm. cono. 33, 
2, 6 ; Polyb. wollte dadurch (iam, ehe 
noch Marcius ankam, in ipso itinere) 
auf das Ungerechte dieses Verfah- 
rens hinweisen. — proprie, 25, 28, 
4 : neve alteri proprie sibi patisce- 
rentur quicquam. — quis von re- 
sponso d. abhangig, es konnte auch 
quos heissen, was Gron. vorziebt. 

7. a/zo,einemanderenGegenstand, 
der Bootarchenwahl. — comit.praet, 
oach pfim. Ausdruck. — vieta p., die 



welche ihren Gandidaten, einen An- 
bànger der Ròìner, nicht hatten 
darchbringen kb'nnen,finden in ibrer 
Niederlage ein Unrecbt,das sie glau- 
ben ràcben za miissen. — coacta m., 
§ 8 : concilium, — urb. recip. kann, 
da exules folgt, nicht bedeuten, dass 
die Bootarchen als solcfae nicht auf- 
genommen werden , nicht Versamm- 
langen balten, sondern, dass sie ver- 
bannt sein sollen ; wie die Minoritat 
(vieta pars) dieses habe durebsetzen 
konnen, ist nieht angedeatet. Ueber 
die BSotarchen s. 33, 27, 8 ; Schoe- 
mann Griech. Alt. 2, 73. — mutat. 
an., derer, welche in der Versamm- 
lung § 7 gestimmt hatten. — duo dee, 
die Haupter der § 6 bezeichneten 
Partei. — privati, da es nnr den Boo- 
tarchen zukara. — coet. et conc, 2, 
28, 1 ; 3. — «or. praet., der § 7 ge- 
wahlte. — decreto, auf seinen Au- 
trag wird es beschlossen, § 8 decre- 
tum faciunt; 32, 22, 4; scfaon ver- 
bannt, werden sie noch zam Tode 
verartheilt, Gic. Lig. 4, 1 1 . — Lari*., 



a. Ch. 171. 



LIBER XXXXII. CAP. 43. 44. 



341 



Perseo societatis in Ismeniam contulerant: ex contentione ortum 
certamen. utriusque tamen partis legati ad Romanos venerunt, 10 
et exules accusatoresque Ismeniae et Ismenias ipse. 

Chalcidem ut ventum est, aliarum civitatium principes, id 44 
quod raaxurae gratum erat Romanis, suo quique proprio decreto 
regiam societatem aspernati Romanis se adiungebant, Ismenias 
gentem Boeotorum in fidem Romanorum permitti aecum cense- 
bat inde certamine orto, flisi in tribunal legatorum perfugisset, 2 
haud multum afuit, quin ab exulibus fautoribusque eorum inter- » 
ficeretur. Thebae quoque ipsae, quod Boeotiae caput est, in 3 
magno motu erant, aliis ad regem trahentibus civitatem, aliis ad 
Romanos. et turba Coronaeorum Haliartiorumque eo convenerat 4 
ad defendendum decretum regiae societatis. sed constantia prin- 
cipimi docentium cladibus Philippi Àntiocbique, quanta esset 
vis et fortuna imperii Romani, vieta tandem multitudo et ut 
tolleretur regia societas decrevit et eos, qui auctores paciscendae 



nacbdem das vor der schon e. 38, 2 
nericateteli Ankunft der Verbannten 
Gescbehene nacbgehoit ist, schreitet 
die Krzahlang weiter fort. — caus. 
— societ, s. 40, 16, 3; 24, 6, 1: 
rinculimi cum Romanis societatis', 
2, 5, 2: spem in perpetuum cum us 
pacis etc. — ex cont.ort. e, Angabe 
der Verbannten, vie e. 38, 5; der 
Satz ist voq einem aus contulerant 
za entnehmenden dixerant abhàn- 
gig, vgl. e. 38, 5; 60, 8; 1, 19, 2: 
quippe eff erari e te. — coni, - ceri. 
die | 7 gebrauchten Worte in um- 
gekehrter Ordnung; doeh bezieht 
sich an u. St. contentio, da es mit 
demVorbergeb. inVerbindungsteht, 
auf dea Streit iiber das Biindaiss, 
der zu einem Parteikampfe wurde, in 
Folge dessen sie verbannt werden, 
vgl. e. 42, 2; 39, 39, 1 ; 2 mit ib.40, 
1; 10, 23, 3; vgl. 1,7,2. — accusai. 
sebeint erklSrend zu exules hinzu- 
gefdgt za seia. Ob Ismenias nocb 
in La risa oder auf der Reiae, § 6, zu 
den Gesandten gekommeo sei, geht 
aus der Erziihtung, die wol bedeu- 
tend abgekurzt ist, nicht bervor. 
Naca Poi. e. 27, 1, ist Ismenias Ab- 
gesandter des Neon, e. 38, 5, und in 
Chalet*. 



44,1-4. otar.,41,20,10: reliquo- 
rum. - quique, 40,5,6; das hs. quo- 
que ware Bestimmung za suo, s. 25, 
17, 5; lex municip. Inscptt. p. 121. 
1. 91 : quae stipendia - sui quoius" 
que aunifecerit; Varrò r. r. 1, 22: 
omnia certe suo quoque loco -P os *~ 
ta; doeh ist es an u. St. wol in Folge 
der fibrigen Ablativo versebrieben. 
proprio, 27, 38, 7 : suo proprio beilo ; 
4, 8, 4; Poi. sagt nur kyxsioéZovTks 
rrjv éavTùiv najQióa, aber statt 
separatati- amicìtiam §5 heisst es: 
dtdòvrag iwroùg eìg tr^v niaxtv 
xotj ìSCav ixuOTOvg; proprie zu 
schreiben ist wol niebt nothwendig, 
e. 43, 5 sebliesst sich dieses an iungì 

an. — infid-, 39 > 54 > 7 5 das Volk 
als ein Ganzes (gentem) soli sich in 
den Schatz derRoinep begeben, Poi. : 
ó ók'Ia^irjvCag xatà xotvòv néaag 
rag iv Boiawlu nóXeig Siiovg tìg 
%r\v %w> ngoaftevràv nlotw. k\v 
de tonto ivfxvTiojTarov tolg ntgl 
tòv Magxiov, tò ók xarec nóXiv 
duliìv tovg BoiùìTovg oìxetÓTa- 
tov. — in trio., ino rà ót&vga. — 
trahenL, 39, 34, 4. — ad def. etc., 
liévHV tyftatav dùv iv rp ngòs tòv 
negata ovpfiaxiq. — constprmc^ 
wahrscheinlicb von L. geSndert; 



342 



LIBER XXXX1I. CAP. 44. 45. 



a. a. 583. 



amicitiae fuerant, ad satisfaciendam legatis Cbalcidem misit fìdei- 

5 que legatorpm commendari civitatem iussit. Thebanos Marcius 
et Atilius laéti audierunt auctoresque et his et separatim singulis 

6 fuerunt ad renovandam amicitiam mittendi Romam legatos. ante 
omnia exules restituì iusserunt et auctores regiae societatis de- 
creto suo damnarunt. ita, quod maxume volebant, discusso 
Boeotico concilio Peioponnesum proficiscuntur Ser. Cornelio 

7 Chalcidem accersito. Argis praebitum est iis concilium; ubi 
res * * nihil aliud a gente Achaeorum petierunt, quam ut mille 

8 railites darent. id praesidium ad Chalcidem tuendam, dum Ro- 
manus exercitus in Graeciam traiceretur, missum est. Marcius et 
Atilius peractis, quae agenda in Graecia erant, principio hiemis 
Romam redierunt. 

45 Inde legatio sub idem tempus in Asiam ac circum insulas 



Poi. *Olv[jLntxov XOV KOQÙ)VÌù)g 
ngtótov fi€Ta&tfiévovxal<paaxov- 
xog deZv àvtéxea&ai 'Ptopatcov, 
ìyivtxo oloOxsQyg - fiexanxatffig 
tov nX^&ovg; das Folg. hatL. ver- 
kurzt. — fidei L e., ngeofievràg 
xaxéorrjaav xovg èyxtiQtovVTctg 
tr\v nòXiv 'P&fiaCoig xaì xttxdtfov- 
xag xovg ncto* avxaiv (pvyadag, die 
e". 43, 9 bezeichneteo. 

5-6. separatim sing. } darauf hegt 
der Nachdruck, das dorch renovand. 
amiciY. a ogedeutetegenauer von Poi., 
s. oben, bezeicbneteVerhaltniss soli 
zwischen den einzelnen Stadten, 
nicht dera gameti Bande, and Rom 
erneaert werden; doch ist bei L. se- 
par, sing., was man bei renovar e ami- 
di, erwartet, zu auctores fuerunt 
gezogen; Poi. naQrjyyeiXav ngt- 
afievéiv naot, - Sióóvxag - xax* 
ìolav àxdaxovg. — discusso, dass 
die gaozliche Anflb'sung SiaXvaai 
TtSv Boiù)T<5v xò 2&vog, des bò'ot. 
Buodes, der so lange bestanden hat, 
s. Schoemano 2, 72, gemeint sei, 
zeigt der Zusammenhang n. e. 47, 
3, vgl. 2, 28, 4. Die Rò'mer befolgen 
bier dieselbe Politik, wie bei der 
Auflosnog des latiniscben Bundes. 
— exules etc., P. (pvyaifag cwf- 
fiovXevaav ànayayslv elg xr\v oì- 
xiav. — auct. - damnar. entspricht 



Poi. XvfATjvao&ai xrjv xdSv noXXcSv 
évvotav nqbg xrjv Maxéòóvwv of- 
xtav, nach ibm fliichtet Neon nach 
Macedonien, Isroenias and Diketas 
werden in das Gefàogoiss geworfen. 
Pelop., 36, 42, 4; an u. St. kann 
auch in ansgefalieo sein. — accers., 
xaxaXinóvxeg ini xrjg XaXxlSog. 

7-8. Argis wie 31, 25, 2 ; 38, 30, 
4; die e. 37, 8 érwahnten Versamm- 
luDgen finden nur in einzelnen Stad- 
ten statt. — res etc., die ausgefalle- 
nen Worte lassen siefa aus Poi.: 
naoexdXcaccv 'SiQxava xbv axQatr^ 
yòv x i M° v S Èx7r£fiiftai cfr^ar/ai- 
xovg eìg XaXxCòtt niebt entnehmen. 
Ueber die Wicbtigkeit von Cbalcis 
s.33,31,4; 11; 34,49,5; ib. 51, 
1. — dum troie. , das geringe Heer 
desSicinias darf seine Stellang nicht 
verlassen, von den 1000 M. e. 37, 1 
ist niebt die Rede. — princ. A., xaxà 
%tt /udiva, des J. 582. 

45* Gesandtschaft nach Asien, 
Rhodosund aoderenlnselo. Poi. 27,3. 

1-2. lnde y von Rom. — Asiam, 
wahrscheinlich ist die schon e. 19, 
7 nacb denrb'm. Annalisten erwahnte 
Gesandtschaft hier nach Polyb. wie- 
derbolt, wenigstens nennt er 1. 1. 
Tiberius u. Postumius, ohne lunius 
jedoch, s. L. e. 9ff., uber Claudius 



a. Ch. 171. 



LIBER XXXXII. CAP. 45. 



343 



missa. tres erant legati, Ti. Claudius Sp. Postumius M. Iunius. 2 
ii circnmeuntes hortabantur socios ad suscipiendum adversus 
Persea prò Romanis bellum , et quo quaeque opulentior civitas 
erat, eo accuratius agebant, quia minores secuturae maiorum 
auctoritatem erant. Rhodi maxumi ad omnia momenti habeban- 3 
tur, quia non fa vere tantum, sed adiuvare viribus suis bellum 
poterant, quadraginta navibus auctore Hegesilocho praeparatis, 
qui cum in summo magistratu esset — prytanin ipsi vocant — 4 
multis orationibus pervicerat Rhodios, ut omissa, quam saepe 
vanam experti essent, regum fovendorum spe Romanam societa- 
tem, unam tum in terris vel viribus vel fide stabilem, retinerent: 
bellum imminere cum Perseo; desideraturos Romanos eundem 5 
navalem apparatum, quem nuper Antiochi, quem Philippi ante 
bello vidissent. trepidatiiros tum repente paranda classe, cum 6 
mittenda esset, nisi reficere naves, nisi instruere nayalibus sociis 
coepissent. id eo magis enixe faciundum esse, ut crimina delata 
ab Eumene fide rerum refellerent. his incitati quadraginta na- 7 
vium classem instructam ornatamque legatis Romanis advenien- 
tibus, ut non expectatam adhortationem esse appareret, osten- 
derunt. et baec legatio magnum ad conciliandos animos civita- 8 
tium Asiae momentum fuit. Decimius unus sine ullo effectu, 
captarum etiam pecuniarum ab regibus Illyriorum suspicione in- 
famis, Romam rediit. 



s. e. 19; Postum. Con sul 580, s. zu 
41, 21, 1; Nìsscq 15; 246. — cir- 
cumeuntes - accurat. , 35, 31, 1 ; 4. 
3-4. /avere, absolut wie 1,25, 
9; Poi. xccCnéQ ov ngoadsofAivaìV 
rtav *Poò*£tov xatà xovg ròte %qo- 
vovg, naml.dass die Ròìner sich sehr 
bemtihten sie auf ifarer Seite zu er- 
bai tee. — quadrag., ebenso Poi. aber 
in anderer Ordnang. — prytanin, 
P. nQvravevw, 15, 23 nqvravig, 
aber 29, 4 nguraveig and 27, 6 
nQOTttvevovros tj\v dsvréQav €X- 
fitjvov zeigen, dass zwei waren and 
je 6 Mona te die Geschafte leiteteo ; 
die Anfribrung ist wie 41, 20, 7 ; 37, 
22, 5 ; 32, 5, 10 a, a.— oration., 32, 
28,8: his orationibus pervicerunt, 
die Zusetznng Rhodios ao a. St. ist 
nngewòhnlicb,perrwcere wird sonst 
absolat gebraucht, deshalb verm. 
Drak. Rhodii, Madvig perdurerai. — 



vanam wol aus Poi. entlehnt, da daa 
Excerpt sebr verkurzt ist, Nissen 
15; 252; L. bat frùber dieses niebt 
erwahnt, im Folg. viell. Roman. - 
stabilem zugesetzt. 

5-8. eundem nav. app., 31, 47; 
32, 16; 36,43; 45; 37, 9; 22; 30; 
37, 22. — trepidava ìàv rig-yévrj- 

rai XQ^ a i H-ìl T ° T€ aaQaifxsvdtanr- 
rai itQÒg tò nitQuxaJiovfjLèvov. — 
paranda ci. ohne in, 41, 27, 13. — 
id, wenn dieses feblte, wtirde ut etc. 
leiebt als Object von /acero gen orn- 
ine n , aoch hat d. Hs. eoagvrenixae; 
im Vorberg. erwartet man tum oder 
ante bei nisi. - ostend., vgl. 29, 22, 
lff. — moment, fuit, vgl. 28, 17, 
10: magnum in omnia momentum 
Syphax erat, 21 , 4, 2; 40, 21, 2; 
Madvig verm. fedi od. habuit, s. 
§ 3; e. 46, 5. — Decim., e. 37, 
2. — regib. , Gentius nnd andere 



,344 



LIBER XXXXII. CAP. 46. 



a. iì. 583. 



46 Peraeus cuna ab conloquio Romanorum in Macedoniam rece- 

pisset sese, tegatosRomam de inchoatis cura Marcio condicionibus 
pacis raisit, etByzantium et * *Rhodnm* * et legatis ferendas 

2 dedit. in litteris eadem sententiaadomùiserat,coniocutumseciiBi 
Romanorum legatis; quae audisset quaeque dixisset ita disposila, 

3 ut superior fuisse in diseeptatione videri posset. apud Rhodios 
legati addiderunt confidare pacem futuram, auctoribus enim Mar* 
ciò atque Atilio missos Romam legatos: si per gerent Romani con* 
tra foedus movere belium, tum omni gratia, omni ope enitendum 

4 fore Rhodiis, ut reconcilient pacem; si nihil deprecando proficiant, 
id agendum, ne omnium rerum ius acpotestas ad unum popu- 
lum perveniat. cum ceterorum id interesse, tum praecipue Rho- 
diorum , quo plus inter alias civitates dignitate atque ópibus ex- 

' ceilant; quae serva atque obnoxia fore, si nullus alio sitquam 
6 ad Romanos respectus. magis et litterae et verba legatorum be- 
nigne suivt audita quam momentum ad mutando» animos ha- 
buerunt; potentior esse partis melioris auctoritas coeperat re- 
ti sponsum ex decreto est optare pacem Rhodios; si belium esset, 
ne quid ab Rhodiis speraret aut peteret rei , quod veterem ami- 



illyrisebe Fiirsten, s. 40,~42, 1. 

46. Gesandtschaften des Konigs 
Perseus. Poi. 27, 4 f. 

1. inchoat. - cond.y Praliminar- 
verhandlungen. — pacis um ihn zu 
erbalteo, s. § 3: movere belium, 
gewohniich am ihn za schliessen; 
doch denkt L. don Krieg schoo be- 
gonnen, e. 43, 2: indutiarum. Im 
Folg. lasst sich aus Poi. tiqòq fikv 
xovg aXXovg oV avxwv xéov yqap- 
fxaxoqÓQojv insfjins xàg IniGxo- 
Xag t sig ak xrjv'PóSvv xaì nqtaptv- 
xàg GvvanéGxeiXsv etc. nur zara 
Theii erkenneo, was L. geschrieben 
habe, da das Fragment verkiirzt 
scheint, wenigsteus bat L. selbst 
schwerlich Byzantium zogesetzt, 
sonderò fand mebrere Stadte bei P. 
genannt; im Folg. violi. Rhodum et 
Utteras scripsit et legatis. — ead. 
sent. ad eie. ware niebt ohne Hàrte, 
viell. ist scripto od. scriptu/n aus- 
gefallen. — quae audiss. etc. ist 
so angefugt, als ob die orat. obi. 
Doch fortgesetzt werden , etwa fol- 
gen solle ea fuisse od. a., geht aber 



darch disposila in eiae andere Form 
aber, P.: navi a xà Statata xari- 
xaxxev eìg xrpf inusioì^v xaì toiig 
v(p* éxaxéowv $ì]&évxag Xóyovg 
apa /uh vTzoXa/uftàvcov vneQÒé- 
£iog (pavqasa&ai xolg Sixftloig. 

3-4. confiderà n. se oder eum\ 
Poi. 7ictQ€xàXovv xovg 'PoSfavg 
xaxà jbièv xò itaoòv r\Gv%lav €%€iv 
etc. — omni gratia (Eiafiuss) - pa- 
cem , P. nar nuQUG&at SiaXveiv* 
— ius oc p., 34, 57, 7 ; zam Gedan- 
ken s. e. 30, 6. — quo pi. etc, P. 
oG(p yaQ nXùov oqiyovxai rijg 
ìarjyoQlag xaì naQQriGÌag xaì Sia- 
rcXovGi nQoGxaxovvx&g — xrjg x<5v 
aXXwv c EXXr\va)V àXev&eQtag. — 
serva a, obn. auf die dignità* u. opes 
statt auf die Rbodier bezogen ; Poi. 
hat dea Gedaaken aiebt. — ■ respect., 
9, 23, 12; 21, 44, 8. 

5-6. part. mei., vixmvxog avxoìg 
flelxfovog - rj&ovv Sk xby HtQ- 
aéa Sia xijs ànoxQtGiatg (eat de- 
creto ) eìg f4,t}Skv avxovg nagaxa- 
Xùv xoiovxoy l£ ov (pccvTjGoyxcct, 
ngòg xr\v 'Patfiaìatv àvxmqaxxoV' 



Js 



a. Ch. 171. 



LIBER XXXXII. CAP. 46. 47. 



34* 



citiam, raultis magnisque mentis pace belloque partam, diiungeret 
sibi ab Romanis. ab Rhodo redeuntes Boeotiae quoque civitates, 7 
et Thebas et Coroneam et Haliartum, adierunt, quibus expressum 
invitis existimabatur, ut relieta regia societate Romanis adiun- 
gerentur. Tbebani nihil moti sunt, quamquam nonnibil et dam- 8 
natis prjncipibus et restitutis exulibus succensebant Romanis. 
Coronaei et Haliartii favore quodam insito in reges legatos in 9 
Macedoniam miserunt praesidium petentes, quo se adversus in- 
potentem superbiam Thebanorum tueri possint. cui legationi 10 
responsum ab rege est, praesidium se propter indutias cum Ro- 
manis factas mittere non posse: tamen ita suadere, ab Theba- 
norum iniuriis, qua possent, ut se vindicarent, ne Romanis prae- 
berent causam in se saeviendi. 

Marcius et Àtilius Romam cum venissent, legationem in 47 
Capitolio ita renuntiarunt , ut nulla re magis gloriarentur quam 
decepto per indutias et spem pacis rege. adeo enim apparatibus 2 
belli fuisse instructum, ipsis nulla parata re, ut omnia opportuna 
loca praeoccupari ante ab eo potuerint, quam exercitus in Grae- 
ciam traiceretur. spatio autem indutiarum sumpto secum yen- 3 



T€c (ìovXrtaiv, was L. frei umgestal- 
tet bat; iiber esset s. e. 13,5. — 
diiungeret scheintwie§4 quas serva 
etc. auf amieitia bezogen statt aaf 
die Khodier:. sie, alte Freunde, 
treonen; vgl. 40, 8,15: concordiamo 
8, 7, 18: specimen u. a., an u. St. 
schei* t der Ausdruck niebt barter, 
Madvig verm. ac Rom. 

7-10. redeuntes, nach Poi. gefat 
eine andere Gesaadtscbaft nach Bóo- 
tien. — et vor Thebas tiigt Madvig; 
iiber Coron.u.Haliart. a. e. 44, 4. — 
Theb. n. moti genauer ala Poi. rwv 
(die 3 genanoten Staaten) ttqo&{- 
juwg ànoàe%ofiév<tìVj was verdorben 
oder luckenhaft ist, s. JNissen 252; 
15. — damnatis pr., es ist das e. 44, 
6 erwahnte decretum oder das da- 
selbst von Po], bezeiebnete Verfah- 
ren gegen die angesehensten Man- 
ner gemeint. — reges, Poi. 27, 2 
tvvoiecv tiqòq tt\v Maxsdóvwv oì- 
xtav, es ist desbalb niebt nothwen- 
dig regem zu leseo. — ita suadere 
hat die Ha., doeh wird so der Ge- 
danke uoklar, ne Rom. praeberent 



leiebt ala das bei vindicarent beab- 
sichtigte genommen, und die Nach- 
stellung von ut besonders nach qua 
possent Dicht raotivirt, nach Poi. 
xaS-ókov àè avi ove naQiXuXst &tj- 
patovg fiìv àfÀVVSO&ai xarà cfu- 
va/jtiv, 'PùifÀttiovg óè /utj nokepeìv 
àXX 9 T\avxt<xv tysw, solite man iis 
suadere, ab Th. i., si qua possent, 
ita se v. etc. erwarte», vgl. 35, 14, 
3 : si qua posset ; friiher wurde sua- 
dere, ita geiesen. 

47. Verbandloogen im Secate. 
Diod. 30,7; Poi. 27, 7; 13,3. 

1-3. tu Cap., io einer Senats- 
sitzong in dem capitol. Tempel. — 
renunt, 23, 6, 3v — per das hinter- 
listig gebrauchte Mittel, 40, 25, 7; 
38, 25, 16. — ipsis, die Gesandten 
sprechen im Nani e o ihres Volkes ; 
der Dativ liegt hier nane, vgl. e. 12, 
5. — praeocc. ante, 40, 4, 13. — 
quam eaere., e. 43, 3. — sumpto 
secum, die Hs. bat nur sumpto cum, 
iiber cum s. 35, 4, 1 ; alia ratio belU 
quam cum Liguribus erat; ib. 7, 5 ; 
41, 24, lOu.a.; des Chiasmus wegen 



346 



LIBER XXXXII. CAP. 47. 



a. u. 583. 



turum illum nihilo paratiorem, Romanos omnibus instructiores 
rebus coepturos bellum. Boeotorum quoque se concilium arte 
distraxisse, ne coniungi amplius ullo consensu Macedonibus pos- 

4 sent. baec ut summa ratione acta magna pars senatus adproba- 
bat; veteres et moris antiqui memores negabant se in ea legatione 

5 Romanas agnoscere artes: non per insidias et nocturna proelia 
nec simulatam fugam inprovisosque ad incautum hostem reditus 
nec ut astu magis quara vera virtute gloriarentur, bella maiores 
gessisse; indicere prius quam gerere solitos bella, denuntiare 

6 etiam interdum * * finire, in quo dimicaturi essent eadem 
fide indicatum Pyrrho regi medicum vitae eius insidiantem, 

7 eadem Faliscis vjnctum traditum proditorem liberorum. vere 
baec Romana esse, non versutiarum Punicarum nequè callidità- 



steht ven turum vorao; vieU. ist 
auch Dur aeeum certamen futurum 
verdorben, es wird in aeewn ventu- 
ro* , ad aecum rem venturoni u. A. 
verm. — disti'., e. 44, 6. — ne-ullo 
starker als ut nullo, vgl. 26, 16, 10. 
— veteres bejahrte, 1, 54, 1, antiqui 
der alten Sitte treue, 39, 11, 5. •— 
non per ina. etc, L. hat hier auf poli- 
tisebe Verhandlaogen angewendet, 
was in Beziehnng auf die Art der 
Kriegfiibrang aasgefuhrt wird von 
Poi. 13, 3 ; «otfr* ovók rovg noXtr 
[itovi; ffQovvTo di* ànà%r\g vix&v, 

V7loXtt[l(ìàvOVT£S OVÓèv XafJLTlQÒV 

ovòf. (A,r\v fiéficuov tirai rcav x«t- 
oQ&ta/LiaTùiv , iàv /uij rig ix tov 
TTQoepavovg paxófisvog rjTTrjori - 
rovg àvuxaTTOuévovs. óiò xal 
ow€t£&6Vto TiQog oipàg ftrJTe à<fij- 

Xotq fiéXsOl - XQTlGttGd-ai XttT* «À- 

XrjXcw, juóvtiv o*k xr\v ix yuqòg - 
fià/riv ttXrfiivì] v c< xsXafxpavov 
eìvai xqlatv 7iQay(*aTù)V. y xal 
rovg noXéfjtovs «XXrjXoùg noovXe* 
yov xal /tà/ag, ore nQoé-otvro 
diaxivdvvtvHV , xal rovg TÓnovg, 
etg ovg /uéXXouv igiévai nagara- 
l-àfxèvoi etc. — non - nec wechselt, 
ebenso et - que, nicht aut - ve', we- 
gen der engen Verbindung der Be- 
griffe, e. 42, 14; 37, 53, 9; iiber das 
Fehlen der Prapos. 38, 39, 9. — 
simulfug., Tac. G. 6, 9. — ad i. h. 
red., wie domum reditus, 22, 61, 



13 a. a., an den Kampf der Reiterei 
ist dabei nicht gedacht, s. 1, 14, 7; 
22, 47, 1. — per insid. etc., crdi}- 
Xotg fié Iteti etc, vera pi ete. fjLÒvr\v 
rrjv ix xeiQÓg etc. — nec ut nach 
non wie 22, 5, 7. — indicere pr., da 
Weder denuntiare, nachdem bereits 
indicere voransgegangen ist (anders 
Cic. Rep. 2, 17 : bellum, quod de- 
nunUatum indictumque non esset), 
noch finire zumObject bellum baben 
kann, so miissen die Objecte za bei- 
den Verbeo aasgefallen sein, ob aber 
L. proelia od. proelium^ pugnatn, 
certamina od. A. geschrieben, oder, 
wie oft, s. 40, 39, 8; 22, 5, 1; 33, 
37, 7 ; 34, 19, 6 ; ib. 30, 5 a. a., diem 
(tempus) locumque verbunden und 
ore noo&oìVTo fiiaxivàvvèveiv be- 
sonders ausgedrtickt babe, làsst sicb 
nicht erkennen. — interd. etiam 
steigert das Folg. solitos gegeniiber, 
ond etiam ist deshalb schwerlich za 
entfernen; uber finire s. 39, 17, 2; 
zam Gedanken vgl. 7, 14, 3; 22, 38, 
10; 9, 17, 15; 8,23, 10 a. a. 

6-8. Pyrrho, 24, 45, 3. — vere 
ist un siche r, die Hs. bat regis, vgl. 
39,37, 9; 4, 60, 1; 22, 14, 11; 28, 
35, 6; Cic. Sest. 62, 130 ti. a., àhn* 
licb 7, 6, 3; Andere verm. religio- 
nis - Romanae, doch wiirde dieses 
bier, vgl. 21, 4, 9, einen nicht ganz 
passenden Gegensatz zum Folg. bil- 
den, wenn es auch von dem Nicht- 



a. Oh. ITI. 



LIBERXXXXII. CAP.47. 48. 



347 



tis Graecae, apud quos fallere hostem quam vi superare glorio- 
sius fuerit. interdum in praesens terapus plus profici dolo quam 8 
virtute; sed eius demum animum in perpetuum vinci, cui con* 
fessio expressa sit se neque afte neque casu, sed conlatis com- 
minus viribus, iusto ac pio esse bello superatum. baec seniores, 9 
quibus nova ac nimis * minus placebat sapientia; vicit taraen ea 
pars- senatus, cui potior utilis quam honesti cura erat, ut con- 
probaretur prior legatio Marci et eodem rursus in Graeciam cum 
quinqueremibus remitteretur iubereturque cetera, uti e re pu- 
blica maxime visum esset, agere. A. quoque Àtilium miserunt 10 
ad occupandam Larisam in Thessalia timentes, ne, si indutiarum 
dies exisset, Perseus praesidio eo misso caput Thessaliae in po- 
testate -haberet duo milia peditum Atilius ab Gn. Sicinio accer- il 
sere ad eam rem agendam iussus. et P. Lentulo, qui ex Achaia 12 
redierat, trecenti milites Italici generis dati, ut Thebis daret ope- 
ram, ut in potestate Boeotia esset. 

His praeparatis, quamquam ad bellum Consilia erant desti- 48 
nata, senatum tamen praeberi legatis placuit. eadem fere, quae 2 
in conloquio ab rege dieta erant, relata ab legatis. insidiarum 



halteo etnes Vertrages 22, 6, 12 
Punica religio heisst. — versut. 
Puri., 39, 40, 3: es gehò're an, io das 
Bereich von, Diod. 1. 1.: fiì\ nqénuv 
^Ptopaioig titjueTad-cti <Poiv£xctg 
<3gTE di* ànaxr\Q — t<ov noléftt- 
o)V neQiyiyvsaÒ-aiì so dass man 
schliessen darf, Poi. habe diesen Ge- 
danken bei den Verbandlungen aus- 
gesprochen, L. die Stelle aus 13,3 
herbeigezogen , und das Folg. calli- 
ditatù Graecae selbst hinzugesetzt, 
oder seiner Quelle entlehnt, worauf 
auch fuerit fiihrt. Ueber den 
Wechsel Romana - versut P. vgl. 
3, 62, 6. Die calliditas wird 22, 22, 
15 auch den Puniern beigelegt, vgl. 
Doederlein 3, 220; 5, 114. — sed 
eius demum- superatum entspricht 
P. 13, 3; icev firjTig - àvriTaTTo- 
fiivovg. — iusto a. p., e. 23, 6. 

9. ac nimis hat die Hs., naeh 
Hertz fehlt das zweite Epitbeton 
{caUidal) uod minus, friiber wurde 
nova kaec minus gelose n. — utilis 
ist durch honesti veranlasst s. 5 , 3, 
9; vgl. 31, 13, 5: inter aequum et 



utile. — eod. in Gr. s. 21, 17, 8; 37, 
19, 8: eodem Adramytteum ; 41, 17, 
8 u. a. — quinquer., wahrscheinlich 
feblt die Zahl, e. 56, 7 heisst navi- 
bus zu Schifi*. — duo mii.y er batte 
also noch 3000 M. gebabt, s. e. 36, 
8. — accersere, dann ware Atil. 
nicht iiber Epirus gè re ist, gewò'bn- 
lich wird accipere gelesen. — Lent, 
e. 37, 7 siod zwei Lentnli in den 
Peloponnès gegangen. — ut Thebis 
etc. kurz statt: in Theben sich auf- 
balten und daselbst usw. Die R6- 
mer benutzen den Waffenstillstand 
um sich der wichtigsten Punkte za 
versichern, anders Perseus, e. 46, 
10. 

48-49. Gesandtschaft des Per- 
seus an den Senat. Abzug der Feld- 
herrn von Rom. Poi. 27,7; Diod. 
30, 1 ; App. Mac. 1 1 . 

1-3. ad beli, destini zum Kriege 
entschieden, Curt. 5, 28, 5: ad om- 
ne obsequium destinatos f anders 2, 
54, 4: ad mortem destinane 33, 37, 
7; opinio destinata 28, 14, 9. — 
seti. praeb. } die Gesandten (Solon 



348 



LIBER XXXXn. CAP. 48. 



a. u. 583. 



Eumeni factarum crimen et maxima cura et minime tamen pro- 
babiliter — manifesta enim res erat — defensum; cetera depre- 

3 catio erat. sed non eis animis audiebantur, qui aut docerì aut 
flecti possent denuntiatum, extemplo moenibus urbis Romae, 

4 Italia intra tricesimum diem excederent. P. Licinio deinde con- 
suli, cui Macedonia provincia obvenerat, denuntiatum, ut exerci- 

5 tui diem primam quamque diceret ad conveniendum. C. Lucre- 
tius praetor, cui ciassis provincia erat, cum quadraginta quin- 
queremibus ab urbe profectus : nam ex refectis navibus alias in 

6 alium usum retineri ad urbem placuit praemissus a praetore 
est frater M. Lucretius cum quinquereme una, iussusque ab so- 
ciis ex foedere acceptis navibus ad Cepballaniam classi occurrere, 

7 ab Reginis triremi una, ab Locris duabus, ab Uritibus quattuor. 
praeter oram supervectus [Itali ae] Calabriae extremum promun- 

8 turium in Ionio mari , Dyrrhacbium traicit. ibi decem ipsorum 
Dyrrhachinorum, duodecim Issaeorum, quinquaginta quattuor 
Gentil regis lembos nanctus , simulans se credere eos in usum 



und Hippias nach Poi.) schei ne n ge- 
gen e. 36, 6 schon in Rom za seio. 
-— et - et- tamen 40, 47, 10 ; 10, 9, 
11 ; 31, 13, 5. — eetera def., das 
Uebrige, was sie sprachen usw., e. 
13, 1 ; 32, 37, 1 : cetera eorum ora- 
tio-consumpta est. — non eis - ex- 
ceder., Poi.: ndXai 7iQoo*ieiXn(pó- 
rsg {destinata Consilia) vtzìq tov 
noXéfiièìv nqoaéra^ctv avroìg ix 
fihv Ttjg c P(ófÀ7]g ev&éaig ànaXXaT- 
t€0&ai xaì tots aXXoig un adi 
Maxeàóùiv oaov n~(tQe7ridri(jiovv~ 
reg hvxov, Ex de rijg ^IrccMag h 
TQiàxovd-* rj/uéoatg Ìx%(oqhVì die 
Ausweisnng der iibrigen MacedoDÌer 
wird auch von Diod. erwàbnt und 
von Appian. wol nach Polyb., des- 
sen Darstellung verkiirzt ist, hart 
getadelt; L. hat sie iibergangen. 

4-7. denunt.f die Wiederholung 
ist niefat beabsiehtigt. Poi. fiera àk 
Tavra rovg vndtovg àvctxaXsod- 

flèVOl nCtQOJQ/LMDV tysGfrcCl, TOUXat- 

qov xaì (tri xa&votSQ&v; Diod. rj 
avyxXrjrog av&7]^€QÒv hpr](f(aaro 
tov noòg II? q elèa nólf/uov, unge* 
nau, 7TQo#ieiXi](pÓT€g bei Polyb. ent- 
sprechend ; vielf. ist jetzt der e. 30, 
10 erwàbnte Volksbescbluss beaa- 



tragt worden. — dùcer., e. 26, 5. — 
Lucret., seta Abgang ist nach dea 
Annalisten schon e. 35, 3 bericbtet. 
— quadrag., nach e. 27, 7 ist schon 
eine Flotte von 50 Schiffen in Epi- 
rns. — ab «oc, 36, 42, 2. — ab 
Regin. etc. koante no eh zu acceptis 
genommea werden; docb ist wahr- 
scheinlich eia Particip. , nach Drak. 
exactis aasgefallen and der Satz 
zum Folg. zu ziehen. — Uritib. 9 
wenn der Name rfchtig ist, eine 
Bezeichnung der Sa Ile n Une r nach 
ihrer Hauptstadt Uria, Mommsen 
unterit. Dial. 61. — supertect. ein 
seltener Aasdrack statt des gewò'hn- 
lichen superare ; aach wird dersel- 
be sonst anders gebraocht. ItaUae 
ware bier za spat erwabnt oad ne- 
ben Calabriae annothig. -^promunt., 
Strabo 6, 3, 1 p. 277 : %r\v dxqav ttjv 
*Ianvyiav. — in /. mari, nàml. im 
I. Meere , Madvig will in tilgen und 
fon. mari zu traiecit zieben. 

8- 10. Dyrrh., die Stadi ist schon 
lange mi t Rom verbonden, Poi. 2, 1 1 ; 
dass sie Sehiffe steltt, wird erat 
hier erwahnt, s. 44, 30, 10. — /*- 
saeor., e. 26, 2. — eos - abductis, 



a. Ch. 171. 



LIBER XXXXIL CAP. 48. 49. 



349 



Romanorum conparatos esse, omnibus abductis die tertio Cor- 
cyram, inde protinus in Cephallaniam traicit. C. Lucretius prae- 9 
tor ab Neapoli profectus superato freto die quinto in Cephalla- 
niam transmisit ibi stetit classis, simul opperiens, ut terrestris 10 
copiae traicerentur, simul, ut onerariae ex agmine suo per altum 
dissipatae consequerentur. 

Per hos forte dies P. Licinius consul votis in Capitolio nun- 49 
cupatìs paludatus ab urbe profectus est. semper quidem ea res cum 2 
magna dignità te ac maiestate geritur; praecipue convertit oculos 
animosque, cum ad magnum nobilemque aut virtute aut fortuna 
hostem euntem consulem prosecuntur. contrahit enim non officii 3 
modo cura, sed etiam studium spectaculi, ut videant ducem suum, 
cuius imperio consilioque summam rem publicam tuendam per- 
miserunt. subit deinde cogitatio animum, qui belli casus, quam 4 
incertus fortunae eventus communisque Mars belli sit: ad versa, 5 
secunda, quaeque inscitia et temeritate ducum cladis saepe acci- 
derint, quae contra bona prudentia et virtus attulerit quem scire 6 
mortalium utrius mentis, utrius fortunae consulem ad belhim 
mittant? triumphantemne mox cum exercitu victore scandentem 
in Capitolium ad eosdem deos, a quibus proficiscatur, visuri, an 
hostibus eam praebituri laetitiam sint? Persei autem regi, adver- 7 
sus quem ibatur, famam et bello clara Macedonum gens et Phi- 
lippus pater, inter multa prospere gesta Romano etiam nobilita- 
tus bello, praebebat; tum ipsius Persei numquam, ex quo re- 
gnum accepisset, desitum belli expectationecelebrarinomen. cum 8 



e. 36, 7. — Neap., e. 35, 3 geht er 
von Brundisium ab. — quinto d., so 
dass er am 5. Tage landete. — ste- 
tti, lag vor Anker. Die Sendung aa 
dieRhodierPol, 27,6ist iibergangen. 
— terreste e. 49, 5 cladis; e. 23, 10. 
49. 1-2. voti* etc, 21, 63, 9. 

— semper q. etc, vgl. die Schilde- 
ruog 27, 40; 29, 26; 44, 22, 17; ob 
die hier gegebene Polyb. entlehnt 
ist, s. Nitzscb d. Gracch. 159; 3Nis- 
sen 254, ist nicht sicher za erken- 
nen. — praecipue ohne tarnen s. 36, 
19, 10. — convert, 26, 50, 1 u. a. 

— ad, 31, 34, 7, zu 1, 5, 7 u. a. 
3-7. contrah. n. eos od. homi- 

nes. — officii, 29, 26, 7. — sum- 
mam r. p., 38, 50, 9. — event. b., 
e. 14, 4; quam bezieht sich auch 



auf communi* , das den Begriff der 
Uogewissheit enthalt. — mentis - 
fort, 30, 42, 15, vgl. 38, 51 9; 29, 
26, 6; Einleit. 21, die vorhergeh. 
Eigenschaften, inscitia - virtus f ge- 
horen der mens, zu der die fortuna 
kommen muss, s. Cic. de imp. Pomp. 
16. — eam, nur iiber den Sieg. — 
Persei als Dativ bat die Hs. wte e. 
25, 2; 52, 3; 43, 8, 6; 45, 19, 5; da 
io gleicher Form sogleicb der Ge- 
nitiv folgt, wird Perseo od. Persi 
gelesen. — autem beginnt den Un- 
te rsatz: nun aber war P. ein bedeu- 
tender Gegner, folglich. — clara, 
31, 7, 8 f. ; ib. 1, 6. — inter - etiam, 
36, 38, 4; aus bello ist prospere ge- 
sta zìi erklàren, wenn auch nicht 
gerade bella zu denken. — desìi, - 



350 



UBERXXXXII. CAP.49.50. 



a. u. 583. 



his cogitationibus omnium ordinum horaines proficiscentem con- 

sulem prosecutì sunt. duo consulares tribuni militum cumeo 

9 missi , C. Claudius Q. Mucius , et tres inlustres iuvenes, P. Len- 

tulus et duo Manli Acidini; alter M. Manli, alter L. Manli filius 

10 erat. cum is consul Brundisium ad exercitum atque inde cum 
omnibus copiis transvectus ad Nymphaeum in Apolloniatium 
agro posuit castra. 

50 Paucos ante dies Perseus, postquam legati ab Roma re- 

gressi praeciderant spem pacis, consilium habuit. ibi aliquamdiu 

2 dìversis sententiis certatum est. erant, quibus vel stipendium 
pendendum, si iniungeretur , vel agri parte cedendum, si multa- 

,rent, quidquid denique aliud pacis causa patiendum esset, non 
recusandum videretur, nec committendum, ut in aleam tanti ca- 

3 sus se regnumque daret: si possessio haud ambigua regni ma- 
neret, multa diem tempusque adferre posse, quibus non amissa 
modo reciperare, sed timendus ultro is esse, quos nunc timeret, 

4 posset. ceterum multo maior pars ferocioris sententiae erat. 
quidquid cessisset, cum eo simul regno protinus cedendum esse 

5 adfirmabant: neque enim Romanos pecunia aut agro egere, sed 
hoc scire, cum omnia humana, tum maxima quaeque et regna 



celebravi, 5, 17, 5; 34, 41, 5; aber 
desierant contemni 6, 6, 6; 4, 35, 
9; 5, 3, 2 u. a. 

8-10. consul., wie auch sonst in 
dieser Zeit, s.c. 35, 4; 36, 17, 1 ; 44, 
37, 5; Marq. 3, 2,278. — missi, 
wol vom Senate, der Consul hat 
wenig Kriegserfahrung, 41, 15,9; 
vgl. 44, 21, 2; Lange 2, 249. — 
Claud. 41, 12 ff.; Muc. 41, 25. — 
tnlust. iuv.y dazu ist nicht missi 
sonderà ein entsprechendes Predi- 
cai zu denken , da diese Senatoren- 
sohne den Feldberrn ala contuber- 
nale* begleiten , eben so zu exerci- 
tum aus travectus etwa prqfectus 
est od. venit. — Lenì, vieti, ein 
Sohn des e. 37, 1; 47; 56 genann- 
ten ; M. ist wahrscheinlich verdor- 
beo, da dieser Voname in der gens 
Manlia verpont war, 6, 20; Becker 
2, 1, 43; Marq. 5, 1, 13. — Nymph., 
e. 36, 8. — Apollon., 24, 40, 15. 

50-53, 3. Kriegsrath und Heer- 
schau in Macedonien. Plut Aemil. 
13. Iustin. 33, 1. 



1-3. paucos a. d, steht nicht mit 
postquam in Verbi ndung, sondern 
bezieht sich auf das Vorherg.: we- 
nige Tage vor der Landung des Con- 
suls batte P., nachdem usw. ■ — 
praecid., 29, 15, 15. — divers. *., 
durch versebiedene, da verschiedene 
ausgesprocben waren, 28, 26, 1; 1, 
26, 6. — stip., e. 6, 7. — multar., 
38, 48, 4. — quidq. - patiend. sUU 
quidquid - vellent od. imponerent; 
patiendum esse, ist nur die Folge, 
aber pat. esset gesetzt, da sich er- 
warten liess, dass es driickende Be- 
dingungen sein wiirden; da durch 
wurde ein neues Pradic. non recu- 
sand. nothig. — in aleam, 40, 21, 6. 
— diem t, 22, 39, 12. — timend. - 
timer., vgl. 3, 65, 11. 

4-7. sententiae er., 1, 8, 3. — ^ 
quidquid cess. f 34, 62, 12. — simul 
-prot, zugleich - in einem Zuge, 
in unmittelbarer Folge, wie deinde 
postea 41, 24, 20 u. a. — pecun. dem 
stipendium entsprechend. — scire 
n. eos, wegen des folg. sese ist 



a. Ch. 171. 



LIBER XXXXII. CAP. 50. 



351 



et imperia sub casibus multis esse; Carthaginiensium opes fre- 6 
gisse sese et cervicibus eorum praepotentem finitimum regem 
in pò sui ss e: Antiochum progentemque eius ultra iuga Tauri emo- 
tum ; unum eèse Macedoniae regnum , et regione propineum et 7 
quod, [quia] sicubi populo Romano sua fortuna labet, antiquos 
animos regibus suis videatur posse facere. dum integrae res sint, 8 
statuere apud animum suum Persea debere, utrum singula con- 
cedendo nudatus ad extremum opibus extorrisque regno Samo- 
thraciam aliamve quam insulam petere ab Romanis, ubi privatus 
superstes regno suo in contemptu atque inopia consenescat, ma- 9 
lit, an armatus vindex fortunae dignitattsque suae, aut, ut viro 
forti dignum sit, patiatur, quodcumque casus belli tulerit, aut 
Victor liberet orbem terrarum ab imperio Romano, non esse io 
admirabilius Romanos Graecia pelli quam Hannibalem Italia pul- 
sum esse, neque hercule videre, qui conveniat fratri, adfectanti 
per iniuriam regnum, summa vi restitisse, alienigenis bene parto 
eo cedere, postremo ita de bello et pace quaeri, ut inter omnes il 
conveniat nec turpius'quicquam esse quam sìne certamine ces- 



nicht se wie gewohnlich, s. 31 , 11, 
5, za denken ; auch wiirden die Hof- 
linge diesen Gedanken nicht pas- 
send als den ihrigen aussprechen. 

— imperia, Staaten, die Magistrate 
{cum imperio) haben, vgl. 1, 13, 4. 
sub. cas. e., e. 52, 12, vgl. 30, 31, 6: 
subiecta mille casibus; der Zusam- 
meobaog ist wol: die Romer erober- 
ten niebt uin sich zu bereichero, 
sondern um ibr Reicb zu sichern; 
aber so wie sie Carth. und Antio- 
ebus iiberwunden hatten, konnten, 
da die imperia ebeo so wie regna 
dea WechselfòUen des Gliiekes un- 
terworfen waren, auch 'sie einmal 
ini Kampfe jnit Maced. unterliegen. 

— cervie. 22, 33, 6. — et quod, e. 
41, 9. Was in quia Hege, lasstsich 
niebt erkennen. — sua /., das ibm 
eigentb uraliche, die fortuna populi 
R., vgl. 24, 30, 7 suaque; 26, 41, 
17 : labantem fortunam p, R. - an- 
tiq. an., wie zur Zeit Alexanders d. 
Gr., s. 31, 18, 4; u. a., wieder 
erobernd aufzutreten. 

8-9. res sint, 40, 17,5 (oàer sunt 



24, 19, 3); statuere hatKreyssigzu- 
gesetzt. — extor., 2,6,7. — Sa- 
moth. in Bezug auf das 44 , 46 ; 45, 
5 Erzàhlte. — superst r., nach su- 
perstes vitae. — an - aut - aut, 
oder ob er, ob er nicht vi e Ira eh r - 
entweder - oder, Cic. Or. 1, 9, 37: 
an - Romulus aut - aut; Fin. 1, 
21, 72 ; L. 4, 40, 6: arbitrerisne aut 

- aut; ini Folg. stehen patiatur - 
liberet unabhangig von malim als 
selbstandige Satze. — quodeumq., 
substantiv., 9, 14, 7; 45, 24, 12.— 
ab imper., bei Sachen steli t gewohn- 
licb der Ablat. allein, 36, 17, 13; 40, 
25, 9. 

10-11. admirab. , auffallender. 

— videre wie e. 12, 1. — qui, 39, 
37, 2. — adfect, 39, 24, 7. — parto 
eo = eo, post quam part. esset. — ita 
de bello usw. nach Doering u. Mad- 
vig: nur insoweit konne es zweifel- 
baft sein, ob Krieg oder Fr. vorzu- 
ziehen sei; in d. Hs. fehlt de; aber 
das ahnliche puro pioque duello 
quaerendas {res)censeo 1, 32, 12 
kann wegen pace mit u. St. nicht 



352 



LIBER XXXXII. CAP. 50. 51. 



a. u. 583. 



sisse regno, nec praeclarius quicquam quam prò dignitate ac 
maiestate omnem fortunam expertum esse. 
51 Pellae, in vetere regia Macedonum, hoc consilium erat. 

„geramus ergo" inquit, „dis bene iuvantibus, quando ita videtur, 
bellum;" litterisque circa praefectos dimissis Citium — Macedo- 

2 niae oppidum est — copias omnis contrabit ipse centum ho- 
stiis sacrificio regaliter Minervae, quam vocant Alcidem, confecto 
cura purpuratorum et satellitum manu profectus Citium est. eo 
iam omnes Macedonum et externorum auxiliorum convenerant 

3 copiae. castra ante urbem ponit omnisque armatos in campo 
struxit, summa omnium quadraginta tria milia armata fuere, 
quorum pars ferme dimidia phalangitae erant; Hippias Beroe- 

4 aeus praeerat. delecta deinde et viribus et robore aetatis ex omni 
cetratorum numero duo milia erant; agema hanc ipsi legionem 



verglichen werden. — quicquam q., 
vgl. 40, 8, 8, da die Hs. quicquam 
allein hat, so ist viell. nur quam za 
leseo. 

51* 1. Pellae, in Bottiaea, Hero- 
dot. 7, 123; vetere, seit alter Zeit, 
s. e. 41, 12; 44, 10, 2; iiber die 
Lage 44, 46, 5. — dis b. iuv., 6, 23, 
10; 7, 32, 17 u. a. — circa, 21, 
49, 7. — Citium, wahrscheiulich 
westlich von Pella, in Emathia, 
wird fiir das j. Niausta (Agastos) ge- 
halten. — sacrif, vgl. 35,43,3; 37, 
9, 7, es ist eine Hekatombe, vgl. 7, 
37, 1. — Alcidem, oach Preller gr. 
Myth. 1, 170 ist Idkxtg eia Beiname 
der Athene, der sieh aber sonst nicht 
fiodet, desbalb und weil d. H. Alci- 
demeonfacto hat, und sacrific. fa- 
cere, s. 45, 27, 8; ib. 28, 1; aber 
selten sac. conficere, vgl. 30, 12, 1 : 
sacrimi conficere, sich fiodet, wird 
Alcidemon facto verm., viell. ent- 
hielt der Name eine Anspielong aaf 
die Abstammuog der Konige von 
dem Alcide ri Herkules. — purpur., 
31, 35, 1 ; satellite*, die cohors regia, 
40, 6, 3, vgl. 32, 39, 9 die atofiaro- 
(fvXccxsg. 

3-6. struxit, s. 1, 23, 6; 24, 7, 
4; vgl. e. 7, 4. — tria ist, wenn L. 
hier nicht allgemein die Zahl bat an- 
geben wollen, ausgefallen, s. § 11, 



vgl. e. 12, 8. — milia arm., 28, 2, 
4: erant - quattuor milia seutata-, 
32, 3, 2 : duo milia ea miUtum fuere, 
vgl. 22, 60, 20. — fuere, s. 34, 22, 
9; 1, 1, 3; Caes. B. G. 1, 29, 3: 
summa omnium fuerunt ad milia 
CCC, aber ib. § 2: summa erat — 
parsf. d., da im Folg. nur 17000M. 
angeiuhrt werden, zìi denen § 10 
noch 1000 Thraker koromen, so 
musate, wenn § 1 1 vndequadraginta 
und die Zablen § 5-8 ricbtig sind, 
auch nichts feblt, die Phalanx, niebt 
wie sonst 16000, s. 33, 4, 4; 37, 40, 
1, sondern 21000 M. stark gewesen 
sein; Pinta refe macht alle Fussgan- 
ger tio. Phalangiten ; vgl. MiitzeU zn 
Curt. S. 402 f. — phalang., 37, 40, 

1 : XVI milia peaitum more Mace- 
donum armati fuere, qui phalangi- 
tae adpeUabantur, ib. 42, 3 ; 30, 18, 

2 : Macedonum robur - quos sariso- 
phorus adpellabant, vgl. 32, 17, 1 1 ; 
33, 8, 7; oft nur phalanx, 9, 19, 8; 
31 , 39, 10 u. a. — virib. et r., 28, 
21,9. — cetrat., 3 1,36,1. — agema, 
Poi. 5, 65; ib. 84; besonders 5, 25: 

àyy/UCCTOS , OTl XlVÒWevOVGt, V7lk(> 

7TCCVTOJV etc. Arrian. Anab., 2, 8, 3; 
3, 1 1 , 9 : tÒ ttyrjjbia tòìv vnaonictT&v 
u. a.; 37, 40, 5 ist agema eine Ab- 
theilung der Reiterei, Poi. 31, 3, 8. 
— legio, Heeresabtheilung, e. 10, 5. 



a. Cb. 111. 



UBERXXXXII. CAP.51. 



353 



vocabant; praefectos habebat Leonnatum et Tbrasippum Eulye- 
stas. ceterorum cetratorum, trium ferme milium hominum, dux 5 
erat Antiphilus Edessaeus. Paeones et ex Paroria et Parastry- 
monia — sunt autem ea loca subiecta Thraciae — et Agrianes, 
admixtis etiam Threcibus incolis, trium milium ferme et ipsi ex- 
pleverunt numerum. armaverat contraxeratque eos Didas Paeon, 6 
qui adulescentem Demetrium occiderat. et armatorum duo milia 7 
Gallorum erant, praefecto Asclepiodoto. ab Heraclea ex Sintis 
tria milia Threcum liberorum suura ducem habebant Cretensium 
par paene numerus suos duces sequebatur, Susum Phalasar- 
neum et Syllum Gnosium. et Leonides Lacedaemonius quin- 8 
gentis ex Graecia, mixto generi hominum, praeerat regii is ge- 
neris ferebatur, exul damnatus frequenti concilio Achaeorum, 
litteris ad Persea deprensis. Aetolorum et Boeotorum , qui non 9 
explebant plus quam quingentorum omnes numerum, Lyco 
Acbaeus praefectus erat. ex bis mixtis tot populorum , tot gen- 
tium auxiliis duodecim milia armatorum ferme efficiebantur. equi- 
tum ex tota Macedonia contraxerat tria milia. venerat eodem io 
Cotys Seutbis filius, rex gentis Odrysarum, cum mille delectis 
equitibus, pari ferme peditum numero, ita summa totius exer- il 
citus undequadraginta milia peditum erant, qtiattuor equitum. sa- 
tis constabat, secundum eum exercitum, quem magnus Alexan- 



— Eulyestas ist wahrscheinlich 
verdorben, es wird Elymiotas, Lyn- 
cestas verni. — Edess., 45, 29, 8. 

— Parar, i 39, 27, 10. — Parastr., 
wahrscheinlich das Laod am Stry- 
mon nordlich von Sintice. — sub- 
iecta, 41, 24, 9. — jégrian., 28, 5, 
12; 33, 18, 9. — incolis kònnte be- 
deaten : die ira Gebiete der Agr. an- 
sassigen Thraker; doch ist vieil. 
accotis, s. e. 52, 2, zu lesen, vgl. 22, 
20,10. — expleverunt, 38, 26, 3; 
28,22,4; 39,31,18; ib. 28,5; Mad- 
vig verlangt ex plev erant ì es konnte 
aucb, wie §9, explebant heisseo. 

7-11. &z//or.,ausPannonien oder 
Asien, oder Bastarner 40, 5, 10. — 
ex Sintis kann scbwerlich attribativ 
zu Heraclea genoramen werden = 
Sintice, 45, 29, 6, vgl. e. 56, 6 ; der 
Sion w'rire also: von H. aus dera 
Lande der S. ; viell. ist et ex S. zu 
lesen , doch bleibt anch so das Ver- 
fcaltniss der liberi Thraces, s. e. 19, 
TU. Liv. IX. 



6, nnklar, da Sintice nach 45, 29 zu 
Maced. gehorte. Das Volk heisst 
Tbuc. 2, 98; Strabo 7 Frg, 46 u. a. 
2ivro£, daher nicht Sintiis, am un* 
teren Strymon an dem westi. Ufer. 

— Cretens., e. 35, 6, v$ì. 37, 41 ; 
38, 21. — Phalas., aus Phalasarna 
auf Creta. — misto g., § 9 ; e. 58, 8 ; 
27, 38, 11; 37, 39, 12; es ist auf 
gens iibergetragen , was von dea 
verschiedeneu Bestandtbeilen gilt. 

— regii , wie Agesipolis 34, 26. — 
condì, ist wegen literis etc. als erst 
vor Kurzem gebalten anzusehen, s. 
41, 23 IT. — efficieb., machteo die 
Summe aus, diese wurde zusammen 
gebracht. — tria m., ebenso Plut. — 
Cotys, e. 29. — Seuthis nicht Seu- 
thae hat die Hs., Thnc. 2, 97 Zev- 
&ov; Xenoph. H. G. 4, 8, 26 Zév- 
3-rjv, Schneider lat. Formenl. 1, 37. 

— secund. , nachst diesem, welches 
man, nicht in Uebereinstimmung mit 
9, 19, 5, fur gròsser hielt. 

23 



354 



LIBRR XXXXII. CAP. 5!. 52. 



a. u. 583. 



der in Àsiatn traiccit, nunquam ullius Hacedonum regis copias 
tantas faisse. 
52 Sextus et vicesimus annus agebatur, ex quo petenti Phi- 

2 lippo data pax erat; per id omne tempus quieta Macedonia et 
progeniem ediderat, cuius magna pars matura militiae esset, et 
levibus bellis Thracum accolarum , quae exercerent magis quam 

3 fatigarent, sub adsidua tamen militia fu erat. et diu meditatum 
Philippo primo, deinde et Persei Romanum bellum omnia ut 

4 instructa parataque essent eflecerat. mota parumper acies, non 
iusto decursu tamen, ne stetisse tantum in armis viderentur; 

5 armatosque, sicut erant, ad contionem vocavit ipse constitit in 
tribunali, circa se habens fìlios duos, quorum maior Philippus 
natura frater, adoptione filius, minor, quem Alexandrum voca- 

6 bant, naturalis erat. cohortatus est milites ad bellum, iniuriam 

7 populi Romani in patrem seque conmemoravit: illum omnibus 
indignitatibus conpulsum ad rebellandum, inter apparatum belli 
fato oppressum ; ad se simul legatos, simul milites ad occupan- 

8 das Graeciae urbes missos. fallaci deinde conloquio per speciem 
reconciliandae pacis extractam hiemem, ut tempus ad conparan- 
dum haberent; consulem nunc venire cum duabus legionibus 
Romanis, quae * * , trecenos equites habeant, et pari ferme 

9 numero sociorum peditum equitumque ; eo ut accedant regum 
auxilia Eumenis et Masinissae, non plus * septem milia pedi- 



52* 1-4. sext et vie., im J. 558 
war der Friede geschlossen, 33, 30. 

— quieta, ohne bedeutende Rriege. 
prog., e. 11, 6. — belli* , die also 
niefat untersagt sind, wie es nacb 33, 
30, 6 sein musate; Nissen 146. — 
sub ads. t. mil.j 25, 37, 3 : disciplina, 
sub qua; zum Gedanken 39, 1. — 
medit passi v, wie oft, and mit dem 
Dativ, wie cognitus u. a., e. 47, 2. 

— Persei, e. 49, 7. decursu, 40, 6, 
5. — ne stet. t. etc., damit es niebt 
den Schei n babe, als ob sie, obgleich 
bewaffoet, nichts dem Entsprecben- 
dea gethan,sondern nur dagestanden 
batten ; Muret. verm. tantum ne stet. 
-artnatos, das partic. nacb in armis, 
wie nacb dem yerb. finit., 1, 12, 9; 
ib. 25, 1. sicut er., 27, 43, 4. 

5-9. circa, 40, 6, 4: latera cin- 
gebant - fil. duos, 45, 28, 11 ; ib. 
39, 7; Plot. Aem. 33; L. 45, 6, 9: 



PhUippum maximum natu ex fi- 
liis, wiire also niebt genau, wenn 
niebt an die 45, 28 u. von Plut. er- 
wabnte Tochter zu denken ist — 
quorum mai., ist unsieber, die Hs. bat 
cuius vel quorum pars, worin Mad vig 
cuius paris findet, was niebt obne 
Hàrte ist, vgl. 8, 29, 10; 27, 34, 11. 
— PhiL, dieser ist bis jetzt noch 
niebt erwahnt. — indignit, 22, 13, 
1; 24, 22, 1, vgl. 9, 8, 4. — fato 
opp., 21, 5, 2. — legatos, e. 37; 
milit., 36, 8. — con par. } 35, 45, 5, 
erst jetzt bat er die Hinterlist be- 
rne rkt. — quae, wie darnacb dieZabl 
der Fosssoldaten ausgedriickt ge- 
wesen sei , lasst sicb niebt bestini- 
men. — et pari, aucb dazu ist wol 
cum za denken, e. 47, 5, vgl. 3, 5, 
8; iiber die Zabl e. 31, 3. — eo ut, 
gesetzt, dass dazu usw. ; die Zabl 
ist angewiss, etwas ausgefallen odor 



a. Ch, 171. 



LIBERXXXXII. CAP. 52. 



355 



tum, duo equitum futura, auditis hostium copiis respicerent 10 
suum ipsi exercitum, quantum numero, quantum genere militum 
praestarent tironibus raptim ad id bellum conscriptis ipsi a pue- 
rìs eruditi artibus militiae, tot subacti atque durati bellis. auxilia 11 
Romanis Lydos et Phrygas et Numidas esse, sibi Thracas Gal- 
lo sque, ferocissimas gentium. arma illos habere ea> quae sibi 
quisque paraverit pauper miles, Macedonas prompta ex regio ap- 
parata, per tot annos patris sui cura et inpensa facta. comme- 12 
atum illis cum procul, tum omnibus sub casibus maritimis fore; 
se et pecuniam et frumentum, praeter reditus metallorum, in de- 
cem annos seposuisse. omnia, quae deorum indulgenza, quae 13 
regia cura praeparanda fuerint, piena cumulataque habere Mace- 
donas. animum habendum esse, quem habuerint maiores eo- u 
rum, qui Europa omni domita transgressi in Àsiam incognitum 
famae aperuerint armis orbem terrarum nec ante vincere desie- 
• rint, quam rubro mari inclusis quod vincerent defuerit. at her- 15 
cule nunc non de ultimis Indiae oris, sed de ipsius Macedoniae 
possessione certamen fortunam indixisse. cum patre suo geren- 
tis bellum Romanos speciosum Graeciae liberandae tulisse titu- 
lum; nunc propalam Macedoniam in servitutem petere, ne rex 16 
vicirius imperio sit Romano , ne gens bello nobilis arma habeat. 



septem verdorben. 

10-11. auditis = postquam audi- 
tis sent, quae h. e. essente - quantum 
.età, Épexegese zu suum exerc, 
nocb von dem Be griffe des Erken- 
nens in respicere abhangig. — tiro- 
nib., weil nach der Regel jedes Jahr 
ausgehoben word e, e. 55, 3, vgl. e. 
34 (f. ■*— subacti, geiibt durcb An- 
strengungen, Cic. Or. 2, 30, 131: 
subacto ingenio ; durati, 23, 18, 10. 
— Lyd. et Phryg., die Untertbanen 
des Eumenes, 35, 49, 8. 

11-13. arma, 9, 19, 6; 31, 34. 
. — quae - parar., so war es im All- 
gemeinen; dass die Prole tarier,wenn 
sie dienten, s. e. 34, 2, die Waffen 
vom Staate empfiengen, Geli. 16, 10, 
13; Lange 1,367; 2,22; 73, undim 
Kriege die Waffen aus Zeughausern 
bezogen wurden, s. 29, 22, 3 ; ib. 35, 
8 u. a., Marq.3,2,75; 239 f., kommt 
nicht in Betracbt. — pauper, also 
nur scblecbte,dagegen regio- facta, 
ausgezeicbnete, glanzende, s. 44, 



41, 2. — sub e./., e. 50, 5, vgl. 23, 
48, 2. — praeter , abgesehen von, 
e. 12, 9. — dee. arni., Iustin. 33, 1, 
3: Perseo - decennis belli sumpius 
a patre paraius in thesauris et hor- 
reis erat. 

14-16. maiores, Iust. 1. 1.: vete- 
rem Alexandri gloriam conside- 
rare suos iubebat — Europ», st. 
Grascia, Thracia, — famae, der 
Renntniss der Europaer, Griechen 
u. Romer, kann zu incognitum una 
zu aperuerint gezogen werden , 36, 
17, 14: Asiam - imperio Romano 
apertura*. — rubro m., der persisebe 
Meerbusen, den L. wol bis an das 
indisene Meer (daber imFoig. Indiae 
oris) reichen lasst, Curt. 3, 4, 9: 
Bactrianos - et Indos ceterosque 
rubri maris accolas; L. 36, 17, 15. 
— inclus., vgl. 21, 43, 4. — at Aere, 
wie 21, 41, 13. — specios. etc,, 36, 
17, 13. — tulisse, 35, 47, 5; praef. 
7 u. a. — beilo «., 31, 1,7. — haec 
etc, das Schirapflichste far den Sol- 

23* 



356 



LIBERXXXXII. CAP. 52. 53. 



a. il. 533. 



haec enim tradenda superbis dominis esse cum rege regnoque, 
53 sì absistere bello et facere imperata velint. Cum per omnem ora- 
tionem satts frequenti adsensu succlamatum esset, tum vero ea 
vociferatio simul indignantium minitantiumque , partim iuben- 
tium bonum animum habere regem, exorta est, ut finem dicendi 

2 faceret, tantum iussis ad iter parare: iam enim dici movere ca- 
stra ab Nymphaeo Romanos. contione dimissa, ad audiendas le- 

3 gationes civi tati um Macedoni a e se contulit. venerant autem ad pe- 
cunias prò facultatibus quaeque suis et frumentum pollicendum ad 

4 bellum. omnibus gratiae actae, remissum omnibus; satis regios 
apparatus ad ea dictum sufficere. vehicula tantum imperata , ut 
tormenta telorumque missilium ingentem vim praeparatam belli- 
cumque aliud instrumentum veherent 

5 Profectus inde toto exercitu, Eordaeam petens, ad Begorri- 
tim quem vocant lacum positis castris , postero die in Elimeam 

6 ad Haliacmona fluvium processit. deinde saltu angusto supera- 
tis montibus, quos Cambunios vocant, descendit ad Àzorum, 



daten ; doch ist bier auch der Ver- 
last des Kriegsrechtes, im Folg. der 
Aufhebnng der politiscben Selbstan- 
digkeit bezeichnet. 

58* 1-4. succlam., hìer: die Redo 
unterbrechendeg Beifallsgescbrei, 
vgl. 40, 36, 4. — tum vero, jetzt 
aber erst, n. als sie die letzten 
Worte haec enim etc. gehort hat- 
ten; dass diese darcb tum v. ad 
haec ex trema wieder angedeutet 
werden, ist wol nicht nothwendig, 
da die Auesserang eben gethan und 
die Rede noch nicht za Ende son- 
dern nur unterbrochen ist. — - simul 
ind. etc. ist so gesagt, als ob alle 
mnfasst wiirden , dann erst folgt in 
partim die Beschrankung, s. e. 30, 
4: quosdam; 4, 33, 11: alios\ 3,37, 
8; ttber simul - que 3, 50, 12; in- 
dignantium 3, 54, 10; 23, 22,6.— 
tantum, er befani rnir nocb, ebe er 
schloss, e. 52, 4. — parare ware, 
wenif nicht se ausgefallen oder iussi 
se- zìi lesen ist, wie e. 52, 8 conpa- 
rare absolut gebrauefat. — quaeq. 
suis, 32, 19, 9; 5, 20, 8. — remiss., 
e. 35, 2, da er die Gaben anzoneh- 
men, ja za fordern berecbtigt war. 
— ea,dieBedurfnisse. dictum wiirde 



man nicht vermissen. — ut torni,, 
Marq.3, 2, 471. — ÌTistrum.Kriegs- 
material. 

58, 5-54. Zug des Konigs nacb 
Thessalien. 

5-6. Eordaeam, von Cilium e. 
51 westlich, s. 31, 39, 7; dann sud- 
licb nach Elimaea, 31, 40, 1; 43, 
21, 5. — Begorr., eia bedeutender 
See in Eordaea, j. Sarijol, gelber 
See. — Haliac., der in Elimaea ent- 
springt und es der Lange nach 
darchfliesst. Der Zug riickt so weit 
westlich um den Olympus zu um- 
gehen. Der Konig bat den west- 
lichen Durcbgnng aus Maced. (ave* 
Maxióoyla) zwischen dem Tita- 
rioDjdem westlich sich an den Olym- 
pus anschliessenden Gebirge, Strabo 
7. Frg. 14: ano rov TiTagCovogovg 
Ov/Li<pvoug t$? 'Olvfinqj; 9, 5, 20 
p.441, j. Tschapka, und derOstseite 
der cambunischen Berge, durch das 
Thal eines der den Titaresios (Eu- 
ropus) bildenden Flusschen, des 
^ttQavTonÓQog, vonPhylakeJ.Ser- 
via, nach Volustana, j. Vigla, vgl. 
44, 2, 10, nicht den ostlichen iiber 
Petra, 39, 26, 1, gewàhlt. — Com- 
buri., j. Amarbis, die von demOlym- 



a. Ch. 171. 



LIBER XXXXII. CAP. 53, 54. 



357 



Pythium [et] Dolichen — Tripolini vocant incolentes. baec tria 7 
oppida paulisper cunctata, quia obsides Larisaeis dederant, vieta 
tamen praesenti metu in deditionem concesserunt. benigne his 8 
appellatis haud dubius Perrhaebos quoque idem facturos, * ur- 
bem nihil cunctatis, qui incolébant, primo adventu recipit. Cy- 9 
retias oppugnare coactus primo etiam die acri concursu ad portas 
armatomi» est repulsus ; postero die omnibus copiis adortus in 
deditionem omnes ante noctem accepit. Hylae, proximum oppi- 54 
dum, ita munitum, ut inexsuperabilis munimenti spes incolas 
ierociores faceret, non portas claudere regis safis habuemnt, sed 
probris quoque in ipsum Macedonasque procacibus iaculati sunt. 
quae res cum infestiorem hostem ad oppugnandum fecisset, ipsos 2 



pus, zunaebst dem Titariongebirge 
sicb westlich bis an den Lakmon 
zieheode Gebirgskette, s. Abel Ma- 
cedonien 2 ; Bursian 1, 42. — Azo- 
rum, 44, 2, 8; Strabo 7, 7, 9, 327: 
jifaQog; Poi. 28, 11 !d£ÓQiov; da 
L. den Ort zuerst nenot, so ist es 
wenigstens wabrscheinlich, dass er 
dem Passe am nachsten lag, auch 
Ptolemaeus, 3, 13, 42 jì^wqiov, 
setzt ikn am weitesten westlich von 
den drei Stadten ; es ist ungewiss, 
ob er bei dem j. Gilgovo oder Val- 
vaia (Bursian) oder bei Kastri (Heu- 
zey le mont Olympe 37) stand. — 
Pythium, ostlich von Azorus, auf 
einem Hiigel bei Hag. Apostoli, in 
der Nane des Dorfes Sélos, an einem 
befestigten Apollotempel, deckte den 
Zogang za dem ostlicheo Passe am 
Olympus, s.44, 2, 6; ib. 32, 8; Heu- 
zey 28 f. — Dolkhe, wabrseheinlicb 
sadticb von den beiden genannten 
Stadten ; ob et zu tilgen sei, ist niebt 
siche r, s. e. 65, 14; 39, 25, 3. — 
Tripol. - incoi, fin den sich in d. Hs. 
nach descendit, wo sie, obgleich L. 
Parentbesen bisweilen freier stellt, 
s. 25, 16, 5, zu 33, 18, 9, kaoni 
steben konnen. Die Tripolis ist der 
ausserste Puokt Tbessaliens zwi- 
seben dem Olympus, Titariou und 
den cambun. Bergen. 

7-9. Loris., die sicb und den 
Romeni s. e. 47, 10, den wicbtigen 
Uebergangspunkt siebern wollen. 



— praesenti, 36, 10, 4. — Perrh., 
ebenso 44, 2, 8; 36, 10, 5, sonst ist 
die Tripolis ein Theil von Hestiaeo- 
tis. Nach der ungenanen Angabe 
der Annalisten, e. 36, 4, ware Per- 
seus sebon im Besitze von Perrba- 
bien gewesen. ImFolg.febltausser 
facturos wol nur der Name der 
Stadt (Erition ; 36, 13 Oloosson od, 
a.), da coactus auf nihil cunei, zu- 
ruckgebt. — Cyret, 31, 41 ; 36, 10, 
5. — etiam bezieht sich nicht al- 
leili auf primo, sonderò auf dea 
ganzen Gedanken. — omnes, alle 
Bewohner, im Gegensatz zu arma" 
torum; omnes nach omnibus ist wol 
nicht beabsiebtigt. 

54. 1-5. Mylae, wahrscbein- 
lich siidlich von Cyretiae auf dem 
recbten Ufer des Europus; von da 
gefat das Heer iiber die § 6 f. genann- 
ten Stadte, von denen Phalanna u. 
Gyrton wabrscheinlich nodi in der 
Nane des Europus lagen, Elatia auf 
dem rechten Ufer des Peneus, an 
diesem hin bis Gonnus, s. Bursian 1> 
56; 61 ; 65; danu siidlich nach Sy- 
curium. — inexsup, 39, 54, 12. — 
spes, die H. , welche die Befesti- 
gung gab, vgL 10, 4, 6. — probr. in 
ips. - iacuL s., Quintil. 9, 2, 79: 
reus - iacularetur in uxorem obli- 
quis sententiis, gewohnlich iaculari. 
aliquid, vgl. e. 20, 5: cumulare. — 
oppugnata, als ob urbs vorbergien- 
ge, wenn dieses nicht ausgefalien ist, 



358 



LIBER XXXXn. CAP. 54. 



a. u, 583. 



3 desperatione veniae ad tuendos sese acrius accendit itaque per 
triduum ingentibus utrimque animis et oppugnata est et defensa. 
multitudo Macedonum ad subeundum in vicem proelium haud 
diffìculter suffìciebat; oppidanos diem noctem eosdera tuentis 
moetiia D,on vulaera modo, sed etiam vigiliae et continens lajbor 

4 eonficiebat. quarto die cum et scalae undique ad muros erige- 
rentur, et porta vi maiore oppugnaretur, oppidani depulsi muris 
ad portam tuendam concurrunt eruptionemque repentiuam in 

5 hostis faciunt; quae cum irae magis inconsultae quam verae 
fiduciae virium esset, pauci et fessi ab integris pulsi terga de- 
derunt fugientesque per patentem portam hostes acceperunt. 

6 ita capta urbs ac direpta est. libera quoque corpora, quae caedi- 
bus superfuerunt, venum data, diruto magna ex parte et incenso 
oppido profectus ad Phalannam castra movit, inde postero die Gyr- 

7 tonem pervenit. quo cum T. Minucium Rufum et Hippiam Thes- 
salorum praetorem cum praesidio intrasse accepisset, ne tem- 
ptata quidem oppugnatone praetergressus, Elatiam et Gonnum 

8 perculsis inopinato adventu oppidanis recepii utraque oppida 
in faucibus sunt, qua Tempe adeunt, magis Gonnus. itaque et 
firmiore id praesidio tutum equitum peditumque , ad hoc fossa 



— sufflè., 21, 8, 4; 29, 17, 17 o. a., 
oder suppetebat ist wol statt des 
bs. sedebat za fcseo. — 4iem noct., 
s. 21 , 28 , 2 ; dock brancht L. sonst 
di« Verbi-odcrogspartikei, die oc noc- 
te 4, 22, 5 ; 24, 20, 13, rtf. 25, 39, 
1 1 ; 24, 37, 4 ; diesnoetesque 36, 23, 5; 
oder non die non n. ; 6, 4, 10,vgi.21, 
11, 5; 32, 15, 2;wec dienecn.24, 12, 
5 ; 28, 6, 10 n. a. — w#t/., 36, 23, 5. 
— - depulsi m. ist nicbt sicher, da die 
Hs. depuimoris bat, aiich ware /«- 
gientesqw, da die Feiade die Stàdt 
scfeon in ibrer Gewalt batteo , nicbt 
genaa, docfi lasst sieh nicbt ent- 
scbeidea, «b L. uogenau erzablt 
oder 4«r Abscbreiber gefehìt bat; 
Gron . verni .fugien tesque et (= etiam) 
per, Madvig depulso hoste muri*. 

— irtte-fid.y e. 57, 10; 22, 15, 2: 
regio praesentis erat copiae, 3, 62, 
6; ib. 72, 5. — libera «te., 26, 47, 
1;2, 17,7. 

6-8. Phalan., Strabo 9, S, 19; 
440: "Oody* H rtvss rvjf¥ èxgóno- 
Xtv t(Sv <PaXayyuC<ov d(rfx*otv 



(Hom. II. 2, 738)- ^ ók <P*lavva 
ntQQttifiixr) nólis nqòg TtpUnvety 
nlnatov t&v Tipndiv. Gyrt., 36, 
10, 2. — Minuc., dieser ist vorber 
nicht erw&hat, vi eli. v«& Sicioius 
oder Atilius dabin geschickt. — 
praet., 35, 39, 4; Niebuhr kl. Sehrif- 
tea 1, 246. Gmnum, vgl. e. 67, 6 ; 44, 
6, 10; Gannii, 10, 6; 36, 10, 11; 
am Fosse desOlympas nicht weitvon 
dem Peneas, ivo er in das Tempe- 
tbal tritt, desseiì Zagaag and so die 
Strasse Bach Macedonie^ die Stadt 
beherrschte; Rninen derselben bei 
dein Dorfe Dereli, Heazey 16. — 
utraq. y e. 34, 4. — faucib., der enge 
Zugang der Schlucht selbst, e. 67, 
6; 33,10,6. — qua T.ad., doch dea- 
tei die Hs. nocb eiaeo Zasatz an; 
das Wort Tempe findet sich anr in 
dieser Fot» , der Schaliast su H«r. 
Od. 1, 7, 4: Tempe est numeri plu- 
ralis inflexum, anders ini Grieeh., s. 
§ 6 die Stelle aas Strabo. — magis, 
b. quam Eiatia, in Bezug anf dea 
Adjectivbegriff in in faucibus sunt 



a. Cb. ITI. 



LIBERXXXXII. CAP. 54. 55. 



359 



triplici ac vallo munitimi reliquit. ipse ad Sycurium progressi 9 
opperiri ibi hostium adventum statuit, simul et frumentari passim 
exercitum iubet in subìecto hostium agro, namque Sycurium 10 
est sub radicibus Ossae montis; qua in meridiem vergit, subiectos 
habetThessaliae campos, ab tergo Macedoniam atque Magnesiam* 
ad has opportunitates accedit summa salubritas et copia pluribus 11 
circumiectis fontibus perennium aquarum. 

Consul Romanus per eosdem dies Tbessaliam cum exercitu 55 
petens iter expeditum primo per Epirum habuit; deinde post- 2 
quam in Athamaniam est transgressus asperi ac prope invii soli, 
cum ingenti difficultate parvis itineribus aegre Gomphos per- 
venit; cui si vexatis hominibus equisque tironem exercitum du- 3 
centi acie instructa et loco suo et tempore obstitisset rex, ne 
Romani quidem abnuunt magna sua cum clade fuisse pugnaturo3. 
postquam Gomphos sine certamine ventum est, praeter gaudium 4 
periculosi saltus superati contemptus quoque hostium adeo igno- 
rantium opportunitates suas accessit, sacrifìcio rite perfecto con- 5 
sul et frumento dato miiitibus paucos ad requiem iumentorum 
hominumque moratus dies, cum audiret vagari Macedonas eiffu- 
sos per Tbessaliam vastarique sociorum agros, satis iam refe- 
ctum militem ad Larisam ducit. inde cum tria milia ferme abesset, 6 
ad Tripolini — Scaeam vocant — super Peneum amnem posuit 
castra, per idem tempus Eumenes ad Chalcidem navibus accessit 7 
cum Attalo atque Athenaeo fratribus , Philetaero fratre relieto 



s. zu e. 41, 9; docb ist die Constrct. 
an u.St. barter, — tripl., 37, 37, 10. 

9-11. Sycur., e. 64, 8; 9; 57, 
9 ; auch Sucur. od. Sicur. in d. Hs. 
eesebrieben, «. e. 56, 8; '64, 7, vgl. 
ìb. 1; 62, 15. — sub rad., an dep 
sddwestlichep Seite. — subì., e. 51, 
5; Thess. e, 32, 4, 4. — Afagnes., 
weaigsteos dea nordlicben Theil. — 
permn. aquar. kann zu Jontib. gè- 
nomala werdao , ist aber aacb bei 
copia za Atafcjen. 

55-56. 7. Unternebmangén der 
Komer za hwte uni zar See. Poi. 
27, 6. 

1-4. Tàess. , voo Apollonia aas, 
e. 49. — iter etc, aaders 32, 5ff. 

— asperi a. p. ù soli, s. 3 , 27 , 1 ; 
35, 31, 14. — Gomph., s. 31, 41, 6; 
durch dea Pass bei Argitbea, 38, 2. 

— vexatis , 40, 22, 6. — titon., e. 



52, 10; 31, 4. — lo. suo e. t, e. 43, 
3. — abnuunt, wahrsebeialich batto 
Poi. dieses ajs Ansicht der Ramali- 
gen Romer bericbtet, vgl. 31, 38, 1; 
44, 5, 8. — gaud. - super., 29, 32, 
10: tota africa - repleta varie ani- 
mo* adfecit; Naegelsb. 1 § 30, 2. 

5-6. sacri/., e. 51, 2. — consul, 
die Stelluog wie 2, 46, 4; Cic. Mil. 
7, 18 u. a. — /rum. dato, vgl. 44, 

2, 4: consul menstruum iusso mili- 
te secum ferrei Caes. fi. G. 1, 16, 
hifrumentum militi metiri; Marq. 

3, 2, 75. — socior., der Thessaler. 
— Scaeam, joach e. 60, 3, vgl. e. 64, 
7, lag der Ort wie Larisa selbst am 
rechtea Uier dea Peaeus; er wird 
sonst, wie es scheint, nichterwahnt; 
dagegea hiess Crannon e. 64 HaXcu- 
oXdqiOtx. 

7-10. navib.j e. 35, 39,. 1. — 






360 



LIBERXXXXH. GAP. 55. 56. 



a. u. 583. 



• Pergami ad tutelam regni. Chalcide cum Àttalo et quattuor mili- 

8 bus peditum, mille equitum ad consulem venit; Chalcide relieta 
duo milia peditum, quibus Athenaeus praepositus. et alia eodem 
auxilia Romanis ex omnibus undique Graeciae populis convene- 
runt, quorum pleraque — adeo parva erant — in oblivionem 

9 adducta. Àpolloniatae trecentos equites , centum pedites mise- 
runt. Àetolorum alae unius instar, quantum ab tota gente equi- 

10 tum [erat] venerat, et Thessalorum, quorum omnis equitatus 
speratus erat, non plus quam trecenti erant equites in castrìs 
Romanis. Achaei iuventutis suae Gretico maxime armatu ad 
mille quingentos dederunt. 

56 Sub idem tempus et C. Lucretius praetor, qui navibus prae- 

erat ad Cephallaniam, M. Lucretio fratre cum classe super Haleum 
Chalcidem iusso petere ipse triremem conscendit, sinum Corin- 

2 tbium petens ad praeoccupandas in Boeotia res. tardior ei na- 

3 vigatio propter infirmitatem corporis fuit. M. Lucretius Chalci- 
dem adveniens cum a P. Lentulo Haliartum oppugnari audisset, 
nuntium, praetoris verbis qui abscedere eum inde iuberet, misit 

4 Boeotorum iuventute, quaepars cum Romanis stabat, eam rem 

5 adgressus legatus a moenibus abscessit. haec soluta obsidio 
[cuius] locum alteri novae obsidioni dedit; namque extemplo M. 
Lucretius cum exercitu navali, decem milibus armatorum, ad hoc 
duobus milibus regiorum, qui sub Àthenaeo erant, Haliartum cir- 
cumsedit, parantibusque iam oppugnare supervenit a Creusa 

6 praetor. ad idem fere tempus et ab sociis naves Chalcidem con- 



CÀfl/c.,vg!.c.44,7 ; uber dieWieder- 
holang des W. e. 43, 8 Thebas u. a. — 
praepos. obne est, s. § 8; 27,5,9. — 
eodem, vorher ad consulem. — Ae- 
tol. von alae instar, s. 26, 28, 11, 
abhangig, also etwa 500, vgl. 33, 3, 
9; 43, 22, 4. — venerat nach Mad- 
vig; da aber die Hs. eratvenerat hat, 
so scheint die Stelle nocb weiter 
verdorben; quorum bat Drak. za- 
gesetzt. — trec, nach e. 58, 14 sind 
es 400, also eine der beiden Stelleo 
nicht richtig, oder es sind noch 100 
binzugekommen. — CreHco, Scbleu- 
derer and sonst Leichtbewaffnete, 
die e. 44, 7 erwahnten 1000 M. sind 
nicht beriihrt. — maxime, e. 56, 
10; 37, 12, 6, vgl. 39, 31, 16. 

56, 1-5. C. Lucret, e. 48, 9. — 
Maleum, so hat die Hs., wie in der 



4. Decade die Bamberger, s. za 31, 
44, 1. — praeocc. - res , um sich 
friiher (als Perseos) za Herrn der 
Verhaltaisse za maefaen, s. 24, 7, 7. 
— tardior, ohne Andeatang des Ge- 
gensatzes. — adven., 41, 10, 13. — 
LenU, q. 47, 12. — Haliart, eìn 
militarisch wichtiger Punkt am Ver* 
bindangspasse zwischen dem west- 
lichen a. ostlichen Theìle Bootiens, 
hat sich fìir Perseus erklart, e. 46, 
9. — prael. v., 9, 36, 14 a. a. — iu- 
ventute, 3, 37. 6: patriciis iuvenibus 
saepserant latera. — quae p. y 40, 
31, 9. — decem m., diese sind e. 31 
nicht so bestimrat angegeben, vgl. 
e. 27, 3. — Creusa, dem Hafenplatze 
von Thespiae. 

6-7. ab soc, scheint gesagt wìe 
legati ab aliquo, 44, 14, 5a.'a.,4>der: 



fc. Ch. 171. 



LIBER XXXX1I. CAP. 56. 57. 



361 



venèrunt, duae Punicae quinqueremcs, duae ab Heraclea ex Ponto 
trirémes, quattuor Chalcedone, tòtidem Samo, tum quinque Rho- 
diae quadriremes. has praetor, quia nusquam erat maritumum 7 
bellum, remisit sociis. et Q. Marcius Chalcidem navibns venit 
Àlope capta, Larisa, quae Cremaste dicitur, obpugnata. 

Cura hic status in Boeotia esset, Perseus cum ad Sycurium, 8 
sieut ante dictum est, stativa haberet, frumento trtidique circa ex 
agris con vecto , ad vastandum agrum Pheraeorum misi t, rat us 9 
ad iuvandas socìorum urbes longius a castris abstractos depre- 
hendi Romanos posse, quos cum eo tumultu nihil motos ani- io 
madvertisset, praedam quidem praeterquam hominum. — pecora 
autem maxume omnis generis fuere — divisit ad epulandum mi- 
litibiis * * . 

Sub idem deinde tempus consilium et consul et rex habùe- 57 
runt, unde bellum ordirentur. regiis creverant animi vastatione 2 
concessa sibi ab boste Pheraei agri; itaque eundum inde ad 
castra nec dandum ultra spatium cunctandi censebant. et Ro- 3 
mani censebant cunctationem suam infamem apud socios esse, 
maxume indigne ferentis non latam Pheraeis opem. consultane 4 
tibus, quid agerent — aderant autem Eumenes et Àttalus in con- 
cilio — trepidus nuntius adfert hostem magno agmine adesse. 



voo Seiten. Wenn der Begriff sodi 
genau gebraucht ist, so ist anzaaeh- 
men, dass Heraclea, Chalcedon, 
friiber den Aetolero, Poi. 15, 23, 
dann Philippus unterworfen, wie 
Chius, s. 36,43 n. a., nach der Be- 
freiung der Griechen in ein Btindes- 
verhàltniss mit Rom getreten sind, 
s. Strabo 12, 3, 6 p. 542; Marq. 3, 
1, 153; docb wnrde dieses in Bezug 
auf die Rhodier nicht genaa sein, s. 
e. 19, 8; viell. soli tum §6 an deu- 
teri, dass diese nicht zu den sodi 
gehoren. — Punicae, 36, 42, 2. — * 
ab Heraclea ist wol von contener uni 
abhaogig, nicht attribntiv wie 35, 
32, 4; ebenso wenig ex Ponto At- 
triti at von Heraclea - am P. , son- 
dern sie kamen von H. aus dem P., 
vgl. e. 51, 7; 37, 44, 4; die Stadt 
lag in Bithynien ; Cbalcedon Byzanz 
gegenìiber. — Chalced. - Samo, der 
Abl. wie e. 55, 7; 35, 10, 9, sebwer- 
lich ist ab wieder zu denken. — 
quadrir., Poi. I. 1. toiriQug, doch 



verna. Nissen T€TQr}Q6tg. — remis., 
er erliess ibnen den weiterenDienst, 
e. 53, 4; P.: ànélvas trjg %Qttas; 
Andere: er schickte sie zuriick. — 
navib.yC. 55, 7 ; vgl. 47, 9. — yJlopean 
der Kiiste von Locris. — Loris. , e. 
42, 1 ; die Stadt lag nicht weit vom 
Meere. 

56, 8-61, 1. Erstes Reiterge- 
fecht in Thessalien; App. Mac. 12; 
Plut. Aem. 9; Iustin. So, 1. 

8-10. undiq. e. exag., 28,15,13. 
— Pheraeor.j 32, 13, 9; es kann 
auch Pheraeum agrum gebeissen 
haben, s. e. 57, 2; 29, 30, 10.— 
quidem, Gron. verm. quoderat ; doch 
ist est wafarscheioiicher, dass der 
quidem entsprechende Satz nach 
miHtibus, 8. e. 57, 9 n. o. (nach 
Madvig vor praedam) fehle. — 
praeterq. A., e. 54, 6; nach rbm. 
Verfahren, 41, 11, 8. 

57* 1-5. ordir ent., dirimermi 
nach dem hd. dirimer entur, s. 27, 
30, 4 ; 40, 52, 5, wurde wegen unde 



362 



UBER XXXXII. CAP. 57. 



a. u. 583, 



5 Consilio dimisso signum extemplo datar, uti arma capiant inte- 
rim placet ex regiis auxiliis centum equites et parem numerum 

6 iaculatorum peditum exire. Perseus hora ferme diei quarta, cum 
paulo plus mille passus abesset a castris Romanis, consistere 
signa peditum iussit. praegressus ipse cum equitibus ac levi 
armatura, et Cotys cum eo ducesque aliorum auxiliorum prae- 

7 cesserunt mimis quingentos passus ab castris aberant, cum in 
eonspectu fuere hostium equites ; duae alae erant magna ex parte 
Gallorum, Cassignatus praeerat, et levis armaturae centum fere 

8 et quinquaginta Mysi aut Cretenses. constitit rex, incertus, quan- 
tum esset hostium. duas inde ex agmine turmas Threcum, duas 
Macedonum cum binis Cretensium cohortibus et Threcum misit 

9 proelium, cum pares numero essent neque ab bac aut illa parte 
nova auxilia subvenìrent, incerta Victoria finitum est, Eumenis 
ferme triginta interfecti, inter quos Cassignatus dux Gallorum ce- 
cidit. et tunc quidem Perseus ad Sycurium copias reduxit 

10 postero die circa eandem boram in eundem locum rex copias ad- 
movit plaustris cum aqua sequentibus; nam duodecim milium 
passuum via omnis sine aqua et plurimi pulveris erat, adfectos- 
que siti, si primo in eonspectu dimicassent, pugnaturos fuisse 

11 apparebat. cum Romani quiessent stationibus etiam intra valium 
reductis , regii quoque in castra redeunt. hoc per aliquot dies 
fecerunt sperantes fore, ut Romani equites abeuntium novissi- 

12 mum agmen adgrederentur: inde certamine orto cum longìus a 



hier niebt passen. Im FoJg. ist viell. 
das einemal censebant verschrieben 
(sentiebant nach Madvig), wie § 4 
placent - placet. — arnia e, n. om- 
nes, vgl. e. 53, 1. — iacul.ped., 27, 
12, 9: peditum iaculaiores; 23, 26, 
1 1 : iaculator Maurus. 

6 - 9. praegr. - praecess. ist breit 
ausgedriickt, aber scbwerlich prae- 
cess. nachCrevier zutilgen. — Mysi, 
37, 40, 8 ;38, 39, 15. — aut, oderauch 
=theils— theiis, 39, 25, 2 ; 24, 16, 4. 
— duaeal., ei ne gròsse re Zahlals § 5, 
weon da die Zahl ricbtig ist. — Cas- 
sign., wie Criiognaius , Asignaius, 
Senognatus u.a.celtischeNamea. — 
quantum, da die Hs. quanta bat, 
verm. Madvig quanta - host. multi- 
tudo. — ab /tac aut ù, 39, 34, 3 ; ib. 
27, 4 5 30, 28, 3 aut tumuli. — pares 



num.y bei dér Unbestimmtbeit der 
Ausdriicke ala u. cohors lasst sich 
iiber die Zahl selbst oicbt nrtheilen, 
doch miissten die Romer an Beiterei 
uberlegeo gewesen sein. — inter q. 9 
e. 66, 5 ; 6, 20, 8. 

10-12. cum aq.y 30, 24, 5: na- 
ves cum commeatu. — adfectosq. s. 
enthalt das Hauptmoment des be- 
diogten Satzes: sie wiirden vor 
Durst sebmachteod (am vorhergeh. 
Tage) baben kampfen mussen. — 
primo ?. consp. ist vieH. niebt rich- 
tig, da sie niebt im Angesicbte oder 
im Gesichtskreise kampften, vgl. 
24 , 5 , 2 : primo statini eonspectu, 
oder primo congres su ; im Folg. er- 
wartet man quiescerent, aoders ist 
quiesse, s. 44, 22, 8, za 2, 18, 9. — 



a. Ch. 171. 



LIBER XXXXII. CAP. 57. 53, 



363 



castris eos elicuissent, facile, ubtubi essent, se, qui equitatu et 
levi armatura plus possent, conversuros aciem. 

Postquam inceptum non succedebat, castra propius bostem $8 
inoTit rex et a quinque milibus passum communiit. inde luce 2 
prima in eodem, quo solebat, loco peditum acie instructa equità- 
tum omnem levemque arraaturam ad castra hostium ducit. visus 3 
et plurimus et propior solito pulvis trepidationem in castris Ro- 
manis fecit. et primo vix creditum nuntianti est, quia prioribus 
continuis diebus numquam ante horam quartam hostis appa- 
ruerat, tum solis ortus erat. deinde ut plurium clamore et cursu 4 
a portis dubitatio exempta est, tumultus ingens oboritur. tri- 
buni praefectique et centuriones in praetorium, miles ad sua quis- 
que tentoria discurrit. minus quingentos passus a vallo instruxc- 5 
rat Perseus suos circa tumulum, quem Callicinum vocant. laevo 6 
cornu Cotys rex praeerat cum omnibus suae gentis; equitum 
ordines levis armatura interposta distinguebat. in dextro cornu 
Macedones erant equites, intermixti turmis eorum Cretenses; 
huic armaturae Midon Beroeaeus, equitibus et summae partis eius 7 
Meno Antigonensis praeerat. proximi cornibus constiterant regii 8 
equites et mixtum genus, delecta plurium gentium auxilia; Pa- 
trocles Antigonensis hic et Paeoniae praefectus Didas erant prae- 
positi, medius omnium rex erat, circa eum agema quod vocant, 9 
equitumque sacrae alae. ante se statuit funditores iaculatoresque, io 



ubiubi, eine scitene Form, vgl. 41, 
8, 10: quibusquiòus ì Gic. Att 15, 
25 utut {?). — convers.y gegen dea 
Feind. 

58* 1-5. inceptum, s. 24, 19^ 
6: inceptum succederei; gewtihn- 
licfa inceptis suecedU, weshalb Groo. 
inceptu - inceptui verm. — a q. 
miL, 24, 46, 1. — prof, solito, 27, 
47, limaior solita; 23, 19, 11: ci- 
tatior solito. — trepid. - fec., 21, 
55, 7 ifugam faciebant u. a. — de- 
inde ut, 22, 17,6; 24, 14, 2 u. a. 
tumultui, èie Krieftracbt bat nioht 
gewoanea , vgl. 41 , 2 f. — ad tent^ 
bei Tagesanbruch lolite man sie in 
dea Zelten erwarten. — Colliri., der 
Ort Bcbeiat sonst nicht erwahnt za 
worden. 

6-8. laevo - praesr. cum wie 
41, 12, 1 ; Salì. 1. 46, 7: in postre- 
mo C. Marius - cum equitibus cu* 



rabat — disténg., 37, 40, 2, im 
Folg. a. § 12 intermixti. - Midon, 
8.44, 32, 9; ib. 45, 2; Poi. 27, 8: 
Mrjòettv. — huic. arm., wie aus 
equitibus ersicbtlieh ist, die freten- 
ser; da so die Art der Bewaffnung 
bezeichaet ist, s. e. 55, 10: Cretieo 
armata, sebeint es Dicht nothig levi 
st. huic za lesen. — summae p. e., 
Curt. 4, 45, 8: UH partiòus copia- 
rum, summae Orsines praeerat: er 
batte bier dea Oberbefebl. — regii 
eq.f eine besondere, aiebt naher be- 
zeichnete Abtbeilaog der vorber er- 
wahatea Macedones equites; Poi. 
5, 65 nenot: tovs InntiS rov£ ne- 
ql rt}V avXrjV. — mixtum g., e. 51, 
9 ; dio standea auf beiden Flugeln 
nacb dem Centrum za. 

9-10. agema wie 37, 40, 5, vgl. 
45. 51, 4. — eq. sacrae al., ebeaso 
44, 42, 2, dagegea 42, 66, 5: ala, 



364 



LIBER XXXXII. CAP. 58. 59. 



a. n. 583. 



quadringentorum manus utraque numerum explebat; * * Thes- 
salonicensem et * * Neoptolemum iis praefecit sic regii cern- 
ii stitérant. consul intra valium peditum acie instructa et ipse 

12 equità tum omnem cum levi armatura emisit. prò vallo instructi 
sunt. dextro cornu praepositus C. Licinius Crassus consulis 
frater cum omni Italico equitatu velitibus intermixtis ; sinistro 
M. Valerius Laevinus sociorum ex Graecis populis equites habe- 

13 bat et eiusdem gentis levem armaturam. mediani autem aciem 
cum delectis equitibus extraordinariis tenebat Quintus Mucius. 
ducenti equites Galli ante signa horum instructi et de auxiliis 

14 EumenisCyrtiorum gentis trecenti. Thessali quadringenti equites 
parvo intervallo super laevum cornu locati. Eumenes rex Atta- 
lusque cum omni manu sua ab tergo inter postremam aciem ac 
valium stpterunt 

59 In hunc modum maxime instructae acies, par ferme utrimque 

numerus equitum ac levis armaturae, concurrunt a funditoribus 

2 iaculatoribusque, qui praecesserant, proelio orto, primi omnium 

Thraces, haud secus quam diu claustrisretentaeferae, ita concitati 



quam sacram vocant, sonst scheint 
sich diese Bezeicbnaog eines be- 
sonderen Reitercorps nicht za fio- 
den, viell. war es eine Àbtheilung 
der Xnneg èTcuQtxTJ (oilnntìSTtov 
iraiycov), von der die erste tXrj 
den Namen paoiXixy oder ayqfxa 
fiihrte, Arr. 3, 11, 8; ob ein Theil 
derselben die regii equites § 8 wa- 
ren, s. 37, 40, 11, lasst sich nicht 
erkennen, vgl. Mutzell zu Curt. S. 
332; 396 f. — Thess., der Name 
und zum Folg. das nomen gentile 
sind in der Hs. verdorben, die Vor- 
anstellung des letzteren wie e. 59, 
8, vgl. 40, 24, 7, an u. St. war die 
Ordnung cbiastisch; Madvig verm. 
Artemona Dolopem, 

1 1-1 4. emisit st. des hs.misit, vgl. 
26, 44, 3 ; 40, 47, 8. — cum o. eq., s. 
die Stelle aus Sali, za § 6. Ob aach 
die romisebe, sonst nicht erwahnte 
Reiterei ver&tanden werden soli, s. 
e. 61, 4f., ist niebt deutlich; das 
Centrum, wenn anders ein solcbes 
gebildet wurde, ware sebr schwach 
gewesen. — velit interp., 26, 4, 4; 
Veget. 3, 16: quodsi equites impa* 
res fuerint, more veterum velocis~ 



timi cum scutis levibus pedites-iis- 
dem miscendi sunt, quos expeditos 
velites nominabant. — Laevin., 40, 1 ; 
27. — delect eq. extraord., sonst 
erwàhnt L. equites extraordinarii 
uhne den Zasatz delecti, s. 40, 31, 3; 
auch wurde die Zahl der Reiter, 
wenn sie nur auserlesene aus dea 
etwa 400. extraordinarii (von 1400 
M. Uberhaupt e. 31, 3) wàren, za 
gering sein ; entweder ist daher de- 
lecti niebt richtig oder et del. zu 
lesen and anter diesea die ànóXe- 
xtoiVol. 6, 31, 2 oder die Reiter der 
cohors praetoria, vgl. 2, 20, 5, za 
verstehen ; Marq. 3, 2, 307. — Muc, 
e. 49, 9. — Cyrt., 37, 40, 9. — 
quadrai g. s. e. 55, 10.' — super, 
iiber diese hinaas, an der Seite, vgl. 
e. 59. 4. — ab tergo, als Reserve. 

5flf. 1-3. concurr. wird besserauf 
acies, so dass numerus Apposit. ist, 
als auf dieses bezogen. — prae- 
cess.y die Hs.. hat praecesserunt, vgl. 
zn e. 51, 5 n. 1, 1, 1, hier wol we- 
gen concurrunt — claustris etc, 
36, 7,13; 35, 18, 6. — ita ist we- 
gen der Beziehung auf ut der ande- 
ren Lesart ira vorzaziehen, s. 24, 



a. Ch.' 171. 



LIBER XXXXI1. GAP. 59. 



365 



cum ingenti clamore in dextrum cornu, Italicos equites, incurre- 
runt, ut usu belli et ingenio inpavida gens turbaretur. * * già- 3 
diis hastas petere pedites * * mque, nunc succidere crura equis, 
nunc iiia suffbdere. Pérseus in mediam invectus aciem Graécos 4 
primo impetu avertit; quibus cum gravis ab tergo instaret hostis, 
Thessalorum equitatus, qui a laevo cornu brevi spazio diiunctus 
in subsidiis fuerat extra concursum, primo spectator certaminis, 
deinde. inclinata re maxumo usui fuit. cedentes enim sensim 5 
integris ofdinibus, postquam se Eumenis auxiliis adiunxerunt, 
et cum eo tutum inter ordines suos receptum sociis fuga dissi- 
patis dabant et, cum minus conferti hostes instarent, progredì 
etiam ausi multos fugientium obvios exceperunt. nec regii, sparsi 6 
iam ipsi passim sequendo , cum ordinatis et certo incedentibus 
gradii manus conserere audebant cum victor equestri proelio ? 
rex, parvo momento si adiuvissent, debellatum esse *, opportune 



16, 1 ; anders 38, 17, 7. — usu bel- 
li, vgl. dagegen e. 55, 3. — hastas 
etc, vgl. e. 60, 2; 31, 39, 11. 

4-6. in med. oc. ist, wenn nichts 
feblt, eber Ungenauigkeit L.'s als 
FehlerderAbchreiber, Perseus batte 
nach e. 58, 13anfrom. Reiter stossen 
miissen ; doch siod diese viell. nicht 
erw'ahnt um die Vorwiirfe e. 60, 9 
za moti vi reo. — gravis, 27, 4, 1. 
— inclin. re, 22, 6, 9. — cum eo ist 
nicht obne Hàrte auf Eumenes be- 
zogen, aber contundi wol wegen 
adiunxerunt nicht zagesetzt. — in- 
ter ord., 30, 33, 3. — eaxep., in 
gutem Siane, vgl. 22, 12, 7 ; 29, 34, 
13, doch ist die Sache nicht klar, 
da auch die in den Worten: so- 
ciis - dissipai. Bezeichneten Flie- 
hende waren; einfacher ware der 
Gedanke, wenn es sequentium od. 
a. hiesse. — incedente weil sie nach 
§ 5 im Vorriicken begriffen sind; 
cedentibus wiirde nicht passe n. 

7-11. parvo m., s. 21, 43, 11: 
perlevi momento; 8, 19, 8: levi 
"momento n. a. — adiuviss. etc, 
da die Hs. adiuvissetdebellatum 
esseet bat, so kann aucb das Letzte- 
re verdorben sein, weshalb Sigonius 
debellaturus essel aodert; leicbter 
ware debellavisset 9 das plsqprf. wie 



31, 18, 8: edidissent, vgl. za 4, 58, 
3; Cic. Br. 33, 126: habuisset, ge- 
braacbt. L. batte dann (nach Polyb.) 
einen Tadel iiber Perseus ausge- 
sprochen; die rom. Legionen, s. e. 
60, 3, aber ebenso verletzt wie e. 61, 
6 ; 31,37: quodsimodum in sequendo 
habuissent non in praesentis modo 
certaminis gioriam, sed in summam 
etiam belli prof ectum foret, ib. 38, 
3; zara Gedanken 35, 5, 10; 23, 
13, 6; 22, 41, 3 a. a.; auch ware 
dann die Erganzung eines Ver bum: 
diceret t crederete clamar et nicht 
nothig. In der anfgenommenen Les- 
art ist debellatum esse geb ranch t 
wie 3, 50, 5: fuisse, vgl. ib. 72, 7; 
28, 34, 8. Statt ad hortandum hat 
die Hs. adhor tanti, was aber dem 
Folg. widersprechen wiirde, da der 
Konig, wenn er jetzt schon die Bei- 
ter zu einem neuen Angriff auffor- 
dert, von der Phalanx unterstiitzt, 
diesen noch weit kiihner gewagt 
haben wiirde; w ah re od in ad hor- 
tand. etc. seio Mangel an Entschie- 
denheit und Selbstvertraaén ber- 
vortritt, vgl. 36, 12, 9: per oppor- 
tune ad confirmandos animo s — ve- 
nti; iiber den absoluten Gebrauch 
von supervenire s. 2, 6, 10; 34, 28, 
4 u. a.; zum Gedanken 36, 10, 9: 



366 



LIBER XXXXII. CAP. 59. 60. 



a. u. 583. 



• ad hortandum supervenit phalanx, quam sua sponte, ne audaci 
ooepto.deessent, Hippias et Leonnatus raptim adduxerant, post- 

8 quam prospere pugnasse equitem acceperunt. fluctuanti rege 
inter spem metumque tantae rei conandaetlretensis Euander, quo 
ministro Delpfais ad insidias Eumenis regis usus erat, postquam 

9 agmen peditum venientiura sub signis vidit, ad regem adcurrit et 
monere institit, ne elatus felicitate summam rerum temere in non 

10 necessariam aleam daret: si contentus bene re gesta quiesset eo 
die, yel pacis bonestae condicionem habiturum, vel plurimos belli 
soeios, qui fortunam sequerentur, si bellare mallet. in hoc con- 
ti silium pronior erat animus regis. itaque conlaudato Euandro 
signa referri peditumque agmen redire in castra iubet, equitibus 
receptui canere. 
60 Cecidere eo die ab Romanis ducenti equites, duo milia baud 

minus peditum, capti sescenti ferme; ex regiis autem viginti 

2 equites, quadraginta pedites interfecti. postquam rediere in castra 
victores, omnes quidem laeti, ante alios Thracum insolens laeti - 
tia eminebat; cum canta enim superfixa hastis capita hostium 

3 portantes redierunt. apudRomanos non maestitia tantum exmale 
gesta re, sed paror etiam erat, ne extemplo castra hostis adgre- 
deretiir. Eumenes suadere , ut trans Peneum transferret castra, 
ut prò munimento amnem haberet, dum perculsi milites animos 

4 còlligerent. consul moveri flagitio timoris fatendi ; victus tamen 
ratione silentio noctis transductis copiis castra in ulteriore ripa 

5 communiit. rex postero die ad lacessendos proelio bostes prò- 



incerto regi inter spem metumque 
legati - animos auxerunt; Andere 
lesen si adiuvissent debellatum esse 
clamar et opp. adhortanti, oder deb. 
esse opportune adh. u. A. — fluct, 
e. 33, 2. — - pedit st. impeditimi, vgl. 
21, 5, 10. — Humm. rer., die Ent- 
sebeidung des Krieges nnd iiber sein 
Reicb. — aleam, e. 50, 2. — pron., 
§ 7. — ree. con,, 37, 32, 6. 

60. 1-2. ab Rom. , von Seiten 
d. R., 1, 12, 2; 8; Caes. B. G. 2, 
25, 2. — ducenti, cine im Vergleich 
za de» Verlaste der Fusstruppen, 
da anf beiden Seiten die ganze Rei- 
terei im Gefechte gewesen ist, ge- 
ringe Zabl; Plot. 1. 1. giebt die 
Zahl der Gefalleneo aof 2500, 
Apophtb. 197 die der GefeUenen n. 
Gefangenen aof 2800 an.—ìiaud m., 



39, 18, 9. — capti s., ebenso Plot, 
in d. hs. Lesart AC. ferme CC equi* 
ies kann auch pedites fehlen, da, 
wenn equites entfernt wird, es den 
Schei a hat, als oballe Gefangenen pe- 
dites gewesen waren. — ante ah ent- 
spricht quidem, wie sonst sed. — 
emineb., 2, 5, 8. — super/., ein sel- 
tenes nor noch bei spateren Schrift- 
stellern gebranchtes Wort, vgi. e. 
48, 7 supervectus-, 10, 26, 11; Tac. 
H. 1, 49: caput- suffixum; Snet. 
Gàlba 20: {caput) hasta suffixum, 
Tgl. 31, 39, 11. 

3-7. transferret ohne bestimm- 
tes Snbj. ist sebr bari, viell. ist con- 
sufi vorber ausgefallen oder trans- 
ferrent - kaberent zn lesen ; Eum. 
ràth anf das linke Ufer des Flora- 
ses za gehen, 8. e. 55, 6. — sileni., 



a. Ch. 171. 



LlBER XXXXII. CÀP.60.61. 



367 



gressus, postquam trans amnera in tuto posita castra animad- 
Tertit, fatebatur quidem peccatimi, quod pridie non institisset 
victis, sed aliquanto maiorem culpam esse, quod nocte foret ces- v 
satum; nam ut neminem alium suorum moveret, levi armatura 6 
inmissa trepidantium in transitu fluminis hostium deieri magna 
ex parte copias potuisse. Romanis quidem praesens pavor dem- 7 
tus erat, in tuto castra habentibus; damnum interceterapraecipue 
famae movebat. et in Consilio apud consulem prò se quisque in 8 
Aetolos conferebant causam : ab is fugae terrorisque principium 
ortum; secutos pavorem Àetolorum et ceteros socios Graecorum 9 
populorum. quinque principes Àetolorum , qui primi terga ver- 10 
tentes conspecti dicebantur, Romam missi. Thessali prò contione ' 
laudati ducesque eorum etiam virtutis causa donati. 

Ad regem spolìa caesorum hostium referebantur. dona ex 01 
his aliis arma insignia, aliis equos, quibusdam captivos [dono] 2 
dabat. scuta erant supra mille quingenta, loricae thoracesque 
mille amplius sumraam explebant, galearum gladiorumque et 
missilium omnis generis maior aliquanto numerus. haec per se 3 
ampia laetaque multiplicata verbis regis, quae ad contionem vo- 
cato exercitu habuit. „praeiudicatum eventum belli habetis. me- 4 



39, 30, 4. — sed geht nicht auf pec- 
catum, sondern es ist daza aus fa- 
teb. za denken dicebat, e. 43, 10. 
ut nem. , gesetzt dass = obne dass 
er Jemand. — Roman, quid, ist so 
gesagt, als ob ein anderes Subjeot 
gegenuber gestellt werden solite, 
wàhrend damnum etc. vielmebr 
praesens quidem erwarten lasst; 
wenn nicht so zìi lesen ist, werden 
die R. dem vorber erwàhnten Ko- 
nig entgegenstellt: die R. abererst, 
wenn sie aucb sieber waren, em- 
pfahden docb usw., vgl. 39, 27, 6. — 
damnum ist dorch die Zwischen- 
stellung von inter cetera, wozu 
aueh damna gedacht werden kann, 
geboben. 

8-10. et in e. ist leicht ange- 
knupft, die Scbuld des damnum fa- 
mae soli auf die Aetoler gebracht 
werden. — terr. pav., 27, 42, 5. — 
et ceti auch die ubrigen seien in 
Fnrcbt gerathen, nnd so gefolgt. — 
Graee. p. 9 vgl. e. 58, 12: sotiorum 
ex Graecis p» — dicebant, auf ein 



blosses Geriicbt bin; L. hat e. 59, 
2: primi omnium etc. angedeutet, 
wo die Flacbt begann; Poi. 27, 13 
extr.: rovg ntol tòv InnòXo^ov - 
éìóov rovgjiìxfaXovg àvayoftivovg 
eìg rrjv 'Pcàftrjv ano rijg InnofjLa- 
%(ag àXóytog, xccl rag ócapoXàg 
%àg Ex t<Sv n€QÌ Avxlaxov 7i€m- 
OTsvfiévctg xar avTùJV, wahrscbein- 
licb batte derselbe auch bei der 
Schilderung der Schlacht die Sache 
beriibrt; App. 1. 1.: AlnaXàv óè 
xal héqcov 'EXX-qvwv xccrexpev av- 
rò tog 7iq(Ótù)V tQt&nivTwv. — prò 
conty 39, 31, 17. 

61. 1-6. dono ist nach dona 
uberfliissig; docb kann auch donai 
oder donabat in dona liegeo. — 
ampi, laetaq., s. e. 60, 2: laetitia; 
9, 38, 4 : laetamfamam ; 3, 38, 12 u. 
a., es wird auch a. lautaq. od. prae- 
claraq. verm. — quae habuit, 10, 24, 
4. — praeiud. ev., Tac. Germ. 10 : 
Victoria huius vel illius prò praeiu- 
dicio accipitur, vgl. 26, 2, 4; 39, 



36fe 



LIBER XXXXII. CAP. 61. 62. 



a. u. 583- 



liorem partera hostium, equitatum Romanum, quo invictos se 

5 esse gloriabaiitur, fudistis. equites enim illis principes iuventu- 
tis, equites seminarium senatus; inde lectos in patres consules, 
inde imperatores creant; horum spolia paulo ante divisimus in- 

6 ter vos. nec minorem de legionibus peditum victoriara habetis, 
quae nocturna fuga vobis subtractae naufragorum trepidatione 

7 passim natantium flumen conpleverunt. sed facilius nobis se- 
quentibus victos Peneum superare erit, quam illis trepidantibus 
fuit; transgressique extern pio castra oppugnabimus, quae hodie 

8 cepissemus, ni fugissent; aut si ade decernere volent, eun- 
dem pugnae pedestris eventum expectate, qui equitum in cer- 

9 tamine fuit." et qui vicerant alacres, spolia caesorum hostium 
umeris gerentes facinora sua audivere, ex eo quod acciderat 

10 spem futuri praecipientes, et pedites aliena gloria accensi, 
praecjpue qui Macedonum phalangis erant, sibi quoque et na- 
vandae regi operae et similem glorìam ex hoste pariendi oc- 
li casionem optabanL contione dimissa, postero die profectus inde 
ad Mopsium posuit castra, tumulus hic ante Tempe * eminet 
62 Larisae medius abestonum * * * . Romani non abscedentes ab 

2 ripa Penei transtulerunt in locum tutiorem castra, eo Misagenes 
Numida vento cum mille equitibus, pari peditum numero, ad hoc 
elephantis duobus et viginti. 

3 Per eos dies consilium habenti regi de summa rerum, cum 



27, 5; 21, 29, 4. — - mei part, vgl. 
3, 61, 7; im Folg. wird raehr die 
politische Stellung der Ritter her- 
vorgehoben. — urine. ìuvent. , s. 9, 
14, 16; 2, 20, 11; 10, 28, 7; 
Scbwegler 2, 664. — inde = ex Us, 
die Sobnc der Senatoren diente o als 
Ritter uod trateu dann in denSenat; 
nur auf <liese (equites illustres 39, 
31, 16), nicht auf die um Sold die- 
nenden Ritter kann das bier ali- 
gemeia Gesagte bezògen werden, 
vgl. 34, 31, 17; Lange 2, 15ff. — 
patres nach Madvig, gewohnl. pa- 
trum numerum, 2, 1, 10, weil die 
Hs. patrum hat. — de leg. - viet, 
8, 12, 4, vgl. 25, 29, 6. 

7-11. facil. -fuit weit getreunt, 
vgl. e. 6, 2; 39, 1, 2. — umeris, 
1 , 26<j 2. — pedit. , mit Ausa chi uss 
der Leichtbewaffneten. — Mops., 
vgl. Strabo 9, 5, 22 p. 443: eìvcu 
de tò vvv xaXovfievoy Jlelaoytxòv 



neàlov, ivtpuittQfaa-xcàMó xpiov, 
ib. § 20 p. 441. der H ti gel (tumu- 
lus) , auf dem es lag, konnte in der 
Ebene steben, Bursian 1, 62. Die 
folg. W. sind verdorben uod liicken- 
faaft , in tempesteest liegt viell. 
Tempe situs est, vgl. 36, 10, 11 ; 
44, 8, 9; in abestonum wahrschein- 
licb Gonnum, e. 54, 8; 44, 6, 10; 
medius wird zwar von L. mit dem 
Genit. verbunden, s. e. 58, 9; 10, 
2, 15, aber anders, als wenn au u. 
St. Larisae medius et Gonni gelesen 
wiirde. 

*' 62. 1-2. non absc. etc., \vo- 
binwarts, ist niebt zu erkennen, e. 
64, 7 stehen sie wieder sudlich vom 
Penens. — Misag., e. 29. 

62, 4-15. Friedensverhandlun- 
gen. Poi. 27, 8; App. Mac. 12; 
Plut. Apophth. 197. 

3-7. summa r., § 12; e. 59, 6; 



a. Ch. 171. 



LIBER XXXXII. CAP. «2. 



369 



iam consedisset ferocia ab re bene gesta, ausi sunt quidam: ami- 
co rum consilium dare, ut secunda fortuna in condicionem ho- 
nestae pacis uteretur potius , quam spe vana evectus in casum 
inrevocabilem se daret: modum inponcre secundis rebus nec 4 
nimis credere serenitati praesentis fortunae prudentis bominis 
et merito felicis esse, mitteret ad consulenti, qui foediis in eas- 5 
dem leges renovarent, quibus Pbilippus pater eius pacem ab T. 
Quinctio victore accepisset. neque fìniri kellum magnifìcentius 6 
quam ab tam memorabili pugna posse, neque spem firmiorem pa- 
cis perpetuae dari, quam quae perculsos adverso proelio Roma- 
nos molliores factura sit ad paciscendum. quodsi Romani tum 7 
quoque insita pertinacia aequa aspernarentur, deos hominesque 
et moderationis Persei et illorum pervicacis superbiae futuros 
testes. numquam ab talibus consiliis abhorrebat regis animus ; 8 
itaque plurium adsensu conprobata est sententia. legati ad con- 9 
sulem missi adhibito frequenti Consilio auditi sunt. pacem petiere ; 10 
vectigal, quantum Philippus pactus esset, daturum Persea Ro-' 
manis pollicentis; urbibus, agris locisque, quibus Pbilippus cessis- 
set, cessurum primum. haec legati, summotis his cum consul- li 



vgl. 28, 8, 13 u. a.; Andare $. belli, 
s. zu 29, 4, 3. — ab re b. g., in Fol- 
ge, attributi v. — ut sec. etc, die 
schan e. 59, 9 angeftihrten Griinde. 

— in condic, nm Bed. frir den Prie- 
den zu machen; vgl. e. 59, 10; Tac. 
Agr. 18: prospettiate rerum in va- 
nitatem usus; die hs. Lesart in 
condicione konnte viell. bedeuten 
bei der Verhandlung, s. 24, 30, 1. 

— cas. irrevoc, e. 59, 9. — mod, 
imp., 30, 42, 14. — finiri, s. 44, 34, 
9; es wird auch desinerò verni. ; 
alida obgleicb bellum desinit gè- 
sagt wird, s. Sali. I. 83; Tac. H. 4, 
1 , so ware doch b. desinit a pugna 
eigeothiimlich ausgedriickt. — posse 
kann nicht wol febleo; anders ist 
§ 12: dari. - pertin. - pervie, Doe- 
derl. Syn. 4, 176f. 

8-10. numquam - itaque, L. bat 
den einfachen Gedanken bei Poi.: 
ravra [àÌv ovv tdòxu toìq nìttoGi 
(wodurch § 1 : vnéòsigav etc. wie- 
derholtwird) itav q>CXmv avyxara- 
&ifiivov oh roti neqaéoìg ìnépL- 
novto ti (XQctxQrjucc nqsafìavTaX 
Tit. Liv. IX. 



ndvravxos - xal Mr}dù)V umge- 
kehrt und kiinstlich geordnet, indem 
er die Freunde sich nach der ihnen 
bekaunten, vgl. e. 59, 10, Neigung 
des Konigs , die als sich von selbst 
verstehend an u. St. nicht naher be- 
zeichnet ist, sich bestimmen lasst; 
hàtte der Konig friiher seine Ansicht 
ausgesprochen, so ware die Zustim- 
mung der Freunde unnothig gewe- 
sen; es ist daher zweifelhaft, ob 
mit Madvig zu lesen sei: compro- 
baia sententia, legati etc. — adhib. 
fr. e, 37, 35, 1. — vectig., (pógovg; 
nach 33, 30 hat Philipp, eine Kriegs- 
contribution zu bezahlen, nicht einen 
bleibenden Tribut. — primum kann 
nicht richtig sein, Gron. verni, et 
ipsum ; Andere quam primum, viell. 
iterum\ Poi. róntov ix/cjgrjasi t<5v 
ccvtcov; zum Folg. kann es nicht wol 
gezogen werden, da § 14 nicht als 
Fortsetzung der Thàtigkeit der Ge- 
sandten bezeichnet ist; auch steht 
haec besser am Anfang, s. 21, 
42, 1; 35, 12, 14, vgl. jedoch 21, 
24, 5. 

24 



370 



LIBER XXXXIL CAP. 62. 63. 



a. u. 583. 



tarent, Romana constantia vicit in Consilio, ita tum mos erat, in 
adversis voltum secundae fortunae gerere, moderali animo in 

12 secundis. responderi placuit, ita pacem dari, si de summa rerum 
liberum senatui permittat rex de se deque universa Macedonia 

13 statuendi ius. haec cum renuntiassent legati, miraculo ignaris 
moris pertinacia esse, et plerique vetare amplius mentionem pacis 

14 facere: ultro mox quaesituros, quod oblatum fastidiant. Perseus 
hanc ipsam superbiam , quippe ex fiducia virium esse, timere, et 
summam pecuniae augens, si pretio pacem emere posset, non 

15 destitit animum consulis temptare. postquam nihil ex eo , quod 
primo responderat, mutabat, desperata pace ad Sycurium, unde 
profectus erat, rediit belli casum de integro temptaturus. 

63 Fama equestris pugnae vulgata per Graeciam nudavit vo- 

luntates hominum. non enim solum qui partis Macedonum erant, 

sed plerique iftgentibus Romanorum obligati beneficiis, quidam 

2 viitì superbiamque experti Persei, laeti eam famam accepere, non 



11-12. Constant, vgl 22, 61, 
1 ; 13; ib. 37, 3 , neben der Hinter- 
list e. 47, 9. — ita - erat, Cic. Sull. 
7, 22: ita sum ti. a. — animo st. ani- 
mo s nach Madvig, s. 4, 7, 6; 31, 44, 
2. — perniiti, etc, s. 39, 54, 7; 36, 
28, 1 ; doch ist der Ausdruck an u. 
St. breiter und gesucht, da de sum- 
ma rer. nicht wol bedeuten kann : ia 
Riicksicht auf, sonderò von statuen- 
di ius abhangt und in de se deq. - 
Maced. einen freiereo, epexegeti- 
seben Zasatz erhalt ; auch die Tren- 
nuog und Vertheilung der W. libe- 
rum ius ia dieser Weise ist unge- 
wohnlich ; das Ganze ist eine freie 
Uebersetzung von Poi. IxéXsvov 
ìnvtqinuv ròv IISQCféa rà xa&* 
avròv xcà xad-óXov diàóvairij avy- 
xlrJKp rrjv Qovatav, ù>s cev avrij 
òoxfj povlevea&ai nsqì ràiv xara 
rr\v MaxiSovCav, der géwobnliche 
Ausdruck ìnirqinuv nsQÌ ràv 
oXtov u. a. ist weiter ausgefubrt 
um die Grosse der Forderung star- 
ker bervortreten zu lassen; Plut 
1. 1. ìxélèvasv ó vsvixrjfÀrévos ròv 
vevixrixórcc 'PtopaCoig èniroénuv 
rà xa&* avxóv. 

13-16. miraculo, zu 41, 11, 3. — 
ignaris, Leuten die usw., allgemei- 



ner als bei Poi. nvkg ÌX7tXì]rrófi€- 
voi rriv vn&QrupavlttVì moris, der 
§ 11 bezeichneteri ; docb ist viell. 
Romanorumoà. nachMadvig/fomom 
ausgefallen; zur Sacbe s. 33, 11, 7. 
— quippe, s. 2, 45, 9: accendunt - 
ferocius multo - quippe inpune se 
insulturos; 3, 50, 14u. a; es ist wol, 
werin auch an u. St. timere nach- 
steht, weder ratus hinzuzudenken 
noch quippe quae - esset zu lesen ; 
zum Gedanken s. 30, 29, 4. — sum- 
ma pec. , § 10 vectigal. — ex eo - 
mutab.,SS, 11,8; 37,20,8. 

68. 1-2. Stimmung in Grie- 
chenland. Poi. 27, 7 ft . 

1-3. nudav., e. 13, 3. — partis 
Mac., e. 12, l,vgl. c.30,1. — sedpL, 
wie sed omnes u. a., 39, 24, 8. — 
quidam - experti lasst sich nicht 
auf die Romer beziehen , dean 
scbwerlich hat L. hier, aa einer ma- 
passenden Stelle , den Romern die- 
sen Vorwurf gemacht, der auch 
nicht entfernt wiirde, wenn man ei- 
ne Parenthese ann&hme; auch Poi. 
sagt nichts der Art; der Satz ent- 
halt vielmehr den Gegensatz zu dem 
Verfahren der Romer, und nach ex- 
perti ist Persei od. regis ausgefal- 
len. Bei der Art, wie L. solche 



a. Ch. 171. 



LIBER XXXXH. €AP. 63. 



371 



ob aliam causam quam pravo studiò , quo etiam in certaminibus 
ludicris vulgus utitur, deteriori atque infirmiori favendo. 

Eodem tempore in Boeotia summa vi Haliartum Lucretius 3 
praetor oppugnabat; et quamquam nec habebant esterna auxilia 
obsessi praeter Coronaeorum iuniores, qui prima obsidione moe- 
nia intraverant, neque sperabant, tamen ipsi animis magis quam 
viribus resìstebant. nam et eruptiones in opera crebro faciebant, 4 
et arietem admotum nunc saxis ingentibus, nunc libramento 
plumbi gravatum ad terram urguebant et, si qua declinare ne- 
quiverant ictum, prò diruto muro novum tumultuario opere ra- 
ptim ex ipsa ruinae strage congestis saxis extruebant' cum ope- $ 
ribus ìentior oppugnalo esset, scalas per manipulos dividi 
praetor iussit [ut] corona undique moenia adgressurus, eo magis 
suffecturam ad id multitudinem ratus, quod qua parte palus ur- 
bem cingit nec adtinebat oppugnar! nec poterat. ipse ab ea parte, 6 
qua duae turres quodque inter eas muri fuerat *, duo milia mi- 



Verhàltnisse behandelt, kann ea 
nicht entgegenstehen, dass Perseus 
die Griechen za gewinnen gesacht 
hat, s. 41, 23f.; 42, 12, 5ff.,nnd 
das bier Gesagte mehr von Philip- 
pus galt. — ob al. e. q. studio , s. 
38,39, 10; 21, 2, 3. — pravo st., 
L. hat in wenige Worte zusammen- 
gedràngt, was Poi. ausfubrlich be- 
handelt , and das Verfahren der 
Menge, weil er selbst auf Seiteo der 
Romer steht, als eineverkehrteNei- 
gung, pravum studium bezeichnet, 
wabrend Poi. nur sagt: iv ixefroig 
. {toZs yvuvixolg àyàiai) otav nobg 
ÈnupaVT) xaì àrJTTTjTQV à&XijrriV 
eìvtu doxovvt» avyxaTaarfj toc- 
nuvbg xccl noXv xaTatieéoreoog 
àvtuy<ovt,arì\g, svd-étag ànofiSQC&i 
rà 7ikf}&rj rriv tvvoiav tip xara- 
ènatiqtp xaì d-ciQQÙv TiaqccxaXsl; 
deteriori atq. inf. entspncht nar 
ranetvòg xtà noXv xaradeéóTS- 
Qog. Die Vergleichung wàre selbst 
sehr uoklar , wenn nicht vorher 
zwei Parteien bezeichnet worden 
wàren. — f avendo, indem sie, da- 
durch dass sie, stànde in naherer 
Verbindang init dem Relatìvsatz 
als mit pr. studio, wozu es Dar hart 
als Appos. genommen werden 



kb'nnte, s. 2, 47, 12; 32, 37, 1, wes- 
halb Gron. favendi verm. 

63. 3-12. Einnahme von ffali- 
artus. 

3-5. Halìart., e. 56; darin liegt 
das Sabj. za habebant. — Coronae* 
or., e, 46, 9; die hs. Form Coroni- 
tarum wàre ne ben Kooiovstg Poi. 
27, 1 nngewòbnlich, vgl. e. 44, 4; 
67, 12; Z. § 256. — prima, im An- 
fang, nicht bei der fruheren Bela gè - 
rnng, priore. — ipsi um den Gegen- 
satz zn externa za scharfen. — 
saxis ing., vgl. 38, 5,4; im Folg. 
ist nequéverant unsicher. — raptim 
soli tumultuario noch steigern. — 
ruinae str., die beim Einsturz der 
Mauer iibereinandergefallenen utid 
so da liegenden Steine, vgl. 31, 17, 
1 ; ib. 46, 15 ; 35, 30, 5.— per man., 
s. 26, 44, 6; 28, 19, 9: scalas ele- 
etis per manipulos viris dividi iu- 
bet. — operibus vertrate den Ge- 
danken: wenn sie durch Belage- 
rungswerke betrieben wiirde ; doch 
ist viell. noch mehr aasgefallen. — 
suffect., e. 54, 3. — palus, eine 
snmpfige Stelle des Kopaissees. 

6-9. fuerat, ob darnach rue- 
rat, 21, 11, 9; 33, 17, 9; procide- 
rat 21, 8, 5; ib. 14, 2; corrueratì 

24* 



372 



LIBER XXXXn. CAP. 63. 



a. u. 583. 



litum delectorum admovit, ut eodem tempore, quo ip&e tran- 
scendere ruinas conaretur, concursu adversus se oppidanorum 
facto scalis vacua defensoribus moenia capi parte aliqua possent. 

7 haud seguite^ oppidani vim eius arcere parant. nam super stra- 
tum ruinis locum fascibus aridis sarmentorum iniectis stantes 
cum ardentibus facibus accensuros eam se saepem minabantur, 
ut incendio intersaepti ab hoste spatium ad obiciendum interio- 

8 rem murum baberent. quod inceptum eorum fors inpediit: nam 
tantus repente effusus est imber, ut nec accendi facile pateretur 

9 et extingueret accensa. itaque et transitus per distracta fumantia 
virgulta patuit et in unius loci praesidium omnibus versis moe- 

10 nia quoque pluribus simul partibus scalis capiuntur. in primo 
tumultu captae urbis seniores inpubesque, quos casus obvios ob- 
tulit, passim caesi; armati in arcem confugerunt et postero die, 
cum spei nibil superesset, deditione facta sub corona venierunt; 

11 fuerunt autem duo milia ferme et quingenti. ornamenta urbis, 
statuae et tabulae pictae, et quidquid pretiosae praedae fuit, ad 

12 naves delatum ; urbs diruta a fundamentis. inde Tbebas ductus 
exercitus; quibus sine certamine receptis urbem tradidit exulibus 
et qui Romanorum partis erant, adversae factionis hominum fau- 
torumque regis ac Macedonum familias sub corona vendidit bis 
gestis in Boeotia ad mare ac naves rediit. 



prorutum erat, 32, 24, 3 vgl. 34, 
29, 5, ausgefallen. sei, lasst sich 
Dicht bestimmen ; das homoeoteleu- 
toa ware bei alien nicht schoo. — 
ipso, obgleich es vorausgegangen 
ist, stellt den Anfùhrer den eben 
Erwahnten entgegen; diese sollen 
einen etwa frei gewordenen Punkt 
erstiirmen. — strat. r., 21, 8, 7 ; ib. 
12, 2. — fase, ar. sarm., 22, 16, 7. 
— accendi, vgl. 6, 2, 9. — distra- 
tta, postquam dist. sunt, vgl. 25, 36, 
9; 40, 28, 3. — moen. quoq., weil 
sie auf der einen Seite durch die 
Bresche eingedrungen waren. 

10-11. tumultu e. u., zu 41, 11, 
6. — senior. inp., s. 2, 13, 10, vgl. 
1, 43, 2 ; die Manner sind imKampfe, 
26, 46, 10.— obvios obtul., 4, 40, 3 : 
obviam - occurrerent; 22, 6, 4. — - 
sub cor., e. 54, 6; der Verkauf er- 
folgt ungeachtet der deditio, s. 2, 
17, 6, weil sie durch WaffeDgewalt 
erzwuogen war. — statuae eie. , s. 



27, 16, 7, die Stadt ist seitdem ver- 
fallen, s. Poi. 30, 18; Strabo 9, 2, 
30 p. 411 : ùiXtaQTos o*k vvv ovxitv 
£<stC, xataaxcKpeiGa iv t$ 7iqòs 
ITeQaéa noXé^ , rrjv xwqccv <T 
tyovcfiv ù£&r)vatoi SóvTtov c Pa)- 
[xaCcov. 

12. quibus etc., da mach ist er 
mit dem Heere, ungeachtet die Stadt 
sich an Rom angescfalossen hat, s. e. 
44, 46, vor dieselbe gezogen; ob 
durch besondere, nicht berichtete 
Verhaltnisse bewogen, oder blos 
um an der macedon. Parte i Rache 
zu nehmen, ist nicht angedeutet. — 
exui, nach dem e. 44, 6 Berichteten 
solite man erwarten , dass diese 
schon zuriickgekehrt seien. — sub 
cor. vend., sie werden als Bundes- 
briìchige wie im Krieg mit den Waf- 
fen in der Hand gefangene Feinde 
bebandelt. — famil., wahrschein- 
lich nicht allein Sclaven und Gii ter, 
sondern auch die Familienglieder. 



a. Ch. 171. 



LIBERXXXX1I. CAP. 64. 



373 



Cuna haec in Boeotia gererentur, Perseus ad Sycurium sta- 64 
tiva dierum aliquot habuìt. ubi cUm audisset raptim Romanos 2 
circa ex agris demessum frumentoni convehere, deinde ante sua 
quemque tentoria spicas fascibus desecantem, quo purius fru- 3 
mentum tereret, ingentis acervos per tota castra stramentorum 
ferisse, ratus incendio opportuna esse, faces taedamque et mal- 
leolos stuppae inlitos pice parari iubet; atque ita media nocte 
profectus est, ut prima luce adgressus fallerei nequiquam. pri- 4 
mae stationes oppre§sae tnmuitu ac terrore suo ceteros excita- 
verunt signumque datum est arma extern pio capiendi; simulque 
in vallo, ad portas, miles instructus erat. et * * oppugnationis 5 
castrorum Perseus et extemplo circumegit aciem et prima irope- 
dimenta ire, deinde peditum signa ferri iussit. ipse cum equi- 
tatù et levi armatura substitit ad agmen cogendum, ratus, id quod 
accidit, insecuturos ad extrema ab tergo carpenda hostis. breve 6 
certamen levis armaturae maxime cum procursatoribus fuit; e- 
quites peditesque sine tumulto in castra redierunt. 

Demessis circa segetibus Romani ad Crannona, intactum 7 
agrum, castra movent. ibi cum securi et propter longinquitatem 
et viae inopis aquarum difficultatem , quae inter Sycurium et 



64 - 66. Kriegsoperationen in 
Tbessalien, Polyb. 27, 9; App. Mac. 
12; 

2-3. frument. etc, um es in die 
Magazine zu liefern , aus denen sie 
ibren Bedarf erfaielten, e. 55, 5. — 
fascibus ist Dativ. : voa den Getrei- 
debundeln; Stat Silv. 2, 2, 85: Gra- 
tis - deserta metallis saxa ; gewofan- 
licher ist de od. a, Andere lesen 
falcibus. — malleol. etc, 38, 6, 2; 
21, 8, 10: stuppa circumligabani 
(ferrum) linebantque pice. — est 
&cheint ausgefallen. — adgressus = 
si adgressus esset, s. 41, 16, 2;ad- 
gressurus zu lesen scheint nicht 
no t big. — f oliere, 38, 7, 6. 

4-6. nequiquam, s. Cic. Att. 4, 
6, 2: quid? si cessare libeat? nequi- 
quam; Hirt. B. G. 8, 19, 6: fugam 
quaerunt. nequiquam\ nam etc; 
àhnlichCurt.3, 13, 12 {frustra Fior. 
2, 21 (4, 2), 9; Hor.Od.3, 7, 21 u. a., 
Madwig verwirft die Absonderung 
des Wortes als unlateinisch und 
nicht prosaiscb, und zieht nequiq. zu 



dem folg. Particip. — simulq., vgl. 2 1 , 
49, 10. r- in v., adport, das Asyn- 
deton entspricht der iibrigen Dar- 
stellung, s. 41, 3, 1. — oppi/gn., 
davor bat die Hs. inconste, was bis 
jetzt noch nicht mit Sicberheit ver- 
bessert ist; friiher wurde etinten- 
tus oppugnationi gelesen ; Andere 
verna, erat * * et inconsultae op- 
pug., ita deceptus in Consilio oppr, 
vieii. et non institit oppugnationi. 
— carpenda, 6, 32, 11 u. a. — pro- 
cursator findet sich viell. nur hier, 
vgl. 34, 15, 9: detractor; 7, 32, 11 ; 
9, 13, 2: adhortator; procursatio; 
procursus; procursare bat L. mehr* 
facb. 

7-10. Crannona, die Hs. bat 
Crannonam, was, da sogleicb Cran- 
nona folgt, nicht zulassig ist, s. 1, 
18, 2; die Stadt, s. e. 55, 6, lag 
iiber 2 Meilen siidlich von Larisa, 
Bursian 1, 67; die Roraer sind also 
wieder iiber dem Peneus gegangen, 
s. e. 62, 1. — longùiq., Crannon lag 
am sudwestlichen , Sycurium am 



374 



LIBER XXXtflI. CAP. 64. 65. 



a. a. 583. 



8 Crannona est, stativa haberent, repente prima luce in imminen- 
tibus tumulis equitatus regius cum levi armatura visus ingentem 
tumultum fecit. pridie per meridiem profecti ab Sycurio erant; 

9 peditum agnien sub luce reliquerant io proxuma planitie. stetit 
paulisper in tumulis, elici posse ratus ad equestre certamen Ro- 
manos; hi postquam nihil movebant, equitem mittit, qui pedites 

10 referre ad Sycurium signa iuberet, ipse mox insecutus. Romani 
equites modico intervallo sequentes, sicubi sparsos ac dissipatos 
invadere possent, postquam confertos abire signa atque ordines 
servantes viderunt, et ipsi in castra redeunt 

6f> Inde offensus loginquitate itineris rex ad Mopsium castra 
movit, et Romani demessis Crannonis segetibus in Phalannaeum 

2 agrum transeunt. ibi cum ex transfuga cognosset rex sine ullo 
armato praesidio passim vagantis per agros Romanos metere, 
cum mille equitibus, duobus milibus Thracum et Cretensium prò- 
fectus, cum quantum adcelerare poterat effuso agmine isset, in- 

3 proviso adgressus est Romanos. iuncta vehicula, pleraque onu- 

4 sta, mille admodum capiuntur, sescenti ferme homines. praedam 
custodiendam ducendamque in castra trecentis Cretensium dedit; 

5 ipse revocato ab effusa caede equite et reliquis peditum ducit ad 
proximum praesidium, ratus haud magno certamine opprimi 

6 posse. L. Pompeius tribunus militum praeerat, qui perculsos mi- 
lites repentino hostium adventu in propinquum tumulum recepit, 
loci se praesidio, quia numero et viribus impar erat, defensurus. 

7 ibi cum in orbem milites coegisset, ut densatis scutis ab ictu sagit- 
tarum et iaculorum sese tuerentur, Perseus circumdato armatis 
tumulo alios ascensum undique temptare iubet et comminus proe- 

8 lium conserere, alios eminus tela ingerere. ingens Romanos ter- 



ostllchen End e der pelasgischen 
Ebene. — repente nach cum s. Iu- 
stio. 43, 5, 4, wie nach dum 29, 9, 
5, vgl. extemplo 39, 39, 9. — itimi- 
nent. tum., Crannoo lag in der Natie 
der Hugelreibe, welche die thessa- 
lische Ebene durchschneidet, s. 32, 4, 
4. — per mer., vgl. 2, 18, 1: per 
ludos, oft per bellum u. a. — : sub /., 
25, 24, 7, vgl. 38, 30, 8.— stetit, das 
Subject ist aus dem Zusammenhan- 
ge und regius deutlich, Perseus od. 
rex zuzusetzen scheint nicht nuthig. 
— hi ist unsicher, d. Hs. faat quat- 
tuor (HIT). — signa a. o. serv., wie 
8, 34, 10 -.non signa, non ordines 



servant, genaaer 24, 48, 11: signa 
sequi et servare ordines doeuit, 30, 
35, 6. 

65. 1-6. Mopsium, e. 61, 11; 
Phal. e. 54, 6. — quant. adcel., 27, 
28, 15. — iuncta, 34, 1,3. — mille 
adm., s. 27, 30, 2; 21, 36, 2. — 
reliq. ped,, wie pauci, multi, 6, 10, 
7 aliqui u. a. mit dem Geniti v., ob- 
gleich selteo, vgl. e. 15, 10: celeri. 
— oppr., e. 64, 4. 

7-8. in orò., 22, 29, 5, vgl. 1, 
17, 6. — densatis, wie 10, 29, 6, 
vgl. 31, 39, 10; anders 34, 39, 6.— 
ictu ist hier passend , nicht iactu, s. 



a. Oh. 171. 



LIBER XXXXII, CAP. 65. 



375 



ror circumstabat; nam neque confetti * propter eos qui in tu- 
mulimi conitebantur poterant, et ubi ordines procursando sol- 
vissent, patebant iaculis sagittisque. maxime cestrosphendonis 9 
vulnerabantur. hoc ilio bello novum genus teli inveii tum est. bi-, 
palme spiculum bastili semicubitali infixum erat crassitudine digiti ; 
huic abiegnae breves pinnae tres, velut sagittis solent, circumda- 10 
bantur ; funda media duo scutalia iuparia habebat cum maiore nisu 
libratum funditor babena rotaret, excussum velut glans emicabat. 
cum et hoc et alio ornili genere telorum pars vulnerata militum li 
esset nec facile iam arma fessi sustinerent, instare rex, ut dederent 
se, (idem dare, praemia interdum polliceli, nec cuiusquam ad 
deditionem flectebatur animus , cum ex insperato iam obstinatis 
mori spes adfulsit. nam cum ex frumentatoribus refugientes 12 
quidam in castra nuntiassent consuli circumsideri praesidium, 
motus periculo tot civium — nam octingenti ferme, et omnes 



30, 10, 13. — conferii , viell. ist 
darò a eh stare oder resistere, se tu- 
tari ausgefallen ; nach Anderen pu- 
gnare od. propellere, wobei manaber 
nicht sowol propter eos als eos er- 
wartet, da die Aufriickendcn gerade 
abgehalten werden sollen , vgl. 28, 
14, 19. — coniteb., s. 21, 36, 8. 

9-10. cestrosph. , cestro enthalt 
eine Bestimmung zu sphendone: die 
Schleuder, mit der (nicht Steine son- 
derà ) mit Eisen zugespitzte Pfeile, 
xéùTQot , geworfen werden. Die 
Schildernng derseiben aus Polyb. 
hat Saidas u. d. W. xéaroog er- 
balten ; der Name ist von L. , ob- 
gleich seine Scbilderung mangelbaf- 
ter ist, richtiger iiberliefert. — no- 
vum - est ,' ebenso Poi. — bipalme 
5,65 Zoll, P. dinàlaiOTovZfiQZoU. 
Den Zusatz taov %x ov T0V a vM- 
<xxov rrj 71 QoftoXrj, mit einer der 
Lange der Spitze entsprechenden 
Robre, bat L. iibergangen, — hast. 
semic, rovT(p (dem avX(axog) fu- 
Xov ÈvqQfioOTo, tc5 fnèv fitjxet ani- 
Ga/uialov, d. h. 8,84 Zoll, semieub. 
8,48 Z. — abiegnae brev,, e. 50, 
6: praepotentem finitimum; 21, 8, 

10, P. £Ìg TOVTOV TÒ [XÌGOV ÈGCpTl- 

vtoto nitQvyia rota gvXivct #£«- 
%écc navisXtag; velut sag. bat L. 



zngesetzt oder Saidas iibergangen. 

— funda med., tovto (der Pfeil) 

&UOIV XtÓXtOV ttV(OlOV V7iaQ%ÓVT(OV 

tìjq o<p€vo*óvr)g eìg tÒ fiìffov ÌP- 
riyxvXC&To rcSv xéXiov tvXvxag, 
die funda media ist also ein (ver- 
tiefter) Raum in der Mitte der fun- 
da, zwischen den beiden Schwung- 
riemen; dass diese Bedeutung (a ri- 
der s 38, 28, 6: triplex scutale) das 
an a. St. unsichere scutalia habe, 
zeigt der Zasammenhang, dass es 
2 waren, der Zusatz imparia; 
zwischen beiden wurdedasGescboss 
befestigt. — nisu, Verg. Aen. 3, 37 : 
maiore hastilia nisu aggredior, Sii. 
It. 15, 754; maiore als sonst bei 
der Schleuder nothig ist, P. Xoi~ 
nòv iv [àìv TÌjf TiSQiayojyy reta- 
fxévcov tovtcov (den Schleuderrie- 
men) ì^lìv^v, ore ók naQctXvd-ètn 
&aTfQQV Ttj&v x(óX(ov xarà tìjv 
aipeaiv, IxjitTtxov ìx rijg àyxvXrjg 
xa&antQÙ jioXvpólg Ix rijg oq>€V- 
óóvrjg ifpéoero, wodurcb die voa 
L. ubergangen e Art des Abschleu- 
derns etwas deutlieber wird. 

11-14. pars, Perizon. verm. 
nicht unwahrscheinlich pars magna. 

— fid. d., 22, 6, 11. — circumsid., 
bezeichnet zugleich den Angriff von 



376 



LIBER XXXXII. CàP.65.66. 



a. u. 583. 



Romani erant — cum equitatu ac levi armatura — accesserant 
nova auxilia, Numidiae pedites equitesque et elephanti — castris 
egreditur et tribunis militum imperat, ut legionum signa sequan- 

13 tur. ipse velitibus ad fìrmanda levium armorum auxilia adiectis 

14 ad tumulum praecedit consulis latera tegunt Eumenes, Àttalus 
et Misagenes, regulus Numidarum. 

66 Cum in conspectu prima signa suorum circumsessis fue- 

runt, Romanis quidem ab ultuma desperatione recreatus est ani* 

2 mus ; Perseus, cui primum omnium fuerat, ut contentus fortuito 
successu, captis aliquot frumentatoribus occisisque, non tereret 

3 tempus in obsidione praesidii, secundum, ea quoque temptata 
utcumque, cum sciret nihil roboris secum esse, dum liceret in- 
tacto abire, et ipse bostium adventum elatus successu mansit, et 

4 qui phalangem arcesserent propere misit; quae et serius quam 
ras postulabat et, raptim acta, turbata cursu adversus instructos 
et praeparatos erat avventura, consul anteveniens extemplo proe- 

5 bum conseruit. primo resistere Macedones, deinde, ut nulla re 
pares erant, amissis trecentis peditibus, viginti quattuor primori- 
bus equitum ex ala, quam sacram vocant, inter quos Antimachus 

6 etiam praefectus alae cecidit, abire conantur. ceterum iter prope 
ipso proelio tumultuosius fuit. phalanx abs trepido nuntio accita 
cum raptim duceretur, primo in angustiis captivorum agmini 

7 oblata vehiculisque frumento onustis haesit. ingens ibi vexatio 



alien Seiten, e. 66, 2. — access., 
schon e. 62, 2, erwahnt. — leg. 
signa, 28, 14, 10. — latera teg., 
40, 6, 4. — et Misag., e. 53, 6. 

66, 1-4. Roman, quid., vgl. e. 
60, 7. — ab - recreat, 2, 50, 10: 
respira/idi a pavore; 1, 1.1: a bel- 
lo quietis rebus u. a. — prim. o. 
fuerat, gewesen ware, batte sein 
sollen; die Bedingnng ist unter- 
driickt. — ut nach primum fuerat, 
dagegen im Folg. nach secundum der 
Infiniti v, vgl. Cic. Or. 2, 72, 293: 
unum , ut - nihil respondeam - al- 
terum est ìllud, quoa non tatn ela- 
borare soleo; L. 27, 33, 9; 33, 31, 
11. — uteumq., s. § 7 ; zu 32, 3, 4; 
29, 15, 1. — roboris, scbwere,Kern- 
truppen. — liceret n. ei, s. e 36, 6. 
— elatus, e. 59, 9. — mansit, 2, 
40, 9. — propere konnte za arces- 
serent and za misit gezogen wer- 



den. — quae ist wabrscbeinl. mit 
Madvig st. qua za lesen, da die Ha. 
zwar turbati, aber adventura hat 
und der Wecbsel von acta u. turba- 
ti sebr bart ware, obgleicb bei der 
friiberen Lesart qua ein Wider- 
sprocb niebt statt findet, da das 
verspatete Aufbrechen sehr wobl mit 
dein raschen Marsche vereinigt sein 
konnte; das Entgegengesetzte 7, 
37 , 6 : confestim signa mota - ra- 
ptim agitar agtnen, vgl. 31, 21, 4: 
raptim agmen ductum erat; 26, 5, 
3 u. a. — anteven., vor der Ankunft 
der Pbalanx. 

5-7. prirnorib. eq., vgl. e. 58, 9. 
inter q., e. 57, 9. — abs, 26, 15, 12. 
— angustiis, im Folg. per prae- 
ceps, deotet die Beschaffenheit 
des Terraias nur an. — haesit, 
vgl. 34, 15, 8: suomet ipsi agmine 
in arto haerentes , vgl. 1 , 37 , 1 ; 
33, 44, 8; 29, 33, 7; 22, 5, 5; 



a. CU. 171. 
V 



LIBER XXXXII. CAP. 66. 67. 



377 



partis u^riusque fuit nullo expectante, dum utcumque explicaretur 
agmen, sed armatis deicientibus per praeceps inpedimenta — 
neque enim aliter via aperiri poterat — , iumentis, cuoi stimula- 
rentur, in turba saevientibus. vix ab incondito agmine captivo- 8 
Him expedierant sese , cum regio agmini perculsisque equitibus 
occurrunt. ibi vero clamor iubentium referre signa ruinae [quoque] 
prope similem trepidationem fecit, ut si hostes intrare angustias 
ausi longius insecuti essent, magna clades accipi potuerit. consul 9 
recepto ex tumulo praesidio, contentus modico successu, in castra 
copias reduxit. sunt, qui eo die magno proelio pugnatum au- 
ctores sint : octo milia hpstium caesa, in his Sopatrum et Ànti- 
patrum regios duces, vivos captos circiter duo milia octingentos, 
signa militaria capta viginti septem. nec incruentam victorìam 10 
fuissc: supra quattuor milia et trecentos de exercitu consulis ce- 
cidisse, signa sinistrae alae quinque amissa. 

Hic dies et Romanis refecit animos et Persea perculit, ut 67 
dies paucos ad Mopsium moratus sepulturae maxume militum 
amissorum cura, praesidio satis valido ad Gonnum relieto in 
Macedoniam reciperet copias. Timotheum quendam ex regiis 2 
praefectis cum modica manu relinquit ad Philam, iussum Ma- 
gnetas ex propinquo temptare. cum Pellam venisset, exercitu in 3 
h iberna dimisso ipse cum Cotye Thessalonicam est profectus. 
eo fama adfertur Autlebim, regulum Thracum, et Corragum, Eu- 4 



10, 36, 13. — utriusq. p. der 
Phalanx und der Gretenser mit den 
Wagen. — expect. , ob darnach ut, 
23, 31, 7, od. dimt, 10, 36, 2, ansge- 
fallen ist, làsst sich Dicbtbestimmeo. 
— deicient, 21, 33, 7. 

8-10. incond., 44, 39, J. — regio, 
dein mit dera Konig kommenden; 
perculsisq. ist explicativ. — ruinae 
pr. s., s. 21, 33, 7; 44, 5, 1 ; ib. 41, 
7. — sunt - sint, 4, 26, 6; 10, 26, 
6; L. stellt der Angabe des Polyb. 
die weniger glaublichen und iiber- 
treìbenden der Aonalisten òder des 
Valerius Antias gegeniiber, Nissen, 
93; 65. Die im Folg. geoannten 
konDten auch in einem mioder be- 
deutenden Gefechte falleo. — in his, 
§ 5. — supra etc, zu 40, 40, 1 1 ; 27, 
42, 7. — de exerc. 40, 45, 7. — si- 
gna s. a. , 27 , 12 , 17 : de ala. 

07* Einzug in die Winterquar- 



tiere. 

1-5. dies statt des ao dem T. 
Gesebebenen. percul., Tac. Ann. 14, 
41 : perculit is dies Pompeium ; viell. 
ist ita darnach ausgefallen, schwer- 
licb perpulit, ut za lesen. — Mops., 
e. 65, 1. — cura, 1, 34, 1 u.c. — ad 
Gonn., in Gonnus,_ebenso ad Pài' 
lam, 39, 53, 14: adPhiUppopolin\^, 
2, 8: ad Maecivm, hàufiger bezeich- 
net ad bei Stadtenamen die INahe, 
s. 24, 20, 2; ib. 36, 7 n. a., in an- 
deren Verhaltnissen auch den Ort, 
wo, s. 28, 18, 2: ad penatesi 1, 20, 
5: ad tempia; an u. St. kann auch 
die Umgegend mit umfasst sein ; vgl. 
e. 12, 1: apud. — regiis ist zwar 
niefat nothwendig, aber nicht za 
entfernén. — Philam unmittelbar 
nordostlich hinter Tempe, j. Pyr- 
ghéto, Heuzey 80 f., nur dorch das 
Peneusthal von Magnesia getrennt, 



378 



LIBER XXXXII. CAP. 67. 



a. u. 583. 



menis praefectum, in Cotyis fines impetum fecisse et regionem 

5 Marenem quam vocant cepisse. itaque diraittendura Cotyn ad 
sua tuenda ratus magnis proficiscentem donis prosequitur. du- 
centa talenta, semestre stipendium, equitatui numerat, cum primo 
annuum dare constituisset. 

6 Consul postquam profectum Persea audivit, ad Gonnum ca- 
stra movet, si potiri oppido posset. ante ipsa Tempe in faucibus 
situm Maccdoniae claustra tutissima praebet, et in Thessaliam 

7 opportunum Macedonibus decursum. cum et loco et praesidio va- 
lido inexpugnabilis arx esset, abstitit incepto. in Perrhaebiam 
flexis itineribus Malloea primo impetu capta ac direpta, Tripoli 

8 aliaque Perrhaebia recepta Larisam rediìt. inde Eumene atque 
Àttalo domum remissis Misageni Numidisque hiberna in proxu- 
mis Thessalis urbibus distribuit et partem exercitus ita per to- 
tani Thessaliam divisit, ut et hiberna commoda omnes haberent 

9 et praesidio urbibus essent. Q. Mucium legatura cum duobus 
milibus ad obtinendam Ambraciam misit, Graecarum civitatium 
socios omnes praeter Achaeos dimisit consul. cum exercitus 
parte profectus in Achaiam Phthiotim, Pteleum desertum fuga 



daher ex propinquo, s. 28, 3, 4. — 
praefectumlìegt hier,da von Kriegs- 
verbaltoissen die Rede ist, wie § 2, 
naher als praetorem, s. 40, 21, 9, 
vgl. 31, 43, 1 u.a. — Corragum viell. 
der 38, 13, 3 schon genannte. — 
Marenem, scheiot nicht wei*ér be- 
kannt za sein. — talenta, wol at- 
tische, 38, 38, 3; die Rechnnng nach 
Talenten zeigt, dass L. bier Polyb. 
folgt, 41, 28, 6. Gegen Cotys ist 
Perseus freigebig, um ibn auf seiner 
Seite za erhalten, gegen die Solda- 
ten wie sonst, s. 44, 26 f., geizig. — 
semestre wie annuum nach rom. 
Weise, s. 40, 43, 7. 

6-8. si, s. e. 62, 14. — infame, 
e. 54, 8. — Mac. claustra, der Ver- 
scbluss Mac, der Zogang za M. 
kann darch die Besetzang dieses 
Passes gescblossea werden, so wie 
der, welcher denselbea beberrsebr, 
in Thess. einriicken kann, s. 6, 9, 
4. — arx, s. 32, 25, 5 : collem - La- 
risam eam arcem vocant] 28, 3, 3; 
doch hat d. Hs. res. — Perrh. - 
Mail., s. 36, 13, 3; Bursian 1, 56. 



— Tripoli, die e. 53 von Perseo» 
besetzten Stadte. — aliaq., die iibri- 
gen Tbeile PerrbaebieBS, zu dem also 
hier, vgl. e. 53, 7, wie auch von Po- 
lyb. 28, 11, die Tripolis gerechnet 
wird, vgl. L. 33, 34, 6. — domum, 
d. Hs. hat romam, viell. st. Perga- 
mum. — Thessalis urb. , wie e. 58, 
14: Thessali-equites, ib.§ 6: Mace- 
dones - equites; 9, 19, 5. — distrib., 
2, 39, 9: loca distribuere: er wies 
(bei der Vertbeilung) an. — et p. 
exerc, ausserdera, od. aucb, es ist 
besonders an das eigentlich rom. 
Heer za deoken, s. § 9. 

9-12. legat., als L., e. 49, 9 ist 
er Kriegstriban , konnte aber voa 
dem Oberfeldherrn roit eioem steli- 
vertretendem Gommando far e in e 
specielleExpedition beauftragt wer- 
den, vgl. zu 36, 17, 1. — Ambracy 
38, 4 È — parte, davor konnte man 
ipse erwarten, wenn dieses niebt 
darch das an das Ende des vorher- 
geb. Satzes gestellte consul ersetzt 
wird. — Achaiam etc., e. 42, 1 ; die 
Stàdie sind also zu Macedonica 



a. Ch. 171. 



LIBER XXXXn. CAP. 67. 



379 



oppidanorum diruit a fundamentis, Antrona voluntate incolen- 
tium recepit. ad Larisam deinde exercitum admovit. urbs de- 10 
serta erat; in arcem omnis multitudo concesserat; eam oppu- 
gnare adgreditur. primi omnium Macedones, regium praesidium, il 
metu excesserant; a quibus relieti oppidani in deditionem ex- 
tempio venitint. dubitali inde, utrum Demetrias prius adgredi- 
enda foret an in Boeotia aspiciendae res. Thebani, vexantibus 12 
eos Coronaeis, in Boeotiam arcessebant. ad horum preces, quia 
hibernis aptior regio quam Magnesia erat, in Boeotiam duxit. 



iibergegangen und vom Konig be- 
setzt worden ; Larisa sebeint Mar- 
cus, s. e. 56, 7, nicht eingenominen 
zu haben. — incoiente (fruber wur- 
de colentìum gelesen wie 45, 29, 7; 
38, 18, 12; 24, 49, 5) ist wahr- 
scheÌDlicfaer, weil d. Hs. volunta- 
temcolentiutn hat, s. 40, 41, 3 u. a. 
— excesser., noefe ehe der Co ri sul 
vox der Stadt ankara; Madvig will 
excesservnt; dagegen ist primi in 
Riicksicht anf das folg. venitint 
nicht genau, nnd dabei wol mehr an 
die? Beides veranlassende Forcht 
(metti) gedacht. — dubitati) dazu 
miissten die Romer als Subject ge- 
dacbt werden, vgl. 4, 26, 12: agi - 
apparavi; 5, 41, 10, doch liegt hier 
nnd sonst, s. e. 60, 4; 6, 11, 7; fer- 



ri; 7, 33, 2: vincere aevinci n. a. das 
Subject naher, und da dieses auch 
bei duxit nicht stebt, so wird pas- 
send dubitantem (Ande re dubitare) 
verm. — adgredienda f., s. 39, 25, 
3; ib. 35, 6. — aspic. res, sonst 
durch Gesandte, s. 39, 48, 5; die 
Harte der Romer e. 63 batte wahr- 
scheinlichAufregungbervorgerufen. 
— Thebani- eos, e. 36, 7. — Co- 
ron., e. 46, 7 ; 63, 3. — Magnes., in 
dem Demetrias, s. 39, 25, 9, das al- 
so Perseus wieder besitzt, lag und 
andere Stadte nach § 2 bedroht 
waren. — aptior, Magnesia ist zum 
grossen Tbeil gebirgig, wahrend 
Bootien, wo auch Qninctius 33, 27, 5 
iiberwinterte, viele Vortheile dar- 
bot. 



TITI LIVI 
AB URBE CONDITA LIBRORUM PERIOCHAE. 



EX LIBRO XXXIX. 

M. Aemilius consuL Liguribus subactis viam Placentia usqoe Ariminum 
perductam Flaminiae iunxit. initia luxuriae in urbem introducta ab exer- 
cita Asiatico referuntur. Ligures, quicumque citraApenninum erant, subacti 
sunt. Bacchanalia, sacram Graecum et nocturnum, omnium scelerum semi- 
narium, cum ad ingentis turbae coniurationeni pervenisset, investigatum et 
multorum poena sublatum est. a censoribus L. Valerio Fiacco et M. Porcio 
Catone, et belli et pacis artibus maximo, motus est senatu L. Quintina Fla- 
niiuinus, T. fra ter, eo quod, cum Galliam provinciam consul obtineret, ro- 
ga tus a Poeno Philippo, quem amabat, scorto nobili, Galloni quendam sua 
manu occiderat sive, ut quidam tradiderunt, unum ex damnatis secnri per- 
cusserat rogatus a meretrice Piacentina, cuius amore deperibat. extat 
oratio M. Catonis in eum. Scipio Literni decessit, et, tamqnam tangente 
fortuna circa idem tempus duo funera maximorum virorum, Hannibal a Pru- 
sia, Bithyniae rege, ad quem vieto Antiocho confugerat, cum dederetor Ro- 
manis, qui ad exposcendum eum T. Quintium Flamininum miserant, veneno 
sibi mortem conscivit. Philopoeroen quoque, dux Achaeorum, vir maximus, 
a Messeniis occisus veneno, cum ab iis bello captus esset. coloniae Poten- 
tia et Pisaurum et Mutina et Parma deductae sunt. praeterea res adversus 
Celtiberos prospere gestas et initia causasque belli Macedonici continet; 
cuius origo inde fluxit, quod Philippus aegre ferebat regnum suum a Roma- 
nis imminui, et quod cogeretur a Thracibus aliisque locis praesidia deducere. 



EX LIBRO XXXX. 

Cum Philippus liberos eorum, quos in vinculis habebat, nobilissimoruin 
hominum conquiri ad mortem iussisset, Theoxena, verità prò liberis suis 
admodum pueris regis libidinem, prolatis in medium gladiis et poculo, in 
quo venenum erat, suasit iis, ut imminens ludibrium morte effugerent, et 
cum persuasisset, et ipsa se interemit. certamina inter filios Pbilippi Ma- 
cedoniae regis, Persen et Demetrium, referuntur; et ut fraude fratris sui 
Demetrius fictis criminibus, inter quae accusatione parricidii et adfectati 
regni, primum petitus, ad ultimimi, quoniam populi Romani amicus erat, ve- 
neno necatus est, regnumque Macedoniae mortuo Philippo ad Persen deve- 



PERIOCHAE. 381 

nit. item res in Liguribus et Hispania cootra Celtiberos a conpluribus feli- 
citer gestas continet. colonia Aquileia deducta est. libri Numae Pompili 
in agro L. Petilli scribae snb Ianiculo a cultoribus agri arca lapidea cinsi 
inveiti sunt et Graeci et Latini, in quibus cum pleraque dissolvendarum 
religionum praetor, ad quem delati erant, legisset, iuravit seoatui, contra 
rem pnblicam esse, nt legerentnr servarentnrque. ex senatus consulto in 
comitio exnsti sunt. Pbilippus aegritudine animi confectus, quod Demetrium 
filium falsis alterius filii in eundem delationibus impulsus veneno sustulis- 
set, de poena Persei cogitavit voluitque Antigonum potius amicum suum 
successorem regni sui relinquere, sed in hac cogitatone morte raptus est. 
regnum Perseus excepit. 



EX LIBRO XXXXI. 

Ignis in aede Vestae extinctus est. Ti. Sempronius Gracchus procon- 
sul Celtiberos victos in deditionem accepit, monumentumque operum suo- 
rum Gracchurim oppidum in Hispania constituit. et a Postumio Albino pro- 
console Vaccaei ac Lusitani subacti sunt. uterque triumphavit. Antiochus 
Antiochi filius obses Romanis a patre datus, mortuo fratre Selenco, qui pa- 
tri defuncto successerat, in regnum Syriae ab urbe dimissus. qui praeter 
religionein, qua multa tempia magnifica multis locis erexit, Atfaenis Jovis 
Olympii et Antiochiae Capitolini, vilissimum regem egit. lustrum a cen- 

soribus conditum est; censa sunt civium capita CCL Vili CCXCIIII. Q.Vo- 
conius Saxa tribunus plebis legem tulit, ne quis mulierem heredem insti- 
tue re t. suasit legem M. Cato; extat oratio eius. praeterea res adversus 
Ligures et Histros et Sardos et Celtiberos a conpluribus ducibus prospere 
gestas et initia belli Macedonici continet, quod Perseus Philippi filius mo- 
liebatur. miserat ad Cartbaginienses legationem, et ab iis nocte audita 
erat. sed et alias Graeciae civitates sollicitabat. 



EX LIBRO XXXXII. 

Q. Fulvius Flaccus censor templum Iunonis Laciniae tegulis marmo- 
reis spoliavit, ut aedem, quam dedicaverat, tegeret. tegulae ex senatus con- 
sulto reportatae. Bumenes Asiae rex in senatu de Perseo Macedoniae 
rege questus est, cuius iniuriae in populum Romanum referuntur. ob quas 
bello ei iodicto P. Licinius Crassus consul, cui mandatum erat, in Macedo- 
nia m transiit levibusque expeditionibus , equestribus proeliis, in Thessalia 
«um Perseo parum felici eventu pugnavit. inter Masinissam et Cartbagi- 
nienses de agro fuit lis. dies eis ad disceptandum a senatu datus. legati 
missi ad socias civitates regesque rogandos, ut in fide permanerent, dubi- 
tantibus Rhodiis. lustrum a censoribus conditum est; censa sunt civium 

capita CCLXVII CCXXXJ. res praeterea adversus Corsos et Ligures 
prospere gestas continet. 



VEEZEICMISS DEE STEILEN, 

AN DENEN CONIECTUREN AUFGENOMMEN SIND. 



XXXIX, 1, 5. ipsa Schelius, ipsis. 2, 1. C. Fìaminius Gelen.*), Fla- 
mìoius. 4, 2. haberi [iuberent] Gr., haberi iuberent. 5. tura Fulvius Muret, 
Fujvius. 8. posse aequi Gel., aequi. 13. se et Gel., et. 5, 14. tetrachma 
Becker, tetracina. 6, 5. successore™ ipsum Kr., successor ipse, 7, 1. te- 
ìracktnum Becker, tetracinum. ib. 2. centurioni triplex equiH - et inequites 
\V., centurioni - triplex in eqnites. 6. L. Gel., Co. 8, 6 animo s * et noa? 
Duker, animos et nox. 11,2. excetrae Fr» 1., exterae. 12, 8. ac per se 
ed Mog., ac. 14, 4, ne quid Gel., quid. ib. quemque Gr., quisque. 15,2. Qui- 
rites Aid., quidem. 9. vigiUis, Crev., vigiles. 11. eductus Grut., edictus. 
16, 3. necdum Fr. 2., nec. 6. quoque, Fr. 2., qnod. 17, 6. M. et C. Ati- 
nios Sig., m. et 1. catinios. 18, 1. multis actiones, Gel., raultae sanctiones. 

8. ducerei Asc, duceret et 8. id omittere (so ist zu lesen) Gel., id dimittere. 
19, Q.Jieret eaFr. 2., fierent ea. 21, 2 u. 6. C. Atinius Sig., catinius. 6. in 
provinciam ierat Gel», in provincia erat. 22, 1. causa adparatos, Fr. 2., 
causa decem adparatos. 23, 2. Afranius, Fr, 1., aranins. 12. gentem Fr. 2, 
gentes. 24, 7. zTzin Aeni etMaroneae affectari, Gel., eum aeni et maroniae 
affectare. 14. aduentum, Fr. 2, aduentu. 25, 3. PkiUppopolis Tricoa, Phalo- 
ria et Eurymenae Gel., pbilippopolistrica phaloria et euronomen. ib. cir- 
ca[eas] Crev., circa eas. 4. aetolis ademisse eas Gel., etodisseacdimisisseea. 

9. eo edd., in eo. 17. Poetneum, Fr. 2, penneum. 26, 1. in Pieria Fr. 1, 
imperiam. 14. querantur Fr. 2., querebantur. 27, 4. ra& gitoti Mog., suis 
quo. 6. aut merito Fr. 2., merito. 28, Ì.Maronitù Mog., maronitanis. 11. ca- 

lumniae Gel., peccine calumniae. 29, 2. tira integro Gel., in integrum. 
30, 5. w *tefem W. K bistativis. 12* locatae Fr. 2., locata. 31, 4. ZM- 
wa/n Sig., talnam. 11. coactique Fr. 2., coaoti. 18. fibuUs Mog., fistu- 
lis. 32, 8. repulsis Gr., repulsi. 8. novus Gel., unus. ib. 13. vi Clau- 
diana Gel., ut Claudiana. 34, 3. inde W., id. 35, 2. quia tamen Mog., qui- 
dumquia. 6. usos; nunc edd., ausos tunc. 36, 3. Compasium Crev., Drk., 
confliotum. 8. credam Fr. 1, credebam. 37, 15. Achaici Gr., acbei. 38, 
2. C Decimius Flavus Fr. 1., decimus flavins. 11. in legiones Gr., legio- 
nes. ib. discripsissent Hz., descripsissent. ib. quo Mg., quod. 39, 2. Cn. 
Sicmius Fr. 2., (M) sicilnius. 40, 6. àtfem Fr. 2., et idem. 41, 1. prensan- 
tem Lipsius, praesentem. ib. praeter Gel., praetore (apud praetorem). 42, 



*) In wie weit die Verbessemngen d«s Gelenius bloss auf Conjunctar oder 
auf Handschriften beruhen, lassi sich nicht immer mit Sicherheit nnterscheiden. 



AUFGENOMMENE CONIECTUREN. 383 

9. per lasciviam Asc. 1513, iasciviam. 43, 1. et libidine et crudeUtate Aid., 
et libidini et crudelitati. 5. sin ed. vet , qui. 44, 2. deciens (X) pluris in 
Huschke, in. ib. iussi Fr. 2,, iussit. 3. deciens Budaeus, decem. 45, 2. Sici- 
nìus Gel., salpitius. 46, 2. visceratio Gel., visceratione. 49, 1 . Coronai Fr. 
2., coronam. ib. profectus atque ibi in Fr. 2., Hz., in. 8. clauserat Fr. 2., 
clauserant. 9. aeque Walcb, atque. 11. conlatae Duker, coniata. 50, 

11. duarum Gel., duobus. 51, 3. ut gratificaretur Fr. 2., gratificaretur. 
7. est nuncialum Aid., nuntiatum (est enuntiatam). 52, 1. Valerio L. Va" 
lerium Hz., Valerio. 53, 12. avertendos etiam Gel., etiara avertendos (prae- 
vertendos). 14. Deuriopo Sig., derriopo. 54, 1. dum haeo Fr. 2., baec. 

12. quam qui Sig., qui. 55, 7. agro Fr. 2., agrum. 9. Stellio edd. w., stelo. 
56, 2. ulterior Glarean., citerior. 5. P. Manlius Aid., p. aemilius. 

XXXX, 2, 6. primae Crev., prima. 7. e£ Achaeorum edd. vv., achaeo- 
rnm. 3, 1. ferisse eum Fr. 2., fecisse. 4, 6. libidini Sig., libidinis. 9. Ae- 
niam Mog., aeneam. 10. [in] Thessalonicam Gr., in tbessalonicam. 11. re- 
trahendam I. Perizon., pertrabendam. 5, 6. tempus agenda Gel., tempus. 

7. arf rem W., ad spera, ib. singulos Gel., in singulos. 10. redierant edd., 
redierunt. ib. /orfe, gwo* W., quog forte; 11. in fraude Crev., fraude. 

8, 1* cwm primum Asc, quam primuin. 2. fife lucro Sig., pe ludicro. ib. sci- 
to Curio, scio. 14. a tam Mg., aquam. 9, 1. eteadem, Fr. 2., eadem (eins- 
dem). 4. s*Y inpune edd. vv., inpune. 8. more tam Dobree, iam. 11. nihil 
miki W., nibil. ib. periculi Gr., periculum. 12. inimicus Fr. 2.„ut inimicus. 

10, 1. incesse A. Rubenius, bine esse. 6. si Fr. 2., sed si. ib. ne ea Gr., eec 
ea. 11, 8. [filio] solus [orbatus] Duker Mg., filio solus orbatus. 12, 4. con- 
loquia ed. v., conloquens. 10. ab hac vana Gel., ac vana. 11. per se quaerere- 
tur Mg., persequeretur. 13,3. soli tua tegentes Fr. 2., solituategentis. 
4. mentem Vascos., gentem. 14, 2. gaudio Gel., odio. 5. nihil arguo Fr. 2., 
neque arguo. §. erit te fateri Gel., erit. 11. fuerunt Bauer, fuerint. 15, 
2. fit Fr. 2., fuit. 10. meo, ubi Mg., Crev., in eo ubi (in eo Ut im Texte zu 
tilgen). 13. ac meditata W., meditata. 16, 3. nimiam edd., nimium. 6. pia- 
cere, nisi Mg., placerent si. ib. eonsules Glar., consulenti. 7. ab A W., Mg., 
a. 8. Vrbicuam Asc, uthicnam. 17,4. quod primo edd., quod more. 18, 2. 
RuscaWex, pusca. 5. quae quina Gel., quina. 8. inde dextram W., in dex- 
tram. 19, 3. adfuneraW., tane. 10. L. Aid., t. 21, 1. Maedicam Fr.. 1., Sig., 
macedoniam. 2. verticem Asc , vertice. 5. cum in . . . secum edd. , in ... . 
seenni cum. 8. palrt [fo/tom] W., patri tutum. 22, 4. afófc /oci* est Mg., VV., 
aliis locis esset. 9. Dentheletos Drk., dentìletos. 24, 1. arguebatur Gel., 
arguebantur (arguebant). 3. Astraeum Glar., astreum. 7. Beroeaeus Sig., 
bereus. 25, 1. rftArft Drk., introduxit. 7 '. Cn. Baebium proconsulem Glar., 
m. baebium consulem. 26, 5. sese ituros Drk., esse ituros (ituros se). 
8. MaUenoque cuius Gel., cuiusque. 27, 3. praetoria Klenze, W., extra- 
ordinariis(ios) a. 4. ServiMus . . . Sulpieius tribuni. . . praepositi Gel., ser- 
vili am . . . sulpicium tribunos . . . praepositis. 6. Aurelius Fr. 1., Valeri us. 

13. devios Gel., in devios. 14. [militum] clamor Gr., militimi clamor. 28, 
2. prope Muret, prò se. 4. et fugientium edd. w., effugientium. 7. qui in 
praedatoriis Crev., qui praedatores. 29, 2. memorìae Gel., memoria. 8. ac- 
comodata fide Gel., accomodat fidem. 11. id integra edd. vv., integra. 
12. .ve Fr. 2., eis (eius, se et). 14. igne a victimariis Gel., igneavictimahis. 
30, 4. quam proxime Fr. 2., proxime. 8. et ab Mg., ab. 31 , 5. equestrem 
Gr. , equestrium. 7. satis abstractos edd. vv. , satis. 9. captis Mg. castris. 
32, 1. ardere Gel., arderent. 2. accidebat Gel., accendebat. 33, 8. qui pa- 
lati e fuga Fr. 2., quidam latini qui e fuga. 9. oppugnando donec W., oppu- 



ÀUFGENOMMENE CONIECTUREN. 

te (oppngnnvit donec?)- 34, 1. agra Doering, Mg., agrnm. 
)iit Gr., cnm iis. 35,2. lUammuIa Pìghias, mamercus. ;). (7. Fulvio 
I. 11. ad'gUB Fr. 1., utile (at illuni). 36, Z. qui idre paisit Gel., 
it. 11. eotti eia., quos si. 13. Gallio edd., galliam. 37, ti. et a 

. adiecisse Fr. 1., etiam bae re . . . adiecisset. 39, 1. oppressi Fr. 
sei sunt. 2. Tauratinorum Juerant. eo cum Sig. W., taurasinoruni. 
ni de montibus deteenderent Muret , nbanidomontibus descendere. 

Gre»., aedes. 9. hosliae duetae Mg., bostes dupli, ib. qund . . . 

quod Pighios, quid .. .quid . .. quid. 39,5. omissis Fr. 1., omìssìs- 
Flaccum Fr. 2., tloccus. 9. ignobilem Fr. 2., oobileni. 40, Z.per- 
■petut tuot Crev-, perculere impetu suo. 11. quattuor milia iJrfc., 
ia mille, ib. cum signit . . . teptem, equis prope DC. nullis \V., 
septuogintaaeptemcumsìgnis. . equis prope mille ceutum. in illis. 
'a's Fr. 1., in bis- 15. exauctomtis Fr. 1., ex aulnoritale. 41, 2. Balti- 
tmontiamque Fr. 1., vollìs verum tum tamquam. 3. inpotiiat Fr. 2., 
6. oram Fr. ]., amarram. 7. indictut Sig., ductus. ib. et/rater 
ater. 8. erat is Fr. 1., is erat. 9. Aulo Sig., fabio. 10. senatuscoa- 
actum est, ut M. Fuh-iut Fr. 1., factum est ut cos. fulvius. 42, 
l'ore « * ex Mg., W-, superiore ex. 4. quae inimici delulissent 
[uintios ad ea dedisset. 5. placuit Fr. 2., piacere. 7. P. Aid., C. 
ium Fr. 1., coelium. ib. nominatili Rubino, inpuguratus. ti. inde 

maximutM. JemUiusW., iu (ante) ponti licem maximum uemylius. 
opilHi Fr. 1., pareli. 3. deserendam Sig., defcndendnin. 6. unum- 
tur., Mg., unum et. 44, 1. Vitto Sig., inlio. 2. ^uoe Vascos., qui. 

. (?. Sig., e ... I., ebenso §. 7. ib. (>. J«« Sig., p. Blii. 10. /adenti 
iciendi. 11. Oi. Glar., C. 45, 1. taeva et Fr. 2., et saeva. 3: pro- 
in Gelebrter bei DrL, constrayit. ib. Atbam Fr. 1., aloe. 5. et 
'/ut . . . lavis] Mg., et iulminibus . . . iovis. 7. atrocibus Fr. 1., rivl- 
t. 8. confeetit ut tradilum Fr. 1., confecti sunt traditus. 46, 2. ma- 
[., malit. H.jueritit . . . ùtpUcaverint Sig., Kr., fueritìs inplieave- 
:ac Fr. 2., bos. 8. legatit ibid., eligatis. 9. n«ncupnftt(w ibid. , nu- 
s. 12. inmortales mortalet Fr. 1., immortales. 14. alia tum bit 
llatumuis. ib. te certo ibid., secreto. 15. inttantibut qui aderanl 
nlibus qui aderant dederant. ib. cura ed. Ras. 1555., quum. 16. ule- 
dtribuerentur Pr. 1., uterentur. ib. armuum Fr. 1., annuiti. 47, 
'eretur . . . ibi bellum estet ; Gratchus, W., reverteretur, si Grac- 
us sibi bellum esset. 2. is Mundam Mg., W., Diuodam. ib. agros 
iinde agros, praèialidam ibid., pervalidam. 4. accienda T. Fa ber., 
ia. 8. tribunisque . . . iubeant Fr. 2., tribunoqae . . . tubeat. 9. noele 

nocte. 48,2. wmitlendo Ft. 2., mìtteaio. 3. sentii Fr. 1., issen- 

1. depopulandam Gr., Mg., depopulandum. 6. tibine Gr., ne sibi. 
t • juipieereGlar., ad me propiunt auspice re. 50, ].£V ( jai'i>cflGlar., 

2. eum Fr. 1., ìam. 3. tnagnopsre « * erederes Sig., magnopere 
•ederes. ib. ijuorf . . . lacessierint proelio manentes Gr. , qui . . . 
int manentes proelio. ib. intra valium, tpotta . . . legisse Gr., spolia 
Inni . . . legisset. 5. debellatum Fr. i., bellatum. ih. Jluxa ut aule 
uxa ante. ib./ecj'sjeSig., fuiase. G. Vaecaeit Sig-, brachis. ib. ex- 
tGr., oppugnasse. 51, I. legerunt Fr. 1., elegerunt. ib. lectus 
ileclus. 2. inseruerunt Duiat., insuerat. 3. et proscenium Fr. 1., 
ninni. 6. ef nrf aedem Preller, aedem. 7. praelerea Sig., praetores; 
i[aue ma] Hi., W., publicnque sua. ib. essent paterentque Fr. 1., 
essentque. 52, 4. undecìm Sig., quadragìnta. 5. caujoDrk., caput. 



aier 

con 



AUFGENOMMENE CON1ECTUREN. 385 

ib. ad pugnarli Ritschl, haec prugna, ib. filio * * auspicio Sig., filio auspicio, 
ib. Samum Chiumque Glar., caraachumque. 6. cum exercitu G. Hermann, 
exercitu. ib. antea invida W., anteasicvicta. ib. quadraginta Glar., sexa- 
ginta. ib. reghumque * * eius Sig., regaumque eius. 53, 3. celeriter » * 
et W., celeriter et. 54, 2. suae Florebellus, suae quae. 4. et cum Fr. 2., 
cum. 7. regni ventura ibid., ventura regni. 8. adsoleat ibd., adsolet. 9. ut 
ministri Bekker, et ministri. 55, 2. perductus Fr. 1., productus. 4. oblatum 
T. Faber, vocatum. 6. mu« Fr. 1., misit. 7. vulgatum Fr. 2., negatnm. 
ib. negantem . . . Xychus . . . adfirmant Fr. 1., negant . . . Xycbum . . . adfir- 
mabant. 8. a/ter superessel quarti quod alter Mg., alter. 56, 1. Perseus 
certior factus omnia Fr. 2., omnia perseus certior factus. 2. & $/»e W., 
spe. 3. Antigonum Fr. 1., antiocbus eum. ib. ncque ibd., et neque. 4. cw- 
stoditum ibd., concustoditum. 9, agitarent cum, diris Drk., cum diris agi- 
tarent. 10. haud * * statim Glar., haud statim. 11. dispositos * ita Sig., 
2-5 dispositos ita. 57, 3. Cotto; Cotto W., cotto, ib. [ea res] Hz., ea res. 

ib. saepius W., saepeiunius. ib. inde certi Drk., incerti. 4. praestaret Fr. 2., 
daret. 5. sectes Fr. 1., se. 7. moribus [aequales] Duker, moribus aequales. 
42, 8 # prospere rem Drk , prospere, ib. aversis Fr. 1., reversis. 58, 1. * * in- 

ssent gressi W., Fr. 1., digrassi, ib. agmine Fr. 1., agro. ib. digressu deinde Mg., 

I-, C< \V., deinde, sed ib., et ] ib. adfamamW., famam. ib. neque BastarnaeFr.l,, 

.inde bastarnae. ib. empto contenti ibd. , evito contentio. ib. esse . . . contineri 

dio*- ; poter aìit W., esse poterant . . . contineri. 3. quo cum subire W., quo ubi 
truffi* ire. 4. fulguribus Fr. 1., fulgoribus. 7. procella cum ibd., procellarum. 

, f' h ib. plerique semiermes ibd., proeliique se inermes. ib. consultori ibd., con* 

venti sultarique. 8. hominum in Dardaniam, quo W., Mg., hominem, ib. [dpollo- 
pTO- niam] mediterraneam W«, Apolloniam meridianam. 9. dam firmaret res 
3- e } Gel., tum firmare tres. 59, 2. trecenos ed. v., tricenos. 4. A. Manlius Fr. 1., 

civi- m< attilìus. l.fanis Duker, foris. 8. lanxque . . . adposita G. Guper., lana- 

Mi- que . . . opposita. 

ave- XLI, 1, 3. tuendae . . . maris superi orae Muret., tuenda . . . mari supe- 

, nu~ riore. 6. Histriam versus Gr., in histriamq. suum. 8. haud Florebellus, ant. 
n bis 2, 3. forum Scaliger, eorum. ib. inermi Gr., inermis. 8. armati alii W., 
*rant armati. 11. direptisque Drk., direptis. 3, 5. nuntius missus W., nuntius. 
.ufo- , . 5, 6. Ti. Sig., t. 6, 4. Ti. Fr. 2., t. ib. meritos * ut, Gr., Mg., meritosut. 
.47, ; Q.fuisse se Drk., fuisse. ib. publice Duker, pnblico. 10. ipsos W., iustos. 
&rac- il. alii cuiquam Herald., alicuiquam. 7, 2. IV. Fr. 2., t. 8. quando [id 
i*ro* bellum] Gr., quando id bellum. 9. fuerit caesum Crev. , fuerit. 8, 1. 2Y. 
ter., Fr. 2, t. ib. £. Mummius Sig., e. mummius. 5. e*Z. Clericus, 1. b.fatiga- 
<wcte ver ant Gr., fatigaverunt. 8. diléctu Duker, dilectum. 9. [ac]nominis Drk., 
sstft" ac nominis. 10. Jierent #* postea Duker, Walcb, fierent postea. 12. esset, 
sibi- civis ne esset Sig. , Duiat. , esset. 9, 4. lucum Gluver., lacum. 9. ex sena- 
;iar-, tus consulto Gr., senatus consulto, ib. sodi [ac] Schmid t, socii ac. 
pere * tumconsulis(cons.)sc. adiectum | nuncessetaput , Mommsen } Mg. | 

i . . • — 

poli» * j|f# tum cons. beginntjetzt die Wiener Handschrift. In derfolgen- 

ant* den Zusammenstellung der Lesarten dieses Codex ist die fur die JFeid- 
mannsche Buchhandlung von Kopitar veranstaltete , durch spàter von ihm 
Kreyssig mitgetheilte Zusàtze vervoUstàndigte Collation su Grande gelegt, 
welche, was sich nach den AnJUhrungen Bekker s und selbstKreyssigs kaum 
erwarten lassi, nicht allein die meisten abweichenden Lesarten (nur die in 
der Hds. selbst durch Zusetzung von fehlenden oder Punctirung von zu 
tilgenden Buchstaben verbesserten Worte sind zum Theil, tuie es schemi 
Tit. Liv. IX. 25 



386 AUFGENOMMENE CONIECTUREN. 

quemmanu, Crev. | mttterèn, iiber en stenti, quidnoniurare, Heerwagen | 
causaiussique,iW£\ | claudicons.clandio, Gryn. 9 Afg. 1 10, 1» fuerantquiaqui- 
leiae (hibernaes . . nt) ( bistriorum | ueri | 2. effuso | (cernente) | duosesse- 
exercitusexciuid , Hz. (duos .... citusid) | exercitus — romana [„textus 
fere deletus vetustate u ] 1 4. aciaé | (ceteri . . . isso) j [ . . opsides] | . . . haec, 
davor leerer Raum (fur 7 Buchstaben) | 5. cogniti* | prouinciamexercitum, 
Vahlen. | adimerent | palodatis (pabulatis) | 6. maulioaduersus J iactasset* 
iqgessitsed , Kr. | 7. cummilitam (cumillitum) | faturosesse | cumhis | 
{osa . .) | 8. questore | catena | ninctosquese | maUùqnaembnistrans | 9. fa- 
bens adnosparendum | IO. intu(/tt)ridebant | [aquileiàjredit jl2.(a)collegae, 
Mg. breuisqoae | 13. (moratis) | aequaeampliuspraecipiti, Florebellus. \ 

11, 1. manliusquae | oppidumetmattius | ui oppugnando, W. | 2. [dunonis] 
| interdite ||amnemque j 3. erant | nona | 4. abscisaquaeet | méo(meo)res- 
inpacis | facinoresse | 5. pnerornmquae | captitumuliex | 8. incendiinopi 
[U]capitum(ACjtriginta | (et, e iiber d. Zeile) | 9. omnesqaae | (popolis) 

12, 1. aput | t., Sig. | foerant | consecta | (liguresimul) | 4. saplicatio 
etaltero | cons. iissempronio | sardiniam | gestia | 5. illiensium | iilicn- 
siumuenerant | [xn] milia | 7. [t.clandietsc] 1 8. cultennam | [xn] caesaplus- 
ditaut | capiti | etl (efl) < | 9. populantiquae | pacatisque, Hz. { [euertit]. 
13, 1. auen | san (sa || )gualen, Harduin, Hz. | 2. (cà||)pàniam | aene | pe- 
cora | 3. ipsos | suplicatio | publicae | syracusanumquae | suplicarentur | 
4. pontusex(pontusfex) | (mortos) | etunacolonia | [CD CD] ciuium | 5. ae- 
liuslegibuscn, Kr. | deligures, Hz. | 6. aburbe | bistraj [ligiribusque] | pros- 
pereestispostulati | 7.denaria cccuu (ccc.vn.) | [lxìxv dccyiiJ | (suingulos) | 
denari | 8. cinitobns | itaquae | iratus | currus (14, 1) triumpbos, Dr. IF. 

14, 1. adductum, Gr. | t., Sig. | solut | 2. tras (n iib. as) aersosmilites 
| digressi, Gr. | 3. (baberi) | creatisqnae | prooincia | exhostibus, Kr. \ 
censsisenatas j 4. bispalusqucpetiliusspuriunus [ 5. popilias, Sig. | aqui- 
lius,i%. | 6.bistriquidem,tfr. ) 7.petilio | (die) | hostiaquaeq.petiliussacri- 
ficabit | 8. consultumsenatusipsaed(sased) | 9. pise | {magistratum] | 10. 
uinas | (scriberet) I etcco| etDC, Dr. | e. Claudio, Sig. | 15, 1. rebussenatu 
camplo, te iib. ca | redit | uouissescenaris | ioeurdefluxisse , /. Perizonius. 

2. aqnaefundi | iusse | etuidisseetuid | inenarrabilitateabsumptum, Kr. 

3. territuseaprodigia | negabit | 4. hostis | petilium | praetoresqaae | pisa 
paetilio | 5. 1. paetiiiusmaso! | preregrinos | maiuinensis, e iib. ui. | 6. 

depraecati | graccum | et e. ebutium, Gr. | 7. ipsi | 8. imperi | successo- 
risq.noscendis | inpuenda | oecansionesintercedere |9.grassus | sacrificis | 
10. iure | ntiinreiurando | ll.i«reiurarunt,Crcv. | etfonteius | bi | cev mi- 
lium| et[ccc] I 16,1. fm] non. mai. jianinus [s amEndeub. d. Zeile] \ prae- 

absichtlicky ubergangen), sondern auck die zahlreichen orthographischen 
Verschiedenheiten der Drakenb. Ausgabe (cum stait qaum, causa, nuntio 
etc.) enthàlt. Mit derselben ist die von Hertz veròffentlichtt Collation 
Vahlens vergUehen; das beiden Gemeinschaftliche ohne Zeichen angefuhrt, 
voti Vaìden alleiti bemerkte Abweichungen von der aufgenommenen Les- 
ati, so urie Abweichungen von den Angaben Kopitars sìnd duroh ( ), nur 
von Kopitar angegebene Lesarten durek [ ] bezeicknet. Als zu tilgend 
in der Hs. punctìrte Buchstaben sind cursiv gedruckt; \\ deutet das Ende 
der Zeile an. FFo schon Grynaeus die hds. Lesart verbessert hat, ist nur 
diese angefiihrt; wo die in den Text aufgenommene Ferbesserung on- 
derai Gelehrten angehòrt, sind deren Namen mit denselben Zeichen tùie 
in denfruheren Buchera zu der hds. Lesart hinzugefiigt 



AUFGENOMMENE CONIECTUREN. 387 

catus [p. r.] quiritiumlegioni | 2. esfset | seiecisset jrectaefacte llanuinos | 
instauratiessent | 3. adlegionencn. [ ingrabescente | 4. mortus | 5. [peti- 
lius] | iDdiemiiinonsextilesinaddiemniidus, Sig. | 6. gab || gauis | tactae- 
patres |atin |7.ÌQStaurationes(ae),/Lr. | 8.(recepta) | 9. [vili ]ibiligu(cu)rum 
| litteraequae | iamsicalpishostemproagrique, Gryn., Ruperti | 17, 1. etc. 
sempronius, Sig. | (sardiniam) | [xu] hostinm | 2. stipendiaris | iumperatam 
{ ceteris | 3. opsidibusque | excota | [ccxxx] | quoque | e. sempro- 
niusprospere | decedent | secundaeportare | 4. aditissuplicationem | t. 
semproniura |5. subrogandiantediem m non., Sig, |[eratj | (consecta) | 6. t. 
petilius | m.maleriumleuinum, Sig. | iisetiamdiu, Mg. | paludatuslitteris, 
Duker. | atumultus | 8. eodemipsas, Kr. | edq. paetìlius | exercitumedixe- 
rat | 9. parme | subitaris | 18, 1. cultennam | defensurus jlaetum |muros- 
que | amplexitardius, Duker. | 2. ad[ClD]et D | 3. que | 4. que| adwfigunt | 
ornamentoinspeciem , H. Meurer. | factamq. paetilius | 6. eodemtempore, 
Fr.2 | 7. copiisquameongrederentar, Fr. 1 jutrimque | 8.[petilio] | nilìo, Mg. 
( ipseoporteret, W. | 9. inde (in) | [petilius] | balli stasetlae ti | eoraoa- 
tes | 10. uerbisomniatum | ses (sei)eodie[Iaetum]facturum | 11. ipsae | 
quidemetiamfuga | caecidit | 13. ad [u.] milia | caeciderunt j 14. bominis 
| auditum(se)uitium | audita [damit endigt eine Sette, diefolgende beginnt] : 
19, 1 deduxit | (appennum) | [hergates] |appenÌDum | ci. mucius, Sig. | 
2. ligureibusq. gestas (zgestas) | suplicationes | 3. bautmagausconatus | 4. 
subibant | perseointerbarbarosbastarnasque | in*dardania | 5. autore- 
eoqùidquam | 6. neliberare | culpe | ad que | baberet - esse, I.Gr. | 7. (suis*) 
tracum | aliquod | temerarej erantcouuenien* (conuenien*t) | 8. amni | eie- 
rant, gè iib. er | traces | adiberent | etcolos | bifarias | ad]et | [copelluntur] 
inurbeque | [fert. xu.] milia | aber,ant | 10. confestimuticiwrcumsidunt | 
(expugnari) | bartaruarum, s iib. r | praedio | relic, so endigt die Sette, 
diefolg. beginnt: 20, 1. more | 2. adherebat | 3. sedealiosqueae jquibus- 
bonoratis | aesce | 4. quidsiuztfbi | uiderire | dubiaeioseanebantin | et 
(eorum) cultum | thegeteamagoificum | 7. cyziciprytaneum | urbisurbipu- 
blicae | quibusiohonos | rodisuibil | utquaquae | eorumutquapostulauerunt 
| 8. uerein | olympi | incoatum | potestesse | 9. delomaris, Ger. Vots. j 



anthiociae | capitoli) 11. primoi(mot)maiores | uoluntate 12. tennis | fami- 
liane | studiorum | iuiuenum | praedis, Kr. | access[esss]ere | suo am Ende 
d. S., die folg. beginnt: 21, 1. piointer, Sig. | 2 [.v.] milibus | [ccc] I 
optineret | 3. cepioni | philoniciteriorem(re) | peditumromanorumpeditum | 
equites [CL.] | [.v.] milia | [ccc] | cladiojswine |4. [.x.]milia| [DG] |5. ingru- 
eretj uerteret, Sig. [bonummorbos | morbosi 6. (ne || gliberorumquifctfdem 
| 7. cadane ta (cadane , ra am Rande weggefallen,) | acuolneribustabes | il- 
losnecprioret | intat'eta (straige) | 8. cepio | t. semproniustitifilius[longius.x. 
uir], /. Periz. | et.t.,Fr. 2 | atfellius(at£ellius)aemiliuscuriomaximus.m., Fr. 
2 | tuditaouspontifices | 9. galbainlocumtuditani, Sig. | gracci | gracebus- 
sempronianus, /. Periz., Drk. | iopelliq. aelius | ex. uir | 10. sybyllinos | 
11. suplicatio | uotus | furiasacsuplicationem | 12. inuenienti | sinuesse- 
unimanus . . , es fehlen 2 Buchst. , oximi. Die Hds. ist bis e. 23 am 
Rande verstummelt, das in ( ) Eingescklossene hot Vahlm noch erkannt. 
13. e(t)faces) | labsaeet(labsaesuntet)inlaDUÌnoceritesque ) iuuatiiauis- 
b(o)uem | constabat (bat). 22, 1. [lejgati .ix. mil. ex, Sig. | (qui) | (car) | 
(certus) | aliqunntoq. Cartagine | (essent) j] ab (ab) | regescierunt (rant | 
(scartha) | 2. coapertameo (dfirmaue) | (enis) [iisque (quo) | inaede[aes]cu- 
lari | carta gi(nele)gat os | et | re (x) | parentumconstanter(ons)tanter) | 
4. etnequibus | iusiu(diu)diciumque | co(go)egit(in)geutem ) 5. etaeosmó(t)es 

25* 



388 ÀUFGENOMMENE CONIECTUREN. 

i 
| oracinm | praebuissetin j reg(e)ra | tumultuo . . . 1111811(111181), W. | 6. tbio- 
tidem | tessaliamque(tes(salia)mque) | (agroru)mperquorumiter | reg. . .edit 
(reg(aumr)edit | ciuita(tiump)er | habu(itanim)os | (au)tlitterasdimisit | ne- 
diuti(u8sim)utatum | quecum | fuis(s)ent | 8. integresseinstituendam | aceo- 
rum | quaerebaut. 

23, 1. ateniensium | interdiceste | 3 animaduertissent | [conprésis] | 
literaeceterum [in der Mute d. Seite, ohne Zeichen der Luche] | reeitantis 
| moderatae ) adquebis, Kr. | pmancipia | 5. galiigrates | quineo | crederet 
| uiolatum | inquid j acbei 1 6. maxumegrauissimamomniumque, Ruperti j modao 
| 7. manerequeid, Crev. | conthionantem | (probatmus) | 8. fere | (caecis) 
inaescamuretseruolorom | praetiirecipiendum | temptare | 9. foedusqua 
omqiam | (futuram) [ 10. pbilippumdetrium | (pretitit, s iib. et [ 11. deme- 
trio | quempopuloromanopriuspaenae, Crev., Heerwagen | 12. parabit | 
omniumdardaniam , Gr. | saedem | grecia [ habeat, W. | 13. defopulsus | 
(tana) | consiliomisit | usiuere | dolopiams | necprouinciisde, Gr. | au- 
diuit, Sig\ | (transs)gressus | graecia | 14. quo(uis) spedare | tessaliam | 
15. (mist) | relicuum | poeloponneso | 16. delpis | ioterfuitfretus | polopon- 
nensum I iomiscemur [ 17. certumdirigantur, Gr. | 18. macedonos ] deeoperi- 
culosum] 24,1. arco, Duker. | senarchi| calligrates) 2. efjficit | (ueoire)autcu- 
riamregum ] interesse | occultae | 4. futurae | fuerant, Gr. \ 5. fuerat, Sig. 
| accomodari | 6. acceptoalegatosromanosuenisseadregemperseaadp. r.ap- 
pellatum | 7. paucisautores | iuexpiabiles | 8. opportunitate | macedonia ( 
subiecit, Kr. \ dolopessimocontra | uiribusw] | re/gionis | 9. sumus, fFakh. 
( thaessali | nihilopusfidei | adque | 10. tessalis | sitcuraexsecrabilisista- 
nobissitcurexsecrabilisistanobis | 11. filippus | eam | insuriae | simustates 
| sumus, Gr. | 12. quaquam | tantae | iniuriam | qua, irti Texte ist quae 
zulesen \ 13. mortemcumclassis | cencristafreret | uelatiaeesset | sequemur ) 
14. fecerat, Vasaos. \ idquoderat], W. \ uetustafe | rerummerita | 15. 
ualeantacnunc | set | praecipaaeinimicissimus | calligrates | simulaueriiuus- 
acnemonoui, Rock, Fr. 1. | 16. derependique | nostrosquoqaeetnossegniar- 
ceamus | 17. quodboc | parbamapertamet | sciemus | 18. qoidaut ] roma- 
nibabemus | inuisosufficimus, AUchefski. \ erat | (sumus) | pacem | odio- 
finianturintermittantur, Kr. Mg. \ 19. adsentierant, Freinsheim | lega ti o- 
m(t)e | impera ret | megalopolim j aput. 

25, 1. «ipsos | furorum Ijutuisedibus | 2. que | ueteras | bypateis, 
Sig. | proximierant | fidesquaedatae | 4. [lxxx] inlustresbominibus | be- 
nigne, Crev. | uocantes | 5. ualeriuslenius | pulcer | [popilius] | 6. aput ] 
ortobula | estjet | abit; | eratspempaucis , Hz. \ indutiaetantum[etantum] 
sex | 8. rodis | quoqueque | opere | a [pr.] | resscribere. [ 26, 1. celtiberi- 
celtiberi | set.t.graccbo, Fr.2. | titinio[pr.]oppugnan(nà)teprouinciam| clau- 
diosique | classe{clsse) trorum | [2. inpbaIloquinque[p]inportarum | 3. ad- 
paucis, Kr. | adhortatis | edixit | quiapraeterangustiasnooomens | 4. ali | 
secutieuaserunt, JVcdch. \ exequaricirenibus ; o iib. ci | bostibusquibus, Kr. \ 
possentutextrauaUum(ut)pandereaciemetexequaricornibushostibuseircumi- 
banturpossentita [4 Zeìlen wiederholt] \ (ruperunt) | (sustioeri) | 5. [.xv.j 
miliacapta | adempti | dbellatumquenaqui. | 27, 2. (magulinensis) | qoisi- 
biennio | /.iurisdictio | .l.fului | consorsetiamconsortiserat | 3. consuiis- 
uotisetià(etiam)etiamio | enegotium | benetia | factionem | 4. (sierant) | 
tìfuit | agere | redit | 5. glaria | substruendams | etaescenam | § 6 u . avf 
der Ruckseìte § 12 Ut die Hds. verstiimmelt. \ (et)carceres | oua ad no(tas) 
curriculisnumeran .... dametmetastran(s) . . ., et fehlen etica 10, tire 
Folg. 12, dami 9 Bucini, etcabeasferrea(sie) .... intromittere(ntu) . . . 



AUFGENOMMENE COMECTUREN, 389 

ferreisinmonte, Sig, | 7. sìiices | capitoliumad, lieber. [ 8. emptorium- 
lapidem | stipitibusquaesepserunt | [reiiciendam] j 9. etextra, /. Perii. | si- 
licea | 10. oximi | (pecunia) | reducta (11. exaliisfluuiusflaecus(faccus, 1 
iib. ac) | positumius | populibe | ipsarum | pecuniaioais Sig. | por entiae- 
e tiara, W. | [adduce, am] | 12. [silicem] | ster. e. am | sinuessamaga, Th. 
Mommsen. | dauiariaeiohisetclo .... umcircumdaceo . . . etforuinetporti- 
custabernisque[caudendum] | etiamnostris | 13. multi. | 28, 1. piti | auspi- 
cioqueaputciaudi | 2. suplicatio | [libereque] | terre | Duntiatum | 3. t{i)de- * 
creuit | 4. (moltitudine) | l.(p.)postumius | [popilius]laenases | 5. cn.fabius, 
Sig. \ iccicereias | cl.(ci.)furiusgrassuspars | ci . . . us(cl.niu4, die Hds. ist 
hier u. im Folg. liickenhqft, | 6. comitisperf. . . [s]ap. | cento | urbe j 
[rmil]decemmilia | (arg)enti | [vjinilub. s (miltib. s) | auri [auri i] aera ri um 
tu(Iitflum)en | 7. eor(ne)lius | 8. tabulam | aedem, Sig. | t.semproui, Fr. 2. - 
gracci | [exercitusiq.] | Lxxx]milia | 9. [rep]felicissiraume | adqueliberatis- 
uectigalibus, Sig. | saluom? | redit | 10. autque | aliquod | datamunera- 
gladiatorumunum | 11. magnitamenmuneris, IVafoh. TitiLv. ab urbe con- 
dita || lib. xli expl ine. Iib. xlii \ f liei . . . r, d. Hs. liickenhaft. 

Lib. xlii, 1, 1. [L. Postomius bis rettulissent ist mit rother Dinte 
geschrieben, eine Ueberschrtft nicht da, popilius] | prouincis[ex*erciti- 
bus](exercitus) , Fahlen | absenatum | 2. optinerent | de, 2?rÀ.et[.à.]pedites 

centumeqaitibus ce | lussa | 4. prouincia | optineret | 5. co. fabins, Sig. 

m.matienus, Hz. | crassiper(pen)siciliam | 6. priusquamin | contrabat | 
7. quodcumeopriuataspaulatimproferendofìDescoDStabatbicpraenestioisquod- 
cumeopriuatus | sacrifici | pablicae | publicae | esset | 8. soci(socii || )inulla 
| 9. aliostrumento | aput | aliquot | 11. quaefaciunf(i)dum | romano 
| 12. iniuriaconsulis, ScheUus | minis | tumiduropenestinorumiussu(iusu) 
uelut. | 2, 1. raacaedoniam | (conuenendi) | abessecumaliì | 2. nonbel- 
lum | anitra | iret | aetoliam | rfiscereindies | 3. praecatiooib. quee- 
diti, Gr. | 4. Ianni | terrenaet(natet)in[uerenti]aput | pomtinum ] uel- 
utnouibus ; | 6. edictumquem | decemnirisetexquibns | hosteiis | su- 
)licatioque | 7. fiere tawlteraque, Mg. | prioreannaletndinis | uotaetesse 

utiferiaeque , Hz. | itasacrificatumque, W". | decemuiris ) 3, 1. eodemeo 

hispaniam[pr.]bello | studionullum | anta | osseti | 2. ornantom, 
Mg. I ettemplo, Kr. | iratus | Hciniae | 3. fueruntque | adqnaeesportarent 
| 4. reditteguleexposite | esset | fremituseius [das letzte s iib. d. Zeile]. 5. 
ortusestex, W, | 6. eiuseius, iib. d. ersten us steht .*. | annibal | habuisse 
sidetexisset | dirwaisset | 7. detrectatum | coloni en (meni) |tectum, Duker. 
| parere | putrefaciendomideensorem, W, | gereedicreatum | (publi || is) j 
etlocatuendamoremaiorumtraditumtraditum, Z?«Aer. | 8. possetidemimmorta- 
liamdemolientem, Fr, 1, Curio. | 9. rui/nis | ali | exornantique | 10. appa- 
rerent | legationefacta | ierant | templumiaceutariaque | ll.regionem |potu- 
eriat| 4,1. cn.fabius, Sig, | ire | nnntiatummassilieosibus | 2. quibosin,ù'6.si 
steht .*. , bispaniamiretitaquecumidnuntiatummassiliensibuslegatisesset, .*. jj 

iib, et, succedebatur | (sortirentiur) | optineret | 3. fuitp.s(i)uriusidem, 
Fighi. | eaproiuincio | bellnm[sc.]sitfactom, Kr. | [isacer] | 4. eamex | ebu- 
tiomparrura, Fighi. | cethegumqueetl. | salinium | 5. socius(iit) | seditioni- 
bussuisqueetthessalis | que 1 genV(r«)entur | 5, 1. iambellum, Mg., Hs. | 
magnaepariterhominum, Kr, | faborem | inclinatiaoitietaliquantoo | 3. ut- 
quesub | urbesnullus, Curio, Fr, 1. | 4. perseanfamam | patris* | uxorem- 
annsaa | ap(app)ellem |j me | ad que | quesitum | suppliciumexultantem, W. \ 
tanta | 5.intestinis[extreniique?]praeeo | propisquos |ta || munifico |6.sper- 
nendum, spernendam nach Alschefski John Jbb. 40, 317. | obiecta, W, \ 



390 AUFGENOMMENE CONIECTUREN. 

7. tessali | inperregiam | 8. tessalo» | nuntiatamest, Gr. |9. ca(ga)stigatis 
| fenore | onerant | inzannorum, Wj\ 10. eundem[appùon]ineodemq, | in- 
terrerà | delpis | gesserant [nt verschlungen], gesseran naca Wafoh. 11. 'j 
[utriquef | adque | utriusquepetit | abstinerent(rentin)bello | praetorum | 
12. coryntbusutubi, Mg. \ conuenitur, Rr. 

6, 1. delpis | [aetolijconcilio I peloponnensiumtraiecitqnoaceis, Fr. 1, 
Crev. | 2.persedonnmromanorum j 3.quout | conmentarium | quodeappari- 
toribnsbelli | 4. abregem | ptolemeum | 5. hii | cercoqnebebiassulia | mar- 
cas | 6. etaothioco | excusabitquostipendium | quoaddiem, Gr, | pretaret | 7. 
aferre | 8, adque | imperaretquaesibi[pr.]que | 9. (insenatas) | orrt(om)dini~ 
bns ] 10. antiocoquecum | praetor(urb) | ll.eique | quelegato J libere | es- 
sent | 12. legatiquein | maxime | aput | 7,l.baecc.cereius[pr.]ins, .Fr. 1., Rr. 
~| [VII.] milia | amplius[CD halbverloscht]et[Dcc]aonerant | iuoonis, Sig, | 
2. cere | miliaputo(put) | si(gi)cereios | 3. statellaci | liguram j 4. popiiio 
[coos.] | oppugnaturam | cernebat | 5. qaesisse | 6. aequitibasuteoquos | 
itumultu. 7. [aequitum]media | inectus | 9. [.x.jmilia j septingentipassim 
capti, Mg. | [Lxxxujiocrnenta | 10. caedentibus | (x) j 8,1. bac | [X*]milia 
| diderunt | 2. tamenaitrocius | conss. | seuiturum | 3. ad | oppidumruit | 
uendit | 4. ecognoscendis | (icampania) | 5. satellites | 6. innoxornm [ 
(ìplorantia) | possumo | roraanipacatos, Heu singer. | 7. [popilium]consules- 
leigurespraetio | qaiquodeius | 8. quoquetemporefierinec, Drk. | oppu&nan- 
tis, Clericus. | [seuiendo] ] 9,1. conss. | parendumfuitsenatuihabuit | 
exemplo | hibernaculiamissiiratus | infectuspraetorift, Fr. 1., Sig. | [reditj 
multisque | inuectusiopfoetorem, r iib. I | 3. cumorbembelionabene(bellne- 
bene) | debaisse | histibas, o iib. is | 4. tfitaquemultaeis e dicere | 5. supli- 
cationemque | absentesex, Pithoeus. | praesentes | honores ] aliqnod | 7. 
estateincognoscendisagrisneuaquidein | 8. [cons.jc.[polilium]lenatemp.ae- 
milioni | lucretiusp.cluuius | siciniussicterum { 16, 1. q.fulus(lius)albinas, 
Fr. 1., Sig. | capitea | 3. [quia]socium | [[sns]ciuitatibus[conserentnr] | 4. 
etserepublica | quibusquequosdemeruni[nt verschlungen] | 5. aeqaestris | 
ìioxuer&t | aunos, Lentz. \ pos fl quam | dedicauitutscaenicos | 7. tantenu- 
besamantrepente | operirentur [ 8. adquem | imperioapuliam | (absu || sit) 
9. quoq.e.fpopilius] | 10. et(ei)cooss. | [popilins] | 11. paritercons. , Mg. 
beliam decern untar, Bekker. | 12. negantdem. [popiiio] | nonna | iuniocite- 
riorem 14. (scliam, i iib. se u. ci. [ feris | habituros | rep. 

11, 1. uidisseromam | depersonacrimina J 2. sed]et | ingentia(q)in | 
existimant) 3. uiuendi | quorum (rù ||)q |utcorouam |4.phUippiconsulisnecem 
| romani | 5. haeccùmuoluntatem, Fr. 1. W. ff^oeffeHn] \ animopressnm | 
hereditariumpatre | 6. inbentute | qne | adque | 7. nonin | 8. qne ] pbilip- 
pos | successum | 9. adeessisse. | 12, 1. nonaput | adqneasiaeciuesnereri | 
proquam | tantnmettribnatur | certnmessentrum | 2. quodam | faborem | 3. 
pbrysiaepraeeantiadoranti, Kr. | celebratares |] sentransqne | gratulatione- 
donis, Hz. | 4. [uelmt] | boetoe(i)rum | aptatam | 6. (alter) | adsidenum | 
£(i)deIphisinacaico | aeorum(rù |)prope | 7. ad | priuatisnà | publicae | 8. 
hiis | adque | haberenonutexpertisnon ( [xxx.] milia ( [.v.Jmilia | frumentum- 
praeparareut | 9. decemmilia, Gr. | annum | 10. tribustantum, Sig. | arma* 
mentariam | [concessisse] | per/(t)enni | tberi(erci)am | 13, 1. [reliqno] | 
inquid | adduos[pè]sed | explorata .... baudsecnm, vor baud leerer Raum 
fiir 7 Buehst. | 2. uanoaduosfecistisadferendo | adrogarem | nouilissimas ) 
graecie | denndatis | penitendnm | baberem | qneuisnuigi | 5, bellumuos, 
Gr. | parere | 6. adque | arthetarnm | socinmidemadque j 7. [gallicritum] | 
boetorum | (qne) | 8. byzantis | bellaintulit, Gr. | 9. co(con)ditet | tessa* 



1 



AUFGENOMMENE CONIECTUREN. 391 

liapertbebiaque | (ot || noxia) | 10. occursumrum | uobistumaut(haut) | 11. 
quamesciumadpraedicendisautcaueretis || 12. adque | uteideos | p rader ut 
[ra durckttrichen] | etnoais | adqae | 14, 1. turia | [manauere] | 2. etde- 
fensio, .*. iib. io, etdefensioet, .*. iib. et, depraecatio | erespondebatur | 3. 
ferociaanimai | prin(pri |j)cipes | 4. causamuelcausambelliqna || ri f forte | 
conmunem | 5. cinitatium | adque | (curaerat) | 6. legatiorhodiorumerat- 
bacfalsaituras, Gr., Drk. | dubiusquemeumenesciuitatisquoquesua | 7. se- 
natusquerebat | 8. cum(cu)contigisset, Duker. | intemperantius, Gr. I 
antbiocus | popularemquidem(dé)quidemingratampopulisnam | 10. aput j 
(oita) | donaquecuiquam | adqae | 15, 1. quanta(qaant)eximia, A/«re£. | 2. ip- 
sae | etita, W. | 3. oriens | ministris | facinerum | cedem | (literasque?) | 
4. eumeut | apollinedelposeft(f)fcensurum | progressi, Gr. | [circumeun- 
tesquarebat](circumeuntésquerebat) 1 5. escepdentibus(tib) I cirraprimusquam 
| locazmacerieratableuiasemitampaulumextantem, W. | 6. maceria | 7. eun- 
deerat | regis, Vascos. | 9. exortasuadno | deduouunt(olunt) | 10. sopitus- 
quiexemitaprocliait(c]iui)ÌD, Kr. \ congesta | quidemetiam, W. | cedentem ] 
constar. " 

16, 1. maceriem | adrf | adque | eorumex, Fr. l. 9 Kr.\ occiderunt |2.tol- 
leotesoppidamuolnere | 3. remaoentem | uictorum | pronulla | 4. quidemex | 
sicutlatronum. | 4. reinfestìauenierunt | 5. coeptumneconsulte || 6. iamasut 
| adcoriothiopersthmi, i iib. rs | 7. adeoa | asia | qaoqueceteriumquam | 8. 
fratri | audt | 9. qae | qua || quam | tacitehabereidpati(haberepati) | con- 
gressuunotemperauit | petendaematuram , W. | famam | 17, 1. [graecia|| 
legata s[ || zwischen a ti. 1] quiad ) concilia | regiseiuserat | [redit] | rammum 
| indici | brundisi | 3. hospitioquoqueet, /f. | quoque(quoq.)gentiumiusignis- 
quoque | 4. perfamiliam | sermonesetcoeptumj | 5. romaoibostioeius | 6. 
peragendamadtuta | 7. daturumquenec | signodefendiposset | 8. nisi | 
exper[/\rii)mentum | circaalcidem ) 9. iussueiussuromam | curiamq. 
acta. | 18, 1. eaqab | appellarebellum | clamdestina | scelere | beneficio- 
rum | 2. c.sicinium | 3. ducit | jtraiceretur | 4. aegine | [simula nte}ui | 5. 
romastimulantesquod | 6. maconcumbellum | dilatum est | (prouiocia) | fa- 
tigatissepe, Kr. | cum [pr.] nouis | 19, 1. secognitionem | quam | consede- 
rantlucruperata | 2. annisnonpost | uacaretur | 3. cumexpectatione | qui- 
regnnm | ariatis | 5. tutele | 6. etregemetlegatio, Mg. \ praetor . . . aedis, 
vor aedis eine halbe Zeile leer | habitarerecpossent, [mit ree endigt d. Seite] 
etre(ettre)cumlegatissediscepnatisqueetsatÌ8societatem, W. | muneramili- 
tnmaeris | tra(trae)ciae | 7. t.claudiuro, Sig. | rhodium | 20, 1. (tempesta- 
tei) | (prostrata) | punicoconsulis, Sig. Pigh. |. 2. patresetharnspices, Kr. \ 
habeodamuictissimusoppidismaioribus | per[.x.]diesiouisòmprimo | 4. (puer- 
duellium) | que | 5. saturnie | caleteiaea | tripidem | uacchis | fluminisexa- 
minatosoximi | G.quique | supplicationumdiem. | 21,1. prouincias, Ruperti. 
popilioreferre |et]nt| 2. pò pulii itteris | siiterum |satellatis | (procons)acse- 
.x.miiia, I.Periz. | queque | 3.iusactambellum | (intulissetpacatos) |adrebel- 
lium Grut. | 4. [etconsulmultam] | 5. satellis | [promulgarent] | 6. cicereio- 
prioris | datusext | 7. fruatriumpho | triumfauit | 8. plebis(bi)sciuitatisius- 
sici(ti)que | liciniusproconsulnit querereexrogatione | querere | [iusserant]. 

22, 1. ceperunt, Gr. | 2. (renderti) | aput | positi | 3. detractiooi | 
rogatioui | 5. postquamful(flu)uium | popilins | 6. ager(et)adsignatus | 7. 
popiliusrogationemmarciauisaput | etpopillio | praecibusuictulaudibusmar- 
tis | rerum | honoremediceretisqui | fallaciaelusaest I 23, 1. eojet | masi- 
lissae(lisae) | cootiones | 2. cartaginienses \ aegrum [ quirepresenti, Sig. \ 
castellaquae | masinissamqueuiadque | 3. prohibere | extrafinesextraflnes 
' 4. (pellent) | aut | [quodjdeserte ] 5. setiam | superuiameredulitatemque | 



392 AUFGENOMMENE CONIECTUREN. 

cartaginieoses | missosesse, Gr. | triumphanimrerum | imperati | 6. (act) | 
exequoiosociumpopulamque, Gryn. Mg. | essent | aput | (uà le rei) | 7. quid- 
dedissentquidipsumnallam | arbitriofuturam | 8. aliquamsuum | datum | di- 
Iecturo | 9. tutamiuuentutemetsub | 10. perirenequeseroelipsesatiusipseesse, 
Fr. ì 7 Vahlen. \ aceraissimo I misericordiamqoe [Bride der Sei te, dann] 
reisinterrogari (e. 24, 1) | 24, 1. adeas | repraeromam | 2. cartaginiecses 
| iturus | 3. necinaede | clamdestioum | aliquod | (principtum) | undeprae- 
terea, Clericus | 4. qui*(qoit)depraecaretur | (ioimicitis) | (criminantuibus) 
seromamqoequé(romajnquem)ob | constantenfidenu(/?)ergapr(pro)odissent 
. ... bis, vor bis leerer Raymfiir 9 Buchst. | 5. utrumque | cartaginien- 
siomconsultis | respondere, Dwatiu*. | 6. cartaginienses | 7. sealiquem- 
possent, W. | masissebo*noris | 8. statuerent | obseruari, Gr. | 9. agros- 
coDcisisse | ininriamq.iure | admisissent | 10. cartaginiensesque | conser- 
nata, darnach leerer naumjur etica 10 Buchst. | 25, 1. cento, Sig. \ regis 
| 2. quia | infestila | qoe | quequeaudeotuidissese | inacaedonumsumm ini pa- 
ra ri | 3. (aocatos) | 4. ictumsecum, tìz.Mg. \ probibere | probibere | 5. qoe 
[ 6. famotrace | 7. (satisfai (aii)eri) | censeri | babebat | 8. anaritiamsuper j| 
qoeromanis | freqaentemqaodali, Mg*. | snperatiosilegati | speculati, Ruper ti. 
| 10. cumitajuellesibi] | abse j renoaare | probare | passurnm | 11. nouo- 
foedusseisecum | deberet, Mg. | inducereutexequofidus | crederepconsul- 
turos | 12. ad qoe | summoueriegregiaomoiscuoeptoscum | amicitiamesocie- 
tatemsenantiasse | uocé | adqae | triduo* | 13. profectas | sibiautmaneii 
(nent)ibiquidquam | 14. tessali | senatum | nsurarepesselitteras | eorum- 
esset, Gr. | uenissetu. 

26, 1. [magnoopere](magnopere) | adtinead | coDsulisjcesserant] | es- 
aspera tbosaeliguris | inbellum | 2. (tregem) | susceptomesselegati | simul- 
qnaestiones(ne)saosecnndopopaIatam,Fr.l,i/^*. | adque | 3. speciem | 4. il— 
lyri | (regea) | deregessissedifferentqaesitometqnid,Fr \,Mg. \ 5. (institiuto) 
| acceperet | superdereueoissebesitantibusre[rebu]sponso | 6. adirent | ad- 
remlcgatos | quissocii Hz. | senatumexustumarenonaecum | 7. [cp.letorius] 
(c.pletorius) , a iib. le, Sig. | regem | redieruntlegatiquiredierunteumeoen- 
ineanthiocom | ptolemeum | inalexandria, Gr. | 8. sedegraeeiae[fide](infide) 
| omniaque[p.r.] | Odassociosfluctuatis | consilis | 9. rodi | eaq.uolgoia(la) 
ctari | iisnoninconsules, ffz. y W. | 27, 1. (quinquereniicbns) | subditisque j 
2. que | siciliani | essem | adque | 3. liberti | liciniofpr.] | [.vm-CCC"c]ac- 
sociis, Fr. 1, Kr. \ 4. brundisiacceperetadque | seranus | 5. quiutexerci- 
tum, Kr. | (parandum) | popilio | que | elsocis, Hz., Mg. | [Iui]peditum | brun- 
disiadessehacclasseiuberetet | 6. optinere | que | inpigro | 7. deducta | eos 
| licinius, Sig. | missise[dicitius]t.iubentius | 28, 1. popilius | redit [ quam- 
censnerat | imminererepulsum(sù)erat | 2. auditumest | aedem ] 3. oppres- 
sus | 4. quamdeuictaerantdiemad[.XII. kal. mart.] ,Fr 1., Sig. | 5. [cons.] 
liciniusgrassus | cassinius | lucretiusc.caniniusreuilus | iuniusannalis, Sig. 
6. rome | 7. enimperauit | bostibasmaioribus | praecarentur | 8. popilius 
maxumououeret, /. Peri*. | puluinariadari[f.p.*X']aonos | eode | 9?donari- 
quedari, Mg. | [decressset] | praeunde | ll.perit | tuminlyrico | nuntiatum- 
alterumgraui | morte | 12. (depemdentem) | conpetem | aemiliocumfX* 
uir] | oppidaadulescenssacerdosest f 29, 1. licinius | cassius | ciaitates- 
quaequeineuropa | 2. cumreceosiraqaoscelereeiuspropeutaictummacUtum 
| 3. bytiniae | armisequituineueo(uè|j)tum(expectaret) | uxori sarma, fV. | 
aput | 5. antbiocus | 6. gesturumqueinnullo , Vahlen. | (ini) | quodbellum, 
Vahlen. | eorumexine,Ar. | 7. ptolemeus | arbitrierant | anthiocum | coelem, 
Vasco*. | 8. romanoseauxilia | elepantis | mansurasse, Kr. | qaidquam | 10. 



AUFGENOMMENE CONIECTUREN. 393 

sifretaessent | cartario ienses J 11. illyorum | utramforet | impetumque | 
iis, Gr. | illios | 12. cothysstrajrodysarnm(rù)rexeiadmacedonum, i<V\ 1, ÌV . 
| 30, 1. liberi | populisquegen subì que | soletdeterioribuseratobregem, Fr. 
1., Gr. | principumaduersacemerestudia | imperiromaDO | futurosrapipars | 
4. praecipientesad | (nouandae) | ueBtorum | persea | 5. utiqueoptimodo- 
mini | (mallebat) | 6. Hberumindearbitriuro^aÀ/e/i. | esse | alteramoppres- 
sam | inliuatam | utrisque | exeomanere, Gr. | utrasque | foreprotegente 
[so durch Correctur, die alte Schrift unleserlich] \ 7. [sententis] | 8. ex 
[sc.jcum | bostis | praecessuasquoacceptas(acceptasquo?) [ praecationemque 
| 9-10. prorogatiofelixque, /. Peri*., W. \ lO.vcomitis | primodifferread | 
secns | uastaret | 11. aduersuspraetoremconsiliainissent | (clai/ssem). 

31,1. sortirenturque | satisfecissem | persequerebatur | 2. legationes- 
quattuor | praecipue, Lipsius. | legationibusquina | ducenipedites | mace- 
donia | iussaaequites | 3. (e te) | [cons.]alterauctus | numerus(DECCCequites 
CCL333.L303](DECCC.CCLIII.LIII)peditumoDcccequites | 4. ['XII-]milÌQin 
| 5. macaedonicam | saffragis | arbitriuroquae | 6. praetorcuius | quod(quos) 
senatus | 7. adque | recognosceret-daret, Bekker. \ 8. [Sardinia] | prae- 
toribuseas | alceras | utquodframeQtura, Vahlen. | 9. m.caniniusregilius | 
sardiniamc.sulpicius | (iurisdicionem, t ilb. ci) | iuliusannatis | sc.tacretins 
| 32, 1. sineforte | macaedoniam | oppugnaturum, Rubenius. | 2. ettmente- 
nim(enieo) proni nciam, Vahlen. | cootionemiurasset | (statwisque) | que | 
posseotq.noD | 3. inpraetura(pr.)iurauerint | futurus | 5. macedoniacassio j 
primaetertiaiomacaedoniam italiani | intentioremquamaliascuram, Kr. \ 6. 
(macedonico) | anthiocum stipendiaferebantcum | 7. centurionessedpri- 
mum | primomspilosdeduxerant | ra.fuluiusnouiliorem.fuluiusnobilioretm. | 
[coOs.j | 8. (essset) | ciuibusstataros | 33, 1. subselliatribusres | [popilius] 
| aduocatuscenturiones, Hz. | 2. cos.indepostulaotis | popilius | 3. corpore | 
habent ( recusarent | deutintantumdepra ecari | quosmilitassent[habuisset] j 
adtribuerunt | 4. se. recitari | quod | senatusperscio | [quodueteres] | 5. de- 
praecatusestdeindedein(deindeio)nouo | potentissim { 6. cuiquem | (adsigna- 
ret) | (eia) | reiecerunt | 34,1. que | qoitr.[p.pellauerant](ppellaueranl).atf&. 
pp | tribuoopetit | 2. tribuscrusturaina, W. | exosabinus | (iugerozm) | reli- 
quia | hodiecumque | 3. (prmnum)in(aeteatem) | deditq.secum | fili { 4. fili 
| [1111] | c.(aur.)coDSulibus | 5. ma(marf)caedoniam | graegarìus | mihimibi j 
45. uolumtarius | 7. aerioris | (adsigoare) | 8. uolumtarius | factum ( 
tbiocum | am.caelio, Sig. \ 9. antbiocosubactolisaetolis | initaliae(lia) ( que 
J ti. Sempronio | 10. prouinciaextriumiphum | atitogracco, Fr. 2. | proni n- 
«ia | 11. ettries | emeritabeo | 12. mihinestipendia | uocationem | promeo- 
uobisdaret | dimittis | 13. quodad iudicab(au)itnusquamsuum | 14. ordine | 
(iudicaeut) | ipsorumetpotestatis fecissetnutiinperatores | 15. appellalo- 
nemuosusorpatis, Mg. | isquarafecertis(tais) | potestate[ac]senatusqneaucto- 
ritatemusquam(quà H )feceritisnuncquoqueÌDpotestateacsenatusconsultumes- 
seet | 35, 1. ubisitiscoolaudatum | p.con(coin)sul, Kr. | 2. graeciae | ad- 
^ignarent | praemissa | 3, prouiociasmagisproficiscerentur | iuniaefuer/e 
{erte) \ quead | 4. praetoreos | scribereturuanas | 5. socii | imperarent 
| [xojpeditum | isexercitusis | 6. socie tatem que | sagittari | numida | creta - 
mitt(mit)erentlegatore8Ìre | decium, Sìg. 

36, 1. (legatoi) | 3. (impetrarle) | asenatuessetut | arbitratur { 4. car 
<cal)uirilius | graeciam | senatueratueratisperrehiam | tessaliaealiquod | cete- 
raqueaut | para re t | re(tre)sponderi | 5. hesitabant | quidquara | licinius | 6. 
mìttereoe(roe) | romamquopreterea | esset | 7. mandatumettra.Xl.diem | 
jia(no)bem | custodirent | 8. .y.('V*)peditamCGC | nymfaeum | 9. cum.II. 



394 ADFGENOMMENE CONIECTUREN. I 



milia | occupandassaratiorum | toitiores } impetam | 37, 1. marcibns | obi- 



rem | 2. p.decimius 
retiussas,Fr. 1, ÌF. 



amicitiaecamhabere, fV. | temptaretotetiam | perlige- 
3. cepallaniam j peloponuensam | 4.aetoliet[tessalia]- 
circameundem, Fr. 1., Mg. | (adsignanteur) | boetiamadqae | peloponnen- 
sum | 5. lentuli | litteraeperseo | querebat | 6. romanas | 7. peloponnensi 
l| adiuuassent, ed. Lugdun. 1553. | anlhioci | 8. contionibus[audiebant?]fre- 
mebantacheis | etmacedonispbilippobellotaostesfuissentmesseniadqueaelipro- 
anthiocopostearomaaduersus | 9. acheis | qnaererentur | 38, 1. [marcius] 
(m)et | gitanae(nac)eripi | 'X'mari | (suntequadringentos) | absemacedoni- 
bas, W. | 2. sibi | [suffigeretur] | faaorerebusdatisconpertum | tessaliam | 
3. acarnanisetboetorum | 3. aothioci | regis | 5. boetisexprobrantum | iun- 
xisseeoscum,AV. | conferent | aperiturum | tessalorum | 6. ibitessalis | li- 
bertatibus ) antiociaello j agentessaloram [ 7. essentautmutua I 8. priuatom j 
bospiti | quodetpaternam | (thuius) | 9. bospitiumquae | minimainmemorem 
| abomonodiumesset | 39, 1. ad io, b iib. ad | 2. cogitata* | ciuitatiumq.con- 
ueneraot | qoe | 3.inerant | uiuendicongredientibus | dirimene | 4. fai tati- 
tran sgred ere n tur | maiestatialiquid[pr.] | 5. loco | cnnctantibns | inquidad- 
maiores | pbilippoipsocoagnomeneratpÀfilius | 6. fa || lepersuasnm | sum- 
quam | comitiatu | iuuen(eb)ant | daret, Gr. | 7. bippanianetpantacum | de- 
ditnetam | 8. salutatis | ospitalis. 

40, 1. inquid | misistisinquibusq || risquidsitalegatis | 2. superaum | 
aceruum | 3. tealiquam | aceruitatem j adbibensa | 4. adeptusest | teq.fa- 
cienda | (furit, e iib. er) | gens || et | renouandumiudicat | 5. abrypolim | 
adqoe | artetauri | cede | quiut | roma numiiregalumoccide rat | 6. byzantis 
| foedusfdelphosjmisisti | boetiissociissocinostris| (ipsoi) 1 7. legatoseruamet- 
calcicritum | uenientisanos, Mg. | inaetobellum | dolopers | 8. (sacratoa) 
anteoras J 9. etlegatosrenuntiasseetiegatostaoshaec | 10. modouiderepo- 
tuisti | traicerentnrapatpraesidia | 11. nostro danti leerer Rawn fiir 16 
Buchst. hospitio | materiem, Hz. | aput | 41, 1. ealex | aput | equos | aput 
agant | 2. mibipartimea | debeameaquaefaterierubescam | 3. conaiciantnr 
4. grauidaepablicae | aliumm) | (quaemquam) | rammum | 5. thabanorum 
arcetauri | (gaedis) ( exsolasse | 6. s urne reaccusa tur us | facìnerum | 7. et- 
ali aegen ti s | 8. egotamì |) istout | macedoDiam | (regntb) | 10. abrypolim I 
11. bocestex | propulsantur | abrypolim | amphypolim | 12. paterem | ad j 
iustosumpserecuiossed | neqaealiqaae, W. | qnisubarmis | quaeri | 13. co- 
ercuerint | iusrefeci | 14. nonnouisnecfoederis[ed]iisqaiinseruos | adqae j 
eupanorem | utmores | 42, 1. ar(ac)cum | [praecessissem] | antronasefcpy- 
cleon | quo(qua)inpropinqaodeIpbissacrificandflticausamultoantedebitauota- 
persolneremdelphosescendiethis | 2. exercitumesseadicitar, Kr. | quodnuin- 
aos | quaeror | occupare | arcibasopponere | 3. quaeratar | simalatos | 4* 
byzantis j boetis | tequemarci | 5. caluroniainoraniaretorquendoquesuscepta | 
(libertarie) | quoregnum | ìncoìumeesesset, darnachleerei* Return f.Q Buchst. 
| 6. his | nequidquam | anthiocumultralegatanremotum | grauioremultoa- 
siaeqae | antiocus | eumenen(ene)necesse | (pegami, r iib. eg) | 7. haec- 
qaaem.et | accipiathis | 8. (edeliquisse) | 9. nequod | grauitatisquae, | 
qaaerellaetpostulationedigna. | 43, 1. etdicentem, IV. | cumadsensum 
marciusauctor, W. \ romamlegatiessentcam , Heame. | praetermittendum, 
Grut. | censuissent | 2. id necessaria j graaataeetiammagnam[à] | 3. (aratum, 
■pub.ar)] presentia | nosexercitnm |oececasset |adque| instructaet | adqae 
' 4. adtaoc | boetiam | 5. descen(ce)dentibasinsocieUtem | consiliboetorom 
(propali») | [propriaesocietate] | 6. primiaceronia | athenis | itineri I (Àquis) 
(respomnso) | calchidem | 7. comitiapraetorisboetaram | eoacta | thebis- 






AUFGENOMMENE CONIECTUREN. 395 

sinebello [durch Correctur] | etarceurbibus | 8. tespias | tebas | priuatis | 
9. calcbidem | bismeniam | 10. iismeniae. 

44, 1. calcidem | alaram | suoquoquepropriodecretopropriamsocieta- 
tem, Kr. | aspernata | sediungebant | boetomm | 2. («ab) | 3. ipso | boe- 
tiae | inmagnotuerant,Zfr. | aliiadregem | alia | 4. aliatiorumqueconuenerat, 
Fosco*. , Kr. | defendum | coostantiae | anthiociqae | imperi | uicta[eadem] 
(ea)multitado, Mg. | calcidem | conmeudari | 5. leti | hisseparatim, Bekher. 
| 6. boetico(boeti)concilioponnensum | serg., Fr. 2. j calchidemarcersito | 
7. arg\ | estii f ubiresaliud, Fr. 1, Hz. | a ce o rum | 8. calcidem | 45, 1. 
asiameircum, W. | 2. t.claudins, Sig. | p.postumius, Dr, | adueruspersea- 
romanis | ciuitatea | agebantqua(ioqua) | 3. rbodimaximum | monimenti | 
admuarentuiribus,^*. \ 9 Uz. } hegesiloco, Ursinus. | 4. magistratum | multi 
| rodios | aaepeuoaexperti | societationemunatum | stabiles | immineren- 
tumperseo | ò.aathioci | 6. essenisireuicere | nstruere,itfò.n) | coepissent- 
eoagirenixae | estseut | 7. ortanamque | (a)romanis | adornationem | 8. (*i)l- 
lyrioruui | redit | 46, 1. ad, Kr. | deincobor(hora)tiscum | byzantiumetrbo- 
dumetlegatiferendas, Crev. | 2. aadissentqquae | 3. aput | assederont | ad- 
que | missosromanossi | epepenitendum | rhodis | 4. depraecani(z)do | praeci- 
paae j qniplus, Crev. | adqae | que | adquej obnoxiaforesnullus | 5. potentio- 
risse | 6. separa reta a 1 1 rexquid I parta j 7. boetiac I coroneammetaliaromam 
(ma)adierunt | inuitiis | adiungeretur | 8. suntetquamquamnibil | 9. balia rte 
| 10. adrege | ad[tebanorumJ | (romanisc) | 47, 1. quemdecepto | 2. abeo- 
enim | 3. samptohaecnmueQturum, W. | boetorum | distraxissentneconiugi 
4. adprobat | mores | arces | 5. nocturnas nesimulatam | improbieosqae 
bellamagisquammaiores | (indice) | cerere deiiuntiareetiaminterdumfini- 
re, F. 1. | 6. pyrromegimedicam | libererorumregishaec, W. | 7. publica- 
rum, n iib. bl. | graeciae | aputfallereg.hostem | 8. (pilus) | sit[se]oequepar- 
tenequecasus | essebelluut | 9. nouaacnimisplacebat, Hz. | tanenea | utilius 
(tatilis) | legatiom.et | 10. exissetpraesidio | .II. duopeditum[atillius] | cn.] 
{còs.) | accen*dereaa(ad)eam | (CCCE) | boetia(ae) | 48, 2. qae | manis- 
estenim | depraecatio | 3. (quia) | romaeitaintra[XXX]diem | 5. cumXLV. 
remibus | namrexrefectis j 6. fraterlucretius , Gr. | quinquereme(«iuna) 
iussusquae | cepaliam, Hz. | classe | 7. [stjuperuectusitaliaecalabriae, W. 
dyrracium | 8. dyrracinorum[XlI]iaseorum[LIIII]genti | conparatus | ad- 
ductis(us) | cepaliam | 9. neab | quintopercepallaniam | 10. utterresntter- 
restris | ooerariaeetagmiiie. 

49, 2. quaeriturpraecipuae | (u ir tu te , davor scheùtt f zum TheU ra- 
diert) | conss. | 3. offici I curam | 4. animi | 5. quecontra | 6. uictorem- 
stantemin, Fr. 1, Kr, ) 7. regia | fama | claramraacedonum[cens]et- 
philippus | 8. cogitatioDum | 9. maoliacili | manli(man j| )filius | 10. adqae 
j nympheum | apollioio . magro, Kr. | 50, 1. romapraegressipraeciderint- 
(rant)spepaucis | aliquamdiuersis, Sig. \ 2. erat | stipendiarsi | adaliud- 
pancis | inaliatanti | 3. possessiautambigua | ultro(isset)[isesset] | 5. agros- 
egeressed | (hommana)| (maxime)) 6. ceruibus | aatiocum | iugaturient(tari- 
er)moturo, Gr. | 7. macaedoniae | regionem | etquodquiasictibiprsua | uide- 
batur | 8. iotegraeaputanimuinsum, Fr. 1, Kr. | aamotraciam | supertes | 
cootentuadque | 9. coasenescatmilitariaarmatus | dignitatisquaesuaeaut- 
uiro, Kr. | [patiaetur] | liberartorbem | 10. restituisse | 11. itabello, Doe- 
ring, Mg. | cessisse | [quicqaampro]digoitateadroaiestate | 51, 1. pelle | 
inquid | bellumutterisquae | titium | omniscontraipsa | bostis | alcidem- 
confacto | manus | (macedeonum)externorum, Hz., Vahlen, \ 3. poniomnis- 
Armatosque | [XL]milia | bereus, Sig. \ 4. deindeutuiribus | (cetraU'orum) 



396 AUFGENOMMENE CONIECTUREN. 

dnoerantbageina, Kr. | trasippum | 5: millium | anthipilusaedissaens | ex- 
parona, Sig. \ parstrymonia, Mg. | traci ae età gri( cri) ones | trecibus | mil- 
Jium | 6. armauerant | didaspheonqui | 7. [il]milia { praefeclos | exintris, 
FrAjKr. | trecum | parmenenumeras | (suos*) | [susù] | 8. lacaedemonins 
| graeciammissogenere | regisgenerisferebat | (exuls) | acbeorum | depres- 
sa | 9. aetolnmetboetorum | (quami) | lycoaceus | [Xlljroilia | contraxe- 
ratmilia | 10. coteseuthis tilius, Fr. 1, Hz. j XXXVllIpeditum | 52, 2. 
cuiusmacedoniamagna | tracum | que | 3. (bellumw) | effecerant | 4. motam | 
duoscuius () uelqaorumparsphilippus | 6. patremseo(seco)mnemoraait | 7. 
dignitationibns | 8. deindeio, Bekker. \ haberetcoss. | romanisqneitricenos, 
Sig. | babebant | 9. (eoeut) | nonplnsseptem | 10. (tfcttironibus) | adqae | 
belli | 11. phygos | tracas j armatplioshabere | eaqoe | macedona | 12. 
commeatu |(proculi) | preter 1 13. (omniam)| fuerant, Duker. \ 14. animimi 
hoshabendum | initaliamincognituin | aperuemnt | ter raraninegan tetri n cere 
| inclusa | defuerint | 15. ad | nuncde | indicae, Voscqs. | fortuna [ 16. pe- 
terentrexuicinus(vicirias) | bellonobìsarma | haecintradenda' | regnoquae- 
absistere. 

53, 1. facere | 2. parere | nympheoromanosdimissa | (legatijones) } 

4. satisregionibusapparatus | imperataaut | leloramquae | bellicumqaaealium 
i 5. sordeam | locmn | helymeain | haliam(cam)mona | 6. [motibus] | des- 
cenditadti'ipoliinuocantadzorispytolumetdoscenimcolentis, Fr. 1, Sig., W.\ 
7. oppic(pi)panlisper | 8. perrebos | idemarbem | 9. agri | conrepulsas | 
copiisadhortatusin | 54, 1. ferocioris[es]facere | clauderegi[gis] | 2. tuen- 
dosesseacrius | 3. estdefensa h'r. | dtfficultersedebat, Mg. | 4. cnm (cum- 
etcum)scalae | vii | depulraorisad | 5. pauccefiusiab | tergafugientenique- 
per(ré)patentem | 6. (stifó)perfuerunt | philinnam ] diecyptonem | 7. ruf(fi)- 
umetlippiam | intrase | nepagnataquidem | nelatiasetconnum | 8. quae- 
tempestateadeunt, Kr. | magiscon(nn)astaqueet | (opequitum) | reliquia j 
9. succurium | 10. succurium | ossaemortis | tessaliae | adque | 11. boa 
| 55, 1. tessaliam | 2. acbamaniam ) asperis | inuisolis | (difficoltatem) | 
aegrecompos | 3. si, i iiber s gesetst | etquisque | locasaa | cladeuisse | 4. 
com(con)pos | peri(per |)culosos(so)saltus | contentas | adegoignorantiam | 

5. (frumè || to) ] effaso | thessalia | 6. [Illjmilia | adesaeortripolisceam, Fr.ì, 
Gr. | paenenm | 7. caleidem | adtaloadqaeatheneo | philatero | (tutelam 
aus teiera corrig.) | calcbide | 8. calcbide | atheneuspraetorpraepositus- 
aliaeteodem | pleraquaeadeoparaerunt | 9. app(ap)oloniata[CCC]eqnites | 
aetolorummaleunias | adtota, Kr. | [equitemjerataenerant | 10. tessaiorum- 
omnis, Drk. | separa tus(partus)erat, Drk. | quam[GCC]eraotadquein | ro- 
manos | millead(.d.)ederunt | 56, 1. malenm[maUum]calcidem | peteret | 
corintiura | prooccapandas | boetia | 2. tardioreminanigatio | 3. caleidem j 
(oaudisse) | abscendereminde | 4. boetorumiuuentutem | earem | 5. obsi- 
diocaiuslocum | exeraplo | [.X.jmilibas | atheneoerantaliar(t)um | (oiam) | 

6. idemfaceretempus j calcbidem | duoab | calcedooe | totidemamotumqnin- 
que | 7. phas[pr]qnia | caleidem | uenithalopeticacapta , Gr. | darisadque- 
cremaste | 8. inhisinboetia | succurium | uastandnmphereorummisit | re- 
prehendi | dimisitadaepulandommilitibQs(57,l)sub, W. | 57, 1. bellumdiri- 
merentur | 2. regiscreuenint,Oev. | pereiagri | 3. cnnctationemconc || suam 
| (aput, u. iib. p., auso corr.) | niaxumere(re«), Mg. | latumphereis | 4. tre- 
pidatus | exemplo | arma | placent(ceat)iaterim | 5. regis [ 6. perseusferme, 
Sig. | qaartoa | (pzaulo) | ({'consistere) j 7. aieae | cassisignatus | missiant 
[gretenses] | 8. constitait | qoantaessetduosesseduos | trecum | cretensibas- 
incohortibus { treemn | 9. proeliumessetcum | incertamuictoriam | qaossi- 



AUFGEN.OMMENE CONIECTUREN. 397 

gaatus | sycirium | 10. (ad/>mouit)plaustrÌ3quacumsequentibus | passuum- 
omnisine | adfectusq | 11. (statiouibi) | regi | aliqaod | romaniquiesabeun- 
tiom | 12. ortolongius | posseconueros. 

58, 1. proprius | [passujcomrauni | 2. (ze)quitatatum | plurimum, Kr. \ 
proprior | nuntiatum | 4. aporcis | discurrio | 5. quain | 6. leno | rexprae- 
lerat | 7. midonuereeiusequitibus | 8. coroicibus | regi | poeoniae | 9. 
equitumsacraequcale | 10. antedet(antesei)statait | iacula t ore sqae equi tam- 
(tù || )qaaeeqaitura | explebatrationemtessalonicensemetcertimanoptolope- 
ìnuni, F?\l,#' r . (regi |11. consules | misit, Grut, 1 12. (cooss)| (omo)italico | 
utuelitisiDterraixtissinixtro |leuinus| babebateiusdem |leuiem)| 13. (equi t)- 
qaÌDtusmmacius | auxilis | gyrtiorum | 14. pauo, rw6.au | cornum [euuienis 
| attalusquae | 59, 1. parsferme | laeuis | praecesserunt, Mg. |2. tracesut- 
secusquidamdiu | (fere) | ita [kalÒ verwischt] |in(i)dextrumcornù| incurrerun- 
tetusu | 3. [§3 hatb verwischt] | Iwbaretur . .(leerer Raumf tir 12 Buchst, 
ebenso imFolg.) dis(is)hastaspe || terepedites . . mquei || nuncsucciderecrur 
(uraequiaufRasur).nnnc || ilia 1 4. [tessalorum] | uialaeuocornu (a ///7ta?wr) | 
(corncursum) | maxumusui | 5. bostesstarent |[autsi]| 6. regi |(seiquendo) | 
incendentibus | 7. siadiuuissetdebellatumesseetopportuneadhortaotisupe- 
ruenitpalaox, Fr. 1, W. | deesset, Sig. | adduxerat | 8. fluctuantiregi 
actaotae | eumeni | usususus | agiuenpeditum, /. Periz. | 10. honestaet 
plurimus j (sequere R tur) jprunior |caneretre |60, 1. [njbaut | capti. ac.fer- 
ine*COequites, Mg.] regis | lati | laetitiaminabat | superfixacapita, Gr. | 3. 
aput | maestia | paeneum | manem | 4. ratioues | communi ri |5. rex || ex | 
(eastra) | (pridi avf Rasur) | instituisset | 6. fluiniuum | 7. praesensfauor 
| dècusfc in t veitvandelt] | intoto | datnura | praecipuaefame ( 8: aputeon- 
sules | causa | secutus| 10. dicebaoturtbessali, Rr. |61, l.araiainsiciliaali- 
quisequos | domo, n iib. m, dabant, Drk. | supra.[CIÓ]a.loricae | gladioque | 
3. perseampletaquae, W. | que | 4. esseiocriabantur | 5. feminarium | pa- 
trum, Mg. | [còqs.J | (pimp) | (antfóe) ] 6. nemioorem | nocturnara | trepi- 
dationem 1 7. paeneum | (tr(ctr)ansgressiqueexemplocastramoppugoauimus | 
8. fuerit, Ruperti. | [umeris alinea semtdeleta u ] | 9. gereotesan || ora(facino- 
ra)sua | etexquoeoaccìderat |futuripraeponentes| 10. praecipuaeque juauau- 
daereioperae | occasionedimissa | 11. mopselum, Sig. ( tumulusbycantetem- 
peste H estemiuetlarisaemediusabestonum( 62,1 )nonabscendentesadripapae- 
nei | 62, 3, regisdesummacum, Crev., W. | secundae | condiciooe, ùr. | 4. 
I[|poneret | nec[minus] | serenitate | praesentisfortunaepraesentisho(boft) 
ininiset(eU')essetmittei'ead | 5. fratereius[apacébt]quinctio | 6. nequesiue- 
rebellum | aptamemorabilipugnaspem, Fr. 1, Crev. | que | 7. romana | 
8. pluriumadsensum | 9. conss.[spissi]adhibitofrequeDticonsilioadhibitofre- 
quenticonsilio | 10. petere, /. Periz. | pollicentibus | (quibusc) | caesa- 
rumpriraum | 11. constantiauiditinconsidio | aduersus | cerere | aoinios, 
Mg. | 12 (rum ma, s iib. r) | permittit | 13. baecum | morispertinaciamoris 
esse | uetari | quaesiturus | 14. praetio | a nimum [contemplare] | 15. res- 
poderantmutabant | paceassurium | redit. 

63, 1. expertilaeti, W* | abaliam | adqueinfirmiore | 3. boetiam | 
uialia rumi acre tius | oppugaarat, Duker. externiauxili | coronitanorum | 4. 
(crebaro) | admotumnaoclibramento, AV. declinareotquiauge/erant^tf/t/e/?. 
| (tmuro) | (opera, e iib. a) | operibuslentioesset, Fr. 1., Vahlen. | 5. utco- 
rona, Drk. | (arebem) | 6. duaeuttresquoque | fueratduo | admouiteodem | 
factio | 7. oppidanitueius | (ioiectais) | fasci bus | eamsesaepe, Mg. | (mi- 
nabaoturì) | 8inpedit | esteffu(infu)susest | (accendendi) 1 9. omnibusuerbis- 
moenia | (icapiuntur) | obuiusoptulit | caissi J zfacta | il [C1D CD] ferme